Perspektief Magazine No. 47-48 by Paradox

T IJ D S

Redactioneel Digltal l ssue(s) is het laatste nummer van Perspe krie f dat ge hee l is gewijd aan dtqitaa l beeld en ets zodanog wordt aangedu id. Daarmee bedoel Ik met te zeqqe n dat dn de taatste keer is cat we digltaal w erk zuuen pubticere n -in tegendeel zelf s- maar w ei dat het near aile w aarscbunliikbeid de laatste keer IS dat het te nome en als kaostok voor een thema numme r dient . Diqttaal bee ld IS vanaf mor gen ge meengoed en zal dan ook ailee n nog maar nchtbeer worden ge maakt in de 'captions' b~ afbe eldingen, con fo rm de gang van zaken bll fotomontage s, gomd rukken, en w et dies meer ZII In dn dubbe lnum me r veel bee ld maar ook vee t mfcr mane . Gehee l tege n ooze gew oonte In zelts techmsche : wa t IS het verschi l tusse n CD-ROM . CD-i. en 3-0 0 en w at moeten w e daarmee ? W at IS ee n 'expanded book ', hoe lees je zo'n kreng en ken ik

ro.ets ook zelf maken? Ik hoop dat u het ons voor een keer wrlt verqeven . Het hefpt Iectnt) in het gava! u In de tce koms t In de boe keorubne k dergehlke terrrunolcqle eentre ft tussen de vertrouwde blbliograf ische gegevens.

Blrne twee lear lang lag her recensi e-exem plaar van Pedro Meyer's fotoboek op CD-ROM I Photograph to Rememberop mijn bureau zonde r dat ik het ken bekiiken . Na bet bijwonen van een symposium over de toekomst van bet digitale thdperk (Doors of Perception georganiseerd door Medlametic en het Nederlands vormqevinqsmstituut in november [.l. in de RAil heeh de dig itale koort s cck m ij in haar greep . Ook na een oaar msanden is die nog niet afgenomen. CDÂˇROM is een tantasuch med ium voor fotografe n, zo wei veer hen die expenmenteel beeld maken als cocu me ntau werkende co ltega's. Meyer's bcek is vee! bekntiseer d vanwege het fe it dat hij de Interactieve urtbuit . mag elij kheden van het med ium niet te n 'So w hat'? Wi e een meuwe came ra eoopt hoeh teen oo k ruet gelilk aile knooje s in w erking te stel'en en aile tenzen erop te scbroe ve n? f Photograph to Remembe r is een audiov isual; een pracbnc e vorm die tot duever re vanwege de tec hnrsche comple xnen vrijwel ailee n voo r bed njf sreportage s w erd benu t Een drstnbu uevorm best ond er al helem aal met veer . CD-ROM IS bet antwoo rd. A1smedium zou het vee ! kunnen gaan betekenen voor de iouroahsuek geori ent eerde oocumentau e: uitqebrerd e reportages kunnen worden voo rnen van te kst en geluid, en research kan worden zichtbaa r gem aakt In de vorm van m eeo pgesl agen doc ume nte n. Vanzelfspr ekend ken net cok 'gew oon' ats drager voor mcltlmedlakunst tuncnon eren . Ook daarvan wordt In dlt nummer een piomersschij fle besproken: de BlmdRom van Gerald van der Kaap.

voue

lnrrudoets schijnt het at goed koper te ziln om een mdschntt als dit op CD te zette n. W e hadden er dan cck een fragmen tje van Kaap of Meyer bq kunnen zetten en m isschien nag w et st erke videofragmenten van het symposium dat mi j naar de corn puterwmke! deed snellen . Het zal er in de toekomst ongetwij feld een keer van komen. Voorlopig blijven we u echter oude vertrouwde bomen sturen ; zo ook No . 49 dat geheel zsl zijn gewi jd aan de manifestatie (Alter) Ego Documents van onze zustersticht ing Paradox, die een prev iew zal beleven op de KunstRAI van 1 tim 5 juni a.s. en in november in een aantal Amsterdamse galeries zal worden getoond. Bas Vroege

Editorial

FEATURE

D i g i t a l Issue(s) is the last i s s u e of

Perspektief

to b e w h o l l y d e v o t e d to the d i g i t a l i m a g e , a n d d e s i g n a t e d as s u c h . In s a y i n g this. I d o not i n t e n d that this is the last t i m e that w e w i l l b e p u b l i s h i n g digital w o r k

q u i t e o n the c o n t r a r y - but that, in all

l i k e l i h o o d , this is the last t i m e that the p h e n o m e n o n w i l l s e r v e as the f o c u s for a t h e m e i s s u e . T h e digita l i m a g e h a s b e c o m e c o m m o n p r o p e r t y , a n d in future i s s u e s w i l l o n l y b e g i v e n s p e c i a l n o t i c e in the c a p t i o n s a c c o m p a n y i n g i m a g e s , in the s a m e w a y a s p h o t o m o n t a g e s , g u m b i c h r o m a t e p r i n t s , or w h a t have-you. T h e r e are a lot of i m a g e s in t h i s d o u b l é i s s u e , but a l s o a lot of i n f o r m a t i o n . R a t h e r a g a i n s t o u r u s u a l p r a c t i c e , m u c h of it is t e c h n i c a l : w h a t is the difference between C D R O M , CD-i and 3-DO, and w h a t c a n y o u d o w i t h t h e m ? W h a t is a n " e x p a n d e d b o o k ' , h o w do y o u read s u c h a t h i n g , a n d c a n y o u m a k e o n e y o u r s e l f ? I h o p e that y o u w i l l f o r g i v e u s this t i m e a r o u n d . It h e l p s (really!) in c a s e y o u e n c o u n t e r s u c h t e r m s in future lists of p u b l i c a t i o n s , a m i d s t the f a m i l i a r b i b l i o g r a p h i c d a t a . F o r n e a r l y t w o y e a r s , the r e v i e w c o p y of P e d r o M e y e r ' s p h o t o b o o k o n C D - R O M , / Photograph Remember,

lay o n m y desk b e c a u s e I c o u l d not

read it. A f t e r a visit to a s y m p o s i u m o n the future of the d i g i t a l e r a ( " D o o r s of P e r c e p t i o n " , o r g a n i z e d b y M e d i a m a t i c a n d the D u t c h D e s i g n Institute last N o v e m b e r in the RAI), I a l s o c a u g h t the digita l fever. S e v e r a l m o n t h s later, that h as not a b a t e d : C D R O M is a fantasti c m e d i u m for p h o t o g r a p h e r s , both those w h o m a ke e x p e r i m e n t a l i m a g e s a n d their c o l l e a g u e s w h o w o r k in d o c u m e n t a r y . M e y e r ' s b o o k h a s b e e n c r i t i c i z e d for the fact that h e ha s not fully e x p l o i t e d the i n t e r a c t i v e p o s s i b i l i t i e s of the m e d i u m . S o what? Does s o m e o n e w h o buys a new c a m e r a h a v e to m a k e e q u a l u s e of all of the little b u t t o n s a n d m o u n t all of the p o s s i b l e l e n s e s ? / Photograph

to Remember

is a n a u d i o v i s u a l , a

w o n d e r f u l f o r m that until n o w , b e c a u s e of t e c h n i c a l c o m p l e x i t i e s , has b e e n u s e d a l m o s t s o l e l y in the c o m m e r c i a l s p h e r e for b u s i n e s s p r e s e n t a t i o n s . T h e r e w a s a b s o l u t e l y no w a y for d i s t r i b u t i n g s u c h

E O

ARTICLES

toward j o u r n a l i s m; extensive reportage c o u l d be a c c o m p a n i e d by text a n d s o u n d , a n d r e s e a r c h c o u l d b e m a d e v i s i b l e in the f o r m of d o c u m e n t s r e p r o d u c e d as e l e c t r o n i c f o o t n o t e s . It is o b v i o u s that C D - R O M c a n a l s o f u n c t i o n " n o r m a l l y " as the c a r r i e r for m u l t i m e d i a art. It is in that c a p a c i t y that it is a l s o m e n t i o n e d in t h i s i s s u e , in the d i s c u s s i o n of G e r a l d v a n der K a a p ' s p i o n e e r i n g d i s c ,

Teletopography Through the development of digital networks the camera has become a new prosthetic eye at a distance. Not the image, but perception travels around the earth with the speed of light, and is omnipresent. Eric Kluitenberg

Teletopografie Digitale netwerken zorgen ervoor dat de camera een nieuw prothetisch oog op afstand is geworden. Niet het beeld maar de perceptie reist met lichtsnelheid rond de aarde en wordt alomtegenwoordig. Eric Kluitenberg 13

B e e l d m a n i p u l a t i e : Het digitale w o n d e r l a n d en de wet De digitale techniek luidt een nieuw tijdperk in. Ontstaan er daardoor ook nieuwe auteursrechtelijke problemen? Frits Oppenoorth

C r a i g H i c k m a n : The Computer with The Human Face Craig Hickman is fascinated with the fallibility of the computer. He gives the weakness and the humanity of that sophisticated, practical apparatus a huma n face, as it were. Rob Perrée

C r a i g H i c k m a n : De c o m p u t er met het menselijke gezicht Craig Hickman is gefascineerd door de feilbaarheid van de computer. Hij geeft het zwakke, menselijke van dat uitgekiende apparaat als het ware een menselijk gezicht Rob Perrée

U n g r o u n d e d E q u a n i m i t y : About recent work of 29 Gerald van der Kaap V a n der Kaap is using images to stimulate and generate experience, documente d on the basis of his Hoverty-project. Arjen Mulder

B o d e m l o z e g e l a t e n h e i d : Over recent werk van Gerald van der Kaap Beelden als stimulanten en ervaringsproducenten, gedocumenteerd aan de hand van zijn Hoverty-project. Arjen Mulder

Remko S c h a : A n Ideal, a N a m e , an E x p l o r e r Remko Scha considers the computer as a m e d i u m for 'artificial art'. Artificial is a c o m p u t er p r o g r a m me written by Scha that subjects images stored in the computer's m e m o r y to a random series of processes. Dirk van Weelden

R e m k o S c h a : Een ideaal, een m a n , een verkenner Remko Scha ziet de computer als medium voor 'artificiële kunst'. Artificial is een door hem geschreven computerprogramma dat in de computer opgeslagen beelden onderwerpt aan een reeks willekeurige bewerkingen Dirk van Weelden

S v e n W e s t e r l u n d : The Liquidation of a Swedish Model S v e n Westerlund uses a c o m p u t er and a scanner to create montages of his o w n photography and other people's images and texts. The result is an ironie v i e w on today's society and landscape. Hans Hedberg

S v e n W e s t e r l u n d : De teloorgang van het Zweedse model Sven Westerlund maakt met behulp van een computer en een scanner montages van zijn eigen foto's en beelden en teksten van anderen Dat levert een ironische kijk op de maatschappij en het landschap van vandaag op Hans Hedberg

Inez van L a m s w e e r d e : An A l a r m i n g M o d e l The paintbox makes it possible for Van L a m s w e e r d e to s h o w us terrifying figures w h o look deceptively real. S h e makes visible the contradictory realities from w h i c h a person is c o m p o s e d . Pauline Terreehorst

I n e z v a n L a m s w e e r d e : Een beangstigend m o d e l De paintbox maakt het Van Lamsweerde mogelijk een wereld te tonen met angstaanjagende figuren die er bedriegelijk echt uitzien Zij maakt de tegenstrijdige realiteiten zichtbaar waaruit een mens is samengesteld Pauline Terreehorst

M a n u a l : Et in Arcadia Ego M a n u a l ' s forest ' l a n d s c a p e s' set out questions about the m o d e r n A r c a d y of digital dialogues and virtual reality, but more important, they also offer versions of the artists' traditional concern with representing fate and mortality. Stephen Hobson

M a n u a l : Et in A r c a d i a Ego De 'boslandschappen' van Manual stellen het moderne Arcadië van de digitale dialoog en de 'virtuele realiteit' ter discussie, maar belangrijker nog, ze reiken ook een versie aan van datgene waarmee kunstnaars zich van oudsher bezighouden: het weergeven van het lot en de sterfelijkheid. Stephen Hobson

J e f f r e y S h a w : Doorbreking van traditionele kaders Nieuwe strategieën moeten de passieve consumptie van kunst onmogelijk maken door de toeschouwer niet alleen veel sterker bij een kunstwerk te betrekken, maar ook (fysieke) actie van hem te eisen. Frits Gierstberg

Jettrey S h a w : Breaking through the traditional framework Ne w strategies must make the passive c o n s u m p t i o n of art impossible, not only by involving viewers more strongly with the artwork, but also d e m a n d i n g action from them , including physical action. Frits Gierstberg

NTRO

I n d e e d , it a l r e a d y a p p e a r s l e s s e x p e n s i v e to w e c o u l d a l s o h a v e r e p r o d u c e d a f r a g m e n t of K a a p or M e y e r a l o n g w i t h the j o u r n a l , a n d , m o r e o v e r ,

U n d o u b t e d l y , at s o m e point in the future, that w i l l h a p p e n . P r e s e n t l y , h o w e v e r , w e c o n t i n u e to c o m e to y o u in the o l d f a m i l i a r f o r m a t , a n d that w i l l cer-

BOOKS

D o c u m e n t s " , s p o n s o r e d by o u r s i s t e r f o u n d a t i o n

RETRO

N o v e m b e r in a n u m b e r of A m s t e r d a m g a l l e r i e s .

Bas Vroege

B O E K E N

109

RETRO

Digital Reality Opening Image Factory, A m s t e r d a m - D e a n n a H e r s t

FORUM

P a r a d o x , w h i c h w i l l p r e v i e w at the K u n s t R A I this c o m i n g J u n e 1-5 a n d b e s h o w n in its full f o r m in

103

Eadweard Muybridg e - The Photographic Panorama of San Francisco - M a t t i e B o o m Does digital image processing make photography redundant? The Reconfigured Eye Rik S u e r m o n d t

t a i n l y a l s o b e true for i s s u e Nr. 49, w h i c h w i l l b e e n t i r e l y d e v o t e d to the e v e n t "(Alter) E g o

INTRO

91 M u l t i m e d i a Magazines: A Rough Survey W i m van der Plas Interactive media: Technical introduction - W i m v a n d e r P l a s Expanded Books: Jurassic Park; Voyager Expanded Book Toolkit - P a u l G r o o t Interactive images: Photograph to Remember; BlindRom; Who Built America? - M i c h a e l G i b b s

p u b l i s h a m a g a z i n e s u c h as t h i s o n C D . In that c a s e ,

p e r h a p s v i d e o c l i p s f r o m the s y m p o s i u m that h a s

S D

Image M a n i p u l a t i o n : Digital Wonderland and The Law Digital technique has rung in a new era. But do new copyright problems also arise? Frits Oppenoorth

BlindRom.

t e n e d m y s t e p s t o w a r d the c o m p u t e r s h o p .

T U

H O O F D A R T I K E L E N

m a t e r i a l . C D - R O M is the a n s w e r . A s a m e d i u m , it c o u l d c o n t r i b u t e m u c h to d o c u m e n t a r i e s o r i e n t e d

113

F O R U M

The Netherlands Are Not as Tolerant as Everyone Thinks - D o n M a d e r

INFO

115

AGENDA

117

CURRICULA

VITAE

120

INFO A G E N D A CURRICULA

VITAE

Eric Kluitenberg Eric Kluitenberg works as a creative writer and teaches art and media theory at SCAN. the national institute for computer graphics, animation and multimedia in Groningen.

T v

entry of digital

photography perfectly

the

image

not only

with

a n e n d ,e v e n for

h a s brought

with

photographic

Hpt tÜHnPrk v a n hpt «Jtatkrhp hpplH COme W W M I M

photography.

into t h e p r a c t i c e

it t h e p o s s i b i l i t y o f t h e

perfectly

n e i njaperK van net stauscne Deern

Eric Kluitenberg werkt als vrij auteur en doceert kunste n m e d i a

lijkt definitief ten einde te zijn J

t h e o n e b i j S C A N

o m p u t e r g r a p h i c s

h e t n a t l 0 n a l e i n s t i t u u t v o o r

a n i m a t i e e n m u l , i m e d i a i n

Groningen.

gekomen, ook voor de fotografie. De intrede van digitale beeldtechnologieën in de praktijk van de fotografie heeft niet alleen de perfecte construeerbaarheid van het

i m a g e , b u t in

a d v a n c e d telecommunicatio n

h a s also b e c o m e

imaflP

image

image technologies

constructed

combination

nf t h p «ïtatir OT i n e S i a t I C

f jv f j p j j e I V a D D e a T S t O h a v e 7 « f r " " " - «•«

to The

1 n

t e c h n i q u e s

fotografische beeld met zich meegebracht, maar in verbinding met geavanceerde telecommunicatietechnieken is het beeld eveneens

transportable.

perfect transporteerbaar geworden.

topography T e l e - t o p o g r a f ie The n e w tele-technologies redefine the relations between m e s s a g e ,

D e n i e u w e tele-technologieën herdefiniëren d e relaties t u s s e n b o o d s c h a p ,

place a n d cultural context. T h e stable identity of the physical e n v i r o n m e n t

p l a a t s e n c u l t u r e l e c o n t e x t . D e s t a b i e l e i d e n t i t e i t v a n d e f y s i e k e o m g e v i n g lijkt t e

appears to be being undermined by the omnipresent a n d no longer

w o r d e n o n d e r g r a v e n d o or h e t a l o m t e g e n w o o r d i g e e n niet m e e r l o k a l i s e e r b a r e

localizable medial image.

mediale beeld.

The inflation of t h e i m a g e h a s been raised to a pet t h e m e in cultural

D e inflatie v a n he t b e e l d is t ot e e n v a n d e l i e v e l i n g s t h e m a ' s v a n h e t cultuur-

p e s s i m i s m a b o u t t h e i n f o r m a t i o n s o c i e t y . In t h i s v i s i o n , t h e i n f l a t i o n o f t h e

p e s s i m i s m e o v e r d e i n f o r m a t i e m a a t s c h a p p i j v e r h e v e n . In d e z e v i s i e w o r d t d e

i m a g e is c a u s e d b y t h e o m n i p r e s e n c e o f t h e v i s u a l m e d i a . W h a t t h i s c r i t i q u e

inflatie v a n het b e e l d v e r o o r z a a k t d o o r d e a l o m t e g e n w o o r d i g h e i d v a n d e v i s u e l e

r e f u s e s t o t a k e i n t o a c c o u n t , h o w e v e r , is t h a t i t s o w n f o u n d a t i o n is a l r e a d y

m e d i a . W a t d e z e kritiek e c h t e r niet o n d e r o g e n w i l z i e n is d a t haar e i g e n f u n d a -

i n a n a d v a n c e d s t a t e o f d e c a y . It o v e r l o o k s m u c h m o r e r a d i c a l c h a n g e s i n

m e n t al v e r r e g a a n d is a f g e b r o k k e l d . Zij z i e t e e n v e e l i n g r i j p e n d e r w i j z i g i n g in h e t

t h e s y s t e m o f i m a g e p r o d u c t i o n a n d c o n s u m p t i o n . It r e f u s e s t o

s y s t e e m v a n b e e l d p r o d u k t i e e n - c o n s u m p t i e o v e r h e t h o o f d . Zij e r k e n t n i e t d a t

a c k n o w l e d g e that t h e o m n i p r e s e n c e of t h e m e d i a l i m a g e is o n l y t h e

d e a l o m t e g e n w o o r d i g h e i d v a n het m e d i a l e b e e l d s l e c h t s d e s p i e g e l i n g is v a n

reflection of its p a r a d o x i c a l o t h e r half, t h e o m n i p r e s e n c e of p e r c e p t i o n .

haar p a r a d o x a l e w e d e r h e l f t : d e a l o m t e g e n w o o r d i g h e i d v a n d e p e r c e p t i e . D e ont-

T h e d e v e l o p m e n t of digital network technologies h a s m a d e i m a g e transfer

w i k k e l i n g v a n digitale n e t w e r k t e c h n o l o g i e ë n heeft d e b e e l d o v e r d r a c h t

i n t e r a c t i v e . In t h i s n e w c o n t e x t , t h e m e d i a l i m a g e i s n o l o n g e r p r e s e n t a s a n

g e m a a k t . In d e z e n i e u w e c o n t e x t i s h e t m e d i a l e b e e l d n i e t l a n g e r a a n w e z i g a l s

alternative e n v i r o n m e n t in o u r o w n physical space, but the c a m e r a h a s

e e n a l t e r n a t i e v e o m g e v i n g in o n z e e i g e n f y s i e k e r u i m t e , m a a r i s d e c a m e r a e e n

b e c o m e a n e w p r o s t h e t i c e y e at a d i s t a n c e . N o t t h e i m a g e , b u t p e r c e p t i o n

nieuw prothetisch o o g op afstand g e w o r d e n . Niet het beeld maar de perceptie

travels a r o u n d t h e earth w i t h t h e s p e e d of light, a n d is o m n i p r e s e n t .

reist m e t l i c h t s n e l h e i d r o n d d e a a r d e e n w o r d t a l o m t e g e n w o o r d i g .

T h i s shift is p e r h a p s t h e m o s t f u n d a m e n t a l c h a n g e in t h e w a y in w h i c h i m a g e s c i r c u l a t e a n d f u n c t i o n i n t h e c o m p u t e r i z e d s o c i e t y . It i s a d i r e c t

interactief

D e z e v e r s c h u i v i n g is w e l l i c h t d e m e e s t f u n d a m e n t e l e v e r a n d e r i n g in d e w i j z e w a a r o p d e b e e l d e n in d e g e ï n f o r m a t i s e e r d e s a m e n l e v i n g e n c i r c u l e r e n e n f u n c t i o -

c o n s e q u e n c e of the d e v e l o p m e n t of a d v a n c e d information t e c h n o l o g i e s a n d

n e r e n . Zij is h e t d i r e c t e g e v o l g v a n d e o n t w i k k e l i n g v a n g e a v a n c e e r d e i n f o r m a t i e -

the refinement of i m a g e t r a n s m i s s i o n s y s t e m s . This o m n i p r e s e n t

technologieën en d e verfijning v a n d e diverse s y s t e m e n van beeldoverdracht.

perception

has c a u s e d a crisis in t h e traditional graphic, photographic a n d

D e z e a l o m t e g e n w o o r d i g e p e r c e p t i e r o e p t d e c r i s i s in d e t r a d i t i o n e l e ( g r a f i s c h e ,

cinematographic forms of public representation.

fotografische en cinematografische) v o r m e n van openbare representatie op.'

In o r d e r t o b e a b l e t o a n a l y z e t h e i n f l u e n c e o f t h e s e n e w i n t e r a c t i v e

O m de invloed v a n deze n i e u w e interactieve beeldtechnologieën o p de status

i m a g e t e c h n o l o g i e s o n the status o f t h e p h o t o g r a p h i c i m a g e , w e m u s t first

van het fotografische beeld te kunnen analyseren m o e t e n derhalve allereerst

examine these systems themselves.

d e z e s y s t e m e n zelf o n d e r w e r p v a n s t u d i e zijn.

The m o d e l of language

Het model van de taal

In a c e r t a i n s e n s e , p h o t o g r a p h y n o l o n g e r e x i s t s . S u c h a s t a t e m e n t w o u l d m e r e l y b e a p r o v o c a t i o n , e x c e p t t h a t t h e w o r k i n g o u t o f t h i s i d e a is o f

In z e k e r e z i n b e s t a a t d e f o t o g r a f i e n i e t m e e r . D i t z o u e e n p r o v o c a t i e k u n n e n zijn, w a r e het niet dat d e u i t w e r k i n g v a n dit i d e e hier v a n b e l a n g is. R o l a n d

i m p o r t a n c e h e r e . In h i s r e f l e c t i o n s a b o u t p h o t o g r a p h y , R o l a n d B a r t h e s

B a r t h e s liet z i c h in z i jn r e f l e c t i e s o v e r d e f o t o g r a f i e l e i d e n d o o r d e s p e c i f i e k e

allowed himself to be led by the specific emotions w h i ch a certain

e m o t i e s d i e b e p a a l d e f o t o g r a f i s c h e b e e l d e n bij h e m o p r i e p e n e n p r o b e e r d e d i e in

photographic i m a g e called u p for h i m ,a n d tried to connect these with what

verban d te brengen m e t d a t g e n e waarin d e fotografie zich e s s e n t i e e l onder-

it i s w h i c h e s s e n t i a l l y d i s t i n g u i s h e s p h o t o g r a p h y f r o m o t h e r i m a g e f o r m s .

scheidde van andere beeldvormen. D e z e essentie v a n d e fotografie dacht

B a r t h e s b e l i e v e d h e c o u l d l o c a t e t h i s e s s e n c e of p h o t o g r a p h y in t h e

B a r t h e s t e v i n d e n in d e o n l o s m a k e l i j k e v e r b i n d i n g v a n d e f o t o m e t h a a r o n d e r -

i n d i s s o l u b l e c o n n e c t i o n b e t w e e n t h e p h o t o a n d its s u b j e c t (the r e f e r e n t , o r

w e r p (de referent: d a t g e n e w a a r n a a r d e f o t o verwijst). D e z e r e f e r e n t w a s vol-

that to w h i c h t h e p h o t o refers). A c c o r d i n g to h i m , this referent w a s not the

g e n s h e m n i e t h e t m o g e l i j k w e r k e l i j k e , m a a r h e t n o o d z a k e l i j k w e r k e l i j k e d i n g (of

p o t e n t i a l l y , b u t t h e n e c e s s a r i l y real t h i n g (or e v e n t ) that o n c e f o u n d itself in

d e gebeurtenis ) dat zich ooit voor d e lens m o e s t h e b b e n b e v o n d e n . D e foto

front of the lens. T h e photo a l w a y s s h o w e d s o m e t h i n g w h i c h h a d been,

t o o n d e altijd i e t s d a t w a s g e w e e s t , w e r k e l i j k h e i d e n v e r l e d e n t e g e l i j k , t e n z i j h e t

reality a n d p a s t at t h e s a m e m o m e n t , u n l e s s t h e i m a g e w a s a c o n s t r u c t i o n

b e e l d e e n c o n s t r u c t i e o f e e n c o l l a g e w a s e n dus g e e n z u i v e r e f o t o .

o r c o l l a g e , a n d consequently

not a pure photo.

D e f o t o g r a f i e k o m t v o o r t uit d e f u s i e v a n t w e e a f z o n d e r l i j k e w e r e l d e n , d e

P h o t o g r a p h y arises f r o m a fusion of t w o separate worlds, the w o r l d of

w e r e l d v a n d e o p t i s c h e g e o m e t r i e (het licht dat d o o r d e l e n s w o r d t o p g e v a n g e n )

optie g e o m e t r y (the light that is c a u g h t b y t h e lens) a n d the w o r l d of light-

e n d e w e r e l d v a n d e c h e m i s c h e l i c h t g e v o e l i g e s u b s t a n t i e s (de f o t o g r a f i s c h e

sensitive c h e m i c a l s u b s t a n c e s (the p h o t o g r a p h i c film). Their c o n n e c t i o n in

f i l m ) . H u n v e r b i n d i n g in h e t f o t o g r a f i s c h e a p p a r a a t i s o n m i d d e l l i j k e n c a u s a a l . H e t

t h e p h o t o g r a p h i c a p p a r a t u s i s i m m e d i a t e a n d c a u s a t i v e . It i s t h i s c a u s a l i t y

is d e z e c a u s a l i t e i t d i e v o l g e n s B a r t h e s d e f o t o o n l o s m a k e l i j k v e r b i n d t m e t h a a r

t h a t , a c c o r d i n g t o B a r t h e s , i n d i s s o l u b l y c o n n e c t s t h e p h o t o w i t h its r e f e r e n t .

r e f e r e n t . In d e v i s i e v a n B a r t h e s e n a n d e r e n w o r d t a l d u s d e z e c a u s a l i t e i t t o t

In t h e v i s i o n o f B a r t h e s a n d o t h e r s , t h i s c a u s a l i t y i s e l e v a t e d t o t h e e s s e n c e

essentie van de fotografie verheven.

photography.

It i s p r e c i s e l y t h i s e s s e n c e o f p h o t o g r a p h y w h i c h t h e d e v e l o p m e n t o f d i g i t a l i m a g e t e c h n o l o g y a n d its a p p l i c a t i o n s in a p h o t o g r a p h i c

D e o n t w i k k e l i n g v a n d e d i g i t a l e b e e l d t e c h n o l o g i e e n h a a r t o e p a s s i n g e n in e e n context

f o t o g r a f i s c h e c o n t e x t tast echter p r e c i e s d e z e e s s e n t i e v a n d e fotografie onherr o e p e l i j k a a n . In e e n d i g i t a a l b e e l d i s a l l e v i s u e l e i n f o r m a t i e e x a c t o m s c h r e v e n

door e e n c o d e waaruit het c o m p u t e r s y s t e e m het originele beeld kan reconstru-

i r r e v e r s i b l y d a m a g e . In a d i g i t a l i m a g e , a l l v i s u a l i n f o r m a t i o n i s e x a c t l y

e r e n . D e i n f o r m a t i e is v a s t g e l e g d in d e v o r m v a n g e t a l l e n r e e k s e n d i e v o o r e l k

described by a code from which the computer system c a n reconstruct the

beeldpunt d e positie, kleur e n lichtintensiteit exact beschrijven. D o o r d e c o m p u -

o r i g i n a l i m a g e . T h e i n f o r m a t i o n is r e c o r d e d in t h e f o r m of a series of digits

t e r i n d u s t r i e i s v e e l tijd e n g e l d g e ï n v e s t e e r d in d e o n t w i k k e l i n g v a n s y s t e m e n

w h i c h exactly d e s c r i b e the p o s i t i o n, c o l o u r a n d light intensity of e a c h

voor b e e l d b e w e r k i n g w a a r m e e fotografische e n andersoortige b e e l d e n uiterst

picture element. T h e c o m p u t e r industry h a s invested a great deal of t i m e

s n e l , r e l a t i e f e e n v o u d i g e n z e e r a c c u r a a t k u n n e n w o r d e n b e w e r k t . H i e r d o o r is d e

and m o n e y in d e v e l o p i n g a s y s t e m of i m a g e p r o c e s s i n g w i t h w h i c h

m a n i p u l e e r b a a r h e i d onmiddellijk e n totaal g e w o r d e n .

photographic a n d other images c a n be processed extremely quickly,

Bij d e o m z e t t i n g v a n v i s u e l e i n f o r m a t i e in d e z e g e t a l l e n r e e k s e n , h e t d i g i t a l i s e r e n , gaat d e m a t e r i ë l e d r a g e r v a n het b e e l d verlore n (de f o t o g r a f i s c h e film, d e a f d r u k ) . D e c o d e w o r d t v a s t g e h o u d e n in h e t c o m p u t e r g e h e u g e n , d a t z i c h in h e t

relatively simply a n d very accurately. This h a s p r o d u c e d the capacity to manipulate i m a g e s i m m e d i a t e ly a n d totally. By the transformation of visual information into these series of n u m b e r s ,

f o t o g r a f i s c h e p r o c é d é t u s s e n d e l e n s e n d e f o t o g r a f i s c h e f i l m p l a a t s t . In h a a r

the digitalizing, there is n o n e e d f o r a p h y s i c a l carrier of t h e i m a g e (the

digitale v o r m k a n vrijwel elke d e n k b a r e ingreep (zichtbaar of onzichtbaar) o p het

p h o t o g r a p h i c f i l m , t h e p r i n t ) . T h e c o d e is m a i n t a i n e d i n t h e c o m p u t e r ' s

beeld w o r d e n g e p l e e g d, waarn a het beeld alsnog op e e n originele fotografische

m e m o r y , w h i c h in t h e p h o t o g r a p h i c p r o c e s s p l a c e s itself b e t w e e n t h e lens

film kan w o r d e n v a s t g e l e g d . H e t b e e l d , dat zelfs e e n s y n t h e t i s c h e simulatie kan

a n d t h e p h o t o g r a p h i c f i l m . In i t s d i g i t a l s t a t e , n e a r l y e v e r y i m a g i n a b l e

z i j n , k a n d a a r n a d o o r g a a n v o o r e e n o n g e m a n i p u l e e r d e f o t o . D e r e f e r e n t v a n dit

intervention, visible a n d invisible, c a n be c o m m i t t e d w i t h the i m a g e , after

b e e l d is n u e c h t e r n o g s l e c h t s he t mogelijk w e r k e l i j k e , m a a r niet langer het n o o d -

w h i c h t h e i m a g e c a n still b e laid d o w n o n t h e o r i g i n a l p h o t o g r a p h i c f i l m .

z a k e l i j k w e r k e l i j k e d i n g (of d e g e b e u r t e n i s ) d a t z i c h o o i t v o o r d e l e n s m o e t

The image, which c a n even be a synthetic simulation, c a n then pass for an

hebben bevonden.

u n m a n i p u l a t e d p h o t o . T h e referent f o r this i m a g e is n o w , h o w e v e r , o n l y t h e

J e a n - F r a n c o i s L y o t a r d m e r k t e n a a r a a n l e i d i n g v a n zij n b e r u c h t e p r o j e c t Les Immatériaux

o p dat d o o r h e t p r o c e s v a n digitalisering d e indruk ontstaat dat er

e e n f i l t e r t u s s e n o n s e n d e d i n g e n is g e p l a a t s t , e e n s c h e r m v a n g e t a l l e n . H e t

potential reality, a n d n o l o n g e r the n e c e s s a r i ly real t h i n g o r event w h i c h must have once been before the lens. Jean-Francois Lyotard remarked, with reference to his notorious

Les

m o d e l v a n d e m a t e r i e w o r d t v e r v a n g e n d o o r h e t m o d e l v a n d e taal.' D e digitale

Immatériaux

c o d e is niet a l l e e n e v e n m a n i p u l e e r b a a r a l s d e taal zelf, m a a r d o o r d e o n t w i k k e -

arises that a filter h a s b e e n p l a c e d b e t w e e n u s a n d t h i n g s , a s c r e e n of

project, that t h r o u g h t h e p r o c e s s of digitalizing the i m p r e s s i o n

ling v a n b e t e r e t e c h n i e k e n v o o r d a t a - t r a n s m i s s i e o o k e v e n p e r f e c t t r a n s p o r t e e r -

n u m b e r s . T h e material m o d e l has b e e n replaced b y the m o d e l of language.

baar.

T h e digital c o d e is n o t o n l y e v e r y bit a s o p e n t o m a n i p u l a t i o n a s l a n g u a g e

itself, b u t t h r o u g h t h e d e v e l o p m e n t of better t e c h n i q u e s f o r d a t a t r a n s m i s s i o n is a l s o e q u a l l y a s perfectly

Transmissie

transportable.

H e t digitale b e e l d is het terrein v a n d e ' t e l e m a t i c a ' b i n n e n g e t r e d e n , d a t w a s ontstaan door d e koppeling van c o m p u t e r s m e t telecommunicatietechnieken . Vanuit het c o m p u t e r g e h e u g e n kan het g e c o d e e r d e beeld via telefoonlijnen en satellietverbindinge n o n g e l i m i t e e r d e a f s t a n d e n a f l e g g e n ; v a n digitaal g e h e u g e n n a a r d i g i t a a l g e h e u g e n . Z o l a n g d e c o d e o n g e w i j z i g d blijft t r e e d t g e e n e n k e l v e r lies v a n kwaliteit o p , a a n g e z i e n niet langer e e n m a t e r i ë l e d r a g e r w o r d t v e r v o e r d , maar slechts d e informatie waaruit het originele beeld wordt gereconstrueerd . D o o r g r o t e r e a a n t a l l e n c o m p u t e r s a a n te s l u i t e n o p d e z e lijnen o n t s t a a n c o m m u nicatienetwerken die d e s n o o d s d e gehele aardbol kunnen o m s p a n n e n . D e grote v e r b e t e r i n g e n in d e t e l e c o m m u n i c a t i e - i n f r a s t r u c t u u r d r a g e n s t e r k bij a a n d e s n e l l e g r o e i v a n dit c o m m u n i c a t i e s y s t e e m . T r a n s m i s s i e i s h e t s l e u t e l b e g r i p in d i t p r o c e s . G e d u r e n d e d e z e e e u w h e b b e n d e d i v e r s e t e c h n i e k e n voor b e e l d - e n informatie-overdracht e e n d r a m a t i s c h e ontwikkeling doorgemaakt. D e verbreiding van nieuwe

communicatietechnologieën

is e e n b e l a n g r i j k e f a c t o r g e w e e s t bij h e t t o t s t a n d k o m e n v a n d e w e r e l d e c o nomie van d e post-industriële s a m e n l e v i n g e n en het huidige wereldpolitieke syst e e m . B e i d e n z o u d e n niet k u n n e n f u n c t i o n e r en z o n d e r d e v o o r t d u r e n d e a a n v o er van informatie over cruciale ontwikkelingen en gebeurtenisse n op e e n mondiale schaal. D e m e e s t b e k e n d e v o r m v a n b e e l d o v e r d r a c h t is o n g e t w i j f e l d d e a l l e d a a g s e televisie. H o e w e l d e televisie voor d e m e e s t e n van o n s e e n buitengewoon familiair k a r a k t e r h e e f t , i s h e t s y s t e e m v a n dit m e d i u m in h a a r r e c e n t e g e s c h i e d e n i s ingrijpend gewijzigd. Voor d e k o m s t v a n kabelnetwerken w a s d e televisie vooral e e n r e g i o n a a l of nationaal v e r s c h i j n s e l . S l e c h t s e e n b e p e r k t d e e l v a n d e b e v o l k i n g , l e v e n d in d e g r e n s r e g i o ' s v a n e e n b e p a a l d l a n d , k o n s o m s d e t e l e v i s i e s i g nalen van aangrenzende landen ontvangen. D e p r o g r a m m a ' s ware n echter tamelijk r e c h t s t r e e k s in v e r b a n d t e b r e n g e n m e t d e r e g i o n a l e c o n t e x t w a a r i n d e k i j k e r zich b e v o n d e n m e t dien s dagelijkse l e e f o m g e v i n g . H e t w a s d e satelliet d i e d e rechtstreekse transcontinentale transmissie van televisiesignalen introduceerde. Aanvankelijk bleef h e t gebruik v a n s a t e l l i e t - t r a n s m i s s ie vooral b e p e r k t tot d e verslaglegging v a n buitengewone gebeurtenissen. In zijn b o e k La Machine

de Vision w i j s t d e F r a n s e t h e o r e t i c u s P a u l V i r i l i o e r o p

d a t e r e e n d u i d e l i j k e o p e e n v o l g i n g w a a r t e n e m e n i s in d e o n t w i k k e l i n g v a n t r a n s m i s s i e t e c h n o l o g i e ë n , d i e g r o t e n d e e l s v a n militaire h e r k o m s t zijn. G e d u r e n d e d e E e r s t e W e r e l d o o r l o g w e r d e n v o o r het eerst o p grote s c h a a l verk e n n i n g s v l i e g t u i g e n i n g e s c h a k e l d , d i e v a n u i t d e l u c h t o p n a m e s m a a k t e n v a n vija n d e l i j k e p o s i t i e s . D e m e t h o d e s v a n l u c h t v e r k e n n i n g zij n s i n d s d i e n g e p e r f e c t i o n e e r d tot d e huidige s t a n d a a r d v a n g e a v a n c e e r d e s a t e l l i e t - o b s e r v a t i e s y s t e m e n .

Arthur Elsenaar Simulacra for the People; Computer Generated Dutch Sausage, 1993 This 'photo realistic image is entirely synthetic in its making. It contains no outside information from the environment (the texture of the sausage has been rendered with a noise pattern). (orgineel in kleur/original in colour)

D e evaluatie v a n d e z e b e e l d e n v o r m d e e e n s t e e d s belangrijker pré-actie voor de militairen, d i e in t o e n e m e n d e mate h u n t o e k o m s t i g e strategische handelingen ging b e p a l e n . D e analyse v a n d e situatie o p het slagveld raakte d a a r m e e s t e e d s

Transmission The digital i m a g e h a s entered the realm of " t e l e m a t i c a " , w h i c h arose

verder verwijderd v a n d e feitelijke plek w a a r d e g e v e c h t s h a n d e l i n g e n plaats-

through the c o u p l i ng of c o m p u t e r s with t e l e c o m m u n i c a t i o n techniques. V i a

v o n d e n . In d e G o l f o o r l o g , t e n s l o t t e , w e r d d e s t r a t e g i s c h e i n f o r m a t i e p e r s a t e l l i e t

t e l e p h o n e lines a n d satellite c o n n e c t i o n s , t h e c o d e d i m a g e f r o m t h e

o v e r g e d r a g e n naar d e V e r e n i g d e S t a t e n e n v a n daaruit t e r u g g e s t u u r d naar d e

c o m p u t e r ' s m e m o r y c a n cover unlimited distances, f r o m o n e digital

m i l i t a i r e s t e u n p u n t e n in d e G o l f r e g i o . D e o n m i d d e l l i j k h e i d v a n d e z e i n f o r m a t i e -

m e m o r y to another. S o long a s the c o d e r e m a i n s u n c h a n g e d , no loss of

overdracht, d e 'live-transmissie', zorgde voor e e n abstractie v a n d e ruimtelijke

q u a l i t y w h a t s o e v e r o c c u r s , in v i e w of t h e fact that t h e r e is n o l o n g e r a

verhoudingen waarin deze gebeurtenissen plaatsvonden, e e n abstractie die zich

m a t e r i a l carrier w h i c h is t r a n s p o r t e d , but o n l y t h e i n f o r m a t i o n f r o m w h i c h

the o r i g i n a l i m a g e c a n b e r e c o n s t r u c t e d . B y c o n n e c t i n g a g r e a t e r n u m b e r of c o m p u t e r s to these lines, a t e l e c o m m u n i c a t i o n s network c a n be created w h i c h , if n e e d b e , c a n e n c o m p a s s t h e w h o l e g l o b e . T h e g r e a t

improvements

in t h e t e l e c o m m u n i c a t i o n s i n f r a s t r u c t u r e c o n t r i b u t e g r e a t l y t o t h e f a s t g r o w t h of this C o m m u n i c a t i o n s s y s t e m .

o o k e l d e r s in d e s a m e n l e v i n g b e g i n t t e m a n i f e s t e r e n . I n t u s s e n is s a t e l l i e t - t r a n s m i s s i e c o m m e r c i e e l b e s c h i k b a a r v o o r e e n g r o t e v a r i ë t e i t v a n t o e p a s s i n g e n . D e g r o t e r e v o l u t i e in h e t z e n d s y s t e e m v a n d e t e l e visie w a s e c h t e r afhankelijk van nog e e n a n d e r e o n t w i k k e l i n g ; d e introductie v a n kabelnetwerken. Deze netwerken bieden doorgaans een keuze van ruim twintig

T r a n s m i s s i o n is t h e k e y c o n c e p t in t h i s p r o c e s s . T h e v a r i o u s t e c h n i q u e s

of m e e r z e n d e r s , w a a r v a n d e b r o n n e n o v e r d e g e h e l e w e r e l d v e r s p r e i d k u n n e n

for i m a g e a nd information t r a n s m i s s i o n have m a d e dramatic steps forwar d

zijn. D e satelliet m a a k t de o n m i d d e l l i j k e intercontinental e t r a n s m i s s i e v a n d e z e

d u r i n g this c e n t u r y . T h e b r o a d e n i n g of n e w C o m m u n i c a t i o n s t e c h n o l o g i e s

signalen mogelijk, die vervolgens door de kabeldistributeurs w o r d e n d o o r g e -

h a s b e e n a f a c t o r in t h e e v o l u t i o n of t h e w o r l d e c o n o m y of

g e v e n a a n h u n l o k a l e c o n s u m e n t e n . D e g e m i d d e l d e t e l e v i s i e k i j k e r b e s c h i k t hier-

post-industrial

society a n d the present w o r l d political s y s t e m . Both w o u l d be unable to

d o o r o v e r directe t o e g a n g tot e e n multinationaal, zo niet m o n d i a a l informatie-

f u n c t i o n w i t h o u t the c o n s t a n t s u p p l y of i n f o r m a t i o n o n a g l o b a l scale a b o u t

systeem.

crucial developments and happenings. T h e b e s t k n o w n f o r m o f i m a g e t r a n s m i s s i o n is u n d o u b t e d l y

everyday

television. A l t h o u g h for m o s t of us the television has taken on a v e ry

Het beeld in 'real-time' M e t het f e n o m e e n van d e live-transmissie h e b b e n d e a u d i o v i s u e l e t e c h n o l o -

f a m i l i a r character , the s y s t e m of this m e d i u m h a s u n d e r g o n e radical

g i e ë n ( t e l e v i s i e , v i d e o , c o m p u t e r s e n t r a n s m i s s i e t e c h n i e k e n ) h e t b e e l d in ' r e a l -

c h a n g e s i n its r e c e n t h i s t o r y . B e f o r e t h e a r r i v a l o f c a b l e n e t w o r k s , t e l e v i s i o n

t i m e ' tot s t a n d g e b r a c h t . D e z e o n t w i k k e l i n g h e e f t v o l g e n s Virilio fatale c o n s e -

w a s p r i m a r i l y a r e g i o n a l or national p h e n o m e n o n . O n l y a limited part of the

q u e n t i e s v o o r d e p o l i t i e k e e n c u l t u r e l e c o n v e n t i e s in d e g e ï n f o r m a t i s e e r d e

p o p u l a t i o n , l i v i n g in t h e b o r d e r a r e a s of a

samenlevingen. Het 'openbare beeld' van de

certain land, c o u l d s o m e t i m e s receive the television signals from a neighbouring

country.

The p r o g r a m m e s w e r e h o w e v e r rather

directly

audiovisuele technologieën heeft d e o p e n b a r e ruimte (plein, f o r u m , agora) v e r d r o n g e n als d e p l e k w a a r d e s o c i a l e e n p o l i t i e k e c o m m u n i c a t i e in

c o n n e c t e d w i t h t h e r e g i o n a l c o n t e x t in w h i c h

deze samenlevingen plaatsvindt.

v i e w e r s f o u n d t h e m s e l v e s , and with their e v e r y d a y s u r r o u n d i n g s . It w a s t h e s a t e l l i t e w h i c h introduced the direct

r u i m t e zijn a l l e r e e r s t e n s c e n e r i n g e n v o o r h u n t e l e -

t r a n s m i s s i o n of t e l e v i s i o n s i g n a l s . T h e u s e of

v i s u e l e o v e r d r a c h t , d i e s t e e d s v a k e r l i v e (in r e a l -

limited

time) plaats vindt.

p r i m a r i l y to r e p o r t i n g o n u n u s u a l e v e n t s . In h i s b o o k , La Machine

de Vision,

D e p o l i t i e k e bij-

h e t t e l e v i s i e d e b a t . R e d e v o e r i n g e n in d e o p e n b a r e

intercontinental

satellite links h o w e v e r initially w a s

e e n k o m s t e n o p d e p l e i n e n zij n v e r v a n g e n d o o r

D e live-documentatie van ingrijpende gebeur-

the

tenissen op een mondiale schaal, waarvan de

French theorist Paul Virilio points out that a

nieuwszender C N N slechts een eerste voorbeeld

definite s u c c e s s i o n in the d e v e l o p m e n t of

is, roept e e n p a r a d o x o p . D e kijker ervaart e e n

t r a n s m i s s i o n s t e c h n i q u e s c a n be p e r c e i v e d , all

s u b j e c t i e v e t e l e - p r e s e n t i e bij d e z e g e b e u r t e n i s s e n

s t e p s of w h i c h a r e to a g r e a t extent c o n n e c t e d

w a a r v a n zij/hij e e n o n m i d d e l l i j k e g e t u i g e i s . D e

t o m i l i t a r y n e e d s . D u r i n g W o r l d W a r I, f o r t h e

live g e r e g i s t r e e r d e g e b e u r t e n i s s e n v e r w e r v e n

first t i m e r e c o n n a i s s a n c e a i r p l a n e s w e r e u s e d

e e n p a r a d o x a l e a a n w e z i g h e i d v a n e e n a f s t a n d in

o n a w i d e scale, to m a k e aerial s h o t s of e n e m y

real-time, e e n t e l e - p r e s e n t i e die d e illusie v a n

p o s i t i o n s . T h e s e m e t h o d s of aerial s u r v e i l l a n c e

transparantie

have since then b e e n perfected into the present Standard o f a d v a n c e d s a t e l l i t e o b s e r v a t i o n

c r u c i a l e o n t w i k k e l i n g e n in d e w e r e l d w o r d t t e v e n s

s y s t e m s . T h e e v a l u a t i o n of these i m a g e s

de roep g e b o r e n o m e e n onmiddellijke reactie. D e

b e c a m e i n c r e a s i n g l y m o r e i m p o r t a n t in m i l i t a r y

c o n s t i t u t i o n e l e c r i s i s in d e R u s s i s c h e f e d e r a t i e

preparation, as the military sought greater

w a s vanaf haar e e r s t e openlijke manifestati e e e n

p r e c i s i o n in p l a n n i n g f u t u r e s t r a t e g i e a c t i o n s . W i t h this, the a n a l y s i s of the

' w e r e l d t h e a t e r in r e a l - t i m e ' . In e e n l i v e u i t g e -

battlefield

z o n d e n r e d e v a n p r e s i d e n t C l i n t o n w e r d hij

situation b e c a m e steadily further r e m o v e d f r o m

g e d w o n g e n e e n z o j u i s t u i t g e s p r o k e n r e d e v a n zijn

the actual place w h e r e the military operations

R u s s i s c h e a m b t g e n o o t te b e c o m m e n t a r i ë r e n ,

w e r e t a k i ng p l a c e . U l t i m a t e l y , in t h e G u l f W a r ,

w a a r i n d e z e het p a r l e m e n t van d e federatie buiten

strategie information w a s transmitted to the

w e r k i n g had g e s t e l d. Vol ongeloof e n met e e n

United States by satellite, and f r o m there sent

s t u n t e l i g lachje w i s t C l i n t o n niet v e e l m e e r te

b a c k to m i l i t a r y s u p p o r t p o s i t i o n s in t h e G u l f region.

opwekt.

M e t d e z e o n m i d d e l l i j k e a a n w e z i g h e i d bij a l l e

m e l d e n dan dat d e o n t w i k k e l i n g e n elkaar nu zo

s n e l o p v o l g d e n dat het vrijwel o n m o g e l i j k w a s

T h e i m m e d i a c y of this

hieruit n o g wijs te w o r d e n (een reactie die overi-

information

transmission, the "live transmission", caused a n a b s t r a c t i o n f r o m the spatial r e l a t i o n s h i p in which these events took place, an abstraction w h i c h is a l s o b e g i n n i n g to m a n i f e s t

Joseph DeLappe Gulf War Memories, 1992 nstallatie/installation, mixed media, 80 x 24 x 24

g e n s in r e a l - t i m e w e r d g e v o l g d in R u s l a n d ; v i a C N N ) . Kort d a a r op w e r d duidelijk h o e ernstig d e situatie w a s e n t w e e w e k e n later k o n d e n e n k e l e honderden doden w o r d e n betreurd.

itself

e l s e w h e r e in o u r s o c i e t y .

In e e n i n t e r v i e w in 1 9 9 1 s t e l d e V i r i l i o d e v r a a g

In t h e m e a n t i m e , s a t e l l i t e t r a n s m i s s i o n h a s

of p o l i t i e k in r e a l - t i m e m o g e l i j k i s . V o o r e e n a u t o 7

b e c o m e c o m m e r c i a l l y available for a great variety of a p p l i c a t i o n s . T h e great r e v o l u t i o n

ritaire politiek b e s t a a t d i e m o g e l i j k h e i d w e l d e g e in

lijk, m a a r v o o r e e n d e m o c r a t i s c h e g e e n s z i n s . Hij

t h e b r o a d c a s t s y s t e m of t e l e v i s i o n w a s , h o w e v e r , d e p e n d a n t o n still a n o t h e r

w i j s t e r o p d a t p o l i t i e k e n d e m o c r a t i e a l l e r e e r s t tijd e n r e f l e c t i e v e r e i s e n e n d e

d e v e l o p m e n t : the i n t r o d u c t i on of c a b l e n e t w o r k s . T h e s e n e t w o r k s g e n e r a l l y

deling van m a c h t e n . A l s de o v e r h e e r s i n g van de werkelijkheid door de tele-

offer a c h o i c e of a b o u t t w e n t y or m o r e c h a n n e l s , the s o u r c e s of w h i c h c a n

p r e s e n t i e in r e a l - t i m e d o o r z e t , w o r d t j u i s t v o o r d e z e r e f l e c t i e e n d e l i n g v a n m a c h -

be spread over the w h o l e w o r l d . Satellites m a k e p o s s i b l e the direct

ten g e e n ruimte m e e r gelaten. D e autoritaire politiek van d e huidige R u s s i s c h e

intercontinental t r a n s m i s s i o n of t h e s e s i g n a l s , w h i c h c a n t h e n b e p a s s e d o n

p r e s i d e n t lijkt d a n e e r d e r d e e n i g m o g e l i j k e u i t w e g d a n e e n u i t z o n d e r l i j k e n o o d -

to local c o n s u m e r s by cable distributors. T h r o u g h this, the a v e r a g e

maatregel.

t e l e v i s i o n v i e w e r p o s s e s s e s d i r e c t a c c e s s t o a m u l t i n a t i o n a l , if n o t g l o b a l , information

system.

De topografische amnesie H e t b e e l d in r e a l - t i m e k a n v o l g e n s V i r i l i o n i e t l o s w o r d e n g e z i e n v a n d e

T h e i m a g e in " r e a l t i m e "

g e r i c h t h e i d o p v e r s n e l l i n g d i e o o k d e o v e r i g e t e c h n o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g e n in

W i t h t h e p h e n o m e n o n of live t r a n s m i s s i o n , t h e a u d i o - v i s u a l

d e w e s t e r s e s a m e n l e v i n g e n k e n m e r k t . D e z e v e r s n e l l i n g h e e f t gelijkelijk betrek-

technologies (television, video, computers and transmission techniques)

k i n g o p d e p r o d u k t i e , h e t t r a n s p o r t (de v o o r t b e w e g i n g ) e n d e i n f o r m a t i e - o v e r -

h a v e b r o u g h t a b o u t the i m a g e in " r e a l t i m e " . A c c o r d i n g to Virilio, this

d r a c h t . D e g e r i c h t h e i d o p s n e l h e i d h e e f t e e n a b s t r a c t i e t e w e e g g e b r a c h t in d e

d e v e l o p m e n t has fatal c o n s e q u e n c e s for political a n d cultural c o n v e n t i o n s

r e l a t i e t o t d e f y s i e k e r u i m t e . H e t r e i z e n is h i e r v a n e e n g o e d v o o r b e e l d . D e r e i -

ziger b e w e e g t zich m e t s t e e d s grotere s n e l h e d e n door het landschap, over e e n

in t h e d i g i t a l i z e d s o c i e t y . T h e " p u b l i c i m a g e " o f t h e a u d i o - v i s u a l

g e ü n i f o r m e e r d traject dat het storingvrije v e r l o op v a n d e reis m o e t g a r a n d e r e n .

technologies hasousted the public space (square, stadium, agora) asthe

D e reizige r raakt d a a r d o o r g e ï s o l e e r d v a n h e t l a n d s c h a p , dat in h o g e m a t e a b -

place w h e r e the social a n d political c o m m u n i c a t i o n of this society takes

s t r a c t e n o n w e r k e l i j k w o r d t e n hij lijkt u i t s l u i t e n d n o g g e r i c h t o p h e t d o e l v a n zijn

place.

reis.

P u b l i c s p e e c h e s in p u b l i c p l a c e s a r e first of all s t a g e d f o r their t e l e - v i s u a l

D e f y s i e k e s c h a a l v e r h o u d i n g e n k w i j n e n w e g , v o o r b i j h e t p u n t w a a r zij n o g

Political rallies in t h e s q u a r e s are replaced b y television debates.

t r a n s m i s s i o n , w h i c h i n c r e a s i n g l y takes p l a c e live (in real time).Liv e

geïdentificeerd kunnen w o r d e n m e t e e n subjectieve beleving van de objectieve

d o c u m e n t a t i o n of dramatic events o n a global scale, of w h i c h the n e w s

r u i m t e o p e e n m e n s e l i j k e s c h a a l (de s c h a a l v a n d e v o e t g a n g e r ) . H e t a u d i o v i s u e l e

c h a n n e l C N N is o n l y t h e first e x a m p l e , calls u p a p a r a d o x . T h e v i e w e r

s y s t e e m heeft d e z e abstractie absoluut gemaakt m e t d e introductie v a n het

experiences a subjective tele-presentation of these events, w h i c h m a k e s h i m

b e e l d in r e a l - t i m e , h e t b e e l d d a t m e t d e s n e l h e i d v a n h e t l i c h t r e i s t , m e t a b s o l u t e

or h e r a direct w i t n e s s . T h e events r e c o r d e d live a c h i e v e a p a r a d o x i c a l

snelheid. D e perceptie wordt daarmee gescheiden van de fysieke presentie. D e

p r e s e n c e f r o m a distance in real t i m e , a tele-presentation w h i c h

s u b j e c t i e v e w a a r n e m i n g v a n d e w e r k e l i j k h e i d s t e m t niet langer o v e r e e n m e t d e

the illusion of transparency.

f e i t e l i j k e a a n w e z i g h e i d v a n d e kijker. D i t g e l d t e v e n z e e r v o o r h e t p r i v é d o m e i n a l s v o o r d e militaire s t r a t e g i s c h e

hoofdkwartieren.

awakens

W i t h this i m m e d i a t e p r e s e n c e at all the w o r l d ' s crucial d e v e l o p m e n t s , the call f o r i m m e d i a t e reaction is b o r n . T h e constitutiona l crisis in t h e

H e t p r o j e c t Hole in Space ( 1 9 8 0 ) v a n d e k u n s t e n a a r s Kit G a l l o w a y e n S h e r r i e

R u s s i a n F e d e r a t i o n w a s f r o m its first m o m e n t s a p u b l i c m a n i f e s t a t i o n of

Rabinowitz w a s e e n geslaagd e poging het verdwijnen van het gevoel voor ruim-

" w o r l d t h e a t r e i n r e a l t i m e " . In a s p e e c h b e i n g b r o a d c a s t l i v e , P r e s i d e n t

telijke v e r h o u d i n g e n tastbaar te m a k e n . D e e e n v o u d v a n dit d e s a l n i e t t e m i n

Clinton w a s forced to c o m m e n t o n a s p e e c h , also just broadcast, in w h i c h his R u s s i a n counterpart d i s b a n d e d t h e F e d e r a t i o n 's parliament. Full of

i n d r u k w e k k e n d e project m a a k t e het uiterst effectief. In t w e e d r u k k e w i n k e l s t r a t e n i n M a n h a t t a n e n L o s A n g e l e s w e r d d e i n h o u d

disbelief and with a feeble smile, Clinton w a s unable to d o more than

note

v a n e e n w i n k e l e t a l a g e v e r v a n g e n d o o r e e n v i d e o s c h e r m . H e t s c h e r m in

t h a t e v e n t s w e r e n o w f o l l o w i n g e a c h o t h e r w i t h s u c h s p e e d t h a t it w a s

M a n h a t t a n w a s v i a satelliet r e c h t s t r e e k s v e r b o n d e n m e t e e n v i d e o c a m e r a in d e

nearly i m p o s s i b le to learn f r o m t h e m - a reaction w h i c h w a s nevertheless

etalage te L os A n g e l e s e n vice versa. D e c a m e r a ' s filmden d e winkelstraat

b e i n g f o l l o w e d i n R u s s i a i n r e a l t i m e , v i a C N N . S h o r t l y t h e r e a f t e r it b e c a m e

z o n d e r interventie. Daarnaast w a s er e e n g e l u i d s v e r b i n d i n g t u s s e n b e i d e etalage-

clear h o w s e r i o u s t h e s i t u a t i o n w a s , a n d t w o w e e k s later s e v e r a l

ruimtes. A a n toevallige voorbijgangers w e r d z o d e mogelijkheid g e b o d e n o m via

dead were being

h e t s c h e r m e e n blik o p d e s t r a a t i n d e a n d e r e s t a d t e w e r p e n , a l d a n n i e t t e

hundred

mourned.

In a 1 9 9 1 i n t e r v i e w , V i r i l i o p o s e d t h e q u e s t i o n o f w h e t h e r p o l i t i c s i s

z w a a i e n naar e e n t o e v a l l i g e v o o r b i j g a n g e r aldaar, of via d e g e l u i d s v e r b i n d i n g e e n

p o s s i b l e in real t i m e .

g e s p r e k t e v o e r e n . V o o r h e t s y s t e e m w a s h e t niet v a n b e l a n g of d e t w e e eta-

but absolutely not f o r a d e m o c r a c y . H e points o u t that politics a n d

l a g e s z i c h o p e e n e n k e l e straat a f s t a n d v a n e l k a ar b e v o n d e n of a a n w e e r s z i j d e n

d e m o c r a c y first of a l l d e m a n d t i m e a n d reflection , a n d a d i v i s i o n of p o w e r s .

van h e t c o n t i n e n t , z o a l s hier h e t g e v a l w a s . D o o r d e d i r e c t e v e r b i n d i n g

A s t h e d o m i n a t i o n o f r e a l i t y b y t e l e - p r e s e n t a t i o n s i n r e a l t i m e c o n t i n u e s , it i s

verdween

schijnbaar het tussenliggende continent t u s s e n beide etalageruiten. H u n ruimte-

T h i s is certainly a possibility f o r authoritarian

politics,

precisely this reflection a n d d i v i s i o n of p o w e r s f o r w h i c h there is n o

lijke s c h e i d i n g h i e l d ( s u b j e c t i e f v o o r d e w i n k e l b e z o e k e r / kijker) g e w o o n w e g o p t e

remaining space. Rather than exceptional m e a s u r e s dictated b y necessity,

bestaan.

the authoritarian

Dit g e v o e l v a n i n e e n s t o r t e n d e r u i m t e l i j k e v e r h o u d i n g e n v e r o o r z a a k t d e a b -

politics of the present Russian president

appearthen

rather to be t h e only w a yout.

s t r a c t i e v a n d e t e l e - v i s u e l e b e e l d e n i n r e a l - t i m e ; d e a a n w e z i g h e i d bij d e g e b e u r t e n i s s e n voorbij d e b e g r e n z i n g e n v a n d e fysieke ruimte. D e z e abstractie kan e e n s t e r k g e v o e l v a n o n t w o r t e l i n g o p r o e p e n ( w a a r b e n ik?), e e n g e w a a r w o r d i n g d i e

Topographic amnesia A c c o r d i n g t o V i r i l i o , t h e i m a g e in real t i m e c a n n o t b e s e e n apart f r o m t h e

Virilio o m s c h r i j f t a l s e e n ' t o p o g r a f i s c h e a m n e s i e ' . D e t o p o g r a f i s c h e a m n e s i e is

orientation toward speed that also characterizes other technological

vergelijkbaar m e t het trage o n t w a k e n o p e e n kalme z o n d a g o c h t e n d ; nog net

d e v e l o p m e n t s in w e s t e r n society. This e m p h a s i s o n s p e e d equally involves

z w e v e n d b u i t e n e e n d u i d e l i j ke c o n c e p t i e v a n tijd e n r u i m t e . E e n b e n a u w e n d e

production, transportation a n d information transmission. T h eorientation to

o n g e r u s t h e i d d o e t e c h t e r zij n i n t r e d e , w a n n e e r h e t d u i d e l i j k w o r d t d a t d i t g e v o e l

s p e e d h a s c r e a t e d a n a b s t r a c t i o n i n o u r r e l a t i o n t o p h y s i c a l s p a c e . T r a v e l is

niet m e e r zal v e r d w i j n e n .

a g o o d e x a m p l e of this. T h e traveller m o v e s through the landscape with i n c r e a s i n g s p e e d , a l o n g a u n i f o r m route w h i c h is i n t e n d e d to g u a r a n t e e that

Hypermedia

the c o u r s e of t h e trip be w i t h o u t disruption. T h i s isolates t h e travelier

D e t o p o g r a f i s c h e a m n e s i e zal w o r d e n g e ï n t e n s i v e e r d d o o r d e o n t w i k k e l i n g

the landscape, w h i c h b e c o m e s t o a great degree abstract a n d unreal, while

van e e n n i e u w e generatie interactieve meta-media. Voorheen g e s c h e i d e n

from

the t r a v e l l e r is e x c l u s i v e l y o r i e n t e d t o w a r d t h e d e s t i n a t i o n . R e l a t i o n s h i p s in

s t r o m e n v a n i n f o r m a t i e - b e e l d , g e l u i d e n t e k s t - w o r d e n s a m e n g e b r a c h t in w a t

p h y s i c a l s c a l e fall a w a y , b e y o n d t h e p o i n t w h e r e t h e y c a n still b e i d e n t i f i e d

v a a k m u l t i m e d i a o f h y p e r m e d i a w o r d t g e n o e m d . Zij c o m b i n e r e n i n f e i t e d e

w i t h a s u b j e c t i v e e x p e r i e n c e o f o b j e c t i v e s p a c e o n a h u m a n s c a l e (i.e., t h e

gescheiden functies vantelevisie, telefoon en computer. Doordat deze verschil-

s c a l e of t h e p e d e s t r i a n ) . W i t h t h e i n t r o d u c t i o n o f t h e i m a g e in real t i m e , t h e

lende informatiestromen

(beeld, geluid, tekst) door d e z e l f d e digitale c o d e

i m a g e w h i c h travels w i t h t h e s p e e d of light, w i t h absolute s p e e d , t h e a u d i o -

w o r d e n o m s c h r e v e n o n t s t a a n v e r r e g a a n d e m o g e l i j k h e d e n d e z e onderling te ver-

visual system m a k e s this abstraction absolute. Perception b e c o m e s

b i n d e n . In c o m b i n a t i e m e t n i e u w e t e l e c o m m u n i c a t i e t e c h n i e k e n w o r d t h e t p e r -

s e p a r a t e d f r o m p h y s i c a l p r e s e n t a t i o n . S u b j e c t i v e p e r c e p t i o n of reality is n o

spectief g e o p e n d o p e e n veelzijdig s y s t e e m van informatie-overdracht,

waarin

b e e l d , geluid e n g e g e v e n s gelijktijdig k u n n e n w o r d e n o v e r g e d r a g e n . D e z e s y s -

l o n g e r related to t h e fact of t h e p h y s i c a l p r e s e n c e of t h e o b s e r v e r . T h i s is a s t r u e i n t h e p r i v a t e d o m a i n a s it i s f o r m i l i t a r y s t r a t e g i e h e a d q u a r t e r s . T h e

t e m e n zijn b o v e n d i e n i n t e r a c t i e f : g e b r u i k e r s k u n n e n r e c h t s t r e e k s m e t e l k a a r

Hole in Space

c o m m u n i c e r e n e n niet a l l e e n informatie o n t v a n g e n , m a a r d e z e o o k v e r z e n d e n .

w a s a s u c c e s s f u l attempt to m a k e t h e d i s a p p e a r a n c e of the feeling for

U i t dit i n t e r a c t i e v e s y s t e e m o n t s t a a t e e n v o r m v a n i n t e r l o k a l i t e i t d i e z e e r v e r s c h i l l e n d is v a n h e t hiërarchische s y s t e e m v a n ' b r o a d - c a s t ' m e d i a . D e eenzijdig e relatie t u s s e n z e n d e r e n o n t v a n g e r w o r d t v e r v a n g e n d o o r e e n werkelijk

commu-

project (1980) b y artists Kit G a l l o w a y a n d S h e r r i e R a b i n o w i t z

spatial relationships tangible. T h e simplicity of this n o n e t h e l e s s i m p r e s s i v e p r o j e c t m a d e it e x t r e m e l y

effective.

In t w o b u s y s h o p p i n g s t r e e t s i n M a n h a t t a n a n d L o s A n g e l e s , t h e

n i c a t i e m o d e l dat zich baseert o p uitwisseling v a n g e g e v e n s , ideeën e n

contents of a s h o p display w i n d o w w e r e replaced b y a video screen. T h e

i n d r u k k e n . B i n n e n d e z e c o m m u n i c a t i e n e t w e r k e n is d e g e o g r a f i s c h e l o c a t i e v a n

s c r e e n in M a n h a t t a n w a s c o n n e c t e d b y direct satellite link w i t h a v i d e o

d e g e b r u i k e r niet langer v a n b e l a n g , b e p a l e n d is d e (mate van) t o e g a n g tot d e z e

c a m e r a in t h e w i n d o w in L o s A n g e l e s , a n d v i c e v e r s a . T h e c a m e r a s f i l m e d

kanalen, die t e c h n i s c h middels telefoonlijnen of z e n d e r s vanaf elke locatie gere-

t h e s h o p p i n g s t r e e t s w i t h o u t i n t e r v e n t i o n . In a d d i t i o n , t h e r e w a s a s o u n d

a l i s e e r d k a n w o r d e n . Dit is o o k e e n politieke k w e s t i e . O p het m o m e n t d a t d e

link b e t w e e n the t w o d i s p l a y w i n d o w s . C h a n c e p a s s e r s - b y w e r e thus

o p e n b a r e ruimte verdwijnt achter het mediale b e e l d m a g d e toegankelijkheid niet

the o p p o r t u n i t y , v i a t h e s c r e e n , t o cast a g l a n c e a r o u n d t h e street in t h e

exclusief door e c o n o m i s c h e principes bepaald w o r d e n . Er ontstaat e e n duidelijke

o t h e r c i t y , t o w a v e if t h e y w a n t e d t o a t a c h a n c e p a s s e r - b y t h e r e , o r , v i a t h e

p o l i t i e k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d o m o o k in dit n i e u w e c o m m u n i c a t i e s y s t e e m d e

s o u n d l i n k , e v e n t o s t r i k e u p a c o n v e r s a t i o n . F o r t h e s y s t e m i t s e l f , it w a s n o t

vrijheid e n pluriformiteit v a n m e n i n g s u i t i n g te g a r a n d e r e n .

of i m p o r t a n c e w h e t h e r t h e t w o w i n d o w s w e r e d i s t a n c e d f r o m e a c h o t h e r b y

D e n i e u w e digitale c o m m u n i c a t i e n e t w e r k e n r o e p e n h u n e i g e n p r o b l e m e n o p

offered

o n e b l o c k o r w e r e o n o p p o s i t e s i d e s of a c o n t i n e n t , a s w a s in fact t h e c a s e .

en m a k e n n i e u w e t h e m a ' s relevant. D e k w e s t i e s v a n e i g e n d o m s - e n auteurs-

Because of the direct connection, the intervening continent between the t w o

r e c h t zijn b i j v o o r b e e l d p r o b l e m a t i s c h . B e e l d e n , m u z i e k e n t e k s t e n d i e i n e e n d i g i -

s h o w w i n d o w s apparently disappeared. Their spatial separation, as

t a a l f o r m a a t w o r d e n a a n g e b o d e n zijn p e r f e c t k o p i e e r b a a r e n m a a r b e p e r k t t e

subjectively e x p e r i e n c e d b y the s h o p p e r / v i e w e r , s i m p l y c e a s e d to exist.

b e s c h e r m e n . H e t traditionele s y s t e e m v a n v e r g o e d i n g e n voor fysieke transacties

This feeling of collapsing spatial relationships causes the abstraction of

k o m t n i e t a a n dit p r o b l e e m t e g e m o e t , a a n g e z i e n e l k e v e r k o c h t e k o p i e z e l f w e e r

t h e t e l e - v i s u a l i m a g e i n real t i m e : t h e p r e s e n c e at e v e n t s b e y o n d t h e

eindeloos e n perfect kopieerbaar is.

boundaries of physical space. This abstraction c a n call u p a strong feeling of

r o o t l e s s n e s s ( W h e r e a m I?), a s e n s a t i o n w h i c h V i r i l i o d e s c r i b e s a s a

E e n p r o b l e e m d a t d e g r e n z e n v a n d e f o t o g r a f i e e n b e e l d p r o d u k t i e bij v e r r e

" t o p o g r a p h i c a m n e s i a " . T o p o g r a p h i c a m n e s i a is c o m p a r a b l e w i t h w a k i n g

o v e r s c h r i j d t is d a t v a n d e c o n t r o l e o v e r d e n e t w e r k e n . H i e r i n m a n i f e s t e e r t z i c h

up s l o w l y o n a c a l m S u n d a y m o r n i n g , floating just outside a clear

e e n duidelijke s p a n n i n g t u s s e n het recht o p privacy e n h e t b e l a n g v a n pluriformi-

c o n c e p t i o n o f t i m e a n d s p a c e . A d i s q u i e t i n g a n x i e t y h o w e v e r e n t e r s w h e n it

teit in h e t n i e u w e c o m m u n i c a t i e s y s t e e m e n e r z i j d s e n h e t illegale g e b r u i k v a n

b e c o m e s clear that w e will never again be w i t h o u t this feeling.

n e t w e r k e n a n d e r z i j d s . In d e V e r e n i g d e S t a t e n i s e e n i n t e n s i e f d e b a t o n t s t a a n rond het verschijnsel 'Public-Key Cryptography'.

Hyper-media

M e t behulp van t w e e

grote

p r i e m g e t a l l e n is h e t m o g e l i j k b o o d s c h a p p e n t e v e r s l e u t e l e n . W a t m e t d e e n e sleutel g e c o d e e r d is kanalleen m e t de ander w o r d e n ontsleuteld. D e sleutel

Topographic a m n e s i a will b e intensified by a n e wgeneration of interactive meta-media. Formerly separate streams of information, image,

w a a r m e e b o o d s c h a p p e n kunnen w o r d e n g e c o d e e r d w o r d t uitgereikt aan derden,

s o u n d a n d t e x t , a r e b e i n g u n i t e d in w h a t i s o f t e n c a l l e d m u l t i - m e d i a o r

terwijl d e d e c o d e r i n g s s l e u t el alleen aan d e ontvanger van d e z e berichten b e k e n d

h y p e r m e d i a . T h e s e in fact c o m b i n e t h e v a r i o u s f u n c t i o n s o f t e l e v i s i o n ,

is. D e z e c o d e r i n g is v r i j w e l o n d o o r d r i n g b a a r e n t e v e n s g e m a k k e l i j k t e v e r a n -

telephone a n dcomputer. Because these different information

d e r e n . E e n r e c e n t in D u i t s l a n d o n t d e k t c o m p u t e r n e t w e r k v o o r n e o - n a z i ' s m a a k t e

streams

( i m a g e , s o u n d , text) c a nb e d e s c r i b e d b y t h e s a m e digital c o d e , f a r - r e a c h i n g

b i j v o o r b e e l d g e b r u i k v a n e e n d e r g e l i j k e v o r m v a n e n c r y p t i e o m zijn b i j e e n k o m -

p o s s i b i l i t i e s a r e c r e a t e d f o r m u t u a l l y i n t e r c o n n e c t i o n s a m o n g t h e m . In

s t e n in h e t g e h e i m t e o r g a n i s e r e n e n z o n o d i g t e v e r p l a a t s e n . D e z e t e c h n i e k e n

c o m b i n a t i o n with n e w t e l e c o m m u n i c a t i o n t e c h n i q u e s , t h e p e r s p e c t i v e is

w o r d e n z o w e l gebruikt door d e overheid, als door c r i m i n e l e organisaties e n poli-

o p e n e d f o r a v e r s a t i l e s y s t e m of i n f o r m a t i o n t r a n s f e r in w h i c h i m a g e , s o u n d

t i e k e x t r e m i s t i s c h e b e w e g i n g e n . In p o s i t i e v e z i n k u n n e n zij e c h t e r d e p r i v a c y in

a n d d a t a c a n b e t r a n s m i t t e d at t h e s a m e t i m e . T h e s e s y s t e m s a r e , m o r e o v e r ,

het d a t a v e r k e e r g a r a n d e r e n e n b e s c h e r m i n g b i e d e n a a n d e inhoud v a n d e over-

interactive, s o that users c a n c o m m u n i c a t e directly with each other a n d not only receive, but also send,

information.

gedragen berichten. Naast de uitwisseling van g e g e v e n s kunnen binnen het nieuwe c o m m u n i c a -

A f o r m o f i n t e r - l o c a l i t y w h i c h is v e r y d i f f e r e n t f r o m t h e h i e r a r c h i c a l s y s t e m of " b r o a d - c a s t " m e d i a will arise f r o m this interactive s y s t e m .T h e

t i e s y s t e e m o o k e e n groot aantal tele-diensten ontstaan. B e h a l v e d e zakelijke d i e n s t v e r l e n i n g , d r e i g e n zij o o k h e t h u i s e l i j k e d o m e i n b i n n e n t e d r i n g e n . D e

o n e - s i d e d relation b e t w e e n s e n d er a n d receiver will be r e p l a c ed b y a real

m a r k t v e r w a c h t i n g e n v o o r dit n i e u w e d i e n s t e n a a n b o d zijn h o o g g e s p a n n e n . D e

c o m m u n i c a t i o n m o d e l w h i c h will be b a s e d o n the e x c h a n g e of information,

ervaring m e t b e s t a a n d e (uiterst marginale) t e l e - d i e n s t e n d i e via c o n v e n t i o n e l e

ideas a n d i m p r e s s i o n s . T h e g e o g r a p h i c l o c a t i on of t h e user is n o longe r

t e l e f o o n l i j n e n w o r d e n a a n g e b o d e n leert d a t h e t s u c c e s v a n h u n m a s s i f i c a t i e in

i m p o r t a n t in s u c h a c o m m u n i c a t i o n network; rather the d e t e r m i n i n g

h o g e m a t e w o r d t b e p a a l d d o o r h u n p o r n o g r a f i s c h e p o t e n t i e e l . W a a r s c h i j n l i j k is

factor

is t h e d e g r e e o f a c c e s s t o t h e s e c h a n n e l s w h i c h c a n b e r e a l i z e d b y t e c h n i c a l m e a n s s u c h a s t e l e p h o n e lines o r t r a n s m i t t e r s f r o m e a c h location. T h i s is also a political question. A t the m o m e n t that public s p a c e disappears behind the medial i m a g e , access c a n n o longer be a l l o w e d to be d e t e r m i n e d

dit é é n v a n d e w e i n i g e t e r r e i n e n w a a r c o n s u m e n t e n b e r e i d z i jn z i c h e e n n i e u w distributiesysteem eigen te m a k e n zolang discretie kanw o r d e n gegarandeerd . Het p o r n o g r a f i s c h e p o t e n t i e e l v a n d e n i e u w e interactieve m e t a - m e d i a is e n o r m ,

exclusively by e c o n o m i e criteria. A clear political responsibility for guaranteeing the f r e e d o m a n d pluralism of thought in this n e w c o m m u n i c a t i o n system arises. T h e n e w d i g i t a l Communications n e t w o r k s c r e a t e t h e i r o w n p r o b l e m s and m a k e n e w t h e m e s relevant. The questions of intellectual property a n d author's rights are, for instance, problematic. Images, m u s i c a n d texts that are offered in a digital format areperfectly c o p y a b l e , a n da s a practical matter can only b e protected to a limited extent. The traditional s y s t e m of p a y m e n t s for physical transactions cannot meet this p r o b l e m , in v i e w of t h e fact t h a t e a c h c o p y s o l d itself is a g a i n e n d l e s s l y a n d p e r f e c t l y c o p y a b l e . T h e p r o b l e m o f c o n t r o l o f t h e n e t w o r k s is o n e t h a t f a r e x c e e d s t h e b o u n d a r i e s of p h o t o g r a p h y a n d i m a g e p r o d u c t i o n . A clear t e n s i o n is manifest, b e t w e e n t h e right t o privacy a n d the interest of plurality in t h e n e w c o m m u n i c a t i o n s y s t e m o n the o n e side, a n do n t h é other, the illegal u s e o f t h e n e t w o r k s . In t h e U n i t e d S t a t e s a n i n t e n s i v e d e b a t e h a s a r i s e n around the p h e n o m e n o n of "Public-Key C r y p t o g r a p h y " .

With the aid of t w o

l a r g e p r i m e n u m b e r s it i s p o s s i b l e t o e n c r y p t m e s s a g e s . W h a t i s e n c r y p t e d with t h e o n e keyc a n only b e decrypted with the other. T h ekeyfor e n c o d i n g m e s s a g e s c a n b e distributed to third parties, w h i l e t h e d e c o d i n g k e y is o n l y k n o w n to t h e receiver o f t h e s e m e s s a g e s . T h i s c o d e is nearly i m p e n e t r a b l e , a n d at t h e s a m e t i m e e a s y t o c h a n g e . A c o m p u t e r n e t w o r k f o r n e o - N a z i s recently discovered in G e r m a n y , for instance, m a d e useof such a f o r m of

Joseph

e n c r y p t i o n i n o r d e r t o o r g a n i z e i t s m e e t i n g s i n s e c r e t a n d , if n e c e s s a r y ,

Gulf War Memories, details, 1992 (originelen in kleur/originals in colour)

m o v e them. These techniques are used by both the government and by

DeLappe

c r i m i n a l o r g a n i z a t i o n s a n d political extremist m o v e m e n t s . O n t h e positive side, h o w e v e r , they c a n g u a r a n t e e t h e p r i v a c y of data traffic a n d offer p r o t e c t i o n f o r t h e c o n t e n t o f t h e m e s s a g e s c o n v e y e d . In a d d i t i o n t o t h e e x c h a n g e o f d a t a , w i t h i n t h e n e w Communications s y s t e m s a l a r g e

number

of t e l e - s e r v i c e s c a n exist. B e s i d e s p r o v i d i n g b u s i n e s s s e r v i c e s , t h e s e a l s o threaten to force their w a y into the h o m e . T h e market expectations f o r the provision of this n e wservice are high. Experience with th e existing a n d e x t r e m e l y m a r g i n a l t e l e - s e r v i c e s that a r e offered v i a c o n v e n t i o n a l t e l e p h o n e lines t e a c h e s that t h e s u c c e s s of their c o n s o l i d a t i o n is t o a great d e g r e e d e t e r m i n e d b y their p o r n o g r a p h i c potential. A p p a r e n t l y this is o n e of t h e few fields w h e r e c o n s u m e r s are prepared to m a k e a n e wdistribution

system

their o w n s o long a s discretion can b e g u a r a n t e e d . T h e p o r n o g r a p h i c potential of t h e n e w interactive m e t a - m e d i a is e n o r m o u s , w h i l e t h e exploitation of these services c a n take place w i t h the e x t r e m e discretion.

terwijl d e exploitatie van d e z e diensten uiterst discree t kan v e r l o p e n . H u n s u c c e s lijkt d a a r m e e g e g a r a n d e e r d . D e gelijktijdige o v e r d r a c h t v a n spraak e n b e e l d , of v a n s p r a a k e n g e g e v e n s w o r d t m o m e n t e e l o n d e r s t e u n d door het o p e n b a r e I S D N - n e t (Integrated S e r v i c e s Digital N e t w o r k ) . I S D N is e e n internationale s t a n d a a r d v o o r s i m u l t a n e spraak- e n g e g e v e n s o v e r d r a c h t . In N e d e r l a n d b i e d t P T T - T e l e c o m h i e r v o o r t w e e v e r s i e s a a n m e t t w e e , d a n w e l d e r t i g o n a f h a n k e l i j k e i n f o r m a t i e k a n a l e n . D e l a a t s t e v e r s i e is vooral o p grotere bedrijven e n instellingen gericht. H o e w e l I S D N d e capaciteit v o o r i n f o r m a t i e - o v e r d r a c h t s t e r k v e r g r o o t in v e r g e l i j k i n g m e t e e r d e r e o p e n b a r e n e t t e n m a a k t I S D N n o g g e e n h o o g w a a r d i g e b e e l d o v e r d r a c h t in r e a l - t i m e m o g e lijk. B o v e n d i e n i s I S D N g e r i c h t o p e e n g e s p e c i a l i s e e r d e g r o e p g e b r u i k e r s ( v o o r a l het bedrijfsleven). V o o r e e n b r e d e r a a n b o d v a n g e a v a n c e e r d e t e l e - d i e n s t e n is d e v e r v a n g i n g v a n

T h u s their success appears guaranteed.

de o u d e o p koperen kabel g e b a s e e r d e t e l e f o o n n e t w e r k e n door glasvezelkabels The t r a n s m i s s i o n of s p e e c h a n d i m a g e at the s a m e t i m e , o r of s p e e c h

(fiber-opties)

e e n voorwaarde. Hiermee kand e capaciteit van e e n netwerk

a n d data, is presently s u p p o r t e d b y t h e p u b l i c I S D N (Integrated S e r v i c e s

zodanig w o r d e n vergroot dat e e n daadwerkelijke overdracht van beeld, geluid en

D i g i t a l N e t w o r k ) n e t w o r k . I S D N i s a n i n t e r n a t i o n a l Standard f o r

g e g e v e n s in ' r e a l - t i m e ' m o g e l i j k w o r d t g e m a a k t . D e z e m e e r g e a v a n c e e r d e s t a n -

s i m u l t a n e o u s v o i c e a n d d a t a t r a n s f e r . In T h e N e t h e r l a n d s P T T - T e l e c o m

daard wordt aangeduid als 'Broadband I S D N . '

offers t w o v e r s i o n s , with t w o , o r as m a n y as thirty, i n d e p e n d e n t

g l a s v e z e l k a b e l s v e r z o n d e n in d e v o r m v a n l i c h t i m p u l s e n , d i e e e n m e t b e h u l p v a n

information

c h a n n e l s . T h e latest v e r s i o n is primarily d i r e c t e d t o w a r d larger b u s i n e s s e s

1 0

D e informatie wordt door deze

lasertechnologie gestandaardiseerde golflengte bezitten. D e transmissie wordt

hierdoor gevrijwaard v a n e l e k t r o m a g n e t i s c h e s t o r i n g e n . Belangrijker is e c h t e r dat

and institutions. A l t h o u g h ISDN greatly increased the capacity f o r

deze impulsen zich o o km e t lichtsnelheid voortbewegen. D e optische techno-

information transmission in c o m p a r i s o n with earlier public networks, even

logie w o r d t w e l b e s c h o u w d als d e t e c h n i s c h e opvolger v a n het tijdperk v a n d e

n o w I S D N d o e s n o t m a k e high quality i m a g e t r a n s m i s s i o n in real t i m e

e l e k t r o n i c a . In a n a l o g i e m e t h e t w o o r d ' e l e c t r o n i c s ' w o r d t i n d i t v e r b a n d

possible. M o r e o v e r , I S D N is o r i e n t e d to a s p e c i a l i z e d g r o u p of users ,

gesproken over 'photonics'.

principally businessmen .

A l s het mondiale fiber-opties netwerk w o r d t gerealiseerd (wat overigens g e e n o n p r o b l e m a t i s c h e o p g a v e is) z a l V i r i l i o ' s e r g s t e n a c h t m e r r i e zijn u i t g e k o m e n . A l

A fundamental condition for a broader offering of a d v a n c e d tele-services is t h e r e p l a c e m e n t o f t h e o l d c o p p e r c a b l e b a s e d t e l e p h o n e n e t w o r k s w i t h

onze informatiestromen zullen dan wereldwijd reizen m e t absolute snelheid; m e t

fiber opties. W i t h t h i s , t h e c a p a c i t y o f a n e t w o r k c a n b e i n c r e a s e d i n s u c h a

d e s n e l h e i d v a n h e t l i c h t . O p m e r k e l i j k i s d a t zij d a n e e n o n d e r d e e l zijn g e w o r d e n

w a y that a n actual t r a n s m i s s i o n of i m a g e , s o u n d a n ddata in real t i m e

v a n d i e w e r e l d w a a r o n s (alziend) o o g e v e n e e n s t o e b e h o o r t : d e w e r e l d v a n d e

b e c o m e s p o s s i b l e . T h i s m o r e a d v a n c e d Standard i s c a l l e d " B r o a d b a n d

o p t i c a (het licht; d e c a m e r a o b s c u r a ) . O n z e s u b j e c t i e v e w a a r n e m i n g k a n d a n

ISDN".

o g e n b l i k k e l i j k naar e l k e plek w o r d e n g e d i r i g e e r d d i e z i c h in h e t zicht v a n d e elek-

light i m p u l s e s , w h i c h have a standardized w a v e length a c h i e v e d t h r o u g h t h e

t r o n i s c h e c a m e r a ' s b e v i n d t e n d i e z e l f s d o o r d r i n g e n t o t i n o n s h u i s (de beeld-

use of laser technology. This safeguards t h e transmission against

telefoon). D e p e r c e p t i e i s d a a r m e e a l o m t e g e n w o o r d i g g e w o r d e n , a l s o f h e t

e l e c t r o m a g n e t i c disruptions. M o r e important, h o w e v e r , is that these

g e h e u g e n v a n d e fysieke ruimte heeft o p g e h o u d e n te bestaan.

i m p u l s e s m o v e w i t h t h e s p e e d of light. T h e optical t e c h n o l o g y is c o n s i d e r e d

1 0

T h e information is sent t h r o u g h t h e fiber optie c a b l e s in t h e f o r m of

a s t h e t e c h n o l o g i c a l s u c c e s s o r t o t h e a g e o f e l e c t r o n i c s . In a n a l o g y t o t h e

Fotografie? D o o r d a t d e f o t o g r a f i e w o r d t g e ï n c o r p o r e e r d in h e t s y s t e e m v a n d e digitale b e e l d t e c h n o l o g i e ë n is h et zinloo s g e w o r d e n n o g langer e e n d i s c u s s i e t e v o e r e n

w o r d " e l e c t r o n i c s " , in this c o n n e c t i o n w e n o ws p e a k of " p h o t o n i c s " . A s t h e g l o b a l fiber-opties network is realized (which is, h o w e v e r , n o e a s y assignment), Virilio's most serious nightmare will be upon us.A l l o u r

o v e r d e v e r m e e n d e objectiviteit of h e t w a a r h e i d s g e h a l t e v a n d e f o t o g r a f i e. W i e

information streams will travel around the w o r l d with absolute s p e e d, with

d e n k t d a t d i t l u c h t f i e t s e r i j i s , k o m t b e d r o g e n uit. D e f o t o j o u r n a l i s t i e k e p r a k t i j k i s

t h e s p e e d o f l i g h t . It i s s t r i k i n g t h a t t h e y t h e n w i l l h a v e b e c o m e a c o m p o n e n t

illustratief in dit v e r b a n d . H e t A N P participeert s i n d s e n i g e jaren in e e n E u r o p e e s

of that w o r l d to w h i c h o u r all-seeing e y ee q u a l l y b e l o n g s , the w o r l d of

n e t w e r k v a n p e r s a g e n t s c h a p p e n (European P r e s s A g e n c i e s - E P A ) , dat voor d e

opties, of light, of t h e c a m e r a o b s c u r a . O u r subjective perception c a n then

overdracht v a n n i e u w s f o t o ' s vrijwel uitsluitend n o g gebruik maakt v a n digitale

a p p a r e n t l y b e d i r e c t e d t o a n yp l a c e w h i c h f i n d s itself w i t h i n s i g h t of

b e e l d o v e r d r a c h t (per satelliet). D i t n e t w e r k w o r d t r e d a c t i o n e e l g e l e i d vanuit

e l e c t r o n i c c a m e r a s , a n de v e n f o r c e its w a y i n t o o u r h o m e t h r o u g h t h e

Frankfurt, terwijl h e t t e c h n i s c h e c e n t r u m in Parijs is o n d e r g e b r a c h t . M e d e o n d e r d r u k v a n h e t A N P zijn d e f o t o r e d a c t i e s v a n d e d i v e r s e l a n d e l i j k e

videophone.

P e r c e p t i o n h a s t h u s b e c o m e o m n i p r e s e n t , a s if t h e m e m o r y o f

physical space h a s ceased to exist.

d a g b l a d e n in N e d e r l a n d i n d e l o o p v a n a f g e l o p e n jaar o v e r g e s t a p t o p d i g i t a l e

b e e l d o n t v a n g s t . D e b e l a n g r i j k s t e r e d e n e n d a a r v o o r zijn d e g r o t e r e s n e l h e i d e n b e t r o u w b a a r h e i d v a n d e digitale overdracht e n daarnaast h e t e e r d e r g e c o n s t a t e e r d e v o o r d e e l d a t bij d e v e r z e n d i n g v a n d e d i g i t a l e b e e l d i n f o r m a t i e g e e n k w a l i -

Photography? B e c a u s e p h o t o g r a p h y is i n c o r p o r a t e d in t h e s y s t e m of digital

image

t e c h n o l o g y , it h a s b e c o m e m e a n i n g l e s s t o c a r r y o n a d i s c u s s i o n a n y l o n g e r

t e i t s v e r l i e s o p t r e e d t . Dit zal uiteindelijk in e e n g e h e e l digitaal l a y - o u t s y s t e e m

about the reputed objectivity o r the veracity of photography. W h o e v e r

w o r d e n geïntegreerd, h e t g e e n b e t e k e n t dat vanaf d e digitale v e r z e n d i n g van e e n

thinks that this is n o n s e n s e , is d e c e i v e d . T h e practice of p h o t o j o u r n a l i s m is

f o t o b e e l d t o t a a n h e t v e r s c h i j n e n in d r u k v o r m g e e n m a t e r i ë l e t u s s e n s t a p m e e r

illustrative in this connection . F o r s o m e years the Dutch Press A g e n c y h a s

a a n w e z i g z a l z i j n . In d e c o n t e x t v a n d e f o t o j o u r n a l i s t i e k i s d a a r m e e d e d i g i t a l e

p a r t i c i p a t e d in a E u r o p e a n n e t w o r k of p r e s s a g e n c i e s , t h e E u r o p e a n P r e s s

simulatie van de fotografie c o m p l e e t g e w o r d e n .

A g e n c i e s , that a l m o s t e x c l u s i v e l y u s e s digital i m a g e t r a n s m i s s i o n , b y

G e ï n c o r p o r e e r d in haar n i e u w e digitale o m g e v i n g w o r d t d e f o t o g r a f i e onvermijdelijk e e n o n d e r d e e l v a n h e t n i e u w e t e l e m a t i s c h e c o m m u n i c a t i e s y s t e e m . H e t h e e f t al e v e n m i n z i n in d e z e c o n t e x t d e i n f l a t i e v a n h e t ( m e d i a l e ) b e e l d t e

satellite, for transmitting

n e w s p h o t o s . T h i s n e t w o r k h a s its e d i t o r i a l o f f i c e s

in F r a n k f u r t , w h i l e its t e c h n i c a l c e n t r e i s h o u s e d i n P a r i s . Partly under pressure fro m t h e Dutch Press A g e n c y , the photo editors of

b e t r e u r e n . D e z e o p v a t t i n g huldigt n o g altijd h e t c o m m u n i c a t i e m o d e l v a n d e

the v a r i o u s n a t i o n a l daily n e w s p a p e r s in T h e N e t h e r l a n d s h a v e , o v e r t h e

hiërarchische z e n d e r - o n t v a n g e r relatie. D i t m o d e l p r o p a g e e r t d e illusie v a n d e

years, stepped o v e r t o digital i m a g e reception. T h e m o s t important

g e n i a l e i n z i c h t e n e n d e g r o t e w a a r h e d e n d i e m e t e e n ( o o k in r u i m t e l i j k e z i n )

are t h e greater s p e e d a n d reliability o f digital t r a n s m i s s i o n , a n din a d d i t i o n ,

p e r i f e e r p u b l i e k m o e t e n w o r d e n g e c o m m u n i c e e r d . W a t zij b e t r e u r t is s l e c h t s d e

the a d v a n t a g e m e n t i o n e d earlier, that in s e n d i n g digital i m a g e

u i t h o l l i n g v a n d i t a u t o r i t a i r e d e n k p a t r o o n . B e t e k e n i s v o r m i n g lijkt d a a r e n t e g e n

there is n o potential f o r loss of quality. T h i s will ultimately b e integrated in a

veeleer e e n proces v a n constructie, waarin d e relaties t u s s e n d e verschillende

w h o l e digital lay-out s y s t e m , w h i c h will m e a n that f r o m t h e digital s e n d i n g

reasons

information

p a r t i c i p a n t e n in e e n c o m m u n i c a t i e p r o c e s e n d e o v e r e e n k o m s t e n e n v e r s c h i l l e n

o f a p h o t o i m a g e u n t i l it a p p e a r s i n p r i n t e d f o r m n o m a t e r i a l i n t e r m e d i a r y

in h u n c u l t u r e l e a c h t e r g r o n d c e n t r a a l s t a a n .

will a n y longer be present. W i t h this, in t h e context of p h o t o j o u r n a l i s m , the

D e i n t e r a c t i e v e t e l e - t e c h n o l o g i e ë n o p e n e n d e w e g naar d e u i t w i s s e l i n g v a n ideeën en c o n c e p t e n e n d e interactieve constructie van betekenis. B e e l d e n

digital simulation of photograph y will have b e c o m e complete. I n c o r p o r a t e d i n its n e wd i g i t a l e n v i r o n m e n t , p h o t o g r a p h y u n a v o i d a b l y

b e c o m e s a c o m p o n e n t of the n e wtelematic c o m m u n i c a t i o n s y s t e m .

k u n n e n in s e r i e s w o r d e n g e p r e s e n t e e r d d i e v e r s c h i l l e n d e g e z i c h t s p u n t e n o p e e n -

A l r e a d y , t h e r e is e q u a l l y little s e n s e i n r e g r e t t i n g t h e i n f l a t i o n o f t h e m e d i a l

zelfde g e b e u r t e n i s w e e r g e v e n . F o t o g r a f i s c h e stills k u n n e n m e t geluid e n b e w e -

i m a g e in t h i s c o n t e x t . T h i s u n d e r s t a n d i n g still p a y s tribut e t o t h e

g e n d beeld w o r d e n g e c o m b i n e e r d e n voorzien van tekstuele informatie die a a n

c o m m u n i c a t i o n m o d e l of the hierarchical broadcaster-receiver

b e p a a l d e b e e l d e n of b e e l d e l e m e n t e n k a n w o r d e n v e r b o n d e n . Dit biedt e e n

relationship.

T h i s m o d e l p r o p a g a t e s t h e i l l u s i o n o f t h e briIMant i n s i g h t s a n d g r e a t t r u t h s

mogelijkheid tot e e n m e e r gedifferentieerd o p e n b a a r a a n b o d v a n informatie.

w h i c h m u s t b e c o m m u n i c a t e d w i t h a p e r i p h e r a l (in a p h y s i c a l s e n s e a s w e l l )

D a a r n a a s t k u n n e n zij d e r d e n d e g e l e g e n h e i d b i e d e n e i g e n b e e l d e n e n c o m m e n -

p u b l i c . W h a t its d e f e n d e r s r e a l ly regret is m e r e l y t h e u n d e r m i n i n g o f t h i s

t a r e n t o e t e v o e g e n a a n dit a a n b o d e n z o e e n p l a t f o r m b i e d e n a a n d e m a a t s c h a p -

a u t h o r i t a r i a n t h o u g h t p a t t e r n . In c o n t r a s t , f o r m i n g m e a n i n g a p p e a r s r a t h e r a

pelijke pluriformiteit.

process of construction, in w h i c h relations betwee n the various

participants

in a c o m m u n i c a t i o n p r o c e s s , a n d t h e a g r e e m e n t s a n d d i f f e r e n c e s in their cultural background, are central.

H e t u i t e i n d e l i j k e p r o b l e e m lijkt e c h t e r v o o r a l d e c o n t e x t u a l i s e r i n g . D e a l o m t e g e n w o o r d i g h e i d v a n d e p e r c e p t i e e n d e o n m i d d e l l i j k e b e s c h i k b a a r h e i d v a n alle informatie m a k e n d e contextualisering v a n informatie problematisch. Het w e g -

Interactive tele-technologies o p e n the w a y for the interchange of ideas

v a l l e n v a n d e r u i m t e l i j k e b e g r e n z i n g e n in h e t c o m m u n i c a t i e p r o c e s o n d e r g r a a f t d e

and concepts a n d the interactive construction of m e a n i n g . Images c a nbe

s t a b i l i t e i t v a n d e r e g i o n a l e e n d e c u l t u r e l e c o n t e x t v a n w a a r u i t b o o d s c h a p p e n t r a-

p r e s e n t e d in s e r i e s , s o a s t o reflect v a r i o u s p o i n t s of v i e w o n t h e s a m e

ditioneel g e c o m m u n i c e e r d en g e c o n s u m e e r d w e r d e n . Het idee van e e n g e m e e n -

e v e n t s . P h o t o g r a p h i c s t i l Is c a n b e c o m b i n e d w i t h s o u n d a n d m o v i n g

s c h a p zal in t o e n e m e n d e m a t e w o r d e n b e p a a l d d o o r g e d e e l d e o p v a t t i n g e n e n

images

a n d p r o v i d e d with textual information that c a n be c o n n e c t e d with certain

interesses e n minder door regionale g e b o n d e n h e i d. Z o ontstaan

i m a g e s o r i m a g e elements. This offers t h e possibility of a m o r e

g e m e e n s c h a p p e n , die gezien h u n w e r e l d w i j d e verspreiding o o k intercultureel

differentiated

van aard zullen zijn. D e g e s l o t e n h e i d v a n het r e g i o n a l i s m e m a a k t plaats v o o r e e n

p u b l i c i n f o r m a t i o n s u p p l y . In a d d i t i o n , it c a n o f f e r t h i r d p a r t i e s

interlokale

the opportunity to a d dtheir o w n i m a g e s a n d c o m m e n t a r y to this s u p p l y ,

d u i z e l i n g w e k k e n d mondialiteit, waarin zich e e n veelheid v a n tegenstrijdige ideo-

a n d s o offer a p l a t f o r m f o r s o c i a l

logieën

plurality.

T h e ultimate p r o b l e m , h o w e v e r , a p p e a r s that of contextuality. T h e

manifesteert.

D e z e d u i z e l i n g w e k k e n d e c o m p l e x i t e i t roept e e n i n t e n s v e r l a n g e n o p naar e e n

o m n i p r e s e n c e of p e r c e p t i o n a n d t h e direct a v a i l a b i l i t y of all i n f o r m a t i o n

stabiele identiteit. Dit v e r l a n g en w o r d t v o l g e n s Lyotard n o g verder geïntensi-

m a k e s the contextualizing of information

veerd door de immer voortschrijdende e n verontrustende inzichten vande

problematic. T h e falling a w a y of

t h e s p a t i a l b o u n d a r i e s in t h e c o m m u n i c a t i o n p r o c e s s u n d e r c u t s t h e stability

t e c h n o - w e t e n s c h a p p e n . " H e t v e r l a n g e n naar e e n s t a b i e l e identiteit k a n e e n

of t h e r e g i o n a l a n d cultural c o n t e x t f r o m w h i c h m e s s a g e s w e r e

terugtrekking o p reactionaire posities e n hun inherente

traditionally

c o m m u n i c a t e d a n d c o n s u m e d . T h e idea of a c o m m u n i t y will increasingly be determined b y shared understandings a n d interests a n d less through

hypergewelddadigheid

bewerkstelligen. De architectuur-theoreticus

K e n n e t h F r a m p t o n h e e f t in o p p o s i t i e t e g e n d e

r e g i o n a l c o n n e c t i o n s . T h u s inter-local c o m m u n i t i e s w i l l arise, w h i c h , in v i e w

h e g e m o n i e v a n d e m o d e r n i s t i s c h e universele

of their w o r l d - w i d e d i s t r i b u t i o n , will a l s o b e intercultural. T h e c l o s e d n e s s of

d e r i n g v a n d e r e g i o n a l e c u l t u u r v o o r g e s t e l d , a l s e e n ' c u l t u u r v a n v e r z e t ' . D i t kriti-

beschaving

e e n kritische herwaar-

r e g i o n a l i s m will give w a y to a dizzying g l o b a l n e s s , in w h i c h a multitude of

s c h e regionalisme geeft aan d e culturele identiteit e e n p l a a t s g e b o n d e n context.

conflicting ideologies will manifest themselves.

V o l g e n s F r a m p t on veronderstelt d e z e benadering e e n cultuurpolitiek

This dizzying c o m p l e x i t y calls up an intense desire for a stable identity.

waarvoor

e e n d e c e n t r a l i s a t i e v a n d e m a c h t in d e i n r i c h t i n g v a n d e m o d e r n e staat e e n d u i -

A c c o r d i n g t o L y o t a r d , t h i s d e s i r e is m a d e still m o r e i n t e n s e b y t h e e v e r

delijke v o o r w a a r d e i s .

a d v a n c i n g a n d disquieting insights of the techno-sciences.

sten e n d e toegankelijkheid van het nieuwe c o m m u n i c a t i e s y s t e e m v o r m e n e e n

1 1

T h e desire for a

1 2

D e openbaarheid van het aanbod v a n informatie en dien-

stable identity c a n bring about a w i t h d r a w al to reactionary positions a n d

v o o r w a a r d e v o o r d e realisering v a n e e n dergelijk m o d e l . E c h t e r tegelijk is t e z i e n

t h e i r i n h e r e n t h y p e r - v i o l e n c e . In o p p o s i t i o n t o t h e h e g e m o n y o f t h e

d a t j u i s t dit n i e u w e c o m m u n i c a t i e s y s t e e m d e s t a b i l i t e i t , o f z e l f s d e m o g e l i j k h e i d

m o d e r n i s t "universal

van e e n regionale identiteit

civilization",

the architecture theorist

Kenneth

F r a m p t o n h a s p r o p o s e d a critical reevaluation of regional culture, a s a

ondergraaft.

A l s k u n s t v o r m w o r d t d e f o t o g r a f i e d o o r al d e z e o n t w i k k e l i n g e n e c h t e r i n h e t

"culture of resistance" . T h i s critical r e g i o n a l i s m gives a place-connecte d

g e h e e l niet g e d e c l a s s i f i c e e r d . I n t e g e n d e e l , haar b e l a n g w o r d t juist v e r s t e r k t . H e t

context to cultural identity. A c c o r d i n g to F r a m p t o n, this approach s u p p o s e s

spel m e t s y m b o l i s c h e v o r m e n levert wellicht het e n i g e m o d e l o m d e m e d i a l e

a c u l t u r a l - p o l i t i c s for w h i c h a d e c e n t r a l i z a t i o n of p o w e r in t h e i n s t i t u t i o n of

c o m p l e x i t e i t h e t h o o f d t e b i e d e n , z o n d e r in e e n a u t o r i t a i r e e n r e a c t i o n a i r e (cul-

the m o d e r n state is a clear p r e c o n d i t i o n . '

tuurpolitiek te vervallen.

T h e public nature of the s u p p l y of

i n f o r m a t i o n a n d s e r v i c e s a n d t h e a c c e s s i b i l i t y o f t h e n e w Communications s y s t e m f o r m s a precondition for the realization of such a m o d e l . H o w e v e r , a t t h e s a m e t i m e , it c a n b e s e e n t h a t it i s p r e c i s e l y t h i s n e w Communications

Noten:

s y s t e m that u n d e r m i n e s the stability, o r e v e n the possibility, of a regional

1. Paul Virilio brengt deze crisis in verband met het fenomeen van de 'live-transmissie', in La M a c h i n e d e

identity.

Vision, pp. 144-145.

T h r o u g h all these d e v e l o p m e n t s , h o w e v e r , the status of p h o t o g r a p h y a s

2. Barthes. 1984, pp. 76-77.

a n art f o r m w i l l n o t b e r e d u c e d i n t h e least. O n t h e c o n t r a r y , its i m p o r t a n c e

3. In het essay Photography and Representation ontwikkelt de Britse filosoof Roger Scruton een (logisch)

actually increases. Playing with symbolic forms produces possibly the only

ideaal-type van de fotografie, dat zich van het ideaaltype van het schilderij onderscheidt doordat de relatie tussen

m o d e l that c a n face up to medial c o m p l e x i t y , w i t h o u t degenerating authoritarian

politics or reactionary cultural

into

politics.

beeld en onderwerp causaal is en niet intentioneel, in Scruton, 1983. p. 102-126. 4 Hier zij verwezen naar het persbericht en de tekst C o n c e p t i o n van de manifestatie Les Immatériaux (Centre Georges Pompidou, Parijs, maart-juli 1985), beide opgenomen in Lyotard. 1985

Notes

5. Zie Virilio, La V i t e s s e . 1991

1. Paul Virilio examines this crisis in connection with the phenomenon of "live transmission" in La

6. Zie Virilio. 1989. pp. 146-147.

M a c h i n e d e V i s i o n , Merve, 1989, pp. 144-145.

7 Hier ontleend aan 'Imitation and Mimesis', een documentatie verschenen in K u n s t f o r um International.

2. Barthes, 1984, pp. 76-77.

Keulen, juli/augustus 1991. pp. 270-271.

3. In the essay P h o t o g r a p h y a n d R e p r e s e n t a t i o n , the British philosopher Roger Scruton develops

8 Zie Ascott & Loeffler, Connectivity (...), 1991.

a logical idealtype for photography, which is distinguished from the ideal-type of painting through the

9 Zie Kevin Kelly. 'Cypherpunks, E-Money', in W h o l e Earth R e v i e w , Sausolito, Summer 1993, pp 40-59

fact that the relation between image and subject is causal and not intentional. In Scruton, 1983,

10 Zie voor een meer uitvoerige bespreking van deze ontwikkelingen: Beverly Jones. 'Cultural Implications of

pp. 102-126.

Integrated Media', in Ascott & Loeffler. Connectivity. 1991, pp 153-158

4. Referring here to the press release and the text C o n c e p t i o n from the event Les Immatériaux (Centre

11 Lyotard, Persbericht voor L e s Immatériaux, 1985. p. 9

Georges Pompidou, Paris, March-July, 1985), both to be found in Lyotard, Merve, 1985.

12 Zie Framptons essay Place-For m and Cultural Identity. in Thackara, 1988

5. See Virilio, La V i t e s s e , 1991. 6. See Virilio, Merve, 1989, pp. 146-147.

Literatuur:

7. Cited from Imitation und Mimesis, a document appearing in K u n s t f o r u m International , Köln,

Paul Virilio. La M a c h i n e de Vision, Parijs, Éditions de Galilée. 1988 / Die Sehmaschine, Berlijn. Merve. 1989

July/August, 1991, pp. 270-271.

Paul Virilio, La V i t e s s e , Parijs, Éditions Flammarion, 1991 (Catalogus).

8. See Ascott & Loeffler, C o n n e c t i v i t y . . . , 1991.

Roland Barthes. C a m e r a Lucida - Reflections on P h o t o g r a p h y . New York, Hill and Wang, 1984.

9. See Kevin Kelly, Cypherpunks, E-Money, in W h o l e Earth R e v i e w , Sausalito, Summer 1993,

Jean-Francois Lyotard (e.a), Immaterialitat u n d P o s t m o d e r n e , Berlijn. Merve. 1985

pp. 40-59.

Roger Scruton, The A e s t h e t i c Understanding, London. Methuen, 1983.

10. For a more extensive discussion of these developments, see Beverly Jones, Cultural Implications of

Roy Ascott & Carl Eugene Loeffler. 'Connectivity: Art and Interactive Telecommunications'. in Leonardo. Vol. 24.

Integrated Media, in Ascott & Loeffler, C o n n e c t i v i t y , 1991, pp. 153-158.

No.2, Oxford. New York, etc. Pergamon Press, 1991

11 Lyotard, press release for L e s I m m a t é r i a u x , Merve, 1985, p. 9.

Kenneth Frampton. 'Place-Form and Cultural Identity', in John Thackara, Design After M o d e r n i s m , London.

12. See Frampton's essay, " P l a c e - F o r m a n d C u l t u r a l Identity", in Thackara, 1988.

Thames and Hudson, 1988, pp 51-66

Frits Oppenoorth

Jurist Frits Oppenoorth is adviseur auteursrecht en informatierecht en doceert aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam Daarnaast publiceert hi| regelmatig over genoemde onderwerpen

Image

i p u l a t

Digital a n d

Lawyer Frits Oppenoorth is an advisor on copyright and information law, and member of the law faculty at the Vrije Universiteit, Amsterdam. In addition. he publishes regularly on these topics.

JOll

Won

the Beeldmanipulatie. Het digitale w o n d e r l a n d e

n de

wet.

Met de Photo-CD en met software als Photoshop zijn de mogelijkheden beelden te bewerken en te creĂŤren onbeperkt. De digitale techniek luidt een nieuw tijdperk in. Ontstaan er daardoor

With the Photo-CD and software like P h o t o s h o p, the

ook nieuwe auteursrechtelijke problemen?

possibilities for p r o c e s s i n g and creating images are unlimited. Digital t e c h n i q u e has rung in a n e w era. But do n e w copyright problems also arise?

U i t e r a a r d o n t s t a a n d i e . H e t b e w i j s d a t f o t o ' s v a n s i t u a t i e s tot in z e k e r e m a t e k o n d e n l e v e r e n is n u v a n w e i n i g w a a r d e m e e r . In e e n b e e l d k a n i m m e r s e l k e pixel w o r d e n verplaatst, v e r v a n g e n , e n v o l m a a k t w o r d e n v e r w i j d e r d , z o d a t niet

Of c o u r s e t h e y d o . T h e e v i d e n c e that p h o t o s of s i t u a t i o n s c o u l d , to a

m e e r is a a n t e t o n e n w a t e r o o r s p r o n k e l i j k w a s . D a t d i g i t a l e f o t o ' s g e e n b e w i j s

c e r t a i n d e g r e e , p r o v i d e is n o w of m u c h l e s s v a l u e . A f t e r a l l , in a n i m a g e a n y

m e e r zijn t a s t h e t i n z i c h t in h e t v e r l e d e n a a n e n b r e n g t h e t v e r t r o u w e n in d e

p i x e l c a n b e m o v e d , r e p l a c e d or c o m p l e t e l y r e m o v e d , s o that t h e r e is n o

o b j e c t i v i t e i t v a n h e t m e d i u m a a n h e t w a n k e l e n . V a n a f n u is h e t b e e l d a l l e e n m a a r

l o n g e r a n y i n d i c a t i o n of w h a t o r i g i n a l l y w a s there. T h a t digital p h o t o s c a n n o t

z i c h z e l f e n e l k e v e r w i j z i n g n a a r e e n a n d e r e w e r k e l i j k h e i d is o n g e w i s . E e n h e e l a n d e r s o o r t p r o b l e e m o n t s t a a t bij h e t m a n i p u l e r e n v a n b e e l d e n , h e t met behulp van deze techniek o v e r n e m e n en b e w e r k e n en s o m s zelfs w e g w e r k e n v a n b e s t a a n d e b e e l d e n . W e l k e p o s i t i e h e b b e n zij d i e a a n d e o o r s p r o n g

be e v i d e n c e a n y m o r e e r o d e s o u r p e r c e p t i o n of the past a n d s h a k e s o u r c o n f i d e n c e in t h e o b j e c t i v i t y of t h e m e d i u m . F r o m n o w o n , t h e i m a g e is s i m p l y itself, a n d a n y r e f e r e n c e to a n o t h e r r e a l i t y is u n c e r t a i n . A n entirely different p r o b l e m a r i s e s w i t h the m a n i p u l a t i o n of i m a g e s , the

v a n d i e b e e l d e n s t a a n e n d i e d a a r o p d e e e n of a n d e r e m a n i e r m e e v e r b o n d e n

p r o c e s s of a p p r o p r i a t i n g , p r o c e s s i n g a n d s o m e t i m e s e l i m i n a t i n g

zijn?

i m a g e s w i t h t h e a i d of t h e s e t e c h n i q u e s . W h a t is t h e p o s i t i o n of t h o s e

In d e v o l g e n d e k o r t e b e s p r e k i n g v a n h e t a u t e u r s r e c h t w o r d t u i t g e g a a n v a n

existing who

s t a n d at t h e o r i g i n o f t h e i m a g e s , a n d t h o s e o t h e r s w h o a r e in o n e w a y o r

h e t r e c h t z o a l s d a t in N e d e r l a n d g e l d t . D i t b e h o o r t t o t d e E u r o p e s e r e c h t s f a m i l i e

a n o t h e r c o n n e c t e d w i t h t h e i m a g e ? In t h e f o l l o w i n g s h o r t d i s c u s s i o n o f

(civil l a w ) . H e t N e d e r l a n d s e a u t e u r s r e c h t v e r s c h i l t in zij n u i t w e r k i n g o p b e p a a l d e

c o p y r i g h t , w e w i l l p r o c e e d f r o m t h e l a w a s it a p p l i e s i n T h e N e t h e r l a n d s . T h i s

p u n t e n v a n d a t in a n d e r e l a n d e n , d i e o o k o n d e r l i n g v e r s c h i l l e n , e n in h e t bij-

l a w b e l o n g s to the E u r o p e a n civil l a w t r a d i t i o n . T h e d e v e l o p m e n t of D u t c h

z o n d e r v a n h e t r e c h t d a t o p dit g e b i e d g e l d t in h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k , d a t

c o p y r i g h t l a w d i f f e r s in s o m e p o i n t s f r o m t h a t of o t h e r c o u n t r i e s , w h i c h a l s o

b e h o o r t tot het A n g l o - A m e r i k a a n s e r e c h t ( c o m m o n law). H e t aldaar h e e r s e n d e

d i f f e r f r o m o n e a n o t h e r , a n d i n p a r t i c u l a r f r o m t h e l a w a s it a p p l i e s t o t h i s

' c o p y r i g h t ' is a l l e r e e r s t g e r i c h t o p h e t r e c h t o m ' c o p i e s ' te m a k e n , d u s h e t r e c h t

f i e l d in t h e U n i t e d K i n g d o m , w h i c h b e l o n g s to t h e A n g l o - A m e r i c a n c o m m o n

o m m e e r v a n h e t z e l f d e te p r o d u c e r e n , terwijl het a u t e u r s r e c h t uitgaat v a n d e

l a w t r a d i t i o n . T h e ' c o p y r i g h t ' w h i c h d o m i n a t e s t h e r e is first a n d f o r e m o s t

rechten van de auteur, van d e g e n e die e e n w e r k heeft voortgebracht. H o e w e l

c o n c e r n e d w i t h the right to m a k e ' c o p i e s ' , in o t h e r w o r d s , the right to

h e t v a a k g e b e u r t , is h e t d u s n i e t j u i s t o m ' a u t e u r s r e c h t ' m e t ' c o p y r i g h t ' t e v e r t a -

p r o d u c e m o r e of t h e s a m e , w h i l e t h e c i v il l a w t r a d i t i o n m o r e p r o p e r l y is a n

len. W i e buiten het A n g l o - A m e r i k a a n s e r e c h t s g e b i e d ( E n g e l a n d , N o o r d - A m e r i k a ,

' a u t h o r ' s right', c o n c e r n e d w i t h the rights of the a u t h o r , or the o n e w h o h a s

AustraliĂŤ) o v e r copyright spreekt, geeft eigenlijk aan maa r e e n d e e l van het

p r o d u c e d t h e w o r k . A l t h o u g h it o f t e n h a p p e n s - a n d h a p p e n s a g a i n i n t h i s

a u t e u r s r e c h t o p h e t o o g t e h e b b e n . D i t n e e m t n i e t w e g d a t d e h o o f d r e g e l gelijk

p a p e r - it i s n o t p r e c i s e t o t r a n s l a t e " a u t e u r s r e c h t " a s " c o p y r i g h t " . A n y o n e

is: v o o r het v e r v e e l v o u d i g e n ( r e p r o d u c e r e n ) e n o p e n b a a r m a k e n (publiceren) v a n

o u t s i d e of t h e r e g i o n w h e r e A n g l o - A m e r i c a n l a w h o l d s s w a y (the

b e s c h e r m d w e r k is d e t o e s t e m m i n g v a n d e r e c h t h e b b e n d e n o d i g .

K i n g d o m , N o r t h A m e r i c a a n d A u s t r a l i a ) w h o s p e a k s of c o p y r i g h t is r e a l l y

Dit artikel h e e f t g e e n a n d e r e b e d o e l i n g dat d e a a n d a c h t te v e s t i g e n o p e e n a a n t a l j u r i d i s c h e p u n t e n d i e v a n b e l a n g zijn bij b e e l d m a n i p u l a t i e . In h o o f d l i j n e n zijn d i e o v e r a l w a a r a a n c r e a t i e v e v o o r t b r e n g s e l e n b e s c h e r m i n g w o r d t v e r l e e n d g e l i j k . E e n h a n d l e i d i n g is d e z e p u b l i k a t i e z e k e r n i e t e n a l s e r in e e n c o n c r e t e s i t u a t i e v r a g e n zijn g e r e z e n , is h e t a a n t e b e v e l e n e e n d e s k u n d i g e t e r a a d p l e g e n . H e t a u t e u r s r e c h t is e e n v a n z e l f s p r e k e n d e n n i e t m o e i l i j k t e b e g r i j p e n r e c h t .

United

l o o k i n g at o n l y a p o r t i o n o f w h a t " a u t h o r ' s r i g h t s " i m p l y . T h i s d o e s n o t d e t r a c t f r o m t h e fact that t h e m a i n p o i n t is t h e s a m e : f o r t h e

multiple

r e p r o d u c t i o n a n d p u b l i s h i n g ( m a k i n g public) of a p r o t e c t e d w o r k , the p e r m i s s i o n o f t h e p e r s o n o r i n s t i t u t i o n h o l d i n g t h e r i g h t s i n it i s n e c e s s a r y . T h i s article h a s no other intention t h a n to f o c u s attention o n a n u m b e r of l e g a l p o i n t s t h a t a r e o f i m p o r t a n c e i n i m a g e m a n i p u l a t i o n . In o u t l i n e , t h e s e

W i e e e n w e r k m a a k t , s c h e p t , creëert, is v o l g e n s d e w e t 'auteur'. Niet alleen

are t h e s a m e in a n ysituation w h e r e creative products are given protection.

schrijvers, maar ook o n t w e r p e r s, fotografen, cineasten, balletmakers, c o m p o -

T h i s a r t i c l e i s c e r t a i n l y n o t a g u i d e a n d if q u e s t i o n s a r i s e i n a n y c o n c r e t e

n i s t e n zijn a u t e u r s . H e t r e c h t v a n d e a u t e u r i s d e w e t t e l i j k a a n h e m t o e g e k e n d e

s i t u a t i o n s , it i s r e c o m m e n d e d t h a t a n e x p e r t b e c o n s u l t e d .

zeggenschap

over dat werk. D e a u t e u r s r e c h t h e b b e n d e kan t o e s t e m m i n g g e v e n

C o p y r i g h t is a n o b v i o u s a n de a s i l y u n d e r s t o o d right. W h o e v e r m a k e s ,

of t o e s t e m m i n g w e i g e r e n v o o r h e t o p e n b a a r m a k e n e n v e r v e e l v o u d i g e n v a n h e t

creates o r g i v e s f o r m t o a w o r k is,a c c o r d i n g t o t h e l a w , its " a u t h o r " . N o t

w e r k d a t hij g e m a a k t h e e f t . Hij i s d e e n i g e d i e d a t r e c h t h e e f t , e n o p g r o n d v a n

only writers, but also designers, photographers, cinematographers,

d a t r e c h t k a n hij a n d e r e n t o e s t e m m i n g g e v e n d a t r e c h t uit t e o e f e n e n . H i j k a n

choreographers a n c o m p o s e rs are "authors". T h e lawgrants the author

h e t r e c h t o o k o v e r d r a g e n , m a a r d a n i s hij h e t o o k k w i j t . D e a u t e u r s r e c h t e l i j k e

authority

t o e s t e m m i n g is d u s het centrale g e g e v e n . A a n het g e v e n v a n d i e t o e s t e m m i n g

f o r b r i n g i n g t h a t w o r k b e f o r e t h e p u b l i c , o r r e p r o d u c i n g it. T h e c o p y r i g h t

over that work. T h e copyright holder c a n give or d e n y p e r m i s s i o n

kan d e auteur v o o r w a a r d e n v e r b i n d en e n dat zullen vaak financiële v o o r w a a r d e n

holder is t h e onl y o n e w h o h a s that right, a l t h o u g h t h e e x e r c i s e of t h e right

z i j n , m a a r d a t h o e f t n i e t . D a a r u i t blijkt a l d a t n i e t ' b e t a l i n g ' h e t c e n t r a l e g e g e v e n

can be a s s i g n e d to others. T h e copyright holder c a n also a s s i g n t h e right,

is, h o e belangrijk h e t o o k m a g zijn.

b u t t h e n n o l o n g e r p o s s e s s e s it. C o p y r i g h t p e r m i s s i o n i s t h u s t h e c e n t r a l

D e a u t e u r h e e f t o o k p e r s o o n l i j k h e i d s r e c h t . D e w e t (civil l a w ) n o e m t u i t d r u k kelijk h e t r e c h t o p c o r r e c t e n a a m s v e r m e l d i n g , h e t r e c h t v a n d e a u t e u r z i c h t e v e r zetten tegen onredelijke wijzigingen e n het recht zich te verzetten t e g e n vermink i n g o f a n d e r e a a n t a s t i n g v a n h e t w e r k d i e s c h a d e l i j k k a n zijn v o o r zijn r e p u t a t i e . D e z e r e c h t e n zij n n i e t o v e r d r a a g b a a r e n b l i j v e n a l t i j d bij d e m a k e r , o o k a l s h e t a u t e u r s r e c h t , d a t w i l z e g g e n h e t e x p l o i t a t i e r e c h t , in a n d e r e h a n d e n is g e k o m e n .

given. T h e copyright holder c a n attach conditions to this p e r m i s s i o n ; these a r e o f t e n f i n a n c i a l c o n d i t i o n s , t h o u g h t h e y d o n ' t h a v e t o b e . F r o m t h i s it i s c l e a r t h a t it i s n o t t h e p a y m e n t t h a t i s t h e c e n t r a l f a c t , h o w e v e r i m p o r t a n t it may be. T h e a u t h o r a l s o h a sp e r s o n a l rights. Civil l a w e x p r e s s l y lists t h e right to having his o r her n a m e reported correctly, t h e right of t h e author to o p p o s e

V e r z e t t e g e n e e n o n b e k w a m e u i t v o e r i n g v a n e e n m u z i e k s t u k of e e n i n a d e q u a t e

unreasonable alterations in t h e work, a n d t h e right t o o p p o s e mutilation or

vertaling is mogelijk z e l f s als d e auteur he t a u t e u r s r e c h t heeft o v e r g e d r a g e n . Dit

other h a r m to the w o r k that w o u l d b e d a m a g i n g f o r his o r h e r reputation.

roept interessant e vrage n o p als het gaat o m het manipuleren v a n b e e l d m a t e -

T h e s e rights c a n b e w a i v e d , but a l w a y s reside with t h e author of t h e work,

riaal, w a a r v a n e e n a n d e r d a n d e g e n e d i e h e t b e w e r k t d e m a k e r i s .

e v e n w h e n t h e c o p y r i g h t c o m e s i n t o o t h e r h a n d s . It i s p o s s i b l e t o o p p o s e a n

H e t w e r k v a n d e a u t e u r m o e t z i n t u i g l i j k w a a r n e e m b a a r zijn. O p ' e e n i d e e '

incompetent performance of a musical piece or a n inadequate translation

rust g e e n auteursrecht. H e t recht rust o p d e uitwerking v a n e e n idee. D e

e v e n if t h e c o p y r i g h t h a s b e e n c o n v e y e d . T h i s p o s e s i n t e r e s t i n g q u e s t i o n s

e x p r e s s i e v a n het idee is b e s c h e r m d .

w h e n w e c o m e t o the manipulation of i m a g e material, w h e r e the

A l l e b e w e r k i n g e n d a a r v a n zij n n a a r N e d e r l a n d s r e c h t e v e n e e n s v e r v e e l v o u d i g i n g e n . B e w e r k i n g e n , of n a b o o t s i n g e n in g e w i j z i g d e v o r m , k u n n e n a l l e e n w o r d e n g e m a a k t nadat a u t e u r s r e c h t e l i j ke t o e s t e m m i n g is v e r k r e g e n .

m a n i p u l a t i o n is d o n e b y s o m e o n e other t h a n t h e author. The author's "work" must be perceptible to the senses. A n idea cannot b e c o p y r i g h t e d ; t h e r i g h t a p p l i e s t o t h e w o r k i n g o u t o f a n i d e a . It i s t h e

M a a r d e w e t stelt e e n g r e n s . A l s d e b e w e r k i n g of n a b o o t s i n g in g e w i j z i g d e

e x p r e s s i o n of t h e idea that is protected. U n d e r D u t c h l a w , all v e r s i o n s o f

v o r m z o v e r v e r w i j d e r d raakt v a n h e t w e r k dat h e t u i t g a n g s p u n t w a s , d a t h e t

that expression arealso multiple reproductions. Adaptations, or c o p i e s in

n i e u w e d o m i n e e r t , in d é t g e v a l is e r e e n n i e u w , o o r s p r o n k e l i j k w e r k tot s t a n d

a l t e r e d f o r m , c a n o n l y b e m a d e after o b t a i n i n g c o p y r i g h t p e r m i s s i o n .

g e k o m e n , dat niet a l s e e n v e r v e e l v o u d i g i n g v a n h e t v o o r g a a n d e w e r k w o r d t

B u t t h e l a w a l s o s e t s b o u n d a r i e s . If t h e a d a p t a t i o n o r c o p y i n a l t e r e d

g e z i e n . D a n is v o o r d a t n i e u w e , o o r s p r o n k e l i j k e w e r k e n het v e r v e e l v o u d i g e n e n

f o r m is s o f a r r e m o v e d f r o m t h e w o r k t h a t w a s its b a s i s t h a t t h e n e w

openbaarmaken daarvan geen t o e s t e m m i n g nodig van d e rechthebbende ophet

p r e d o m i n a t e s , i n t h a t c a s e it i s c o n s i d e r e d t o b e a n e w , o r i g i n a l w o r k t h a t

w e r k d a t als u i t g a n g s p u n t d i e n d e . D a t is é é n .

h a s b e e n c r e a t e d , a n d n o t a r e p r o d u c t i o n o f t h e p r e c e d i n g w o r k . In t h a t

D e praktijk stelt a a n d e a n d e r e kant o o k e e n g r e n s . H e t z o n d e r t o e s t e m m i n g o v e r n e m e n v a n e e n e n k e l o n d e r g e s c h i k t d e t a i l , n e e m e e n paar s a n s e v i ë r i a -

case, n o p e r m i s s i o n f r o m the copyright holder of the work that served a s the point of departur e is n e e d e d f o r t h e r e p r o d u c t i o n a n d p u b l i c a t i o n of t h e

b l a d e n , uit e e n b e s t a a n d e n b e s c h e r m d w e r k , k a n n i e t s e r i e u s a l s b e z w a a r l i j k e n

n e w work. T h a t is o n e b o u n d a r y . Practice lays d o w n a b o u n d a r y o n t h e

onrechtmatig worden gezien.

other side. Taking over a single m i n o r detail w i t h o u t p e r m i s s i o n , s a y a

D a n zij n e r , t e n d e r d e , o m z o t e s p r e k e n s t e r k e e n z w a k k e w e r k e n . E e n z w a k w e r k i s bij v o o r b e e l d e e n t a f e l . E e n t a f e l b e s t a a t z o a l s i e d e r w e e t uit e e n h o r i z o n taal blad d a t m e e s t a l d o o r e e n o n d e r s t e u n e n d e l e m e n t blijvend o p e e n h o o g t e

couple of sanseviëria leaves, from an existing a n d protected work, c a n not seriously be seen as objectionable a n d illegal. There are,thirdly, what might be called strong a n dw e a k w o r k s . A s

v a n o n g e v e e r e e n m e t e r is g e b r a c h t . D a t i s e e n g e g e v e n . D e v o r m g e v i n g v a n

e v e r y o n e k n o w s , a table c o n s i s t s of a horizontal t o p that is p e r m a n e n t l y

e e n tafel k a n a u t e u r s r e c h t e l i j k b e s c h e r m d zijn, h e t c o n s t a n t e k e n m e r k v a n h e t

kept at t h e h e i g h t o f a b o u t o n e m e t e r b y a s u p p o r t i n g e l e m e n t . T h a t is a

blad e n d e o n d e r s t e u n i n g v a l l e n d a a r niet o n d e r . W i e d u s e e n a f b e e l d i n g v a n e e n

given. T h e design of a table can be protected by copyright, but the constant

b e s c h e r m d m o d e l tafel z o d a n i g b e w e r k t dat het karakteristieke daarvan w o r d t

characteristic of t h e t o p a n d s u p p o r t d o n o t fall w i t h i n that. T h u s w h o e v e r

gewijzigd ( w e g g e n o m e n ) , maakt g e e n inbreuk o p het auteursrecht v a n d e tafel

alters the i m a g e of a protected m o d e l of a table s o that t h e original features

d i e tot u i t g a n g s p u n t d i e n d e . B o v e n d i e n verkrijgt d e m a n i p u l a t o r zelf a u t e u r s r e c h t

are a l t e r e d o r r e m o v e d , d o e s n o t v i o l a t e t h e c o p y r i g h t in t h e t a b l e that

op het gewijzigde model.

served asthe point of departure. Moreover, the manipulators themselves

Z o blijkt d u s d a t b e e l d m a n i p u l a t i e o o k a u t e u r s r e c h t e l i j k i n t e r e s s a n t e p e r s p e k -

c a n r e c e i v e c o p y r i g h t i n t h e a l t e r e d m o d e l . It a p p e a r s f r o m t h i s t h a t i m a g e m a n i p u l a t i o n c a n offer interesting perspectives in copyright.

tieven biedt. H o e w e l h e t a u t e u r s r e c h t d e m a k e r v a n e e n w e r k in e e n e x c l u s i e v e p o s i t i e

Although

c o p y r i g h t p l a c e s t h e author o f a w o r k in a n e x c l u s i v e position - after all,he

s t e l t - hij b e s l i s t i m m m e r s a l s e n i g e o v e r h e t g e b r u i k d a t d o o r a n d e r e n v a n zijn

or s h e alone decides about t h e u s eof that w o r k b y others - o n c e a g a i n ,

w e r k w o r d t g e m a a k t - w o r d e n daar door d e w e t o o k w e l w e e r bepaalde g r e n z e n

certain legal b o u n d a r i e s are laid d o w n . T h e s e limits deprive t h e copyright

aan gesteld. Die grenzen o n t n e m e n d e auteursrechthebbende d e z e g g e n s c h a p

holder of authority over the use of t h e work in certain circumstances, mostly

o v e r h e t g e b r u i k v a n h e t w e r k , m e e s t a l in v e r b a n d m e t d e n i e u w s v o o r z i e n i n g ,

in c o n n e c t i o n w i t h n e w s r e p o r t i n g , p u b l i c d i s c u s s i o n a n d e d u c a t i o n . O n e o f

met de openbare gedachtenwisseling, en m e t het onderwijs. E e n vand e m e e s t

the m o s t striking limits o n c o p y r i g h t is f o r m e d b y t h e e x c e p t i o n f o r " c o p i e s

markante beperkingen vanhet auteursrecht wordt g e v o r m d door de toegelaten

for private practice, study o r u s e . " T h eu s ebeing m a d e of this e x c e p t i o n h a s

' k o p i e v o o r e i g e n o e f e n i n g , s t u d i e of g e b r u i k '. H e t gebruik dat d a a r v a n w o r d t

s o t a k e n off that b y n o w there h a sb e e n a s u r c h a r g e p l a c e d o n s o u n d a n d

gemaakt heeft z o ' nvlucht g e n o m e n , dat inmiddels e e n toeslag op geluids- e n

v i d e o t a p e s , a n da c o m p e n s a t o r y rule h a sb e e n p u t into effect f o r t h e

v i d e o b a n d e n i s i n g e v o e r d e n e r v o o r h e t m a k e n v a n f o t o k o p i e ë n in b e d r i j v e n e n

making of photocopies b y b u s i n e s s e s a n d public offices.

bij d e o v e r h e i d e e n v e r g o e d i n g s r e g e l i n g i s g e ë f f e c t u e e r d .

This exception c a n b e of importance for i m a g e manipulators, because

D e z e b e p e r k i n g k a n v a n b e l a n g zijn v o o r d e b e e l d m a n i p ü a t o r , w a n t d i e

before they can begin with the manipulation, they must make a copy, a

m a a k t , v o o r d a t hij a a n h e t m a n i p u l e r e n s l a a t e e n k o p i e , e e n v e r v e e l v o u d i g i n g v a n

r e p r o d u c t i o n o f t h e w o r k t h a t t h e y a r e g o i n g t o p r o c e s s . If t h i s c o p y i s s e e n

h e t w e r k d a t hij g a a t b e w e r k e n . A l s d e z e k o p i e t e z i e n i s a l s e e n v e r v e e l d i g i n g

as a reproduction for their o w n practice, study o r use, then t h e l a w permits

v o o r e i g e n o e f e n i n g , s t u d i e o f g e b r u i k , is d i e g e m a a k t m e t w e t t e l i j k e

it t o b e m a d e .

toestem-

ming.

T h i s , i n o u t l i n e , i s t h e t h e o r e t i c a l p o s i t i o n . U l t i m a t e l y , h o w e v e r , it c o m e s

D i t i s i n g r o t e lijn h e t t h e o r e t i s c h e v e r h a a l . U i t e i n d e l i j k k o m t h e t e r o p a a n w a t

d o w n to t h e facts of each n e wsituation. F o ri m a g e m a n i p u l a t i o n of existing

er p r e c i e s a a n d e h a n d is in e l k e n i e u w e situatie. V o o r b e e l d m a n i p u l a t i e v a n

m a t e r i a l that is n o t g o i n g t o b e r e f a s h i o n e d into a n e w w o r k in w h i c h t h eo l d

b e s t a a n d materiaal dat niet w o r d t o m g e w e r k t tot e e n w e r k waarin het o u d e

w o r k will n o longer b e recognizable, that in other w o r d s will not b e

w e r k niet m e e r t e h e r k e n n e n is, d a t d u s niet w o r d t g e t r a n s f o r m e e r d t o t e e n

t r a n s f o r m e d i n t o a new, original

nieuw, oorspronkelijk

w h e t h e r t h a t w o r k i s , a .) a w o r k w h i c h i s c o v e r e d , o r s t i l l c o v e r e d , b y

werk, m o e t s t e e d s d e v r a a g w o r d e n g e s t e l d o f d a t w e r k a)

work, t h e q u e s t i o n m u s t a l w a y s b e a s k e d

e e n w e r k i s w a a r (nog) a u t e u r s r e c h t o p r u s t e n z o j a b) o f e r a u t e u r s r e c h t e l i j k e

c o p y r i g h t , a n d if s o , b.) if t h e c o p y r i g h t p e r m i s s i o n f o r t h e p r o c e s s i n g h a s

t o e s t e m m i n g v o o r he t b e w e r k e n e t c . is v e r l e e n d .

been granted.

Illustratie/illustration: P a u l B l o e m e r s (Paul Bloemers is 3D illustrator en animator in Rotterdam/Paul Bloemers is a 3D illustrator and animator in Rotterdam) Illustratie gemaakt met Electro GIG software op een Silicon Graphics Indigo machine/lllustration made with Electro GIG software on a Silicon Graphics Indigo machine. (origineel in kleur/original in colour)

Digital and the

o n d e r t a n d

fitf

Een p r a k t i j k v o o r b e e l d 1. T h e I n t e r i o r

1. H e t i n t e r i e u r

J u s t a s t h e r e is n o c o p y r i g h t i n s i m p l e a r c h i t e c t u r e ( f o u r w a l l s a n d a s l a n t i n g

O p e e n g a n g b a a r interieur rust g e e n a u t e u r s r e c h t , z o a l s e r o p s i m p e l e a r c h i t e c t u u r

r o o f ) , t h e r e is n o c o p y r i g h t in a c o m m o n i n t e r i o r . A p a r t i c u l a r i n t e r i o r d e s i g n t h a t

g e e n a u t e u r s r e c h t rust (vier m u r e n e n e e n s c h u i n dak). E e n b i j z o n d e r interieur dat h e t

b e a r s t h e s t a m p of t h e p e r s o n w h o m a d e it c a n , h o w e v e r , c e r t a i n l y b e c o n s i d e r e d

p e r s o o n l i j k s t e m p e l d r a a g : v a n d e g e n e die het h e e f t g e m a a k t , kan w e l a l s e e n w e r k in

a w o r k i n t h e s e n s e of t h e C o p y r i g h t L a w . T h e d e p i c t i o n o f s u c h a n i n t e r i o r is

d e zin v a n d e A u t e u r s w e t w o r d e n o p g e v a t . H e t a f b e e l d e n d a a r v a n is v e r v e e l v o u d i g e n

r e p r o d u c t i o n in a m o d i f i e d f o r m , f o r w h i c h p e r m i s s i o n f r o m t h e c o p y r i g h t h o l d e r

in g e w i j z i g d e v o r m e n daar is t o e s t e m m i n g v a n d e a u t e u r s r e c h t h e b b e n d e v o o r n o d i g .

is n e c e s s a r y .

Iets a n d e r s is, dat d e z e c o m p o s i t i e g e m a a k t is d o o r P a u l B l o e m e r s ; hij h e e f t

O n e t h i n g m o r e : t h i s c o m p o s i t i o n is m a d e b y P a u l B l o e m e r s , a n d h e h o l d s t h e

d a a r o p a u t e u r s r e c h t . V o o r het o v e r n e m e n d a a r v a n is (ook) zijn t o e s t e m m i n g n o d i g .

c o p y r i g h t in it. H i s p e r m i s s i o n is n e c e s s a r y f o r its r e p r o d u c t i o n . 2. A f b e e l d i n g ' M o n a Lisa ' E e n m o o i i n g e l i j s te r e p r o d u c t i e v a n e e n b e k e n d s c h i l d e r i j . Is v o o r het a a n b r e n g e n

2. Image of the M o n a Lisa A b e a u t i f u l l y f r a m e d r e p r o d u c t i o n o f a f a m o u s p a i n t i n g : is a c o p y r i g h t

d a a r v a n in d e z e c o m p o s i t i e a u t e u r s r e c h t e l i j k e t o e s t e m m i n g n o d i g ? Z o n d e r t w i j f e l gaat

p e r m i s s i o n n e c e s s a r y f o r u s i n g it a s p a r t of t h i s c o m p o s i t i o n ? T h e r e is n o d o u b t

het o m e e n w e r k in d e zin v a n d e A u t e u r s w e t . M a a r a u t e u r s r e c h t rust er niet o p . H e t

t h a t it is a w o r k , in t h e s e n s e of t h e C o p y r i g h t L a w . B u t t h e r e is n o c o p y r i g h t in it.

a u t e u r s r e c h t z o a l s wij het n u k e n n e n vervalt na e e n p e r i o d e v a n vijftig jaar a a n s l u i t e n d

C o p y r i g h t a s w e n o w k n o w it expires

o p h e t jaar w a a r i n d e m a k e r v a n het w e r k is o v e r l e d e n . O m d a t d e w e t g e v i n g in d e

a f t e r a p e r i o d of f i f t y y e a r s f o l l o w i n g t h e

d a t e of t h e d e a t h of t h e m a k e r o f t h e w o r k . A s a r e s u l t of t h e h a r m o n i z a t i o n of t h e

E u r o p e s e U n i e w o r d t g e h a r m o n i s e e r d , gaat d i e p e r i o d e na v o l g e n d jaar z e v e n t i g jaar

l a w s in t h e E u r o p e a n U n i o n , after n e x t y e a r t h i s p e r i o d w i l l b e c o m e s e v e n t y

d u r e n , l e d e r e e n m a g m e t dit w e r k d o e n w a t h e m m a a r u i t k o m t . G e e n t o e s t e m m i n g

y e a r s . W i t h t h i s w o r k a n y o n e m a y d o w h a t e v e r t h e y w a n t ; n o p e r m i s s i o n is

nodig. 3. L a n d s c h a p

3. L a n d s c a p e B e a u t i f u l v i e w ! T h e q u e s t i o n is, w h e r e d i d the i m a g e of t h i s l a n d s c a p e c o m e

M o o i u i t z i c h t! D e vraag is n u w a a r d e a f b e e l d i n g v a n dit l a n d s c h a p v a n d a a n k o m t . W e n e m e n a a n dat d e b r c n e e n f o t o is e n dat d e f o t o niet z o o u d is dat h e t a u t e u r s -

f r o m ? W e c a n a s s u m e t h a t t h e s o u r c e is a p h o t o , a n d t h a t t h e p h o t o is n o t o l d

r e c h t e r o p is v e r v a l l e n . V o o r het o v e r n e m e n is d u s altijd a u t e u r s r e c h t e l i j k e t o e s t e m -

e n o u g h t h a t t h e c o p y r i g h t in it h a s e x p i r e d .

m i n g n o d i g . D a n zijn er e e n paar m o g e l i j k h e d e n . E e r s t d e e e n v o u d i g s t e . A l s P a u l

T h u s , f o r r e p r o d u c i n g it a c o p y r i g h t p e r m i s s i o n w i l l a l w a y s b e n e c e s s a r y .

B l o e m e r s d e f o t o h e e f t g e m a a k t , d a n g e e f t hij z i c h z e l f t o e s t e m m i n g v o o r het g e b r u i k

T h e r e a r e s e v e r a l p o s s i b i l i t i e s . T h e f i r s t is s i m p l e s t : if P a u l B l o e m e r s m a d e t h e

in d e z e c o m p o s i t i e . Is d e foto e e n z o g e n a a m d e s t o c k d i a , d a n is h e t g e b r u i k e n d u s d e

p h o t o , t h e n h e g i v e s h i m s e l f p e r m i s s i o n f o r its u s e in t h i s c o m p o s i t i o n . If t h e

a u t e u r s r e c h t e l i j k e t o e s t e m m i n g g e w o o n l i j k bij a f n a m e g e r e g e l d . K o m t d e f o t o uit e e n

p h o t o is w h a t is c a l l e d a s t o c k t r a n s p a r e n c y , t h e n its u s e , a n d t h u s t h e c o p y r i g h t

tijdschrift, d a n is het n o d i g d e a u t e u r s r e c h t h e b b e n d e t e b e n a d e r e n e n t o e s t e m m i n g te

p e r m i s s i o n , is g e n e r a l l y r e g u l a t e d in its p u r c h a s e . If t h e p h o t o c o m e s f r o m a

v e r k r i j g e n . Z o u dat o m e e n of a n d e r e r e d e n niet l u k k e n , d a n is e r w e l e e n a n d e r l a n d -

m a g a z i n e , t h e n it is n e c e s s a r y t o a p p r o a c h t h e c o p y r i g h t h o l d e r a n d o b t a i n

s c h a p te v i n d e n dat m e t i e d e r s g o e d v i n d e n a l s uitzicht kan d i e n e n .

p e r m i s s i o n . S h o u l d t h a t fail f o r o n e r e a s o n o r a n o t h e r , t h e n a n o t h e r l a n d s c a p e m u s t be f o u n d that w i t h s o m e o n e ' s p e r m i s s i o n c a n s e r v e a s the v i e w .

4. T e l e v i s i e p r o g r a m m a T e l e v i s i e p r o g r a m m a ' s zijn o o k w e r k e n in d e zin v a n d e A u t e u r s w e t . V o o r h e t

4. Television program

o p n e m e n d a a r v a n v o o r e i g e n g e b r u i k geld t e e n u i t z o n d e r i n g in d e w e t , dat is t o e g e -

T e l e v i s i o n p r o g r a m s a r e a l s o w o r k s i n t h e s e n s e of t h e C o p y r i g h t L a w . T h e r e

s t a a n . M a a r v o o r o p n e m e n o m a n d e r e r e d e n e n e n u i t z e n d e n e n v e r t o n e n in het o p e n -

is a n e x c e p t i o n in t h e l a w w h i c h a l l o w s r e c o r d i n g t h e m f o r o n e ' s o w n u s e , a n d t h a t is a l l o w e d . B u t f o r r e c o r d i n g t h e m f o r a n y o t h e r r e a s o n , a n d b r o a d c a s t i n g a n d s h o w i n g t h e m p u b l i c l y , a c o p y r i g h t p e r m i s s i o n is n e c e s s a r y . T h e r e are i n s t a n c e s w h e r e d u r i n g a t e l e v i s i o n p r o g r a m i m a g e s are b r o a d c a s t in w h i c h n o c o p y r i g h t e x i s t s . T h e s e c o u l d b e i n c l u d e d in t h i s c o m p o s i t i o n w i t h o u t permission. In t h i s c a s e , it is a c t u a l l y m o r e o b v i o u s t h a t a r a t h e r r a n d o m p i c t u r e h a s b e e n

baar is w e e r a u t e u r s r e c h t e l i j k e t o e s t e m m i n g n o d i g . H e t kan zijn dat in e e n t e l e v i s i e p r o g r a m m a b e e l d e n w o r d e n u i t g e z o n d e n w a a r o p g e e n a u t e u r s r e c h t rust. Die k u n n e n z o n d e r t o e s t e m m i n g in d e z e c o m p o s i t i e w o r d e n opgenomen. W a t in dit g e v a l t r o u w e n s m e e r v o o r d e h a n d ligt is dat e r e e n vrij w i l l e k e u r i g plaatje in het t e l e v i s i e s c h e r m is g e m a n i p u l e e r d . D a n geldt w e e r h e t z e l f d e : rust e r a u t e u r s r e c h t o p ? , bij w i e o e r u s t d a t ? , is er t o e s t e m m i n g v o o r dit g e b r u i k ?

m a n i p u l a t e d in t h e t e l e v i s i o n s c r e e n . W e a r e b a c k t o t h e s a m e q u e s t i o n : is t h e r e c o p y r i g h t in it? w h o h o l d s it? is t h e r e p e r m i s s i o n f o r t h i s u s e ?

5. T e l e v i s i e t o e s t e l H e t uiterlijk v a n p r o d u k t e n kan w o r d e n b e s c h e r m d t e g e n n a b o o t s i n g e t c . o p ver-

5. T e l e v i s i o n set T h e a p p e a r a n c e o f p r o d u c t s c a n b e p r o t e c t e d a g a i n s t c o p y i n g , e t c , in v a r i o u s

s c h i l l e n d e m a n i e r e n . H i e r is v a n b e l a n g d e A u t e u r s w e t . H e t a u t e u r s r e c h t b e t r e f t e e n " w e r k " m e t e e n o r i g i n e e l karakter dat h e t p e r s o o n l i j k s t e m p e l v a n d e m a k e r draagt;

w a y s . H e r e o u r i n t e r e s t is i n c o p y r i g h t . C o p y r i g h t i n v o l v e s a ' w o r k ' w i t h a n

het b e s c h e r m t o o k w e r k e n v a n t o e g e p a s t e k u n s t e n w a t g e n o e m d w o r d t ' t e k e n i n g e n

o r i g i n a l c h a r a c t e r , t h a t b e a r s , s o t o s p e a k , t h e p e r s o n a l s t a m p o f t h e a u t h o r ; it

e n m o d e l l e n v a n n i j v e r h e i d ' , dat w i l z e g g e n h e t uiterlijk v a n p r o d u k t e n m e t e e n

a l s o p r o t e c t s w o r k s in t h e a p p l i e d a r t s a n d w h a t a r e c a l l e d ' t e c h n i c a l d r a w i n g s

gebruiksfunktie, waarbij met tekeningen w o r d t b e d o e l d ' d e s s i n s ' .

a n d m o d e l s ' , t h a t is t o s a y , t h e a p p e a r a n c e o f c o n s u m e r p r o d u c t s , f o r w h i c h t h e d r a w i n g s w e re intended as 'dessins'. T h u s , it c o u l d b e t h a t t h e r e is a c o p y r i g h t in t h i s t e l e v i s i o n s e t . If t h e

H e t k a n d u s zijn dat op dit t e l e v i s i e t o e s t e l a u t e u r s r e c h t rust. Z o u het w e e r g e v e n v a n dit g e b r u i k s v o o r w e r p z o n d e r a u t e u r s r e c h t e l i j k e t o e s t e m m i n g zijn g e b e u r d , d a n is er s p r a k e v a n e e n inbreuk o p a u t e u r s r e c h t . Z o u d e z e ter b e o o r d e l i n g v a n d e r e c h t e r

r e p r o d u c t i o n of t h i s c o n s u m e r p r o d u c t o c c u r r e d w i t h o u t c o p y r i g h t p e r m i s s i o n ,

k o m e n , d a n w o r d t d e inbreuk m e t b e t r e k k i n g tot h e t r e c h t a a n g a a n d e dit i n d u s t r i ĂŤ l e

o n e c o u l d s a y t h e r e h a d b e e n a v i o l a t i o n o f c o p y r i g h t . Y e t , if t h i s w o u l d c o m e

p r o d u k t w a a r s c h i j n l i j k toch niet o n r e c h t m a t i g g e a c h t . M e t het a f b e e l d e n v a n bij v o o r -

b e f o r e a j u d g e , the v i o l a t i o n w i t h r e s p e c t to the right as r e g a r d s this i n d u s t r i a l

b e e l d a u t o ' s o n t s t a a n ook nooit p r o b l e m e n . D e r e c h t e n o p d e v o r m g e v i n g v a n d e

p r o d u c t w o u l d a p p a r e n t l y not b e c o n s i d e r e d i l l e g a l . F o r i n s t a n c e , n o p r o b l e m

a u t o ' s b e r u s t e n bij d e a u t o f a b r i k a n t e n e n d i e h e b b e n e r g e e n b e l a n g bij o p te t r e d e n

e v e r a r i s e s w i t h t h e d e p i c t i o n of a u t o m o b i l e s . T h e r i g h t s f o r t h e d e s i g n o f c a r s

t e g e n het t o n e n (dat is j u ' i d i s c h g e s p r o k e n : v e r v e e l v o u d i g e n e n o p e n b a a r m a k e n ) v a n

r e s i d e w i t h t h e a u t o m a n u f a c t u r e r , b u t t h e y h a v e n o i n t e r e s t in t a k i n g a c t i o n

h u n a u t o ' s , in f i l m bij v o o ' b e e l d of in t e l e v i s i e p r o g r a m m a ' s . I n t e g e n d e e l , dat is f r e e

a g a i n s t s h o w i n g (in l e g a l t e r m s , t h a t is r e p r o d u c t i o n a n d p u b l i c a t i o n ) t h e i r a u t o s ,

publicity. V a n i n b r e u k o p nun r e c h t is g e e n s p r a k e o m d a t zij t o e s t e m m e n . D e fabri-

f o r i n s t a n c e in a f i l m o r o n a t e l e v i s i o n p r o g r a m . O n t h e c o n t r a r y , t h a t is f r e e

k a n t e n z u l l e n z i c h w Ă¨ l o p het r e c h t b e r o e p e n als e e n a n d e r z o n d e r h u n t o e s t e m m i n g

p u b l i c i t y . O n e c a n n o t s a y t h e r e is a v i o l a t i o n o f c o p y r i g h t , b e c a u s e t h e y c o n s e n t .

d e z e l f d e m o d e l l e n gaat p r o d u c e r e n .

H o w e v e r , t h e m a n u f a c t u r e r s w i l l c e r t a i n l y t a k e r e c o u r s e t o l a w if s o m e o n e e l s e b e g i n s to p r o d u c e the s a m e m o d e l s w i t h o u t p e r m i s s i o n .

6. S i g a r e t t e n p a k j e Er ligt e e n pakje s i g a r e t t e n o p het t r a n s p a r a n t e t a f e l b l a d . E e n b e k e n d m e r k . N u

6. C i g a r e t t e p a c k

kan h e t i n g e w i k k e l d w o r d e n . O p het pakje, z o a l s h e t er uitziet, rust a u t e u r s r e c h t . H e t

A p a c k o f c i g a r e t t e s l i e s o n t h e t r a n s p a r e n t t a b l e t o p . It is a r e c o g n i z e d b r a n d .

is i m m e r s o n t w o r p e n . M a a r hier k o m t o o k m e r k e n r e c h t a a n t e p a s . H e t kan zijn dat d e

Rob Perrée Rob Perrée is an art critic and freelance curator from Amsterdam.

Rob Perrée is kunstcriticus en free-lance curator te Amsterdam

C r a i g

The

H i c k m a n

with

the Craig H i c k m a n . De computer met het menselijke ge zicht.

W Miflwaie rn:«s « m ü f Suhüinnp lm I».-IIIIÏ

I.I

I niimCt' \y^icrii Tmnwri m iiajuiii|i mrany lupii lollimup l-iillowup'. lo arlk'lcs iit uencral

" T h e s e w o r d s are here only for the purpose of improving the over-all look

'These words are here only for the l-olh n,-w :.rVT r.M. r.1 all il.H-.OTl v.lncli.leliuion. an-Juu-cliin: astru AMipnamv....taUo

maii Pioix^cil n>-« iiuii;niM«wk MjiiilaiJ> mai

'>>W -

of the page. This text is only here for

purpose of improving the over-all look of the page. These text is only here for

decorative p u r p o s e s . You may as w e l l

decorative purposes. You may as well go

go back to w h a t e v e r you w e r e doing

back to whatever you were doing before

before you started reading this text. This text has no meaning. T h e s e w o r d s are pointless..."

i "-pi-

•

'*""

Craig Hickman Key Cliché: Every picture tells a story uit/from: 'Stgnal to Noise', 1988

It is n o t t h e i n t e n t i o n t h a t t h e r e a d e r a p p l y t h e s e n i h i l i s t i c w o r d s t o t h e present text, a n d s u b s e q u e n t l y a i m l e s s l y leaf t h r o u g h the f o l l o w i n g

article.

you started reading this text. This text has no meaning. These words are pointless (...)."

H e t is n i e t d e b e d o e l i n g d a t d e l e z e r d e z e n i h i l i s t i s c h k l i n k e n d e w o o r d e n b e t r e k t o p d e o n d e r h a v i g e t e k s t e n v e r v o l g e n s s p o o r s l a g s d o o r b l a d e r t naar het

I have n o w e i g h t y objections to putting t h i n g s into perspective, but I don't

v o l g e n d e a r t i k e l . Ik h e b g e e n z w a a r w e g e n d e b e z w a r e n t e g e n r e l a t i v e r i n g , m a a r

w a n t t o g i v e a w a y t h e v i c t o r y in a d v a n c e . T h e q u o t e c o m e s f r o m t h e b o o k l e t

ik w i l d e b e t r e k k e l i j k h e i d n i e t bij v o o r b a a t d e o v e r w i n n i n g g u n n e n .

Dry Reading.

Through

Tough Though

Thorough

Thought ( 1 9 9 1 ) b y t h e

H e t a a n g e h a a l d e c i t a a t is a f k o m s t i g uit h e t b o e k j e Dry Reading.

A m e r i c a n a r t i s t C r a i g H i c k m a n . It i s e x e m p l a r y , o r t o a g r e a t d e g r e e characteristic, of his notable, but here s c a r c e l y n o t e d w o r k . T h e w o r d s

Through

Tough Though Thorough Thought ( 1 9 9 1 ) v a n d e A m e r i k a a n s e k u n s t e n a a r C r a i g form

H i c k m a n . H e t i s e x e m p l a r i s c h e n in h o g e m a t e k a r a k t e r i s t i e k v o o r zijn o p m e r k e -

t h e b e g i n n i n g of o n e o u t of h u n d r e d s of c o m p a r a b l e l i n e s of p a g e - f i l l e r ,

lijke, m a a r h i e r n o g n a u w e l i j k s o p g e m e r k t e w e r k . D e w o o r d e n v o r m e n h e t b e g i n

w h i c h a r e b r o k e n in t h e m i d d l e of t h e t w o p a g e s t h e y c o v e r b y f o u r

v a n e e n uit h o n d e r d e n v e r g e l i j k b a r e z i n n e n b e s t a a n d e b l a d v u l l i n g , d i e o v e r h e t

d i g i t a l i z e d , p h o t o g r a p h i c s e l f - p o r t r a i t s . T h e f i r s t is n o r m a l , t h e s e c o n d h a s

m i d d e n v a n d e t w e e p a g i n a ' s d i e hij b e s l a a t w o r d t o n d e r b r o k e n d o o r v i e r g e d i g i -

an e n l a r g e d m o u t h , t h e third a t h i c k e n e d n o s e , a n d t h e last d i s t o r t e d c o w -

taliseerde, fotografische zelfportretten. Het eerste normaal, het t w e e d e m e t e e n

v e r g r o t e m o n d , het d e r d e m e t e e n a a n g e d i k t e n e u s e n het laatste m e t ver-

e y e s . A t t h e e n d of t h e s e c o n d p a g e t h e text s t o p s in t h e m i d d l e of a

t e k e n d e k o e i e o g e n . A a n h e t e i n d e v a n d e t w e e d e p a g i n a s t o p t d e t e k s t in h e t

s e n t e n c e : " T h i s text is o n l y here...". T h e f o l l o w i n g p a g e h a s a n entirely

m i d d e n v a n e e n zin: " T h i s text is only h e r e . . . " . D e v o l g e n d e bladzijde heeft e e n

different a p p e a r a n c e a n d a different 'content'. T h e sentence remain s

o n v e r g e l i j k b a r e a a n b l i k e n e e n a n d e r e ' i n h o u d ' . D e z i n blijft in h e t l u c h t l e d i g e

h a n g i n g i n m i d - a i r . T h e a r t i s t d o e s n o t f i n d it n e c e s s a r y t h a t y o u r e a d h i s

h a n g e n . Hij b e h o e f t g e e n v o l t o o i i n g . D e k u n s t e n a a r v i n d t h e t n i e t n o d i g d a t je zijn

w o r k , i n t h e w a y y o u w o u l d r e a d a n o v e l o r a n a r t i c l e f r o m t h e New

w e r k l e e s t , z o a l s je e e n r o m a n l e e s t o f e e n a r t i k e l uit d e New

Times.

York Times.

York

Afscheid van de uniciteit

Leave of

Craig H i c k m a n doceert computer graphics, fotografie e n o n t w e r p e n a a n d e

C r a i g H i c k m a n t e a c h e s c o m p u t e r g r a p h i c s , p h o t o g r a p h y a n d d e s i g n at

uniqueness

U n i v e r s i t e i t v a n O r e g o n i n E u g e n e . M a a r hij i s v o o r a l a c t i e f a l s k u n s t e n a a r . Z i j n

the U n i v e r s i t y of O r e g o n in E u g e n e . B u t h e is p r i n c i p a l l y a c t i v e a s a n artist.

v o o r n a a m s t e m e d i u m is d e c o m p u t e r . Zijn f o t o w e r k e n w o r d e n erin o p g e s l a g e n

H i s p r i m a r y m e d i u m is t h e c o m p u t e r . H i s p h o t o w o r k s a r e s t o r e d i n its

e n z e w o r d e n e r d o o r g e m a n i p u l e e r d (of g e d i g i t a l i s e e r d ) , zij n b o e k e n v i n d e n e r

m e m o r y a n d t h e y a r e m a n i p u l a t e d ( o r d i g i t a l i z e d ) b y it; h i s b o o k s i s s u e f o r t h

h u n o o r s p r o n g ( d e s k t o p ) e n z i j n s o f t w a r e o n t l e e n t e r zijn b e s t a a n s r e c h t a a n .

f r o m it ( d e s k t o p p u b l i s h i n g ) , a n d h i s s o f t w a r e g i v e s it i t s r a i s o n d ' ê t r e . B y

D o o r b i j n a u i t s l u i t e n d g e b r u i k t e m a k e n v a n d i g i t a l e t e c h n i e k e n n e e m t hij r e s o -

m a k i n g nearly exclusive u s eof digital technique s he resolutely takes leave

luut a f s c h e i d v a n d e uniciteit a l s artistiek (en vaak o o k w e t e n s c h a p p e l i j k ) k w a l i -

of u n i q u e n e s s a s a criterion of artistic (or a c a d e m i e ) q u a l i t y : "...in

t e i t s c r i t e r i u m . "(...) i n t h e o r y " [ k a n zijn w e r k l " b e s e n t t o a n y o n e i n t h e w o r l d

his w o r k c a n " b e s e n t t o a n y o n e in t h e w o r l d o v e r t h e t e l e p h o n e w i t h a

over the telephone with a m o d e m . "

modem."

K o p i e ë n o n d e r s c h e i d e n z i c h v a n h et origi-

theory"

Copies of t h e m are distinguished f r o m the original only a s the

n e e l z o a l s h e t e e r s t e b o e k d a t v a n d e p e r s rol v e r s c h i l t v a n h e t h o n d e r d s t e , z o a l s

first b o o k that rolls f r o m t h e p r e s s differs f r o m t h e h u n d r e d t h , or t h e o r i g i n a l

het origineel v a n e e n s p e e l f i l m afwijkt v a n d e k o p i e ë n d i e er o v e r d e hele w e r e l d

print of a film differs f r o m the c o p i e s that a r e s h o w n all o v e r the w o r l d . T h e

van w o r d e n v e r t o o n d . D e lezer of kijker ziet g e e n v e r s c h i l , o m d a t h e t e r , n o r m a a l

reader or v i e w e r sees no difference, because, to all intents a n d p u r p o s e s ,

g e s p r o k e n , niet is. H e t aura v a n h e t hier e n h e t n u , v a n d e e c h t h e i d w o r d t defini-

t h e r e is n o n e . T h e a u r a of t h e h e r e a n d n o w , of a u t h e n t i c i t y , is d e f i n i t e l y s e t

t i e f b i j g e z e t . D a a r m e e v e r l i e s t o o k h e t b e g r i p k u n s t e n a a r zijn t r a d i t i o n e l e c o n n o -

a s i d e . W i t h that, t h e c o n c e p t of t h e artist l o s e s its traditional c o n n o t a t i o n . H e

t a t i e . Hij i s n i e t m e e r d e m a g i ë r d i e ' d e h a n d h e e f t i n zijn w e r k ' , m a a r hij i s v e e l -

is n o l o n g e r t h e m a g i c i a n w h o " h a s a h a n d i n h i s w o r k " , b u t h e i s m u c h

e e r e e n u i t g e v e r , d i e zijn i d e e ë n in e e n d i s t r i b u e e r b a r e v o r m g i e t . O p d e z e

m o r e t h e p u b l i s h e r w h o c a s t s h i s i d e a s i n a f o r m f o r d i s t r i b u t i o n . In d o i n g

m a n i e r s t o o t hij t e v e n s d e t r a d i t i o n e l e u i t g e v e r h e t b r o o d uit d e m o n d , w a n t hij

this, he also snatches the bread out of the m o u t h s of traditional

h e e f t h e m n i e t m e e r n o d i g o m zijn w o o r d e n e n b e e l d e n t e z e t t e n o f a n d e r s z i n s

because he no longer needs them to typeset or otherwise reproduce his

te r e p r o d u c e r e n . D e c o m p u t e r v e r s c h a f t h e m d i e m o g e l i j k h e d e n zelf. " W h e r e a s

w o r d s . T h e c o m p u t e r offers h i m this potential himself. " W h e r e a s a

publishers,

a relatively s m a l l n u m b e r of (publishers) h a v e a great d e a l of c o n t r o l o v e r t h e

relatively small n u m b e r of [publishers] have a great deal of control over the

w o r k w e s e e today, d e s k t o p p u b l i s h i n g will r e d u c e p u b l i s h e r s ' i n f l u e n c e a s their

work w e s e e today, desktop publishing will reduce publishers' influence a s

financial support b e c o m e s less c r u c i a l . "

their financial support b e c o m e s less c r u c i a l . "

H o e w e l hij d e r e p r o d u k t i e m o g e l i j k h e d e n v a n h e t m e d i u m o n g e t w i j f e l d a l s

A l t h o u g h he undoubtedly considers the reproduction possibilities of the

e e n b e l a n g r i j k e k w a l i t e i t b e s c h o u w t , d e n k ik t o c h d a t H i c k m a n n i e t a l l e e n

m e d i u m a s a n i m p o r t a n t quality, I still think that H i c k m a n d i d n o t c h o o s e t h e

d a a r o m d e c o m p u t e r t o t zijn u i t d r u k k i n g s m i d d e l h e e f t g e k o z e n . Z i j n b o e k j e s zijn

c o m p u t e r a s his m e a n s of e x p r e s s i o n for that r e a s o n alone. T o be sure,

w e l i s w a a r v i a g e a v a n c e e r d e s o f t - e n h a r d w a r e t o t s t a n d g e k o m e n , m a a r z e zijn

while his booklets have been created through advanced hard- a n d software,

d a a r n a ' g e w o o n ' i n e e n o p l a g e v a n 1 0 0 0 g e d r u k t bij d e d r u k k e r i j v a n zijn w e r k -

after that t h e y a r e p r i n t e d in t h e n o r m a l f a s h i o n in é d i t i o n s o f 1000 in h i s

g e v e r . E n h o e w e l zijn f o t o w e r k e n z o n d e r d e b e s c h i k b a r e e l e c t r o n i k a n o o i t d e

e m p l o y e r ' s p r i n t s h o p . It i s t r u e t h a t w i t h o u t t h e a v a i l a b l e e l e c t r o n i c s h i s

beeldkwaliteit z o u d e n bezitten die ze nu h e b b e n , w e e r h o u d t dat h e m er niet van

photoworks w o u l d never possess the i m a g e quality they n o w have, but that

z e s l e c h t s i n b e p e r k t e o p l a g e uit t e b r e n g e n .

d o e s n o t restrain h i m f r o m o n l y b r i n g i n g t h e m o u t in l i m i t e d é d i t i o n s .

V o o r H i c k m a n i s zijn M a c i n t o s h g e e n " r o m a n t i s c h e v l u c h t uit d e w e r k e l i j k h e i d in d e v i r t u a l i t e i t " , z o a l s h e t t i j d s c h r i f t MacWorld

Nor, f o r H i c k m a n , is his M a c i n t o s h " a r o m a n t i c flight o u t of reality into

zijn e i g e n p r o d u k t e e n s i n r e c l a -

v i r t u a l i t y " , a s t h e s a l e s l a n g u a g e o f MacWorld

m a g a z i n e o n c e tried to shill

metaal aan d e m a n probeerde te brengen. A a n het o m g e k e e r d e , " H e t verlangen

its o w n p r o d u c t t o t h e p u b l i c . H e g i v e s e q u a l l y little c r e d i t t o t h e c o n t r a r y

n a a r d e r e a l i t e i t ligt in e l k e s i m u l a t i e b e s l o t e n " , z o a l s d e D u i t s e k u n s t f i l o s o o f

f o r m u l a t i o n , " T h e d e s i r e f o r reality lies e n c l o s e d in e v e r y s i m u l a t i o n , " a s t h e

F l o r i a n R ö t z e r h e t e e n s v e r w o o r d d e , h e c h t hij e v e n m i n v e e l w a a r d e . D e k u n s t e -

G e r m a n p h i l o s o p h e r o f a r t F l o r i a n R ö t z e r o n c e p u t it. T h e a r t i s t e x p l o i t s t h e

naar buit d e b e e l d g e n e r e r e n d e e n - m a n i p u l e r e n d e m o g e l i j k h e d e n v a n h e t

i m a g e generating a n d i m a g e manipulating potential of the m e d i u m to an

m e d i u m u i t e r s t m i n i m a a l uit. Hij h e e f t g e e n b e h o e f t e n i e u w e w e r e l d e n t e

e x t r e m e l y s m a l l d e g r e e . H e h a s n o n e e d to create n e w w o r l d s that, a l t h o u g h

c r e ë r e n d i e z i c h , al v o o r t b o u w e n d o p d e b e s t a a n d e , w e n s e n t e v e r l i e z e n i n h e t

t h e y a r e p r o j e c t e d f o r w a r d f r o m w h a t n o w e x i s t s , w i s h t o l o s e t h e m s e l v e s in

fictieve. V o o r h e m ook gee n fantasiewerelden die w e e r doen terugverlangen

the fictional. N o t for h i m either a r e the fantasy w o r l d s that m a k e o n e f o n d l y

n a a r d i e e e n s v e r m a l e d i j d e r e a l i t e i t , " z o a l s m e n v a n u i t d e d o n k e r e b i o s c o o p in

recall the o n c e c u r s e d reality, " a s p e o p l e step into the bright daylight f r o m a

het heldere daglicht s t a p t . "

dark c i n e m a . "

Feilbaarheid van het systeem

Fallibility of the m e d i u m

H i c k m a n i s e v e n m i n e e n s c h i l d e r d i e zijn c o m p u t e r s c h e r m g e b r u i k t a l s e e n

H i c k m a n a l s o is not a painter w h o u s e s h i s c o m p u t e r s c r e e n a s a sort of

s o o r t s c h e t s b o e k , w a a r i n hij vrijelijk e n e e n v o u d i g k a n e x p e r i m e n t e r e n m e t

sketchbook, o n w h i c h he c a n freely a n d s i m p l y experiment with colours,

kleuren, v o r m e n e n v e r h o u d i n g e n . D e A m e r i k a a n gaat d a a r e n t e g e n e e r d e r c o n -

shapes a n d relationships. O n the contrary, the A m e r i c a n deals with the

c e p t u e e l m e t h e t m e d i u m o m . Hij i s , z e g t h i j , g e f a s c i n e e r d d o o r t e c h n i s c h e o f

m e d i u m m u c h m o r e conceptually . He is, he s a y s , f a s c i n a t ed b y technical

w e t e n s c h a p p e l i j k e r a p p o r t e n . N i e t v a n w e g e d e i n h o u d , w a n t v a a k b e g r i j p t hij

and

h e l e m a a l n i e t w a a r z e o v e r g a a n , m a a r v a n w e g e h e t uiterlijk, v a n w e g e h u n m e r k -

nothing of what they are about - but b e c a u s e of their a p p e a r a n c e , b e c a u s e

waardige bladspiegel, waarin blokken tekst w o r d e n afgewisseld m e t statistieken,

of their r e m a r k a b l e p a g e d e s i g n , in w h i c h b l o c k s of text a r e i n t e r s p e r s e d

t e k e n i n g e n e n f o t o ' s . D e m a n i e r w a a r o p die zich tot elkaar v e r h o u d e n , d e wijze

w i t h statistics, d r a w i n g s a n d p h o t o s . T h e w a y in w h i c h t h e se relate to e a c h

scientific reports - not for their content, b e c a u s e he often

understands

w a a r o p z e - niet g e h i n d e r d d o o r d e i n h o u d - e e n b e e l d e n d l e v e n l e i d e n , d a t

other, t h e w a y in w h i c h they , u n h i n d e r e d b y c o n t e n t , l e a d a n e x p r e s s i v e life:

h o u d t h e m b e z i g . D a a r v o o r h e e f t hij h e t v o l l e d i g e e l e k t r o n i s c h e a r s e n a a l niet

that is w h a t o c c u p i e s h i m .

n o d i g . S t e r k e r n o g , s o m m i g e p a g i n a ' s uit z i jn b o e k w e r k j e s zijn a l l e r m i n s t

For that, he h a s n o n e e d f o r t h e full electronic a r s e n a l . S t r o n g e r yet,

b e w i j z e n v a n d e c a p a c i t e i t e n v a n h e t m e d i u m , h e t zijn e e r d e r p r o e v e n v a n d e

s o m e pages from his booklets are anything but evidence for the capacities

f e i l b a a r h e i d e r v a n . E l k e c o m p u t e r g e b r u i k e r m a a k t w e l e e n s m e e d a t hij o p e e n

o f t h e m e d i u m , b u t r a t h e r p r o o f s o f i t s f a l l i b i l i t y . It h a p p e n s t o e v e r y

v e r k e e r d e toets drukt e n dat het s c h e r m zich o p e e n s vult m e t a b r a c a d a b r a -

c o m p u t e r user o c c a s i o n a l l y : he p r e s s e s t h e w r o n g k e y a n d t h e s c r e e n fills

t e k e n s , e e n r a t j e t o e v a n l e t t e r s e n c i j f e r s d i e n i e t t a l e n n a a r b e t e k e n i s . In

w i t h a b r a c a d a b r a s i g n s , a h o t c h p o t c h of letters a n d n u m b e r s that s h o w n o

H i c k m a n s w e r k k o m e n z e h e r h a a l d e l i j k v o o r , o m d a t hij w a a r d e h e c h t a a n d a t

interest in m e a n i n g . W e repeatedly encounter this in H i c k m a n ' s work,

r e s u l t a a t v a n h e t t o e v a l , o m d a t hij d e r g e l i j k e b e e l d e n b e s c h o u w t a l s d e v i s u a l i s e -

because h e attachés value to the results of c h a n g e , b e c a u s e he consider s

ring v a n het o n d e r b e w u s t z i j n v a n d e c o m p u t e r . O v e r i g e n s v e r s c h i l l e n d e z e toe-

such i m a g e s a s the visualization of a c o m p u t e r ' s u n c o n s c i o u s . Otherwise,

v a l s b e e l d e n a m p e r v a n d e b l a d z i j d e n d i e hij w e l b e w u s t m e t w o o r d e n o f z i n n e n

t h e s e c h a n c e i m a g e s d i f f e r little f r o m p a g e s t h a t h e , w i t h a l l d e l i b e r a t i o n ,

h e e f t g e v u l d . D a a r i n g a a t h e t h e m e v e n m i n o m g o e d l o p e n d e , i n h o u d e l i j k e tek-

h a s f i l l e d w i t h w o r d s o r s e n t e n c e s . In t h e m , h e p l a y s w i t h w o r d s o r l e t t e r s :

s t e n . Hij s p e e l t e r i n m e t l e t t e r s e n w o o r d e n : b i j v o o r b e e l d e e n b l a d z i j d e v o l

for i n s t a n c e , a p a g e will b e filled w i t h w o r d s w h i c h b e g i n w i t h t h e letter " b " ,

w o o r d e n d i e b e g i n n e n m e t e e n B, of é é n g e v u l d m e t v a r i a n t e n o p h e t w o o r d

or filled w i t h variants of the w o r d "text", o r a p a g e will b e a b s o l u t e l y black

T e x t , o f e e n p a g i n a d i e z w a r t z i e t v a n d e c i j f e r s e t c . S o m s z e t hij e r v o e t n o t e n

VERVOLG OP PAGINA 28

w i t h n u m b e r s . S o m e t i m e s h e w i l l p u t a f o o t n o t e u n d e r it, w h i c h

looks

C0NTINUED ON PAGE 28

Thinking 9444 5433 1695 8199 6810 5249 8762 9300 7530 8863 9881 4419 9241 3484 6500 8820 5377 6069

8249 4132 3272 526 4959 4452 4314 5593 377 5336 4139 6431 990 3452 3932 1050 3126 5986 831 4790 4270 7479 8900 5111 9358 7004 1399 3595 6175 9533 2816 9095 359 6349 4546 367 2325 5311 7644 29 9816 4040 435 8583 5418 6774 1404 8768 8591 781 9561 5619 3835 9261 6273 5279 7169 522 2523 92 4972 4548 8674 2078 4008 4760 4805 412 1 639 7654 7242 3597 2018 1 406 2182 3396 7378 8389 7945 5475 5380 4263 6366 3429 9576 7972 1280 7439 368 2832 9999 9423 4954 6901 7181 5869 7252 7026 9100 6454 3546 6626 9385 2141 2 6954 3572 6304 8529 9030 3923 7775 6579 3755 1860 7138 3593 4413 2120 3893 254 4880 5900 7923 4022 8774 2567 5317 6459 2160 5430 1 025 6076 5333 6120 8291 1736 808 4800 2149 1 658 6467 4999 2850 8425 2115 2449 4853 3243 952 2863 8744 4617 5141 1487 7944 5130 9255 3314 890 9577 7578 4705 6132 8105 3468 9356 4217 3689 5828 3278 7545 8421 4265 4415 8986 440 1074 5495 1625 4433 493 8338 313 2003 9954 8245 7737 2540 1180 9129 8286 5299 3816 4075 1262 747 9024 7537 7665 2955 380 195 5728 4138 8753 4696 9723 9201 4168 7759 9024 4350 7518 5356 8874 5946 4755 8220 8574 5670 9665 563 5935 9877 6213 1624 7031 211 3395 6450 3884 4198 8360 1981 5746 3501 4008 996 2955 2790 8015 9317 4103 5105 6286 342 7276 6164 7776 7469 2676 2765 4518 5817 7160 4974 5461 7849 1738 7655 5347 7333 4662 7584 2387 9490 828 3205 8822 5673 6840 9875 8747 1337 4840 4712 6781 318 4444 877 7579 1534 5089 5956 983 5326 4909 4033 1079 6577 6064 452 7916 7115 4470 9853 2296 9466 4338 1359 4897 225 1690 955 6102 8170 9081 6190 841 8771 904 8385 6391 5699 5047 1561 1834 319 1222 3736 5715 2048 1560 310 7902 3290 4206 525 3550 9937 2729 7585 8241 7259 9855 6403 1223 8353 8460 5485 7259 9965 1059 1939 4073 7410 8389 9823 1089 133 4901 805 199 3601 5637 7525 3897 326 1054 7739 627 9904 2460 1675 7715 6926 7641 9985 8799 9306 7007 2172 6522 5488 4588 3221 3827 7515 6220 6435 2341 9221 4432 927 6216 3503 4936 1937 7894 9775 223 1316 7326 6878 1011 2309 3118 2956 6325 9186 7650 1083 2157 3420 7187 6707 9512 911 5668 7182 4967 2592 7004 1365 2741 6375 5694 3797 7291 3483 8670 7965 6103 4742 7449 9318 9161 7167 9529 9584 3010 4549 2551 3111 2041 9050 3415 7062 3619 343 1713 6791 39 4485 2125 6990 4214 2700 3395 7145 3518

6390 9376 1565 4065 3642 8708 5413 9786 576 246 2690 6953 9516 4399 9874 2362 4604 7759 3720 5380 4927 6862 7212 952 8576 1160 8811 6208 3528 8406 749 1304 7741 8522 7843 4393 7818 96 3538 3163 3839 7584 5313 1686 6099 6625 2785 7384 7884 9506 2511 3484 9996 2304 541 2213 5343 4796 7747 5903 5220 61 3127 9617 1656 1343 0 7165 7 7 0 6 1 1 0 1 0 3 2 9359 9565 5131 1384 4917 711 2197 8974 7961 8302 7594 4341 9867 3272 8548 9719 8144 2637 6715 8665 3369 5058 1891 3894 383 8105 2997 8151 6770 3600 85531174 859 6035 3079 7817 4078 2373 7254 7286 3221 9514 3596 827 4173 9046 6685 9858 8217 4171 6345 1211 8946 9818 4718 6650 2532 2176 7747 7012 541 813 2715 3221 1399 7848 9733 1842 6395 9552 5064 6185 3830 6380 4842 9702 36 965 7924 3452 2718 7293 4252 7201 4986 7691 8294 1549 1438 3276 898 6172 7466 6319 5151 2754 6648 4350 4554 6734 9087 4904 6489 6368 6029 4536 3078 8380 8672 6253 6988 9787 2313 7194 912 4228 4868 7033 8957 6374 6141 4918 173 3114 8798 9974 9368 9596 7575 4422 9200 5674 6559 4849 2604 4086 7282 7927 3900 56 6192 5900 6947 9282 6525 8567 3741 6523 48 8012 5370 5571 9697 8192 2783 634 5322 7889 7906 2628 38 6035 6133 7841 8459 8834 8036 60361082 6143 722 3652 4938 7558 7373 5079 6023 5500 6039 8304 8006 697 6578 2483 9958 3559 6556 5180 9830 2950 1340 2702 1049 1609 9745 5347 2950 7498 7601 5691 3066 3586 2469 2555 452 998 3989 4207 8438 9593 56071569 5282 8625 6316 7978 3047 9693 4362 7639 8141 7187 9075 8626 7285 2162 3615 465 24 5197 2736 5916 1702 8442 4201 3575 4984 350 5844 1879 1748 4067 7356 9165 6487 2495 6286 8117 3948 1295 6606 8918 726 2585 6404 6571 1118

9352 3058 9308 8708 4446 4869 3319 3538 5937 7892 2566 4876 1960 7346 4122 4188 2335 3528 6538 9717 8186 5271 5724 8137 3096 1433 3036 27 3255 2254 4203 504 8369 7105 3232 1495 9744 6868 2084 2552 9573 3726 3642 1217 4 8 9 9 3 0 5 3 972 108 7041 5041 4826 1748 4357 3758 6724 3795 5899 1024 7657 3726 994 886 9653 2162 4096 5919 4894 5979 8628 9956 7066 9455 94 2512 3394 7442 3300 4001 2584 2445 571 7187 8507 8380 5511 4927 998 7406 70 1378 1290 9530 7337 686 6071 5460 9341 7258 890 4822 6430 5045 5834 5638 7651 7726 7508 4890 9461 6726 5694 4342 4889 4921 6810 988 1179 1604 7915 115 7144 7125 3937 1792 5316 591 6479 5370 4436 45 3585 2914 5620 1323 152 1227 7663 9520 3310 8003 910 6371 5019 384 9106 7554 7057 5025 995 8395 287 5560 62 7033 737 9218 6552 9577 3311 2706 632 3304 5976 127 1826 7912 1199 1547 2298 3807 4849 7126 9165 1318 2420 3495 5871 2484 3229 7033 2256 7525 244 4142 6 4 9 8 1 5 8 7 367 652 7795 283 8220 6487 2845 19 3020 6228 1747 798 6542 2504 5164 3702 9510 7753 7585 323 6504 8154 3832 3504 681 6126 4009 7525 3027 2792 53 6203 50 8337 6178 1994 5109 6164 7835 4247 7642 9297 2277 9103 8847 3920 3089 2636 3014 175 5612 2659 9488 8402 4126 5936 840 7762 1105 6514 3727 5184 33721291 3635 5934 4701 2474 7535 7358 4738 5913 6932 3023 2985 439 9269 1535 4651 8859 4040 9533 8819 3021 4754 7477 7673 6442 9887 9469 9901 8755 435 2332 8818 6369 3910 696 9733 1

5625 6112 2148 5097 8397 1792 1675 6776 5908 428 3888 8480 8617 1011 6371 6293 143 3741 1376 7888 8881 4344 3125 3307 2942 9077 1862 7648 2078 1489 7383 1982 3736 5932 9280 3103 9021 186 6884 5960 1455 1743 9173 3064 6530 9853 7416 4585 3622 1281 1272 9223 127 4938 4859 1029 2682 7371 8681 3749 723 7149 8178 9060 820 1123 6271 8532 508 9272 5462 3337 4092 3075 867 8303 7317 7559 7598 7490 2546 5379 1702 8687 9756 7691 9884 7517 5264 2433 8960 547 2489 7830 8211 5415 2757 8232 4080 2312 7521 3076 749 2859 8484 3512 3789 5469 9986 5339 1638 8323 573 1101 8849 8952 6146 166 9741 4844 8290 8494 8590 3307 5391 404 6328 5138 5933 7265 2418 2674 3511 4808 6871 427 1173 1257 6609 2120 8303 8726 1730 1444 361 9995 2896 8793 6615 9989 6283 7413 7926 2407 4722 9016 5106 9023 2310 1061 4852 3631 2879 63 2351 638 6435 8908 4807 48 3796 3333 5872 6306 8003 1656 3919 1717 2341 4244 2606 8205 433 5321 6173 7977 9502 9795 6283 7731 5729 58 7302 8711 9532 1907 9361 6910 4987 6146 795 637 5288 8837 1669 4150 2801 1041 8664 1752 3366 5633 9113 4203 1149 9782 1628 5498 8292 7385 9571 4337 7718 1821 9247 2268 8856 8568 285 4781 4590 3151 711 531 1047 4828 3571 425 8781 3722 1 068 51 5949 5177 336 3917 1 771 2584 5665 3545 4428 4669 7507 7720 7202 5354 9769 7659 2308 3031 3795 5801 6535 5 1 1 9 1 6 4 4 3600 7307 2532 9690 4023 6617 3381 1437 8642 9558 4435 8440 5721 2807 2998 3511 9376 8984 3474 8298 4822 5834 7561 7715 8466 581 7360 9338 3310 7521 6034 986 4945 7883 2739 7750 9870 7771 16 2726 5898 3146 6954 6122 9008 4225 6918 1 578 4926 3960 5594 1 613 2241 9267 4707 8443 2877 2673 8462 272 7052 5397 431 7121 752 1154 5101 4471 8555 8740 9898 8530 8552 8331 228 6530 5655 8874 9255 7404 4974 1755 3098 4479 4336 7976 3295 8142 5873 8477 9507 6053 4308 1055 6508 2284 8868 2290 3292 9146 9500 9860 1108 4784 1411 9872 1583 1391 6306 3309 9309 7621 9870 222 9481 2817 5276 4049 2895 3854 9591 7942 3689 5805 4449 3688 7508 1366 4984 6504 4429 3186 9159 1008 5706 8748 61 2307 5224 9094 7877 4007 242 4899 3275 5381 7943 2259 1370 8935 4548 2669 8453 5813 2795 7091 3683 7614 5510 3728 2600 5436 3130 1194 1055 5431 2577 7351 6315 6626 6689 5722 9081 2751 4086 6637 2599 4348 103 4765 4626 7694 7199 3462 56 6711 4580 7980 1231 9307 9670 8459 6653 5538 2322 1008 5251 8463 5619 706 8346 8057 4475 4457 6223 8138 9475 6917 9591 9794 6423 6080 4905 4443 2767 3616 9621 669 4082 7862 9118 295 3921 5050 1887 6344 9622 6109 693

Of the Great Red Spot

Variations On a Theme T h e s e w o r d s are h e re o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . T h i s t e x t is o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k to w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h i s text h a s n o m e a n i n g . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h i s t e x t i s o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . N o one w i l l e v e r c a r e w h a t this text says. T h e r e ' s n o point i n r e a d i n g this text. C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h i s text is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . T h i s t e x t h a s n o m e a n i n g . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h e s e w o r d s h a v e no artistic, s o c i a l , or p o l i t i c a l p u r p o s e . T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y s i t o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t this text says. R e a d i n g this text is p r o b a b l y a waste o f y o u r v a l u a b l e t i m e . C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h i s text is s u b s e r v i e n t to the total g r a p h i c l o o k o f t h i s p a g e . T h i s t e x t is t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . C o n s i d e r t h i s t h e M u z a k o f text. T h i s text serves no u s e f u l p u r p o s e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . Y o u ' d b e better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g t o r e a d t h e m . T h i s t e x t is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . T h i s text is o n l y h e r e to p r o v i d e texture o n the p a g e . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g t o r e a d t h e m .

v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h e r e ' s no point in r e a d i n g this text. T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h i s text is o n l y here f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . T h e r e ' s n o p o i n t in r e a d i n g this text. R e a d i n g this t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y s i t o n this p a g e f o r centuries w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . T h i s text is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . Y o u w o n ' t find a n y t h i n g u s e f u l h e r e . T h e r e ' s n o point i n r e a d i n g this text. T h i s text is o n l y here f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g t o r e a d t h e m . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to take up space. Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n this p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g t o r e a d t h e m . T h e s e are w a s t e d w o r d s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h i s text has n o t h i n g to d o w i t h the i l l u s t r a t i o n s o n this p a g e . T h i s text is s u b s e r v i e n t to the total g r a p h i c l o o k o f this p a g e . T h i s text is o n l y here to p r o v i d e texture o n the p a g e . T h i s text i s o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to take u p s p a c e . T h i s text is o n l y h e r e to p r o v i d e texture o n the p a g e . Y o u ' d b e better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e r e ' s n o p o i n t i n r e a d i n g this text. T h i s text has n o t h i n g to d o w i t h the i l l u s t r a t i o n s o n this p a g e . Y o u ' d b e better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. I u n d e r s t a n d y o u r frustration i n not f i n d i n g

Normal

Big mouth

T h i s t e x t is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . T h e s e w o r d s a r e h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g t h e o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . C o n s i d e r t h i s t h e M u z a k o f text. T h e r e ' s n o p o i n t i n r e a d i n g this text. T h i s text is t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . T h i s text has no m e a n i n g . T h i s text is o n l y here for d e c o r a t i v e p u r p o s e s . T h i s t e x t is o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . T h e s e a r e w a s t e d w o r d s . C o n s i d e r t h i s t h e M u z a k o f t e x t . Y o u w o n ' t find a n y t h i n g u s e f u l h e r e . R e a d i n g t h i s t e x t i s p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s are here o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the page. T h i s text serves n o u s e f u l p u r p o s e . T h e s e w o r d s are here o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f t h e p a g e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h i s text h a s n o m e a n i n g . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e o n l y f u n c t i o n o f t h i s t e x t is t o t a k e u p s p a c e . T h i s t e x t i s t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . C o n s i d e r t h i s t h e M u z a k o f t e x t . T h i s t e x t i s o n l y h e r e to p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . T h e s e w o r d s a r e p o i n t l e s s . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . T h i s text is t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . T h i s text h a s n o m e a n i n g . T h i s text is o n l y h e r e to p r o v i d e texture o n the p a g e . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n not f i n d i n g a n y t h i n g o f use here. T h e r e ' s n o p o i n t i n r e a d i n g this text. T h i s text has n o m e a n i n g . T h i s text has n o t h i n g to d o w i t h the illustrations o n this page. Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r

a n y t h i n g o f use here. T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . Y o u w o n ' t f i n d a n y t h i n g u s e f u l here. T h e r e ' s n o p o i n t in r e a d i n g this text. T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to t a k e u p s p a c e . T h i s text h a s n o m e a n i n g . T h i s t e x t i s t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h i s text is o n l y here f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . Y o u ' d b e b e t t e r o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . T h i s text is o n l y here to p r o v i d e texture o n the p a g e . T h i s text is o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u s t a r t e d r e a d i n g t h i s t e x t . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . Y o u ' d b e b e t t e r o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to rea d t h e m . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n this p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h e s e w o r d s are here o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r a l l l o o k o f t h e p a g e . I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f use here. T h e r e ' s n o point i n r e a d i n g this text. Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h i s text has n o m e a n i n g . Y o u w o n ' t find anythin g useful here. T h i s text h a s n o t h i n g to d o w i t h the illustrations o n this p a g e . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t this text says. I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . Y o u ' d b e

This Text Serves No Useful Purpose better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e r e ' s n o point in r e a d i n g this text. I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n not f i n d i n g a n y t h i n g o f u s e h e r e . T h i s t e x t i s o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n the p a g e . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t t h i s t e x t s a y s . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f t h e p a g e . R e a d i n g t h i s t e x t i s p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h i s t e x t is t h r o w - a w a y . d i s p o s a b l e . I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . T h i s t e x t i s o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . I w i s h t h i s t e x t c o u l d o f f e r y o u m o r e . R e a d i n g t h i s t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e time. C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h e s e w o r d s a r e h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . I u n d e r s t a n d y o u r frustration in not f i n d i n g a n y t h i n g o f use here. I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . R e a d i n g t h i s t e x t is p r o b a b l y a waste o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e are w a s t e d w o r d s . I understand y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t t h i s t e x t s a y s . T h e o n l y f u n c t i o n o f t h i s t e x t is t o t a k e u p s p a c e . T h e o n l y f u n c t i o n o f t h i s t e x t is t o t a k e u p s p a c e . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n this p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to read t h e m . Y o u w o n ' t f i n d a n y t h i n g u s e f u l h e r e . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. Y o u m a y as w e l l g o b a c k to w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h i s t e x t is o n l y here f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . T h e o n l y f u n c t i o n o f t h i s t e x t is t o t a k e u p s p a c e . T h i s t e x t

t h e M u z a k o f t e x t . T h e r e ' s n o p o i n t i n r e a d i n g t h i s t e x t . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . Y o u w o n ' t find a n y t h i n g u s e f u l h e r e . T h e s e a r e w a s t e d w o r d s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u s t a r t e d r e a d i n g this text. C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h e s e w o r d s are here o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g t h e o v e r - a l l l o o k o f t h e p a g e . I u n d e r s t a n d y o u r f r u s t r a t i o n i n n o t finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . T h i s t e x t s e r v e s n o u s e f u l p u r p o s e . T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r the p u r p o s e o f i m p r o v i n g t h e o v e r - a l l l o o k o f the p a g e . T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to take u p s p a c e . R e a d i n g this t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y s i t o n this p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . N o o n e w i l l e v e r care what this text says. I u n d e r s t a n d y o u r frustration in not finding a n y t h i n g o f u s e h e r e . T h i s t e x t is o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a waste o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h i s text serves no u s e f u l p u r p o s e . T h e s e w o r d s h a v e no artistic, s o c i a l . o r p o l i t i c a l p u r p o s e . T h i s text is s u b s e r v i e n t to the total g r a p h i c l o o k o f this p a g e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . T h i s text is t h r o w - a w a y , d i s p o s a b l e . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a waste o f y o u r v a l u a b l e t i m e . Y o u m a y as w e l l go b a c k to w h a t e v e r y o u were d o i n g before y o u started r e a d i n g this t e x t . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h e s e w o r d s a r e h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f t h e p a g e . T h i s t e x t s e r v e s n o u s e f u l p u r p o s e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h i s text s e r v e s n o u s e f u l p u r p o s e .

Big nose

Big eyes

is t h r o w - a w a y . d i s p o s a b l e . T h i s t e x t i s o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . T h e s e w o r d s h a v e no artistic, s o c i a l , or p o l i t i c a l purpose. T h e s e w o r d s h a v e n o artistic. s o c i a l . o r p o l i t i c a l p u r p o s e . T h i s text has n o m e a n i n g . T h i s text is t h r o w - a w a y . d i s p o s a b l e . T h i s text is o n l y here to p r o v i d e texture o n the p a g e . T h i s text h a s n o t h i n g to d o w i t h the i l l u s t r a t i o n s o n this p a g e . T h i s text is o n l y here to p r o v i d e texture o n the p a g e . Y o u ' d be b e t t e r o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t t h i s t e x t s a y s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k t o w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. I u n d e r s t a n d y o u r frustration in not finding a n y t h i n g o f use here. T h i s text serves no useful p u r p o s e . T h i s text is t h r o w a w a y . d i s p o s a b l e . T h e r e ' s n o point in r e a d i n g this text. T h i s text s e r v e s n o u s e f u l p u r p o s e . T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to take u p space. T h i s text has no m e a n i n g . T h e s e w o r d s have no artistic, social, or political purpose. T h e o n l y f u n c t i o n o f t h i s t e x t is t o t a k e u p s p a c e . T h i s t e x t i s s u b s e r v i e n t t o t h e t o t a l g r a p h i c l o o k o f this p a g e . T h e o n l y f u n c t i o n o f this text is to take u p s p a c e . T h i s t e x t h a s n o t h i n g t o d o w i t h the i l l u s t r a t i o n s o n t h i s p a g e . T h e s e w o r d s a r e h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g the o v e r - a l l l o o k o f t h e p a g e . R e a d i n g t h i s t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . T h i s text has no m e a n i n g . I w i s h this text c o u l d o f f er y o u m o r e . R e a d i n g this text is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . C o n s i d e r this the M u z a k o f text. C o n s i d e r this

T h e s e w o r d s hav e n o artistic, social, or political purpose. T h e s e w o r d s have no artistic, s o c i a l , o r p o l i t i c a l p u r p o s e . T h i s text has n o m e a n i n g . Y o u w o n ' t find T h e s e w o r d s are h e r e o n l y f o r t h e p u r p o s e o f i m p r o v i n g t h e o v e r - a l l l o o k o f t h e page. T h i s text is o n l y here for d e c o r a t i v e p u r p o s e s . Y o u m a y as w e l l g o b a c k to w h a t e v e r y o u w e r e d o i n g b e f o r e y o u started r e a d i n g this text. T h i s text has n o m e a n i n g . T h e s e w o r d s are p o i n t l e s s . T h i s t e x t i s o n l y h e r e f o r d e c o r a t i v e p u r p o s e s . N o o n e w i l l e v e r care w h a t this text says. T h e r e ' s no point in r e a d i n g this text. C o n s i d e r this the M u z a k o f text. T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h i s text is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n t h e p a g e . T h i s t e x t h a s n o m e a n i n g . R e a d i n g t h i s t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . T h e s e a r e w a s t e d w o r d s . T h e s e are w a s t e d w o r d s . T h e s e w o r d s h a v e no artistic, s o c i a l , or p o l i t i c a l p u r p o s e . T h e s e a r e w a s t e d w o r d s . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . N o o n e w i l l e v e r c a r e w h a t t h i s t e x t s a y s . R e a d i n g t h i s t e x t is p r o b a b l y a w a s t e o f y o u r v a l u a b l e t i m e . C o n s i d e r t h i s the M u z a k o f text. T h i s text is s u b s e r v i e n t to the total g r a p h i c l o o k o f t h i s p a g e . T h i s t e x t is t h r o w - a w a y . d i s p o s a b l e . C o n s i d e r t h i s t h e M u z a k o f text. T h i s text s e r v e s n o u s e f u l p u r p o s e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . I w i s h this text c o u l d o f f e r y o u m o r e . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . Y o u ' d be better o f f w a t c h i n g t e l e v i s i o n . T h e s e w o r d s w i l l p r o b a b l y sit o n t h i s p a g e f o r c e n t u r i e s w i t h o u t a n y o n e b o t h e r i n g to r e a d t h e m . T h i s text is o n l y h e r e t o p r o v i d e t e x t u r e o n the p a g e . T h e s e w o r d s a r e h e r e o n l y f o r t h e

What About Junk Fax? This stuff drives me bonkers. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult vour local phonebook. Eveiything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply imphed. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days to return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No hability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not be reproduced in any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under ,1 license .igreement, vou don't really own it. Somebodv else dors. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are notresponsiblefor lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a "no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are already regulated, are required to register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know your rights. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days toreturnthese disks and all the programs on them. This

return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a timeregardlessofhow many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don't really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a 'no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are alreadyregulated,are required to register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know your rights. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days to return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not be reproduced in any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This

This picture is Copyright 1994 by Craig Hickman. It may not be reproduced in any form what-so-ever without permission of the author. This includes all forms of electrostatic and electroluminescent copy machines, electronic and magnetic data storage units, handwritten notes, cheap hand scanning units, all kinds of digital imaging contraptions, as well as TV surveillance cameras. software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not beresponsiblefor errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don'treallyown it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an informationretrievalsystem. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a "no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are already regulated, arerequiredto register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know yourrights.Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, beresponsiblefor damages. You have 90 days to

material is furnished under a license agreement, you don't really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Notresponsiblefor erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a ' no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are already regulated, are required to register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know your rights. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days to return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a timeregardlessof how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not beresponsiblefor errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even

All Warranties Are Simply Implied electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under ,1 license agreement, vou don't really own it. Somebody else does. 1'or more information call our 800 number. Ă&#x2030;very effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a 'no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are already regulated, are required to register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know your rights. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don t come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days to return these

information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a "no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are alreadyregulated,are required toregisterwith the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know yourrights.Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. Afl warranties are simply implied. In no case will we beresponsiblefor loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, beresponsiblefor damages. You have 90 days toreturnthese disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don't really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a "no solicitation calls" symbol in the telephone

ays

disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not beresponsiblefor errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not be reproduced in any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don't really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort has been made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an information retrieval system. Please do not consider tnis an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to

This "Fine-Art" picture is also Copyright 1994 by Craig Hickman. It may not be reproduced in any form what-so-ever without permission of the author. This includes reproduction on plasma displays, state-of-the-art active nutrino large hall exhibition displays, f inger painting cellulose, spin art boards, or with simple colored markers on regular old paper. You may, however, teil your friends about it, and describe it in elaborate detail. bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are not responsible for lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may offer customers a 'no solicitation calls" symbol in the telephone directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are alreadyregulated,arerequiredtoregisterwith the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are the penalties or solicitors? Know yourrights.Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy afl yourrequirementsor be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In no case will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, beresponsiblefor damages. You have 90 days to return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a timeregardlessof now many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don t really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort hasbeen made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an informationretrievalsystem. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Notresponsiblefor erroneous THERE IS A LEN DOLLAR REILOCKMG LEE RL YOU DECIDE LO RELUM

directories. Telemarketers, with exceptions for specific activities which are already regulated, arerequiredto register with the State Department of Justice at least 10 days before making solicitations. What about Junk Fax? Are there any exceptions? What are thepenalties or solicitors? Know your rights. Portions of this manual are also copyrighted. This software may not satisfy all your requirements or be free from defects. The above limitations may not apply to you. Consult your local phonebook. Everything is sold on an "as is" basis, so don't come crying to me. All warranties are simply implied. In nocase will we be responsible for loss of business or loss of friends. In no case will we, or any of our detractors, be responsible for damages. You have 90 days to return these disks and all the programs on them. This software may only be run on one machine at a time regardless of how many you have. We have taken care in the preparation of this work, but can not be responsible for errors caused by incompetence. No liability is assumed either incidental or consequential. Many of the products mentioned here are trademarks. This information is subject to change without notice. This document may not bereproducedin any fashion whatever, even electronic. These exclusions may not apply in some states. This material is furnished under a license agreement, you don't really own it. Somebody else does. For more information call our 800 number. Every effort hasbeen made to make this information accurate. No part of this publication may be stored in an informationretrievalsystem. Please do not consider this an endorsement of this product. All merchandise sold as-is. Please wipe you feet before entering. Please Circle 81 on Readers Service Card. Please complete all questions. Don't forget to sign and date before leaving. Not responsible for erroneous information. Guarantees available in the US only. White, to file. Canary, to bank. Pink, to faculty. Goldenrod, to main office. Portions of this story are not based on fact. We are notresponsiblefor lost articles or lost data. Warning: Some of this data is embellished. Please drop the survey card in the box if you get tired of the talk and decide to leave early. Telephone companies may INVENTORY NUMBER 48394893

InductiveReasoning

Errors in Transmission

academically respectable, but h a s nothing

onder, die er wetenschappelijk

m o r e than a false relationship to t h e text of

uitzien, maar die niet m e e r d a n e e n neprelatie

verantwoord

w h i c h it s h o u l d b e a e x p l a n a t i o n o r

h e b b e n tot d e t e k s t w a a r z e e e n u i t d i e p i n g of

e l a b o r a t i o n . In o r o n t h e s e s t r a n g e k i n d s o f

u i t w e r k i n g v a n h o r e n t e z i j n . In o f o p d i e

p a g e filling he places 'stretched' p h o t o s or

v r e e m d s o o r t i g e b l a d v u l l i n g p l a a t s t hij ' u i t

g r a p h i c s h a p e s , w h i c h s e e m to acquire quite

e l k a a r g e t r o k k e n ' f o t o ' s of g r a f i s c h e v o r m e n ,

another m e a n i n g or significance against this

die tegen die achtergrond e e n andere bete-

b a c k g r o u n d , or w h i c h s e e m to give a

k e n i s of lading lijken t e krijgen o f d i e d i e a c h -

m e a n i n g t o t h e b a c k g r o u n d , in t h e w a y t h a t

t e r g r o n d e e n b e t e k e n i s lijken te g e v e n , z o a l s

r a n d o m n o i s e c a n s o m e t i m e s c o l o u r its

ruis s o m s e e n o m g e v i n g kleurt of d e o m g e -

s u r r o u n d i n g s or the s u r r o u n d i n g s strip noise

v i n g d e r u i s o n t d o e t v a n zijn n e u t r a l i t e i t . H e t i s

o f i t s n e u t r a l i t y . It i s q u i t e s t r i k i n g t h a t f o r h i s

h e e l o p v a l l e n d d a t hij v o o r d i t f o t o m a t e r i a a l

p h o t o m a t e r i a l , f o r t h e m o s t part, h e e x p l o i t s

m e e s t a l p u t uit zij n e i g e n f o t o - a l b u m s .

his o w n photo a l b u m s . Poignantly, he will

O n t r o e r e n d e , vaak o u d e familiekiekjes ver-

often enlarge o l d family snapshots , so that

g r o o t hij uit, z o d a t z e e e n h o g e g r a a d v a n kor-

they b e c o m e very grainy. I a m inclined to

r e l i g h e i d k r i j g e n . Ik b e n g e n e i g d o m t e z e g g e n

think that his c h o i c e of photos a n d the w a y

d a t hij d o o r d e k e u z e v a n zij n f o t o ' s e n d e

in w h i c h h e s u b s e q u e n t l y m a n i p u l a t e s a n d

m a n i e r w a a r o p hij z e v e r v o l g e n s m a n i p u l e e r t

places t h e m underscores his fascination

e n i n p a s t , zijn f a s c i n a t i e v o o r d e f e i l b a a r h e i d

w i t h t h e fallibility of the c o m p u t e r . H e g i v e s

v a n d e c o m p u t e r o n d e r s t r e e p t . Hij g e e f t h e t

the w e a k n e s s a n d the h u m a n i ty of that

zwakke, het menselijke v a n dat uitgekiende,

sophisticated, practical apparatus a h u m a n

praktische apparaat als het w a r e e e n m e n s e -

f a c e , a s it w e r e . U n l i k e t h e p h o t o s , h i s

lijk g e z i c h t . Z i j n g r a f i s c h e f i g u r e n z i jn in h e t

graphic figures are generally rather droll or

algemeen, anders dan de foto's, eerder

a w k w a r d , a n d p o i g n a n t in quite a different

grappig of onhandig e n daardoor o p e e n

w a y . F o r i n s t a n c e , i n Signal

a n d e r e m a n i e r o n t r o e r e n d . In Signal to Noise,

to Noise,

booklet he p u b l i s h e d in 1988, o n e finds a p a g e e n t i t l e d "Key a story."

ClichĂŠ:

Every picture

e e n b o e k j e d a t hij u i t g a f in 1 9 8 8 , k o m t b i j v o o r tells

b e e l d e e n p a g i n a v o o r m e t a l s t i t e l Key

O n it s t a n d 1 2 r o u g h l i t t l e d r a w i n g s

ClichĂŠ:

Every picture tells a story. D a a r o p s t a a n t w a a l f

of a m a n : t w o e y e s , s o m e hair, a n o s e a n d

'tekeningetjes' van e e n mannetje. T w e e ogen,

its s h a d o w . T h r o u g h light m a n i p u l a t i o n o f

w a t haar, e e n n e u s e n e e n s c h a d u w v a n d i e

this basic f o r m , H i c k m a n s u c c e e d s in

n e u s . D o o r d i e b a s i s v o r m e n licht t e m a n i p u -

r e n d e r i n g 12 d i f f e r e n t m o o d s in a c o m i c w a y . T h e t w e l v e s q u a r e s lie a c r o s s a text, that therefore b e c o m e s unreadable. T h e s h a d o w s

Craig Hickman Housing Starts uit/from: 'Dry Reading. Through Tough Though Thourough Thought', 1991

l e r e n , s l a a g t H i c k m a n e r in o p e e n k o m i s c h e wijze twaalf s t e m m i n g e n w e e r te g e v e n . D e twaalf vierkantjes liggen o p e e n tekst, die

under the blocks suggest depth. Hickman

daardoor o n l e e s b a a r is. D e s c h a d u w e n onder

does this often. This depth creates a quasi-

de blokjes s u g g e r e r e n diepte. H i c k m a n doet

m a t e r i a l i t y , a s if t h e s e w e r e r e a l c o l l a g e s ,

dat vaker. D i e diepte b e w e r k s t e l l i g t e e n q u a s i -

built u p o u t of e l e m e n t s g l u e d o n t o o n e a n o t h e r . T h e artist w a n t s t o s e e

m a t e r i a l i t e i t . A l s o f h e t e c h t e c o l l a g e s z i j n , o p g e b o u w d uit o p e l k a a r g e p l a k t e e l e -

t h e m this w a y , b e c a u s e he rejects artwork b e i n g n o t h i n g but a s n a p s h o t .

m e n t e n . D e k u n s t e n a a r w i l z e g r a a g z o z i e n , o m d a t hij af w i l v a n h e t k u n s t w e r k

T h e r e is a t i m e line built into a c o l l a g e , c h r o n o l o g i c a l or n o n - c h r o n o l o g i c a l ,

als m o m e n t o p n a m e . Bij e e n c o l l a g e zit e e n tijdslijn i n g e b o u w d , c h r o n o l o g i s c h of

w h i c h e x p a n d s t h e m o m e n t into a n a r r a t i o n . T h i s narrative f o r m is

n i e t - c h r o n o l o g i s c h , d i e het m o m e n t u i t b o u w t tot e e n narratie. D i e v e r h a a l v o r m is

i m p o r t a n t , b e c a u s e w i t h i n it m o r e p o s s i b i l i t i e s f o r i n t e r p r e t a t i o n l i e h i d d e n . "I w a n t t h e r e a d e r t o w a t c h a n d e n j o y h i s o r h e r o w n ( i n ) v o l u n t a r y

effort t o

belangrijk, o m d a t d a a r i n m e e r i n t e r p r e t a t i e m o g e l i j k h e d e n v e r b o r g e n k u n n e n zijn. "I w a n t t h e r e a d e r t o w a t c h a n d e n j o y h i s o r h e r o w n ( i n ) v o l u n t a r y e f f o r t t o m a k e

m a k e s e n s e of [the] i n n e r m e s s a g e . " F u r t h e r m o r e , t h i s n a r r a t i v e c o n c e p t of

s e n s e o f (the) i n n e r m e s s a g e . " B o v e n d i e n i s d a t v e r h a l e n d e c o n c e p t v a n e e n

e a c h p a g e is a sort of e n d l e s s r e d u c t i o n of t h e narrative c o n c e p t o f t h e

pagina e e n soort Droste-verkleining van het verhalende c o n c e p t v a n het boekje

b o o k l e t itself. H i c k m a n ' s p u b l i c a t i o n s a r e n o t c o l l e c t i o n s o f art w o r k s ; t h e

z e l f . H i c k m a n s p u b l i k a t i e s zijn g e e n v e r z a m e l i n g e n v a n k u n s t w e r k e n , h e t g e h e e l

w h o l e f o r m s t h e w o r k , a s e r i e s of s m a l l s t o r i e s in a large story, a d i g i t a l

v o r m t h e t w e r k . E e n s e r i e v e r h a a l t j e s in e e n g r o o t v e r h a a l . E e n d i g i t a l e v a r i a n t o p

v a r i a n t o n t h e Canterbury

Tales.

In a d d i t i o n t o h i s w o r k , f o r t h e p a s t c o u p l e o f y e a r s H i c k m a n h a s a l s o

d e Canterbury

Tales.

N a a s t d i t w e r k m a a k t C r a i g H i c k m a n s i n d s e e n p a a r jaar o o k s o f t w a r e . Kid Pix

b e e n p r o d u c i n g s o f t w a r e . Kid Pix i s h i s b e s t k n o w n w o r k . It i s a d r a w i n g

is zij n b e k e n d s t e w e r k . H e t i s e e n t e k e n p r o g r a m m a v o o r k i n d e r e n , d a t o p e e n

program for children, a n d can be used on a computer with a graphical user

c o m p u t e r m e t g r a f i s c h e i n t e r f a c e ( M a c i n t o s h of W i n d o w s ) g e b r u i k t k a n w o r d e n .

i n t e r f a c e ( M a c i n t o s h o r W i n d o w s ) . Kid Pix i s a u s e r - f r i e n d l y p r o g r a m

which

Kid Pix is e e n a a r d i g , g e b r u i k s v r i e n d e l i j k p r o g r a m m a w a a r m e e e e n k i n d l e k k e r

a k i d c a n h a v e f u n u s i n g . H o w e v e r , t h e c r a z y little d r a w i n g s t h a t a r e

a a n d e s l a g k a n . D e g e k k e t e k e n i n g e t j e s d i e hij in zijn tools h e e f t

p r o d u c e d f r o m his tools, w h e n placed in his publications, have a clear value,

h e b b e n in zijn p u b l i k a t i e s e e n d u i d e l i j k e w a a r d e , o m d a t d e c o n t e x t z e d i e g e e f t

verwerkt,

because of the context w h i c h they give to t h e m or obtain f r o m t h e m . Within

of o m d a t z e d i e e r a a n o n t l e n e n . B i n n e n Kid P / x z i j n h e t e c h t e r n i e t m e e r d a n g r a -

Kid Pix t h e y a r e n o t h i n g m o r e t h a n g r a p h i c i n d i c a t i o n s , t h e s o r t t h a t y o u s e e

f i s c h e a a n d u i d i n g e n , z o a l s je d i e o o k o p m e l k p a k k e n e n p i l l e n d o o s j e s v i n d t .

o n m i l k c a r t o n s o r pill b o x e s . A l t h o u g h t h e p r o g r a m m e s e e m s t o b e q u i t e

H o e w e l h e t p r o g r a m m a z e e r s u c c e s v o l s c h i j n t t e z i j n , k a n ik e r n i e t e c h t e n t h o u -

s u c c e s f u l , I c a n n o t b e v e r y e n t h u s i a s t i c a b o u t it. F o r m e , C r a i g H i c k m a n ' s

siast over w o r d e n .

p o w e r r e s i d e s i n h i s b o o k l e t s . In t h e s e h e i s n o t m e r e l y a b l e t o u t i l i z e t h e

D e k r a c h t v a n C r a i g H i c k m a n z i t v o o r m i j d a n o o k in zij n b o e k j e s . D a a r i n w e e t

possibilities of the c o m p u t e r , but he also s u c c e e d s in a l l o w i n g us to s e e the

hij n i e t a l l e e n d e m o g e l i j k h e d e n v a n e e n c o m p u t e r t e b e n u t t e n , m a a r s l a a g t hij e r

p o i g n a n t s i d e of that s o m e w h a t c o l d m e d i u m .

e v e n e e n s in o m v a n d a t w a t kille m e d i u m d e o n t r o e r e n d e k a n t e n t e l a t e n z i e n .

Notes 1. Hickman, C , D r y R e a d i n g . T h r o u g h T o u g h T h o u g h T h o r o u g h T h o u g h , Eugene, 1991,

Noten

pp. 20-21.

1. Hickman, G. Dry Reading. Through Tough T h o u g h Thorough Thought Eugene 1991. pp.20-21.

2. Hickman, C. 'Signal to Noise: A Computer-Based Artist's Book. In: A r t J o u r n a l , Fall 1990, pp. 278-282.

2. Hickman, C. Signal to Noise: A Computer-Based Artist's Book; in Art Journal, Fall 1990, pp.278-282.

3. Ibid.

3. idem.

4. Adriaansens, A., et al, eds., B o e k v o o r d e Instabiele M e d i a , 's-Hertogenbosch, 1992, p. 89.

4. Adriaansens, A. e.a. (red). Boek voor de Instabiele M e d i a . 's-Hertogenbosch 1992, p. 89.

5. Hickman, S i g n a l t o N o i s e , op. cit.

5. idem 2 en 3.

Arjen Mulder Gerald van der Kaap is de laatste jaren overgegaan van het gebruik van fotografische beelden als

Arjen Mulder is bioloog en mediatheoreticus. Hij is lid van 'Bilwet' (stichting tot bevo'dering van illegale wetenschap) en auteur van 'Het buitenmediale' (Perdu, Amsterdam, 19931. Momenteel werkt hij aan een boek over het lichaam in de 20e eeuw.

vastleggers en betekenisproducenten naar een gebruik van beelden als stimulanten en ervaringsproducenten. Deze overgang laat zich documenteren aan de hand van zijn Hoverty-project, dat vooralsnog bestaat uit een tweetal installaties en een aantal kleinere werken.

Arjen Mulder is biologist and mediatheoretician. He is a member of'Bilwet'(foundation for the advancement of illegal thought) and is the author of 'Het buitenmediale' ('The Extramediatory," Perdu, Amsterdam, 1993). He is currently working on a book dealing with the body in the 20th century.

usmg photographic images to record and generate m e a n i n g, to using images to stimulate and generate e x p e r i e n c e . This transition c a n be d o c u m e n t e d on the basis of his H o v e r t y project, that for the time being c o n s i s t s of a pair of installations and a number of smalle r works.

About recent work of

. _ . , I n r e C e n t V e a r S , U e r a l Q MBU j 1/ l_ x U&ĂŻ K 3 3 p M B S g O n e t r O f T ! . . .

Gera

van der K a a p

Bodemloze gelatenheid. Over recent werk van G e r a l d van der K a a p . H e t o p v a l l e n d s t a a n d e w e r k e n e n d e c a t a l o g i d i e v e r s c h e n e n zijn bij d e

T h e m o s t striking thing about t h e w o r k s a n d the c a t a l o g u e s that

i n s t a l l a t i e s Hover Hover ( S t e d e l i j k M u s e u m , A m s t e r d a m 1 9 9 1 ) e n Total Hoverty

a p p e a r e d w i t h t h e i n s t a l l a t i o n s Hover

(Art L a b , T o k y o 1 9 9 2 ) i s d a t h e t in b e i d e g e v a l l e n o m w e r k e l i j k e k u n s t g a a t , ter-

A m s t e r d a m , 1 9 9 1 ) a n d Total Hoverty

Hover

(Stedelijk M u s e u m ,

(Art L a b , T o k y o , 1992) is that t h e y a r e

wijl d e status v a n het b e e l d erin totaal v e r s c h i l l e n d is. M e t d e n i e u w s t e techni-

a b o u t real art, w h i l e t h e s t a t u s of t h e i m a g e in t h e m is totally different.

s c h e m i d d e l e n w o r d t e e n ervarin g o p g e r o e p e n die niet b e s t o n d v o o r d a t V a n d e r

the a i d of t h e latest t e c h n i c a l m e a n s a n e x p e r i e n c e is c a l l e d u p that d i d n o t

K a a p d e z e m e d i a o p zijn s p e c i f i e k e w i j z e g e b r u i k t e . D i e e r v a r i n g n o e m t d e k u n -

exist until V a nd e r K a a p u s e d t h e s e m e d i a in his o w n specifi c w a y . T h e artist

stenaar 'hoveren', e e n s w i n g e n d w o o r d voor het goed-Nederlandse ' z w e v e n ' .

calls this e x p e r i e n c e " h o v e r i n g " , a s w i n g i n g r e p l a c e m e n t for the o l d -

D a t er in d e c a t a l o g i e n in d e v e r s c h i l l e n d e r e c e n s i e s e n b e g e l e i d e n d e

fashioned "floating". That s o m u c h h a s b e e n said in the catalogues a n d t h e

interviews

w o r d t u i t g e p a k t o v e r d e d i g i t a l e t e c h n i e k e n d i e V a n d e r K a a p bij d e z e g e l e g e n -

various reviews a n d a c c o m p a n y i n g interviews about the digital

h e d e n g e s u b s i d i e e r d h e e f t w e t e n te krijgen, k o m t v o o r e e n d e e l natuurlijk o m d a t

for w h i c h V a nd e r K a a p h a s b e e n abl e t o g e t s u b s i d i e s , naturally in part

With

techniques

het zĂł moeilijk is g e w o r d e n iets zinnigs t e z e g g e n o v e r w e l k e e i g e n t i j d s e k u n s t

a r i s e s f r o m t h e f a c t t h a t it h a s b e c o m e s o d i f f i c u l t t o s a y a n y t h i n g s e n s i b l e

dan o o k , dat het doorlichten v a n d e t e c h n i s c h e a s p e c t e n ervan d e e n i g e manier

a b o u t c o n t e m p o r a r y a r t , t h a t t a l k i n g a b o u t t h e t e c h n i c a l a s p e c t s o f it

lijkt o m n o g t e k s t t e p r o d u c e r e n . V a n d e r K a a p m a a k t , a l s z o v e e l k u n s t e n a a r s ,

a p p e a r s to b e t h e o n l y w a y to generate c o p y . Like s o m a n y artists, V a n d e r

h i e r v a n g e b r u i k o m zijn s p o n s o r s o n d e r d e a a n d a c h t t e b r e n g e n e n v e r d e r o n t w i j -

K a a p m a k e s u s e of this fact to d r a w attention to this s p o n s o r s , a n d to give

k e n d e a n t w o o r d e n t e g e v e n o v e r d e k l a s s i e k i n h o u d e l i j k e k a n t e n v a n zijn w e r k .

further evasive a n s w e r s about the classic substantive aspects of his work.

D e s i g n e n u i t v o e r i n g v a n h e t w e r k zijn o o k a l t i j d z o s f a f e of the art, d a t z e d e t o e -

T h e d e s i g n o f t h e w o r k , a n d t h e w a y it i s c a r r i e d o u t , a r e a l w a y s s o s f a f e of

s c h o u w e r e r v a n w e e r h o u d e n o n d e r h e t g l a n z e n d e o p p e r v l a k naar b e t e k e n i s te

the art t h a t t h e v i e w e r i s d i s s u a d e d f r o m p r y i n g u n d e r t h e g l o s s y s u r f a c e t o

z o e k e n . W h a t y o u s e e i s w h a t y o u g e t . T o c h zijn d e h o v e r - i n s t a l l a t i e s w e d e g e -

seek f o r m e a n i n g . W h a t y o u s e e is w h a t y o u g e t . Y e t t h e h o v e r

lijk o p t h e m a t i e k , b e t e k e n i s o f i n z e t t e a n a l y s e r e n . B i j Hover Hover s t a a n d e d i g i -

are certainly c a p a b l e of b e i n g a n a l y z e d in t e r m s of t h e m e , m e a n i n g a n d

t a l e b e e l d e n o p e n v o o r i n h o u d e l i j k e i n t e r p r e t a t i e , bij Total Hoverty n i e t m e e r .

i n t e n t i o n . T h e d i g i t a l i m a g e s o f H o v e r Hover s t a n d o p e n t o s u b s t a n t i v e

D a a r richt d e a n a l y s e z i c h o p d e e f f e c t e n d i e d o o r d e b e e l d e n w o r d e n o p g e -

i n t e r p r e t a t i o n , b u t n o t t h o s e o f Total Hoverty,

roepen, aand e gebruikerskant. Een duiding van de werking van e e n video-

d i r e c t e d at t h e effects that t h e i m a g e s c a l l u p , t o w a r d s t h e u s e r ' s s i d e , s o t o

recorder bevindt zich o p e e n ander e p i s t e m o l o g i s c h niveau d a n e e n analyse v a n

s p e a k . A n a n a l y s i s o f a v i d e o r e c o r d e r w o r k s is at a d i f f e r e n t

een

e p i s t e m o l o g i c a l level than a n analysis of a v i d e o tape being played.

afgespeelde videotape.

Het medium lucht D e a l s m a n u a l bij d e t e n t o o n s t e l l i n g b e d o e l d e c a t a l o g u s v a n Hover

installations

there the analysis must be

The m e d i u m of the air Hover

T h e c a t a l o g u e o f Hover

Hover,

intended as a manual with the exhibition,

bevat e e n r e e k s v a n vier g l a n z e n d e c o m p u t e r b e e l d e n , d i e zich v o o r d o e n als

c o n t a i n s a series of four g l o s s y c o m p u t e r i m a g e s that a p p e a r to be p h o t o s .

f o t o ' s . In d e z e f o t o ' s h e e f t V a n d e r K a a p zijn o p v a t t i n g e n o v e r h e t g e b r u i k v a n

In t h e s e p h o t o s , V a n d e r K a a p h a s g i v e n s h a p e t o h i s t h o u g h t s a b o u t t h e

media v o r m g e g e v e n . O p d e eerste, over t w e e pagina's gedrukte afbeelding zien

use

w e e e n b l o n d e v r o u w in e e n d o n k e r e , t w i n k e l e n d e b o d y s t o c k i n g o n g e v e e r e e n

b l o n d w o m a n in a darker, sparkling b o d y stocking floating about a meter

m e t e r b o v e n d e g r o n d z w e v e n i n e e n l e g e z a a l v a n h e t S t e d e l i j k M u s e u m in

a b o v e the g r o u n d in an e m p t y gallery in A m s t e r d a m ' s Stedelijk M u s e u m .

o f t h e m e d i a . In t h e f i r s t i m a g e , p r i n t e d a c r o s s t w o p a g e s , w e s e e a

A m s t e r d a m . A c h t e r e e n g l a z e n deur staat e e n s u p p o o s t d e e n t r e e v a n d e ten-

Behind the glass doors one canseea guard keeping an eyeo n the entrance

toonstelling te overzien. H e t haar van d e v r o u w hangt recht o m l a a g . Z e heeft

to the exhibition. T h e w o m a n ' s hair h a n g s straight d o w n w a r d . S h e h a s

haar o g e n g e s l o t e n e n haar h a n d e n a c h t e r haar hals g e v o u w e n , d e e l l e b o g e n

closed her eyes a n dfolded her hands behind her neck, the e l b o w s

r e c h t o m h o o g , a l s in e e n o n t s p a n n e n d e y o g a - of t r a n c e t e c h n i e k . D e v o e t e n v a n

up,

as in a relaxing y o g a o r trance t e c h n i q u e . T h e w o m a n ' s feet

straight

hang

d e v r o u w h a n g e n i e ts lager d a n haar b i l l e n , d i e niet zijn i n g e d r u k t , m a a r w e l v e n : e e n b e w i j s d a t d i t g e e n f o t o m o n t a g e is v a n e e n v r o u w o n d e r w i e h e t b e d o f d e t a f e l is w e g g e t o v e r d e n d i e in e e n a f b e e l d i n g v a n e e n z a a l in h e t S t e d e l i j k is g e p l a k t . D e v r o u w h a n g t w e r k e l i j k b o v e n d e g r o n d , al l a n g e t i j d (haar h a a r is t o t r u s t g e k o m e n ) ; d a t is z w e v e n : a b s o l u t e b e w e g i n g l o o s h e i d , d o o d s t i l r u s t e n in h e t m e d i u m l u c h t . D e v r o u w h e e f t in h a a r s t i l t e d e z a a l v a n h e t m u s e u m o n t r u i m d : e r b e s t a a t g e e n k u n s t m e e r , d e k u n s t b e g i n t h i e r , in d i t l i c h a a m , dit n i e u w e l i c h a a m , dat k a n h o v e r e n .

Het medium water D e t w e e d e f o t o is a f g e d r u k t o p e e n r e c h t e r p a g i n a . H e t m e d i u m in d e z e t w e e d e k a m e r v a n h e t S t e d e l i j k (zaal 1 7 , d e v r o u w h i n g in 16) is w a t e r ,

heerlijk

b l a u w z w e m b a d w a t e r . R e c h t in h e t m i d d e n n e e m t e e n v r o u w in e e n d o n k e r b l a u w z w e m p a k e e n d u i k , in e e n w o l k v a n w i t t e b e l l e t j e s , t o t a a n h e t b l i n k e n d o p p e r v l a k v a n d e z w e m p o e l . O o k d i t l i c h a a m z w e e f t , in b e w e g i n g d i t m a a l : e e n n i e u w m e d i u m vraagt e e n n i e u w e m e t h o d e o m het g e w e n s t e resultaat te b e r e i k e n , h e t h o v e r e n . In d e z a a l e r a c h t e r , d i e d o o r d e g e s l o t e n g l a z e n d e u r n o g z i c h t b a a r i s , h a n g t e e n v r o u w in h e t ijle m e d i u m l u c h t , in e e n t o e s t a n d v a n b o d e m l o o s h e i d . D a t is h a a r o o r s p r o n g v a n h e t k u n s t w e r k , d i e z e in h e t m u s e u m v a n haar g e e s t a a n s c h o u w t . Innerlijke c o n c e n t r a t i e e n het l o s l a t e n v a n d e v a s t e g r o n d l e i d e n tot e e n g e r e a l i s e e r d e s t i l s t a n d : b e g i n - e n e i n d p u n t v a n d e k u n s t . D e d u i k s t e r in d e t w e e d e z a a l v e r t o l k t e e n h e e l a n d e r e k u n s t opvatting. D o o r s n e l h e i d , d o o r naar d e b o d e m te d u i k e n , d w a r s d o o r d e taaie v l o e i s t o f v a n je m e d i u m h e e n , r e a l i s e e r je, v o o r z o l a n g a l s h e t d u u r t , e e n t o e s t a n d v a n z w e v e n , o o k al is d a t e e n a n d e r e v o r m v a n h o v e r i n g d a n in h e t

G e r a l d van der K a a p Hover Hover Stedelijk Museum Amsterdam (zaal/room 16), 1991 (origineel in kleur/original in colour)

m e d i u m v a n d e v o r i g e z a a l . J e w e e t d a t je t e r u g z u l t m o e t e n k e r e n n a a r h e t o u d e m e d i u m lucht, waarin d e v r o u w kan z w e v e n , m a a r dat v e r m i n d e r t g e e n s z i n s het p l e z i e r o m in h e t n i e u w e m e d i u m t e d u i k e n , e v e n e e n h o v e r t j e t e m a k e n . A n d e r e m e d i a v r a g e n o m e e n a n d e r e a a n p a k e n l e i d e n tot a n d e r e e f f e c t e n , a n d e r e

s o m e w h a t l o w e r t h a n her buttocks, w h i c h are not p r e s s e d d o w n , but a r c h

ervaringen, andere kunst, met een andere oorsprong.

g r a d u a l l y , p r o o f t h a t t h i s is n o t a p h o t o m o n t a g e o f a w o m e n w h o h a d b e e n lying o n a b e d or table w h i c h h a s b e e n c o n j u r e d a w a y , a n d then p a s t e d d o w n o n a picture of a g a l l e ry of the Stedelijk M u s e u m . T h e w o m a n

O p d e d e r d e f o t o is g e e n m e n s t e z i e n . E e n v e r b i j s t e r e n d e , r e u s a c h t i g e

really

g r o e n i g - w i t t e o c e a a n g o l f s l a a t o m o p d e l e g e v l o e r v a n e e n m u s e u m z a a l (zaal

h a n g s a b o v e t h e g r o u n d , a n d h a s d o n e s o for a t i m e (her hair h a s c o m e to

18). H e t n i e u w e m e d i u m , h e t s t a b i e l e w a t e r uit d e v o r i g e z a a l , is z e l f in b e w e -

rest): s h e f l o a t s , a b s o l u t e l y m o t i o n l e s s , r e s t i n g d e a d - still in t h e m e d i u m

g i n g g e k o m e n e n v o e r t e e n a u t o n o m e a c t i e uit. H e t b u i g t z i c h t e r u g n a a r z i c h z e l f ,

t h e a i r . In h e r s t i l l n e s s , t h e w o m a n h a s c l e a r e d t h e g a l l e r y : a r t n o l o n g e r

z o n d e r dat er e e n m e n s a a n t e p a s k o m t , e n r e a l i s e e r t v o o r d e b e s c h o u w e r e e n

e x i s t s , art b e g i n s h e r e , in t h i s b o d y , t h i s n e w b o d y t h a t c a n h o v e r .

s c h o o n h e i d d i e u n h e i m l i c h a a n d o e t , o m d a t e r k r a c h t e n in h e t s p e l z i j n d i e h e t m e n s e l i j k b e h e e r s i n g s v e r m o g e n t e b o v e n g a a n . D e g o l f z w e e f t , h e t m e d i u m is

T h e m e d i u m of the w a t e r

gaan h o v e r e n : dat gebeurt er na d e introductiefase van e e n n i e u w m e d i u m . E e n

T h e s e c o n d p h o t o is p r i n t e d o n t h e r i g h t h a n d p a g e . T h e m e d i u m in t h i s

m e d i u m w o r d t v e r k e n d e n d a a r n a g a a t h e t o v e r o p zij n e i g e n , s o e v e r e i n e prak-

s e c o n d r o o m o f t h e S t e d e l i j k ( R o o m 1 7 ; t h e w o m a n h u n g i n 16) i s w a t e r ,

tijken. D e z e golf, d e kracht v a n het volle m e d i u m , valt niet t e g e b r u i k e n als

l o v e l y b l u e s w i m m i n g p o o l w a t e r . R i g h t in t h e m i d d l e is a w o m a n in a d a r k

b e w e g i n g s v e c t o r , j e k u n t je

b l u e s w i m suit d i v i n g t o w a r d t h e b o t t o m , l e a v i n g a trail of w h i t e b u b b l e s to

erdoor laten o v e r d o n d e r e n e n

the g l i s t e n i n g s u r f a c e of the p o o l . T h i s b o d y a l s o floats, but in m o t i o n

h o p e n dat je d e d r e u n over -

this

t i m e : the n e w m e d i u m d e m a n d s a n e w m e t h o d in o r d e r to attain the d e s i r e d

leeft, m a a r je kunt er o o k

r e s u l t , h o v e r i n g . In t h e h a l l b e h i n d , v i s i b l e t h r o u g h t h e c l o s e d g l a s s d o o r s ,

onderdoor surfen en h e m zo

t h e w o m a n h a n g s i n t h e t h i n a i r , u n g r o u n d e d . T h a t w a s t h e o r i g i n o f h e r art

g e b r u i k e n v o o r je e i g e n l o l .

w o r k , w h i c h s h e c o n t e m p l a t e d in t h e m u s e u m of her m i n d .

Inner

O p de vierde foto,

c o n c e n t r a t i o n a n d letting g o of the s o l i d g r o u n d l e a d to the stasis r e a l i z e d :

o p n i e u w o p e e n rechter-

t h e b e g i n n i n g a n d e n d p o i n t of art. T h e d i v e r in t h e s e c o n d h a l l e x p r e s s e s a

p a g i n a , zijn w e n a e e n

w h o l e d i f f e r e n t c o n c e p t of art. T h r o u g h s p e e d , t h r o u g h d i v i n g f o r t h e

g e s l a a g d e duik t e r e c h t g e -

b o t t o m , c r o s s i n g t h r o u g h the t e d i o u s liquid of y o u r m e d i u m , y o u realize, for

k o m e n in d e z a a l n a d i e m e t

a s l o n g a s it l a s t s , a c o n d i t i o n o f f l o a t i n g , a l t h o u g h t h a t i s a d i f f e r e n t f o r m

d e g o l f s l a g , die zelf n o g zicht-

h o v e r i n g t h a n in t h e m e d i u m of the p r e v i o u s g a l l e r y . Y o u k n o w that y o u will

b a a r is a c h t e r d e d i t m a a l d e u r -

h a v e to retur n to the o l d m e d i u m of the air, in w h i c h the w o m a n c a n float,

loze doorgang. E e n o p e n con-

but that in no w a y d i m i n i s h e s t h e p l e a s u r e of d i v i n g into the n e w m e d i u m ,

n e c t i e : die d e n d e r e n d e golf

to h o v e r f o r just a bit. Different m e d i a d e m a n d a differen t a p p r o a c h a n d l e a d

hangt n o g s t e e d s op de plaats

to different effects, different e x p e r i e n c e s , different art, w i t h a different

waar w e hem op de derde

origin.

f o t o h e b b e n g e z i e n ! In d e k a l e

N o p e r s o n is v i s i b l e i n t h e t h i r d p h o t o . A n a m a z i n g , g i g a n t i c

green-white

o c e a n w a v e b r e a k s o n t h e e m p t y f l o o r o f t h e m u s e u m g a l l e r y ( R o o m 18). T h e n e w m e d i u m , t h e s t a b l e w a t e r f r o m the p r e v i o u s hall, has itself

begun

t o m o v e a n d c a r r i e s o u t a n a u t o n o m o u s a c t i o n . It b e n d s b a c k o n i t s e l f ,

door smalle draden verbonden netwerk van e e n soort g e s t o l d e w a t e r d r u p p e l s , perfecte bollen, mogelijk van e e n

without a n y o n e ' s interference, a nd for the v i e w e r creates a beauty that s t r i k e s o n e a s m o r e t h a n u n s e t t l i n g , b e c a u s e t h e r e a r e p o w e r s at w o r k

v i e r d e z a a l (zaal 19) h a n g t e e n

here

w h i c h e x c e e d our h u m a n abilities to control t h e m . T h e w a v e floats, the m e d i u m h a s b e g u n t o h o v e r : t h a t h a p p e n s after t h e i n t r o d u c t o r y p h a s e of a n e w m e d i u m . T h e m e d i u m i s e x p l o r e d , a n d a f t e r t h a t it g o e s o n t o i t s o w n , s o v e r e i g n practice. T h i s w a v e , the p o w e r of the w h o l e m e d i u m , c a n n o t be u s e d a s a v e c t o r o f m o t i o n . Y o u c a n let y o u r s e l f b e s w e p t a w a y a n d h o p e t h a t y o u s u r v i v e t h e c r a s h , b u t y o u c a n a l s o r i d e t h e s u r f a n d t h u s u s e it f o r y o u r o w n p l e a s u r e . In t h e f o u r t h p h o t o , o n c e a g a i n o n t h e r i g h t h a n d p a g e , w e l a n d in t h e g a l l e r y after t h a t w i t h t h e b r e a k i n g w a v e , w h i c h is itself still visible b e h i n d the this time d o o r l e s s o p e n i n g . O n e o p e n c o n n e c t i o n : that t h u n d e r i n g w a v e s t i l l h a n d s i n t h e s a m e p l a c e w h e r e w e s a w it i n t h e t h i r d

l o e p z u i v e r m e t a a l of s y n t h e tisch materiaal. D e bollen zweven, en de connectiedraden e r t u s s e n s u g g e r e n dat het n e t w e r k stilhangt, of zachtjes b e w e e g t , heel voorzichtig of u i t g e k i e n d . A l l e bollen w e e r k a a t s e n hetzelfde landschap. O p de rechte

G e r a l d van der H

Kaap

b o v e n h o e k w o r d t e e n licht-

Stedelijk Museum Amsterdam (zaal/room 17), 1991

b r o n w e e r s p i e g e l d als e e n -

(origineel in kleur/original in colour)

p h o t o ! In t h e e m p t y f o u r t h g a l l e r y ( R o o m 19) h a n g s a n e t w o r k o f a s o r t o f s o l i d i f i e d w a t e r d r o p i e t s , perfect s p h e r e s , p e r h a p s of p u r e m e t a l or s y n t h e t i c material, c o n n e c t e d by s m a l l threads. T h e s p h e r e s float, a n d the

connecting

threads b e t w e e n t h e m s u g g e s t that the network h a n g s still, or m o v e s

softly,

very carefully or c u n n i n g l y . A l l the s p h e r e s reflect the s a m e l a n d s c a p e . T o t h e u p p e r right, a light s o u r c e is r e f l e c t e d as a g r e a t star r e a c h i n g

beyond

the e d g e of the s p h e r e . T h i s star h a n g s in a d e e p blue a t m o s p h e r e a b o v e a w h i t e c l o u d of light o n the d a r k e r line of t h e h o r i z o n of dark g r e e n a n d y e l l o w l o w l a n d s . If y o u t u r n e d a r o u n d t h e c a m e r a w h i c h m a d e t h e p h o t o t h e s p h e r e s b y 180 d e g r e e s , y o u w o u l d h a v e to l o o k d i r e c t l y into t h a t

empty

l a n d s c a p e , if it is t r u e t h a t t h e r e f l e c t i n g s u r f a c e s m a k e v i s i b l e a w o r l d o u t s i d e t h e w o r l d . T h e w a l l o f g a l l e r y 19 o f t h e m u s e u m w o u l d f a l l a w a y a n d t h e w o r l d w o u l d lie o p e n to e x p e c t o u r p r e s e n c e , o u r e x p l o r a t i o n .

But

the balls reflect no c a m e r a a n d no p h o t o g r a p h e r , no v i e w e r . T h e y s h o w a l a n d s c a p e w h e r e n o o n e h a s e v e r b e e n . T h e y a p p e a r to b e like t h o s e g l a s s s o u v e n i r s w i t h a l o c a l l a n d s c a p e in t h e m , a r o u n d w h i c h , w h e n y o u t u r n t h e m o v e r , c l o u d s o f s n o w s w i r l . It i s u p t o t h e v i e w e r t o f i n d t h e e n t r a n c e t o this w o r l d . But h o w ?

Metahovering B a c k to R o o m 16, h a n g i n g i n t h e still air. L e t u s g o t h r o u g h t h e

rooms

a g a i n . In t h e c o u r s e o f t h e t h r e e h a l l s i n w h i c h w a t e r i s t o b e s e e n , a m a s s i v e a n d s a v a g e m e d i u m h a s crystallized itself into still, perfectly r o u n d e d f r a g m e n t s w h i c h s h o w a l a n d i n t o w h i c h y o u c o u l d e n t e r , in w h i c h G e r a l d van der K a a p Hover Hover Stedelijk Museum Amsterdam (zaal/room 18), 1991 (origineel in kleur/original in colour)

y o u c o u l d p u t d o w n r o o t s if n e e d b e , a n d a b o v e w h i c h y o u c o u l d a l s o o n c e again hover, m e t a h o v e r i n g . T o be able to g o w i t h o u t a g r o u n d , there

must

s t i l l b e a g r o u n d , a s p a c e , a n d if n e c e s s a r y t h a t c a n b e a m u s e u m g a l l e r y . A t t h e s a m e t i m e , a n e w s p a c e is c r e a t e d in t h e s e r i e s : t h e w a t e r h a s b e g u n to

g r o t e , o v e r d e r a n d v a n d e b o l l e n u i t s t e k e n d e s t e r . D e z e s t e r h a n g t in e e n d i e p -

f l o a t in t h e air. A r t m e a n s t h a t

b l a u w e l u c h t b o v e n e e n w i t t e l i c h t w o l k o p d e d o n k e r e lijn v a n d e h o r i z o n v a n e e n

a m e d i u m that fills t h e

d o n k e r g r o e n e n g e e l l a a g l a n d . A l s je d e c a m e r a d i e d e f o t o v a n d e b o l l e n m a a k t e

e n v i r o n m e n t , t h a t is e x p l o r e d

whole

1 8 0 g r a d e n z o u d r a a i e n , d a n z o u je r e c h t s t r e e k s d a t l e g e l a n d s c h a p in m o e t e n

i n its m a t e r i a l i t y , a n d t h a t w i l l

kijken, ingeval d e s p i e g e l e n d e vlak<en e e n w e r e l d b u i t e n d e w e r e l d zichtbaar

c o m e l o o s e f r o m its g r o u n d

m a k e n . D a n z o u d e m u u r v a n h e t m u s e u m in z a a l 1 9 zijn w e g g e v a l l e n e n z o u d e

but a l w a y s fall bac k u p o n

w e r e l d o p e n liggen te w a c h t e n o p o n z e a a n w e z i g h e i d , o n z e v e r k e n n i n g e n . D e

a g a i n , is m a d e to float:

itself

b o l l e n w e e r k a a t s e n e c h t e r g e e n c a m e r a of f o t o g r a a f , g e e n t o e s c h o u w e r . Z e

i n s t a n c e , b y the t e c h n i c a l trick

t o n e n e e n l a n d s c h a p w a a r n o g n o o i t i e m a n d is g e w e e s t . Z e lijken o p v a n d i e

o f a l l o w i n g it t o b r e a k u p i n t o

g l a z e n s o u v e n i r g e v a l l e n m e t e e n lokaal l a n d s c h a p j e w a a r i n het kan s n e e u w e n .

d r o p i e t s , a n d , f o r a s l o n g a s it

for

lasts, raising these a b o v e the

H e t is a a n d e b e s c h o u w e r d e t o e g a n g tot d e z e w e r e l d t e v i n d e n . H o e ?

g r o u n d into a state of c o m p l e t e rest, pure

Metahoveren T e r u g n a a r z a a l 1 6 , h o v e r e n in h e t ijle m e d i u m l u c h t . N o g e e n k e e r d e k a m e r s l a n g s . In d e l o o p v a n d e d r i e z a l e n w a a r i n w a t e r t e z i e n i s , h e e f t e e n m a s s i e f e n w o e s t m e d i u m zich uitgekristalliseerd tot verstilde , v o l m a a k t a f g e r o n d e fragm e n t e n die e e n b o d e m t o n e n w a a r o p je t e r e c h t kunt k o m e n , w a a r i n je kunt w o r t e l e n d e s n o o d s , m a a r w a a r b o v e n je o o k , o p n i e u w , k u n t h o v e r e n , m e t a h o v e r e n . O m b o d e m l o o s t e k u n n e n z i j n , m o e t er w e l e e n b o d e m zijn, e e n r u i m t e , d e s n o o d s m u s e u m z a l e n . T e g e l i j k is er in d e r e e k s e e n n i e u w e r u i m t e g e c r e ë e r d : h e t w a t e r is in d e l u c h t g a a n z w e v e n . K u n s t w i l z e g g e n d a t e e n m e d i u m d a t d e h e l e o m g e v i n g o p v u l t , d a t in zijn m a t e r i a l i t e i t v e r k e n d i s , e n d a t v a n d e b o d e m l o s w i l k o m e n m a a r altijd w e e r terugvalt o p z i c h z e l f, a a n het z w e v e n w o r d t g e b r a c h t , b i j v o o r b e e l d d o o r d e t e c h n i s c h e t r u c o m h e t in d r u p p e l s u i t e e n t e l a t e n v a l l e n e n d i e v o o r z o l a n g a l s h e t d u u r t v a n d e b o d e m t e v e r h e f f e n in e e n t o e s t a n d v a n v o l k o m e n rust, v a n z u i v e r e v e r b a z i n g . H e t g e r e a l i s e e r d e

kunstwerk

v a n d e z w e v e n d e b o l l e n in z a a l 1 9 t o o n t in al zijn d e e l m a n i f e s t a t i e s e e n n a t u u r lijk, m e n s l e e g l a n d s c h a p , e e n o n b e r e i k b a r e w e r e l d b u i t e n h e t m u s e u m e n d e c u l tuur, maar a l l e en daarin zichtbaar te m a k e n . V a n der Kaap: " G e e n s p i e g e l s , g e e n v e n s t e r s . P a t r i j s p o o r t e n zijn h e t . E n d a a r a c h t e r h e t u l t i e m e f o t o g r a f i s c h e t e s t beeld."

wonder.

T h e r e a l i z e d art w o r k o f t h e f l o a t i n g s p h e r e s in g a l l e r y 19 s h o w s , in all its partial manifestations, a natural l a n d s c a p e , e m p t y of p e o p l e , an unreachable world

outside

of the m u s e u m a n d culture, but w h i c h c a n o n l y be m a d e visible within them. Says Van der Kaap, " N o mirrors,

w i n d o w s . Portholes are the thing. A n d behind them ultimate photographic

the test

image." Nevertheless, the fourth i m a g e s u g g e s t s t h at t h i s is but o n e m e t h o d of t a m i n g

the

watery, fluid m e d i u m . For

H e t v i e r d e b e e l d s u g g e r e e r t o v e r i g e n s d a t dit m a a r é é n m e t h o d e is o m

het

i n s t a n c e , y o u c o u l d a l s o let it

w a t e r i g e , f l u ï d e m e d i u m t e t e m m e n . J e z o u h e t b i j v o o r b e e l d o o k in l a g e n b o v e n

float in layers a b o v e e a c h

elkaar k u n n e n laten z w e v e n , zoals Van der Kaap heeft g e d a a n m e t de reproduc-

other, as V a n der K a a p has

t i e s v a n d e t e n t o o n s t e l l i n g s w e r k e n v a n d e i n s t a l l a t i e , e e n p a a r p a g i n a ' s v e r d e r in

done with the

d e c a t a l o g u s . D e v e r s c h i l l e n d e b e n a d e r i n g e n l e i d e n tot e e n v e r s c h i l l e n d resul -

of t h e w o r k s e x h i b i t e d in t h e

reproductions

G e r a l d van der Kaap Hover Hover Stedelijk Museum Amsterdam (zaal/room 19) (origineel in kleur/original in colour)

taat. D e v o l m a a k t e d r u p p e l m e t h o d e t o o n t e e n l a n d s c h a p dat b u i t e n h e t m e d i u m

installation, a pair of p a g e s later in t h e c a t a l o g u e . T h e v a r i o u s a p p r o a c h e s

v a n h e t m u s e u m m o e t b e s t a a n , m a a r a l l e e n o p d e z e w i j z e in e e n m u s e u m k a n

lead to a different result. T h e perfect dropiet m e t h o d s h o w s a l a n d s c a p e

w o r d e n g e t o o n d . D e m e t h o d e van d e lagen levert vier v e r s c h i l l e n d e w e r k e n op.

w h i c h m u s t e x i s t o u t s i d e t h e m u s e u m b u t w h i c h o n l y in t h i s w a y , in a

E é n d a a r v a n is o n b e w e r k t a c h t e r in d e c a t a l o g u s g e r e p r o d u c e e r d : o p n i e u w e e n

m u s e u m , c a n be s h o w n . T h e m e t h o d of the l a y e r s d e l i v e r s f o u r

kaal e n m e n s l e e g l a n d s c h a p , wit-bruine b e r g e n v a n b o v e n a f

w o r k s . O n e of t h e m is r e p r o d u c e d in r a w f o r m f u r t h e r b a c k in t h e c a t a l o g u e :

gefotografeerd.

O v e r d e a f b e e l d i n g v a n h e t g e b e r g t e , d a t is o p g e b o u w d uit e e n o m d e a s v a n

o n c e a g a i n a b a l d l a n d s c a p e , e m p t y of p e o p l e , w h i t e - b r o w n

t w e e p a g i n a ' s g e s p i e g e l d e f o t o , is e e n t e c h n i s c h e t e k e n i n g a f g e d r u k t in r o z e .

photographed from above

different

mountains

O v e r the i m a g e of t h e m o u n t a i n r a n g e , w h i c h is

D e z e a b s t r a c t e f i g u u r is s y m m e t r i s c h o p g e b o u w d e n t o o n t e e n d u b b e l e r e e k s

built u p f r o m a p h o t o w h i c h a p p e a r s in m i r r o r - i m a g e a r o u n d the a x i s of t h e

r e c h t h o e k i g e p l a t e n d i e in d r i e e v e n w i j d i g e l a g e n b o v e n e l k a a r z w e v e n . V a n e e n

t w o p a g e s , a t e c h n i c a l d r a w i n g has b e e n printed in pink. T h i s abstract

a f s t a n d lijken d e zijkante n v a n d e z w e v e n d e p l a t e n o p d i k k e lijnen, die o v e r d e

is s y m m e t r i c a l l y c o n s t r u c t e d a n d s h o w s a d o u b l é s e r i e s of

rectangular

figure

plates w h i c h float a b o v e each other in three parallel layers. F r o m a distance,

k l o o f i n h e t b e r g l a n d e r o n d e r zijn g e p r o j e c t e e r d . D e z e a b s t r a c t e f i g u u r m a a k t d e

the e d g e s of the plates a p p e a r to be thick lines that a r e projected o v e r a

i n d r u k b e d o e l d t e zijn v o o r h e t o n t w e r p v a n e e n s n e l w e g d o o r h e t l e g e l a n d s c h a p

g o r g e in t h e m o u n t a i n o u s c o u n t r y b e n e a t h t h e m . T h i s a b s t r a c t f i g u r e

e r o n d e r , of v o o r e e n z e s v l e u g e l i g v l i e g t u i g e r b o v e n , e e n h o v e r m a c h i n e . D e

makes

t h e i m p r e s s i o n t h a t it i s i n t e n d e d a s a d e s i g n f o r a n e x p r e s s w a y t h r o u g h t h e

m e t h o d e n o m o v e r d e v a s t e b o d e m v a n b e r g l a n d t e z w e v e n zij n t e c h n i s c h e r v a n

e m p t y l a n d s c a p e b e n e a t h it, o r f o r a s i x - w i n g e d a i r p l a n e a b o v e it, a

a a r d d a n d e h o v e r m e t h o d e n d i e j e in h e t l a a g l a n d , in h e t S t e d e l i j k M u s e u m k u n t

h o v e r m a c h i n e . T h e m e t h o d s for floating over the solid g r o u n d of

t o e p a s s e n . B o v e n r u i g e t o p p e n h e b je m e e r n o d i g d a n j e l i c h a a m a l l e e n : a b -

m o u n t a i n o u s country are of a m o r e technical nature than the hover

s t r a c t e g e r e e d s c h a p p e n . In d e f o t o v a n h e t b e r g l a n d (Lalala Snow) i s g e e n m e n s

m e t h o d s t h a t y o u c a n a p p l y in t h e l o w l a n d s , in t h e S t e d e l i j k M u s e u m .

te zien. Er is e n k e l het k r a a k h e l d e r e zicht o p d e b e s n e e u w d e r o t s e n e n d e

A b o v e rough peaks y o u have need of m o r e than y o u r b o d y alone: y o u need

t e c h n i s c h e t e k e n i n g e n v a n d e g e s p i e g e l d e r e e k s v a n d r i e m a al drie lagen m e t

a b s t r a c t t o o l s . In t h e p h o t o o f t h e m o u n t a i n o u s c o u n t r y (Lalala

v l a k k e n . D e z e c o r r e s p o n d e r e n o v e r i g e n s m e t d e w i j z e w a a r o p e e r d e r in d e c a t a -

Snow),

p e r s o n is to b e s e e n , o n l y t h e s p o t l e s s o u t l o o k o v e r s n o w c o v e r e d rocks a n d

l o g u s d e t e n t o o n g e s t e l d e w e r k e n zijn a f g e b e e l d . Z i j n d e w e r k e n v a n V a n d e r

the technical d r a w i n g of the mirrored series of three times three layers with

Kaap bedoeld als onderdelen van e e nte construeren g e s i m u l e e rd zweefvliegtuig

s u r f a c e s , w h i c h o t h e r w i s e c o r r e s p o n d s w i t h t h e w a y in w h i c h t h e e x h i b i t e d

o m d e hele w e r e l d te o m z e i l e n?

w o r k s w e r e r e p r o d u c e d e a r l i e r in t h e c a t a l o g u e . A r e V a n d e r K a a p ' s w o r k s intended as c o m p o n e n t s for constructing a simulated hovercraft in w h i c h t o circumnavigate the world?

Stedelijk M u s e u m T o t z o v e r d e c a t a l o g u s . D e v i e r w e r k e n d i e V a n d e r K a a p in d e z a l e n v a n h e t Stedelijk M u s e u m h a d gezet, v o r m d e n e e n reeks o p zich. H e t o p e n i n g s w e r k

Stedelijk M u s e u m

b e s t o n d uit b e w a k i n g s t e r m i n a l s w a a r m e e o p v l i e g v e l d e n d e i j z e r h o u d e n d e

T h e f o u r w o r k s that V a n d e r K a a p s e t in t h e g a l l e r i e s o f t h e S t e d e l i j k

i n h o u d v a n t a s s e n w o r d t g e ï n s p e c t e e r d . In d e t a s o n d e r d e r ö n t g e n s t r a a l b e v o n d e n zich naast elkaar vier f o t o t o e s t e l l e n , d i e als letters g e l e z e n h e t w o o r d

f o r m a s e r i e s in t h e m s e l v e s . T h e o p e n i n g w o r k c o n s i s t e d of s e c u r i t y t e r m i n a l s w h i c h d e t e c t m e t a l i n h a n d b a g s a n d s u c h a t a i r p o r t s . In t h e b a g

F R E E vormden. Die constatering w a s het uitgangspunt. Het t w e e d e werk

under the x-ray b e a m sat four c a m e r a s next to each other, w h i c h w h e n

e e n zaal v o l b o d y b u i l d i n g - t o e s t e l l e n , z o n d e r m e n s e n , o m vier u u r ' s o c h t e n d s ,

read

toonde

as letters f o r m e d t h e w o r d F R E E . T h i s w a st h e p o i n t o f d e p a r t u r e , t h e

m e t alle l i c h t e n a a n , w a a r b i j in d e b o v e n s t e helft v a n h e t b e e l d e e n s c h a k e l p a -

detection. A s e c o n d w o r k s h o w e d a hall full o f b o d y b u i l d i n g

troon w a s afgedrukt, zoals w e dat k e n n e n v a n foto's van chips of tekeningen v a n

apparatus,

w i t h o u t p e o p l e , at f o u r o ' c l o c k in t h e m o r n i n g , w i t h all t h e l i g h t s o n , o n t h e

elektrische s y s t e m e n . B o d y b u i l d e n , niet o p g e v a t als e e n sport o m je figuur z o t e

u p p e r half of w h i c h a circuit pattern w a s printed, s u c h a s is f a m i l i a r f r o m

c o r r i g e r e n d a t h e t b e t e r bij h e t t i j d s b e e l d p a s t , m a a r a l s e e n e l e k t r o n i s c h v o o r g e -

p h o t o s of c h i p s or d i a g r a m s o f electrical s y s t e m s . Here b o d y b u i l d i n g is n o t

programmeerde e n bestuurde techniek van lichaamscontrole,

c o n c e i v e d a s a s p o r t f o r c o r r e c t i n g y o u r b o d y s o t h a t it f i t s b e t t e r

repressie. E e n techniek voor m e n s e n die zich schuldig v o e l e n over h u n lichame-

with

produktieve

lijkheid, s u g g e r e e r t d e b e g e l e i d e n d e tekst, e n d i e zichzelf daarvoor v e r o o r d e e l d

today's image, but as an electronically p r o g r a m m e d a n d controlled t e c h n i q u e f o r p h y s i c a l c o n t r o l , p r o d u c t i v e r e p r e s s i o n . It i s a t e c h n i q u e f o r

h e b b e n tot d e e l e k t r i s c h e s t o e l . " D e n o o d l o t s g e b o n d e n m e n s is niet vrij," c o n -

people w h o feel guilty about their physicality, a n d have c o n d e m n e d

s t a t e e r d e C e s a r e P a v e s e b e g i n jaren vijftig.

t h e m s e l v e s to t h e electric chair, s u g g e s t e d t h e a c c o m p a n y i n g text. " T h e p e r s o n b o u n d b y fate is not f r e e , " o b s e r v e d C e s a r e P a v e s e at t h e b e g i n n i n g of t h e 1950's.

H e t d e r d e w e r k w a s o p g e b o u w d uit d r i e p a n e l e n m e t e l k h o n d e r d a f b e e l dingen v a n t w e e foto's, die zo w a r e n gerangschikt dat over d e volle breedte het w o o r d L I F E l e e s b a a r w e r d . Bij n a d e r e b e s t u d e r i n g b l e k e n d e f o t o ' s

T h e third work w a sconstructed of four panels, each with 100c o p i e s of t w o photos, that w e r e s o arranged that over the full w i d t h the w o r d c o u l d b e r e a d . L o o k e d a t m o r e c l o s e l y , it a p p e a r e d t h e p h o t o s

LIFE

documentair

en toonde d e e n e e e nonthoofd lichaam e n d e andere het misbruikte hoofd. E e n v e r s c h r i k k e l i j k e f r a g m e n t a t i e v a n h e t l i c h a a m . A l l e e n a l s g e h e e l is h e t l i c h a a m in leven. Hier w a s o p n i e u w d e verkeerde techniek t o e g e p a s t o p het lichaam, g e e n

were

documentary, the o n e s h o w i n g a b e h e a d e d body, a n dthe other the a b u s e d

e l e k t r i s c h e s t o e l m a a r e e n c i r k e l z a a g of e e n m a c h e t e . T e r w i j l d e p r i n c i p e s v a n

head, a terrifying fragmentation

h e t b e s t a a n t o c h z o e e n v o u d i g z i j n : vrij e n l e v e n , w e l k e t w e e e l k a a r i n s t a n d

of t h e b o d y . O n l y a s a w h o l e is t h e b o d y

living. Here once again the w r o n g technique h a d been applied to the body,

h o u d e n . Niet het lichaam m o e t uiteenvallen, het m e d i u m - z o m a a k je kunst. D a t

not t h e electric chair but a chain s a wor machete. T h e principles of existence

n i e u w e k a n t o t s t a n d w o r d e n g e b r a c h t . H e t l i c h a a m k a n niet a n d e r s

a r e r e a l l y s o s i m p l e : f r e e a n d l i v e , t h e t w o m a i n t a i n e a c h o t h e r . It i s n o t t h e

f o s e r e n d a n n a a r zijn o n d e r w e r p i n g a a n e e n t e c h n i e k , n a a r zijn d e s i n t e g r a t i e e n

metamor-

b o d y w h i c h m u s t d i s i n t e g r a t e , t h e m e d i u m - s o y o u m a k e art. T h a t y o u c a n

o n d e r g a n g . H e t r e s p e ct dat G e r a l d v a n d e r Kaap toont voor h e t natuurlijke m e n -

create anew. T h e body c a nonly metamorphosize w h e n subjected to

s e l i j k l i c h a a m , v a l t e x t r a o p bij v e r g e l i j k i n g v a n zijn f o t o m a n i p u l a t i e s m e t d i e v a n

t e c h n i q u e , disintegration a n d destruction. T h e respect that G e r a l d v a n d e r

I n e z v a n L a m s w e e r d e i n Final Fantasy R. Zij s c h r i k t e r n i e t v o o r t e r u g h e t l i c h a a m

K a a p s h o w s f o r t h e natural h u m a n b o d y is e v e n m o r e striking w h e n h i s

t e t r a n s f o r m e r e n t o t g e h e e l n i e u w e c o n f i g u r a t i e s , t o t n i e u w e m e n s e n . Zij h e e f t

p h o t o m a n i p u l a t i o n s a r e c o m p a r e d w i t h t h o s e o f Inez v a n L a m s w e e r d e i n

het digitale m e d i u m in d e r u i m t e v a n h e t l i c h a a m l a t e n b i n n e n d r i n g e n , V a n d e r

Final Fantasy

K a a p laat h e t l i c h a a m d e r u i m t e v a n d e d i g i t a l e m e d i a v e r k e n n e n . D e d i g i t a l e

R. S h e d o e s n o t h e s i t a t e t o t r a n s f o r m t h e b o d y i n t o w h o l l y

n e w configurations, n e w people. S h eh a sa l l o w e d the digital m e d i u m to

m e d i a zijn n i e t m a s s i e f e n d u u r z a a m a l s h e t g e b e r g t e w a a r b o v e n i n h e t v i e r d e

i n v a d e t h e s p a c e o f t h e b o d y , w h i l e V a n d e r K a a p Iets t h e b o d y e x p l o r e t h e

w e r k v a n d e Hover Hover-reeks

space of digital m e d i a . Digital m e d i a are not a s solid a n d lasting a sthe

n e l e , m a t e r i ë l e m e d i a laten h o v e r e n a l l e e n t o e in d e h e m e l d e r a b s t r a c t i e , niet

m o u n t a i n r a n g e a b o v e w h i c h t h e f o u r t h w o r k o f t h e Hover

met het lichaam. D e technische tekening boven het bruine gebergte

Hover

pink technical d r a w i n g , h u n g : t h e traditional, material m e d i a o n l y

series, the permit

d e roze t e c h n i s c h e t e k e n i n g hing: d e traditiosuggereert

e e n s o o r t r u i m t e s c h i p d a t in d e z e l e v e n l o z e w e r e l d k a n l a n d e n o f d e z e a l l e e n v e r -

h o v e r i n g in t h e h e a v e n of a b s t r a c t i o n , n o t w i t h t h e b o d y . T h e t e c h n i c a l

k e n t ( e n w e e r v e r l a a t ) . D e g e s t o l d e g o l v e n v a n d e r o t s g r o n d n o d i g e n n i e t uit t o t

d r a w i n g a b o v e the b r o w n m o u n t a i n rang e s u g g e s t s a sort of s p a c e s h i p that

e e n d u i k , z o a l s h e t m e d i u m w a t e r w e l d e e d . D i g i t a l e m e d i a zijn f l u ï d e , v e r g a n k e -

can

lijk, l i c h t , a l v r a a g t h e t e e n f o r s e d u i k o m e r i n b i n n e n t e d r i n g e n . Z e zijn e r o p uit

l a n d i n t h i s l i f e l e s s w o r l d , o r c a n o n l y e x p l o r e it ( a n d l e a v e a g a i n ) . T h e

solidified w a v e s of the rock d o n o t invite o n e to dive i n, a s t h e m e d i u m of

het lichaam direct te b e s p e l e n , te verpletteren, onder controle gebracht

water did. Digital m e d i a a r e fluid, accessible, light, a l t h o u g h they d e m a n d a

ze e e n m e n s l e e g l a n d s c h a p .

s t r o n g d i v e in o r d e r to p e n e t r a t e t h e m . T h e y c a n b e m a n i p u l a t e d

onthullen

directly

f r o m o u t of t h e b o d y , c r u s h e d , b r o u g h t u n d e r c o n t r o l t o r e v e a l a l a n d s c a p e empty of people.

Artlab In 1 9 9 2 m a a k t e G e r a l d v a n d e r K a a p e e n v e r v o l g s h o w o p h e t e e r s t e h o v e r p r o j e c t , v o o r A r t l a b in T o k y o d i t m a a l . D e v r a a g s t e l l i n g g i n g daarbij e e n s t a p

Artlab

v e r d e r d a n bij Hover Hover: w a a r o m z o u j e n a a r h o v e r e n k i j k e n a l s je h e t z e l f

In 1 9 9 2 G e r a l d v a n d e r K a a p m a d e a f o l l o w - u p s h o w f o r t h e f i r s t h o v e r

kunt m e e m a k e n ? H o e lang houdt e e n w e r k v a n V a n d e r Kaap ü b e r h a u p t s t a n d ?

project, this t i m e f o r A r t l a b in T o k y o . T h e q u e s t i o n i n g t h e r e w e n t a s t e p

T b f a / Hoverty

b e y o n d w h e r e Hover

v e r v a a r d i g d i n s a m e n w e r k i n g m e t P e t e r G i e l e - w a a r i n d e t o e s c h o u w e r in e e n

Hover

h a d d a r e d t o g o : w h y w o u l d y o u l o o k at

b o o d e e n t o t a a l o m g e v i n g r o n d e e n achttal m a c h i n e s - chili c a v e s ,

h o v e r i n g if y o u y o u r s e l f c o u l d d o i t ? H o w l o n g c a n a w o r k b y G e r a l d v a n d e r

verduisterde ruimte op e e n b e d k o n gaan liggen teneinde e e n verticale k o l om

K a a p e x i s t a t a l l ? Total Hoverty

b o v e n zij n h o o f d t e s c h u i v e n , d i e a a n d e b i n n e n z i j d e b e k l e e d w a s m e t s p i e g e l s

offered a total e n v i r o n m e n t c o m p r i s e d of

eight m a c h i n e s - chill-caves, p r o d u c e d in cooperation with Peter Giele - in

e n w a a r v a n d e b o v e n k a n t b e s t o n d uit e e n v i d e o s c h e r m d a t r e c h t o m l a a g

w h i c h v i e w e r s c o u l d l a y d o w n o n a b e d in a d a r k e n e d s p a c e s o that a

straalde. V i a d e s p i e g e l s leek het b e e l d zich v o o r d e horizontale b e s c h o u w e r tot

vertical c o l u m n c o u l d be m o v e d a b o v e their heads. T h e inside of t h e c o l u m n

in d e o n e i n d i g h e i d o m t e k e r e n e n t e h e r h a l e n . A a n d e b e z o e k e r s w e r d k e n b a a r

was

g e m a a k t d a t h e t d e b e d o e l i n g w a s d e kijker d o o r e e n s t r o o m v a n b e e l d e n e n

c o v e r e d w i t h m i r r o r s , c l o s e d at t h e u p p e r e n d b y a v i d e o s c r e e n f a c i n g

directly d o w n . F o r the horizontal viewer, the mirrors m a d e the video

image

a p p e a r t o e n d l e s s l y t u r n a n d r e p e a t itself. T h e i n t e n t i o n , a s r e v e a l e d t o t h e

geluiden e e n onmiddellijke m y s t i e k e piekervaring te bezorgen . D e b e z o e k e r s w e r d e n h i e r o p v o o r b e r e i d in e e n w a c h t r u i m t e , w a a r z e v a n h o v e r h o s t e s s e s e e n

G e r a l d v a n de Kaap Total Hoverty installation view Artlab 2, Tokyo, 1992 (Chili Terminal 3.2; (oio/photo: Mikio Kurokawa, origineel in kleur/original in colour)

p e p e r m u n t j e k r e g e n ( v o o r h e n e e n o n b e k e n d e pil) e n o p h u n b e u r t k o n d e n

visitors, w a s to provide the viewer with an i m m e d i a te mystical peak

w a c h t e n in e e n r u i m t e w a a r m u z i e k k l o n k v a n h o g e t o n e n , d i e al s n e l u i t h e t

experienc e t h r o u g h the stream of i m a g e s a n ds o u n d s . Visitors w e r e

g e h o o r w e g z a k t e n , e n lage tonen w a a r d o o r d e w a c h t k a m e r s t o e l e n b e g o n n e n t e

p r e p a r e d f o r this e x p e r i e n c e in a w a i t i n g r o o m , w h e r e t h e y r e c e i v e d

t r i l l e n . D e i n s t a l l a t i e w e r d e e n v i d e o d r u g v o o r J a p a n n e r s g e n o e m d d i e , bij o n t -

p e p p e r m i n t c a n d i e s (for t h e m , a n u n f a m i l i a r pill) f r o m H o v e r h o s t e s s e s , a s

s t e n t e n i s v a n v e g e t a t i e v e o f s y n t h e t i s c h e d r u g s , d o l zijn o p e l e k t r o n i s c h e m i d -

they waited their turn in a space in w h i c h m u s i c played, high tones w h i c h

d e l e n o m i n h u n vrije tijd e e n r o e s t o e s t a n d t e b e r e i k e n . D e b e e l d e n s t r o o m o p d e

quickly faded f r o m o n e ' s hearing, a n d l o wt o n e s w h i c h setthe waiting

v i d e o s c h e r m e n w e r d g e g e n e r e e r d d o o r e e n c o m p u t e r p r o g r a m m a ( B R A I N 5.1) e n

chairs vibrating. T h e installation w a s called a video drug for th e J a p a n e s e

b o v e n d e o p s t e l l i n g a l s g e h e e l h i n g e n vijf v i d e o s c h e r m e n . O p d e f o t o i n d e b e g e -

w h o , in the absence of organic or synthetic drugs, arecrazy about a n y

l e i d e n d e c a t a l o g u s t o n e n d e b i n n e n s t e d r i e s c h e r m e n vijf r o z e b a n e n e n e e n g e l e

electronic m e a n s of reaching a state of relaxation in their free time. T h e

centrale cirkel m e t d a a r o m h e e n kringen, t e s t b e e l d e n; d e buitenste stralen het

stream of i m a g e s o n the video screen w a s generated b y a c o m p u t e r

w o o r d F R E S H uit. E e n u i t n o d i g i n g e n g a r a n t i e v o o r h e t h y p e r h y g i ë n i s c h e

p r o g r a m ( B R A I N 5.1), a n d a b o v e t h e w h o l e i n s t a l l a t i o n h u n g f i v e v i d e o

J a p a n s e publiek.

s e r e e n s . In t h e p h o t o i n t h e a c c o m p a n y i n g c a t a l o g u e , t h e i n n e r m o s t

E i n d 1 9 9 3 s t o n d e r e e n chili t e r m i n a l o p g e s t e l d in d e w i n k e l v a n V i r g i n in A m s t e r d a m , ter c o m m e r c i ë l e o n d e r s t e u n i ng van d e o p videotape uitgebrachte b e e l d e n s t r o m e n uit d e i n s t a l l a t i e Total Hoverty. V o o r h e t N e d e r l a n d s e p u b l i e k w a s d e v e r w i j z i n g naar e l e k t r o n i c a als d r u g w e g g e l a t e n , o m d a t dit s o o r t m i d d e l e n a l l e e n w e r k e n bij m e n s e n d i e n o g n o o i t ' n o r m a l e ' d r u g s h e b b e n g e b r u i k t e n w i e r e r v a r i n g v a n s t o n e d h e i d o f h i g h n e s s d a a r o m n i e t p s y c h o c h e m i s c h is v o o r g e p r o g r a m m e e r d . B o v e n d i e n ontbrak d e hele set waardoor het J a p a n s e p u b l i e k w e r d v o o r b e w e r k t . Ik b e n e e n p a a r k e e r e e n k w a r t i e r i n d e c h i l i c a v e gaan liggen, m e t d e tape B R A I N 4.2. (Op e e n losse monitor w a s d e tape v a n B R A I N 5.1 t e z i e n . ) D e b e e l d e n in d e t e r m i n a l b e s t o n d e n uit m i n d e r d u i d e l i j k e sequenties van b o m e n langs e e n w e g e n andere landschappen, e n e e n h o m e v i d e o v a n e e n d a g a a n h e t s t r a n d : v r o u w in h e t w a t e r . D e m a n i p u l a t i e s v a n d e b e e l d e n o m v a t t e n w i s s e l i n g e n v a n positief naar negatief, v a ak m i d d e n d o o r h e t beeld, e n kleurwijzigingen. D e beelden w a r e n expres z o betekenisloos mogelijk g e h o u d e n , z o d a t d e kijker niet z o u w o r d e n a f g e l e i d d o o r p e r s o o n l i j k e a s s o c i a t i e s . V e r w e z e n d e d i g i t a l e f o t o w e r k e n uit Hover Hover n o g n a a r d e k l a s s i e k e i n h o u d v a n h e t m e d i u m f o t o g r a f i e - d e v a s t g e l e g d e f y s i e k e w e r k e l i j k h e i d -, d e d i g i t a l e

room

three

sereens d i s p l a y five pink b a n d s a n da y e l l o w central circle w i th rings a r o u n d it, t e s t i m a g e s , w h i l e t h e o u t e r t w o d i s p l a y t h e w o r d F R E S H . It w a s a n invitation a n da guarantee for the hyper-hygienic J a p a n e s e public. A t the end

of 1993, o n e of t h e c h i l l - c a v e s w a s s e t u p in t h e V i r g i n s t o re in

A m s t e r d a m , as an advertisement for the commercially issued video tape c o n t a i n i n g t h e s t r e a m o f i m a g e s f r o m 7 b f a / Hoverty.

For the Dutch public,

references to electronics as drugs w e r e d r o p p e d , because this sort of thing

only works for people w h o have never yet used " n o r m a l " drugs and w h o s e e x p e r i e n c e o f being s t o n e d or high is not p s y c h o c h e m i c a l l y p r e d e t e r m i n e d , a n d , in a d d i t i o n , t h e w h o l e set in w h i c h t h e J a p a n e s e p u b l i c w e r e p r e p a r e d for their e x p e r i e n c e w a s g o n e . A c o u p l e of times I have spent a quarter hour

l y i n g i n a c h i l l - c a v e , w i t h t h e t a p e B R A I N 4 . 2 . ( T h e t a p e o f B R A I N 5.1 w a s t o be s e e n o n a s e p a r a t e m o n i t o r . ) T h e i m a g e s s h o w n in t h e t e r m i n a l c o n s i s t e d

™

of less clear s e q u e n c e s of trees a l o n g a r o a d a n do t h e r l a n d s c a p e s , a n da

h o m e v i d e o o f a d a y at t h e b e a c h , a w o m a n in t h e w a t e r . T h e m a n i p u l a t i o n s

of t h e i m a g e s i n c l u d e d c h a n g e s f r o m p o s i t i v e t o n e g a t i v e , often t h r o u g h t h e m i d d l e o f t h e i m a g e , a n d c o l o u r shifts. T h e i m a g e s w e r e deliberately kept as

m e a n i n g l e s s as possible, s o that the viewer w o u l d be diverted by personal

v i d e o v a n Total Hoverty

a s s o c i a t i o n s . T h e d i g i t a l p h o t o w o r k s f r o m Hover

d a a r e n t e g e n o p d e i n h o u d s l o o s h e i d . D e b e e l d e n zelf z w e e f d e n . D e b e s c h o u w e r

Hover s t i l l r e f e r r e d t o t h e

v e r w e e s niet langer naar z o ' n b u i t e n w e r e l d , m a a r m i k t e

classical content of the m e d i u m of p h o t o g r a p h y - the recorded physical

ging niet liggen d r o m e n v a n e e n d a g a a n z e e , o m d a t d e m i n of m e e r h e r k e n b a r e

r e a l i t y ; t h e d i g i t a l v i d e o o f Total Hoverty

beelden onderbroken werden door invasies van abstracte patronen e n verdubbe-

no l o n g e r r e f e r s t o s u c h a n e x t e r n a l

w o r l d , b u t is a i m e d at c o n t e n t l e s s n e s s . T h e i m a g e s t h e m s e l v e s f l o a t . T h e

lingen. D e geluidsband van L e oA n e m a e t w a s geen N e w Age-achtige ontspan-

v i e w e r isn't g o i n g to lie there d r e a m i n g of a d a y b y t h e s e a , b e c a u s e t h e

n i n g s t a p e , m a a r w a s e r o p g e r i c h t d e l u i s t e r a a r a l e r t t e h o u d e n , n i e t o p w a t hij

m o r e or less recognizable i m a g e s are interrupted b y invasions of abstract

h o o r d e , m a a r o p w a t hij z a g . H e t m e d i u m z w e e f d e , d e b e s c h o u w e r l a g o p d e

patterns a n d repetitions. T h e s o u n d track b y L e oA n e m a e t w a s n o N e w A g e

b o d e m . H e t d u u r d e e v e n v o o r ik h e t b e e l d in v e r d w e e n . In w a t v o o r r u i m t e v e r -

r e l a x a t i o n t a p e , b u t is i n t e n d e d t o k e e p t h e l i s t e n e r alert , n o t t o w h a t i s

k e e r d e n d i e v r o u w e n , d i e l i c h a m e n , i n c l u s i e f h e t m i j n e ? In w a t v o o r l e e g t e ?

b e i n g h e a r d , b u t to w h a t is b e i n g s e e n . T h e m e d i u m floats, t h e v i e w e r lies

In d e c a t a l o g u s v a n A r t l a b zijn d e v i e r f a s e n n a a r d e b e o o g d e p i e k e r v a r i n g

o n t h e g r o u n d . It l a s t e d e v e n a f t e r t h e i m a g e d i s a p p e a r e d . In w h a t s o r t o f

beschreven aan d e hand van d e verschillende stadia die d e chillcave-gebruiker

s p a c e d i d t h e s e w o m e n , t h e s e b o d i e s , i n c l u d i n g m i n e , e x i s t ? In w h a t s o r t o f

d o o r l o o p t t i j d e n s zijn r e c e p t i e . D e i n z e t , o f h e t u i t g a n g s p u n t v a n d e i n s t a l l a t i e , i s :

emptiness?

" D O N ' T T H I N K . " In f a s e E 1 , d e i n i t i a t i e , b e g i n n e n d e w e l v o e g e l i j k e c l i c h é s d i e je

The four p h a s e s of the intended peak experience are described in the

d a g in d a g uit u i t s p r e e k t d o o r je h o o f d t e m a l e n . D i e l e u k e g e m a n i p u l e e r d e

Artlab catalogu e o n t h e basis of t h e different stages that the chill-terminal

p l a a t j e s zij n g e e n k u n s t . E 2 , d e h e l , b i e d t e e n t e g e n r e a c t i e , h e t o n b e h a g e n i n d e

user passes t h r o u g h during his reception. T h e entry or point of departure

c u l t u u r e n d e a g r e s s i e : " T H I S IS N O T F R E S H . " G i l l e n d p a r a n o ï d e c o n s u m e n -

f o r t h e i n s t a l l a t i o n i s " D O N ' T T H I N K " . In p h a s e E 1 , i n i t i a t i o n , t h e p r o p e r

t i s m e . Ik w i l m e e r z i e n , m e e r z i e n . D a n k o m t E 3 , H o v e r p u n t : " o f c o u r s e . I u n d e r -

clichés that y o u speak f r o m d a y to d a y begin to run t h r o u g h y o u r

head.

T h e s e n i c e l y m a n i p u l a t e d p i c t u r e s a r e n o t art. E 2 , heil, offers t h e c o u n t e r -

s t a n d . I k n o w e x a c t l y w h a t y o u m e a n . r o o t o u t . p u l l d o w n . d e s t r o y . l o o k at t h e s k y . g o w i t h t h e f l o w . w a l k o n . y o u r life. e a r n it." O p e n h e i d n a a r h e t g e h e i m .

r e a c t i o n , d i s c o m f o r t w i t h c u l t u r e a n d a g g r e s s i o n : " T H I S IS N O T F R E S H . "

Gevolgd door E4, de hemel: " h e y you. i s a wyou. body mystic. thanks. here s h e

Screaming paranoid c o n s u m e r i s m . I want to see more, more! Then c o m e s

c o m e s . sir. syringe. syrinx. sister, s e c r e t night. d i e into m e . y o u . y o . . t . " A l l e s w a t

E3, the Hoverpoint: " of course. I understand. I k n o w exactly w h a t y o u m e a n .

p r e t t i g i s . H e t is h e e r l i j k h o v e r e n i n d e c h i l l t e r m i n a l . B i j m i j n d e r d e o f v i e r d e

root out. pull d o w n . destroy. loot at t h e sky. g o w i t h t h e flow. w a l k o n . y o u r

b e z o e k a a n d e i n s t a l l a t i e v o e l d e ik m i j v e r p l a a t s t in d e w e r e l d w a a r i n C a s e , d e

life. e a r n it." O p e n n e s s t o t h e s e c r e t . E 4 f o l l o w s , h e a v e n : " h e y y o u . i s a w

h o o f d p e r s o o n uit W i l l i a m G i b s o n s Neuromancer,

you.

d a t hij h e r s e n d o o d i s , a l s zijn b r e i n r e c h t s t r e e k s c o n t a c t m a a k t m e t e e n k u n s t m a -

b o d y mystic. thanks. here s h e c o m e s . sir. syringe. syrinx. sister, secret

n i g h t . d i e i n t o m e . y o u . y o . . t . " E v e r y t h i n g t h a t i s p l e a s u r a b l e . It's d e l i g h t f u l

zich b e w e e g t o p de m o m e n t e n

t i g e i n t e l l i g e n t i e in h e t c o m p u t e r n e t . L i e f d e . U i t d e r u i g e o m g a n g m e t h e t b e e l d -

to h o v e r in t h e c h i l l - t e r m i n a l . B y m y t h i r d o r f o u r t h t i m e in t h e i n s t a l l a t i o n , I

materiaal e n de computeranimaties v a n V a n der Kaap spreekt e e n diep respect

feit m y s e l f t r a n s f e r r e d into that w o r l d in w h i c h C a s e , t h e m a i n c h a r a c t e r in

voor het lichaam van d e ander, en het eigen lichaam. T e c h n i s c h e beelden

W i l l i a m G i b s o n ' s Neuromancer,

travels in his m o m e n t s of brain death, a s

h e b b e n niets te m e l d e n over het lichaam, maar z e kunnen w e l e f f e c t e n veroor-

h i s b r a i n m a k e s d i r e ct c o n t a c t w i t h t h e artificial i n t e l l i g e n c e in t h e c o m p u t e r

z a k e n in d e l i c h a m e n : n i e t in d e g e n e d i e z e t o n e n , m a a r in d e g e n e d o o r w i e z e

network. Love. O u t of the r a w experience with V a nd e r Kaap's i m a g e

gezien worden.

material a n d computer animations speaks a deep respect for the body of the other, a n d o n e 's o w n body. Technical i m a g e s have nothing to s a y about the

Wat is hoveren?

b o d y , b u t t h e y c a n c e r t a i n l y c a u s e effects in t h e b o d y : n o t in t h o s e

W a t i s h o v e r e n ? V o l g e n s H e i d e g g e r m o e t j e in d e g r o n d v e r a n k e r d zijn o m d e

whom

they s h o w , but in those by w h o m they are seen.

k u n s t t e k u n n e n l a t e n o p b l o e i e n . D a a r i n t o o n t V a n d e r K a a p z i c h zijn t e g e n p o o l : p a s a l s je gaat z w e v e n h e b je k u n s t ( F R E E ) . H e i d e g g e r v e r b o n d zijn o p m e r k i n g

What is h o v e r i n g ?

o v e r d e b a n d m e t d e Heimatsbodem,

A c c o r d i n g to Heidegger, y o u m u s t b e a n c h o r e d in t h e g r o u n d in order to

b e g r i p ' g e l a t e n h e i d ' . D a a r m e e b e d o e l d e hij z o v e e l a l s e e n o p e e n o m v a t t e n d e

m e t h e t uit a n d e r e r e g i o n e n

afkomstige

let a r t b l o o m . V a n d e r K a a p s h o w s t h e o p p o s i t e p o l e : o n l y if y o u b e g i n t o

r u s t g e g r o n d v e s t e , o p e n h o u d i n g t e n o p z i c h t e v a n a l l e s in je d i r e c t e o m g e v i n g , in

float d o y o u h a v e art (FREE). H e i d e g g e r c o n n e c t e d his r e m a r k s a b o u t t h e

de w e t e n s c h a p v a n d e w e r e l d achter d e horizon. E e n o n t s p a n n e n a a n d a c h t d i e je

b o n d w i t h t h e Heimatsbodem,

a n d with the concept of " e q u a n i m i t y " ,

which

liet z i e n d a t , b i j v o o r b e e l d , t e c h n i e k e e n p r a k t i s c h e z a a k i s , d i e j e v o o r d e

c o m e s f r o m other fields. B y that, h e intended nothing m o r e than a n o p e n

b e s t e m d e d o e l e i n d e n kunt b e n u t t e n , z o n d e r er v e r d e r d i e p d o o r t e w o r d e n

attitude in r e g a r d t o e v e r y t h i n g in o n e ' s i m m e d i a t e e n v i r o n m e n t ,

geraakt. Gelatenheid w a s H e i d e g g e r s m e t h o d e o m lichaam e n g e e s t g e z o n d te

grounded

in a n i n c l u s i v e q u i e t , in t h e k n o w l e d g e o f t h e w o r l d b e h i n d t h e h o r i z o n , a

h o u d e n in e e n tijd v a n t e c h n i s c h e o v e r m a c h t , w a a r v a n hij w i l d e v o o r k o m e n d a t

r e l a x e d attention that s h o w s that, f o r i n s t a n c e , t e c h n i q u e is a practical

d e z e h e t d e n k e n z o u v e r p l e t t e r e n . In d e g e l a t e n h e i d s t a a n w e o p e e n a f s t a n d t e

m a t t e r t h a t y o u c a n u s e f o r t h e o b j e c t i v e s f o r w h i c h it i s i n t e n d e d , w i t h o u t

kijken, nuchter e n niet-ongeïnteresseerd , e n d o e n w e w a a r n o d i g d e g e ë i g e n d e

f u r t h e r b e i n g t o u c h e d d e e p l y b y it. E q u a n i m i t y w a s H e i d e g g e r ' s m e t h o d f o r

ingrepen. W a t werkelijk belangrijk is, g e b e u r t buiten b e e l d . V a n d e r Kaap grondt

keeping the b o d y a n d m i n d healthy in a time o v e r p o w e r e d b y technique, in

zijn g e l a t e n h e i d t e n o p z i c h t e v a n d e t e c h n i e k in h e t l o s k o m e n v a n d e a a r d e , in

w h i c h h e w a n t e d t o p r e v e n t it f r o m c r u s h i n g t h o u g h t . In e q u a n i m i t y w e

het z w e v e n . B o d e m l o z e g e l a t e n h e i d . D e transnationaliteit

s t a n d t o w a t c h at a d i s t a n c e , s o b e r a n d n o t u n i n t e r e s t e d , a n d w h e r e

w o r v e n h e i d v a n d e t e c h n i e k . V a n d e r K a a p g e b r u i k t zijn g e l a t e n h e i d t e n o p z i c h t e

n e c e s s a r y w e p e r f o r m t h e a p p r o p r i a t e a c t i o n s . W h a t is r e a l l y i m p o r t a n t

v a n d e t e c h n i s c h e b e e l d e n o m d e z e in t e z e t t e n a l s m i d d e l e n w a a r m e e h e t

h a p p e n s outside t h e picture. V a n d e r K a a p g r o u n d s his e q u a n i m i t y in regard

l i c h a a m s b e s e f kan w o r d e n g e ï n t e n s i v e e r d . V o o r h e m bestaat er n o g e e n klas-

to t h e t e c h n i c a l in c o m i n g l o o s e f r o m t h e e a r t h , in f l o a t i n g :

s i e k e w e r k e l i j k h e i d b u i t e n d e m e d i a , d i e o n a a n t a s t b a a r is of z o u m o e t e n zijn.

ungrounded

is e e n k o s t b a r e ver-

e q u a n i m i t y , t h u s . T r a n s n a t i o n a l i t y is a v a l u a b l e a c h i e v e m e n t of t e c h n i q u e .

R e s p e c t voor het lichaam , b e z o r g d h e i d o o k dat h e t verpletterd zal w o r d e n door

Van

d e digitale m e d i a . V a n d e r K a a p is v o o r t d u r e n d b e z i g n i e u w e digitale t e c h n i e k e n

d e r K a a p u s e s h i s e q u a n i m i t y in r e g a r d t o t h e t e c h n i c a l i m a g e s in o r d e r

to e m p l o y t h e m a s m e a n s b y w h i c h t h e realization of the b o d y c a n be

o n d e r d e knie te krijgen - f o t o s h o p p e n , c o m p u t e r a n i m a t i e , digitale v i d e o e n

i n t e n s i f i e d . F o r h i m there still e x i s t s a c l a s s i c a l reality o u t s i d e t h e m e d i a ,

o n l a n g s C D - R O M -, hij i s uit o p c o n t r o l e o v e r a l l e m e d i a o m d e l e g i t i m a t i e t e

w h i c h is s a c r o s a n c t a n d m u s t r e m a i n s o : r e s p e ct for t h e b o d y , a n d c o n c e r n

b e h o u d e n v o o r zijn g o e d m o e d i g e b e n a d e r i n g v a n d e t e c h n i e k . H e t g a a t e r n i e t

t h a t it w i l l b e c r u s h e d b y t h e d i g i t a l m e d i a . V a n d e r K a a p i s a l w a y s b u s y

o m d a t V a n d e r K a a p e e n H e i d e g g e r i a a n z o u zijn. V e r b a z i n g w e k k e n d is d a t

mastering n e w digital techniques - P h o t o S h o p s , c o m p u t e r

animation,

bepaalde houdingen ten opzichte van de techniek e e n duurzaamheid bezitten die

digital v i d e o a n d recently C D - R O M - but his g o a l is c o n t r o l l i n g all t h e m e d i a

j e , a f h a n k e l i j k v a n je m e d i a l e v o o r k e u r , a l s h a r d n e k k i g o f h o o p g e v e n d k u n t b e t i -

t o m a i n t a i n t h e l e g i t i m i z a t i o n o f h i s g o o d - n a t u r e d a p p r o a c h t o t e c h n i q u e . It

t e l e n . Inez v a n L a m s w e e r d e v e r t e g e n w o o r d i g t

i s n o t a q u e s t i o n o f w h e t h e r V a n d e r K a a p i s a H e i d e g g e r i a n ; it i s a m a z i n g

b e e l d e n d e niet-Heideggeriaans e s c h o o l , waarin d e techniek niet buiten h e t

that certain attitudes t o w a r d t e c h n i q u e p o s s e s s a p e r m a n e n c e that y o u

lichaam wordt g e h o u d e n : waarin die afkeer o v e r w o n n e n is. Waarin lichaam e n

c o u l d call obstinate or p r o m i s i n g , d e p e n d i n g o n y o u r preference for m e d i a .

medium samenvallen.

in h e t u n i v e r s u m v a n d e d i g i t a l e

In t h e u n i v e r s e o f d i g i t a l i m a g e s , I n e z v a n L a m s w e e r d e r e p r e s e n t s t h e n o n H e i d e g g e r i a n s c h o o l , in w h i c h t e c h n i q u e is n o t kept o u t of t h e b o d y , in w h i c h this a v e r s i o n is c o n q u e r e d , in w h i c h b o d y a n d m e d i u m c o i n c i d e .

Courtesy Torch, Amsterdam

Notes

Noten

Gerald van der Kaap: H o v e r Hover, Stedelijk Museum, Amsterdam, 1990

Gerald van der Kaaa: Hover Hover, Stedelijk Museum Amsterdam, 1990

Het Hoverpunt, in Actiones in Distans, N o x 1, Amsterdam, 1991

Het Hoverpunt, in Actiones in Distans, Nox 1, Amsterdam. 1991

T o t a l H o v e r t y , Artlab, Tokyo, 1992

Total Hoverty, Art Lab Tokyo, 1992

BlindRom, a supplement in M e d i a m a t i c 7, # 3/4, Amsterdam, 1993

BlindRom, M e d i a m a t i c 7# 3/4, Amsterdam, 1993

G e r a l d Tokyo

u a n

Houerty,

d e r ca.

K a a p 1992

G e r a l d u a n d e r K a a p Marot Infini. ca. 1 993 140x50 crnl

Remko

SCH

An TileaT; a Name,

ideaal, _ _ Explore~~ naam,

In a time when the laborious movements and picturesque bodies of machines were still sexy, Alfred Jarry wrote his neoscientific novel, Gestes et Op inions du docteur Faustroll , pataphysic ian . In it he has Henri Rousseau, " Ie Douanier", with the aid of a painting machine outfitted with " a beneficent lance", put the "uniform motionlessness of the chaos " onto all the pa inted canvases.

een verkenner.

In een tijd dat de omslachtige bewegingen en de sprookjesachtige lichamen van machines nog sexy wa ren scheef Alfred Jarry zijn neo-wetenscha ppelijke roman Gestes et Opinions du docteu r Faustro ll, pataphysi cien. Daarin laat hij Henri Rousseau 'le Douani er' met behu lp van een met 'een weldadige lan s' uitgeruste schildermachine de 'uniforms roerloosheid van de chaos' aa nbrengen op reeds beschilderde doeken.

Machine Fift een years later, in his nove l Locus Sol us, Ray mon d Ro ussel describes an ingenious mac hi ne w hich floats up and down and t hat , making use of chrono meters, t he sun and wi nd , ent irely auto mat ically lays a m osaic of hun d red s of th ou sand s of hu m an teeth . St i ll later th e Surreali sts tri ed to w rite and dr aw 'autom at icall y' , and cheris hed t he sy m bo l of t he bli nd photo gr apher . Aft er his arrival in Am erica, M arcel Ducham p chose several ready-m ades from t he wide assortme nt of m ass consum er goo ds. The choice for an object was a hall mark of v isual indi ff erence. t he atte mpt t o renou nce every art istic intent io n, every form of good o r bad taste. In this w ay he hoped t o make art po ro us, accessib le to inart ist ic expe riences, perceptio ns and t ho ughts. Th ere are m or e recent exa m ples, but I have delib eratel y named seve ral old o nes. It is an o ld and nobl e ideal: t he anti -nat ura listic, anti -psychol og ical desir e f or an act ivi ty th at wo uld exp lo re t he unseen, t he un th oug ht and th e unkn own th rou gh abso lute and perman ent exper ime ntat ion. The idea t hat th ere was m uch to t hink. learn and di scover coincide d with t he st udy of images w hich we re not represente d anyw here and situatio ns th at are no t expressed anywhere, but w ere m erely th e effec ts of impartial processes and com binations, and w it h t he maki ng or calli ng up of fascinatin g thing s, w ith out tak ing into accoun t beauty, sty le and t he addi ctio n to meanin g and int erpreta ti on - and wi t h t he suspicio n that such an escape is o nly possible throug h t he m echanical meth od. Hum an imagi nat io n is limited ; it q uickly runs into m irror s. In th e same way scientists no longer exp lo red nature wi t h th eir eyes, ears or nose, but thro ugh elect ron ic and m ech anical measuring inst rum ent s, art ists wo uld do th at too. The search fo r and desig n of such m ech anical inst rum ents or m eth od s, t hat wo uld st retch th e boundar ies of our im aginat ion, is a consta nt in t he twe ntieth cent ury, the rom ant ic characte r ofthe m odern era.

M achine Vijfti en [aat later beschrijft Raymond Roussel in zijn roman Locus Solus een ingenieuze, op-en-neerzwevende machine oie, gebruikmakend van chronometers, zen en w ind, geheel automatisch een mozafek legt van hondardduizenden mensentanden. Weer later proberen surrealisten 'automatisch' te dichten en te tekenen. en koesteren ze het ambleem van de blinde fotograaf. Na zijn aankomst in Amerika kcos Marcel Duchamp uit het ruime aanbod van massagoederen enkele ready mades uit. Het kiezen van een voorwe rp w as een proeve van visuele onverschilligheid, een paging om afstand te doen van iedere artistieke bedoeling, iedere vorm van goede of slechte smaak. Zo hoopte hij de kunst poreus te maken, toeqankelijk voor onartistieke ervaringen, waarnemingen en gedachten . Er zijn veel recentere voorbeelden, maar ik noem met opzet een paar oude. Het zijn oude en nobele idealen: het anti-neturalistlscbe. anti-psychologische verlangen naar een activiteit die bij wij ze van absolute en permanente proefnem ing het ongeziene, ongedachte, onbekende zou verkennen. de idee dat er veel te denken. te leren en te ontdekken valt door het bestuderen van beelden en situaties die nergens een afbeelding en nergens een expressie van zijn, aileen maar de effecten van onpartijdige bewerkingen en combinaties, het maken of oproepen van boeiende dingen, zander rekening te houden met schoonheid, sti]l en de verslaving aan betekenis en interpretetie. en het vermoeden dat zo'n ontsnapping aileen mogelijk is door een machinale methode . De menselijke fantasie is beperkt, loopt al snel tegen spieqels aan. Zoals wet enschappers de natuur niet meer verkennen met hun ogen, oren en neus, maar via elektrische en rnechenische meetinstrumenten, zo zouden kunstenaars dat oak kunnen doen. Het zoeken naar en ontwer pen van zo'n machinaal kunstinstrument of zo'n methode die de grenzen van onze verbeelding oprekt, is aen twintigste-eeuwse constante, de romantische inborst van een moderne eeuw .

Programma

In zijn J a c q u a r d - l e z i n g v a n 1 9 9 2 b r e n g t R e m k o S c h a d e m o g e l i j k h e d e n e n b e p e r k i n g e n in k a a r t d i e s p e l e n r o n d d e i n s c h a k e l i n g v a n d e c o m p u t e r bij h e t

In h i s J a c q u a r d l e c t u r e o f 1 9 9 2 , R e m k o S c h a m a p p e d o u t t h e p o s s i b i l i t i e s a n d l i m i t s t h a t a r e in p l a y w h e n t h e c o m p u t e r is i n v o l v e d in

m a k e n v a n k u n s t . Hij ziet d e c o m p u t e r daarbij niet z o z e e r a l s h e d e n d a a g s s c h i l -

m a k i n g art, n o t s o m u c h in t h e role of a m o d e r n pallet knife, b u t m o r e

d e r s m e s , maar f u n d a m e n t e l e r , als m e d i u m voor 'artificiĂŤle kunst', kunst die

f u n d a m e n t a l l y , a s a m e d i u m f o r 'artificial art', art that is p r o d u c e d in a n

w o r d t v o o r t g e b r a c h t l a n g s k u n s t m a t i g e , in p l a a t s v a n l a n g s m e n s e l i j k e w e g . H i j

artificial, rather than h u m a n m a n n e r . H e e s t a b l i s h e d that c o m p u t e r s excel in

stelt vast dat c o m p u t e r s uitblinken in z a k e n w a a r i n m e n s e n m i n d e r sterk zijn:

affairs in w h i c h h u m a n s a r e less s t r o n g : in r e m e m b e r i n g , s o r t i n g a n d

o n t h o u d e n , s o r t e r en e n vergelijken, e n het uitvoeren van c o m p l e x e manipulatie s

c o m p a r i n g , a n d in c a r r y i n g o u t c o m p l e x m a n i p u l a t i o n s w i t h s y m b o l s . T h e

m e t s y m b o l e n . B e r u c h t s l e c h t zijn d e e l e k t r o n i s c h e m a c h i n e s i n h e t s i m u l e r e n

electronic m a c h i n e s are notoriously bad in stimulating h u m a n perception.

v a n h e t m e n s e l i j k w a a r n e m e n . V a n e e n a r t i f i c i e e l g e v o e l s l e v e n k a n al h e l e m a a l

A n artificia l s e n s o r y life is s o m e t h i n g t h a t c a n e x i s t o n l y in s c i e n c e f i c t i o n .

a l l e e n s p r a k e zijn in s c i e n c e f i c t i o n . V a n d a a r d a t hij v o o r w a t b e t r e f t d e a r t i s t i e k e

F r o m that h e c o n c l u d e d that, a s far a s a p p l i c a t i o n s of t h e c o m p u t e r in art

c o m p u t e r t o e s p a s s i n g v o o r l o p i g h e t m e e s t v e r w a c h t v a n w a t hij z e l f ' d e b e r e k e -

were c o n c e r n e d , presently the greatest expectations lay in what h e called

ning van volautomatische toevalskunst' noemt.

"the calculation of fully automatic c h a n c e art."

D e n a d r u k ligt v o o r S c h a o p h e t v e r k e n n e n v a n ' d e t o t a l e z o e k r u i m t e ' d i e e e n

For S c h a , the e m p h a s i s lies o n e x p l o r i n g " t h e total s p a c e for s e a r c h "

s e t g e k o z e n u i t g a n g s p u n t e n o p l e v e r t . M e n s e l i j k e k u n s t is altijd g e b o n d e n a a n d e

t h a t a s e t o f c h o s e n s t a r t i n g p o i n t s w i l l p r o d u c e . H u m a n art is a l w a y s

b e p e r k i n g e n v a n c o n v e n t i e e n persoonlijke voorkeur . T o t v e e l m e e r d a n het ver-

connected to the limitations of convention a n d personal preference. A

z a m e l e n v a n m i n i m a l e variaties is e e n m e n s niet

p e r s o n is n o t able to d o m u c h m o r e

m s t a a t . O m m e t S c h a t e s p r e k e n : "(...) a l s w e

c o l l e c t m i n i m a l v a r i a t i o n s . T o p u t it i n

m e e r g e ĂŻ n t e r e s s e e r d zijn in o n c o n v e n t i o n e l e d a n

S c h a ' s w o r d s , "if w e a r e m o r e i n t e r e s t e d in

than

in c o n v e n t i o n e l e o p l o s s i n g e n i s h e t c o m p u t e r p r o -

unconventional solutions than in

g r a m m a s u p e r i e u r ! " Z e l f h e e f t hij i n h e t v e r l e d e n

conventional ones, the computer

een opstelling ontwikkeld waarin een tekenstift e n

is s u p e r i o r ! " In t h e p a s t , h e h i m s e l f

e e n borstel, aangedreve n door zaag- e n boor-

d e v e l o p e d a s y s t e m in w h i c h a feit p e n a n d

machines e n aangestuurd door een algoritmisch

a b r u s h , driven b y a s a wa n da drill a n d

patroon z o g e n a a m d e machinetekeningen

guided b y an algorithmic pattern m a d e

maakten.

what he called M a c h i n e Drawings.

Artificial

is e e n door h e m g e s c h r e v e n c o m p u -

Artificial

is a c o m p u t e r

program

programme

t e r p r o g r a m m a dat in d e c o m p u t e r o p g e s l a g e n

written b y S c h a that subjects i m a g e s

beelden onderwerpt aan e e n reeks willekeurige

stored in the c o m p u t e r ' s m e m o r y to a

b e w e r k i n g e n . E e n p r o g r a m m a ' w o o n t ' in e e n

r a n d o m series of processes. A p r o g r a m

elektronische machine, e e n netwerk van schake-

resides in a n electronic machine , a network

l i n g e n . A l l e s w a t h e t b e w e r k t e n alle b e w e r k i n g e n

of s w i t c h e s . E v e r y t h i n g t h a t it p r o c e s s e s ,

d i e h e t u i t v o e r t b e s t a a n u i t s l u i t e n d in d e v o r m v a n

a n d a l l o f t h e p r o c e s s e s t h a t it c a r r i e s o u t

getallen e n tekens. Vandaar dat m e n spreekt van

exist e x c l u s i v e l y in t h e f o r m of digits,

c o m p u t e r t a l e n . E e n c o m p u t e r t a a l is e e n s y s t e e m

s y m b o l s , a n dthus people speak of

van v e r k e e r s r e g e l s dat g e g e v e n s , b e w e r k i n g e n e n

c o m p u t e r language, in w h i c h

c o m m a n d o ' s tot e e n w e r k e n d g e h e e l maakt.

are w r i t t e n . A p r o g r a m m e is a s y s t e m of

O m d a t p r o g r a m m a ' s talig w e r k e n is h e t mogelijk

traffic rules that m a k e s data , p r o c e s s e s a n d

z e d i n g e n t e l a t e n d o e n d i e w i j g e w e n d zijn o p t e

c o m m a n d s into a working w h o l e .

vatten als m e n t a l e activiteiten, zoals tellen,

p r o g r a m s w o r k l i n g u i s t i c a l l y , it i s p o s s i b l e

rekenen, o n t h o u d e n , z o e k e n , vergelijken e n sor-

to g e t t h e m t o d o t h i n g s t h a t w e a r e

teren. E e n elektronische machine werkt welis-

a c c u s t o m e d to think of as mental activities,

waar heel anders dan d e menselijke geest, maar

such as counting, calculating,

programmes

Because

met behulp van kunsttalen kunner w e machinale

remembering, searching, comparing and

equivalenten v i n d e n voor het soort van activiteiten

sorting. A n electronic machine works

d i e w i j m e t o n z e g e e s t v e r r i c h t e n , bij l a n g e n a n i e t

entirely differently f r o m the h u m a n

alle, m a a r w e l s t e e d s m e e r e n m e e s t a l n a u w k e u -

but w i t h t h e h e l p o f artificial l a n g u a g e s , w e

riger e n s n e l l e r d a n m e n s e n h e t k u n n e n .

can find mechanical equivalents for the sort of activities w e p e r f o r m in o u r m i n d s -

G e l u i d , b e e l d , tekst, b e w e g i n g e n kleur

not all o f t h e m , b y a l o n g w a y yet, b u t

k u n n e n w o r d e n v e r t a a l d in t e k e n s e n taal d i e d o o r elektronische m a c h i n e s w o r d e n gebruikt. E e n m a a l in e e n k u n s t t a a l g e v a t k a n h e t p r o g r a m m a a l l e

mind,

increasingly m o r e , a n d f o r t h e m o s t part AndrĂŠ Masson Ecriture Automatique, 1925

m o r e accurately a n dfaster than people can.

minuscule onderdelen combineren waaruit d e t e k e n r e e k s e n b e s t a a n . Strikt g e n o m e n kan dat o p

S o u n d , i m a g e , text, m o v e m e n t , c o l o u r :

willekeurige wijze, dat wil z e g g e n zonder dat reke-

all t h e s e t h i n g s c a n b e t r a n s l a t e d i n t o t h e

ning w o r d t g e h o u d e n m e t h o e h e t klinkt, h o e h e t

s y m b o l s a n d l a n g u a g e t h a t is u s e d in a n

eruitziet o f w a t h e t b e t e k e n t . D a t c o m b i n e r e n w o r d t g e r e g e l d d o o r h e t pro-

electronic m a c h i n e . O n c e set in a n artificial l a n g u a g e , t h e p r o g r a m m e c a n

gramma.

c o m b i n e all t h e m i n u s c u l e c o m p o n e n t s c o m p r i s i n g a series of s y m b o l s .

R e m k o S c h a ' s Artificial

i s e e n p r o g r a m m a d a t ready made p l a a t j e s e n d e c o r a -

S t r i c t l y s p e a k i n g , it d o e s t h a t r a n d o m l y , t h a t i s t o s a y , w i t h o u t t a k i n g i n t o

t i e v e p a t r o n e n h e r s c h r i j f t o f r e c o m b i n e e r t . H e t zit z o i n e l k a a r d a t h e t e e r s t d e

a c c o u n t h o w t h a t s o u n d s , l o o k s , o r w h a t it m e a n s . T h e s e c o m b i n a t i o n s a r e

plaatjes uitloot w a a r m e e g e w e r k t w o r d t . D a n begint het d e t e k e n r e e k s e n d i e d e

controlled by the programme.

plaatjes b e s c h r i j v e n te v e r k n i p p e n , te k o r t w i e k e n , o n d e r d e l e n ervan te ver-

R e m k o S c h a ' s Artificial

is a p r o g r a m m e that rewrites or r e c o m b i n e s

p l a a t s e n , e t c . Dit g e s c h i e d t allemaal v o l g e n s r e g e l s , m a a r niet s t e e d s o p

r e a d y - m a d e p i c t u r e s o r d e c o r a t i v e p a t t e r n s . It i s c o n s t r u c t e d i n s u c h a w a y

d e z e l f d e m a n i e r , o m d a t o o k bij d e t o e p a s s i n g v a n d e r e g e l s e e n s o o r t loterij

t h a t it f i r s t r a n d o m l y s e l e c t s t h e p i c t u r e s w i t h w h i c h it w i l l w o r k . T h e n it

plaatsvindt. O p het s c h e r m , w a a r o p van d e herschreven t e k e n r e e k s e n w e e r

begins to cut u p , erop a n d m o v e a r o u n d the c o m p o n e n t s of the series of

p l a a t j e s w o r d e n g e m a a k t , z i e n w e d a n n i e u w e b e e l d e n . D i e zij n a u t o m a t i s c h o n t -

s y m b o l s w h i c h describe t h e pictures, a l w a y s a c c o r d i n g to rules, but not

s t a a n , z e zijn g e v o n d e n d o o r h e t p ' o g r a m m a . H e t p r o g r a m m a i s e e n d e f o r m u -

a l w a y s in t h e s a m e m a n n e r , b e c a u s e a p r o c e s s of r a n d o m s e l e c t i o n a l s o

lator e n a s s e m b l a g i s t v a n p l a a t j e s , d i e a u t o m a t i s c h n i e u w e b e e l d e n s c h r i j f t .

controls the c h o i ce of rules to apply.

H e t p r o g r a m m a Artificial

b e s t a a t uit t w i n t i g k a n t j e s g e s c h r e v e n t e k s t . H e t i s

O n t h e s c r e e n , o n w h i c h t h e r e w r i t t e n s e r i e s of s y m b o l s a g a i n f o r m a

e e n z e e r l a n g e , in c o m p u t e r t a a l g e s c h r e v e n n a a m v o o r a l l e b e e l d e n d i e m o g e l i j -

picture, w e then see the n e w images. They arise automatically,

k e r w i j s t e m a k e n zij n o p b a s i s v a n zij n b i b l i o t h e e k j e v a n p l a a t j e s , n o g v o o r d a t z e

c r e a t e d b y t h e p r o g r a m m e . It i s a d e f o r m u l a t o r a n d a s s e m b i e r o f p i c t u r e s ,

g e m a a k t zijn e n z o n d e r d a t o o i t b e k e n d i s w e l k b e e l d w a n n e e r e n l a n g s w e l k e

so writes n e w images automatically.

w e g verkregen zal w o r d e n . W i e e e n c a l e i d o s c o o p w i l m a k e n v e r z a m e l t kraaltjes, s c h e r v e n g e k l e u r d glas.

T h e Artificial

being

p r o g r a m m e consists of 20 p a g e s of script, a very

long

n a m e , w r i t t e n in c o m p u t e r l a n g u a g e , f o r a l l i m a g e s that just p o s s i b l y c o u l d

be m a d e o n t h e b a s i s o f its library o f p i c t u r e s . A l l o f t h i s b e f o r e t h e y a r e

s t u k j e s plastic, d o o r s c h i j n e n d e lapjes stof e n z . Hij legt z e in e e n kijker, d i e z e

m a d e , a n d w i t h o u t it e v e r b e i n g k n o w n w h i c h i m a g e w i l l b e o b t a i n e d , w h e n ,

v e e l v o u d i g w e e r s p i e g e l t e n bij d e g e r i n g s t e b e w e g i n g r e g e l m a t i g e , t e l k e n s

a n d b y w h a t m e a n s . It i s t h e d e f i n i t i o n o f a g a l a x y o f p o s s i b l e d r a w i n g s .

a f w i s s e l e n d e f i g u r e n v e r t o o n t . In h e t g e v a l v a n S c h a zijn d e v e r z a m e l d e v o o r -

To m a k e a kaleidoscope, people gather beads, shards of coloured glass,

w e r p e n e e n v o u d i g e z w a r t - w i t plaatjes, is d e kijker e e n c e n t r a l p r o c e s s i n g unit,

pieces o f plastic, t r a n s p a r e n t p i e c e s of material, etc. T h e y l a y t h e s e in t h e

e n h e t p r o g r a m m a d e relatie t u s s e n d e s p i e g e l s e n d e b e w e g e n d e h a n d :

v i e w e r , that reflects t h e m m a n y t i m e s , a n d s o r e g u l a r l y , at t h e s l i g h t e s t

Artificial,

m o v e m e n t , repeatedly displays varied figures. T h ecollected objects: simple black a n d w h i t e pictures. T h ev i e w e r : a central p r o c e s s i n g unit. T h e relation b e t w e e n t h e m i r r o r s a n d t h e m o v i n g h a n d : t h e p r o g r a m m e . Artificial:

electronic kaleidoscope.

een elektronische caleidoscoop.

H o e lang z o u je m o e t e n kijken v o o r d a t d e p o ë z i e v e r d w i j n t d i e w o r d t o p g e r o e p e n door d e complexiteit van alle c o m b i n a t i e s , e n het m e c h a n i s c h e e n b e p e r k t e v a n d e m i n u t i e u z e c o m b i n e e r d r i f t v a n Artificial

merkbaar wordt?

Waarschijnlijk v e e l langer dan e e n t o e s c h o u w e r w e e r s t a n d kan b i e d e n aan d e

H o w long w o u l d y o u have to look before the poetry that t h e c o m p l e x i t y

n e i g i n g o m o n d e r s c h e i d te m a k e n t u s s e n m o o i e e n lelijke, g e l u k t e e n m i s l u k t e

of all t h e c o m b i n a t i o n s calls forth d i s a p p e a r s a n d t h e m e c h a n i s m a n d

t e k e n i n g e n . V e e l l a n g e r o o k d a n d e t o e s c h o u w e r h o e f t t e w a c h t e n v o o r hij

l i m i t a t i o n o f Artificial's

bezocht wordt door d e eerste opflakkerende kunsthistorische correspondenties,

meticulous impulse for combination

becomes

noticeable? A p p a r e n t l y m u c h l o n g er than a v i e w e r c a n resist the inclination

d e e e r s t e k e e r d a t hij z i c h b e t r a p t o p h e t z o e k e n n a a r e n h e t o p s n u i v e n v a n e e n

to d i s t i n g u i s h b e t w e e n b e a u t i f u l a n d u g l y , s u c c e s s f u l a n d u n s u c c e s s f u l

betekenis.

d r a w i n g s . M u c h longe r t o o than v i e w e r s n e e d to wait until they are visited b y t h e first flickers of art-historical c o r r e s p o n d e n c e s , o r t h e first t i m e

they

catch themselves seeking a n dsniffing around for meaning. Artificial

Artificial z o u t e g e b r u i k e n zijn a l s e e n m e n t a a l f i t n e s s - a p p a r a a t , d a t w i l z e g g e n door training z o w e l het v e r m o g e n vergroten o m w e e r s t a n d t e b i e d e n a a n d e infiltratie v a n s m a a k , k u n s t e n b e t e k e n i s , a l s h e t u i t h o u d i n g s v e r m o g e n

could be used as a mental fitness apparatus: by training,

verbe-

teren w a t betreft uitstel, vertraging e n onbeslisbaarheid.

i n c r e a s i n g o n e ' s c a p a c i t y t o resist a g a i n s t t h e infiltration o f taste, art a n d m e a n i n g , increasing one's stamina for deferment, delay a n d uncertainty.

Expositie E e n a a n t a l m o m e n t o p n a m e s uit d e p e r m a n e n t e s t r o o m p i c t u r a l e h u t s p o t d i e

Exhibition

Artificial

A n u m b e r of 'snapshots' from the permanent stream of pictorial hash

k u n s t . D e s c h r i j v e r v a n Artificial

t h a t Artificial

p r o d u c e s w e r e s h o w n in a g a l l e r y f o r c o n t e m p o r a r y art. T h e

w r i t e r o f Artificial

h e e f t v o o r t g e b r a c h t is t e n t o o n g e s t e l d in e e n g a l e r i e v o o r h e d e n d a a g s e heeft d e z e b e e l d e n mogelijk gemaakt, maar het

p r o g r a m m a h e e f t d e z e b e e l d e n g e v o n d e n , d a t w i l z e g g e n s a m e n g e s t e l d uit bestaand, aangeleverd materiaal. W i e heeft d e b e e l d e n g e m a a k t ? D e z e vraag

made these images possible, but the programme has

p r o d u c e d t h e i m a g e s , that is to s a y , h a sa s s e m b l e d t h e m o u t of existing

r o e p t m e t e e n w e d e r v r a g e n o p . Is h i e r ' g e d a a n ' o f ' g e m a a k t ' ? E n w a t i s ' m a k e n '

m a t e r i a l d e l i v e r e d t o it. W h o m a d e t h e i m a g e s ? T h i s q u e s t i o n

in d i t g e v a l ?

immediately

calls u p t h e c o u n t e r - q u e s t i o n : is s o m e t h i n g d o n e here, or m a d e ? A n d d o w e k n o w w h a t it i s " t o m a k e "

something?

Y e t t h e p r e s e n t a t i o n l o o k s a s if h e r e a n a r t i s t i s o f f e r i n g h i s p r o d u c t s f o r v i e w a n d f o r sale as art w o r k s . A r e t h e v i e w e r s s e d u c e d into s e e i n g t h e Artificial

T o c h z i e t d e p r e s e n t a t i e e r u i t a l s o f e e n k u n s t e n a a r zijn p r o d u k t e n a l s k u n s t w e r k e n t e kijk e n t e k o o p a a n b i e d t . W o r d e n d e b e z o e k e r s v e r l e i d o m h e t p r o -

p r o g r a m m e a s a n artist - a s o r t o f r o b o t artist - h e r e m a k i n g h i s

debut? Kaspar Hauser? T h e naive art of the future?

g r a m m a Artificial te z i e n a l s e e n k u n s t e n a a r , a l s e e n s o o r t r o b o t - a r t i e s t d i e h i e r debuteert? Kaspar H a u s e r ? D e naïeve kunst van d e t o e k o m s t ? J u i s t d e inrichting 'alsof er niets aan d e h a n d i s ' e n d e w i j z e w a a r o p d e beelden w o r d e n g e p r e s e n t e e r d verhullen het c o m p l e x e , paradoxale karakter van

It i s p r e c i s e l y t h e f a c t t h a t t h e e x h i b i t h a s b e e n l a i d o u t a n d t h e i m a g e s

w e r k e n é n e x p o s i t i e . Z o a l s v a a k is d e o v e r b e v e s t i g i n g v a n c o n v e n t i e s i n s i t u a t i e s

p r e s e n t e d a s if t h e r e w e r e n o t h i n g u n u s u a l g o i n g o n h e r e t h a t m a s k s t h e

w a a r duidelijk iets niet klopt e e n o n t h u l l e n d s a t i r i s c h - k r i t i s c h i n s t r u m e n t . D e

c o m p l e x a n d paradoxical character of t h e w o r k s a n dexposition. A s often

e x p o s i t i e is e e n grap d i e g e e n g e l a c h o p r o e p t , m a a r moeilijke, v o o r v e l e n o n a a n -

happens, t h e o v e r - e m p h a s i s o n conventions in situations w h e r e clearly

g e n a m e , verwarrende vragen. Deze vragen k o m e n maar zelden aan d e opper-

s o m e t h i n g d o e s n ' t fit b e c o m e s a r e v e a l i n g , satiric/critical i n s t r u m e n t . T h e

v l a k t e in g a l e r i e s v o l d u i d e l i j k a l s k u n s t w e r k e n h e r k e n b a r e v o o r w e r p e n v a n e c h t e

exhibit is a joke that d o e s not call u p laughter, but difficult, a n d f o r m a n y

m e n s e n , maar z o u d e n daar net z o g o e d g e s t e l d k u n n e n w o r d e n .

unpleasant a n dc o n f u s i ng questions, questions w h i c h only rarely c o m e to the s u r f a c e in g a l l e r i e s full of objects c l e a r l y r e c o g n i z a b l e a s art w o r k s

from

real people, but w h i c h c o u l d have b e e n p o s e d there just a s w e l l .

tatie v a n a l l e s . C ) H e t project v a n d e artificiël e k u n s t laat z i e n d a t h e t b e s e f v a n

A s h e himself e m p h a s i z e d in his J a c q u a r d lecture, S c h a ' s attitude about art b e g i n s w i t h this r e s o l u t i o n : " t h e practic e o f t h e a e s t h e t i c

S c h a ' s o p v a t t i n g v a n k u n s t h e e f t , z o a l s hij z e l f i n z i j n J a c q u a r d - l e z i n g n o g e e n s benadrukt, als uitgangspunt ' h e t praktizeren van d e e s t h e t i s c h e interpre-

interpretation

de interpreteerbaarheid van alles inderdaad e e n n i e u w b e g i n is, v a n e e n activiteit die w e l iets m e t k u n s t te m a k e n h e e f t , m a a r z i c h t o c h duidelijk o n d e r s c h e i d t v a n

of e v e r y t h i n g . . . T h e p r o j e c t of artificial art s h o w s that t h e r e a l i z a t i o n o f t h e

d e t r a d i t i o n e l e k u n s t b e o e f e n i n g . D e c r u x z i t ' m in h e t f e i t d a t w e h e l e m a a l n i e t

interpretability

w e t e n w a t alles is!'

of e v e r y t h i n g is i n d e e d a n e w b e g i n n i n g , f r o m a n activity

that certainly m u s t h a v e s o m e t h i n g to d o w i t h art, b u t w h i c h y e t clearl y

H e t m o o i s t e (ja!) v a n R e m k o S c h a ' s w e r k a a n Artificial

i s d a t hij w e i n i g i n t e -

d i s t i n g u i s h e s itself f r o m traditional art practice. T h e c r u x of t h e p r o b l e m sits

r e s s e t o o n t in d e e s t h e t i s c h e k w a l i t e i t e n v a n d e o u t p u t . V o o r h e m is h e t pro-

in t h e fact that w e k n o w a b s o l u t e l y n o t h i n g a b o u t w h a t ' e v e r y t h i n g ' i s . "

g r a m m a zelf h e t o n d e r z o e k , e e n p r o e f n e m i n g z o n d e r v o o r o p g e z e t e i n d d o e l of

T h e m o s t w o n d e r f u l t h i n g a b o u t R e m k o S c h a ' s w o r k w i t h Artificial

is that

v o o r o p g e z e t t e f u n c t i e . Hij i s v a n p l a n h e t p r o g r a m m a n o g v e e l v e r d e r t e o n t w i k -

he s h o w s little interest i n t h e a e s t h e t i c q u a l i t i e s o f t h e o u t p u t . F o r h i m , t h e

k e l e n , in v e r f i j n d e r e c o m p u t e r t a l e n e n v o o r k r a c h t i g e r c o m p u t e r s , z o d a t h e t

p r o g r a m m e itself is t h e i n v e s t i g a t i o n , a n e x p e r i m e n t w i t h o u t a

m a t e r i a a l w a a r m e e Artificial w e r k t rijker k a n zijn e n d e b e w e r k i n g e n v e e l v o r -

p r e d e t e r m i n e d final goal o r function. H e h a splans to d e v e l o p the

m i g e r . H e l e m a a l t r o u w a a n zijn u i t g a n g s p u n t d a t " d o o r h e t c o n v e n t i o n e l e ,

p r o g r a m m e still further, in m o r e refined c o m p u t e r l a n g u a g e , s o that t h e

patroonmatige a s p e c t van h e t menselijk d e n k e n , w e o n s aldoor t e v r e d e n stellen

m a t e r i a l w i t h w h i c h Artificial

w o r k s can b e richer a n d the processing m o r e

m u l t i f o r m , b u t still e n t i r e l y true t o h i s s t a r t i n g p o i n t that " t h r o u g h t h e

m e t w a t w e al t o e v a l l i g in d e h u i d i g e w e r e l d t e g e n k o m e n , o f w a t d a a r s p r e k e n d o p lijkt. Ik s t e l v o o r o m d e c o m b i n a t o r i e k t e e x p l o r e r e n v a n d e r u i m t e d i e o p g e -

conventional, patterned aspect of h u m a n thinking, w e content ourselves all

spannen wordt door ons repertoire van materiële e n c o n c e p t u e l e e l e m e n t e n e n

the time with w h a t w e already b y c h a n c e c o m e u p o n in t h e present w o r l d ,

o p e r a t i e s e n daarbij w e t e n s c h a p p e l i j k e e n t e c h n o l o g i s c h e h u l p m i d d e l e n t e

or w h a t looks v e r y m u c h similar. I p r o p o s e t o e x p l o r e t h e c o m b i n a t o r i a l n e s s

gebruiken."

of t h e s p a c e that is d i s t e n d e d b y o u r repertoire of m a t e r i a l a n d c o n c e p t u a l elements and operations, a n dto use scientific a n d technological aids in doing so." Artificial

Artificial z o u z o i e t s a l s e e n r u i m t e s o n d e k u n n e n w o r d e n , d e n k a a n d e Voyager, e e n v e r k e n n e r d i e n a a r o n b e k e n d e u i t h o e k e n v a n h e t u n i v e r s u m r e i s t en g e h e e l a u t o m a t i s c h d e m e e s t v e r b l u f f e n d e b e e l d e n naar d e aarde seint. W e

c o u l d b e c o m e s o m e t h i n g l i k e a s p a c e p r o b e , l i k e Voyager, a n

w e t e n niet p r e c i e s w a a r z e v a n d a a n k o m e n , w a t w e ervan m o e t d e n k e n , w a t z e

explorer that travels to the remote u n k n o w n corners of the universe a n d ,

b e t e k e n e n of w a t w e e r m e e m o e t e n d o e n . E e n c a l e i d o s c o o p d i e k an l e r e n , e e n

entirely automatically, flashes back t h e most a s t o u n d i ng i m a g e s to t h e

c a l e i d o s c o o p w a a r je ooit alle b e e l d e n v a n d e w e r e l d in k u n t s t o p p e n , b e w e -

earth. W e don't k n o w precisely w h e r e the c o m e f r o m , or w h a t to think of

g e n d e , stilstaande, reële e n kunstmatige b e e l d e n , e n d i e daar iets van maakt w a t

them, what they m e a n , or what w e are to d o with them.

g e e n m e n s zich kanvoorstellen. W a t zo'n apparaat precies m e t kunst te m a k e n

It i s a k a l e i d o s c o p e t h a t c a n t e a c h , a k a l e i d o s c o p e w i t h w h i c h y o u c a n m a k e a l l t h e i m a g e s in t h e w o r l d , m o v i n g , still, real a n d artificial, a n d that

h e e f t , e n h o e m e n v a n di t m a c h t i g e i n s t r u m e n t i n d e t o e k o m s t g e b r u i k z o u k u n n e n m a k e n , w e e t ik niet, m a a r ik z o u w i l l e n d a t h e t al b e s t o n d .

m a k e s s o m e t h i n g of t h e m that n o p e r s o n c o u l d i m a g i n e . W h a t , p r e c i s e l y , s u c h a m a c h i n e has t o d o w i t h art, a n d w h a t u s e p e o p l e will m a k e of this powerful instrument existed n o w .

i n t h e f u t u r e , I d o n o t k n o w , b u t I w i s h t h a t it a l r e a d y Courtesy Trademark, Amsterdam

i^ATiTiTlT'T'T'T'T'T'T'T

«»•»••••••••-

...

A. A.

>•••

***********

Wet******

&SSSSSS

Hans Hedberg Hans Hedberg is editor of the magazine Index-Contemporary Scandinavian Images. He is an assistant professor at the National College of Art and Design at Konstfack, Stockholm, responsible for the postgraduate photography education.

Hans Hedberg is hoofdredacteur van het tijdschrift Index-Contemporary Scandinavian Images. Hij is wetenschappelijk medewerker aan de Academie voor Kunst en Design aan Konstfack, Stockholm, en aan deze academie verantwoordelijk voor de postacademische fotografie-opleiding. **

Sven W e s t e r l u n d

The

Lig ui

of t h e

Swedish [ De t e l o o r g a n g v a n het Zweedse

In Wim Wenders's film, " D e r H i m m e l ü b e r B e r l i n " (Sky

model.

In Wim Wenders film D e r H i m m e l ü b e r B e r l i n (De hemel

over Berlin), both the angels descended to earth have the

boven Berlijn) hebben de twee op aarde neergedaalde engelen het

ability to hear the internal dialogues being carried on in the

vermogen om te horen wat mensen in gedachten zeggen. In een

minds of individuals. In a scène in a library, as the angels

scène in een bibliotheek gaan de engelen van de ene persoon naar

move from person to person, these inner dialogues reveal to

de andere en wordt ons, via innerlijke dialogen, een gedeeltelijke

us parts of each person's destiny. At the same time, the many

blik gegund op de toekomst van de aanwezige personen.

dialogues build into something much larger, into a play of our

Tegelijkertijd ontwikkelen de dialogen zich tot iets veel groters, tot

times, concerning the state as of the whole of Western

een toneelstuk dat handelt over onze tijd en zowel betrekking heeft

society as well as our personal condition.

op de positie van het individu als die van de gehele westerse maatschappij.

De geestelijke gesteldheid van de massa The mental condition of the masses In h i s s e r i e s Manifest,

S v e n W e s t e r l u n d h e e f t i n zijn / W a n / r e s f - s e r i e e e n z e l f d e s o o r t o n d e r z o e k g e d a a n naar d e g e e s t e l i j k e g e s t e l d h e i d v a n d e m a s s a in d e j a r e n n e g e n t i g . H e t

Sven Westerlund hascarried out a similar

i n v e s t i g a t i o n i n t o t h e m e n t a l c o n d i t i o n of t h e m a s s e s in t h e ' 9 0 ' s . T h i s w o r k

w e r k i s e e n l o g i s c h v e r v o l g o p zijn e e r s t e s t u d i e s v a n h e t p l a t t e l a n d w a a r i n hij

is a l o g i c a l d e v e l o p m e n t f r o m h i s e a r l i e r c o u n t r y s i d e s t u d i e s , n o w g i v i n g

v o r m g a f a a n Z w e d e n s g r o o t s t e t r a u m a v a n d e z e e e u w : d e v e r s t e d e l i j k i n g . In

expression to S w e d e n ' s biggest trauma, urbanization. A s compare d with the

Z w e d e n w a s dit e e n u i t e r s t i n t e n s i e f p r o c e s w a a r i n , v e e l m e e r d a n i n d e r e s t v a n

rest of E u r o p e , t h is h a s b e e n a n e x t r a o r d i n a r i l y i n t e n s e p r o c e s s , w h i c h h a s

Europa, steden w e r d e n uitgebouwd e n industrieterreinen aangelegd, net buiten

built s u b u r b s a n d industrial areas o n p r e v i o u s ly m u d d y fields just outside

d e stad, o p w a t e e n s m o d d e r i g e s t u k k e n land w a r e n . E e n p r o c e s w a a r i n tegelij-

t o w n s , a n d at t h e s a m e t i m e e m p t i e d w h o l e s e c t i o n s o f t h e c o u n t r y o f t h e i r

kertijd o o k hele s t u k k e n platteland v a n h u n b e w o n e r s w e r d e n b e r o o f d .

inhabitants.

W a a r W e s t e r l u n d eerst zo indringend deze z o g e n a a m d e 'ontwikkeling' v a n

If W e s t e r l u n d e a r l i e r s t r i k i n g l y r e c o r d e d t h i s s o - c a l l e d " d e v e l o p m e n t " o f t h e l a n d s c a p e t h r o u g h a n a e s t h e t i c i n f l u e n c e d b y t h e New

Topographics,

n o w uses the landscape, the environment, to describe a n d create

irony

h e t l a n d s c h a p v i a e e n d o o r d e New Topographics

beïnvloede esthetiek vast-

l e g d e , g e b r u i k t hij h e t l a n d s c h a p , h e t m i l i e u n u v o o r h e t b e s c h r i j v e n e n c r e ë r e n v a n ironie r o n d d e i d e e ë n e n d e mentaliteit d i e d e z e ' o n t w i k k e l i n g ' o p g a n g

a r o u n d the ideas a n d mentality w h i c h initiated this " d e v e l o p m e n t " . B y

b r a c h t e n . M e t e e n s c a n n e r e n e e n c o m p u t e r m a a k t hij m o n t a g e s v a n zijn e i g e n

m e a n s of a scanner a n d c o m p u t e r, he puts together m o n t a g e pieces from

f o t o ' s e n d i e v a n a n d e r e n . D e z e l a a t s t e h a a l t hij uit z o w e l d e t r a d i t i o n e l e a l s d e

h i s o w n i m a g e s a n d t h o s e of o t h e r s . T h e latter h e h a s v a c u u m e d u p f r o m

h e d e n d a a g s e Z w e e d s e b e e l d c u l t u u r . V a a k zijn d e b e e l d e n a f k o m s t i g uit e e n

S w e d i s h pictorial culture, both traditional a n d contemporary, a n d quite

commerciële

often f r o m a c o m m e r c i a l

context.

S v e n W e s t e r l u n d ' s Manifest

context.

S v e n W e s t e r l u n d s Manifest

c a n b e i n t e r p r e t e d in its d o u b l é m e a n i n g .

heeft waarschijnlijk e e n d u b b e l e connotatie. A a n

d e e n e k a n t laat zij n m o n t a g e e e n h e e l d u i d e l i j k e G e s f a / f z i e n v a n o n d e r l i g g e n d e

underlying values which

w a a r d e n die o n z e maatschappij beïnvloeden e n b e h e e r s e n . A a n d e a n d e r e kant

i n f l u e n c e a n d d o m i n a t e o u r s o c i e t y m a n i f e s t . O n t h e o t h e r h a n d , t h e r e is t h e

is e r d e i r o n i e v a n h e t M a n i f e s t , v a n h e t c o m m u n i s t i s c h e t o t h e t s u r r e a l i s t i s c h e

irony of the Manifest, from the c o m m u n i s t i c to the surrealistic. Here he

manifest. H e t M a n i f e s t w o r d t hier b e c o m m e n t a r i e e r d als d e herhaalde, v r u c h t e-

c o m m e n t s o n t h e M a n i f e s t a s t h e r e p e a t e d a n d h o p e l e s s a t t e m p t in m o d e r n

loze poging va n het m o d e r n e d e n k e n o m e e n solide basis te creëren: é é n waar-

O n t h e o n e h a n d , h i s m o n t a g e m a k e s t h e gestaltol

thought to create a solid base, o n e truth, o n e source, o n e w h o l e , an

heid, é é n bron, é é n g e h e el en d u s e e n onuitputtelijke

inexhaustible well out of w h i c h pour guidelines for thought a n d practice.

voor d e n k e n en handelen ontspruiten.

bron w a a r a a n

richtlijnen

Sven Westerlund ' A lifetime i n v e s t m e n t ' or 'The art of m a k i n g a d e c e n t l i v i n g ' uit de serie/from the s e r i e s : ' M a n i f e s t ' (161 x 119 cm)

The Swedish Model

Het Zweedse model

P e r h a p s a b o v e all the M a n i f e s t refers to the political a r e n a , a c o n n e c t i o n w h i c h is s t r o n g in W e s t e r l u n d ' s s e r i e s . T h e s t a g e d e s i g n o f h i s t r a g e d y -

the

H e t M a n i f e s t verwijst m i s s c h i e n n o g het m e e s t naar d e politieke a r e n a , e e n v e r b a n d d a t h e e l d u i d e l i j k a a n w e z i g is in S v e n W e s t e r l u n d s s e r i e s . D e s e t t i n g

m e t a p h o r i s , u n f o r t u n a t e l y , p r o b a b l y a p p r o p r i a t e - is t h e l i q u i d a t i o n o f w h a t

w a a r i n zijn t r a g e d i e z i c h a f s p e e l t - e n t r a g e d i e is h e l a a s w a a r s c h i j n l i j k h e t g o e d e

w a s k n o w n a s " T h e S w e d i s h M o d e l " . It r e f e r r e d t o a t y p e o f

w o o r d - is d e l i q u i d a t i e v a n w a t w i j k e n n e n a l s ' H e t Z w e e d s e M o d e l ' . D i t m o d e l

voluntary

c o r p o r a t i s m in w h i c h e m p l o y e r s ' a s s o c i a t i o n s a n d t r a d e u n i o n s kept p e a c e

berust op e e n soort vrijwillig c o r p o r a t i s m e waarin w e r k g e v e r s v e r b o n d e n e n vak-

and the third party, a p e r m a n e n t social-democrati c g o v e r n m e n t ,

b o n d e n k e u r i g m e t e l k a a r s a m e n w e r k t e n e n d e d e r d e p a r t ij - e e n e e u w i g e

the wealth that the competitive export industry

distributed

generated.'

sociaal-democratische regering - de rijkdom van de zeer g o e d concurrerende

S w e d e n built up a Standard of living w h i c h o c c a s i o n a l l y w a s d e s c r i b e d as the world's highest, and created a unique social security system.

T h e i d e o l o g i c a l u n d e r p i n n i n g s of the " S w e d i s h W e l f a r e S t a t e " w e r e laid d u r i n g the 1 9 3 0 's in a S w e d e n in w h i c h an e c o n o m i e c r i s i s , not

exportindustrie onder de bevolking verdeelde.

In Z w e d e n w e r d e e n l e v e n s -

standaard o p g e b o u w d die w e l e e n s de h o o g s t e ter w e r e l d w e r d g e n o e m d .

unlike

t o d a y ' s , f o r m e d the b a c k g r o u n d . O n e of the s t r o n g e s t i d e o l o g i c a l i n f l u e n c e s

B o v e n d i e n w e ' d er e e n uniek w e l z i j n s s y s t e e m g e c r e ë e r d .

H e t i d e e v a n d e ' Z w e e d s e w e l z i j n s s t a a t ' o n s t o n d in Z w e d e n in d e j a r e n dertig, t e g e n de a c h t e r g r o n d v a n e e n e c o n o m i s c h e c r i s i s , d i e e n i g s z i n s te v e r g e -

i n t h i s s o c i a l s t r u c t u r e w a s a f u n c t i o n a l i s t a e s t h e t i c . It i s l i k e l y t h a t n o o t h e r

lijken valt m e t d e e c o n o m i s c h e m a l a i s e v a n n u . E e n v a n d e b e l a n g r i j k s t e i d e o l o g i -

c o u n t r y in W e s t e r n E u r o p e in this c e n t u r y w a s s o t h o r o u g h l y

s c h e p r o d u k t e n v a n dit s o c i a l e s t e l s e l w a s d e e s t h e t i e k v a n h e t f u n c t i o n a l i s m e .

and

unreservedly influenced by aesthetics - an aesthetic which also gradually

G e e n e n k e l a n d e r W e s t e u r o p e e s l a n d v i e l in d e z e e e u w w a a r s c h i j n l j k z o t e n

d i s i n t e g r a t e d a n d is t o d a y u s e d to p r o d u c e r e v e n u e f r o m l a r g e - s c a l e

prooi aan de esthetiek als Z w e d e n - d e z e l f d e esthetiek die ook l a n g z a a m a a n

" s o l u t i o n s " t h e p r i n c i p l e b e n e f i t of w h i c h is t h e profit w h i c h a c c r u e s to t h e

d e g e n e r e e r t en gebruikt w o r d t als inzet v o o r g r o o t s c h a l i g e o p l o s s i n g e n , pro-

c o n s t r u c t i o n c o n t r a c t o r s . T h e b a c k g r o u n d is, of c o u r s e , the

j e c t e n w a a r a l l e e n d e a a n n e m e r b e t e r v a n w o r d t . D e a c h t e r g r o n d h i e r v a n is

rearrangement

of the p o p u l a t i o n . D u r i n g a t e n - y e a r p e r i o d , o n e m i l l i o n n e w h o m e s w e r e

n a t u u r l i j k d e h e r s c h i k k i n g v a n d e b e v o l k i n g : e e n m i l j o e n n i e u w e h u i z e n in t i e n

c o n s t r u c t e d , a n d o n e S w e d e in s e v e n g o t a n e w h o m e . A d d t o t h i s

jaar t i j d . D a t b e t e k e n t e e n n i e u w h u i s v o o r é é n o p d e z e v e n Z w e d e n . V o e g h i e r b i j

industrial

a r e a s a n d n e w t o w n c e n t r e s w h i c h reflect the p r e s u m e d n e e d s of

moving

p e o p l e . T h i s , t h e n , is t h e b a c k d r o p f o r S v e n W e s t e r l u n d ' s m o u r n f u l

work.

de industrieterreinen e n n i e u w e s t a d s c e n t r a als o p l o s s i n g voor d e z o g e n a a m d e b e h o e f t e n v a n de m i g r e r e n d e m a s s a , e n je h e b t e n i g i d e e h o e het er a c h t e r d e coulissen van Sven W e s t e r l u n d s s o m b e r e werk

W e are c o n f r o n t e d b y a m o n t a g e of ten different u r b a n v i e w s s u r r o u n d i n g a g r e y s u r f a c e o n w h i c h a t e x t is z o o m e d i n , i n c r e a s i n g l y d e m a n d i n g that the v i e w e r " r e a d y o u r i n f o r m a t i o n " - very near to

"read

uitziet.

E e n m o n t a g e v a n tien v e r s c h i l l e n d e s t a d s g e z i c h t e n rond e e n grijs vlak w a a r i n o p e e n tekst w o r d t i n g e z o o m d . E e n tekst die s t e e d s d w i n g e n d e r w o r d t e n

y o u in f o r m a t i o n " , t h a t is, ' r e a d a s a g r o u p ' . T h e m i s r e a d i n g c o u l d b e o n t h e

z w e e f t t u s s e n " l e e s u w i n f o r m a t i e " e n " l e e s u in f o r m a t i e " . D e f o u t k a n o n s t a a n

part of the s e n d e r of the m e s s a g e , or of the ad p e o p l e , or the

zijn bij d e g e n e d i e d e b o o d s c h a p v e r s t u u r t - h e t r e c l a m e b u r e a u , d e

p r o d u c e r s / m a n u f a c t u r e r s . T h e F r e u d i a n m i s r e a d i n g of a c o m p a n y

may

r e f l e c t t h e p r e s e n t s o c i a l c o n t r a c t , w i t h its v i e w o f i n h a b i t a n t s a s c o n f o r m i s t s , c o n s u m e r s o r m a r k e t s h a r e s . In t h e v i e w s o f c i t i e s

p r o d u c e n t e n / f a b r i k a n t e n . H e t k a n d e F r e u d i a a n s e ' v e r s p r e k i n g ' zij n v a n e e n bedrijf dat h i e r m e e te k e n n e n g e e f t m e n s e n te z i e n a l s e e n v o r m i g e c o n s u -

surrounding

m e n t e n o f m a r k t s e g m e n t e n . In d e s t a d s g e z i c h t e n r o n d " l e e s u w

informatie"

" r e a d y o u r i n f o r m a t i o n " , b i l l b o a r d s c a n be d e t e c t e d w h i c h all h a v e s i m i l a r

z i e n w e billboards m e t i d e n t i e k e b o o d s c h a p p e n e r o p : " g e e f m e e e n l e v e n s l a n g e

m e s s a g e s : " G i v e m e a lifetime i n v e s t m e n t " or " D o y o u w a n t to be a

i n v e s t e r i n g , " of " w i l t u v e r d e r l e v e n a l s m i l j o n a i r ? " O o k is e r e e n a u t o m e t

m i l l i o n a i r e in m e m o r i e s ? " A car t u r n s up w i t h a l o g o for

logo " l e v e n s l a n g e i n v e s t e r i n g e n " . O p e e n aantal p o s t e r s naast e e n roltrap zien

"lifetime

i n v e s t m e n t s " . O n s o m e billboards next to an escalator a p p e a r the of s o m e b a n k m a n a g e r s , s a c k e d for o v e r - e x t e n d i n g credit

ID-cards

ratings.

het

w e d e i d e n t i t e i t s k a a r t e n v a n e e n p a a r g e w e z e n b a n k m a n a g e r s , d i e o n t s l a g e n zij n w e g e n s overschatting van kredietwaardigheid.

T w i s t i n g a d v e r t i s i n g s l o g a n s t o e x p r e s s e x i s t e n t i a l , c u l t u r a l q u e s t i o n s is a strategy W e s t e r l u n d s h a r e s w i t h m a n y of the e s t a b l i s h e d artists of the

Het verdraaien van reclameslogans o m existentiële vragen o m t r e n t cultuur te k u n n e n s t e l l e n is e e n s t r a t e g i e d i e W e s t e r l u n d d e e l t m e t v e e l v a n d e g e s e t t e l d e

' 8 0 ' s , i n c l u d i n g J e n n y H o l z e r a n d B a r b a r a K r u g e r . J u s t like t h e i r s ,

k u n s t e n a a r s uit d e j a r e n t a c h t i g , z o a l s J e n n y H o l z e r e n B a r b a r a K r u g e r . N e t a l s bij

W e s t e r l u n d ' s c a m p a i g n is d o c u m e n t e d , " p r o v e n " , t h r o u g h

h e n w o r d t W e s t e r l u n d s c a m p a g n e g e d o c u m e n t e e r d e n ' g e s t a a f d ' m e t f o t o ' s uit

photographs

f r o m its e n v i r o n m e n t , t h o u g h w i t h t h e d i f f e r e n c e t h a t h i s c a m p a i g n n e v e r

d e e c h t e w e r e d v a n d e r e c l a m e c a m p a g n e s , m e t a l s e n i g v e r s c h i l d a t zijn c a m -

e x i s t e d in " r e a l i t y " . H e a l s o r u b s s h o u l d e r s h e r e w i t h a great m a n y

p a g n e n o o i t ' e c h t ' h e e f t b e s t a a n . Hij k a n w a t d a t b e t r e f t o o k v e r g e l e k e n w o r d e n

w h o use fictive, infiltrative strategies to m a k e limits a n d evident.

artists

phenomena

m e t e e n groot aantal kunstenaars die fictieve, infiltratiestrategieën g e b r u i k e n o m

But t h e m a i n thrust of W e s t e r l u n d ' s v e n t u r e is, a s the title

de beperkingen en de v e r s c h i j n i n g s v o r m e n te laten z i e n .

M a a r het v o o r n a a m s t e

indicates, to manifest the u n d e r l y i ng desire, the u n s p o k e n evaluation

d o e l v a n W e s t e r l u n d s o n d e r n e m i n g is n a t u u r l i j k h e t o n d e r l i g g e n d e v e r l a n g e n , d e

i n h e r e n t in e v e r y a d v e r t i s e m e n t , t h a t s i t u a t i o n in w h i c h life, q u i t e

in i e d e r e a d v e r t e n t i e o n d e r h u i d s a a n w e z i g e e v a l u a t i e . D e t o e s t a n d w a a r i n

a n d quite obviously, b e c o m e s an i m p o s i n g question about Westerlund's " g i v e m e a lifetime investment" " Y o u are w h a t you

physically

money.

het

l e v e n , h e e l f y s e k , h e e l duidelijk o m g e l d draait. O m m e t W e s t e r l u n d te s p r e k e n :

mirrors Barbara Kruger's

buy."

"geef m e e e n levenslange investering". O f zoals Barbara Kruger zegt: " J e bent w a t je k o o p t " .

Complication

Gelaagdheid

A s i m i l a r c o m p l i c a t i o n is i n c l u d e d i n W e s t e r l u n d ' s s e c o n d q u e s t i o n , " D o

E e n z e l f d e g e l a a g d h e i d is a a n w e z i g in S v e n W e s t e r l u n d s t w e e d e v r a a g : " w i l t

y o u w a n t to be a m i l l i o n a i r e in m e m o r i e s ? " H e r e t o o a n e c o n o m i e

u v e r d e r l e v e n als m i l j o n a i r ? " O o k hier w o r d t w e e r e e n e c o n o m i s c h w o o r d g e b r u i k

v o c a b u l a r y is c o m b i n e d w i t h a n e x i s t e n t i a l o n e , t h u s e x p o s i n g t h e

g e c o m b i n e e r d m e t e e n e x i s t e n t i e e l v o c a b u l a i r e e n k o m t d e e x i s t e n t i ë l e v r a a g in

existential q u e s t i o n to the c o l d a n d h a r s h glar e of the spotlight. A t the s a m e

d e k o u d e n a a k t e s c h i j n w e r p e r s t e s t a a n . T e g e l i j k e r t i j d is h e t e e n e s s e n t i ë l e v r a a g

t i m e , it i s a v i t a l q u e s t i o n f o r m a n y S w e d e s , i n t h e l i g h t o f t h e

v o o r v e l e Z w e d e n in h e t Z w e e d s e m i g r a t i e c i r c u s . E e n v r a a g v o o r a l l e o n t w o r -

population

r e a r r a n g e m e n t s t a k i n g p l a c e , p a r t i c u l a r l y for all t h o s e w h o h a v e b e e n p u l l e d up by the roots a n d m o v e d to the L a n d of F o r e i g n e r s , the n e w cities, s u b u r b s a n d p o p u l a t i o n centres for w h i c h they lack a n y p r e p a r a t i o n

n i e u w e buitenwijk, de w o o n o m g e v i n g waarin z e zonder voorbereiding en zonder and

w h e r e they have no traditions to g u i d e t h e m .

traditie m o e t e n l e v e n . D e Z w e e d s e s o c i a a l - d e m o c r a t i s c h e e s t h e t i e k w e r d tot d e jaren tachtig w a t a r c h i t e c t u u r e n w o n i n g i n r i c h t i n g b e t r e f t b e h e e r s t d o o r e e n norm a t i e f f u n c t i o n a l i s m e , w a a r i n e i n d e l o o s w e r d g e w i k t e n g e w o g e n . H e t i d e a a l in

Until the 1980's, the S w e d i s h s o c i a l - d e m o c r a t ic aesthetics for architecture a n d interior decoration w a s d o m i n a t e d by a

t e l d e n d i e zijn o v e r g e p l a n t n a a r h e t L a n d d e r V r e e m d e n , d e n i e u w e s t a d , d e

d e s c h i l d e r - e n b e e l d h o u w k u n s t viel vaak feitelijk te k a r a k t e r i s e r e n als sociaal-

normative

f u n c t i o n a l i s m , m e a s u r i n g a n d w e i g h i n g e n d l e s s l y . In t h e c a s e o f

painting

r e a l i s t i s c h , al w e r d e r e e n w a t e x p r e s s i e v e r Z w e e d s - d e s i g n e l e m e n t a a n t o e g e -

a n d sculpture, the ideal c o u l d often be characterized as practically social-

v o e g d . " In e e n v a n zijn c o m p u t e r m o n t a g e s g e b r u i k t W e s t e r l u n d b e e l d e n uit d e z e

r e a l i s m , e v e n if t h e r e w a s a n e l e m e n t o f a s o m e w h a t m o r e e x p r e s s i v e

kunstvorm opnieuw. W e zien een g o e d g e b o u w d e metaalarbeider/held op de

S w e d i s h d e s i g n a d d e d t o it.

m i d d e l s t e foto, m e t daarop e e n d e e l v a n e e n reliëf dat b e t r e k k i n g heeft op e e n

In o n e o f h i s c o m p u t e r m o n t a g e

pieces,

W e s t e r l u n d r e c y c l e s p i c t u r e s f r o m t h i s s t r e a m of art. A w e l l - b u i l t

metal

1 - m e i v i e r i n g , w a a r b i j d e o g e n v a n e e n g r o o t a a n t a l a r b e i d e r s in d e l u c h t g e r i c h t

w o r k e r / h e r o p o s e s in a c e n t r a l p i c t u r e c o n t a i n i n g p a r t of a r e l i ë f of a M a y

z i j n . In d e l u c h t g e e f t W e s t e r l u n d m e t b e h u l p v a n c o m p u t e r t e c h n i e k e n e e n e i n -

D a y c e l e b r a t i o n , in w h i c h t h e e y e s of m a n y of t h e w o r k e r s a r e d i r e c t e d

d e l o z e lijst m e t n a m e n v a n l o t e r i j e n , p a a r d e r e n n e n e n t o t o - e v e n e m e n t e n .

toward the sky. With his c o m p u t e r techniques, W e s t e r l u n d has placed an

O n d e r a a n d e m o n t a g e b e v i n d e n zich e e n aantal v l a g g e n , w a a r i n het n o r m a a l

e n d l e s s listing of v a r i o u s lotteries, a n d the n a m e s of race tracks a n d betting

g e s p r o k e n b l a u w e v e l d v a n d e Z w e e d s e v l a g z w a r t is e n h e t k r u i s r o o d . In h e t

p o o l s in t h i s s k y . B e l o w this is a f o u n d a t i o n of f l a g s , w h e r e t h e

rode vlak w o r d e n h a m e r e n s t e r h e r h a a l d , als e e n s o o r t t e g e n h a n g e r v a n d e

normally

b l u e f i e l d o f t h e S w e d i s h f l a g h a s t u r n e d b l a c k a n d t h e y e l l o w c r o s s , r e d . In

l o t e r i j - l u c h t . D a a r b o v e n in h e t m i d d e n e e n f a m i l i e p o r t r e t d a t v i a d u n n e w i t t e

the red area, a h a m m e r and star are repeated, a counterpart to the

l i j n e n v e r b o n d e n is m e t d e a n d e r e f o t o ' s . B o v e n d e v l a g g e n , in e e n g e e l

lotteries

(Zweeds) handschrift, w e e r e e n combinatie e c o n o m i e e n e e n vraag over het

a b o v e . A b o v e this, c e n t r e d in t h e m i d d l e , is a f a m i l y portrait f r o m w h i c h t h i n

b e s t a a n a n s i c h : " B e n ik g e l u k k i g e r d a n r i j k ? " M i s s c h i e n w i l W e s t e r l u n d h i e r e e n

white lines run out to the other pictures. Finally, a b o v e the foundation,

s o o r t g e s c h i e d s c h r i j v i n g u i t t e s t e n : d e t o t loterij v e r w o r d e n d r o o m v a n e n h o o p

w r i t t e n in y e l l o w in S w e d i s h , is a g a i n a q u e s t i o n w h i c h

op e e n klasseloze maatschappij.

e c o n o m i c s a n d a n existential c o n c e r n : A m I m o r e h a p p y than rich? P e r h a p s

D e m o n t a g e United

combines

W e s t e r l u n d w a n t s to test a type of historical d e s c r i p t i o n here. T h e d r e a m

Color of Skin i s e e n i r o n i s c h e v e r w i j z i n g n a a r d e c a m -

p a g n e s v a n B e n e t t o n . E e n aantal m e n s e n p r o b e e r t e e n b r u i n e tint - e e n para-

a n d h o p e f o r a c l a s s l e s s s o c i e t y b e c o m e s a l o t t e r y . T h e " United

d o x a a l w e s t e r s s c h o o n h e i d s i d e a a - t e k r i j g e n o p e e n s t r a n d . In d e b e s c h u t t i n g

Skin"

Color

van e e n kerk staat e e n jonge v r o u w m e t d e Z w e e d s e vlag. D e ironische b e n a d e -

S o m e individuals are trying to get a tan - a p a r a d o x i c a l W e s t e r n

r i n g lijkt o p h e t e e r s t e g e z i c h t l i c h t v o e t i g , m a a r krijgt e e n z w a a r d e r e , s o m b e r d e r

i d e a l - o n a b e a c h . In t h e s a n c t u a r y o f a c h u r c h , a y o u n g w o m a n c a r r i e s a

m o n t a g e is i r o n i e a n d , o r c o u r s e , r e l a t e d t o B e n e t t o n ' s c a m p a i g n s . beauty

o n d e r t o o n a l s je d e n a m e n l e e s t bij d e f o t o ' s v a n n i e t a f g e b o u w d e h o t e l s uit h e t

S w e d i s h f l a g . T h e i r o n y m a y a t f i r s t s e e m l i g h t w e i g h t , b u t it g e t s a h e a v i e r ,

M i d d e l l a n d s e - z e e g e b i e d aan d e linkerkant v a n d e m o n t a g e . Zonvakantie, zonaan-

darker undertone w h e n y o u read the n a m e s written over the pictures of the

b i d d i n g , d e b r u i n e tint a l s s c h o o n h e i d s i d e a a l , z e w o r d e n hier o p g e n a d e l o z e w i j z e

u n f i n i s h e d h o t e l s in M e d i t e r r a n e a n l a n d s , w h i c h a r e r e p e a t e d t o t h e left o f

verbonden met de moderne Z w e e d s e geschiedenis. Niet-Zweeds klinkende

the m o n t a g e . S u nvacations, s u n w o r s h i p , the beauty ideal of being

n a m e n a l s H a s s a n S a t a r a m e n S h a r a m K h o s r a v i s t a a n o p e e n lijst v a n s l a c h t -

s u n t a n n e d all g e t t i e d t o g e t h e r here w i t h m o d e r n S w e d i s h h i s t o r y in a

offers van de z o g e n a a m de Laser M a n . D e Laser M a n w a s e e n racistische moor-

brutal w a y .T h e n a m e s , distinctly u n - S w e d i s h (Hassan Satara, S h a r a m

d e n a a r d i e ' s n a c h t s a c t i e f w a s in S t o c k h o l m e n m e e d o g e n l o o s i m m i g r a n t e n e n

K h o s r a v i , etc.) a r e f r o m t h e list o f t h e v i c t i m s o f t h e s o - c a l l e d L a s e r M a n , a

vluchtelingen neerschoot m e t e e n laserpistool.

racist m u r d e r e r activ e at n i g h t in S t o c k h o l m , w h o r u t h l e s s l y s h o t

D e Manifest-serie

o m v a t o o k e e n aantal niet g e m a n i p u l e e r d e z w a r t - w i t f o t o ' s

van m a n n e n e n e e n v r o u w d i e uitkijken o v e r b e p a a l d e s o o r t e n o m g e v i n g e n d i e i n m i d d e l s z o t y p i s c h Z w e e d s zijn d a t e e n Z w e e d z e v r i j w e l n i e t m e e r

down

immigrants a n d refugees using a w e a p o n with a laser sight. A l s o i n c l u d e d i n t h e Manifest

opmerkt.

series are s o m e black a n d white,

unmanipulated photographs showing m e n a n d w o m e n looking out over

E e n p a r k e e r p l a a t s , e e n rijtje w o o n h u i z e n , f l a t s in e e n b u i t e n w i j k , e e n i n d u s t r i e -

e n v i r o n m e n t s w h i c h h a v e b e c o m e s o c o m m o n that they are a l m o s t

c o m p l e x e n e e n uitzonderlijke o m g e v i n g - e e n grindafgraving zo groot als e e n

to a S w e d e : parking lots, single-family h o m e s in a r o w , s u b u r b a n

invisible

apartment

i n t e r n a t i o n a a l v l i e g v e l d . D e m e n s e n k i j k e n p a s s i e f e n in g e d a c h t e n v e r z o n k e n

h o u s e s , a n industria l exterior, a n d a n e x c e p t i o n a l e n v i r o n m e n t - a g r a v e l pit

n a a r d e z e l a n d s c h a p p e n - o n g e v e e r z o a l s d e b i j f i g u r e n uit e e n r o m a n t i s c h s c h i l -

as large a s a n international airport. T h e m e n a n d w o m e n regard these

derij - alsof z e d e o m g e v i n g v o o r het e e r s t z i en e n zich a f v r a g e n : " W a a r o m ziet

landscapes passively a n d a b s o r b e d , not unlike the stock figures in romantic

h e t e r z o uit, w a t d o e ik h i e r e i g e n l i j k ? " D e g r i n d k u i l is h e t u l t i e m e s y m b o o l v o o r

p a i n t i n g , a s if t h e y w e r e s e e i n g t h e m f o r t h e f i r s t t i m e , a s if t h e y w e r e a s k i n g

b e t o n - e n a s f a l t p r o d u k t i e , v o o r h u i z e n in a a n b o u w e n d e a c h t e r t u i n v a n d e w e s -

t h e m s e l v e s , W h y d o e s it l o o k l i k e t h i s ? W h a t a m I d o i n g h e r e ? T h e g r a v e l p i t

t e r s e m a a t s c h a p p i j - e e n r e u s a c h t i g e w o n d , e e n g a t in h e t l a n d s c h a p . M i s s c h i e n

is t h e u l t i m a t e s y m b o l f o r c o n c r e t e a n d a s p h a l t p r o d u c t i o n , a n d f o r h o u s e s

refereert W e s t e r l u n d hier, e n p a s s a n t , a a n d e b e e l d t a a l v a n d e N i e u w e

under construction, as well as being the backyard of Western society, a

T o p o g r a f i e e n a a n L e w i s B a l t z e n Park City i n h e t b i j z o n d e r .

giant w o u n d , a n d a h o l e in t h e l a n d s c a p e . P e r h a p s W e s t e r l u n d is taking t h e opportunity,

In e e n a a n t a l a n d e r e z w a r t - w i t f o t o ' s zijn d e v e r w i j z i n g e n n a a r B a l t z m i s -

in p a s s i n g , t o s a y h e l l o to N e w T o p o g r a p h i c i c o n o g r a p h y , a n d

t o L e w i s B a l t z a n d Park City i n p a r t i c u l a r .

s c h i e n n o g d u i d e l i j k e r , m a a r in a n d e r e d e l e n v a n d e s e r i e k r i j g e n d e m o t i e v e n e e n d i e p e r e allegorische betekenis. Alle foto's laten r o m m e l zien, resten v a n

In a f e w o f t h e o t h e r b l a c k a n d w h i t e p i c t u r e s , t h e r e f e r e n c e s t o B a l t z a r e

g e r e e d s c h a p , interieurs, b o u w e l e m e n t e n , e l e k t r i s c h e b e d r a d i n g , allerlei ele-

p e r h a p s e v e n m o r e o b v i o u s , b u t in o t h e r c o n t e x t s o f t h e s e r i e s t h e m o t i v e s

m e n t e n d i e d e natuur l a n g z a a m probeert terug te w i n n e n of als ' a f g e d a a n ' ver-

get a d e e p e r allegorical m e a n i n g . T h e p h o t o g r a p h s all s h o w r u b b i s h , t h e

w e r p t . E e n m o d e r n e t o e p a s s i n g , m e t e e n i r o n i s c h e e r n s t , v a n d e r u ï n e uit h e t

remnants of tools, interiors, building e l e m e n ts a n d electrical wires, w h i c h

r o m a n t i s c h e schilderij.

n a t u r e t r i e s t o r e c a p t u r e s l o w l y o r u n s u c c e s s f u l l y r e j e c t s . It i s a m o d e r n application, with a n ironie s e r i o u s n e s s , of the ruins f r o m r o m a n t i c

D e M a n / f e s f - s e r i e b e v a t e e n aantal h y p o t h e s e s o v e r d e g e e s t e l i j k e t o e s t a n d v a n d e Z w e e d s e m a a t s c h a p p i j . W e s t e r l u n d probeert duidelijk d e retoriek te

T h e Manifest

r e c o n s t r u e r e n . D o o r zijn v a g e s y n t h e s e s , z o w e l in t a a l a l s in b e e l d , p r o b e e r t hij

painting.

series displays a n u m b e r of h y p o t h e s e s about the mental

state of S w e d i s h society. O b v i o u s l y , W e s t e r l u n d tries to r e c o n s t r u e the

d e r e t o r i e k v a n z e l f b o v e n t e l a t e n < o m e n e n v o o r a l d e d a a r a a n t e n g r o n d s l a g lig-

rhetoric. B y his unclean syntheses, both linguistically a n d pictorially, he tries

g e n d e w a a r d e n t e o n t h u l l e n . In zijn k u n s t p r o b e e r t S v e n W e s t e r l u n d o n s h e d e n -

t o m a k e t h e r h e t o r i c s h o w its h a n d , a n d a b o v e a l l , t o u n m a s k its u n d e r l y i n g

d a a g s b e s t a a n , o n z e h e d e n d a a g s e cultuur, maatschappij e n mentaliteit vast te

v a l u e s . W e s t e r l u n d ' s art d e a l s w i t h t h e e x p e r i e n c e o f o u r e x i s t e n c e t o d a y ,

l e g g e n . W a t d a t b e t r e f t h e e f t zijn w e r k w e i n i g , z o g e h e e l n i e t s , g e m e e n m e t d e

o u r c u l t u r e , s o c i e t y a n d s t a t e r i g h t n o w , a n d i t s m e n t a l i t y . In t h i s p r o j e c t , h e

k u n s t t e r m i n o l o g i e waarin w o r d t uitgegaan v a n e e u w i g e , 'tijdloze' w a a r d e n . T o c h

h a s l i t t l e if a n y t h i n g t o d o w i t h t h e n o t i o n t h a t a r t d e a l s w i t h e t e r n a l ,

is in W e s t e r l u n d s a l l e g o r i e ë n r o n d h e t Z w e e d s e m e n t a l e l a n d s c h a p o n z e tijd e e n

timeless values. N o n e t h e l e s s , in W e s t e r l u n d ' s allegories about t h e mental

a p a r t w e e f s e l , e e n t e x t u u r g e w e v e n d o o r h e t v e r l e d e n . W a s d e b a r o k k e k e r k in

l a n d s c a p e o f S w e d e n , o u r a g e i s a d i s t i n c t f a b r i c w o v e n b y t h e p a s t . W a s it

R o m e , g e d e e l t e l i j k g e b o u w d m e t s t e n e n uit k l a s s i e k e t e m p e l s n i e t h e t d e c o r

not in a b a r o q u e c h u r c h in R o m e , built partly o f s t o n e s f r o m t h e t e m p l e s of

waarin Freud d e uitspraak d e e d : " n het o n d e r b e w u s t e bestaat g e e n tijd"?

a n t i q u i t y , t h a t F r e u d m a d e t h e c o m m e n t , "In t h e s u b c o n s c i o u s t h e r e is n o time?"

Welsprekendheid Eloquence

Plato stond w a n t r o u w e n d tegenover het f e n o m e e n w e l s p r e k e n d h e i d . Naar w a a r h e i d s p r e k e n w a s v o o r h e m niet h e t z e l f d e a l s d e w a a r h e i d s p r e k e n .

Plato mistrusted eloquence. For h i m ,speaking truthfully w a s not the

M i s s c h i e n s l a a k t e hij t o e n d e c o m p u t e r s h u n i n t r e d e d e d e n e e n z u c h t v a n v e r -

s a m e a s saying s o m e t h i n g true. Perhap s w e c o u l d hear highly

l i c h t i n g in zijn g r a f . W e s t e r l u n d laat zijn c o m p u t e r i m m e r s n a a r w a a r h e i d s p r e k e n .

s i g h s f r o m Plato's grave since c o m p u t e r s turned u p a n d carved out their

M e t b e h u l p v a n c o m p u t e r s k u n je m a k k e l i j k e r e e r l i j k lijken, m a a r e i g e n l i j k is e r in

a g e . F o r h o w e l s e , if n o t t r u t h f u l l y , d o e s W e s t e r l u n d m a k e h i s c o m p u t e r

w e z e n niets veranderd, of w e l ?

s p e a k ? C o m p u t e r s h a v e m a d e it s i m p l e r t o seem

resigned

honest, but nothing h a s

c h a n g e d e s s e n t i a l l y, h a s it?

D e d i s c u s s i e o v e r d e f o t o g r a f i e a l s g e t u i g e , d i e o p n i e u w o n t s t o n d bij d e g r o tere m o g e l i j k h e d e n tot manipulatie via d e digitale t e c h n i ek heeft zich belachelijk

The discussion about photography as a witness, which h a s been

v a a k g e c o n c e n t r e e r d o p d e m a t e v a n b e t r o u w b a a r h e i d v a n b e e l d e n uit d e

r e n e w e d by the increasing possibilities for m a n i p u l a t i o n that digital

m o d e r n e m e d i a . A l s o f al d i e b e e l d e n , v a n h e t e e r s t e f o t o g r a f i s c h e v e r s l a g , bij-

techniques have brought with them, hasto a ridiculous degree focused o n

v o o r b e e l d F e n t o n s b e e l d e n uit d e K r i m o o r l o g , t o t d e C N N - b e e l d e n v a n d e

h o w w e m u s t n o w r e l a t e t o p h o t o g r a p h s i n t h e m e d i a . It i s a s t h o u g h

Golfoorlog, niet aldoor o p e e n g e ë n s c e n e e r d e werkelijkheid betrekking h a d d e n .

t h e first p h o t o g r a p h i c r e p o r t a g e , s a y F e n t o n ' s p i c t u r e s of t h e C r i m e a n W a r ,

A l s d e digitale t e c h n i e k b e t e k e n t aat d e fotografie a l s g e t u i g e d e z e l f d e s t a t u s

to t h e latest, s a y C N N ' s v e r s i o n of t h e G u l f W a r , h a d n o t a l l t h e t i m e b e e n

krijgt a l s d e t e k s t , d i e a l s i n d s P l a t o h e t s t e m p e l o n b e t r o u w b a a r d r a a g t , d a n i s e r

a b o u t a s t a g e d r e a l i t y . If d i g i t a l t e c h n i q u e s m e a n t h a t a s a w i t n e s s ,

v e e l g e w o n n e n . F o t o g r a f i e i s i n f o r m a t i e e n d a t z o u a l t i j d z o h e b b e n m o e t e n zijn -

p h o t o g r a p h y will be ranked a l o n g with text, w h i c h since Plato h a s born t h e

o n d a n k s d e v e r w i j z i n g e n n a a r e e n m o t i e f . B o v e n d i e n h a d d e f o t o g r a f i e in o n s

b u r d e n of unreliability, then m u c h h a s b e e n w o n . P h o t o g r a p h y is

b e w u s t z i j n nooit d e status v a n bewijsmateriaal m o g e n h e b b e n . G e e n e n k e l

i n f o r m a t i o n , a n d a l w a y s s h o u l d h a v e b e e n r e g a r d e d a s s u c h - in s p i t e of its

from

m e d i u m , o o k d e f o t o g r a f i e niet, k an o n s v e r l a n g e n naar t o t a l e c o n t r o l e of b e v e s -

reference to t h e motif - a n d in o u r c o n s c i o u s n e s s never s h o u l d have

tiging b e v r e d i g e n . M i s s c h i e n m o e t e n w e o n s realiseren dat d e werkelijkheid e e n

a c h i e v e d the status of being e v i d e n c e , o r eve n c o m e c l o s e to that. Neither

o n z e k e r e k a a r t is e n d a t w e v i a d e m a c h i n a t i e s t e g e n d e z e k a a rt s p e l e n , v i a s y s -

p h o t o g r a p h y , n o r a n y o t h e r f o r m of i n f o r m a t i o n , c a n s a t i s fy o u r d e s i r e f o r

t e m e n d i e h e t p r o d u k t zijn v a n o n s v o o r o o r d e e l - e e n c o m b i n a t i e v a n o n z e e r g s t e

total certainty o r c o n f i r m a t i o n . W e m u s t c o m e to realize that reality is a

a n g s t e n o n z e g r o o t s t e h o o p . H e t is t e v e r w a c h t e n d a t i e d e r e

revolutionaire

g a m b l e , a n d w e a r e p l a y i n g a g a i n s t it b y m e a n s o f c a l c u l a t i o n s , s y s t e m s

n i e u w e t e c h n i e k d i e zij n i n t r e d e d o e t w o r d t o n t v a n g e n m e t o n r e a l i s t i s c h e

VERVOLG OP PAGINA 58

w h i c h are a product of o u r prejudice, a c o m b i n a t i o n of o u r worst fears a s

CONTINUED ON PAGE 58

I I L J O N A R

mvEsnnns-

Sven Westerlund " V i l l du bli m i l j o n ar pĂŞ m i n n e n ? " " D o y o u w a n t t o be a m i l l i o n a i r e in m e m o r i e s ? " uit de serie/fro m the s e r i e s : ' M a n i f e s t ' , 1993 (163x 80 cm)

w e l l a s o u r g r e a t e s t h o p e s . It i s t o b e e x p e c t e d t h a t e v e r y

v e r w a c h t i n g e n of e e n w a n t r o u w e n d e h o u d i n g d i e w a a r s c h u w t t e g e n d e o n v e r -

revolutionary

technique entering the stage will be m e t either with unrealistic expectations,

mijdelijke a p o c a l y p s . W e v e r g e t e n gemakkelijk dat w e e e n instrument, e e n

or with mistrust, a s a sign of the a p o c a l y p s e. W e easily forget that each

m i d d e l g e b r u i k e n , e e n p i o n in h e t m a c h t s s p e l v a n m a a t s c h a p p i j e n s t a a t . H e t

t e c h n i q u e i s a n i n s t r u m e n t , a t o o i w e u s e , a n d a s s u c h it i s a p a w n i n t h e

g e b r u i k v a n d e z e t e c h n i e k laat s l e c h t s d e m a c h t s s t r u c t u r e n z i e n d i e a l a a n w e z i g

p o w e r g a m e of society a n d state. O n c e in use, a n y t e c h n i q ue will o n l y

zijn in d e m a a t s c h a p p i j , d e m a c h t s v e r h o u d i n g e n t u s s e n s t a t e n e n w e r e l d d e l e n .

reveal t h e p o w e r structures already existing in o u r society, between

Voor welk doel e n h o e d e z e techniek gebruikt w o r d t zou e e n belangrijker vraag

or parts of the w o r l d .

states

H o w a t o o i i s u s e d , a n d w h a t it i s u s e d f o r , o u g h t t o

be a m u c h m o r e importan t q u e s t i o n than projecting o u r h o p e s o r fears

onto

m o e t e n zijn d a n d e t e c h n i e k e e n b o v e n m e n s e l i j k e o f a p o c a l y p t i s c h e p r o j e c t i e meegeven.

the technique as being s u p e r h u m a n or d e m o n i e .

Plus- en minpolen Plus a n d minus poles

T w e e m e t h o d e n h e b b e n elkaar voor e e n digitale d a n s g e v r a a g d . D e schilder-

T w o p r o c e d u r e s h a v e i n v i t e d e a c h o t h e r f o r t h e d i g i t a l d a n c e . T h e f i r s t is

a c h t i g e o p t e l m e t h o d e , w a a r i n k l e u r w o r d t t o e g e v o e g d a a n k l e u r , lijn a a n lijn,

the painterly, a d d i t i ve m e t h o d , w h e r e c o l o u r is a d d e d to c o l o u r , line to line,

v o r m aan v o r m e n d e aftrekmethode, d e reductie v a n d e fotografie, waarin het

f o r m to f o r m , a n dthe s e c o n d the subtractive m e t h o d , the reduction of

beeld wordt g e v o r m d door het kiezen van s e g m e n t e n , hoek, compositie (een

p h o t o g r a p h y w h i c h c r e a t e s its i m a g e b y c h o o s i n g s e g m e n t s o f t h e w h o l e ,

constante opruiming). D e z e plus- e n minpolen trekken elkaar aan, verstrengelen

by angle a n d c o m p o s i t i o n , the constant cleaning u p of the image. T h e s e

zich tijdens d e digitale d a n s e n planten zich v o o r t b i n n e n e e n v a n d e m e e s t

plus a n d m i n u s poles a r e attracted to each other, they copulate w i th each

oneindige stelsels: het stelsel van symbolen. N i e u w e symbolen w o r d en

other in t h e digital d a n c e , a n d their offspring join o n e of t h e w o r l d ' s

t o e g e v o e g d aan d e onoverzichteijke b o e k h o u d i n g . Tegelijkertijd v e r w e l k e n d e

most

abundant e c o n o m i e s , the e c o n o m y of signs. N e wsigns are constantly

being

a d d e d t o its b o o k k e e p i n g , i n c a p a b l e of audit. A t t h e s a m e t i m e , o l d o n e s wither a w a y , d r o w n , fade f r o m t h e notations in t h e cash books. C o m p u t e r s a r e u s e d a s part o f a p r o c e s s i n w h i c h o u r d a i l y life is s p e n t

constant

oude symbolen. Ze verdrinken en vervagen o p de pagina's van het kasboek. C o m p u t e r s w o r d e n gebruikt als onderdeel van e e n proces waarbij o n s dagelijks l e v e n z i c h m e e r e n m e e r a f s p e e l t i n e e n uit s y m b o l e n b e s t a a n d e w e r k e l i j k h e i d , i n d e w e r e l d v a n d e r e p r e s e n t a t i e . M a a r i s e r e c h t v e r s c h i l t u s s e n d e uit

m o r e a n d m o r e in t h e reality of s i g n s , t h e w o r l d of r e p r e s e n t a t i o n . B u t is

symbolen bestaande werkelijkheid e n de "oude vertrouwde"

there a n y real differenc e b e t w e e n t h e reality o f s i g n s a n d g o o d o l d , u s u a l

M i s s c h i e n niet, o n z e p r o b l e m e n h e b b e n in b e i d e w e r k e l i j k h e d e n d e n e i g i n g t o t

werkelijkheid?

reality? T h a t o u r p r o b l e m s t e n d t o b e t h e s a m e in b o t h t h e s e realities, a n d

verwantschap, e n de structuren van de e e n doen o n s denken aandie vand e

the structure of o n e r e m i n d s us of the structure of the other, a n d vice versa,

ander, e n a n d e r s o m . D e manier w a a r o p wij o n z e s y m b o l e n structureren beïn-

w o u l d s u g g e s t t h a t t h e r e is n o t . W e a r e left f a c i n g t h e s a m e vital q u e s t i o n s :

v l o e d t o n z e kijk o p d e w e r k e l i j k h e i d o f i s m i s c h i e n z e l f s o n z e kijk o p d e w e r k e l i j k -

w h o s e l a n g u a g e is s p o k e n ? w h o h a s t h e p o w e r ? h o w d o w e o r g a n i z e

h e i d . O p dit p u n t d i e n t z i c h e e n e s s e n t i ë l e v r a a g a a n : h o e s t r u c t u r e r e n w e d e

representation, n o w that w e have c o m p u t e r s? S e e i n g S v e n Westerlund's

representatie m e t b e h u l p van d e c o m p u t e r ? W i e n s taal w o r d t er g e s p r o k e n , w i e

Manifest

h e e f t d e m a c h t ? S v e n W e s t e r l u n d s Manifest

a w a k e n s t h e s e q u e s t i o n s t o o , a n d at t h e s a m e t i m e p o i n t s t o a

possible w a y to u s edigital e q u i p m e n t in p r o v i d i n g a n s w e r s .

roept d e z e vragen ook op, e n tege-

lijkertijd v e r w i j z e n d e v r a g e n n a a r e e n m o g e l i j k g e b r u i k v a n d e d i g i t a l e m a c h i nerie.

Notes 1. Some economists have questioned whether it was this tacit social agreement, or the neutrality of

Noten

Sweden and its good fortune in escaping two world wars, which accounts for the economie successes

1. Er zijn economen die bezwaar hebben tegen deze theorie. Zij zien de neutraliteit van Zweden en het feit dat

of the post-World War II period.

Zweden zo gelukkig was om aan twee wereldoorlogen te ontsnappen als de reden van het economische succes in

2. As early as the end of the 1950's, Tage Erlander, the chairman of the social-democratic party and

de periode na de Tweede Wereldoorlog.

prime minister from 1946 to 1969, foresawthe dilemma which would face this system: once the social

2. Tage Erlander, voorzitter van de sociaal-democratische partij en premier van Zweden van 1946 tot 1969, zag

security system was built, who would vote for the social democrats? His fears came true after his death

hierin aan het einde van de jaren vijftig een dilemma. Als het welzijnssysteem voltooid was, wie zou er dan nog op

in the 1980's, when the social democrats themselves, in a time of ideological disintegration and

de sociaal-democraten stemmen, zo vroeg hij zich af. Wat Erlander vreesde gebeurde na zijn dood in de jaren

shortsighted political pragmatism, produced the venturous economy which later led to the dismantling

tachtig, toen de sociaal-democraten zelf in een proces van ideologische desintegratie en kortzichtig politiek

of the Swedish welfare model and increased economie injustice in society.

pragmatisme de riskante economie creëerden die later leidde tot de ontmanteling van het Zweedse welzijnsmodel

3. For instance, in Sweden, Elgaland/Vargaland (elk land/wolf land), by artists Leif Elggren and C M . von

en tot groter economisch onrecht in de maatschappij.

Hauswolff, who declared the existence of a whole new nation, Elgaland/Vargaland, that annexed all

3. In Zweden bijvoorbeeld ElgalandA/argaland (Land van de Eland/Land van de Wolf) van de kunstenaars Leif

no-man's-land between the borders of different nation-states - as well as that between the borders of

Elggren en C M . von Hauswolff. Zij riepen een geheel nieuwe natie uit, waarbij ze niet alleen het niemandsland

various mental states, such as waking and sleeping - as its territory. Another example is the fictive

tussen de verschillende staten annexeerden en tot Elgaland/Vargaland maakten, maar ook het niemandsland

airline company, Ingold Airlines.

tussen bijvoorbeeld waken en slapen inlijfden. Een ander voorbeeld is de fictieve luchtvaartmaatschappij Ingold

4. When the right-winger Carl Bildt became prime minister after the 1990 election, he had a painting by

Airlines.

the labour painter Albert Amelin removed from his office - a symbolic action at which Amelin's

4. Toen de rechtse politicus Carl Bildt na de verkiezingen van 1990 premier werd, liet hij een schilderij van de

daughter experienced a certain reliëf.

arbeider-schilder Albert Almelin uit zijn kantoor verwijderen, een symbolische handeling die bij de dochter van

5. Part of the social-democratic economy was financed by lotteries.

Almelin een zekere opluchting teweegbracht.

6. With the introduction of television, people talked about a medium for educating the whole nation and

5. De sociaal-democratische economie dreef voor een deel op loterijgelden.

television's potential to increase the level of knowledge. After a look into our rear-view mirror, and a

6. Bij de intrede van de televisie had men het over een medium ter educatie van het volk - televisie als middel om

glance at programming today, we can conclude that these hopes were not realized, and instead we

het kennisniveau te verhogen. Kijken we naar de programma's die al zijn geweest en naar die welke nu worden

received a carbon copy of the status quo.

vertoond, dan kunnen we de resultaten misschien het best als volgt samenvatten: de dromen kwamen niet uit, in plaats daarvan werden het kopieën van de status quo.

Sven Westerlund "Do I feel more happy than r i c h ? " uit de seris/fro m the s e r i e s : ' M a n i f e s t ' , 1993 (150x119cm)

Pauline Terreehorst was formerly editor in chief of Sknen. and regularly publishes on film, photography and fashion in De Volkskrant, among other journals.

Pauline Terreehorst Looking at the high points of Inez van Lamsweerde's work, it

strikes one that she steadily leaves more out. While the techniques that she uses give her precisely the potential of

Als je de hoogtepunten uit het werk

Pauline Terreehorst is voormalig hoofdredacteur van Sknen en publiceert regelmatig over film. fotografie en mode. o a in De Volkskrant

van Inez van Lamsweerde bekijkt, valt op dat ze steeds meer weglaat. Terwijl de technieken die ze gebruikt haar juist de mogelijkheid geven om haar foto's zo

making her photos as complex and rich in image material as

complex en zo rijk aan beeldmateriaal te maken als maar mogelijk

is possible within an area measured in centimeters, you see

is binnen een door centimeters beperkte oppervlakte, zie je dat ze

that rather than that, she steadily tries to strip her work of

in plaats daarvan haar werk steeds vaker probeert te ontdoen van

unnecessary details.

overbodige details.

Inez van Lamsweerde

odel

Een b e a n g s t i g e n d model

S h e c o n c e n t r a t e s o n t h e f i g u r e t h a t is c e n t r a l t o h e r w o r k . T h a t i s g e n e r a l l y a w o m a n o r girl. S h e h a s only p h o t o g r a p h e d m e n very recently, w h e n s h e m a d e a series of striking portraits of the leaders of the m o s t important Dutch political parties for the M a r c h issue of the w o m a n ' s m a g a z i n e , Marie

Claire.

F o r these, s h e asked t h e m to s h o w their

most

f e m i n i n e s i d e . T i e s c a m e off, a n d w i t h t h e e x c e p t i o n o f B r i n k m a n , w h o m s h e w a s n o t a b l e t o p e r s u a d e , e v e r y o n e w a s p h o t o g r a p h e d in a b l a c k t u r t l e n e c k sweater. Inez v a n L a m s w e e r d e Ursula uit de serie/from the series: 'Thank you Thighmaster', 1993

Seduction and desire Inez v a n L a m s w e e r d e is f a s c i n a t e d w i t h t h e c o n d i t i o n i n g o f w o m e n : " T h r o u g h the m e d i a , w o m e n a r e i n f l u e n c e d to w a n t to be thinner, to w o r k o n their a p p e a r a n c e . P e r h a p s that's w h y m y p h o t o s are a l w a y s a b o u t seduction a n d desire."

V a n L a m s w e e r d e c o n c e n t r e e r t z i c h o p d e f i g u u r d i e c e n t r a a l s t a a t in h a a r w e r k . D a t is m e e s t a l e e n v r o u w o f e e n m e i s j e . M a n n e n f o t o g r a f e e r d e z e p a s

T h u s , w o m e n are central in V a n L a m s w e e r d e ' s work, but s h e doesn't c o n n e c t that wit h a n y critical position. S h e opts for the position of the

heel recent, toen z e e e n serie opvallende portretten m a a k t e v a n lijsttrekkers v a n d e belangrijkste politieke partijen v o o r het m a a r t n u m m e r v a n h e t v r o u w e n b l a d

c u r i o u s o b s e r v e r . S h e i n v e s t i g a t e s w h a t s h e h a s in f r o n t of t h e l e n s in t h e

Marie Claire. D a a r i n v r o e g z e h e n e c h t e r w e l z i c h v a n h u n v r o u w e l i j k s t e k a n t t e

s a m e w a y a b i o l o g i s t s t u d i e s b a c t e r i a w i t h h i s m i c r o s c o p e . In h e r e a r l y w o r k

l a t e n z i e n . D e s t r o p d a s s e n g i n g e n af, e n m e t u i t z o n d e r i n g v a n B r i n k m a n , d i e z e

w e s e e w o m e n d e p i c t e d in g l a m o u r o u s p o s e s . S h e a s s u m e s an attitude that

n i e t w i s t o v e r t e h a l e n , w e r d i e d e r e e n in e e n z w a r t e c o l t r u i g e f o t o g r a f e e r d .

is k n o w n f r o m f a s h i o n p h o t o g r a p h y . T h e r e i s , h o w e v e r , a n i m p o r t a n t difference f r o m this p h o t o g r a p h y : t h e w o m e n look into the lens a n d d o s o w i t h n o s h y n e s s at a l l . T h e y l o o k o p e n l y at t h e v i e w e r , c h a l l e n g i n g a n d

Verleiding en verlangen Inez v a n L a m s w e e r d e is g e f a s c i n e e r d d o o r d e c o n d i t i o n e r i n g v a n v r o u w e n :

s o m e t i m e s e v e n a g g r e s s i v e ; with their o p e n m o u t h s full of teeth a n d nails

" V r o u w e n w o r d e n d o o r d e m e d i a b e ĂŻ n v l o e d o m d u n n e r te w i l l e n zijn, o m t e

like c l a w s , t h e y c r e a t e t h e i m p r e s s i o n of b e a s t s of p r e y . T h e s e first w o m e n

w e r k e n a a n h u n u i t e r l i j k. M i s s c h i e n g a a n m i j n f o t o ' s d a a r o m w e l a l t i j d o v e r v e r l e i -

are p h o t o g r a p h e d o n location, but t h e locations c h o s e n are s u c h a s to

ding en verlangen."

create a s e n s e of alienation . T h e y refer t o c i r c u m s t a n c e s in w h i c h p e o p l e a r e

V r o u w e n s t a a n d u s c e n t r a a l in h e t w e r k v a n V a n L a m s w e e r d e , m a a r d a a r a a n

confronted with their b o d y in a n entirely different w a y than w h e n they

verbindt ze geen kritische stellingname. Z e kiest d e positie v a n d e nieuwsgierige

c h o o s e c l o t h i n g a n d l o o k i n t o a m i r r o r t o s e e if t h e y a r e b e a u t i f u l

b u i t e n s t a a n d e r . Z e o n d e r z o e k t w a t z e v o o r d e l e n s krijgt z o a l s e e n b i o l o o g b a c t e -

enough

yet. F o r i n s t a n c e , s h e p h o t o g r a p h s w o m e n o n a h o s p i t a l b e d in a n o p e r a t i n g theatre. T h e b o d i e s of the sick w h i c h n o r m a l l y lay there are replaced b y the nearly perfect, healthy, clothed a n d m a d e u p bodies of the m o d e l s . Y o u s e e t h e s a m e k i n d of r e v e r s a l in h e r p h o t o s m a d e o n a s q u a s h c o u r t .

Normally

people train their bodies here, perform s t r e n u o us exercises, a n d are d r e s s e d a c c o r d i n g l y . N o w w e s e e w o m e n t h e r e d r e s s e d in h a u t e c o u t u r e , w i t h h a i r d o s a n d m a k e u p t h a t w o u l d b e r u i n e d i n m i n u t e s if t h e y r e a l l y p l a y e d s q u a s h . In t h e s e p h o t o s t h e r e i s a l s o s o m e t h i n g g o i n g o n i n t h e w o m e n ' s glance. T h e y look into the lens, or they are blindfolded.

r i e ĂŤ n b e s t u d e e r t m e t zij n m i c r o s c o o p . In h a a r v r o e g e w e r k z i e n w e d e v r o u w e n a f g e b e e l d in g l a m o u r e u z e p o s e s . Z e n e m e n e e n h o u d i n g a a n d i e b e k e n d i s uit d e m o d e f o t o g r a f i e . E r i s e c h t e r e e n b e l a n g r i j k v e r s c h i l m e t d i e f o t o g r a f i e : d e v r o u w e n k i j k e n d e l e n s in e n d o e n d a t allerminst b e d e e s d . Ze bekijken d e t o e s c h o u w e r open, uitdagend en s o m s zelfs agressief: m e t e e n g e o p e n d e m o n d vol tanden waarbij handen als klauwen de i n d r u k w e k k e n v a n e e n r o o f d i e r . D i e e e r s t e v r o u w e n zij n g e f o t o g r a f e e r d o p l o c a t i e , m a a r d i e l o c a t i e s zijn w e l z o d a n i g g e k o z e n d a t e r e e n v e r v r e e m d e n d e f f e c t ontstaat. Z e v e r w i j z e n naar o m s t a n d i g h e d e n w a a r i n m e n s e n o p e e n h e e l andere manier m e t h u n lichaam w o r d e n geconfronteerd dan w a n n e e r z e kleren u i t k i e z e n e n in d e s p i e g e l k i j k e n o f z e n o g m o o i g e n o e g z i j n . Z e f o t o g r a f e e r d e bij

Vital statistics After this first r e c o n n o i t r i n g of t h e c o n s t r u c t i o n of f e m i n i n i t y ,

there

f o l l o w e d a series w h i c h cast light o n anothe r side of the depiction of

v o o r b e e l d v r o u w e n in e e n o p e r a t i e k a m e r o p e e n z i e k e n h u i s b e d . D e l i c h a m e n v a n d e z i e k e n d i e hier n o r m a a l l i g g e n , zijn v e r v a n g e n d o o r d e v r i j w e l p e r f e c t e ,

gezonde, geklede en opgemaakte lichamen van modellen. Eenzelfde omkering

w o m e n , erotic photography. O n ec a n s a ythat the audience for g l a m o u r a n d

z i e je o p f o t o ' s d i e g e m a a k t zijn o p s q u a s h b a n e n . G e w o o n l i j k t r a i n e n m e n s e n

f a s h i o n p h o t o g r a p h y is p r i m a r i l y f e m a l e , b e c a u s e t h e m a g a z i n e s in w h i c h

h i e r h u n l i c h a m e n , v e r r i c h t e n f l i n k e i n s p a n n i n g e n e n zijn d a a r o p g e k l e e d . Z e

this p h o t o g r a p h y a p p e a r s are chiefly read b y w o m e n ; erotic p h o t o g r a p h y is

h e b b e n e e n s p e c i a a l s p o r t t e n u e a a n . N u z i e n w e h i e r v r o u w e n g e k l e e d in h a u t e

primarily targeted toward male viewers. Forthe series which w a s

c o u t u r e , m e t k a p s e l s e n m a k e - u p d i e b i n n e n e n k e l e m i n u t e n z o u d e n zijn geruï-

c o m m i s s i o n e d b y t h e city of G r o n i n g e n , V a n L a m s w e e r d e started

n e e r d a l s z e w e r k e l i j k z o u d e n s q u a s h e n . O o k in d e z e f o t o ' s i s e r i e t s a a n d e h a n d

p i n u p s f r o m the '50's. S h enoted that the s a m e figures a l w a y s recur in

m e t d e blik v a n d e v r o u w e n . Z e k i j k e n in d e l e n s , o f z i j n g e b l i n d d o e k t .

these: t h e c o w g i r l , t h e b u n n y , t h e sports girl a n dt h e N e g r e s s in a tiger skin.

from

T h e i r m e a s u r e m e n t s , t h e 'vital statistics' (bust, w a i s t a n d hips) a l w a y s

Vital statistics Op deze eerste terreinverkenning van de constructie van vrouwelijkheidv o l g d e e e n s e r i e w a a r i n e e n a n d e r e kant v a n d e a f b e e l d i n g v a n v r o u w e n w e r d b e l i c h t , d e e r o t i s c h e f o t o g r a f i e . Is e r bij g l a m o u r - e n m o d e f o t o g r a f i e s p r a k e v a n e e n voor het m e r e n d e e l vrouwelijk publiek, o m d a t d e bladen waarin d e z e fotog r a f i e v e r s c h i j n t h o o f d z a k e l i j k d o o r v r o u w e n w o r d e n g e l e z e n , bij e r o t i s c h e f o t o g r a f i e w o r d t g e m i k t o p e e n m a n n e l i j k e k i j k e r . V o o r d e s e r i e d i e in o p d r a c h t v a n d e g e m e e n t e G r o n i n g e n w e r d g e m a a k t , g i n g V a n L a m s w e e r d e uit v a n p i n - u p s uit d e jaren vijftig. H e t viel haar o p d a t daarin s t e e d s d e z e l f d e f i g u r e n t e r u g k o m e n :

a c c o m p a n y th e pictures. V a n L a m s w e e r d e f o u n d that s u c h a c u r i o u s detail t h a t it b e c a m e t h e t i t l e o f t h e s e r i e s . Vital Statistics

d o e s not refer o n l y to the

measurements of the models, but also to the background against which the pinups were photographed. These were always urban views

from

G r o n i n g e n , not well-know n sights, but m o r e e v e r y d a y shots of dull n e i g h b o u r h o o d s . T h e exceptional vital statistics of t h e p i n u p s w e r e c o n f r o n t e d w i t h t h e b a n a l vital statistics of t h e city. Because for this c o m m i s s i o n V a n L a m s w e e r d e w a n t e d to c o m b i n e t w o very divergent i m a g e s with e a c h other w h i c h s h e could not unite either o n

d e c o w g i r l , d e b u n n y , d e s p o r t g i r l e n d e n e g e r i n in e e n t i j g e r v e l . H u n m a t e n -

l o c a t i o n o r in t h e s t u d i o , s h e f o r t h e first t i m e m a d e u s e of p a i n t b o x

b o v e n - , taille- e n h e u p w i j d t e , d e 'vital s t a t i s t i c s ' - w o r d e n er altijd b i j g e l e v e r d .

t e c h n i q u e s . V a n L a m s w e e r d e e x p l a i n s , "In t h e p a i n t b o x y o u h a v e a

V a n L a m s w e e r d e v o n d d a t z o ' n c u r i e u s d e t a i l , d a t dit d e t i t e l v a n d e s e r i e w e r d .

t e c h n i q u e w i t h w h i c h y o u c a n s h o w h o w reality c o u l d look. S o , m a k e u s e of

Vital Statistics

it. B u s y y o u r s e l f w i t h t h e f r i c t i o n b e t w e e n r e a l a n d u n r e a l . A t t h i s

slaat niet a l l e e n o p d e m a t e n v a n d e m o d e l l e n , m a a r o o k o p d e

a c h t e r g r o n d w a a r t e g e n d e p i n - u p s w e r d e n g e f o t o g r a f e e r d . D a t zijn s t e e d s s t a d s -

moment

l'm r e a d i n g a lot a b o u t t h e A b o r i g i n e s , w h o e x p e r i e n c e their d r e a m s a s

b e e l d e n uit G r o n i n g e n . G e e n o v e r b e k e n d e b e e l d e n , m a a r m e e r a l l e d a a g s e r e g i s -

reality. T h e w a y they deal w i t h the different realities that exist next to e a c h

traties v a n s a a i e o m g e v i n g e n . D e u i t z o n d e r l i j ke vital s t a t i s t i c s v a n d e pin-up s

other w o u l d be a g o o d starting point w h e n y o u work with these seductive

w e r d e n g e c o n f r o n t e e r d m e t d e b a n a l e vital s t a t i s t i c s v a n d e s t a d .

techniques."

O m d a t Van L a m s w e e r d e voor deze opdracht t w e e zeer uiteenlopende

Van Lamsweerde uses the people she photographs as a resource. They

b e e l d e n m e t e l k a a r w i l d e c o m b i n e r e n d i e z e n o c h o p l o c a t i e , n o c h in e e n s t u d i o

are literally ' m o d e l s ' for her. S h e d r e s s e s t h e m , m a k e s t h e m u p , p l a c e s

m e t elkaar z o u k u n n e n v e r b i n d e n , m a a k t e z e voor het eerst gebruik v a n c e

t h e m in a set,specifies their pose a n d facial e x p r e s s i o n , c h o o s e s t h e

p a i n t b o x - t e c h n i e k . V a n L a m s w e e r d e : " J e h e b t m e t d e p a i n t b o x e e n t e c h n i e k bij

b a c k g r o u n d a n d replaces parts of their looks a s desired w i t h thos e of a doll

d e h a n d w a a r m e e je k u n t l a t e n z i e n h o e d e w e r k e l i j k h e i d e r u i t z o u k u n n e n z i e n .

or another p e r s o n . T h e figures that s h e p h o t o g r a p h s are stripped of

M a a k d a a r d a n o o k g e b r u i k v a n . H o u d je b e z i g m e t d e w r i j v i n g t u s s e n e c h t e n

individual characteristics as m u c h as possible. Even before she used

o n e c h t . O p dit m o m e n t l e e s ik v e e l o v e r d e A b o r i g i n a l s , d i e h u n d r o m e n e r v a r e n

m a n n e q u i n s , h e r w o m e n all l o o k e d like d o l l s . O n l y their a p p e a r a n c e , w h i c h

als realiteit. H u n o m g a n g m e t d e v e r s c h i l l e n d e realiteiten, d i e naast elkaar

c a n b e s h a p e d o r m i s s h a p e d , is o f i m p o r t a n c e . W h a t role t h e y p l a y in

b e s t a a n , z o u e e n g o e d u i t g a n g s p u n t k u n n e n zij n a l s je m e t d e z e v e r l e i d e l i j k e

society, what love relations they maintain, what history m a d e t h e m w h o

technieken werkt."

they are, are all unimportant. T h e y are a shell, o n w h i c h the beauty cult h a s

V a n L a m s w e e r d e gebruikt d e m e n s e n die z e fotografeert als grondstof. H e t

left its s t a m p . V a n L a m s w e e r d e is i n t e r e s t e d i n a n i m a g e w i t h w h i c h l a r g e

z i j n l e t t e r l i j k ' m o d e l l e n ' v o o r h a a r . Z e k l e e d t z e a a n , m a a k t z e o p , b r e n g t z e in e e n

g r o u p s of w o m e n - a n d also children - can identity. N e c e s s a r i l y that i m a g e

d e c o r , schrijft d e p o s e e n d e g e z i c h t s u i t d r u k k i n g voor, kiest e e n a c h t e r g r o n d e n

has general characteristics, although the w o m e n a n d children d o not look

v e r v a n g t o n d e r d e l e n v a n h u n uiterlijk d e s g e w e n s t d o o r d i e v a n e e n p o p of v a n

like t h e a v e r a g e f i g u r e . I n d e e d , a v e r a g e p e o p l e a r e n o t u s e d , b u t q u i t e

e e n a n d e r m e n s . D e f i g u r e n d i e z e f o t o g r a f e e r t zij n d a a r m e e z o v e e l m o g e l i j k o n t -

d e l i b e r a t e l y t h o s e w o m e n a n d c h i l d r e n w h o a r e e x c e p t i o n a l in t h a t t h e y

daan v a n individuele k e n m e r k e n . N o g voordat ze p o p p e n gebruikte, z a g e n haar

p o s s e s s the right m e a s u r e m e n t s a n d a p p e a r a n c e that, at a certain t i m e a n d

v r o u w e n e r al p o p - a c h t i g uit. A l l e e n h u n u i t e r l i j k , h u n t e v o r m e n e n m i s v o r m e n

in a c e r t a i n e n v i r o n m e n t , a r e s e e n a s t h e i d e a l o f b e a u t y . A f t e r a l l , t h e

uiterlijk, is v a n b e l a n g . W e l k e f u n c t i e z e m a a t s c h a p p e l i j k v e r v u l l e n , w e l k e l i e f d e s -

people s h e depicts are,without exception, f r o m m o d e l a g e n c i e s . T h e s e

relaties z e o n d e r h o u d e n , w e l k e g e s c h i e d e n i s h e n h e e f t g e m a a k t tot w i e z e zijn,

a g e n c i e s m a i n t a i n strict e n t r a n c e s t a n d a r d s . N o t e v e r y o n e h a s t o look like a

d o e t n i e t t e r z a k e . Z e zijn e e n h u l s , w a a r o p d e s c h o o n h e i d s c u l t u s e e n s t e m p e l

s u p e r m o d e l , b u t there is certainly a clear l o w e r limit w i t h r e g a r d to a g e ,

h e e f t g e d r u k t . V a n L a m s w e e r d e i s g e ï n t e r e s s e e r d in e e n b e e l d w a a r i n g r o t e

w e i g h t , h e i g h t a n d p h y s i c a l c h a r a c t e r i s t i c s . In t h i s s e n s e , V a n L a m s w e e r d e ' s

groepen vrouwen e n ook kinderen zich kunnen herkennen. Noodzakelijkerwijs

p h o t o s reflect t h e i m a g e of a t i m e a n d a r e all therefore

h e e f t d a t b e e l d a l g e m e n e k e n m e r k e n , al z i e n d e v r o u w e n e n k i n d e r e n e r n i e t a l s

determined.

historically

d o o r s n e e - f i g u r e n uit. E r zijn g e e n g e m i d d e l d e n g e b r u i k t , m a a r m e t o p z e t v r o u w e n e n k i n d e r e n d i e u i t z o n d e r l i j k zij n d o o r d a t z e o v e r d e j u i s t e m a t e n e n h e t j u i s t e uiterlijk b e s c h i k k e n d a t in e e n b e p a a l d e p e r i o d e in e e n b e p a a l d e o m g e v i n g a l s i d e a a l w o r d t g e z i e n . D e m e n s e n d i e z e a f b e e l d t z i jn i m m e r s z o n d e r u i t z o n d e ring a f k o m s t i g v a n m o d e l l e n b u r e a u s . D i e b u r e a u s h a n t e r e n s t r e n g e toelatingsn o r m e n . N i e t i e d e r e e n h o e f t eruit t e z i e n als e e n s u p e r m o d e l , m a a r er is w e l e e n duidelijke o n d e r g r e n s w a t betreft leeftijd, g e w i c h t , lengte e n f y s i e k e k e n m e r k e n . In d i e z i n g e v e n d e f o t o ' s v a n V a n L a m s w e e r d e w e e r w e l e e n b e e l d v a n e e n tijd e n zijn z e a l l e e n al d a a r o m h i s t o r i s c h b e p a a l d .

Ambiguity T h e c o n t e xt of V a n L a m s w e e r d e ' s w o r k is not o n l y to b e s e e n in t h e w a y in w h i c h s h e d e p i c t s h e r w o m e n . T h e r e is a l s o s o m e t h i n g h a p p e n i n g w i t h the w a y the w o m e n look back. T h r o u g h t h e glance, the figures create a relation with the u n k n o w n viewer. T h e traditional position of w o m e n in i m a g e s is t h a t o f t e m p t r e s s a n d e x h i b i t i o n i s t . T h e y l o o k d i r e c t l y at t h e viewer, or indirectly v i a a mirror, a n d in d o i n g s o they play with the s c o p o p h i l i a - o r v o y e u r i s m - of t h o s e l o o k i n g at t h e m . T h e relation that is created in this w a y a l w a y s refers to sexuality. T h e w o m a n w h o exhibits

Dubbelzinnigheid

herself - w h o is e x h i b i t e d b y t h e i m a g e m a k e r - b e c o m e s a lust object a n d

D e c o n t e x t v a n V a n L a m s w e e r d e s w e r k blijkt n i e t a l l e e n uit d e m a n i e r

thereby manipulates traditional masculine desire. T h r o u g h the pose a n d the

w a a r o p z e h a a r v r o u w e n a f b e e l d t . E r is o o k i e t s a a n d e h a n d m e t d e blik v a n d e

g l a n c e of t h e w o m a n , a m a s c u l i n e g l a n c e is c o n s t r u e d .

v r o u w e n . V i a d e blik v a n f i g u r e n w o r d t e e n r e l a t i e g e l e g d m e t d e o n b e k e n d e t o e -

W h e n V a n L a m s w e e r d e u s e s r e a l w o m e n , a n d Iets t h e m l o o k i n t o t h e

s c h o u w e r . D e t r a d i t i o n e l e p o s i t i e v a n d e v r o u w in a f b e e l d i n g e n i s d i e v a n v e r l e i d -

l e n s , t h e l o o k i s n o t i n t h e l e a s t s e d u c t i v e . It a l l d e p e n d s o n t h e g l a n c e f r o m

s t e r e n e x h i b i t i o n i s t e . Z e kijkt d e t o e s c h o u w e r r e c h t s t r e e k s a a n , o f v i a e e n

the w o m e n . W h i l e their pose broadcasts availability, their glance c a n be

spiegel, e n bespeelt d a a r m e e d e scopofilie dan w e l het v o y e u r i s m e van degene

interpreted a s repelling contact. This a m b i g u i t y in V a n L a m s w e e r d e ' s

d i e n a a r h a a r kijkt. D e r e l a t i e d i e z o w o r d t g e l e g d v e r w i j s t altijd n a a r s e k s u a l i t e i t .

p h o t o s h a s l e a d t o m a n y p r o b l e m s ( s e e t h e a r t i c l e o n t h e F o r u m p a g e s : The

De v r o u w die zich tentoonstelt - die tentoongesteld wordt door de maker -

Netherlands

w o r d t lustobject e n bespeelt d a a r m e e e e n traditioneel mannelijk verlangen. Er

t h e w o m a n d e p i c t e d i s s o d o m i n a n t i n W e s t e r n c u l t u r a l i m a g e s t h a t it w o u l d

are not as tolerant

as everyone

thinks)..

T h e seductive pose of

w o r d t d o o r d e h o u d i n g e n d e blik v a n d e v r o u w e e n m a n n e l i j k e blik g e c o n s t r u -

not b e inconceivable that in this case m i s u n d e r s t a n d i n g w a s w h a t t h e m a k e r

e e r d . W a a r V a n L a m s w e e r d e e c h t e v r o u w e n g e b r u i k t , e n d i e in d e l e n s laat

w a n t e d t o a c h i e v e - a n d c e r t a i n l y n o t if t h e c r i t i q u e l a y h i d d e n o n l y i n t h e

k i j k e n , i s e r e c h t e r a l l e r m i n s t s p r a k e v a n v e r l e i d i n g . D a t ligt a a n d e blik v a n d e

glance, h o w e v e r powerful a g l a n ce c a n be. J u s t the depiction alone of a

v r o u w e n . T e r w i j l h u n h o u d i n g b e s c h i k b a a r h e i d u i t s t r a a l t , k a n d e blik v a n d e

f e m a l e m o d e l that fulfils the d o m i n a n t s t a n d a r d s of b e a u t y c o n s t r u e s a m a l e

v r o u w e n als afwerend geïnterpreteerd w o r d e n. Die dubbelzinnigheid vande

glance a n d a n erotic relationship. T h e a g g r e s s i v e glance, an apparent

f o t o ' s v a n Inez v a n L a m s w e e r d e heeft a a n l e i d i n g g e g e v e n tot v e e l p r o b l e m e n

obstacle, p e r h a p s only increases the pleasure: th e m o r e difficult th e

conquest, the greater the satisfaction.

(zie h e t a r t i k e l o p d e F o r u m - p a g i n a : Nederland

T h e a t t e n t i o n w h i c h Inez v a n L a m s w e e r d e w a n t s t o f o c u s o n t h e p o w e r

is niet zo tolerant als

iedereen

denkt). D e v e r l e i d e l i j k e p o s e v a n e e n a f g e b e e l d e v r o u w i s i n d e w e s t e r s e b e e l d -

of t h e ideal of b e a u t y is m u c h m o r e clearly a n d better e x p r e s s e d in t h e

c u l t u u r z o d o m i n a n t , d a t h e t n i e t o n b e g r i j p e l i j k i s a l s i n dit g e v a l m i s v e r s t a a n

Thank

w o r d t w a t d e m a a k s t e r m e t h a a r b e e l d w i l z e g g e n . Z e k e r n i e t a l s a l l e e n i n d e blik

You Thighmaster

s e r i e s . T h e s e w e r e m a d e in t h e U n i t e d S t a t e s ,

w h e r e m a n y w o m e n p e r f e c t t h e i r b o d y t h r o u g h p l a s t i c s u r g e r y . In t h i s

d e k r i t i e k v e r s c h o l e n ligt, h o e k r a c h t i g z o ' n blik o o k k a n z i j n . A l l e e n a l d e a f b e e l -

series, V a n L a m s w e e r d e w a n t s to s h o w p e r s o n s w h o aretotally w r a p p e d u p

ding van e e n vrouwelijk model dat voldoet aan d e h e e r s e n de schoonheids-

in t h e m s e l v e s . " W e l i v e i n a t i m e in w h i c h t h e fast d e v e l o p m e n t o f

n o r m e n c o n s t r u e e r t e e n m a n n e l i j k e blik e n e e n e r o t i s c h e v e r h o u d i n g . D e a g r e s -

t e c h n o l o g y m a k e s it p o s s i b l e f o r u s t o h a v e t o h a v e i n c r e a s i n g l y l i t t l e

s i e v e blik, e e n s c h i j n b a r e h i n d e r p a a l , k a n h e t g e n o t w e l l i c h t n o g v e r h o g e n . H o e

physical contact with each other. Physical intimacy disappears. Everyone

moeilijker d e verovering, h o e groter d e voldoening.

sits b e h i n d h i s c o m p u t e r s c r e e n a n d h a scontact w i t h o t h e r s b y m o d e m . S o t h e r e y o u s i t w i t h y o u r p e r f e c t b o d y . Y o u c a n d o n o t h i n g w i t h it. T h e b o d y i s

D e a a n d a c h t d i e Inez v a n L a m s w e e r d e w i l v e s t i g e n o p d e kracht v a n s c h o o n h e i d s i d e a l e n , w o r d t d a n o o k v e e l d u i d e l i j k e r e n b e t e r v e r b e e l d i n d e s e r i e Thank

h e r m e t i c a l l y s e a l e d . In f a c t , p e o p l e a r e b r a i n s , p a c k a g e d i n a n a r t i f i c i a l s h e l l .

You Thighmaster.

A t t h e s a m e time , y o u certainly h a v e to p u t u p w i t h t h e fact that y o u r

hun lichaam via plastische chirurgie p e r f e c t i o n e r e n . V a n L a m s w e e r d e heeft

body

D i e w e r d in d e V e r e n i g d e S t a t e n g e m a a k t , w a a r v e e l v r o u w e n

is a n o r g a n i s m a n d l i v e s . T h a t ' s w h y I h a v e a l s o g i v e n t h e w o m e n i n m y

h i e r m e e p e r s o n a g e s w i l l e n l a t e n z i e n d i e i n z i c h z e l f o p g e s l o t e n z i j n : " W e l e v e n in

s e r i e s b o d i e s i n w h i c h y o u c l e a r l y s e e s w o l l e n v e i n s . It's s t r i k i n g t h a t t h e i r

e e n tijd w a a r i n d e s n e l l e o n t w i k k e l i n g v a n d e t e c h n o l o g i e h e t m o g e l i j k m a a k t d a t

h a n d s a n d feet are t u r n i n g red. T h e y g l o w . I w a n t e d to e x p r e s s that they

w e s t e e d s m i n d e r l i c h a m e l i j k c o n t a c t m e t e l k a a r h o e v e n t e h e b b e n . L i j f e l i j k e inti-

h a v e a b o d y t h a t is i n d e e d p e r f e c t , b u t i s o t h e r w i s e u s e l e s s . T h e y a r e n ' t a b l e

m i t e i t v e r d w i j n t , l e d e r e e n zit a c h t e r zijn e i g e n b e e l d s c h e r m e n h e e f t c o n t a c t m e t

t o h a v e s e x . T h r o u g h p l a s t i c s u r g e r y a n d g e n e t i c m a n i p u l a t i o n it i s p o s s i b l e

a n d e r e n v i a e e n m o d e m . D a a r z i t je d a n m e t je p e r f e c t e lijf. J e k u n t e r n i e t s m e e r

to settle u p w i t h the past to a certain d e g r e e , w i t h o n e ' s family, but also w i t h

m e e . H e t l i c h a a m i s h e r m e t i s c h a f g e s l o t e n . In f e i t e zijn m e n s e n h e r s e n e n , v e r -

your future because y o u c a npostpone physical decline. Y o uhave to ask

p a k t in e e n k u n s t m a t i g o m h u l s e l . T e g e l i j k e r t i j d h e b j e e r w e l m e e t e m a k e n d a t

yourself w h a t kind of people y o u produce with this."

j e l i c h a a m e e n o r g a n i s m e is e n l e e f t . D a a r o m h e b ik d e v r o u w e n in m i j n s e r i e o o k l i c h a m e n g e g e v e n w a a r i n je duidelijk o p g e z w o l l e n a d e r e n ziet. H e t valt o p d a t

'Reconstruction'

h u n h a n d e n e n v o e t e n r o o d a a n g e l o p e n z i j n . Z e g l i m m e n . Ik h e b w i l l e n uit-

In o r d e r t o g i v e s o m e i d e a o f w h a t e f f e c t s u c h ' r e c o n s t r u c t i o n ' h a s , V a n

d r u k k e n dat ze e e n w e l i s w a a r perfect, m a a r v e r d e r n u t t e l o o s lichaam h e b b e n . Z e

L a m s w e e r d e w e n t t o w o r k in t h e s t u d i o w i t h m o d e l s a n d m a n n e q u i n s t h a t

zijn n i e t i n s t a a t t o t s e k s . D o o r p l a s t i s c h e c h i r u r g i e e n g e n e t i s c h e m a n i p u l a t i e is

s h e p h o t o g r a p h e d i n e x a c t l y t h e s a m e p o s i t i o n s . In t h e p a i n t b o x s h e s l i d t h e

het mogelijk o m tot o p z e k e r e h o o g t e af te r e k e n e n m e t het v e r l e d e n , m e t je

face of o n e of the m a n n e q u i n s over the face of the m o d e l . S h e subsequently

f a m i l i e , m a a r o o k m e t je t o e k o m s t d o o r d a t j e d e a f t a k e l i n g uit k u n t s t e l l e n . J e

g i v e t h e f a c e real s k i n , i n s q u a r e s o f a b o u t f o u r m i l l i m e t e r s at a t i m e ,

k u n t je a f v r a g e n w a t v o o r s o o r t m e n s e n je d a a r m e e

produceert."

" e m b r o i d e r i n g like a s u r g e o n " . S h er e p l a c e d t h e b o d y of t h e m a n n e q u i n with that of t h e m o d e l , but s h etook care that t h e s e x u a l characteristics w e r e r e m o v e d , s o t h a t t h e r e w e r e n o o p e n i n g s w h a t e v e r t o b e s e e n . "I w a n t e d t o e x p r e s s that p e r s o n s like this w e r e s h u t u p in t h e m s e l v e s . T h e i r

emotions

can't find a n y w a y out."

'Verbouwing' O m e e n idee te g e v e n v a n het effect dat zulke ' v e r b o u w i n g e n ' h e b b e n , ging V a n L a m s w e e r d e in d e s t u d i o a a n d e s l a g m e t m o d e l l e n e n e t a l a g e p o p p e n d i e z e in e x a c t d e z e l f d e p o s i t i e f o t o g r a f e e r d e . In d e p a i n t b o x s c h o o f z e o v e r h e t g e z i c h t

The result of this f u s i on of m a n n e q u i n s a n d w o m e n , given Barbie doll

van het m o d e l het gezicht van e e n etalagepop. Dat gezicht gaf z e vervolgens e e n

n a m e s like J o a n a n d P a m , is t e r r i f y i n g . W h e r e t h e i m a g e s o f g l a m o u r

e c h t e huid. M e t stukjes v a n vier m i l l i m e t e r tegelijk zat z e " a l s e e n c h i r u r g te bor-

m o d e l s a n d p i n u p s s t i l l f i t i n t o c o n v e n t i o n s t h a t a r e e a s y t o i n t e r p r e t , it i s

d u r e n " . Z e verving het lichaam van d e p o p door dat van het m o d e l , maar z e

m u c h m o r e d i f f i c u l t t o f r e e y o u r s e l f f r o m t h e s e n e w i m a g e s . In i m a g e s

z o r g d e ervoor dat d e g e s l a c h t s k e n m e r k e n w e r d e n w e g g e h a a l d , zodat er g e e n

w h i c h fit i n t o c o n v e n t i o n s , a c l e a r d i s t i n c t i o n c a n b e m a d e b e t w e e n

e n k e l e o p e n i n g m e e r t e z i e n w a s . "Ik w i l d e z o u i t d r u k k e n d a t p e r s o n a g e s a l s d i t

reality

a n d construction. T h e image conventio n of the pinup a n dthe g l a m o u r p o s e i s ' u n r e a l ' , f i c t i t i o u s , a n d t o a g r e a t d e g r e e s t a g e d . It c a n i n t e r e s t y o u , a m u s e if n e e d b e , c e r t a i n l y if c o m b i n e d w i t h b a n a l , e v e r y d a y i m a g e s w h i c h d o n ' t f i t

in z i c h z e l f o p g e s l o t e n z i j n . H u n e m o t i e s k u n n e n n e r g e n s e e n u i t w e g v i n d e n . " Het resultaat v a n d e z e v e r m e n g i n g v a n p o p p e n e n v r o u w e n , d i e B a r b i e n a m e n k r e g e n als J o a n e n P a m , is h u i v e r i n g w e k k e n d . W a a r d e b e e l d e n v a n g l a m o u r -

t h e c o n v e n t i o n , b u t t h e i m a g e itself d o e s n ' t affect o n e . T h e s o c i a l

m o d e l l e n e n p i n - u p s n o g p a s s e n in c o n v e n t i e s d i e m a k k e l i j k t e d u i d e n zijn, is h e t

c o n s t r u c t i o n t h a t it e x p r e s s e s d o e s - t h a t h a s c e r t a i n l y b e e n t h e c a s e w i t h

v e e l m o e i l i j k e r je v a n d e z e n i e u w e b e e l d e n l o s t e m a k e n . In b e e l d e n d i e p a s s e n

V a n L a m s w e e r d e ' s photos - but that h a s more to d o with the position of the

in b e e l d c o n v e n t i e s i s e r e e n d u i d e l i j k o n d e r s c h e i d t e m a k e n t u s s e n r e a l i t e i t e n

v i e w e r t h a n w i t h t h e i m a g e i t s e l f . B u t i t ' s a d i f f e r e n t m a t t e r w i t h t h e Thank

c o n s t r u c t i e . D e b e e l d c o n v e n t i e v a n d e p i n - u p e n d e g l a m o u r p o s e is ' o n e c h t ' , f i c -

You

t i e f , in h o g e m a t e g e ĂŤ n s c e n e e r d . H i j k a n je g e ĂŻ n t e r e s s e e r d m a k e n , a m u s e r e n

Thighmaster

series a n d t h e children's portraits. T h e P o s t m o d e r n

u n d e r s t a n d i n g that e v e r y i m a g e is a c o n s t r u c t i o n , that n o authentic exist, that e v e r y i m a g e is a part of a virtual reality, h a s m a d e

images

viewers

desnoods, zeker als er niet-passende, banaal-alledaagse beelden m e e w o r d e n g e c o m b i n e e r d , m a a r h e t b e e l d o p z i c h raakt je niet. W e l , e n d a t is o o k z e k e r m e t

e x t r e m e l y s e n s i t i v e t o t r a c e s o f r e a l i s m . T h e p o p u l a r i t y o f reality-TV a n d live

Van L a m s w e e r d e s foto's g e b e u r d , d e sociale constructie d i e e r m e e w o r d t uitge-

s h a r e d l o v e a n d s u f f e r i n g i n d i c a t e t h a t it i s n o l o n g e r f i c t i o n t h a t o f f e r s t h e

drukt, maar dat heeft m e e r te m a k e n m e t d e positie v a n d e b e s c h o u w e r d a n m e t

possibility of identification for c h a n n e l i n g o n e ' s o w n love a n d suffering, but

h e t b e e l d o p z i c h z e l f . D a t ligt a n d e r s bij d e s e r i e Thank You Thighmaster

r a w , u n s h a p e d , t e r r i f y i n g r e a l i t y . In a n e s s a y a b o u t C i n d y S h e r m a n w h i c h

kinderportretten. H e t p o s t m o d e r n e w e t e n dat elke afbeelding e e n constructie is,

recently a p p e a r e d as a n afterword in t h e m o n o g r a p h b y R o s a l i n d Krauss,

dat er g e e n a u t h e n t i e k e b e e l d e n b e s t a a n , dat e l k e a f b e e l d i n g deel uitmaakt v a n

N o r m a n B r y s o n s u g g e s t s that this is w h e r e S h e r m a n ' s p o w e r a n d attraction

e e n virtual reality, h e e f t b e s c h o u w e r s e x t r e e m g e v o e l i g g e m a a k t v o o r s p o r e n

lies, a n d a l s o , f o r i n s t a n c e , that o f t h e w o r k of D a v i d L y n c h .

v a n r e a l i s m e . D e p o p u l a r i t e i t v a n r e a l i t y - t v , e n l i v e g e d e e l d lief e n l e e d g e e f t al

Inez v a n L a m s w e e r d e p l a y s w i t h t h i s s a m e a n g s t r e g a r d i n g b o d i e s t h a t can never be entirely t a m e d , never entirely u n d e r s t o o d , that a l w a y s c a n p o s s e s s a d a r k e r s i d e i n w h i c h a d e s t r u c t i v e p o w e r l i e s h i d d e n . It i s precisely for this r e a s o n that h e r series of children's portraits

presently

f o r m s t h e h i g h p o i n t o f h e r w o r k , b e c a u s e s h e h e r e Iets u s s e e a d a r k e r s i d e of figures that all i m a g e c o n v e n t i o n s insist a r e s y n o n y m o u s w i th i n n o c e n c e . S m a l l , n a k e d , b l o n d , a n g e l i c little g i r l s s u d d e n l y a p p e a r t o p o s s e s s a m o u t h with a cruel smile. T h e perfection with w h i c h the m o u t h of a 24 year o l d m a n is i n t r o d u c e d into t h e i m a g e o f t h e c h i l d r e n c o u l d n e v e r h a v e b e e n o b t a i n e d w i t h p h o t o m o n t a g e . T h e p a i n t b o x t e c h n i q u e m a k e s it p o s s i b l e f o r V a n L a m s w e e r d e to s h o w u s a w o r l d that is p o p u l a t e d w i t h terrifying f i g u r e s w h o look deceptively real. T h e s e are n o longer social construction s

about

w h i c h y o u d e c o r o u s l y or q u a r r e l s o m e l y have a difference of o p i n i o n , but the c o n t r a d i c t o r y realities f r o m w h i c h a p e r s o n is c o m p o s e d m a d e visible. Van L a m s w e e r d e records what y o u don't want to see.

e n bij d e

a a n d a t n i e t m e e r d e f i c t i e i d e n t i f i c a t i e m o g e l i j k h e d e n b i e d t o m e i g e n lief e n l e e d t e k a n a l i s e r e n , m a a r d e r a u w e , o n g e v o r m d e , a n g s t a a n j a g e n d e w e r k e l i j k h e i d . In zijn r e c e n t v e r s c h e n e n e s s a y o v e r C i n d y S h e r m a n , a l s n a w o o r d bij d e m o n o g r a f i e v a n R o s a l i n d K r a u s s , s t e l t N o r m a n B r y s o n d a t h i e r i n d e a a n t r e k k i n g s k r a c h t ligt v a n S h e r m a n , m a a r o o k v a n bij v o o r b e e l d h e t w e r k v a n D a v i d L y n c h . I n e z v a n L a m s w e e r d e b e s p e e l t diezelfde angst voor l i c h a m e n die nooit h e l e m a a l g e t e m d k u n n e n w o r d e n , nooit h e l e m a a l t e k e n n e n zijn, d i e altijd e e n d u i s t e r e k a n t k u n n e n b e z i t t e n w a a r e e n v e r w o e s t e n d e k r a c h t in s c h u i l t . J u i s t d a a r o m v o r m t d e serie kinderportretten

e e n voorlopig h o o g t e p u n t v a n haar w e r k , o m d a t z e hier

e e n d u i s t e r e k a n t l a a t z i e n v a n f i g u r e n d i e i n a l l e b e e l d c o n v e n t i e s s y n o n i e m zij n m e t o n s c h u l d . Kleine, blote, b l o n d e , e n g e l a c h t i g e m e i s j e s blijken o p e e n s e e n m o n d te bezitten m e t e e nw r e d e lach. D e perfectie w a a r m e e d e m o n d v a n e e n vierentwintigjarige

m a n i n h e t b e e l d v a n d e k i n d e r e n is o p g e n o m e n , z o u m e t e e n

f o t o m o n t a g e nooit k u n n e n w o r d e n bereikt. D e paintbox-techniek m a a k t e h e t v o o r V a n L a m s w e e r d e mogelijk o m e e n w e r e l d te laten z i e n d i e b e v o l k t is m e t a n g s t a a n j a g e n d e f i g u r e n d i e e r b e d r i e g e l i j k e c h t u i t z i e n . D i t zijn g e e n s o c i a l e c o n s t r u c t i e s m e e r w a a r o v e r je d e f t i g o f k i j v e n d v a n m e n i n g k u n t v e r s c h i l l e n , m a a r d e zichtbaa r g e m a a k t e , t e g e n s t r i j d i g e realiteiten w a a r u i t e e n m e n s is s a m e n -

fotografie assistentie/photography assistant: Jodokus Driessen courtesy Torch Gallery

g e s t e l d . V a n L a m s w e e r d e legt v a s t w a t je niet wilt zien.

Inez van Lamsweerde S a n d r a , 1992 (visagie: Bart Brom; bikini: Jerry Hall; special make-up: Medusa, Amsterdam)

Inez van Lamsweerde Britt uit de serie/from t h e s e r i e s : ' T h a n k y o u T h i g h m a s t e r ' , 1993 (paintbox operator: Karin Spijker I & I, Amsterdam)

Inez van Lamsweerde C l a u d i a 60 -54 -61 uit de serie/from t h e s e r i e s : ' V i t a l S t a t i s t i c s ' (paintbox operator: Karin Spijker, I & I, Amsterdam)

Inez van Lamsweerde

W e l l , B a s i c a l l y B a s u c o Is C o c a i n e M i x e d w i t h K e r o s i n e , 1994. (Paintbox operator: Kim Mannes-Abbott/ Souverein; Fashion editor: Vinoodh Matadin; Fashion: Veronique Leroy; Models: Kym & Zonna; Hair & Make-up: Yanni K.;Subtitles: Tim Groen.)

Inez van Lamsweerde Kim uit de serie/from t h e s e r i e s : ' T h a n k y o u T h i g h m a s t e r ' , 1993

Inez van Lamsweerde Barbara Liu ( u i t / f r o m : A v e n u e , b o x 1)

Stephen Hobson

Stephen Hobson is an artist and a writer, currently co-editing a book on aspects of photography and death, titled 'Intimations of Mortality'. Stephen Hobson is Visual Arts and Photography Officer at South West Arts, Exeter.

Stephen Hobson is kunstenaar en schrijver. Momenteel is hij mede-redacteur van een boek over fotografie en dood. getiteld 'Intimations of Mortality' Stephen Hobson is stafmedewerker beeldende kunsten en fotografie bij South West Ans in Exeter.

Suzanne Bloom & Ed Hill

Man

nual: Et In A r c a d i a

Ego

"For the first time in history, so far as we know, we have a

"Voor zover we kunnen nagaan beschikken we nu voor het eerst in

symbolic system in a religious vacuüm - in a desacralized

de geschiedenis over een symbolisch systeem in een religieus

world. To be desacralized means to accept no model for

vacuüm - in een gedesacraliseerde wereld. 'Gedesacraliseerd' wil

humanity outside the human condition as seen in history.'

zeggen geen ander model voor de mensheid accepteren dan de c o n d i t i o n h u m a i n e uit de geschiedenis.'" D o o r d e g e s c h i e d e n i s h e e n zijn b o s s e n altijd e e n o n g e t e m d p s y c h o l o g i s c h l a n d -

Throughout history forests have existed as an u n t a m e d psychological l a n d s c a p e , replete w i t h p e r s o n a l a n d s o c i a l m e a n i n g s ; but t o d a y w e s e e t i m b e r

schap g e w e e s t , doordrenkt met persoonlijke e n sociale b e t e k e n i s s e n . V a n d a a g de dag

v i e w e d in t e r m s of u s a g e a n d v a l u e . A v i e w that t a k e s n o a c c o u n t of t h e

z i e n w e het b o s als ' h o u t ' m e t e e n b e p a a l d e g e b r u i k s - e n g e l d w a a r d e . E e n v i s i e d i e

d e f o r e s t a t i o n o f t h e p s y c h e . B u t , w h a t is t h i s " f o r e s t " - t h a t is s u r e l y t h e f i r s t

g e e n r e k e n i n g h o u d t m e t d e o n t b o s s i n g v a n d e p s y c h e . M a a r w a t is dit ' b o s ' n u e i g e n -

question.

lijk? - z o u o n z e e e r s t e vraag m o e t e n l u i d e n .

The forest as a magical w o r l d

Het bos als magische wereld

S t o r i e s f r o m d i f f e r e n t c u l t u r e s t e s t i f y t h a t t h e f o r e s t is a n a r c h e t y p a l

V e r h a l e n uit v e r s c h i l l e n d e c u l t u r e n t o n e n a a n dat het b o s e e n a r c h e t y p i s c h e o m g e -

e n v i r o n m e n t , a dark m a g i c a l other w o r l d of intrinsic h u m a n significance, that can

v i n g is, e e n d o n k e r e , m a g i s c h e " a n d e r e w e r e l d " m e t e e n i n t r i n s i e k e m e n s e l i j k e b e t e -

e i t h e r n u r t u r e o r d e s t r o y . P o s i t i v e e x a m p l e s m i g h t i n c l u d e : t h e r a i s i n g in t h e

k e n i s d i e o n s kan m a k e n of b r e k e n . Tot d e p o s i t i e v e v o o r b e e l d e n b e h o r e n d e

f o r e s t of t h e G r a i l h e r o P a r s i f a l ; t h e h o m a g e p a i d at t h e a n c i e n t G r e e k a n d R o m a n

G r a a l h e l d P a r c i v a l d i e in het b o s o p g r o e i d e ; d e g o d e n d i e v e r e e r d w e r d e n d o o r d e

s a c r e d g r o v e s s u c h a s t h o s e at D e l p h i a n d N e m i ; t h e f o r e s t a s s a n c t u a r y f o r

o u d e G r i e k e n e n R o m e i n e n in d e h e i l i g e b o s s e n v a n D e l p h i e n N e m i ; het b o s a l s

o u t l a w s s u c h as R o b i n H o o d ; a h o m e for the traditional w i l d m a n ; a n d a h a v e n

s c h u i l p l a a t s v o o r v o g e l v r i j v e r k l a a r d e n als R o b i n H o o d ; d e w o o n p l a a t s v a n d e p r i m i -

f o r H e n r y D a v i d T h o r e a u at W a l d e n ' s P o n d . O b v e r s e l y , f o r e s t s a r e t r a d i t i o n a l l y

t i e v e n e n W a l d e n ' s P o n d , het t o e v l u c h t s o o r d v a n H e n r y D a v i d T h o r e a u . A a n d e a n d e r e

d e p i c t e d as d a n g e r o u s a n d often e n c h a n t e d , a s in the O l d F o r e st in J . R . R .

kant w o r d t h e t b o s v a n o u d s h e r a f g e s c h i l d e r d a l s gevaarlijk e n vaak als b e t o v e r d , z o a l s

T o l k i e n ' s Lord of the Rings, C i r c e ' s f o r e s t h o u s e in The Odyssey, t h e w o o d s i n

het O u d e B o s in Lord of the Rings v a n T o l k i e n , C i r c e ' s huisje in het b o s in H o m e r u s '

S h a k e s p e a r e ' s Midsummer

Night's Dream a n d t h o s e at t h e b e g i n n i n g of D a n t e ' s

Inferno, a n d t h e a t a v i s t i c t e r r o r o f D a v i d L y n c h ' s Twin Peaks. F u r t h e r m o r e ,

Odyssee, d e b o s s e n in S h a k e s p e a r e ' s Midsummer

Night's Dream, d e b o s s e n a a n h e t

b e g i n v a n D a n t e ' s Inferno, e n d e a t a v i s t i s c h e d r e i g i n g v a n het b o s in D a v i d L y n c h ' s

f o r e s t s are t h e l a n d s c a p e of lost c h i l d r e n like G o l d i l o c k s , S n o w W h i t e , a n d H a n s e l

Twin Peaks. B o v e n d i e n is h e t b o s h e t l a n d s c h a p v a n v e r d w a a l d e k i n d e r e n z o a l s

a n d G r e t e l ; a p l a c e o f e n t r a p m e n t b y t h e ' l i v i n g ' t r e e s a s in The Wizard of Oz; a n d

G o u d l o k j e , S n e e u w w i t j e en H a n s e n G r i e t j e ; e e n plaats w a a r je w o r d t g e v a n g e n d o o r

h o m e s for w i t c h e s like B a b a Y a g a in R u s s i a .

