NH Verdwijnt 2008 newspaper by Paradox

Foto: Han Singels, Polder Nieuwkoop en Noorden (2006)

d e B o t e r h a l , h o o r n / k u n s t e n c e n t r u m B e r g e n / DE V i s h a l , H a a r l e m / G r o t e K e r k , S c h e m e r h o r n / M u s e u m W at e r l a n d , P u r m e r e n d

Noord-Holland verdwijnt? Het unieke Noord-Hollandse landschap heeft het zwaar en zucht onder recreatiedruk, groeiend verkeer, woningbouw, bedrijventerreinen, intensivering sjalottenteler Hans Knijn en schaalvergroting van de tuinbouw. Dat zou ons aan het hart moeten gaan, want wordt onze p a g i n a 4 identiteit niet grotendeels bepaald door onze leefomgeving? pa g i n a 2 i nterv i ew met

NH Verruigt pa g i n a 6

NH Verzuipt pa g i n a 8

NH Verpaupert pa g i n a 1 0

NH Verpretparkt pa g i n a 1 2

NH Vertrut pa g i n a 1 4 i ntervi ew met

kaasboerin Corrie Baltus pa g i n a 1 5

Informatie & Colofon pa g i n a 1 6 i ntervi ew met

akkerbouwer Jan van Kempen

Van 12 oktober tot en met 23 november vindt de Noord-Holland Biënnale plaats op vijf tentoonstellingslocaties verspreid over Noord-Holland. Toegang tot alle locaties is gratis.

www.nhverdwijnt.nl

De Noord-Holland Biënnale 2008 heeft zich ten doel gesteld beeldende kunst te laten zien die de Noord-Hollanders bewust maakt van de verschillende, vaak onomkeerbare, ontwikkelingen in het Noord-Hollandse landschap en het publiek zo een spiegel voor te houden. Het resultaat? Vijf boeiende tentoonstellingen met werk van nationaal en internationaal vermaarde kunstenaars, architecten en vormgevers die deze uitdagende thema’s het best verbeelden. De Noord-Holland Biënnale is inmiddels ruim 20 jaar oud. In 1983 werd het initiatief genomen voor de eerste biënnale die in 1985 op elf verschillende locaties te zien was. De tweede werd in 1987 georganiseerd op een centraal gelegen locatie in de Wieringermeer. Daarna werd het stil. Totdat in 2004 drie regionale tentoonstellingsorganisaties – het KCB in Bergen, de Boterhal in Hoorn en het Museum Waterland in Purmerend – het initiatief namen om de Noord-Holland Biënnale nieuw leven in te blazen. Deze hernieuwde biënnale was behalve in Bergen, Hoorn en Purmerend ook in de Grote Kerk in Schermerhorn te zien. In 2006 is de samenwerking uitgebreid met De Vishal en de Stichting Kunst en Cultuur Noord-Holland, beide gevestigd te Haarlem. In deze afleveringen legde de Noord-Holland Biënnale de stand van zaken in de beeldende kunst voor aan het publiek. Vanaf nu is het centrale thema van de biënnale De Identiteit van Noord-Holland. Waar anders te beginnen dan bij het unieke Noord-Hollandse landschap, dat in rap tempo dreigt te verdwijnen? Vanwege het centrale thema heeft de biënnale de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO-Noord) als partner in de biënnale betrokken. Een organisatie die heel goed beseft dat het mes van de vooruitgang aan twee kanten snijdt. En wederom heeft Kunst- en Cultuur Noord-Holland intensief aan de organisatie bijgedragen. Deze aflevering zijn curatoren Bas Vroege en Jan Hein Sassen gevraagd de biënnale inhoud en vorm te geven. En juist omdat het landschap ons allemaal aangaat, hebben we ook

de dialoog met het publiek gezocht. Journalistiek bureau Prospektor tekende voor concept, film, tekst en eindredactie van een mediacampagne. Vrijdag 22 augustus ging die mediacampagne van start. Het Noordhollands Dagblad publiceerde wekelijks een interview met een prominente Noord-Hollander over een van de deelthema’s van de Biënnale. Lezers reageerden hierop met een foto en tekst waarin volgens hen het thema het best tot uitdrukking kwam. De inzendingen zijn door een jury beoordeeld op originaliteit, kwaliteit van argumentatie en fotografie. De winnaars zijn verderop in deze krant te vinden en zijn in de tentoonstellingen op speciale displays te zien. De Biënnalefilm, die ook op de site van de krant staat, werd op de eerste dag al meer dan 2000 keer bekeken. Wij hopen dat NH verdwijnt de tongen los maakt en wensen u veel kijkplezier. De werkgroep: Marianne Barendregt (LTO-Noord, Haarlem), Ellie van den Bomen (Kunst en Cultuur Noord-Holland, Haarlem), Marianne van Gils (KCB, Bergen), Piet Knook (Museum Waterland, Purmerend), Henkje Koning (Grote Kerk, Schermerhorn), Aart van der Kuijl (De Vishal, Haarlem) en Linda Meulenhoff, (Boterhal, Hoorn).

Winnaar NH VERTRUT / Overall winnaar nh verdwijnt Mart Groentjes uit Bergen

Desinteresse is de echte bedreiging van het Noord-Hollands landschap

Het Noord-Hollands landschap wordt door menigeen ervaren als natuur. Maar er is geen twijfel over mogelijk: het is een product van menselijk handelen en daarmee onderdeel van ons cultureel erfgoed. Sterker nog: dit cultuurlandschap, met name gevormd door de landbouw, kan worden gezien als een monument. Die status wordt bedreigd door een aantal factoren: woningbouw, (gebrek aan!) landbouw, industriële ontwikkeling, recreatiedruk en verkeer, maar voor alles: de relatieve ongeïnteresseerdheid van de gemiddelde bewoner. Het laatste aspect is wellicht nog het meest zorgwekkend: het gevoel van niet-betrokken zijn leidt tot onverschilligheid ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen. De Noord-Holland Biënnale 2008 probeert aan dat bewustzijn iets te doen door het werk te tonen van eigentijdse vorm gevers, architecten, beeldend kunstenaars en fotografen dat uitspraken doet over het landschap. Soms gaat het daarbij om een kritische analyse, soms om een lyrische hommage, dan weer een ironische constatering. Maar daar blijft het niet bij: minstens zo belangrijk is te ontdekken wat bewoners, jong en oud, te berde te brengen hebben. Wat vindt u, als Noord-Hollander, belangrijk?

Fo t o : H a n s v a n d e r M e e r , S c h e r m e r h o r n , i n g ri j p e n d e p l a n n e n E i l a n d s p o l d e r s t o p ge z e t ( 2 0 0 8 )

P U B LIE K S IN Z ENDINGEN André Klaver, Ilpendam: Varkensland is een beschermd natuurgebied in Waterland. Een oorspronkelijk vaargebied met de bekende grillige eilandjes en waterlopen. De nieuwe dammen veranderen dit cultuurlandschap voorgoed, en belemmeren de doorgang van bijvoorbeeld f luisterboten. Henk Groenewoud, Andijk: Polder Grootslag verwindmolend en verkast. Het zal wel goed zijn voor de economie, maar het is natuurlijk niet natuurlijk. Mark Kamoen, Egmond aan den Hoef: Het zo geroemde weidse landschap van NoordHolland verdwijnt achter geluidswallen. Harry Schuitemaker, Edam: Noord-Holland verpaupert gelukkig nog niet helemaal. Er is nog heel veel fraais te zien. De polder de Zeevang is daar een mooi voorbeeld van. Eindeloze vergezichten en een zeer diverse f lora en fauna. Geniet er van, zolang het nog kan. E.P.Barendregt, Schagen: Het lijkt wel een epidemie. Elk dorp of elke stad bouwt aan de rand z`n bedrijventerrein. Dat die bedrijven bij elkaar gezet worden is prima, maar kan dat misschien op wat minder locaties ? Dirk Vet, Den Helder: Zelfs in het kwetsbare en vogelrijke Balgzand, waar enthousiaste en betrokken vrijwilligers kinderen de liefde voor de natuur bijbrengen, vindt men het kennelijk nodig om dit (verboden)gebied voor eigen plezier respectloos te verpesten. Koos Leek, Barsingerhorn: Van verschillende kanten staat Noord-Holland onder druk. De luchtvaart is een bedrijfstak die zijn eigen verkeersdruk met zich mee brengt. Simone Sevenhuijsen, Callantsoog: Grazende koeien vervangen door enorme groene bollenschuren. Angstaanjagend groot! In een week tijd werd mijn uitzicht plotsklaps, een enorm groot, groen monster. Dag lieve , grazende koeien..... Ben Engeringh, Hoogkarspel: Help de koolschuur verdwijnt! In Noord-Holland stonden 40 jaar geleden, meer dan 5000 van dit type landbouwschuren. Na de verkavelingen zijn de meeste verbouwd tot woning of gesloopt. Het vertrouwde dorpsbeeld verdwijnt in snel tempo. NHD en Monumentenzorg tijd voor actie! Marja van der Klaauw, Hoorn: Vertrutte huizen, Vertroetelde woonwijken, Vertrokken mensen.

Noord-Holland wordt volgebouwd, vindt geboren Obdammer Hans Knijn. ‘Voor het landschap en ons uitzicht is het wel slecht, maar ik heb er geen last van. We willen het toch ook zelf? Maar we zouden samen wel meer onderhoud moeten plegen. Netjes maaien langs sloten en wegen.’ ‘Zie je die sloot? Dat noem ik nou verrommeling.’ Op weg van zijn tuinbouwbedrijf naar de lunchtafel thuis, schetst Hans Knijn (1949) beknopt de stand van zaken in en rondom Obdam. ‘De kanten worden niet meer gemaaid en de sloten groeien vol met riet en rommel. Bermen en rotondes zien er ook niet netjes uit. De tuinders van nu houden die kanten niet bij, daar is geen tijd meer voor. En het waterschap vindt een keer per jaar maaien voldoende. Toen dit nog een vaarpolder was, was het noodzakelijk de sloten netjes te houden.’ Zo zijn er meer duidelijk zichtbare getuigen van de huidige tijd. ‘Deze weg hier wordt verbreed en de rotonde moet groter, om al het verkeer aan te kunnen. En waar je hier vroeger honderd tuinders had met allemaal kleine percelen, zijn i n t e rv i e w m e t h a n s er nu misschien nog tien over. Mijn vader en ik zijn ook begonnen met drie hectare, en daar hadden we destijds net zo veel werk aan als nu aan vierendertig hectare.’

kolonie visdiefjes, dat is heel bijzonder.’ Als secretaris van de agrarische natuurvereniging West-Friesland, zet Matty zich in voor het behoud van weidevogels. ‘Omdat vogels steeds meer in de marge raken door alle nieuwbouw. Boeren willen best iets doen voor de vogels, maar het moet niet te ingewikkeld worden. Wij helpen met subsidieaanvragen en geven advies.’ Wat haar betreft mogen sommige slootkanten best volgroeien met ruigte voor de vogels. ‘Maar de verruiging van het landschap die natuurverenigingen nastreven zorgt vaak voor overlast voor de agrariërs. Dat willen wij tegengaan. Bij de waterberging Weijdemeer in Obdam dreigen akkerdistels te gaan woekeren, het zaad belandt dan op landbouwgrond. Wij kunnen met een groep vrijwilligers die planten gaan trekken of knijn op een andere manier bestrijden. Maar ik moet nog zien of het gaat lukken.’

