ژمارە ١٩

‫‪www.zamanpress.com‬‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬

‫تایبەت بە دووەم ساڵیادی نەوشیروان مستەفا‬

‫مەشخەڵی یەقین‬ ‫لە شەوەزەنگی هەرەسدا‪ ،‬گڕی مەشخەڵی یـەقین بـوون‬ ‫لە قەندیلەوە بـۆ بـەغدا‪ ،‬بروسکەی مەرگ و تۆقین بوون‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫ژمارە (تایبەت) یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫کتێبێکی نوێی نەوشیروان مستەفا و‬ ‫کتێبێکیش لەسەر زمانی نووسینی باڵودەبێتەوە‬

‫“لە کـەنـاری دانــوبەوە” بەرەو زانکۆی “خڕی ناوزەنگ”‬ ‫لەگەڵ “مام” دا‪ ،‬وانـەبێژی مافی چارەی خۆنووسین بوون‬

‫چەک و قەڵەم دوانەی خەبات‪ ،‬لـەپێناوی ڕەنـجدەرانـدا‬ ‫ئـەندازیاری ڕاپـەڕیـن و “بـەدەم ڕێوە گوڵچنین” بوون‬ ‫ساڵح بێچار‬

‫شانووس و شاسواری کوردایەتی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪11‬‬

‫مه‌ریوان‌عه‌لى‪‌،‬بەڕێوه‌به‌رى‌نێوه‌ندى‌رۆشنگه‌ریى‪:‬‬

‫ملمالنێی نەوشیروان مستەفا و مردن تەحەدا بوو بۆ تەواوکردنی پەیامەکانی‬ ‫سازدانی زەمەن‬

‫لە وەاڵمی هەردوو پرسیاری ئایا‬ ‫نەوشیروان بۆچی نامرێ و چۆن عهدهمیهتی‬ ‫سیاسی رووهو ئومێد دهگۆڕێت؟ مەریوان‬ ‫عهلى‪ ،‬بهڕێوهبهرى نێوهندى رۆشنگهریى بە‬ ‫وردی وەاڵمی هەردوو پرسیارەکە دەداتەوەو‬ ‫ئەو هۆکارانە دەخاتەڕوو کە چۆن رۆڵی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەبێتە سەنتراڵ لە‬ ‫شۆڕش و بەخشینەوەی هیواو ئومێددا‪.‬‬ ‫* بۆچی نهوشیروان مستهفا نامرێ؟‬ ‫مەریوان عەلی‪ :‬شتێك كه زۆر‬ ‫سهرنجراكێشه له مردنی نهوشیروان‬ ‫مستهفادا‪ ،‬ئهوهیه ئهم رووداوه‬ ‫ملزهماندهكات به دیدێكی نوێ و جیاواز له‬ ‫پێشوو تهماشای دنیا و ژیان و ههموو ئهو‬ ‫مهسهالنه بكهین كه تهوقی بیروبۆچوونی‬ ‫ئێمهیانداوه‪ ،‬مردنهكه وادێته پێشچاو‬ ‫كه رۆح الشهیهك جێدههێڵێ‪ ،‬بهاڵم له‬ ‫حهقیقهتدا ئهم رۆحه سپیه وهك پهڵه‬ ‫ههورێك له ئاسمانی ههمووماندا به زیندووی‬ ‫دهمێنێتهوه‪ ،‬ئیبن سینا زۆر باش شیكاری‬ ‫مهسهلهی دابڕانی رۆح له جهستهی كردووه‪،‬‬ ‫ئەو پێیوایه ههموو شتێك له خۆیدا ههڵگری‬ ‫هێزی شیكهرهوهی خۆیهتی‪ ،‬الی ئهو مردن‬ ‫هیچ نییه بێجگه له كامڵبوونی رۆح ئیدى‬ ‫رۆح لهوه دهكهوێ كه سهرقاڵی الشهبێ‪.‬‬ ‫مردنی كاك نهوشیروان رێك لهم تێزهدا‬ ‫چڕدهبێتهوه بهوهی ئهو پیاوه تا هەناسەی‬ ‫ژیان تێكۆشا له پێناو ئازادی‪ ،‬چاكهی‬ ‫گشتی و عهدالهت‪ ،‬پاراستنی كهرامهتو‬ ‫شكۆی ئینساندا‪ .‬ئهوهی له فهلهكی‬

‫ههمووندا بهزیندووی دهمێنێتهوه و وهك‬ ‫رۆح بهسهرسهرمانهوه دێت و دهچێ ئهو‬ ‫دنیابینیهی كاك نهوشیروانه كه لهگهڵ‬ ‫الشهکەیدا ژێرخاك نهكهوت‪ ،‬بهڵكو وهك‬ ‫رۆحێك بهنێوماندا دێت ودهچێ‪.‬‬ ‫فهیلهسوفی فهرهنسی ڤۆلتێر ئاماژه‬ ‫به شتێكی گرنگ دهدا كاتێك دهنووسێ‪:‬‬ ‫زانینمان بۆ حهتمیهتی مردن‪ ،‬شتێكی‬ ‫بهدهستهاتووه كه مرۆڤ لهڕێی ئهزموون‬ ‫یان پهیامی خودایهوه بهدهستیهێناوه‪،‬‬ ‫كاك نهوشیروان تا دواساتی ماڵئاواییكردن‬ ‫دهیزانی كه مردن بهو نزیكانه یهخهی‬ ‫پێدهگرێت‪ ،‬بهاڵم سووربونی لهسهر‬ ‫تهواوكردنی كۆی پهیامهكهی ئهو راستیه‬ ‫دهردهخات كه ئهم پیاوه نهمردووه‪.‬‬ ‫الی من مردنی ئهو زاته هیچ‬ ‫بۆشاییهكی سیاسی و فیكریی و ئهخالقیی‬ ‫دروستنهكردووه‪ ،‬چونكه پێش مردنی كۆی‬ ‫ئهو مهسهالنهی بهوپهڕی رهوانبێژی و‬ ‫راستگۆیی و دنیابینی فراوانهوه پێشكهشی‬ ‫كۆمهڵگەی كوردی كردووه‪ .‬ملمالنێی كاك‬

‫نهوشیروان لهگهڵ مردندا‪ ،‬جۆرێك بوو له‬ ‫تهحەدا له پێناو تهواوكردنی پهیامهكهیدا‪.‬‬ ‫لێرهدا قسهیهكی ئهبیقور فهیلهسوفی‬ ‫یونانیم دێتهوه یاد‪ ،‬ئهو دهڵێت‪ :‬كاتێك‬ ‫وهختی مردنم دێت ئا لهو كاتهدا من لهوێ‬ ‫نابم‪ ،‬ههركات من بوونم ئامادهبوو واته مردن‬ ‫دوای ئهوه دێت‪ .‬بۆ نهوشیروان مستهفا‬ ‫ئهم گوزارشته تهواو راسته‪ ،‬هەبوونی‬ ‫ئهو مانای نووسینهوهو داڕشتنهوهی كۆی‬ ‫پهیامهكهی بووه‪ ،‬كاتێك ئهو زاته دهمرێت‪،‬‬ ‫كۆی پهیامهكهی بهو پهری ئهمانهت و‬ ‫راستگۆیی و لێهاتوییهوه گهیاندووه به تاك‬ ‫به تاكی كوردستان‪ .‬بۆیه ئهوانهی ههڵگری‬ ‫پهیامهكه ئهم پیاوهن زۆر ماندوونابن له ون‬ ‫نهكردنی رێبازهكهیدا‪ ،‬چونكه پێش چركه‬ ‫ساتی مردنی ئهو‪ ،‬دهمێكه پهیامهكهى‬ ‫به روون و ئاشكرا به گوێی هاواڵتیان و‬ ‫بهپرسیان و دهسهاڵتداراندا دراوه‪.‬‬ ‫ئهم پرسه له قواڵییدا بریتیه ستراتیژێك‬ ‫بۆ ژیان كه كۆڵهكه بههێزهكانی بریتین له‬ ‫(كۆڵنهدان) له پێناو ئازادی‪ ،‬دادپهروهری‪،‬‬

‫عهدالهتی کۆمەاڵیەتی دا‪ .‬ههموو ئهو‬ ‫چهمكانهی وا دهكات تاكی كورد هۆشیاربێ‬ ‫بهرامبهر بە شکۆ و داواكاری و ئەرک و‬ ‫مافەکانی‪ .‬بۆیه مهرگی جهسهدی كاك‬ ‫نهوشیروان‪ ،‬هیچ لهو ملمالنێیه ناگۆڕێت كه‬ ‫كاك نهوشیروان له پێناو ژیانێكی باشتر‬ ‫و شایستهتردا بۆ تاكی كورد خهباتی‬ ‫درێژخایهنی بۆ کردووه‪.‬‬ ‫* نهوشیروان مستهفا چۆن له‬ ‫عهدهمیهتی سیاسییهوه رووداو رووهو‬ ‫ئومێد دهگۆڕێت؟‬ ‫مەریوان عەلی‪ :‬مێژووی شكسته‬ ‫گهورهكانی شۆڕشی كورد له ناوەڕاستی‬ ‫حهفتاكاندا وایدهخواست به جۆرێكی‬ ‫دی بیر له كاری شۆڕش و بهڕهنگاری‪،‬‬ ‫باوهڕ و خۆراگریی بكرێتهوه‪ ،‬ئهگهر ئهو‬ ‫پیاداچوونهوهیه نهبوایه بۆ خیانهتی‬ ‫براكان لهیهكتری و شكستهكان‪ ،‬مومكین‬ ‫نهبوو بزووتنهوهی كوردایهتی بتوانێ‬ ‫تهكانێكی نوێ به خهبات بهرخودان‬ ‫بداتەوە‪ .‬رۆڵی نهوشیروان مستهفا لهم‬ ‫پیاداچوونهوهیهدا رۆڵێكی سێنتراڵه‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونی ئهو بریتیبووه له گۆڕینی‬ ‫هاوكێشه ستراتیژییانهی شۆڕش‪ ،‬كه كاك‬ ‫نهوشیروان خودی خۆی رۆڵی دارێژهر و‬ ‫كرۆكی بزووتنهوهكه بووه‪ .‬سهركردایهتی‬ ‫حهكیمانهی ئهو بۆ كۆمهڵه و خهباتی‬ ‫پارتیزانی و لهوێوه بۆ راپهرین‪ ،‬جۆرێك له‬ ‫باوهڕبوونی رهها به ئومێدی ژیانێكی باشتر‬ ‫وشایستهتر بۆ مرۆڤی كورد نهخشاندووه‪،‬‬ ‫گهر زۆر پابهند نهبین بهگێرانهوهی مێژوو‬ ‫كه نهوشیروان فیگهری بههێز و خوڵقێنهر‬ ‫رووداوه مێژووییهكان بووه‪ ،‬ئهوا دهتوانین‬ ‫راستهوخۆ تۆی ئهم ئومێده لهو نهخشهو‬

‫پالن و بیركردنهوهیهدا چڕبكهینهوه‪،‬‬ ‫كه كاك نهوشیروان باوهڕی رههای پێی‬ ‫هەبووه‪ .‬ساتێك دهسهاڵتدارانی كوردی دوای‬ ‫راپهرین ژههری نائومێدی و چهقبهستنی‬ ‫گۆڕانكاری باڵودهكهنهوه‪ ،‬ئهوه نهوشیروان‬ ‫مستهفایه پۆلێك گهنج كه میژوویهكیان له‬ ‫خهباتی شاخ و چهكداریدا نییه‪ ،‬دێنێته‬ ‫گۆرهپانی ملمالنێ سیاسییهكان و كۆی ئهو‬ ‫نهخشه و پالنه جهههنهمیانهی نائومێدیان‬ ‫باڵوكردۆتهوه تێكوپێك دهدات‪ .‬ئومێدێكی‬ ‫نوێ له ژیانی سیاسیدا سهرههڵدهدات كه‬ ‫تێیدا چارهنووسی سیاسی و ئیدارهدانی‬ ‫دامودهزگای دهوڵهتی و دهسهاڵتدارێتییهكان‬ ‫له بن دهستی مهكتهب سیاسی حزبهكان‬ ‫دهردههێنێ دهیبهخشێ به كۆمهڵێك گهنج‬ ‫كه نهوهی راستهقینهی سهردهمی خۆیانن‪.‬‬ ‫لێرهوه ئومێدێكی نوێ به بهری كاری‬ ‫سیاسه دهچێتهوه‪ ،‬ئامانجی ئهم ئومێده‬ ‫چاكسازیی و گۆڕانكاری و هێنانه پێشهوهی‬ ‫نهوهیهكی خوێندهوار و هۆشمهنده كه‬ ‫بتوانن چارهنووس و ئایندهی نهتهوهكهیان‬ ‫بگرنه دهست‪ .‬بزووتنهوهیهك پێكدێنێ له‬ ‫كۆمهڵێك سهركردهی به ئهزموون و پۆلێك‬ ‫گهنجی خوێنگهرم كه تا ئهو ساته نه‬ ‫خیانهتیان كردووه‪ ،‬نهگهندهڵی و نه كهسی‬ ‫یهكهمی مهسوله حزبییهكانن‪ .‬ئهم پۆله‬ ‫گهنجه و هاوڕێ دێرینهكانی كاك نهوشیروان‬ ‫قیادهی بزووتنهوهیهكی ریفۆرمخوازی بههێز‬ ‫دهكهن‪ ،‬كه دهبێته شوێنی ئومێدی تاك‬ ‫به تاكی كوردستان‪ ،‬لێرهوه الپهرەی‬ ‫مێژوویهكی تری نهوشیروان دهنووسرێتهوه‪،‬‬ ‫خۆی وتهنی تا گهنجێك مابێ کە ئومێدی به‬ ‫گۆڕانكاری هەبێ‪ ،‬خۆری ئهم بزووتنهوهیه‬ ‫به ئاساماندا دهدرەوشێتهوه‪.‬‬

‫کەرتی کشتوکاڵ لە دیدی نەوشیروان مستەفادا‬

‫دیدار عەبدولکەریم رەحیم‬

‫نەوشیروان مستەفا لە خەمی کشتوکاڵدا‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە کتێبی (ئـێمە و‬ ‫ئەوان ناکۆکیەکانمان لەسەر چین؟) ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٨- ٢٠٠٧‬نوسیوێتی‪ ،‬پێکهاتووە لە‬ ‫کۆمەڵە وتارێک‪ ،‬لە یەکیک لە بەشەکانی‬ ‫ئەم کتێبەدا بەشێوەیەکی زۆر گشتگیرو‬ ‫فراوان درک بە کێشەی کشتوکاڵی دەکات‬ ‫و پالن و نەخشەڕێگای گونجاوی بۆ دەخاتە‬ ‫روو هەروەها باس لە پرۆژەیەک ئەکات بە‬ ‫ناوی (پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەی دێهاتی‬ ‫کوردستان)‪ ،‬تا لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬پێش‬ ‫پەسەندکردنی بودجەی ئەوکات پەسەند‬ ‫بکرێت بە مەبەستی دروستکردنی بناغەو‬ ‫ژێرخانی ئابووری واتە ‪ ١٠‬ساڵ پێش ئێستا‪.‬‬ ‫مەبەستی نەوشیروان مستەفا لە‬ ‫کاراکردنەوەی سێکتەری كشتوکاڵی‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی کەرتی كشتوکاڵی لە‬ ‫چەند ڕەهەندێکەوە سەرچاوە دەگرێت‪،‬‬ ‫رەهەندی سیاسی‪ ،‬رەهەندی ئابوری‪،‬‬ ‫رەهەندی کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬رەهەندی زانستی‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێمە خوێندنەوەیەکی گشتگیر بکەین‬ ‫بۆ سەرجەم رەهەندەکان‪ ،‬یەکەم و کۆتا‬

‫خەمی نەوشیروان مستەفا بریتی بووە لە‬ ‫گرێدانی سەرجەم چین و توێژەکانی کۆمەڵ‬ ‫و بە دامەزراوەکردنی کەرتی کشتوکال و‬ ‫بەکارهێنانی بودجەی هەرێم لە وەبەرهێنانی‬ ‫کشتوکاڵی‪.‬‬ ‫کاتێک حکومەتی عێراقی ساڵی ‪١٩٧٢‬‬ ‫کەرتی نەوتی کەرکوکی کردەوە داهاتی‬ ‫نەوتی زیادی کردو کەرتی کشتوکاڵی‬ ‫پاشەکشێی بەرچاوی کرد لە ڕووی ئاستی‬ ‫بەرهەمهێنان و گەشەسەندن سەرەڕای‬ ‫ئەوەی ئەمە بووە هۆی هەڵتۆقینی توانای‬ ‫سەربازی حکومەتی عێراق بۆ راگوێزان و‬ ‫لەناوبردنی دێهاتی کوردستان و هەروەها‬ ‫سڕینەوەی مۆرکی نیشتمانی لەڕووی زمان‬ ‫و کەلتورو زێدو خاکەوە‪ ،‬جێبەجێکردنی‬ ‫پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەی دێهاتی کوردستان‬ ‫دەبێتە هۆی کۆچی پێچەوانە لە ناوەندی‬ ‫شارەکانەوە بەرەو شوێن و جێگای ژیانی‬ ‫پێشوو‪ ،‬بەاڵم بە شیوازێکی جیاواز بە‬ ‫ڕاگوێزانی سەرجەم تەکنۆلۆجیاو زانست‬ ‫و کرانەوەی شار بەرەو دێهات‪ ،‬بەمەش‬ ‫دەبێتە چاندنی تۆوی کرانەوە بە سەرجەم‬ ‫دێهاتی کوردستان بوون بە چەق بۆ ئاوەدان‬ ‫کردنەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە خەمی‬ ‫دروستکردنی سیستەمێک بوو بۆ ژیرخانی‬ ‫ئابووری بۆ رێگری کردن لە بەهەدەردانی‬ ‫سامانی نەتەوەیی و گشتی بۆئەوەی بە‬ ‫خراپی بەکارنەیەت‪ ،‬هەرێمی کوردستان‬ ‫خاوەنی سیستمی ئابووری نیە تەنها دارایی‬ ‫هەیە ئەویش لەڕێی ئەو بەشە بودجەیە‬ ‫کە لەالیەن حکومەتی ناوەندەوە دەنێرێت‬ ‫بۆ هەرێم‪ ،‬بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی‬ ‫کشتوکاڵی بە سود وەرگرتن لە سەرچاوە‬ ‫مرۆیی و سروشتیەکانی هەرێم و دابینکردنی‬ ‫بودجەیەکی تایبەت بە کەرتی کشتوکاڵی‬ ‫بێ ئەوەی چاوەڕێی وەرگرتنەوەی زوو بێت‪،‬‬ ‫ئەمە ئەبێتە هۆی بناغەی گشتی ئابووری‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی کەرتی کشتوکاڵی‬

‫و بە سیستماتیک کردنی دەبێتە هۆی‬ ‫بوژانەوەو کاراکردنەوەی ئەم سیستەمەو‬ ‫دەبێتە هۆی گرێدانی کۆمەاڵیەتی لەڕووی‬ ‫زەوی و ئاو و تێکەاڵوبوونی سنوری دێهات‬ ‫و ناوچەو شارو کرانەوە بە ڕووی بازرگانی و‬ ‫ئاڵوگۆڕو سڕینەوەی مۆرکی ناوچەگەرایەتی‬ ‫و خودگەرایی و دروستبوونی بەستەرێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لە ئاستی تاک و خێزان و‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬هەروەها دروستکردنەوەی چینێکی‬ ‫ناوەندی پیشەیی بەرهەمهێن کە دەبنە وزەو‬ ‫داینەمۆی ئێستاو هەوێنێک بۆ داهاتوو وە‬ ‫کەمکردنەوەی چینی فەرمانبەری کەرتی‬ ‫گشتی بێ بەرهەم و کارکردن بۆ گۆڕینی‬ ‫تێڕوانین و دنیا بینینی تاک دەربارەی خاک‬ ‫و نێستمان گەڕانەوەی متمانەی نەتەوەیی و‬ ‫ئاشتی کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫ئاشکرایە‬ ‫کەسایەتیەکی سیاسی و نوسەرو‬ ‫روناکبیرێکی بیر فراوان بوو هەروەها‬ ‫کەسێکی ئەکادیمی بووە‪ ،‬چەمکی زانکۆ‬ ‫و زانست و رۆڵی ئەکادیمایی بە گرنگ و‬ ‫زەروور وێنا کردووە‪ ،‬بۆیە لێرەشدا دووپاتی‬ ‫دەکاتەوە کە دەبێت سود لە تواناو شارەزایی‬ ‫کەسانی ئەکادیمی وەربگیرێت و پێکەوە بە‬ ‫دەستە جەمعی رۆڵ بگێڕن لە جێبەجێکردنی‬ ‫پرۆژەی ئاوەدانکردنەوی دێهاتی کوردستان‬ ‫وە چاودێری پڕۆسەی بەرهەمهێنان بکەن لە‬ ‫ڕووی چەندێتی و جۆرێتی ‪.‬‬ ‫پالنی نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ کەرتی کشتوکاڵ‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە دەستپێکی‬ ‫پڕۆژەی ئاوەدانکردنەوی دێهاتی کوردستان‬ ‫ئاماژە بە دروستکردنی دەستەیەکی بااڵ‬ ‫دەکات بۆ ئەنجامدانی ئەم کارە لەبەر‬ ‫گرنگی و هەستاری و ستراتیژییەتی ئەم‬ ‫کەرتە‪ ،‬پێشنیار دەکات کە ئەندامانی ئەم‬ ‫دەستەیە پێکهاتبێتن لە کەسانێک بن کە لە‬ ‫بااڵترین ئاستی بەڕێوەبردن و حکومداریدا بن‬ ‫کە پێکبێن لە (سەرۆکی دەستە بە پلەی‬ ‫جێگری سەرۆک وەزیر‪ ،‬وەزیری کشتوکاڵ‪،‬‬

‫وەزیری دارایی‪ ،‬وەزیری ئاوەدانکردنەوە‪،‬‬ ‫وەزیری پالندانان) لێرەدا بە مەبەست‬ ‫و کڕۆک پێشنیاری ئەم کەسایەتیانەی‬ ‫کردوە لەبەرئەوەی سیستەمی حکومرانی‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا لە دەسەاڵتی‬ ‫حیزبدایەو پەراوێزخستنی یەکتری الیەنە‬ ‫سیاسیەکانە ئەم بۆ ئەو بەمەبەستی ملمالنێ‬ ‫و پروپاگەندەی هەڵبژاردن و مەرامی حیزبی‬ ‫دیکە‪ .‬هەربۆیە ئەم کەسایەتیانە توانای‬ ‫بڕیاردانی رەهایان هەیەو چەقی بڕیاردانن‪.‬‬ ‫پالنەکان‪:‬‬ ‫یەکەم ‪ :‬دروستکردنی شاری نوێ‬ ‫هەڵبژاردنی جێگەی نوێ بەمەبەستی‬ ‫دروستکردنی شار لە نزیک چەند دێیەک‬ ‫وە هەروەها فەراهەمکردنی سەرجەم‬ ‫دامودەزگا میریەکان و دروستکردنی‬ ‫ناوەندێکی بەڕێوەبردن بۆ هەریەکەیان کە‬ ‫ببێتە هۆی بەستنەوەی دێهاتەکان بە شارە‬ ‫گەورەکانەوە‪.‬‬ ‫دووەم ‪ :‬پشتیوانی کشتوکاڵی‬ ‫حکومەت سااڵنە بەرامبەر بەخێوکردن‬ ‫و بەرهەمهێنانی هەر درەختیک بڕێک پارە‬ ‫بدات بە جوتیار لەژێر ناوی (باخانە)‪،‬‬ ‫هەروەها بەهەمان شێوە هەڵبستێت بە‬ ‫هاندانی جوتیار بە بەخشینی بڕێک پارە‬ ‫لەژێر ناوی (زەویانە) بەپێی جۆری بەرهەمە‬ ‫جیاوازەکان و بڕی بەرهەم ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬پشتیوانی ئاژەڵداری‬ ‫حکومەت سااڵنە بەرامبەر بە بەخێوکردنی‬ ‫ئاژەڵ بڕێک پارە بدات بە جوتیار بە ناوی‬ ‫(شوانانە) هەروەها بەرامبەر بەخێوکردنی‬ ‫پەلەوەرو هەنگ بە هەمان شێوە‪.‬‬ ‫چوارەم ‪ :‬پشیتوانی بازرگانی‬ ‫حکومەت پشتیوانی لە بەرهەمی خۆماڵی‬ ‫بکات بە منافەسەی بەرهەمی دەرەوە‪،‬‬ ‫هەروەها حکومەت کارئاسانی بکات بۆ‬ ‫خاوەنکاری کەرتی تایبەت بە هەناردەکردنی‬ ‫بەرهەمی خۆماڵی بۆ بازاڕی دەرەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم ‪ :‬کاراکردنی بانکی کشتوکاڵی‬

‫پێدانی قەرزی کشتوکاڵی بە جوتیاران بە‬ ‫سودی کەم و ماوەی درێژ بۆ سەرجەم کارە‬ ‫کشتوکاڵیەکان بە مەبەستی دامەزراندنی‬ ‫پرۆژەی كشتوکاڵی جیاوازو بەرهەمدار بۆ‬ ‫دروستکردنی ڕەزو باخ و هەڵکەندنی بیرو‬ ‫ئاودێری و هەنگەوانی و حەوزی بەخێوکردنی‬ ‫ماسی و کڕینی ئامێری کشتوکاڵی ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫چاودێریکردن و بەداواداچوون‬ ‫خاڵەکانی ئەم پرۆژەیەو جێبەجێکردنی‬ ‫ئەگەر لەژێر چاودێری ورددا نەبێت ئەشێت‬ ‫گەندەڵی دارایی و کارگێڕی و سیاسی‬ ‫بەدوادابێت بۆئەوەی ئەمە روونەدات‬ ‫پێویستە رێکاری یاسایی بۆ دابنرێت بەم‬ ‫جۆرە‪:‬‬ ‫‪ .١‬بۆ بەفیڕۆنەدانی دارایی گشتی‪:‬‬ ‫پێویستی بە گۆژمەی دارایی گەورە‬ ‫هەیە هەروەها خێرا راپەڕاندنی‪ ،‬سەرجەم‬ ‫دامودەزگا پەیوەندیدارەکان بەرپرس بن لە‬ ‫ئاستی ئەنجامدان و هەڵسەنگاندنی پرۆژەکە‬ ‫بۆئەوەی گەندەڵی دارایی پرۆژەکە بە الڕێدا‬ ‫نەبات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬بۆ رێگریکردن لە هەڵئاوسانی کارگێڕی‪:‬‬ ‫لێرەدا خاڵێك کە جێگەی سەرنجە‬ ‫بریتیە لە دامەزراندنی بە لێشاوی فەرمانبەر‬ ‫لەم دامەزراوەیەدا کە ئەمە هەڵەی‬ ‫کوشندەیە بۆیە پێوستە سود لە باشترین‬ ‫و لێوەشاوەترین فەرمانبەرەکانی ئێستای‬ ‫حکومەت وەربگیرێت‪.‬‬ ‫‪ .٣‬بۆئەوەی نەبێتە هۆی گێتۆی حیزبی‬ ‫یا خێڵەکی‪:‬‬ ‫پێویستە کە یەکسانی هەبێت لە کارو‬ ‫فەرمان و پڕۆژەو پێویستە دوور بێت لە‬ ‫سەرجەم ئینتما حیزبی و دینی و مەزهەبی‬ ‫و عەشیرەتگەرایی لەبەرئەوەی شێوەیەکی‬ ‫گشتی دەستی حیزبی و خێڵەکی باڵی بەسەر‬ ‫کەرتەکەدا کێشاوە کە بۆتە هۆی جیاکاری‬ ‫ناوچەگەری و دابەشکاری جوگرافی بەپێی‬ ‫هۆزو خێڵ و عەشرەت‪ ...‬هتد بەشێوەی‬ ‫راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ کاریگەری هەیە‬ ‫لەسەر ڕێرەوی پڕۆژەکە‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫نهوشیروان مستهفا لەناو کتێبەکانیدا‬

‫کوردو عهجهم‬ ‫ئەم کتێبە بەشێک لە مێژووی‬ ‫سیاسیی کوردەکانی ئێران‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە لە ‪ ٦‬بەش‪:‬‬ ‫(جیۆپۆلیتیک و چارەنووسی کورد‪،‬‬ ‫نۆڕینی کورد و عەجەم لە یەکتری‪،‬‬ ‫سەرەتای خەمڵینی هۆشی نەتەوەیی‬ ‫کورد‪ ،‬شەڕ و ئاشتی‪:‬‬ ‫هەردووکیان کوێرەوەری‪،‬‬ ‫ئاسوورییەکانی کوردستان‪ ،‬سمکۆ‪:‬‬ ‫یاخیبوونی خێڵەکی یا بزووتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی)‪.‬‬ ‫‪ ٣٩٨‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٣‬سم‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬چاپی یەکەمی ئەم کتێبە بەناوی‬ ‫خوازراوی (ساڵح محەمەدئەمین)‬ ‫باڵوکراوەتەوە‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬بیار رەشید‬

‫کارەساتی هەکاری‬ ‫ئەم کتێبە چیرۆکی کارەساتی‬ ‫هەکاری و وردەکارییەکانی‬ ‫پیالنەکەو هەڵەکانی سەرکردایەتی‬ ‫ئەودەمی (ی‪ .‬ن‪ .‬ک) دەگێڕێتەوە‪.‬‬

‫حکومهتی کوردستان ‪..‬‬ ‫کورد له گهمهی سۆڤێتی دا‪،‬‬ ‫ئەم کتێبە مێژووی حکومەتی کوردستان‬ ‫لە مهاباد دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٢٩٠‬الپەڕە بە قەبارەی‪ ٢١ x ١٤ :‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ساڵی ‪ ١٩٩٣‬شوێنی چاپی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم کتێبە وەرگێڕدراوە بۆ‬ ‫فارسی‪.‬‬

‫له‬ ‫پهراوێزی مێژوووی‬ ‫ئهردهاڵن دا‬ ‫ئەم کتێبە مێژوووی میرایەتیی ئەردەاڵن‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە‬ ‫لە چوار بەش‬ ‫‪ ١٢٤‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٤‬سم‬ ‫چاپی یەکەم سلێمانی‪ ،‬دەزگای چاپ و‬ ‫پەخشی سەردەم‪.‬‬

‫له‬ ‫کهناری دانوبهوه بۆ خڕی‬ ‫ناوزهنگ‬ ‫دیوی ناوهوهی رووداوهکانی کوردستانی‬ ‫عێراق‪١٩٧٨ - ١٩٧٥ ،‬‬ ‫ئەم کتێبە بیرەوەری رۆژانەی نووسەرە‬ ‫‪ ٤٤١‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪٢٣.٢ x ١٦.٢‬‬ ‫سم‪ .‬چاپی یەکەم ‪ ١٩٩٧‬شوێنی چاپی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬

‫پهنجهکان یهکتری‬ ‫ئهشکێنن‬ ‫دیوی ناوهوهی رووداوهکانی کوردستانی‬ ‫عێراق ‪١٩٨٣ - ١٩٧٩‬‬ ‫‪ ٤٦٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪٢٣.٥ x ١٥‬سم‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ١٩٩٧‬چاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫مەڵبەندی ئاوەدانی کوردستان بەرلین ‪-‬‬ ‫ئەڵمانیا‬

‫میرایهتی‬ ‫بابان لهنێوان بهرداشی‬ ‫رۆم و عهجهم دا‬ ‫ئەم کتێبە مێژووی میرایەتیی بابان‬ ‫دەگێڕێتەوەو پێکهاتووە لە ‪ ١١‬بەش و‬ ‫پاشکۆو لیستی بەڵگەکان‪.‬‬ ‫‪ ٣٠٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪١٥x٢٣‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،١٩٩٨‬چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی مەڵبەندی ئاوەدانی‬

‫چهند‬ ‫الپهڕهیهک له مێژووی‬ ‫رۆژنامهوانی کوردی ‪،١٩١٨ -١٨٩٨‬‬ ‫بهرگی یهکهم ئەم کتێبە بە ‪ ٧‬بەش‬ ‫مێژوووی سەرهەڵدانی رۆژنامەوانی لە ئەوروپا‬ ‫و لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و لە کوردستان‬ ‫دەگێڕێتەوە تا ساڵی ‪ ٢٠٣ .١٩١٨‬الپەڕەیە‬ ‫بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم سلێمانی‪ ،‬دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی‬

‫کوردستان‬ ‫بەرلین ‪ -‬ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ئەم کتێبە لە ساڵی ‪ ١٩٩٦‬دا لە هەولێر‬ ‫لەژێر چاپ دا بوو‪ .‬بە هۆی شهڕی ناوخۆوه‬ ‫لە چاپدانی نزیکەی ‪ ٢‬ساڵ دواکەوت‪.‬‬

‫بهدهم‬ ‫رێگاوه گوڵچنین‬ ‫کتێبی یهکهم ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٤٧٧‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم و دووەم ‪ ،٢٠١٢‬مطبعة الدار‬ ‫العربیة للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‬

‫چاپی‬ ‫یەکەم ساڵی‪١٩٩٩‬‬ ‫چاپخانەی ئۆفیسی سلێمانیی‬ ‫دەزگای سەردەم لە چاپی داوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫حمە سالح گەاڵڵی کردوویەتی بە عەرەبی‬ ‫‪ ٣١٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ٢٢ ١٦x‬سم‪.‬‬

‫چهند‬ ‫الپهڕهیهک له مێژووی‬ ‫رۆژنامهوانی کوردی‬ ‫سااڵنی نێوان دوو جەنگی جیهانی‬ ‫‪ ١٩٣٨ - ١٩١٨‬بهرگی دووهم‬ ‫‪ ٥٢٣‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠٠٢‬سلێمانی چاپخانەی‬ ‫شڤان‪.‬‬

‫چهند‬ ‫الپهڕهیهک له مێژووی‬ ‫رۆژنامهوانی نهێنیی کوردی‬ ‫‪ ،١٩٥٨ - ١٩٣٨‬بهرگی سێیهم‬ ‫‪ ٢٢٨‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٦.٥x٢٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ٢٠٠٤‬سلێمانی ناوی چاپخانەی‬ ‫لەسەر نییە‪.‬‬

‫ژیان‬ ‫به تهمهنترین رۆژنامهی‬ ‫کوردی‬ ‫‪١٩٣٨ - ١٩٢٦‬‬ ‫‪ ٣٨٠‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪١٦x٢٢.٢‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ٢٠٠٢‬سلێمانی چاپخانەی رەنج‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪ ،‬کتێبی‬ ‫سێیەم ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٥٩١‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٤‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی یەکەم ‪ -‬بەرگی دووەم‬ ‫‪ ٢٦٣‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٥‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بەدەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی یەکەم‬ ‫‪ ٦٥٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٣‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بەدەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی دووەم‬ ‫‪ ٤٣٩‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ٢٤ ١٧x‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم ‪ ،٢٠١٣‬مطبعة الدار العربیة‬ ‫للعلوم ‪ -‬ناشرون‪ ،‬بیروت ‪ -‬لبنان‪.‬‬

‫بە دەم‬ ‫رێگاوە گوڵچنین‪،‬‬ ‫کتێبی دووەم ‪ -‬بەرگی سێیەم‬ ‫‪ ٢٩٢‬الپەڕەیە بە قەبارەی ‪ ١٧x٢٤‬سم‪.‬‬ ‫چاپی یەکەم مایسی ‪ ،٢٠١٨‬چاپخانەی پیرەمێرد‪،‬‬ ‫سلێمانی‪ .‬تێبینی‪ :‬بە هۆی پەلەکردن بۆ‬ ‫فریاخستنی بۆ یەکەمین ساڵیادی کۆچی دوایی‬ ‫نووسەر‪ ،‬هەڵەو پەڵەیەکی زۆری تێکەوتووە‬ ‫و لە نرخی زانستی کتێبەکەیان کەم‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬

‫سهردهمی‬ ‫قهڵهم و موراجهعات‬ ‫‪١٩٣١ -١٩٢٨‬‬ ‫ئەم کتێبە لە ‪ ٥‬بەشدا مێژوووی (کورد‬ ‫و پەرلەمانی عێراق‪ ،‬کورد و پەیماننامەی‬ ‫‪ ،١٩٣٠‬تێهەڵچوونەوەی شێخ مەحمود‪ ،‬کورد‬ ‫و مەلیک فەیسەڵ‪ ،‬کورد و کۆمەڵەی گەالن)‬ ‫دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٢٧٥‬الپەڕەیە بە قەبارەی‬ ‫‪١٦x٢٢‬سم‪.‬‬

‫گۆڤاری دیاری کوردستان‬ ‫‪١٩٢٦ -١٩٢٥‬‬ ‫ئەم کتێبە رەفیق ساڵح ئامادەی‬ ‫کردووە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا و سدیق‬ ‫ساڵح لێکۆڵینەوەیان لەسەر نووسیوە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەکەی نەوشیروان مستەفا رووپەڕی‬ ‫‪ ٣١‬الپەڕەی کتێبەکەی داگیرکردووە‬ ‫قەبارەی کتێبەکە ‪ ١٨x٢٧.٥‬سم‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫روا� �‬ ‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫�س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪9‬‬

‫تارماییەكانی نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ یادی مرۆڤێك كە لەیاد ناچێ‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫‪- ١‬‬‫سەرلەبەیانی ڕۆژی ‪/٢٠‬ئایاری‪٢٠١7/‬‬ ‫و لەكاتی بەڕێكردنی تەرمەكەیدا بەرەو‬ ‫ئارامگەكەی لە گردی زەرگەتە‪ ،‬حەشاماتێكی‬ ‫گەورە بەدڵێكی كەیل و دەنگێكی زواڵڵەوە‪،‬‬ ‫هاواریان دەكرد‪ :‬نامرێ‪ ،‬نامرێ‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەوە هەر بە تەنیا قسەیەكی‬ ‫هاكەزایی ساتەوەختێكی حەماسی نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕازی داڵنیش بوو‪ .‬بڕوابوون بەنەمری‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬وەك سیاسەتمەدارو‬ ‫نووسەرو سەركردەیەكی كاریزمی‪ ،‬الی‬ ‫هەوادارانی و ئەوانەی دەیانناسی و‬ ‫چاوەڕوانییان لێی هەبوو‪ ،‬پابەستی‬ ‫تایبەتمەندێتی و خەسڵەتگەلێكی زۆر بوو‬ ‫كە كارەكتەری ئەویان دروستكردبوو‪.‬‬ ‫هەر لەخۆنەویستی و خاكیبوونو‬ ‫بەهەڵوێستی و بێ تەماحی و هەستكردن بە‬ ‫بەرپرسیارێتی ئەخالقی بەرامبەر هاواڵتیانی‬ ‫نیشتمانەكەی‪ ،‬تادەگاتە ئومێدبەخشینەوە‬ ‫بە دنیایەك كە مافیاكانی ناو بزووتنەوەی‬

‫چەكداری كوردایەتی‪ ،‬بۆ زیاتر لە چارەكە‬ ‫سەدەیەكە‪ ،‬سیخناخیان كردووە لە‬ ‫پۆخاڵوات و نائومێدی‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا هەر بەتەنیا‬ ‫سیاسەتمەدارو نووسەرو سەركردەیەكی‬ ‫ئاسایی نەبوو‪ ،‬گەورەیی و قورساییەكەشی‬ ‫هەر لەوەدا نەبوو كە (باوكی هەژاران و‬ ‫بەشمەینەتان بوو)‪ ،‬وەك بەشداربووانی‬ ‫ڕێوڕەسمی بەخاك سپاردنەكەی دووپاتیان‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ ئەوانەداو بگرە‬ ‫بەرلەوانەش لەوەدابوو كە ئەو (سیمبولی‬ ‫ئیرادەگەرێتی كوردی) بوو‪ ،‬بەمانای‬ ‫پڕاوپڕی وشەكە‪.‬‬ ‫مێژووی سیاسی ئەو كە نیو سەدەیەك‬ ‫سەرووترە‪ ،‬نموونەی دیارو زەق و زۆپی‬ ‫وەهای تێدایە بیسەلمێنێ‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا چ مرۆڤێكی بەئیرادەو چ‬ ‫تێكۆشەرێكی پشوودرێژ بووە‪.‬‬ ‫لەو قۆناغەی بزووتنەوەی چەكداری‬ ‫كوردایەتی لەئەوجی بەهێزی و‬ ‫سەركەوتنەكانیدا‪ ،‬ئاشبەتاڵ دەكات و شاخ‬ ‫و داخ و سەنگەرەكانی بەرگری تەسلیم بە‬ ‫ئۆردوی بەعسیەكان دەكاتەوە‪ ،‬ئالەوێداو‬ ‫لەو چركەساتە پڕسام و عەدەمیەدا‪ ،‬لە‬ ‫ڤییەنناوە دەگەڕێتەوە قەندیل و دەست‬ ‫بەپرۆسەیەكی دژوار دەكات كە وەك‬ ‫(كونكردنی شاخی زەردك وایە بەدەرزی)‪.‬‬ ‫بڕوانە (لە كەناری دانوبەوە بۆ خڕی‬ ‫ناوزەنگ)‪.‬‬ ‫كاتێك پرۆسەی بەدناوی ئەنفال‬ ‫ڕوودەدات و پڕكێشیكردنی بەعس‬ ‫لەئەنجامدانی تاوانەكانیدا‪ ،‬دەگاتە لوتكەو‬ ‫بزووتنەوەی چەكداری كوردایەتی لە‬ ‫ناوچە سنوریەكانی عێراق ‪ -‬ئێراندا تەوق‬ ‫دەدرێت‪ ،‬جارێكی تر نەوشیروان مستەفا‬ ‫وەك سیمبولی بەرخودان و ئیرادە نواندن‪،‬‬ ‫دەكەوێتەوە مشورخواردن و بەكەرەسەیەكی‬ ‫مرۆیی كەمەوە‪ ،‬بیر لە دروستكردنی سوپای‬ ‫ڕزگاری كوردستان (سرك) دەكاتەوەو‬

‫بەتەحەدایەكی زۆرەوە‪ ،‬درێژە بەخەبات‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لەو دۆخی نائومێدی و شكست‬ ‫و سەرگەردانی و ترس و باوەڕ‬ ‫بەخۆنەبوونەی‪ ،‬كورد وەك میللەتێك‬ ‫لە باشووری كوردستان دەیگوزەراند‬ ‫(لەسەروبەندی داگیركردنی كوێت و شەڕی‬ ‫دووەمی كەنداودا)‪ ،‬نەوشیروان مستەفا بیر‬ ‫لە هەستانەوەو بەرەنگاری و ڕسكێكی كەم‬ ‫وێنەی وەك ڕاپەڕین دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بەو هەوڵەشی توانی كورد لەم پارچە‬ ‫لەبیركراوەی كوردستاندا‪ ،‬لەكەناری‬ ‫فەرامۆشی و لەسەروەختی گیانەاڵو‬ ‫مەحفبونەوەدا‪ ،‬جارێكی تر بێنێتەوە‬ ‫بەر دەرگای مێژوو و دەرفەتی ژیانێكی‬ ‫شكۆمەندانەی بخاتەوە بەردەست‪.‬‬ ‫كە پرۆسەی ئازادی عێراق بەئەنجام‬ ‫دەگات و كۆتایی بەدەسەاڵتی بەعسییەكان‬ ‫دێت‪ ،‬وەك جەنگاوەرێك لەپێناو‬ ‫نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی بۆ‬ ‫عێراقێكی فیدراڵ‪ ،‬ڕوو لەبەغدا دەكات‬ ‫و مافەكانی گەلی كورد لەو دەستوورەدا‬ ‫جێگیر دەكات‪.‬‬ ‫شەڕی ئەو لەوكاتانەشدا‪ ،‬هەر لەسەر‬ ‫ماف و بەركەوتەی میللەتەكەی بوو‪ ،‬نەك‬ ‫بەتەماحی چنگ كەوتنی كۆشك و كورسی‬ ‫و كابینەو پۆستێكی شەخسی بووبێت لە‬ ‫زۆنی سەوزدا‪.‬‬ ‫لەوەبەدواش كاتێك حزب دەبێتە‬ ‫كۆمپانیاو سیاسیەكان دەبنە بازرگان‬ ‫و دیوارێكی بەرز لەنێوان خۆیان و‬ ‫خەڵك هەڵدەچنن‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫لەهەستكردن بە بەرپرسیاریەتێكی قوڵ‬ ‫بەرامبەر بەمێژووی خۆی و بەژیان و‬ ‫گوزەرانی هاواڵتیانی ئەم هەرێمە‪ ،‬ماڵەكەی‬ ‫خۆی جیاكردەوەو لەسفرەوە دەستی‬ ‫پێكردەوە‪.‬‬ ‫ئیرادەگەرێتی ئەو چۆن لەدەورانی شاخدا‬ ‫بووە مایەی ئەوەی لەقاسمەڕەشەوە‪ ،‬بیر‬

‫لەڕاپەڕین و وەدەرنانی بەعس لەكوردستان‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬پاش پرۆسەی ئازادی عێراقیش‪،‬‬ ‫دوای ماتڵ بوونی دووساڵ بەدیار وادەو‬ ‫بەڵێنی هاوڕێ كۆنەكانیەوەو نائومێدبوونی‬ ‫لەئەنجامدانی ڕیفۆرم و چاكسازی لەناو‬ ‫حیزبەكەیدا‪ ،‬بڕیاریدا لەگردی زەرگەتەوەو‬ ‫پشت ئەستوور بەبزووتنەوەیەكی جەماوەری‬ ‫و مەدەنی وەك (گۆڕان)‪ ،‬بەگژ ئەوانەدا‬ ‫بچێتەوە كە لەلوشدانی خێرو بێری ئەم‬ ‫واڵتەدا هیچ سنوورو بەربەستێك نابینن‪.‬‬ ‫ئەوانەی خاوەن ئیرادەن و ڕام ناكرێن و‬ ‫كۆڵ نادەن‪ ،‬سەرچاوەی ئەو هێزو بڕوایەیان‬ ‫لەوێوە دێنن كە هەمیشە چاویان لەسەر‬ ‫ئایندەیە‪ .‬نەوشیروان مستەفاش نموونەی‬ ‫ئەو سیاسەتمەدارە دەگمەنانەی كوردستان‬ ‫بوو کە ئیرادەگەرێتیەكەی دەرگیری ئەوەبوو‬ ‫ڕوو لەئایندە بوو‪ ،‬نەك وەك هاوڕێكانی‬ ‫لەناو ڕابردوودا بژی و لەناو مێژوودا خۆی‬ ‫دیل بكات‪.‬‬ ‫یەكێك لەو وتارو نووسینە جوان و‬ ‫مانادارانەی هەرچەند ڕۆژێك دوای كۆچی‬ ‫دوایی نەوشیروان مستەفا نووسران و زۆر‬ ‫ڕایگرتم‪ ،‬نوسینێكی كاك (ڕێبوار كەریمی)‬ ‫بوو بەناوی (چی لەگەڵ نەوشیروان‬ ‫مستەفادا نامرێ؟)‪.‬‬ ‫ئەویش لەوێدا جەخت لەوەدەكاتەوە كە‬ ‫(سروشتی سیاسەتكردن الی نەوشیروان‬ ‫مستەفا‪ ،‬هەمیشە ڕووی لە ئایندە بووە)‪.‬‬ ‫هەر ئەو ڕوو لەئایندەبوونەش‪ ،‬ماكی‬ ‫سەرەكی ئیرادەگەرێتی ئەو بوو‪.‬‬ ‫مرۆڤ كە سەیری كەلەپوورو مێژووی‬ ‫سیاسی ئەو پیاوە دەكات و قۆناغە‬ ‫جیاجیاكانی خەباتكردنی لەشاخ و شاردا‬ ‫بەسەردەكاتەوە‪ ،‬ڕێك و ڕاست ئەو‬ ‫ڕستەیەی مارتن هایدیگەری فەیلەسوفی‬ ‫ئەڵمانی بیردەكەوێتەوە كە دەڵێت‪:‬‬ ‫(سەرەتا هەمیشە لەپێشدەمماندایە‪ ،‬نەك‬ ‫لەپشتمانەوە بێت)‪.‬‬ ‫ئەویش وابوو‪ ،‬ژیانی سیاسی یەك‬

‫بینە وابوو‪( :‬هیچ كات بۆ دەست‬ ‫پێكردنەوە الی ئەو درەنگ نەبووەو هەموو‬ ‫سەرەتایەكی‬ ‫دەسپێكردنەوەیەكیش‪،‬‬ ‫تازەبووە بەئومێدی داهاتویەكی باشتر)‪.‬‬ ‫لەناو مێژویەكی دژوارو پڕ كەندو كۆسپی‬ ‫وەك ئەو ناوچەیەی ئێمەدا‪ ،‬مەگەر هەر‬ ‫كەسانی وەك نەوشیروان مستەفا (وەك‬ ‫سیمبولی ئیرادەگەرێتی كوردی) بتوانن‪،‬‬ ‫چۆك دانەدەن و قۆناغ بە قۆناغ ڕوداوی‬ ‫گرنگ دروست بكەن‪.‬‬ ‫ئەو ژیانی پڕ ڕوداوی مانادار بوو‪،‬‬ ‫مردنەكەشی هەر ڕوداو بوو‪.‬‬ ‫‪- ٢‬‬‫مەرگی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬تەنیا‬ ‫مردنێكی بایۆلۆژیانەیەو هیچی تر‪ .‬گەرنا‬ ‫كەلەپوری سیاسی ئەو و بیرو ڕەفتارو‬ ‫دنیابینیەكانی‪ ،‬نامرن و تا داهاتویەكی‬ ‫دوور بەزیندویەتی دەمێننەوە‪ .‬لێرەبەدواوە‬ ‫بەئاسمانی كوردستاندا تارماییەك دەگەڕێت‬ ‫و لەهاتوچۆدا دەبێت‪ ،‬ئەوەش تارمایی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەبێت‪.‬‬ ‫بۆئەوەی نەخشەو پالنی ئەهریمەنانەی‬ ‫دەسەاڵتدارانی كوردستان تێك بداتەوە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی خەو لەچاوی ئەو بەرپرسە‬ ‫دزو جەردەو تااڵنچییانە بتۆرێنێ كە‬ ‫لەخەباتگێڕەوە‪ ،‬ئەدرێسی خۆیان گۆڕی بۆ‬ ‫مافیاو بازرگان و قاچاخچی‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە تارماییەكانی‬ ‫نەوشیروان مستەفا لێرە بەدوا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫چراوگ و دەسوێژێك بۆ هاواڵتیانی‬ ‫بەشمەینەتی ئەم نیشتمانە‪ ،‬تادڕ بەتاریكی‬ ‫بدەن‪ .‬دەبێتە سەرچاوەی ئیرادەیەك بۆ‬ ‫گەنجانی ئەم واڵتە‪ ،‬تا داهاتویەكی گەشتری‬ ‫پێ دروست بكەن‪.‬‬ ‫تا ناعەدالەتی و زوڵم و ناهەقی زیاتر‬ ‫بێت‪ ،‬تارماییەكانی نەوشیروان مستەفاش‬ ‫لەئاسمانی كوردستاندا تۆخترو تۆختر‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬

‫نەوشیروان مستەفا و بە ئەکادیمیکردنى ڕۆژنامەوانیى کوردی‬

‫ئەرکان رەووف‬

‫جیاواز لە سیاسییەکانى تر کاک‬ ‫نەوشیروان ئەوکاتەى بڕیاری بەجێهێشتنى‬ ‫نەمسا دەدات‪ ،‬کە لە قۆناغى کۆتایى‬ ‫بەدەستهێنانى دکتۆراکەیەتى‪ ،‬بۆ ئامانجێکى‬ ‫گرنگتر لە بەدەستهێنانى دکتۆراکەى ئەو‬ ‫بڕیارە دەدات‪ .‬ئەویش هەڵگیرسانەوەى‬ ‫شۆڕشە‪ .‬دواى هەڵگیرسانەوەى شۆڕش و‬ ‫سەرکەوتنى ڕاپەڕین ئەو کۆمەڵێک ئامانجى‬ ‫تر بۆ ئەو قۆناغە دیاریدەکات‪.‬‬ ‫سەرەڕای کۆسپ و بەربەستەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کۆڵنادات و دەستبەردارى ئەو ئامانجانەى‬ ‫نابێ‪ ،‬هەنگاو بەهەنگاو بەردەوام دەبێ‪.‬‬ ‫لەناو ئەو ئامانجانەى کاک نەوشیرواندا‬ ‫بەشى زۆرى سێکتەرو کایەکانى ژیانى‬

‫تێدایە(دەوڵەتسازیی‪ ،‬سیاسى‪ ،‬ڕۆشنبیریى‪،‬‬ ‫ئەکادیمیى‪ ،‬ڕۆژنامەگەریى)‪.‬‬ ‫گرنگیدان بە ناوەندە ئەکادیمییەکان‬ ‫یەکێک دەبێ لەئامانجە بایەخدارەکانى‪،‬‬ ‫لەناو ئەوانەشدا دامەزراندنەوەى زانکۆى‬ ‫سلێمانى یەکێکە لە کارە درەوشاوەکانى‬ ‫کاک نەوشیروان‪.‬‬ ‫هاوشانى ئەو ئامانجانە‪ ،‬بایەخى کاک‬ ‫نەوشیروان بۆ بەئەکادیمیکردنى کایەیەکى‬ ‫گرنگى وەک ڕۆژنامەوانیى ڕەهەندێکى قوڵى‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لە دامەزراندنى یەکەمین ناوەندى‬ ‫زانستى بۆ پێگەیاندنى ڕۆژنامەنووسى‬ ‫ئەکادیمى خۆی بەرجەستە دەکات‪ .‬کە‬ ‫ئەویش کردنەوەى بەشى ڕاگەیاندنە لە‬ ‫پەیمانگاى تەکنیکى سلێمانى‪ .‬هەر خۆیشى‬ ‫وانەکانى خوێندنى ئەو بەشە دیاری دەکات‪.‬‬ ‫پاشان ساڵى ‪ ٢٠٠١- ٢٠٠٠‬دواى ئەوەى‬ ‫بەشى ڕاگەیاندن لە زانکۆى سلێمانى‬ ‫دامەزرا‪ ،‬بەهۆی پێویستیان زۆریان بە‬ ‫مامۆستا‪ ،‬داوایان لە کاک نەوشیروان کرد‬ ‫وانەى مێژووى ڕۆژنامەوانیی پێشکەش‬ ‫بکات‪ ،‬ئەویش داواکەى قبوڵکردو جیاواز‬ ‫لە مامۆستاکانى تر ئەو بەدەستى پڕەوە لە‬ ‫دەرگای زانکۆوە دەچووە ژوورەوەو لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دوو شاکارى بەرهەمى خۆى پێبوو‬ ‫“چەند الپەڕەیەک لە مێژووى ڕۆژنامەوانىی‬ ‫کوردی”‪.‬‬ ‫بۆ یەکەمین جار بوو خوێندکاران‬ ‫لەدەستى یەکەمەوە وانەکان وەربگرن‪ .‬ئەمە‬ ‫بۆ خوێندکارەکان گرنگ و پڕبایەخ بوو‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە کە سەرکردەیەکى کاریزمى‬ ‫وەک کاک نەوشیروان دەبێتە مامۆستایان و‬ ‫لەهەمانکاتدا ئەو مەنهەجەى مامۆستاکەیان‬

‫پێیان دەڵێتەوە بەرهەمى نووسینى خۆیەتى‬ ‫و لەگەڵ ئەوەشدا کاک نەوشیروان کۆپى‬ ‫ڕەسەنى سەرجەم ئەو ڕۆژنامەو گۆڤارانەی‬ ‫لەبەردەستدابوو کە لەوسەروەختەدا لە هیچ‬ ‫ئەرشیفخانەیەکدا دەست نەدەکەوت‪.‬‬ ‫ئەو شاکارانەى کە کاک نەوشیروان لەسەر‬ ‫مێژووى ڕۆژنامەوانیى کوردى نووسیونى‪،‬‬ ‫بە ئێستاشەوە سەرچاوەیەکى گرنگ و‬ ‫بەپێزە لەسەر مێژووى رۆژنامەگەرى کوردی‬ ‫وەکو سەرچاوەیەکى گرنگ لەبەشەکانى‬ ‫ڕاگەیاندن و میدیاو لەالیەن خوێندکاران‬ ‫و مامۆستایانەوە بەکاردەهێنرێن و بوون‬ ‫بەسەرچاوەى نووسینى کتێب و توێژینەوە‬ ‫زانستییەکانى زانکۆکانى کوردستان‪.‬‬ ‫کاک نەوشیروان بەشێوەیەکى زانستییانە‬ ‫ئەو کتێبانەى نووسیوەو بەسەلیقەیەکى‬ ‫ئەکادیمیانە شیکارى زانستى بۆ ناوەرۆکو‬ ‫ڕەهەندە جیاوازەکانى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫لەڕێى ئەو شیکارییە زانستیانەوە‪،‬‬ ‫بە شێوەیەکى بنکۆڵکاریی کارى لەسەر‬ ‫دوو ڕەهەندى گرنگى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‬ ‫کردووە‪ :‬یەکەمیان لەڕێى ئەو شیکارییانەوە‬ ‫باسى بابەتى ڕۆژنامەو گۆڤارەکان دەکات‬ ‫گرنگىدانى ئەو ڕۆژنامانە بە هەریەکێک لە‬ ‫بابەتە جیاوازەکانى سەردەمەکانى خۆیانو‬ ‫لەگەڵ باسکردنى نووسەرانى ئەو ڕۆژنامانە‬ ‫لەو سەردەمانەدا کێبوونو لە چ بوارێکدا‬ ‫بابەتیان نووسیوەو کێ دەریکردوون و‬ ‫ئامانجیان چی بووەو سەرچاوەی داراییان‬ ‫لەکوێوە بووەو بە چ هونەرێکى ڕۆژنامەوانیى‬ ‫بابەتیان باڵوکردوەتەوە؟‬ ‫بۆ نموونە لە باسى گۆڤارى پێشکەوتندا‪،‬‬

‫گرنگیدانى ئەو گۆڤارە باس دەکات بە‬ ‫نووسین و ڕێنووسى زمانى کوردى و هەوڵى‬ ‫نووسەرانى ئەو گۆڤارە بۆ پێشخستنى زمانى‬ ‫کوردى‪ .‬ئەمەش خاڵێکى گرنگ و پڕ بایەخى‬ ‫ئەو لێکۆڵینەوە زانستیانەیە کە نەوشیروان‬ ‫مستەفا لەم کتێبانەدا کردوویەتى‪.‬‬ ‫نووسینە‬ ‫دووەمى‬ ‫ڕەهەندى‬ ‫شیکارییەکانى نەوشیروان مستەفا لەو‬ ‫کتێبانەدا‪ ،‬گێڕانەوەى مێژووى ئەو‬ ‫سەردەمانەیە بە شێوەى دیکۆمێنت و دوور‬ ‫لە دەماودەمکردنى زانیارییەکان‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو وەک ڕۆژنامەنووسێک و دواتریش وەک‬ ‫کەسێکى ئەکادیمیى‪ ،‬لەوە گەیشتبوو هەتا‬ ‫زانیارى رووداوەکان دەماودەم بکەن بەهای‬ ‫ڕاستییان کەمتر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە لەڕێى شیکردنەوە بۆ بابەتە‬ ‫جیاوازەکانى ئەو باڵوکراوانە‪ .‬بەشێوەیەکى‬ ‫وردو زانستى و بنکۆڵکارییانە‪ ،‬کارى لەسەر‬ ‫هەموو ئەو بابەتانە کردووە‪ .‬مێژووى‬ ‫سیاسى و کۆمەاڵیەتى‪ :‬شیکردنەوەی بۆ‬ ‫بابەتەکان خستووەتە روو‪ ،‬بۆ نموونە لەو‬ ‫شیکارییانەى بۆ “ڕۆژنامەى ژیان”ى کردووە‬ ‫هەموو ئەو بابەتانەى خستووەتەبەر شیکارى‬ ‫کە لەو ڕۆژنامەیەدا باڵوکراونەتەوە‪ .‬لەوانە‬ ‫(هەواڵەکانى شێخ مەحمود‪ ،‬داکۆکیکردن لە‬ ‫ئافرەت و بزاوتى ڕۆشنبیریى‪ ،‬ئیعالنەکان)‬ ‫هەر ئەمەش وایکردووە لەگەڵ خوێندنەوەى‬ ‫ئەو بابەتانەدا وێنەیەکى تەواوى شارى‬ ‫سلێمانى دەبینی لە سااڵنى بیستەکاندا‬ ‫لەڕووی سیاسىو کۆمەاڵیەتى و ژیانى ئەو‬ ‫سەردەمەو بزاوتى ڕۆشنبیرییەوە‪.‬‬ ‫وردەکارى و سەلیقەى شیکارەکانى‬ ‫نەوشیروان مستەفا بە ئەندازەیەکە لەڕێى‬

‫بابەتێکى پەراوێزخراوى وەک “ئیعالنەکانى‬ ‫باسى چاودێرى‬ ‫ڕۆژنامەى ژیان”ەوە‬ ‫حکومەت لەسەر بازاڕو رێگاوبانەکانى‬ ‫ناوشارى سلێمانى دەکات و ئەوەشمان‬ ‫پیشان دەدات رووناککردنەوەى شەقامەکانى‬ ‫ناوشار لە شەودا بەچى کراوە‪ ،‬پێویستى‬ ‫قەسابخانەو حەمامەکان بۆ خەڵک‬ ‫بەشێوەیەکى جوان روون دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم پەیبردنە بە ئیعالنەکان و‬ ‫خستنەڕووى ژیانى شارێک لەڕێى خوێندنەوە‬ ‫بۆ ئیعالنەکان کارێکى بنکۆڵکاریى و‬ ‫دەگمەنە‪ .‬هەر لە شیکردنەوەى بۆ ئیعالن و‬ ‫ئاگادارییەکان‪ ،‬ڕەوشى دارایى باڵوکراوەکانى‬ ‫سەردەمە جیاوازەکانیشى خستووەتەڕوو‬ ‫لەوانە کێشەى دارایى الی “پێشکەوتن‪،‬‬ ‫دیاری کوردستان‪ ،‬ژیان‪ ،‬رووناکى‪ ،‬گەالوێژ‪،‬‬ ‫هەتاو”‪ .‬ئەم دوو رەهەندە خەسڵەتێکى‬ ‫گرنگ و جیاوازى شیکارییەکانى کاک‬ ‫نەوشیروانە بۆ ڕۆژنامەو گۆڤارەکان‪.‬‬ ‫سەرچاوەى ئەم کارە زانستیانەش ئەو‬ ‫حەزو خولیایە بووە کە کاک نەوشیروان‬ ‫ئەگەر ناچارى نەبوایە لە جیاتى کارى‬ ‫سیاسى پیشەى ئەکادیمیىو مامۆستای‬ ‫زانکۆى هەڵدەبژارد‪ .‬بۆیە لە نووسینى‬ ‫کتێبەکاندا زۆر زانستییانە کاری کردووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچى ئەو نووسینانە بۆ بەدەستهێنانى‬ ‫نازناوێکى ئەکادیمیى وەک دکتۆرا نەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم مامۆستایەکى زانکۆ لە ساڵى ‪٢٠٠١‬‬ ‫دا لە هەڵسەنگاندنى کتێبەکانى نەوشیروان‬ ‫مستەفادا (چەند الپەڕەیەک لە مێژووى‬ ‫ڕۆژنامەوانىی کوردی) وتى‪“ :‬هەریەکێک‬ ‫لەو کتێبانە هی ئەوەن کە دوو بڕوانامەى‬ ‫دکتۆراى لەسەر وەربگیرێن”‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫کەسایەتی نەوشیروان مستەفا لە زاری ئەوانی ترەوە‬

‫جێفرى گۆڵدبێرگ‬

‫* بهپێى بهڵگهكانى ویكیلیس‪،‬‬ ‫وهزارهتى دهرهوهى ئهمریكا بەوە ئاماژه‬ ‫بە کەسایەتی نهوشیروان مستهفا دهكات‬ ‫كه ئهو “فهرماندهیهكى ئهفسانهیی‬ ‫پێشمهرگهیه”‪.‬‬ ‫* فواد عهجمى نووسەرى‬ ‫ئەمریکی بەڕەگەز لوبنانی‪ ،‬لە (كتێبى‬ ‫بههرهى بیانییهكان ئهمریكا و عهرهب‬ ‫و عێراقییهكان) له ساڵى ‪ ٢٠٠٦‬دا‬ ‫نووسیویەتی‪:‬نهوشیروان مستهفا پیاوێكه‬ ‫له نێوان ئهدهب و سیاسهتدا سهما دهكات‪،‬‬ ‫ئهو بهخشندهیه و خهڵك ڕێزى دهگرن تا‬ ‫رادهى پهرستن‪.‬‬ ‫* كامیرۆن دهبلیو بار (له كریستیان‬ ‫ساینس مۆنیتهر) ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬نووسیویەتی‪:‬‬ ‫مستهفا پیاوێكى سهرسپى سهنگین و‬ ‫قورسه لهناو بزووتنهوهى كوردایهتىدا‪،‬‬ ‫ئهو ئهندازیارى ڕاپهڕینى ساڵى ‪ ١٩٩١‬دژى‬ ‫ڕژێمى سهدام حسێن‬ ‫* كریس كۆچێرا رۆژنامەنووسی‬ ‫بەناوبانگی فەرەنسی و دۆستی کورد له‬ ‫گۆڤارى (زه میدڵ ئیست) ساڵی ‪٢٠٠٨‬‬ ‫دەنووسێ‪ :‬نهوشیروان مستهفا منداڵه‬ ‫چهتوونهكهى بزووتنهوهى نەتەوایەتى‬ ‫كوردە له عێراق‪ .‬ئهو بهدهنگى بهرز‬ ‫ئهوشتانه دهڵێت كه خهڵك ناوێرن به‬ ‫چرپهش دهریببڕن‪.‬‬ ‫* كویل لۆرێنس ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬سەبارەت‬

‫فواد عەجمی‬

‫بە نەوشیروان مستەفا دهڵێت‪ :‬جووڵهكانى‬ ‫نهوشیروان مستهفا دژوار و له ناکاون‪،‬‬ ‫تهنانهت بهالى گوماناویترین تاكى كوردهوه‬ ‫نهوشیروان سهركردهیهكى خاكیى و‬ ‫كهسێكى دهم و دهست پاك و سهربهرزه‪.‬‬ ‫* جێفرى گۆڵدبێرگ له (زه نیۆركهر)‬ ‫دا ساڵى ‪ ٢٠٠٣‬دا نووسیویەتی‪ :‬كهس‬ ‫گومانى نییه نهوشیروان ئهو پیاوهیه كه‬ ‫دهتوانێ بهیهك تهلهفۆن كهركوك ئاگر‬ ‫تێبهر بدات چونكه پێشمهرگه یاخیبووهكان‬ ‫و سیخوڕهكانى نهوشیروان مستهفا له‬ ‫كاتى كشانهوهى سهدام له كوهیت‪ ،‬له‬ ‫چهند ڕۆژێكدا چهندین شاریان لهدهستى‬ ‫سهدام ڕزگار كرد‪.‬‬ ‫* لینۆكس ساموێل له گۆڤاری‬ ‫(نیوزویك) ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬دەنووسێ‪:‬‬ ‫ڕاستیهك ههیه كه دامهزرێنهرى‬ ‫بزووتنهوهى گۆڕان نهوشیروان مستهفا‬ ‫بێجگه له سیفاتەکانى سهركردهیەک‬ ‫وهك مهسعود بارزانى سهركردهى پارتى‬ ‫و جهالل تاڵهبانى سهركردهى یهكێتى‪،‬‬ ‫سیفاتێكى تریشى ههیه كه یهكێكه له‬ ‫پێشمهرگه قارهمان و پاڵهوانهكانى كورد‪.‬‬ ‫مام جەالل لە کتێبی (دیداری تەمەن)‬ ‫دا بەمجۆرە باسی نەوشیروان مستەفا‬ ‫دەکات‪ :‬کاکە نەوە هاوڕێیەکی نزیکی منە‪،‬‬ ‫ئەو یەکێکە لەو کەسانەی دڵی خۆمی‬ ‫بۆ دەکەمەوە چونکە باوەڕم بە عەقڵ و‬

‫مام جەالل‬

‫برێت مەکگۆرک‬

‫هەڵوێستەکانی هەیە‪.‬‬ ‫مام جەالل دەشڵێت‪ :‬نەوشیروان‬ ‫بیروباوەرو تیۆری فەلسەفی بەكاردەهێنا‬ ‫بۆ خزمەتی جەماوەری كوردو كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ رزگاركردنی جوتیارو رەنجدەرانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬نەوشیروان لەو كەسانەیە كە‬ ‫رەگو ریشەی داكوتراوە لە ناو كۆمەڵی‬ ‫كوردەواریدا‪.‬‬ ‫* بهرههم ساڵح كاتێك كه سهرۆكى‬ ‫حكومهتى هەرێمی كوردستان بوو لهیهكێك‬ ‫له چاوپێكهوتنه تهلهفزیۆنییهكاندا ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١١‬دهڵێت‪ :‬كاك نهوشیروان مستهفا‬ ‫سهركردهیهكى دیارى كوردستانه و لهڕووى‬ ‫مێژووییهوه شۆڕشى كوردى له‪١٩٧٦‬‬ ‫زیندووكردهوه‪ .‬ئهو سهركردهى من بوو‬ ‫بۆ ماوەی ‪ ٣٠‬ساڵ و عیمالقى ڕۆشنبیریى‬ ‫گهلى كورد بوو‪.‬‬ ‫* گاریس ئارستانسفیڵد نووسەرى‬ ‫دیار کە چەندین نووسینی هەیە سەبارەت‬ ‫بە كورد‪ ،‬لەبارەی نەوشیروان مستەفاوە‬ ‫دهڵێت‪ :‬مستهفا بهوه ناسراوه كه‬ ‫ستایلێكى بیركردنهوهى تایبهت بهخۆى‬ ‫ههبوو‪ ،‬وهك كهسه ناودارهكانى جیهان‬ ‫وابوو‪.‬‬ ‫نهوشیروان تهعبیر له كهسایهتى‬ ‫مێژوویی و دامهزراوهیی و لهههمان‬ ‫كاتیشدا ئهو كهسێكى ناتهقلیدیه لهناو‬ ‫یهكێتى نیشتمانى کوردستاندا‪.‬‬

‫عادل عەبدولمەهدی‬

‫كامیرۆن دهبلیو بار‬

‫* حهسهن جانبۆالت له (تودهی‬ ‫ز زهمان) دا نووسیویەتی‪ :‬نهوشیروان‬ ‫مستهفا ئۆپۆزسیۆنێكى بههێزى وههاى‬ ‫دروستكردووه‪ ،‬بووه به بهدیلى ههموو‬ ‫شتێك و تائێستا له سیاسهتى كوردیدا‬ ‫وێنهى ئهو نهبووه‪.‬‬ ‫جەنگیز چاندار ڕۆژنامەنووسی ناوداری‬ ‫تورك‪ ١٣ ،‬ساڵ بەر لە ئێستا‪ ،‬لەبارەی‬ ‫دۆخی حوكمڕانی كورد لە عێراقدا‪،‬‬ ‫وتوویەتی‪“ :‬نەوشیروان عەقڵی مۆدێرنی‬ ‫سیاسی كوردە لە عێراقدا‪ .‬من دەمێ‬ ‫ساڵە دۆستایەتیم لەگەڵ بەرێز تاڵەبانی و‬ ‫بەرێز بارزانی دا هەیە‪ ،‬بەاڵم دۆستایەتی‬ ‫لەگەڵ نەوشیروان مستەفا شتێكی ترە‪.‬‬ ‫نەوشیروان عەقڵیەتێكە ئەگەر بەقسەی‬ ‫بكرێت دەتوانێ ئەو کەشتییە لە تۆفان‬ ‫رزگار بكات و بەرەو كەنارێكی ئارامی‬ ‫ببات‪.‬‬ ‫* برێت مەکگۆرک نێردەی تایبەتی‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا بۆ هاوپەیمانێتی دژ‬ ‫بە داعش لە پەیامی سەرەخۆشیی بۆ‬ ‫کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا دەڵێت‪:‬‬ ‫نیگەرانم بە کۆچی دوایی سەرکردەی‬ ‫ئەفسانەیی نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫* عادل عەبدولمەهدی سەركردەی‬ ‫دیاری شیعەكانی عێراق‪ :‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا كەسێكی گەورەبوو لە ئەخالقو‬ ‫بیركردنەوەو مامەڵەكردندا‪ .‬ئەو هەمیشە‬

‫كریس كۆچێرا‬

‫كەسێكی پێشەنگ بوو لە دژایەتیكردنی‬ ‫گەندەڵیو گەندەڵكاراندا بۆیە بە مردنی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬هەموو عێراقییەکان‬ ‫خەسارەتێكی گەورەیان لێکەوت بەتایبەت‬ ‫بۆ رەوتی چاكسازییو نەهێشتنی گەندەڵی‪.‬‬ ‫* عەممار حەکیم سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی ئیسالمی عێراق‪ :‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫وەک سیاسییەکی دیار‪ ،‬پرۆژەى تایبەت‬ ‫بەخۆی هەبوو‪ ،‬پرۆژەى هەبوو بۆ تەواوی‬ ‫عێراق و کوردستان‪ .‬بۆیە ئەو هەرگیز‬ ‫نامرێت و پێویستە پرۆژەکانی بەردەوامی‬ ‫پێبدرێ‪.‬‬ ‫نووسەر و رۆژنامەنووس د‪ .‬جەاللی‬ ‫شەفیعی لە وتارێکدا بەناوی کوردستان‬ ‫دوای نەوشیروان مستەفا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا رەخنەی لە بەکارهێنانی‬ ‫کاریزمای فەردی لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫کوردستاندا دەگرت‪ ،‬ئەم بیرکردنەوە و‬ ‫ستراتیژەی بۆ سیاسەت‪ ،‬دەرهاویشتەی‬ ‫ئەو زانستانەیە کە فێریان ببوو‪ .‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە هەموو کەسایەتییە سیاسییە‬ ‫پلە یەکەکانی دیکەی کوردستان‪ ،‬لە‬ ‫هەموویان زیاتر لە سیاسەت تێگەیشتبوو‪.‬‬ ‫ئامادهكردنی‪ :‬د‪.‬پشتيوان فهرهج‬

‫* زەمەن هەندێک پێناسەی کەسانی‬ ‫تری بۆ ئەم راپۆرتە زیادکردووە‪.‬‬

‫نەوشیروان مستهفا بهوه‬

‫نهوشیروان مستهفا‬

‫ناسراوه كه ستایلێكى‬

‫پیاوێكه له نێوان ئهدهب‬

‫بیركردنهوهى تایبهت‬

‫و سیاسهتدا سهما‬

‫بهخۆى ههبوو‪ ،‬وهك‬ ‫كهسه ناودارهكانى‬ ‫جیهان وابوو‬

‫دهكات‪ ،‬ئهو بهخشندهیهو‬ ‫خهڵك ڕێزى دهگرن‬ ‫تا رادهى پهرستن‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫‪7‬‬

‫عادل عەبدولمەهدی‪:‬‬

‫نەوشیروان مستەفا پیاوی بیروباوەڕو مەبدەئی بوو‬ ‫لە دوەم ساڵیادی كۆچی دوایی‬ ‫نەوشیروان مستەفا رێبەری نیو سەدە لە‬ ‫خەباتی گەلی كورد‪ ،‬عادل عەبدولمەهدی‪،‬‬ ‫سەرۆك وەزیرانی عێراق بەم شێوەیە‬ ‫لەبارەی رۆڵ و كاریگەری و كەسایەتی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬سەركردەی نیوسەدە‬ ‫لە خەباتی گەلی كورد‪ ،‬دەدوێت‪:‬‬ ‫مێژوی دیدارەكانمان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی (‪ )1975‬دیدارەكان سەرەتا لە‬ ‫ساڵی (‪)1975‬دا بون‪ ،‬بەزۆریش لە دوای‬ ‫هەرەسهێنانی شۆڕشی كوردی بون‪ ،‬واتە دوای‬ ‫نسكۆی شۆڕشی كوردی و هاتنی شەڕكەران‬ ‫و تێكۆشەرانی كورد بۆ سوریا‪ .‬دیدارەكان لە‬ ‫سوریا بەڕێوەدەچون‪ ،‬لەو رۆژانەدا یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان دامەزرا مام جەالل‬ ‫لەگەڵ كاك نەوشیروان رەحمەتی خوایان لێ‬ ‫بێت و‪ ،‬لەگەڵ سەرجەم برایانی ئازیزی تر‪،‬‬ ‫دوای پێكهێنانی یەكێتی نیشتیمانی دیدار و‬ ‫كۆبونەوەكانمان درێژەیان هەبو‪ ،‬لەسەرجەم‬ ‫كایەكانی كاری ئۆپۆزسیۆنی عێراقیداو لە‬ ‫تەواوی كۆنگرەكانی یەكتر بینینمان هەبو‬ ‫لەگەڵ برامان كاك نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫لە دوای گۆڕانكارییەكانی (‪ ،)2003‬كاك‬ ‫نەوشیروان لەهەندێ كاتدا نوێنەرایەتی‬ ‫یەكێتی و مام جەاللی دەكرد لە ئەنجومەنی‬ ‫حوكمدا‪ ،‬لەو كاتانەشدا یەكترمان دەبینی‪،‬‬ ‫لە میانی ئەو جەنگە ناوخۆییەدا لە سااڵنی‬ ‫(‪ 1994‬تا ‪ )1996‬لەهەرێمی كوردستان‬ ‫رویدا‪ ،‬كۆبونەوەو دیداری زۆرمان هەبو‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەو كاتەدا لە ئەنجومەنی بااڵ نێوەندگیریمان‬ ‫دەكردو منیش بەرپرسی لقی كوردستانی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی و نوێنەری بەڕێز‬ ‫محەمەد باقر حەكیم بوم لە كوردستان‪،‬‬ ‫بۆیە كە سەردانم دەكرد دەچومە ماڵی‬ ‫خوالێخۆشبو نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫ماڵەكەیم زۆر بە باشی لە بیرە‪ ،‬خانویەكی‬ ‫زۆر سادە لەسەر بەرزاییەك دروستكرابو‬ ‫ئێمە لە ژورێكی سادە دادەنیشتین‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك پەلەوەر لە حەوشەی ماڵەكەیدا‬ ‫هەبو‪ ،‬ئەوەشم لە بیرە كە كتێبخانەیەكی‬ ‫زۆر باشی هەبو‪ ،‬بەڕاستی زۆر ئاسودە بوم‬ ‫لە گفتوگۆكاندا‪ ،‬رای جیاواز یان هاودەنگ‬ ‫دەبوین لەسەر بابەتێك‪ .‬پەیوەندییەكانمان‬ ‫بەردەوام زۆر بەهێز بو‪ ،‬لەسەردەمی شەڕی‬ ‫ناوخۆدا گفتوگۆ و راگۆڕینەوەی زۆرمان‬ ‫هەبو لەبارەی چۆنێتی راگرتنی ئەو شەڕەو‬ ‫گەیشتن بە ئەنجامێك‪.‬‬ ‫لە ساڵی (‪)1978‬دا لەكاتی دامەزراندنی‬ ‫بنكە سەرەتاییەكاندا لە كوردستان لە‬ ‫ناوچەی ناوزەنگ‪ ،‬سنورەكانمان بڕی‬ ‫لە توركیاوە دواتریش لە ئێرانەوە‪،‬‬ ‫عومەر مستەفا (عومەردەبابە)‪ ،‬كەمال‬ ‫خۆشناو‪ ،‬فوئاد مەعسوم و د‪.‬خدری برای‬ ‫فوئاد مەعسوم و من‪ ،‬لە شاری سنەوە‬ ‫سنورەكانمان بڕی بۆ ناوخۆی عێراق‪.‬‬ ‫ئەوكاتە شۆڕشی ئیسالمی لە ئێران‬ ‫هەڵگیرسابو‪ ،‬كاتێك گەیشتینە بنكەكە‬ ‫نەوشیروان مستەفاش لەوێبو‪ ،‬هەریەكە لە‬ ‫نەوشیروان مستەفاو عادل موراد و كۆمەڵێك‬ ‫برای تر بون‪ ،‬هەندێك وێنەی ئەوكاتەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬هەندێكیانم باڵوكردوەتەوە لە‬ ‫فەیسبوك كە لە ژورێكدا لەگەڵ برام كاك‬ ‫نەوشیروانین‪ ،‬منیش جلوبەرگی كوردیم‬ ‫لەبەردایەو وێنەكان هەن و عومەر شێخ‬ ‫موس‪-‬یشمان لەگەڵ بو‪.‬‬ ‫مێژو پڕەو هەموو ئەو مێژوە كارمان‬ ‫كردوە كە لەسااڵنی حەفتاكانەوە‬ ‫دەست پێدەكات تا كاتی كۆچكردنی‬ ‫خوالێخۆشبو‪ ،‬تەنانەت پێش سەفەركردنی‬ ‫بۆ لەندەن‪ ،‬كۆبونەوەیەكی دورودرێژم لەگەڵ‬ ‫خوالێخۆشبو ئەنجامدا لەبارەگای بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا گەورەترین پشتوپەناو‬ ‫هاوكارمان بو‪ ،‬ئێمە لە زۆربەی كاروبارەكاندا‬ ‫پەنامان بۆ دەبرد بۆ هاوكاریكردن و‬ ‫پشتیوانی كردنمان‪ ،‬لەو رۆژانەدا گرنگترین‬ ‫شت پارێزگاریكردن بو لە خۆت‪ ،‬لەگەڵ‬

