UA 5 2019 by H&B Multimedia

JAARGANG 9 | NUMMER 5 | OKTOBER 2019

THEMA: LUCHTWEGEN, ECZEEM VOLGENDE NUMMER

GRATIS BIJ EEN UA-ABONNEMENT VOOR 2020 ZIE PAG. 4

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN ASTMA | VERKOUDHEID | HOESTEN BIJ BABYâ&#x20AC;&#x2122;S | MEDICIJNRESTEN IN WATER | SMEERINSTRUCTIE

VERGROOT GRATIS ONLINE JE KENNIS MET APOWEB • Leuke, korte producttrainingen • Meer kennis voor beter advies • Verdien punten en certificaten

www.apoweb.nl

+31(0)88 - 445 59 00 | info@apoweb.nl

OP RECEPT/ZIEKENHUISFARMACIE De visie van – Liset van Dijk: “SDM is samen beslissen tijdens een goed gesprek” 6 Bijwerking belicht – Bijwerkingen van biologische medicijnen geïnventariseerd 9 Patiënt in beeld – Nicolien: “Astma is meer dan af en toe benauwd zijn” 10 Luchtwegnieuws 14 Alles over – Medicijnresten in water; deel 1: het probleem 16

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws 19 Fabels en feiten over CBD 20 Supplement –

Vragen en antwoorden over vitamine B6 23 MUMC+: “Pepermuntolie heeft positief effect op prikkelbare-darm-syndroom” 25 Haaaa……. tsjie! 26 Tips bij hoestende baby’s 28 Liekes zelfzorgadvies – Voetverzorging 31 Q10 kan een falend hart weer ‘opladen’ 33

BRANCHE

Annekedotes – Baliepraatjes 13 Kennistest 32 Branchenieuws 35

Duurzaam inzetbaar – ook bij verhoogde pensioenleeftijd 36 Aan het woord – DNFS: “Betrokkenheid en werkplezier, daar gaat het om” 38 Collega’s in het zonnetje 40 Winnaars van de Grote Apothekersassistenten Kennistest van 2019 41 Nieuws van Optima Farma 42 Covermate – Emre Koster: “Als gedetacheerde word ik meer uitgedaagd” 45 Even voorstellen – Apotheek Burgum: “Mensen moeten niet bang zijn voor hormoonzalf” 46

VERZORGING

Huidfonds-info – Eczeem: verstoorde huidbarrière 50

Verzorgingstips bij jeuk 51 Huidverzorging bij constitutioneel eczeem 52

26 28 10

UA | 5 | 2019

| 3

ONTVANGEN UW MEDEWERKERS UA AL THUIS? Nu: HET LAATSTE NUMMER VAN 2019 GRATIS bij een nieuw abonnement voor 2020! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht. Ontvangen uw medewerkers UA nog niet thuis? Als u nu een abonnement afsluit voor 2020, krijgen uw medewerkers het laatste nummer van dit jaar gratis. Voor aanmeldingen en vragen kunt u contact opnemen met ons via info@ua.nl.

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 55,00 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website. De factuur voor het kalenderjaar 2020 volgt in januari a.s.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar. Meld je aan via info@ua.nl o.v.v. je naam- en adresgegevens. qxp_

A4 4-

4 05 -0

2-19

09:0

1 Pa gina

“Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

93% leest het

UAR

I 2 0 19

liefst het papieren magazine thuis

51% leest

1|F EBR

Lezers geven UA gemiddeld een

UA gemiddeld 30-60 minuten

JAAR

GAN

G9| NUM

MER

UA verschijnt per jaar

THEM

UITS LUITE ND V OOR APOT OPIA HEKE TEN | RSAS OOGM SISTE EDIC ATIE | NTEN AS EPTIS

CHE

HAND

ELIN

GEN |

A PIJ

MET BEWA HANDIG AROV ERZ PIJN MEDIC ICHT ATIE Zie p ag. 2 7

LAXA

NTIA

| POL

LENA

LLER

GIE

1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Haaaa… tsjie!

Het verkoudheidsseizoen is weer begonnen. Ik heb mijn eerste verkoudheid van dit seizoen er alweer op zitten. Hij kwam half september, toen iedereen weer terug was van vakantie, de buitendeuren dicht gingen en de treinen vol zaten. Oftewel: toen het verkoudheidsvirus de kans kreeg zich te verspreiden. In het artikel op pagina 26 wordt de kennis over verkoudheid weer even opgehaald. Handig, nu het seizoen weer is begonnen. De verschillende fases van de infectie staan erin beschreven, en mijn ervaring is: klopt precies. Al hoop ik dat ik niet hoor bij de groep die wel vijf keer per jaar verkouden is. Het najaar is ook de tijd dat mensen met eczeem en met astma weer meer last krijgen van hun aandoening. Ook hierover kun je lezen in dit nummer. Zo vertellen de apothekersassistenten van Apotheek Burgum over hun ervaringen met het OKEE-project, dat erop gericht was om (ouders van) kinderen met eczeem optimaler te begeleiden. Ze hebben er veel van geleerd, blijkt uit hun verhaal. Onlangs was in Pharmaceutisch Weekblad te lezen dat ook veel apotheekmedewerkers nog onjuiste opvattingen hebben over de behandeling met corticosteroïden. Met het OKEE-project werden de huidige inzichten overgebracht op het apotheekteam en zo op de ouders van de jonge eczeempatiënten. Denk jij ook dat mensen corticosteroïden dun moeten smeren? Lees dan gauw hoe het zit op pagina 46. Verkeerde adviezen – of het niet geven van adviezen – kunnen ernstige gevolgen hebben. Zo lees je in het verhaal van astmapatiënt Nicolien dat zij niet goed was geïnstrueerd over hoe zij haar neusspray met corticosteroïden moest gebruiken – en welke gevolgen dit had. Maar ook hoe de juiste keuze van medicijnen de kwaliteit van je leven kan bepalen. De juiste medicijnen met de juiste adviezen – zo werken voorschrijvers en apothekersassistenten samen aan goede zorg voor de patiënten. Ik hoop dat we je daar in dit nummer van UA weer op een inspirerende manier mee vooruit helpen.

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 5 | 2019

| 5

DE VISIE VAN...

Liset van Dijk, hoogleraar Farmaceutisch Zorgonderzoek

“SDM is samen beslissen tijdens een goed gesprek” SDM staat voor Shared Decision Making, in het Nederlands losjes vertaald als Samen Beslissen. Het is een begrip dat je tegenwoordig vaak tegenkomt in de zorg. Bij SDM overleggen behandelaar en patiënt samen over de behandeling. De vraag is: speelt de apotheek eigenlijk ook een rol bij die gezamenlijke besluitvorming? Of zijn alle beslissingen al genomen op het moment dat de patiënt voor de balie staat om zijn medicatie op te halen?

UA | 5 | 2019

| 6

Wat is SDM?

Volgens Liset van Dijk, programma-

problemen met het innemen van

leider Farmaceutische Zorg bij het Nivel

het middel. Dat zijn typisch van die

en sinds kort benoemd tot bijzonder

kwesties die de apothekersassistent

hoogleraar Pharmacy Health Services

te horen krijgt.â&#x20AC;? Natuurlijk moet de

Research aan de Rijksuniversiteit

patiĂŤnt terug naar de behandelaar

Groningen, is er in het traject van de

als er iets aan het voorschrift moet

behandeling van een patiĂŤnt een

worden veranderd. â&#x20AC;&#x153;Maar de apotheker

belangrijke rol weggelegd voor

en de assistent kunnen wel kijken wat

farmacie, en dus ook voor de

er eventueel aangepast kan worden.â&#x20AC;?

Bij Shared Decision Making (SDM) nemen de zorgprofessional en de patiĂŤnt samen beslissingen over diagnostiek, behandeling en begeleiding. Daarbij worden de (wetenschappelijke) kennis en de ervaring van de zorgverlener en de voorkeuren en waarden van de patiĂŤnt tegen elkaar afgewogen.

Ook als het gaat om therapietrouw-

De gezamenlijke besluitvorming in de spreek-

Een duidelijk etiket

interventies kunnen de apotheker of

kamer van de arts bestaat uit drie stappen.

â&#x20AC;&#x153;SDM is een concept, een manier van

assistent veel doen, aldus Liset van

í˘ą In het keuzegesprek komt aan de orde

werken met als basis een goed

Dijk. â&#x20AC;&#x153;Je legt niet iets op, maar je

dat er keuzes zijn binnen het zorgproces.

gesprek. Het is een duidelijk etiket en

bespreekt het samen met de patiĂŤnt.

De zorgverlener inventariseert wat de

zo weten mensen uit verschillende

â&#x20AC;&#x2DC;Wat speelt er bij jou? Heb je proble-

patiĂŤnt belangrijk vindt in zijn leven en

zorgdisciplines waarover je het hebt.

men? Zijn er mogelijke oplossingen, en

SDM speelt niet alleen op het moment

bij welke oplossing voel jij je het best?â&#x20AC;&#x2122;

dat er voor een behandeling gekozen

Allemaal vragen die aan de orde

wordt, het komt juist vaak weer terug.

kunnen komen.â&#x20AC;?

apotheek en de apothekersassistent.

Want een behandeling is een proces,

vraagt hem om mee te beslissen. í˘˛ In het optiegesprek bespreken zorgprofessional en patiĂŤnt de verschillende mogelijkheden in de behandeling. Op een neutrale manier bespreekt de zorgverlener van elke mogelijkheid de voor- en nadelen.

zorgtraject.â&#x20AC;?

â&#x20AC;&#x153;Er kan altijd wat veranderen aan de behandeling of aan de situatie van de patiĂŤnt. Samen beslissen is dus onderdeel van het zorgprocesâ&#x20AC;?

In principe schrijft een arts medicatie

Hetzelfde geldt volgens Van Dijk bij

Meestal zit er tussen het optiegesprek en

voor, nadat patiĂŤnt en arts via SDM â&#x20AC;&#x201C;

een medicatiereview. â&#x20AC;&#x153;Dat is ook

het beslissingsgesprek enkele dagen,

dus samen beslissen â&#x20AC;&#x201C; tot een keuze

samen kijken wat je allemaal doet.

zodat de patiĂŤnt rustig kan nadenken,

zijn gekomen. â&#x20AC;&#x153;Het gaat erom dat je

Het is allemaal wat ik onder SDM

de best mogelijke optie kiest voor de

versta: een proces waarin de zorg-

patiĂŤnt, maar soms blijkt pas tijdens

verlener en de patiĂŤnt samenwerken

het gebruik wat die best mogelijke

om steeds te blijven zorgen dat de

optie is. De patiĂŤnt kan last krijgen

behandeling optimaal is en blijft voor

van een bijwerking, of heeft

de patiĂŤnt.â&#x20AC;?

er kan altijd wat veranderen aan de behandeling of aan de situatie van de patiĂŤnt. Dat betekent dat samen beslissen onderdeel blijft van het hele

Er kan gebruikgemaakt worden van een keuzehulp, bijvoorbeeld een folder of een ďŹ lmpje waarin de verschillende opties worden vergeleken. í˘ł Tijdens het beslissingsgesprek wordt er gezamenlijk een besluit genomen.

internet kan raadplegen en kan overleggen met andere mensen, zoals familie of de huisarts.

Therapietrouw in proeftuinen SDM speelt ook een belangrijke rol in wetenschappelijk onderzoek met de vrolijke naam â&#x20AC;&#x2DC;proeftuinonderzoekâ&#x20AC;&#x2122;, waarmee Liset van Dijk zich binnenkort intensief gaat bezighouden. Het proeftuinonderzoek, gesubsidieerd door ZonMw, richt zich op therapietrouwinterventies. â&#x20AC;&#x153;Er worden allerlei vormen van therapietrouw-interventies ontwikkeld, maar vele daarvan blijken in de praktijk om allerlei redenen toch

>> Lees verder op pagina 8

UA | 5 | 2019

| 7

DE VISIE VAN... niet goed bruikbaar. Nu hebben we

Actieonderzoek

therapietrouwbevorderend, maar die

bedacht om bestaande interventies

Dit is dus niet het bekende weten-

heb je wel nodig om interventies in te

te onderzoeken in een lokale setting,

schappelijke dubbelblinde onderzoek

zetten. Als een assistent bijvoorbeeld

die we een proeftuin noemen. Een

in gerandomiseerde groepen waarbij je

ziet dat de patiënt zijn medicatie niet

proeftuin bestaat uit een combinatie

moet zorgen dat er tijdens het

goed heeft ingenomen, is het ﬁjn dat

van zorgverleners uit verschillende

onderzoek niets verandert omdat je

ze niet-beschuldigend het gesprek kan

disciplines, bijvoorbeeld een zieken-

dan de uitkomst zou beïnvloeden.

aangaan. We hebben bij het Nivel de

huis, een aantal huisartsen, een aantal

“Klopt, dit is niet de klassieke manier

online COM-MA-training voor assis-

apotheken, wijkverpleging en

van onderzoeken; dit is actieonder-

tenten ontwikkeld, voor patiëntgericht

gemeente.”

zoek: een manier van onderzoek die

communiceren. Het is een zinvol en

In totaal worden er vanaf november

aanvullend is op de klassieke clinical

motiverend project gebleken en daar-

2019 acht proeftuinen gezocht in het

trial. Ikzelf word hier heel enthousiast

om kan COM-MA bijdragen aan de

hele land. “Vervolgens bepalen we

van: we kijken naar de effecten, maar

proeftuinen.”

welke interventies we in welke

gaan ook op het proces zitten, en

proeftuin onderzoeken. Het zijn

daardoor kun je gaandeweg aan-

bestaande interventies, iedere proef-

passingen doen en uitzoeken of

tuin krijgt als het ware een menukaart

interventies werken, of misschien

waaruit een keuze gemaakt kan

elkaar zelfs versterken.”

“Als we werkzame therapietrouwinterventies hebben, kunnen we kijken waarom ze wel of niet in de praktijk passen”

worden. Ze mogen overigens zelf ook een – bestaande – interventie aandragen.” De proeftuinen worden begeleid door een kennisconsortium, waarvan Liset van Dijk de coördinator is. “We gaan er bovenop zitten, kijken

“Communicatietrainingen zijn op zichzelf niet therapietrouwbevorderend, maar je hebt ze wel nodig om interventies in te zetten”

of het allemaal loopt en passen het

Alle zorgverleners kunnen deelnemen aan een proeftuin, dus ook de apothekersassistenten. “Nog een instrument dat ingezet kan worden, naast COMMA, is TRIAGE, ook ontwikkeld bij het Nivel. TRIAGE bestaat uit twee

zo nodig aan. We willen van alles te

Interventies en communicatie

onderdelen: een set vragen waarmee

weten komen: welke interventies kun

Als voorbeelden van interventies

assistenten medicatiegerelateerde

je goed implementeren, in hoeverre

noemt Van Dijk telefonische start-

problemen bespreekbaar kunnen

werken ze? Hoe zit het met de patiënt-

begeleiding, medicijndoosjes die

maken, en een overzicht met vervolg-

tevredenheid, wordt SDM toegepast?

innamemomenten registreren, het

acties. Assistenten kunnen veel

Als we werkzame interventies hebben,

integreren van de Kijksluiter (een

problemen aan de balie al afvangen,

kunnen we kijken waarom ze wel of

bibliotheek van digitale bijsluiters

maar sommige niet. Daar moet de

niet in de praktijk passen, waarom ze

en animatievideo’s), maar ook

apotheker of huisarts dan naar kijken.

in de ene situatie wel werken en in de

communicatietrainingen voor zorg-

Iemand adviseren naar de huisarts te

andere niet.”

verleners. “Die zijn op zichzelf niet

gaan, is ook een interventie.”

Goed gesprek Waar Liset van Dijk graag mee wil

Jouw rol bij medicatie-uitgifte

afsluiten: “De basis van alle patiëntenzorg is een goed gesprek tussen de patiënt en de zorgverlener. Je moet

● Stel open vragen, dus vragen die niet met ja of nee beantwoord kunnen worden. ● Luister naar de patiënt, toon én heb belangstelling. ● Sta voor je werk als zorgverlener. De zorg hoort patiëntgericht te zijn, en dat is goed,

elkaar dingen durven zeggen en de tijd en de rust nemen om het gesprek echt aan te gaan. In de hele zorg is hier nog wel winst te behalen.” <

maar jouw perspectief als apothekersassistent is ook belangrijk. Als jij vindt dat de patiënt iets moet weten, iets dat belangrijk is voor goede zorg, dan mag je erop staan dat hij even luistert, ook al heeft hij haast. Wees respectvol, maar ook resoluut.

UA | 5 | 2019

| 8

BIJWERKING BELICHT

Bijwerkingen van biologische medicijnen geïnventariseerd In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. Dit keer besteden we aandacht aan bijwerkingen die op kunnen treden bij het gebruik van biologische medicijnen.

Biologische medicijnen, ook wel biolo-

nationaal bewakingssysteem voor de

van de patiënten ten minste één

gicals of biologics genoemd, bevatten

veiligheid van biologische genees-

bijwerking ervaart bij het gebruik van

eiwitten als werkzame stof. Het (men-

middelen. Via online vragenlijsten zijn

een biological. Als bijwerking werden

selijk of dierlijk) eiwit is gemaakt door

ervaringen van bijwerkingen tweemaan-

het vaakst injectieplaatsreacties gemeld.

een levend organisme of is afkomstig

delijks uitgevraagd aan patiënten die

Ook infecties en huidreacties kwamen

van een levend organisme. Daarom

een biologisch geneesmiddel gebruiken

relatief vaak voor. Wat betreft de belas-

heten ze biologische medicijnen. Veel

voor een chronische ontstekingsziekte.

ting van de bijwerking voor de patiënt,

ervan kunnen de eiwitten remmen die

De onderzoeksresultaten tot eind 2018

werden infecties als meest belastend

ervoor zorgen dat er een ontsteking

laten zien dat, vanuit acht ziekenhuizen,

ervaren, gevolgd door vermoeidheid en

ontstaat, zoals TNFα of interleukines.

1302 patiënten meededen aan het on-

maagdarmklachten. Patiënten vullen op

Deze medicijnen worden onder andere

derzoek. Samen hebben zij 5694 vrage-

dit moment nog steeds de vragenlijsten

voorgeschreven bij de behandeling van

lijsten ingevuld. De meest gebruikte

in.

chronische ontstekingsziekten, zoals

biologicals waren: adalimumab (35,5%),

Wil je meer lezen over de onderzoeks-

reumatoïde artritis, colitis ulcerosa,

etanercept (30,5%) en inﬂiximab (11%).

resultaten, raadpleeg dan de website

psoriasis en de ziekte van Crohn.

De meeste patiënten (42,5%) werden

van Bijwerkingencentrum Lareb.

behandeld voor reumatoïde artritis.

Onderzoek Bijwerkingencentrum Lareb heeft in

Bijwerkingen

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

2017 een pilot opgezet voor een

Het blijkt dat ongeveer de helft (48%)

bij Bijwerkingencentrum Lareb

25% 22% 20%

20%

Spijsvertering Injectieplaats

19% 18%

Percentage van totaal aantal bijwerkingen per indicatie

Infecties

18%

Botten en spieren Huid 15%

Zenuwstelsel

15%

14% 13%

13% 12%

12%

11% 10%

10%

10% 9%

8% 8%

9% 8% 7%

0% AxSpA (235 bijwerkingen)

UA | 5 | 2019

IBD (365 bijwerkingen)

RA (753 bijwerkingen)

Artritis psoriatica (243 bijwerkingen)

Psoriasis (68 bijwerkingen)

Anders (163 bijwerkingen)

| 9

PATIËNT IN BEELD

Nicolien:

“Astma is meer dan af en toe benauwd zijn” Nicolien (27) heeft al astma sinds ze het zich kan herinneren. Allergisch astma en inspanningsastma. Ondanks dat – en mede dankzij haar medicatie – kan ze meedoen met sportieve activiteiten. Deze zomer beklom ze zelfs haar eerste ‘vierduizender’.

Nicolien en haar vriend op op de top van hun 'vierduizender'.

