Perspektief Magazine No.49 by Paradox

ID Systems is een

automatiseringsbedrijf, dat niet alleen

CD-INTERACTIVE NIEUWE

allround

systemen levert, maar vooral diensten in de vorm van trainingen, support en consultanc

MEDIA

ID Systems specialiseert zich in de grafische markt, waarbij digitale beeldverwerking een belangrijke rol speelt. Daarnaast richten we ons op het gebied van nieuwe media, waarbij de produktie van presentaties op C D centraal staat, maar ook advies, trainingen en systemen geleverd worden. Zowel grafisch als op het gebied van nieuwe media biedt ID Systems complete mogelijkheden in systemen maar ook in produkties.

AUTOMATISERINGSGROEP BV Va a s s e n

Runnenbergweg 6 - Postbus 174 8170 AO Vaassen • Tel 05788 - 72029 • Fax 05788 - 75894

Rotterdam Nijmegen

Max Euwelaan 71 - 3062 MA Rotterdam - Tel 010 - 4525030 • Fax 010 - 4525281 St. Annastraat 174 • Postbus 619 • 6500 AP Nijmegen • Tel 080 - 220164 - Fax 080 - 242135

B r u s s e l vh. BlueData Pre-Press Systems • Tarweveldlaan 1 • BI 700 Dilbeek • Tel 02 - 5695636 - Fax 02 - 5692556

Redaktioneel 0 11 nummer van Perspe ktief vormt bet eerste concrete resuttaet van de samen werking vain het magazine met de st icht ing Paradox. Hat verschunt ats cateloq us bij de memfes tane (Alter) Ego

Documents die van 4 tebruen ti m 5 maart op 9 Am sterdamse locaue s te l ien IS: W 139, Momevideo/Time Based Art s, Gaterie Paul And riesse. Tarc h, De Praxtnk. De Melkweg. Galena 2 1/2 x 4 112 â&#x20AC;˘ de Suzanne Brederbe rq Gallery en bet Amsterdam Center voor Potcq ratie (v,h. De M OOf). De marutestetie bes taat urt tentoonstel hngen lop de aangegeven locanes t . een l im- en video progr amma nng In De Melkweg Cinema en een evc nc met debatten met o.a. eame nsteuer s en dee lnemende kunstenaars In het totocate van De M oo r. lnform ane daarover staat uitgebreld In een doo r Paradox sam engestelde folder die. zo u hem nag met heef t. op aanvraag wordt toegezonden (adresgegevens en tetefoo n zijn geli jk aan die van Perspektiet Maga Zine). Niet in die folde r ve rme ld staat een eendaaqs symposium dat dit voor iaar wordt georganiseerd In samen werking met Mo nteV ideo{TBA ove r de ontwikkelinqen van rueuwe med ia en de imphcaties die dit (nu al) heett voor de tredttionele kunstdiscipline s. Een verslag dearven kunt u tegemoet zien in het volgende nummer van het magazine dat in het naiaar 'o'erschijnt. Daarmee is aangegeven dat de verschijningsfrequent'e van bet blad met ingang van het volgende nummer (50!) officieel verandert en wei van de vie r die nog altijd op het omslag vermeld steen ('Quarterly for Photog raphy ') naar twee vanaf de jaargang 1995. De eerli jkhe id geb iedt te zeggen dat de oude ve rectnininqsfrequenne op een enke le jaargang na noon w erd gehaald , om maar te zwijgen van de prob leme n met de versch ijning sinds eind 1993 vanw ege het wecveuen van de subsidlering. Gegeve n die fin enciete sit ueue ene rzijds en de suuatre van de mar kt m et bet rekk ing tot urtqaves ets du anderzuc s. ISgeko zen om vanaf No.50 met veke r te versctumen dan tweemaal per jaar. Drt zal dan gebe uren In de vorm van een themanumm er met de omvang van bet goad lopende Iaatste dubbe lnumme r 147/48). Bekeke n wordt nag in hoeverre utrvoenn q en vcrmqevmq zullen w orden aangepa st . Abonneme ntstarie ve n en jooonid en van abonnementen zulten ers gevolg daarvan met ingang van dn num mer w orden aangepast Ide coverprus IS c.q . w as een proce s dat van zowel u (als abon nee) ets dat van on s en lge Inschlkkelijkheid vraaqt. Ik hoop cat u daarvoor begnp kunt opb rengen en bet blad zult blqven volgen middels het (hernieuwd) atelurten van ee n abonnement nie uwe stiit .

an.

Bas Vroege

Editorial

FEATURE

s U

ARTICLES

HOOFDARTIKELEN

T h i s i s s u e of Perspektief is the first c o n c r e t e result of the m a g a z i n e ' s c o o p e r a t i o n w i t h the P a r a d o x F o u n d a t i o n . It a p p e a r s as the c a t a l o g u e of

the event entitled (Alter) E g o D o c u m e n t s , w h i c h is to lake place f r o m 4 F e b r u a r y t h r o u g h 5 M a r c h at n i n e l o c a t i o n s in A m s t e r d a m : W 139, M o n t e V i d e o / T i m e B a s e d A r t s , G a l e r i e P a u l A n d r i e s s e , T o r c h , De

Family

Praktijk, the M e l k w e g , 2'/2 x 4'/2. t h e S u z a n n e

T h e interest that ' n e w '

B i e d e r b e r g G a l l e r y a n d the A m s t e r d a m C e n t r e for P h o t o g r a p h y (formerl y De M o o r ) . T h e event c o m p r i s e s e x h i b i t i o n s at the l o c a t i o n s listed, v i d e o p r o g r a m m i n g at the M e l k w e g , a n d an e v e n i n g in the p h o t o cafe of De M o o r s w i t h d e b a t e s w h i c h w i l l i n c l u d e the c u r a t o r s a n d the p a r t i c i p a t i n g artists. Full i n f o r m a t i o n a b o u t the p r o g r a m m e is to be f o u n d in

Values

Gezinswaarden documentary

p h o t o g r a p h e r s s h o w in their o w n f a m i l i e s

De belangstelling van de 'nieuwe' and

documentaire-

f o t o g r a a f v o o r e i g e n g e z i n e n v r i e n d e n k r i n g is n i e t

c i r c l e s of f r i e n d s is n o t j u s t t h e r e s u l t of

alleen een gevolg van de ontwikkelingen binnen de

d e v e l o p m e n t s w i t h i n p h o t o g r a p h y , but a l s o of

fotografie, maar ook van politieke en sociale

p o l i t i c a l a n d s o c i a l d e v e l o p m e n t s i n s o c i e t y at

o n t w i k k e l i n g e n in d e m a a t s c h a p p i j .

large.

D.H. Mader

D.H. M a d e r

the b r o c h u r e p r e p a r e d by the P a r a d o x F o u n d a t i o n , w h i c h , if y o u d o n ' t a l r e a d y h a v e it, w i l l be sent to y o u o n request. (The F o u n d a t i o n s a d d r e s s a n d t e l e p h o n e n u m b e r are the s a m e as t h o s e for this magazine.)

Introduction (Alter) E g o

Verantwoording

Documents

(Alter)

Ego

Bas Vroege

Documents Bas Vroege

Later this y e a r , P a r a d o x w i l l be o r g a n i z i n g a o n e day s y m p o s i u m in c o o p e r a t i o n w i t h M o n t o V i d e o / T B A (and p o s s i b l y a third party),

Short I n t r o d u c t i o n to

The

Artists

Korte

introductie

van

Kunstenaars

e x a m i n i n g d e v e l o p m e n t s in n e w m e d i a a n d the i m p l i c a t i o n s that these h a v e a l r e a d y h a d , l e a d i n g to the total b l u r r i n g of the b o r d e r s b e t w e e n traditional art d i s c i p l i n e s . Y o u w i l l find a report of the

The

p r o c e e d i n g s in the next i s s u e of this m a g a z i n e ,

Photograph

w h i c h w i l l a p p e a r in the falI.

H o w a n ID p h o t o f r o m N e w Y o r k ( t h a t p r o b a b l y

H o e e e n ( v e r m o e d e l i j k ) m i s l u k t e p a s f o t o uit N e w

h a d g o n e w r o n g ) , after m a n y a d v e n t u r e s ,

Y o r k - na t a l r i j k e o m z w e r v i n g e n - u i t e i n d e l i j k

At the s a m e t i m e , w e must report that w i t h the f o l l o w i n g i s s u e (No. 50), the f r e q u e n c y w i t h w h i c h

Hypothetical

H i s t o r y of A n A c t u a l

De h y p o t h e t i s c h e

geschiedenis van

werkelijk finally

m e t a n u n l u c k y e n d in B r e d a , N e t h e r l a n d s .

bestaande

een foto een

onfortuinlijk e i n d e vindt in B r e d a .

A.D. Coleman

this journal a p p e a r s w i l l officially c h a n g e , a n d , w i t h the 1995 v o l u m e , the four t i m e s a year w h i c h h a v e a l w a y s b e e n p r o c l a i m e d o n our c o v e r ("Quarterly for P h o t o g r a p h y " ) w i l l b e c o m e t w i c e a year. In all

RETRO

h o n e s t y , it m u s t be a d m i t t e d that, w i t h o n e Art A n d D o c u m e n t : A Confrontation - O s c a r v a n A l p h e n

e x c e p t i o n , w e n e v e r w e r e able to keep up the o l d

(Ik + De A n d e r , B e u r s v a n B e r l a g e , A m s t e r d a m )

p u b l i s h i n g s c h e d u l e , not to m e n t i o n our p r o b l e m s w i t h m a i n t a i n i n g that s c h e d u l e s i n c e the s u b s i d i e s

B r e a d C r u m b s o n T h e S k i r t of T h e U n i v e r s e - R i k S u e r m o n d t ( A n d r e a s G u r s k y , De A p p e l , A m s t e r d a m )

w e f o r m e r l y r e c e i v e d c e a s e d at the e n d of 1993. G i v e n , o n the o n e h a n d , this financial s i t u a t i o n ,

D o o r s of P e r c e p t i o n 2 / D u t c h E l e c t r o n i c A r t s F e s t i v a l - M i c h a e l G i b b s

a n d , o n the other, the market s i t u a t i o n w i t h r e g a r d

(RAI, A m s t e r d a m / L a n t a r e n & V 2 , R o t t e r d a m )

to p u b l i c a t i o n s like this, w e h a v e c h o s e n , b e g i n n i n g w i t h N o . 50, for the m a g a z i n e to a p p e a r o n l y t w o

P h o t o g r a p h y A n d T h e T h r e s h o l d of A N e w E r a - M i r i a m

t i m e s per year. B o t h n u m b e r s e a c h y e a r w i l l be

Bestebreurtje

( N e d e r l a n d s F o t o Instituut, R o t t e r d a m )

t h e m e i s s u e s , a n d they w i l l be of the s a m e size as o u r m o s t recent d o u b l ĂŠ i s s u e (No. 47/48), w h i c h w a s r e c e i v e d s o w e l l . W e are still s t u d y i n g the extent to w h i c h the d e s i g n a n d p r o d u c t i o n w i l l be a l t e r e d .

BOOKS

BOEKEN

A s a c o n s e q u e n c e , the d u r a t i o n a n d price of s u b s c r i p t i o n s w i l l also be c h a n g i n g w i t h the

Homoerotic Photographs - D.H. M a d e r

a p p e a r a n c e of i s s u e 50. (The c o v e r price is, or w a s ,

H e n z e B o e k h o u t : S e c o n d s First - H e n n y H a g e n a a r s

a l r e a d y altered.) T h i s p r o c e s s w i l l d e m a n d

J o a n F o n t c u b e r t a : T h e B r u t e P o w e r s of N a t u r e - R i k S u e r m o n d t

c o n s i d e r a t i o n o n y o u r part, as s u b s c r i b e r s , as w e l l

Putting W e s s i n g into A Suit - L e o D i v e n d a l

as o u r s . I h o p e that y o u c a n s u m m o n u p

Pieter O o s t e r h u i s : S t e a m p o w e r A n d S i l e n c e - H a n s A a r s m a n

u n d e r s t a n d i n g for our s i t u a t i o n , a n d w i l l c o n t i n u e to f o l l o w the j o u r n a l , by b e g i n n i n g (or renewing ) y o u r s u b s c r i p t i o n , n e w style.

INFO

AGENDA

Bas Vroege

D.H. Mader We are in the era of the New Documentary. The photo magazines which supported the old documentary - Life, Look, Picture

Post, Quick,

Twen - are gone, and

documentary photographers have had to seek other outlets for their work, in book form, gallery installations, even CD-ROMs. While this effect of the disappearance of the magazines on the presentation and dissemination of documentary work has received extensive critical comment, the effect their disappearance has had on the inception of

We bevinden ons in het tijdperk van de Nieuwe Documentaire. De fotobladen van de documentaire 'oude stijl' - Life, Post,

Quick,

Look,

Picture

Twen - zijn verdwenen, en documentaire-fotografen

moesten op zoek naar andere kanalen voor hun werk: in boekvorm, galerie-installaties en zelfs op CD-ROM. De invloed die het verdwijnen van de tijdschriften heeft gehad op de presentatie en verspreiding van het documentaire-werk is breed uitgemeten door de critici, maar wat de verdwijning heeft betekend voor het opstarten van nieuwe projecten is nogal onderbelicht gebleven.

projects has been less remarked upon.

FAMILY

VALUES G

T h e kind of globe-trotting or e v e n n a t i o n - c r o s s i n g

M e t het verdwijnen van de

tijdschriften

assignments these magazines supported have

zijn o o k d e g l o b e t r o t t e r a c h t i g e ,

supranatio-

d i s a p p e a r e d w i t h t h e m . W i t h o u t t h e d e e p p o c k e t s of

n a l e p r o j e c t e n v e r d w e n e n w a a r t o e d e tijd-

the m a g a z i n e s , t o d a y ' s d o c u m e n t a r i s t w o r k s c l o s e r

schiften opdracht gaven. De documentaire-

to h o m e : t h e b a t t l e f i e l d c o v e r e d is n o l o n g e r t h e

fotograaf m o e t het stellen zonder het

b e a c h e s of O k i n a w a , but the breakfast t a b l e ; the

g e l d ' v a n h e t t i j d s c h r i f t e n blijft d u s d i c h t e r bij

subjects are no longer f a r - a w a y L a m b a r é n é

h u i s : h e t s l a g v e l d o p d e f o t o is n i e t l a n g e r h e t

'grote

M i n a m a t a , but f a m i l y , p a r e n t s, l o v e r s , circles of

strand van O k i n a w a , maar d e ontbijttafel;

friends, sexuality. His or her t h e m e s are not social

o n d e r w e r p e n zij n n i e t l a n g e r L a m b a r e n e of

i s s u e s a s s u c h , b u t p e r s o n a l c o n c e r n s ; if t h e y a r e

M i n a m a t a , m a a r het gezin, o u d e r s , e e n

also social issues - and family, violence, and

g e l i e f d e , d e v r i e n d e n k r i n g of s e k s u a l i t e i t . D e

sexualities clearly are - the y are a p p r o a c h e d as they

t h e m a ' s z i jn g e e n s o c i a l e v r a a g s t u k k e n a n

i m p i n g e u p o n the lives of the

sich, maar zaken die de fotograaf

documentarists

themselves. T h e shift a w a y f r o m the traditional subject

g e l a a g d h e i d - e n d a t is bij h e t g e z i n , g e w e l d

matter

en seksualiteit zeker het geval - dan w o r d e n

and photo-journalistic outlets for d o c u m e n t a r y , w i t h

dergelijke o n d e r w e r p e n benaderd vanuit de

the a s s u m p t i o n s of objectivity w h i c h a c c o m p a n i e d

m a t e w a a r i n d e f o t o g r a a f e r p e r s o o n l i j k bij

t h e m , has also contributed to our perception that the

b e t r o k k e n is.

n e w d o c u m e n t a r y is m o r e s u b j e c t i v e . O f c o u r s e , t h e "objectivity"

persoonlijk

r a k e n . E n a l s e r al s p r a k e is v a n e e n s o c i a l e

of the o l d p h o t o d o c u m e n t a r y w a s not

Het verlaten van de traditionele d o c u m e n -

q u i t e w h a t it a p p e a r e d ; it i s p o s s i b l e t o r e a d E u g e n e

taire-onderwerpen en

Smith's M i n a m a t a series as being as m u c h or

kanalen, met de bijbehorende

fotojoumalistieke 'objectiviteit',

a b o u t h i s h e r o i c c o m m i t m e n t to t h a t v i l l a g e a s a b o u t

h e e f t er o o k v o o r g e z o r g d dat d e n i e u w e

t h e p o i s o n i n g of t h e v i l l a g e itself. N o n e t h e l e s s ,

fotografie per definitie als subjectiever w o r d t

t h e r e is d i s c e r n i b l y a m a j o r shift of e m p h a s i s : today's documentary photographers generally do not c l a i m to be r e c o r d i n g s u b j e c t m a t t e r " o u t t h e r e " , albeit w i t h a s u b j e c t i v e slant, but often o p e n l y

g e z i e n . Natuurlijk w a s d e objectiviteit van d e Who s Looking at The Family? catalogus/catalogue Barbican Art Center, London 1994 (cover)

o u d e d o c u m e n t a i r e - f o t o g r a f i e niet zo object i e f a l s o p h e t e e r s t e g e z i c h t lijkt: z o k u n j e de Minamata-serie van E u g e n e Smith m e t

a c k n o w l e d g e that they are p r o c e s s i n g

e v e n v e e l r e c h t - of m i s s c h i e n z e l f s m e t m e e r

a u t o b i o g r a p h i c a l i s s u e s , u s i n g t h e " o b j e c t i v e " reality in f r o n t of their

r e c h t - z i e n a l s u i t i n g v a n z i jn h e r o ï s c h e v e r b o n d e n h e i d m e t h e t d o r p d a n a l s v e r -

c a m e r a s a s the r a w m a t e r i a l in that p r o c e s s . S u s a n L i p p e r , in the c a p t i o n s

s l a g v a n h e t v e r g i f t i g i n g s p r o c e s d a t z i c h in h e t d o r p v o l t r e k t . T o c h i s e r w e l d e g e -

a c c o m p a n y i n g h e r p h o t o s f r o m G r a p e v i n e H o l l o w , W e s t V i r g i n i a , s h o w n at

lijk e e n d u i d e l i j k e a c c e n t v e r s c h u i v i n g : d e d o c u m e n t a i r e - f o t o g r a f e n v a n n u k i j k e n

the B a r b i c a n C e n t r e t h i s s u m m e r , c o u l d be s p e a k i n g for all t h e

n i e t l a n g e r - m e t v e r h o l e n s u b j e c t i v i t e i t - n a a r z a k e n d i e e i g e n l i j k b u i t e n h u n blik-

new

v e l d v a l l e n , m a a r k o m e n e r v a a k o p e n l i j k v o o r uit d a t z e in e e n a u t o b i o g r a f i s c h

d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h e r s w h e n s h e refers to t h e p h o t o s e r i e s a s a " j o u r n a l " , " n o t d o c u m e n t a t i o n in a n y real s e n s e " , b u t a " c o l l i s i o n o f

p r o c e s v e r w i k k e l d zijn, w a a r i n z e d e ' o b j e c t i e v e ' realiteit v ó ó r d e c a m e r a als het

e x p e r i e n c e s , the t a n g i b l e w o r l d a n d the nature of p h o t o g r a p h y . " I s u p p o s e

r u w e m a t e r i a a l g e b r u i k e n . W a t dat b e t r e f t z o u S u s a n L i p p e r k u n n e n f u n g e r e n als

t h e l a t t e r w o r d s c o u l d a l s o b e u s e d t o d e s c r i b e S m i t h ' s w o r k at M i n a m a t a ,

s p r e e k b u i s v a n a l l e d o c u m e n t a i r e - f o t o g r a f e n ' n i e u w e s t i j l ' . U i t h a a r t e k s t e n bij

but the p e r s o n a l subtext h a s n o w b e c o m e the text.

d e f o t o ' s v a n G r a p e v i n e H o l l o w , W e s t V i r g i n i a , d i e d e z e a f g e l o p e n z o m e r in h e t

B a r b i c a n C e n t r e t e z i e n w a r e n , blijkt d a t zij d e f o t o s e r i e z i e t a l s e e n " j o u r n a a l " , n i e t a l s " d o c u m e n t a t i e in d e s t r i k t e z i n v a n h e t w o o r d " , m a a r a l s " e e n b o t s i n g t u s s e n mijn ervaringen, de tastbare w e r e l d o m o n s h e en e n het w e z e n van de f o t o g r a f i e " . D a t l a a t s t e z o u v o l g e n s m i j in p r i n c i p e o o k k u n n e n g e l d e n v o o r d e M i n a m a t a - s e r i e v a n S m i t h , m a a r bij L i p p e r is d e o n d e r l i g g e n d e , p e r s o o n l i j k e t e k s t tot h o o f d t e k s t

geworden.

De n i e u w e D o c u m e n t a i r e D e b e l a n g s t e l l i n g v a n d e N i e u w e D o c u m e n t a i r e v o o r h e t g e z i n is n i e t a l l e e n e e n gevolg van de hierboven g e s c h e t s t e ontwikkelingen binnen de fotografie z e l f , m a a r o o k v a n p o l i t i e k e e n s o c i a l e o n t w i k k e l i n g e n in d e m a a t s c h a p p i j . D e a f g e l o p e n t i e n jaar h e b b e n d e V e r e n i g d e S t a t e n (en in m i n d e r e m a t e d e T o r i e s in E n g e l a n d ) d e t e r u g k e e r naar d e g e z i n s w a a r d e n g e b r u i kt als politieke l e u s , e e n l e u s d i e o p z i c h z e l f w e e r e e n h e l e w a s l i j s t a a n r e a c t i o n a i r e w a a r d e n b e v a t . In A m e r i k a zijn d e g e z i n s w a a r d e n i n m i d d e l s v e r d w e n e n v a n d e c o n s e r v a t i e v e - p a r t i j p o d i a , w a a r zij a a n h e t e i n d e v a n d e j a r e n z e v e n t i g v o o r h e t e e r s t g e p r o m o o t w e r d e n . W e v i n d e n z e n u o v e r a l e n in a l l e r l e i v o r m e n t e r u g in d e A m e r i k a a n s e c u l t u u r : in d e s t e l l i n g ' g e e n s e x v ó ó r h e t h u w e l i j k ' uit d e r e l i - p o p c o n c e r t e n , in h e t g r o e i e n d e a a n t a l b o e k e n e n t i j d s c h r i f t e n v a n r e l i g i e u s r e c h t s , in d e p r o g r a m m a ' s o p d e e i g e n christelijke T V - z e n d e r e n z e l f s t u s s e n d e T V - p r o g r a m m a ' s door, in d e r e c l a m e f i l m p j e s v o o r allerlei ' v e r h e f f e n d e ' p r o d u k t e n . Het b e e l d dat w o r d t g e s c h i l d e r d is h e t b e e l d v a n e e n g e l u k k i g g e t r o u w d e A d a m e n E v a , m e t 2 , 4 g e s l a c h t s l o z e k i n d e r e n . E e n v e i l i g e , c o n s u m e r e n d e , p r o d u c e r e n d e (en r e p r o d u c e r e n d e ) e e n h e i d , d i e l e e f t in h a a r e i g e n H o f v a n E d e n o n d e r d e w e l w i l l e n d e , p a t r i a r c h a l e l e i d i n g v a n d e m a n . M a a r a c h t e r dit o n s c h u l d i g e w o o r d e n d e z e o n s c h u l d i g e b e e l d e n - w i e is er i m m e r s n i e t v ó ó r g e z i n s w a a r d e n ? - s c h u i l t e e n hele r e e k s v a n d u b i e u z e a a n n a m e s . B i j v o o r b e e l d dat v r o u w e n niet b u i t e n s h u i s m o e t e n w e r k e n m a a r t h u i s als o n b e t a a l d e kracht, dat ze niets te v e r t e l l e n h e b b e n o v e r h e t krijgen v a n k i n d e r e n , d o o r h e n d e k e u z e tot a b o r t u s te ontz e g g e n of z e l f s d e v o o r l i c h t i n g o v e r a n t i - c o n c e p t i e t e o n t h o u d e n . E n d a t é é n o u d e r g e z i n n e n (die in d e o g e n v a n d e c o n s e r v a t i e v e n h e l e m a a l g e e n g e z i n n e n Susan Lipper uit/from: the Grapevine series, 1991

zijn) m o e t e n w o r d e n o n t m o e d i g d d o o r z w a r e f i n a n c i ë l e s t r a f f e n v o o r o n g e h u w d e m o e d e r s o f v r o u w e n d i e h e t w a g e n t e s c h e i d e n of a p a r t t e g a a n w o n e n v a n h u n m a n (een straf die nooit a n d e r s o m w o r d t t o e g e p a s t , dat w i l z e g g e n o p d e man). J o n g e r e n v e r b i e d e n k i n d e r e n te krijgen, of s e k s u e l e voorlichting o n t h o u d e n , o n d e r h e t m o t t o d a t h e t h e n a l l e e n m a a r a a n z e t tot s e k s u e l e a c t i v i t e i t v o o r d a t z e k l a a r zij n o m e e n g e z i n t e s t i c h t e n . ' K i n d e r b e s c h e r m i n g ' d i e z i c h v r i j w e l u i t s l u i t e n d r i c h t o p h e t v e r v o l g e n v a n v e r m e e n d e s e k s u a l i t e i t bij k i n d e r e n , e n n a t u u r l i j k

The

het o n t h o u d e n van d e m e n s e n r e c h t e n aan h o m o ' s e n l e s b i e n n e s , die zich buiten

T h e N e w D o c u m e n t a r y ' s i n t e r e s t in t h e f a m i l y is n o t m e r e l y a result of

New

Documentary

t h e s e c u r r e n t s i n s i d e the w o r l d of p h o t o g r a p h y , but a l s o of political a n d

de traditionele ' g e z i n s s t r u c t u r e n b e v i n d e n .

s o c i a l d e v e l o p m e n t s i n s o c i e t y at l a r g e . F o r t h e p a s t d e c a d e , t h e r e t u r n t o W a n n e e r e e n d e r g e l i j k e v e r d e r f e l i j k e f o r m u l e r i n g d e c u l t u u r b i n n e n s l u i p t is

" f a m i l y v a l u e s " h a s b e e n a political s l o g a n in t h e U n i t e d S t a t e s (and to a

h e t a l l e e n m a a r n a t u u r l i j k d a t er e e n d i s c u s s i e o v e r h e t g e z i n o n t s t a a t . A l in h e t

lesser extent for the T o r y party in E n g l a n d ) , w h i c h t a k e s u p into itself a

begin van d e jaren tachtig g i n g e n s o c i o l o g e n zich e r m e e b e m o e i e n . Z e m e r k t e n

w h o l e s h o p p i n g l i s t o f r e a c t i o n a r y v a l u e s . In A m e r i c a t o d a y , t h e

o p dat, s t a t i s t i s c h g e z i e n , h e t 'traditionele' g e z i n dat d e c o n s e r v a t i e v e politici z o

of " f a m i l y v a l u e s " has e s c a p e d f r o m the c o n s e r v a t i v e political

promotion party

graag terug w i l d e n , als n o r m niet b e s t o n d e n nooit bestaan had. Het w a s onver-

p l a t f o r m s a n d s p e e c h e s w h e r e it f i r s t o r i g i n a t e d i n t h e l a t e 1 9 7 0 ' s , a n d t h e y

m i j d e l i j k d a t n a v e r l o o p v a n tijd o o k d e f o t o g r a f e n in A m e r i k a z i c h m e t h e t t h e m a

are n o w widely disseminated through A m e r i c a n culture by such diverse

g i n g e n b e z i g h o u d e n . H e t feit dat d e N e d e r l a n d s e f o t o g r a f i e r o n d v e r g e l i j k b a r e

m e a n s a s t h e p l e d g e s of c h a s t i t y u n t i l m a r r i a g e w h i c h t h e s i n g e r s u r g e o n

t h e m a ' s , z o a l s b i j v o o r b e e l d b l e e k bij d e ' N o o r d e r l i c h t ' - t e n t o o n s t e l l i n g

t h e i r t e e n a g e a u d i e n c e at C h r i s t i a n r o c k c o n c e r t s , i n t h e r i s i n g t i d e o f b o o k s

G r o n i n g e n v a n a f g e l o p e n jaar, z i c h v o o r n a m e l i j k r i c h t o p ' t h u i s ' in p l a a t s v a n o p

a n d m a g a z i n e s p u b l i s h e d b y t h e r e l i g i o u s r i g h t , in t h e p r o g r a m m i n g o n t h e i r

h e t ' g e z i n ' is n i e t z o z e e r e n k w e s t i e v a n t a a l g e b r u i k a l s w e l h e t g e v o l g v a n h e t

C h r i s t i a n B r o a d c a s t N e t w o r k , a n d e v e n in the v i s u a l s a c c o m p a n y i n g the

o n t b r e k e n van politieke o n t w i k k e l i n g e n die parallel l o p e n aan d e A m e r i k a a n s e e n

advertising for " i n s p i r a t i o n a l" products running b e t w e e n the s h o w s there.

E n g e l s e d i s c u s s i e over het g e z i n .

T h e y s h o w us a n i m a g e of a h a p p i l y m a r r i e d A d a m a n d E v e , w i t h 2.4

O m p r e c i e s d e z e l f d e reden k u n n e n w e b o e k e n zoals die v a n Larry Sultan e n Sally M a n n niet d o o r g r o n d e n z o n d e r d e z e culturele e n politieke context. U i t e i n d e l i j k h o u d e n n o c h Pictures

from

home,

n o c h Immediate

Family

zich expli-

c i e t b e z i g m e t d e z e d i s c u s s i e (al laat S u l t a n o p b l a d z i j d e 1 8 w e t e n d a t h e t e e n v a n d e r e d e n e n w a s w a a r o m hij a a n zij n p r o j e c t b e g o n ) , m a a r b e i d e zijn er o n l o s m a k e l i j k m e e v e r b o n d e n e n v i a h u n g e n u a n c e e r d e , zij h e t d u i d e l i j k v e e l s o m b e r d e r c o m m e n t a a r o p h e t g e z i n , d r a g e n zij er z e l f s t o e bij.

p r o d u c i n g a n d r e p r o d u c i n g unit, u n d e r the m a n ' s b e n e v o l e n t

patriarchal

authority. But b e h i n d the i n n o c u o u s phrase a n d i m a g e s - w h o w o u l d n ' t

for f a m i l y v a l u e s ? - lurk a s e r i e s of d u b i o u s p r o p o s i t i o n s . A m o n g t h e s e are that w o m e n m u s t r e m a i n o u t s i d e the w o r k p l a c e a n d in the h o m e a s u n p a i d l a b o u r , that t h e y b e d e p r i v e d of c o n t r o l o v e r thei r r e p r o d u c t i v e life by d e n y i n g t h e m the c h o i c e for abortion a n d e v e n access to birth control i n f o r m a t i o n , that " s i n g l e p a r e n t f a m i l i e s " (not f a m i l i e s at all in t h e c o n s e r v a t i v e view) be d i s c o u r a g e d by severe financial penalties for

V e r s c h i l l e n in a a n p a k , g e l i j k l u i d e n d e c o n c l u s i e s Er zijn h e e l d u i d e l i j k e v e r s c h i l l e n in a a n p a k : S u l t a n is h e t v e e r t i g jaar o u d e k i n d v a n zijn o u d e r s , d a t n a a r d i e o u d e r s kijkt e n t e r u g k i j k t o p zijn j e u g d , t e r w i j l M a n n a l s o u d e r n a a r h a a r k i n d e r e n kijkt. O o k zijn er v e r s c h i l l e n in d e g e z i n n e n d i e zij p o r t r e t t e r e n : bij S u l t a n is d a t h e t t h e o r e t i s c h ' p e r f e c t e ' g e z i n , d a t a l l e n a o o r l o g s e A m e r i k a a n s e i d e a l e n w i s t t e b e r e i k e n . H e t g e z i n v a n S a l l y M a n n is d u i d e l i j k e e n g e z i n m e t e e n o n c o n v e n t i o n a l i t e i t d i e al g e n e r a t i e s m e e g a a t . ( ' W i j

s e x l e s s c h i l d r e n , s e c u r e in their o w n G a r d e n of E d e n as a c o n s u m i n g ,

waren

g e w o o n a n d e r s d a n a n d e r s , a l s g e z i n , ' z e g t M a n n in h a a r i n l e i d i n g ; d e v e r s t e e n d e h o n d e d r o l d i e p o n t i f i c a a l m i d d e n o p d e e e t k a m e r t a f e l ligt t e p r o n k e n e n d e f o t o v a n Sally e n haar broe r die o p s c h o o l tijdens d e g o d s d i e n s t l e s o p d e g a n g zitten

unwed

m o t h e r s o r w o m e n w h o d a r e t o d i v o r c e o r s e p a r a t e f r o m t h e i r h u s b a n d s (a p e n a l t y t h a t is r a r e l y a p p l i e d t h e o t h e r w a y a r o u n d , t o t h e m a n ) , t h e d e n i a l o f r e p r o d u c t i v e r i g h t s , o r e v e n s e x e d u c a t i o n , t o t h e y o u n g o n t h e g r o u n d s it will stimulate t h e m to s e x u a l activity before t h e y are read y to

found

families, "child protection" w h i c h f o c u s e s a l m o s t exclusively o n the p e r s e c u t i o n of a n y s u g g e s t i o n of c h i l d r e n ' s s e x u a l i t y , a n d of c o u r s e the d e n i a l of h u m a n rights to g a y s a n d l e s b i a n s , w h o s t a n d o u t s i d e "family"

traditional

structures.

W i t h this n o x i o u s f o r m u l a t i o n c i r c u l a t i n g a s part of the cultural

currency,

o m d a t h u n o u d e r s n i e t w i l l e n d a t zij d e z e l e s s e n v o l g e n , zijn n o g d e m i n s t e r g e

it w a s n a t u r a l t h a t a d e b a t e o v e r t h e f a m i l y s h o u l d h a v e d e v e l o p e d . A l r e a d y

e x p o n e n t e n v a n e x c e n t r i e k g e d r a g . ) D e f a m i l i e v a n M a n n w o o n t al g e n e r a t i e s in

in t h e e a r l y 1 9 8 0 ' s s o c i o l o g i s t s w e i g h e d i n , n o t i n g t h a t s t a t i s t i c a l l y t h e

d e B l u e R i d g e M o u n t a i n s in V i r g i n i a , m e t h u n d u b b e l e g e o l o g i s c h e / c h r o n o l o g i -

"traditional" f a m i l y to w h i c h c o n s e r v a t i v e politicians called for a return did

s c h e g e s c h i e d b e l e v i n g en hun tijdloosheid de absolute tegenvoeters van de zuid-

n o t , a n d n e v e r h a d , e x i s t e d a s t h e n o r m . It w a s i n e v i t a b l e t h a t

p h o t o g r a p h e r s in A m e r i c a t o o s h o u l d t u r n t h e i r a t t e n t i o n t o t h e t h e m e . T h a t

C a l i f o r n i s c h e v o o r s t e d e n v a n S u l t a n . T e n s l o t t e zijn e r v e r s c h i l l e n in e s t h e t i s c h e

Dutch p h o t o g r a p h y dealing w i th similar t h e m e s , as s h o w c a s e d in, say,

benadering: Sultan plundert d e f a m i l i e a l b u m s e n z e l f g e m a a k t e films op z o e k naar

" N o o r d e r l i c h t " in G r o n i n g e n t h i s p a s t y e a r , f o c u s e s l a r g e l y o n

s p r e k e n d e b e e l d e n . O o k f o t o g r a f e e r t hij zijn o u d e r s in k l e u r , w a t zijn f o t o ' s v e e l

"thuis"

( h o m e , t h e p l a c e ) r a t h e r t h a n " f a m i l y " (the p e o p l e a n d r e l a t i o n s h i p s ) , is n o t

directer maakt dan de helle zwart/wit f o t o 's van Sally M a n n , die hun e s t h e t i s c h e

m e r e l y a n a c c i d e n t of l a n g u a g e , b u t r a t h e r t h e r e s u l t of t h e a b s e n c e h e r e of

o v e r w e g i n g e n op d e z e m a n i e r o v e r s e i n e n . T o c h snijden b e i d e n soortgelijke

a n y political d e v e l o p m e n t similar to this A m e r i c a n a n d E n g l i s h debate over

o n d e r w e r p e n aan e n k o m e n b e i d e n tot o p v a l l e n d g e l i j k l u i d e n d e c o n c l u s i e s .

the

family.

S u l t a n v o l g t h e t g e z i n w a a r u i t hij s t a m t v a n d e e n e m y t h i s c h e A m e r i k a a n s e

B y t h e s a m e t o k e n , b o o k s like t h o s e b y L a r r y S u l t a n a n d S a l l y M a n n c a n n o t be fully u n d e r s t o o d o u t s i d e of this cultural a n d political U l t i m a t e l y , n e i t h e r Pictures

from

Home

n o r Immediate

Family

context. are explicitly

l o c a t i e - e e n w o n i n g in e e n j o o d s e b u u r t in B r o o k l y n - n a a r d e a n d e r e - d e b u i t e n w i j k e n v a n L o s A n g e l e s , C a l i f o r n i ë . Hij v o l g t w a t e r g e b e u r t m e t h e t g e z i n w a n n e e r d e v a d e r c a r r i è r e m a a k t b i n n e n h e t b e d r i j f w a a r hij w e r k t (de s c h e e r m e s j e s -

a d d r e s s e d t o t h i s d e b a t e ( t h o u g h S u l t a n , p . 1 8 , m a k e s it c l e a r t h a t it w a s

fabriek v a n Schick), e n o o k w a t er g e b e u r t w a n n e e r het bedrijf w o r d t o p g e k o c h t

part of his rationale for b e g i n n i n g his project), but both are i n e s c a p a b l y part

d o o r e e n g r o t e r c o n c e r n e n L a r r y ' s v a d e r n a bijna v i j f e n t w n t i g jaar t r o u w e

o f it, a n d i n t h e i r n u a n c e d , t h o u g h d i s t i n c t l y d a r k e r , r e p o r t o n t h e f a m i l y ,

w o r d t o n t s l a g e n , n e t o p h e t m o m e n t d a t d e c a r r i è r e v a n zijn e c h t g e n o t e - d i e b u i -

dienst

t e n s h u i s is g a a n w e r k e n , t o e n d e

t h e y c o n t r i b u t e t o it.

k i n d e r e n d e d e u r uit w a r e n Different similar

v r u c h t e n b e g i n t af t e w e r p e n . H e t is

approaches,

het v e r h a a l v a n te v e e l a l c o h o l e n

conclusions

There are very

v a n kinderen die zich s o m s echt

significant

'thuis' v o e l e n e n s o m s 's nachts

d i f f e r e n c e s in their a p p r o a c h :

w a k k e r liggen, omdat ze hun ouders

S u l t a n is a " c h i l d " n o w in his 4 0 ' s

h o r e n r u z i ë n (het w a s in d e g e g o e d e

l o o k i n g at h i s p a r e n t s , a n d b a c k at

m i d d e n k l a s s e o n g e p a s t o m ruzie te

his c h i l d h o o d , w h i l e M a n n is a

m a k e n t e n o v e r s t a a n v a n d e kin-

p a r e n t l o o k i n g at h e r c h i l d r e n . T h e families w h i c h are their

deren). Van kinderen die eindigen

subject

m e t e e n g e v o e l v a n pijn e n l e e g t e

differ, S u l t a n ' s h a v i n g been a theoretically "perfect" w h i c h fulfilled all the

d a t z e d e r t i g jaar l a t e r in e e n f o t o p r o -

family

ject willen o n d e r z o e k e n , als ze

post-war

s o w i e s o al naar d e b r o n t e r u g k e r e n

A m e r i c a n ideals, and Sally M a n n ' s a distinctly unconventional

(het w o r d t n e r g e n s e x p l i c i e t g e z e g d ,

family

m a a r j e krijgt d e i n d r u k d a t d e

for s e v e r a l g e n e r a t i o n s . ( " A s a family, we were simply

o u d e r e b r o e r v a n L a r r y S u l t a n bij-

different,"

M a n n s a y s in h e r i n t r o d u c t i o n ;

v o o r b e e l d h e t c o n t a c t m e t zij n

the

ouders heeft verbroken).

petrified d o g turd as the centerpiece o n the dining table, a n d Sally a n d her

room

Sultan vertelt het e e r s t e d e e l van

brother

zijn v e r h a a l v i a e e n c o m b i n a t i e v a n

b e i n g s e a t e d i n t h e c o r r i d o r at

n a u w g e z e t t e interpretatie van fami-

school during Religious Education

liefoto's en -films en interviews

at t h e i r p a r e n t s ' r e q u e s t , w e r e t h e least of their

o p d a t zij n m o e d e r z e l f s in e e n n o n -

M a n n ' s f a m i l y is r o o t e d in t h e

chalant-ogende foto van vóór hun

B l u e R i d g e M o u n t a i n s of V i r g i n i a , w h e r e the t w i n s e n s e s of

h u w e l i j k d o o r zijn v a d e r n o g z o is

history

n e e r g e z e t d a t z e er c h a r m a n t e n

(both geological a n d

aantrekkelijk uitziet. E e n v a n d e

chronological) and timelessness

b o o d s c h a p p e n uit h e t b o e k is d a n

are the a b s o l u t e antithesis of

ook dat er g e e n t e r l o o p s g e m a a k t e

Sultan's Southern California suburbs. Finally, their

met

zijn o u d e r s . Z o m e r k t hij b i j v o o r b e e l d

eccentricities.)

Larry S u l t a n uit/from: 'Pictures fro m Home', 1992 (cover)

aesthetic

p r o g r a m m e differs, Sultan

f o t o ' s z i j n : er zijn g e e n w e z e n l i j k e verschillen tussen de 'publieke' f o t o ' s v a n zijn v a d e r uit

ransacking the family a l b u m s a n d

rapporten

v a n h e t b e d r i j f w a a r hij w e r k t e n d e

h o m e m o v i e s for telling i m a g e s , as w e l l as p h o t o g r a p h i n g his p a r e n t s in colour, w h i c h gives his photos a m u c h m o r e immediate quality than

Sally

M a n n ' s luminously printed black and white photos, w h i c h telegraph

their

aesthetic c o n s i d e r a t i o n s. Yet both raise very similar issues, a n d c o m e to remarkably similar conclusions. suburbs

of L o s A n g e l e s , in C a l i f o r n i a , f o l l o w i n g the f a m i l y as his father c l i m b e d the c o r p o r a t e l a d d e r at t h e S c h i c k R a z o r C o r p o r a t i o n t o u n i m a g i n a b l e a n d t h e n , w h e n the f i r m for w h i c h he w o r k e d for nearly a quarter

success, century

w a s b o u g h t out by a c o n g l o m e r a t e , his fall f r o m c o r p o r a t e g r a c e just as his w i f e ' s n e w c a r e e r , t a k e n up after the c h i l d r e n w e r e g r o w n up, w a s b l o o m i n g . It i s a s t o r y o f t o o m u c h a l c o h o l , a n d o f c h i l d r e n w h o

sometimes

f e e l s e c u r e l y " a t h o m e " a n d o t h e r t i m e s lie a w a k e at n i g h t , d r e a d i n g t h e s o u n d o f t h e i r p a r e n t s f i g h t i n g (it n o t b e i n g g o o d f o r m i n t h e u p p e r

a c h t e r in e e n k a s t in m i j n d o n -

kere k a m e r n o g e e n aantal soortgelijke produkten liggen: 8-millimeterfilms

met

k i e k j e s v a n d e z o m e r v a k a n t i e s uit h e t m i d d e n v a n d e j a r e n v i j f t i g , d i e o m d e e e n of a n d e r e r e d e n d e t i t e l ' P l e z i e r m e t h e t h e l e g e z i n ' d r a g e n . O p d i e f i l m s z i e n w e alle g e z i n s l e d e n d a p p e r h u n b e s t d o e n o m d e f i l m c a m e r a e r v a n t e o v e r t u i g e n

Sultan traces his f a m i l y f r o m o n e m y t h i c A m e r i c a n location - a n a p a r t m e n t in a J e w i s h n e i g h b o u r h o o d of B r o o k l y n - to a n o t h e r - the

' p r i v é ' - o p n a m e n van het gezin. D e f i l m s die S u l t a n gebruikte d r u k t e n m e n o g e e n s m e t d e n e u s o p d e f e i t e n : z e l f h e b ik e r g e n s

middle

h o e v e e l plezier w e h a d d e n , o n d a n k s het feit dat d e t w e e w e k e n van n o o d g e d w o n g e n s a m e n z i j n in d e z o m e r v a k a n t i e e e n w a r e k w e l l i n g w a r e n , i e t s d a t o v e r i gens nog m e e r gold voor die andere w e e k van g e d w o n g e n samenzijn: de w e e k r o n d K e r s t m i s . K i e k j e s e n z e l f g e m a a k t e f i l m s zijn o n z e m a n i e r o m d e

'werkelijk-

h e i d ' naar o n z e hand te zetten, b e w i j s m a t e r i a al dat w e c r e ë r e n o m onszelf ervan t e o v e r t u i g e n dat d e m y t h e n w a a r i n wij m e t hart e n ziel h e b b e n g e ï n v e s t e e r d o o k e c h t zijn. S u l t a n richt z i c h v e r v o l g e n s o p d e k l e u r e n f o t o ' s v a n zijn o u d e r s t i j d e n s d e l a a t s t e d a g e n in h u n g r o t e h u i s , v o o r d a t z e n a a r e e n b e j a a r d e n h u i s g a a n e n v o o r -

c l a s s to a r g u e in f r o n t o f y o u r c h i l d r e n ) , a n d w h o e n d u p w i t h a f e e l i n g o f

z i e t d e z e v a n zijn e i g e n c o m m e n t a a r o p h e t p r o j e c t . S o m m i g e b e e l d e n zijn bij-

hurt a n d e m p t i n e s s that thirty y e a r s later t h e y try to e x a m i n e in a p h o t o

z o n d e r i n d r u k w e k k e n d , z o a l s d e f o t o o p b l a d z i j d e 1 0 2 - 1 0 3 v a n zijn o u d e r s d i e v a n

p r o j e c t , if t h e y c o m e b a c k at a l l ( i t ' s n e v e r s a i d , b u t o n e g e t s t h e that Larry S u l t a n ' s older brother

impression

doesn't).

elkaar w o r d e n g e s c h e i d e n e n m e t elkaar w o r d e n v e r b o n d e n d o o r het v a c u ü m t u s s e n h e n i n , e e n v a c u ü m d a t h e e l z o r g v u l d i g w o r d t h e r h a a l d in d e a f s t a n d

S u l t a n tells t h e first part of his s t o r y b y a c o m b i n a t i o n of c l o s e r e a d i n g s

t u s s e n d e t w e e l e e s b r i l l e n o p d e t a f e l . H e t is e e n f o t o d i e m e e r z e g t d a n d u i z e n d

of f a m i l y p h o t o g r a p h s a n d h o m e m o v i e s , a n d i n t e r v i e w s w i t h his p a r e n t s .

w o o r d e n . M a a r Sultan geeft ook v e r o n t r u s t e n d e hints: e e n aantal foto's, zo zegt

H e n o t e s , for i n s t a n c e , h o w e v e n in a " c a s u a l " picture f r o m b e f o r e

hij, zijn n a t u u r l i j k , m a a r er zijn o o k f o t o ' s d i e in s c è n e zijn g e z e t . E r zijn f o t o ' s d i e

their

m a r r i a g e , his father has carefully p o s e d his m o t h e r to be graceful a n d

hij k e u r i g in e e n v a n b e i d e c a t e g o r i e ë n i n d e e l t . M a a r h o e zit h e t m e t d e r e s t ,

a l l u r i n g . I n d e e d , o n e m e s s a g e of t h e b o o k is tha t t h e r e a r e n o

w a a r o n d e r o o k d e f o t o d i e ik z o i n d r u k w e k k e n d v i n d ? H o e w e t e n w e in w e l k e

"casual"

p i c t u r e s ; there are no essential d i f f e r e n c e s b e t w e e n the " p u b l i c " pictures of

c a t e g o r i e d i e t h u i s h o r e n ? In d e i n t e r v i e w s b e k l a a g t S u l t a n s v a d e r z i c h e r o v e r d a t

z i j n z o o n e e n f i c t i e r o n d h e m o p b o u w t . L a r r y a n t w o o r d t d a a r o p d a t hij a l l e e n m a a r d e w a a r h e i d t o o n t , d i e z i jn v a d e r n i e t w i l z i e n . M a a r h e t z a a d v a n d e t w i j f e l is g e z a a i d : is h e t h e l e p r o c e s w a a r i n d e f a c a d e v a n d e A m e r i k a a n s e d r o o m d i e uitkomt - de d r o o m waarin het gezin zoveel heeft geïnvesteerd - w o r d t afgeb r o k e n , e n w a a r i n d e ' w a a r h e i d ' v a n d e pijn e n d e l e e g t e e n d e a n g s t d i e o n d e r h u i d s in h e t g e z i n s p e l e n , w o r d t b l o o t g e l e g d , n i e t g e w o o n e e n t w e e d e f i c t i e ? W a a r h e i d en k o m p l o t S u l t a n i n t r o d u c e e r t o o k d e n o t i e ' k o m p l o t ' . H e t m e s snijdt daarbij a a n t w e e k a n t e n . A a n d e e n e k a n t is e r h e t k o m p l o t v a n d e s a m e n w e r k i n g , m e t a l s v o o r b e e l d S u l t a n s b e s c h r i j v i n g v a n d e m a n i e r w a a r o p hij zij n s l a p e n d e m o e d e r f o t o g r a f e e r t : e r v o o r z o r g e n d d a t zijn a d e m h a l i n g h e t z e l f d e r i t m e h e e f t a l s d i e v a n zijn m o e d e r , o m haar niet w a k k e r te m a k e n . " T o e n viel het m e o p dat z e niet e c h t s l i e p, dat haar a d e m h a l i n g net als die v a n mij h e e l g e c o n t r o l e e r d v e r l i e p . W e z a t e n a l l e b e i in h e t k o m p l o t ; ik n a m s t i e k e m e e n f o t o v a n h a a r e n zij w a s h e i m e lijk w a k k e r . " (blz. 2 9 ) . H e t f e i t d a t zij n v a d e r blijft m e e w e r k e n , o o k al h e e f t hij krit i e k o p h e t r e s u l t a a t , is n o g z o ' n v o o r b e e l d . Er is e c h t e r o o < h e t k o m p l o t v a n h e t z w i j g e n , w a a r o n d e r het z w i j g e n v a n d e fotograaf. A l l e v e r w i j z i n g e n naar d e

Larry S u l t a n uit/from: 'Pictures from Home'

j o o d s e a c h t e r g r o n d van het g e z i n v e r d w i j n e n na d e verhuizing naar L o s A n g e l e s , z o a l s o p d e f o t o ' s e v e n m i n j o o d s e s y m b o l e n t e z i e n zijn in d e v e r s c h i l l e n d e h u i z e n d i e het g e z i n heeft b e w o o n d : e e n uiting v a n h u n s t r e v e n zich aan te w i l l e n p a s s e n e n e e n k n i e v a l n a a r d e m y t h e d a t a n t i s e m i t i s m e in h e t G o u d e n W e s t e n n i e t v o o r k o m t . In f e i t e h e b b e n a l l e j o o d s e i n w o n e r s v a n L o s A n g e l e s d i e ik o o i t o n t m o e t h e b m i j b e z w o r e n d a t h e t a n t i s e m i t i s m e e r d e s t e m o e i l i j k e r t e d r a g e n w a s o m d a t het o n d e r tafel w e r d g e s c h o v e n . H e t m o e t d e Sultans h e b b e n b e ï n v l o e d , m e t n a m e in d e b l a n k e , p r o t e s t a n t s e , A n g e l s a k s i s c h e z a k e n w e r e l d w a a r i n zijn v a d e r z i c h b e w o o g . T o c h h o u d t L a r r y S u l t a n zijn m o n d e r o v e r , n e t z o a l s hij z w i j g t o v e r d e h u i d i g e r e l a t i e v a n zijn b r o e r s e n z u s s e n m e t z i j n o u d e r s e n n e t z o a l s hij zij n v a d e r e e n t e r l o o p s e o p m e r k i n g laat m a k e n o v e r d e o n u i t s p r e k e l i j k e e l l e n d e w a a r i n hij t i j d e n s zijn z a k e n r e i z e n v o o r S c h i c k s o m s v e r z e i l d r a a k t e e n o v e r zijn f i n a n c i ë l e d e b S c l e s .

his father in c o r p o r a t e r e p o r t s, a n d the " p r i v a t e " r e c o r d s c r e a t e d b y the f a m i l y . S u l t a n ' s u s e of f a m i l y m o v i e s b r o u g h t this h o m e particularl y to m e . I m y s e l f still h a v e , in t h e b a c k of a file d r a w e r u p s t a i r s in m y d a r k r o o m , s o m e e q u i v a l e n t artefacts of m y o w n , reels of 8 m m f i l m s h o t o n

f a m i l y ' s s u m m e r v a c a t i o n s in t h e m i d - 1 9 5 0 ' s . T h e s e s o m e h o w a c q u i r e d the title " F a m i l y F u n " , a n d s h o w all the f a m i l y m e m b e r s b r a v e l y t r y i n g to c o n v i n c e the m o v i e c a m e r a h o w m u c h w e w e r e enjoying o u r s e l v e s, despite t h e fact that the t w o w e e k s w e w e r e t h r o w n t o g e t h e r w i t h e a c h other

v a c a t i o n w e r e the m o s t e x c r u c i a t i n g of the year, s a v e for the s i m i l a r w e e k of

D e n o t i e s ' w a a r h e i d ' e n ' k o m p l o t ' zij n p r e c i e s d e p u n t e n d i e h e t b o e k v a n

e n f o r c e d t o g e t h e r n e s s at C h r i s t m a s v a c a t i o n . S n a p s h o t s , a n d h o m e m o v i e s ,

Sultan e n van Sally M a n n m e t elkaar verbinden. O n d a n k s c e grote verschillen

a r e o u r w a y of s t a g i n g " r e a l i t y " , the e v i d e n c e w e c r e a t e in o r d e r to c o n v i n c e

t u s s e n b e i d e b o e k e n , d i e w e h i e r b o v e n al h e b b e n g e n o e m d , g e b r u i k t M a n n

o u r s e l v e s t h a t t h e m y t h s in w h i c h w e ' v e i n v e s t e d o u r l i v e s a r e a c t u a l l y t r u e .

d e z e l f d e f o t o g r a f i s c h e t e r m i n o l o g i e : " S o m s is h e t m o e i l i j k p r e c i e s a a n t e g e v e n w i e d e f o t o ' s m a a k t . " H a a r k i n d e r e n z i t t e n n e t a l s S u l t a n s o u d e r s in h e t k o m p l o t . E e n v a n d e v r a g e n d i e d i k w i j l s in A m e r i k a a n s e r e c e n s i e s v a n Family

Immediate

w o r d e n g e s t e l d is d e v r a a g o f S a l l y M a n n h a a r k i n d e r e n bij h e t m a k e n v a n

dit b o e k n i e t h e e f t ' g e b r u i k t ' . In d e m e e s t e g e v a l l e n w a s dit g e w o o n e e n s o o r t

S u l t a n t h e n shifts t o the c o l o u r portraits of his p a r e n t s in their last d a y s in their o w n large h o m e , b e f o r e m o v i n g to a r e t i r e m e n t c o m m u n i t y ,

and

a c c o m p a n i e s t h e s e w i t h his o w n c o m m e n t a r y o n the project. S o m e of the i m a g e s w o r k p o w e r f u l l y ; the i m a g e o n p a g e 102-3, of his p a r e n t s

both

separated and united by the v a c u ü m between t h e m , carefully echoed by the

e u f e m i s m e voor 'kindermishandeling', o m d a t aanhangers van de g e z i n s w a a r d e n -

d i s t a n c e b e t w e e n t h e i r r e a d i n g g l a s s e s o n t h e t a b l e , is literally w o r t h a

theorie naaktfoto's van kinderen e e n ernstige v o r m van seksueel misbruik

t h o u s a n d w o r d s . But he d r o p s d i s c o n c e r t i n g hints: w h i l e s o m e of the

v i n d e n . Z e l f s e e n g e z a g h e b b e n d b l a d a l s New

York

Times

Magazine

mopperde

m i s t r o o s t i g : " D o o r d e f o t o ' s w o r d e n d e k i n d e r e n vroegrijp. H e t gaat hier duidelijk

i m a g e s , h e t e l l s u s , w e r e " f o u n d " , o t h e r s , h e Iets u s k n o w , w e r e p o s e d . A s i d e for t h e o n e s he m e n t i o n s in e a c h c a t e g o r y , w h i c h of t h e rest -

n i e t o m h e t b e w a r e n v a n d e k i n d e r l i j k e o n s c h u l d . " (27 s e p t e m b e r 1 9 9 2 , p. 3 6 ) E n

i n c l u d i n g t h e o n e I f i n d s o p o w e r f u l - a r e w h i c h ? In t h e i n t e r v i e w s , h i s f a t h e r

dat a l l e s als o n v e r m i j d e l i j k e a f s p i e g e l i n g van d e a l o u d e stelling dat m a s t u r b a t i e

c o m p l a i n s that h i s s o n is c r e a t i n g a f i c t i o n a b o u t h i m ; L a r r y S u l t a n a n s w e r s

('zelfbevlekking') d e puberteit v e r v r o e gt en als e c h o van de richtlijnen die o p e n -

t h a t he is m e r e l y s h o w i n g t h e t r u t h , w h i c h h i s f a t h e r d o e s n ' t w a n t t o s e e . B u t t h e s e e d of d o u b t h a s b e e n p l a n t e d : is t h e w h o l e p r o c e s s of s t r i p p i n g a w a y t h e f a c a d e of t h e f u l f i l l m e n t of t h e A m e r i c a n d r e a m in w h i c h h i s f a m i l y i n v e s t e d s o m u c h , to r e v e al the " t r u t h " of the hurt a n d p a i n a n d e m p t i n e s s a n d f e a r t h a t l a y b e h i n d it i n t h e h i d d e n h e a r t o f t h e f a m i l y , r e a l l y j u s t another fiction?

Truth and

conspiracy

S u l t a n a l s o i n t r o d u c é s t h e i s s u e o f " c o n s p i r a c y " . It c u t s t w o w a y s . O n t h e o n e h a n d , t h e r e is a c o n s p i r a c y o f c o o p e r a t i o n , e x e m p l i f i e d b y h i s d e s c r i p t i o n of p h o t o g r a p h i n g his m o t h e r n a p p i n g , carefully c o n t r o l l i n g

his

b r e a t h i n g t o m a t c h h e r s s o a s n o t t o w a k e h e r . " T h e n it s t r u c k m e t h a t s h e w a s not really a s l e e p , that her b r e a t h i n g , like m i n e , w a s c o n t r o l l e d . W e w e r e co-conspirators. Just as I w a s secretly photographing, she w a s secretly a w a k e . " (p. 29) H i s f a t h e r ' s c o n t i n u e d c o o p e r a t i o n , e v e n a s h e is c r i t i c a l of t h e r e s u l t s , is a n o t h e r e x a m p l e . B u t t h e r e is a l s o a c o n s p i r a c y of s i l e n c e , w h i c h includes the p h o t o g r a p h e r . All reference to the f a m i l y 's J e w i s h b a c k g r o u n d d i s a p p e a r s after the m o v e to L o s A n g e l e s , just as a s t u d y of t h e p h o t o s d i s c o v e r s no J e w i s h s y m b o l s are p r e s e n t in their s u c c e s s i o n of h o m e s , a n e m b l e m o f t h e i r s t r i v i n g t o fit i n a n d a b o w t o t h e m y t h t h a t a n t i S e m i t i s m is a b s e n t f r o m t h e G o l d e n W e s t . A c t u a l l y , e v e r y J e w i s h A n g e l i n o l've e v e r t a l k e d t o h a s s a i d t h e a n t i - S e m i t i s m t h e r e w a s all t h e m o r e g a l l i n g IMMEDIATB

FAMILY

f o r b e i n g t o t a l l y b a n i s h e d f r o m o f f i c i a l c o n s c i o u s n e s s . It m u s t h a v e b e e n a factor for t h e S u l t a n f a m i l y , particularly in t h e W h i t e A n g l o - S a x o n P r o t e s t a n t b u s i n e s s c i r c l e s in w h i c h h i s f a t h e r m o v e d , yet L a r r y S u l t a n is s i l e n t a b o u t a s he is a l s o s i l e n t a b o u t his s i b l i n g s ' p r e s e n t r e l a t i o n w i t h h i s p a r e n t s , a n d as he a l l o w s his father t o m e n t i o n , but t h e n p a s s o v e r , " a lot of t r o u b l e I c a n ' t teil y o u a b o u t " that h e g o t into w h i l e he w a s o n the r o a d for S c h i c k ,

Sally Mann Immediate Family, 1992 (cover)

and substantial financial losses.

it,

T h e i s s u e s of truth a n d c o n s p i r a c y are p r e c i s e l y the p o i n t s w h i c h

b a r e a a n k l a g e r s bij s e k s u e e l m i s b r u i k t e k i n d e r e n d i e n e n t e h a n t e r e n . R i c h t l i j n e n

connect Sultan's book and Sally M a n n ' s . Despite the h u g e differences

w a a r b i j e e n t e g r o t e m a t e v a n v o l w a s s e n h e i d bij h e t k i n d e n k e n n i s v a n s e x d i e

b e t w e e n the b o o k s w h i c h w e noted a b o v e, w h e n M a n n s p e a k s about

n i e t bij d e l e e f t i j d p a s t (dat w i l z e g g e n d i e d e a a n k l a g e r n i e t v i n d t p a s s e n ) g e l d e n

p h o t o g r a p h i n g , s h e u s e s t h e s a m e l a n g u a g e : " A t t i m e s , it i s d i f f i c u l t t o s a y

a l s o v e r t u i g e n d b e w i j s v a n m i s b r u i k . H e t e n i g e d a t je m e t dit s o o r t d o m m e a a n t i j -

e x a c t l y w h o m a k e s the p i c t u r e s . " Her c h i l d r e n , like S u l t a n ' s p a r e n t s , are c o -

g i n g e n k u n t d o e n is n e g e r e n . G e l u k k i g h a d d e n d e b e s c h u l d i g i n g e n in d e m e d i a

conspirators.

v o o r M a n n g e e n s t r a f r e c h t e l i j k e g e v o l g e n . D a t w a s w e l h e t g e v a l bij d e f o t o -

O n e of t h e i s s u e s raised f r e q u e n t l y in A m e r i c a n m a s s - m e d i a r e v i e w s of

grafen A l i c e S i m s e n J a c q u e l i n e L i v i n g s t o n , die d o o r het plaatselijke justitiële

w a s the q u e s t i o n of w h e t h e r S a l l y M a n n h a d " e x p l o i t e d "

a p p a r a a t e n m a a t s c h a p p e l i j k w e r k e r s uit d e o u d e r l i j k e m a c h t o n t z e t d r e i g d e n t e

h e r c h i l d r e n i n m a k i n g t h e b o o k . In m o s t c a s e s t h i s w a s s i m p l y a c o d e w o r d

w o r d e n , op verdenking van s e k s u e e l misbruik (een verdenking g e b a s e e r d op d e

for calling her a child molester, for "family v a l u e s " insist that

a a n w e z i g h e i d van naaktfoto's!).

Immediate

Family

p h o t o g r a p h i n g a c h i l d n a k e d is a n e x t r e m e l y s e r i o u s f o r m of s e x u a l a b u s e . N o l e s s a u t h o r i t y t h a n t h e New

York

Times

Magazine

muttered darkly, " T h e

D e z e l f d e a a n t i j g i n g v e r s c h e e n in e e n a n d e r e v o r m in Time.

n een bespreking

van het g e n r e 'gezinsfotografie' w e r d het b o e k van M a n n v e r g e l e k e n m e t d e

p h o t o g r a p h s s e e m to a c c e l e r a t e the c h i l d r e n ' s m a t u r i t y , rather t h a n to

f o t o - c o l l e c t i e Flesh

p r e s e r v e t h e i r i n n o c e n c e " ( S e p t . 2 7 , 1 9 9 2 , p. 3 6 ) . T h i s l a n g u a g e i n e s c a p a b l y

w e b n o g v e r d e r u i t g e b r e i d : " D e m e e s t e m e n s e n zijn e e n e n al v e r t r o u w e n a l s e r

and Blood

( 1 9 9 2 , P i c t u r e P r o j e c t ) . In d e b e s o r e k i n g w e r d h e t

reflects both the old c l a i m that m a s t u r b a t i o n ("self-abuse") c a u s e s

e e n f a m i l i e l i d a c h t e r d e c a m e r a s t a a t . H e t is [ e c h t e r ] m o e i l i j k n i e t t e g e l o v e n d a t

p r e c o c i o u s p u b e r t y , a n d t h e g u i d e l i n e s in p r o s e c u t o r ' s m a n u a l s f o r

d i t v e r t r o u w e n is g e s c h a a d . " Z e l f s d e c o n s e r v a t i e v e m e d i a zijn k e n n e l i j k b a n g

investigating sexually abused children,

v o o r m o g e l i j k e uitbuiting van het g e z i n .

w h e r e o n e of the s u r e s i g n s of a b u s e

N i e t d u i d e l i j k is o f d e z e v r e e s p a r a l l e l

is t h a t a c h i l d is ' t o o m a t u r e ' , h a v i n g k n o w l e d g e of s e x t h a t is n o t t o t h e i r a g e (i.e., w h a t e v e r

loopt a a n d e kritiek v a n f e m i n i s t e n die

appropriate

m a n n e n zien als de aanstichters v a n d e z e

the

u i t b u i t i n g (de f o t o g r a f i e i s v o o r n a m e l i j k

investigator s u p p o s e s to be appropriate).

e e n m a n n e n b e r o e p ) of dat d e z e z i c h c o n -

T h e p r o p e r r e s p o n s e to this f o r m of the

centreert op de arrogante v r o u w e n die

c h a r g e is t o i g n o r e s u c h s t u p i d i t y .

zich het voorrech t v a n d e m a n t o e ë i g e n e n

T h a n k f u l l y , in M a n n ' s c a s e , t h e m e d i a

e n z e l f a c h t e r d e c a m e r a g a a n s t a a n (in

accusations never had legal

d e g e z i n s f o t o g r a f i e treft m e n e e n groter

c o n s e q u e n c e s , as they had for

p e r c e n t a g e v r o u w e n aan). J e z o u haast

p h o t o g r a p h e r s like A l i c e S i m s o r

d e n k e n dat dit l a a t s t e het g e v a l is.

Jacqueline Livingston, w h e r e local

Vanuit fotografisch perspectief, maar

prosecutors and social workers t h r e a t e n e d to r e m o v e their c h i l d r e n

o o k s t r a f r e c h t e l i j k g e z i e n , is ' u i t b u i t i n g '

from

e e n v e e l ernstiger aantijging, die natuur-

their c u s t o d y b e c a u s e of s u s p i c i o n s of sexual abuse stemming from

lijk o o k v o o r S u l t a n s w e r k g e l d t . E e n d e r -

nude

g e l i j k e a a n t i j g i n g laat z i c h h e t b e s t e

photographs.

pareren m e t e e n verwijzing naar de theorie v a n e e n ' k o m p l c t ' t u s s e n foto-

A n o t h e r v e r s i o n of the c h a r g e a p p e a r e d i n Time

graaf e n g e f o t o g r a f e e r d e (een theorie die

m a g a z i n e . S p e a k i n g of

the g e n r e of c o n t e m p o r a r y

M a n n en Sultan beiden onderschrijven)

"family"

p h o t o g r a p h y in a r e v i e w w h i c h c o u p l e d

en d e e r m e e s a m e n h a n g e n d e integriteit

M a n n ' s book with the photo collection

v a n d e f o t o g r a a f . F o t o g r a f e n z i jn n i e t v e r -

Flesh

and

Blood

h e v e n b o v e n het menselijk v e r m o g e n tot

( 1 9 9 2 , P i c t u r e P r o j e c t ) , it

s p r e a d t h e net w i d e r : " M o s t p e o p l e are

grenzeloze zelfmisleiding. Beweringen

t r u s t i n g w h e n it i s a r e l a t i v e h o l d i n g t h e

d a t e r s p r a k e is v a n e e n k o m p l o t

c a m e r a , [but]

w o r d e n afgezet tegen de gevoelens van

it's h a r d n o t t o t h i n k t h a t

moeten

d e g e f o t o g r a f e e r d e n é n d e a l g e h e l e inte-

t r u s t h a s b e e n d a m a g e d . " It w o u l d s e e m that e v e n the c o n s e r v a t i v e m e d i a

griteit v a n het w e r k .

harbour s o m e d o u b t s about the

twijfel dat e e n dergelijk ' k o m p l o t ' bestaat.

of the f a m i l y for b e c o m i n g an

potential

H e t lijdt e c h t e r g e e n

H e t is b e s l i s t g e e n ' o p e n d e u r ' t e s t e l l e n

instrument

o f e x p l o i t a t i o n . W h a t is n o t c l e a r i s

dat e e n f o t o b e r u s t o p s a m e n w e r k i n g e n

whether these doubts parallel feminist

dat g e p o r t r e t t e e r d e e n fotograaf b e i d e n

c r i t i q u e s in c o n c e i v i n g m e n a s t h e

hun redenen h e b b e n voor die s a m e n w e r -

a g e n t s of this e x p l o i t a t i o n being an o v e r w h e l m i n g l y

(photography

Sally Mann uit/trom: Squirrel Season, 1987

male

profession), or whether they focus on uppity w o m e n w h o usurp the

k i n g , o f d a t n u in e e n g e w o n e g e z i n s f o t o of in e e n k u n s t p r o j e c t is. D a t b e t e k e n t e c h t e r g e e n s z i n s dat d e

male

s a m e n w e r k i n g g e b a s e e ' d is o p g e l i j k -

p r e r o g a t i v e of s t a n d i n g b e h i n d the

w a a r d i g h e i d . M a n n kan w e l z e g g e n dat

camera ( w o m e n being s o m e w h a t more frequent a m o n g

s o m s m o e i l i j k t e b e p a l e n is w i e d e f o t o ' s m a a k t , m a a r s o m s is h e t o v e r d u i d e l i j k .

photographers

E e n g o e d v o o r b e e l d is M a n n s ' P o p s i c l e s D r i p s , 1 9 8 5 ' ; d e b i j n a a c a d e m i s c h e v e r -

d e a l i n g w i t h t h e f a m i l y a s a t h e m e ) . O n e s u s p e c t s the latter.

w i j z i n g n a a r W e s t o n s ' N e i l , 1 9 2 5 ' v e r m e l d t d a t d e z e f o t o in s c è n e is g e z e t d o o r

P h o t o g r a p h i c a l l y , if n o t l e g a l l y , t h i s i s a m o r e s e r i o u s c h a r g e , a n d o f

d e f o t o g r a f e zelf e n dat je a l l e e n aan d e o n t s p a n n e n h o u d i n g van E m m e t t s

c o u r se c o u l d be applied to S u l t a n 's w o r k as w e l l . T h e a n s w e r to s u c h a c h a r g e is, of c o u r s e , p r e c i s e l y t h e " c o n s p i r a c y " b e t w e e n p h o t o g r a p h e r

and

l i c h a a m k u n t z i e n d a t hij h e e f t m e e g e w e r k t . In d i t s o o r t s i t u a t i e s g a a t z o i e t s

s u b j e c t w h i c h b o t h M a n n a n d S u l t a n i d e n t i f y. T h e r e is a l s o , o b v i o u s l y , t h e

m e e s t a l ten k o s t e v a n het w e r k . A l s de s p a n n i n g t u s s e n de r e d e n e n die foto-

related i s s u e of the p h o t o g r a p h e r ' s integrity; p h o t o g r a p h e r s are not e x e m p t

graaf e n g e f o t o g r a f e e r d e h e b b e n voo r d e e l n a m e a a n e e n o p n a m e te v e e l o p l o s t

f r o m the h u m a n c a p a c i t y for limitless s e l f - d e l u s i o n , a n d c l a i m s of

t e n g u n s t e v a n d e f o t o g r a a f , of o m d a t in d e v i s i e v a n d e f o t o g r a a f g e e n r u i m t e is

" c o n s p i r a c y " have to be tested against both their subject's feelings, a n d the

voor d ie v a n d e g e p o r t r e t t e e r d e of o m d a t d e g e p o r t r e t t e e r d e v e r m o e d t w a t er

g e n e r a l i n t e g r i t y of t h e w o r k . B u t s u c h " c o n s p i r a c y " u n q u e s t i o n a b l y d o e s

v a n h e m v e r w a c h t w o r d t , is h e t r e s u l t a a t m e e s t a l v l a k , p r e k e r i g e n v i s u e e l

e x i s t ; it i s n o t r u i s m t o s a y t h a t a p h o t o g r a p h i s a c o l l a b o r a t i o n , a n d t h a t t h e

m i n d e r i n t e r e s s a n t , h o e z e e r m e n h e t o o k e e n s is m e t h e t s t a n c p u n t v a n d e f o t o -

subject, as m u c h as the p h o t o g r a p h e r , has r e a s o n s for

g r a a f . D i t g e l d t e v e n z e e r v o o r S u l t a n s f o t o v a n zijn s l a p e n d e m o e d e r a l s v o o r d e

w h e t h e r in a f a m i l y s n a p s h o t o r a n art

participating,

project.

T h i s is not to s a y t h a t t h e c o l l a b o r a t i o n is n e c e s s a r i l y a n e q u a l o n e . M a n n m a y t e i l u s t h a t a t t i m e s it i s d i f f i c u l t t o s a y w h o m a k e s t h e p i c t u r e s , b u t a t o t h e r t i m e s it i s a l l t o o c l e a r . O n e c a s e i n p o i n t i s M a n n ' s " P o p s i c l e Drips, 1 9 8 5 " ; the a l m o s t a c a d e m i e citation of W e s t o n ' s " N e i l , 1 9 2 5 "

p o r t r e t t e n d i e M a n n v a n h a a r k i n d e r e n m a a k t . ' P o p s i c l e D r i p s ' w o r d t in i e d e r g e v a l n o g g e r e d d o o r d e v i s u e l e g r a p ; ' F l o u r P a s t e , 1 9 8 7 ' is n o g a l l o m p e n o n b e h o l p e n e n z e l f s e e n b e e t j e o n s m a k e l i j k . M a a r d a t is e e n e s t h e t i s c h e n g e e n ethisch probleem. E n d u s z i t t e n w e bij i e d e r e f o t o m e t e e n a a n t a l v e r s i e s v a n d e w a a r h e i d , d i e

a n n o u n c e s that this w a s a shot w h i c h w a s c o n c e i v e d a n d set up by the

t e g e n s t r i j d i g k u n n e n zijn, a f k o m s t i g v a n v e r s c h i l l e n d e s a m e n z w e e r d e r s : v a n d e

p h o t o g r a p h e r , a n d o n l y the r e l a x a t i o n of E m m e t t ' s b o d y tells us of his

g e f o t o g r a f e e r d e , van d e fotograaf en mogelijk van d e t o e s c h o u w e r . Sally M a n n

a c c e p t e e r t g e w o o n w a a r L a r r y S u l t a n z i c h h e t h o o f d o v e r b r e e k t , w a n n e e r hij o n s

c o o p e r a t i o n . G e n e r a l l y , w h e n t h i s s o r t o f t h i n g h a p p e n s , it i s t o t h e

c o n f r o n t e e r t m e t d e v e r s c h i l l e n d e ' w a a r h e d e n ' in d e o u d e f a m i l i e f o t o ' s e n - f i l m s

d e t r i m e n t of the w o r k . W h e n the t e n s i o n b e t w e e n the p h o t o g r a p h e r ' s

e n w a n n e e r hij o n s laat n a d e n k e n o v e r w e l k e ' w a a r h e i d ' e n w i e n s ' w a a r h e i d ' zijn

t h e s u b j e c t ' s r e a s o n s f o r p a r t i c i p a t i n g is r e s o l v e d t o o m u c h in f a v o u r of t h e

and

f o t o ' s o n t h u l l e n . O m in d e w o o r d e n v a n S a l l y M a n n t e s p r e k e n : " A l s d e j u i s t e

photographer, w h e t h er by the photographer's vision e x c l u d i n g the

b e e l d e n k o m e n , dan h o p e n w e dat ze d e w a a r h e i d vertellen, maar dan w e l d e

s u b j e c t ' s , o r b y t h e s u b j e c t a n t i c i p a t i n g w h a t is e x p e c t e d of t h e m , t h e

waarheid 'met een bepaald o o g bekeken', zoals de dichteres Emily Dickinson

often b e c o m e flat, p r e a c h y , a n d , n o matter h o w m u c h o n e m a y a g r e e w i t h

voorschreef." Dat de w a a r h e i d vanuit m e e r d e r e i n v a l s h o e k e n kan w o r d e n

t h e p h o t o g r a p h e r ' s t h e s i s , v i s u a l l y l e s s i n t e r e s t i n g . T h i s is a s m u c h a

b e k e k e n w i l n i e t z e g g e n d a t d e e n e i n v a l s h o e k n i e t d i c h t e r bij d e w e r k e l i j k h e i d

p r o b l e m f o r S u l t a n ' s p o r t r a i t o f h i s m o t h e r n a p p i n g a s it i s f o r M a n n ' s

ligt d a n d e a n d e r e . M e e r b e p a a l d k a n h e t b e t e k e n e n - e n v o l g e n s m i j is d a t o o k

p i c t u r e s o f h e r c h i l d r e n . " P o p s i c l e D r i p s " is at l e a s t s a v e d b y t h e v i s u a l p u n ;

results

z o - d a t L a r r y S u l t a n s r e c o n s t r u c t i e (en d e c o n s t r u c t i e ) v a n d e ' w a a r h e i d ' r o n d d e

M a n n ' s " F l o u r P a s t e , 1 9 8 7 " , is m e r e l y h e a v y - h a n d e d a n d a bit n a s t y . B u t

g e s c h i e d e n i s v a n h e t g e z i n w a a r v a n hij d e e l u i t m a a k t , d i c h t e r bij d e w e r k e l i j k h e i d

t h i s is a n a e s t h e t i c p r o b l e m , not a n e t h i c a l i s s u e .

ligt d a n d e v e r s i e w a a r a a n zijn v a d e r z i c h v a s t k l a m p t . H e t b e t e k e n t o o k d a t d e g e n u a n c e e r d e , s o m b e r d e r visie o p het gezin die M a n n e n Sultan b i e d e n dichter bij d e w e r k e l i j k h e i d ligt d a n d e v i s i e v a n d e ' g e z i n s w a a r d e n l o b b y ' .