‫ماڵەكەیم زۆر بە‬ ‫باشی لە بیرە‪،‬‬ ‫خانویەكی زۆر سادە‬ ‫لەسەر بەرزاییەك‬ ‫دروستكرابو‬ ‫بەهێزكردنی توانا سەربازییەكان و چۆنێتی‬ ‫سەرقاڵ كردنی رژێم‪ ،‬هەروەها چۆنێتی‬ ‫بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هێزە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكان و بەرەنگاربونەوەی رژێم‪،‬‬ ‫بۆیە كاركردن زۆر گران بون‪.‬‬ ‫چەندین جار لە مام جەاللم بیستوە كە‬ ‫باشترین قەڵەم لە كوردستاندا نەوشیروان‬ ‫مستەفایە‬ ‫نەوشیروان مستەفا یەكێك بو لەو پیاوە‬ ‫كەم و سەرەكییانەی كە بە پەنجەكانی‬

‫كاك نەوشیروان‬ ‫قورسترین‬ ‫ئەركەكانی گرتە‬ ‫خۆی‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫رژێمدا‬

‫دەست دەژمێردران‪ ،‬لە بنیاتنانی ئەو كارانە‬ ‫لە روی فكری و خەباتگێڕییەوە‪ ،‬پیاوێكی زۆر‬ ‫سادەو مەیدانی بو‪ ،‬بەاڵم خاوەنی فكرێكی‬ ‫پێشكەوتنخواز بو‪ ،‬من كوردی بە باشی‬ ‫نازانم‪ ،‬بەاڵم چەندین جار لە مام جەاللم‬ ‫بیستوە كە باشترین قەڵەم لە كوردستاندا‬ ‫نەوشیروان مستەفایە‪ ،‬بەڕاستی ئەو نوێنەری‬ ‫مام جەالل بو‪ ،‬كاتێك ئەو ئامادە نەبوایە‬ ‫دو كەس ئامادە بون‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫و عادل موراد‪.‬‬ ‫رۆڵی نەوشیروان مستەفا بۆ ئەوەی رون‬ ‫بێت بۆ مێژو ئەو هەمیشە رۆڵێكی بەهێزی‬ ‫دەبینی‪ ،‬لە چەندین كار هێزی توند رۆڵ‬ ‫نابینێت‪ ،‬بەاڵم لە چەندین كاتی تردا رۆڵی‬ ‫سەرەكی دەگێڕێت‪ ،‬بۆیە خوالێخۆشبو كاك‬ ‫نەوشیروان پیاوی فكرو ئایدۆلۆژیا بو‪ ،‬بۆ‬ ‫زانیاریش هاوكاری نێوان (‪ )25‬ئەندامەكە‬ ‫پەیوەندییەكی بااڵ بو‪ ،‬بەاڵم هیچ كەسێك‬ ‫دەستبەرداری داواكارییەكانی نابێت و‬ ‫پێویستی بە نەرمنواندنێكی زۆر هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئامادەی چەند كۆبونەوەیەكی سەرەتا بو‪،‬‬ ‫هەمیشە گوزارشتی لە دیدێكی راست و‬ ‫رەوان دەكرد‪.‬‬ ‫ئەو هەمیشە بەرگری لە دید و‬ ‫بۆچونەكانی خۆی دەكرد‪ ،‬زۆر سەرقاڵی‬ ‫كاروباری كۆمەڵەو یەكێتی بو‪ ،‬بۆیە‬ ‫گەڕایەوە بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەو رۆڵی‬ ‫زۆر گەورەی بینی‪ ،‬هەمیشە بەشدارییەكانی‬ ‫گرنگ و پێویست بون و ناوەرۆكەكانی لە‬ ‫ئاستێكی بااڵدا بون‪ ،‬قسەكانی ئەو تەنها بۆ‬ ‫دەست بەرز كردنەوە نەبون تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫قسە بكات‪ ،‬هەمیشە كۆمەڵێك دەستەواژەی‬ ‫گرنگی دەوروژاند‪ ،‬ئیتر هاوڕای بویتایە یان‬ ‫نا كێشە نەبو بە الیەوە‪ ،‬بەاڵم بابەتی زۆر‬ ‫هەستیار و گرنگ و ورد بون و جێگەی سەرنج‬ ‫بون‪ ،‬هەروەها زۆر راشكاوانە قسەی دەكردو‬ ‫هیچ كێشەیەكی نەبو لەگەڵ بەرامبەرەكانی‪،‬‬ ‫وەكو عەرەب دەڵێت‪ ،‬كێشەی نەبو تۆ‬ ‫هاوڕای بی یان هاوڕای و هاوڕێی نەبی‪ ،‬ئەو‬ ‫قسەی خۆی دەكردو باوەڕو بۆچونی چۆن‬ ‫بوایە قسەی لەبارەوە دەكردو كێشەی نەبو‪.‬‬ ‫من تێبینی ئەوەم كردبو لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا‪ ،‬جۆرێك لە نەرمونیانی پێوە‬ ‫دیابو‪ ،‬واتە رێكخراوێكی ئەبرد بەڕێوە كە‬ ‫ئەو سەرۆكی بو‪ ،‬لەگەڵ الیەنەكانی تریش‬ ‫هەڵوێستی هێواش و ئارام بو‪ ،‬لەگەڵ‬

‫نەرمونیانەكەی زۆر دبلۆماسیانە مامەڵەی‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئیتر ئێمە ئاوا بوین‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لەو سەركردە گرنگانە بو لە خەبات‬ ‫و مێژوی كوردستان و عێراقدا‪ ،‬پێمخۆشە كە‬ ‫كتێب و نوسین و دیدگاكانی باڵودەكرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی نەوەكانی داهاتو ئەزمونەكانی‬ ‫پێشو فێر بن و لێی تێبگەن‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا پیاوێكی راست‬ ‫و مەبدەئی بو‪ ،‬مەبدەئی و واقعی‪ ،‬ئەو‬ ‫راستیەشی لەسەر ئەو بنەمایە بو كە ئەو‬ ‫پیاوێكی بیرمەند بو‪ ،‬هەمیشە بیر دەكاتەوە‬ ‫دەیەوێت ئەوەی پێیەتی بیگەیەنێت‪،‬‬ ‫هەروەك چۆن پێغەمبەرەكان كە‬ ‫پەیامیان بۆ دەهات پێویست‬ ‫بو بیگەیەننە خەڵك‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەسەر رێگایەكی راست بو‬ ‫لەژیانیدا و كەسێكی سادە‬ ‫بو‪ ،‬ئەو سادەییەی زۆر‬ ‫هەستی پێدەكرا‪ ،‬راست بو‬ ‫لە فكرەكانی خۆیدا‪.‬‬ ‫نەوشیروان‬ ‫كاك‬ ‫قورسترین ئەركەكانی گرتە‬ ‫خۆی‪ ،‬لەسەردەمی رژێمدا‪،‬‬ ‫ئەركی شەڕكردن و خەباتی‬ ‫چەكداری پڕ لە مەترسی‬ ‫گرتەئەستۆ‪ ،‬چونكە ئەو پیاوی‬ ‫بیروباوەڕ و مەبدەئی بو‪.‬‬ ‫دەیتوانی چەندین دەستكەوت‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بنكەیەكی جەماوەری گەورەی‬ ‫دروستكرد كە كوردستان‬ ‫پێویستی پێیەتی‬ ‫كاتێك‬ ‫دواتریش‬ ‫رویداو‬ ‫گۆڕانكاری‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫بو‪،‬‬ ‫دروست‬ ‫لەسەر مەبدەئیەت‬ ‫بەردەوام بو‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیتوانی چەندین‬ ‫د ە ستكە و تی‬ ‫سیا سی‬

‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو بنكەیەكی‬ ‫جەماوەری گەورەی دروستكرد كە كوردستان‬ ‫پێویستی پێیەتی‪ ،‬رێكدەكەویت یان جیاواز‬ ‫دەبیت لەگەڵ گۆڕان ئەوە بابەتێكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گۆڕان بوەتە پێویستیی بۆ بونی دەنگ و‬ ‫رەنگی جیاواز لە هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫پاراستنی‬

‫ئا‪ :‬لیژنەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە ماڵپەری سبەی وەرگیراوە‬

‫ئەرشیفی‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫پێنج وەسێتەکەی نەوشیروان مستەفا بۆ کورد‬ ‫مەجید ساڵح‬

‫دوای راپەڕینی ‪ ،١٩٩١‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا تاکە خەونی ئەوە بوو ئەو‬ ‫ئەزموونەی کوردستانی عێراق “ئەگەر‬ ‫بۆ هەفتەیەکیشبێ‪ ،‬با بۆ دنیای ئیسپات‬ ‫بکات کە دەتوانێ حکومڕانی خۆمان‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەگەر وازمان لێبێنن خۆمان‬ ‫دەتوانین حکومرانی خۆمان بکەین”‪.‬‬ ‫لەو پێناوەدا هەوڵی زۆریدا سەرەتا لە‬ ‫گەڵ هاوسەنگەرەکانی شاخدا‪ ،‬دواتر کە‬ ‫زۆرزۆر نائومێدبوو لەوان هانای بردە الی‬ ‫ئیسالمییەکان و داوای هاوکاری لێکردن‬ ‫و بە مامۆستا عوسمان عەبدولعەزیزی‬ ‫وت‪“ :‬من بۆ خۆم لە بەر دەمی ئێوەدا‬ ‫ئیعتراف ئەکەم کە رەنگە لە زۆریان‬ ‫خوێنەوارتر بم چونکە من بێجگە لەوەی‬ ‫جامیعەی بەغام خوێندووە‪ ،‬چوار‬ ‫ساڵیش لە ڤییەنا دەرسم خوێندووە‪ .‬لە‬ ‫زمانیشا کوردی ئەزانم‪ ،‬عەرەبی ئەزانم‪،‬‬ ‫فارسی ئەزانم‪ ،‬ئەڵمانی زۆر باش ئەزانم‪،‬‬ ‫ئینگلیزیش ئەزانم کەچی هێشتا خۆم‬ ‫بە شایستەی ئەوە نازانم دانیشم لە‬ ‫شوێنکا‪ ،‬وەک سلێمانی من محافزی‬ ‫سلێمانی بم”‬ ‫پاشان بۆ چاکردنی دۆخی خراپی‬ ‫ئیداری دوای راپەڕین بۆ پەنای بۆ‬ ‫ئەکادیمیسیەنەکانی شار برد‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫هەریەکەو بە بیانوویەک شانی خۆیان‬ ‫لەسەر بەرپرسیاریەتیەکە دزیەوە‪،‬‬ ‫شەڕی ناوخۆی ‪ ١٩٩٤‬دەستیپێکرد و‬ ‫هەموو پرۆژە ئیسالحییەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفای پەکخست‪.‬‬ ‫دوای رووخانی رژێمی بەعس‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠٠٣‬بەهۆی تێوەگالنی هێزە‬ ‫سیاسییەکانی عێراق بە جەنگی تایفیی و‬ ‫هەروەها بە هۆی ناکۆکییە ئیقلیمییەکان‬ ‫و بەدیاریکراوی ملمالنێی ئێران و عەربی‬ ‫سعودیەوە‪ ،‬هەلومەرجێکی گونجاو بۆ هێزە‬ ‫سیاسییەکانی کوردستانی عێراق رەخسا‬ ‫بۆ ئەوەی لە حکومەتی بەغدا پۆستی‬ ‫سەرۆک کۆمار و چەندین وەزارەتی گرنگ‬ ‫وەرگرن‪٪١٧ ،‬ی بودجەی گشتی عێراق‬ ‫بۆ هەرێمی کوردستان تەرخانکرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫سەرکردایەتی سیاسی هەرێم لەجیاتی‬ ‫پێداگری لەسەر مافی سیاسی‪ ،‬ئابووری‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬دیپلۆماسی‪ ،‬جەنگیی و‬ ‫فەرهەنگیی بۆ کورد‪ ،‬بەرژەوەندییە‬

‫حزبیی و بنەماڵەییەکانیان کرد بە‬ ‫ئەولەویتی خۆیان‪ ،‬لە هەلومەرجێکی وادا‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە رێگەی نووسین‬ ‫و چاوپێکەوتن و دیدارەکانییەوە پێنج‬ ‫ئەولەویەتی بۆ قۆناغی دوای روخانی‬ ‫رژێم دیاری کرد و داوای لە سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی کورد کرد بیکەن بە ستراتیژ و‬ ‫بەرنامەی کاری خۆیان‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫وەک جاری پێشوو‪ ،‬بە بیانووی‬ ‫جیاجیا خۆیان لێ دزیەوە‪ .‬لەپێناوی‬ ‫تێگەیاندنیان لە ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬کۆمپانیای‬ ‫وشەی دروستکردو بە دروشمی “رەخنە‬ ‫بەزمانی گوڵ” هەوڵێکی میدیایی‬ ‫زۆردا‪ ،‬دیسانەوە گوێیان نەگرت‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬بزووتنەوەی گۆڕانی دامەزراندو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێزی پەرلەمانی‬ ‫دروستکردو ئەو ئەولەویەتانەی کرد بە‬ ‫پاکێجی ئیسالحی و گوشارێکی زۆری‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم دیسانەوە دەسەاڵت خۆی لێ‬ ‫دزیەوە‪ ،‬لە ‪ ٢٠١٣‬چووە ناو حکومەتەوەو‬ ‫ویستی بەهەر نرخێک بووە جێبەجێ‬ ‫بکرێن‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی ئەوان داخستنی‬ ‫پەرلەمان و دەرکردنی وەزیرەکانی‬ ‫بوو‪ ،‬پێش کۆچی دوایی بە ساڵێک‪ ،‬بە‬ ‫دوای رێگەی دیکەدا دەگەڕا بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوەی ئەو ئەولەیەتانە جێبەجێ بکرێن‬ ‫و هیچ نەبێ حوکمڕانیەکی جێگەی‬ ‫متمانەی خەڵک دروست بکرێ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫‪ ٢٠١٧/٥/١٩‬کۆچی دوایی کردووە کاری‬ ‫جێبەجێکردنی ئەو پێنج ئەولەویەتەی‬ ‫بۆ هەڵگرانی بیروباوەڕەکەی وەک‬ ‫وەسیەتێک لە نووسینێکدا بەجێهێشت؛‬ ‫وا لەخوارەوە دەیانخەینەڕوو‪:‬‬ ‫ئەولەویەتی سیاسی‬ ‫سەرەکیترین ئەولەویەتی سیاسی‬ ‫بەالی نەوشیروان مستەفاوە بۆ ئەو‬ ‫قۆناغە “گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان”‬ ‫بوو‪ ،‬نەوشیروان مستەفا پێیوابوو دوای‬ ‫روخانی رژێم “كورد له عیراق‪ ،‬له پاش‬ ‫چهندین ساڵ خهبات و چاوهڕوانی‬ ‫ههلێكی مێژویی بۆ ههڵكهوت‪ ،‬بۆ ئهوهی‬ ‫ههندێ له خواسته سهرهكییهكانی‪ ،‬به‬ ‫تایبهتی دیاریكردنی سنووری كوردستان‪،‬‬ ‫بچهسپێنێ”‪ ،‬بەاڵم بڕیاربەدەستانی‬ ‫کورد لەجیاتی ئەوە “چارهنوسی ههمو‬ ‫ئهو ناوچانهیان حهواڵهی سهرژمێرێکی‬ ‫دیاری نهکراو و‪ ،‬ریفراندۆمێکی “ئهنجام‬ ‫نهزانراو” کرد”‪ .‬ئەو رای وابوو “هیچ‬

‫گهلێ بۆ سهندنهوهی پارچهیهک له‬ ‫نیشتمانهکهی ڕاپرسی قبول ناکا”‪ ،‬بەاڵم‬ ‫“سهركردایهتی كورد‪“ ،‬بههۆی ملمالنێ‬ ‫ی حزبیی ناوخۆیانهوه‪ ،‬بۆ رازیكردنی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬ئهم ههلهی له دهس دا”‪.‬‬ ‫بۆیە لە نووسینێکدا بە کورت و پوختی‬ ‫نووسیویەتی‪“ :‬یەکێک لە ئەولەویەتە‬ ‫سیاسییەکانی کاری سەرکردایەتی‬ ‫ئێستای کورد دەبێ گەڕانەوەی ناوچە‬ ‫دابڕاوەکانبێ”‪.‬‬ ‫لە دوای راپەڕینەوە خولیای‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫سەرەکی‬ ‫دامەزراندنی دەسەاڵتێکی سیاسی و‬ ‫ئیداری خزمەتگوزار و شەفاف بووە‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬دوای روخانی سەدام‬ ‫لە نووسینێکدا دەڵێ‪“ :‬دەبوایە دوای‬ ‫روخانی رژیمی بهعس و هاتنی ئهمریکا‬ ‫بۆ عیراق‪ ،‬دیمۆکراتیزەکردنی هەرێمی‬ ‫کوردستان و بە چەسپاندنی فرەیی‬ ‫سیاسی‪ ،‬سەربەخۆکردنی دەسەاڵتەکانی‬ ‫داوەری و تەشریعی و تەنفیزی بکرێت بە‬ ‫ئەولەویەتی سەرکردایەتی کورد”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی ئابووری‬ ‫رەخنەی دیکەی نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە سەرکردایەتی سیاسی کورد لە‬ ‫باشووری کوردستان کەمتەرخەمییان‬ ‫بوو لە دروستکردنی ژێرخانێکی ئابووری‬ ‫پتەو‪ .‬ئەو پێی وابوو کوردستانێکی‬ ‫بەهێز پێویستی بە ئابوورییەکی بەهێز‬ ‫هەیە و ئەو بودجە زەبەالحەی کە لە‬ ‫عێراقەوە دێت بۆ کوردستان گەر‬

‫بەشێوەیەکی دڵسۆزانە و زانستیانە‬ ‫خەرج بکرێت دەکرێ کوردستانێکی‬ ‫خۆشگوزەرانی پێ دامەزرێنرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫لە رەخنەکانی بۆ سەرکردایەتی سیاسی‬ ‫کورد نووسیویەتی‪“ :‬ئەبوایە دامەزراندن‬ ‫و پتەوکردنی ژێرخانی ئابووری لە‬ ‫ئەولەویەتیاندا بوایە‪ ،‬بە تایبەتی کە‬ ‫سەدی حەڤدەی بودجەی گشتی عیراق‬ ‫بۆ هەرێم تەرخان کرا”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫یەکێکی دیکە لە پرۆژەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفا دیزاینکردنەوەی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی بوو لە دوای کارەساتەکانی‬ ‫ئەنفال و هەڵەبجە‪ ،‬ئەو پێیوابوو‬ ‫رژێمی سەدام لە ماوەی دەسەاڵتیدا‬ ‫بە شێوەیەکی بەرنامە بۆ داڕێژراو‬ ‫شیرازەی کۆمەڵگای کوردی تێکداوە‪.‬‬ ‫بۆ سەرلەنوێ رێکخستنەوەی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی پێویست بە بەرنامەیەکی زانستی‬ ‫دەکاتو دەبێ ئەولەویەتێکی دیکەی‬ ‫سەرکردایەتی سیاسی کوردستان بریتی‬ ‫بێت لە‪“ :‬نزیککردنەوەی ئاستی گوزەرانی‬ ‫چینە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی‬ ‫و کەمکردنەوەی جیاوازی نێوان شار‬ ‫و الدێ‪ ،‬نێوان هەژار و دەوڵەمەن‪،‬‬ ‫نێوان زەرەرمەندی ئەنفال و شۆڕش و‬ ‫هاوواڵتییانی ئاسایی”‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی فەرهەنگیی‬ ‫دوای راپەڕینی ‪ ١٩٩١‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا هەوڵێکی بێوچانی دەدا‬

‫دامودەزگا‬ ‫بنیاتنانەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫ئەکادیمیەکانی کوردستان و سڕینەوەی‬ ‫کایەی‬ ‫تەبعیسکردنی‬ ‫ئاسەواری‬ ‫فەرهەنگیو کولتووری لە کوردستان‪،‬‬ ‫دامەزراندنەوەی زانکۆی سلێمانیو‬ ‫کردنەوەی ناوەندی گرنگیدان بە‬ ‫ئەرشیف و دیکۆمێنتە مێژووییەکانی‬ ‫کردبوو بە خەمی رووناکبیرانی هاوڕێی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم بەرنامەی ئەو دەیویست‬ ‫بۆ بەرزکردنەوەی کایەی فەرهەنگی‪،‬‬ ‫بە السایی کردنەوەی رژێمی بەعس‬ ‫دەسەاڵتەوە‬ ‫حزبەکانی‬ ‫لەالیەن‬ ‫بەرگێکی حزبییان بەبەردا کرد‪ .‬بۆیە‬ ‫لەوبەرنامەیەی بۆ سەرکردایەتی سیاسی‬ ‫کورد داینابوو رەخنەی لێ گرتوون‬ ‫و رووبەڕوو پێی وتوون‪“ :‬ئەبوایە‬ ‫بەرزکردنەوەی ئاستی زانستی زانکۆ‬ ‫و پەیمانگاکان و دامەزراندنی ناوەندی‬ ‫نیشتمانی رۆشنبیری و راگەیاندن‬ ‫و هونەر” بکرێت بە ئەولەوێتێکی‬ ‫سەرەکی‪.‬‬ ‫ئەولەویەتی جەنگیی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬بە کەڵک‬ ‫وەرگرتن لە ئەزمونی دوورودرێژی‬ ‫ئیمارەتەکانی کوردستان و هێزە‬ ‫سیاسییەکان‪ ،‬چی ئەو دەمەی لە‬ ‫شاخ بوو‪ ،‬چی لە دوای راپەڕین و چی‬ ‫لەدوای روخانی سەدام‪ ،‬پێی وابوو‬ ‫هەمیشە بوونی دوو هێز یان زیاتری‬ ‫چەکدار‪ ،‬جگە لە یەکترکوشتن هیچی‬ ‫دیکەی لێناکەوێتەوە بۆیە لەدیدارەکەی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩١‬راست و رەوان بە مامۆستا‬ ‫ع‪.‬عەبدولعەزیز دەڵێ‪“ :‬من پێم باشە‬ ‫ئێوە‪ ،‬بە راستی زۆر زۆر تاکید لەسەر‬ ‫ئەوە بکەن کە حزبەکان ئیجبار بکەن‬ ‫پێشمەرگە یەک بخەن‪ ،‬هێزی پێشمەرگە‬ ‫تەوحید بێ‪ ،‬وە بکرێ بە جەیشێ‬ ‫بۆ هەمو کورد‪ ،‬دیفاعی لە حدودی‬ ‫کورستان پێ بکرێ”‪ .‬ئەودەم کەس‬ ‫گوێی لێنەگرت‪ ،‬شەڕی ناوخۆ دروست‬ ‫بوو‪ ،‬کوردستان بوو بە مەیدانی رمبازی‬ ‫هێزە ئیقلیمییەکان و هێزە سیاسییە‬ ‫چەکدارەکانیش بوون بە بازیچەی‬ ‫دەستیان‪.‬‬ ‫دوای روخانی سەدام‪ ،‬ئەم مەترسیەی‬ ‫نەوشیروان بۆ یەکنەخستنی هێزە‬ ‫چەکدارەکان لە چەندین پرۆژەدا درا بە‬ ‫بەرپرسە بااڵکانی کورد‪ ،‬بەاڵم لەمەشدا‬ ‫چەندین بیانوویان بۆ یەکنەخستنی‬ ‫هێنایەوە‪ ،‬ئەو دواتر بە حەسرەتەوە‬ ‫دەنووسێ‪“ :‬ئەبوایە گۆڕینی هێزی‬ ‫پێشمەرگە بوایە لە هێزێکی حزبی‬ ‫هەژارەوە بۆ هێزێکی نیزامی عەسری‬ ‫لە روی عەقیدەی عەسکەری و چەک و‬ ‫رێکخستن و پێکهاتەوە”‬ ‫لە دوایین هەڵسەنگاندنی کاک‬ ‫نەوشیروان بۆ گوێنەدانی سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی کورد بەو ئەولەویەتانەی کە‬ ‫ئەو بۆی دیاری کردوون نووسیویەتی‪:‬‬ ‫“بەاڵم سەرکردایەتی هەردو حزب‬ ‫کەمترین بایەخیان بەم ئەولەویاتانە‬ ‫دا‪ ،‬بەڵکو ئەولەویەتی ئەوان بو‬ ‫بە ستراتیجی خۆ قایمکردن و‪،‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش تەرخانکردنی‬ ‫هەمو ئیمکانیات و توانای تازەپەیدا‬ ‫بوی ئابووری‪ ،‬بازرگانی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫دیپلۆماسی‪ ،‬قانونی‪ ،‬جەنگی لە سەر‬ ‫ئاستی هەرێم و عیراق و لە سەر ئاستی‬ ‫ئیقلیمی و ناودەوڵەتی بۆ قایمکردنی‬ ‫دەسەاڵتی حزبی خۆیان و‪ ،‬چەسپاندنی‬ ‫حوکمڕانی هەتاهەتایی خۆیان”‪.‬‬ ‫کۆچی‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫دواییکرد و دوای خۆی لە رێگەی ئەم‬ ‫نووسینەوە‪ ،‬وەسێتە پێج خاڵیەکەی‬ ‫کە جێبەجێکردنی ئەو ئەولەیەتانەیە‬ ‫بەجێهێشتووە‪،‬‬ ‫هاوبیرەکانی‬ ‫بۆ‬ ‫باشترین وەفا بۆی بەدیهێنانی‬ ‫لەسەرووی‬ ‫ئەولەویەتانەیە‪،‬‬ ‫ئەو‬ ‫هەمووشیانە گەڕانەوەی کەرکوک و‬ ‫ناوچە دابڕاوەکانی کوردستانە‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪20١٩/5/١٩‬‬

‫‪5‬‬

‫چۆن کاک نەوشیروانم ناسی؟‬ ‫رۆژی ‪٢٢‬ی شوباتی ‪ ١٩٦٣‬كه‬ ‫مانگرتنی خوێندكارانی زانكۆی بهغدا‬ ‫بارودۆخی شاری ههژاندبوو‪ ،‬لهو‬ ‫كاتهدا دامودهزگاكانی رژێمی قاسم‬ ‫داروبهردی كوردستانی دهسوتاندو‬ ‫خهڵكی دێهاتهكانی له خوێندا دهگهوزان‬ ‫و زیندانهكانی پڕكردبوو‪ .‬له بهغداش‬ ‫ئێمهی خوێندکار پشكی خۆمان ههبوو‪،‬‬ ‫لهورۆژهدا چووم بۆ كۆلێژی كارگێڕیی‬ ‫بهشی زانسته سیاسیهكان بۆ الی كاك‬ ‫تهیب بهرواری كه بهرپرسی پارتی بوو‬ ‫له چهند كۆلێژێكی زانكۆكه‪ ،‬چوونهكهم‬ ‫بۆ رێكخستنی ههڵمهتێكی راگهیاندن‬ ‫بوو له كۆلیژهكان‪ .‬كه چوومهالی تهیب‬ ‫هاوڕێیهكی هاوكاڵسی خۆی پێشكهش‬ ‫كردم ناوی نهوشیروان بوو كه خهڵكی‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬بۆ یهكهمجار یهكتریمان‬ ‫ناسی و تهیب وتی‪ :‬كاك نهوشیروان‬ ‫ئهندامی سكرتاریهتی یەکێتی قوتابیانی‬ ‫كوردستانه‪ ،‬ههرچهنده ئهو ئهندامی‬ ‫پارتیشه بهاڵم ئێستا ههوڵهكانی‬ ‫تهرخانكردووه بو كاری قوتابیان‪.‬‬ ‫ئهوه بوو ئێمه كاری خۆمان‬ ‫چڕكردبووەوە بۆ سوود وهرگرتن لهو‬ ‫باره ئاڵۆزهی بهغدا‪ ،‬سهیرم كرد‬ ‫كاك نهوشیروان ژمارهیهك دروشمی‬ ‫نووسیوهو ههندێكی بهخهته جوانهكهی‬ ‫خۆی كێشابووی رهنگی كردبوو‪ ،‬ههمووی‬ ‫دروشمی سیاسی جۆراوجۆربوون لهدژی‬ ‫دهوڵهت و بهرز نرخاندنی كارهكانی‬ ‫پێشمهرگهو باسكردنی ئهو پهالماره‬ ‫دڕندانهی دهوڵهت كه دهیكاته سهر‬ ‫كوردستان‪ .‬ههرزوو لەگەڵ نهوشیروان‬ ‫بوینه هاوڕێ و من و تهیب تكامان‬ ‫لێكرد كه بێته ناو رێكخستنهكانی‬ ‫پارتی له زانكۆ‪ .‬ئەو وتی‪ :‬برایانی‬ ‫ئازیز ئهگهر من بكهومه كاری حزبایهتی‬ ‫ئهوا رێكخستنهكانی قوتابیانمان پهكی‬ ‫دەکەوێ‪ .‬بۆیە تكاتان لێدهكهم واز بێنن‬ ‫بامن تەنیا كاری یهكێتی قوتابیان بكهم‬ ‫و پهیوهندییه حزبیهكهشم وهكو ئهندامی‬ ‫پارتی با ههر لە سلێمانی بمێنێ‪.‬‬ ‫ئەوکاتە له شوقهیهكی زۆر ساده‬ ‫له تهك كاك شێخ ئیبراهیمی شێخ‬ ‫مەحمود (بله رهش)ی ئازیز پێكهوه‬ ‫دهژیان له حهیدهرخانه‪ .‬منیش كهوتمه‬ ‫هاتوچۆكردنیان كهم رۆژ ههبوو سهردانی‬ ‫نهكهم‪.‬‬ ‫له بههاری ‪ ١٩٦٦‬كه كاك حیلمی‬ ‫عەلی شهریف هات بۆ بهغدا بۆ‬ ‫سهرپهرشتی لقی پێنج من یهكسهر‬ ‫بوومه یهكهم بهرپرسی نزیكی كاك‬ ‫حیلمی‪ .‬پاش ماوهیهك وتی نهوزاد حهز‬ ‫دهكهم لەگەڵ برادهرانی رێكخستنی‬ ‫خۆمان دانیشتنێك بكهم بۆ باسی‬ ‫بارودۆخی حزب‪ .‬لهبهرئهوهی كاك‬ ‫حیلمی خوێندهوارێكی پایهداربوو وام‬ ‫به باشزانی لەگەڵ نهوشیروان كه لهو‬ ‫چهند ساڵهدا بۆم دهركهوتبوو الوێكی‬ ‫زیرهك و رۆشنبیره دابنیشین‪ ،‬پێش‬ ‫ئهوهی دانیشتنهكهمان دهستپێبكهین‬ ‫وتم نهوشیروان پهیوهندی رێكخستنی‬ ‫لەگەڵ سلێمانیدایه ئێستا بهتایبهتی‬ ‫كاری قوتایبانی كوردستان دهكات‪،‬‬ ‫بڕیارمان دا لەگەڵ نهوشیروان و ههندێ‬ ‫برادهری تر له شوقهكهی ئهوان دانیشین‬ ‫ههرچهنده شوێنهكهیان تابڵێی سادهو‬ ‫پهرپووت بوو‪ ،‬شوقهكه بریتی بوو له‬ ‫ژوورێك و ئاودهستێك و مهتبهخێكی‬ ‫بچووك كه كۆنیی و داڕوخاوی پێوه‬ ‫دیاربوو‪ .‬له كۆاڵنێكدابوو له حهیدهرخانه‬ ‫لهپشت شهربەتخانهكهی حاجی زبالهوه‬ ‫رهنگه تهمهنی ئهو كۆاڵنهو شوقهكانی‬ ‫لهسهد ساڵ نزیك بووبێتهوه‪.‬‬ ‫شوقەکەیان بهكرێیهكی زۆر كهم‬ ‫گرتبوو‪ .‬جارجاریش عومهر تۆفیق‬ ‫سادهترین‬ ‫دهمایهوه‪.‬‬ ‫لەگەڵیاندا‬ ‫كهلوپهلیان ههبوو باوهڕم نهبوو كه هیچ‬ ‫قوتابییهكی كورد له بهغدا بهوشێوه‬ ‫سادهیه ژیابێ‪ ،‬سهرهڕای ئهمانه‪،‬‬

‫د‪.‬نەوزاد ساڵح رەفعەت و نەوشیروان مستەفا‬

‫د‪ .‬نهوزاد ساڵح رهفعهت‬

‫لە بەغدا هەموو‬ ‫بەیاننامەو‬ ‫دروشمەکانی بە‬ ‫خەتە جوانەکەی‬ ‫خۆی دەنووسی‬

‫ئازایانه دهیانخوێندو ههروهها وهك‬ ‫بارهگایهكی قوتابیانی كوردستانیش‬ ‫وابوو‪ .‬نهوشیروان لەوێدا بهیانهكانی‬ ‫دهنووسی و تایپی دهكردن‪.‬‬ ‫جارێک لەگەڵ كاك حیلمی چووین‬ ‫بۆالیان كه كهوته باسی ئهو بارودۆخهی‬ ‫مهكتهبی سیاسی پێوهی گرفتار‬ ‫بووبوو‪ ،‬نهوشیروان بهشێوهیهكی زۆر‬ ‫زیرهكانهو به توانا كهوته شیكردنهوهی‬ ‫بارودۆخهكه‪ .‬كاك حیلمی روویكرده‬ ‫نهوشیروان و وتی‪ :‬من زۆر قوتابی‬ ‫دهرچووی زانستە سیاسییهكانم دیوه‬ ‫كه هیچ توانایهكی ئهوتۆیان لهكاری‬ ‫سیاسیدا نهبووه‪ ،‬بهاڵم لهوه ئهچێ تۆ‬ ‫سوودێكی زۆرت لهخوێندنهكهت دیبێ‪.‬‬ ‫وادیاره تواناو كاركردنه سیاسیهكهی‬ ‫خۆت له خوێندنهكهت زیاتر تۆی‬ ‫پهروهرده كردبێ‪ .‬چهند سهعاتێك كاك‬ ‫حیلمی الیان مایهوهو بڕیاریاندا بهزوویی‬ ‫یهكتری ببیننهوه‪.‬‬ ‫دوای چهند رۆژێك كاك حیلمی‬ ‫ویستی كاك ئیبراهیم میرانی ببینێ‬ ‫كه كادرێكی تێكۆشهری پارتی بوو‪،‬‬ ‫ماوهیەك بوو دابڕابوو ویستم شوێنێك‬ ‫رێكبخهم بۆ ئهو دانیشتنه بهاڵم كاك‬ ‫حیلمی یهكسهر وتی نهوزاد با شوێنهكه‬ ‫الی نهوشیروانبێ چونكه بهڕاستی ئهو‬ ‫رۆژه بهالوێكی به توانا هاته بهرچاوم‬ ‫بێگومان هاوكارمان دەبێ‪ .‬بهڵێ ههر له‬ ‫شوقهكهی نهوشیروان‪ ،‬كاك ئیبراهیم‬ ‫میرانی هات بۆ المان و لەگەڵ كاك‬ ‫حیلمی كهوتنه گفتوگۆ‪.‬‬ ‫كاك ئیبراهیم میرانی زۆر توندبوو‬ ‫لهسهر نزیكبوونهوهی باڵی مهكتهبی‬ ‫سیاسی لەگەڵ حکومەتی عێراق‪ ،‬دهوری‬ ‫كاك نهوشیروان لهو دانیشتنهدا زۆر‬ ‫سهرنجراكێش بوو كه بێجگه له كاك‬

‫حلیمی كاك ئیبراهیمیش پێی سهرسام‬ ‫بوو‪ .‬ئیتر دوای ئهوه‪ ،‬رۆژنهبوو سهردانی‬ ‫نهوشیروان نهكهم زۆر جار سوودمان لە‬ ‫تواناو بههرهی نووسینهكانی لە بیرو‬ ‫بۆچوونه وردهكانی و دهستوخهته‬ ‫جوانهكهی دهبینی‪.‬‬ ‫ساڵهكانی ‪ ٦٦‬و ‪ ٦٧‬لهكاتێكدا كاك‬ ‫نهوشیروان كارهكانی یەکێتی قوتابیانی‬ ‫بهتهواوهتی رائهپهڕاند و پهیوەندی‬ ‫به شارهكانی كوردستانهوه دهكرد‪،‬‬ ‫بهیانهكانی دهنووسین و چاپیشی‬ ‫دهكردن‪ .‬هەروەها یارمهتی ههندێ‬ ‫قوتابی دهستكورتیشیان دهدا كه باری‬ ‫ئابوورییان زۆر خراپ بوو‪ .‬پارهیهكی‬ ‫ئهوتۆیان لهبهردهست نهمابوو تا‬ ‫ئیشهكانی پێ بهڕێوهبهرن‪.‬‬ ‫رۆژێك وتی‪ :‬نهوزاد ناوی برادهرێكی‬ ‫پێووتم كه برادهری منیش بوو له كولێژ‬ ‫دهرچوو بوو له یهكێك لهشارهكانی‬ ‫نزیكی بهغدا دامهزرابوو‪ ،‬كاروباری‬ ‫زۆر باش بوو خۆشی له خێزانێكی‬ ‫دهوڵهمهندبوو‪ ،‬ئهم برادهره كه‬ ‫بهرپرسێكی گهورهی قوتابیان بوو‬ ‫ههندێ پارهی یەکێتیەكهمانی الیە چهند‬ ‫جارێك داوامان لێكردووەتەوە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫پارهم نییه بتاندهمهوه‪ ،‬بیستوومه‬ ‫ئێستا وهزعی باشه‪ ،‬تۆ دێیت لەگەڵم‬ ‫بڕۆین بهڵكو له پایهی حزبیی تۆش‬ ‫سڵ بكاتهوهو ههندێکی لێ بسهنینهوه؟‬ ‫یهكسهر وتم باشه‪.‬‬ ‫بۆ رۆژی دوایی چووین بۆ ئهو شاره‬ ‫كه نزیك بوو لهبهغداوه‪ ،‬چووینه الی‬ ‫زۆر سهری قاڵ بوو بهئیشوكارهوه‬ ‫ماوهیهك چاوهڕێمان كرد‪ ،‬دوایی‬ ‫بە سەیارەکەی ئەو گەڕاینەوە بۆ‬ ‫بەغدا‪ .‬لەڕێدا نەوشیروان پێیوت‬ ‫قوتابیان وەزعیان خراپە و تۆش‬ ‫هەندێ پارەت الیە‪ ،‬بەڵکو قەرزەکە‬ ‫و هەندێکی خۆشتمان بدەیتێ‪ ،‬کەچی‬ ‫ئەو دەستیکرد بە کڕوزانەوە وتی‬ ‫کەمدەستم‪ .‬پێش ئەوەی بگەینە بەغدا‬ ‫نەوشیروان وتی بووەستە دادەبەزین‪،‬‬ ‫ئا کاک نەوزاد ئەگەر پارەت پێیە‬ ‫شتێکی بدەرێ بەم پیاوە کەمدەستە!‬ ‫دوای ساڵی ‪ ١٩٦٧‬ئهو بۆ سلێمانیو‬ ‫من بۆ سهربازی له یهكتر دابڕاین‪،‬‬ ‫دوایی كاك نهوشیروان بوو به ئهندامی‬ ‫لقی چواری باڵی مهكتهبی سیاسی تا‬ ‫بەیاننامەی ‪١١‬ی ئازار كه زۆر نامهردانه‬ ‫كێشهیهكیان بۆ دروستكردو ناچاربوو‬ ‫خۆی شاردهوه‪.‬‬ ‫کە چوو بۆ خوێندن لە نەمسا‪ ،‬من‬ ‫ئیتر ههواڵم لێبڕا‪ ،‬پاش كارهساتهكهی‬ ‫‪ ١٩٧٥‬من چوومه رومادی تا ساڵی‪١٩٧٩‬‬ ‫دواتر گهڕامهوه بۆ سلێمانی دیسان‬

‫پهیوهندیم به كاك نهوشیروانهوه كرد‬ ‫كه ئهو له شاخ بوو‪.‬‬ ‫ئێمه رێكخستنێكی جیاوازمان‬ ‫ههبوو هێڵی گشتی كه پهیوهندی‬ ‫ڕاستهوخۆمان به مام جهاللهوهبوو‪،‬‬ ‫سهرهڕای ناكۆكی لهمیانهی كومهڵهو‬ ‫هێڵی گشتی و شۆڕشگێڕان من‬ ‫پهیوهندی گهرمم به كاك نهوشیروان‬ ‫هەبوو لهناو شار هیچ ناكۆكیهكمان‬ ‫توش نههات‪.‬‬ ‫كه شهڕی عێراق و ئێران‬ ‫دهستیپێكرد هێزهكانی پێشمهرگهی‬ ‫ناوچهیهكی‬ ‫كۆنترۆڵی‬ ‫یەکێتی‬ ‫بهرفراوانی كوردستانیان كردبوو‪،‬‬ ‫لهوكاتهدا رهوانشاد كاكه حسهرهش‬ ‫سهردانی مام جهالل و سهردانی‬ ‫كاك نهوشیروانیشی دهكرد‪ .‬نامهی‬ ‫بۆ دههێنامهوه جارێكیان بهكاك‬ ‫حسهرهشی وتبوو به دكتۆر بڵێ‬ ‫نامهكانی كه بۆ مام جهاللی دهنێرێ‬ ‫ههموویم پیشان دهدات لهبهرئهوه‬ ‫لهیهكهوه دوورنین‪.‬‬ ‫مانگی ‪٧‬ی ‪ ١٩٨٣‬پاش ئهوهی‬ ‫بارهگای مام جهالل و كاك‬ ‫نهوشیروان هاتبوونه بالیسان و‬ ‫دهسهاڵتی حكومهت زۆر كزبوو‪،‬‬ ‫پێشمهرگه ههموو دۆڵی بالیسانیان‬ ‫كونترۆڵكردبوو‪ ،‬رۆژێك من و ژینۆی‬ ‫كوڕم و دایكی بهناوی سهیرانهوه له‬ ‫رێگای بالیسانهوه بهرهو خهلیفان‬ ‫رۆیشتین لهرێگا بارهگایهكی جهمال‬ ‫ئاغاو شۆڕشگێڕان لهنزیكی جادەكه‬ ‫بوو‪ ،‬جەمال ئاغا وتی مام جەالل و‬ ‫کاک نەوشیروان دهڵین بابێت بۆالمان‪.‬‬ ‫چووین بۆ خهتێ له بناری شاخهكه‬ ‫كهپرێكیان كردبوو مام جهالل و كاك‬ ‫نهوشیروانی لێبوو له كهپرهكهدا زۆر‬

‫ساڵی ‪ ١٩٨٣‬بەناو‬ ‫دنیایەک مەترسیدا‬ ‫هاتبووەوە بۆ‬ ‫سلێمانی بۆ بینینی‬ ‫رێکخستنەکان‬

‫به سادهیی دانیشتبوون‪ .‬من له ساڵی‬ ‫حەفتاوە كاك نهوشیروانم نهدیبوو‬ ‫ههردووكمان زۆر دڵخۆشبووین‪.‬‬ ‫پێیوتم‪ :‬باشه تۆ دهستت لهخۆت‬ ‫شتووه ئهم ماڵ و منداڵهت بۆ هێناوه؟‬ ‫وتم من به پهنای ئهمانهوه هاتووم‬ ‫خۆم وا پیشانداوه له سهیتهرهكان كه‬ ‫بۆ سهیران ئهڕۆین‪ ،‬كاك نهوشیروان‬ ‫وتی پێش چهند رۆژێك كاك ئاكۆی‬ ‫ههباس ئاغا كه بهختیاری براشتی‬ ‫هێنابوو جیهازێكی تهخدیرو چهند‬ ‫كارتۆنێك كهلوپهلی تهندروستی له‬ ‫تهك بهختیاری براتدا بۆ هێناین وتم به‬ ‫ئاكۆ ئهمانه لهالی كێوه هێناوته؟ وتی‬ ‫دكتور نهوزاد‪ ،‬منیش پێم وت خۆزگه‬ ‫چاوم به دكتور نهوزاد دهكهوتەوە‪.‬‬ ‫ئاكۆ پێكهنی وتی بڕۆم بۆت بێنم وتم‬ ‫نه بۆ خاتری خوا ماڵی كاول مهكه‬ ‫ئێستا كه وتیان دكتۆر نهوزاد هاتووه‬ ‫وامزانی ئهو تۆی هێناوه‪.‬‬ ‫ههر لەو ساڵەدا بوو رۆژێك له‬ ‫عیاده دانیشتبووم خوالێخوشبوو‬ ‫دكتۆر خهسرهو خاڵ هات بۆ الم‪ ،‬وتی‬ ‫نهوزاد بڕۆ بۆ ماڵی كاك عومهر فهتاح‬ ‫لهوێ یهكێكی لێیه دهیهوێت بتبینێ‪.‬‬ ‫یهكسهر چووم بۆ ماڵی عومهر فهتاح‬ ‫كه ماڵیان له گردی موههندسین بوو‪،‬‬ ‫كه چوومه ژوورهوه سهیرم كرد كاك‬ ‫نهوشیروان دانیشتووه!‬ ‫كه لهوكاتهدا شهڕو پێكادانی‬ ‫پێشمهرگهو یهكێتی زۆر گهرم بوو زۆر‬ ‫سهرم سڕما وتم بۆ خاتری خوا ئهوه‬ ‫چی دهكهی له سلێمانی؟ پێكهنی وتی‬ ‫تۆ بۆ دێیته شاخ بۆ الی ئێمه‪ ،‬منیش‬ ‫وا دێم بۆ الی ئێوه‪.‬‬ ‫پاش‬ ‫دانیشتین‬ ‫ماوهیهك‬ ‫گفتوگۆیهكی زۆر بۆم باسكرد وتم كاك‬ ‫نهوشیروان ئهم حكومهته ‪٣٠٠‬ههزار‬ ‫كهسی زیاتر كردووه بهجاش بۆ‬ ‫شهڕی ئێوه پێكهنی و وتی نهوزاد بۆ‬ ‫خاتری خوا ئهو ژمارهیه وایه؟ دوایی‬ ‫دهركهوت كه لهو ژمارهیه زۆرتریشه‪.‬‬ ‫گهلێ دهنگوباسی بۆ باسكردم وتی‬ ‫حكومهت ههندێ خهڵكی ناردووه‬ ‫بۆ گفتوگۆ‪ ،‬بهاڵم بهڕای من درۆمان‬ ‫لەگەڵ دهكهن ههرچی چۆنێكبێ ئهگهر‬ ‫ماوهیهك هودنهیهكیشمان لەگەڵ بكهن‬ ‫ههندێ بحهسێینهوه ههندێك شتمان‬ ‫دهستكهوێت خراپ نییه‪.‬‬ ‫زۆر تكام لێكرد كه بڕۆین بۆ ماڵی‬ ‫خۆمان وتی با زۆر نهیهمه دهرهوه‬ ‫ههر لێرهوه دهڕۆمهوهو هاتم سهرێك‬ ‫له برادهرانی رێكخستنهكانی كومهڵه‬ ‫بدەم سهردانهكهم بهبێ بینینی نهوزاد‬ ‫ناتهواو دەبێ بۆیه ناردم به شوێنتا‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫هەڵێنجانێك بۆ كتێبی كورد و عەجەم‬

‫د‪ .‬محەمەدی مەحوی‬ ‫هەرچەندە ‘کوردو عەجەم’ کتێبێکەو‬ ‫مێژووی قۆناغێکی دیاریکراوی تێدا‬ ‫سەرچاوەیەکی‬ ‫بەاڵم‬ ‫تۆمارکراوە‪،‬‬ ‫پەروەردەییە (دیداکتیکییە) بەمەبەستی‬ ‫تێگەیشتن و دەرسوەرگرتن لە گشت ئەو‬ ‫خەم و خولیا فرە ‪ -‬الیەنەنانەی ڕەوانشاد‬ ‫هەیبوون و بە نهێنیی و نادیار دەریبڕیون‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬هێنانەئارای زمانی زانستیی‬ ‫نووسینی مێژوو لەڕێی سودبینیین لە‬

‫ئاوەزمەندیی باووباپیران و ئەوەی خودی‬ ‫نووسەرەوە لەگەڵ الیەنەکانی تری زانستی‬ ‫سێمانتیک (پڕاگماتیک) بۆ دەربڕیین بە‬ ‫شاراوەیی‪.‬‬ ‫ڕەچاوکردنی پەیوەندیی لۆژیکیی‬ ‫نێوان سەگمێنتەکانی وشە‪ ،‬فرێز‪ ،‬ڕستە‪،‬‬ ‫پەرەگراف‪ ،‬دەق و بەشەکان لەڕووی‬ ‫واتاوەو بۆ گرێدانیان بەیەکەوە؛ نووسین‬ ‫بە زارو شێوەزاری ئەو ناوچانەی کە‬ ‫ڕوداوەکان تیایاندا ڕوویانداوە لەگەڵ‬ ‫داهێنانی وشەو فرێزی پێویست بۆ بوارو‬ ‫بابەتە جۆراوجۆرەکان‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوانەیشدا سەرنجی ئێمەی‬ ‫خوێنەری بۆ گرنگی و بەهای زمانەکەمان‬ ‫بەگشتیی ڕادەکێشێ‪ .‬کۆکردنەوەی وشەی‬ ‫کوردیی‪ ،‬وەرگرتنی وشەو دەربڕدراوی‬ ‫زارو شێوەزارەکان بۆ ئامادەکردن و‬ ‫نووسینەوەی فەرهەنگی نەتەوەیین‪.‬‬ ‫دروستکردن و داهێنانی زاراوەکانی بۆ‬ ‫تەواوکردن و تۆکمەترکردنی فەرهەنگی‬ ‫زاراوەکانی بوارە جیاوازەکانی وەک‬ ‫سوپاو‬ ‫کارگێڕیی‪،‬‬ ‫فەرمانڕەوایی‪،‬‬ ‫ئابوریین‪.‬‬ ‫بۆئەوەی لە هۆو هۆکارەکانی‬ ‫نووشستەکانی ڕابردوو و باری ئەمڕۆی‬ ‫کوردستان تێبگەین‪ ،‬پرسیار دەکاتو‬ ‫وەاڵمیش دەداتەوە‪ :‬پرسیارکردنی‬ ‫سەرەتاو هێنانەوەی نامەی کۆتایی‬

‫سێ وانه له كاك‬ ‫نهوشیروانهوه‬

‫کتێبەکە گشت ناوەڕۆکەکانی بەیەکەوە‬ ‫گرێداوە ‪-‬بەردەوام شکستمانخواردووەو‬ ‫نەمانتوانیوە سەربەخۆیی بەدەستبهێنیین‪،‬‬

‫هۆکاری فرە ‪-‬چەشنی‬ ‫لەو جۆرانەیان هەبووە‪،‬‬ ‫کە ئەمڕۆیش ئامادەن‬ ‫و کاریگەرن‪ :‬نەبونی‬ ‫نەتەوەیەک بە تاک‬ ‫و کۆمەڵی نەتەوەو‬ ‫نیشتمانپەروەرو بە خەونی‬ ‫سەربەخۆیی و ئازادیی‬ ‫هاوبەشەوە؛ بێسەروبەریی‬ ‫و هەرکەس بۆخۆی‪،‬‬ ‫واتە نەبونی سیستم؛‬ ‫فەرمانڕەوایی تاکڕەوانە لە‬ ‫خێڵ‪ ،‬عەشیرەو ئیماراتە‬ ‫ناکۆک و ناتەباکان؛ خۆ‪-‬‬ ‫بەکەمزانیین؛ پاراستنی‬ ‫ئارەزووەکانی‬ ‫حەزو‬ ‫لەڕێی‬ ‫خۆ‬ ‫خودی‬ ‫دژایەتیکردنی یەکتریی‬ ‫و پاڵدان بە دەسەاڵتی‬ ‫شاو سوڵتانەوە؛ تەنانەت‬ ‫کوشتن و لەناوبردنی‬ ‫یەکتری لە بەرگی ئاینداو‬ ‫لەپێناویاندا‪.‬‬ ‫کتێبەکە پێماندەڵێت‬ ‫شۆڕشو‬ ‫کاتی‬ ‫لە‬ ‫توندوتیژییەکانیشیدا‪ ،‬بیر‪ ،‬مەبەست‬ ‫و ئامانجی ڕەوانشاد هەر سسیتم‪،‬‬ ‫دەستوورو دادپەروەریی بووە‪ .‬واتا بە‬

‫سیستمکردن لەڕێی دەرچوون لە خێڵ و‬ ‫دنیابینیی و بەرژەوەندییە تەسکەکانیەوە‬ ‫بەرەوە داڕشتنی بناغەکانی دەوڵەوت‬ ‫و دەوڵەتداریی لە دامەزراندنی شاری‬ ‫سەردەمیی‪ ،‬دامودەزگاو دامەزراوەو‬ ‫پێڕەوی کارگێڕیی و بەڕێوەبردن و‬ ‫سەرفرازیی دەچین‪.‬‬ ‫بە مەبەستی بەرچاوڕونیی خوێنەر‬ ‫ئەم چەند نموونەیە لە زمانی نووسیینی‬ ‫کاک نەوشیروان دەهێنرێنەوە‪:‬‬ ‫نموونە بۆ وشەداهێنان و کردنی وشەو‬ ‫فرێز بە زاراوە‪:‬‬ ‫‪/‬هێرشهێن‪/ ،/‬باوک_برا‪،/‬‬ ‫‪/‬فەرمانبەریی‪/ ،/‬نەعەرەب‪،/‬‬ ‫‪/‬نائازەریی‪/ ،/‬کارشکێن‪،/‬‬ ‫‪/‬بەهەشت_ئاین‪/ ،/‬ئاین_بەرز‪،/‬‬ ‫‪/‬خێرئەندێش‪/ ،/‬پێهەڵسوڕان‪،/‬‬ ‫‪/‬سەرکزکردن‪/‬؛ ئاگری فەساد‪،‬‬ ‫باجی خوێن‪ ،‬نامەی بەندایەتیی‪،‬‬ ‫نامەی پاڕانەوە‪.‬‬ ‫نموونە بۆ پەیوەندیی لۆژیکیی‬ ‫ناوەوەی وشەو دەربڕدراوەکان لەگەڵ‬ ‫دەربڕدراو بۆ خۆ ‪-‬بەکەمزانین‪ :‬تۆپی‬ ‫سەنگین‪ ،‬عاری هەاڵتن‪ ،‬یاخیبوونی‬ ‫ناڕەوا‪ ،‬بەالداخستنی کاتیی؛ تەمێکردن‬ ‫و سەرپێدانەواندن‪ ،‬ئەم بەندەیەیش‬ ‫بۆ ماچکردنی دەرگا بانگکرا‪ ،‬هیمەتی‬ ‫خاقانی خرۆشا‪ ،‬ئەم بەندە سووکە‪.‬‬

‫نهوشیروان مستهفا و كهركوك‬

‫رهزا جهواد تهقی‬ ‫کە به یاوهری سهید عهممار حهكیم‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫شاندێكی هاوپهیمانی نیشتمانیی بهشداری به‬ ‫خاكسپاردنی تهرمی نهوشیروان مستهفامان‬ ‫كرد‪ ،‬بۆ ماوهیهك له شاندهكه جیابوومهوه و‬ ‫چوومه ناو ئاپۆڕای جهماوهرێكی غهمگینەوە‪،‬‬ ‫به یهك دهنگ هاواریان دهكرد “نامرێ‪ ،‬نامرێ“‬ ‫و دووبارهیان دهكردهوه‪.‬‬ ‫تێگهیشتم له دهستدانی كهسێك كه‬ ‫سێ خوێندنهوهم له رووانگهی سیمای‬ ‫كهسایهتیهكهیهوه بۆ كردووە چەند کاریگەرە‪.‬‬ ‫یهكهم‪ :‬بیر و رۆشنبیری و تێڕوانین‪،‬‬ ‫بنهمای كاری سیاسی سهركردهیه‪ ،‬بهو پێیه‬ ‫سهركردهی لهدهستچوو‪ ،‬خوێنهرێكی تینو‬ ‫و نووسهرێكی بلیمهت و توێژهرێكی‬ ‫تایبهمهند بوو‪ ،‬بهتایبهتی له تیۆرییهكانی‬ ‫زانستی كۆمهڵناسی‪.‬‬ ‫دوهم ‪ :‬زهحمهتكێشی و سادهیی‬ ‫و بێ فیزی‪ ،‬نهێنی سهركهوتنی‬ ‫ههمو سهركردهیهكه‪ ،‬بهو‬ ‫پێیهی كاك نهوشیروان‬ ‫بوو‬ ‫زهحمهتكێشێك‬ ‫لهگهڵ زهحمهتكێشان‪،‬‬ ‫جهنگاوهرێك بوو لهگهڵ‬ ‫پێشمهرگهكان‪ ،‬سادهو‬ ‫ساكارێك بوو‪ ،‬بهبێ‬ ‫رتوش‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬ ‫سێیه‬ ‫به گژ د ا چو نه و ە و‬ ‫به ر ە نگا ر بو نه و ه ی‬ ‫گهندهڵی‪ ،‬سیمای‬ ‫سه ر كر د ه ی‬ ‫كه‬ ‫خۆشهویسته‪،‬‬ ‫له رێگهیهوه حوكمی‬ ‫دڵی جهماوهر دهكات‪.‬‬ ‫نهوشیروان‬ ‫كاك‬ ‫بۆیه‬ ‫بهرهنگاری گهندەڵی بوو‪ ،‬سهرهتا‬ ‫له بهرەنگاری خودی خۆیهوه‬ ‫دهستیپێكردو دواتر به هاورێكانی‬ ‫دا تێپهری و ئینجا دهوروبهری راهێنا‬ ‫بهرەنگاری گهندڵی ببنهوه‪ .‬تائێستاش‬ ‫كۆتایی پێ نههاتووه بۆ ئهوانهشی كه‬ ‫دهگهنه دهسهاڵت‪.‬‬

‫لهتیف فاتیح فهرهج‬ ‫كهركوك بۆ نهوشیروان مستهفا‬ ‫پرس و بابهتێكی گرنگ بوو‪ ،‬ئهو‬ ‫سهرهڕای ئهوهی كهركوكی به روگهو‬ ‫شارێكی ئازیزی كوردستان دهزانی‪،‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا بهردهوام رهخنهی‬ ‫لهوانه دهگرت كه پرسی كهركوك‬ ‫وهك ماركهیهكی بانگهشهو میدیایی‬ ‫بهكاردەهێنن‪ .‬لهسهر كهركوك چهندین‬ ‫جار گفتوگۆمان کردووه‪ ،‬بهردهوام‬ ‫له خهمی ئهوهدا بوو سهرمایهداره‬ ‫كهركوكدا‬ ‫له‬ ‫كهركوكییهكان‬ ‫سهرمایهگوزاریی بكهن و پێویسته‬ ‫بهرپرسانی كهركوك شارهكه بهتهنیا‬ ‫جێنههێڵن و لهوێ بن‪ ،‬ئهمهش جاری‬ ‫وابوو لێكدانهوهی ناجۆری بۆ دهكرا‪.‬‬ ‫جارێكیان داوای كرد ههندێك له‬

‫كارهكتهره سیاسییه توركمانهكان‬ ‫ببینێ‪ ،‬بیرمه ههندێك ناومان بۆ بردو‬ ‫پێی باشبوو (بێ پرسی كهسهكان‬ ‫نامهوێ ناوهكان بنووسم) كه چووین‬ ‫بۆ الی بەهێمنیی گوێی لێگرتن و بۆ‬ ‫ئهوانیش دوا‪ ،‬ئهو وتی “ئێمه به وهرهقه‬ ‫داوای مافهكانمان له عێراق دهكهین‬ ‫و دهزانین چیمان دهوێ‪ ،‬ئێوهش به‬ ‫وهرهقه به ئێمه بڵێن چیتان دهوێ‪،‬‬ ‫ئایا ئهوهی داوای دهكهن به ئێمه‬ ‫جێبهجێ دهبێ؟” قسهی زۆر كرا‪ ،‬كه‬ ‫ههستاین یهكێ له میوانهكان پێی وتم‬ ‫بهڕاستی سهرسامی ئهم پیاوهم‪.‬‬ ‫كهركوك بۆ نهوشیروان مستهفا‬ ‫سهرهڕای رازیكردنی توركمان و عهرهبو‬ ‫كلدۆ ئاشوور‪ ،‬ئهوهش بڕابوویهوه كه‬ ‫دهبێ له چوارچێوهی كوردستاندابێ‪.‬‬ ‫كاتێ بڕیاردرا بۆ ههڵبژاردنی ‪٢٠١4‬‬ ‫ههموو كورد پێكهوهبن‪ ،‬زۆری پێخۆش‬ ‫بوو‪ ،‬وتی ئهوه گرنگ نیه ئێمه‬ ‫كورسی دههێنین یان نا‪ ،‬ئهوه گرنگه‬ ‫كورد پێكهوهبن‪ ،‬دهیانجار گفتوگۆی‬ ‫دوورو درێژمان لهبارهی كهركوكهوه‬ ‫كردووه‪ ،‬بۆ یهكجاریش له قسهكانی‬ ‫كاك نهوشیرواندا ئهوهم نهبینیوه‪ ،‬یان‬ ‫ههستم پێنهكردووه‪ ،‬كه بایهخی زۆر‬

‫بهو شاره نهدات‪.‬‬ ‫جارێكیان باسی پڕۆژهیهكی‬ ‫گرنگی ئاودێری كرد‪ ،‬بۆ من ئهوه‬ ‫جێی ههڵوهسته بوو‪ ،‬ئهوه سهرهڕای‬ ‫ئهوهی باسی بهنداوێكی گهورهی له‬ ‫ناوشوان كرد “ئێستا بهنداوی خاسه‬ ‫چای یهكێكه له پڕۆژه بایهخدارهكان”‬ ‫ههروهها وتی ئهگهر بتوانرێ ئاوی‬ ‫گۆپتهپه به رێڕهو “لێدانی رێ“‬ ‫یان به سهرخستن بخرێته بان و به‬ ‫تهنیشت ئاغجهلهردا شۆڕ بكرێتهوه‬ ‫بۆ چهمچهماڵ و لهوێشهوه ببرێته‬ ‫سهر سهرچاوهی خاسهو بگهیهنرێ به‬ ‫كهركوك‪ ،‬بێجگه لهوهی ئهم ناوچهیه‬ ‫ههمووی دهبووژێتهوه خاسهی ناو‬ ‫كهركوكیش دهبێتە روبارێكی ههمیشه‬ ‫پڕ له ئاو‪.‬‬ ‫راستی ئهم پڕۆژهیه رهنگه بۆ‬ ‫كهسانێك زۆر ئهستهمبێ كه لهسهر‬ ‫نهخشه دهیبینن‪ ،‬یان به قسه بۆیان‬ ‫باس دهكرێت‪ ،‬بەاڵم ئهگهر كاری‬ ‫لهسهر بكرێت دڵنیام له ئایندهدا‬ ‫سهردهكهوێت‪ ،‬ئهگهر بیرمبێ كاتی‬ ‫خۆیشی لهو كۆڕو سیمینارهی له‬ ‫خاك سهبارهت كهركوك رێكخرابوو‪،‬‬ ‫ههمان ئهم قسهیهی به جۆرێكی تر‬

‫كرد‪ ،‬بۆ من گرنگه قسهكه لهوهدایه‪،‬‬ ‫ئهم كاره بێجگه له بایهخی ئاودێریو‬ ‫بووژانهوهی كشتوكاڵ لهم ناوچهیه‪،‬‬ ‫رۆڵی گهورهشی دهبێ له بواری‬ ‫گهشتوگوزارو ههروهها تاڕادهیهكی‬ ‫زۆر كێشهی كهم ئاوی چهمچهماڵیش‬ ‫چارهسهر دهكات‪.‬‬ ‫چهندینجار پێی دهوتم دهبێ‬ ‫بهردهوام لهسهر كهركوك قسهت‬ ‫ههبێ‪ ،‬لهبهر داوای قسهی ئهو ههرچیم‬ ‫بۆ كرابا بۆ كهركوك دهمكرد‪ ،‬لێرهدا‬ ‫راستیهك دهگێڕمهوه‪ ،‬پێی وتم؛ دهبێ‬ ‫رۆژنامهیهك وهك رۆژنامهی رۆژنامه بۆ‬ ‫كهركوك دهربكهن‪ ،‬ئهودهم سهرهتا بوو‬ ‫تازه رۆژنامهی رۆژنامهش دهردهچوو‪،‬‬ ‫ههندێك لهمپهرو گرفت ههبوون‪ ،‬من‬ ‫نهمویست وا تێبگات كه لهمپهرو‬ ‫گرفت ههن‪ ،‬تهنانهت جارێك بارام‬ ‫سوبحی رۆژنامهنووس پێی وت كاك‬ ‫نهوشیروان كهركوكتان لهبیربێ‪ ،‬وتی‬ ‫“ئهم برادهرهمان راسپاردووه‪ ،‬کەچی‬ ‫هیچ ناكات” نهیدهزانی كێشهكه چیه‬ ‫منیش باسی رێگرییهكانم بۆ نەكرد‪،‬‬ ‫سهبارهت كهركوك و كاك نهوشیروان‬ ‫زۆر بابهت ههیه باسی بكهم‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫كات و رۆژی خۆی‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫نەوشیروان مستەفا‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫بههاران که خهڵک‬ ‫ئهبینم له سهیران‬ ‫بهدڵی خۆش و به جلی‬ ‫جوانهوه‪ ،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئهبێ‬ ‫مێژووى تۆمارکردنى ئەم چاوپێکەوتنە‬ ‫بۆ ‪ ١٩‬ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە کە‬ ‫تێیدا ئاوات دەخوازێ خەڵکى کوردستان‬ ‫لە ئاهەنگ و خۆشیدابن و یەکێک لەو‬ ‫دیمەنانەی دڵخۆشیکردووە ئەوەبووە‬ ‫بههاران و هاوینان خهڵک له سهیرانن به‬ ‫دڵی خۆش و به جلی جوانهوه‪.‬‬ ‫لەو چاوپێکەوتنەدا‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە زارى خۆیەوە کۆمەڵێک‬ ‫زانیارى پێشتر باسنەکراو لەسەر ژیانی‬ ‫تایبەتی خۆى و سەردەمی منداڵیی و‬ ‫بەشێک لە یادەوەرییەکانى لە گەڕەکی‬ ‫سەرشەقام و بەرخانەقاى شارى سلێمانى‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬لە باسی ئەدەب و هونەرو‬ ‫گۆرانیی کوردیدا‪ ،‬ناوی ژمارەیەک‬ ‫شاعیرو هونەرمەندو ئەدیب دەهێنێ کە‬ ‫کاریگەرییان لەسەری هەبوووە‪.‬‬ ‫ژیانی خێزانیی‬ ‫لە سەرەتای چاوپێکەوتنەکەدا‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا بە کورتە باسێک‬ ‫رۆژو شوێنی لە دایکبوونی و ژیانی‬ ‫خێزانیی باسدەکات و دەڵێت‪ :‬رۆژی‬ ‫‪١٩٤٤/١٢/٢٢‬لە کۆاڵنی شیوی قازی‬ ‫بەرخانەقا‪ ،‬لە گەڕەکی سەرشەقام لە‬ ‫دایکبووم و خێزانەکەم ناوی شوعلە عەلی‬ ‫سەعیدە‪ .‬سێ منداڵم هەیە‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫کوڕە ناوی نمایە‪ ،‬نما یەکێکە لەو ناوانەی‬ ‫کە لەکاتی خۆیدا لە خەباتی نهێنی‬ ‫بەکارم ئەهێنا‪ ،‬چونکە کورتکراوەی ناوی‬ ‫خۆم و باوکم و باپیرمە‪ .‬دوو منداڵەکەى‬ ‫دیکەم کوڕو کچێکى دووانەن کوڕەکەیان‬ ‫ناوی چیایە‪ ،‬کچەکەیان ناوی چرایە‪.‬‬ ‫سلێمانى و ‪ ٢١‬ساڵ دابڕان‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە باسی خوێندن‬ ‫و ژیانی منداڵیدا ئاماژە بەوە دەکات؛‬ ‫“لە سلێمانی سەرەتایی و ناوەندیم تەواو‬ ‫کردووە‪ ،‬دواتر لە زانکۆی بەغدا علومی‬ ‫سیاسی‪-‬م خوێندووە‪ ،‬پاشان رۆشتووم‬ ‫بۆ زانکۆی ڤییەنا عیالقاتی دەولی‪-‬م‬ ‫خوێندووە‪ .‬لەکاتی چوون بۆ قوتابخانە‪،‬‬ ‫ئەوەی لە بیرمبێ جانتام پێ نەبوو‪،‬‬ ‫کتێبەکانم بە دەستەوە ئەگرت”‪.‬‬ ‫هەر لەبارەى ژیانى منداڵییەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“هاوڕێم زۆر بووە‪ ،‬چونکە من خەڵکی‬ ‫گەڕەکێکم کە منداڵی زۆر لە کۆاڵنەکەدا‬ ‫بووە‪ ،‬سێ مەکتەب لە کۆاڵنەکەی ئێمەدا‬ ‫بوو‪ ،‬بێجگە لەوەی کۆاڵنەکەی ئێمەش‬ ‫منداڵی زۆر بووە‪ ،‬بەتایبەتی خانووی‬ ‫وا هەبوو سێ بۆ چوار ماڵی تێدابوو‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی ژیانێکی زۆر نائارام و‬ ‫ناڕێکوپێکم هەبووە‪ ،‬لە هەر قۆناغێکدا‬ ‫مەجموعەیەک هاوڕێم هەبووە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٧٠‬لە سلێمانی چوومەتە‬ ‫دەرەوەو تا ساڵی ‪ ١٩٩١‬نەهاتوومەتەوە‬ ‫بۆ سلێمانی‪ ٢١ ،‬ساڵ لە سلێمانی نەبووم‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دابڕاوم‪.‬‬ ‫“ئێستاش خۆم زۆر لەزەت لەوە ئەبینم‬ ‫بەناو شاردا ئەسوڕێمەوە‪ ،‬زۆر جاری وایە‬ ‫توشی هەندێ ناسیاوم ئەبم کە ‪ ٣٠‬ساڵە‬ ‫نەمبینیوە‪ ،‬من لە شارەکەی خۆما زۆر‬ ‫هەست بە ئەمینی و دڵنیایی ئەکەم‪ ،‬هیچ‬

‫جۆرە ترسێکم نییە‪ ،‬زۆر بە دەگمەنیش‬ ‫وا رێککەوتووە مەسەلەن یەکێک لەسەر‬ ‫جادە ئێخەم بگرێ بۆ ئیشێک‪ .‬قەت‬ ‫رۆژێک لە ڕۆژان شعورم بەوە نەکردووە‬ ‫یەکێک بە خراپە لە من نزیک بووبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە هاتبێتیش رەنگە ئیشێکی‬ ‫هەبووبێ یان پێویستییەکی هەبووبێ”‪.‬‬ ‫بیرەوەرییەکانی بەرخانەقا‬ ‫لە بەشێکی تری چاوپێکەوتنەکەیدا‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئاماژە بە هەندێ‬ ‫بیرەوەری و یادگاری گەڕەکی سەرشەقام‬ ‫و بەرخانەقا و کەسایەتییەکانی ئەو‬ ‫گەڕەکە دەکات و دەڵێت‪“ :‬بیرەوەری‬ ‫زۆر خۆشم هەیە لەبەرخانەقا‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫بەرخانەقا گەڕەک نییە‪ ،‬ناوچەیەکە‬ ‫لە گەڕەکی سەرشەقام کە کەوتووەتە‬ ‫بەرخانەقای مەوالنا خالیدی نەقشبەندی‪،‬‬ ‫کەوتووەتە بەر ئەو خانەقایە بۆیە پێی‬ ‫ئەڵێن بەرخانەقا‪ .‬ئەو گەڕەکە یەکێک بوو‬ ‫لەو گەڕەکانەی پەیوەندی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لەنێوان ماڵەکاندا زۆر بەهێز بوو‪ ،‬خەڵک‬ ‫یەکترییان خۆش ئەویست‪ ،‬لەکاتی‬ ‫پێویستیدا بە دەم یەکترەوە ئەڕۆیشتن‪،‬‬ ‫لە کاتی خۆشی و ناخۆشیدا لە یەکتریان‬ ‫ئەپرسییەوە‪ .‬لە بەینی دراوسێکانا‬ ‫هاتوچۆ هەبوو‪ ،‬لەناو گەنجەکانا یەکێتی‬ ‫و برایەتی لەبەینا هەبوو‪ ،‬بێجگە لەوەی‬ ‫گەڕەکێکی سیاسی بوو‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫پاشایاتیدا زۆر جار لەو ناوچەیەوە‬ ‫خۆپیشاندانی سلێمانی دەستی پێئەکرد”‪.‬‬ ‫“لەو گەڕەکە کۆمەڵێ خەڵکی ناسراوو‬ ‫هەڵکەوتوو پەیدا بوون‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬لەوانە‬ ‫نوری ئەحمەدی تەها‪ ،‬کامەرانی شاعیرو‬ ‫براکانی‪ ،‬د‪ .‬نەوزاد عەتار‪ ،‬بەشێک لە‬ ‫شاڵییەکان کە بەشی زۆریان دکتۆرن‪،‬‬ ‫موهەندیسن‪ ،‬دکتۆر عەزیزی شاڵی کە‬ ‫کاتی خۆی مامۆستا بوو لە جامیعەی‬ ‫سەاڵحەدین لە هەولێر‪ ،‬ئەویش یەکێکە‬ ‫لە خەڵکی ئەو کۆاڵنەی ئێمە‪ ،‬یەعنی‬ ‫خەڵکی ئەو کۆاڵنە هەموو رویان کردۆتە‬ ‫خوێندەواری و لە بووای سیاسیدا زۆر‬ ‫پێشکەوتوون”‪.‬‬ ‫ئەدەب و هۆنراوە‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری یەکەم کتێب کە‬ ‫خوێندویەتییەوە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫دەڵێت‪“ :‬لەراستیدا بیرم نەماوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رەنگە دیوانی شیعر بووبێ”‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە کاریگەری بەرهەمی نووسەرانی‬ ‫بوواری ئەدەبیش‪“ ،‬بە گشتی من‬ ‫نووسینی پێشەنگەکانی نوسەری کوردیم‬ ‫بەالوە زۆر گرنگە‪ ،‬لەوانە نالی و سالم‬ ‫و پیرهمێرد‪ ،‬نووسینەکانی پیرەمێرد‬ ‫زۆر کاری تێکردووم‪ ،‬نووسینەکانی‬ ‫ئەمین زەکی بەگ‪ ،‬تۆفیق وەهبی‪ ،‬شێخ‬ ‫محەمەدی خاڵ‪ ،‬عەالدین سەجادی‪ ،‬کە‬ ‫ئەوانە پێشەنگی نووسینی کوردین‪ ،‬الی‬ ‫من ئەوانە زۆر بە نرخ بوون و کاریان‬ ‫تێکردوم”‪.‬‬ ‫ئەو هۆنراوەیەى‬ ‫شەهیدى نووسیوە‪:‬‬

‫بۆ‬

‫هاوڕێیەکى‬

‫ئەی هەڤاڵی بێ سەروشوێن‬ ‫رەنگی ئاسۆ نیشتوەتە خوێن‬ ‫دوای نۆژدان و هەڵنان گوتن‬ ‫وا خەڵکی دیسان ئەبزوێن‬ ‫ئەمە یەکێکە لە هۆنراوەکانی نەوشیروان‬ ‫مستەفاو سەبارەت بە ناوەرۆکی ئەو‬ ‫هۆنراوەیە دەڵێت‪“ :‬ئەوە شیعرێکە خۆم‬ ‫دامناوە‪ ،‬دامناوە بۆ کۆمەڵێک لەوانەی‬ ‫کە لە شەڕێکی ناوخۆدا کوژران‪ ،‬یەکێک‬ ‫لەوانە لە هاوڕێ هەرە خۆشەویستەکانم‬ ‫بوو کەرکوکی بوو‪ ،‬بێجگە لەوەی هاوڕێم‬ ‫بوو لە رێبازی سیاسیشدا هاوبیری‬ ‫یەکتری بووین‪ ،‬لەوانە بووین لەناو ئەو‬ ‫حزبەی ئیشمان تیا ئەکرد‪ ،‬ئەگەر ئەویش‬ ‫بمایە ئەبوو بە یەکێک لە سەرکردەکانی‬ ‫کۆمەڵە‪ .‬بێجگە لەوەی کە کوژرا‪،‬‬ ‫جەنازەکەشی نەدۆزرایەوە”‪.‬‬ ‫سەرچیمەن و دەرگەزێن و‬ ‫گومرگە سوتاو‬ ‫لە چاوپێکەوتنەکەدا زیاتر باس لە‬ ‫گەڕەکە دێرینەکانى شارى سلێمانى‬ ‫دەکات و وەک گفتوگۆ هەمیشەییەکانى‬ ‫و نووسینەکانى شیکردنەوەیان بۆدەکات‬ ‫و دەڵێت‪“ :‬سەرچیمەن لەبەرئەوەی‬ ‫ناوچەیەکی دەشتایی و چیمەنی تیا‬ ‫بووە‪ ،‬لەپێشدا قاوەخانەیەکیان لێ‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬ناویان ناوە قاوەخانەی‬ ‫سەر چیمەن‪ ،‬دواتر چاپخانەکەی ژیان و‬ ‫پیرەمێرد لەو ناوچەیەدا بوو‪ .‬دەرگەزێن‬ ‫لەناوی دێیەکەوە هاتووە کە لە بازیانە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەڵێن ئەوانەی کە دەرگەزێنیان‬ ‫ئاوەیان کردۆتەوە لە گەڕەکێکەوە هاتوون‬ ‫لە هەمەدانەوەو گەڕەکەکە ناوی دەرگەزێن‬ ‫بووە‪ ،‬ئەمانە تاجرو دەوڵەمەند بوون‪،‬‬ ‫بەهۆی چەوسانەوەی دینییەوە هاتون و‬ ‫ئەم دەرگەزێنەیان ئاوەدان کردووەتەوە”‪.‬‬ ‫ئەوەش دەخاتەڕو کە “گومرگە سوتاو”‬ ‫خانێک بووە و گومرگی تیا وەرگیراوە‪،‬‬ ‫سوتاوە‪ .‬بۆ نموونە سەرشەقام بۆیە ناوی‬ ‫سەرشەقامە‪ ،‬چونکە رێگەی سەرەکی‬ ‫کاروانیی بووە بۆ بەغدا‪.‬‬ ‫هونەرو گۆرانی کوردی‬ ‫وەک لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بۆ‬ ‫کردووە‪ ،‬نەوشیروان مستەفا تا رادەیەک‬ ‫گوێى لە گۆرانی کوردی گرتووەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“چەند جۆرێکیان هەیە‪ ،‬بۆ نموونە لە‬ ‫گۆرانیبێژە کۆنەکاندا حەزم لە دەنگی‬ ‫سێوە‪ ،‬تایەر تۆفیق‪ ،‬حەسەن زیرەک‪،‬‬ ‫عەلی مەردان‪ ،‬ماملێ‪ .‬لەم گەنجانەش‬ ‫کۆمەڵێکیان هەیە کە بەڕاستی دەنگیان‬ ‫خۆشە‪ ،‬گۆرانییەکانیان خۆشە‪ ،‬لەوانە‬ ‫بەهجەت یەحیا یەکێکە لەوانەی بێجگە‬ ‫لەوەی دەنگی خۆشە‪ ،‬وشەی جوانیش‬ ‫هەڵئەبژێرێ‪ .‬دانا غەنی‪ ،‬سەید ئەحمەدی‬ ‫بەرزنجی‪ ،‬ئەمانە هەم شیعری جوان‬ ‫هەڵئەبژێرن هەم دەنگیشیان خۆشەو‬ ‫ئاوازەکانیشیان خۆشە”‪.‬‬ ‫هەر لە چوارچێوەی ئەو بابەتەدا‪،‬‬ ‫بەمشێوەیە باس لە حەمەساڵح دیالن‬ ‫و ژمارەیەک هونەرمەندی تر دەکات‬