‘We bouwen het land helemaal vol, het is de eis des tijds’

Binnenkort begint de bouw van een volgende wijk en is het ook hier gedaan met het ruime zicht. Hans: ‘Wij zoeken ons land elders. Je ziet het aan de reizende Duidelijke voorbeelden bollenkramen; bollenkwekers van de verdwijning wijken uit naar Drenthe waar nog van Noord-Holland? echt de ruimte is.’ Hans en zijn d o o r M a a r tj e d e G r u y t e r ‘Helemaal niet. Ligt de broer Frank zijn ook uitgeweken naar provincie op de zeebodem de Flevopolder en de Noordoostpolder dan? Nee toch. Maar het met hun sjalottenteelt. ‘We moesten platteland, dat verdwijnt wel. wel, vanwege de aanscherping van de wet op Overal waar je kijkt wordt gebouwd: wegen, bestrijdingsmiddelen in 2000. Sindsdien mogen we industrieterreinen, woonwijken. De ruimte verdwijnt. met bepaalde middelen niet meer spuiten terwijl in de Het ruime zicht over de polder en de rust van de polders in West-Friesland lastig onkruid als dovenetel natuur vind je bijna nergens meer. Je hoort altijd dan moeilijk te bestrijden is. In de jongere polders is wel auto’s of andere geluiden.’ Het is niet anders, de grond nog maagdelijk, daar zit weinig onkruidzaad vindt Hans. ‘Dat is de eis des tijds. We willen het met in de bovenlaag. Bovendien was de structuur van de z’n allen. We willen allemaal prettig wonen en ons grond hier niet meer goed voor de sjalotten door het geld verdienen.’ Een veld waar Hans als jongen met machinaal rooien van de tulpen in het jaar ervoor.’ zijn broer wortels raapte, ligt klaar om bebouwd te In de oogsttijd rijden vrachtwagens non-stop heen worden, naast de wijk die vier jaar geleden verrees uit en weer naar Obdam. Daar worden de sjalotten de weilanden. Hans en zijn vrouw Matty wonen sinds gesorteerd, gedroogd en verpakt, alles gaat uiteraard een paar maanden in een van de nieuwbouwwoningen. machinaal. De grootste vooruitgang? Hans: ‘Dat is toch ‘Dit is prachtig en het vergt nauwelijks onderhoud.’ vooral de ervaring die ik in veertig jaar heb opgedaan, Matty Knijn vertelt over de verschillende vogels die zo heb ik een goed gevoel gekregen voor de handel. We ze zien vanaf het terras achter hun huis. ‘Niet alleen zouden nog groter kunnen groeien. Maar ik ben meer weidevogels en eenden maar ineens zit hier ook een bezig met afbouwen. Ik heb lang genoeg hard gewerkt.’

2 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

Hoe kunnen we met respect voor de omgeving hier leven en ons economisch en sociaal verder ontwikkelen? Slokken de industrieterreintjes die bijna iedere gemeente meent te moeten ontwikkelen de open ruimte op of wordt Noord-Holland één groot recreatiegebied? Is er nog een economische toekomst voor de boeren anders dan als natuurbeheerders? Waar en hoe willen we wonen in dit monument? De mogelijke antwoorden op deze vragen staan – zoals we zullen zien- niet zelden bol van de tegenstrijdigheden en roepen daarmee nieuwe vragen

op. Het is niet anders. NH VERDWIJNT daagt u uit en doet dat op vijf tentoonstellingslocaties. Iedere locatie behandelt een deelthema. Museum Waterland in Purmerend focust op de relatie met de landbouw onder de titel NH VERRUIGT. De Grote Kerk in Schermerhorn richt zich op de industrie met NH VERPAUPERT. NH VERTRUT, te zien in het Kunstencentrum Bergen, gaat over de woningbouw. De Boterhal in Hoorn toont NH VERPRETPARKT en NH VERZUIPT, ten slotte, is te zien in de Vishal in Haarlem. Op al deze locaties zijn tevens internet-informatiesokkels aanwezig waarop de beelden en bijbehorende teksten te zien zijn die Noord-Hollanders als reactie op de artikelen en oproepen in het Noordhollands Dagblad, hebben ingestuurd om zo hun geestdrift, ergernis en hoop gestalte te geven. Uiteraard kunt u die groeiende digitale klaag- dan wel lofzang ook thuis bekijken op www.nhverdwijnt.nl. Onderweg, tussen de tentoonstellingslocaties in - en daarmee onderdeel van het geheel – ligt het Noord-Hollands landschap: in volle glorie, hopeloos aangetast, op weg naar morgen! Jan Hein Sassen en Bas Vroege (samenstellers). Met dank aan: Jan Kappers (assistent-curator), Marianne Barendregt (LTO Noord), Wim Schermerhorn, Arnold van Bruggen & Eefje Blankevoort (Prospektor).

W i n n a a r NH V ER P RET PARKT A n d r e v a n d e r L e i j u i t C a m p e r d u i n

W i n n a a r NH V ER PAU P ERT A n d r é Kl a v e r u i t I l p e n d a m

W i n n a a r NH V ERRUIGT M . G r o e n t j e s u i t Be r ge n

W i n n a a r NH V ERZ UI P T Yv o n n e J o n k m a n u i t O o s t h u i z e n

DE FOTOWESTRIJD: De fotowedstrijd moest even op gang komen, het ene thema sprak duidelijk meer tot de verbeelding dan het andere. De verruiging van NoordHolland leek de inwoners bijvoorbeeld niet erg bezig te houden. Het aantal foto’s dat werd ingezonden was bescheiden en veel foto’s hadden niets met ‘verruiging’ te maken. Heel wat meer Noord-Hollanders storen zich aan de lelijke bedrijventerreinen die op tal van plekken in de provincie opduiken. Twee foto’s sprongen eruit: die van Mark Kamoen uit Egmond aan den Hoef, die een stuk geluidswal met wat asfalt ernaast fotografeerde en die van André Klaver uit Ilpendam die op de voorgrond het dorp Watergang zette met daarachter de oprukkende industrie en woningbouw. Met het verzuipen van Noord-Holland daarentegen valt het wel mee, menen de meeste inzenders van foto’s rond dit thema. De stellingen NH VERPRETPARKT en NH VERTRUT kunnen wel op veel bijval rekenen. Mart Groentjes uit Bergen gaf volgens de jury het beste uiting aan de ’vertrutting’. Hij fotografeerde een aantal nieuwe stolpen die verrijzen op de plek waar tot voor kort oude stolpen stonden. Zijn foto is ook uitgeroepen tot winnaar van de totale competitie. Het oordeel van de jury was unaniem: ‘Totale waanzin, eerst een gebied helemaal uitkleden en het dan weer in “oude stijl” opbouwen.’ Van zijn foto is een ansichtkaart gemaakt die tijdens de opening gepresenteerd wordt. De jury bestond uit fotograaf Joop Boek en redacteur Sonja de Jong van het Noordhollands Dagblad en Bas Vroege, curator van de Noord-Holland Biënnale.

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 3

Desinteresse is de echte bedreiging van het Noord-Hollands landschap

Fo t o : H a n s v a n d e r M e e r , S c h e r m e r h o r n , i n g ri j p e n d e p l a n n e n E i l a n d s p o l d e r s t o p ge z e t ( 2 0 0 8 )

‘We bouwen het land helemaal vol, het is de eis des tijds’

2 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

W i n n a a r NH V ER P RET PARKT A n d r e v a n d e r L e i j u i t C a m p e r d u i n

W i n n a a r NH V ER PAU P ERT A n d r é Kl a v e r u i t I l p e n d a m

W i n n a a r NH V ERRUIGT M . G r o e n t j e s u i t Be r ge n

W i n n a a r NH V ERZ UI P T Yv o n n e J o n k m a n u i t O o s t h u i z e n

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 3

Xavier Ribas, Greenhouse

• f o t o g r a f i e • Voor de installatie

focus op de landbouw

P U R M EREND - M us e um Wat e r l a n d • K a a sm a r k t 1 6 , 1 4 4 1 B G Pu r m e r e n d . 0 2 9 9 - 4 2 2 6 0 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Echte natuur in al haar onstuimigheid is nergens te bekennen in Noord-Holland; elke vierkante meter is cultuurlandschap, ook daar waar deze ruig lijkt. Steeds vaker klinkt de roep om terug te keren naar het Noord-Hollands ‘oerlandschap’ door landbouwgrond op te offeren. In de Kennemerduinen worden oerrunderen uitgezet, polders worden teruggegeven ‘aan de natuur’. Boeren worden natuurbeheerders in plaats van landbouwers of melkveehouders. Waar de koeien de stal nog uitkomen doen ze dat niet om te grazen maar om het gras te maaien en daarmee verruiging tegen te gaan. Oevers van sloten moeten ruig worden om de ene vogel terug te krijgen, wat weer ten koste gaat van de andere vogel. Verruiging leidt vaak tot een mooi en divers landschap maar lijkt soms ook een modegril. En gaat deze geplande verruiging van het landschap niet ten koste aan het cultuurlandschap?

Greenhouse filmde Xavier Ribas de schijnbare oneindigheid van het kassencomplex Agriport in de Wieringermeer bij Medemblik. Traag beweegt de camera langs de uitgestrekte kassen in aanbouw. Op de voorgrond is af en toe nog een verlaten erf te zien. Dit beeld wordt gecombineerd met een interview met de bewoners die hun boerenbedrijf verkochten aan de projectontwikkelaars van het megakassencomplex. De eentonigheid van het nieuwe kassenlandschap staat in scherp contrast met de levendige geschiedenissen die door de bejaarde boer en zijn vrouw verteld worden. Zij groeiden hier op als kinderen van de pioniers die de Wieringermeer ‘in cultuur namen’ nadat deze in 1930 was drooggelegd. De kassen zoals Ribas die vastlegde belichamen een nieuwe periode voor de nu ruim 70-jaar oude polder. Het landschap verandert in een onrustige lappendeken van glas met daartussen af en toe een fossiel van de vroegere polder. De eens zo weidse horizon wordt doorbroken door glazen puntdaken. Xavier Ribas (Barcelona, 1960) studeerde antropologie in Barcelona en documentaire fotografie in Newport. Hij doceert aan de universiteit van Brighton en is gastdocent aan de universiteit van Valencia. Het veranderende landschap, vaak aan de grenzen van een grote stad, is een terugkerend thema in zijn werk. Ribas woont en werkt in Brighton en Barcelona.