T h u s , a n y p h o t o g r a p h c o n t a i n s different m e a s u r e s of v a r i o u s c o c o n s p i r a t o r s ' potentially c o n f l i c t i n g v e r s i o n s of truth: the s u b j e c t ' s , the photographer's, a n d , potentially, the viewer's. W h a t Larry Sultan a g o n i z es

S u l t a n e n M a n n l a t e n o n s b e i d e n z i e n w a a r w e n i e t m e e r o m h e e n k u n n e n : in

about, as he p r e s e n t s us w i t h the v a r i o u s "truths "

in the o l d f a m i l y

photos

a n d m o v i e s , a n d the s u b s e q u e n t q u e s t i o n of w h a t , a n d w h o s e " t r u t h " his

d e H o f v a n d e ' g e z i n s w a a r d e n ' is d e s l a n g l o s . D e k i n d e r e n v a n M a n n z e t t e n e e n p r u i l l i p o p of n e m e n e e n a n d e r e p o s e a a n . Z e

own shots reveal, Sally M a n n simply accepts:

g e v e n blijk v a n j a l o e z i e , b o o s h e i d e n o n g e d u l d e n

" W h e n the g o o d pictures c o m e , w e h o p e they

zijn z i c h d u i d e l i j k b e w u s t v a n h u n e i g e n s e n s u a l i -

teil truths, but t r u t h s 'told slant', just a s E m i l y

teit; ze b l o e d e n e n g a a n naar het z i e k e n h u i s o m

Dickinson c o m m a n d e d . " That there are

zich te laten h e c h t e n e n p o s e r e n vrolijk m e t

multiple slants on truth d o e s not m e a n that o n e

b e e l d e n van m o o r d en d o o d . K o r t o m , ze d a g e n op

s l a n t is not c l o s e r to t h e a c t u a l i t y t h a n

a l l e m o g e l i j k e m a n i e r e n d e ' o n s c h u l d ' uit w a a r t o e

S p e c i f i c a l l y , it c a n m e a n - a n d t o m y

de hedendaagse Amerikaanse waarden hen willen

d o e s m e a n - that Larry S u l t a n 's

v e r o o r d e l e n . M e t zijn k r i t i s c h e c o m m e n t a a r e n zijn

(and d e c o n s t r u c t i o n ) of the " t r u t h " a b o u t

his

k r i t i s c h e l e ns legt S u l t a n d e pijn a c h t e r d e f a c a d e

f a m i l y ' s h i s t o r y is c l o s e r t o a c t u a l i t y t h a n

the

d i e zijn f a m i l i e d e c e n n i a l a n g h e e f t w e t e n o p t e

v e r s i o n t o w h i c h h i s f a t h e r c l i n g s . It a l s o m e a n s

t r e k k e n liefdevol bloot.

that the n u a n c e d , darker v i s i o n of the

reconstruction

family

w h i c h b o t h M a n n a n d S u l t a n p r e s e n t is c l o s e r

M i s s c h i e n h a d u in d e z i n h i e r b o v e n ' o p w r e d e

to actuality t h a n that of the " f a m i l y v a l u e s "

w i j z e ' v e r w a c h t in p l a a t s v a n ' l i e f d e v o l ' . M a a r d a t is

lobby.

j u i s t h e t v r e e m d e a a n d e z e b o e k e n : z e zijn a l l e b e i s o m b e r , m a a r g e e n v a n b e i d e c r u of

another.

mind,

negatief.

B o t h S u l t a n a n d M a n n s h o w us that the

B e i d e t o n e n o n s d e ' g e z i n s w a a r d e n ' , het parade-

s n a k e is d e f i n i t e l y l o o s e in t h e g a r d e n of

p a a r d j e (of m o e t ik z e g g e n h e t n e p - p a a r d ? ) v a n d e

"family v a l u e s " . M a n n ' s children pout

r e a c t i o n a i r e politiek, m e t l e u g e n e n al. E n t o c h

posture, s h o w jealousy and anger and

and

b e h a n d e l e n b e i d e het g e z i n vol liefde. V o o r M a n n

i m p a t i e n c e , a n d a distinct s e n s e of their

is h e t g e z i n o o k d e s m e l t k r o e s w a a r i n k i n d e r e n t o t

s e n s u a l i t y ; t h e y b l e e d a n d g o to t h e h o s p i t a l to

onafhankelijke, zelfbewuste, zelfstandige personen

be stitched up, a n d p o s e u n c o n c e r n e d with

w o r d e n g e s m e e d . V o o r S u l t a n is e r d e o n v e r -

i m a g e s of killing a n d d e a t h ; in short, t h e y

w a c h t e k a t h a r s i s . O p o n g e v e e r t w e e d e r d e v a n zij n

in e v e r y p o s s i b l e w a y t h e " i n n o c e n c e " in w h i c h

b o e k v e r w a c h t je a l s a n t w o o r d o p d e v r a a g of h e t

contemporary American values would

g e z i n al d i e pijn w e l w a a r d i s : " D a t m a g ik h o p e n ,

t h e m . Before his critical r e a d i n g s a n d his lens,

w a n t i e t s a n d e r s is er n i e t . ' D a a r n a , a l s zijn o u d e r s

the hurts b e h i n d the f a c a de that S u l t a n ' s f a m i l y

met pensioen gaan, veranderen de foto's: de

kept up for d e c a d e s are lovingly e x p o s e d .

l a a t s t e f o t o ' s uit h e t b o e k l a t e n h e n n i e t l a n g e r z i e n

" b r u t a l l y e x p o s e d " t h e r e , but t h a t is t h e c u r i o u s

afstand die h e n verbindt, maar als werkelijk s a m e n .

thing about these b o o k s : while both are dark,

M i s s c h i e n is d e s l e u t e l w e l zijn m o e d e r s a f s c h e i d

n e i t h e r is b r u t a l o r n e g a t i v e . W h i l e b o t h

v a n h a a r m a k e l a a r s c a r r i è r e , z o d a t zijn v a d e r - d i e

show

u p " f a m i l y v a l u e s " , t h e p a r a d e h o r s e ( o r i s it

w a s o n t s l a g e n - niet langer c o n s t a n t w o r d t herin-

stalking h o r s e ? ) of r e a c t i o n a r y politics, for the

n e r d a a n d e 'bittere pil' v a n haar s u c c e s . D e indruk

Larry C l a r k Die Perfekte Kindheit, 1993 (cover

w o r d t g e w e k t dat z e zich nu ten slotte h e b b e n ver-

l i e t h a t it i s , b o t h a l s o t r e a t t h e f a m i l y

lovingly.

F o r M a n n , t h e f a m i l y is a l s o t h e c r u c i b l e w i t h i n

hun

w h i c h children are f o r g e d into

v e r l e d e n . B e i d e f o t o g r a f e n lijken o n s t e w i l l e n v e r t e l l e n d a t h e t g e z i n , o n d a n k s a l zij n

imprison

I w o u l d h a v e e x p e c t e d to h a v e written

als m e n s e n m e t e e n a f s t a n d t u s s e n zich, e e n

z o e n d , niet a l l e e n m e t elkaar m a a r o o k m e t

defy

independent,

c o n s c i o u s , self-reliant p e r s o n s . For S u l t a n ,

tekortkomingen

t h e r e is a n u n e x p e c t e d c a t h a r s i s . A b o u t

q u e s t i o n o f w h e t h e r f a m i l y i s w o r t h t h e p a i n w i l l b e , 'It b e t t e r b e ; i t ' s a l l w e ' v e got.' T h e n , w i t h his parent's m o v e into retirement, the

Die perfekte K i n d h e i t L a r r y C l a r k is e e n v a n d e m e e s t e t h i s c h e f o t o g r a f e n v a n dit m o m e n t .

two

thirds of the w a y t h r o u g h his b o o k , o n e e x p e c t s that his a n s w e r to the

e n p i j n , o p d e j u i s t e w a a r d e g e s c h a t , n o g a l t i j d e e n l e v e n s v a t b a a r i n s t i t u u t is.

Hij

pictures

c h a n g e ; t h e f i n a l p h o t o s in t h e b o o k n o l o n g e r s h o w t h e m u n i t e d

distance, but together. P e r h a p s the key e l e m e n t w a s his mother's

final

b e h o o r t t o t d e ' d o c u m e n t a i r e ' t r a d i t i e v a n W a l k e r E v a n s , dat w i l z e g g e n ( e n ik

retirement f r o m her real estate career, w h i c h r e m o v e d the c o n s t a n t

c i t e e r h i e r J a m e s A g e e , m e t w i e E v a n s s a m e n w e r k t e ) dat hij zijn o n d e r w e r p

r e m i n d e r of h e r s u c c e s s c o m p a r e d w i t h his f a t h e r ' s fall f r o m

"niet

b e h a n d e l t a l s j o u r n a l i s t , s o c i o l o o g , p o l i t i c u s , e n t e r t a i n e r , f i l a n t r o o p , p r i e s t e r of

galling

corporate

g r a c e , b u t it w o u l d s e e m t h a t i n s u r v i v i n g , t h e y h a v e a t l a s t b e e n r e c o n c i l e d

k u n s t e n a a r , m a a r d a t hij zijn o n d e r w e r p s e r i e u s n e e m t " . C l a r k s e e r s t e b o e k ,

not o n l y w i t h e a c h other, but w i t h their past. B o t h p h o t o g r a p h e r s s e e m to

7 u / s a ( 1 9 7 1 ) , e n h e t e e r s t e d e e l v a n zijn t w e e d e b o e k , Teenage

w a n t t o teil u s t h a t t h e n u c l e a r f a m i l y , f o r all its f a i l u r e s a n d p a i n s , w h e n

Lust

(1983;

t w e e d e u i t g e b r e i d e E u r o p e s e e d i t i e 1 9 8 7 ) , k w a m e n v o o r t uit d e s e x - e n - d r u g s

p r o p e r l y v a l u e d , is s t i l l a v i a b l e

institution.

j o n g e r e n s c e n e uit d e j a r e n z e s t i g in d e s t a d in O k l a h o m a w a a r C l a r k g e b o r e n e n g e t o g e n i s . Teenage

Lust\s

e e n v o o r t z e t t i n g v a n C l a r k s v e r k e n n i n g e n in d i e -

z e l f d e s c è n e , v a n d e N e w y o r k s e L o w e r E a s t S i d e t o t a a n C a l i f o r n i ë . Zij n s p e u r -

The

t o c h t w e r d o n d e r b r o k e n d o o r e e n g e v a n g e n i s s t r a f v a n v i j f j a a r in d e M c A l e s t e r

L a r r y C l a r k is o n e of t h e m o s t m o r a l p h o t o g r a p h e r s w o r k i n g t o d a y . H e

Perfect

Childhood

g e v a n g e n i s in O k l a h o m a , e e n s t r a f d i e C l a r k k r e e g o m d a t hij i e m a n d m e t e e n

s t a n d s in t h e " d o c u m e n t a r y " t r a d i t i o n of W a l k e r E v a n s , w h i c h is to s a y

w a p e n t e lijf w a s g e g a a n . In h e t l a a t s t e d e e l v a n Teenage

(citing the w o r d s of E v a n s ' s c o l l a b o r a t o r , J a m e s A g e e ) that he a p p r o a c h e s

Lust, v o l t o o i d n a

C l a r k s v e r b l i j f in d e g e v a n g e n i s e n t e r u g k e e r n a a r N e w Y o r k , zijn d e j o n g e m a n -

his subject "not as a journalist, sociologist, politician,

n e l i j k e p r o s t i t u é s v a n 4 2 n d S t r e e t in N e w Y o r k h e t o n d e r w e r p . In d e t w e e

h u m a n i t a r i a n , priest or artist, but s e r i o u s l y . "

r e c e n t e b o e k e n v a n zijn h a n d , 1992 e n Die perfekte

Kindheit

meest

(Zürich: Scalo, 1 9 9 3 ;

C l a r k ' s f i r s t b o o k , Tulsa

entertainer,

(1971), a n d t h e first part of his s e c o n d ,

Teenage

Larry C l a r k uit/from: 'Die Perfekte Kindheit' co'lage!

Lust

(1983; s e c o n d , e x p a n d e d E u r o p e a n e d i t i on 1987), a r o s e f r o m the s e x -

I S B N 3 - 9 0 5 0 8 0 - 4 1 - 9 ) e n in d e v i d e o - i n s t a l l a t i e d i e C l a r k s a m e n s t e l d e uit d e l e n

a n d - d r u g s y o u t h s c è n e in t h e 1 9 6 0 ' s in t h e O k l a h o m a c i t y w h e r e he w a s

v a n e e n a a n t a l P h i l D o n a h u e - s h o w s , e n w a a r u i t o o k e e n a a n t a l f o t o ' s uit Die

b o r n a n d r a i s e d . Teenage

fekte

Lust

continues with Clark's travels through

the

s a m e s c è n e f r o m N e w Y o r k ' s L o w e r E a s t S i d e t o C a l i f o r n i a . It w a s

Kindheit

per-

a f k o m s t i g z i j n , blijft hij z i c h c o n c e n t r e r e n o p d e w e r e l d v a n j o n g e

j o n g e n s in d e m a r g e v a n d e A m e r i k a a n s e s a m e n l e v i n g .

i n t e r r u p t e d w h i l e h e s e r v e d a f i v e y e a r s e n t e n c e at O k l a h o m a ' s M c A l e s t e r

C l a r k w a s a l t i j d z o w e l d e e l n e m e r a l s w a a r n e m e r in d e s c è n e s d i e hij f o t o g r a -

p e n i t e n t i a r y for a s s a u l t w i t h a d e a d l y w e a p o n . F o r the last s e c t i o n of

f e e r d e . E i g e n l i j k b e z o c h t hij bij t o e v a l in h e t b e g i n v a n d e j a r e n z e s t i g d e k u n s t -

Teenage

a c a d e m i e e n v o l g d e e r e e n f o t o g r a f i e - o p l e i d i n g . C l a r k is g e e n n a ï e v e p l a a t j e s -

Lust,

c o m p l e t e d after Clark's release a n d his return to N e w Y o r k ,

h i s s u b j e c t s a r e t h e t e e n a g e m a l e h u s t l e r s o n N e w Y o r k ' s 4 2 n d S t r e e t . In h i s l a t e s t t w o b o o k s , 1992 and

Die perfekte

Kindheit,

a n d in t h e v i d e o

s c h i e t e r , m a a r o o k g e e n M a p p l e t h o r p e o f H u j a r , d i e s t u k j e s v a n h u n w e r e l d in d e s t u d i o t o t f o r m e l e ' k u n s t ' v e r h e f f e n . E v e n m i n is hij d e k l a s s i e k e ' d o c u m e n t a i r e -

installation w h i c h Clark e d i t e d f r o m p o r t i o n s of s e v e r a l Phil D o n a h u e s h o w s ,

f o t o g r a a f ' , e e n b u i t e n s t a a n d e r d i e d e ' d i e p t e n d e r d i e p t e n ' in e e n f o t o - e s s a y

a n d f r o m w h i c h s o m e o f t h e i m a g e s i n Die perfekte

v a s t l e g t o m o n s te s h o c k e r e n e n e r t o e a a n te z e t t e n e e n b e p a a l d ' s o c i a a l pro-

Kindheit

are d r a w n , his

subject c o n t i n u e s to b e the w o r l d of y o u n g m a l e s o n the m a r g i n s of

b l e e m ' r e c h t t e z e t t e n , z o a l s J a c o b R i i s o f L e w i s H i n e d a t d o e n . H i j is h e e l

American society.

nadrukkelijk g e e n fotojournalist die o n s w i l ' v e r m a k e n ' d o o r het v a s t l e g g e n - o m

C l a r k h a s a l w a y s b e e n a p a r t i c i p a n t - o b s e r v e r in t h e s c è n e s h e p h o t o g r a p h e d . H o w e v e r , rather b y c h a n c e , back in t h e early 1960's h e

h e t s h o c k e r e n d e of p r i k k e l e n d e e f f e c t - v a n b e p a a l d e e l e m e n t e n v a n h e t l e v e n die het grote publiek f a s c i n e r e n d én a f s t o t e n d vindt.

a t t e n d e d a r t s c h o o l a n d t r a i n e d f o r p h o t o g r a p h y . C l a r k is n o n a i v e s n a p s h o o t e r , b u t he is n o M a p p l e t h o r p e or H u j a r e i t h e r , p r o c e s s i n g bits of h i s w o r l d i n t o f o r m a l " a r t " in t h e s t u d i o . N o r is h e t h e c l a s s i c

Morele daad

"documentary

p h o t o g r a p h e r " , a n o u t s i d e r r e c o r d i n g the " l o w e r d e p t h s " for a p h o t o e s s a y

Het d o c u m e n t e r e n v a n het l e v e n v a n d r u g s v e r s l a a f d e n of j o n g e m a n n e l i j k e p r o s t i t u é s t e n e i n d e d e w e r e l d e r t o e t e b e w e g e n ' e r i e t s a a n t e d o e n ' is d e n k ik

to s h o c k u s into d o i n g s o m e t h i n g a b o u t s o m e " s o c i a l p r o b l e m " , like J a c o b

o o k e e n s o o r t m o r e l e d a a d . M a a r d e m o r e l e d a a d d i e C l a r k s t e l t is v a n e e n h e e l

Riis o r L e w i s H i n e . M o s t e m p h a t i c a l l y , he is not a p h o t o j o u r n a l i s t o u t to

a n d e r e o r d e . G e w o o n kijken, s e r i e u s e n w e l o v e r w o g e n , naar iets w a a r a a n d e

" e n t e r t a i n " u s b y r e c o r d i n g , for t h e ir s h o c k o r titillation v a l u e , s l i c e s of life

m a a t s c h a p p i j g e w o o n l i j k voorbijgaat - o m d a t het w o r d t g e z i e n als te a f s t o t e n d

which mainstream society finds both fascinating and repulsive.

o m n a a r t e k i j k e n of t e o n b e l a n g r i j k o m je d r u k o v e r t e m a k e n - is e e n d a a d v a n m e n s e l i j k h e i d , e e n m o r e l e d a a d . Is h e t o n d e r w e r p d a t o v e r h e t a l g e m e e n n i e t

A moral

w o r d t o p g e m e r k t e e n p e r s o o n , d a n w o r d t s e r i e u s kijken naar die p e r s o o n - dat

discourse

D o c u m e n t i n g t h e l i v e s of d r u g a d d i c t s o r b o y p r o s t i t u t e s in o r d e r t o g e t

wil z e g g e n als m e d e m e n s , niet als ' s o c i a a l p r o b l e e m ' - e e n e t h i s c h e d a a d v a n d e

the w o r l d to " d o s o m e t h i n g " a b o u t t h e m is, I s u p p o s e , a m o r a l effort of a

h o o g s t e o r d e , e e n e r k e n n i n g v a n h e t m e n s - z i j n v a n d i e p e r s o o n , d i e h e m in z i jn

s o r t . B u t C l a r k ' s m o r a l e f f o r t is s o m e t h i n g q u i t e d i f f e r e n t . F o r a n y o n e t o

o n z i c h t b a a r h e i d n i e t t e n d e e l v a l t . F o t o g r a f e r e n w a t e r t e z i e n is e n d e b e e l d e n

l o o k , s e r i o u s l y a n d d e l i b e r a t e l y , at s o m e t h i n g w h i c h g e n e r a l l y g o e s u n s e e n

d a a r n a p u b l i c e r e n of t e n t o o n s t e l l e n , d e m a a t s c h a p p i j c o n f r o n t e r e n m e t h a a r

b y s o c i e t y - u n s e e n b e c a u s e it i s r e g a r d e d a s t o o r e p e l l a n t t o b e l o o k e d a t ,

b l i n d h e i d , d e m a a t s c h a p p i j niet v r a g e n 'iets te d o e n ' , m a a r a l l e e n m a a r v r a g e n te

o r a s t o o i n s i g n i f i c a n t t o b e b o t h e r e d w i t h - is a n a c t o f h u m a n i t y , a m o r a l

k i j k e n n a a r m e n s e n - al d e z e a c t i v i t e i t e n k r i j g e n o p d e z e m a n i e r e e n m o r e e l

act. W h e n that g e n e r a l l y u n s e e n s u b j e c t is a p e r s o n , r e g a r d i n g

kader.

them

s e r i o u s l y - w h i c h is to s a y , a s a f e l l o w h u m a n b e i n g , not a s a " s o c i a l p r o b l e m " - is a n e t h i c a l act of t h e h i g h e s t o r d e r , a r e c o g n i t i o n of t h e i r h u m a n i t y , w h i c h is o t h e r w i s e d e n i e d t h e m in t h e i r

invisibility.

H o e w e l e e n a a n t a l j o n g e n s uit h e t l a a t s t e d e e l v a n Teenage

Lust o o k in

v o o r k o m t , v e r a n d e r t d e t o o n z e t t i n g . T e r w i j l d e m e e s t e p r o s t i t u é s in Lust

1992

Teenage

- z o a l s d e m e e s t e j o n g e n s van d e straat - L a t i n o ' s zijn, b e h o o r t het m e r e n -

P h o t o g r a p h i n g w h a t is s e e n , a n d p u b l i s h i n g o r e x h i b i t i n g t h e i m a g e s ,

d e e l v a n d e j o n g e n s uit 1992 t o t h e t b l a n k e a r b e i d e r s - of b i j s t a n d s u i t s c h o t uit

c o n f r o n t i n g s o c i e t y w i t h i t s b l i n d n e s s , n o t a s k i n g t h a t it " d o s o m e t h i n g "

h e t v o o r s t e d e l i j k e e n s e m i - l a n d e l i j k e N e w J e r s e y , w a a r C l a r k , n a a s t zij n e t a g e in

a b o u t " p r o b l e m s " b u t o n l y t h a t it s e e p e o p l e , t h e n b e c o m e s a m o r a l

N e w Y o r k , e e n h u i s h e e f t . D e z e g r o e p j o n g e r e n is m i s s c h i e n in d e A m e r i k a a n s e

discourse.

m a a t s c h a p p i j n o g o n z i c h t b a a r d e r d a n d e L a t i n o j o n g e n s uit d e s t a d , w i e r s t r a a t -

A l t h o u g h s o m e of the s a m e b o y s e n c o u n t e r e d in the last s e c t i o n of Teenage

Lust

a l s o a p p e a r in 7992, t h e o v e r a l l c o m p l e x i o n c h a n g e s . W h i l e

m o s t o f t h e h u s t l e r s i n Teenage

Lust

- like m o s t of th e street b o y s - a r e

L a t i n o , m o s t o f t h e b o y s i n 1992 a r e w o r k i n g ( o r w e l f a r e ) c l a s s " w h i t e t r a s h "

c u l t u u r d o o r d e h e d e n d a a g s e A m e r i k a a n s e (en i n t e r n a t i o n a l e ) c o m m e r c i ë l e p o p c u l t u u r w o r d t u i t g e b u i t . H u n s e k s u a l i t e i t is e v e n e e n s e x p l i c i e t a a n w e z i g , m a a r bij h e n zijn e r a n d e r e t h e m a ' s b i j g e k o m e n : z e l f m o o r d e n d o o d . 7 9 9 2 g a a t n i e t ' o v e r ' z e l f m o o r d o n d e r j o n g e r e n e n o o k niet 'over' h o e d e h e d e n d a a g s e A m e r i k a a n s e

m a a t s c h a p p i j j o n g e n s uit d e z e k l a s s e g e e n b e t e r a l t e r n a t i e f t e b i e d e n h e e f t d a n

f r o m s u b u r b a n a n d s e m i - r u r a l N e w J e r s e y , w h e r e C l a r k m a i n t a i n s a h o m e in

e e n fascinatie voor N a z i - s y m b o l e n , g e w e l d e n d o o d . Clark n e e m t d e z e jongens

a d d i t i o n t o t h i s N e w Y o r k loft. T h e y a r e p e r h a p s e v e n m o r e i n v i s i b l e in

s e r i e u s - m i s s c h i e n b e s t e e d t v o o r h e t e e r s t in h u n l e v e n e e n v o l w a s s e n e e c h t

A m e r i c a t h a n u r b a n L a t i n o b o y s , w h o s e street c u l t u r e is e x p l o i t e d

a a n d a c h t aan h e n - e n m e t h e m b r e n g e n ze h u n fantasieë n tot leven.

contemporary A m e r i c a n (and world) c o m m e r c i a l p o p culture. Their

D e a l g e m e n e i n d r u k d i e 1992 a c h t e r l a a t is e e n i n d r u k v a n o v e r d a a d - e m o t i o -

s e x u a l i t y t o o i s e x p l i c i t , b u t it n o w s h a r e s t h e s t a g e w i t h o t h e r t h e m e s :

n e l e o v e r d a a d , o m d a t d e j o n g e n s tot m e l o d r a m a v e r v a l l e n , e n f y s i e k e o v e r d a a d ,

s u i c i d e a n d d e a t h . 7992 is not " a b o u t " t e e n a g e s u i c i d e , n o r " a b o u t "

o m d a t C l a r k k e n n e l i j k i e d e r e f o t o d i e hij h e e f t g e m a a k t h e e f t g e b r u i k t , a l l e m a a l

c o n t e m p o r a r y A m e r i c a n s o c i e t y offers b o y s of this c l a s s no

how

p a g i n a g r o o t , t o t m e n z i c h g a a t a f v r a g e n of hij s o m s h e t p r i n c i p e v a n d e a r t i s t i e k e

alternatives than a fascination with Nazi s y m b o l s , violence and death. Clark

z e l f b e h e e r s i n g h e e f t a f g e z w o r e n . D e e e r s t e v o r m v a n o v e r d a a d valt m i s s c h i e n t e

s i m p l y t a k e s t h e s e b o y s s e r i o u s l y - p e r h a p s t h e f i r s t t i m e in t h e i r life a n

better

b e g r i j p e n : d e z e l u s t - e n - d o o d f a n t a s i e ë n zij n z e e r m e l o d r a m a t i s c h ; d a t zij n f a n t a -

adult has ever really paid attention to t h e m - a n d they act out their fantasies

s i e ë n v a n j o n g e r e n n u e e n m a a l . E n t o c h is h u n s p e l m e t d e d o o d b r a v o u r e , e e n

with him.

mantel van uitdagend gedrag die hun angst, m a c h t e l o o s h e i d en w a n h o o p

moet

T h e o v e r a l l i m p r e s s i o n of 7992 is o n e of s u r f e i t , e m o t i o n a l l y , a s t h e

v e r b l o e m e n . M i s s c h i e n zij n d e g e l u k k i g e n w e l d e g e n e n d i e s u c c e s h e b b e n m e t

lapse into m e l o d r a m a , a n d physically, as Clark has evidently laid

hun dodelijke s p e l : d e m e e s t a n g s t a a n j a g e n d e foto v i n d e n w e e r g e n s halver-

e v e r y i m a g e he shot, repetitively, full p a g e , o n e after a n o t h e r , until o n e

w e g e h e t b o e k . H e t is d e f o t o v a n d e v i t a l e j o n g e n m e t zijn b l o t e b a s t , d i e zijn

q u e s t i o n s if h e h a s f o r f e i t e d a r t i s t i c c o n t r o l . T h e f o r m e r i s p e r h a p s

a r m o m d e s c h o u d e r s l a a t v a n w a t er o v e r is v a n zijn v a d e r : h e t z e l f d e w r a k d a t

u n d e r s t a n d a b l e : y e s , t h e s e f a n t a s i e s of lust a n d d e a t h are h i g h l y

d e z e j o n g e n waarschijnlijk o o k e e n s zal w o r d e n .

m e l o d r a m a t i c ; t e e n a g e r s ' f a n t a s i e s a r e . Y e t t h e i r p l a y i n g w i t h d e a t h is a

W a a r o m C l a r k a l l e f o t o ' s h e e f t g e b r u i k t w o r d t p a s d u i d e l i j k in h e t e n h e t b o e k d a t hij d a a r n a m a a k t e . 1992

boys

down

videoproject

laat z i e n d a t C l a r k a f z o n d e r l i j k e

n i e t l a n g e r a l s e i n d p r o d u k t b e s c h o u w t . Hij e x p e r i m e n t e e r t in 1992

foto's

in b o e k v o r m

false b r a v a d o , a defiance that cloaks their fear, p o w e r l e s s n e s s a n d despair. P e r h a p s t h e l u c k y o n e s wil l b e t h o s e w h o s u c c e e d in t h e d e a d l y p l a y : the m o s t f r i g h t e n i n g pictur e in the b o o k c o m e s just a b o u t h a l f - w a y

through,

m e t e e n a n d e r e v i s i e : h e t h e l e p r o j e c t is zijn ' w e r k ' e n d u s b i e d t hij o n s a l l e

s h o w i n g o n e of the vital, b a r e - c h e s t e d b o y s w i t h his a r m a r o u n d

b e e l d e n t e g e l i j k , e n m a s s e , a a n . In v o r i g e p r o j e c t e n w a r e n er b e e l d e n d i e e r u i t -

s h o u l d e r of t h e w r e c k a g e of t h e m a n tha t is h i s f a t h e r , a w r e e k of a m a n t h a t

s p r o n g e n , w a t v o r m m a a r o o k w a t m o r e l e z e g g i n g s k r a c h t b e t r e f t - e n ik d e n k

t h i s b o y t o o is p r o b a b l y d o o m e d t o b e c o m e .

h i e r b i j o n m i d d e l l i j k a a n d e k l a s s i e k e f o t o uit Tulsa v a n d e m a n - m e t - p i s t o o l , s c h r i j lings o p e e n s t o e l g e z e t e n , d e l i n k e r a r m l o s j e s naar b e n e d e n h a n g e n d , e n e e n

the

C l a r k ' s p u r p o s e in p r i n t i n g all the i m a g e s b e c o m e s c l e a r o n l y w i t h the v i d e o p r o j e c t a n d b o o k w h i c h f o l l o w it. R a t h e r t h a n s e e i n g i n d i v i d u a l

v e l d b e z a a i d m e t s t e r r e n uit d e A m e r i k a a n s e v l a g in d e l i n k e r b o v e n h o e k a c h t e r

i m a g e s a s e n d p r o d u c t s a n y m o r e , in 7 9 9 2 C l a r k w a s

h e m . In dit s o o r t p r o j e c t e n v o n d C l a r k h e t v o r m a s p e c t n o o i t h e t b e l a n g r i j k s t .

e x p e r i m e n t i n g in b o o k f o r m w i t h c o n s i d e r i n g the w h o l e project a s his

Met

d e v i d e o ' s w a a r i n d e g e m o n t e e r d e b a n d e n e n niet het individuele b e e l d ( s o w i e s o g e w o o n ' b e s t a a n d e ' b e e l d e n ) h e t ' w e r k ' v o r m e n , m e t Die perfekte

Kindheit,

een

evidently

" w o r k " , a n d t h u s he g i v e s us the w h o l e b o d y of i m a g e s in o n e l u m p . W h i l e , in p r e v i o u s p r o j e c t s , t h e r e w e r e s o m e i m a g e s w h i c h s t o o d o u t f o r t h e i r

v e r s l a g v a n e e n g a l e r i e - i n s t a l l a t i e m e t v i d e o ' s (die h i e r zijn w e e r g e g e v e n a l s

formal qualities as well as their moral force - Clark's classic i m a g e f r o m

f o t o ' s ) e n d e w a n d c o l l a g e s w a a r i n C l a r k zijn e i g e n f o t o ' s , b e e l d e n v a n a n d e r e n

T u l s a o f t h e m a n w i t h a h a n d g u n , s e a t e d s i d e w a y s o n a c h a i r w i t h h i s left

e n t e k s t v e r w e r k t , is C l a r k a l s k u n s t e n a a r o p e e n g e h e e l n i e u w m a a r e v e n i n d r u k -

a r m d r a p e d a c r o s s the back, w i t h the field of stars f r o m a n A m e r i c a n f l a g in

w e k k e n d niveau beland.

t h e u p p e r left c o r n e r o f t h e i m a g e b e h i n d h i m , is o n e t h a t s p r i n g s

instantly

to m i n d - C l a r k h a s a l w a y s t e n d e d to v a l u e o t h e r a s p e c t s of a p i c t u r e

H e t s p e c i f i e k e o n d e r w e r p v a n d e v i d e o ' s e n Die perfekte

highly than formal qualities. W i t h the video, w h e r e the c o m p l e t e d tapes

Geweld Kindheit

is h e t

g e w e l d - f y s i e k e n s e k s u e e l - d a t j o n g e n s w o r d t a a n g e d a a n e n d a t zij e e n a n d e r a a n d o e n . In h e t b o e k k u n n e n w e n e t a l s in d e g a l e r i e o p o n s g e m a k r o n d n e u z e n in d e v e r z a m e l i n g k n i p s e l s o v e r m o o r d e n e n v e r k r a c h t i n g e n b e g a a n d o o r j o n g e r e n , c o m m e r c i ë l e b e e l d e n v a n j o n g e n s i d o l e n uit t i j d s c h r i f t e n , C l a r k s e i g e n

rather than the individual i m a g e s (which are " f o u n d " footage anyway ) t h e " w o r k " , a n d w i t h Die perfekte

Kindheit,

are

w h i c h is a r e c o r d o f a g a l l e r y

i n s t a l l a t i o n , w h i c h c o n s i s t e d o f v i d e o s ( r e p r e s e n t e d h e r e a s s t i l Is) a n d w a l l m o u n t e d collages including Clark's o w n photos, found i m a g e s and texts, Clark has m o v e d to a n e w but e q u a l l y p o w e r f u l level in his w o r k .

foto's van jongere n en ander materiaal. D e e n e keer k o m e n w e heel dichtbij e n lezen w e bepaalde gedeelten, dan w e e r n e m e n w e afstand en w o r d e n w e de c o n t e x t g e w a a r w a a r i n C l a r k zijn m a t e r i a a l g e p l a a t s t h e e f t . D e v i e r v i d e o ' s zijn

Violence T h e s p e c i f i c s u b j e c t i n t h e v i d e o s a n d Die perfekte

Kindheit

is t h e

g e d e e l t e s uit d e P h i l D o n a h u e - s h o w s m e t a l s o n d e r w e r p ' j o n g e r e n d i e e e n

v i o l e n c e , both p h y s i c a l a n d sexual, d o n e to b o y s , a n d their v i o l e n c e against

m o o r d b e g a a n ' ( e e n i n t e r v i e w m e t M a r k , d i e zijn v a d e r v e r m o o r d d e , o m d a t d i e

o t h e r s . T h e b o o k a l l o w s us to b r o w s e , as w e m i g h t h a v e in the g a l l e r y , the

h e m s e k s u e e l m i s b r u i k t e ) , ' v r o u w e n die het a a n l e g g e n m e t j o n g e n s ' (een inter-

a s s e m b l a g e of c l i p p i n g s a b o u t m u r d e r s a n d r a p e s c o m m i t t e d b y t e e n s ,

v i e w m e t T i m , die o p dertienjarige leeftijd e e n s e k s u e l e relatie h a d m e t e e n 3 5 -

c o m m e r c i a l i m a g e s of male teen heart-throbs f r o m fan m a g a z i n e s , Clark's

jarige lerares) e n ' m a n n e n die j o n g e n s v e r k r a c h t e n ' (een interview m e t Brian, die

o w n i m a g e s of b o y s , a n d o t h e r m a t e r i a l , n o w c o m i n g c l o s e to r e a d s p e c i f i c

d o o r d e a n d e r e l e d e n v a n zijn w o r s t e l t e a m na d e t r a i n i n g in d e k l e e d k a m e r w e r d

items, n o w s t e p p i n g back to see the context created as Clark has

verkracht m e t e e n b e z e m s t e e l ; als extra d i m e n s i e voegt D o n a h u e er n o g aan toe

the material. The four v i d e o s are s e g m e n t s f r o m T h e Phil D o n a h u e S h o w ,

dat e e n g r o e p j o n g e r e n v a n S p a a n s - P o r t u g e s e a f k o m s t , na e e n n o g a l r a c i s t i s c h

an A m e r i c a n "talk s h o w " generally regarded as m o r e " r e s p o n s i b l e " than

o n d e r z o e k , w e r d g e a r r e s t e e r d v o o r dit v e r g r i j p , a l h o e w e l h e t i n t e r v i e w

"down-market"

duidelijk

mounted

m a a k t dat g e e n v a n h e t m e r e n d e e l b l a n k e j o n g e n s e e n p o g i n g o n d e r n a m d e ver-

R i v e r a . In t h e m , D o n a h u e d e a l s w i t h " t e e n s w h o k i l l " ( a n i n t e r v i e w

k r a c h t i n g t e g e n t e h o u d e n of a l a r m t e s l a a n ) .

M a r k , w h o m u r d e r e d his p h y s i c a l l y a b u s i v e father), " w o m e n w h o s e d u c e

W a n n e e r je d e b e e l d e n o b j e c t i e f b e k i j k t krijg j e a l l e r e e r s t e e n o n b e h a a g l i j k g e v o e l bij h e t o b s c e n e , v o y e u r i s t i s c h e k a r a k t e r v a n h e t g e h e e l : o n d a n k s a l l e s o c i a l e g e ë n g a g e e r d h e i d d i e D o n a h u e t e n t o o n s p r e i d t , gaat h e t u i t e i n d e l i j k

toch

o m d e kijkcijfers. H e t o n b e h a g e n n e e m t n o g v e r d e r t o e als w e b e d e n k e n dat d e ' s l a c h t o f f e r s ' n o g m e e r s l a c h t o f f e r w o r d e n in d e h a n d e n v a n d e h u l p v e r l e n e r s de advocaten en maatschappelijk werkers (Donahue tegen de advocaat van Tim: "Gaat u e e n p r o c e s a a n s p a n n e n ? " " R e k e n maar dat w e d e v r o u w die h e m

heeft

g e m o l e s t e e r d v o o r d e r e c h t e r z u l l e n s l e p e n , Phil..."). E n dat a l l e m a a l als v o o r s p e l o p d e h o g e r e s c h a d e v e r g o e d i n g die z e h o p e n te b e r e i k e n en het k w e k e n v a n s y m p a t h i e voor hun cliënt. D e algehele passiviteit van de 'slachtoffers' w a n n e e r

its

c o u n t e r p a r t s like O p r a h W i n f r e y , R o l o n d a a n d G e r a l d o with

y o u n g b o y s " (an i n t e r v i e w w i t h T i m , w h o at 13 h a d a n s e x u a l r e l a t i o n s h i p w i t h a 35 y e a r o l d f e m a l e t e a c h e r ), a n d " m a l e rape of t e e n a g e b o y s "

(an

i n t e r v i e w w i t h B r i a n , w h o w a s r a p e d w i t h a b r o o m s t i c k in t h e l o c k e r

room

b y f e l l o w m e m b e r s of t h e w r e s t l i n g t e a m after p r a c t i c e ; as a n a d d e d d i m e n s i o n , D o n a h u e n o t e s that after a n a p p a r e n t l y racist i n v e s t i g a t i o n , a g r o u p c o m p o s e d entirely of H i s p a n i c b o y s w a s a r r e s t e d for the a s s a u l t, a l t h o u g h it i s c l e a r f r o m t h e i n t e r v i e w t h a t n o n e o f t h e o f w h i t e b o y s present, w h o w e r e a m a j o r i t y of the t e a m , m a d e a n y a t t e m p t to s t o p the assault or raise any alarm). T h e first u n p l e a s a n t i m p r e s s i o n that c r e e p s o v e r o n e w h i l e v i e w i n g these

zij d o o r h u n n i e u w e a g r e s s o r s o n d e r h a n d e n w o r d e n g e n o m e n is u i t e r s t s h o c k e -

s e g m e n t s o b j e c t i v e l y is t h e p r u r i e n t , v o y e u r i s t i c n a t u r e o f t h e

r e n d . E é n k e e r , w a n n e e r T i m d u r f t t e s u g g e r e r e n d a t hij d e a a n d a c h t v a n d e

p r o c e e d i n g ; f o r a l l D o n a h u e ' s p r o t e s t a t i o n s o f s o c i a l p u r p o s e , it i s t h e

lerares w e l vleiend v o n d e n zich toen niet echt slachtoffer had g e v o e l d , zien w e

ratings that count. O n e ' s u n e a se d e e p e n s as one realizes that these

whole

iets van verzet, e e n verzet dat onmiddellijk d e kop w o r d t ingedrukt door e e n

" v i c t i m s " are b e i n g further v i c t i m i z e d as they are put t h r o u g h their p a c e s by

t i r a d e v a n zijn m o e d e r , d i e b e w e e r t d a t hij w e l d e g e l i j k s l a c h t o f f e r w a s . D e

their handiers, the lawyers a n d social w o r k e r s ( D o n a h u e to T i m ' s lawyer:

g e l o o f w a a r d i g h e i d b e r e i k t zijn h o o g t e - (of d i e p t e - ) p u n t w a n n e e r B r i a n d e

" A r e y o u g o i n g t o s u e ? " " Y o u bet w e ' r e g o i n g to s u e the w o m a n

who

o p d r a c h t krijgt d e v e r k r a c h t i n g in d e s t u d i o n a t e s p e l e n , m e t zijn e i g e n a d v o c a a t

m o l e s t e d h i m , Phil..."), a s a prelude to w i n n i n g larger settlements

e n D o n a h u e in d e rol v a n v e r k r a c h t e r s . N a d e e e r s t e v e r k r a c h t i n g in d e k l e e d -

building national publicity a nd s y m p a t h y for their clients. T h e general

k a m e r w o r d t B r i a n n u v o o r d e t w e e d e m a a l v e r k r a c h t , p u b l i e k e l i j k , d o o r zijn

p a s s i v i t y of t h e " v i c t i m s " in t h e h a n d s of t h e i r n e w t o r m e n t e r s is s h o c k i n g ;

e i g e n a d v o c a a t e n P h i l D o n a h u e ! V e r d e r c o m m e n t a a r lijkt m e h i e r o v e r b o d i g .

o n l y o n c e , w h e n T i m d a r e s s u g g e s t that he w a s flattered by the

woman's

Larry C l a r k uit/from: Die Perfekte Kindheit'

a t t e n t i o n a n d " d i d n ' t f e e l h e w a s a v i c t i m a t t h e t i m e " , is t h e r e a n y s p a r k o f r e s i s t a n c e , b u t it i s p r o m p t l y e x t i n g u i s h e d b y a t o r r e n t f r o m h i s

mother

insisting that yes, i n d e e d he w a s a victim. O n e reaches the heights

N a dit v o o r p r o e f j e v a n d e m a n i e r w a a r o p d e A m e r i k a a n s e m a a t s c h a p p i j o m g a a t m e t j o n g e n s d i e s l a c h t o f f e r zijn v a n g e w e l d , v o l g t h e t v i e r d e d e e l v a n d e

(or

v i d e o , d a t n o g ' h a r d e r ' i s . H e t zijn d e r e a c t i e s b u i t e n b e e l d v a n e e n z e s t i e n j a r i g e

d e p t h s ) of i n c r e d u l i t y w h e n B r i a n is i n s t r u c t e d to r e - e n a c t t h e r a p e o n t h e

j o n g e n d i e in d e P h i l D o n a h u e - s h o w b e s c h r i j f t h o e hij d o o r e e n g r o e p ' v r i e n d e n '

floor of the s t u d i o , w i t h his o w n l a w y e r a n d D o n a h u e t a k i n g the role of the

o p e e n s p o r t c l u b in N e w J e r s e y w e r d v e r k r a c h t e n l u i s t e r t n a a r t e l e f o o n t j e s

r a p i s t s : h a v i n g b e e n r a p e d o n c e in t h e l o c k e r r o o m , B r i a n is n o w

b u i t e n d e u i t z e n d i n g b l i j v e n . D e b e e l d e n v a n d e z e j o n g e n s n i j d e n je w e r k e l i j k

raped

a g a i n , o n national t e l e v i s i o n , by his o w n l a w y e r a n d Phil D o n a h u e ! A n y

die

d w a r s d o o r je z i e l . H e t c o m m e n t a a r o p h e t v e r h a a l v a n d e j o n g e n i s v r i j w e l u n a -

further c o m m e n t w o u l d be superfluous.

n i e m o n s y m p a t h i e k , v i j a n d i g z e l f s . Bij h e r h a l i n g w o r d t g e s u g g e r e e r d d a t e e n m a n

S e e n with this prelude o n h o w A m e r i c a n society treats y o u n g males

who

d i e z i c h laat ' v e r k r a c h t e n ' n i e t a n d e r s v e r d i e n t , e n er t r o u w e n s z e l f w e l o m

a r e v i c t i m s o f a s s a u l t s , t h e f o u r t h s e g m e n t b e c o m e s a l l t h e m o r e g r u e l i n g . It

g e v r a a g d z a l h e b b e n . A a n d e a n d e r e k a n t v a n d e lijn zijn e r i n d e r d a a d v a n d i e

i s a n o f f - c a m e r a r e c o r d , m a d e b y C l a r k , o f t h e r e a c t i o n s o f a 16 y e a r o l d b o y

o n z i c h t b a r e p e r s o n e n die laten w e t e n dat ze h e m zelf g r a a g e e n s 'te g r a z e n

w h o a l s o a p p e a r e d o n the Phil D o n a h u e s h o w to d e s c r i b e his e x p e r i e n c e of

z o u d e n n e m e n ' . H e t is e e n e m o t i o n e l e u i t p u t t i n g s s l a g t e m o e t e n z i e n h o e d e

m a l e r a p e b y a g r o u p o f h i s " f r i e n d s " at a N e w J e r s e y s p o r t c l u b , a s h e is

jongen heen-en-weerschiet tussen een verdedigend, lachend

s e a t e d in a different s t u d i o l i s t e n i n g to s o m e of the i n c o m i n g

e n e e n o n t w i j k e n d e blik w a a r u i t t o t a l e w a n h o o p s p r e e k t . H o e w e l d e b a n d

telephone

macho-antwoord

r e s p o n s e s w h i c h d o n o t m a k e it o n t h e a i r . T h e s e u n b r o a d c a s t r e a c t i o n s t o

s l e c h t s a c h t t i e n m i n u t e n in b e s l a g n e e m t , l i j k e n d e v e r b a l e a a n v a l l e n o p d e v i d e o

the boy's account are almost uniformly unsympathetic, indeed hostile,

e e n e e u w i g h e i d t e d u r e n . Ik z a g d e v i d e o v o o r h e t e e r s t in g a l e r i e S i m e r a S i g n e

repeatedly s u g g e s t i n g that a n y m a l e w h o "Iets" himself be raped d e s e r v e s

in M a a s t r i c h t ; uit g e s p r e k k e n in d e g a l e r i e n a v e r t o n i n g v a n d e v i d e o , o v e r h o e

it, o r i n f a c t w a n t s it. I n d e e d , s o m e o f t h e d i s e m b o d i e d v o i c e s h e a r d s u g g e s t

d o o r e n d o o r ziek d e A m e r i k a a n s e m a a t s c h a p p i j w e l niet m o e t zijn, b l e e k dat d e

h o w t h e y w o u l d like to " g e t a p i e c e " f r o m h i m t h e m s e l v e s . O b s e r v i n g th e

m e e s t e kijkers d e m a k k e l i j k s t e w e g k o z e n en d e v i d e o als s o c i a a l c o m m e n t a a r

boy's alternating defensive, laughing m a c h o responses, and fleeting

i n t e r p r e t e e r d e n in p l a a t s v a n h e t r i s i c o t e l o p e n z i c h m e t d e j o n g e n a l s m e n s t e

looks

of t o t a l d e s p a i r , is a n e m o t i o n a l l y d e v a s t a t i n g e x p e r i e n c e . A l t h o u g h t h e t a p e

identificeren.

is o n l y 18 m i n u t e s l o n g , t h e v e r b a l a s s a u l t i n t h e v i d e o s e e m s t o g o o n f o r e v e r . I f i r s t s a w it a t t h e S i m e r a S i g n e g a l l e r y a t M a a s t r i c h t ; c o n v e r s a t i o n s a r o u n d the gallery afterwards, w h i c h c e n t e r e d o n w h a t a desperately sick s o c i e t y the U n i t e d S t a t e s m u s t be, i n d i c a t e d that m o s t of the v i e w e r s t o o k the e a s y w a y out, p r o c e s s i n g the v i d e o as social c o m m e n t a r y rather

than

risking h u m a n identification with the boy.

A D o u b l é Lifa Net als Clark maakt o ok N a n Goldin haar e i g e n soort d o c u m e n t a i r e

n a a s t e o m g e v i n g a f s p e e l t . Zij b e g o n d a a r m e e in h e t m i d d e n v a n d e j a r e n z e v e n t i g , t o e n d e d o c u m e n t a i r e ' o u d e stijl' n o g s p r i n g l e v e n d w a s . Haar e e r s t e b o e k T h e Ballad

A Doublé

L i k e C l a r k , N a n G o l d i n h a s b e e n p u r s u i n g h e r o w n b r a n d of

documentary

a s a p a r t i c i p a n t - o b s e r v e r in h e r o w n c i r c l e s i n c e t h e m i d - 1 9 7 0 ' s , w h e n Dependency,

of Sexual

Dependency,

d e t e b o e k s t e l l i n g van haar t e l k e n s w i s -

s e l e n d e m u l t i m e d i a - p r e s e n t a t i e m e t d e z e l f d e t i t e l , v e r s c h e e n in 1 9 8 6 . The

Life

o l d d o c u m e n t a r y w a s s t i l l a l i v e . H e r f i r s t b o o k , The

fotografie,

w a a r i n zij, n e t a l s C l a r k , d e e l n e m e r e n t o e s c h o u w e r is v a n a l l e s w a t z i c h in h a a r

Ballad

fixing o n p a g e s a part of her e v e r - c h a n g i n g

Sexual

multi-media

the

Slde v e r s c h e e n in 1 9 9 3 , e n o n l a n g s z a g A Doublé

Other

Life, e e n s a m e n w e r k i n g s -

project m e t haar p a r t n e r D a v i d A r m s t r o n g , h e t licht. A l l e d r i e d e w e r k e n m a k e n d e e l uit v a n h e t z e l f d e f a m i l i e - a l b u m . Ik h e b d e t e r m n i e t z e l f b e d a c h t , hij k o m t v a n G o l d i n , d i e h e m m a a r l i e f s t d r i e m a a l o p é é n

b l a d z i j d e g e b r u i k t . "Dit is m i j n f a m i l i e , " s c h r i j f t z e in d e i n l e i d i n g bij Ballad,

"mijn

p r e s e n t a t i o n of the s a m e title, c a m e out in 1986.

g e s c h i e d e n i s . . . e e n g e r e c o n s t r u e e r d e familie, z o n d e r het traditionele rollen-

1 9 9 3 , a n d n o w , A Doublé

patroon...mijn vrienden-familie." De familie bevolkt e e n aantal c o n t i n e n t e n ; per-

A r m s t r o n g , has appeared.

s o n e n d u i k e n o p a l l e r l e i t i j d s t i p p e n e n p l a a t s e n o p , v e r d w i j n e n uit z i c h t e n k o m e n

The

Other

Side f o l l o w e d

Life, a c o l l a b o r a t i o n w i t h h e r p a r t n e r

David

A l l t h r e e c o m p r i s e p a r t s of the s a m e f a m i l y a l b u m . T h e w o r d is not

mine,

in a n d e r e b o e k e n w e e r b o v e n . " M e n s e n g a a n w e g e n k o m e n t e r u g , m a a r e e n

but G o l d i n ' s - t h r e e t i m e s w i t h i n a p a g e . " T h i s is m y f a m i l y , " s h e w r i t e s

d e r g e l i j k e s c h e i d i n g g a a t n o o i t t e n k o s t e v a n d e i n t i m i t e i t . ' H e t is g e e n t r a d i t i o -

t h e i n t r o d u c t i o n t o Ballad,

n e e l e n z e l f s g e e n m o d e r n g e z i n , h e t is e e n g e z i n g e b a s e e r d o p k e u z e . ' W e zijn

traditional roles ...my f a m i l y of f r i e n d s . " T h e f a m i l y s p r e a d s o v e r s e v e r a l

m e t elkaar v e r b o n d e n . . . door eenzelfd e ethiek, de b e h o e f t e intens e n o p het

c o n t i n e n t s ; v a r i o u s i n d i v i d u a l s s h o w u p at v a r i o u s t i m e s a n d p l a c e s ,

m o m e n t z e l f t e l e v e n , ... e e n z e l f c e g e v o e l v o o r e e r l i j k h e i d , e e n b e h o e f t e g r e n z e n

o u t of s i g h t , a n d r e a p p e a r a g a i n in o t h e r b o o k s . " P e o p l e l e a v e , p e o p l e c o m e

te v e r l e g g e n , e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e g e s c h i e d e n i s . W e leiden o n s l e v e n s p o n -

back, but t h e s e s e p a r a t i o n s are w i t h o u t a b r e a c h of i n t i m a c y . "

taan, maar houde n w e l rekening met anderen. O n s luisterend oor e n m e e v o e -

n u c l e a r n o r e x t e n d e d , it i s a f a m i l y o f c h o i c e . " W e a r e b o n d e d . . . b y a s i m i l a r

l e n d hart m a k e n o n s t o t m e e r d a n g e w o n e v r i e n d e n . " (Ballad,

m o r a l i t y , t h e n e e d to live full y a n d f o r t h e m o m e n t , ...a s i m i l a r r e s p e c t f o r

p p . 6-7)

D e r g e l i j k e ' f a m i l i e s ' zijn h e l e m a a l n i e t z o o n g e w o o n , z e k e r n i e t in s e k s u e l e r a n d g r o e p e r i n g e n , w a a r m e n s e n die z i c h o n t t r e k k e n a a n h u n b i o l o g i s c h e familie, of d o o r d i e f a m i l i e w o r d e n v e r s t o t e n , s t e u n z o e k e n bij e l k a a r . D e ' h u i z e n ' uit Paris

Is Burning,

c o m p l e e t m e t ' m o e d e r s ' , zijn e e n e x p o n e n t v a n h e t z e l f d e v e r -

s c h i j n s e l , e n The Other

Side

is i n d e r d a a d g r o t e n d e e l s g e w i j d a a n G o l d i n s i n t e n s e

c o n t a c t e n m e t e e n aantal travestieten'families'. H e t o n d e r w e r p uit The Other

" m y history ...a re-created f a m i l y , w i t h o u t drop

Neither

h o n e s t y , a n e e d to p u s h l i m i t s , a c o m m o n h i s t o r y . W e live life w i t h o u t c o n s i d e r a t i o n , b u t w i t h c o n s i d e r a t i o n . T h e r e is a m o n g u s a n a b i l i t y t o

listen

a n d to e m p a t h i z e that s u r p a s s e s the n o r m a l definition of f r i e n d s h i p . " (Ballad,

p p . 6-7)

S u c h " f a m i l i e s " are not all that u n c o m m o n , p a r t i c u l a r l y a m o n g t h o s e o n t h e s e x u a l f r i n g e s of s o c i e t y , w h e r e i n d i v i d u a l s w h o d r o p o u t of t h e i r

Side is w a a r s c h i j n l i j k h e t m e e s t

confronterende

b i o l o g i c a l f a m i l i e s - or are p u s h e d - b o n d t o g e t h e r for m u t u a l s u p p o r t . T h e

uit h e t h e l e o e u v r e v a n G o l d i n , a l zijn d e s e x , d r u g s , m i s h a n d e l i n g e n a i d s - s l a c h t -

" h o u s e s " o f Paris is Burning,

o f f e r s d i e w e in a n d e r w e r k v a n haar h a n d t e g e n k o m e n n a t u u r l i j k n a u w e l i j k s c o n -

e x p r e s s i o n o f t h e s a m e p h e n o m e n o n , a n d i n d e e d The

complete with " m o t h e r s " , are another Other

Side i s l a r g e l y

v e n t i o n e e l te n o e m e n . Dergelijk e o n d e r w e r p e n

d e v o t e d t o t h e s p a c e in w h i c h s e v e r a l f a m i l i e s of

k u n n e n d e g e m i d d e l d e kijker s h o c k e r e n - e n

drag queens overlap with Goldin's o w n

o p w i n d e n - m a a r k u n n e n n a t u u r l i j k o o k l e i d e n t o t uit-

T h e s u b j e c t m a t t e r o f The

Other

family.

Side

b u i t i n g of s e n s a t i e z u c h t . In d e z e c o n t e x t is h e t i n t e -

p e r h a p s the m o s t c o n f r o n t a t i o n a l of G o l d i n ' s

r e s s a n t e e n vergelijking te m a k e n t u s s e n G o l d i n s

work, although the sex, drugs, battering

beelden van travestieten en een documentaire

A I D S deaths w h i c h occu r e l s e w h e r e can hardly be

'oude

and

stijl', namelijk F a l k l a n d R o a d v a n M a r y E l l e n M a r k ,

s a i d to b e c o n v e n t i o n a l . T o the d e g r e e that a n y of

e e n M a g n u m - f o t o g r a f e . N e t a l s The Other

t h e s e t o p i c s s h o c k - a n d titiIlate - the a v e r a g e

Side

b e t r e f t h e t h i e r e e n d o c u m e n t a i r e in k l e u r , g e m a a k t

v i e w e r , t h e r e is a l s o of c o u r s e t h e p o s s i b i l i t y of

door een vrouw, over een gedurfd s e k s u e e l onder-

e x p l o i t a t i o n , o r a t l e a s t s e n s a t i o n a l i s m . Y e t it i s

w e r p - in dit g e v a l p r o s t i t u e e s - d i e uit h a a r e i g e n

i n t e r e s t i n g to c o m p a r e G o l d i n ' s i m a g e s of

w e r e l d k w a m e n daar m e t t e r t i j d ook w e e r naar t e r u g

transvestites with an " o l d "

z o u k e r e n . M a r k v o e l d e z i c h niet v e r w a n t m e t d e

Falkland

w e r e l d v a n Falkland

Road,

althans niet op d e m a n i e r

Road,

L i k e The Other

documentary,

b y M a r y Ellen M a r k , of M a g n u m . Side,

it i s i n c o l o u r a n d b y a

w a a r o p Goldin zich verwant voelt met de w e r e l d van

w o m a n , and deals with sexually transgressive

The Other

s u b j e c t m a t t e r , in t h i s c a s e t h e p r o s t i t u t e s -

Side.

BIJ M a r k zijn d e v r o u w e n e n t r a v e s -

tieten allereerst prostituees; ze w o r d e n

voornamelijk

i n c l u d i n g t r a n s v e s t i t e s - o f B o m b a y . It i s b y n o

g e t o o n d t i j d e n s d e u i t o e f e n i n g v a n h u n b e r o e p e n in

m e a n s s e n s a t i o n a l i s t in its a p p r o a c h , a n d y e t

d i e rol g e d e f i n i e e r d . Z e l f s a l s z e z i c h k l a a r m a k e n

G o l d i n ' s w o r k is in a n i m p o r t a n t s e n s e e v e n

v o o r h e t w e r k of vrij z i j n , blijft er e e n z e k e r e a f s t a n -

lower-key. Mark describes h o w she b e c a m e

d e l i j k h e i d : zi] l a t e n d e A m e r i k a a n s e f o t o g r a f e z i e n

friends with the w o m e n and transvestites

h o e ze leven. D e intimiteit van Goldins foto's ont-

w o r k e d o n Falkland R o a d , but despite her contact

b r e e k t hier. G o l d i n s v r i e n d e n w o r d e n a f g e b e e l d te

w i t h t h e m , a n d her o b v i o u s s y m p a t h y for t h e m ,

m i d d e n v a n al h u n h u i s e l i j k e a t t r i b u t e n : z e w o r d e n

she remained an "outsider-insider", w h o

g e d e f i n i e e r d als m e n s , als p e r s o n e n die Goldin g o e d

f r o m a n d in t i m e w o u l d e v e n t u a l l y r e t u r n t o h e r

who

came

k e n t e n d i e t o e v a l l i g t r a v e s t i e t zijn. G o l d i n m a a k t

o w n w o r l d . T h e w o r l d o f Falkland

g e e n inbreuk o p d e v e r t r o u w e n s b a n d : juist o m d a t ze

h e r s , i n t h e w a y t h e w o r l d o f The

e e n insider is, kan ze h e n m e n s laten zijn.

G o l d i n ' s . M a r k ' s w o m e n a n d transvestites are

D e l e d e n v a n G o l d i n s f a m i l i e zijn v a n m a n n e l i j k e n v r o u w e l i j k g e s l a c h t , m e t alle mogelijk variaties

Road w a s Other

Side

not is

first of all p r o s t i t u t e s ; t h e y a r e s h o w n p r i m a r i l y Nan

d a a r t u s s e n . E e n dergelijk g e m e n g d g e z e l s c h a p

G o l d i n / D a vid A m s t r o n g A Doublé Life, 1994 (cover)

their work, a n d defined by their role. E v e n they are s h o w n getting ready for w o r k or

"off

duty", they are s h o w i n g the A m e r i c a n

weerspiegelt Goldins eigen aftastende houding; "Een

p h o t o g r a p h e r w h a t their lives are like, a n d there

v r o u w is v o o r m i j e e n g e s c h i k t e r e p a r t n e r . . . Ik h a d

is not the s e n s e of i n t i m a c y f o u n d in G o l d i n ' s

e e n z e e r i n t i e m e r e l a t i e m e t e e n m a n ... in o n z e

p h o t o s . G o l d i n ' s f r i e n d s are s i m p l y s u r r o u n d e d w i t h the attributes of their

r e l a t i e w e r d e n w i j z e e r a f h a n k e l i j k v a n e l k a a r . " {Ballad,

p. 8). E n : "Ik w a s e r a l

d o m e s t i c i t y ; they are d e f i n e d by their h u m a n i t y , individual s she k n o w s w e l l ,

a c h t e r d a t ik m e h e t m e e s t e t h u i s v o e l d e bij h o m o s e k s u e l e m a n n e n . . . in d e

w h o a r e t r a n s v e s t i t e s . F a r f r o m b e t r a y i n g t r u s t , it w o u l d a p p e a r t h a t it i s

w e r e l d van d e t r a v e s t i e t e n : e e n bron v a n e i n d e l o z e inspiratie, e e n niet m e e r w e g

p r e c i s e l y as a n i n s i d e r t h a t G o l d i n is a b l e to m a i n t a i n t h e i r

t e d e n k e n o n d e r d e e l v a n m i j n l e v e n . . . " (A Doublé

when

humanity.

Life, p. 9 - 1 0 ) . G o l d i n s p o r t r e t t e n

o n t l e n e n h u n kracht v a a k a a n haar o n b e v a n g e n h o u d i n g t e g e n o v e r d e v e r s c h i l -

W i t h i n G o l d i n ' s f a m i l y , the p a r t i c i p a n t s are of all g e n d e r s a n d v a r i a t i o n s

l e n d e n u a n c e s in s e k s u e e l g e d r a g e n t e g e n o v e r h e t p u n t w a a r o p s e k s u e l e g e p r o -

t h e r e o f . T h i s m i r r o r s G o l d i n ' s o w n s e n s i b i l i t i e s : "I a m b e t t e r s u i t e d t o b e

g r a m m e e r d h e i d e n p e r s o o n l i j k h e i d n i e t l a n g e r m e e r s a m e n v a l l e n , m e t n a m e bij

w i t h a w o m a n ...I w a s d e e p l y i n v o l v e d w i t h a m a n . . . o u r

h e t e r o s e k s u e l e m a n n e n of w a a r o p d e rol v a n d e s e k s e o p e n l i j k o p d e h a k w o r d t

became very interdependent"

g e n o m e n door h o m o ' s e n travestieten. A r m s t r o n g , G o l d i n s collega van het

w a s m o s t at h o m e a m o n g g a y m e n . . . t h e w o r l d o f d r a g q u e e n s t h a t w a s

e e r s t e uur, w e r d haar l e v e n s p a r t r e r nadat b e i d e n g e z a m e n l i j k v a n d e d r u g s

s u c h an inspiration to m e a n d b e c a m e an integral part of m y

w a r e n a f g e k i c k t . A r m s t r o n g is h o m o s e k s u e e l e n h u n s t a t e m e n t s in A

(A Doublé

Doublé

Life l i j k e n t e w i j z e n o p e e n r e l a t i e v o l i n t i m i t e i t m a a r z o n d e r ' l a s t i g e ' s e k s u a l i t e i t .

(Ballad,

relationship

p. 8 ) ; "I h a d a l r e a d y f o u n d o u t t h a t I life..."

Life, p . 9 - 1 0 ) . It i s p r e c i s e l y G o l d i n ' s s e n s i t i v i t y t o t h e s h a d e s o f

g e n d e r b e h a v i o u r , a n d to t h e p o i n t s w h e r e g e n d e r p r o g r a m m i n g

and

personality no longer c o i n c i d e , particularly for heterosexual m e n , or w h e r e Menselijke behoefte aan intimiteit G o l d i n drukt o n s o p het hart dat haar f o t o ' s h e t z e l f d e d o e l d i e n e n als de f o t o ' s in i e d e r a n d e r f a m i l i e - a l b u m : z e b r e n g e n d e h e r i n n e r i n g o p g a n g . N e t a l s in

g e n d e r roles are o p e n l y being teased a m o n g g a y s a n d d r a g q u e e n s , w h i c h often give her portraits s u c h power. A r m s t r o n g , G o l d i n ' s earliest c o l l a b o r a t o r a n d n o w , after they hav e both b o t t o m e d out a n d kicked d r u g

i e d e r a n d e r f a m i l i e - a l b u m w o r d t er v e r s l a g g e d a a n v a n f e e s t j e s , b e z o e k j e s , v e r -

h a b i t s , h e r l i f e p a r t n e r , is a g a y m a n . F r o m t h e i r m u t u a l s t a t e m e n t s

j a a r d a g e n , t r o u w e r i j e n e n natuurlijk o o k v a n het o v e r l i j d e n van f a m i l i e l e d e n . " W e

A Doublé

vertellen allemaal verhalen en daarmee g e v e n w e d e g e s c h i e d e n i s e e n bepaalde

their c a p a c i t y for i n t i m a c y w i t h o u t the c o m p l i c a t i o n of s e x u a l i t y .

Life, it w o u l d a p p e a r t h a t t h e b a s i s o f t h e i r r e l a t i o n s h i p n o w is

Human need for

intimacy

d r a a i . D e e c h t e h e r i n n e r i n g , d i e d o o r d e z e f o t o ' s in g a n g w o r d t g e z e t , is h e t

G o l d i n a s s u r e s us that her p h o t o s serve the s a m e p u r p o s e as d o

other

o p r o e p e n v a n k l e u r , g e u r , g e l u i d e n f y s i e k e a a n w e z i g h e i d : h e t is d e

intensiteit,

p e o p l e ' s f a m i l y a l b u m s , too: they e n a b l e her to r e m e m b e r . Like e v e r y o n e

d e s m a a k v a n h e t l e v e n zelf. V e r h a l e n k u n n e n w o r d e n h e r s c h r e v e n , m a a r d e her-

else's f a m i l y a l b u m , t h e y record parties, the visits, b i r t h d a y s , w e d d i n g s

i n n e r i n g laat z o i e t s n i e t t o e . " (Ballad,

and

d e a t h s of f a m i l y m e m b e r s . " W e all teil s t o r i e s w h i c h are v e r s i o n s of

p. 6)

M a a r L a r r y S u l t a n h e e f t d e ' p o p p e n al a a n h e t d a n s e n g e b r a c h t ' : e e n f o t o k a n

history... Real m e m o r y , w h i c h t h e s e pictures trigger, is an i n v o c a t i o n of the

n a t u u r l i j k h e r i n n e r i n g e n in g a n g z e t t e n , m a a r h e t zij n w e l v o o r g e s e l e c t e e r d e h e r -

c o l o r , s m e l l , s o u n d , a n d p h y s i c a l p r e s e n c e , t h e d e n s i t y a n d f l a v o r of life.

i n n e r i n g e n : h e t v e r h a a l d a t w i j v e r t e l l e n is g e b a s e e r d o p di t s o o r t f o t o ' s e n v o o r a l

S t o r i e s c a n b e r e w r i t t e n , m e m o r y c a n ' t . " (Ballad,

o p h u n a a n w e z i g h e i d in e e n f a m i l i e - a l b u m . In h o e v e r r r e is d e f a m i l i e v a n G o l d i n

p . 6)

e e n v o o r t b r e n g s e l v a n haar e i g e n f o t o ' s ?

B u t , o f c o u r s e , L a r r y S u l t a n h a s let t h e c a t o u t o f t h e b a g : w h i l e a n

Of G o l d i n s 'familie van vrienden' die

individual picture m a y trigger m e m o r i e s , they are preselected m e m o r i e s ;

d o o r d e j a r e n e n l a n d e n h e e n z o c o n s t a n t blijft n u e e n r e ë e l g e g e v e n i s , of m i s -

both individual pictures a n d , e v e n m o r e so, their collection into f a m i l y

s c h i e n e e n r e a l i t e i t d i e is g e c r e ë e r d e n d e e l s n o g s t e e d s w o r d t g e c r e ë e r d d o o r

a l b u m s are also a m e a n s by w h i c h create our o w n story. H o w m u c h

h a a r e i g e n f o t o ' s - w e k u n n e n in i e d e r

geval g e r u s t stellen dat o n z e w a a r n e -

G o l d i n ' s f a m i l y is a c r e a t i o n of h e r

ming van die constantheid groten-

p h o t o g r a p h y ? W h e t h e r or not

d e e l s t e d a n k e n is a a n h e t c o n s t a n t e

the

c o n s t a n c y of her f a m i l y of f r i e n d s a c r o s s

k a r a k t e r v a n d e f o t o g r a f e e r s t i j l d i e uit

t h e y e a r s a n d c o n t i n e n t s is a reality - o r

haar b o e k e n spreekt. D e kleuren -

p e r h a p s is a reality w h i c h h a s b e e n , a n d

s c h i t t e r e n d ! - e n d e t e c h n i e k zijn al

is in part still b e i n g c r e a t e d b y h e r

t w i n t i g jaar l a n g c o n s t a n t v a n het-

p h o t o g r a p h y - it is c e r t a i n l y n o t t o o

much

to s a y that, a s v i e w e r s , o u r p e r c e p t i o n

z e l f d e n i v e a u . Zij g e v e n o n s h e t i d e e

d a t d e w e r k e l i j k h e i d w a a r v a n zij v e r -

t h a t c o n s t a n c y is l a r g e l y a result of t h e

slag doen w e l even constant

c o n s t a n c y of G o l d i n ' s p h o t o g r a p h i c

zijn. M e t d e t e c h n i e k d i e G o l d i n v o o r

style

moet

a s it h a s b e e n p r e s e n t e d t o u s i n h e r

haar 'familiekiekjes' gebruikt

books. The colours - marvelous colours! -

z e i n d e r d a a d - b e w u s t of o n b e w u s t -

a n d the s n a p s h o t aesthetic are

dit g e v o e l v a n ' r e a l i t e i t ' . O m d a t in

versterkt

unchanging over two decades, and

d e z e tijd n i e m a n d m e e r

a s s u r e u s t h at t h e r e a l i t y t h e y r e c o r d is

t o ' s m a a k t - d a t s o o r t f o t o ' s is v o o r

equally constant. Indeed, the aesthetic

' k u n s t e n a a r s ' - gebruikt Goldin kleur.

zwart/witfo-

itself s e r v e s - i n t e n t i o n a l l y or not - t o

Haar foto's h e b b e n m e e s t a l e e n 3:5-

r e i n f o r c e t h i s s e n s e o f " r e a l i t y " . In a d a y

formaat. Z e w o r d e n dikwijls

w h e n no one takes black and

m e t e e n flitslicht op d e c a m e r a , o p

white

snapshots a n y m o r e - black and white

gemaakt

' g e m i d d e l d e ' afstand, net zoals d e

for "artists" - G o l d i n uses colour,

' e c h t e ' k i e k j e s uit h e t d o o r s n e e - f a m i -

g e n e r a l l y in a 3:5 f o r m a t , o f t e n w i t h a

l i e a l b u m . H e t is t e k e n e n d d a t bijna

c a m e r a - m o u n t e d f l a s h , s h o o t i n g at

a l l e z w a r t / w i t f o t o ' s in A Doublé

m e d i u m d i s t a n c e , all of w h i c h f u n c t i o n signifiers of "reality", exactly as they

Life

v a n d e h a n d v a n A r m s t r o n g zijn.

in t h e s n a p s h o t s w h i c h r e c o r d (or c r e a t e )

H e t k a n b e s t zijn d a t G o l d i n d e

t h e a v e r a g e f a m i l y ' s r e a l i t y . It r e m a i n s

foto's ook gebruikt voor het vertellen

s i g n i f i c a n t t h a t a l m o s t all the b l a c k a n d

v a n haar e i g e n v e r h a a l , d a t z e haar

w h i t e p h o t o g r a p h s i n A Doublé

Life

are

e i g e n draai aan de werkelijkheid

by Armstrong.

geeft.

T o c h blijft d e b a s i s v o o r h a a r f o t o ' s d e menselijke behoefte aan intimiteit, e e n b e h o e f t e die altijd als e e n r o d e

Y e t , to w h a t e v e r d e g r e e G o l d i n is a l s o c r e a t i n g her o w n history in t h e s e

draad door haar foto's h e e n heeft

p h o t o g r a p h s , telling reality slant, the

g e l o p e n . E e n b e h o e f t e d i e z o s t e r k is

b e d r o c k u p o n w h i c h t h e y rest is t h e

dat w e o n z e e i g e n familie c r e ë r e n als

h u m a n need for intimacy w h i c h has

w e e r z e l f g e e n h e b b e n . H e t is n i e t .

a l w a y s been her basic subject matter, a

het s o o r t f a m i l i e dat d e ' g e z i n s w a a r -

n e e d s o d e e p that w e w i l l strive to c r e a t e

d e n l o b b y ' in g e d a c h t e n h e e f t e n z o ' n

f a m i l i e s f o r o u r s e l v e s if w e

f a m i l i e h o e f t o o k niet altijd p e r

don't

definitie beter te functioneren dan het

otherwise have them. T h e s e are certainly not the familie s that the " f a m i l y v a l u e s " p e o p l e h a v e in m i n d , a n d t h e y d o necessarily always function any than the nuclear variety, but they

t r a d i t i o n e l e g e z i n . W a t je er w e l o v e r

Nan G o l d i n Cookie on My Bed, Bowery, NYC 1988 uit/from: A Doublé Life

not

better

k u n t z e g g e n is d a t d e e l u i t m a k e n v a n e e n f a m i l i e - e n het d o e t er niet t o e h o e d i e e r u i t z i e t - k e n n e l i j k i e t s is

w a a r e e n m e n s niet b u i t e n k a n .

s u g g e s t that " f a m i l i e s " of s o m e sort are

G o l d i n i n t e r p r e t e e r t h e t g e z i n in

a value humans cannot do without. G o l d i n t o o , at o n e l e v e l , is r e c l a i m i n g

t e r m e n van relaties en ontfutselt

the

het

daarmee aan de conservatieve gezin-

c o n c e p t of " f a m i l y " a s " r e l a t i o n s h i p s "

s l o b b y i s t e n , d i e het o n d e r w e r p tot politiek p r o g r a m m a h e b b e n v e r h e v e n . G o l d i n

f r o m i t s c o n s e r v a t i v e p r o m o t e r s , w h o h a v e t u r n e d it i n t o a p o l i t i c a l p r o g r a m m e . S h e m a y h a v e o v e r c o m e her s e x u a l d e p e n d e n c y , just as she a n d A r m s t r o n g h a v e o v e r c o m e t h e i r d r u g d e p e n d e n c y , b u t in b o t h h e r life and work the h u m a n need for relationships, a n d the permutations they take,

k a n d e s e x d a n w e l h e b b e n u i t g e b a n n e n , n e t z o a l s zij e n A r m s t r o n g d e d r u g s h e b b e n a f g e z w o r e n , m a a r t o c h blijven haar w e r k e n l e v e n d o o r d r o n g e n v a n de m e n s e l i j k e b e h o e f t e a a n r e l a t i e s , in w e l k e v o r m d a n o o k .

remains. W h o ' s L o o k i n g at t h e Who's Looking

at the

Family

M e t het w e r k dat Val W i l l i a m s uitkoo s v o o r d e tentoonstellin g

'Who's

L o o k i n g at t h e F a m i l y ? ' d i e a f g e l o p e n z o m e r in h e t L o n d e n s e B a r b i c a n A r t C e n t r e

T h e w o r k a s s e m b l e d b y V a l W i l l i a m s f o r t h e " W h o ' s L o o k i n g at t h e F a m i l y ? " s h o w at L o n d o n ' s B a r b i c a n A r t C e n t r e i n t h e s u m m e r o f 1 9 9 4 w a s

w e r d g e h o u d e n w i l d e zij e e n o v e r z i c h t g e v e n v a n d e h u i d i g e o n t w i k k e l i n g e n

s e l e c t e d w i t h a n e y e to p r o v i d i n g a n o v e r v i e w of c u r r e n t

dit s p e c i f i e k e t h e m a in d e f o t o g r a f i e . M a a r v e r m o e d e l i j k w i l d e zij o o k n o g i e t s

photographic

a n d e r s , namelijk b a l a n c e r e n o p d e rand van d e c o m m e r c i e : d e burgers net

e x p l o r a t i o n o n the s u b j e c t , a n d , o n e s u s p e c t s , to t r e a d the t h i n line of c o m m e r c i a l i s m : to épater

les bourgeois

rond

just e n o u g h to be c o n t r o v e r s i a l

and

g e n o e g p r i k k e l en o m d e t e n t o o n s t e l l i n g iets c o n t r o v e r s i e e l s te g e v e n e n d u s d e

attract their attendance , w i t h o u t b e c o m i n g s o confrontational that they

a a n d a c h t te t r e k k e n , m a a r niet z o c o n f r o n t e r e n d te w e r k g a a n dat d e b e z o e k e r s

s t a y e d a w a y . It w o u l d a p p e a r t o h a v e b e e n r e a s o n a b l y s u c c e s s f u l o n

w e g b l i j v e n . Ik d e n k d a t d e t e n t o o n s t e l l i n g r e d e l i j k g e s l a a g d is in zijn o p z e t , z e k e r

both

w a t d e t w e e d e d o e l s t e l l i n g b e t r e f t , t e n m i n s t e a l s w e n a g a a n h o e er in a l l e r l e i

c o u n t s , j u d g i n g t h e l a t t e r b y t h e r e v i e w s it p r o v o k e d , s u c h a s T i m

m e d i a o p is g e r e a g e e r d . E e n g o e d v o o r b e e l d v a n e e n d e r g e l i j k e r e a c t i e is h e t

a s s a u l t i n t h e Independent

a r t i k e l v a n T i m H i l t o n in d e Independent

on Sunday

"Het gezin M a n n e n a n d e r e

b e e s t e n " v a n 2 9 m e i 1 9 9 4 , w a a r i n d e t e n t o o n s t e l l i n g w e r d o m g e s c h r e v e n als "bijna g e w e l d d d a d i g " , e n d e s c h u l d d a a r v o o r bij d e A m e r i k a n e n e n d e v r o u w e n werd gelegd.

on Sunday,

Hilton's

" M a n n ' s family and other a n i m a l s "

(29 M a y , 1994), w h i c h c h a r a c t e r i z e s t h e s h o w a s " a l m o s t v i o l e n t " ,

blaming

that on A m e r i c a n s a n d w o m e n . A l m o s t all t h e i s s u e s w e h a v e e n c o u n t e r e d a b o v e w e r e p r e s e n t in t h e s h o w . T h e s t r o n g a u t o b i o g r a p h i c a l slant of the n e w d o c u m e n t a r y

Bijna alle t h e m a ' s w a a r o v e r w e het h i e r b o v e n h e b b e n g e h a d , w a r e n o p d e

was

e v i d e n t , w i t h L i p p e r , M a n n , S u l t a n , a n d p e r h a p s at its e x t r e m e , t h e w o r k o f

tentoonstelling aanwezig. De ste k autobiografische invalshoek van de d o c u m e n -

Paul R e a s , " P o r t r a i t of a n Invisible M a n " , w h i c h s e e m s a l m o s t

t a i r e ' n i e u w e s t i j l ' w a s a a n w e z i g in h e t w e r k v a n L i p p e r , M a n n , S u l t a n e n m i s -

therapeutic than merely autobiographical. The series c o n c e r n s his father, a

s c h i e n w e l in zijn m e e s t e x t r e m e v o r m in h e t ' P o r t r e t v a n e e n o n z i c h t b a r e m a n '

mysterious figure w h o visited his family only o n S u n d a y - officially a

v a n P a u l R e a s , d a t d e n k ik m e e r t h e r a p e u t i s c h d a n a u t o b i o g r a f i s c h v a n a a r d i s .