‫“حەمەساڵح دیالن دەنگی زۆر خۆشە‪،‬‬ ‫یەکێکم لەو کەسانەی زۆر حەز ئەکەم‬ ‫گوێی لێ بگرم‪ .‬خۆشم بە شەخسی‬ ‫دۆستایەتیم لەگەڵی هەبوو‪ ،‬سەد‬ ‫خۆزگە گۆرانی زۆری ئەوت‪ ،‬ئەو خۆی‬ ‫پێیناخۆش بوو کە خەڵک وەکو گۆرانیبێژ‬ ‫تەماشای بکەن‪ ،‬پێیخۆش بوو خەڵک‬ ‫بە شاعیرو رۆشنبیرو ئەدیب و ئەوەی‬ ‫بزانن‪ ،‬لە راستیدا شاعیرێکی گەورەیە‪،‬‬ ‫رۆشنبیرێکی گەورەش بوو لەهەمانکاتدا‬ ‫تێکۆشەرێکی گەورەش بوو‪ ،‬چونکە زۆر‬ ‫لەسەر کوردایەتی دەربەدەر بوو‪ ،‬عەزیەتی‬ ‫بینیوە‪ ،‬حەپس بووە‪ .‬بەاڵم دەنگیشی‬ ‫زۆر خۆش بوو ئاوازیشی زۆر باش ئەزانی‬ ‫کەلیماتیشی باش هەڵئەبژارد‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە کەمی وتوە”‪.‬‬ ‫هەروەها “محەمەدی ماملێ‪ ،‬بەالمەوە‬ ‫یەکێکە لە گۆرانیبێژە هەرە گەورەکانی‬ ‫کورد‪ .‬سێوە‪ ،‬بەالی منەوە هەر خۆی‬ ‫شتێکی زۆر تایبەتییە‪ .‬نەجمەدینی‬ ‫غواڵمی‪ ،‬ئەویش حەزم لە دەنگییەتی‪.‬‬ ‫حەسەن زیرەک مەدرەسەیەکی تایبەتییە‬ ‫لە گۆرانی کوردیدا”‪.‬‬ ‫گرنگیى بە خواردن نەداوە‬ ‫لە باسی خواردنیشدا ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکات “بەگشتی خواردنم زۆر بەالوە‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬هەرچییەکبێ‪ ،‬ئەوەنە ئەخۆم‬ ‫کە پێویستبێت” و هەروەها باخچە و گوڵ‬ ‫و گوڵزار بەیەکێک لە “هیوایەتەکانی”‬ ‫دادەنێت و وتی‪“ :‬باخچە و گوڵ و گوڵزار‬ ‫یەکێکە لە هیواتە هەرە خۆشەکانم‪،‬‬ ‫یەکێکە لەو شتانەی کە لەزەتی لێ‬ ‫ئەبینم‪ ،‬گوڵ بەخێو ئەکەم‪ ،‬گوڵ ئەبینم‪،‬‬ ‫بۆنی ئەکەم‪ ،‬کە سەیر ئەکەم پەڕەکەی‬ ‫گەشاوەتەوە زۆر زۆر حەزم لێیەتی‪ ،‬لە‬ ‫منداڵیشمەوە وابووم‪ ،‬بۆ ئاگاداریت لە‬ ‫شاخیش کە هەلومەرجی شاخ چەند‬ ‫سەخت و زەحمەت بوو‪ ،‬لە ناوزەنگ من‬ ‫لەبەردەمی مەقەڕەکەمانا شوێنێکم تەخت‬ ‫کردبوو‪ ،‬یەک حەوزی زۆر جوانم تیا‬ ‫دروست کردبوو‪ ،‬بە بۆیەی شین رەنگم‬ ‫کردبوو‪ .‬هەر چواردەورەکەیم کردبوو بە‬ ‫جوانترین گوڵ‪ ،‬لە زستانیشا بە نایلۆن‬ ‫ئەمگرت و گوڵم تیا بەخێو ئەکرد”‪.‬‬ ‫لە باسى جەژن ‪-‬دا‬ ‫نەوشیروان مستەفا ئاماژە بە جەژن‬ ‫لە سەردەمی منداڵیی و سەردەمی‬ ‫پێشمەرگایەتی و الیەنی کۆمەاڵیەتی‬ ‫شاری سلێمانی و دەکات دەڵێت‪“ :‬زەمانی‬ ‫ئێمە جەژن تامێکی تایبەتی هەبوو‪،‬‬ ‫چونکە منداڵ بەتایبەت جلی تازەیان‬ ‫بۆ ئەکرد خۆی ئەگۆڕی‪ ،‬گەڕەکی ئێمە‬ ‫لە خوارییەوە دەشتاییەکەی گەورەی‬ ‫لێ بوو‪ ،‬لەوێ چەرخ و فەلەقیان دائەنا‪.‬‬ ‫دۆندرمەیان دائەنا‪ ،‬پاقلەیان دائەنا و مناڵ‬ ‫خۆیان ئەگۆڕی و ئەچون بۆ ئەوێ بۆ‬ ‫گەڕان بۆ وەخت بەسەربردن و بەناو شارا‬ ‫ئەسوڕانەوەو نەوعێکی جیاواز بوو لە هی‬ ‫ئێستا”‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو ئەوکاتەی لە شاخ‬ ‫بووین جەژنمان ئەکرد بەتایبەتی ئەو‬

‫کاتانەی جێگیر ببووین‪ ،‬ئێمەش وەکو‬ ‫خەڵکی تر جەژنمان ئەکرد‪ ،‬بەاڵم شەرت‬ ‫نییە بەیانییەکەی چێشتمان لێ بنایە‪،‬‬ ‫مەسەلەن لە هەموو مقەڕەکانا گۆشت‬ ‫ئەخورا‪ ،‬برنجیان لێ ئەنا‪ ،‬شلەی خۆشیان‬ ‫لێ ئەنا‪ ،‬جەژنە پیرۆزەیان لە یەکتری‬ ‫ئەکرد‪ ،‬ئەگەر نزیک بووینایە لە دێهات‪،‬‬ ‫لە مزگەوتەکانا لەگەڵ خەڵکدا جەژنمان‬ ‫ئەکرد‪ ،‬جەژنە پیرۆزەمان لەگەڵ یەکتر‬ ‫ئەکرد‪ .‬ئێمە دابڕاو نەبووین لە خەڵک”‪.‬‬ ‫لە باسی جلوبەرگی کوردیدا‪،‬‬ ‫“مرادخانی”‬ ‫مستەفا‬ ‫نهوشیروان‬ ‫هەڵدەبژێرێت و پێیوایە “مرادخانی له‬ ‫ههمویان موریح ترە بۆ لهبهرکردن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە جیاوازی کۆمەاڵیەتیش‬ ‫لە سەردەمی ئێستاو رابردوودا‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫“جیاوازی کۆمەاڵیەتی ئەگەر چەند‬ ‫الیەنێکی بگرین‪ ،‬پێموایە سلێمانی بە‬ ‫درێژایی زەمەن شارێکی کراوە بووە‪،‬‬ ‫سلێمانی بە درێژایی زەمەن ئافرەت تیایدا‬ ‫رێزلێگیراو بووە‪ ،‬هەمیشە لەناو خێزانی‬ ‫خەڵکی سلێمانی رێزی ژنیان گرتووە‪،‬‬ ‫کە کچیان بە شوو داوە پرسیان بە‬ ‫خۆی کردووە‪ .‬زۆر بە دەگمەن وابووە‬ ‫کە شتیان بەسەردا سەپاندبێ‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوە لە سییەکانەوە قوتابخانەی کچان‬ ‫هەبووە لەبەرئەوە ئەبینن لەناو شاری‬ ‫سلێمانیدا هەزاران ئافرەتی خوێندەوار‬ ‫پێگەیشتووە‪ ،‬دکتۆریان تیایە‪ ،‬محامییان‬ ‫تیایە‪ ،‬موهەندیسیان تیایە‪ ،‬مامۆستایان‬ ‫تیایە‪ ،‬خەڵکی خوێندەواری باشیان تیایە‪،‬‬ ‫من مەبەستم ئەوەیە سلێمانی هەمیشە‬ ‫شارێکی کراوە بووە‪ ،‬لە راستیشدا لە‬ ‫بەینی دەوڵەمەندو فەقیری جاراندا ڕەنگە‬ ‫ئاستی گوزەرانی خەڵک نزمتر بووبێ لە‬ ‫ئێستا‪ ،‬بەاڵم پێموایە دەوڵەمەندەکانی‬ ‫زەمانی جاران زۆر خێرەومەندو یارمەتی‬ ‫فەقیرو هەژاریان داوە بەتایبەتی لە کاتی‬ ‫جەژنان و لێقەومانا‪ ،‬بەڵێ سلێمانی زۆر‬ ‫زۆر گۆڕاوەو جێگەی دڵخۆشییە”‪.‬‬ ‫هەروەک لە وەاڵمی پرسیارێکدا‬ ‫سەبارەت بە جوانترین نەریتی کوردەواری‬ ‫ئەوە دەخاتەڕوو‪ ،‬کە “راستگۆیی‪،‬‬ ‫جوامێری‪ ،‬رێزگرتنی خەڵک‪ ،‬دوزمانی‬ ‫نەکردن‪ ،‬دڵپاکی‪ ،‬دەستپاکی‪ ،‬داوێن‬ ‫پاکی‪ .‬ئەوانە هەمووی نەریتی جوانن‪،‬‬ ‫ئەمانە بە یەکیشەوە جوانن”‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا چ ئاواتێکی‬ ‫خواستووە؟‬ ‫لە کۆتایی چاوپێکەوتنەکەداو لە‬ ‫وەاڵمی پرسیاری ئەوەی چ ئاواتێکی هەیە‪،‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەڵێت‪“ :‬ئومێدم وایەو‬ ‫حهزئهکهم خهڵک ههموی له خۆشیدابێ‪.‬‬ ‫بههاران و هاوینان که خهڵک ئهبینم له‬ ‫سهیران بهدڵی خۆش و به جلی جوانهوه‬ ‫خواردنی خۆشیان لهبهردهمه‪ ،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئهبێ‪ .‬ئومێدم وایه که ههمو‬ ‫رۆژێک ههر جهژن بێت بۆ خهڵک‪،‬‬ ‫خۆشی بێت‪ ،‬خهڵک له ئیسراحهتدابن‬ ‫له رهفاهیهتدابن له ئاسودهییابن ژیانیان‬ ‫باش بێت گیروگرفتیان نهبێت”‪.‬‬ ‫سایتی سبەی ئامادەی کردووە‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪2‬‬ ‫نەوشیروان مستەفاو‬ ‫كولتووری‬ ‫ناتوندوتیژیی‬

‫سیروان رەشید‬ ‫«ئێمە هەموو شێوازەكانی توندوتیژی‬ ‫رەتدەكەینەوە»‪« ،‬ئێمە هەر لەسەرەتاوە‬ ‫جواڵنەوەكەمان‪ ،‬نیەتی ئەوەی هێناوە‬ ‫جواڵنەوەیەكی هێمنانە بێت‪ ،‬جواڵنەوەیەكی‬ ‫ئاشتیانە بێ‪ ،‬جواڵنەوەیەكی دیموكراتیانە بێ‪،‬‬ ‫جواڵنەوەیەك بێ پشت ببەستێت بە خەباتی‬ ‫مەدەنی»‬ ‫نەوشیروان مستەفا وەك یەكێك لە فیگەرە‬ ‫سیاسیەكانی كورد‪ ،‬بەدرێژایی ئەزموونی‬ ‫حكومڕانی كوردیی لە باشوری كوردستان دا‪،‬‬ ‫هەوڵیدا كولتوورێكی سیاسی نوێ لە كوردستاندا‬ ‫بچەسپێنێت‪ ،‬كە لەبری كاركردن بە پرەنسیپی‬ ‫یەكتر سڕینەوە كار بە بنەمای یەكتر قبوڵكردن‬ ‫بكرێت‪ ،‬یەكێك لە تایبەتمەندییە گرنگەكانی‬ ‫كەسایەتی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە هەڕەتی‬ ‫گەنجێتییەوە تا ساتەوەختی كۆچكردنی‪،‬‬ ‫بریتیبوو لەوەی بەردەوام كەسێكی «كردە»بووە‬ ‫هەروەك چۆن لە سەردەمی شاخدا بەرامبەر بە‬ ‫دەسەاڵتێك كە جگە لەبەكارهێنانی زمانی هێز‬ ‫هیچ زمانێكی تر تێنەدەگەیشت‪ ،‬چەكی دانەناو‬ ‫چۆكی دانەدا‪ ،‬لەسەردەمی ڕاپەڕیندا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە دوای هەڵبژاردنی ساڵی ‪ ١٩٩٢‬وە‪ ،‬باوەڕێكی‬ ‫نەگۆڕی بە پێویستی دامەزراندنی داموودەزگای‬ ‫نیشتیمانی بوو‪ ،‬لەدوای ساڵی ‪٢٠٠٠‬یشەوە‪،‬‬ ‫هەوڵەكانی خۆی شێلگیرانە خستە گەڕ بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ڕیفۆرم و گۆڕانی سیستمی حزبایەتی‬ ‫و حكومڕانی كوردستان‪ ،‬كە لەو پێناوەشدا‬ ‫بۆ یەكەمجار لە دەیەی یەكەمی ‪٢٠٠٠‬وە‪،‬‬ ‫سەركردایەتی بزووتنەوەیەكی ڕاستەقینەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی مەدەنیانەی كرد‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬باش دەیزانی حكومڕانی‬ ‫یەكێتی و پارتی حكومڕانییەكی نادادپەروەرانەو‬ ‫پڕ لە گەندەڵییەو لەسەر بنەمای درۆو دراوو‬ ‫ناشەفافیەت و تاریكی بنیاتنراوە‪ ،‬بۆیە هات‬ ‫مۆمێكی داگیرساند‪ ،‬كە بنەمای كاركردنی‬ ‫هێزەكەشی لەسەر ناتوندوتیژی بنیاتناو بەدەق‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكیدا دەڵێ “بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫هێزێك نییە ڕق و بوغزی سیاسیی و كۆمەاڵیەتیی‬ ‫ئاراستەی بكات‪ ،‬ئێمە لەناوەڕۆكدا كار بۆ كۆتایی‬ ‫پێهێنانی ئەم ڕق و كینە سیاسییە ترسناكە‬ ‫ئەكەین‪ ،‬كە كۆمەڵگەی ئێمەی لەناوەوە پارچە‬ ‫پارچە كردووە”‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬زۆر پەرۆش بوو بۆ‬ ‫ئەوەی كورد ئەزموونی حكومڕانی كاراو شەفاف‬ ‫و دیموكراسی و ئازادو كراوەی هەبێت‪ ،‬خوازیاری‬ ‫ئەوەش بوو‪ ،‬كوردیش وەك زۆرینەی گەالنی‬ ‫پێشكەوتووی دنیا‪ ،‬دەستاودەستكردنی دەسەاڵت‬ ‫و قبوڵكردنی دۆڕان ئەزموون بكاتو ببێتە‬ ‫خاوەنی سەرمایەیەكی ئەخالقی‪ ،‬لەو پێناوەشدا‬ ‫باوەڕی تەواوی بە خەباتی مەدەنیو ئاشتیانە‬ ‫بوو هەوڵیشیدا دەسەاڵتدارانی هەرێم‪ ،‬بخاتە‬ ‫سەر ئەو باوەڕەی كە كاركردن بە پڕەنسیپەكانی‬ ‫دیموكراسی و دادپەروەری نەك هەر كوردستان‬ ‫بەهێز دەكات‪ ،‬بەڵكو مانەوەو سەرفرازی خۆشیان‬ ‫مسۆگەر دەكات‪.‬‬ ‫دامەزراندنی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬هەوڵێك بوو‬ ‫بۆ دەرهێنانی كوردستان لە ملمالنێی كالسیكی‬ ‫جەاللی و مەالیی‪ ،‬بۆ نوێكردنەوەی ئەزموونی‬ ‫دەسەاڵتی كوردی لە هەموو ئاستێكدا‪ ،‬كە لەبری‬ ‫ئەوەی زۆرانبازییەكانی ناوماڵی كوردی بە چەك‬ ‫و خیانەت لەیەككردن یەكالبكرێنەوە‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫هەڵبژاردنی شەفاف و بێ گزی و سندوقەكانی‬ ‫دەنگدانەوە یەكالیی بكرێتەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬زۆر مەبەستی بوو نەریت‬ ‫و كولتووری خەباتی ناتوندوتیژیی و ئاشتیانە‬ ‫لە كوردستاندا بچەسپێنێت‪ ،‬چونكە دەیزانی‬ ‫ئەزموونی حكومڕانی كوردی‪ ،‬ئەگەر پێشنەكەوێ‬ ‫و گەشەنەكات‪ ،‬سەرئەنجام لەبەردەم پیالنی‬ ‫دەرەكیدا توانای خۆپاراستنی نامێنێت و هاڕە‬ ‫دەكات!‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫ئەی پیاوی خۆخوڵقێن‪ ..‬یادت بەخێر‬ ‫ئەنوەری رەشی ئەوڵاڵ‬ ‫زۆرمان بینی لە بگرە و بەردە؛‬ ‫بەرزی و نزمییەکانی رۆژگاردا نوقم‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫یانی رێکردن بەنێو ئەو هەموو‬ ‫چەپەڵیانەی ئەو دۆخەو ئەمڕۆدا‪،‬‬ ‫بۆ خولیای بەرز؛ مەحاڵ نەبێ‪،‬‬ ‫ئەستەمێکە‪.‬‬ ‫هەر ئەوەشە لە دژوارییەکاندا؛‬ ‫هەستی هێزی لە تۆدا بەرجەستە کردو‬ ‫خوڵقاند‪.‬‬ ‫من بنجبڕانە ئەو گڕو تینەم لە تۆدا‬ ‫دی‪ ..‬ئەی پیاوی خۆخوڵقێن و خاکەڕا‪.‬‬ ‫بە دیوە سیاسییەکەیدا‪ ،‬تۆ تەنیا‬ ‫نیت مادام دەتەوێ سەرلەنوێ کێشی‬ ‫هەموو شتەکان دیاری بکەیتەوە‪.‬‬ ‫چیبکەین‪ ،‬لەنێو ئەو هەموو پیاوە‬ ‫گزگالنەی سیاسەتدا‪ ،‬تۆ بڵندترین‬ ‫دیاربوویت‪ ،‬نەدەکرا پشتت تێ بکرێت‪.‬‬ ‫پیاوی تاک و تەنیای دنیاکەی‬ ‫خۆت‪ .‬یادت بەخێر‪..‬‬

‫چەند وێستگەیەکی گرنگ لە ژیانی‬ ‫نهوشیروان مستهفا‬

‫ژیانی کۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫لە زانستی سیاسەتا بریتی بوە لە‬ ‫(پەیدابون و گەشەکردنی بزوتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی کورد)‪.‬‬ ‫پێش ئهوهی تێزی دکتۆراکانی‬ ‫مناقهشه بکا‪ ،‬بۆ بهشداری کردن له‬ ‫شۆڕش دا‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٧٦‬به نهێنی‬ ‫لە رێگەی سوریاوە‪ ،‬گهڕایهوه بۆ‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫زمانزانی‪:‬‬

‫• لە ‪٢٢‬ی دێسەمبەری ‪ ١٩٤٤‬دا‪ ،‬له‬ ‫سلێمانی‪ ،‬له گهڕهکی سهرشهقام (سەر‬ ‫شیوی قازی) له دایک بوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٨٢‬لەگەڵ خاتو شوعلە‬ ‫عەلی سەعید هاوسەرگیری کردوە‪.‬‬ ‫• هاوسەرەکەی رۆژی هەینی‪،‬‬ ‫رێکەوتی ‪ ٢٠١٧/٣/١٧‬لە سلێمانی‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫• خۆی‪ ،‬رۆژی هەینی‪ ،‬رێکەوتی‬ ‫‪ ٢٠١٧/٥/١٩‬لە سلێمانی کۆچی دوایی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫• دوو کوڕو کچێکیان لەپاش‬ ‫بەجێماوە‪ :‬نما‪ ،‬چیا و چرا‪ .‬چیا و چرا‬ ‫دوانەن‪.‬‬ ‫خوێندن‪:‬‬ ‫• قۆناغەکانی خوێندنی‪ :‬سەرەتایی‪،‬‬ ‫ناوەندی و دواناوەندی لە سلێمانی‬ ‫تەواو کرد‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦٧‬له زانستگای بهغدا‬ ‫بڕوانامهی بهکالۆریۆسی له سیاسهت و‬ ‫ئابوری دا وهرگرت‪.‬‬ ‫• دوای تەواوکردنی خوێندنی‬ ‫زانستگا کرا بە (ملحق ثقافي) لە‬ ‫باڵیۆزخانەی عیراق لە تاران‪ .‬رەفزی‬ ‫کرد‪ .‬خۆی تەرخان کرد بۆ کاروباری‬ ‫سیاسەت‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٧٢‬بۆ خوێندن چوو‬ ‫بۆ نهمسا‪ .‬له زانستگای ڤیهننا له‬ ‫یهک کاتدا بۆ دوو دکتۆرا خوێندی‪:‬‬ ‫(زانستی سیاسەت) لە فاکەڵتیی‬ ‫فەلسەفە و (پێوەندیی ناودەوڵەتی) لە‬ ‫فاکەڵتیی قانون‪.‬‬ ‫ناونیشانی تێزی دکتۆراکەی‬

‫زانستی‬

‫زمان‬

‫• شارهزای‬ ‫(فیلۆلۆجی) بو‪.‬‬ ‫• کوردی‪ ،‬وهکو زمانی دایک زۆر به‬ ‫باشی ئهزانی‪.‬‬ ‫• عهرهبی بە نوسین و خوێندنهوەو‬ ‫قسهکردن بە باشی ئەزانی‪.‬‬ ‫• فارسییەکەی زۆرباش بو‪.‬‬ ‫له سهرهتای شهستهکانی سهدهی‬ ‫رابردوهوه له سلێمانی‪ ،‬لهالی مهال‬ ‫نهجمهدین فێر بو بو‪.‬‬ ‫• ئینگلیزی‪ ،‬له ناوهڕاستی‬ ‫شهستهکانی سهدهی رابردوهوه فێر بو‬ ‫بو‪ .‬زۆر باش ئهیزانێ‪.‬‬ ‫• ئهڵمانی زۆر باش ئهزانی‪ .‬ئهو‬ ‫کاتهی له ڤیهننا خوێندبوی‪ ،‬فێری بو‬ ‫بو‪ .‬لەوێ دوو تێزی دوو دکتۆرای پێ‬ ‫نوسی بو‪.‬‬ ‫سیاسهت‪:‬‬

‫• له سەرەتای ساڵی ‪ ١٩٦٠‬وە‬ ‫تێکهاڵوی سیاسهت بوه‪ .‬له ریزی‬ ‫یهکێتی قوتابیانی کوردستان‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان‪ ،‬کۆمەڵەی‬ ‫مارکسی‪ -‬لینینی کوردستان‪ :‬کۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی کوردستان‪ ،‬یهکێتیی‬

‫نیشتمانیی کوردستان و بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕاندا خهباتی کردوه‪.‬‬ ‫• سااڵنی ‪ ١٩٦٤ - ١٩٦٣‬ئەندامی‬ ‫سکرتاریەتی یەکێتیی قوتابیانی‬ ‫کوردستان بوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٦٦‬کاتێ له بهغدا له‬ ‫پۆلی سێی کولیه بوه‪ ،‬بههۆی سیاسی‬ ‫گیراوه‪ .‬بێ دادگایی کردن چهن مانگێ‬ ‫زیندانی کراوه‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٧٥‬یهکێک بو له‬ ‫دامهزرێنهرانی (ی‪.‬ن‪.‬ک)‪ .‬ههتا‬ ‫نۆڤهمبهری ‪ ٢٠٠٦‬جێگری سکرتێریی‬ ‫گشتی بو‪.‬‬ ‫• کۆتایی ‪ ٢٠٠٦‬کۆمپانیای وشهی‬ ‫کۆمپانیایهکی‬ ‫وشه‪،‬‬ ‫دامهزراند‪.‬‬ ‫کەناڵی‬ ‫خاوهنی‪:‬‬ ‫میدیایییه‪.‬‬ ‫تهلهفزیۆنیی ئاسمانی ‪ ،KNN‬رادیۆی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬رۆژنامهی رۆژنامه‪ ،‬نوسراودانی‬ ‫وشه (کتێبخانهی وشه)و وێب سایتی‬ ‫سبهی یه‪ www.sbeiy.com‬بو‪.‬‬ ‫رۆژنامە‪ /‬رۆژانە دەردەچوو‪ ،‬یەکەم‬ ‫ژمارەی لە ‪٢٥‬ی ‪٦‬ی ‪ ٢٠٠٧‬دا دەرکرا‪،‬‬ ‫لە ‪١٣‬ی ‪٩‬ی ‪ ٢٠١١‬دا ژمارە ‪ ،٦٥٠‬کە‬ ‫دوا ژمارە بو‪ ،‬دەرچو‪.‬‬ ‫• له ئهپریلی ‪ ٢٠٠٩‬دا لیستێکی‬ ‫هەڵبژاردنی راگەیاند بە ناوی (لیستی‬ ‫بزوتنهوهی گۆڕان)‪ .‬ساڵی ‪٢٠١٠‬‬ ‫لیستی گۆڕان مۆڵەتی وەزارەتی‬ ‫ناوخۆی حکومەتی هەرێمی وەرگرت‬ ‫و بو بە حیزب‪.‬‬ ‫• بزوتنەوەی گۆڕان له‬ ‫‪٢٠٠٩/٧/٢٥‬دا بهشداری ههڵبژاردنی‬ ‫گشتیی پەرلهمانی کوردستانی‬ ‫کردو ‪%٢٥‬ی کورسییهکان (جیا‬ ‫لە پشکی کۆتاکان) ‪-‬ی هێنا‪ .‬له‬ ‫‪٢٠١٠/٣/٧‬دا بهشداری ههڵبژاردنی‬ ‫گشتیی ئهنجومهنی نوێنهرانی‬ ‫عێراقی کردو ‪ ٨‬کورسیی بردهوه‪.‬‬ ‫له ‪٢٠١٣/٩/٢١‬یشدا بهشداری‬ ‫ههڵبژاردنی گشتیی پەرلهمانی‬ ‫کوردستانی کردو بوه حیزبی‬ ‫دوهم لهسهر ئاستی کوردستان‪.‬‬ ‫بهجیاوازییهکی گهوره پێش حیزبی‬ ‫سێیهم‪ ،‬حیزبهکهی تاڵهبانیی‬ ‫سهرکۆماری عێراق‪ ،‬کهوت‪ .‬لە‬ ‫‪٢٠١٤/٤/٣٠‬شدا بەشداری هەڵبژاردنی‬ ‫نوێنەرانی‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫گشتیی‬ ‫عیراقی کردو ‪ ٩‬کورسیی پەرلەمانی‬ ‫بەدەستهێنا‪.‬‬

‫نوسین و وەرگێڕان و رۆژنامەنوسی‪:‬‬

‫• له نوسیندا ستایلی تایبهت بە‬ ‫خۆی ههیه‪ ،‬که لهناو ههمو نوسهرانی‬ ‫کورددا پێی ئهناسرێتهوه‪ :‬رستهی‬ ‫کورت و بههێز‪ ،‬پاراو و رهسهن‪ .‬بە‬ ‫کەمترین وشە زۆرترین مانا ئەدا بە‬ ‫دەستەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٦٠‬لە تەمەنی ‪١٦‬‬ ‫ساڵی دا‪ ،‬بۆ یهکهمجار پەخشانێکی‬ ‫سیاسیبە ناونیشانی (لە پێناوی‬ ‫رزگاریا) له گۆڤاری (روناهی‪ ،‬ژ‪ ،٣‬ک‪)٢‬‬ ‫باڵو کردۆتهوه‪.‬‬ ‫• هەمان ساڵ‪ ،‬لە ژمارە ‪ ٥‬و ‪٦‬ی‬ ‫هەمان گۆڤارا‪ ،‬شیعرێکی شۆڕشگێڕی‬ ‫بە ناونیشانی (توڕەبونی گەل) باڵو‬ ‫بۆتەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦١‬یش لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫ئەدەبی بە ناونیشانی (حەمە ئاغای‬ ‫دەربەندفەقەرە) لە ژمارە ‪١٢‬ی گۆڤاری‬ ‫رۆژی نوێ دا‪ ،‬باڵو کردۆتەوە‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ١٩٦٩‬بوه به خاوهنی‬ ‫ئیمتیازی گۆڤاری رزگاری‪ .‬رزگاری‬ ‫گۆڤارێکی هەفتانەی گشتی بوە‪ .‬ژمارە‬ ‫‪١‬ی لە ‪٢٠‬ی ‪٤‬ی ‪ ١٩٦٩‬و دوا ژمارەکانی‬ ‫‪ ١٤‬و ‪ ١٥‬بە بەرگێک لە ‪٢٧‬ی ‪٣‬ی ‪١٩٧٠‬‬ ‫دا‪ ،‬دەرچو‪.‬‬ ‫• ساڵی ‪ ،١٩٧٠‬دوای بەیاننامەی‬ ‫‪١١‬ی ئازار‪ ،‬لە گوندی قەسرێی ناوچەی‬ ‫بەڕانەتی‪ ،‬کتێبی “بژی سەرکەوتنی‬ ‫جەنگی گەل”‪-‬ی لین پیاوی لە‬ ‫عەرەبییەوە کردوە بە کوردی‪ .‬هەمان‬ ‫ساڵ‪ ،‬لە هەمان شوێن بە هاوبەشی‬ ‫لەگەل مامۆستا برایم ئەحمەد کتێبی‬ ‫“چەپکێ لە وتەکانی ماوتسیتۆنگ”‪-‬ی‬ ‫لە عەرەبییەوە کردوە بە کوردی‪.‬‬ ‫• لە زۆر بوارا توانا و بەهرەی‬ ‫نوسینی پیشانداوە‪ :‬مێژوی دێرین‬ ‫و مێژوی سیاسی و رۆژنامەنوسی و‬ ‫ئەدەبیی کوردی؛ بابەتی سیاسیی‬ ‫رۆژ و ستراتیجی‪.‬‬

‫‪www.zamanpress.com‬‬ ‫تایبەت بە دووەم ساڵیادی نەوشیروان مستەفا‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬ ‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫ژمارە (تایبەت) یەکشەممە ‪2019/5/19‬‬

‫جیاواز هات و جیاوازیش رۆیشت‬ ‫پێنج وەسێتەکەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫بۆ کورد‬ ‫‪6‬‬

‫چۆن‬

‫کاک نەوشیروانم‬ ‫ناسی؟‬

‫‪5‬‬

‫کەسایەتی‬

‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لە زاری ئەوانی‬ ‫ترەوە‪..‬‬

‫‪8‬‬

‫نەوشیروان مستەفاو‬ ‫بە ئەکادیمیکردنى‬ ‫ڕۆژنامەوانیى کوردی‬

‫‪9‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪:‬‬ ‫بەهاران کە خەڵک ئەبینم‬ ‫لە سەیران بەدڵی خۆش و‬ ‫بەجلی جوانەوە‪ ،‬زۆر زۆرم‬ ‫پێ خۆش ئەبێ‬

‫‪3‬‬ ‫عادل عەبدولمەهدی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫پیاوی بیروباوەڕو‬ ‫مەبدەئی بوو‬

‫‪7‬‬

‫‪4‬‬

‫فۆتۆ و گرافیک‪ :‬کاوە شێخ عەبدوڵاڵ‬

‫هەڵێنجانێک‬ ‫بۆ کتێبی‬ ‫کورد و عەجەم‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫هەرێم و بەغداو تورکیاو‬ ‫مەسەلەی بۆرییەکە!‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەردار عەزیز‬ ‫لە یەکی حەوتی ساڵی ‪ ١٩٧٤‬دیکتاتۆری پێشوو سەدام حسێن‪ ،‬کە ئەو کات‬ ‫جێگری سەرۆک بوو‪ ،‬بە سەردانێک دەچێتە ئەنکەرە‪ ،‬لەوێ سەرۆک وەزیرانی‬ ‫تورکیای ئەو کاتە بڵند ئەجەوید پێشوازی لێدەکات‪.‬‬ ‫لە دیدارەکەدا لەسەر ئەوە ڕێککەوتن کە بۆڕی گواستنەوەی نەوت بە بڕی‬ ‫نیو ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە کەرکوکەوە بۆ بەندەری جیهان دروست بکرێت‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٧٥‬دروستکردنی دەستیپێکردو ساڵی ‪ ١٩٧٧‬تەواوبوو‪ .‬پرسی ئەوەی‬ ‫بۆچی ئەم بۆڕییە دروستکرا‪ ،‬چ کاریگەری هەبوو لەسەر پەیوەندی نێوان ئەم دوو‬ ‫واڵتەو هەروەها پرسی کورد‪ ،‬هێندە کاری توێژینەوەو ئەکادیمی لەسەر نەکراوە‪.‬‬ ‫ئێمەش لێرەدا ئامانجمان ئەوە نیە کارێکی ئەکادیمی لەوبارەوە بکەین‪ .‬ئەوەی لەم‬ ‫نووسینەدا مەبەستمانە رووناکی خستنە سەر کۆمەڵێک ئاڵۆزییە کە ئەمڕۆ لەبارەی‬ ‫پەیوەندی نەوتیی نێوان تورکیاو عێراق لەئارادیە کە ئامانجی سەرەکی هەرێمی‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٤‬حکومەتی عێراق لە ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی شکات لە تورکیا‬ ‫دەکات بۆ کڕین و فرۆشتنی نەوتی هەرێم‪ .‬ئەم شکاتە ئێستا خەریکە دەگاتە دوا‬ ‫قۆناغی‪ ،‬ڕەنگە لە پایزی داهاتوودا دەرئەنجامەکانی دەرکەوێت‪ .‬ئەم پرسە لە‬ ‫هەمانکاتدا لە دادگا بااڵی فیدراڵی عێراق لە چاوەڕوانی بڕیار لەسەرداندایە‪.‬‬ ‫ئەم پرسە یاساییە لەهەمانکاتدا سیاسیەو واڵتانی ناوچەکەو ئەمریکاش‬ ‫نەک هەر چاودێری دەکەن بەڵکو چاالکانە ڕۆڵی تیادا دەبینن‪ .‬قسەکردن لەسەر‬ ‫ئەم پرسە لە میدیای کوردیدا بەگشتی لە ڕووی سیاسەت و ملمالنێی ناوخۆیی‬ ‫هەرێمەوەیە‪ ،‬کە هەمیشە تەنیا بەشێک لە دیمەنەکە دەگوێزێتەوە‪.‬‬ ‫لە کرۆکی ئەمەدا پرسێک هەیە‪ :‬ئایا هەرێم مافی هەیە کە نەوتی خۆی‬ ‫بفرۆشێت؟ کاتێک حکومەتی مالکی شکایەتەکەی لە ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی‬ ‫تۆمار دەکات‪ ،‬حکومەتی تورکیا پرس بە دادوەرێک دەکات لە واشنتۆن‪ .‬بە دیدی‬ ‫ئەو دادوەرە پرسەکە هەروا بە ئاسانی نییە‪ .‬بەڵکو ئەگەر هاتو ژوورەکە لە‬ ‫بەرژەوەندی الیەک بڕیاری دا‪ ،‬ئەوا دادگای نێودەوڵەتی دەبێت بڕیار بدات لە بارەی‬ ‫سزاکەوە‪ ،‬کە پرسێکی ئاڵۆزو ناڕوونە‪ .‬لەم ڕووەوە دادوەری ناسراو جەیمس کرافۆرد‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬بەپێی لێکۆڵینەوەکەی وەهای دەبینێت کە هەرێم مافی هەناردەی‬ ‫نەوتی هەیە*‪.‬‬ ‫بە هەمانشێوە لە دادگای فیدڕاڵی ئەم پرسە لە دواخستندایە بە کۆمەڵێک‬ ‫هۆکارەوە‪ .‬یەکێک لەوانە پەیوەندی نێوان سیاسی بوونی ئەم پرسە لەگەڵ یاسایی‬ ‫بوونی‪ .‬بۆیە سەرلەنوێ داوا لە هەردووالیەن‪ :‬حکومەتی عێراق و هەرێم کراوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت پاش تێپەڕاندنی بودجەی عێراق‪ ،‬کە خواستیان بەرامبەر ئەم پرسە‬ ‫دەرببڕن‪ .‬هەردووال لە ڕێگای پارێزەرەکانیانەوە خواستی خۆیان دەربڕیوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەرێم دەیەوێت سودمەند بێت لە بڕگەی ‪١٠‬ی یاسای بودجەی ئەمساڵ‬ ‫کە داوا لە هەرێم دەکات بڕی ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بداتە سۆمۆ‪ .‬ئەم بڕگەیە‬ ‫بە ناڕاستەوخۆ دان بە مافی هەرێمدا دەنێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئیدارەی سامانی‬ ‫سروشتیدا‪.‬‬ ‫بۆڕی گواستنەوەی نەوت لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست مێژوویەکی باشی‬ ‫نیە‪ .‬ئایا بۆڕی کەرکوک جەیهان توشی قەیران دەبێت؟‬ ‫بە ڕای ئێمە نەخێر‪ .‬لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە‪ .‬یەکەم‪ ،‬هیچ کام لە واڵتانی‬ ‫کاریگەر لەسەر ئەم پرسە ئەم بڕیارەیان ناوێت‪ .‬ئەمریکاییەکان ڕاستەوخۆ کاری‬ ‫لەسەر دەکەن و هەوڵی وەستانی دەدەن‪ .‬دووەم‪ ،‬ئێرانیش ئەو دۆخەی پێ باش‬ ‫نییە‪ .‬سێیەم‪ ،‬ئەگەر هەرێم ڕۆژانە بڕی ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیل بە بەغدا بدات ئەوا دەبێت‬ ‫زەمینەسازی بۆ ئەو دۆخە بکرێت‪ ،‬چونکە لە هەرێم کۆمپانیای بیانی بوونی هەیە‪،‬‬ ‫لەنێویاندا کۆمپانیای روسی‪ ،‬کە ئەو واڵتە ڕاستەوخۆ دەکات بەشێک لە پرسەکە‪.‬‬ ‫چوارهەم‪ ،‬نە حکومەت و نە پەرلەمانی عێراق لەگەڵ ئاڵۆزکردنی ئەم پرسەدا‬ ‫نین‪ ،‬زیاتر لەگەڵ ئیدارەدانی دان‪ .‬ئەو لێدوانانەی کە دەدرێت هەموو‪ ،‬یان بۆ‬ ‫سوککردنی دۆخەکەیە یان بە ئامانجی سیاسی تایبەت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەری هەیە دۆخەکە هەتا بودجەی ‪ ٢٠٢٠‬بەمشێوەیە درێژە بکێشێت‪.‬‬

‫وێنە جێماوەکانی‬ ‫یادەوەریی‬ ‫مۆناكۆ ئیبراهیم‬ ‫دەزانم‬ ‫من دەزانم ڕۆژێک بەڕێوەیە؛‬ ‫هاکا هات و‬ ‫منی بردەوە ناوخۆی‪.‬‬ ‫لەو ڕۆژەدا‪:‬‬ ‫دەگەڕێمەوە‬ ‫مەملەکەتە کاولبووەکەی خۆم‬ ‫بەجەستەیەکی شێواو‪،‬‬ ‫شەکەت و وێران‪ ،‬دەردەکەم‬ ‫دەگەڕێمەوە‬

‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬ ‫ژوورە تاکەکەسییەکەم‬ ‫خۆم بە دار و دیواری ژوورەکەمدا دەکێشم‪،‬‬ ‫وێنەی تارماریی پیاوێکی ڕۆشتووی‬ ‫کە لەسەر جێ ڕاکشاوە‪ ،‬دەکەم و نەماوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫دەزانم‬ ‫دەچمە بەر ئاوێنە و‬ ‫ئەوە منم لە خۆی ڕادەمێنێ‬ ‫داخێکی ژنانە هەڵدەمژم و‬ ‫دەڵێم‪:‬‬ ‫«ئەوە بوو ژیان؟‬ ‫ئەوە بوو ئەڤینداریی؟»‬ ‫یەک بە یەکەی الپەڕەی ئەو مێژووانە دەدڕێنم‬ ‫کە پیاویان بە پاڵەوانی چیرۆکەکان ناساندووە‪.‬‬ ‫بە دوای یەک بەیەکی ئەو کتێبانەدا دەگەڕێم‬ ‫کە باسیان لە جوانی ئەڤینداریی و ژیان دەکرد‪.‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫دوایش دەیانکەمە ناو زبڵدانی مێژوو‬ ‫*‬ ‫دەزانم‬ ‫من ئەمڕۆ‬ ‫پێش ئەوەی ئەو ڕۆژە بگات‬ ‫دەبێ پڕسیارێ‬ ‫ئاراستەی‬ ‫«مرۆڤایەتی و جیهان» بکەم‬ ‫بیانوەستێنم و‬ ‫شەرمەندەیان بکەم‬ ‫ئەرێ بەڕاست‪:‬‬ ‫«ئەوە بوو ژیان؟‬ ‫ئەوە بوو ئەڤینداریی؟‬ ‫ئەوە بوو پیاو؟»‬ ‫ئێوارەی بەهار ‪ - 2019‬سلێمانی‬

‫گۆنا بە شیعرەکانی مەحوی و وەفایی دێتەوە سەر شاشە‬ ‫مهزههر كهریم‬

‫گۆنا محێدین سااڵنێكه هۆنراوهی‬ ‫شاعیرانی بەناوبانگی کورد وهفاییو‬ ‫مەحوی دهخوێنێتهوهو بۆ ئەم‬ ‫رەمەزانەش چەند شیعرێکی ئامادە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫گۆنا بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بهرنامهی‬ ‫تایبهت به خۆم ههیه له مانگی ڕهمهزاندا‬ ‫بۆ هۆنراوه خوێندنهوه‪ ،‬ههموو ئێوارهیهك‬ ‫له تهلەفزیۆنی خاك زیاد له هۆنراوهیهك‬ ‫دهخوێنێمهوه”‪.‬‬ ‫گۆنا ئەوەندە بە تامەزرۆییەوە‬ ‫شیعری شاعیرانی خوێندووەتەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫بەشێک لەو شیعرانەی لەبەر کردووەو‬ ‫دەتوانێ بەبێ هەبوونی دیوانەکانیشیان‬ ‫شیعرەکان بخوێنێتەوە بە تایبەت شیعری‬ ‫وهفاییو مەحوی‪.‬‬ ‫باسی ئهوهش دهكات بهبێ جیاوازی‬

‫له مانگی رهمهزاندا هۆنراوه بۆ سهرجهم‬ ‫كهناڵهكان دهخوێنێتهوه چونکە “خۆم‬ ‫به موڵكی سهرجهم میدیاکان دهزانم‬ ‫و تایبهت نیم به كهناڵێكی دیاریكراو”‪.‬‬ ‫گۆنا وادەڵێت‪.‬‬ ‫گۆنا بێجگە له هۆنراوه خوێندنهوه‪،‬‬ ‫ڕۆژانه كاری خوێندنهوهی ریكالمی‬ ‫بازرگانیش دهكات بۆ چهند کۆمپانیا و‬ ‫شوێنێك‪.‬‬ ‫ئهو دهڵێت‪“ :‬پێشتر شانزه ساڵ‬ ‫بهشێوهیهكی بهردهوام كاری میدیاییم‬ ‫دهكرد له تهلەفزیۆنو ڕادیۆی یهكگرتوو‪،‬‬ ‫لەوێ چهندین بهرنامهی ئهدهبیم ههبووه‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا وازم هێناوه”‪.‬‬ ‫“بۆ هۆنراوە خوێندنەوە بهردهوام‬ ‫دهبم‪ ،‬ڕۆژانه زیاد له كهسێك داوام‬ ‫لێدهكهن هۆنراوەیان بۆ بخوێنمەوە‪،‬‬ ‫بهاڵم من تهنیا له سۆشیال میدیادا باڵوم‬ ‫كردوونهتهوه”‪.‬‬

‫‪* James Crawford 2008 The Authority of the Kurdistan Regional‬‬ ‫‪Government over Oil and Gas under the Constitution of Iraq‬‬

‫توڕەترین گەالنی دوونیا‬

‫ملیۆن‬

‫سوودی قەرزەکانی عێراق بە گوێرەی بودجەی ‪2019‬‬

‫ئەرمینیا‬

‫سودەکانی قەرزی بانکی نێودەوڵەتی‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫بانکی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی‬

‫سودەکانی گەرەنتی‬ ‫هەناردەکردنەوە‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ‪JICA‬‬

‫سودەکانی قەرزی کۆمپانیای‬ ‫سیمنزی ئەڵمانی‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی چین‬

‫سودی بانکە ئیسالمییەکان‬ ‫بۆ گەشەپێدان‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی سوید‬

‫سودەکانی قەرزی واڵتی‬ ‫ئەڵمانیا‬

‫سودەکانی قەرزی واڵتی ئەمریکا‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی بەریتانیا‬

‫ئەو گەالنەی زیاترین نوێژ دەکەن‬ ‫بە گوێرەی ئاماری دەزگای ‪Pew‬‬

‫ئەندەنوسیا‬

‫واڵتانی عەرەبی‬ ‫بەم شێوەیە‬

‫پاراگوای‬ ‫هیند‬

‫عێراق ‪ -‬مەغریب ‪ -‬جەزائیر‬

‫پاکستان‬ ‫ئۆغەندا‬ ‫ئەسیوبیا‬ ‫بەرازیل‬

‫ئێران‬ ‫فەڵەستین‬ ‫مەغریب‬

‫ هەستت‬‫بە دڵخۆشی کرد‬ ‫دوێنێ؟‬ ‫هەستت بە توڕەیی‬‫کرد دوێنێ؟‬

‫نێجیریا‬ ‫چاد‬ ‫لیبیای‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ژاپۆن‬

‫ئێران‬

‫عێراق‬

‫پرسیارەکان‬

‫تورکیا‬

‫سودەکانی قەرزی‬ ‫واڵتی ئیتاڵیا‬

‫نەیجیریا‬

‫بە گوێرەی لێکۆڵینەوەیەکی دەزگای ‪ Gallup‬عێراقییەکان دووهەم توڕەترین گەلی دنیان‬

‫میسر ‪ -‬ئەردەن ‪ -‬تونس‬

‫پاکستان‬

‫لەم لێکۆڵینەوە و ڕاپرسییەی دەزگای گلوپ دا زیاتر لە ‪ 100‬هەزار‬ ‫کەس لە سەرتاسەری جیهاندا بەشداریان تێداکردووە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪19‬‬

‫فه‌یسبووک‌تۆڕێکی‌کۆمه‌اڵیه‌تی‌یان‌زه‌لکاوێکی‌‌سیاسی؟‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫لێرهدا باسی باشهو خراپی‬ ‫فهیسبووک ناکهم‪ .‬چونکه‪ ،‬ئهوه‬ ‫دهکهوێته سهر بهکاربهر خۆی که‬ ‫بهکام مهبهستو ئامانج و چۆن‬ ‫بهکاریدههێنێت‪ .‬مهبهستهکهم زیاتر‬ ‫دهرخستنی ناڕاستی ئهو بۆچوونه‬ ‫سادهباوهیه؛ تۆڕی فهیسبوک تهنها‬ ‫پانتاییهکی کۆمهاڵیهتییه‪ .‬بهاڵم‪،‬‬ ‫وهکچۆن فهیسبووک و تۆڕهکانیتر‬ ‫کهمتر له کوچهو کۆاڵنهکان بۆ بهکاربهر‬ ‫ئاسایشتر نییه‪ ،‬ئاوههاش چیتر‬ ‫فهیسبوک تۆڕێکی کۆمهاڵیهتی ئاسایی‬ ‫باو نییه‪.‬‬ ‫هێشتا الی زۆرێک واباوه؛ مادام‬ ‫بهرههمێکی‬ ‫نوێ‬ ‫تهکنۆلۆژیای‬ ‫پێشکهوتووی سهردهمه‪ ،‬ئیتر بهههر‬ ‫جۆرێک بێت‪ ،‬بهکارهێنانی تۆڕهکان باشن‪.‬‬ ‫واته‪ ،‬بهبێ رهچاوکردنی پێوهری‪ :‬تهمهن‪،‬‬ ‫هۆشیاری و رێسایهک‪ .‬بهاڵم‪ ،‬دواجار‬ ‫نهوهیهک سهریههڵدا که نهوهی شاشهکان‬ ‫(‪)Screenager‬ه‪ .‬دایکوباوکان‬

‫لهبهرئهوهی خۆیان منداڵیهکی ههژارو‬ ‫سادهیان ههبووه‪ ،‬دڵخۆشن بهوهی‬ ‫منداڵهکهیان لهخۆیان زیرهکترو‬ ‫وریاترن لهبهکارهێنانی ئایپادو مۆبایلی‬ ‫زیرهکدا! کارهساتتر لهوه‪ ،‬دایکوباوک‬ ‫بههۆی سهرقاڵی‪ ،‬یان نهبوونی توانای‬ ‫پهروهردهیی‪ ،‬پێیانخۆشه منداڵهکهیان‬ ‫بهو ئامێرو بهرنامهو تهلهفزیۆنهوه‬ ‫خهریکبن‪ .‬وادهزانن‪ ،‬ئهگهر رۆڵهکهیان‬ ‫نهچێته کۆاڵن‪ ،‬لهژوورهکهیدا سهالمهته!‬ ‫بهاڵم‪ ،‬بێئاگان لهوهی بهو ئامێرهی‬ ‫بهردهستی منداڵهکانیان‪ ،‬جیهانێکیتر‬ ‫خۆی خزاندۆته ژوری منداڵهکهیهوه‪.‬‬ ‫مهترسی چوونهنێوتۆڕهکان ئهگهر‬ ‫زیاترنهبێت‪ ،‬ئهوا هاوتای شوێنهخراپ‬ ‫و کۆاڵن و گهرهکه بهدناوهکانه! ئهمه‬ ‫جگهله لێکهوته تهندروستی و کاریگهری‬ ‫لهسهر خوێندن ههیه‪.‬‬ ‫چهندان منداڵ و ههرزه که کوروکچی‬ ‫خێزانی ئاسایی و سادهن لهئهوروپاو‬ ‫ئینتهرنێتهوه‪،‬‬ ‫بهڕێی‬ ‫جیهاندا‪،‬‬ ‫بوونهجهنگاوهری‬ ‫و‬ ‫فریودراون‬ ‫گروپهکانی وهک داعش و مافیاکان‪.‬‬ ‫جگهلهوه‪ ،‬چهندان بازرگان و گهنجی‬ ‫ئاسایی لهههرێمدا‪ ،‬لهو سااڵنهدا کهتازه‬ ‫دیاردهی فهیسبووک باڵوبووهوه‪ ،‬بوونه‬ ‫قوربانی حهزو مهیلهسێکسیهکانیان‪،‬‬ ‫لهترسی ئابڕووچوون “بالکهمێڵ”‪-‬‬ ‫پارهیان لێکێشرایهوه‪ .‬ماڵ بڕدراوه‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبیل و ئامێریان دزراوه بههۆی‬ ‫ئهوهی خاوهنهکانیان لهفهیسبووکدا‬ ‫بهبژاردهی ‘چێکئین’ زانیاریان داوه که‬ ‫لهماڵ نین! زانیاری کهسی و خێزانی‬ ‫بهکاربهر‪ ،‬کهوتۆته بهردهستی کهسی‬ ‫سێههم و کێشهی خێزانی لێکهوتۆتهوه‪.‬‬ ‫چهندان چیرۆکی ناپاکی هاوسهریی‬ ‫و شتیتریش‪ .‬بهاڵم‪ ،‬پێچهوانهکهش‬ ‫ههیه‪ ،‬پۆلیس لهڕێی لیکۆڵینهوهی‬ ‫فهیسبووکهوه‪ ،‬تاوانباری دۆزیوهتهوه‪.‬‬ ‫ئهمه ههمووی بهالیهک‪ ،‬لهم‬ ‫یهکدووسااڵنهدا‪ ،‬فهیسبووک بووه‬ ‫کایهکی لهباری گوتاری پۆپۆلیستی‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆجی‪ ،‬ئایینی که کاریان لهسهر‬ ‫سڕینهوهی راجیاوازهکان کرد‪ .‬گهلهکۆمه‬

‫لهنووسهرێ یان رهخنهگرو رکابهرێکی‬ ‫سیاسی‪ ،‬حزبی یان رووناکبیریی و‬ ‫دواجار ریپۆرتکردنی الی کۆمپانیای‬ ‫فهیسبوک‪ ،‬سزای راگرتن و سڕکردنی‬ ‫ههژمارهکەی بهناوی سوکایهتی‬ ‫بهپیرۆزی و هتد‪ ...‬وه کراوه‪ .‬یان‬ ‫هێرش و پهالمارو جنێودان‪ ،‬هاککردنی‬ ‫ئهکاونت و دزین و شهیرکردنهوهی‬ ‫وێنهی خانمان هتد‪ ....‬ئهمانه‪ ،‬ئهنجامی‬ ‫ئهو گۆڕانکارییه خێراو زهقهیه که‬ ‫بهسهر تۆڕهکۆمهاڵیهتییهکاندا هاتووه‪.‬‬ ‫فهیسوک بوارێکی ئاسانبهدهستی‬ ‫ساخکردنهوهی کااڵی ئایدیۆلۆجی و‬ ‫سیاسی و ئابوری و ئایینییه‪ .‬ئیتر‪،‬‬ ‫ئهو سیما کۆمهاڵیهتیهی که لهپێناویدا‬ ‫دروستبوو‪ ،‬لهدهستدا‪ .‬ئیتر‪ ،‬گوتارو‬ ‫زمانی زبرو وتهی سیاسی و ئایینی توندو‬ ‫هێرشکارانهو روشاندن لهوێدا جێکهوت‪.‬‬ ‫سهرکردهو سیاسی‪ ،‬بانگهوازچی و‬ ‫بازرگانهکانیش‪ ،‬تهنانه ئهوانهی پاره‬ ‫سپیدهکهینهوه تۆڕهکان دهقۆزنهوه‪.‬‬ ‫“پهرلهمانێکی‬ ‫کوردستانیش‬ ‫له‬ ‫فهیسبوکیی” سازبوو که بهشێکی‬ ‫بهرچاوی پهرلهمانتارهکان بۆ نمایش‬ ‫و نواندنی چاالکی و ههڵوێستهکانیان‬ ‫قۆستیانهوه‪ .‬لێرهوه‪ ،‬فهیسبوک‬ ‫جێگهی رۆژنامهی زهردو پروپاگهندهو‬ ‫درۆدهلهسهو تۆمهتههڵبهستن و‬ ‫ناوزراندن و تهشهری گرتهوه!‬ ‫ئیتر‪ ،‬بووه جێگهی سهرنج و‬ ‫کهڵکهکهڵهی سیاسیهکان کهسهرهتا‬ ‫ئهم پانتاییهیان بهههندوهرنهگرتبوو و‬ ‫بهمۆڵگهیهکی کۆمهاڵیهتی گهنجانهیان‬ ‫سیحرهکهیان‬ ‫دواجار‪،‬‬ ‫دهزانی‪.‬‬ ‫دۆزییهوه‪ :‬ئاراستهکردنی راوبۆچوونی‬ ‫گشتی‪ .‬لهبهرئهوهی لهوێدا بهردهست و‬ ‫دهستڕاگهیشتن بهرای گشتی ئاسانتره‪.‬‬ ‫بهتایبهت‪ ،‬ژێرخانی سیاسی و بنکهی‬ ‫جهماوهریان لهشهقامدا بهرهوههڵوهرین‬ ‫چووه‪ ،‬فهیسبووک ئهلتهرناتیڤهکهیه‪.‬‬ ‫مزگهوتی‬ ‫لهوێی‬ ‫تهنانهت‪،‬‬ ‫فهیسبووکی‪ ،‬دیوهخان و خێڵهکانیش‪،‬‬ ‫هاتنهنێوییهوه‪ .‬بۆیه‪ ،‬میکانیزمه‬ ‫باوهکانی کارتێکردن لهرای گشتی‬

‫بههۆیهوه تهواو گۆڕاوه‪ .‬ئهو هێزانهشی‬ ‫لهم دووساڵهی دواییدا دروستبوون‪،‬‬ ‫شێلگیرانهو سیستیماتیکتر بهگوتارێکی‬ ‫پۆپولیستی و دروشمائامێزو توندوزبر‬ ‫کهزۆرترین الیک و سهرنجدهبات‪،‬‬ ‫هاتنهمهیدانهکهوه‪.‬‬ ‫ئێسته فهیسبووک نهک ههر‬ ‫بازاڕگهی کااڵکانه‪ ،‬بهڵکو مهیدانی‬ ‫ساخکردنهوهی بیروبۆچوون‪ ،‬راو‬ ‫و دروشم و ئهستێرهکانه‪ .‬تێکڕای‬ ‫ئهوانهی لهخهمی دروستکردنی ئیگۆو‬ ‫مهزنێتی و خۆ بهئهستێرهکردندان‪ ،‬جا‬ ‫له سیاسی‪ ،‬پیاوی ئاینی‪ ،‬نووسهرو‬ ‫هونهرمهندو بازرگارنهوه تا مافیاکان‬ ‫چاویان بڕیووته فهیسبوک‪ .‬لهباره بۆ‬ ‫پروپاگهنده‪ ،‬ئابڕوبردنی نهیارو ئهتکردن‬ ‫بهمیکانیزمی جیاوازو چێواشهکردنی‬ ‫بهکاربهران‪ .‬سهکۆی باسوخواسی‬ ‫ههرزان‪ ،‬وتاردان و ههڵوێستنواندن که‬ ‫لهچهقهخانهیهک دهچێت بۆ نمایشکاری‬ ‫دهمامکدار‪.‬‬ ‫کاریگهریشی لهسهر دروستکردنی‬ ‫رای گشتی‪ ،‬بهتایبهت لهدهنگدان و‬ ‫راپرسیدا ئامرازێکه بۆ شۆردنهوهی‬ ‫بیروڕای خهڵک که سیاسهتبازهکان‬ ‫وردتر درکیان پێکردووه‪ .‬ئهگهر‬ ‫خۆشیان باشنهزانن بهکاربهێنن‪،‬‬ ‫کۆمهڵێ بندیواریان بهکرێگرتووه‬ ‫تا جهنگی بهوهکالهتیان بۆ بکهن‪.‬‬ ‫له کوردستاندا تۆڕهکان بوونهته‬ ‫بانکی یهدهگی ناکۆکی‪ ،‬بهتایبهت‬ ‫پهیجهسێبهرهکان لهالیهن کهسان و‬ ‫بهرپرسی دهستڕۆیشتووه پشتیوانی‬ ‫دهکرێن بهئامانجی لێدان و داشۆرینی‬ ‫رکابهرهکانیان‪ .‬بهشێکی ئهو لێدانهش‬ ‫لهرێی پهیجی سێبهرو نادیارو بێناسنامه‪،‬‬ ‫یان ناسنامهی ساختهوهن‪ .‬جهنگێکی‬ ‫میدیایی به سوپایهکی دیجیتاڵ‬ ‫بهرپادهکهن (ئهگهرچی دهوڵهتانی‬ ‫وهک ئێران‪ ،‬ئیسرائیل و ئهمریکاو هتد‬ ‫خاوهنی لهشکرێکی میدیاین کهههر‬ ‫بهپڕوپاگهنده ناوهستنهوه‪ ،‬جگهله‬ ‫لهبهرههڵستی‪ ،‬بهرگری لهئاسایسیش‬ ‫دیجیتاڵی واڵتهکهیانکردووه)‪.‬‬

‫دهکرێت فهیسبووک (ئینتهرنێت‬ ‫بهگشتی) ههڕهشهو مهترسیهک بێت‬ ‫لهسهر دیموکراسی لهم دهیهیهدا‪.‬‬ ‫بۆنموونه‪ ،‬ساختهکردنی ئامارو بردنی‬ ‫داتای ‪ 50‬ملیۆن کهس لهههڵبژاردنی‬ ‫‘ترهمپ’دا ‪ .‬پرسیارهکه ئهوهیه‪ :‬چۆن‬ ‫فهیسبوک مهترسییه لهسهر دیموکراسی‪،‬‬ ‫وهک ‘کارۆڵ کادواالدر’ شرۆڤهکار دهڵێت‬ ‫‪ .‬فریودان‪ ،‬بهالدارێبردنی راستییهکان‪،‬‬ ‫شۆردنهوهی مێشکی خهڵک بهههواڵی‬ ‫تۆقێنهرو ترساندن‪ ،‬دروستکردنی نهیارو‬ ‫دوژمنی ئهندێشهیی‪ ،‬ئهمانه ئاسانتر‬ ‫لهفهیسبوکدا کارایه‪ .‬ئهو شارۆچکهیهک‬ ‫‪)Ebbw‬‬ ‫(‪Vale‬‬ ‫بهناوی‬ ‫لهسهروبهندی دهنگداندا بریکزیتدا‬ ‫بهنموونه دههێنێتهوه که راپرسی‬ ‫لهبارهی چوونهدهرهوهی بهریتانیا‬ ‫لهیهکێتی ئهورپا کراوه‪ .‬ئهوهی جێی‬ ‫سهرنجه‪ ،‬ئهو شارهبچووکه‪ ،‬سهقامگیرو‬ ‫بێکشهیه لهسهدا ‪ ٪62‬دهنگی‬ ‫بهبهڵێ دا‪ .‬لهکاتێکدا لهالیهن یهکێتی‬ ‫ئهوروپاوه‪ ،‬کۆمهکی دارایی بهبری ‪33‬‬ ‫ملیۆن پاوهن بۆ کۆلێج‪ ،‬هۆڵی وهرزشی‬ ‫نوێ بهگوژمهی ‪ 350‬ملیۆن و رێگهی‬ ‫هێڵی ئاسن‪ 77‬ملیۆن تێچووی بووه!‬ ‫ئهی‪ ،‬باشه بۆ دهیانهوێ لهئهوروپا‬ ‫بڕۆنهدهر که جگه له ژنێکی‬ ‫پۆڵهندی‪ ،‬بیانی تێدانییه؟ لهکاتێکدا‬ ‫دهنگدهران‪ ،‬وتوویانه دهمانهوێ‬ ‫کۆنترۆڵی واڵتهکهمان لهبیانیهکان‬ ‫بهدهستبهێنینهوه! ئهم بۆچوونه‬ ‫لهکوێوهسهرچاوهیگرتووهو چۆن پهرهی‬ ‫سهند؟ پڕوپاگهندهی راستڕهوهکان‬ ‫ترسودڵهراوکێی‬ ‫لهتۆڕهکانهوه‪،‬‬ ‫سهبارهت بهوهی که تورکیا دێتهناو‬ ‫یهکێتی ئهورپاوه سازکرد‪ .‬بهلۆجیکی‬ ‫ساخته‪ ،‬خهڵکیان فریودا که دهنگ‬ ‫بهبهڵی بدهن‪ .‬بهاڵم‪ ،‬بهپێدانی زانیاری‬ ‫ناڕاست و چهوت‪ ،‬مێشکی دهنگدهرانیان‬ ‫ئاڕاستهکرد‪ .‬ههڵبژاردنهکه ئۆنالین‬ ‫کراوه‪ ،‬ئینجا لهسهر سندوقهکان بووه‬ ‫راستی! ههروهکچۆن لهسهدهی ‪19‬‬ ‫دا کاندیدهکانی ههڵبژاردن‪ ،‬کۆاڵن و‬ ‫شهقامهکان دهگهڕان و یهکه بهیهکی‬

‫خهڵکیان دهدوان و بهپاره دهنگیان‬ ‫دهکڕی‪ .‬ئاوههاش نزیکهی ملیۆنێ‬ ‫پاوهن لهپهیجهکان دراوه بهههڵمهت‬ ‫و بانگهشهی دروشمی وهک تورکیا به‬ ‫‪ 76‬ملیۆنهوه دێتهئهورپاوهو دهبنهبار‬ ‫بهسهرمانهوه! واڵت پڕدهبێ لهئاشوب و‬ ‫جهنگی ئاینی و تاوانکاری و هتد‪ ...‬لهو‬ ‫چیرۆکانهی که دهنگدهر دهترسێنێت‪.‬‬ ‫کهواته‪ ،‬دهنگدهرانی بریکزت به‬ ‫فهیسبووک بۆ ‘بهڵێ’ ئاراستهکران‪ .‬بۆیه‪،‬‬ ‫بهرای ئهو خانمه فهیسبووک کۆتاهێنانه‬ ‫بهدیموکراسی و ههڵبژاردنێکی دروست‬ ‫ههروهک‬ ‫لهچێواشهکاری‪.‬‬ ‫دوور‬ ‫فهیسبووک‪،‬‬ ‫هاودامهزرێنهرێکی‬ ‫دانه بهوهدا دهنێت که ‘مارک‬ ‫زوکهربێرگ’ (خاوهنی فهیسبوک)‬ ‫خولیای سازکردنی ئیمپراتۆریهتێکی‬ ‫پاوانکارانهی ههیهو ههمیشه لهخولیای‬ ‫برهودان و پهلهاوێژتندایه‪ .‬دواجار‬ ‫ئاسایش و هاواڵتیبوون دهکاته قوربانی‬ ‫زۆری کلیکهکان ‪ .‬چونکه‪ ،‬زوکهربێرگ‬ ‫خۆی بهخودای تۆڕهکۆمهاڵیهتیهکانی‬ ‫دهزانێت‪.‬‬ ‫دهکرێت بڵێین‪ ،‬لهدیموکراسی‬ ‫ههڵبژاردندا ئازادی دهربڕین و دهنگدان‪،‬‬ ‫بهبێ هۆشیاری و زانیاری دروست‬ ‫مهترسیداره‪ .‬که تۆرهکان دهبنه‬ ‫زهلکاوی درۆو رهشکردنی واقیع و‬ ‫ههڵبهستنی ههواڵ بهناوی ههقیقهت‪،‬‬ ‫نیشتمان‪ ،‬ئاسایش و ژیانی مرۆڤهوه‪،‬‬ ‫ئیتر سهدان بریکزیتی لێدهکهوێتهوه!‬ ‫ئهگهرچی‪ ،‬پێویسته رێکاری یاسایی‬ ‫و بهدواچوون و لێپرسینهوهش‬ ‫ههبێ‪ ،‬بهاڵم گرفتهکه لهوهدایه‬ ‫بههێزی سۆشیال میدیایهکی وهک‬ ‫فهیسبووک‪ ،‬بۆ هێزی کۆنترۆڵنهکردن‬ ‫و چاودێرینهکردنی راستهوخۆی‬ ‫دهگهڕێتهوه‪ .‬چونکه‪ ،‬جڵهوی لهدهستی‬ ‫کۆمپانیای فهیسبووکدایهو بهشێکیشی‬ ‫بهنده بهئازادی بهکاربهرهوه‪ .‬بهاڵم‪،‬‬ ‫خراپ بهکارهێنانی ئازادی دهربڕینه‬ ‫که ناکۆکه لهگهڵ یاساکانی پاراستنی‬ ‫شکۆو کهسێتی و تایبهتمهندێتی ژیانی‬ ‫کهسانیتردا‪.‬‬

‫ئاستەكانی‌بەڕەمزبوونی‌سەرۆك‌و‌سەرۆكایەتی‌هەرێم‬

‫ئەبوبەكر عەلی‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫بەبڕوای ئێمە رۆڵی رەمزیانەی‬ ‫سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم زۆر‬ ‫گرنگترە لەو رۆڵەی وەك بەشێ لە‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێكردن دەكەوێتە‬ ‫ئەستۆی و دەیگێڕێت‪ .‬بەو ئەندازەی‬ ‫لەڕووی رەمزیشەوە بەرەوپێشچوون‬ ‫رووبدات‪ ،‬رەنگدانەوەی بەسەر رۆڵی‬ ‫سیاسیو ئیداریەكەی سەرۆك و‬ ‫سەرۆكایەتیدا دەبێت‪ ،‬وە رۆڵی‬ ‫ئەم دامەزراوەیە لە باشتركردنی‬ ‫بارودۆخەكەو دووبارە بیناكردنەوەی‬ ‫كۆی سیستمەكە با لە ئاستێكیشدا بێت‬ ‫دەبێت‪ .‬بۆیەش دەڵێم لە ئاستێكدا‪،‬‬ ‫چونكە دەستەبژێری حیزبیی و سیاسی‬ ‫حوكمڕان كێشەی راستەقینەی لەگەڵ‬ ‫پێویستیەكانی دووبارە بیناكردنەوەی‬ ‫خودی سیاسی و كولتوری و حیزبی‬ ‫و سیستمدا هەیەو دەبێت بە كردەوە‬ ‫پێچەوانەكەی بسەلمێنێ و چی دی‬ ‫دروشم لەم بوارەدا (مصداقیەت) و‬ ‫متمانە دروست ناكات‪.‬‬ ‫كە دەشڵێین رۆڵی رەمزیانەی‬

‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم لە رۆڵە‬ ‫مەیدانیەكەی لەپێشترو خوازراوترە‪،‬‬ ‫هەروا بێ بناغە ئەم قسەیە فڕێ نادەین‪.‬‬ ‫چونكە بوونێكە پەیوەندی بە فەلسەفەو‬ ‫پاساوی بوونی دامەزراوەكەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەم دامەزراوەو سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەڕوویەكی گرنگیدا ئاماژەیەكی گشتیە‬ ‫بە سەروەری‪ ،‬لە چوارچێوەی دۆخی‬ ‫نادەوڵەتدا‪ .‬لەڕوویەكی ترەوە ئەگەر‬ ‫سەرۆك كێشەی بەڕەمزبوونی نەمێنێ‪،‬‬ ‫واتە بە كردەوە رەمزی یەكێتی گەل‬ ‫و خاكی هەرێمی كوردستان بێت‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها لەڕووی یاسایی رووتەوە‪ ،‬كە هەر‬ ‫وابووە‪ ،‬بەڵكو لەڕووی سایكۆلۆژی و‬ ‫رەزامەندی گشتی و سیاسیشەوە‪،‬‬ ‫ئاماژەیە بە زاڵبوون بەسەر بەشێ‬ ‫لە كۆسپە گەورەكانی ئێستای‬ ‫ناسیونالیزم و ئەزموونی سیاسیی‬ ‫باشووری كوردستاندا‪ ،‬كە خۆی لە‬ ‫دابەشبوونی خاكو زۆنو ناوچەو‬ ‫نفوزی حیزبیی و نادامەزراوەیی هێزە‬ ‫چەكدارو ئاسایشیەكاندا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫چونكە كۆسپەكانی بەردەم دووبارە‬ ‫بیناكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێمو‬ ‫بە كردەوە بە گشتیكردنی رەمزی‬ ‫سەرۆك و سەرۆكایەتی لەو خااڵنەی‬ ‫پێشوو هەندێ پرسدا بەرجەستە دەبن‪،‬‬ ‫لەوانەش‪:‬‬ ‫ كۆتاییهێنان بە پاشماوەكانی‬‫دابەشبوونی هەرێمو مانەوەی زۆنی‬ ‫نیمچە پاوانكراوی دەسەاڵتی حیزبیی‪.‬‬ ‫ بوونی لەشكری حیزبیی و بە‬‫حیزبی مانەوەی بە كردەوەی هێزی‬ ‫پێشمەرگەو هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆو‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەكان‪.‬‬ ‫بە واتایەكی تر ئێمە بۆ ئەوەی‬ ‫كێشەی رەمزبوونی سەرۆك و‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم و جوان ئەنجامدانی‬ ‫رۆڵەكەی چارەسەر بكەین‪ ،‬دەبێت پێش‬ ‫هەر شتێك كێشەی نەبوونی هەرێمێكی‬

‫یەكگرتوو چارەسەر بكەین‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫ملمالنێ و كینەی مێژوویی‪ ،‬باری‬ ‫دەروونی و بەرژەوەندی مادی و سیاسی‬ ‫تێدا تێكەڵ بووە!!‪.‬‬ ‫چونكە هەروەك دەزانین‪ ،‬كێشەیەكی‬ ‫راستەقینەی سەرۆكی هەرێم لە قۆناغی‬ ‫پێشوودا‪ ،‬ئەوەبوو‪ ،‬كە لە نیوەی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬مۆڵەتپێدانی حیزبی‬ ‫نەبێت قسە رۆیشتوو بڕیار پیادەكراو‬ ‫نەبووە‪ .‬ئەوەش سەبارەت بە ناوخۆو‬ ‫لە دەرەوەی یاساو بە كردەوە سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كردبوو بە سەرۆكی دەڤەرو‬ ‫تێكەڵیكردبوو لەگەڵ بااڵدەستیو قسە‬ ‫رۆیشتوویی زۆنی حیزبیی!‪ .‬هەر ئەوەو‬ ‫هۆكارە مێژووییەكانیش وایكرد راپێچی‬ ‫ناو كورەی تاوسەندووی ملمالنێ‬ ‫حیزبییەكان بكرێت و ببێت بە بەشێكی‬ ‫جیانەكراوە لێی‪ .‬كە دۆخەكەی هێندەی‬ ‫تر ئاڵۆزو رۆڵی دامەزراوەكەشی لە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكاندا الوازتر‬ ‫كرد‪ .‬چونكە خۆی بوو بە بابەتێكی‬ ‫گرنگی كێشەو ملمالنێ سیاسیەكان!‬ ‫بەوەش هەرێمی كوردستان دووچاری بە‬ ‫بنبەستگەیشتنێكی سیاسی ترسناكو‬ ‫راستەقینە هاتو دەركەوتەكانیشی‬ ‫زیانی گەورەی لە ناسیونالیزمی كوردی‬ ‫لە باشووری كوردستان و پرۆسە‬ ‫سیاسیەكەی گەیاند‪.‬‬ ‫لێرەشەوە سەرۆكی نوێ دەبێت‬ ‫خەمێكی گەورەی كاركردن بێت لەسەر‬ ‫راستكردنەوەی وێنای شێواوی هەرێمو‬ ‫تێكەڵبوونی بە دەڤەر‪ .‬پرۆژەو دیدی‬ ‫هەبێت بۆ چۆنیەتی هەنگاونان بەرەو‬ ‫كۆتایی هیچ نان بە فرە لەشكری‬ ‫وەك ژێرخان و ئامرازی ئەو فرە‬ ‫دەسەاڵتییەی لە كوردستاندا هەیە‪ ،‬لە‬ ‫واقیعێكی فرە دەسەاڵتیشدا ناتوانین‬ ‫باس لە ناسیونالیزمو دامو دەزگاو‬ ‫دەسەاڵتێكی مۆدێرن بكەین‪ ،‬بە حوكمی‬ ‫ئەوەی پەیوەندی بە بوونو نەبوونی‬

‫یاساو دامەزراوەی نوێو پێویستیەكانی‬ ‫پێكهێنانی هەستو ناسنامەی هاوبەشی‬ ‫نەتەوەییو سیاسیەوە هەیە‪ .‬چونكە‬ ‫هەتا پاشماوەكانی شەڕی ناوخۆو‬ ‫دابەشبوونی جوگرافیاو خاكو هێزی‬ ‫چەكدارو ئابوریو پەیوەندییەكان‬ ‫بمێنێ‪ ،‬قورسە كوردستانی باشوور‬ ‫ببێتە خاوەن ستراتیژی تایبەت بە‬ ‫خۆیو دامودەزگاكان و لەوانەش‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم توانای جوان‬ ‫راپەڕاندنی ئەركەكانیان هەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئەم پرسە خەمی‬ ‫خەمەكانی سەرۆكی هەرێمی نوێ‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬هەر بەرەوپێشچوونێكیش‬ ‫لەم روەوە‪ ،‬دەبێتە دەستكەوتێكی‬ ‫مێژوویی نوێ‪ .‬لەپاڵ ئەو دوو بەربەستەو‬ ‫بێ متمانەیی قوڵی نێوان بەشێ لە‬ ‫هێزەكانو ئەو جەمسەرگیرییە توندەی‬ ‫لە ڕابردوودا هاتبووە كایەوە‪ ،‬هەندێ‬ ‫كێشەو ئیشكالیەتیش لە پەیوەست‬ ‫بە رەمزبوونو بە دامەزراوەیی كردنی‬ ‫دەزگای سەرۆكایەتی هەرێم لە ئارادان‪،‬‬ ‫لەوانەش‪ :‬بێالیەن نەبوونی حیزبیی‪،‬‬ ‫كە لە رابردوودا پرسیاری خستە سەر‬ ‫رۆڵی ناوبژیوانانەی سەرۆك‪ .‬بە حوكمی‬ ‫ئەوەی رۆڵی سەرۆك بە تایبەتی لە‬ ‫سستمی پەرلەمانیدا‪ ،‬كە لە هەرێم‬ ‫هەرچۆنێك بێت سیستم بەو جۆرە‬ ‫پێناسە دەكرێت‪ ،‬رۆڵی ناوبژیوانانەیو‬ ‫بێالیەنی سەرۆك و سەرۆكایەتی‬ ‫دەخوازێت‪.‬‬ ‫هەروەك لە بابەتەكەی (‪)2007‬‬ ‫یشدا ئاماژەم پێكردووە‪ ،‬هەندێ‬ ‫واڵت ئەم پرسەیان بەوە چارەسەر‬ ‫كردووە‪ ،‬مەرجیان داناوە سەرۆك‬ ‫لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا دەستبەرداری‬ ‫ئینتما حیزبییەكەی بێت‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫بتوانێ سەرۆكی هەمووان بێتو دیدی‬ ‫پیاوی دەوڵەتی بۆ شیكردنەوەو‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانو ملمالنێی‬

‫هێزە سیاسیەكانو بەیەكەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیانەی پێكهاتەكان هەبێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫گرنگی ئەم مەرجە كوردستان لە‬ ‫ئێستادا بوونی نیە‪ .‬ئەگەر هەندێ واڵتی‬ ‫تر حیزبی بوونی سەرۆكیان لەڕێی‬ ‫دەستورو بوونی دامەزراوەی بەهێزی‬ ‫حوكمڕانیو چاودێریو دەسەاڵتێكی‬ ‫داوەری بێ الیەنەوە چارەسەر كردبێت‪،‬‬ ‫لێرەدا ئەوەش بوونی نیە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫دابەشبوونو كێشەو ملمالنێكان الی‬ ‫ئێمە زۆرترو تەقلیدیترن‪ .‬وە پێویستیی‬ ‫بە بێالیەنیو رۆڵی ناوبژیوانی سەرۆكو‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬زۆرترو گەورەترە‪.‬‬ ‫بەاڵم سێ مەسەلە هەن دەتوانن‬ ‫لە دەركەوتەی خراپی ئەم واقیعە كەم‬ ‫بكەنەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەدامەزراوەیی كردنی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمو خودی كردنی دامەزراوەكە بە‬ ‫رەمزو دەزگایەكی نیشتمانی‪ ،‬لەڕێی‬ ‫بەركاركردنی یاساكانو هەمەڕەنگكردنی‬ ‫جەستە ئیداریو ستافە پێكهێنەرەكەیو‬ ‫كردنەوەی نوسینگە لە هەندێ لە‬ ‫پارێزگاكانو‪ ...‬هتد ‪.‬‬ ‫لە سایەی بوونی هەستیاری مێژووییو‬ ‫حیزبیی جۆراوجۆردا‪ ،‬هەنگاونان بەرەو‬ ‫بە دامەزراوەیكردنی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫خزمەتێكی گەورە بە دۆخەكە دەكات‪.‬‬ ‫هەر لەم چوارچێوەشدا گرنگە هەروەك‬ ‫كاتی خۆشی ئاماژەمان پێكردووە‪:‬‬ ‫ سەرۆكایەتی هەرێم كۆشكی‬‫تایبەت بە خۆی لە پایتەختدا هەبێت‪.‬‬ ‫ پێكهاتە حیزبی و دینیو نەتەوەیی‬‫و مەزهەبیەكان ئامادەگیان تیایدا‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ گاردی چەسپاوی پاسەوانیی‬‫سەرۆكایەتی هەرێم بنیات بنرێ‪،‬‬ ‫وەك بەشێ لە پێویستیەكانی‬ ‫بەدامەزراوەیكردن‪ .‬بۆ ئەوەی ستافی‬ ‫ئیداری‪ ،‬كۆشكو شوێنی كاركردن‪،‬‬ ‫گاردی پاسەوانی‪ ،‬هی سەرۆكی هەرێم‬

‫نەبن‪ ،‬بە گۆڕینی ئەو بگۆڕێت و بەوەش‬ ‫كەڵەكەبوون لە مێژووی ئەم دامەزراوە‬ ‫روونەدات و لۆژیكی دامەزراوەی نوێی‬ ‫تێدانەبێو پرسەكە بەدەوری كارەكتەرە‬ ‫سیاسیەكاندا بێو بچێ‪ ،‬بەڵكو هی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمن‪.‬‬ ‫ دروستكردنی مۆزەخانەی تایبەتی‬‫سەر بە سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫ دامەزراندنی هەندێ دامەزراوە لە‬‫بواری هەندێ لەو مەسەالنەی پەیوەستن‬ ‫بە مێژووی ناسیونالیزمی كوردی‬ ‫و هەست و ناسنامەی هاوبەشەوە‪،‬‬ ‫لەوێنەی كاركردنی نیشتمانیانە لەسەر‬ ‫پرسی ئەنفال‪ ،‬كیمیاباران‪ ،‬راگوێزان‪،‬‬ ‫پاكتاوی ناسنامەیی و ‪ ...‬هتد ‪.‬‬ ‫‪ .2‬كاركردن بۆ كەمكردنەوەی گرژی‬ ‫نێوان هێزە سیاسیەكانو رێگەگرتن‬ ‫لە سەرهەڵدانەوەی جەمسەرگیریی‬ ‫توندو بەدیهێنانی ئاستێ لە تەبایی و‬ ‫تەوافوقی سیاسی‪.‬‬ ‫‪ .3‬كەسێتی سەرۆكی هەرێمو‬ ‫رۆحیەتو جۆری بیركردنەوەی‪ ،‬كە لە‬ ‫سایەی نادامەزراوەیی دۆخەكەدا النی‬ ‫كەم لە هەندێ روەوە رۆڵ ببینێت ‪.‬‬ ‫‪ .4‬چاودێرییەكی نیشتمانیانەی‬ ‫پەرلەمانو پڕكردنەوەی بۆشاییە‬ ‫سیاسییەكانو فشار دروستكردن بە‬ ‫ئاقاری سنورداركردنو بەرەو كۆتایی‬ ‫بردنی دابەشبوونەكان‪.‬‬ ‫لە هەموو حاڵەتێكدا گرنگە سەرۆكی‬ ‫هەرێمی نوێ لەو راستیە هۆشیار‬ ‫بێت‪ ،‬كە مەسەلەی رۆڵی ناوبژیوانیو‬ ‫سەرو حیزبی بوونی سەرۆكو‬ ‫دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم زۆر‬ ‫شێواوە‪ .‬پێویستی بە راستكردنەوەو‬ ‫روونكردنەوەی زۆر هەیە‪ ،‬بەشی زۆری‬ ‫ئەو راستكردنەوەش بە كردار دەكرێت‪،‬‬ ‫كە گوتاری سیاسی تەبا لەگەڵ‬ ‫ئەركەكانیش خۆی لە خۆیدا دەبێتە‬ ‫فۆرمێكی تری كردەی سیاسی‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫پارە و سیاسەت‬