Hoe lang heb je al astma?

een stuk minder is. Als kind heb ik aan

“Voor mijn gevoel al mijn hele leven,

verschillende sporten gedaan, zoals

Waardoor is die omslag gekomen?

maar de diagnose is gesteld toen ik

ballet, turnen, paardrijden en dansen,

“Door twee dingen: een betere

vijf jaar was. Ik herinner me nog dat ik

maar bij gym op school bakte ik er niets

behandeling en een andere mindset.

terugkwam van de huisarts en dat ik

van. Vooral sporten op een grasveld was

De huisarts die ik als kind had, heeft

het wel stoer vond dat ik een echte

door mijn hooikoorts echt de hel. Ik kon

me nooit naar een longarts verwezen.

ziekte had: ‘astma’. En dat ik dat aan

nog geen honderd meter rennen, kreeg

Ik kreeg medicatie, en die gebruikte ik

mensen kon zeggen.”

meteen een astma-aanval, en werd dan

trouw, maar het werkte niet goed

ook altijd als laatste gekozen. Bij de

genoeg. Maar ik wist niet beter en

Hoe heeft de ziekte zich ontwikkeld?

jaarlijkse Coopertest viel ik altijd als

worstelde door. Ik was vaak benauwd,

eerste af – ik schaamde me dood – en ik

hoestte veel en elk rondwarend virus

“Je schijnt er in zoverre overheen te

kreeg daardoor ook domweg

wist me te vinden, maar ik leidde een

kunnen groeien dat je nauwelijks nog

onvoldoendes voor gym. Dat vond ik

regelmatig leven, ons huis was

klachten hebt - dat is bij mijn broer

best wel ﬂauw, maar ik protesteerde

gesaneerd en we gingen veel op

gebeurd, maar bij mij helaas niet. Maar

niet. Je voert als je chronisch ziek bent

vakantie in de bergen – waar geen

als kind was ik wel gevoeliger voor

al zo’n strijd met jezelf, moet je dan ook

huisstofmijt is en er ook minder pollen

prikkels dan nu. Als iemand een

nog de strijd met anderen aangaan?

in de lucht zitten – dus ik redde het

rooklucht om zich heen had hangen,

Ik vond sporten niet leuk en heb lang

wel. Maar toen ik na de havo op mijn

werd ik al benauwd.”

gedacht dat ik niet sportief was. Dat is

zeventiende uit huis ging voor een

“De grootste verandering in vergelijking

nu helemaal veranderd, ik sport vaak

theateropleiding in Den Bosch, ging

met vroeger is dat de inspanningsastma

en intensief.”

het bergafwaarts. Ik had daar geen

UA | 5 | 2019

| 10

huisarts, en toen ik in de winter weer

controle gekregen, en kon ik echt gaan

neusspray ﬂuticason en Ventolin zo

eens een hardnekkige blafhoest had,

sporten. Ik doe nu bijna drie jaar vier

nodig (en dat is best vaak). Dat is vrij

nam ik geen rust. Die studie was

keer per week aan crossﬁt, een van

veel, maar ik heb nu een hoest waarbij

intensief en het werd je niet in dank

oorsprong Amerikaanse sport die een

mijn luchtpijp dichtklapt. Het doet

afgenomen als je je ziek meldde, dus

combinatie is van gymnastiek, atletiek

denken aan kinkhoest, maar is waar-

ging ik door tot het echt niet meer

en krachttraining. Het is voor het eerst

schijnlijk wel gewoon astmatisch. Ik ben

ging. Huilend heb ik mijn ouders

dat ik een sport echt leuk vind, dus ben

dit dus aan het uitproberen. Binnenkort

gebeld: ik wilde naar huis, verzorgd

ik bereid er hard voor te werken. Dat

heb ik weer contact met de longarts.”

worden, ik kon niet meer ademen.

bedoel ik met die mindset.

Twee weken na het gesprek met UA

Mijn thuis-huisarts constateerde een

Ik voel me sterk en ﬁt. Ik kan met

meldde Nicolien: “Ruim twintig jaar

beginnende longontsteking en ik kreeg

gewichtheffen 100 kilo tillen en ik kan

gebruik van corticosteroïden heeft nu

antibiotica en prednisolon. Dat hielp

een sprintje trekken naar de trein

wel zijn tol geëist: ik heb een gaatje in

wel, maar het bleek dat ik mezelf een

zonder bang te hoeven zijn voor een

mijn neustussenschot. Ik had plotseling

breuk had gehoest. Letterlijk. Mijn

astma-aanval.”

vaak een bloedneus, een ﬂuitende

buikwand boven de navel was

ademhaling, bloederig snot, kortom:

onderhuids gescheurd en ik moest

Hoe gaat het verder met je?

alles was onrustig. Ik heb er nu

eraan geopereerd worden.”

“Astma is voor mij meer dan alleen af

desinfecterende zalf voor, en een

en toe benauwd zijn. Het betekent een

neusdouche met zout water. En in plaats

“Een jaar later, bij de volgende

lage weerstand, ieder jaar in de winter

van in een spray gebruik ik de

hoestepisode, heb ik mijn buik wéér

kwakkelen en hoesten door verkoud-

corticosteroïden nu in neusdruppels.

kapot gehoest. Weer een operatie.

heid, bronchitis of een bijholte-

Misschien moet ik aan mijn neus-

Later is het opnieuw opengegaan – de

ontsteking, hooikoorts in voorjaar en

tussenschot geopereerd worden.”

chirurg moest diep zuchten toen hij me

zomer en gevoelig reageren op allerlei

voor de derde keer zag. Hij heeft me

triggers. Ik bewaar voor de zekerheid

voor een second opinion doorverwezen

overal puffers met salbutamol: in al

Hoe zijn je ervaringen met je apotheek?

naar een chirurg in het UMC Utrecht, en

mijn tassen en op de sportschool. Ik

“Als een van mijn medicijnen eerder op

die wil er een matje inzetten. Maar het

heb nu gelukkig een huisarts die alles

is dan de rest en ik te laat ben met

zijn nare, pijnlijke operaties, zeker voor

serieus neemt, en ik kan met de

bestellen, geven ze me altijd wel

iemand die veel hoest, en ik mag

longarts mailen als ik weer eens vastzit

alvast een doosje mee, dat is aardig.

alleen maar paracetamol en geen

in een hoest. Ik heb huisartsen gehad

Maar toen ik voor het eerst Foster

NSAID’s vanwege interacties met mijn

(ik ben vaak verhuisd) die zeiden dat

kreeg, wist niemand hoe het appa-

astmamedicatie, dus ik schuif het nu

hoesten wel tien weken kan aan-

raatje werkte en gingen ze me de

nog voor me uit.”

houden, dus dat ik moest afwachten,

gebruiksaanwijzing voorlezen. Dat was

maar mijn longarts vindt dat het me te

een inhalatie-instructie van niks

Maar je zei dat je nu sportief bent?

veel uitput. Hij geeft me vrij gemakke-

natuurlijk. En ‘van het neustussenschot

lijk een stootkuur prednison, maar ik

weg sprayen’ heb ik nooit gehoord.

“O ja, die behandeling. Ik ben van

wil dat eigenlijk niet vaker dan één

Daar hadden ze me misschien voor

huisarts gewisseld en die gaf me heel

keer per jaar.”

moeten waarschuwen.”

het ziekenhuis: ‘Ga jezelf maar eens

Welke medicatie gebruik je?

helemaal laten checken’, zei ze. Ik ben

“Momenteel gebruik ik tweemaal

Zijn er nog dingen die je kwijt wilt?

naar een KNO-arts geweest, heb een

daags Foster in een inhalator en dat is

“Ja. Dankzij de medicatie, mijn goede

allergiepriktest gekregen op mijn huid

prettig. Ik heb jarenlang puffertjes met

conditie en nieuwe zelfvertrouwen heb

- mijn arm was één grote rode bult,

een voorzetkamer gebruikt, maar sinds

ik deze zomer mijn eerste vierduizen-

ik ben overal allergisch voor – en ben

afgelopen winter krijg ik hoestbuien

der in de Alpen beklommen. Ik was

ein-de-lijk naar een longarts gegaan.

door het inademen van die kleine

hartstikke zenuwachtig, dacht dat ik

Hij heeft me ingesteld op medicatie en

deeltjes. Daarnaast twee keer per dag

niet genoeg lucht zou krijgen op die

ik krijg nu een stuk meer dan de huis-

twee pufjes Alvesco met voorzetkamer,

hoogte, maar daar heb ik geen

arts ooit heeft voorgeschreven.

tweemaal daags een levocetirizine-

probleem mee gehad.” <

Daardoor heb ik mijn astma onder

tablet, tweemaal daags twee doses

vanzelfsprekend een verwijzing naar

UA | 5 | 2019

| 11

Te weinig seleen −

Moet u zich zorgen maken? Seleen is een essentiële voedingsstof die we via het voedsel binnenkrijgen. In Europa zit echter weinig seleen in de grond, en dus ook in de daarop verbouwde gewassen. We hebben seleen nodig voor het functioneren van meer dan 25 selenoproteïnen. Dat zijn van seleen afhankelijke enzymen die van groot belang zijn voor de stofwisseling, het immuunsysteem en veel andere biologische functies.

Bijna 90 procent opname Ons lichaam moet de seleen die we gebruiken kunnen opnemen. Bio-Seleen+Zink is het enige product in Nederland dat SelenoPrecise bevat, de organische seleen-gist waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat exact 88,7% van de werkzame stof in het preparaat door het lichaam wordt opgenomen.

Goede stofwisseling voor stabiel gewicht

NL_SelenZinc_Ad_Lijfblad_210x297_0219

Seleen ondersteunt een aantal schildklierhormonen. Een goed functionerende schildklier is cruciaal voor het behoud van een stabiel lichaamsgewicht.

Hulp voor het immuunsysteem Het immuunsysteem bestrijdt binnendringende organismen als virussen, bacteriën en schimmels. Seleen ondersteunt een aantal selenoproteïnen die het immuunsysteem nodig heeft om de lichaamscellen te beschermen en beschadiging van cellen te voorkomen.

88.7% Opname

Ondersteunt mannelijke vruchtbaarheid Mannelijke onvruchtbaarheid is een groeiend probleem. Wetenschappers besteden er daarom wereldwijd veel aandacht aan. Wist u dat seleen bijdraagt aan de productie van normale zaadcellen? Zorg dus dat u voldoende seleen binnenkrijgt als u een kinderwens hebt.

Gebruikt in baanbrekende studie Wetenschappers gebruiken bij voorkeur SelenoPrecise voor seleen-studies omdat de kwaliteit van het preparaat in talloze testen en onderzoeken is aangetoond – zoals in het baanbrekende KiSel-10 onderzoek waarin 443 oudere mannen en vrouwen het product vijf jaar lang gebruikten en daarmee hun levenskwaliteit aantoonbaar verbeterden.

www.pharmanord.nl

Abonneer u op onze nieuwsbrief en bekijk al onze producten op www.pharmanord.nl. Meer weten? Bel ons op 035-5430991 of email naar info@pharmanord.nl

ANNEKEDOTES xx Raak

IJs

xx Op een dag kwam er een vrouw met

Op een van die dagen in juli dat het

een recept voor de anticonceptiepil.

zweet je over de rug liep en het ook

xx Ze was duidelijk gefrustreerd en zei:

nog ontzettend druk was in de

xx “Ik snap het niet. Die anticonceptie-

apotheek stond er aan de balie een

pillen werken niet bij mij. Ik heb nu

man met zijn vrouw, die in een

xx vijf kinderen, en dat vind ik echt wel

rolstoel zat. Ze leverden een recept

xx genoeg. Ik neem de pil altijd heel

voor mevrouw in. Zij was niet bekend

netjes en trouw na de seks, maar

in onze apotheek, kwam niet uit de

steeds is het weer raak.” Hier is

regio en stond dus niet in de computer.

duidelijk iets misgegaan in de

Daarom vroeg ik om haar identiteits-

voorlichting.

kaart of patiëntenpasje. “Oh nee!”, zei mevrouw zuchtend. “Mijn dochter

Baliepraatjes

Oplossing

heeft mijn portemonnee mee, waar

Een andere vrouw kwam aan de balie

al mijn pasjes in zitten. Zij is even

met een wel heel bijzonder verhaal.

een broodje halen bij het winkeltje.

Ze gebruikte een Turbuhaler en

Misschien kunnen we even op haar

vertelde dat ze per ongeluk te vaak

wachten. Weet je wat? Ik bel haar wel

aan de rode knop van de inhalator had

even, misschien kan ze gelijk een ijsje

gedraaid. Daarom was ze bang dat ze

voor jullie meenemen.” Superaardig

bij de volgende inhalatie een overdosis

van mevrouw. Maar zeg nou zelf, we

De wereld van de medicatie blijkt zo

van de stof binnen zou krijgen. Ze had

konden toch niet iedereen laten

simpel nog niet. Hoe vaak hebben

de Turbuhaler al een paar keer geschud

wachten tot de dochter een broodje

wij niet te maken met patiënten die

om “het stof eruit te krijgen”, maar er

had gehaald, terug was met de pasjes

kwam naar haar zeggen “geen stof uit”.

en wij ons smeltende ijsje op hadden?

En toen vertelde ze haar oplossing.

Ik heb mevrouw vriendelijk bedankt

Mevrouw had haar stofzuiger op de

en heb toch eerst maar een andere

gebruiken, met alle gevolgen van

Turbuhaler gezet om het overtollige

patiënt geholpen.

dien. Weer enkele voorbeelden van

stof eruit te zuigen. Je moet er maar op

dergelijke ‘baliepraatjes’.

komen! Maar of ze de volgende keer

Hebben jullie ook nog leuke, gekke,

een juiste dosis had…

ontroerende of spannende verhalen

niet lijken te begrijpen hoe, waarom en wanneer je de medicatie dient te

vanuit de apotheek die jullie willen

Beestjes

delen met al onze collega’s? Mail

Er verscheen een vrouw aan de balie

deze dan naar mij.

met de vraag wat zij moest gebruiken tegen de ‘beestjes’ bij haar dochter.

Tot de volgende keer,

Waarop mijn collega vroeg: “Wat voor

Liefs,

een beestjes zijn het dan, mevrouw?” Mevrouw graaide in haar tas en pakte een luciferdoosje. Voor mijn collega het doorhad, stond ze gebogen over een

Anneke

luis in een luciferdoosje.

Als jullie iets leuks meemaken, dan wil ik dat graag voor jullie verwerken in mijn column. Je kunt me mailen op annekeangenent@hotmail.com

UA | 5 | 2019

| 13

Luchtwegnieuws Naar een nieuw astmaprotocol Een astmabehandeling dient niet langer te beginnen met kortwerkende luchtwegverwijders, maar meteen met ‘zo nodig’ laaggedoseerde inhalatiecorticosteroïden (ICS). Deze kunnen worden gebruikt in een vaste combinatie met formoterol of naast elke inhalatie met een kortwerkende luchtwegverwijder. Zo luidt de recente aanbeveling van de Global Initiative for Asthma (GINA). Deze geldt voor volwassenen en kinderen vanaf 5 jaar die minder dan 2x per maand last hebben van astmasymptomen. In plaats van met formoterol kunnen zij bij klachten ook laaggedoseerde ICS inhaleren bij elke puf van hun kortwerkende bèta-agonist (SABA; salbutamol, terbutaline). ‘Zo nodig’-gebruik van het ICS budesonide in combinatie met formoterol bleek ernstige astmaaanvallen even goed te voorkomen als een onderhoudstherapie van dagelijks budesonide met aanvullend ‘zo nodig’-gebruik van terbutaline. Beide ICS-behandelingen hadden betere effecten dan alleen een SABA ‘zo nodig’.

Met de CountAir altijd voldoende inhalatiemedicatie op zak Vanaf 5 september jl. is de CountAir verkrijgbaar in Nederland. De CountAir is een innovatief hulpmiddel om het aantal doseringen in een inhalator te tellen.

Bij ‘zo nodig’-gebruik van een ICS kan een betere therapietrouw worden verwacht dan bij onderhoudsmedicatie. Doordat astmapatiënten hun ICS vaak niet gebruiken, gaat hun longfunctie op termijn achteruit. Meteen beginnen met een ICS met een luchtwegverwijder kan deze achteruitgang beperken. De beschreven behandelingen zijn nog off-label en moeten nog in de Nederlandse richtlijnen worden verwerkt. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad)

Rem op roken in het preventieakkoord

De CountAir past op bijna alle dosisaerosolen, onafhankelijk van vorm of medicatie. Het apparaatje is ontwikkeld omdat patiënten die inhalatiemedicatie gebruiken, moeten kunnen weten hoeveel doseringen er nog in zijn of haar dosisaerosol zitten, zodat ze niet

Het preventieakkoord is aangenomen in de Tweede Kamer. Dit bevat maatregelen die een rem op roken zetten ter preventie van ernstige longziekten en andere aandoeningen. Om welke maatregelen gaat het?

zonder medicatie komen te zitten. Lang niet alle inhalators bevatten tellers. Apotheker Gerrit van

• Eerstelijns stoppen-met-rokenprogramma’s volledig vergoed in de basiszorg vanaf 2020.

Ommeren en uitvinder Geert Kerssies

• Verhoging van de accijns op tabak met € 1,- per 1 april 2020.

ontwikkelden de CountAir naar een

• Rookwaren uit het zicht: vanaf 2020 bij supermarkten, vanaf 2021 bij andere verkooppunten.

idee van het Longfonds.

Ook krijgen alle verpakkingen dezelfde donkergroen-bruine kleur. • Alle schoolterreinen rookvrij vanaf het schooljaar 2020/2021.

luchtwegni (Bron: Spruyt hillen)

• Alle kinderboerderijen en alle kinderopvanglocaties rookvrij vanaf 2020. • Alle speeltuinen en bijna alle sportverenigingen rookvrij vanaf 2025. • Alle zorginstellingen rookvrij vanaf 2025. (Bron: Longfonds)

UA | 5 | 2019

| 14

Astmamedicijnen doorgebruiken tijdens zwangerschap kan astma bij kinderen voorkomen Astma bij kinderen kan worden voorkomen als zwangere vrouwen hun medicijnen trouw blijven gebruiken, zo blijkt uit Australisch onderzoek.

Kleppen geven mensen met ernstige COPD meer lucht Patiënten met ernstige COPD (chronische obstructieve longziekte) kunnen nu ook in het Maasstad Ziekenhuis (Rotterdam) terecht voor een bronchoscopische longvolumereductie. Dit is een relatief nieuwe ingreep die de kortademigheid bij mensen met longemfyseem kan doen afnemen. Patiënten met longemfyseem zijn kortademig door

Veel aanstaande moeders stoppen of verminderen hun

vernauwing van luchtwegen, beschadiging van longblaasjes

medicijngebruik, mede op aanwijzing van hun arts. Dit

en verlies van elasticiteit van longweefsel. Door het meest

kan astma-aanvallen tot gevolg hebben en een negatieve

beschadigde deel van de long af te sluiten met (meerdere)

invloed op het ongeboren kind. Het Longfonds adviseert

endobronchiale kleppen (eenrichtingsventielen), kunnen de

hen medicijnen te blijven gebruiken, wel altijd in overleg

slechtste delen van de long uitgeschakeld worden, waardoor

met hun arts.

de overige longdelen beter kunnen functioneren. Hierdoor neemt de kortademigheid af.

In het onderzoek zijn de kinderen van 179 moeders met astma gevolgd totdat ze de leeftijd van 6 jaar bereikten.

De bronchoscopische longvolumereductie is ontwikkeld in

Van de moeders die gedurende hun zwangerschap hun

het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Nu zijn

medicijnen bleven innemen, kreeg 25,9% astma tegen

ook twee longartsen in het Maasstad Ziekenhuis getraind in

43,2% bij de groep die geen medicijnen gebruikte.

de methode, die patiënten snel verlichting geeft.