Gerco de RuiJter • f o t o g r a f i e • In eerste instantie lijken de beelden van Gerco de Ruijter abstracte composities, opgebouwd uit lijnen, vormen en kleuren. Bij nader inzien blijken het echter luchtopnamen van landschappen te zijn, gemaakt met een onder een vlieger gemonteerde camera. De grensgebieden tussen natuur- en cultuurgebied interesseren hem het meest. `De Nederlandse lappendeken is perfect voor wat ik doe, omdat het landschap hier zo ingedeeld en afgerasterd is. Niet alleen het boerenland, zelfs de natuur is geordend, overal zie je hekjes en slootjes’. De Ruijters vliegerfoto´s esthetiseren deze bijna obsessieve ordening van het Nederlandse landschap. Zijn voorkeur gaat uit naar de plekken waar de natuur weer langzaam grip krijgt op het gecultiveerde landschap, locaties waar de littekens van het menselijk handelen weer overwoekerd worden. Maar in de foto Assendelft-Beverwijk lijkt het regime van ordening vooralsnog onaangetast. Tijdens zijn studie aan de Willem de Kooning Academie schilderde Gerco de Ruijter (1961, Vianen) nog abstracte schilderijen. De laatste vijftien jaar heeft hij zich echter volledig overgegeven aan zijn’ vliegerfotografie’. Er verschenen verschillende publicaties over zijn werk dat eveneens op vele (solo)tentoonstellingen te zien is geweest. De Ruijter woont en werkt in Rotterdam.

‘Er wonen vaak mensen die de geneugten van het platteland nog maar recent ervaren. En die kennelijk denken dat ze het mooie uitzicht op een boerenlandschap er gratis bij krijgen. Maar zo werkt het niet.’ W im S chermerhorn , voormalig boer en voorzitter van het H oogheemraadschap N oord - H ollands N oorderkwartier .

Driessens & Verstappen, Morfotheek #8 • b e e l d e n d e k u n s t • Wilde aardappelen hebben een

relatief grote vormdiversiteit. De industriële aardappel daarentegen, is nogal eenvormig geworden door voortdurende vormen smaakselectie. Dit is ook de bedoeling, want het schillen van grillige aardappelen is onpraktisch en belangrijker nog: oneconomisch. De afwijkende groeisels verdwijnen dan ook als aardappelzetmeel of veevoer. Het duo Driessens & Verstappen raakte gefascineerd door deze opvallende maar ongewenste groeisels, en vervaardigde als eerbetoon 28 duplicaten in beschilderd aluminium die ze op museale wijze in een vitrine presenteren. Het werk functioneert als knipoog naar het alsmaar verder stroomlijnen van natuurlijke consumptiegoederen. Wie weet eigenlijk nog wat hij in zijn mond stopt? Sinds 1990 vormen Erwin Driessens en Maria Verstappen (1963, Wessem / 1964, Someren) een duo. Hun onderzoek richt zich op de beeldende mogelijkheden die biologische, chemische en digitale invloeden kunnen bieden voor het ontwikkelen van generatieve processen. Hun werk is internationaal in vele tentoonstellingen en publicaties te zien geweest. Driessens & Verstappen wonen en werken in Amsterdam.

4 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Na de koeien de zuring. En de paaltjes, schuurtjes, boompjes. De kleuren veranderen, het landschap verruigt. De boer is gestopt, het gras wordt niet meer gemaaid voor hooi. De hooiberg is nu garage en in de wei staan hobbypaarden. De stolp - de piramide van de polders - is bewoond door burgers. Die zorgen er in veel gevallen nog voor dat het kenmerkende silhouet is gespaard.’ M . G roentjes uit B ergen , winnaar publieksbijdragen N H V E R ruigt

Hans van der Meer • f o t o g r a f i e • Voor veel van zijn werk vindt fotograaf Hans van der Meer inspiratie op het platteland. Veel mensen kennen zijn werk van de serie voetbalfoto´s getiteld Hollandse velden. Geen voetbalglamour en poenerige skyboxen, maar de sobere setting van een hobbelig grasveld, bewolkte luchten en verwaaide reclameborden. Speciaal voor de Noord-Holland Biënnale maakte van der Meer een nieuwe serie. Hierin probeert hij opmerkelijke tegenstrijdigheden in het gebruik van het Noord-Hollands landschap in één beeld te vangen. Terwijl een toerist zich bijvoorbeeld vergaapt aan het prachtige St. Jacobskruid langs de bermen van de A7, maakt de boer van het aangrenzende weiland zich ernstige zorgen over de zaden die dit kruid over zijn land verspreidt. Deze bevatten pyrrolizidine alkaloïden die zeer schadelijk zijn voor het vee. Een boer kijkt dus anders naar een stuk grond dan een projectontwikkelaar, toerist of bioloog. Waar de een vertrutting signaleert, ziet de ander verduurzaming. Hans van der Meer (Leimuiden, 1955) woont en werkt in Amsterdam. Hij publiceerde boeken over uiteenlopende onderwerpen zoals Achterland (2004) en European Fields: The Landscape of Lower League Football (2006). Zijn werk is in vele (solo)tentoonstellingen te zien geweest, ondermeer in Museum Boijmans van Beuningen (2006), Rotterdam en het Stedelijk Museum Amsterdam (2003).

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 5

Xavier Ribas, Greenhouse

• f o t o g r a f i e • Voor de installatie

focus op de landbouw

P U R M EREND - M us e um Wat e r l a n d • K a a sm a r k t 1 6 , 1 4 4 1 B G Pu r m e r e n d . 0 2 9 9 - 4 2 2 6 0 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Driessens & Verstappen, Morfotheek #8 • b e e l d e n d e k u n s t • Wilde aardappelen hebben een

4 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 5

Andrea Stultiëns, Polderdorp

• f o t o g r a f i e • Fotografe Andrea Stultiëns

focus op de natuur

is gefascineerd door de wijze waarop de mens beïnvloed en gevormd wordt door zijn omgeving. In het project Kerkdorp – Polderdorp geeft zij een indringende blik in de dagelijkse gang van zaken in twee Nederlandse gemeenten van vestzakformaat, het Limburgse St. Odiliënberg en het in de Wieringermeer gelegen Kreileroord. De foto´s tonen de typerende verschillen en overeenkomsten in de geschiedenis, rituelen en tradities van deze karakteristieke dorpen. Meer dan eens is haar werk in verband gebracht met dat van grote zeventiendeeeuwse schilders die eveneens het eenvoudige leven vastlegden. Voor de Noord-Holland Biënnale maakte Stultiëns een selectie uit de serie over Kreileroord. De foto’s geven een indringend beeld van de tamelijk geïsoleerd gelegen gemeenschap in een polder die in de greep is gekomen van grootschalige glastuinbouw en van de provinciale recreatieambitie die leidt tot gedeeltelijke onderwaterzetting.

P U R M EREND - M us e um Wat e r l a n d • K a a sm a r k t 1 6 , 1 4 4 1 B G Pu r m e r e n d . 0 2 9 9 - 4 2 2 6 0 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Niets heeft het Noord-Hollandse cultuurlandschap zo beïnvloed als de strijd tegen het water. Niet zo verwonderlijk aangezien zonder duinen en dijken 66% van dit land onder water zou komen te staan. De strijd tegen het water is altijd gekenmerkt door de angst voor rampen. Maar een zekere hoogmoed is de Nederlander ook niet vreemd. We zetten onze leefomgeving naar onze hand, ook het dreigende water. Aan de ene kant zijn we op zoek naar woonruimte, polderen meren in, vervolgens worden polders weer teruggegeven aan de natuur. Soms eist het inklinken van de bodem zijn tol, soms de (recreatieve) wens tot het scheppen van een nieuw natuurgebied. Het wenkend perspectief van zeespiegelstijging en klimaatverandering werpt daarbij zijn schaduw vooruit.

L.A. Raeven, Love Knows Many Faces

• b e e l d e n d e k u n s t • In het videowerk

Love Knows Many Faces van het kunstenaarsduo L.A. Raeven vormt het Hollandse polderlandschap het decor. Onder een stralend blauwe hemel speelt zich een zusterdrama af in een sloot die verstikkend groen oplicht zodra de camera onder water verdwijnt. Een onschuldige vaart verandert in een crime scene. In een heftige worsteling probeert de ene zus de andere onder water te duwen maar laat haar uiteindelijk ook weer ontsnappen. Niet alleen de fysieke, symbolische strijd tussen de tweeling maakt het werk zo beklemmend, maar juist ook het scherpe contrast met het vertrouwde en veilige decor van de Nederlandse landschap. Angelique en Liesbeth Raeven (Heerlen, 1971) studeerden aan de Jan Van Eyck Akademie in Maastricht. Centraal in het werk staan zowel de clichés over het hedendaagse vrouwbeeld als ook hun tweelingrelatie. In een korte periode heeft het duo een internationale reputatie opgebouwd. L.A. Raeven wonen en werken in Amsterdam.

Chinezen hebben een spreekwoord dat zegt: iets doen is moeilijk, maar iets niet doen is nog veel moeilijker. Dat kunnen we niet, niets doen. Wat nat is maken we droog en wat droog is maken we nat. Daar zijn we groot mee geworden en dat zit in onze genen.’

Yvonne J onkman , O osthuizen winnaar publieksbijdragen N H V E R Z U I P T.

Jurgen Bey, Tree Trunk Bench

Rob van Koningsbruggen , beeldend kunstenaar .

Semâ Bekirovic, Koet

• B e e l d e n d e k u n s t • Semâ Bekirovic

maakt foto’s, video’s en installaties waarin zij de fricties tussen natuur en cultuur onderzoekt. Vaak brengt ze elementen uit beide domeinen bij elkaar en laat het resultaat vervolgens aan het toeval over. Voor het foto-essay Koet ‘assisteerde’ zij een paar maanden lang een meerkoetenpaar bij het bouwen van hun nest. Dit proces trachtte zij te beïnvloeden door de beesten nestmateriaal aan te bieden uiteenlopend van opzichtige prullaria tot uitgeknipte tijdschriftfoto´s. Het koetenpaar verwerkte dit materiaal in hun nest. Het resultaat? Een trots broedende moederkoet temidden van een bonte verzameling naaktfoto’s, stiften, tandenborstels en ander felgekleurd materiaal. In Koet voegt de natuur zich naar de cultuur. Semâ Bekirovic (1977, Amsterdam) ronde in 2006 haar Post-academische opleiding de aan Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam af. Haar werk is sindsdien in veel binnen- en buitenlandse instellingen te zien geweest, waaronder in het Stedelijk Museum Amsterdam en een solo-expositie in Buro Leeuwarden. Het foto-essay Koet verscheen in boekvorm bij Veenman Publishers. Bekirovic woont en werkt in Amsterdam.