‫هێز سەرچاوەی بەدەستهێنانی دەسەاڵتە!‬

‫مەریوان عەلی‬

‫رایەك هەیە پێیوایە كاتێك پارە وەك‬ ‫یەكێك لە شفرە بەهێزەكان‪ ،‬شوێنپێی‬ ‫خۆی لە دنیای سیاسەتدا دەكاتەوە‬ ‫ئیدی سیاسەت لەوە دەكەوێت ببێتە‬ ‫كەرەستەی دەستەبەركردنی چاكەی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەم دیدە لە هەر شوێنێكی‬ ‫دونیادا بێت دیدێكی تەواو راستە‪ ،‬چونكە‬ ‫لە رێگەی پارەوە دەشێت بەشێك لە‬ ‫پرنسیپ و بەها سیاسیەكان وەك خۆیان‬ ‫نەمێننەوە‪ ،‬هەر ئەم بۆچونەیە هاندەری‬ ‫ئەوەیە بەردەوام بەچاوی رەخنەگرانەوە‬ ‫بە مەنهەج و فكر و زانستی سیاسیدا‬ ‫بچینەوە‪ ،‬بەخاتری ئەوەی بزاندرێت چ‬ ‫شتێك كاریگەری لەسەر پرۆسەی سیاسی‬ ‫بەجێدەهێڵێت‪ ،‬ئەمەش دەخوازێت‬ ‫هەرچی بەڵگەنەویست و پوزەشن و‬ ‫سیستەمە سیاسیەكانە شەنوكەوبكرێن‪.‬‬ ‫لەناو ئەو فاكتەرانەی كاریگەری بەسەر‬ ‫جموجوڵە سیاسیەكانەوە بەجێدەهێڵێت‬ ‫هێزی پارەیە‪ ،‬رۆژنامەنوسی ئەمەریكی‬ ‫سیودور هوایت ئاماژەی بەو حاڵەتە داوە‬ ‫ئەو دەنوسێت‪ :‬ئەو زریانە پارەیەی كە‬ ‫گۆرەپانی سیاسەتی ئەمەریكی داپۆشیوە‬ ‫بوەتە هۆی پیسكردنی دیموكراسیەت‪.‬‬ ‫بێگومان هونەری كۆكردنەوەی سامان و‬ ‫هونەری ئیدارەدانی كۆمەڵگا دوو دنیای‬ ‫تەواو جیاوازن‪.‬‬ ‫لە كتێبی باوكی دەوڵەمەند و باوكی‬ ‫هەژاری روبرت تی‪ .‬كیوساكیدا هاتوە (لە‬ ‫رێگەی كتێب خوێندنەوەوە زانیاریەكانت‬ ‫فراوان دەبێت‪ ،‬بەاڵم ناتوانیت لە رێگەی‬ ‫كتێبەوە فێری لێخورینی پاسكیل‬ ‫بیت‪ ).‬كتێبەكە لە زۆر شوێندا ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات دەوڵەمەندبوون رێگەی‬ ‫تایبەت و هونەر و لێزانین و ئیرادەیە‪،‬‬ ‫كەسی دەوڵەمەند خاوەن ئەقڵ و‬ ‫بیركردنەوەی تایبەت بە خۆی هەیە‪،‬‬ ‫ڕەنگە خوێندنی ئەكادیمی بتوانێت‬ ‫ئیشێكی باشت بۆ مسۆگەربكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانێت دەوڵەمەندت بكات‪،‬‬ ‫دەوڵەمەندبون هێزو تواناو ئیرادەیە‪،‬‬ ‫ئەم سەرنجە راماندەكێشێتە نێو ئەو‬ ‫ملمالنێیانەی جەمسەرەكانیان بریتیە لە‬ ‫پارەو دەسەاڵت‪ ،‬پرسیارەكەش ئەوەیە‬ ‫داخۆ پارە دەبێتە شارێگای گەیشتن‬ ‫بە دەسەاڵت‪ ،‬یان دەسەاڵت سەربە‬ ‫فەلەكێكی ترەو لە قواڵیی پرۆسێسی‬ ‫كایەی سیاسەتەوە سەرچاوەدەگرێت؟‬ ‫كەمێك دوور لە پێناسی باو بۆ‬ ‫سیاسەت‪ ،‬دەتوانین بڵێین سیاسەت‬ ‫كۆمەڵێك پرنسیپ و پرۆسێسی‬ ‫ئاڵۆزە كە رۆڵی سەرەكی دەگێڕێت لە‬ ‫خوڵقاندنی هێز لەنێو سێكتەرو دامەزراوە‬ ‫جیاوازەكانی نێو كۆمەڵگا‪ ،‬هێزگەلێك لە‬ ‫زۆر شوێنی جیاوازەوە سەرچاوەدەگرێت‪،‬‬ ‫كە مەرج نییە هەموویان سەربە‬ ‫دەسەاڵتبن‪ ،‬لێرەدا دەبێت ئاماژە‬ ‫بەو هەڵە باوە بدەین كە سیاسەت‬ ‫كورت دەكاتەوە بۆ پەیوەندی نێوان‬ ‫دەسەاڵت و هاواڵتی‪ ،‬یاخود سیاسەت‬ ‫دەبەستێتەوە بە كۆمەڵێك دیفاكتو و‬ ‫هاوكێشەی دەسەاڵتەوە‪ ،‬دیدە دروستەكە‬ ‫ئەوەیە كە سیاسەت چاالكیەكی مرۆییە‬ ‫چەقی مەسەلەكان تێیدا (مرۆڤە)‪،‬‬ ‫هەڵبەت یەكێك لەو توخمانەی بەشداری‬ ‫كارا دەكات لە ئیدارەدانی سیاسەتدا‬ ‫پارەیە‪ ،‬ئەم توخمە زۆر كەس پێیوایە‬ ‫لەنێو كایەی سیاسەت و دروستكردنی‬ ‫بڕیارو هەر هەڵمەتێكی سەربازی و‬ ‫جوڵەی ئابوری و كۆمەاڵیەتیدا رۆڵی‬ ‫یەكالیكەرەوە دەگێرێت‪ ،‬روجی بیرفیت‬ ‫لە زاری سەرمایەدارێكی ئەمەریكی‬ ‫سەردەمی جەنگی سارد دەنوسێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫شەڕكردنمان دژ بە كۆمونیستەكان‪،‬‬ ‫نابێت تەنها بەقسەكردن بێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت بەپارە ئەنجامی بدەین‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا پارە توخمێكە كەلە رێگەیەوە‬ ‫ئەڵقەیەك لە ئەڵقە گرنگەكانی سیاسەت‬ ‫پێكەوە گرێدەدات‪ ،‬بەاڵم كارەساتە‬ ‫بە هێزی پارە جۆرێك لە سیاسەتی‬ ‫ئاراستەكراو بینابكرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەمەبەستی كۆنتروڵكردنی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئەوەی وەك بەڵگەنەویست دەمێنێتەوە‬ ‫بریتیە لەوەی‪ ،‬سیاسەت بە مانای‬ ‫چاكەی گشتی و پاراستن و رێكخستنی‬

‫كۆمەڵگا‪ ،‬راهێنانی تاك و جڤات و‬ ‫كۆمەڵە و دەستە و دامەزراوەكان لەسەر‬ ‫بنەمای رێزگرتن و پاراستنی كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ و ماف و دادوەری و ئازادی‪،‬‬ ‫شتێك نییە پارە بتوانێت ئەم چەمكانە‬ ‫رێكبخات یان یاخود مانایان پێببەخشێ‪.‬‬ ‫لەپێناو‬ ‫ئیشكردنە‬ ‫سیاسەت‬ ‫ئیدارەدانی سەرچاوە سەرەكیەكانی‬ ‫(هێز)‪ ،‬الیەك بەكارهێنانی توانا و وزە‬ ‫مرۆییەكان‪ ،‬الیەكی دی بەكارهێنانی‬ ‫سەرجەم كەرەستە و توخمە جیاوازەكان‬ ‫لە پێناو گەیشتن بە ستراتیژێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬بەاڵم پارە لە هەوڵی‬ ‫جڵەوكردنی تاك و جومگە سەرەكی و‬ ‫گرنگەكانی نێو كۆمەڵگایە بە ئامانجی‬ ‫سودی زیاتر و دەستكەوتی سامانی زیاتر‪،‬‬ ‫ئەمەش تەماحێكە كە مرۆڤ والێدەكات‬ ‫بەردەوام لە هەوڵی كۆكردنەوەی‬ ‫سامانی زیاتردابێت‪ ،‬گواستنەوەی‬ ‫ئەم تەماحە بۆ نێو سیاسەت‪ ،‬بریتیە‬ ‫لە هەوڵی كرین و فرۆشتن بە بەها‬ ‫سیاسیەكان‪ ،‬مامەڵەكردنی مادیانەیە‬ ‫بە یەكێك لە گرنگترین و هەستیارترین‬ ‫سێكتەرە زیندوەكانی نێو كۆمەڵگا كە‬ ‫سیاسەتە‪ ،‬واتە لە رێگەی سامانەوە‬ ‫بەشێك لە جومگە هەستیارەكانی‬ ‫دەسەاڵت كۆنترۆڵبكرێت‪ ،‬ئامانجی‬ ‫ئەم پرۆژەیە چونە نێو دەسەاڵتە بە‬ ‫مەبەستی بەدیهێنانی سامانی زیاترو‬ ‫شەرعیەتدان بەو میكانیزمەی سامانی‬ ‫پێ كۆدەكرێتەوە‪ ،‬لەم دیدەوە سیاسەت‬ ‫بریتی دەبێت لە هونەری مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ پارەو چۆنیەتی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سەرچاوەكانی پارە بە ئامانجی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا‪ ،‬دەشێت لەم‬ ‫رێگەیەو زەمینە خۆشبكرێت بە هێزی‬ ‫پارە كارەكتەری بوكەڵە و موزەیەف‬ ‫رەوانەی سەر سەحنەی سیاسەت‬ ‫بكرێن‪ ،‬هەڵبەت بۆ دەیان ئامانجی‬ ‫رانەگەیەندراو‪ .‬راستی مەسەلەكە ئەوە‬ ‫نییە كە كەسانی خاوەن سامان و پارەی‬ ‫زۆر نابێت بەشداری كاری سیاسی‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو ترسەكە ئەوەیە لە رێگەی‬ ‫پارەوە كۆنترۆڵی جومگە سەرەكیەكانی‬ ‫نێو سیاسەت بكرێت‪ ،‬كە ئامانج لێی‬ ‫بیناكردنی ستراتیژێكی سیاسی تایبەتەو‬ ‫چڕدەبێتەوە لە تەماحەكانی پیاوێكی‬ ‫بزنسمان كە لە دیدی قازانجەوە پێدەنێتە‬ ‫نێو دنیای سیاسەت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەگەر ئیشی سیاسەت‬ ‫بریتی بێت لە ئەرگومێنت ئەقاڵنی‬ ‫و بیانوی لۆژیكی لەپێناو پێكەوە‬ ‫هەڵكردنو دیاریكردنی چارەنوسی‬ ‫هاوبەش و درێژەدان بە ژیانێكی شایستە‬ ‫بۆ مرۆڤ‪ ،‬ئەوا بەكارهێنانی پارە لە‬ ‫نێو ملمالنێ سیاسیەكاندا‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫یەكالیكردنەوەی ملكالنێكان بە سود و‬ ‫قازانجی الیەك لەسەر حسابی الكەی‬ ‫دی‪ ،‬ئەوكات كاری سیاسی دادەماڵدرێت‬ ‫لەوەی بریتی بێت لە ئیشكردن بۆ‬ ‫دامەزراندنی سیستەمێك كە یاسا و‬ ‫ئەخالق و بەرژەوەندی و سامانی گشتی‬ ‫بەكاربهێندرێت لە پێناو چاكەی گشتیدا‪،‬‬ ‫مامەڵەكە دەبێتە كرین و فرۆشتن‪،‬‬ ‫ئەمەش واتای كەوتنی بەهاكانە‪ ،‬لە‬ ‫پێش هەموویاندا چاكەی گشتی‪.‬‬ ‫ئاشكرایە لە رێگەی سیاسەتەوە‬ ‫ئیدارەدانی هێزە جیاوازەكانی نێو‬

‫كۆمەڵگا رێكدەخرێت‪ ،‬لە زۆر باریشدا‬ ‫هێزی نوێ لە كایەی جیاوازەوە‬ ‫سەردەردێنێت‪ ،‬كە بەگشتی دەكەونە‬ ‫نێو ئەو بازنەیەی كە سەرجەم هێزە‬ ‫جیاوازەكان بە پارت و بزوتنەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتی و رۆشنبیری و بزاوتە ئاینیە‬ ‫جیاوازەكانەوە چاالكی تێدادەنوێنن‪ ،‬ئەو‬ ‫بازنە گشتیە ئەو فەزا مەدەنی و سیاسیە‬ ‫كە جموجوڵەكان لەبەر رۆشنایی رێساو‬ ‫یاساكان رێكدەخات‪ .‬كاری سیاسەت‬ ‫لەو بازنە گشتیەدا خوڵقاندنی گوتاری‬ ‫باوەرپێكراو دروستكردنی هەیمەنەیە‪،‬‬ ‫واتە دروستكردن و بیناكردنی هێزی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و جڤاكیانە لە پێناو‬ ‫سەرخستنی گوتاری سیاسی و‬ ‫گرتنەدەستی دەسەاڵت‪ ،‬ئەم پرسە‬ ‫گوتاری سیاسی و هاوكێشەكانی‬ ‫دەسەاڵت یەكااڵیدەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم كە‬ ‫پارە وەك توخمێكی بەهێز دێتە نێو‬ ‫كێشە و ملمالنێی سیاسیەكانەوە‪،‬‬ ‫ئەو كات كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا وەك‬ ‫كۆنترۆڵكردنی بازاڕی لێدێت‪ ،‬كەتێدا‬ ‫خاوەن زۆرترین پارە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫گرنگترین سێكتەری ئابوریەكان مۆنۆپوڵ‬ ‫بكات و زۆرترین قازانجی دەستبكەوێت‪،‬‬ ‫لەو رێگەیشەوە چۆنی بیەوێت بەو جۆرە‬ ‫پەیوەندیە سیاسی و دەسەاڵتدارێتیەكان‬ ‫دادەرێژێتەوە‪ .‬پارەدار (سەرمایەدار)‬ ‫لە رێگەی هێزی پارەوە دێت كۆنترۆڵی‬ ‫دەسەاڵت دەكات‪ ،‬پارەداری سیاسی وەك‬ ‫هەر حزبێكی سیاسی خاوەن ئەجندە و‬ ‫پالنی خۆیەتی‪ .‬بەبازاركردنی سیاسەتو‬ ‫بە سیاسەتكردنی بازاڕ دوو روی یەك‬ ‫دراون كە سیاسەیەكان و بازرگانەكان‬ ‫پێكەوە دەكاتە هاوپەیمان‪ ،‬ئامانج لەم‬ ‫پرۆسەیە الوازكردنی رۆڵی سیاسەتە لە‬ ‫گۆڕانكاریە ناوەكیەكانی نێو كۆمەڵگاو‬ ‫بێبایەخكردنی بەشداری هاواڵتیانە‬ ‫لە پرۆسەی سیاسیدا‪ .‬هاوپەیمانی‬ ‫سەرمایەدار و سیاسیەكان لە راستیدا‬ ‫تەماشاكردنی فەزای گشتیە بەوەی‬ ‫هەموو شتێك قابیلی كرین و فرۆشتنە‪،‬‬ ‫لێرەدا سیاسەت لەوەدەكەوێت بریتی‬ ‫بێت لە هونەری فەرمانڕەوایەتیكردن‪،‬‬ ‫چونكە پارەدار باوەریوایە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫جەوهەری هەموو شتەكان لە رێگەی‬ ‫پارەوە دەستكاریبكرێت‪ ،‬تەنانەت پرسە‬ ‫نیشتمانیە هەستیارەكانی وەك خاك و‬ ‫قەوارە و دەسەاڵت‪ ،‬دەشێت وەك هەر‬ ‫كااڵیەكی دی مامەڵەی پێوەبكرێت‪.‬‬ ‫ڕەنگە سااڵنی داهاتوودا روونتر ئەوە‬ ‫دەربكەوێت داخۆ هێزی پارە یان بەها‬ ‫سیاسیەكان كامیان حوكم دەكەن‪.‬‬ ‫پارە و سیاسەت‪ ،‬دوو فیگەری‬ ‫بەهێزن بۆ كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫هەروەك دوو داینەمۆی بەهێزی جوڵەن‬ ‫لە نێو چاالكیە مرۆییەكاندا‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫توخمە لە دەیان پەناڵ و رایەڵەی‬ ‫جیاوازەوە پێكەوە بەستراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیوەندی نێوانیان پریەتی لە ناكۆكیو‬ ‫تەبایی و دژ وەستان بەرامبەر نەخشەو‬ ‫هاوكێشە ستراتیژەكانی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ئاشكرایە لەم سااڵنەی دوایدا بەجۆرێك‬ ‫تەماشای (پارە) كراوە وەك ئەوەی‬ ‫داینەمۆی بەشی زۆری جوڵە و رووداوە‬ ‫گەورەكانی دونیا بووبێت‪ ،‬هەڵبەت لەو‬ ‫دیدەوە كە پارە خۆی بریتیە لە هێز‪،‬‬ ‫بەشی زۆری كێشە و جموجوڵە سیاسی و‬

‫كۆمەاڵیەتیەكان بەودا خۆیانهەڵواسیوە‪،‬‬ ‫تا ئەو ئاستەی دەسەاڵتی پارە وەك‬ ‫سێبەری راستەقینەی دەسەاڵتەكانی‬ ‫دی بیندراوەتەوە بە دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیشەوە‪ ،‬واتە لە پشتی هەر‬ ‫دەسەاڵتێكەوە گەر بە فعلی مومارەسەی‬ ‫بونی خۆی بكات‪ ،‬ئەوا هێزی پارە وەك‬ ‫توخمی سەرەكی و راستەقینە ئامادەگی‬ ‫هەبوە‪ ،‬راستیەكەی هاوكێشەكە بە‬ ‫جۆرێكە كە دەسەاڵتدار و پارەدار لە‬ ‫دەیان خاڵ و پنتی جیاوازەوە پێكەوە‬ ‫تۆرێكی ئاڵۆز و گرێدراو كۆیاندەكاتەوە‪،‬‬ ‫هەروەك پێكەوە هاوپەیمانن لە‬ ‫ئیدارەدانی ستراتیژی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫كۆمەڵگا‪ .‬دۆخەكە بەجۆرێكە پارەدار‬ ‫ملزەمە پێیەكی ئاوێتەی سیاسەت‬ ‫بێت‪ ،‬بەئامانجی داخڵبوون بۆ نێو‬ ‫پنتە جیاوازەكانی دەسەاڵت‪ ،‬نهێنی‬ ‫پشتی ئەم هاوكێشەیەش ئەو ماشێنە‬ ‫زەبەالحەی حزبە كە رۆڵی سەرەكی‬ ‫دەبینێت لە پرۆسەی جموجوڵە ئابوریو‬ ‫بازرگانی و داگیركردنی سەرچاوەكانی‬ ‫داهات‪ ،‬حزب كایە ئابوریەكان دەگۆرێت‬ ‫بۆ كایەی وەبەرهێنانی دەسەاڵت‪ ،‬چونكە‬ ‫دەسەاڵتی حزب لە یەككاتدا دەتوانێت‬ ‫دەوڵەمەند و دەسەاڵتدار دروستبكات‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەیشەوە كەسانی ئیفالس و‬ ‫زەلیل بخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫لە دونیای سیاسی ئێمەدا‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫دوای راپەرین‪ ،‬پەیوەندی نێوان پارە و‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬بە بەراورد بەهەر شوێنێكی‬ ‫تری دونیا‪ ،‬جێگەیەك نیە هێندەی ئێرە‬ ‫ئەم ئەزموونەی تێدا شرۆڤە كرابێت‪ ،‬بۆ‬ ‫روانین لە پەیوەندی نێوان دەسەاڵتو‬ ‫پارە‪ ،‬یاخود هێز و پارە‪ ،‬النی كەم‬ ‫لە دیدی ئێمەوە كە الوێتیمان لەگەڵ‬ ‫سەرپێكەوتنی ئەزمونی دەسەاڵتدارێتی‬ ‫كوردی بەرێكردوە‪ ،‬ئێمە كە شاهید و‬ ‫بینەر و بیستەری هەنگاو بە هەنگاوی‬ ‫ئەو چیرۆكانەین كە سەرگوزشتەی‬ ‫هاوپەیمانی نێوان دەسەاڵت و‬ ‫هەڵتقۆقینی دەوڵەمەندەكان دەگێرنەوە‪،‬‬ ‫باسوخواسی پارەدار و سیاسیەكان‪،‬‬ ‫كورتە چیرۆكی موغامەرەی پیاوانی‬ ‫دەسترۆیشتوی نێو كایەی سیاسی و‬ ‫بازرگانی‪ ،‬رووداوە گەورەكانی شەری‬ ‫ناوخۆ لە پێناو دەستگرتن بەسەر پارەی‬ ‫گومرگەكاندا‪ ،‬حكایەتی قاچاخچیەكانی‬ ‫نەوت و گاز و پەیوەندی ژێربەژێر‬ ‫لەگەڵ داعش و سەدامیەكان‪ ،‬مغامەرەی‬ ‫قومارچیەكان‪ ،‬كاری لەشفرۆش و‬ ‫خاكفرۆش و پیاوانی سیاسی و ئاینی و‬ ‫ئەكادیمی لە پێناو برێك پارەدا‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫خنكانی ئەو گەنجانەی سەری خۆیان‬ ‫هەڵگرت لە پێناو ژیانێكی باشتر‪،...‬‬ ‫هەموو ئەم حكایەتانە هەردوو توخمی‬ ‫پارە و سیاسیەكان كارەكتەری سەرەكی‬ ‫بوون تێیدا‪ .‬یاریكردن و بەهەدەردانی‬ ‫داهات و سامانی گشتی‪ ،‬گەورەكردنی‬ ‫وەربەرهێنەرە بێ ئەزمونەكان‪ ،‬ئیفالسی‬ ‫مقاولە بێ پشتوپەناكان‪ ،‬زۆر باسی تر‬ ‫كە ڕەگەزی پیكهێنەری ئەم چیرۆكانەش‬ ‫دووبارە پارە و دەسەاڵتە‪ ،‬ئەم رووداوانە‬ ‫پریەتی لە بەرزونزمی ژیانی كۆمەاڵیەتیو‬ ‫سیاسی و ئەخالقی ئینسانی كوردی‪،‬‬ ‫پریەتی لە بەریەككەوتنی نێوان‬ ‫نادادپەروەری و ماف‪ ،‬لێوانلێوە لە‬ ‫ملمالنێی ئێسقان شكاندن و سرینەوەی‬

‫بەرامبەر لە پێناو پەیداكردنی پارەی‬ ‫زیاتر‪ ،‬پریەتی لە شكاندنی كەرامەتی‬ ‫ئینسان و چیرۆكی دڵتەزێن‪ ،‬كە‬ ‫تێدا پارە و كارەكتەرە سیاسیەكان‬ ‫دوو توخمو دوو جەمسەری بەهێزی‬ ‫ناكۆكیەكانی نێو كۆمەڵگای كوردین‪ .‬هەر‬ ‫ئەم دوو توخمە لە فەزای گشتیدا جوڵەی‬ ‫سیاسی و بەشداری سیاسی راستەقینەی‬ ‫ئیفلیجكراوە‪ ،‬بە جۆرێك سیاسەت بوەتە‬ ‫قومارخانەیەك بۆ ساختەچیەكانی نێو‬ ‫دەسەاڵت و جموجوڵە ئابوریەكان‪.‬‬ ‫وەك ئاماژەمانپێدا ئەو چیرۆكانە‬ ‫پریەتی لە ناشرینی و نادادی و بێویژدانی‬ ‫كەسانی سیاسی و بازرگان و دەسەاڵتدار‬ ‫و پارەدارانی ئەم شوێنە بچوكە لە دونیا‪،‬‬ ‫كە تێدا ئینسان سەری دەسورمێ چۆن‬ ‫كەسانێك لە پێناو سەفتەكردنی ملیارێك‬ ‫دۆالر لەسەر ملیارێكی دی ئامادەیان‬ ‫تێدایە هەزاران هەزار خێزان بێ بژێویو‬ ‫زەلیل بكات‪ ،‬لەوالیشەوە پرۆسەی‬ ‫سیاسی چۆن زەمینەخۆشدەكات بۆ‬ ‫پرسی دەوڵەمەندبون و هەژاربوونی‬ ‫ئەندامانی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫زۆر كەس بەدەستهێنانی ئایندەیەكی‬ ‫گەش رووناك بە پارەوە گرێدەدات‪،‬‬ ‫خەونێكی خۆش و قوڵ كە پربێت‬ ‫لە بەختەوەری مرۆڤەكان‪ ،‬لە پارەدا‬ ‫تەرجەمە دەكرێت‪ ،‬وەك ئەوەی پارە‬ ‫تاكە سەرچاوەی بەختەوەری بێت‪،‬‬ ‫یاخود وەزیفەی پارە تەنها دروستكردنی‬ ‫بەختەوەری بێت‪ ،‬ئەم دیدە بۆ پارە‬ ‫هاورایە لەگەڵ ئەو پەندە فەرەنسیەی‬ ‫دەڵێت (كەسێكی بێ پارە‪ ،‬وەك‬ ‫گورگێكی بێ دان وایە)‪ ،‬بێگومان بەشی‬ ‫هەرە زۆری جوڵە كۆمەاڵیەتیەكان‪،‬‬ ‫جموجوڵە بازرگانی و سیاسیەكان‪،‬‬ ‫گەشەسەندنی داهێنانە تەكنلۆژیەكان‪،‬‬ ‫كاریگەری هێزە سەربازیەكان‪..‬یان لە‬ ‫پێناو بەدەستهێنانی زیاتری (پارە)‬ ‫یە‪ ،‬یاخود (هێزێك) لە پشت ئەو‬ ‫جواڵنەوەیە بە چەشنی جیاواز بۆ‬ ‫دەستكەوتنی پارەی زیاتر‪ ،‬كە ئامانج‬ ‫تەنها لە پارە نییە وەك پارەی زیاتر‪،‬‬ ‫بەڵكو لەو هێزەدایە كە پارە بە‬ ‫دەسەاڵتداری دەبەخشێ‪ ،‬تا ئەو ئاستەی‬ ‫دەشێت بەشێك لە جموجوڵ و چاالكیە‬ ‫مرۆیی و سیاسیەكان پەكیان بكەوێت لە‬ ‫كاتی وشككردنی سەرچاوەی داهاتیان‪،‬‬ ‫هەڵبەت لە رێگەی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سەرچاوەكانی دارایی گەلێك شتی دی‬ ‫كۆنترۆڵ دەكرێت‪ ،‬كە شوێنی ئەوەنییە‬ ‫لێرەدا ئاماژەی پێبدەین‪.‬‬ ‫نهێنی هێزی پارە لەو ماتەوزەیەدایە‬ ‫كە دەیبەخشێتە هێزە سیاسیەكان‪ ،‬ئامانج‬ ‫لەو بەخشینە پرۆسەیەكی ستراتیژیە بە‬ ‫ئاراستەی دژە گۆڕانكاری‪ ،‬ئەرگومێنتی‬ ‫هێزی دەسەاڵتدار لە بەكارهێنانی هێزی‬ ‫پارەدا‪ ،‬ئەوەیە باش و خراپەكانی دونیا‬ ‫بەرێرەوی پارەدا گوزەردەكەن‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫لە رێگەی هێزە ئابوریەوە هەرەشەی‬ ‫گەورە لە واڵتانی دونیا دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە موشە بەهێزەكانی دەیرازێنێتەوە‪،‬‬ ‫نەوت لە رێگەی دراوەكانەوە رووی خۆی‬ ‫سپیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو چەكە وێرانكەرانەی‬ ‫دونیا دەترسێنێت بەسەر پشتی پارە‬ ‫زۆرەكاندا دێن و دەچن‪ .‬لە دونیای‬ ‫ئێمەشدا هەموو ئەو دەموچاوە موزەیەفو‬ ‫ناشرینانەی نێو دەسەاڵتی كوردی كە‬ ‫زیاد لە ‪ 28‬ساڵە بەجێگیری ماونەتەوە‪،‬‬ ‫بە قورسایی و هێزی پارەیە خۆیان‬ ‫راگرتووە‪ ،‬تەنانەت حزبە سیاسەیەكان‬ ‫لەوە كەوتون منافەسەی یەكتری بكەن‬ ‫لە رێگەی دەنگدان و مێژووی سیاسی‬ ‫و پروگرامی سیاسیەوە‪ ،..‬ئێستا‬ ‫زەمەنی بەكارهێنانی چەكی پارەیە‪،‬‬ ‫زەمەنی بەكارهێنان هێنانەپێشەوەی‬ ‫ئەو سەرمایەدارە هەڵتۆقیوانەیە كەلە‬ ‫فابریكەی حزبەوە دروستكراون بۆ‬ ‫لێدانی دەنگی ناڕازی و ئەتككردنی‬ ‫پرۆسەی سیاسی‪ ،‬پرسەكە لە بنەرەتدا‬ ‫بەكارهێنانی پارەیە‪ ،‬الیەك بۆ‬ ‫داگیركردنی كۆمەڵگا‪ ،‬الیەكی دی بۆ بێ‬ ‫بەهاكردنی بەشداری هاواڵتیان لە كایەی‬ ‫سیاسەتدا وەك ئامرازێك بۆ گۆڕانكاری‬ ‫ریشەیی‪.‬‬

‫�لو�ل ت�وور‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪17‬‬

‫برسێتی و ئاوریشم‬ ‫من لە قەاڵ تەنگەاڵن و ترسناكەكەی كۆمۆنیزمدا ژیام!‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫مەرجی ناسینەوەی وەرگێڕی بەسەلیقە‪،‬‬ ‫هەرتەنها لەزمان پاراوی و شارەزابوون‬ ‫لەزماندا (بەچاكی) كورتناكرێتەوە‪ .‬بۆمن‬ ‫مەرجێكی گرنگی وەرگێڕی باش و ژیر‪،‬‬ ‫لەپاڵ زمان پاراوی و شارەزابوون لەزماندا‪،‬‬ ‫توانای هەڵبژاردن و دۆزینەوەی ئەو بابەت‬ ‫و نوسینانەشە كە دەستنیشانیان دەكات‬ ‫و بڕیاری وەرگێڕانیان لێدەدات‪.‬‬ ‫ئەوەندەی وەك خوێنەرێك تێبینیم‬ ‫كردووە‪ ،‬سەروەر عومەر (كە تائێستا‬ ‫هەر ناویم بیستووەو نەم بینیوە) یەكێكە‬ ‫لەو وەرگێڕانەی سەلیقەیەكی باش و‬ ‫بەرزی‪ ،‬لە دۆزینەوەو دەستنیشانكردنی‬ ‫ئەو بابەت و سەرچاوانەدا هەیە كە بۆ‬ ‫وەرگێڕان‪ ،‬بۆ سەر زمانی كوردی هەڵیان‬ ‫دەبژێرێت‪( ,‬نامەكانی فردریك نیچە بۆ‬ ‫دایكی‪ ،‬هەندێ كەس هەرگیز تێناگەن‪،‬‬ ‫برسێتی و ئاوریشم)‪ ،‬سیان لەو كتێبانەن‬ ‫كە وەریگێڕاون و من خوێندومنەتەوەو‬ ‫بەم نوسینەی ئێستاوە‪ ،‬لەسەر دوانیانم‬ ‫نووسیووە (پێشترو لەهەمان ئەم‬ ‫ڕۆژنامەیەدا‪ ،‬ڕانانێكم بۆ كتێبەكەی كۆرت‬ ‫تۆخۆلسكی ‪ -‬جەورو جەفای خزم و‬ ‫خوێش ‪ )-‬كردبوو‪.‬‬ ‫هەرسێ كتێبەكە بۆمن بەر لەزمان و‬ ‫وەرگێڕانەكانیان‪ ،‬دۆزینەوەو هەڵبژاردن‬ ‫و دەستنیشانكردنیان بۆ ئەوەی‬ ‫بكرێنە كوردیی‪ ،‬گرنگ و جێ پرسیارو‬ ‫لەسەروەستان بوون‪.‬‬ ‫ئەمەش بۆخۆی تەعبیرە لەوەی‪،‬‬ ‫وەرگێڕ خوێندەوارێكی وردەو نووسینی‬ ‫ئاست بەرزو گرنگ و پێویست‪ ،‬لە‬ ‫شتی زیادەو وشەڕیزكردن و بێ كەڵك‬ ‫جیادەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ئەمە بۆ خوێنەرو كتێبخانەی‬ ‫كوردیش‪ ،‬سودێكی زۆری دەبێتو وادەكات‬ ‫كوردی زمانانی ئێمە‪ ،‬بەو كتێبانە ئاشنابن‬ ‫کە گرنگن و دۆزینەوەیان بۆ وەرگێڕان‪،‬‬ ‫بەهەموو كەس ناكرێت‪ .‬لەڕووی گرنگیەوە‬ ‫پێموایە (برسیەتی و ئاوریشم) لەڕیزی‬ ‫پێشەوادا دێت و بەیەكێك لەكارە زۆر‬

‫تایبەتەكانی هێرتا مولەری خاوەن‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیاتی نۆبڵی ساڵی (‪،)2009‬‬ ‫ئەژماردەكرێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمەی لەسەردەمێكی ڕەق و‬ ‫زبرو پڕناشیرینی ستالینیزمدا لەدایك‬ ‫دەبێت (‪ ،)1953‬بەشێكی زۆری تەمەنی‬ ‫(تا ‪ ،)1987‬لەساوپەنای سەرسەختترین‬ ‫حكومەتی ستالینی لەبلۆكی شورەویدا‬ ‫كە چاوچیسكۆ بووە (‪،)1989- 1918‬‬ ‫تەنگەاڵنترینو‬ ‫لە‬ ‫بەسەربردووەو‬ ‫كۆمۆنیزمدا‬ ‫قەاڵی‬ ‫ترسناكترین‬ ‫لەئەوروپای خۆرهەاڵت كە ڕۆمانیا بووە‪،‬‬ ‫گوزەراندوویەتی‪.‬‬ ‫ئێمە لەم كتێبە خەمناك و پڕ‬ ‫قەهرەدا‪ ،‬هەم بە ژیاننامەی ژنە نوسەرێكی‬ ‫بەهرەمەندو بەئیرادە ئاشنادەبین‪ .‬هەم‬ ‫مێژووی پڕ لەتاریك و نوتەكی خەڵك و‬ ‫خوای ڕۆمانیا (بەتایبەت لەبۆخارست‬ ‫پایتەخت و تیمۆچۆرای سەرمەشقی‬ ‫ڕاپەڕینەكانی ساڵی ‪ ،)1989‬دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫لەدەسپێكی كتێبەكەیدا هێرتا مولەر‪،‬‬ ‫بەم دەستەواژەیە دەست پێدەكات‪:‬‬ ‫(مرۆڤ بەدوو جۆر پەی بەواتای ژیان‬ ‫دەبات‪ :‬یان بەهەوڵی خۆی‪ ،‬یاخود‬ ‫بەكۆششی ئەوانی دیكە)‪.‬‬ ‫ئێمە بەخوێندنەوەی بەش بەشی‬ ‫كتێبەكە‪ ،‬حاڵی دەبین كەخاوەنی‬ ‫جۆرەی‬ ‫لەو‬ ‫(سەرهەڵگرتن)‪،‬‬ ‫یەكەمی مرۆڤەكانە كە سەرسەختانەو‬ ‫ئیرادەگەرانە‪ ،‬لە تاریكستانێكی وەك‬ ‫ڕۆمانیای چاوچیسكۆدا (‪،)1989- 1965‬‬ ‫توانیویەتی بەهەوڵ و ماندوبوونی خۆی و‬ ‫بەچنگەكڕێ‪ ،‬پەی بەمانای ژیان بەرێت و‬ ‫خۆی پەروەردە بكات و بەزەین ڕونی و‬ ‫ئەقڵ سەالمەتیش بمێنێتەوە‪ .‬ئاخر وەك‬ ‫خۆی لەگفتوگۆیەكی (گاردیان)دا دەڵێت‪:‬‬ ‫(چاوچیسكۆ شێت بوو‪ ،‬لەگەڵ خۆشیدا‬ ‫نیوەی خەڵكی ڕۆمانیای شێت كرد)‪.‬‬ ‫هێرتامولەر كەباس لەو ژیانە تفت و‬ ‫تاڵ و بێ ئەرزش و ترسناكەی بیست و‬ ‫چوار ساڵی حوكمڕانی چاوچیسكۆدەكات‬ ‫(‪ ،)1989-1965‬نمونە بەماو تسی تۆنگی‬ ‫(‪ )1976-1893‬ڕابەری كۆمۆنیستەكانی‬ ‫واڵتی چین دێنێتەوەو دەڵێت‪( :‬ماو‬ ‫گەلەكەی خۆی وا ڕاهێنابوو‪ ،‬بێ‬ ‫قەید و مەرج نۆكەرو دڵسۆزی ئەوبن‪،‬‬ ‫چاوچیسكۆش كەبوو بەسكرتێری گشتی‬ ‫پارتی كۆمۆنیست و سەرۆك كۆمارو‬ ‫فەرمانڕەوای هەتا هەتایی ڕۆمانیا‪ ،‬هەمان‬ ‫شتی لەئێمە دەویست)‪.‬‬ ‫ئێوە دەزانن لەسایەی ڕژێمە‬ ‫تۆتالیتارەكاندا‪ ،‬هیچ كەس خاوەنی‬ ‫جەستەی خۆی نییە؟ لەو جۆرە‬ ‫سیستەمانەدا بەتوپزی‪ ،‬بڕیار لەسەر ئەوە‬ ‫دەدرێت كەدەبێت تەنها یەك جۆر ئاگایی‬

‫بۆ هەمووان هەبێت‪.‬‬ ‫بەهۆی سانسۆرو كۆنترۆڵەوە‪،‬‬ ‫بەختەوەری لەواڵتەكەی مندا ئاوابووبوو‪.‬‬ ‫بۆیە بەزیندوومانەوەش لەوەها دنیایەكدا‪،‬‬ ‫دەبوو ببویتایە بەگەمژەیەكی تەواوەتی‪،‬‬ ‫یان دووڕوویەكی پڕۆفیشناڵ‪.‬‬ ‫هەر لەدرێژەی گێڕانەوەكانیدا‪،‬‬ ‫هێرتا مولەر دەڵێت‪( :‬نادیاكۆمانچی‬ ‫پاڵەوانی ژیمناستیكی واڵتەكەم‪ ،‬نازناوە‬ ‫پۆڵەندیەكەی خۆی گۆڕی بۆ ڕۆمانیایی‬ ‫و ڕێگەی بەبچوكترین كوڕی دیكتاتۆریشدا‬ ‫لەگەلێ بخەوێت‪ ،‬تاوەكو بتوانێت‬ ‫لەدەرەوەی واڵت‪ ،‬بچێتە سەركورسی‬ ‫ژیمناستیك و هاوسەنگی خۆی بپارێزێت)‪.‬‬ ‫جگە لەم كتێبەی (برسێتی و‬ ‫ئاوریشم)‪ ،‬لەو وتارەشیدا (بێ ترس‬ ‫و ئومێد دەمرین) كە لە مەراسیمی‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتی ئەدەبیاتی نۆبڵدا لە‬ ‫ستۆكهۆڵم پێشكەشی كرد‪ ،‬باس لەو‬ ‫دۆزەخەی واڵتەكەی دەكات و دەڵێت‪:‬‬ ‫(كە هاتن بۆئەوەی بمكەنە سیخوڕ‬ ‫بەسەر هاوڕێكانمەوەو ڕازی بم بەوەی‪،‬‬ ‫ڕاپۆرت لەسەر هاوپیشەكانم بنووسم و‬ ‫ڕازی نەبووم‪ ..‬بەدڵی خۆیان جنێوبارانیان‬ ‫كردم‪ ..‬خەڵەفاو‪ ،‬بەڕەڵاڵ‪ ،‬سلەگو‪،‬‬ ‫قەحبە‪ ...‬هتد‪ ..‬دواجاریش وتیان گەر‬ ‫پەشیمان نەبیتەوە‪ ،‬ئەوا لەڕووبارەكەدا‬ ‫نوقمت دەكەین)‪.‬‬

‫لەبەشێكی ئەم كتێبەداو لەژێر‬ ‫سەردێڕی (مەرگەمووش تامی خۆشە؟)‬ ‫دەڵێت‪( :‬هەندێ لەوانەی هێشتا هەر‬ ‫قەناعەتیان بە سۆسیالیزم و كۆمۆنیزم‬ ‫ماوە‪ ،‬دووبارە ئەوە بەگوێمدا دەدەن‬ ‫كە گوایە ئەوەی ڕابوردو بینیمان‪،‬‬ ‫سۆسیالیزمی ڕاستەقینە نەبوو‪ ..‬بەاڵم‬ ‫بەڕای من ئەوە خودی سۆسیالیزم بوو‬ ‫ئەزموونمان كرد)‪.‬‬ ‫بەوپێیەی ئەو خۆی ژنە‪ ،‬بەشێكی‬ ‫گرنگی كتێبەكەی بۆ بارودۆخی ژنان‬ ‫لەسەردەمی چاوچیسكۆدا تەرخان‬ ‫كردووەو ئەو بەشەشەی ناوەوە (ژن‬ ‫و مێرد لە ژیانی ڕۆژانەدا)‪ .‬بەبڕوای‬ ‫من تاقەتپڕوكێنترین بەشی (برسێتی‬ ‫و ئاوریشم)ە و بەشێوەیەكی سەیرو‬ ‫زمانێكی تەوس ئامێز‪ ،‬وەسفی حاڵی ئەو‬ ‫قۆناغەدەكات‪.‬‬ ‫لەپەرەگرافێكدا ئاوەها دەنووسێت‪:‬‬ ‫(لەواڵتەكەی مندا ژنان بووبوون بەئامێری‬ ‫بەرهەم هێنانی منداڵ‪ .‬كۆندۆم قەدەغەبوو‪.‬‬ ‫حەبی مەنع یاساغ بوو‪ .‬تەنها ژنانێك‬ ‫مۆڵەتی لەباربردنی مندااڵنیان هەبوو كە‬ ‫پێنچ سكیان كردبوو‪ ،‬یاخود تەمەنیان‬ ‫لەچل و پێنچ ساڵی تێپەڕی بوو‪ .‬منداڵدانی‬ ‫ژنان بەردەوام‪ ،‬بەپشكنینی زۆرە ملێ و‬ ‫دووبارە‪ ،‬لەژێر چاودێری و كۆنترۆڵدا بوو‪.‬‬ ‫نمونەیەكتان بۆ باس دەكەم‪ ..‬یەكێك لە‬

‫خوێندكارەكانی كۆلێژی پزیشكی دووگیان‬ ‫بوو‪ .‬ئەوهات و بەدەستی خۆی سكەكەی‬ ‫لەباربرد‪ .‬چەند ڕۆژێك دواتر تایەكی توند‬ ‫دایگرت‪ .‬دەبوو بیبەن بۆ نەخۆشخانە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەترسی سزادان‪ ،‬لەبەشی ناوخۆیی‬ ‫خۆی كوشت‪ .‬دوای بەخاك سپاردنی‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتی زانكۆ دانیشتنێكی ئەنجامدا‪.‬‬ ‫ناوی خوێندكارە مردووەكە لەبەرچاوی‬ ‫خوێندكارەكانی دیكە‪ ،‬لەحیزب و زانكۆ‬ ‫سڕدرایەوە‪ .‬لەبەشی ناوخۆیی لەو ژوورەدا‬ ‫كە خۆی تێدا هەڵواسیبوو‪ ،‬وێنەیەكی‬ ‫ئەویان بەدیواردا هەڵواسی و لەژێر‬ ‫وێنەكەداو لەوەسفی ئەو كۆچكردووەدا‬ ‫نووسییان نمونەیەكی خراپ)‪.‬‬ ‫(كاتێك چاوچیسكۆ سەرنگوم بوو‪،‬‬ ‫بۆمان دەركەوت منداڵە بێسەرپەرشتەكان‬ ‫بە ڕۆژئاواییەكان فرۆشراونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەویش بەپارەیەكی زۆر‪ .‬هەروەها بۆمان‬ ‫ئاشكرابوو ئەندامە تایبەتەكانی دەزگاكانی‬ ‫زانیاری و سیخوڕی‪ ،‬لەنێو ئەو منداڵە‬ ‫بێسەرپەرشتانەدا هەڵبژێردراون)‪.‬‬ ‫(لەواڵتەكەی مندا‪ ،‬شێوازەكانی‬ ‫لەباربردنی كۆرپەلە ڕۆژانە‪ ،‬گیانی سەدان‬ ‫ژنی دروێنە دەكرد‪ .‬ئەمڕۆ كەس نازانێت‬ ‫یاسای لەباربردنی كۆرپەلە‪ ،‬چەند قوربانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ .‬چەند ژن بەتەنیا لەماڵەوە‬ ‫مردوون و چەند ژن لەنەخۆشخانەكان‪،‬‬ ‫بەبەرچاوی پسپۆڕانی لێكۆڵینەوەوە‬ ‫سەریان نایەوە)‪.‬‬ ‫هەر لەنەسكێكی دیكەدا پەیوەست‬ ‫بەو پرسە‪ ،‬بەناوی (شكاندنی حەرەمی‬ ‫خێزان لەسەردەمی چاوچیسكۆ)دا‪،‬‬ ‫دەنووسێت‪( :‬ڕۆژی ژن لەئەوروپای‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪ ،‬شتێک نەبوو جگە لەنمایشی‬ ‫ئایدیۆلۆژی سیستەم‪ .‬ئەوان هەرگیز‬ ‫ژنیان وەك تاكێكی سەربەخۆ نەدەبینی‪.‬‬ ‫لەواڵتەكەی مندا سەرمەشقی ژنان‪ ،‬ئێلینا‬ ‫چاوچیسكۆی هاوسەری دیكتاتۆر بوو‪.‬‬ ‫ئاخر الی ئێمە بەناوی یەكسانییەوە‪،‬‬ ‫ڕێگەیاندا ژنان ببنە شۆفێری كرێن‪.‬‬ ‫ڕێگەیان پێدان وەك پیاوان‪ ،‬لەژێر سەختی‬ ‫باری كاردا بڕزێن‪ .‬ڕێگەیان پێدان‪ ،‬كوێرانە‬ ‫ژیانی خۆیان لەناوبەرن‪ .‬ڕێگەیان پێدان‬ ‫لەكاتی كاركردندا‪ ،‬جگەرەبكێشن و تف‬ ‫بكەن و جنێوبدەن‪ .‬ئیتر ئەوانە لەماوەی‬ ‫چەند ساڵێكدا‪ ،‬ڕەش دادەگەڕان و زبرو‬ ‫توندوتیژو تاڵ دەبوون‪ ،‬وەك پیاوان‪.‬‬ ‫پێشكەوتنی ژنان لەو ژینگەیەی ئێمەدا‬ ‫كە بەكۆمەڵگەی سۆسیالستی ناودەبرا‪،‬‬ ‫تەنها بووە هۆی بەشداریی ژنان لەتاوان‬ ‫و نادادگەریدا‪ .‬ئاخر یەكسانی كاتێك‬ ‫بەرقەراردەبێت كە دادپەروەری هەبێت)‪.‬‬ ‫لەپاڵ دۆخی ناهەمواری واڵتەكەی و‬ ‫بۆخارستی پایتەختدا‪ ،‬هێرتا مولەر ئاوڕێك‬ ‫لەشاری تیمیۆچۆراش دەداتەوەو لەبارەی‬

‫بانگیان بکە‬

‫ئەویشەوە دەنوسێت‪( :‬تیمیۆچۆرا شارێك‬ ‫بوو بەر لە چاوچیسكۆ‪ ،‬شەوانێكی درێژو‬ ‫پڕ دەنگە دەنگ و ڕوناكی هەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫كە ئەوهات خەڵك و خوا‪ ،‬قسەكردن‬ ‫و گۆرانی گوتنیان لەبیركردو فێری‬ ‫ئەوەبوون‪ ،‬بەگوێی یەكتردا بچرپێنن‪ .‬كار‬ ‫گەیشتە ئەوەی هەر بەبیریشیان نەدەهات‬ ‫بۆ پیاسەكردن‪ ،‬شەوانی هاوین بچن بۆ‬ ‫پاركەكان‪ .‬ئاخر ئەوان ناچاركرابوون‪،‬‬ ‫بڕۆنە ناو جێگەو بانەكانیانەوە)‪.‬‬ ‫دواین شتی سەرنجڕاكێش لەم كتێبەی‬ ‫هێرتا مولەر كە باسی بكات ئەوەیە‪،‬‬ ‫بەپیتی درشت دەنووسێت‪( :‬ئێمە‬ ‫لەسایەی سوسیالیزمدا لەدۆخێكی هێندە‬ ‫ناهەمواردا بووین‪ ،‬كاتێك چاوچیسكۆ‬ ‫لەناوچوو‪ ،‬پۆلیسێكی ڕۆمانی سەردانی‬ ‫دەرەوە دەكات‪ .‬دەچێت بۆ توركیاو‬ ‫كە دەگەڕێتەوە دەڵێت‪ :‬من بەهەشتم‬ ‫لەسەر زەوی بینی‪ .‬دوای ڕاپەڕین لەگەڵ‬ ‫هاوسەرەكەم چووم بۆ توركیا‪ .‬ئەوێ‬ ‫هەمووشتێكی لێیە‪ .‬بەهەشت لەوێیە)‪.‬‬ ‫ئەو پۆلیسە نەپڕكێشی كردووەو‬ ‫نەدرۆی هەڵبەستووە‪ ،‬ئاخر ئەوانەی لەقەاڵ‬ ‫تەنگەالن و ترسناكەكەی چاوچیسكۆدا‬ ‫ژیابن و وەك هێرتا مولەر هەر لەم كتێبەدا‬ ‫باسی دەكات (خەڵكەكەی لەبری گۆشت‬ ‫سەروقاچی مریشكی بەستویان خواردبێ‬ ‫و قالۆنچەكان لەگۆشەو كەناری وشكە‬ ‫فرۆشەكاندا‪ ،‬سوڕابنەوەو مشكەكانیش‬ ‫بەناویەكەكانی نیشتەجێ بووندا‪،‬‬ ‫لەزبڵدانێكەوە بۆ زبڵدانێكی دیكە جرت‬ ‫و فرتیان بووبێت‪ ،‬دەبێت بەراورد بەوە‬ ‫هەموو سەرزەمین و جوگرافیایەكی دیكە‬ ‫بەهەشت بووبێت)‪.‬‬ ‫ئاخر ئەوانەی لەنێو قەاڵ ترسناك و‬ ‫تەنگەالنەكەی كۆمۆنیزندا دەژیان لەڕۆمانیا‬ ‫بەتایبەت و لەواڵتانی ئەوروپای ڕۆژهەاڵت‬ ‫بەگشتی‪ ،‬دەسەاڵتدارانیان تەنها یەك‬ ‫ئامانجیان هەبووە‪ ،‬ئەویش كۆكردنەوەی‬ ‫هەمووشتێكی قێزەون و ناشیرین بووە‬ ‫لەبچوكترین جێگەدا‪ ،‬لەگەڵ كەڵەكەكردنی‬ ‫زۆرترین پوچێتی دووبارەدا‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە خەمناك و پڕ ناسۆرە‬ ‫كە بەرهەمی خانمە نوسەرێكی ڕۆمانیە‪،‬‬ ‫سەرچاوەیەكی گرنگە بۆ پەیبردن بەو‬ ‫مێژووە تاریكەی‪ ،‬بەناوی بەهەشتی‬ ‫سۆسیالیزم و كۆمۆنیزمەوە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫حەفتا ساڵێكی خایاند‪.‬‬ ‫ئەم كتێبەش وەك تێكستە ئەدەبیەكانی‬ ‫دیكەی هێرتا مولەر‪ ،‬هەرچەندە باس‬ ‫لەواقعێكی تفت و تاڵ دەكات‪ ،‬وەلێ بە‬ ‫ئەندێشەیەكی ئەفسوناوی و گوزارشتێكی‬ ‫شیعریی ئاست بەرزەوە نوسراوەتەوەو‬ ‫خوێنەر لەگەڵ ئەو هەموو تراژیدیاو دڵە‬ ‫خورپێیانەشدا‪ ،‬چێژێكی زۆری لێدەبینێت‪.‬‬

‫پێشوازی وەفدەکان‬

‫پڕە لە دەنگی گریانی ئەو مندااڵنەی‬

‫من خاتونی ئەم سەربازە بوم‬

‫گۆڕەپانی یاریەکەیانی کردە سەنگەر‬

‫تەرمەکەیم بە ناو چرە دارستانێکدا ڕاکێشا‬

‫تا گاڵوی جەنگم لێدەرچێت‬

‫بمبەرەوە بۆ یەکەم ئاوایی‬

‫لە گوڵدانی هەناومەوە ڕۆحم بەخشیە جەستەی‬

‫قسە لەگەڵ باخچە بکەم‬

‫بە هۆرەی الپاڵ شاخ و شنەی گواڵڵە سورە‬

‫ئا خاتون پێیان بڵێ‬

‫خاتون گیان ‪ ..‬وام لێکە‬

‫بە ڕۆحی نێوان مەمکەکانم زیندو کردەوە‬

‫کە جەنگ تۆپەکەی تەقاندن و‬ ‫وەرە خاتون ‪ ..‬توخوا وەرە‬

‫لە پاشماوەی وێرانەی جەنگێکدا‬ ‫بە ماچی لێوم ئاوم پێ بەخشی‬

‫فێرمکە چۆن سەیری چرۆی داران و‬

‫بەڵێ من هێنامەوە‬

‫تێم گەیەنە کە شەقەی باڵی نەوڕەسێک‬

‫ئەم سەربازە دۆراوە‬

‫دەنگی باڵی کۆپتەر نیە ‪!..‬‬

‫گوڵێ بڕوێنێ‬

‫ڕۆشتنی مێرولە بکەم‬

‫دەنگی فڕینی پۆلە ڕیشۆڵەیەک‬

‫ورە و پێم بناسێنە‬

‫خەڵکی ئاوای بانگ بکە و بە بۆنی مێخەک بمشۆن‬

‫خاتونەکەم پێیان بڵی بە خەڵکی ئاوایی بڵێ‬

‫ئا خاتون وام لێکە‬

‫بە گوڵە حاجیلە و دەنگی کەڵەشێر و ساڵوی بەیان‬

‫گۆرانی بۆ کانی بڵێم‬

‫لەسەر بەردی بەردەم دەرگای مزگەوتی گوند دانیشم و‬

‫من سەربازێکی دۆڕاوی دوا جەنگم‬

‫سەیری ڕوناکی گوڵە ئەستێرە دەکات‬

‫دەیەوێت لە قەوانی هەر فیشەکێکدا‬ ‫دەیەوێت دەبابە مل خوارەکانی دوای وێرانەی جەنگ‬

‫نەمتوانی بەلەپیتکەی تفەنگەکەم بنیشێنم‬

‫خاتون پییان بڵێ ‪ ..‬سوێند دەخوات‬

‫ڕەنگیان بکات و بیانکاتە کوالنەی سەگەکانی ئاوایی‬

‫بە ڕەنگی تۆ بە هەناسەی تۆ زیندو بومەوە‬

‫بە لقی شۆڕە بی‬

‫نۆتەی سەر پیانویەک بناسێ‬

‫بە رۆحی خاتون‬

‫دوای کوشتنم‬

‫بە کەنەسمە و دەنگدانەوەی شاخەکان‬

‫دەیەوێت چرای دیوەخانەکانی گوند بگرێت بە دەستیەوە و‬

‫پەنجەم فێر کە لە بری بەلەپیتەکەی تفەنگ‬

‫جێ زنجیری دەبابەیەک‬

‫دەیەوێت ئاسەواری شارە ڕوخاوەکان‬

‫من پڕم لە رەنگی دڕندەکانی جەنگ‬

‫بە گوڵی گەنم بەلەنجەی گوڵە جۆ‬

‫پییان بڵێ ‪..‬هاتوم‬

‫لەسەر سنگی شەقامەکان سوتان‬

‫بە خۆشتنی چۆلەکە لە گواڵوێکدا‬

‫تا بشۆرێمەوە لە گوناهەکانی جەنگ‬

‫لە ژێر ئەو دەنگە تۆقێنەرەی ئاسمانی جەنگدا‬

‫ئەم سەربازەی کە بۆنی باروتی لێدێت‬

‫پێان بڵی ئەم سەربازە گوناهبارە‬

‫چۆن خوێنی سەر شەقامەکان دەبونە فەرشی سوری‬

‫بمناسێنە تکایە بمناسێنە‬ ‫بە زیکەی زیکزیکەرە‬

‫بمناسێنە و پێیان بڵێ‬

‫لە بری ڕوناکی تەڵقە تەنورە چی دی‬

‫کەوتنی تفەنگەکان بژمێرم‬

‫کە قاسپەی کەو دەنگی دۆشکە و شەست تیر نیە‬

‫بە وردە ماسی ناو گوالوی‬

‫پێیان بڵێ ئەم سەرباز مردوەم‬

‫پێیان بڵێ ئەم سەربازە ناتەقیتەوە‬

‫دوای بێدەنگی تەواو بونی جەنگەکان‬

‫بمناسێنە بە کولە و کانی‬

‫هاتوم ئاشنا بم‬

‫تەواوی باخەکان بگەڕێت‬ ‫بکات بە باخچە‬

‫بچمە بەر باران‬

‫ئا ئا ‪ ..‬خاتون گیان‬

‫سوێند بە سەوزایی‬ ‫بە الشەی ڕوتی ئاو‬

‫دەی خاتون هاتوم پڕم کەیت‬

‫ئەو کاتانەی چی کاڵوی کۆشکەکان هەبو‬

‫لە بۆنی خۆت و سروشت‬

‫چی دەنگی دایک و منداڵە‬

‫پرم کە لە موچرکەی ماچی لێو‬

‫چۆن تێکەڵ دەبو بە فڕین و جێهێشتنی باڵندەکان‬

‫ملوانکەکەی دایکم بکەرە ملم‬ ‫وەرە و پڕم کە لە خۆت‬

‫لەسەر سنگم بە ڕەنگی عەشق بنوسە‬

‫نەفرەت لە جەنگ‬

‫�لو�ل ت�وور‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫خۆڵەمێشی ناودارەكان‬

‫دولغەنی کاکۆ ‪ -‬بەرلین‬ ‫عەب‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫غەزەل و الساییکردنەوەی شیعریی‪!.‬‬ ‫لە ئاسمانی فەخردا شیعر بوو باڵێکت‬ ‫ئەوی ترت بە تەبیعەت شعووری میللی بوو‬ ‫لە شەوقی حوسنی بتێ بوو ئەگەر خەیاڵێکت‬ ‫ئەوی ترت خەم و عەشقی وەتەن مەئالی بوو‪.‬‬

‫ئەمە دوو نیوە دێڕە لە شیعرە بەناوبانگەکەی (گۆران)ە‪ .‬بەناوی (بۆ سالم) لە‬ ‫کۆمەڵە شیعری (فرمێسک و هونەر)دا باڵوکراوەتەوە‪ .‬من لە ڕێگەی ئەم شیعرەوە‪،‬‬ ‫تێکەاڵوی خەیاڵ و دنیای شیعری گۆران بووم‪.‬‬ ‫لە ڕۆژانێکی هاوینی ساڵی ‪ ٢٠١١‬دا‪ ،‬لە ماڵی (كاکە حەمەی مەال کەریم) لە‬ ‫خزمەتیدا سەرقاڵی ساغکردنەوەو هەڵەبڕی دیوانی سالم بوو‪ .‬بە ڕێکەوتێکی سەیر‪،‬‬ ‫لە ڕێگەی شیعری (بۆ سالم)ەوە‪ ،‬کە کاکە حەمە‪ ،‬بەدەنگی خۆی بۆی خوێندمەوەو‬ ‫پاشتریش دێڕ دێڕ مانای شیعرەکەی بۆ کردم‪ .‬لەو ساتانەوە “گۆران” بە شێوازێکی‬ ‫تر‪ ،‬هاتە نێو بینین و خەیاڵدانمەوە‪ .‬ئیدی لەو ڕۆژەوە پەیوەندی نێوان (گۆران و‬ ‫من) لە پەیوەندی شاعیرو خوێنەر تێپەڕیوە بۆ پەیوەندی شیعرو خەیاڵ‪!.‬‬ ‫ئەو دەنگە نەرم و ئەو تۆنە غەمگینەی (کاکە حەمەم) کە شیعری “گۆران”ی‬ ‫بۆ دەخوێندمەوە‪ ،‬تا مردن لە یادم ناچێ‪ .‬ئای خوایە بە چ حەسرەت و عیشقێکەوە‬ ‫دێڕو وشەکانی ئەم شیعرەی بۆ دەخوێندمەوە‪!!.‬‬ ‫کە دەگەیشتە ئەو دێڕە شیعرانەی نێوان چامە شیعرەکەی “نالیی و سالم” کە‬ ‫(گۆران) هێناویەتییە نێو شیعرەکەی خۆی‪“ ،‬کاکە حەمە” چاوەکانی پڕ دەبوو لە‬ ‫فرمێسک و خەیاڵی منیش‪ ،‬پڕ لە وێنەی جیاواز‪:‬‬ ‫وتت بە حەزرەتی نالی ڕەفیقی دەربەدەرت‪:‬‬ ‫«خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت‬ ‫زەلیلی نەجم و هیاللە‪ ،‬شەوە سلێمانی‬ ‫غورووبی کردەوە ڕۆژی شکۆهی بابانی‪»...‬‬ ‫بنوو لە قەبرە کەتا موستەریح بە ئەی سالم‪،‬‬ ‫لە تۆ کوردترە ئێستا نەزان هەتا عالم!‬

‫سەردەمی زووش‪ ،‬مەال حەمەی هاوڕێم‪ ،‬ئەم شیعرەو “دەروێش عەبدوڵاڵو هاوڕێم‬ ‫بێکەس” ئەم سێ شیعرەی منی زۆر ال پەسەند بوو‪ .‬من بەدەر لەوانە‪ ،‬شیعرم‬ ‫زۆرم نووسیووە بۆ کەسایەتییەکان‪ ،‬هەندێکیان لە دیوانەکەمدا هەیەو هەندێکیشیان‬ ‫باڵونەبوونەتەوە‪( .‬بۆ سالم‪ ،‬هاوڕێم بێکەس‪ ،‬بۆ مایکڵ‪ ،‬بۆ پۆڵ ڕۆپسن‪ ،‬بۆ‬ ‫پیرەمێرد‪ )...‬الی خۆم هەموویان شیعرو چۆڕێ جوانیی و وێنەی شیعرییان تێدایە‪،‬‬ ‫ئیتر نازانم خوێنەری ئەم سەردەمەو سەردەمەی فەیسبووک و تەکنەلۆژیا چۆن‬ ‫دەیخوێننەوە‪.‬؟! (مامۆستا گۆران‪ ،‬بە نیگەرانییەوە وای پێووتم‪)!.‬‬ ‫نەمویست لەسەر ئەم تەوەرە زۆر بڕۆین‪ ،‬مەبەستم بوو زیاتر غەزەلە کۆنەکانی‬ ‫لەسەری بووەستین و هەندێ لەو ئەزموونە شیعرییانەشی کە خۆی ناوی بردووە بە‬ ‫الساییکردنەوەی ئەدەبیاتی کۆنی عوسمانلیی باس بکات‪!.‬‬ ‫غەزەلەکان پێنج شیعرن‪ ،‬لەسەر ڕیتمی شیعری قوتابخانەی سلێمانیی (بابان)‬ ‫نووسراوون‪ ،‬بەتایبەتیش(سالم و نالیی) دوو غەزەلیان (لەبەختی تار‪ ،‬تاوێ نەگەڕا)‬ ‫زیاتر خودگەرایی و شیعربوون زاڵە بەسەریدا‪ ،‬دەیەوێ خودو ناخی خۆی بۆ جوانیی‬ ‫نمایش بکات‪ ،‬لە غەزەلی (لە بەختی تار)دا‪ ،‬دەرگای بینینی خۆی بەسەر جوانی‬ ‫و نیگەرانیدا دەکاتەوە‪:‬‬

‫هەتا کەی‪ ،‬بادەنۆشی عەشقی تۆ بم؟‬ ‫هەتاکەی‪ ،‬بێ مەزەی ماچی کیفایەت؟‬ ‫دەخیلت بم هومای زولفەینی دڵبەر‪،‬‬ ‫بەسەر سەرما بکێشە فەیزی سایەت!‬

‫غەزەلەکە کوورتە‪ ،‬بەاڵم وێنە و خەیاڵ و جوانیی و نیگەرانییەکانی ناخی‬ ‫شاعیر‪ ،‬لەم غەزەلەدا پڕن لە چیرۆکی وێناکراو‪ !.‬لە غەزەلێکی تریشدا (تاوێ‬ ‫نەگەڕا) بەهەمان ڕیتم‪ ،‬قواڵیی ناخ و نیگەرانیی و ڕەشبینییەکانی لەناو دێڕی‬ ‫غەزەلەکەدا‪ ،‬لە شێوازی پرسیاری شیعریی تۆختر دەکاتەوە‪:‬‬

‫توخوا دڵەکەم کوانێ خوتووراتی جوانیت؟‬ ‫بۆ ڕەش بوو هەموو ئوفقی خەیااڵت و سەرابم؟‬ ‫هەیهات چ بێ میهر و وەفا دەرچوو نیگارم‬ ‫حاڵی بە گەرم پرسش ئەکەم‪ ،‬ساردە جەوابم!‬

‫(کەمێ بێدەنگیی و پشوویەکی کورت)‬

‫من بەدەر لەم پێنج غەزەلە‪ ،‬دنیایەک غەزەلی ترم نووسیووەو هیچیان لە‬ ‫کۆبەرهەمە شیعرییەکانمدا کۆنەکراونەتەوە‪ .‬سەردەمی شیعر نووسینی من لەو‬ ‫ڕۆژگارەدا‪ ،‬زۆرمان سەرسام بووین بە قوتابخانەی شیعریی عوسمانلی‪ .‬ئەوان‬ ‫ئەدەبیاتێکی مەزنیان هەبوو‪ ،‬پێشتریش (نالیی و وەفایی و حاجی قادری کۆیی‬ ‫و شیخ نووری شێخ ساڵح و حاجی تۆفیقی پیرەمێرد و زۆری تریش) سوودی‬ ‫گەورەمان لەو ئەدەبیاتە بینیوە‪( .‬گۆران ئاوا باسی شیعرە غەزەلیاتەکانی‬

‫خۆی بۆ کردم‪)!.‬‬

‫بەاڵم مامۆستا گیان‪ ،‬تۆ خۆت بەدەر لەم غەزەالنەی کە هێمات بۆکردن‬ ‫لەژێر کاریگەریی ئەدەبیاتی عوسمانلیدا نووسراوون‪ ،‬چەند شیعری ترت هەیە‪،‬‬ ‫السایکردنەوەی ئەدەبیاتی عوسمانلی پێوە دیارە؟‬ ‫خۆم لە دیوانی (بەهەشت و یادگار) دا باسمکردوون‪ ،‬پێم وابێ تەنها چوار‬‫شیعریی کورتن و بەو ڕیتمە الساییکردنەوەیە نووسراون‪ ...‬ئەوانیش (کەنیشکە‬ ‫جوانەکە‪ ،‬مەدەنیەت‪ ،‬سێبەری هیوا‪ ،‬ژن) ن‪ ،‬تۆ خۆت بە وردی خوێندووتەوە؟‬ ‫لە ماناو ڕیتمی شیعریی و چنینیی دێڕە شیعرەکان ئاگاداریت؟ (مامۆستا گۆران‬

‫لەبارەی الساییکردنەوەی شیعری تورکییەوە ئاوا پرسیاریی لێکردم‪)!.‬‬

‫*بەڵێ خوێندوومەتەوە و ئەم ماوەیەش چەند جارێکی تر‪ ،‬زۆر بە وردتر‬ ‫خوێندمەوە‪( .‬ئاوا وەاڵمی پرسیارەکەم دایەوە)‬ ‫ دەی کەواتە‪ ،‬با زیاتر گفتووگۆ لەسەر السایی ئەدەبیات و شیعریی عوسمانلی‬‫بکەین‪ ،‬بەتایبەتیش ئەو شیعرانەی کە باسمکرد لە دیوانەکەمدا هەیە‪....‬‬ ‫* هەفتەی داهاتوو‪ ،‬گفتوگۆیەکی فراوانتر‪ ،‬لەسەر الساییکردنەوەی شیعری‬ ‫عوسمانلی دەکەین‪“ .‬گۆران و من”‬

‫من وای دەبینم کە ڕاوەستان لەسەر‬ ‫هەر ئەزموونێکی ئەدەبی هێندەی‬ ‫خودی ئەزموونەکە بایەخی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫برەودان بەو هەنگاوانەی بە مەبەستی‬ ‫زیندووڕاگرتن و بەرەوپێشەوەبردنی‬ ‫ژانرە ئەدەبییە جۆراوجۆرەکان‬ ‫دەنووسرێن‪ ،‬بەتایبەتی لەسەردەمی‬ ‫ئێستاماندا کە زۆربەی ئەو کارو‬ ‫بەرهەمە تازانە دەخرێنە خانەی‬ ‫بەشێوەیەکی‬ ‫فەرامۆشکردنەوەو‬ ‫جددی هەڵوەستەیان لەسەر ناکرێت‪.‬‬ ‫من وەکو خوێنەرێک زۆر جاران خۆم‬ ‫لەبەردەم ئەو ئەزموونانەدا دەبینمەوە‬ ‫هەست بە ڕەوشی خراپی ڕەخنەی‬ ‫ئەدەبیمان دەکەم‪ ،‬هەست دەکەم‬ ‫بۆشاییەکی گەورە کەوتۆتە ناو‬ ‫ناوەندی ڕۆشنبیریمان‪.‬‬ ‫چیرۆکی‬ ‫کۆمەڵە‬ ‫کاتێک‬ ‫(خۆڵەمێشی ناودارەکان)ی (سیامەند‬ ‫هادی)م خوێندەوە‪ ،‬بە پێویستم زانی‬ ‫وەک خوێنەرێک کورتەیەک لەباری‬ ‫سەرنجەکانی خۆم سەبارەت بەو‬ ‫چیرۆکانە بخەمە ڕوو‪ .‬ئەم کۆمەڵەیە‬ ‫هەشت کورتە چیرۆکی لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫سیامەند بە شێوازێکی سادە چیرۆک‬ ‫و بەسەرهاتەکانی مرۆڤی نیشتیمانێکی‬ ‫ستەمدیدەی لەسەردەمی ئێستاو‬ ‫ڕۆژگارەکانی دوێنێ دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی تێڕامانە وەک بڵێی‬ ‫نووسەر تەواو هەستی بە خەسڵەتی‬ ‫دونیای خوێندنەوەی ئێستا کردبێ‬ ‫خوێنەری نەخستۆتە ناو ئاڵۆزییەکی‬ ‫وەها کە لەناو ڕووداوی بێ سەرەتاو‬ ‫بێکۆتاییدا ونی بکات‪ ،‬ئەو ڕووداو و‬ ‫پەرۆشییە سەختەکانی مرۆڤ بە‬ ‫زمانێکی سادە دەنووسێتەوە‪ .‬من ئەو‬ ‫هەستکردنەی نووسەر بە واقیعی ئەو‬ ‫سەردەمە‪ ،‬بە جیاوازی ئەو دەزانم‬ ‫ئەگینا چیرۆکەکان لەناو هەمان ئەو‬ ‫رەوتەی کورتەچیرۆکی کوردیدان‬ ‫کە لەسەری راهاتووین‪ .‬نووسەر لە‬ ‫سەرتاپای چیرۆکەکانیدا پاڵەوانەکانی‬ ‫رووداوەکاندا‬ ‫چوارچێوەی‬ ‫لە‬ ‫نەهێناوەتە دەرەوە تا وەک‬ ‫کارەکتەرێکی سەربەخۆ بە خوێنەریان‬ ‫بناسێنێ‪ ،‬بەڵکو خودی چوارچێوەی‬ ‫ڕووداوەکان‪ ،‬ئاڕاستەی ڕووداوەکان‪،‬‬ ‫یان لە هەندێ شوێندا شۆڕبوونەوەی‬ ‫کارەکتەرەکان بۆ ناو ناخی خۆیان‬ ‫ناسنامەی کاراکتەرەكانمان بۆ دەخەنە‬ ‫ڕوو‪ .‬تەکنیکی گێڕانەوە لە چیرۆکەکاندا‬ ‫هاوشێوەییەکیان پێوە دیارە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چیرۆکی (ئاشکرابوونی نهێنییەکانی‬

‫شارێک) دا تەکنیکەکە بە تەواوەتی‬ ‫گۆڕانی بەسەردا دێت‪ ،‬ئەم چیرۆکە‬ ‫بابەتێکی قوڕس دەورووژێنێ بەبێ‬ ‫ئەوەی پاڵەوانێکی سەرەکی لەوێدا‬ ‫بوونی هەبێت‪ ،‬ئەم چیرۆکە لەڕێگەی‬ ‫کارەکتەرێکی نادیارو کۆمەڵێک دەنگ‬ ‫و فیگوری جیاوازەوە دەگێڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫دیارە ئاماژەدان بە هەر دزێوییەک‬ ‫کە ناهاوسەنگییەکی لە ژیانی ئاسایی‬ ‫مرۆڤەکاندا خولقاندبێ لەالیەک ئاستی‬ ‫هاوبەشی ئەدەب لە ئاوێتەبوونی‬ ‫واقیعی ژیانی کۆمەاڵیەتی دەردەبڕێت‬ ‫و لەو شوێنەدا ئەدەب خۆی لە‬ ‫بەرگێکی ڕیالیستیی ڕاستگۆیانەدا‬ ‫بەرجەستە دەکات‪ ،‬لەالیەکی دیکەشدا‬ ‫گەورەیی ئەوبابەتە و چڕکردنەوەی‬ ‫لەناو کورتە چیرۆکێکدا جوانی ئەو‬ ‫تەکنیکە دەردەبڕێ کە نووسەر لەو‬ ‫چیرۆکەدا پیادەی کردووە‪.‬‬

‫ڕاچڵەکێنەر‪ ،‬لەالیەکی دیکە نووسەر‬ ‫هەوڵی داوە لە پەنای دەربڕینەکانی‬ ‫ئاماژەی مانادار و مەبەستی ترسناک‬ ‫لەپەنای ڕستەو دیالۆگە هێمنەکانەوە‬ ‫دەرببڕێت و شیکاری ئەو ئاماژانەش‬ ‫بۆ خوێنەر بەجێبهێڵێ‪.‬‬ ‫لەناو ئەو کۆمەڵە چیرۆکەدا سێ‬ ‫چیرۆک بە ناوەرۆکێکی پۆلیسیی خۆ‬ ‫دەخەنە ڕوو‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەو سێ‬ ‫چیرۆکە هەق نەبوو لە چوارچێوەی‬ ‫کورتە چیرۆکدا کورت بکرێنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫بابەتەکانیان پەلوپۆی زۆر دەکێشن و‬ ‫بۆیان هەبوو هەریەکەیان بکرێن بە‬ ‫نۆڤڵێت و ڕۆمانێکی سەربەخۆ‪ ،‬نووسەر‬ ‫لەو سێ کورتەچیرۆکەدا ڕایدەکێشامە‬ ‫ناو سێ بابەت و سێ ڕووداوی‬ ‫سەرنجڕاکێش کە هەریەکەیان خەیاڵی‬ ‫بۆ الیەک دەبردم‪ ،‬بەاڵم سەرئەنجام‬ ‫هەستم دەکرد منی لەناوەندی ڕێگایەک‬

‫سیامەند هادی‬ ‫نووسەری کۆمەڵە چیرۆکی‬ ‫(خۆڵەمێشی ناودارەکان)‬ ‫من زۆر سەرنجی ئەوەم داوە‬ ‫کاتێک ڕەخنەگرتن لە واقیعی ژیانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی دەبێتە بابەتی چیرۆک و‬ ‫ڕۆمانی کوردی زۆربەی جاران هەست‬ ‫دەکەم کە شێوازێکی ڕاپۆرتئامێزی‬ ‫وشک و خاڵی لە جوانیی بەسەر‬ ‫ئەو چیرۆک و ڕۆمانانەدا زاڵە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەم چیرۆکەدا هەست بە دەربڕین و‬ ‫گێڕانەوەیەک دەکەیت کە بە ڕیتمێکی‬ ‫هێمن دەتباتە سەر ئەنجامێکی‬

‫دیارە‬ ‫بەجێهێشتووە‪،‬‬ ‫هەندێ جار کورتبڕی دەرەقەتی‬ ‫لەقاڵبگرتنی ڕووداوی گەورە نایێت‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لەو سێ چیرۆکەشدا دەبینین‬ ‫ڕیتمی گێڕانەوە نەیتوانیوە بە چەشنێکی‬ ‫هاڕمۆنی لەگەڵ ڕووداوەکانیاندا بڕوات‪.‬‬ ‫ئەو سێ چیرۆکە ئەگەر بۆ منی خوێنەر‬ ‫چەشەیەکی هەبووبێت‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫چەشەیە خۆی لەوە کورت دەکاتەوە‬ ‫کە بڵێم ئەوانە ئاماژەو مژدەبەخشی‬ ‫ئەوەن کە نووسەر توانای ئەوەی هەیە‬

‫من و جەنگ ‪...‬‬

‫لە داهاتوودا خۆی لەبابەتی مژارێک‬ ‫بدات کە بە داخەوە هێشتا ڕۆمانی‬ ‫کوردی وەکو پێویست ئاوڕی لێ‬ ‫نەداوەتەوە‪ ،‬لەکاتێکدا فراوانبوونی شار‬ ‫و ئەو دەرهاویشتانەی لەو فراوانبوونەدا‬ ‫ئاوێتەی ژیانی خەڵک دەبن‪ ،‬دەبووایە‬ ‫مژاری تاوان وپۆلیسیی زۆر زیاتر لەنێو‬ ‫ئەو بوارەدا ڕەنگی بدابووایەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لە چەندین کورتە چیرۆکی ناو‬ ‫ئەم کۆمەڵەیە بوو بەجێگەی سەرنجی‬ ‫من ئاریشەی گێڕانەوەو گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ ڕابردوو‪ ،‬نازانم بە ڕێکەوت بووە‬ ‫یان ئەوەیە نووسەر دەیەوێ لەپەنای‬ ‫ئەوە شتێکی دیکەمان پێ بڵێ‪ ،‬لەو‬ ‫چیرۆکانەدا (چوارەمین ئەلبومی‬ ‫تەنیایی‪ ،‬خۆڵەمێشی ناودارەکان‪،‬‬ ‫وێنەی نەناسراوەکان) دەبینین لە‬ ‫هەموو گەڕانەوەیەکدا بۆ ڕابردوو پەنا‬ ‫براوەتە بەر وێنە‪ ،‬هەر چەندە نووسەر‬ ‫سەرکەوتووانە توانیویەتی وێنە بکاتە‬ ‫دەروازەی گەڕانەوە بۆناو ڕابردوو‬ ‫(وەک چۆن لە چیرۆکی ئاشکرابوونی‬ ‫نهێنییەکانی شارێکیش دا وێنە‬ ‫ڕۆڵی بەڵگە دەبینێ)‪ ،‬بەاڵم هێندە‬ ‫دووبارە بوونەوەی (وێنە) وەک خاڵی‬ ‫بنەڕەتی بۆ گەڕانەوە بۆ ڕابردوو زیان‬ ‫بەبااڵدەستی نووسەر دەگەیەنێت لە‬ ‫بەکارهێنانی تەکنیکی گونجاوی دیکە‬ ‫لە پڕۆسەی گێڕانەوەدا‪ .‬لەالیەکی دیکە‬ ‫یەک ڕەنگییەکی کەمێک بێزارکەریش‬ ‫بە چەشەی خوێنەر دەگەیەنێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبەرامبەر چەندین ڕێگەی هونەری‬ ‫بۆ گەڕانەوە بۆ زەمەنی ڕابردوو‪ ،‬بۆ‬ ‫قووڵبوونەوە و شۆڕبوونەوە بەناخی‬ ‫ڕۆژگاری ڕابردوو ناکرێ گێڕانەوە‬ ‫لەیەك شێوە و ڕەنگدا قەتیس بکرێت‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵە چیرۆکی (خۆڵەمێشی‬ ‫ناودارەکان)دا شتێک کە زۆر جێگەی‬ ‫دڵخۆشییە ئەوەیە کە نووسەرەکەی بە‬ ‫زمانێکی کوردی ڕەوان‪ ،‬بە ڕێنووسێکی‬ ‫جوان ئەو چیرۆکانەی داڕشتووە‪ ،‬بایەخی‬ ‫ئەو خاڵە لەوەدایە کە لەنێو ئەو هەموو‬ ‫پاشاگەردانییەی لە دونیای نووسینی‬ ‫کوردیدا بەرقەرارە‪ ،‬کتێبێک ببینی‬ ‫بە زمانێکی جوان و ڕەوان نووسرابێ‬ ‫دەبێ بەهای ئەو جوانیی و ڕەوانییە‬ ‫لەبەرچاو بگیرێ‪ .‬لەو ڕووەوە سیامەندی‬ ‫نووسەر کە بە شێنەیی لەناو دونیای‬ ‫نووسیندا برەو بە ئەزموونی خۆی دەدا‬ ‫زۆر بە وریارییەوە ئاگاداری ئەو خاڵە‬ ‫بووە‪ ،‬وەک بڵێی بە وردی جەختی‬ ‫لەسەر ئەو ڕاستییە کردبێتەوە کە‬ ‫جوانی هەر تێکستێکی ئەدەبی پابەندە‬ ‫بە مەرجی جوانیی دەربڕین و زمانی‬ ‫ڕەوان و تەنانەت بە ڕاستیی نووسین‬ ‫و خۆپاراستن لە هەڵەی نووسین‪ .‬لەم‬ ‫سۆنگەیەوە من چیرۆکەکانی سیامەند‬ ‫بە شایستەی خوێندنەوە دەزانم‬

‫تا ئاشنا بم بە دەنگی ئاو‬ ‫هاتوم بمکەیت بە خۆت‬

‫لەسەر سنگم بنوسە‬

‫ئەی سەرباز وەرە پێکەوە بە ڕەنگی عەشق‬

‫بەختیار شارەزوری‬

‫بنوسین‬

‫من سەربازێکی ماندوم‬

‫من سەربازێکی دۆڕاوم‬

‫نەفرەت لە جەنگ‬

‫لەبەرەکانی جەنگ هاتومەتەوە‬

‫کە هێنامیان بۆ جەنگ دڵیان دەرهێنام‬

‫گیانم خەڵتانی خوێنی سەربازەکانی هاوڕێمە‬

‫کە بردمیان بۆ جەنگ گوشیمیان‬

‫تێیدا دۆڕاوین‬

‫دە وەرە خاتون‬

‫بۆنی باروتم لێدێت‬

‫بەلەپیتکەی تفەنگێکیان لە بری دانا‬

‫لە جەنگێک هاتومەتەوە‬

‫تا دوا تنۆکی عەشقم لێچۆڕا‬

‫گیرفانەکانم پڕە لە قەوانی فیشەک‬

‫ببینە من چۆن لە جەنگەوە هاتوم‬

‫ملوانکەی دوا قسەی هاوڕێکانم پێیە‬

‫پێش گیان لەدەست دان‬

‫پۆستاڵەکانم لە زەلکاوێکدا فڕێدا‬ ‫تا ببنە ماڵێک بۆ بۆقەکان‬

‫بێریەکەشم کردە هێالنە بۆ پاسارییەکان‬

‫تفەنگەکەشم لە جۆگەیەکدا کردە پرد‬ ‫بۆ پەڕینەوەی مێرولەکان‬

‫من سەربازی هەاڵتوی جەنگێکی دۆڕاوم‬ ‫هاتوم پڕمکەیت لە ژیان‬

‫هاتوم پڕمکەیت لە بۆنی خۆت‬

‫هاتوم باخچەکانم جارێکی تر بۆ تەفسیر بکەیتەوە‬

‫هاتوم ئاشنامکەیت بە زمانی کوکوختی‬

‫ڕەنگی گوڵم پێ بناسێنیت‬

‫وام لێکە ‪ ...‬لەگەڵ باران قسەبکەم‬

‫لە حیکایەتی جێهێشتنی بەفر و ئاسمان تێبگەم‬

‫ئاخر من گوێم پڕە لە دەنگی کۆپتەر و فیشەک‬ ‫هاتوم قسە بۆ گوێم بکەیت‬

‫پڕم لە حیکایەتی سەربڕاو‬

‫پڕم لە یاداشت و داتای سەربازانی کوژراو‬ ‫پڕم لە هاڕەی داڕوخانی ئەو باڵەخانانەی‬ ‫کە ژورەکانی جێ ژوانی عاشقان بون‬

‫ژێر پۆستاڵەکانم خوێنی عاشقانی پێوەیە‬

‫ئەو باڵەخانانەی‬

‫سەربانەکانیان پڕ بو لە هێالنەی‬ ‫کۆتر و حاجی لەق لەق‬

‫وەرە خاتون گوێ بنێ بە سنگمەوە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪15‬‬

‫وەزارەتی‌تەندروستی‌نرخى‌پێنج‌هه‌زارو‌‪‌800‬جۆر‌ده‌رمانی‌دیاریكردووه‌‬

‫لەسەر جێگیرکردنی نرخی دەرمان‬ ‫پەرلەمان و وەزارەت ناکۆکن‬

‫د‪ .‬ئیکرام حسێن‬

‫خەتای نەخۆشە‬ ‫یان پزیشك؟‬

‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫ماوهى دوو مانگە وهزارهتى تهندروستى‬ ‫لهڕێگهى سیدییهكهوه نرخى پێنج ههزارو‬ ‫‪ 800‬جۆرو نرخى دهرمانى لهخۆگرتووه‪،‬‬ ‫بهسهر دهرمانخانهكاندا دابهشیكردوون‪،‬‬ ‫ههوڵهكانى‬ ‫لهچوارچێوهى‬ ‫ئهوهش‬ ‫یهكخستنى نرخى دهرماندایه‪.‬‬ ‫له ههرێمى كوردستان ههزارو ‪١00‬‬ ‫دهرمانخانهى مۆڵەتپێدراو و نزیکەی ‪٣0‬‬ ‫ههزار دەرمانخانەی بێمۆڵەت هەن ئەمە‬ ‫بەگوێرەی ئاماری سهندیكاى دهرمانسازانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫زۆربهى دهرمانخانهكان پابهندى‬ ‫بڕیارهكهی وەزارەتی تەندروستی دەبن کە‬ ‫بۆ جێگیرکردنی نرخەکان دایناون‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە سلێمانی دهرمانخانهیەکی گەورە ئامادە‬ ‫نییە پابەندبێ و دەڵێت نرخەکان گران‬ ‫کراون‪.‬‬ ‫ئاراس عهلى‪ ،‬بهڕێوهبهرى دهرمانخانهى‬ ‫دایك دەڵێت‪ :‬وەزارەت لەو نرخە نوێیانەدا‬ ‫زیادەیان خستووەتە سەر هەندێک‬ ‫دەرمان‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬دوو مانگ‬ ‫لهمهوبهر سیدیهكیان بۆ هێناین و داوایان‬ ‫كردبوو دهرمان بهو نرخانه بفرۆشین‪،‬‬ ‫بهاڵم ئێمه ڕهتمانكردهوه چونكه نرخهكان‬ ‫زۆر بهرزبوون‪ ،‬کەچی وەزارەت سێ رۆژ‬ ‫دەرمانخانەکەی پێداخستین و ‪ ٣00‬هەزار‬ ‫دیناریش غەرامەی دابەسەرماندا”‪.‬‬ ‫ئاراس هەروەها وتى‪“ :‬من له وهزارهتى‬

‫تهندروستى دهپرسم بۆچى ناتوانێ دهسكارى‬ ‫نرخى دهرمان بكات لهكۆمپانیاکانەوه‪ ،‬بۆچى‬ ‫دهسكارى نرخ دهكات له دهرمانخانهكانهوه؟‬ ‫ئایا دهسهاڵتى كۆمپانیاکان نییه؟ بەاڵم‬ ‫وانییە بەڵکو وهزارهت دهیهوێت قازانجی‬ ‫كۆمپانیاکان زیاد بكات بهناوى ڕێكخستنى‬ ‫نرخى دهرمانهوه”‪.‬‬ ‫له مانگى حوزهیرانى ‪ ٢0١٤‬وهزارهتى‬ ‫تهندروستى بههاوبهشى لهگهڵ ئهنجومهنى‬ ‫وهزیران چهند بڕیارێكى بۆ یهكخستنى‬ ‫نرخى دهرمانو بهرزكردنهوهى كوالێتىو‬ ‫رێگرى له دهرمانى قاچاخ دهركرد‪ .‬مانگى‬ ‫‪١٢‬ى ههمانساڵ بریارهكه خرایه بوارى‬ ‫جێبهجێكردنهوه‪.‬‬ ‫وتهبێژى وهزارهتى تهندروستى‪،‬‬ ‫یهكخستنى نرخى دهرمان به كارێكى‬ ‫قورسو ئاڵۆز ناو دەبات‪ ،‬خاڵس قادر‬ ‫لهبارهى پابهندنهبوون به نرخهكانهوه‪،‬‬ ‫وتى‪“ :‬بۆچى ههموو دهرمانخانهكان ئامادهن‬ ‫نرخى دهرمان یهكبخرێت تەنیا چهند‬ ‫دهرمانخانهیهك نهبێ؟ ئهمهش بهرژهوهندى‬ ‫تایبهتى ئهوانى تێدایه‪ .‬لێرەدا ههر كێشهو‬ ‫گیروگرفتێكیش ههبێ‪ ،‬له زیانى هاواڵتیان‬ ‫تەواو دەبێ بۆیە ئێمە رێگرى لێدهكهین”‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان ‪ ٢٩0‬كۆمپانیا‬ ‫كاری هاوردنی دهرمان دهكهن‪ .‬ئهمهش‬ ‫وایكردووه كوالێتی كۆنترۆڵی جۆری‬ ‫دهرمان توانای پشكنینی ههموو ئایتمهكانی‬ ‫دهرمانی نهبێ‪ .‬كوالیتی كۆنترۆڵی دهرمان‬ ‫بهپێی رێنماییهكی ‪ ٢١‬خاڵی كار بۆ‬

‫رێكخستنی نرخی دهرمان دهكات‪ ،‬بڕیاره‬ ‫تاوهكو كۆتایی ‪ ٢0١٩‬هاوتاكردنی نرخی‬ ‫دهرمانیش كۆتایی پێبێ‪.‬‬ ‫ئهمیر محهمهد‪ ،‬سهرۆكى سهندیكاى‬ ‫دهرمانسازانى كوردستان‪ ،‬به “زهمهن”ى‬ ‫راگهیاند‪ :‬ئهو دهرمانخانانهى كه گلهیى‬ ‫دهكهن بۆ جێگیرکردنی نرخ‪ ،‬ئهوانهن كه‬ ‫له كۆمپانیاكان دهرمان وهردهگرنو دیارى و‬ ‫بەخششی لهگهڵدایه‪ ،‬بهوهۆیهوه دهرمانهكه‬ ‫بهههرزان دهفرۆشنەوە‪.‬‬ ‫ئهمیر محهمهد‪ ،‬دهڵێت‪ :‬بهیاسا ئهوه‬ ‫رێکخراوه كه دەبێ دهرمانخانهکان بچنه‬ ‫كۆگاكانى دهرمان و لەوێ دەرمان بكڕن‬ ‫نهك لە كۆمپانیاکان‪ .‬به ههموو شێوهیهك‬ ‫لهگهڵ ئهوهداین هاواڵتى بزانێ دهرمان‬ ‫بهچهند دهكڕێتو چى دهكڕێت‪ ،‬ناكرێت‬ ‫لهههر جێگهو بهنرخێك بێت‪.‬‬ ‫له وهزارهتى تهندروستى تائێستا‬ ‫بهڕێوهبهرایهتیهكى تایبهت به دهرمان‬ ‫نییهو پێشتر سهندیكاى دهرمانسازان‬ ‫لهگهڵ بهرپرسانى وهزارهت ئهم بابهتهیان‬ ‫تاوتوێكردووه‪ ،‬بهاڵم هیچ ههنگاوێك‬ ‫نهنراوه‪.‬‬ ‫دۆسیهى رێكخستنو گرانى ههندێك‬ ‫له دهرمانهكان گهیشتووهته پهرلهمانو‬ ‫پهرلهمانتاران كارى تێدا دهكهن‪ ،‬یهكهمجار‬ ‫ئهم بابهته لهالیهن سۆران عومهر ئهندامى‬ ‫لیژنهى داراییەوە وروژێنرا بهوهى كه نرخى‬ ‫دهرمان لهسهر هاواڵتیان گران كراوه‪.‬‬ ‫سۆران عومهر‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتى‪:‬‬

‫“حكومهتو سهندیكاى دهرمانسازان نرخى‬ ‫دهرمانیان لهسهر هاواڵتیان بهرزكردووەتهوه‬ ‫بهبیانوى رێكخستى نرخهكان‪ .‬رێكخستنى‬ ‫دهرمان دهبێ بهشێوهیهك بێت لەنێوان‬ ‫نرخێكى گرانو نرخێكى ههرزاندا‬ ‫نێوهندبێ‪ ،‬بهاڵم حكومهتو سهندیكا كه‬ ‫دهیانهوێ نرخى دهرمان بهبهرزى ڕابگرن‬ ‫له بهرژەوهندى كۆمپانیاكانو كۆگاكانى‬ ‫دهرمانو دهرمانخانهكاندایە کە نرخیان‬ ‫لهسهر هاواڵتیان زیاد كردووه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئێمه تهواوى نرخهكانى‬ ‫ئێستاو ڕابردووى دهرمانمان الیه دهیبهینه‬ ‫پهرلهمان تا لیژنهكهمان قسهى لهسهر‬ ‫بكات‪ ،‬بدهنگ نابین لهههر كارێك زیانى‬ ‫هاواڵتیانى تێدابێو بهرژوهندى چهند‬ ‫كهسێكو شوێنێك لهپێش بهرژهوهندى‬ ‫گشتی هاواڵتیانهوهبن”‪.‬‬ ‫سهباح مهحمود‪ ،‬ئهندامى لیژنهى‬ ‫كاروبارى تهندروستى له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژهى بهوهكرد بهدواداچوون‬ ‫دهكهن بۆ رێكخستى نرخى دهرمان ئاخۆ‬ ‫لهزیانى هاواڵتیاندایه یان نا‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهوهش دهزانین یهك تهن‬ ‫دهرمان ده بۆ پانزه ههزار دۆالر خێرى‬ ‫لێدهخورێت لهم واڵته‪ ،‬ههربۆیه دهمانهوێت‬ ‫به سیستماتیك ڕێگرى بكهین‪ ،‬دهبێ ‪٪٥١‬ی‬ ‫هێنانى دهرمان لهدهستى حكومهتدابێ‬ ‫‪٪٤٩‬ی کەرتی تایبەت دهرمان بهێنن‪،‬‬ ‫بهرژهوهندى هاواڵتیانو ئهو كهسانهش‬ ‫لهبهرچاو بگیرێت ئهو كارانه دهكهن”‪.‬‬

‫بۆ ئهوهى پێویستت به پزیشك نهبێ‬ ‫د‪.‬هه‌ڤین‌كه‌مال‌شا‌محه‌مه‌د‬ ‫“ههموو ڕۆژێك سێوێك بخۆ پزیشكت‬ ‫لێ دوور دهخاتهوه” ئهمه پهندێكی‬ ‫جیهانییه‪ ،‬بهاڵم له ڕاستیدا توێژینهوهكان‬ ‫ڕۆژ به ڕۆژ ڕۆڵی خۆراك زیاتر دهردهخهن‬ ‫له چارهسهركردنی نهخۆشییهكان و‬ ‫خۆپاراستن له نهخۆشیهكان ‪.‬‬ ‫تازهكان‬ ‫زانستییه‬ ‫توێژینهوه‬ ‫چهند له بارهی بهكارهێنانی دهرمانو‬ ‫مادە کیمیاییهكان قسه دهكهن‬ ‫نهخۆشییه‬ ‫چارهسهركردنی‬ ‫بۆ‬ ‫جۆراوجۆرهكان‪ ،‬دوو هێندهش لهبارهی‬ ‫پێكهاته سروشتیهكان كه به ‪herbal‬‬ ‫ناودهبرێتو جۆری خۆراك قسه دهكهنو‬ ‫گرنگیان دووپات دهكهنهوه‪ ،‬بهتایبهتی‬ ‫ڕۆڵ و كاریگهرییان لهكهمكردنهوهی‬ ‫ئازارو چارهسهركردنی نهخۆشییهكانی‬ ‫سهوهفانو داخورانی جومگهكانو ئازاری‬ ‫ماسولكه‪.‬‬ ‫ئهوهی تێبینی دهكرێت لهم سهردهمهدا‬ ‫خۆشبهختانه‪ ،‬له ههموو جیهاندا بهگشتیو‬ ‫لهنێوان كۆمهڵگای كوردییدا بهتایبهتی‪.‬‬ ‫هۆشیاری تهندروستی ههنگاوهكانی زۆر‬ ‫بهخێرایی تێدهپهڕێنێو بایهخێكی زۆرو‬

‫دیاری پێدهدرێت‪.‬‬ ‫بهگشتی كۆمهڵگا ههوڵ دهدات بۆ‬ ‫دووركهوتنهوه له بهكارهێنانی دهرمانه‬ ‫ئازار شكێنهكانو مادە کیمیاییهكانو‬ ‫نهشتهرگهری‪ ،‬دوای دهركهوتنی زیانه‬ ‫الوهكییهكانیان‪ .‬زیاتر بهدوای ڕێگهچارهی‬ ‫سروشتیو وهرزشو خۆراكی گونجاو‬ ‫بهپێی نهخۆشیهكانیان دهگهڕێن ‪.‬‬ ‫ئهمهش ڕۆژانه له پراكتیككردنی‬ ‫كارهكهمدا بهرهو ڕووم دهبێتهوه له‬

‫كلینیكهكهمدا‪ ،‬كاتێك نهخۆش دهڵێت‬ ‫دكتۆر تهنیا دهمهوێت بهڕێگای سروشتیو‬ ‫وهرزش چارهسهرم بكهی بێ بهكارهێنانی‬ ‫ئازارشكێن‪.‬‬ ‫لێرهدا دهمهوێت بهرچاو ڕوونییهك‬ ‫بدهم لهبارهی گرنگترین ئهو خۆراكانهی‬ ‫كه یارمهتی كهمكردنهوهو كۆنترۆڵكردنی‬ ‫سهوهفانو داخورانی جومگهكان دهدهنو‬ ‫ئازارهكانیان كهم دهكهنهوه‪:‬‬ ‫ دژه ‪ -‬ئۆكسیدهكان‬‫‪anti- oxidant‬‬ ‫له زۆربهی میوهو مزرهمهنیهكاندا‬ ‫ههیه‪ ،‬وهكو شلك‪ ،‬سێو‪ ،‬پیاز‪ ،‬بلوبیری‪،‬‬ ‫تووتڕك‪ ،‬چای سهوز‪ ،‬تۆزی كاكاو ‪.‬‬ ‫ ئۆمیگا ‪٣‬‬‫‪fatty acid omega٣‬‬ ‫بهزۆری له ماسیدا ههیه بهتایبهتی‬ ‫تونا‪ ،‬سهلەموون‪ ،‬سهردین‪ ،‬ههروهها‬ ‫له چهرهساتهكاندا وهكو‪ :‬گوێز‪ ،‬فستق‪،‬‬ ‫فستقی سودانی‪ ،‬دهنكه كولهكه‪ ،‬گازۆ‬ ‫بهتایبهتی سوێر نهكراوهكان‪.‬‬ ‫ زهیتی زهیتون‪ ،‬ئهمیش مادهی‬‫‪olecanthal‬ی تێدایه كه وهكو دژه‬ ‫ ههوكردنهكان ئیش دهكات‪ ،‬ههندێجار له‬‫جیاتی ئازارشكێن دهتوانی سێ كهوچكی‬ ‫چا زهیتی زهیتون بخورێت‪.‬‬

‫ بههاراتهكان‪ :‬بهتایبهتی زهردهچهوهو‬‫زهنجهفیل‪ ،‬بیبهری توون‪ ،‬كه وهكو دژه ‪-‬‬ ‫ههوكردنهكان ئیش دهكهن‪.‬‬ ‫یارمهتی‬ ‫ ڤیتامین دی‪D3 :‬‬‫پاراستنی كڕکڕاگه دهدات بهشێوهیهكی‬ ‫تهندروست‪ ،‬ڤیتامین دی لهم خۆراكانهدا‬ ‫زۆره ‪ :‬شیرهمهنیهكان‪ ،‬هێلكه‪ ،‬ماسی‬ ‫سهلەموون‪ ،‬ئاوی پرتهقاڵ‪ ،‬جگهری‬ ‫ئاژهڵ‪ ،‬شیری سۆیا‪ ،‬پهنیر‪.‬‬ ‫ ڤیتامین سى‪ :‬زۆر گرنگه بۆ تهندروستی‬‫كڕکڕاگه لهههموو مزرهمهنیهكاندا ههیه‬ ‫وهك‪ :‬پرتهقاڵ‪ ،‬شلك‪ ،‬كیوی‪ ،‬مانگۆ‪،‬‬ ‫ترێ‪ ،‬تووتڕك‪ ،‬بلوبێری‪ ،‬تهماته‪ ،‬شوتی‪،‬‬ ‫ههروهها لهمانهشدا ههیه‪ ،‬بیبهر‪ ،‬برۆكۆلی‪،‬‬ ‫كهلهرم‪ ،‬بیبهری توون‪.‬‬ ‫لێرهدا دهمهوێت جهخت لهسهر ئهوه‬ ‫بكهمهوه كه چهند خۆراكو جۆرهكهی‬ ‫گرنگه‪ ،‬هێندهش جووڵهو وهرزشو‬ ‫مهلهكردنو ڕۆشتن بهپێ گرنگه بۆ‬ ‫ئهوهی جومگهیهكو ماسولكهیهكی پتهوو‬ ‫تهندروستت ههبێت‪ ،‬لهگهڵیشیدا ههمیشه‬ ‫باری دهروونی كاریگهرییهكی یهكجار زۆری‬ ‫ههیه لهسهر تهندروستیت‪ ،‬بۆیه ههمیشه‬ ‫لهسهرخۆییو ئارامیو دووركهوتنهوه له‬ ‫گرژی باری دهروونی بهدوورت دهگرێت له‬ ‫جۆرهها نهخۆشی جیاواز‪.‬‬

‫لەوەدا تاكی كورد‪ ،‬مەخلوقێكی دەگمەنە‬ ‫كە خۆشحاڵ نابێت بەوەی پزیشك پێی دەڵێت‬ ‫نەخۆش نییە بەڵكو دەیەوێت بە لیستێكی‬ ‫دەرمانەوە بچێتە دەرەوە‪ ،‬ئەڵبەتە هەمووشمان‬ ‫وا نین‪ ،‬بەاڵم ئیتر ڕەمەزان دەریدەخات كێ‬ ‫نەخۆشەو كێش ئالوودەی دەرمانو پزیشكو‬ ‫نەخۆشخانەیە بێ ئەوەی نەخۆشبێت‪.‬‬ ‫پێشو دوای رەمەزان نەخۆشخانەكانو‬ ‫هەندێك لە كلینیكەكانیش سیخناخ دەبن لە‬ ‫نەخۆش‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ هاتنی مانگی رەمەزان‪،‬‬ ‫ئیتر دەبنە چۆڵەوانی‪ ،‬یان ئەگەر وایش نەبێت‬ ‫ڕێژەی نەخۆش بۆ نیوەو خوار نیوە دادەبەزێت‪،‬‬ ‫بۆچی؟‬ ‫ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنییان هەیە‪،‬‬ ‫چارەسەرو پشكنینی رێكخراویان هەیەو مانگانە‬ ‫یان ئەو كاتانەی پزیشك بۆیان دیاریدەكات‬ ‫سەردانی پزیشكەكانیان دەكەن‪ ،‬هەرچی ئەوانەی‬ ‫تووشی حاڵەتی لەناكاو دەبن‪ ،‬روودەكەنە‬ ‫نەخۆشخانەكانی فریاكەوتن‪ ،‬هەرچی ئەوانەیشن‬ ‫كە نەخۆشی ساردییان هەیە‪ ،‬واتا حاڵەتەكانیان‬ ‫كتوپڕ نینو پێویستیان بەچارەسەری خێرا نییە‪،‬‬ ‫لە رەمەزانو دوای رەمەزانیشدا هەر سەردانی‬ ‫پزیشكو نەخۆشخانەكان دەكەن‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫كەینو بەینەدا ژمارەیەك نەخۆش دەمێننەوە‪،‬‬ ‫كە نەخۆش نین‪ ،‬ئەوانەن كە نەخۆشخانەو‬ ‫كلینیكەكانیان پڕكردووە‪ ،‬كاتێك پزیشك پێیان‬ ‫دەڵێ نەخۆش نین‪ ،‬موویان كرژ دەبێ لە جێی‬ ‫ئەوەی ڕوویان بگەشێتەوە‪ ،‬كاتێك دەرمانیان بۆ‬ ‫نەنوسێت دڵگران دەبن لە جێی ئەوەی دڵخۆش‬ ‫ببن‪ ،‬ئەو جۆرە نەخۆشانە بەیەكو دوو پزیشك‬ ‫باوەڕیان نییە‪ ،‬چەند پزیشكێك تاقیدەكەنەوە‪،‬‬ ‫تا بەپزیشكی دڵخوازی خۆیان دەگەنو عەالگە‬ ‫دەرمانی خۆیان دەستدەكەوێت‪.‬‬ ‫لەوانەیە هەر یەكێكمان بپرسین لەوەی‬ ‫كاتێك نەخۆشێك نەخۆش نییەو دەرمانی‬ ‫بۆ دەنووسرێت خەتای پزیشكەكەیە یان‬ ‫نەخۆشەكە‪ ،‬بێگومان خەڵكی زیاتر توانجییان‬ ‫بۆ پزیشكەكەیە‪ ،‬بەاڵم گوناهی نەخۆشەكانیش‬ ‫كەمتر نییە لەو پزیشكە چاوچنۆكانە‪ ،‬ئەی‬ ‫ئەو نەخۆشانە لەم مانگی رەمەزانەدا كوان و‬ ‫لە كوێن؟ ئەگەر ئەوەندە باری تەندروستییان‬ ‫باشە ڕۆژووگرتن رێگەی هاتنیان پێنادات بۆ‬ ‫نەخۆشخانەكان‪ ،‬كەواتە ئەوانە نەخۆش نین‪،‬‬ ‫بەشێكی خەتای گەورەشیان دەكەوێتە گەردن‪،‬‬ ‫سەریان نایەشێتو پەڕۆی پێوە دەبەستن‪.‬‬ ‫ئێمە لە واڵتێك دەژین چاودێری كلینیكو‬ ‫نەخۆشخانە ئەهلییەكان نزیكەی سفرە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی پزیشكی بەویژدانو مرۆڤدۆستو زۆر‬ ‫باشیشمان هەن‪ ،‬ژیانی خۆیان بۆ زانستی‬ ‫پزیشكیو بۆ خزمەتی نەخۆش تەرخانكردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بێگومان هەندێك پزیشكو دەرمانفرۆشیش‬ ‫مەلەكردنیان پێخۆشە لە ئاوی لیخندا‪ ،‬ئەوانە‬ ‫دەرمانو نەشتەرگەری ناپێویست بەسەر خەڵكیدا‬ ‫دەدەن‪ ،‬زیاتریش بەسەر ئەو خەڵكانەی نەخۆش‬ ‫نینو هیچ كاریان بەپزیشكو نەخۆشخانە نییە‪.‬‬ ‫لەمو لەو گوێمان لێدەبێت نەخۆش دادو‬ ‫نادادیەتی لە دەست پزیشك‪ ،‬كە هەر جار‬ ‫دەچێتە الی پزیشكێك عەالگەیەك دەرمانی بۆ‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی سەیرە ئەو پزیشكانەی‬ ‫كەمتر دەرمان دەنووسنو تا نەزانن نەخۆشەكە‬ ‫بەڕاستی پێویستی بەو دەرمانەیە بۆی نانووسن‬ ‫الی خەڵك خۆشەویست نین‪ ،‬كلینیكەكانیشیان‬ ‫چۆڵنو هەر لەبەر ئەو نەنووسینی دەرمانە‬ ‫خەڵكی كەمتر ڕوویان تێدەكات‪ ،‬جا بە ویژدانەوە‬ ‫بڵێن‪ ،‬عەالگە دەرمانی ناپێویست خەتای پزیشكە‬ ‫یان خەڵك؟‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردە و ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪‌10‬هه‌زار‌فۆڕمی‌بەشداریکردن‌دابه‌شكراوه‬

‫‌خوێندكارانى‌هەرێم‌ده‌بنه‌‌فڕۆكه‌وان‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫به‌ڕێز‌عه‌باس‬

‫لهنێوان مامۆستا ئهسماو‬ ‫مامۆستا عهبدولزاهیردا‬ ‫“كهچه كۆمار” یهكێكه له ڕۆمانهكانی ڕۆماننووسی‬ ‫ناسراوی میسری “عهال ئهسوانی” ڕۆمانهكه باس له كۆمهڵگاو‬ ‫دهسهاڵتداری میسری دهكات بهتایبهتی شۆڕش یان مانگرتنو‬ ‫خۆپیشاندانی ئۆكتۆبهری میسر كه بووه هۆی البرنی حوسنی‬ ‫موبارهك‪ .‬ئێمه لهسهر دیمەنێكی ڕۆمانهكه دهوهستین كه‬ ‫دۆخی پهروهردهو فێركردنمان بۆ ڕوون دهكاتهوه لهو واڵتهدا‪.‬‬ ‫گابرێل گارسیا ماركیز ڕۆماننووسی ناسراوی كۆڵۆمبی‬ ‫كۆڕێك دهگێڕێت له ئهڵمانیا لهبارهی ڕۆمانه بهناوبانگهكهیهوه‬ ‫“سهدساڵ تهنیایی” ئامادهبووییهكی كۆڕهكه بهماركیز‬ ‫دهڵێت‪ :‬كاتێك سهد ساڵ تهنیاییم خوێندهوه وام ههست‬ ‫دهكرد تۆ له خێزانهكهی مندابی یان له ناوچهیهی ئێمهدا‬ ‫ژیابی‪ .‬چونكه کتومت باسی ئێمه دهكهیت!‬ ‫وهك خوێنهرێك كاتێك “كهچه كۆمار”ی عهال ئهسوانیم‬ ‫خوێندهوه له زۆر شوێنداو بهتایبهتی ئهوهی باسی دۆخی‬ ‫پهروهردهو فێركردن دهكات بهماناو فۆرمی جیاواز‪ ،‬ئهو‬ ‫ههستهم الدروستبوو زۆر له كوردستان دهچێ!‬ ‫مامۆستا عهبدولزاهیر بهڕێوبهری قوتابخانهیهكه بهناوی‬ ‫“قوتابخانهی ئامادهیی نههزهی كچان” قسهكانیو كارهكانی‬ ‫نوێنهرایهتی كۆمهڵگاو دهسهاڵتدارێتی میسر دهكات‪ ،‬مامۆستا‬ ‫ئهسماش مامۆستای زمانی ئینگلیزییه پاش دوو ساڵ له‬ ‫بهدهستهێنانی بڕوانامهی بهكالۆریۆس له ههمان قوتابخانه‬ ‫دهبێ بهمامۆستا‪ ،‬مامۆستا ئهسما دهیهوێ بهڕاستی پهیامی‬ ‫مامۆستایی بگهیهنێتو تاكه مامۆستایه ههموو فێرخوازهكانی‬ ‫خۆشیان دهوێتو له وانهكانی تێدهگهن مامۆستا ئەسما له‬ ‫بهرژوهندی بهڕێوهبهرو مامۆستاكانی دیكه دهدات كه خهریكی‬ ‫گهندهڵینو بهمهش كێشهی بۆ دروست دهبێ تا دەگات بەوەی‬ ‫تۆمهتی جۆراوجۆری دەخەنه پاڵ‪ .‬بهڕێوهبهری قوتابخانه بۆ‬ ‫تۆمهتی سفوریبوونهوه سكااڵ بۆ سهروی خۆی بهرزدهكاتهوه‬ ‫بۆ ئهوهی الیبهرنو لێپرسینهوه له مامۆستا ئەسما بكهن!‬ ‫كاتێك له وهزارهتو لهسهرووی خۆیهوه لێكۆڵینهوهی‬ ‫لهگهڵدا دهكرێت دهردهكهوێ مامۆستا ئەسما جلێكی یاسایی‬ ‫لهبهركردوهو هیچ كێشهی نییه‪ .‬بهاڵم ڕوون دهبێتهوه‬ ‫بهڕێوهبهر لهخۆیهوه ئهو كارهی نهكردووهو له وهزارهت پشتی‬ ‫ههیه‪.‬‬ ‫جاببینە ئهوهی خوارهوه ڕهنگدانهوهی سهرهوهیه! له كاتی‬ ‫لێكۆڵینهوهدا مامۆستا ئەسما دهڵێت‪ :‬كێشهكه ئهوهیه‪ ،‬من‬ ‫وانهی تایبهتی ناڵێمهوهو به دڵسۆزیی له پۆلدا وانه دهڵێمهوه‪.‬‬ ‫كێشهكه ئهوهیه‪ ،‬من ههڕهشه له تۆڕی وانه تایبهتییهكان‬ ‫دهكهم كه بهڕێوهبهری قوتابخانهكه لهگهڵ مامۆستای یهكهمو‬ ‫زۆربهی مامۆستاكان سهركردایهتی دهكهن‪ .‬ئهوانه كچه‬ ‫قوتابیهكان دهڕووتێننهوهو ناچاریان دهكهن وانهی تایبهتی‬ ‫وهربگرنو بچنه گروپهكانی بههێزكردنهوه‪.‬‬ ‫مامۆستا ئهسما باسی مامۆستا عهبدولزاهیرو مامۆستاكانی‬ ‫دیكهمان بۆ دهگێڕێتهوه كه چۆن جیاوازی لهنێوان‬ ‫خوێندكارهكاندا دهكهنو خوێندنگا له بنهما پهروهردهییهكانی‬ ‫خۆی الیداوه‪ ،‬ئهوهی پارهی ههیه به قۆپیهشبێ دهردهچێ‬ ‫لهژێر ناونیشانی “یارمهتی!” ئهوهشی پارهی نییهو ناتوانێ‬ ‫خول بكاتهوه‪ ،‬كهوتنی مسۆگهره‪ .‬بۆیه مامۆستا ئەسما‬ ‫ئهمهی پێ قبوڵ ناكرێتو وتنهوهی وانهی تایبهتیو خولی‬ ‫بههێزكردن ڕهت دهكاتهوه!‬ ‫مامۆستا ئەسما دهڵێت‪ :‬له یهكهمین ڕۆژهوه بریارمدا ههموو‬ ‫تواناكانی خۆم بخهمهگهڕ‪ ،‬بۆیه ئاستی كچه خوێندكارهكانم‬ ‫ورده ورده بهرزبوویهوه ههموویان له تاقیكردنهوهی نیوهی‬ ‫ساڵدا دهرچوون‪ .‬لهو سێ پۆلهی من وانهم پێدهوتنهوه‬ ‫تاقه قوتابیهك له ئینگلیزیدا نهكهوت‪ .‬کەچی لهبری‬ ‫ئهوەی سوپاسو دهسخۆشی لێبكرێت‪ ،‬لهالیهن مامۆستا‬ ‫عهبدولزاهیری بەڕێوەبەرەوه بانگ دهكرێت بۆ لێپرسینهوهو‬ ‫پێی دهڵێت‪ :‬ئهگهر شێوازی وانهوتنهوهی خۆت نهگۆڕیت‪،‬‬ ‫ئهوا سزات دهدهم‪.‬‬ ‫داده مهنال كه یهكێكه له مامۆستاكان به مامۆستا ئەسما‬ ‫دهڵێت‪ :‬كاتێك ههموو شتێك له پۆلدا باس دهكهی‪ ،‬نانی‬ ‫مامۆستاكانی تر دهبڕیتو كهسیش ههرگیز ڕێگهی ئهوهت‬ ‫پێ نادات!‬ ‫ئهوه ڕاسته عهال ئهسوانی دۆخی ههژارییو شێوازی‬ ‫ژیانی میسرییهكان دهگێڕێتهوه كه چهند كاریگهرییهكی‬ ‫خراپی جێهێشتووه‪ ،‬دهیهوێت ئهوهشمان پێبێبڵێت تاكهكان‬ ‫چهند دوو ڕوون بهناوی پاكێتیو پاراستنی ئهخالقهوه چی‬ ‫دهكهن به مامۆستا ئەسما و لهالیهكی دیكهوه چ خیانهتێك‬ ‫له خوێندكارهكان دهكهنو چ جۆره پهروهردهیهكیان دهكهن!‬

‫ئێستا لە سنووری پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫دەرفەتێکی باش رەخساوە بۆ ئەو گەنجانەی‬ ‫ئارەزوو دەکەن ببنە فڕۆکەوان‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫هەم لە بەغدا هەم لە نزیکی سلێمانی ناوەندی‬ ‫فێرکردن و پێگەیاندن ئامادەن بۆ وەرگرتن‪.‬‬ ‫لە تازەترین دەرفەتدا‪ ،‬لەڕێی‬ ‫پەروەردەی‬ ‫گشتی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سلێمانییەوە‪ ١٠ ،‬هەزار فۆڕمی بەشداریکردن‬ ‫لە خولەکانی فێربوونی فڕۆکەوانی لە هێڵی‬ ‫فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق دابەشکراوە‪.‬‬ ‫ئەو خوێندكارانەی خوازیاری ئەوەن ببنە‬ ‫فڕۆکەوان‪ ،‬دەتوانن دواى تهواوكردنى پۆلى‬ ‫‪ ١٢‬بەشداری خولەکان بکەن‪ .‬مەرجەکان بۆ‬ ‫بەشداریکردن ئەوەیە کە تهمهنیان لە بیستو‬ ‫دوو ساڵ زیاتر نهبێ‪ ،‬خوێندكارى بهشى‬ ‫زانستى بن و نمرهكانیان له ‪ ٦٥‬كهمتر نهبێ‪.‬‬ ‫لیواى لۆجستى فڕۆكهوانیى ئازاد ئیبراهیم‬ ‫شاڵى‪ ،‬دەڵێت‪ :‬بیرۆكهی دابهشكردنى‬ ‫فۆڕمى فرۆكهوانى هی خۆیەتی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەدا بۆ یەکەمجارە لە سنووری پارێزگای‬ ‫سلێمانیدا‪ ،‬خوێندکاران بانگهێشت دەکرێن بۆ‬ ‫فڕۆکەوانیی‪.‬‬ ‫شاڵی وتی‪“ :‬بۆ ئەوەی خوێندکارانی‬ ‫دهۆک و هەولێریش بەشداری بکەن‪،‬‬ ‫لهسهر سیدى زانیاریی و رێنماییەکانم بۆ‬ ‫پهروهردهكانى ئەو پارێزگایانەش ناردووە‪.‬‬ ‫فۆڕمهكان بۆ هۆشیاریى ئاسمانییه‪ ،‬به‬ ‫خوێندكاران دهڵێین خۆتان ئاماده بكهن بۆ‬ ‫كۆلیژى فڕۆكهوانیى كه لهالیهن حكومهتى‬ ‫عێراقهوه ڕادهگهیهنرێ كه ئامانجیان‬ ‫بهشدارىكردنى خوێندكارانى كوردستانه لهو‬ ‫كۆلیژهدا”‪.‬‬ ‫سااڵنى ڕابردوو ژمارەیەک خوێندكارى‬ ‫ههرێمی کوردستان بهشدارییان لهكۆلێژى‬ ‫فڕۆكهوانیى عێراقدا كردووهو ئێستا‬

‫مەدرەجی ئەکادیمیای فرۆکەوانیی لە عەربەت‬

‫هەندێکیان ئهفسهرى فڕۆكهوانین و سااڵنه‬ ‫لهرێى نووسراوی فهرمییهوه‪ ،‬وهزارهتى‬ ‫پێشمهرگه ئاگادار دهكرێتەوە تا خوێندكار‬ ‫بۆ كۆلێژهكه بنێرێ‪.‬‬ ‫دواى گهیشتنى فۆڕمهكان به‬ ‫پهروهردهى سلێمانى‪ ،‬لهوێشهوه بهسهر‬ ‫بهڕێوهبهرایهتیهكاندا دابهشكراون و لهوێشهوه‬ ‫گهیهنراونهته قوتابخانهكان‪.‬‬ ‫دڵشاد عومهر‪ ،‬بهڕێوهبهرى گشتی‬ ‫پهروهردهى سلێمانى به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“تهنیا فڕۆكهوانى عێراقى نییە کە فۆڕمى‬ ‫ئاڕاسته كردووین‪ ،‬بەڵکو ئەکادیمیای‬ ‫فڕۆكهوانى ئههلیى لە عهربهت داوایان‬ ‫له خوێندكاران كردووه دواى تهواوكردنى‬ ‫ئامادهیى دهتوانن فۆڕم پڕبكهنهوه”‪.‬‬ ‫دڵشاد عومهر‪ ،‬لهگهڵ ئهوهدایه‬ ‫خوێندكارانی کورد بهشدارى فڕۆكهوانیى‬ ‫عێراق بكهن‪ ،‬چونكه ئەو بەشە کەرتێکی‬ ‫گرنگە هەم بۆ هێڵێ فڕۆکەوانی مەدەنیی‪،‬‬ ‫هەم بۆ فڕۆکەوانی سەربازییش‪ .‬هەروەها‬ ‫خوێندن بهبێ بهرامبهره و لەبەر ئەوەی‬

‫فۆتۆ‪ :‬شوان محەمەد‬

‫دامەزراوەیەکی حكومییه‪ ،‬دواى تهواوكردنى‬ ‫كۆلێژ‪ ،‬بەزوویی دادهمهزرێن‪.‬‬ ‫ئهكادیمیای فڕۆكهوانیى له فڕۆکەخانهى‬ ‫عهربهت جیاواز له سااڵنى ڕابردوو لهمساڵدا‬ ‫بهسهر پهروهرده گشتیهكانى سلێمانیدا‬ ‫گهڕاوه تا خوێندكارانى پۆلی دوانزهی‬ ‫زانستىو وێژهیى و پیشەیی و بازرگانى‪،‬‬ ‫بهشدارى لە خولەکانی ئهكادیمیاكهدا بكهن‬ ‫بۆ ئەوەی ببنە فڕۆکەوانی مەدەنیی‪.‬‬ ‫سهردار سۆفى‪ ،‬بهڕێوهبهرى ئهكادیمیاى‬ ‫فڕۆكهوانیى لە عهربهت بۆ “زهمهن”‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬مهرجى وەرگرتنی فێرخواز‬ ‫ئەوەیە کە پێویسته ههناسهدانى باشبێو‬ ‫جهڵدهى دڵ لێینهدابێو پهركهمى نهبێ‪،‬‬ ‫هەروەها نهشتهرگهرى قورسى بۆ نهكرابێ‪.‬‬ ‫لەو ئەکادیمییە تهنیا ‪ ٥٠‬خوێندكار‬ ‫وهردهگیرێن‪.‬‬ ‫سەردار سۆفی وتیشى‪“ :‬خوێندكار بهدوو‬ ‫ساڵونیو بڕوانامه بهدهست دههێنێ‪ ،‬هەروەها‬ ‫بڕى ‪ ٥٥‬ههزار دۆالری لێوهردهگرین‪ ،‬سهرهتا‬ ‫ههزار دۆالر پێشهكى دەدات پاشان مانگانه‬

‫چوار سهد دۆالرى لێوهردهگیرێ‪ .‬بهشێكی‬ ‫تاقیکردنەوە تیۆریی و پراکتیکییەکانی ئەم‬ ‫خوالنە له واڵتانى میسرو سودان ئەنجام‬ ‫دەدرێن”‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان خاوەنی دوو‬ ‫فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتییە لە پارێزگاکانی‬ ‫سلێمانی و هەولێر‪ ،‬هەروەها لە عەربەت‬ ‫کە کەوتووەتە باشووری رۆژهەاڵتی شاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬فڕۆکەخانەیەکی بچووکتر هەیە کە‬ ‫سەرەتا بەناوی فڕۆکەخانەی کشتوکاڵییەوە‬ ‫کرایەوە‪ ،‬ئێستا کراوەتە ئهكادیمیایەکی‬ ‫فڕۆکەوانیی و هاواڵتیان دەتوانن بەپێی‬ ‫مەرجەکانیان ببنە فڕۆکەوان‪.‬‬ ‫ئەکادیمیای فڕۆکەوانی عهربهت‪ ،‬ئێستا‬ ‫سهرجهم فێرخوازەکانی له خواروو ناوهڕاستى‬ ‫عێراقهوه هاتوونو بهشداریانکردووە‪ .‬ئەمساڵ‬ ‫دهرگاى بۆ خوێندكارانى كوردستانیش‬ ‫كردووەتەوە‪ .‬ئهوانهى له ئهكادیمیاى‬ ‫فڕۆکەوانی عهربهت دهردهچن‪ ،‬دواى‬ ‫وهرگرتنهوهى نمرهكانیان دهتوانن بهشدارى‬ ‫خولى فڕۆكهوانیى عێراقى بكهن‪.‬‬

‫رێنمایی‌بۆ‌خوێندکاران‬

‫چۆن‌خۆت‌ئامادە‌دەکەیت‌بۆ‌تاقیكردنه‌وه‌كان؟‬ ‫به‌همه‌ن‌جه‌بار*‌‬ ‫‪ .١‬كاتی تهواو تهرخان بكه بۆ سهعیكردن‪:‬‬ ‫ههوڵبده خشتهیهك دابنێ بۆ دابهشكردنی‬ ‫وانهكانت بهسهر ئهو ماوهیهی كه ماوته تاكاتی‬ ‫تاقیكردنهوهكان‪ ،‬بهشێوهیهك بتوانی فریای‬ ‫پیاچوونهوهی ههموو بابهتهكانی خوێندوتن‬ ‫بكهوی‪ .‬ئهمهش دهتوانرێ له ماوهی ههفتهیهك‬ ‫یان زیاتر پێش دهستپێكردنی تاقیكردنهوهكان‬ ‫بكرێت‪ .‬ههندێك لهخوێندكاران هیچ كاتێك بۆ‬ ‫پیاچونهوهی وانهكانیان ناهێڵنهوهو تەنیا‬ ‫رۆژێك یان شهوێك پێش دهستپێكردنی‬ ‫تاقیكردنهوهكان دهكهونه خۆیانو ئهمهش‬ ‫وا دهكات كاتی پێویستیان نهبێو توشی‬ ‫شپرزهیی و شڵەژان ببن بۆیه دهبێت ماوهیهك‬ ‫پێش تاقیكردنهوهكان پالنت ههبێو بزانی‬ ‫چهندت كات پێویسته بۆ پیاچونهوهی‬ ‫سهرجهم وانهكانت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئهو شوێنهی كه سهعی تیادهكهیت‬ ‫ئامادهیبكهو رێكی بخه‪:‬‬ ‫ئهمهش واته دهبێ شوێنی سهعیکردن‬ ‫گونجاوبێو شتی وای تێدانهبێ كه سهرنجت‬ ‫البدات له سهعیكردنهكهت‪ .‬ههروهها ههوڵبده‬ ‫ههرشتێك دهزانی دوورت دهخاتهوه له‬ ‫سهعیكردن الیبهره‪ ،‬بهتایبهتی تهلهفزیۆنو‬ ‫ئایپادو پلهیستهیشن‪.‬‬ ‫‪ .٣‬لهكاتی سهعیكردندا‬ ‫قهڵهمهكهت بهكاربهێنه‪:‬‬ ‫بهكارهێنانی قهڵهم بۆ دروستكردنی‬ ‫هێڵكاریو دایهگرام بهمهبهستی رێكخستنی‬ ‫ئهو شتانهی دهزانی گرنگن و یارمهتیت‬ ‫دهدا ئهو شتانهی دهیخوێنیتهوه لهبیریان‬ ‫نهكهیتو زوو بێنهوه بیریت‪ ،‬لهبهرئهوهی تۆ‬ ‫ئهو شتانهی دهیخوێنیتهوه دهتوانی لهڕێی‬ ‫قهڵهمهكهتهوه بیكهیته وێنهی گرافیكیو‬ ‫بهمهش ههستی بینینیشت بهشدار دهبێ له‬ ‫فێربوونداو باشتر شتهكان دهچنه یادگاتهوه‪.‬‬

‫‪ .٤‬پرسیاری تاقیكردنهوهی‬ ‫سااڵنی ڕابردوو شیكار بكه‪:‬‬ ‫زۆر گرنگه‪ ،‬خوێندكاری ههر قۆناغێكی‬ ‫خوێندنی كه پرسیاری سااڵنی تر‬ ‫دهسبخهیتو ههوڵبدهی خۆتی پێتاقی‬ ‫بكهیتهوه‪ ،‬لهبهرئهوهی ئهمه یارمهتیت‬ ‫دهدات بۆ تێگهیشتن له بابهتهكهو‬ ‫ههروهها دهبێته مهشقێكی كرداری‬ ‫پێش تاقیكردنهوهكانو دهزانی چهندت‬ ‫پێویست بهكات دهبێ بۆ تاقیكردنهوه‬ ‫سهرهكیهكهت‪ ،‬لهههمووی گرنگتریش فێری‬ ‫شێوازو شێوهی تاقیكردنهوهكهی خۆتی‬ ‫بۆئامادهدهكهیت دهبیت‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئهوهی سهعیت تێداكردووه‬ ‫بۆ كهسانی تری باس بكه‪:‬‬ ‫یهكێك لهو ڕێگهیانهی یارمهتی‬ ‫تێگهیشتن و باشتربوونی بیركردنهوهت‬ ‫دهدات باسكردنی ئهوهیه كه خوێندوتهوه‬ ‫بۆ هاوڕێكانت یان ئهندامانی خێزانهكهت‪.‬‬ ‫بهمهش ههم سوود بههاوڕێكهت دهگهیهنیت‬ ‫و ههم دهبێته مهشقێك بۆ خۆت و ههروهها‬ ‫ڕهنگه ههندێك جار باش تێینهگهشتبیت‬ ‫و هاوڕێكهت بۆت ڕاستبكاتهوه و‬ ‫بهپێچهوانهشهوه‪ ،‬بۆیه ههوڵ بده كاتێك‬ ‫دابنێن لهگهڵ هاوڕێكانتدا بهكۆمهڵ باسی‬ ‫ئهو بابهتانه بكهن كه سهعیتان تێداكردووه‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ماوهیهكی زۆر لهسهریهك‬ ‫سهعی مهكه‪:‬‬ ‫ههوڵبده ناوبهناو ئیسراحهتێك به‬ ‫مێشكت بده و له ههر ناوبڕێكدا كه‬ ‫دهیكهیت بۆ پشوودان ئاو بخۆرهوه‪،‬‬ ‫چونكه ئاوخواردنهوه یارمهتیت دهدات تا‬ ‫مێشكت ههر بهچاالكی بمێنێتهوه‪ .‬ههروهها‬ ‫كاتی تهواویش بۆ خهوتن دابنێ و پشوو‬ ‫بهجهستهت بده‪.‬‬ ‫‪ .٧‬خواردنی تهندروست بخۆ‪:‬‬ ‫خواردنی میوهو سهوزهی جۆراوجۆرو‬ ‫پڕ له ڤیتامین مێشكت بهدروستیو باشی‬

‫دههێڵێتهوهو وادهكات مێشكت باشتر‬ ‫وانهكان وهربگرێتو یادگهت بههێز دهكات‪.‬‬ ‫‪ .٨‬لهكاتی تاقیكردنهوهكاندا پهله مهكه‪:‬‬ ‫پرسیارهكان زۆر به وردیو جوانی‬ ‫بخوێنهرهوهو تێبینیان لهسهر بنووسهو‬ ‫گهر شتێكت نهزانی دهستنیشانی بكهو‬ ‫بازده بهسهریداو دوایی بچۆرهوه سهری‪،‬‬ ‫ئهمیش بۆ ئهوهی كاتت لێ بهفیڕۆ نهڕوات‪.‬‬ ‫ئهگهر پرسیارێكت ال ڕوون نهبوو پرسیار‬ ‫له مامۆستاكهت بكهو داوای ڕونكردنهوهی‬ ‫لێبكه‪ .‬دوای وهاڵمدانهوهش‪ ،‬پێداچوونهوه‬ ‫بكهو دڵنیابهرهوه كههیچ لقێك یان‬

‫پرسیارێكت بهجێنههێشتووه‪.‬‬ ‫‪ .٩‬یاساو ڕێنماییهكانی تاقیكردنهوهكان‬ ‫بزانهو پابهندبه پێیانهوه‪:‬‬ ‫لهكاتی‬ ‫بۆئهوهی‬ ‫ئهمیش‬ ‫تاقیكردنهوهكاندا توشی كاردانهوهی‬ ‫نێگهتیڤ نهبیتهوه لهالیهن چاودێری‬ ‫تاقیكردنهوهكانهوهو كاربكاته سهر‬ ‫وهاڵمدانهوهكانت‪ ،‬لهبیرت بێت پێویسته‬ ‫ههمیشه ئارام بیتو هێمنی ناوهۆڵی‬ ‫تاقیكردنهوهكان بپارێزیت‪.‬‬ ‫* سهرپهرشتیاری پسپۆڕی زمانی‬ ‫ئینگلیزی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪13‬‬

‫لە توركیا ‪ 16‬هەزارو لە ئێران ‪ 10‬هەزار بەڵگەنامە هێنراونەتەوە‬

‫ه‌كانى كورد‬ ‫به‌ڵگه‌نام ‌‬ ‫لە‌ئەرشیفخانەی‌واڵتان‌دەهێنرێنەوە‌کوردستان‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫بۆ كۆكردنەوەو هێنانەوەی‬ ‫دەستنووس و بەڵگەی مێژوویی‬ ‫سەبارەت بەكورد و كوردستان‪،‬‬ ‫زانكۆی سلێمانی لەڕێی تیمێكی‬ ‫تایبەتەوە ئەرشیفخانەی چەندین‬ ‫واڵت گەڕاوەو بەرپرسانی زانكۆ و‬ ‫ناوەندەكە دەڵێن ئەنجامی باشیان‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫ئەم كارە لەڕێی (ناوەندی‬ ‫كوردستان بۆ دیكۆمێنتكردن و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئەكادیمیی) كە سەر‬ ‫بە زانكۆی سلێمانییە دەكرێت‪.‬‬

‫سەنتەرەكە ماوەی ساڵێكە‬ ‫دامەزراوەو بە تەنیا سەنتەر‬ ‫دادەنرێ لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆ كۆكردنەوەی زانیاریی لەسەر‬ ‫شوێنی بەڵگەنامەو دیكۆمێنتەكانی‬ ‫كورد و كوردستان‪.‬‬ ‫كنەو گەڕانی ئەو سەنتەرە‪،‬‬ ‫سەرەتا لە پایتەختی واڵتانی‬ ‫ئەرمینیا‪ ،‬توركیا‪ ،‬ئێران و عێراقەوە‬ ‫دەستیپێكردووە‪ .‬هەر دەستنووس‬ ‫و بەڵگەو كەرەسەیەكی مێژوویی‬ ‫تایبەت بێ بە كوردستان‪،‬‬ ‫دەكەوێتە چوارچێوەی ئەو شتانەی‬ ‫كۆیاندەكاتەوە‪.‬‬ ‫سەنتەرەكە‬ ‫سەرۆكی زانكۆی سلێمانی دەڵێت‪:‬‬

‫سەنتەرەكە كاری زۆری كردووە‬ ‫چاوەڕێ دەكەن لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا جێگە دەستیان دیاربێ‪.‬‬ ‫د‪ .‬ڕەزا حەسەن‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫زانكۆی سلێمانی بەوەكالەت‬ ‫بۆ “زەمەن” روونیكردەوە‪ ،‬لەو‬ ‫پایتەختانەی گەڕاون بۆ ئەرشیفی‬ ‫كوردو كوردستان‪ ،‬كاری باش‬ ‫كراوە‪ .‬ئێستا بەتیمێكی فراوان‬ ‫خەریكی پۆلێنكردنی بەڵگە‬ ‫ئەرشیفییەكانن‪.‬‬ ‫د‪.‬رەزا وتی‪“ :‬هێنانەوەی‬ ‫ئەرشیف و بەڵگەكان پێویستی‬ ‫بە كاتو بەرنامەیە‪ ،‬ئەو واڵتانەی‬ ‫بەڵگەنامەكانی تێدایە ئەگەر‬

‫هاوكاریشمان نەكەن ئەوا ئێمە‬ ‫بە پارە لێیان دەكڕینەوە چونكە‬ ‫كڕینەوەیان ئاساییە”‪.‬‬ ‫بەڵگەنامە مێژووییەكانی كوردو‬ ‫كوردستان لە دەرەوه‪ ،‬زیاتر‬ ‫خۆی لە نووسراو دەستنووسو‬ ‫ئاسەوارو بەڵگەنامەی مێژووییدا‬ ‫دەبێنێتەوە‪ .‬زانكۆی سلێمانی‬ ‫لەالیەن وەزارەتی رۆشنبیرییەوە‬ ‫سەرپشككراوە لە هێنانەوەیان و‬ ‫دیسان دانانەوەیان بەشێوەیەكی‬ ‫ئەكادیمیی‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫كوردستان‬ ‫ناوەندی‬ ‫دیكۆمێنتكردن و لێكۆڵینەوەی‬ ‫ناوەندێكی‬ ‫ئەكادیمیی‪،‬‬ ‫دیكۆمێنتكردن‬ ‫بەڵگەنامەیی‪-‬‬ ‫و لێكۆڵینەوەی ئەكادیمیی‬ ‫سەر بە زانكۆی سلێمانییەو‬ ‫مانگی ئابی ساڵی رابردوو‬ ‫دەستی بەكاركردووەو بڕیارە‬ ‫بێجگە لە ناوخۆی كوردستان‪،‬‬ ‫سەردانی هەموو ئەو مۆزەخانە و‬ ‫ئەرشیفخانانەی پێدەچێ بەڵگەو‬ ‫ئەرشیفی كوردو كوردستانیان‬ ‫تێدا هەڵگیرابێ بكەن‪.‬‬ ‫هەردی مەهدی‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫ناوەندی كوردستان بۆ دیكۆمێنتو‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی لە زانكۆی‬ ‫سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“گرنگی دەدەین بە دەستنوسو‬ ‫بەڵگەنامەو مێژووی زارەكی‪،‬‬ ‫ئەمانە لەناو كوردستانو لەدەرەوە‬ ‫هەن‪ ،‬دەستمانكردووە بە پرۆسەی‬ ‫بە دیكۆمێنت كردنیان‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتانەی بەڵگەنامەكانی لە‬ ‫دیاریكراودا‬ ‫چوارچێوەیەكی‬ ‫بەڵگەنامەكانمان پێدەدەنەوە‪.‬‬ ‫بەدواداچونەكان‪،‬‬ ‫بەپێی‬ ‫بەڵگەنامەو دەستنوسەكان لە‬ ‫ئێران و توركیاو ئەرمینیاو‬ ‫بەریتانیاو مەككەو مەدینەو‬ ‫هندستانن‪ ،‬بەاڵم جارێ لە توركیاو‬ ‫ئێرانەوە دەستیان پێكردووە‪.‬‬ ‫هەردی مەهدی وتی‪“ :‬لە پێنج‬ ‫مانگدا لە توركیا ‪ 16‬هەزارو لە‬

‫ئێران ‪ 10‬هەزار بەڵگەنامەمان‬ ‫هێناوەتەوە‪ ،‬زیاتر لە شەش‬ ‫هەزار الپەڕە دەستنوسی زانایانی‬ ‫كوردمان هێناوەتەوە کە تێیدایە‬ ‫مێژوەكەی بۆ ‪ 600‬ساڵ پێش‬ ‫ئێستا دەگەڕێتەوە”‪.‬‬ ‫بەڵگەنامەو نوسینەكان یان‬ ‫لەسەر كورد نوسراون یان دژی‬ ‫كورد نوسراون یان هی زانایانی‬ ‫كوردن‪ ،‬ئەكادیمیاكە لە هەردوو‬ ‫بارەكەدا كێشەی نیە‪ ،‬هەردی‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوانە بەشێكن لە مێژووی‬ ‫كورد‪ ،‬نەخشەی كوردستانمان‬ ‫دەستكەوتوە هی ساڵی ‪ 1853‬هەر‬ ‫چوار پارچەی كوردستانی تێدایە‪،‬‬ ‫بەڵگەنامەمان دەستكەوتوە دیوی‬ ‫شاراوەی شۆڕشەكانی كوردی‬ ‫تێدایە‪ ،‬یەك ملیۆن بەڵگەنامەی‬ ‫كورد لە ئەرشیفی عوسمانیدا‬ ‫پارێزراوە”‪.‬‬ ‫گۆمەشینی‪،‬‬ ‫فەرهەنگ‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی ڕۆشنبیریی‬ ‫هەرێمی كوردستان سەبارەت بە‬ ‫ڕێوشوێنەكانی وەزارەتەكە بۆ‬ ‫كۆكردنەوەو دیسان هێنانەوەی‬ ‫ئەرشیف و بەڵگەكان به‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیریی ئاگاداری كارەكانی‬ ‫ئەو سەنتەرەیەو هەركاتێ بیانەوێ‬ ‫بەڵگەو ئەرشیف كۆبكەنەوه‪،‬‬ ‫هەروەها‬ ‫پێدراون‪.‬‬ ‫ڕێگە‬ ‫هەماهەنگیشیان هەیە هەركاتێ‬ ‫بەڵگەنامەو ئەرشیفیان هێنایەوە‬ ‫لەڕێگەی فڕۆكەخانەو خاڵه‬ ‫سنوورییەكانەوه‪ ،‬كارئاسانییان بۆ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫گۆمەشینی وتیشی‪“ :‬تەنیا‬ ‫ئەو سەنتەره هەیە كە ئەوكارانە‬ ‫بكات‪ ،‬ئەویش سەرۆكایەتی‬ ‫هەموو‬ ‫سلێمانی‬ ‫زانكۆی‬ ‫ئەركەكانی لە ئەستۆگرتووەو‬ ‫خۆیان كارەكانیان ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫تەنیا الیەنی ئیداریی پەیوەندی بە‬ ‫ئێمەوە هەیەو هاوكارییان دەكەین‬ ‫لەمبارەیەوە”‪.‬‬

‫ئەو چاپخانەیەی کارتی سلێمانی چاپ دەکات لە بەغدا لۆدێکی زۆری لەسەرە!‬

‫وا‌بڕوات‌بە‌پێنج‌ساڵی‌تر‌کارتی‌نیشتمانی‌تەواو‌نابێت‬ ‫زەمەن‬ ‫مهحمود نورى دواى ئهوهى‬ ‫مامهڵهكانى تهواو دهكات بۆ‬ ‫دهرهێنانى كارتى نیشتمانیى‪ ،‬بهاڵم‬ ‫له برى كارتهكه پارچهیهك وهرهقهى‬ ‫پێدهدرێت‪ ،‬كه لهسهرى نووسراوه‬ ‫ناوەڕاستی مانگى حوزهیرانى ساڵى‬ ‫‪ ٢0٢1‬نۆرهى دهركردنى كارتهكهى‬ ‫دێت واتە رێک دوو ساڵی تر‪.‬‬ ‫نزیكهى دوو ساڵه حكومهتى‬ ‫به‬ ‫دهستیكردووه‬ ‫عێراق‬ ‫نوێكردنهوهى كارتى زانیارى‬ ‫خێزانهكانو گۆڕینى رەگەزنامەو‬ ‫ناسنامە به كارتى نیشتمانیى‪،‬‬ ‫ئهم كارته جێى ناسنامهى بارى‬ ‫شارستانىو ناسنامهى عێراقیی‬ ‫دهگرێتهوه‪ ،‬بهاڵم ئهوهى هاواڵتیانى‬ ‫نیگهران كردووه درێژبوونهوهى‬ ‫سهرهى دهركردنى ئەم كارتەیە‪.‬‬ ‫مهحمود نورى هاواڵتیهكى‬ ‫تهمهن ‪ ٤٩‬ساڵى دانیشتووى‬ ‫سهیدسادقه به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“دوو ساڵو دوومانگو ‪ 11‬رۆژ‬ ‫سهرهیان بۆ داناوم‪ ،‬خۆیان دیارییان‬ ‫كردووه رۆژانه ‪ 50‬كارت دهربكهن بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬ئهمهش پاڵهپهستۆیهكى‬ ‫زۆرى دروستكردووه‪ ،‬هاواڵتیان وایان‬ ‫لێهاتووه نهچن بۆ دهركردنى كارتى‬ ‫نیشتمانیى لهبهرئهوهى دهزانن له‬ ‫دووساڵى ئایندهدا نۆرهیان نایهت”‪.‬‬

‫هاواڵتیان دەبێت سەرەیەکی زۆر بگرن تا دەبنە خاوەنی کارتی نیشتمانی‬

‫هاواڵتیان دەڵێن‪ :‬له واڵتێكى‬ ‫ئهوروپا به شهش مانگ ناسنامه‬ ‫دهدهن به پهنابهرێك كه بیانووى‬ ‫مانهوهى ههبێ‪ ،‬کەچی له واڵتى‬ ‫خۆماندا بۆ پێدانى كارتى نیشتمانیى‬ ‫چهند ساڵێكمان پێویستهو ناچارین‬

‫بچین سهرهی بۆ بگرین بۆ‬ ‫دهرهێنانى‪.‬‬ ‫پارێزگاى‬ ‫سنوورى‬ ‫له‬ ‫سلێمانیدا ‪ ٢1‬فهرمانگهى تایبهت‬ ‫به دهركردنى كارتى نیشتمانیى‬ ‫كراونهتهوه‪ ،‬تائێستا ‪ ٢50‬ههزار‬

‫كارتى نیشتمانییان بۆ هاواڵتیان‬ ‫دهركردووه‪.‬‬ ‫شێركۆ ئهحمهد‪ ،‬بهڕێوهبهرى‬ ‫كارتى نیشتمانیى پارێزگاى سلێمانى‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬فهرمانگهیهكى‬ ‫زۆر بۆ دهركردنى كارتى نیشتمانیى‬

‫كراوهتهوهو هاواڵتیهكى زۆر ڕووى‬ ‫كردووەته فهرمانگهكان‪ .‬ههر‬ ‫پارێزگایهكیش یهك بهشی چاپی‬ ‫ههیهو تایبهته بهو پارێزگایه‪،‬‬ ‫بهشی چاپهكهى پارێزگاى سلێمانى‬ ‫له بهغدا‪ ،‬لۆدێكى زۆرى لهسهره‪.‬‬ ‫ئهمانهو چەندی تر هۆكارى‬ ‫دواكهوتنن”‪.‬‬ ‫بۆ دەرکردنی کارتی نیشتمانیی‪،‬‬ ‫ئیدارەی راپەڕین و پارێزگای‬ ‫هەڵەبجە لەسەر پارێزگاى سلێمانی‬ ‫دانراون و تێکڕا ‪ ٢1‬فەرمانگەیان بۆ‬ ‫کراوەتەوە‪ .‬لەو دوو ساڵەدا تائێستا‬ ‫‪ 550‬ههزار هاواڵتى سهردانى‬ ‫فهرمانگهكانیان كردووهو ‪ ٢50‬ههزار‬ ‫كارتیان پێدراوە‪.‬‬ ‫كارتى نیشتمانیى جێگرهوهى‬ ‫رەگەزنامهى عێراقی و ناسنامهى‬ ‫شارستانییه هەمان زانیارییهكانى‬ ‫ناو كارتى زانیارى تێدایه‪ .‬بهوتهى‬ ‫ئهندامێكى پهرلهمانى عێراق‬ ‫لهبهرئهوهى مامهڵهكان مهركهزین‬ ‫بۆیه گرفتى دروستكردووه‪.‬‬ ‫بههار مهحمود‪ ،‬ئهندامى‬ ‫پهرلهمانى عێراق به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬دهرهێنانى كارتى نیشتمانیى‬ ‫مهركهزییهو ههموو مامهڵهكان‬ ‫دهچنهوه بهغدا‪ ،‬بۆیه خاویى‬ ‫به پرۆسهكهوه دیارهو نۆرهكان‬ ‫درێژبوونهتهوه‪ ،‬پەرلەمانی عێراق‬ ‫ههوڵ دەدات چارەسەرێکی مامناوەند‬ ‫بۆ ئهو خاوبوونەوەیە بدۆزرێتهوه”‪.‬‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫خەمەكانی قەیرە كچان‬ ‫قەیرەیی دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی بەرباڵوە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگەی نەریتیدا بەو كچانە دەگوترێت‬ ‫(قەیرە)‪ ،‬كە تەمەنیان هەڵكشابێتو پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیرییان نەکردبێت‪( .‬قەیرەیی) لەم‬ ‫جۆرە كۆمەڵگەیەدا‪ ،‬تانەیەكی گەورەیە بۆ‬ ‫كچانی گەورە ساڵ‪ ،‬بۆیە بڕواناكەم هیچ‬ ‫كەسێك بتوانێت وەكو كەسی قەیرە‪ ،‬لەڕووی‬ ‫سێكسییەوە‬ ‫سایكۆلۆژیو‬ ‫كۆمەاڵیەتیو‬ ‫بتوانێت باس لە خەم و ئازارەكانی كەسی‬ ‫قەیرە بكات‪ ،‬بەاڵم ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە‬ ‫ئیدی كەس بۆی نییە قسەی لەبارەوە بكات‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی ئەم دیاردەیە‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫كچان زۆرن‪ ،‬دیارترینیان هۆكاری شەخسیین‪،‬‬ ‫زۆرجار رێككەوتووە كە كچێك لەبەهاری‬ ‫تەمەنیدا بووە‪ ،‬زیاتر لەجارێكیش گونجاوەو‬ ‫بۆی هەڵكەوتووە كە شووبكات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫لووتبەرزیو لەخۆبایی بوونەوە‪ ،‬ئەو كەسە‬ ‫كۆمەڵێ مەرجی قورسو نابەجێی بۆ خۆیو بۆ‬ ‫كوڕی بەرامبەری داناوە‪ ،‬بۆیە نەیتوانیوە‪ ،‬یان‬ ‫راستتر وایە بڵێین‪ :‬نەیویستووە كە شووبكات‪.‬‬ ‫هەندێجار هۆكاری جوانی‪ ،‬دەوڵەمەندی‪،‬‬ ‫هەبوونی بڕوانامەی بەرز‪ ،‬یان پلەو پایەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیو چینایەتی وایكردووە كە كچان‬ ‫ببن بە قەیرە‪.‬‬ ‫ئەمانەو چەندین هۆكاری تر هەن لە‬ ‫دروستبوونی قەیرەییدا كە ئەو كەسە خۆی‬ ‫لێی بەرپرسیارە‪ ،‬بەاڵم جگە لە هۆكاری‬ ‫شەخسیی‪ ،‬چەندین هۆكاری تریش هەن‪ ،‬كە‬ ‫كۆمەڵگە لێیان بەرپرسە‪ ،‬ئەو كەسە خۆی‬ ‫هیچ خواستو ئیرادەیەكی نەبووە لەسەر ئەو‬ ‫حاڵەی كە تێیكەوتووە‪ .‬ئەمجۆرە لە قەیرە‬ ‫كچان لەهەر كەسێك زیاتر قوربانی دابو‬ ‫نەریتی دواكەوتوویی كۆمەڵگەن‪.‬‬ ‫زۆرجار كچێك لەبەهاری تەمەنیدا كوڕێكی‬ ‫خۆشویستووەو هەموو هیواو ئاواتی ئەوە بووە‬ ‫كە شوو بەو كەسە بكات‪ ،‬بەاڵم كەسوكارو‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان رێگربوونە كە‬ ‫ئەو كارە سەربگرێت‪ ،‬بۆیە ئەو عاشقە بە‬ ‫نامورادی سەری ناوەتەوە‪ ،‬كۆمەڵگەش مۆركی‬ ‫قەیرەیی پێوە لكاندووە‪.‬‬ ‫یان هەندێجار كچان هەتا چەند ساڵێك‬ ‫لەدوای براو باوك مردنەوە بۆیان نەبووەو‬ ‫نەیانتوانیوە كە شووبكەن‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫دەیانەوێت شوو بكەن‪ ،‬بەئاسانی ئەم كارەیان‬ ‫بۆ مەیسەر نابێت‪ ،‬تا سەرئەنجام كارلەكار‬ ‫دەترازێت و دەبن بە قەیرە‪.‬‬ ‫ئەوەی باری دەروونیو جەستەیی قەیرە‬ ‫كچانی زیاتر قورسكردووە‪ ،‬ئەوەیە كە كۆمەڵگە‬ ‫بە چاوێكی نائاساییەوە لەم كەسانە دەڕوانن‪،‬‬ ‫ئەم تێڕوانینە نائاساییەی كۆمەڵگە‪ ،‬وا لە‬ ‫كەسی قەیرە دەكات كە گرێی (خۆبەكەمزان –‬ ‫شعور بالنقص)ی ال دروستبێت‪ ،‬كە گرێیەكی‬ ‫دەروونی ئێجگار ئاڵۆزە‪.‬‬ ‫ئەم گرێیە‪ ،‬جگە لە پەشێویو نائارامیی‬ ‫دەروونی‪ ،‬هەندێجار ئەو كەسە دەكاتە‬ ‫كەسێكی كەللەڕەقو عینادو بەخیلو دوودڵو‬ ‫راڕاو نیگەرانو بێ متمانە‪.‬‬ ‫كەسی قەیرە كاتێك دەبینێت لەهیچ‬ ‫كەسێكی دەوروبەری ناچێت‪ ،‬بەدەست خۆی‬ ‫نییە‪ ،‬رقی لە كەسانی دەوروبەری دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە هەمیشە لەگەڵ دەوروبەریدا ناكۆكو‬ ‫نەگونجاو و تووڕەیە‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی قەیرەیی هەرچییەك بن‬ ‫(شەخسیی‪ ،‬یان كۆمەاڵیەتی)‪ ،‬ئەركی‬ ‫سەرشانی تاكەكانی كۆمەڵگەیە كە ئەو حاڵە‬ ‫نائاساییەی كە كەسیی قەیرە تێیكەوتووە‬ ‫لەبەرچاو بگرنو بە شێوازی جۆراوجۆر‬ ‫دڵنەواییان بكەن‪ ،‬باشترین دڵنەوایش ئەوەیە‬ ‫كە لەڕووی كۆمەاڵیەتییەوە بێ بایەخ نەكرێن‪،‬‬ ‫واتا قەیرەییەكە نەبێتە لەكەو وەكو كەموكورتی‬ ‫لەسەر كەسێتی ئەو كەسە حیساب نەكرێت‪.‬‬ ‫لەڕووی سایكۆلۆژییەوە هەوڵبدرێت كە‬ ‫حاڵەتی خۆبەكەمزانینەكەی لەال كەم بكرێتـەوە‪،‬‬ ‫تا ئەو كاتەی هەر نامێنێت‪ .‬لە دڵنەواییكردنو‬ ‫كەمكردنەوەی خەمو مەینەتیەكانی سەرشانی‬ ‫كەسی قەیرە‪ ،‬رێكخراوە مەدەنییو پیشەییو‬ ‫كۆمەڵەو سەندیكا جیاجیاكان پشكیان هەیەو‬ ‫دەتواننو پێویستە رۆڵ ببیننو چاالكو كارابن‪.‬‬ ‫* پسپۆر لە بواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫له ترشیاتفرۆشییهوه دەستیپێکرد‬

‫جوانە‪ ..‬تاقانە عەترفرۆشەکەی گەرمیان‬ ‫دیمهن ئیسامعیل‬

‫ر‬ ‫یک‬ ‫الم‬

‫سرنجێكی بهدهستهوهیه‪ ،‬خهریكی‬ ‫عەتر تێكردنه‪ ،‬شووشهیهك پڕدهكاتو‬ ‫سهرقاڵی پڕكردنی شووشهیهكی‬ ‫تره‪ ،‬ئهمه ئهو ئیشهیە كه پێشتر‬ ‫خهونى جوانه محهمهد بووه‪ ،‬ئێستا‬ ‫ههر كهسێك بەو گوزهرهدا تێپەڕێ‬ ‫کە جوانە دوکانی لێداناوە‪ ،‬بۆن و‬ ‫بەرامەی عەترهكهى پهلكێشى دهكات‪.‬‬ ‫جوان محهمهد‪ ،‬تەمەن ‪٢٩‬ساڵ‪،‬‬ ‫خوێندكاری پهیمانگای كۆمپیوتهرهو‬ ‫یهكهمین كچه له گهرمیان له بواری‬ ‫عەتر دروستکردندا كاردهكات‪ .‬سهرهتا‬ ‫له كۆمپانیادا دهستی بهكاركردووه‪،‬‬ ‫پاشان له ماركێتێكدا لهسهر بابهتی‬ ‫ژنان دهستی بهكار كرد‪.‬‬ ‫“خاوهنی ماركێتهكه داوای‬ ‫لێكردم لهسهر عەترهكان كاربكهم‬ ‫لهو ماوهیهدا توانیم فێری كارهكه‬ ‫ببم ئهگهرچی ئیشێكی زۆر گران‬ ‫بوو بۆ من چونکە تواناو سهلیقهی‬ ‫زۆری دهویست” جوان بۆ “زهمهن”‬ ‫وای وت‪.‬‬ ‫پزیشك‬ ‫لهكاتێكدایه‬ ‫ئهمه‬ ‫قهدهغهی كردووه جوانە خۆی نزیكی‬ ‫عەتر ببێتهوه‪“ ،‬بهاڵم عیشقم بۆ‬ ‫كارهكهم وای لێكردم بهردهوام بم”‪.‬‬ ‫ئهگهرچی ئهو عەترانهی ماركهن‬ ‫زیاتر برهویان ههیه‪ ،‬بهاڵم ههندێ‬ ‫له ژنان بهتایبهتی بۆ ئهو عەترانه‬ ‫سهردانی جوان دهكهن كه خۆی‬ ‫ئامادهیان دهكات “ئهو عەترانهی‬ ‫بۆمان دێن زیاتر له بهغداوه دێن‪،‬‬ ‫جۆریان جیاوازه منیش بهپێی‬ ‫گونجانیان تێكهڵیان دهكهم پاش‬ ‫تاقیكردنهوه بهپێی سهركهوتنی‬ ‫عەتری دیكهیان لێ دروست دهكهم”‪.‬‬

‫ههرگیز رێگهم‬ ‫نهداوه قسهی‬ ‫خهڵك بمڕوخێنێو‬ ‫ساردم بكاتهوه‬ ‫له ئیشهكهم‬

‫نزیكەی ‪ 15‬جۆر عەتر له دوكانهكهی جوانهدا هەن‬

‫لهخۆدانی عەتر سهلیقهی تایبهتی‬ ‫دهوێ بهپێی رهگهزو تهمهنو وهرز‬ ‫دهگۆڕێت‪ ،‬جوان ههر لهخۆیهوه عەتر‬ ‫نادات به مشتهرییهكانى‪“ ،‬كاتێك‬ ‫كڕیارهكان سهردانم دهكهن لێیان‬ ‫دهپرسم ئاخۆ عەتری بۆ كچ دهوێ‬ ‫یان پیاو یان منداڵ؟ چونكه ههر‬ ‫كهسهو عەتری تایبهت بهخۆی ههیه”‪.‬‬ ‫جوان پێشتر ترشیاتفرۆشو‬ ‫كاشێری كردووه‪ ،‬رۆژانه دوكانهكهی‬ ‫له ‪٢‬ی دوانیوەڕۆ بۆ ‪١٢‬ی شهو‬

‫كراوهیه‪ ،‬ههندێجار تاوهكو سێی شهو‬ ‫كراوهیه چونكه بههۆى دروستكردنى‬ ‫عەترهوه كاتهكهی زوو لێدهڕوات‪.‬‬ ‫جوان‪ ،‬له قۆناغی ناوهندیدا‬ ‫زیاتر سهرقاڵی كاری شانۆو‬ ‫مۆسیقاو هونهر بووه‪ ،‬له ئاهەنگ و‬ ‫بۆنەكانیشدا هۆنراوهی لهسهر ستهیج‬ ‫خوێندووهتهوه چهندین خهاڵتیشی له‬ ‫بواری شانۆدا بهدهستهێناوه‪.‬‬ ‫وتی‪“ :‬ئهگهر ماڵهوه رێگهیان‬ ‫بدایهو كۆمهڵگهكهم پێی قبوڵ‬

‫ئاگاداری‬

‫بۆ خاوەن مافی بەكارهێنانی پارچە زەوی‬ ‫ژمارە (‪ )16‬كەرتی ‪/28‬زڕگوێزەڵە لە ناوچەی‬ ‫عەربەت (نامقو رفیقو شفیق و زكیەو سرجل و‬ ‫سربست و سامان و شەوبۆ منااڵنی میرزا تۆفیق‬ ‫حاج احمد قزاز) و (بخشان محمد كاكە المفتی)و‬ ‫(ریسان و یادكار منااڵنی فائق میرزا تۆفیق) بۆ‬ ‫هەر كەس و الیەنێكی تر كە پەیوەندارە بە پارچە‬ ‫زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو تێڕوانینەی كە لیژنەكەمان لیژنەی‬ ‫دەستبەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫كشتوكاڵی سلێمانی رۆژی ‪ 2019/5/6‬ئەنجامیدا‬ ‫لەسەر پارچە زەوی سەرەوە بۆمان دەركەوت كە‬ ‫روبەری (‪)0،14‬چواردە ئۆلك لە پارچە زەوییەكە‬ ‫كەڵكی كشتوكاڵی تێدا نەماوەو رووبەری (‪)0،12‬‬ ‫دوانزە ئۆلك لە پارچە زەوییەكە بووە بە رێگای‬ ‫گوندی زڕگوێزەڵە بۆ گوندی ڕەمەزان رووبەری‬ ‫(‪ )1،21‬دۆنم لە زەوییەكە كراوە بەباخو چوار‬ ‫خانووی لەسەر دروستكراوەو باقی رووبەڕەكەی‬ ‫كراوە بە گەنم لەبەرئەوە لیژنەكەمان پێشنیاری‬ ‫كرد بە ئیفرازكردنی پارچە زەوییەكە بۆ چوار‬ ‫پارچەو تۆماركردنی ئەو ڕووبەرەی كە كەڵكی‬ ‫كشتوكاڵی تێدا نەماوە بەناوی وەزارەتی داراییو‬ ‫ئابووری بەبێ ئەوەی مافی بەكارهێنانی هیچ‬ ‫هاواڵتیەكیان لەسەر بمێنێت پاڵپشت بە بڕگەی‬ ‫ب لە مادەی ‪ 13‬لە یاسای ژمارە ‪ 117‬ساڵی‬ ‫‪1970‬و بڕیاری ژمارە ‪ 854‬ساڵی ‪ 1978‬و بڕیاری‬ ‫‪ 1253‬ساڵی ‪ 1985‬تۆماركردنی ئەو رووبەرەی‬ ‫كە بووە بە رێگای زڕگوێزەڵە – گوندی ڕەمەزان‬ ‫بەناوی وەزارەتی داراییو ئابووری پاڵپشت بە‬ ‫یاسای رێگاوبانە گشتیەكان ژمارە ‪ 3‬ساڵی ‪2012‬و‬ ‫دەستبەسەراگرتن و تۆماركردنی باقی رووبەری‬ ‫پارچە زەوییەكە بەناوی وەزارەتی داراییو ئابووری‬ ‫لە پشكی خاوەن زەوییەكانی سەرەوە پاڵپشت بە‬ ‫یاسای ژمارە ‪ 90‬ساڵی ‪ 1970‬لەبەرئەوەی خاوەن‬ ‫زەوییەكان ملكەچی یاسای چاكسازی كشتوكاڵی‬ ‫ژمارە (‪ 90‬ساڵی ‪ )1975‬بوونو لەبەر رۆشنایی‬ ‫یاساكەدا‪ ،‬بڕیارێكی دەستبەسەراگرتنیان بۆ‬ ‫دەرچووە بە ژمارە (‪ 7‬لە ‪ ،)1975/9/14‬بەپێی‬ ‫ناوەڕۆكی بڕیارو یاساكە‪ ،‬ئاستی بەرزی یاساییان‬ ‫بۆ دیاریكراوە‪.‬‬ ‫جا هەر كەسو الیەنێك ڕەخنەی هەیە‬ ‫لەسەر پێشنیاری لیژنەكەمان با لەماوەی ‪15‬‬ ‫رۆژدا لەدوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگادارییە لەم‬ ‫رۆژنامەیەدا ڕەخنەكەیان پێشكەش بە لیژنەكەمان‬ ‫بكات بەپێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی‬ ‫ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صاڵح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆكی لیژنە‬

‫بكرایه‪ ،‬ئهوه ههر كاری هونهرییم‬ ‫ههڵدهبژارد”‪.‬‬ ‫لهبارهی ئاستهنگو رێگرییهكانهوه‪،‬‬ ‫جوانە وتی‪“ :‬تهنیا دایكم پاڵپشتم‬ ‫بووه لهكاركردنمدا‪ ،‬پاشان بههۆی‬ ‫هێزو ئیرادهی خۆمهوه توانیم متمانهی‬ ‫ماڵهوه بهدهستبهێنم”‪.‬‬ ‫بهپێی ئاماری بهڕێوهبهرایهتی‬ ‫ئاماری پارێزگای سلێمانی‪ ،‬رێژهی‬ ‫ژنانی ‪ ١٥‬تا ‪ ٦٥‬ساڵ‪٪١٥ ،‬ی هێزی‬ ‫کاری ئەم پارێزگایە پێکدەهێنن‪.‬‬

‫لهكاتێكدا ڕێژهی ‪٪٦٠‬ی دانیشتووانی‬ ‫ههرێم ئامادهن بۆ كاركردن‪.‬‬ ‫رێكخراوێكی ژنان باس لهوه دهكات‬ ‫رێژهی ژنانی ئیشكهر له ئێستادا به‬ ‫بهراورد به ساڵهكانی تر زیادیكردووه‪.‬‬ ‫بهرپرسی‬ ‫جهمال‪،‬‬ ‫شهیما‬ ‫كۆمهڵهی ژنان له ناحیهی رزگاری بۆ‬ ‫“زهمهن” وتی‪“ :‬ژنان سهرهتا كاری‬ ‫بهرگدروویان كردووهو هەر له ماڵهوه‬ ‫کاریان كردووه‪ ،‬بەاڵم ئێستا زۆربەیان‬ ‫ئیشوكارهكانیان بردووهته دەرەوەی‬

‫ماڵ و دوکانیان هەیە”‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ ١٥‬جۆر عەتر له‬ ‫دوكانهكهی جوانهدا هەن‪ ،‬خۆی‬ ‫عەترهكان تێكهڵ دهكاتو ناوی‬ ‫تایبهت بهخۆی لێدهنێ‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫كه کڕیارهكان دهچنه الى‪ ،‬تهنیا‬ ‫پێیاندهڵێت‪ :‬شوشهكه لهگهڵ خۆت‬ ‫بهێنه چونکە زۆربەیان دەزانم چ‬ ‫جۆرە عەترێک بەکاردەهێنن‪.‬‬ ‫عەترێكى دروستكردووه بهناوی‬ ‫خۆیهتى‪ ،‬بۆ داهاتوو پالنی ههیه كه‬ ‫ئیشهكهى فراوان بكاتو دوكانهكهى‬ ‫گهورهتر بكات‪.‬‬ ‫لهوهاڵمی ئهوهى كه قسهی‬ ‫دهوروبهر كاری كردووەته سهر‬ ‫بهباوهڕ‬ ‫جوان‬ ‫پیشهكهی؟‬ ‫بهخۆبوونێكهوه وتی‪“ :‬ههرگیز رێگهم‬ ‫نهداوه قسهی خهڵك بمڕوخێنێو‬ ‫ساردم بكاتهوه له ئیشهكهم”‪.‬‬

‫پانزە هەزار کتێب بەهۆی الفاو لەناوچوون‬

‫کتێبخانەی زاخۆ کتێبی کوردی کەمە‬

‫میهڤان مەجید ‪ -‬زاخۆ‬ ‫کاتێک خوێندکارانی زانکۆو پەیمانگا‬ ‫لە زاخۆ دەیانەوێت لە کتێبخانەی گشتی‬ ‫شارەکەیان سەرچاوەیان دەسکەوێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫تەنیا کتێب بە زمانەکانی عەرەبی و تورکی‬ ‫و ئینگلیزییان لەبەردەستدایە‪ .‬کتێبی‬ ‫کوردی لەوێ زۆر کەمە‪.‬‬ ‫پاساوی بەرپرسانی کتێبخانەکە ئەوەیە‬ ‫‪ ٢٨‬ساڵ لەمەوبەر زاخۆ بەر الفاو کەوت‬ ‫و هەزاران کتێبی کتێبخانەکەی ئەوانیشی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا بردووە‪ .‬جارێکی تر ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬الفاو سەدان کتێبی تری ئەم‬ ‫کتێبخانەیەی فەوتان‪ ،‬بەمەش ژمارەی‬ ‫کتێبە لەناوچووەکان گەیشتووەتە ‪ ١٥‬هەزار‬ ‫کتێب‪.‬‬ ‫خالید حسێن‪ ،‬خوێندکاری قوناغی‬ ‫چوارەمی زانکۆیەو راسپێردراوە تا باسێک‬ ‫بنووسێت بۆ کۆتایی خوێندنەکەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەندە کتێب بە زمانی کوردی کەمن‪،‬‬

‫النیکەمی پێداویستییەکانی ئەو پڕناکاتەوە‪.‬‬ ‫“سەرچاوەکانی ئەم کتێبخانەیە یان‬ ‫عەرەبین یان ئینگلیزی‪ ،‬نازانم بۆچی ئەم‬ ‫کتێبخانە گەورەیە کتێبی بە کوردی کەمە!‬ ‫دەبێت بەرپرسەکانی خەمێکی بخۆن و‬ ‫هەرچی زووە کتێبی زۆرتر بە زمانی کوردی‬ ‫بهێنن”‪ ،‬بەشێکە لە قسەکانی خالیدی‬ ‫خوێندکار‪.‬‬ ‫خوێندکارێکی پەیمانگە بەناوی حسێن‬ ‫هاتووە بۆ کتێبخانەی گشتی زاخۆ تا‬ ‫بۆ نامەی کۆتایی خوێندنەکەی باسێک‬ ‫بنووسێت‪ .‬ئەو دەڵێت‪“ :‬کتێبخانەکەی‬ ‫پەیمانگا زۆر هەژارو بێ کتێبە‪ .‬هاتم بۆ‬ ‫ئێرە تا سەرچاوەم دەسکەوێت‪ ،‬کەچی ئێرە‬ ‫هەژارتر بوو!”‪.‬‬ ‫کتێبخانەی گشتی لە زاخۆ‪ ،‬ساڵی ‪١٩٦٦‬‬ ‫دروستکراوەو ئێستا خاوەنی ‪ ١٨‬هەزار‬ ‫کتێبە‪ .‬ژمارەیەکی زۆر کەمی ئەو کتێبانە‬ ‫بە زمانی کوردین‪ .‬زۆرترین کتێب لەم‬ ‫کتێبخانەیە بە زمانی عەرەبی و ئینگلیزییە‪.‬‬ ‫فەرمان شکور‪ ،‬بەڕێوەبەری کتێبخانەی‬

‫گشتی زاخۆ دەڵێت‪“ :‬هەر کتێبی کوردی‬ ‫نییە کە لە کتێبخانەکەیدا کەمە‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫هەموو زمانەکان کتێبیان کەمە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫کتێبیشیان دەسکەوێت‪ ،‬لە دەرگای زۆر‬ ‫کەسی داوە تا یارمەتییان بدەن‪ .‬بەاڵم دیارە‬ ‫کەس نەچووە بە پیر داواکارییەکانیەوە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری کتێبخانەی گشتی زاخۆ‬ ‫بۆ (زەمەن) وتی‪“ :‬کەمیی کتێب لەم‬ ‫کتێبخانەیە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو دوو الفاوەی‬ ‫ساڵی ‪١٩٩١‬و ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬بەر زاخۆ کەوت‪،‬‬ ‫لەو میانەدا کتێبخانەکەی ئێمە زیانێکی‬ ‫زۆری بەرکەوت و تێکڕا ‪ ١٥‬هەزار کتێبمان‬ ‫تیاچوون‪ .‬ئیتر لەوکاتەوە کتێبخانەی ئێمە‬ ‫هەژارە”‪.‬‬ ‫شکور بۆ ئەوەی بۆشایی کتێبە‬ ‫فەوتاوەکانیان پڕ بکاتەوە‪ ،‬چەندینجار بە‬ ‫نووسراو و بە دەمیی‪ ،‬داوای لە پەرلەمانتارانی‬ ‫زاخۆو بەرپرسان کردووە تا دەسگیرۆییان‬ ‫بکەن لە پڕکردنەوەی رەفەکانیان لە کتێب‪،‬‬ ‫کتێبیان دەسکەوتووە‪ ،‬بەاڵم زۆر کەمن و لە‬ ‫ئاستی پێویستدا نین‪.‬‬

‫داوامان‬ ‫لەپەرلەمانتاران و‬ ‫بەرپرسان کردووە‬ ‫تا دەسگیرۆییمان‬ ‫بکەن‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪11‬‬

‫سەرۆکایەتی سندوقەکە دەدرێت بە گۆڕان‬

‫دروستکردنی سندوقی داهاتەکانی نەوت کۆتایی بە ناشەفافی دێنێ‬

‫عهزیز عهىل*‬

‫سهرچین ساڵح‬ ‫وابڕیاره له كابینهی نوێی حكومهتدا‪،‬‬ ‫سندوقی داهاتەکانی نەوت دروستبكرێت‪،‬‬ ‫کە تێکڕای داهاتی نهوت و غازی تێدا‬ ‫هەڵدەگیرێ و کاروبارەکانی دەخرێتە ژێر‬ ‫چاودێری پهرلهمانی کوردستانەوە‪.‬‬ ‫بهوتهی ئهندامانی پهرلهمانی کوردستان‪،‬‬ ‫بهشی زۆری داهاتی نهوتی ههرێم نادیارهو‬ ‫بازاڕكردنو گهڕانهوهی داهاتەکەی ناشهفافە‪.‬‬ ‫بۆیە گەشبینن بەوەی سندوقی داهاتەکانی‬ ‫نەوت كۆتایی بەو ناشەفافییە بهێنێ‪.‬‬ ‫پهرلهمانی كوردستان ساڵی ‪ ٢٠١٥‬یاسای‬ ‫ژمارە ‪٢‬ی تایبەت بە سندوقی كوردستان‬ ‫بۆ داهاتهکانی نهوتو گاز دهركرد‪ .‬بهپێی‬ ‫یاساكه دهستهی سندوق كۆی داهاته‬ ‫شایستهو وهدهستهاتووهكانی ههرێم له‬ ‫ههناردنو فرۆشتنی نهوتو گاز له ئهستۆ‬ ‫دهگرێ‪.‬‬ ‫شێركۆ جهودهت‪ ،‬ئهندامی لیژنهی وزهو‬

‫سامانه سروشتیهكان لە پهرلهمانی كوردستان‬ ‫بۆ “زەمەن”ی روونکردەوە‪ ،‬ئهو سندوقه سێ‬ ‫ئهركی سهرهكی ههیه‪ ،‬كه ئەوانیش وردبینیو‬ ‫شهفافیهته له كهرتی نهوتو گازدا‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫كۆنترۆڵكردنی داهاتەکانیان و ئاراستهكردنی‬ ‫ئهو داهاتانه بهرهو گهشهكردنی ئابووری‬ ‫هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫شێرکۆ جەودەت وتی‪“ :‬به دروستكردنی‬ ‫ئەو سندوقهو جێبهجێكردنی یاسای ژمارە‬ ‫‪٢‬ی ساڵی‪ ٢٠١٥‬وهكخۆی‪ ،‬ئەوا زۆرێك له‬ ‫كێشهكانی كهرتی نهوتو گاز لەهەرێم‬ ‫چارهسهر دهبێ‪ .‬قۆرخكارییهكانی ئهو‬ ‫كهرته ناهێڵێت چونکە باسی له نههێشتنی‬ ‫قۆرخكاریش كردووە”‪.‬‬ ‫دهستهی سهرۆكایهتی سندوقی‬ ‫كوردستان بۆ داهاتەکانی نهوت و گاز له‬ ‫شهش كهس پێكدێت‪ ،‬سهرۆك و جێگر‪،‬‬ ‫كه پلهی وهزیرو بریکاری وەزیریان ههیه‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهری گشتی سندوقو نوێنهری‬ ‫وهزارهت كه شارهزایی ههبێ له بواری نهوتو‬ ‫گازدا‪ ،‬پلهی وهزیفیی له بهڕێوهبهری گشتی‬

‫كهمتر نهبێ‪ .‬هەروەها نوێنهری وهزارهتی‬ ‫داراییو ئابووری كه شارهزایی ههبێ و پلهی‬ ‫وهزیفیی له بهڕێوهبهری گشتی كهمتر نهبێ‪.‬‬ ‫هەروەها پسپۆڕێکی ئابووری و پسپۆڕێكی‬ ‫یاسایی وەکو ئەندام دادەنرێن‪.‬‬ ‫عهلی حهمهساڵح‪ ،‬سهرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان له پهرلهمانی كوردستان به‬ ‫“زهمهن”ی راگەیاند‪ :‬لهگهڵ پارتیدا كه‬ ‫الیهنی سەرەکی پێكهێنهری حكومهته‪،‬‬ ‫ڕێككهوتوون بۆ ئهوهی له كابینهی نۆیەمدا‬ ‫سندوقی داهاتەکانی نهوت دروستبكرێت‪.‬‬ ‫بهپێی ڕێككهوتنهكه سهرۆكی سندوقهكه بۆ‬ ‫بزووتنهوهی گۆڕان دهبێ‪.‬‬ ‫عەلی حەمەساڵح زیاتر وتی‪“ :‬پێش‬ ‫خهرجكردنو پێدانی کرێی كۆمپانیاکان و‬ ‫توركیا‪ ،‬دهبێ پارهكه بهێنرێتهوه بۆ ناو ئهو‬ ‫سندوقهو پاشان بهڕێگهپێدانی سندوقهكه‬ ‫خهرج بكرێ‪ .‬ههموو كارهكانی سندوقهكه‬ ‫لهژێر چاودێری پهرلهمانو چاودێری داراییدا‬ ‫دهبێ”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرنگی دروستکردنی ئەو‬

‫سندوقە‪ ،‬بهرزان ههورامی‪ ،‬ئهندامی خولی‬ ‫پێشووی پهرلهمانی كوردستان بۆ “زهمهن”‬ ‫وتی‪“ :‬لهڕێی ئهو داهاتانهی دەخرینە‬ ‫سندوقهكهوە‪ ،‬شهفافیهتێک لە چۆنێتی‬ ‫کۆکردنەوەو خەرجکردنی داهاتەکەی‬ ‫دەهێنێتە ئاراوە‪ .‬له ههمووی گرنگتر كارو‬ ‫چاالكییهكانی ئەم سندوقە لهژێر چاودێری‬ ‫پهرلهماندا دەبێ ئهمهش وادهكات هیچ‬ ‫كهسێ نەتوانێ بهبێ یاسای بودجه ئهو‬ ‫داهاتانه ئاراسته بكات‪ ،‬ئهگهر پهرلهمان‬ ‫چاالكبێ و كۆنترۆڵی چاودێری سندوقهكه‬ ‫بكات”‪.‬‬ ‫شارەزایان و پەلەمانتاران ئاماژە بەوە‬ ‫دەکەن ئهوهی ئێستا له ههرێمی كوردستاندا‬ ‫دەگوزرێ لە بەرهەمهێنان و فرۆشتنی‬ ‫بەرهەمی نەوتدا‪ ،‬ههمووی پێچهوانهی‬ ‫یاسایه‪ .‬بۆیە ئەوانەی گەشبینن بە‬ ‫دامەزراندنی ئەم سندوقە دەڵێن‪ ،‬دەتوانێ‬ ‫شەفافیەت بگێڕێتەوە بۆ گرنگترین و‬ ‫هەستیارترین داهاتی سروشتی کوردستان‬ ‫کە ئەویش نەوت و غازی سروشتییە‪.‬‬

‫گهنم زۆرو كڕیار كهم‬

‫بەغدا ‪ 600‬ههزار تەن گهنمى ههرێم وهرناگرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫لهگهڵ دهستپێكى وهرزى دروێنهدا‪،‬‬ ‫حكومهتى عێراق بڕیاریداوه بۆ ئهمساڵ‬ ‫‪ ٣٤٠‬ههزار تەن گهنمى جوتیارانى ههرێم‬ ‫وهربگرێت‪ ،‬ئهمهش ‪٪٣٠‬ی تێکڕای بهرههمى‬ ‫دانەوێڵەی ههرێمه‪.‬‬ ‫ئەگەر حکومەتی عێراق ئەو بڕیارەی‬ ‫بباتە سەر‪ ،‬ئەوا زیاتر له ‪ ٦٠٠‬ههزار تهن‬ ‫گهنمى جوتیارانی کوردستان دەمێنێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫چارەنووسی نادیاردەبێ لەنێوان هەڵگرتنیان‬ ‫لە سایلۆدا یان بە هەرزان بیفرۆشن بە‬ ‫بازرگانانی خواروو و ناوەڕاستی عێراق‬ ‫بەشێوەیەکی قاچاخ‪.‬‬ ‫یهكێكى تر له بڕیارهكانى ئهنجومهنى‬ ‫وهزیرانى عێراق رێگهگرتنه لە هاتوچۆكردنى‬ ‫گهنم لهنێوان پارێزگاكاندا‪ ،‬ئهمهش وادهكات‬ ‫جوتیار نهتوانێ له دهرهوهى پارێزگاكەى‬ ‫خۆى بیبات بۆ سایلۆیهكى تر‪ .‬هەروەها‬ ‫ناشتوانێ له بازاڕى دوو پارێزگادا مامهڵهى‬ ‫پێوه بكات‪.‬‬ ‫ههرچهنده حكومهتى ههرێم داواى‬ ‫ههڵوهشاندنهوهى ئهم بڕیارهو زیادكردنى‬ ‫وەرگرتنی بڕێکى زیاتری لە بەغدا‬ ‫کردووە‪ ،‬بهاڵم تائێستا داواكارییهكهیان‬ ‫جێبهجێنهكراوه‪.‬‬ ‫دروێنه‬ ‫گهرمیان‬ ‫له‬ ‫ئێستا‬ ‫دهستیپێكردووهو ‪ ٢٨‬ههزار تهن گهنمى ئەو‬ ‫ناوچەیە لە جوتیاران وهردهگیرێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫پێشبینى دهكرێت جوتیارانى ئهو سنووره‬ ‫ئهمساڵ زیاتر له ‪ ١٥٠‬ههزار تهن دانەوێڵەیان‬ ‫ههبێ‪.‬‬ ‫شادیه حسێن‪ ،‬بهڕێوهبهرى كشتوكاڵى‬ ‫گهرمیان‪ ،‬پێیوایه تواناى بهرههمهێنانى‬ ‫دانەوێڵەی سنوورهكهى لهبهرچاو نهگیراوه‬ ‫له وهرگرتنى گهنمدا‪ .‬هۆكارهكەشى بۆ ئهوه‬ ‫دهگهڕێنێتهوه گەرمیان لە چوارچێوهى‬ ‫پارێزگاى سلێمانیدا پشكى بۆ دیارى كراوه‪.‬‬ ‫شادیه بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ئهو بڕهى‬

‫وەرزی دروێنە لە هەرێم دەستی پێکردووە‬

‫بۆ گهرمیان دانراوه ناگاته ‪٪٢٠‬ی بەرههمى‬ ‫گهنمى جوتیارانى سنوورهكهمان‪ ،‬بۆیە‬ ‫داوامانكردووه ڕێژهكه زیادبكرێت‪ ،‬بهاڵم نه‬ ‫به بهڵێو نه به نهخێر وهاڵم نهدراوینهتهوه‪.‬‬ ‫پێویستە حكومهتى ههرێم ئهمساڵ خۆی‬ ‫گهنمى ئهو جوتیارانه وهربگرێت كه حكومهتی‬ ‫عێراق لێیان وهرناگرێ”‪.‬‬ ‫بهپێى بڕیارهكهى حكومهتى عێراق‪،‬‬ ‫پارێزگاى ههولێر ‪ ١٠٠‬ههزار‪ ،‬پارێزگاى‬ ‫دهۆك ‪ ١١٢‬ههزار‪ ،‬پارێزگاى سلێمانى ‪٨٠‬‬ ‫ههزارو پارێزگاى ههڵهبجه ‪ ٢٠‬ههزارو ئیدارهى‬ ‫گهرمیان ‪ ٢٨‬ههزار تهن گهنمیان لێوهربگیرێ‪.‬‬ ‫ڕۆژى ههشتى ئهم مانگه شاندێكى‬ ‫وهزارهتى بازرگانى ههرێم سهردانى‬ ‫وهزارهتى بازرگانى عێراقیان كردووە كێشهو‬ ‫داواكارییهكانى خۆیان به نووسراو داوەتە‬

‫بەرپرسانی وەزارەتەکە‪ .‬داوایانكردووە بڕى‬ ‫‪ ٢٠٠‬ههزار تهنى تر بۆ ڕێژهى وهرگرتنى گهنمى‬ ‫ههرێم زیاد بكرێتو بڕیارى قهدهغهكردنى‬ ‫جوڵهى بازرگانى گهنم لهنێو پارێزگاكاندا‬ ‫ههڵبوهشێنرێتهوه‪.‬‬ ‫نهوزاد ئهدههم‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتی‬ ‫له دیوانی وهزارهتی بازرگانی ههرێم به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬وتیان ئهوه له دهسهاڵتى‬ ‫ئهنجومهنى وهزیراندایهو ههوڵى بۆ دهدهین”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهم بڕیارانه وادهكات گهنمێكى‬ ‫زۆرى جوتیارانى ههرێم له بازاڕهكاندا‬ ‫بمێنێتهوهو كهس نهبێ بیكڕێتهوه‪ .‬ساڵى‬ ‫ڕابردوو حكومهتى عێراق ههمان بڕى‬ ‫وهرگرت‪ ،‬بهاڵم لهبهرئهوهى جوتیارانى ههرێم‬ ‫دهیانفرۆشت به بازرگانهكانو ئهوانیش له‬ ‫سایلۆى پارێزگاكانى ناوهڕاستو خوارووى‬

‫عێراق تهسلیمیان دهكرد‪ ،‬كێشهیهك دروست‬ ‫نهبوو‪ ،‬بهاڵم ئهم بڕیاره وادهكات جوتیارانى‬ ‫ههرێم واز له چاندنى گهنم بێنن”‪.‬‬ ‫ئاماژهى بهوهشكرد‪ ،‬پێشبینى دهكهن‬ ‫بهرههمى گهنمى ئهمساڵى ههرێم نزیك بێتهوه‬ ‫له ملیۆنێك تەن‪ ،‬بهوهش زیاتر له ‪ ٦٠٠‬ههزار‬ ‫تەن گهنمى جوتیاران وهرناگیرێت تهنیا‬ ‫چارهسهریش ئەوەیە له بازاڕدا بفرۆشرێتهوه‪.‬‬ ‫بهپێى ڕێنماییهكانى وهزارهتى بازرگانى‬ ‫عێراق‪ ،‬یهك تەن گهنمى دهرهجه یهك ‪٥٦٠‬‬ ‫ههزار دینارو دهرهجه دوو ‪ ٤٨٠‬ههزار دینارو‬ ‫دهرهجه سێ ‪ ٤٢٠‬ههزار دینارى بۆ دانراوه‪.‬‬ ‫تائێستا پارهى گهنمى ساڵهكانى ‪ ٢٠١٤‬تا‬ ‫‪٢٠١٦‬ى بهشێك له جوتیارانى ههرێم لهالى‬ ‫حکومەتی عێراق ماوه كه زیاتر له ‪ ٥٠٠‬ملیار‬ ‫دیناره‪.‬‬

‫ههموارى یاساى خانهنشینىو‬ ‫بهرژهوهندى خانهنشینان‬ ‫خانهنشین ئهو كهسهیه كه له ئهنجامى خزمهتێكى‬ ‫وهزیفىو بهگوێرهى یاساى خانهنشینى مهدهنى‪ ،‬یان یاساى‬ ‫خزمهت و خانهنشینى سهربازیى یان خزمهتى هێزهكانى‬ ‫ناوخۆ خانهنشین كراوە‪ .‬بهاڵم ئهگهر سهرنج بدهینه‬ ‫حكومهتى ههرێمى كوردستان‪ ،‬پێنج جۆر خانهنشینى‬ ‫ههیه‪ ،‬ههریهكهیان رهزامهندى ئهنجومهنى وهزیرانى ههیهو‬ ‫وهزارهتى دارایىو ئابوورى رێنمایى بۆ دهركردووه‪.‬‬ ‫له ههمانكاتدا نابهرامبهرى به واتای نایاسایى له‬ ‫خانهنشینكردندا ههیه له بڕى موچهكهیان ئهمهش بووەته‬ ‫هۆى بهرزبونهوهى رێژهى خانهنشینى بۆ ‪ ٪٢٥‬ی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بهاڵم حكومهتى ناوهندى و پەرلەمانی عێراق ههموارى‬ ‫یاساى خانهنشینى له ساڵى ‪ ٢٠١٤‬یان پهسهندكردووهو‬ ‫ئێستا جێبهجێ دهكرێت‪.‬‬ ‫حكومهتى ههرێم تاوهكو ئێستا كار به یاساى‬ ‫خانهنشینى ژماره ‪٢٧‬ى ساڵى ‪ ٢٠٠٦‬دهكات كه ئهمهش‬ ‫كۆمهڵێك مافى خانهنشینانى پێشێلكردووه‪ ،‬بهاڵم ئێستا‬ ‫پرۆژهى چاكسازیى له پهرلهمانى كوردستانه كه چهندین‬ ‫ماف دهگهڕێنێتهوه بۆ فهرمانبهرانو خانهنشینانو یاساى‬ ‫خانهنشینى هاوتا دهكات بهخانهنشینانى حكومهتى ناوهندو‬ ‫ئهم مافانه دهگهڕێنێتهوه بۆ خانهنشینان‪.‬‬ ‫ ههر فهرمانبهرێك له حكومهتى ههرێم خانهنشینبێ‪٦٠٠‬‬‫ههزار دینارى كهمتر دهبێ له فهرمانبهرێك كه له حكومهتى‬ ‫عێراق خانهنشین دهبێ‪.‬‬ ‫ یاسا پله تایبهته نایاساییهكان ڕهتدهكاتهوه‪.‬‬‫ نههێشتنى جیاوازى موچهى خانهنشینى له نێوان‬‫كهرتى گشتىو تایبهتدا‪.‬‬ ‫ بڕینهوهى خانهنشینى بۆ كهرتى تایبهت‪.‬‬‫ گهیاندنى بهشه شایستهى خانهنشینى جێگرهوهكانى‬‫كۆچكردوو رێژهى ‪ ٨٠‬بۆ ‪ ٪٩٠‬مووچهى خانهنشینى‪.‬‬ ‫ بهخشینى پاداشتى خزمهت بۆ ماوهى ‪ ١٢‬مانگ‬‫به موچهو دهرماڵهو جگه له بڕه پارهى موچهى مۆڵهتى‬ ‫كۆكراوه بۆ ماوهى شهش مانگو ئهژماركردنى ماوهى‬ ‫مۆڵهتى كۆكراوه زیادبووه له ‪ ١٨٠‬رۆژ بهخزمهت‪.‬‬ ‫ ئاسانكارى گواستنهوهى كارمهند له كهرتى تایبهتەوە‬‫بۆ كهرتى گشتىو بهپێچهوانهوه‪.‬‬ ‫ بڕینهوهى موچهى خانهنشینى بۆ (عاطل سبب العمل)‬‫لهگهڵ زیادكردنى ‪ ٪٣٥‬بۆ موچهكهى‪.‬‬ ‫ دانىناوه به خزمهتى پێشمهرگه له ههموو بهشدارییهكى‬‫شۆڕشى گهلى كوردستان‪.‬‬ ‫ بڕینهوهى موچه بۆ كهسوكارى فهرمانبهرى گرێبهست‬‫له كاتى مردنیدا‬ ‫ خانهنشینى كۆچكردوو ئهگهر كهسى شایستهى‬‫موچهى نهبێ ههر پاداشتو پارهیهكى شایستهى ههبێ‬ ‫وهك تهریكه دابهش دهكرێت بهپێى ئهقسامى شهرعى‪.‬‬ ‫ هیچ خانهنشینێك نابێ له ‪ ٤٠٠‬ههزار دینار كهمترى‬‫ههبێ‪.‬‬ ‫ بهخشینى دهرماڵهى گرانى ژیان‪ ،‬بهڕێژهى ‪ ٪١‬بۆ ههر‬‫ساڵێك خزمهتى خانهنشینكراو‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهگهر ههر كاتێك ههاڵوسان زیادى كرد ‪٪١‬‬ ‫رێژهكهى بهرزهدهبێتهوه‪.‬‬ ‫ ههر فهرمانبهرێك خزمهتى وهزیفى بگاته ‪ ٤٠‬ساڵ به‬‫‪ ٪١٠٠‬ى موچه بنهڕهتیهكهى خانهنشین دهبێ‪.‬‬ ‫ خێزانێك پێكهاتبێ له سێ كهس یان زیاتر ‪٪١٠٠‬‬‫موچهكه وهردهگرن بهمهرجێ شایستهى خانهنشینى كه‬ ‫وهریدهگرن ‪ ١٥٠‬ههزار كهمتر نهبێ‪ .‬بهاڵم خێزانێك له‬ ‫دوو كهس كهمتر نهبێ به ‪ ٪٧٥‬موچهكهیان وهردهگرن‬ ‫بهمهرجێ له ‪ ١٣٠‬ههزار كهمتر نهبێ‪.‬‬ ‫ ههر فهرمانبهرێك ‪ ٪٧‬ى موچه بنهڕهتیهكهى نهدابێ‬‫به خانهنشینى و خزمهتى وهزیفى تهواو نهكردبێ كه ‪١٥‬‬ ‫ساڵه ‪ ،‬ئەوا خانهنشین نابێو پێداچوونهوه به خانهنشینى‬ ‫نایاسایى دهكرێتو ههڵدهوهشێنێـتهوه‪.‬‬ ‫پێویسته یهكهم كارى پهرلهمانو حكومهتى ههرێم‬ ‫پهسهندكردنو جێبهجێكردنى پرۆژه یاساى چاكسازیی بێت‬ ‫كه ئێستا له پهرلهمانه‪.‬‬ ‫* شارهزا له بوارى دارایىو ئابوورى‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )١9‬سێشەممە ‪2٠١9/5/2١‬‬

‫ئێران دهتوانێ سیحرى سزاكانى ئهمریكا بهتاڵ بكاتهوه؟‬ ‫ئه‌نوه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫ئێران له قهیرانێكی قووڵی داراییو‬ ‫ئابووریدایه بههۆی ئهو سزایانهی لهالیهن‬ ‫ئهمریكاوه سهپێنراوه بهسهریدا‪ .‬ئهمساڵ‬ ‫سندوقی دراوی نێودهوڵهتی پێشبینی‬ ‫ئهوهدهكات ئابووری ئێران بهڕێژهی له ‪٪٦‬‬ ‫پاشهكشه بكات‪.‬‬ ‫ساڵی رابردوو ئابووری ئێران بهڕێژهی‬ ‫‪ ٪٥،٣‬پاشهكشهی كرد كهواته قهیرانهكه‬ ‫ڕۆژ به ڕۆژ له قوڵبوونهوهدایهو ڕێژهی‬ ‫بێکاریی له زیادبووندایهو دابهزینی بههای‬ ‫دراوهكهی له بهردهوامیدایه‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪٧‬ی ئابی ‪ ٢٠١٨‬دا وهزارهتی‬ ‫دهرهوهو وهزارهتی گهنجینهی ئهمریكا‬ ‫قۆناغی یهكهمی سزاكانی بهسهر ئێراندا‬ ‫ڕاگهیاند كه زیاتر كهرتی بانكیی و وزهی‬ ‫گرتهوه‪ ،‬دوای بڕیارهكانی تر دهرچوون‬ ‫بۆ سزادانی ئێرانو ئهوهبوو سوپای‬ ‫پاسدارانو كهرتی كانزاكانیشی گرتهوه‪.‬‬ ‫وهزارهتی گهنجینهی ئهمریكا سزای‬ ‫بهسهر زیاتر له ‪ ٧٠٠‬كهسو دامهزراوهو‬ ‫فڕۆكهو كهشتیدا سهپاند كه بهشێكى‬ ‫سزاكان پهیوهندییان ههیه بهرنامه‬ ‫ئهتۆمییهكهی تارانهوه كه لهسهردهمی‬ ‫ئیدارهی پێشووی ئهمریكادا ههڵگیرابوون‪.‬‬ ‫بهشى یهكهمى سزاكان‬ ‫له ‪٧‬ی ئابی ‪ ٢٠١٨‬ئهم سزایانه‬ ‫سهپێنران بهسهر ئێراندا‬ ‫* قهدهغهكردنی كڕینی دۆالری‬ ‫ئهمریكی‬ ‫* قهدهغهكردنی بازرگانی بهزێڕو كانزا‬ ‫گرانبههاكانەوە‬ ‫ئاڵوگۆڕهكانی‬ ‫* قهدهغهكردنی‬ ‫تایبهت بهتواناكانی پیشهسازی گرافیت‬ ‫* قهدهغهكردنی ههر جۆره مامهڵهیهك‬ ‫بهڕیالو پیشهسازی ئۆتۆمبێلی ئێرانیەوە‬ ‫* دانانی قهدهغه لهسهر كڕینی‬ ‫فڕۆكهی نهفهرههڵگرو ههناردنی فهرشو‬ ‫بستە‬ ‫بهشی دووهمی سزاكان‬ ‫رۆژی‪٥‬ی نۆڤەمبەری ‪ ٢٠١٨‬قۆناغی‬ ‫دووەمی سزاکان سهپێنران بە‪:‬‬ ‫* دانانی قهدهغه لهسهر ههناردنی‬ ‫نهوتی ئێران و تهنیا دهرفهت بهفرۆشتنی‬ ‫بڕێك نهوت به ههشت واڵت كه لهالیهن‬

‫وتنەوەی دروشم چەکێکی ئێرانییەکانە دژی ئەمریکا‬

‫ئهمریكاوه دیاریكرابوون‬ ‫* سنوورداركردنی كهرتی وزهی‬ ‫ئێرانیو كاركردن لهگهڵ بانكی ناوهندی‬ ‫ئەو واڵتە‬ ‫* سنوورداركردن لهسهر كهشتیڕانی‬ ‫بهندهرو هەروەها دروستكردنی كهشتیش‬ ‫* سنوورداركردنی ئاڵوگۆڕى پهیامو‬ ‫ناوهڕۆكه داراییهكانو تەئمیناتەکان‬ ‫* له ‪٨‬ی نیسانی ‪٢٠١٩‬سوپای‬ ‫پاسدارانی ئێران خرایه ناو لیستی تیرۆری‬ ‫ئهمریكاوه‪.‬‬ ‫* ‪٢‬ی ئایاری ‪ ٢٠١٩‬ئهمریكا بهڵێنیدا‬ ‫فرۆشتنی نهوتی ئێران بگهیهنێته سفر‬ ‫و دهرفهتهكهی بۆ ههشت واڵته درێژ‬ ‫نهكردهوه‪.‬‬ ‫له ڕۆژی‪٥‬ی ئابی ‪ ٢٠١٨‬بهبڕیارێكی‬ ‫سهرۆكی ئهمریكا قهدهغهى بازرگانی‬ ‫خستهسهر كانزاكانی ئاسنو مسو پۆاڵو‬

‫ئهلهمنیۆم لهگهڵ ئێران‪ ،‬دوای كهرتی وزه‬ ‫ئهم سێكتهره گهورهترین داهات بۆ ئێران‬ ‫دهگێڕێتهوه كه ‪٪١٠‬ی تێکڕای داهاتی ئهو‬ ‫واڵته پێكدههێنێ‪.‬‬ ‫ئێران چۆن دهتوانێ خۆی ڕابگرێ‬ ‫ههڵبهزو دابهزی دراو‪ ،‬گرێدراوی‬ ‫گۆڕانكاری نرخی سوودو ڕێژهی بێكارییو‬ ‫ڕاپۆرتهكانی ههاڵوسانو داهاتی ناپوختهی‬ ‫نهتهوهییو داتاكانی بهرههمهێنانو‬ ‫كااڵكانه‪ ،‬بۆیه ئهگهر دۆخی ئێران‬ ‫بهمشێوهیه بڕوات لهوهناچێ دراوهكهی‬ ‫بههێز ببێتهوە‪.‬‬ ‫“ئابووری خۆڕاگری” كه عهلی‬ ‫خامنهیی ڕابهری بااڵی ئێران ‪ ١٠‬ساڵ‬ ‫لهمهوبهر دایهێنا ئهویش بهپهیڕهوكردنى‬ ‫سیاسهتى سکههڵگوشین‪ ،‬ئهگهری ههیه‬ ‫جارێكى دیكه پهیڕهو بكرێتهوه‪.‬‬

‫چوار دهیهیه كۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫لهسهر حوکمه‪ ،‬بهدرێژایى ئهو ماوهیه‬ ‫سزاى لهسهر بووهو ئهزموونى لهگهڵ‬ ‫بهڕێكردنى سزاكاندا ههیه‪.‬‬ ‫شارهزابوون له چۆنیهتی ئیدارهدان‬ ‫لهالیهن بهرپرسانی دهوڵهتهوه له‬ ‫ئهنجامی سزاكان ئابوورییهكی فره‬ ‫ڕهههندی دروستكردووهو لهگهڵ واڵتانی‬ ‫وەکو هندستانو چینو روسیا پهیوهندی‬ ‫دامهزراندووه‪.‬‬ ‫ئابووری ئێران بههۆی فره ڕهنگییهوه‬ ‫دهتوانێ له ماوهیهكی كهمدا بهرامبهر‬ ‫گوشارهكان خۆی ڕابگرێ ههرچهنده‬ ‫پێكهاتهی سهرهكی ئابووری ئێران نهوته‪.‬‬ ‫سۆزی‬ ‫ههستو‬ ‫بهكارهێنانی‬ ‫ناسێۆنالیستی خهڵك یهكێكی تره له‬ ‫هۆكارهكان كه تاران بۆ كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫ناڕهزایهتیهكان بۆ هێوركردنهوهی جهماوهر‬

‫دهتوانێ بهكاریهێنێ‪ .‬هەروەها چونه‬ ‫دهرهوهو كۆنتڕۆڵكردنی دراوی بیانیو زێڕ‪.‬‬ ‫فرشتنی نهوت بهقاچاخ ئهمهش ڕێگایهكی‬ ‫تره بۆ دهستكهوتنی پارهی نهختی بۆ‬ ‫تاران‪.‬سهرگرتنى ئهو چاكسازییانهى‬ ‫ڕۆحانی لهساڵی ‪ ٢٠١٧‬دهریكردن لهوانه‬ ‫دوورخستنهوهى سوپای پاسداران له‬ ‫كهرتى ئابووریدا‪.‬‬ ‫ههروهها چاكسازی له سیستمی بانكی‬ ‫ئێرانو شهفافكردنی كاری بانكیی ئهمهش‬ ‫یارمهتی ئهوهدهدات كه بانكی ناوهندیی‬ ‫ئێران له سیاسهتی داڕشتنی دراودا‬ ‫دهستكراوهبێ‪ ،‬له الیهكی ترهوه سنوورێك‬ ‫بۆ سپیكردنهوهی پاره دادهنێ بۆ گروپو‬ ‫ڕێكخراوه شیعهكانی دهرهوهی ئێران‪،‬‬ ‫دواخستنی چارهسهره ئابوورییهكان‬ ‫مهترسیهكانی زیاتره له سزاكانی ئهمریكا‬ ‫لهسهر گهالنی ئێران ‪.‬‬

‫“ئابووری خۆڕاگری”‬ ‫كه عهلی خامنهیی ‪١٠‬‬ ‫ساڵ لهمهوبهر دایهێنا‬ ‫ئهگهری ههیه جارێكى‬ ‫دیكه ئهو سیاسهته‬ ‫پهیڕهو بكرێتهوه‬

‫قەیرانی داراییو پاشەكشەی خزمەتگوزارییەكان‬ ‫خشتەی روونكردنەوە بۆ سااڵنی ‪ 2٠١4‬و ‪2٠١5‬‬

‫ئەندازیار ئومێد ئەحمەد سەعید‬ ‫شارەزا لە ئیشپێكردنو كۆنرتۆڵی‬ ‫سیستمی كارەبای هەرێم‬ ‫بەشی یازدەهەم‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪ 2014‬بەهۆكاری‬ ‫گرفتی سیاسی نێوان حكومەتی‬ ‫هەرێمو فیدراڵ لەالیەكو دابەزینی‬ ‫نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان‪،‬‬ ‫سەرەتاكانی قەیرانو نیشانەكانی‬ ‫لەسەر ئابووری هەرێمی كوردستان‬ ‫دەركەوت‪ ،‬كە دواتر لە كۆتایی‬ ‫‪2014‬و سەرەتای ‪ 2015‬قەیرانەكە‬ ‫قورستر بوو تا گەیشتە راوەستانی‬ ‫تەواوی پالنو پرۆژەكانو بەشێكی‬ ‫زۆری خزمەتگوزارییەكانو دواتریش‬ ‫سیستمی پاشەكەوتی مووچە‪.‬‬ ‫بە سروشتی خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫خزمەتگوزارییەكی‬ ‫كە‬ ‫كارەبا‪،‬‬ ‫راستەوخۆیەو پەیوەستە بەتاك‬ ‫بەتاكی كۆمەڵگاو دەچێتە هەموو‬ ‫شوێنەكانی ژیانەوە‪ ،‬لە قەیرانەكەدا‬

‫كارەبا لەسەرەوەی هەموو جۆرەكانی‬ ‫باجی‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‬ ‫تری‬ ‫گەورەی دا‪ ،‬چونكە نەك هەر تەواوی‬ ‫پالنو پرۆژەكانی راوەستا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئیشوكاری چاكسازی‪ ،‬ئیشپێكردنی‬ ‫سیستم‪ ،‬كەرەسەو مەوادی یەدەك‪،‬‬ ‫هۆكاری نەبوونی پارەی پێویست‬ ‫گرفتی بۆ دروستبوو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2012‬لە پرۆژەی تەواوكاری‬ ‫ژێرخانی بەرهەمهێنان دەستكرا بە‬ ‫وێستگەی خورمەڵەی غازی بەتوانای‬ ‫‪ 1000MW‬وێستگەی بازیانی‬ ‫غازی بەتوانای ‪ 500MW‬لەگەڵ‬ ‫وێستگەی تاسڵوجەی نەوتی رەش كە‬ ‫‪ HFO‬ناسراوە‪ ،‬وێستگەی ‪51MW‬‬ ‫ی تاسڵوجە‪ ،‬كە ئەو كات وەزارەت‬ ‫روئیای هەبوو بۆ ساڵی ‪ 2016‬كە‬ ‫ئەبووە خاوەنی ‪ 6000MW‬بەپێی‬ ‫ئەو دیراسەیەی كە كرابوو خواست بۆ‬ ‫ئەو ساڵە ‪ 5000MW‬بوو‪ ،‬بەوەش‬

‫نزیكەی ‪ 1000MW‬یەدەك دەبوو‪،‬‬ ‫كە ئەتوانرا بدرایە بە دەرەوەی هەرێمو‬ ‫ببوایە بە سەرچاوەیەكی دارایی باش‬ ‫بۆ حكومەتی هەرێم‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ساڵی ‪2013‬‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی كارەبا گەیشتە‬ ‫ئاستێكی زۆرباش‪ ،‬وزەی كارەبا‬ ‫گەیەنرایە دوورترین گوندو دەڤەر‪،‬‬ ‫كاتەكانی بوونی كارەبا نزیك بووەوە‬ ‫لە ‪ 24‬كاتژمێر‪ ،‬بەاڵم كاری زۆریش‬ ‫مابوو جێبەجێ بكرێت‪ ،‬بەهێزكردنی‬ ‫تۆڕی كارەباو بەستانداردكردنی‬ ‫سیستمەكە لە هێڵەكانی ‪132KV،‬‬ ‫‪ 400KV‬وێستگەكانی ‪132KV،‬‬ ‫‪ ،400KV‬تۆڕەكانی دابەشكردنی‬ ‫پرۆژەی سكادا كە بەكاریگەری‬ ‫قەیرانەكە بەتەواوی وەستا‪.‬‬ ‫لەسەرتای قەیرانەكەو لەبەر‬ ‫بەرژەوەندی هاواڵتیانو لەپێناو‬ ‫بەردەوامی خزمەتگوزارییەكان‪ ،‬بە‬

‫قۆناغ بەرهەمهێنان كەمكرایەوە‬ ‫بەسوتەمەنی جۆری گازوایل لەگەڵ‬ ‫ئەوەی بارگرانیەكی گەورە بوو لەسەر‬ ‫حكومەت‪ ،‬چونكە رۆژانە چەندین‬ ‫ملیۆن لیتر گازوایل پێویست بوو كە‬ ‫خەرجیەكانی ئێجگار زۆربوو‪.‬‬ ‫بەردەوامی قەیرانەكە فشاری‬ ‫گەورەی لەسەر سیستمی كارەبا‬ ‫دروستكردبوو بەوەی‪:‬‬ ‫بەردەوام خواستی نائاسایی‬‫زیادی دەكرد‪ ،‬قەرەبووی قەیرانی‬ ‫دارایی هاواڵتیان بە وزەی كارەبا‬ ‫لەبری خزمەتگوازرییەكانی تری وزە‪،‬‬ ‫واتا لە هەر قەیرانێكی وزەدا نەوتو‬ ‫غاز بە كارەبا قەرەبووكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ نەبونی پارەو پێداویستیەكانی‬‫ئیشپێكردن‪ ،‬چاكسازی‪.‬‬ ‫ بە ناڕاستەوخۆ قەیرانی مووچە‬‫كاریگەری نێگەتیڤی هەبوو لەسەر‬ ‫ئەدای كارمەندان‪ ،‬ئەگەرچی ستافی‬

‫كارەبا جوامێرانە ئەوەی لە توانایاندا‬ ‫بوو درێغیان نەكرد‪.‬‬ ‫ بەردەوامی لە دروستبوونی‬‫گرفتی تەكنیكی لە بار زۆری‬ ‫هێڵەكان‪ ،‬وێستگەكان‪ ،‬ترانسفۆرمەرو‬ ‫فیدەرەكانی ‪11KV ،33KV‬‬ ‫‪ ،132KV‬كە ئەمەش ناڕێكیو‬ ‫كارەبای‬ ‫بەرنامەی‬ ‫ناڕوونی‬ ‫لێئەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەمووی گرنگتر‪ ،‬ستافی‬ ‫كارەبا بەهەموو توانایەوە كاری كرد‬ ‫لە پێناوی سەالمەتی سیستمەكەو‬ ‫لەدەستنەدانی ژێرخانەكە كە زادەی‬ ‫ماندوبوونی چەندین نەوەو دەیان ملیار‬ ‫دۆالری سەردەمی ئەم هەرێمەیە‪.‬‬ ‫چونكە بەردەوام هەڕەشەو‬ ‫مەترسی گەورە لەسەر سیستمەكە‬ ‫هەبوو جگە لە زیانی مادی‪،‬‬ ‫سوتانی ترانسفۆرمەری ‪11KV‬‬ ‫هاوبەشان‪ ،‬كوژانەوەی ناوچەیی‪،‬‬

‫كوژانەوەی گشتی‪ ،‬سوتانی تەنها‬ ‫ترانسفۆرمەرێكی ‪ 132KV‬چەندین‬ ‫ملیۆن دۆالری پێویست بوو بۆ‬ ‫چاككردنەوەی‪.‬‬ ‫كە ئەم حاڵەتە هەموو كات لە‬ ‫بەڕێوەبردنی سیستمەكە ئامادەیی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم دڵسۆزی ستافی كارەبا‬ ‫بەری بەم حاڵەتانە گرت بەتایبەت‬ ‫ستافی كۆنترۆڵەكان‪.‬‬ ‫لەخشتەكەدا بەڕوونی دیارە لە‬ ‫سااڵنی ‪2014‬و ‪ 2015‬سەرباری قەیران‪،‬‬ ‫بەرهەمهێنان هێشتا لە زیادبووندایە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی بەرهەمی گازوایل خەرجی‬ ‫زۆر بوو‪ ،‬بەاڵم خواست زیادیكردووە‬ ‫كاتەكانی بوونی كارەبا هاتووەتە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬كە ئەمە سەرەتای‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫پاشەكشەی‬ ‫كارەبایە لە هەرێم پاش چەندین ساڵ‬ ‫لە كارو جێبەجێكردنی پالنەكانی‬ ‫وەزارەت‪.‬‬

‫ن�� ڵ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪9‬‬

‫هه‌ڵبژاردنه‌کانی‌په‌رله‌مانی‌ئه‌وروپا‬ ‫له‌هه‌لومه‌رجێکی‌گۆڕاودا‬

‫زەمەن‬ ‫ههڵبژاردنهکان بۆ ئهندامانی پهرلهمانی‬ ‫ئهوروپا رۆژی ‪٢٣‬ی ئهم مانگه دهستپێدهکاتو‬ ‫تاکو ‪٢٦‬ی مانگ دهخایهنێت‪ .‬ئهم ههڵبژاردنه‬ ‫خولی نۆیهمی ههڵبژاردنهکانەو له ساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٩‬یهکهم ههڵبژاردنی راستهوخۆ‬ ‫ئهنجامدرا‪ ،‬لهو کاتهوه ئهم ههڵبژاردنانه ههر‬ ‫پێنج ساڵ جارێک ئهنجامدهدرێن‪ .‬ملمالنێ‬ ‫لهسهر ‪ ٧٥١‬کورسی پهرلهمانی یهکێتی‬ ‫ئهوروپایه که دانیشتووانهکهی زیاتر له ‪٥٠٨‬‬ ‫ملیۆنەو له ‪ ٢٨‬واڵت بهشداری تێدا دهكهن‪.‬‬ ‫ههرچهنده له مانگی شوباتی ساڵی پار به‬ ‫دهنگدان لهناو پهرلهمانی ئهوروپا دهنگ به‬ ‫کهمکردنهوهی ئهندامانی پهرلهمان درا بۆ‬ ‫‪ ٧٠٥‬ئهندام (ئهگهر بهریتانیا له یهکێتیهکه‬ ‫بچووایهته دهرهوەو بهشداری ههڵبژاردنهکانی‬ ‫نهکردایه)‪ ،‬بهاڵم بهریتانیا دوای مشومڕێکی‬ ‫زۆری پهرلهمانی واڵتهکهیو وتوێژهکانی‬ ‫لهگهڵ ئهوروپا‪ ،‬مانهوهکهی درێژکرایهوه‪،‬‬ ‫بۆیه بهشداری ههڵبژاردنهکان دهکات و‬ ‫ئهندامانی پهرلهمانی ئهوروپا وهکو خۆی‬ ‫ههر به ‪ ٧٥١‬کورسیهکهیهوه دهمێنێتهوه‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی که ‪ ٢٨‬واڵت ئهندامی‬ ‫یهکێتی ئهوروپان و بهشداری ههڵبژاردنهکان‬ ‫دهکهن‪ ،‬بهاڵم به چهندین هۆکار شهش لهو‬ ‫واڵتانه ڕۆڵی گرنگیان ههیه له یهکێتیهکهدا‬ ‫ههم لهڕووی هێزی سهربازیی و ئابوورییهوه‬ ‫ههم بههۆی ژمارهی زۆری دانیشتووانهوه‪.‬‬ ‫ئهڵمانیا به ‪ ٩٦‬ئهندام پهرلهمان بهشدار‬ ‫دهبێت‪ ،‬فهڕهنسا ‪ ٧٩‬ئهندامو ئیتاڵیا ‪٧٦‬و‬ ‫بهریتانیا ‪٧٣‬و ئیسپانیا ‪٥٩‬و پۆڵهندا‬ ‫‪ .٥٢‬ئیتر ژمارهکه له ‪ ٣٣‬ئهندامی واڵتی‬ ‫ڕۆمانیاوه دادهبهزێت تاکو دهگاته ‪٦‬‬ ‫ئهندام بۆ ههریهک له واڵتهکانی قوبروسو‬ ‫لوکسومبورگ و ماڵتا‪.‬‬ ‫له ههڵبژاردنهکانی سااڵنی پێشتردا‪ ،‬به‬ ‫دیاریکراوی ساڵی ‪ ٢٠١٤‬رێژهی بهشداربوون‬ ‫له دهنگدان زۆر نزم بوو که ‪ ٪٤٢‬بوو‪،‬‬ ‫واته ههر له ‪ ١٠‬کهس که مافی دهنگدانیان‬ ‫ههبووه تهنیا ‪ ٤‬کهس بهشداریان کردووه‪.‬‬ ‫له بهلجیکاو لوکسمبورگ رێژهی بهشداری‬ ‫بهرز بووه‪ ،‬بهاڵم چونکه لهو دوو واڵتەو له‬ ‫قوبروسیش دەنگدان ئیجباریه کهچی هێشتا‬ ‫رێژهی بهشداربوون له ‪ ٪٤٤‬بووه‪ .‬واڵتانێکی‬ ‫وهکو ئهڵمانیاو فهڕهنساو ئیتاڵیاو بهریتانیاو‬ ‫ئیسپانیاو پۆڵهندا که پێگهی گرنگیان‬ ‫لهناو یهکێتیهکهدا ههیه رێژهی دهنگدان‬ ‫ههر نزم بووه‪ ،‬بهشێوهیهک له فهرهنسا‬ ‫له ‪ ،٪٤٢‬ئهڵمانیا ‪ ،٪٤٨‬ئیتاڵیا ‪،٪٥٧‬‬ ‫بهریتانیا ‪ ،٪٣٥‬ئیسپانیا ‪ ٪٤٣‬و پۆڵهندا‬ ‫له ‪ ٪٢٣‬بوون‪ .‬بهشێکی ئهو ئهرگومێنتانهی‬ ‫بۆ نزمی بهشداری له دهنگدان پێشکهش‬ ‫دهکرێن هۆکارهکهی بۆ ئاڵۆزی ئیشکردنی‬ ‫دامودهزگاکانی یهکێتی ئهوروپا دهگهڕێننهوه‬ ‫بهشێوهیهک که زهحمهته هاواڵتی ئاسایی‬ ‫تێیبگات‪.‬‬ ‫له مانگی چواری رابردوو یهکێتی ئهوروپا‬ ‫رهزامهندی نیشاندا به درێژکردنهوهی‬ ‫وادهی چوونهدهرهوهی بهریتانیا له یهکێتی‬ ‫ئهوروپا به مهرجێک بهریتانیا بهشداری‬ ‫ههڵبژاردنهکانی یهکێتی ئهوروپا بکات‪.‬‬ ‫ئهگهر له کۆتایی ئۆکتۆبهری ئهمساڵدا که‬ ‫دوا وادهیه بۆ چوونهدهرهوهکه بهریتانیا‬ ‫بڕواته دهرهوه ئهوا دهبێت ئهو ئهندامانهی‬ ‫له بهریتانیاوه بۆ پهرلهمانی یهکێتی ئهوروپا‬ ‫دهردهچن بگهڕێنهوه لهندهن‪.‬‬ ‫نوێنهرایهتی ههر واڵتێک له پهرلهمانی‬ ‫ئهوروپا پهیوهندیداره به ژمارهی دانیشتووانی‬ ‫واڵتهکهوه‪ ،‬بۆ نموونه ژمارهی دانیشتووانی‬ ‫ئهڵمانیا ‪ ٨٢‬ملیۆن کهسەو ‪ ٩٦‬ئهندام‬ ‫پهرلهمانی دهبێت له پهرلهمانی یهکێتی‬ ‫ئهوروپا‪ ،‬بهاڵم ماڵتا ژمارهی دانیشتووانی‬ ‫‪ ٤٧٥‬ههزار کهسه بۆیه تهنیا ‪ ٦‬ئهندامی‬ ‫دهبێت‪ .‬سیستمی نوێنهرایهتیکردنهکه له‬ ‫واڵتێکهوه بۆ واڵتێک دهگۆڕێت‪ ،‬له ئیتاڵیا‬ ‫ههر ئهندام پهرلهمانێک نوێنهرایهتی‬ ‫ناوچهی ههڵبژاردنهکهی خۆی دهکات‬ ‫لهکاتێکدا ئهندامێکی نوێنهری ئهڵمانیا له‬ ‫پهرلهمانی ئهوروپا نوێنهرایهتی سهرجهم‬ ‫واڵتهکه دهکات‪.‬‬ ‫ئهو بابهتانهی دهبنه خاڵی ملمالنێ له‬ ‫ههڵبژاردنهکانی پهرلهمانی یهکێتی ئهوروپا‬ ‫له واڵتێکهوه بۆ واڵتێک دهگۆڕێت‪ .‬لهم‬

‫ههڵبژاردنهدا له ئیتاڵیا بابهتی باجهکانو‬ ‫ئهو جیاوازییهی لهنێوان باکوورو باشووری‬ ‫واڵتهکهدا ههیه له ڕووی گهشهی ئابوورییهوه‬ ‫بابهتێکی سهرهکییه‪ ،‬لهکاتێکدا له ئهڵمانیا‬ ‫بابهتی ئهوهی ئایا هاوپهیمانێتیهکهی‬ ‫ئهنجیال مێرکڵ دهتوانیت تاکو ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫بمێنێتهوه یاخود دادهڕمێت بابهتێکی گهرمه‪.‬‬ ‫له بهریتانیا ههموو وتووێژهکان لهدهوری‬ ‫بابهتی بریگزیت و بابهتی ڕێوشوێنو‬ ‫میکانیزمی چوونهدهرهوهی بهریتانیایه له‬ ‫یهکێتیهکه‪ .‬له فهڕهنسا (به موفارهقهیهکی‬ ‫زۆرهوه) زۆربهی بابهتهکان لهدهوری‬ ‫پارێزگاریکردن له ئابووری خۆماڵی‪-‬‬ ‫پرۆتێکشنیزم‪ -‬دهسوڕێتهوە‪ .‬فهرهنسا که‬ ‫بازاڕێکی گهورهیەو یهکێکه لهو واڵتانهی‬ ‫که کاریگهری و ڕۆڵی له یهکێتی ئهوروپادا‬ ‫زۆره‪ ،‬کهچی بهشی زۆری دیبهیتهکان لهسهر‬ ‫ئهوهیه چۆن ئابووری واڵت بپارێزن لهڕێگهی‬ ‫دانانی باج و گومرگی زۆر لهسهر هاوردهکان‪.‬‬ ‫له پۆڵهندا که واڵتێکی لهڕووی ئایینیهوه‬ ‫نهریتیهو کڵێسای کاسۆلیکی زۆر بههێزه‬ ‫بهشی زۆری وتووێژهکان لهسهر پاراستنی‬ ‫مندااڵن و مافی هاوڕهگهزخوازهکانه‪.‬‬ ‫ئهندامانی پهرلهمانی ئهوروپا بڕیار‬ ‫لهسهر بودجهی یهکێتیهکه دهدهن‪،‬‬ ‫ههروهها شانبهشانی ئهنجومهنی ئهوروپا‪-‬‬ ‫ئهنجومهنهکه له سهرۆکی واڵتانی ئهندام‬ ‫پێکهاتووه‪ -‬ڕۆڵیان دهبێت له دانانی‬ ‫سهرۆکی ئهنجومهنهکه‪ .‬ههرچهنده ئهندامانی‬ ‫پهرلهمانی ئهوروپا نوێنهرایهتی والتهکانیان‬ ‫دهکهن‪ ،‬بهاڵم له پهرلهمان بهپێی ریزبهندی‬ ‫ئایدیۆلۆجیا و فهلسهفهی سیاسیان‬ ‫گروپبهندی دهکهن و دادهنیشن‪ .‬راستی‪-‬‬ ‫ناوهند پێکهوه دادهنیشن‪ ،‬سۆشیالیستهکان‬ ‫لهالی یهکهوهن و ههروهها سهوزهکان و‬ ‫دڕدۆنگهکانیش بهرامبهر یهکیتی ئهوروپا‬ ‫ئیرۆسکێپتیستهکان‪ -‬یش بهههمان شێوه‪.‬‬‫گهورهترین گروپی سیاسی له پهرلهمان‬ ‫زۆرترین رۆڵی دهبێت له دانانی سهرۆکی‬

‫ئهنجومهنی ئهوروپا‪.‬‬ ‫یهکێک لهو بابهتانهی که بهردهوام‬ ‫رووبهڕووی ئهندامان و پهرلهمانی ئهوروپی‬ ‫دهکرێتهوه مهسهلهی شهرعیهته‪ .‬بابهتی‬ ‫شهرعیهتی دیموکراسی بابهتێکی جێسهرنجه‬ ‫چونکه رێژهی دهنگدان خولێکی ههڵبژاردن‬ ‫بۆ خولێکی تر بهردهوام له دابهزیندایه‪،‬‬ ‫بهشێوهێهک که له ساڵی ‪١٩٧٩‬وه رێژهی‬ ‫بهشداری له سهدا ‪٦٢‬وه بۆ له سهدا ‪٤٢‬‬ ‫دابهزیوه‪ ،‬ئهوه ڕێژهکه له ههندێک واڵت‬ ‫ههر یهکجار نزمه بۆ نمونه له سلۆڤاکیا‬ ‫تهنیا له سهدا ‪١٣‬ی ئهو کهسانهی مافی‬ ‫دهنگدانیان ههبووه بهشداریان کردووه‪ ،‬له‬ ‫کۆماری چیک له سهدا ‪١٨‬و بهریتانیا ‪٣٥‬و‬ ‫هۆڵهندا ‪.٣٧‬‬ ‫بهو پێیهی ههڵبژاردنهکان له چوار رۆژدا‬ ‫ئهنجام دهدرێن‪ ،‬ههموو واڵتانی بهشدار له‬ ‫ههمان رۆژدا ناچن بۆ سهر سندوقهکانی‬ ‫دهنگدان‪ .‬بهریتانیاو هۆڵهندا له یهکهم‬ ‫رۆژی دهنگدانهکهدا واته ‪٢٣‬ی ئایار دهنگ‬ ‫دهدهن‪ ،‬واڵتانی تریش له ڕۆژانی دواتردا‬ ‫بهم شێوهیه‪ :‬ئایرلهنداو کۆماری چیک ‪٢٤‬ی‬ ‫ئایار (له کۆماری چیک ‪٢٥‬ی مانگیش‬ ‫دهنگدان بهردهوام دهبێت)‪٢٥ ،‬ی مانگ‬ ‫التڤیاو مۆڵداڤیاو سلۆڤاکیا دهنگ دهدهن‪،‬‬ ‫‪٢٦‬ی مانگ نهمسا‪ ،‬بهلجیکا‪ ،‬بولگاریا‪،‬‬ ‫کرواتیا‪ ،‬قوبروس‪ ،‬دانمارک‪ ،‬ئیستۆنیا‪،‬‬ ‫فینلهند‪ ،‬فهرهنسا‪ ،‬ئهڵمانیا‪ ،‬یۆنان‪،‬‬ ‫ههنگاریا‪ ،‬ئیتاڵیا‪ ،‬لیتوانیا‪ ،‬لۆکسمبۆرگ‪،‬‬ ‫پۆڵهندا‪ ،‬پورتوگال‪ ،‬ڕۆمانیا‪ ،‬سلۆڤینیا‪،‬‬ ‫ئیسپانیاو سوید دهنگ دهدهن‪ .‬ئهنجامی‬ ‫دهنگدانهکه ئاشکرا ناکرێت تاکو سهرجهم‬ ‫واڵتهکان دهنگ دهدهن‪ .‬له کۆتا رۆژی‬ ‫دهنگدانهکەو بهدیاریکراوی کاتژمێر ‪١٠‬ی‬ ‫ئێوارهی ‪٢٦‬ی مانگ سندوقهکان دادهخرێنو‬ ‫به ماوهیهکی کهم دوای ئهوه ئهنجامهکان‬ ‫دهردهکهون‪.‬‬ ‫ههڵبژاردنی یهکێتی ئهوروپا به یهکێک‬ ‫له گهورهترین ههڵبژاردن لەناو یهكهیهکی‬

‫سیاسی دادهنرێت که تهنیا ههڵبژاردن له‬ ‫هیندستان له پێشیهوهیهتی‪.‬‬ ‫به سێ سیستمی جیاوازی ههڵبژاردن‬ ‫دهنگدانهکه دهکرێت بهپێی واڵتهکان‪ .‬له‬ ‫ههندێکیاندا ئهندام پهرلهمان نوێنهرایهتی‬ ‫ههموو واڵتهکه دهکات‪ ،‬له ههندێکی تریاندا‬ ‫سیستمی ناوچهییه‪ ،‬واته بۆ نموونه له‬ ‫بهریتانیا رکابهڕهکان له ناوچهکانی خۆیاندا‬ ‫ملمالنێ لهسهر بردنهوهی کورسی دهکهن و‬ ‫نوێنهرایهتی ئهو ناچهیه دهکهن‪ .‬تهمهنی‬ ‫دهنگدان بهپێی یاسای ههر یهکێک له‬ ‫واڵتانی ئهندام دیاریدهکرێت‪ .‬له زۆربهی‬ ‫واڵتانی ئهندامدا بەشێوهیهک له شێوهکان‬ ‫دهنگدان لەڕێگهی پۆستهوه یاخود دهنگدان‬ ‫لهڕێگهی راسپاردنی کهسێکهوه ‪ -‬بههۆی‬ ‫نهخۆشی یاخود بههۆی سهفهری دهرهوه‪-‬‬ ‫بۆ ئهوهی دهنگت بۆ بدات ههیه جگه له‬ ‫کۆماری چیک‪ ،‬ئایرلهندا‪ ،‬ماڵتاو سلۆڤاکیا‬ ‫که دهنگدهر دهبێت خۆی به فیزیکی ئاماده‬ ‫بێت‪ .‬له ههندێک لهو واڵتانه دهنگدان‬ ‫ئارهزومهندانهیەو مافێکه هاواڵتیان دهتوانن‬ ‫پیادهی بکهن یان نهیکهن‪ ،‬له ههندێک‬ ‫واڵتی تردا دهنگدان ئیجباریه وهکو بهلجیکا‪،‬‬ ‫بولگاریا‪ ،‬قوبروس‪ ،‬یۆنان و لوکسمبۆرگ‪.‬‬ ‫له دوا ههڵبژاردنهوه که ساڵی ‪٢٠١٤‬‬ ‫ئهنجام درا زۆر شت گۆڕاوه که بێگومان‬ ‫کاریگهری لهسهر ههڵبژاردنهکان و‬ ‫ئهنجامی دهنگهکانی پارت و تهوژمه‬ ‫سیاسیهکان دهبێت‪ .‬له بهریتانیا بریگزیت‬ ‫که رووداوێک و بگره تهنگژهیهکی گهورهیه‬ ‫هاواڵتیانی بهریتانیا رووبهڕووی بوونهتهوه‪،‬‬ ‫ریفراندۆمی سهربهخۆیی ههرێمی کاتالۆنیا‬ ‫له ئیسپانیا‪ ،‬قهیرانی ئابووری و سیاسی‬ ‫فهرهنساو خۆپیشاندانی هێلهکزهردهکان‪،‬‬ ‫هاتنهناوهوهی سهدان ههزار پهنابهر بۆ‬ ‫ناو ئهڵمانیاو کێشهکانی ڕهگهزپهرستی‬ ‫و تیرۆریزم و چهندان کێشهی تر که‬ ‫کاریگهری لهسهر دهنگدانهکەو ئهنجامهکانی‬ ‫دهبێت‪.‬‬

‫هەڵبژاردنی ئەوروپا بە ژمارە‬ ‫ملیۆن هاواڵتــی یەکێتــی ئەوروپا‬ ‫بەشــداری‬ ‫دەتوانــن‬ ‫دەنگــدان بکــەن کــە لــە نێــوان ‪ 23‬تــا ‪26‬ی ئایــار‬ ‫لــە ‪ 2٨‬واڵت بەڕێوەدەچێــت‬

‫ژمــارەی ئــەو ئەنــدام پەرلەمانانــەی‬ ‫هەڵدەبژێردرێــن‬ ‫کــە‬ ‫ئەوروپایــە‬ ‫بــۆ مــاوەی پێنــج ســاڵ ئەگــەر ‪٧3‬‬ ‫کورســییەکەی بەریتانیــا دابــەش بکرێــت ئــەوا ژمــارەی‬ ‫پەرلەمانتــاران لــە ‪٧51‬ەوە بــۆ ‪ ٧05‬کەمدەکرێتــەوە‪،‬‬

‫ڕێــژەی بەشــداری هاواڵتیــان بــوو لــە‬ ‫دوایــن هەڵبژاردنــی ســاڵی ‪2014‬دا کــە‬ ‫کــە کەمتریــن ڕێــژەی بەشــداری بــوو‬ ‫لــە یەکــەم هەڵبژاردنــەوە کــە ســاڵی ‪ 19٧9‬بەڕێوەچــوو‬ ‫کــە ‪٪63‬ی هاواڵتیــان بەشــداریان تێداکــرد‪ ،‬لــە ســلۆڤاکیا‬ ‫کەمتریــن ڕێــژەی بەشــداری هەبــوو کــە ‪ ٪13‬بــوو‬

‫ژمــارەی کورســییەکانە بــە گوێــرەی‬ ‫واڵتــان کــە لەســەر ژمــارەی‬ ‫دانیشــتوانی دیایکــراوە‪ ،‬بچوکتریــن‬ ‫واڵت ماڵتایــە کــە ژمــارەی دانیشــتوانەکەی ‪ 46029٧‬کەســە‬ ‫و شــەش ئەنــدام پەرلەمانــی هەیــە و ئەڵمانیــا ژمــارەی‬ ‫دانیشــتوانەکەی ‪ ٨2‬ملیــۆن کەســە و ‪ 96‬کورســی هەیــە‬

‫ژمــارەی ئــەو گروپانــەن کــە ئایدۆلۆجیــای تایبەتیــان‬ ‫هەیــە لــە تــەواوی ئەوروپــا و مەرجیشــە کــە ‪25‬‬ ‫ئەندامیــان هەبێــت لــە پەرلەمانــی ئەوروپــادا‪.‬‬

‫ڕێــژەی ژنانــە لــە پەرلەمــان ئێســتای‬ ‫ئەوروپــادا کــە لــە ســاڵی ‪19٧9‬دا‬ ‫ڕێژەکــە تەنهــا ‪ 16.3‬بــوو‪.‬‬

‫قانــوون لــە مــاوەی ئــەم پێنــج ســاڵەی‬ ‫پەرلەمانــی ئەوروپــادا دەرکــراوە‪ ،‬کــە‬ ‫زۆرینەیــان بــە تەنهــا یــەک دانیشــتن‬ ‫یەکالییکراونەتــەوە و هەندێکیشــیان‬ ‫‪ 1٨‬مانگی خایەندووە‪.‬‬

‫دۆالر تێچــووی ســااڵنەی‬ ‫باجــی پەرلەمانتارانــی‬ ‫ئەوروپایــە کــە دەیــدەن‬ ‫بــە واڵتەکانیــان‬

‫په‌ره‌سه‌ندنی‌ملمالنێی‌‬ ‫ئێران‌و‌ئه‌مریکا‬

‫زەمەن‬

‫ئهو بارگرژییه تازهیهی نێوان ئێران و ئهمریکا‬ ‫سهریههڵداوه ههر بەتهنیا ههڕهشه نییه بۆ رێککهوتننامه‬ ‫ئهتۆمیهکهی ئێران و خۆرئاوا بهڵکو ههڕهشهیه بۆ سهر‬ ‫ئاسایش و ئارامی ناوچهی دهریای ناوهڕاست‪.‬‬ ‫سروشتی ملمالنێکەو ئهو ئهکتهرانهی بهشداری تێدا‬ ‫دهکهن‪ ،‬ههروهها جوگرافیای سیاسی ئهو ناوچهیهش‬ ‫که دهبێته مهیدانی گرژییهکان و دوور نییه ببێته‬ ‫مهیدانی پێکدادانیش وادهکات‪ ،‬که تهنگژهکه ههر زوو‬ ‫رەههندێکی جیهانیی وهربگرێت‪.‬‬ ‫ئێران دهوڵهتێکی گهورهیه‪ ،‬کلکی له زۆر جێگای‬ ‫دنیا تۆز دهکات‪ ،‬تاکو ئێستا توانیویهتی ئابوورییهکی‬ ‫خۆژیێن برهو پێبدات‪ ،‬سهرچاوهیهکی گرنگی وزهیەو‬ ‫یهدهگێکی زۆری نهوت و سامانی سروشتی تێدایه‪.‬‬ ‫پهلهاویشتنێکی ئهختهبووتی ههیه که بهشێکی ئاین و‬ ‫ئایدیۆلۆجیا ئاراستهی دهکات بهشهکهی تریشی خهونی‬ ‫ستراتیژی ئێران وهکو دهوڵهتێکی ههژمونخواز‪.‬‬ ‫جواڵنی کهشتی فڕۆکهههڵگری ئهبراهام لینکۆڵن‬ ‫و ههروهها بۆمبهاوێژهکانی هێزی ئهمریکا بهرهو‬ ‫دهریای ناوهڕاست و لهوێوه بهرهو کهنداوی فارسی‪،‬‬ ‫ئاڵنگاریهکی جددییه که بێگومان ئایهتواڵکان له ئێران‬ ‫که ئهزموونێکی زۆری ملمالنێیان ههیه له پهیامهکهی‬ ‫تێدهگهن و دهزانن روودانی ههر جهنگێک لێکهوتهکانی‬ ‫چیدهبێت‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا ئێران ههڕهشهی پێشێلکردنی‬ ‫بهشێکی ڕێککهوتنه ئهتۆمیهکه دهکات که ساڵی ‪٢٠١٥‬‬ ‫له سهردهمی ئۆبامادا هاته ئاراوه‪.‬‬ ‫سهرهڕای ههوڵی ئهوروپی بۆ رازیکردنی ئێران بهوهی‬ ‫گرفت بۆ پشکنینه ئهتۆمیهکان دروست نهکات‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێرانیش دهستهوستان دانانیشێت‪ ،‬ئهوه لهکاتێکدایه‬ ‫که له سێ سهرچاوهی ههواڵگرییهوه بهرپرسانی‬ ‫ئهمریکا زانیاریان پێگهیشتووه‪ ،‬که ئێران یاخود هێزه‬ ‫وهکیلهکانی به نیازی هێرشن بۆ سهر سهربازانی ئهمریکا‬ ‫له سوریا و عێراق‪ .‬ئهمریکا دهڵێت جوڵهی هێزهکانمان‬ ‫کاردانهوهی نیازهکانی ئێرانه‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٢٠١٣‬وه ئیدارهی ئهمریکی و ئێران ورده‬ ‫ورده لهیهکتر نزیکدهبوونهوەو خهریک بوو جۆرێک له‬ ‫تێگهیشتنی هاوبهش گهاڵڵه بکهن‪ ،‬بهاڵم پێدهچێت‬ ‫ترهمپ ریسهکهی ئۆباما بکاتهوه به خوری‪ ،‬بهاڵم چۆن؟‬ ‫ترهمپ دهیهوێت دهسهاڵتی ئایهتواڵکانی تاران‬ ‫کهنارگیر بکات‪ .‬ساڵی پار‪ ،‬ترهمپ له رێککهوتننامه‬ ‫ئهتۆمیهکه کشایهوه‪ ،‬که پێشتر رهنجی فهرهادی‬ ‫ویستبوو تاکو گهاڵڵه ببوو‪ ،‬مانگی رابردوو ههناردهی‬ ‫نهوتی ئێرانی بڕی و ئینجا سوپای پاسدارانی وهکو‬ ‫رێکخراوێکی تیرۆریستی ناساند‪ .‬ئایهتواڵکان سهریان‬ ‫لهبهر ههتاو سپی نهکردووه‪ ،‬بۆیه دهزانن ئهو ههنگاوانه‬ ‫مانای چی‪ .‬ئیدی ئهوانیش بهدیار نمایشی ترهمپهوه‬ ‫دانانیشن‪ ،‬ههڵپهساردنی چاوهڕوانکراوی بهشێکی‬ ‫رێککهوتننامه ئهتۆمیهکه کارێکه ئێران دهستی بۆی‬ ‫دهبات‪.‬‬ ‫ههرچهنده ئێران ههڕهشهی کشانهوهی له‬ ‫رێککهوتننامه ئهتۆمیهکه بهتهواوی نهکردووه‪ ،‬ئهوهش‬ ‫شتێکه وادهکات زۆر نائومێد نهبن و زیاتر ئێران‬ ‫هاندهدهن که رهفتارێک نهکات هێندهی تر ترهمپ‬ ‫بوروژێنێت‪ ،‬ههروهها ئێران زۆرجار باسی داخستنی‬ ‫گهرووی هورمزیش دهکات بهاڵم ئهگهر ئهوه بکات‬ ‫کێشهکه ههر بەتهنیا بۆ ترهمپ نابێت بهڵکو ئێران‬ ‫دۆست به خۆیهوه ناهێڵێت‪.‬‬ ‫ئهمریکا ههر بههانهیهکی ههبێت هێشتا ئهو‬ ‫نیازه ناشاردرێتهوه که دهیهوێت ئێران بخاتهوه ناو‬ ‫سنوورهکانی خۆی و وهکو سهرچاوهیهک بۆ مهترسی‬ ‫بۆ سهر ئیسرائیل پهڕوباڵی بکات‪ ،‬لەههمان کاتدا‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤه نوێیهکان له ئهمریکا هانی ترهمپ دهدهن‬ ‫ ترهمپیش خۆی یهکێکه لهوان ‪ -‬بۆ ئهوهی توانای‬‫ئێران سنووردار بکهن‪ .‬لەههمان کاتدا ئایهتواڵکان‬ ‫له تاران جگه له دیده ستراتیژیهکهیان‪ ،‬پاڵنهرێکی‬ ‫ئایدیۆلۆژیان ههیه که دژی ئیسرائیل و ئهمریکاش بن‪.‬‬ ‫ئهگهر پێکدادانی ئێران و ئهمریکا رووبدات‪ ،‬به تهنیا‬ ‫پێکدادانی دوو دهوڵهت نابێت‪ ،‬بهڵکو جگه له رهههنده‬ ‫ناوچهیی و جیهانیهکهی‪ ،‬پێکدادانی دوو ئایدیۆلۆژیاش‬ ‫دهبێت که دوای بوونی ئهو ههموو دامودهزگا جیهانیه‬ ‫بۆ جڵهوکردنی دهوڵهت و خواستی جیهانی بۆ ئاشتی‬ ‫هێشتا نهیانتوانیوه به وتووێژ کێشهکانیان چارهسهر‬ ‫بکهن‪.‬‬

‫ن�� ڵ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬ ‫تیولهر‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫باڵیۆزی نوێی ئەمریكا لەعێراق كێیە؟‬

‫دهگاته بهغدا‬

‫ماسیو تیولهر باوكی پێنج منداڵەو دیپلۆماتكارێكی خۆشەویستی كۆشكی سپی یە‬ ‫زەمەن‬

‫لوقامن غەفور‬ ‫كاتێك تیولهر دێته بهغدا دۆخی‬ ‫عێراق و باڵیۆزخانهكهی لهحاڵهتی‬ ‫وریاكردنهوهدایه بهرامبهر ئهو‬ ‫مهترسیانهی كه ئهگهر ههیه لهالیهن‬ ‫میلیشیا شیعهكانی سهر به ئێرانهوه‬ ‫لهعیراق رووبهڕووی بكرێتهوه‪.‬‬ ‫ماسیۆ ئیچ تیولهر‪ ،‬دیپلۆماتێكی‬ ‫ناسراو و بهتوانای ئهمریكییه‬ ‫پێشتر له باڵیۆزخانهكانی ئوردنو‬ ‫كوهیت و قاهیره كاری كردووه‪،‬‬ ‫جێگری‬ ‫ماوهیهك‬ ‫ههروهها‬ ‫بهڕێوهبهری ئۆفیسی كهنداو بووه‬ ‫له وهزارهتی دهرهوهی ئهمریكا‪.‬‬ ‫ئهم پیاوه به ئاشكرا دژی ئێرانه‪.‬‬ ‫له هیچ چاوپێكهوتن و سیمینارو‬ ‫قسهكردنێكیدا دهمی له ئێران‬ ‫نهپاراستووهو به سهرچاوهی‬ ‫نههامهتی بۆ ناوچهكه وهسفی‬ ‫كردووه‪ ،‬كهچی ئهوهتا ئهنجومهنی‬ ‫پیران بڕیاری دهستبهكاربوونهكهی‬ ‫وهك باڵیۆزی ئهمریكا له عێراق‬ ‫پهسهندكرد‪ ،‬لەبری دۆگالس‬ ‫سیلیمەن‪.‬‬ ‫رهنگه ئهگهر بیرهوهریم غهدرم‬ ‫لێنهكات كاتێك له مانگی ئاداری‬ ‫ئهمساڵ‪ ،‬بڕیار درابوو ببێت به‬ ‫باڵیۆزی ئهمریكا له عێراق و جۆن‬ ‫فلیب ئهبیزهید ‪-‬یش كه بڕیار‬ ‫درابوو ببێت به باڵیۆزی ئهمریكا‬ ‫له سعودیه‪ ،‬له تهلهفیزێۆنی ‪abc‬‬ ‫هوه‪ ،‬كه ماوهی ‪ ٢‬سهعاتی خایاند‪،‬‬ ‫لهبهردهم لیژنهیهكی كۆنگرێس پالن و‬ ‫بهرنامهی باڵێوزخانهكانیان له عێراق‬ ‫و سعودیهیان روونكردهوهو ئهندامانی‬ ‫كۆنگرێس پرسیاریان لێدهكردن‪،‬‬ ‫دوای گوێگرتن له قسهكانی تیولهر‬ ‫لهوه گهیشتم دوورخستنهوهی‬ ‫ههریهك له ریكس تیلرسۆن‪-‬ی‬ ‫وهزیری دهرهوهی ئهمریكا له‬ ‫پۆستهكهیو دهستلهكاركێشانهوهی‬ ‫بریت ماكگۆرگ نوێنهری تایبهتی‬ ‫سهرۆكی ئهمریكا بۆ هاوپهیمانێتی‬ ‫شهڕی دژی داعش‪ .‬بێهۆ نهبووه‪.‬‬ ‫لیژنهی‬ ‫سهرۆكی‬ ‫كاتێك‬ ‫دانیشتنهكه دواپرسیاری لێكرد‬ ‫چۆن سهركهوتنت ئهبینین و چۆن‬ ‫ئهتوانیت دۆخێكی باش دروستكهیت‬ ‫له عێراق؟ لهبهردهم ئهندامانی‬ ‫كۆنگرێس‪-‬دا‪ ،‬تیولهر راشكاوانه‬ ‫وتی‪“ :‬من تێدهگهم له گرنگی‬ ‫بهشداریكردنی ئهمریكا له عێراق‬ ‫له ماوهی داهاتوو‪ ،‬كه ماوهی‬ ‫یهكالكهرهوه دهبێت بۆیه پێویسته‬ ‫لهگهڵ عێراقییهكان تێكۆشین بۆ‬ ‫نههێشتنی ئهو ههڕهشه دهرهكیی‬ ‫و ناوخۆییانهی كه له رووبهروومان‬ ‫دهبێتهوه لهسهروو ههموویانهوه‬ ‫ههڕهشهی ئێران”‪ .‬وتیشی‪“ :‬دهبێت‬ ‫ههیمهنهی ئێران له عێراق نههێڵرێت‪،‬‬ ‫ئێران كهڵكی لهناكۆكی نێوان الیهن‬ ‫و پێكهاتهكانی عێراق وهرگرتووهو‬ ‫ههوڵی الوازكردنی دامهزراوه‬ ‫دهوڵهتییهكان دهدات‪ .‬تۆوی‬ ‫دوووبهرهكی دهچێنێت و بههێزی‬ ‫نایاسایی كۆنترۆڵی كردووه بهسهر‬ ‫حكومهتی عێراقدا تا حكومهتێكی‬ ‫الواز ههبێت”‪.‬‬ ‫ههرچهنده تیولهر له مانگی‬ ‫نۆڤێمبهری ‪٢٠١٨‬ەوه بڕیاری‬ ‫ئاڵوگۆڕی دراوه‪ ،‬بهاڵم پێكهوه‬ ‫لهگهڵ جۆن جۆهان ئهبیزهید‬ ‫وهك باڵیۆزی ئهمریكا له سعودیه‬ ‫لهبهردهم ئهندامانی كۆنگرێسدا‬ ‫كارو بهرنامهكهیان روونكردهوه‪،‬‬ ‫كه یهكێكه لهو ههنگاوانهی بڕینی‬ ‫دهستی ئێران له عێراق و له یهمهن‬ ‫بهوپێیهی سعودیهو هاوپهیمانهكانی‬ ‫دژی حوسییهكانی یهمهن دهجهنگن‪.‬‬

‫ساڵی پار‪ ،‬کۆشکی سپی نیازی‬ ‫خۆی خستەڕوو بهوهی دهیهوێت‬ ‫ماسیۆ تیولهر بکاته باڵێوزی‬ ‫ئهمریکا له باڵیۆزخانه تازهکهی‬ ‫له بهغدا‪ ،‬ئهوه بوو دۆناڵد ترەمپ‬ ‫ناوهکهی نارد بۆ ئهنجومهنی پیران‬ ‫و ئهوانیش دهنگیان لهسهر داو‬ ‫قبوڵیان کرد‪ .‬چیرۆکێکی هاوشێوه‬ ‫بوو لهگهڵ ئهوهی ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫کاتێک باراک ئۆبامای سهرۆکی‬ ‫ئهوکاته ناوی ههمان باڵیۆزی نارده‬ ‫ئهنجومهنی پیران و ئهوکات وهکو‬ ‫باڵیۆزی ئهمریکا له کوهیت دهنگیان‬ ‫بۆدا‪.‬‬ ‫ماسیۆ تیولهری ‪ ٦٢‬ساڵەو‬ ‫باوکی پێنج منداڵ‪ ،‬یهکێکه‬ ‫له دیپلۆماته به ئهزموون و‬ ‫خۆشهویستهکان الی کۆشکی سپی‪،‬‬ ‫بۆیه گۆڕانی ئیدارهکهش نابێته هۆی‬ ‫گۆڕانی ئهو بگره ئهرکی قورستری‬ ‫پێدهسپێردرێت‪ .‬پێش ئێستا‪ ،‬ئهو‬ ‫باڵیۆزی واڵتهکهی بوو له یهمهن‪،‬‬ ‫که یهمهنیش واڵتێکی پڕ کێشەو‬ ‫ئاریشهیه‪ ،‬ههروهها پێشتریش‬ ‫جێگری باڵیۆز بووه له قاهیرەو‬

‫له زۆر پۆستی گرنگی وهزارهتی‬ ‫دهرهوه له باڵیۆزخانهکان کاری‬ ‫کردووه‪ .‬له باڵیۆزخانهی ئهمریکا‬ ‫له لهندهن ئۆفیسهری سیاسی‬ ‫بووه لێپرسراوی ئۆفیسی ئهمریکی‬ ‫بووه له عهدهن‪ ،‬له باڵیۆزخانهکانی‬ ‫دۆحەو عهمان و ریاز کاری کردووە‪،‬‬ ‫له واشینتۆن جێگری بهڕێوهبهری‬ ‫کاروباری باکووری کهنداو بووەو‬ ‫ههروهها ئۆفیسهری دیسکی میسر‬ ‫بووه له وهزارهتی دهرهوه‪.‬‬ ‫له زانکۆی هارڤارد خوێندوویهتی‬ ‫و ئهندامێکی چاالکی کهنیسهیه‪.‬‬ ‫بوونی ئهو لهناو وتووێژهکانی‬ ‫نێوان حوسیهکان و هاوپهیمانی‬ ‫نزیک له سعودیهوه چهندجارێک بۆته‬ ‫جێگای مقومقۆو وا لێکدراوهتهوه که‬ ‫نیشانهی بێالیهنی ئهمهریکایه له‬ ‫کێشهکانی ئهوێ‪.‬‬ ‫پێشتریش له ساڵهکانی ‪٢٠٠٧‬و‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬له بهغدا له باڵیۆزخانهی‬ ‫ئهمریکا کاری کردووه‪ .‬تازهترین‬ ‫پۆستیشی باڵیۆزی ئهمریکا دهبێت له‬ ‫عێراق‪ ،‬پۆستێک که له ساڵی ‪٢٠١٦‬وە‬ ‫چۆڵه‪ .‬زمانی عهرهبی دهزانێت و‬ ‫یهکێکه لهو کهسانهی بۆچوونی وایه‪،‬‬ ‫که دهبێت ئهمریکا زیاتر ئامادهیی‬ ‫ههبێت له کاروباری عێراقدا‪.‬‬

‫‘من ئامادهیی و دهرگیربوونی‬ ‫ئهمریکا له کاروباری عێراق به گرنگ‬ ‫دهزانم‪ .‬سااڵنی داهاتوو بۆ عێراق زۆر‬ ‫چارهنوسساز دهبێت چونکه عێراق‬ ‫دهیهوێت له تراومای داعش رزگاری‬ ‫ببێت و رووبهڕووی ههڕهشهکانی‬ ‫بێتهوه‪ ’.‬ههروهها ماسیۆ تیولهر‬ ‫عێراقی بهالوه گرنگه وهک شوێنێکیش‬ ‫بۆ بهرپهرچدانهوهی ‘ئهو ههڕهشانهی‬ ‫که له ئێرانهوه سهرچاوه دهگرن’‪.‬‬ ‫له مانگی ئازاردا ئهو قسانهی بۆ‬ ‫ئهنجومهنی پیران کردووه‪.‬‬ ‫ئهو نووسیویهتی‪‘ :‬ئێمه دهبێت‬ ‫دهرگیر بین لهپێناوی ئهوهی عێراق‬ ‫مهترسیه ناوخۆیی و دهرهکیهکانی‬ ‫تێپهڕێنێت‪ ،‬لهناویشیاندا ههڕهشهکانی‬ ‫ئێران که مهترسیه بۆ سهر سهروهری‬ ‫و یهکگرتوویی خاکهکهی’‪.‬‬ ‫تیولهر کهسێکه به مهیلهکانی‬ ‫دژی دهوڵهتی ئێران ناسراوەو پیی‬ ‫وایه ئێران ‘دهیهوێت ناکۆکی و‬ ‫دابهشبوون له عێراق پهرهپێبدات‪،‬‬ ‫دهیهوێت دهوڵهت و دامودهزگاکانی‬ ‫الواز بێت و هێزی نانیزامی له‬ ‫دهرهوهی کۆنترۆڵی حکومهت چاالک‬ ‫بن‪ ،‬ئهمهش بۆ ئهوهی عێراق الواز‬ ‫بێت و پێویستی به ئێران بێت بۆ‬ ‫مانهوهکهی’‪.‬‬

‫سودان‪ ،‬کوشتن و دهستدرێژیی‬

‫‪CNN‬‬ ‫دوای ئهوهی وتوێژهکان بۆ‬ ‫گواستنهوهی دهسهاڵت له سهربازییهوه‬ ‫بۆ مهدهنی تاڕادهیهک بهرهو شکست‬ ‫ڕۆیشتووه له سودان‪ ،‬هێزه ئهمنییهکان‬ ‫زیاترو توندتر دهست دادهگرن له‬ ‫بهکارهێنانی توندوتیژیی و هێز دژی‬ ‫خۆپیشاندهران‪ .‬بۆ کۆتاییهێنان بهو‬ ‫خۆپیشاندانانه دوو ڕێگه که یهک‬ ‫لەیهکتر ترسناکترن بهکارهاتوون لهالیهن‬ ‫هێزه ئهمنیهکانهوه‪ ،‬کوشتنی پیاوان و‬ ‫دهستدرێژی بۆ سهر ژنان‪.‬‬ ‫کاربهدهستان و چاودێرانی نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان‪ ،‬ههروهها چاالکهکانی مافی‬ ‫مرۆڤ رایدهگهیهنن که بهکارهێنانی هێزی‬ ‫زیاد له پێویست دژی خۆپیشاندهران‬ ‫گهیشتۆته ئاستێکی ترسناک که ڕۆژ‬ ‫به ڕۆژ ژمارهی قوربانیهکان له کوژراو و‬ ‫بریندار له ههڵکشاندایه‪.‬‬ ‫لهوکاتهوه که خۆپیشاندانهکان دژی‬

‫عومهر بهشیری لهسهرکار البراو دهستیان‬ ‫پێکردووه زیاتر له ‪ ٩٠‬کهس کوژراون و‬ ‫ژمارهی بریندارهکانیش دوو هێنده زیاتره‪،‬‬ ‫ئهوه بهپێی راگهیاندراوی کۆمیتهی‬ ‫ناوهندی پزیشکانی سودانی‪.‬‬ ‫داواکاری خۆپیشاندهران له سهرهتادا‬ ‫تێکهڵهیهک بوو له داواکاری باشترکردنی‬ ‫ههلومهرجی ژیان و کێشهی بێکاری و‬ ‫ئینجا سیاسی‪ ،‬ورده ورده سهری کێشا‬ ‫بۆ البردنی بهشیرو له ئێستادا داواکاری‬ ‫سهرهکی رادهستکردنی دهسهاڵته به هێزه‬ ‫مهدهنیهکان و وهرگرتنهوهی له دهسهاڵتی‬ ‫سهربازیی‪ .‬ئهریستید نۆنۆنسی پسپۆڕی‬ ‫سهربهخۆی نهتهوه یهکگرتووهکان له‬ ‫کاروباری مافی مرۆڤی سودان داوای له‬ ‫ئهنجومهنی سهربازی راگوزهری سودان‬ ‫کرد که لهپێناو ڕێگریکردن له کهوتنهوهی‬ ‫قوربانی زیاتر پێویسته “تا ئهوپهڕی هێزه‬ ‫ئهمینهکان دان به خۆیاندا بگرن”‪.‬‬ ‫“من به زۆر به جدی داوا له هێزه‬ ‫سهربازیی و ئهمنیهکان دهکهم پێوهرهکان‬ ‫بۆ پاراستنی مافه دهستوورییهکانی‬

‫خهڵکی سودان لهبهرچاو بگرن”‪ .‬نۆنۆنسی‬ ‫له راگهیاندراوێکی نهتهوه یهکگرتووهکاندا‬ ‫نووسیویهتی‪.‬‬ ‫کوشتنی ڕهمهکی بۆته بهشێک‬ ‫لهو کردارانهی که هێزه ئهمنی و‬ ‫سهربازییهکانی سودان پهیڕهوی دهکهن‪،‬‬ ‫ههرچهنده ئهوان رهتیدهکهنهوه‪ ،‬که ئهو‬ ‫کوشتنانه ئهنقهست بن‪ ،‬بهاڵم نۆنۆنسی‬ ‫داوای لێکۆڵینهوهی بێالیهن دهکات‬ ‫لهو ههموو کوشتنانهی که له مانگی‬ ‫دیسهمبهرهوەو لهوکاتهوه روویانداوه که‬ ‫خهڵکی مهدهنی دژی بهشیر هاتوونهته‬ ‫سهر شهقام‪.‬‬ ‫کوشتنی هاواڵتیان دیوێکی بابهتهکهیه‪،‬‬ ‫دیوهکهی تری ئهو ههڕهشانهیه که له ژنان‬ ‫دهکرێت بهوهی ئهگهر له خۆپیشاندانهکان‬ ‫ئاماده بن دهستدرێژی سێکسیان دهکرێته‬ ‫سهر‪.‬‬ ‫ئامادهیی ژنان یهکێکه له سیما‬ ‫دیارهکانی ئهو خۆپیشاندانانهی سودان‪،‬‬ ‫به رادهیهک وێنهی خانمێکی گهنج ‪ -‬ئهال‬ ‫سهالح ‪ -‬بۆته لۆگۆی ئهو خۆپیشاندانه‬

‫مهدهنیه‪ .‬مهترسیهکه به رادهیهکه که‬ ‫ههندێکجار خێزانهکان ههوڵ دهدهن‬ ‫کچهکانیان بخهنه ژێر فشارهوه بۆ ئهوهی‬ ‫بهشداری نهکهن‪.‬‬ ‫راپۆرتێکی سی ئێن ئێن‪ ،‬که به‬ ‫وردی تیشکی خستووەته سهر دیاردهی‬ ‫ترساندنی کچان به دهستدرێژیی‪ ،‬راستی‬ ‫ترسناک دهخاتەڕوو‪.‬‬ ‫ئامادهیی ئهو ههموو کچه له‬ ‫خۆپیشاندانهکان بۆ دهسهاڵتی سودانی‬ ‫چاوهڕێنهکراو بوو‪ ،‬بۆیه پێش الدانی‬ ‫بهشیر هێزه ئهمنیهکان کچهکانیان لهناو‬ ‫خۆپیشاندانهکان دهگرت و دهیانبردن بۆ‬ ‫زیندانی نهێنی و چهپهک‪ ،‬لهوێ بهزۆر‬ ‫وێنهی رووتیان دهگرتن و ههندێکیان‬ ‫دهستدرێژیشیان کراوهته سهر‪ .‬له‬ ‫ئێستادا نایانبهن بۆ زیندان بهڵکو زیاتر‬ ‫دهیانڕفێنن و ههندێکجار لهناو ئوتومبێلدا‬ ‫دهستدرێژیان دهکرێته سهر‪.‬‬ ‫ههرچهنده به نووسراوی فهرمی‬ ‫هیچ شتێک نییه‪ ،‬بهاڵم سی ئێن ئێن‬ ‫زانیویهتی‪ ،‬که دهسهاڵتدارانی بااڵ‬

‫پهیامیان بۆ ئۆفیسهرو کهسانی خوار‬ ‫خۆیان ناردووه که کچان تێکبشکێنن‪،‬‬ ‫چونکه تێکشکاندنی کچان واته‬ ‫تێکشکاندنی پیاوانیش‪“ .‬ههمووان لهو‬ ‫پهیامه تێدهگهن که مهبهستیان له‬ ‫تێکشکاندن چیه”‪.‬‬ ‫هێرشی فیزیکی و دهستدرێژیی‬ ‫کاریگهری چهند الیهنهی ههیه‪ ،‬جگه‬ ‫له ڕهههنده دژه مرۆییهکهی و ئهو‬ ‫کاریگهرییه نێگهتیڤهی دهیکاته سهر‬ ‫کهسی القهکراو‪ ،‬ههندێکجار ئهو پیاوانهی‬ ‫ژنهکانیان القهکراوه لهبری پشتگیری‬ ‫ژنهکەو ئاراستهکردنی توڕهییهکهی‬ ‫بهرامبهر دهسهاڵتداران‪ ،‬له ژنهکهی‬ ‫جیادهبێتهوه بههۆی ئهو بارودۆخه‬ ‫کۆمهاڵیهتیهوه‪ ،‬یاخود وادهکات باوکان‬ ‫زیاتر گوشار بخهنه سهر کچهکانیان‬ ‫بۆئهوهی له ماڵهوه بمێننهوەو بهشداری‬ ‫خۆپیشاندانهکان نهکهن‪.‬‬ ‫بهڵگه ههیه لهسهر دهستدرێژی‬ ‫سێکسی‪ ،‬لهسهر بهزۆر گرتنی وێنهی‬ ‫ڕووت و لهسهر ههڕهشهی ناوزڕاندن‬ ‫و شکاندنی ژنانی بهشداربووی‬ ‫خۆپیشاندانهکان‪ ،‬بهاڵم حکومهتی‬ ‫سودانی هیچ کۆمێنتێکی نییه تاکو‬ ‫ئێستا سهرهڕای ئهوهی چهندینجار‬ ‫پرسیاری ئاراسته کراوه‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهو ههموو فشارانه‪ ،‬رێژهی‬ ‫بهشداری ژنان ههر له ههڵکشاندا بووه‪.‬‬ ‫بهپێی زانیاری ئهو کهسانهی بایهخ‬ ‫به الیهنی جێندهری ئهو چاالکییه‬ ‫سیاسیانه دهدهن‪ ،‬ژمارهی ژنان زۆر له‬ ‫ژمارهی بهشداربووانی پیاو زیاتره‪.‬‬ ‫ناهید جهبرهڵال‪ ،‬که ژنێکی چاالک و‬ ‫دیاری سودانیهو دامهزرێنهری ڕێکخراوێکه‬ ‫بهناوی رێکخراوی سودانی دژی بهشودانی‬ ‫مندااڵن و دژی توندوتیژی بهرامبهر‬ ‫ژنان به سی ئێن ئێنی راگهیاندووه‪ ،‬که‬ ‫بهڵگه لهسهر پانزه ژن و کچ ههیه که‬ ‫دهستدرێژییان کراوهته سهرو ژمارهی‬ ‫راستهقینه زۆر لهوهش زیاتره‪ .‬ناهید‬ ‫ههروهها وتویهتی که ههندێکجار ئهو‬ ‫دهستدرێژیانه لهبهر چاوی کهسانی دیکه‬ ‫ئهنجام دراون ئهوهش به مهبهستی زیاتر‬ ‫تێکشکاندنیان‪.‬‬ ‫ئهوه‬ ‫ئاماژهکان‬ ‫ههموو‬ ‫پشتڕاستدهکهنهوه که ژنان لێیان‬ ‫دراوەو هێرشیان کراوهته سهر‪ ،‬بهاڵم‬ ‫تێکنهشکاون‪.‬‬

‫ع ��را ق��ی‬ ‫ێ‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪7‬‬

‫پرۆژەی گۆڕانە و ساڵی ‪ ٢٠١١‬پێشکەشی کرد‬

‫ئه‌نجومه‌نی‌دانوستان‌لەگەڵ‌بەغدا‌به‌كوێ‌گه‌یشت؟‬

‫هەرجارەو نووسەرێک دەینووسێت‬

‫ﮐﻮرد ﻟﻪ ﻋﯿﺮاق‬ ‫‪٧‬‬

‫د‪ .‬طه حمدامین خدر*‬

‫زەمەن‬ ‫ئهنجومهن یان دامهزراوهى دانوستان‪ ،‬كه‬ ‫وهكو پرۆژهیهكى بزووتنهوهى گۆڕان پێشكهش‬ ‫كرا‪ ،‬بهمهبهستى بهدامهزراوهییكردنى دانوستانو‬ ‫سهرپهرشتیكردنى دۆسیهكانى دەرهوهى‬ ‫ههرێم‪ ،‬ماوهى چهند ساڵێكه بههۆى قهیرانى‬ ‫سیاسییهوه راگیراوه‪ ،‬بهاڵم پێشبینى دهكرێت‬ ‫لهم خولهى پهرلهمانى كوردستاندا جارێكى تر‬ ‫كارى لهسهر بكرێت‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠١١‬فراكسیۆنى گۆڕان له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان‪ ،‬پرۆژهیهكى پێشكهش بهپهرلهمان‬ ‫كرد‪ ،‬كه تایبهت بوو بهدامهزراوهییكردنى‬ ‫دۆسیهى دانوستانو گفتوگۆ لهگهڵ عێراقو‬ ‫دهرهوه‪ ،‬تێیدا ئاماژهى بهپێكهێنانى ئهنجومهنێك‬ ‫كردبوو بۆ ئهوهى سهرپهرشتی ئهو پرسه‬ ‫بكاتو لهژێر چاودێری پهرلهماندابێ و سهرجهم‬ ‫ئهو دۆسیانهى دهرهوه لهئهستۆ بگرێت‪ ،‬كه‬ ‫پهیوهستن بهچارهنووسى گهلى كوردستانهوه‪.‬‬ ‫كاردۆ محهمهد‪ ،‬پهرلهمانتارى پێشووترى‬ ‫كوردستان بۆ “زهمهن” روونیكردهوه‪ ،‬ئهو‬ ‫كاتهى پرۆژهكه پێشكهش كرا‪ ،‬الیهنهكان‬ ‫پێشوازییهكى زۆریان لێكردو ههندێك تێبینییان‬ ‫ههبوو لهسهرى‪ ،‬بهاڵم بهشێوهیهكى گشتى‬ ‫پرۆژهكه بهباش زانرا بۆ بهدامهزراوهییكردنى‬ ‫دانوستانهكان‪.‬‬ ‫فراكسیۆنو‬ ‫“ههرچهنده‬ ‫وتیشى‪:‬‬ ‫پهرلهمانتارهكان پرۆژهكهیان بهالوه گرنگ‬ ‫بوو‪ ،‬بهاڵم بههۆى نهبوونى متمانهو الیهنهكانى‬ ‫دهسهاڵت بهگومانهوه له پرۆژهكهیان دهڕوانى‪،‬‬ ‫بۆیه پرۆژهكه له پهرلهمان نهخرایه بهرنامهى‬ ‫كارهوه ههتا یاساى تایبهتى بۆ دهربچێ”‪.‬‬

‫بهگوێرهى رهشنووسى پرۆژهكه‪ ،‬ئهنجومهنى‬ ‫دانوستان له كهسانى پسپۆڕو ئهكادیمىو نوێنهرى‬ ‫چینو توێژو پێكهاتهكان پێكدێتو بهدوور دهبێ‬ ‫له دهستى حزبو دابهشكردنى پۆستو پلهكان‬ ‫لهسهر بنهماى پشك پشكێنه‪ ،‬راستهوخۆش‬ ‫لهژێر چاودێریى پهرلهمانى كوردستاندا دهبێ‪.‬‬ ‫بهگوێرهى زانیارییهكانى “زهمهن”‪ ،‬پارتى‬ ‫و یهكێتى كه كابینهى حهوتهمى حكومهتى‬ ‫ههرێمیان بهدهستهوه بوو‪ ،‬ترسیان لهوه ههبوو‬ ‫ئهگهر ئهنجومهنهكه پێكبهێنرێت‪ ،‬ئهوا رۆڵى‬ ‫ئۆپۆزسیۆن زیاتر دهبێ‪ ،‬بۆیه بهپاساوى ئهوهى‬ ‫كارى دانوستان لهگهڵ عێراقو واڵتانى دهرهوهو‬ ‫پرسه نیشتمانییهكان ئهركى حكومهته نهك‬ ‫پهرلهمان‪ ،‬كۆسپیان خسته بهردهم پرۆژهكهى‬ ‫بزووتنهوهى گۆڕانو نهخرایه ئهجێنداى كارى‬ ‫پهرلهمانهوه بهوهش پهكخرا‪.‬‬ ‫بهدرێژایى چهند ساڵى رابردوو زۆربهى ئهو‬ ‫شاندانهى كه لهگهڵ عێراقو واڵتانى دهرهوه‬ ‫دانوستانیان كردووه سهبارهت بهپرسه سیاسىو‬ ‫ئیداریىو ئابوریىو ئهمنیىو چارهنووسسازهكان‬ ‫شاندى حزبیى بوونو حكومهتى ههرێم كهمترین‬ ‫رۆڵى ههبووه تێیاندا‪ ،‬بهڵكو كار بهشێوهیهك‬ ‫كراوه كه پارتى و یهكێتى ههریهكهیان بهجیا‬ ‫شاندى خۆى ههبووهو لهگهڵ الیهنو پێكهاتهكانى‬ ‫عێراقو واڵتانى دهوروبهرو جیهان مامهڵهیان‬ ‫كردووه‪ ،‬ئامانجى سهرهكیش دهستكهوتى‬ ‫شهخسیىو حزبیى بوون نهك بهرژهوهندیى‬ ‫نیشتمانیى‪.‬‬ ‫بزووتنهوهى گۆڕان بۆ دۆسیهى دانوستانو‬ ‫گفتوگۆكردن پرۆژهى پێشكهشى پهرلهمانى‬ ‫كوردستان كردووه‪ ،‬لهمیانى دانوستانهكانى‬ ‫پێكهێنانى كابینهى نۆیهمیشدا ئهو بابهته‬ ‫یهكێك بووە لهخاڵهكانى گفتوگۆى بزووتنهوهى‬

‫هەمبانە‬

‫گۆڕان لهگهڵ الیهنهكانى دیكه‪ .‬بۆیه سهرئهنجامو‬ ‫لهچوارچێوهى رێكهوتننامهى نێوان بزووتنهوهى‬ ‫گۆڕانو پارتى دیموكراتى كوردستان‪ ،‬پێكهێنانى‬ ‫دامهزراوهیهكى نیشتمانیى بۆ دانوستان لهگهڵ‬ ‫بهغداو دهرهوه‪ ،‬بووه یهكێك لهخاڵهكانى‬

‫کاردۆ محەمەد‪:‬‬ ‫پرۆژەکە کاری دانوستان‬ ‫لەگەڵ بەغداو واڵتانی‬ ‫دەرەوە دەخاتە قاڵبێکی‬ ‫سیستماتیکەوە‬

‫سیاسییەك لە بەرگی سەربازیدا‬

‫ئا‪ :‬زەمەن‬ ‫دەیەوێت لەیەك كاتدا كاری سیاسیو‬ ‫سەربازییش بكات‪ ،‬هەوڵ دەدات بەرزترین‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی عێراق بگرێتە دەستو‬ ‫ئامادەش نییە كۆتایی بەكاری سەربازیی‬ ‫بهێنێت‪ ،‬چونكە لەو رێگەیەوە توانی ببێتە‬ ‫ژمارە لەعێراقدا‪ ،‬شانازی دەكات بەوەی وەكو‬ ‫سەرباز دەربكەوێت‪ ،‬بەاڵم دەركەوتنی وەكو‬ ‫كەسێكی ئەمنی بووەتە جێگەی نیگەرانی‬ ‫الیەنەكانی ترو متمانەی پێناكەن‪.‬‬ ‫هادی فەرحان عەبدوڵاڵ عامری‪ ،‬ناسراو‬ ‫بە ئەبوحەسەن‪ ،‬ساڵی ‪ 1954‬لە پارێزگای‬ ‫دیالە لە بنەماڵەیەكی شیعە لەدایك بووە‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1976‬بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە‬ ‫بواری ئامار لە زانكۆی بەغدا بەدەستهێناوە‪،‬‬ ‫هاوکات هەڵگیرسانی جەنگی عێراقو ئێران‪،‬‬ ‫دەستی بەكاری سیاسی كردووەو پەیوەندیی‬ ‫كردووە بە ئۆپۆزسیۆنی شیعەی عێراقەوە‪،‬‬ ‫دوای لەسێدارەدانی محەمەد باقر سەدر‪،‬‬ ‫هەاڵتووە بۆ ئوردنو لەوێوە گەیشتۆتە‬ ‫سوریاو ساڵی ‪ 1982‬بەشداری كردووە لە‬ ‫دامەزراندنی ئەنجومەنی بااڵی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمی لە عێراق‪ ،‬کە لەالیەن محەمەد باقر‬ ‫حەكیمەوە سەرۆكایەتی دەكرا‪.‬‬ ‫پاش مانەوەی بۆ ماوەیەك لە سوریا‬ ‫لەسەر داوای ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی‬ ‫رووی كردووەتە ئێرانو بەهاوكاری ئەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬فەیلەقی بەدریان پێكهێناوە‪ ،‬كە‬

‫رێكهوتننامهكهو بڕیاره دواى پێكهێنانى كابینهى‬ ‫نوێ پرۆژهكه جارێكى تر پێشكهش بكرێتهوه‪.‬‬ ‫كاردۆ محهمهد باسى لهوه كرد‪ ،‬ئهگهر الیهنو‬ ‫فراكسیۆنهكان رێكبكهونو كۆدهنگیى لهسهر‬ ‫دروستببێ‪ ،‬ئهوا دهكرێت لهماوهیهكى كهمدا‬ ‫پرۆژهیاساكه پهسهند بكرێتو ئهنجومهنهكه‬ ‫پێكبهێنرێتو دۆسیهى دانوستانو گفتوگۆكردن‬ ‫لهگهڵ بهغداو واڵتانى دهرهوه بگرێته ئهستۆ‪،‬‬ ‫بێجگه لهوهش كار لهسهر پرسه نیشتمانیىو‬ ‫چارهنووسسازهكان بكاتو سهرجهمى بابهته‬ ‫ههستیارو گرنگهكان بگرێته دهست‪.‬‬ ‫ههموو كارهكانیشى لهژێر چاودێریى‬ ‫پهرلهمانى كوردستاندا دهبێت‪ ،‬بهوهش هیچ‬ ‫حزبو الیهنو كهسێك ناتوانێ كارهكانى‬ ‫دامهزراوهكه بهالڕێدا بهرێتو دۆسهى دانوستانو‬ ‫گفتوگۆكانى ههرێمى كوردستان لهگهڵ دهرهوه‬ ‫بۆ ئامانجى سیاسىو دهستكهوتى شهخسیىو‬ ‫حزبیى بهكاربهێنرێ‪.‬‬ ‫بهگوێرهى پرۆژهكه ئهنجومهن یان‬ ‫دامهزراوهى دانوستان هاوشێوهى كۆمسیۆن یان‬ ‫دهستهیهكى سهربهخۆ دهبێو پهیوهست ناكرێت‬ ‫بههیچ وهزارهتێكهوهو بودجهى تایبهت بهخۆى‬ ‫دهبێ‪ .‬راستهوخۆ لهژێر چاودێریى پهرلهمانى‬ ‫كوردستاندا دهبێو له ئهنجومهنێكى بااڵو‬ ‫چهندین بهشى گرنگو ههستیار پێكدێت‪ ،‬كه‬ ‫ههریهكهیان سهرپهرشتیى دۆسیهیهكى تایبهت‬ ‫دهكاتو لهكهسانى پسپۆڕو شارهزاو ئهكادیمیى‬ ‫پێكدێتو لهسهر بنهماى توێژینهوهى زانستىو‬ ‫داتاو بهڵگهنامه كار دهكهنو پێش ههر جۆره‬ ‫دانوستانو گفتوگۆیهك‪ ،‬لهسهرجهم رووهكانهوه‬ ‫خوێندنهوهى ورد بۆ پرسهكان دهكرێتو هیچ‬ ‫كاتێك میزاجى شهخسىو بۆچوونى تایبهت زاڵ‬ ‫نابێت بهسهر بڕیارو راسپاردهكاندا‪.‬‬

‫باڵی سەربازیی ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمی‬ ‫بووەو بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەی رژێمی‬ ‫بەعس لەناوچەكانی ناوەڕاستو باشووری‬ ‫عێراق دەستی بە چاالكیو خەباتی چەكداری‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی سەرچاوە مێژووییەكان‬ ‫عامری لەماوەی جەنگی نێوان ئێرانو‬ ‫عێراقدا رۆڵێكی زۆری بینیوە لەو شەڕو‬ ‫پێكدادانانەی كە لەناوچەكانی باشووری‬ ‫عێراقو هۆڕەكان لەنێوان هێزە ئەمنییەكانی‬ ‫عێراقو ئۆپۆزسیۆندا روویانداوەو هاوكات‬ ‫بەشدارییەكی كارای هەبووە لە شەڕی سەر‬ ‫سنورەكان‪ ،‬بۆیە بووەتە جێگەی سەرنجی‬ ‫سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆنو دەسەاڵتدارانی‬ ‫تارانیش‪.‬‬ ‫دوای رووخانی رژێمی بەعس لەساڵی‬

‫‪2003‬دا گەڕاوەتەوە بۆ عێراقو فەیلەقی بەدر‬ ‫ناوەكەی گۆڕدراوە بۆ رێكخراوی بەدرو وەكو‬ ‫دامەزراوەیەكی سەربەخۆ كەوتە كاركردن‪،‬‬ ‫بەاڵم دەستبەرداری باڵی سەربازیی‬ ‫نەبوو لەهەمان كاتدا وابەستەبوونی خۆی‬ ‫بەئەنجومەنی بااڵوە دووپات كردەوە‪.‬‬ ‫عامری بەشداری لە هەڵبژاردنە یەك‬ ‫لەدوایەكەكانی عێراقدا كردووەو بووەتە‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانو سەرۆكایەتی‬ ‫لیژنەی ئاسایشو بەرگریی گرتۆتە دەست‪،‬‬ ‫دواتریش كراوەتە سەرۆكی لیژنەی نەزاهە‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 2009‬بووە بە سەرۆکی رێکخراوی‬ ‫بەدر‪ ،‬بەهۆی نزیكایەتی لە نوری مالكیو‬ ‫پشتیوانییەكانی ئێران لەساڵی ‪2010‬دا ‪22‬‬ ‫كورسیی پەرلەمانی بردەوەو وەكو وەزیری‬ ‫گواستنەوەی عێراق هەڵبژێردرا‪ ،‬بەاڵم دوای‬

‫هەڵبژاردنەكانی ‪2014‬و سەرهەڵدانی داعش‪،‬‬ ‫هۆڵی پەرلەمانی بەجێهشتو لەچوارچێوەی‬ ‫هێزەكانی حەشدی شەعبیدا بەرگی سەربازیی‬ ‫كردە بەرو لەماوەی سێ ساڵدا وەكو یەكێك‬ ‫لە فەرماندە بااڵكانی حەشد دەركەوتو‬ ‫رۆڵێكی گەورەی بینی لە رزگاركردنی‬ ‫پارێزگای دیالەو بەشێك لە پارێزگاكانی‬ ‫سەاڵحەدینو ئەنبارو نەینەوا لە دەستی‬ ‫داعش‪ ،‬هەر ئەو سەركەوتنانەش بواری بۆ‬ ‫رەخساند لەمیانی هەڵبژاردنەكانی ‪2018‬دا‬ ‫هاوپەیمانێتییەك بەناوی فەتح پێكبهێنێتو‬ ‫یەكێك بێت لە لیستە براوەكانی هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫عامری بەكەسێكی نزیك لە ئێران‬ ‫ناسراوەو لەكاتی شەڕی داعشدا چەندین‬ ‫جار لەگەڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی‬ ‫فەیلەقی قودسی ئێرانی دەركەوتووەو‬ ‫بۆخۆیشی ئەوەی نەشاردۆتەوەو شانازیی‬ ‫پێوەدەكات‪ ،‬ئەو نزیكایەتییەی لەئێرانو‬ ‫سەركەوتنی لەهەڵبژاردنەكاندا بواری بۆ‬ ‫خۆشكردووە هەتا چاوی لەپۆستی سەرۆك‬ ‫وەزیرانی عێراق بێتو لەكاتی دانوستانەكانی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی حكومەتی عێراقدا هەوڵی‬ ‫زۆری دا پۆستی سەرۆك وەزیران بباتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ئەوەی تۆمەتبار بوو بە تاوانی‬ ‫كوشتنو ئەشكەنجەدان لەكاتی شەڕەكانی‬ ‫داعشدا لەدژی هاواڵتیانی سوننە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەالیەن بەشێك لە شیعەكانو سوننەو‬ ‫كوردەوە جێگەی قبوڵكردن نەبوو بایكۆتی‬ ‫ئەمریكاشی لەسەر بوو‪ ،‬بۆیە نەیتوانی بگاتە‬ ‫كورسی سەرۆك وەزیران‪.‬‬

‫پێشهاتە ئیقلیمی و‬ ‫نێودەوڵەتییەكان‬ ‫بەرەو كوێ؟‬ ‫ئەو پێشهاتە گرنگانەی كە لەم دواییەدا‬ ‫بوونە جێگەی گرنگیپێدان و تێڕامان ئەو‬ ‫ملمالنێ ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەیە كە لەم‬ ‫ناوچەیەدا سەریهەڵداوە‪ .‬ئێران بە زلهێزێكی‬ ‫ناوچەیی خۆی ئەسەپێنێ‪ ،‬ئەمریكاش بە‬ ‫زلهێزێكی نێودەوڵەتی مامەڵە دەكات‪ .‬ئەم‬ ‫پێشهاتانە روئیایەكی قورس دێنێتە ئاراوە‬ ‫بەنیسبەت هەرێمی كوردستان و عێراق كە‬ ‫چۆن مامەڵە لەگەڵ رووداوەكان بكات و‬ ‫هاوكێشەكە لە بەرژەوەندی خۆی ئاڕاستە‬ ‫بكات‪ .‬یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش‬ ‫رۆڵێكی سەرەكی هەیە لەم نێوەندەدا‬ ‫بەتایبەت كە لە بنیادنان و جێگیركردنی‬ ‫باری ئاسایش و ئارامی لە نێوەندی ئیقلیمی‬ ‫ناوچەكەدا دەتوانێت رۆڵی خۆی بگێڕێتو‬ ‫دەسەاڵتەكانی‬ ‫یاساو‬ ‫لەچوارچێوەی‬ ‫دەوڵەتی عێراقی فیدراڵ مامەڵە لەگەڵ ئەم‬ ‫پێشهاتانەدا بكات‪ .‬هەر لەم پێودانگەدا‬ ‫نیشتمانیی‬ ‫یەكێتیی‬ ‫بەشداریكردنی‬ ‫كوردستان لە ئاڕاستەكردنی سیاسەتی‬ ‫گشتی عێراقی فیدراڵ زۆر كاریگەرەو‬ ‫دەتوانێت تاڕادەیەكی باش هاوكێشەكانی‬ ‫ئەم ناوچەیە بەهاوسەنگی بهێڵێتەوە‬ ‫بەتایبەت ئەو رۆڵەش لەڕێگەی سەرۆكایەتی‬ ‫كۆمارەوە دەتوانێت ئاڕاستە بكات‪.‬‬ ‫لەكابینەكانی پێشووی حكومەتی عێراقدا‬ ‫لەهەموو ئاستەكاندا یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان بەچەقی نێوەندگیری لەگەڵ‬ ‫هەموو الیەنەكان مامەڵەی كردووە بەتایبەت‬ ‫ئەو رۆڵەی كە خوالێخۆشبوو هەڤاڵ مام‬ ‫جالل دەیگێڕا وای كردبوو كە هەموو الیەنە‬ ‫عێراقیەكان شوێنكەوتی سیاسەتەكانی بن و‬ ‫ببێتە هۆی بەرقەراركردنی ئاشتی و ئارامی‬ ‫لەناوچەكەدا‪ ،‬هەڵبەت ئەمەش رەنگدانەوەی‬ ‫سیاسەتی ئێستای یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستانە لەمامەڵەكردن لەگەڵ هەموو ئەو‬ ‫مەلەفانەی كە پەیوەندییان بەئاڕاستەكردن‬ ‫و بنیادنانی سیاسەتی گشتیی دەوڵەتی‬ ‫عێراقی فیدڕاڵەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئەم رۆڵە میحوەرییەی كە یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان هەیەتی سەلمێنەری‬ ‫گرنگی و كاریگەریی پێگەیەتی لە‬ ‫بەڕێوەبردنی دامودەزگاكانی حكومەتی‬ ‫فیدراڵ هەربۆیە لە ڕووی تەشریعییەوە‬ ‫توانیویەتی لەڕێگەی پەرلەمانەوە لەگەڵ‬ ‫هێزە عێراقیەكانی تر لەزۆر مەلەفی‬ ‫هەستیاردا رۆڵی یەكالكەرەوە ببینێت و‬ ‫پێگەی خۆی بەكاریگەری بهێڵێتەوە‪ .‬بوونی‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە كاری‬ ‫بەڕێوەبردندا لەحكومەتی عێراقی فیدڕاڵ‬ ‫پێویستییەكی حەتمییە چونكە هەروەك‬ ‫چۆن پێشتر توانی هاوسەنگی هێز رابگرێ‬ ‫ئێستاش دەتوانێ ئاڕاستەی سیاسەتی‬ ‫گشتیی عێراق بەپێی بەرژەوەندیی گشتی‬ ‫ئاڕاستە بكات‪ ،‬بۆیە وەرگرتنی پێگە‬ ‫وەزارییەكان لەالیەن یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستانەوە ئیستحقاقێكی شەرعییەو‬ ‫ناتوانرێت نكۆڵی لەو ڕاستییە بكرێت كە‬ ‫پێشتر ئاماژەمان پێدا لەكاریگەریی پێگەو‬ ‫ڕۆڵی یەكێتییەوە لەبەرقەراركردنی ئاشتی و‬ ‫ئارامی لەناوچەكە‪.‬‬ ‫• ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫ساڵح موسلیم بۆ زەمەن‪:‬‬

‫پڕۆژەمان بۆ چارەسەر داوەتە رژێمی سوریا‬ ‫بەشی زۆری ئەم دیدارەی ساڵح موسلیم وتەبێژى پارتى یەکێتى دیموکرات – پەیەدە‬ ‫لەگەڵ “زەمەن”‪ ،‬تایبەتکراوە بەو بەشەی پەیامەکەی ئۆجەالن سەبارەت بە سوریاو‬ ‫رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬کە لە رۆژانی رابردوودا لەالیەن پارێزەرەکانییەوە ناوەڕۆکەکەی‬ ‫باڵوکرایەوە‪ .‬موسلیم دەڵێت‪ :‬نەک تەنیا رێز لە ناوەڕۆکی پەیامەکە دەگرن‪ ،‬بەڵکو بە‬ ‫کردەوە جێبەجێشی دەکەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەڕەشەکانی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان کە هەمیشە ئەردۆغان‬ ‫سەرۆک کۆماری تورکیا دووپاتی دەکاتەوە‪ ،‬ساڵح موسلیم دەڵێت‪ :‬تورکیا بەرامبەر‬ ‫هەموو کورد هەستیارە نەک تەنیا رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬بەاڵم کاتێ دەبینێ ناتوانێ‬ ‫وەکو ئەوەی لە باشووری کوردستان پالنەکانی جێبەجێ بکات‪ ،‬دێت پەالماری دەدات‬ ‫و داگیری دەکات‪.‬‬ ‫ساڵح موسلیم نایشارێتەوە لە چەندین الوە هەڕەشە هەیە بۆ سەر ئیدارەی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬چونکە مافە سیاسیی و ئیدارییەکانی کورد بە‬ ‫فەرمی نەناسراوە لە ناوخۆو دەرەوەی سوریا‪ ،‬هەمیشە ئەو مەترسیانە لە ئارادان‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیز کۆڵ نادەن‪.‬‬ ‫وتەبێژی پەیەدە سەبارەت بە گفتوگۆکانی رۆژئاوای کوردستان و رژێمی سوریا‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئێمە گرنگیماندا بە گفتوگۆکان لەگەڵ رژێمی سوریا‪ ،‬بەاڵم بە ئەنجامێک‬ ‫نەگەیشتین و گفتوگۆکان وەستاون‪ ،‬چونکە رژێم فیدراڵی بۆ باکووری سوریا قبوڵ‬ ‫ناکات‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬هێمن حەسەن‬ ‫* با لە پەیامەکەى ئۆجەالنەوە‬ ‫دەست پێبکەین‪ ،‬چۆن لەو بەشەی‬ ‫پەیامەکە دەڕوانى کە پەیوەستە بە‬ ‫رۆژئاوای کوردستان و سوریاوە؟‬ ‫ بەڕێز ئۆجەالن سوریاو رۆژهەاڵتی‬‫ناوەڕاست باش دەناسێ و دەزانێت‬ ‫رووداوە سیاسى و کۆمەاڵیەتییەکانى‬ ‫ناوچەکە چۆنن‪ .‬هەڵسەنگاندنەکانیشی‬ ‫لەوبارەیەوە راستودروستن‪ ،‬ئێمە رێز لەو‬ ‫پەیامە دەگرین و بەالى ئێمەوە نەک هەر‬ ‫گرنگە بەڵکو بە کردەوەش کاری لەسەر‬ ‫دەکەین‪ .‬پەیامەکەی بەڕێز ئۆجەالن‬ ‫مۆراڵێکى گەورەی بە ئێمە بەخشیوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێمان وانییە تورکیا جێبەجێی‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫* ئۆجەالن باسی چارەسەرێکی‬ ‫گرنگ دەکات بۆ سوریا‪ ،‬هەڵوێستى ئێوە‬ ‫بۆ ئەو چارەسەرە چیە؟‬ ‫ چارەسەرییەک کە یەکگرتنی سوریا‬‫لەسەر ئەساسى دەستوورێکی بنەڕەتی‬ ‫بێ کە بەڕێز ئۆجەالن داواى کردووە‪،‬‬ ‫ئەوە داواى ئێمەشە‪ .‬دەمانەوێ پێگەی‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بە فەرمیی بکەین‬ ‫و لەناو سوریاو دەرەوەى سوریاش بە‬

‫لەالیەن تورکیا و‬ ‫سوریاوە مەترسی‬ ‫هەیە لەسەر ئیدارەی‬ ‫دیموکراتی رۆژئاوای‬ ‫کوردستان‬ ‫فەرمى بناسرێ‪ .‬ئێمە جەخت دەکەین‬ ‫بەئاسانی دەست لە خاکی خۆمان‬ ‫هەڵناگرین کە بە بەهاو قوربانی زۆر‬ ‫قورس بەدەستمان هێناوە‪.‬‬ ‫* ئۆجەالن لە بەشێکى پەیامەکەیدا‬ ‫دەڵێت پێویستە هەستیارى تورکیا‬ ‫لەبەرچاو بگیرێت ئێوە ئەو هەستیارییە‬ ‫چۆن لەبەرچاو دەگرن؟‬

‫ ئێمە بە چاوى رێزەوە سەیرى‬‫پەیامەکەى بەڕێز ئۆجەالن دەکەین و‬ ‫لەبەرچاوى دەگرین‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫هەمووان ئەوە بزانن کە هەرگیز‬ ‫دەستمان درێژنەکردووە بۆسەر خاک و‬ ‫کاروباری ناوخۆی تورکیا بەو شتانەشى‬ ‫کە بۆ تورکیا هەستیارن‪ .‬ئێمە هیچکات‬ ‫نەبووینەتە هەڕەشە بۆ سەر تورکیا‪،‬‬ ‫چونکە ئێمەش زانیومانە کە هەستیاریى‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم دەبینین کاتێک هەڕەشەمان‬ ‫لەسەرە لە خاکى ئەوانەوە‪ ،‬چەتەکان‬ ‫لەخاکى ئەوانەوە دێنە سەر خاکى ئێمەو‬ ‫داگیریان کردووە‪ ،‬خۆ دەبێ هەڵوێستمان‬ ‫روون و راشکاوبێ و رووبەڕوویان‬ ‫ببینەوە‪ .‬ئەگەر تورکیا هەستیاریى‬ ‫هەیەو پێویستە لەبەرچاوى بگرین‪ ،‬دەبێ‬ ‫تورکیاش هەستیارى ئێمە لەبەرچاو‬ ‫بگرێ‪ .‬ئەو شتەی ئۆجەالن پێیوتووە‬ ‫هەستیاریی بریتیە لە رێزگرتن لەیەکترى‬ ‫نەک ئێمە رێز لە تورکیا بگرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان بمانکوژن و خاکمان داگیر بکەن‪.‬‬ ‫* ئەم پەیامە بە تەنیا رووى‬ ‫لەئێوەیە یان لە تورکیاو سوریاشە؟‬ ‫‪ -‬نەخێر پەیامەکە بۆ هەموو‬

‫الیەکە بەڕێز ئۆجەالن ئەرکى هەمووانى‬ ‫دیاریکردووە چییە‪ ،‬بۆیە هیوادارین‬ ‫ئەوانیش رێز لە داواکەی ئۆجەالن بگرن‪.‬‬ ‫ئەوکات ئاسانتر دەگەینە رێککەوتن‪،‬‬ ‫پەیامەکەى ئۆجەالن بۆ رێکەوتن و‬ ‫دانیشتنە‪ ،‬ئێمەش دەتوانین لەگەڵ‬ ‫تورکیا دانیشین‪ ،‬بەاڵم ئەمە پێویستى‬ ‫بە هەلومەرج و ئاساییکردنەوەى دۆخەکە‬ ‫هەیە‪ ،‬کرانەوەی رێگای دیالۆگی سیاسی‬ ‫لە تورکیا‪ ،‬کەشێکی ئەرێنی دەخولقێنێ‪.‬‬ ‫* مەبەستت لە مەرج چیە بۆ ئەوەى‬ ‫لەگەڵ تورکیا دابنیشن؟‬ ‫ واتە پێویستە هەڕەشەکان و‬‫هێرشەکان بوەستێنرێن‪ ،‬پێویستە‬ ‫دۆخی عەفرین و ئەو هەڕەشانەی‬ ‫لەسەر ناوچەکەمان هەیە ڕوون ببێتەوە‪،‬‬ ‫ناتوانین چاوپۆشی لەوانە بکەین ئێستا‬ ‫عەفرین داگیرکراوە‪ ،‬ئێمەش قبوڵی‬ ‫ناکەین‪ .‬ئەگەر تورکیا چارەسەری‬ ‫دەوێ‪ ،‬پێویستە لە عەفرین بکشێتەوەو‬ ‫چەتەکانیش لە عەفرین بکشێنەوەو‬ ‫عەفرین بگەڕێتەوە دۆخى جارانى‪.‬‬ ‫هەروەها پێویستە دەست لە هەڕەشەو‬ ‫دوژمنایەتیەکانیان بەرامبەر کوردان‬

‫هەڵگرن‪ ،‬ئێمە دەتوانین لەسەر ئەو‬ ‫بنەمایە لێک نزیکبینەوە لەگەڵ تورکیا‪،‬‬ ‫هەستیارییەکە بەم جۆرە کۆتایی دێت‬ ‫هەردوو المان دەتوانین بە ئاشتى بژین‬ ‫لەناوچەکەدا‪.‬‬ ‫* هۆکار چیە کە تورکیا زیاتر‬ ‫لە هەر شوێنێکى تر لەسەر رۆژئاواى‬ ‫کوردستان هەستیارە؟‬ ‫ هەر رۆژئاوا نییە‪ ،‬بەڵکو‬‫هەستیارییەکە بەرامەبەر هەموو کوردە لە‬ ‫هەر چوار پارچەى کوردستان‪ .‬ئەساسى‬ ‫چارەسەرنەکردنى کێشەى کورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتى ناوەڕاستیش هەر تورکیایە‪.‬‬ ‫بەاڵم تورکیا کاتێک پالنەکانى لە‬ ‫شوێنێک جێبەجێ ناکرێت یان بەربەستى‬ ‫هەیە لەبەردەم خواستەکانى‪ ،‬لەو شوێنە‬ ‫دۆخەکە دەباتە ئاستى داگیرکاریى بە‬ ‫نموونە پالن و سیاسەتەکانى ئەردۆغان‬ ‫لە رۆژئاواى کوردستان جێبەجێ ناکرێن‬ ‫وەک ئەوەى لە باشوورى کوردستان‬ ‫دەکرێ‪ ،‬ئەوەش وایکردووە زیاتر لەگەڵ‬ ‫رۆژئاوا دژایەتى بکات‪ ،‬راستیەکە‬ ‫بەمجۆرەیە ئەگەر تورکیا کێشەى لەگەڵ‬ ‫کورد چارەسەر بکردایە دوژمنایەتى‬ ‫ئێمەشى نەدەکرد لە سوریا‪.‬‬ ‫* ئێستا جۆرێک لە نادڵنیایی هەیە‬ ‫سەبارەت بە مانەوەى ئیدارەى کوردى لە‬ ‫سوریا ئایا هیچ مەترسییەک لە ئارادایە؟‬ ‫ بێگومان مەترسى هەن‪ ،‬بەاڵم هەتا‬‫سیستمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی‬ ‫لەڕووی سیاسی و دیپلۆماسییەوە لە‬ ‫ناوخۆو دەرەوەی سوریا پەسەند نەكرێت‪،‬‬ ‫ئێمە ناتوانین دەستكەوتەكانمان گەرەنتی‬ ‫بكەین‪ .‬خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی‬ ‫بەتایبەت لەالیەن دەوڵەتی توركەوە‬ ‫پەسەند ناكرێت‪ ،‬ئەوەش جۆرێکە لە‬ ‫مەترسى‪ ،‬چونکە خاکەکەمان داگیرکراوە‬ ‫رۆژانە خوشک و براکانمان لە عەفرین‬ ‫و جەرابلوس شەهید دەکرێن مەترسى‬ ‫داگیرکاریش هەیە لەالیەن رژێمی‬ ‫سوریاشەوە‪ .‬بەاڵم ئێمە بەردەوامین‬ ‫لەسەر پاراستنى دەستکەوتەکانمان‪،‬‬ ‫دەبێ ئەوە بزانین سوریا ناگەڕێتەوە‬ ‫بۆ رابردوو‪ ،‬سوریا پێویستی بە‬ ‫دیموكراسیەتێكی المەركەزی هەیە‪.‬‬ ‫* ئەی گفتوگۆکانتان لەگەڵ رژێمى‬ ‫سوریا بە کوێ گەیشتن؟‬

‫ گرنگیمان بە چاوپێکەوتنەکان‬‫لەگەڵ رژێم داوە‪ ،‬بەاڵم بە ئەنجامێک‬ ‫نەگەیشتین‪ .‬ئێمە بە هەموو دنیامان‬ ‫نیشاندا کە بۆ دیالۆگ کراوەین و ئەگەر‬ ‫چارەسەرییەک نەیەتە ئاراوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫تاوانى ئێمە نییە‪ ،‬پالن و پرۆژەمان‬ ‫هەیە ئێمە هەموو کات دەڵێین‪،‬‬ ‫الیەنگری دیالۆگین‪ ،‬لەئێستا گفتوگۆکان‬ ‫وەستاون‪.‬‬ ‫* دەوترێت ئەمریکا هۆکارە بۆ‬ ‫وەستانى گفتوگۆکانتان لەگەڵ رژێم؟‬ ‫ نەخێر دۆخەکە بەوجۆرە نییە‪ ،‬ئێمە‬‫پڕۆژەى خۆمان هەبوو بۆ چارەسەرى‬ ‫سوریاو داومانەتە رژێم‪ ،‬بەاڵم دیمەشق‬ ‫تائێستا هەبوونى باکوورى سوریا وەک‬ ‫هەرێمێکى فیدراڵى پەسەند نەکردووەو‬ ‫نایەتە پێشەوە‪ .‬لەمڕووەوە ئەمریکا‬ ‫لەگەڵ چارەسەرە‪.‬‬ ‫* ئەو دۆخەى ئێستا لە ئیدلیب‬ ‫روودەدات مەترسى بۆ سەر کورد نییە؟‬ ‫ توركیا دەیەوێ لە ئیدلیب بەرگی‬‫چەتەكان بگۆڕێت و دەیەوێ ئەوان قبوڵ‬ ‫بکرێن وەک ئەمرى واقیع‪ .‬یەكێك لە‬ ‫پیالنەكانی دەوڵەتی تورك ئەوەیە كە‬ ‫چەتەكان لە ئیدلیبەوە بگوازێتەوە بۆ‬ ‫عەفرین و لەوێ جێگیریان بكات تا‬ ‫بڵێت ئەوەتا ئەوانە لە ئیدلیب فشاریان‬ ‫لەسەرەو دەکوژرێن بۆیە بەو بیانووەوە‬ ‫دەیانگوازنەوە عەفرین‪ ،‬دەبێ بەر لەو‬ ‫پیالنەی توركیا بگرێت‪.‬‬

‫پالنەکانى ئەردۆغان‬ ‫لە رۆژئاوا جێبەجێ‬ ‫ناکرێن وەک‬ ‫ئەوەى لە باشوورى‬ ‫کوردستان دەکرێ‬

‫‪ 153‬ناوەندى فێرکردنى زمانى کوردى لە تورکیا داخراون‬ ‫زەمەن‬ ‫مامۆستایان و چاالکوانانی مەدەنی لە‬ ‫باکووری کوردستان دەڵێن‪ ،‬بە داخستنی‬ ‫ناوەندە کلتووریی و پەروەردەییەکان‪،‬‬ ‫حکومەتى تورکیا رۆژ بەرۆژ بازنەى‬ ‫بەکارهێنانى زمانى کوردى بەرتەسک‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫رۆژى ‪١٥‬ى ئەم مانگە کە هاوکاتە‬ ‫لەگەڵ “جەژنی زمانى کوردى” لە‬ ‫باکوور‪ ،‬لە دانیشتنى پەرلەمانى تورکیادا‬ ‫فراکسیۆنى هەدەپە لەڕێى پرۆژەیەکەوە‬ ‫داوای کرد‪ ،‬پەرلەمان لێکۆڵینەوە بکات‬ ‫لە هۆکارى داخستنى قوتابخانەو ناوەندە‬ ‫فێرکارییەکانى زمانى کوردى لەالیەن‬ ‫حکومەتەوە‪ .‬بەاڵم پڕۆژەکە بە دەنگى‬ ‫پەرلەمانتارانى ئەکەپەو مەهەپەو ئی‬ ‫پارتى رەتکرایەوە‪.‬‬ ‫هەدەپە لە پڕۆژەکەدا داواى‬ ‫مافى قسەکردن و خوێندن بە زمانى‬ ‫کوردى و کردنەوەى قوتابخانەو بەشى‬ ‫کوردى لە زانکۆکاندا کردووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫داواشیکردووە زیندانیان لەکاتى‬ ‫دادگاییکردندا مافى ئەوەیان هەبێ بە‬ ‫زمانى کوردى بەرگری لە خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫ئەو قوتابخانەو ناوەندە پەروەردەیى‬ ‫و کلتوورییانەی کە داخراون‪ ،‬ئەرکیان‬ ‫فێرکردن و گەشەپێدانى زمانى کوردى و‬ ‫هەروەها کلتوورو ئەدەبى کوردى بووە‪.‬‬ ‫زۆرینەی ئەو ناوەندانە لەکاتى پڕۆسەى‬ ‫ئاشتى لە دواى ساڵى ‪ ٢٠١٣‬کرانەوە‬ ‫وەک هەنگاوێک بۆ چارەسەرکردنى‬

‫کێشەى کورد‪.‬‬ ‫شهرهفخان جزیری‪ ،‬وتهبێژی‬ ‫پالتفۆڕمى کوردى‪ ،‬کە ناوەندێکی‬ ‫فەرهەنگییە لە باکووری کوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئێستا هەڕەشەیەکى‬ ‫گەورە لەسەر لەناوبردنى زمانى کوردى‬ ‫هەیە لە تورکیا”‪.‬‬ ‫جزیری زیاتر دواو وتی‪“ :‬دەبێ گهلی‬ ‫كورد لە هەموو پارچەکان و بەتایبەت لە‬ ‫باکوور‪ ،‬له ژیانی ڕۆژانهیدا بهپێداگرییهوه‬ ‫به كوردی قسه بکەن‪ ،‬پێویسته‬

‫گهلهكهمان ڕێكخستنهكانی كۆمهڵگهی‬ ‫سڤیل‪ ،‬رۆشنبیران‪ ،‬نووسهران‪ ،‬پارته‬ ‫سیاسییهكان و میدیا‪ ،‬بۆ زمانی كوردی‬ ‫هەموو تواناکانیان بەکاربهێنن‪ .‬بۆ‬ ‫بەرپەرچدانەوەی سیاسەتی لەناوبردنی‬ ‫زمانی کوردی‪ ،‬پێویستە دایک و باوکان‬ ‫منداڵەکانیان فێرى زمانى کوردى بکەن‬ ‫و کارئاسانى بکەن بۆئەوەى منداڵ و‬ ‫گەنجان بە زمانی دایک بدوێن”‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارێک کە لەناوەندى‬ ‫پالتفۆرمى زمانى کوردى لە باکوورى‬

‫کوردستان دەست “زەمەن” کەوتووە‪،‬‬ ‫لەماوەى پێنج ساڵى رابردوودا زیاتر لە‬ ‫‪ ٢٢٣‬ناوەندى فێرکردن و گەشەپێدانى‬ ‫زمان و کلتووریی دامەزراون‪ ،‬لەو‬ ‫ژمارەیەش ئێستا ‪١٥٣‬یان داخراون‪.‬‬ ‫هاوکات نزیكەی ‪ ١٥٠‬دەزگای راگەیاندنو‬ ‫چاپەمەنی كوردی داخراون و چەندین‬ ‫هونەرمەندی كورد لەسەر گۆرانییو‬ ‫شیعرو شێوەكارییو هونەرەكانی تر‬ ‫خراونەتە زیندانەوە بەتاوانی بەکارهێنانی‬ ‫زمانى کوردی لە هونەرەکانیاندا‪.‬‬

‫تەیب تەمەل‪ ،‬پەرلەمانتارى هەدەپە‬ ‫لە پەرلەمانى تورکیا سەبارەت بە‬ ‫پرۆژەکەیان کە لەالیەن پەرلەمانی‬ ‫تورکیاوە رەتکرایەوە‪ ،‬بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬پێویسته زمانى كوردی هاوشانى‬ ‫زمانى توركی ببێته زمانی پهروهردهو‬ ‫فهرمی لە باکوورى کوردستان‪ .‬دەبێ‬ ‫زمانی كوردی له دهستووری بنهڕهتیدا‬ ‫جێگاى بکرێتەوە نەک وەکو ئێستا‬ ‫کە قهدهغهكانی سهر زمانی كوردی‪،‬‬ ‫له چوارچێوهی سیاسهتی تواندنهوەدا‬ ‫بهردهوامە”‪.‬‬ ‫هەر لەو چەند ساڵەدا حکومەتى‬ ‫تورکیا مۆڵەتى کارکردنی لە ‪ ٧٠‬رێكخراوو‬ ‫گروپی کوردی سەندووەتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەشێک لە بەڕێوەبەرو کارمەندى ئەو‬ ‫گروپ و رێکخراوانە دەستگیر کراون‬ ‫بەتۆمەتى دابەشکردنى واڵت بەسەر دوو‬ ‫زماندا‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە‪ ،‬رێكخراوی لێبوردنی‬ ‫نێودەوڵەتی لە نوێترین راپۆرتى خۆیدا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەو پێشێلكارییانە داوە كە‬ ‫حكومەتی تورکیا دژ بە کورد ئەنجامیداون‪،‬‬ ‫لەوانە پێشێلکاری لەبوارەكانی سیاسی‬ ‫و پەروەردەو كۆمەاڵیەتیو رۆشنبیریدا‪.‬‬ ‫راشیگەیاندووە‪ ،‬توركیا زمانی دایکی‬ ‫لە کورد قەدەغەکردووەو بەهەزاران‬ ‫خوێندكاری لە خوێندن بێبەشکردووە‪.‬‬ ‫بە دوایین پرۆژەی هەدەپەوە بۆ‬ ‫زمانی کوردی‪ ،‬لە ‪ ١٠‬ساڵى رابردوودا‬ ‫‪ ١٢٢‬جار داوای ئازادی لە بەکارهێنانى‬ ‫زمانى کوردى پێشکەشى پەرلەمانى‬ ‫تورکیا کراوە‪ .‬هەموو جارەکان ئەو‬

‫داوایە رەتکراوەتەوە‪.‬‬ ‫نیولوفەر باشاك‪ ،‬ئەندامی كۆمەڵەی‬ ‫مافی مرۆڤی باكووری كوردستان بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬لەوەتەی کۆماری‬ ‫تورکیا لە ساڵی ‪١٩٢٤‬ەوە دروستکراوە‪،‬‬ ‫یەک زمان بەسەر هەموو نەتەوەکانی‬ ‫تورکیادا سەپاوە‪ .‬زمان مافێكی‬ ‫كۆمهاڵیهتی و سروشتییه‪ ،‬پهروهرده‬ ‫به زمانی دایكی مافێكی سهرهكیی‬ ‫مرۆڤهكانه‪ ،‬ئهم مافه لهالیهن زۆر‬ ‫دامودهزگای نێونهتهوهیی پهسهند‬ ‫كراوه‪ ،‬بۆیە پێویستە تورکیا بهگوێرهی‬ ‫پهیماننامهكانی نەتەوەیهكگرتووهكان و‬ ‫جاڕنامهی مافی مرۆڤی یهكێتیی ئهوروپا‬ ‫جێبەجێی بکات”‪.‬‬

‫دەیان نووسەرو‬ ‫هونەرمەند بەهۆی‬ ‫بەکارهێنانی‬ ‫زمانی کوردی لە‬ ‫کارەکانیاندا لە‬ ‫زینداندان‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪5‬‬

‫کەرکوک بۆتە قوربانی ملمالنێی یەکێتی و پارتی‬

‫کورد جگە لە پارێزگار ‪ 180‬پۆستی تری کەرکوکی لەدەستداوە‬ ‫زەمەن‬ ‫دوو رۆژ دوای رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەر‪،‬‬ ‫د‪.‬فوئاد مەعسوم سەرۆک کۆماری عێراق‪،‬‬ ‫مەرسومێکی بۆ الدانی نەجمەدین کەریم‬ ‫پارێزگاری کەرکوک دەکرد‪ .‬لەو رۆژەوە کورد‬ ‫بەردەوام پۆستە ئیدارییەکانی ئەم پارێزگا‬ ‫کوردستانییە لە دەست دەدات‪.‬‬ ‫لەدوای رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەرو‬ ‫گەڕانەوەی ‪٪٥١‬ی ئەو ناوچە کوردستانییانەی‬ ‫مادەی ‪ ١٤٠‬شمولی دەکردن بۆ ژێر رکێفی‬ ‫حکومەتی عێراق‪ ،‬زۆربەی پۆستەکانی‬ ‫کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکان لە‬ ‫بەرپرسە کوردەکان سەنراونەتەوە کە بەشی‬ ‫زۆریان بە هەڵبژاردن دانرابوون‪.‬‬ ‫بەگشتی تائێستا نزیکەی ‪١٨٠‬‬ ‫بەرپرسی کورد لەو ناوچانە کە ‪٦٠‬یان‬ ‫پۆست و بەرپرسیارێتی بااڵیان هەبووە‪،‬‬ ‫دوورخراونەتەوەو لە جێگەیان عەرەب یان‬ ‫تورکمانی شیعە دانراون‪.‬‬

‫تەنیا لە شارەوانی کەرکوک کە لە‬ ‫شەش کەرت پێکهاتووە‪ ،‬دوو پۆستیان‬ ‫لە کورد وەرگیراونەتەوەو بەسەر عەرەب و‬ ‫تورکماندا دابەشکراون بەشێوەیەک ئێستا هەر‬ ‫پێکهاتەیەک دوو پۆستی بەدەستەوەیە‪.‬‬ ‫لە چەند رۆژی رابردوودا ‪ ١٠٠‬پەرلەمانتارو‬ ‫رۆژنامەوان و کەسایەتی ناوچە کێشە‬ ‫لەسەرەکان‪ ،‬کە زۆربەیان کادیری یەکێتی‬ ‫بوون‪ ،‬لەبارەی ئەو رووداوانەوە داوایەکیان‬ ‫ئاراستەی ئەنجومەنی دادوەری و داواکاری‬ ‫گشتی هەرێم کرد‪ ،‬کە لێکۆڵینەوە بکرێت و‬ ‫هۆکارەکانی لەدەستدانی کەرکوک و ناوچە‬ ‫کێشە لەسەرەکان روون بکرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی دەرەنجامی دوو هەڵبژاردنی رابردووی‬ ‫پەرلەمانی عێراق‪ ،‬کورد زیاتر لە ‪٪٥٥‬ی‬ ‫دەنگدەرانی پارێزگای کەرکوکی پێکهێناوە‪.‬‬ ‫پێشتریش نزیکەی ‪٪٦٠‬ی پۆستەکانی ئەم‬ ‫پارێزگایە لەالیەن کوردەوە بەڕێوە دەبران‪،‬‬ ‫کەچی دوای رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەر‪،‬‬ ‫ئێستا پشکی کورد لە بەرپرسیارێتی و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەکان لە هەندێک شوێن بۆ ‪٪٥‬‬

‫کەم بۆتەوە‪.‬‬ ‫محەمەد کەمال‪ ،‬سەرۆکی لیستی برایەتی‬ ‫لە ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک (پارتی)‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لە دوای رووداوەکانی‬ ‫‪١٦‬ی ئۆکتۆبەرەوە‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٦٠‬بەرپرسی‬ ‫بااڵی کورد لە کەرکوک پۆستەکانیان‬ ‫لێوەرگیراوەتەوە‪ .‬ئێمە نیگەرانین لەوەی‬ ‫رێککەوتنی نێوان پارتی و یەکێتی لەسەر‬ ‫پرسی کەرکوک‪ ،‬زۆری خایاند”‪.‬‬ ‫محەمەد کەمال لەگەڵ ئەوەشدا پێیوایە‬ ‫پرسی کەرکوک و مادەی‪ ١٤٠‬تەنیا پەیوەندی‬ ‫بە یەکێتی و پارتییەوە نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫رێککەوتنی نێوان هەولێرو بەغدایشی دەوێت‬ ‫بۆ ئاسایی کردنەوەی دۆخەکەو هەڵگرتنی‬ ‫حوکمی عەسکەری و عورفی لە کەرکوک‪.‬‬ ‫“بۆ ئەمەش پێویستە هەموو حزبە‬ ‫کوردستانییەکان بە تایبەت ئەوانەی لە بەغدا‬ ‫نوێنەریان هەیە‪ ،‬پێکەوە کاربکەن و فشار‬ ‫بکەن بۆ ئەوەی دۆخی شاری کەرکوک ئاسایی‬ ‫بکرێتەوە ئەوکاتە پارێزگار دابنرێت‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫پارتی و یەکێتی چەند رێککەوتنیش بکەن‬

‫تەنانەت ببن بە یەکیش کاریگەری نییە”‪.‬‬ ‫هەرچەندە فشار هەیە لەسەر بەغداو‬ ‫لە مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە نووسراوی‬ ‫فەرمی داوای لە سەرجەم وەزارەتەكان كرد‪،‬‬ ‫كە گۆڕانكاریی لە پۆستەكانی كەركوك‬ ‫رابگیرێت‪ ،‬بەاڵم بە بڕیاری راکان جبوری‬ ‫پارێزگاری کەرکوک بە وەکالەت‪ ،‬گۆڕین‬ ‫و البردنی بەرپرسانی کورد لە شارەکە‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫رێکنەكەوتنی پارتی و یەكێتی بۆ هەڵبژاردن‬ ‫و دانانی پارێزگارێكی نوێ بۆ كەركوك و كارا‬ ‫نەكردنەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‪،‬‬ ‫ئەوەندەی تر دەرفەتی داوەتە جبوری بۆ‬ ‫گۆڕینی بەرپرسی کورد بە عەرەب و تورکمان‪.‬‬ ‫محەمەد کەمال ئەوەی خستەڕوو کە‬ ‫نایانەوێت پارێزگارێکی بێدەسەاڵت بۆ کەرکوک‬ ‫دابنێین‪ ،‬پۆلیسێکی فیدراڵی رێگریی لێبکات‪،‬‬ ‫نموونەی ئەوەی هێنایەوە کە هەفتەی رابردوو‬ ‫شاندێک لە بەغداوە سەردانی شارەکەیان‬ ‫کردبوو‪ ،‬بەاڵم پۆلیسی فیدراڵی نەیانهێشتبوو‬

‫ئەندامانی ئەنجومەن بە کوردو عەرەب و‬ ‫تورکمانیشەوە بچنە ئەو کۆبوونەوەیە‪“ :‬ئێمە‬ ‫ئەوەمان ناوێت و ئەو واقیعەمان پێ قبوڵ‬ ‫ناکرێت”‪.‬‬ ‫رۆژی ‪٣‬ی ئازاری ئەمساڵ کۆسرهت‬ ‫رهسوڵ‪ ،‬جێگری سکرتێری گشتی یهکێتی و‬ ‫مهسعود بارزانی‪ ،‬سهرۆکی پارتی كۆبوونهوهو‬ ‫بڕیاردرا پرسی دانانی پارێزگاری كهركوك‬ ‫بۆ دوای كابینهی نوێی حكومهتی ههرێم‬ ‫دوابخرێت و ئهو دوو كهسەش لهنێو خۆیاندا‬ ‫پرسهكه یهكالیی بكهنهوه‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە محەمەد کەمال وتی‪:‬‬ ‫“هەرچەندە رێککەوتنەکە زۆری پێچوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئومێدەوارن و لەگەڵ یەکێتییش دەگەنە‬ ‫رێککەوتن بۆ دانانی پارێزگارێک بۆ کەرکوک”‪.‬‬ ‫هەرئەوەش وای لە شوان داودی‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری پێشووی عێراق کرد کە لە‬ ‫لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بڵێت‪“ :‬ئێمەی‬ ‫کەرکوکی قومارمان پێوەکراوەو دۆڕێنراوین‪،‬‬ ‫کەچی دەستبەرداریشمان نابن و موزایەدەو‬ ‫کڕین و فرۆشتنمان پێوە دەکرێ”‪.‬‬

‫حزبە نوێکانی دوای ‪2017‬‬

‫زیان بوون بۆ ئۆپۆزسیۆن و قازانج بوون بۆ دەسەاڵت‬

‫زەمەن‬

‫دەڵێن‪:‬‬ ‫سیاسی‬ ‫چاودێرانی‬ ‫شکستهێنانی دوو پڕۆژهى سیاسی له‬ ‫ماوهى كهمتر له ساڵێكدا لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬دەریدەخات کە نەوەی‬ ‫نوێ و هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و‬ ‫دادپەروەری‪ ،‬زیاتر لەوەی پێویستی‬ ‫سەردەمەکە بووبن‪ ،‬بۆ الوازکردنی پێگەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی راستەقینە بوو‪.‬‬ ‫سهرهتاى ساڵى رابردوو دوو هێزى‬ ‫نوێ (هاوپهیمانى بۆ دیموكراسیو‬ ‫دادپهروهرى و نهوهى نوێ) دامهزران‪ ،‬ئهو‬ ‫دوو هێزه دروشمى گهورهیان بهرزكردهوه‬ ‫مهكینهیهكى گهورهى میدیاییان بۆ‬ ‫خرایەكار‪ ،‬دروستبوونى ئهو دوو هێزه‬ ‫لهكاتێكدا بووه‪ ،‬كه هێشتا پڕۆژهى گۆڕان‬ ‫بۆ گۆڕینى سیستمى سیاسیو چاكسازیى‬ ‫پشتیوانییهكى گهورهى لێدهكرا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهو دوو هێزه به شێوهیهكى ناڕاستهوخۆ‬ ‫كاریان دهكرد بۆ بچوككردنهوهى گۆڕانو‬ ‫شكستپێهێنانى پرۆژهكهى‪.‬‬ ‫دروستبوونى ئهو دوو هێزه بۆمبێك‬ ‫بوو له بهرپێى بزووتنهوهى گۆڕاندا‬ ‫چێنران‪ ،‬بهاڵم ئهو بۆمبانه ههرزوو‬ ‫به خاوهنهكانیاندا تهقینهوه‪ .‬دواى‬ ‫چهند مانگێك سهرۆكى هاوپهیمانى بۆ‬ ‫دیموكراسیو دادپهروهرى لهبهرامبهر‬ ‫پۆستى سهرۆك كۆماردا دهستبهردارى‬ ‫پڕۆژهكهى بوو دواتریش حزبهكه‬ ‫ههڵوهشایهوهو ناوهكهى گۆڕدرا‪.‬‬ ‫ههرچی جواڵنهوهى نهوهى نوێیه‬ ‫بههۆى بهكارهێنانى حزبهكهوه بۆ‬ ‫بهدهستهێنانى پڕۆژهی بازرگانى‬ ‫لهالیهن سهرۆكهكهیهوه‪ ،‬فراكسیۆنى‬ ‫بهغداى به تهواوى لێکجیابۆوهو نیوهى‬ ‫فراكسیۆنهكهشى له پهرلهمانى كوردستان‬ ‫لهدهستدا‪.‬‬

‫پسپۆڕێكى زانسته سیاسییهكان پێى‬ ‫وایه‪ ،‬ئهو هێزانهى له پڕێكدا دروستبوونو‬ ‫له پڕێكدا بهرهو نهمان دهڕۆن‪،‬‬ ‫دروستكراوى هێزه دهسهاڵتدارهكانن‪.‬‬ ‫بۆیه ههركاتێك پێویستیان پێیان نهما‬ ‫یان زانییان له سنوورى خۆیان تێدهپهڕن‬ ‫توشی قهیرانیان دهكهن‪.‬‬ ‫ئاریان رهووف‪ ،‬مامۆستاى زانسته‬ ‫سیاسییهكان له زانكۆى گهرمیان به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬بهپێى دراساتى‬ ‫ئهكادیمى‪ ،‬سیستمى ههرێمى كوردستان‬

‫پێى دهوترێت (كلپتۆكراسی) لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا لهو سیستمانهیه ئهگهر‬ ‫ههڵسهنگاندنیان بۆ بكرێت جەمسەری‬ ‫ستهمكارى ركابهری دەکەن نەک‬ ‫ئامرازهكانى‬ ‫ئەوان‬ ‫دیموكراسی‪.‬‬ ‫دیموكراسی بهكاردههێنن بۆ درێژهدان به‬ ‫دهسهاڵتى خۆیان‪ ،‬لهم جۆره سیستمانهدا‬ ‫رێگهدهدات‬ ‫دهسهاڵتدار‬ ‫پارتى‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دروست ببێ‪ ،‬بهاڵم كاتێ‬ ‫گهیشته ئاستێك لهبهرژهوهندى ئهوان‬ ‫بدات‪ ،‬ئەوا حزبى تر دروست دهكهن بۆ‬

‫دروستكردنى ئۆپۆزسیۆنى ساختهو لێدان‬ ‫له ئۆپۆزسیۆنه راستهقینهكه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهم هێزانهى كه له‬ ‫پڕێكدا دروستبوونو له پڕێكدا بهرهو‬ ‫نهمان دهڕۆن‪ ،‬دروستكراوى هێزه‬ ‫دهسهاڵتدارهكانن‪ ،‬بۆیه ههركاتێك‬ ‫پێویستیان پێیان نهما یان زانییان له‬ ‫سنوورى خۆیان دەرچوون‪ ،‬ئەوا توشی‬ ‫قهیرانیان دهكهن چونکە له بنهڕهتدا‬ ‫دروستبوونیان به قازانجى دهسهاڵت‬ ‫دهشكێتهوه”‪.‬‬

‫ئاریان رەووف ئاماژە بە خراپی ئەو‬ ‫حزبانە دەکات لهسهر شهقام‪ ،‬کە وادەکەن‬ ‫متمانهى شهقام به حزبى ئۆپۆزسیۆن‬ ‫الواز ببێ تا ئۆپۆزسیۆنه راستهقینهكان‬ ‫الواز بکەن‪ .‬ئەمەش وا لە خهڵك‬ ‫دەکات متمانهى به پڕۆسهى دیموكراسی‬ ‫و ههڵبژاردن نهمێنێ کۆتاییەکەی بە‬ ‫قازانجى ئهو سیستمه دهشكێتهوه كه‬ ‫پێى دەوترێت رکابەر ستهمكارى‪.‬‬ ‫ئهندامێكى جڤاتى نیشتمانى‬ ‫بزووتنهوهى گۆڕان دەڵێت‪ :‬ئهو هێزانه‬

‫نە ویستى خهڵك بوون نە پێویستى‬ ‫سیاسی‪ ،‬بهڵكو هێزى دروستكراوبوون‬ ‫هەر بۆیه زوو ڕووى ڕاستهقینهیان‬ ‫ئاشكرابوو‪.‬‬ ‫كاروان هاشم‪ ،‬ئهندامى جڤاتى‬ ‫نیشتمانى گۆڕان به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬دروستبوونى گۆڕان لهدواى‬ ‫حكومڕانییهكى گهندهڵو شهپۆلێكى‬ ‫ناڕهزایىو لهسهردهستى نهوشیروان‬ ‫مستهفا دروستبوو‪ ،‬بهاڵم ئهم پڕۆژانهى تر‬ ‫ویستى خهڵكو ویستى سیاسیى پێویستى‬ ‫پێیان نهبووه‪ ،‬هێزى دروستكراوبوون‪،‬‬ ‫لهسهرەتاوه ئهوه بۆچوونمان بووه‪ ،‬كه‬ ‫نهوهى نوێو هاوپهیمانى دروستكراوى‬ ‫دهسهاڵت بوون بۆ شكستپێهێنانى‬ ‫پڕۆژهى گۆڕانو پهرتهوازهكردنى دهنگى‬ ‫ناڕازى و بێهیواكردنى خهڵك”‪.‬‬ ‫بەبۆچوونی ئەو ئەندامەی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی گۆڕان‪ ،‬ئهو هێزانه له‬ ‫ههنگاوى یهكهمدا توانیان زیان به‬ ‫پڕۆژهى گۆڕانكاریى بگهیهنن‪“ ،‬بەاڵم‬ ‫چونکە پرۆژەی هەناوی خەڵک نەبوون‪،‬‬ ‫بینیمان چۆن لە یەکەم ئەزمووندا بە‬ ‫دوای یەکدا شکستیان هێنا چونکە‬ ‫بۆ پەردەپۆشکردنی قەرزو هەڵەی‬ ‫سەرۆکەکانیان ئەو حزبانەیان دامەزراند‬ ‫نەک ویست و پێویستی خەڵک بووبن”‪.‬‬ ‫دامهزرێنهرانى نهوهى نوێ نایشارنهوه‪،‬‬ ‫كه جوواڵنهوهكهیان لهو ئاڕاسته سیاسییه‬ ‫الیداوه كه لهبنهمادا بۆی دامهزراوه‪.‬‬ ‫ئارام سهعید‪ ،‬یهكێك له دامهزرێنهرانى‬ ‫نهوهى نوێ‪ ،‬دوای ناكۆكییهكانی ناو‬ ‫جواڵنهوهكهی‪ ،‬رۆژى دووى ئهم مانگه‬ ‫دهستى لهكاركێشایهوهو هۆكارهكهی‬ ‫له یهك دێڕدا ئاشكراكرد‪ ،‬كه‪ :‬بههۆی‬ ‫سهرنجهكانی لهسهر ئهو ئاڕاستهیهی‬ ‫ئێستا نهوهی نوێ گرتوێتیه بهر‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫بهشێكبێ لهو جوواڵنهوهیه‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬ ‫كونسوڵی‬

‫ئەمریكا لە‬

‫سلێمانی سەری‬ ‫چاك ناكات!!‬

‫رەحامن غەریب‬ ‫چاالكییەكانی دوو هەفتەی رابردووی‬ ‫(ستیڤ فەیگن) كونسوڵی گشتی‬ ‫كونسوڵخانەی ئەمریكا لە شارەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬دڵخۆشكەرن‪ ،‬النی‬ ‫كەم ئاماژەیە بە سەقامگیری سیاسی‬ ‫و ئارامی و جموجۆڵی بازاڕەكەی و‬ ‫ئەكتیڤبوونی بواری فەرهەنگیو وەرزشی‬ ‫واڵتەكەمان‪.‬‬ ‫جەنابی كونسوڵ سەردانی بازاڕی‬ ‫پڕجموجوڵی شەقاڵوە دەكات و بەرهەمی‬ ‫نانەقەیسی و سجوق و سركەی هەنارو‬ ‫هەنجیری وشككراو نۆش دەكات‪ ،‬نانی‬ ‫گەرم و چایەكی فرێشیش دەخواتەوە‪.‬‬ ‫لەناو بازاڕو شوێنە گەشتیارییەكان پیاسە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لە تاڤگەی گەلی عەلی بەگ الدەدات‬ ‫وێنەی رەنگینی ناوچەكەمان پیشان‬ ‫دەدات بیریشمان دەخاتەوە كە لەسەر‬ ‫دراوی پێنج هەزاری وێنەی تاڤگەكە هەیە‪.‬‬ ‫لە پایتەختەكەمان هەولێر دەچێتە‬ ‫هۆڵی میدیا ئامادەی ئیڤێنتێكی تایبەت‬ ‫بە هونەرو میوزیك دەبێت‪ ،‬وێنە الی‬ ‫تاڤگەكانی بێخاڵ باڵودەكاتەوە‪ ،‬سەردانی‬ ‫كۆشك و قەاڵی خانزاد (بانەمان)ی‬ ‫دەكات‪ .‬سەردانی مەزاری ڕەبەن بۆیە‪/‬‬ ‫وسو ڕەحمان لە نزیك شەقاڵوە و پاشان‬ ‫چاوی بە بینینی دیمەنی قەشەنگی‬ ‫خەرەندی ڕواندز گەش دەكات‪.‬‬ ‫لە عەینكاوە پیاسە دەكات و‬ ‫خەڵك سێڵفی لەگەڵدا دەگرن‪ ،‬دەچێتە‬ ‫دوكانەكانی زەڕەنگەریو زیوفرۆشتنو‬ ‫چەرەزات و میوەو سەوزەو كافێو‬ ‫رێستۆرانت و چایخانەكان بەسەردەكاتەوە‪.‬‬ ‫ویالیەتە‬ ‫گشتی‬ ‫كونسوڵی‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكا ستیڤ فەیگن‬ ‫بەیاوەری پارێزگاری هەولێر نەوزاد هادی‬ ‫ئامادەی ئاهەنگی دەرچوونی خوێندكارانی‬ ‫كۆرسی “بنەما سەرەكیەكانی پارێزگاری‬ ‫كردن لە كەلەپور” دەبێت‪.‬‬ ‫لەبەردەم مزگەوتی گەورەی قەاڵی‬ ‫هەولێرەوە پەیامی پیرۆزبایی هاتنی‬ ‫مانگی رەمەزان باڵودەكاتەوە‪ ،‬دەچێتە‬ ‫بریكاری كۆمپانیاكانی بۆبگاتی ریكالم‬ ‫بۆ كوالیتی بەرزی ئۆتۆمبێلی ئەمریكی‬ ‫دەكات‪ .‬دەچێتە خواردنگەی ‪ KFC‬و‬ ‫‪ Papa John’s‬لە هەولێر‪.‬‬ ‫سەردانی شوێنكاری مستەر ئەربیل‬ ‫و جێنتڵمانیان دەكاتو لە پەراوێزی‬ ‫گەشتەكانیدا “سەرتاشێكی بەهرەمەندی‬ ‫خەڵكی سلێمانی سەری بۆ چاك دەكات”‪.‬‬ ‫هەولێرو ناوچەكانی تر بۆ من وەك‬ ‫یەك خۆشەویستو ئازیزن‪ ،‬تاڤگەكانی‬ ‫گەلی عەلی بەگو ئەحمەد ئاوا وەك یەك‬ ‫دڵگیرن‪ ،‬پیاسەی عەنكاوە و سەهۆڵەكە‪،‬‬ ‫وەك یەك دڵخۆشم دەكات‪.‬‬ ‫جەنابی كونسوڵ چاییەكیش لە‬ ‫سەهۆڵەكەو وێنەیەك لەبەردەم قەاڵی‬ ‫شێروانەو تامێكی نانەقەیسی هەڵەبجەو‬ ‫نانێكی گەرمی دەستی ژنە جوتیارێكی‬ ‫قەاڵدزێو پیاسەیەكی بازاڕی كۆیە خراپ‬ ‫نییە‪ .‬بە بینینی نمایشێكی شانۆیی‬ ‫كفری و سلێمانیو تامی كەبابی عەباس‬ ‫ئەبوشوارب و سەرتاشینێك لە شەقامی‬ ‫پیرەمێرد‪ ،‬تابلۆكە تەواو دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم تۆ كە هەر ناوچەیەك بەسەر‬ ‫بكەیتەوەو لە سلێمانیش هەر لە ئۆفیسی‬ ‫سیاسییەكاندا بتبینم‪ ،‬ترس دەخەیتە‬ ‫دڵمەوە‪ ،‬بەتایبەتیش واڵتەكەتان هێزی‬ ‫زەبەالحی هێناوەتە ناوچەكە‪ .‬بە ئومێدم‬ ‫نەقەومێتو تۆش لەژێر باخێكی گوێزی‬ ‫هەورامان ببیینم‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫ههموو شتێ لهسهر شهقامى ‪ 100‬مهتریی سلێمانی‬

‫پڕۆژەکە تونێلی تێدەکەوێ و هەموو سلێمانی دەخاتە ناو بازنەیەکەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫بەگوێرەی ئەو کارنامەیەی بۆی‬ ‫دانراوە‪ ،‬كۆتایى مانگى ئهیلولى‬ ‫ئهمساڵ قۆناغى یهكهمى شهقامى‬ ‫‪ ١٠٠‬مهتریى سلێمانى دهكهوێته بوارى‬ ‫جێبهجێكردنهوه‪ .‬لەم کاتەدا تهنیا‬ ‫قۆناغى یهكهم بڕیارى لێدراوهو بۆ‬ ‫قۆناغەکانی تر هێشتا كاتەکەى نهزانراوه‪.‬‬ ‫شهقامى ‪ ١٠٠‬مهتریى سلێمانى‬ ‫پرۆژهیهكى گرنگو ستراتیژى شارى‬ ‫سلێمانییه‪ ،‬کە به تهواوبوونى لۆدو‬ ‫قەرەباڵخی زۆری شهقامهكانى ناوشار‬ ‫كهم دهكاتهوه‪.‬‬ ‫رۆژی سێشهممه ‪١٤‬ی ئەم مانگە به‬ ‫سهرپهرشتی قوباد تاڵهبانی‪ ،‬جێگری‬ ‫سهرۆكوهزیرانی ههرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫كۆبوونهوهی تایبهت به جێبهجێكردنی‬ ‫پرۆژهی شهقامی ‪ ١٠٠‬مهتریی له دیوانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بهڕێوهچوو‪ ،‬بڕیاردرا‬ ‫لیژنهی سهرپهرشتیاری جێبهجێكردنی‬ ‫پڕۆژهكه له ماوهی ‪ ١٠‬رۆژدا له‬ ‫راپۆرتێكدا پێشنیازو راسپاردهكانی خۆی‬ ‫سهبارهت به چۆنێتیی دهستپێكردنی‬ ‫پڕۆژهكه پێشكهشی وهزارهتی شارهوانی‬ ‫و سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫بكات‪ ،‬بۆئهوهی به زووترین كات بڕیار له‬ ‫چۆنیهتی دهستپێكردنی بدرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬ههڤاڵ ئهبوبهكر پارێزگارى‬ ‫سلێمانى‪ ،‬سەبارەت بە دەستپێکردنی‬ ‫کارەکانی ئەو پرۆژەیە‪ ،‬بە “زهمهن”ى‬ ‫راگەیاند‪ :‬دووباره له گهاڵڵهكردنهوهى‬ ‫پرۆژهكهدان‪ ،‬کە له ‪٢٦‬ی ئەم مانگە‬ ‫بهدواوه تهواو دهبێو رادهگهیهنرێ‪.‬‬ ‫پارێزگاری سلێمانی روونیکردەوە‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠١٠‬رووپێوی بۆ پرۆژەکە كراوه‪،‬‬ ‫بەاڵم نرخهكان زۆر جیاوازى ههبووه‪،‬‬ ‫بۆیه دیسان خەماڵندنى تازهى بۆ‬ ‫دهكهنهوهو لیژنهیهكى ئەندازەیی دانراوه‬ ‫بۆ دیسان خەماڵندنى و لیژنەکە له‬ ‫ماوهى ‪ ١٠‬رۆژدا كارهكانى تهواو دهكات‪.‬‬ ‫تێکڕای پرۆژهى شهقامى ‪ ١٠٠‬مهتریى‬

‫ماستەرپالنی شەقامی ‪ 100‬مەتریی‬

‫سلێمانى‪ ،‬کە دوو هێڵی بازنەییەو‬ ‫تەواوی شار دەخاتە ناو بازنەکەیەوە‪،‬‬ ‫‪ ١٤٦‬كیلۆمهترهو له سێ قۆناغ پێكدێت‪،‬‬ ‫قۆناغى یهكهم ‪ ٣٢‬كیلۆمهتره له‬ ‫پردى تاسڵوجه – رۆژئاوای سلێمانی‪-‬‬ ‫دهستپێدهكات و لە نزیکی (دهمركان)‬ ‫رۆژهەاڵتی سلێمانی – دەچێتەوە سەر‬ ‫جادەی سەرەکی سلێمانى ـ عهربهت‪.‬‬ ‫قۆناغى دووهم له كۆتایی قۆناغى‬ ‫یهكهمهوه دهست پێدهكات بهرهو بناری‬ ‫گۆیژه‪ -‬باکووری سلێمانی و به تونێلێك‬ ‫دهپهڕێتهوه بۆ الى تونێلى پێشڕهو و‬ ‫ههوارى شار‪ .‬قۆناغى سێیهم لهكۆتایى‬ ‫قۆناغى دووهمهوه دهست پێدهكات‬ ‫تاوهكو كهڵهوانان‪ -‬لە باکووری رۆژئاوای‬ ‫سلێمانی‪ -‬لەوێ دەچێتەوە سەر جادەی‬ ‫سەرەکی سلێمانی ‪ -‬دوكان‪.‬‬ ‫هەموو هێڵە سەرەکییەکەی ‪١٠٠‬‬

‫مەتریی‪ ،‬بە ‪ ١٨‬شهقامى سهربەست‬ ‫پێکڕا دەبەسترێنەوە به شهقامى بازنەیی‬ ‫مهلیک مهحمود کە بە شەستییەکە‬ ‫ناسراوە‪.‬‬ ‫قۆناغى یهكهمى شهقامهكه كه‬ ‫‪ ٣٢‬كیلۆمهتره‪ ،‬پێنج رێڕهوى رۆشتنو‬ ‫پێنج رێڕهوى هاتن لهگهڵ دوو شهقامى‬ ‫خزمهتگوزاریى هەیە‪ .‬شهقامهكه حهوت‬ ‫یهكتر بڕو سێ پردو پێنج پردى‬ ‫پهڕینهوهى هاواڵتیانو ‪ ٦٤‬ئاوبارهى‬ ‫تێدەکەوێ‪ .‬قۆناغهكانى ترى پرۆژهكه‬ ‫بههۆى ههڵكهوتهى جوگرافییهوه لە‬ ‫ههندێك شوێندا كهم دهبێتهوه بۆ ‪٦٠‬‬ ‫تا ‪ ٤٠‬مهتریى‪.‬‬ ‫شهقامى ‪ ١٠٠‬مهتریى سلێمانى ساڵى‬ ‫‪ ٢٠١٣‬بڕیارى دروستكردنى دراوهو ساڵى‬ ‫دواتر بهردى بناغەکەی دانراوه‪ .‬بهاڵم‬ ‫به بیانووى قهیرانى داراییهوه پرۆژهكه‬

‫وا بۆ شەش ساڵ دەچێ دەستکاریی‬ ‫نەکراوە‪ .‬سهرهتاى ئهمساڵ جارێکی‬ ‫تر وهزارهتى شارهوانى ههرێم بڕیارى‬ ‫جێبهجێكردنى پرۆژهكهى دهركردەوە‪.‬‬ ‫بهپێی دهرخستهی سهرهتای‬ ‫پرۆژهكه‪ ٤٦٩ ،‬ملیارو ‪ ٩٠٠‬ملیۆن‬ ‫دیناری تێدهچێ‪ .‬وهزارهتی پالندانانی‬ ‫حكومهتی ههرێم به نووسراوی ژماره‬ ‫‪ ٣١١٩‬له ‪ ٢٠١٨/١٢/٢٦‬بڕی پارەی‬ ‫تهرخانكراو بۆ پرۆژەکە کەم کردووەتەوە‬ ‫بۆ‪ ٩٠‬ملیار دینار بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫بهڕێوهبهرى‬ ‫رهسوڵ‪،‬‬ ‫ئازاد‬ ‫فهرمانگهى شهقامى ‪ ١٠٠‬مهتریى‬ ‫سلێمانی دەڵێت‪ :‬ئەو ‪ ٩٠‬ملیار دینارهى‬ ‫تهرخانكراوه بۆ پرۆژهكه‪ ،‬تەنیا ‪٪٢٥‬ی‬ ‫پرۆژهكهی پێ تهواو دهكرێت‪.‬‬ ‫ئازاد رەسوڵ بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“قۆناغى یهكهم له مانگى ئابو‬

‫ئهیلولى ئهمساڵدا دهچێته بوارى‬ ‫جێبهجێكردنهوه‪ ،‬ماوهى سێ ساڵ‬ ‫دانراوه بۆ تهواوكردنى پرۆژهكه‪،‬‬ ‫جارێ نازانین ئهو كۆمپانیایانه كێن‪،‬‬ ‫كه تهندهرى پرۆژهكه وهردهگرن‪ ،‬ئهو‬ ‫كۆمپانیایانهى پێشتر پرۆژهكهیان‬ ‫وهرگرتبوو ههر له گفتوگۆداین‬ ‫لهگهڵیاندا”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی قسەکانی بهڕێوهبهرى‬ ‫فهرمانگهى شهقامى ‪ ١٠٠‬مهتریى‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئێستا تهنیا قۆناغى یهكهمى‬ ‫پرۆژەکە بڕیارى دروستكردنى دراوه‪.‬‬ ‫قۆناغهكانى تر بڕیارى لێنهدراوهو‬ ‫نازانرێت كهى دروست دهكرێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهگهر دواى تهواوبوونى پرۆژهى قۆناغى‬ ‫یهكهم قۆناغى دووهمو سێیهم دهست‬ ‫پێبكرێت‪ ،‬ئەوا تهواوبوونى پێنج ساڵى‬ ‫پێدهچێ‪.‬‬

‫بۆ تۆمارکردن و پێدانی تابلۆ‬

‫نرخی گومرگی ئوتۆمبیلە بێ ئەوەلیاتەکان دیاریکرا‬ ‫زەمەن‬ ‫وهزارهتی ناوخۆی ههرێمی‬ ‫کوردستان بڕیاریدا‪ ،‬هەموو ئهو‬ ‫ئوتۆمبیالنهى بێ ئەوەلیاتن و تۆمار‬ ‫نەکراون‪ ،‬لە سەرەتای ئەم مانگەوە‬ ‫تا رۆژی ‪٤‬ی مانگی داهاتوو‪ ،‬الی‬ ‫هاتوچۆ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەکانی‬ ‫تۆماریان بکەن و ببنە خاوەنی تابلۆو‬ ‫ژمارەی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارە مهرجێكی داناوە بۆ‬ ‫تۆمارکردنی ئوتۆمبیلەکان لەسەر‬ ‫خاوەنەکانیان‪ ،‬ئەویش ئەوەیەکە لە‬ ‫دادگا بیسەلمێنی بهناوى كهسی ترهوه‬ ‫نییه‪ .‬ئەگەر پێچەوانەی ئەمەبوو و‬ ‫کەسێکی تر خۆی بە خاوەنی بزانێ‪،‬‬ ‫ئەوا دەست بەسەر ئوتۆمبیلەکەیدا‬ ‫دەگیرێ‪.‬‬ ‫ئهسعهد مهال كهریم‪ ،‬وتهبێژى‬ ‫هاتوچۆى گشتی ههرێم بۆ “زهمهن”‬ ‫روونیکردەوە‪ ،‬ئەم بڕیارە ماوەکەی‬ ‫دیاریکراوەو بۆ ئەوەیە ئوتۆمبیلە‬ ‫بێ ئەوەلیاتەکان تۆمار بكرێن بهو‬ ‫مهرجەى پێشتر بهناوى كهسی ترهوه‬ ‫تۆمار نهكرابێ و لە دادگا داواکراو‬ ‫نەبێ‪ .‬وتهبێژى هاتوچۆى گشتی‬ ‫ههرێم وتیشى‪“ :‬ئهو ئوتۆمبیالنه‬ ‫دهبرێنه بهردهم لیژنهیهك و ژمارهى‬ ‫شاسییەکەیان له كۆمپیوتهر دهدرێت‪،‬‬ ‫ئهگهر بهناوى كهسی ترهوهبێ ئەوا‬ ‫یهكسهر دهستى بهسهردا دهگیرێ‪.‬‬ ‫ئهگهر واش نهبوو رهزامهندى دادگاى‬ ‫بۆ وهردهگیرێت و پاشان دهكرێ‬ ‫بهناوی خاوهنهكهیهوه”‪.‬‬

‫بازاڕی کڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل‬

‫بێ‬ ‫ئوتۆمبیله‬ ‫تۆماركردنى‬ ‫ئەوەلیاتەكان لهالیهك دڵنیایى دەداتە‬ ‫خاوهنهكانیان و دهتوانن به ئازادى پێى‬ ‫بسوڕێنهوه لهالیهكى ترهوه كارئاسانى‬ ‫بۆ پۆلیسى هاتوچۆو دهزگا ئهمنیهكان‬ ‫دهكات لهالى ئهوان ناسراو دهبن‪.‬‬ ‫هەروەها ئیتر ئهو ئوتۆمبیالنه پابهند‬ ‫دهبن به نوێكردنهوهى سااڵنەوە‪.‬‬ ‫بۆ گومرگکردنی ئەو ئوتۆمبیالنە لە‬ ‫‪ ٢٣٠‬هەزار دینارەوە دەست پێدەكات‬ ‫تا ملیۆنێكو ‪ ١٥٠‬هەزار دینار‪،‬‬ ‫ئەمەش لەسەر بنەمای جۆرو مۆدێلی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكە دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫ساماڵ عهبدولڕهحمان‪ ،‬بهڕێوهبهرى‬ ‫گشتى گومرگى ههرێم سەبارەت بە‬ ‫دەستبەکاربوونیان بۆ دیاریکردنی بڕی‬

‫گومرگ لەسەر ئەو ئوتۆمبیالنە بە‬ ‫زهمهنى راگەیاند‪ :‬نووسراوى وهزارهتى‬ ‫ناوخۆیان پێگەیشتووە بۆ گومرككردنى‬ ‫ئهو ئوتۆمبیله بێئەوەلیاتانەى كه‬ ‫تۆمار دهكرێن‪ ،‬خشتهى گومرككردنیان‬ ‫دانراوه‪ ،‬بەپێی ئەو خشتەیە گومركی‬ ‫هەر ئۆتۆمبێلێك دەكەن كە دەنێردرێت‬ ‫بۆ گومرك‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرى گشتى گومرگى‬ ‫ههرێم وتى‪“ :‬بەپێی ئەو خشتەیەی‬ ‫دانراوە‪ ،‬گومرككردنى ئهو ئوتۆمبیالنه‬ ‫داشكاندنى بۆ دهكرێت بهوشێوهیەى له‬ ‫پێدانى تابلۆدا داشكاندنیان بۆ كراوه”‪.‬‬ ‫بۆ تۆمارکردنی هەر ئوتۆمبیلێک کە‬ ‫لە لیستێکدا مەرجەکان و مۆدێلەکان‬ ‫دیاریکراوە‪ ،‬بڕێک پارە لە خاوەنەکانیان‬

‫وەردەگیرێ بۆ نموونە‪ :‬بۆ تۆماركردنى‬ ‫ئوتۆمبیلى جۆرى ساڵۆنى سێ پستۆنى‬ ‫مۆدێل ‪ ١٩٩٤‬تا ‪ ،١٩٩٩‬بڕى ‪ ١٢٦‬ههزار‬ ‫دینار وهردهگیرێ‪ .‬ئوتۆمبیلى ساڵۆنو‬ ‫ستهیشنو كشتوكاڵىو بیناسازیىو‬ ‫پیشهسازیى كه مۆدیلیان له ‪٢٠٠٦‬‬ ‫بهرهو سەرهوهبێ‪ ،‬دوو ملیۆنو ‪١٠٠‬‬ ‫ههزار دینار وەردەگیرێ‪.‬‬ ‫لە بڕیارەکەدا هاتووە‪ ،‬سزاى‬ ‫دواكهوتنى تۆماركردنی ئوتۆمبیلى‬ ‫تایبهت مۆدێل ‪ ١٥٠‬هەزار دینار دەست‬ ‫پێدەکات تا ‪ ٥٠٠‬ههزار دینار‪ .‬ئەمە‬ ‫لە مۆدێل ‪ ١٩٩٤‬دەست پێدەکات تا‬ ‫‪ ،٢٠١٠‬لەكاتێكدا پێشتر بڕیارەكەی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ ئۆتۆمبێلی مۆدێل‬ ‫‪ ١٩٩٤‬تا ‪ ٢٠١٥‬دەگرتەوە‪ ،‬بەاڵم سێ‬

‫ڕۆژە ئەو بڕیارەی هەڵوەشاندوەتەوە‪.‬‬ ‫له ههرێمی كوردستان نزیكهی‬ ‫یهك ملیۆنو ‪ ٧٠٠‬ههزار ئوتۆمبیل‬ ‫تۆماركراون‪ ،‬بهگوێرهی بڕیارهكهی‬ ‫وهزارهتی ناوخۆی ههرێمی كوردستان‬ ‫كه له ڕۆژی ‪٢‬ی ئایاری ‪٢٠١٩‬‬ ‫دهرچووهو تایبهته به ئوتۆمبیلی‬ ‫بێ ئەوەلیات و ئوتۆمبیلی ههڵگری‬ ‫تابلۆی بیانی له مۆدێلی ‪١٩٩٤‬‬ ‫تا ‪ ٢٠١٥‬خاوهنهكانیان دهتوانن‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییهكانی‬ ‫سهردانی‬ ‫هاتوچۆی پارێزگاكانی كوردستان‬ ‫بكهن بهمهبهستی وهرگرتنی تابلۆو‬ ‫بهناوكردنیان‪ ،‬بڕیارهكه تا ڕۆژی ‪٤‬ی‬ ‫مانگی داهاتوو (حوزەیران) بهردهوام‬ ‫دهبێ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪3‬‬

‫لە پالنێکی نوێی دەزگا ئەمنییەکاندا‬

‫ته‌واوی‌شه‌قامه‌كانی‌هه‌ولێر‌به‌‌كامێرای‌چاودێری‌كۆنترۆڵ‌ده‌كرێن‬ ‫زەمەن – نووسینگەی هەولێر‬

‫بهڕێوهبهری پۆلیسی ههولێر‬ ‫ئاشکرایکرد‪ ،‬لە پالنێکی نوێدا هەزاران‬ ‫كامێرای چاودێری لە تهواوی شهقامه‬ ‫گشتییهكانی شاری ههولێر دادەنرێن‬ ‫بەمەش بەشێکی فراوانی شار دەخرێنە‬ ‫ژێر چاودێرییەکی وردەوە‪.‬‬ ‫لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ “زەمەن”‬ ‫عهبدولخالق تهلعهت بهڕێوهبهری‬ ‫پۆلیسی ههولێر وتی‪“ :‬لهسهر بڕیاری‬ ‫وهزارهتی ناوخۆی ههرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫پێنج ههزار كامێرای چاودێری له‬ ‫شهقام و بازاڕو شوێنه گشتییهكانی‬ ‫ناوشاری ههولێر جێگیر دەکرێن و‬ ‫ئێستا دهستكراوه به جێبهجێكردنی‬ ‫پرۆژهكه“‪.‬‬ ‫چۆنێتی‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫دەستنیشانکردنی شوێنی دانانی‬ ‫کامێراکان‪ ،‬بەڕێوەبەری پۆلیسی‬ ‫دوای‬ ‫روونیکردەوە‬ ‫هەولێر‬ ‫هەڵسەنگاندنی شوێنەکان‪ ،‬کامێراکان‬ ‫جێگیر دەکرێن‪ ،‬چونکە ئەم هەنگاوە‬ ‫وردەکاری زیاتری دەوێ‪ .‬بۆیە دانان‬ ‫و جێگیرکردنی کامێراکان چەند‬ ‫مانگێکی پێدەچێ‪.‬‬ ‫سهبارهت بهئامانج له دانانی ئهو‬ ‫ژماره زۆرهی كامێرای چاودێری له‬ ‫سهنتهری شاری ههولێر‪ ،‬بهڕێوهبهری‬ ‫پۆلیسی ههولێر وتی‪“ :‬ئامانجی‬ ‫یهكهممان پاراستنی شوێنه گشتیی و‬ ‫گهشتیاریی و كلتورییهكانی ناوشاره‪.‬‬ ‫ئامانجێكی ترمان بۆ ئهوهیه لهكاتی‬ ‫هەبوونی رووداوێكی نهخوازراودا‬ ‫بهزووترین كات تاوانباران بدۆزینهوه”‪.‬‬

‫دەزگا ئەمنییەکان دەیانەوێت لەڕێی کامێرای چاودێرییەوە باشتر کۆنترۆڵی ناوشار بکەن‬

‫سەبارەت بەم پالنەی پۆلیس و هێزە‬ ‫ئەمنییەکان لەناو هەولێر‪ ،‬هاواڵتیان و‬ ‫پارێزهرانی یاسایی پێشوازیی لێدەکەن‬ ‫بەاڵم بەو مەرجەی نەبێتە هۆی‬ ‫بەرتەسککردنەوەی ئازادی شەخسیی‬ ‫و بۆ مەرامی تر بەکارنەهێنرێن‪.‬‬ ‫رێبین سهباح پارێزەرە لە دادگای‬ ‫هەولێر پێیوایه دانانی كامێرای‬ ‫چاودێری‪ ،‬ئاسانکاریی دەکات بۆ‬ ‫دۆزینهوهو دهستگیركردنی تاوانباران‪،‬‬ ‫بەاڵم ئهگهر ئامانج له دانانی ئهو‬ ‫ژماره زۆرهی كامێرا بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫جوڵهی هاواڵتیان بێ بۆ ئامانجێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئهوا دهبێته پێشێلكردنی‬

‫مافهكانی مرۆڤ‪.‬‬ ‫رێبین سهباح‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫رووە یاساییەکەی دانانی ئەو‬ ‫ژمارە زۆری کامێرای چاودێری‬ ‫وتی‪“ :‬تائێستا دهزگا ئهمنییهكانی‬ ‫ههولێر بهشێوهیهكی فهرمی هۆكاری‬ ‫دهستكردن بهو پرۆژهیان نهخستووهته‬ ‫روو‪ ،‬سهرچاوهی یهكهمی بڕیاری‬ ‫ئهو پرۆژهیه دیار نییه‪ ،‬بهاڵم ئهگهر‬ ‫ئامانج له دانانی ئهو ژماره زۆرهی‬ ‫كامێرای چاودێری زوو ئاشكراكردنی‬ ‫رووداوهكان و دۆزینهوهی تاوانباران و‬ ‫پاراستنی شوێنه گشتییهكان بێ‪ .‬ئهوا‬ ‫لهرووی یاساییهوه هیچ كێشیهك نییه‬

‫پارێزەرێک‪:‬‬ ‫ئهگهر ئامانج له دانانی ئهو‬ ‫كامێرانە بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫جوڵهی هاواڵتیان و بۆ‬ ‫ئامانجێكی سیاسی بێ‪ ،‬ئهوا‬ ‫پێشێلكردنی مافهكانی مرۆڤە‬

‫بۆ دانانی كامێرای چاودێری و ناچێته‬ ‫قاڵبی چاودێری كردنی هاواڵتیانەوە”‪.‬‬ ‫ئهو پارێزهره زیاتر لهبارهی‬ ‫چاودێریكردنی هاواڵتیانهوه دواو‬ ‫وتی‪“ :‬لهحاڵهتێكدا ئهگهر مهبهست‬ ‫له دانانی ئهو كامێرایانه بریتی بێ‬ ‫لهچاودێریكردنی هاواڵتیان و بۆ‬ ‫ئامانجی ههواڵگریی و چاودێری‬ ‫جموجوڵی هاواڵتیان سوودی لێببینرێت‬ ‫یان بۆ چاودێری الیهنه سیاسییهكان‬ ‫و كهسایهتییه سیاسییهكان بێ‪،‬‬ ‫ئهمه پێچهوانهی دهستووری عێراقهو‬ ‫پێشێلكردنێكی ئاشكرای ئازادی تاك‬ ‫و پێشێلكردنی مافهكانی مرۆڤه”‪.‬‬

‫عهبدولخالق تهلعهت‪ ،‬بهڕێوهبهری‬ ‫پۆلیسی ههولێر‪ ،‬رهتی دهكاتهوه‬ ‫ئامانج له دانانی كامێرای چاودێری‬ ‫جموجوڵی‬ ‫چاودێریكردنی‬ ‫بۆ‬ ‫هاواڵتیان بێ‪ ،‬وهك خۆی دهڵێت‪:‬‬ ‫“بهپێچهوانهوه ئامانج له دانانی‬ ‫كامێراكان بۆ پاراستنی سهرو ماڵ و‬ ‫گیانی هاواڵتیانه”‪.‬‬ ‫لهمڕووهوه بهڕێوهبهری پۆلیسی‬ ‫ههولێر روونكردنهوهی زیاتری دا به‬ ‫“زهمهن”و وتی‪“ :‬بۆ پاراستنی سهرو‬ ‫ماڵی هاواڵتیان‪ ،‬ههولێر پێویستی به‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی بواری ئهمنی ههیهو‬ ‫دانانی كامێراش الیهنێكی ههره گرنگی‬ ‫پاراستنی ئهمنییهتی هاواڵتییانه‪.‬‬ ‫ماوهی چهند ساڵه سیستمی‬ ‫كامێرای بیستوچوار كاتژمێریی كاری‬ ‫لهسهر دهكرێت و دڵنیاین رۆڵی‬ ‫دهبێ لهپاراستنی هاواڵتیانی شاری‬ ‫ههولێر”‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهری پۆلیسی ههولێر‬ ‫پێیوایه دانانی كامێرای چاودێری‬ ‫كاریگهری دهبێت له كهمكردنی‬ ‫رێژهی تاوان لهمڕووهوه دهڵێت‪:‬‬ ‫“ئهو كامێرایانه به سیستمێكی‬ ‫پێشكهوتوو دادهنرێن و له رێگهی‬ ‫سهنتهرێكهوه‪ ،‬چاودێری ههموو‬ ‫ههولێر دهكات‪ .‬لهقۆناغی یهكهمیشدا‬ ‫سێ ههزار كامێرای چاودێری لهشهقام‬ ‫و بازاڕ و شوێنه گرنگهكان دادهنرێن‬ ‫و كامێراكان كوالێتییان زۆر بهرزهو‬ ‫دهتوانرێ بهئاسانی دهستنیشانی‬ ‫تاوانباران و ههر رووداوێكی نهخوازراو‬ ‫بكرێت‪ .‬بهدڵنیاییشهوه ئهمه وادهكات‬ ‫رێژهی تاوان كهم ببێتهوه”‪.‬‬

‫ژنان داوای ‪٪٣٠‬ی پۆستەکان دەکەن‬

‫“لەبەر‌پیاو‌ژن‌پۆستی‌وەزیری‌بەرناكەوێت”‬ ‫بەهادین یوسف‬

‫ژنانی کوردستان‪ ،‬بۆ وەرگرتنی‬ ‫پشک و بەرکەوتەی خۆیان لە کابینەی‬ ‫نوێدا‪ ،‬فشارەکانیان بۆ سەر کەسی‬ ‫یەکەمی حزبەکان و سەرۆکی هەرێمو‬ ‫سەرۆکی حکومەت چڕ دەکەنەوەو‬ ‫داوای النیکەم ‪٪٣٠‬ی پشکەکان لە‬ ‫کابینەی نوێ و دامەزراوەکانی هەرێمدا‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫گروپی بااڵنسی جێندەریی‪ ،‬کە لە‬ ‫ژمارەیەک ژن و رێکخراوەکانی داکۆکی‬ ‫لەمافی ژنان و نوێنەرانی الیەنە‬ ‫سیاسییەکان پێکهاتووە‪ ،‬هەوڵەکانیان‬ ‫زیاتر کردووە بۆ وەرگرتنی بەرکەوتەی‬ ‫ژنان لە کابینەی نوێی حکومەت و‬ ‫لە قۆناغی دووەمی کارەکانیانیدا‬ ‫بڕیاریانداوە لەسەر ئاستی بااڵی‬ ‫سەرۆکایەتییەکانی‬ ‫و‬ ‫حزبەکان‬ ‫پەرلەمان و هەرێم و ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬کار بکەن بۆ وەرگرتنی‬ ‫النیکەمی بەرپرسیارێتی ئیداریی‪.‬‬ ‫خانم رەحیم‪ ،‬چاالکوانی بواری‬ ‫مافەکانی ژنان و ئەندامی گروپی‬ ‫بااڵنسی جێندەریی بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لە سەروبەندی گفتوگۆو‬ ‫دانوستانەکانی پێکهێنانی حکومەت‪،‬‬ ‫گروپەکەیان بەبەشداری زیاتر لە ‪ ١٠٠‬ژن‬ ‫لە سەرجەم رەنگەکان و بەبێ جیاوازی‬ ‫ئایدیاو الیەنی سیاسی‪ ،‬لە سەرانسەری‬ ‫هەرێمی کوردستان دروستبووە بۆ‬ ‫داکۆکی لەسەر بەرکەوتەی ژنان لە‬ ‫کابینەی نوێی حکومەت و سەرجەم‬ ‫ئاستەکان و ناوەندەکانی بڕیاردا‪.‬‬ ‫دوای چەند کۆبوونەوەو گفتۆگۆیەک‪،‬‬ ‫سەرەتا گروپەکە لەگەڵ ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی کاروباری خانمان و سەرۆکایەتی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان کۆبوونەتەوەو‬ ‫بە فەرمی داواکارییەکانیان پێشکەش‬ ‫کردوون‪ ،‬بڕیارە لە قۆناغی داهاتوودا‬ ‫لەسەر ئاستی سەرۆکایەتی هەرێم و‬

‫حکومەتیش فشار دروست بکەن‪.‬‬ ‫شاناز ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی گروپی‬ ‫بااڵنسی جێندەریی بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“ئەوەی روون بووەتەوەو باس دەکرێت‪،‬‬ ‫هیچ حزب و الیەنێکی بەشداربووی‬ ‫کابینەی نوێ‪ ،‬نایەوێت پۆستی وزاریی‬ ‫بداتە ژنان لە بەرکەوتەی خۆیان‬ ‫پێبدات‪ ،‬بۆیە وەک ژمارەیەک لە ژنان‬ ‫و رێکخراوەکان و نوێنەری الیەنە‬ ‫سیاسییەکان دەمانەوێت هەوڵەکانمان‬ ‫یەکبخەن بۆ پێدانی رۆڵی زیاتر بە ژنان‬ ‫لە کابینەی نوێدا”‪.‬‬ ‫شاناز ئەحمەد ئاماژە بەوەش‬ ‫دەکات کە پالنیان هەیە سەردانی‬ ‫الیەنە سیاسییەکانی بەشداربووی‬ ‫کابینەی نوێ بکەن لەسەر ئاستی بااڵو‬ ‫داوایان لێبکەن پشکی ژنان لە کابینەی‬ ‫نوێ دەستەبەر بکەن‪ ،‬چونکە ئەوەی‬ ‫تائێستا باڵوبووەتەوە ناوی هیچ ژنێک‬ ‫نەهاتووە بۆ پۆستە وزارییەکان‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە خانم رەحیم‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد؛ سەردانی کەسی‬ ‫یەکەمی حزبەکان بۆ ئەوەیە‬ ‫داواکارییەکان بگەیەنرێتە ئەوان و‬ ‫بەرپرسیارێتی هەڵبگرن و بەدەم‬ ‫داواکاری و بەشداری ژنانەوە بێن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێستا وێنەکە روونە کە‬ ‫کێ دەبێتە سەرۆکی هەرێم و سەرۆکی‬ ‫حکومەتی داهاتوو‪ ،‬بۆیە سەردانی‬ ‫ئەوانیش دەکەین و داواکارییەکانی‬ ‫ژنانیان پێدەگەیەنین‪ ،‬چونکە النیکەم‬ ‫کاندیدی راسپێردراو بۆ پێکهێنانی‬ ‫حکومەت دەسەاڵتی دیاریکردنی‬ ‫وەزیرەکانی هەیەو دەتوانێ داوا لە‬ ‫الیەنە بەشداربووەکان بکات لە لیستی‬ ‫کاندیدەکاندا بۆ پۆست پلە بااڵکان‬ ‫ژنیش هەبێ”‪.‬‬ ‫خانم رەحیم دەشڵێت‪“ :‬پێشتر لە‬ ‫دامەزراوەی سەرۆکایەتیدا هەرێمدا‪،‬‬ ‫رێژەی ژنان سفر بووە‪ ،‬نازانرێت‬ ‫هۆکارەکەی چیە؟‪ ،‬ئایا دەسەاڵتدارانی‬

‫کۆبوونەوەیەکی گروپی بااڵنسی جێندەری لە سلێمانی‬

‫هەرێم باوەڕیان بە بەشداری ژن‬ ‫نەبووە یان بەالیانەوە گرنگ نەبووە‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا ژنانی زۆر بە توانا هەن‬ ‫و توانای وەرگرتنی بەرپرسیارێتیان‬ ‫هەیە”‪.‬‬ ‫دوای ساڵی ‪٢٠٠٣‬و بەپێی یاسای‬ ‫پۆڵ بریمەر حاکمی مەدەنی ئەمریکا‬ ‫لە عێراق‪ ،‬کۆتای ژنان لە ئەنجومەنە‬ ‫هەڵبژێردراوەکان بە رێژەی ‪٪٢٥‬‬ ‫دیاریکرا‪ ،‬دواتر لە یاساکانی‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫و پەرلەمانی کوردستانیشدا رێژەکە‬ ‫بە ‪ ٪٣٠‬دیاریکرا‪ ،‬بەاڵم بەپێی چەند‬ ‫ئامارێکی نافەرمی ئاستی بەشداری‬ ‫ژنان لە بەڕێوەبردنی دامەزراوەکانی‬ ‫دەوڵەتدا ‪ ٪٧‬تێناپەڕێ‪.‬‬ ‫لەئێستادا داواکاریی سەرەکی ژنان‬

‫و گروپی بااڵنسی جێندەریی ئەوەیە‪،‬‬ ‫هاوشێوەی دەسەاڵتی یاسادانان و‬ ‫ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان‪ ،‬بەشداری‬

‫لە دامەزراوەی‬ ‫سەرۆکایەتی‬ ‫هەرێمدا‪،‬‬ ‫رێژەی ژنان سفرە‬

‫ژنان لە دەسەاڵتی جێبەجێکردنیشدا‬ ‫بە ‪ ٪٣٠‬دیاری بکرێت‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە شاناز ئەحمەد وتی‪:‬‬ ‫“گروپەکەیان بەبێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫الیەنی سیاسی و حیزبیی‪ ،‬تەنیا‬ ‫وەرگرتنی پۆستی وزاریی بەالیەوە‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬دەیانەوێت لەسەرجەم‬ ‫ئاستەکانی وەزیر و بریکاری وەزیری‬ ‫و راوێژکار و بەڕێوەبەری گشتی و‬ ‫سەرجەم جومگەکانی بڕیارداندا‬ ‫شوێن و پێگەیان هەبێت‪.‬‬ ‫بەدواداچوونەکانی‬ ‫بەپێی‬ ‫“زەمەن” کەمترین پۆستی وزاریی لە‬ ‫کابینەکانی پێشووی حکومەت دراوە‬ ‫بە ژنان بە نموونە لە کابینەکانی‬ ‫یەکەم و دووەمدا تەنیا یەک ژن‬ ‫پۆستی وەزارەتی پێدراوە‪ .‬لە‬

‫کابینەی سێیەمدا هیچ ژنێک پۆستی‬ ‫وزاریی وەرنەگرتووە‪ ،‬لە کابینەی‬ ‫چوارەم و پێنجەمدا دوو ژن و‬ ‫بەوشێوەیە لەسەرجەم کابینەکانداو‬ ‫تا لە کابینەی پێشوودا تەنیا یەک‬ ‫ژن پۆستی وەزارەتی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫خانم رەحیم جەختی کردەوە؛‬ ‫خاڵی جەوهەریی ئەوەیە‪ ،‬رەنگە‬ ‫هەندێک کەس بڵێن ئەو کەمپەین و‬ ‫پێکهێنانی گروپە تەنیا دۆزینەوەی‬ ‫کارە‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا لەماوەی ‪١٥‬‬ ‫ساڵی رابردوودا ئەوەی بەدەستهاتووە‬ ‫بەهۆی خەباتی مەدەنی ژنان بووە‪،‬‬ ‫لە گردبوونەوەو مانگرتن و چاالکی‬ ‫دیکەی مەدەنی و بۆیە بەردەوام دەبن‬ ‫لە هەوڵەکانیان تا ئەنجامێکی باشی‬ ‫دەبێ‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫یەکێتی بەشداری کردووە لە شەرعیەتدان بە مانەوەی راکان جبوری‬ ‫بەهادین یوسف‬

‫ژمارەیەک لە نوێنەرانی کوردو‬ ‫عەرەب و تورکمان رێککەوتوون بۆ‬ ‫مانەوەی راکان جبوری لە پۆستی‬ ‫پارێزگاری کەرکوک بە وەکالەت‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسییش رەخنە لە کورد‬ ‫دەگرن بەوەی شەرعیەتی مانەوەیان‬ ‫داوە بە راکان جبوری‪.‬‬ ‫ئاشکرابوونی رێککەوتنێکی ئیمزاکراو‬ ‫لەالیەن نوێنەرانی کوردو عەرەب و‬ ‫تورکمانی کەرکوکەوە بۆ دابەشکردنی‬ ‫پۆستەکانی دیوانی پارێزگاو مانەوەی‬ ‫پارێزگاری بەوەکالەتی کەرکوک‪،‬‬ ‫کاردانەوەی لێکەوتەوە‪ ،‬هەروەک‬ ‫ناکۆکی ناوخۆیشی لەنێوان پێکهاتەکانی‬ ‫ناو ئەنجومەن دروستکردووە‪.‬‬ ‫رێككەوتنەکە لە نۆ خاڵ پێکهاتووەو‬ ‫رۆژی ‪١٧‬ی نیسانی ئەمساڵ لەالیەن‬ ‫كاكەڕەش سدیق وەک نوێنەری کورد‪،‬‬ ‫قاسم بەیاتی‪ ،‬سەرۆکی کوتلەی‬ ‫توركمانی و سەرۆكی كوتلەی عەرەبی‬ ‫بەبێ ناوهێنان ئیمزا کراوە‪ .‬دواتر‬ ‫راكان جبوری بە نووسراوێك ئاراستەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی كردووە بۆ‬ ‫کارکردن بە ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە‪.‬‬ ‫خاڵی سەرەكی رێككەوتنەكە‪،‬‬

‫رازیبوونی ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنە‬ ‫بە مانەوەی راكان جبوری وەكو‬ ‫پارێزگاری كەركوك بە وەكالەت‪ ،‬تا ئەو‬ ‫کاتەی هەڵبژاردنێکی نوێ دەکرێ بۆ‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لەچەند‬ ‫سەرچاوەیەکی جیاوازەوە دەست‬ ‫“زەمەن” کەوتووە‪ ،‬زۆرینەی ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەن لەهەر سێ پێکهاتە‬ ‫سەرەکییەکە ئاگاداری ناوەڕۆکی‬ ‫رێککەوتنەکەو ئیمزاکردنی نین و تەنیا‬ ‫لەنێوان چوار کەسدا‪ ،‬کە سیانیان وەک‬ ‫نوێنەری نەتەوەکان و راکان جبورییش‬ ‫وەک پارێزگاری بەوەکالەت ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە زیاتر وتی‪“ :‬کورد‬ ‫بووە بە دوو بەرەوە‪ ،‬بەرەیەکیان لە‬ ‫کەرکوک و بەرەکی تر لە هەولێر کە‬ ‫سەر بە پارتین و زۆرینەی لیستی‬ ‫برایەتی پێکدەهێنن‪ ،‬عەرەب دوو‬ ‫بەرەو تورکمانەکانیش بەهەمان شێوە‬ ‫سێ بەرەن و الیەنەکانی دەرەوەی‬ ‫رێککەوتنەکەش بە ناوەڕۆکەکەی رازی‬ ‫نین”‪.‬‬ ‫رێککەوتنەکە لەژێر ناوی لیژنەی‬ ‫“هاوسەنگی پۆستەکان” ئیمزا کراوە‪،‬‬ ‫لە کۆی ‪ ٩‬پۆست کە پێکهاتوون لە‬ ‫یاریدەدەرو راویژکار‪ ،‬دوو پۆستی‬ ‫دیوانی پارێزگا بۆ کوردو سێ پۆست‬

‫ئامێرێکی نوێ بۆ پێوانی‬ ‫رادەی سەرخۆشیی‬ ‫شۆفێران هێنرایە هەرێم‬

‫راکان جبوری‬

‫بۆ عەرەب بە جێگری پارێزگارەوە‪ ،‬سێ‬ ‫پۆستیش بۆ تورکمان و یەک پۆست‬ ‫بۆ مەسیحییەکان دیاری کراوە‪ .‬بەبێ‬ ‫ئەوەی ئاماژە بە پۆستی پارێزگاری‬ ‫کەرکوک بدرێت کە پشکی کوردە‪.‬‬ ‫دەقی‬ ‫باڵوبوونەوەی‬ ‫دوای‬ ‫ناڕەزایەتییەکان‬ ‫رێککەوتنەکەو‬ ‫لەسەری‪ ،‬کاکەرەش سدیق کە بەناوی‬ ‫لیستی کوردەوە ئیمزای کردووە‪،‬‬ ‫لە روونکردنەوەیەکدا رایگەیاند‪:‬‬

‫حکومەت نرخی بەنزینی پێ‬ ‫هەرزان ناکرێ‬ ‫مەزهەر کەریم‬

‫زهمهن‬

‫رادەی‬ ‫پێوانەکردنی‬ ‫بۆ‬ ‫مەستی و سەرخۆشیی شۆفێران‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ٣٥ ،‬ئامێرى‬ ‫بهریتانى بە دەستگەیشتووە کە جۆرو‬ ‫کوالێتیان لەوانەی پێشوو بەرزترە‪.‬‬ ‫ئامێرەکە ناوی (ژووبێتێر)ــە و لە‬ ‫ماوەیەکی کەمدا ئەنجامی پشکنینەکان‬ ‫دەدات بە دەستەوە‪ .‬نهقیب میران‬ ‫حهسهن‪ ،‬لێپرسراوی هۆبهی ئایتی‬ ‫له بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی‬ ‫پارێزگای سلێمانی لە لێدوانێکدا بۆ‬ ‫“زهمهن” روونیکردەوە‪ ،‬ئهو ئامێره‬ ‫نوێیە ههمان كاری ئامێری پرۆمیل‬ ‫دهكات‪ ،‬بهاڵم ئهنجامی پشكنینهكەی‬ ‫خێراترو راستترە‪.‬‬ ‫نەقیب میران وتیشی‪“ :‬ئەو‬ ‫ئامێرانە زیاتر لەو شوێنانە دادەنرێن‪،‬‬ ‫کە گەشتیاریین و مەفرەزەکانی‬ ‫هاتوچۆ چاودێری دەکەن‪ .‬هەروەها‬ ‫چەند دانەیەکیش لە قەزا و ناحیەکان‬ ‫دابەش دەکرێن”‪.‬‬

‫لێکۆڵینەوەکانی‬ ‫بەگوێرەی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬مەستبوون و‬ ‫سەرخۆشیی شۆفێران‪ ،‬لەناو ریزبەندی‬ ‫هۆکارەکانی رووداوی هاتوچۆدا‪ .‬پلەی‬ ‫سێیەمی گرتووە‪.‬‬ ‫لە یاسای ههموارکراوی هاتوچۆ‬ ‫ژماره ‪٨٦‬ی ساڵی ‪ ٢٠١٤‬دیاریکراوە‪،‬‬ ‫هەر شۆفێرێک لەکاتی لێخوڕیندا‬ ‫رادەی سەرخۆشییەکەی گەیشتبێتە‬ ‫سەرووی سفرو پۆینت ‪ ،٥٠‬ئەوا بە‬ ‫سەرپێچی بۆی هەژمار دەکرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫بۆ شۆفێری ئوتۆمبیلی تایبەت‪.‬‬ ‫بۆ شۆفێری بارههڵگر نابێت رادەی‬ ‫سەرخۆشییەکەی بەرزتربێت لە سفرو‬ ‫پۆینت ‪ ،٢٠‬بەاڵم بۆ شۆفێرانی پاس و‬ ‫تاكسى‪ ،‬رێژهکه زۆر نزمترە بە جۆرێک‬ ‫نابێت رادەی سەرخۆشییەکەیان‬ ‫بەرزتربێت لە سفرو پۆینت ‪.١٥‬‬ ‫شۆفێری سەرپێچیکار بەم یاسایە‬ ‫غهرامه دەکرێت‪ ،‬یهكهمجار بە ‪٣٠٠‬‬ ‫ههزار دینار‪ ،‬ئەگەر هەر ئەو شۆفێرە‬ ‫دووبارەو سێبارە بە سەرخۆشیی زیاد‬ ‫لەو رێژانە بکەوێتە مەفرەزەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫غەرامەکەی دەبێتە یەک ملیۆن دینار‪.‬‬

‫هێشتنەوەى پۆستى جێگری پارێزگار‬ ‫بۆ راکان جبورى کە پشکى عەرەبە‪،‬‬ ‫ئەو کەسە پێشتریش جێگرى پارێزگار‬ ‫بووە‪ ،‬دوای ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەر بە بڕیارى‬ ‫عەبادى بەوەکالەت کراوە بە پارێزگار‪،‬‬ ‫هەر جێگرى پارێزگارەو بە سپاردن‬ ‫دانراوە‪ ،‬ئەویش بەهۆى نەگەڕانەوەى‬ ‫پارێزگارى کەرکوک‪ ،‬کە لەالیەن دادگاى‬ ‫عێراقییەوە داوا کراوە‪.‬‬ ‫هەر دوای باڵوبوونەوەی دەقی‬

‫کۆتایی ساڵی رابردوو بەرپرسانی‬ ‫حکومیی و ئیدارە خۆجێیەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان رایانگەیاند‪ :‬دەبێ نرخى‬ ‫بهنزین کەم بکرێتەوە بۆ ‪ ٤٥٠‬دینار بۆ هەر‬ ‫لیترێک‪ ،‬کەچی دوای زیاتر لە پێنج مانگ‪،‬‬ ‫هێشتا نرخی بەنزین وەکو خۆیەتی‪.‬‬ ‫بەرپرسانی سوتەمەنی پارێزگاکانی‬ ‫هەولێرو سلێمانی لە لێدوانیاندا بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێن‪ ،‬دیاریکردنی نرخ لە‬ ‫دەستی ئەواندا نەماوەو ئێستا کۆمپانیاو‬ ‫بازرگانەکان نرخ دیاری دەکەن‪ ،‬نەک‬ ‫حکومەت‪.‬‬ ‫محهمهد حهسیب‪ ،‬بهڕێوهبهرى نەوت‬ ‫و کانزاکانى سلێمانى وتی‪“ :‬ههرزانکردنى‬ ‫نرخى بهنزین ئێمه لێى بهرپرس نین‪،‬‬ ‫ئێمه تهنیا پشكنینى جۆریى بۆ بهنزین‬ ‫دەکەین و کەرتی تایبەت نرخ دیاری‬ ‫دهكهن”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬لە هەرێمی کوردستان‬ ‫حکومەت هاوکاری کەرتی تایبەت ناکات‬ ‫لە بەرهەمهێنانی بهنزیندا هاوشێوەی‬ ‫ئەوەی لە عێراقدا هەیە‪ .‬بۆیە بهنزین‬ ‫ههرزان نابێ”‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە ئارى كاكهشین‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرى نهوتو كانزا له پارێزگاى‬ ‫ههولێر بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ئهو بهنزینهى‬ ‫ئێستا له بهنزینخانهكان دهفرۆشرێ‪،‬‬ ‫‪٪٩٠‬ی هی بازاڕى ئازادهو بازرگانهكان‬

‫دهیهێنن‪ .‬حكومهتى ههرێم ناتوانێ‬ ‫فشاریان بخاتە سەر تا نرخهكهى هەرزان‬ ‫بکەن‪ .‬ههرچهنده پێشیان وتراوه کە‬ ‫نرخهكان داببهزێنن‪ ،‬بهاڵم بازرگانان‬ ‫دەڵێن کرێیەکی زۆر دەکەوێ لەسەریان و‬ ‫ناتوانن لەوە کەمتر بیفرۆشن”‪.‬‬ ‫ئاری کاکەشین وتیشى‪“ :‬له ههوڵى‬ ‫ئهوهداین حكومهتى عێراق بڕێكى زیاتر‬ ‫بهنزین بۆ پارێزگاكان دابین بكات‪،‬‬ ‫چونكه ئهو بڕهى ئێستا دهینێرێت تهنیا‬ ‫بهشى ئۆتۆمبیلى وهزارهتهكانى حكومهت‬ ‫دهكات‪ .‬تا حكومهتى عێراق بڕێكى زیاتر‬ ‫بهنزین ههناردهى ههولێر نهكات‪ ،‬نرخهکە‬ ‫بهمشێوهى ئێستا دهمێنێتهوە”‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان ڕۆژانه پێویستى‬ ‫به شهش ملیۆن لیتر بهنزین هەیه‪،‬‬ ‫بەاڵم پااڵوگهكان کە لەکۆی ‪ ٢١٦‬پااڵوگە‬ ‫تەنیا دووانیان یاسایین‪ ،‬سێ ملیۆن‬ ‫لیتر بهرههمدههێنن‪ .‬ئەمە بەپێی قسەی‬ ‫شێرکۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی سامانە‬ ‫سروشتییەکان لە پەرلەمانی کوردستان‪.‬‬ ‫شێركۆ جهودهت ئاماژەی بەوەدا‬ ‫ئهوهى‪ ،‬كه ئێستا نرخى بهنزین دادهنێ‪،‬‬ ‫بازاڕه لهبهرئهوهى ‪٪٥٠‬ی دابینكردنى‬ ‫بهنزین لهسهر كهرتى تایبهته‪“ .‬پااڵوگهكان‬ ‫حكومین کەچی كهرتى تایبهت بهڕێوهیان‬ ‫دهبات‪ ،‬نهوتى خاو لهحكومهت وهردهگرن‬ ‫کە دهبێ بهشێكى داهاتهكهیان بۆ‬ ‫حكومهت بێ‪ ،‬بۆیه حكومهت لهبهرامبهر‬ ‫وهرگرتنى ئهو داهاتهدا نرخى بهنزینى‬ ‫ههرزان نهكردووه”‪.‬‬

‫رێککەوتنەکەش‪ ،‬عارف قوربانی نووسەرو‬ ‫رۆژنامەنووس لە تۆڕی کۆمەاڵیەتی‬ ‫فەیسبووک نووسی‪ :‬بەڵگەکان لە سەدان‬ ‫وتار باشتر دۆخەکە روون دەکەنەوە کە‬ ‫حاڵی کورد چۆنە لە کەرکوک‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە هیچ روونکردنەوەیەک نییە‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬شوان داودی‪ ،‬رۆژنامەنووس‬ ‫و پەرلەمانتاری خولی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی عێراق بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“ئێستا هێزی یاسایی بۆ دانان و البردن‬

‫و هێشتنەوەی پارێزگار لە دەستی‬ ‫کورددایە‪ ،‬بەاڵم الیەنێکی سیاسی ماف‬ ‫و دەسەاڵتی خۆی پەکخستووەو نایەوێ‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا کۆببێتەوەو پارێزگار‬ ‫هەڵبژێردرێت کە پشکی کوردە‪ .‬بۆیە‬ ‫راکان جبوری لەسەر پۆستەکەی‬ ‫بەردەوام دەبێ”‪.‬‬ ‫داودی وتیشی‪“ :‬پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان کەرکوکی بەجێهێشتووەو‬ ‫زۆرینەی لیستی برایەتیش الی ئەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش هۆکاری سەرەکی دیارینەکردنی‬ ‫پارێزگاری نوێ و مانەوەی راکان‬ ‫جبورییە لەسەر پۆستەکەی”‪.‬‬ ‫شوان داودی ئاماژەی بە دانانی‬ ‫پارێزگاری نوێی نەینەوا کرد‪ ،‬کە لە‬ ‫چەند رۆژی رابردوو بە بەشداریی ‪٢٨‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا هەڵبژێردراو‬ ‫بە بەشداری فراکسیۆنی پارتی‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەپێی سەفقەیەکی ناوخۆیی و ئیقلیمیی‬ ‫و دەرەکی “هەر بەپێی ئەو سەفقە‬ ‫ناوخۆیی و دەرەکی و ئیقلیمییە رێگری‬ ‫دەکرێت کە پارێزگارێک بۆ کەرکوک‬ ‫هەڵبژێردرێ‪ .‬لێرەدا تاوانبارو خەتاباری‬ ‫سەرەکی کوردە چونکە ئەو حەقەی‬ ‫داوە بە راکان جبوری کە وەک پارێزگار‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬الیەنێکی کوردی شەرعیەتی‬ ‫مانەوەی پێداوە بۆ ئەوەی بەردەوامی بە‬ ‫تەعریب بدات”‪.‬‬

‫هێنانی ئەسپی بولگاری‬ ‫بۆ هەرێم قەدەغە کرا‬ ‫سەرچین ساڵح‬

‫وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی‬ ‫کوردستان رایگەیاند‪ :‬بەهۆی هەبوونی‬ ‫نەخۆشی ئاژەڵ لە واڵتەکەیاندا‪،‬‬ ‫هاوردنی ئەسپ لە واڵتی بولگاریاوە‬ ‫قەدەغەکراوە تا کاتێکی نادیار‪.‬‬ ‫بولگاریا یەکێکە لەو واڵتانەی کە‬ ‫سااڵنە چەندین ئەسپی لێوە هاوردە‬ ‫دەکرێ بۆ هەرێمی کوردستان‪ .‬جهمال‬ ‫ئاكرێی‪ ،‬بهڕێوهبهرى كهرهنتینهى‬ ‫ڤێتێرنهرى له وهزارهتى كشتوكاڵ‬ ‫بۆ “زەمەن” روونیکردەوە‪ ،‬لەڕێی‬ ‫رێکخراوی تەندروستی جیهانییەوە‪،‬‬ ‫زانیارییان وەرگرتووە کە ئێستا لەناو‬ ‫ئاژەاڵنی واڵتی بولگاریا نەخۆشی‬ ‫باڵوبووەتەوە‪ .‬بۆیە ریگە نادرێ‬ ‫ئەسپی بولگاری بهێنرێتە ناو هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە‪.‬‬

‫ئاکرێی وتی‪“ :‬هەركهسێك بیهوێ‬ ‫له واڵتێكهوه ئاژهڵ هاوردە بکات‪،‬‬ ‫ئێمه به دواداچوون دهكهین بۆ رەوشی‬ ‫تەندروستی ئاژەاڵن‪ ،‬پاش دڵنیابوون له‬ ‫نهبوونى نهخۆشی ڕێگه بە هاوردنیان‬ ‫دهدهین‪ .‬بەاڵم ئێستا زانیومانە لە‬ ‫بولگاریا نەخۆشی لە ئارادایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێگە نادەین ئەسپ بهێنرێ”‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەمساڵ بەهۆی هەبوونی‬ ‫نەخۆشی لە تورکیا‪ ،‬هەرێمی کوردستان‬ ‫هاوردنی ئەسپی لەو واڵتەوە قەدەغە‬ ‫کردبوو‪ ،‬بهڕێوهبهرى كهرهنتینهى‬ ‫ڤێتێرنهرى له وهزارهتى كشتوكاڵ‬ ‫ئاماژەی بەوەدا ئێستا نەخۆشییەکە‬ ‫لە تورکیا نەماوەو هاوردنی ئەسپ لەو‬ ‫واڵتەوە ئاسایی بووەتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی‬ ‫کشتوکاڵ‪ ،‬سااڵنه ‪ ٥٠٠‬تا ‪ ٦٠٠‬ئهسپ‬ ‫لە دەرەوە هاوردهی هەرێمی کوردستان‬ ‫دهكرێن‪.‬‬

‫‪ 504‬دۆنم زەوی جوتیارانی کورد سوتێنراون‬ ‫زەمەن – نووسینگەی هەولێر‬

‫ناوچه‬ ‫لیژنهی‬ ‫سهرۆكی‬ ‫كوردستانییهكانی دهرهوهی ههرێم‬ ‫له پهرلهمانی كوردستان رایگەیاند‪:‬‬ ‫بەگوێرەی ئەو ئامارانەی دەستیان‬ ‫کەوتووە‪ ،‬لە چەند رۆژی رابردوودا‬ ‫لە هەرسێ پارێزگای دیالەو‬ ‫کەرکوک و نەینەوا‪ ،‬زیاتر لە ‪٥٠٤‬‬ ‫دۆنم زەوی داچێنراو بە گەنم و‬ ‫جۆی جوتیارانی کورد سوتێنراون‬ ‫لەالیەن عەرەبەکانی ئەو ناوچانەوە‪.‬‬ ‫جوان یونس رۆژبهیانی‪ ،‬سهرۆكی‬ ‫لیژنهکە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەگەڵ‬

‫جوتیارانی زیانلێکەوتووی سنووری‬ ‫قهراج و كهندێناوهو مهخموور‬ ‫لێ‬ ‫زانیاریمان‬ ‫کۆبووینەوەو‬ ‫وەرگرتوون‪ .‬ئەوان پێیان وتین ئەو‬ ‫گەنم و جۆیانەی کە نەسوتێنراون‪،‬‬ ‫ناهێڵن بچن دروێنەیان بکەن”‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ئەم هەفتەیەوە‪،‬‬ ‫لەو گوندانەی کە خاوەنەکانیان‬ ‫کوردن و لە چوارچێوەی‬ ‫لێیان‬ ‫تەعریبدا‬ ‫سیاسەتی‬ ‫زەوتکرابوو‪ ،‬دیسان عەرەبەکان‬ ‫چوونەتەوە سەریان و دەیانەوێ‬ ‫داگیریان بکەنەوە‪.‬‬ ‫پەالماری عەرەبەکان لە‬ ‫یەک کاتدا لە دەشتی قەراج‬

‫و کەندێناوە لە مەخمور سەر‬ ‫بە پارێزگای نەینەواو گوندی‬ ‫پەڵکانە لە پارێزگای کەرکوک و‬ ‫گوندەکانی خانەقین لە پارێزگای‬ ‫دیالە دەستیپێکرد‪.‬‬ ‫جوان رۆژبهیانی وتیشی‪:‬‬ ‫“پهرلهمانی کوردستان سەبارهت‬ ‫بە دەستدرێژی بۆ سەر جوتیارانی‬ ‫کورد‪ ،‬خەریکی ئامادەکردنی‬ ‫راپۆرتێکە تا بهرزی بكهینهوه‬ ‫بۆ حكومهتی عێراق و دهبێ‬ ‫هاوكاری جوتیارانی کورد بكرێت‬ ‫تا دانەوێڵەکانیان دروێنە بکەن‬ ‫خەلەوخەرمانیان‬ ‫ئەوانەیشی‬ ‫سوتێنراوە قهرهبوو بكرێنهوه”‪.‬‬

‫جوان رۆژبەیانی‬

‫هەولێر بە کامێرای چاودێری دەتەنرێت‬ ‫عهبدولخالق تهڵعهت‪ ،‬بهڕێوهبهری پۆلیسی ههولێر لە‬ ‫لێدوانێکیدا بۆ (زەمەن) وتی‪“ :‬بە بڕیاری وهزارهتی ناوخۆ‪،‬‬ ‫پێنج ههزار كامێرای چاودێری له شهقام و بازاڕو شوێنه‬ ‫گشتییهكانی ناوشاری ههولێر جێگیر دەکرێن و ئێستا‬ ‫دهستكراوه به جێبهجێكردنی پرۆژهكه”‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬پارێزەر رێبین سهباح پێیوایه؛ دانانی‬

‫كامێرای چاودێری‪ ،‬ئاسانکاریی دەکات بۆ دۆزینهوهو‬ ‫دهستگیركردنی تاوانباران‪ ،‬بەاڵم ئهگهر ئامانج له دانانی ئهو‬ ‫ژماره زۆرهی كامێرا بۆ كۆنترۆڵكردنی جوڵهی هاواڵتیان بێ‬ ‫بۆ ئامانجێكی سیاسی‪ ،‬ئهوا دهبێته پێشێلكردنی مافهكانی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ :‬ئهگهر ئامانج له دانانی ئهو ژماره زۆرهی‬

‫لەبەر پیاو پۆستی وەزیر بەر ژن ناکەوێ‬

‫كامێرای چاودێری زوو ئاشكراكردنی رووداوهكان و دۆزینهوهی‬ ‫تاوانباران و پاراستنی شوێنه گشتییهكان بێ‪ .‬ئهوا لهرووی‬ ‫یاساییهوه هیچ كێشیهك نییه بۆ دانانی كامێرای چاودێری‬ ‫و ناچێته قاڵبی چاودێریكردنی هاواڵتیانەوە‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫ل‪3‬‬

‫ساڵح موسلیم بۆ‬

‫پڕۆژەمان بۆ چارەسەر‬ ‫داوەتە رژێمی سوریا‬

‫‪:‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪٦‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )19‬سێشەممە ‪2019/5/21‬‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نهێنی‌دواكه‌وتنى‌سەرۆکایەتی‌و‌پێکهێنانى‌حکومەت‌ئاشكرا‌ده‌كات‬

‫نێچیرڤان بارزانى سوێند بخوات‪ ،‬قوباد تاڵهبانى شوێنى دهگرێتهوه‬ ‫زهمهن ‪ -‬هەولێر‬ ‫سهرچاوهیهكى ئاگادار له ئهنجومهنى‬ ‫وهزیرانی هەرێمی کوردستان به‬ ‫“زهمهن”ى راگهیاند‪ :‬یهكێك له‬ ‫هۆكاره سەرەکییەكانى دواخستنى‬ ‫سوێندخواردنى سهرۆكى ههرێم‪،‬‬ ‫پهیوهسته به چۆڵبوونى پۆستى‬ ‫سهرۆكى حكومهتهوه كه زیاتر له‬ ‫مانگێك دهخایهنێ‪.‬‬ ‫لهڕووى یاساییهوه کاتێک نێچیرڤان‬ ‫بارزانی سوێند دەخوات‪ ،‬ئەوا‬ ‫راستهوخۆ دهبێ پابهندبێ به كاروبارى‬ ‫سهرۆكایهتیهوهو پۆستى سهرۆكوهزیران‬ ‫لەالیەن قوباد تاڵهبانى جێگریەوە‬ ‫پڕدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە وتیشى‪“ :‬ئهگهر‬ ‫نێچیرڤان بە سەرۆکی هەرێم‬ ‫ههڵبژێردرێ بەاڵم سوێند نهخوات‪ ،‬ئەوا‬ ‫دهتوانێ درێژه بهكارهكانى ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بدات‪ .‬بۆیه پارتى بهگونجاوى‬ ‫نازانێ مانگێك ئهو پۆسته بهتاڵبێ یان‬ ‫بکەوێتە دەستی قوباد تاڵەبانییەوە كه‬

‫رهنگه بههۆى كێشهو ملمالنێى ناوخۆى‬ ‫حزبهكانەوە‪ ،‬كاندیدیان بۆ پۆسته‬ ‫وهزارییهكان ئامادەنهبێ و پێكهێنانى‬ ‫كابینه بكهوێته مانگى حهوتەوە”‪.‬‬ ‫ئاماژهى بۆ ئهوهشكرد‪ ،‬پارتى‬ ‫پێشوهختە پالنى ئهوه دادهنێ كه له‬ ‫ماوهى ‪ ١٠‬رۆژدا كابینه پێكبهێنرێ و‬ ‫حزبهكان كاندیدەكانیان ئامادەبێ‪ ،‬ههر‬ ‫حزبێكیش كاندیدهكانى ئامادەنهبێ‬ ‫چاوهڕێی ناكرێو به بهتاڵى شوێنهكهى‬ ‫دههێڵرێتەوە‪.‬‬ ‫له مادهى چوارهمى پهیڕهوى‬ ‫كاركردنى سهرۆكایهتى ئهنجومهنى‬ ‫وهزیراندا هاتووه‪ :‬جێگرى سهرۆكى‬ ‫ئهنجومهنى وهزیران‪ ،‬كهسى دووهمه‬ ‫له ئهنجومهن و هاوكارى سهرۆك‬ ‫دهكات له بهجێگهیاندنى ئهركهكانى و‬ ‫جێگهى سهرۆك دهگرێتهوه له كاتى‬ ‫ئامادهنهبوونى یان لهكاتى چۆڵبوونى‬ ‫پۆستى سهرۆك‪ ،‬جێگر ئهركهكانى‬ ‫سهرۆك له ئهستۆ دهگرێ تا سهرۆكێكى‬ ‫نوێ بهپێى یاسا دهستنیشان دهكرێت و‬ ‫ئهو دهسهاڵتانه پیادهدهكات كه سهرۆك‬ ‫پێى دهبهخشێ‪.‬‬

‫باڵیۆزی نوێی ئەمریكا لەعێراق كێیە؟‬

‫ل‪٨‬‬

‫زەمەن‬

‫“لێپرسینەوە”ی لێدەکرێت‬

‫سەرچاوەیەک لە پەرلەمان بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بڕیارە ئەمڕۆ سێشەممە‪ ،‬لیژنەی‬ ‫دارایی بانگهێشتی وەزیری دارایی عێراق بکات‬ ‫بۆ لێپرسینەوەو هەڵسەنگاندنی کاروباری‬ ‫وەزارەتەکەی‪ .‬لەناویدا چۆنێتی ناردنی پارە‬

‫ل‪2‬‬

‫کورد ‪ 180‬پۆستی لە ناوچە‬ ‫دابڕێنراوەکان لێ سەنراوەتەوە‬

‫وەزیری دارایی ئەمڕۆ لە پەرلەمان‬ ‫بۆ هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬لیژنەی‬ ‫دارایی لە پەرلەمانی عێراق بۆ هەریەکە لە‬ ‫مەلەفەکانی پارەی گەنمی جوتیاران‪ ،‬ناردنی‬ ‫پارە بۆ هەرێمی کوردستان بەبێ ئەوەی‬ ‫هەرێم نەوتی خۆی رادەستی بەغدا بکات‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەند پرسێکی تر پرسیاری ئامادە‬ ‫کردووەو داوای روونکردنەوە لە وەزیری دارایی‬

‫“یەکێتی شەرعییەت بە راکان جبوری دەدات“‬

‫دەکات بۆ ئەم مەلەفانە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەکانی ئەو سەرچاوەیەی‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬ئەندامە عەرەبەكانی لیژنەی دارایی‬ ‫دەیانەوێ پرسینەوەیەکی وردو لێبڕاوانە بکەن‬ ‫لە وەزیری دارایی سەبارەت بەو مەلەفانەی‬ ‫بۆی ئامادەکراوە‪ ،‬لەگەڵ هەڵسەنگاندنی‬ ‫کاروباری وەزارەتەکەی و خەرجکردنی پارە‬ ‫بۆ وەزارەتەکانی تر‪.‬‬

‫“بە قازانجی دەسەاڵت و زیانی ئۆپۆزسیۆن بوون”‬

‫زەمەن‬ ‫دوو رۆژ دوای رووداوەکانی ‪١٦‬ی‬ ‫ئۆکتۆبەر‪ ،‬د‪.‬فوئاد مەعسوم سەرۆک‬ ‫کۆماری عێراق‪ ،‬مەرسومێکی بۆ الدانی‬ ‫نەجمەدین کەریم پارێزگاری کەرکوک‬ ‫دەرکرد‪ .‬لەو رۆژەوە کورد بەردەوام‬ ‫پۆستە ئیدارییەکانی ئەم پارێزگا‬ ‫کوردستانییە لە دەست دەدات‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونێکی “زەمەن”‪،‬‬

‫دەرکەوتووە لە دوای رووداوەکانی‬ ‫‪١٦‬ی ئۆکتۆبەرەوە تائێستا‪ ،‬نزیکەی‬ ‫‪ ١٨٠‬بەرپرسی کورد لەو ناوچانە کە‬ ‫‪٦٠‬یان پۆست و بەرپرسیارێتی بااڵیان‬ ‫هەبووە‪ ،‬دوورخراونەتەوەو لە جێگەیان‬ ‫عەرەب یان تورکمانی شیعە دانراون‪.‬‬ ‫تەنیا لە شارەوانی کەرکوک کە لە‬ ‫شەش کەرت پێکهاتووە‪ ،‬دوو پۆستیان‬ ‫لە کورد وەرگیراونەتەوەو بەسەر‬ ‫عەرەب و تورکماندا دابەشکراون‬ ‫بەشێوەیەک ئێستا هەر پێکهاتەیەک‬

‫مەریوان عەلی‬

‫پارە و‬ ‫سیاسەت‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫ل ‪١٨‬‬

‫رەحمان غەریب‬

‫ل‪٥‬‬

‫فهیسبووک تۆڕێکی‬ ‫کۆمهاڵیهتی یان‬ ‫زهلکاوێکی سیاسی؟‬

‫ل ‪١9‬‬

‫عەبدولغەنی کاکۆ‬

‫كونسوڵی ئەمریكا‬

‫لە سلێمانی‬ ‫سەری چاك ناكات!!‬

‫دوو پۆستی بەدەستەوەیە‪.‬‬ ‫بەپێی دەرەنجامی دوو هەڵبژاردنی‬ ‫رابردووی پەرلەمانی عێراق‪ ،‬کورد‬ ‫زیاتر لە ‪٪٥٥‬ی دەنگدەرانی پارێزگای‬ ‫کەرکوکی پێکهێناوە‪ .‬پێشتریش‬ ‫نزیکەی ‪٪٦٠‬ی پۆستەکانی ئەم‬ ‫پارێزگایە لەالیەن کوردەوە بەڕێوە‬ ‫دەبران‪ ،‬کەچی ئێستا پشکی کورد‬ ‫لە بەڕێوەبەرایەتییە حکومییەکان لە‬ ‫هەندێک شوێن بۆ ‪ ٪٥‬کەم بووەتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ل‪٥‬‬

‫خۆڵەمێشی‬ ‫ل‪4‬‬

‫ناودارەكان‬

‫ل ‪١٦‬‬