(Bron: Longfonds)

(Bron: Maasstad Ziekenhuis)

Geschikt voor immuuntherapie? De e-nose voorspelt het Sommige patiënten met een uitgezaaide (niet-kleincellige) longtumor hebben baat bij immuuntherapie met nivolumab of pembrolizumab, andere niet. Met een simpele ademanalyse is te voorspellen voor welke patiënten dit zinvol is. Zo wordt de overige patiënten een onnodige, dure therapie bespaard en worden ze niet blootgesteld aan de bijwerkingen ervan. De ademanalyse is snel, weinig belastend voor de patiënt en goedkoop. De accuraatheid is 85%, zo blijkt uit onderzoek van Mirte Muller (AVL) en Rianne de Vries (Amsterdam UMC) onder leiding van hoogleraar Longziekten Michel van den Heuvel (Radboudumc). De resultaten zijn gepubliceerd in Annals of Oncology. Voorspellen kon al door het tumorweefsel te onderzoeken, maar het nemen van een biopt was veel belastender.

ieuws

Met de e-nose kon bij een kwart van de patiënten met zekerheid worden voorspeld dat ze niet zouden reageren op de immuuntherapie. Het apparaat analyseert de vluchtige organische componenten in de uitademingslucht, die vrijkomen bij ontstekingsprocessen of vanuit de stofwisseling. Zo ontstaat een ‘moleculaire vingerafdruk’ die essentiële kenmerken van de tumor weergeeft. (Bron: Antoni van Leeuwenhoek)

UA | 5 | 2019

| 15

ALLES OVER

Medicijnresten in water

Deel 1: het probleem Mannetjesvissen met eierstokken, kreeftjes die

wetenschap wordt onderzoek naar de

vergeten te vluchten voor hun vijand en slakken die

Daardoor is bekend dat diclofenac

zich niet meer op een blad kunnen vasthechten.

effecten van medicijnresten gedaan. weefselschade kan veroorzaken aan lever en nieren bij vissen; bij hoge

Voorbeelden van de mogelijke gevolgen van

concentraties oestrogenen krijgen

medicijnresten in oppervlaktewater. Is dat erg, heeft

Antidepressiva en sedativa maken ook

dat ook gevolgen voor mensen? In twee artikelen besteden we hier aandacht aan. Hier de beschrijving

mannetjesvissen eierstokken en eitjes. waterdieren rustig. Dat zou kunnen betekenen dat ze niet vluchten voor hun vijand. Antibiotica leggen het bacterieleven stil, maar beïnvloeden

van het probleem, in UA6 kun je lezen wat we er

ook de groei van planten en algen,

– ook in de apotheek – aan kunnen doen.

in het watersysteem, omdat ze slecht

röntgencontrastmiddelen accumuleren afbreekbaar zijn.” Maar er is ook heel veel niet bekend: “Van heel veel

Al sinds jaren worden gebruikers van

“We denken dat er nog best veel

middelen weten we nog niet wat de

geneesmiddelen er in bijsluiters en

ongebruikte medicijnen in het toilet

effecten zijn, en ook niet bij welke

via campagnes op gewezen dat ze

belanden”, zegt Moermond. “Bijvoor-

concentraties een effect optreedt.”

ongebruikte geneesmiddelen kunnen

beeld als mensen willen verhullen dat

terugbrengen naar de apotheek en

ze hun medicijnen niet gebruiken.” Maar

dat ze deze niet door de gootsteen of

ook zorgverleners spuiten restanten uit

de wc moeten spoelen. Toch blijft de

een spuit vaak in de gootsteen, lido-

hoeveelheid medicijnafval in rioolwater

caïne bijvoorbeeld, meldt Van Hoorn.

toenemen. Het wegspoelen van onge-

Kortom, er is meer bewustwording

bruikte medicijnen vormt relatief

nodig, in de hele keten. Over wat te

overigens een klein deel van het

doen met ongebruikte medicijnen én

Want of een stof in de praktijk een

probleem. Medicijnverontreiniging in

over de uitscheiding van medicijnen.

probleem oplevert, hangt af van de

“Een groot deel van de medicijnverontreiniging in het oppervlaktewater is afkomstig van urine en feces, niet uit ongebruikte medicijnen”

toxiciteit én van de concentratie in het

het oppervlaktewater (het geheel van ‘open water’: sloten, plassen,

Toxiciteit en concentratie

oppervlaktewater, legt Van Hoorn uit.

meren, beken en rivieren) is vooral

De gevolgen van medicijnresten in

“Cytostatica kunnen natuurlijk ernstige

afkomstig van werkzame stoffen in

oppervlaktewater worden steeds beter

gevolgen hebben voor allerlei organis-

urine en feces, vertellen Caroline

bekend. Voor alle nieuwe geneesmidde-

men, maar ze worden veel minder

Moermond, senior beleidsadviseur en

len wordt bij de toelating verplicht een

gebruikt dan pijnstillers. Daardoor blijft

risicobeoordelaar bij het RIVM, en

milieubeoordeling uitgevoerd. Als de

de concentratie in oppervlaktewater

Richard van Hoorn, beleidsadviseur

verwachte hoeveelheid die in het milieu

relatief laag en veroorzaakt het middel

Schoon Water bij het waterschap Vallei

terechtkomt boven een bepaalde

geen schade. Hoewel… een lage

en Veluwe. Zij zijn experts op het gebied

waarde uitkomt, worden de actieve

concentratie kan ook schadelijk zijn

van watervervuiling door medicijnresten

stoffen in het laboratorium onderzocht

als deze langdurig aanhoudt.

en vertellen over de zogenaamde

op hun effect voor algen, watervlooien

Pijnstillers worden veel gebruikt. “Geluk-

ketenaanpak.

en vissen, vertelt Moermond. Ook in de

kig heeft paracetamol nauwelijks effect

UA | 5 | 2019

| 16

FTO Medicijnresten uit water

Cutane geneesmiddelen

Tussen oktober 2019 en februari 2020 staat

Sommige uitwendige farmaceutische

de FTO-module Geneesmiddelen en milieu

vormen zijn veel belastender voor het

op het waterleven, voor zover bekend.

in het teken van medicijnresten in water.

milieu dan de systemische vormen. Zo blijkt

Maar NSAID’s wel. Zoals gezegd: met

Tijdens de FTO geven deskundigen van

dat van sommige geneesmiddelen minder

name van diclofenac is bekend dat het

o.a. het waterschap in de regio inzicht in

dan 10% in de huid wordt opgenomen.

weefselschade bij vissen veroorzaakt,

de problematiek en komt de Landelijke

De rest wordt opgenomen in de kleding of

en deze stof wordt ook in concentraties

Ketenaanpak aan de orde. Moermond en

afgewassen en verdwijnt in het riool. Vaak

Van Hoorn zijn in hun regio als sprekers

gaat het om zelfzorgmiddelen. “Het is

betrokken bij deze FTO-module.

belangrijk om zulke middelen selectief te

aangetroffen waarbij dit risico aanwezig is.” Er is wel eens gesuggereerd om naproxen voor te schrijven in plaats van diclofenac. Maar als we massaal

gebruiken: alleen daarvoor waarbij de Voor aanmeldingen: mail naar

werkzaamheid is aangetoond”, benadrukt

Lotte.Dietz@Van-Waarde.com.

Moermond. “Hier is echt winst te behalen.”

overschakelen op naproxen, komt ook deze stof boven de risicogrens. voorbeeld 96% van dipyridamol en

Actie!

ibuprofen. Maar voor andere stoffen is

Het is duidelijk dat er iets moet

de methode niet effectief: we verwij-

gebeuren. Patiënten hebben genees-

deren bijvoorbeeld 9% van carbamaze-

middelen nodig, maar ons opper-

pine en 8% van trimethoprim.”

vlaktewater – ook bron voor drinkwater –

Er zijn effectievere zuiveringsmethoden,

moet beschermd worden. Daarvoor is

bijvoorbeeld toepassing van actieve

een Landelijke Ketenaanpak Medicijn-

kool, ozon of ultraviolet licht, maar

resten uit water in het leven geroepen.

Van vijf geneesmiddelen zijn de concen-

die hebben weer andere nadelen.

In het volgende nummer van UA kun je

traties in het oppervlaktewater hoger

Ze verbruiken bijvoorbeeld veel

hier meer over lezen. <

dan de risicogrens: carbamazepine,

meer energie of geven bijproducten.

sulfamethoxazol, diclofenac, claritromy-

In Zwitserland en Duitsland worden

cine en azitromycine, blijkt uit een

deze methoden al veel toegepast.

“Geslachtsverandering bij vissen door hormoonverstorende stoffen wordt daadwerkelijk in de natuur aangetroffen: een teken dat het niet alleen om laboratoriumeffecten gaat”

inventarisatie van het RIVM. Gabapentine en naproxen zitten tegen die grenswaarde aan. Overigens zijn er

Welke stoffen geven problemen?

maar enkele stoffen gemeten, dus ook

medicijnklasse

effect op waterleven

hier geldt: veel is onbekend. Geslachts-

diclofenac

weefselschade

verandering bij vissen door oestrogenen

antidepressiva, sedativa

kalmerend

wordt daadwerkelijk in de natuur

oestrogenen

verandering in geslachtskenmerken

aangetroffen: een teken dat het niet

antibiotica

invloed op bacteriën en algen

anti-epileptica

verstoort de voortplanting van kleine kreeftachtigen

cytostatica

dodelijk voor algen en bacteriën

alleen om laboratoriumeffecten gaat.

Zuiveren oppervlaktewater neemt toe en als we niets doen blijft het alleen maar toenemen als gevolg van de vergrijzing en de toename van het medicijngebruik, benadrukken beide deskundigen. Er moet dus iets gebeuren. Rioolwater wordt toch gezuiverd, zou je denken; verwijdert dat de medicijnresten niet? Van Hoorn: “De huidige rioolwaterzuivering haalt ongeveer 65% van de medicijnresten uit het water – dus 35% blijft erin. Sommige medicijnen kunnen met de huidige zuiveringsmethoden (bacterieﬁlters en zandﬁlters) heel effectief worden verwijderd, bij-

UA | 5 | 2019

Risicoquotiënten voor geneesmiddelen in oppervlaktewater 10 1 0,1 0,01 0,001 0,0001 0,00001

* *

* * * * *

clindamycine clozapine fenazon sulfapyridine oxazepam sotalol jopamidol bezaﬁbraat jomeprol lidocaïne atenolol irbesartan amidotrizoïnezuur trimethoprim metformine valsartan caffeine dipyridamol paracetamol ketoprofen metoprolol gemﬁbrozil gabapentine naproxen carbamazepine sulfamethoxazol diclofenac claritromycine azitromycine

De hoeveelheid medicijnresten in

Bij een risicoquotiënt groter dan 1 overschrijdt de gemeten concentratie de veilige concentratie. Van geneesmiddelen die met een * staan aangegeven, is geen veilige concentratie gevonden. Voor meer informatie wordt verwezen naar het achtergronddocument http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2016-0111.pdf

| 17

STA JIJ VOLGEND JAAR OP DE COVER VAN UA?

MAAK KANS OP EEN PROFESSIONELE FOTOSHOOT! In 2020 beleeft UA zijn tiende jaargang! Natuurlijk gaan we daar op diverse manieren aandacht aan besteden met leuke acties. Een van die leuke acties is een fotosessie voor de covers van de tiende jaargang. In een professionele fotosessie word je op de foto gezet. Een visagist(e) geeft je nog nét die extra mooie oogopslag. Daarvoor zoeken we jou! Bovendien mag je in UA vertellen wat jou zo boeit in je beroep en krijg je zelf ook een mooie foto. Ben jij trots op je beroep? Wil jij op de voorkant staan van jouw vakblad? Wil jij zo’n fotosessie meemaken? Meld je dan aan via www.ua.nl/covershoot. Daar kun je je gegevens invullen en een goed gelijkende foto uploaden.

We kijken uit naar jullie aanmeldingen!

UA | 5 | 2019

| 18

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws Multivitaminen voor 50-plussers onderzocht Er is grote variatie in de multivitaminepreparaten voor 50-plussers. De Consumentenbond onderzocht ze. Fabrikanten van vitaminepreparaten brengen speciﬁeke preparaten op de markt voor verschillende groepen zoals kinderen, 50-plussers, vrouwen, mannen enz. Je zou verwachten dat de hoeveelheid vitamine D in die preparaten precies is afgestemd op de doelgroep, in overeenstemming met de adviezen van de Gezondheidsraad (10 mcg/dag voor 50-plus-vrouwen, 20 mcg/dag voor 70-plus-vrouwen en 70-plus-mannen). Dit blijkt niet het geval te zijn. Er zijn preparaten met te weinig vitamine D voor 50-plus-vrouwen (5 mcg), en preparaten met meer vitamine D dan nodig (15, 20 of 25 mcg). Diverse multivitaminepreparaten bevatten hoeveelheden vitamine B1, B2 en B12 die ruim boven de ADH zijn (onder andere 500x de ADH aan vitamine B12). Dit is niet schadelijk omdat ze worden uitgeplast. Ook vitamine A, E en B6, foliumzuur, magnesium, koper en zink zijn vaak onlogisch hoog, maar wel onder de aanvaardbare bovengrens. (Bron: Consumentengids)

Hogere kosten door schrappen vitamine D uit basisverzekering

Mondbacterie verantwoordelijk voor diverse chronische ziekten

Sinds 1 januari 2019 wordt vitamine D in de dosering van 800 eenheden (20 mcg) niet meer vergoed uit de basisverzekering. Uit onderzoek van Vektis blijkt dat deze maatregel resulteert in een stijging van de kosten, in plaats van de door de overheid beoogde besparing. In totaal gaat het om een geschatte kostenstijging van 5 miljoen euro in 2019.

Het was al bekend dat een ontsteking in de mond kan leiden tot de hartaandoening endocarditis. Er zijn echter veel meer aandoeningen geassocieerd met tandvleesontsteking: onder andere reuma, aderverkalking en dementie.

Omdat de tabletten van 800 eenheden niet meer worden vergoed, moeten gebruikers deze kopen als zelfzorggeneesmiddel bij de drogist, apotheek of via internet. Uit de declaratiedata van Vektis blijkt dat veel patiënten in plaats daarvan nu capsules van 5600 eenheden ontvangen, die nog wel vergoed worden uit de basisverzekering. Deze capsules zijn duurder dan de tabletten van 800 eenheden. De kosten voor de vitamine D-preparaten zijn in totaal met ongeveer 650 duizend euro per maand gestegen. De kosten voor de aﬂevering door de apotheek zijn gedaald met ongeveer 236 duizend euro per maand, omdat een deel van de gebruikers inderdaad geen vitamine D meer ontvangt dat wordt vergoed uit de basisverzekering. Echter, de maatregel komt per saldo neer op een kostenstijging van ongeveer 5 miljoen euro in 2019.

De bacterie Porphyromonas gingivalis lijkt verantwoordelijk te zijn voor de ontsporing, al weten de deskundigen nog niet precies hoe. De bacterie is aangetroffen in reumatische gewrichten, in plaques in de bloedvaten bij hartpatiënten, in de hersenen van dementiepatiënten en in tumoren. In New Scientist wordt de bacterie zelfs met nog meer aandoeningen in verband gebracht, waaronder nierziekten, vroeggeboorte en alvleesklierkanker. Wat ook blijkt: goede mondzorg leidt tot minder kosten voor diabetes, beroertes en hartinfarcten. (Bron: De Volkskrant)

(Bron: Vektis)

UA | 5 | 2019

| 19

ZELFZORG

Feiten en fabels over CBD CBD (cannabidiol) wordt veel gebruikt ter verlichting van allerhande symptomen. Maar over de eigenschappen

Full-spectrum cannabisproducten zijn beter dan alleen CBD-olie Fabel. Full-spectrum cannabisproducten bevatten weliswaar meer cannabinoïden dan zuivere CBD-olie, maar full-spectrumproducten op de huidige markt zijn over het algemeen niet constant. Er is geen gestandaardiseerde samenstelling en daardoor kunnen de gehaltes

doen veel fabels de ronde. Wil je je klant correcte

per batch erg verschillen. Het voordeel van

informatie geven? Check dan hier de feiten en de fabels.

vertrouwen en dat de werkzaamheid bij hen

zuivere CBD-olie is dat patiënten erop kunnen altijd hetzelfde is.

De effecten van CBD zijn goed bekend Fabel. Er is weliswaar veel onderzoek gedaan

CBD is de enige cannabinoïde die goed is onderzocht

met CBD, maar dat onderzoek heeft nog niet

Fabel. De twee best onderzochte en meest

onomstotelijk bewezen welke effecten CBD

voorkomende fytocannabinoïden zijn CBD en

precies heeft bij welke indicaties. CBD heeft

THC. Er zijn meer dan 90 verschillende

veelbelovende eigenschappen, zoals ontste-

cannabinoïden in de literatuur gerapporteerd, al

kingsremming en pijnmodulatie, maar er is ook

zijn sommige daarvan afbraakproducten.

Iemand die voor het eerst CBD gebruikt, kan het beste starten met het laagste percentage CBD Fabel. De laagste sterkte is vooral bedoeld voor mensen die wat huiverig zijn voor het gebruik van CBD. De laagste dosering is dan ook aan

nog veel onduidelijk. Bij bepaalde vormen van

de voorzichtige kant. Zolang er geen effect

epilepsie bij kinderen is de werking echter wel

wordt bemerkt, wordt geadviseerd de dosis te

al voldoende aangetoond. De olievorm van CBD

verhogen. Bij start met een lage concentratie

die hierbij werd onderzocht, is in de VS als geneesmiddel geregistreerd.

CBD heeft geen effecten op je psychische welbevinden

kan dat traject langer duren dan wanneer gestart wordt met bijvoorbeeld 4%.

Fabel. CBD heeft inderdaad geen geest-

CBD-olie wordt gemaakt van de hele hennepplant Fabel. Er zijn veel CBD-producten op de markt die van de gehele (hennep)plant worden gemaakt. Dit is echter geen (zuivere) CBD-olie, maar fullspectrum hennepolie. Deze bevat niet alleen CBD maar ook andere inhoudsstoffen van de plant

verruimend effect. THC heeft dat wel; van THC word je ‘stoned’ of ‘high’. Van CBD word je dat niet. Maar er zijn wel aanwijzingen dat CBD antipsychotische en angstverminderende effecten heeft. Tevens worden er in onderzoek kalmerende en rustgevende effecten genoemd. Dit geeft aan dat er toch effect is op het psychisch welbevinden.

Voor iedereen geldt hetzelfde doseringsadvies Deels waar. Geadviseerd wordt om in het begin de dosis op te bouwen. Daarna is het gebruik afhankelijk van de persoon. De farmacokinetiek van CBD kan namelijk per persoon sterk variëren. Daarom is een vaste dosering niet te geven.

zoals andere cannabinoïden, terpenen en

De dosering is tevens afhankelijk van de sterkte

fenylpropanoïden.

van het product.

Als je CBD-olie gebruikt, mag je niet autorijden Fabel. Bij gebruik van THC is verkeersdeelname verboden bij een THC-bloedspiegel van >3,0 mcg/liter. Bij gebruik van CBD is verkeersdeelname toegestaan. CBD heeft geen geestverruimend (hallucinogeen) effect.

UA | 5 | 2019

| 20

Van CBD-olie word je ontspannen

Er zijn mensen die geen baat hebben bij CBD

Deels waar. CBD kan spanning en angst

Als er na een week geen effect is, kun je net zo goed stoppen

verminderen. Ontspanning en beter slapen

Fabel. Het kan zijn dat de dosis nog niet

heeft bij CBD; dit geldt voor vrijwel alle

worden dan ook vaak genoemd als effecten van

voldoende is verhoogd. Elke persoon moet

onderzochte aandoeningen. Het is niet precies

CBD. Echter, niet bij iedereen zal dit merkbaar

zoeken naar de juiste dosering. Dat kan even

bekend wat bepaalt of iemand er wel of geen

zijn.

duren. Na een verhoging in de eerste periode is

baat bij heeft. Het kan liggen aan het lichaams-

het zinvol om telkens een paar dagen te wachten

eigen endocannabinoïdensysteem en aan het

of er een effect optreedt. De steady-state wordt

metabolisme van een persoon.

Alle hennepplanten zijn geschikt om CBD-olie van te maken

namelijk bereikt als een dosis ongeveer drie

Fabel. Er zijn verschillende soorten hennep- of

Een heldere kleur duidt op een zuiver product

Feit. Het is gebleken dat niet iedereen baat

dagen is gebruikt.

cannabisplanten. Sommige bevatten relatief veel THC: die zijn geschikter voor de productie van

Voor de productie van CBD heb je geen hennepplant nodig Feit. Er zijn ook producten op de markt met

wiet, wietolie of THC-olie. Andere zijn juist

Feit. Een zuivere CBD-fractie zal na menging

synthetische CBD of met CBD die wordt

geschikt voor de productie van vezels voor

met een basisolie leiden tot een helder product.

verkregen uit citroen- of sinaasappelschillen.

textiel of isolatiemateriaal.