" l e v e n d e " b o m e n z o a l s in De Tovenaar van Oz, d e w o o n p l a a t s v a n h e k s e n z o a l s B a b a

A t t h e t i m e of C a e s a r a n d S t r a b o , E n g l a n d w a s m a i n l y f o r e s t , a s w e r e v a s t t r a c t s of t h e r e s t of E u r o p e . S a c r e d g r o v e s a n d t r e e s w e r e s u p p o r t e d i n G e r m a n y , S c a n d i n a v i a , the Celtic countries, and the G r e c o - R o m a n M e d i t e r r a n e a n .

It's

therefore not s u r p r i s i n g that so m a n y of the a t t r i b u t i o n s to forest s cited a b o v e

Y a g a uit R u s l a n d .

In d e tijd v a n C a e s a r en S t r a b o b e s t o n d E n g e l a n d , n e t als g r o t e d e l e n v a n d e rest v a n E u r o p a , v o o r n a m e l i j k uit b o s . Er w a r e n h e i l i g e b o s s e n e n b o m e n in D u i t s l a n d , S c a n d i n a v i ë , d e K e l t i s c h e l a n d e n e n het G r i e k s - R o m e i n s e g e d e e l t e v a n d e

h a v e e m a n a t e d f r o m E u r o p e . H o w e v e r , m o s t of t h e s e a r e a s h a v e b e e n c u t d o w n

Middellandse zee.

o v e r the past t w o m i l l e n n i a , with s i m i l a r effect o n other c o n t i n e n t s s u c h as N o r t h

s c h a p p e n v a n het b o s die wij h i e r b o v e n g e n o e m d h e b b e n a f k o m s t i g zijn uit E u r o p a .

America.

H e t is d a n o o k niet zo v r e e m d dat z o v e e l v a n d e t y p i s c h e e i g e n -

D e m e e s t e b o s s e n zijn e c h t e r d e a f g e l o p e n t w e e d u i z e n d jaar g e k a p t , e e n v e r s c h i j n s e l dat w e o o k in N o o r d - A m e r i k a a a n t r e f f e n .

Deforestation In c o m p a r i s o n , t h e d e f o r e s t a t i o n o f N o r t h A m e r i c a is a r e l a t i v e l y r e c e n t p h e n o m e n o n b u t it c o n t i n u e s a s r u t h l e s s l y a s a n y w h e r e e l s e . J o h n S t e w a r t C o l l i s

Ontbossing In v e r g e l i j k i n g is d e o n t b o s s i n g in N o o r d - A m e r i k a e e n betrekkelijk r e c e n t v e r -

sees the early l u m b e r trade as firstly clearing g r o u n d for f a r m i n g , but quickly

s c h i j n s e l , m a a r het g e b e u r t e v e n m e e d o g e n l o o s als in a n d e r e d e l e n v a n d e w e r e l d .

b e c o m i n g a l u c r a t i v e b u s i n e s s i n its o w n r i g h t , a s " . . . t h e f i r s t w a t e r - p o w e r m i l l i n

J o h n S t e w a r t C o l l i s ziet d e prille h o u t h a n d e l a l l e r e e r s t als e e n m e t h o d e o m g r o n d vrij

1631 c o u l d o n l y c u t 1,000 b o a r d f e e t p e r d a y ; t h a t i n 1 7 6 7 t h e g a n g - s a w c u t 5 , 0 0 0

te m a k e n v o o r l a n d b o u w , m a a r al g a u w w o r d t h e t e e n l u c r a t i e v e zaak: " . . . d e e e r s t e

a d a y ; that in 1820 t h e circular s a w cut 40,000 a d a y ; that in 1830 the s t e a m s a w

w a t e r m o l e n k o n in 1631 s l e c h t s d u i z e n d k u b i e k e d u i m per d a g z a g e n ; in 1 7 6 7 v e r -

c u t 1 2 5 , 0 0 0 a d a y ; a n d t h a t t h e f i g u r e is n o w

w e r k t e d e r a a m z a a g m a c h i n e er 5 0 0 0 p e r d a g ; in 1 8 2 0 b r a c h t d e c i r k e l z a a g het tot

1,000,000".

T h r o u g h o u t this p e r i o d the t i m b e r i n d u s t r y s e e m i n g l y m a i n t a i n e d the s a m e a s s u r a n c e s of l o w - c o s t , l i m i t l e s s w e a l t h , t h r o u g h e x p l o i t i n g n a t u r a l r e s o u r c e s , a s M A N U A L state: " W e have been tol d repeatedly by the 'forest p r o d u c t s

industry'

4 0 . 0 0 0 p e r d a g ; in 1 8 3 0 w a r e n het er m e t d e s t o o m z a a g 1 2 5 . 0 0 0 e n m o m e n t e e l v e r w e r k t m e n 1.000.000 kubieke d u i m per d a g " .

D o o r al d i e jaren h e e n h i e l d d e h o u t i n d u s t r i e het b e e l d o p v a n e e n g r e n z e l o z e

t h a t t h e f o r e s t is a r e n e w a b l e r e s o u r c e ; b u t s a d l y t h i s is o n l y t h e c a s e f o r t h o s e

r i j k d o m , te v e r w e r v e n t e g e n l a g e k o s t e n e n m e t g e b r u i k m a k i n g v a n natuurlijke

w h o s e e no essential difference b e t w e e n a forest a n d a tree f a r m . "

b r o n n e n . O f z o a l s M A N U A L z e g t : " D e h o u t i n d u s t r i e w i j s t er herhaaldelijk o p dat het

Clearly, the

i n d u s t r y v i e w d o e s n ' t t e n d to a d d r e s s i s s u e s o f e c o l o g y , a e s t h e t i c s , t h e s a c r e d ,

b o s e e n h e r n i e u w b a r e bron i s ; j a m m e r g e n o e g is dat a l l e e n z o v o o r d e g e n e n d i e g e e n

wezenlijk verschil zien t u s s e n e e n bos en e e n b o o m k w e k e r i j . "

D e industri e h e e f t d u i -

a n d t h e a r c h e t y p a l p l a c e o f f o r e s t s in h u m a n e x p e r i e n c e .

delijk niet d e n e i g i n g z i c h b e z i g t e h o u d e n m e t z a k e n a l s e c o l o g i e , e s t h e t i e k , sacraliteit

H o w e v e r , M A N U A L clearly seek to deal firstly w i t h i s s u e s of e c o l o g y , as their

e n d e a r c h e t y p i s c h e plaats v a n h e t b o s in d e b e l e v i n g s w e r e l d v a n d e m e n s . Z o a l s h e t

s t a t e m e n t a b o v e testifies, yet t h e ' l a n g u a g e ' in w h i c h t h e s e i s s u e s a r e c o u c h e d is

s t a t e m e n t h i e r b o v e n al laat z i e n , richt M A N U A L z i c h a l l e r e e r s t o p e c o l o g i s c h e k w e s -

n o t n e c e s s a r y o n e o f m o d e r n i t y . In 1 9 9 3 M A N U A L a c k n o w l e d g e d m y t h i n t h e t e x t

t i e s , m a a r d e ' t a a l ' w a a r i n d e z e k w e s t i e s w o r d e n v e r p a k t is niet p e r d e f i n i t i e m o d e r n i s -

of t h e i r s i t e s p e c i f i c i n s t a l l a t i o n a t C r a i g P h a d r i g W o o d , in S c o t l a n d . T h e r e t h e

t i s c h . In 1 9 9 3 v e r w e e f d e M A N U A L m y t h i s c h e e l e m e n t e n in d e installatie d i e zij s p e -

real forest w a s implicitly 'replaced' by a virtual forest of digitised imagery , with a

ciaal v o o r C r a i g P h a d r i g W o o d in S c h o t l a n d m a a k t e n . Daar w e r d h e t e c h t e b o s

text written in fable style. M A N U A L : O n e stout elder, w h o in his youth s e r v e d a s

i m p l i c i e t ' v e r v a n g e n ' d o o r e e n virtuee l b o s m e t g e d i g i t a l i s e e r d e b e e l d e n e n e e n t e k s t

a p h i l o l o g i s t t o t h e C o u n c i l [of T r e e s ] , h a s p u t f o r t h t h e h y p o t h e s i s t h a t w h a t w e

in fabelstijl. M A N U A L : E e n k o e n e o u d e r l i n g d i e in zijn j e u g d f u n g e e r d e a l s f i l o l o o g bij

are w i t n e s s i n g is a 2 1 s t - c e n t u r y r e m a n i f e s t a t i o n of t h e n o b l e g o d , S y l v a . T h i s

d e R a a d (der B o m e n ) , bracht d e v e r o n d e r s t e l l i n g naar v o r e n d a t w i j hier g e t u i g e zijn

c o n t e n t i o n , h o w e v e r , is n o t w i d e l y s u p p o r t e d a m o n g t h e g r o u p . Q u i t e t h e

van e e n e e n e n t w i n t i g s t e - e e u w s e herverschijning van d e nobele g o d Sylva. D e z e

o p p o s i t e v i e w h a s b e e n p o p u l a r w i t h m e m b e r s of t h e Fifth District - w h i c h is

b e w e r i n g vindt e c h t e r g e e n a l g e m e n e w e e r k l a n k b i n n e n d e g r o e p . L e d e n v a n het

d o m i n a t e d b y t h e S i t k a s . It i s t h e i r f e e l i n g t h a t w h a t t h e y h a v e e x p e r i e n c e d o v e r a

V i j f d e District - d a t w o r d t g e d o m i n e e r d d o o r d e S i t k a s - zijn e e n t e g e n g e s t e l d e m e n i n g

p e r i o d of s e v e r a l s u n c y c l e s m o s t d e f i n i t e l y h a s b e e n t h e i n f l u e n c e o f a

t o e g e d a a n . Zij d e n k e n d a t w a t h u n g e d u r e n d e e e n aantal z o n n e - c y c l i i s o v e r k o m e n

m a l e v o l e n t , n o n - s y l v a n f o r c e . N o n e t h e l e s s , in r e a l i t y n o c o n c r e t e e v i d e n c e h a s

a l l e e n m a a r k a n zijn v e r o o r z a a k t d o o r e e n k w a a d w i l l e n d e kracht d i e niets m e t S y l v a t e

b e e n p r e s e n t e d t o s u b s t a n t i a t e t h e i r s u s p i c i o n s ; p e r h a p s it i s o n l y a n i l l - w i n d t h a t

m a k e n h e e f t . D e s a l n i e t t e m i n zijn er g e e n c o n c r e t e b e w i j z e n d i e h u n v e r m o e d e n s

b l o w s paranoia in f r o m the North S e a .

s t a v e n ; w e l l i c h t is het s l e c h t s e e n k w a d e N o o r d z e e w i n d d i e e e n v l e u g p a r a n o ia m e t zich meevoert.

Other panels of the text speak of " l i n e a g e " a n d a " s y l v a n c o m m u n i t y " . T h e s e strange jottings e v o k e Virgil a n d other s o u r c e s f r o m antiquity rather than

A n d e r e tekstpanelen s p r e k e n over " a f k o m s t " e n e e n " b o s g e m e e n s c h a p " . D e z e

m o d e r n i t y - a n i r o n y M A N U A L s e e m v e r y a w a r e of - that c h a l l e n g e a n a u d i e n c e

v r e e m d e n o t i t i e s d o e n e e r d e r d e n k e n a a n V e r g i l i u s e n a n d e r e b r o n n e n uit d e o u d h e i d

that p r o b a b l y b u y s e c o l o g y a n d n e w t e c h n o l o g i e s f r o m the s a m e therapist.

d a n a a n o n z e m o d e r n e tijd - e e n ironie w a a r v a n M A N U A L z i c h h e e l g o e d b e w u s t i s . Z e

Forestlandscapes

zijn b e d o e l d a l s u i t d a g i n g a a n e e n publiek d a t e c o l o g i e e n n i e u w e t e c h n o l o g i e ë n w a a r schijnlijk v a n é é n e n d e z e l f d e t h e r a p e u t

betrekt.

M A N U A L ' s f o r e s t ' l a n d s c a p e s ' set o u t q u e s t i o n s a b o u t t h e m o d e r n ' A r c a d y ' of digital d i a l o g u e s a n d virtual reality, b u t m o r e i m p o r t a n t , t h e y a l s o offer

Boslandschappen

v e r s i o n s of the artists' traditional c o n c e r n w i t h r e p r e s e n t i n g fate a n d mortality , s u c h a s t h e t r a d i t i o n s o f Vanitas p a i n t i n g s ( e m a n a t i n g f r o m t h e m i d d l e a g e s ) a n d

D e b o s l a n d s c h a p p e n ' v a n M A N U A L s t e l l e n het m o d e r n e ' A r c a d i ë ' v a n d e digitale d i a l o o g e n d e 'virtual reality' t e r d i s c u s s i e , m a a r belangrijker n o g , z e r e i k e n o o k e e n

t h e l e s s m o r a l momento

v e r s i e a a n v a n d a t g e n e w a a r m e e k u n s t e n a a r s z i c h v a n o u d s h e r b e z i g h o u d e n : het

A c c o r d i n g to E r w i n P a n o f s k y , A r c a d i a w a s firstly a place of beauty a n d

w e e r g e v e n v a n het L o t e n d e sterfelijkheid, z o a l s b i j v o o r b e e l d g e b e u r t in d e traditie

p r i m o r d i a l s i m p l i c i t y , l a r g e l y i n v e n t e d a s w e k n o w it t o d a y , in V i r g i l ' s Fifth

van d e V a n i t a s - s c h i l d e r i n g e n (uit d e M i d d e l e e u w e n ) e n d e m i n d e r m o r a l i s t i s c h e

Eclogue.

momento

mori w o r k s ( f r o m R o m a n a r t t o t h e p r e s e n t d a y ) .

It w a s s u b s e q u e n t l y l o s t a s a n i d e a l u n t i l t h e I t a l i a n R e n a i s s a n c e w h e n

m o o - w e r k e n (vanaf d e R o m e i n s e tijd tot

it w a s r e s u r r e c t e d w i t h i t s n o w f a m i l i a r

n u t o e ) . V o l g e n s E r w i n P a n o f s k y w a s A r c a d i ë in 7

t o m b a n d s h e p h e r d s in a painting b y

o o r s p r o n g e e n plaats v a n s c h o o n h e i d e n f u n d a m e n -

Giovanni Francesco Guercino. However,

tele e e n v o u d , z o a l s w e het n u k e n n e n uit V e r g i l i u s '

t h e s u b j e c t is best k n o w n f r o m

Vijfde Herdersdicht

P o u s s i n ' s t w o v e r s i o n s o f £ f in

D a a r n a r a a k t e het a l s i d e a al o p

Arcadia

d e a c h t e r g r o n d tot het in d e Italiaanse R e n a i s s a n c e

Ego c . 1 6 3 0 a n d c . 1 6 3 5 - 3 6 r e s p e c t i v e l y .

w e e r o p d o o k , m e t d e nu z o v e r t r o u w d e t o m b e e n

These depict a g r o u p of y o u n g

h e r d e r s uit het s c h i l d e r i j v a n G i o v a n n i F r a n c e s c o

shepherds, and a shepherdess, w h o

G u e r c i n o . H e t t h e m a is e c h t e r h e t m e e s t b e k e n d uit

have seemingly chanced on an o l d

d e t w e e v e r s i e s v a n Et in Arcadia

t o m b , a n d stop to ponder the m e a n i ng

Ego v a n P o u s s i n ,

uit 1 6 3 0 e n 1 6 3 5 - 3 6 . ' ° B e i d e w e r k e n t o n e n e e n

o f t h e i n s c r i p t i o n Et in Arcadia

g r o e p j o n g e h e r d e r s e n e e n h e r d e r i n , d i e kennelijk

( D e a t h i s E v e n in A r c a d i a ) o n i t s s i d e .

o p e e n o u d e t o m b e zijn g e s t u i t e n zich a f v r a g e n w a t

A s Richard Etlin states, " t h e painting

d e i n s c r i p t i e F f in Arcadia

s h o w s itself to b e o r c h e s t r a t e d

Ego (De D o o d is z e l f s in

A r c a d i ë A a n w e z i g ) o p d e zijkant v a n d e t o m b e b e t e -

1 0

Ego

a c c o r d i n g to a s e q u e n c e of increasing

kent. Z o a l s R i c h a r d Etlin z e g t " i s het s c h i l d e r i j

knowledge",'

g e c o m p o n e e r d vi a s c h a k e l s v a n k e r n i s d i e a a n e e n

c o n s c i o u s realisation of mortality. W h a t

w o r d e n g e r e g e n " , " t o t a a n het moment

is f u r t h e r m o r e s a l u t a r y i s t h e

van v o l l e -

l e a d i n g t o t h e moment o f

dige b e w u s t w o r d i n g v a n de sterfelijkheid. Even

recognition, as Etlin remarks, that Death

n u t t i g is v o l g e n s Etlin d e c o n s t a t e r i n g dat d e D o o d

is r e p r e s e n t e d h e r e a s t h e t o m b i t s e l f

hier w o r d t w e e r g e g e v e n a l s d e t o m b e zelf (in plaats

(rather t h a n o c c u r r i n g v i a the

v a n vi a d e a l m a c h t v a n d e g o d e n , zoals m e e s t a l h e t

o m n i p o t e n c e of the g o d s a s w a s

geval was). H i e r m e e wordt op e e n andere manier

generally the case). S u g g e s t i n g in a

g e s u g g e r e e r d dat het l a n d s c h a p e e n ziel h e e f t e n

different w a y that the l a n d s c a pe h a s a

d u s kan leven én sterven.

soul a n d the potential to b e animate,

Nicolas Poussin Et in Arcadia Ego, 1635/36

A l s d e d e l a n d s c h a p p e n v a n M A N U A L e e n ziel

and therefore die.

h e b b e n , d a n k u n n e n z e t e v e n s stil e n b e s c h o u w e n d

If M A N U A L ' s l a n d s c a p e s a r e

zijn, g e h e i m e n b e v a t t e n o f g e w o o n o v e r het o n b e -

animate then they are also silent a n d

k e n d e g a a n . O f z o a l s A n t h o n y B l u n t o v e r P o u s s i n s Et in Arcadia

Ego o p m e r k t : "In d e

c o n t e m p l a t i v e ; or, they m a y hold secrets, or s i m p l y be about the u n k n o w n . A s

t w e e d e v e r s i e i s alle g e v o e l v a n a n g s t uit het schilderij v e r d w e n e n . D e h e r d e r e n d e

A n t h o n y B l u n t r e m a r k s o f P o u s s i n ' s Et in Arcadia

h e r d e r i n o v e r p e i n z e n d e d o o d in e e n s f e e r v a n o n b e w o g e n a f s t a n d e l i j k h e i d , in o v e r -

feeling of fear h a s v a n i s h e d , a n d the s h e p h e r d a n d s h e p h e r d e s s c o n t e m p l a t e

e e n s t e m m i n g m e t d e p r i n c i p e s v a n het s t o ï c i s m e . "

d e a t h in u n d i s t u r b e d d e t a c h m e n t , c o n s o n e n t w i t h t h e p r i n c i p l e s o f S t o i c i s m . "

1 2

M i s s c h i e n v o e l e n w i j in a n a l o g i e

Ego: "In t h e s e c o n d v e r s i o n a l l 1 2

m e t w a t B l u n t o v e r het schilderij v a n P o u s s i n z e g t w e l e e n z e l f d e s o o r t a f s t a n d e l i j k e

Perhaps, as Blunt suggests of the Poussin i m a g e , w e also sense a similar feeling

" v e r t r o u w d h e i d " bij het z i e n v a n d e b e e l d e n v a n M A N U A L . D e k o p p e l i n g t u s s e n d e

of d e t a c h e d 'familiarity' w h e n v i e w i n g i m a g e s b y M A N U A L ? F o r t h e c o n j u n c t i o n

e i g e n d o o d e n d e d o o d v a n het m i l i e u (zoals e c o l o g e n a l s J a m e s L o v e l o c k al jaren

b e t w e e n personal death a n d the death of the e n v i r o n m e n t (postulated b y

stellen) is m i s s c h i e n niet a l l e e n in " i n o v e r e e n s t e m m i n g m e t het s t o ï c i s m e " m a a r o o k

ecologists s u c h as J a m e s L o v e l o c k for m a n y years) m a y not o n l y be " c o n s o n e n t

met onze w e s t e r s e apathie t e n opzichte van z o w e l d e ecologie als de d o o d . V o o r psy-

with S t o i c i s m " but also consonent with o u r Western apathy to both ecology a n d

c h o l o g e n a l s J a m e s H i l l m a n is d e z e o p p e r v l a k k i g h e i d t e k e n e n d v o o r d e v e l e k w a l e n

d e a t h . P s y c h o l o g i s t s like J a m e s H i l l m a n s e e t h i s s h a l l o w n e s s a s i n d i c a t i v e o f

v a n o n z e w e s t e r s e cultuur, c u l m i n e r e n d in h e t o m h e l z e n v a n d e Puer Aeternus

(de

m a n y o f t h e ïIIs o f W e s t e r n c u l t u r e , b e i n g l e d b y t h e e m b r a c i n g o f t h e Puer

E e u w i g e J e u g d ) , niet a l l e e n w a t betreft d e p s y c h i s c h e j e u g d v a n het i n d i v i d u m a a r v a n

Aeternus

d e m a a t s c h a p p i j in zijn g e h e e l . ' D e w e s t e r s e m a a t s c h a p p i j is o n t e g e n z e g l i j k e e n

but of t h e s o c i e t y a s a w h o l e .

P u e r - c u l t u u r v a n o n m i d d e l i j k e b e l o n i n g e n m i s l e i d e n d e b u i t e n k a n t e n , in o v e r e e n s t e m -

instant gratification a n d illusive surfaces, c o n c o r d a n t w i t h the masturbator y

m i n g m e t d e m a s t u r b a t i e d r o o m v a n d e virtual reality - in dit l a n d s c h a p is d e d o o d z o v e r

d r e a m o f v i r t u a l r e a l i t y - d e a t h i s l o c a t e d a s f a r a w a y a s p o s s i b l e i n this

mogelijk w e g g e s t o p t .

landscape.

VERVOLG OP PAGINA 82

( E t e r n a l Y o u t h ) , n o t o n l y in t e r m s o f t h e p s y c h i c y o u t h o f i n d i v i d u a l s , 1 3

W e s t e r n society is u n d o u b t e d l y a Puer culture of

CONTINUED ON PAGE 82

'PEL

Feiling machinery

Kapmachines

In t h e 1 9 9 2 d i p t y c h Not Your Everyday Algorithm

( s e e p. 7 3 ) , a s h a p e

In h e t t w e e l u i k Not Your Everyday

Algorithm

(zie p. 73) uit 1 9 9 2 z i e n w e in e e n

r e m i n i s c e n t o f a n e l e c t r o n i c c o m p o n e n t r e s i d e s in a fores t l a n d s c a p e w i t h f e l l i n g

b o s l a n d s c h a p t u s s e n allerlei k a p m a c h i n e s e e n v o r m s t a a n d i e d o e t d e n k e n aan e e n of

m a c h i n e r y ; t h e title is r e p r o d u c e d b e s i d e t h e i m a g e a s part o f t h e w o r k . W e (the

a n d e r e l e k t r o n i s c h apparaat. D e titel staat naas t d e f o t o e n m a a k t d e e l uit v a n h e t

audience) are n o w t h e s h e p h e r d s w h o unwittingly discover a strange object in a

w e r k . N u zijn w i j (het publiek) d e h e r d e r s d i e o p e e n v r e e m d v o o r w e r p in h e t l a n d -

l a n d s c a p e a n d t r y t o d e c i p h e r its m e s s a g e - " N o t Y o u r E v e r y d a y A l g o r i t h m " .

schap stuiten e n d e b o o d s c h a p proberen t e ontcijferen - " N o t Y o u r Everyday

P r e s u m a b l y , if n o t a n e v e r y d a y a l g o r i t h m i t ' s a s p e c i a l o r u n u s u a l m e t h o d o f

A l g o r i t h m " . A l s h e t g e e n a l l e d a a g s a l g o r i t m e is, d a n is h e t kennelijk e e n b i j z o n d e r e ,

c o m p u t a t i o n ; s o m e t h i n g w e s h o u l d note, particularly g i v e n the integrated title,

o n g e b r u i k e l i j k e r e k e n m e t h o d e ; iet s w a a r v a n w e notitie m o e t e n n e m e n , in h e t bij-

t h e p h o t o g r a p h i c 'fact' of t h e i m a g e ( p h o t o g r a p h y e q u a l s 'truth'), a n d t h e

z o n d e r v a n w e g e d e g e ï n t e g r e e r d e titel, h e t f o t o g r a f i s c h e 'feit' in h e t b e e l d (fotografie

disjunction b e t w e e n the object, l a n d s c a p e a n d text.

is s y n o n i e m m e t ' w a a r h e i d ' ) e n d e o n t k o p p e l i n g t u s s e n o b j e c t , l a n d s c h a p e n t e k s t .

1 4

Perhaps this algorithm

1 4

c a n n o t s o l v e t h e p r o b l e m it i s f a c e d w i t h ? T h e p r o s c r i b e d s e t o f c o m p u t a t i o n a l

M i s s c h i e n k a n h e t a l g o r i t m e h e t p r o b l e e m w a a r v o o r h e t staat niet o p l o s s e n ? D e v o o r -

p r o c e d u r e s i n v o l v e d in t h e d i g i t i s a t i o n , s t o r a g e a n d retrieval o f a n i m a g e d o e s

geschreven computerprocedures voor het digitaliseren, opslaan en oproepe n van e e n

not n e c e s s a r i l y a c h i e v e t h e result i n t e n d e d - p a r a d i s e , e l y s i u m , h e a v e n , a r c a d i a -

b e e l d l e i d e n niet altijd t o t h e t b e o o g d e resultaa t - h e t paradijs, d e E l y s e ï s c h e v e l d e n ,

it t h e r e f o r e s u g g e s t s t h a t t h e r e i s l e s s t o c o m p u t e r s t h a n m e e t s t h e e y e .

d e h e m e l , A r c a d i ë . Er w o r d t m e e g e s u g g e r e e r d d a t d e c o m p u t e r m i n d e r t e b i e d e n h e e f t d a n o p h e t e e r s t e g e z i c h t lijkt.

U n i d e n t i f i e d virtual objects Unidentified virtual objects

F o r M A N U A L , u n l i k e P o u s s i n , D e a t h is n o t r e p r e s e n t e d b y t h e t o m b , b u t b y t h e d i g i t a l l y c r e a t e d U V O s - unidentified

virtual objects a s M A N U A L c a l l t h e m -

that c o l o n i s e t h e s p a c e of the m o r i b u n d l a n d s c a p e .

1 5

In t e g e n s t e l l i n g t o t P o u s s i n w o r d t v o o r M A N U A L d e d o o d niet v e r t e g e n w o o r d i g d

It's r e l a t i v e l y e a s y t o e q u a t e

d o o r d e t o m b e , m a a r d o o r d e digitaal g e c r e ë e r d e U V O ' s - unidentified

virtual

objects

rectangles with gravestones and other mortuary architecture, but the

zoals M A N U A L ze n o e m t - die d e ruimte van het tot s t e r v en g e d o e m d e l a n d s c h ap

p r e p o n d e r a n c e of U V O s a r e b a s e d o n t h e g e o m e t r y o f r o u n d n e s s : c i r c l e s ,

bevolken.

s p h e r e s , c y l i n d e r s a n d r i n g s . S u c h a s , Community

a n d e r e g r a f b o u w s e l s , m a a r d e m e e s t e U V O ' s zijn g e b a s e e r d o p r o n d e g e o m e t r i e : cir-

( 1 9 9 3 / 9 4 ) ; Picture This ( 1 9 9 2 ) ; a n d Quinault,

Forest, 1 9 9 3 ; Lissitzky

1 9 9 3 . In e a c h e x a m p l e t h e o b j e c t s a r e

1 5

H e t is betrekkelij k m a k k e l i j k r e c h t h o e k e n t e a s s o c i ë r e n m e t g r a f z e r k e n e n

kels, b o l l e n , c i l i n d e r s e n r i n g v o r m e n , z o a l s t e z i e n is in Community

Forest

(1993),

s y m m e t r i c a l , a n d o f t e n e v o k e r e c o g n i s a b l e f o r m s . Quinault, f o r i n s t a n c e , l o o k s

Lissitzky

s o m e w h a t l i k e a c a r s t e e r i n g w h e e l w i t h o u t c e n t r e . B u t it c l e a r l y i s n ' t . M o r e

o b j e c t e n s y m m e t r i s c h e n vaak r o e p e n zij e e n h e r k e n b a r e v o r m o p . Quinault

u s e f u l p e r h a p s , to o u r u n d e r s t a n d i n g of t h e m e a n i n g s that this g e o m e t r y

v o o r b e e l d e n i g s z i n s o p e e n a u t o s t u u r z o n d e r h e t m i d d e l s t e g e d e e l t e , m a a r is d a t d u i -

might

( 1 9 9 3 / 9 4 ); Picture

This (1992) e n Quinault

(1993). In al d e z e w e r k e n zijn d e lijkt bij-

h o l d , is a c o n s i d e r a t i o n o f t h e i r m e a n i n g s d e r i v e d f r o m s y m b o l i s m , p s y c h o l o g y

delijk niet. M i s s c h i e n is h e t n u t t i g e r v o o r o n s i n z i c h t in d e m o g e l i j k e b e t e k e n i s s e n v a n

and mythology.

e e n d e r g e l i j k e g e o m e t r i e als w e e e n s kijken w e l k e b e t e k e n i s z e h e b b e n in d e s y m b o liek, d e p s y c h o l o g i e e n d e m y t h o l o g i e .

R a l p h W a l d o E m e r s o n s a w t h e circle a s natural a n d affirmative: " T h e e y e is t h e f i r s t c i r c l e ; t h e h o r i z o n w h i c h it f o r m s is t h e s e c o n d ; a n d t h r o u g h o u t

nature

V o o r R a l p h W a l d o E m e r s o n w a s d e c i r k e l i e ts natuurlijks e n p o s i t i e f s : " H e t o o g is

t h i s p r i m a r y f i g u r e i s r e p e a t e d w i t h o u t e n d . It i s t h e h i g h e s t e m b l e m i n t h e c i p h e r

de e e r s t e cirkel; d e horizon d i e door het o o g w o r d t a f g e b a k e n d d e t w e e d e , e n overal

of t h e w o r l d . "

in d e n a t u u r v i n d j e d e z e o e r v o r m e i n d e l o o s t e r u g . H e t is h e t h o o g s t e s y m b o o l in d e

1 6

However, obversely, James Hillman views, "Roundness, whether

in m a n d a l a o r Self, a s protective , a t e m e n o s that a l w a y s offers m o s t p r o t e c t i o n t o

c o d e van d e w e r e l d . "

o u r p a r a n o i d t e n d e n c i e s . A circle is c e n t r e d , c o m p l e t e , in n e e d of n o t h i n g b e y o n d

m a n d a l a is of in h e t Zelf, iet s b e s c h e r m e n d s , e e n t e m e n o s d a t altijd d e m e e s t e

itself."

b e s c h e r m i n g biedt t e g e n o n z e p a r a n o ï d e n e i g i n g e n . E e n c i r k e l h e e f t e e n m i d d e l p u n t ,

1 7

H i l l m a n further sees t h e circle as p a r a m o u n t as a m o d e f o r m e a s u r i n g

1 6

V o o r J a m e s Hillman d a a r e n t e g e n is " h e t ronde, of het nu in d e

time, representing the Earth's cycles of day and night, t h e passing hours o n a

is c o m p l e e t e n h e e f t b u i t e n z i c h z e l f n i e t s n o d i g . "

c l o c k , a n d t i m e is i n e x t r i c a b l y l i n k e d w i t h d e a t h : t h e s e p u l c h r a l r i n g , r o u n d b u r i a l

m e t h o d e o m d e tijd t e m e t e n , o m d e d a g - e n n a c h t c y c l u s v a n d e a a r d e , e n d e u r e n d i e

barrows, wreaths, the turning of the m o o n and fate.

v e r s t r i j k e n o p d e klok w e e r t e g e v e n . Tijd is o n l o s m a k e l i j k v e r b o n d e n m e t d e d o o d : d e

1 8

G i v e n the context of

1 7

H i l l m a n ziet d e c i r k e l v e r d e r als d è

d e f o r e s t a t i o n c r e a t e d b y M A N U A L it i s i n c o n c e i v a b l e t h a t t h e U V O s c a n b e r e a d

ring v a n g r a v e n , d e r o n d e g r a f h e u v e l s , r o u w k r a n s e n , d e b a a n v a n d e m a a n e n h e t

as affirmative a n d positive. T h e y are h a r b i n g e r s t o the death of the forests they

Lot.

w e r e ' v i s u a l i s e d ' f r o m ; sense-less objects that betray the m a n n e r a n d ethos o f t h e

w o r d e n g e z i e n . H e t zijn d e v o o r b o d e s v a n d e d o o d v a n d e b o s s e n , w a a r u i t zij ' z i c h t -

forest industries.

baar' w e r d e n g e m a a k t : z i n l o z e o b j e c t e n d i e d e m e t h o d e s e n d e e t h i e k v a n d e hout -

1 8

In M A N U A L s c o n t e x t v a n o n t b o s s i n g k u n n e n d e U V O ' s o n m o g e l i j k als p o s i t i e f

industrie v e r r a d e n .

H i l l m a n ' s i n t e r p r e t a t i o n a s k s u s t o c o n s i d e r t i m e in r e l a t i o n to r o u n d n e s s , a n d f u r t h e r m o r e p u t r e f a c t i o n , d e c a y , a n d d e a t h , a s part of t h e life-cycle - rather t h a n

H i l l m a n s i n t e r p r e t a t i e v r a a g t o n s 'tijd' in v e r b a n d t e b r e n g e n m e t ' r o n d h e i d ' , e n

a f t e r it. If w e d o t h i s , t h e d i v o r c e b e t w e e n t h e d e a t h i n h e r e n t i n t h e U V O s a n d t h e

d a a r n a a s t v e r r o t t i n g , v e r v a l e n d o o d t e z i e n als g e ï n t e g r e e r d o n d e r d e e l v a n d e l e v e n s -

e c o l o g i c a l d e a t h in m a n y o f t h e b a c k g r o u n d l a n d s c a p e s , b e c o m e s m o r e

c y c l u s . D o e n w e dat, d a n w o r d t d e s c h e i d i n g t u s s e n d e i n h e r e n t in d e U V O ' s a a n w e -

a p p a r e n t . H o w e v e r , m o r e i s at s t a k e i n t h e M A N U A L i m a g e s t h a n t h e s i m p l e

z i g e d o o d e n d e e c o l o g i s c h e d o o d in e e n g r o o t a a n t a l a c h t e r g r o n d l a n d s c h a p p e n v e e l

d i c h o t o m y b e t w e e n the o l d t i m b e r industries a n d artists u s i n g n e w t e c h n o l o g i e s ,

duidelijker. In d e b e e l d e n v a n M A N U A L s t a a t e c h t e r v e e l m e e r o p h e t s p e l d a n e e n

or, t h e d i c h o t o m y b e t w e e n t h e o r d e r of t h e U V O s a n d t h e c h a o s o f their back-

s i m p e l e t w e e d e l i n g t u s s e n d e oude houtindustrie e n kunstenaars die n i e u w e techno-

g r o u n d . W h a t is m i s s i n g is a s e n s e of t h e p a r a d i s i c a l l a n d s c a p e of A r c a d i a , that

l o g i e ë n g e b r u i k e n , of d e t w e e d e l i n g t u s s e n d e o r d e v a n d e U V O ' s e n d e w a n o r d e v a n

w e h a v e s u r e l y l o s t . M A N U A L r i g h t l y o f f e r s u s t w o v i e w s , but both of the

d e a c h t e r g r o n d w a a r i n zij g e p l a a t s t zijn. W a t o n t b r e e k t is e e n g e v o e l v a n h e t p a r a d i j s e -

underworld,

or heil, a n d this is b o r n e o u t b y m u c h W e s t e r n e x p e r i e n c e t o d a y .

lijke, a r c a d i s c h e l a n d s c h a p , dat w e o n t e g e n z e g l i j k kwijt zijn. M A N U A L biedt o n s t e r e c h t t w e e v i s i e s , maar beide

New visions of humanity F r o m Moses: Bound for the Promised

laten de onderwereld

zien, d e h e l , e n z o e r v a r e n v e e l

w e s t e r l i n g e n d e huidige w e r e l d ook.

Land, t o Zombie

Dinos From

Planet

Zeltoid,™ w e a r e p e r p e t u a l l y o f f e r e d n e w v i s i o n s o f w h a t o u r h u m a n i t y m i g h t l o o k

De toekomst van het mensdom

like. A s C a r l J u n g r e a l i s e d , s t o r i e s a r e o f t e n t h e s a m e w o r l d - w i d e , b u t p e r i o d i c a l l y

V a n Moses:

Bound

for the Promised

Land tot Zombie

Dinos

From Planet

ZeltoicP

u p d a t e d t o fit l o c a l c i r c u m s t a n c e s . It s e e m s t h a t a f t e r c o s m i c s p a c e t h e n e w

krijgen w e c o n s t a n t n i e u w e v i s i e s o p d e t o e k o m s t v a n h e t m e n s d o m t e z i e n . Z o a l s

t e c h n o l o g i e s are t h e latest m a n i f e s t a t i o n of n e w f r o n t i e r s to b e c r o s s e d , n e w

C a r l J u n g al b e s e f t e zijn v e r h a l e n o v e r a l t e r w e r e l d vaak h e t z e l f d e , m a a r w o r d e n z e

lands a n d e n v i r o n m e n t s to be e x p l o r e d a n d c o l o n i s e d , a n d n e w f o r m s of a d v e n -

v a n tijd tot tijd b i j g e w e r k t e n a a n g e p a s t a a n d e l o k a l e o m s t a n d i g h e d e n . N a d e k o s m i -

ture to be faced a n d s u c c e s s f u l l y o v e r c o m e . Y e ts p e c u l a t i o n o n the role of digital

s c h e r u i m t e lijken d e n i e u w e t e c h o l o g i e ë n d e m e e s t r e c e n t e b e l i c h a m i n g t e zijn v a n

t e c h n o l o g i e s a s a t o o i f o r s h a p i n g t h e f u t u r e , s e e m m o r e p e r v a s i v e at p r e s e n t

grenzen die m o e t e n w o r d e n o v e r s c h r e d e n , n i e u w e landen e n n i e u w e o m g e v i n g e n die

a m o n g s t t h e p h o t o g r a p h y c o m m u n i t y . P e r h a p s m o r e i m p o r t a n t is a c o n s i d e r a t i o n

v e r k e n d e n gekoloniseer d m o e t e n w o r d e n e n n i e u w e soorten avonturen die tot e e n

of w h a t s t o r i e s w e s h a l l c h o o s e a s w o r t h y t o recount, a n d w h e t h e r t h e y will

g o e d e i n d e m o e t e n w o r d e n g e b r a c h t . M a a r d e f o t o g r a f i e g e m e e n s c h a p lijkt z i c h o p dit

contain t h e humility a n d other h u m a n virtues a c q u i r e d at s u c h cost by t h o s e that

m o m e n t m e e r b e z i g t e h o u d e n m e t s p e c u l a t i e s o v e r d e rol v a n d e digitale t e c h n o l o g i e

m a d e their j o u r n e y p r e v i o u s l y . T h e w o r k of M A N U A L i m p l i e s t h e n e e d to under-

a l s m i d d e l o m v o r m t e g e v e n aan d e t o e k o m s t . B e l a n g r i j k e r is w a a r s c h i j n l i j k d e v r a a g

stand t h e past m y t h s a n d a n e e d to find n e w' i m a g e s ' to describe o u r society.

w e l k e v e r h a l e n w i j h e t n a v e r t e l l e n w a a r d v i n d e n , e n of d e z e v e r h a l e n z u l l e n g e t u i g e n

J o s e p h C a m p b e l l s a w c l e a r l y t h e r o l e o f t h e a r t i s t i n a s e c u l a r s o c i e t y : "It i s n o t

van dezelfde nederigheid en andere menselijke waarden die onze voorouders zo moei-

s o c i e t y that is t o g u i d e a n d s a v e t h e creative h e r o , but p r e c i s e l y t h e r e v e r s e . "

z a a m v e r w i e r v e n . Uit het w e r k van M A N U A L spreekt enerzijds d e noodzaak o m d e

2 0

m y t h e n uit h e t v e r l e d e n t e b e g r i j p e n e n a n d e r z i j d s e e n b e h o e f t e o m n i e u w e ' b e e l d e n ' Picture list / Lijst met afbeeldingen p. 73: Not Your Everyday Algorithm, 1992/94 p. 74: Lissitzky, 1993/94; Roseburg1993/94 p.76/77: Picture This, 1992

NOTEN: ZIE PAGINA 120

te vinden voor het beschrijven van o n z e maatschappij. J o s e p h C a m p b e l l w a s heel

p 78/79: Log Road, 1991/92 p. 80/81: Malevitch in America 1915-1916,1992 Courtesy J a ne Baum Gallery, N e w York & Betty M o o d y Gallery, Houston, Texas

duidelijk o v e r d e rol v a n d e k u n s t e n a a r in e e n s e c u l i e r e s a m e n l e v i n g : " N i e t d e m a a t schappij moet creatievelingen e e n richtsnoer bieden e n ze b e h o e d e n , maar precies andersom."

2 0

NOTES: SEE PAGE 120

Frits Gierstberg

Frits Gierstberg is stafmedewerker van het Nederlands Foto Instituut en als zodanig verantwoordeli|k voor de tentoonstellingen

Frits Gierstberg is curator of the National Institute for Photography in the Netherlands. Rotterdam

If art is to survive in our society, which is increasingly

Wanneer de kunst binnen onze in toenemende mate door

dominated by technology, then it will have to avail itself of

technologie gedomineerde samenleving wil overleven, dan zal zij

new strategies. These strategies must make the passive

zich moeten bedienen van nieuwe strategieën. Deze strategieën

consumption of art impossible, not only by involving viewers

moeten de passieve consumptie van kunst onmogelijk maken door

more strongly with, or even in, the artwork, but also

de toeschouwer niet alleen veel sterker bij of zelfs in het

demanding action, including perhaps physical action,

kunstwerk betrekken, maar ook (fysieke) actie van hem eisen.

from them.

Jeffrey S h O W : through the t r a d i t i o n a l

Jeffrey Shaw: Doorbreking van traditionele kaders. A c c o r d i n g t o t h e A u s t r a l i a n / D u t c h artist J e f f r e y S h a w , t h e a p p l i c a t i o n of

D e t o e p a s s i n g v a n digitale t e c h n o l o g i e is v o l g e n s d e A u s t r a l i s c h / N e d e r l a n d s e

digital t e c h n o l o g y is, par excellence, the m e a n s for a c h i e v i n g this g o a l .

k u n s t e n a a r J e f f r e y S h a w h e t m i d d e l bij u i t s t e k o m d a t t e b e r e i k e n . D e w e n s o m traditionele kaders binnen d e b e e l d e n d e kunst te doorbreken is k e n m e r k e n d voor

S h a w ' s w o r k is c h a r a c t e r i z e d b y t h e w i s h to break t h r o u g h t h e traditional

h e t w e r k v a n S h a w . D i e k a d e r s m o e t e n v o o r a l l e t t e r l i j k w o r d e n b e g r e p e n : d e lijst

f r a m e w o r k of the visual arts. T h i s ' f r a m e w o r k '

van het schilderij, m a a r o o k d e kaders v a n het video- e n het f i l m b e e l d , die rigide

u n d e r s t o o d literally, a s t h e f r a m e of a painting, but a l s o a s t h e f r a m e of the

v e n s t e r s o p e e n illusionaire w e r e l d v o r m e n . W a t er aan v o o r s t e l l i n g e n b i n n e n d i e

video a n d film image, w h i c h f o r m s a rigid w i n d o w o n an illusionary w o r l d .

k a d e r s is t e z i e n , is in z i c h z e l f b e s l o t e n ; d e v o o r s t e l l i n g e n e n g e b e u r t e n i s s e n

T h e i m a g e s w h i c h a r e to be s e e n w i t h i n these f r a m e s a r e shut u p in

v i n d e n b i n n e n d e d o o r d e k u n s t e n a a r , f i l m e r of f o t o g r a a f b e p a a l d e v i s u e l e r u i m t e

themselves; the i m a g e s a n d events take place within a visual space

plaats. W e l i s w a a r kan d e s u g g e s t i e w o r d e n g e w e k t dat d e voorstelling

d e t e r m i n e d b y t h e artist, f i l m m a k e r o r p h o t o g r a p h e r . N a t u r a l l y , t h e

buiten

m u s t first of all be

het kader doorloopt, m a a r d e b e s c h o u w e r k a n dat kader nooit d o o r b r e k e n . Hij

suggestion c a n b e created that the image runs b e y o n d the frame, but

m o e t h e t d o e n m e t w a t h e m b i n n e n d e lijst o f o p h e t f i l m d o e k w o r d t v o o r g e -

v i e w e r s c a n never break t h r o u g h that f r a m e . T h e y m u s t m a k e d o with

schoteld.

is s e t b e f o r e t h e m w i t h i n t h e f r a m e o r o n t h e f i l m s c r e e n .

Instrument

what

Instrument

S h a w w i l d e b e s c h o u w e r o o n i n s t r u m e n t in h a n d e n g e v e n w a a r m e e hij d a t

S h a w wants to place into the h a n d s of viewers a n instrument

k a d e r zelf k a n b e p a l e n , z o d a t niet d e v o o r s t e l l i n g zich b i n n e n e e n k a d e r b e w e e g t

through

w h i c h t h e y c a n d e t e r m i n e t h a t f r a m e f o r t h e m s e l v e s , s o t h a t it i s n o t t h e

( z o a l s bij f i l m o f v i d e o ) , m a a r h e t k a d e r t e n o p z i c h t e v a n d e v o o r s t e l l i n g k a n

i m a g e w h i c h m o v e s w i t h i n t h e f r a m e (in t h e c a s e of f i l m o r v i d e o ) , b u t t h e

w o r d e n b e w o g e n . T e g e l i j k e r t i j d w i l hij d e r u i m t e t u s s e n d e v o o r s t e l l i n g o f h e t

frame which c a n be m o v e d with regard to the image. At the s a m e time, he

s c h e r m e n d e k i j k e r bij h e t w e r k b e t r e k k e n . D e k i j k e r b e v i n d t z i c h d a a r d o o r n i e t

w a n t s to take p o s s e s s i o n of the s p a c e b e t w e e n the i m a g e o r t h e screen a n d

l a n g e r v ó ó r h e t k u n s t w e r k , m a a r (gedeeltelijk) e r i n : e e n e f f e c t d a t m e n in d e

viewer. V i e w e r s no longer find t h e m s e l v e s in front of an artwork, but

n e g e n t i e n d e e e u w al m e t het g e s c h i l d e r d e p a n o r a m a had trachten te bereiken.

p a r t i a l l y o r e n t i r e l y i n it, a n e f f e c t t h a t p e o p l e h a d t r i e d t o a c h i e v e i n t h e

D e digitale t e c h n o l o g i e stelt S h a w in staat e e n g r o t e m a t e v a n interactiviteit t e

19th c e n t u r y p a i n t e d p a n o r a m a s . Digital t e c h n o l o g y e n a b l e s S h a w t o realize

r e a l i s e r e n , e n d u s d e b e t r o k k e n h e i d v a n d e t o e s c h o u w e r bij h e t w e r k t e v e r -

a large m e a s u r e of interactivity, a n d thus increase t h e v i e w e r ' s

groten. W a a r kunst, techniek e n w e t e n s c h a p o p e e n nieuwe manier m e t elkaar

w i t h t h e work. W h e r e art, t e c h n i q u e a n d s c i e n c e confront o n e a n o t h er in a

w o r d e n g e c o n f r o n t e e r d , w o r d t e e n n i e u w e k u n s t b e l e v i n g mogelijk w a a r i n partici-

n e w w a y , a n e w e x p e r i e n c e of art b e c o m e s p o s s i b l e , in w h i c h

patie belangrijk is e n h e t k u n s t w e r k a l s v e r z a m e l b a a r o b j e c t niet m e e r b e s t a a t .

is i m p o r t a n t a n d t h e a r t w o r k c e a s e s t o b e a c o l l e c t a b l e

J e f f r e y S h a w ( M e l b o u r n e , 1 9 4 4 ) k w a m e i n d j a r e n z e s t i g n a a r A m s t e r d a m . In

involvement participation

object.

J e f f r e y S h a w ( M e l b o u r n e , 1944) c a m e t o A m s t e r d a m at t h e e n d o f t h e

d e j a r e n d a a r v o o r h a d hij - o p d e S t . M a r t i n ' s S c h o o l o f A r t in L o n d e n - o p e e n

1 9 6 0 ' s . In t h e y e a r s p r i o r t o t h a t , a t S t . M a r t i n ' s S c h o o l o f A r t i n L o n d o n , h e

v o o r h e m i n s p i r e r e n d e w i j z e k e n n i s g e m a a k t m e t d e expanded

had become acquainted with 'expanded cinema' and with the Fluxus

cinema e n m e t

d e uit A m e r i k a o v e r g e w a a i d e F l u x u s - b e w e g i n g . A m s t e r d a m w a s d e s t i j d s e e n b e l a n g r i j k c e n t r u m v o o r e x p e r i m e n t e l e k u n s t in E u r o p a , e n h e t a r t i s t i e k e

m o v e m e n t w h i c h h a d been imported from A m e r i c a , both of w h i c h

klimaat

inspiration for h i m . A t that time A m s t e r d a m w a s a n important

d a a r b e v i e l h e m g o e d . Hij z o u e r b i j n a v i j f e n t w i n t i g j a a r b l i j v e n . S i n d s e n k e l e j a r e n

European

c e n t r e f o r e x p e r i m e n t a l art, a n d t h e artistic c l i m a t e there s u i t e d h i m w e l l . H e

is hij d i r e c t e u r v a n h e t I n s t i t u t f ü r B i l d m e d i e n , e e n o n d e r d e e l v a n h e t Z e n t r u m f ü r

s t a y e d n e a r l y 2 5 y e a r s . S e v e r a l y e a r s a g o h e b e c a m e director o f t h e Institut

K u n s t u n d M e d i e n t e c h n o l o g i e ( Z K M ) in K a r l s r u h e (zie i n t e r m e z z o ) .

für B i l d m e d i e n , a c o m p o n e n t of the Z e n t r u m für Kunst u n d M e d i e n t e c h n o l o g i e ( Z K M ) in K a r l s r u h e , G e r m a n y .

H o e z e e r S h a w s m e n t a l i t e i t als k u n s t e n a a r in e s s e n t i e teruggrijp t o p d e i d e a l e n v a n d e k u n s t i n d e j a r e n ' 6 0 , blijkt w e l uit d e v o l g e n d e v o o r b e e l d e n . In

™

H o w greatly S h a w ' s artistic attitudes essentially reach back to t h e ideals

1 9 6 7 o r g a n i s e e r d e d e E v e n t S t r u c t u r e R e s e a r c h G r o u p ( E S R ) , b e s t a a n d e uit

o f 1 9 6 0 ' s a r t , c a n b e s e e n f r o m t h e f o l l o w i n g e x a m p l e s . In 1 9 6 7 t h e E v e n t

J e f f r e y S h a w e n T h e o B o t s c h u y v e r , e e n aantal ' e v e n t s ' in d e s t r a t e n v a n

Structure Research G r o u p (ESR), consisting of Jeffrey S h a w a n d T h e o

A m s t e r d a m . Opblaasbare objecten e n v o o r w e r p e n v a n transparant plastic

B o t s c h u y v e r , o r g a n i z e d a n u m b e r of ' e v e n t s ' in t h e street s o f A m s t e r d a m .

VERVOLG OP PAGINA 86

proved

CONTINUED ON PAGE 86

Jeffrey Shaw Inventer La T e r r e , 1987

Jeffrey Shaw The L e g i b l e City, 1989-1991

w e r d e n d o o r d e E S R o p straat g e p l a a t st e n a a n h e t p u b l i e k o v e r g e l a t e n . D e Pneumotube

was

een lange, doorzichtige buis waar m e n a a n t w e e k a n t e n in k o n o m e r v e r v o l g e n s d o o r h e e n t e l o p e n . D e Waterwalk

b e s t o n d uit e e n v i e r z i j d i g e

plastic piramide die afsluitbaar w a s m e t e e n w a t e r d i c h t e ritssluiting. T w e e m e n s e n k o n d e n t e g e l i j k e r t i j d in d e o p h e t w a t e r Waterwalk

drijvende

lopen, die zich als gevolg van hun

b e w e g i n g e n in d e z e l f d e r i c h t i n g o v e r h e t w a t e r o p p e r v l a k v e r p l a a t s t e . D i t zijn t w e e v o o r b e e l d e n van projecten die de veranderde

mentaliteit

o n d e r k u n s t e n a a r s in d e j a r e n ' 6 0 i l l u s t r e r e n t e n o p z i c h t e v a n d i e v a n h u n c o l l e g a ' s uit d e p e r i o d e Jeffrey Shaw Waterwalk Tube, Street Festival, Hannover, 1970

daarvóór. Fluxus, happenings , 'events'; veel kun-

J e f f r e y S haw Pneumotubes, Flevopark , Amsterdam, 1971

s t e n a a r s o n d e r n a m e n r a d i c a l e p o g i n g e n o m uit het o u d e s t r a m i e n v a n d e b e e l d e n d e kunst te breken: geen beeldhouwkunst, g e e n schilderijen,

Inflatable objects of transparent plastic w e r e p l a c e d o n the streets by E S R ,

g e e n v e r z a m e l b a r e k u n s t o b j e c t e n m e e r ; w e g uit h e t m u s e u m , w e g uit d e

a n d l e f t t o t h e p u b l i c . T h e Pneumotube

galerie. D e kloof t u s s e n d e k u n s t e n h e t l e v e n m o e s t w o r d e n o v e r b r u g d , e n het

w a s a large, transparent tube

people could enter f r o m both e n d s a n d walk through. T h e

which

p u b l i e k m o e s t m e e r bij d e k u n s t w o r d e n b e t r o k k e n . P a r t i c i p a t i e , a c t i e , g e b e u r -

Waterwalk

c o n s i s t e d of a four-sided plastic p y r a m i d that c o u l d be c l o s e d w i t h a

t e n i s in p l a a t s v a n h e t p a s s i e v e b e s c h o u w e n . D a a r b i j h o o r d e a l s v a n z e l f s p r e k e n d

w a t e r t i g h t z i p p e r . T w o p e o p l e c o u l d w a l k at t h e s a m e t i m e i n t h e

ook het gebruik v a n n i e u w e , voor d e ' k l a s s i e k e ' m o d e r n e kunst v r e e m d e mate-

Waterwalk

a s it f l o a t e d i n a c a n a l , c a u s i n g it t o m o v e a c r o s s t h e s u r f a c e o f t h e w a t e r i n the direction of their m o v e m e n t . T h e s e are t w o e x a m p l e s of projects that

rialen. E e n a n d e r v o o r b e e l d v a n v e r n i e u w e n d e k u n s t w a a r J e f f r e y S h a w bij w a s

illustrate t h e c h a n g e d attitudes a m o n g artists in t h e 1960's, w i t h r e s p e c t t o

b e t r o k k e n i s d e Corpocinema,

t h o s e o f t h e i r c o l l e a g u e s in t h e p r e c e d i n g p e r i o d . F l u x u s , h a p p e n i n g s ,

S c h o u w b u r g p l e i n . D e Corpocinema

events: m a n y artists undertook radical attempts to break out of the o l d patterns of the visual arts; n o sculpture, n o paintings, n o collectable objects; d o w n w i t h t h e m u s e u m , d o w n w i t h t h e gallery . T h e c h a s m b e t w e e n art a n d life m u s t b e b r i d g e d , a n d t h e p u b l i c m u s t a g a i n b e i n v o l v e d w i t h art. P a r t i c i p a t i o n , a c t i o n a n d h a p p e n i n g s r e p l a c e d p a s s i v e v i e w i n g . It w a s s e l f evident that with this c a m e t h e u s e of n e w materials, u n k n o w n to 'classical' m o d e r n art.

u i t g e v o e r d in s e p t e m b e r 1 9 6 9 o p h e t R o t t e r d a m s e w a s e e n project van het A m s t e r d a m s e

S i g m a C e n t r u m , dat internationale projecten organiseerde o m kunst binnen d e stedelijke ruimte te introduceren, o m z o " n i e u w e relaties m e t het alledaagse leven te vinden buiten d e b e k e n d e k u n s t k a d e r s " . ' Het S i g m a C e n t r u m w a s e e n intitiatief v a n d e k u n s t e n a a r T j e b b e v a n Tijen, m e t w i e J e f f r e y S h a w v e e l s a m e n werkte. D e Corpocinema

b e s t o n d uit e e n z e v e n m e t e r h o g e e n vijf m e t e r

brede

koepel v a n doorzichtig plastic, die v a n binnenuit w e r d o p g e b l a z en e n w a a r m e n

A n o t h e r e x a m p l e of t h e artistic r e n e w a l in w h i c h J e f f r e y S h a w w a s i n v o l v e d w a s Corpocinema,

carried out in S e p t e m b e r , 1969, o n R o t t e r d a m ' s

S c h o u w b u r g p l e i n . Corpocinema organized international

w a s a project of the S i g m a C e n t r u m , that

projects to i n t r o d u c é art into u r b a n s p a c e s , in o r d e r

binnen kon gaan. V a n dertig m e t e r afstand w e r d e n films e n dia's o p d e koepel g e p r o j e c t e e r d , t e r w i j l b i n n e n i n r o o k e n g e k l e u r d p o e d e r w e r d g e s p o t e n , of o p d e buitenkant water. W i s s e l e n d e luchtdruk aan d e binnenkant veroorzaakte e e n b e w e g e n d oppervlak. Er w a r e n diverse ' p r o g r a m m a ' s ' voor d e

Corpocinema

t o " f i n d n e w r e l a t i o n s w i t h e v e r y d a y life o u t s i d e t h e f a m i l i a r art f o r m a t s . ' T h e A m s t e r d a m - b a s e d S i g m a C e n t r u m w a s a n initiative of artist T j e b b e v a n Tijen, with w h o m Jeffrey S h a w frequently cooperated.

Corpocinema

De toeschouwer als participant N o g s t e e d s m o e t S h a w s w e r k w o r d e n b e g r e p e n v a n u i t zijn b e h o e f t e o m d e

consisted of a d o m e of transparent plastic seven meters high a n d five

kloof t u s s e n d e k u n s t e n het l e v e n t e o v e r b r u g g e n , o m d e t o e s c h o u w e r tot parti-

meters across, w h i c h w a s inflated f r o m the inside a n d w h i c h people could

c i p a n t t e m a k e n . E e n b e l a n g r i j k v e r s c h i l m e t zijn w e r k uit d e j a r e n ' 7 0 b e t r e f t

enter. F r o m a d i s t a n c e of thirty m e t e r s f i l m s a n d t r a n s p a r e n c i e s w e r e

e c h t e r d e i n t r o d u c t i e v a n d i g i t a l e t e c h n i e k e n . D e t e c h n i e k i s in h e t w e r k v a n

projected onto the d o m e , while s m o k e or coloured powders were

S h a w n i e t s l e c h t s f u n c t i o n e e l . T e r w i j l d e o n t w i k k e l i n g v a n d e (digitale )

blown

into t h e interior or water w a s s p r a y e d o n t h e outside. C h a n g e s in t h e air

techniek

in t o e n e m e n d e m a t e o n s d a g e l i j k s c o m f o r t e n o n s c o n t a c t m e t d e m e d e m e n s

pressure inside the d o m e caused the surfaces to move . There were various

bepaalt, alsook het ontstaan v a n e e n 'informatiecultuur'

p r o g r a m m e s ' for

zij m e e r e n m e e r f y s i e k o n z i c h t b a a r : k l e i n e r , p e r f e c t e r , s t e e d s m e e r w e g g e s t o p t .

Corpocinema.

tot g e v o l g heeft, w o r d t

S h a w doorbreekt de paradox tussen de vanzelfsprekende aanwezigheid van de t e c h n i e k e n h e t g e l i j k t i j d i g e v e r d w i j n e n e r v a n , d o o r o n s in zijn w e r k m e t d i e t e c h -

M a k i n g the viewer into a participant S h a w ' s w o r k m u s t still b e u n d e r s t o o d in t e r m s o f h i s n e e d t o b r i d g e t h e g a p b e t w e e n art a n d life, a n d t o m a k e t h e v i e w e r into a p a r t i c i p a n t . O n e important difference from his work from the 1970's, however, involves the i n t r o d u c t i o n of digital t e c h n i q u e s . T e c h n o l o g y , in S h a w ' s w o r k , is n o t o n l y functional. W h i l e to a n i n c r e a s i n g d e g r e e technical d e v e l o p m e n t s ,

including

digital techniques, determine o u r everyday comfort a n d o u r contact with others, as well as resulting in t h e creation of a n 'information

culture',

physically technology has b e c o m e more a n d more invisible, smaller,

perfect, hidden. S h a w breaks through this p a r a d o x of t h e self-evident p r e s e n c e o f t e c h n o l o g y a n d , at t h e s a m e t i m e , its d i s a p p e a r a n c e , b y c o n f r o n t i n g u s w i t h t e c h n o l o g y in h i s w o r k . T h a t o c c u r s in t h e i n t e r a c t i v e qualities of his work, that usually are clearly present as a n apparatus or machine, or through repeatedly disintegrating the digital i m a g e before the viewer's eyes. T h e digitally p r o d u c e d i m a g e s never d e n y their origin in technology; they never present us with a completely illusionary, w o r l d . In Heaven's

virtual

Gate ( 1 9 8 7 ) , f o r i n s t a n c e , t h e p r o j e c t e d i m a g e , w h i c h b y

m e a n s of m i r r o r s b e c o m e s a n i l l u s i o n a r y s p a c e in w h i c h t h e v i e w e r s e e m s to float, i n c r e a s i n g l y disintegrates. T h e duality o f t h e i m m a t e r i a l

image

p r o d u c e d by t e c h n o l o g y a n d the clear physical presence of the apparatus c o m e s p e r h a p s t o its s t r o n g e s t e x p r e s s i o n in t h e i n s t a l l a t i o n

Disappearance,

in w h i c h a f i g u r i n e in t h e virtual s p a c e in c o n s t r u c t e d w i t h t h e h e l p of a rotating televisio n a n d a heav y forklift truck.

Landscape

doordat het digitale b e e l d s t e e d s o p n i e u w v o o r d e o g e n v a n d e b e s c h o u w e r d e s integreert. D e digitaal g e p r o d u c e e r d e b e e l d e n v e r r a d e n h u n o n t s t a a n vanuit d e t e c h n i e k n i e t ; z e p r e s e n t e r e n o n s n o o i t e e n v o l l e d i g i l l u s o i r e , v i r t u e l e w e r e l d . In Heavens

Gate ( 1 9 8 7 ) b i j v o o r b e e l d v a l t h e t g e p r o j e c t e e r d e b e e l d (dat m i d d e l s

s p i e g e l s t o t e e n i l l u s i o n a i r e r u i m t e w o r d t w a a r i n d e k i j k e r lijkt t e z w e v e n ) s t e e d s w e e r uiteen. De dualiteit t u s s e n h e t d o o r d e t e c h n i e k g e p r o d u c e e r d e

immate-

riële b e e l d e n d e duidelijke f y s i e k e a a n w e z i g h e i d v a n d e a p p a r a t u u r k o m t m i s s c h i e n w e l h e t s t e r k s t t o t u i t i n g in d e i n s t a l l a t i e Disappearance,

waarin e e n pop-

p e t j e in d e v i r t j e l e r u i m t e w o r d t g e c o n s t r u e e r d m e t b e h u l p v a n e e n r o n d draaiende televisie op e e n loodzware

vorkheftruck.

D e n i e u w e , door d e b e s c h o u w e r te b e t r e d e n ruimte k a n z o w e l reëel als ( g e d e e l t e l i j k ) v i r t u e e l z i j n . T w e e v o o r b e e l d e n : in Narrative

Landscape

( 1 9 8 5 ) kijkt

de b e s c h o u w e r van bovenaf o p e e n videoprojectie m e t negen afbeeldingen van p l a t t e g r o n d e n v a n s t e d e n e n l a n d s c h a p p e n . In d e v i r t u e l e r u i m t e o n d e r d e z e a f b e e l d i n g e n bevindt zich e e n t w e e d e laag m e t b e e l d e n d i e door d e b e s c h o u w e r k a n w o r d e n o p g e r o e p e n m e t b e h u l p v a n e e n joystick. O n d e r d e z e laag b e v i n d e n zich n o g t w e e niveaus, elk m e t e e n cluster v a n a f b e e l d i n g e n die d e diepte v a n d e d e s b e t r e f f e n d e laag w e e r s p i e g e l e n : d e kijker k a n z i c h d o o r d e virtuele v e r t i c a l e r u i m t e b e w e g e n , b e g i n n e n d bij h e t n i v e a u v a n d e p l a t t e g r o n d e n ( i n d i c e s v o o r p l a a t s ) e n v i a d at v a n h e t l i c h a a m n a a r d a t v a n h e t t e k e n (da t d e r e l a t i e t u s s e n

T h e n e w s p a c e w h i c h t h e v i e w e r e n t e r s c a n b e b o t h real a n d (in part) v i r t u a l . T w o e x a m p l e s : i n Narrative

niek t e c o n f r o n t e r e n . Dat g e b e u r t door m i d d e l v a n d e interactieve e i g e n s c h a p p e n v a n h e t w e r k (dat v e e l a l d u i d e l i j k a l s e e n a p p a r a a t o f m a c h i n e a a n w e z i g i s ) , o f

(1985) t h e v i e w e r l o o k s d o w n

lichaam e n plaats aangeeft). In d e i n t e r a c t i e v e i n s t a l l a t i e Going to the Heart of the Center of the Garden

Delights

(1986) reageert het b e e l c v a n e e n m o n i t o r o p d e n a d e r e n d e

f r o m a b o v e o n a v i d e o p r o j e c t i o n of n i n e i m a g e s of city m a p s a n d

b e s c h o u w e r . Kleine infrarood-sensoren verklikken d e plaats v a n d e b e s c h o u w e r

landscapes. A s e c o n d layer with i m a g e s that the v i e w e r c a n call up with t h e

a l s d e z e z i c h in d e r i c h t i n g v a n h e t s c h e r m b e g e e f t . O p h e t s c h e r m v e r a n d e r e n

a i d of a joystick is f o u n d in t h e virtual s p a c e u n d e r t h e s e i m a g e s . U n d e r t h i s

d e b e e l d e n als g e v o l g v a n d e b e w e g i n g : het e n e b e e l d (het schilderij ' D e Tuin

layer t h e r e a r e still t w o m o r e levels, e a c h w i t h a c l u s t e r of i m a g e s t h a t

d e r L u s t e n ' v a n J e r o e n B o s c h ) l o s t o p t e r w i j l e r e e n n i e u w b e e l d (het e e r s t e

reflect t h e d e p t h of t h e relevant layer. T h e v i e w e r c a n m o v e t h r o u g h

f r a m e uit O s h i m a ' s f i l m ' T h e E m p r e o f t h e S e n s e s ' ) z i c h t b a a r w o r d t . W a n n e e r

v i r t u a l s p a c e v e r t i c a l l y , b e g i n n i n g at t h e l e v e l o f t h e m a p s ( i n d i c a t o r s o f

d e kijker z i c h w e e r v a n h e t s c h e r m v e r w i j d e r t , t r e d e n d e v e r a n d e r i n g e n v a n h e t

place) a n d v i a that t h r o u g h t h e level of t h e b o d y t o t h e l e v el of t h e s i g n (that

b e e l d in o m g e k e e r d e r i c h t i n g o p .

indicates the relation between the b o d y a n d place). In t h e i n t e r a c t i v e i n s t a l l a t i o n Going

to the Heart of the Center

this

the

De aanwezigheid van de toeschouwer

Garden

F y s i e k e b e w e g i n g e n v a n d e kijker s p e l e n in v e e l w e r k e n v a n S h a w e e n

a viewer. S m a l l infrared s e n s o r s report the location of the v i e w e r a s he or

of Delights

(1986), t h e i m a g e o n a m o n i t o r r e a c t s t o t h e a p p r o a c h of

belangrijke rol. H e t w e r k r e a g e e r t o p d e a a n w e z i g h e i d v a n d e b e s c h o u w e r , e n

s h e m o v e s in t h e d i r e c t i o n of t h e s c r e e n . T h e i m a g e s o n t h e s c r e e n c h a n g e

d e z e k a n in s o m m i g e g e v a l l e n h e t w e r k a l l e e n m a a r l e r e n k e n n e n d o o r a c t i e f t e

as a c o n s e q u e n c e of the m o v e m e n t : o n e image, J e r o m e B o s c h ' s

zijn, hetzij d o o r z i c h t e b e w e g e n , hetzij d o o r b i j v o o r b e e l d via d e j o y s t i c k t e

T h e G a r d e n of Delight', d i s s o l v e s w h i l e a n e w i m a g e (the first f r a m e o f

r e a g e r e n o p w a t hij z i e t . H e t p a s s i e v e k i j k e n n a a r h e t w e r k w o r d t z o t o t e e n v o o r -

O s h i m a ' s film T h e E m p i r e of the Senses') b e c o m e s visible. W h e n the

zichtig aftasten, tot e e n e x p e r i m e n t , w a a r i n m e n w o r d t g e d w o n g e n alle zintuigen

v i e w e r a g a i n m o v e s a w a y f r o m t h e s c r e e n , t h e c h a n g e s in t h e i m a g e

in t e s c h a k e l e n . T e k s t , g e l u i d e n b e e l d s p e l e n in S h a w s m a c h i n e - a c h t i g e i n s t a l l a -

proceed in reverse order.

painting

t i e s e e n b e l a n g r i j k e r o l . D o o r h u n v o r m n o d i g e n d e w e r k e n uit o m i e t s t e d o e n . S o m s k a n d a t b e p e r k t b l i j v e n t o t l o p e n , z o a l s in Going to the Heart of the of the Garden of Delights

Center

o f in d e al g e n o e m d e i n s t a l l a t i e Disappearance

d i e d e kijker a l l e e n m a a r g e w a a r k a n w o r d e n d o o r m e t d e d r a a i e n d e

The presence of the viewer

(1992).

P h y s i c a l m o v e m e n t o n t h e part of t h e v i e w e r often p l a y s a n i m p o r t a n t

heftruck

role in S h a w ' s work. T h e w o r k reacts to the p r e s e n c e of t h e v i e w e r , a n d t h e

m e e te lopen.

latter c a n in s o m e c a s e s o n l y learn t o k n o w t h e w o r k b y b e i n g a c t i v e , either by c h a n g i n g position or b y reacting, b y m e a n s of a joystick, to w h a t h e or

S h a w z o e k t s t e e d s naar e e n alternatiev e e n e l e g a n t e v o r m v o o r d e 'interface', h e t o n d e r d e e l v a n d e c o m p u t e r door middel w a a r v a n c o m m u n i c a t i e plaats-

s h e s e e s . In t h i s w a y , p a s s i v e v i e w i n g o f a w o r k b e c o m e s c a r e f u l

v i n d t . T r a d i t i o n e e l i s d a t d e j o y s t i c k , d e m u i s o f h e t t o e t s e n b o r d . In The

e x p l o r a t i o n , a n d u l t i m a t e l y e x p e r i m e n t a t i o n in w h i c h p e o p l e a r e f o r c e d to

C / f y ( 1 9 8 9 ) is het e e n fiets. D e z e f e t s b e v i n d t z i c h v o o r e e n groot

Legible

m a k e u s e of all their s e n s e s . Text, s o u n d a n d i m a g e play a n i m p o r t a n t

projectie-

role

s c h e r m w a a r o p d e s t r a t e n v a n A m s t e r d a m v e r s c h i j n e n (er zijn o o k v e r s i e s v a n

in S h a w ' s m e c h a n i s t i c i n s t a l l a t i o n s . T h r o u g h t h e i r f o r m t h e w o r k s i n v i t e y o u

M a n h a t t a n e n Karlsruhe). W a n n e e ' m e n begint te fietsen, b e w e e g t ook het

t o d o s o m e t h i n g . S o m e t i m e s t h a t r e m a i n s at t h e l e v e l o f w a l k i n g , a s i n

g e p r o j e c t e e r d e b e e l d alsof m e n zich inderdaad al f i e t s e n d d o o r d e virtuele stad

Going

b e g e e f t . E e n k l e i n b e e l d s c h e r m p j e v o o r o p h e t s t u u r g e e f t a a n w a a r in d e s t a d

D i s a p p e a r a n c e (1992), m e n t i o n e d earlier, that t h e v i e w e r o n l y c a n

m e n z i c h p r e c i e s b e v i n d t . N u zijn d e h u i z e n in The Legible

experience by walking along with the turning

City v e r v a n g e n d o o r

t e k s t e n d i e S h a w in d e g e m e e n t e l i j k e a r c h i e v e n v o n d e n d i e b e t r e k k i n g h e b b e n

to the Heart of the Center of the Garden

of Delights

orthe installation

forklift.

S h a w a l w a y s seeks an alternative a n d elegant form for the 'interface',

op d e locaties w a a r ze zich bevinden. D e grootte v a n d e letters e n h u n plaats ten

the part of t h e c o m p u t e r b y m e a n s of w h i c h c o m m u n i c a t i o n t a k e s place.

opzichte v a n elkaar correspondere n m e t d e plaats v a n d e huizen en d e

T r a d i t i o n a l l y t h a t i s t h e j o y s t i c k , t h e m o u s e o r t h e k e y b o a r d . In The

g e b o u w e n . A l f i e t s e n d c o n s t r u e e r t m e n d u s zijn e i g e n a m a l g a a m v a n ( h i s t o r i -

Legible

City ( 1 9 8 9 ) , f o r i n s t a n c e , it i s a b i c y c l e . T h i s b i c y c l e s t a n d s i n f r o n t o f a l a r g e

s c h e ) t e k s t e n . O v e r i g e n s zijn n i e t a l l e v e r s i e s g e l i j k : z o b e s t a a t d e N e w Y o r k -

projection scree n o n w h i c h the streets of A m s t e r d a m a p p e a r (there are a l s o versions for Manhattan a n d Karlsruhe). W h e n a person b e g i n s to p e d a l , t h e projected i m a g e a l s o m o v e s a s if t h e person were indeed bicycling t h r o u g h a virtual city. A s m a l l screen on the handlebars shows the cyclist w h e r e they are in t h e city. N o w t h e h o u s e s in T h e Legible

City a r e r e p l a c e d b y t e x t s

that S h a w f o u n d in t h e city archives which have reference to the locations w h e r e they are p l a c e d . T h e size of t h e letters a n d their p l a c e m e n t relative to o n e another correspond to the location of the h o u s e s a n d buildings. By bicycling people are thus able to construct o w n a m a l g a m of texts,

Jeffrey Shaw Revolution, 1989

their

generally

historical. However, not all v e r s i o n s are alike: the N e w Y o r k version consists of fragments from speeches by former M a y o r Edward Koch, Frank Lloyd Wright a n d

v e r s i e uit f r a g m e n t e n v a n t o e s p r a k e n v a n ( d e v o o r m a l i g e ) b u r g e m e e s t e r K o c h ,

D o n a l d T r u m p , a n d f r o m a c o n v e r s a t i o n w i t h a taxi

Frank Lloyd Wrigh t e n D o n a l d T r u m p , e n v a n e e n g e s p r e k m e t e e n taxichaffeur. O o k in Revolution

(1989) w o r d t e e n f y s i e k e i n s p a n n i n g v a n d e b e s c h o u w e r

v e r e i s t , w i l d e z e h e t w e r k l e r e n k e n n e n . Revolution

driver.

P h y s i c a l effort o n t h e part of v i e w e r s is a l s o d e m a n d e d in

is e e n v i d e o s c u l p t u u r

( 1 9 8 9 ) , if t h e y w i s h t o g e t t o k n o w t h e w o r k . Revolution

Revolution

is a v i d e o

sculpture

b e s t a a n d e uit e e n m o n i t o r d i e z i c h in e e n s t e l l i n g b e v i n d t e n d i e m e t e e n hef-

c o n s i s t i n g o f a m o n i t o r t h a t is p l a c e d i n a s t r u c t u r e , a n d w h i c h c a n b e

b o o m k a n w o r d e n r o n d g e d r a a i d . W a n n e e r m e n d e m o n i t o r in d e e n e r i c h t i n g

rotated with a lever. W h e n o n e p u s h e s the m o n i t o r in o n e direction, a n

d u w t , v e r s c h i j n t e e n d r a a i e n d e m o e n s t e e n in b e e l d ; d r a a i i n g in d e a n d e r e r i c h -

i m a g e o f r o t a t i n g m i l l s t o n e s a p p e a r s ; t u r n i n g it i n t h e o t h e r

ting p r o d u c e e r t e e n r e e k s v a n h o n d e r d e n b e e l d e n die refereren a a n v e r s c h i l l e n d e

p r o d u c e s a series of h u n d r e d s of i m a g e s that refer t o t h e v a r i o u s

r e v o l u t i e s d i e d e l a a t s t e e e u w e n in d e w e r e l d h e b b e n p l a a t s g e h a d . D e s n e l h e i d

r e v o l u t i o n s t h a t h a v e t a k e n p l a c e in t h e w o r l d o v e r t h e p a s t c e n t u r i e s . T h e

w a a r m e e m e n d e monito r ronddraait, bepaalt h e t t e m p o w a a r m e e d e r e e k s v a n

s p e e d with w h i c h the monitor rotates d e t e r m i n e s the s p e e d w i t h w h i c h t h e

b e e l d e n o p h e t s c h e r m v e r s c h i j n t . O p v a l l e n d in dit w e r k is d a t e v e n a l s i n The

s e r i e s o f i m a g e s a p p e a r o n t h e s c r e e n . W h a t is s t r i k i n g a b o u t t h i s w o r k , a n d

Legible

Cityen

Heavens

Gateรณe

(cigitale) t e c h n i e k h i s t o r i s c h b e e l d m a t e r i a a l p r o -

The Legible

City a n d Heaven's

Gate a s w e l l , i s t h a t d i g i t a l

direction

techniques

d u c e e r t . W a a r d e k e n n i s m a k i n g m e t n i e u w e t e c h n i e k e n in h e t a l g e m e e n o n z e

produce historical i m a g e material. While o u r acquaintance with n e w

blik n a a r d e t o e k o m s t d o e t r i c h t e n , w o r d t in d e z e w e r k e n o n s h i s t o r i s c h b e w u s t -

t e c h n i q u e s in g e n e r a l d i r e c t s o u r g a z e t o w a r d t h e future, in t h e s e w o r k s o u r

zijn ' g e a c t i v e e r d ' .

historical c o n s c i o u s n e s s is 'activated'.

VERVOLG OP PAGINA 90

CONTINUED ON PAGE 90

Jeffrey Shaw T h e V i r t u a l M u s e u m , 1991

Jeffrey Shaw D i s - a p p e a r a n c e , 1992

Jeffrey Shaw EVE, 1993

A recent project by Jeffrey S h a w reaches directly back to the Corpocinema

m e n t i o n e d e a r l i e r . EVE ( E x t e n d e d V i r t u a l

Environment)

c o n s i s t s o f a l a r g e d o m e w h i c h p e o p l e c a n e n t e r . In t h e m i d d l e a r e t w o v i d e o projectors o n a robot a r m w h i c h project an i m a g e onto the inside of the wall. T h e viewer receives a heimet for his or her head containing electronics w h i c h report their h e a d m o v e m e n t s to the robot a r m . T h e v i e w e r a n d t h e i m a g e a r e in this w a y c o n n e c t e d i n t e r a c t i v e l y ; t h e i m a g e r e a c t s to the v i e w e r ' s m o v e m e n t s a n d v i e w e r s think they are entirely in the projected s p a c e : EVE\s

a f o r m of virtual reality. V a r i o u s ' p r o g r a m m e s ' c a n be p l a y e d

i n t h i s i n s t a l l a t i o n . S h a w a d a p t e d h i s Virtual

Museum

( 1 9 9 2 - 3 ) f o r it. In t h i s

p r o g r a m the v i e w e r m o v e s through the virtual s p a c e of a m u s e u m , w h e r e he o r s h e c a n visit different galleries a n d get s to read texts s u c h a s , " S o m e t h i n g that a p p e a r s like n o t h i n g c a n t a k e t h e p l a c e of s o m e t h i n g , " a n d " N o t h i n g c a n t a k e t h e p l a c e o f s o m e t h i n g t h a t a p p e a r s l i k e n o t h i n g . " In o n e of t h e s p a c e s t h e w o r d s take t h e f o r m of s c u l p t u r e s : " s i g h t , t o u c h , s m a l l , taste, h e a r i n g " - a reference to the ' m u s e u m i f i c a t i o n ' of o u r s e n s e s . S p e a k i n g of t h i s in a r e c e n t i n t e r v i e w w i t h T o s h i y a U n e o in t h e J a p a n e s e m a g a z i n e ' I n t e r c o m m u n i c a t i o n ' , S h a w s a i d , "In t h e c o n s u m e r environment w e have so much imagery which w e have such a passive relation t o , a n d I think this debilitate s o u r r e l a t i o n s h i p w i t h art. S o art h a s to m a k e a s p e c i a l effort t o r e - e s t a b l i s h its l i v i n g r e l a t i o n s h i p to t h e v i e w e r . I t h i n k t h a t at e a c h m o m e n t i n h i s t o r y a r t i s t s s e a r c h f o r a s t r a t e g y to m a k e art live a g a i n - a n d this m a y e v e n m e a n the re-invention of art."

Een recent project van Jeffrey Shaw grijpt direct terug naar de eerder genoemde Corpocimena. EVE (Extended Virtual Environment) bestaat uit een grote koepel v/aar men binnen kan gaan. In het midden bevinden zich op een robotarm twee videoprojectoren, die tegen de binnenkant van de wand een beeld projecteren. De toeschouwer krijgt een helm op zijn hoofd waarop zich elektronica bevindt die zijn hoofdbewegingen doorgeeft aan de robotarm. Toeschouwer en beeld zijn op deze wijze interactief met elkaar verbonden; het beeld reageert op de bewegingen van de toeschouwer en deze waant zich volledig in de geprojecteerde ruimte: EVE is dan ook een vorm van virtual reality. Op deze installatie kunnen diverse 'programma's' worden afgespeeld. Shaw paste er zijn Virtual Museum (1992-93) voor aan. In dit programma begeeft de kijker zich in de virtuele ruimtes van een museum, alwaar hij verschillende zalen kan bezoeken en teksten te lezen krijgt als "Something that appears like nothing can take the place of something", en "Nothing can take the place of something that appears like nothing". In een van de ruimtes krijgen de woorden de vorm van sculpturen: "sight, touch, smell, taste, hearing" - een verwijzing naar de 'museificatie' van onze zintuigen. In een recent interview met Toshiya Uneo in het Japanse tijdschrift 'Intercommunication' zegt Shaw hierover: "In the consumer environment we have so much imagery which we have such a passive relation to, and I think this debilitates our relationship with art. So art has to make a special effort to re-establish its living relationship to the viewer. I think that at each moment in history artists search for a strategy to make art alive again - this may even mean the reinvention of art". 3

Notes:

Noten:

1. Wim Beeren, A k t i e , w e r k e l i j k h e i d e n fictie in d e kunst v a n d e jare n '60 in N e d e r l a n d ,

1) Wim Beeren, Actie, werkelijkheid e n fictie in d e kunst van d e jaren ' 6 0 in Nederland, Museum

Museum Boymans-Van Beuningen, Rotterdam/Staatuitgeverij, Den Haag, 1979, p. 116,

Boymans-Van Beuningen Rotterdam/Staatuitgeverij Den Haag 1979, pag 116.

2. Ibid., p. 120.

2) idem, pag. 120

3. I n t e r C o m m u n i c a t i o n 10,1993, p. 59.

3) InterCommunication 10 '93, pag 59

Jeffrey Shaw is director of the Institut für Bildmedien, a division of the Zentrum für Kunst und Medientechnologie (ZKM) in Karlsruhe, Germany. The ZKM, led by Heinrich Klotz, was set up in 1989 with the goal of stimulating research and training in the field of art and media technology, with particular reference to the visual image, sound and text in their mutual interrelations. The institute is supported financially by the federal state of Baden Württenberg and the city of Karlsruhe, and has divisions for visual media, music and sound, as well as a media theatre, a media museum (where the work of staff at the institute and others is shown), a museum for contemporary art and a mediatheque. In addition the ZKM regularly organizes a media festival called Multimediale, which took place for the third time in 1993. The structure of the Bauhaus has served as an example for the ZKM: the integration of art and modern technology is central. Both the general public, as well as artists and technical researchers, can make use of the facilities of the Z K M . With its activities, the ZKM wants to anticipate a future in which technology plays a large role in the media, not only by stimulating artistic experimentation, but also by laying a theoretical and critical basis for this. The goal of the Institut für Bildmedien that Shaw directs is to serve as an artistic and critical counterweight against the omnipresent and powerful influence of commercial media in our modern society. Art would isolate itself from the greatest contemporary sphere of influence, mass media, if it does not admit media technology, according to Shaw. "Confronted with the contemporary omnipresence of mass media, where everything, in every place and in every time appears to be accessible, there is a great need to give back to the technical media the cultural meaning and artistic quality that in the past were natural qualities of the production of images."

Jeffrey Shaw is directeur van het Institut für Bildmedien, een afdeling van het Zentrum für Kunst und Medientechnologie (ZKM) in Karlsruhe. Het door Heinrich Klotz geleide ZKM is in 1989 opgericht met als doel het stimuleren van onderzoek en training op het gebied van de kunst en de mediatechnologie, in het bijzonder met betrekking tot het visuele beeld, geluid en woord in hun onderlinge relaties Het instituut wordt financieel ondersteund door de deelstaat Baden-Württemburg en de stad Karlsruhe, en kent afdelingen voor visuele media, voor muziek en geluid, alsmede een mediatheater. een mediamuseum (waar onder meer werk van instituutmedewerkers wordt getoond), een museum voor hedendaagse kunst en een mediatheek. Daarnaast organiseert het ZKM met regelmaat een mediafestival onder de naam Multimediale (dat in 1993 voor de derde keer plaatsvond). Voor de opzet van het ZKM heeft het Bauhaus als voorbeeld gediend; de integratie van kunst en moderne techniek staat centraal. Zowel het algemene publiek als kunstenaars en (technische) onderzoekers kunnen van de faciliteiten van het ZKM gebruik maken Het ZKM wil met zijn activiteiten anticiperen op een toekomst waarin technologie een grote rol binnen de media speelt, niet alleen door het artistieke experiment te stimuleren, maar ook door hiervoor een theoretische en kritische basis te leggen. Het Institut für Bildmedien dat Shaw leidt, heeft als doel een artistiek en kritisch tegenwicht te bieden aan de alomtegenwoordige en machtige invloed van de commerciële media in onze moderne samenleving. De kunst zou zichzelf isoleren van de grootste hedendaagse invloedsfeer - de massamedia - wanneer zij zich niet met mediatechnologieën zou inlaten, aldus Shaw: "Geconfronteerd met de hedendaagse alomtegenwoordigheid van de massamedia, waar alles op iedere plek en op ieder tijdstip toegankelijk lijkt, is er een grote noodzaak aanwezig om de technische media de culturele betekenis en artistieke kwaliteit terug te geven die in het verleden vanzelfsprekende eigenschappen van de produktie van afbeeldingen waren."

I N T R O MULTIMEDIA M A G A Z I N E S : A ROUGH SURVEY Met het toenemen mogelijkheden elektronische beelden

tot

een

overzicht

With the

increasing

technologies

te manipuleren

en te transporteren

van beeld en technologie

mate op dit terrein gaan bewegen. van bladen en tijdschriften

uitgaven

Hieronder

kan (mede daardoor) niet compleet

Ook Perspektief

zal zich in

volgt een (gematigd)

generate,

manipulate

with image

and transport

and technology

images,

is also increasing.

kritisch

involved

with this field. What follows

die op de een of andere wijze het terrein van de

journals

that, to some

Tijdens het schrijven

bladen op de markt Ze komen

stijgt ook het aantal bladen dat

beweegt

digitale media (mede) tot het hunne rekenen, wetenschappeli/ke nieuwe

aanzet

middelen

te genereren,

overzicht

magazines:

potential

zich op het grensgebied toenemende

Multimedia

van de om met

van coffeetable-achtigen

van dit overzicht

verschenen

tot semier al weer

(en gaan?) thans dus in hoog tempo. Het zijn en zal in de toekomst

EIKON: Internationale Zeitschrift für Photographie & Medienkunst

zeker worden

overzicht aangevuld.

E l K O N

territory,

from coffee-table

Even while this survey They come complete,

degree,

the number

is a moderately

glossies

to semi-scientific written.

have to be supplemented

concerned

increasingly of magazines

a claim

to this

and digital

publications.

still more new titles appeared

(and go?) at a swift pace. In part because and will certainly

overview

have staked

electronic to

that are

itself will be

critical

in one way or another,

was being

of magazines

Perspektief

for

of this, this survey

in the

market.

cannot

in the future.

EIKON: Internationale Zeitschrift f ür Photographie & Medienkunst

etc), books, journals and videos, which

Uitgever: Turia & Kant, Wenen

Land of publication: Austria

are h a n d l e d u n d e r h e a d i n g s s u c h a s

Frequentie: 4x per jaar

Publisher: Turia & Kant, Vienna

'Reviews' and 'Just A p p e a r e d ' ,

Taal: Duits (Editorial en 1 pagina

Frequency: 4x peryear

Exhibitions, S y m p o s i a , Awards, and t w o

'Abstracts' in het Engels)

Language: German (editorial and 1 page ol

Calendars, one for Austria and one for

Aantal pagina's: 100

"abstracts" in English)

other l a n d s . T h e m a g a z i n e c l o s e s w i t h a

Prijs: ATS 390 of DM 56 (jaarabonnement)

Number of pages: 100

p a g e of b i o g r a p h i e s of t h e a u t h o r s a n d

ISBN 3 85132 068-9

Price: 390 Austrian Schillings or 56 DM per

the artists d i s c u s s e d . A l l i n a l l , it's a

Land van uitgave: Oostenrijk

T h e s e c o n d part o f the m a g a z i n e is a b o u t i n s t i t u t i o n s ( g a l l e r i e s, w o r k p l a c e s ,

J o u r n a l that is w e l l w o r t h w h i l e f o r a n y o n e

yeai Voor deze bespreking w e r d nummer 6

w h o is i n t e r e s t e d i n p h o t o g r a p h y a n d

ISBN 3-85132-068-9

r e l a t e d art, but w h o d o e s n ' t w a n t to g e t

(19931 b e k e k en Naast fotografie houdt E I K O N zich bezig m e t 'mediakunst', een niet

t o o d e e p into u n e x p l o r e d t e r r i t o r y.

Issue 6 (1993) w a s e x a m i n e d f o r this

duidelijk gedefinieerd terrein In de praktijk

s u r v e y . In a d d i t i o n to p h o t o g r a p h y , E i k o n

betekent het m e e s t a l dat er video en/of tele-

c o n c e r n s itself w i t h " m e d i a a r t " . T h a t

NOX

visietoestellen aan te pas k o m e n . EIKON lijkt

field c a n n o t b e c l e a r l y d e f i n e d , but i n

Land of publication: The Netherlands

zich duidelijk meer te concentreren op analo-

practice g e n e r a l l y m e a n s that either v i d e o

Publisher: Duizend & Een (1001)

ge dan op digitale kunst.

or t e l e v i s i o n sets are i n v o l v e d . In a n y

Frequency: Annual

c a s e , E i k o n a p p e a r s to c o n c e n t r a t e m o r e

Language: Dutch

o n a n a l o g u e t h a n o n digital art.

Number of pages: 160

Het blad is op t w e e soorten papier gedrukt: de eerste helft is glanzend, de t w e e d e niet Sporadisch is er e e n kleuren-

T h e m a g a z i n e is p r i n t e d o n t w o kinds

Price: Dfl. 25 or BF. 500, per issue

foto te b e s p e u r e n De inhoud van het

verscheen 'Chloroform' (1993). D e jaarboe-

of p a p e r ; t h e first half s h i n e s , t h e s e c o n d

glanzende gedeelte bestaat uit enkele foto-

ken bestaan uit e s s a y s e n foto-essays. Uit

doesn't. Occasionally one finds a colour

series, al of niet van commentaar voorzien,

de flaptekst: " N O X is de neerslag van het

p h o t o . T h e c o n t e n t s of the g l o s s y part

e s s a y s over kunstenaars (in n u m m e r 6

vervloeien van de ooit o m g r e n s d e discipli-

c o m p r i s e s s e v e r a l p h o t o s e r i e s , w i t h or

(1991) a n d B i o t e c h (1992); just a p p e a r e d .

onder meet over Dara Birnbaum) en over

nes,

without commentaries , essays about

C h l o r o f o r m (1993). T h e s e y e a r b o o k s

kunsttheorie dn dit n u m m e r onder meer

speculaties, van cultuur en technologie. Per

artists (in i s s u e 6, o n D a r a B r i n b a u m a n d

c o n s i s t of e s s a y s a n d p h o t o e s s a y s . F r o m

over de relatie t u s s e n Beniamin e n Barthes).

bundel wordt e e n t h e m a g e k o z e n dat vanuit

others) a n d a b o u t art t h e o r y (in t h e s a m e

the f l a p text: " N O X is the p r e c i p i t a t e o f

zoveel mogelijk verschillende invalshoeken

i s s u e , o n the r e l a t i o n b e t w e e n B e n j a m i n

the d e l i q u e s c e n c e o f o n c e strictly

wordt benaderd.''

a n d Barthes) .

Het t w e e d e gedeelte van het blad is gewijd aan Instituten (galeries, werkplaatsen,

e.d.) b o e k e n , tijdschriften e n videoban-

den,

die besproke n w o r d e n onder d e kopjes

van de s a m e n s m e l t i n g van feiten e n

Tentoonstellingen, S y m p o s i a , Bekroningen

wordt dat opgevangen door het creëren van

en t w e e A g e n d a ' s , één voor Oostenrijk en

nieuwe tussendisciplines, zoals de bio-infor-

een

matica. W e t e n s c h a p werkt m e t definities e n

voor het buitenland Het blad wordt

d e besproken kunstenaars e n de auteurs. A l l e s bi| elkaar e e n tijdschrift dat zeer de

kan zich g e e n vage grenzen permitteren. M o e i t e heb ik echter m e t de suggestie dat feiten e n speculaties s a m e n s m e l t e n . Dit

moeite waard is voor w i e is geïnteresseerd

klinkt als de wartaal die s o m s voor postmo-

in fotografie e n aanverwante kunsten, maar

d e r n i s m e doorgaat en waarin m e t het bad-

dat niet te ver van huis gaat.

water van de 'Waarheid ' (zoals die door ideologieën wordt voorgesteld) ook het kind van de 'waarheid' (waar de w e t e n s c h a p naar

NOX

zoekt) wordt w e g g e g o o i d .

Land van uitgave: Nederland Uitgever: Duizend & Een (1001)

Toch zou de interdisciplinaire aanpak van

Frequentie: l x per jaar

NOX

Taal: Nederlands

Aantal pagina's: 160

Distans' e e n artikel aantreft over 'tele-pre-

Prijs: Hfl.25,- of Bfr. 500 (per nummer)

s e n c e ' (technologie waarbij bijvoorbeeld e e n

ISBN 90 71346 15-3/90-71346-16-1

robot op de maan loopt en zintuiglijke infor-

bijzonder d e moeite waard kunnen zijn. stel ik m e voor dat je bij 'Actiones m

matie doorgeeft aan een persoon op aarde, Tot nu toe zijn v e r s c h e n e n: 'Actiones in Distans' (1991) e n ' B i o t e c h ' (1992)

Zojuist

demarcated disciplines, of the c o a l e s c e n c e of facts a n d s p e c u l a t i o n s , of c u l t u r e a n d t e c h n o l o g y . For e a c h

disciplines vervagen inderdaad, vooral in de kunst. In d e w e t e n s c h a p en de technologie

afgesloten m e t e e n pagina Biografieën van

A p p e a r e d to d a t e : A c t i o n e s in D i s t a n s

Dat klinkt interessant: grenzen t u s s e n

'Recensies' en 'Nieuw Verschenen',

die dat dankzij een virtual reality outfit ervaart alsof hij zich zelf op de maan

ISBN 90-71346-15-3; 90-71346-16-1

c o l l e c t i o n a t h e m e is c h o s e n w h i c h c a n be

a p p r o a c h e d f r o m a s m a n y different

C C

b o u n d a r i e s b e t w e e n d i s c i p l i n e s are

points

of v i e w as p o s s i b l e . " That s o u n d s i n t e r e s t i n g : t h e

u ,

indeed becoming more vague, p a r t i c u l a r l y i n art. In s c i e n c e a n d t e c h n o l o g y , that is taken care of by c r e a t i n g n e w i n t e r m e d i a t e d i s c i p l i n e s , like "bio-informatics". Science works with d e f i n i t i o n s , a n d c a n n o t p e r m i t itself a n y

v a g u e b o u n d a r i e s . I h a v e d i f f i c u l t y, h o w e v e r , w i t h t h e s u g g e s t i o n that f a c t s a n d s p e c u l a t i o n s melt t o g e t h e r . That s o u n d s like t h e n o n s e n s e that s o m e t i m e s p a s s e s f o r " p o s t m o d e r n i s m " , in w h i c h the b a b y of " t r u t h " (that w h i c h is t h e g o a l of s c h o l a r s h i p a n d s c i e n c e ) gets t h r o w n out a l o n g w i t h t h e b a t h w a t e r o f " T r u t h " (as p u t f o r w a r d b y i d e o l o g i e s ) . Y e t t h e interdisciplinary approach proposed by NOX

c o u l d be p a r t i c u l a r l y w e l l w o r t h -

I N T R O w h i l e . I w o u l d h a v e s u p p o s e d that in

a p p e a r s p r o m i n e n t l y in t h i s i s s u e . A l l in

bevindt), of in ieder geval e e n dergelijk

A c t i o n e s in D i s t a n s y o u m i g h t f i n d an

all, a nice periodical.

wetenschappelijk verantwoord toekomstperspectief. Maar n e e . Het t h e m a is heel ruim

article a b o u t " t e l e - p r e s e n c e " , the

en heel literair opgevat. Het gaat o m " d e

s e n s o r y i n f o r m a t i o n to a p e r s o n o n e a r t h ,

P/im Professional Imaging: Magazine for the Electronic Image

w h o , t h a n k s to a " v i r t u a l reality o u t f i t " ,

Land of publication: The Netherlands

w e r k e n g e e n exacte w e t e n s c h a p p e r s m e e

t e c h n o l o g y in w h i c h , for i n s t a n c e , a r o b o t w a l k s o n the m o o n a n d t r a n s m i t s back

afstandswerking van e e n duistere instantie" (flaptekt). A a n beide v e r s c h e n e n n u m m e r s

e x p e r i e n c e s the i n f o r m a t i o n as t h o u g h he

Publisher: PF Publishing

maar uitsluitend softe ' l o g e n ' ; g e n o e m d

w e r e o n the m o o n h i m s e l f , or, at a n y rate,

Frequency: 4x peryear

w o r d e n onder anderen e e n inertoloog, e e n

s o m e such a c a d e m i c a l l y reliable future

Language: Dutch

theoloog, e e n dromoloog , e e n bassist &

p e r s p e c t i v e . But n o . T h e t h e m e is v e r y

Number of pages: about 60

deadliner en zelfs e e n beroepstoenst.

b r o a d , a n d i n t e r p r e t e d in a v e r y literary

Price: DFI. 78 for six issues

Conclusie: e e n jaarboek dat d e preten-

m a n n e r . It is a b o u t " d i s t a n c i n g f r o m a dark a u t h o r i t y " (flap text). N o b o d y f r o m

ties niet waar maakt, maar uit e e n literair P / i M is a y o u n g e r b r o t h e r of

oogpunt w e l interessant is. Er w e r k e n

the h a r d s c i e n c e s h a s w o r k e d o n either of

P r o f e s s i o n a l F o t o g r a f i e , w h i c h has

the t w o n u m b e r s w h i c h h a v e a p p e a r e d ,

e x i s t e d for ten y e a r s . It's b a s i c c o n c e p t is

socioloog J e a n Baudrillard en de s c i e n c e -

but o n l y soft i n v i t e e s : a m o n g o t h e r s , the

that p h o t o g r a p h y is s l o w l y m o v i n g f r o m

fictionauteur William G i b s o n . W e l zijn veel

b e k e n d e schrijvers aan m e e , onder w i e de

list i n c l u d e s an i n e r t o l o g i s t , a t h e o l o g i a n ,

b e i n g a c h e m i c a l p r o c e s s to b e i n g a n

e s s a y s al eerder v e r s c h e n e n . D e foto-essays

a oneirologist, a base player and

e l e c t r o n i c o n e . In p r i n c i p l e , the m a g a z i n e

zijn vaak speciaal voor het blad gemaakt.

deadliner, and even a professional tourist.

is d i r e c t e d t o w a r d e v e r y o n e , p r o f e s s i o n a l or not, w h o w o r k s w i t h i m a g e s o n the

NEn: New Environment

u p to its p r e t e n s i o n s , but is still

c o m p u t e r s c r e e n . It is, first a n d f o r e m o s t ,

Land van uitgave: Japan

praktisch blad voor fotografen en vormge-

i n t e r e s t i n g f r o m a literary point of v i e w .

a p r a c t i c a l m a g a z i n e . O n e w i l l f i n d little

Uitgever: Artlab

v e r s die met b e e l d s c h e r m e n w e r k e n .

W e l l - k n o w n w r i t e r s , s u c h as s o c i o l o g i s t

t h e o r e t i c a l p r o f u n d i t y in it, l e a v i n g all the

Frequentie: 3x per jaar

Jean Baudrillard and science-fiction

m o r e s p a c e for practical d i s c u s s i o n s

Taal: Japans en Engels

AFTERIMAGE

author W i l l i a m G i b s o n , a p p e a r in it. M a n y

a b o u t r e l e v a n t h a r d a n d s o f t w a r e . In

Aantal pagina's: 64

Land van uitgave: USA

of the e s s a y s , h o w e v e r , h a d a p p e a r e d

a d d i t i o n , t h e r e is p l e n t y of r o o m g i v e n

Prijs: onbekend

Uitgever: Visual Studies Workshop

previously elsewhere. The photo essays

o v e r to a e s t h e t i c q u e s t i o n s : i n t e r v i e w s

are often m a d e s p e c i a l l y f o r the

w i t h a n d articles a b o u t d e s i g n e r s a n d

N E N informeert vrij diepgaand over d e

Taal: Engels

In s u m : a y e a r b o o k that d o e s not live

magazine.

Frequentie: lOx per jaar

artists c a n be f o u n d in e v e r y i s s u e . T h e

activiteiten van het door Canon g e s p o n s o r d e

f u l l - c o l o u r p r e s s w o r k is v e r y c a r e f u l l y put

ArtLab in Tokio (zie elders in dit nummer).

Prijs: US$ 35 per jaar (buiten Noord-

t o g e t h e r . P r i m a r i l y a practica l m a g a z i n e

Het n u m m e r dat ik bekeek (#2, april 1992),

Amerika I

for p h o t o g r a p h e r s a n d d e s i g n e r s w h o

heet 'Out of Sight'. Het motto "...Visualizing

w o r k o n the s c r e e n .

e l e m e n t s that exist outside vision..." duidt

AFTERIMAGE Land of publication: USA Publisher: Visual Studies Workshop Frequency: 10x per year Language: English Number of pages: 20 Price: US$ 35 per year (outside North America)

c o n t a i n s lots of i n f o r m a t i o n . It h a s t h e

H o e w e l beperkt in o m v a n g bevat

op image synthesis . En inderdaad is er voor

Afterimag e veel informatie. Het heeft name-

elektronica e e n belangrijke plaats ingeruimd

lijk het uiterlijk en het formaat van e e n

in N E n . W e treffen echter ook artikelen aan

g e w o n e krant, h o e w e l op iets beter papier

over s t e r e o s c o p i s c h e beelden en hoe die

gedrukt. Afterimage gaat over 'fotografie,

met het blote o o g te bekijken a l s m e d e e e n

onafhankelijke film, video en visuele boe-

theoretisch e s s a y van A . Sugita over 'visibil-

ken', volgens d e kop. D e kwaliteit van de

ty in art'. Verder e e n s y m p o s i u m v e r s l a g (The

afbeeldingen lijdt echter w e l onder d e

Imaginative P o w e r of Computers) en e e n

papierkwaliteit, w a t jammer is voor e e n blad

verhaal over het Zentrum für Kunst und

met e e n dergelijke visuele s c o p e .

Medientechnologie in Karlsruhe. Prominent

A l t h o u g h s m a l l in size. A f t e r i m a g e

Aantal pagina's: 20

in dit n u m m e r is d e bijdrage over Nancy Burson. A l met al e e n aardig periodiek.

D e aandacht van Afterimage gaat voornamelijk uit naar video, en w e l naar het emancipatoire gebruik ervan: onafhankelijke producenten, video in derde-wereldlanden,

look a n d size of a r e g u l a r n e w s p a p e r ,

NEn: New Environment

a l t h o u g h it is p r i n t e d o n s o m e w h a t bettor

P / i m , Professional Imaging:

v r o u w e n en video, het gevecht tege n d e

Land of publication: Japan

p a p e r . A f t e r i m a g e is a b o u t

Magazine voor Elektronisch Beeld

grote media, etc. Het blad wordt voor e e n

Publisher: Artlab

independent film, video and visual

Land van uitgave: Nederland

belangrijk deel gevuld door professore n in

Frequency: 3x peryear

Uitgever: PF Publishing

de M e d i a Theory aan diverse universiteiten.

Language: Japanese and English

Frequentie: 4x per jaar

Afterimag e is kritisch, Amerikaans-links en

|ft-OOGRAFHY/NC€F£NKNT FltM/VCKyVISUAlBCOKS|

Taal: Nederlands

als zodanig b e l a n g w e k k e n d voor w i e geïnte-

AFTERIMAGE

Aantal pagina's: circa 60

r e s s e e r d is in de plaats van d e visuele media

Prijs: Hfl 78,- voor 6 nummers

in d e huidige cultuur, w a t minder voor puur

Number of pages: 64 Price: unknown

"photography,

in esthetiek en kunst geïnteresseerden.

N E n p r o v i d e s rather e x h a u s t i v e c o v e r a g e of the activities of A r t L a b in

Reconfigure d N a t i o n h o o d : I fiiniwn llislin il Ikr hun! üraili,i\iiii» rirpiriliii

T o k y o , s p o n s o r e d b y C a n o n (see e l s e w h e r e in t h i s i s s u e ) . T h e i s s u e that I e x a m i n e d (Nr. 2, A p r i l , 1992) w a s c a l l e d " O u t of S i g h t " . T h e m o t t o : " . . . V i s u a l i z i n g e l e m e n t s that exist o u t s i d e v i s i o n . . . "

ihftfcf

LaHsaBcape * W o m a n : iiiMmiiiinuillwMil Lr nik s

P/im is v o o r t g e k o m e n uit het al tien jaar bestaande blad Professionele Fotografie. D e

Afterimag e bevat ten slotte nog e e n uitgebreide agenda.

gedachte dat fotografen langzaamaan zouden overstappen van e e n c h e m i s c h e naar

WIRED

een elektronische werkwijze lag hier aan ten

Land van uitgave: USA

grondslag. Het blad richt zich nu in principe

Uitgever: Wired USA Ltd

p o i n t s to i m a g e s y n t h e s i s . A n d i n d e e d ,

op e e n ieder die (professioneel) met beelden

Frequentie: 5x per jaar

e l e c t r o n i c s p l a y s a n i m p o r t a n t role in

op b e e l d s c h e r m e n werkt.

Taal: Engels

N E n . H o w e v e r, we also encounter articles

P/im is vooral e e n praktisch blad. M e n

Aantal pagina's: 120

about stereoscopic images and h o w these

zal er w e i n i g theoretische diepgang in tegen-

c a n be v i e w e d w i t h the n a k e d e y e , a n d a

k o m e n , maar d e s te meer praktijkgerichte

theoretical essay from A. Sugita about

verhandelingen over relevante hard- en soft-

" v i s i b i l i t y in a r t " . In a d d i t i o n , t h e r e are

w a r e . Daarnaast krijgt ook d e esthetische

r e p o r t s o n a s y m p o s i u m ("The

dat pas sinds begin 1993 bestaat. Het richt

kant e e n ruime plek toebedeeld : interviews

I m a g i n a t i v e P o w e r of C o m p u t e r s " ) a n d

zich op d e z o w e l in cultuur als in elektronica

met en artikelen over ontwerpers en kunste-

o n the Z e n t r u m f ü r K u n s t u n d

geïnteresseerde lezer, en d e cyber culture

naars kunnen in elk n u m m e r aangetroffen

M e d i e n t e c h n o l o g i e in K a r l s r u h e . A

n e e m t in het blad dan ook een vooraan-

w o r d e n . Het (full colour) drukwerk ziet er

c o n t r i b u t i o n by N a n c y B u r s o n a l s o

staande plaats in. Tegelijkertijd vermijdt het

g o e d verzorgd uit. Het is voornamelijk e e n

e e n overdaad aan diepgravendheid; het blad

Prijs: US$ 90 per jaar (buiten Noord-Amerika) W i r e d is een bijzonder trendy tijdschrift

I N T R O blijft aan d e oppervlakte en moet het voor

langer; men is al aan n u m m e r 216 toe. Een

b o o k s " , a c c o r d i n g to the h e a d i n g .

o n the b a s i s of the i n f o r m a t i o n that is

een

typisch n u m m e r is 212 (augustus 1993),

H o w e v e r , the q u a l i t y of the i m a g e s

p r o c e s s e d in the s p a c e ) , etc. T h e f o r m u l a

Het is opgemaakt als een echt designers-

getiteld N e w Edge. Hierin treffen w e

suffers b e c a u s e of the p a p e r q u a l i t y ,

a p p e a r s to w o r k : a b o u t 75,000 c o p i e s of

blad, met aan het begin bijvoorbeeld pagina-

beschrijvingen aan van onder meer:

w h i c h is s a d for a m a g a z i n e w i t h s u c h

the i s s u e w e r e s o l d .

grote full colour afbeeldingen met e e n mini-

M e d i a m a t i c en.. Wïred (onder het kopje

v i s u a l s c o p e . T h e m a i n a t t e n t i o n in

m u m aan tekst. T w e e volle pagina's w o r d e n

New

A f t e r i m a g e is f o c u s e d o n v i d e o , a n d its

a n y o n e w h o w a n t s to let o t h e r s k n o w

use

t h e y are interested in e l e c t r o n i c c u l t u r e .

groot deel van zijn illustraties hebben.

in beslag g e n o m e n door e e n pretentieuze

Edge Magazines) Studio V o i c e bestrijkt het terrein van de

for l i b e r a t i o n : i n d e p e n d e n t p r o d u c e r s ,

C o n c l u s i o n : a " s l i c k " m a g a z i n e for

tekst van t w e e regels over een grofgeraster-

media en de kunst: b o e k e n , film, muziek,

v i d e o in t h i r d w o r l d l a n d s , w o m e n a n d

de afbeelding van e e n hamburger heen

theater, architectuur, enz., maar dan w e l

v i d e o , the fight a g a i n s t m e d i a

f a s h i o n e d " p h o t o g r a p h y , but t h e r e are

alleen moderne, of liever zelfs futuristische

m o n o p o l i e s , etc. A v e r y l a r g e p r o p o r t i o n

f a s c i n a t i n g p h o t o s here a n d there.

versies. C D - R O M wordt in het N e w Edge

of the c o n t e n t s are w r i t t e n b y p r o f e s s o r s

mail) en w i e g e e n deel uit maakt van dit

n u m m e r besproken, en er staan veel adver-

of M e d i a T h e o r y at v a r i o u s u n i v e r s i t i e s .

wereld|e. zal zich m i s s c h i e n een buiten-

tenties in van computerfirma's.

A f t e r i m a g e is critical a n d A m e r i c a n - l e f t i s t ,

N e g e n van d e tien ingezonden brievenschrijvers d o e n dat via electronic mail (E-

staander voelen bi) het d o o r n e m e n van

Voor w i e het Japans niet machtig is valt er w e l veel te zien, want het blad puilt uit

a n interest in the p l a c e of the v i s u a l

ren die meer in cyber s p a c e leeft dan m d e

van d e full colour illustraties. Het is overi-

m e d i a in o u r p r e s e nt c u l t u r e , but l e s s s o

alledaagse w e r e l d , lijkt bij schri|vers en

gens aan te raden een vergrootglas bi) de

for t h o s e i n t e r e s t e d p u r e l y in a e s t h e t i c s

hand te houden, want m e n deinst er niet

a n d art. F i n a l l y , A f t e r i m a g e c o n t a i n s an

is elektronische communicatie een revolutio-

voor terug e e n pagina tekst te omlijsten met

e x t e n s i v e c a l e n d a r of e v e n t s .

naire ontwikkeling, maar aan de andere kant

maar liefst dertig piepkleine afbeeldingen.

Natuurlijk

WIRED

kan e e n zekere nuchterheid wat mij betreft g e e n kwaad . Te veel hype schaadt.

Blvd.

Land of publication: USA

Land van uitgave Nederland

Publisher: Wired USA. Ltd.

Uitgever: BV Uitgeverij Blvd.

Frequency: 5x per year

Frequentie: lOx per jaar

Language: English

Taal: Nederlands

Number of pages: 120

Aantal pagina's: 72

Price: US$

Prijs: Hfl. 69,- per jaar

America)

inhoud van d e artikelen is vaak nuch-

terder van aard. Zo gaat de bespreking van de computeranimatie in J u r a s s i c Park over in een

enthousiaste beschrijving van d e ouder-

w e t s e props (poppen, b e e s t e n , voertuigen) uit de traditionele special effects-studio Een

greep uit de o n d e r w e r p e n in het

inleiding van de hoofdredacteur bij

MI MMUMI

Edge of Graphics

W i r e d is a p a r t i c u l a r ly t r e n d y Journal that has o n l y b e e n a r o u n d s i n c e 1993. It is

1993) van Blvd. begint met d e zin " W e

d i r e c t e d t o w a r d b o t h r e a d e r s i n t e r e s t e d in

gebruiken X T C o m een avond te h o u s e n . . . " .

c u l t u r e , a n d in e l e c t r o n i c s , a n d

goede verstaander w e e t dan al hoe laat

MUUI M I M

90 per year (outside North

het eerste n u m m e r (november/december

STUDIOVOICE

a n d as s u c h is i n t e r e s t i n g for a n y o n e w i t h

W i r e d Het gevoel tot e e n incrowd te beho-

lezers van dit blad sterk aanwezig

e x p l i c i t a t t e n t i o n is g i v e n to " o l d -

"cyberculture" accordingly assumes a

het is: w e hebben he r de Nederlandse ver-

p r o m i n e n t p l a c e in the m a g a z i n e . A t the

STUDIO VOICE

sie

s a m e t i m e , it a v o i d s an e x c e s s of

Land of publication: Japan

w e blijkbaar geloven Niet veel verder in de

p r o f u n d i t y ; the m a g a z i n e r e m a i n s

Publisher: INFAS

zelfde inleiding wordt uitgelegd dat Virtual

s u p e r f i c i a l , a n d c o n s i s t s l a r g e l y of

Frequency: 12x per year

Reality " n i e u w e d i m e n s i e s " aan ons

i l l u s t r a t i o n s . It is laid out as a real

Language: Japanese

bestaan toevoegt: " Z o is er door telefoons

d e s i g n e r ' s m a g a z i n e , w i t h , for i n s t a n c e ,

Number of pages: about 100

en computers aan elkaar te schakelen een

full p a g e c o l o u r i l l u s t r a t i o n s a n d a

Price: 600 Yen per issue

imaginaire ruimte ontstaan (...) waar w e

m i n i m u m of text. T w o f u l l p a g e s are

onze seksuele behceften digitaal kunnen

taken up w i t h a p r e t e n t i o u s text t w o lines

b e v r e d i g e n " Persoonlijk krijg ik na zo'n

l o n g , p r i n t e d o v e r a v e r y g r a i n y i m a g e of

opmerking d e neiging mij naar e e n virtueel

van W i r e d voor ons. Althans, dat moeten

café te b e g e v e n orr daar mijn dorst digitaal proberen te lessen. Zijn d e verwachtingen na deze inleiding hoog gespannen, de inhoud valt vervolgens

hamburger. N i n e out of t e n of the p e o p l e w r i t i n g

to the letter's c o l u m n d o s o by e l e c t r o n i c

Studio Voice, Multi-Media Mix M a g a z i n e , is the J a p a n e s e W i r e d - o r is it the other w a y a r o u n d ? T h i s m a g a z i n e h a s been around m u c h longer, having r e a c h e d i s s u e 216. Issue 212 ( A u g u s t .

m a i l (E-mail), a n d a n y o n e w h o is not part

1993), titled N e w E d g e , is t y p i c a l . In it,

of that w o r l d w i l l p e r h a p s feel that t h e y

u n d e r the h e a d i n g N e w E d g e M a g a z i n e s ,

s e p t e m b e r / o k t o b e r n u m m e r van 1993:

lelijk tegen. T w e e pagina's over infotainment

are an o u t s i d e r w h e n g o i n g t h r o u g h

w e find d e s c r i p t i o n s of M e d i a m a t i c . . . a n d

Bulletin Boards, Nintendo, Cyberpunk,

blijken kritiekloos te gaan over ditjes en dat-

W i r e d . T h e f e e l i n g of b e l o n g i n g to a n " i n -

W i r e d . T h e field c o v e r e d by S t u d i o V o i c e

Singapore ('Disneyland w i t h the Death

jes van de Nederlandse televisie (de soap

c r o w d " w h i c h lives m o r e in c y b e r s p a c e

is that of the m e d i a a n d art: b o o k s , f i l m s ,

Penalty' g e s c h r e v en door William Gibson),

t h a n in the real w o r l d a p p e a r s to be v e r y

m u s i c , theatre, a r c h i t e c t u r e , e t c , but all of

de M e d i a s a u r u s , Electrotecture (architectuur

s t r o n g a m o n g w r i t e r s a n d r e a d e r s of this

t h e m o n l y in thei r m o d e r n , or rather e v e n

die verandert op grond van d e informatie die

magazine. Of course, electronic

futuristic, v e r s i o n s . C D - R O M is d i s c u s s e d

in d e ruimte verwerkt wordt). D e formule

c o m m u n i c a t i o n is a r e v o l u t i o n a r y

in the N e w E d g e i s s u e , a n d there are

schijnt te w e r k e n ; er w o r d e n z o n 75000

d e v e l o p m e n t ; o n the other h a n d , it s e e m s

a d v e r t i s e m e n t s for c o m p u t e r f i r m s .

exemplaren van het blad verkocht

to m e that a c e r t a i n d e g r e e of c o m m o n

Conclusie: e e n ' m o o i ' blad voor w i e wil laten zien geïnteresseerd te zijn in elektronische cultuur. G e e n expliciete aandacht voor

s e n s e w o u l d d o no h a r m . T o o m u c h h y p e is d a m a g i n g . T h e c o n t e n t of the articles is m u c h

For

a n y o n e not p r o f i c i e n t in

J a p a n e s e , t h e r e is a lot to s e e , b e c a u s e the m a g a z i n e b u l g e s w i t h f u l l c o l o u r i l l u s t r a t i o n s . N o n e t h e l e s s , it is w i s e to

' o u d e r w e t s e ' fotografie; w e l hier en daar

m o r e likely to h a v e b o t h feet o n the

boeiende foto's.

g r o u n d . T h u s w h a t b e g i n s as a

keep y o u r m a g n i f y i n g g l a s s h a n d y , b e c a u s e their layout d o e s n ' t s h r i n k f r o m

d e s c r i p t i o n of c o m p u t e r a n i m a t i o n in

f r a m i n g a p a g e of text w i t h at least thirty

STUDIO VOICE

J u r a s s i c Park c h a n g e s into an

tiny images.

Land van uitgave: Japan

e n t h u s i a s t i c d e s c r i p t i o n of o l d - f a s h i o n e d

Uitgever: INFAS

" p r o p s " ( d u m m i e s , a n i m a l s , transport)

Blvd.

Frequentie: 12x per jaar

f r o m the t r a d i t i o n a l s p e c i a l effects s t u d i o .

Land of publication: The Netherlands

Taal: Japans

E x c e r p t s f r o m the s u b j e c t s in the

Publisher: BV Uitgeverij Blvd.

Aantal pagina's: circa 100

S e p t e m b e r / O c t o b e r 1993 i s s u e : B u l l e t i n

Frequency: lOx per year

Boards, Nintendo, Cyberpunk, Singapore

Language: Dutch

( " D i s n e y l a n d w i t h the D e a t h P e n a l t y " , b y

Number of pages: 72

Prijs: 600 Yen per nummer Studiovoice, M u l t i - M e d i a M i x Magazine, is d e J a p a n s e W i r e d , maar bestaat al veel

W i l l i a m G i b s o n ) , the M e d i a s a u r u s , E l e c t r o t e c t u r e (architectur e that c h a n g e s

Price: DFI. 69 peryear T h e i n t r o d u c t i o n by the e d i t o r in c h i e f

I N T R O in the first i s s u e ( N o v . / D e c . 1993) of B l v d .

NTT, J a p a n ' s national phone and

(pronounced "boulevard") begins with

Communications c o m p a n y . The center

lende n i e u w e verschijningen in het

the s e n t e n c e " W e u s e X T C in the e v e n i n g

w i l l o n l y b e o p e n e d in 1996, but the p l a n s

A m s t e r d a m s e n a c h t l e v e n " (een danseres)

to h o u s e . . . " . It d o e s n ' t take m u c h to k n o w

are a l r e a d y so c o n c r e t e that not o n l y is

en dergelijke. Een artikel van The o van G o g h

w h a t the s c o r e is h e r e : w e h a v e b e f o r e us

the l o c a t i o n k n o w n (three f l o o r s in the

heeft e e n verslaggeefster van Privé tot

the D u t c h v e r s i o n of W i r e d . A t least,

T o k y o O p e r a City c o m p l e x ) but a l s o the

onderwerp, e e n pagina w o r d t gevuld m e t

t h a t 's a p p a r e n t l y w h a t w e are s u p p o s e d

o r g a n i z a t i o n (a m u s e u m , a s t u d i o a n d

e e n foto en nietszeggende tekst over

to think. N o t m u c h f u r t h e r in the s a m e

" m e d i a tanks", a m o n g other things).

i n t r o d u c t i o n it is e x p l a i n e d that V i r t u a l

T h e m e i s s u e s of t h e J o u r n a l , w h i c h

Vrouwenvleugel), " e e n van d e m e e s t opval-

JOURNAL

Of ne INTERNATIONAL SOMTY FOR THE ARTS. S « N C E S ANO TEcmoioaY KI.FC I K O N ]

iemand die al twintig jaar in e e n s p o o r w e g tunnel w o o n t . In e e n ander artikel wordt er

Reality a d d s " n e w d i m e n s i o n s " to our

has b e e n a p p e a r i n g s i n c e 1992, h a v e

op g e w e z e n "dat je door het gebruik van

existence: " B y connecting telephones and

i n c l u d e d " T h e O r g a n i s m as a n

drugs o n g e k e n d e d i m e n s i e s van de w e r k e -

c o m p u t e r s to e a c h other, an i m a g i n a r y

Information S y s t e m " , "Landscape s and

lijkheid kunt w a a r n e m e n " .

space c o m e s into being... w h e r e w e can

T i m e " , and " C y b e r s p a c e " . The content

s a t i s f y our s e x u a l n e e d s d i g i t a l l y . " A f t e r

l o o k s g o o d , l a r g e l y text, but a l s o w e l l

Panorama in e e n Wired-jasje. Alleen de

a n o b s e r v a t i o n like that, I a m p e r s o n a l l y

p r o d u c e d i m a g e s . S i n c e the b e g i n n i n g of

vormgeving is interessant en het feit dat

i n c l i n e d to take m y s e l f to a v i r t u a l c a f e in

1993 t h e r e has b e e n an E n g l i s h s u m m a r y

m e n bijzonder veel adverteerders heeft

o r d e r to try to l e s s e n m y thirst, d i g i t a l l y.

a d d e d to the j o u r n a l , s o that o n e c a n get

w e t e n te interesseren voor deze formule.

A f t e r t h e h i g h e x p e c t a t i o n s c r e a t e d by

LEONARJDO

Dit is g e e n Nederlandse W i r e d , het is

a better i n s i g h t i n t o the level of

t h i s i n t r o d u c t i o n , the c o n t e n t s fall flat.

InterCommunication. The " L a n d s c a p e s

InterCommunication

T w o pages about "Infotainment" appear

a n d T i m e " i s s u e ( S p r i n g , 1993) b e g i n s

Land van uitgave: Japan

to u n c r i t i c a l ly h a n d l e all the o d d s a n d

w i t h t h e p r o p o s i t i o n that the " l i n e a r

Uitgever: NTT Publishing Co., Ltd.

e n d s of D u t c h T V (like a s o a p o p e r a set in

p e r s p e c t i v e of t i m e " is o u t d a t e d , s i n c e

Frequentie: 4x per jaar

a w o m a n ' s p r i s o n ) , " o n e of the m o s t

the m e d i a c a n c o n t i n u a l l y m o v e u s

Taal: Japans, Engelse summary

r e m a r k a b l e n e w p h e n o m e n a in

a r o u n d in s p a c e a n d t i m e . S a w a r a n a g i

Aantal pagina's: 200

A m s t e r d a m n i g h t l i f e " (a d a n c e r ) , a n d

N o i d i s c u s s e s " T h e C o o r d i n a t e s of T i m e

Prijs: 15.000 Yen per jaar

s u c h . A n article by T V p r e s e n t e r T h e o v a n

T h e o r y " , a n d that title is c h a r a c t e r i s t i c of

G o g h d i s c u s s e s a w o m a n reporte r o n

the p h i l o s o p h i c a l n a t u r e of m a n y of the

Privé, a n d a p a g e is filled w i t h a p h o t o

a r t i c l e s in I n t e r C o m m u n i c a t i o n . O t h e r

ring the frontiers of art and t e c h n o l o g y " en

het o v e r g e n o m e n door de uitgeverij van het

a n d m e a n i n g l e s s text a b o u t s o m e b o d y

a r t i c l e s in this i s s u e are b y P a u l V i r i l i o ,

wordt uitgegeven door het Inter

M a s s a c h u s e t t s Institute of Technology.

w h o has l i v e d in a r a i l w a y t u n n e l for 20

Scott F i s h e r a n d T i m o t h y L e a r y , to n a m e

C o m m u n i c a t i o n Center. Tijdschrift en cen -

y e a r s . A n o t h e r article refers to the fact

the n o n - J a p a n e s e a u t h o r s w h o m I

trum staan onder auspiciën van de NTT, d e

gebruikelijk is, gaat er aan het plaatsen van

that " t h r o u g h the u s e of d r u g s y o u c a n

recognize.

Japanse PTT. Het centrum zal pas in 1996

e e n artikel e e n uitgebreide procedure voor-

g e o p e n d w o r d e n , maar de plannen zijn al zo

af. Een internationale redactie keurt de arti-

concreet, dat niet alleen d e locatie bekend is

kelen en stuurt ze terug voor verbeteringen.

p e r c e i v e u n p r e c e d e n t e d d i m e n s i o n s of reality." T h i s is no D u t c h W i r e d , but a s l i g h t l y

LEONARDO Land of publication: USA

hip P e o p l e in a W i r e d jacket. O n l y the

Publisher: MIT Press

d e s i g n is i n t e r e s t i n g - a n d the fact that

Frequency: 5x peryear

t h e y h a v e b e e n a b l e to interest s o m a n y

Language: English

a d v e r t i s e r s in thei r f o r m u l a .

Number of pages: 100

InterCommunication

kunst en technologie; het is e e n s e m i wetenschappelijk blad. Jarenlang is het uit-

InterCommunication is " A journal explo-

g e g e v e n door P e r g a m o n , maar in 1993 is

Zoals bij e e n wetenschappelijk tijdschrift

(drie verdiepingen van het Tokoyo Opera

Het gevolg is dat er zelde n hot n e w s in

City-complex), maar ook de inrichting

staat, maar aan d e andere kant ook m e e s t a l

(bestaande uit onder m e e r e e n m u s e u m ,

g e e n flauwekul. Voor veel academici is het

e e n studio en m e d i a tanks).

van belang artikelen in Leonardo geplaatst te

T h e m a n u m m e r s van het tijdschrift, dat

Price: US$ 55 per year (plus US$ 22 for

sinds 1992 verschijnt, zijn onder andere

postage outside the US)

" T h e O r g a n i s m as an Information S y s t e m " ,

Land of publication: Japan

ook het m e e s t 'serieuze' tijdschrift over

krijgen, omdat dit van e e n zekere w e t e n schappelijke erkenning getuigt. Het terrein van 'kunst, w e t e n s c h a p en

" L a n d s c a p e s in T i m e " en " C y b e r s p a c e " . D e

technologie' is uitermate breed. Het kan

inhoud ziet er g o e d uit, voornamelijk tekst,

gaan over computerkunst, maar net zo g o e d

Frequency: 4x per year

International S o c i e t y for the A r t s ,

maar ook veel en g o e d verzorgd beeldwerk.

over verfsoorten in d e veertiende e e u w .

Language: Japanese, English summary

S c i e n c e s a n d T e c h n o l o g y , a n d has

Sinds begin 1993 is er een Engelstalige

Bovendien beperkt de inhoud zich niet tot de

Number of pages: 200

e x i s t e d s i n c e 1967. T h u s it is not o n l y t h e

s u m m a r y bij het blad g e v o e g d , zodat e e n

b e e l d e n d e kunsten. Er is zelfs e e n zesde

Price: 15,000 Yen peryear

o l d e s t but a l s o the m o s t " s e r i o u s " j o u r n a l

beter inzicht in het niveau van

Leonardo per jaar: het Leonardo M u s i c

a b o u t art a n d t e c h n o l o g y ; it is a s e m i -

InterCommunication kan w o r d e n verkregen.

Journal. O m e e n indruk te krijgen volgen

Publisher: NTT Publishing Co., Ltd.

L e o n a r d o is the J o u r n a l of the

s c i e n t i f i c j o u r n a l . For y e a r s it w a s

Het lentenummer van 1993 (over

hier enkele o n d e r w e r p e n van artikelen uit de

e x p l o r i n g the f r o n t i e r s of art a n d

p u b l i s h e d by P e r g a m o n P r e s s , but in 1993

Landscapes in Time) gaat er van uit dat het

e e r s t e Leonardo die door MIT is uitgegeven

t e c h n o l o g y " , a n d is p u b l i s h e d b y the Inter

it w a s t a k e n o v e r b y the M a s s a c h u s e t t s

lineaire tijdsperspectief verouderd is. sinds

(#4, 1993): interactieve film, ruimtekunst

C o m m u n i c a t i o n C e n t e r . T h e Journal a n d

Institute of T e c h n o l o g y P r e s s .

w e o n s via de m e d i a voortdurend kunnen

(over artistieke mogelijkheden van ruimte-

verplaatsen in ruimte en tijd. Sawaranagi Noi

vaart), watervrije lithografie, Paul Klee en de

I n t e r C o m m u n i c a t i o n is " A Journal

the cente r are u n d e r the a u s p i c e s of t h e

A s is u s u a l l y the c a s e w i t h s c i e n t i f i c p e r i o d i c a l s , there is a n e x t e n s i v e e d i t o r i a l p r o c e s s b e f o r e a r t i c l es a p p e a r . T h e y m u s t be j u r i e d b y i n t e r n a t i o n a l e d i t o r s , a n d sent back for i m p r o v e m e n t s , b e f o r e t h e y are p l a c e d . T h e result is that y o u s e l d o m see " h o t n e w s " h e r e , but, o n t h e other h a n d , t h e r e ' s a l s o g e n e r a l l y no r u b b i s h .

bespreekt " T h e Coordinates of T i m e

'energie/atomen controverse'. B o v e n d i e n is

T h e o r y " , en die titel is k e n m e r k e n d voor het

e e n hele sectie gewijd aan 'Ontwikkelin g

filosofische karakter van veel artikelen in

door B e e l d e n ' (onder meer over de beteke-

InterCommunication. A n d e r e artikelen in dit

nis van kunst als de uitdrukking van d e n k m o -

n u m m e r zijn van Paul Virilio, Scott Fisher en

dellen) Naast de theoretische, technische en

Timothy Leary, o m alleen d e mij b e k e n d e

historische artikelen maken (geschreven)

niet-Japanners te n o e m e n .

h a v e articles a p p e a r in L e o n a r d o , b e c a u s e t h i s is p r o o f of a c e r t a i n s c i e n t i f i c status. T h e f i e l d of "art, s c i e n c e a n d

kunstenaarsportretten, verslagen van studioactiviteiten, beschrijvingen van installaties

It's i m p o r t a n t for m a n y a c a d e m i e s to LEONARDO Land van uitgave: USA

etc. dee l uit van Leonardo, evenals 'Calls for Participation', aankondigingen, b o e k b e s p r e kingen en dergelijke.

Uitgever: MIT Press

t e c h n o l o g y " is e x t r e m e l y b r o a d . It c a n b e

Frequentie: 5x per jaar

a b o u t c o m p u t e r art, but a l s o a b o u t the

Taal: Engels

mogelijkheden van de m o d e r n e technologie

nature of p a i n t s in the 14th c e n t u r y .

Aantal pagina's: 100

voor beeldgeneratie/manipulatie is Leonardo

M o r e o v e r , the c o n t e n t s are not l i m i t e d to the f i n e arts. T h e r e is a s i x t h L e o n a r d o e a c h y e a r : the L e o n a r d o M u s i c J o u r n a l . In o r d e r to g i v e y o u an i m p r e s s i o n of s o m e

Prijs: USS 55 per jaar (plus US$ 22 voor verzending buiten de Verenigde Staten) Leonardo is het tijdschrift van d e

Voor w i e alleen geïnteresseerd is in d e

m i s s c h i e n niet het m e e s t voor de hand liggende blad. Voor w i e graag verder kijkt dan zijn neus lang is en geïnteresseerd is in de relatie t u s s e n kunst en technologie in het

of the s u b j e c t s , t h e s e w e r e a m o n g the

International Society for the Arts, S c i e n c e s

articles in the first M IT L e o n a r d o :

and Technology en bestaat al sinds 1967.

het maar omdat hier nuchterheid de boven-

interactive f i l m , s p a c e art (the artistic

Het is daarmee niet alleen het oudste maar

toon voert en elke v o r m van hype ontbreekt.

a l g e m e e n is dit blad e e n verademing, al w a s

I N T R O Mediamatic

p o s s i b i l i t i e s of s p a c e flight), w a t e r - f r e e

w i t h a n interest in art. T h e r e are n o

Land van uitgave: Nederland

niet in Mediamatic , w e l mooi zwart-wit

Kleurenafbeeldingen vinden w e dan ook

l i t h o g r a p h y , P a u l K l e e a n d the

a d v e r t i s e m e n t s , but in p l a c e of t h e m , the

Uitgever: Stichting Mediamatic Foundation

designwerk. D e artikelen zijn in hun geheel

" e n e r g y / a t o m s c o n t r o v e r s y " , etc. Further,

M i n i s t r y of C u l t u r e o f f e r e d a h e l p i n g

Frequentie: 4x per jaar

tweetalig, niet slechts s u m m a r i e s . Een

a w h o l e s e c t i o n is d e v o t e d to

hand.

Taal: Nederlands/Engels

samenvatting van de inhoud van vol. 7 #2

" D e v e l o p m e n t t h r o u g h I m a g e s " (about

Aantal pagina's: ca 100

(zomer 1993): The Decay of C o m m u n i c a t i on

the s i g n i f i c a n c e of art as the e x p r e s s i o n

there is fine black a n d w h i t e d e s i g n w o r k .

Prijs: Hfl. 55,- voor 4 nummers (buiten

(de titels zijn v r e e m d g e n o e g niet tweetalig).

of " m o d e l s of t h o u g h t " , a m o n g o t h e r

T h e articles are b i l i n g u a l in thei r entirety,

M e d i a & Drugs, Excremental TV, Gunther

t h i n g s ) . In a d d i t i o n to the t h e o r e t i c a l ,

not just s u m m a r i e s . A s u m m a r y of the

Walraff in Transylvania. Verder boekbespre-

t e c h n i c a l a n d h i s t o r i c al articles, s u c h

c o n t e n t s of V o l . 7 Nr. 2 ( S u m m e r , 1993):

p i e c e s as w r i t t e n portraits of artists,

T h e D e c a y of C o m m u n i c a t i o n (strangely

reports of s t u d i o activities, d e s c r i p t i o n s of

e n o u g h , the titles are not b i l i n g u a l ) ,

Nederland Hfl. 65,-) M e d i a m a t i c is e e n tijdschrift voor mediakunst, met belangstelling voor cybercultuur, zonder nochtans in de leegte te belanden

kingen en e e n agenda. Ook is e e n flink aantal pagina's gevuld met "latente bijdragen aan

e e n virtueel n u m m e r " . Dat m o e s t e n

artikelen w o r d e n voor e e n speciaal wereld-

waar s o m m i g e van de recente meer trendy

n u m m e r dat niet doorging. Daarom zi)n d e

bladen terecht k o m e n . Het is dan ook niet

inleidingen afgedrukt, waarbij de titel van het

bedoeld voor yuppen met e e n computer thuis, maar het is veel meer e e n b a d van en

i n s t a l l a t i o n s , e t c , a l s o are part of

M e d i a & Drugs, Excremental TV, Gunther

L e o n a r d o , as are " C a l l s for P a r t i c i p a t i o n " ,

W a l r a f f in T r a n s y l v a n i a . T h e r e are a l s o

announcements, book reviews, and such.

b o o k r e v i e w s a n d a c a l e n d a r . A large n u m b e r of p a g e s are a l s o f i l l ed w i t h

L e o n a r d o is p e r h a p s not the m o s t

(niet-geschreven) stuk s t e e d s e e n halve

"latent c o n t r i b u t i o n s to a v i r t u a l i s s u e " .

o b v i o u s m a g a z i n e for a n y o n e o n l y

pagina in beslag neemt. In totaal w o r d e n zo

interested in the p o s s i b i l i t i e s of m o d e r n

voor kunstenaars. Maar dan w e l kunstenaars

twintig pagina's gevuld. Dit vermeld ik hier

met behoefte aan reflectie, of sociologen

omdat naar mijn mening M e d i a m a t i c net iets

t e c h n o l o g y for i m a g e g e n e r a t i o n a n d

met belangstelling voor kunst. Advertenties

meer pretenties heeft dan het waar maakt.

m a n i p u l a t i o n . F o r a n y o n e w h o w a n t s to

ontbreken, in plaats daarvan reikte het minis-

M a a r verder is het e e n boeidend tijdschrift

look farther t h a n their n o s e , a n d is

terie van W V C e e n helpende hand

voor w i e zich kritisch met d e moderne

i n t e r e s t e d in the relation b e t w e e n art a n d

media en mediakunst wil bezighouden,

t e c h n o l o g y in g e n e r a l , this m a g a z i n e is a

waarbij het blad mijns inziens kritischer is

b r e a t h of fresh air, if o n l y b e c a u s e here

ten aanzien van d e moderne media dan van

c o m m o n s e n s e rules a n d every f o r m of

de mediakunst.

h y p e is a b s e n t.

WcHiftiitnttc gemaakt door mediakunstenaar Gerald

van der Kaap W i m van der Plas

T h e s e w o u l d h a v e b e e n article s for a s p e c i a l " w o r l d i s s u e " that d i d n ' t m a t e r i a l i z e , a n d t h e r e f o r e the i n t r o d u c t i o n s are p r i n t e d , t h o u g h the title of e a c h u n w r i t t e n p i e c e a l o n e t a k e s u p half a p a g e . A b o u t 20 p a g e s in t o t a l are d e v o t e d to t h e m . T h e r e a s o n w h y I report t h i s here is that, in m y o p i n i o n , M e d i a m a t i c p r e s u m e s to m o r e t h a n it accomplishes.

Mediamatic

Het laatste n u m m e r van het tijdschrift (volume 7 #3/4) bevatte tevens e e n C D ROM

C o l o u r picture s are a l s o a b s e n t , but

M e t dank aan Yoshiuki A b e

But, n e v e r t h e l e s s , it is a f a s c i n a t i n g

Land of publication: The Netherlands

j o u r n a l for a n y o n e w h o has a critical

Publisher: Stichting Mediamatic Foundation

interest in m o d e r n m e d i a a n d m e d i a art.

Frequency: 4x per year

I m y s e l f feel the m a g a z i n e h a s a m o r e

Language: Dutch/English

critical a p p r o a c h to m o d e r n m e d i a t h a n to

Number of pages: about 100

m e d i a art,

Price: Dfl. 55 for 4 issues (DFI. 65 outside The Netherlands)

T h e latest i s s u e of the j o u r n a l (Vol. 7, Nr.

3/4) a l s o c o n t a i n s a C D - R O M m a d e b y

m e d i a artist G e r a l d v a n d e r K a a p . M e d i a m a t i c is a j o u r n a l for m e d i a art, w i t h an interest in " c y b e r c u l t u r e " ,

W i m van der Plas

w i t h o u t , h o w e v e r , s a i l i n g off into the v o i d

W i t h t h a n k s to Y o s h i u k i A b e

w h e r e s o m e of the m o r e recent t r e n d y

3nrcittitic: Free 'IMinttfiom'"

van de Stichting Creatieve Computer Applicaties en van

m ..".-(V-Mo ui MtoertiMRg •

het opleidingsinstituut Stichting Computeranimatie

Wim van der Plas is a sociologist. He was

m a g a z i n e s h a v e e n d e d up It is a l s o not

Wim van der Plas is socioloog Hi| was directeur

i n t e n d e d for y u p p i e s w i t h a c o m p u t e r at h o m e , but m u c h m o r e a m a g a z i n e for,

director of Foundation for Creative Computer Applications and the training institute Foundation for Computer Animation (SCAN). He is a member of the

(SCANI Hi) is bestuurslid van de Inter-Society for the

a n d b y , artists. But t h e s e w o u l d be artists

board of directors of the Inter-Society for the

Electronic Arts IISEAI en freelance publicist.

w i t h a n e e d for r e f l e c t i o n , or s o c i o l o g i s t s

Electronic Arts (ISEA) and a freelance writer.

INTERACTIVE IMAGES De interactieve

CD-ROM

is een

nieuw 'infotainment' ('infotainment' woorden De CD-ROM

medium

filmscènes

CD-ROMs

have

as a new medium

recently of

Who Built America? From the Centennial Celebration of 1876 to the Great War of 1914,

'infotainment'

'entertainment').

Santa Monica, Voyager Company, CD-ROM,

1993,

CD-ROM, The Voyager Company, Import

information

and entertainment)

International, ISBN 1559402954, $ 99.95

the popular

market. Looking

English/Spanish, 100 Hl., bw., Import LBC

markt

LBC

International, $39.95/Dfl. 109,95

met

dat de CD-ROM

weergeeft,

emerged

Pedro Meyer, I Photograph to

uit als de audio-CD.

dien verstande

Interactive

Rembember/Fotografio para Recordar, 1991,

richt zich op de populaire

en ziet er hetzelfde

beelden

van de

is een combinatie

'information'

Interactieve

betrekkelijk

niet alleen geluid maar ook beelden,

mits men natuurlijk een computer

Iedere disc kan tot 650 megabytes aan

same as audio only sound,

tekst en zelfs

en een CD-ROM-speler

(a combination

but also images,

you have a computer

heeft.

Philips brengt e e n ander s y s t e e m op de

text and even movie

and a CD-ROM

player

E a c h d i s c is c a p a b l e of h o l d i n g u p to

sequences,

to run them

of aimed exactly

CDs, they reproduce providing,

at the

not

of course,

that

on.

a u d i e n c e r u n n i n g i n t o the m i l l i o n s , the

informatie bevatten, ongeveer evenveel als

markt, de CD-i (Interactieve CD). Hiervoor

650 m e g a b y t e s of i n f o r m a t i o n , w h i c h is

m a r k e t is b o u n d to e x p a n d r a p i d l y in the

d e informatie in 200 boeken. Aangezien

heeft m e n weliswaa r g e e n computer nodig,

e q u i v a l e n t to s o m e t h i n g like 200 p r i n t e d

near future. A n a l t e r n a t i v e s y s t e m c a l l e d

CD's

maar w e l een speciale CDi-speler, die g e e n

b o o k s . S i n c e C D s are in fact c h e a p e r to

CD-i

nen w o r d e n dan e e n boek (bovendien zijn er

C D - R O M ' s kan verwerken. Ik denk dan ook

p r o d u c e t h a n an e d i t i o n of a p r i n t ed b o o k

P h i l i p s , but w h i l e it n e e d s no c o m p u t e r , it

geen honderden b o m e n nodig voor het

dat dit m e e s t recente g e e s t e s k i n d van

(and do not require the feilin g of

d o e s require a s p e c i a l C D - i p l a y e r , w h i c h

papier) en aangezien veel m e n s e n tegen-

Philips e e n vroegtijdige dood zal sterven, net

h u n d r e d s of trees to p r o v i d e paper), a n d

c a n n o t p l a y C D - R O M s - m y g u e s s is that

woordig thuis e e n P C hebben staan, bren-

als

s i n c e vast n u m b e r s of p e o p l e h a v e a

t h i s latest b r a i n c h i l d of P h i l i p s is d o o m e d

p e r s o n a l c o m p u t e r at h o m e n o w a d a y s ,

to e a r ly o b s o l e s c e n c e , just like their ill-

veelzijdig m e d i u m , vooral in combinatie met

p u b l i s h e r s are r u s h i n g to bring titles o n t o

fated v i d e o - d i s c s . C D - R O M is p o t e n t i a l l y

nauwelijks e e n paar jaar en er zijn al meer

een

the market. T h e t e c h n o l o g y has b e e n

an e x t r e m e l y v e r s a t i l e m e d i u m , e s p e c i a l l y

dan duizend titels beschikbaar Met een

muis, toetsenbord of afstandsbediening e e n

a r o u n d for little m o r e t h a n a c o u p l e of

w h e n linked to a p o w e r f u l p e r s o n a l

potentieel miljoenenpubliek zal d e markt in

w e g banen door verschillende levels en

y e a r s , but a l r e a d y there are m o r e t h a n

c o m p u t e r . T h e v i e w e r is a b l e to n a v i g a t e

de toekomst ongetwijfeld snel groeien

r e e k s e n van videobeelden, foto's, tekst en

1000 titles a v a i l a b l e . W i t h a p o t e n t i a l

b y m e a n s of m o u s e , k e y b o a r d o r r e m o t e

in feite goedkoper geproduceerd kun-

gen d e uitgevers in ijltempo allerlei titels op de markt

D e technologie bestaat nog maar

VERVOLG OP PAGINA 97

hun tot mislukken g e d o e m d e video-disc. In w e z e n is d e C D - R O M e e n uiterst krachtige P C . De kijker kan zich via

(Interactive CD) is b e i n g m a r k e t e d b y

C0NTINUED ON PAGE 97

I N T R O CD-i CD-i, an invention of Philips, builds on two of the electronic achievements that have taken root in the consumer market: the television set and the video recorder. On top of (or under) the video recorder, we shall soon find a CD-i player in every living room. Moving and still images, texts, stereo music, commentary, audio and visual effects are interactively generated by the user. In place of consuming a straightforward "story", as with a TV programme or a video tape, the user composes his or her o w n "story". The possibilities are legion: games, education, information, etc. The CD-i will replace department store catalogues, travel guides, study guides, yearbooks, and what have you. With the help of the CD-i it is possible to put s e l f m a d e mini-documentaries onto video tape. Computer games will increasingly be played off CD-i, with much more interesting options, spectacular visuals and equally spectacular sound possibilities. Until recently it was not possible to store many full screen, full motion images on CD-i, but thanks to a Full Motion Video (FMV) cartridge (for which there is a "slot" on the back of the CD i player), that recently has become possible. The image information is compressed (for instance, all pixels with the same colour are stored in one file) and the cartridge "unpacks" it at lightening speed. With this, we have recently been able to obtain complete (at least up to 74 minutes) motion pictures on CD-i. CD-ROM CD-ROM makes it possible to expand your computer into a multi-media Workstation. Thus, the CD-ROM is directed more toward the professional than toward the average consumer. In principle, the CD-RO M is intended as a storage medium for the PC, or, in other words, for the storage of programmes or data that are to be delivered to the PC. The term R O M (Read Only Memory) means that nothing can be written on them from the PC. The CD-ROM's great data capacity makes it possible to look at complicated images, for instance. or even sequences of images, on the PC. These images require data files that do not fit on common hard disks in PC's, let alone on floppy disks. A CD-RO M contains at least 660 MB. Because a CD-ROM drive is connected to a computer, the disk can also contain programming which is intended for the PC. This makes it possible, for instance, to manipulate the image without the computer being outfitted with a separate graphic software package. CD-etc. To date. the overview looks like this. CDaudio, with which it all began, and which has already conquered the consumer market, we've not bothered to consider. We could, however, add that an audio CD can be played on a CD-i player (and in principle, also on a CD-ROM drive), and thus that a CD player becomes unnecessary for the living room if the CD-i indeed breaks through as a consumer product. That's also the end of the overview. In the US a sizeable number of large firms are cooperating to bring a new consumer CD on the market, the 3-DO. This is a direct competitor for the CD-i developed by Philips, and the players are not compatible: you cannot play a CD-i disk on a 3-DO machine, and vice versa. The competition is on the knife edge. The 3-DO player has more advanced graphic possibilities than the CD-i and it also appears easier for AV-producers in the studio with, for instance, a Macintosh to develop programming for a 3-DO disk. We may undoubtedly expect an answer to this from Philips. For

the C D - R O M , the name of the game is

INTERACTIVE MEDIA: A SHORT T E C H N I C A L INTRODUCTION Interactieve CD-i

voor

multimedia

consument,

breken CD-ROM

door. voor

professional. the same, but it goes even further. As you know, the PC market is dominated by IBM clones on one side, and by Apple Macintosh on the other. Because they have different operating systems, the file structure on the CD-ROM must also differ for an Apple CDROM drive and an IBM CD-RO M drive. In short, in practice, a disk for the one is not readable in the machine of the other. There also exist separate CD-ROM s for, among others, Unix machines. That also means that, generally spoken, a CD-i disk cannot be played on a CD-ROM player. Something is being done about the last through a new sort of C D - R O M , the CD-RO M XA, which stands for Extended Architecture. Extra hard and software are necessary for this, in addition to the normal CD-RO M drive, but CD-ROM X A disks can be read in both a CD-i player and in a CD-ROM drive. Moreover, the XA in principle makes it possible to read IBM disks on Apples and vice versa. Further, soon, with a separate card, it will be possible to play a CD-i on a CD-ROM drive. Photo C D Kodak had developed a special photo CD especially for the photography world, including the amateur. Special Photo-CD players exist for them, but the Photo CD can be read on both CD-i and CD-RO M players. In a short time, it will become possible to get photos put onto the CD "everywhere" (by a professional laboratory), and not only in 35 mm (as in the beginning) but now also from 120 roll film, 70 mm and sheet film. These last are, of course, intended for the professional market, and go onto what are called Pro Master disks. They have a storage capacity of 25 to 100 images (depending on the original film format) and very high resolution. Kodak has also developed a disk and accompanying software especially for m u l t i m e d i a presentations (the Portfolio disk) and a Catalogue disk for a maximum of 6000 images at video resolution. With the Photo CD, images can be stored, and also presented in all sorts of ways. Moreover, they can be read into a computer from the CD and processed there. However, after doing so, they cannot be directly returned to the disk. For that, one needs to acquire a CD-recorder - about U S S 5000, plus software. Computers A consumer Photo CD player, a CD-i or a 3-DO player can be connected directly to the television or monitor. As we noted, the CDROM player is added to the computer. In order to make a real multi-media station out of the computer, the following are necessary: a 486 processor or equivalent. 16 MB internal memory, a 300 M B hard disk and a S V G A or other compatible card. Increasingly, more P C ' s are coming with a Standard, built-in C D - R O M . That is certainly true for Apple, that has proclaimed itself a multi-media specialist, and offers many Macintoshes with built in CD players (both the new PowerPC as well as Performas and Quadras). Prices for the complete system go upwards from USS 1750. W i m van der Plas

CD-i CD-i, een vinding van Philips, bouwt voort op twee in de consumentenmarkt ingeburgerde elektronische verworvenheden, het televisietoestel en de videorecorder. Boven op de videorecorder (of eronder) kunnen we binnenkort de CD-i-speler aantreffen in de huiskamer. Bewegende en stilstaande beelden, tekst, stereomuziek, commentaar, geluids- en visuele effecten worden interactief gegenereerd door de gebruiker. In plaats van een rechtlijnig 'verhaal' te consumeren, zoals bij een televisieprogramma of een videoband, stelt de gebruiker zijn eigen 'verhaal' samen. Dé mogelijkheden zijn legio: spelletjes, educatie, informatie, etc. De CD-i zal de catalogus van het warenhuis vervangen, de reisgids, de studiegids, het jaarboek en ga zo maar door. Het is mogelijk met behulp van de CD-i zelf gemaakte minidocumentaires op videoband te zetten Computerspelletjes zullen steeds meer op CD-i worden gespeeld, met veel interessantere opties, spectaculaire visuals en dito geluidsmogelijkheden. Tot voor kort was het niet mogelijk veel full screen full motion beelden op CD-i op te slaan, maar dankzij een Full Motion Video (FMV) cartridge (waarvoor zich achter in de CD-i-speler een 'slot' bevindt) kan dat sinds kort wel. Daarbij wordt de beeldinformatie gecomprimeerd (bijvoorbeeld door alle beeldpunten met dezelfde kleur in één file op te slaan) en door de cartridge weer razendsnel 'uitgepakt'. Daardoor bestaan er sinds kort complete (althans tot maximaal 74 minuten) speelfilms op CD-i. CD-ROM C D - R O M maakt het mogelijk de computer uit te breiden tot een multimedia-werkstation. De C D - R O M is dus meer op de professional gericht en minder op de gewone consument. In beginsel is de C D - R O M bedoeld als opslagmedium voor de PC. Dat wil zeggen, voor de opslag van programma's of data die voor die PC worden aangeleverd, want de term R O M (Read Only Memory) wil zeggen dat er niet van de PC naar toe geschreven kan worden. Door de grote hoeveelheid data die de C D - R O M kan bevatten, wordt het mogelijk om bijvoorbeeld gecompliceerde beelden, of zelfs sequenties van beelden, op de PC te bekijken Die beelden beslaan data-files die niet op de gangbare hard disks van PC's passen, laat staan op een floppy disk. Een C D - R O M bevat maar liefst 660 M B . Omdat de CD-ROM-drive op een computer wordt aangesloten, kan de disk ook programmatuur bevatten die voor de PC bedoeld is. Hierdoor wordt het mogelijk om bijvoorbeeld de beelden te manipuleren, zonder dat de computer is uitgerust met aparte grafische softwarepakketten. CD-enzovoort Tot dusver ziet het er overzichtelijk uit. De CD-audio, waarmee het begonnen is. en die de consumentenmarkt reeds veroverd heeft is buiten beschouwing gelaten. W e kunnen er nog van zeggen dat de audio-CD op een CD-i-speler (en in principe ook op een CD-ROM-drive) af te spelen is, dus dat de audio-CD-speler in de huiskamer overbodig wordt als CD-i inderdaad doorbreekt als consumentenprodukt. Daarmee houdt de overzichtelijkheid ook op. In de Verenigde Staten is een aantal grote bedrijven bezig gezamenlijk een nieuwe consu-

menten-CD op de markt te brengen, de 3-DO. Dit wordt een rechtstreekse concurrent van de door Philips ontwikkelde CD-i. De spelers zijn niet compatibel: je kunt geen CD-i-disk afspelen op een 3-DO-machine, en andersom. De concurrentie speelt zich af op het scherp van de snede De 3-DO-speler heeft geavanceerdere grafische mogelijkheden dan de CD-i (op CD-i bestaan bijvoorbeeld wel 'kleurboeken', waarbij een kind met een joystick kan inkleuren) en ook schijnt het voor AV-producenten gemakkelijker te zijn om in de studio met (bijvoorbeeld) de Macintosh programmatuur te ontwikkelen voor een 3-DO-disk. Van Philips kunnen we hierop ongetwijfeld een antwoord verwachten. Bij de C D - R O M speelt hetzelfde, maar daar gaat het nog wat verder. Zoals bekend wordt de PC-markt beheerst door IBM-achtigen enerzijds, en Apple Macintosh anderzijds. Omdat ze verschillende operating systemen hebben, moet de filestructuur op de C D - R O M ook anders zijn voor een CD-ROM-drive van Apple dan voor een CD-ROM-drive van IBM. Kortom het ene diskje is in de praktijk vaak niet op de andere machine te lezen. Er bestaan ook aparte C D - R O M ' s voor onder andere Unix-machines. Daar komt nog bij dat een CD-i-disk normaal gesproken niet op een CD-ROM-speler is af te spelen. Aan dat laatste wordt iets gedaan door een nieuw soort C D - R O M , de C D - R O M XA, wat staat voor Extended Architecture. Er is wel extra hard- en software voor nodig naast de normale CD-ROM-drive, maar C D - R O M XA-disks kunnen zowel op een CD-i-speler als in een CDROM-drive worden gelezen. Bovendien maakt XA het in principe mogelijk om IBM-disks op Apples in te lezen en andersom. Bovendien kan binnenkort met een aparte kaart ook CD-i op een CD-ROM-drive worden afgespeeld. Photo-CD Voor de fotografiewereld (inclusief de amateur) heeft Kodak een speciale Photo-CD ontwikkeld. Er bestaan speciale Photo-CD-spelers voor, maar Photo-CD kan op zowel CD-i- als op CD-ROM-spelers worden gelezen. Het is in korte tijd mogelijk geworden om 'overal' foto's op CD te laten zetten (bij een vaklab), en niet langer alleen kleinbeeld (zoals in het begin) maar ook 120 rolfilm, 70 m m en vlakfilm. Die laatste formaten zijn uiteraard voor de professionele markt bedoeld, en gaan op de zogenaamde Pro Master-discs. Deze hebben een opslagcapaciteit van 25 tot 100 beelden (afhankelijk van het originele filmformaat) in zeer hoge resolutie. Kodak heeft nu ook een disc met bijbehorende software ontwikkeld speciaal voor multimediapresentaties (Portfolio disc) en een Cataloguedisc voor maximaal 6000 beelden op videoresolutie. Met de Photo-CD kunnen beelden worden bewaard en (op allerlei manieren) worden gepresenteerd. Bovendien kunnen ze vanaf C D in de computer worden ingelezen en bewerkt. Ze kunnen daarna echter niet direct teruggezet worden op de disc, tenzij men een CD-recorder (circa Hfl 10.000.- plus software) aanschaft. Computer Een (consumenten) Photo-CD-speler, CD-iof 3-DO-speler kan rechtstreeks op de televisie of een monitor worden aangesloten. De CDROM-speler vergt een computer. O m er een echt multimediastation van te maken is het volgende nodig: een 486 processor (of equivalent), 16 M B intern geheugen, 300 M B harddisk en een SVGA-kaart (of compatible). Steeds meer PC's komen met standaard ingebouwde CDROM. Dat geldt zeker voor Apple dat zichzelf heeft uitgeroepen tot multimedia specialist en veel Macintoshes met ingebouwde CD speler aanbiedt (zowel de nieuwe PowerPC als Performa's en Quadra's). Prijzen voor complete systemen vanaf f 3500,-. W i m van der Plas

I N T R O geluid. Popmuziek is thans verkrijgbaar op

are h a r d l y m o r e i n t e r a c t i v e t h a n a

C D - R O M D e muziek gaat daarbij vergezeld

c o n v e n t i o n a l p a p e r b o o k , a n d , like b o o k s ,

van videobeelde n van live concerten, song-

t h e y are just as p r o n e to b e i n g m i n d l e s s l y

teksten en grafische voorstellingen. Een

' z a p p e d ' (the v i d e o v e r s i o n of r a n d o m

andere grote markt is er, denk ik, voor een

leafing), e x c e p t that w i t h a C D - R O M it's

Nintendo-achtig videospelletje, waarbij de

q u i t e e a s y to get lost. W i t h a b o o k o n e

'interactiviteit' berust op het d o d e n van

a l w a y s has the tactile e x p e r i e n c e of

zoveel mogelijk zogenaamde tegenstanders.

h o l d i n g the t o t a l v o l u m e in o n e ' s h a n d s ,

Er w o r d e n echter ook meer serieuze titels

s o that a c c e s s is i m m e d i a t e ; C D - R O M s , o n

op de markt gebracht, hele encyclopedieĂŤn

the other h a n d , first h a v e to b e l o a d e d

en atlassen, of d e c o m p l e te w e r k e n van

a n d d i s p l a y e d , a n d t h e n n a v i g a t e d by

Shakespeare. Zo kun je bijvoorbeeld met je

m e a n s of k e y b o a r d or m o u s e c o n t r o l s . If

lap-top computer op bed gaan zitten en

y o u w a n t to quit r e a d i n g , it's rather m o r e

Jurassic

c o m p l i c a t e d t h a n s i m p l y c l o s i n g the

Park op C D - R O M lezen. Daarbij kun

je aantekeningen maken in d e marge en het

c o v e r . T h e i n f o r m a t i o n o n a C D - R O M is

G e r a l d van der Kaap BlindRom, 1994

gebrul van verschillende soorten dinosauruss e n uitproberen. J e kunt ook op je gemak

s t o r e d b y m e a n s of the H y p e r c a r d s y s t e m , w h i c h is a m e a n s of o r g a n i s i n g

door een diepgaande analyse van M o z a r t s

i n f o r m a t i o n in s t a c k e d c a r d s , e n a b l i n g the

bevatten of e e n hoeveelheid achtergrondin-

controls through various levels and

pleet met achtergrondinformatie over het

formatie over een bepaald onderwerp. In

s e q u e n c e s of v i d e o , p h o t o g r a p h s , text

theorie is het aantal levels en de hoeveel-

levels. O n e level m i g h t c o n t a i n a g l o s s a r y

leven van Mozart en zelfs via e e n quiz je

a n d a u d i o . P o p r e c o r d s are n o w a v a i l a b l e

of w o r d s , for e x a m p l e , or an a r r a y of

kennis t e s t e n . En de avonturiers onder ons

heid informatie in de levels vrijwel onbeperkt

o n C D - R O M w h i c h offer v i d e o s e q u e n c e s

(de enige beperking is de totale geheugen-

background information about a

kunnen op ieder willekeurig punt in de route

of live c o n c e r t s , p r i n t e d lyrics a n d g r a p h i c

capaciteit van de C D - R O M ) . A l l e s is echter

p a r t i c u l a r t o p i c . In t h e o r y , the n u m b e r of

stappen waarlangs Robyn Davidson per

i m a g e s in a d d i t i o n to the m u s i c itself. T h e

van te voren g e p r o g a m m e e r d volgens e e n

l e v e l s a n d the a m o u n t of i n f o r m a t i o n

kameel door de Australische outback trok.

other m a i n m a r k e t w o u l d s e e m to be in

c o n t a i n e d in t h e m is a l m o s t l i m i t l e s s

Strijkkwartet

in C-majeur heensturen, c o m -

v i e w e r to n a v i g a t e b e t w e e n different

Naast 'elektronische' boekversies van

logisch informatie-ooroepsysteem. D e kijker

Nintendo-like video games, where

wordt zo g e d w o n g e n de informatie passief

( c o n s t r a i n e d o n l y b y t h e t o t a l a m o u n t of

M a r c e l Proust, J a n e A u s t e n en L e w i s Carroll

' i n t e r a c t i v i t y ' c o n s i s t s in t r y i n g to kill as

te ondergaan. Creatieve, door de lezer

m e m o r y a v a i l a b l e o n the C D - R O M ) , but it

bracht de A m e r i k a a n s e Voyager C o m p a n y

m a n y i m a g i n a r y o p p o n e n t s as p o s s i b l e .

gestuurde manipulaties zijn theoretisch

has all b e e n p r o g r a m m e d in a d v a n c e

onlangs Who Built America op d e markt, e e n

M o r e s e r i o u s titles are b e i n g o f f e r e d as

omvangrijk historisch project dat d e ontwik-

mogelijk, maar moeten door de uitgevers

f o l l o w i n g a l o g i c of i n f o r m a t i o n r e t r i e v a l .

w e l l , like entire e n c y c l o p a e d i a s a n d

nog in de praktijk w o r d e n vertaald. Een

T h e v i e w e r is t h u s c o n d e m n e d to be a

keling van de A m e r i k a a n s e maatschappij van

a t l a s e s , or the c o m p l e t e w o r k s of

andere mogelijkheid is zelf je eigen

p a s s i v e r e c i p i ĂŤ n t of this i n f o r m a t i o n .

1876 tot 1914 beschri|ft, met e e n sterk

S h a k e s p e a r e . A l t e r n a t i v e l y , y o u c a n sit up

accent op de industriĂŤle en stedelijke groei

Hypercard-beelden maken (al is dat e e n

Creative, reader-controlled manipulations

in bed w i t h y o u r lap-top a n d read

tamelijk tijdrovend proces), en de resultaten

are p o s s i b l e in t h e o r y , but h a v e yet to b e

en op politieke conflicten. D e aanwezigheid

Jurassic

van archief-filmbeelden, foto's (waaronder

overzetten op e e n C D - R O M via een C D -

o w n notes in the m a r g i n a n d s a m p l e

A l t e r n a t i v e l y , o n e c o u l d create o n e ' s o w n H y p e r c a r d p r e s e n t a t i o n s ( a l t h o u g h this is

Park o n C D - R O M , m a k e y o u r

put in p r a c t i c e b y p u b l i s h e r s .

beelden van L e w i s Hine en J a c o b Riis),

R O M - r e c o r d e r . Dit apparaat wordt sinds kort

r e c o r d e d r o a r s of v a r i o u s d i n o s a u r s . O r

soundclips van liedjes en historische toe-

door Philips op de markt gebracht en je kunt

y o u c a n n a v i g a t e at y o u r l e i s u r e t h r o u g h

er e e n lege C D - R O M m e e beschrijven.

a rather t i m e - c o n s u m i n g p r o c e s s ) , a n d

spraken en honderden authentieke docu-

an i n - d e p t h a n a l y s i s of M o z a r t ' s

t r a n s f e r the r e s u l t s o n t o a C D - R O M by

m e n t e n uit deze periode maakt Who Built America tot e e n fantastisch leermiddel, e e n voorbode van wat binnenkort m i s s c h i e n op alle scholen heel g e w o o n is.

Quartet

W a t het maken van je eigen H y p e r c a r d / C D - R O M - b e e l d e n onder andere zo leuk maakt is het ontwerpen van de interface, dat wil zeggen de manier waarop de kijker d e computer vertelt wat deze moet

D e C D - R O M - e r v a r i n g is echter puur een-

d o e n . M e e s t a l betekent dit dat je moet aan-

richtingsverkeer, puur passief. D e kijker kan

g e v e n waar er geklikt moet w o r d e n o m door

w e l kiezen uit de b e e l d e n r e e k s e n , maar er

d e levels en reeksen heen te kunnen sturen.

valt over te t w i s t en of dat nu echt e 'interac-

D e C D - R O M van Gerald van der Kaap, die

tiviteit' is. Per slot van rekening w o r d e n alle

gratis w e r d meegestuurd met het afgelopen

beeldenreeksen van te voren geprogram-

w i n t e r n u m m e r van Mediamatic

m e e r d en als er e e n stukje is dat je niet aan-

p. 95), haalt alle conventies van het

staat, dan kun je het er niet g e w o o n uit-

design onderuit en verwacht van de onfor-

s c h e u r e n De inhoud kan niet veranderd

tuinlijke kijker tenminste nog een beetje fan-

w o r d e n en als je werkelijk creatief wilt

tasie bij het vinden van de clicks (meestal

reageren op wat je ziet en leest dan moet je

waar je ze het minst verwacht!). Er is zelfs

je toevlucht n e m e n tot een ander m e d i u m .

' e e n g e h e i m knopje', w a a r m e e je toegang

(zie ook interface

In de praktijk is d e C D - R O M nauwelijks inter-

hebt tot het stukje porno dat e e n vast onder-

actiever dan e e n conventioneel boek van

deel van alle produkties van V a n der Kaap

papier, en net als bij boeken kun je er

schijnt te zijn. Ondanks het frustrerende en

gedachtenloos doorheen ' z a p p e n ' (de video-

anarchistische karakter van deze C D - R O M

variant van doorbladeren), behalve dat je bij

zouden w e h e m wellicht toch kunnen

e e n C D - R O M heel makkelijk de w e g kwijt-

b e s t e m p e l e n als het eerste C D - R O M - k u n s t -

raakt. Een boek heb je altijd, heel tastbaar, in

werk, de natuurlijke opvolger van eerdere

de hand, zodat onmiddellijke toegang is

f e n o m e n e n als het kunstenaarsboek, de

gegarandeerd. De C D - R O M daarentegen

kunstenaars-tape en de kunstenaarsvideo.

moet eerst geladen en op het s c h e r m gezet w o r d e n en daarna kun je er pas met je toetsenbord of muis doorheen. En als je wilt

I Photograph to Remember

stoppen met lezen, is dat heel wat ingewik-

Pedro M e y e r s / Photograph

kelder dan g e w o o n een boek dichtslaan.

Remember

biedt een veel soberder audiovi-

suele ervaring. Het is de C D - R O M - v e r s i e van D e informatie op e e n C D - R O M wordt

e e n salontafelboek en bestaat uit bijna 100

opgeslagen via het H y p e r c a r d s y s t e e m , e e n

zwart-wit foto's van d e Latijns-Amerikaanse

manier o m informatie te rangschikken via

fotograaf Pedro M e y e r met g e s p r o k e n tekst

blokken, zodat de kijker t u s s e n verschillende

en pianobegeleiding. De serie brengt d e

levels heen en w e e r kan sturen. Zo kan e e n

d o o d van d e vader van de fotograaf, die aan

level bijvoorbeeld e e n lijst met w o o r d e n

kanker stierf, in beeld: van het m o m e n t

String

in C Major, c o m p l e t e w i t h

m e a n s of a C D - R O M r e c o r d e r , w h i c h

background information about Mozart's

P h i l i p s h a v e r e c e n t l y b r o u g h t o n t o the

life, a n d e v e n a q u i z to test y o u r

m a r k e t a n d w h i c h ' w r i t e s ' o n t o blank C D -

k n o w l e d g e . A n d if y o u ' r e f e e l i n g

R O M ' s . Part of the f u n in m a k i n g y o u r

adventurous you can follow Robyn

o w n H y p e r c a r d / C D - R O M p r e s e n t a t i o n s is

D a v i d s o n ' s j o u r n e y by c a m e l a c r o s s the

d e s i g n i n g t h e interface , that is, the m e a n s

A u s t r a l i a n o u t b a c k , e n t e r i n g the itinerary

b y w h i c h the v i e w e r tells the c o m p u t e r

at w h a t e v e r p o i n t y o u c h o o s e . In a d d i t i o n

what to do. Usually this means being told

to s e v e r a l ' e l e c t r o n i c b o o k ' v e r s i o n s of

w h e r e to click in o r d e r to n a v i g a t e

Marcel Proust, J a n e Austin and Lewis

t h r o u g h the l e v e l s a n d s e q u e n c e s . T h e

C a r r o l l , t h e V o y a g e r C o m p a n y in A m e r i c a

C D - R O M produced by Gerald Van Der

has recently i s s u e d Who Built America,

K a a p a n d d i s t r i b u t e d free w i t h the W i n t e r

m a s s i v e h i s t o r i c a l project that c o v e r s the

1994 i s s u e of M e d i a m a t i c m a g a z i n e (see

s o c i a l d e v e l o p m e n t of A m e r i c a d u r i n g the

a l s o p. 95) p l a y s h a v o c w i t h the

p e r i o d 1876 to 1914, f o c u s s i n g m a i n l y o n

c o n v e n t i o n s of interface d e s i g n , a n d

industrial a n d urban growth and political

r e q u i r e s the h a p l e s s v i e w e r to be at least

c o n f l i c t , lts i n c l u s i o n of a r c h i v a l f i l m

a little i m a g i n a t i v e in l o c a t i n g the p o i n t s

footage, photographs (including images

to click o n (often w h e r e y o u w o u l d least

b y L e w i s H i n e a n d J a c o b Riis), s o u n d

e x p e c t it!).There's e v e n a ' s e c r e t b u t t o n ' ,

c l i p s of s o n g s a n d h i s t o r i c a l s p e e c h e s ,

w h i c h is the o n l y w a y to get a c c e s s to the

a n d h u n d r e d s of p r i m a r y d o c u m e n t s f r o m

bit of p o r n o that s e e m s to b e a r e q u i r e d

the p e r i o d m a k e s it a f a s c i n a t i n g l e a r n i n g -

feature of all V a n D e r K a a p ' s p r o d u c t i o n s .

a i d , a h a r b i n g e r p e r h a p s of w h a t m a y

F r u s t r a t i n g a n d a n a r c h i e as t h i s C D - R O M

s o o n b e c o m e c o m m o n in s c h o o l s . T h e

is, h o w e v e r , it c a n at least p e r h a p s c l a i m

C D - R O M e x p e r i e n c e , h o w e v e r , is strictly a

to be the first C D - R O M p r o d u c e d as a n

one-way, passive process. The viewer

art-work, a natural s u c c e s s o r t o s u c h

m a y w e l l be g i v e n a c h o i c e of w h i c h

e a r l i e r p h e n o m e n a as artists ' b o o k s ,

s e q u e n c e s to f o l l o w , but w h e t h e r this

artists' a u d i o c a s s e t t e s a n d artists ' v i d e o s .

really a m o u n t s to g e n u i n e ' i n t e r a c t i v i t y ' is a m o o t point. After all, all the s e q u e n c e s are p r o g r a m m e d in a d v a n c e , a n d if t h e r e ' s a s e c t i o n y o u d o n ' t like, y o u c a n ' t s i m p l y tear it out. T h e c o n t e n t c a n n o t b e a l t e r e d , a n d if y o u really w a n t to r e s p o n d c r e a t i v e l y to w h a t y o u are s e e i n g a n d r e a d i n g t h e n y o u w o u l d h a v e t o resort to a n o t h e r m e d i u m . In p r a c t i c e , C D - R O M s

I Photograph to Remember P e d r o M e y e r ' s / Photograph Remember

offer s a m u c h m o r e s o b e r

a u d i o - v i s u a l e x p e r i e n c e . It is t h e C D - R O M e q u i v a l e n t of a c o f f e e - t a b l e b o o k , c o n s i s t i n g of a l m o s t 100 black a n d w h i t e p h o t o g r a p h s by the Latin A m e r i c a n

I N T R O photographer Pedro M e y e r together with

inspiratie wil uitademen, e e n poging o m

s p o k e n narrativ e a n d p i a n o a c c o m p a n i -

'privé' in 'publiek' te vertalen. M a a r mis-

m e n t . T h e s e r i e s c h r o n i c l e s the d e a t h b y

schien is het m e d i u m van de P C nog te

c a n c e r of the p h o t o g r a p h e r ' s father, f r o m

onpersoonlijk voor zulke privé-ervaringen?

the m o m e n t of b e i n g t o l d the d i a g n o s i s

W a t is dan het voordeel van e e n foto-

a n d that he h a d o n l y 4 to 6 w e e k s to live,

boek b o v e n C D - R O M ? Een metalen disc

to the f u n e r a l t h r e e y e a r s later. T h e

raakt minder makkelijk beschadigd, dat is

p h o t o g r a p h e r ' s m o t h e r a l s o a p p e a r s in

waar, en e e n schijfje neemt ook minder

s e v e r a l of the p h o t o g r a p h s , literally in a

ruimte in op e e n plank W a t beelddefinitie

s u p p o r t i n g role, unti l her o w n d e a t h

betreft is er w e i n i g verschil t u s s e n de t w e e

s o m e t w o m o n t h s b e f o r e that of h e r

m e d i a - het b e e l d op het s c h e r m is even hel-

husband. The accompanying voice-over

der en contrastrijk als het beeld in e e n boek.

of the p h o t o g r a p h e r l e n d s a c e r t a i n

Er gebeurt echter w e l iets met de foto bij

p o i g n a n c y a n d i n t i m a c y to the i m a g e s ,

het betreden van de elektronische ruimte:

but it a l s o i m p o s e s a u n i v o c a l inter-

de foto kan niet meer oud w o r d e n , kan g e e n

p r e t a t i o n , u n d e r l i n i n g the a b s e n c e of

d o c u m e n t met e e n g e s c h i e d e n i s meer wor-

other v o i c e s (a p r i n t e d text at least a l l o w s

d e n . Elektronische beelden h e b b e n g e e n

for the i n c l u s i o n of the r e a d e r ' s o w n

g e s c h i e d e n i s - ze zijn altijd a a n w e z i g in e e n

Pedro Meyer I Photograph to Remember

v o i c e ) . T h e result is a sort of live s l i d e s h o w that a s p i r e s to p o e t r y a n d

soort virtuality-voorgeborchte, tot vluchtigheid g e d o e m d , v e r s c h j n e n d en w e e r ver-

i n s p i r a t i o n , a n a t t e m p t to m a k e the

the ability to a g e , to b e c o m e a d o c u m e n t

waarop hem de diagnose w e r d m e d e g e -

p r i v a t e e n t e r the p u b l i c r e a l m . But is not

w i t h a history . E l e c t r o n i c i m a g e s h a v e no

deeld en w e r d verteld dat hij nog vier tot z e s

nen net zo makkelijk van het s c h e r m w o r d e n

the m e d i u m of the p e r s o n a l c o m p u t e r

h i s t o r y - t h e y are e v e r - p r e s e n t in a sort of

w e k e n te leven had, tot d e begrafenis drie

g e v e e g d als de beelden op e e n niet-ontwik-

p e r h a p s still t o o i m p e r s o n a l for s u c h

l i m b o of virtuality, c o n s i g n e d to an

jaar later. De m o e d e r van d e fotograaf komt

keld filmrolletje dat wordt blootgesteld aan

private e x p e r i e n c e s ? W h a t , t h e n , are the

e p h e m e r a l e x i s t e n c e , f a d i n g in a n d out at

ook op e e n paar foto's voor, letterlijk in een

het licht. M i s s c h i e n hcort de foto-afdruk bin-

a d v a n t a g e s to p r o d u c i n g p h o t o - b o o k s o n

the t o u c h of a b u t t o n . T h e y c a n b e w i p e d

ondersteunende rol, tot aan haar eige n dood

nenkort tot het verleden. Het enige dat w e

C D - R O M ? T r u e , a m e t a l l i z e d d i s c is l e s s

f r o m the s c r e e n as e a s i l y as an

een paar maanden vóór die van haar man.

dan nog hebben zijn latente, immateriële

dwijnend m e t d e druk op e e n knop. Z e kun-

e a s i l y d a m a g e d , a n d it t a k e s u p less r o o m

u n d e v e l o p e d roll of f i l m is e r a s e d b y

De begeleidende voice-over van de fotograaf

beelden, e v e n vluchtig en ontastbaar als de

o n the shelf. In t e r m s of i m a g e r e s o l u t i o n

e x p o s i n g it to light. T h e p r i n t e d

geeft de beelden e e n zekere indringendheid

herinnering zelf.

t h e r e is little to d i s t i n g u i s h the t w o

photograph may well soon become a

en intimiteit, maar legt ook e e n eenduidige

m e d i u m s - w h a t y o u s e e o n the s c r e e n is

t h i n g of the past. T h e n all w e w i l l be left

interpretatie op en onderstreept de a f w e z i g-

as clea r a n d rich in c o n t r a s t as y o u w o u l d

w i t h w i l l be latent, i m m a t e r i a l i m a g e s , as

heid van andere s t e m m e n (een gedrukte

e x p e c t in a b o o k . B u t s o m e t h i n g d o e s

fleeting a n d i n t a n g i b l e as m e m o r i e s

tekst laat tenminste nog d e eigen s t e m van

h a p p e n to the p h o t o g r a p h w h e n it is

themselves.

de lezer toe). Het resultaat is e e n soort live

t r a n s f e r r e d to e l e c t r o n i c s p a c e : it l o s e s

Michael Gibbs

diavoorstelling die e e n sfeer van poëzie en

Michael Gibbs

Adv.

The LBC

International

Learning

Companies

LBC

International

a n d L&B

Software

supply highly valued services and

p r o d u c t s to the b u s i n e s s , e d u c a t i o n a n d t r a i n i n g c o m m u n i t y . W e f e e l a s t r o n g c o m m i t m e n t to the i d e a o f l i f e - l o n g l e a r n i n g ( E d u c a t i o n P e r m a n e n t e ) a n d are c o n s t a n t l y s e a r c h i n g f o r w a y s to g r o w i d e a s o f h o w t o a s s i s t y o u i n b u i l d i n g y o u r own Learning

LBC

Training

International

Company.

L&B

- communication skills

Software

Supplier of high quality " N e w M e d i a " products from:

- sales training - The Voyager Company

- negotiation skills

- EuroTalk - Knowledge Revolution

Consultancy and Project M a n a g e m e n t - change management - interim management

LBC L&B

P.O. Box 30, 3920 D A Eist (The Netherlands) P.O. Box 59, 3920 D B Eist (The Netherlands) tel.: 31 (0)8384 2417, fax.: 31 (0)8384 2430

International Software

bv,

L&B

Software

I N T R O Eerst was er PhotoShop, beeldverwerking vervolgens

handen,

en nu heb ik de hand gelegd op

Voyager

Books

Als er al digitale

op de Macintosh

First there was PhotoShop,

Systems, m

Expanded

kreeg ik QuarkXPress

E X P A N D E D BOOKS

de digitale

van Adobe

satisfactie

System's Voyager Expanded Book. Toolkit, 1992, The

Jurassic Park, Michael Crichton, 1991,

Voyager Company, ISBN 1559402601, Import

Expanded Book, The Voyager Company, ISBN

LBC International, $295

1559401842, Import LBC International, $ 19.95

er zeker onder.

we were given Voyager achieve

Neuromancer / Count Zero / Mona Lisa

image

programs

Adobe

processing,

QuarkXPress,

Expanded digital

Macintosh

laptop te vinden is dan

vallen deze drie programma's

digital

Books.

satisfaction

laptop,

then

and If one

now can

on a

then these

three

are part of it.

Overdrive, William Gibson, 1992, Expanded Book, The Voyager Company, Import LBC PhotoShop blijft verbazen, elke keer als ie

International, ISBN 11559402547, $ 19.95

conceptual expansion of the literary book

er weer een nieuwe toepassing voor verzint, on

ultimately will have a profound influence on

zonder QuarkXPress zou je nog steeds afhanke-

literature itself: from the deaf and d u m b

lijk zijn van de grillen van de ontwerper En nu

book to the hyper nouveau

met Voyager Expanded boek is de belofte van

hebben Van het doofstomme boek naar de

het echte elektronische boek compeet

hyper 'nouveau roman'

Terwijl

ie nu via de modem en de W W W - j e World

roman.

In the introduction to this special edition of Jurassic

Park, Crichton suggests that he

wrote the book with one eye o n electronic

Crichton suggereert in de inleiding van deze

Wide Wibe - een hypertextachtig perspectief

speciale uitgave van Jurassic Park dat hij zijn

books. The dinosaur's calls - not very

kunt ontsluiten waarbi| de bibliotheken van de

boek met een schuin oog naar de elektronische

exciting - and the algorithm that the structure

hele wereld on line met jouw interface verbon-

boeken heeft geschreven. Als bewijs daarvan

of the genetic material builds on the screen -

den zijn, is het Expanded Book de realisering

zitten de geluiden van de dino's - weinig opwin-

very exciting - which are included are

van het individuele, op zichzelf staande boek

dend - en de algoritmen die de structuur van

evidence of that. That's where the Expanded

genetisch materiaal op je beeldscherm opbou-

Book really begins to live.

Het concept van een boek dat zich via multimediale toepassingen 'expandeert' naar de

wen - zeer opwindend - bijgesloten Daar begint

andere media bevindt zich in een snelle ontwik-

het Expanded Book werkelijk te leven

keling De eerste boeken die Voyager heeft

Voyager has developed a m o d u le on the basis of the A p p l e HyperCard that makes it possible for y o u to see your o w n manuscript

Op basis van de Apple HyperCard heeft

gedigitaliseerd zijn enkele klassieke

Voyager een module ontwikkeld die het je

Amerikaanse literaire meesterwerken en heden-

mogeli|k maakt je eigen manuscript er betrekke-

daagse bestsellers als William Gibsons

lijk gemakkelijk als een volwaardig boek uit te

Neuromancer en Michael Cnchtons Jurassic

doen zien Als ie dat eenmaal door hebt, rust je

time y o u can think up a new application for

full-fledged book. To do that, you go to work

Park Voyager zet zo een eigen toor: commer-

niet voordat je je eigen teksten als een volwaar-

it; without Q u a r k X P r e ss one would still be

with the Voyager Expanded

cieel en toch literair controversieel

dig boek hebt aangepast Daarvoor ga je aan het

dependent o n the vagaries of designers.

and you can really feel yourself to be a

turned out as a real book with relative ease. Once you realize that, you will not rest until P h o t o S h o p continues to amaze, every

you have developed your o w n text in to a Book Toolkit,

werk met Voyagers Expanded Book Toolkit. Dan

Now, with Voyager Expanded Book, the

hypertext writer. But more, you really

met boeken als Grandma & Me in de kinder-

pas voel je je echt een hypertextuele schrijver.

promise of the real electronic book is

become acquainted with the power of

boeksector scoren, mikt Voyager met het

En meer: je maakt kennis met de kracht van taal

complete. While through your m o d e m and

language in the hyperworld. Y o u will be

Expanded Book kenneli|k vooral op de roman en

in de hyperwereld En je verwondert je erover

the W W W - W o r l d W i d e Wibe - you can now

surprised at how fragile the internal structure

de romanlezer Dat lijkt vooral ook ingegeven

hoe fragiel de interne structuur van dit program-

open up a hypertextual perspective in w h i c h

of this program really is. J u s t a tiny detour,

door het feit dat de Expanded Books op

ma eigenlijk is. (Even een zijweggetje: mis-

libraries from the whole world are connected

perhaps too little memory , or not following

HyperCard draaien en door de lezer op multi-

schien iets te weinig geheugen; als je niet pre-

on line with your interface, the Expande d

the order of the instructions precisely, and

mediale wi|zen aangevuld kunnen worden. Wie

cies de luiste volgorde van de instructies volgt,

Book is the realization of the individual,

you are forced to go to the HyperCard script.

eenvoudigweg aan het lezen slaat zal al snel uit-

ben je gedwongen wordt naar het Hyper-

isolated book.

Perhaps that is irritating at first, but you

gedaagd worden de boeken met eigen aanteke-

Cardscript te gaan. Dat irriteert misschien eerst

ningen, eigen foto- en filmateriaal, eigen gelui-

even, maar al snel raak je gehecht aan de fragie-

Hoewel ander firma's, zoals Broderbund,

den en desnoods eigen formatting aan te

le kant van de betrekkelijk open structuur van

passen. De functies zijn handig, het boek ont-

de Expanded Books I De min of meer in spreek-

houdt precies hoe |e er door "bladert", het

taal gestelde HyperCard mag dan door Voyager

heeft elektronische boekenleggers, paperclips,

door de externe functies en commando's weer

The concept of a book that can be " e x p a n d e d " to a different media through multimedia applications is developing rapidly. The first books that Voyager has digitalized are s o m e classic A m e r i c a n literary masterworks, and contemporary bestsellers

quickly becom e attached to the fragile side of the relatively open structure of Expande d Books. The more or less colloquial language of HyperCard can be returned to a secret language in the protected mode again, through Voyager's external functions and c o m m a n d s , but it is still fascinating to read a

ozolsoron, gohougonstreepjes En natuurlijk de

tot een geheimtaal in de protected mode zi|n

zoekfuncties, waarbij vooral de indexeringen

teruggebracht, het blijft een fascinerend gege-

handig zijn Niets lig let hier onmogelijk om het

ven een boek te lezen dat op een open compu-

ideale multi-mediale boek vorm te geven Je

tertaal-script gebaseerd is. Alsof ie een manu-

kunt je voorstellen hoe deze conceptuele uit-

script leest op perkament waar een andere

breiding van het literaire boek uiteindelijk ook op

tekst doorheen schijnt. Er is niet alleen sprake

de literatuur zelf een diepgaande invloed zal

van intertextuahteit met andere boeken (via de

with its Grandma

"link"-button vast te leggen), maar ook tussen

children's book market, with its Expanded

between the book text and the programme

de boekentekst en de programmeertaal Zeker

Books Voyager is evidently aiming primarily

language. Certainly, this sort of

bij lezing van een roman als Neuromancer

at novels and those w h o read them. That is

intertextuality gives an extra kick to reading a

dit soort intertextuahteit een extra kick En de

particularly suggested by the fact that

novel like Neuromancer.

nieuwsgierige gebruiker moet zeker via de op

Expanded Books run on HyperCard, and can

must also bring to the surface all the

geeft

like W i l l i a m G i b s o n ' s Neuromancer

and

Michael Crichton's Jurassic Park. The tone Voyager has set for itself is c o m m e r c i a l, but yet just a bit literary. While other firms, such as Broderbund & Me, are scoring in the

book that is based on an o p e n computer script. It is as if y o u are reading a text on a parchment manuscript, through which another text is shining. There is intertextuality not only with other books (secured via the "link" button), but also

The curious reader

"Power Tools" te vinden utility "ListObjects"

be supplemented with multimedia by the

undocumented fields and buttons with the

alle ongedocumenteerde velden en buttons

reader. W h o e v e r simply sets out to read is

"ListObjects" utility that is to be found on

naar boven halen. Als " M a g i e " oplicht weet ie

quickly challenged to adapt the books with

" P o w e r T o o l s " . W h e n " M a g i e " lights up, y o u

dat je ofwel op een doodlopende weg uit een

their o w n c o m m e n t s , photo or film material,

know that you have stumbled on a dead end

vroegere versie bent gestuit, ofwel een toekom-

s o u n d track and even, if necessary, their o w n

street from an earlier version, or are on the

stige interface op het spoor bent In beide

formatting. The functions are legion, and the

track of a future interface. In both cases it

gevallen geeft het je echte digitale satisfactie

book remembers precisely how you have

gives y o u real digital satisfaction.

"leafed t h r o u g h " it; it has electronic Paul Groot Paul Groot is schrijver en redacteur van o a Mediamatic Hij publiceerde The History of the Electronic Book' en 'Het Krijtwitte Kind' als Voyager expanded book op de BlindCDRom. biigesloten bi| Mediamatic. 3/4. vol 7

bookmarks, p a p e r c l i p s , dog-eared pages and underlinings. Naturally, it also has search functions, of w h i c h the indexing is particularly handy. Nothing that is necessary to give shape to the ideal book appears to be impossible here. Y o u can imagine h o w this

Paul Groot Paul Groot is a writer and editor of Mediamatic, among other journals. He published The History of the Electronic Book and Hef Krijtwitte Kind on Voyager expanded book on the BlindCDRom that is included with Mediamatic, 3/4, vol.7.

I N T R O

At the beginning

of 1991, in an elegant

block in an expensive Inc. opened advanced

Artlab:

section

the standpoint

to enrich

office

of Tokyo,

an office chock-full

hardware,

opportunity

A R T L A B : THE DIGITAL UNIVERSE FROM THE S T A N D P O I N T OF THE ARTS

intended

universe

Artlab:

the

Het

vanuit

from

of the arts, and not the other

artistieke een

universum

digitale

bezien

hardware,

invalshoek

gelegenheid invalshoek

Artlab Concept Book, 1991, Tokio, Artlab, 86 pp., fc,

has

no a t t e m p t m a d e to enter into the artistic

Artlab.

u n i v e r s e f r o m the s t a n d p o i n t of digital

a l r e a d y q u i c k l y f o u n d his w a y to Yet

elegant

te stellen

het digitale

met

geavanceerde

om kunstenaars vanuit een

universum

in de

artistieke

te verrijken.

andersom.

Tokio, Artlab, 21,5 x 21,5 cm.

g e n r e of art is G e r a l d v a n d e r K a a p , w h o

b e h i n d setting u p A r t l a b that there w i l l be

bedoeld

niet

English/French/Japanese, 26 x 26 cm. NEN,

Canon Inc. in een

in een dure wijk van Tokio het

Artlab: een bureau volgestouwd

way

around.

It is e x p l i c i t in the s u p p o s i t i o n s

1991 opende

kantoorgebouw

to give artists

the digital

Begin

Canon

this central q u e s t i o n i m m e d i a t e l y

Expliciet is bij d e inrichting van het

een

belangrijke k w e s t i e , vooral als hij wordt

Artlab gesteld dat er g e e n poging zal w o r d e n

b e a n t w o o r d m e t e e n partij eersterangs hard-

o n d e r n o m e n o m vanuit e e n digitale invals-

w a r e , waarop kunstenaars echt m o g e n d o e n

hoek het artistieke universum te betreden

waar ze zin in hebben (voor zover de pro-

t e c h n o l o g y : M a s a k i Fujihat a w r i t e s in the

r a i s e s a c o u n t e r q u e s t i o n that, h o w e v e r ,

(Masaki Fujihata, in het boek bij Artlab:

grammatuur dat toelaat). Volop reden tot

Artlab book, " E v e n though s o m e

was

" E v e n though s o m e c o m p u t er engineers

e n t h o u s i a s m e en applaus kortom, ook al

c o m p u t e r engineers may be c o n s i d e r e d

the d o o r w h e n t h i s T o k y o art l a b o r a t o r y

may be considered artists, their w o rk d o e s

omdat een aantal in het boek gepubliceerde

artists, their w o r d d o e s not fall u n d e r the

was

not fall under the label art.") Ook d e produ-

artikelen interessant is en d e catalogus w e r k

l a b e l art." In the s a m e s e n s e , the

h o w c a n t e c h n o l o g y be c h a n g e d b y

laat zien waar mediafielen hun hart aan kun-

m a n u f a c t u r e r s of d e v e l o p e r or

centen van ontwikkelaar of fotopapier wer-

d i g i t a l art? O r , t o f o r m u l a t e it in a m o r e

photographic paper were never

den

d o w n t o earth w a y , c a n t h e digita l

c o n s i d e r e d to be the right p e o p l e to m a k e

personen o m fotografische k u n s t w e r k e n te

technology which more and more

p h o t o g r a p h i c w o r k s of art, t h o u g h

s u b m e r g e s d a i l y life (fro m m o b i l e p h o n e s

maken. D e fotografen zelf m o g e n w e l w e e r

photographers themselves may

to S m a r t c a r d s ) be d e r e g u l a t e d or

experiment with cameras, developing

t r a n s f o r m e d t h r o u g h artistic u s e - or

equipment and image carriers. The

a b u s e - of the a p p a r a t u s a v a i l a b l e ? P e r m i t

p r e s u m p t i v e l y left b e g g i n g o u t s i d e set up. T h e q u e s t i o n is, n a t u r a l l y ,

d i s t i n c t i o n b e t w e e n t e c h n o l o g y a n d art is

me,

a n e c e s s a r y c o n d i t i o n in o r d e r for it to b e

s e n t e n c e s f r o m the s l i g h t l y h y s t e r i c a l

p o s s i b l e b o th to m a k e art a n d t o d i s c o v e r

i n t r o d u c t o r y text in the A r t l a b b o o k in

nooit b e s c h o u w d als d e a a n g e w e z e n

experimenteren met toestellen, o n t w i k k e l -

n e w technical possibilities. N o matter

o r d e r to i n d i c a t e w h e r e the s h o e p i n c h e s : " V a s t s t r e a m s of s c i e n c e are n o w

products such a shotgun marriage w o u l d

m e l d i n g w i t h the i n f o r m a t i o n s y s t e m s of

p r o d u c e , a n y o n e w h o e q u a t e s art a n d

c o m p u t e r s . V a s t t e r r i t o r i e s of i n f o r m a t i o n

t e c h n o l o g y w o u l d in a n y c a s e t u r n out n o

that n e v e r e x i s t e d b e f o r e are e m e r g i n g ,

art, a n d p o s s i b l y no t e c h n o l o g y .

and

T e c h n o l o g y m a y w e l l b e a r t i f i c i a l, but the

m u l t i t u d e of k n o w l e d g e g e n r e s that are

a u t h e n t ic or c r e a t i v e w a y of g e t t i n g o n

o p e n i n g u p in all d i r e c t i o n s . T h e

w i t h it c o m e s f r o m o u t s i d e the t e c h n i c a l

m e t h o d o l o g y of art w i l l f u s e this

u n i v e r s e , f r o m art. A t a n y rate, that is the

k n o w l e d g e into a n intuitive f o r m that w i l l

theory.

m a k e it effective a n d a c c e s s i b l e . L i f e - s i z e

o n d e r g e d o m p e l d (van green point tot s l i m m e creditcard) w o r d e n gedereguleer d of getransformeerd door e e n artistiek (wan)gebruik van de beschikbare apparatuur? Laat ik nog e e n alinea citeren uit de licht hysterische introductietekst bij het boek van

J u n e , 1991, o p e n s w i t h a q u e s t i o n w h i c h

fields through noiseless digital processes.

is d e v e l o p e d o v e r m a n y p a g e s : " H o w c a n

F r o m t h e r e t h e y c a n be s a m p l e d a n d

maken in de techniek n i e u w e mogelijkheden

art a n d the c r e a t i v i t y of h u m a n s be t r a n s -

r e m i x e d e n d l e s s l y . " A s i d e f r o m the

te ontdekken. W i e kunst en techniek gelijk-

f o r m e d by digital t e c h n o l o g y ? " T h i s

q u e s t i o n of w h a t p e o p l e m e a n w h e n t h e y

stelt, zou, w a t d e z e gelijkschakeling ook

q u e s t i o n is a l s o p r i n t e d o n the c o l o u r f u l

s p e a k of " t h e m e t h o d o l o g y of a r t " , the

voor prachtige of wanstaltige produkten

e n v e l o p e in w h i c h the b o o k , t o g e t h e r w i t h

key

oplevert, in ieder geval g e e n kunst en ver-

t w o i s s u e s of the A r t l a b m a g a z i n e N E N

d i g i t a l p r o c e s s e s " . If t h e r e is a n y t h i n g

moedelijk ook g e e n techniek afleveren.

(for N e w E N v i r o n m e n t , a n d at the s a m e

h a t e d b y the digital p o w e r s - t h a t - b e , t h e n

Techniek m a g w e l kunstmatig zijn, maar de

t i m e , the J a p a n e s e w o r d for c o n c e p t , i d e a

it is g o o d , o l d - f a s h i o n e d n o i s e , w h i c h for

authentieke of creatieve o m g a n g e r m e e

o r t h o u g h t ) a n d the c a t a l o g u e of the first

p r e v i o u s g e n e r a t i o n s of artists a n d art-

komt van buiten het technisch universum,

e x h i b i t of A r t l a b art (fro m C o m p l e s s o

l o v e r s w a s the b a d g e of a u t h e n t i c i t y , a n d

van

Plastico, Kadai Nakahara and Miran

for later g e n e r a t i o n s a n d the m a s s

F u k u d a ) has b e e n sent into t h e w o r l d t o

a u d i e n c e w a s a g u a r a n t e e of f u n .

p u b l i c i z e this d i g i t a l n u r s e r y of a n e w art.

N o i s e l e s s c o m m u n i c a t i o n m e a n s t o t a l ly

The

c o n t r o l l e d c o m m u n i c a t i o n : e v e r y bit is a p p r o v e d for its c h a r g e of m e a n i n g a n d i n f o r m a t i o n c o n t e n t a n d e v e r y t h i n g that

q u e s t i o n , p a r t i c u l a r l y if it is a n s w e r e d

d i v e r g e s f r o m the S t a n d a r d is s t r a n g l e d in

w i t h a l o a d of first c l a s s h a r d w a r e o n

the c r a d l e . T h e i d e a that the c o m p r e s s i o n

w h i c h artists really c a n d o w h a t e v e r t h e y

of the w o r l d ("life-size i n f o r m a t i o n

w a n t to, at least in s o far as the

e n v i r o n m e n t s " ) into c o m p a c t a r t w o r k s

p r o g r a m m i n g a l l o w s . In s h o r t , plenty of

("micro-macro-infinity fields") should

r e a s o n for e n t h u s i a s m a n d a p p l a u s e ,

h a p p e n n o i s e l e s s l y is b a s e d o n the

b e c a u s e a n u m b e r of the a r t i c l e s

e x c l u s i o n m e c h a n i s m that s a y s that n o i s e

p u b l i s h e d in the b o o k are a l s o i n t e r e s t i n g ,

d o e s not b e l o n g in the w o r l d of

and

the c a t a l o g u e i n c l u d e s w o r k that

w o u l d w a r m the heart of m e d i a p h i l e s . A w e l l - k n o w n D u t c h r e p r e s e n t a t i v e of t h i s

i n f o r m a t i o n , in the s a m e w a y that the c r a z y d o not b e l o n g to the r a t i o n a l w o r l d

vraag luidt natuurlijk: hoe kan d e techno-

het dagelijks leven meer en meer w o r d t

ke voorwaarde o m het d e kunst mogelijk te

digital t e c h n o l o g y is a n i m p o r t a n t

opzet van het Tokiose kunstlaboratorium.

Die

muleren: kan d e digitale technologie waarin

t u s s e n techniek en kunst is e e n noodzakelij-

get a s h o v e in the right d i r e c t i o n f r o m

Of, o m het w a t meer down to earth te for-

apparatuur en beelddragers. D e scheiding

q u e s t i o n of h o w art a n d c r e a t i v i t y c a n

ook al snel w i s t te vinden.

logie w o r d e n veranderd door digitale kunst?

it h a s b e c o m e p o s s i b l e to visit t h e

w o r d s in t h i s p a s s a g e are " n o i s e l e s s

der Kaap, die zijn w e g naar het Artlab

a priori buiten de deur w e r d g e h o u d e n door

into u n i m a g i n a b l e m i c r o - m a c r o - i n f i n i t e

A r t l a b b o o k , w h i c h a p p e a r e d 27

dan

onmiddellijk e e n tegenvraag op, die e v e n w e l

i n f o r m a t i o n e n v i r o n m e n t s w i l l be p r e s s e d The

van

Toch roept de centrale vraagstelling

for a m o m e n t , t o cite a c o u p l e of

w h a t kind of b e a u t i f u l or d e f o r m e d

nen ophalen. Een b e k e n d Nederlands verteg e n w o o r d i g e r van deze genrekunst is Gerald

de kunst. Althans zo luidt d e redenering. Het boek bij Artlab (verschenen 2 7 juni

Artlab o m aan te geven waar d e s c h o e n

wringt: " V a s t streams of s c i e n c e are n o w melding w i t h the information s y s t e m s of c o m p u t e r s . Vast territories of information that never existed before are e m e r g i n g , and it has b e c o m e possible to visit the multitude of k n o w l e d g e genres that are opening up in all directions. The m e t h o d o l o g y of art will fuse this k n o w l e d g e into an intuitive form that will m a ke it effective and accesible. Life-size information e n v i r o n m e n ts will be p r e s s e d into unimaginable micro-macroinfinite fields through n o i s e l e s s digital proc e s s e s . From there they can be s a m p l e d and

r e m i x e d e n d l e s s l y . " N o g afgezien van

vraag waar m e n het over heeft als m e n

1991) opent met de over vele pagina's vorm-

melding maakt van " d e methodologi e van

g e g e v e n vraag: " H o w can art and the creati-

vity of h u m a n s be transformed by digital

nering zijn d e "ruisloze digitale p r o c e s s e n " .

t e c h n o l o g y ? " D e z e vraag is ook afgedrukt

Als

op d e fleurige enveloppe waarin het boek,

schurft aan h e b b e n , dan is het aan die oude

s a m e n met t w e e afleveringen van het tijd-

vertrouwde ruis, die voor vroegere genera-

schrift van Artlab N E N (voor N e w

ties kunstenaars en kunstminnaars het waar-

k u n s t " , d e s l e u t e l w o o r d e n in d e z e redeer iets is waar digitale r e g e l m e e s t e rs de

ENvironment, en tegelijk het J a p a n s e w o o r d

merk van de authenticiteit v o r m d e e n voor

voor concept, idee en gedachte) en de cata-

logus bij de eerste tentoonstelling van

garantie van d e lol. Ruisloze c o m m u n i c a t i e

Artlab-kunst (van C o m p l e s s o Plastico, Kadai

wil z e g g e n totaal b e h e e r s t e c o m m u n i c a t i e :

Nakahara en Miran Fukuda) de w e r e l d in is

ieder bit is gekeurd op betekenislading en

gestuurd o m bekendheid te g e v e n aan deze

informatiegehalte en alles w a t afwijkt van d e

digitale broedplaats van e e n n i e u w e kunst.

standaard is g e d o o f d. Het idee dat het c o m -

p r e s s e n van d e w e r e l d ("life-size information

vraag hoe kunst en creativiteit e e n tik

kunnen krijgen van de digitale technologie is

latere generaties en het massapubliek de

I N T R O environments") in het c o m p a c t e kunstwerk

de stelling dat als er nog een vijand van de

of n o r m a l i t y . W h a t this is really a b o u t is a

("micro-macro-infinite fields") ruisloos dient

kunst te vinden is, dat d e ecologie moet zijn,

strategy of digital d i s c i p l i n e (All p o w e r to

but b e c a u s e art, a c c o r d i n g to M c L u h a n ' s

te verlopen, is g e b a s e e r d op het uitsluitings-

niet omdat kunst altijd v e r k w i s t e n d en niet-

the byte!), the i r o n i n g out of all d i f f e r e n c e

d e f i n i t i o n , is ' a n t i - e n v i r o n m e n t a l ' , just like

m e c h a n i s m e dat zegt dat ruis niet tot d e

recyclebaar is, maar omdat kunst (al volgens

a n d the d e s t r u c t i o n of the W h o l l y O t h e r ,

t e c h n o l o g y . It is a p o i g n a n t d e t a i l that the

informatiewereld behoort, zoals gekken niet

de definitie van McLuhan ) 'anti-environmen-

of the A b s o l u t e E x o t i c of the i n f o r m a t i o n

texts in t h i s w o n d e r f u l l y e x p e n s i v e a n d

tot de rationele w e r e l d der normaliteit. Het

tal' is, net als de techniek. Overigens, ont-

p a r a d i g m . T h e i d e a that by o p e n i n g

professionally designe d and printed piece

gaat hier o m digitale disciplineringstrate-

roerend detail, zijn de teksten in dit lekker

A r t l a b n o i s e c a n b e e l i m i n a t e d f r o m the

of p r e s s w o r k are f r a n k l y a m a t e u r i s h

gieën, bitsmacht, o m het gladstrijken van de

duur en professioneel vorm- en uitgegeven

w o r l d , s u g g e s t s that it is p r e c i s e l y in

E n g l i s h t r a n s l a t i o n s - a s s u m i n g that the

differentie en d e vernietiging van het Ganz

boekwerk ronduit amateuristisch in het

e l e c t r o n i c or fiber optie noise that the

o r i g i n a l J a p a n e s e texts w e r e o k a y .

Andere of het Absoluut Exotische van het

Engels vertaald (ervan uitgaande dat de oor-

a n s w e r is to be f o u n d to the q u e s t i o n of

W r a p p i n g u p the b o o k is a text (in F r e n c h )

informatieparadigma. Dat bij de opening van

spronkelijke Japanse tekst w e l okay was).

h o w digital art c a n c h a n g e t e c h n o l o g y .

b y P a u l V i r i l i o , first p u b l i s h e d in

het Artlab de ruis buiten de deur wordt

A l s afsluiting van het boekje is een tekst van

gehouden, suggereert dat precies hierin, in

Paul Virilio (in het Frans) o p g e n o m e n uit

de elektronische of fiberoptische ruis, het

d e c e m b e r 1990 over de status van de stad

antwoord is te vinden op d e vraag hoe (digi-

en de stedelijke burgerij in het tijdperk van

tale) kunst de technologie kan veranderen.

de digitale versnelling, waarvan je je als

Dat neemt niet w e g dat het altijd heerlijk is als er door kapitaalkrachtingen met geld

That d o e s not detract f r o m the fact that it is a l w a y s m a r v e l o u s w h e n the w e a l t h y t h r o w s o m e m o n e y a r o u n d in o r d e r t o m a k e the " c r e a t i o n of n e w art" p o s s i b l e . T h e w o r d s cited are t h o s e of

geïnteresseerde buitenstaander vooral

r e p r e s e n t a t i v e d i r e c t o r of C a n o n Inc.

zoeken heeft.

wordt geslingerd o m " d e schepping van n i e u w e kunst " mogelijk te maken - d e geci-

Artlab is kortom e e n , naar het zich laat

teerde w o o r d e n zijn afkomstig van Keizo

aanzien, schitterende gelegenheid o m ruis

Yamaji, president en representatief directeur

te gaan verspreiden in cleane data-environ-

van Canon Inc. Het boek bi| Artlab geeft met

m e n t s , w a n n e e r het je tenminste lukt o m

name in een aantal bijdragen van J a p a n s e

onder het masker van authentiek kunste-

denkers de stand van het d e n k e r binnen het

naarschap en buitentechische creativiteit

hierboven g e s c h e t s t e kader w e e ' . Dat levert

binnen te dringen in deze g o e d bewaakte

aardige b e s c h o u w i n g e n op over de mogelijk-

sferen. D e tekst die dit projekt begeleidt,

heid o m de algoritmen achter beelden te

lijkt m e minder belangrijk dan de mogelijk-

gaan raden (hoe vertaal ik dit landschap in

heden die het biedt o m de totale ontregeling

0/1'tjes?), over het hogere informatiegehalte

van alle technologieën na te streven - en dat

van beelden in vergelijking met w o o r d e n en

betaald door de vijand zelf.

- het m e e s t verrassen d vond ik - e e n b e s c h o u w i n g over de vraag w i e de n i e u w e vijand is, nu de Oost-West-tegenstellin g is teur van de mediafirma A u t o b a h r , komt met

digital a c c e l e r a t i o n , w h i c h c h i e f l y l e a v e s y o u w o n d e r i n g , as a n i n t e r e s t e d o b s e r v e r , w h a t the a u t h o r is l o o k i n g for in

In sort, A r t l a b is, to all a p p e a r a n c e s , a

E s p e c i a l l y in a n u m b e r of c o n t r i b u t i o n s

m a g n i f i c e n t o p p o r t u n i t y to b u s i l y s p r e a d

b y J a p a n e s e t h i n k e r s , the A r t l a b b o o k

n o i s e in c l e a n d a t a e n v i r o n m e n t s , at least

reflects the state of t h i n k i n g in the

if y o u c a n s u c c e e d in w e d g i n g y o u r s e l f

framework sketched above. That

into this w e l l g u a r d e d s p h e r e u n d e r the

p r o d u c e s c h a r m i n g ideas a b o u t the

g u i s e of a n a u t h e n t i c artistic c a l l i n g a n d

potential for g o i n g a r o u n d g u e s s i n g the

e x t r a t e c h n i c a l c r e a t i v i t y . T h e text that

algorithms behind an image (how do I

a c c o m p a n i e s this project a p p e a r s to m e

t r a n s l a t e t h i s l a n d s c a p e into little 0/1's?),

to b e less i m p o r t a n t t h a n the p o s s i b i l i t i e s

a b o u t the h i g h e r i n f o r m a t i o n c o n t e n t of

that it offers t o p u r s u e t h e total

i m a g e s in c o m p a r i s o n to w o r d s , a n d ,

d i s l o c a t i o n of all t e c h n o l o g y - w i t h the

what I found most surprising, a

e n e m y itself f o o t i n g the b i l l , n o less.

d i s c u s s i o n of the q u e s t i o n of w h o the

Arjen Mulder

n e w e n e m y is, n o w that the EastTWest a n t i t h e s i s h as e v a p o r a t e d . T h e a u t h o r ,

Arjen Mulder

N o i S a w a r a g i , d i r e c t o r of the m e d i a f i r m

Artlab. adres: 5F, Roppongi DK Building,

A u t o b a h n , a r r i v é s w i t h the s u g g e s t i o n

7-18-23 Roppongi, Minato-ku. Tokyo, 106.

verdampt D e auteur, Noi Sawaragi, direc-

D e c e m b e r , 1990, a b o u t the s t a t u s of the city a n d the u r b a n c i t i z e n in the era of

this context.

K e i z o Y a m a j i , p r e s i d e n t and

afvraagt wat de auteur in deze context te

is a l w a y s w a s t e f u l a n d n o n - r e c y c l a b l e ,

Japan. Tel: 81-3-5410-3611; fax: 81-3-5410-3615

A r t l a b , a d d r e s s : 5F R o p p o n g i D K

that if there is still an e n e m y of art to be

B u i l d i n g , 7-18-23 R o p p o n g i , M i n a t o - k u ,

f o u n d , it m u s t be e c o l o g y , not b e c a u s e art

T o k y o , 106, J a p a n . T e l . : 8 1 - 3 - 5 4 1 0 - 3 6 1 1 ; fax: 81-3-5410-3615 .

Adv.

interactieve

CD-rom

v a n i d e e tot productie. En d a n écht v o o r PC en M a c .

Van consumenten-tite l tot j a a r v e r s l a g . Onze s p e c i a l i t e i t e n : interactief ontwer p en software e r g o n o m i e . O m d a t t o e g a n k e l i j k h e i d het verschil b e p a a l t tussen w é l en niet g e b r u i k e n . D a a r n a a s t o n t w i k k e l d e n wij voor beurs en b e d r i j f s p r e s e n t a t i es :

—

® - i n t e r a c t i e v e t o u c h s c r e e n s o f t w a r e . M e t Uw e i g e n

™ • • v i d e o , g e l u i d , m u z i e k , tekst en ( l o g o - ) a n i m a t i e s . Nooit meer h a n d e n en o g e n t e k o r t . Bel v o o r meer i n f o r m a t i e of e e n d e m o n s t r a t i e : C r e a t i v e Disk: Ruurd v a n der N o o r d of Peter K o e n e : 073 - 4 £ ^ £^ £^ C r e a t i v e

Disk

E u r o p e

I n d u s t r i o s t r a a t 59

• 61

5 2 2 3

' s - H e r t o g e n b o s c h

0 7 3 2 1 5 5 5 4

f a x

073

2 8 9 5

Montevideo

•

TIME

BASED •

C E N T R U M VOOR

ARTS

MEDIAKUNST

M o n t e V i d e o / T B A stelt z i c h ten d o e l faciliteiten te v e r l e n e n a a n k u n s t e n a a r s o p het g e b i e d v a n p r o d u c t i e , p o s t - p r o d u c t i e , distributie e n p r e s e n t a t i e . D a a r n a a s t fungeert zij a l s d o c u m e n t a t i e c e n t r u m o p het g e b i e d v a n d e m e d i a k u n s t . In het n i e u w o p g e r i c h t e m e d i a l a b w o r d t k u n s t e n a a r s a f k o m s t i g uit alle d i s c i p l i n e s met b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e electronische media de gelegenheid geboden de m o g e l i j k h e d e n die d e n i e u w e c o m p u t e r t e c h n o l o g i e

Boekhouding Macintosh

V o o r

h e n biedt v e r d e r te o n d e r z o e k e n ; z e k u n n e n er terecht v o o r p r o d u c t i e , a d v i e s , t e c h n i s c h e b e g e l e i d i n g , o n d e r z o e k , p r e s e n t a t ie en distributie. H i e r t o e zijn o p facilitair g e b i e d vijf computerwerkstations gecreëerd: A m i g a 3000, A m i g a

Verkoopadviesprijs: f 869,-

4 0 0 0 , A p p l e M a c i n t o s h , P C w e r k s t a t i o n (beide n P h o t o s h o p ) , e n e e n S i l i c o n G r a p h i c s Indigo 2. Grootboek

MEDIALAB startkosten:

37.50

per

dag.

1 dag

= 8

uur

Enkele voorbeelden: SGI Werkstation Computer: Sillicon Graphics Indigo 2 cpu: R4000, 100 Mhz; 32 megabyte ram; 3 gigabyte H D ; O S : IRIX 5.1.1.2; video: X Z Graphics, Galileo video in/uit; audio: 16 bit 48 K H Z anal. en digit. stereo in/uit Software ElectroGIG : G I G 3D G O (3D animatie) : Wavefront : onderzocht worden; Softimage, Matador Dagprijs: 600.Uur prijs: 100.(Wavefront 800.- per 24 (render)uren incl. 8 uur assistentie) A 4 0 0 0 Werkstation Computer: Amiga 4000 cpu: 68040, 25 Mhz; 18 megabyte ram; 1 gigabyte H D ; O S : AmigaDos 3.1; audio: A D 5 1 6 16 bit stereo audio in/uit; video: VLa b Y / C video digitizer Software ADPro : Image Processing, morphing, conversie DpaintlV : 2D tekenen en animatie ScalaMM3 : Titels, Slideshow, presentaties Studio16 : Non linear audio editing met effecten VlabIFR : Interleaved Frame recording (video sequence digitizing)

Subadministratie debiteuren/crediteuren Facturering

Waarom BVM?

gebruiksvriendelijk betrouwbaar en zeer compleet voldoet aan de accountantseisen goede support en privé cursussen boekhoudkundige begeleiding

Voor meer informatie of een demonstratie bel of fax STB. Bij STB of een B V M dealer is de self-running-demo van B V M verkrijgbaar

Informeer ook naar de nieuwe module B V M Factuur Extra.

STB Burg. Verderlaan 13 3454 PE D E M E E R N Tel: 03406-21038 Fax: 03406-21118

Dagprijs: 120.Uurprijs: 20.-

Neem voor meer informatie of een volledige prijslijst kontakt op met Shaun O'Neil of Mare Burkett.

Ontwikkeld door B D O CampsObers

B O O K S B

CAN DIGI TA LIZ E D IMAGES STILL M A K E ANY CLAIM TO TRUTH? Maakt

Is er met de komst van digitale technieken

een nieuw

aangebroken communicatie? vooravond

binnen de

digitale

beeldvorming

waarin de traditionele

visuele

Mitchell, William J., The Reconfigured Eye:

overbodig?

With the advent

visual

Visual

Massachusetts/London, 272 pp., 140 ill., bw/colour,

plaats maakt voor de afgeleide

of an image

definitively werkelijkheid

van elektronische

'virtual reality' en 'cyberspace'?

beelden

- de wereld van

En kunnen gedigitaliseerde

dan nog wel aanspraak

maken op

afbeeldingen 'waarheid'?

swept

reality and yields computer

collage,

any claim

to the derivative virtual reality

reality

of electronic

and cyberspace?

images

the

culture

which the traditional

haar grip op de realiteit verliest en

'computercollage',

digital

communication

threshold

English, 26x23, hb. ISBN 0-262-13286-9.

definitie!

has a new era in

over us? Do we stand on

Truth in the Post-Photographic Era, 1992,

beeldcultuui foto

fotografie

techniques,

Staan we aan de

van een

tijdperk

photo

loses its grip

- the world of the

And can digitalized

images

still

make

'truth'?

De eeuw van de elektrobricolage

The century of electrobricolage

and

ledereen die met deze vragen worstelt

E v e r y o n e w h o is w r e s t l i n g w i t h t h e s e

w i t h the i l l u s i o n i s t i c p o s s i b i l i t i e s of

wordt aangeraden het boek The

q u e s t i o n s is a d v i s e d to read the b o o k ,

Reconfigured

Eye: Visual Truth in the Post-

The Reconfigured

Photographic

Era van de A m e r i k a a n s e

Post-Photographic

Eye: Visual

Truth in the

Era, b y A m e r i c a n

their w r i t i n g s . Da V i n e i w a s o b s e s s e d

r e p r o d u c i n g nature in d r a w i n g s a n d painting through perspective, colour and chiaroscuro techniques. Weston

auteur Wilham Mitchell te lezen. Mitchell

author William Mitchell. Mitchell wastes

r e p e a t e d l y r a i s e d a s o n g of p r a i s e for the

laat er g e e n gras over groeien. M e t e e n van-

n o t i m e in t a c k l i n g his t o p i c . F r o m the

t r a n s p a r e n c y of the p h o t o g r a p h i c i m a g e ,

af de eerste pagina's maakt hi| duidelijk dat

v e r y first p a g e s he m a k e s it clea r that 150

150 |aar na haar uitvinding d e 'optisch-che-

y e a r s after its d i s c o v e r y , ' o p t i c a l -

p h o t o g r a p h e r s m u s t respec t by m a k i n g

outward characteristic which

m i s c h e ' fotografie heeft afgedaan en dat w e

c h e m i c a l ' p h o t o g r a p h y is f i n i s h e d , a n d

o p t i m a l u s e of the e n d l e s s s e r i e s of g r e y

m de ' e e u w van de elektrobricolage' zijn aan-

that w e f i n d o u r s e l v e s in the ' c e n t u r y of

t o n e s a n d the u n i q u e s h a r p n e s s for d e t a i l .

beland. Digitale beeldtechnieken bieden

e l e c t r o b r i c o l a g e ' . T o a g r e a t e r extent t h a n

M i t c h e l l u s e s thei r i n s i g h t s as a f o i l for

meer dan ooit de mogelijkheid o m de werke-

e v e r b e f o r e , digital i m a g e t e c h n i q u e s

w h a t , in his v i e w , is the e s s e n c e of d i g i t a l

lijkheid te simuleren of te veranderen.

offer the p o s s i b i l i t y of s i m u l a t i n g or

i m a g i n g : its p o t e n t i a l for m a n i p u l a t i o n .

M o e i t e l o o s kunnen de m e e s t diverse afbeel-

c h a n g i n g reality. T h e m o s t d i v e r s e

dingen elektronisch aan elkaar w o r d e n

i m a g e s c a n be c o m b i n e d w i t h e a c h other

gekoppeld. A a n de oude ideeën over foto-

e l e c t r o n i c a l l y w i t h o u t a n y difficulty. T h e

grafische objectiviteit en d e rol van de foto-

old c o n c e p t s a b o u t p h o t o g r a p h i c o b j e c t i v i t y a n d the role of the p h o t o -

graaf als ooggetuige lijkt e e n einde gekomen.

Niet ten onrechte voelen s o m m i g e

beeldmakers, in het bijzonder fotojournalisten,

zich bedreigd door deze technologische

ontwikkeling. W i e kan garanderen dat hun n i e u w s f o t o ' s niet door handige redacteurs digitaal w o r d e n 'gecorrigeerd'? Centraal in The Reconfigured de

te g e v e n . W e s t o n hield keer op keer e e n lofzang op de transparantie van het fotobeeld, een

uiterlijk kenmerk dat fotografen m o e s -

ten respecteren door zo optimaal mogelijk gebruik maken van de eindeloze reeks grijstonen en de unieke detailscherpte.

Eye staat

confrontatie van de digitale beeldtechniek

Mitchell gebruikt hun inzichten als e e n opzetje voor wat naar zijn idee het w e z e n

met de traditionele fotografie. D e bloedver-

van

w a n t s c h a p van deze t w e e media blijkt alleen

gen

al uit het feit dat m e n van het begin af aan

g r a p h e r as e y e w i t n e s s a p p e a r to h a v e r e a c h e d the e n d of the line. It is not w i t h o u t r e a s o n that s o m e i m a g e m a k e r s , in p a r t i c u l a r p h o t o j o u r n a l i s t s , feel t h r e a t e n e d by t h e s e t e c h n o l o g i c a l d e v e l o p m e n t s . W h o c a n g u a r a n t e e that t h e i r n e w s p h o t o s w i l l not be d i g i t a l l y ' c o r r e c t e d ' b y skilful e d i t o r s ?

de digitale beeldvorming is: haar vermo-

The

tot manipulatie.

photography and digital image technique is c e n t r a l in The Reconfigured

Eye. T h e

heeft geprobeerd o m met pixels eenzelfde

'Electronic Tools', 'Digital Brush Strokes',

family relationship between these two

detailscherpte te bereiken als met fijnkorreli-

'Synthetic Shading' en 'Virtual C a m e r a s '

m e d i a c a n be s e e n s i m p l y f r o m the fact

ge film. En met s u c c e s , want volgens de

gaat Mitchell uitgebreid in op d e diverse digi-

that f r o m the b e g i n n i n g , p e o p l e h a v e

Wall Street Journal w e r d in 1989 - toen het

tale beeldtechnieken . W a t The Reconfigured

tried to a c h i e v e the s a m e s h a r p n e s s of

150-jarig feestje van d e fotografie overal

Eye

zo m e e s l e p e n d maakt - en allerminst

i m a g e w i t h p i x e l s as w i t h f i n e - g r a i n f i l m .

w e r d gevierd - reeds tien procent van alle in

een

saai instructieboek - is dat Mitchell deze

N o t w i t h o u t s u c c e s s : a c c o r d i n g to the

A m e r i k a a n s e kranten en tijdschriften gepu-

technische mogelijkheden w e e t te relateren

Wall Street Journal,

bliceerde kleurenfoto's digitaal bewerkt.

aan

150th a n n i v e r s a r y of p h o t o g r a p h y w a s

in 1989 - w h e n the

architectuur. Er staan boeiende beschrijvin-

b e i n g e v e r y w h e r e c e l e b r a t e d - 10% of all

boek uitzet is even s i m p e l als doeltreffend:

gen

c o l o u r p h o t o s p u b l i s h e d in A m e r i c a n

zoals de fotografie vanaf 1839 de schilder-

schilders met d e hun ter beschikking staan-

newspapers and magazines were being

kunst verving, zo maakt digitale beeldvor-

digitally processed.

ming nu de fotografie overbodig. A l s repre-

obscur, detail, perspectivische ruimte, stof-

sentant van elk van deze disciplines voert hij

uitdrukking, - tot overtuigende beeldoploss-

vooral Leonardo da Vinei en Edward W e s t o n

ingen zijn g e k o m e n . Zo pikt de lezer en pas-

op,

sant allerlei w e t e n s w a a r d i g h e d e n en

historische lijn die Mitchell in zijn

die zich beiden in hun werk en geschrif-

in van de manier waarop fotografen en uitdrukkingsmiddelen - toon, kleur, claire

ten intensief hebben beziggehouden met d e

praktische tips m e e . variërend van de oude

realiteit. Da Vinei w a s g e o b s e d e e r d door de

schilderstruc waarbij de s c h a d u w e n van e e n

illusionistische mogelijkheden van de teken-

object met complementair e kleuren w o r d e n

schilderkunst o m met perspectief, kleur

ingevuld o m mee r briljantie te bereiken (zie

licht-donker (chiaroscuro) de natuur weer

stillevens van Cézanne) tot een analyse

The

'Synthetic S h a d i n g ' and 'Virtual Cameras', Mitchell extensively discusses the d i v e r s e d i g i t a l i m a g e t e c h n i q u e s . W h a t m a k e s The Reconfigured

Eye s o

c o m p e l l i n g , a n d a n y t h i n g but a b o r i n g i n s t r u c t i o n m a n u a l , is that M i t c h e l l is a b l e to relate t h e s e t e c h n i c a l p o s s i b i l i t i e s to t h o s e of p a i n t i n g , p h o t o g r a p h y a n d a r c h i t e c t u r e . T h e r e are f a s c i n a t i n g d e s c r i p t i o n s of the w a y in w h i c h photographers and painters, each with

confrontation between traditional

In aparte hoofdstukken met als titels

die van de schilderkunst, fotografie en

In s e p a r a t e c h a p t e r s w i t h titles like 'Electronic T o o l s ' , 'Digital Brush Strokes',

h i s t o r i c a l line w h i c h M i t c h e l l sets

the m e a n s of e x p r e s s i o n a v a i l a b l e to t h e m - tone, colour, claire obscur, detail, the i l l u s i o n of d e p t h f r o m p e r s p e c t i v e , t e x t u r e - a r r i v é at c o n v i n c i n g i m a g e s o l u t i o n s . In p a s s i n g , r e a d e r s piek u p all s o r t s of p r o f e s s i o n a l a n d practica l t i p s , v a r y i n g f r o m the o l d p a i n t e r s ' trick of filling in the s h a d o w of an object w i t h the c o m p l e m e n t a r y c o l o u r in o r d e r t o a c h i e v e g r e a t e r b r i l l i a n c e (see C e z a n n e ' s still lifes) to an a n a l y s i s of the f a m o u s light in V e r m e e r ' s i n t e r i o r s . Da V i n c i ' s e x h a u s t i v e n a t u r e s t u d i e s , D ü r e r ' s o p i n i o n s a b o u t the p r o p o r t i o n s of the h u m a n b o d y a n d A l b e r t i ' s tract About

Painting

are all full of

g u i d e l i n e s for the f u t u r e p a i n t b o x artist. On

the other h a n d , digita l t e c h n i q u e s c a n

out in his b o o k is as s i m p l e as it is

a u s e f u l aid for art history. M i t c h e l l

effective: as p h o t o g r a p h y r e p l a c e d

illustrates the a p p l i c a t i o n of v i r t u a l reality

p a i n t i n g in 1839, s o digital i m a g i n g n o w

in a r c h i t e c t u r e o n the b a s i s of P a l l a d i o ' s

makes photography redundant. A s

V i l l a R o t u n d a , in w h i c h the o r i g i n a l l y

r e p r e s e n t a t i v e s of t h e s e d i s c i p l i n e s he

p l a n n e d d o m e is r e c o n s t r u c t e d in a digital

p r i n c i p a l l y c a l l s u p o n L e o n a r d o da V i n e i

image.

and

E d w a r d W e s t o n , w h o b o th

c o n c e n t r a t e d o n reality in b o t h their w o r k

B O O K S Capacity for manipulation

a g a i n to s e e that a p h o t o g r a p h i c i m a g e

van het b e r o e m d e licht in de interieurs van

In the ' C o m p u t e r C o l l a g e ' c h a p t e r the

c a n p o t e n t i a l l y be e v i d e n c e of e v e n t s that

V e r m e e r . Ook Da V m c i ' s uitputtende natuur-

spraak van Lenin in Petersburg, waar

a c t u a l l y h a v e t a k e n place.)

studies, DĂźrers opvattingen over de propor-

Trotsky van verwijderd is. M a a r ook zijn er

a u t h o r u n d e r s c o r e s that the e s s e n c e of

B e r o e m d is natuurlijk de foto van e e n toe-

ties van het menselijke lichaam en Alberti's

interessante voorbeelden van manipulatie in

for m a n i p u l a t i o n : " j u s t as e x e c u t i o n of a

of the f u t u r e of W e s t e r n v i s u a l

tractaat Over de schilderkunst

d e b e e l d e n d e kunst, zoals L e Corbusier die

b r u s h s t r o k e is a f u n d a m e n t a l p a i n t i n g

C o m m u n i c a t i o n s , M i t c h e l l limits h i m s e l f

de toekomstige paintbox-kunstenaar volop

o p e r a t i o n , a n d e x p o s u r e is a f u n d a m e n t a l

to the i m p l i c a t i o n s of digita l i m a g i n g f o r

richtlijnen. A n d e r s o m kunnen digitale tech-

Vers une architecture

c o m m u n i c a t i o n , a n d g i v e s little or no

nieken e e n nuttig hulpmiddel zijn voor de

raties op foto's van A m e r i k a a n s e graansilo's

digital i m a g e t e c h n i q u e lies in its c a p a c i t y

p h o t o g r a p h i c o p e r a t i o n , so s e l e c t i o n , t r a n s f o r m a t i o n a n d a s s e m b l a g e of captured, synthesized, and drawn f r a g m e n t s to r e c o n s t i t u t e the ' m i s e en i m a g e ' are f u n d a m e n t a l o p e r a t i o n s in the digital i m a g e . " In this, he r i g o r o u s l y d i s m i s s e s the p h o t o m o n t a g e s a n d c o l l a g e s of H e n r i P e a c h R o b i n s o n , J o h n

It is u n f o r t u n a t e that, in his d i s c u s s i o n

bevatten voor

(1922) klassieke deco-

liet w e g r e t o u c h e r e n .

a t t e n t i o n to the p o s i t i o n s of a n u m b e r of

kunstgeschiedenis. Zo illustreert M i t c h e l l d e

artists w h o h a v e e x p r e s s e d t h e m s e l v e s in

toepassing van 'virtual reality' in d e bouw-

the n e w m e d i u m . In the e n d , o n l y N a n c y

kunst aan d e hand van Palladio's Villa

thuis te zijn. Hij haalt zijn informatie niet

B u r s o n is r e p r e s e n t e d , w i t h her w e l l -

Rotonda, waarbij in een gedigitaliseerde

alleen uit d e kunstgeschiedenis en de

k n o w n c o m p u t e r portrait s like

o p n a m e de oorspronkelijk geplande koepel

geschiedenis van de fotografie, maar citeert

is gereconstrueerd.

ook filosofen en schrijvers. Uit d e romans

Warhead

IV, a c o m b i n a t i o n of R e a g a n a n d

M i t c h e l l laat blijken van vele markten

van G e o r g e Orwell, Raymond Chandler en

H e a r t f i e l d , Lazlo M o h o l y - N a g y a n d J e r r y

M a r c e l Proust w o r d e n passage s aangehaald

U e l s m a n n as c o n f l i c t i n g w i t h the e s s e n c e

die d e uiteenlopende standpunten van deze

of p h o t o g r a p h y , for w h i c h after all the

auteurs w e e r g e v e n met betrekking tot het

A r i s t o t e l i a n p r i n c i p l e s of u n i t y of t i m e a n d

v e r m e e n d e realisme van d e fotografie. Hun

p l a c e s h o u l d be v a l i d . S u b s e q u e n t l y , o n

opvattingen zijn vooral van belang als

the b a s i s of f a m o u s p h o t o g r a p h i c

M i t c h e l l komt te spreken over een ander

f o r g e r i e s , M i t c h e l l s h o w s h o w greatly

kernpunt in zijn betoog, namelijk d e vraag

p e o p l e in the past h a v e m i s u s e d the

w a t er overblijft van de d o c u m e n t w a a r d e

belief in p h o t o g r a p h i c ' t r u t h '. N o t a b l e

van het fotografische beeld in het n i e u w e

a m o n g t h e s e is, of c o u r s e , the

digitale tijdperk, en hiermee s a m e n h a n g e n d ,

p h o t o g r a p h of L e n i n ' s s p e e c h in St.

welk moreel standpunt m e n moet i n n e m e n

Petersburg, from which Trotsky was

in d e d i s c u s s i e over h e : verdwijnen van het

r e m o v e d . But there are a l s o i n t e r e s t i n g

o n d e r s c h e i d t u s s e n originele afbeeldingen

e x a m p l e s of m a n i p u l a t i o n in the arts,

en replica's, t u s s e n visuele feiten en fanta-

s u c h as the w a y that in his influentia l m o d e r n i s t tract Vers une

bij zijn invloedrijke modernistische tractaat

sie, t u s s e n ' g e n o m e n ' en ' g e c o n s t r u e e r d e '

architecture Albrecht DĂźrer Perspectiefmachine / Perspective machine, 1525 Uil/from: The Reconfigured Eye

(19221 Le C o r b u s i e r h a d c l a s s i c a l d e c o r a t i o n s r e t o u c h e d out of p h o t o s of A m e r i c a n grain silos.

foto's. Digitaal bewerkte afbeeldingen worden i m m e r s net zoals foto's gepubliceerd in drukwerk dat b e s t e m d is voor e e n publiek dat nog g e n e i gd is alles te geloven wat het leest en ziet. Hij pleit daarom voor een kritis c h e houding tegenover het gebruik van

M i t c h e l l a p p e a r s to be at h o m e in

foto-realistische beelden in de media. Er

m a n y f i e l d s . He g a t h e r s i n f o r m a t i o n not o n l y f r o m art h i s t o r y a n d the h i s t o r y of

moet veel onderzoek w o r d e n gedaan naar

p h o t o g r a p h y , but a l s o cites p h i l o s o p h y

de manier w a a r o p e e n beeld tot stand komt.

a n d the b e l l e s lettres. P a s s a g e s are

hoe het betekenis krijgt e n op w e l k e manie-

q u o t e d f r o m n o v e l s by G e o r g e O r w e l l ,

ren er misbruik van wordt gemaakt. M e n s e n

R a y m o n d Chandler and Marcel Proust,

m o e t e n zich b e w u s t zijn van de manipulatie-

reflecting t h e s e a u t h o r s ' d i v e r s e p o i n t s of

ve mogelijkheden. (Bij de huidige generatie

v i e w o n the r e p u t e d r e a l i s m of p h o t o -

jongeren, opgegroeid met de schijnwereld

g r a p h y . T h e i r o p i n i o n s are p r i n c i p a l l y of

van de televisie, zal dit g e e n probleem zijn.

i m p o r t a n c e w h e n M i t c h e l l c o m e s to s p e a k

M i s s c h i e n wringt bij hen d e s c h o e n juist aan

a b o u t a n o t h e r c e n t r a l point in his

de andere kant, en m o e t e n zij w e e r leren

a r g u m e n t : n a m e l y the q u e s t i o n of w h a t is

inzien dat e e n fotografisch beeld ook het mogelijke bewijs kan zijn dat e e n gebeurte-

left of the d o c u m e n t a r y v a l u e of the p h o t o g r a p h i c i m a g e in the n e w d i g i t a l

Calculating the colors of pixels in ray tracing Uit/from: Tho Reconfigured Eye

e r a , a n d , in c o n j u n c t i o n w i t h t h i s , w h a t m o r a l s t a n d p o i n t p e o p l e m u s t take in the d i s c u s s i o n o v e r the d i s a p p e a r a n c e of the distinction between original images and r e p l i c a s , b e t w e e n v i s u a l facts a n d f a n t a s y , b e t w e e n p h o t o s that are ' t a k e n ' a n d t h o s e w h i c h are ' c o n s t r u c t e d ' . A f t e r a l l , d i g i t a l l y p r o c e s s e d i m a g e s a p p e a r , just like p h o t o s , in p u b l i c a t i o n s w h i c h are d e s t i n e d for c o n s u m p t i o n by a p u b l i c that is still i n c l i n e d to b e l i e v e e v e r y t h i n g t h e y read and see. Mitchell therefore pleads for a critical p o s t u r e in respect to the u s e of p h o t o - r e a l i s t i c i m a g e s in the m e d i a . M u c h r e s e a r c h m u s t be d o n e into the w a y in w h i c h an i m a g e w a s c r e a t e d , h o w it a c q u i r e s m e a n i n g , a n d into the w a y s in w h i c h this c a n be a b u s e d . P e o p l e m u s t b e c o m e m o r e c o n s c i o u s of the p o s s i b i l i t i e s for m a n i p u l a t i o n . ( A m o n g the p r e s e n t g e n e r a t i o n of y o u t h , w h o h a v e g r o w n u p w i t h the m a k e - b e l i e v e w o r l d of t e l e v i s i o n , this w i l l be no p r o b l e m . If a n y t h i n g , the p r o b l e m for t h e m is just the o p p o s i t e : t h e y m u s t l e a rn

nis echt heeft plaatsgevonden.)

Het is jammer dat Mitchell zich m deze G o r b a c h o v . O n the other h a n d , w o r k is m i s s i n g f r o m s o m e o n e like M a t t M u l l i c a n ,

Manipuleerbaarheid

discussie over d e toekomst van d e w e s t e r s e

In het hoofdstuk ' C o m p u t e r Collage'

b e e l d c o m m u n i c a t i e beperkt tot de c o m m u -

w h o s e virtual u r b a n l a n d s c a p e s c a l l u p

onderstreept de auteur dat het w e z e n van

nicatieve kant van de digitale beeldvorming,

questions about h o w h u m a n conduct can

de digitale beeldtechniek ligt in de manipu-

en niet of nauwelijks aandacht besteedt aan

be d i r e c t e d t h r o u g h the o r g a n i z e d

leerbaarheid ervan: " J u s t as execution of a

de stellingname van een aantal kunstenaars

e n v i r o n m e n t , or the pair Hill a n d B l o o m

brush stroke is a fundamental painting ope-

die zich met het nieuwe m e d i u m hebben

(Manual), w h o c o m b i n e digitalized

ration and exposure is a fundamental photo-

b e z i g g e h o u d e n . Eigenlijk is alleen Nancy

i m a g e s f r o m a d v e r t i s i n g w i t h historie

graphic operation, s o selection, transforma-

B u r s o n vertegenwoordigd met e e n van haar

images and banal advertising slogans,

tion, and a s s e m b l a g e of captured,

b e k e n d e computerportretten, Warhead

t h e r e b y e x p o s i n g all s o r t s of v i s u a l

synthesized, and drawn fragments to recon-

e e n s a m e n v o e g i n g van Reagan en

c o n v e n t i o n s to d i s c u s s i o n (see

stitute the ' m i s e en image' are fundamental

Gorbatsjov Daarentegen ontbreekt het werk

Perspektief

operations on the digital i m a g e " . Daarbij

van iemand als M a t Mullican, die met zijn

m a d e a u s e f u l c o n t r i b u t i o n h e r e . In T h e

doet hij de fotomontages en collages van

virtuele stadslandschappen vragen oproept

N e t h e r l a n d s it is p r i m a r i l y Inez v a n

Henri Peach Robinson, J o h n Heartfield,

over hoe het menselijke gedrag door de

L a m s w e e r d e w h o has set the fox in the

Lazlo Moholy-Nagy en Jerry U e l s m a n n nogal

g e o r d e n d e o m g e v i n g kan w o r d e n gestuurd,

c h i c k e n c o o p w i t h her p i n - u p s in the

rigoreus af als in strijd met het w e z e n van

en dat van het duo Hill and B l o o m (Manual)

G r o n i n g e n c i t y - s c a p e , p r o d u c e d as part of

de fotografie, waarvoor i m m e r s d e

dat gedigitaliseerde beelden uit de reclame

an a n n u a l s e r i e s of p h o t o c o m m i s s i o n s

Aristotelische principes van eenheid van tijd

combineert met h i s t o r s c h beeldmateriaal en

by the city. A m o r e r a d i c a l w a y of

en plaats zouden gelden. V e r v o l g e ns laat

banale advertentieslogans, en zo allerlei

c o n f r o n t i n g the o r t h o d o x y of

Mitchell aan d e hand van b e r o e m d e fotogra-

beeldconventies ter discussie stelt (zie P37).

documentary photography with digital

fische vervalsingen zien hoezeer m e n m het

Zij hadden hier e e n zinvolle bijdrage kunnen

t e c h n i q u e s is s c a r c e l y i m a g i n a b l e .

verleden misbruik heeft gemaakt van het

leveren. In Nederland heeft vooral Inez van

geloof m de fotografische waarheid.

L a m s w e e r d e d e knuppel in het hoenderhok

Nr. 37). T h e y c o u l d h a v e

In the e n d , o n e c a n ask if M i t c h e l l is

IV,

B O E

K E N

gegooid met haar computercollage s van pin-

Ook

hij wil in zijn werk uitdrukking geven

ups

aan

de zo c o m p l e x g e w o r d e n band t u s s e n

in het Groningse stadslandschap, uitge-

voerd in het kader van de jaarlijkse foto-

het fotografisch beeld en d e realiteit.

not m a k i n g t o o m u c h of a f u s s a b o u t the

M i t c h e l l ' s c h a l l e n g i n g c r y that p h o t o -

i n h e r e n t p r o p e r t i e s of p h o t o g r a p h y , as

g r a p h y is as g o o d as d e a d is p r i m a r i l y

dictate d by M o d e r n i s m , a n d t h o s e of

t r u e for j o u r n a l i s t i c v i s u a l

opdrachten van de g e m e e n t e . Een radicalere

Digitale beeldvorming is slechts een

digital i m a g i n g . A s he h i m s e l f e v e n

c o m m u n i c a t i o n , w h e r e the digita l

manier o m d e digitale technieken te confron-

methode, een techniek, zoals fotografie, gra-

a d m i t s , t h e r e h a v e a l w a y s b e e n artists

t e c h n i q u e s i n d e e d h a v e g o t t e n the

teren met de orthodoxie van de documentai-

fiek en schilderkunst dat ook zijn. Mitchells

and

a d v a n t a g e , but is c e r t a i n l y not t r u e for t h e

re fotografie is in dit land nauwelijks denk-

uitdagende kreet dat d e fotografie op ster-

g r e s s e d the ' r u l e s ' . N o r is it s o s t r a n g e

v i s u a l arts. It is for the artist s in the ' 9 0 ' s

baar.

ven

that in t h e s e P o s t m o d e r n t i m e s t h e r e are

to f u r t h e r e x p l o r e w h a t the p o s s i b i l i t i e s of

tieke beeldcommunicatie, waar de digitale

a n u m b e r of artists - i r r e s p e c t i v e of the

the p a i n t b o x a n d the c o m p u t e r c o l l a g e

niet al te zwaar tilt aan de door het moder-

technieken inderdaad de overhand krijgen,

e x i s t e n c e of the p a i n t b o x - w h o c o m b i n e

really a r e . In d o i n g s o t h e y w i l l c e r t a i n l y

nisme ingegeven onvervreemdbare eigen-

maar is zeker niet van toepassing op de

all

d i s c o v e r n e w artistic p a t h s , e v e n as

Ten

slotte kun je je afvragen of M i t c h e l l

na d o o d is geldt vooral voor de journalis-

p h o t o g r a p h e r s w h o h a v e trans-

sorts of i m a g e l a y e r s w i t h the aid of

s c h a p p e n van de fotografie en van de digita-

beeldende kunst Het is aan de kunstenaars

purely photographic processes. A g o o d

painters did w h e n photography took over

le beeldvorming. Zoals hij zelf ook aangeeft

van

de jaren negentig o m verder uit te zoe-

e x a m p l e is J o a n F o n t c u b e r t a , w h o in his

a part of thei r task. A n d for t h e ir part,

zijn er altijd kunstenaars en fotografen

ken

w a t de mogelijkheden van de paintbox

i n t r i g u i n g s e r i e s a b o u t nature not o n l y

p h o t o g r a p h e r s w i l l f u r t h e r d e v e l o p their

g e w e e s t die tegen de 'regels ' hebben

de computercollage zijn. Zij zullen daarbij

r e a c h e s back for the p h o t o g r a m

creative relation w i t h photography , even

gezondigd. Het is ook niet zo heel v r e e m d

zeker nieuwe artistieke w e g e n ontdekken,

t e c h n i q u e , but a l s o takes u p the o l d

as at the b e g i n n i n g of this c e n t u r y the

dat in deze postmoderne tijden e e n aantal

zoals e e n s de schilders toen fotografie e e n

s u p e r s t i t i o n that a p h o t o is a direct

G e r m a n e x p r e s s i o n i s t s b l e w n e w life into

kunstenaars - alsof er g e e n paintbox

aantal van hun wer<zaamheden overnam.

t r a n s p o s i t i o n of a t h i n f i l m of reality o n t o

the o l d t e c h n i q u e of w o o d c u t t i n g . But

a sheet of p a p e r , literally u s i n g parts of

this is an entirel y different s u b j e c t , w h i c h

o m g a n g met d e fotografie verder ontplooi-

plants, a n i m a l s a n d the h u m a n b o d y in

M i t c h e l l d e l i b e r a t e l y p a s s e s o v e r in The

en,

his

Reconfigured

bestaat! - allerlei c o m p l e x e beeldlagen s a m e n v o e g t met behulp van puur fotografische processen. Een g o e d voorbeeld is J o a n Fontcuberta, die in zijn intrigrerende series over de natuur niet alleen teruggrijpt op de fotogram-techniek, maar ook naar het o u d e bijgeloof dat e e n foto het direct transponeren is van e e n dun vliesje werkelijkheid op een

hun beurt zullen fotografen hun creatieve zoals begin deze e e u w de Duitse expres-

sionisten de oude techniek van de houtsnij-

d e s i r e s to g i v e e x p r e s s i o n to the

kunst n i e u w leven nbliezen. Maar dit is e e n

c o n n e c t i o n b e t w e e n the p h o t o g r a p h i c i m a g e a n d reality, w h i c h has b e c o m e s o

The Reconfigured

c o m p l e x . D i g i t al i m a g i n g is o n l y a

Eye d o e l b e w u s t voorbij-

Eye. Rik

heel ander onderwerp, waaraan Mitchell in gaat

plant, een dier of het menselijk lichaam.

' f r o t t o g r a m s ' . In his w o r k he a l s o

Suermondt

m e t h o d , a t e c h n i q u e , just like p h o t o Rik

Suermondt

g r a p h y , g r a p h i c s a n d p a i n t i n g b e f o r e it.

JIM POMEROY: THE G E N E R AL PRACTITIONER OF NEW (AND OLD) TECHNOLOGIES Jim Jim Pomeroy.

door wiens vroegtijdige

fotografiegemeenschap avontuurlijke herinnering

kunstenaars

voortleven:

Pomeroy:

in Amerika

dood in 1992 de

over Digitale

For

bereider

van

nieuwe

meest

by and about Jim Pomeroy. Timothy Druckrey and

m de

Nadine Lemmon (ed.), 1993 Brooklyn N.Y., Critical

performances,

zijn

(en

Fotografie

bij Perspektief

adventurous

Press, 15 x 23 cm, 83 pp. ISBN 1-883831-008.

Omdat P o m e r o y niet in een bepaald

whose

allereerste

of Texas in

aan de

(including

the seminal

artists,

zany performances,

Digital

in 1989) and his teaching

untimely

community

photography een van de

in 1989) en zijn docentschap University

technologieën

photographic

met digitale fotografie en video, zijn (waaronder

oude)

Jim Pomeroy,

a Burning World Is Come To Dance Inane: Essays

een van zijn

essays, zijn werk als inrichter van tentoonstellingen tentoonstellingen

algemeen

verloor, zal om vele redenen

om zijn krankzinnige

vroege experimenten

death in 1992 robbed

in America

of one of its

will be remembered his early experiments

and video,

for many things: with

exhibition

at the University

of Texas,

which

was shown

his

digital

his essays and curatoria!

Photography

the

most

work Perspektief

Arlington.

maatschappijkritiek, montage en bricolage

High tech and low tech

Eschewing categorisation, Pomeroy

hokje wilde w o r d e n geplaatst, zag hij zich-

maar ook een ander vitaal ingrediënt bezat:

p r e f e r r e d to s e e h i m s e l f as a ' g e n e r a l

zelf het liefst als ' a l g e m e e n bereider' van

humor.

p r a c t i t i o n e r ' of n e w (and old)

the m e r r y p r a n k s t e r e n d s a n d P o m e r o y

n i e u w e (en oude) technologieën. Zijn speel-

It is difficult to k n o w w h e r e P o m e r o y

t e c h n o l o g i e s . H i s p l a y f u l e x p l o r a t i o n s of

the artist b e g i n s . That h e m a d e little

se verkenningen van de populaire mechani -

High tech and low tech

popular mechanics , stereo photography,

d i f f e r e n c e b e t w e e n his life a n d his art w a s

ca,

Het is moeilijk uit te m a k e n waar

and

de stereofotografie en het digitale beeld

digita l i m a g i n g w e r e t e m p e r e d b y an

m a d e a p p a r e n t as s o o n as the first

w e r d e n g e t e m p e r d door e e n ironisch

P o m e r o y de potsenmaker ophoudt en

ironie a w a r e n e s s of t e c h n o l o g y ' s d o u b l é

bewustzijn van de t w e e gezichten van d e

P o m e r o y d e kunstenaar begint. Dat

e d g e , in p a r t i c u l a r its o f t e n m i l i t a r y

i n v e n t o r y of his w o r k for the p r o j e c t e d

technologie. P o m e r o y doelde daarbij op d e

P o m e r o y w e i n i g onderscheid maakte tussen

p r o v e n a n c e a n d its c u l p a b i l i t y as a m e a n s

Jim

vaak militaire herkomst van de technologie

privéleven en kunst w e r d al duidelijk bij de

of s o c i a l c o n t r o l . Little w o n d e r that he

C a m e r a w o r k . H i s h o u s e in T e x a s w a s

eerste pogingen zijn werk te inventariseren

called himself a "militant pessimist".

f i l l e d f r o m f l o o r to c e i l i n g w i t h p i l e s of

het feit dat de technologie zich schuldig

maakt aan sociale controle. G e e n w o n d e r

ten behoeve van het op te richten J i m

dat hij zichzelf e e n "militant p e s s i m i s t "

P o m e r o y Archive, dat e e n plaats m o e s t krij-

noemde.

o n l y paint an affectionat e portrait of

gen

P o m e r o y the artist, but t h e y a l s o p l a c e

e s s a y s in dit boek getuigen niet

alleen van liefde voor P o m e r o y d e kunstenaar, maar plaatsen h e m ook in e e n context waarin vraagtekens w o r d e n gezet bij de a l g e m e e n geaccepteerde terminologie van de

'techno-kunst'. Het inleidende essay van

Druckrey en L e m m o n plaatst P o m e r o y in de traditie van J o h n Heartfield en Bertold Brecht, een traditie die stond voor radicale

bij Camerawork in San Fransisco. Zijn

huis in Texas stond boordevol met allerlei

The

e s s a y s c o l l e c t e d in this b o o k not

h i m in a c o n t e x t w h i c h q u e s t i o n s the

spullen, waaronder kunstvoorwerpen, maar

n o r m a l l y a c c e p t e d n o t i o n s of w h a t

ook dingen die ie het best onder het chapiter

c o n s t i t u t e s ' t e c h n o art'. T h e i n t r o d u c t o r y

speelgoed kunt vangen. P o m e r o y hield van

essay by Druckrey a n d L e m m o n places

high-tech én van low-tech: e e n van de pro-

P o m e r o y in the t r a d i t i on of J o h n

jecten met de langste a d e m en de m e e s t e

Heartfield and Bertold Brecht, a tradition

charme is de serie stereo-discs die hij maak-

that s t o o d f o r r a d i c a l s o c i a l c r i t i q u e ,

te voor een kmder-Viewmaster w a a r m e e je

m o n t a g e a n d b r i c o l a g e , as w e l l as that

bijvoorbeeld plaatjes van Walt Disney kunt

other vital i n g r e d i ë n t : h u m o u r .

a t t e m p t s w e r e m a d e to m a k e an P o m e r o y A r c h i v e at S a n F r a n c i s c o ' s

p a r a p h e r n a l i a , s o m e of it art, s o m e of it...well, t o y s w o u l d p r o b a b l y b e the best description. P o m e r o y loved both high t e c h a n d l o w t e c h - o n e of his m o s t e n d u r i n g (as w e l l as e n d e a r i n g ) w o r k s is the e d i t i o n of s t e r e o d i s c s h e p r o d u c e d for v i e w i n g in a c h i l d r e n ' s V i e w m a s t e r , w h i c h is n o r m a l l y u s e d for s h o w i n g W a l t D i s n e y scènes. T o y s o f t e n f e a t u r e d in P o m e r o y ' s p e r f o r m a n c e s as w e l l , t o g e t h e r w i t h a v a r i e t y of i n g e n i o u s selfmade musical instruments and attempts

B O O K S at 3 - d i m e n s i o n a l p r o j e c t i o n s . Paul

die nu kunnen w o r d e n bereikt. M a a r mis-

D e M a r i n i s ' s e s s a y o n P o m e r o y the

schien toont dit alleen maar aan dat de tech-

p e r f o r m e r t r a c e s the p o p u l a r c u l t u r e

nologie zich zo snel ontwikkelt dat d e m e n -

b a c k g r o u n d to P o m e r o y ' s p e r s o n a : a

selijke creativiteit het niet meer bij kan

m i x t u r e of S p i k e J o n e s , B o y M e c h a n i c

houden. P o m e r o y gebruikte de ontwikkelin-

b o o k s a n d the 1950's T V c h a r a c t e r M r .

gen

Wizard. Technology fascinated Pomeroy,

zijn eigen verbeeldingskracht en spitsvondig-

zoals het h e m u i t k w a m , v e r t r o u w e n d op

but left h i m u n d a u n t e d a n d g e n e r a l l y

heid. Daarmee maakte hij w e r k e n die m o e i -

u n i m p r e s s e d : he s i m p l y r e f u s e d t o take it

lijk in te p a s s e n w a r e n in d e moderne-kunst-

s e r i o u s l y . N o r w a s h e i n t e r e s t e d in

kaders, maar w e l getuigden van ironie en

p r o d u c i n g w o r k s for p o s t e r i t y : m u c h of

een

his

concentreert zich in haar e s s a y op d e t w e e

artistic o u t p u t w a s e p h e m e r a l or

reliant o n t e c h n o l o g i e s that h a v e s i n c e

kritische houding. C o n s t a n c e Penley

kanten van het m e s dat P o m e r o y als kunste-

b e c o m e o b s o l e s c e n t , e v e n in the s p a c e of

naar en criticus hanteerde: aan de e n e kant

a f e w y e a r s . P o m e r o y ' s activities in

was

desktop video and computer animation,

speling, aan de andere kant zijn w o e d e

for e x a m p l e , look q u i t e p r i m i t i v e in

jegens de militaire industrie, de bakermat

c o m p a r i s o n to the effects that c a n b e

van

a c h i e v e d n o w a d a y s . But p e r h a p s t h i s

speeltje gebruiken. P o m e r o y w e i g e r d e de

s i m p l y s h o w s that t e c h n o l o g y is

technologie te fetisjeren; hij vond het veel

p r o g r e s s i n g t o o fast for h u m a n creativity

belangrijker dat zij "persoonlijk, betaalbaar

to be a b l e to r e s p o n d . P o m e r o y

r e s p o n d e d as he s a w fit, r e l y i n g o n his

d e vele apparaten die kunstenaars nu als

begrijpeljk w a s " . Zo m o e s t e n zijn fotogra-

fiestudenten bijvoorbeeld tijdens zijn lessen

Jim Pomeroy uit/from For a Burning World is Come to Dance Inane

i m a g i n a t i o n a n d wit to p r o d u c e w o r k s

er zijn liefde voor de grap e n de w o o r d -

hun dure Nikon thuislaten en g o e d k o p e

that w e r e difficult to fit w i t h i n m a i n s t r e a m

s p e e l g o e d c a m e r a ' s aanschaffen.

p a r a d i g m s of m o d e r n art, but w h i c h

( u n f o r t u n a t e l y a l r e a d y d a t e d as it w a s

bekijken. S a m e n met e e n heel scala aan

n e v e r t h e l e s s a b o u n d e d in i r o n y a n d

w r i t t e n b e f o r e the a v a i l a b i l i t y of

ingenieuze zelfgemaakte muziekinstrumen-

e s s a y s zijn in dit eerbetoon aan h e m opge-

T w e e van P o m e r o y s belangrijkste

critique. Constance Penley's essay

P h o t o s h o p ) w i t h astute critical c o m m e n t ,

ten en pogingen tot driedimensionale projec-

n o m e n : het inleidende e s s a y bij de tentoon-

f o c u s e s o n the d o u b l é e d g e to P o m e r o y ' s

and

ties s p e e l d e s p e e l g o e d ook een rol in

stelling Digital Photography,

s h a r p n e s s as an artist a n d critic: o n the

S-Thetix:

P o m e r o y s performances .

s c h e informatie (die helaas al achterhaald is

one

the t o r t u o u s l y titled e s s a y Black Labor, Research,

Box

a n d Survival

the He(art) of the Beast, w h i c h e x a m i n e s

h a n d his l o v e of f u n a n d p u n s , a n d

waarin techni-

omdat zij van vóór de dagen van P h o t o s h o p

In zijn e s s a y over P o m e r o y de performer

o n the other his a n g e r t o w a r d s the

artists' u s e of n e w m e d i a a n d t e c h n o l o g y .

zegt Paul D e M a r i n i s dat P o m e r o y s gebruik-

dateert) wordt g e c o m b i n e e r d met scherpzin-

military-industrial c o m p l e x w h i c h

P o m e r o y ' s s y m p a t h i e s are for the h a c k e r s

making van de populaire cultuur te verklaren

nige kritiek, en het e s s a y met de helse titel

o r i g i n a l l y d e v e l o p e d m a n y of the

and

valt uit zijn persoonlijkheid: een mengeling

L a b o r a t o r i e s w h o seek to d i r e c t l y e n g a g e

Black Box S-Thetix: Labor, Research

m a c h i n e s artists are n o w a b l e to p l a y

van

w i t h . P o m e r o y r e f u s e d to f e t i s h i z e

t h e i r a u d i e n c e s rather t h a n p r o d u c e

Survival in the He(art) of the Beast, waarin

Mr.

Wizard, de bekende televisiefiguur uit

t e c h n o l o g y : far m o r e i m p o r t a n t w a s that

tasteful ' t e c h n o art' for fine-art g a l l e r i e s .

jaren vijftig. D e technologie fascineerde

it be ' p e r s o n a l , a f f o r d a b l e , a n d

P o m e r o y w a s h i m s e l f o n e of t h e s e

P o m e r o y , maar hij liet zich er niet door impo-

' m a v e r i c k s u r v i v a l i s t s ' a n d the

P o m e r o y s sympathie ligt bij d e hackers en

neren: hij w e i g e r d e g e w o o n het g e g e v e n

s i g n i f i c a n c e of his w o r k a n d i d e a s w i l l

serieus te n e m e n . E v e n m i n wilde hij werk

l i k e w i s e s u r v i v e , t h a n k s to the p u b l i c a t i o n

maken voor het nageslacht: veel van zijn

Laboratories, die hun publiek direct bij hun

of this b o o k .

kunstzinnige output w a s vluchtig of dreef op

understandable'. His photography s t u d e n t s , for e x a m p l e , w e r e r e q u i r e d to put a w a y their e x p e n s i v e N i k o n s a n d b u y c h e a p toy c a m e r a s to u s e d u r i n g the

a n a r c h i s t s like the S u r v i v a l R e s e a r c h

s e m e s t e r . T w o of P o m e r o y ' s m o s t

Michael Gibbs

i m p o r t a n t e s s a y s are i n c l u d e d in t h i s Photography

exhibition, which

The Canadian

Center

(CCA)

has organized

beautifully

mounted

time around graphic exhibition

for

of its

exhibitions,

this

the theme of the panorama.

around

Architecture, between

The

zeer zeker gegarandeerd. M i c h a e l Gibbs

ybridges

fotografisch San

Het Canadian Center for

panorama

(CCA)

of architectural

Pare's

which exhaustively

a first

photos

Photography

discusses

and the built-up

1878 p a n o r a m a of S a n F r a n c i s c o

organiseerde

fotografisch

Francisco

the

it the and

relation

Exhibition and catalogue 'Eadweard Muybridge and the Photographic Panorama of San Francisco, 18501880,

travelling exhibition, 1993

Eadweard Muybridge and the Photographic Panorama of San Francisco, 1850-1880,1993, Cambridge, MIT Press,142 pp., 38 ill., 30x24,5 cm., ISBN 0-920785-37-9

environment.

(hb), ISBN 0-920785-39-5 (pb)

p h o t o g r a p h y f r o m the C C A . Eric

stelde het Center de eerste slechts

architectuurfoto's. standaardwerk

Daarbij verscheen Photography

een

het

and Architecture

In 1982

samen over zijn in

prachtige

collectie

gezaghebbend van Richard

waarin deze de relatie tussen fotograaf en gebouwde uitputtend

thema

wederom

tentoonstelling.

tentoonstelling

enkele jaren tijds opgebouwde

Architecture

rond het

panorama

fraai opgezette

time. With that appeared

work, Richard

the photographer

van

In 1982 the Center put together

the fine collection

Standard

'survivalists' en d e 'survival' van zijn werk en zijn ideeën is met de publikatie van dit boek

photo-

had built up in only a few year's authoritative

P o m e r o y w a s zelf e e n van die dissidente

M U Y B R I D G E ' S PHOTOGRAPHIC P A N O R A M A OF S A N FRANCISCO

Architecture

anarchisten zoals de Survival R e s e a r c h

'techno-kunst' voor galeries willen m a k e n .

technologieën die nu, na e e n paar jaar. alweer verouderd zijn. P o m e r o y s activiteiten

mitieve indruk, vergeleken met d e effecten

another

n i e u w e m e d i a en d e n i e u w e technologie.

werk willen betrekken en g e e n smaakvolle

teranimatie maken bijvoorbeeld e e n heel pri-

c o m b i n e s technical information

and

hij onderzoekt hoe kunstenaars o m g a a n met de

op het gebied van d e s k t o p video en c o m p u -

tribute v o l u m e : his i n t r o d u c t i o n to the Digital

Spike J o n e s , Boy M e c h a n i c - b o e k e n en

Pare,

omgeving

behandelt.

Het panorama van San Francisco door

tectuurfotografie van het C C A Ene

b y E a d w e a r d M u y b r i d g e (1830-1904) is

S a n d w e i s s w r i t e s a b o u t the u r b a n

Eadweard M u y b r i d g e (1830-1904) uit 1878

S a n d w e i s s schrijft over de s t e d e b o u w k u n d i

the point of d e p a r t u r e for a n e w e x h i b i t

d e v e l o p m e n t of S a n F r a n c i s c o in this

vormt o p n i e u w het uitgangspunt van e e n

and

p e r i o d , w h i c h c o i n c i d e d w i t h the rise a n d

tentoonstelling en een catalogus over archi-

periode, die samenvalt met de o p k o m s t en

catalogue about architectural

ontwikkeling van San Francisco m deze

B O E

K E N

de ontwikkeling van de fotografie. De ont-

in places w h e r e the full beauty of the object

d e v e l o p m e n t of p h o t o g r a p h y . T h e

this w a s , at the v e r y least, c u r i o u s . T h e

wikkeling van nederzetting naar stad en de

to be photographed could be transferred to

s h a p i n g of a s e t t l e m e n t into a city a n d the

photographer had recently c o m p l e t e d a

precisie van de fotografie gaan een verbinte-

the negative."

p r e c i s i o n of p h o t o g r a p h y enter i n t o a

p r o b a t i o n a r y s e n t e n c e f o r the m u r d e r of

c o m p a c t in w h a t S a n d w e i s s c a l l s the

his w i f e ' s lover, for w h i c h he w a s

nis aan in wat S a n d w e i s s het 'claimen ' van het stedelijk landschap noemt. D e s a m e n -

M e g a v i e w in het kwadraat

" c l a i m s " of the u r b a n l a n d s c a p e . D a v i d

u l t i m a t e l y a c q u i t t e d . A f t e r a t o u r of

steller van de tentoonstelling, D a v d Harris,

Het panoramisch gezicht op San

H a r r i s , the c u r a t o r of the exhibit,

C e n t r a l A m e r i c a , w i t h this p a n o r a m a

vertelt vervolgens het verhaal van

Francisco w a s e e n soort mega-vie w in het

s u b s e q u e n t l y tells the story of

project, a m o n g other w o r k , he o n c e a g a i n

M u y b r i d g e ' s panorama en dat van d e andere

kwadraat: dertien - staande - foto's van 60 x

M u y b r i d g e ' s p a n o r a m a , a n d t h o s e of

t o o k up p h o t o g r a p h y in S a n F r a n c i s c o . In

fotopanorama's van San Francisco tussen

50 c m , bij elkaar opgeteld een totale lengte

o t h e r p a n o r a m a s of S a n F r a n c i s c o

the d e c a d e b e f o r e the m u r d e r , he h a d

1850 en 1880. In het catalogusdeel bieden

van maar liefst vijf meter. Vanuit e e n toren

b e t w e e n 1850 a n d 1880. In the c a t a l o g u e

g a r n e r e d c o n s i d e r a b l e p r a i s e for his fine

d e auteurs een g e d e g e n overzicht van de

in d e villa van Mark Hopkins, het hoogste

s e c t i o n , t h e a u t h o r s offer a t h o r o u g h

l a n d s c a p e s h o t s of Y o s e m i t e V a l l e y .

verschillende soorten panoramische gezich-

punt van d e stad, w e r d het uitzicht op nega-

o v e r v i e w of the v a r i o u s sorts of

C o n t a i n e d in m a s s i v e f r a m e s , t h e s e

ten op San Francisco t u s s e n r u w w e g 1850

tief gebracht. Muybridge koos daarvoor, naar

p a n o r a m i c v i e w s of S a n F r a n c i s c o

immense photographs, measuring more

en 1906, toen e e n aardschok en een brand

hij zelf zei, e e n heldere dag, zodat de

b e t w e e n r o u g h l y 1850 a n d 1906, w h e n

t h a n 40 x 50 c m , w e r e to be s e e n in

de stad voor e e n groot deel verwoestten.

b e s c h o u w e r e e n g o e d overzicht had over

the great e a r t h q u a k e a n d fire d e s t r o y e d a

e x h i b i t i o n s in the U n i t e d S t a t e s a n d

Het zijn beelden van een stad die in die

"the entire city, its picturesque suburbs and

large part of the city. T h e s e are i m a g e s of

Europe. The m o n u m e n t a l vistas were

vorm niet meer bestaat. D e schrijvers leg-

surrounding ranges of hills, everything clear-

a city that no l o n g e r e x i s t s in that f o r m . In

p r a i s e d a n d l a u d e d in all keys b y the

gen e e n interessant verband met andere

ly distinguishable". Dat alles er op stond en

the p r o c e s s , the a u t h o r s d r a w i n t e r e s t i n g

p u b l i c a n d r e v i e w e r s . T h e n e w s p a p e r Alta

media: de fotografische panorama's zijn te

ook nog g o e d te onderscheiden w a s , w a s

c o n n e c t i o n s w i t h other m e d i a : p h o t o -

California

zien naast getekende plattegronden, vogel-

wat Muybridge betreft d e essentie van de

g r a p h i c p a n o r a m a s are to be s e e n next to

efforts that M u y b r i d g e e x p e n d e d o n

vluchtperspectieven, kaarten en gezichten in

panoramische foto.

hand d r a w n m a p s , bird's-eye views,

t h e m : " H e has cut d o w n trees b y t h e

engraved maps and views, gravures and

s c o r e that i n t e r f e r e d w i t h the c a m e r a s

l i t h o g r a p h s . In a d d i t i o n , v a r i o u s p o p u l a r

f r o m the best p o i n t of s i g h t ; h e h a d

ets, gravure en litho. Daarnaast w o r d e n er verschillende populaire toepassingen van de

Van het panorama maakte Muybridge

b r e a t h l e s s l y d e s c r i b e d the

fotografie in cabinetfoto's, leporello's (har-

drie 'staten': in 1877 al vervaardigde hij de

a p p l i c a t i o n s of p h o t o g r a p h y are

himself lowered by ropes d o w n

monica-albums), stereoseries, en aan elkaar

serie in het klein in elf albuminedrukken, als

a s s e m b l e d , including cabinet photos,

p r e c i p i c e s to e s t a b l i s h his i n s t r u m e n t s in

gelaste foto's bijgehaald.

harmonica-album. Los erbij gevoegd w a s

leporellos (accordion-albums), stereo

p l a c e s w h e r e the f u l l b e a u t y of the o b j e c t

e e n kaart, e e n 'key', met dezelfde foto met

cards, and photos spliced together.

to b e p h o t o g r a p h e d c o u l d be t r a n s f e r r e d

daarin n u m m e r s en verwijzingen naar de Ordening Het aardige is dat je ineens overeen-

to the n e g a t i v e . "

afgebeelde huizen. Muybridge bood het panorama ook als serie cabinetfoto's te koop

Organization

k o m s t e n ziet t u s s e n het werk van de carto-

aan. Beide kleinere panorama's w e r d e n ook

graaf en dat van de fotograaf. Het doel van

vanuit de residentie van Hopkins g e n o m e n .

see the a g r e e m e n t b e t w e e n the c a r t o -

de afbeeldingen w a s i m m e r s vooral orde-

D e dertien m a m m o e t o p n a m e n maakte hij

g r a p h e r ' s w o r k a n d that of the p h o t o -

It's p l e a s a n t to i m m e d i a t e l y be a b l e to

A mega-view to the second power T h e p a n o r a m i c v i e w of S a n F r a n c i s c o w a s a kind of m e g a - v i e w to the s e c o n d

ning van een zich snel uitbreidend stedelijk

het jaar daarop. Dit keer hoefden g e e n

g r a p h e r . T h e o b j e c t i v e of the d e p i c t i o n

b o m e n gekapt of bergen b e k l o m m e n te

p o w e r : 13 vertical p h o t o s of 60 x 50 c m .

gebied. Door het ruime overzicht dat de stei-

w a s after all p r i m a r i l y the o r g a n i z a t i o n of

le heuvels boden op de stad in al haar facet-

w o r d e n . Niettemin w a s het n e m e n van e e n

J o i n e d to e a c h other, t h e y a t t a i n e d a total

a q u i c k l y e x p a n d i n g urba n a r e a . In

dergelijk v i e w technisch e e n ingewikkeld

length of a l m o s t five m e t e r s . T h e v i e w

ten en op het omringende landschap nodig-

a d d i t i o n , S a n F r a n c i s c o , w i t h its hills

w a s c a p t u r e d o n n e g a t i v e f r o m a t o w e r of

d e San Francisco bij uitstek uit tot e e n

M a r k H o p k i n s ' s m a n s i o n , the h i g h e s t

artistieke w e e r g a v e . Vele kunstenaars beoe-

point in the city. For t h i s , M u y b r i d g e

fenden er als vanzelfsprekend d e beeldvorm

c h o s e w h a t he h i m s e l f c a l l e d a c l e a r d a y ,

van het panorama. De heuvels verschaften

s o that the v i e w e r h a d a c l e a r v i e w out

altijd w e l ergens een mooi uitzichtspunt op

o v e r " t h e entire city, its p i c t u r e s q u e

de huizenformaties, op de omringende heu-

s u b u r b s a n d s u r r o u n d i n g r a n g e s of h i l l s ,

vels en op d e baai met s c h e p e n in de verte.

everything clearly distinguishable." That

Dat leverde e e n aantrekkelijk coulisseneffect

e v e r y t h i n g w a s there, a n d still c l e a r l y

op en e e n fraai gelaagd beeld.

d i s t i n g u i s h a b l e , w a s , as far as M u y b r i d g e w a s c o n c e r n e d , the e s s e n c e of the

Muybridge vervaardigde zijn dertiendelig

panoramic photo.

panorama van San Francisco in 1878 vanaf California Street Hill, ĂŠĂŠn van de heuvels in

M u y b r i d g e m a d e three ' s t a t e s ' of the

de stad. Het m o m e n t dat hij daarvoor koos,

p a n o r a m a . A l r e a d y in 1877 h e p r o d u c e d

w a s op z'n minst curieus. D e fotograaf had

the s e r i e s in s m a l l size in e l e v e n a l b u m i n

net e e n voorwaardelijke gevangenisstraf uit-

prints in an a c c o r d i o n a l b u m . A s e p a r a t e

gezeten voor het vermoorden van de minnaar van zijn vrouw, e e n beschuldiging waarvan hij uiteindelijk w e r d vrijgesproken. Na een rondtocht door Midden-Amerika nam hij

m a p w a s p r o v i d e d w i t h it, as a ' k e y ' , w i t h Eadweard Muybridge Panorama of San Fransisco, detail, 1878

onder meer met deze panorama-onderneming d e draad van het fotograferen in San Francisco w e e r op. In het decennium voor de m o o r d had hij veel lof geoogst met zijn prachtige landschapopnamen van Y o s e m i t e Valley. Deze in m a s s i e v e lijst gevatte m a m m o e t o p n a m e n van meer dan 4 0 x 50 c m w a r e n op tentoonstellingen in d e Verenigde Staten en Europa te zien. De monumentale vista's w e r d e n in alle toonaarden door publiek en r e c e n s e n t e n geloofd en geprezen. D e Alta California beschreef met b e w o n d e r i n g de inspanningen die Muybridge zich daarvoor getroostte: " H e has cut d o w n trees by the score that interfered with the cameras from the best point of sight; he had himself l o w e r e d by ropes d o w n precipices to establish his instruments

the s a m e p h o t o w i t h n u m b e r s i n d i c a t i n g the h o u s e s s h o w n . M u y b r i d g e a l s o o f f e r e d the s e r i e s for s a l e as c a b i n e t photos. Both these smaller panoramas w e r e a l s o taken f r o m the H o p k i n s

karwei. Muybridge moest dertien keer e e n

o f f e r i ng s p a c i o u s o u t l o o k s in all

o p n a m e van e e n half uur m a k e n , dat

d i r e c t i o n s o v e r the city and the

r e s i d e n c e . H e m a d e the large s c a l e s h o t s

besloeg in totaal vijf Ă¨ z e s uur. Daarbij moest

s u r r o u n d i n g l a n d s c a p e , is par e x c e l l e n c e

the f o l l o w i n g year. T h i s t i m e no t r e e s

de m o n u m e n t a l e camera telkens e e n slag

a place i n v i t i n g artistic r e p r o d u c t i o n .

n e e d e d to be f e l l e d or m o u n t a i n s

w o r d e n gedraaid en de e n o r m e natte nega-

M a n y artists p r a c t i c e d there, a n d it w a s

c l i m b e d . Nevertheless, taking such a view

tiefplaat dertien keer w o r d e n v e r w i s s e l d .

s e l f - e v i d e n t that thei r f o r m w o u l d b e the

w a s t e c h n i c a l l y a c o m p l i c a t e d task.

p a n o r a m a . S o m e w h e r e on the hills t h e r e

T h i r t e e n t i m e s , M u y b r i d g e h a d to m a k e

Vermoedelijk d e gearriveerde b e w o n e r s van

w a s a l w a y s the offer of a beautiful

a n e x p o s u r e of a half h o u r , w h i c h t o o k , in

de n i e u w g e b o u w d e prestigieuze villa's in d e

o v e r l o o k o n the c o l l e c t i o n s of h o u s e s , the

total, f i v e to six h o u r s ' t i m e . A f t e r e a c h

heuvels rondom de stad. De rijke inwoners

s u r r o u n d i n g h i l l s , a n d o n c e m o r e o n the

e x p o s u r e the h u g e c a m e r a h a d to be

gaven ook w e l opdracht het interieur van

bay w i t h its s h i p s in the d i s t a n c e . That

t u r n e d a bit, a n d the e n o r m o u s w e t plate

hun huis vast te leggen. Zo moest

p r o d u c e d an attractive s c e n i c effect, a n d a

negatives had to be loaded a n d unloaded

Muybridge in 1877 interieurfoto's maken

beautifully layered image.

13 t i m e s .

W i e kochten nu dergelijke vista's?

van de nieuw e behuizing van s p o o r w e g m a g -

M u y b r i d g e c r e a t e d his 1 3 - s e c t i on

W h o purchased such vistas? Probably

naat (en meermalen M u y b r i d g e ' s opdracht-

p a n o r a m a of S a n F r a n c i s c o f r o m o n e of

the n e w l y s o c i a l l y ' a r r i v e d ' r e s i d e n t s of

gever) Leiand Stanford op Nob Hill. Hij maak-

the c i t y ' s h i l l s , the C a l i f o r n i a Street H i l l , in

the n e w l y - b u i l t , p r e s t i g i o u s m a n s i o n s o n

te bovendien gezichten vanuit iedere kamer.

1878. T h e m o m e n t that he c h o s e to d o

the hills a r o u n d the city. T h e s e rich

B O O K S r e s i d e n t s a l s o g a v e c o m m i s s i o n s to

d e g r e e s o f t h e n o r m a l h u m a n f i e l d of

In het panorama w a s het huizenbezit natuur-

p a n o r a m a ' s zijn s a m e n g e s t e l d uit liggende

r e c o r d t h e i n t e r i o rs of their h o m e s . In

vision. M u y b r i d g e ' s series of photos,

lijk overzichtelijk in kaart gebracht. H e t moet

o p n a m e n . Dat geeft het totaalbeeld e e n ver-

1877 M u y b r i d g e w a s c o n t r a c t e d to m a k e

s t i t c h e d t o g e t h e r into o n e p a n o r a m a ,

w e l aardig zijn g e w e e s t je mansion

v r e e m d e n d effect. In eerste aanleg bevat dit

interior p h o t o s of t h e n e w N o b Hill h o m e

offers a v i e w w h i c h i n fact t h e h u m a n e y e

zoeken e n te vergelijken met de huizen van

fotowerk eigenlijk al M u y b r i d g e ' s reeds

of r a i l r o a d m a g n a t e (and f r e q u e n t

c o u l d never a c c o m p l i s h. The depth a n d

andere w e l g e s t e l d e n . H e t kleine album-

gestarte e x p e r i m e n t e n e n zijn latere b e m o e i -

M u y b r i d g e cliënt) L e i a n d S t a n f o r d . In

t h r e e d i m e n s i o n s a r e , s o to s p e a k , i r o n e d

panorama stond geadverteerd voor tien dol-

e n i s s e n m e t de momentopname-fotografie.

a d d i t i o n , he p h o t o g r a p h e d t h e v i e w s f r o m

flat a n d s t r e t c h e d o u t into o n e l o n g plate.

lar, met 'key' e n de index m e t de 200 refe-

Z o w e l menselijke als dierlijke b e w e g i n g e n

e v e r y r o o m . O f c o u r s e , in t h e p a n o r a m a s

T h e vertica l f o r m a t of t h e t h i r t e en p h o t o s

renties. Geïnteresseerde A m e r i k a n e n e n ook

legde hij in de jaren tachtig m o m e n t voor

the h o m e s w e r e all c h a r t e d i n a n o r d e r l y

is a l s o r e m a r k a b l e ; m o s t other

Europeanen konden het panorama via d e

m o m e n t vast m e t behulp van e e n batterij-

w a y . It m u s t h a v e b e e n p l e a s u r a b l e f o r a n

p a n o r a m a s are c o n s t r u c t e d f r o m

post bestellen. Van het m a m m o e t p a n o r a m a

camera. N e t als bij de deelbeeldjes waarin

o w n e r to f i n d h i s o w n h o m e in t h e

h o r i z o n t a l s h o t s . T h i s fact g i v e s t h e t o t al

zijn slechts negen e x e m p l a r e n , alle in de

de b e w e g i n g e n w e r d e n vastgelegd gaat het

p a n o r a m a a n d c o m p a r e it w i t h t h e

i m a g e a n u n r e a l effect. In t h e first

vorm van e e n monumentaa l harmonica-

bij het panorama o m het fragmenteren.

r e s i d e n c e s of h i s well-off n e i g h b o u r s . T h e

instance, this photowork actually contains

album, bewaard gebleven in verschillende

Muybridge geeft in feite niet e e n s y n t h e s e ,

s m a l l a l b u m p a n o r a m a w a s a d v e r t i s e d at

w i t h i n itself the e s s e n c e of M u y b r i d g e ' s

bibliotheken e n universiteiten.

maar e e n analyse van d e stad. Dat is w e l -

$10.00, w i t h t h e ' k e y ' a n d a n i n d e x o f 200

a l r e a d y b e g u n e x p e r i m e n t s , a n d h i s later

r e f e r e n c e s . Interested A m e r i c a n s - a n d

efforts w i t h l a r g e - s c a l e p h o t o g r a p h y . In

e v e n E u r o p e a n s - c o u l d o r d e r by p o s t . O n l y nine e x a m p l e s of t h e l a r g e - s c a l e

op te

licht de belangrijkste betekenis van dit enor-

M u y b r i d g e ' s panorama's w e k e n in e e n belangrijk opzicht af van d e andere getoonde

m e , curieuze e n binnen M u y b r i d g e ' s oeuvre

the 1880's he w o u l d c a p t u r e , s e c o n d b y

panorama's. Het w a r e n de eerste 3 6 0 gra-

toch ook enigszins marginale werk.

s e c o n d , t h e m o v e m e n t of both a n i m a l s

den panorama's van de stad. Het zo hoogge-

p a n o r a m a , all in t h e f o r m of a

a n d h u m a n s , w i t h t h e a i d of a battery of

legen huis van Hopkins bood de mogelijk-

m o n u m e n t a l a c c o r d i o n a l b u m , are to b e

c a m e r a s . J u s t a s is t h e c a s e f o r t h e

heid het gezicht rondom in zijn totaliteit vast

found today in the collections of v a r i o u s

s e c t i o n s of t h e i m a g e s in w h i c h

te leggen. D e andere panorama's bestreken

libraries a n d universities.

m o v e m e n t w a s c a p t u r e d , t h e p a n o r a m a is

slechts de 180 graden van het menselijk

a matter of f r a g m e n t a t i o n . In fact,

gezichtsveld. M u y b r i d g e ' s aaneengerege n

i m p o r t a n t r e s p e c t , f r o m t h e other

M u y b r i d g e has n o t p r o d u c e d a s y n t h e s i s ,

serie foto's bood e e n overzicht dat het m e n -

p a n o r a m a s s h o w n . T h e y w e r e t h e first

but a n a n a l y s i s , o f t h e city. T h a t is

selijk oog in feite nooit in één keer zou kun-

360 d e g r e e p a n o r a m a s o f t h e city. T h e

p e r h a p s t h e m o s t i m p o r t a n t m e a n i n g of

nen w a a r n e m e n . De diepte e n de drie

unusual elevation of Hopkins's house

this e n o r m o u s , curious, a n d within

d i m e n s i e s zijn als het w a r e vlak gestreken

o f f e r e d t h e p o s s i b i l i t y of a v i e w a r o u n d

Muybridge's oeuvre, somewhat marginal

en tot e e n lang plat vlak uitgerekt.

the r e g i o n i n its totality. T h e o t h e r

thing.

M e r k w a a r d i g is ook het staande formaat van

M u y b r i d g e ' s p a n o r a m a s differ, i n a n

p a n o r a m a s c o m m a n d o n l y t h e 180

eder

Het n f f a Nieuwe

(bouwjaar archieven grafen

andsfotoarchief

voormalige

pand van

Rotterdamsche 1874).

Courant

Bijna

vijftig

van Nederlandse

verhuizen

optimale

de dertien deelfoto's : de m e e s t e andere

v e r h u i s t n a a i het g e h e e l

verbouwde, de

Mattie B o o m

foto-

mee , om onder

bewaarcondities

des tijds te d o o r s t a a n .

de t a n d

Witte de W i t h s t r a a t 4 %

. 1 //

'f //•

f//• r

1 T

3012 B N

1 ' telefoon:

Rotterdam [ O I O ] 2 330 788

t e l e f a x : [ O I O ] 2 140 375

E T R

DIGITAL REALITY Op 9 september

1993 opende de Image

Opening

Factory, een initiatief van Capilux in Amsterdam,

zijn deuren.

is een werkplaats

De Image

waar beeldmakers

gebruik kunnen maken van de nieuwste

De digitale beeldpraktijk

kinderschoenen.

De Image Factory is het eerste grootschalige

deze technieken

toegankelijk

de stichting

zijn gemaakt.

Paradox een symposium

digitale beeldpraktijk invalshoek

belichtte

The Image Factory,

Factory

Capilux

9/9/1993, Image Factory, Amsterdam

Factory

beeldverwerkingstechnieken.

Image

Ter gelegenheid

staat in Nederland

digitale nog in de

initiatief in Nederland van deze opening

waarin

organiseerde

a workplace techniques.

9 September, where image

makers

In The Netherlands,

The Image Factory these techniques

work with digital

On the occasion

images

image

of this opening, organized

a symposium

on digital

image

makes Foundation

that shed

practices

of view of the image

stage.

which

the Paradox

processing

is still in its teething

in The Netherlands

vanuit de en

1993. The Image Factory

dat de

van beeldproducent

opened

can make use of the latest digital

is the first large scale initiative accessible.

an initiative

in Amsterdam,

light

from the

producer

point

and

consumer.

-consument.

Digital Reality I S y m p o s i u m MTours Presentaties I Digital Dreams I Slimmer Programme I Mini-t

De laatste iaren is de toepassing van

GrcmcLC

digitale technieken in zeer korte tijd erg po-

r u n n i n g t h r o u g h o u t this s y m p o s i u m w a s the c o n s e q u e n c e t h i s d i g i t a l i m a g e

pulair g e w o r d e n . Steeds mee r beeldmaker s

p r o c e s s i o n w o u l d h a v e at c u l t u r a l , s o c i a l

stellen hun beelden s a m e n met behulp van

a n d scientific levels.

digitale technieken, waarbij ze onder meer bestaande foto's gebruiken. Beeldbanken en

Timothy

Druckrey,

critic a n d p h o t o -

digitale n e t w e r k e n , waarvan het aanbod ook

g r a p h y t e a c h e r at the International C e n t e r

s t e e d s toeneemt, stellen deze beelden ter

for P h o t o g r a p h y in N e w Y o r k , o p e n e d the

beschikking. De opmars van d e digitale beel-

s y m p o s i u m w i t h the o b s e r v a t i o n that w e

den lijkt de traditionele fotografie d e nekslag

n o w f i n d o u r s e l v e s in the " P o s t -

te geven Vooral door de snelheid w a a r m e e

p h o t o g r a p h i c e r a " . In this n e w a g e , the

deze ontwikkeling zich voltrekt zijn vraagte-

virtual w o r l d is t a k i n g o v e r the r o le of the

kens ontstaan. W o r d e n fotografen, beoefe-

m a t e r i a l , " r e a l " w o r l d as w e n o w

naars van het 'analoge' ambacht, in de toe-

p e r c e i v e it. T h i s d e v e l o p m e n t is t a k i n g

komst slechts leveranciers van het materiaal

place at a r a p i d t e m p o . S l o w l y , D r u c k r e y

van digitale b e e l d m a k e r s? W a t betekenen

f o u n d , w e w i l l n o l o n g e r b e a b l e to

beeldbanken voor het auteurschap van de

i m a g i n e the w o r l d w i t h o u t d i g i t a l i m a g e s .

fotograaf?

S u b s e q u e n t l y D r u c k r e y took i n v e n t o r y of the c o n s e q u e n c e s of t h i s fast

Maar met alleen de positie van de beeld-

growth. He noted s i m u l t a n e o us

maker verandert. Bij het publiek ontstaat door deze n i e u w e beelden e e n nieuw inter-

CAPI L U X

pretatiekader, waarin het traditionele realiteitsbegrip e e n andere definitie krijgt. D e

d e v e l o p m e n t s in i n d u s t r y , t h e o r e t i c a l w o r k , art t h e o r y a n d art h i s t o r y . T h e n e w w o r l d of m u l t i - m e d i a t e c h n o l o g y ,

rode draad die door dit s y m p o s i u m liep w a s

d o m i n a t e d b y digita l i m a g e s , w i l l

dan ook de consequenti e van digitale beeld-

u l t i m a t e l y r o b t r a d i t i o n a l p h o t o g r a p h y of its r a i s o n d ' ê t r e . In the future, p e o p l e w i l l

verwerking op cultureel, maatschappelijk en

subjectieve constructies. Zo sterft met de

wetenschappelijk terrein.

dood van het analoge beeld, de foto. einde-

t e c h n i q u e s has b e c o m e v e r y p o p u l a r in a

interpret all i m a g e s , digita l or a n a l o g o u s ,

lijk ook de mythe van haar realiteitswaarde.

very short t i m e . A s t i m e g o e s o n , m o r e

as s u b j e c t i v e c o n s t r u c t i o n s . W i t h the

Timothy Druckrey,

criticus en docent

M a a r tevens zullen ethische b e z w a r e n

In recent y e a r s the u s e of digital

a n d m o r e i m a g e m a k e r s put t o g e t h e r

d e a t h of the a n a l o g o u s i m a g e , the p h o t o , the m y t h of its c o n n e c t i o n w i t h reality also finally dies.

fotografie aan het International Center for

ontstaan bij deze manipulatie van beelden,

t h e i r i m a g e s w i t h digita l t e c h n i q u e s ,

Photography m N e w York, o p e n d e het s y m -

wat feitelijk e e n kritiek is op het hele con-

using, a m o n g other things, existing

p o s i u m met de constatering dat w e ons nu

cept van de technologie. D e ontwikkeling

p h o t o s . Image b a n k s a n d digita l

bevinden in de "postphotographic e r a " In

van de vertrouwde, materiële w e r e l d naar

n e t w o r k s , w h i c h are a l s o i n c r e a s i n g l y

o b j e c t i o n s to t h i s m a n i p u l a t i o n of i m a g e s

dit n i e u w e tijdperk heeft d e virtuele w e r e l d

e e n nieuwe, immateriële w e r e l d zal e e n

a v a i l a b l e , s u p p l y t h e s e i m a g e s for t h e m .

w i l l a r i s e , w h i c h are in fact a c r i t i q u e of

d e rol o v e r g e n o m e n van de materiële, 'ech-

transformatie van visie en ruimte in onze zin-

T h e a d v a n c e of the digital i m a g e a p p e a r s

the w h o l e c o n c e p t of the t e c h n o l o g y . T h e

te' w e r e l d zoals w e die nu w a a r n e m e n .

tuigen veroorzaken. Tenslotte zal het con-

to have d e l i v e r e d the d e a t h b l o w to

d e v e l o p m e n t of the f a m i l i a r , m a t e r i a l

Deze ontwikkeling vindt in een snel tempo

trast t o e n e m e n tussen enerzijds de grote

traditional photography. Primarily

w o r l d into a n e w , i m m a t e r i a l w o r l d w i l l

plaats. Zo langzamerhand, zo stelde

industrieën van de elektronische media en

t h r o u g h the s p e e d w i t h w h i c h t h e s e

lead to a t r a n s f o r m a t i o n of v i s i o n a n d

Druckrey vast, kunnen w e o n s de w e r e l d

anderzijds de kunstwereld, die in dit c o m -

d e v e l o p m e n t s h a v e taken p l a c e ,

s p a c e in o u r s e n s e s . F i n a l l y , the c o n t r a s t

zonder digitale beelden niet meer voorstel-

plexe geheel toch al een marginale rol

questions abound. Will photographers,

b e t w e e n the g r e a t i n d u s t r i e s of the

len

speelt.

p r a c t i t i o n e r s of the ' a n a l o g o u s ' craft, in

e l e c t r o n i c m e d i a a n d the art w o r l d , w h i c h

the f u t u r e b e c o m e o n l y s u p p l i e r s of r a w

w i l l h a v e o n l y a m a r g i n a l role in t h i s

m a t e r i a l for digita l i m a g e m a k e r s ? W h a t

whole complex, will increase.

Vervolgens inventariseerde hij de c o n s e -

W e l k e rol speelt de menselijke perceptie

quenties van deze snelle groei en signaleer-

in een tijd waarvan de industrieën hebben

de e e n gelijktijdige ontwikkeling in d e indus-

bepaald dat die digitaal zal zijn? Volgens

trie, d e theorievorming, d e kunsttheorie en

Druckrey staan w e onszelf w e e r toe o m de

do i m a g e b a n k s m e a n for the a u t h o r s h i p of the p h o t o g r a p h e r ?

But at the s a m e t i m e e t h i c a l

W h a t r o le d o e s h u m a n p e r c e p t i o n p l a y in a t i m e in w h i c h the i n d u s t r i e s

d e kunstgeschiedenis. D e n i e u w e w e r e l d

symbolische waarde van beelden te accep-

van de multimedia-technologie, geregeerd

teren, in plaats van deze beelden zuiver als

not the o n l y t h i n g that has c h a n g e d . For

digital? A c c o r d i n g to D r u c k r e y , w e w i l l

door digitale beelden, zal d e traditionele

waarheidsgetrouw aan te n e m e n .

the p u b l i c , a n e w f r a m e of r e f e r e n c e has

c o m e to a c c e p t the s y m b o l i c v a l u e of

fotografie uiteindelijk van haar bestaansrecht

Uiteindelijk zal het concept dat m e n van het

a r i s e n b e c a u s e of t h e s e i m a g e s , o n e in

i m a g e s , in p l a c e of a c c e p t i n g t h e s e

beroven. In de toekomst zal m e n alle beel-

beeld heeft veranderen omdat de nadruk in

w h i c h the t r a d i t i o n a l u n d e r s t a n d i n g of

i m a g e s p u r e l y as t r u t h f u l . U l t i m a t e l y , the

d e n , digitaal of analoog, interpreteren als

het interpretatieproces niet meer zal liggen

reality g e t s a n o t h e r d e f i n i t i o n . T h e t h r e a d

c o n c e p t that p e o p l e h a v e of a n i m a g e w i l l

But t h e p o s i t i o n of the i m a g e m a k e r is

h a v e d e t e r m i n e d that p e r c e p t i o n w i l l b e

R E T R O

c h a n g e , b e c a u s e the e m p h a s i s in the i n t e r v e n t i o n p r o c e s s w i l l n o l o n g e r be o n

c o n c e p t is m o r e v a l u a b l e t h a n t e c h n i q u e . A c c o r d i n g to D r u c k r e y , the e s s e n t i a l

op de v o r m , maar op de inhoud. D e vaste,

taat van de ontwikkeling van digitale netwer-

concrete betekenis van het beeld gaat verlo-

ken en de aanpassin g van technologieën

the f o r m , but the c o n t e n t of the i m a g e .

c h a n g e c o n s i s t s of the p o s s i b i l i t y of

ren en maakt plaats voor het idee. Dit idee

kunnen w o r d e n geïnterpreteerd als e e n

T h e s o l i d , c o n c r e t e m e a n i n g of the i m a g e

a l l o w i n g the e x p e r i e n c e of an i m a g e to

krijgt meer betekenis naarmate de beelden

wezenlijke culturele vooruitgang. Immers,

w i l l be lost a n d m a k e r o o m for the i d e a .

take p l a c e in that s a m e i m a g e . It is

immateriëler w o r d e n . Druckrey n o e m d e

m e d e dankzij het referentiekader van taal en

T h i s i d ea w i l l take o n m o r e m e a n i n g to

i m p o r t a n t to f o r m u l a t e a s o c i a l

deze verschuiving in het interpretatieproces

interpretatie heeft de ontwikkeling van de

the d e g r e e that i m a g e s b e c o m e m o r e

f r a m e w o r k in w h i c h the result of t h e

d e 'post-enlightenment ideology". A a n de

digitale technieken bestaansrecht.

i m m a t e r i a l . D r u c k r e y c a l l e d t h i s shift in

d e v e l o p m e n t of digita l n e t w o r k s a n d the

ene kant zijn w e , volgens Druckrey, gewor-

the i n t e r p r e t a t i on p r o c e s s " P o s t -

a p p l i c a t i o n of t e c h n o l o g i e s c a n be

teld in de fotografische traditie van de laat-

Enlightenment ideology". T h u s , o n the o n e s i d e w e are, a c c o r d i n g to D r u c k r e y , r o o t e d in the p h o t o g r a p h i c t r a d i t i o n of t h e last t h r e e d e c a d e s , but at the s a m e t i m e w e are c o n s c i o u s of the c h a n g e s in the relation

i n t e r p r e t e d as an e s s e n t i a l c u l t u r a l step

ste drie decennia, maar tegelijkertijd zijn w e

f o r w a r d . A f t e r a l l , it is in part the f r a m e of

ons b e w u s t van de verandering in d e relatie

reference c o n s i s t i n g of l a n g u a g e a n d

t u s s e n beeld en betekenis. Dat b e s c h o u w d e

i n t e r p r e t a t i o n t h a t h a v e p r o v i d e d digita l

hij als e e n van de belangrijkste oorzaken

t e c h n i q u e s their r a t i o n a l e .

voor d e verandering van onze huidige cul-

In his c o n c l u s i o n he u n d e r s c o r e d his

tuur.

In zijn conclusie onderstreepte hij zijn relativerende houding ten opzichte van d e digitale t e c h n i e k e n: "Interactivity, as a theory of representation and experience, and as a m e a s u r e of production, is e m e r g i n g as the essential discourse in the extension of ideas."

b e t w e e n the i m a g e a n d m e a n i n g . He

i n s i s t e n c e that digita l t e c h n i q u e s m u s t be

c o n s i d e r e d that to b e o n e of the m o s t

p l a c e d in thei r p r o p e r p e r s p e c t i v e .

gevolgen sprak Druckrey over d e ontluiken-

M e d i a m a t i c , besprak de marktontwikkelin-

i m p o r t a n t c a u s e s for c h a n g e s in o u r

"Interactivity, as a t h e o r y of

de verhouding t u s s e n de media, de militaire

gen op het g e b i ed van n i e u w e digitale tech-

present culture.

r e p r e s e n t a t i o n a n d e x p e r i e n c e , a n d as a

en de a m u s e m e n t s i n d u s t r i e . Hij constateer-

nieken. Velthoven hield e e n pleidooi voor

m e a s u r e of p r o d u c t i o n , is e m e r g i n g as

de e e n t o e n e m e n d e samenvloeiing van tele-

' e x p a n d e d b o o k s ' , boeken op e e n floppy

c o n s e q u e n c e s , D r u c k r e y s p o k e a b o u t the

the e s s e n t i a l d i s c o u r s e in t h e e x t e n s i o n of

communicatiebedrijven en computerfirma's .

disk die afspeelbaar zijn op C D - R o m . Hij ver-

b u r g e o n i n g r e l a t i o n b e t w e e n the m e d i a ,

ideas."

Alle c o m m u n i c a t i e m i d d e l e n zullen in de toe-

geleek in zijn lezing het expanded book met

komst digitaal zijn. Druckrey w e e s in dit ver-

het ' g e w o n e ' boek op papier. Het traditione-

In a d d i t i o n to the c u l t u r a l a n d s o c i a l

the m i l i t a r y - i n d u s t r i a l c o m p l e x a n d the

Naast de culturele en maatschappelijke

Willem

Velthoven,

hoofdredacteur van

band op de maatschappelijke functie van

le boek kon deze vergelijking niet doorstaan,

M e d i a m a t i c , d i s c u s s e d the m a r k e t

deze middelen, die door het overweldigend e

en V e l t h o v e n verklaarde w a a r o m . Expande d

telecommunications firms and computer

d e v e l o p m e n t s in t h e field of n e w d i g i t a l

karakter van de nieuw e technologie vaak

books hebben e e n grotere capaciteit, waar-

b u s i n e s s e s . In the f u t u r e , all m e a n s of

t e c h n i q u e s . V e l t h o v e n m a d e a plea for

over het hoofd wordt gezien. M e t deze

door het mogelijk is z e aantrekkelijker te

c o m m u n i c a t i o n w i l l be d i g i t a l . In t h i s

" e x p a n d e d b o o k s " , books on a floppy

opvatting toonde hij zich e e n criticus van d e

m a k e n voor de lezer, bijvoorbeeld door

c o n n e c t i o n , D r u c k r e y p o i n t e d to the s o c i a l

d i s c that c a n be p l a y e d o n C D - R o m . In his

overschatting van de nieuw e media. " N o

geluid of beeld toe te v o e g e n . Niet in de

f u n c t i o n of t h e s e m e a n s of

lecture he c o m p a r e d t h e e x p a n d e d b o o k

cultural change has been a c h i e v e d without a

laatste plaats wordt het interessanter o m

c o m m u n i c a t i o n , w h i c h is often

w i t h the ' n o r m a l ' b o o k o n p a p e r . T h e

corresponding t e c h n o l o g y " , aldus Druckrey.

boeken op papier te vervangen door boeken

o v e r l o o k e d b e c a u s e of the o v e r w h e l m i n g

traditional book cannot withstand such a

Tegelijkertijd m o e s t hij toegeve n dat de digi-

op e e n floppy disk omdat ook d e produktie

c h a r a c t e r of the n e w t e c h n o l o g y . W i t h

comparison, and Velthoven explained

tale beelden zelf de ontwikkeling van de

langzamerhand s t e e d s goedkoper wordt. De

this v i e w , he r e v e a l e d h i m s e l f as a critic

w h y . E x p a n d e d b o o k s h a v e a g r e a t er

elektronische media w e l degelijk beïnvloe-

computerindustrieën h o u d en bij het ontwer-

of the o v e r r a t i n g of t h e n e w m e d i a . " N o

c a p a c i t y , t h r o u g h w h i c h it is p o s s i b l e t o

den. Maar, zo stelde hij, hoewe l creativiteit

pen van hun apparatuur rekening met deze

c u l t u r a l c h a n g e has b e e n a c h i e v e d

m a k e t h e m m o r e attractive to the reader,

en technologie zich gelijktijdig ontwikkelen,

ontwikkeling en maken hun produkten

w i t h o u t a c o r r e s p o n d i n g t e c h n o l o g y , " he

for i n s t a n c e b y a d d i n g s o u n d a n d i m a g e s .

is toch het concept waardevoller dan de

s t e e d s meer gebruikersvriendelijk. Er is

o b s e r v e d . A t the s a m e t i m e he h a d to

N o t the least of the r e a s o n s w h y it is

techniek.

a d m i t that digital i m a g e s t h e m s e l v e s

m o r e i n t e r e s t i n g to r e p l a c e b o o k s o n

entertainment industry. He noted an i n c r e a s i n g c o n v e r g e n c e of

Willem

Velthoven,

e d i t o r - i n - c h i ef of

h a v e t h o r o u g h l y i n f l u e n c e d the

p a p e r w i t h b o o k s o n f l o p p y d i s c is

d e v e l o p m e n t of the e l e c t r o n i c m e d i a . But,

b e c a u s e p r o d u c t i o n c o s t s s l o w l y but

he s u g g e s t e d , a l t h o u g h c r e a t i v i t y a n d

s t e a d i l y are d r o p p i n g . In d e s i g n i n g their

technology develop simultaneously,

a p p a r a t u s , the c o m p u t e r i n d u s t r y takes

D e wezenlijke verandering bestaat volgens Druckrey uit de mogelijkheid o m d e ervaring van e e n beeld te laten plaatsvinden in datzelfde beeld. Het is belangrijk o m e e n sociaal kader te formuleren waarin het resul-

intussen een explosiev e concurrentiestrijd ontstaan op de markt van interactieve C D spelers. D e afzetmarkt w o r d t vooral bepaald door d e a m u s e m e n t s i n d u s t r i e . O o k het aanbod van software verandert. M e t het besef van de manipuleerbaarheid

R E T R O van d e informatie, de interactiviteit, ontstaat

een beeld. Het recht rekent af met iedere

t h e s e d e v e l o p m e n t s into accoun t a n d

volgens Velthoven e e n actiever, participe-

vorm van exploitatie van e e n beeld en is van

m a k e s their p r o d u c t s i n c r e a s i n g l y user-

use of i m a g e s f r o m i m a g e b a n k s . He referred to the v a r i o u s l a w s w h i c h a p p l y

render publiek. De software-fabrikant zal

toepassing op ieder beeld, ongeacht d e pro-

friendly. T h e s a l e s market is p r i n c i p a l l y

to the u n a u t h o r i z e d u s e of p h o t o s .

m o e t e n stilstaan bij e e n andere omgang met

duktiemiddelen. Bij manipulatie van foto's is

d e t e r m i n e d b y the e n t e r t a i n m e n t

dat publiek, waarbii niet de passieve con-

t o e s t e m m i n g en naamsvermeldin g van de

industry.

sumptie, maar d e actieve participatie c e n-

auteur altijd verplicht. Daarnaast valt de foto

traal staat. Er zullen daarom technieken ont-

onder het eigendomsrech t van de fotograaf.

e v o l v i n g . A c c o r d i n g to V e l t h o v e n , w i t h

p r o d u c t of the m a k e r a n d attaché s v a l u e

w i k k e l d m o e t e n w o r d e n die de produkten

D e beeldmaker kan zich bij onrechtmatig

to the o r i g i n a l c h a r a c t e r of the i m a g e . T h e

aantrekkelijker maken. De creatieve visie is

gebruik van zijn foto beroepen op zijn per-

the realization of the m a n i p u l a b i l i t y of

in dat proces de belangrijkste factor. " D e

soonlijkheidsrecht. Deze rechten vervallen

nieuwe media zijn niet alleen gereedschap-

w a n n e e r het beeld onherkenbaar g e w o r d e n

pen o m oude media te produceren, maar

is. Ten slotte geldt bij ieder portret van een

m o e t e n ook op een nieuw e m a n i e ' ontwor-

persoon het portretrecht. De geportretteer-

pen w o r d e n , " luidde de conclusie van

de heeft het recht o m e e n foto of b e e ld af te

Velthoven.

wijzen. W e e r geldt hier: als de geportretteerd e onherkenbaar is afgebeeld, is g e e n toe-

Raymond

Le Gué, directeur van D e

Beeldenstorm, een bedrijf dat audiovisuele

s t e m m i n g nodig. In verband met het huidige aanbod aan

Prof. S p o o r c i t e d the D u t c h c o p y r i g h t l a w of 1912 as the m o s t i m p o r t a n t l a w in

T h e s o f t w a r e a v a i l a b l e is a l s o

the f i e l d . T h i s l a w p r o t e c t s the c r e a t i v e

i n f o r m a t i o n , interactivity , a m o r e a c t i v e ,

l a w f o r b i d s e v e r y f o r m of u n a u t h o r i z e d

p a r t i c i p a t i n g p u b l i c has a r i s e n . S o f t w a r e

e x p l o i t a t i o n of the i m a g e , a n d a p p l i e s to

m a n u f a c t u r e r s w i l l h a v e to adap t

e v e r y i m a g e , i r r e s p e c t i v e of the m e a n s of

t h e m s e l v e s to a different relation to that p u b l i c , o n e in w h i c h not p a s s i v e c o n s u m p t i o n , but active p a r t i c i p a t i o n , is c e n t r a l . In c o n s e q u e n c e of this, t e c h n i q u e s for m a k i n g the p r o d u c t s m o r e attractive w i l l h a v e to be d e v e l o p e d . T h e m o s t i m p o r t a n t factor in that p r o c e s s w i l l

p r o d u c t i o n . P e r m i s s i o n , a n d the r e p o r t i n g of the n a m e of the c r e a t o r of the i m a g e is a l w a y s r e q u i r e d for the m a n i p u l a t i o n of p h o t o s . In a d d i t i o n , the p h o t o a l s o is the i n t e l l e c t u a l p r o p e r t y of the p h o t o g r a p h e r . In the c a s e of illegal u s e of his p h o t o , the i m a g e maker can call upon this personal right. T h e s e r i g h t s n o l o n g e r a p p l y ,

produkties levert aan internationale

beeldbanken verwachtte prof.mr. Spoor dat

be creative v i s i o n . Velthoven c o n c l u d e d ,

opdrachtgevers, toonde zich met zijn lezing

de A u t e u r s w e t m de toekomst vaker zou

" T h e n e w m e d i a are not o n l y t o o l s for

e e n aanhanger van dit uitgangspunt. A a n de

w o r d e n toegepast omdat er s t e e d s meer

p r o d u c i n g o l d m e d i a , but also m u s t be

hand van de g e s c h i e d e n i s van zijn bedrijf

beelden ' g e l e e n d' w o r d e n . Het auteursrecht

a l s o a p p l i e s to e v e r y portrait of a p e r s o n .

d e s i g n e d in a n e w m a n n e r . "

beschreef hij de ontwikkeling van de digitale

is hier van kracht omdat de gebruiker van

T h e subject of the portrait has a right to

beeldproduktie in Nederland Zo'n tien jaar

het beeld in feite e e n kopie uit de beeldbank

geleden had Le Gué te m a k e n met conser-

maakt. Paradoxaal genoeg is het opsporen

d i r e c t o r of De B e e l d e n s t o r m , a f i r m that

vatieve opdrachtgevers en computers die

van onrechtmatige gebruikers van foto's uit

u n r e c o g n i z a b l e , no p e r m i s s i o n is

p r o v i d e s a u d i o v i s u a l p r o d u c t i o n s for

niet gebruikersvriendelijk waren.

beeldbanken relatief eenvoudig, omdat alle

necessary.

i n t e r n a t i o n a l c l i e n t s , s h o w e d that h e w a s

T e g e n w o o r d i g is d e situatie totaal veran-

handelingen daar geregistreerd w o r d e n .

derd.

Prof.mr. Spoor concludeerde dat d e toe-

h o w e v e r , w h e n the i m a g e b e c o m e s u n r e c o g n i z a b l e . F i n a l l y , a portrait right

refuse to a u t h o r i z e u s e of the p h o t o or In his lecture, Raymond

Le Gué,

in a g r e e m e n t w i t h this point of d e p a r t u r e .

i m a g e . A g a i n , if the p e r s o n p o r t r a y e d is

In c o n n e c t i o n w i t h the p r e s e n t

O n the b a s i s of the history of his f i r m he

o f f e r i n g f r o m i m a g e b a n k s , Prof. S p o o r

passing van digitale technieken de

d e s c r i b e d the d e v e l o p m e n t of digital

e x p e c t s that in the f u t u r e the c o p y r i g h t

slotsom als zijn voorgangers. Zo concludeer-

A u t e u r s w e t zelf niet veel zal veranderen.

i m a g e p r o d u c t i o n in T h e N e t h e r l a n d s .

l a w w i l l b e utilize d m o r e ofte n b e c a u s e

de hi| onder meer dat "het analoge ambacht

Het auteursrecht b e s c h e r m t het concept

O n l y ten y e a r s a g o Le G u é h a d to m a k e

i n c r e a s i n g n u m b e r s of i m a g e s are b e i n g

van d e fotograaf verandert" en w e e s hij op

van het beeld en kan daarom e v e n e e n s wor-

do with conservative clients and

' b o r r o w e d ' . C o p y r i g h t a p p l i e s here

d e overschatting van de compute r en het bij-

den toegepast op digitale beelden, als de ori-

c o m p u t e r s that w e r e not u s e r - f r i e n d l y .

b e c a u s e the u s er of the i m a g e in fact

behorende |argon.

ginele foto's tenminste onherkenbaar zijn

N o w the w h o l e s i t u a t i o n has c h a n g e d .

m a k e s a c o p y f r o m the i m a g e bank.

Le Gué k w a m in zijn lezing tot dezelfde

Le Gué schetste de gevolgen van d e

geworden.

Le Gué c a m e to the s a m e c o n c l u s i o n ,

digitale beeldpraktijk voor d e markt als volgt: " D o o r het gebruik van digitale technieken

in his lecture , as the p r e c e d i n g s p e a k e r s . Jeffrey

Shaw, beeldend kunstenaar en

Paradoxically e n o u g h , tracking d o w n illegal u s e r s of p h o t o s f r o m i m a g e b a n k s

A m o n g his o t h e r c o n c l u s i o n s w a s that

is r e l a t i v e l y s i m p l e , b e c a u s e all

" t h e a n a l o g o u s craft of the p h o t o g r a p h e r

t r a n s a c t i o n s are r e g i s t e r e d .

veroorzaken de beeldmakers bij het publiek

directeur van het Institut für Bildmedien,

e e n g e w e n n i n g aan digitale beelden. Het

onderdeel van het Zentru m für Kunst und

is c h a n g i n g , " a n d he referred to the w a y

publiek bepaalt dus m e d e de produktie van

Medientechnologie m Karlsruhe (D), d e m o n -

that the c o m p u t e r a n d its j a r g o n are

a p p l i c a t i o n of d i g i t a l t e c h n i q u e s w i l l not

deze b e e l d e n. A l s gevolg van deze ontwik-

streerde als kunstenaar d e digitale beeld-

overrated.

c h a n g e the c o p y r i g h t l a w m u c h . T h e l a w

keling zal d e relatie tussen beeldmaker en

praktijk. S h a w speelt in zijn projecten met de

c o n s u m e n t m o e t e n veranderen."

relatie tussen de t o e s c h o u w e r en de virtuele

Le G u é s k e t c h e d out the c o n s e -

Prof. S p o o r c o n c l u d e d that the

p r o t e c t s the c o n c e p t of the i m a g e a n d c a n

q u e n c e s of digita l i m a g e practice for the

t h e r e f o r e e q u a l l y be a p p l i e d to d i g i t a l

ruimte. Hij laat deze gebeurtenis plaatsvin-

market as f o l l o w s : T h r o u g h the u s e of

i m a g e s , at least if the o r i g i n a l p h o t o s

Velthoven al concludeerde, en het concept

den in een materiële, tastbare ruimte zoals

d i g i t a l t e c h n i q u e s , the i m a g e m a k e r s l e a d

remain recognizable.

knigen in d e beeldproduktie de hoofdrol.

e e n m u s e u m of e e n stad. In zijn project The

the p u b l i c to b e c o m e a c c u s t o m e d to

Deze conceptuele manifestatie vindt direct

Legible C/fy (1989) is de fiets het middel

d i g i t a l i m a g e s . T h e p u b l i c thus s h a r e in

plaats op de markt: het concept is het pro-

w a a r m e e de t o e s c h o u w e r zich door de virtu-

d e t e r m i n i n g the p r o d u c t i o n of t h e s e

dukt g e w o r d e n . D e macht over de vormge-

ele ruimte verplaatst, in dit geval een door

the Institut f ü r B i l d m e d i e n , a c o m p o n e n t

i m a g e s . A s a c o n s e q u e n c e of t h e s e

S h a w gecreëerde stad. D e z e stad,

of the Z e n t r u m für K u n s t u n d

ving van de beelden ligt geheel bij de beeld-

d e v e l o p m e n t s , the relation b e t w e e n the

A m s t e r d a m , Manhattan of Karlsruhe, is

M e d i e n t e c h n o l o g i e in K a r l s r u h e ,

maker, omdat de opdrachtgever geen

i m a g e m a k e r a n d the c o n s u m e r m u s t

s a m e n g e s t e l d uit letters die S h a w op ware

G e r m a n y , demonstrated digital i m a g e

controle heeft over d e middelen w a a r m e e

c h a n g e . V e l t h o v e n t o o h a d c o n c l u d e d that

schaal van de stad heeft ontworpen. Iedere

p r a c t i c e s as a n artist. In his p r o j e c t s ,

het beeld wordt geproduceerd.

c r e a t i v e t h o u g h t a n d the c o n c e p t m u s t

route is een reis door een bepaalde tekst,

S h a w p l a y s w i t h the r e l a t i o n b e t w e e n the

h a v e a c e n t r a l role in i m a g e p r o d u c t i o n .

die verwijst naar de g e s c h i e d e n i s van deze

v i e w e r a n d virtual s p a c e . He a l l o w s this

This conceptual manifestation

stad. A l d u s ontstaat d e identiteit van d e

relation to take place in a m a t e r i a l ,

i m m e d i a t e l y f i n d s its p l a c e in the market:

stad, uit de betekenis van de door de toe-

t a n g i b l e s p a c e s u c h as a m u s e u m or city.

the c o n c e p t b e c o m e s the p r o d u c t . T h e

s c h o u w e r gekozen tekst.

In his project The Legible

p o w e r to d e s i g n i m a g e s lies entirely w i t h

b i c y c l e is the m e a n s w i t h w h i c h the

the i m a g e m a k e r , b e c a u s e the c l i ë nt has

v i e w e r m o v e s t h r o u g h the virtual s p a c e ,

De creatieve gedachte, zoals ook

Ook L e Gué besloot zijn presentatie met een pleidooi voor d e ontwikkeling van nieuw e creatieve ideeën die aansluiten op d e nieuwe manier van visuele vormgeving. Professor mr. J.H. Spoor, hoogleraar

S h a w brengt in The Legible City het

City (1989),a

in this c a s e a city c r e a t e d b y S h a w . T h i s city, A m s t e r d a m , M a n h a t t a n or K a r l s r u h e ,

Vrije Universiteit van A m s t e r d a m , en gespe-

geschiedenis, s a m e n met zijn ideële vorm-

cialiseerd in copyright, trad op als verdediger

geving van deze stad, de virtuele ruimte. Zo

van de rechten van de fotograaf. Zijn betoog

ontstaat een gelijkschakeling van t w e e on-

w i t h a p l e a for the d e v e l o p m e n t of n e w

leek een w a a r s c h u w i n g te zijn tegen het

tastbare verhalen over een materieel gege-

c r e a t i v e i d e a s c o n n e c t e d w i t h the n e w

oncontroleerbare gebruik van beelden uit

v e n : de g e b o u w d e stad. "Simulation decon-

m a n n e r of v i s u a l d e s i g n .

beeldbanken. Hij w e e s op d e verschillende

structs the material structures and allows

w e t t e n die van kracht zijn bij ongeautoriseer-

intimate e x p e r i e n c e , " aldus S h a w . Jeffrey S h a w poneerde de stelling dat

artist a n d d i r e c t o r of

i m a g e is p r o d u c e d .

immateriële karakter van de stad, haar

A l s belangrijkste w e t op dit gebied

Shaw,

n o c o n t r o l o v e r the m e a n s b y w h i c h the

auteursrecht e n industriële eigendom aan de

d e overname van foto's.

Jeffrey

Le Gué a l s o c l o s e d his p r e s e n t a t i o n

P r o f e s s o r J.H. Spoor,

is c o m p o s e d of letters that S h a w has d e s i g n e d o n the true s c a l e of the city. E v e r y route is a trip t h r o u g h a c e r t a i n text w h i c h refers to the h i s t o r y of the city. T h u s the identity of the city a r i s e s f r o m

L L . M , professor

of intellectual a n d i n d u s t r i al p r o p e r t y l a w

the m e a n i n g of the text c h o s e n b y the viewer.

niet alleen d e kunst, maar ook d e w e t e n -

at the Vrije U n i v e r s i t e i t at A m s t e r d a m ,

n o e m d e prof.mr. Spoor de Nederlandse

schap het resultaat is van het interpretatie-

a n d a s p e c i a l i s t in c o p y r i g h t , a p p e a r e d as

i m m a t e r i a l c h a r a c t e r of the city, its

A u t e u r s w e t uit 1912. Deze w e t beschermt

proces van een werkelijkheid, die daarom

a d e f e n d e r of the rights of the

h i s t o r y , t o g e t h e r w i t h his i m m a t e r i a l

het creatieve produkt van de maker en hecht

subjectief is M e t deze opvatting rekende hij

p h o t o g r a p h e r . His a r g u m e n t a p p e a r e d to

d e s i g n for the city, the v i r t u a l s p a c e . T h u s

waarde aan het oorspronkelijke karakter van

af met de mythe van de objectieve w e t e n -

be a w a r n i n g a g a i n s t the u n c o n t r o l l a b l e

two intangible stories about a material

In The Legible

City, S h a w b r i n g s the

R E T R O fact, the c o n s t r u c t e d city, are b r o u g h t into

and s y m b o l s , w h e t h e r t h e y c o m e out of

schap. " W e s t e r n s c i e n c e has m a de an idola-

connection with one another. A c c o r d i n g

the ' r e a l ' or virtual w o r l d , w i l l c o m e to

tory out of the virtual reality, calling it an

highways', controle kunnen houden over

to S h a w , " S i m u l a t i o n d e c o n s t r u c t s the

have the s a m e m e a n i n g . T h e p u b l i c

objective reality that is separate from the

onze eigen b e e l d e n . Tegelijkertijd bieden

m a t e r i a l s t r u c t u r e s a n d a l l o w s intimate

a c c e p t s t h i s d e v e l o p m e n t , but

mind and projects it. Paradoxically, the n e w

deze n e t w e r k e n g e w e d i g e mogelijkheden

experience."

institutions, s u c h as the l a w , d o not.

computer-generated virtual reality technolo-

o m de beelden te presenteren; het maakt ze

A c c o r d i n g to the p e r s o n a s k i n g the

gies are rooted in this Cartesian dualism.

zeer toegankelijk. W i l l e m Velthoven merkte

q u e s t i o n , the l a w w i l l h a v e to b e a d a p t e d

Our materialist culture had to create tech-

op dat tegen het eind van deze e e u w op alle

to d e v e l o p m e n t s in practice. Prof. S p o o r

nology that could conjure fiction w i t h a

informatie e e n copyright zal gelden, e e n ont-

c o n f i r m e d that. J e f f r e y S h a w

materialistic realism that simulates the char-

wikkeling die ontstaat uit angst voor

J e f f r e y S h a w a d v a n c e d the t h e s i s that not o n l y art, but a l s o s c i e n c e is a result of a p r o c e s s of interpreting reality, a n d t h e r e f o r e is s u b j e c t i v e . W i t h t h i s v i e w , he rejected the m y t h of the objectivit y of s c i e n c e . " W e s t e r n s c i e n c e h a s m a d e an i d o l a t o r y out of the v i r t u a l reality, c a l l i n g it an o b j e c t i v e reality that is s e p a r a t e f r o m the m i n d a n d project s it. P a r a d o x i c a l l y ,

s u b s e q u e n t l y p l a y e d the d e v i l ' s a d v o c a t e by r e m a r k i n g that all c o p y r i g h t m u s t be abolished. Artists and image makers s h o u l d be the first to lose their rights. T h e next q u e s t i o n w a s h o w at the

acteristics of our c o m p u l s i v e world m o d e l " . S h a w b e s c h o u w t de door d e compute r geconstrueerde virtuele ruimte als een toegangspoort naar het subjectieve ' m e t arealisme', het s c h e m e r g e b i e d t u s s e n illusie

m o m e n t e e l , met het bestaan van 'digital

onrechtmatig gebruik. Hij v e r m o e d d e daaro m dat e e n 'copyright-revolutie' nabij w a s . D e e e r s t e t e k e n e n van deze revolutie zijn al in zicht. M e n s e n die illegaal informatie uit databanken kopiëren maken zich door hun anonimiteit onvindbaar. Incriptie is nu nog

the n e w c o m p u t e r g e n e r a t e d v i r t u a l

m o m e n t , w i t h the e x i s t e n c e of " d i g i t a l

en werkelijkheid. Kunst en w e t e n s c h a p , bei-

reality t e c h n o l o g i e s are r o o t e d in this

h i g h w a y s " , w e c o u l d keep c o n t r o l of our

de het resultaat van e e n subjectieve ziens-

Cartesian d u a l i s m . Our materialist culture

o w n i m a g e s . A t the s a m e t i m e , t h e s e

wijze van de werkelijkheid, k o m e n s a m e n in

h a d to create t e c h n o l o g y that c o u l d

n e t w o r k s offer a t r e m e r i d o u s

d e virtuele werkelijkheid die is ontstaan uit

conjure fiction with a materialistic realism

to p r e s e n t i m a g e s ; t h e y m a k e t h e m so

that s i m u l a t e s t h e c h a r a c t e r i s t i c s of o u r

accessible. Willem Velthoven remarked

compulsive world model."

that b y the e n d of t h i s c e n t u r y , c o p y r i g h t

Discussie

geboorte van de fotografie in d e negentien-

will a p p l y to all i n f o r m a t i o n , a

Een belangrijk uitgangspunt in de discus-

d e e e u w . W e l k effect nebben de n i e u w e

S h a w c o n s i d e r s the v i r t u a l s p a c e c o n s t r u c t e d t h r o u g h the c o m p u t e r as an e n t r a n c e into s u b j e c t i v e " m e t a - r e a l i s m " , the t w i l i g h t z o n e b e t w e e n i l l u s i o n a n d reality. Art a n d s c i e n c e , b o t h the result of s s u b j e c t i v e w a y of v i e w i n g reality, c o m e t o g e t h e r in a v i r t u a l reality that h a s a r i s e n f r o m the p r o j e c t i o n of the i m a g i n a t i o n , a c c o r d i n g to S h a w .

opportunity

d e v e l o p m e n t that a r i s e s out of fear of illegal use. T h i s , he s u s p e c t e d , w o u l d s o o n lead to s o m e f o r m of " c o p y r i g h t r e v o l u t i o n " . T h e first s i g n s of this r e v o l u t i o n are a l r e a d y in sight. P e o p l e w h o c o p y i n f o r m a t i o n out of d a t a b a n k s illegally c a n n o t be t r a c e d b e c a u s e of their a n o n y m i t y . E n c r y p t i o n is o n e w a y in w h i c h to keep t h i s r e v o l u t i o n u n d e r c o n t r o l , but a p p a r e n t l y t h i s s o l u t i o n is

Discussion

only t e m p o r a r y . In a n o t h e r r e a c t i o n f r o m the a u d i e n c e ,

sing slechts van zeer t jdelijke aard. D e o p k o m s t van de nieuwe m e d i a w e r d

sie w a s d e verandering van de menselijke

media op de industrie? Kunnen w e nu, net

perceptie onder invloed van d e digitale

zoals in de negentiende e e u w , e e n nieuwe

beeldpraktijk. Kunnen w e het verschil nog

industriële revolutie verwachten? D e n i e u w e

w e l begrijpen t u s s e n d e virtuele en de echt e

media g e v e n de c o n s u m e n t e n in feite e e n

wereld? Of leeft inmiddels het besef dat bei-

nieuwe manier van conceptueel d e n k e n

de w e r e l d e n subjectieve constructies zijn? R a y m o n d L e Gué beantwoordde deze vragen met een verwijzing naar de a m u s e mentsindustrie. Films waarin digitale technieken zijn gebruikt zijn t e g e n w o o r d ig zeer beelden met ope n a r m e n . Le Gué verklaarde

p e r c e p t i o n u n d e r the i n f l u e n c e of d i g i t a l

the rise of the n e w m e d i a w a s c o m p a r e d

dit door te wijzen op het m a r k t m e c h a n i s m e :

i m a g e p r a c t i c e s . C a n w e still u n d e r s t a n d

w i t h the birth of p h o t o g r a p h y in t h e 19th

het publiek accepteert en c o n s u m e e r t w a t

c e n t u r y . W h a t effects d o the n e w m e d i a

aangeboden wordt. Dit geldt met name voor de a m u s e m e n t s i n d u s t r i e .

the d i f f e r e n c e b e t w e e n the v i r t u a l a n d the

h o u d e n , maar waarschijnlijk is deze oplos-

in e e n zaalreactie vergeleken met de

s u c c e s v o l ; het publiek ontvangt de nieuw e

A n i m p o r t a n t s t a r t i n g point in the d i s c u s s i o n w a s the c h a n g e in h u m a n

d e projectie van d e verbeelding, aldus S h a w .

e e n manier o m deze revolutie in b e d w a n g te

m e e . O p deze vraag kon het panel nog g e e n echt antwoor d g e v e n , omdat de ontwikkeling nog te recent is. Jeffrey S h a w verklaard e d e o n w e n n i g e reacties van het publiek op d e n i e u w e digitale technieken ten slotte nogmaals met d e theorie van 'de schok van het n i e u w e ' . Zoals het publiek zich in het begin van deze e e u w vergaapte aan het f e n o m e e n film, zo verbaast het zich nu over de virtuele w e r e l d . D e werkelijke verbazing over de virtuele werkelijkheid ontstaat vol-

real w o r l d ? Or is the r e a l i z a t i o n that both

have o n i n d u s t r y ? C a n w e n o w , just as in

w o r l d s are s u b j e c t i v e c o n s t r u c t i o n s

the 19th c e n t u r y , e x p e c t a n e w i n d u s t r i a l

a l r e a d y a l i v i n g reality?

r e v o l u t i o n ? In fact, the n e w m e d i a

dit m e c h a n i s m e eigenlijk alleen maar toe-

oog te projecteren, zonder t u s s e n k o m s t van

Timothy Druckrey w a s van m e n i n g dat

gens S h a w vooral door d e mogelijkheid o m ideeën rechtreeks op het netvlies van het

p r o v i d e c o n s u m e r s w i t h a n e w w a y of

passing is op d e a m u s e m e n t s i n d u s t r i e . Hij

c o n c e p t u a l t h i n k i n g . T h e p a n e l c o u l d not

e e n c a m e r a of e e n s c h e r m . W e zullen in d e

q u e s t i o n s b y p o i n t i n g to the

pleitte voor e e n intensievere b e s c h o u w i n g

really g i v e an a n s w e r to this, b e c a u s e t h e

t o e k o m s t d e virtuele werkelijkheid zien,

e n t e r t a i n m e n t i n d u s t r y . F i l m s in w h i c h

van d e rol van de t o e s c h o u w e r , e e n rol die

d e v e l o p m e n t w a s still t o o recent. J e f f r e y

zoals w e de ' e c h t e ' werel d zien, zo stelde

digital t e c h n i q u e s are u s e d are p r e s e n t l y

verandert van c o n s u m e n t naar deelnemer.

hij. Gezien het t e m p o w a a r m e e d e ontwik-

very s u c c e s s f u l ; the p u b l i c r e c e i v e s the

S h a w e x p l a i n e d the p u b l i c ' s

Ook dat element bepaalt volgens Druckrey

u n c o m f o r t a b l e r e s p o n s e s to n e w digita l

kelingen in d e markt plaatsvinden zal het

new i m a g e s with o p e n arms. Le Gué

de marktstrategieën. D e belangstelling van

t e c h n i q u e s as still a n o t h e r e x a m p l e of

publiek inderdaad snel g e w e n d zijn aan de

e x p l a i n e d t h i s w i t h referenc e to the

het publiek ontstaat volgens h e m niet door

n i e u w e visuele w e r e l d .

R a y m o n d Le G u é a n s w e r e d t h e s e

market m e c h a n i s m : the p u b l i c a c c e p t s

"the s h o c k of the n e w " . J u s t as at the

het spectaculaire karakter van e e n beeldpro-

a n d c o n s u m e s w h a t is o f f e r e d to it. T h i s

b e g i n n i n g of this c e n t u r y the p u b l i c

dukt an sich, maar door de andere manier

is p a r t i c u l a r l y true for the e n t e r t a i n m e n t

g a p e d at the p h e n o m e n o n of the m o v i n g

van w a a r n e m e n van de t o e s c h o u w e r . D e

industry.

picture, s o t h e y are n o w s u r p r i s e d w i t h

e s s e n t i e is of w e zelf in staat zijn d e lijn te

the v i r t u a l w o r l d . A c c o r d i n g to S h a w , the

bepalen t u s s e n w a t w e herkennen en w a t

T i m o t h y D r u c k r e y w a s of the o p i n i o n that this m e c h a n i s m w a s really o n l y a p p l i c a b l e to the e n t e r t a i n m e n t

industry.

He p l e a d e d for a n i n t e n s i v e c o n s i d e r a t i o n of the rol e of the v i e w e r , a role that is c h a n g i n g f r o m c o n s u m e r to participant. A l s o , a c c o r d i n g to D r u c k r e y , that e l e m e n t d e t e r m i n e s the m a r k e t i n g s t r a t e g i e s . A c c o r d i n g to h i m , interest o n the part of the p u b l i c d o e s not exist b e c a u s e of the s p e c t a c u l a r nature of the i m a g e p r o d u c t as s u c h , but t h r o u g h the other m a n n e r of p e r c e p t i o n o n the part of the v i e w e r . T h e e s s e n c e is if w e o u r s e l v e s are

real a m a z e m e n t w i t h v i r t u a l reality a r i s e s

w e als b e v e s t i g e n d e ruimte zien. Z o w e l

p r i m a r i l y f r o m the p o t e n t i a l t o project

Druckrey als S h a w concludeerden dat de

ideas d i r e c t l y o n the retina of the e y e ,

verbazing over d e virtuele ruimte slecht s tij-

w i t h o u t the i n t e r v e n t i o n of c a m e r a or

delijk w a s .

s c r e e n . In t h e future, he s u g g e s t e d , w e will s e e v i r t u a l reality just as w e n o w s e e

In e e n reactie uit de zaal w e r d de stel-

the ' r e a l ' w o r l d . In v i e w of the s p e e d w i t h

ling g e p o n e e r d dat d e echte w e r e l d en d e

w h i c h n e w d e v e l o p m e n t s are t a k i n g plac e

virtuele ruimte wellicht s a m e n zullen k o m e n

in the m a r k e t , the p u b l i c w i l l i n d e e d

in e e n s y m b o l i s c h e orde. Alle tekens en

rather q u i c k l y get u s e d to the n e w v i s u a l

s y m b o l e n , of ze nu uit d e ' e c h t e ' of uit de

world.

virtuele w e r e l d k o m e n , zullen dezelfde betekenis krijgen. Het publiek accepteert deze

S h a w c l o s e d the d i s c u s s i o n w i t h a

ontwikkeling, maar de instituties, zoals d e

remark that c a n be c o n s i d e r e d a s an

w e t , niet. Volgens d e vragensteller zou d e

a b l e to d e t e r m i n e the line b e t w e e n w h a t

a n s w e r to the c e n t r a l q u e s t i o n of this

w e t m o e t e n w o r d e n aangepast aan d e ont-

w e r e c o g n i z e a n d w h a t w e s e e as

s y m p o s i u m . " W e w o n ' t be a b l e to s e e the

wikkelingen van de praktijk. Prof.mr. Spoor

appended space. Both Druckrey and

d i f f e r e n c e b e t w e e n the real a n d the

bevestigde dit. Jeffrey S h a w speelde vervol-

S h a w c o n c l u d e d that the a m a z e m e n t

r e p r e s e n t e d a n y m o r e , but still w e w i l l be

gens voor advocaat van de duivel door op te

about virtual space w a s only temporary.

a b l e t o d e f i n e the b o u n d a r i e s b e t w e e n

merken dat alle copyrights afgeschaft zou-

these t w o . W e w i l l d e v e l o p o t h e r

den m o e t e n w o r d e n . D e kunstenaars en

s t r a t e g i e s to d e f i n e t h e s e b o u n d a r i e s . "

beeldmakers z o u d e n daarbij de eersten

In a r e a c t i o n f r o m the a u d i e n c e , t h e t h e s i s w a s a d v a n c e d that the real w o r l d

m o e t e n zijn.

and virtual space perhaps will c o m e t o g e t h e r in a s y m b o l i c o r d e r . A l l s i g n s

D e a n n a Herst

Daaruit k w a m d e vraag voort hoe w e

S h a w besloot d e d i s c u s s ie met een opmerking die kan w o r d e n b e s c h o u w d als het antwoord op d e centrale vraag van dit s y m p o s i u m : " W e won't be able to see the difference b e t w e e n the real and the repres e n t e d anymore, but still w e will be able to define the boundaries b e t w e e n t h e s e t w o . W e will develop other strategies to define these boundaries". Deanna Herst

O Mensen

met verstand

van de

Nederlandse

cultuur zeggen dat er ongeveer tussen het ontstaan schijnsel

in Amerika

vier jaar zit

van een

cultuurver-

en het

vóórkomen

van dat verschijnsel

Nederland.

Het viel dan ook misschien verwachten bijdragen

dat twee van de

de zaak van de Satanische en de controverse

van overheidsgeld De

THE N E T H E R L A N D S IS NOT AS T O L E R A N T AS EVERYONE THINKS Nederland

Amerikaanse

aan het eind van de jaren

mishandeling

wel te

tachtig,

als

niet

iedereen

tolerant

aan 'pornografie'

Endowment

beide in Nederland

for the Arts over het

pas in 1993 kwamen

boven

geven

denkt

drijven.

Endowment should

for the Arts controversy

both have surfaced

cultural

between

regarding

in The Netherlands

Nederlandse versie van deze laatst-

observers

the appearance

phenomenon

of a

in America

here. It was perhaps

here

cultural

contributions Child

fraud and a replay

National

arrival then,

the late 1980's, the Satanic

government

delay

and its

expectable,

that two of America's

Kinderrond de National

Knowledgeable

say that there is about a four year

of the

funding

for

to Abuse

'pornography',

1993.

r e p r e s e n t i n g parties all a c r o s s the

g e n o e m d e controverse is een fotowerk van

p o l i t i c a l s p e c t r u m , a s k e d the c o u n c i l to

Inez van L a m s w e e r d e , bestaande uit twaalf

c e n s u r e h i m for the d e c i s i o n . A l t h o u g h

panelen, dat de stad A m s t e r d a m liet aan-

there w e r e initially c o m m i t m e n t s to

brengen aan de onderkant van een b e w e e g -

restore the w o r k , as of t h i s w r i t i n g

bare brug over de N i e u w e Herengracht, vlak

( F e b r u a r y , 1994) the q u e s t i o n of w h e t h e r

bij de Hortus Botanicus. Het werk, met pane-

the w o r k w i l l b e r e s t o r e d or r e m o v e d is

len van 10 bij 14 meter, laat t w e e vrouwe n

still " u n d e r s t u d y " , a n d there s e e m s to b e

zien die met hun benen wijd zitten, gekleed

no i d e a w h e n a d e c i s i o n w i l l be r e a c h e d .

(of ongekleed) in hoge hakken en een zwarte

Inez v a n L a m s w e e r d e d e f e n d e d her

slip. Van een van de v r o u w en is het gezicht

w o r k , s t a t i n g , "It is just a c e l e b r a t i o n of

w e g g e s n e d e n en de andere kijkt de toe-

w o m a n a n d her b e a u t y . I t h o u g h t that

schouwer indringend en brutaal aan. Het w a s de bedoeling dat het werk er drie jaar zou blijven,

als onderdeel van e e n A m s t e r d a m s pro-

ject voor kunst in de openbare ruimte. Het was

voorgedragen door een werkgroep waar-

in ook een vrouwelijke kunstenaar zitting had,

die later als commentaar gaf dat het hier

ging o m een "parafrase van het beeld dat mannen hebben van v r o u w e n ' , o m " e e n onderstreping van de sterke kant van vrouwen".

Het werk w a s goedgekeurd door de

A m s t e r d a m s e Kunstraad. Het was bedoeld voor deze bepaalde plek en zou langzaam zichtbaar w o r d e n wanneer de brug openging voor passerende schepen, en vervolgens w e e r verdwijnen bij het sluiter van de brug. Of

zoals d e fotografe zelf zei: " O p de manier

waarop ook onze seksualiteit in ons bewustzijn rijst en daalt", of zoals ze het bij een

w i t h e m a n c i p a t i o n w e h a d r e a c h e d the een

1993 ' g e o p e n d ' w o r d e n , maar het w e r d in de

l o n g e r n e c e s s a r y . T h o s e w h o c a r r i e d out

dium hadden bereikt waarin dit soort actie

v a n L a m s w e e r d e w h i c h the City of

this a c t i o n s h o u l d h a v e l o o k e d m o r e d e e p l y at m y w o r k . I a m not i n v o l v e d w i t h

niet langer nodig w a s . De vrouwen die deze

A m s t e r d a m p l a c e d o n t h e b o t t o m of a lift-

actie uitvoerden hadden zich meer in mijn

b r i d g e o v e r the N i e u w e H e r e n g r a c h t near

m a k i n g s e x i s t i m a g e s of w o m e n ,

werk moeten verdiepen. Ik houd m e niet

the B o t a n i c a l G a r d e n s . T h e w o r k ,

a l t h o u g h the w o r k c e r t a i n l y d o e s i n v o l v e

bezig met het maken van seksistische beel-

c o n s i s t i n g of t w e l v e p a n e l s , t o t a l l i n g 10

s e x u a l i t y . " A w e e k later, in a n o t h e r

den van vrouwen, al is seksualiteit zeker

b y 14 m e t e r s , d e p i c t e d t w o s e a t e d

i n t e r v i e w , s h e a d d e d that s h e w a s not s o

onderdeel van het w e r k . " Een w e e k laten

w o m e n , l e g s apart, d r e s s e d (or

m u c h a n g r y at the attack o n her w o r k , as

v o e g d e zij er in een ander interview aan toe,

u n d r e s s e d ) in only h i g h h e e l s a n d black

d i s a p p o i n t e d : "I a m a s h a m e d that it w a s

dat ze niet zozeer boos w a s over de agres-

s l i p s , o n e w i t h her f a c e c r o p p e d a w a y a n d

precisely w o m e n w h o have done this.

sieve daad tegenover haar werk maar meer

the other staring out at the v i e w e r f i e r c e l y

W h y must they always allow themselves

teleurgesteld. "Ik schaam me dat uitgere-

a n d defiantly. It w a s to be o n d i s p l a y for a

to b e o p p r e s s e d i n t o the role of v i c t i m s ?

kend vrouwen dit hebben gedaan. W a a r o m

three y e a r p e r i o d , as a part of

D o n ' t t h e y u n d e r s t a n d that y o u c a n a l s o

laten ze zich altijd in de rol van slachtoffer

A m s t e r d a m ' s p u b l i c art project, a n d had

laugh back?"

dringen? Begrijpen ze niet dat lachen ook

b e e n a p p r o v e d by the c i t y ' s office of

een

c u l t u r a l affairs, after r e c o m m e n d a t i o n b y

middel is o m terug te v e c h t e n ? " Van

L a m s w e e r d e , wier werk even vaak

te zien is op modeposters als in musea, en glamourfotografie. Toch is het niet moeilijk o m te zien dat ze in haar werk altijd een

nacht van 9 september door een anonieme

ironische afstand neemt tot de clichés die

groep feministische ' c o m m a n d o ' s ' , die zich-

aan

dit genre kleven. S o m s is het bijna meer

zelf de Schone Waaksters noemden,

een

sarcastische afstand zoals bij de levens-

besmeurd met roodbruine verf. Een t w e e d e

grote vrouwelijke naakten in de serie Thank

vrouwengroep, Spuugzat, verdedigde de

you, Thighmaster

actie in een communiqué, waarin het werk

Stedelijk M u s e u m Bureau in A m s t e r d a m te

w e r d o m s c h r e v e n als "tot kunst verheven

zien w a s . H o e w e l de vrouwen de cliché-

die in oktober 1993 in het

pin-up" en wethouder E. Bakker, die onder

p o s e s van glamourmodellen aannemen, zijn

meer cultuur in zijn portefeuille heeft, werd

de beelden met een paintbox gemanipuleerd

aangevallen op het feit dat hij "dit soort troep

en zijn tepels en ieder spoor van geslachts-

waarin vrouwe n w o r d e n aangevallen" had

delen en schaamhaar verwijderd. Daardoor

laten passeren. In de daaropvolgende politie-

doen ze de toeschouwer niet zozeer denken

ke rel vroegen negen van de vijftien vrouwen

aan

in de A m s t e r d a m s e gemeenteraad, van aller-

van deze beelden via de manipulatie recht-

geretoucheerde P/ayboy-bunnies, waar-

lei politieke pluimage, de raad de betreffende

streeks a f s t a m m e n , maar meer aan het ver-

wethouder te berispen voor zijn beslissing.

haal van Margaret Walter over het huwelijk

A l h o e w e l er aanvankelijk toezeggingen

van de arme Britse criticus J o h n Ruskin.

waren o m het werk te restaureren, buigt

Deze raakte zo van slag toen hij in zijn huwe-

men zich op het m o m e n t waarop ik dit schrijf

lijksnacht ontdekte dat zijn bruid iets tussen

(februari 1994) nog steeds over de vraag of

haar benen had dat hij niet kende uit de klas-

het werk moet worden gerestaureerd danwel

sieke beeldhouwwerke n w a a r m e e hij w a s

weggehaald en is er nog geen zicht op een

opgevoed, dat hij nooit echt meer over de

beslissing.

schok h e e n k w a m . A l s zodanig zijn de beelden uit Thighmaster

Inez van L a m s w e e r d e verdedigde haar werk met de opmerking dat "het g e w o o n

point w h e r e t h i s s o r t of a c t i o n w a s no

latter c o n t r o v e r s y is a p h o t o w o r k b y Inez

heeft duidelijk een voorliefde voor de modeWet werk zou officieel op 10 september

T h e f o c u s of the D u t c h v e r s i o n of the

Ik dacht dat w e door de emancipatie het sta-

andere gelegenheid formuleerde: " a l s pikplagertje".

ode is aan de vrouw en haar schoonheid.

een scherpe kritiek op

de schizofrenie van de hedendaagse wester-

a working committee which included a w o m a n artist, w h o later c o m m e n t e d that it w a s " a p a r a p h r a s e of the i m a g e that m e n h a v e of w o m e n " that " e m p h a s i z e d the s t r o n g side of w o m e n " . T h e w o r k w a s site-specific, gradually b e c o m i n g visible each t i m e the bridge deck w a s r a i s e d for passing boats, then disappearing slowly a g a i n as it c l o s e d : as the p h o t o g r a p h e r h e r s e l f s a i d , in the s a m e w a y o u r s e x u a l i t y rises a n d d e s c e n d s in o u r c o n s c i o u s n e s s , or, as s h e put it o n a n o t h e r o c c a s i o n , in " a l o v e l y f o r m of cock t e a s i n g " . T h e w o r k w a s to h a v e b e e n officially ' o p e n e d ' o n 10 S e p t e m b e r , 1993, but o n the night of 9 S e p t e m b e r it w a s d e f a c e d w i t h r e d - b r o w n paint b y an a n o n y m o u s g r o u p of f e m i n i s t ' c o m m a n d o s ' c a l l i n g t h e m s e l v e s the S c h o n e W a a k s t e r s ('Wakeful B e a u t i e s ' ) . A n o t h e r w o m e n ' s g r o u p , S p u u g z a t ('Fed up to here') d e f e n d e d t h e action in a c o m m u n i q u é w h i c h t e r m e d the w o r k " a p i n - u p e l e v a t e d to art", a n d attacked city c o u n c i l m a n E. Bakker, w h o s e portfolio includes cultural affairs, for h a v i n g a p p r o v e d " g a r b a g e like t h i s w h i c h attacks w o m e n " . In the e n s u i n g political r o w , n i n e of the fifteen w o m e n o n A m s t e r d a m ' s city c o u n c i l ,

Van

L a m s w e e r d e , w h o s e w o r k is

e q u a l l y likely to be s e e n o n f a s h i o n p o s t e r s or m u s e u m w a l l s , c l e a r l y has a p a s s i o n for f a s h i o n a n d g l a m o u r p h o t o g r a p h y . Y e t it is not h a r d to see that her w o r k a l w a y s t a k e s an ironie d i s t a n c e w i t h respect to the clichés of that g e n r e . S o m e t i m e s it is a l m o s t m o r e a s a r c a s t i c d i s t a n c e , as in the c a s e of the life-size f e m a l e n u d e s in her Thank Thighmaster

you,

s e r i e s o n d i s p l a y at t h e

Stedelijk M u s e u m ' s Bureau A m s t e r d a m d u r i n g O c t o b e r , 1993. A l t h o u g h the w o m e n take the c l i c h é d p o s e s of g l a m o u r m o d e l s , the i m a g e s h a v e b e e n m a n i p u l a t e d w i t h a c o m p u t e r p a i n t - b o x to e l i m i n a t e n i p p l e s a n d e v e r y s i g n of the g e n i t a l s a n d b o d y - h a i r , s o that t h e y r e m i n d the v i e w e r not s o m u c h of a i r b r u s h e d Playboy

" b u n n i e s " , to w h o m

that m a n i p u l a t i o n m a k e s t h e m direct d e s c e n d a n t s , as M a r g a r e t W a l t e r ' s a c c o u n t of the m a r r i a g e of p o o r J o h n R u s k i n . T h e B r i t i s h critic, w h o w a s so put off b y h i s d i s c o v e r y o n his w e d d i n g n i g h t that his b r i d e h a d s o m e t h i n g b e t w e e n he r l e g s that he h a d n e v e r s e e n o n a n y of the c l a s s i c a l s t a t u e s w h i c h h a d b e e n part of his e d u c a t i o n , n e v e r q u i t e got o v e r the shock. V a n L a m s w e e r d e ' s

Thighmaster

i m a g e s are a s c a t h i n g , if rather s i m p l e , c r i t i q u e o n the s c h i z o p h r e n i a of c o n t e m -

F O R U M p o r a r y W e s t e r n i m a g e r y , p a r t i c u l a r l y in

m e n - a q u i t e i m m e d i a t e level of threat.

se beeldtaal, met name in de reclame, die

hit van Buju Banton, die op radio en televisie

a d v e r t i s i n g , w h i c h is a b s o l u t e l y s a t u r a t e d

Rather t h a n c a l l i n g for the s o n g to b e

werkelijk doordrenkt is van seksualiteit, ter-

te horen w a s . In dit lied wordt e e n openlijke

by sexuality while the culture resolutely

banned f r o m air-play, G L A A D pressured

wijl de cultuur seks zelf resoluut ontkent. J e

oproep gedaan h o m o s e k s u e l e n uit de w e g te

d e n i e s s e x itself. O n e w o u l d think that

b r o a d c a s t e r s t o g i v e at least e q u a l air-

zou verwachten dat de radicale feministen

ruimen - e e n heel directe bedreiging dus.

v a n L a m s w e e r d e ' s radical f e m i n i s t

t i m e to p r o - g a y s o n g s a n d v i d e o s (see

die Van L a m s w e e r d e zo aanvielen juist blij

G L A A D vroeg niet o m een uitzendverbod,

attackers w o u l d h a v e w e l c o m e d s u c h a

Isaac J u l i a n ' s f i l m d o c u m e n t a r y ,

zouden zijn met zo'n kritiek.

maar drong er bij de programmamakers op

critique.

Darker Side of Black, w h i c h e x a m i n e s

T h a t t h e y d o n ' t is e v i d e n t l y a f u n c t i o n of the ironie d i s t a n c e . T h e r e is an

The

h o m o p h o b i a a n d m i s o g y n y in r a g g a music). This reaction, w h i c h essentially a r g u e s that the a n s w e r to the m i s u s e of

a m b i g u i t y p r e s e nt in her w o r k , b o t h f o r m a l l y in her u s e of sexist i m a g e r y e v e n w h i l e c r i t i q u i n g it, a n d at the l e v e l of f e e l i n g , for v a n L a m s w e e r d e is c l e a r l y not o n l y f a s c i n a t e d b y the i m a g e s s h e is w o r k i n g w i t h , but is intereste d in w o m e n r e a p p r o p r i a t i n g t h e m for t h e m s e l v e s , f r o m a p o s i t i o n of s t r e n g t h . A m b i g u i t y a n d iron y a r e , h o w e v e r , a n a t h e m a to true b e l i e v e r s of a n y s t r i p e . O f f i c i a l l y , the reason given by van L a m s w e e r d e ' s attackers is that m a l e s are t o o s t u p i d or c r a s s to a p p r e c i a t e the i r o n y : o n e activist w a s q u o t e d in the p r e s s as s a y i n g that she d o u b t e d that t h e m a l e truck d r i v e r s w h o w o u l d v i e w the i m a g e u n d e r the b r i d g e w h e n their trucks s t o p p e d there for a p a s s i n g boat c o u l d see a n y t h i n g m o r e t h a n w o m e n p o r t r a y e d as o b j e c t s for m a l e lust. W h e t h e r that is true or not, art w h i c h has m o r e t h a n o n e l e v e l of m e a n i n g a l w a y s s e e m s to g o past

f r e e d o m of e x p r e s s i o n is still m o r e e x p r e s s i o n , c a n be c o m p a r e d w i t h t h e fate of the C a n a d i a n g a y c o m m u n i t y , w h i c h last y e a r s u p p o r t e d their c o u n t r y ' s new censorship laws banning visual i m a g e s a n d texts w h i c h t h r e a t e n or d e m e a n g r o u p s , o n l y to f i n d that their o w n m a t e r i a l s w e r e the first i t e m s u n d e r attack, o n the g r o u n d s that d e p i c t i o n s or d e s c r i p t i o n s of their " d e v i a n t " s e x u a l i t y " t h r e a t e n " the h e t e r o s e x u a l majority . (I m u s t e m p h a s i z e that t h i s a n a l y s i s a p p l i e s o n l y t o the e x p r e s s i o n of i d e a s , a n d not to a c t i o n s ; a c t u a l , p h y s i c a l attacks can n e v e r be t o l e r a t e d . I a m q u i t e w e l l a w a r e of the a r g u m e n t that the e x p r e s s i o n of i d e a s r e s u l ts in a c t i o n s , or i n d e e d that i d e a s a n d a c t i o n s are the s a m e - " p o r n o g r a p h y is the t h e o r y , rape is the p r a c t i c e " - but b e l i e v e there are serious objections, both philosophical

f a n a t i c s of a n y sort.

and p r a c t i c a l , a n d t o o l o n g t o enter into

T h e g r o u n d shifted s o m e w h a t w h e n the matter r e a c h e d the halls of g o v e r n m e n t : not w i s h i n g to c o m e a c r o s s o p e n l y as c e n s o r s , p o l i t i c i a n s b e c o m e p r o t e c t o r s of the w e a k , a n d r e p h r a s e d the i s s u e as b e i n g w h e t h e r t a x p a y e r ' s m o n e y s h o u l d b e u s e d for art w h i c h o f f e n d s a n y

here, to c o n f l a t i n g t h e m . I m u s t a l s o a d d that I a m b e i n g n e i t h e r n a i v e nor ' o b j e c t i v e ' a b o u t this, h a v i n g m y s e l f b e e n the object of b o t h t h r e a t e n i n g e x p r e s s i o n s a n d p h y s i c a l attack b e c a u s e of m y sexuality.) A t this l e v e l , t h e n , it is t h e

Dat dit niet het geval is is duidelijk een

aan op zijn minst evenveel zendtijd in te rui-

bewijs dat de ironie in haar foto's ook echt

m e n voor pro-homo-liedjes en v i d e o ' s (ik ver-

werkt. Haar werk is meerduidig, z o w e l for-

wijs hierbij ook naar Isaac Julians d o c u m e n -

meel in haar gebruik van sekstische beelden,

taire The Darker Side of Black, waarin deze

ook al heeft ze daar kritiek op, als op gevoels-

homofobie en vrouwenhaat in de ragga-

niveau: Van L a m s w e e r d e wordt duidelijk niet

muziek onder de loep neemt). Deze reactie,

alleen gefascineerd door de beelden waar-

die er in feite op neerkomt dat misbruik van

mee ze werkt, maar is ook geïnteresseerd in

de vrijheid van meningsuiting resulteert in

vrouwen die zich die beelden, vanuit e e n

het uiten van nog meer meningen , vertoont

heel sterke positie, opnieuw toeëigenen.

o v e r e e n k o m s t e n met wat de C a n a d e se

Ambiguïteit en ironie zijn echter e e n doorn in

h o m o g e m e e n s c h a p overkwam toen deze

het oog van de ware gelovigen van welk e

vorig jaar zijn steun gaf aan d e nieuwe

sekte dan ook. Officieel gaven de vrouwe n

C a n a d e s e censuurwetten. Hierin w e r d het

die zich tegen Van L a m s w e e r d e keerden als

verbod op beelden en teksten die bedreigend

reden op dat mannen te s t o m of te lomp zijn

of denigrerend zijn voor bepaalde groeperin-

o m de ironie in haar beelden te kunnen waar-

gen geregeld. Tot zijn verbazing ontdekte de

deren. Een van d e activistes zou hebben

h o m o g e m e e n s c h a p echter dat zijn eigen

gezegd dat ze zich niet kon voorstellen dat

materiaal als eerste voor d e bijl ging, omdat

mannelijke vrachtwagenchauffeurs, gecon-

afbeeldingen of beschrijvingen van het 'afwij-

fronteerd met de onderkant van de geopen-

kende' seksuele gedrag 'bedreigend zouden

de brug, iets anders in het beeld zouden zien

zijn voor d e heteroseksuele meerderheid.

dan de vrouw als lustobject. Of dit nu waar is of niet, kunst met meer dan één betekenis-

(Ik wil hier met nadruk stellen dat deze

niveau lijkt niet besteed aan fanatici van welk

analyse alleen van toepassing is op het uiten

soort dan ook.

van ideeën en niet op daden; daadwerkelijk fysiek g e w e l d is nooit goed te praten. Ik

D e standpunten wijzigden zich enigszins

w e e t natuurlijk ook w e l dat het uiten van

toen de zaak tot regeringsniveau doordrong:

ideeën uitmondt in daden, of dat ideeën en

omdat ze niet openlijk als z e d e n m e e s t e r s te

daden hetzelfde zijn - "oornografie is de

boek willen staan, w o r d e n politici bescher-

theorie, verkrachting de praktijk" - maar ik

mers van d e z w a k k e n en herformuleerden zij

ben er vast van overtuigd dat er aanzienlijke

de kwestie: het ging erom of het geld van de

filosofische en praktische bezwaren zijn,

belastingbetaler gebruikt mocht w o r d e n voor

waarop ik hier niet uitgebreid in kan gaan,

kunst die beledigend of bedreigend is voor

tegen een gelijkschakeling van deze t w e e

c i t i z e n s o r m a k e s t h e m feel t h r e a t e n e d .

r e s p o n s i b i l i t y of the g o v e r n m e n t , as a

bepaalde burgers. Naast filosofische vragen

begrippen. Ik haast m e ook te zeggen dat ik

Quite aside from philosophical questions

r e p r e s e n t a t i v e of all c i t i z e n s , to f u n d arts

over d e relatie tussen kunst en ethiek en de

wat dit betreft naïef noch 'objectief' ben,

a b o u t the r e l a t i o n b e t w e e n art a n d

projects e v e n - h a n d e d l y , o n t h e b a s i s of

praktische constatering dat deze formulering

omdat ik zelf vaak v a n w e g e mijn s e k s u e l e

m o r a l i t y , a n d the practical o b s e r v a t i o n

aesthetic c o n s i d e r a t i o n s a l o n e , w i t h o u t

kunst in de openbare ruimte tot iets minder-

geaardheid het slachtoffer ben g e w e e s t van

that t h i s f o r m u l a t i o n w o u l d r e d u c e p u b l i c

respect to the r e a c t i o n s t h e y m a y call up,

waardigs reduceert, roept dit soort werk o m

dreigende taal en fysiek geweld.)

art to p a p , it s u g g e s t s a n e e d for a p u b l i c

in the interest of f r e e d o m a n d p r o m o t i n g

een publieke discussie, in de trant van de

d i s c u s s i o n , s u c h as took place in the U . S .

a d i v e r s i t y of e x p r e s s i o n in s o c i e t y . But to

discussies die in de V S plaatsvonden na de

in the w a k e of the N E A c o n t r o v e r s y ,

go a step f u r t h e r , it c o u l d b e a r g u e d that

affaire van de National Endowment

a b o u t w h a t the p u r p o s e of p u b l i c f u n d i n g

p u b l i c s u p p o r t s h o u l d particularly

Arts, over wat nu eigenlijk werkelijk het doel

for the arts really is.

g i v e n to t h o s e e x p r e s s i o n s w h i c h fulfil

H o w e v e r d i v e r s e o u r taste m a y b e as

aesthetic criteria but w h i c h w o u l d not f i n d

i n d i v i d u a l c i t i z e n s , it is o u r j o i n t interest

s u p p o r t in the m a r k e t - o r i e n t e d s y s t e m

to s u p p o r t f r e e d o m of e x p r e s s i o n - e v e n ,

w h i c h g e n e r a l l y r e g u l a t e s w h a t art w i l l be

a n d p e r h a p s e s p e c i a l l y , the e x p r e s s i o n of

s e e n or h e a r d , s i m p l y s o that t h o s e

the m o s t e x t r e m e o p i n i o n s - b e c a u s e o u r

e x p r e s s i o n s w i l l not be lost. S e e n f r o m

o w n f r e e d o m of e x p r e s s i o n , w h e r e v e r o u r

this p e r s p e c t i v e , it is p r e c i s e l y t h o s e

o w n i d e a s m a y lie o n the s p e c t r u m , is

w o r k s w h i c h o f f e n d the largest n u m b e r of

u l t i m a t e l y i n v o l v e d . T h i s is true e v e n

i n d i v i d u a l s , a n d t h u s h a v e the least

w h e n i n d i v i d u a l s are o f f e n d e d or

c h a n c e in the market, w h i c h m i g h t m o s t

t h r e a t e n e d b y the i d e a s e x p r e s s e d ; unlike

merit s u p p o r t f r o m p u b l i c f u n d s .

the a b s o l u t e right to b e p r o t e c t e d f r o m actual a s s a u l t s o n their b e i n g , t h e y d o not h a v e the right t o be p r o t e c t e d f r o m i d e a s w h i c h t h r e a t e n or o f f e n d t h e m , but rather the right, a n d r e s p o n s i b i l i t y , t o reply, utilizing the s a m e f r e e d o m of e x p r e s s i o n ; any other i n d i v i d u a l w h o feel s m o r a l o u t r a g e at the i d e a s e x p r e s s e d s i m i l a r l y

for the

van subsidiëring van kunst door de overheid. Hoe verschillend onze smaak als indivi-

heid en ter stimulering van een grote ver-

meningsuiting te verdedigen - zelfs en mis-

in de maatschappij. En o m nog e e n stap ver-

schien vooral de uiting van de m e e s t e extre-

der te gaan: er dient juist van o v e r h e i d s w e g e

m e meningen, omdat onze eigen vrijheid van

steun te w o r d e n gegeven aan die uitingen

meningsuiting er uiteindelijk m e e g e m o e i d is,

die w e l aan de esthetische criteria voldoen,

waar in het spectrum onze eigen ideeën zich

maar geen steun krijgen in het marktgerichte

ook m o g e n bevinden. Dat geldt ook wanneer

s y s t e e m dat over het a g e m e e n bepaalt naar

individuen de ideeën die worden geuit als

welke kunst m a g w o r d e n gekeke n of geluis-

beledigend of bedreigend ervaren. Ze heb-

terd. En dat v a n w e g e de eenvoudige reden

everyone thinks," observes Van

ben het absolute recht op beschermin g

dat deze uitingen niet verloren m o g e n gaan.

L a m s w e e r d e . N o w is p e r h a p s t i m e to

tegen daadwerkelijk fysiek g e w e l d , maar

Vanuit dit standpunt bezien, zijn het juist de

b e g i n t a k i n g stock of the s i t u a t i o n a n d

geen recht op b e s c h e r m i ng tegen bedreigen-

w e r k e n die het grootste aantal m e n s e n bele-

t h i n k i n g a b o u t h o w that t o l e r a n c e c a n b e

de of beledigende ideeën. In plaats daarvan

digen, en dus de minste kans hebben op de

m a i n t a i n e d , or i n c r e a s e d .

hebben zij het recht en de plicht te reageren,

markt, die de m e e s t e subsidie verdienen.

T h e N e t h e r l a n d s is not as t o l e r a n t as

D.H. M a d e r

daarbij gebruik makend van diezelfde vrijheid van meningsuiting. Iemand die morele verde ideeën heeft het recht en de plicht deel te

look at the r e s p o n s e of the N e w Y o r k G a y

n e m e n aan de maatschappelijke discussie .

and Lesbian Alliance Against Defamation,

A l s voorbeeld geef ik de reactie van de N e w

w h e n c o n f r o n t e d last y e a r w i t h a i r - p l a y of

York Gay and Lesbian Alliance Against

Bye,

kunnen oproepen, in het belang van de vrijscheidenheid aan uitdrukkingsmogelijkheden

s o c i a l d e b a t e . A s an e x a m p l e , o n e c a n

Bye

ten gelijkelijk te subsidiëren, zonder daarbij op de reacties te letten die deze projecten

belang van alle burgers de vrijheid van

ontwaardiging voelt bij het horen van bepaal-

B u j u B a n t o n ' s r a g g a hit, Boom

woordiger van alle burgers, o m kunstprojec-

dueel burger ook mag zijn, het is in het

has the right a n d r e s p o n s i b i l i t y to j o i n the

w h i c h o p e n l y c a l l s for killin g h o m o s e x u a l

O p dit niveau is het dan ook de verantwoordelijkheid van de regering, als vertegen-

Defamation (GLAAD). Vorig jaar w e r d e n zij geconfronteerd met Boom Bye Bye, de raga-

"Nederland is niet zo tolerant als iedere e n denkt", zegt Van L a m s w e e r d e . M i s s c h i e n is dit het juiste momen t o m d e situatie te inventariseren en na te denken over hoe die tolerantie <an w o r d e n gehandhaafd, of vergroot. D.H. M a d e r

F N

Piet Zwart Prijs 1994 voor Eva

zal, s a m e n met het Architectuur

Eva Besnyö Receives 1994 Piet

323181; administration: +31 223 329034; fax: +31

Besnyö

Bouwhistorisch Centrum, een definitieve

Zwart Prize

23 323311.

D e beroepsvereniging Nederlandse

huisvesting vinden in een oud monumentaal

The fourth Piet Zwart Prize, awarded by the

O n t w e r p e r s b N O reikt voor de vierde maal

pand tegenover het Frans H a l s m u s e u m in

bNO, the professional association of Dutch

(eerder aan industrieel ontwerpe r Friso

Haarlem. Tot die tijd 'logeert' het archief m

designers, has gone to Eva Besnyö. Previous

Rijksmuseum and Stedelijk Museum

Kramer en d e grafische ontwerpers J a n van

Cultureel C e n t r u m ' d e Egelantier'.

prizes went to industrial designer Friso Kramer

The Dutch national visual arts department,

der Toorn en W i m Crouwel) de Piet Zwart

Gasthuisvest 4 7 in Haarlem.

and graphic designers Jan van der Toorn and

the Rijksdienst Beeldende Kunst, has conveyed

Prijs uit. ditmaal aan de fotografe Eva

Correspondentie voor het Spaarnestad

W i m Crouwel. The Prize consists of DFI. 10,000

its collections of 19th and 20th century

Besnyö. De prijs bestaat uit e e n bedrag van

Fotoarchief uitsluitend naar: P o s t b u s 3118,

and a publication concerning the winner's work.

photographs to the Rijksmuseum and Stedelijk

/ 10.000.- en een publikatie. D e prijs, ter

2001 D C Haarlem. Tel. archief: 023-323181;

Named in memory of designer Piet Zwart, the

Museum in Amsterdam. The van Gogh Museum

tel. administratie 023-329034; fax: 023-

award recognizes someone who has excelled in

will also have use of the 19th century part of the

323311.

one of the fields in which Zwart had worked:

archive, and together with the Rijksmuseum will

graphic design, industrial design, interior

be exhibiting the high points of the collection in

herinnering aan de ontwerper Piet Zwart, wordt toegekend aan iemand die 'geëxcelleerd' heeft op één van de g e b i e c e n die Piet Zwart met zijn werk bestreek: grafische vormgeving, industriële vormgeving, interieurarchitectuur en fotografie. D e jury bestond uit Jelle van der Toorn Vrijthoff, A d a Stroeve, Friso Kramer, Paul Huf, Paul Hefting, Hein van Haaren, W i m C r o u w e l en Eugene Bay.

National photo collections to

Rijksdienstfotocollecties naar

design and photography. The jury consisted of

1996. Mattie Boom, curator of the national

Rijksmuseum en Stedelijk M u s e u m

Jelle van der Toorn Vrijthoff, Ada Stroeve, Friso

collection, will be moving to the Rijksmuseum

D e Rijksdienst B e e l d e n d e Kunst heeft

Kramer, Paul Huf, Paul Heftirg, Hein van

haar fotocollecties negentiende en twintig-

with the 19th century material.

Haaren, Wim Crouwel and Eugene Bay.

ste e e u w overgedragen aan het

Broader and more varied offerings at

R i j k s m u s e u m en het Stedelijk M u s e u m te

Gallery 2'h x 4'/> reopens

KunstRAI 94

A m s t e r d a m . Het Van G o g h m u s e u m m a g

Thanks to radical renovations.

The tenth KunstRAI 94 will be held from 1

actief gebruik maken van het negentiende-

Amsterdam's small gallery 2'A x A'h has

to 5 June in the Parkhal of Amsterdam's RAI. In

Heropening Galerie 27>x 4'/«

e e u w s e gedeelte en zal s a m e n met het

expanded its space by a third. In March, the

response to calls from participants and visitors,

Dankzij e e n ingrijpende verbouwing is

R i j k s m u s e u m in 1996 e e n tentoonstelling

new space was devoted to an exhibition by

it has been decided to offer a broader and more

d e kleine galerie 2'h x 4'A in A m s t e r d a m

organiseren met hoogtepunten uit de collec-

Koos Breukel; in April, May and June,

varied exhibition including art since 1900, non-

met ruim e e n d e r d e t o e g e n o m e n . De nieuwe

tie. Rijksdienst-conservator Mattie B o o m is

respectively, it will be the turn of Theo Bos (with

Western art, design, applied arts and

ruimte is in de maand maart ingewijd met

met het oude gedeelte m e e verhuisd naar

landscapes from North Holland), Nicole Segers

contemporary, cutting-edge art.

e e n expositie van Koos Breukel. h de maan-

het R i j k s m u s e u m .

(portraits of the elderly from South Africa) and Rob de Jong (Ukrainian factory workers). The

den april, mei en juni zi|n respectievelijk

Houston FotoFest in November

Theo B o s (Noordhollandse landschappen),

Breder en gevarieerder aanbod

gallery is open Tuesday through Saturday from

Nicole S e g e r s (portretten van beiaarden in

Kunst RAI 94

13:00 to 17:00. Telephone: +31 20 6186704/

FotoFest will take place. The three main

D e tiende KunstRAI 94 wordt gehoude n

6260757. Diederik van der Donk is the gallery

exhibitions will be The Global Environment,

coördinator.

American Voices (Latino communities in the

Zuid-Afnka) en R o b de J o n g (fabrieksarbei-

From November 10 to 30, the Houston

ders uit de Oekraïne) aan d e beurt.

van 1 t/m 5 juni in d e Parkhal van de RAI.

Openingstijden di t/m za van 13.00-17.00

Luisterend naar signalen van d e e l n e m e r s en

uur Informatie: 020-6186704/6260757

bezoekers is besloten e e n breder en geva-

Antwerp's Museum for Photography

Portfolio reviews will take place November 12

Galeriecoördinator: Diederik van der Donk.

rieerder aanbod te tonen met kunst van na

reopens

through 20, with curators from New York's IPC,

The first phase in the refcuilding of the

London's V & A , Paris' Bibliothèque Nationale.

1900. met-westerse kunst, vormgeving, toe-

U.S.), and Fashion: Orthodox and Unorthodox.

Heropening M u s e u m voor fotografie

g e p a s t e kunst en hedendaagse actuele

provincial Museum for Photography in Antwerp

Cologne's Ludwig Museum, Magnum. Aperture,

Antwerpe n

kunst.

is complete. The second phase will triple the

European Photography, Paris' Mois de la Photo,

museum's floor space. On June 17, in

and others. Subscriptions are limited and cost

Nog e e n verbouwing : de eerste fase in het Provinciaal M u s e u m voor fotografie te

FotoFest Houston in november

conjunction with the 5th Summer of

from USS 100 to $200 for three to nine days. For

A n t w e r p e n is voltooid. De tweede fase zal

Van 10 tot 30 november vindt het

Photography (which runs through September

information: Greg Mankiller or Carolyn

de vloeroppervlakte van het m u s e u m ver-

Houston FotoFest plaats met als belangrijk-

11), the exhibition "Witnesses of Time" by Flor

Richards, FotoFest, +1 713 840-9711; address: 20

driedubbelen.

ste exposities The Global Environment.

Garduho will open. On September 23, the

Greenway Plaza, Suite 368, Houston TX 77046,

A m e r i c a n V o i c e s (Latino c o m m u m t i e s in the

totally renovated museum will again open its

U.S.A.

U.S.) en Fashion, Orthodox and Unorthodox.

doors, with the photographic work of Flemish

kader van de 5de 'Zomer van de Fotografie'

Portfolioreviews van 12 tot 2 0 november

writer Stijn Streuvels as its ficst show.

(tot 11 september). O p 23 september zal het

met curatoren van o.a. ICP N e w York, V & A

totaal vernieuwd e m u s e u m zijn deuren w e e r

London, Bibliothèque Nationale Paris,

Amsterdam Art Fund commissions

helemaal o p en hebben , met als openings-

L u d w i g Cologne, M a g n u m , Aperture,

for documentary photography,

primeur het fotografisch werk van d e

European Photography, M o i s de la Photo

V l a a m s e schrijver Stijn Streuvels.

Paris etc.

O p 17 juni wordt d e expositie van Flor Garduho ' W i t n e s s e s of time' geopend in het

D e inschrijving is gelimiteerd en kost

"Family of Man" to Steichen's birthplace 1994

The directors of the Amsterdam Art Fund

After a year's tour, the world-famous 1955 photo exhibition, "The Family of M a n " , assembled by Edward Steichen, former curator

have commissioned documentary projects from

of the Museum of Modern Art in New York, will

four photographers: Jeroen Brons (studios),

find a permanent home in the new museum in

Opdrachten documentaire fotogra-

voor 3 tot 9 dagen $100 tot $200 . Voor infor-

Hans van der Meer (Amsterdam traffic), Jacquie

the castle of Clervaux, Steichen's birthplace, in

fie 1994 van het Amsterdams Fonds

matie: G r e g Mankiller of Carolyn Richards

M. Wessels (eating in public places) and Paul

Luxembourg.

voor de Kunst

Fotofest (713) 840-9711, adres 20 G r e e n w a y

Bogaers (under awnings). The advisory

Het bestuur van het A F v d K heeft aan

Plaza. Ste 368, Houston , TX 77046.

committee consisted of Ania Bien, Fran van der

Province of North Holland documen-

Hoeven and Jan Voster. A total of DFI. 80,000

tary commissions

vier fotografen e e n documentaire opdracht verleend: J e r o e n Brons (ateliers), Hans van

Family of M an naar Steichens

der M e e r ( A m s t e r d a m s verkeer), Jacquie M .

geboorteplaats

W e s s e l s (eten in openbare ruimtes) en Paul

supports these four commissions.

A third round of photography commissions has been awarded by the Province of North

Temporary relocation for

Holland. Recipients this time are Jorge Heredia

Bogaers (onder de luifels). D e c o m m i s s i e die

expositie uit 1955, s a m e n g e s t e l d door ex-

Spaarnestad Photo Archive

(temporary landscapes), Jenny Wesly

adviseerde bestond uit Ania B i e n , Fran van

curator van het M u s e u m of M o d e r n Art in

The Enschede complex, the former home of

(landscape photography), Sabine Joosten

der Hoeven en J a n Voster M e t het verlenen

N e w York Edward S t e i c h e n , zal op 3 juni a s .

the Spaarnestad Photo Archive in Haarlem, has

(family portraits of North Holland farmers), and

van deze opdrachten is in totaal / 80.000.-

na e e n jarenlange rondreis zijn definitieve

been torn down. The archive will eventually

Jaap Bijsterbosch (the first Dutch railway in

gemoeid.

plaats krijgen in het nieuwe m u s e u m in het

share a permanent home with the Architectural

North Holland). The advisory committee

kasteel van Clervaux, de geboorteplaats van

History Centrum in a pair of historical buildings

consisted of Tineke de Ruiter, Catrien Ariëns

Edward Steichen, in L u x e m b u r g .

across from the Frans Hals Museum. Until then,

and Paul den Hollander. DFI. 45,000 supports

the archive is lodged with the Cultural Centrum

these commissions.

Spaarnestad Fotoarchief tijdelijk

The Family of M a n , de w e r e l d b e r o e m d e

elders Documentaire opdrachten provincie

"de Egelantier", Gasthuisvest 47, Haarlem.

Spaarnestad Fotoarchief in Haarlem, het

Noord-Holland

Correspondence address: Post Box 3118, 2001

Photo Event Eindhoven

Enschedé-complex. is niet meer. Het archief

Voor de derde maal heeft de provincie

DC Haarlem. Telephones: archive: +31 23

During the month of May in Eindhoven a

De oude huisvesting van het

1994

large-scale photo event will be taking place,

director of World Press Photo from 1975 to

spread across about 25 locations, with exhibits

1991, died on March 8, 1994, at the age of 69.

from Don McCullin, Flesh & Blood (Magnum),

He had founded Avenue, The Netherlands' first

Jeff Jacobson and others, a group exhibit on

lifestyle magazine, in 1964, and became editor

aspects of Eindhoven, with work commissioned

of De Tijd, a news and opinion weekly, in 1981.

from Arthur Bagen, Jan Bogaerts, Paul den

He was first associated with World Press Photo

Hollander, Jos Lammers and Joep Lennarts,

in 1966 as a jury member, and later chairman of

and an impressive list of participating

the jury, assuming the directorship a decade

photographers, which includes Bill Burke, Larry

later. He was also an active consultant to the

Fink, Emmet Gowin, Lucebert, Joel Meyerowitz,

Fotofestival Naarden and jury member for

Nicholas Nixon and Eugene Richards among

Zilveren Camera.

those already confirmed. Various one day workshops (cost, DFI. 50) given by Klaas-Jan

Reorientation of Enschede's Photo

van der Weij, Gina van Kranendonk and Dirk

Biennial

Lauwaert, among others, and lectures by Joan

The sixth Enschede Photo Biennial, to take

Wakelin, Paul de Nooijer, Johan van der Keuken

place in the fall of 1995, is taking on a new face

and others, are also on Schedule. For more

in respect to both organization and content, in

information and workshop registration: «-31 40

order to better accomplish the objective of the

755023.

biennial, which is to present current, international developments in photography. In

CapiLux Al bas Prize to Anton Corbijn On April 5, at Amsterdam's Stedelijk Museum, the CapiLux Albas Prize was awarded to Anton Corbijn. The award comprises DFI

addition, the massive number of European photo festivals on tap forced the Enschede Photo Biennial to adopt a clearer profile for itself. In order to safeguard the continuity of the

10,000, a sculpture and acquisition of work for

festival, they have chosen to enter into

the CapiLux Albas Collection. The jury consisted

cooperation with the Rijksmuseum Twenthe,

of Laura Samson-Rous, Hripsimé Visser, Dick

which becomes responsible for the

Breebaart, Wout Berger and Leo Divendal.

organizational direction of the project. The artistic direction will be placed in the hands of a

Noord-Holland een aantal opdrachten verleend. Ditmaal aan Jorge Heredia (tijdelijke landschappen), Jenny Wesly (landschapsfotografie), Sabine Joosten (familieportretten van boeren in Noord-Holland) en Jaap Bijsterbosch (de ijzeren weg in NoordHolland). De adviescommissie bestond uit Tineke de Ruiter, Catrien Ariëns en Paul den Hollander. Beschikbaar bedrag: / 45.000,-.

In de maand mei vindt in Eindhoven een grote fotomanifestatie plaats op zo'n 25 locaties, met tentoonstellingen van o.a. Don McCullin, Flesh & Blood (Magnum), Jeff Jacobson, de groepstentoonstelling 'Aspecten van Eindhoven', in opdracht gemaakt door Arthur Bagen, Jan Bogaerts, Paul den Hollander, Jos Lammers en Joep Lennarts en een indrukwekkende lijst van deelnemende fotografen, onder wie (onder voorbehoud): Bill Burke, Larry Fink, Emmet Gowin, Lucebert, Joel Meyerowitz, Nicholas Nixon en Eugene Richards. Diverse eendaagse workshops (kosten / 50,-) door o.a. Klaas-Jan van der Weij, Gina van Kranendonk en Dirk Lauwaert, lezingen door o.a. Joan Wakelin, Paul de Nooijer en Johan van der Keuken. Voor meer info en deelname workshops: 040-755023

professional project director responsible for

in Utrecht

content. For the sixth Biennial, this will be Bas

Capi-Lux-Alblasprijs naar A n t o n

Vroege, who is editor in chief of Perspektief

Corbijn

festival for experimental art will take place in the Culture Centrum Ekko and Filmtheatre 't Hoogt in Utrecht. The program includes recent developments in the production of

Magazine, and is connected with the Paradox Foundation. Ultimate responsibility resides with the Enschede Photo Biennial Foundation. The central concern for the sixth Enschede

experimental film and video art (with Romantic

Photo Biennial continues to be the current

Aesthetics like Richard Heslop, and others) and

situation in photography. At the same time,

media arts (including Seiko Mikami, Lee

recent developments in related disciplines such

Ranaldo and Morton Subotnick, with the

as video art and new media will also receive

creative applications of CD-ROM technology,

their own attention. Each of the five preceding

among others). Information: +31 30 317457; fax

biennials was conceived around a confrontation

+31 30 310402.

between contemporary Dutch photography and that from a guest nation. This structure will now

Netherlands Photo Institute opens The Netherlands Photo Institute opened its doors on March 30 with the exhibition Down Town (with work by Nan Goldin, Eugene Richards, Bart Sorgedrager, Peter Martens, Larry Fink and Karen Knorr, among others), and the exhibit Hello Rotterdam, with 123 photos of and about Rotterdam by 41 Dutch photographers. The Institute intends to be a

make way for the development of a thematic concept, which must attest to the most recent international developments in the field from a distinct point of view. With each theme chosen, the Enschede Photo Biennial will not only direct itself toward experts and professionals in the field, but also toward the general public. The image plays a central role in today's world. The experience of reality via images has

meeting place for photographers, clients and

pushed aside the direct perception of reality.

the public. The Netherlands Photo Archive and

The rise of digital networks will only strengthen

the National Photo Restoration Atelier will also

this effect, though in principle it is precisely

find a home in the same building at Witte de

interaction which it makes possible. In order to

Withstraat 63 in Rotterdam. The Institute's

come to grips with a primarily visually oriented

program for 1994 includes the great Workers

world, it appears that it will be necessary to

exhibit by Salgado in the summer, and Paul

restructure passive, consumer conduct into an

Reas, Gilles Peress, Hugo Wilmar and Karen

active, creative encounter with images. This

Knorr, and, moreover, the Rotterdam Foto '94,

active encounter with images will be central to

successor to the Biennial. The Institute's

"Obsessions". The basic foundation for this is

director is Adriaan Monshouwer; exhibits, Frits

the assumption that all images arise from the

Gierstberg; commissions, Linda Roodenburg;

inner need to get control over reality. Both

library. Hans Zonnevijlle; Rotterdam Foto '94,

artists and collectors of images fulfill a

Karei Winterink. They are open Tuesday

leadership role in this process, by both making

through Sunday, 11:00 to 17:00; entry fee,

new images, and by organizing these images in

DFI. 2.50.

collections. The programme of activities will consist of

Joop Swart, Director Emeritus of

a main exhibition, subsidiary exhibitions, a

World Press Photo, dies

catalogue, commissions, a symposium, a

Joop Swart, the journalist who had been

curators' meeting, and portfolio and magazine

H e r o r i ë n t a t i e Foto Biënnale Enschede

Foto Manifestatie Eindhoven 1994

IMPAKT festival for experimental art From May 4 through May 8, the IMPAKT

manifestatie Rotterdam Foto '94, de opvolger van de Biënnale. Leiding NFI: Adriaan Monshouwer; algemene zaken: Frits Gierstberg; opdrachtprojekten: Linda Roodenburg; bibliotheek: Hans Zonnevijlle en Rotterdam Foto '94: Karei Winterink. NFI open di t/m zo 11.00-17.00. Toegang ƒ 2,50.

Op 5 april werd in het Stedelijk Museum in Amsterdam de Capi-Lux-Alblasprijs uitgereikt aan Anton Corbijn. De prijs bestaat uit ƒ 10.000,-, een sculptuur en aankoop van werken voor de Capi-Lux-Alblas-collectie. De jury bestond uit Laura Samson-Rous, Hripsimé Visser, Dick Breebaart, Wout Berger en Leo Divendal. IMPAKT-festival voor experimentele kunst in Utrecht

Van 4 t/m 8 mei vindt het IMPAKT-festival voor experimentele kunst plaats in Cultuurcentrum Ekko en Filmtheater 't Hoogt in Utrecht. Een programma met recente ontwikkelingen binnen de produktie van experimentele film- en videokunst (o.a. Romantic Aesthetics als Richard Heslop) en mediakunst (o.a. Seiko Mikami, Lee Ranaldo en Morton Subotnick met de creatieve toepassing van de CD-ROM technologie). Voor info: 030-317457/fax 030-310402. O p e n i n g Nederlands Foto Instituut

Met de opening op 30 maart jl. van het Nederlands Foto Instituut met de expositie DownTown (met o.a. Nan Goldin, Eugene Richards, Bart Sorgedrager, Peter Martens, Larry Fink, Karen Knorr) en de expositie Hallo Rotterdam met 123 foto's van en over Rotterdam gemaakt door 41 Nederlandse fotografen, een ontmoetingsplaats voor fotografen, opdrachtgevers en publiek een feit. Gelijktijdig vinden het Nederlands Fotoarchief en het Nationaal Fotorestauratieatelier hun nieuwe huisvesting in hetzelfde pand: Witte de Withstraat 63 in Rotterdam. Op het programma van 1994 staan de grote Workers expositie van Salgado in de zomer, Paul Reas, Gilles Peress, Hugo Wilmar en Karen Knorr. Bovendien de foto-

De zesde Foto Biënnale Enschede, die plaats zal vinden in het najaar van 1995, krijgt inhoudelijk en organisatorisch een ander gezicht. Dit om de doelstelling van de biënnale, het presenteren van internationale, actuele ontwikkelingen in de fotografie, beter tot zijn recht te laten komen. Daarnaast dwong de massaliteit van het aanbod aan Europese fotofestivals de Foto Biënnale Enschede zich sterker te profileren. Om de continuïteit van het festival te bewaken is gekozen voor samenwerking met het Rijksmuseum Twenthe, dat belast wordt met de organisatorische projectleiding. De artistieke directie is in handen gelegd van een professioneel inhoudelijk projectleider. Deze keer is dat Bas Vroege, hoofdredacteur van Perspektief Magazine en verbonden aan de Stichting Paradox. De Stichting Foto Biënnale Enschede draagt de eindverantwoordelijkheid. In de zesde Foto Biënnale Enschede blijft het zwaartepunt liggen op de actuele situatie van de fotografie. Tevens zullen recente ontwikkelingen van aanverwante disciplines zoals videokunst en nieuwe media enige aandacht krijgen. In de vijf voorafgaande biënnales vond telkens een confrontatie plaats tussen de hedendaagse fotografie uit Nederland en die uit een gastland. Deze opzet maakt nu plaats voor de uitwerking van een thematisch concept, dat van een uitgesproken standpunt ten opzichte van de jongste internationale ontwikkelingen op het vakgebied zal moeten getuigen. De Foto Biënnale Enschede richt zich met het gekozen thema niet alleen op deskundigen en vakgenoten maar ook op een algemeen publiek. In de wereld van vandaag speelt het beeld een centrale rol. De ervaring van de realiteit via beelden heeft de directe waarneming van de werkelijkheid verdrongen. Het ontstaan van digitale netwerken zal dit effect alleen maar versterken, hoewel het in principe juist interactie mogelijk maakt. Om vat te kunnen krijgen op de voornamelijk visueel georiënteerde wereld lijkt het ombuigen van passief consumentengedrag in een actieve, vrije omgang met beelden noodzakelijk. In 'Obsessies' staat deze actieve omgang met beelden centraal. Hierbij gaat het om èlle beelden die ontstaan zijn vanuit de innerlijke noodzaak controle te krijgen over de werkelijkheid. Zowel kunstenaars als verzamelaars van beelden vervullen hierbij een gidsfunctie: door het maken van nieuwe beelden, maar ook door het ordenen van beelden in verzamelingen. Het activiteitenprogramma zal bestaan uit een hoofdtentoonstelling, nevententoonstellingen, een catalogus, opdrachten, een symposium, een curatorenmeeting, een portfolio- en een tijdschriftenmarkt.

I markets. Potential exhibitors are invited to send documentation materials. For more information: Ensched e Photo Biennial, Lasondersingel 129131, 7514 BPEnschede; tel. +31 53 325812. (A l terl Ego Docu ments Under the title "(Alter) Ego Documents", Paradox is organizing one of the three special exhibits that will enrich the KunstRAI (Amsterdam Art fair), held June 1 through 5, 1994. The exhibit is a preview of a larger event that will include shows in November, 1994, in a number of Amsterdam galleries. "(Alter) Ego Documents" will showcase projects from the 1980's and 1990's by photographers, video makers and a few film and media artists which have autobiographical concerns as their subject. As the title indicates, these are not only selt-port reits. but also work in which the maker strongly shows some form of identification with another person, "(Alter) Ego Documents' arises from the observatio n that there has been both an increase in the number of projects which could be described as autobiographical, as well as an enormous change in their character. In all likelihood, the increase has to do wi th the changing political situation: with the dtsapoeerance of the Eastl'Nest opposition, the world stage has been traded more and more for examinatio n of one's own immediate environment, The character of the work is, in contrast to the self-portraits from the 1970's and early 1980's, not so much introspective in tone,

but raw and direct. Moreover, the presence of death is striking, which may have to do with the rise of AIDS, which has taken such a high toll, particularly in artistic circles, during this period, "(Alter) Ego Documents" will include work by, among others, Larry Sultan (USAf, Manfred Willmann (Austria). Lydia Schouten tNethertendst. Lewis Baltz (USAl , Larry Clark lUSA), Donigan Cumming (Canada), Pedro Meyer (Mexico), Sadie Benning (USA), Ed van oer Elsken (Netherlands) and Miyako Ishiuchi {Japan). It is organized and curated by Bas Vroege and Deanne Herst (Paradox), in cooperation with MonteVideo/Time Basad Arts and the Rotterdam Art Foundation. A theme issue of Perspektief Magazine {No. 49), connected with Paradox, will be devoted to the subject, to appear with the series of exhibits in November. "(Alter) Ego Documents' is made possible through the support of the City of Amsterdam, sponsors and the institutions involved. Paradox works closely together with Perspektief Magazine. Both foundations arose from the Perspektief Foundation, the activities of which were merged into the Netherlands Photo Institute in 1993. The activities of Paradox include organizing symposia and exhibition projects in the field of photography and the new media. For more information and press photos: Paradox, Sint-Jobsweg 30, 3024 EJ Bctt erdam. Tel. +31 104 76 52 08; fax 476 90 69.

A Oulu

Modena

N or th e r n Ph o t o g r ap h i c Ce nt e r , 6/512/6: tntemanona! PhotographiCTrtennma!

G all eri a Ci v ica , 12/5 -12/6 : ' II ruolo della

FRAN CE- FRANKRIJK

THE NETHERLAN DS- NEDERLAND

Aries

Amsterdam

Galerie A r e n a , -4{1: Richard Baillargeon, 'Champs la me r' .

Fot o g al e r i e 2 'I> x 4 '1> ,3/5 -28/5: Nicole Segers ; 31/5-25-6 Rob de Jong D e Moor , 29/4-25/5 : ' Eigenzinnig Landschap'; 13/5-15/6 : Deen van Meer â&#x20AC;˘ 'W erk in Ontwikkeling '; 27/5-22/6: Erw in Olaf -Tbu.s': 17/6-16/7 : W illiam Bur roughs; 19/8-31/8: 'Kitsch ', 19/8-31/8 : Eric van Straate n; 219-21/9: oresen tatle GKF; 9195/ 10: Ron Olive r - 'As far as the eye can see '; 2319-2819: totoschool: 3019-26/10: Ton Broekhuis : 2/10-2/11 : Zbignew Kosc: 4/ 1130. 11 i.s.m . Sticht ing Paradox '(Alte r) Ego Doc uments ' .

Saint Etienne M u se e d ' A r t Moderne . -17/7: Raoul Hausm ann,

GERMANY - DUITSLAND Es.en Mu se u m Folkwang , -12/6: Paul Strand.

Wuppertal G a / e ri e H uan Hove w a r t . 1/6-170 Corne lis Gounarot. 'Grosze Erzahlung .

(A lter) Eg o Do cum ents

opkoms t van AIDS in die oericoe. een ziek-

Onde r de tit er (Alter ) Ego Documents

te die met name in kunstenaarskringen een retatie t noqe tot heef t qeeist. (Alter ) Ego Documents toont we rk van o.a. Larry Sultan (USA), Manfred W illmann (A), Lyd ia Schout en (NL), Lew is Baltz (USA),

org aniseert Paradox een van de drie biizondere tentoonstellingen die de van 1 tim 5 juni a.s. te houden KunstRAI riJk is. Deze tentoonstelling is een preview van ee n grotere mani festatie die in november van dit leer op een aantal Ams terdamse fccatie s zal word en getoond . (Alter) Ego Docum ents toon t proiec ten uit de jaren '80 en '90 van totoqrs fen. videomakers , en een en kele media kunstenaar en furrier. die het autob iografische tot onde rwerp hebben . Zeals de tite l aangeelt gaat het daarbij niet aileen om zelfportre tten maar ook om we rk wa arin de maker blijk geeft van een ste rke vorrn van identific atie met een andere persoo n. (Alter) Ego Documents komt voort uit de obse rvaue dat er zowe! sprake IS van een toen ame van r-et eentel autobiografisch te durden oroiect en als een enorrn e ve randering in het kerakter daarvan. Die toename heeft naar aile wa arschijnlijkhe id te maken met de verenoerde potitiek e situatie: met bet wegvallen van de cos t-west tegens te lling wo rdt bet w ereldton eel me er en me er ingeruild voo r de erqen directe omgeving . Het karakter van het wer k is, in tegenstelling tot de zelfport retten uit de [aren '70 en woege jaren '80, niet zozeer introspectie t van toon maar rauw en direct. Opmer kelijk is bovend ien de aenw eziqhetc van de dood, hetgeen veet te rnaken heett met de

G E N

ITALY- ITALIE

FI NLAND

entice'.

N e d erl an ds Filmmuseu m , -29/5: ' Point de Vue', bonderc iaar kiikrnac hines

Arnhem

Bath

G all er y Th e e s a l on , -26/6 : Binnenkamers / Buitenkaders

Th e Ro y al Ph o t o g r a ph i c S o c iety , 14/5-5/6: Nick Stewart Installatie.

Helmond

Bristol Ar n o lf in i , -5/6 : M ichael Platt; Susan Lipp er.

G em e e n t e m u s eu m , 15/5-19/6: Mau rice Boyer - ' 15 Jaar Pers- en Theate rfoto 's/De Zuid-W illemsvaa rt' .

(Alter ) Ego Docu ments w ordt same ngeste ld doo r Bas Vroege en Deanna Herst (Paradox). in samenwerking met Montevioeo/Ilme Based Arts en de Botterdam se Kunststtcbttnq . Bij de tentoonste llingreeks in november zal een aan bet ond erwerp gew ijd thema nummer van bet met Paradox verbonde n Perspektief Ma gazine (No. 49 l versch ijnen (Alter) Ego Doc umen ts wcrdt moge lijk gemaak t door de Gem eente Ams terdam , sponsors en de betrokken instellingen, Paradox werkt nauw same n met Perspektief Magazine . Beid e sttcbunqen zijn voort gekomen ult de sticht ing Perspektiet . w eervan de acnvrteiten beg in 1993 opgi ngen in het Nederlands Foto Inst ituut Paradox houdt zich o .a. bezig met de organisatie van sym pos ia en tentoonstelIingspro jecten op het terrein van de fotograf ie en de nieuw e media. Voor meer informatie en perstoto's : Paradox, Sint-Jobsweq 30, 3024 EJ Rott erdam , Tel. 010 -4765208 ; Fax 4769069.

Rotterdam N ed erlands Fot o Instituut , 1/5-5/6 Paul Reas - 'Flogging a Dead Horse' ; Leo Erken: Gilles Peress - 'A fsche id van Bosnie'. Kunsth al , -5/6:Bernd en Hilla Beche r ' Distaoz und Nahe': 21/5-3/7 : 'Rock around the Camera'. 40 iaar popfoto gral ie in Nede rland; 1110-20/11 Theo Baart - 'Het Hollands tnteneu r'.

SWITZERLAND - ZWITSERLAND Lausanne Mus h de l 'Ely s e e L au s ann e , -29/5: Sebastiac Salgado - ' La Main de t'Homrne': John Phillips & Francois-Xavie r Bouchart 'Du cote de chez Proust'; 31/5-28/8 ' ' L' image de "Artiste': Larry Fink .: Le Cont rat Social' .

London

ZUrich

Th e Ph ot o graphe rs' G all er v , 13/525/6: David Lev inth al; Sivan Lewin ; Fay Godwi n - 'Glassw orks' ; Nancy McGi rr - 'Out of the Dum p'; 1/7-13/8 : 'Disrupted Borders'; 5/7-12/8: 'New Processes ' ; 16/8-30/9 : Chr is Nash; 7/10- 19/ 11: Doro thy Bohm Int er ch ang e Studi os , 1/9-31-10 : 'Signals', fest ival of Women Photographers .

M u s e u m fur Ges ta lt u ng , -3 1/7 Edwa rd Quinn, ' Potoorat. Nizza'

Winterthur Fot omu s eum , -5/6: 'The Pbotooraphed History of Industries in Sw itzer land' ; 11/621/8 : Helmut Newton

USA - VERENIGDE STATEN Cardiff Ff ot ogall e ry , -11/6: Pentt i Samma llaht i &

Atlanta, Georgia

Jorma Puranen -Lost Territor y' .

High Museum o f Art , 25/5-1/ 10: 'M y Point of View : Photograp phs by Moneta Sleet, Jr,';-1 1/6: Gert rude Kasebier .

SPAIN - SPANJE GREAT BRITAIN - GRDDT-BRI TTANNIE

Larry Clark lUSA). DOnigan Cumm ing (CDN), Pedro Me yer (ME X). Sadie Benning (USA), Ed van der Elsken (NU en Miveko Ishiuch i (JPN).

Barcelona

Woodstock , NY

Funda c i o Jo a n M i r o , -19/6: Robert Mappletho rpe.

Center fo r Ph ot o graphy , -12/6 Brian We il, 'The Aids Photogr aphs ' ; 2/7-718: Gaye Chan; 20/8-24/9 : Manuel Komoroff , Vincent Vallarino .

SWEDEN-ZWEDEN Stockholm Gall ery Ind e x , -12/6 : M itra Tabrizian.

118

C U R R I C U L A

V I T A E

Manual (Suzanne Bloom / Edward Hill)

sinds/since 1984

Museum, Tokyo; W139. Amsterdam. 1991 Z 150

Media, Mediamatic, no 2/3 1992: On the Role of

Woonplaats/residence: Houston. Texas (USA)

Publikaties/publications: 1979 A Partial View: Young

Characteristic works from the collection, Groninger

Machines and Human Persons in the Art of the Future,

Geboren/born: Suzanne Bloom 1943. PennsYlvania,

Photographers in the Northwest (cat). Washington State

Museum. Groningen; XXI Sao Paulo Biennal. Municipal Van

Pose, no 8; Virtual Grammmars and Creative Algorithma,

Philadelphia (USA) Edward Hill: 1935, Springfield.

University. 1986: Commitment to Vision (cat), University of

Abbemuseum, Eindhoven; 1992: Chili Cave. The Prototype,

Gramma/TTT. 1993 Virtual Voices. Mediamatic, no 1.

Massachusetts (USA).

Oregon Museum of Art. 1988: Signal to Noise 1990 Why

Torch, Amsterdam; The Comfort Zone, The Living Room,

1994 Towards an Architecture of Chance, Wiederhall

Opleiding/education: Suzanne Bloom 1965 Pennsylvania

Artists should program. Leonardo, no 1. vol.24

Amsterdam, Brain, Beatrixziekenhuis, Gorinchem (NL);

Projecten/projects: 1980 TR 3, New York 1981: Guitar

Academy ol Fine Arts (B F A ) 1968 University of

Solotentoonstellingen/one man shows: 1982 White

PP O W . New York 1993 En Scène, W139, Amsterdam,

Mural 1, Groningen (NL) 1987: Impressions of Africa

Pennsylvania (M FA |

Gallery, Portland State University, Portland. 1984: Blue Sky

Art in the Age of Information, Wood Street Galleries,

(met/with Ellen Zweig) 1988: Artificial Art, Jacquard

Edward Hill 1957 Rhode Island School of Design

Gallery, Portland 1991: UCLA Go Gallery, Los Angeles,

Pittsburgh (USA); Krieg Neue Galerie, Graz 1994: Ideal

lezing/lecture. Digital Arts, Amsterdam (NL) 1991: Remko

1960: Yale University (M F A)

California

Copy Promenade in Asia. Sisheido Gallery, Tokyo; RoXY

Scha in Concert, galerie Geert Schriever. Amsterdam

Doceren aan/teach at: the University of Houston.

Groepstentoonstellincen/groupshows: 1979 A Partial

Interactive, Club RoXY, Amsterdam

Tentoonstellmgen/exhibitions: 1982 Apollohuis.

sinds/since 1976

View: Young Photographers in the Northwest 1986

Overig/other: 1980-86 Redacteur en uitgever van/editor

Eindhoven (NL), 1983: Pulitzer Art Gallery, Amsterdam

Literatuur/literature: 1982 Phillips. D . Recent Color The

Committment to Vision, University of Oregon Art Museum,

and publisher of 'Zien'. 1989: redacteur en uitgever

1990 Haagse Kunstkring, Den Haag (NL).

Contemporary Concern, Artweek, september. 1985

Eugene 1989: Computer in Art Context, The Boston

van/editor and publisher of 'Blind'. 1992: Mede-oprichter

Brenson. M . Art Exhibit of Signs at the New Museum.

Cnmputpr Museum. Boston (USA), SIGGRAPH Art Show,

van de /Co foundcr of the Chili Cave 1993: BlindRom v.0.9

Jeffrey Shaw

New York Times. mei/May 1987 Gambrell. J . Art Capital

reizende tentoonstelling/trave11ng exhibition 1990 Words

- CD-Rom Interactive 1994 Communita project. Civitella

Woonplaats/residence: Amsterdam (NL)

of the Third Coast. Art in America, april, Grundberg.

and Images/Within Images, University of Oregon, Museum

d'Aghano, Lazio(l).

Geboren/born: 1944, Melbourne (Australia)

A /Gauss, K, Photography and Art, Interactions since 1946,

of Art, Eugene. 1991: Virtual Memories: New Electronic

New York 1988: Druckrey, T . L'Amour Faux, Digital

Photography, Friends of Photography, San Francisco 1992:

Inez van Lamsweerde

Photography. San Francisco. Tamblyn, C. Machine Dreams.

Photographic Book in An in the United States, reizende

St Martin's School of Art. London (GBI

Aftenmage, september 1991 Goldberg, V.. A Terrible

tentoonstelling/traveling exhibition, Electronic Expressions

Woonplaats/residence: Amsterdam (NL)

doceert aan/teaches at Zentrum für Kunst und

Beauty. Art News, zomer/Summer, Druckrey, T , Second

2, Allegheny College, Meadville, Pennsylvania

Geboren/born: 1963. Amsterdam Beroep/profession: beeldend kunstenaar/visual artist

Medientechnologie/Centre for Media Technology, Karls-

Opleiding/education: 1983-1985: Mode

ruhe (D).

Gerald van der Kaap

Academie/Fashion Academy Vogue, Amsterdam 1985-

Directeur van/director of das Institut für Bildmedien

Geboren/born: 1959. Enschede (NL)

1990 Rietveld Academie/Academy, Amsterdam

Proiecten/projects: 1967 Corpocinema, Sigma Projects.

Opleiding/education: 1978-80 Akademie voor Beeldende

Publikaties/publications: 1990 MODUS, over

Amsterdam. Rotterdam (NL) 1970: Waterwalk, Brighton

Kunsten St Joost. Brede (NL)

Nederlandse mode/on Dutch fashion, Amsterdam 1991:

(GB) 1974: Staircase, Stedelijk Museum Amsterdam,

Doceert aan/teaches at: Rietveld Academy, Amsterdam

Moaning Lisa. Manipulator, 4, Dertigers. HP/de Tijd, 12

Amsterdam (NL). 1979: Action, Fact and Fiction in the Art

Publikaties/publications: 1988: Een Grote Activiteit.

september. 1992: Raiders of the Lost Art, After Nature cat,

of the 60 s. Museum Boymans- van Beuningen, Rotterdam

Nieuwe Generaties in Nederlandse Kunst/Great Activity

Amsterdam; Vrouwen van Nederland, Esquire 1993

(NL) 1983 Points of View, reizend/traveling project (NL)

New Generations in Dutch Art. Stedelijk Museum.

Assepoester, Avenue, |anuari; BLVD, Zoom, november

1985 The Narrative Landscape (met/with Dirk Groeneveld),

Amsterdam. Roots + Turns: 20th Century Photography in

Literatuur/literature: 1992 Steenbergen. R , Inez van

reizend/traveling proiect (NL) 1986: Inventer la Terre, La

the Netherlands. Den Haag. SDU 1991: Gerald Van Der

Lamsweerde persifleert pornofoto's, NRC Handelsblad, 11

Villette, Paris (F) 1987: Heavens Gate (met/with Harry de

Kaap: Hover Hover -a manual, Stedelijk Museum,

april. Baars. A.. Vital Statistics, Focus. mei/May; Westen,

Wit), Amsterdam 1988: An Imaginary Museum of

Amsterdam 1992: Artlab 2 - Total Hoverty/Mission

M . Fictie en non-fictie in Fotografie. Hervormd Nederland,

Revolutions (met/with T van Tijen), La Villette, Paris, The

Invisible, Artlab/Canon Inc., Tokyo (J).

januari/January. 1993 Advertising without a product: the

Legible City (met/with Dirk Groeneveld), Bonnefanten

Solotentoonstellingen/one man shows: 1983 Galerie

tease goes on, Vogue Australia, april; Brummelen. P van,

Museum, Maastricht (NL) 1989: Alice's Rooms, Kanagawa

Jurka. Amsterdam. 1984 Galerie Jurka. Amsterdam; Kaap,

Pam, Joan. Kim & Britt. Het Parool, 13 mei/May, Schwartz,

Center (J) 1990: Revolution, Imago, KunstRAI, Amsterdam

Klashorst, Blanca, International with Monument, New

I., Thank you Thighmaster, Trouw, 13 mei/May; Coelewij,

York 1987 The Divine Image Kaap, Klashorst, c s . Torch.

L, (Peoplel Inez van Lamsweerde, Documents.

Amsterdam. Museum Fo kwang. Essen (D) 1990

oktober/October.

Generation Slackers, Afterimage, oktober/October 1992 Leach, M . Another Side of Progress, The Light Factory Photographic Arts Center. Hagen, C . Manual. New York Times. lanuan/January 1993 Hagen, C. Remventmg the Photograph. New York Times. |anuari/January. Dery. M . Art and Technology, Art News, februari/February Solotentoonstellingen/one m8n shows: 1980: Museum of Fine Arts. Houston 1986 Tyler Museum of Art, Tyler (USA) 1987 VSG Gallery, Tonno Fotografia '87. Turijn (I) 1988 Lawrence Miller Gallery, New York 1991: Contemporary Arts Museum, Houston 1992: Jayne Baum Gallery, New York: Museum of Contemporary Photography, Columbia College. Chicago (USA) 1993 Craig Phadrig Wood. Inverness, Scotland Groepstentoonstellingen/groupshows: 1977: The Target Collection of American Photography, Museum of Fine Arts, Houston, Texas (USA) 1979 Photographie als Kunst/Kunst als Photographie, 1949-1979. Tiroler Landesmuseum. Innsbruck. (Austria) 1982 Recent Color. San Francisco Museum of Modern Art, San Francisco. California (USA) 1985 Signs. New Museum of Contemporary Art, New York 1988: Two to Tango, ICP, New York; Photography and Art. Interactions since 1946, Museum of Art, Fort Lauderdale (USA); Digital Photography, SF Camerawork. San Francisco 1989 Nature and Culture. Conflict and Reconciliation in Contemporary Photography. Friends of Photography. San Francisco, California; Digitale

KunstRAI/Torch, Amsterdam 1991 Stedelijk Museum, Amsterdam; CIAE/Torch, Chicago (USA); Galerie Albrecht, München/Munich (D). 1992: New Pier Hall/Artlab 2. Tokyo; Art & Proiect. Rotterdam (NL); Galerie Van Krimpen. Rotterdam; ThrustMaster Remixes Kaap tKlashorst, Galerie Heijenbrok. Amsterdam 1993 Beam, Ni|megen (NL), Modern Art/No Commodity: Kaap, Tas, Van der Peijl, Galerie Torch, Amsterdam

Opleiding/education: 1963-1964: University of Melbourne 1965: Brera Academy of Art, Milan (I) 1966:

1991 Multimediale 2, ZKM, Karlsruhe (D); The Virtual Museum, Art Frankfurt, Frankfurt (D); Machine è Communiquer. La Villette, Paris 1992 Dis-appearance I, Museé

Solotentoonstellingen/one man shows: 1990 MODUS,

Communal d Ixelles. Brussels (B); Outerspace, reizende

De Balie, Amsterdam 1991: Licking Woman, billboard

tentoonstelling/traveling exhibition (GB) 1993: Televirtual

Canon Image Center, Amsterdam. 1992: Vital Statistics,

Chit Chat, Monte Carlo |M), Medienhaus, Karlsruhe; Dis-

Centrum voor Architectuur en Planning/Center for

appearance II. Kunsthalle Vienna (A)

Architecture and Planning. Groningen (NL). 1993 Heaven. Centraal Museum. Utrecht (NL)

Sven Westerlund

Groepstentoonstellingen/group shows: 1987 Een

Woonplaats/residence: Stockholm (S)

Nieuwe Verbeelding. Canon Image Center. Amsterdam

Geboren/born: 1953, Haggenas(S)

1991 The Perfect World. San Antonio Museum of Art. San

Groepstentoonstellingen/groupshows: 1982 Staged

1992 Fotowerk. Beurs van Berlage, Amsterdam, Doublé

Beroep/profession: beeldend kunstenaar/visual artist

Antonio. Texas (USA). Another Side of Progress, The Light

Photo Events, Rotterdamse Kunststichting/ Rotterdam Arts

Dutch-Dutch Realism Today, Sala 1, Rome (I) 1993: In their

Doceert aan/teaches at: Konstfack, Stockholm

Factory, Charlotte, North Carolina (USA). 1992: Wasteland,

Council, Rotterdam 1983: Images Fabriquées, Centre

Own Image, PS I, New York, High Heeled Art, Charles

sinds/since 1988

Fotografie Biënnale Rotterdam III (NL), Domestic Violence,

Pompidou, Paris; La Oivina Comedia, Galerie 't Venster,

Cowles Gallery, New York; Morgen Gemaakt, Arti et

Rotterdam 1984: Kunst ut Rotterdam, Museum Boymans-

Amicitiae, Amsterdam; Stedelijk Museum Amsterdam;

Opleiding/education: Konstfack, Stockholm

CRCA Gallery, University of Texas at Arlington. Arlington, Texas 1993 Forest of Visions, Knoxville Museum of Art.

van Beuningen, Rotterdam; 4 Junge Künstler aus Holland,

Galerie Snoei. Rotterdam (NL).

Knoxville. (USA), Iterations: The New Image, Montage '93,

Galerie Heinz Holtmann, <eulen/Cologne (D) 1985:

Collecties/collections: Groninger Museum. Groningen

Rochester, New York; Seemg the Forest through the Trees,

Computer Age, New Math Gallery, New York,

(NL). Centraal Museum, Utrecht (NL); Collectie Hartkamp

Contemporary Arts Museum, Houston

Cover/Ooppel-ganger; Aorta, Amsterdam. 1986: Fotografia

(NL); Nederlands Foto Museum, Sittard (NL); Randstad

Videoproducties/videoproductions. 1983 Videology

Buffa. Groninger Museum, Groningen (NL),, reizende

kunstcollectie (NL).

The Time of Our Signs 1988 After Nature 1991

tentoonstelling/traveling exhibition 1987: De Lege Ruimte,

Past/Oral

Opdrachten/commissions: Film x Fine Arts, Ministerie

Brugge (BI, d Ornamentation, Daniël Newburg, New York.

Groepstentoonstellingen/groupshows: 1983 Contem-

van WVC/Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs;

Grote Activiteit Nieuwe Generaties in Nederlandse

porary Swedish Photography. reizende tentoonstel-

Vital Statistics, Centrum voor Architectuur en

Kunst/Great Activity. New Generations in Dutch Art.

ling/traveling exhibition (GB). 1986: New Landscapes,

Stedebouw/Center for Architecture and Planning,

Stedelijk Museum Amsterdam. Amsterdam. 1988 : Roots +

reizende tentoonstelling/traveling exhibition (S) 1989:

Gemeente/Municipality of Groningen;

Turns 20th Century Photography in the Netherlands,

Unbounded Landscapes, Norrköpings Konstmuseum (S).

Hortusbrug/Hortusbridge, Gemeente/Municipality of

Stedelijk Museum Amsterdam, Amsterdam. Daniël

1990 The Machine of Sight. reizende tentoonstel-

Amsterdam.

ling/traveling exhibition (Rusland/Russia) 1991 Body of

Fotografie- Neue Montagen, Folkwang Museum, Essen (0)

Collecties/collections: Los Angeles County Museum of Art; San Francisco Museum of Modern Art; International Center of Photography; International Museum of Photography, Museum of Fine Arts, Houston; Virginia Museum of Fine Arts, Tyler Museum of Art. Craig Hickman Woonplaats/residence: Eugene, Oregon (USA) Opleiding/education: 1981: M F A, University of Washington. Seattle (USA) 1971 BS Portland State University, Portland (USA) Doceert aan/teaches at: University of Oregon, Eugene

Buchholz. Keulen/Cologne 1989:1 Fototriennale Esslingen, Villa Merkel. Esslingen (D); The New Concept, Forum Stadtpark, Graz (AUS), Art photography 20th Century, Stedelijk Museun Amsterdam, Amsterdam, What a Wonderful World: Musevideos in Architecture, Groninger Museum, Gronngen 1990: Newsroom The Prototype, Museum Fodor, Amsterdam/ American Fine Arts Inc., New York; Tokyo Biennal '90, Metropolitan Art

Publikaties/publications: 1989: Nordic Landscapes, an Antology, Stockholm 1991: The Body of Nature, Oulo (SF); Equals. Stockholm 1992 Wasteland Landcape From Now On, Rotterdam (NL) Solotentoonstellingen/one man shows: 1988 Museum of Photography. Stockholm

Nature. Pohjoinen Valokuva, Oulo (SF); Equals, Museum of Remko Scha

Modern Art, Stockholm, Plastik und Fotografie, reizende

Beroep/profession: hoogleraar alpha-informatica,

tentoonstelling/traveling exhibition (D); Index, Contempo-

Universiteit van Amsterdam

rary Swedish Photography. reizende tentoonstelling/travel-

Publikaties/publications: 1988 Artificial Art. Informatie en informatiebeleid 6 1989: Music and Mechanics, Anti Qua Musica, Raaymakers, 0 (ed.), Den Haag (NL), Computer/Art/Photography, Perspektief, no 37 1991: Old

ing exhibition (Scandinavia) 1992: Wasteland Landscape From Now On. Fotografie Biënnale Rotterdam III. Rotterdam (NL)

I N F O Anthologies/anthologieën

Abeles Kim (e a I: Encyclopedie Persona, a 15 year survey 1993.110 pp. 155 ill. Ic/bw. 19 x 25.5 cm. hb. 20828 CIP Akihiko, Yoshimura (Ed I Media passage. Inter-

B O O K S

24 x 30 cm.pb. ISBN 3923283334

B O E K E N

Maggio, Filippo: On Land. 1994, Eos, Arte Contempo-ranea.

144 pp. 122 ill. bw. Dutch/English. 24 x 32 5 cm. hb. ISBN

36 pp. 43 NI. fc/bw. English/Spanish. 24 x 30 cm. pb

9065790543

Musée de ia Photographie è Charleroi: Pour une H stoire de la Photographie en Belgique. 1993. Charleroi,

Matz, Remhard: Die Unsichtbaren Lager 1993. Reinbek

Schulze, Gundula: Waldo's Schatten. Photographieen

472 pp, 238 ill. fc/bw, French/Dutch/English, 21 x 29,5 cm. pb.

bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch Verlag. 208 pp, 183 ill. bw, 16

aus dem Jahre 1990. National Galerie Berlin, 24 pp. 13 ill. fc.

IS3N 280783185

x23 cm, pb. ISBN 3499193884.

German. 21 x 29,5 cm.

communicalions 1993. lAgnes Hegedüs, Matt Mullican. Jeffrey Shawl 1993, NTT publishing Co Ltd., Tokyo, 151 pp, 115 ill. fc/bw,

Oudard. Philippe: SPQR Phihppe Oudard 1994,

Müller-Pohle, Andreas: Signa. 1992, Wien. Fotogalerie

Schwmge, Florian en Krone, Michael: Pirate 1991,

Vólenciennes, 16 pp. ill b/w, ISBN 291054017.

Wien. 32 pp. 15 ill, Polaroid Facsimiles, German/English, 22,5 x

Bieleveld, Fotoforum Schwarzbunt, 23 pp, 6 ill, fc. 21 x 24 cm, pb

Alinari: Fratelh Ahnari The Archives. 1993, Florence. 225

Tokyo Metropolitan Museum of Photography (Ed.)

pp. 250 ill, fc/bw, 17x18 :m, hb, ISBN 887292 1228

Another Continent. 1993, Tokyo, Tokyo Metropolitan Museum

Muybridge, Eadweard: E. Muybridge and the

ol Photography, 161 pp, 101 ill, Ic/bw. English/Japanese. 21.5 x 27

Photographic Panorama of San Francisco. 1850-1880

28,5 cm. hb

Augaitis, Dama (Ed.): Frame of Mind. Viewpoinis on

cm. pb

Photography m Contemporary Canadian An 1993. Alberta. Walter

Segal, Magda: London at Home 1993, london. 72 pp, 104 ill. bw. 22.5 x 24 cm, ISBN 0948797088

1993, Montreal. Canadian Centre of Architecture, 147 pp. 170 ill,

Sendon. Manuel: Paisaxes 1992. Vigo. Centro de Estudos

Ic/bw. English. 30 x 24.5 cm. pb, ISBN 0920785395

Fotograficos. 62 pp, 35 ill. fc. 16 x 22 cm. hb. ISBN 8487882005

Phillips Gallery. 134 pp. 57 ill, Ic/bw. 21.5 x 25 cm. pb. ISBN

Stokvis. W. & Zijlmans, M (Ed): Vrijspel Neder-

0920159540

landse kunst 1970-1990 1993. Amsterdam. Meulenhoff, 363

Niedermayr. Walther: Die Bleichen Berge 1993. Wien,

Steeves. George: 1979-1993 1993. Montreal. CMCP. 115

pp. 150 ill. fc/bw. 16 x 21 cm. pb. ISBN 9029083239

Eikon. 76 pp, 26 ill, Ic/bw, German/Spamsh/English, 29,5 x 33 cm,

pp, 44 ill. fc/bw. English/French. 2* x 32 cm, pb. CIP 9309910871

hb. ISBN 8872830494.

Coppens, Jan (Ed.): Een Toekomst in de Fotografie Oud-studenten van de academie St. Joost te Breda 23x 28 cm. pb, ISBN 9070108429

Sultan, Larry: Pictures from Home. 1992, New York, 112

Monographies/monograf ieën

1993, Breda, Stichting Brabants Fotoarchief, 118 pp, 81 ill, bw/lc,

Ovenden, Graham: States Of Grace. 1992, Amsterdam, 81 Arden, Roy. 1993, Vancouver, Contemporary Art Gallery, 24 pp, 14 ill, bw/lc. 19,5 x 26 cm, ISBN 0920751474

Culloch. Martha J Mac (Ed): Borderlands

Tartarin, Jean Luc: Fragments. 1992, Melz, Ecole des Beaux Parker, David: Broken Images. The figured landscapes

Arts de Metz, 116 pp. 47 ill. bw, French, 27,5 x 36 cm, pb. ISBN 2909588017

Contemporary Photography from the Baltic States

Belhsent, Sophie: Wilt on 1993. Canada. 23 pp. 9 ill. bw,

o' Nazca 1992, Manchester, Cornerhouse Publications. 96 pp. 74

1993.91 pp. 59 ill, bw. 21 x 26.5 cm. pb. ISBN 1897723032

FrBnch/English/German/Japanese. 25,5 x 35,5 cm, pb, ISBN 298

ill. Ic. English. 24 x 30 cm. pb, ISBN 0948779786X

0363502 Devoider. Anne-Mie (Ed I: De Alexanderpolder. Waar

pp, 100 ill, fc/bw, 27,5 x 25.5 cm, rb. ISBN 0810937212.

pp. 73 ill, bw, 24 x 30 cm, hb.

Trager, Philip: Dancers 1992. Boston. Bulfmch Press. 159 pp, Petersen, Ad: A Curator s Camera. 1993. Eindhoven.

de stad verder gaat 1993. Rotterdam. TH0TH. 165 pp. 225 ill,

Boekhout. Henze: Seconds First. 1993. Amsterdam.

Kempen Group. 96 pp. 99 ill. bw. English, 22 x 28 cm, hb, ISBN

bw/(c. Dutch/English. 24,5 x 30 cm. pb ISBN 906868074 9/NUGI

Fragment Uitgeven], 80 pp. 75 ill, zw/fc. 28.5 x 28.5 cm. hb. ISBN

9074271391

655

9065790411

81 ill. bw. English. 31 x39cm. hb. ISBN 0821218948 Vela. Antonio: Memona del Ayer 1992. Tenenfe. Centrode Fotografica Isla de Tenenfe. 23 pp. 8 ill. bw. 22,5 x 26,5 cm, pb

Plossu & Bailiy: Route Nationale 1 1992, Nord/Pas-deEncontros da imagem. 1993. Braga. 98 pp. 53 ill, bw/lc.

Borchardt, Anna & Bernd: Anemone. 1993. Berlin,

Caiais, Mission Photographique Transmanche - Cahier 10,60 pp,

Vilariiïo, Manuel: Bestias Involuntanas 1992. La Coruna,

22 x 27,5 cm. pb

Imkabinett Galerie Schmidt/Sonntag. 50 pp. 25 ill. Ic. 26,5 x 24,3

22 ill, bw, 23 x 30 cm, pb. ISBN 2904538313

Xunta de Galicia, 177 pp. 82 ill, bw, Galician/English. 25 x 30 cm.

cm, hb

hb. ISBN 8445306081 Rautertjimm: Gehause des Unsichtbaren. 1992, Essen,

Fischer, Bernd (Ed): Anemone. Werke von Neun Photographen lm Kabinett Galerie Berlin 1993.48 pp. 23

Brooks. Ellen: Nature as Artifice. 1993, Cleveland,

Ruhrlandmuseum der Stadt Essen, 94 pp. 48 ill. fc, Oeutsch, 24.5 x

ill, fc, 24 x 26 cm, hb

C eveland Center lor Contemporary Art, 32 pp. 27 ill. Ic/bw, 21 5 x

26 cm. pb. ISBN 3894660287

1980-1990 1991, New York. Union Square Gallery Press. 4Bpp. 29 ill. fc/bw. 17.5x27.5 cm. pb

28 cm, pb, ISBN 1880353032 Foster. Alisdair Fotofeis (Scottish International Festival of

Wemstein, Todd: A decade of Color Photography

Roel, Veiga: Fotografias 1954-1964 1993. Coruna. Sparn

Photographyl 1993, Edmburgh. The Scottish Ans Council, 192 pp.

Burgos. Juan Manuel Diaz: Historias de Playa

Xunta de Galicia. 100 pp. 80 ill. bw, Spamsh/Enghsh, 25 x 30 cm.

Wassing, Koen. 1993, Amstercam. Fragment. 176 pp. 123 ill.

125 ill. fc/bw, 21.5x23.5 cm. pb. ISBN 0952' 3960X

(Ed Francisco Martini 1993,50 pp, 27 ill, bw. Spamsh. 24 x 33 cm.

hb. ISBN 8445308408

bw. Dutch/English. 24.5 x 32.5 cm. hb. ISBN 9065790535

Rubens, Pierpol: Portraits for the Next Generations.

Zupnik. Peter Biografia Vaclav. M . (Ed) 1993.122 pp. 82

1992. Gent. 12 pp. 10 ill, fc. Dutch/English, 23.5 x 32 cm. pb

ill. fc/bw, 19.5 x 19.5 cm, hb. ISBN 8021705590

Salmon. Jacquelme: Lönes. Le Rhöne et le Sacré. 1992,

Erratum:

pbISBN 8487529224 Frankel, David (Ed I Elame Reichek Native Intelligence 1993. New York. Grey Art Gallery and Study Center.

Gentih. Moreno Rivedute Veneziane. 1993, Milano, Idea

37 pp, 19 ill. bw, 20x25 cm, pb.

Books. 154 pp, 78 ill. bw. Italian/English. 29 x 33 cm, hb, ISBN 8370171051.

Gursky, Andreas. Fotografieën 1984-1993 1994, München, Schirmer/Mosel, 128 pp, 123 ill., f/c, ISBN 3888147174

Paris, Marval, 106 pp, 47 ill, bw, 24 x 24 cm, hb. ISBN 2862341193 Publications, 110 pp, 45 ill, Ic, English/German, 23,5x31 cm, pb.

David Streiff (Ed) In die Felsen bohren sich

Hollander, Paul den: Les Pyramides du Nord, 1992. Breda. 100 pp. 54 ill, duotone, 32 x 32 cm, ISBN 9080084921

Graham, Paul: New Europe. 1993, Manchester, Cornerhouse Sannes. Sanne (1937-1967). 1993, Amsterdam, Fragment,

pb/90-0084913 hb.

ISBN 3905080354

Zikadenstimmen - Zeitgenossische lapanische

NOTES MANUAL: ET IN ARCADIA EGO

Photographie 1993.2ünch. Schweizerische Stiftung für die

Hütte, Axel: London, Photographien 1982-1984

Photographie - Verlag Lars Muller. 120 pp. 75 ill. fc/bw. 21 x 27

München. Schirmer Mosel Verlag, 108 pp. 50 ill bw/duotone. 34,5

cm.pb. ISBN 3906700615

x27 cm, hb, ISBN 3888146844

Jaar, Alfredo: Tram lan Nguyen A Hundred Times

Kandl.Leo Kollektion 1992. Wien. Niederösterreichisches

Nguyen 1994. Stockholm. Fotografiska Museet, 100 ill. f/c, ISBN

Lsndesmuseum. 15 pp. 5 ill, Ic/bw, 19 x 24 cm. pb

9177994866 Kelaranta. Timo Retrospective Exhibition of Klotz, Heinrich: Multimediale Das Medienkunst-

Photographs 1992. L|ubl|ana, Moderna Galeria Ljubljana, 26

festival des ZKM 1993. Karlsruhe, 185 pp, 100 ill, fc\bw. 21 x

pp, 17 ill, bw, Slovenian/English, 24 x 29.5 cm, pb.

30 cm, pb. ISBN 3928201069 Kobayashi, Norio: First Light (Japanese Landscape) Liewen an der Gemeng Kaerjhéng. 1993, Bascharage,

1992. Tokyo. Atelier Peyotl Inc., 84 pp, 50 ill. fc, Japanese/ English,

Admmistration Communale de Bascharge, 151 pp. 150 ill, bw. 30.5

26 x 29 cm, hb. ISBN 4893421816 C0072

x 27,5 cm. hb. ISBN 2959998200 Koons. Jeff 1993. Amsterdam. Stedeli|k Museum Amsterdam. Momene. Beien (Ed.): Fotografias. Revista Bimensual

106 pp. 59 ill. Ic/bw. Dutch/German. 23 x 30cm. pb. ISBN

de fotografia no 3 1993. Guadalaiara. 52 pp. 55 ill. 23.5 x 33

S050060803

cm. pb Mackay, Caium Angus: ISOLATE 1993, Cardiff. Muller-Pohle, Andreas (Ed.): European Photography

Ffotogallery. 48 pp, 17 ill. English/Scottish, 23.5 x28,5 cm, pb.

Awards. 1993, GOttmgen, 79 pp. 51 ill, Ic/bw. German/English,

ISBN 1872771106.

1. Tillich, Paul. The Shaking of the Foundations. 1950. 2 See Campbell, Joseph. The Hero With a Thousand Faces, Princeton University Press, 1949 (pp. 245-249). 3 See Frazer, James. The Golden Bough, London, Macmillan, 1900. (pp. 166-169). Frazer describes the relationship between the land, its seasons, and beliefs expressed in folk-tales and mythology. 4. Stewart Collis, John. The Vision of Glory, London, Charles Knight Co., 1972. 5 MANUAL. Statement for the Dallas Video Festival, 1993 6. MANUAL. Text from Panel 5. Site specific installation • photographs and text. Craig Phadrig Wood, Inverness, Scotland, June 1993. 7 MANUAL consider the issue of irony in their practice in this article. "MANUAL's Nature; or, Can Ecology Help Art?" PhotoMetro. March 1992. 8. See Sterling, Charles. La Nature Morte, Macula. 1985 lor examples of these genres. 9. Panolsky. Erwin. "Et in Arcadia Ego: Poussin and the Elegiac Tradition", Meaning in the Visual Arts, N.Y., Ooubleday & Co., 1955, for a full discussion of Classical Arcadia, including discussion of Et in Arcadia Ego and its meanings. 10. Boyle, A.J. (Translation, text and Notes). The

Eclogues of Virgil, Melbourne, Hawthorn Press, 1976. 11 Sometimes catalogued as The Arcadian Shepherds. 12. Etlin, Richard A. The Architecture of Death: The Transformation the Cemetery in EighteenthCentury Paris, Cambridge. Mass., The MIT Press, 1984 (p.182). 13 Blunt, Anthony The Paintings of Poussin, London, Phaidon, 1967. 14. Hillman, James (ed) Puer Papers, Dallas, Spring Publications, 1979. 15. See also Miles to Go Before We Sleep, 1991, reproduced in TEN.8, Digital Dialogues, Autumn 1991 Vol.2 No.2. 16. "UVOs in our work mean various things to us, including their connotation as signs of digital technology and the future-world". Letter from MANUAL to Stephen Hobson, 15/11/1993 17 Ferguson, Alfred. Jean Carr & The Collected Works of Ralph Waldo Emerson: Vol. II. Essays: First Series, Cambridge, Mass.. Harvard University Press. 1979.(p.179). 18. Hillman, James. The Dream and the Underworld. N.Y., Harper &Row,(p. 160). 19. Hillman, ibid.lp. 160) 20. See Philips CD-Interactive Titles Catalogue, Autumn 1993.

P E R

S P E K T I E F

M A G A Z I N E O

Rather

few

achieve 1

and

magazines

internationally

this combination

good

among Mark

of good

presentation.

the best

•o

Perspektief

in the

-v

-o

-u

-o

- o - o - o - u - o - o - o - o - o - o - o

COBB

O" JT

thinking is

world.

Haworth-Booth,

curator of photographs,

Victoria and Albert Museum, London.

Several

issues

graduate

are required

seminars.

of the articles, photographs, conceptualization

of issues

reading

The consistent

the superb

reproductions

the intelligent

editing,

quality of and

unparallelled.

J a y R u b y , president, The Center for Visual Communication, Mifflintown, USA.

3= O:

. 3"

5 R •

[ 1 Perspektief

has been

innovative,

adventurous

and

free from

of an advanced,

sophiticated

and

independent

art

photography. Allan

S a E> = P

dogma 5.

in its defence

É? i? 5 £ ? £ £ E 1 I h - *§ ö I.

Q. I. - ?

§• 3 '

§ 8

s i i s

s; -2

S e k u l a , photographer, critic and director of the Photography Program,

CalArts, Valencia, California, USA.

NOW o

Subscriptions

O O O

S-

i ï ï ?

l i l

|||! Hl

p a g e s per i s s u e . h

liiï l i l

Perspektief a p p e a r s three to four t i m e s a year, with an a v e r a g e of 84

For s u b s c r i p t i o n rates: see reply c o u p o n .

8? sr

S u b s c r i b e r s c a n receive a 50% d i s c o u n t of the c o v e r price of available back i s s u e s (postage not included).

Information Perspektief

£ 5 °

Magazine

CO 30

S i n t - J o b s w e g 30

I 3 =

3024 E J R o t t e r d a m The

Netherlands

T e l . 31 (0)10 Fax

4765208

O > O O = — Zore

31(0)10 4769069

•

M §

s fc

*•

1 8

co 3,

5 Special

3 7

Offer

B e g i n an eight issue s u b s c r i p t i o n to Perspektief M a g a z i n e n o w a n d

! I

receive: GO

S t e e f Z o e t m u l d e r , S u b j e c t i v e P h o t o g r a p h y 1940/1960, 1992, Amsterdam,

GO GO GO

8 8 8 2

Voetnoot Publishers, 144 pp., duotone. Retail value S45,00/Dfl. 69,50.

II! gif s s s-

2 Sr 3 S S 5

GO CO GO GO

co co co co — o

8 8

co co co co — o m <

2 6 3 8 .a l

ï ï 0

1 "ö 5-

ID Systems is een

CD-INTERACTIVE

allround

automatiseringsbedrijf, dat niet alleen systemen levert, maar vooral diensten in de vorm van trainingen, support en consultancy.

NIEUWE MEDIA

ID Systems specialiseert zich in de grafische markt, waarbij digitale beeldverwerking een belangrijke rol speelt. Daarnaast richtei we ons 'op het gebied van nieuwe media, waarbij de produktie van presentaties op Cl centraal staat, maar ook advies, trainingen en systemen geleverd worden. Zowel grafisch als op het gebied van nieuwe media biedt ID Systems complete mogelijkheden in systemen maar ook in produkties.

A U T O M A T I S E R I N G S G R O E P BV dassen

Runnenbergweg 6 • Postbus 174 • 8170 AD Vaossen • Tel 05788 - 72029 • Fax 05788 - 75894

Rotterdam Nijmegen

Max Euwelaan 71 • 3062 MA Rotterdam • Tel 010 - 4525030 • Fax 010 - 4525281 St. Annastraat 174 - Postbus 619 • 6500 AP Nijmegen • Tel 080 - 220164 Fox 080 - 242135

B r u s s e l vh. BlueData Pre Press Systems • Tarweveldlaan 1 • B 1700 Dilbeek • Tel 02 - 5695636 • Fax 02 - 56925

Image manipulation; Wonderland

and the

Digital Law