"travelling s a l e s m a n " , but, R e a s s e e m s to s u s p e c t , a b i g a m i s t w i t h

H e t is e e n s e r i e f o t o ' s v a n zijn v a d e r , e e n m y s t e r i e u z e f i g u u r d i e zij n g e z i n a l l e e n

f a m i l i e s - w h o w a s p r e s e n t a s a v o i d in t h e h e a r t of h i s f a m i l y , r a t h e r like t h e

o p z o n d a g b e z o c h t . O f f i c i e e l e e n ' h a n d e l s r e i z i g e r ' m a a r naar R e a s v e r m o e d t e e n

h o l e i n t h e m i d d l e o f a d o u g h n u t , a n d left a n e m o t i o n a l v o i d at t h e c e n t r e o f

b i g a m i s t , m e t t w e e g e z i n n e n , h e t l e g e hart in h e t m i d d e n v a n h e t g e z i n , m i n of m e e r v e r g e l i j k b a a r m e t h e t g a t m i d d e n in in e e n d o u g h n u t . E e n m a n d i e e e n e m o t i o n e l e l e e g t e a c h t e r l i e t in R e a s ' l e v e n , e e n l e e g t e d i e R e a s n o o i t

his o w n life that R e a s h a s n e v e r b e e n a b l e to fill. T h e s e r i e s w a s

two

undertaken

a s a n a t t e m p t to b e g i n to repair, or at least b e g i n to u n d e r s t a n d , h i s

heeft

d a m a g e d c h i l d h o o d . W h i l e Reas has s o m e t i m e s p r o d u c e d e v o c a t i ve visual

k u n n e n o p v u l l e n . D e s e r i e w a s e e n p o g i n g zijn b e s c h a d i g d e j e u g d r e c h t t e t r e k k e n , of a l t h a n s t e b e g r i j p e n w a a r o m d e d i n g e n w a r e n z o a l s z e w a r e n . S o m s h e e f t R e a s h e t p r o b l e e m h e e l b e e l d e n d w e e r g e g e v e n , z o a l s in d e f o t o v a n e e n l e e g g e z o g e n d o d e m o t in e e n s p m n e w e b in d e b a d k a m e r v a n zijn o u d e r l i j k h u i s , m a a r in b e p a a l d e o p z i c h t e n is h e t w e r k z o s p e c i f i e k v o o r d e p e r s o o n R e a s d a t je, net als iedere buitenstaander die e e n bepaalde therapie gadeslaat, alleen maar b e m o e d i g e n d kunt g l i m l a c h e n , i n s t e m m e n d kunt k n i k k e n e n k u n t z e g g e n dat je h o o p t dat d e t h e r a p i e helpt.

s t a t e m e n t s of t he p r o b l e m , like his p h o t o g r a p h of a t h e s h e l l of a d e a d m o t h c a u g h t in t h e c o b w e b s in a c o r n e r of t h e b a t h r o o m of t h e h o m e w h e r e h e g r e w u p , t h e r e is a s e n s e in w h i c h t h e w o r k is s o p a r t i c u l a r to R e a s t h a t, like a n y outsider to s o m e o n e else's therapy, p e r h a p s the m o s t a v i e w e r c a n d o i s s m i l e e n c o u r a g i n g l y , n o d , a n d e x p r e s s t h e h o p e t h a t it h e l p s . Exploitation T h e i s s u e of e x p l o i t a t i o n w a s present also. H i l t o n ' s r e v i e w ,

mentioned

a b o v e , i n c l u d e d i n s i n u a t i o n s of a b u s e in his r e m a r k s a b o u t t h e

"closeness

Uitbuiting

t o p a e d o p h i l i c p h o t o g r a p h y " of M a n n ' s w o r k a n d its " s l i m y d a r i n g ( w h a t

H e t t h e m a ' u i t b u i t i n g ' w a s o o k v e r t e g e n w o o r d i g d . In zijn b e w u s t e a r t i k e l h a d

w o u l d w e t h i n k if t h e s e p h o t o s h a d b e e n t a k e n b y a m a n ? ) " . B u t t h e w o r k

d e al e e r d e r g e n o e m d e H i l t o n h e t bij h e t w e r k v a n M a n n o v e r " f o t o ' s o p d e r a n d

w h i c h left m e m o s t u n e a s y w a s f r o m t h e o t h e r e n d o f life, t h e

v a n p e d o f i l i e " ( d a a r m e e d u i d e l i j k s e k s u e e l m i s b r u i k i n s i n u e r e n d ) e n o v e r "glib-

d o c u m e n t a t i o n of d y i n g p a r e n t s , r e p r e s e n t e d here b y T o n y O ' S h e a a n d Liz

b e r i g lef" ( w a t z o u d e n w e v i n d e n a l s d e f o t o ' s d o o r e e n m a n w a r e n g e m a a k t e n

R i d e a l , a n d in a pair of v a r i a n t s , C o r i n n e N o o r d e n b o s , w h o

n i e t d o o r e e n v r o u w ? ) ' . M a a r h e t w e r k w a a r ik h e t m e e s t m e e in m i j n m a a g z a t

v i c t i m s of A l z h e i m e r s d i s e a s e , w h i c h h a d affected her m o t h e r , a n d R i c h a r d

photographed

betrof het a n d e r e e i n d van het l e v e n s s p e c t r u m : d e f o t o ' s van s t e r v e n d e o u d e r s ,

B i l l i n g h a m ' s portraits of his a l c o h o l i c father. A s w i t h G o l d i n ' s p h o t o s , their

in dit g e v a l v a n d e o u d e r s v a n T o i y O ' S h e a e n L i z R i d e a l e n e e n p a a r v a r i a t i e s o p

w o r k here also s u g g e s t s domesticity a n d caring rather than exploitation

het t h e m a : d e f o t o ' s van C o r i n n e N o o r d e n b o s , die slachtoffers van d e ziekte van

s e n s a t i o n a l i s m , b u t if o n e c a n q u e s t i o n t h e c a p a c i t y o f c h i l d r e n , o r , a s

A l z h e i m e r vastlegde, e e n ziekte die ook C o r i n n e s e i g e n m o e d e r had getroffen,

Time's

e n d e f o t o ' s v a n R i c h a r d B i l l i n g h a m v a n zijn a l c o h o l i s t i s c h e v a d e r . N e t a l s bij d e

family m e m b e r ' s autobiographical project, then o n e can surely question the

r e v i e w e r d i d , of a n y f a m i l y m e m b e r s to freely participate in a n o t h e r

f o t o ' s v a n G o l d i n lijkt h i e r o o k s p r a k e t e zijn v a n ' h u i s e l i j k h e i d ' , v a n o p r e c h t e

c a p a c i t y o f t h e t e r m i n a l l y ill o r m e n t a l l y i m p a i r e d t o m a k e

g e v o e l e n s v o o r d e a n d e r e n niet z o z e e r van uitbuiting e n s e n s a t i e z u c h t . M a a r als

d e c i s i o n s a b o u t p a r t i c i p a t i n g . P e r h a p s t o o it i s m y o w n p e r s o n a l f e e l i n g s

je a l v r a a g t e k e n s k u n t z e t t e n bij d e v r a a g of k i n d e r e n o f , z o a l s d e r e c e n s e n t v a n

that get in the w a y h e r e , a n d that I h a v e m o r e of a f e e l i n g f o r the p r i v a c y of

informed

Time z e i , f a m i l i e l e d e n in h e t a l g e m e e n w e l z o vrij k u n n e n d e e l n e m e n a a n e e n

the p r o c e s s of d y i n g a n d o n e ' s d e a t h - b e d , a n d less for the " i n n o c e n c e " of

a u t o b i o g r a f i s c h p r o j e c t v a n e e n f a m i l i e l i d , d a n g e l d t d i e v r a a g in n o g s t e r k e r e

' c h i l d h o o d , t h a n o t h e r s d o . H o w e v e r t h a t m a y b e , V a l W i l l i a m s , w h o in h e r

m a t e v o o r m e n s e n d i e o n g e n e e s l i j k z i e k zijn of e e n g e e s t e l i j k e h a n d i c a p h e b b e n .

c a t a l o g u e text g r o u p s this w o r k togethe r w i t h d a g u e r r e o t y p e s of d e a d

Zijn d e r g e l i j k e m e n s e n w e l in s t a a t t o t e e n w e l o v e r w o g e n b e s l i s s i n g t o t d e e l -

c h i l d r e n f r o m the B u r n s C o l l e c t i o n , d o e s not note that the

n a m e ? M i s s c h i e n s t a a n m i j n e i g e n g e v o e l e n s m e h i e r w e l in d e w e g . M i s s c h i e n

i n v o l v e d w e r e n e v e r i n t e n d e d f o r p u b l i c d i s p l a y . W h i l e s h e is q u i t e

h e c h t ik m e e r a a n h e t p r i v ĂŠ k a r a k t e r v a n h e t s t e r v e n s p r o c e s e n h e t s t e r f b e d d a n

in h e r o b s e r v a t i o n t h a t t h e m o d e r n s e r i e s , like t h a t a n t i q u e w o r k , p u t s

a a n d e ' o n s c h u l d ' v a n k i n d e r e n . H o e h e t o o k zij, V a l W i l l i a m s b r e n g t dit w e r k in

b a c k w i t h i n t h e f a m i l y c i r c l e , t h e c r u c i a l d i f f e r e n c e tha t t h e m o d e r n w o r k is

d e c a t a l o g u s o n d e r bij d e d a g u e r r o t y p i e s v a n d o d e k i n d e r e n uit d e B u r n s

f r o m its i n c e p t i o n d e s t i n e d f o r e x h i b i t i o n o u t s i d e t h a t c i r c l e g o e s

C o l l e c t i o n , m a a r ze v e r g e e t daarbij te v e r m e l d e n dat d e b e w u s t e

unremarked.

daguerrotypies

daguerreotypes correct death

n o o i t b e d o e l d w a r e n v o o r v e r t o n i n g in h e t o p e n b a a r . Z e h e e f t v o l k o m e n g e l i j k a l s ze zegt dat d e m o d e r n e s t e r v e n s f o t o ' s net als het o u d e w e r k d e d o o d w e e r d e p l a a t s g e v e n w a a r d e z e t h u i s h o o r t : in d e f a m i l i e k r i n g . T o c h g a a t zij v o o r b i j a a n e e n h e e l b e l a n g r i j k v e r s c h i l , n a m e l i j k d a t d e z e m o d e r n e f o t o ' s al v a n b e g i n af a a n bedoeld w a r e n voor vertoning buiten d e familiekring.

Collaboration O n the o t h e r h a n d , the t h e m e of c o l l a b o r a t i o n w a s e q u a l l y

present,

s o m e t i m e s t o t h e p o i n t w h e r e it b e c a m e a g i m m i c k . T h e c o n c e p t o f t h e f i v e m e m b e r s of the B o o r m a n f a m i l y , t w o p a r e n ts a n d three c h i l d r e n , all b u s i l y p h o t o g r a p h i n g o n e a n o t h e r , is rather m o r e i n t e r e s t i n g t h a n w e r e t h e r e s u l t s .

Samenwerking

( O n e is a l s o left w i t h t h e n a g g i n g q u e s t i o n of h o w c o l l a b o r a t i v e

O p d e tentoonstelling w e r d ook a a n d a c h t b e s t e e d aan het t h e m a ' s a m e n w e r -

selection was: did the parents have greater influence, w a s there a process

the

w h i c h a s s u r e d e q u a l w e i g h t for the c h i l d r e n ' s c h o i c e s , or w a s the s e l e c t i o n

k i n g ' , s o m s o p h e t g e k u n s t e l d e af. H e t i d e e v a n d e vijf l e d e n v a n d e f a m i l i e B o o r m a n , t w e e o u d e r s e n d r i e k i n d e r e n , d i e e l k a a r f o t o g r a f e r e n is a l s i d e e i n t e -

m a d e " b l i n d " b y a n o u t s i d e r ? ) M o r e o f t e n t h e c o l l a b o r a t i o n is m o r e

ressanter dan het uiteindelijke resultaat. ( B o v e n d i e n blijven w e zitten m e t d e

traditional: J o h n T a y l o r ' s sister a n n o t a t i n g his i m a g e s of her h o m e in his

p r a n g e n d e v r a a g n a a r d e m a t e v a n s a m e n w e r k i n g bij d e s e l e c t i e v a n d e f o t o ' s :

"Ideal H o m e " series, or J i m G o l d b e r g ' s h a v i n g the families he

h a d d e n d e o u d e r s e e n z w a a r d e r e s t e m , w a s d e gelijke inbreng van d e kinderen

p h o t o g r a p h e d a d d their written c o m m e n t s to the prints. T h e s e

g e w a a r b o r g d of w e r d d e s e l e c t i e ' b l i n d ' v e r r i c h t d o o r e e n b u i t e n s t a a n d e r ? ) V a a k

c o m b i n a t i o n s of text a n d i m a g e w o u l d s e e m to s t r o n g l y c o n f i r m w h a t w e

w a s d e s a m e n w e r k i n g t r a d i t i o n e l e r v a n a a r d : d e z u s t e r v a n J o h n T a y l o r d i e bij-

d i s c o v e r e d i n t h e c o n s i d e r a t i o n of M a n n ' s a n d S u l t a n ' s w o r k , a b o u t

v o o r b e e l d k a n t t e k e n i n g e n m a a k t bij d e f o t o ' s v a n h a a r h u i s in zijn ' I d e a l H o m e ' -

m u l t i p l e layers of " t r u t h s " the c o - c o n s p i r a t o r s b r i n g into s u c h c o - o p e r a t i v e

the

s e r i e o f J i m G o l d s b e r g d i e d e g e z i n n e n o p zijn f o t o ' s c o m m e n t a r e n bij d i e f o t o ' s

projects. H o w the v i e w e r a d d s the final layer of m e a n i n g w a s b r o u g h t

laat s c h r i j v e n . D e z e c o m b i n a t i e s v a n t e k s t e n b e e l d l i j k e n t e b e v e s t i g e n w a t

to m e b y the c a p t i o n s to the p o l i c e p h o t o g r a p h s of the T h o m p s o n

home

family

bij M a n n e n S u l t a n al h e b b e n o p g e m e r k t o v e r d e v e r s c h i l l e n d e l a g e n v a n ' w a a r -

h o m e , " s c Ă¨ n e of the c r i m e " d o c u m e n t a t i o n t a k e n in 1988 after

h e i d ' d i e d e s a m e n z w e e r d e r s in d e r g e l i j k e s a m e n w e r k i n g s p r o j e c t e n a a n b r e n g e n .

T h o m p s o n w a s m u r d e r e d b y h i s g r o w n d a u g h t e r s a f t e r y e a r s o f a b u s e at h i s

Tommy

H o e d e t o e s c h o u w e r t e n slotte de laatste b e t e k e n i s l a a g a a n b r e n g t w e r d mij dui-

h a n d s . W h o e v e r p r e p a r e d t h e wall c a p t i o n s feit that n e a t n e s s of the

home

d e l i j k uit d e o n d e r s c h r i f t e n bij d e p o l i t i e f o t o ' s v a n h e t h u i s v a n d e T h o m p s o n s

w a s " d e c e p t i v e " , that one w o u l d never expect a b u s e a n d m u r d e r to

happen

n a d a t d a a r in 1 9 8 8 v a d e r T o m m y T h o m p s o n d o o r zijn v o l w a s s e n d o c h t e r s o m

in s o c o z y a p l a c e . M y i m p r e s s i o n w a s quite the o p p o s i t e : t h e o b s e s s i v e

het leven w a s gebracht, o m d a t h j d e z e jarenlang had misbruikt. D e g e n e die d e

orderliness revealed w h e n the curtains w e r e pulled back f r o m the cabinets

t e k s t e n bij d e f o t o ' s s c h r e e f v o n d d e n e t h e i d v a n h e t h u i s k e n n e l i j k ' m i s l e i d e n d ' :

they c o v e r e d - a n d the curtains, curtains that h u n g over everything! - fairly

v e r k r a c h t i n g e n m o o r d h o r e n n i e t in z o ' n g e z e l l i g h u i s t h u i s . M i j g a v e n d e f o t o ' s

s c r e a m e d that this w a s a place of h i d d e n s e c r e t s a n d a d o m i n e e r i n g

p e r s o n a l i t y d e s p e r a t e l y t r y i n g to i m p o s e o r d e r a n d k e e p t h e lid o n

p r e c i e s d e t e g e n o v e r g e s t e l d e indruk: d e d w a n g m a t i g e ordelijkheid, die tevoor-

something ghastly.

s c h i j n k o m t a l s d e g o r d i j n e n v o o r d e k a s t e n zij n w e g g e t r o k k e n - e n d i e g o r d i j n e n

O n e final i m p r e s s i o n f r o m the s h o w . T h e c o n t e m p o r a r y w o r k w a s

h i n g e n w e r k e l i j k o v e r a l ! - s c h r e e u w d e n h e t a l s h e t w a r e uit: d i t is e e n h u i s m e t

i n t e r s p e r s e d w i t h studi o portraits of f a m i l i e s b o r r o w e d f r o m the N a t i o n a l

verborgen g e h e i m e n . Het huis van e e n d o m i n a n t e persoonlijkheid die w a n h o p i g

Portrait G a l l e r y . M y s u s p i c i o n is t h a t w e w e r e s u p p o s e d to c o n t r a s t t h e

o r d e o p z a k e n p r o b e e r t t e s t e l l e n e n h e t v a t m e t zij n a f s c h u w e l i j k e i n h o u d a n g s t -

" h o n e s t y " of t o d a y ' s v i e w of the f a m i l y w i t h the " t r a d i t i o n " of the past.

v a l l i g g e s l o t e n p r o b e e r t te h o u d e n .

W h a t it i n s t e a d s u g g e s t e d t o m e w a s t h e q u e s t i o n o f w h e t h e r , o n c e w e a r e

Tot slot n o g e e n laatste o p m e r k i n g o v e r d e t e n t o o n s t e l l i n g . H e t h e d e n d a a g s e

b e y o n d d e f i n i n g f i g u r e s like Nick W a p l i n g t o n , S a l l y M a n n a n d L a r r y S u l t a n ,

w e r k w e r d a f g e w i s s e l d m e t p o r t r e t t e n v a n f a m i l i e s uit d e N a t i o n a l P o r t r a i t

w e have not m e r e l y t r a d e d o n e tradition for a n o t h e r .

G a l l e r y . D e b e d o e l i n g w a s , d e n k ik, h e t ' e e r l i j k e ' v a n d e h e d e n d a a g s e v i s i e o p h e t g e z i n t e c o n t r a s t e r e n m e t d e ' t r a d i t i e ' uit h e t v e r l e d e n . Bij m i j r i e p h e t e c h t e r a l l e e n m a a r d e v r a a g o p of w e n i e t d e e n e t r a d i t i e v o o r d e a n d e r e h e b b e n i n g e -

Co-conspirators T h e i s s u e of t h e d a n g e r of e x p l o i t a t i o n (or a b u s e , o r i n v a s i o n of p r i v a c y o r b e t r a y a l o f t r u s t , o r h o w e v e r o n e w a n t s t o f o r m u l a t e it) i n t h e

new

ruild, als w e figuren als Nick W a p l i n g t o n , Sally M a n n e n Larry S u l t a n e e n m a a l gedefinieerd hebben.

d o c u m e n t a r y h a s s u r f a c e d e n o u g h t i m e s t h a t it w o u l d s e e m w o r t h s u m m a r i z i n g o u r o b s e r v a t i o n s o n it. W e m a y , I t h i n k , a s s u m e t h a t t h e s h a r p e s t c h a r g e s or i n s i n u a t i o n s , t h o s e of s e x u a l a b u s e of c h i l d r e n b e i n g l e v e l e d at S a l l y M a n n , a r e m o r e of a r e f l e c t i o n o f w h a t s e e m s t o b e a w o r l d -

Samenzweerders H e t g e v a a r v a n u i t b u i t i n g (of m i s b r u i k , o f i n b r e u k o p d e p r i v a c y , o f s c h e n d i n g v a n d e v e r t r o u w e n s b a n d , of h o e je h e t o o k w i l t n o e m e n ) in d e d o c u m e n t a i r e

w i d e hysteria a b o u t c h i l d r e n a n d s e x u a l i t y t h a n a real i s s u e of p h o t o g r a p h i c

' n i e u w e s t i j l ' is n u al z o v a a k k o m e n b o v e n d r i j v e n d a t e e n a a n t a l a f s l u i t e n d e c o n -

e t h i c s . F u r t h e r , w e s h o u l d k e e p in m i n d t h a t t h e o l d d o c u m e n t a r y w a s n o t

c l u s i e s h i e r o p zijn p l a a t s l i j k e n . D e e r n s t i g s t e a a n t i j g i n g e n o f i n s i n u a t i e s (die v a n

w i t h o u t its d a n g e r s of e x p l o i t a t i o n e i t h e r , t h o u g h p e r h a p s t h e y w e r e l e s s

s e k s u e e l m i s b r u i k v a n k i n d e r e n , g e r i c h t t e g e n S a l l y M a n n ) zijn - d e n k ik - m e e r

o b v i o u s , a t l e a s t t o t h o s e p r a c t i s i n g o r v i e w i n g it. F o r p r i v i l e g e d , f i r s t w o r l d

de afspiegeling van e e n soort w e r e l d w i j d e hysterie rond kinderen e n seksualiteit

white males (and unlike the new d o c u m e n t a r i s t s, the old d o c u m e n t a r y w a s

d a n e e n k w e s t i e v a n f o t o g r a f i s c h e m o r a a l . B o v e n d i e n m o e t e n w e niet v e r g e t e n

l a r g e l y a m a l e p r e s e r v e ) to be v i e w i n g t h i r d w o r l d p e o p l e s , o r s o c i a l l y

d a t o o k bij d e d o c u m e n t a i r e ' o u d e s t i j l ' d e k a n s b e s t o n d o p u i t b u i t i n g , a l w a s h e t

d i s a d v a n t a g e d g r o u p s w i t h i n their o w n s o c i e t y , a l s o o p e n e d the d a n g e r of

daar m i n d e r duidelijk a a n w e z i g , althans v o or d e fotografen e n het publiek.

exploitation. Even though becoming familiar with one's subjects w a s both a

B e v o o r r e c h t e b l a n k e m a n n e l i j k e f o t o g r a f e n uit d e ' b e s c h a a f d e ' w e r e l d (in t e g e n -

moral imperative for s u c h d o c u m e n t a r y , as w e l l as a practical necessity, no

stelling tot d e d o c u m e n t a i r e - f o t o g r a f e n ' n i e u w e stijl', w a s d e d o c u m e n t a i r e

matter h o w s e n s i t i v e l y this w a s d o n e t h e re w a s an inherent p a t e r n a l i s m in a

' o u d e s t i j l ' g r o t e n d e e l s e e n m a n n e n a a n g e l e g e n h e i d ) d i e m e n s e n uit d e d e r d e

s y s t e m w h e r e the p h o t o g r a p h e r w a s a " r e p o r t e r " s h e d d i n g light o n a

w e r e l d of m i n d e r b e v o o r r e c h t e g r o e p e r i n g e n uit h u n e i g e n m a a t s c h a p p i j o p d e

" p r o b l e m " , or b r i n g i n g back i n f o r m a t i o n o n a s o c i a l " c u r i o s i t y " .

g e v o e l i g e plaat v a s t l e g g e n l o p e n net z o g o e d k a n s o p u i t b u i t e r s g e d r a g . H o e w e l

T h e rise of d o c u m e n t a r y by participant o b s e r v e r s m a y largely, t h o u g h n o t e n t i r e l y , e l i m i n a t e t h e e l e m e n t o f p a t e r n a l i s m , b u t r e p l a c e s it w i t h a n e w

o p p o r t u n i t y f o r a n o t h e r s o r t of e x p l o i t a t i o n : a b r e a c h of t r u s t b y a n i n s i d e r

w h o , in the c o u r s e of w o r k i n g out their p e r s o n a l c o n c e r n s , m a y use or

a b u s e their i n t i m a c y w i t h their subjects . M o r e o v e r , the p r o b l e m s of the o l d

bij d e r g e l i j k e d o c u m e n t a i r e f o t o g r a f i e e e n g o e d e v e r s t a n d h o u d i n g m e t d e g e p o r t r e t t e e r d e n uit m o r e e l e n p r a k t i s c h o o g p u n t v e r p l i c h t w a s , z a t e r t o c h a l t i j d i e t s p a t e r n a l i s t i s c h in h e t s y s t e e m w a a r b i j d e f o t o g r a a f d e ' v e r s l a g g e v e r ' is d i e e e n ' p r o b l e e m ' b e l i c h t of i n f o r m a t i e a a n d r a a g t o v e r e e n s o c i a l e ' c u r i o s i t e i t ' , al g a a t hij daarbij n o g z o v o o r z i c h t i g te w e r k .

H e t f e i t d a t d e d o c u m e n t a i r e - f o t o g r a a f s t e e d s v a k e r d e e l n e m e r / w a a r n e m e r is

d o c u m e n t a r y h a v e not entirely d i s a p p e a r e d : a s a w o r k i n g artist, the

new

k a n het p a t e r n a l i s t i s c h e e l e m e n t g r o t e n d e e l s , m a a r niet h e l e m a a l , o p h e f f e n e n

d o c u m e n t a r i s t still h a s a c o n s c i o u s n e s s , o r a split a l l e g i a n c e , that

creëert tegelijkertijd e e n n i e u w e kans o p e e n ander soort uitbuiting: e e n breuk

d i s t i n g u i s h e s t h e m f r o m t h e i r s u b j e c t s . E v e n if o n e a c c e p t s t h a t t h e i r

van d e v e r t r o u w e n s b a n d d o o r e e n insider die tijdens het w e r k e n d e intimiteit

s u b j e c t s h a v e g i v e n full c o n s e n t , o n e c a n still r e a s o n a b l y ask w h e t h e r

m e t d e g e f o t o g r a f e e r d e n m i s b r u i k t . B o v e n d i e n zijn d e p r o b l e m e n v a n d e d o c u -

M a n n ' s children, Sultan's, Waplington' s - or G o l d i n ' s - family m e m b e r s , or

m e n t a i r e ' o u d e stijl' niet g e h e e l v e r d w e n e n : als k u n s t e n a a r h e e f t d e d o c u m e n -

Clark's teenagers c o u l d fully appreciate w h a t they were c o n s e n t i n g to. O n

taire-fotograaf

the other h a n d , s u c h a q u e s t i o n m a y m e r e l y be a w a y that w e in t h e

' n i e u w e s t i j l ' n o g s t e e d s e e n s o o r t g e s p l e t e n l o y a l i t e i t : hij h e e f t

m e e r i n z i c h t e n o v e r z i c h t d a n d e g e f o t o g r a f e e r d e n . Z e l f s als m e n a a n n e e m t d a t

"chattering classes" congratulate ourselves on our superior

d e g e p o r t r e t t e e r d e n v o l l e d i g a k k o o r d g a a n , d a n n o g k a n m e n z i c h in a l l e r e d e l i j k -

It m a y a l s o r e f l e c t o u r o w n i n s e c u r i t y i n t h e f a c e o f o u r r e a l i z a t i o n o f t h e

heid a f v r a g e n of d e k i n d e r e n v a n M a n n en d e familie v a n Sultan, W a p l i n g t o n , of

t e r r i b l e p o w e r w e attribute to the c a m e r a to a p p e a r to teil the t r u t h , o r t o lie.

G o l d i n of d e p u b e r s van Clark w e l p r e c i e s w i s t e n w a a r z e m e e i n s t e m d e n . A a n de a n d e r e kant kan e e n dergelijke vraag natuurlijk ook d i e n e n o m te laten zien d a t w i j w e l z o s l i m zij n d a t w e d o o r h e b b e n h o e d e v o r k in d e s t e e l zit.

Het kan

o o k e e n u i t i n g v a n o n z e k e r h e i d zijn o v e r d e v r e s e l i j k e m a c h t d i e w i j d e c a m e r a t o e d i c h t e n : d e c a m e r a k a n i m m e r s l i e g e n , of d e w a a r h e i d v e r t e l l e n .

understanding.

Clark of c o u r s e h a s g i v e n his o w n a n s w e r , in the v i d e o installation

which

d e v a s t a t i n g l y Iets u s s e e h o w it i s p r e c i s e l y t h e m o s t v o c a l a d v o c a t e s o f " p r o t e c t i n g " the " v i c t i m s " w h o are t h e m s e l v e s , for their o w n p u r p o s e s , f u r t h e r e x p l o i t i n g a n d v i c t i m i z i n g t h e b o y s . O b v i o u s l y it i s n o t a s a t i s f a c t o r y a n s w e r to t h e q u e s t i o n of w h e t h e r C l a r k , in h i s o w n w o r k , h a s v i o l a t e d

C l a r k h e e f t o p d e z e v r a a g al e e n a n t w o o r d g e g e v e n , in d e v i d e o - i n s t a l l a t i e w a a r i n o p o n t h u t s e n d e w i j z e w o r d t g e t o o n d dat juist d e g e n e n d i e z i c h het hardst afficheren als b e s c h e r m e r s van de slachtoffers, d e z e slachtoffers, voor hun

the

c o n f i d e n c e o f t h e b o y s . It s h o u l d , h o w e v e r , m a k e u s a w a r e o f t h e c o m p l e x i t y of the

problem.

T h e w h o l e q u e s t i o n m u s t a l s o be set a g a i n s t cultural d e v e l o p m e n t s -

e i g e n d o e l e i n d e n , n o g v e r d e r u i t b u i t e n e n n o g m e e r t o t s l a c h t o f f e r m a k e n . H e t is

p a r t i c u l a r l y in t h e A m e r i c a n m e d i a - in w h i c h t h e d i s t i n c t i o n s b e t w e e n

n a t u u r l i j k g e e n a f d o e n d a n t w o o r d o p d e v r a a g o f C l a r k in zijn w e r k h e t v e r -

p u b l i c a n d p r i v a t e h a v e b e c o m e b l u r r e d . R a n g i n g f r o m America's

the

Funniest

trouwen van de jongens heeft g e s c h o n d e n . Het maakt ons echter w e l attent op

Home

d e complexititeit van het p r o b l e e m .

falling d o w n , t h r o u g h d o c u - d r a m a r e - e n a c t m e n t s of a c c i d e n t s a n d c r i m e s

D e hele kwestie moet ook w o r d e n afgezet tegen de achtergrond van cultu-

Videos,

w h e r e y o u c a n l a u g h at v i d e o s o f s o m e o n e ' s

grandmother

(or b e t t e r yet, t h e a c t u a l p o l i c e o r fire d e p a r t m e n t t a p e s ) , t h r o u g h t h e o r g i e s

r e l e o n t w i k k e l i n g e n - m e t n a m e in d e A m e r i k a a n s e m e d i a - w a a r i n h e t o n d e r -

of " t h e r a p e u t i c " c o n f e s s i o n o n O p r a h W i n f r e y ( " T o d a y ' s topic will be

s c h e i d t u s s e n o p e n b a a r e n p r i v é is v e r v a a g d . U i t a l l e r l e i p r o g r a m m a ' s blijkt d a t

w o m e n w h o h a d affairs w i t h m e n of a different r a c e , a n d t h e n t r i e d to teil

d e g r e n z e n van w a t m a g w o r d e n g e p u b l i c e e r d e n u i t g e z o n d e n aan het ver-

their h u s b a n d s that the b a b y w a s his..."), t h r o u g h live c o u r t t e l e v i s i o n

s c h u i v e n z i j n . W e z i e n h e t in e e n h e e l s c a l a v a n p r o g r a m m a ' s , v a n

c o v e r a g e o f trials like t h o s e of L o r e n a B o b b i t a n d t h e M e n e n d e z

Funniest

Home

Videos,

America's

w a a r i n je k u n t l a c h e n o m e e n v i d e o f i l m p j e v a n je o m a d i e

brothers

(for c u t t i n g off her h u s b a n d ' s p e n i s a n d for p a r e n t i c i d e , r e s p e c t i v e l y ) , to the

o m k u k e l t , v i a e e n d o c u - d r a m a v a n n a g e s p e e l d e o n g e l u k k e n e n m i s d a d e n (of

live c o v e r a g e of the O . J . S i m p s o n affair a l m o s t f r o m the m o m e n t of the

e i g e n l i j k n o g b e t e r , h e t e c h t e b a n d m a t e r i a a l v a n p o l i t i e of b r a n d w e e r ) , t o t a a n d e

c r i m e itself, t h e s e s h o u l d m a k e u s a w a r e t h a t t h e b o u n d a r i e s of w h a t is

o r g i e ë n v a n d e ' t h e r a p e u t i s c h e ' o n t b o e z e m i n g e n in d e s h o w v a n O p r a h W i n f r e y

p e r m i s s i b l e in p u b l i c e x p o s u r e are s h i f t i n g . Particularl y in E u r o p e w e

("Vandaag g a a n w e het h e b b e n o v e r v r o u w e n die e e n relatie h e b b e n g e h a d m e t

l o o k at t h e s e w i t h a c o m p o u n d o f s u p e r i o r i t y a n d g u i l t y f a s c i n a t i o n t h a t is

m a n n e n m e t e e n a n d e r e huidskleur e n v e r v o l g e n s hun e c h t g e n o o t w i l d e n laten

a k i n t o o u r g l a n c e s at a d e f o r m e d p e r s o n o n t h e s t r e e t , a n d A m e r i c a n

g e l o v e n dat d e b a b y e c h t van h e m was...") e n l i v e - o p n a m e n v a n r e c h t s z a k e n als

c o n t a c t s teil m e that m u c h of the a u d i e n c e t h e r e w a t c h e s f o r the s a m e

d i e v a n L o r e n a B o b b i t (die d e p e n i s v a n h a a r e c h t g e n o o t a f s n e e d ) e n v a n d e

reason they u s e d to w a t c h s o a p o p e r a s , to feel s u p e r i o r b e c a u s e their

may

b r o e r t j e s M e n e n d e z (die h u n o u d e r s v e r m o o r d d e n ) t o t d e r e p o r t a g e s o v e r

m i s t a k e s a n d p r o b l e m s , h o w e v e r b a d , are not as b ad as t h e se p e o p l e ' s ; but

O . J . S i m p s o n , v r i j w e l v a n a f h e t m o m e n t w a a r o p d e z e zijn n i s d a a d b e g i n g .

the fact r e m a i n s that there are literally p e o p l e q u e u i n g u p to

V o o r a l in E u r o p a k i j k e n w e v a a k m e t e e n m e n g e l i n g v a n s u p e r i o r i t e i t s g e v o e l e n

themselves on such programmes.

o n d e r d r u k t e f a s c i n a t i e n a a r dit s o o r t v e r s c h i j n s e l e n , n e t z o a l s j e o p s t r a a t n a a r e e n m i s v o r m d i e m a n d kijkt. A m e r i k a a n s e v r i e n d e n v a n m e w e t e n t e m e l d e n d a t v e e l A m e r i k a n e n d i e n a a r dit s o o r t p r o g r a m m a ' s k i j k e n d e z e l f d e m o t i v a t i e h a n t e r e n als v o o r het kijken naar s o a p - s e r i e s : o m zich s u p e r i e u r te k u n n e n v o e l e n , o m d a t d e f o u t e n d i e zij m a k e n e n d e p r o b l e m e n d i e zij h e b b e n n o g n i e t s zij n v e r g e l e k e n bij d e p r o b l e m e n o p d e t e l e v i s i e . F e i t blijft e c h t e r d a t d e m e n s e n l e t t e r lijk in d e rij s t a a n o m a a n d e r g e l i j k e p r o g r a m m a ' s m e e t e k u n n e n d o e n . " G e z i e n w i l l e n w o r d e n is e v e n b a s a a l a l s w i l l e n z i e n . ' T o e n d e f e m i n i s t i s c h e c r i t i c a M a r g a r e t W a l t e r s d e z e w o o r d e n in 1 9 7 8 s c h r e e f a l s c o m m e n t a a r o p d e

exposé

" T h e d e s i r e t o b e s e e n is a s b a s i c a s t h e d e s i r e t o s e e . " W h e n

feminist

critic M a r g a r e t W a l t e r s w r o t e t h e s e w o r d s in 1978, d i s c u s s i n g t h e e m e r g e n c e of t h e m a l e n u d e in art, s h e c o u l d n o t h a v e f o r e s e e n t h a t t h e y w o u l d b e c o n f i r m e d b y the w h o l e m o v e m e n t of o u r culture. Y e t t h e y are i n d i s p u t a b l y true, a n d w e are r e t u r n e d to the i s s u e of c o l l a b o r a t i o n , a s M a n n a n d S u l t a n e x p l i c i t l y f o r m u l a t e d it. S u b j e c t s a r e c o - c o n s p i r a t o r s ; w h a t e v e r r e a s o n s t h e y h a d f o r c o n s e n t at t h e t i m e a r e s u f f i c i ë n t ,

particularly

in light of t h e fact that f u l l y i n f o r m e d c o n s e n t , w i t h f o r e k n o w l e d g e of all e v e n t u a l i t i e s , is o b v i o u s l y i m p o s s i b l e f o r a n y o n e . F o r u s , as o u t s i d e r s , to

o p k o m s t v a n h e t m a n n e l i j k n a a k t in d e k u n s t , k o n z e n i e t b e v r o e d e n d a t z e o o i t

s e c o n d - g u e s s t h e i r d e c i s i o n to p a r t i c i p a t e , f o r w h a t e v e r r e a s o n s t h e y h a d , is

n o g e e n s d o o r e e n m a a t s c h a p p e l i j k e t r e n d z o u d e n w o r d e n b e v e s t i g d . T o c h is h e t

t o d e v a l u e t h e m . If s u b j e c t s f e e l t h a t t h e i r t r u s t o r p r i v a c y is v i o l a t e d , t h e y

o n t e g e n z e g l i j k w a a r w a t zij z e g t e n w e k o m e n d a a r m e e w e e r t e r u g bij d e

c a n w i t h d r a w c o n s e n t , a n d there are l a w s g o v e r n i n g the use of i m a g e s

k w e s t i e v a n d e s a m e n w e r k i n g z o a l s d i e d o o r M a n n e n S u l t a n z o e x p l i c i e t is

without p e r m i s s i o n . There m a y be s o m e marginal cases - i m a g e s of the

g e f o r m u l e e r d . G e f o t o g r a f e e r d e n zijn s a m e n z w e e r d e r s ; h u n r e d e n e n v o o r d e e l -

n e w - b o r n , t h e m e n t a l l y i n c o m p e t e n t , t h e t e r m i n a l l y ill - w h i c h w i l l s t i l l f a l l

n a m e v o l d o en o p het m o m e n t w a a r o p ze w o r d e n v e r w o o r d , m e t n a m e vanuit de

o u t s i d e t h e s e m a r g i n s , b u t t h e r e w e w i l l n e e d t o t r u s t t h e m o t i v e s of t h e

stelling dat i n s t e m m i n g m e t volledige k e n n i s v a n w a t er e v e n t u e e l z o u k u n n e n

d o c u m e n t a r i s t . A s w e h a v e s e e n i n G o l d i n ' s c a s e , it m a y b e p r e c i s e l y t h e

g e b e u r e n bijna niet m o g e l j k is. A l s wij als o u t s i d e r s g a a n g i s s e n naar d e m o g e -

affectional b o n d s w h i c h the p h o t o g r a p h e r has with the p e r s o n s w h o are his

lijke ' e c h t e ' r e d e n a c h t e r e e n i n s t e m m i n g , d a n d o e n w e d e b e t r o k k e n e t e k o r t .

o r h e r s u b j e c t s , a n d t h e e m o t i o n a l i n v e s t m e n t t h e p h o t o g r a p h e r h a s in t h e

A l s d e z e m e n s e n v i n d e n d a t d e v e r t r o u w e n s b a n d is g e s c h o n d e n of e r i n b r e u k is

project, w h i c h , rather t h a n c r e a t i n g the d a n g e r of e x p l o i t a t i o n , are the

g e p l e e g d o p hun privacy, dan k u n n e n ze de t o e s t e m m i n g intrekken, en boven-

a s s u r a n c e that the h u m a n i t y a n d individualit y of the s u b j e c t s will b e

d i e n zijn er w e t t e n d i e h e t z o n d e r t o e s t e m m i n g g e b r u i k e n v a n f o t o ' s r e g e l e n . Er

respected.

best

zijn e e n a a n t a l r a n d g e v a l l e n - f o t o ' s v a n p a s g e b o r e n e n , g e e s t e l i j k g e h a n d i c a p t e n , o n g e n e e s l i j k z i e k e n - die ook dan n o g buiten het kader vallen. Hier zullen w e dan m a a r m o e t e n v e r t r o u w e n o p d e g o e d e b e d o e l i n g e n v a n d e f o t o g r a a f . N e t a l s bij G o l d i n , k a n h e t h e e l g o e d zijn d a t m e t n a m e d e a f f e c t i e v e b a n d m e t d e g e f o t o g r a f e e r d e n e n d e e m o t i o n e l e i n v e s t e r i n g v a n d e f o t o g r a a f in zijn p r o j e c t j u i s t h e t gevaar van uitbuiting t e g e n h o u d e n e n ervoor z o r g e n dat d e m e n s e l i j k h e i d , d e individualiteit van d e g e p o r t r e t t e e r d e n g e w a a r b o r g d blijven.

Clark, Larry: Die perfekte Kindheit, 1993, Zurich: Scalo, 28,5 x 23,5 cm, 178 pp, 153 ill, bw & colour, hb, ISBN 3-905080-41-9, DFI. 112 (not available in the United States) Goldin, Nan and David Armstrong: A Doublé Life, 1994, Zurich: Scalo, 32x23,5 cm, 184 pp, 159 ill, bw & colour, hb, ISBN 1-881616-21-5, DF1107,50 Sally Mann: Immediate Family, 1992, New York, Aperture, 25x29 cm, 88 pp, 71 ill, bw, English, hb, ISBN 0-89381-518-7 (pb, ISBN 0-89381-523-3) US$ 40.00 Larry Sultan: Pictures from Home, 1992, New York, Harry N. Abrams, 26x27,5 cm, 128 pp, 110 ill. incl. 90 in colour, hb, English, ISBN 0-8109-3721-2, US$ 39.95 Williams, Val (ed.): Who's Looking at the Family?, 1994, London: Barbican Art Gallery (to accompany their exhibit of the same title, 26 May - 4 September, 1994), 16,5x22,5 cm, 128 pp, 82 ill, bw & colour, pb, English, ISBN 0-946372-322-2

Bas Vroege & Deanna Herst

(Alter) Ego Documents is an event that will take

(Alter) Ego Documents is een manifestatie die van

place simultaneously at nine Amsterdam

4 februari t/m 5 maart tegelijkertijd op negen

locations between 4 February and 5 March,

Amsterdamse locaties plaatsvindt. Onderwerp is

1995. lts subject is the autobiographical in

het autobiografische in de fotografie en in de

photography and in video and media art over

video- en mediakunst van het afgelopen

the last decade. As the title indicates, it involves work that has as its subject the lives of the photographers themselves,

decennium. Zoals de titel aangeeft gaat het om werk dat het leven van de kunstenaars zélf tot onderwerp heeft dan wel het

or the lives of persons with whom they identify closely. The

leven van personen waarmee men zich sterk identificeert.

stimulus for the event lies in both the increasing number of

Uitgangspunt voor de manifestatie vormde zowel de toename van

autobiographical projects during this period, and also in the considerable change in their character.

THE IN

RECENT

REALISM

PHOTOGRAPHY

AND

ART HET

A U T O B I O G R A F I S C H

R E C E N T E

this

karakter daarvan.

A U T O B I O G R A P H IC

MEDIA

Why

autobiografische projecten in deze periode als het sterk gewijzigde

F O T O G R A F I E

issue?

R E A L I S M E EN

M E D I A K U N S T

Verantwoording

A n u m b e r of c a u s e s h a v e c o n t r i b u t e d to the i n c r e a s e : the d i s a p p e a r a n c e of the p o l i t i c a l / i d e o l o g i c a l conflict b e t w e e n the East a n d W e s t b l o e s ; the

V o o r d i e t o e n a m e k a n e e n a a n t a l f a c t o r e n v e r a n t w o o r d e l i j k z i jn ; h e t w e g vallen van de politiek-ideologische o o s t - w e s t tegenstelling, de v e r m i n d e r i n g van

d e c r e a s i n g p o w e r of s o c i a l t a b o o s that kept p u b l i c a n d private lives

het m a a t s c h a p p e l i j k e t a b o e op het privé-leven, het t o e g e n o m e n b e w u s t z i j n v a n

s e p a r a t e ; the rising c o n s c i o u s n e s s of t h e p h o t o j o u r n a l i s t ' s r e s p o n s i b i l i t y in

d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n d e f o t o j o u r n a l i s t in h e t s t e e d s c o m m e r c i ë l e r o p e r e -

a news-gathering system increasingly dominated by commercial concerns,

rende nieuwscircuit en de g e k r o m p e n markt voor de picture story.

a n d the s h r i n k i n g of the m a r k e t for the traditional picture

story.

Ter t o e l i c h t i n g ; m e t het w e g v a l l e n v a n d e o o s t - w e s t t e g e n s t e l l i n g e n de daar-

W i t h the d i s a p p e a r a n c e of the EastAA/est polarity a n d the i d e o l o g i e s w h i c h w e r e c o n n e c t e d w i t h it, m a n y p h o t o g r a p h e r s h a v e l e f t t h e

m e e v e r b o n d e n i d e o l o g i e ë n , heeft m e n i g fotograaf het w e r e l d t o n e e l -dat niet

world

z e l d e n uit i d e a l i s t i s c h e o v e r w e g i n g e n h e t v o o r n a a m s t e w e r k t e r r e i n w a s - v e r l a t e n

stage - w h i c h , o n m o r e than a few o c c a s i o n s , h a d b e e n selected as their f i e l d o f w o r k f o r i d e o l o g i c a l r e a s o n s - a n d b e g a n t o l o o k a r o u n d at t h e i r

e n zij n blik g e r i c h t o p d e e i g e n d i r e c t e o m g e v i n g . N i e t o n w a a r s c h i j n l i j k is d a t d i t own

h a n d in h a n d is g e g a a n m e t e e n b e s e f v a n d e b e t r e k k e l i j k h e i d v a n h e t e f f e c t d a t

i m m e d i a t e e n v i r o n m e n t . It is n o t u n l i k e l y t h a t t h i s h a s g o n e h a n d i n h a n d

f o t o ' s s o r t e r e n o p d e s o c i a a l - p o l i t i e k e g a n g v a n z a k e n . D e illusie of, z o u wilt, pre-

w i t h the realization of the relativity of the effect that p h o t o s h a d o n the

t e n t i e d e w e r e l d ( v a n u i t h e t w e s t e n ) t e k u n n e n v e r b e t e r e n m e t f o t o ' s is n e t z o

c o u r s e o f s o c i a l / p o l i t i c a l a f f a i r s . T h e i l l u s i o n - o r if y o u p r e f e r , t h e

g o e d t e n prooi g e v a l l e n aan d e i d e o l o g i s c h e v e r w a r r i n g als het idee dat zoiets

- of p h o t o g r a p h y b e i n g a b l e t o i m p r o v e life ( f r o m o u r W e s t e r n p e r s p e c t i v e )

m e t p o l i t i e k e m i d d e l e n a l m o g e l i j k z o u z i j n . H e t r e s u l t a a t is e e n t e r u g t r e k k e n d e

h a s just as m u c h f a l l e n p r e y to t h e i d e o l o g i c a l c o n f u s i o n a s t h e i d e a that the

b e w e g i n g o p alle f r o n t e n .

s a m e e n d c o u l d be a c c o m p l i s h e d by political m e a n s . T h e result has b e e n

the s o u n d i n g of retreat o n all f r o n t s .

pretention

O v e r i g e n s valt n i e t g e h e e l uit t e s l u i t e n d a t d e k r i t i e k d i e in i n t e l l e c t u e l e k r i n g e n s e d e r t het b e g i n v a n d e jaren ' 8 0 o p d e rol v a n d e f o t o j o u r n a l i s t als

N o r c a n it b e e n t i r e l y e x c l u d e d t h a t , f o r a t l e a s t a f e w p h o t o g r a p h e r s , t h e

voyeur en 'ontdekker' van s t e e d s n i e u w e categorieën slachtoffers w e r d geuit (van ' g e w o n e ' v e r s l a a f d e n t o t z i c h p r o s t i t u e r e n d e v e r s l a a f d e n , t o t v e r s l a a f d e

critique of the role of the p h o t o j o u r n a l i s t as v o y e u r , c u r r e n t in intellectual

circles s i n c e the b e g i n n i n g of the 1980's, a n d of the role of journalist s as

p r o s t i t u e e s m e t A I D S e n v e r v o l g e n s d a a r w e e r d e k i n d e r e n v a n ) bij e e n k l e i n e

" d i s c o v e r e r s " of e v e r n e w c a t e g o r i e s of v i c t i m s (as o n e e x a m p l e , f r o m

g r o e p e e n z e k e r e t e r u g h o u d e n d h e i d m e t b e t r e k k i n g t o t h e t in b e e l d b r e n g e n v a n

r e p o r t a g e o n " r e g u l a r " a d d i c t s t h r o u g h a d d i c t s w h o e n g a g e in

anderen

prostitution

h e e f t o p g e l e v e r d . W a a r s c h i j n l i j k e r is e c h t e r d a t h i e r t e v e n s s p r a k e is

van e e n n i e u w e generatie, vaak beter opgeleide, b e e l d m a k e r s die m e e r b a n d e n

t h r o u g h addicted prostitutes w i t h A I D S , to children b o r n to addicted

heeft m e t het kunstcircuit dan m e t d e journalistiek.

p r o s t i t u t e s w i t h A I D S , a n d s o o n w a r d ) , h a s r e s u l t e d in s o m e w h a t

greater

r e s t r a i n t i n t h e i r e a g e r n e s s t o p r o b e i n t o t h e l i v e s o f o t h e r s . It i s m o r e l i k e l y , W a t het karakter van het w e r k betreft;

binnen de ontluikende autonome

h o w e v e r , t h a t , at t h e s a m e t i m e , w e a r e s e e i n g t h e e f f e c t o f t h e a r r i v a l o f a

p r a k t i j k in d e j a r e n z e v e n t i g , b e g i n j a r e n t a c h t i g v o r m d e z e l f r e f l e c t i e e n - o n d e r -

n e w g e n e r a t i o n of i m a g e m a k e r s , better t r a i n ed a n d w i t h m o r e c o n n e c t i o n s

z o e k -in d e g e e s t v a n d e t i j d d u i d e l i j k o o s t e r s ( r e l i g i e u s ) g e o r i ë n t e e r d - e e n

to t h e art w o r l d t h a n to j o u r n a l i s m .

belangrijk e l e m e n t . E e n m a g i s c h , t r a n s c e n d e n t z e l f b e e l d w a s het resultaat. a n d e r s is d e s i t u a t i e a n n o 1 9 9 4 . H o e w e l h e t t e v e r v o e r t

Hoe

In r e g a r d t o t h e c h a r a c t e r o f t h e w o r k , a n i m p o r t a n t e l e m e n t i n t h e

te s t e l l e n dat het

u n f o l d i n g a u t o n o m o u s practice of the 1970's a n d early 1980's w a s

reflection

h e t o o s t e n zijn a a n t r e k k i n g s k r a c h t g e h e e l h e e f t v e r l o r e n (er is m i s s c h i e n z e l f s w e l s p r a k e v a n e e n groter aantal s e c t e s d a n ooit tevoren), kan g e c o n s t a t e e r d w o r d e n dat d e participatie daarin v e e l m i n d e r m a s s a a l is d a n z o ' n 1 5 , 2 0 j a a r g e l e d e n . Hoe

deze verschuiving m o e t w o r d e n g e w a a r d e e r d wil

'I don't select people in order to photograph them;

ik h i e r

in h e t m i d d e n l a t e n . F e i t is e c h t e r d a t h e t w e r k v a n t o e n e n h e t w e r k van nu h e m e l s b r e e d van karakter m e t V e r d w e n e n lijke n d e

I photograph directly from life. These pictures come

elkaar verschilt.

t h e r a p e u t i s c h a a n d o e n d e z o e k t o c h t e n naar

out of relationships, not

d e e s s e n t i e v a n h e t m e n s e l i j k b e s t a a n . H e t b e e l d v a n n u is e e n b e e l d v a n v l e e s e n b l o e d v a n i n d i v i d u e n , h e t is s t e r k f y s i e k g e o -

observation.'

N a n G o l d i n , in : ' T h e B a l l a d of S e x u a l D e p e n d e n c y ' . A p e r t u r e , 1986.

r i ë n t e e r d e n d o r g a a n s pijnlijk r e a l i s t i s c h v a n a a r d . D e d o o d is nadrukkelijk a a n w e z i g , h e t g e e n o n g e t w i j f e l d v e e l te m a k e n heeft m e t d e o p k o m s t v a n A I D S , e e n z i e k t e d i e m e t n a m e in k u n s t e n a a r s k r i n g e n e e n relatief h o g e tol h e e f t g e ë i s t .

Maar op

e e n e n k e l e u i t z o n d e r i n g n a , zij n d e v e r w i j z i n g e n v a n d a t g e n e w a t z i c h a c h t e r d e g r e n s v a n l e v e n e n d o o d a f s p e e l t a f w e z i g . H e t lijkt n i e t m e e r r e l e v a n t , h e t p a s t n i e t m e e r in d e m a n i e r v a n d e n k e n : e r w o r d t n ü g e l e e f d e n g e s t o r v e n .

a n d s e l f - i n v e s t i g a t i o n (clearly, in the spirit of the t i m e , i n f l u e n c e d b y Eastern religious thought). A m a g i c a l , transcendent self-image w a s the r e s u l t . H o w d i f f e r e n t i s t h e s i t u a t i o n i n 1 9 9 5 ! A l t h o u g h it w o u l d b e g o i n g t o o far t o s u g g e s t tha t t h e E a s t h a s l o s t all of its s e d u c t i v e p o w e r - t h e r e are

O p m e r k e l i j k is d e o m k e r i n g v a n w a a r d e n d i e h e e f t p l a a t s g e v o n d e n . ' E g o ' was

t i e n jaar g e l e d e n n o g s y n o n i e m m e t

n a r c i s m e e n bezat e e n sterk negatiev e

p e r h a p s e v e n a g r e a t e r n u m b e r o f s e c t s t h a n e v e r b e f o r e - it c a n b e n o t e d t h a t p a r t i c i p a t i o n i n t h e m i s m u c h l e s s m a s s i v e t h a n it w a s 1 5 o r 2 0 y e a r s

l a d i n g . H e t lijkt n u zijn n e g a t i e v e c o n n o t a t i e v r i j w e l g e h e e l t e h e b b e n v e r l o r e n .

a g o . H o w o n e i s t o r e g a r d t h i s s h i f t is s o m e t h i n g w h i c h I w i l l n o t g e t

h e r e . It i s , h o w e v e r , a f a c t t h a t w o r k o f t h a t d a y a n d w o r k p r o d u c e d t o d a y

i n d i v i d u a l i s e r i n g v a n d e s a m e n l e v i n g is e e n f e i t w a a r w e o n s bij l i j k en t e

h e b b e n n e e r g e l e g d . Dat b e t e k e n t e c h t e r niet dat

m o r e l e s t a n d p u n t e n uit h e t

into

d i f f e r s in c h a r a c t e r s o far a s (so to s p e a k ) t h e e a s t is f r o m t h e w e s t . T h e

b e e l d zijn v e r d w e n e n z o a l s h e t w e r k v a n v e e l v a n d e h i e r d e e l n e m e n d e k u n s t e -

s e a r c h f o r t h e e s s e n c e o f h u m a n e x i s t e n c e , a n d its c l a i m e d t h e r a p e u t i c

naars aantoont. D e ruimte die voor de e i g e n persoonlijkheid dan w e l voor die van

b e n e f i t s , a r e g o n e . T o d a y ' s i m a g e is a n i m a g e of t h e f l e s h a n d b l o o d of

e e n a n d e r w o r d t g e c l a i m d , m a g d a n m i s s c h i e n i n d i v i d u e e l g e r i c h t zij n m a a r h e e f t

i n d i v i d u a l s , is s t r o n g l y p h y s i c a l l y o r i e n t e d a n d o f t e n p a i n f u l l y r e a l i s t i c in

i m p l i c a t i e s v o o r e e n v e e l g r o t e r e g r o e p e n is d a a r o m n o g niet m i n d e r e s s e n t i e e l .

n a t u r e . D e a t h is e m p h a t i c a l l y p r e s e n t , w h i c h u n d o u b t e d l y h a s a g o o d d e a l t o d o w i t h the rising s p e c t r e of A I D S , a d i s e a s e w h i c h h a s c l a i m e d a

N a n G o l d i n , d i e in (Alter ) E g o D o c u m e n t s mij betreft w o r d e n b e s c h o u w d als d e ' M a m a ' (met

schittert door a f w e z i g h e i d , kan w a t van d e z e d o c u m e n t a i r e

L a r r y C l a r k , in h a a r k i e l z o g , a l s ' G o d f a t h e r ' j . T h e B a l l a d o f

praktij k

Sexual

D e p e n d e n c y , h a a r in 1 9 8 6 g e p u b l i c e e r d e w e r k , g e m a a k t in d e t i e n jaar d i e d a a r a a n v o o r a f g i n g e n , is d è

v o o r l o p e r bij u i t s t e k v a n d a t g e n e w a t z i c h n u o p

particularly high toll within the artistic c o m m u n i t y . But w i t h very f e w e x c e p t i o n s , r e f e r e n c e s to t h a t w h i c h t a k e s p l a c e b e y o n d t h e b o r d e r of life a n d d e a t h a r e a b s e n t . T h a t n o l o n g e r s e e m s r e l e v a n t , it d o e s n o t f i t a n y l o n g e r in o u r w a y of t h i n k i n g : l i v i n g , a n d d y i n g , are n o w

important.

T h e r e v e r s a l of v a l u e s w h i c h h a s t a k e n p l a c e is s t r i k i n g . T e n y e a r s a g o ,

v e e l g r o t e r e s c h a a l a f t e k e n t . D e bij d e z e i n t r o d u c t i e g e p l a a t s t e c i t a t e n uit d e

" e g o " w a s still s y n o n y m o u s w i t h n a r c i s s i s m a n d c a r r i e d a s t r o n g l y

b e g e l e i d e n d e t e k s t v a n T h e B a l l a d illustreren dat naar m i j n m e n i n g o p m e e r d a n

c o n n o t a t i o n , w h i c h it a p p e a r s n o w t o h a v e a l m o s t e n t i r e l y l o s t . T h e

overtuigende wijze;

stuk voor stuk z o u d e n ze k u n n e n w o r d e n a a n g e m e r k t als

motto voor de tentoonstelling.

negative

i n d i v i d u a l i z i n g of s o c i e t y a p p e a r s to be a fact w h i c h w e h a v e c o m e to accept. That d o e s not m e a n , h o w e v e r , that m o r a l s t a n d p o i n t s h a v e d i s a p p e a r e d f r o m the i m a g e , a s the w o r k of m a n y of the artists

participating

in t h i s e v e n t w i l l d e m o n s t r a t e . T h e s p a c e w h i c h is c l a i m e d f o r o n e ' s o w n p e r s o n a l i t y , or for that of a n o t h e r , m a y p e r h a p s b e i n d i v i d u a l l y o r i e n t e d ,

'We all teil stories which are versions of historymemorized, encapsulated, repeatable, and safe. Real memory, which these pictures trigger, is an

b u t it h a s i m p l i c a t i o n s f o r a m u c h l a r g e r g r o u p , a n d t h e r e f o r e i s n o l e s s fundamental. T o m y m i n d , N a n G o l d e n , w h o is c o n s p i c u o u s b y h e r a b s e n c e f r o m (Alter) E g o D o c u m e n t s , c a n be c o n s i d e r e d a s the " M a m a " of this f o r m of S e x u a l D e p e n d e n c y , w h i c h s h e p u b l i s h e d in 1986, c o n t a i n i n g w o r k

invocation of the color, smell, sound, and

d o c u m e n t a r y ( w i t h L a r r y C l a r k , in h e r w a k e , a s t h e " G o d f a t h e r " ) . T h e B a l l a d which

s h e h a d d o n e i n t h e d e c a d e p r e c e d i n g t h a t , is t h e p i o n e e r i n g w o r k , p a r

physical presence, the density and flavor of life.'

excellence, for that w h i c h n o w d e v e l o p e d o n a m u c h greater scale. T h e q u o t e s f r o m the text w h i c h a c c o m p a n y this introduction s e e m to m e to

N a n G o l d i n , in : ' T h e B a l l a d of S e x u a l D e p e n d e n c y ' . A p e r t u r e , 1986.

illustrate that in a c o m p e l l i n g w a y ; i t e m for i t e m , t h e y c a n be c o n s i d e r e d a s the motto for this exhibition. Methods (Alter) E g o D o c u m e n t s a r o s e f r o m an idea o n the part of the

Werkwijze (Alter) E g o D o c u m e n t s

u n d e r s i g n e d i n d i v i d u a l s . In c o n v e r s a t i o n w i t h t h e p a r t i c i p a t i n g g a l l e r i e s , t h e o n t s t o n d naar a a n l e i d i n g v a n e e n i d e e v a n

ondegete-

c h o i c e o f a r t i s t s w a s f u r t h e r e x p a n d e d . In s o m e c a s e s t h a t l e d t o s u r p r i s i n g

k e n d e n . In s a m e n s p r a a k m e t d e d e e l n e m e n d e g a l e r i e s w e r d d e k u n s t e n a a r s -

t u r n s . T h u s , t h e A r a k i e x h i b i t at G a l e r i e P a u l A n d r i e s s e t o o k o n t h e

k e u z e v e r d e r u i t g e b r e i d . In s o m m i g e g e v a l l e n l e i d d e d a t tot v e r r a s s e n d e w e n -

c h a r a c t e r o f a n h o m a g e t o t h e p a i n t e r E r i k A n d r i e s s e , w h o d i e d l a s t y e a r . It

d i n g e n . Z o k r e e g d e A r a k i - t e n t o o n s t e l l i n g bij G a l e r i e P a u l A n d r i e s s e h e t k a r a k t e r

w a s p r e c i s e l y the erotic s i d e of A r a k i ' s w o r k w h i c h T o r c h c h o s e to s h o w .

v a n e e n h o m m a g e a a n d e v o r i g jaar o v e r l e d e n s c h i l d e r E r i k A n d r i e s s e . T o r c h laat

T h e o T e g e l a e r s , of W 1 3 9 , b r o u g h t in a n u m b e r of y o u n g e r a r t i s t s , w h o

v a n A r a k i j u i s t d e e r o t i s c h e k a n t v a n z i jn w e r k z i e n .

s h o w particular interest in the c o m m o n p l a c e , w i t h w o r k that h e r e a n d there

T h e o T e g e l a e r s v a n W 1 3 9 b r a c h t e e n a a n t a l j o n g e r e k u n s t e n a a r s i n , m e t bijz o n d e r e i n t e r e s s e v o o r h e t a l l e d a a g s e e n m e t w e r k d a t hier e n d a a r p e r f o r -

displays performance-like features. The criteria for the event, w h i c h b e e n rather c l o s e l y f o r m u l a t e d f r o m the start, w e r e t h e r e b y

had

somewhat

m a n c e - a c h t i g e t r e k j e s v e r t o o n t . H e t bij a a n v a n g n o g a l s t r e n g g e f o r m u l e e r d e uit-

b r o a d e n e d . T h e spirit of t h e t i m e s is, h o w e v e r , c l e a r l y v i s i b l e e v e r y w h e r e in

g a n g s p u n t w e r d d a a r m e e e n i g s z i n s v e r r u i m d . D e g e e s t v a n d e tijd is e c h t e r

the d i r e c t n e s s a n d insistent nature of the

o v e r a l d u i d e l i j k h e r k e n b a a r in d e d i r e c t h e i d e n d e i n d r i n g e n d h e i d v a n h e t w e r k .

work.

Short introductions to the artists Korte introductie

v a n de

kunstenaars

Nobuyoshi Araki

(1940, Tokyo) is o n e of the m o s t controversia l a n d , at the s a m e t i m e , m o s t sought-after J a p a n e s e

Nobuyoshi Araki (1940, Tokyo) is een van de meest controversiële en tegelijkertijd meest gevraagde Japanse fotograten van dit moment. Zijn werk, of het nu in opdracht wordt vervaardigd p h o t o g r a p h e r s at the m o m e n t . His w o r k , w h e t h e r it is the result of c o m m i s s i o n s (from S / M m a g a z i n e s , " g l o s s y " m a g a z i n e s , or advertising) or (voor zowel SM- bladen, 'glossies', als reclame) of geheel vrij ontstaat, kan worden beschouwd als één groot dagboek waarin een erotische obsessie centraal staat. De tentoonstelling valt uiteen in the result of his o w n creative efforts, can be c o n s i d e r e d as o n e great diary in w h i c h his erotic o b s e s s i o n is central. T h e exhibit of his w o r k falls twee delen; het ene deel is het verhaal van zijn huwelijk met Yoko dat eindigt met haar dood in 1990, het into t w o parts: o n e is the story of his marriage w i t h Y o k o , w h i c h e n d e d w i t h her death in 1990; the other is c o m p r i s e d of his e x t r e m e l y andere deel wordt gevormd door uiterst suggestieve erotische stillevens. s u g g e s t i v e erotic still lifes. In the v i d e o w o r k Phantomschmerz,

EfSZébet

BaefVeldt

visualizes her far-reaching identif ication w i t h the l e g e n d a r y

In het videowerk Phantomschmerz visualiseert Erszébet Baerveldt haar vergaande identificatie met de legendarische gravin Erszébet Bóthory c o u n t e s s E r s z é b e t Bathory, f r o m 16th century Hungary. uit het 16e-eeuwse Hongarije In the p h o t o installation M y Parent's House,

T h e o Bos

presents the interior of the h o m e of his parents, w h i c h has u n d e r g o n e o n l y

In de foto-installatie Hef Huis van mijn Ouders presenteert Theo Bos het interieur van zijn ouderlijk huis, dat sinds het begin van de jaren zestig slechts minimale m i n i m a l c h a n g e s since the b e g i n n i n g of the 1960's. veranderingen onderging

L e w i s Baltz

is exhibiting The Deaths in Newport, a C D - R O M w h i c h is a c o m p o n e n t of an installation. T h e p r o g r a m m a deal s w i t h a

Lewis Baltz toont The Deaths in Newport, een CD-ROM die een onderdeel vormt van een installatie. Het programma handelt over een rechtszaak waar hij als bijna tweejarige bij trial at w h i c h he w a s present at a b o u t the age of t w o . It can be c o n s i d e r e d as an a t t e m p t t o account for a n u m b e r of personalit y aanwezig was Het kan worden beschouwd als een verklaring van een aantal persoonlijkheidskenmerken (voorkeur voor de dood en suspense) die zijn terug te voeren op deze gebeurtenis. characteristics - for instance, an interest in s u s p e n s e and d e a t h - w h i c h he trace s back to t h i s occurrence. In her video f i lm It W a s n ' t L o v e ,

Sadie Ben fl i lig

herself t a k e s o n b o t h the cliched m a s c u l i n e and f e m i n i n e roles in a s h a m

In haar videofilm It Wasn't Love neemt Sadie Benning in een gefingeerde Hollywood-sfeer zowel mannelijke als vrouwelijke clichérollen voor haar rekening.Girlpower is een H o l l y w o o d epic. Girlpower is a critical look back o n her c h i l d h o o d , as reflected in t e l e v i s i on i m a g e s , h o m e m o v i e s a n d m u s i c . T h e s a m e m e d i a kritische terugblik op haar kindertijd, weerspiegeld in televisiebeelden, home-movies en muziek. Dezelfde media illustreren in A Place calledLovely het thema geweld illustrate the t h e m e of violence in A Place Called Lovely.

Peter Bogers

s h o w s a trio of w o r k s : Without the Word (1994), Sacritice (1994), a n d Portrait (1991), respectivel y d e s c r i b e d as a v i d e o

Peter Bogers toont een drietal werken; Without The Word(1994). Sacrifice{ 1994), en Portrer(1991). installation, a v i d e o / p h o t o w o r k , a n d a video sculpture. A t first sight, all of B o g e r s ' s w o r k looks rather t e c h n i c a l a n d distant. U p o n

looking

respectievelijk omschreven als video-installatie, video/fotowerk en videosculptuur. Al Bogers' werk oogt in eerste instantie nogal technisch en afstandelijk. Bij nadere beschouwing vormt m o r e closely , h o w e v e r , o n e c o m e s to the o p p o s i t e j u d g e m e n t ; it is very physical a n d persona l in nature. zich echter een tegenovergesteld beeld; het is zeer fysiek en persoonlijk van aard. Harry's Diary, by D 0 1 1 ï CJ 3 n

Cll

I T I I T I ï f l CJ, is a c o m p o n e n t of the series Pretty Ribbons, in w h i c h the f o r m e r

Harry's Diary van Donigan C u m m i n g vormt een onderdeel van de serie Pretty Ribbons waarin de voormalige actrice Nettie Harris centraal staat. actress Nettie Harris is the central character. C u m m i n g ' s w o r k is a reaction to the traditional p h o t o d o c u m e n t a r y w h i c h has for d e c a d e s

now

Cummings werk is een reactie op de traditionele fotodocumentaire die al decennia lang steeds nieuwe categorieën slachtoffers 'ontwerpt' Het nadrukkelijk waarneembare mededogen been " d i s c o v e r i n g " n e w c a t e g o r i es of victims. In it, the emphaticall y discernable s y m p a t h y for the subjects appear s to serve as a g u a r a n t e e for met de gefotografeerden lijkt daarbij garant te moeten staan voor het engagement met de mensen die het onderwerp vormen Cumming confronteert ons met de dubieusheid van die the p h o t o g r a p h e r ' s e n g a g e m e n t w i t h t h e m . C u m m i n g c o n f r o n t s us w i t h the d u b i o u s n e s s of this c o n v e n t i o n by p r e s e n t i ng his w o r k in a f o r m a l conventie door in formele zin een soort uitvergrote documentaire stijl te presenteren en tegelijkertijd geen enkel mededogen te tonen. s e n s e as a sort of e n l a r g e d d o c u m e n t a r y , w h i l e at the s a m e t i m e s h o w no s y m p a t h y w h a t s o ever. For nearly ten years n o w the conflict in N o r t h e r n Ireland has f o r m e d the subject for

Will ie D O herty's large f o r m a t

photo/text

Al bijna tien jaar vormt het Noordierse conflict het onderwerp van Willie Doherty's grootformaat fototekstwerken. In At the End of the Day. zijn tweede installatie verbeeldt w o r k s . In At the End of the Day, his s e c o n d installation, he deals w i t h the recent peace p r o c e s s i n v o l v i n g G r e a t Britain a n d N o r t h e r n Ireland. hij het recente vredesproces tussen Groot-Brittannië en Noord-lerland

Bart D i j k m a n

s video Don't Talk Now deals w i t h his s p e e c h i m p e d i m e n t , stuttering.

Bart Dijkman's video Don't Talk Now handelt over zijn spraakgebrek; stotteren. In Bye,

EfJ

Vcin

d e f ElslCOll

f i l m e d his o w n p r o c e s s of d y i n g in an intriguing w a y .

In Bye filmde Ed van der Elsken op indringende wijze zijn eigen stervensproces. Monument for a City, by

Hans E y k e l b o o m ,

is a series of triptych s that consist of an i m a g e of a building that w a s c o m p l e t e d in a

Monument voor een stadvan Hans Eykelboom is een serie drieluiken die bestaat uit een beeld van een gebouw dat in een bepaald jaar is opgeleverd, een beeld van een gebouw particular year, an i m a g e of a building that w a s t o r n d o w n in that s a m e year, and a portrait of himself. In t h i s w a y , E y k e l b o o m

has

dat in datzelfde jaar is afgebroken en een portret van hemzelf Eykelboom documenteerde zo de afbraak en totstandkoming van Nijmeegse gebouwen van 1949 (zijn geboortejaar) tot 1993 d o c u m e n t e d the c o n s t r u c t i o n a n d d e m o l i t i o n of buildings in N i j m e g e n f r o m 1949 (his birth year) t h r o u g h 1993, a n d related this to his o w n en relateerde die aan zijn eigen proces van ouder worden aging process. In her installation Touch,

Barbara Herbert

e x a m i n e s the w a y w o m e n c o n d u c t t h e m s e l v e s in public p l a c e s. In this, s h e

Barbara Herbert toont in de installatie Touch de houding van vrouwen in openbare gelegenheden. Zij concentreert zich daarbij op de handen en de schoot, c o n c e n t r a t e s on the h a n d s a n d the lap.

Wi m Liebrand's video

Motel takes place in t h e hours after an auto accident in w h i c h o n e of the p a s s e n g e r s w a s

De video Motel van Wim Liebrand speelt zich af in de uren na een auto-ongeluk, dat een einde heeft gemaakt aan het leven van één van de inzittenden.

killed.

In 7.A4.7. (her birth year)

MiyakO Ishïuchï

u s e s the e x p r e s s i o n of the hands a n d feet of w o m e n her o w n age as indications of

Miyako Ishiuchi gebruikt in 1.9.4.7. (haar geboortejaar) de expressie van de handen en voeten van haar leeftijdsgenoten als verwijzingen naar hun maatschappelijke identiteit. their social identity. Her Y o k o s u k a S t o r y , w h i c h a p p e a r e d p r e v i o u s l y, is Ishiuchi's story of her fascination w i t h the centre of Y o k o s u k a , the city Het eerder verschenen Yokosuka Story is Ishiuchi's verslag van haar fascinatie met het voor haar als jong meisje verboden centrum van haar geboortestad Yokosuka, na de tweede of her birth, w h i c h s h e w a s f o r b i d d e n to visit as a y o u n g girl b e c a u s e of the A m e r i c a n marine base l o c a t e d there after the S e c o n d W o r l d W a r . wereldoorlog een Amerikaanse marine-basis. W i t h / Photograph to Remember,

Pedro Meyer

s a y s farewell to b o t h his parents. In t h i s , he w a s the first p h o t o g r a p h e r t o m a k e use

Pedro Meyer neemt met / Photograph to Remember afscheid van zijn beide ouders. Hij maakt daarvoor, als eerste fotograaf, gebruik van CD-ROM als medium (1991). of the C D - R O M as a m e d i u m . T h e result is so c o n v i n c i n g that this pioneering w o r k can already be considere d a classic in this still very n e w field. Het resultaat is dermate overtuigend dat dit pionierswerk kan worden beschouwd als een 'klassieker' op dit nog zo nieuwe terrein. T h e p h e n o m e n o n of v e n t r i l o q u i s m is central to the 1 6 m m film p r e s e n t e d by

Winek e van M u i s w i n k e l . T h i s p h e n o m e n o n

In de 16mm film die Wineke van Muiswinkel presenteert staat het fenomeen 'buikspreker' centraal. Deze constructie maakt het mogelijk om buiten de rede van het m a k e s it p o s s i b l e , in addition to the v o i c e of the original subject, to present an entirely different character w h o h o l d s an entirely individual oorspronkelijke subject om, een ander personage op te voeren dat er een geheel eigen zienswijze op na houdt, p o i n t of view.

Ria P a c q u é e ,

or at least o n e of her t w o u n p r e t e n t i o u s alter e g o s , e n g a g e s in her p e r f o r m a n c e s in a public place. S h e repeatedly

Ria Pacquée, dan wel één van haar twee onopvallende alter ego's, begeven zich in haar performances in de openbare ruimte. Zij figureren daar telkens in een voor iedereen p e r f o r m s there in a s o c i a l / c u l t u r a l context w h i c h is r e c o g n i z a b l e to e v e r y o n e . herkenbare sociaal-culturele context.

Sam Schoenba U

I T T s installation consists of a series of contact sheets o n the w a l l , with portraits of the artist's friends, a

S a m Schoenbaum's installatie bestaat u t een reeks contactvellen aan de wand met portretten van vrienden van de kunstenaar waarvan een aanzienlijk aantal door AIDS om het considerable n u m b e r of w h o m have died of AIDS. A video monitor s t a n d s on a table in the space before t h e m , w i t h o p p o s i t e it a place for the leven kwam. In de ruimte daarvoor staat een tafel met een videomonitor, recht tegenover de plaats waar de beschouwer dient plaats te nemen. Op de video leest Schoenbaum, in een v i e w e r to sit. O n the video, S c h o e n b a u m , as a long litany, reads a text in w h i c h he j u m p s f r o m one subject t o another, constantly f o l l o w i n g his lange litanie, een tekst voor waarin hij van de hak op de tak springt, voortdurend zijn associaties volgend, associations. T h e installation Artist in Exile by

Lydia S c h o u t e n visualizes the feeiings of d i s e n g a g e m e n t w h i c h an intensive traveller

must cope

De installatie Artist in Exile van Lydia Schouten verbeeldt de gevoelens van onthechting die zich van de intensieve reiziger meester maken. In dit geval worden die gevoelens, w i t h . In this c a s e , thes e feeiings, fantasies, fears a n d t h o u g h t s are m a d e concrete t h r o u g h p h o t o s a n d n e w s p a p e r articles that w e r e m a d e fantasieën, angsten en gedachten concreet gemaakt aan de hand van foto's en krante-artikelen die ter plekke (in dit geval Saskatoon, Canada) gemaakt of gevonden werden, or f o u n d in a place (in this case, S a s k a t o o n , C a n a d a ) . In the video Meet the People, v a r i o u s p e o p l e describe their a m b i t i o n s in life in a confrontational way.

She I ly Si IVGT

unmasks these

Verschillende personen vertellen in de video Weef the People op confronterende wijze over hun ambities in het leven. Shelly Silver ontmaskert deze personen pas bij de aftiteling: characters only in the c l o s i n g credits: their roles w e r e interpreted by actors. hun rol wordt vertolkt door acteurs.

J o S p e n c e d i e d of breast cancer in 1992.

in The Picture of Health a n d The Cancer Project, s h e confronts the v i e w e r w i t h the w a y the

Jo Spence stierf in 1992 aan borstkanker. In The Picture of Health en The Cancer Project confronteert ze de kijker met de aantasting van haar lichaam door de ziekte. d i s e a s e ravaged her b o d y . For her, her p h o t o g r a p h s of herself d u r i n g the c o u r s e of t h e illness f o r m e d a logical s e q u e l to the " p h o t o t h e r a p y " Het fotograferen van zichzelf gedurende het ziekteproces vormde voor haar een logisch vervolg van de 'photo-therapy' praktijken voor vrouwen waar zij lange tijd zeer actief bij betrokken was. p r o g r a m m e for w o m e n in w h i c h s h e ha d for m a n y years b e e n i n v o l v e d . Pictures from Home, by

Larry S u l t a n , c o m p r i s e s a n u m b e r

of c o m p o n e n t s : texts, recent p h o t o s a n d still f r o m o l d d o u b l e - 8 family

Pictures from Home van Larr y S u l t a n bestaat uit een aantal componenten; teksten, recente foto's en stilis van oude dubbel 8 familiefilmpjes. Het is een evenzeer onhullende als tedere analyse m o v i e s . It is a b o t h revealing a n d t e n d e r analysis of the life of b o t h his parents, w i t h i n t h e i d e o l o g y of the A m e r i c a n family. van het leven van zijn beide ouders binnen de ideologie van het Amerikaanse familieleven. In his series Für Christine, 1984-1992,

M a n f r e d Will m a nn

is a l w a y s c o m b i n i n g t w o i m a g e s w h i c h s t a n d next to e a c h other o n

Manfred Willmann combineert in zijn serie Für Christine, 1984-1992steeds twee beelden die bij toeval na elkaar op de film staan. Het ene beeld is vrijwel steeds een beeld van zijn the film by c h a n c e . T h e o n e i m a g e is a l m o s t a l w a y s a n i m a g e of h i s partner in life and w o r k , the other a c o m m o n p l a c e detail f r o m t h e partner in leven en werk, het andere een alledaags detail van de omgeving, environment.

PreVÏeWS

In a preview of (Alter) Ego Documents, at the KunstRAI 1994, work by Larry Clark and others was also exhibited.

De Unie, in Rotterdam, and the Netherlands Film Museum in Amsterdam also drew attention to the event in a preview. In their Mind the Gap programme they showed the Videoletterby

Acknowledgements

Terayama, among other works

(Alter) Ego Documents was made possible through the support of the City of Amsterdam, the

Mondriaan Foundation, Capi-Lux Vak, ID-Systems, the British Council, the Australian Arts Council and the Canadian Embassy.

We offer p a r t i c u l a r t h a n k s to

M o n t e V i d e o / T B A (Amsterdam) Camera Austria/Forum Stadtpark (Graz),

Janet Borden Inc. (New York), Galerie Reuten (Amsterdam). Luhring Augustine Gallery (New York), Matt's Gallery (London), Yoko Sawada (Déja-Vu, Tokyo), Nelly Voorhuis (Amsterdam), Ingrid van Tol (Rotterdam Art Foundation), the Netherlands Film Museum (Amsterdam), London Video Access, Nicole Gingras (Montreal), the participating organizations and, of course, the participating artists.

Miyako

Ishiuchi

Clothing Shop M a n a g e r u i t / f r o m : 1.9.4.7,1990

Miyako

Ishiuchi

Pub M a n a g e r u i t / f r o m : 1.9.4.7,1990

Donigan

Cumming

H a r r y ' s Diary, e x t r a c t u i t / f r o m : ' P r e t t y R i b b o n s ' , 1992

Donigan

Cumming

10 A p r i l 1992 uit/from: ' P r e t t y R i b b o n s ' , 1992

Til teil you tbis; When you photograph me I feel everything leave me. The blood drains from my face; my eyelids droop; my thougbts disappear. I can feel my facial muscles go limp. All you have to do is to give me that one cue, 'don't smile,' and zap. Nothing. Tbat's wbat you get. "Wbatyou call introspection looks to me like lost, empty, balf dead. "What you do is like filming movie actors when they are standing around between scĂ¨nes. But listen, it'syour work. What difference does it make to me? I'm really happy to help you with your project, but if you want my honest feeiings, for the most part that's not me I recognize in tbose pictures."

Larry

Sultan

zonder t i t e l / u n t i t l ed u i t / f r o m : ' P i c t u r e s f r o m H o m e ' , 1983

Barbara

Herbert

Touch installatie/installation, 1993

Shetly

Silver

uit/from: ' M e e t The People' video, 1986

Lydia

Schouten

' A r t i s t in Exile. H o v e r i n g C o n s t a n t l y a b o v e T h e Earth A n d L a n d i n g on It Only N o w A n d T h e n ' installatie/installation, 1993-1994

Spence

uit/from: ' T h e C a n c e r P r o j e c t / T h e P i c t u r e of H e a l t h '

Wineke

van

Muiswinkel

Throwing The V o i c e . Een portret v a n A d de J o n g . installatie/installation, 1994

Peter

Bogers

Sacrifice installatie/installation, 1994

Manfred

Willmann

uit/from: 'FĂźr C h r i s t i n e ' , 1984-1988

Manfred

Willmann

u i t / f r o m : 'FĂźr C h r i s t i n e ' , 1984-1988

Sam

Schoenbaum

uit/from: ' A L e c t u r e in S t ( r ) e i n , v i d e o , 1988

Sam

Schoenbaum J a m e s Holmes

uit/from: Time L a p s e s / S i l v e r Foxes installatie/installation, 1994

Ria

Pacquée

Confronting A Colonial Past Antwerpen/Antwerp, 1992

Ria

Pacquée

T h e Day "It" Took Initiative. A S t o r y of A n U n s u c c e s s f u l E x p e r i e n c e . Wenen/Vienna, 1992

Â£1

A . D . Coleman

Sometime during the period 1950-1973 - there is reason, Ergens tussen 1950-1973 - ik heb reden om aan te nemen, al weet though without assurance, to assume that it happened circa ik het niet zeker, dat het ergens eind 1973 was - ging een late 1973 - a young man, possibly North American by birth but jongeman, mogelijk een Amerikaan van geboorte maar duidelijk clearly of African descent, entered a photo booth, perhaps van Afrikaanse afkomst, een fotohokje binnen - wellicht ergens in located in the Times Square district of New York City, with the de buurt van Times Square in New York City, om een serie foto's intent of making a series of self-portraits. More than likely, he van zichzelf te maken. Hoogstwaarschijnlijk wist hij niet dat hij zich was heedless of the fact that by doing so he was involving daarmee overgaf aan een oud ritueel uit de westerse cultuur en te himself in a long-established ritual of western culture, and maken kreeg met een van de populairste zelfportrettechnieken uit engaging with the most popular instrument for self-portraiture de geschiedenis. in the history of humankind.

THE HYPOTHETICAL HISTO RY OF A N ACTUAL PHOTOGRAPH DE V A N

H Y P O T H E T I S C H E

E E N

W E R K E L I J K

T h i s y o u n g m a n , f r o m the e v i d e n c e s o m e w h e r e b e t w e e n the a g e s of

B E S T A A N D E

F O T O

D e z e j o n g e m a n , aan het ' b e w i j s m a t e r i a a l ' te z i e n e r g e n s t u s s e n d e achttie n

eighteen and twenty-five, wore a dark-colored, open-collared, long-sleeved shirt; his m e d i u m - l e n g t h c u r l y hair w a s cut in t r a d i t i o n a l , not

G E S C H I E D E N I S

particularly

e n v i j f e n t w i n t i g jaar o u d , d r o e g e e n d o n k e r o v e r h e m d m e t o p e n k r a a g e n l a n g e m o u w e n ; zijn h a l f l a n g e k r u l l e n d e h a a r w a s t r a d i t i o n e e l e n n i e t v o l g e n s e e n

stylish fashion. After depositing s o m e coins - probably t w o quarters, whic h

b e p a a l d e stijl g e k n i p t . D e j o n g e m a n s t o p t e w a t m u n t e n - w a a r s c h i j n l i j k

w a s t h e n t h e g o i n g p r i c e f o r s u c h t h i n g s - in a s l o t , h e d r e w t h e c u r t a i n a n d

' q u a r t e r s ' , d e s t i j d s d e n o r m a l e p r i j s v o o r d e r g e l i j k e f o t o ' s - in e e n g l e u f , t r o k h e t

twee

s e a t e d h i m s e l f in t h e b o o t h , a r r a n g e d h i s a p p e a r a n c e a n d f e a t u r e s t o h i s

g o r d i j n t j e d i c h t e n g i n g in h e t h o k j e z i t t e n . T o e n hij, n a e e n blik in d e s p i e g e l

satisfaction b y c o n s u l t i n g his reflection in t h e g l a s s plate that f a c e d h i m , a n d

t e g e n o v e r z i c h , w i s t d a t z i jn u i t e r l i j k in o r d e w a s , d r u k t e hij o p d e k n o p v o o r d e

p r e s s e d the b u t t o n that w o u l d initiate the m a k i n g of the s e q u e n c e of three

serie v a n drie, of z o a l s eigenlijk gebruikelijker w a s , vier f o t o ' s : kleine fotootjes,

or (more typically) four small black-bordered pictures, vertically f r a m e d

z w a r t - o m ijste r e c h t h o e k j e s , w a a r v a n o n g e t w i j f e l d v o o r b e e l d e n h i n g e n a a n d e

r e c t a n g l e s , e x a m p l e s o f w h i c h w e r e m o s t l i k e l y p r e s e n t e d in t h e d i s p l a y o n

buitenkant van het hokje.

the o u t s i d e of the b o o t h . De eerste foto The first

N a e e n p a a r s e c o n d e n g i n g e r e e n f l i t s l i c h t af e n w e r d d e e e r s t e f o t o - k e u r i g

exposure

z o a l s hij h e t w i l d e - g e m a a k t . T o e n g e b e u r d e e r n i e t s e n s l o e g d e v e r w a r r i n g t o e .

A f t e r a f e w s e c o n d s , a f l a s h w e n t off, a n d t h e first e x p o s u r e representing h i m p o s e d as he h a d p l a n n e d - w a s m a d e . T h e r e w a s then a

M o e s t hij n u v o o r e l k v a n d e ( l a t e n v o o r h e t g e m a k m a a r e v e n s t e l l e n ) v i e r f o t o ' s

p a u s e , during w h i c h he apparently b e c a m e c o n f u s e d . W a s he s u p p o s e d to

s t e e d s op het knopje d r u k k e n ? Of w e r d e n ze g e w o o n a u t o m a t i s c h m e t t u s s e n -

p r e s s t h e b u t t o n f o r e a c h o f t h e (let u s s a y ) f o u r e x p o s u r e s ? O r d i d t h e y

p o z e n g e m a a k t ? W a s hij v e r g e t e n w a t e r o p d e i n s t r u c t i e s o p d e w a n d v a n h e t

t r i g g e r off at i n t e r v a l s , a u t o m a t i c a l l y a f t e r t h e f i r s t ? H a d h e f o r g o t t e n

h o k j e s t o n d ? H a d hij z e s o w i e s o w e l g e l e z e n ? E n a l s hij d a t n i e t h a d g e d a a n ,

what

the instructions p a s t e d onto the w a l l of the b o o t h said? H a d he read t h e m

k w a m d a t d a n o m d a t hij d a c h t h e t w e l t e w e t e n , o f w a s h e t g e w o o n uit a c h t e -

t h e f i r s t p l a c e ? If n o t , w a s it f r o m o v e r c o n f i d e n c e , o r c a r e l e s s n e s s ? C o u l d h e

l o o s h e i d ? K o n hij d e t e k s t Ăź b e r h a u p t w e l l e z e n e n b e g r i j p e n ? S l e c h t e l e e s v a a r -

in fact r e a d a n d u n d e r s t a n d t h e m - s e m i - l i t e r a c y o r i l l i t e r a c y b e i n g n o t

d i g h e i d e n a n a l f a b e t i s m e zijn i m m e r s niet o n g e w o o n o n d e r N o o r d - A m e r i k a n e n ,

u n c o m m o n a m o n g N o r t h A m e r i c a n s , w i t h the rate p a r t i c u l a r l y h i g h a m o n g

in h e t b i j z o n d e r o n d e r j o n g e z w a r t e m a n n e n .

y o u n g Black m e n ? In a n y c a s e , h e a s s u m e d t h a t h e w a s r e q u i r e d t o p r e s s t h e b u t t o n a g a i n

In i e d e r g e v a l g i n g hij e r v a n uit d a t hij h e t k n o p j e n o g e e n k e e r m o e s t i n d r u k k e n v o o r d e v o l g e n d e f o t o . Hij l e u n d e d u s v o o r o v e r e n s t r e k t e zij n r e c h t e r -

h a n d uit n a a r h e t k n o p j e . ( E e n f o t o h o k j e is d u i d e l i j k g e b o u w d v o o r d e g e m i d -

to m a k e the next e x p o s u r e , a n d , l e a n i n g f o r w a r d ,

delde, d u s r e c h t s h a n d i g e gebruiker: het knopje e n d e instructies zitten rechts

h a n d t o d o s o . ( C o n s t r u c t e d w i t h t h e a v e r a g e u s e r in m i n d , t h e b o o t h f a v o r s

r e a c h e d out w i t h his right

van de glazen rechthoek die dient als spiegel en aangeeft waar de randen van de

the r i g h t - h a n d e d , w i t h the b u t t o n a n d i n s t r u c t i o n s l o c a t e d to the right of the

f o t o l o p e n ) . Hij h a d h e t bij h e t v e r k e e r d e e i n d e n n e t t o e n hij v o o r o v e r b o o g , g i n g

g l a s s rectangl e that c o n f r o n t s the sitter, s e r v i n g e a c h c u s t o m e r a s a

d e f l i t s o p n i e u w af. O p d e z e t w e e d e f o t o z i e n w e h e m l e t t e r l i j k e n f i g u u r l i j k uit

c o m b i n a t i o n of m i r r o r a n d indicator of the i m a g e ' s frame.) H e g u e s s e d

h e t l o o d g e s l a g e n , n i e t k l a a r o m o p d e g e v o e l i g e p l a a t v a s t g e l e g d t e w o r d e n : zijn

w r o n g , a n d just as he ben t f o r w a r d the t i m e d f l a s h w e n t off a g a i n ,

o g e n w i j d o p e n v a n v e r b a z i n g , e e n g e z i c h t d a t b i j n a d e h e l e f o t o in b e s l a g n e e m t ,

r e g i s t e r i ng a s e c o n d v e r s i o n of h i m c a u g h t off-center a n d

e e n lichtelijk g e d r a a i d l i c h a a m , e e n naar v o r e n u i t g e s t r e k t e , o n d e r e e n h o e k v a n

u n p r e p a r e d t o b e s e e n a n d d e s c r i b e d , e y e s w i d e in s u r p r i s e , f a c e f i l l i n g

dertig graden opgetilde a r m , a f g e s n e d e n door de linkerhoek van de rand.

f r a m e , b o d y slightly turned, a r m raised p e r h a p s 30 d e g r e e s , s e e m i n g l y

O m d a t hij d i c h t e r bij d e g l a s p l a a t v รณ รณ r d e i n g e b o u w d e c a m e r a ( m e t zijn v a s t e l e n s i n s t e l l i n g ) zat d a n d e o n t w e r p e r s v a n het hokje h a d d e n b e d o e l d , w e r d d e

off-guard, the

o u t s t r e t c h e d t o w a r d t h e v i e w e r , c u t off b y t h e left e d g e of t h e f r a m e . B e c a u s e he w a s closer to the glas s plate c o v e r i n g the built-in c a m e r a ' s

f o t o o n s c h e r p : zijn g e z i c h t w a s v a a g . D e c o n t o u r e n v a n zijn l i n k e r s c h o u d e r w a r e n

fixed and pre-set lens than the booth's d e s i g n e rs had intended, he w a s out

d a a r e n t e g e n s c h e r p . D e b e l i c h t i n g s t i j d e n d e f l i t s v a n di t s o o r t a p p a r a t e n w o r d e n

of f o c u s in t h i s i m a g e ; t h e m o d e l i n g of h i s f a c e w a s u n c l e a r , t h o u g h h i s left

zo a f g e s t e l d dat ze d e huidskleur v a n d e g e m i d d e l d e gebruiker, e e n blanke d u s ,

s h o u l d e r w a s s h a r p l y d e l i n e a t e d . A l s o , the e x p o s u r e t i m e a n d flash of t h e s e

redelijk w e e r g e v e n . O m d a t o n z e jon-

m a c h i n e s are calibrated to

g e m a n z o d i c h t bij d e f l i t s s t o n d e n z o ' n

a c c e p t a b l y the skin t o n e s of the

represent

d o n k e r e h u i d s k l e u r h a d , s t o n d hij e r n o g

a v e r a g e u s e r , w h o is C a u c a s i a n . O u r

d o n k e r d e r op dan normaal het g e v a l z o u

s u b j e c t ' s p r o x i m i t y to the flash, in

z i j n . H e t e n i g e l i c h t p u n t j e in d e f o t o w a s

c o m b i n a t i o n with the melanin

h e t w i t v a n zijn s c h r i k o g e n .

of h i s s k i n , r e s u l t e d in h i s s k i n t o n e s being rendered even more

D r o n g h e t - in d e k o r t e p e r i o d e n a

content

muddily

het plotselinge, v e r w a r r e n d e b e s e f dat

than usual. The image's only

er kennelij k iets niet k l o p t e - tot

highlights w e r e the startled whites

hem

his eyes.

d o o r d a t hij e e n f o u t h a d g e m a a k t e n h e r s t e l d e hij d i e bij d e r e s t e r e n d e

D i d he, in t h e brief interval that

f o t o ( ' s ) ? O f r a a k t e hij h e l e m a a l in d e w a r

f o l l o w e d that s u d d e n , no

e n h e r h a a l d e hij zijn f o u t , w a a r d o o r hij

d i s c o m f i t i n g a w a r e n e s s of his o w n

doubt

het alleen maar erge r m a a k t e ? W e

m i s c o m p r e h e n s i o n of his

zullen het nooit w e t e n . T o e n de f o t o ' s

c i r c u m s t a n c e s , realize his mistake a n d

a l l e m a a l w a r e n g e m a a k t , s t a p t e hij uit

c o r r e c t it i n t h e r e m a i n i n g

exposure

het hokje e n e e n paar m i n u t e n later ver-

or t w o ? O r did he b e c o m e

disoriented

s c h e e n onder een r a m m e l e n d geluid

a n d perpetuate his error, amplifyin g

e e n s t r i p j e m e t ( l a t en w e a a n n e m e n )

f u r t h e r ? W e w i l l n e v e r k n o w . In t h e

vier f o t o ' s . Vier kleine

e v e n t , o n c e t h e e x p o s u r e s h a d all

zwart-wit

immediate

o p n a m e n , n o g v o c h t i g van het w a t e r

b e e n m a d e he e m e r g e d f r o m

w a a r m e e de laatste s p o r e n ontwikkelaar

booth. A n d , a few minutes

the

later,

e n fixeer w a r e n v e r w i j d e r d , z e i l d e n naar

accompanied by a chattering noise, a

b e n e d e n in e e n h o k j e a a n d e

vertical strip of (let's say) four s m a l l

buitenkant

van het apparaat, w a a r z e m e t

warme

b l a c k & w h i t e i m a g e s of h i m , still

lucht w e r d e n g e d r o o g d .

d a m p f r o m t h e w a t e r t h a t w a s h e d off the last t r a c e s of d e v e l o p e r a n d

fixing

bath, d e s c e n d e d into a drying slot o n

De tweede foto

the o u t s i d e of the m a c h i n e ,

W a t h a d d e j o n g e m a n m e t zijn f o t o ' s

through

w h i c h w a r m air b l e w .

w i l l e n d o e n ? H a d hij z e w i l l e n g e b r u i k e n o p e e n i d e n t i t e i t s k a a r t of p a s p o o r t ? W a r e n z e v o o r v r i e n d e n of h a d hij z e z e l f

The

w i l l e n h o u d e n ? H o e h e t o o k zij, d e

W h a t had b e e n his purpose(s)

t w e e d e foto b e a n t w o o r d d e

kennelijk

foto: Arno

niet aan d e v e r w a c h t i n g e n : aan d e rafe-

second

exposure in

m a k i n g these i m a g e s ? W e r e they for

Bauman

use o n an identity c a r d or p a s s p o r t ,

l i g e b o v e n - e n o n d e r k a n t is t e z i e n d a t

keepsakes for friends, m e m e n t o s

de foto - heel voorzichtig o m de foto

himself? R e g a r d l e s s of the answer,

e r v o o r e n d e foto('s) e r n a niet te

this s e c o n d e x p o s u r e s e e m s not

b e s c h a d i g e n - uit h e t l a n g w e r p i g e

stripje

for have

m e t h i s s t a n d a r d s , f o r a s its r a g g e d

gescheurd w e r d en vervolgens w e r d

u p p e r a n d l o w e r e d g e s i n d i c a t e it w a s

w e g g g e g o o i d . Dat gebeurde

torn - albeit neatly, s o as not to s p o i l

kennelijk

ter p l e k k e , vanuit e e n i m p u l s o m d e

its p r e d e c e s s o r a n d s u c c e s s o r - f r o m

m i s l u k t e f o t o niet l a n g e r t e h o e v e n z i e n , e n kennelijk w a s d e d r a n g tot v e r w i j -

the long, narrow p r o c e s s e d strip, and d i s c a r d e d . This w a s

d e r e n z o g r o o t d a t d e j o n g e m a n n i e t k o n w a c h t e n t o t hij t h u i s w a s , of e r g e n s

i m m e d i a t e l y , o n e a s s u m e s , o n an i m p u l s e to e l i m i n a t e the failure, an

anders w a a r ze e e n schaar h a d d e n .

s t r o n g e n o u g h t h a t it c o u l d n ' t w a i t u n t i l r e a c h i n g h o m e , o r s o m e w h e r e e l s e

D e f o t o w e r d d a a r n a , in d e w i n t e r v a n 1 9 7 3 , g e v o n d e n - m i s s c h i e n w a a r hij w a s w e g g e g o o i d , of d a a r e r g e n s in d e b u u r t , m a a r in i e d e r g e v a l o p e e n v a n d e p e r r o n s v a n h e t m e t r o s t a t i o n T i m e s S q u a r e , w a a r hij n i e t l a n g k a n h e b b e n

done urge

where scissors were available. S u b s e q u e n t l y , i n t h e w i n t e r o f 1 9 7 3 , it w a s f o u n d - p e r h a p s w h e r e it h a d f a l l e n , or in t h a t v i c i n i t y , but in a n y c a s e c e r t i f i a b l y o n t h e p l a t f o r m of t h e

g e l e g e n v o o r d a t hij w e r d o p g e r a a p t d o o r e e n d e r t i g j a r i g e b l a n k e A m e r i k a a n v a n

downtown

S c h o t s - p r o t e s t a n t s e e n R u s s i s c h - j o o d s e a f k o m s t . D e z e m a n , fotocriticus en foto-

c o u l d not h a v e lain for long before b e i n g s w e p t up - by a w h i t e U . S . m a l e

g r a f i e d o c e n t , g a f w e l v a k e r g e h o o r a a n zijn t e l k e n s w e e r o p d u i k e n d e i m p u l s t o t

thirty y e a r s of a g e , of S c o t s P r o t e s t a n t a n d R u s s i a n J e w i s h d e s c e n t . A

het bekijken en b e w a r e n van g e w o n e foto's-zonder-eigenaar. S o m m i g e van die

p h o t o g r a p h y critic a n d teacher, this m a n frequently f o l l o w e d his perennial

f o t o ' s g e b r u i k t e hij a l l e e n o m er z e l f o v e r t e m e d i t e r e n , a n d e r e l e g d e hij v o o r a a n

i m p u l s e to e x a m i n e a n d retain vernacular p h o t o g r a p h s that had b e c o m e

zijn s t u d e n t e n , a l s o n d e r w e r p v o o r e s s a y s w a a r i n z e m o e s t e n o e f e n e n in h e t

d i s c o n n e c t e d f r o m their subjects. S o m e he u s e d s o l e l y a s v e h i c l e s for his

g e d e t a i l l e e r d b e s t u d e r e n v a n f o t o ' s . Hij r a a p t e d e z e f o t o v a n o n g e v e e r a n d e r h a l f

o w n meditations; others he i m p o s e d on his students, as the p r e m i s e s for a

bij t w e e i n c h o p . U i t d e s c h e r p a f g e s n e d e n l i n k e r - e n r e c h t e r r a n d c o n c l u d e e r d e

s e r i e s of w r i t i n g e x e r c i s e s h e ' d e v o l v e d to d e v e l o p their c a p a c i t y to

hij d a t h e t e e n f o t o uit e e n l a n g e s t r i p w a s . z o a l s d i e in d e o u d e r e m o d e l l e n f o t o -

closely to p h o t o g r a p h s . He picked up this particular p h o t o g r a p h - w h i c h w a s

h o k j e s w e r d e n g e m a a k t e n n i e t e e n f o t o uit d e m o d e r n e r e

a p p r o x i m a t e l y 1-1/2 i n c h e s a c r o s s b y 2 i n c h e s h i g h , i t s c l e a n l y c u t r i g h t - a n d

twee-maal-twee

7 t h A v e n u e I R T i n t h e T i m e s S q u a r e s u b w a y s t a t i o n , w h e r e it

attend

s e r i e . HIJ b e k e e k d e f o t o v e r v o l g e n s z o r g v u l d i g , c o n c l u d e e r d e d a t d i e h e m , p e r -

l e f t - h a n d e d g e s s u g g e s t i n g t h a t it c a m e f r o m a s t r i p o f s i n g l e i m a g e s , s u c h

soonlijk e n p r o f e s s i o n e e l , w e l k o n b e k o r e n , e n n a m h e m m e e naar huis.

as older p h o t o b o o t h s generate, rather than the paired sets c o m m o n

n e w e r m o d e l s - a n d s c r u t i n i z e d it c a r e f u l l y . T h e n , it a p p a r e n t l y s a t i s f y i n g h i s

De v o l g e n d e t w i n t i g jaar In d e t w i n t i g j a a r d a a r n a g e b e u r d e n er d i n g e n m e t d e f o t o d i e d e o o r s p r o n k e -

criteria for s u c h objects, he a c c e p t e d that i m a g e into his p e r s o n a l /

lijke e i g e n a a r z i c h n i e t h a d k u n n e n v o o r s t e l l e n e n d i e e i g e n l i j k a - t y p i s c h , z o n i e t

p r o f e s s i o n a l c o n t e x t , a n d t o o k it h o m e .

u n i e k zijn v o o r dit s o o r t f o t o . ( W i j h e b b e n n a t u u r l i j k g e e n i d e e w a t d e o o r s p r o n k e The

next two

lijke e i g e n a a r v a n d i e g e b e u r t e n i s s e n z o u v i n d e n . ) A l s o n d e r d e e l v a n h e t l e s m a t e -

decades

F o r t h e n e x t t w o d e c a d e s , t h a t i m a g e w o u l d l e a d a life t h a t c o u l d

riaal v a n zijn n i e u w e e i g e n a a r r e i s d e d e f o t o n i e t a l l e e n d o o r d e V e r e n i g d e S t a t e n

not

p o s s i b l y h a v e b e e n p r e d i c t e d b y its s u b j e c t , a n d w o u l d h a v e to b e

e n C a n a d a , m a a r k w a m hij o v e r a l t e r e c h t : i n I s r a ë l , F r a n r i j k , Z w e d e n e n t e n s l o t t e

c o n s i d e r e d a t y p i c a l if n o t u n i q u e f o r a p h o t o g r a p h o f i t s k i n d . ( W e o f c o u r s e

in N e d e r l a n d . M e n s e n b e s t u d e e r d e n d e f o t o s o m s m a a r e e n p a a r u u r e n s o m s

c a n h a v e n o i d e a a s t o w h a t i t s s u b j e c t w o u l d m a k e o f i t s h i s t o r y a f t e r it l e f t

e e n h e e l s e m e s t e r l a n g , a f h a n k e l i j k v a n d e m a t e w a a r i n hij o n d e r d e e l v a n h e t l e s -

h i s h a n d s . ) A s p a r t o f t h e i n s t r u c t i o n a l m a t e r i a l o f i t s n e w o w n e r , it t r a v e l e d

materiaal uitmaakte. D e z e m e n s e n w a r e n van v e r s c h i l l e n d ras e n g e s l a c h t e n v a n

not o n l y t h r o u g h o u t

v e r s c h i l l e n d e leeftijd, g o d s d i e n s t , a f k o m s t , nationaliteit e n s e k s u e l e v o o r k e u r . D e

the U.S. a n d C a n a d a but internationally - specifically, to

I s r a ë l , F r a n c e , S w e d e n , a n d f i n a l l y t o t h e N e t h e r l a n d s . It w a s a d d r e s s e d ,

foto w e r d b e k e k en door fotografiestudenten,

m o r e or less extensively a c c o r d i n g to the tutorial c i r c u m s t a n c e s , by people

kunstenaars, fotografen, leerkrachten van basisscholen, professionele kunstcri-

w h o s e e n c o u n t e r s w i t h it w e r e a s s h o r t a s a f e w h o u r s a n d a s l o n g a s a n

t i c i , m e n s e n uit h e t v o l w a s s e n e n o n d e r w i j s e n a n d e r e n .

entire s e m e s t e r . T h e s e p e o p l e w e r e of d i v e r s e races, a g e s , r e l i g i o n s , ethnicities a n d nationalities, of b o t h s e x e s a n d e v e n m o r e

hooggeleerde filmwetenschappers,

W a t zij e r o v e r s c h r e v e n v a r i e e r d e v a n d e n k b e e l d i g e b i o g r a f i e ë n o v e r d e p e r -

gender

s o o n o p d e f o t o , v i a s o c i a l e a n a l y s e s v a n d e k l a s s e w a a r t o e hij m o g e l i j k

persuasions. They included undergraduate photography students, advanced

b e h o o r d e e n zijn e c o n o m i s c h e s t a t u s t o t v e r h a n d e l i n g e n o v e r d e

c i n e m a studies s c h o l a r s , artists a n d p h o t o g r a p h e r s ,

' b e w a k i n g s ' f o t o ' s van onderdrukte m i n d e r h e d e n . Zelden w e r d het specifieke

elementary-school

t e a c h e r s , p r o f e s s i o n a l art c r i t i c s , a d u l t - e d u c a t i o n d e v o t e e s a n d o t h e r s . W h a t t h e y w r o t e a b o u t it r a n g e d f r o m i m a g i n a r y , a t t e m p t e d

karakter v a n d e f o t o zelf - als v o o r w e r p , als b e e l d - b e s c h r e v e n , w a a r d o o r d e

biographies

v i n d e r / d o c e n t h e m k o n b l i j v e n g e b r u i k e n , o m d a t hij z o g o e d b e a n t w o o r d d e a a n

of t h e i n d i v i d u a l w h o w a s t h e i m a g e ' s s u b j e c t t h r o u g h s o c i a l a n a l y s e s o f h i s

zijn d o e l : l e e r l i n g e n a a n l e r e n g o e d t e k i j k e n . In a l d i e j a r e n d e e d s l e c h t s é é n s t u -

p r e s u m e d class conditio n a n d e c o n o m i e c i r c u m s t a n c e , a n d o n to

d e n t - e e n b l a n k e v r o u w uit h e t m i d d e n w e s t e n v a n d e V e r e n i g d e S t a t e n - e e n

d i s c u s s i o n s o n s u r v e i l l a n c e p h o t o g r a p h y of o p p r e s s e d

minority

p o g i n g in d e r i c h t i n g v a n e e n v e r h a a l o v e r d e m o g e l i j k e v o o r g e s c h i e d e n i s v a n d e

p o p u l a t i o n s . R a r e l y w e r e the s p e c i f i c s of the p h o t o g r a p h a s an object

f o t o , z o a l s d i e a a n h e t b e g i n v a n dit a r t i k e l w e r d g e s c h e t s t .

i m a g e a t t e n d e d t o - w h i c h i s w h a t m a d e it o f c o n t i n u i n g u t i l i t y t o t h e instructor w h o s e purposes (which included enhancing students' capacities f o r c l o s e o b s e r v a t i o n o f p a r t i c u l a r s ) it s e r v e d s o w e l l . In a l l t h o s e y e a r s , o n l y

Breda In juli 1 9 9 3 w e r d d e f o t o d o o r d e b e w u s t e d o c e n t m e e g e n o m e n n a a r B r e d a ,

one student - a white w o m a n from the midwestern U.S. - even

w a a r hij e e n t w e e d a a g s e w o r k s h o p o v e r f o t o g r a f i e k r i t i e k

a p p r o x i m a t e d t h e n a r r a t i v e d e s c r i b i n g its p r o b a b l e m a k i n g t h a t o p e n s t h i s

r e i s - p e r t r e i n , b o o t , v l i e g t u i g e n a u t o - w e r d d e f o t o , v e i l i g v e r p a k t in e e n d o o r -

moest geven. Na de

essay.

z i c h t i g p l a s t i c h o e s j e , o p d e o c h t e n d v a n d e d e r d e juli o v e r h a n d i g d a a n e e n k u n s t c r i t i c u s v a n m i d d e l b a r e l e e f t i j d uit A m s t e r d a m . (Bij d e k e u z e v o o r e e n

Breda, The

b e p a a l d e s t u d e n t en e e n b e p a a l d e f o t o - er w a r e n z o ' n dertig f o t o ' s , a l l e m a a l ver-

Netherlands

In J u l y o f 1 9 9 3 t h i s p h o t o g r a p h w a s b r o u g h t b y t h e i n s t r u c t o r f r o m

New

Y o r k C i t y to t h e c i t y of B r e d a , in t h e N e t h e r l a n d s (an h o u r ' s d r i v e s o u t h A m s t e r d a m ) , w h e r e h e w a s to p r e s e n t a t w o - d a y w o r k s h o p in

from

photography

gaard onder e v e n toevallige o m s t a n d i g h e d e n - s p e e l d e n willekeur e n intuïtie e e n e v e n g r o t e rol.) D e A m s t e r d a m s e c r i t i c u s s c h r e e f h e t e e r s t e d e e l v a n zijn e s s a y , m a a r k r e e g

c r i t i c i s m . O n t h a t t r i p it t r a v e l e d v i a t r a i n , b o a t , a i r p l a n e a n d c a r . C o n t a i n e d

d o o r t i j d g e b r e k n i e t d e k a n s zij n s t u k v o o r t e l e z e n , w a t n o r m a a l w e l h e t g e v a l

w i t h i n a f l e x i b l e c l e a r - p l a s t i c p o c k e t , it w a s h a n d e d o n t h e m o r n i n g o f J u l y 3

w a s bij dit s o o r t o p d r a c h t . O m d a t hij z i c h h e e l c o ö p e r a t i e f o p s t e l d e , m o g e n

t o a m i d d l e - a g e d a r t j o u r n a l i s t f r o m A m s t e r d a m . (It s h o u l d b e n o t e d t h a t t h e

a a n n e m e n dat er i n d e r d a a d o o k w a t o p papier s t o n d . Tijdens d e l u n c h p a u z e pro-

instructor's c h o i c e of w h i c h s t u d e n t to inflict w i t h w h i c h f o u n d p h o t o g r a p h -

b e e r d e d e c r i t i c u s d e f o t o in h e t p l a s t i c m a p j e t e r u g t e g e v e n a a n d e d o c e n t ,

a n d he h a d a s e l e c t i o n of p e r h a p s t h r e e d o z e n of t h e s e , all a c q u i r e d

d e m e d e d e l i n g d a t hij e r ' s m i d d a g s n i e t bij k o n z i j n . T e m m i n s t e , z o h e e f t d e

under

we met

c o m p a r a b l y h a p h a z a r d c i r c u m s t a n c e s - c o m b i n e d e q u a l parts of

d o c e n t uit d e V e r e n i g d e S t a t e n h e t b e g r e p e n . Z e i hij (of b e d o e l d e hij t e z e g g e n )

r a n d o m n e s s a n d intuition.)

d a t hij o o k d e v o l g e n d e d a g n i e t a a n w e z i g z o u z i j n ? W a s hij n i e t t e v r e d e n o v e r d e

T h e A m s t e r d a m critic c o m p l e t e d the first part of the w r i t t e n e x e r c i s e , but

m a n i e r w a a r o p d e w o r k s h o p w e r d g e g e v e n of over het inhoudelijk g e d e e l t e e n

t i m e c o n s t r a i n t s d i d n o t p e r m i t t h e r e a d i n g a l o u d o f h i s d e s c r i p t i o n o f it,

w a s hij t e b e l e e f d o m d a t r e c h t s t r e e k s t e z e g g e n ? S t o n d d e f o t o - o f h e t i d e e er

n o r m a l l y part of the p r o c e s s of this e x e r c i s e . A s he g a v e the a p p e a r a n c e of

's m i d d a g s v e r d e r o v e r te m o e t e n s c h r i j v e n - h e m t e g e n ?

b e i n g d u t i f u l i n r e l a t i o n t o t h e g r o u p p r o j e c t , t h e r e is n o r e a s o n t o

doubt

H o e h e t o o k zij, d e d o c e n t d a c h t d a t hij er d i e m i d d a g n i e t , m a a r d e v o l g e n d e

that this w a s d r a f t e d . A t the l u n c h break , he a t t e m p t e d to h a n d the

d a g w e l z o u z i j n , e n o m d a t d e f o t o n o g v e r d e r g e b r u i k t z o u w o r d e n , z e i hij t e g e n

p h o t o g r a p h i n its p l a s t i c s l e e v e b a c k to t h e i n s t r u c t o r , i n d i c a t i n g t h a t h e

zijn N e d e r l a n d s e c o l l e g a d a t d e z e d e f o t o m a a r t o t d e v o l g e n d e d a g bij z i c h

w o u l d n o t b e a b l e to a t t e n d t h a t a f t e r n o o n ' s s e s s i o n . O r at l e a s t t h a t is w h a t

moest houden.

h i s U . S . i n s t r u c t o r u n d e r s t o o d h i m to s a y . D i d h e in fact s a y (or i n t e n d to

Z o a l s d e l e z e r m i s s c h i e n al v o e l d e a a n k o m e n : d e A m s t e r d a m s e c r i t i c u s is

c o n v e y ) that he w o u l d not be returning the next d a y either? W a s he

niet m e e r o p d e w o r k s h o p v e r s c h e n e n - die d a g niet e n o o k d e v o l g e n d e niet.

d i s s a t i s f i e d w i t h the w o r k s h o p ' s style or c o n t e n t , but t o o p o l i t e to s a y s o ?

W a a r o m w e e t ik n i e t . H e t l a a t s t e d a t w e m e t b e t r e k k i n g t o t d e f o t o k u n n e n v a s t -

D i d t h e p h o t o g r a p h - o r t h e p r o s p e c t o f w r i t i n g f u r t h e r a b o u t it - d i s p l e a s e

stellen is:

him?

a . d a t d e f o t o in zijn p l a s t i c h o e s j e v o o r h e t l a a t s t d o o r d e s c h r i j v e r v a n dit

W h a t e v e r the truth, the instructor took his w o r d s to m e a n that he w o u l d

a r t i k e l , d e b e w u s t e d o c e n t , w e r d g e z i e n in h a n d e n v a n e e n N e d e r l a n d e r - e n d e

m i s s the afternoon's transactions but w o u l d be back the f o l l o w i n g day. A n d ,

N e d e r l a n d e r s h e b b e n , d a t w e e t u, e e n e v e n l a n g e e n c o m p l e x e b a n d m e t A f r i k a

s i n c e t h e p h o t o w o u l d c o n t i n u e t o p l a y a p a r t in t h e p r o c e e d i n g s , h e t o l d h i s

e n de zwarte m e d e m e n s als d e N o o r d - A m e r i k a n e n ;

D u t c h c o l l e a g u e t o " h o l d o n t o it u n t i l

tomorrow."

b. d a t d e r e l a t i e v a n d e n i e u w e ' e i g e n a a r ' t o t d e f o t o , e e n r e l a t i e w a a r v a n w i j

A s the reader m a y h a v e anticipated, the A m s t e r d a m critic did not

return

n i e t s w e t e n , in b e p a a l d o p z i c h t e e n r e a c t i e is o p d e m e d e d e l i n g v a n zijn c o l l e g a

to the w o r k s h o p - not that day, a n d not the next. T h e r e a s o n s for his

uit d e V e r e n i g d e S t a t e n d a t hij d e f o t o t o t d e v o l g e n d e d a g bij z i c h m o e s t

a b s e n c e are u n k n o w n . S o the last facts w e c a n a s c e r t a i n a b o u t

(al w e r d d i e m e d e l i n g v e r k e e r d b e g r e p e n ) ; e n

photograph

this

are:

houden

c. dat, vanuit e e n o n v e r w a c h t g e v o e l v a n verlies e n het daaruit v o l g e n d e

a . t h a t , p r o t e c t e d b y i t s p l a s t i c s h e a t h , it w a s l a s t s e e n b y t h i s w r i t e r , t h e

v e r l a n g e n tot c o m t e m p l a t i e , d e p e r s o o n d i e , d o o r b e w u s t e k e u z e s , bijna t w i n t i g

i n s t r u c t o r in q u e s t i o n , in t h e h a n d s of a D u t c h m a n - a n d t h e D u t c h h a v e , of

j a a r l a n g v e l e a n d e r e n liet k e n n i s m a k e n m e t d e z e f o t o , h e e f t b e s l o t e n h e t

c o u r s e , a s l o n g a n d c o m p l e x a histor y of relations w i t h A f r i c a a n d B l a c k

verhaal v a n d e f o t o te v e r t e l l e n , nu d e i n v l o e d e r v a n n o g z o duidelijk m e r k b a a r is.

people as do North Americans; b . t h a t h i s s u b s e q u e n t r e l a t i o n t o it, t h o u g h u n k n o w n t o u s , i s i n s o m e w a y ( e v e n if i n n e g a t i o n ) a r e s p o n s e t o h i s U . S . c o l l e a g u e ' s d i r e c t i v e t o " h o l d o n t o it u n t i l t o m o r r o w " ;

and

c. t h a t , o u t of s o m e u n e x p e c t e d s e n s e of l o s s a n d a c o n s e q u e n t c o m m e m o r a t i v e impulse, the person w h o s e conscious choices

integrated

this i m a g e into the p e r c e p t u a l a r c h i v e s of v a r i o u s o t h e r p e o p l e for a p e r i o d of c l o s e t o t w e n t y y e a r s h a s d e c i d e d t o s e t d o w n t h i s a c c o u n t of its e x i s t e n c e w h i l e w i t h i n his s p h e r e of i n f l u e n c e .

ART A N D D O C U M E N T : A C O N F R O N T A T I O N H e f heeft enige ti/d geduurd voor ik mijn aarzeling overwonnen

de tentoonstelling

zien. Zoals ongetwijfeld

en d o c u m e n t : een

'Ik + de Ander' te gaan

bij velen het geval was

gezien het bezoekersaantal ingegeven

Kunst

had

c o n f r o n t a t i e It

Ik + de Ander, Beurs van Berlage, Amsterdam, 16/6-14/8/94

(mede

Other

dat beperkt bleef tot rond 13.000), werd die aarzeling

door het wat al te brave beeld dat ik had van de initiatiefnemer,

took me some

about going

het Rode

+ I). As was undoubtedly

others -1 infer this in part from the fact that the total attendance

Kruis.

around

13,000 - the principle

cause of my reluctance

that I had of the organization

behind

lil

V o o r t g e k o m e n uit en gesteund door e e n

I overcame

vooral

image

in hoofdzaak w e s t e r s georiënteerd establish-

time before

to see the exhibit

the case for at the show

was the rather all too

the exhibition,

hesitation

"Ik + de Ander'

the Red

(The many was

only

daunting

Cross.

of w a r . lts p l a c e w a s in the n o - m a n ' s - l a n d b e t w e e n the t w o f i g h t i n g p a r t i e s . It w a s

ment, moet deze organisatie zich op dit

f r o m t h i s that it got its s t a t u s as a " n o n -

m o m e n t in alle mogelijke bochten wringen

b e l l i g e r e n t " , or a party that d o e s not w a g e

o m haar traditionele neutraliteit nog enigs-

w a r . That d o e s not detract f r o m the fact

zins hanteerbaar en geloofwaardig te laten

that, b y p a r t i c i p a t i n g in w a r as a t h i r d

zijn. Dat is g e e n eenvoudige zaak in e e n

party w h i c h tries to a m e l i o r a t e the terrible

wereld waar duistere figuren met al e v e n

c o n s e q u e n c e s of that w a r , the

duistere bedoelingen zich bedienen van de

o r g a n i z a t i o n as s u c h b e c a m e a

bestaande onvrede o m die met behulp van

thoroughgoing and important

eng-nationalistische propaganda o m te vor-

factor. T h e d e g r e e to w h i c h t h i s p o l i t i c a l

m e n tot g e w e l d d a d i g e bewegingen . Doordat

neutrality c a n s t a n d in the w a y of

deze b e w e g i n g e n op hun beurt massale

w r e e d h e d e n begaan, jagen ze de eigen bevolking zo'n panische angst aan dat ze deze de in termen van "nationaal belang" geformuleerde etnische zuiveringen op een-

Jeff W a l l Mimic, 1982

oorlog en hij die barbaarse w r e e d h e d e n kan verkopen als e e n nationaal heil heeft nog

onderhandelingstafel kan hij zijn "nationaal belang" overal verdedigen. En wat meer zegt, hij zal gehoor en zelfs begrip vinden.

S i n c e the S e c o n d W o r l d W a r s i t u a t i o n in the w o r l d has b e c o m e

Nationale belangen zijn de basis van elke

o m oorlogvoerende partij te worden. A a n d e

idealisti c o b j e c t i v e s , is b e i n g d e m o n s t r a t e d to us a n e w e a c h d a y .

- c e r t a i n l y s i n c e the fall of the W a l l - the

voudige wijze door de strot k u n r e n d u w e n .

slechts e e n uniform en een geweer nodig

p o l i t i c al

increasingly chaotic. H u m a n disasters a n d w a r s f o l l o w o n e after a n o t h e r , a n d w e are s c a r c e l y a b l e to d i s t i n g u i s h b e t w e e n the t w o c a t e g o r i e s . T h e R e d

bezorgd te blijven o m zijn neutraliteit. Een

A r i s i n g out of a n d s u p p o r t e d by a

onhoudbare positie, ledereen begrijpt lang-

basically Western-oriented establishment,

C r o s s has a d a p t e d to the s i t u a t i o n , a n d

zamerhand dat hulp zinloos is w a n n e e r niet

at the m o m e n t this o r g a n i z a t i o n m u s t g o

has

tegelijkertijd de oorzaken w o r d e n aangepakt.

t h r o u g h all k i n d s of c o n t o r t i o n s to still

reliëf o r g a n i z a t i o n . But w h e r e o t h e r

m a n a g e to m a i n t a i n s h r e d s of its

o r g a n i z a t i o n s , as m u c h as is p o s s i b l e ,

consequenti e is dat er keuzes gemaakt

increasingly become a "general"

m o e t e n w o r d e n , waardoor de neutraliteit

t r a d i t i o n a l neutrality a n d p r o v e its

offer s p e c i a l i z e d h e l p , the R e d C r o s s m u s t

gende. A n d e r s dan andere organisaties is

onder druk komt te staan. Dat geldt niet

c r e d i b i l i t y . That is no s i m p l e m a t t er in a

c o n t i n u e to b e c o n c e r n e d a b o u t its

het Rode Kruis van oudsher verbonden met

alleen voor het Rode Kruis, maar voor alle

w o r l d w h e r e dark f i g u r e s w i t h ever darker

neutrality. That is an u n t e n a b l e p o s i t i o n .

het begrip oorlog. Zijn plek w a s het nie-

grote, zogenaam d politiek neutrale instellin-

m o t i v e s seek to turn the e x i s t i n g strife to

E v e r y o n e is s l o w l y c o m i n g to u n d e r s t a n d

mandsland t u s s e n t w e e strijdende partijen.

gen,

their o w n e n d s , in o r d e r to s h a p e v i o l e n t

that reliëf is m e a n i n g l e s s , u n l e s s at the

W a t ik hiermee zeggen wil, is het vol-

de Verenigde Naties uiteraard voorop.

Daaraan ontleende het zijn status van "non-

Het zal voor e e n groot deel van dit werel d

s o c i a l m o v e m e n t s w i t h the aid of

s a m e t i m e the root c a u s e s are dealt w i t h .

belligerent", niet oorlogvoerende dus. Dat

forum afhangen hoe en in welk e mate het

n a r r o w l y n a t i o n a l i st p r o p a g a n d a .

T h e c o n s e q u e n c e of that is that c e r t a i n

nam niet w e g dat door de deelname aan d e

begrip neutraliteit van e e n nieuwe inhoud

B e c a u s e t h e s e m o v e m e n t s in t u r n

c h o i c e s m u s t b e m a d e , a n d that m e a n s

oorlog als e e n derde partij die de verschrik-

kan w o r d e n voorzien.

perpetrate m a s s i v e atrocities, t h e y i n s p i r e

that n e u t r a l i t y w i l l b e put u n d e r p r e s s u r e . That is t r u e not o n l y for the R e d C r o s s ,

kelijke gevolgen van die oorlog trachtte te

s u c h p a n i c a n d fear in their o w n p e o p l e

verzachten, de organisatie als zodanig w e l

that, w h e n f o r m u l a t e d in t e r m s of

but for all the large i n s t i t u t i o ns w h i c h w e

degelijk een politieke factor van belang

Eerste stap

n a t i o n a l interests, they f i n d it s i m p l e to

t h i n k of as p o l i t i c a l l y n e u t r a l - first a m o n g

w e r d . Hoezeer deze politieke neutraliteit

Niettemin is er een eerste stap gezet.

f o r c e " e t h n i c c l e a n s i n g " d o w n their

t h e m the U n i t e d N a t i o n s , of c o u r s e . A lot

t h r o a t s . " N a t i o n a l interests" are the b a s i s

of the f u t u r e of this w o r l d f o r u m w i l l

for e v e r y w a r , a n d a n y o n e w h o c a n sell

d e p e n d o n h o w , a n d to w h a t m e a s u r e ,

t h e s e b a r b a r i c atrocities as a f o r m of

the c o n c e p t of neutrality c a n b e g i v e n

national salvation needs only a uniform

n e w content .

ideële doelstellingen in de w e g kan staan, wordt ons ook nu nog iedere dag o p n i e u w gedemonstreerd.

Want hoe m e n het ook w e n d t of keert, de uitnodiging aan de Kunst is e e n zeer b e w u s te keuze g e w e e s t , zoals in de wat al te nadrukkelijk v o r m g e g e v e n catalogus in alle

Sinds de T w e e d e W e r e l d o o r o g en zeker sinds de val van d e muur is d e situatie in de

toonaarden valt na te lezen. Het m a g m i s s c h i e n wat overdreven lij-

w e r e l d s t e e d s chaotischer g e w o r d e n.

ken o m aan deze keuzekwestie zoveel aan-

R a m p e n en oorlogen volgen elkaar op en er

dacht te b e s t e d e n , in de directiekamers van

a n d a g u n in o r d e r to b e c o m e the party w a g i n g war. One can defend one's " n a t i o n a l interests " at e v e r y n e g o t i a t i n g table, anywhere. A n d what's more, one

N e v e r t h e l e s s , a first s t e p h a s b e e n

will find a hearing, and even

t a k e n . F r o m w h a t e v e r a n g l e y o u look at it,

understanding.

the i n v i t a t i o n t o A r t h a d b e e n a v e r y

is nauwelijks nog onderscheid tussen beide

het Rode Kruis in Genève w e r d daar w e l

categorieën. Het Rode Kruis hee t zich aan-

anders over gedacht. Naar m e n mij heeft

gepast en is s t e e d s meer e e n "algemene"

verzekerd kostte het heel wat meer moeite

hulporganisatie g e w o r d e n. Maar waar ande-

de directieleden tot deze keuze over te

f o l l o w i n g . U n l i k e other o r g a n i z a t i o n s , as

re organisaties - ongelimiteerd - specialisti-

halen dan d e kunstenaars te b e w e g e n tot

l o n g as a n y o n e c a n r e m e m b e r the R e d

sche hulp verlenen, dient het Rode Kruis

gratis m e d e w e r k i n g .

C r o s s has b e e n c o n n e c t e d w i t h the i d e a

First step

d e l i b e r a t e c h o i c e , as c a n be g l e a n e d in all W h a t I w a n t to say w i t h all t h i s , is the

k i n d s of w a y s f r o m the e m p h a t i c a l l y o v e r designed catalogue. It m a y a p p e a r s o m e w h a t e x a g g e r a t e d to g i v e s o m u c h attention to the q u e s t i o n

of t h i s c h o i c e . In the B o a r d R o o m at R e d

s e n t e n c e f r o m the article that I c a n t let

C r o s s h e a d q u a r t e r s in G e n e v a , it w a s

p a s s u n r e m a r k e d , p r i m a r i l y b e c a u s e of its

is de 'kunst'. Over de tentoonstelling later,

e e n s in Metropolis

q u i t e a different s t o r y . P e o p l e h a v e

apodeictic character. After S t e g e m a n has

eerst iets over enkel e reacties uit d e kunst-

stateren dat d e k u n s t w e r k e n beledigd

a s s u r e d m e that it took quite a lot m o r e

r e p r o v e d t h o s e w h o o r g a n i z e d the e x h i b i t

wereld. In Metropolis

w a r e n . Haar artikel behelst e e n d i s c u s s i e

effort to b r i n g the B o a r d of D i r e c t o r s

of their failure to " d e a l w i t h art in a

zich af wat ons nog meer te w a c h t e n staat:

met Ine G e v e r s over het beruchte begrip

a r o u n d to t h i s d e c i s i o n , t h a n it did to get

w o r t h y m a n n e r " , s h e c o m e s to the

de Katholieke Kerk of A m n e s t y als t o e k o m -

' a u t o n o m i e ' . Een en ander is helaas niet erg

artists to p a r t i c i p a t e , a n d w a i v e their f e e s .

c o n c l u s i o n that "art, w h e n ranked w i t h

stige s p o n s o r s van kunsttentoonstellingen?

overtuigend, waardoor zij haar doel, in casu

the R e d C r o s s , is here d e n i e d its

Het impliciete verwijt van e e n gevaarlijke

de k u n s t w e r k e n , voorbijschiet. Opmerkelijk

this little get t o g e t h e r . M o r e a b o u t the

a u t o n o m y . " I w o n d e r h o w s o m e o n e like

ideologische indoctrinatie lijkt mij hier vol-

is trouwens dat niemand het d e m o e i t e

e x h i b i t i o n later; first s o m e t h i n g a b o u t

that l o o k e d at an e x h i b i t like "Ik + de

k o m e n misplaatst. D e gekozen vorm van

w a a r d acht te v e r m e l d e n dat d e kunstenaars

s o m e of the r e a c t i o n s f r o m the art w o r l d .

Ander"? S h e must have done so with a

s a m e n w e r k i n g - die g e e n sponsoring w a s -

blijkbaar voldoend e vertrouwen in het pro-

In Metropolis

m i n d that w a s a l r e a d y c h o c k - f u l l of

hield ongetwijfeld risico's in. Uit de tentoon-

ject hadden o m hun w e r k belangeloos ter

w h a t w e c a n e x p e c t next: the R o m a n

r i g h t e o u s i n d i g n a t i o n a b o u t the b r a z e n

stelling blijkt echter dat men zich daarvan op

beschikking te stellen. Kennelijk spele n die

C a t h o l i c C h u r c h or A m n e s t y International

c o n t u m e l y that w o u l d o r g a n i z e a n

z'n minst b e w u s t w a s . Daardoor kon het

kunstenaars geen enkele rol meer nadat hun

as s p o n s o r s of art e x h i b i t s ? It s e e m s to

e x h i b i t i o n in w h i c h "her" w o r k s of art,

samengaan van kunst en d o c u m e n t (soms in

werk is g e p r o d u c e e r d . Eenmaal o p g e n o m e n

m e that the i m p l i c i t a c c u s a t i o n of a

w i t h o u t her e x p r e s s p e r m i s s i o n , s u d d e n l y

één werk, bijvoorbeeld de d e k e n s van

in de kunst (al dan niet autonoom) wordt het

d a n g e r o u s i d e o l o g i c a l i n d o c t r i n a t i o n is

a p p e a r f o r e i g n to her a n d , m o r e o v e r ,

Christine Borland) zulke scherp e contouren

geannexeerd ten behoeve van de e x e g e s e .

e n t i r e l y m i s p l a c e d . T h e f o r m of

f r a m e t h e m s e l v e s b a d l y by a s s o c i a t i n g

opleveren voor z o w e l kunst als document .

c o o p e r a t i o n c h o s e n - w h i c h w a s not

w i t h a n o r g a n i z a t i o n that d e f i n i t e l y c o m e s

M e t het aanhalen van een citaat van

sponsorship - undoubtedly did have

f r o m the w r o n g s i d e of the t r a c k s, like the

Adorno over 'kunst met een b o o d s c h a p '

inherent risks. F r o m the e x h i b i t i o n ,

R e d C r o s s . L o o k e d at c l o s e l y , this

slaat C a m i e l van W i n k e l in Archis dan ook

initiatiefnemers een gebrek aan "waardige

h o w e v e r , it a p p e a r s that p e o p l e w e r e , at

a u t o n o m y a p p e a r s to be n o t h i n g m o r e

precies néést de spijker, w a n t het gaat hier

o m g a n g met d e kunst" heeft v e r w e t e n ,

the v e r y least, c o n s c i o u s of that. A s a

t h a n the u m p t e e n t h s t a t u s s y m b o l in the

helemaal niet over "kunst met e e n bood-

komt zij tot d e conclusie dat "kunst, op één

result, the c o m i n g t o g e t h e r of art a n d

arts.

T h u s , "art" is t h e s e c o n d p a r t i c i p a n t in

M, P a u l G r o o t w o n d e r s

De t w e e d e deelhebber in dit s a m e n g a a n

M vraagt Paul Groot

ling, zoals Elly S t e g e m a n , m e e n d e (evenM) zelfs te kunnen con-

Eén zinnetje uit het artikel wil ik niet onvermeld laten, vooral v a n w e g e het apodictische karakter ervan. Nadat S t e g e m a n de

lijn gesteld met het Rode Kruis, hier haar

d o c u m e n t ( s o m e t i m e s in o n e w o r k , a s , for

autonomie wordt ontzegd". Ik vraag mij af

i n s t a n c e , C h r i s t i n e B o r l a n d ' s blankets)

hoe zo i e m a n d naar e e n tentoonstelling als

c o u l d p r o v i d e s u c h s h a r p c o n t o u r s for

'Ik + de A n d e r ' kijkt. Dat kan welhaast niet

b o t h art a n d d o c u m e n t .

anders dan met e e n hoofd dat bij voorbaat al

C a m i e l v a n W i n k e l , w r i t i n g in

Archis,

volgepropt zit met heilige verontwaardiging

a l s o m a n a g e d to hit p r e c i s e l y next t o the

over de o n b e s c h a a m d e m o e d o m e e n ten-

nail w i t h her citatio n f r o m A d o r n o a b o u t

toonstelling te organiseren waar "haar"

"art w i t h a m e s s a g e " , b e c a u s e t h i s

k u n s t w e r k e n , zonder uitdrukkelijke t o e s t e m -

e x h i b i t i o n w a s a b s o l u t e l y not a b o u t "art

ming, plotseling v r e e m d blijken te gaan en

w i t h a m e s s a g e " . It w a s a b o u t art, a b o u t

zich bovendien danig encanailleren door zich

the d o c u m e n t , a n d a b o u t the

op één lijn te stellen met e e n organisatie van

c o n f r o n t a t i o n b e t w e e n the t w o . If

e e n zoveel lagere orde als het Rode Kruis.

d o c u m e n t s s o far o f f e r e d too m a n y

O p d e keper b e s c h o u w d blijkt die autonomie

p o s s i b i l i t i e s to s u p p r e s s i o n , t h e n this

niet vee l meer te zijn dat het zoveelst e sta-

confrontation with what V a n Winkel calls

t u s s y m b o o l van de kunst.

"the m o n s t r o u s f o r c e s in c o n t e m p o r a r y Confrontatie

art" is c a p a c i o u s e n o u g h to let us see the

Van dit alles w a s op de tentoonstelling

c r a c k s in the m i r r o r , a b o u t w h i c h t h e

niets te m e r k e n . D e confrontatie van d e

C h a i r m a n of the R e d C r o s s , M r . S o m m a r u g a , s p e a k s in the c a t a l o g u e .

k u n s t w e r k e n met t h e m a , plek en publiek

That this m i r r o r m a y shatter - that is

verliep zonder strubbelingen, zij het niet

Rinout Klazen Ik + de Ander, dignity for all: reflections on humanity Beurs van Berlage, Amsterdam 16/6 - 14/8/1994

p r e c i s e l y the risk w h i c h the R e d C r o s s ran w h e n entering this cooperation.

geruisloos. D e door elkaar heen kakelende video's stonden hoofdzakelijk zichzelf in d e w e g en waren daardoor moeilijk te volgen. O p e e n enkele uitzondering na leken zij eer-

A u t o n o m y as status symbol

der sfeerbepalend dan bij m a c h t e e e n w e r -

W e r e p e o p l e still p e r h a p s s u r p r i s e d ? Or d i d the fact that t h i s w a s n ' t a " r e a l "

Confrontation

schap". Het gaat over kunst, over het d o c u -

kelijke bijdrage aan die confrontatie te leve-

e x h i b i t i o n t e m p t s o m e critics to p u l l out

N o t h i n g of t h e s e p o l e m i c s w a s v i s i b l e

ment én over de confrontatie tussen die

ren. Over d e bijdrage van de s o m s wat al te

all the s t o p s of their f l o r i d i n d i g n a t i o n a n d

at the e x h i b i t i o n . T h e c o n f r o n t a t i o n of the

t w e e zaken. En als de d o c u m e n t e n tot nog

simplistische en eenduidige teksten kan

w e e p a n d w a i l t o g e t h e r w i t h the b i g w i g s

art w o r k s w i t h the t h e m e , p l a c e and

toe te veel mogelijkheden b o d e n tot verdon-

m e n t w i s t e n . Zeker niet altijd overbodig en

of the past a b o u t the s c a n d a l o u s w a y in

p u b l i c p a s s e d off q u i e t l y , a l t h o u g h not

k e r e m a n e n , dan is deze confrontatie met "de

slechts e e n enkele keer echt storend, heb-

w h i c h the a u t o n o m y of w o r k s of art w a s

n o i s e l e s s l y . T h e v i d e o s all c h a t t e r i n g

monsterlijke krachten in de huidige kunst'

ben ze mij niet verhinderd deze 'groepering

b e i n g dealt w i t h h e r e ? O n e i n d i v i d u a l ,

a w a y at the s a m e t i m e m a i n l y just got in

(CvW) ruim voldoende o m de barsten zicht-

van k u n s t w e r k e n en andere objecten rond

E l l y S t e g e m a n (also in Metropolis

each other's w a y , a n d therefore were

baar te maken in de spiegel waarvan de heer

het t h e m a van de menselijke waardigheid'

e v e n feit d r i v e n to report that w o r k s of art

difficult to f o l l o w . W i t h o n e s i n g l e

S o m m a r u g a (voorzitter van het Rode Kruis)

te ondergaan als e e n bijzondere (kijkerva-

w e r e t h r e a t e n e d . Her article i n c l u d e s a

e x c e p t i o n , thei r role a p p e a r e d to be m o r e

in de catalogus spreekt. Dat deze spiegel

ring.

d i s c u s s i o n w i t h Ine G e v e r s a b o u t the

o n e of d e f i n i n g the g e n e r a l a t m o s p h e r e

aan diggelen gaat, dat nu is precies het risi-

n o t o r i o u s c o n c e p t of " a u t o n o m y " . A l l this

t h a n h a v i n g a n y e s s e n t i a l c o n t r i b u t i o n of

co w a a r m e e het Rode Kruis deze s a m e n -

van Jeff W a l l in deze o m g e v i n g heeft mij

werking is aangegaan.

nogmaals overtuigd van de bijzondere, vol-

M),

isn't very c o n v i n c i n g , a n d s h e e n d s u p

their o w n to m a k e t o the c o n f r o n t a t i o n .

o v e r s h o o t i n g her target, in t h i s c a s e , the

O n e c o u l d a r g u e a b o u t w h a t the

w o r k s of art. A c t u a l l y , it is r e m a r k a b l e

s o m e t i m e s rather t o o s i m p l i s t i c a n d

that n o o n e t h o u g h t it w o r t h the t r o u b l e

u n a m b i g u o u s texts h a d to offer. C e r t a i n l y

to note that the artists a p p a r e n t l y h a d

not a l w a y s s u p e r f l u o u s , a n d o n l y o n e

s u f f i c i ë n t trust in the project to m a k e their

s i n g l e t i m e really a n n o y i n g , t h e y did not

w o r k a v a i l a b l e free of c h a r g e . E v i d e n t l y

hinder m y particular experience - visually

t h e s e artists p l a y e d a b s o l u t e l y n o m o r e

a n d o t h e r w i s e - of t h i s " g r o u p i n g of w o r k s

r o l e after t h e y h a v e p r o d u c e d t h e ir w o r k .

of art a n d other o b j e c t s a r o u n d the t h e m e

O n c e taken u p into art ( a u t o n o m o u s or

of h u m a n d i g n i t y . "

o t h e r w i s e ) , t h e ir r o l e is s w a l l o w e d u p into the n e e d s of the e x e g e s i s . T h e r e is o n e

O n c e again encountering Jeff Wall's f a m i l i a r p h o t o s in this e n v i r o n m e n t o n l y

Het w e e r z i e n met de b e k e n d e foto's

strekt eigen kwaliteit ervan: geconstrueerde A u t o n o m i e als statussymbool

d o c u m e n t e n waarbij niets aan het toeval is

W a s men m i s s c h i e n toch verrast? Of

overgelaten en toch niet meer dan e e n

verleidde het feit dat het hier g e e n ' e c h t e '

oppervlakkige w o n d in de huid van onze her-

tentoonstelling betrof s o m m i g e critici tot het

inneringen, prachtig!

opentrekken van alle registers van hun bloemrijke verontwaardiging, waarbij m e n

Na anderhalve rondgang draaide ik op e e n van de (te) w e i n i g e stoele n mijn rug

s a m e n met de coryfeeën uit het verleden

naar e e n video waar e e n m e v r o u w pogingen

ach en w e e riep over de schandelijke wijze

d e e d mij haar probleem met e e n dubbele (of

waarop hier met d e autonomie van het

helemaal geen?) identiteit aan te praten. Ik

kunstwerk w e r d o m g e s p r o n g e n . Een enke-

had het o p g e g e v e n haar te volgen omdat ik

merkte dat ik de video o m hele andere rede-

tatie zich verhoudt tot d e ontmoeting.

o n c e a g a i n c o n v i n c e d m e of their

e x e c u t i o n b y B o y a n S t o j a n o v i c a n d the

nen begon te waarderen dan de bedoeling

Andres Serrano hoort natuurlijk ook in dit rij-

particular and absolutely unique quality:

straightforward photo by Roy Villevoye

w a s (haar pogingen e e n Madonna-achtige

tje thuis. Ik heb hem er echter met opzet

c a r e f u l l y c o n s t r u c t e d d o c u m e n t s in w h i c h

f u n c t i o n i n g as a c l e a r c o m m e n t a r y o n the

glimlach te imiteren). Vanaf dit punt had ik

buiten g e h o u d e n omdat ik persoonlijk niet

n o t h i n g is left to c h a n c e , that yet are

B e n e t t o n a d v e r t i s e m e n t (which w a s a l s o

e e n g o e d uitzicht op e e n belangrijk dee l van

echt overtuigd ben van zijn integriteit. Ik heb

n o t h i n g m o r e t h a n a s u p e r f i c i a l w o u n d in

p r e s e n t ) , to the r e p r e s e n t a t i o n of t h e

de tentoonstelling en ik liet alles nog e e n s

zijn uitvergrotingen van details van lijken e e n

the skin of o u r m e m o r i e s . M a r v e l l o u s !

g r u e s o m e , b o t h in the direct f o r m of the

de revue p a s s e r e n , althans voorzover er

paar maal gezien. Nog s t e e d s vraag ik mij af

indrukken w a r e n achtergebleven. A l s eerste

in hoeverre deze foto's teruggaan op e e n

d o w n in o n e of the all t o o f e w c h a i r s ,

p h o t o of the m u t i l a t e d face of S h i m o n

d e reeds g e n o e m d e de stapel dekens van

persoonlijke o b s e s s i e met d e dood, naar

t u r n i n g m y back o n a v i d e o in w h i c h a

N a v o n , h i d d e n b e h i n d a mask, a n d in a

mijn mening de enige acceptabele reden o m

w o m a n m a d e a n a t t e m p t to e n g a g e m e

m o r e reflective f o r m b y A n d r e a F i s h e r ,

deze foto's op deze wijze te tonen.

w i t h her p r o b l e m s w i t h a d o u b l é identity

w h e r e d o c u m e n t a n d art c o m e t o g e t h e r

Christine Borland. H u n zwaarte en zwijgen hielden prachtig stand tegenover het geroe-

After o n e a n d a half c i r c u i t s , I sat

d o c u m e n t , b y Daniël d e K o n i n g , w i t h his

(or p e r h a p s w i t h n o identity at all?). I had

s e p a r a t e l y in a m o v i n g i n s t a l l a t i o n , built

Fotografie

g i v e n u p t r y i n g to f o l l o w it b e c a u s e I

a r o u n d a s c a r c e l y r e c o g n i z a b l e detail of a

D e rol van de fotografie w a s b e s c h e i d e n

n o t e d that I w a s b e g i n n i n g to a p p r e c i a t e

v i c t i m of a N a z i c o n c e n t r a t i o n c a m p : of all

the v i d e o for an entirel y different r e a s o n -

t h i s s o m e t i m e s v e r y s h o c k i n g n a r r a t i v e it

over dat de variatie in opvatting en uitwer-

her a t t e m p t to imitate M a d o n n a ' s s m i l e -

c a n be s a i d that w i t h i n the f r a m e w o r k of

kirg groot w a s . Bovendien heeft driekwart

t h a n that w h i c h s h e i n t e n d e d . F r o m

the e x h i b i t i o n , it relates to the o t h e r art in

van de foto's e e n documentaire achter-

w h e r e I w a s sitting, I had a g o o d v i e w

the s a m e w a y as c o n f r o n t a t i o n relates to

grond. Dat maakt de nagenoeg totale afwe-

o v e r a large part of the e x h i b i t , a n d in m y

an e n c o u n t e r . O f c o u r s e , A n d r e s S e r r a n o

zigheid van Nederlandse fotografie de s te

a l s o is at h o m e in this c o m p a n y . I h a v e ,

w e r k e n , waarvan ik er enkele zal n o e m e n :

m i n d I p a s s e d back o v e r e v e r y t h i n g a g a i n

pijnlijker. Het ontbreken van een raakvlak

h o w e v e r , d e l i b e r a t e l y h e l d h i m apart

de foto van een boerenbruiloft van J o u k e

or at least o v e r t h o s e w o r k s w h i c h h a d left b e h i n d s o m e i m p r e s s i o n . I'd b e

b e c a u s e I a m p e r s o n a l l y not really

Klerebezem, e e n mooi (amateur?)beeld,

met d e kunst van vandaag en d e huiver voor

c o n v i n c e d of his integrity. I have s e e n his

z e m o e s van d e v i d e o 's en het lawaai van opstijgende vliegtuigen (een filmloop van Marijke van Warmerdam). S a m e n met d e — dicht opeengedronge n — mannen en vrouw e n zonder gezicht van Mariene D u m a s vormde dit impliciete strijdtoneel voor mi| het middelpunt van de tentoonstelling. Vervolgens k w a m er een hele rij van

op deze tentoonstelling. Daar staat tegen-

maar misschie n wat al te zwaar belast met

een onderzoek van de nieuw e technologieën

w i l l i n g to cite the stack of blankets b y

roepen het beeld op van zelfgenoegzaam-

C h r i s t i n e B o r l a n d as the p r i m e w o r k .

e x t r e m e e n l a r g e m e n t s of the d e t a i ls of

allerlei associaties : dan het intrigerende por-

H e a v y a n d silent, t h e y w o n d e r f u l l y h e l d

c o r p s e s a c o u p l e of t i m e s . E a c h t i m e , I

tret van een man en e e n vrouw van Tiong

h e d en gemakzucht. D a a r m e e wil ik niet ontkennen dat er incidenteel sprake is van

h a v e a s k e d m y s e l f to w h a t d e g r e e t h e s e

A n g , hoog aan de muur hangend en uitzicht

their o w n a g a i n s t the d i n of the v i d e o s

degelijk commentaar, maar dat verandert

photos stem from a personal obsession

gevend op de e v e n e e n s hoog in de lucht

a n d the t u m u l t of a i r p l a n e s taking off in Marijke van W a r m e r d a m ' s film loop.

w i t h d e a t h - w h i c h , in m y o p i n i o n , is the

geschreven "Ballade von der Judenhure

niets aan d e indruk van e e n geïsoleerde positie. Die positie lijkt mij e e n gevolg van

T o g e t h e r w i t h the c l o s e l y c r o w d e d

o n l y a c c e p t a b l e r e a s o n for s h o w i n g t h e s e

Marie Sanders" van Nancy Spero (overigens

de neiging zich te verschansen voor een van

p h o t o s in this w a y .

zijn deze hoge w a n d e n mijns inziens e e n

t o g e t h e r , f a c e l e s s m e n a n d w o m e n by

voorbeeld van g o e d gebruik van deze prach-

alle kanten dreigende aanval op d e onaan-

M a r i e n e D u m a s , this i m p l i c i t scène of

tige Berlagezaal), en niet te vergeten de klei-

tastbaarheid van het beeld. Dat die onaan-

battle w a s for m e the c e n t r a l point of the

ne bijzonderheden van alledaagse gebeurte-

tastbaarheid e e n anachronisme is, w e r d al

exhibition.

nissen van M i c h e l Francois, een verrassend

enige tijd onderkend in de achterhaalde actu-

m o o i e video, die boeit zonder pronkzucht.

aliteit van het reportagebeeld, maar wordt

Wat w e l s c h e e n te pronken, maar dan met

nu pas echt zichtbaar en voelbaar in de

zijn "echtheid", w a s de glazen kast van het

directe manipulatie van het beeld (de foto's

Rode Kruis, e e n indrukwekkende verzame-

van Inez van L a m s w e e r d e geven een indica-

ling van 'displaced persons". Terecht opge-

tie, ook al zijn ze e e n al te letterlijke invulling

steld aan het begin van de tentoonstelling

van het model waar ze voor staan). De

s n e e d hij op eenvoudige, maar effectieve

terecht gevoelde behoefte de integriteit van

wijze alle semi-kunst op dit gebied de pas af.

het beeld overeind te houden leidt in deze geïsoleerde positie onvermijdelijk tot een

Het landschap van lijden en dood ontbrak natuurlijk niet. Opmerkelijk is dat alle

dusdanig overladen met betekenise n dat het beeld w e l moet bezwijken.

fotografen/kunstenaars die zich hiermee bezighouden grote aandacht tonen voor het

D e tentoonstelling 'Ik + de A n d e r ', die in

detail. Maar dat is dan ook het enige wat

haar essentie ongetwijfeld e e n documentai-

Roy Villevoye, A n d r e s Serrano, H a n s

re tentoonstelling is, geeft hopelijk g e n o e g

A a r s m a n , Boyan Stojanovic, A n d r e a Fisher

aanleiding o m over die al te b e s c h e i d e n rol

en Daniël de Koning g e m e e n hebben, buiten

van de Nederlandse fotografie e e n nadere

het niet onbelangrijke feit dat het hier bij

discussie aan te gaan.

allen o m een vorm van documentaire fotografie gaat. Van H a n s A a r s m a n met zijn intrigerende aantekeningen op contactvellen w a a r m e e hij de dood van zijn vader registreerde, via de klassieke reportage van e e n executie van Boyan Stojanovic en de rechttoe rechtaan foto van Roy Villevoye als e e n duidelijk c o m -

Oscar van A l p h e n

Photography Photography played only a modest

After t h e m c a m e a w h o l e r o w of

role in t h i s e x h i b i t i o n . O n the other h a n d ,

w o r k s , of w h i c h I w i l l m e n t i o n a f e w : the

the d i v e r s i t y in c o n c e p t i o n s and w a y s in

p h o t o of the c o u n t r y w e d d i n g by J o u k e

w h i c h t h e s e w e r e w o r k e d out w a s great.

Klerebezem, a beautiful (perhaps

M o r e o v e r , a b o u t t h r e e - q u a r t e r s of the

a m a t e u r ? ) i m a g e , but p e r h a p s s o m e w h a t

photos had a documentary background.

too h e a v i l y l o a d e d w i t h all s o r t s of

That m a d e the n e a r l y t o t a l a b s e n c e of

associations; Tiong A n g ' s intriguing

D u t c h p h o t o g r a p h y all the m o r e p a i n f u l .

portrait of a m a n a n d w o m a n , h a n g i n g

T h e lack of c o m m o n g r o u n d w i t h t o d a y ' s

h i g h o n the w a l l , l o o k i n g out o n the

art a n d the d r e a d of i n v e s t i g a t i o n i n t o

"Ballade von der J u d e n h u r e M a r i e

n e w t e c h n o l o g i e s c a l l s u p an i m a g e of

S a n d e r s " , by N a n c y S p e r o , w r i t t e n

c o m p l a c e n c y a n d l a z i n e s s . A t the s a m e

e q u a l l y h i g h in the air - a l t h o u g h t h e s e

t i m e , I w i l l not d e n y that o n e can

h i g h w a l l s a r e , in m y o p i n i o n , an e x a m p l e

i n c i d e n t a l l y speak of s o l i d c o m m e n t a r y ,

of the g o o d u s e of the fine B e r l a g e H a l l ;

but that c h a n g e s n o t h i n g r e g a r d i n g the

a n d not to forget the s m a l l p e c u l i a r i t i e s of

i m p r e s s i o n of a n i s o l a t e d p o s i t i o n . T h a t

everyday occurrences by M i c h e l Francois,

p o s i t i o n a p p e a r s to m e to b e the

a s u r p r i s i n g l y b e a u t i f u l v i d e o , that

c o n s e q u e n c e of t h e i n c l i n a t i o n to

fascinates without ostentation. What did

b a r r i c a d e o n e s e l f a g a i n s t the t h r e a t e n e d

a p p e a r to s h o w off, but w i t h its

attack o n the s a n c t i t y of the i m a g e w h i c h

" a u t h e n t i c i t y " , w a s the g l a s s c a s e f r o m

is c o m i n g f r o m all s i d e s . That this sanctit y

the R e d C r o s s , an i m p r e s s i v e c o l l e c t i o n of

is a n a n a c h r o n i s m has b e e n r e c o g n i z e d

" d i s p l a c e d p e r s o n s " . D e s e r v e d l y p l a c e d at

n o w for s o m e t i m e in the o u t m o d e d

the b e g i n n i n g of the e x h i b i t i o n , in a

c u r r e n c y of the j o u r n a l i s t i c i m a g e , but

s i m p l e but effective m a n n e r it b a r r e d the

o n l y n o w has b e c o m e really v i s i b l e a n d

w a y to all s e m i - a r t in t h i s f i e l d .

t a n g i b l e in the direct m a n i p u l a t i o n of the i m a g e . T h e p h o t o s of Inez v a n

Of c o u r s e , the l a n d s c a p e of s u f f e r i n g

L a m s w e e r d e g i v e an i n d i c a t i o n of this,

mentaar op de (ook aanwezige)

a n d deat h w a s not a b s e n t . It is strikin g

Benettonreclame tot e n met de verbeelding

e v e n t h o u g h t h e y are an all too literal

that all of the p h o t o g r a p h e r s a n d artists

van het gruwelijke, z o w e l in de directe vorm

f i l l i n g in of the m o d e l for w h i c h t h e y

w h o o c c u p y t h e m s e l v e s w i t h this subject

van het document bij Daniël de Koning met

r e p r e s e n t . In t h i s i s o l a t e d p o s i t i o n , the

s h o w great attentio n to d e t a i l . But that is

zijn foto van het achter e e n masker schuil-

r i g h t l y feit n e e d to m a i n t a i n the i n t e g r i t y

the o n l y t h i n g w h i c h R o y V i l l e v o y e ,

gaande, verminkte gezicht van S h i m o n

of the i m a g e u n a v o i d a b l y leads to it b e i n g

Andres Serrano, Hans A a r s m a n , Boyan

Navon, als in e e n meer reflectieve vorm bij

s o o v e r l o a d e d w i t h m e a n i n g s that the

S t o j a n o v i c , A n d r e a F i s h e r a n d Daniël d e

A n d r e a Fisher, waar d o c u m e n t en kunst

i m a g e h a s to c o l l a p s e .

K o n i n g h a v e in c o m m o n , a s i d e f r o m the

g e s c h e i d e n samengaa n in e e n ontroerende

not u n i m p o r t a n t fact that t h e y are all

installatie, o p g e b o u w d rond e e n nauwelijks

d e a l i n g w i t h a f o r m of d o c u m e n t a r y

herkenbaar detail van e e n nazikampslacht-

undoubtedly a documentary exhibition,

photography.

h o p e f u l l y g i v e s e n o u g h r e a s o n to e n t e r

offer, van heel dit s o m s zeer s c h o k k e n d e relaas kan gezegd w o r d e n dat het zich binnen het kader van de tentoonstelling verhoudt tot de andere kunst zoals de confron-

F r o m H a n s A a r s m a n w i t h his i n t r i g u i n g n o t e s o n the c o n t a c t s h e e t s o n

"Ik + d e A n d e r " , w h i c h in its e s s e n c e is

i n t o f u r t h e r d i s c u s s i o n a b o u t the all t o o m o d e s t role of D u t c h p h o t o g r a p h y .

w h i c h the deat h of his father is r e c o r d e d , t h r o u g h the c l a s s i c a l r e p o r t a g e of an

Oscar van Alphen

B R E A D C R U M B S ON THE SKIRT OF T H E U Broodkruimels "Photographs": cityscapes

that is the neutral

and factory

in 1994 to accompany of the same

interiors an

with photographs

artist Andreas

Gursky,

landscapes,

which

appeared

rok

van

het

universum

F o t o g r a f i e n , zo luidt de neutrale stadsgezichten

titel van een catalogus

en fabrieksinterieurs

van de Duitse

exhibition

title in the De

Foundation's

title of a catalogue

by the German

Appel

new space

Amsterdam.

met foto's

kunstenaar

1994 verscheen Gursky, Andreas, Fotografien, 1994, SchirmerMosel, Munich, text by Rudolf Schmitz (published

Andreas Gursky: Fotografien, 1994, München, Schirmer-Mosel, tekst Rudolf Schmitz, (publikatie

in conjunction with exhibits in the Deichtorhallen,

bij tentoonstellingen in de Deichtorhallen te

Hamburg, and De Appel Foundation, Amsterdam),

Hamburg en Stichting De Appel te Amsterdam),

128 pp, 61 illus., colour, German, 26x22 cm, hc,

tentoonstelling van Stichting

van

landschappen,

Andreas

Gursky,

bij de

die in

gelijknamige

in de nieuwe De Appel

ruimten

Amsterdam.

128 pp, 61 ill fc, Duits, 26x22 cm, hc,

ISBN 3-88814-717-4.

ISSBN 3-88814-717-4.

De Appel, Amsterdam 20/5 - 4/7/1994

A ski c o m p e t i t i o n in the A l p s , the

is w a t daar precies m e e wordt bedoeld.

h i g h - t e c h interior of a n auto plant,

A n d r e a s Gursk y (Leipzig 1955) is e e n

recreation around a s w i m m i n g pool and

van de talentvolle leerlingen van Bernd

n e w c o n s t r u c t i o n o n the e d g e s of a city:

Becher. die in de jaren tachtig als vooraan-

w i t h iron l o g i c , for the last ten y e a r s

staand kunstenaar en docent aan d e

G u r s k y has b e e n r e c o r d i n g t h e s e scènes

Kunstacademie van Dusseldorf zijn studen-

in w i d e p a n o r a m a s , s o that the p e o p l e in

t e n aanspoord e tot e e n andere benadering

the i m a g e a p p e a r as but t i n y f i g u r e s ,

van het m e d i u m fotografie. B e c h er verkreeg

" b r e a d c r u m b s o n the skirt of the

s a m e n met zijn v r o u w Hilla in de jaren zestig

u n i v e r s e , " as L u c e b e r t s a i d . " D i s t a n z i e r t e

bekendheid met z o g e n o e m d e 'typologieën

N a h e " is the p a r a d o x i c a l t e r m u s e d to

van industriële g e b o u w e n ' , waarbij zwart-wit

c h a r a c t e r i z e t h e m in the p u b l i s h e r ' s

foto's van a n o n i e m e architectuur - water-

a n n o u n c e m e n t letter. T h e q u e s t i o n is,

torens, kolenmijnen, silo's, g a s o v e n s - in

p r e c i s e l y w h a t is m e a n t by t h i s ?

serieel verband w e r d e n gepresenteerd . Het w e r k kreeg al snel erkenning als M i n i m a l

A n d r e a s G u r s k y ( L e i p z i g , 1955) is o n e

Art. H o e groot de invloed van het kunste-

of the t a l e n t e d s t u d e n t s of B e r n d B e c h e r ,

naarsduo op hun studenten w a s bleek

w h o , as a l e a d i n g artist a n d t e a c h e r at the

onlangs op de tentoonstelling 'Distanz und

D u s s e l d o r f A r t A c a d e m y in the 1980's,

Nahe' in de R o t t e r d a m s e Kunsthal, waar d e

i n s p i r e d his s t u d e n t s to take a different

f o t o w e r k e n van d e B e c h e r s w a r e n opgehan-

a p p r o a c h to the m e d i u m of p h o t o g r a p h y .

gen naast die van oud-leerlingen als T h o m a s

In the 1 9 6 0 ' s, B e c h e r , t o g e t h e r w i t h his

Struth, Candida Höfer, T h o m a s Ruff en

wife Hilla, gained recognition with what

A n d r e a s Gursky.' In w e e r w i l van d e wat mis-

w a s c a l l e d a " t y p o l o g y of i n d u s t r i a l

leidende titel Fotografien,

b u i l d i n g s " , in w h i c h black a n d w h i t e

die e e n catalogus

met op zichzelf staande foto's doet v e r m o e -

p h o t o s of a n o n y m o u s a r c h i t e c t u r e - w a t e r

d e n , is G u r s k y ' s boek naar mijn mening een

towers, coal mines, silos, gas furnaces -

ambitieuze poging o m in e e n s a m e n h a n g e n -

w e r e p r e s e n t e d in s e r i e s . T h e w o r k w a s

de reeks beelden nieuw e inhoud te g e v e n

q u i c k l y a c k n o w l e d g e d as m i n i m a l art. T h e

aan ons beeld van het landschap. W a t maakt

d e g r e e of i n f l u e n c e that t h i s artist-du o

zijn serie f o t o w e r k e n zo bijzonder?

h a d o n their s t u d e n t s w a s to be s e e n in the recent e x h i b it at the R o t t e r d a m Kunsthal, "Distanz und Nahe", w h e r e the

Groepsverbanden

B e c h e r s ' p h o t o w o r k s w e r e h u n g next to

In de eerste plaats is dat d e prikkelende

t h o s e of their f o r m e r s t u d e n t s s u c h as

combinatie van het natuurlijk landschap met

T h o m a s S t r u t h , C a n d i d a Höfer, T h o m a s

beelden van ultramoderne

Ruff a n d A n d r e a s G u r s k y . D e s p i t e the m i s l e a d i n g title Fotografien,

fabriekshallen. In de f o t o w e r k en laat Gursky

lead o n e to e x p e c t a c a t a l o g u e of photographs w h i c h stood by themselves, in m y o p i n i o n G u r s k y ' s b o o k is an a m b i t i o u s attemp t to g i v e n e w c o n t e n t to

niet zozeer de maagdelijke natuur zien, alsAndreas Gursky Theben, West, 1993 165 x 202 cm

o u r i m a g e of the l a n d s c a p e , t h r o u g h a

w e l het landschap van de w e s t e r s e toerist en recreant, nog s t e e d s majestueus, maar ongevaarlijk, zoals in de foto van e e n z w e m bad g e b o u w d op e e n klif boven zee, waar

c o h e r e n t s e r i e s of i m a g e s . W h a t m a k e s his s e r i e s of p h o t o w o r k s s o s p e c i a l ?

nieuwbouwwij-

ken en de cleane interieurs van m o d e r n e

which would

v a c a t i o n e r , still m a j e s t i c , but w i t h o u t

Een skiwedstrijd in d e A l p e n , het high-

vakantiegangers zonnebaden terwijl onder hen w o e s t e golven tegen d e rotsen b e u k e n .

d a n g e r , as in the p h o t o of a s w i m m i n g

tech interieur van e e n autofabriek, recreatie

p o o l built o n a cliff a b o v e the s e a , w h e r e

rondom e e n z w e m b a d en n i e u w b o u w aan

D e m e n s is hier slecht s klein en a n o n i e m

Groups

the h o l i d a y - m a k e r s s u n b a t h e w h i l e the

de periferie van e e n stad: met e e n ijzeren

a a n w e z i g . Het gaat Gursky nooit o m het

In the first p l a c e , t h e y are a

a n g r y w a v e s break o n the rocks b e n e a t h

c o n s e q u e n t i e legde Gursky de afgelopen

individu, maar o m groepsverbanden "Wat

p r o v o c a t i v e c o m b i n a t i o n of the natural

t h e m . H e r e , p e o p l e are o n l y p r e s e n t as

tien |aar deze taferelen vast in w e i d s e over-

m e interesseert is wat m e n s e n als soort zijn

l a n d s c a p e w i t h i m a g e s of u l t r a m o d e r n

small and a n o n y m o u s beings. Gursky's

zichten, waarbij m e n s e n slechts heel klein in

en niet hun individualiteit. Ik kies voor e e n

n e w n e i g h b o u r h o o d s a n d the c l e a n

interest is n e v e r in the i n d i v i d u a l , but in

beeld zijn, als 'broodkruimels op de rok van

m o m e n t w a a r o p een groep m e n s e n e e n

i n t e r i o r s of m o d e r n i n d u s t r i a l p l a n t s . In

g r o u p s . " W h a t interests m e is w h a t

het universum ' zou Lucebert z e g g e n .

voor mijn wezenlijke samenstelling, e e n spe-

the p h o t o w o r k s , G u r s k y d o e s not s o

p e o p l e a r e , as an a g g r e g a t e , not their

'Distanzierte Nahe', is de paradoxale term

cifieke interne verhouding bezit. Eigenlijk

m u c h let us see v i r g i n nature, as the

i n d i v i d u a l i t y . I c h o o s e a m o m e n t in w h i c h

w a a r m e e ze w o r d en gekarakteriseerd in e e n

ontstaat zo w a t je e e n archetypisch beeld

l a n d s c a p e of the W e s t e r n tourist a n d

a g r o u p of p e o p l e p o s s e s s w h a t is for m e

aanbevelingsbrief van de uitgever. D e vraag

van e e n groep kunt n o e m e n . ' ' De auteur van

de catalogustekst. Rudolf Schmitz, noemt

gen dat de galeneruimte als het ware e e n

an e s s e n t i a l c o m p o s i t i o n , a s p e c i f i c

s u r r o u n d i n g s , a n d that of an

d e aanwezigheid van m e n s e n zelfs raadsel-

verlengstuk w e r d van de voorstellingen.

i n t e r n a l r e l a t i o n s h i p . That is really t h e

a n t h r o p o l o g i s t w h o w a n t s to d i s c o v e r

achtig. Ondanks de enorme scherpte van de

Structuur en e e n m o n o c h r o m e kleurstel-

w a y in w h i c h w h a t y o u c o u l d c a l l an

s o m e t h i n g n e w in a distant c u l t u r e , is

foto's is het onbelangrijk wat ze aan het

ling zijn andere stijlelementen die Gursky

a r c h e t y p i c a l i m a g e of a g r o u p a r i s e s . "

d o e n zijn. Zo b e w e e r d e Gursky in een inter-

hanteert o m het c o m p l e x e geheel van land-

T h e a u t h o r of the c a t a l o g u e text, R u d o l f

The book ends with the contemporary

v i e w over zijn foto van het traditionele

schappen, stadgezichten en industriefoto's

S c h m i t z , c o n s i d e r s the v e r y p r e s e n c e of

" l a n d s c a p e s " of the i n d u s t r i a l i z e d s o c i e t y :

N i e u w i a a r s z w e m m e n in de Rijn bij

op elkaar af te s t e m m e n . Voor zijn o p n a m e n

p e o p l e as e n i g m a t i c . D e s p i t e the

the sterile, h i g h t e c h interior s of auto

Dusseldorf dat het voor e e n buitenstaander

kiest hij consequent m o m e n t e n dat er w e i -

t r e m e n d o u s s h a r p n e s s of the p h o t o s , the

plants, with only a single labourer hidden

e v e n g o e d over een rituele doopplechtigheid

nig of g e e n zonlicht is. S o m m i g e foto's lijken

a c t i o n s t h e y are p e r f o r m i n g in the p h o t o s

of het o p l o s s e n van e e n moordzaak zou kun-

dezelfde fletse kleuren te hebben als oude

are u n i m p o r t a n t . G u r s k y a s s e r t e d as

nen gaan

vakantiekiekjes. D e kleur brengt nooit e e n

m u c h in a n i n t e r v i e w r e g a r d i n g his p h o t o

ve-storing aan t u s s e n het landschap en de

of the t r a d i t i o n a l N e w Y e a r ' s S w i m in the

Opvallend is d e afwisseling van spectaculaire, romantische vergezichten met alledaagse taferelen uit de directe o m g e v i n g van de kunstenaar: vissers gezeten aan e e n met b o m e n o m z o o m d kanaal, 'Sonntagsspazierganger' w a n d e l e n d langs een rivier

m e n s e n die er zich in b e w e g e n . Zo harmo-

R h i n e at D u s s e l d o r f , w h i c h , to an

nieert de blauwe tegelwan d in het station

o u t s i d e r , c o u l d just as w e l l b e a b o u t a

van de Portugese stad Porto met de ver-

ritual b a p t i s m or the i n v e s t i g a t i o n of a

bleekte spijkerbroeken van d e reizigers die

drowning.

in de rij voor de lokotton staan to wachten.

quite applicable.

b e t w e e n the p r o d u c t i o n l i n e s , the computerized Stock E x c h a n ge on Wall Street, the Paris M o t o r S h o w , the a w f u l c h a o s of traffic in a s q u a r e in C a i r o . H e r e , a n y " r e a l " l a n d s c a p e is d e f i n i t i v e l y g o n e . In the final p h o t o of the b o o k , m a d e in a restaurant in the ski resort of St. M o r i t z , the f a c e s of the p e o p l e c a n b e

T h e a l t e r n a t i o n of s p e c t a c u l a r ,

d i s t i n g u i s h e d fur the first time. T h r o u g h

en voetballers op e e n sportveld omringd door de huizen van e e n stad. In deze laatste foto, waarop de spelers schijnbaar doelloos over de grasmat sjokken, blijkt opnieuw G u r s k y ' s interesse voor het raadselachtige van e e n alledaags groepsgebeuren (alleen d e echte liefhebber zal herkennen dat het elftal in het wit net heeft g e s c o o r d en dat oranie de klap van de tegengoal nog moet verwerken). H e e l toepasselijk m dit verband is de vergelijking die Schmitz trekt tussen G u r s k y ' s belangstelling voor het onbekende en vreemd e van de eigen o m g e v i n g , en die van e e n antropoloog die in verre culturen iets n i e u w s wil ontdekken. Het boek eindigt met d e hedendaagse 'landschappen' van de geïndustrialiseerde samenleving: d e steriele high tech-hallen van autofabrieken, met nog een enkele arbeider verscholen t u s s e n d e produktielijnen, de gecomputeriseerd e beurs op W a l l Street, e e n autosalon in Parijs en de e n o r m e verkeerschaos op een plein in Cairo. Het 'echte' landschap is hier definitief v e r d w e nen. In de laatste foto van het boek, gemaakt in e e n restaurant in het ski-oord Sankt M o n t z , zijn voor het eerst d e gezichten van m e n s e n te onderscheiden . Van de b e s n e e u w d e bergen door de ramen is ech ter weinig of niets te zien.

Transparantie Alle f o t o w e r k e n van Gursky kenmerken zich door hun transparantie, door een direc-

Andreas Gursky Mercedes, Rastatt, 1993 205 x 216 cm

te, haarscherpe w e e r g a v e van de werkelijkheid. Tegelijkertijd onttrekken zij zich aan die werkelijkheid door hun kleur, structuur en compositie. Een nog belangrijker stilistisch element is het standpunt. Naast w e i d s e per-

Tijdloosheid

r o m a n t i c v i s t a s w i t h e v e r y d a y scènes

the w i n d o w s , h o w e v e r , little or n o t h i n g

spectieven hanteert Gursky gezichtspunten

Door het w e i d s e perspectief krijgen de

f r o m the artist's i m m e d i a t e s u r r o u n d i n g s

c a n be s e e n of t h e s n o w y m o u n t a i n s .

van waaruit e e n landschap, stadswijk of

fotowerken van Gursky een zekere tijdloos-

is s t r i k i n g : p e o p l e f i s h i n g f r o m the b a n k s

fabrieksinterieur op de tekentafel is bedacht.

heid. Het opnamestandpunt is telkens hoog

of a c a n a l lined w i t h trees, " S o n n t a g s -

Als een soort landmeter tracht hij met zijn

en op grote afstand van het onderwerp, als-

s p a z i e r g a n g e r " w a n d e r i n g a l o n g a river

camera d e perspectieflijnen terug te vinden

of een engel vanuit de h e m e l op aarde neer-

a n d f o o t b a l l ë r s o n a s p o r t s field

die ooit getrokken zijn door planologen en

c h a r a c t e r i z e d by their t r a n s p a r e n c y , b y a

kijkt en zich verwondert over de dagelijkse

s u r r o u n d e d by h o u s e s in a city. In this

architecten, en de ruimtelijke ordening te

direct, h a i r - s h a r p r e p r o d u c t i o n of reality.

gang van zaken. D e z e blik komt pregnant

last p h o t o , in w h i c h the p l a y e r s s e e m to

integreren in een esthetische compositie.

A t the s a m e t i m e , t h e y are d i s t a n c e d f r o m

naar voren in een viertal foto's in het midden

r a n g e a r o u n d o v e r the turf w i t h no

that reality b y their c o l o u r , structure a n d

Transparency A l l of G u r s k y ' s p h o t o w o r k s are

Een mooi voorbeeld v o r m e n d e foto's van

van het boek. De eerste is e e n prachtige

discernible purpose, Gursky's fascination

de z w e m b a d e n waarin d e strakke platte-

c o m p o s i t i o n . A still m o r e i m p o r t a n t

opname van het nachtelijke Heidelberg

w i t h t h e e n i g m a t i c a s p e c t of e v e r y d a y

grond van het bad, de s p e e l w e i d e en de

s t y l i s t i c e l e m e n t is t h e p o s i t i o n i n g of his

onder een i m m e n s e sterrenhemel. O p de

g r o u p activities e m e r g e s a g a i n . (Onl y a

omgeving een bijna abstract-geometrisch

c a m e r a . In a d d i t i o n to w i d e a n g l e v i e w s ,

pagina ernaast staat een panoramisch over-

real c o n n o i s s e u r of s o c c e r w i l l r e c o g n i z e

patroon vormen. Deze behoefte aan orde-

Gursky a s s u m e s a viewpoint from which

zicht van de archeologische opgravingen in

that the t e a m in w h i t e h a v e just s c o r e d

ning k w a m ook naar voren bij d e inrichting

a l a n d s c a p e , u r b a n n e i g h b o u r h o o d or

Thebe, waarschijnlijk gefotografeerd vanaf

a n d that the t e a m in o r a n g e still h a v e to

van de tentoonstelling in De A p p e l , waar

f a c t o r y interio r c o u l d b e c o n s i d e r e d o n a

de :op van de piramide (die niet in beeld is).

p r o c e s s w h a t h a s h a p p e n e d . ) In t h i s

Gursky de foto's op formaten van s o m s

d r a w i n g b o a r d . Like a sort of s u r v e y o r ,

D e vergelijking t u s s e n e e n twintigste-eeuw-

respect, the c o m p a r i s o n w h i c h Schmitz

bijna t w e e bij t w e e meter zodanig precies

w i t h his c a m e r a he tries to r e c o v e r the

se stad en de hoogontwikkelde Egyptische

d r a w s b e t w e e n G u r s k y ' s interest in the

tegen de enorme w i t te muren had opgehan-

lies of p e r s p e c t i v e w h i c h w e r e o n c e

cultuur van vijfduizend jaar geleden doet je

s t r a n g e a n d u n k n o w n in his o w n

d r a w n b y u r b a n p l a n n e r s or a r c h i t e c t s,

R a n d to i n t e g r a t e their a r r a n g e m e n t of the

In his i n t r o d u c t o r y text t o

Fotografien,

s p a c e into an a e s t h e t i c c o m p o s i t i o n . A

R u d o l f S c h m i t z , the a u t h o r , g i v e s an

g o o d e x a m p l e of t h i s are the p h o t o s of

i n t e r e s t i n g , i n f o r m a t i v e a n a l y s i s of

s w i m m i n g p o o l s , in w h i c h the r i g i d p l a n

G u r s k y ' s photo work. He s o m e t i m e s,

of the p o o l , p l a y i n g f i e l d a n d the

h o w e v e r , g o e s a bit t o o far in his

s u r r o u n d i n g s f o r m an a l m o s t abstract

interpretations, and then lapses i n t o a

g e o m e t r i e p a t t e r n. T h i s d e m a n d for o r d e r

w o o l l y u s e of l a n g u a g e that, to m y m i n d ,

a l s o c a m e to the fore in the a r r a n g e m e n t

s e r v e s no other p u r p o s e t h a n to lift the

of the e x h i b i t at D e A p p e l , w h e r e G u r s k y

w o r k out of the s p h e r e of p h o t o g r a p h y

h u n g the p h o t o s , s o m e t i m e s in f o r m a t s

a n d p l a ce it in the t r a d i t i o n of the fine

as l a r g e as t w o b y t w o m e t e r s , w i t h s u c h

arts. T h u s , he s a y s of the s u c c e s s of s o m e

p r e c i s i o n a g a i n s t the e n o r m o u s w h i t e

of G u r s k y ' s i m a g e s , "...als hatte d e r

w a l l s , that the g a l l e r y s p a c e b e c a m e , as it

Kunstier samtliche Positionen

w e r e , a n e x t e n s i o n of the s h o w itself.

vorausgesehen, die dann v o n M e n s c h e n ,

Texture and a m o n o c h r o m e colour

Dingen, Strukturen, Farben e i n g e n o m m e n

s c h e m e are other stylistic e l e m e n t s w h i c h

w e r d e n . " T h i s is t o o great a m y s t i f i c a t i o n

G u r s k y u s e s in o r d e r to a t t u n e the

of a really rather d e l i b e r a t e m a n n e r of

c o m p l e x w h o l e of l a n d s c a p e s , c i t y s c a p e s

p h o t o g r a p h i n g , in w h i c h s p o n t a n e i t y a n d

a n d i n d u s t r i a l p h o t o s w i t h e a c h other.

i m p r o v i s a t i o n really p l a y a very m o d e s t

C o n s e q u e n t l y , for his s h o t s h e c h o o s e s

role. T h e c o m p a r i s o n w h i c h S c h m i t z

the m o m e n t s w h e n t h e r e is little or no

m a k e s w i t h the s i m p l e d i v i s i o n of the

s u n l i g h t . S o m e of the p h o t o s s e e m to

s u r f a c e s a n d m o n o c h r o m e c o l o u r s in the

h a v e the s a m e p a l l i d c o l o u r s as o l d

w o r k of M i n i m a l artists R o b e r t R y m a n

vacation snapshots. The colour never

a n d Daniël B u r e n is, h o w e v e r , c e r t a i n l y of

c r e a t e s a n y conflict b e t w e e n the

interest. F o r i n s t a n c e , G u r s k y ' s f e e l i n g for

l a n d s c a p e a n d the p e o p l e w h o m o v e

c o m p o s i t i o n a p p e a r s in the p h o t o of the

w i t h i n it. T h u s , the b l u e tile w a l l of the

ski c o m p e t i t i o n , in w h i c h the s p e c t a t o r s

station in the P o r t u g u e s e city of P o r t o

are d e l i n e a t e d as an abstract f o r m on the

h a r m o n i z e s w i t h the f a d e d b l u e j e a n s of

w h i t e f o r e g r o u n d of s n o w .

the t r a v e l l e r s w h o q u e u e up at the ticket counters.

Objectifying glance de e e u w i g h e i d s w a a r d e realiseren van de

voor c o m p o s i t ie blijkt bijvoorbeeld uit de

Timelessness

at least as s t r o n g l y i n f l u e n c e d b y the

F r a n k l y , I think that G u r s k y h a s b e e n

menselijke beschaving. H e e l subtiel is ook

foto van e e n skiwedstrijd waarbij het publiek

B e c a u s e of the w i d e a n g l e v i e w ,

h i s t o r y of p h o t o g r a p h y , as he has by

de associatie van de sterrenhemel met de

zich aftekent als e e n abstracte vorm op d e

G u r s k y ' s p h o t o w o r k s take o n a c e r t a i n

m o d e r n art. It w o u l d a p p e a r that the

k o s m o l o g i s c h e dimensi e van d e Egyptische

witte ondergrond van van de s n e e u w .

t i m e l e s s n e s s . T h e c a m e r a p o s i t i o n is at

a n o n y m o u s u r b a n l a n d s c a p e s f r o m the

religie, waarbij volgens d e laatste inzichten

the s a m e t i m e h i g h , a n d at a great

1930's, a n d the o v e r a l l v i s i o n of A m e r i c a n

d e sterrenstand bepalend w a s voor de lig-

d i s t a n c e f r o m the subject, as if an a n g e l

s o c i e t y w h i c h W a l k e r E v a n s p r e s e n t e d in

ging van de piramiden en het opstijgen van

w a s l o o k i n g d o w n o n e a r th f r o m the

his i m p r e s s i v e b o o k

de ziel van de farao.

h e a v e n s , c u r i o u s a b o u t the d a i l y state of

Photographs

affairs. T h i s v i e w c o m e s to the f o r e

i m p o r t a n t s o u r c e of i n s p i r a t i o n . But

e e n foto van de reflectie van de kleuren

p r e g n a n t l y in the q u a r t e t of p h o t o s in the

i n d i v i d u a l i m a g e s a l s o call up

rood, oranje en geel van de ondergaande

Evans met zijn a n o n i e m e s t a d s g e z i c h t e n uit

m i d d l e of the b o o k . T h e first is a b e a u t i f u l

a s s o c i a t i o n s w i t h the w o r k of w e l l k n o w n

zon, die op d e volgende bladzijde wordt

d e jaren dertig en 'overall'-visie op de

shot of H e i d e l b e r g at night, u n d e r a n

artists a n d p h o t o g r a p h e r s . T h e

gevolgd door e e n onmetelijk landschap dat

A m e r i k a a n s e s a m e n l e v i n g g e p r e s e n t e e r d in

i m m e n s e b o w l of s t a r s . O n the next p a g e

p h o t o g r a p h of the s w i m m i n g p o o l on the

bij nadere b e s c h o u w i n g e e n close-up van

het indrukwekkend e boek American

s t a n d s a p a n o r a m i c o v e r v i e w of the

r o c k s r e m i n d s o n e s t r o n g l y of M o h o l y -

e e n tapijt blijkt te zijn. Beide beelden intrige-

graphs (1938) een belangrijke inspriratie-

a r c h a e o l o g i c a l e x c a v a t i o n s at T h e b e s ,

N a g y ' s e x t r e m e p e r s p e c t i v e in his v i e w

ren door de duizelingwekkend e ervaring van

bron. M a a r ook de afzonderlijke beelden roe-

e v i d e n t l y p h o t o g r a p h e d f r o m the t o p of a

f r o m a b o v e , l o o k i n g d o w n o n the steel

ruimte, waarbij het fotografisch standpunt

pen associaties op met werk van b e k e n d e

t e m p l e g a t e , w h i c h is not in the p i c t u r e .

c o n s t r u c t i o n a n d t e r r a c e of the R a d i o

nog nauwelijks te reconstrueren is. D e

kunstenaars/fotografen. Zo doet d e foto van

T h e c o m p a r i s o n b e t w e e n a 20th c e n t u r y

T o w e r , B e r l i n . A n d G u r s k y ' s p h o t o of the

natuur wordt hier g e p r e s e n t e e r d als e e n

het z w e m b a d op de rotsen sterk d e n k e n aan

city a n d the h i g h l y d e v e l o p e d E g y p t i a n

T o k y o stock e x c h a n g e c o u l d b e a s u b t l e

micro- en m a c r o k o s m o s , waarbij het grote

M o h o l y - N a g y ' s e x t r e m e perspectivisch e

c u l t u r e of 5000 y e a r s a g o m a k e s y o u

t r a n s l a t i o n in c o l o u r of the black a n d

zich in het kleine openbaart en a n d e r s o m .

bovenaanzichten op de stalen constructie en

American

f1938) h a v e b e e n an

realize the e t e r n a l q u a l i t i e s of h u m a n

w h i t e shot that W i l l i a m K l e i n m a d e there

c i v i l i z a t i o n . T h e a s s o c i a t i o n b e t w e e n the

3 0 y e a r s e a r l i e r f r o m e x a c t l y the s a m e

night s k y a n d the c o s m o l o g i c a l d i m e n s i o n

s p o t , w i t h a 35 m m c a m e r a . It is a m u s i n g

of E g y p t i a n r e l i g i o n , in w h i c h , a c c o r d i n g

to see that b o t h had a n e y e f o r the

to the m o s t recent f i n d i n g s , the e l e v a t i o n

r h y t h m i c effect of the hectic m o t i o n of the

of stars in the n i g h t s k y at the s o l s t i c e

stock b r o k e r s o n the t r a d i n g f l o o r . W i t h

d e t e r m i n e d the o r i e n t a t i o n of the

K l e i n , the i m a g e is d e t e r m i n e d t h r o u g h

p y r a m i d s a n d the path for the p h a r a o h ' s

the g r a p h i c contras t b e t w e e n their black

r i s e n s o u l , is a l s o v e r y s u b t l e .

pants and white shirts, while with Gursky the m e n in black s t a n d out a g a i n s t the

S e v e r a l p a g e s f u r t h e r in the b o o k is a p h o t o of the reflection of t h e r e d , o r a n g e a n d y e l l o w c o l o u r s of the s e t t i n g s u n ,

w h i t e of the c o m p u t e r s a n d the light b r o w n (the o n l y c o l o u r ! ) of the parquet floor.

Fotografien

geeft Rudolf S c h m i t z e e n interessante, informatieve analyse van de f o t o w e r k en van Gursky. S o m s gaat hij echter wat ver in zijn interpretaties, en vervalt dan in e e n 'wollig' taalgebruik, hetgeen naar mijn idee g e e n ander doel dient dan het werk uit d e fotografiesfeer te halen en in e e n beeldende-kunsttraditie te plaatsen. Zo heeft hij het over het geluk van Gursky bij s o m m i g e beelden "...als hatte der Künstler samtliche Positionen v o r a u s g e s e h e n , die dann v o n M e n s c h e n ,

f o l l o w e d o n the next p a g e b y a n i m m e n s e

Dingen, Strukturen, Farben e i n g e n o m m e n

landscape w h i c h , on closer examination,

werden". Dit is te veel een mystificatie van

" D i s t a n z i e r t e N a h e " - to finally return

a p p e a r s to be a c l o s e - u p of a c a r p e t. B o t h

to this c h a r a c t e r i z a t i o n - a p p e a r s on t h e

i m a g e s fascinat e t h r o u g h the d i z z y i n g

o n e h a n d to refer to G u r s k y ' s effort to

e x p e r i e n c e of s p a c e , w h i c h h a r d l y a l l o w s

o b s e r v e e v e r y d a y reality f r o m a distant

the p h o t o g r a p h i c p o i n t of v i e w to be

s t a n d p o i n t w i t h his v i e w c a m e r a . O n the

r e c o n s t r u c t e d . N a t u r e is here p r e s e n t e d

o t h e r h a n d , it refers to t h e s p e c i f i c w a y of

as a m i c r o - a n d m a c r o c o s m , in w h i c h the

s e e i n g , in w h i c h the v i e w e r ' s e y e is

great r e v e a l s itself in the s m a l l , a n d v i c e

f o r c e d to m o v e back a n d f o r t h b e t w e e n

versa.

the n e a r b y a n d the d i s t a n t , a p p a r e n t l y in

Eerlijk g e z e g d denk ik dat Gursky zich m i n s t e n s zo sterk heeft laten beïnvloeden

Enkele pagina's verder in het boek staat

In de inleidende tekst van

Objectiverende blik

e e n toch tamelijk bedachtzame manier van fotograferen, waarbij spontaniteit en improvisatie juist een hele b e s c h e i d e n rol s p e l e n . W e l interessant is de vergelijking die Schmitz maakt met d e s i m p e le vlakverdelingen en m o n o c h r o m e kleuren in het werk van de M i n i m a l Art-kunstenaars Robert R y m a n en Daniël Buren. G u r s k y ' s gevoel

door d e g e s c h i e d e n i s van de fotografie als door d e m o d e r n e kunst. Zo lijkt Walker

photo-

het terras van de Radiotoren van Berlijn. En G u r s k y ' s foto van de beurs van Tokio zou e e n subtiele vertaling in kleur kunnen zijn van de zwart-wit o p n a m e die William Klein daar dertig jaar eerder vanaf precies dezelfde plek met een kleinbeeldcamera maakte. Het is grappig o m te zien dat beiden oog hadden voor het ritmische effect van de hectisch b e w e g e n d e handelaren op de beursvloer. Bij Klein wordt het beeld bepaald door het grafische contrast t u s s e n hun zwarte broeken en witt e b l o u s e s , terwijl bij Gursky d e m a n n e n in het zwart afsteken tege n het wit van de c o m p u t e r s e n het lichtbruin (de enige kleur!) van de parketvloer 'Distanzierte Nahe', o m ten slotte terug te k o m e n op deze karakterisering, lijkt enerzijds te verwijzen naar het streven van Gursky o m met zijn grootbeeldcamera vanuit e e n ver standpunt de alledaagse werkelijkheid te o b s e r v e r e n . Anderzijds verwijst het naar e e n specifieke manier van kijken, waar-

bij het o o g van de beschouwe r g e d w o n g e n

der

o r d e r to find a r e s t i n g p l a c e o n the

k o l l e k t i v e n S i n n g e b u n g v e r l a n g e n , " he

wordt heen en w e e r te b e w e g e n tussen

lenden Dasein nach kollektiven Sinngebung

s u r f a c e of the i m a g e . In this " o b j e c t i f y i n g "

s a y s . H i s l a n d s c a p e s are n o traditionalist

dichtbij en veraf, o m ogenschijnlijk rust te

v e r l a n g e n " , zegt hij. Zijn landschappen zijn

g l a n c e at o n e ' s i m m e d i a t e s u r r o u n d i n g s ,

flight f r o m u r b a n c u l t u r e , but an attempt,

vinden op het oppervlak van het beeld. In

geen traditionele vlucht uit de stedelijke cul-

the i n f l u e n c e of B e r n d a n d H i l l a B e c h e r is

n o w that the " r e a l " l a n d s c a p e has a l m o s t

deze 'objectiverende' blik op de directe

tuur, maar een poging o m de m e n s - nu het

c l e a r l y p e r c e p t i b l e. G u r s k y , h o w e v e r ,

e n t i r e l y d i s a p p e a r e d , to r e c o n c i l e p e o p l e

o m g e v i n g is duidelijk de invloed van Bernd

'echte' landschap bijna niet meer bestaat -

d i s t i n g u i s h e s h i m s e l f t h r o u g h the

w i t h all p o s s i b l e g r a d a t i o n s of n a t u r e a n d

te verzoenen met alle mogelijke gradaties

e n o r m o u s v a r i e t y in his l a n d s c a p e s ,

culture.

van

w h i c h rang e f r o m r o m a n t i c v i s t a s of

Hilla B e c h e r merkbaar. Gursky onder-

scheidt zich echter door de e n o r m e variatie

M e n s c h e n g r u p p e n , die in ihren verwei-

natuur en cultuur.

in zijn landschappen, die uiteenlopen van

A l p i n e g l a c i e r s to the p r e c i s e l y p l a n n e d

romantische vergezichten van Alpen-

Rik

gletchers tot de nauwkeurig geplande oefen-

Suermondt

c o n t e x t call up a s s o c i a t i o n s w i t h h a n g i n g

O s a k a . Ook de interieurs van fabriekshallen met hangende tuinen en uitgestrekte w o u den) behoren tot het landscnap van de

gardens and extensive forests, also Noten

b e l o n g to the l a n d s c a p e of c o n t e m p o r a r y

1. Wulf Herzogenrath. Distanz und NShe.

man.

Fotografische Arbeiten von Bern und Hilla Becher.

hedendaagse m e n s .

Suermondt

O s a k a . The f a c t o r y interiors, w h i c h in t h i s

ruimte van e e n J a p a n s e golfclub in de stad (die in deze context associaties oproepen

Rik

e x e r c i s e r o o m of a J a p a n e s e g o l f c l u b in

Note 1 Wulf Herzogenrath, Distanz und NShe

In his p h o t o s , A n d r e a s G u r s k y g i v e s

Fotografische Arbeiten von Bernd und Hilla Becher.

Andreas Gursky. Candida Höfer. Axel Hütte, Simone

us a look at W e s t e r n s o c i e t y w i t h o u t

Andreas Gursky, Candida Höfer, Axel Hütte. Simone

A n d r e a s Gursky geeft ons in zijn foto's

Nieweg. Thomas Ruff. Jörg Sasse. Thomas Struth,

making g l o o m y pronouncement s about

Nieweg. Thomas Ruff, Jörg Sasse, Thomas Struth,

een

blik op d e W e s t e r s e samenleving zon-

Petra Wunderlich, Institut für Auslandbeziehungen

the e n v i r o n m e n t a l c r i s i s or the a l i e n a t i o n

Petra Wunderlich, Institut für Auslandbeziehungen,

der

- en dat is het knappe - zwaarmoedige

1992.

of m a n k i n d f r o m nature. T h a t ' s w h a t ' s

1992.

2 Geciteerd uit: Hripsimé Visser, 'Alltagsbewaltigung.

g o o d about t h e m . "Ich t h e m a t i s i e r e

2 From: Hripsimé Visser, 'Alltagsbewaltigung.

het milieu of de vervreemding van de m e n s

De foto's van Andreas Gursky', in: Metropolis M,

i m m e r w i e d e r M e n s c h e n g r u p p e n , die in

van

februari 1994, p. 40

ihren verweilenden Dasein nach

uitspraken te doen over de problematiek van de natuur. "Ich thematisiere immer wie-

De nieuwe

P A S S I V E C O N S U M P T I O N OF I N F O R M A T I O N V E R S U S A C T I V E I N V O L V E M E N T IN E X P E R I E N C E

mondiale

cultuur die

wordt binnengehaald

currently

interactieve

spelen, zaken deen en

Passieve

sociale

voor de manier waarop

being

interactive

van het

Internet heeft verstokkende gevolgen:

The new worldwide

momenteel

via de

media en de snelle verspeiding

werken,

De foto's van Andreas Gursky', in Metropolis M. februari 1994, p. 40

consumptie

versus

actieve beleving

van

informatie

media

proliferation reaching

culture

ushered

and the

social

uitwisselen.

business

Doors of Perception 2, RAI Congrescentrum, Amsterdam 4-6/11/94

implications,

and exchange

that is through

rapid

of the Internet

the way we work, play,

informatie

has faraffecting

conduct information.

Dutch Electronic Art Festival, V2. Lantaren/Venster Rotterdam 8-13/11/94

deze zaken onder de aandacht te

Infotainment

brengen en met name na te gaan wat de

combinatie van informatie en a m u s e -

In an a t t e m p t to f o c u s a t t e n t i o n o n

Infotainment

t h e s e i s s u e s , a n d in p a r t i c u l a r o n the

The

c o m b i n a t i o n of i n f o r m a t i o n a n d

notie 'thuis' betekent in e e n c y b e r s p a c e -

ment (ook w e l bekend als 'infotainment')

m e a n i n g of ' h o m e ' in the c o n t e x t of

e n t e r t a i n m e n t ( o t h e r w i s e k n o w n as

context, vond begin november in

lijkt de trend te zijn g e w o r d e n in de w e r e l d

c y b e r s p a c e , the ' D o o r s of P e r c e p t i o n 2'

' i n f o t a i n m e n t ' ) s e e m s to h a v e b e c o m e the

A m s t e r d a m d e conferentie 'Doors of

van

c o n f e r e n c e w a s h e l d in A m s t e r d a m at the

p r e f e r r e d m o d e in the w o r l d of interactive

Perception 2' plaats. Deze driedaagse confe-

stenaars en ontwerpers m o e t e n hun w e g

b e g i n n i n g of N o v e m b e r . O r g a n i s e d b y t h e

m e d i a . W r i t e r s , artists a n d d e s i g n e r s are

rentie, georganiseerd door het Nederlands

zien te vinden in de technologisch e en

N e t h e r l a n d s D e s i g n Institute a n d

h a v i n g to g r a p p l e w i t h the t e c h n o l o g i c a l

Vormgevingsinstituut en het tijdschrift

esthetische mogelijkheden van het snel o m

Mediamatic

zich heen grijpende Hypertext, het s y s t e e m

c o n f e r e n c e attracted m o r e t h a n 1000

trok mee r dan duizend afgevaar-

de interactieve media. Schrijvers, kun-

m a g a z i n e , the t h r e e - d a y

and

a e s t h e t i c p o s s i b i l i t i e s o f f e r e d b y the

e m e r g e n c e of H y p e r t e x t , t h e s y s t e m that

digden uit allerlei disciplines, waaronder

w a a r m e e lagen tekst, beeld en geluid door

delegates f r o m various fields including

a l l o w s l a y e r s of text, i m a g e s a n d s o u n d

technologie, design, architectuur, filosofie,

technology, design, architecture,

to be i n t e r l i n k e d a n d m a n i p u l a t e d b y the

antropologie, media en kunst. D e d i s c u s s i e

met elkaar verbonden. Lineair lezen wordt

p h i l o s o p h y , a n t h r o p o l o g y , m e d i a a n d art.

v i e w e r . L i n e a r r e a d i n g is b e i n g r e p l a c e d

over interactiviteit w e r d vorig jaar op de eer-

vervangen door het vaak doelloze, alle rich-

The

ste Doors of Perception in gang gezet door

tingen opschietende zappen. Of, zoals J o h n

last y e a r b y the D e s i g n Institute at the

zapping. A s J o h n Perry Barlow observed in his k e y n o t e s p e e c h at D o P 2 , the

kijker kunnen w o r d e n gemanipuleerd en

d e b a t e o n interactivit y w a s initiated

by multi-directional, and often aimless,

het Vormgevingsinstituut. Het verslag van

Perry Barlow in zijn lezing tijdens D o P 2

first D o o r s of P e r c e p t i o n c o n f e r e n c e , the

deze conferentie is zojuist gepubliceerd in

opmerkte, waar het in dit tijdsgewricht o m

p r o c e e d i n g s of w h i c h h a v e just b e e n

u n d e r l y i n g i s s u e t o d a y is a q u e s t i o n of

gaat is het contrast t u s s e n passieve con-

p u b l i s h e d in the f o r m of a n e n t e r t a i n i n g

the p a s s i v e c o n s u m p t i o n of i n f o r m a t i o n

die gratis verkrijgbaar is bij het laatste num-

sumptie van informatie en actieve beleving.

C D - R O M g i v e n a w a y free w i t h the latest

v e r s u s a c t i v e i n v o l v e m e n t in e x p e r i e n c e .

mer van Mediamatic.

Wat zijn d e mogelijkheden voor e c h te inter-

i s s u e of Mediamatic.

W h a t are the p o s s i b i l i t i e s for g e n u i n e

'sound bites' te horen van verschillende

activiteit binnen c y b e r s p a c e ? J e kunt natuur-

can

sprekers. J e kunt e e n cursor in de vorm van

lijk d e e l n e m e n aan e e n discussiegroep of

s p e a k e r s , m o v e a c u r s o r in the f o r m of a

take part in d i s c u s s i o n g r o u p s a n d y o u

een

vorm van e e n onderhoudende C D - R O M , O p de C D - R O M zijn

lachend of boo s gezicht b e w e g e n naar

argumenten voor of tegen bepaalde state-

O n the C D - R O M y o u

hear ' s o u n d b i t e s ' f r o m v a r i o u s

interactivity in c y b e r s p a c e ? T r u e , y o u c a n

s m i l i n g or f r o w n i n g face to hear

can

kunt net zo g o e d uren doelloos ronddolen

a r g u m e n t s that are either in f a v o u r of or

a s s u m e d identity, but y o u c a n just as

rol spelen in een avonturenspel, maar je

j o i n an a d v e n t u r e g a m e u n d e r a n

m e n t s . J e kunt je eigen elektronische sound

langs d e paden en lanen van de elektroni-

o p p o s e d to c e r t a i n s t a t e m e n t s , c o m p o s e

easily spend hours drifting aimlessly

collages m a k e n , of als je meer van de tradi-

s c h e superhighways als een soort elektroni-

y o u r o w n e l e c t r o n i c s o u n d c o l l a g e s , or, if

a r o u n d the w o r l d ' s s u p e r h i g h w a y s and

tionele media houdt, je eigen print van het

sche flaneur Ruimte e n plaats m o g e n dan in

y o u prefer m o r e t r a d i t i o n a l m e d i a , m a k e

b y w a y s like an e l e c t r o n i c f l a n e u r . S p a c e

conferentieverslag uitdraaien

virtual reality hun betekenis verloren heb-

y o u r o w n print out of the c o n f e r e n c e

and

ben,

het e l e m e n t 'tijd' is d e s te belangrijker

papers.

v i r t u a l reality, but t i m e has b e c o m e e v e n

p l a c e m a y no l o n g e r be relevant in

m o r e of t h e e s s e n c e . C o m m u n i c a t i o n i s

principles as o p p o s e d to hierarchies,

g e w o r d e n . C o m m u n i c a t i e is niet langer e e n

en de m e d i a dringen ook onze huizen bin-

no l o n g e r a q u e s t i o n of w h o , w h a t ,

w h i l e o t h e r s p o i n t e d to t h e n e e d f o r

kwestie van wie, wat , waar, maar van bits

n e n , zodat ook deze context verandert. H et

w h e r e , but of bits p e r s e c o n d , a n d t h e

developing information ecologies and

per s e c o n d e e n hoe sneller hoe beter!

begrip 'thuis' is heel lang geïdentificeerd

faster t h e better!

a r c h i t e c t u r e s . W i t h t h e i n v a s i o n of

Until recently, cyberspac e w a s s e e n

Tot voor kort w e r d c y b e r s p a ce gezien

m e t het eigen Ik, maar wat is het eigen Ik

t e c h n o l o g y a n d m e d i a into t h e h o m e , that

als een soort W i l d e W e s t e n bevolkt door

nog als het onderdeel kan uitmaken van e e n

as a sort of W i l d W e s t p o p u l a t e d b y

environment too is c h a n g i n g . The h o m e

hackers e n digitale c o w b o y s . M a a r de ont-

wereldwijde virtual reality-gemeenschap,

h a c k e r s a n d digital c o w b o y s . But a l r e a d y

h a s l o n g b e e n i d e n t i f i e d w i t h t h e self, but

werpers en de commerciële bedrijven staan

daarin bijgestaan door kunstmatig-intelligen-

the d e s i g n e r s a n d t h e c o r p o r a t i o n s a r e

w h a t i s t h e self w h e n it i s w i r e d into a

al te trappelen. Ze hebben e e n omvangrijke

te 'agents' die fungeren als alter e g o ? Zoals

m o v i n g in, having perceived the potential

w o r l d w i d e virtual c o m m u n i t y , assisted by

nieuwe markt ontdekt, maar de diensten die

Patti M a e s van MITs M e d i a Lab liet zien,

of a v a s t n e w m a r k e t , yet t h e s e r v i c e s

artificial i n t e l l i g e n t ' a g e n t s ' that act a s

ze voor o n s in petto hebben - teleshoppen ,

kun je zelfs e e n virtual reality hond hebben

t h e y w a n t to offer us - t e l e s h o p p i n g ,

y o u r alter e g o . A s Patti M a e s f r o m M I T ' s

video-op-maat, t e l e w e r k e n , toegang tot de

o m m e e te s p e l e n .

video-on-demand, telecommuting, access

Media Lab demonstrated, y o u can even

mondiale informatiebanken - zijn allemaal

to t h e w o r l d ' s i n f o r m a t i o n b a n k s - are all

h a v e a virtual pet d o g t o p l a y w i t h .

meer consumptie - dan produktiegericht.

pisch beeld van e e n huis dat verandert in

c o n s u m e r - rather t h a n p r o d u c e r - o r i e n t e d .

P a u l i n e T e r r e e h o r s t put f o r w a r d a u t o p i a n

Interactiviteit is in dit geval niet veel meer

e e n soort boerenhoeve, waar informatie

Interactivity w i l l a m o u n t to little m o r e

v i s i o n in w h i c h o u r h o m e s w o u l d b e

dan kiezen w a t je wilt zien of k o p e n e n dan

wordt g e p r o d u c e e r d e n g e o o g s t, e n waar

t h a n c h o o s i n g w h a t to b u y o r v i e w a n d

t r a n s f o r m e d into ' h o m e s t e a d s ' w h e r e

de knop 'Betalen' indrukken. He t is het sce-

alle gezinsleden m e t elkaar in harmonie kun-

t h e n p r e s s i n g t h e ' P a y ' b u t t o n . T h i s is t h e

i n f o r m a t i o n w o u l d be p r o d u c e d a n d

nario dat de grote telecommunicatiebedrij-

nen w o n e n . Helaas kan niet iedereen zich

s c e n a r i o that t h e m a j o r c a b l e a n d

h a r v e s t e d , a n d w h e r e all t h e f a m i l y

ven in d e V S hun klanten in de nabije toe-

het ruime type boerderij dat zij voor o g e n

t e l e p h o n e c o m p a n i e s in t h e U S are

m e m b e r s w o u l d be a b l e to liv e t o g e t h e r

komst hopen voor te schotelen , e e n pakket

had permitteren - het is e e n beetje moeilijk

h o p i n g to i n t r o d u c é to their c u s t o m e r s in

in a c o c o o n of l o v i n g d o m e s t i c b l i s s .

dat door Vincent G r o s s o , directeur V i d e o /

een gezin groot te brengen in e e n of t w e e

the near future, a p a c k a g e n e a t l y s u m m e d

U n f o r t u n a t e l y , n o t e v e r y o n e c a n afford

Interactief van At&T, zo keurig w e r d

Pauline Terreehorst schilderde e e n uto-

k a m e r s e n tegelijkertijd o p de computer te w e r k e n . Pauline Terreehorst w a s e e n van d e w e i n i g e vrouwelijke sprekers e n het zijn, zoals ze terecht o p m e r k t e , ook voornamelijk de m a n n e n die het alleenrecht op Internet bezitten. Instant communicatie-op-afstan d A n d e r e sprekers concentreerden zich o p praktische zaken, zoals het geëngageerde duo D u n n e + Raby, uit Engeland, die prototypes ontwikkelen v a n auditieve en/of visuele w e e r g a v e n van menselijke interactie voor gebruik in d e telecommunicatie . Hiroshi Ishii liet op e e n video zien hoe t w e e m e n s e n tegelijkertijd aan w e e r s k a n t e n van e e n transparant tekenbord kunnen w e r k e n , terwijl e e n v a n h e n zich op duizenden kilometers afstand bevindt. Live video gekoppeld aan e e n computer-interface maakt instant c o m municatie-op-afstand mogelijk - je kunt de persoon m e t w i e je praat of m e t w i e je iets doet zien, zelfs al is deze peroon niet fysiek in dezelfde ruimte a a n w e z i g . Maar kunnen dergelijke 'virtual design s t u d i o ' s ' het

P a u l G a r r i n Yuppie Ghetto with Watchdog DEAF, V2, 8/11 -13/11 1994(foto: Jan Sprij)

g e m e e n s c h a p s g e v o e l uit de echte w e r e l d kopiëren? Of is de sociale ruimte al zo gedematerialiseerd dat er alleen m o g maar termi-

up by V i n c e n t G r o s s o , D i r e c t o r of

the s p a c i o u s t y p e o f f a r m h o u s e s h e

o m s c h r e v e n als 'Amusement/Informatie/

Interactive S e r v i c e s f o r A T & T ' s C o n s u m e r

e n v i s a g e s a s h e r i d e a l - it's a bit difficult

Transactie/Communicatie'. Voor G r o s s o is

Video Services, as "Entertainment/

r a i s i n g a f a m i l y a n d t r y i n g to w o r k o n t h e

interactiviteit duidelijk g e b a s e e r d o p het

Information/T r a n s a c t i o n / C o m m u n i c a t i o n "

c o m p u t e r in o n e o r t w o r o o m s . P a u l i n e

bestaande TV-model, waar A m u s e m e n t (een

. F o r G r o s s o , i n t e r a c t i v i ty is c l e a r l y b a s e d

T e r r e e h o r s t w a s o n e of t h e s m a l l m i n o r i t y

door de markt bepaald gegeven) het belang-

on the existing T V m o d e l , w h e r e

of w o m e n r e p r e s e n t e d o n t h e p a n e l of

rijkst is. Dick Rijken, hoofd van d e Afdeling

E n t e r t a i n m e n t (as d e f i n e d , of c o u r s e , b y

s p e a k e r s a n d , a s s h e r i g h t l y p o i n t e d out,

Interactief van d e Utrechtse K u n s t a c a d e m i e ,

the market) c o m e s first. Dick R i j k e n , h e a d

it is m e n w h o t e n d to h a v e t h e m o n o p o l y

heeft e e n andere kijk o p de zaak: hij w i l dat

of the U t r e c h t S c h o o l of t h e A r t s

of t h e Internet.

d e media-industrie komt m e t één computer-

Interaction D e p a r t m e n t , s e e s it differently:

model omdat "alle informatie zich zal gaan

he w a n t s t h e m e d i a i n d u s t r i e s to

I n s t a n t c o m m u n i c a t i o n at a

afspelen binnen c o m p u t e r s e n w e niet meer

c o n v e r g e o n t h e m o d e l of c o m p u t e r s

distance

o m de computer heen kunnen'.

since " a l l information will be inside

Other speakers concentrated on

nals zijn die m e t andere terminals in verbinding staan? Een ruimte waarin w e , zoals Bill M i t c h e l l zei, niet langer naar e e n imposant b a n k g e b o u w gaan o m geld o p te n e m e n maar naar e e n machine, die in elke muur van elk g e b o u w kan w o r d e n i n g e b o u w d . W e gaan niet langer naar restaurants, maar w e bestellen onze maaltijd via de telefoon (en binnenkort via d e TV) e n laten h e m thuis bezorgen. Voor de architect S t e p h e n Perella zijn g e b o u w e n slechts een 'Hyper-oppervlak', tot stand gebracht via e e n zware d o s i s theorie. D e gevel is het s c h e r m dat via e e n aantal knopjes toegang geeft tot e e n d i m e n -

c o m p u t e r s a n d c o m p u t e r s w i l l be

p r a c t i c a l m a t t e r s , like t h e e n g a g i n g

everywhere".

Optimisten en pessimisten

couple from England, Dunne + Raby, w h o

De sprekers o p 'Doors of Perception 2 '

sieloos scala aan informatie, net als het H y p e r c a r d - s y s t e e m , waarin de 'stacks ' m e t

are d e v e l o p i n g p r o t o t y p e s of s o n i c a n d / o r

vielen te verdelen in optimisten e n p e s s i m i s -

aan elkaar gerelateerde informatie de veel-

Optimists and pessimists

v i s u a l r e p r e s e n t a t i o n s of h u m a n s o c i a l

ten. Florian Brody vergeleek het Internet bij-

z e g g e n d e naam ' H o m e ' dragen.

T h e s p e a k e r s at ' D o o r s of P e r c e p t i o n

i n t e r a c t i o n s that c a n be a p p l i e d t o

voorbeeld m e t e e n W e e n s koffiehuis, waar

2' t e n d e d to d i v i d e into o p t i m i s t s a n d

t e l e c o m m u n i c a t i o n s . H i r o s h i Ishii s h o w e d

je tegelijkertijd alleen e n m e t anderen

pessimists. Florian Brody, for e x a m p l e ,

a video demonstrating h o w y o u can have

s a m e n bent e n waar je d e kranten van over

onvermijdelijkerwijs wordt w e g g e l a t e n ?

c o m p a r e d the Internet to a V i e n n e s e

t w o p e o p l e w o r k i n g o n either s i d e of a

de hele wereld kunt lezen. M a n u e l de Landa

Heeft alle informatie dezelfde w a a r d e ?

coffee h o u s e , w h e r e y o u a r e a l o n e a n d

t r a n s p a r e n t d r a w i n g b o a r d at t h e s a m e

had het over het belang van zelfregulerende

M o e t e n w e o n s werkelijk zorgen maken o m

w i t h other p e o p l e at t h e s a m e t i m e a n d

time, collaborating a n d interacting, while

principes in plaats van hiërarchieën e n w e e r

het contrast t u s s e n informatie-rijke e n infor-

where y o u can read the w o r l d ' s

o n e of t h e m m a y b e t h o u s a n d s of m i l e s

anderen w e z e n op de noodzaak voor het

matie-arme maatschappijen? Is het zielig dat

n e w s p a p e r s . M a n u e l De L a n d a s p o k e

a w a y . Live video linked to a computer

ontwikkelen van e e n informatie-ecologie e n

d e Hutu in Ruanda belangrijker dingen aan

a b o u t t h e i m p o r t a n c e of s e l f - o r g a n i s i n g

interface a l l o w s instant c o m m u n i c a t i o n at

e e n informatie-architectuur. De technologie

zijn hoofd heeft dan het nalopen van zijn ,

M a a r hoe zit het m e t d e informatie die

e-mail? Informatie-toegankelijkheid is niet

van voor d e betekenis. O m d a t de technolo-

a d i s t a n c e - y o u c a n see the p e r s o n y o u

per definitie de zegen die veel m e n s e n in dit

gie overal o m ons heen is, wordt zij vaak

are talking to or i n t e r a c t i n g w i t h , e v e n

i m p e n e t r a b l e s y s t e m s s i m p l y in o r d e r to p r o v i d e s u r r o g a t e e x p e r i e n c e s for the

f e n o m e e n willen zien. Dat bewijst ook de

voor lief g e n o m e n en niet tot voorwerp van

t h o u g h t h e y are not p h y s i c a l l y p r e s e n t in

viewer/player. There were several such

oude C h i n e s e v e r w e n s i n g : M o g e n interes-

kritiek en discussi e gemaakt zodat er nieu-

the s a m e s p a c e . But c a n s u c h ' v i r t u a l

m a c h i n e s (as w e l l as a p r o g r a m m e of

sante tijden u ten deel vallen!

w e betekenissen kunnen ontstaan. W a t dat

d e s i g n s t u d i o s ' d u p l i c a t e the s e n s e of

p e r f o r m a n c e s a n d films) o n v i e w in

betreft kan Doors of Perception 2 w o r d e n

c o m m u n i t y a n d b e l o n g i n g that exist in

R o t t e r d a m at the D u t c h E l e c t r o n i c A r t

Technologie: dreiging en belofte?

gezien als een belangrijk en geslaagd evene-

the real w o r l d ? O r has s o c i a l s p a c e

F e s t i v a l , w h i c h f o l l o w e d hot o n the h e e l s

D e technologie lijkt vaak eerder e e n

ment v a n w e g e het hoge gehalte aan intelli-

a l r e a d y b e c o m e s o d e m a t e r i a l i z e d that all

of the D o o r s of P e r c e p t i o n c o n f e r e n c e .

r e m m e n d dan e e n stimulerend effect op d e

gente en goed-gefundeerde d i s c u s s i e s . D e

t h a t 's left are t e r m i n a l s c o n n e c t e d to

Unfortunately, Ulrike Gabriel's virtual

m e e s t s i m p e le menselijke communicatie te

oude tweedeling t u s s e n technologie als drei-

other t e r m i n a l s , w h e r e , as B i l l M i t c h e l l

hebben. Zij lijkt vaak niet alleen als verleng-

ging en technologie als belofte leek echter

r e m i n d e d us, y o u n o l o n g e r g o to a n

stuk van het menselijk lichaam maar ook als

nog s t e e d s de boventoon te voeren op het

i m p o s i n g bank b u i l d i n g to d r a w out

e e n b e s c h e r m e n d schild te fungeren. Dat is

D E A F , waar m e n zich bezighield met de pro-

m o n e y but to an ' a u t o m a t e d teller

reality i n s t a l l a t i on w a s n ' t w o r k i n g o n the d a y of the o p e n i n g , but W o o d y V a s u l k a ' s ' T h e a t r e f o r H y b r i d A u t o m a t a ' , w i t h its recycled military technology, was up and running, autistically s p i n n i n g nightmares

met name het geval bij d e interactieve elek-

b l e m e n t u s s e n kunstmatig en natuurlijk. A l s

m a c h i n e ' w h i c h c o u l d be slotted into any

tronische mediakunst, waarin vaak gebruik

de 'natuur' digitaal kan w o r d e n gecreëerd en

b u i l d i n g a n y w h e r e . Instead of g o i n g to

wordt gemaakt van logge, hinderlijke appara-

gemanipuleerd, is dat dan positief of nega-

restaurants w e o r d e r m e a l s by p h o n e

tuur of ondoordringbare s y s t e m e n , alleen

tief? Tijdens het o p e n i n g s s y m p o s i u m over

(and s o o n v i a the TV) a n d h a v e t h e m

maar o m surrogaatervaringen voor de

'Kunstmatige Natuur' sprak Florian Rötzer

d e l i v e r e d to o u r h o u s e . F o r the architect

kijker/speler te creëren. Er waren e e n aantal

e e n nogal mager publiek toe over neuro-

S t e p h e n P e r r e l l a b u i l d i n g s are n o t h i n g

van dit soort installaties (en performances

chips, moleculaire genetica, tele-lichamen

but a ' H y p e r s u r f a c e ' , m e d i a t e d b y a h e a v y

f u l l s w i n g , is o n l y an i m a g e o n a m o n i t o r

en films) te zien op het Rotterdamse

en bio-systemen. Allemaal ontwikkelingen

d o s e of theory. T h e f a c a d e has b e c o m e

it e x u d e d a p a l p a b l e t h r e a t.

of c o n t r o l a n d d e s t r u c t i o n . P a u l G a r r i n ' s 'Yuppie Ghetto with W a t c h d o g ' w a s more c o n f r o n t a t i o n a l - e v e n t h o u g h the v i c i o u s , s n a r l i n g G e r m a n s h e p h e r d that r e s p o n d s to v i e w e r s as t h e y a p p r o a c h the w i r e f e n c e b e h i n d w h i c h a y u p p i e party is in

D E A F a l s o h o s t e d a n e x h i b i t i o n of m o s t l y s t u d e n t - m a d e D u t c h e l e c t r o n i c art, w h i c h , b e s i d e s b e i n g a b o m i n a b l y h u n g in the f o r m of a dark l a b y r i n t h , r e v e a l e d the w e a k n e s s e s often associated with c o m p u t e r art, p a r t i c u l a r l y the o v e r r e l i a n c e o n s u p e r f i c i a l effect rather t h a n meaning. Having become all-pervasive, t e c h n o l o g y is all t o o o f t e n t a k e n f o r g r a n t e d , i n s t e a d of b e i n g s u b j e c t e d to c r i t i c i s m a n d d e b a t e , s o that n e w m e a n i n g s m i g h t e m e r g e . In t h i s r e s p e c t , D o o r s of P e r c e p t i o n 2 c a n b e c o u n t e d as a s i g n i f i c a n t a n d s u c c e s s f u l e v e n t, s i n c e the l e v e l of i n f o r m e d , i n t e l l i g e nt d e b a t e w a s h i g h . T h e o l d d i c h o t o m y of t e c h n o l o g y as t h r e a t a n d as p r o m i s e , h o w e v e r , still s e e m e d to h o l d s w a y at D E A F , w h i c h a t t e m p t e d to g r a p p l e w i t h the d i f f e r e n c e b e t w e e n artificial a n d n a t u r a l . If ' n a t u r e ' c a n be d i g i t a l l y g e n e r a t e d a n d e n g i n e e r e d , is t h i s t o be a p p l a u d e d or c o n d e m n e d ? A t the o p e n i n g s y m p o s i u m W o o d y V a s u l k a Theaterfor Hubrid Automata DEAF, V2, 8/11 -13/11 1994(foto:Jan Sprij)

o n ' A r t i f i c i a l N a t u r e ' F l o r i a n Rötzer s p o k e e n t h u s i a s t i c a l l y to a rather m e a g r e audience about neuro-chips, molecular

Nederlands Elektronische Kunstfestival, dat

die zich, zoals zijn landgenoot Detlef Linke

the s c r e e n o f f e r i ng p u s h - b u t t o n a c c e s s to

kort na Doors of Perception 2 w e r d gehou-

wist te melden, in de m e d i s c h e w e t e n s c h a p

a d i m e n s i o n l e s s a r r a y of i n f o r m a t i o n , just

den. J a m m e r g e n o e g liet de virtual reality-

al in e e n experimentee l stadium bevinden.

like the H y p e r c a r d s y s t e m w h o s e ' s t a c k s '

installatie van Ulrike Gabriel het op de dag

G e n e t i s c h gemanipuleerde organismen kun-

of interlinked i n f o r m a t i o n are s i g n i f i c a n t l y

van de opening a f w e t e n , maar W o o d y

nen m o m e n t e e l al in de menselijke hersens

k n o w n as ' H o m e ' . But w h a t a b o u t the

Vasulka's 'Theatre for Hybrid A u t o m a t a ' ,

w o r d e n ingeplant! D e biologische evolutie

i n f o r m a t i o n that i n e v i t a b l y g e t s left out?

met zijn g e r e c y c l e d e militaire technologie en

wordt kunstmatig gekopieerd en versneld .

Is all i n f o r m a t i o n of e q u a l v a l u e ? Do w e

de autistisch w e e r g e g e v e n nachtmerries

Het lijkt w e l of w e d e toekomst niet langer

really have to w o r r y a b o u t i n f o r m a t i o n -

van macht en destructie, werkte gelukkig

kunnen afwachten . De 'brave n e w w o r l d'

rich a n d i n f o r m a t i o n - p o o r s o c i e t i e s ? O r

w e l . Paul Garrins 'Yuppie Ghetto w i t h

van de kunstmatige natuur heeft de

b e m o a n the fact that a Hutu v i l l a g e r in

W a t c h d o g ' w a s confronterender van aard -

Orwelliaanse w e r e l d van het einde van de

R u a n d a has m o r e p r e s s i n g t h i n g s o n his

de g e m e n e , luid blaffende Duitse herder die

eigen identiteit al bijna ingehaald. Daar lijkt

m i n d t h a n c h e c k i n g his e - m a i l ? A c c e s s to

aanslaat als iemand te dicht in de buurt komt

zelfs geen interactiviteit tegen o p g e w a s s e n !

i n f o r m a t i o n is not n e c e s s a r i l y the

van het hek waarachter een yuppenfeestje

M i c h a e l Gibbs

aan de gang is, is dan w e l een beeld op een monitor, maar zorgt er toch voor dat je je

b l e s s i n g that m a n y p e o p l e c l a i m it to be.

of w h i c h , as his f e l l o w c o u n t r y m a n Detlef L i n k e i n f o r m e d u s , are a l r e a d y at the e x p e r i m e n t a l s t a g e in m e d i c a l practice. G e n e t i c a l l y m a n i p u l a t e d o r g a n i s m s are r e a d y to b e i m p l a n t e d i n t o h u m a n b r a i n s ! B i o l o g i c a l e v o l u t i o n is b e i n g artificially d u p l i c a t e d a n d s p e e d e d u p . It s e e m s that w e c a n no l o n g e r w a i t for the f u t u r e to a r r i v é . T h e b r a v e n e w w o r l d of artificial nature is a b o u t to c a t c h up w i t h t h e O r w e l l i a n w o r l d of t e r m i n a l s e l v e s . A n d e v e n interactivity m i g h t not be a b l e to s a v e us f r o m t h a t !

R e m e m b e r the o l d C h i n e s e c u r s e : ' M a y y o u live in i n t e r e s t i n g t i m e s ! '

hart in je keel voelt kloppen. O p het festival w a s ook e e n tentoonstel-

g e n e t i c s , t e l e - b o d i e s a n d b i o - s y s t e m s , all

T e c h n o l o g y : t h r e a t or p r o m i s e ?

ling te zien van voornamelijk door studenten

Het nieuwe nummer van Mediamatic (vol. 8#1) is

gemaakte Nederlandse elektronische kunst.

getiteld 'Storage Mania Issue'. Deze editie gaat ver-

habit of i m p e d i n g rather t h a n facilitatin g

A f g e z i e n van de abominabele opstelling - het

gezeld van DoPROM tm. waarin een verslag van

s i m p l e h u m a n c o m m u n i c a t i o n , of a c t i n g

werk hing in een soort donker labyrint - w e r d

Doors of Perception 1. Met dit nummer doet

not o n l y a s a p r o s t h e s i s of the h u m a n

de tentoonstelling gekenmerkt door het

Mediamatic zijn intrede op het World Wide Web,

b o d y but a l s o as a s h i e l d . T h i s is

soort m a n k e m e n t e n dat je vaak bij c o m p u -

een multimedia-informatieomgeving op het Internet.

p a r t i c u l a r l y t r u e in the f i e l d of i n t e r a c t i ve

terkunst ziet, m e t name het teveel aan aan-

Het Mediamatic Internet adres is:

e l e c t r o n i c m e d i a art w h i c h f r e q u e n t l y

dacht voor het oppervlakkige effect in plaats

http://mmol.mediamatic.nl.

m a k e s use of c u m b e r s o m e e q u i p m e n t or

T e c h n o l o g y o f t e n s e e m s to have a

Michael Gibbs

R "The photographer prepared understanding technical

aspects

completely

of the substantive of his profession

sidelined

Paul Wombell

The

within

confronted

with this powerful Photo

revise

and

five

years." audience

statement

International

his

will be

his

P H O T O G R A P H Y A N D THE THRESHOLDOFANEWERA

who today is not

to constantly

Fotografie

drempel

van

een

nieuw

tijdperk

'De fotograaf die vandaag de dag niet bereid is zijn kennis omtrent de en technische

aspecten

te herzien, is binnen vijf jaar uitgerangeerd.'

during Photo International Rotterdam, 30/9 - 6/11/1994

Rotterdam.

theme day on which W o m b e l l

zich tot zijn

tijdens Photo International

van

telkens

compleet

Met dit krachtige

richtte Paul Wombell

inhoudelijke

van zijn vak

statement publiek

Rotterdam.

het m e d i u m lijken te raken. Door z e s

p r o n o u n c e d t h i s j u d g e m e n t w a s o n e of

tentoonstellingsmakers dit t h e m a voor te

the festiva l c o m p o n e n t s that w a s

leggen en elk van hun met e e n expositie te

i n t e n d e d to h e l p p e o p l e f r o m the

laten reageren, hoopte het instituut aan te

p h o t o g r a p h i c p r o f e s s i o n b r o a d e n t h e ir

tonen dat deze ' o m k e r i n g van w a a r d e n ' ook

h o r i z o n s . H o w e v e r , it w a s p r e c i s e l y the

zeer productief uitgelegd kan w o r d e n . Zo

photographers w h o w e re strikingly

trachtte fotograaf e n tentoonstellingsmaker

a b s e n t that d a y . A n d that fact p o i n t s

Leo

d i r e c t l y to a p r o b l e m w i t h w h i c h

'Strangers in Paradise' aan te tonen dat het

p h o t o g r a p h y ha s to w r e s t l e at t h i s

clichébeeld van 'de vluchteling' in d e w e s -

m o m e n t . W h e n the n e w t e c h n i q u e s break

terse w e r e l d heel w a t gedifferentieerder

the p h o t o g r a p h i c i m a g e l o o s e f r o m its

naar voren kan k o m e n w a n n e e r fotografen en

foundations, w h o then will have oversight

van

of t h e integrity of the i m a g e ? It is

Divendal met zijn tentoonstelling

kunstenaars buiten de traditionele media kranten en tijdschriften stappen.

b e g i n n i n g to look as if t h i s r o l e w i l l not be

Daarnaast b e o o g d e het NFI met het

filled by photographers. Their absence o n

organiseren van e e n drietal t h e m a d a g e n de

this t h e m e d a y p o i n t s to t h e i r h a v i n g little

c o n s e q u e n t i e s die bepaalde ontwikkelingen

r e a l i z a t i o n that, in a s h o r t t i m e , the

voor de praktijk h e b b e n , nader te belichten.

c h a n g e s in p h o t o g r a p h y w i l l a l s o be a

part of their w o r k p r a c t i c e . C o n s u m e r s of

Future of Publishing and Printing' bedoeld

w a s de t h e m a d a g met d e titel ' M e e t the

i m a g e s , s u c h as p h o t o e d i t o r s f r o m

o m dieper in te gaan op de strategieën die

n e w s p a p e r s a n d m a g a z i n e s, photo press

fotografen kunnen ontwikkelen o m hun

agencies and exhibition curators, were

w e r k via n i e u w e w e g e n te verspreiden. H o e kan

c e r t a i n l y w e l l r e p r e s e n t e d that d a y . W h a t fate w i l l befall t h e i m a g e in their h a n d s ?

F a i s a l Ab d u ' A l l a h 'I wanna kill Sam cause he ai n't my motherfucking uncle...'

Consequences a b o u t the c h a n g i n g p r a c t i c e s of

h a v e ? But, t h r o u g h the a b s e n c e of

p h o t o g r a p h e r s w a s o n e of the D u t c h

p h o t o g r a p h e r s - bot h f r o m the a u d i e n c e

spraak d e e d , w a s e e n van d e onderdelen

P h o t o Institute's o b j e c t i v e s in s t a g i n g the

and

van

P h o t o International . T h e c e n t r a l t h e m e of

e d i t o r s w h o took the lea d in the

verbreding van de horizon van m e n s e n uit

the festiva l w a s the " r e v e r s a l of v a l u e s "

d i s c u s s i o n , a n d t h e ir interests lay m u c h

het vak. Opvallende afwezige n tijdens d e z e

that p h o t o g r a p h y is u n d e r g o i n g , n o w that

m o r e w i t h i n c r e a s i n g the s p e e d w i t h

t h e m a d a g w a r e n d e fotografen. D a a r m e e is

it s e e s itself c o n f r o n t e d w i t h t e c h n i c a l a n d

w h i c h i m a g e s can be transmitted,

m e t e e n de vinger gelegd op e e n van de

s u b s t a n t i v e shifts that a p p e a r to t o u c h the

s t a n d a r d i z a t i o n of d a t a p r o c e s s i n g , a n d

problemen w a a r m e e de fotografie op dit

v e r y e s s e n c e of the m e d i u m . By p l a c i n g

c o m p e t i t i o n With t e l e v i s i o n . T h e s e are all

m o m e n t te kampen heeft. W i e houdt toe-

this t h e m e b e f o r e s i x p h o t o g r a p h i c

t e c h n i c a l i s s u e s w h i c h d o not really h e l p

zicht op de integriteit van het beeld, w a n -

c u r a t o r s a n d letting e a c h of t h e m react

p h o t o g r a p h y take a w e l l - c o n s i d e r e d a n d

neer het fotografische beeld door de nieuwe

w i t h a n e x h i b i t i o n , the Institute h o p e d to

s u b s t a n t i v e l y i n t e r e s t i n g s t e p in the

technieken op losse s c h r o e v e n komt te

s h o w that this " r e v e r s a l of v a l u e s " c o u l d

d i r e c t i o n of n e w i m a g e t e c h n i q u e s .

staan? Het gaat erop lijken dat de fotografer-

the p a n e l - it w a s p r i m a r i l y p h o t o

themadag waarop W o m b e l l d e z e uit-

het festival die m o e s t e n bijdragen tot de

a l s o b e i n t e r p r e t e d v e r y p r o d u c t i v e l y . For

deze rol niet zullen vervullen. H u n afwezig-

i n s t a n c e , w i t h his e x h i b i t i o n " S t r a n g e r s in

heid tijdens deze t h e m a d ag wijst erop dat zij

M o v i n g in o p p o s i t e

P a r a d i s e " , p h o t o g r a p h e r a n d c u r a t o r Leo i m a g e of "the r e f u g e e " in the W e s t e r n w o r l d c a n r e a p p e a r b e f o r e us in a v e r y different f o r m w h e n p h o t o g r a p h e r s and artists step o u t s i d e the t r a d i t i o n a l m e d i a of n e w s p a p e r s a n d m a g a z i n e s . Further, b y o r g a n i z i n g a trio of t h e m e

schillende A m e r i k a a n s e kranten al over beschikken. Door de afwezigheid van fotografen, z o w e l onder het publiek als ook in

A n s w e r i n g this a n d other questions

D i v e n d a l tried to s h o w that the c l i c h e d

bijvoorbeeld o m g e g a a n w o r d e n met de

C D - R O M of de On-Line service waar ver-

The was

directions

c o n c e p t of P h o t o Internationa l

not c h o s e n in o r d e r to p r o n o u n c e a

p o w e r f u l j u d g e m e n t a b o u t t h e future of p h o t o g r a p h y . R a t h e r it w a s i n t e n d e d as a c h a n c e for p e o p l e to offer r e p o r t s , f r o m their v a r i o u s t e n d e n c i e s a n d p o s s i b l e d i r e c t i o n s , r e p r e s e n t i n g t h e different a n d o f t e n v e r y d i v e r g e n t b r a n c h e s of

d a y s , the Institute i n t e n d e d t o s h e d

p h o t o g r a p h y . In t h i s , P h o t o Internationa l

a d d i t i o n a l light o n the c o n s e q u e n c e s that

d i f f e r e d f r o m its historie p r e d e c e s s o r , the

c e r t a i n d e v e l o p m e n t s h a v e for

R o t t e r d a m P h o t o B i e n n i a l . W h e r e the

p h o t o g r a p h i c practice . T h u s , w i t h the

B i e n n i a l h a d r e p e a t e d l y set o n e

t h e m e d a y entitled " M e e t the F u t u r e of

substantive issue within contemporar y

P u b l i s h i n g a n d P r i n t i n g " , t h e y i n t e n d e d to

p h o t o g r a p h y in the f o r e g r o u n d , P h o t o

d e l v e m o r e d e e p l y into the s t r a t e g i e s that

International set for itself the g o a l of

p h o t o g r a p h e r s c o u l d d e v e l o p in o r d e r to

l o o k i n g at p o s s i b l e s u b s t a n t i v e

b r i n g thei r w o r k b e f o r e the p u b l i c in n e w

c o n s e q u e n c e s , p r o c e e d i n g f r o m the

r o u t e s . H o w , for i n s t a n c e , d o e s o n e w o rk

c h a n g i n g t e c h n i c a l a s p e c t s of the

w i t h C D - R O M s , or the O n - L i n e s e r v i c e

p r o f e s s i o n . T h e result of this c o n c e p t u a l

various A m e r i c a n newspapers already

d i f f e r e n c e is that w i t h P h o t o International,

weinig besef hebben van het feit dat de veranderingen in de fotografie binnenkort ook tot hun werkpraktijk zullen gaan behoren. Ruim vertegenwoordigd op de t h e m a d a g w a r e n w e l d e a f n e m e r s van het beeld, zoals fotoredacteuren van kranten en tijdschriften, fotopersbureaus en tentoonstellingsmakers. W e l k lot zal het beeld in hun handen b e s c h oren zijn?

het panel, w a r e n het echter vooral de fotoredacteuren die het v o o r t o u w in de d i s c u s s i e n a m e n . Hun belangen liggen echter veel meer bij d e snelheid van verzending van beeld, de standaardisatie van dataverwerking en d e competitie m e t de televisie. Allemaal t e c h n i s c h e zaken die de fotografie niet werkelijk helpen e e n w e l o v e r w o g e n en inhoudelijk interessante stap te zetten in de richting van de n i e u w e b e e l d t e c h n i e k e n .

Tegengestelde beweging Het c o n c e p t van P h o t o International w a s niet gekoze n o m e e n krachtige uitspraak te d o e n over d e t o e k o m s t van de fotografie. Veeleer w a s m e n erop uit verschillende tend e n s e n en mogelijke richtingen aan te g e v e n voor de verschillende en vaak zeer uiteenlopende takken die de fotografie kent. Hierin verschilt Photo International van zijn historis c h e voorganger, de Fotografie Biënnale Rotterdam. W a a r Photo International zich tot opdracht heeft gesteld o m vanuit d e veranderende t e c h n i s c h e a s p e c t e n van het vak te kijken naar mogelijke inhoudelijke c o n s e -

Consequenties Een

van de doelstellingen van het

Nederlands Foto Instituut (NFI) w a s o m met Photo International deze en andere vragen over de veranderende praktijk van de fotograaf te b e a n t w o o r d e n . Het centrale t h e m a van

het festival w a s de 'omkering van waar-

den'

die d e fotografie ondergaat nu zij zich

geconfronteerd ziet met t e c h n i s c he en inhoudelijke verschuivingen die het w e z e n

quenties, daar stelde de Biënnale telkens één inhoudelijke k w e s t i e binnen de c o n t e m poraine fotografie op de voorgrond. Het resultaat van dit verschil in c o n c e p t is dat bij Photo International e e n b e w e g i n g is te zien die tegengestel d is aan w a t bij e e n Biënnale viel te v e r w a c h t e n . D e Biënnale bracht uiterst verschillende fotografie en multimediaal werk s a m e n . Het onderlinge verband lag in het feit dat zij één inhoudelijke

tendens g e m e e n hadden. Photo Inter-

nieuwe/andere informatie over te brengen?

o n e s e e s a m o v e m e n t in the o p p o s i t e

t h e c o n s e q u e n c e of this m u l t i t u d e of

national daarentegen waaiert uit in zeer uit-

(Een observatie die zich vanuit verschillende

d i r e c t i o n f r o m that w h i c h o n e h a d

a i m s . T h e fact of the matter is, the

eenlopende inhoudelijke statements. Het

kanten s t e e d s meer opdringt.) Dat de foto-

e x p e c t e d f r o m the B i e n n i a l . T h e B i e n n i a l

q u e s t i o n s w h i c h c o n f r o n t p h o t o g r a p h y at

verband m o e t e n wij z o e k e n in de verande-

journalist, w a n n e e r hij het daadwerkelijk

b r o u g h t t o g e t h e r e x t r e m e l y different

t h i s m o m e n t r e q u i r e a f o r c e f u l attitude.

rende technische mogelijkheden die d e foto-

belangrijk vindt o m zijn verhaal te vertellen,

p h o t o g r a p h i c a n d m u l t i - m e d i a w o r k s , the

B e c a u s e the Institute, h o w e v e r , is in the

grafie tot bezinning dwingen.

zich dringend op e e n andere strategie zou

m u t u a l c o n n e c t i o n l y i n g in the fact that

first i n s t a n c e d i r e c t e d t o w a r d

moeten bezinnen? Zoals het instituut zijn

t h e i r conten t h a d o n e t e n d e n c y in

p h o t o g r a p h e r s a n d h a s thei r p r o f e s s i o n a l

beeld gastcurator Paul W o m b e l l deed met

taakstelling heeft opgevat ligt het niet voor

c o m m o n . In c o n t r a s t , P h o t o International

p r a c t i c e c o n s t a n t l y in m i n d , p e o p l e there

zijn tentoonstelling 'The A t o m ' verschilt zo

de hand dat het zich aan dit soort uitspraken

f a n n e d out i n t o e x p r e s s i o n s of v e r y

n e v e r get a r o u n d to a n s w e r i n g t h o s e

fundamenteel van die van de Zuid-Afrikaan

zal w a g e n . Dat zou de boel teveel op z ' n kop

d i v e r g e n t c o n t e n t , the c o n n e c t i o n s

q u e s t i o n s that i n v o l v e the e s s e n c e of

Paul W e i n b e r g , dat van e e n g e m e e n s c h a p -

zetten. Toch bestaat de reële kans dat de

b e t w e e n w h i c h m u s t b e s o u g h t in the

photography. H o w would

pelijke tendens niets te bespeuren valt.

wijze waarop d e fotografie in de informatie-

c h a n g i n g t e c h n i c a l p o s s i b i l i t i e s that

p h o t o j o u r n a l i s t s react if the p e o p l e at the

W o m b e l l liet zien dat, ondanks het feit dat

voorziening functioneert als gevolg van haar

p h o t o g r a p h y f o r c e s us to c o n t e m p l a t e .

het a t o o m en d e kernsplitsing voor de m e n s

eigen cirkelredenatie implodeert. E n wat

volstrekt onzichtbaar zijn, er door de jaren

staat de fotojournalist dan te doen?

heen toch e e n zeer uitgebreide beeldvor-

Fotografen m o g e n met recht v e r w a c h t e n

ming omtrent dit o n d e r w e r p heeft plaats

dat het instituut zich s a m e n met hun over dit

g e v o n d e n . In zijn tentoonstelling waren

soort vragen buigt.

De inhoudelijke uitspraak die bijvoor-

naast wetenschappelijke beelden ook foto's van anti-kernenergiedemonstraties te zien.

F o r i n s t a n c e , in t e r m s of s u b j e c t matter, the s t a t e m e n t w h i c h g u e s t c u r a t o r P a u l W o m b e l l m a d e in his e x h i b i t i o n " T h e A t o m " differed so f u n d a m e n t a l l y f r o m that of the S o u t h A f r i c a n P a u l W e i n b e r g ,

Frits Gierstberg ondernam e e n poging

that o n e is not a b l e to f i n d a n y t e n d e n c y

o m ruimte te g e v e n aan de andere strate-

in c o m m o n . W o m b e l l Iets u s s e e that,

gieën die de maatschappelijk geëngageerde

d e s p i t e the fact that the a t o m a n d n u c l e a r

fotograaf tot zijn beschikking heeft. In zijn

f i s s i o n are totall y i n v i s i b l e for h u m a n s ,

tentoonstelling 'Different Stories' bood hij

the f o r m a t i o n of a v e r y e x t e n s i v e b o d y of

ruimte aan fotografen die het m e d i u m op

i m a g e s c o n c e r n i n g t h i s s u b j e c t h as still

e e n andere wijze t o e p a s s e n . Kunstenaars

taken p l a c e t h r o u g h the y e a r s . In

als J o Spence, Paul Reas en Faisal

W o m b e l P s e x h i b i t i o n , p h o t o s of anti-

Abdu'Allah snijden in hun werk maatschap-

n u c l e a r e n e r g y d e m o n s t r a t i o n s w e r e to

had e e n volstrekt ander karakter. Hij liet

pelijk relevante t h e m a ' s aan, maar kiezen

be s e e n next to s c i e n t i f i c i m a g e s , a n d

werk van jonge Zuidafrikaanse fotografen

het tentoonstellingscircuit o m e r m e e naar

Peter G o i n ' s " N u c l e a r L a n d s c a p e s " next to

zien die, nu ze ontslagen zijn van de maat-

buiten te treden. Dit omdat zij in deze con-

p h o t o s of o b j e c t s m e l t e d a n d t w i s t e d

schappelijke eis o m met hun w e r k bij te dra-

text de ruimte e n rust krijgen o m e e n genu-

t h r o u g h the a t o m i c b o m b e x p l o s i o n at

gen tot het einde van het apartheidsregime,

anceerd verhaal zich te laten o n t v o u w e n .

N a g a s a k i . In o t h e r w o r d s : e v e n w h e n it

op zoek zijn naar andere onderwerpen. Zij

Doordat Gierstberg zich v o e g d e naar het vrij-

w o u l d a p p e a r to be i m p o s s i b l e to create

keren zich hiervoor veelal tot hun m e e s t

blijvende concept van het NFI dat van alles

i m a g e s , this w i l l still take p l a c e . T h e

directe o m g e v i n g . Eindelijk heeft m e n tijd en

wat wilde laten zien, kon 'Different Stories'

s u b j e c t of P a u l W e i n b e r g ' s e x h i b i t i o n had

ruimte voor 'kleine' o n d e r w e r p e n . Paul

niet helemaal overtuigen. D e kracht van het

a totall y different c h a r a c t e r . He s h o w e d

W e i n b e r g lijkt te betogen dat e e n d w i n g e n d

w e r k van de individuele kunstenaars w e r d

the w o r k of y o u n g S o u t h A f r i c a n

maatschappelijk onderwerp zoals dat in Zuid-

afgezwakt door de veelheid.

p h o t o g r a p h e r s w h o , n o w that t h e y are

Naast d e foto's van door de kernexplosie in Nagasaki g e s m o l t en en verwrongen voorw e r p e n waren er ook de 'Nuclear L a n d s c a p e s ' van Peter Goin. M e t andere w o o r d e n : zelfs w a n n e e r beeldvorming onmogelijk lijkt, vindt deze toch altijd plaats. D e tentoonstelling van Paul W e i n b e r g

Afrika steeds heeft bestaan, ook b e l e m m e rend kan w e r k e n voor de persoonlijke onderw e r p k e u z e en beeldtaal van individuele fotografen. De t h e m a ' s van beide gastcuratoren zijn zeer de moeite waard, maar waar ontmoeten W o m b e l l en Weinberg elkaar?

H o e w e l Photo International aanzetten

Institute w e r e d e v o t e d to the o p i n i o n that p h o t o j o u r n a l i s m , as it f u n c t i o n s at t h i s m o m e n t , o n l y c o n f i r m s clichés a n d is not c a p a b l e of c o n v e y i n g i n f o r m a t i o n that is n e w or different? (That is a n o b s e r v a t i o n that i n c r e a s i n g l y f o r c e s itself u p o n us f r o m all different sides. ) O r h o w w o u l d t h e y react to the t h o u g h t that t h e y , as p h o t o j o u r n a l i s t s , w h e n t h e y f i n d it really i m p o r t a n t to teil their s t o r i e s , m u s t urgently consider another strategy? A s the Institute n o w c o n c e i v e s its j o b d e s c r i p t i o n , it is not o b v i o u s t h a t t h e y w i l l take the risk of s u c h p r o n o u n c e m e n t s . That w o u l d s h a k e t h i n g s u p t o o m u c h . Y e t , for i n s t a n c e , there e x i s t s a v e r y real c h a n c e that, a s a c o n s e q u e n c e of its o w n c i r c u l a r l o g i c , the w a y in w h i c h p h o t o g r a p h y f u n c t i o n s in p r o v i d i n g i n f o r m a t i o n w i l l i m p l o d e . W h a t are p h o t o j o u r n a l i s t s g o i n g to d o t h e n ? P h o t o g r a p h e r s h a v e the right t o e x p e c t that the Institute w i l l , t o g e t h e r w i t h t h e m , put e n e r g y into q u e s t i o n s like that. Frits G i e r s t b e r g m a d e a n a t t e m p t to

r e l e a s e d f r o m s o c i a l p r e s s u r e to s t r u g g l e

g i v e a p i c t u r e of the other s t r a t e g i e s that

for the end of the a p a r t h e i d r e g i m e

s o c i a l l y e n g a g e d p h o t o g r a p h e r s h a v e at

toont tot een mogelijk antwoord op deze en

t h r o u g h their w o r k , are s e a r c h i n g for

t h e i r d i s p o s a l . In his e x h i b i t i o n , "Different

andere v i a g e n , verzuimt het festival e e n dui-

other s u b j e c t s . F o r t h e s e , t h e y are u s u a l l y

Stories", Gierstberg offered space to

delijk standpunt in te n e m e n . D e d i s c u s s i e

t u r n i n g to t h e ir m o s t i m m e d i a t e

p h o t o g r a p h e r s w h o h a v e a p p l i e d the

die op een dergelijk standpunt zou kunnen

e n v i r o n m e n t ; at last p e o p l e h a v e t i m e

m e d i u m in different w a y s . A r t i s t s s u c h as

volgen kan niet anders dan vele malen pro-

a n d s p a c e for " s m a l l " s u b j e c t s . P a u l

J o S p e n c e , P a u l R e a s or F a i s a l

ductiever w e r k e n dan de versnipperde stel-

W e i n b e r g s e e m s to a r g u e that a

A b d u ' A l l a h b r o a c h s o c i a l l y relevant

Versnippering

lingname die het festival nu toont. W a n n e e r

c o m p e l l i n g s o c i a l s u b j e c t s u c h as that

t h e m e s in t h e i r w o r k , but c h o o s e the

Zoals uit het voorgaande blijkt verliest

alles een tendens is, alles e e n mogelijke

w h i c h has l o n g e x i s t e d in S o u t h A f r i c a

e x h i b i t i o n c i r c u i t for b r i n g i n g t h i s w o rk

Photo International aan kracht door e e n

strategie en alles kan, dan wordt de discus-

c a n a l s o w o rk to h i n d e r the p e r s o n a l

b e f o r e the p u b l i c . T h i s is b e c a u s e , w i t h i n

teveel aan goede bedoelingen. Het past zeer

sie bij voorbaat in d e kiem g e s m o o r d . Dan

c h o i c e of subject m a t t e r a n d v i s u a l

this c i r c u i t , t h e y get the s p a c e to b e able

zeker in deze tijd aan te tonen dat elke ten-

wordt elke m e n i n g en elke stellingname met

v o c a b u l a r y of i n d i v i d u a l p h o t o g r a p h e r s .

to q u i e t l y u n f o l d a n u a n c e d s t o r y .

toonstelling ook een stellingname van de

e e n w e l g e m e e n d maar weinig inspirerend

T h e t h e m e s t a k e n u p b y b o t h of t h e s e

B e c a u s e G i e r s t b e r g a d d e d into t h i s the

curator inhoudt. Door op dit festival ver-

'dat kan ook' onder het tapijt g e v e e g d .

g u e s t c u r a t o r s are v e r y m u c h w o r t h

NFI's n o n c o m m i t t a l s t y l e of s h o w i n g a

s c h e i d e n e curatoren naast elkaar te laten w e r k e n wordt dat punt w e l duidelijk. Ook is

Miriam Bestebreurtje

w h i l e , but w h e r e is the c o m m o n g r o u n d

little bit of e v e r y t h i n g , "Different S t o r i e s "

on w h i c h W o m b e l l and W e i n b e r g meet?

w a s not e n t i r e ly c o n v i n c i n g . T h e p o w e r of the w o r k of i n d i v i d u a l artists w a s

het erg eigentijds o m niet langer één ten-

w e a k e n e d by the proliferation.

dens als de heersende dominante aan te wijzen. B o v e n d i en stelt het instituut zich ten doel o m het gehele spectrum van d e fotografie aan te spreken en zich niet slecht s tot een select gezelschap te beperken. Toch heeft niemand baat bij de versnippering die het gevolg is van deze veelheid aan doelstellingen. De vragen die zich op dit m o m e n t aan de fotografie stellen verlangen e e n krachtige stellingname. Doordat het instituut zich echter in de eerste plaats op de fotografen richt en s t e e d s hun beroepspraktijk voor ogen heeft, komt m e n niet toe aan de beantwoording van die vragen die de fotografie wezenlijk betreffen. Want hoe zou een fotojournalist reageren w a n n e e r het instituut de mening w a s toegedaan dat de fotojournalistiek, zoals die op dit moment functioneert, slechts clichés bevestigt en niet in staat is

Fragmentation A s c a n be s e e n f r o m the f o r e g o i n g ,

T o be s u r e , P h o t o International s h o w s us t h e b e g i n n i n g s of p o s s i b l e a n s w e r s t o

P h o t o International d i s s i p a t e s its p o w e r

this a n d o t h e r q u e s t i o n s , but the festival

t h r o u g h an o v e r a b u n d a n c e of g o o d

f a i l e d to take a n y c l e a r s t a n d p o i n t . T h e

i n t e n t i o n s . It v e r y c e r t a i n l y fits w i t h the

discussion which would follow from such

t e m p e r of o u r t i m e s to d e m o n s t r a t e that

a c l e a r s t a n d p o i n t , c o u l d o n l y be m a n y

e a c h e x h i b i t i o n a l s o c o n t a i n s w i t h i n it its

t i m e s m o r e p r o d u c t i v e t h a n that w h i c h

c u r a t o r ' s a t t i t u d e s . By a l l o w i n g m u l t i p l e

r e s u l t s f r o m the f r a g m e n t e d a p p r o a c h

c u r a t o r s to w o r k next to e a c h othe r at t h i s

w h i c h the f e s t i v a l n o w s h o w s . W h e r e

f e s t i v a l , that point c e r t a i n l y ha s b e e n

e v e r y t h i n g is a t e n d e n c y , e v e r y t h i n g a

c l e a r l y m a d e . It is a l s o v e r y c o n t e m p o r a r y

p o s s i b l e s t r a t e g y , a n d all o p t i o n s are

to no l o n g e r point to a n y o n e t e n d e n c y as

o p e n , t h e n d i s c u s s i o n is e x c l u d e d , n i p p e d

the p r e v a i l i n g d o m i n a n c e . M o r e o v e r , the

in the b u d , b e c a u s e e v e r y o p i n i o n a n d

Institute set f o r itself the g o a l of

e v e r y attitude gets s w e p t u n d e r the

a d d r e s s i n g the w h o l e s p e c t r u m of

c a r p e t w i t h a w e l l - m e a n i n g but

p h o t o g r a p h y , a n d not m e r e l y l i m i t i n g

u n i n s p i r i n g " t h a t ' s o.k. t o o " .

itself to a s e l e c t c o m p a n y . Y e t n o o n e b e n e f i t s f r o m t h e f r a g m e n t a t i o n that is

M i r i a m Bestebreurtje

Montevideo

P A R A D O X

I N T E R A C T I V E

P U B L I S H I N G

NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MEDIAKUNST

THE DEATHS IN NEWPORT

GALERIE

RENÉ C O E L H O

CD-ROM

presenteren:

Lewis

Baltz

04-25.02.1995 - in het kader van (ALTER) EGO DOCUMENTS

Black Box

P E T E R

In The Deaths

in Newport,

L e w i s Baltz

r e c o n s t r u c t s the i n t r i g u i n g s t o r y of a d o u b l é

Portrait

p a r r i c i d e (or fatal a c c i d e n t ? ) of M r . a n d M r s . . . .

Newport,

California. D u r i n g the law case w h i c h

Sacrifice

B O G E R S

O v e r e l l , w h o w e r e k i l l e d in 1 9 4 7 , in

e n s u e d , Baltz's father a p p e a r e d before the c o u r t a s t h e c o r o n e r . T h e D e a t h s in

Without The Word

Newport

is t h e r e s u l t o f r e s e a r c h i n t o t h e a r c h i v e s o f the L o s A n g e l e s T i m e s , Life a n d other m e d i a . T h e p r o j e c t is c o m p r i s e d o f photowork

by Baltz a n d r e p r o d u c t i o n s

n e w s p a p e r articles a n d

photos dealing with

the affair. T h e story, w r i t t e n by Baltz in the s t y l e of a n o v e l , is n a r r a t e d b y t h e a u t h o r

his very distinctive voice. Interactivity T h e w h o l e p r o g r a m m e c a n b e p l a y e d f r o m t h e b e g i n n i n g t o e n d , in the f o r m a t of an a u d i o - v i s u a l p r e s e n t a t i o n , w h i c h lasts c a . 45 m i n u t e s . Alternatively, f r o m the index p a g e s o n the screen, the v i e w e r c a n m a k e a choice f r o m the 70 i m a g e s available. U p o n d e m a n d , the photo can be called up full-screen, with or without the a c c o m p a n y i n g a u d i o p a s s a g e . V i e w e r s c a n a l s o l e a f t h r o u g h t h e t e x t p a g e s at w i l l .

10.03-01.04.1995

Technical

information

The Deaths

in Newport

c a n be p l a y e d o n a M a c or W i n d o w s P C

e q u i p p e d w i t h a C D - R O M p l a y e r ( a n d s o u n d c a r d ) w i t h at l e a s t 4 M b o f

F I O N A

Inside Out Binnenstebuiten

RAM

(Mac) or 8 M b of R A M ( W i n d o w s ) . Prepublication As

offer

o f M a r c h 1 5 , 1 9 9 5 , t h e C D R O M w i l l b e s o l d at b o o k s h o p s

retail price

at a

of Dfl. 7 5 ( U S $ 45).

If y o u p l a c e y o u r o r d e r b e f o r e F e b r u a r y 28, a s p e c i a l p r e p u b l i c a t i o n

T A N

price of

D f l . 55 ( U S $ 35) w i l l b e o f f e r e d .

nieuwe installaties en projecten O r d e r y o u r c o p y of the

C D - R O M now

prepublication

price!

Phone,

mail your name and

fax

o r (e-)

to P a r a d o x to r e c e i v e an o r d e r

at t h e

special

address

form.

Paradox S i n t - J o b s w e g 30 3024 E J R o t t e r d a m

X Openingstijden galerie: di. t/m za. van 12-17 uur Spuistraat 104,1012 VA Amsterdam tel 020-623 71 01 fax 020-624 44 23 S t i c h t i n g M o n t e v i d e o / T B A w o r d t o n d e r s t e u n d d o o r het M i n i s t e r i e v a n O . C . W . , G e m e e n t e A m s t e r d a m , Prins Bernhar d F o n d s , M i n i s t e r i e v a n E.Z., DST E d u c a t i e v e C o m m u n i c a t i e , e n S t i c h t i n g A r t i m o

The Netherlands Fax:

31(0)10-4769069

Tel.:

4765208

E m a i l : paradox@knoware.nl

C u r a t o r s p l e a s e n o t e : The

Deaths

Newport

a v a i l a b l e f o r t o u r i n g in v a r i o u s p a c k a g e s w i t h / w i t h o u t text p a n e l s ; etc.)

also

(with/without M a c ;

A s k for additional

information!

Vanaf het moment in 1979 expliciet fotografisch discussies beheerst,

dat het mannelijk

bewustzijn over de

esthetiek

van

het

mannelijk

naakt

homo-fotografie de

geworden

met het

230 pp; 127 ill., bw, English; hb; ISBN 0-231-07536-7.

naakt er, net

zelf, altijd al, maar

discussions

almost (Of course,

considerable keeping

en toe w a r e n er signalen dat e e n der-

Now

a n d t h e n there w e r e r e m i n d e r s

it in the

and

photography

synonymous

has

with the

like homosexuality

energy

nude

photography,

homosexual

male nude had always James Gardiner, red.: A Class Apart: The Private Pictures of Montague Glover, Londen: Serpent's Tail, 1992. 22 x 26 cm; 144 pp, 164 ill., bw; English; pb; ISBN 1-85242-250-5.

houden).

has dominated

nude.

men

photographic

in 1979, the male

become

to Mapplethorpe, New York: Columbia University Press, 1992. 31 x 27 cm; xxii +

entry into

consciousness

conversely,

Allen Ellenzweig: The Homoerotic Photograph: Male Images from Durieu/Delacroix

mannelijk

deed zijn uiterste best om het verborgen

Since its explicit

homosexual

homo-fotografie

naakt. (Natuurlijk was het mannelijk als de homoseksualiteit

B O E K E N THE A E S T H E T I C OF THE M A L E N U D E

heeft het de

en is omgekeerd

bijna synomiem

naakt

zijn intrede deed in het

male itself, the

been around, had been spent

but on

closet.)

there is n o d o u b t that E l l e n z w e i g is a s k i n g

gelijke s i m p e l e gelijkschakeling t u s s e n

that not all w a s w e l l w i t h s u c h a s i m p l e

the right q u e s t i o n s : W h a t m a k e s a m a l e

homoseksualiteit en mannelijk naakt niet

equivalence: feminist w o m e n photo-

i m a g e h o m o e r o t i c? W h a t must be

klopte: zo waren er feministische fotografes

g r a p h e r s w h o built up p o r t f o l i o s of m a l e

i n c l u d e d in t h i s c a t e g o r y , a n d w h a t are

die series mannelijke naakten maakten; les-

nudes; lesbian photographers w h o s e

the criteria? T h e r e is, f u r t h e r m o r e , n o

bische fotografes met hun foto's van vrou-

i m a g e s of w o m e n d e m a n d e d a p l a c e in

q u e s t i o n that he is right to insist that the

w e n die e e n plaats opeiste n in de ' h o m o -

"homosexual photography";

c a t e g o r y is larger t h a n the m a l e n u d e ,

fotografie'; fotografen die de h o m o - s c e n e

p h o t o g r a p h e r s d o c u m e n t i n g the g a y

that, for i n s t a n c e , s o m e of B r a s s a i ' s

vastlegden of zich verdiepten in homo-aan-

scène or w h o w e r e c o n c e r n e d w i t h g a y

p h o t o s of Paris n i g h t life, E a k i n s ' 1891

g e l e g e n h e d e n . En ten slotte w a r e n er critici

i s s u e s . L a s t l y , t h e r e w e r e s o m e critics

portrait of W h i t m a n a n d p o r t r a i t s b y

die zich afvroegen of alle foto's gemaakt

w h o a s k e d w h e t h e r all p h o t o s by

M i n o r W h i t e a n d E d m u n d T e s k e , or

door h o m o ' s w e l " h o m o - f o t o ' s " w a r e n en

homosexuals were "homosexual

i m a g e s like H e r b e r t L i s t ' s " V i e r w a l d -

als

p h o t o g r a p h y " , a n d if s o , w h a t m a d e t h e m

stattersee" must also be included. He also

ontdekking van de g e s c h i e d e n i s en de

so?

c o r r e c t l y o b s e r v e s that the c r i t e r i a b y

esthetiek van het mannelijke naakt, vastge-

a e s t h e t i c of the m a l e n u d e , d o c u m e n t e d

w h i c h i m a g e s are i n c l u d e d w i l l c h a n g e as

legd in studies als Peter Weiermairs Das

in s t u d i e s like Peter W e i e r m a i r ' s Das

c u l t u r a l d e f i n i t i o n s of w h a t is h o m o e r o t i c

Verborgene

c h a n g e . It is q u i t e right to l a b e l a S u t c l i f f e

dat zo w a s , hoe dat dan k w a m . M a a r d e

verborgene

Bild of E m m a n u e l C o o p e r s Fully

Exposed w a s zo l a c h w e k k e n d dat iedere vraag naar het w a a r o m er nagenoeg door verstomde.

m e n volgen s de n o r m e n die in Sutcliffe's tijd golden, al zouden w e e e n dergelijke foto vandaag d e dag niet als zodanig b e s t e m p e -

Bild or E m m a n u e l C o o p e r ' s

Fully Exposed,

w a s s o e x h i l a r a t i n g that it

t e n d e d to m u t e a n y q u e s t i o n s .

len

One

of the first critics to d e a l w i t h t h e

p r o b l e m s i n v o l v e d in t h i s i m p l i c i t i d e n t i f i c a t i o n of the m a l e n u d e a n d w h a t

van

homo-erotiek krijgt bij deze veranderen-

Een

definities echter veel meer gewicht w a n -

p h o t o g r a p h as " h o m o e r o t i c " w i t h i n the s t a n d a r d s of its d a y , e v e n t h o u g h the

Het subjectieve element in de definitie Homo-erotische fotografie van de eerste critici die zich bezig-

But the d i s c o v e r y of the h i s t o r y a n d

i m a g e t o d a y m i g h t not be r e g a r d e d as such. H o w e v e r , the s u b j e c t i v e e l e m e n t in

he c h o s e to c a l l " h o m o e r o t i c p h o t o -

the d e f i n i t i o n of the h o m o e r o t i c w h i c h

hield met d e problemen rond deze impliciete

neer Ellenzweig het e e n centrale rol toe-

g r a p h y " w a s the N e w Y o r k e r A l l e n

c o m e s into v i e w in t h e s e c h a n g i n g

vereenzelviging van het mannelijk naakt met

bedeelt in zijn totale definitie. O m d a t

E l l e n z w e i g , first in his A u g u s t , 1980,

definitions a s s u m e s a much more

wat hij d e "homo-erotisch e fotografie"

Ellenzweig het begrip homo-erotische foto

article " T h e H o m o s e x u a l A e s t h e t i c " in

p r o b l e m a t i c i m p o r t a n c e w h e n it s t a n d s at

n o e m d e w a s de Newyorker Allen

niet wil beperken tot het mannelijk naakt of

American

the heart of E l l e n z w e i g ' s w h o l e d e f i n i t i o n .

Ellenzweig. Hij schreef er voor het eerst

tot foto's gemaakt door h o m o ' s , verlegt hij

" P i c t u r i n g the H o m o e r o t i c " , in the W i n t e r ,

over in zijn artikel " T h e H o m o s e x u a l

het accent naar d e reactie van de t o e s c h o u -

1990,

wer. D e centrale stelling in The

f o l l o w e d b y The Homoerotic

A e s t h e t i c " in American

Photographer

van

Homoerotic

Out/Look.

These have n o w been Photograph:

Photograph

Mapplethorpe.

Out/Look

geslacht als de gefotografeerde h e m als

" p u b l i s h i n g e v e n t " , c o m i n g as it d o e s

e m p h a s i s to the r e s p o n s e of the v i e w e r .

erotisch ervaart.

f r o m o n e of the m o s t r e p u t a b l e of

The

A m e r i c a n university presses, and

Photograph

Photograph:

Male Images

men.

from

to Mapplethorpe

bij geko-

Het is m e t recht e e n bijzondere publi-

katie omdat hij afkomstig is van e e n van de m e e s t prestigieuze A m e r i k a a n s e universiteitsuitgeverijen en bijzonder g o e d gedrukt en g e b o n d e n is. H o e w e l ook Ellenzweig zich op het mannelijk naakt concentreert, stelt hij zonder enige twijfel de g o e d e vragen: W a t maakt e e n foto van e e n man homo-erotisch? Wat valt er onder en wat zijn de criteria? Bovendien heeft hij groot gelijk als hij stelt dat de categorie veel meer omvat dan het mannelijk naakt. Dat bijvoorbeeld bepaalde foto's van het nachtleven in Parijs van Brassaï, het portret van W h i t m a n uit 1891 van

Eakins en de foto's van Minor W h i t e en

E d m u n d T e s k e of foto's als " V i e r w a l d s t a t t e r s e e " van Herbert List er ook toe behoren. Ook merkt hij terecht op dat de criteria voor o p n e m i ng in de categorie veranderen naarmate de culturele definitie van homo-erotiek verandert. Het is terecht o m een

foto van Sutcliffe homo-erotisch te noe-

Deze accentverschuiving wordt ingegeven gen,

door t w e e duidelijk politieke overwegindie enig inzicht vergen in het intellec-

homoerotic work beyond the a s s u m p t i o n that it is e q u i v a l e n t to the m a l e n u d e or

wordt als e e n persoon van hetzelfde

Durieu/Delacroix

from Durieu/Delacroix

W i s h i n g to b r o a d e n the c o n c e p t of

H o m o e r o t i c " in het w i n t e r n u m m e r van Homoerotic

Male Images

a n d later in

augustus 1980 en later in "Picturing the 1990. Daar is nu The

is dat e e n foto homo-erotisch

Photographer,

It is s o m e t h i n g of a

beautifully printed and b o u n d .

Although

h e t o o c o n c e n t r a t e s o n the m a l e n u d e .

that it m u s t b e w o r k p r o d u c e d b y h o m o s e x u a l s , E l l e n z w e i g s h i f ts the c e n t r a l t h e s i s of The

Homoerotic

is that a p h o t o b e c o m e s

h o m o e r o t i c w h e n a p e r s o n of the s a m e sex

as the s u b j e c t of the i m a g e r e s p o n d s

to it in an e r o t i c w a y .

tuele en politieke klimaat in de Verenigde Staten. Eén daarvan bespreekt Ellenzweig

T h i s shift is m o t i v a t e d b y t w o c l e a r l y

heel expliciet in het laatste hoofdstuk van

political c o n s i d e r a t i o n s, w h i c h require

zijn boek: de aanvallen van rechtse, homo-

s o m e u n d e r s t a n d i n g of the i n t e l l e c t u a l

fobische k w e z e l s als de senatoren J e s s e

and

p o l i t i c a l c l i m a t e in the U n i t e d S t a t e s .

H e l m s en A l p h o n s e D ' A m a t o, die leidden tot

One

of t h e s e E l l e n z w e i g d i s c u s s e s

controverse over overheidssubsidie s aan

kunstprojecten die beide heren en hun volgelingen " o b s c e e n " en "godslasterlijk" vonden.

Daarnaast w a s er in 1990 de rechtszaak

e x p l i c i t l y in the final c h a p t e r of his b o o k , the attacks b y right w i n g , h o m o p h o b i c b i g o t s like S e n a t o r s J e s s e H e l m s a n d A l p h o n s e D ' A m a t o , w h i c h l e d to the

tegen het Cincinnati Contemporary Arts

controversy over governmen t funding for

Center en zijn conservator die " T h e Perfect

art p r o j e c t s w h i c h t h e y a n d t h e ir

M o m e n t " , de overzichtstentoonstelling van

followers deemed " o b s c e n e " and

Mapplethorpe, organiseerden en daarmee

" b l a s p h e m o u s " , a n d the 1990 trial of the

beticht w e r d e n van " o b s c e n i t e i t " en

Cincinnati C o n t e m p o r a r y Arts Center and

"exploitatie". A l s antwoord op deze rechtse

its c u r a t o r for " o b s c e n i t y " a n d

poging o m "homo-fotografie" gelijk te stel-

" p a n d e r i n g " for m o u n t i n g the

len met "pornografie" , probeert Ellenzweig

M a p p l e t h o r p e r e t r o s p e c t i v e , " T h e Perfect

categorie zo uit te breiden en de grenzen

zo te vervagen dat aankomende censuur-

M o m e n t " . In r e s p o n s e to t h i s r i g h t - w i n g a t t e m p t t o identify " h o m o s e x u a l

debielen er g e e n greep meer op kunnen krijg e n . Het is min of meer te vergelijken m e t

O n the other h a n d , w h y not? W e h a v e

de climax in e e n actiefilm waar de g o e d e en

l o n g a c c e p t e d that art c a n h a v e m u l t i p l e

de slechte hoofdpersoon elkaar beschiete n

het moeilijker w a n n e e r w e ons afvragen:

m e a n i n g s r e a c h i n g far b e y o n d t h o s e

in een spiegeltent.

w e l k e toeschouwer(s)? Het is heel mooi o m

herkenbaar voor w i e op de hoogte is van de

of aantoonbare reacties op hun foto's aange-

c o n t e x t s that w e r e u n i m a g i n a b l e to their

d i s c u s s i e t u s s e n het essentialisme en de

v e n dat hun werk toentertijd w e r d gezien als

c r e a t o r s . T h e s e are c l e a r l y s u b j e c t i v e

sociale theorie die al tijden aan de gang is in

homo-erotisch, al zou de t o e s c h o u w e r van

m e a n i n g s , b r o u g h t in b y the v i e w e r .

het onderzoek naar homoseksualiteit. (Om

vandaag dat m i s s c h i e n niet zo zien: d e

A t t h i s l e v e l , by e m p h a s i z i n g the

het heel eenvoudig te zeggen - zo eenvoudig

afstand in tijd doet e e n mogelijke w e e r s t a n d

s u b j e c t i v e c o n t r i b u t i o n of the v i e w e r ,

dat het bijna een karikatuur wordt - essentia-

tegen het w e r k vervagen. M a a r betekent dat

E l l e n z w e i g f r e e s us f r o m the t y r a n n y of

listen b e w e r e n dat homoseksualiteit een

ook dat w e , telkens w a n n e e r w e willen

o b j e c t i v e criteria like the artist's s e x u a l i t y

universele gesteldheid is met een biologi-

w e t e n of e e n foto van nu erotisch is, e e n

a n d e n a b l e s us to a p p r e c i a t e i m a g e s

sche - genetische of hormonale - oorsprong,

opiniepeiling m o e t e n houden? H o e v e e l toe-

in a n e w w a y .

terwijl de aanhangers van d e sociale inter-

s c h o u w e r s m o e t e n dan positief reageren en

E l l e n z w e i g a t t e m p t s to so m u l t i p l y the

o n e t h i n g to a r g u e , in t h e c a s e of Sutcliffe

c a t e g o r y a n d blur its e d g e s that a s p i r i n g

or E a k i n s , that a s t u d y of s o c i a l attitudes

c e n s o r - m o r o n s w i l l no l o n g e r k n o w

or r e c o r d e d r e s p o n s e s to their w o r k s

w h e r e to a i m , a bit like the c l i m a c t i c

i n d i c a t e s that t h e s e w e r e p e r c e i v e d as

scĂ¨ne in an a c t i o n m o v i e w h e r e the g o o d

h o m o e r o t i c in thei r d a y , t h o u g h t o d a y ' s

g u y a n d b a d g u y s h o o t it out in a h o u s e

v i e w e r s m i g h t not p e r c e i v e t h e m as s u c h ;

of m i r r o r s . T h e s e c o n d p o l i t i c a l

the d i s t a n c e in t i m e b l u n t s p o s s i b l e

c o n s i d e r a t i o n , t h o u g h not e x p l i c i t in the

o b j e c t i o n s . B u t m u s t w e take a p o l l e v e r y

b o o k , is r e c o g n i z a b l e to t h o s e f a m i l i a r

t i m e w e w a n t to k n o w w h e t h e r a

w i t h the d e b a t e b e t w e e n e s s e n t i a l i s m a n d

c o n t e m p o r a r y p h o t o is erotic ? H o w m a n y

social construction w h i c h has been raging

v i e w e r s m u s t r e s p o n d p o s i t i v e l y , a n d to

for s o m e t i m e in the s t u d y of

w h a t d e g r e e , before w e c a n s a y

h o m o s e x u a l i t y . (To s i m p l i f y a l m o s t to the

s o m e t h i n g is " h o m o e r o t i c " , a n d that o u r

p o i n t of c a r i c a t u r e , e s s e n t i a l i s t s a r g u e

f i n d i n g s are not just an e x p r e s s i o n of

that h o m o s e x u a l i t y is a u n i v e r s a l

i n d i v i d u a l q u i r k s ? Or, if the r e a c t i o n of

c o n d i t i o n w h i c h has b i o l o g i c a l - g e n e t i c

a n y o n e v i e w e r is e n o u g h to m a k e

or h o r m o n a l - c a u s e s , w h i l e

s o m e t h i n g " h o m o e r o t i c " , h a v e w e not s o

c o n s t r u c t i o n i s t s a r g u e that the w h o l e

b l u r r e d the c a t e g o r y that it is no l o n g e r

c o n c e p t of " h o m o s e x u a l i t y " is m e r e l y a

u s e f u l for critical d i s c u s s i o n ? W h i l e o n e

f o r m u l a t i o n of n i n e t e e n t h c e n t u r y

c a n a p p r e c i a t e the r e a s o n s , b o t h p o l i t i c al

f o r e n s i c m e d i c i n e w h i c h has n o w b e e n

a n d c r i t i c a l , for taking as " e x p a n s i v e " a

a d o p t e d as an " i d e n t i t y " b y t h o s e c a l l i n g

v i e w as p o s s i b l e , and a f f i r m t h a t

t h e m s e l v e s " h o m o s e x u a l s " , w h i c h has n o

e s t a b l i s h i n g t h e i m p o r t a n c e of s u b j e c t i v e

r e l a t i o n to a n y reality o t h e r t h a n s o c i a l

r e s p o n s e s as part of t h e c r i t e r i o n is

reality.) E l l e n z w e i g , in s e t t i n g a s i d e the

l i b e r a t i n g t o critical d i s c u s s i o n , the failure

p h o t o g r a p h e r ' s s e x u a l i t y as a c r i t e r i o n , by

to m o r e d e e p l y e x a m i n e the p r o b l e m s

his p r e f e r e n c e for the t e r m " h o m o e r o t i c " ,

i n h e r e n t in s u c h a s u b j e c t i v e a p p r o a c h

d e s c r i p t i v e of a f e e l i n g or r e s p o n s e rather

s e e m s to m e to be the c h i e f f l a w in the

t h a n a c o n d i t i o n , a n d in h i s i n s i s t e n c e

book.

that s u c h r e s p o n s e s are feit b y o t h e r s A l m o s t as t h o u g h it w e r e i n t e n d e d as

s q u a r e l y in the c o n s t r u c t i o n i s t ranks.

a t e s t - c a s e for E l l e n z w e i g ' s t h e s i s , J a m e s

E l l e n z w e i g tells us "it is h a r d l y t r u e that

G a r d i n e r ' s A Class Apart: The

o n l y h o m o s e x u a l s create h o m o e r o t i c

Pictures

art." If h e m e r e l y m e a n t that m e n o t h e r

p u b l i s h e d late in 1992. It t o o w a s

t h a n t h o s e w h o r e g u l a r l y e n g a g e in

s o m e t h i n g of a p u b l i s h i n g event: in

of Montague

Glover

Private was also

s e x u a l e x p r e s s i o n of their " e r o s " f o r

L o n d o n , the b o o k w a s d e c l a r e d a Bes t

other m e n (i.e., " h o m o s e x u a l s " ) c a n

Seller by a gay book club, and s h o p s

create h o m o e r o t i c art (i.e., art w h i c h

t h e r e c o u l d n ' t k e e p it in stock o v e r

e x p r e s s e s " e r o s " f o r other m e n ) , t h i s

C h r i s t m a s , a s s a l e s s o a r e d c o m p a r e d to

w o u l d b e u n e x c e p t i o n a l : after K i n s e y ' s

m o s t g a y or p h o t o g r a p h i c b o o k s . B o o k s

Sexual

E t c , a c h a i n of straight b o o k s e l l e r s w i t h

(1948), w e h a v e k n o w n that a large

s i z e a b l e g a y s e c t i o n s in their s h o p s ,

p r o p o r t i o n of m e n , s o m e of w h o m w o u l d

r e o r d e r e d t e n t i m e s , a n d the first e d i t i o n

b e artists, h a v e s o m e level of e r o t i c

w a s s o l d out w i t h i n three m o n t h s .

r e s p o n s e to other m e n , a n d m i g h t e x p r e s s it, e v e n u n c o n s c i o u s l y , in thei r w o r k . But w h e n his e m p h a s i s o n the p h o t o ' s effect o n the v i e w e r l e a d s to c o n s i d e r i n g m a l e n u d e s by w o m e n a s " h o m o e r o t i c " b e c a u s e m e n r e s p o n d to t h e m e r o t i c a l l y , w e w o u l d s e e m to encounter a serious contradiction: can an i m a g e , like M a r i e C o s i n d a s ' 1966 " S a i l o r s ,

te b e w e r e n dat bij Sutcliffe of Eakins bestu-

" s p e a k " in other historica l e r a s , in

lies in the q u e s t i o n , w h i c h v i e w e r ( s ) ? It is

Male

Bij e e n subjectief criterium als bijvoorbeeld respons van d e t o e s c h o u w e r w o r d t

het boek niet expliciet wordt g e n o e m d - is

s u b j e c t i v e c r i t e r i o n like v i e w e r r e s p o n s e

in the Human

D e t w e e d e politieke o v e r w e g i ng - die in

De respons van de toeschouwer

i n t e n d e d by the artist, a n d i n d e e d c a n

photography" with "pornography" ,

Behavior

"heteroerotic", also be " h o m o e r o t i c " ?

The more serious problem with a

than " h o m o s e x u a l s " , c o m e s d o w n

K e y W e s t " , c r e a t e d b y a w o m a n as

c o n s c i o u s l y (or e v e n s u b c o n s c i o u s l y )

H e r b e r t L i st vĂŻerwaldstattersee 1936 t/from: The Homoerotic Photograph: Male Images from Durieu/Delacroix to Mapplethorpe

A t first g l a n c e , the b o o k is

dering van maatschappelijke achtergronden

pretatie b e w e r e n dat het hele begrip homo-

hoe positief moet hun reactie zijn, voordat

seksualiteit louter e e n definitie is uit de

w e kunnen stellen dat iets " h o m o - e r o t i s c h "

n e g e n t i e n d e - e e u w s e forensische g e n e e s -

is en w e er zeker van zijn dat onze bevindin-

kunde, die t e g e n w o o r d ig tot "identiteit" is

gen niet g e w o o n e e n uiting zijn van een indi-

gemaakt door diegenen die zichzelf h o m o

viduele gril? A l s de reactie van e e n wille-

n o e m e n . De enige realiteit waarop deze

keurige t o e s c h o u w e r g e n o e g is o m iets als

identiteit betrekking heeft is de sociale reali-

" h o m o - e r o t i s c h " te b e s t e m p e l e n , hebben

teit.) Doordat Ellenzweig de seksualiteit van

w e de categorie dan niet zo vaag gemaakt

d e fotograaf duidelijk als criterium onder-

dat hij niet langer geschikt is voor e e n kriti-

scheidt, hetgeen blijkt uit zijn voorkeur voor

sche d i s c u s s i e ? De politieke en kritische

de term " h o m o - e r o t i s c h " , w a a r m e e een

redenen voor e e n zo " r u i m " mogelijke blik

gevoel of e e n respons en niet zozeer een

zijn heel g o e d te begrijpen, en onderkenning

gesteldheid wordt b e s c h r e v e n , en doordat

van het belang van subjectieve response n

hij benadrukt dat dergelijke response n ook

als onderdeel van het criterium kan zeker

door anderen dan h o m o ' s g e g e v e n w o r d e n ,

ook heel bevrijdend w e r k e n op de kritische

past hij precies binnen de sociale theorie.

d i s c u s s i e . Toch vind ik het ontbreken van e e n diepergaande behandeling van de pro-

Ellenzweig gaat er van uit dat "je nau-

b l e m e n die aan e e n dergelijke subjectieve

welijks kunt stellen dat alleen h o m o ' s homo-

benadering kleven de voornaamste tekort-

erotische kunst m a k e n " . A l s hij alleen zou

koming van het boek.

bedoelen dat ook m a n n e n die niet regelmatig uiting geven aan hun " e r o s " ten opzichte

Het boek van J a m e s Gardiner A Class

van andere mannen (dat wil z e g g e n

Apart: The Private Pictures

" h o m o ' s " ) homo-erotische kunst maken (dat

Glover, dat e v e n e e n s eind 1992 v e r s c h e e n ,

wil z e g g e n kunst die uiting geeft aan " e r o s "

lijkt w e l hedoeld als t e s t c a s e voor

Montague

ten opzichte van andere mannen) dan zegt

Ellenzweigs stelling. Het w a s e v e n e e n s e e n

hij daarmee niets bijzonders: sinds Kinsey

bijzondere publikatie: in L o n d e n stond het

w e t e n w e dat e e n groot aantal m a n n e n,

boek boven aan d e lijst van bestverkochte

onder w i e kunstenaars, bepaalde erotische

b o e k e n van e e n h o m o boekenclub en rond

gevoelens voor andere mannen kunnen heb-

Kerstmis w a s het in de L o n d e n s e w i n k e l s

ben, die ze, zelfs o n b e w u s t , in hun werk

volledig uitverkocht, omdat d e verkoop in

kunnen uiten. W a n n e e r deze nadruk op het

vergelijking met de m e e s t e homo- of foto-

effect dat d e foto op de t o e s c h o u w e r heeft

b o e k e n d e pan uit rees. B o o k s E t c , e e n

er echter toe leidt dat e e n mannelijk naakt

keten van g e w o n e b o e k w i n k e l s m e t e e n

dat door e e n vrouw is gemaakt wordt beti-

aanzienlijke homo-afdeling, bestelde het

teld als " h o m o - e r o t i s c h " omdat mannen er

boek tien keer bij en de eerste druk w a s

erotisch op reageren, dan lijkt er sprake van

binnen drie m a a n d e n uitverkocht.

een ernstige contradictie: kan e e n foto als "Sailors, Key W e s t " uit 1966 van Mari e Cosindas, door e e n vrouw gemaakt als "hetero-erotische" foto, ook " h o m o - e r ot i s c h " zijn? A a n de andere kant, w a a r o m eigenlijk niet? Het is allang g e m e e n g o e d dat kunst meerdere betekenissen kan hebben , die veel verder gaan dan de betekenissen die er b e w u s t (of zelfs onbewust) door de kunstenaar zijn ingelegd, en dat kunst heel g o e d iets te zeggen kan hebben in e e n andere periode, en in een context die voor de maker onvoorstelbaar w a s . Dit zijn duide-

O p het eerste gezicht is het niet e e n s zo'n opvallend boek. Het bevat e e n verzameling foto's van M o n t a g u e Glover, een Britse architect die in 1898 w e r d geboren en in de Eerste W e r e l d o o r l o g als officier diende in het Artists Rifles R e g i m e n t. Vanaf het midden van de jaren twintig w a s hij werkzaam als architect, s o m s in opdracht van de regering en s o m s free lance. Hij w o o n d e in die tijd in L o n d e n . In 1953 stopte hij met w e r k e n , waarna hij naar e e n buiten verhuisd e dat hij aan het begin van de jaren dertig voor zichzelf ontworpen e n g e b o u w d had.

unprepossessing. Itcontains a collection

lijk subjectieve b e t e k e n i s s e n , die door de

of s n a p s h o t s by M o n t a g u e G l o v e r , a

t o e s c h o u w e r w o r d e n ingebracht. Door de

B r i t i s h architect b o r n in 1898 w h o s e r v e d

subjectieve bijdrage van de t o e s c h o u w e r te

as a n office r in the A r t i s t s R i f l e s R e g i m e n t

benadrukken bevrijdt Ellenzweig ons van de

in W W I . F r o m the m i d - 1 9 2 0 ' s o n w a r d , h e

tirannie van objectieve criteria zoals de sek-

m e d e s o l d a t e n . Na de oorlog, in de jaren

p r a c t i s e d his p r o f e s s i o n , s o m e t i m e s

sualiteit van d e kunstenaar en stelt hij ons in

twintig en dertig, fotografeerde hij op straat

w o r k i n g for the g o v e r n m e n t a n d

staat foto's op e e n nieuwe manier te waar-

in L o n d e n en maakte zo e e n nostalgisch

s o m e t i m e s as a f r e e l a n c e r , l i v i n g in

deren.

verslag van de stad en haar bezienswaardig -

L o n d o n . H e retired in 1953, a n d m o v e d to

Hij stierf daar in 1983. Glover w a s als jong officier in het leger begonnen met het fotograferen van zijn

heden - met n a m e w a t hij bezienswaardig

vond: w e g w e r k e r s , loopjongens, havenwer-

s e v e n t e e n in 1930, a n d w i t h w h o m he

kers, bouwvakkers, arbeiders, gardesolda-

l i v e d for the rest of h i s life. W h i l e w e

ten, g e w o n e soldaten en zeelui. Het meren-

k n o w that s u c h d o m e s t i c a r r a n g e m e n t s

deel van deze m a n n e n, die het w e l leuk

w e r e not all that e x c e p t i o n a l , to h a v e

gevonden zullen hebben dat zo'n " h e e r van

s u c h a p h o t o g r a p h i c r e c o r d of s u c h a

s t a n d " met e e n camera een foto van hen

r e l a t i o n s h i p is a l m o s t u n p a r a l l e l e d .

nam, had g e e n idee van zijn ware motieven.

It w a s o n l y b y the s l i m m e s t of

A n d e r e n , die hij m e e naar huis nam en liet

c h a n c e s that the c o l l e c t i o n w a s p r e s e r v e d

poseren in d e militaire uniformen die hij spe-

at all. G a r d i n e r , a n o t e d c o l l e c t o r of g a y

ciaal voor dat doel bewaarde, zullen onge-

post c a r d s a n d o r g a n i z e r of the G a y

twijfeld minder onschuldig zijn g e w e e s t . In

History A r c h i v e , had previously published

e e n fascinerend verslag van die vroege

o n the s u b j e c t in the B r i t i s h m a g a z i n e

homo-periode fotografeerde hij ook de toen-

Him. A f t e r G l o v e r ' s d e a t h , a n d t h e n that

malige ontmoetingsplaatsen van h o m o ' s in

of his l o v e r R a l p h in 1987, their h o m e w a s

Londen.

c l e a r e d out b y a c o u n t r y a n t i q u e dealer w h o h a p p e n e d to be g a y h i m s e l f , a n d

Een selectie uit dit werk vormt de eerste helft van het boek en dat zijn op zich al bijzondere foto's. Maar de t w e e d e helft is nóg interessanter. Dit gedeelte bestaat uit foto's

Marie Cosindas Sailors, Key West 1966 uit/from: The Homoerotic Photograph: Male Images from Durieu/Delacroix to Mapplethorpe

van Glovers vriend Ralph Hall, die hij in 1930 op zeventienjarige leeftijd ontmoette en met

toeschrijven. O p d e bladzijde naast de foto

a c o u n t r y p r o p e r t y he h a d d e s i g n e d a n d

w i e hij d e rest van zijn leven doorbracht. Het

van de stuwadoor zien w e e e n straatscène:

built for h i m s e l f in the earl y 1930's. H e

is b e k e n d dat dergelijke samenlevingsver-

een man die tegen e e n muur geleund e e n

d i e d in 1983.

banden helemaal niet zo o n g e w o o n waren,

krant staat te lezen. J e moet er w e l enig

He had b e g u n t a k i n g p i c t u r e s a s a

w h o r e c o g n i z e d the i m p o r t a n c e of w h a t he h a d d i s c o v e r e d ; h a d it not b e e n for that c h a n c e , G a r d i n e r t h i n k s , the w h o l e lot p r o b a b l y w o u l d h a v e g o n e into the r u b b i s h . B e c a u s e of G a r d i n e r ' s k n o w n interest in s u c h i m a g e s , h e w a s contacted, a n d this unique collection was s a v e d for posterity.

maar e e n dergelijke relatie vastleggen in e e n

gevoel voor hebben, zij het niet teveel, o m

fotografisch verslag is heel ongebruikelijk.

y o u n g officer in the a r m y , p h o t o g r a p h i n g

te beseffen dat het hier niet zomaar e e n

the m e n w i t h w h o m h e w a s s e r v i n g , a n d

d o c u m e n t , but " s o c i a l d o c u m e n t s " are

It is, t h e n , a r e m a r k a b l e s o c i a l

straatscène betreft, maar dat de relaxte

after the w a r , in the 1920's a n d ' 3 0 ' s , h e

not n e c e s s a r i l y t h e m a k i n g s of best

hele collectie w a s verloren gegaan.

mannelijkheid die d e man uitstraalt, zonder

p h o t o g r a p h e d o n the streets of L o n d o n ,

s e l l e r s . In an i n t e r v i e w , G a r d i n e r h i m s e l f

Gardiner, e e n bekend verzamelaar van

dat hij zich dat b e w u s t is, de fotograaf ertoe

p r o d u c i n g a n o s t a l g i e r e c o r d of the city

attributes the s u r p r i s i n g s a l e s t o the fact

homo-ansichtkaarten en initiatiefnemer van

b e w o o g de scène vast te leggen. Zelfs zon-

a n d its s i g h t s - p a r t i c u l a r ly the s i g h t s

that the m e n in the p h o t o s are " t i m e l e s s l y

Het s c h e e l d e trouwens niet veel of d e

het Gay History Archive, had eerder over het

der context, zonder iets te w e t e n van de

w h i c h attracted h i m , n a m e l y w o r k i n g -

s e x y " , a n d , in the p r e s e n t g l u t of slick

onderwerp geschreve n in het Britse tijd-

seksuele geaardheid van de fotograaf had-

class young m e n : road menders, delivery

c o m m e r c i a l m a l e i m a g e s , in b o t h g a y

schrift Him. Na Glovers dood en de dood

den w e het nog kunnen afleiden. In deze

boys, dockhands, construction workers,

m a g a z i n e s a n d in a d v e r t i s i n g , to t h e w a y

van diens vriend Ralph in 1987 w e r d hun

foto ligt de homo-erotische respons van de

labourers, guardsmen, soldiers and

v i e w e r s r e s p o n d to the o r d i n a r i n e s s a n d

huis uitgeruimd door e e n antiekhandelaar

kijker heel duidelijk in het verlengde van de

s a i l o r s . M a n y of t h e m , t h o u g h p l e a s e d

i n t i m a c y of t h e s e p h o t o s . S o it is t h e

van het platteland die toevallig zelf h o m o

bedoelingen van de fotograaf. En dan zijn er

that a " g e n t " w i t h his c a m e r a s h o u l d take

v i e w e r s ' h o m o e r o t i c r e s p o n s e that m a d e

w a s en het belang van w a t hij aantrof inzag.

ook d e minder onschuldige foto's: e e n opna-

their picture, w e r e i n n o c e n t of his t r u e

the b o o k a c o m m e r c i a l s u c c e s s - but is it

A l s die antiekhandelaar er niet w a s g e w e e s t

m e van e e n Londens plein, niets bijzonders,

m o t i v e s . O t h e r s , w h o m he t o o k h o m e a n d

the v i e w e r ' s r e s p o n s e that m a k e s t h e s e

dan zou volgens Gardiner de hele collectie

totdat w e plotseling zien dat alle mannen die

p o s e d in c o l l e c t i o n s of m i l i t a r y u n i f o r m s

images homoerotic?

waarschijnlijk op d e vuilnisbelt zijn beland.

tegen de rand van de fontein aangeleund

he kept for the p u r p o s e , m u s t h a v e b e e n

O m d a t van Gardiner bekend w a s dat hij in

staan hun handen over hun kruis g e v o u w e n

l e s s i n n o c e n t . In a f a s c i n a t i n g r e c o r d of

dergelijke foto's geïnteresseerd w a s , w e r d

houden, o m aan te geven dat zij beschikbaar

e a r l y g a y life, he a l s o p h o t o g r a p h e d the

er contact met hem o p g e n o m e n en zo bleef

zijn. Dan zijn er de gardesoldaten, de g e w o -

c r u i s i n g areas of L o n d o n in t h o s e y e a r s .

deze unieke collectie voor het nageslacht

ne soldaten en de zeelui: apart, los van de

bewaard.

context, z o u d e n s o m m i g e van deze foto's

W e hebben hier dus te maken met e e n opvallend sociaal document, maar "sociale d o c u m e n t e n " w o r d e n nog niet automatisch bestsellers. In een interview schrijft Gardiner de verrassende verkoopaantallen toe aan het feit dat de m a n n e n op d e foto's "tijdloos s e x y " zijn. Daarnaast schrijft hij de belangstelling - gezien d e huidige stortvloed van gladde commerciële foto's van m a n n e n, niet alleen in homo-bladen maar ook in g e w o n e advertenties - toe aan de manier waarop de kijkers reageren op het alledaagse en de intimiteit die uit deze foto's spreken. E n dus bepaalde de homo-erotische reactie van de kijker het commerciële s u c c e s van het boek - maar is het w e l de reactie van de kijker die deze foto's homo-erotisch n a a k t ? Er zijn zeker bepaalde foto's, bijvoorbeeld die van een zwetende, gespierde stu-

gezien kunnen w o r d e n als e e n herinnering aan medesoldaten of als kiekjes van e e n zoon of echtgenoot op verlof, maar in de context van de hele collectie stak er ongetwijfeld e e n homo-erotische bedoeling ach-

w h i c h in i s o l a t i o n m i g h t be taken for n o t h i n g other t h a n d o c u m e n t a t i o n of w o r k i n g c o n d i t i o n s in L o n d o n b e t w e e n

w o r k m a k e u p t h e first half of the b o o k ,

the w a r s . H e r e , it m i g h t w e l l b e a r g u e d

a n d are r e m a r k a b l e e n o u g h . B u t the

that a n y h o m o e r o t i c r e s p o n s e is p u r e l y

s e c o n d half is e v e n m o r e i n t e r e s t i n g . It

the c o n t r i b u t i o n of a v i e w e r . It is not until

c o n s i s t s of p h o t o g r a p h s of G l o v e r ' s lover ,

s u c h a n i m a g e is s e e n in the c o n t e x t of a n

R a l p h Hall, w h o m h e met at the a g e of

o b s e s s i v e d o c u m e n t a t i o n of m a l e s that one can ascribe a

ter de foto's van de mannen en het unifor-

homoerotic intention

men-fetisjisme. A l s je teruggaat naar de

to it. A n i m a g e o n an

afzonderlijke foto's kun je onmogelijk ontkennen dat er e e n erotische bedoeling achter steekt. Iets dergelijks doet zich ook voor

a d j o i n i n g p a g e is a

^JUÊ^^ëB

bij de foto's van Ralph: e e n handjevol foto's

Street s c è n e, a m a n leaning against a wall

zou kunnen doorgaan voor doorsnee familie-

.'•jp

reading a newspaper.

kiekjes, maar d e m e e s t e hebben duidelijk

It d o e s take s o m e

e e n erotisch tintje, o f w e l door het gedurfd

s e n s i t i v i t y in r e a d i n g

lage camerastandpunt of door e e n detail,

the i m a g e - but not

voor w i e het wil zien: Ralph die zijn lid in zijn

t o o m u c h - t o realize

rechter broekspijp heeft g e s c h o v e n . O p

that this is not a

andere plaatsen w e e t je foto na foto niet zeker of de glimlach trots uitstraalt omdat de gefotografeerde is uitverkoren door e e n

wadoor, die - los van de context - heel g o e d

" h e e r " m e t e e n camera - of dat het g e w o o n

kunnen w o r d e n geïnterpreteerd als louter

gaat o m vriendelijkheid, o m de starre glim-

een vastleggen van de a r b e d s o m s t a n d i g h e -

lach die de m e e s t e m e n s e n associëren met

den in Londen tijdens het interbellum. Daar

op de foto gaan - of dat er meer aan de hand

zouden w e heel g o e d kunnen stellen dat

is. In ieder geval is er duidelijk sprake van

elke homo-erotisch getinte reactie enkel en

e e n interactie t u s s e n fotograaf en gefotogra-

alleen e e n inbreng is van d e kijker. Pas als je

feerde. Kortom, in bijna alle gevallen w e r d

e e n dergelijke foto ziet in de context van

de erotische repons van d e kijker er duidelijk

e e n bezetenheid o m mannen vast te leggen

ingelegd en zelfs uitgelokt door de fotograaf

kun je er e e n homo-erotische bedoeling aan

P h o t o s s e l e c t e d f r o m t h i s b o d y of

C e r t a i n l y there are i n d i v i d u a l i m a g e s , s a y of a s w e a t y , w e l l - m u s c l e d s t e v e d o r e ,

r a n d o m street scène, Vsk^H

but t h a t the lazy

r T j f c S

masculinity with w h i c h the m a n is s t a n d i n g , w h i l e q u i te

I I

i n n o c e n t o n his part, w a s w h a t c a u s e d the

I R I p U f | EK 19

p h o t o g r a p h e r to r e c o r d the scène. E v e n v i e w i n g it as an i s o l a t e d i m a g e , had w e not k n o w n a n y t h i n g a b o u t the

photographer's sexuality, w e c o u l d have

M a p p l e t h o r p e ' s apparently deliberate

i n f e r r e d it. H e r e a n y h o m o e r o t i c r e s p o n s e

p r o g r a m of v a l o r i z i n g c e r t a i n n o r m a l l y

ling zetten. Door op dergelijke o n c o n v e n -

o n the part of a v i e w e r is c l e a r l y p i c k i n g

marginalized sexual p r a c t i c e s - most

tionele o n d e r w e r p e n de sjieke stijl los te

rolverdeling t u s s e n de s e k s e n op de hel-

u p o n s o m e t h i n g w h i c h the p h o t o g r a p h e r

n o t a b l y h o m o s e x u a l i t y a n d S & M , but a l s o

laten die w e associĂŤren met de klassieke

i n t e n d e d . T h e n t h e r e are e v e n less

for i n s t a n c e m a n - b o y love in a little

fotografie uit de jaren dertig - de studio-

i n n o c e n t p h o t o s : a v i e w of a L o n d o n

k n o w n 1984 f a s h i o n s e r i e s for

s q u a r e , q u i t e u n e x c e p t i o n a l until o n e

Bambini-

s u d d e n l y notes the detail that all of the

female body-builders which challenge

m e n l o u n g i n g a g a i n s t the rim of the

accepted sex a n d gender roles. By

f o u n t a i n are s i g n a l l i n g their a v a i l a b i l i t y by

applying the high style associated with

f o l d i n g their h a n d s o v e r their c r o t c h e s .

c l a s s i c 1930's p h o t o g r a p h y - t h e studi o

T h e r e are the g u a r d s m e n , s o l d i e r s a n d

l o c a t i o n , t h e c a r e f u l p o s e , the precise

s a i l o r s : in i s o l a t i o n , s o m e of t h e s e m i g h t

l i g h t i n g , the f i n e l y crafted print - to s u c h

be m e m e n t o s of o n e ' s m i l i t a r y c o m r a d e s ,

u n c o n v e n t i o n a l s u b j e c t matter,

Vogue

or s n a p s h o t s of s o n s or h u s b a n d s h o m e

M a p p l e t h o r p e w a s in effect m a k i n g a n

o n l e a v e , but in the c o n t e x t of the w h o l e

a e s t h e t i c a r g u m e n t for its m o r a l

c o l l e c t i o n there is n o q u e s t i o n that there

a c c e p t a n c e . It is p e r h a p s less the subject

w a s a h o m o e r o t i c intent in r e g a r d to b o t h

matter itself t h a n the r e c o g n i t i o n of this

the m e n a n d the f e t i s h i s m of u n i f o r m s ,

m o r a l a r g u m e n t w h i c h a c c o u n t s for the

a n d it b e c o m e s i m p o s s i b l e , o n g o i n g back

v e h e m e n c e of c o n s e r v a t i v e reaction s

to look at the i n d i v i d u a l s h o t s in i s o l a t i o n ,

against M a p p l e t h o r p e ' s work.

to d e n y that there is a n e r o t i c intent. A

Mapplethorpe's photographs, while cool,

s i m i l a r s i t u a t i o n o b t a i n s w i t h the s h o t s of

are s c a r c e l y h e a r t l e s s ; t h e y are aesthetic ,

R a l p h : there are a h a n d f u l that c o u l d be

a n d t h u s p o l i t i c a l , a r g u m e n t s for the

a n y b o d y ' s s n a p s h o t s of a f a m i l y m e m b e r ,

t r a n s f o r m a t i o n of s o c i a l attitudes.

but m o s t are c l e a r l y e r o t i c i z e d , either by the h e r o i c u p w a r d c a m e r a a n g l e , or b y

locatie, de uitgedachte p o s e, de precieze

a n d other p h e n o m e n a like

T h e r e is a l s o the c u r i o u s matter of

belichting, de prachtig afgewerkte foto zelf - voerde Mapplethorpe in feite een esthetisch argument aan o m die verschijnselen m o r e e l te aanvaarden. M i s s c h i e n is niet e e n s zozeer het onderwerp zelf als w e l het besef van dit morele " a r g u m e n t " d e oorzaak van de felheid van d e conservatieve reacties op M a p p l e t h o r p e ' s werk. M a p p l e t h o r p e ' s foto's zijn koel, maar nauwelijks gevoelloos: zij zijn e e n esthetisc h en dus politiek " a r g u m e n t " o m bepaalde maatschappelijke standpunten te verandeCarson: You dressed this newsboy up to take him to Brighton? Wilde: No, I did not want him to be ashamed of his shabby clothes. Carson: In order that he might look more like an equal? ISir Edward Carson cross-examining Oscar Wilde at the Old Bailey First Trail, April 1859) uit/from: A Class Apart: The Private Pictures of Montague Glover

ren Dan is er ook nog het merkwaardige geval Bruce W e b e r , w i e n s Mariniers-serie Ellenzweig e v e n e e n s bespreekt. Net als bij Ellenzweig staan deze foto's mij t e g e n . Ellenzweig stelt dat deze m a n n e n heel g o e d " e e n s u m m u m van ruigeseks fantasie kunnen zijn" maar het zijn ook "chroni-

the d e t a i l , t h e r e if the v i e w e r c h o o s e s to

B r u c e W e b e r , w h o s e M a r i n e s s e r i e s is

s e e it, that R a l p h s t o w e d his d o w n his

d i s c u s s e d b y E l l e n z w e i g . Like E l l e n z w e i g ,

right t r o u s e r l e g . E l s e w h e r e , in p h o t o

I a m put off b y t h e s e i m a g e s . He w r i t es

en bovendien laat dat feit zich aflezen uit

een incident dat plaatsvond na d e publika-

after p h o t o , o n e s i m p l y c a n n o t be s u r e

that w h i l e t h e s e m e n m a y be " a n ultimate

tie van het boek: e e n groep A m e r i k a a n se

w h e t h e r the s m i l e is pride in b e i n g

de foto's, zelfs w a n n e e r ze niet, en zeker

' r o u g h t r a d e ' f a n t a s y " , t h e y are also

s i n g l e d out b y a " g e n t " w i t h a c a m e r a ,

w a n n e e r ze w e l in hun context w o r d e n

" c h r o n i c f a g - b a i t e r s a n d g a y b a s h e r s " (a

s i m p l e f r i e n d l i n e s s , the d e r i g u e u r s m i l e

b e k e k e n . Voor mij lijdt het geen twijfel dat

c h a r g e u n d e r s c o r e d b y a n i n c i d e n t after

most people associate with being

the b o o k ' s p u b l i c a t i o n , in w h i c h a g r o u p

het homo-erotische van deze foto's over

p h o t o g r a p h e d - or s o m e t h i n g m o r e ; but

of M a r i n e s attacked m e n near a gay b a r

c l e a r l y there is a n i n t e r p l a y b e t w e e n the

as t h e i r r e s p o n s e to p r o p o s a l s b y

p h o t o g r a p h e r a n d subject. In s h o r t , it

P r e s i d e n t C l i n t o n to a l l o w h o m o s e x u a l s

b e c o m e s c l e a r that in a l m o s t all c a s e s the

in the a r m e d s e r v i c e s ) , a n d t h e n cites

v i e w e r ' s erotic r e s p o n s e to t h e s e i m a g e s

w a y s in w h i c h t h i s g l o r i f i c a t i o n of m a l e

w a s i n t e n d e d , e v e n p r o v o k e d , b y the

physical excellence parallels "fascist art".

p h o t o g r a p h e r , a n d f u r t h e r , that that fact is

W h i l e I a b s o l u t e l y a g r e e , I think

r e a d a b l e in the i m a g e s , e v e n w h e n

Ellenzweig passes too quickly over a

v i e w e d in i s o l a t i o n - a n d c e r t a i n l y w h e n

m u c h s i m p l e r e x p l a n a t i o n for t h e u n e a s e

s e e n in c o n t e x t . I a m left in no d o u b t t h a t

m a n y feel w i t h t h e s e i m a g e s : t h e y lack

g e n e r a l l y , the h o m o e r o t i c i s m of t h e s e

a n y s e n s e of i r o n y, of c a m p . N o prints

i m a g e s lies in " o b j e c t i v e " c r i t e r i a : the

f r o m W e b e r a c c o m p a n y this d i s c u s s i o n ;

subject m a t t er itself, a n d u l t i m a t e l y the

W e b e r r e f u s e d to r e s p o n d t o E l l e n z w e i g ' s

p h o t o g r a p h e r ' s o w n erotic r e s p o n s e to

r e q u e s t s f o r p e r m i s s i o n to reprint t h e m .

his s u b j e c t . B e y o n d a s k i n g the right

T h i s attitude d o e s not m a k e o n e feel a n y

questions and offering provocative

better a b o u t M r . W e b e r a n d his w o r k .

a n s w e r s to t h e m , the o t h e r m a i n s t r e n g t h of E l l e n z w e i g ' s b o o k lies in his c l o s e

A l t h o u g h the b o o k is f l a w e d , both by

het a l g e m e e n gelegen is in " o b j e c t i e v e " criteria: het onderwerp zelf en uiteindelijk de eigen erotische respons van de fotograaf op het gefotografeerde.

s c h e p o t e n r a m m e r s " (een beschuldiging die nog e e n s wordt onderschreven door

mariniers viel e e n aantal m a n n e n aan, in de buurt van e e n homo-bar. Het w a s hun reactie op d e voorstellen van president Clinton voor toelating van h o m o s e k s u e l e n tot het leger). Daarna gaat hij verder met het o p s o m m e n van parallellen t u s s e n deze verheerlijking van d e mannelijke fysieke suprematie en de fascistisch e kunst. Ik ben het er volledig m e e e e n s , maar ik denk

Mapplethorpe Naast het stellen van d e juiste vragen e n het aandragen van provocerende antw o o r d e n , ligt de kracht van Ellenzweigs boek ook in zijn nauwgezette interpretatie van d e afzonderlijke foto's. Over het algem e e n is Ellenzweig daarin sterker w a t de oudere foto's betreft - d e foto's die misschien w a t minder makkelijk toegankelijk zijn voor m o d e r n e kijkers, waardoor hij er wellicht w a t langer bij stil is blijven staan. M e t name zijn bespreking van Sutcliffe en Eakins is indrukwekkend, al m a g zijn inter-

dat E l l e n z w e ig e e n veel simpeler verklaring voor het ongemak dat velen bij deze f o t o ' s voelen over het hoofd ziet: er zit niets ironisch, niets theatraals in. Bij de bespreking van W e b e r s werk ontbreken d e foto's: W e b e r ging niet in op E l l e n z w e i g s verzoeken ze te m o g e n afdrukken. Een dergelijke houding geeft niet echt e e n positief gevoel ten opzichte van de heer W e b e r en zijn werk. Al heeft het boek zijn gebreken , omdat onopgeloste problemen rond het subjectie-

r e a d i n g s of i n d i v i d u a l p h o t o g r a p h s . In

not f u r t h e r d e l v i n g into u n r e s o l v e d

pretatie van w e r k van M i n o r W h i t e en

g e n e r a l , t h e s e are s t r o n g e r for o l d e r

p r o b l e m s in the s u b j e c t i v e nature of

Arthur Tress er ook zijn.

p h o t o g r a p h s - t h o s e w h i c h are p e r h a p s

E l l e n z w e i g ' s d e f i n i t i o n of the h o m o e r o t i c

Aan de andere kant vind ik w e l dat

s o m e w h a t l e s s e a s i l y a c c e s s i b l e to

a n d by occasiona l questionable readings

Ellenzweig Mapplethorp e onjuist interpre-

interpretatie van e e n foto of fotograaf

m o d e r n viewers, w h i c h may have caused

of i n d i v i d u a l i m a g e s or p h o t o g r a p h e r s , it

teert. D e laatste w o o r d e n die hij aan

wordt g e g e v e n , toch is het e e n mijlpaal op

E l l e n z w e i g to think m o r e c a r e f u l l y a b o u t

is a l a n d m a r k in the f i e l d , h i g h l y

Mapplethorpe wijdt luiden:

dit gebied, uiterst stimulerend en op alle

t h e m . In p a r t i c u l a r , his h a n d l i n g of

c h a l l e n g i n g a n d at all p o i n t s w e l l w o r t h

" M a p p l e t h o r p e ' s foto's m a g het dan niet

punten zeer de moeite van het lezen

Sutcliffe a n d E a k i n s are i m p r e s s i v e ,

c o n f r o n t i n g , w h e t h e r o n e a g r e e s w i t h the

aan kunstzinnigheid ontbreken - w e l aan

waard, of m e n het nu met de schrijver

t h o u g h his r e a d i n g s of w o r k s by M i n o r

a u t h o r or not. W h i l e I m y s e l f b e l i e v e that

g e v o e l . " Ik denk dat Ellenzweig deze

e e n s is of niet. Persoonlijk vind ik dat

W h i t e a n d A r t h u r T r e s s are a l s o q u i t e

" o b j e c t i v e " c r i t e r i a , s u c h as t h e c o n t e n t of

m e n i n g vooral baseert op de eerdere con-

" o b j e c t i e v e " criteria zoals d e inhoud van

fine.

the i m a g e a n d the p h o t o g r a p h e r ' s s e x u a l

clusie dat " M a p p l e t h o r p e ' s foto's ... g e e n

de foto en d e s e k s u e l e geaardheid van d e fotograaf (of voorkeur, al naar gelang je

O n the other h a n d , t o m y m i n d , E l l e n z w e i g has g o t t e n M a p p l e t h o r p e q u i te w r o n g . His last w o r d s o n the s u b j e c t are " T h e M a p p l e t h o r p e p h o t o g r a p h m a y not b e a r t l e s s - just h e a r t l e s s . " It w o u l d s e e m his m a j o r r e a s o n for t h i s j u d g e m e n t is a p r i o r c o n c l u s i o n that " t h e M a p p l e t h o r p e p h o t o g r a p h . . . d o es not a s s u m e s o c i a l

erotische niet verder w o r d e n uitgediept en omdat er zo nu e n dan e e n discutable

nature (or p r e f e r e n c e , d e p e n d i n g o n

maatschappelijk doel h e b b e n . " Dit niet

w h e r e o n e c o m e s d o w n in the

kunnen onderkennen van enig maatschap-

positie in het essentialisme/sociale-theorie-

essentialist/constructionist debate), will

pelijk doel staat lijnrecht tegenover

verhaal) in d e d i s c u s s i e over d e homo-

rightly c o n t i n u e t o p l a y a m o r e major role

Mapplethorpes w e l o v e r w o g e n opwaarde-

erotische foto e e n belangrijker rol horen te

in the d i s c u s s i o n of h o m o e r o t i c i m a g e s

ring van bepaalde, normaal gesproke n

spelen dan E l l e n z w e i g ze toebedeelt. Toch

than Ellenzwei g grants t h e m , I am deeply

gemarginaliseerde s e k s u e l e praktijken -

ben ik zeer dankbaar voor zijn kritische

g r a t e f u l for his critical i n s i g h t s into the

met name homoseksualiteit en S M maar

inzichten rond het belang van de subjectie-

i m p o r t a n c e of v i e w e r ' s s u b j e c t i v e

ook bijvoorbeeld de liefde t u s s e n m a n n e n

ve respons van de kijker als extra criterium

r e s p o n s e s as an a d d i t i o n a l c r i t e r i o n for

en jongens in de tamelijk o n b e k e n d e

voor ons begrip van d e homo-erotische

our understanding homoerotic images.

m o d e s e r i e voor Vogue Bambini

foto.

uit 1984,

en andere verschijnselen zoals vrouwelijke

a i m s . " T h i s failure t o see or i d e n t i f y a n y s o c i a l a i m s flies in the f a c e of

v e in Ellenzweigs definitie van het homo-

D.H. M a d e r

body-builders die de a l g e m e e n aanvaarde

D.H. M a d e r

B Het boek gaat open. Daar gaan we dan. Op weg.

'The blockhead

driveron

his way'

heet

N The book opens. our way. way,"

foto. En de lezer kijkt over zijn

schouder

mee de weg op De kop van de bestuurder

H E N Z E B O E K H O U T : S E C O N D S FIRST

de eerste

een bizarre autonome

verschijnt

vorm in het beeld, als een boei met

oren.

als

Henze Boekhout, Seconds First, 1993, Amsterdam, Fragment Uitgeverij, 28,5 x 28,5 cm, 80 pp., 82 ill.,

reader

the first photo

looks over his shoulder

appears

as a bizarre,

Here we go. We're

"The blockhead

is called,

autonomous

on his and

up the road. The driver's shape in the image,

bw/fc, ISBN 90-65790-41-1

w e g naar exotische oorden of

driver

the head

like a

buoy with

ears.

a p h o t o - f r o m of o l d the p r o o f of reality -

g e w o o n thuis, bij Boekhout in Haarlem, het

m a k e s the r e v e r s al p r o v o c a t i v e a n d

bladeren door het boek heeft iets van e e n

m u l t i p l i e s it i m m e n s e l y .

avontuur: e e n diversiteit aan stijlen gaat

F r o m the b e g i n n i n g of its h i s t o r y ,

s a m e n met e e n veelheid aan onderwerpen .

p h o t o g r a p h y ha s b e e n c a l l e d " t h e p e n c i l

Geënsceneerde en documentaire foto's,

of n a t u r e " , w r i t i n g w i t h light. O b j e c t s are

zwart-wit en kleur, kiekjes en perfecte tech-

e x p o s e d and recorded with the camera .

nische o p n a m e n volgen elkaar op. Het ont-

The

breken van e e n duidelijk thema maakt dat je

s e n t i m e n t , o m p t i e d of e m o t i o n as m u c h

ie aanvankelijk wanhopi g afvraagt: waar gaat

dit over? Het boek bevat geen tekst, g e e n

light c a n n o t s h i n e o n it. Y e t a n i m a g e c a n

i m a g e s are s t r i p p e d of p e r s o n a l possible. Emotion has no shape and

w o o r d e n o m de kijker op w e g te helpen. Vijf

foto's vormen s a m e n het voorwoord. Naast

fifth p h o t o in the b o o k , a n d last in the

prachtige evocatieve foto's zijn er ook die

' f o r e w o r d ' , s h o w s the e n t r a n c e to a

m e absoluut tegenstaan. Kortom: een dwars

parking garage. "Private parking" warns a

boek.

s i g n . It is an o b j e c t i v e r e p r o d u c t i o n of a desolate space, an image so heavy and

En toch is het onderwerp zo g e w o o n , zo

light at t h e s a m e t i m e that it l e a v e s a s o u r

alledaags: de aanwezigheid der dingen. Een

aftertaste. In this s e t t i n g , t h e electri c chair

vuilcontainer in N e w York, t w e e broodjes, een

k u s s e n dat door de lucht vliegt. En net

als

in de tekenfilm La belle et la béte lijken

dingen tot leven te komen. De vuilcontai-

w o u l d m a k e o n e feel at e a s e . P h o t o g r a p h y is T h e P e n c i l of N a t u r e . N a t u r e h a s b e c o m e the m o d e r n w o r l d ,

ner is groot en dreigend in beeld gezet, alsof

Henze

hij heer en meester van de straat is. De dingen

the w o r l d that n o w s u r r o u n d s us. N o

Boekhout

Junk Place, Rotterdam 1990

v e r w o n d e r e n, verbazen de fotograaf, en

n o s t a l g i a , no p i c t u r e s q u e i m a g e s , but a i r p l a n e s a n d T V sets a n d , as a r e m i n d e r

door de manier waarop hij de camera erop

of the past, p h o t o g r a p h e d r e p r o d u c t i o n s .

gericht heeft brengt hij zijn fascinatie over. Nam

de eerste foto de lezer m e e op

m o v i n g , shocking, astounding. The

The metje. Een ruimtelijk teken wordt gefabri-

the w a y to e x o t i c c l i m e s or just

photos record immediately

recognizable, very c o m m o n

reis, de t w e e d e brengt h e m bi| een echte

ceerd op d e keukentafel. Een foto legt het

g o i n g h o m e , b y B o e k h o u t in H a a r l e m .

c o n t e m p o r a r y s u r r o u n d i n g s , or c a p t u r e

toeristische attractie, het American M u s e u m

driedimensionale vast op het platte papier.

L e a f i n g t h r o u g h the b o o k is s o m e t h i n g of

the reality that the p h o t o g r a p h e r has set

of Natural History. Daar is een diorama

Hier wordt dit principe o m g e k e e r d : het plat-

into t h e scène. T h e s e i m a g e s h a v e c o m e

g e b o u w d , waarin vogels van rechts naar

te vlak van de foto tovert de voorstelling tot

h a n d in hand w i t h a m u l t i t u d e of s u b j e c t s .

into b e i n g s i m p l y a n d w i t h o u t

links lijken te vliegen. Dat m e n s e n e e n soort

een

S t a g e d and d o c u m e n t a r y p h o t o s , black

c o m p l i c a t e d c o n d i t i o n s : T h r e e a p p l e s on

natuur gaan creëren in een m u s e u m is op

vooral uit als e e n goocheltruc.

zich al paradoxaal. D e weergave op het plat-

ruimtelijk geheel. E n het resultaat ziet er Ook

and

het o m s l a g van het boek speelt met

a d v e n t u r e : a d i v e r s i t y of s t y l es g o e s

white and colour, snapshots and

a p i c t u r e of a planet are, t h r o u g h the

t e c h n i c a l i y perfect s h o t s f o l l o w e a c h

c a m e r a , set s o m e w h a t o b l i q u e l y in the

other. The lack of a c l e a r t h e m e a s s u r e s

p h o t o to c r e a t e a d y n a m i c , p e c u l i a r and

te vlak van e e n foto (van oudsher het bewijs

van

rend, verleidelijk o m s l a g : e e n v r e e m d blauw

that initially y o u w i l l ask d e s p a i r i n g l y ,

p o e t i c i m a g e . T h e p l a c e m e n t of the

wafelpatroontje waar witte rondjes als een

w h a t is this all a b o u t ? T h e b o o k c o n t a i n s

c a m e r a is the last s t e p in s t a g i n g the shot.

de werkelijkheid) maakt de omkering

tergend en geeft e e n enorme verdubbeling.

ruimte. Het is niet echt e e n hartverove-

soort lichtvlekken doorheen schijnen. A l s

no text, no w o r d s to g u i d e the reader o n

A hand plays with s o m e cigarettes, an

het 'voorwoord ' toont d e ingang van een

een

his

o r a n g e a n d an e r a s e r . A t h r e e

parkeergarage. 'Parking privé' w a a r s c h u w t

een

bordje. Een objectieve weergave van

een

desolate ruimte, een beeld zo zwaar en

vijfde foto in het boek en laatste van

licht tegelijk dat d e nasmaak wrang is. In

sticker ligt e e n oranje rondje met naam

w a y . Five p h o t o s t o g e t h e r f o r m the

f o r e w o r d . N e x t to b e a u t i f u l , e v o c a t i v e

d i m e n s i o n a l s y m b o l is f a b r i c a t e d o n the

bevat het ritme van het heen en w e e r blade-

p h o t o s there are s o m e that a b s o l u t e

k i t c h e n t a b l e . A p h o t o r e c o r d s the three-

ren in het boek. De omkering die vele foto's

a n t a g o n i z e m e . In s h o r t , a p e r v e r s e b o o k .

d i m e n s i o n a l o n a flat shee t of p a p e r . H e r e

titel er bovenop. D e titel Seconds

First

in het boek bepalen is in deze titel verwoord.

And

yet, the s u b j e c t is s o c o m m o n , s o

deze o m g e v i n g zou de e l e k r i s c h e stoel

e v e r y d a y : the p r e s e n c e of t h i n g s . A

zich op zijn gemak voelen.

r u b b i s h skip in N e w Y o r k , t w o s a n d w i c h e s , a p i l l o w f l y i n g t h r o u g h the

Fotografie w a s the pencil of nature.

the p r i n c i p l e is r e v e r s e d : the flat s u r f a c e of the p h o t o c o n j u r e s u p the i m p r e s s i o n into a t h r e e - d i m e n s i o n a l w h o l e . A n d , m o r e t h a n a n y t h i n g e l s e , the result l o o k s like a m a g i e trick.

Maai de natuur is de moderne w e r e l d

air. A n d just as in the a n i m a t e d f i l m The

g e w o r d e n , de w e r e l d die ons nu omringt.

Beauty

G e e n nostalgie, g e e n pittoreske beelden

to c o m e to life. T h e r u b b i s h s k i p is l a r g e

s p a c e . It is not really a r a v i s h i n g ,

maar vliegtuigen, televisietoestellen en -

and

seductive cover: a strange blue waffle

als

l o r d a n d m a s t e r of the street. T h i n g s

herinnering aan het verleden - gefoto-

grafeerde reprodukties. De

foto's registreren de direct herken-

and the Beast, the t h i n g s a p p e a r

t h r e a t e n i n g in the i m a g e , as if it is

The

c o v e r of the b o o k a l s o p l a y s w i t h

pattern w i t h w h i t e c i r c l e s s h i n i n g t h r o u g h

a m a z e , s u r p r i s e the p h o t o g r a p h e r , a n d

like s o m e k i n d of light s p o t s . A n o r a n g e

t h r o u g h the w a y in w h i c h h e ha s t u r n e d

circle lies at the t o p , like a sticker, w i t h the

bare, heel g e w o n e eigentijdse o m g e v i n g

the c a m e r a o n t h e m h e c o n v e y s t h i s

n a m e a n d title. Seconds

of leggen de werkelijkheid vast die de

f a s c i n a t i o n to us.

c o m p r e h e n d s the r h y t h m of l e a f i n g back

fotograaf in scène heeft gezet. Simpel en

The

first p h o t o takes the r e a d e r a l o n g

and

First

f o r t h t h r o u g h the b o o k . T h e r e v e r s a l

that d e t e r m i n e s m a n y of the p h o t o s in the

zonder ingewikkelde t o e s t a r d e n zijn de

o n the trip, the s e c o n d b r i n g s h i m to a

beelden tot stand g e k o m e n . Drie appels

real tourist attraction, the A m e r i c a n

b o o k is put into w o r d s in t h i s title. T h e

op e e n plaatje van een planeet zijn iets

M u s e u m of N a t u r a l H i s t o r y . T o a s t o n i s h

a s p e c t of t i m e is a l s o p r e s e n t : S e c o n d s , a

schuin op de foto gezet zodat een dyna-

the v i s i t o r s , a d i o r a m a h a s b e e n

s e c o n d h a n d , s e c o n d best...

misch, wonderlijk en poëtisch beeld ont-

c o n s t r u c t e d in w h i c h b i r d s a p p e a r to fly

staat. Het standpunt van de camera func-

f r o m right to left. T h e p a r a d o x , that

c o n v i n c e s u s that great care h a s b e e n

p e o p l e w i l l create a sort of nature in a

t a k e n in a s s e m b l i n g the b o o k . T h e p h o t o s

tioneert hier als d e laatse fase in d e enscenering. Een hand speelt met w a t sigaretten, e e n sinaasappel en e e n g u m -

Henze B o e k h o u t 'All we Want', Haarlem 1982

The

s u c c e s s i o n of t h e p h o t o s

m u s e u m , in itself a l r e a d y r e d u c e s o n e to

c o n v e r s e w i t h e a c h other. O n e p h o t o

s i l e n c e . lts d e p i c t i o n o n the flat s u r f a c e of

c o m p l e m e n t s another, others argue with

one another. S o m e t i m e s images collide.

e x p e c t to, as y o u u n d e r s t a n d a n d k n o w it.

Ook het aspect tijd is a a n w e z i g : s e c o n d s ,

In the r e p r o d u c t i o n o f the p h o t o s in t h e

A s a m a t t er of c o u r s e , y o u r e x p e c t a t i o n s

second-hand (secondewijzer), s e c o n d best.

Als je wandelt tref je de w e r e l d g e w o o n lijk aan zoals je dat verwacht, zoals je h e m

b o o k , t h e p h o t o g r a p h e r is r e v e a l e d as a

are f i l l e d in t h r o u g h the r e l i a b l e w o r l d .

true d e s i g n e r : the s a m e p h o t o is p r i n t e d

Boekhout's photos give a n e w reading to

een grote zorgvuldigheid. D e foto's zijn met

als vanzelfsprekend ingevuld door die ver-

in g r e e n o n the left-hand p a g e , a n d i n

t h e s e f a m i l i a r affairs. W i t h i n its o w n

elkaar in gesprek. De ene foto vult d e ande-

trouwde w e r e l d . D e foto's van Boekhout

y e l l o w o n the right. That c a n o n l y h a p p e n

p h o t o g r a p h i c p o s s i b i l i t i e s , the b o o k

re foto aan én ze spreken elkaar tegen.

geven echter e e n n i e u w e lezing aan deze

in a book. E v e r y p h o t o is d e s i g n e d at the

m e e t s the d e m a n d s of a s u r r e a l i s t i m a g e .

S o m s botsen de beelden. In de reproduktie

bekende zaken. Het boek komt binnen zijn

m o m e n t that the p h o t o g r a p h e r s n a p s t h e

Black c l o u d s a b o v e a t h i n strip of

van d e foto's in het boek laat de fotograaf

eigen fotografische mogelijkheden tege-

s h u t t e r a n d e s t a b l i s h e s its f r a m e .

m e a d o w have nothing to d o with

zich kennen als een ware vormgever: dezelf-

moet aan d e eisen van e e n surrealistisch

Boekhout s o m e t i m e s goes several steps

pollution, and everything with Magritte.

de foto is op de linkerpagina groen afgedrukt

beeld. Zwarte w o l k e n boven e e n dunne

further: a n auto is cut out of an i m a g e , a n

The i m a g e r e m i n d s us o f the u n i o n of d a y

en geel op de rechter. Zoiets kan alleen in

strook weiland hebben niets met vervuiling

object is left out o f the f r a m e . S o m e t i m e s

a n d night i n his w o r k. T h e p h o t o h as t h e

een boek. Iedere foto wordt v o r m g e g e v e n

te maken maar alles met Magritte. Het

this p r o d u c e s a d i s c o r d a n t effect; o t h e r

potential o f c a l l i n g u p poetry in t h e

op het m o m e n t dat d e fotograaf knipt en het

beeld herinnert aan het s a m e n b r e n g e n van

t i m e s it is m e r e l y rather f o r c e d .

polluted air.

kader vastlegt. Boekhout gaat s o m s vele

dag en nacht in zijn werk. D e foto heeft het

stappen verder: e e n auto wordt uit het beeld

v e r m o g e n o m poëzie op te roepen in e e n vervuilde lucht.

Uit de volgorde van de foto's spreekt

T h i s s u r r e a l a s p e c t , p r e s e n t just u n d e r

A c h a n g e i n the c a m e r a p l a c e m e n t

begrijpt en kent. J e verwachtingen w o r d e n

b e c a u s e the p h o t o g r a p h e r has t u r n e d

the s k i n , a s s u r e s that y o u w i l l not s o o n

geknipt, e e n voorwer p uitgekaderd. S o m s

ninety d e g r e e s or s t e p p e d a n o t h e r m e t e r

tire o f l o o k i n g . T h e p h o t o s s p e ak w i t h

levert dit e e n v e r v r e e m d e n d effect op, s o m s

further back a n d s n a p s a g a i n g i v e s a n e w

e a c h o t h e r a n d set out line s t h r o u g h t h e

komt het wat geforceerd over.

r e a d i n g t o the s a m e p l a c e . J u s t as in a

w h o l e book. Within one photo the

p o e m the s u c c e s s i o n o f the w o r d s is

c o m m o n p l a c e c a l l s up n e w a s s o c i a t i o n s

de fotograaf een kwartslag draait of een aan-

e s s e n t i a l t o the e x p e r i e n c e a n d e m o t i o n

or l a y s d o w n c o n n e c t i o n s w i t h t i m e a n d

tal meter verder o p n i e u w knipt geeft een

Binnen e e n foto roept het g e w o n e n i e u w e

that is c a l l e d up, the c h a n g e i n m o m e n t

space.

n i e u w e lezing van eenzelfde plek. Zoals in

associaties op of legt verbindingen in tijd e n

een gedicht d e volgorde van d e w o o r d e n

ruimte.

and s t a n d p o i n t h as the s a m e effect. In

Dit onderhuids a a n w e z i g e surreële aspect maakt dat je niet snel bent uitgeke-

Een verandering van standpunt doordat

H e n z e B o e k h o u t s h o w s the m a g i e of

ken. D e foto's c o n v e r s e r e n met elkaar e n trekken lijnen door het hele boek heen.

p a s s i n g , this m a k e s the b o o k a d i s c u s s i o n

t h i n g s ; in his b o o k , B o e k h o u t h a s

essentieel is voor de ervaring en emotie die

a b o u t the e s s e n c e of a p h o t o . T h e

r e c o r d e d his o b s e s s i o n w i t h the m o d e r n

het oproept, is de w i s s e l i ng van m o m e n t e n

g e n ; hij heeft in zijn boek zijn o b s e s s i e met

d i v e r s i t y of s t y l es a n d s t a n d p o i n t s , t h e

w o r l d . W o r d s are a b s e n t ; the e x p e r i e n c e

standpunt dat e v e n e e n s . En passant wordt

betrekking tot de moderne w e r e l d vastge-

s h i f t i n g o f the f r a m e m a k e the v i e w e r

is there t o b e s h a r e d . T h e r e are s o m e

het boek daarmee e e n verhandeling over de

legd. D e w o o r d e n zijn afwezig, de ervaring is

c o n s c i o u s o f the b a s i c g i v e n s in a p h o t o .

e x p e r i e n c e s y o u c a n let s o m e o n e s e e ,

essentie van e e n foto. D e diversiteit aan stij-

te d e l e n ; w a n t s o m m i g e ervaringen kunt je

W h a t , n o w , g i v e s s u c h a s h e e t of p a p e r

a l t h o u g h t h e y c a n ' t be put i n w o r d s .

len en standpunten, d e verschuiving in kader

niet v e r w o o r d en maar w e l laten zien.

e x p o s e d to light its m e a n i n g ? T h i s is

Henze B o e k h o u t toont de magie der din-

m a k e n de kijker b e w u s t van de basisgege-

f u n d a m e n t a l p h o t o g r a p h y i n the best

Henny Hagenaars

vens van e e n foto. W a t geeft zo'n velletje

Henny Hagenaars

s e n s e of the w o r d , n a m e l y , c o n n e c t i o n

In 1993, Seconds First was chosen as 'Best

belicht papier nu zijn betekenis? Het is fun-

Seconds First werd in 1993 gekozen tot 'Best

w i t h the f u n d a m e n t a i s of d a i l y life.

Presented Book'. It was designed by Henze

damentele fotografie in de g o e d e betekenis

Verzorgd Boek'. Het werd vormgegeven door

Boekhout and Irma Boom, and printed by

van het w o o r d ; namelijk verbonden met het

Henze Boekhout en Irma Boom. Veenman Drukkers

Veenman Drukkers.

alledaagse leven.

produceerde het boek.

A s y o u w a n d e r t h r o u g h life, y o u u s u a l l y e n c o u n t e r the w o r l d rather as y o u

J O A N F O N T C U B E R T A : THE B R U T E P O W E R S OF N A T U R E De

b r u t e

k r a c h t e n

v a n

d e

n a t u u r

Fontcuberta, J o a n , Historia Artificial, 1992, Valencia, (texts by Josep Vicent

A new phenomenon the photo photographers autonomous presented

is appearing

in the genre

book: publications collect

a selection

photo series,

which

as exhibitions/installations

until now'. The organization derived

from these original

which

from

their

were

Jiménez, J o s é Miguel G. Cortes, Manel Clot), IVAM Centre Julio Gonzalez,

ISBN 84-482-0032-3.

projects,

into a 'collected

work

and layout of this type of photo book appears

Recent D u t c h e x a m p l e s are J o h a n v a n (Fragment,

fenomeen

selectie

so that every

independent

just as though

project

to be

gets, as it

in a museum

gallery.

such a publication depends strongly on

teerden,

hebben gebundeld

type fotoboek

van hun (autonome)

afzonderlijk

in een 'verzameld

lijken te zijn afgeleid

binnen het genre van het

door uitgaven

tentoonstellingsinstallatie

or as multi-media

presentations,

Een nieuw

wordt gevormd

216 pp, 120 ill. bw/duotone/colour, Catalan/Spanish/English, 27x28 cm, pb,

earlier

were, its own 'space',

der K e u k e n ' s After-image

M o n z ó , Gloria Picazo, vïlèm Flusser, Andy Grundberg, Julia Guillamon, Carlos

waarin fotografen fotoreeksen

of multi-media

fotoboek een

die zij eerder project

werk tot nu toe'. Indeling en layout van dit

van de oorspronkelijke

presentatie,

waarbij elk

project als het ware een eigen 'ruimte' - als in een museumzaal

- heeft

gekregen.

Recente voorbeelden in Nederland zijn

van de mate waarin een fotograaf of kunste-

the d e g r e e t o w h i c h the p h o t o g r a p h e r o r

Af ter-image

1991) a n d O s c a r v a n A l p h e n ' s De slak op

artist ha s b e e n a b l e t o b u i l d u p a c e r t a i n

der K e u k e n en De slak op het grasveld

heeft w e t e n op te b o u w e n . En in die zin is

het grasveld

c o n s i s t e n c y i n his o e u v r e . In that s e n s e ,

(Fragment 1992) van O s c a r van A l p h e n . Uit

de samenstelling een echt e testcase.

c o m p i l a t i o n w i l l b e the real test.

het buitenland kan het prachtige fotoboek

( F r a g m e n t , 1992). F r o m

other c o u n t r i e s , the f i n e p h o t o b o o k Memoires

( C a m e r a A u s t r i a , 1989) by t h e

A p p e a r i n g at the e n d of 1992, t h e

Memoires

(Fragment 1991) van J o h a n van

(Camera Austria 1989) van de

naar e e n zekere consistentie in zijn oeuvre

Het eind 1992 v e r s c h e n e n boek

Historia

artificial van de Catalaanse fotograaf J o a n

A u s t r i a n / J a p a n e s e S e i i c h i F u r u y a is

b o o k Historia

Oostenrijkse Japanner Seiichi Furuya wor-

Fontcuberta is e e n zeer geslaagd voorbeeld

w o r t h y o f m e n t i o n . T h e i r h y b r i d f o r m is

p h o t o g r a p h e r J o a n F o n t c u b e r t a is a v e r y

den g e n o e m d . K e n m e r k e n d voor deze uitga-

van deze n i e u w e trend. D e uitgave is e e n

c h a r a c t e r i s t i c of t h e s e p u b l i c a t i o n s . T h e y

successful e x a m p l e of this new trend. The

ven is hun hybride v o r m . Ze z w e v e n ergens

compilatie van e e n zestal projecten die

float s o m e w h e r e b e t w e e n the t r a d i t i o n a l

p u b l i c a t i o n is a c o m p i l a t i o n of six

t u s s e n de traditionele monografie, het kun-

Fontcuberta de afgelope n tien jaar heeft uit-

m o n o g r a p h , the artist's b o o k a n d t h e

p r o j e c t s that F o n t c u b e r t a has c a r r i e d out

stenaarsboek en het aan e e n concreet

gevoerd, leder project is telkens op e e n

d o c u m e n t a r y photo book connected to a

in the last d e c a d e . E a c h project r e c e i v e s

o n d e r w e r p g e b o n d en documentaire foto-

andere wijze v o r m g e g e v e n , in o v e r e e n s t e m -

c o n c r e t e subject. T h e d a n g e r e x i s t s that

its o w n d e s i g n , i n c o n f o r m i t y w i t h earlier

boek in. Het gevaar bestaat dat ze vlees

ming met eerdere 'installatie-achtige'

t h e y are neither f l e s h nor f i s h , n o t h i n g

'installation-like' presentations in

n o c h vis zijn, niet meer dan oppervlakkige

presentaties in m u s e a . Naast d e klassieke

m o r e t h a n s u p e r f i c i a l ' c o f f e e table b o o k s ' ,

m u s e u m s . In a d d i t i o n t o the c l a s s i c

coffee table books, mooi aan de buitenkant

confrontatie van t w e e fotowerken op e e n

o u t w a r d l y b e a u t i f u l but w i t h o u t

c o n f r o n t a t i o n of t w o p h o t o w o r k s o n a

maar zonder inhoud. Het s u c c e s van zo'n

spread zijn op s o m m i g e pagina's de foto's

s u b s t a n c e . T o m y m i n d , the s u c c e s s of

s p r e a d , o n s o m e p a g e s the p h o t o s are

uitgave is naar mijn idee sterk afhankelijk

wild over elkaar heen geplaatst, waardoor

artificial

f r o m the C a t a l a n

als

presen-

e e n zekere ruimtelijkheid of gelaagdheid ont-

r e f e r e n c e s to K a r l B l o s s f e l d ' s f a m e d plant

staat die g o e d aansluit bij de inhoud. Elk pro-

s t u d i e s f r o m the 1920's , p u b l i s h e d in the

ject wordt door telkens e e n andere auteur

b o o k Urformen

ingeleid. Daarnaast bevat het boek t w e e

as a s c u l p t o r a n d m e t a l w o r k e r , B l o s s f e l d

der Kunst (1928). T r a i n e d

zeer leesbare b e s c h o u w i n g e n over het oeu-

p r i n c i p a l l y h a d an e y e for the

vre van de fotograaf door J o s e p Vicent

a r c h i t e c t u r a l f o r m s of p l a n t s , w h i c h in

Monzó en Gloria Picazo. Alle teksten zijn in

e x t r e m e c l o s e - u p s he s t y l i z e d into m o t i f s

het Catalaans, terwijl achterin vertalingen

r e m i n i s c e n t of A r t N o u v e a u . His s t u d i e s

staan in het Spaans en het Engels. D e t w e e

are a h y m n of p r a i s e for t h e b e a u t y of nature, a s t r a i g h t f o r w a r d b e a u t y to w h i c h

essentiële t h e m a ' s in het werk van

art p a y s tribute. F o n t c u b e r t a , in c o n t r a s t ,

Fontcuberta - de natuur en de zogenaamde

w i t h his p l a y f u l l y c o n s t r u c t e d f a n t a s y

fotografische waarheid - lopen als e e n rode

p l a n t s , p o i n t s to the a r b i t r a r i n e s s of the

draad door alle series heen, en geven zo

e v o l u t i o n a r y p r o c e s s . In a h u m o u r o u s

bestaansrecht aan het boek.

w a y , h e Iets us s e e that h u m a n i n t e r v e n t i o n in nature c a n lead t o

Toevalligheden in het evolutionaire

u n f o r e s e e n m u t a t i o n s , a n d at the s a m e

proces

t i m e c a l l s into q u e s t i o n the b e l i e v a b i l i t y

Historia artificial opent met Herbarium,

of t h e p h o t o g r a p h i c m e d i u m .

een reeks close-up foto's van planten, die bij nadere b e s c h o u w i n g zijn s a m e n g e s t e l d uit

N a t u r e is a l s o c e n t r a l in the t w o

losse stukjes vegetatie: e e n stengel is door-

f o l l o w i n g p r o j e c t s , Fauna (see

boord met doornen, e e n vogelveer is vastge-

Nr. 37) a n d Safari.

zet op bamboehout en e e n lelie bloeit op uit

e x h i b i t i o n s y s t e m of a n a t u r a l h i s t o r y

b o o m s c h o r s . Het zijn stuk voor stuk ironi-

m u s e u m in o r d e r to c o n v i n c e v i s i t o r s of

Perspektief

Fauna t a k e s o v e r the

sche verwijzingen naar Karl Blossfeld s

n o n - e x i s t e n t a n i m a l s . T h e project

b e r o e m d e plantenstudies uit d e jaren twintig

c o m p r i s e s the s u p p o s e d l y lost b e s t i a r y of

gepubliceerd in het boek Urformen

the G e r m a n n a t u r a l i s t P e t e r

der

Kunst (1928). Getraind als b e e l d h o u w er en

Ameisenhaufen - a pseudony m behind

metaalbewerker had Blossfeld vooral oog

w h i c h Fontcuberta a n d c o - c o m p i l e r Pere

had voor de architectonische v o r m e n van

F o r m i g u e r a are h i d i n g . T h i s f i c t i o n a l

planten, die hij in extreme close-ups styleer-

r e s e a r c h e r h a d , d u r i n g his life, c o m p i l e d a

de tot Art Nouveau-achtige motieven. Zijn

documentation system with drawings,

studies v o r m e n een lofzang op d e schoon -

p h o t o s a n d d e s c r i p t i o n s of the m o s t

heid van d e natuur, e e n schoonheid die als

fantastic a n i m a l s p e c i e s , w h i c h he h a d

vanzelf ontstond en waaraan de kunst schat-

discovered himself. These include

plichtig is. Fontcuberta daarentegen verwijst

walking snakes, monkey-like centaurs and

met zijn in elkaar gefröbelde fantasieplanten

w i n g e d e l e p h a n t s , b e i n g s that h a v e their

naar de toevalligheden in het evolutionaire

o r i g i n s in f a i r y t a l e s a n d m y t h o l o g i c a l

proces. Hij laat op humoristische wijze zien

s t o r i e s . T h e q u a s i - s c i e n t i f i c p h o t o s of

dat menselijk ingrijpen in d e natuur tot

t h e s e a n i m a l s , that p r o v i d e e v i d e n c e of

onvoorziene mutaties kan leiden, en stelt

their e x i s t e n c e , are s t a g e d ' o n l o c a t i o n '

tevens de geloofwaardigheid van het foto-

a n d artificiall y a g e d . S e v e r a l c a l l e d to m y

grafisch m e d i u m aan d e orde.

m i n d associations with Albrecht Dürer's f a m o u s Rhinoceros

Ook in de volgende t w e e projecten

w o o d cut of 1515, in

w h i c h the artist p o r t r a y e d the bizarre

Fauna (blz. 37) en Safari staat de natuur c e n-

p h e n o m e n o n of an A f r i c a n r h i n o c e r o s ,

traal. Fauna neemt het tentoonstellingssys-

t h e n t o u r i n g E u r o p e , as t h o u g h it w e r e an

t e e m van een natuurkundig m u s e u m over

Joan

en wil de bezoekers overtuigen van niet

Fontcuberta

La Nascita de Venus

a r m o u r e d h o r s e in a k n i g h t s ' t o u r n a m e n t .

1992

bestaande dieren. Het behelst het verloren

T h e d e c e p t i v e r e a l i s m of Fauna has its

gewaande bestiarium van de Duitse natuur-

s u c c e s s o r in the Safari

vorser Peter A m e i s e n h a u f e n - een pseudo-

p o t p o u r r i of s n a p s h o t s of w i l d a n i m a l s

project, a

niem waarachter Fontcuberta en mede-

potpourri van snapshots van wilde dieren en

w i l d l y p l a c e d o n e o n t o p of a n o t h e r ,

a n d r e s i d e n t s of the A f r i c a n c o n t i n e n t ,

samensteller Pere Formiguera schuil gaan.

b e w o n e r s van het Afrikaanse continent

l e a d i n g to a c e r t a i n spatialit y or

m a d e in z o o l o g i c a l m u s e u m s , n a t u r e

Deze fictieve onderzoeker stelde tijdens zijn

gemaakt in zoölogische m u s e a , natuurpar-

l a y e r e d n e s s that c o n n e c t s w e l l w i t h the

p a r k s a n d d u r i n g touristic p h o t o s a f a r i s .

leven e e n d o c u m e n t a t i e s y s t e e m s a m e n met

ken en tijdens toeristische fotosafari's. D e

c o n t e n t s . E v e r y project is g i v e n its

T h e p h o t o s b e l o n g to the g e n r e that are

tekeningen, foto's en beschrijvingen van de

foto's behoren tot het genre dat door reisbu-

i n d i v i d u a l i n t r o d u c t i o n by a different

u s e d b y travel a g e n c i e s to c o n v i n c e

meest fantastische, door hemzelf ontdekte

reaus wordt gebruikt o m toeristen over te

a u t h o r . A t the s a m e t i m e , the b o o k

t o u r i s t s to b o o k a n a d v e n t u r e v a c a t i o n .

diersoorten. Het betreft hier onder andere

halen e e n avontuurlijke reis te boeken M a a r

c o n t a i n s t w o very r e a d a b l e d i s c u s s i o n s of

But in fact t h e y are c a r i c a t u r e s of a v i r g i n

w a n d e l e n d e slangen, aapachtige centauren

in feite zijn het karikaturen van e e n ongerep-

the p h o t o g r a p h e r ' s o e u v r e by J o s e p

n a t u r e that has l o n g a g o c e a s e d to exist.

en gevleugelde olifanten, w e z e n s die hun

te natuur die al lang niet meer bestaat.

V i c e n t M o n z ó a n d G l o r i a P i c a z o . (All the

B e a u t i f u l e x a m p l e s are t w o p h o t o

oorsprong hebben in sprookjes en mytholo-

M o o i e voorbeelden zijn de t w e e fotomonta-

texts are in C a t a l a n , w i t h t r a n s l a t i o n s in

m o n t a g e s of a pride of l i o n s in the

gische verhalen. De quasi-wetenschappelij-

ges van e e n leeuwenfamilie in de savanne,

S p a n i s h a n d E n g l i s h at the back of the

s a v a n n a h , that in the e a r l i e r e x h i b i t i o n

ke foto's van deze dieren - die het bewijs

die eerder op een tentoonstelling als bill-

book.) T h e t w o e s s e n t i a l t h e m e s in

w e r e p r e s e n t e d as b i l l b o a r d s a g a i n s t the

leveren van hun bestaan - zijn 'op locatie'

boards tegen de w a n d w e r d e n gepresen-

F o n t c u b e r t a ' s w o r k - n a t u r e a n d w h a t is

w a l l , a n d n o w are p r e s e n t e d in the s a m e

geënsceneerd en kunstmatig verouderd.

teerd en nu ook als zodanig - inclusief TL-

c a l l e d ' p h o t o g r a p h i c t r u t h ' - run like a

w a y - i n c l u d i n g the f l o r e s c e n t l i g h t i n g

Enkele roepen bij mij associaties op met de

verlichting en stroomdraad - in het boek zijn

t h r e a d t h r o u g h all the s e r i e s , a n d t h u s

a n d e l e c t r i c a l c o r d - in the b o o k . Safari

b e r o e m d e Rhinoceros,

o p g e n o m e n . Safan is een poging van

g i v e the b o o k a r a t i o n a l e f o r b e i n g .

F o n t c u b e r t a ' s a t t e m p t to d i s m a n t l e the

e e n houtgravure van

Albrecht Dürer uit 1515, waarbij d e kunste-

Fontcuberta o m de stereotypen in d e

naar de bizarre verschijning van e e n

w e s t e r s e samenleving met betrekking tot

Afrikaanse neushoorn - op toernee door

de 'wilde natuur' te ontmantelen. Heel toe-

Europa - uitbeeldde als betrof het e e n

passelijk is de laatste foto van e e n informa-

gepantserd paard op e e n nddertoernooi.

tiebord bij een kunstmatig vervaardigd rots-

Het bedrieglijke realisme van Fauna krijgt e e n vervolg in het project Safari, een

blok in e e n park met daarop de tekst: 'Can you teil the real from the artificial'.

Historia

artificial o p e n s w i t h H e r b a r i u m ,

a series of c l o s e - u p p h o t o s of plants w h i c h , u p o n c l o s e r e x a m i n a t i o n , are c o m p o s e d of s e p a r a t e p i e c e s of v e g e t a t i o n : a s t e m is p i e r c e d w i t h t h o r n s , a bird feather is m o u n t e d o n b a m b o o a n d a lily b l o o m s f r o m tree bark. E v e r y o n e c o n t a i n s ironie

s t e r e o t y p e s that W e s t e r n s o c i e t y h a s regarding 'wild nature'. Entirely a p p l i c a b l e to the w h o l e is the final p h o t o of a n i n f o r m a t i o n a l s i g n next to a n artificially c o n s t r u c t e d rock o u t c r o p in a park, b e a r i n g the text, " C a n y o u teil the real f r o m the a r t i f i c i a l ? "

S De duistere kanten van

of Fontcuberta hier wil b e w e r e n dat er van-

v i e w in F o n t c u b e r t a ' s f o u r t h project,

de natuur

daag d e dag niet langer sprake is van één

Frottograms. Through a special procedure

In Fontcuberta's vierde

o n o m s t r e d e n werkelijkheid, waarvan alle

T h e d a r k e r s i d e s of nature c o m e into

andere werkelijkheden zijn afgeleid.

- a sort of c o m b i n a t i o n of the p h o t o g r a m

project, Frottogrammen,

t e c h n i q u e a n d a s u r r e a l i s t i c frottag e -

k o m e n de meer duistere kan-

In de tekst bij P a l i m p s e s t o s vraagt

Fontcuberta isolates and d e f o r m s plants,

ten van de natuur aan bod. Via

auteur Carlos J i m i n e z zich in dit verband af

a n i m a l s a n d parts of the h u m a n b o d y . A

een speciaal procédé - e e n

of d e realiteitsweergave door middel van

w e t n e g a t i v e is r u b b e d a g a i n s t the r o u g h

soort combinatie van de foto-

digitale beeldtechnieken , met al hun moge-

s u r f a c e of a c a c t u s , c r e a t i n g h o l e s a n d

gramtechniek en d e surrealis-

lijkheden tot virtuele ruimte en elektronische

s c r a t c h e s o n the i m a g e . T h e c o n s e q u e n c e

tische frottage - deformeert

beeldmanipulatie, niet zo langzamerhand die

is that the o u t w a r d a p p e a r a n c e of the

en isoleert Fontcuberta plan-

van de traditionele fotografie en film heeft

o b j e c t s is p a r t i a l l y o b s c u r e d b y t h i s

ten, dieren en delen van het

overvleugeld. En als dit zo is, w a t zijn dan d e

d a m a g e , but that t h e i r p h y s i c a l p r e s e n c e

menselijk lichaam. Een nat

gevolgen voor hedendaags e kunstenaars die

b e c o m e s m o r e t a n g i b l e . F r o m the p r o c e s s

negatief w o r d t a f g e w r e v e n

met fotografie w e r k e n ? D e conclusi e van

a r i s e t e r r i f y i n g i m a g e s of a w i d e o p e n

tegen het r u w e oppervlak van

J i m i n e z is interessant: " F o n t c u b e r t a, and

m o u t h w i t h , o n t o p of it, a v a g i n a , of a

e e n cactus, waardoor gaten

w i t h him a w h o l e generation of artists w h o

d e c o m p o s i n g fish, and a strange

en krassen op het beeld ont-

use the m e d i u m of photography, is trying to

c o m b i n a t i o n of t e s t i c l e s w i t h the h e a d of

staan. Het gevolg is dat de

solve the i m p a s s e bij withdrawing in his

a bird of p r e y . H e r e nature is taken totally

uiterlijke verschijning van de

w o r k to the essential nature of photography:

objecten voor e e n deel w e g -

the photogram, the tracé of light." Uit een

out of its c o n t e x t , a n d the i m a g e s call up strong associations with violence, sex,

valt achter deze beschadigingen, maar dat

gevoel van onzekerheid zouden kunstenaars zich dus zijn gaan bezighouden met de

p h y s i c a l p a i n a n d d e a t h . W i t h his

p r o g r e s s i v e l y o v e r s h a d o w e d that of

hun fysieke aanwezigheid tastbaarder wordt.

f r o t t o g r a m s , F o n t c u b e r t a is f o l l o w i n g in

t r a d i t i o n a l p h o t o g r a p h y a n d f i l m . A n d if

Zo ontstaan huiveringwekkende beelden van

'roots' van het fotografisch m e d i u m - het

the f o o t s t e p s of t h e s u r r e a l i s t M a x Ernst,

t h i s is s o , w h a t are the c o n s e q u e n c e s for

e e n wijd o p e n g e s p e r d e m o n d met daarover

t e k e n e n met licht.

w h o w a s the first to u s e the t e c h n i q u e of

contemporary photographers w h o work

e e n vagina, e e n vis die in staat van ontbin-

f r o t t a g e in art as the v i s u a l e q u i v a l e n t for

with photography? Jiménez's conclusion

ding verkeert en de v r e e m d e combinatie van

'automatic writing'. Ernst w a s primarily

is i n t e r e s t i n g : " F o n t c u b e r t a , a n d w i t h h i m

mannelijke zaadballen met de kop van een

f a s c i n a t e d w i t h t h e h a l l u c i n o g e n i c effects

a w h o l e g e n e r a t i o n of artists w h o u s e t h e

roofvogel. D e natuur is hier totaal uit zijn ver-

m e n ' . D e o m t r e k v o r m e n van de menselijke

of r u b b i n g n a t u r a l m a t e r i a l s s u c h as

m e d i u m of p h o t o g r a p h y , is t r y i n g to

band gerukt, en de beelden roepen sterke

figuur zijn door Fontcuberta afgedrukt op

w o o d and leaves on drawing paper,

s o l v e the i m p a s s e b y w i t h d r a w i n g in his

associaties op met g e w e l d , s e x , lichamelijke

allerlei andere afbeeldingen van lichamen,

which can produce very unexpected,

w o r k to the e s s e n t i a l n a t u r e of

pijn en d o o d .

variërend van anatomische studies tot porno-

a b s u r d r e s u l t s . Like F o n t c u b e r t a , E r n s t

p h o t o g r a p h y : the p h o t o g r a m , the t r a c é of

s o u g h t i n s p i r a t i o n in p s e u d o - s c i e n t i f i c

l i g h t . " F r o m a f e e l i n g of u n c e r t a i n t y ,

a c t i v i t i e s , a n d his i m a g e s a r i s e f r o m the

artists are t h u s g o i n g to o c c u p y

u n c o n s c i o u s . T h e w o r k of b o t h is

t h e m s e l v e s w i t h the " r o o t s " of the

permeated with irrational elements, from

photographic m e d i u m , drawing with

m y s t e r i o u s , s u b l u n a r y s y m b o l s , tracks of

light .

a f r e a k i s h , u n c o n t r o l l a b l e nature. E r n s t ' s f r o t t a g e s w e r e first p u b l i s h e d in 1926 in the a l b u m Histoires

naturelles.

It is no

a c c i d e n t that F o n t c u b e r t a ' s title is a v a r i a t i o n o n t h i s . In c o n t r a s t , P a l i m p s e s t o s , the title of the next s e r i e s f r o m Historia

artificial,

is of a totally

frivolous character. The photos bear w i t n e s s to the p u r e p l e a s u r e of w o r k i n g w i t h d e c o r a t i v e plant a n d f l o w e r m o t i f s , in w h i c h F o n t c u b e r t a , like s o m a n y c o n t e m p o r a r y artists, ha s b e e n s t r o n g l y i n s p i r e d b y k i t s c h . O n c e a g a i n the p h o t o g r a m t e c h n i q u e is a p p l i e d in order t o project v a r i o u s i m a g e l a y e r s o v e r o n e a n o t h e r . W h e r e M a n Ray a n d M o h o l y N a g y in the y e a r s a r o u n d 1920 c a r r i e d out

Historia

artificial

c l o s e s w i t h the s e r i e s

Historia artificial eindigt met d e serie Doble c o s , letterlijk vertaald ' t w e e licha-

plaatjes, e e n naakt van P i c a s s o en zelfs het M e t zijn frottogrammen treedt

b e r o e m d e schilderij De geboorte

van Venus

Fontcuberta in de voetsporen van de sur-

van Botticelli. Het onvergetelijke beeld van

realist M a x Ernst, die als eerste de techniek

V e n u s die op e e n schelp komt aandrijven

van de frottage binnen de kunst heeft toege-

krijgt e e n n i e u w e d i m e n s ie door het silhouet

past als e e n beeldend equivalent voor het

van e e n kind dat als e e n soort z w e v e n d e

'automatisch schrijven'. Ernst w a s vooral

putti d e voorstelling afdekt. Subtiel is ook

D o b l e c o s , or literally t r a n s l a t e d , ' t w o

gefascineerd door de hallucinerende effec-

het detail van de uitgespaarde zeesterren,

b o d i e s ' . F o n t c u b e r t a prints the o u t l i n e

ten van het afwrijven van natuurlijk materiaal

dat d e mediterrane sfeer van het schilderij

s h a p e s of h u m a n f i g u r e s o n t o all s o r t s of

als hout en bladeren op tekenpapier, dat tot

nog versterkt.

other i m a g e s of t h e b o d y , v a r y i n g f r o m

zeer onverwachte, absurde voorstellingen

a n a t o m i c a l s t u d i e s to p o r n o p i c t u r e s , a

kon leiden. Evenals Fontcuberta zocht Ernst

Picasso nude and even Botticelli's f a m e d

inspiratie in pseudo-wetenschappelijke acti-

p a i n t i n g , The Birth of Venus. T h e

viteiten, en k o m e n zijn beelden direct voort

m e m o r a b l e i m a g e of V e n u s d r i f t i n g o n a

uit het onderbewustzijn. Beider w e r k is

shell receives a new d i m e n s i o n from the

doordrenkt van irrationele e l e m e n t e n , van

s i l h o u e t t e of a c h i l d that c o v e r s the i m a g e

geheimzinnige, o n d e r m a a n se tekens - spo-

like a s o r t of f l o a t i n g putto. T h e d e t a i l of

ren van e e n grillige, onbeheersbare natuur.

t h e cut a w a y s t a r f i s h , w h i c h s t r e n g t h e n s

In 1926 w e r d e n de e e r s t e frottages van

the M e d i t e r r a n e a n a t m o s p h e r e of the

Ernst gepubliceerd in het album

p a i n t i n g , is a l s o s u b t l e .

naturelles.

Historia

artificial

is a n i m p r e s s i v e

Histoires

Het zou m e niet verbazen als

Fontcuberta's titel daarop e e n variatie is!

Historia artificial is e e n indrukwekken d boek van e e n van de m e e s t inspirerende kunstenaars/fotografen van dit m o m e n t . Fontcuberta stelt zeer wezenlijke vragen naar de aard van de natuur en haar relatie tot de h e d e n d a a g se w e s t e r s e beschaving. In zijn w e r k geeft hij niet alleen uitdrukking aan de grilligheid en complexiteit van de natuur, maar ook aan haar vervorming in de fotografische weergave. D e w e s t e r s e s a m e n l e v i n g heeft zich altijd verdedigd tegen de brute krachten van de natuur. M e n s e n h e b b e n nooit willen

their f a m o u s p h o t o g r a m still-lifes o n pure

b o o k f r o m o n e of t h e m o s t i n s p i r e d

P a l i m p s e s t o s , de volgende serie in

p h o t o g r a p h i c p a p e r , F o n t c u b e r t a is n o w

p h o t o g r a p h i c artists w o r k i n g t o d a y .

Historia artificial, is daarentegen uiterst fri-

erkennen hoezeer zij van haar afhankelijk

working with a light-sensitive background

Fontcuberta poses very radical questions

vool van karakter. De foto's getuigen van het

zijn. Fontcuberta toont aan dat de natuur

that a l r e a d y ha s a m o t i f . T h u s w e h a v e a

a b o u t the e s s e n c e of nature a n d its

pure plezier in het v e r w e r k e n van decora-

zich niet laat b e h e e r s e n . A l s e e n magiër han-

w o r k o n w a l l p a p e r that is p r i n t e d w i t h

relation to c o n t e m p o r a r y W e s t e r n

tieve planten b l o e m m o t i e v e n , waarbij

teert hij e e n grote diversiteit aan beeldmate-

V a n G o g h ' s f a m o u s irises, o n w h i c h ,

c i v i l i z a t i o n . In his w o r k , he e x p r e s s e s not

Fontcuberta, zoals zoveel hedendaagse kun-

riaal o m daarmee e e n w e r e l d op te roepen

t h r o u g h e x p o s u r e , the c o n t o u r s of real

o n l y the c a p r i c i o u s n e s s a n d c o m p l e x i t y of

stenaars, zich sterk heeft laten inspireren

die eigenlijk nog in e e n primitief oerstadium

i r i s e s are p r i n t e d . C u l t u r e (kitsch, taste

nature, but a l s o its t r a n s f o r m a t i o n in

door kitsch. O p n i e u w is de fotogramtech-

verkeert, en door de m e n s vooral zintuiglijk

a n d f a s h i o n) a n d nature (the o r i g i n a l ) fall

photographic reproduction. Western

niek toegepast o m verschillende beeldlagen

wordt ervaren.

t o g e t h e r in the m o s t u n u s u a l m a n n e r . It

s o c i e t y has a l w a y s d e f e n d e d itself a g a i n s t

over elkaar heen te projecteren. Voerden

a p p e a r s as if here F o n t c u b e r t a w a n t s to

the brute p o w e r s of nature. P e o p l e h a v e

M a n Ray en Moholy-Nag y in de jaren rond

a s s e r t that t o d a y o n e c a n no l o n g e r s p e a k

n e v e r w a n t e d to a c k n o w l e d g e h o w m u c h

1920 hun b e r o e m d e fotogram-stillevens

of o n e u n q u e s t i o n a b l e reality, f r o m w h i c h

t h e y are d e p e n d a n t o n it. F o n t c u b e r t a

alleen uit op zuiver fotopapier, Fontcuberta

all other realities are d e r i v e d . In t h i s

d e m o n s t r a t e s that nature w i l l not a l l o w

werkt nu met e e n lichtgevoelige ondergrond

c o n n e c t i o n , in the text a c c o m p a n y i n g

itself to be d o m i n a t e d . Like a m a g i c i a n ,

die reeds van motieven is voorzien. Zo

P a l i m p s e s t o s , the a u t h o r C a r l o s J i m é n e z

he u s e s a great d i v e r s i t y of i m a g e

bestaat e e n werk uit behangpapier dat is

m a t e r i a l s in o r d e r to c o n j u r e u p a w o r l d

bedrukt met de b e r o e m d e irissen van Van

that u l t i m a t e l y is y e t in its m o s t p r i m i t i v e ,

G o g h , waarover door belichting de contou-

p r i m a e v a l state, w h i c h h u m a n s m u s t

ren van e c h te irissen zijn afgedrukt! Cultuur

e x p e r i e n c e p r i m a r i l y t h r o u g h the s e n s e s .

(kitsch, smaak en mode) en natuur (het oor-

a s k s if the r e p r o d u c t i o n of reality b y fj

m e a n s of digital i m a g e t e c h n i q u e s , w i t h

all their c a p a c i t y for v i r t u a l s p a c e a n d

e l e c t r o n i c m a n i p u l a t i o n , h a s not

spronkelijke) lopen op e e n hoogst ongebruiRik S u e r m o n d t

kelijke manier in elkaar over. Het lijkt w e l als-

Rik Suermond t

P U T T I N G W E S S I N G INTO A SUIT "Zoals voor iemand die schrijft iets duidelijker

wordt op het moment

heeft opgeschreven, gefotografeerd," Monografieën

pak

"Just

g e h e s e n

aldus Koen Wessmg fotografen

as for someone

something

zo wordt het dat voor mij als ik het heb

van Nederlandse

het

dat hij het

in deel 2 van de

(na Sanne

Flip Bool, Willem Diepraam, M a r i ë t t e Haveman, Adi Martis (ed.),

Koen Wessing, Monografieën van Nederlandse fotografen deel 2; 1993, Amsterdam, Fragment Uitgeverij, 176 pp., hb,

Sannes),

dat is gewijd aan zijn

ISBN 90-65790-53-5-geb. Hfl. 85,-

oeuvre.

Janny Groen, Momentopname Suid Afrika, 1993, Amsterdam,

becomes

who clearer

it is put down on paper, so something for me when I have photographed Koen

Wessing,

Monographs to his

writes, the

it," according

in part two (after Sanne of Dutch Photographers,

moment

becomes

Sannes) which

clearer to of the devoted

work.

Fragment Uitgeverij, 32 pp., ISBN 90-65790-84-5, Hfl. 25,-

In 1962 begon W e s s i n g als assistent

c h a r a c t e r s w h o fill out the d r a m a . T h e

bij E d van der Elsken. A a n g e s p r o k e n

p h o t o g r a p h e r sits in the front r o w ,

door diens benadering - frontaal en met

s o a k i n g u p the i n t i m a c y .

fotografische uitdrukkingsmiddelen als

T h e street is W e s s i n g ' s w o r l d . T h e

d e grove korrel, abrupte afsnijdingen,

street is the h o u s e of the w o r l d ; that' s

onscherpte en het gebruik van de groot-

w h e r e K o e n W e s s i n g is, a n d w h e r e all

hoeklens op de snelle kleinbeeldcamera

s p h e r e s of i n f l u e n c e i n t e r s e c t. T h e f e w

- vormd e W e s s i n g in die jaren al zijn

t i m e s that W e s s i n g is s o m e w h e r e

fotografisch handschrift, dat sindsdien

i n d o o r s , it a p p e a r s as if t h e r e is n o

niet meer zou veranderen

f a c a d e o n the h o u s e , or y o u are l o o k i n g i n t o a n o p e n s t a g e that is f r o n t i n g

Zijn fotografische w e g verliep van de mijnstaking in 1965 in België, d e dictatu-

d i r e c t l y o n t o the street, as in the p h o t o

ren in Chili en El Salvador via de vastgelo-

of a d e a d m a n o n a b e d , a w o m a n o n the

pen revolutie in Nicaragua, verkiezingen

e d g e of the b e d a n d a c r y i n g w o m a n in

in Bolivia, Peru, Guatemala, Paraguay tot

the m i d d l e of the r o o m , N i c a r a g u a , 1979:

de recente ontwikkelingen in Zuidelijk

a d e a t h b e d o n the c u r b .

Afrika.

T h e street is the s t a g e for s o c i a l o r g a n i z a t i o n , but a l s o for c h a o s , f o r fear,

Over Koen W e s s i n g , die zichzelf meestal maar morrend overgeeft aan de

expectation, desire, remembrance and

taal, is e n o r m veel g e s c h r e v e n . Het

d i s a p p o i n t m e n t . T h e street is a m e e t i n g place a n d a b a t t l e f i e l d . It c a n c h a n g e

m e e s t v o o r k o m e n d e w o o r d in al deze teksten is 'engagement' . D e fotograaf

Koen W e s s i n g

die zichzelf het liefst in stilte hult, krijgt in

Nicaragiua 1978

W e s s i n g ziet dat spanningsveld intuïtief aan-

W e s s i n g is ' e e n s t e m voor de zwijgenden',

k o m e n en is er altijd, ter plaatse e n op tijd.

'een gezang', ja 'een s c h r e e u w ' zelfs.

De bewoner s van W e s s i n g s domein -

a n d the o n e c a n f l o w into the other, as in the c a s e of the a s s a s s i n a t i o n of

de vele interpretaties van zijn werk vanzelf geluid toegedicht: het werk van

f r o m o n e to the other w i t h i n a m o m e n t ,

W e s s i n g b e g a n in 1962 as an

A r c h b i s h o p R o m e r o in El S a l v a d o r .

a s s i s t a nt to E d v a n d e r E l s k e n . V a n d e r

W e s s i n g s e e s the t e n s i o n a p p r o a c h i n g ,

Elsken's a p p r o a c h - frontal and with

a n d is a l w a y s there, at the right p l a c e a n d the right t i m e .

Maar laten w e kijken naar W e s s i n g s

de straat - zijn altijd passanten. Ze zijn altijd

p h o t o g r a p h i c m e t h o d s of e x p r e s s i o n s u c h

visuele vocabulaire, aan de hand van enkele

o n d e r w e g . Dat geeft e e n visuele spanning.

as l a r g e g r a i n , a b r u p t c r o p s , lack of f o c u s

op straat gemaakt e foto's. In 1963 fotogra-

De plaatsen waar ze heen gaan of vandaan

a n d the u s e of w i d e - a n g l e l e n s e s o n the

- the street - are a l w a y s t r a n s i e n t s . T h e y

feerde hij in B r u s s e l op straat e e n processie.

k o m e n w o r d e n het b e e ld ingesleurd zonder

fast 35 m m c a m e r a - s p o k e to h i m , a n d in

are a l w a y s g o i n g s o m e w h e r e ; y o u d o n ' t

Elf m e n s e n bidden geknield, of ze zijn net

dat je ze feitelijk kunt w a a r n e m e n , maar je

t h e s e y e a r s W e s s i n g f o r m e d his o w n

k n o w where they have c o m e from a n d

aan het opstaan, zoals de t w e e in het mid-

voelt die suggestie. Een voorbeeld is de

p h o t o g r a p h i c s i g n a t u r e , w h i c h has s i n c e

w h e r e t h e y are g o i n g to. That c r e a t e s a

den van het beeld. Deze t w e e w o r d e n d e

bekende uit foto uit Nicaragua uit 1979 van

remained unchanged.

v i s u a l t e n s i o n . T h e p l a c e s to w h i c h a n d

hoofdrolspelers van de foto, geflankeerd

d e nonnen en de soldaten, door Roland

door figuranten die het drama aankleden.

Barthes o p g e n o m e n in La Chambre

De fotograaf zit er frontaal op, alle intimiteit 'opzuigend'. Straat De straat is W e s s i n g s w e r e l d . D e straat

Claire.

His p h o t o g r a p h i c c o u r s e has t a k e n

T h e i n h a b i t a n t s of W e s s i n g ' s d o m a i n

f r o m w h i c h t h e y m o v e are s w e p t a w a y in

h i m f r o m the 1965 m i n e r s ' strike in

the i m a g e w i t h o u t y o u in fact p e r c e i v i n g

Op die foto is sprake van een drama vol con-

B e l g i u m a n d the d i c t a t o r s h i p s in C h i l e

that, but y o u feel the s u g g e s t i o n . O n e

trasten, opgeroepen door de verschillende

a n d El S a l v a d o r t h r o u g h the s t a l e m a t e d

i n s t a n c e is the w e l l - k n o w n p h o t o of the

richtingen en blikvelden.

r e v o l u t i o n in N i c a r a g u a , a n d e l e c t i o n s in

nuns a n d soldiers, d i s c u s s e d by Roland

Als er in de foto's van W e s s i n g iets

Bolivia, Peru, Guatemala and Paraguay,

B a r t h e s in La Chambre

gezegd of geroepen wordt, is het een raad-

to recent d e v e l o p m e n t s in S o u t h A f r i c a .

c o u l d w e l l be c a l l e d a d r a m a f u l l of

Claire. T h e p h o t o

A n e n o r m o u s a m o u n t has b e e n

c o n t r a s t s , d i s s o l v i n g into different

is het huis van de w e r e l d , daar is Koen

sel w a t precies. S o m s roept iemand wat,

W e s s i n g en daar k o m e n alle krachtenvelden

maar m e e s t a l wordt er g e z w e g e n . D e verha-

written about K o e n W e s s i n g , w h o himself

bij elkaar. D e enkele keer dat W e s s i n g

len spelen zich voornamelijk van binnen af

is g e n e r a l l y reluctant to c o m m i t h i m s e l f

ergens binnenshuis is, lijkt het of er g e e n

als ' m o n o l o g u e s intérieurs', zwijgzaam diep-

to w o r d s . T h e w o r d w h i c h a p p e a r s m o s t

c r i e d out in W e s s i n g ' s p h o t o s , p r e c i s e l y

gevel in het huis zit, of je in een open decor

zinnig maar tegelijk heel alledaags. A l s het

f r e q u e n t l y in t h e s e texts is ' e n g a g e m e n t ' .

w h a t it is r e m a i n s a r i d d l e . S o m e t i m e s

kijkt dat direct met de straat verbonden is,

onuitgesprokene in de foto's van W e s s i n g

In the m a n y i n t e r p r e t a t i o n s of his w o r k ,

s o m e o n e d o e s c r y out, but m o s t l y t h e y

zoals op d e foto van e e n dode man op e e n

aansluit op het handelen dan is die 'spreken-

the p h o t o g r a p h e r w h o w o u l d rather v e i l

are silent. T h e s t o r i e s p l a y t h e m s e l v e s out

bed, e e n vrouw op de rand van het bed en

de' gedachte kortstondig en primair en zal

h i m s e l f in s i l e n c e has a v o i c e a s c r i b e d to

p r i m a r i l y f r o m the i n s i d e , as interio r

een huilende vrouw midden in de kamer,

gaan over elementaire dingen als brood,

h i m : his w o r k is " a v o i c e for the

m o n o l o g u e s , p r o f o u n d l y silent but at the

Nicaragua, 1979. Een d o o d s b e d aan d e

werk, pijn en liefde. Zo w i s s e l e n straat en

voiceless", " a s o n g " , yes, and even " a

s a m e t i m e v e r y c o m m o n p l a c e . W h e n the

huis, binnen en buiten voortdurend van rol

scream".

u n s p o k e n in W e s s i n g ' s p h o t o s is b o u n d

stoeprand. De straat is het podium voor maatschappelijke ordening, maar ook voor chaos, voor

en betekenis. In dat opzicht zijn W e s s i n g s foto's ver-

But let us look at W e s s i n g ' s v i s u a l

directions and perspectives. If t h e r e is s o m e t h i n g b e i n g s a i d or

u p w i t h the a c t i o n , t h e n this " s p e a k i n g "

v o c a b u l a r y , o n t h e b a s i s of s o m e of the

idea is s h o r t - l i v e d , p r i m a r y a n d g e n e r a l l y

angst, verwachtingen, verlangen, herinne-

halend, zo zwijgt het beeld e v e n g o e d als het

p h o t o s m a d e o n the street. In 1963 he

a b o u t e l e m e n t a r y t h i n g s like b r e a d , w o r k ,

ring en teleurstelling. D e straat is ontmoe-

spreekt, zoals bijvoorbeeld in de foto die in

p h o t o g r a p h e d a street p r o c e s s i o n in

p a i n a n d l o v e . T h u s , the street a n d the

tingsveld én slagveld. Het kan van het ene

1963 in Londo n is gemaakt. Vier mannen

B r u s s e l s . E l e v e n p e o p l e are p r a y i n g ,

h o u s e , the i n w a r d a n d the o u t w a r d

m o m e n t op het andere overslaan en van het

staan bij elkaar tegen de achtergrond van

k n e e l i n g or just g e t t i n g up, like the t w o in

c o n s t a n t l y e x c h a n g e their r o l e s a n d

een in het ander overvloeien, zoals bij de

een w i n k e l. Enkelen praten met elkaar links

the m i d d l e of the p i c t u r e . T h e s e t w o p l a y

meanings.

moordaanslag op R o m e r o m El Salvador.

m het beeld, de anderen kijken toe. Het ziet

the central role in the p h o t o , f l a n k e d by

In that r e s p e c t , W e s s i n g ' s p h o t o s are

n a r r a t i v e, s o the i m a g e s p e a k s just as

m e r c h a n t , the porter, t h e o l d m a n , t h e

eruit alsof er w o r d t gehandeld, of er iets

bevindt W e s s i n g zich in het midden van zijn

m u c h as it r e m a i n s silent, as for i n s t a n c e

m u s i c i a n , the drifter, the d e a d . W i t h

wordt geregeld. M i d d e n in het beeld loopt in

foto's. Dat is e e n subjectieve, niet afstande-

in the p h o t o m a d e in L o n d o n in 1963.

W e s s i n g , it is not a q u e s t i o n of g i v i n g a

de richting van het groepje een donkere

lijke positie, e e n b e w u s t g e m a a k t e a a n w e -

F o u r m e n s t a n d b y e a c h other w i t h a

n a m e to the n a m e l e s s . He g i v e s t h e n

man, die al lopende schuin achterom kijkt

zigheid, die de t o e s c h o u w e r o p n i e u w op dat

s t o r e in the b a c k g r o u n d . A c o u p l e talk

i m a g e s rather t h a n n a m e s . T h e y are w h o

naar e e n blonde v r o u w die naar de fotograaf

gezichtspunt plaatst en de betrokkenheid

w i t h e a c h o t h e r in the left of the i m a g e ,

t h e y are, a n d it is p r e c i s e l y thei r

kijkt. Verschillende w e r e l d e n verkeren naast

van de fotograaf voelbaar maakt.

w h i l e the o t h e r s w a t c h . It l o o k s as if s o m e

n a m e l e s s n e s s that he d e p i c t s . That is t h e

elkaar en verhouden zich tot e kaar en wor-

b u s i n e s s is t a k i n g p l a c e , or s o m e t h i n g is

m e a n i n g that K o e n W e s s i n g e m p h a s i z e s .

den door d e foto met elkaar in verband

realiseren is e e n enkeling, s o m s centraal in

That is thei r role in the i m a g e , t o g i v e

gebracht. Zo krijgt het beeld zijn gelaagdheid

het beeld, d e fotograaf aan te laten kijken.

their s o c i a l i n t e r c h a n g e a b i l i t y a f a c e , w i t h

in verschillende betekenissen en verwijzin-

Dat is g e e n storend binnendringen van d e

all t e n d e r n e s s a n d r e s p e c t f o r the e y e .

g e n . Koen W e s s i n g taalarm? Niet in zijn

fotograaf maar e e n d o e l b e w u s t beeldele-

T h e y are r e p r e s e n t e d w i t h integrity,

foto's.

b e i n g a r r a n g e d . In the m i d d l e of the i m a g e , w a l k i n g in t h e d i r e c t i o n of the g r o u p , is a darker m a n , w h o w h i l e w a l k i n g at a n a n g l e b e h i n d t h e m l o o k s at a b l o n d w o m a n w h o l o o k s at the

w i t h o u t s t e a l i n g a n i m a g e or u s i n g their f a c e s e x p l o i t a t i v e l y . T h o s e w h o p l a y the

p h o t o g r a p h e r . Different w o r l d s find

m a i n r o l e s in W e s s i n g ' s n a r r a t i v e s are o n

t h e m s e l v e s next to o n e a n o t h e r and

earth t e m p o r a r i l y , s o m e t i m e s v e r y

relate to e a c h other a n d t h r o u g h the p h o t o are c o n n e c t e d t o e a c h other. In t h i s w a y the i m a g e o b t a i n s its l a y e r s of

t e m p o r a r i l y . That l e n d s great d r a m a to the i m a g e s b e c a u s e a life s p a n is b e i n g c o n n e c t e d to a n h i s t o r i c a l c o n t e x t in a

m e a n i n g a n d r e f e r e n c e. K o e n W e s s i n g

s h o r t a n d m e r c i l e s s w a y . T h e y are c h a r a c t e r s w h o are m o v i n g t h r o u g h the m o m e n t t o d i s a p p e a r a g a i n in to the u n k n o w n . That the m o m e n t is p e r m e a t e d w i t h conflic t d o e s not b o d e w e l l for that u n k n o w n , a l a s . O f c o u r s e , p e o p l e in p h o t o s a l w a y s look s o m e w h e r e , to w a t c h

their f o o t i n g s o that t h e y d o not f a l l , or to

o CD

d e t e r m i n e w h a t d i r e c t i o n t o g o , or - if t h e

m e n s e n , maar w a t is nu precies hun beteke-

foto. Daardoor wordt deze dichter bij het

nis? In d e b e r o e m d e stadionfcto uit Chili,

verhaal getrokken, sterker nog, kan hij niet

1973, na de moord op Allende, is e e n absur-

buiten schot blijven. D e ons aankijkende per-

distisch m o m e n t te zien tussen e e n soldaat

soon vraagt ons in die blik o m interpretatie,

en e e n gevangene. Een gevangen man reikt

o m c o m m e n t a a r , o m deelgenootschap . In

naar gevallen sigaretten a c h t e ' het hek, e e n

die blik spiegelen de o g e n zich. D e voortdu-

soldaat bukt o m ze te geven of w e g te

rende b e w e g i n g e n in W e s s i n g s f o t o ' s ver-

n e m e n , met het g e w e e r in de hand. D e

oorzaken voorts beelden die met moeite bij-

gevallen sigaretten zijn e e n minuscule aan-

e e n te houden zijn. Alsof hij de verschillende

leiding voor een e x t r e e m dramatisch

e l e m e n t e n nog net verbonden krijgt, net

m o m e n t van lichamelijke spanning en bot-

voordat het beeld versplintert en aan grui-

sing van w e r e l d e n . Koen W e s s i n g zit er,

zels gaat door d e loop van het reële sociale

zoals dijkwijls, extree m dicht bovenop.

drama. De ' p a s s a n t e n ' in deze visuele vertellingen spelen e e n rol in e e n verhaal vol vaart, spanning en ontwikkeling. Zo verbindt

Maatschappelijke inwisselbaarheid

Koen W e s s i n g in zijn foto's datgene w a t

o r d e r to d w e i l o n a m e m o r y , t o m a k e a

D e foto is e e n icoon g e w o r d e n van hoe

m e n s e n d o e n , zien en d e n k e n . Dat geeft zijn

p l a n , t o h o l d o n to a d r e a m or o r d e r

m e n s e n in W e s s i n g s foto's protagonisten

personages e e n maatschappelijke lading.

t h o u g h t s a n d s o k e e p life in o r d e r . In

w o r d e n van e e n groter verhaal. H u n hoofd-

Dat zonder ophouden en o n o p g e s m u k t laten

m a n y of W e s s i n g ' s street p i c t u r e s f r o m

rollen zouden direct door anderen kunnen

zien, dat is in essentie Koen W e s s i n g s enga-

C h i n a in 1986, t h e s e e x t e r i o r a n d interio r

w o r d e n o v e r g e n o m e n , omdat ze in d e foto's

gement.

l o o k s (if w e m a y s o c a t e g o r i z e t h e m )

van W e s s i n g juist eerder e e n Tiet-particulie-

s t a n d v i s u a l l y in o p p o s i t i o n to e a c h other.

re betekenis krijgen. Ze vertegenwoordigen

T h e p h o t o g r a p h e r is p r e s e n t in m u l t i p l e

de moeder, het kind, d e soldaat, de straat-

w o r l d s at the s a m e t i m e . R e l a t i v e to the

jongen, de koopman, d e drager, de oude

v i s u a l l a n g u a g e of E d v a n d e r E l s k e n a n d

man, de muzikant, de zwerver, de dode. Zo

W a a r o m een monografie? M a a r nu dit boek. W a a r o m e e n monografie? Koen W e s s i n g is toch nog volop aan

W i l l i a m K l e i n , W e s s i n g f i n d s h i m s e l f in

is het bij W e s s i n g g e e n kwestie van naam

het fotograferen? D e reden moet zijn dat er

the m i d d l e of his p h o t o s . T h a t is a

geven aan naamlozen. Hij geeft ze eerder

g e e n behoorlijke uitgave van zijn werk

subjective, non-detached position, a

beeld dan naam. Z e zijn w i e ze zijn en hij

bestaat. S l e c h ts enkele dunne, over het

c o n s c i o u s l y c h o s e n p r e s e n c e , that e v e r

verbeeldt juist hun naamloosheid. Dat is de

a l g e m e e n slecht gedrukte boekjes, meer fol-

a g a i n p l a c e s the v i e w e r o n that v i e w p o i n t

betekenis die Koen W e s s i n g benadrukt. Dat

ders bijna, zoals Chili September

a n d w h i c h m a k e s the p h o t o g r a p h e r ' s

is ze voor dat beeld inzetten, hun maat-

het als boek geflopte Van Chili tot

involvement tangible.

schappelijke inwisselbaarheid gezicht g e v e n ,

Guatemala,

met alle tederheid en respect van het o o g .

een tekst van Eduardo Galeano. In g e e n

Dat is met integriteit verbeelden, zonder e e n

jaren w a s e e n fotoboek zo allerbelabberst

i n v o l v e m e n t is t o h a v e o n e f i g u r e , s o m e t i m e s in the c e n t r e of the i m a g e , M a n y p e o p l e a p p e a r in W e s s i n g ' s

ment, in de w e t e n s c h a p dat de t o e s c h o u w e r d e fotograaf vervangt bij het zien van de

g l a n c e is m o r e i n w a r d l y d i r e c t e d - in

O n e variant for r e a l i z i n g t h i s

d o e s n ' t s a y m u c h ? N o t in his p h o t o s .

In W e s s i n g s foto's verschijnen veel

Een variant o m die betrokkenheid te

look at the p h o t o g r a p h e r . T h i s is not a d i s r u p t i v e i n t r u s i o n o n t h e part of the

p h o t o s , but w h a t p r e c i s e l y is their

p h o t o g r a p h e r but a c o n s c i o u s i m a g e

m e a n i n g ? In the f a m o u s s t a d i u m photo

e l e m e n t , in the k n o w l e d g e that the

f r o m C h i l i , 1973, after t h e m u r d e r of

v i e w e r , w h e n l o o k i n g at t h e p h o t o ,

1973 en

tien jaar Latijns-Amerika

met

beeld te stelen of e e n gezicht consumptief

gedrukt. Pas in 1987 v e r s c h e e n iets van

te gebruiken. De hoofdrolspelers in

W e s s i n g s werk in e e n dunne, overigens

W e s s i n g s verhalen zijn tijdelijk tot zeer tijde-

g o e d verzorgde catalogus bij gelegenhei d

lijk op aarde. Dat geeft aan zijn beelden gro-

van zijn China-expositie in het Stedelijk

te dramatiek omdat tijd van leven kort e n

M u s e u m in A m s t e r d a m .

m e e d o g e n l o o s verband krijgt m een historis c h e context. Het zijn personages die 'en passant' w e e r verdwijnen naar het o n b e k e n -

Een eerder boek k w a m er niet van, al w a s die w e n s er ongetwijfeld. Het is bekend

Allende, w e see an absurdist moment

r e p l a c e s the p h o t o g r a p h e r . In t h i s w a y ,

between a soldier and a prisoner. A m a n

the v i e w e r b e c o m e s m o r e c l o s e l y

h e l d p r i s o n e r r e a c h e s for c i g a r e t t e s that

i n v o l v e d w i t h the n a r r a t i v e , a n d , m o r e

h a v e f a l l e n b e h i n d the f e n c e , a s o l d i e r

strongly, cannot remain uninvolved.

w i t h a g u n in his h a n d s t o o p s to g i v e

In his g a z e, t h e p e r s o n l o o k i n g at us

t h e m or take t h e m a w a y . T h e fallen

d e m a n d s f r o m us i n t e r p r e t a t i o n ,

ergens heen, als houvast o m n hun voort-

fotografie. Het w a s bovendien K o e n

cigarettes are a m i n u s c u l e c a u s e setting

c o m m e n t a r y , partnership. O u r eyes

gaande b e w e g i n g niet te vallen, of o m hun

W e s s i n g die als assistent van V a n der

in m o t i o n the e x t r e m e d r a m a of p h y s i c a l

m i r r o r o n e a n o t h e r in that g l a n c e .

richting te bepalen, of - als het e e n meer

Elsken maar liefst vier d u m m y ' s maakte

t e n s i o n a n d the c o l l i s i o n of w o r l d s . K o e n

Further, the c o n t i n u a l m o v e m e n t in

naar binnen gerichte blik betreft - o m te ver-

voor Sweet

W e s s i n g sits t h e r e , as s o m a n y t i m e s ,

W e s s i n g ' s p h o t o s c r e a t e s i m a g e s that

toeven in e e n herinnering, een plan te

g e s c h i e d e n i s van d e N e d e r l a n d s e fotografie

e x t r e m e l y c l o s e a b o v e the scène.The

o n l y h o l d t o g e t h e r w i t h difficulty , as if he

maken, e e n d r o o m vast te houden of o m

dat met Kleins boeken kan wedijveren.

p h o t o has b e c o m e an i c o n for t h e w a y

has just g o t t e n the v a r i o u s e l e m e n t s all

associërend te ordenen en zo het leven op

p e o p l e in W e s s i n g ' s p h o t o s b e c o m e

c o n n e c t e d , just b e f o r e t h e i m a g e s p l i n t e r s

e e n rij te houden. In veel van W e s s i n g s

p r o t a g o n i s t s in a greater story. The

apart a n d g o e s to p i e c e s t h r o u g h the

zen gelegenheid o m Koen W e s s i n g de

straatbeelden uit China in 1986 staat dat -

c e n t r a l roles w h i c h t h e y p l a y c o u l d b e

c o u r s e of the a c t u a l s o c i a l d r a m a .

mogelijkheden te verschaffen e e n eigen

o m het zo maar te n o e m e n - 'exterieur en

i m m e d i a t e l y taken o v e r b y o t h e r s ,

T h e p a s s e r s - b y i n v o l v e d in t h i s v i s u a l

boek te maken? Een boek dat qua concept,

interieur kijken' visueel tegenover elkaar. D e

b e c a u s e it is p r e c i s e l y a n o n - p e r s o n a l i z e d

narrative p l a y a role in a s t o r y that is full

montage en lay-out zeker e e n h o m m a g e zou

fotograaf is in meerdere werelden tegelijk

m e a n i n g that t h e y get in W e s s i n g ' s

of s p e e d , t e n s i o n a n d d e v e l o p m e n t .

zijn aan zijn grote voorbeelden? D e z e dure

aanwezig.

p h o t o s . T h e y r e p r e s e n t the m o t h e r , the

T h u s in his p h o t o s K o e n W e s s i n g b i n d s

monografie is dat helaas niet g e w o r d e n . Het

c h i l d , the s o l d i e r , the street k i d , the

t o g e t h e r that w h i c h p e o p l e do see a n d

de. D e conflictmatigheid van het m o m e n t voorspelt over dat o n b e k e n d e helaas meestal weinig g o e d s . M e n s e n in foto's kijken uiteraard altijd

M e t e e n beeldtaal die verwant is aan die van Ed van der Elsken en William Klein

dat W e s s i n g William Kleins b e f a a m d e sted e n b o e k e n over N e w York, R o m e , M o s k o u en Tokio bewondert, b o e k e n die qua montage en lay-out e e n volmaakte uitdrukking zijn van spannende , extroverte en beweeglijke

Life, het enige boek in de

W a s het dan nu niet eindelijk de uitgele-

keurslijf van de reeks, de deftigheid ervan, het 'overzichtelijke', de schoolse teksten.

B O E

K E N

Sanne Sannes,

think. That g i v e s his c h a r a c t e r s a s o c i a l

M o d e s t y b e c o m e s a financial backer

Oosterhuis) hebben niet

w e i g h t . Letting that be s e e n , c e a s e l e s s l y

w h o m w e all s u p p o r t by the p u r c h a s e of

mijn voorkeur. M i s s c h i e n

a n d w i t h o u t e l a b o r a t i o n , is the e s s e n c e of

s p e c i a l p o s t a g e s t a m p s , lotteries a n d

is dat g o e d voor encyclo-

Koen Wessing's engagement.

b i n g o s . N a t u r a l l y , the p h o t o s m u s t b e s p r e a d f u r t h e r t h r o u g h the b o o k . That is

pedieĂŤn, maar niet voor fotoboeken met e e n zo \

H f l

groot persoonlijk gehalte.

m o n o g r a p h ? Is t h e r e n o t h i n g m o r e for

a p p e a r a n c e s , rather r a n d o m l y . D o u b l e -

J a m m e r dat het deel over

K o e n W e s s i n g to p h o t o g r a p h ? T h e r e a s o n

s p r e a d s , a n d p a g e s w i t h a lot of w h i t e -

Zuid-Afrika, dat een

m u s t b e that no p r o p e r p u b l i c a t i o n of his

a b s o l u t e l y not W e s s i n g ' s s t y l e ; he n e v e r

maand later is uitgeko-

w o r k e x i s t s , o n l y s e v e r a l t h i n a n d in

u s e s w h i t e b o r d e r s . S e r i e s in w h i c h e v e r y

m e n , er niet in staat. Nu

general badly printed booklets, almost

part l o o k s m o r e the l e s s the s a m e ( S a n n e

w e r d dat e e n n i e u w

m e r e b r o c h u r e s , s u c h as Chili

S a n n e s , O o s t e r h u i s ) are not m y

1973 a n d the a n y t h i n g but s u c c e s s f u l Van

p r e f e r e n c e ; it is p e r h a p s g o o d for m a k i n g

zelfde ontwerp als het

Chili tot Guatemala.

e n c y c l o p e d i a s , but not for p h o t o b o o k s

besproken boek. Krijgen

Amerika,

w e over tien jaar e e n ver-

N e v e r has a p h o t o b o o k b e e n s o

f u r t h e r , that the S o u t h A f r i c a n s e c t i o n ,

zamelband voor d e l o s se

a b s o l u t e l y m i s e r a b l y p r i n t e d . N o t until

p u b l i s h e d a m o n t h later, isn't in the

Wessing-deeltjes?

1987 d i d s o m e of W e s s i n g ' s w o r k a p p e a r

m o n o g r a p h . N o w it's a n o t h e r n e w

de t e k s t e n. D e biografische tekst van Tineke de Ruiter is zorgvuldig, maar klinkt s o m s als de tekst

Tien jaar

Latijns-

w i t h text b y E d u a r d o G a l e a n o .

w i t h a s u c h a p e r s o n a l q u a l i t y . It's s a d ,

in a w a f e r - t h i n but w e l l p r o d u c e d

b o o k l e t , but d e s i g n e d the s a m e w a y as

c a t a l o g u e o n the o c c a s i o n of his C h i n a

t h i s b o o k . In t e n y e a r s w i l l w e get a

e x h i b i t at the Stedelijk M u s e u m in

b i n d e r for the s e p a r a t e W e s s i n g i s s u e s ?

Amsterdam. A n e a r l i e r b o o k n e v e r c a m e off,

A n d t h e n , a w o r d a b o u t the texts. T h e b i o g r a p h i c a l text b y T i n e k e d e R u i t e r is

van e e n heiligverklaring:

a l t h o u g h u n d o u b t e d l y it w a s w i s h e d for.

c a r e f u l l y d o n e , but s o u n d s a bit like the

" M o e d is er nodig o m tij-

It is k n o w n that W e s s i n g a d m i r e d W i l l i a m

text of a c a n o n i z a t i o n : "It takes c o u r a g e to

dens b o m b a r d e m e n t e n

K l e i n ' s f a m o u s city b o o k s , o n N e w Y o r k ,

go on working during bombardments and

en beschietingen door te

R o m e , M o s c o w a n d T o k y o : b o o k s that in

s h e l l i n g . H i s y e a r s of i n v o l v e m e n t

gaan. Zijn jarenlange

t e r m s of a s s e m b l y a n d l a y o u t w e r e a

d e m o n s t r a t e his d e d i c a t i o n a n d

betrokkenheid wijst op

c o m p l e t e e x p r e s s i o n of e x c i t i n g , e x t r o v e r t

indomitability." Of c o u r s e W e s s i n g ' s

trouw en onverzettelijk-

a n d lively p h o t o g r a p h y . Further, it w a s

w o r k is c o u r a g e o u s a n d a d m i r a b l e , but

h e i d . " Natuurlijk is

K o e n W e s s i n g w h o , as V a n d e r E l s k e n ' s

m i g h t it not a l s o b e a q u e s t i o n of

W e s s i n g s werk m o e d ig

a s s i s t a n t , m a d e n o less t h a n f o u r

adrenaline, recklessness and professional

en b e w o n d e r e n s w a a r d i g ,

d u m m i e s for S w e e f Life, the o n l y b o o k in

obsessive-compulsion neurosis?

maar is het niet ook

the h i s t o r y of D u t c h p h o t o g r a p h y w h i c h

g e w o o n een kwestie van

can compete with Klein's books.

adrenaline, roekeloosheid

g e w o r d e n tot een net pak o m Koen

September

cahier, maar w e l in het-

En dan nog iets over

alles heeft ertoe bijgedragen dat dit boek is

d o n e in different s i z e s a n d , to all

But n o w to the b o o k . W h y a

en professionele d w a n g n e u r o s e ? In de inleiding zet Pauline Terreehorst

W o u l d n ' t this h a v e b e e n a perfect

In the i n t r o d u c t i o n , P a u l i n e T e r r e e h o r s t sets the t o n e . " N e v e r t h e l e s s , he c a r v e d out a w a y t h r o u g h his rather

o p p o r t u n i t y t o g i v e K o e n W e s s i n g the

m e s s y life that, faithfu l to the artist's

c h a n c e to m a k e his o w n b o o k , a b o o k that

t r a d i t i o n , w a s c o l o u r e d by a l c o h o l , c o f f e e

W e s s i n g in te hijsen W e s s i n g s foto's zitten

m e t e e n al d e toon: "Tegelijkertijd baant hij

in t e r m s of c o n c e p t , a s s e m b l y a n d l a y o ut

a n d c i g a r e t t e s . " That s o u n d s like it w a s

in dit pak gevangen. Ze a d e m e n hier niet, ze

zich e e n w e g door zijn wat morsige leven

c o u l d h a v e s e r v e d as a n h o m a g e to his

w r i t t e n b y s o m e o n e that live s q u i t e

hebben geen vrijheid die zich uitstrekt buiten

dat, g e t r o uw aan de kunstenaarstraditie,

great m o d e l s ? A l a s , that is not w h a t this

r e s p e c t a b l y . T h e text c o n t a i n s a v i s u a l

het boek. In w e z e n wordt W e s s i n g s werk

gekleurd wordt door alcohol, koffie en siga-

e x p e n s i v e m o n o g r a p h is. T h e straight

a n a l y s i s that d o e s j u s t i c e to W e s s i n g ' s

op deze wi]ze geneutraliseerd.

retten." Dat klinkt alsof het g e s c h r e v e n is

jacket of the s e r i e s , its s t a t e l i n e s s , the

w o r k , but a d d s a c o m p l e t e l y u n n e c e s s a r y , d e t a i l e d a n d a c a d e m i e a n a l y s i s of

door iemand die w e l heel keurig leeft. D e

s e n s e of r e t r o s p e c t i v e , the a c a d e m i e

D e fotokeuze is mis, de kleur is mis. d e

tekst bevat e e n beeldanalyse die W e s s i n g s

texts, all c o n t r i b u t e t o m a k i n g t h i s b o o k a

B a r t h e s ' La C h a m b r e C l a i r e , o n l y b e c a u s e

typografie is mis. D e foto (Bolivia 1980)

werk recht doet, maar er volstrekt overbodig

S u n d a y - b e s t suit into w h i c h K o e n

B a r t h e s t a k e s u p W e s s i n g ' s p h o t o s in a

toont e e n v r o u w en e e n kind op de grond

e e n uitvoerige en s c h o o l s e uitleg van

W e s s i n g is g o i n g to be fitted. W e s s i n g ' s

b o o k w h i c h has b e c o m e i n t e r n a t i o n a l l y

gezeten en op de rug gezien, met een agent

Barthes' La Chambre

p h o t o s sit i m p r i s o n e d in t h i s suit. H e r e

k n o w n that ha s p h o t o g r a p h y itself as the

er staande t u s s e n in. O m te beginnen is dit

En dat allemaal omdat Barthes W e s s i n g s

t h e y c a n ' t b r e a t h e , t h e y lack the f r e e d o m

s u b j e c t of c o n s i d e r a t i o n . T h e a n t i -

al niet zo'n uitgesproken Wessing-foto . Maar

foto's heeft o p g e n o m e n in e e n internatio-

to stretch out w h i c h t h e y h a v e o u t s i d e the

intellectual W e s s i n g c o m m e n t s o n

daarnaast laat de foto zich niet zomaar opde-

naal b e r o e m d g e w o r d e n boek dat de foto-

b o o k . E s s e n t i a l l y , W e s s i n g ' s w o r k is

B a r t h e s , i r o n i c a l l y e n o u g h c i t e d in the

len tussen de voor- en de achterkant van het

grafie zelf als onderwerp van b e s c h o u w i n g

n e u t r a l i z e d in this w a y .

s a m e text: "I d o n ' t u n d e r s t a n d R o l a n d

Het gaat al niet g o e d bij de s t o f o m s l a g .

Claire aan toevoegt.

boek met de agent op de rug van het boek,

heeft. De anti-intellectualistische W e s s i n g

en als gotspe Koen W e s s i n g s naam boven

becommentarieert Barthes, hetgeen - iro-

op dat uniform. D e foto wordt bovendien

nisch g e n o e g in dezelfde tekst is opgeno-

'versoft' in e e n fout haagse-bluf-kleurt|e met

m e n : "La Chambre

e e n keurige maar klootloze typografie. A l s

Barthes begree p ik niet. Ik dacht eerst dat

w e het boek openslaan zien w e popart-achti-

het aan mijn Frans lag, maar toen het in het

ge schutbladen waarin w e met veel moeite

Nederlands uitkwam en ik het heb overgele-

Koen W e s s i n g s initialen ontwaren.

zen, begreep ik het nog niet. Ik denk dat het

Onzinnige franje. Bladeren w e verder dan

wartaal is. Ik vind dat hij leuk over zijn m o e -

lezen w e als eerste dat het Prins Bernhard

der schrijft, maar niet over fotografie. A l s dat

Fonds d e zaak betaald heeft. Dat hoort niet,

boek gaat over de ervaring dat je e e n mooie

vind ik. B e s c h e i d e n h e i d siert d e geldschie-

foto ziet, dan is dat boek te dik voor zoiets

ter, e e n fonds waar wij allen aan bijdragen

simpels. (...) J e kunt best e e n bestaand vĂŠr-

door het kopen van speciale postzegels,

haal in foto's laten zien, en die foto's hoeven

loten en bingo's.

helemaal niets te illustreren, maar het sug-

Claire van Roland

gereert vaak iets intellectueels dat er volD e foto's m o e t e n verder natuurlijk ver-

gens mij niet is. Er verandert niets. Foto's

spreid w o r d e n over het boek. Dat is in ver-

m o e t e n altijd gerelateerd zijn aan een aantal

schillende maten gedaan en op het oog nog-

problemen ergens, t u s s e n m e n s e n , in e e n

al willekeurig: double-spreads en pagina's

maatschappij."

jacket. T h e p h o t o c h o i c e is w r o n g , the c o l o u r is w r o n g , t h e t y p o g r a p h y is w r o n g . T h e p h o t o ( B o l i v i a , 1980) s h o w s a w o m a n a n d c h i l d sitting o n the g r o u n d w i t h a p o l i c e m a n , s e e n f r o m t h e back, s t a n d i n g b e t w e e n t h e m . T o b e g i n w i t h , it is not a p h o t o c h a r a c t e r i s t i c of W e s s i n g . But the photo cannot be divided easily between the front a n d back of the jacket, s o the agent is o n the s p i n e of the b o o k w i t h K o e n W e s s i n g ' s n a m e o n his u n i f o r m . M o r e o v e r , the p h o t o h a s b e e n s o f t e n e d d o w n in the w r o n g m e r i n g u e c o l o u r , w i t h a s m a r t but g u t l e s s t y p o g r a p h y . W h e n w e o p e n the b o o k w e s e e p o p - a r t y e n d p a p e r s o n w h i c h , w i t h s o m e difficulty, w e c a n m a k e out K o e n W e s s i n g ' s initials, a

the P r i n c e B e r n h a r d F u n d f o o t e d the b i l l .

(nooit witte randen). Series waarin alle delen L e o Divendal

B a r t h e s ' La Chambre

Claire. I t h o u g h t at

first that it w a s a p r o b l e m w i t h m y F r e n c h , but w h e n it c a m e out in D u t c h a n d I r e - r e a d it, I still d i d n ' t u n d e r s t a n d it. I think it's g i b b e r i s h . I t h i nk he w r i t e s w e l l a b o u t his m o t h e r , but not a b o u t p h o t o g r a p h y . If the b o o k is a b o u t t h e e x p e r i e n c e of s e e i n g a b e a u t i f u l p h o t o , t h e n the b o o k is t o o thick for s o m e t h i n g s i m p l e . . . Y o u c a n best s h o w an a c t u a l s t o r y in p h o t o s , a n d t h e s e p h o t o s d o n ' t h a v e to illustrate a n y t h i n g at a l l , but it often s u g g e s t s s o m e t h i n g intellectual that, t o m y w a y of t h i n k i n g , isn't there. Nothing c h a n g e s . Photos must a l w a y s be r e l a t e d to a n u m b e r of p r o b l e m s s o m e w h e r e , b e t w e e n p e o p l e , in a society."

n o n s e n s e f r i p p e r y . If w e c o n t i n u e to leaf t h r o u g h it, the first t h i n g w e r e a d is that

met veel wit, helemaal niet W e s s i n g s sti|l er min of meer hetzelfde uitzien ( W e s s i n g ,

It a l r e a d y g o e s w r o n g o n the dust

T h a t ' s not the d o n e t h i n g , t o m y m i n d .

Leo Divendal

PIETER O O S T E R H U I S : S T E A M P O W E R A N D S I L E N C E Stoomkracht

Years back, in one of those books occupied

in the house

to be outdoors,

of things

when the weather

to keep children

is too bad for them

without

a stereo

stilte

Pieter Oosterhuis: Monografieën van Nederlandse fotografen deel 3; 1993, Amsterdam, Fragment

I once read how you could look at stereo photos

jongenswinterboek

stereofoto's

heb ik jaren terug eens gelezen

kon kijken zonder

hoe je

stereokijker,

Uitgeverij, hb, Hfl. 85,-

viewer.

N e x t to the i n f o r m a t i o n s t o o d a

O o s t e r h u i s in het A m s t e r d a m s e G e m e e n t e -

d r a w i n g of a hare w i t h t h r e e p o s t s that

archief k w a m ik met het gelijktijdig uitgeko-

m u s t h a v e l o o k e d s o m e t h i n g like this.

m e n boek thuis. Ik w a s behoorlijk aange-

A f t e r s o m e p r a c t i c e , the y o u n g reader

s c h o t e n , e e n etentje erna met veel wijn, en

c o u l d s u c c e e d in g e t t i n g the b e l l y of the

na afloop w a s ik nog naar e e n ander feest

hare t o float o v e r pos t n u m b e r t w o . T h e

g e w e e s t . O p de opening w e r d mij toegeroe-

picture has to b e a b o u t 15 c m l o n g , the

pen:

length of the a v e r a g e stereo p h o t o ; if it is

f o t o ' s . " Of ze zeiden: " J e zult dit w e l mooi

p r i n t e d s m a l l e r t h a n that h e r e , e n l a r g e it

v i n d e n . " N i e m a n d w a s zo onaardig mij toe

o n a c o p y m a c h i n e . Put y o u r t h u m b

te v o e g e n dat ik mijn manier van fotografe-

" J e hebt zeker w e l affiniteit m e t deze

a g a i n s t y o u r f o r e h e a d a n d y o u r little

ren zeker van O o s t e r h u i s had. A l m e t al

f i n g e r a g a i n s t t h e p i c t u r e ; that is just

vond ik w a t daar hing w e l mooi, maar echt

a b o u t the i d e a l v i e w i n g d i s t a n c e . N o w ,

getroffen w a s ik niet. Dat kan aan de entou-

w i t h the pictur e in front of y o u r e y e s , try

rage gelegen h e b b e n; e e n drukbezochte

to look not at the hare or the p o s t s , but at

opening is m e e s t a l niet de ideale o m g e v i n g

a n i m a g i n a r y point b e h i n d t h e m , as if y o u

o m van stilte en stoomkracht te genieten.

w e r e s t a r i n g i n t o the air d e e p in t h o u g h t .

Thuis eerst tanden gepoetst en tien slokken

S l o w l y the hare w i l l m o v e t o t h e right.

water gedronken tege n de onvermijdelijke

W h e n that h a p p e n s , he w i l l i m m e d i a t e l y

kater. Pas op bed haalde ik het boek uit zijn

j u m p back, b e c a u s e in y o u r e n t h u s i a s m at

jasje van cellofaan dat het tijdens mijn nach-

that m o m e n t y o u w i l l look t o o m u c h at

telijke tocht zo g o e d b e s c h e r m d had. Voor

the hare rather t h a n b e h i n d h i m . Try

de grap probeerde ik bij de eerste de beste

a g a i n . D e s p i t e a lot of practice, I m y s e l f

stereofoto de oude truc met de haas en d e

n e v e r s u c c e e d e d in g e t t i n g the belly of

paaltjes. En zie, de diepte sprong erin. In het

the hare o v e r the m i d d l e p o s t , but if y o u

jongenswinterboek w a r e n ze blijkbaar ver-

d o g e t that far, y o u c a n look at stereo

geten te m e l d en dat er alcohol bij m o e s t . Ik

p h o t o s w i t h o u t the a i d of a v i e w e r .

zag

D e Kolk in Rotterdam in stereo. M a a r

het merkwaardige w a s dat er zónder stereo A f t e r the o p e n i n g of the O o s t e r h u i s e x h i b i t , Stoomkracht

Stilte

meer ruimte in leek te zitten dan mét. Er stond e e n tekening bij van een haas

d e p t h j u m p e d i n t o t h e p h o t o ! In the

( S t e a m p o w e r a n d s i l e n c e ) , at the City

children's book they had apparently

met drie paaltjes, dat er ongeveer moet heb-

A r c h i v e , I c a m e h o m e w i t h t h e b o o k that

n e g l e c t e d to teil y o u t h a t y o u h a d to be

ben uitgezien als de bijgaande afbeelding.

zo'n

was

drunk first. I s a w De K o l k in R o t t e r d a m in

maar dan e e n e e u w eerder. Een g e m a n -

show. I was pleasantly u n d e r t h e

s t e r e o . But w h a t w a s r e m a r k a b l e w a s that

kunnen slagen de buik van de haas boven

keerd kunstschilder die als e e n van d e eer-

i n f l u e n c e , h a v i n g e a t e n out a n d

it s e e m e d t h e r e w a s m o r e s p a c e in the

het middelste paaltje te laten z w e v e n . Het

sten in Nederland naar d e c a m e r a greep. Hij

c o n s u m e d a lot of w i n e w i t h d i n n e r , a n d

p i c t u r e w i t h o u t stereo t h a n w i t h it.

plaatje moet e e n lengte van 15 centimeter

b e g o n met brave visitekaartjes en portret-

p u b l i s h e d in c o n j u n c t i o n w i t h t h e

t h e n g o n e o n to a party. A t the o p e n i n g

O o s t e r h u i s lived f r o m 1816 to 1885,

enige oefening zou de jonge lezer erin

O o s t e r h u i s leefde van 1816 tot 1885,

hebben, de lengte van de gemiddelde ste-

ten.

beetje dezelfde periode als mijn vader,

Niets is toch zo slaapverwekkend als

s o m e o n e h a d c a l l e d out t o m e , " Y o u

a b o u t the s a m e length of t i m e as m y

reofoto. A l s het hier te klein staat afgedrukt,

foto's van m e n s e n , dat ras dat zichzelf zo

c e r t a i n l y h a v e a n affinity w i t h t h e s e

father, but a c e n t u r y earlier. A f a i l e d

vergroot het dan op e e n kopieerapparaat.

interessant vindt. Gelukkig v o n d e n de

photos." Or maybe she said, " Y o u will

p a i n t e r w h o w a s o n e of t h e first in T h e

Zet de duim tegen het voorhoofd en d e pink

samenstellers dat ook, w a n t behalve w a t

certainly enjoy t h e m . " N o one w a s so

N e t h e r l a n d s to take up t h e c a m e r a , he

tegen de foto: dat is ongeveer de ideale kijk-

kleine portretjes is er w e i n i g van die jeugd-

u n k i n d as t o a d d that m y w a y of

b e g a n w i t h h o n e s t portraits a n d v i s i t i n g

afstand. Probeer nu met het plaatje voor u w

zonde te b e k e n n e n .

photographing s h o w e d influences from

c a r d s . N o t h i n g is s o s o p o r i f i c as p h o t o s of

o g e n niet naar d e haas en de paaltjes te kij-

O o s t e r h u i s . A l l in a l l , I f o u n d w h a t w a s

p e o p l e , that race t h a t f i n d s itself s o

ken,

h a n g i n g there e n j o y a b l e , but I w a s n ' t

i n t e r e s t i n g . F o r t u n a t e l y , the e d i t o r s a g r e e ,

achter: alsof u in gedachten ergens naar

really m o v e d b y it. That c o u l d h a v e had to

b e c a u s e e x c e p t for s o m e s m a l l p o r t r a i t s ,

staart. Langzaam zal de haas naar rechts

do with the situation: a c r o w d e d opening

f e w of his y o u t h f u l i n d i s c r e t i o n s are to b e

b e w e g e n . A l s dat gebeurt, springt hij

is not g e n e r a l l y the i d e a l s u r r o u n d i n g in

d i s c o v e r e d . In 1856 O o s t e r h u i s s w i t c h e d

m e t e e n terug, want in je enthousiasm e kijk

w h i c h to e n j o y s i l e n c e a n d s t e a m p o w e r .

o v e r to n e w s p h o t o g r a p h y in s t e r e o , not

je op dat m o m e n t teveel naar de haas in

maar naar e e n denkbeeldig punt daar-

O n c e h o m e I b r u s h e d m y teeth a n d drank

for n e w s p a p e r s but for private b u y e r s .

plaats van erachter. O p n i e u w . Mij is het

t e n s w a l l o w s of w a t e r a g a i n s t the

Item by i t e m , v i a a d v e r t i s e m e n t s in the

ondanks veel o e f e n e n nooit gelukt d e buik

i n e v i t a b l e h a n g o v e r . O n c e in b e d I h a u l e d

p a p e r , t h e s e h a d to f i n d g o o d h o m e s . T h e

van de haas helemaal b o v en het middelste

the b o o k out of t h e c e l l o p h a n e w r a p p i n g

u n v e i l i n g of N a a t je o n the D a m w a s o n e

paaltje te krijgen, en pas als je zover bent,

that h a d so w e l l p r o t e c t e d it d u r i n g that

of t h e m . I q u o t e f r o m A n n e k e v a n V e e n ' s

kun je zonder hulpmiddelen naar stereo-

e v e n i n g ' s p i l g r i m a g e . J u s t for a joke, w i t h

i n t r o d u c t i o n : " B e f o r e the s h o t , O o s t e r h u i s

foto's kijken.

the first s t e r e o p h o t o I tried the o l d trick

h a d p o s t e d h i m s e l f o n o n e of the u p p e r

w i t h the hare a n d the p o s t s . A n d see -

f l o o r s of the R o y a l P a l a c e . W e look w i t h

In 1856 schakelde O o s t e r h u i s over op nieuwsfotografie in stereo, niet voor de krant, maar voor de particuliere verkoop. Die

foto's m o e s t e n dus stuk voor stuk, via

advertenties in de kranten, aan de man worden gebracht. De onthulling van Naatje op de D a m w a s er zo e e n . Ik citeer uit de inleiding van A n n e k e van V e e n : " O o s t e r h u i s had zich voor de o p n a m e op e e n van de bovenverdiepingen van het Koninklijk Paleis g e p o s teerd. W e kijken met h e m m e e naar de

de opening van de tentoonstelling

Stoomkracht

Stereofotografie

en Stilte met foto's van Pieter

oostkant van het kletsnat geregende plein waar honderden militairen, onder w i e huza-

Pieter

Oosterhuis

A m s t e r d a m , Hembrug november 1875

ren te paard, de orde staan te handhaven.

veel nauwgezethei d voor zulke o p n a m e n

h i m t o w a r d the east s i d e of the s q u a r e ,

p h o t o g r a p h the c o n s t r u c t i o n project f r o m

Achter hun rug en boven hun hoofd hangt

nodig is. Dat hij dan toch de lef had o m e e n

soaking wet from a d o w n p o u r , w h e r e

all s i d e s , a n d that O o s t e r h u i s h a d to m a k e

het publiek uit de ramen en verdringt zich op

stapeltje balken voor in het beeld te laten

h u n d r e d s of s o l d i e r s , i n c l u d i n g h u s s a r s

as m a n y 30 x 40 c m c o l l o d i u m p l a t e s as

de daken van de o m r i n g e n d e g e b o u w e n . "

liggen - en geloof m e dat kan later afschu-

o n thei r h o r s e s , are d r a w n u p to m a i n t a i n

t h e r e w e r e s i d e s , y o u get s o m e i d e a h o w

Het is maar g o e d dat Van V e e n deze gebeur-

welijk uitpakken - daar n e e m ik mijn petje

o r d e r . B e h i n d t h e m , a n d a b o v e their

m u c h p r e c i s i o n is n e c e s s a r y for s u c h

tenis zo plastisch beschrijft want het stereo-

voor af. N e r g e n s maakt hij d e indruk zijn

h e a d s , the p u b l i c h a n g out w i n d o w s a n d

s h o t s . That h e still h a d the n e r v e to let a

fotoot|e zelf is zo klein afgedrukt, dat je met

beeld g e s c h o o n d te hebben van onwelgeval -

s q u e e z e o n t o the roofs of the s u r r o u n d i n g

p i l e of b e a m s lie in t h e f o r e g r o u n d of the

behulp van een loep g e e n publiek uit de

lige e l e m e n t e n. S o m s steekt er op d e voor-

b u i l d i n g s . " It is a g o o d t h i n g that V a n

i m a g e - a n d b e l i e v e m e that c a n later t u r n

ramen ziet hangen, maar de punten van het

grond e e n grote rietstengel o m h o o g . Ook is

V e e n d e s c r i b e s t h i s event s o g r a p h i c a l l y ,

out t o b e a m i s t a k e - w e l l , I take m y hat

raster. M a a r dat is detailkritiek. Het boek is

hij niet bang voor het perspectief dat je krijgt

b e c a u s e the s t e r e o p h o t o is p r i n t e d s o

off to h i m . N o w h e r e d o e s he l e a v e the

prachtig gedrukt en w i e van grote overzich-

als je op e e n d a m staand in d e lengte van

s m a l l that e v e n w i t h the a i d of a

i m p r e s s i o n that he h a s c l e a n s e d his

ten houdt komt na d e inleiding volop aan zijn

die d a m fotografeert. Hij doet het s t e e d s en

m a g n i f y i n g g l a s s y o u c a n ' t see a n y p u b l i c

i m a g e of u n w e l c o m e e l e m e n t s . H e r e , in

trekken.

nergens laat zich dat d w i n g e n d lijnenspel

h a n g i n g out w i n d o w s , but just the d o t s of

the f o r e g r o u n d , a large reed s t e m p o k e s

voelen. M i s s c h i e n projecteer ik mijn per-

the litho s c r e e n . But t h a t 's q u i b b l i n g o v e r

its h e a d up. H e w a s a l s o not a f r a i d of the

soonlijke hang-ups w e l erg lichtvaardig op

d e t a i l s . T h e b o o k is b e a u t i f u l ly

p e r s p e c t i v e that y o u get w h e n y o u s t a n d

iemand uit e e n totaal andere tijd. Maar waar

and anyone w h o loves grand views can

o n a d a m a n d p h o t o g r a p h d o w n its

komt dan toch die ruimte vandaan. Het is

satisfy their a p p e t i t e after t h e

l e n g t h . He d o e s that r e g u l a r l y , a n d

niet g e w o o n e e n kwestie van e e n lege vlak-

i n t r o d u c t i o n . After a s h o r t n e w s p h o t o

n o w h e r e d o e s that c o m p e l l i n g p l a y of

te met e e n vrijstaand b o u w w e r k erin. Zijn

p e r i o d , O o s t e r h u i s s w i t c h e d o v e r to

lines a l l o w itself to be feit. P e r h a p s I a m

stadsgezichten zijn net zo ruimtelijk.

u r b a n v i e w s , m o s t l y in stereo a n d taken

very rashly projecting m y personal hang-

Nauwgezethei d Na een korte nieuwsfoto-periode schakelde Oosterhuis over op het stadsgezicht, de m e e s t e zijn in stereo e n in A m s t e r d a m g e n o m e n Vervolgens k w a m de periode van de grote bouwopdrachten . Daaronder bevinden zich mijn favorieten. De spoorbrug over de Moerdijk in aanbouw , de aanleg van het Noorderzeehoofd bij IJmuiden, de H e m b r u g te A m s t e r d a m . Wat mij in die foto's zo boeit, is het unieke evenwicht dat zij uitadem e n t u s s e n de noodzakelijke zorgvuldigheid en de even noodzakelijke nonchalance. Zonder de boel e e n beetje te laten voor wat het is, w o r d e n dit soort beelden hopeloos braaf. Als je w e e t dat Oosterhuis het bouwwerk meestal van meerdere kanten moest fotograferen, en dat hij e v e n v e e l collodiumplaten van 30 bi| 4 0 centimeter m e e n a m als er kanten w a r e n , dan krijg je e e n idee hoe-

printed

G o e d b e s c h o u w d k o m e n de stereofoto's

in A m s t e r d a m , a n d t h e n c a m e his p e r i o d

u p s o n s o m e o n e out of a totally

zelfs platter over dan d e g e w o n e . E n dan

of the large c o n s t r u c t i o n c o m m i s s i o n s .

t i m e . But t h e n , w h e r e d o e s his s p a c e

different

nog iets. Hoe is het mogelijk dat de m e n s e n

M y f a v o u r i t e s are a m o n g t h e s e : the

c o m e f r o m ? It is not just a q u e s t i o n of a n

die zo stijfjes bij de b o u w w e r k e n staan

r a i l r o a d b r i d g e o v e r the M o e r d i j k u n d e r

e m p t y s p a c e w i t h a free s t a n d i n g b u i l d i n g

opgestel d o m d e maat aan te geven, op zo'n

c o n s t r u c t i o n , the c o n s t r u c t i o n of the

project in it. Hi s u r b a n v i e w s are just a s

vanzelfsprekende manier in het geheel

N o o r d e r z e e h o o f d b y I J m u i d e n , the

s p a c i o u s . P o l i t e l y s a i d , his stereo p h o t o s

opgaan? Vragen genoeg dus. Hans A a r s m a n

H e m b r u g in A m s t e r d a m . W h a t so

c o m e a c r o s s as flatter t h a n the o t h e r s .

f a s c i n a t e s m e a b o u t the p h o t o s is the

A n d s o m e t h i n g e l s e : h o w is it p o s s i b l e

u n i q u e b a l a n c e that t h e y e x u d e b e t w e e n

that the p e o p l e w h o s t a n d s o stiffly

the n e c e s s a r y p r e c i s i o n a n d an e q u a l l y

a r r a n g e d in the b u i l d i n g site in o r d e r to

necessary nonchalance. Without leaving

i n d i c a t e the s c a l e , b e c o m e part of the

t h i n g s to b e w h a t t h e y a r e , t h e s e sort of

w h o l e in s u c h a n a t u r a l w a y ? It l e a v e s

images become hopelessly well-behaved.

y o u w i t h lots of q u e s t i o n s .

W h e n y o u realize that h e g e n e r a l l y h a d to Hans Aarsman

Antwerp Provincial Museum

V2 C e n t r e in N e w

for P h o t o g r a p h y

The V2 Centre for Art and M e d i a

Reopens

O n 27 O c t o b e r , 1994, the e x p a n d e d

Quarters

O D

A n t w e r p s Provinciaal M u s e u m voor Fotografie heropent zijn deuren

V2 in nieuw o n d e r k o m e n V 2 , het C e n t r u m voor Kunst- en

T e c h n o l o g y o p e n e d its n e w q u a r t e r s at

O p 27 oktober 1994 heropende het uit-

a n d totall y r e n o v a t e d A n t w e r p P r o v i n c i a l

E e n d r a c h t s s t r a a t 10 (corne r of W i t t e d e

gebreide en totaal gerenoveerde A n t w e r p s

M u s e u m for P h o t o g r a p h y o p e n e d its

W i t h s t r a a t ) in R o t t e r d a m o n

Provinciaal M u s e u m voor Fotografie na z e s

de Eendrachtsstraat 10 (hoek Witte de

d o o r s after six m o n t h s of c o n s t r u c t i o n

16 S e p t e m b e r , w i t h p e r f o r m a n c e s b y S e i j i

m a a n d e n verbouwin g zijn deuren. De uitbrei-

Withstraat) in Rotterdam met e e n perfor-

w o r k . P r e v i o u s w o r k o n the m a i n b u i l d i n g

S h i m o d a and Stelarc. They share the

ding van d e Galerie in het h o o f d g e b o u w

m a n c e van Seiji S h i m o d a en Stelarc. V 2

to e x p a n d the " G a l e r i e " , u s e d for

b u i l d i n g w i t h the N e t h e r l a n d s P h o t o

(voor individuele tentoonstellingen van

deelt het g e b o u w onder andere m e t het

individual expositions by contemporary

Institute, a m o n g o t h e r s . V 2 m a i n t a i n s an

hedendaagse fotografen) en de Lieven

Nederlands Foto-instituut. V2 heeft e e n

p h o t o g r a p h e r s , a n d the L i e v e n

"internet c o r n e r " for w o r l d w i d e c o m p u t e r

Gevaertzaal (voor grotere historische of the-

'internet-hoek', waar m e n kan inloggen op

G e v a e r t z a a l , u s e d for larger h i s t o r ie or

n e t w o r k i n g o n the p r e m i s e s , a n d w i l l a l s o

matische tentoonstellingen) w a s al eerder

thematic exhibitions, had already been

p r e s e n t c h a n g i n g p r o g r a m s a n d activitie s

voltooid. M e t de renovatie van t w e e aan-

het mondiale c o m p u t e r n e t w e rk en het zal

c o m p l e t e d . T h e r e n o v a t i o n of t w o

of interest t o t h o s e i n v o l v e d in art, m e d i a

adjoining buildings, containing an

and technology. E-mail: V2@antenna.nl.

a u d i t o r i u m , further gallery space, r e s t o r a t i o n labs a n d the e d u c a t i o n

New A d d r e ss for

s e r v i c e , n o w r o u n d s off the project. T h e

Professional

first e x h i b i t in t h e n e w facilities

Association

h i g h l i g h t e d the w o r k of Stijn S t r e u v e l s .

grenzende g e b o u w e n , met daarin een aula, extra galerieruimte, restauratie-ateliers e n de educatieve dienst, is de verbouwin g nu ten einde. O p de eerste tentoonstelling in de

Dutch

Photographers

nieuwe ruimte stond het werk van Stijn Streuvels centraal.

J u s t b e f o r e their 50th a n n i v e r s a r y in 1995, the G K f , the D u t c h p r o f e s s i o n a l

Mediatechnologie, o p e n d e op 16 s e p t e m b e r de deuren van zijn n i e u w e o n d e r k o m e n aan

w i s s e l e n d e p r o g r a m m a ' s en activiteiten brengen voor al w i e geïnteresseerd is in kunst, media en technologie. E-mail: V2@antenna.nl. Nieuw adres GKf Vlak voor zijn vijftigste verjaardag (1995) groeide het G K F , d e Nederlandse Vereniging

Europese Architectuurfotowedstrijd

European Architectural

p h o t o g r a p h e r s a s s o c i a t i o n , has o u t g r o w n

Het architectuurtijdschrift db (Deutsche

Photography Competition

their o l d offices in d o w n t o w n A m s t e r d a m ,

Bauzeitung) heeft het t h e m a voor d e 'archi-

voor Beroepsfotografen, uit zijn oude jasje (in het c e n t r u m van A m s t e r d a m ) . Het nieuw e adres, dat in s e p t e m b e r w e r d betrokken,

a n d r e l o c a t e d to n e w q u a r t e r s at

tekturbild' priisvraag van 1995 b e k e n d

is : W . G . Plein 7 5 3 , 1054 S K A m s t e r d a m ;

B a u z e i t u n g ) a n n o u n c e s the t h e m e

W . G . P l e i n 7 5 3 , 1054 S K A m s t e r d a m ;

gemaakt. Het t h e m a luidt: ' M e n s en archi-

Tel. (020) 6 1 2 4 6 2 7 , fax (020) 6125758.

" P e o p l e a n d A r c h i t e c t u r e " for t h e

T e l . (20) 6 1 2 4 6 2 7 , fax (20) 6125758. T h e

tectuur'. D e winnaar van de eerste prijs, die

" a r c h i t e k t u r b i l d " juried c o m p e t i t i o n for

m o v e w a s c o m p l e t e d in S e p t e m b e r .

zich 'Europees Architectuurfotograaf 1995'

The architectural journal db (Deutsche

1995. T h e first plac e entrant, d e s i g n a t e d

m a g n o e m e n , krijgt 12.000 D M . Voor de

" E u r o p e a n A r c h i t e c t u r a l P h o t o g r a p h e r of

SIFB G u i d e b o o k

t h e Y e a r 1995", w i l l r e c e i v e D M 12,000,

T h e first c o p y of Voor de

a n d t w o f u r t h e r c o m m e n d a t i o n s of D M

handleiding

2500 e a c h w i l l a l s o be a w a r d e d . A s p e c i a l

uitwisselen

Published zoeker,

voor het registreren van gegevens

over

Publikatie SIFB-gids Het eerste exemplaar van Voor de zoe-

winnaar van de t w e e d e en derde prijs is per

ker, handleiding

prijs 2500 D M beschikbaar. De w i n n e n d e

wisselen

voor het registreren

van gegevens

over

en uit-

fotocollecties,

foto's zullen w o r d e n gepubliceerd in db van

een gids voor d e g e c o m p u t e r i s e e r d e catalo-

juni 1995. Inzendingen w o r d e n verwacht

gisering en uitwisseling van g e g e v e n s over

J u n e , 1995, i s s u e of d b w i l l p u b l i s h the

fotocollecties,

vóór 1 maart 1995. Voor verdere informatie

d e honderden foto-collecties in Nederland,

w i n n i n g i m a g e s a n d runners-up. Entries

computerized cataloguing and exchange

kunt u contact o p n e m e n met db, Postfach

w e r d op 31 oktober 1994 officieel g e p r e s e n -

m u s t b e s u b m i t t e d b y 1 M a r c h , 1995. F o r

of d a t a a b o u t the h o l d i n g s of h u n d r e d s of

10 6 0 12, D-70049, Stuttgart, D;

teerd op het Nederlands Foto-instituut. D e z e

further information, contact db, Postfach

p h o t o c o l l e c t i o n s in T h e N e t h e r l a n d s , w a s

fax (49)711 2631104.

richtlijnen leveren e e n bijdrage aan d e reali-

10 60 12, D-70049, Stuttgart, D;

f o r m a l l y p r e s e n t e d at the N e t h e r l a n d s

f a x ( 4 9 ) 7 1 1 2631104.

P h o t o Institute o n 31 O c t o b e r , 1994.

a g u i d e t o the

T h e s e g u i d e l i n e s w i l l a l l o w the r e a l i z a t i o n A t last: P h o t o in

Commissions

Flanders!

A f t e r m a n y y e a r s of a g i t a t i o n , the P r o v i n c e of A n t w e r p h a s b e g u n the first trial p r o g r a m of g o v e r n m e n t - f u n d e d p h o t o g r a p h i c c o m m i s s i o n s in the F l e m i s h - s p e a k i n g p r o v i n c e s of B e l g i u m . T h e subject m a t t er for the w o r k is to b e the i n c r e a s i n g p a c e of c h a n g e in the u r b a n a n d rural e n v i r o n m e n t a n d the effects that has o n i n d i v i d u a l a n d s o c i a l life, c u l t u r e a n d t h e e c o n o m y . T h e first c o m m i s s i o n went to Lucas J o d o g e n (1959), a r e c o g n i z e d l a n d s c a p e photographer. The resulting work w a s

of the g o a l of t h e S a m e n w e r k i n g s p r o j e c t Informatisering

Fotografiebestanden

(SIFB; C o o p e r a t i v e c o m p u t e r i z e d p h o t o c o l l e c t i o n c a t a l o g u e ) , w h i c h is t o m a k e a v a i l a b l e a g e n e r a l c o m p u t e r i z e d register of D u t c h p h o t o r e s e a r c h c o l l e c t i o n s . T h e SIFB project b e g a n in 1987, as a n initiative of the P e r s p e k t i e f F o u n d a t i o n , t h e n p u b l i s h e r s of t h i s j o u r n a l , a n d w a s taken o v e r b y the P h o t o Institute in 1993. C o p i e s of the h a n d b o o k , e d i t e d b y J e a n n e H o g e n b o o m a n d J a n v a n d e V o o r t , c a n be ordered from NBLC Publishers, (31) 70 3090200, f o r DFI. 39,50 ( I S B N 905483-056-5; p u b l i s h e r ' s o r d e r nr. 15337).

p u b l i c l y d i s p l a y e d at the A n t w e r p M u s e u m for P h o t o g r a p h y f r o m late O c t o b e r to D e c e m b e r , 1994, a n d r e m a i n s in the c o l l e c t i o n s of that i n s t i t u t i o n . Further c o m m i s s i o n s are e x p e c t e d .

satie van het doel van het SIFB Eindelijk: foto-opdrachten in Vlaanderen! Na jarenlang touwtrekke n is d e provincie A n t w e r p e n nu gestart met het eerste proefproject van door de overheid gesubsidieerde fotografie-opdrachten in de Vlaams-sprekende provincies van België. O n d e r w e r p voor het werk: het s t e e d s snellere t e m p o waarm e e veranderingen in het stedelijke en landelijke milieu zich voltrekken en de gevolgen daarvan voor het leven van de m e n s - als individu en als onderdeel van de maatschappij - voor d e cultuur en d e e c o n o m i e . D e

Restructures Les R e n c o n t r e s I n t e r n a t i o n a l e s d e la

(1959), een vooraanstaand landschapsfotograaf. Zijn foto's w a r e n van eind oktober tot begin d e c e m b e r 1994 te zien in het in de collectie van het m u s e u m w o r d e n o p g e n o m e n . Er w o r d e n nog meer opdrachten verwacht.

maken van e e n a l g e m e n e computerlijst met g e g e v e n s over N e d e r l a n d s e fotocollecties. Het SIFB-project begon in 1987 op initiatief van d e Stichting Perspektief, de toenmalige uitgevers van dit tijdschrift en w e r d in 1993 o v e r g e n o m e n door het Foto-instituut. E x e m p l a r e n van het handboek (redactie J e a n n e H o g e n b o o m en J a n van de Voort) kunnen w o r d e n besteld bij uitgeverij N L B C , (31) 70 3 0 9 0 2 0 0 , prijs: Fl. 3 9 , 5 0 (ISBN 905483-056-5; b e s t e l n u m m e r 15337).

Camera-Austriaprijs voor Seiichi Furuya D e C a m e r a Austriaprijs voor H e d e n d a a g s e Fotografie, die o m het jaar voor bijzondere prestaties op het g e b i ed van d e hedendaagse fotografie wordt t o e g e k e n d aan e e n fotograaf/kunstenaar, van w i e w e r k in Camera Austria

P h o t o g r a p h i e , A r l e s , F r a n c e , has r e s t r u c t u r e d its d i r e c t o r a t e . B e r n a r d M i l l e t

Informatisering

Fotografiebestanden): het beschikbaar

eerste opdracht ging naar Lucas J o d o g e n

A n t w e r p s M u s e u m voor Fotografie en zullen Les Rencontres d ' A r l es

(Samenwerkingsproject

O p r o e p voor Inzendingen

is v e r s c h e n e n , ging dit

jaar naar d e Japanner Seiichi Furuya (1950). Furuya, die architectuur en fotografie in

Call for Entries

has been appointed Chief Delegate, and

W r i g h t State U n i v e r s i t y A r t G a l l e r i e s

M i c h e l N u r i d s a n y a s s u m e s t h e p o s i t i o n of

doet een oproep voor inzendingen. Het

c a l l for entries for the project

Artistic Director. Millet, w h o c o m e s from

betreft het project Photography in the 1990s

1973 a f w i s s e l e n d in de voormalige D D R en

P h o t o g r a p h y in the 1990s, an

the M u s é e d e la V i e i l l e Charité in

(fotografie in d e jaren negentig), e e n interna-

in Oostenrijk en heeft overal ter w e r e l d geëxposeerd. De jury b e s t o n d uit de redac-

'Wright State University Art Galleries',

Japan studeerde, w o o n t en werkt sinds

i n t e r n a t i o n a l s u r v e y o n C D - R O M a n d an

M a r s e i l l e s , w i l l be in c h a r g e of

tionaal overzicht op C D - R O M en e e n ten-

exhibition with collection purchases,

a d m i n i s t r a t i o n for the R e n c o n t r e s for t h e

toonstelling met collectie-aankopen, die

teur van C a m e r a Austria M a n f r e d W i l l m a n n ,

juried by m u s e u m curators from C h i c a g o ,

c o m i n g t h r e e y e a r s , a n d o r g a n i z i n g the

beoordeeld w o r d e n door m u s e u m c o n s e r v a -

J a m e s L i n g w o o d , w e r k z a a m bij A r t A n g e l in

H o u s t o n , N e w Y o r k a n d P a r i s . For

c u l t u r a l p r o g r a m for the year. N u r i d s a n y ,

toren uit Chicago, Houston, N e w York en

L o n d o n , Y o ko S a w a d a , redacteur van déja-

prospectus, please contact Wright State

a n art a n d literary critic, w i l l h a v e the task

Parijs. Voor een prospectus kunt contact

vu, en Hripsimé Visser, hoofd van d e afde-

U n i v e r s i t y A r t G a l l e r i e s , 3640 C o l . G l e n n

of c o n c e i v i n g a n d p u t t i n g t o g e t h e r the

o p n e m e n met Wright State University Art

ling fotografie van het Stedelijk in

H w y , D a y t o n , O H 4 5 4 3 5 . F a x : 5 1 3 - 8 7 3-

1995 s u m m e r p h o t o g r a p h y f e s t i v a l .

Galleries, 3640 C o l . Glenn H w y , Dayton. O H ,

Amsterdam.

4082. D e a d l i n e : J u n e 2, 1995.

4 5 4 3 5 . Fax: 513- 873-4082. Deadline: 2 juni 1995.

W o m b e l l nieuwe directeur van

T w e e nieuwe videotijdschriften

W o m b e l l N e w D i r e c t o r of

year, e a c h of w h i c h c o m e s to y o u in the

The Photographers' Gallery

In 1994 v e r s c h e n e n t w e e nieuwe

The Photographers' Gallery

f o r m of a 9 0 m i n u t e v i d e o t a p e . T h e y

Paul W o m b e l l (19481, voormalig direc-

video/kunsttijdschriften op d e Nederlandse

P a u l W o m b e l l (1948), f o r m e r d i r e c t o r

promise a "visual update on exciting

teur van de Impressions Gallery in York is,

markt. Het tijdschrift Z A P P , e e n driemaande-

of I m p r e s s i o n s G a l l e r y , Y o r k , has b e e n

d e v e l o p m e n t s in i n t e r n a t i o n a l

sinds september 1994, de n i e u w e directeur

lijks tijdschrift uit A m s t e r d a m , publiceerde in

n a m e d the n e w d i r e c t o r of T h e

c o n t e m p o r a r y art", w i t h r e v i e w s of

van The Photographers' Gallery in Londen.

1994 e e n pilot-nummer en drie reguliere

Photographers' Gallery, London,

exhibitions and performances and

W o m b e l l . die studeerde aan d e St. Martin's

n u m m e r s . Een n u m m e r van het tijdschrift

b e g i n n i n g his w o r k there in S e p t e m b e r ,

i n t e r v i e w s w i t h artists. It is a v a i l a b l e in

School of Art en aan de universiteit van

bestaat uit e e n video-tape van 9 0 minuten.

1994.

Leeds, maakte van Impressions e e n bloeien-

Het tijdschrift belooft 'de m e e s t e recente

M a r t i n ' s S c h o o l of A r t a n d L e e d s

y e a r / 4 0 p e r i s s u e in E u r o p e , U S $ 160 per

University, had guided Impressions

y e a r / 4 0 p e r i s s u e in N o r t h A m e r i c a ,

t h r o u g h a r e m a r k a b l e g r o w t h , a n d has

excluding shipping. Address: G. van

de galerie en kreeg internationale faam voor zijn tentoonstelling en gelijknamige boek Photovideo.

W o m b e l l w a s dit jaar e e n van

d e gast-curatoren van Rotterdam Photo International.

kelingen in de hedendaagse internationale kunst', met recensies van tentoonstellingen en performances en interviews met kunstenaars. Het tijdschrift is verkrijgbaar in P A L en NTSC-uitgave en kost Fl. 240,- per

Hartshorn opvolger van Capa bij ICP A f g e l o p e n zomer w e r d Willis Hartshorn de n i e u w e directeur van het International Center for Photography in N e w York. Hij volgde daarmee Cornell Capa op, die deze functie vanaf 1974 bekleedde. Hartshorn was

visuele informatie over interessante ontwik-

al sinds 1982 directeur Reizende

jaar/FI. 40,00 per n u m m e r in Europa en $160 per jaar/$40 per n u m m e r in Noord-

both P A L a n d N T S C f o r m a t , DFI. 240 p e r

W o m b e l l , w h o s t u d i e d at S t .

g a i n e d i n t e r n a t i o n a l r e c o g n i t i o n for his

L e d e n b e r c h s t r a a t 4, 1052 V G A m s t e r d a m ;

e x h i b i t i o n a n d b o o k , Photovideo.

Tel.

H e has

m o s t recently f i g u r e d in T h e N e t h e r l a n d s

a n d fax, (31) 20 6847834. INSERT/the go between\ announced

as o n e of the g u e s t c u r a t o r s at the 1994

their first i s s u e in S e p t e m b e r , a n d bill

R o t t e r d a m P h o t o International.

t h e m s e l v e s as the "first E u r o p e a n v i d e o m a g a z i n e for the s h o r t f i l m " . T h e i r

A m e r i k a , exclusief verzendkosten . A d r e s :

H a r t s h o r n S u c c e e d s C a p a at

G. van Ledenberchstraat 4,

ICP

M i d - s u m m e r , 1994, W i l l i s H a r t s h o r n

1052 V G A m s t e r d a m ; Tel. en fax (31) 2 0 6 8 4 7 8 3 4 . INSERT/the go b e t w e e n \ kondigde het

publisher, BEV Foundation, previously put out the p h o t o g r a p h i c m a g a z i n e of that

took the reins as Director of the

title. A n n u a l s u b s c r i p t i o n s are DFI. 115;

International C e n t e r for P h o t o g r a p h y , in

s i n g l e i s s u e s DFI. 29,95. A d d r e s s :

New

York, succeeding Cornell Capa, who

L e v a n t p l e i n 13, 1019 M A A m s t e r d a m ;

Tentoonstellingen, en directeur

e e r s t e n u m m e r in september aan en affi-

h a d h e l d that p o s i t i o n s i n c e 1974.

Tentoonstellingen. In 1990 w e r d hij tevens

cheert zich als het 'eerste Europese video-

H a r t s h o r n h a d b e e n o n t h e ICP staff s i n c e

ad|unct-directeur Projecten. Capa is inmid-

tijdschrift voor de korte film'. D e uitgever,

1982 as D i r e c t o r of T r a v e l i n g E x h i b i t i o n s ,

Susan Meiselas Awarded

dels b e n o e m d tot emeritus grondlegger-

Stichting B E V , bracht eerder het fotografie-

D i r e c t o r of E x h i b i t i o n s , a n d , s i n c e 1990,

Hasselblad

directeur.

tijdschrift met dezelfde naam op de markt.

D e p u t y D i r e c t o r of P r o g r a m s . C a p a has

Abonnementsprijzen: Fl. 115,- per jaar; losse

been n a m e d F o u n d i n g Director Emeritus.

Les Rencontres d'Arles

n u m m e r s Fl. 29,95. Adres: Levantplein 13,

gereorganiseerd

1019 M A A m s t e r d a m ; tel. (020) 6275813.

Les

fax (020) 6923152 .

rencontres Internationales de la

Tel.

(31) 20 6 2 7 5 8 1 3 , fax (31) 20 6923152. 1994

Prize

A m e r i c a n freelance photographer S u s a n M e i s e l a s (1948) h a s r e c e i v e d the 1994 International P h o t o g r a p h y Prize of

T w o New Video Magazines 1994 s a w the c o m m e n c e m e n t of t w o

the H a s s e l b l a d F o u n d a t i o n . M e i s e l a s , d e s c r i b e d b y the F o u n d a t i o n as " o n e of

Photographie, Arles, Frankrijk, heeft haar

v i d e o / a r t s m a g a z i n e s in T h e N e t h e r l a n d s .

the l e a d i n g p h o t o g r a p h e r s in the

directie gereorganiseerd. Bernard Millet is

Z A P P Magazine, an Amsterdam-based

h u m a n i s t i c - d o c u m e n t a r y t r a d i t i o n " , has

b e n o e m d tot hoofd en M i c h e l Nuridsany is

q u a r t e r l y , has p u b l i s h e d a pilot i s s u e a n d

b e e n a m e m b e r of M a g n u m s i n c e 1979.

artistiek leider g e w o r d e n . Millet, afkomstig

t h r e e r e g u l a r n u m b e r s b y the e n d of the

Her

w o r k has a p p e a r e d in L i f e , T i m e , G e o ,

van het M u s é e de la Vieille Charité in

P a r i s M a t c h a n d the N e w Y o r k T i m e s , as

Marseille, wordt de k o m e n d e drie jaar ver-

w e l l as in her b o o k s C a r n i v a l S t r i p p e r s

antwoordelijk voor de administratie van de

(1975) a n d N i c a r a g u a (1981). S h e h a s a l s o

Rencontres en van d e organisatie van het

e d i t e d a n d c u r a t e d p r o j e c t s o n El

CALL FOR ENTRIES P H O T O G R A P H Y

culturele jaarprogramma. Nuridsany, kunsten literatuurcriticus, is verantwoordelijk voor het concept e n de realisatie van het fotografiefestival, dat gepland staat voor de zomer van 1995

H a s s e l b l a d F o u n d a t i o n , o n the K u r d s . T h e a w a r d w a s a c c o m p a n i e d by an exhibition of M e i s e l a s w o r k , c u r a t e d b y Birgitta F o r s e l l , o r i g i n a t i n g f r o m the H a s s e l b l a d C e n t r e , a n d an a c c o m p a n y i n g c a t a l o g u e

A Renger-Patzsch-prijs voor

foto-documentaire over het leven van de Russische joden De

S a l v a d o r a n d C h i l e , a n d is n o w at w o r k o n a project, partially s u p p o r t e d b y the

the

1990s

edited by Rune Hassner and M e i s e l a s .

Albert Renger-Patzsch-prijs, ter sti-

mulering van d e kwaliteit van het Europese

INTERNATIONAL SURVEY O N

fotoboek, ingesteld door de Dietrich O p p e n b e r g Stichting en t o e k e n d in s a m e n -

cd-rom

werking met het fotografie-archief van het Folkwang M u s e u m in E s s e n , Duitsland, ging dit jaar naar de uit Kiev afkomstige fotografe

WITH COLLECTION PURCHASES

Rita Ostrovskaja (1953) voor haar Juden in derUkrame.

Schetlach

A N D EXHIBITION

1989-1994.

Ostrovskaja kreeg e e n opleiding als filmtech-

JURIED BY M U S E U M CURATORS

nicus en exposeert sinds 1983 overal ter w e r e l d . Vanaf 1989 w e r k t e zij aan e e n d o c u -

FROM C H I C A G O , H O U S T O N ,

mentaire over leven en cultuur van joodse g e m e e n s c h a p p e n in de Oekraïne, die de T w e e d e Wereldoorlog hebben overleefd

NEW

maar nu kapot dreigen te gaan aan de druk van emigratie en integratie.

Y O R K , A N D PARIS

A.Renger

Patzsch

Prize

to P h o t o D o c u m e n t a r y on Russian J e w i s h

Life

T h e 1994 A l b e r t R e n g e r P a t z s c h P r i z e , for the e n c o u r a g e m e n t of q u a l i t y E u r o p e a n p h o t o b o o k s , initiated b y the Dietrich O p p e n b e r g Foundation a n d a w a r d e d in c o o p e r a t i o n w i t h the P h o t o g r a p h i c A r c h i v e of the F o l k w a n g M u s e u m , E s s e n , B R D , has g o n e to the K i e v - b o r n p h o t o g r a p h e r Rita O s t r o v s k a j a (1953) for her Juden Schtetlach

1989-1994.

in der

Ukraine.

Ostrovskaja studied

as a f i l m t e c h n i c i a n , a n d has e x h i b i t e d p h o t o g r a p h s w i d e l y s i n c e 1983. S i n c e 1989 s h e has b e e n w o r k i n g o n a project

DEADLINE:

JUNE 2 , 1 9 9 5

For prospectus contact (^)

Wright State University Art Galleries • 3640 Colonel Glenn Highway Dayton, OH 45435 U.S.A. • FAX 513/873-4082

d o c u m e n t i n g the life a n d c u l t u r e of J e w i s h c o m m u n i t i e s in the U k r a i n e , w h i c h s u r v i v e d W W II but are n o w b r e a k i n g d o w n u n d e r the p r e s s u r e of emigration and assimilation.

Anthologies/anthologieën

K E N

Nineteen ninety three yearbook. 1993. Fundació Ta Caixa'. Barcelona,

Avedon. Richard: Evidence 1944-1994 1994. Schirmer/Mosel Verlag,

Loenhart, John: Georgia 0'Keeffe at Ghost Range. 1994,

184 pp, 16x24 cm, bw/fc. pb.

München. 184 pp. 650 ill, 28 x 35,5 cm, bw/fc.

Schirmer/Mosel Verlag, München. 80 pp, 48 ill, 24,5 x 30,5 cm, bw,

Schirmer/ Mosel Verlag, München, 312 pp, 240 ill. 24,5 x 30.5 cm.

Ockers, Bert: Leven in Nederland 1994. Nederlands

Ballo Charmet, Marina: Forma 2.1994, Arti Grafiche Friulane, Udine.

Marencic, Janez: Retrospective Exhibition of Photographs 1994,

bw, hb. ISBN 3888147182

Openluchtmuseum, Arnhem, 65 pp, 92 ill, 24 x 33 cm. bw/fc, pb. ISBN

28 pp, 15 ill. 24x30 cm, bw, pb.

Moderna galerija Ljubljana, Slovenija. 47 pp. 24 ill, 24 x 30 cm, bw,

Blossfeldt, Karl Urformen der Kunst Wundergarten der Nalur

1994,

pb, ISBN388814745X.

9070300109

pb. ISBN 9612060029

Dialogue with the Other (cat.j,1994, Kunsthallen Brandts

Basilico, Gabriele: l'Esperienza dei Luoghi. (cat) 1994, Galleria

Klaadefabrik. Odense, 144 pp, 62 ill, bw/lc. pb. 23 x 28 cm. ISBN

Ria de Hierro/lron River. 1993. Bilbao Metropoli-30. Bilboa, 191 pp,

Gottardo, Lugano. 119 pp. 125 ill, 34 x 24 cm. bw, pb, ISBN

Newton, Helmut: Aus dem Photographischen Werk. 1994,

8777660269

72 ill. 26 x 30 cm. bw, hb, ISBN 8488541058

8886455003

Schirmer/Mosel Verlag, München. 160 pp. 105 ill, 22 x 27 cm, bw/fc.

Emmer, Michele: The Visual Mind 1993, The MIT Press, Cambridge. 274 pp, 21,5 x 28 cm, bw, hb. ISBN 026205048X

Robbins, Andrea; Becher, Max. 1994, The Kanaal Art Foundation,

Betti, Rosangela: Fotografie. 1990, Museo Ken Damy, Brescia. 21 pp.

Kortrijk, 84 pp. 21 ill. 25,5 x 23 cm. fc.

13 ill. 23x33cm,bw.pb .

European Photography Award 1985-1994 1994, Cantz Verlag.

Serotta. Edward: Jüdisches Leben im Osten Europas nach dem

Luzi, Mario, Sampaoh, Luciano: Ut Pictura Poësis, fotografie di

Ostfildern, 143 pp. 94 ill. 25 x 31 cm, bw/tc. hb. ISBN 3893226761.

Holocast 1992. Nicolaische Verlagsbuchhandlung, Berlin, 165 pp,

Rosangela Betti. 1993, Nuova Compagnia Editrice. Milano. 95 pp, 23

129 ill, 21 x 28 cm, bw, pb. ISBN 3875844335

ill. 21 x 21 cm. bw. pb, ISBN 8886213093

London, 223 pp, 187 ill. 22,5 x 29 cm. bw/fc, hb. ISBN 0300058489

Schuster. Micheal: Wachter, Christian: Bitter. Sabine: Konceptl.

Bliese. Angelika: Fotoarbeiten 1976/1993 Rheinlandia Verlag,

1994. Ffotogallery, Cardiff, 21 pp, 22 ill. 23.5 x 28,5 cm, bw/fc. pb,

Siegburg, 92 pp. 54 ill, 22 x 29,5 cm, bw/fc, pb, ISBN 3925551689

Gosselin, Gaêtan Souvenir écran 1994, VU éditeur, Québec. 104 pp,

ISBN 1872771157.

pb. ISBN 3888147093 Nocera, Enzo 1994. Elekra. Milano, 169 pp. 113 ill. 25 x 28 cm, bw/fc, pb. Reas, Paul: Flogging a Dead Horse 1993, Cornerhouse Publications. Manchester. 56 pp. 47 ill. 24 x 30 cm. fc. pb. ISBN 0948797525

Friedman, Dan: Radical Modermsm 1994, Yale University Press,

204 ill. 23 x 28 cm, bw/tc, pb. ISBN 2921440040

National African American Museum. Washington DC, 72 pp, 15 ill,

321 pp, 17 ill. 18,5x 26,5cm. bw/fc, hb, ISBN 0262082284

bw/fc, pb, ISBN 1885892004

Industriebild 1994, Benteli-Werd Verlag, Bern. 319 pp, 578 ill, 24,5 x

4 * 4 Late Modern: Photography Between the Mediums, (cat.) 1994.

32,5 cm. bw/fc. hb, ISBN 3859321471

Museum of New Mexico, Santa Fe, 16 pp, 10 ill, 28 x 28,5 cm. bw/fc, pb, ISBN 0890132658.

Irme. 1994, Jonas Verlag, Marburg, 254 pp, 118 ill. 17,5 x 24,5 cm,

Monographies/monografieën

bw, hb, ISBN 3894451750 Hammerstiel. Robert F.: Make it up, Photographische Arbeiten. 1994. Jörn Christiansen. Bremen. 60 pp, 34 ill. 21 x 26 cm, fc. pb. ISBN 3929902575

bw, pb. ISBN 0932026303.

Kertész. André: Un Autoritratto. 1989. Art &. Udine. 163 pp. 91 ill. 25 x 31 cm, bw, hb, ISBN 8885893112.

Zaffagnini, Giovanni: Tecla 1994. Grafiche Morandi, Fusignano. 28

Wall, Jeff: Oead Troops Talk 1993. Weise Verlag. Luzern. 50 pp. 21 ill, 38,5 x 21,5 cm, bw/fc, pb, ISBN 3909164013

A New

Willmann.

International Center of Photography,

Vienna

R o o m : 2 7 / 1 - 1 8 / 3 : ' N e w Art from M o s c o w

A m s t e r d a m s Centrum voor Fotografie,

-12/2: Fred Stein: ' V i e w s of N e w York';

Galerie Fabar, 20/1-25/2: Jörg Burger &

and St. Petersburg'; Portfolio R o o m : 2 1 / 1 -

3/3-25/3: 'Mijn belangrijkste foto van 1994';

Adolph de M e y e r : ' A Singular E l e g a n c e ' ; -

Walter Mirtl: ' W a r d ' ;

11/3: Alexander Rodchenko; Print Sales

7/4-29/4: Raoul H a u s m a n n ; 5/5-27/5: Kors

26/2: William Klein: 'In & Out of Fashion'.

3/3-15/4: Rolf Aigner; 21/4-27/5: Paul Albert

R o o m : 21/1-11/3: Bill J a c o b s o n & Susan

van B e n n e k o m , Piet de G o e d e , Aart Klein,

Leitner.

Derges.

ITALY - ITALIË

York

Dolf Kruger, A d Windig: ' D e achterkant van

Rochester, New

d e jaren vijftig'.

George Eastman House, 14/1-26/3: B e n

Melkweg Galerie, -26/2: Donigan

Fernandez: ' C o u n t d o w n to Eternity,

York

C u m m i n g , J o S p e n c e : '(Alter) Ego

Photographs of Dr. Martin Luther King, jr.';

D o c u m e n t s ; 1/3-26/3: Ineke van O o s t v e e n :

28/1-11/6: 'Souvenirs of Asia : Photography

Antwerpen

Milan

M u s e u m voor Fotografie, -5/2: Lieven-

II Diaframma, -18/2: Luis Gonzales Palma:

'Papua'; 29/3-16/4: s t u d e n t e n master-class

in the Far East 1840-1920'; 14/2-5/3: T h e

Gevaertzaal: 'Het B e s t e M e r k voor

'Miti e Meraviglie'; 21/2-4/3: J a n M i c h a e l :

fotografie K o n . A c a d e m i e B e e l d e n d e

Dutch Connection , G e o r g e E a s t m a n ' s

Fotowerk'; Galerie: Charles Leirens; A g o r a :

'Champs'.

Kunsten D e n Haag o.l.v. Diana Blok: 'Chain

Conservatory in W i n t e r B l o o m ' ; 18/2-4/6:

of Imagination'; 19/4-14/5: J o h a n V i g e v e n o ;

Carl Chiarenza: ' P a s s a g e s and

Vercel Ii

17/5-11/6: M i c h e l Szulc Krzyzanowski.

Transformations'; -1/10: ' S e e i n g the U n s e e n :

Studio Dieci.1/2-28/2: Marcello L e o n e ; 1/3-

KIT, -19/3: ' E e n diplomaat ontdekt Arabië',

Dr. Harold E. Edgerton and the W o n d e r s of

31/3: Pietro Elia; 1/4-30/4: Danilo Conti.

Historische foto's uit de collectie van der

Strobe Alley'.

Meulen.

Canadian Centre for A r c h i t e c t u r e ,

Modena

25/1-23/4: Edouard Baldus: ' L a n d s c a p e s a n d

Galleria C i v i c a , 29/1-23/4: Franco

Rotterdam

Center For Creative Photography,

M o n u m e n t s of France'.

Fontana.

NFI, 11/3-23/4: Paul Strand: 'The W o r l d on

27/1-26/3: Sophie Calle, Louise Lawler,

M y Doorstep, 1950-1976'.

Richard M i s r a c h , Diane Neumaier, Richard

THE NETHERLANDS/NEDERLAND

C M C P , -5/3: 'Disrupte d Borders'; David Hlynsky: ' W i n d o w s through the curtain';

Amsterdam

Chuck Samuels: 'Befor e the C a m e r a ' .

(Alter) Ego Documents: 5/2-4/3:

FRANCE-FRANKRIJK

Tucson,

Arizona

Museum voor V o l k e n k u n d e , 11/2-28/5:

R o s s , T h o m a s Struth: 'Art M u s e u m ' ; 2/4-

C a s Oorthuis en Charles Breijer, 1947-1949:

28/5: Ruth T h o r n e - T h o m s e n & Leah King-

'Indonesia in W o r d i n g ' .

S m i t h ; 4/6-10/9: Arthur Tress.

W 1 3 9 , 4/2-5/3: Ria Pacquée, Erzsébet

Sittard

Riverside,

Baerveldt, W i n e k e van M u i s w i n k e l , L e w i s

Het Domein, Nederlands F o t o m u s e u m , -

California Museum of Photography,

California

Baltz, Willie Doherty, Theo B o s .

5/2: Frits Rotgans; 16/2-26/3: Moholy-Nagy ,

-19/2: Dale Kistemaker: 'Real M e n , Dead

Paris

Galerie René Coelho/ M o n t e V i d e o / T B A ,

Helena van der Kraan; 6/4-11/6: R o b Slooten:

H e r o e s / H i s B e d r o o m / The Village'.

Centre National de la Photographie,

4/2-5/3: Peter Bogers.

'Pinhole'; 26/10-10/12: 'Het persoonlijke sta-

27/2: Bill Brandt; 'Le Bestiaire d'Horvat'.

Galerie Paul Andriesse , 4/2-5/3:

tement', Annie van G e m e r t , ' A Pressing

Nobuyoshi Araki, Erik A n d r i e s s e .

Engagement'.

GREAT BRITAIN-GROOT BRITTANNIË

T o r c h , 4/2-5/3: Nobuyoshi Araki. De Praktijk, 4/2-5/3: Donigan C u m m i n g .

Bath

UNITED STATES - VERENIGDE STATEN

Galerie 2 1 / 2 x 4 1/2 4/2-5/3: Hans

SWITZERLAND/ZWITSERLAND Zurich Kunsthaus Z u r i c h , - 12/2: Hans Knuchel, R e t o Rigassi, Vladimir Spacek: 'Photografie

The Royal Photographic S o c i e t y, 10/12-

Eykelboom.

Atlanta,

12/3: E. C h a m b r e Hardman: 'Photographs

De Melkweg, 4/2-26/2: J o S p e n c e , Lydia

High Museum of A r t , 28/1-15/4:

1921-1972'.

of Contemporary Photography. Chicago. 155 pp, 115 ill. 21 x 30 cm,

4/2-5/3, Larry Sultan, Pedro M e y e r , M a n f r e d

Ottawa

Thorne-Thomsen, Ruth: Within this Garden, (cat 11993, The Museum

pp. 28 ill, fc. pb.

Atti. Shimon: The Writings on the Wall 1994, Editions Braus, Heidelberg, 77 pp, 34 ill, 30 x 24,5 cm, bw/fc. hb. ISBN 3894660953

Montréal

ill, 24 x 30 cm, bw, pb

London

CANADA - CANADA

Taro. Gerta: Fotoreporterin im Spanischen Bürgerkrieg. Schraber,

15 ill, 24 x 30 cm, fc, pb.

127 pp, 108 ill. 24 x 29,5 cm, bw/fc. pb. ISBN 907427157X.

J a c q u e s Sonck.

Guerrieri, William: Forma. 1994. Arti Grafiche Friulane, Udine, 32 pp,

The Photographers' Gallery, Brandt

BELGIUM - BELGIË

Stravs, Jane. 1993, Moderna galerija Ljubljana, Slovsnija. 34 pp, 35

Huf, Paul: Highlights. 1994. Kempen Publishers, Eindhoven Airport,

A AUSTRIA-OOSTENRIJK

Griffioen, Jan: M M / W . Fotoboek homosexuele koppels 1994, Tandem Felix bv. Ubbergen, 116 pp, 83 ill, 22,5 x 22,5 cm, bw, pb, ISBN 9073345456.

9053301348 Willis, Oeborah: Imagining Families-Images and Voices 1994,

Mai de la Photo. (cat.l 1994, Ville de Reims. 88 pp. 98 ill. 24 x 32 cm, bw/fc, pb. ISBN 2950301649

Sinclair, Nick: The Acceptable Face 1994, Cornerhouse Publications, Manchester, 71 pp, 55 ill, 23 x 30 cm, bw, pb, ISBN 0948797193.

Vos, Johan de: Nogal Onfatsoenlijk Maar Zeker Verleidelijk. 1994,

Holtzman, Steven R Digital Mantras 1994. The MIT Press, London,

247 pp, 359 ill, 29.5x 29,5cm, bw/fc. hb, ISBN 917108360X

Amsterdam, 28 pp, 29 ill, 23 x 16 cm. bw. hb. ISBN 9071346196

21 cm. pb. ISBN 3923922183

Jan Mets, Amsterdam. 191 pp, 86 ill. 16,5x21 cm, bw/fc, pb. ISBN

I Manniskans Hand-EKODOK 90 1994, Nordika museet. Stockholm,

Serrano. Andres 1994. Moderna Galerija. Ljubljana. 18 pp, 6 ill. 20,5 x 25 cm, fc, pb.

Calle, Sophie: Het Adresboekje. 1994, Uitgeverij Duizend & Een, USA Photography Guide. 1993. Nazraeli Press. Munich. 205 pp, 14,5 x

Harris, Craig: The Leonardo Almanac 1993, The MIT Press, Cambridge, 243 pp, 26 ill, 21.5 x 28 cm, bw. pb. ISBN 0262581256

x 32 cm. bw. hb. ISBN 9080223913.

Press, Manchester, hb, ISBN 0719337239.

21.5x29.5 cm. tc. pb. Hallensleben, Ruth: Belichten Geschichten 1993, Druckerei Gronenberg, Grummersbach, 109 pp, 88 ill. 21 x 29.5 cm. bw/fc. pb. ISBN 3882051857

Landesmuseum, Wien, 48 pp. 22 ill, 23.5x 33.5 cm. fc. hb, ISBN

Botman. Machiel: Heartbeat. 1994, Volute, Haarlem, 58 pp. 40 ill. 23 Taylor, John A Dream of England 1994, Manchester University

Guide to Tokyo Museum ot Photography, 1994. Tokyo, 31 pp, 17 ill.

Schachinger, Beate: Sisi. 1994, Katalog des Niederösterreichisches 3854601212.

Georgia

Schouten, Shelly Silver, W i m Liebrand.

' C o m m o d i t y Image'; 28/1-5/3: Prentice H.

Suzanne Biederberg Gallery, 4/2-5/3:

Polk & J a m e s V a n D e r Z e e ; 15/7-7/10:

M i y a k o Ishiuchi, S a m S c h o e n b a u m .

'Talking Pictures, People speak about the

Amsterdams Centrum voor Fotografie,

Photographs that speak to t h e m ' .

Nebensache'.

C a m e r a

A u s t r i a

International

öS210- D M 3 0 -

47/48

US$24,50

SANS FRONTIERES 1 In our w o n d e r f ul culture everyday life has become nothing m o r e than a f o r m of window-shopping and as we

\ [as Baudelaire's flaneur ] as detached ic 'free individuals' f r o m object and aristocratie S j g a the C i ' object [fragment to f r a g m e n t ] _

vC*\

t o v \ « ^

of the Dea d of o u r grea t m u s e u m of r u i n ed

intf^S

searching for signs of life, w e are at " afraid that our s e n t i m e n t a l a t t a c h m e n ' into Fatal A t t r a c t i o n s ['Liaisons D a n ' ^ ? ' >

When attitudes

b e c o m e sal

of PTTTHI in the n e w r e a l i s m social c o n d i t i o n w h e r e we our c u l t u r a l

supermar

^^V*

t r o p h e ' w h i c h w i l l libe of c o r p o r a t e b o d i e s a n d d e s i g n e r s u b j e c t i v i t i e s

KRIEG./WAR.: PAUL LOWE

IN RUINS

SUSAN MEISELAS

MARTHA ROSLER FORUM

ART

SABINE BITTER

PAPER TIGER TELEVISION

BURGHART SCHMIDT

AUSSTELLUNGEN

HEINZ E M I G H O L Z

B ÜC HER

JOHN

ZOFIA KULIK

SOPHIE R I S T E L H U E B E R

TAYLOR

NACHRICHTEN

KALENDARIUM

9 • 14 MEI

1995

OPENINGSTIJDEN dinsdag 9 mei van 18-22 uur woensdag 10 t/m vrijdag 12 mei van 12-21 uur zaterdag 13 en zondag 14 mei van 12-18 uur toegangsprijs ƒ 17,50 pas 65, CJP ƒ 15,Amsterdam

P E R S PE

MAGAZINE M

O OOO O

Rather few magazines

internationally

achieve this combination of good thinking

j? ? ft

and good presentation. Perspektief is

I | |

w ss

I f

among the best in the world. Mark

Haworth-Booth,

ijk

* 3

° S

-O

S- èr

2. o

° < I

graduate seminars. The consistent quality

3 o

2 o S

CD 0

^ o

3 '-4 —

<=> =.

photographs, the intelligent editing, and o

—

Perspektief has been innovative, adventurous and free from dogm in its defence of an advanced, sophiticated and independent art of

S. S o i-2

• o "*

—

3 = s 3

H U

ï' a 1 5 ™ is CTJ

f "T -1

'-n '< ? £ •

iS co

5?«

I | |

• f§ I

S e k u l a , photographer, critic and director of the Photography Program,

CalArts, Valencia, California, USA.

« = ^ »S

CD S D

photography.

SUBSCRIBE NOW

2 o 5 §.

SS <S' — § 3 S

o°

Subscriptions A s of N o . 5 0 Perspektief a p p e a r s two t i m e s a year, with a n average

O OO

O O

ï ï ï ?

ï ï

f | | £ f § 3' ¥

§ 3

</> c

ï g % f

' B" IA O

^^^•

•

of 120 p a g e s per i s s u e .

For s u b s c r i p t i o n rates: see reply c o u p o n .

f 11

S u b s c r i b e r s c a n receive a 50% d i s c o u n t of the c o v e r price of

a.|»

-o er

° —

>5 s:

•

33 =0 —

1 S

Magazine

ö 3

I '

Information

"Ö

S 2

& 2.

available back i s s u e s (postage not i n c l u d e d ).

Perspektief

C 3D 7 CD •» 5 w

» 3 3 3! ia o

R u b y , president, The Center for Visual Communication, Mifflintown, USA.

Allan

™ M' CA M

I I i l i §| %

Several issues are required reading in my of the articles, the superb reproductions of

_, -

n'ïïl

(

|liff||ï|

«ijs

Hllif s

m ff

* 3 ï se * 3 -

conceptualization of issues is unparallelled. ay

a» — 1

li! S

jg o |

"°

curator of photographs,

Victoria and Albert Museum, London.

3" %

0 - l l J > O H n i

•O "O "O ~J Cl

S i n t - J o b s w e g 30

a S

3024 E J R o t t e r d a m The

Netherlands

T e l . 31 (0)10 4765208

B e g i n a n six issue s u b s c r i p t i o n t o Perspektief M a g a z i n e n o w a n d

-i

2 o co 3, = c z

co «

m 5

O" IA O •i

•5"

•Air

ê§|

Offer

SAL

Special

Othe

CDN

All c

CL *

land

<= 5 o co g, c Z» 5 co

Euro

Uihe

CDN

E-mail p a r a d o x @ k n o w a r e . nl

All c

Fax 31 (0)10 4769069

co —

O CD

S.8

receive: S t e e f Z o e t m u l d e r , S u b j e c t i v e P h o t o g r a p h y 1940/1960, 1992, Amsterdam,

00 OO OO GO

oo <y» oo oo — o

01 CO (X

3 8 8 2 jR | £

ö .

Voetnoot Publishers, 144 pp., duotone. Retail value $45,00/Dfl. 69,50. oo co o co —

DI ui

co u>

l i m i t

—

— O ni < oi "> • £ S' ro y 5. o i

r+ O 3