Bij troebele producten is er vaak sprake van

Synthetische CBD wordt gemaakt door

verontreiniging door onvolledige extractie (vaak

verschillende chemicaliën met elkaar te laten

Veelal wordt CBD-olie gemaakt van cannabis die

CO2-extractie) en dientengevolge aanwezigheid

reageren. De synthese zoals die plaatsvindt in

voor andere doeleinden is gekweekt; MariPharm

van reststoffen. Dit heeft ook negatieve

de hennepplant wordt hiermee nagebootst.

is een van de weinige fabrikanten wereldwijd

gevolgen voor de smaak.

Tijdens deze synthese kunnen echter onbedoelde

die speciaal ontwikkelde en gestandaardiseerde

stoffen ontstaan. Sommige hiervan kunnen

planten bezit en waarbij de productie en

zelfs schadelijk zijn en vervelende bijwerkingen

verwerkingstechnieken volledig constant is.

veroorzaken. Ook zullen synthetische CBDkristallen altijd bijproducten van de chemische reactie bevatten. Bij de methode die uitgaat van schillen van citrusvruchten wordt er een bepaalde schimmel toegevoegd, die zorgt voor vorming van cyclische terpenen, waaronder CBD. Ook deze producten kunnen sterk variëren in zuiverheid.

Als de klant bij 3x daags 10 druppels effect merkt, kan een hogere sterkte worden geadviseerd Feit. Bij overstappen van bijvoorbeeld 2% naar 4% CBD kan het aantal druppels met de helft worden verminderd. Bij overstappen van 4% naar 10% kan men van 10 naar 4 druppels per inname; of bij andere aantallen druppels een hiermee evenredige verhouding. Met de hogere sterkte hoeft men minder druppels af te tellen en bovendien is deze relatief voordeliger in de aanschaf (zie tabel). CBD

10%

1 druppel bevat

0,7 mg

1,3 mg

3,3 mg

CBD

10%

10 mg

druppels

25 mg

druppels

50 mg

druppels

UA | 5 | 2019

| 21

SUPPLEMENT

Vragen en antwoorden over vitamine B6

Goed om te weten Op de verpakking van een voedingssupplement

Vitamine B6 staat regelmatig in de belangstelling. Het is een belangrijke vitamine die we iedere dag nodig hebben.

staat altijd een gemiddelde ADH (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid). Voor vitamine B6 is dat 1,4 mg.

Wetenschappelijk onderzoek laat echter ook zien dat het langdurig gebruik van zeer hoge doseringen kan leiden tot klachten van het zenuwstelsel, zoals tintelingen en gevoelloosheid. Hoe zit het precies?

Meer weten over vitamines? www.voedingscentrum.nl www.supplementinfo.nl Leestip: Willem Coert: Legale pep. Uitgeverij Scriptum, maart 2019.

í˘ą Wat doet vitamine B6 in het lichaam?

í˘ł Hoeveel vitamine B6 heb ik per dag nodig?

in tal van voedingsmiddelen, komen

Vitamine B6 (pyridoxine) ondersteunt

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

voor. Uit de Voedselconsumptiepeiling

het energieniveau. Een tekort aan

vitamine B6 is voor volwassen mannen

(VCP) blijkt dat mannen 1,4 tot 2,2 mg

vitamine B kan leiden tot vermoeidheid.

en vrouwen (19-50 jaar) vastgesteld op

per dag binnenkrijgen en vrouwen

Ook zorgt deze vitamine mede voor een

1,5 milligram. Dit komt overeen met zes

1,3 tot 1,8 mg per dag. Voor nagenoeg

goede weerstand ĂŠn is deze vitamine

sneetjes volkorenbrood.

iedereen voldoende dus.

í˘´ Kun je een tekort hebben aan vitamine B6?

í˘ľ Wat is te veel vitamine B6?

í˘˛ Waar zit vitamine B6 in?

Bij een tekort aan vitamine B6 zijn ver-

bij langdurig dagelijks gebruik van hoge

Goede bronnen van vitamine B6 zijn

schillende symptomen waargenomen,

doseringen zijn van neuropathische

vlees, eieren, vis, graanproducten,

zoals ontstekingen van de tong en de

aard, zoals tintelende handen en

aardappelen en peulvruchten. Groenten,

huid, depressie, verwardheid, vermoeid-

voeten. Maar de situatie is nogal

melk en kaas bevatten ook vitamine B6

heid en aandoeningen van het zenuw-

ingewikkeld. Niet iedereen met een

in kleinere hoeveelheden.

stelsel. Omdat B6 zo breed aanwezig is

hoge vitamine B6-waarde in het bloed

belangrijk voor een normale werking van de zenuwen.

tekorten in Nederland eigenlijk niet

Effecten die mogelijk kunnen optreden

heeft neuropathische symptomen.

Welke B-vitamines zijn er nog meer en waar zitten ze in?

In verband met deze bijwerkingen is er voor vitamine B6 in Europa een veilige

In eerste instantie dacht men dat er maar ĂŠĂŠn vitamine B was. Later bleek vitamine B uit meerdere afzon-

bovengrens vastgesteld van 25 mg per

derlijke vitamines te bestaan. B-vitamines zijn wateroplosbare vitamines. Naast vitamine B6 kennen we:

dag. Deze hoeveelheid staat gelijk aan

Zit vooral in*:

maar liefst 10 kilo aardappelen of 65

Vitamine B1 (thiamine)

varkensvlees en graanproducten

bananen. Die bovengrens heeft in

Vitamine B2 (riboďŹ&#x201A;avine)

zuivel, vlees(waren), groenten, fruit en graanproducten

Nederland geleid tot een maximum

Vitamine B3 nicotinamide en nicotinezuur (gezamenlijk ook wel niacine genoemd)

vlees en vis, gevogelte, noten, zadenÂ en graanproducten

hoeveelheid voor vitamine B6 in

Vitamin B5 (panthoteenzuur)

vlees, vis, eieren, aardappelen, melk(producten), groente en fruit

Vitamine B8 (biotine)

eieren, melk, sojaproducten, noten en pindaâ&#x20AC;&#x2122;s

Vitamine B11 (in sommige landen vitamine B9 genoemd, foliumzuur)

groene groenten, fruit, volkoren producten en in mindere mate melk en melkproducten

Vitamine B12 (cobalamine)

voedingsmiddelen van dierlijke afkomst, zoals vlees en zuivel

supplementen van 21 mg per dagdosis. Dit omdat je een supplement altijd naast de dagelijkse voeding neemt. <

* zie voor uitgebreidere informatie de KNMP Kennisbank

UA | 5 | 2019

| 23

ZELFZORG

MUMC+: “Pepermuntolie heeft positief effect op prikkelbaredarm-syndroom” Wetenschappelijk onderzoek naar laagdrempelig middel tegen veelvoorkomende aandoening. Pepermuntolie zorgt voor verlichting van buikpijn, fysiek ongemak (in de buik) en ernst van de klachten bij patiënten met het prikkelbare-darmsyndroom (PDS). Dat concluderen wetenschappers van het Maastricht UMC+ naar aanleiding van onderzoek bij zo'n 200 patiënten. In het hoog aangeschreven wetenschappelijk tijdschrift Gastroenterology beschrijven ze hun resultaten. "Pepermuntolie is echter geen wondermiddel", nuanceert maag-, darm-, leverarts dr. Daniel Keszthelyi. “Maar het heeft wel degelijk positieve effecten voor patiënten.”

Zo'n 10-15% van de bevolking heeft

dikke darm, bleek geen meerwaarde

er last van: het prikkelbare-darmsyn-

te hebben t.o.v. placebo. (De coating

droom (PDS). De aandoening kenmerkt

waarin de pepermuntolie zit is blijk-

zich met name door buikpijn en een

baar van essentieel belang. De peper-

verstoord ontlastingspatroon. Daar-

muntolie moet namelijk vrijkomen

naast heeft PDS ook een maatschap-

daar waar het zijn werk moet doen:

pelijke impact. Denk aan ziekte-

in de dunne darm. Red.)

verzuim, verminderde productiviteit en soms psychische klachten zoals angst

Laagdrempelig

of somberheid. Er zijn al langer

Ondanks de positieve resultaten

aanwijzingen dat pepermuntolie

behalen de pepermuntoliecapsules

verlichtend kan werken, maar tot op

bij PDS niet de meest strikte normen

heden was dat niet goed onderzocht.

van de Amerikaanse Food and Drug

Onderzoekers van het Maastricht UMC+

Administration (FDA) en het European

namen dan ook de proef op de som.

Medicines Agency (EMA) waar geneesmiddelen voor PDS aan moeten

Positief effect

voldoen. “Daarvoor was de onder-

De patiënten met PDS die meededen

zoeksgroep vermoedelijk te klein”,

aan het onderzoek (in totaal 190

zegt Keszthelyi. “Patiënten moeten dan

patiënten), namen acht weken lang

ook niet denken dat pepermuntolie

driemaal daags een capsule in. De

hét wondermiddel is tegen PDS.

patiënten werden verdeeld over drie

Ons onderzoek laat echter wel zien

groepen:

dat het wel degelijk verlichting kan

• één groep gebruikte driemaal daags

bieden. Daarnaast is het zonder recept

een capsule met pepermuntolie die

verkrijgbaar en dus laagdrempelig.”

vrijkomt in de dunne darm*;

Hoewel pepermuntolie weinig bijwer-

• een andere groep gebruikte een

kingen kent en zonder recept verkrijg-

andere capsule, waarvan de peper-

baar is, is het altijd aan te bevelen om

muntolie werd afgegeven in de

eerst te overleggen met de behande-

dikke darm;

lend arts, alvorens het middel in te

• de laatste groep kreeg een placebo.

nemen. < * Tempocol

De resultaten laten zien dat de capsule waarbij de pepermuntolie in de dunne

Het onderzoek naar pepermuntolie is getiteld

darm wordt afgegeven* verschillende

PERSUADE en is uitgevoerd met behulp van

positieve effecten heeft ten opzichte

subsidie van het ZonMW-programma Goed

van het placebo. Er werd minder buik-

Gebruik Geneesmiddelen (GGG) en Will

pijn en minder fysiek ongemak (in de buik) gerapporteerd. Daarnaast werd ook de ernst van de PDS-klachten minder. De alternatieve capsule, waarbij de

Pharma, fabrikant van Tempocol pepermuntolie-capsules. Het doel van het GGG-programma is het effectiever, veiliger en doelmatiger inzetten van bestaande geneesmiddelen.

pepermuntolie wordt afgegeven in de De volledige wetenschappelijke publicatie is te lezen op www.gastrojournal.org/article/S00165085(19)41246-8/fulltext (Bron: MUMC+)

UA | 5 | 2019

| 25

ZELFZORG

Haaaa……. tsjie!

Waarom zijn we telkens weer ver-

Niezen, proesten, snotteren, snuiten, kuchen,

typen verkoudheidsvirussen bestaan.

rochelen… als de R in de maand zit, komen ook de

word je wel immuun voor het virus dat

geluiden van verkoudheid weer terug. Thuis, op het

bent niet bestand tegen al die andere

werk, op straat en in openbare ruimtes… overal

omloop zijn. Zo kun je telkens weer door

hoor je dat mensen zijn aangestoken. Maar behalve

kouden? Raken we niet ooit immuun tegen ‘het verkoudheidsvirus’? Nee, helaas niet. Het probleem is dat er vele Als je een verkoudheid doormaakt, die verkoudheid veroorzaakt, maar je soorten verkoudheidsvirussen die in een ander type worden geïnfecteerd. Bij iemand met een goede weerstand

met de geluiden, krijg je ook te maken met de

wordt het virus snel weggewerkt, met

ziekteverwekkers!

Maar mensen met een verminderde

weinig last voor de geïnfecteerde. weerstand kunnen meerdere keren per seizoen getroffen worden door een verkoudheid. Volwassenen zo’n twee tot vijf keer per jaar en kinderen wel zes tot tien keer per jaar, volgens de Nederlandse Vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het HoofdHalsgebied.

UA | 5 | 2019

| 26

Ben je geïnfecteerd, dan heb je

• Vervolgens breidt de infectie zich uit.

Al met al ben je met deze verschijn-

doorgaans te maken met verschijnselen

Enerzijds naar de neus. Ook het

selen ongeveer een week zoet. Duurt

als een verstopte neus, mogelijk ver-

slijmvlies van de neus gaat reageren.

het langer dan tien dagen, dan is het

stopte neusbijholtes, minder reuk-

De bloedvaten houden meer bloed

verstandig om naar de huisarts te gaan,

vermogen, keelpijn, hoofdpijn en een

vast, het slijmvlies gaat meer slijm

omdat er dan iets anders aan de hand

gevoel van (verhoogde) druk op de

produceren en je merkt dat je gaat

kan zijn, bijvoorbeeld een kaakholte-

kaken. Ook zal de temperatuur vaak

snotteren en dat je neus dicht gaat

ontsteking of een allergie.

verhoogd zijn. Bij kinderen kan soms

zitten. Anderzijds naar de rest van de

ﬂinke koorts optreden.

keelholte. Daar reageert het lichaam

Na zijn binnenkomst begint het virus

met ‘lage’ keelpijn, kuchen en

zich te vermenigvuldigen. Vanaf twee

hoesten.

tot drie dagen na de besmetting kan

Fases

• Soms raken ook de stembanden

een patiënt het virus verspreiden via

ontstoken en kan iemand hees

vochtdruppeltjes in de uitgeademde,

worden. Of de infectie kan verder

uitgenieste of uitgehoeste lucht, maar

afzakken de lagere luchtwegen in,

ook via de handen, nadat die in contact

het verkoudheidsvirus via de neus.

met als gevolg bronchitis en

zijn geweest met de neus of mond of

Gewoon door in te ademen. Je merkt

benauwdheid.

als iemand in zijn hand niest of hoest.

In een verkoudheid is een volgorde van verschijnselen te herkennen. • Het begint met de besmetting met

er niets van. Het virus wordt dan met het snot naar de neuskeelholte

Overal waar het virus het slijmvlies

Kun je verkoudheid voorkomen?

vervoerd. Daar reageert het slijmvlies

prikkelt, gaat het slijmvlies overmatig

Contact met verkoudheidsvirussen is

meestal als eerste op het virus.

slijm produceren. In dat slijm wordt het

bijna niet te voorkomen. Alleen door je

Daardoor zijn een rauwe keel en

virus gevangen. Het lichaam probeert

op te sluiten op een plek waar geen

‘hoge’ keelpijn vaak de eerste

het zo weg te werken; vandaar dat je

andere mensen komen, kun je de

verschijnselen van verkoudheid.

gaat niezen, kuchen en hoesten.

virussen mogelijk ontlopen. Hoe meer mensen er bij elkaar zitten, des te groter is de kans een verkoudheid op te

Jouw advies bij verkoudheid

lopen. Goede hygiëne kan helpen om de kans op besmetting te beperken. Als de geïnfecteerde in zijn elleboog hoest en

● “Gewoon uitzieken”.

regelmatig de handen wast, als

● Zorg voor goede hygiëne zodat anderen minder makkelijk worden besmet.

iedereen regelmatig zijn handen wast

● Advies bij speciﬁeke symptomen uit de KNMP-Zelfzorgstandaard:

en als objecten die veel mensen

– keelpijn: sabbelen op een snoepje, dropje of keeltablet of gorgelen met fysiologisch zout; – hoest: voldoende drinken, evt. de keel smeren met honing (niet bij kinderen jonger dan 1 jaar), verzachtende hoestsiroop, noscapine; – verstopte neus: druppels of spray met fysiologische zoutoplossing; druppels of spray met xylometazoline, oxymetazoline of tramazoline*; – hoest en verstopte neus: het hoofdeind van het bed verhogen, bijvoorbeeld met een kussen onder het matras; – loopneus: druppels of spray met xylometazoline* en ipratropium; – koorts en pijn: paracetamol.

aanraken (deurkrukken, trapleuningen, lift- en lichtknopjes) regelmatig worden gereinigd, dan kan de overdracht van het virus beperkt worden. Ook een goede weerstand geeft het virus minder kans om toe te slaan. Voldoende bewegen, gezond eten, voldoende slapen… het zijn de bekende adviezen. Maar daar denk je vaak pas aan als het al te laat is… <

● Verwijs naar de huisarts: – – – – –

bij kinderen met koorts, oorpijn en hoest jonger dan 3 maanden; als koorts niet afneemt binnen 5 dagen; als de verkoudheidsverschijnselen langer aanwezig zijn dan 10 dagen; bij ernstige benauwdheid of sufheid; bij personen met een verminderde afweer, bijvoorbeeld diabetes- en hiv-patiënten.

* Vertel de klant hoe veel hij kan gebruiken, hoe vaak en hoe lang

(Bron o.a.: KNMP-Zelfzorgstandaard)

UA | 5 | 2019

| 27

ZELFZORG

Tips bij hoestende baby’s Als een baby last heeft van hoesten, willen ouders er alles aan doen om dit te stoppen. Al is het maar om te zorgen dat het kind beter kan slapen: belangrijk immers voor het herstel en voor de weerstand. Wat kun je adviseren?

Voldoende drinken

Wanneer naar de huisarts?

Hoestsiroop

De adviezen in dit artikel zijn ontleend aan het Longfonds. Het is echter belangrijk om in bepaalde situaties naar de huisarts te verwijzen, namelijk:

Is een baby 6 maanden of ouder, dan mogen ouders

• als het hoestende kind jonger is dan 3 maanden;

bewezen dat het kind hiermee sneller herstelt, maar

• bij hoge koorts;

mogelijk slaapt het er wel beter door.

• als de hoest al langer dan 3 weken aanwezig is; • als de ouder zich ongerust maakt over de hoest. (Bron: KNMP-Zelfzorgstandaard; zie pag. 26 en de Zelfzorgstandaard voor meer situaties waarin je beter naar de huisarts kunt verwijzen)

UA | 5 | 2019

Door het hoesten kan de keel geïrriteerd raken. Daarom moet de baby voldoende drinken. Dat houdt de keel vochtig en het voorkomt irritatie. Dat kan gewoon melk zijn; dat verhoogt de slijmproductie niet. Tussendoor kunnen slokjes of theelepeltjes water worden gegeven. Het liefst koud: dit helpt bij een pijnlijke keel.

hem hoestsiroop of tijmsiroop geven. Het is niet

Benadruk dat honing wordt ontraden bij kinderen jonger dan 1 jaar. Honing kan namelijk de botulismebacterie bevatten, waartegen baby’s nog onvoldoende weerstand hebben.

| 28

Ventileren Hoesten is al vervelend genoeg. Voorkom meer prikkels (zoals parfum of luchtjes voor in huis). Ook is het verstandig de babykamer goed te ventileren, via een ventilatierooster of met het raam op een kiertje. De beste temperatuur in een babykamer is ongeveer 18 °C. Het is overigens goed om ook de rest van het huis regelmatig te luchten. Roken in huis verergert het hoesten. Adviseer daarom ervoor te zorgen dat er in huis niet wordt gerookt, ook niet als het kind in bed ligt.

Neusspray Hoesten wordt bij baby's vaak veroorzaakt door verkoudheid. Als de neus verstopt is, kan het kind niet goed ademhalen. Het kan prettig zijn de neus open te houden door via een neusspray of neusdruppels zout water toe te dienen. Deze middelen zijn geschikt voor baby’s vanaf 0 maanden. De spray of druppels kunnen het best worden gegeven voor het slapengaan, dat helpt bij het in slaap vallen. Maar ze mogen ook vaker worden gegeven.

Tips van ouders Het is niet wetenschappelijk bewezen dat ze werken, maar deze tips kunnen misschien helpen. • Zet het hoofdeinde van het bedje iets omhoog. Bijvoorbeeld door een handdoek onder het matrasje te leggen. • Ga met de baby in de badkamer zitten met de deur dicht en met de hete (douche)kraan aan. De ruimte komt dan vol stoom. Die stoom zorgt ervoor dat de baby makkelijker slijm kan ophoesten. Voorkom verbranding met heet water!

Naar buiten? Een baby die alleen last heeft van hoest, kan rustig mee naar buiten. Frisse lucht kan hem goed doen. (Bron: Longfonds)

UA | 5 | 2019

| 29

LIEKES ZELFZORGADVIES Zwemmerseczeem

Voetverzorging

De symptomen van zwemmerseczeem ken je natuurlijk. Adviseer je een zelfzorgmiddel, vraag dan ook aandacht voor de bovenstaande leefregels.

We staan er vaak niet bij stil, maar onze voeten zijn erg belangrijk om ons te kunnen voortbewegen. Daarom is een goede voetverzorging heel belangrijk. Een aantal adviezen.