Gé-Karel van der Sterren • b e e l d e n d e k u n s t • De schilderijen van Gé-Karel van der Sterren zijn uitbundig en barok. Zijn thema´s zijn vaak raadselachtige landschappen, onheilspellende taferelen of scènes die voortkomen uit zijn fantasie. Het werk Untitled sluit hier naadloos op aan. In een unheimlich aandoende landelijke omgeving staat een meisje met aan haar voeten een koeienhuid. In een unheimlich aandoende landelijke omgeving staat een meisje met aan haar voeten een koeienhuid. Haar houding heeft iets devoots. Het arme beest waarvan de huid afkomstig is staat links in het beeld ogenschijnlijk onwetend om zich heen te kijken. Op de achtergrond liggen soortgenoten herkauwend in het gras. De afstand tussen het meisje en de koe is opvallend. Wat is haar relatie met het beest? Het doek lijkt een metafoor voor de wijze waarop de moderne mens met vee omgaat. De afstand tussen consument en dier is tegenwoordig groter dan ooit. Maar weinigen weten in welke wei zijn of haar biefstukje heeft gegraasd. Gé-Karel van der Sterren (Stadskanaal, 1969) volgde zijn opleiding aan de Akademie voor Beeldende Kunst te Enschede. Zijn werk is opgenomen in verschillende collecties waaronder die van het Stedelijk Museum Amsterdam en de ABN-AMRO. In 1999 won hij de Prix de Rome en in 2007 de Jeanne Oosting Prijs. Van der Sterren woont en werkt in Amsterdam.

6 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Nee, we verzuipen niet! Er is voldoende expertise en verstand (maar is er geld genoeg?) om dat niet te laten gebeuren.’

Andrea Stultiëns (Roermond, 1974) studeerde aan de HKU te Utrecht en Post Sint Joost in Breda. Haar fotoverhalen waarin vaak ook beeld van de betrokkenen zelf is opgenomen, hebben altijd een sterk documentair karakter, waardoor Stultiëns haar werk graag in boekvorm presenteert. Haar werk is in verschillende (groeps)tentoonstellingen te zien geweest. Stultiëns woont en werkt in Nijmegen.

• vo r m g e v i n g •

Oplossingen voor de problemen waar Jurgen Bey als ontwerper tegen aan loopt vindt hij vaak in reeds bestaande voorwerpen of materialen. Een goed voorbeeld daarvan is de Tree Trunk Bench. Met de sierlijke koperen rugleuningen verankerd in een ruwe, onbewerkte boomstam vormt dit werk een wonderlijke en intrigerende symbiose tussen natuurlijke en menselijke elementen. De wrijving natuur en cultuur, of de ‘interactie’ zoals hij het zelf noemt, is een terugkerend thema in zijn ontwerpen. De Gardening Bench is eveneens een mooi voorbeeld. In dit werk kan, als ware het een enorme gehaktmolen, compost en tuinafval worden geworpen die er vervolgens in de vorm van een eindeloze groene bank weer uitgeperst wordt. Zowel bij de Tree Trunk Bench als de Gardening Bench bepalen natuurlijke processen hoe lang de banken blijven bestaan. Jurgen Bey (1965, Soest) volgde zijn opleiding aan The Design Academy van Eindhoven. Momenteel doceert hij zelf aan de Royal College of Art in Londen. Daarnaast is hij actief als productvormgever. Enkele opdrachtgevers van Jurgen Bey zijn Droog Design, Moooi en Koninklijke Tichelaar Makkum. Met zijn projecten neemt Jurgen Bey ook regelmatig deel aan tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Bey woont en werkt in Rotterdam.

Peter Verdonk

• beeldende kunst • De monochrome schilderijen van

Peter Verdonk zijn opgebouwd uit een dikke verf- of waslaag waarin diepe horizontale groeven getrokken zijn. Als abstracte herinneringen aan uitgestrekte akkerlandschappen zijn de werken somber, intiem en monumentaal tegelijk. Zo consequent als Verdonks thematiek is, zo divers is zijn werkwijze. In zijn werken op papier en in de intieme tekeningen in schetsboekjes benadrukt hij zijn fascinatie met het landschap in een meer figuratieve vorm. Hij voegt een duidelijke horizon toe en hanteert vaak een breed, liggend papierformaat dat het karakter van het landschap versterkt. Zijn werk is altijd herkenbaar door de ver doorgevoerde abstractie en de sombere toonschaal, die een poëtische verbeeldingskracht bezit. Het lijkt een verborgen ode aan het uitgestrekte Noord-Hollandse landschap dat Verdonk dagelijks vanuit zijn atelier overziet. De toeschouwer die de tijd neemt te verdrinken in het diepe zwart proeft de aarde, ontdekt een verborgen ruimtelijkheid. Peter Verdonk (Assendelft, 1959) studeerde aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Hij had solotentoonstellingen in onder meer Galerie Seasons in Den Haag en Museum Waterland in Purmerend. Verdonk woont en werkt in Zaandam.

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 7

Andrea Stultiëns, Polderdorp

• f o t o g r a f i e • Fotografe Andrea Stultiëns

focus op de natuur

P U R M EREND - M us e um Wat e r l a n d • K a a sm a r k t 1 6 , 1 4 4 1 B G Pu r m e r e n d . 0 2 9 9 - 4 2 2 6 0 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

L.A. Raeven, Love Knows Many Faces

• b e e l d e n d e k u n s t • In het videowerk

Yvonne J onkman , O osthuizen winnaar publieksbijdragen N H V E R Z U I P T.

Jurgen Bey, Tree Trunk Bench

Rob van Koningsbruggen , beeldend kunstenaar .

Semâ Bekirovic, Koet

• B e e l d e n d e k u n s t • Semâ Bekirovic

6 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Nee, we verzuipen niet! Er is voldoende expertise en verstand (maar is er geld genoeg?) om dat niet te laten gebeuren.’

• vo r m g e v i n g •

Peter Verdonk

• beeldende kunst • De monochrome schilderijen van

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 7

Siebe Swart, Noord-Holland vanuit de lucht • f o t o g r a f i e •

focus op de industrie

S C H ER M ER H ORN - G r o t e K e r k • O o st e i n d e 2 , 1 6 3 6 X R S ch e r m e r h o r n • T 0 7 2 5 0 2 0 1 0 8 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

De Italianen zijn in Europa de kampioenen waar het gaat om de aanleg van industriegebieden langs belangrijke verkeersaders. Daardoor wordt het landschap op steeds meer plaatsen aan het zicht van de automobilist onttrokken. Het lijkt de droom van menige lokale bestuurder in Noord-Holland te belichamen. Iedere gemeente, groot of klein, probeert met de ontwikkeling van industriegebieden een paar centen te verdienen, daarbij van harte tegengewerkt door natuur- en erfgoedbeschermers. Ondernemers beklagen zich over het feit dat die tegenwerking hun concurrentiepositie aantast, de landschaplobby en de ‘not in my backyard’s’ wijzen op de onomkeerbare aantasting van het landschap en wijzen op voorkomende leegstand.

Edwin Zwakman, Fly over II

• B e e l d e n d e k u n s t • De landschapsfoto`s van Edwin Zwakman lijken op het eerste gezicht in een lange traditie van documentaire fotografie te passen. Maar schijn bedriegt. Na wat langer kijken heerst in al zijn foto’s een ongemakkelijke, artificiële sfeer. Alles wat we op de foto’s van Zwakman zien, van f latgebouwen tot aan hoogspanningsmasten, blijkt zorgvuldig in miniatuur nagebouwd te zijn in zijn atelier.

Edwin Zwakman (Den Haag, 1969) studeerde aan de Willem de Kooning Academie in Den Haag en vervolgens aan de Rijksacademie in Amsterdam. Recent waren er zowel in Huis Marseille als in het Ludwig Forum für Internationale Kunst (Aken) solotentoonstellingen van hem te zien. Ook doceert Zwakman momenteel aan de universiteit van Derby.

Van 1997 tot 2007 fotografeerde Siebe Swart de grote ingrepen in het Nederlands landschap. Beroemde en beruchte voorbeelden zijn de HSL, Betuwelijn, de Westerscheldetunnel in Zeeland en natuurlijk ook de Polderbaan van Schiphol. Voordat de eerste spade de grond in ging had Swart reeds vele locaties gefotografeerd. Hij bleef de projecten volgen waardoor er een compleet beeldverhaal van de bouw is ontstaan. Onder de titel Panorama Nederland is het project in 2007 in boekvorm verschenen. Swart bracht deze infrastructurele werken in kaart d.m.v. luchtfotografie. Ook zijn bijdrage aan de biënnale maakt van deze methode gebruik. In een gehuurde helikopter vloog Swart over het Noord-Hollands landschap. Hij legde hierbij niet zozeer megaprojecten vast zoals in Panorama Nederland, maar eerder de geleidelijk oprukkende bebouwing van het land. Vanuit de lucht lijken deze groeibewegingen organische en oncontroleerbare processen die het groene land onverbiddelijk overwoekeren Siebe Swart (Amsterdam, 1957) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en de AKI in Enschede. Bij uitgeverij De Verbeelding verschenen zijn boeken met panoramafoto’s van Amsterdam (1996), Rotterdam (1997) en Den Haag (1998). Panorama Nederland verscheen in 2007 bij Waanders.

‘Iedereen kent er wel zo’n eentje in zijn eigen omgeving. Van die terreinen waar ze zonder enige visie gewoon elk bedrijf dat zich aandient opnemen, volkomen kleurloos…Er zullen altijd bedrijventerreinen nodig blijven, dus we kunnen maar beter zorgen dat die ook goed doordacht aangelegd worden.’ M iranda R eitsma , P rovinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit.

Raimond Wouda, A’dam Dock

MVRDV, Pig City

• a r c h i t e c t u u r • In 2000 was varkensvlees wereldwijd

de meest geconsumeerde vleessoort. Om aan de vraag te kunnen voldoen vindt de varkensproductie op enorme schaal plaats. Keerzijde hiervan is het risico op besmettelijke varkensziekten die bij tijd en wijle vernietigend om zich heen grijpen. Het architectenbureau MVRDV zocht de oplossing in het biologisch produceren van varkensvlees. Hierbij stuitte zij echter op een ruimteprobleem. Hun futuristische antwoord daarop bestaat uit kolossale ‘woontorens’ getiteld Pig City. Varkens kunnen, totdat ze geslacht worden, vrij rondlopen in een gesimuleerde natuurlijke omgeving. Ook biedt het complex een mestverwerking- en een slachtfaciliteit waardoor onnodig transport vermeden wordt. Het resultaat: minder milieubelasting, minder dierenleed en minder verspreiding van ziektekiemen. Pig City behelst 76 woontorens van 622 meter hoog, een enorme ingreep in het (Nederlandse) landschap. Toch lijkt het erop dat dergelijke productiemethoden vroeg of laat overwogen moeten worden, willen we de aanvoer van varkensvlees garanderen. Het enige, maar onwaarschijnlijke alternatief, aldus MVRDV, is een massale bekering tot het vegetarisme. MVRDV is een architectencollectief bestaande uit Winy Maas (Schijndel, 1959), Jacob van Rijs (Amsterdam, 1964) en Nathalie de Vries (Appingedam, 1965). Het bureau is in 1991 opgericht en gevestigd in Rotterdam. MVRDV staat bekend om hun experimentele aanpak die zich vertaald heeft naar diverse grote projecten zoals de Silodam in Amsterdam en het Nederlands Paviljoen tijdens Expo 2000 in Hannover.

‘Op de achtergrond torenflats, elektramasten, havenkranen en oprukkende nieuwbouwwijken. Tot het NH-kanaal en niet verder! Daar ligt het prachtige Watergang met de toegang tot het al even prachtige natuurgebied Varkensland. Het laatste stukje vaarland met riet, grillige waterlopen bijzondere vogelsoorten en zwart houten windmolentjes. Vaargebied laten, niet volgooien met dammen.’ A ndr é K lave R U I T I lpendam , winnaar publieksbijdragen N H V E R PAU P E R T

8 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

• F o t o g r a f i e • In zijn werk

onderzoekt Raimond Wouda de relaties die bestaan tussen mensen onderling en tussen de mens en zijn omgeving. In opdracht van het gemeentearchief Amsterdam kreeg Wouda samen met fotograaf Henk Wildschut de opdracht het Amsterdamse havengebied vast te leggen. Zij volgden hiervoor de Noordzeekanaal route, van Wijk aan Zee tot aan het Amsterdamse westelijke havengebied. De totale serie is ondergebracht bij het Amsterdamse Gemeentearchief en er is een publicatie uit ontstaan getiteld A’dam Dock. Voor de Noord-Holland Biënnale is een nieuwe selectie uit dit werk gemaakt waarbij de aandacht vooral ligt op de uitzichten die Wouda vanaf een kolossaal varend schip had op het Noord-Hollandse landschap dat grenst aan het kanaal. Er wordt een onbekend perspectief geboden op het land met daarin dorpjes, versnipperde industrialisatie en veel groen. Het voelt alsof je als buitenstaander op excursie bent. Een safari met Noord-Holland als afgerasterd terrein in ontwikkeling. Raimond Wouda (Amsterdam, 1964) studeerde aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Sindsdien was hij op verschillende tentoonstellingen in Nederlandse en buitenlandse steden te zien. Hij publiceerde in diverse tijdschriften en dagbladen. In 2007 organiseerde het fotografiemuseum FOAM in Amsterdam een solotentoonstelling rondom zijn serie ‘School’. Wouda woont en werkt in Amsterdam.

Luuk Kramer, P’REND • f o t o g r a f i e • Architectuur speelt een belangrijke rol in het werk van Luuk Kramer. Voor de tentoonstelling P’REND in Museum Waterland (2000) maakte hij een veelluik van foto´s van het industrieterrein de Purmer in Purmerend. Hij raakte gefascineerd door de wegwerparchitectuur die zich, nauwelijks belemmerd door planologisch inzicht, als een olievlek over de omgeving verspreidde. De industriepanden werden door hem op een zakelijke manier frontaal op de gevel gefotografeerd met een gelijke horizoninstelling. Vervolgens werden deze beelden in een doorlopende diashow willekeurig op zes grote schermen geprojecteerd zodat er steeds opnieuw een ander panorama ontstond dat vooral uitblonk in grauwe uniformiteit. Het werk is een prachtige illustratie van wat tegenwoordig de ‘verrommeling’ van het landschap heet. Tijdens de Noord-Holland Biënnale wordt het werk in een digitale versie vertoond. Luuk Kramer (Eindhoven, 1958) studeerde aan de Rijksacademie in Amsterdam. Sindsdien heeft hij divers (solo)tentoonstellingen gehad in ondermeer Museum Waterland en Galerie Maria Chailloux. in 1992 was zijn werk te zien op Wasteland , de hoofdtentoonsteling van de Fotografie Biënnale Rotterdam. Zijn werk staat centraal in de publicatie Schiphol Airport (1999). Hij werkt in opdracht voor een aantal grote architectenbureaus en –bladen. Kramer woont in Amsterdam.

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 9

Siebe Swart, Noord-Holland vanuit de lucht • f o t o g r a f i e •

focus op de industrie

S C H ER M ER H ORN - G r o t e K e r k • O o st e i n d e 2 , 1 6 3 6 X R S ch e r m e r h o r n • T 0 7 2 5 0 2 0 1 0 8 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Edwin Zwakman, Fly over II

Raimond Wouda, A’dam Dock

MVRDV, Pig City

• a r c h i t e c t u u r • In 2000 was varkensvlees wereldwijd

8 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

• F o t o g r a f i e • In zijn werk

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 9

focus op recreatie

Fons Brasser, Het militaire landschap • b e e l d e n d e

H OORN - D e B o t e r ha l • K e r k ple in 39 , 162 1 CZ Hoor n . 02 2 9 - 2 17 249 • din s dag t / m z on dag , 11.00 to t 17.00 uuR

Noord-Holland wordt doorkruist door vrolijk geklede toerfietsers, kitesurfers, caravanbezitters en lieden op luidruchtige motorfietsen of waterscooters. Voor die recreatie is natuur nodig, op korte afstand van de snackwagens en pannenkoekenboerderijen, aqua- en andere pretparken, dorpen en steden. Vaak is het cultuurlandschap daarbij niet aantrekkelijk genoeg. Recreatievoorzieningen worden aangepast aan de wens van de consument. Er komt steeds meer vraag naar ‘belevingsnatuur’. Er moet gecrossfietst worden, gekanood en geskied van borstelbanen. Boeren bieden boerengolf aan op hun akkers waar vroeger het vee liep, historische militaire verdedigingslinies worden opengesteld voor dagjesmensen. Hoe ver gaan we met het Noord-Hollands landschap in dienst te stellen van ons genot? En hoe kan men van het landschap gebruik maken zonder aan bescherming in te boeten of natuur te vernietigen?

Geer Roobeek, de Zijperkroon • b e e l d e n d e k u n s t • Geer Roobeek vervaardigt sculpturen uit verschillende klassieke materialen zoals hardsteen en hout. Maar ook met alledaagse gebruiksvoorwerpen weet Roobeek nieuwe, intrigerende beelden te creëren. De Zijperkroon, waarbij Roobeek twaalf spaden aan een cirkelvormig frame bevestigde, is daarvan een goed voorbeeld. De spaden worden hierdoor losgeweekt uit hun bekende context als landbouwgereedschap en vormen een nieuw esthetisch object met verschillende betekenislagen. Enerzijds kan het werk geïnterpreteerd worden als een krachtig symbool dat de historie en identiteit van het Noord-Hollands landschap bejubelt. Anderzijds kan de vraag gesteld worden of deze gereedschappen niet gewoon in de stevige knuisten van een agrariër thuis horen. In ieder geval kan het werk gezien worden als een ode aan het boerenvak en de geschiedenis van Noord-Holland. Geer Roobeek (1951, Bergen NH) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en was daar later een aantal jaar docent sculptuur. Roobeek was actief betrokken bij het Kunstcentrum Bergen. Momenteel is hij bestuurslid van het Roland Holstfonds.

De opkomst van nieuwe recreatieparken aan de binnenduinrand in Aagtdorp. Geen samenhang met de omgeving. De koeien in de wei lijken net van het schilderij van Potter af te lopen. Ook zij wenden hun kop af. Maar ach, de recreant op het achterterras krijgt toch het uitzicht waarvoor hij kwam. Koeien met horens die hem vriendelijk aankijken. A ndre van der L eij , C amperduin , W innaar N H V erpretparkt

Irene Fortuyn, Portrait of Reinaldapark • b e e l d e n d e k u n s t • Als archeoloog van de moderne tijd deed Irene Fortuyn opgravingen in de vuilnisbelt onder het Reinaldapark in Haarlem dat vanaf de jaren zestig afgedekt is door een enorme laag zand. In deze hedendaagse grafheuvel voor massacultuur trof zij vele artefacten aan die ze nauwkeurig organiseerde, nummerde en vervolgens secuur fotografeerde. De vondsten lopen uiteen van stukjes plastic, blikjes, zakje, batterijen, verpakkingen en vele andere opgravingen. Het resultaat presenteert ze als een serie van ruim zestig foto´s. Waar `echte archeologische` opgravingen - botjes, porseleinscherven, muntjes - een soort mythisch aura van het oude oproepen, blijven de vondsten van Fortuyn onromantisch plakken aan het heden. Maar tegelijk ook weer niet helemaal, want de vormgeving van sommige producten ziet er in al zijn gedateerdheid bijna alien uit. Direct klaar voor de museumvitrine. Archeologie van de nieuwste tijd avant la lettre. Irene Fortuyn (Geldrop, 1959) woont en werkt in Amsterdam. Tot zijn overlijden in 1988 vormde zij een kunstenaarsduo met haar man Robert O`Brien. Er zijn vele exposities en publicaties gewijd aan het werk van Fortuyn. Zo had ze ondermeer solotentoonstellingen in Het Stedelijk Museum Amsterdam en het Institute of Contemporary Art, Philadelphia.

1 0 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Mensen willen nu eenmaal recreëren en hebben daar ook het volste recht op. Maar als we Noord-Holland mooi willen houden, dan moeten we wel de verschillende ontwikkelingen op elkaar gaan afstemmen... Het is bijvoorbeeld onzin om in elke gemeente een eigen golfbaan te creëren. En de huidige wildgroei in verblijfsaccommodaties voor toeristen moet een halt toegeroepen worden. Maar om dat te realiseren moet er beter overleg komen.’ T jeerd B osma , D irecteur N ationaal L andschap L aag - H olland

Hella Jongerius, Poldersofa

k u n s t / f o t o g r a f i e • Veel van het werk van Fons Brasser bevindt zich op het snijvlak van beeldende kunst, fotografie en geschiedenis. Een terugkerend element is zijn fascinatie voor de eens fiere en nu vervallen militaire verdedigingswerken in het Nederlands landschap. Zo maakte hij vanaf de jaren negentig een serie foto´s over de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het zijn sobere beelden van plekken die hun functie verloren hebben en in hun verval een bijzondere schoonheid bezitten. Brasser was het vooral te doen om de oorspronkelijke, monumentaliteit van de forten en de onbedoelde sculpturale kwaliteiten daarvan. Inmiddels is menig fort ingericht als restaurant, wijnhandel, museum of kunstruimte en vormt het een trekpleister voor dagjesmensen en natuurliefhebbers. Beeldend kunstenaar Fons Brasser (Haarlem, 1944) werkt in verschillende media waaronder fotografie. Begin jaren tachtig is hij de eerste Nederlandse exponent van de `nieuwsdocumentaire` fotografie. In zijn werk komt een fascinatie voor architecturale grondvormen tot uiting. Brasser woont en werkt in Haarlem.

• v o r m g e v i n g • Als ontwerper heeft Hella Jongerius vooral bekendheid verworven door de consequente

wijze waarop zij industrie en handwerk, traditionele en hedendaagse vormgeving laat samenkomen. Haar door meubelfabrikant Vitra in productie genomen Poldersofa is daar een goed voorbeeld van. De onregelmatige groene vlakverdeling is direct geïnspireerd op het verkavelde Nederlandse landschap zoals dat in de polders wordt aangetroffen. Het is niet moeilijk voor te stellen dat de armleuningen en naden tussen de kussens verwijzen naar dijken en sloten. De weidsheid van het land benadrukt Jongerius door de horizontale lijnen in het bankstel te benadrukken met lage, brede kussens. Het traditionele element van de sofa zit vooral in de manier waarop de grote knopen van natuurlijke materialen er met de hand opgenaaid zijn door middel van moderne garens. Hella Jongerius (Meern, 1963) is een Nederlandse ontwerpster. Ze woont en werkt in Rotterdam. Na haar afstuderen aan de Eindhoven Design Academy richtte zij haar eigen ontwerpstudio op getiteld Jongeriuslab. Naast haar eigen autonome werk, heeft ze ondermeer Tichelaar Makkum, Vitra en IKEA als opdrachtgevers. Ook maakt ze deel uit van het ontwerperscollectief Droog Design. Jongerius heft verschillende solo-exposities gehad.

Han Singels, Polder Holland

• f o t o g r a f i e • In het voetspoor van

bijvoorbeeld Paulus Potter, Aelbert Cuyp en de gebroeders Maris trekt Han Singels al jaren door de Noord-Hollandse polders om er koeien in het landschap te fotograferen. Gingen zijn voorgangers met hun schetsboek te voet of in een kar op pad, Singels trekt per brommer door het landschap. Als fotograaf kan hij niet anders doen dan met eindeloos geduld kijken, lopen en wachten tot het goede moment zich voordoet en alle elementen zich in de juiste combinatie tot elkaar verhouden en versterken. En dan nog blijkt pas in de donkere kamer of hij een voltreffer heeft. Het is vaak niet complimenteus om een kunstenaar te vergelijken met zijn illustere voorgangers, maar het is Singels er nadrukkelijk om te doen. Bijna vier eeuwen later en met een compleet ander medium slaagt hij er op verbluffende wijze in om dit doel benaderen. Het voelt als een hommage aan de schilders die ervoor hebben gezorgd dat we het landschap zijn gaan ervaren als een schilderij. Han Singels (Brastagi, Indonesië, 1942) werkt aan het begin van zijn carrière als fotograaf bij de Nieuwe Linie en de Groene Amsterdammer. Zijn stijl is documentair van aard zonder dat het feitelijke karakter ervan ten koste gaat van het visuele en artistieke gehalte. Tussen 2002 en 2006 fotografeerde hij koeien in het Hollandse landschap.

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 1 1

focus op recreatie

Fons Brasser, Het militaire landschap • b e e l d e n d e

H OORN - D e B o t e r ha l • K e r k ple in 39 , 162 1 CZ Hoor n . 02 2 9 - 2 17 249 • din s dag t / m z on dag , 11.00 to t 17.00 uuR

1 0 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

Hella Jongerius, Poldersofa

• v o r m g e v i n g • Als ontwerper heeft Hella Jongerius vooral bekendheid verworven door de consequente

Han Singels, Polder Holland

• f o t o g r a f i e • In het voetspoor van

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 1 1

focus op de woningbouw

B ERGEN – K u n st e n c e n t r um • P l e i n 7 , 1 8 6 1 J X B e r g e n . 0 7 2 - 5 8 9 4 1 9 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Het Noord-Hollandse platteland wordt langzaam maar zeker volgebouwd. Uitbreiding wint het nog altijd van verdichting. Uniek veenweidelandschap moet wijken voor beton en quasihistorische bebouwing. Stolpen maken plaats voor boerderettes. Vinexwijken staan naast oude dorpskernen. Moeten we het betreuren dat het platteland wordt volgebouwd en van karakter verandert? Het is hier fantastisch wonen! Gaat woonbehoefte boven natuurbehoud? En als we dan bouwen, hoe doen we dat dan? Net als in de rest van Nederland met de plotseling populaire jarendertig imitaties of historiserend met in donkergroen of ‘Broekergrijs’ geschilderde topgevels en maken we zo van Noord-Holland één groot Zuiderzee Museum?

Leon Hendrickx & Tomas Kaan, landschap

• f o t o g r a f i e • Speciaal voor de Noord-Holland Biënnale zwierven Leon Hendrickx en Tomas Kaan door Noord-Holland. Zij combineerden hun verschillende manieren van kijken in een associatieve zoektocht in beeld en tekst, in verleden en heden. Ze reisden van volkstuin tot duingebied, van museum tot archief en spraken onderweg iedereen die ze tegenkwamen over het NoordHollandse landschap. Voor de een bleek dat het uitzicht vanuit zijn haringkar, of het verzorgingstehuis, voor de ander bleek het een archiefgang waar een belangrijk deel van de geschiedenis van inpoldering in bewaard wordt.

`Landschap` bevindt zich op de snede van een documentair en autonoom verhaal, en kan ook worden gezien als een poging een gezamenlijke taal te vinden binnen het genre documentaire. De zoektocht zelf en de dynamiek van hun samenwerking speelden een grote rol binnen het project en dwongen de makers hun onderwerpen van verschillende kanten te bekijken én te benoemen. Hendrickx en Kaan presenteren hun bevindingen in lijsten waarin het beeld en de tekst samen hun verhaal vertellen. Door deze `museale` context, beeldrijm en onderlinge associatieve relaties vertellen deze `vitrines` hun verhaal van het NoordHollandse landschap. Leon Hendrickx (Amsterdam, 1977) is fotograaf en Tomas Kaan (Mkwajuni, 1979) regisseur. Ze studeerden Nieuwe en Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens hun studie ontwikkelden ze zich op het gebied van fotografie en film. Hendrickx verbleef later tevens enige tijd aan de Master in Photographic Studies aan de Universiteit van Leiden. Allebei werken ze sinds hun afstuderen zowel autonoom documentair als commercieel, zij het vanuit de verschillende beeldende disciplines waar zij voor kozen.

‘Zolang de boeren er blijven zitten is er niks aan de hand. Maar het worden er steeds minder, boerderijen worden gekocht door rijke mensen uit de stad die ze verbouwen tot boerderettes. Dan kom je in de problemen, want ze gaan van die übernostalgische dingen doen. Dat zou verboden moeten worden.’ G erbrand B akker , schrijver .

Siebe Swart, Noord-Holland vanuit de lucht

• f o t o g r a f i e • Noord-Holland, Edam, Urban Villa’s en

herenhuizen in neostijl, naast boerderij en (opgeknapte) oorspronkelijke landarbeidershuisjes aan het Oorgat. Siebe Swart (Amsterdam, 1957) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en de AKI in Enschede. Bij uitgeverij De Verbeelding verschenen zijn boeken met panoramafoto’s van Amsterdam (1996), Rotterdam (1997) en Den Haag (1998). Panorama Nederland verscheen in 2007 bij Waanders.

1 2 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

Ralph Kämena & Jan Konings, Dikke huizen, dunne huizen • fotografie / architectuur •

Dikke huizen, dunne huizen is een interactieve fotografische inventarisatie van typisch NoordHollandse hedendaagse en historische woningbouw. Een hilarische database met honderden frontaal gefotografeerde woningen. De huizen zijn onderverdeeld in wonderschone categorieën als ‘stolpig’, ‘l-vormig’ of ‘stomp’ en verfijningen als ‘authentiek’, ‘hybride’ of ‘fantasia’. Het werk is interactief waardoor bezoekers zelf door de categorieën kunnen grasduinen. Enerzijds geeft het werk een inzichtelijk beeld in de architecturale vormen die voorkomen in de Noordhollandse huizenbouw. Anderzijds beklijft er een hardnekkige sfeer van kleinburgerlijkheid door de enorme uniformiteit binnen de categorieën. Architect en vormgever Jan Konings maakte het project op uitnodiging van de Stichting Welstandszorg Noord-Holland. Hij vroeg fotograaf Ralph Kämena om de beelden van de gevels te verzorgen. Het bureau Antenna-Men (ook verantwoordelijk www.nhverdwijnt.nl) realiseerde de interactieve presentatie. Jan Konings (1966) is industrieel ontwerper. Hij is medeoprichter van bureau Schie 2.0. Eerder vormde hij samen met Jurgen Bey het ontwerpbureau Konings & Bey. Konings is bestuurslid van het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst, geeft les op verschillende academies en is redactielid van Morf, een tijdschrift voor vormgeving. Ralph Kämena (Gouda, 1968) studeerde fotografie aan de St. Joost Academie in Breda. Hij had ondermeer een solo-expositie in het Museum Boijmans van Beuningen. Ook verschenen er publicaties over Kämena´s werk, waaronder het nog te verschijnen Posities; Nederlandse fotografie van architectuur, stad en landschap. Kämena woont en werkt in Den Haag.

‘Jarenlang steggelen over de N9 heeft veel kaalslag opgeleverd maar geen snelle verbinding. Daar leent het traject zich ook niet voor. Vijftien stolpen legden al het loodje, na protestacties zijn er drie herbouwd. Wegbaas Rijkswaterstaat heeft hierbij `nieuwe` natuur aangelegd. Zo zie je nu een truttige, onnatuurlijke waterplas met eilandjes op de plek waar kortgeleden nog een prachtige hoogstamboomgaard in bloei stond. Waar blijven de oerrunderen?’ M art G roentjes , B ergen , W innaar N H V ertrut

Edwin Zwakman, Backyard

• beeldende k u n s t • De landschapsfoto`s van Edwin

Zwakman lijken op het eerste gezicht in een lange traditie van documentaire fotografie te passen. Maar schijn bedriegt. Na wat langer kijken heerst in al zijn foto’s een ongemakkelijke, artificiële sfeer. Alles wat we op de foto’s van Zwakman zien, van f latgebouwen tot aan hoogspanningsmasten, blijkt zorgvuldig in miniatuur nagebouwd te zijn in zijn atelier. Toch weet Zwakman met zijn maquettes de essentie van het Nederlandse cultuurlandschap scherp weer te geven. Kleine, kneuterige achtertuintjes door hoge schuttingen ommuurd, deprimerende f lats en landschappelijke vista´s ontsierd door allerhande menselijk ingrijpen. De foto´s geven een benauwd, caleidoscopisch beeld van de wijze waarop het landschap gecultiveerd wordt. De kunstmatigheid van Zwakmans landschappen is identiek aan de werkelijke inrichting van het land. In Zwakmans werk is heel Nederland een voortuintje dat elke week netjes bijgeharkt wordt. Edwin Zwakman (Den Haag, 1969) studeerde aan de Willem de Kooning Academie in Den Haag en vervolgens aan de Rijksacademie in Amsterdam. Recent waren er zowel in Huis Marseille als in het Ludwig Forum für Internationale Kunst (Aken) solotentoonstellingen van hem te zien. Ook doceert Zwakman momenteel aan de universiteit van Derby.

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 1 3

focus op de woningbouw

B ERGEN – K u n st e n c e n t r um • P l e i n 7 , 1 8 6 1 J X B e r g e n . 0 7 2 - 5 8 9 4 1 9 5 • d i n s da g t / m z o n da g , 1 1 . 0 0 t o t 1 7 . 0 0 uu r

Leon Hendrickx & Tomas Kaan, landschap

Siebe Swart, Noord-Holland vanuit de lucht

• f o t o g r a f i e • Noord-Holland, Edam, Urban Villa’s en

1 2 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

Ralph Kämena & Jan Konings, Dikke huizen, dunne huizen • fotografie / architectuur •

Edwin Zwakman, Backyard

• beeldende k u n s t • De landschapsfoto`s van Edwin

NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8 - 1 3

Fo t o : L e o n H e n d ri c k x & To m a s Ka a n , z e n d m a s t

COLO F ON ORGANISATIE: Kunstencentrum Bergen, Marianne van Gils De Vishal, Haarlem, Aart van der Kuijl Boterhal, Hoorn, Linda Meulenhoff Museum Waterland, Purmerend, Piet Knook de Grote Kerk, Schermerhorn, Henkje Koning Kunst en Cultuur Noord-Holland, Ellie van den Bomen LTO-Noord, Marianne Barendregt Curatoren: Jan Hein Sassen, Bas Vroege, Jan Kappers (assistent) PR & MediA / Perscontact: Kunst en Cultuur Noord-Holland, Geertje van Emmerik, geertjevanemmerik@kcnh.nl

Fo t o : H a n s v a n d e r M e e r , S p a a r n w o u d e , v ri j w i l l i ge r s b e h e r e n h e t l a n d s c h a p ( 2 0 0 8 )

P U B LIE K S IN Z ENDINGEN J. Blaauw, Graft: De Noord-Hollandse stolp wordt nu niet meer gebruikt voor melkvee en nu zijn het de ligboxen stallen, wat een enorme vooruitgang is. De Noord-Hollandse boerenstolp zou prima passen in een openluchtmuseum. Simone Sevenhuijsen, Callantsoog: Fietsend door een landweggetje word ik opgeschrikt door een immens grote windmolen. Het suizende geluid doet me afstappen. Het contrast is groot als je naast het futuristische object, de nostalgische boerderij ziet staan. Feiko van der Veen, Koedijk: De Bergermeer: een stukje prachtig Hollands weidelandschap onder de rook van Alkmaar. Helaas wellicht niet lang meer. Het wordt bedreigd door nieuwe autowegen, golfterreinen, bedrijventerreinen en woontorens. N.M.blankendaal, rosmalen: Land mijner voorvaderen. De weg naar Schoorl hoe dikwijls heb ik van je genoten. Je wijde blik wat zijt gij schoon in de tijd waar veel verloedert. D. de Waal en C.F.M. Blokker, Venhuizen: Noord-Holland dankt zijn bestaan aan dijken. De Omringdijk is een officieel monument, 126 kilometer lang en 1000 jaar oud. Nu moet de Zuiderdijk van Drechterland, onderdeel van de Omringdijk, plaatselijk opnieuw verzwaard. De zeer oude stenen van de glooiing verdwijnen onder water om de golven te breken: te duur om te herplaatsen. De technobarbaar heeft een goedkopere oplossing om de dijk te bekleden namelijk basalton Dit is een fabriekssteen van beton. Past echt bij een monument. André Klaver, Ilpendam: Zonder duinen en dijken staat 66 % van Nederland onder water. Zeespiegelstijging en klimaatverandering werpt zijn schaduw vooruit. Als dat zo doorgaat zijn alleen de schaduwen van de kerktoren in Ilpendam en de boomtoppen te zien. Gelukkig loopt Nederland met één ding voorop; watermanagement. Yvonne Jonkman, Oosthuizen: Door de greppels en sloten open te houden en dus vrij van riet, gras en ingezakte kanten, wordt de doorstroming van het water bevorderd. In oktober is de jaarlijkse keur van het waterschap, dan moet het in orde zijn, anders zit je in de “boet”. Ook in het laaggelegen veenweidegebied is onderhoud noodzakelijk. Door de prut heen is de kerktoren van het dorp Warder zichtbaar. S.Schulting, West-Graftdijk: De Eilandspolder is door het beheer van boeren zo geworden. Niks aan doen dus, vooral niet mee bemoeien maar juist met z`n allen van genieten! Mart Groentjes, Bergen: Waterberging: niet ten koste van waardevol cultuurlandschap.

‘Als iets je niet zint, moet je knokken.’ Die wijsheid belijdt Corrie Baltus uit Zuidschermer al haar leven lang. ‘Zodra je alles hebt gedaan wat binnen je macht ligt, is ook verlies gemakkelijker te dragen en kun je vol energie de toekomst tegemoet.’ ‘Als een leeuwin heb ik gevochten,’ vertelt kaasboerin Corrie Baltus (1945), twintig jaar nadat de plannen ontstonden om een nieuwe vuilverbrandingsinstallatie te bouwen in Alkmaar. ‘Als je ergens tegen bent, moet je de strijd aangaan. En goed ook. De barricades op en met je vuist op tafel slaan. Zo hard dat je bij een tweede ontmoeting niet meer voorgesteld hoeft te worden aan je tegenstanders’, vindt Corrie. Pal tegenover haar boerderij Zeilzicht in Zuidschermer staat de metershoge schoorsteen van de huisvuilcentrale alweer jaren te roken. Voor niets zo’n felle strijd gevoerd dus?

Subsidies, fondsen en sponsors:

Heerhugowaard veranderen in bouwgrond. Dat houden we scherp in de gaten,’ zegt de boer die bestuurslid is van LTO Noord en als derde generatie boert op aan de Westdijk.

Niet dat het echtpaar tegen vernieuwing en verandering is, in tegendeel. Corrie: ‘Toen ik op mijn 23e hier op de boerderij bij Arie kwam, was ik stomverbaasd dat de melkbussen werden opgehaald door de fabriek en mijn schoonouders naar de stad gingen om melk en kaas te kopen. Ik ben in de keuken begonnen met kaas maken voor eigen gebruik. De kaasmakerij is met de komst van de huisvuilcentrale professioneler ‘Nee, dat gevoel heb ik niet. INTERV IE W m e t c o r r i e b a lt u s geworden. Als ik iets heb geleerd van Nog altijd stoort het de hele procedure om de bouw van uitzicht, zo’n kolos hoort die centrale te voorkomen, is het niet voor onze prachtige wel degelijke plannen maken en boerderij. Maar ik denk onderzoeken en rapporten maken dat dankzij ons felle om anderen te overtuigen van je protest de controles zaak. Daar heb ik veel aan gehad. op de luchtzuivering Ik heb tien jaar kaas geleverd strenger zijn en dat zo aan de groothandel. Maar toen veel mogelijk rekening de zuivelprijzen inzakten, heb ik wordt gehouden met mijn koers weer verlegd. Toen ben ik ons omwonenden.’ Na de groepen gaan rondleiden om te laten verloren strijd kon Corrie d o o r M a a r tj e d e G r u y t e r zien hoe je kaas maakt. Ik had nooit met geheven hoofd voort verwacht dat het zo zou lopen, maar die omdat ze alles had gedaan wat groepen zijn business.’ binnen haar macht lag. En dat is voor haar nog wel het belangrijkste van de Busladingen Japanners en Amerikanen, maar ook zaak. ‘Zodra je merkt dat je niet kunt winnen, moet je schoolkinderen en mensen uit het bedrijfsleven ervaren opgeven en je neerleggen bij de ontwikkelingen zoals hier hoe een boerenbedrijf reilt en zeilt anno 2008, ze ze lopen. Je moet positief blijven. Anders is het geen kunnen ook zelf kaas maken. ‘Met de opbrengst kunnen doen.’ Een verraste directeur mocht haar ontvangen om we moderniseren, zodat onze zoon en zijn vriendin samen de opening van de huisvuilcentrale te vieren. En het melkveebedrijf goed kunnen voortzetten.’ In een sindsdien vergaderen directie en omwonenden jaarlijks gloednieuwe ligboxstal masseren twee melkrobots samen op haar boerderij over veranderingen, klachten volautomatisch de spenen van ongeveer 85 koeien voor en oplossingen. ‘Uiteindelijk zet ik ook elke week mijn het melken, terwijl ‘strontje’ ook al volautomatisch de vuilnis aan de dijk.’ mestvloer schoonhoudt. ‘Onze zoon Ad verdient met zijn fulltime baan buiten de deur ook om te kunnen Het kanaal dat de Schermerpolder scheidt van investeren in het 4-sterren hotel voor onze koeien.’ Om Alkmaar en nog voor enige afstand zorgt tussen maar aan te geven dat modernisering alleen kan als je de centrale en de boerderij, is volgens Corrie met je hart boert, staat ter ere van het 375-jarig bestaan en haar man Arie een belangrijke bescherming van de Schermerpolder een bord in de voortuin met van het polderlandschap. ‘Tot nu toe tenminste,’ de tekst: ‘Al pocht de robotmelker nog zo kras. De kaas waarschuwt Arie, ‘het zou mij niets verbazen wijst uit hoe het melken was.’ als de bollenvelden tussen de Noordervaart en

1 4 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

Concept, film, tekst en eindredactie mediacampagne: Prospektor (www.prospektor.nl) / Fotografie: kunstenaars tenzij anders vermeld Vormgeving en website: Antenna-Men (www.antenna-men.com) / Fotografie website: Jan Konings & Ralph Kämena in opdracht van Welstand Noord-Holland Interviews in het Noordhollands dagblad: Sonja de Jong en Mark Minnema. Met dank aan de geïnterviewden: Wim Schermerhorn, Gerbrand Bakker, Tjeerd Bosma, Rob van Koningsbruggen en Miranda Reitsma / Druk Biënnalekrant: HDC media. / Oplage: 40.000 / Website: www.nhverdwijnt.nl

‘Je moet positief blijven, anders is het geen doen’

ZICHTBAAR IN ACTIE! Voor een economisch sterke landbouw in een mooi landschap

LTO Noord is de grootste agrarische belangenbehartiger van Nederland. Het is een resultaatgerichte ondernemende vereniging die dicht bij haar leden staat. LTO Noord heeft vestigingen in Deventer (hoofdkantoor), Drachten en Haarlem. Dagelijks zetten 300 medewerkers zich in om de belangen te behartigen van 36.000 boeren en tuinders in de negen provincies boven de grote rivieren. LTO Noord zet zich in voor een sterke economische en maatschappelijke positie van agrarische ondernemers, voor een duurzame land- en tuinbouw en voor perspectief en ontwikkeling van de agrarische sector. LTO Noord oefent hiervoor invloed uit op marktpartijen, maatschappelijke organisaties en politiek. Dit wordt op verschillende manieren door bestuurders en medewerkers in praktijk gebracht door te lobbyen, het organiseren van bijvoorbeeld informatiebijeenkomsten en het opzetten van projecten. Naast het behartigen van de agrarische belangen biedt LTO Noord service aan haar leden op het gebied van informatie, nieuwsvoorziening en individuele diensten.

Laag Holland verdwijnt?! Molens, polders, veenweidegebieden, koeien en heel veel water. Zo omschrijft een gemiddelde Nederlander of toerist het typische Hollandse landschap. En dat is nu ook precies wat u vindt in het Nationaal Landschap Laag Holland.

Laag Holland ligt ingesloten tussen de steden Amsterdam, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn en is één van de oudste cultuurlandschappen van Europa. Karakteristiek voor dit open, weidse landschap is een unieke afwisseling van waterrijke veenweidegebieden en dieper gelegen droogmakerijen. Ieder jaar weer maken vele verschillende soorten weidevogels dankbaar gebruik van de ideale legomstandigheden in dit bijzondere gebied. Dat willen we graag zo houden. Daarom komt Nationaal Landschap Laag Holland op voor behoud en versterking van dit gevarieerde landschap.

Nationaal Landschap Laag Holland sponsort de Noord-Holland Biënnale, 12 oktober tot en met 23 november 2008, www.nhverdwijnt.nl

Land- en Tuinbouw Organisatie Noord Postbus 649 2003 RP Haarlem T 088 - 888 66 66 E info@ltonoord.nl

Nationaal Landschap Laag Holland is het gebied tussen Amsterdam, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn

Meer informatie? Surf naar: www.ltonoord.nl

www.laagholland.nl

Fo t o : L e o n H e n d ri c k x & To m a s Ka a n , z e n d m a s t

Fo t o : H a n s v a n d e r M e e r , S p a a r n w o u d e , v ri j w i l l i ge r s b e h e r e n h e t l a n d s c h a p ( 2 0 0 8 )

Subsidies, fondsen en sponsors:

Heerhugowaard veranderen in bouwgrond. Dat houden we scherp in de gaten,’ zegt de boer die bestuurslid is van LTO Noord en als derde generatie boert op aan de Westdijk.

1 4 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Je moet positief blijven, anders is het geen doen’

ZICHTBAAR IN ACTIE! Voor een economisch sterke landbouw in een mooi landschap

Nationaal Landschap Laag Holland sponsort de Noord-Holland Biënnale, 12 oktober tot en met 23 november 2008, www.nhverdwijnt.nl

Land- en Tuinbouw Organisatie Noord Postbus 649 2003 RP Haarlem T 088 - 888 66 66 E info@ltonoord.nl

Nationaal Landschap Laag Holland is het gebied tussen Amsterdam, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn

Meer informatie? Surf naar: www.ltonoord.nl

www.laagholland.nl

Fo t o : H a n s v a n d e r M e e r , H o l y s l o o t , NH v e r dw i j n t o n d e r d e g r a u w e ga n s ( 2 0 0 8 )

P U B LIE K S IN Z ENDINGEN F.E.J. Boerwinkel, Alkmaar: Sedert 2006 is grenzend aan de donkere duinen een voormalig stuk bollengrond aangekocht en omgetoverd tot een prachtig stuk “wetland” dat bij tijden zeer veel water bevat en andertijds gedeeltelijk droog valt. Mijns inziens een VERBETERING, geen verslechtering van Noord- Holland. Na drie seizoenen is al waar te nemen dat talloze vogelsoorten gebruik maken van de nieuwe habitat en inmiddels maken duizenden trekvogels gebruik van deze welkome rustplaats. E.P. Barendregt, Schagen: De zeespiegel stijgt. Onze mooie Noord-Holland ligt f link lager. Reden om zorgvuldige keuzes te maken. De Hondsbosse is een mooie door de mens aangelegde zeewering. Toekomstige aanpassingen zullen hopelijk dit beeld niet gaan verstoren. Koos Leek, Barsingerhorn: Op een veilige plek steken we de duinen door en laten ‘de natuur zijn gang gaan’.Wat ‘doet de natuur’ Grijpt die zijn kans? Een nieuwe slufter, ruimte voor f lora en fauna? De natuur blaast de duinen weer dicht! E.P.Barendregt, Schagen: Noord-Holland is beroemd om z`n fraaie vergezichten, door de eeuwen heen een inspiratiebron voor veel kunstenaars. Weidse landerijen en elke dag weer andere soms spectaculaire wolkenluchten. Hoe mooi het elders ook kan zijn, Noord-Holland heeft hierdoor elke dag een nieuwe horizon; onvergelijkbaar! Irma de Jong-van Midelkoop, Zandvoort: De Amsterdamse Waterleidingduinen is een [natuur]pretpark pur sang! Cora Hulseboschc, Haarlem: Hoezo Noord-Holland verruigt? De voorbeelden van het tegendeel zijn overal te vinden. Met ieder seizoen is er weer structuur te vinden in ons mooie landschap. Weliswaar een gecultiveerd landschap maar zeker zo mooi als een verruigt landschap. E.P.Barendregt, Schagen: Windmolens geven schaduw en maken een zoevend geluid. Dat deden ze vroeger en dat doen ze nu. De vorm is verandert. Niet in het voordeel, maar ze zijn onmisbaar bij het oplossen van het energievraagstuk. Plaatsing in landbouwgebieden of polders is een goede optie, mits de locaties met zorg worden gekozen. Zorg voor voldoende vrije horizon !

‘Elke generatie heeft het recht om een deel van zijn omgeving te verpesten,’ zegt akkerbouwer Jan van Kempen (1957). ‘Dat bedoel ik niet zo letterlijk. Maar je mag vernieuwing niet uit de weg gaan alleen om fouten te voorkomen.’ ‘Bovendien is het mooie van verandering en vernieuwing dat je de kans hebt fouten van vroeger te herstellen,’ vindt Jan. ‘Kijk naar de woningbouw in de Bijlmermeer of sommige wijken in Purmerend waar mensen veel te dicht op elkaar wonen. Daarvan hebben we geleerd, nu weten we dat iedereen meer individuele leefruimte nodig heeft. Ik kan mensen van buitenaf die worden aangetrokken door de ruimte in de Beemster geen ongelijk geven dat ze hier komen bouwen en wonen. Wie ben ik om te zeggen dat hier niet gebouwd mag worden? Ik woon hier zelf ook als een God in Frankrijk, dat gun ik ieder ander evengoed.’

Sinds 2003 is die geopend en de zaken lopen goed, ze hebben dat terrein mooi aangelegd en rekening gehouden met de omgeving. Daarvoor hebben ze jaren moeten steggelen met de gemeente en omwonenden. Typisch een voorbeeld waarin modernisering wordt tegengewerkt uit puur conservatisme. Het gegeven dat de Beemster UNESCO werelderfgoed is, grijpen sommige mensen aan om nooit iets te veranderen, ook als die veranderingen het erfgoed niet bedreigen. Maar het is hier geen museum.’

Je kunt het verleden koesteren, daar is niets op tegen. ‘Dingen veranderen nu eenmaal. De Jan doet een greep in de pas maatschappij verandert, de beleving van geoogste voorraad maanzaad, mensen verandert en dus verandert i n t e r v i e w m e t j a n va n k e m p e n kuubskisten staan tot de het landschap. Daarmee verdwijnt rand toe gevuld met het nog niet. Ik hou wel van die de zwarte korreltjes dynamiek. Waarom zou je eeuwig waarvan hij een vasthouden aan stolpen als handvol door zijn je ook weer iets nieuws kunt vingers laat gaan. ontwikkelen dat goed in deze ‘Zo’n land vol met tijd past? Stolpboerderijen cyclaamkleurige waren ooit ook nieuw en papaverbloemen volgden vorige ontwerpen waar we dat zaad op. Zo’n 400 jaar geleden was uit winnen is een de droogmakerij Beemster een prachtig gezicht.’ Naast toonbeeld van progressie. Daar d o o r M a a r tj e d e G r u y t e r maanzaad teelt Jan mogen we trots op blijven. Maar uien, aardappels, tarwe, juist om de unieke rechte lijnen in bieten, koolzaad, graszaad en stand te houden, moet je ook blijven knolselderij. ‘Altijd op eenzelfde ontwikkelen. Dat betekent agrariërs de manier werken, dat gaat me al snel kans bieden grote bedrijfsgebouwen te bouwen. vervelen. Dus ik probeer allerlei gewassen en methoden Gelukkig staat het huidige gemeentebestuur wel uit. In het verleden heb ik eens crambe geteeld, een open voor discussie en vernieuwing.’ Zijn eigen gewas waarmee je biologisch afbreekbaar plastic nieuwe loods is 55 meter lang en binnen stapelt Jan kunt maken. Nu werk ik samen met de gemeente de oogst van 80 hectare aardappels tot vlak onder de aan een koolzaadproject om biodiesel te maken.’ De nok die negen meter de lucht in steekt. Bij de bouw verandering waar Jan van houdt in zijn eigen werk, heeft Jan rekening gehouden met kleur, vorm en vindt hij op grote schaal ook interessant. Vaak is materiaalgebruik, om de kolos zo goed mogelijk in het verandering gewoon noodzakelijk, zoals in het geval landschap te laten passen. ‘Iedereen eet de patat die van zijn buren. ‘Waar zij voorheen ook aardappels onder meer van mijn aardappels wordt gemaakt. Dus teelden, is nu een golfbaan.’ die moet ik ook ergens kunnen drogen en bewaren, dat is de consequentie. Agrariërs moeten meegaan in de Negen holes lopen golfers op de bodem van de schaalvergroting om hun hoofd boven water te houden. Beemsterpolder, langs waterpartijen en bosschages. De oude kleine bedrijven met pittoreske schuurtjes zijn ‘Mijn buren konden met zijn tweeën niet meer goed allemaal de nek omgedraaid. Maar agrariërs zijn juist rondkomen van hun landbouwbedrijf. Ze besloten degenen die het landschap beheren en zorgen dat het het roer om te gooien en een golfbaan aan te leggen. mooi open blijft.’

1 6 - NH V ERD W IJNT • NOORD HOLLAND B I ë n n a l e 2 0 0 8

‘Waarom zou je vasthouden aan stolpen als je ook weer iets nieuws kunt ontwerpen’