Als de patiënt aangeeft dat een antischimmelmiddel bij juiste toepassing niet heeft geholpen, is de kans groot dat de leefregels niet zijn toegepast. Blijkt dit na doorvragen wel het geval te zijn, verwijs de patiënt dan door naar de huisarts. Wat betreft de cutane middelen die

Zweetvoeten

gebruikt kunnen worden bij voetschim-

per dag hoeft de crème maar eenmaal

Sommige mensen hebben last van

mel, is terbinaﬁne bij volwassenen en

per dag te worden aangebracht.

zweetvoeten: een vervelende kwaal.

kinderen vanaf 12 jaar eerste keus

Gebruik van poeder is zeker aan te

Als iemand vaker dezelfde schoenen

omdat dit slechts eenmaal daags

raden als de klant ook last heeft van

heeft gedragen en daarin heeft

gesmeerd hoeft te worden en niet na

zweetvoeten. Poeder kan het vocht

gezweet, kan er een penetrante stank

het verdwijnen van de klachten nog

opnemen, waardoor de – drogere –

vrijkomen. Daarnaast zijn de voeten

een week doorgesmeerd hoeft te

huid minder vatbaar is voor (her)be-

door de warme en vochtige omgeving

worden. Miconazolcrème wordt vaak

smetting.

kwetsbaarder voor schimmels en

als ‘veiliger’ bestempeld omdat het

andere infecties. Er bestaan speciale

minder bijwerkingen heeft en al op

Diabetes

anti-zweetcrèmes voor voeten, maar

jongere leeftijd gebruikt kan worden.

Een groep die erg vaak met voet-

onderstaande leefregels zullen op de

Let echter op interactie met cumarines,

problemen te maken heeft, zijn

lange duur beter helpen.

ook bij cutaan gebruik.

diabetespatiënten. Bij diabetes kan

• Draag schoenen van natuurlijk

de doorbloeding van alle weefsels

materiaal, zoals leer of linnen. Nog

Bij zwemmerseczeem kan ter aan-

namelijk verminderd zijn. Zeker bij

beter is om voor open schoenen

vulling miconazolpoeder voor in de

de voeten, die het verst van het hart

zoals sandalen te kiezen.

sokken en schoenen worden gebruikt.

liggen. Dat vergroot de kans dat er

Bij gebruik van strooipoeder eenmaal

een infectie aan de voeten ontstaat.

• Wissel regelmatig van schoenen, zodat ze kunnen luchten.

• Draag in dichte schoenen altijd sokken die het zweet goed kunnen opnemen, bijvoorbeeld van katoen. • Was de voeten elke dag goed,

Medische pedicure vergoed

Vooral de kans op schimmelinfecties lijkt groter te zijn bij een hoge glucosespiegel. Door de verminderde doorbloeding

Wist je dat de basiszorgverzekering medische

heeft een diabetespatiënt ook eerder

zonder zeep of met een pH-neutrale

pedicurebehandelingen bijna altijd vergoedt

complicaties bij een simpel voet-

zeep en droog ze goed af.

bij diabetespatiënten?

probleem. Zo kan een klein wondje snel uitgroeien tot een wond die zo slecht kan genezen dat zelfs amputatie

Jouw advies voor voetverzorging

nodig kan zijn. Voorkomen is dus beter dan genezen. Een diabetespatiënt mag voetschimmel

● Om ingegroeide teennagels te voorkomen, is het beter om de nagel recht af te knippen in plaats van rond. Beter is nog om ze recht te vijlen. ● Om voetklachten te voorkomen, zijn goed zittende schoenen van natuurlijk materiaal zoals leer belangrijk. Draag dezelfde schoenen nooit twee dagen achter elkaar,

zelf behandelen, maar bij verergering van de klachten moet meteen de huisarts en/of diabetesverpleegkundige worden geraadpleegd. <

zodat ze tussentijds kunnen luchten. ● Let bij verkoop van miconazolcrème op interactie met cumarines.

UA | 5 | 2019

| 31

KLEINE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST

KLEINE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST Weet jij het goede antwoord op deze vragen over inhalatiemedicatie? Deze vragen komen uit de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018.

Vraag 1 Indien men start met het gebruik van Respimat, een toedieningsvorm voor inhalatiemedicatie, mag de patiënt deze – in verband met houdbaarheid – gebruiken tot: A) 1 maand na eerste gebruik B) 3 maanden na eerste gebruik C) 6 maanden na eerste gebruik D) Tot de uiterste gebruiksdatum die op de verpakking staat

Vraag 2 Wat is het juiste gebruik van een corticosteroïden-neusspray? A) Altijd liggend sprayen met het hoofd achterover B) Naar het neusschot toe sprayen C) Van het neusschot af sprayen D) Schud de flacon niet voor gebruik

Vraag 3 Inhalatiemedicatie voor de luchtwegen kan grofweg in twee groepen ingedeeld worden. We hebben het over medicijnen die de luchtweg verwijden en er zijn medicijnen die ontstekingsremmend werken. Kun je de volgende generieke medicijnen en spécialités op juiste werking indelen? • Fluticason • Spiriva • Salbutamol • Ipratropium • Pulmicort

Helaas stond er een foutje in de 'Kleine Apothekersassistenten

• Bricanyl

Kennistest' in het vorige nummer van UA (pag. 38 en 40).

• Qvar • Serevent

In vraag 3 luidde stelling 1:

• Alvesco

Bof, mazelen en roodvonk worden veroorzaakt door een virus.

• Seebri

Volgens het antwoord was dit juist, maar dat klopt natuurlijk niet.

• Flixotide

Roodvonk wordt immers veroorzaakt door een bacterie.

• Becotide

Check of je het goed hebt op pagina 49.

UA | 5 | 2019

| 32

ZELFZORG

Q10 kan een falend hart weer ‘opladen’ Mensen met chronisch hartfalen zijn gauw moe. Vaak kunnen ze nauwelijks de trap op zonder naar adem te happen. Dat betekent dus: een slechte kwaliteit van leven. Bovendien hebben ze een verhoogd risico om te overlijden. Een onderzoek met co-enzym Q10 bij deze patiëntengroep had opmerkelijke uitkomsten.

43% minder sterfte

maken met ernstige gevolgen van

Alle cellen hebben Q10 nodig

Het bleek dat een dagelijkse toediening

hartfalen, zoals ziekenhuisopnamen

Co-enzym Q10 is een natuurlijke stof

van 300 mg co-enzym Q10 aan patiën-

vanwege verergering van de symp-

die al onze lichaamscellen nodig hebben

ten met chronisch hartfalen het risico

tomen of plotselinge noodzaak van

om stoffen zoals vetten en koolhydraten

om aan hun aandoening te overlijden

een harttransplantatie.

om te zetten in energie. Bij mensen

met maar liefst 43% kan verminderen

met hartfalen is er in de cellen van

vergeleken met de groep mensen die

Betere levenskwaliteit

het hart aanzienlijk minder Q10

een placebo kregen.

Verder was het opmerkelijk dat het

aanwezig dan bij gezonde mensen.

hart bij verschillende patiënten uit de

Cardiologen beschouwen hartfalen

Het onderzoek – Q-Symbio geheten –

ernstigste symptoomklasse (NYHA-4)

als een ‘hart zonder energie’.

was uitgevoerd met 420 patiënten,

zoveel sterker werd dat ze zelfs één

die allemaal te kampen hadden met

à twee klassen lager ingedeeld werden.

De Q-Symbio-studie laat zien dat Q10

chronisch hartfalen en die daar al voor

Hun lichamelijke vermogen was zo

het hart de energie kan geven (kan

in behandeling waren. Ze hadden

verbeterd dat alles minder inspanning

‘opladen’ dus) om naar behoren te

hartfalen in verschillende mate – of

vergde. Dat betekent: minder uitputting

functioneren. <

zoals medici zeggen: met verschillende

en een betere levenskwaliteit.

NYHA-klassen. Er zijn vier NYHA-klassen, waarbij klasse 4 de ernstigste is.

Bron

Patiënten kregen naast hun bestaande

Mortensen, S.A., e.a. (Q-SYMBIO Study Investigators). The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality

medicijnen tegen hartfalen gedurende

in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JACC Heart Failure 2014;

twee jaar ofwel een aanvullende

2 (6): 641-9.

therapie met dagelijks 300 mg coenzym Q10, of een placebo.

Eigen productie neemt af

Veel minder complicaties

Co-enzym Q10 heeft in het lichaam diverse eigenschappen. Het helpt cellen bij de energie-

Toen de onderzoekers de beide groepen

levering, en is een krachtige antioxidant die de cellen en het DNA beschermt. Het lichaam

vergeleken, zagen ze duidelijke verschillen. Naast een 43% lager sterftecijfer had de Q10-groep ook veel minder te

UA | 5 | 2019

produceert Q10 in overvloed, tot de leeftijd van 20-25 jaar. Daarna neemt de hoeveelheid Q10 in het lichaam geleidelijk af. Maar het is mogelijk om Q10 via suppletie aan te vullen om voldoende energie te houden en - in het geval van een hartziekte - het hart krachtiger te maken.

| 33

ZELFZORG

Producttips Jeuk en branderig gevoel? Vaginale schimmel!

Bescherm de huid die de baby beschermt

Curanol Voor de verzorging van de huid rond de anus

Meer dan de helft van de vrouwen heeft er soms last van: een vaginale schimmelinfectie. Je herkent het makkelijk aan jeuk, een branderig gevoel en witte geurloze afscheiding.

De beschermende vetlaag waarmee een baby geboren wordt, verdwijnt al snel en de babyhuid maakt zelf nog niet voldoende talg aan om afdoende te beschermen tegen invloeden van buitenaf.

Voor een goede bloedsomloop is het van belang om vaatwanden soepel en elastisch te houden.

Met Canesten Gyno kun je de schimmelinfectie

Met name tijdens de zwangerschap en de bevalling kunnen aderen rond de anus extra aandacht gebruiken omdat ze dan met meer

zelf behandelen. Het is het enige bewezen

Daarom is het belangrijk om baby's huidje dagelijks

druk te maken hebben dan gebruikelijk.

effectieve geneesmiddel bij vaginale schimmel-

goed te verzorgen en te beschermen met Inoli

Daarom is het belangrijk om tijdens de zwanger-

infectie dat zónder recept verkrijgbaar is.

Baby Badolie.

schap en direct na de bevalling de huid rond de

Canesten heeft een nieuw product gelanceerd:

Nadat de baby uit bad komt, blijft er op de huid

Canesten Gyno 1 daagse Crème. Het is een

een dun laagje olie achter, dat dezelfde functie

crème voor een directe behandeling van een

heeft als de huideigen vetlaag. Het beschermt de

vaginale schimmelinfectie met inwendige

huid tegen uitdroging en allerlei invloeden van

klachten. Het doodt de schimmel en verlicht

buitenaf en het beperkt de kans op huidreacties.

zo snel de jeuk.

Niet elke babyhuid is hetzelfde, daarom heeft Inoli

anus extra te verzorgen. Curanol zorgt voor een

voor de verschillende huidtypes elk een speciﬁeke De 1 daagse crème zit in een voorgevulde

badolie ontwikkeld.

applicator en is zacht bij een droge vagina.

• Met natuurlijke oliën

De applicator is hygiënisch en comfortabel in

• pH huidneutraal

te brengen.

• Bevat geen conserveermiddelen • Zonder kleurstoffen en parabenen

natuurlijke ondersteuning. Curanol totaal-aanpak, verzorgt én ondersteunt Curanol zalf verzorgt de huid rond de anus van buitenaf. Curanol tabletten ondersteunen van binnenuit het behoud van soepele en elastische aderen omdat ze vitamine C bevatten. Sterke en elastische bloedvaten behouden zo beter hun vorm en werking, ook tijdens de zwangerschap en na de bevalling.

Adviseert u ook? • Snelle en effectieve 1 daagse behandeling

Inoli Baby Crème Intensief vettend: voor de

• Doodt de schimmel en verlicht zo snel de jeuk

droge en kwetsbare huid

• Zacht bij een droge vagina

• Bevat extra vettende natuurlijke oliën

www.curanol.nl

• Hydrateert en verzorgt de droge en tere babyhuid www.canesten.nl

• Versterkt de natuurlijke huidbarrière • Voedt de huid en houdt deze zacht en soepel

L.NL.MKT.CH.07.2019.0478

Advertenties UA | 5 | 2019

www.inoli.care

| 34

Branchenieuws Kun je tabletten betrouwbaar halveren? Soms heeft een patiënt een tablet nodig met een lagere sterkte dan de laagste beschikbare geregistreerde sterkte. De IGJ staat echter niet meer toe om tabletten met halve sterkte door te leveren als deze sterkte – volgens de registratietekst – ook kan worden bereikt door een tablet te halveren. Maar zijn tabletten wel betrouwbaar te halveren? Apothekers van het Medisch Centrum Leeuwarden deden onderzoek en publiceerden hierover op het Nederlands Platform voor Farmaceutisch Onderzoek in Pharmaceutisch Weekblad. Zij concluderen dat handmatig halveren geen goed alternatief biedt. Dit kan namelijk leiden tot verlies van werkzame stof en ongelijke verdeling van de tablet. Alleen als de breuklijn volgens de productinformatie is bedoeld voor het splitsen in twee gelijke dosissen, is halveren een goede optie. Als de breuklijn is bedoeld voor het vergemakkelijken van de inname, is geen betrouwbare dosishalvering mogelijk. Betrouwbaar in tweeën breken is makkelijker bij dunne tabletten, grote tabletten, tabletten met een platte of langwerpige vorm, een tweezijdige breuklijn, en bij tabletten met stoffen met een langere halfwaardetijd en een grote therapeutische breedte. Het halveren van tabletten ten behoeve van medicatierollen kan leiden tot handproblemen bij apothekersassistenten en ook is er een risico op verhoogde blootstelling. Gebruik van een automatische tablettensplitter bij goede afzuiging is raadzaam. (Bron: Van Gosliga F, e.a. Nederlands Platform voor Farmaceutisch Onderzoek. 2019;4:a1712.)

Indeling corticosteroïden veranderd Met ingang van 1 september jl. is de indeling van corticosteroïden in de G-Standaard veranderd. In de nieuwe indeling is duidelijker welke corticosteroïden onderling kruisovergevoeligheid kunnen vertonen. Voorheen werden corticosteroïden op basis van hun structuur ingedeeld in vijf groepen: A, B, C, D1 en D2. Inmiddels is er meer inzicht in allergische reactiepatronen. Op basis daarvan zijn de corticosteroïden nu ingedeeld in drie groepen: groep 1, groep 2 en groep 3. Tussen stoffen in dezelfde groep bestaat een risico op kruisovergevoeligheid. Deze indeling is ook doorgevoerd in de apotheekinformatiesystemen. • De oude groep A komt overeen met de nieuwe groep 1. • De oude groep D1 komt overeen met de nieuwe groep 3. Patiënten in groep A en D1 worden in het AIS automatisch overgezet naar de nieuwe groep. • De groepen B, C en D2 vervallen per 1 september 2020. Middelen in deze groepen kunnen ingedeeld zijn in groep 1, 2 of 3. Voor patiënten met een overgevoeligheid in deze groepen moet dan worden gekeken bij welke groep hun overgevoeligheid – handmatig – moet worden vastgelegd. Op knmp.nl/indelingcorticos staan de corticosteroïden met hun oude en nieuwe klassen. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad)

Gebruik opioïden lijkt te dalen Jarenlang steeg het gebruik van oxycodon, met verslavingen en sterfte door overdosissen tot gevolg. Maar in de eerste zeven maanden van dit jaar daalde het aantal verstrekkingen in Nederland met enkele procenten. Dit blijkt uit cijfers die De Volkskrant bij de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) heeft opgevraagd. Ook het aantal gebruikers nam iets af. Maatregelen om het gebruik van opioïden terug te dringen, lijken dus effect te sorteren. Tussen 2008 en 2017 vervijfvoudigde het gebruik van oxycodon: van ruim 100.000 tot bijna 500.000. Ook de sterfte aan overdosissen nam toe. De daling kan worden toegeschreven aan de aandacht die er sinds vorig jaar voor het probleem is, aan aanpassing van de voorschrijfrichtlijnen en aan het feit dat patiënten kleinere voorraden uit het ziekenhuis mee krijgen. (Bron: De Volkskrant)

UA | 5 | 2019

| 35

BRANCHE

Duurzaam inzetbaar – ook bij verhoogde pensioenleeftijd “Hoe blijf je tot je pensioen met plezier werken? En wat kunnen we doen om oudere collega’s te behouden?” Dat vroeg apothekersassistente Willy Kok in een mail aan UA. Dat was de aanleiding om hier eens over te praten met Lex Voitus van Hamme, directeur van de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA).

De personen op de foto komen niet in het artikel voor.

UA | 5 | 2019

| 36

In relatief korte tijd is er veel

taken waar je moeite mee krijgt. Dan

speciﬁeke training nodig. Dat geldt ook

veranderd rondom de ouder wordende

zul je in gesprek moeten gaan met de

voor 50-plussers, want iedereen zal

medewerker, constateert Lex Voitus

werkgever en samen moeten bekijken

moeten blijven investeren in het

van Hamme. Nog niet zo lang geleden

wat er nodig is om goed het werk te

ontwikkelen en behouden van

waren er in veel bedrijfstakken VUT

kunnen blijven doen. Onze Arbo-

vaardigheden.”

en pre-VUT-regelingen. Werknemers

catalogus en Risico-inventarisatie en

stopten vaak al rond de 55 en boven

-evaluatie (RI&E) kunnen hierbij

Vakmanschap overdragen

de 50 werd al niet meer geïnvesteerd

helpen.”

Als het over scholing gaat, constateert

in het ﬁt blijven voor je werk.

Voitus van Hamme dat juist de oudere

In 2013 werd de wet op de pensioen-

Niet over één kam

apothekersassistent daarin een

leeftijd aangepast. Nu ligt de pen-

Binnen het team is het belangrijk dat

belangrijke rol kan spelen. “We zien

sioenleeftijd ruim boven de 65 jaar.

iedereen begrip heeft voor elkaars

inmiddels in veel apotheken dat de

Het is dan ook niet verbazingwekkend

situatie om in de loop van de jaren

begeleiding van nieuwe medewerkers

dat de ontwikkelingen rondom de

goed met elkaar te blijven

door een ervaren, meestal wat oudere

verhoging van de pensioenleeftijd

samenwerken. Je kunt als oudere

apothekersassistent wordt verzorgd.

gevolgen hebben voor de vraag hoe je

collega te maken krijgen met

Zo wordt vakmanschap overgedragen.”

je werk goed kunt blijven doen. En hoe

(onuitgesproken) vooroordelen,

Aanpak van het tekort aan apothekers-

werkgevers kunnen zorgen dat hun

bijvoorbeeld dat je minder snel bent,

assistenten kan ook de werkdruk voor

medewerkers ﬁt en gezond aan het

niets nieuws meer aanpakt of minder

de andere (evt. oudere) apothekers-

werk blijven.

inzetbaar bent. “Besef dat iedereen

assistenten verlichten. “Daarom zijn er

haar of zijn eigen rol heeft en eigen

diverse initiatieven om dit tekort aan

Eigen regie

competenties kan inbrengen. En dat

te pakken. Voor apothekersassistenten

De vraag ‘Hoe blijf je gemotiveerd en

die in de loop van de jaren kunnen

die er een tijdje uit zijn geweest,

werkﬁt door de jaren heen?’ is een

veranderen. De oudere apothekers-

hebben we een herintrederscursus.

essentiële vraag waar de SBA zich

assistent heeft een jarenlange

Verder heeft SBA een project waarbij

op allerlei manieren over buigt.

ervaring, is een vertrouwd gezicht

zij-instromers in samenwerking met

“Dat noemen we tegenwoordig

voor patiënten en is vaak beter in de

diverse partijen naar onze branche

duurzame inzetbaarheid”, zegt Voitus

omgang met mensen dan jongere

worden geleid. Een belangrijk deel

van Hamme. “Het betekent dat

collega’s. Sommigen zijn ontzettend

van de zij-instromers heeft een

mensen in diverse stadia van hun

goed in de wat lastige gesprekken.

achtergrond in de zorg. Dat werk

werkzame leven andere voorwaarden

We raden apothekers en teamleiders

wordt fysiek te zwaar of de wisselende

nodig hebben. Je kunt dat op het bord

dan ook aan om te kijken hoe je de

diensten passen niet langer in de

van je werkgever schuiven, maar je

kwaliteiten goed kunt laten aansluiten

werk-privébalans. Met de ROC’s maken

hebt daarin zelf een grote verantwoor-

bij wat er in de apotheek nodig is.

we overal in het land afspraken over

delijkheid. Je hebt zelf de regie over

Hoe kan iemand het beste bijdragen?

het weer organiseren van BBL-

je loopbaan. Je zult moeite moeten

Hoe zijn de taken verdeeld? Misschien

opleidingen. Daarin wordt leren

doen om gemotiveerd te blijven, je

moeten taken af en toe worden

gecombineerd met werken.”

meerwaarde te behouden door bij te

herzien uit het oogpunt van taak-

blijven in je vak en je werk te kunnen

verlichting, maar ook voor een betere

Concluderend: als het over duurzame

blijven doen. Dat kan soms lastig zijn.

balans van taken binnen het hele

inzetbaarheid gaat, is het behoud van

Bijvoorbeeld bij fysieke klachten of bij

team. Soms hebben mensen een

mensen belangrijk. De werkgever zal hier geregeld over moeten praten en

Jouw advies bij duurzame inzetbaarheid

werknemers moeten faciliteren, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer essentieel is. <

● Waardeer elkaars kwaliteiten en competenties. ● Heb begrip voor elkaars situatie. ● Houd bij de taakverdeling rekening met individuele kwaliteiten en eventuele (fysieke)

Voor meer informatie: www.sbaweb.nl

beperkingen. ● Blijf je ontwikkelen.

UA | 5 | 2019

| 37

AAN HET WOORD

DNFS: “Betrokkenheid en werkplezier, daar gaat het om”

In een mooi pand aan de Utrechtse Maliebaan huist DNFS, de afkorting van De Nederlandse Farmaceutische Support. Een dynamisch bedrijf, waar je de verbondenheid en de dynamiek voelt. Betrokkenheid, warmte en loyaliteit zijn kernwoorden.

Werkplezier De oprichters van DNFS zijn twee

Een detacheringsbureau dat zich richt op de

apothekers die als geen ander weten hoe het vak de afgelopen jaren is veranderd. Recruiter Joyce Konings

openbare en ziekenhuisfarmacie. Een hecht team,

vertelt hoe het idee om te detacheren twee jaar geleden is ontstaan: “We

waar medewerkers in vaste dienst zijn en voor

merken bij veel apothekersassistenten dat ze het werkplezier lijken kwijt te

vaste uren en dagen kunnen kiezen. En waar je

raken, zeker wanneer ze al jaren op

niet voor enkele dagen wordt gedetacheerd,

met onze manier van detachering een

maar voor langdurige opdrachten. Zo heb je

plezier én aan de eigen ontwikkeling

impact en maximaal werkplezier.

UA | 5 | 2019

dezelfde plek zitten. Zonde! We willen nieuwe impuls geven aan het werkvan assistenten.” Daarbij zorgt DNFS voor een goede match tussen het team van de opdrachtgever en de gedeta-

| 38

cheerde, legt Thomas Meuwese uit. Thomas is accountmanager en hij is tevens het aanspreekpunt voor de apothekersassistenten. “Mensen die gepassioneerd zijn en het verschil willen maken, daar gaat het ons om”, vertelt hij. "We kijken naar waar de behoefte ligt binnen een team. Naast de ervaring die iemand heeft, gaat het met name om persoonlijkheid.” Suzanne de Jonge is apothekersassistente en werkt nu een jaar voor DNFS. “Er was meteen een klik. Hier vroegen ze niet alleen naar mijn kennis, maar ze keken naar wie ik ben.” Suzanne werkte al dertien jaar

V.l.n.r.: Thomas, Suzanne en Joyce van DNFS.

in dezelfde openbare apotheek en was toe aan iets anders. Ze ging zich oriënteren en werd door verschillende

voor een project maken de apothekers-

de apothekersassistenten waar ze

partijen benaderd. Bij DNFS was er

assistent en ik samen.”

naar op zoek zijn.

Betrokken

“Ondanks dat ik in Enschede zit en het kantoor in Utrecht, voelt het als een warme en nauwe band”

direct vertrouwen van beide kanten.

“Met opdrachten van zeker enkele maanden krijg je de kans om zichtbare impact te hebben”

“We vinden het belangrijk dat je bij ons nooit het gevoel hebt te werken voor een onzichtbare partij”, aldus Thomas. Betrokkenheid gaat dan ook verder

Waar DNFS zich in onderscheidt, is dat

dan alleen op professioneel vlak.

DNFS neemt de medewerkers in vaste

de opdrachten nooit voor een paar

Die persoonlijke benadering voelt

dienst. “We zijn geen uitzendbureau

dagen zijn, iets wat men vaak verwacht

Suzanne ook. “Thomas belt me af en

met oproepkrachten”, legt Joyce uit,

bij detachering. “Dat is onze kracht. Met

toe om te horen hoe het gaat, ook

“We gaan een langdurige relatie aan

opdrachten van zeker enkele maanden

privé. Of hij komt langs in de apotheek

met de medewerkers. Die kunnen dus

krijg je de kans om zichtbare impact te

met iets lekkers voor het hele team.

ook aangeven op welke dagen of uren

hebben”, aldus Thomas. Daarnaast bouw

Ondanks dat ik in Enschede zit en het

ze willen werken.” Daarnaast wordt er

je een goede band op met het team; je

kantoor in Utrecht, voelt het als een

rekening gehouden met voorkeuren

wordt echt een van hen, is de ervaring

warme en nauwe band.”

en ambities. Er zijn mogelijkheden in

van Suzanne. Langdurige opdrachten

de openbare apotheek, ziekenhuis-

bieden je bovendien de mogelijkheid

Ook onderling vormen de apothekers-

apotheek, poliklinische apotheek of

om je vaardigheden te ontwikkelen,

assistenten bij DNFS een hecht team.

bij een apotheekhoudend huisarts.

bijvoorbeeld bereiding of medicatie-

Ze zien elkaar bij verschillende gelegen-

veriﬁcatie. “Op die manier bieden we

heden, zoals trainingen – onlangs een

Suzanne verwoordt wat je als

onze mensen de kans om zich breder te

communicatietraining – of een barbecue.

gedetacheerde extra kunt betekenen

ontwikkelen en om nieuwe dingen te

voor een apotheek. “Je bent de ogen

leren. Het vertrouwen is er: laat maar

Ambitie

en oren van de apotheek. Doordat je

zien wat je kunt”, legt Thomas uit.

DNFS wil het team uitbreiden. “Wij zoe-

kunt vergelijken, zie je dingen die

Hoe zorgt hij voor de juiste match?

ken mensen die het verschil willen

beter kunnen, waar de anderen als

“Dat is mijn vak”, zegt hij lachend.

maken in de apotheek, mensen met

het ware blind voor zijn geworden.

“Ik kijk naar het totaalplaatje: naar het

ambitie, met passie voor het vak.

Of je kunt aangeven dat iets juist niet

type persoon maar ook naar ambities,

Mensen die energie krijgen van een

zo erg is, dat het overal zo gaat. Door

ontwikkelingsmogelijkheden, ervaring

nieuwe werkomgeving en die nooit

dat te signaleren kun jij het verschil

en natuurlijk de reisafstand. De keuze

uitgeleerd zijn”, zo omschrijft Joyce

maken.” <

UA | 5 | 2019

| 39

COLLEGA’S IN HET ZONNETJE

Gerda Zijlstra met pensioen Apothekersassistente Gerda Zijlstra gaat eind oktober met pensioen. In het jaar 2002 besloot zij om haar beroep als ziekenverzorgende op te geven en begon ze met de BBL-opleiding Apothekersassistent in Groningen. Van deze keuze heeft zij geen moment spijt gehad. Haar collega’s schrijven: Eind oktober 2019 gaat onze lieve collega Gerda Zijlstra Apotheek Burgum (voorheen apotheek Hoving) in Burgum (Friesland) na 17 jaar verlaten. Gerda staat altijd voor ons klaar en is een zeer attente, betrokken en meelevende collega die altijd in is voor een grapje. De balie is maatwerk voor haar en de cliënt staat bij haar altijd centraal. Gerda, bedankt voor de mooie jaren en al je inzet! We gaan je ontzettend missen. Je collega’s van Apotheek Burgum

Heb jij ook een collega die je in het zonnetje wilt zetten? Voor een jubileum, een extra diploma, een bijzondere prestatie? Stuur je tekst – en als het kan een leuke foto – naar info@ua.nl, o.v.v. Collega in ’t zonnetje.

UA | 5 | 2019

| 40

WINNAARS VAN DE DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST VAN 2019 De Grote Apothekers-

Dit zijn de winnaars

assistenten Kennistest is dit jaar gewonnen door Elena van der Hall-Nita! Na twee eerdere

De beste in alle categorieën samen:

De beste in de categorie Farmaceutische Kennis:

Elena van der Hall-Nita,

Rowena de Beer,

Service Apotheek Schanswiel, Den Bosch. Score: 98% goed

Apotheek Zundert. Score: 97% goed. Tevens nr. 3 over alle categorieën samen, met 87% goed

De beste in de categorie Zelfzorg:

De beste in de categorie Communicatie en advies:

Elles van Groningen,

Eveline van der Heijden,

Apotheek Wheermolen, Purmerend. Score: 100% goed. Tevens nr. 2 over alle categorieën samen, met 93% goed

Service Apotheek Nistelrode. Score: 95% goed

Op de dag van de apothekersassistent

assistent bent, maar dat je heel veel

(2 rondes), Zelfzorg en Communicatie

hebben de organisatoren van de Grote

kennis en kunde moet hebben om

& advies. Op elk gebied werd ook

Apothekersassistenten Kennistest de

dit beroep te kunnen uitoefenen.

een casus met vragen aangeboden.

winnaars in hun apotheek bezocht om

Ook vaardigheden zoals beoordelings-

De Grote Apothekersassistenten

hen te feliciteren.

vermogen en communicatie zijn

Kennistest is geaccrediteerd voor

belangrijk.

4 punten.

pogingen – waarbij zij steeds hoog scoorde – is zij nu de absolute winnaar.

De Grote Apothekersassistenten

Door middel van de Kennistest kunnen

Kennistest wordt jaarlijks georgani-

deelnemers voor zichzelf peilen of

seerd door Optima Farma, UA en

die eigenschappen bij hen voldoende

Apoweb, respectievelijk beroeps-

zijn of dat er op bepaalde onderdelen

vereniging, vakblad en aanbieder

nog aanvullende scholing en/of opfris-

van e-learnings voor apothekersassis-

cursussen nodig zijn.

tenten. Met deze Kennistest willen de

De deelnemers doorliepen vier toets-

organisatoren voor iedereen duidelijk

rondes van elk twintig vragen in de

maken dat je niet ‘zomaar’ apothekers-

categorieën Farmaceutisch Kennis

UA | 5 | 2019

Allemaal van harte gefeliciteerd met dit resultaat! Doe jij volgend jaar ook mee?

| 41

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

APOTHEKERSASSISTENT, EEN UITDAGEND BEROEP! Dat ons vak even mooi als uitdagend is, hoef ik jou als apothekersassistent niet uit te leggen. Ik geef je zomaar een paar voorbeelden uit de praktijk. Mevrouw R. komt aan de balie met een recept. Er is onduidelijkheid over het gebruik van de voorgeschreven medicatie. Ze komt net uit het ziekenhuis en volgens haar moet ze een halve tablet gebruiken. Je belt haar behandelend neuroloog en inderdaad: het is de bedoeling dat mevrouw de eerste week begint met een halve tablet en daarna verder gaat met één keer per dag één tablet, zoals op het recept staat. Mevrouw L. krijgt een kuur ciproﬂoxacine voorgeschreven, 2x per dag 250 mg. De huisarts is net op huisbezoek geweest. In de computer zie je dat mevrouw een verminderde nierfunctie heeft, waardoor voor haar het gebruik van de medicatie gewijzigd moet worden naar 1x per dag 1 tablet. Je hebt overleg met de arts, de dosering wordt aangepast. Als buddy ben je in gesprek met de mantelzorger van meneer H. Hij heeft last van een droge mond. Je geeft kunstspeeksel mee (wattenstaafjes met water helpen blijkbaar niet voldoende) en je volgt hoe het verder gaat met meneer H. Tijdens onze apotheekbezoeken in het land horen we helaas niet alleen mooie verhalen, maar ook klachten. Over de toegenomen regeldruk bijvoorbeeld. Niet alleen als apotheek heb je daar last van, maar ook onder patiënten is er veel ongenoegen over weten regelgeving door verzekeraars en de overheid. Veel collega’s zijn van mening dat we ons eigenlijke werk - het begeleiden van de patiënt op farmaceutisch gebied - bijna niet meer naar behoren uit kunnen voeren. Ook horen we dat het moeilijk is om nieuwe collega’s te vinden en dat er collega’s zijn die de farmacie de rug toe keren. Hoe jammer is dit. “Kunnen jullie hier als Optima Farma iets tegen doen?”, vraagt men ons. Optima Farma ondersteunt het initiatief van SBA om te werken aan een positief imago van ons beroep. Op 24 september is er een campagne van start gegaan die de aandacht vestigt op hoe mooi het werk van de apothekersassistent is. We hopen dat we mensen ertoe kunnen bewegen te kiezen voor het beroep van apothekersassistent. Maar we kunnen er niet omheen dat er op het ogenblik heel wat van een apothekersassistent gevraagd wordt. Daarom zal Optima Farma aandacht blijven vragen voor alles wat er nu speelt in de farmacie, ons beroep aangaande. We zitten aan tafel bij de overheid en verzekeraars en zijn in gesprek met opleidingen, apothekers en de bonden. Zo willen wij aandacht vragen voor de apothekersassistent, en voor hoe moeilijk het uitvoeren van dit beroep soms kan zijn. Dit kunnen wij als vrijwilligers van Optima Farma niet alleen. Dit moeten we met elkaar doen. Vertel ons jouw verhaal of ideeën. Ook door lid te worden van Optima Farma, steun je ons. Samen staan we sterker.

Met vriendelijk groet,

Trudy van Geffen Voorzitter Optima Farma

UA | 5 | 2019

| 42

“OPTIMA FARMA KOMT NAAR JE TOE” Optima Farma organiseert in de diverse regio’s bijeenkomsten met diverse thema’s. Naast de lezingen/presentaties/workshops is er tijd om te netwerken en om (farmaceutische) stands te bezoeken.

VACATURE BESTUURSLID OPTIMA FARMA Optima Farma is op zoek naar een

Regio Overijssel/Flevoland/Noord-Gelderland: Zwolle, 10 oktober 2019

enthousiast lid dat ons bestuur wil

Regio Friesland: Leeuwarden, 30 oktober 2019

komen versterken.

Regio Limburg: Landsgraaf, 14 november 2019 Regio Zeeland: Goes, 21 november 2019

We houden ons o.a. bezig met de beroepsontwikkeling, kwaliteits-

Regio Noord-Holland: Alkmaar, 23 januari 2020

registratie, opleidingen, bij- en

Regio Brabant: Tilburg, 5 maart 2020 Meer informatie en programma’s, zie www.optimafarma.nl

nascholing en nog veel meer. Dit betekent dat van onze beroeps-

Inschrijven kan via onze webshop https://webshop.optimafarma.nl

vereniging in toenemende mate gevraagd wordt om onze visie te geven op ontwikkelingen, beleid, richtlijnen,

OPTIMA FARMA VOORJAARSCONGRES 2020

onderzoek, projectvoorstellen en in het bijzonder om bij te dragen aan de

Datum:

zaterdag 18 april 2020

Locatie:

De Reehorst te Ede

Tijd:

9.45-17.00 uur

Programma en aanmelden: zie onze congreswebsite

positionering en ontwikkeling van het beroep van apothekersassistent en farmaceutisch consulent. Wil jij ook dat er meer aandacht is voor het beroep van apothekersassistent/ farmaceutisch consulent?

VERHALEN UIT DE PRAKTIJK Tijdens onze bezoeken in het land horen we veel verhalen uit de praktijk. Maar we kunnen jullie helaas niet allemaal bezoeken. Daarom vragen we jullie praktijkvoorbeelden, vragen, opmerkingen, dingen waar je tegenaan loopt of die je signaleert naar ons toe te sturen zodat wij hiermee aan de slag kunnen.

Wil jij je inzetten voor onze beroepsgroep? Ben je op zoek naar meer uitdaging dan alleen je werk en wil je tegelijkertijd meer bestuurservaring opdoen? Dan is een bestuursfunctie absoluut iets voor jou! Niet alleen zal je

Het kunnen uiteraard ook verhalen zijn over dingen die je hebt meegemaakt in de apotheek en die je met andere collega’s wilt delen of waar zij iets van kunnen opsteken. Je kunt ons bereiken via de mail: secretariaat@optimafarma.nl

persoonlijke ontwikkeling groeien, maar met een bestuursfunctie breid je daarnaast ook je netwerk uit.

Maar als je liever belt, dan kan dit ook. We zijn tijdens apotheekuren telefonisch bereikbaar van maandag t/m donderdag op: 06-579 672 13.

CONTACTGEGEVENS OPTIMA FARMA Verenigingsbureau:

secretariaat@optimafarma.nl

Ledenadministratie:

leden@optimafarma.nl

Congres:

congres@optimafarma.nl

Scholing:

scholing@optimafarma.nl

Communicatie (website, nieuwsbrief etc.):

communicatie@optimafarma.nl

Telefonische bereikbaarheid:

06-57 96 72 13, maandag t/m donderdag tijdens kantooruren.

Interesse? Zie verder https://optimafarma.nl/Vacatures/ vacature/vacature-bestuurslidoptima-farma-2/

Op vrijdag is het bureau gesloten. Volg Optima Farma op Facebook; dan ben je altijd op de hoogte van actuele berichten en ontwikkelingen in de farmacie/ gezondheidszorg, maar ook van allerlei nieuwtjes die van belang zijn voor je werk in de apotheek. www.facebook.com/optimafarma

UA | 5 | 2019

| 43

GEEF JIJ OM JE VAK? Laat jouw stem dan horen en word nu lid van Optima Farma! Waarom? Wij zorgen dat jouw stem gehoord wordt bij overheid en andere partijen. Zo maken wij het verschil voor de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek en de ontwikkeling van jouw vak. Hoe meer leden hoe meer we voor je kunnen doen!

Als lid krijg je: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 10% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/ OPTIMA FARMA BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

Verkorte productinformatie ADVAGRAFTM 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard Samenstelling: Elke harde capsule met verlengde afgifte bevat 0,5 mg, 1 mg, 3 mg of 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Farmacotherapeutische groep: immunosuppressiva, calcineurineremmers, ATC-code: L04AD02. Therapeutische indicaties: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaatontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Aanbevolen startdosering, als profylaxe van transplantaatafstoting, is na niertransplantatie 0,20-0,30 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,10-0,20 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan de Advagraf dosis gewoonlijk worden verlaagd. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Voor de behandeling van afstoting na nier- of levertransplantatie wordt de initiële profylaxe dosis aanbevolen. Voor de behandeling van afstoting na harttransplantatie is de aanvangsdosis eenmaal daags 0,15 mg/kg/dag in de ochtend. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of voor één van de hulpstoffen. Overgevoeligheid voor andere macroliden. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege beperkte gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Voor de behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld zijn nog geen klinische gegevens beschikbaar voor Advagraf met verlengde afgifte. Klinische gegevens met betrekking tot de profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene harttransplantaatontvangers zijn nog niet beschikbaar voor Advagraf. Gedurende de vroege post-transplantatieperiode dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), leveren nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regime te worden overwogen. Wanneer stoffen met de potentie voor interactie, in het bijzonder sterke remmers van CYP3A4 (zoals telaprevir, boceprevir, ritonavir, ketoconazol, voriconazol, itraconazol, telithromycine of claritromycine) of inductoren van CYP3A4 (zoals rifampicine of rifabutine) worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimusbloedconcentratie gemonitord moeten worden, om indien nodig de dosis tacrolimus zo aan te passen dat de bloedspiegel onveranderd blijft. Fytotherapeutica die sint-janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica, dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico op interacties die ofwel leiden tot verlaging van de tacrolimusbloedconcentraties en een verminderd klinisch effect van tacrolimus, ofwel tot toename van de tacrolimusbloedconcentraties en risico op tacrolimustoxiciteit. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen de risico’s van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Maagdarmstelselaandoeningen: Maagdarmperforatie is gemeld bij patiënten behandeld met tacrolimus. Aangezien maagdarmperforatie een medisch belangrijke gebeurtenis is die kan leiden tot een levensbedreigende of ernstige aandoening, dienen er direct na het optreden van verdachte symptomen of klachten adequate behandelingen te worden overwogen. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimusconcentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Hartaandoeningen: Ventriculaire- en septumhypertrofie, gemeld als cardiomyopathieën, zijn in zeldzame gevallen waargenomen bij met Prograft behandelde patiënten en zou zich ook met Advagraf kunnen voordoen. Het merendeel van de gevallen was reversibel en betrof doorgaans patiënten met tacrolimusbloeddalspiegels die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Andere factoren waarvan is vastgesteld dat zij het risico op deze klinische conditie verhogen, zijn onder andere het vooraf bestaan van een hartaandoening, corticosteroïdgebruik, hypertensie, nieren/of leverdisfunctie, infecties, volumeoverbelasting en oedeem. Dienovereenkomstig dienen risicopatiënten die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, regelmatig gemonitord te worden met behulp van procedures zoals echocardiografie, pre- en post-transplantatie ECG (bv. op maand 3 en vervolgens op maand 9-12). Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met risicofactoren voor QT-verlenging, waaronder patiënten met een persoonlijke of familiaire voorgeschiedenis van QT-verlenging, congestief hartfalen, bradyaritmieën en elektrolytafwijkingen. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom of verworven QT-verlenging, of bij patiënten die gelijktijdig geneesmiddelen gebruiken die het QT-interval verlengen, die elektrolytafwijkingen induceren of waarvan bekend is dat deze de blootstelling aan tacrolimus verhogen. Lymfoproliferatieve afwijkingen en maligniteiten: Bij patiënten die behandeld werden met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van Epstein-Barr Virus (EBV)-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen (bv. basiliximab of daclizumab), verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA-serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aantoonbaar blijven en is als zodanig niet indicatief voor een lymfoproliferatieve ziekte of een lymfoom. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Infecties, waaronder opportunistische infecties: Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op infecties, waaronder opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal) zoals BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Patiënten lopen ook een groter risico op infecties met virale hepatitis (bijvoorbeeld reactivering van en ‘de novo’-infectie met hepatitis B en C, alsook hepatitis E, dat chronisch kan worden). Deze infecties zijn vaak gerelateerd aan een hoge totale immunosuppressieve belasting en kunnen leiden tot ernstige of fatale condities die artsen dienen te overwegen tijdens de differentiaaldiagnose van patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan en een verslechterende lever- of nierfunctie of neurologische symptomen hebben. Preventie en behandeling moeten overeenstemmen met de klinische richtlijnen. Posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES): Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus, is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptomen hebben die mogelijk duiden op PRES, zoals hoofdpijn, veranderde geestelijke gesteldheid, epilepsieaanvallen en problemen met zien, dient een radiologisch onderzoek (bv. een MRI-scan) uitgevoerd te worden. Indien de diagnose PRES wordt gesteld, wordt een adequate behandeling van de bloeddruk en de epileptische aanvallen en het onmiddellijk stoppen van de systemische tacrolimus geadviseerd. De meeste patiënten herstellen volledig nadat gepaste maatregelen zijn genomen. Oogaandoeningen: Oogaandoeningen, die soms voortschrijden tot verlies van het gezichtsvermogen, zijn gemeld bij patiënten die werden behandeld met tacrolimus. Bij enkele gevallen is gemeld dat de klachten verdwenen na overschakeling op alternatieve immunosuppressie. Patiënten dient te worden verzocht melding te maken van veranderingen in de gezichtsscherpte, veranderingen in de kleurwaarneming, wazig zien of gezichtsvelduitval, en in dergelijke gevallen wordt snelle beoordeling aangeraden, zo nodig met doorverwijzing naar een oogarts. Zuivere Erytrocytaire Aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA): Gevallen van zuivere erytrocytaire aplasie zijn gemeld bij patiënten die zijn behandeld met tacrolimus. Bij alle patiënten werden risicofactoren voor zuivere erytrocytaire aplasie, zoals parvovirus B19-infectie, een onderliggende ziekte of comedicatie geassocieerd met zuivere erytrocytaire aplasie gemeld. Bijzondere populaties: Er is beperkte ervaring bij niet-blanke patiënten en patiënten met een verhoogd immunologisch risico (bv. hertransplantatie, bewijs van ‘panel reactieve antilichamen’(PRA)). Verlaging van de dosis kan noodzakelijk zijn bij patiënten met een ernstig gestoorde leverfunctie. Hulpstoffen: Advagraf capsules bevatten lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactose-intolerantie, Lapp-lactasedeficiëntie of glucose-galactosemalabsorptie moeten dit geneesmiddel niet gebruiken. De drukinkt gebruikt voor de opdruk van de Advagraf capsules bevat sojalecithine. Voor patiënten die overgevoelig zijn voor pinda’s of soja dienen het risico en de ernst van de overgevoeligheid te worden afgewogen tegen het voordeel van het gebruik van Advagraf. Interacties: CYP3A4-remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels en waarbij dosisverlaging nodig is: ketoconazol, fluconazol, itraconazol, voriconazol, isavuconazol, erytromycine, HIV-proteaseremmers, HCV-proteaseremmers, cobicistat, nilotinib en imatinib. Het gebruik van grapefruitsap dient te worden vermeden omdat hiervan beschreven is dat het de bloedspiegel van tacrolimus verhoogt. Andere interacties welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels: actieve substanties met een hoge affiniteit voor plasma-eiwitten (bv. NSAID’s, orale anticoagulantia of orale antidiabetica). CYP3A4-inductoren welke mogelijk leiden tot een verlaging van tacrolimusbloedspiegels: sterke interacties zijn waargenomen met rifampicine, fenytoïne, sint janskruid (Hypericum perforatum), fenobarbital. Hoge doses prednisolon of methylprednisolon kunnen de tacrolimusbloedspiegel zowel verhogen als verlagen. Tacrolimus is een remmer van CYP3A4 en daarom kan bij gelijktijdige toediening van andere door CYP3A4 gemetaboliseerde geneesmiddelen het metabolisme van deze geneesmiddelen veranderen. Bij combinatietherapie met mycofenolzuur is voorzichtigheid geboden bij het omzetten van ciclosporine naar tacrolimus, omdat de plasmaspiegel van mycofenolzuur kan verlagen. Gelijktijdig gebruik van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn (bv. met aminoglycosiden, gyraseremmers, vancomycine, co-trimoxazol, NSAID’s, ganciclovir of aciclovir) kan deze effecten versterken. Verhoogde nefrotoxiciteit is waargenomen in combinatie met amfotericine B en ibuprofen. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken, het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Bijwerkingen: Het bijwerkingenprofiel van immunosuppressiva is vaak moeilijk vast te stellen ten gevolge van de onderliggende aandoening en het gebruik van meerdere geneesmiddelen. De meest gerapporteerde bijwerkingen (voorkomend in > 10% van de patiënten) zijn tremor, nierfunctiestoornissen, hyperglykemische condities, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie en slapeloosheid. De frequentie van bijwerkingen is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100 tot < 1/10); soms (≥ 1/1.000 tot ≤ 1/100); zelden (≥ 1/10.000 tot ≤ 1/1.000); zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Binnen iedere frequentiegroep worden bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst. Infecties en parasitaire aandoeningen: Zoals bekend bij andere krachtige immunosuppressiva, zijn patiënten die behandeld worden met tacrolimus regelmatig verhoogd vatbaar voor infecties (viraal, bacterieel, fungaal, protozoaal). Het verloop van reeds bestaande infecties kan verergeren. Zowel gegeneraliseerde als lokale infecties kunnen voorkomen. Gevallen van BK-virus geassocieerde nefropathie, alsmede JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML), zijn gemeld bij patiënten die behandeld werden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd: Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gemeld. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Vaak: anemie, trombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcelanalyse, leukocytose. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse. Zelden: trombotische trombocytopenische purpura, hypoprotrombinemie, trombotische microangiopathie. Niet bekend: zuivere erytrocytaire aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA), agranulocytose, hemolytische anemie. Immuunsysteemaandoeningen: Allergische en anafylactische reacties zijn waargenomen bij patiënten die tacrolimus gebruiken. Endocriene aandoeningen: Zelden: hirsutisme. Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: diabetes mellitus, hyperglykemie, hyperkaliëmie. Vaak: metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatriëmie, hypervolemie, hyperurikemie, hypomagnesiëmie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie. Soms: dehydratie, hypoglykemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie. Psychische stoornissen: Zeer vaak: slapeloosheid. Vaak: verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, psychische stoornissen, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Soms: psychotische stoornis. Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: hoofdpijn, tremor. Vaak: zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven. Soms: encefalopathie, hersenbloedingen en beroertes, coma, spraak- en taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie. Zelden: hypertonie. Zeer zelden: myasthenie. Oogaandoeningen: Vaak: oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie. Soms: cataract. Zelden: blindheid. Niet bekend: opticusneuropathie. Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Vaak: oorsuizen. Soms: gehoorverlies. Zelden: neurosensorisch gehoorverlies. Zeer zelden: doofheid. Hartaandoeningen: Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie. Soms: hartfalen, ventriculaire aritmie en hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen. Zelden: pericardiale effusie. Zeer zelden: Torsades de Pointes. Bloedvataandoeningen: Zeer vaak: hypertensie. Vaak: trombo-embolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen. Soms: diep veneuze trombose in het been, shock, infarct. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Vaak: parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen. Soms: ademhalingsstoornissen, ademhalingswegstoornissen, astma. Zelden: acute respiratoire distress syndroom. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: diarree, misselijkheid. Vaak: maagdarmklachten, braken, gastro-intestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastro-intestinale bloedingen, gastro-intestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting. Soms: acute en chronische pancreatitis, adynamische ileus, gastro-oesofageale refluxziekte, verstoorde maaglediging. Zelden: pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus. Lever- en galaandoeningen: Vaak: galgangaandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht. Zelden: vena-oclusieve leverziekte, trombose van de leverarterie. Zeer zelden: leverfalen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: uitslag, pruritus, alopecia, acne, toenemend zweten. Soms: dermatitis, lichtovergevoeligheid. Zelden: toxische epidermale necrolyse (syndroom van Lyell). Zeer zelden: syndroom van Stevens-Johnson. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: gewrichtspijn, rugpijn, spierspasmen, pijn in extremiteit. Soms: gewrichtsklachten. Zelden: verminderde mobiliteit. Nier- en urinewegaandoeningen: Zeer vaak: nierfunctiestoornissen. Vaak: nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen. Soms: hemolytisch uremisch syndroom, anurie. Zeer zelden: nefropathie, hemorragische cystitis. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur. Soms: griepachtige verschijnselen, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, multi-orgaanfalen, gewaarwording van een drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden: vallen, zweren, beklemmend gevoel op de borst, dorst. Zeer zelden: toename vetweefsel. Onderzoeken: Zeer vaak: abnormale resultaten leverfunctie test. Vaak: verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename. Soms: verhoogd amylase, abnormaal ECG, abnormale pols en hartslag, gewichtsafname, verhoogd lactaatdehydrogenase in het bloed. Zeer zelden: abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd. Letsel, intoxicaties en verrichtingencomplicaties: Vaak: primaire transplantaatdysfunctie. Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Er is een aantal aan medicatiefouten gerelateerde gevallen van transplantaatafstoting gemeld (frequentie kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Beschrijving van geselecteerde bijwerkingen: Pijn in extremiteit is beschreven in een aantal gepubliceerde case-reports als onderdeel van het pijnsyndroom geïnduceerd door calcineurine-inhibitoren (Calcineurin-Inhibitor Induced Pain Syndrome, CIPS). Dit presenteert zich gewoonlijk als een bilaterale en symmetrische, ernstige, zich naar boven verplaatsende pijn in de onderste extremiteiten en kan gerelateerd zijn aan supratherapeutische spiegels van tacrolimus. Het syndroom kan reageren op dosisreductie van tacrolimus. In sommige gevallen was het nodig om te wisselen naar alternatieve immunosuppressie. Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, website: www.lareb.nl. Afleverstatus: ADVAGRAF is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Raadpleeg volledige productinformatie (SmPC) op www.astellas.nl. Astellas Pharma B.V., Sylviusweg 62, 2333BE Leiden. Datum: februari 2019. Referenties: 1. PROGRAFT Summary of Product Characteristics. 2. ADVAGRAF Summary of Product Characteristics. 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuypers et al. Transplantation 2013;95: 333-340. NL/ADV/0219/0004

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

COVERMATE

“Ik ben best communicatief, en dat komt in de apotheek goed van pas”, vertelt Emre Koster. Hij wist dat hij de zorg in wilde, maar fysiek contact, dat was niet helemaal ‘zijn ding’. Communicatie wel. Daarom was de opleiding voor apothekersassistent een goede keuze. En detachering haalt het beste in hem naar boven, merkt hij.

Nadat hij in 2013 zijn diploma had

Alle smaken

gehaald, werkte Emre een aantal jaren

De eerste maanden waren erg

in openbare apotheken, maar hij was

afwisselend, vertelt Emre: “Ik stond in

nog niet uitgeleerd en ging de studie

openbare apotheken, soms enkele

Farmakunde volgen. “Daardoor ga je

dagen, soms langer. Alle ‘smaken’ apo-

anders naar processen in de apotheek

theken: groot, klein, in de stad, in een

kijken”, legt hij uit. “Nu begrijp ik de

dorp, van alles. Met die afwisseling

achtergrond ervan.”

kan ik goed omgaan. Elke apotheek

Na die studie werkte Emre bij een

werkt anders, daarom is het logisch

softwarebedrijf dat zich richt op

dat je soms niet meteen de manier van

medicatiebewaking en distributie van

werken helemaal doorhebt. Maar daar

geneesmiddelen. Maar hij miste de

hebben ze begrip voor, als je maar

zorg en het contact met patiënten en

vraagt en niet ‘zomaar iets doet’.

wilde weer aan de slag als apothekers-

Wat ik ﬁjn vind aan opdrachten die

assistent. Hij ging aan het werk bij

langer duren, is dat je meer eigen

detacheringsbedrijf Professional

verantwoordelijkheid krijgt.” Zijn studie

Partners. “Mijn zus werkte bij de

Farmakunde komt af en toe nog van

andere tak van het bedrijf en vertelde

pas: “Soms zie ik dat processen verbe-

dat ze nu ook een farma-tak hebben.

terd kunnen worden of efﬁciënter

Detachering leek me een goede

kunnen. Dan geef ik daar een tip over

manier om weer naar de apotheek te

en dat wordt gewaardeerd.”

gaan. Ik merk dat de routine in een

Emre Koster:

“Als gedetacheerde word ik meer uitgedaagd”

vaste apotheek mij op den duur

Op het moment van dit gesprek staat

minder uitdaagt om alles uit mezelf te

Emre op een langerlopend contract in

halen. Als gedetacheerde kom je

de poliklinische apotheek van het

telkens ergens anders, waar je die

Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam.

uitdaging weer kunt aangaan.” Het

“Mijn eerste poliklinische apotheek,

detacheringsbedrijf past goed bij hem,

en dat bevalt me prima.” Emre begon

vindt Emre: “Het sloot goed aan bij

er met klantcontact aan de balie en

mijn wensen, ze luisteren naar je en

krijgt er geleidelijk andere taken bij,

goed doordacht, er is goede

houden rekening met wat jij in je werk

waaronder ook opnamegesprekken en

communicatie en samenwerking met

belangrijk vindt. Daar proberen ze bij

medicatieveriﬁcatie. “Je merkt dat het

de zorgverleners, en alles is erop

aan te sluiten bij het matchen van

hier anders werkt dan in de openbare

gericht de patiënt zo goed mogelijk te

apotheek en gedetacheerde.”

apotheek. Alle processen zijn heel

helpen. Het voelt hier ﬁjn aan.” <

UA | 5 | 2019

| 45

EVEN VOORSTELLEN

WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

Apotheek Burgum deed mee aan het OKEE-project:

“Mensen moeten niet bang zijn voor hormoonzalf” Apotheek Burgum was een van de apotheken die zich opgaven voor het OKEE-project van UPPER (zie kader). Patiëntjes met constitutioneel eczeem (CE) beter leren begeleiden was het doel voor de apotheek, en natuurlijk werden ook de patiënten er beter van. Na een toets over hun kennis van constitutioneel eczeem kregen de assistenten een cursus, vertelt Wiesje Kloosterman. Zij werkt al 36 jaar in deze apotheek. “Mijn eerste apotheek, en ik ben er gebleven. Toen ik kleine kinderen had, had de apotheek een crèche. Daardoor kon ik hier blijven werken en dat gold ook voor mijn collega’s. We zijn één grote familie, samen opgegroeid als het ware. We houden van elkaar.” De apotheek is best groot, met twee apothekers, zestien apothekersassistenten en vier B-medewerkers en verzorgt met de randdorpen erbij een groot gebied. Projectgroep van het OKEE-project in Apotheek Burgum.

Terug naar het project. Vijf apothekersassistenten deden eraan mee en voor elk van hen werden tien CE-patiëntjes

Smeer corticosteroïden niet te dun, gebruik altijd een indifferente crème, smeer met de haren mee. In het kader van het OKEE-project gaven apothekersassistenten van Apotheek Burgum in Burgum (Friesland) deze – en nog veel meer – adviezen aan ouders van kinderen met constitutioneel eczeem. Inmiddels maken deze adviezen deel uit van de reguliere FPZ in de apotheek. Wiesje Kloosterman en Anke Semplonius vertellen over hun ervaringen.

UA | 5 | 2019

geselecteerd. Hun ouders werden uitgenodigd om mee te doen. Niet alle ouders hadden daar zin in, vertelt Anke Semplonius. Zij is nu vier jaar apothekersassistent en zij-instromer. “Mijn werk als verpleegkundige bij Defensie was te onregelmatig om te combineren met de zorg voor de kinderen”, verklaart ze haar switch. Ook voor Anke waren er tien CE-patiënten geselecteerd, maar van vier patiënten deden de ouders daadwerkelijk mee.

Stroomschema De ouders die meededen, waren blij met de informatie die ze kregen. De

| 46

begeleiding verliep heel gestructureerd, zodat alle belangrijke informatie aan bod kwam. Wiesje: “We hadden een stroomschema voor het gesprek. Daarin stond wat we moesten uitvragen: de klachten, of men wist hoe en waarom de verschillende crèmes gebruikt moesten worden, en of dat goed lukte. Als je dat schema doorliep, dan kwam je uit bij de vervolgacties, zoals voorlichting geven over bepaalde aspecten van het

Wiesje (links) en Anke: “Veel ouders zijn bang voor hormoonzalf. Daarom smeren ze te dun,

gebruik, of het geven van niet-

maar dan heeft het geen effect.”

medicamenteuze adviezen, of eventueel overleg met de arts of apotheker over een andere sterkte

voor een corticosteroïdencrème altijd

een rol hebben gespeeld. “Hij at en

van het corticosteroïd.”

waar het voor is. Als het voor een

dronk slecht, bleef op zijn rug liggen,

kind met CE is, dan raden we een

wilde niet omrollen, niet kruipen…”

Angst wegnemen

indifferente crème aan. Indifferente

Inmiddels is het eczeem goed onder

Zo kwamen de assistenten erachter

crème moet je elke dag gebruiken,

controle dankzij het juiste ‘smeer-

dat de medicatie in veel gevallen niet

ook als het eczeem rustig is. We geven

beleid’: dagelijks vette crème en nog

goed werd gebruikt. Ouders smeerden

meestal twee soorten mee, zodat

eenmaal per week het corticosteroïd.

de hormoonzalf te dun of gebruikten

patiënten kunnen uittesten welke

Maar de moeder had dit graag eerder

geen indifferente crème. Veel ouders

crème ze het prettigst vinden. Dat is

willen weten.

zijn bang voor hormoonzalf, merkten

beter voor de therapietrouw”, vertelt

ze. Daarom smeren ze te dun, maar

Anke. “Eerst maak ik een voorselectie

dan heeft het geen effect. “Ze denken

op basis van de klachten. Bij nattend

nog steeds dat het corticosteroïd de

eczeem een crème, bijvoorbeeld

huid dun maakt. Dan leggen we uit

cetomacrogol, al of niet met vaseline;

Smeeradvies

dat de huid dik was door het eczeem.

bij droog eczeem een vette zalf, of een

Om te zorgen dat de corticosteroïd-

Doordat het eczeem rustiger wordt,

heel vette crème. Vaak geef ik dan

crème niet te dun wordt gesmeerd,

krijgt de huid zijn normale dikte”, legt

koelzalf zonder rozenolie mee. Je kunt

wordt de vingertopeenheid (VTE)

Wiesje uit. “Mensen moeten niet bang

de indifferente crème ook afstemmen

gebuikt. “Als je laat zien hoeveel er

zijn voor de hormoonzalf. Als je het

op de basis van het corticosteroïd.” Als

nodig is voor bijvoorbeeld de armen,

goed gebruikt, heeft het geen

de gekozen crème toch niet bevalt,

dan zien mensen echt dat ze voorheen

bijwerkingen.En bij goed gebruik

kunnen patiënten een andere

te weinig smeerden en durven ze

hoort: niet te dun.”

proeftube mee krijgen. Maar dat is

meer te smeren”, is Wiesjes ervaring.

zelden nodig.

“Het is echt een eyeopener.” Verder

Indifferent

smeren veel ouders een crème in

Ook zijn er veel ouders die geen

Hoe ernstig de gevolgen van verkeerd

indifferente crème gebruiken. “Meestal

gebruik kunnen zijn, was te zien aan

had de arts niet verteld dat dat erbij

een baby met CE. Hij bleef achter in

hoort. Wij vragen nu bij een recept

zijn ontwikkeling – daarbij kan de jeuk

UA | 5 | 2019

“Het is effectiever als je met de haren mee smeert”

rondjes, maar het is gebleken dat het

>> Lees verder op pagina 48

| 47

EVEN VOORSTELLEN

effectiever is als je met de haren mee smeert. Dus dat wordt nu standaard

Hoeveel vingertopeenheden (VTE’s) smeren?

geadviseerd. leeftijd

Afbouwschema

aantal VTE’s per smeerbeurt 1 arm +1 hand

1 been + 1 voet

borst+buik

rug+billen hele lichaam

Bij het protocol hoort ook het mee-

3-12 mnd. 1

1,5

8,5

geven van een afbouwschema voor

1-2 jaar

1,5

13,5

het corticosteroïd voor als het eczeem

3-5 jaar

1,5

3,5

6-10 jaar 2

2,5

4,5

3,5

24,5

volw.

4 8 (arm 3, hand 1)

rustiger wordt. Door niet in één keer te stoppen, maar af te bouwen, wordt

hoofd + hals

2,5

voorkomen dat het eczeem weer opvlamt. “Daar moesten mensen aan wennen. Maar als je vertelt dat ze dan minder gauw weer hormoonzalf nodig hebben, slaat het wel aan.”

“Door niet in één keer te stoppen, maar het corticosteroïd af te bouwen, wordt voorkomen dat het eczeem opvlamt”

OKEE OKEE (dit staat voor Optimaliseren behandeling Kinderen met Eczeem in de Eerstelijn) is een studie die als doel heeft om (ouders van) kinderen met eczeem ‘optimaler’ te begeleiden vanuit de apotheek. De studie werd opgezet en uitgevoerd door UPPER, onderdeel van de afdeling Farmacoepidemiologie en Klinische Farmacologie van de Universiteit Utrecht.

Niet-medicamenteuze adviezen

Op de site van het project – https://okee.sites.uu.nl/ – staat nuttige informatie over constitutioneel

Ook niet-medicamenteuze adviezen

eczeem, evenals handige ‘tools’ zoals een gespreksschema en behandeltips.

worden meegegeven, zoals: niet te vaak, te lang of te heet douchen, niet te vaak zwemmen, goed insmeren

liever azijn door het spoelwater. “Heel

Tegenstrijdig

voor het zwemmen, zeep vermijden,

handig dat in het team ook die kennis

Veel ouders kregen van verschillende

geen wasverzachter gebruiken maar

is opgefrist.”

zorgverleners tegenstrijdige adviezen, merkten de apothekersassistenten. Huisartsen schreven bijvoorbeeld eerst een vette crème voor en als dat niet hielp een corticosteroïd, terwijl de richtlijnen tegenwoordig anders zijn. Ook vertelden huisartsen nog dat corticosteroïden dun gesmeerd moeten worden, ze vertelden niets over het dagelijks smeren van indifferente crème en ook niet dat je corticosteroïden geleidelijk moet afbouwen. In een FTO zijn de adviezen van het OKEE-project nu ook bij de huisartsen terechtgekomen, zodat patiënten eenduidig advies krijgen.

Blijvend Het project is afgesloten, maar de Met de haren mee smeren.

UA | 5 | 2019

werkwijze blijft. “We geven deze

| 48

informatie aan alle CE-patiënten of hun

Ouders van patiënten reageren positief

ouders”, vertellen Wiesje en Anke. Ook

op de aanpak, vertellen de assistenten:

de andere teamleden doen dat, al

“Heel ﬁjn dat jullie dit doen, zeggen

moet deze richtlijn tijdens het werk-

deze ouders. En dat doet ons weer

overleg soms weer even opgefrist

goed. Het maakt ons werk nóg

worden.

leuker.”<

Jouw advies bij constitutioneel eczeem ● Adviseer naast een corticosteroïd altijd een indifferente crème. Laat de patiënt een crème kiezen die goed bij hem past; dat verbetert de therapietrouw. ● De indifferente crème kan het beste dagelijks worden gebruikt, ook als het eczeem rustig is. ● Niet te dun smeren! Gebruik voor de smeerinstructie de tabel met de vingertopeenheden (FTU’s). Bespreek eventuele angst voor hormoonzalf. ● Geef een afbouwschema mee voor het corticosteroïd.

“We geven meestal twee soorten indifferente

● Geef advies over de smeerrichting: met de haren mee, niet in rondjes.

crème mee, zodat patiënten kunnen uittesten welke crème ze het prettigst vinden.”

ANTWOORDEN OP DE KLEINE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST (PAG. 32) Vraag 1: Antwoord B: 3 maanden na eerste gebruik Vraag 2: Antwoord C: Corticosteroïden altijd van het neusschot af sprayen Vraag 3: luchtwegverwijdend • Fluticason

• Spiriva

• Salbutamol

• Ipratropium

• Pulmicort • Bricanyl

X X

• Qvar • Serevent

X X

• Alvesco • Seebri

ontstekingsremmend

X X

• Flixotide

• Becotide

UA | 5 | 2019

| 49

HUIDFONDS-INFO

Eczeem: verstoorde huidbarrière

Huidheld met atopisch eczeem

Eczeem is een ontstekingsreactie van de huid die zich uit in roodheid, kleine blaasjes, schilfering, zwelling, rode bultjes, korstjes. Eczeem gaat vaak gepaard met veel jeuk. Ongeveer 10-20% van de kinderen en 3-5% van de volwassen heeft een vorm van eczeem.

Lees het verhaal van Tessa met eczeem op:

https://huidfonds.nl/het-is-nietvanzelfsprekend-dat-je-huid-er-is-omje-te-beschermen/

De volgende twee vormen van eczeem komen

Verstoorde huidbarrière

Symptomen en verloop

het meest voor:

Bij eczeem is de huidbarrière verstoord en dit

Eczeem is een chronische

zorgt ervoor dat de huid minder goed vocht

huidaandoening met een

– Constitutioneel – of atopisch – eczeem.

vasthoudt, sneller uitdroogt en daardoor

onvoorspelbaar verloop.

Dit wordt gekenmerkt door een jeukende,

minder goed beschermt tegen schadelijke

Eerst krijg je te maken met

ontstoken huid met droge schilfering.

stoffen van buitenaf. De huid wordt droog en

de acute fase van eczeem,

De vroege, acute vorm van constitutioneel

schilferig. Voor het ontstaan van eczeem is

met symptomen als roodheid, zwellingen

eczeem ontstaat vaak twee tot drie maanden

niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen.

en blaasjes gevuld met vocht. Na verloop

na de geboorte en duurt tot een jaar of twee.

Er is een erfelijke aanleg, maar interne en

van tijd ontstaan er korstjes, gaat de huid

Bij volwassenen zijn de huidklachten

externe factoren spelen ook een rol,

schilferen en wordt de huid minder rood.

chronisch. Kinderen met constitutioneel

bijvoorbeeld:

Het volgende stadium is chronisch eczeem.

eczeem hebben vaak aanleg om allerlei

• klimaat (droge lucht);

De huid is dan niet meer zo rood, maar de

allergieën te ontwikkelen, zoals hooikoorts,

• ziekte, stress en emotionele spanning;

schilfering wordt erger en de huid is wat

astma of een voedselallergie. Dit wordt het

• huidbacteriën;

dikker geworden. De huid is stug en droog

atopisch syndroom genoemd.

• water, zeep en schuimende producten;

en er kunnen pijnlijke kloven ontstaan.

• schoonmaakmiddelen;

Ook hebben veel mensen met eczeem last

– Contacteczeem. Dit ontstaat wanneer er

• zweten;

van jeuk.

contact is tussen de huid en een lichaams-

• wol.

Perioden van (relatieve) rust wisselen zich

vreemde stof die een reactie uitlokt (anti-

af met perioden waarin er veel last is.

geen). Het belangrijkste onderdeel van de

Door behandeling hou je het eczeem redelijk

behandeling is het wegnemen van het

onder controle.

antigeen.

Deze rubriek wordt u aangeboden door het Huidfonds. Het Huidfonds is een erkende goede-doelen-organisatie en richt zich op: • het voorkomen van huidaandoeningen; • betere zorg voor mensen met een huidaandoening; • acceptatie van de huid die ‘anders’ is.

Help het Huidfonds en doneer Met jouw donatie kunnen wij het leven van mensen met een huidaandoening kwalitatief verbeteren. Ga naar www.huidfonds.nl/doneren

UA | 5 | 2019

| 50

Verzorgingstips Voor iemand met eczeem is de jeuk het hinderlijkste symptoom. Daar wil hij of zij natuurlijk iets aan doen. Wat zijn de mogelijkheden?

Insmeren met zalf Vaak zorgt een droge huid voor nog meer jeuk. Adviseer daarom om de droge huid meerdere keren per dag in te smeren met een neutrale basiszalf. Een goede zalf houdt het vet- en vochtgehalte van de huid op peil. Ook als iemand een zalf of crème met een actief ingrediënt gebruikt, is het van belang de droge huid vet te houden met een basiszalf.

Beperk contact met water Water droogt de huid uit, wat de jeuk kan verergeren. Daarom kun je de volgende tips geven: Ga niet te lang onder de douche of in bad en zorg dat het water niet te heet is. Dat kan de huid namelijk extra uitdrogen. Gebruik zo min mogelijk zeep, maar liever een bad- of doucheolie. Doe bij contact met water (afwassen, schoonmaken, sproeien, enz.) handschoenen aan, zodat de huid niet geïrriteerd raakt.

Korte nagels en minder krabben Krabben kan de huid beschadigen. Probeer daarom niet te veel te krabben. Lukt het niet om de neiging tot krabben te onderdrukken? Bedek de huid dan met een laagje kleding. Dat beschermt de huid tegen stukkrabben. Zorg ervoor dat de nagels schoon, geknipt en gevijld zijn. Hierdoor is krabben lastiger en wordt de huid minder makkelijk beschadigd.

Afleiding en ontspanning Door minder aan de jeuk te denken, heb je er minder last van. Afleiding is dus een goed medicijn. Een uitje, een hobby, een afspraak, als het maar afleidt. Ook ontspanningsoefeningen kunnen helpen om de jeuk hanteerbaar te maken.

(Bron: Huidfonds)

UA | 5 | 2019

| 51

VERZORGING Constitutioneel eczeem (CE) of atopisch eczeem is een vervelende huidaandoening, waarbij patiënten vooral last hebben van jeuk en irritatie. Het komt voor bij 5-20% van de kinderen (onderzoeken vermelden verschillende percentages) en 10-12% van de volwassenen. Meestal treedt het op bij jonge kinderen en verdwijnt het vanzelf, maar het kan op latere leeftijd terugkomen.

Atopie Constitutioneel eczeem is vaak onderdeel van een atopisch syndroom. Kinderen met deze vorm van eczeem kunnen dan ook op latere leeftijd last krijgen van allergische aandoeningen, zoals hooikoorts of allergisch astma. Of iemand CE krijgt, is voornamelijk genetisch bepaald. Dat is duidelijk te zien aan de volgende feiten:

Huidverzorging bij constitutioneel eczeem

• twee derde van de mensen met CE heeft ook een familielid met een atopische aandoening; • als één ouder een atopische aandoening heeft, is de kans dat een kind het krijgt 50%; • bij twee ouders met een atopische aandoening is de kans zelfs 80%.

Op pagina 46 vertellen twee apothekersassistenten over het begeleiden van patiënten met constitutioneel eczeem. De herfst en de winter zijn periodes dat patiënten meer last kunnen hebben van deze aandoening. Die last kunnen ze beperken door de huid goed vet te houden. Met een product dat de patiënt goed bevalt, is het smeren beter vol te houden.

Mensen hebben niet voortdurend last van het eczeem, maar het kan opﬂakkeren in bepaalde situaties. Met name in de herfst en de winter (door de droge lucht in huis) en in stresssituaties, bijvoorbeeld door spanning op school, voor Sinterklaas, bij examens of (relationele) spanningen in het gezin. Ook bij luchtvervuiling kan het eczeem erger worden.

Barrière en microbioom Inmiddels is bekend dat een slechte barrièrefunctie van de huid door ontbreken van het huideiwit ﬁlagrine een belangrijke rol speelt. Daardoor verliest de huid veel vocht en kunnen uitwendige invloeden zoals ﬁjnstof,

UA | 5 | 2019

| 52

prikkelende stoffen en micro-organis-

verder beschadigd raakt en nog meer

men makkelijker binnendringen.

schadelijke stoffen de huid binnen-

Het microbioom op de huid is daarbij

dringen. Daarmee is de cirkel rond.

ook verstoord. Het microbioom is het

1,5 kg Wist je dat we wel 1,5 kg aan microbioom van de huid meetorsen?

geheel van bacteriën, schimmels en

Vaak wordt gedacht dat constitutioneel

gisten die normaal op de huid aan-

eczeem een relatie met voeding heeft,

wezig zijn en werd voorheen de

maar dat lijkt niet het geval te zijn.

cetomacrogol en/of vaseline, maar ook

huidﬂora genoemd. Deze micro-

CE is een ziekte van het immuun-

crèmes uit de anti-atopische of anti-

organismen leven in harmonie met

systeem. In geval van voedselallergie

jeuk-lijnen van de cosmetische merken

de mens en met elkaar: wij hebben

kan een kind met CE wel meer last

als La Roche-Posay, Vichy, Eucerin en

hen nodig - ze beschermen ons tegen

hebben van het eczeem. Als het

Avène kunnen patiënten erg aan-

infecties - en zij hebben ons nodig;

namelijk allergisch reageert en

genaam vinden en kunnen goed

onze talg en huidschilfers zijn hun

daardoor jeuk en/of galbulten krijgt,

helpen de huidbarrière te verbeteren

voedingsbron. Normaal gesproken is

is de neiging om te krabben niet te

en uitdroging te voorkomen.

er een bepaalde verhouding tussen

onderdrukken. Krabben beschadigt de

Laat de patiënt proberen wat goed

de soorten organismen: die normale

huid en zet de vicieuze cirkel in gang.

bevalt. Dat kan ook ’s avonds voor het slapengaan een vettere zalf zijn – om

verhouding wordt beschouwd als evenwicht. Het evenwicht kan echter

Cirkel doorbreken

goed te kunnen doorslapen – en

ontregeld raken als de barrière ver-

De basis van de behandeling van

overdag een minder vette, beter

stoord is door vervuiling, door

constitutioneel eczeem is goed

intrekkende crème.

uv-straling, door droge lucht, door

onderhoud van de huid: daarmee

Er zijn zelfs aanwijzingen dat kinderen

gebruik van veel zeep of veel warm

versterk je de barrièrefunctie van de

van ouders met atopische klachten

water, en dergelijke. Zo is er aange-

huid en doorbreek je de vicieuze cirkel.

– zoals hooikoorts of andere allergie –

toond dat er op eczeemplekken meer

Dat onderhoud gebeurt met emol-

tegen eczeem beschermd kunnen

bacteriën van de soort Staphylococcus

lientia: vette zalven of een zeer vette

worden door al vroegtijdig te beginnen

aureus groeien.

crème. “The fatter the better” is het

met het vet houden van de huid.

motto van de dermatologen. Maar als

Vicieuze cirkel

patiënt kun je daar anders over

Naast deze dagelijkse basis is het

Bij constitutioneel eczeem is er sprake

denken. Want smeer je ’s morgens pure

gebruik van corticosteroïden van

van een vicieuze cirkel die de klachten

vaseline, dan ga je tijdens inspanning

belang als het eczeem actief is.

in stand houdt.

meer transpireren, je kunt vette

Bij gebruik van de juiste klasse is de

Het begint met een slechte huid-

plekken in de kleding krijgen, het

vingertopeenheid de juiste maat om

barrière. Daardoor kunnen allergenen

geeft een vieze smeerboel… Daarom is

te smeren (zie pagina 48). In ernstige

en andere prikkelende stoffen

het belangrijk dat de patiënt een zalf

gevallen zijn ook zwaardere therapieën

binnendringen. Dit veroorzaakt een

of crème kiest die goed bevalt: prettig

beschikbaar. Vooral als het gezinsleven

ontstekingsreactie, waarbij jeuk

smeert, goed intrekt, lekker ruikt en

wordt ontwricht door slaapgebrek,

ontstaat. Het krabben is bijna niet

met een prettige textuur. Dat kan een

huilende kinderen en irritaties, kan een

tegen te houden, waardoor de huid

indifferente crème zijn op basis van

effectieve behandeling een belangrijke verlichting betekenen voor patiëntjes

Jouw advies bij constitutioneel eczeem

en hun ouders. (Bron: Voordracht van dermatoloog Dr. DirkJan Hijnen, Erasmus MC, bij de Derm Class, La Roche-

● Adviseer de huid goed te onderhouden met een vet product.

Posay)

● Laat de patiënt een zalf of crème uitzoeken die prettig is in gebruik; dat verbetert de therapietrouw. ● Eventueel kan ’s avonds voor het slapengaan een vette zalf worden gebruikt en ‘s morgens een crème die beter intrekt.

UA | 5 | 2019

| 53

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling apothekers-

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten –

assistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze

is een onafhankelijk vakblad speciaal voor

klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat:

de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings-

beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

en trainingsnieuws en relevante product-

Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd

beschrijvingen.

door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen. Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere tel.: 088-44 55 931

In het volgende nummer onder meer:

e-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Darmproblemen

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotograﬁe: Eef Bongers (pag. 5) , Werry Crone (pag. 13),

• Diabetes • Communicatie aan de balie

Frank Noordanus (pag. 6, 46-49), Remie Kranendonk (pag. 38) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Marjam Overmars, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier, Karien Vissers, Gerda Weits Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus;

model: Emre Koster, gefotografeerd in de Maasstad Apotheek, Rotterdam Abonnementen: 6x per jaar gratis 1 exemplaar per apotheek. Thuisontvangst via collectief abonnement: per 20 assistenten per kalenderjaar € 55,00 incl. btw. Privéabonnement: € 19,50 per kalenderjaar incl. btw. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie per volledig kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot 31 december van het lopende jaar. Bij opzegging binnen het kalenderjaar vindt geen verrekening plaats. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties.

Disclaimer

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische methoden, door fotokopie, opname of anderszins. ISSN 2211-0941

NIEUW vanaf november

GEEFT AAN* NIET PLAKKERIG, NIET VET * Bron: Product getest in gebruik, blinde test bij 160 proefpersonen.

ATOPICONTROL BALSEM

SNEL ABSORBEREND, VERLICHT LANGDURIG EEN JEUKERIG GEVOEL EN EEN GEÏRRITEERDE HUID Kijk voor meer informatie op www.eucerin.nl

Tacrolimus: door ons ontwikkeld. Door ons verbeterd.1,2

NL/ADV/0718/0022

Vergeleken met 2dd tacrolimus vermindert ADVAGRAFâ&#x201E;˘ de intra-patiĂŤnt variabiliteit3 en het verbetert de therapietrouw.4

Referenties en verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave.