59

‫سەرپەرشتیار‬

‫سەرنووسەر‬

‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫کامەران سوبحان‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫خاچ و سێوەکان‬

‫سەگ باشـــرتە‬ ‫حسەین لەتیف‬

‫دڵسۆز حهمه‬

‫خۆم دەخەمە سەر ئەژنۆ و‬

‫وەک کارژۆڵە خۆی هەڵدەداتە باوەشم‬ ‫ئەو کە هێشتا پانتایی ژیان هێندەی حەوشەکەی مەکتەبە و‬

‫خوێنی لە دەمارمدا نەهێشتووە ‪ ....‬تەنهایی‬ ‫بەگیری هێناوم‪ ،‬دڵڕەقیی ژیان‬ ‫بەهەر بارێکدا دەجوڵێت خەیاڵم‬ ‫رووخساری ئاشنایەکە بە خوێنی رژاوی خۆمەوە‬ ‫خەنجەرێکیش لە کەمەردا‪،‬‬ ‫نایکاتەوە پەنجەرەکانی ئەگەر‬ ‫هەرچاوێکیشم هەتاوێک وەکو خۆرەتاو‬ ‫دەریاکان پڕ پڕکات لە نوور‬ ‫ئاوایە ژیان !‬ ‫دەچمە وێستگاکەی نزیک ماڵمان‬ ‫لە چاوتروکانێکدا‬ ‫تف لە ناوچەوانی ژیان‬ ‫لەوەتەی هەم کوژراوم من‬ ‫لەوەتەی هەم بریندارە رۆحم و‬

‫دەرگاکان تووند دادەخەم‬

‫لەوەتەی هەم بەسەرشانمەوەیە خاچەکەم‬

‫پەردەی ئەستوور بۆ پەنجەرەکانم دەدوورم‬

‫ئیتر تەواو‬

‫لە بەر زستان نا‪،‬‬

‫کۆتایی دێت ئازارم‬ ‫لە خاچەکەم دێمەخوار‬

‫لە بەر سەرمای ژیان‪.‬‬

‫لوورەی هاتنی شەمەندەفەرێکی تیژتێپەڕ و‬

‫‪-2-‬‬

‫زەنگی کۆتایی ژیان دێت‬

‫هەر کەسێک هات‬

‫چاو دادەخەم‬ ‫یەک چرکەی تر‬

‫گۆزەیەک ڕۆشنایی بردو‪...‬‬

‫من سێوێکی لەتوپەت و‬

‫رووبارێک تاریکی بە جێهێشت‪،‬‬

‫سنەوبەرێکی کوژراوم‬

‫مەلەوانی تاریکی نیم‪،‬‬

‫یەک چرکەی تر‬ ‫رۆحێکی هەڵفڕیوی سەر ئەو هێڵە ئاسنینەم‬

‫بۆ قومێ رۆشنایی دەخنکێم‪.‬‬

‫خوێنیشم لەژێر باراندا‪ ،‬دڵۆپ دڵۆپ مردنم دەنووسێتەوە‪.‬‬

‫‪-3-‬‬

‫بیر لە کوڕەکەم دەکەمەوە‬

‫دەرگاکان دادەخەم‬

‫لە مەکتەب دەگەڕێتەوە‬ ‫دیتەوە ماڵ‪ ،‬بانگم دەکات‬

‫نەبادا کەسێکی نوێ‪،‬‬

‫من لەوێ نیم‬

‫بێت و‪ ...‬دەست بۆ ئەو کتێبانە ببات‪،‬‬

‫ژوورەکان دەگەڕێ‪ ،‬بانگم دەکات‬

‫بە خوێن نووسیمن‪ ،‬نەک مرەکەب‬

‫من لەوێ نیم‬ ‫تێلم بۆ دەکات‪ ،‬زەنگ لێنادات‬

‫‪-4-‬‬

‫من لەوێ نیم‬

‫ماندووم لە مرۆڤ‬

‫من تەواوبووم‪،‬‬

‫سەگ باشترە‪،‬بەوەدا دەزانم‪،‬‬ ‫وەفا پیشەی سەگە‪.‬‬

‫لە تاریکییەکەدا دادەنیشێت‬ ‫ژیان خەریکە کەڵبەکانی خۆی نیشان بدات‬ ‫ئەو تەنهاترین کۆتر و‬ ‫منیش تەنهاترین کوژراو‬

‫‪-5-‬‬

‫ژیان دۆڕانێکی بەردەوامە‬ ‫ئازارێکی نەبڕاوەیە‬

‫مۆدێرنە ستەمی لە ئاژەڵ کرد‬

‫بیر لە کچەکەم دەکەمەوە‬

‫بنەچەی مرۆڤی بردەوە سەر مەیموون‪،‬‬

‫بە خەیاڵی باوەشی من‬

‫من شایەتی دەدەم‪:‬‬

‫بینینی من‬ ‫ئامادەیی هەمیشەیی من لە بەردەرگای چاوەڕوانییەکانی‬

‫ئەوەی جەنگی یەکەم و دووەمی جیهانی‬

‫ئەودا‬

‫هەڵگیرساند‪،‬‬

‫وەکو کالیپتۆسەکەی حەوشەی مەکتەب‬

‫ئەوەی رۆژانە نرخی نان زیاد دەکات‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬نەک مەیموون‪.‬‬

‫وەکو دیوار و کۆاڵن و دەستە زۆر بچووکەکانی خۆی‬ ‫دڵنیایە بۆئەبەد لێرەم‬ ‫وەکو هەمیشە هەردووباڵم دەکەمەوە و‬

‫دورترین مەودای گومان و ونبوون‬ ‫رێگای نێوان مەکتەب و ماڵەوەیە‬ ‫ئەو کە هێشتا بااڵی تەمەنی ئەوەندە هەڵنەکشاوە‬ ‫چاوی بگاتە حەوشەی ئازار‬ ‫کەالوەکانی پەیوەندی و‬ ‫پەنجەرەی گومان ببینێت‬ ‫ئەو نازانێت چەندە بریندارە دڵم‬ ‫چەندە غەریبە رۆحم و‬ ‫چەندە وێرانە ژیانم‬ ‫بە خۆشەویستی کوژراوم‬ ‫بە دەستی ئاشناترین ئاشنا لە تەنهاییدا زیندانم‬ ‫ئەو کە دەستی هێندەی گەاڵی دارهەڵوژە و‬ ‫دڵی هێندەی گێالسێکی سوور سوورە‬ ‫نازانێت ژیان دۆڕانێکی بەردەوامە‬ ‫سەد جەخار‬ ‫بەردەوام وەرین لە شکۆفەی سەوزبوون دەباتەوە‬ ‫لەکن ئەو ئەوەندە تاوانی فرمێسکەکانم‬ ‫خستۆتە ملی رەشەبا و ماسکاراکەم‬ ‫گوێم لێیە بە بووکەڵەکانی دهڵێت‪ :‬ماسکارا نادەم لە‬ ‫چاوت‬ ‫وەکو دایە‬ ‫چاوت پڕ دەبێت لە فرمێسکی زۆر!‬ ‫ئاه ‪...‬کچەکەم‬ ‫من کوژراوم‬ ‫ئەو لە حەوشەی مەکتەب چاوەڕێمە‬ ‫ئەو لە دەروازەی ژیاندا چاوەڕێمە‬ ‫بەناو دایک و باوکەکاندا بۆ من دەگەڕێت‬ ‫ئەو کە دڵی هێندەی گێالسێکی سووری بچووکە‬ ‫چۆن جێگای خەمی وا دەبێتەوە هێندەی ئۆقیانووسێک‬ ‫قووڵ و‬ ‫ئەوەندی کێوێک گەورەبێت !‬ ‫چاوەڕێیەو من کوژراوم‬ ‫یەکەمجارە تامی شپرزەبوون بکات‬ ‫ئاخۆ دەگری‬ ‫ئاخۆ چەندە دەترسێ‬ ‫ئاخۆ دەزانێت گومان چییە؟‬ ‫مامۆستاکەی زەنگی لێدەدات‪ ،‬من لێرەنیم‪،‬‬ ‫حەوشە چۆڵ دەبێت‬ ‫مەکتەب چۆڵ دەبێت و‬ ‫دنیا چۆڵ دەبێت‬ ‫بوون چۆڵ دەبێت‬ ‫من لێرە نیم‬ ‫هەمیشە دنیای من چۆڵ و ژیان چۆڵ و دڵم چۆڵ و دەستم‬ ‫چۆڵ و‬ ‫لە بیری ژیان چووینەوە‬ ‫دۆڕانیکی بەردەوامە ژیان‬ ‫ئازارم دەکەمەوە بەر‬ ‫خاچەکەم دەنێمەوە سەرشان‬ ‫دەگەڕێمەوە ناو پووچیی ژیان‬ ‫دایکبوون‬ ‫ناهێڵێت مردنیشم بە ئازادی هەڵبژێرم‪.‬‬

‫سەلیم بەرەكات‪ ،‬بهرهكهتێكی ئێمه‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫گۆران مهریوانی‬

‫ئێستێ‪ ،‬گهر له من دهپرسی‪ ،‬تهنێ بهرهكهتی‬ ‫ئێمه بەرەكاتی سهلیمه! ئهو ده كوردستانێ‬ ‫زیندهگی ناكات‪ ،‬به كوردی نانووسێ‪ ،‬وهلێ ده‬ ‫تۆپی ده رۆمانیدا ‪ 9‬دانهی سهنتهریان دهنێو‬ ‫كوردستانهو باس لهوان‪ ،‬ده كوردستانیان دهكات‪.‬‬ ‫ئهم بهرهكهته دیاردهیهكی چكۆڵه و نادیاری ئێمهیه‪.‬‬ ‫ده فهیسبووك‪ ،‬پێگهی ئالێكترۆنی‪ ،‬دیداری مێدیا‪،‬‬ ‫ستوونداری‪ ،‬كۆڕو گردبوونهوهی ئهدهبی‪ ،‬پێشانگای‬ ‫كتێب‪ ،‬خهاڵتی ئهدهبی و كافێتێریا‪.....‬تاد‬ ‫نابینرێ‪ .‬تهنانهت كه خهاڵتێكی ئهدهبی مهغریبی‬ ‫پێدهبهخشرێ‪ ،‬مهرجی بهخشین ئامدهبوونی‬ ‫خۆیهتی‪ ،‬به سوپاسهوه دهست بهڕوویانهوه دهنێ‪،‬‬ ‫ناچار دهیدهنه نووسهرێكی تر‪ .‬بێدهنگه‪ .‬نادیاره‪.‬‬ ‫بێدهنگ و نادیاریش دهنووسێ‪ .‬ئارام‪ ،‬به سهبر‪،‬‬ ‫وهلێ جوان و دانسقه دهڕهنگێنێ‪ .‬دهڵێ‪ ،‬گهر رۆژانه‬ ‫دوو پهڕهی بنووسم بهسمه‪ ،‬زێدهشه! درێژدادڕ‬ ‫نییهو تهقهڵی قهبه و زل ده نووسینی نادا‪ ،‬تا‬ ‫وا نیشانبدا دهفهلسهفێنێ‪ ،‬نا‪ ،‬سەلیم‪ ،‬سهلیمانه‬ ‫دهبهرهكێنێ! ‪ ٢٠‬ساڵێ پێش كه هاته سویدێ‬ ‫سهربوردهی سهیرو ئهنتیكهیان ده مێدیاكاندا لهو‬ ‫دهگێڕاوه‪ .‬جارێكی‪ ،‬لهوانه‪ ،‬كه یاسر عەرەفات‪،‬‬ ‫سهرداری فەتح فهلهستینی بهیروت چۆڵدهكا‪،‬‬ ‫بهرهكهتهكهی‪ ،‬به قهولی خۆی‪ ،‬بهجێدهمێنێ‪ .‬ناچار‬ ‫فڕۆكهی تایبهتی خۆی ده قوبروسهوه وهدووی‬ ‫دهنێرێ‪ .‬كوردانیش‪ ،‬ئهودهم‪ ،‬سهرقاڵی كوشتاری‬ ‫یهكدین! سهردارانی مه‪ ،‬عهوداڵی هونهرێكن بۆیان‬ ‫بچهپڵێنێ‪ ،‬كیژان و كوڕانمان بهرهو مهیدانی جهنگ‬ ‫بنێرێ‪ .‬وهلێ سهلیم بێدهنگ له ئێمهی دهڕوانی و‬ ‫سهلیمانه ئێمهی دهنووسیهوه‪ ،‬به پهخشان نا‪ ،‬به‬ ‫شیعریش نا‪ ،‬به بهرهكهتی رۆمان!‬ ‫دهڵێن گهر زۆر دوور بڕوا‪ ،‬ماڵ بهجێبێڵێ‪ ،‬ئهوه‬ ‫دهڕواته كن فرۆشگای گهڕهكی خۆیان‪ :‬سكوگۆس‪،‬‬ ‫ده كهناری ستۆكهۆڵم‪ .‬دهشڵێن‪ ،‬گهر رۆمانێكی‬ ‫ناوازه‪ ،‬مۆركدار به پهنجهی كهسهكی نووسهر‬ ‫خۆیهوه‪ ،‬به زوبانی عارهبییهكی تۆپ ‪-‬نایاب لهو‬ ‫سهردهمیه ڕا بنووسرێ‪ ،‬ئهوه بێ‪-‬چهند و چوون ده‬ ‫یهكێ لهو ریزه‪-‬خانووهی سكۆگۆس‪-‬دا دێتهدهرێ‪.‬‬ ‫كه جوناتان مۆڕێن‪-‬ی ئهدهبناس و وهرگێڕ ده‬ ‫مامۆستایهكی شارهزای عارهبی دهپرسێ‪ ،‬چلۆن لهو‬

‫دهڕوانێ‪“ :‬ئهز ده سێ وشان یهكیان حاڵیدهبم!” یان‬ ‫وهك ئهدهبناسی ئامریكی‪ ،‬ستێفان مایێر دهبێژێ‪،‬‬ ‫“تهكنیكی ئهو مهحرومكردنی وشهیه ده گوزارشته‬ ‫بنهڕهتیی و رهسهنهكهی خۆی و‪ ،‬ئیجباریكردنی‬ ‫وشهیه تا شێوه ‪-‬گوزارشتێكی نوێ دهخۆ بگرن”‪.‬‬ ‫كهمێ له مێدیاكارانی ئێمه نێوی ئهویان بیستووه‪،‬‬ ‫هیچیشیان حهولیان نهداوه دوو وشانی دهزار‬ ‫ببیستن‪ .‬پێدهچێ مێدیای مه‪ ،‬كهیفیان به چههرهی‬ ‫ئهوی نهیێ‪ .‬یان مێدیاگهلی ئێمه‪ ،‬راستر‪ ،‬بوونهته‬ ‫بازاڕێكی (نیو‪-‬لیبڕاڵی‪-‬نوێی) ئامریكی‪ .‬پۆپۆلیسیزم‬ ‫دوا ‪-‬ئامانجیانه‪.‬‬

‫ئاینـدهی كــوردان‬

‫ده رۆمانێكی ئهودا‪ ،‬منداڵێ دێته دونیاوه‪،‬‬ ‫ههر ده رۆژی زایینی ڕا زماندهگرێ‪ ،‬گهوره دهبێ‪،‬‬ ‫خێزان پێكهوه دهنێ‪ ،‬دهچێته تهمهنهوهو پیر دهبێ‬ ‫و ئیدی دهمرێ‪ ،‬ههمان رۆژ وهژێر گڵهوه دهنرێ‪.‬‬ ‫ئهوجا قامكانی بڕدراو و كوت‪-‬كوت‪-‬كراو دهنێو‬ ‫باخچهكهی ڕا شین دهبن‪ ،‬زینده‪-‬داهۆڵی باڵنده‬ ‫تۆقێنهریش ده باخچهكهی ڕا به پۆستااڵنهوه‬ ‫دهگهڕێن و خاپووریدهكهن‪ .‬مێدیاكان پرسیان ئهوه‬ ‫پهیوهندی چما به كوردهوه ههیه؟ “ئهمن حهولمدا‬ ‫ئایندهی كوردان ده خهیاڵدا وێنابكهم‪ ،‬كه به چۆن‬ ‫قهدهرێ دهگهن‪ .‬وهلێ كهسێ له من حاڵینهبوو”‪،‬‬ ‫وهاڵمی دانهوه‪ .‬بركات بهرهكهتی وشهیه‪ .‬مۆتهكهی‬ ‫بهدخهویی وهرگێڕیشه‪ .‬ئهو زمانێ دهزانێ كهم كهس‬ ‫پهی به نهێنی و سیحری دهبا‪ .‬یان راستر گهر‬ ‫وهرگێڕێكی پڕۆفیسۆناڵ رۆژانه ‪ ١4-١٢‬الپهڕهیهك‬ ‫ده رۆمانێ وهربگێڕێ‪ ،‬دهبێ شوكرانه‪-‬بێژ بێ گهر‬ ‫به ههمان زهمهن دهڕۆستی دوو پهڕهی ئهوی‬ ‫بێ‪ .‬عهجهب نییه كه راگری بهشی عارهبی‪ -‬ده‬ ‫زانكۆی یۆتۆبۆری یهكهم رۆمانی ئهوی بۆ سویدی‬ ‫وهرگێڕاوه‪ .‬بركات‪ ،‬بهرهكهتی تهنێ ده وشهدا نییه‪،‬‬ ‫ده بابهتیشدایه‪ .‬ئهو بابهت ناڕهنگێنێ‪ .‬داوی‪-‬بابهت‬ ‫و تهپكه بۆ خوێنهر نانێتهوه‪“ .‬ئهرێ بابهتگهلی ئهو‬ ‫رۆمانهی كووه‪ ،‬بركات”؟ كهیفی بهوجۆره پرسیارانه‬ ‫نایێ‪ .‬دڵمدهگیرێ دهمێ خهڵكانێ دهپرسن‪ ،‬ئهرێ‬ ‫ئهكتی نێو رۆمانهكانت له چیهوه دهدوێ‪ ،‬بهو‬ ‫حیسابهی ئهكتی‪-‬بابهت شتگهلێكی جودابێ ده‬ ‫ئهكتی زمان و‪ ،‬له دهرهوهی زمان‪-‬دابێ‪ .‬نازانن كه‬ ‫خودی زمان بابهت‪-‬و‪-‬ئهكتهكهشه!” ئهوه زمانه له‬ ‫رۆماندا گهشه به ئێمه دهدات‪ ،‬ئهوه بابهت نییه كه‬ ‫خوێنهر پهلكێشی كۆاڵن و كوچهكانی رۆمان دهكا‪.‬‬ ‫سیحری مرۆڤ‪ ،‬ئهفسانهی نووسهر‪ ،‬جادوگهریی‬ ‫خهیاڵ ده زماندایه‪ .‬زمان ئێمه دهخاته سهر‪ :‬گهڕان‬ ‫بهدووی ئهكت ‪-‬و‪-‬بابهتدا‪.‬‬

‫كـــۆتـانــامـه‬

‫ئێزیدی‪ ،‬له خودی كوردان خۆیان سیابهخترن‪،‬‬ ‫بێوهی نهژادیان به كورد‪ ،‬یان نا‪-‬كورد به ههند‬ ‫وهربگرم‪ .‬دهمێ‪ ٢٠١7-٢٠١4 ،‬سهردارانی (لهشكری)‬ ‫مه مهیدانی جهنگ جێدههێڵن‪ ،‬دهمێ سیاسهتوانانی‬ ‫مه و ناوچهكه‪ ،‬ئهوان دهكهنه قووتی داعشچیان‪،‬‬ ‫دهمێ سهلهفیستهكانی مه ده مینبهرهوه‬

‫سەلیم بەرەکات‬ ‫هاواردهكهن‪“ ،‬حاشا من ئێزیدی نیم و وهك وان‬ ‫پیس نیم”‪ ،‬دهمێ سهردارانی حیزبه سهلهفیهكان‬ ‫ده تێڤێوه بانگدهدهن‪“ ،‬ئێ‪ ،‬ئاخر چما من بێژم‬ ‫داعشچیان موسوڵمان نین‪ ،‬خۆ ئهوان نوێژدهكهن‪،‬‬ ‫بهرۆژوو دهبن‪...... ،‬تاد”! بركات به درێژایی ئهو‬ ‫دهمهی‪ ،‬خۆی ده ژوورێ دهنێ‪ ،‬رووناكی نابینێ‪ ،‬تا‬ ‫‪ ٢٠١6‬به خۆیی و رۆمانێكهوه‪ ،‬سهبایانی سینجار‪،‬‬ ‫دێته دهرێ‪ ،‬بۆ رووناكی دهگێڕێتهوه كه چ له كیژ‪،‬‬ ‫كوڕ‪ ،‬دانیشتووانی كوردستانیان دهكهن‪ .‬رۆمانێ‬ ‫بۆنی دامێنی كیژه پاكیزه به سهبایاكراوانی مهی‬ ‫لێدێ‪ ،‬خوێنی بێگوناهان و جهنگاوهرانی ئێمهی‬ ‫لێدوچۆڕێ‪ ،‬ده پهنا ههر وشهیهكی ڕا دهبینی‬ ‫داعشچییهك بۆ ئێمه خۆی مهاڵسداوه‪( ،‬ئوممه و‬ ‫خهالفهت) خهنجهری بۆ میللهتمان و كوردستانیانمان‬ ‫ههڵگرتووه‪( ،‬رۆشنبیرانی) ئێمهش شهڕی‪ ،‬داخۆ‬ ‫ئێزیدیان كوردن یان نا‪-‬كوردن دهكهن‪ ،‬دهمێ ئهوان‬ ‫به فهوت دهچن!‬ ‫ئێمه تا ئێستا فێرنهبووین بهرگی كوردستانیان به‬ ‫دانیشتووانمان رهوا ببینین‪ ،‬خۆمان ده خهیاڵپاڵوی‬ ‫كوردایهتی‪-‬نهتهوایهتی‪-‬درۆزنه بپارێزین و رێبازێكی‬ ‫نوێ بۆ ئایندهمان بدۆزینهوه‪ .‬بركات بهرهكهت‬ ‫دهخاته خهرمانی خهیاڵمانهوه‪ ،‬لهوێشێوه رێبازێكی‬ ‫نوێ بۆ رۆنانی ئایندهمان‪ .‬ئێمهش‪ ،‬پێچهوانهی‬ ‫بركات‪ ،‬زۆڵه‪-‬واقیعه‪-‬خهیاڵێ ههڵیگرتووین كه فهیز‬ ‫و بهرهكهتمان‪ ،‬توانا و هێزمان دهنێودهبا‪.‬‬ ‫خوێنهری دڵسۆز‪ ،‬ئێستاش ئێوهو پهرهگرافێ ده‬

‫رۆمانی‪ ،‬سهبایانی سینجار‪ ،‬بهداخهوه ئێستێ ئهمن‬ ‫عارهبیهكهیم لهكن نییه‪ .‬نه‪-‬ئینگلیزی‪ ،‬نه‪-‬فهڕهنسی‬ ‫و نه‪-‬ئیسپانیهكهشیم نهدیوه‪ .‬ناچارم ده سویدیهوه‬ ‫وهریبگێڕم‪ .‬بۆ ژمارهی ئاینده‪ ،‬ئێوهو پهڕهگرافێ ده‬ ‫سهبایانی سینجار‪.‬‬ ‫بهشی دووهم‪ ،‬پهرهگرافێ له رۆمانی‪:‬‬ ‫سهبایانی سینجار‬ ‫نووسینی‪ :‬سەلیم بەرەكات‬ ‫وهرگێڕانی‪ :‬گۆران مهریوانی‬ ‫هیندوستان بههاری ‪٢٠٢٠‬‬ ‫سارات هونهرمهندێكی ‪-‬نیگاركێشی كورده‪ ،‬ده‬ ‫كوخێكدا له رۆخی دهریاچهیهك له سكۆگۆس‪-‬‬ ‫كهناری ستۆكهۆڵم ‪ -‬به تهنێ دهژی‪ .‬بڕیاره‬ ‫نیگارێكی سینجار‪ ،‬چیای پیرۆزی ئێزیدیان‪،‬‬ ‫بڕهنگێنێ‪ ،‬تا ژنانی ئێزیادیان كه به زهبری‬ ‫دهوڵهتی خهالفهت قاتوقڕكران‪ ،‬پیرۆز‪-‬ڕاگرێ‪ ،‬لێ له‬ ‫دهستپێكی كارهكهیدا گیریكردوهو چی تێدهكۆشێ‬ ‫دهستی قفڵه و ناكرێتهوه‪ .‬بهیانیهك كه بهرهو‬ ‫فرۆشگایێ بهڕێوهیه چاوی به ژنێكی الو‪ ،‬كه له‬ ‫نێو دارستانێكی نزیكهوه بهڕێكهوتووه‪ ،‬جلوبهرگێكی‬ ‫ناوازهی لهبهردایه‪ ،‬دهكهوێ‪.‬‬ ‫كیژۆڵهكه رێك به ئاڕاستهی خانووهكهی من‬ ‫دههات‪ .‬ده بێشێاڵنی دارستانهوه وهدهركهوت و‬ ‫بهرهو خوار‪ ،‬بهرهو كهنار هات‪ .‬پاشان له دهمی‬ ‫دهروازهكهمان الیدا‪ ،‬تووله رێییهك دهیگایانده‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫حهوشهكهمان‪.‬‬ ‫ئهمنیش گوڕم به رهوتی خۆم دا‪ .‬دهمێ‬ ‫گهیشتمه نێو باخهكهمان دیتم چۆن به هێواشی‬ ‫دهرگا دهكوتێ‪ .‬ئهوجا الی لهمن كردهوه‪ ،‬كه‬ ‫زانی ئهمنیش بهڕێوهم‪ ،‬دوو ههنگاوێكیش له‬ ‫دهروازهكهمان دووركهوتهوه‪ .‬خهندهیهكی هاتێ و به‬ ‫كوردی دهگهڵ مندا پهیڤا‪ .‬سهدای كهمێ‪ ،‬ئاوها‬ ‫ناسك و سرت بوو‪:‬‬ ‫“ئهتۆ بۆ خۆت سهراتی‪ ،‬ها‪ .‬ئهمن دهنێو ئهو‬ ‫درهختانهی ڕا چاوم به ئهنگۆ كهوت‪ ،‬لێ دڵنیانهبووم‬ ‫ئهنگۆ ههو بن”‪.‬‬ ‫“چۆن دهكرێ كۆمهكت بكهم؟” “گهر بكرێ بزانم‬ ‫“ و “چۆنیش نێوی من دهزانیت؟”‬ ‫خانم وهاڵمی نهدایهوه‪ ،‬بهڵكو بهرهو رووی من‪،‬‬ ‫لهو شوێنهی كه من وێستابووم‪ ،‬هات تا نیوهی‬ ‫بهردهبازی باخچهكه‪.‬‬ ‫“ئهز نێوم شههیكه‪-‬یه”‪ ،‬ئهو گۆتی‪ ،‬لێ بۆ‬ ‫یهكدی ناسین دهستی درێژ نهكرد‪.‬‬ ‫“شههیكه؟” پرسیم‪ .‬دهمێ دهزاری سهدای نێوی‬ ‫جوان هاته دهر ناوازانه زرینگایهوه‪.‬‬ ‫“بهڵێ‪ ،‬شههیكه”‪ ،‬دڵنیایكردمهوه‪.‬‬ ‫“دهیسا نێوكی ئاوها‪ ،‬وهك بهڵهد بیت‪ ،‬گوزارشت‬ ‫له چ دهكا؟‬ ‫“ئهز ئهوهی نازانم” كیژۆڵهكه گۆتی‪“ .‬ئهوه‬ ‫نێوی نهێنیمه”‪.‬‬ ‫“نێوی نهێنی؟”‬ ‫“ئهرێ”‬ ‫“جا ئهنگۆ چما به نێوی ساختهوه خۆت به من‬ ‫دهناسێنی” ئهمن پرسیم‪.‬‬ ‫“ئهوها باشه”‬ ‫“ئهنگۆ به تهمهن چهند ساڵ دهبن؟” ئهمن ده‬ ‫خانمم پرسی‪ ،‬حهولێكیشم دا تا مهزهنهی تهمهنی‬ ‫بكهم و بزانم چهند دانه‪-‬ساڵ روخساری ئهم خانمه‬ ‫نهوجهوانه رهنگبردوهی شێالوه‪.‬‬ ‫حهڤده‬ ‫كه خهنی خهتی وردیله ده پێستی گۆشهی‬ ‫چاویدا دهركهوتن‪ ،‬دهگهل تهمهنی ڕا نهدههاتنهوه‪.‬‬ ‫لهچكێكی به سهریهوه گرێدابوو رووخساری‪ ،‬به دوو‬ ‫چاوی چكۆاڵنه و لووتی رێك و درێژكۆلهیهوه‪ ،‬زیاتر‬ ‫باریكتر و درێژ ‪-‬تر دههێنایه پێشچاو‪.‬‬ ‫الغر و گچكه دهبهردهم مندا وێستابوو‪ ،‬وهكی‬ ‫دهناكاوڕا به نیازبێ ئهمن فهرمووی وهژووركهوتنی‬ ‫لێبكهم‪ .‬جلوبهرگی – پاڵتۆیهكی ده قوماشێكی‬ ‫زبر كه تا قوله پای درێژ ببووهوه‪ ،‬دهژێریشیدا‬ ‫ئهزیزیهكی تاریكی قاوهیی – كه بهو گهوره بوون‪،‬‬ ‫ههر وهكی ئهو نێوه عهجیبهی له خۆی نابوو‪ ،‬ده‬ ‫خۆیهوه پێچابوو‪.‬‬ ‫“پێت وایێ ئهنگۆ بۆ خۆت زۆر نهوجهوان نیت تا‬ ‫نێوێكیی ئاوها نهێنیت ههبێ؟” ئهمن پرسیم‪.‬‬ ‫چاوه سهوزه‪-‬زهرد باوهكانی بۆ دهریاچه هێمنهكه‬ ‫وهرگێڕا و له منی نهڕوانی دهمێ وهاڵمیداوه‪:‬‬ ‫“ئێمه كه لێرۆكانێیین نێوی نهێنیمان پێ چاتره”‬

‫(ماویەتی)‬

‫یادەوەری تاکە دوژمنی مرۆڤ‬

‫حەمە مەنتک‬ ‫یەکێک لە باشییەکانی سۆشیال میدیا ئەوەیە‪،‬‬ ‫دەتوانی لە زووترین دەمدا هەواڵی باڵوبوونەوەی‬ ‫کتێبێک‪ ،‬ڕۆمانێک و سازکردنی کۆڕێکی ئەدەبی‬ ‫بخوێنیتەوە‪ .‬قسەیەکی ناخۆشی دیکەیش هەیە‪،‬‬ ‫کاتێک بە هاوڕێیەکت دەڵێی با بچینە کۆڕی‬ ‫باڵوکردنەوەی فاڵنکەس‪ ،‬ڕۆمانێکی نوێ باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫تاقەتم نییە! وەرامی ئەوە‪ .‬ئەم کارە لەم فەوزا و‬ ‫قەرەباڵغی و بە لێشاو باڵوکردنەوەی کتێب‪ ،‬گەڕانە بۆ‬ ‫دۆزینەوە و خوێندنەوەی ڕۆمانێکی باش‪ .‬لە زۆر باردا‬ ‫بەخت یاوەرمان نابێت‪ ،‬بەاڵم جار جارەیش ئاهێک‬ ‫هەڵدەکێشی و ماندووبوونەکەت بە زایە نەچووە‪.‬‬ ‫ڕۆژێک لەو سااڵنە هەڵدەگرم‪ ،‬ڕۆمانێکی نوێی ئارام‬ ‫محەمەدە‪ .‬پێش باڵوبوونەوەی ئەو پرسیارانە یەخەی‬ ‫زەینیان گرتم‪ ،‬کام ڕۆژ؟ کام سااڵنە؟ لە کتێبخانەی مەم‬ ‫و زین کۆڕی باڵوکردنەوەی ئەم ڕۆمانە بوو‪ .‬پێشڕەو‬ ‫عەبدوڵاڵ قسەی لەبارەی ئەم ڕۆمانەوە کرد‪ .‬ورد‬ ‫دەپەیڤی‪ ،‬لە قسەیەکدا لەگەڵی هاوڕا نەبووم‪ ،‬کاتێک‬ ‫گوتی‪ :‬ئەم نەوەیە ئازادییەکی ڕەهای هەیە و هیچ‬ ‫کەپتێکی نییە! بە بڕوای من یەکێک لە کەپتەکانی ئەم‬

‫نەوەیە‪ ،‬نەبوونی یادەوەرییە‪ .‬ئەم نەوەیە‪ ،‬هیچ شتێکی‬ ‫نییە بیگێڕێتەوە‪ .‬هەموو یادەوەری ئەم نەوەیە لەناو‬ ‫ژوورۆچکەی چات و ئایکۆنی مۆبایلە زیرەکەکەیەتی‪.‬‬ ‫ئەم نەوەیە‪ ،‬کەپتی گەلێ زۆرە‪ ،‬ئایکۆنی چاتی هەر‬ ‫یەکێک بکەیتەوە دنیایەک خۆبەتاڵکردنەوەی تێدایە‪.‬‬ ‫بۆیەیش دەتوانین بە یەک کلیک کۆی یادەوەری هەر‬ ‫یەکێک لەم نەوەیە بسڕینەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا نامەوێ کۆی چیڕۆکی ڕۆمانەکە بگێڕمەوە‪،‬‬ ‫ناونیشانی ڕۆمانەکە پێوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە‬ ‫ڕۆمانەکەوە هەیە‪ .‬خوێنەر هیچ ڕۆژێکی خۆش لەم‬ ‫ڕۆمانەدا ناخوێنێتەوە‪ ،‬چیڕۆکنووسێک دەیەوێ ژیانی‬ ‫پاکەتفرۆشەکە سەرلەنوێ و بە شێوەیەکی دیکە‬ ‫بنووسێتەوە‪ ،‬بەاڵم پڕ لە ڕۆژانی خۆش‪( .‬گرنگ نییە‪،‬‬ ‫دەژیم و هیوام ماوە‪ ،‬ئێستایش وا دەبێتە بیست و‬ ‫پێنج ساڵ جگەرە دەفرۆشم‪ .‬دۆخەکە بۆ من نەگۆڕاوە‪.‬‬ ‫ڕۆژێکی خۆش هەبێت لە ژیانم‪ ،‬هەڵی دەگرم و لەناوی‬ ‫دەژیم‪[ )...‬محەمەد‪ ]١٥٢ -١٥١ :٢٠٢٠ :‬بەاڵم خوێنەر‬ ‫لە کۆی ڕۆمانەکە ئەو ڕۆژە نادۆزێتەوە‪ ،‬کە کارەکتەر‬ ‫بیەوێ تێیدا بژی‪ ،‬یان هەستبکات تێیدا ژیابێت‪.‬‬ ‫ئەوەی گرفتە ئەوەیە کارەکتەر ناتوانێت گوزارشت‬ ‫لەو یادەوەریانەی خۆی بکات‪ .‬بە واتایەکی دیکە‬ ‫ئەو فۆرمێکی بۆ گێڕانەوە نییە‪ .‬لێرەوە ئەوەیمان‬ ‫بۆ دەردەکەوێت‪ ،‬هەموومان هەڵگری تێمە و بابەتی‬ ‫ڕابردووین‪ .‬واتە هەموومان بەشێک لە یادەوەریمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە چۆن بتوانین گوزارشت‬ ‫لەو یادەوەریانە بکەین‪ .‬یان چۆنی بگێڕینەوە؟ بۆیە‬ ‫دوو فۆرمی گێڕانەوەمان پێشکەش دەکات‪ .‬یەکیان‬ ‫نووسینی چیڕۆکە و ئەوی دیکەیان‪ ،‬درووستکردنی‬ ‫فیلمی دیکۆمێنتارییە‪ .‬دواجار لەناو ڕۆمانەکەدا فۆرمی‬ ‫چیڕۆکنووسین بە باشتر و بااڵتر لە فیلمەکە دادەنێت‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەمەیش فیلمی دیکۆمێنتاری شتەکان چۆنن‬ ‫وەهایان نیشان دەدات‪ ،‬بەاڵم چیڕۆکنووسین‪ ،‬هەوڵێکە‬ ‫بۆ سەرلەنوێ خەلقکردنەوەی ڕووداوەکان‪ .‬بۆیەیش‬ ‫فیلمەکە دواجار لەناو دەچێت‪ ،‬بەاڵم چیڕۆکنووسەکە‬ ‫دەیەوێ دیسان یادەوەرییەکانی بۆ خەڵق بکاتەوە‪ .‬واتە‬

‫یەکێک لە‬ ‫کەپتەکانی ئەم‬ ‫نەوەیە‪ ،‬نەبوونی‬ ‫یادەوەرییە!‬ ‫فیلمسازەکە دەیەوێ ڕابردووی کارەکتەر تۆمار بکات‬ ‫و بهێڵێتەوە‪ ،‬بەالم چیڕۆکنووس دەیەوێ داهاتووی‬ ‫کارەکتەر خەڵق بکات‪ .‬کەواتە ئیشی چیرۆکنووس‬ ‫ئەوەیە ڕۆژێک بۆ کارەکتەر دروست بکات بۆ ئەوەی‬ ‫تێیدا بژی‪ .‬ئەم جیاوازییە هەمان ئەو جیاوازیەیە‪،‬‬ ‫کە ئەرەستۆ لە کتێبەکەیدا لە نێوان مێژوونووس و‬ ‫شاعیردا دەیکات‪ .‬بە بڕوای ئەرەستۆ مێژوونووس‬ ‫کەسێکە ڕابردوو دەنووسێتەوە‪ ،‬بەاڵم شاعیر کەسێکە‬ ‫ڕووداوگەلێک دەنووسێتەوە‪ ،‬ڕەنگە ڕووبدات‪.‬‬ ‫هەموو هەوڵێکی کارەکتەر ئەوەیە خۆی لەو‬ ‫یادەورریانە ڕزگار بکات‪ ،‬بەاڵم وەکوو بەختیار عەلی‬ ‫دەڵێت‪ :‬یادەوەری گەورەترین دوژمنی ئینسانە‪ ،‬چونکە‬ ‫تاکە شوێنێکە کە حەقیقەت وەک خۆی هەڵدەگرێت‪،‬‬ ‫هەموو ئازارەکان لەوێوە دێن‪ ،‬هەموو شتێکی مرۆڤ‬ ‫دەتوانێ درۆ بکات‪ ،‬یادەوەری نەبێت‪ .‬گرفتی سەفینی‬ ‫کارکەتەر هەر ئەمەیە ناتوانێت خۆی لەو یادەوریانە‬ ‫ڕزگار بکات و بەردەوام لەگەڵی دەژین‪ .‬هەر ئەمەیشە‬ ‫کاتێک بەر پرسەکان دەزانن ماڵی سەفین کۆمەڵێک‬ ‫یادەروەری و ئەرشیفی گرینگی تێدایە دەیسوتێنن و‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو حەقیقەتانە بزر بن و خەڵک ئاشنایان‬

‫نەبێت‪ ،‬چونکە یادەوەرییەکان درۆ ناکەن‪ .‬دەبینین‬ ‫بەرپرسەکانی ئێستا بەردەوام دەیانەوێت لە ڕێی‬ ‫نووسینەوەی یادەوەرییە حەقیقەتێکی دیکە بۆ نەوەی‬ ‫ئیستا بگێڕنەوە‪ ،‬بەاڵم دەزانین ئەوان خیانەت لە‬ ‫گێڕانەوەی یادەوەرییەکانیان دەکەن‪ .‬بۆ نموونە کاتێك‬ ‫کتێبی (چەپکێک لە مێژووی کۆمەڵە) لە الیەن (برایم‬ ‫جەالل) لە بارەی مێژووی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانەوە‬ ‫باڵودەکاتەوە‪ ،‬دواتر لە الیەن (مەال بەختیار) بە‬ ‫کتێبی (چۆن چەپکێک و کام مێژووی کۆمەڵە؟!)‬ ‫وەرامی دەداتەوە‪ .‬ئەمە بەڵگەی ئەوەیە خیانەت‬ ‫لەو مێژووە کراوە و یادەوەرییەکان بە ناتەواوی‬ ‫گێڕدراونەتەوە‪ .‬چیڕۆکنووس لەم ڕۆمانەدا دەیەوێ‬ ‫یادەوەری لە واقیعەوە بۆ دەقی ئەدەبی بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئاشکرایە یادەوەری لەسەر ڕاستگۆیی لە گێڕانەوە‬ ‫وەستاوە‪ ،‬واتە ئەو کەسەی یادەوەری دەنووسێتەوە‪،‬‬ ‫دەگێڕێتەوە دەبێت ئەوپەڕی ڕاستگۆیی لە گێڕانەوەی‬ ‫ڕووداوەکان هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەم ڕاستگۆییە لە ڕۆماندا‬ ‫دەسکاری دەکرێت‪.‬‬ ‫لەم ڕۆمانەدا‪ ،‬هێندێ تەکنیکی هونەری هەن‪،‬‬ ‫کە ڕۆڵیان لە بە هونەریکردنی ڕۆمانەکەدا هەیە‪.‬‬ ‫یەکێک لە تەکنیکەکان‪ ،‬تەکنیکی چیڕۆک لەناو‬ ‫چیڕۆکە‪ .‬چیڕۆکنووسی ناو ڕۆمانەکە‪ ،‬چیڕۆکی‬ ‫(مۆزەخانەی شۆڕش) بۆ کارەکتەر دروست دەکات‬ ‫و لەو ێ کارەکتەر کچێک دەبینێت و عاشق دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم چیڕۆکە جودا لەوەی هەوڵێکە بۆ پشوودانی‬ ‫خوێنەر و ئامادەکردنیەتی بۆ گوێگرتنی لە چیڕۆکی‬ ‫سەفین‪ ،‬هاوکات هەوڵێکیشە بۆ ئەوەی بۆ خوێنەر‬ ‫بسەلمێنیت‪ ،‬کە توانای هەیە واقیعێکی جیاوازتر بۆ‬ ‫کارەکتەر بخولقێنێت‪.‬‬ ‫تەکنیکی نامە‪ ،‬یەکێکە لەو تەکنیکانە ڕووداوەکانی‬ ‫ڕۆمانی لە ڕێیەوە دەگێڕدرێنەوە‪ .‬لەم ڕۆمانەدا لە ڕێی‬ ‫نامەوە فەزا و کەشوهەوای سیاسی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەو کاتمان بۆ دەگێڕێتەوە‪ .‬واتە کاریگەری نامە لەو‬ ‫کات دەردەخات‪ .‬بۆ نموونە لەوسەردەم تەکنەلۆجیا‬ ‫و ئامێرەکانی پەیوەندی هێندە پێشکەوتوو نەبوون‪.‬‬

‫بۆیەیش نامە تاکە هۆکاری پەیوەندی بووە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە نێوان خۆشەویستان و پیاوە سیاسییەکان ئاڵوگۆڕ‬ ‫دەکرا‪ .‬نامە هۆکارێکە بۆ دەربڕینی هەستوسۆزی‬ ‫کارەکتەرەکان‪ .‬بۆیەیش نامە دەبێتە هۆی کاریگەری‬ ‫لەسەر باوکی سەفین و تێکەڵبوونی بە کایەی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫یەکێک لە کێماسییەکانی ئەم ڕۆمانە لە ڕووی‬ ‫هونەرییەوە‪ ،‬بە واعیزبوون و ئامۆژگاریکاری‬ ‫کارەکتەرەکانن‪ .‬دەمەوی بڵێم کارەکتەرەکان‪ ،‬لە‬ ‫زۆر جێدا وەکوو واعیزێک دەردەکەون‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫پەیڤەکانی دکتۆر بۆ باوکی سەفین لەبارەی سارای‬ ‫خوشکی سەفینەوە‪ .‬ئەم پەیڤانە دەبنە هۆکارێک بۆ‬ ‫خاوکردنەوەی هێڵی درامی ڕۆمانەکە‪ .‬زوو زوو باوکی‬ ‫سەفین بە دکتۆر دەڵێت‪ :‬ئێستا چی بکەین؟ هاوکات‬ ‫قسەکان لەبارەی هۆکاری بایۆلۆجی‪ ،‬دەروونی و‬ ‫جۆرەکانی دەرمان لەم شوێنەدا وەها سوودێکی نییە‪،‬‬ ‫هاوکات هیچ شتێک بۆ تێمەی ڕۆمانەکە زیاد ناکەن‪.‬‬ ‫بە بڕوای من ئەگەر ڕۆماننووس ئەرکی واعیزبوونی لە‬ ‫دکتۆر سەندبایەوە و ئەرکی دکتۆری پێ بەخشیبوایە‬ ‫هونەری تر دەبوو‪.‬‬ ‫دوا پەیڤم ئەوەیە ئەم ڕۆمانە‪ ،‬ڕۆمانێکە بە‬ ‫هێوری خوێنەر لەگەل ڕووداوەکان دەبات‪ ،‬پەلەپەلی‬ ‫گێڕانەوەی تێدا نییە‪ ،‬گەمەی کات بەتایبەت لە‬ ‫تەکنیکی هێنانەوەی ڕووداو و پێشبینی ڕووداودا‪.‬‬ ‫ئاشنامان دەکاتەوە بە کۆمەڵێک یادەوەری‪ ،‬کە‬ ‫تەکنەلۆژیا لە بیری بردووینەتەوە‪ .‬واتە دەیەوێ‬ ‫پێمان بڵێت مرۆڤی ئەم سەردەمە مرۆگەلێکی بێ‬ ‫یادەوەریین‪ ،‬ڕووداوێکیان بۆ گێڕانەوە‪ ،‬ڕووداوێکی‬ ‫ڕاچڵەکێنەریان لە ژیاندا نییە‪ ،‬ئەگەر هەیشبێت‬ ‫ناتوانێت وەکوو یادەوەرییەک بۆ زەمەنێکی دیکەی‬ ‫هەڵبگرێت‪.‬‬ ‫محەمەد‪ ،‬ئارام‪ :٢٠٢٠ :‬ڕۆژێک لەو سااڵنە‬ ‫هەڵدەگرم‪ :‬ڕۆمان‪ :‬لە باڵوکراوەکانی نووسیار‪:‬‬ ‫سلێمانی‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫دەربارەی مۆدێرنە‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫هاشم ساڵح‬ ‫شوان ئەحمەد کردویەتی بەکوردی‬

‫‪2‬‬

‫(هەر جارەی چیرۆکی کەسایەتییەکی خەیاڵ دەنووسمەوە)‬

‫من و چنو‬

‫چەند ساڵێ پێش ئەوەی دڵڕەقانە کێلی گۆڕەکەی لە دامێنی سەیوانا‬ ‫بشکێنرێ‪ ،‬هەندێ لە ئێوارانی هاوین‪ ،‬لە کۆڕی شەرحی شیعرەکانی ئەم شاعیرەدا‬ ‫بووم‪ .‬پێشتر مودەڕیس‪ ،‬ورد ورد شەرحی بەیت و وشە و زاراوەکانی کردبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم تەمەن ڕێگەی بە تەواوکردنی نەدا‪ ،‬پاشتر بە شەکەتی و جەستەیەکی‬ ‫خەستەو ماندووەوە کاکە حەمەی کوڕی‪ ،‬سەرقاڵی تەواوکردنی بوو‪.‬‬ ‫سەردەمی ناسینی عەبدوڕەحمان بەگی ساحێبقران ‪-‬سالم و من‪ ،‬بۆ سااڵنی‬ ‫پێش ئەو ئێوارانەش دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم دانیپێدادەنێم ئەو ڕۆژانە‪ ،‬باشتر ناسیم‬ ‫و باشتر شیعرەکانیم خوێندەوەو بوویە یەکێ لەو کەسایەتییانەی کە هەمیشە‬ ‫خۆیو شیعرەکانی‪ ،‬لە خەیاڵدانمدا ئامادەبوون‪.‬‬ ‫عەبدوڕەحمان بەگی ساحێبقران و من‪ ،‬دوو هاوڕێ یەکترین لە دوو سەردەمی‬ ‫جیاوازدا ژیاوین‪ ،‬یەکتربینین و یەکتر ناسینمان‪ ،‬یەکالیەنە بووەو بەرهەمی‬ ‫خەیاڵی منە و هیچی تر!‬ ‫شەرحی شیعرەکانی و باڵوبوونەوەی دیوانەکەی بەو شیکارییە قوڵەوە‪،‬‬ ‫کۆڵێ دڵخۆشی کردم‪ .‬پاش چەند ساڵێکی کەم بەسەر باڵوبونەوەی ئەو دیوانە‬ ‫شیعرییەی سالم دا‪ ،‬دڵڕەقانە کێلی گۆرەکەی خۆی و مستەفا بەگی مەحموود‬ ‫بەگی ساحێبقڕان ‪-‬کوردیی ئامۆزایان وردو خاشکرد‪ .‬ئەو ڕۆژانە و پاش مردنی‬ ‫کاکە حەمەی مەال کەریم‪ ،‬لەبری کۆڕی گوێگرتن لە شیعری ئەو شاعیرە‪ ،‬لەسەر‬ ‫گۆڕەکەی و لەبەرزاییەکانی گردی سەیوانەوە‪ ،‬بە دڵێکی غەمگینەوە لەو شارەم‬ ‫دەڕوانی کە سااڵنێکی زۆر‪ ،‬ئەم شاعیرە‪ ،‬فرمێسک و ئەسرینی بۆ ڕشت و جیا‬ ‫لە شاعیرانی سەردەمی خۆی‪ ،‬لەبری سەرهەڵگرتن و هەڵهاتن لێی‪ ،‬بە دیار‬ ‫ئازارەکانییەوە مایەوەو خەم و ماندووبونەکانی لەناو شیعرەکانیدا هۆنییەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش دوای ڕوخانی میرنشینی بابان‪ ،‬شیعری کردە مینبەری نووسینەوەی‬ ‫خەمەکانی و ئەو شکستە قوڵە‪ ،‬سەیری ئەو هەموو حوزنە‪:‬‬ ‫لێم گەڕێن با گۆشەگیر بم‪ ،‬دەستە ئەژنۆ‪ ،‬کەف زەنان‬ ‫گێژەڵووکەی بای نەدامەت تاری کرد صەفحەی جیهان‬ ‫بەزمی صەیدی ئێمە (صیاد)ی فەلەک کارێکی کرد‬ ‫رەنگە بااڵی تیرقەدان بێتە تەرکیبی کەمان!‬ ‫بەردەوام لەهەر کون و قوژبنێکدا‪ ،‬دێڕ و وشە و شیعری ئەم شاعیرە ببینم‪،‬‬ ‫هەوڵدەدەم چیرۆک و وێنەیان لە خەیاڵداندا بنووسمەوە‪ .‬ئەم هەستەش الی خۆم‬ ‫ناوناوە‪ :‬نووسینەوەی چیرۆکەکانی خەیاڵ!‬ ‫بەدەر لەم شیعرەی کە بۆ ڕووخانی میرنشینی بابان نووسیووە‪ ،‬ئەو وەاڵمە‬ ‫شیعرییەی خۆی و نالی دوو شوناسی شیعریی سالمی هاوڕێی چیرۆکەکانی‬ ‫خەیاڵمە‪ .‬ئەو چامەیە کە بە چامەکەی سالم و نالی ناسراوە‪ ،‬شەرحی ڕۆژگار‬ ‫و ساتی جێهێشتنی سلێمانی و دوورکەوتنەوەی نالییە لە شارەزوور و سلێمانی‬ ‫و ژیانی غوربەت و مانەوەی سالمە لەناو ئازار و ستەمی دەسەاڵتی عوسمانیدا‪.‬‬ ‫کە نالی لەناو غوربەتی شام‪ ،‬دەستپێکی نامەی چامە شیعرییەکەی‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫بۆ دەنووسێت‪:‬‬ ‫قوربانی تۆزی ڕێگەتم ئەی بادی خۆش مروور‬ ‫وەی پەیکی شارەزا بە هەموو شاری شارەزوور‬ ‫سالم‪ ،‬دەبێ بەڕەوانبێژییەک وەاڵمی بداتەوە‪ ،‬لەئاستی نامەکەی ئەودابێ‪ ،‬چ‬ ‫وەک وشەسازیی‪ ،‬چ وەک خەم و ئازاری ناخ‪:‬‬ ‫جانم فیدایی سروەکەت ئەی بادەکەی سەحەر‬ ‫ئەی پەیکی موستەعید لە هەموو ڕاهی پڕ خەتەر‬ ‫ئەی میروەحەی جەمالی مەهاسایی دڵبەران‬ ‫وەی شانەزەن بە کاکۆڵی تورکانی سیمبەر‬ ‫سالمی هاوڕێم‪ ...‬ئەو ساڵەی ئەو مرد‪ ،‬پاش ‪ ١٠٨‬ساڵ بەسەر مردنەکەیدا‪،‬‬ ‫من‪ ،‬نووسەری ئەم دێڕانە لەدایکبووم‪ .‬هاوڕێیەتییەکەمان بەرهەمی خەیاڵێکی‬ ‫یەکالنەیە و بێ یەکتربینین و دیالۆگ‪ .‬تەنیا بەرهەمی پاشماوەی وشە و‬ ‫شیعرو خەیاڵی هاوڕێ سالمە و هیچی تر‪ .‬گەر ئەو بیردۆز و خەیاڵە زانستییە‬ ‫بگوازرێتەوە بۆ سەرزەمینی واقیعی ژیانی مرۆڤەکان‪ ،‬دەکرێ من و دەیان کەسی‬ ‫تری هاوسەردەم و هاوژیانم‪ ،‬بەدەر لە هاوڕێیەتی سالم‪ ،‬ببینە هاوڕێی دەیان‬ ‫شاعیرو غەزەلنووسی وەک مەال خدری نالی و وەفایی و سەید عەبدولڕەحیمی‬ ‫تاوەگۆزی‪-‬مەولەوی و زۆری تریش‪.‬‬ ‫(چ تاوانێکە ئێمە و ئەوان‪ ،‬لەدوو سەردەمی جیاوازدا ژیاین و نەمانتوانی‬ ‫ببینە هاوڕێ و هاودەمی یەکتر و تەنیا لەناو خەیاڵداندا نەبێ؟!)‬

‫سهرهتاو بهر له ههر شتێ دهبێت ئهم‬ ‫پرسیاره بكهین‪ :‬مۆدێرنه چییه؟‬ ‫یهكهمجار وامدهزانی پێناسهكردنی‬ ‫ئاسانهو بڕاوەتهوه‪ ،‬تهنانهت پێموابوو‬ ‫پێویستی بە ناساندن نییه! بهاڵم دوای‬ ‫بیركردنهوه بۆمدهركهوت ئهستهمه‬ ‫پێناسه به بهری ئهو چهمكهدا بكرێت‪.‬‬ ‫ئهو چهمكهی سااڵنێكه و تا ئهمڕۆش‪،‬‬ ‫خهڵكانێكی زۆری به خۆیهوه سهرقاڵ‬ ‫كردووه‪ .‬ئهوهی من له سهرتاوه تێبینی‬ ‫دهكهم ئهوهیه‪ ،‬خۆرئاوا به رهخنهگرتنی‬ ‫مۆدێرنهو راستكردنهوهی ئاڕاستهکهی‬ ‫و شهنوكهو كردنی دهرهنجامهكانیهوه‬ ‫خهریكه‪ ،‬كهچی جیهانی عهرهبی و‬ ‫ئیسالمی به گشتی تا ئێستا‪ ،‬لهبهردهم‬ ‫ئهمهش‬ ‫وهستاون‪.‬‬ ‫دهرگاكانیدا‬ ‫گهورهترین بهڵگهیه لهسهر ئهو جیاوازییه‬ ‫قووڵهی له نێوان ئێمه و خۆرئاوادا ههیه‪.‬‬ ‫رۆشنبیری خۆرئاوایی‪ ،‬لهبهرئهوهی‬ ‫ماوهی دوو سهدهیه له سایهی مۆدێرنهدا‬ ‫دهژی جارس بووه لێی‪ ،‬بهاڵم رۆشنبیری‬ ‫ئێمه‪ ،‬تا ئێستاش تاسهی دهكات‬ ‫و دهخوازێت له كۆمهڵگای عهرهبی‬ ‫و ئیسالمییهكاندا بهرجهستهبێت و‬ ‫بهواقیعی بیبینێت‪ .‬كهواته ئێمه ناتوانین‬ ‫وهك رۆشنبیرانی خۆرئاوا‪ ،‬باس له‬ ‫مۆدێرنه بكهین‪.‬‬ ‫سۆسیۆلۆژستی فهرهنسی ئاالن‬ ‫تۆرین‪ ،‬بهمجۆره پێناسهی مۆدێرنه‬ ‫دهكات‪“ :‬بریتییه له بااڵدهستبوونی‬ ‫ئهقڵو شوێنپێ لهقكردنی تیۆلۆژیای‬ ‫مهسیحییهت لهالیهن زانستهوه‪ ،‬له‬ ‫كۆمهڵگە ئهوروپییهكاندا‪ ..‬لێرهوه‬ ‫ئهقڵ رێنوێنی زانست و كاركردنی‬ ‫له واقیعی ژیانی رۆژانه دهكات‪ .‬ههر‬ ‫ئهویشه كۆمهڵگه به شێوهیهکی‬ ‫گونجاو رێکدهخات‪ ،‬به مهبهستی‬ ‫تێرکردنی پێداویستییهکانی هاواڵتیان و‬ ‫بهختهوهرکردنیان‪.‬‬ ‫هاوکات ئهوه ههر ئهقڵه دهوڵهتی‬ ‫یاساو دامهزراوهكان دێنێته ئارا‪ ..‬له‬ ‫راستیشدا كرۆكی مۆدێرنه ئازادییه‪،‬‬ ‫واته ئازادی بیركردنهوهو تهعبیركردن له‬ ‫دهرهوهی ههموو دهسهاڵتێكی دۆگمایی كه‬ ‫له دهرهوهڕا كۆنترۆڵت بكات‪ .‬جهوههرو‬ ‫ناوهڕۆكی مۆدێرنهش لێرهدایه‪ ..‬كهوابێ‬ ‫ناكرێت كۆمهڵگهیهك به مۆدێرنه ناودێر‬ ‫بكهین‪ ،‬گهر هاتو پاشخانێكی ئایدیۆلۆژی‬ ‫ئسوڵی یان ئایدیۆلۆژی نهتهوهپهرستی‪-‬‬ ‫رهگهزپهرستانهی ههبوو”‪ .‬قسهكانی‬ ‫ئاالن تۆرین تهواو بوو‪.‬‬ ‫له درێژهی پێناسهكردنی مۆدێرنهدا‪،‬‬ ‫ئاالن تۆرین لە شوێنێكی تردا دهڵێت‪:‬‬ ‫“مۆدێرنه ههر به تهنها بریتی نییه‬ ‫له گۆڕانكاریی پهتی‪ ،‬یان به دوای‬ ‫یەكداهاتنی رووداو و چركهساتی‬ ‫بهردهوام بێت‪ ،‬بهڵكو بریتییه له‬ ‫باڵوكردنهوهی بهرههمی داهێنهرانهی‬ ‫ئهقاڵنی و زانستی و تهكنۆلۆژی و‬ ‫ئیداری له ناو كۆمهڵگهدا‪ .‬بریتییه‬ ‫له رێكخستنی كۆمهڵگه به شێوازی‬

‫هاشم ساڵح‬ ‫دیكارتیانه‪ ،‬واته به شێوهیهكی ورد و‬ ‫پوخت”‪.‬‬ ‫رهوته تهقلیدییهكانی ناو كۆمهڵگاكانی‬ ‫ئێمه‪ ،‬لهگهڵ بهشێكی ئهم پێناسهیهدانو‬ ‫بهشهكهی دیكهشی رهتدهكهنهوه‪ .‬واته‬ ‫رازین بهوهی تهكنۆلۆژیا لهبهر سووده‬

‫وا له مۆدێرنه‬ ‫تێناگهم كه دژی‬ ‫ئایین بێت‪ ،‬بهڵكو‬ ‫دژی رووه ستهمكارو‬ ‫مهزههبی و‬ ‫زۆرەملێیهكانی ئایینه‬

‫زانستییه زۆر و زهوهندهكانی‪ ،‬پاشان‬ ‫له پێناو بهكارهێنانهوهی وهك چهكێكی‬ ‫كارا له دژی خۆرئاوا خۆی‪ ،‬بگوازنهوه بۆ‬ ‫واڵتانی عهرهبی و ئیسالمی‪ ،‬بهاڵم رێگرن‬ ‫لهوهی ئهو ئایدیا و تیۆریا فهلسهفیانه‬ ‫بگوازینهوه كه ژێرخانی ئهو ئامێره‬ ‫تهكنۆلۆژیانه پێكدێنن‪.‬‬ ‫ئهم ههڵوێستهش دهبێته مایهی‬

‫دروستبوونی كۆمهڵگهیهك كه دووچاری‬ ‫شیزوفرینیا بووبێت‪ ،‬واته كۆمهڵگهیهك‬ ‫مهحكومه بهوهی له الیهك دیلی‬ ‫دنیابینییه كۆن و بهسهرچووهكان بێت و‬ ‫له الیهكی دیكهش‪ ،‬پڕی بێت له جۆرهها‬ ‫نموونه و داهێنانی تهكنۆلۆژیی نوێ‪.‬‬ ‫لەبهرئهوه ئێمه تا ئێستاش ناتوانین باس‬ ‫له سهركهوتن و بااڵدهستیی مۆدێرنه‬ ‫بكهین‪ ،‬له واڵتانی عهرهبی و ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫من ههرگیز داوای خۆرئاواخوازی‬ ‫یاخود دهست بهرداربوونی كهلهپووری‬ ‫ئیسالمی ناكهم‪ ،‬چونكه كهلهپووری‬ ‫خۆمهو تهنها له ناو ئهودا دهتوانم‬ ‫ههناسه بدهم‪ .‬گهر لهو كهلهپووره‬ ‫بێبهش بكرێم یاخود لێی بێمهدهرێ بۆ‬ ‫خۆم دهمرم‪ ،‬وهك چۆن ماسی له ئاو‬ ‫دهریبێنی دهمرێت‪.‬‬ ‫له دهرهوهی ئیسالم و زمانی عهرهبی‪،‬‬ ‫نه ژیان ههیه نه شكۆو داهاتوو‪ ،‬بهاڵم داوا‬ ‫دهكهم به شێوهیهكی دی خوێندنهوهی‬ ‫بۆ بكهین‪ .‬من ناتوانم له سایهی ئهو‬ ‫خوێندنهوه دۆگما و ئسوڵییهدا ههناسه‬ ‫بدهم‪ ،‬پێشموایه ههر من وانیم‪.‬‬ ‫فهیلهسوفانی رۆشنگهری لە ئهوروپا‬ ‫بهرله ههمووشیان ڤۆلتێر و دیدرۆ‬ ‫دایانه پاڵ ستهمكارێكی رۆشنگهری‬ ‫وهك فردریكی گهوره له پروسیاو‬ ‫كاترینی دووهم له روسیا‪ ،‬چونكه لهو‬ ‫سهردهمانهدا تاكه ئهلتهرناتیڤی ئهوان‬ ‫برایانی مهسیحی بوون!‬ ‫بێگومان فهیلهسوفانی ئهو سهردهمه‬ ‫خهونیان به رۆژگارێكهوه دهبینی‬ ‫كه ستهمكاری تێدا نهبێت‪ ،‬تهنانهت‬ ‫ئهگهر ستهمكارێكی رۆشنگهریش بێت‪.‬‬

‫خوازیاری ئهوه بوون سهردهمی ئازادییه‬ ‫دیموكراسییهكان بێته ئارا و گهالن‬ ‫خۆیان حوكمڕانی بكهن‪ ،‬بهاڵم دهیانزانی‬ ‫ئهوه كێشهیهكی قورس و ئاڵۆزه و ئهو‬ ‫خهونه قهشهنگ و جوانهش‪ ،‬سااڵنێكی‬ ‫زۆر دوای مردنی خۆشیان بهدی نایهت‪.‬‬ ‫بێگومان ههرواش بوو‪ ..‬ئهوان هاتن‬ ‫تۆوهكهیان چاند و نهوهكانی دوای‬ ‫خۆیان‪ ،‬بهروبوومهكهیان چنییهوه‪.‬‬ ‫ئهگهر پێناسهكهی ئاالن تۆرین‬ ‫بۆ مۆدێرنه تینوێتیمان ناشكێنێ‪ ،‬بۆ‬ ‫نهچینه الی مهزنه فهیلهسوفی مۆدێرنه‬ ‫لهم سهردهمهدا كه ئهویش یۆرگن‬ ‫هابرماسه؟‬ ‫هابرماس كه ههندێ به هیگڵ‪ ،‬یان‬ ‫كانتی نوێی دادهنێن‪ ،‬دهڵێت‪“ :‬مۆدێرنه‬ ‫واته لهبهریهك ههڵوهشاندنی دیدگا‬ ‫ئسوڵییه كۆنهكان بۆ جیهان و هێنانی‬ ‫دیدگای زانستی و فهلسهفی نوێ له‬ ‫جێگای”‪ .‬واته مۆدێرنه بریتییه له‬ ‫سهركهوتنی زانست و ئهقڵ بهسهر ئهقڵ و‬ ‫كهلهپووری كهڵهكهبووی چهندین ساڵهدا‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهم پڕۆسه گهورەو ترسناكه‪،‬‬ ‫تا ئێستا ههر له ئهوروپادا روویداوه‪.‬‬ ‫لێرهدا پرسیارێك دێته پێشێ‪ :‬بۆچی‬ ‫ئهقاڵنییهت ههر به تهنها له ئهوروپاو‬ ‫خۆرئاوای پێشكهوتوودا سهركهوت و تا‬ ‫ههنوكه‪ ،‬له هیچ ژینگهیهكی كولتووری‬ ‫دیدا سهركهوتوو نهبووه؟ بێگومان ئهم‬ ‫پرسیاره زۆرێكی زۆر له چین و هندستان‬ ‫و روسیا و واڵتانی عهرهبی و ئیسالم‬ ‫و تهنانهت ژاپۆنیش‪ ،‬تووشی رووگیری‬ ‫دهكات‪ .‬بهاڵم بابزانین بۆچی؟‬ ‫لهبهرئهوهی سهركهوتنی مۆدێرنه‬ ‫له واڵتی ئیمپراتۆرهكاندا لهسهر ئاستی‬ ‫تهكنۆلۆژی و ئابووری بوو‪ ،‬نهك‬ ‫لهسهر ئاستی هزری قووڵ و لهقكردنی‬ ‫بیروباوهڕه دۆگماكان بێت‪ ..‬ههرچهنده‬ ‫ماوهیهكه ئهم پڕۆسهیهش لهو واڵتانهدا‬ ‫دهستی پێكردووه‪ .‬دواجار بۆئهوهی‬ ‫هیچ بهدحاڵی بوونێك روونهدات دهڵێم‪:‬‬ ‫“من وا له مۆدێرنه تێناگهم كه دژی‬ ‫ئایین بێت‪ ،‬بهڵكو دژی رووه ستهمكارو‬ ‫مهزههبی و زۆرەملێیهكانی ئایینه”‪.‬‬ ‫دوو تهفسیر بۆ ئایین ههیه نهك یهك‬ ‫تهفسیر‪ .‬تهفسیرێكیان كراوه و لێبوردهو‬ ‫رۆشنگهرو میانڕهوه‪ ،‬ئهوی دیكهشیان‬ ‫داخراوو دهمارگیرو تاریكخوازه‪ ..‬من‬ ‫دهشزانم ئازادیی ئایینی تهنها لهو‬ ‫كۆمهڵگایانهدا ههیه كه مۆدێرنه تیایاندا‬ ‫سهركهوتووه و چهسپیووه‪ .‬بهاڵم ئهو‬ ‫مۆدێرنهیهی من بانگهشهی بۆ دهكهم‪،‬‬ ‫مۆدێرنهیهكی بڕواداره نهك بێباوهڕ‪.‬‬ ‫مۆدێرنهیهکە زانست و ئیمان پێكهوه‬ ‫كۆدهكاتهوهو لێکیان دانابڕێت‪ ،‬وهکی‬ ‫ئهوهی ئاقاره مادی و بێباوهڕهکانی‬ ‫خۆرئاوا دهیكهن‪ ،‬یان وهكی ئهوهی‬ ‫ئاقاره توندڕهوهكانی الی خۆمان‬ ‫باوهڕیان پێیهتی‪.‬‬ ‫ئێستا كاتی ئهوهیه فۆڕمێكی نوێ‬ ‫بۆ ئاشتكردنهوهی ئیمان و زانست یان‬ ‫كهلهپووری ئیسالمی و ئهقڵ بدۆزینهوه‪،‬‬ ‫وهكی ئهوهی (مهئمون) و موعتهزیلهكان‬ ‫و ئیبن روشد‪ ،‬لە كتێبه بهناوبانگهكهیدا‬ ‫(فصل املقال فیام بین الرشیعة والحكمة من‬ ‫االتصال)‪ ،‬كردیان‪.‬‬

‫كتێب جیهانی پێ نەگۆڕدرا‬ ‫نەجات نوری‬

‫با بپرسین‪ :‬چی مرۆڤ بە جیهانەوە پەیوەست‬ ‫دەكات؟ ئایا ئەمە هەڵگری ئەو پرسیارە قووڵە نییە كە‬ ‫لە زۆری كتێبە جۆربەجۆرەكاندا لە جیهاندا نووسەران‬ ‫بە شوێنیدا دەگەڕێن و هەیە؟ ئەم پرسیارە دەبێتە‬ ‫هەڵگری دەیان وەاڵم لەالی بەشێكی زۆری بیرمەندانو‬ ‫نووسەران لە سەردەمی یۆنانی كۆنەوە تا بە ئێستا‬ ‫دەگات‪ ،‬هەر وەكو چۆن ئەفاڵتون‪ ،‬لە فێرگەكەیدا چل‬ ‫ساڵ خەریكی وانە وتنەوەو نووسین بووە بۆ ئەوەی‬

‫بەشوێن وەاڵمی زۆر لەو پرسیارە گرانانەدا بگەڕێت‬ ‫كە بوونی مرۆڤی بە جیهانەوە پەیوەست كردووە‪ ،‬لەم‬ ‫بیرمەندەوە بەدوای یەكدا لە هەموو سەدەكاندا گەلێك‬ ‫نووسەرو رۆشنبیرو ئەدیب گەڕاونەتەوە بۆ هەمان‬ ‫پرسیار لەژێر زۆر وێنەو مانای جیاوازدا‪.‬‬ ‫دەبێت كتێب چی لە جیهانی پڕ لە تاریكی و نەهاتی‬ ‫و برسێتیو ستەمو جەنگو نەخۆشی گۆڕیبێت؟ لە‬ ‫كوێدا بەو خاڵە دەگەینو وەاڵمێكی قەناعەت پێكەرمان‬ ‫دەست گیردەبێت كە كتێب توانیبێتی جیهان بۆ‬ ‫خواستەكانی مرۆڤ بگۆڕێت كە ئەو دەیەوێت‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫چی لە خەیاڵو پرسیاری ناو دەیان كتێبی فەلسەفیو‬ ‫ئەدەبیو رۆشنبیری بكات‪ ،‬كە نەیانتوانی جیهان بۆ‬ ‫ئەو بكەن بە ئایندەیەكی باشتر‪ .‬لەمەوە دەگەینە‬ ‫ئەو باوەڕەی كە گرانە مرۆڤ بتوانێتو بیەوێت لە‬ ‫رێگەی كتێبەوە ئەو جیهانەی ئەو دەیەوێت دەستی‬ ‫بكەوێت‪ ،‬جیهانێك لە دادپەروەریو ئازادیو یەكسانیو‬ ‫بێسنووری‪ ،‬جیهانێك لە بوونی مرۆڤ كە تێیدا هەست‬ ‫بكات وەكو خۆی بوونی هەیەو دەتوانێت بژی‪ ،‬لە كۆی‬ ‫هەموو مرۆڤەكانی جیهان لە سەدە كۆنەكانیشەوە بە‬ ‫كتێب ئاشنابوون‪ ،‬مرۆڤ و كتێب زۆركات دوانەیەكی‬ ‫لەیەك دانەبڕاوبوون بەاڵم هەر ئەم مرۆڤە خۆی زۆركات‬ ‫كتێبی كردۆتە كااڵیەكی بێنرخو لەناوی بردووە و بە‬ ‫دوژمنی خۆی زانیوە‪ ،‬گرانە ئێمە هەست بكەین كە‬ ‫فەرموودەكانی خودایش لە كتێبە جۆربەجۆرەكانیدا‬

‫توانیبێتی مرۆڤ بە جیهانێكی ئاسوودە ئاشنابكات‪،‬‬ ‫هەموو كتێبە ئاسمانییەكانیش نەیانتوانی جیهان‬ ‫بۆ مرۆڤ بكاتە جیهانێكی دادپەروەر‪ ،‬نەك ئەمە‬ ‫بەڵكو دەسەاڵتدارانی رۆمەكانیش عسیای مەسیحیان‬ ‫بە دەردێك كوشت كە وەكو ئەوەی بە خودا بڵێن‬ ‫پەیامەكانی تۆ نێردراوەكەت لەم جۆرە كوشتنە‬ ‫وەحشیگەرییە رزگار ناكات‪ ،‬دەیان پێغەمبەری تریش‬ ‫بە كتێبەكانی خوداوە كەوتنە بەردەم ستەم و لێدانو‬ ‫دەربەدەركردنەوە لەالیەن خەڵكانی نزیك لە خۆیان‬ ‫و دەسەاڵتدارانی سەردەمەكەی خۆیانەوە‪ .‬كاتێك‬ ‫پەیامی كتێبە ئاسمانییەكان ئیتر مرۆڤ بە جیهانێكی‬ ‫خۆشگوزەران ناگەیەنێت‪ ،‬لێرەوە ئەم پەیامە ئیتر‬ ‫وردە وردە دەچێتە خانەی لەبیرچوونەوە لەالی‬ ‫بەشێكی زۆری مرۆڤەكانی سەرزەوی‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫پەیامانە جیهانیان لە ستەمو نادادپەروەری پێ رزگار‬ ‫ناكرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەمەدا ئیتر فەیلەسوفانو بیرمەندانو‬ ‫رۆشنبیران‪ ،‬لە كۆنەوە بۆ ئێستا‪ ،‬بە شوێن ئەوەدا‬ ‫گەڕان كە بیر لە جۆرێكی تری نووسینو باڵوكردنەوەی‬ ‫كتێبەكانی خۆیان بكەنەوە‪ ،‬تێیدا لەژێر دەیان پرسیارو‬ ‫لێكۆڵینەوەی وردا كار بۆ ئەوە بكەن كە مرۆڤ بە‬ ‫جیهانێكی دادپەروەرانەو حەقخوازانە بگەیەنن‪ ،‬لەمەوە‬ ‫ئێستا لە دەیان واڵتدا بە هەزاران هەزار كتێب لە ماڵ‬ ‫و كتێبخانەو خوێندنگاكاندا لە سەرتاسەری جیهاندا‬ ‫كتێبی جۆربەجۆر بوونیان هەیە‪ .‬بەاڵم چیان پێكراو‬

‫كتێب دەتوانێ چی لە جیهانی پڕ لە تاریكی و ستەم و جەنگ بگۆڕێ؟‬ ‫چیان بۆ مرۆڤ پێیە؟‬ ‫ئایا رژێمەكانی جیهان بە سەرمایەدارو‬ ‫دیموكراسییانەوە‪ ،‬بە شۆڕشگێڕ و ستەمكارییانەوە‪،‬‬ ‫كتێبیان كردووە بە رێگای خۆیان بۆ رزگاری‬ ‫مرۆڤایەتیو بیریان لەوە كردۆتەوە كە كتێب بكەن‬ ‫بە سەرچاوەی بیر و هۆشی خۆیان؟ سەرمایەداری‬ ‫چی لە ناوەڕۆكی دەیان كتێبی فەلسەفیو رۆشنگەری‬ ‫خواستووە بۆ دادپەروەری بۆ مرۆڤایەتی؟ ئەوە رژێمە‬ ‫سەرمایەدارییەكانە كە كتێبیان خستۆتە ژێرپێوەو‬ ‫گاڵتە بە هەموو ئەو دیدو بۆچوونە مەزنانەی نووسەران‬

‫دەكەن‪ ،‬كە بۆ رزگاریی مرۆڤایەتیو جیهانێكی‬ ‫دادپەروەر خستوویانەڕوو‪ ،‬هاتوون لەپێناو سەرمایەدا‬ ‫دەیان جەنگی كوشندە و قڕكردنی مرۆڤیان خستۆتە‬ ‫بەرنامەی خۆیانەوە و جیهانیان كردووە بە جیهانێكی‬ ‫پڕ لە نەهاتی و نادادپەروەری‪ .‬زۆری رژێمەكان‬ ‫لە جیهاندا ئەوە خواستیان بووە كە نووسەرانو‬ ‫كتێبەكانیان لەناوببەنو كردوشیانە تا بە ئێستا‬ ‫دەگات‪ ،‬لەمەوە گرانە مرۆڤ هەست بكات كە هیچ‬ ‫كاتێك كتێب توانیبێتی جیهانو مرۆڤایەتیش رزگار‬ ‫بكاتو جیهانی پێ بگۆڕدرێت‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫نەجات نوری‬

‫دڵسۆز حەمە‬

‫پەنجەرە‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫وەرە‌دەستەکامنان‌بشۆین‬ ‫من‌تەنیا‌لەوە‌دەترسم‪‌‌،‬لە‌کۆرۆنای‌کوشندەی‌نامرۆڤ‌بوون!‬

‫هیچ کات دونیا جێگایەکی پاک نەبووە‪ ،‬بەاڵم ئێمە بە پیسییەکانی هەستیار‬ ‫نەبووین‪.‬‬ ‫کە دەچووینە دەرەوە ماسکمان نەدەکرد‪ ،‬لە دووری چەند بنگوست چاودێریی‬ ‫یەکترمان دەکرد‪.‬‬ ‫دەممان دەکردەوەو گەردی ناڕاستی و دەاڵوی درۆمان بە سەرو چاوی یەکدا‬ ‫دەکرد‪ .‬ئەو درۆیانەی کە دەمانکردن لەسەر هەموو الیەنەکانی ژیانمان باڵوەیان‬ ‫دەکرد‪ .‬هەموومان درۆمان دەکرد‪ ،‬نەخۆشییەکی باڵو بوو‪ ،‬هەموومان درۆزن بووبووین‪.‬‬ ‫لە ماڵ‪ ،‬لە بازاڕ‪ ،‬لە تەنیایی‪ ،‬لەناو کۆمەڵدا‪ ...‬لە هەر جێگەیەک بووینایە دەستمان‬ ‫دەدایە ناشیرینییەکان‪.‬‬ ‫بەاڵم دەستەکانمان نەدەشوشت‪.‬‬ ‫بەهەمان ئەو دەستە پیسانەوە خواردنمان دەخوارد‪.‬‬ ‫بەهەمان ئەو دەستە پیسانەوە نوێژمان دەکرد‪.‬‬ ‫هەر بەو دەستە پیسانەوە ئەوینمان دەبەخشی‪.‬‬ ‫هەر بەو دەستە پیسانەوە دەخەوتین و بەهەمان ئەو دەستە پیسانەوە بێدار‬ ‫دەبووینەوە و دەچوینە سەر ئیش و دەگەڕاینەوە‪.‬‬ ‫ئێمە هەر بەو دەستە پیسانەوە دەژیاین و هەر بەوانیشەوە دەمردین‪،‬‬ ‫ماڵ پیسبوو‪ ،‬شار پیسبوو‪ ،‬قوتابخانە پیسبوو‪ ،‬مزگەوت پیسبوو‪ ،‬شوێن پیسبوو‪،‬‬ ‫کاتیش پیسبوو‪ ،‬جەستە پیسبوو‪ ...‬بەاڵم ڕۆح لە هەمووی پیستر بوو‪ .‬ئێمە‬ ‫پیسبووین و دەستیشما ن لە هەرچی دەدا پیسما ن دەکرد‪،‬‬ ‫دەستمان دەدایە عیشق پیس دەبوو‪.‬‬ ‫دەستمان لە دین دەدا پیس دەبوو‪.‬‬ ‫دەستمان دەدایە ئاو و خاک و ئاگر و با‪ ،‬لە نوتفەوە تا جەنازە‬ ‫پیسمان دەکرد‪.‬‬ ‫ئەم ترسەی کە ئەمڕۆ ئێوە هەتانە‪ ،‬من هەموو تەمەنم هەمبووە‪.‬‬ ‫دەترسام لەوەی ڕۆحم لە ماڵ بێنمە دەرەوە‪ ،‬لە کۆمەڵ دەترسام‪ ،‬لە ساڵوکردن‬ ‫و ماچ و تەوقە‪ ،‬لە سەفەر و ئامادەبوون‪ ،‬لە هەر هەستان و دانیشتنێک‬ ‫دەترسام‪ ،‬دەترسام لەوەی کە ڕۆحم لەو هەموو پژمە بێئەخالقیانە و کۆکە‬ ‫بێباکانەو لەو هەلومەرجەدا هەر دەبێت نەخۆش بکەویت‪ .‬من سااڵنێکە‬ ‫ڕۆحم قەرەنتینە کردووە و دەستەکانیشم دەشۆم‪.‬‬ ‫دونیا جێگایەکی پاک نییە‪ ،‬پیسی لە هەموو جێیەک هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئاگات لە خۆت نەبێت تەشەنە دەکات و تۆش نەخۆش‬ ‫دەکەویت نەخۆشییەکەش گوازراوەیە‪.‬‬ ‫من تەنیا لەوە دەترسم لە ڤایرۆسی کۆرۆنای‬ ‫کوشندەی نامرۆڤ بوون‪.‬‬ ‫وەرە دەستەکانمان بشۆین‪.‬‬

‫زمانی‌بازاڕیی‌لە‌نووسیندا‬ ‫یوسف مەنتک‬ ‫شاعیری ئەمریکی ڕۆبێرت فرۆست‪ ،‬یەکێکە لەو شاعیرانەی کە‬ ‫توانیویەتی بە شێوازێکی تایبەتی خۆی بە زمانی سادەو ساکارو زمانی‬ ‫بازاڕیی‪ ،‬زمانی سەرشەقام‪ ،‬ئەوەی لە ناخی هاواڵتیاندا هەیە لە شیعرو‬ ‫شانۆگەریی و وتارەکانیدا دەرببڕێت‪ .‬ڕەخنەگران بە یەکێک لە شاعیرە‬ ‫گرنگ و کاریگەرەکانی دادەنێن‪ ،‬کە چوار جار‪ ،‬خەاڵتی پۆلیتزەریی‬ ‫شیعری وەرگرتووە‪ .‬چارڵس بۆکۆفسکیش‪ ،‬یەکێک لەو نووسەرانەیە کە‬ ‫بەرهەمەکانی بە زمانی بازاڕیی نووسیوە‪.‬‬ ‫لە کورددا شێخ ڕەزای تاڵەبانی‪ ،‬شێخ ڕەزای بچووک‪ ،‬بەختیار‬ ‫حەمە سوور‪ ،‬بەشدار سامی هەن‪ ،‬زۆرێک لە نووسەرانی تری دونیا لە‬ ‫ڕۆژگاری ئەمڕۆدا بە زمانی شەقام‪ ،‬بازاڕیی‪ ،‬دەنووسن‪.‬‬ ‫وشەی گەواد‪ ،‬الی ئێمە تەنیا بۆ کەسانی بازرگانی لەشفرۆشی بە‬ ‫ژنانەوە دەکەن بەکاردێ‪ ،‬بەاڵم دەتوانرێت ئەو زمانە بۆ خاکفرۆش‪ ،‬بۆ‬ ‫هاوخەباتە بێ وەفاکان‪ ،‬جاسووس و فایلدار‪ ،‬گەندەڵکار‪ ،‬نادادپەروەر‪،‬‬ ‫الدەر لە یاسا‪ ،‬بەرپرس و دەسەاڵتداری درۆزن و زاڵم کە دەسەاڵتەکەی‬ ‫بە خراپ بەکاردەهێنێت‪ ،‬بۆ زۆر کەس و شتی تر بەکاربهێنرێ‪.‬‬ ‫لەوانەیە بۆ کۆمەڵگەی ئێمە‪ ،‬هێندە وشە نەشیاو بن بەکاربهێنرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای دروستبوونی جەاللی و مەالیی لە چاپەمەنییەکانیاندا‪ ،‬لە‬ ‫گوتارەکانیاندا‪ ،‬لە کۆبونەوەکانیاندا‪ ،‬لە ئەدەبیاتەکانیاندا‪ ،‬تا ڕۆژگاری‬ ‫ئەمڕۆش‪ ،‬دەیان وشەی نەشیاوتریان بەیەکتر وتووەو سەرکردەکانی‬ ‫جەاللی و مەالیی بوختان و جنێوی نەشیاو بۆ یەکتر ڕیز دەکەن!‬ ‫لە ڕۆژگاری ئەمڕۆشماندا دەسەاڵتێک‪ ،‬حزبێک‪ ،‬بە خوێنی شەهیدان‬ ‫و خەباتکارو قوربانیدەران هاتۆتە ئارا‪ ،‬کەچی بەداخەوە دوای ‪٢٩‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬نەبوونی‪ :‬سوپای نیشتمانی‪ ،‬یەک ئیدارەیی‪ ،‬خزمەتگوزاریی‪،‬‬ ‫ئاوارەکردنی هەزاران هاواڵتی بۆ هەندەران‪ ،‬لەژێر سایەی دەسەاڵتی‬ ‫حزبی کوردی‪ ،‬تیرۆرکردنی دەیان قەڵەمی ڕەسەن و دەنگی دلێر‪،‬‬ ‫هێنانە پێشەوەی خەڵکی بۆش‪ ،‬لە هەموو بەهایەکی مرۆیی‪ ،‬و‬ ‫پشتگوێ خستنی خەڵکی خەباتکار‪ ،‬زمانێکی بازاڕی و شەقامی دەوێ‬ ‫بۆ نووسین و هیچی تر!‬

‫د‪ .‬عیرفان نظر آهاری‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬فاتیمە سەیدی‬

‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی‬

‫*‌نامه‌ی‌لینین‌بۆ‌به‌ڵشه‌ڤیکه‌کانی‌پێنزا‬ ‫*‌نامه‌ی‌ئۆگستۆس‌بۆ‌کایوس‌قه‌یسه‌ر‬ ‫تهقهالی دهدا‪ ،‬لینین نامهی لهم جۆرهی دهنووسی‬ ‫و فهرمانی ڕهشهکوژی دهدا‪ .‬ئهم نامهیه ئهو کاتهی‬ ‫ڕژێمی یهکێتی سۆڤیهت له ساڵی ‪ ١٩٩١‬روخا‪،‬‬ ‫ئاشکرا بوو‪ .‬الشهی لینین ئێستاش له گۆڕهپانی‬ ‫سوور نمایش دهکرێت‪.‬‬

‫(‪)٩‬‬

‫نامهکه‪:‬‬

‫وه‌رگێڕانی‌له‌ئینگلیزییه‌وه‪:‬‬ ‫ماردین‌ئیرباهیم‬

‫نامهی لینین‬ ‫بۆ بهڵشهڤیکهکانی پێنزا‬ ‫‪١١‬ی ئۆگهستی ‪١٩١٨‬‬

‫ئەمهی لێرهدا دهیبینن لینینی ڕاستهقینهیه‪ ،‬که‬ ‫ههرگیز خهڵکی سۆڤیهت نهیانبینیوه‪.‬‬ ‫ڤالدیمیر لینین بوو به گهورهی سۆڤیهت‪،‬‬ ‫کاتێک له ساڵی ‪ ١٩١٧‬دا بۆ دهسهاڵت گرتنهدهست‬ ‫سهرۆکایهتی بهڵشهڤیکهکانی کرد‪ .‬له سهردهمی‬ ‫فهرمانڕهوایی و دوای مردنهکهیشی وهکو سهرکردهو‬ ‫باپیرهیهکی نهرمونیان پڕوپاگهندهی بۆ دهکرا‪،‬‬ ‫الشهکهی وهکو الشهی قهدیسێک له مهزارگهیهکدا‬ ‫پارێزرا و ڕێزی لێگیرا‪ .‬بهپێچهوانهوه‪ ،‬لینین شانازی‬

‫لینین‬ ‫به توندی و سهختگیری خۆیهوه دهکرد زۆرجار‬ ‫وتویهتی “شۆڕش هیچ مانای نییه بهبێ تیمهکانی‬ ‫گوللهبارانکردن”‪ .‬کاتێک بیستییهوه که ستالین‬ ‫خهڵکی کوشتووه وتی‪“ :‬ئهوه ڕێک ئهو جۆرهیه‬

‫ئۆگستۆس‬ ‫که ئێمه گهرهکمانه”‪ .‬ههر هێندهی لینین دهسهاڵتی‬ ‫گرتهدهست‪ ،‬بۆ چێکای بێڕهحم که پۆلیسی نهێنی‬ ‫بوو به مهبهستی سهپاندنی تۆقاندن؛ دروست کرد‪.‬‬ ‫کاتێکیش ڕژێمهکهی بۆ بردنهوهی شهڕی ناوخۆ‬

‫هاوڕێیان‪ ،‬ههڵگهڕانهوهی پێنج کۆالک (ورده‬ ‫خاوهنداری زهوی) دهبێت بێبهزهییانه سهرکوت بکرێت‪.‬‬ ‫بهرژهوهندی ههموو شۆڕش پێویستی بهوهیه‪ ،‬چونکه‬ ‫ئێستا که له ههموو جێیهک ئاخرین شهڕی سهروماڵ‬ ‫دژی کۆالکهکان بهڕێوهدهچێت‪ ،‬دهبێت نموونهیهک له‬ ‫سهرکوتکردن پێشکهش بکرێت‪.‬‬ ‫‪ .١‬دهبێت به الیهنی کهمهوه سهت کهس له کۆالکه‬ ‫ناسراو و دهوڵهمهند و خوێنمژهکان ههڵبواسرێن له‬ ‫جێگایهک ههڵبواسرێن به تهواوی له خهڵکهوه دیار بن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ناوهکانیان باڵوبکهنهوه‪.‬‬ ‫‪ .٣‬دهست به سهر ههموو دانهوێڵهکانیاندا بگرن‪.‬‬ ‫بهشێوهیهک کارهکه بکهن که له مهودای سهدان‬ ‫کیلۆمهتردا خهڵک بیانبینێت‪ ،‬بلهرزن‪ ،‬بزانن‪ ،‬هاوار‬ ‫بکهن‪ :‬ئهمانه ههڵدهواسرێن‪ ،‬ههتاکو مردن کۆالکه‬ ‫خوێنمژهکان ههڵدهواسرێن‪.‬‬ ‫که جێبهجێتان کرد بروسکه بکهن‬ ‫دڵسۆزتان‪ ،‬لینین‬ ‫ههندێک خهڵکی زۆر توند بدۆزنهوه‪.‬‬

‫نامهی ئۆگستۆس بۆ کایوس قهیسهر‬ ‫‪ ٢٣‬ی سێپتهمبهری ساڵی ‪ ٢‬ی زایینی‬

‫باوکێکی پیر نامه بۆ کوڕهکهی دهنێرێت‪،‬‬ ‫ئیمپراتۆرێکی بهتهمهن نامه بۆ جێگرهوهکهی خۆی‬ ‫دهنووسێت‪ .‬ئۆگستۆس قهیسهر (پێشتر ناوی‬ ‫ئۆکتاڤیان) لهوکاتهوهی یۆلیۆس قهیسهری مامی‬ ‫ساڵی ‪ ٤٤‬پێش زایین کوژرابوو فهرمانڕهوای ڕۆم و له‬ ‫ساڵی ‪ ٣١‬پێش زایینهوه یهکهمین ئیمپراتۆری ههموو‬ ‫ئیمپراتۆریاکه بوو‪ .‬ئۆگستۆس هیچ کوڕێکی نهبوو‪،‬‬ ‫بۆیه دوو برازای خۆی گرته خۆی و کردنی به کوڕی‬ ‫یاسایی خۆی(تهبهنی کردن) تاکو دوای خۆی جێگای‬ ‫بگرنهوه و ئیمپراتۆریاکه ببهنه ڕێوه؛ ئهوانیش کایوس‬ ‫و لوکیۆس بوون‪ .‬کایوسی نارد بۆ گهشتێکی پشکنین‬ ‫له ههرێمهکانی ئیمپراتۆریا‪ ،‬له کاتی یادی شهست و‬ ‫چوارساڵهی لهدایکبوونی خۆیدا بیری کایوس دهکات‬ ‫که پێی دهڵێت “ئازیزترین کهری بچکۆله”‪ .‬مایهی داخه‬ ‫ههردوو کوڕهکه پێش مردنی ئۆگستۆس دهمرن‪.‬‬

‫نامهکه‪:‬‬

‫ساڵو کایوس‪ ،‬ئازیزترین کهری بچکۆلهی خۆم که‬ ‫بهردهوام یارمهتیم دهدهیت‪ .‬ههر که لێم دووریت زۆر‬ ‫بیرتدهکهم بهتایبهت له ڕۆژانێکی وهک ئهمڕۆدا که‬ ‫چاوانم تینووی کایوسهکهی خۆمن‪ .‬هیوادارم ئهمڕۆ له‬ ‫ههر جێگایهکیت یادی ‪ 6٤‬ساڵهی لهدایکبوونی منت به‬ ‫خۆشی کردبێتهوه‪ .‬له خواکان دهپاڕێمهوه چهندهم له‬ ‫ژیاندا ماوه لهگهڵ ئێوه به خۆشی و سهالمهتی و به‬ ‫گهشاوهیی واڵتهکهوه بهڕێی بکهم؛ لهکاتێکدا که ئێوه‬ ‫دوو پیاون جێگای من دهگرنهوه وهکو پارێزهری واڵت‪.‬‬

‫الپەڕە ‪4‬‬

‫خاچ و‬ ‫سێوەکان‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫الپەڕە ‪2‬‬

‫کتێب جیهانی‬ ‫پێ نەگۆڕدرا‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫بۆچی خەڵک‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫لە کۆرۆنا ترساوە؟‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫مەعاز فەرحان‬

‫بەشێکی گەورەی ترسی خەڵک لە ڤایرۆسی کۆرۆنا پەیوەندی بە ئامادەکارییەکانی‬ ‫سیستمی تەندروستی بەگشتی و وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە بەتایبەتی هەیە‪ .‬خەڵکی کوردستان زۆرباش دەزانێ‪ ،‬کە ئەوانەی‬ ‫سیستمی تەندروستی بەڕێوە دەبەن‪ ،‬کۆمەڵێک کادیری حیزبین‪ .‬ئەوان شارەزاییان‬ ‫لە سیاسەتکردنی بە یاساو ڕێساکانی حیزبی کوردیدا هەیە نەک بوارە پزیشکی‬ ‫و تەندروستیەکان‪ .‬بۆیە هەر لەسەرەتاوە بە نەفەسێکی حیزبی و سیاسیانەو بە‬ ‫تیۆری موئامەرەوە لەم بابەتە چوونە پێشەوە‪ .‬لەباتی ئەوەی خەڵک و پزیشکان و‬ ‫کارمەندان و نەخۆش ئامادەبکەن بۆ باڵوبوونەوەی بەاڵیەکی وەکو کۆرۆنا‪ ،‬کاتێکی‬ ‫زۆریان بەفیڕۆدا لە باڵوکردنەوەی ڕوونکردنەوەی بێسوودی ئەوەی گوایە ڤایرۆسەکە‬ ‫لە کوردستاندا بوونی نییە‪.‬‬ ‫بەرپرسەکانی سیستمی تەندروستیمان بینی چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ئەوانە‬ ‫کرد‪ ،‬کە لە ئێران گەڕانەوە بەجۆرێک النی کەمی ئامادەکارییە تەندروستیەکان بۆ‬ ‫پشکنین و جیاکردنەوەیان لە خەڵکی دیکە نەگیرایە بەر‪ .‬بینیمان چی دۆخێکیان لە‬ ‫کەرەنتینەکان دروستکرد بە جۆرێک النی کەمی خزمەتگوزارییان لەو شوێنانە دابین‬ ‫نەکرد‪ .‬بۆیە ژمارەیەکی زۆری گەڕاوەکان ئامادە نەبوون بچن لەو شوێنانە بمێننەوەو‬ ‫دەرئەنجام ئەمەش بووە هۆی ئەوەی‪ ،‬کە ئەوەندەی تر نەخۆشیەکە باڵوببێتەوە‪.‬‬ ‫بینیمان چۆن تەنها بۆ خۆدەرخستن پشکنینێکی سەرپێی پلەی گەرمی ئەو‬ ‫کەسانەیان کرد‪ ،‬کە لە ئێران هاتنەوە‪ .‬بینیمان تا کۆتاییەکانی مانگی دوو‬ ‫شکستیان هێنا لەوەی پشکنینی سەرەتایی دەستنیشانکردنی کۆرۆنا پەیدا بکەن‪.‬‬ ‫هاوکات ئەم وەزارەتە ناتوانێ هۆشیاری تەندروستی لەناو خەڵک باڵوبکاتەوە‪.‬‬ ‫هیچ نەبێ ئەوەیشی نەکردووە‪ ،‬کە باڵوبوونەوەی ئەم بەاڵیە وەکو چانسێک بقۆزێتەوە‬ ‫بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری تەندروستی خەڵک‪ .‬لەڕاستیدا وەزارەت نەک‬ ‫ئەوەی نەکردووە‪ ،‬بەڵکو وەزیری تەندروستی خۆیشی پابەندی ڕێنماییە هەرە‬ ‫سەرەتاییەکانی خۆپاراستن لەم نەخۆشیە نەبووەو تەوقە دەکات و دەست بۆ دەم‬ ‫و لووتی دەبا‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی سیستمی تەندروستیش‪ ،‬بەرپرسانی وەزارەتەکە زۆر بێخەمو‬ ‫بێباک و خەمساردانە دەجوڵێنەوە‪ .‬پزیشکان و کارمەندانی نەخۆشخانەکان‬ ‫بێ دەمامک و دەستکێش و جلی تایبەتن‪ .‬ئەم دۆخە وایکردووە لە حاڵەتی‬ ‫باڵوبوونەوەی نەخۆشیەکە دوور نییە زۆرترین حاڵەت لەنێوان پزیشکان و‬ ‫کارمەندانی تەندروستیدا سەرهەڵبدا‪ .‬هاوکات وەزارەتەکە ڕاهێنانێکی ئەوتۆی بۆ‬ ‫پزیشکان و کارمەندان نەکردووە لە چۆنیەتی ڕووبەڕووبوونەوەی نەخۆشیەکەو‬ ‫چارەسەرکردنی نەخۆشەکان‪.‬‬ ‫بەشێک لەم کێشانە دروستکراوی ئەمڕۆ نین و منداڵی دەیان ساڵن لە‬ ‫پشتگوێخستن و داڕوخاندنی کەرتی گشتی سیستمی تەندروستین‪ .‬بۆیە کەرتی‬ ‫گشتی لە کوردستاندا ئامادەی چارەسەری چەند سەد هاواڵتیەکی نییە‪ ،‬کە ئەگەری‬ ‫هەیە بەم نەخۆشیە پێویستییان بە چارەسەری هەناسەی دەستکرد هەبێ بۆ‬ ‫نموونە‪ .‬هۆکارەکەش ئەوەیە کە لە ‪ ١٠‬ساڵی ڕابردوودا حیزبە دەسەاڵتدارەکان‬ ‫بۆ بەرژەوەندی خۆیان ڕێگەیان بە گەورەبوونی کەرتی تایبەت و نەخۆشخانەی‬ ‫تایبەت دا لەسەر بەرژەوەندی کەرتی گشتی و هاواڵتیان‪ .‬پرسیارەکە ئەوەیە‬ ‫ئایا ئەو نەخۆشخانە تایبەتانەی کە بە ئاسمانی هەموو شارەکانی کوردستاندا‬ ‫بەرزکراوەتەوە‪ ،‬ئێستا فریای خەڵکی کوردستان ئەکەوێ؟‬ ‫ئەمانە چەند هۆکارێکی کەمن‪ ،‬کە وای کردووە خەڵکی کوردستان لەم هەڕەشە‬ ‫تەندروستی بتوقێ‪ ،‬چونکە خەڵک باش لەوە ئاگادارە کە ئەوانەی سیستمەکە‬ ‫بەڕێوەدەبەن لە ئاستی ئەو بەرپرسیارێتیە نین‪ ،‬کە وەریانگرتووە‪ .‬بۆیە هاواڵتیان‬ ‫پێویستە پشت بە خۆیان و ڕێنماییەکانی دڵسۆزانی بوارەکە ببەستن بۆ خۆپاراستن‬ ‫نەک ئامادەکاریەکانی وەزارەتی تەندروستی‪.‬‬

‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫دایکی‬ ‫خۆشەویستەکەم‬ ‫داوای گەردن ئازادی‬ ‫‪10‬‬ ‫لێکردم‬

‫د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ‬

‫بەڕێوەبەری هونەریی‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫هاوژینەكەم‬ ‫هاوكاری‬ ‫هەمیشەییمە‬

‫سێ بەشی کۆمەڵە‬ ‫نەک نیوەی‬

‫ل‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ئافرەت‬

‫ل‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫‪10‬‬

‫ل‬

‫‪11‬‬

‫کۆرۆنا مەترسی نییە بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫ڕێژەی مردنی ڕۆژانە بە نەخۆشیە مەترسیدارەکان‬

‫نەخۆشییەکانی دڵ‬ ‫شێرپەنجە‬ ‫جەڵتەی مێشک‬ ‫شەکرە‬ ‫ئەنفلۆنزا‬

‫لە مانگی ‪١٢‬ی ساڵی ڕابردووەوە تا ‪٣‬ی ئەم‬ ‫مانگە‬

‫جوگرافیای جیهانی کۆرۆنا‬ ‫بە گوێرەی توێژینەوەکانی واڵتی چین بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی کاریگەری هەیە لەسەر کەمبوونەوەی توشبوون بە نەخۆشی کۆرۆنا‪ ،‬چونکە تا پلەکانی گەرما‬ ‫بەرزتر ببنەوە‪ ،‬ڤایرۆسەکە کەمتر دەتوانێت لەسەر دەست و ناو هەواو لەسەر جلوبەرگ بمێنێتەوە‪ ،‬ئەوەش ئەگەرەکانی گواستنەوەی کەمدەکاتەوە‬ ‫ئەو واڵتانەی کۆرۆنا زۆر باڵوە‬ ‫توشبوون تێیدا مامناوەندە‬

‫ئیسپانیا‬

‫توشبوون تێیدا نییە‬

‫بەرزترین پلە ‪15‬‬ ‫ژمارەی توشبوان‪613 :‬‬ ‫ژمارەی مردوان‪7 :‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوان‪ :‬زیاتر لە ‪ 46‬ملیۆن‬

‫ئەفریقا‬ ‫ئەفریقا کە یەکێکە لە کیشوەرە‬ ‫قەرەباڵغەکان و پلەی گەرما تێیدا‬ ‫بەرزە بە بەراورد بە وڵتانی ئەوروپا‬ ‫ڕێژەی توشبوون تێیدا نزمە‬

‫ئیتاڵیا‬

‫هندستان‬

‫بەرزترین پلە ‪16‬‬

‫بەرزترین پلە ‪26‬‬

‫ژمارەی توشبوان‪5833 :‬‬ ‫ژمارەی مردوان‪233 :‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوان‪ :‬زیاتر لە ‪ 65‬ملیۆن‬

‫ژمارەی توشبوان‪39 :‬‬ ‫ژمارەی مردوان‪٠ :‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوان‪ :‬زیاتر لە ‪ 1‬ملیار و ‪ 339‬ملیۆن کەس‬

‫چین‬ ‫چین کە نەخۆشی کۆرۆنا بۆ یەکەمجار لێیەوە‬ ‫سەری هەڵدا تا ئێستا بەرزترین پلەی گەرما لە سەر‬ ‫و ‪ 1٠‬پلەوە نەبووە و لە چەند ڕۆژی ڕابردووشدا کە‬ ‫پلەی گەرما تێیدا بەرەو بەرزبوونەوە چووە ڕێژەی‬ ‫توشبوون دابەزیوە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫ـــــــــــداریم کردووە راست دەکا‬

‫ە�‬ ‫ت��ا ی�� ب� ت‬

‫‪19‬‬

‫ـــــە بارەى راپەڕینەوە‪:‬‬ ‫ــی بیستەمدا بۆ میللەتەکەمان بەدەست هێناوە‬ ‫لەسەر پێشمەرگەکان بو‪ .‬یەعنی لە حەقیقەتدا‬ ‫ئەمانە هەموی وەکو حەڵقە بە یەکەوە بەسترا‬ ‫بون‪ ،‬هیچیان دابڕاو نەبون لە یەکتری‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ئەو پارتیزانانەی کە پێشتر لەناو‬ ‫داخلی کوردستانی عێراقدا بون‪ ،‬دواتر زیاد‬ ‫کران و خەڵکی تریان بۆ نێردرا‪ ،‬لە نزیکەوە‬ ‫پەیوەندیان هەبو لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە‬ ‫کەسانی ناو شارەکان و ناو ئۆردوگاکان‪ .‬ئەوان‬ ‫بە موختەفی ئەو کارانەیان ئەکرد و لەگەڵ زۆر‬ ‫لە چەکدارەکانی حکومەت قسەیان کرد بو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی هاوکارییان لەگەڵ بکەن‪ .‬هەندێک‬ ‫لەوانە تا کاتی ڕاپەڕین لەناو شاردا مانەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە‪ ،‬کە ئەڵێی ئیعتیمادی ئەساسی‬ ‫لەسەر کێ بو‪ ،‬ناتوانی بڵێی بە یەک هێز‬ ‫ئیشەکەم کردوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی دەوری گرنگی‬ ‫بینی‪ ،‬لە راستیدا رێکخستنی شارەکان بو‪ ،‬کە‬ ‫شانە چەکدارەکانیان رێکخست بو‪ ،‬تەوجیهی‬ ‫شانە چەکدارەکانیان ئەکرد‪ .‬بێجگە لەمە کاتێ‬ ‫گەیشتە دەست پێکردنی راپەڕین‪ ،‬ئیتر خۆمان‬ ‫لە رێگای رادیۆوە بە مەرکەزیی ئاگادارمان‬ ‫ئەکردنەوە‪ ،‬کە کوێ دەست پێ بکا و کوێ‬ ‫دەست پێ نەکا‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬لەبەر ئەوەی ئێمە‬ ‫خۆمان لە ناوچەی زەڵێ و قاسمەڕەش بوین‬ ‫پێویستیمان بەوە هەبو‪ ،‬کە دەروازەیەکمان‬ ‫هەبێ بۆ کوردستانی عێراق‪ ،‬هەر لە زوەوە‬ ‫ئێمە قورسایی خۆمانمان خستبوە سەر‬ ‫ناوچەی رانیە و بتوێن و چوارقوڕنە و‬ ‫حاجی ئاوا و سەروچاوە‪ .‬لەناو ئەوانە هێزی‬ ‫زۆر باشمان رێک خست بو‪ ،‬پێشمەرگەی‬ ‫باشیشمان نارد بو‪ ،‬کادری باشمان نارد بو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەو ناوچەیەدا خەریکی سازدانی‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵک بن‪ .‬ئەوە بو راپەڕین لە ‪٥‬ی‬ ‫‪ ٣‬لە رانیەوە دەستی پێ کرد‪ ،‬ناوچەکەیان‬ ‫رزگار کرد‪ .‬رزگار کردنی ناوچەکەش بوە‬ ‫سەبەبی ئەوەی رێگاش بۆ ئێمە بکاتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین لە قاسمەڕەش و لە‬ ‫زەڵێ وە بەشی هەرە زۆری هێزەکانی خۆمان‪،‬‬ ‫ئەوانەی مەسئول بون لە ئیشەکانیان لە هەمو‬ ‫پارێزگای هەولێردا‪ ،‬لە ناوچەی بتوێن و رانیە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەو ناوچەیەوە بێینە خوارەوە‪.‬‬ ‫خۆشمان ئێمە لەوێوە هاتینە خوارەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناویش نراوە دەروازەی راپەڕین‪ ،‬چونکە لەوێوە‬ ‫دەستی پێ کرد‪ ،‬یەکەم شوێن‪ ،‬کە رزگار کرا‬ ‫ئەوێ بو‪ ،‬ئەوان رێگاکەیان کردەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ئێمە بتوانین لەو سەرەوە دابەزینە خوارەوە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی هەمو هێزەکانی هەولێر گەیشتنە‬ ‫شاری رانیە‪ ،‬خەڵک پێشوازییەکی گەرمیان‬ ‫لێ کردن‪ ،‬کاک کۆسرەت و کاک حەسەن‬ ‫کوێستانی و کاک شێردڵ و ئەوانیان لەگەڵدا‬ ‫بو‪ ،‬ئۆتۆمبیلەکانیان بە دەست بەرز کردنەوە‪.‬‬ ‫ئینجا پێش ئەوەی هیچ ئیسراحەتێک بکەن‬ ‫هەمو هێزەکانی ناوچەکەیان ساز دا‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەو هێزە چەکدارانەی پێشتر لەگەڵ حکومەتدا‬ ‫بون‪ ،‬تێكەاڵوی راپەڕین بو بون‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫جێگاکانی تری پێ ئازاد بکەین‪ ،‬ئەمە بە‬ ‫گوێرەی ئەو نەخشەیەی کە پێشتر دانرابو‪.‬‬ ‫ئەوە بو هێزەکانیان دابەش کرد‪ ،‬بەشێکیان‬ ‫چونە سەر شەقاڵوە‪ ،‬بەشێکیان چونە سەر‬ ‫کۆیە‪ ،‬شەقاڵوەشیان ئازاد کرد و کۆیەشیان‬ ‫ئازاد کرد‪ .‬هەمو ئەو ڕێگایەی پێی ئەوترێ‬ ‫جادەی هاملتۆن لە شەقاڵوەوە تا حاجی‬ ‫ئۆمەران سقوتی کرد‪ ،‬ئەو هێزانەی لەو‬ ‫ناوچانەدا بون هەمویان تەسلیمی خەڵک بون‪.‬‬ ‫هێزەکانی تریشیان کۆ کردەوە لە شەقاڵوەوە‬ ‫بۆ سەاڵحەدین و لەوێوە بەرەو هەولێر‪،‬‬ ‫لە کۆی سنجاقەوە بەرەو هەولێر‪ .‬ئەوە بو‬ ‫لەناو شاری هەولێریشدا شانە چەکدارەکان و‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵک راپەڕینیان دەست پێ کرد و‬ ‫پەالماری دامودەزگا سەرکوتکەرەکانی رژێمیان‬ ‫دا‪ .‬هاوزەمان لەگەڵ پەالماردانی ئەوانەدا‪،‬‬ ‫پێشمەرگەش گەیشتە ناو شاری هەولێر‪.‬‬ ‫لە رۆژی ‪١١‬ی ئازاردا‪ ،‬کە رۆژێکی مێژویی‬ ‫باڵوکردنەوەی بەیانی ‪١١‬ی ئازارە ناو شاری‬ ‫هەولێریش ئازاد کرا‪ .‬بێگومان پێش ئازادکردنی‬ ‫شاری هەولێر وەکو وتم‪٥ :‬ی ئازار لە رانیە‬ ‫دەستی پێ کرد و ئازاد کرا‪ ،‬لەناو سلێمانیدا‬ ‫‪٧‬ی ئازار راپەڕین دەستی پێ کرد‪ .‬لەناو شاری‬ ‫سلێمانی لە دو شوێنی سەرەکییەوە دەستی‬ ‫پێ کرد‪ ،‬یەکێکیان لە سەروی سلێمانییەوە‪،‬‬ ‫کە خەڵک کۆبونەوە‪ ،‬ئەوانەی سەر بە‬ ‫رێکخستن و شانەی چەکدارەکان لە شیمالی‬ ‫سلێمانییەوە دەستیان پێ کرد‪ ،‬بەشێکی‬ ‫تریشیان لە جنوبی سلێمانییەوە دەستیان‬ ‫پێ کرد‪ ،‬لە دوایدا ئەمانە هەمویان لە ئەمنە‬ ‫سورەکە یەکیان گرتەوە‪ ،‬ئەمنە سورەکەشیان‬ ‫ئازاد کرد و بەو شێوەیە سلێمانی ئازاد بو‪.‬‬ ‫لە راستیدا بە ئازادبونی سلێمانی‬

‫نەوشیروان مستەفا لە کاتی ئازادکردنی کەرکوکدا‬ ‫مەعنەویاتی خەڵکی کوردستانی زۆر زۆر‬ ‫پێ بەرز بوەوە‪ ،‬چونکە سلێمانی شارێکی‬ ‫ئاسایی نەبو‪ ،‬سلێمانی شارێکی گەورەیە‪،‬‬ ‫مەرکەزی پارێزگایە‪ ،‬بێجگە لەوە یەکێک بو‬ ‫لەو شارانەی عێراق زۆر ئیهتیمامی پێ دابو‬ ‫بە پارێزگاری کردنی دامودەزگا سەرکوتکەری‬ ‫زۆر بەهێزی تیابو‪ ،‬لەبەر ئەوە زۆر پارێزگاریان‬ ‫لێ ئەکرد‪ ،‬بۆیە ئازادکردنی شاری سلێمانی بو‬ ‫بە سەبەبی ئەو تەلیسمەی دەسەاڵتی بەعس‬ ‫لە کوردستانی عێراقدا شکا‪ .‬خەڵکیش ورەیان‬ ‫بەرز بوەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی زیاتر حەماس پەیدا‬ ‫بکەن بۆ پەالماردانی دامودەزگاکانی حکومەت‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬کاک نەوشیروان‬ ‫رۆژێکی دیاری کراوتان دانا بو بۆ ئەوەی لە‬ ‫سەرتاسەری کوردستاندا بە یەک جار راپەڕین‬ ‫ببێ؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬نەخێر دانەنرا بو‪ ،‬لە‬ ‫سەرتاسەری کوردستاندا بێ‪ ،‬چونکە پێمان‬ ‫وابو‪ ،‬کە ئەوە کارێکی لە کردە نەهاتوە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی چونکە بۆ ئازاد کردنی هەندێ‬ ‫شوێن‪ ،‬تۆ پێویستت بەوە هەبو هێزی لەسەر‬ ‫کۆبکەیەوە‪ ،‬یەعنی نەتئەتوانی بە هێزێکی‬ ‫بچوک ناوچەیەک بگری‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫رانیە رزگار نەکرایە‪ ،‬نەئەتوانرا شەقاڵوە و‬ ‫کۆیە رزگار بکرێ‪ .‬چونکە پاش ئەوەی رانیە‬ ‫رزگار بو‪ ،‬هەمو هێزەکانی رانیە بە هەزاران‬ ‫بردرانە ئەو جێگایانەی تر‪ ،‬بۆ رزگار کردنی‬ ‫شەقاڵوە و کۆیە و دواتر بۆ رزگار کردنی‬ ‫هەولێر‪ .‬یەعنی نەئەتوانرا لە یەک کاتدا لە‬ ‫سەرتاسەری کوردستاندا دەست پێ بکرێ‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە لە ئەساسەوە دانرا بو‪ ،‬کە لە‬ ‫رانیەوە دەست پێ بکەین‪ ،‬رانیە ببێ بە‬ ‫بنکەی سەرکردایەتی راپەڕین‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬هیچ حسابێ کرا بو‬ ‫النی کەم‪ ،‬بێ الیەنکردنی جەیشی عێراق؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بەڵێ لە کاتی‬ ‫داگیرکردنی کوێتدا ‪ ٨‬فیرقە عەسکەر‬ ‫لە کوردستانی عێراقدا هەبو‪ ،‬ئێمە هەر‬ ‫هەشتیان نامەمان بۆ نوسی بون‪ ،‬کە‬ ‫شەڕمان لەگەڵدا راگیر کردون‪ .‬سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی جەبهەی کوردستانیش لەالی خۆیەوە‬ ‫شەڕی راگیر کرد لەگەڵیان‪ .‬بێجگە لەوە لە‬ ‫دابەزینی هێزەکانمان‪ ،‬تەعلیمات درا بو بە‬ ‫هەمو مەسئولەکانی (ی‪.‬ن‪.‬ک)‪ ،‬کە لە هیچ‬ ‫جێگایەک توخنی جەیش و پۆلیسی عێراقی‬

‫راستە سلێمانی بۆ‬ ‫پارتی ئازاد نییە‪،‬‬ ‫هەولێر و دهۆکیش بۆ‬ ‫یەکێتی ئازاد نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە عەینی‬ ‫وەختا بە دەست‬ ‫کوردەوەیە‬

‫نەکەون‪ ،‬بە عەکسەوە لە هەمو ناوچەکان‬ ‫خۆیان لە شەڕی ئەوانە البەن‪ .‬هەوڵ بدەن بە‬ ‫زوترین کات بچنە ناو مەرکەزی ئاوەدانییەکان‪،‬‬ ‫یەعنی ناو مەرکەزی شارەکان‪ ،‬لەناو مەرکەزی‬ ‫شارەکانیشدا پەالماری ‪ ٤‬جێگا بدەن‪ ،‬ئەوانەش‬ ‫بریتی بون لە‪ ،‬مقەڕی حیزبی بەعس‪ ،‬مقەڕی‬ ‫ئیستیخباراتی عەسکەری‪ ،‬مقەڕی موخابەراتی‬ ‫عەسکەری و دائیرەی ئەمن‪ .‬یەعنی ئەم چوارە‬ ‫ئامانجی پەالمارەکان بون لە ناو شارەکان‪ .‬وە‬ ‫وەکو باسمکرد ئەمە عەسەبی حەساسی رژێمی‬ ‫عێراق بو‪ ،‬دوای ئەوەی ئەم چوارە سقوتی‬ ‫ئەکرد شارەکە سقوتی ئەکرد‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫ئەو هێزانەی ئێمە کە جوڵەیان کرد‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەوانەی لە بلەکێوە هاتن بۆ سلێمانی خۆیان‬ ‫الدا لە هێزەکانی حکومەتی عێراقی‪ .‬ئەوەی لە‬ ‫ناوزەنگەوە بەڕێکەوت بەرەو رانیە خۆی الدا‬ ‫لە جەیشی عێراقی‪ ،‬ئەوەی لە تەپەڕەشەوە‬ ‫چو بۆ کەالر و دەربەندیخان خۆیان الدا لە‬ ‫جەیشی عێراقی‪ ،‬هەم لە پۆلیسی عێراقی‬ ‫و هەم لە جەیشی شەعبی‪ .‬لەو هێزانەی‬ ‫رەبایەی سەرجادە و معسەکەرات خۆیان الدا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بە زوترین کات بگەنە ناو شارەکان‪.‬‬ ‫بۆیە توانیمان تا حەدێکی زۆر جەیشی‬ ‫عێراقی محاید بێ‪ ،‬بێجگە لەوەی نیدایەکی‬ ‫زۆر زۆریشمان لە رادیۆکەی خۆمانەوە بۆ‬ ‫دەرکردن‪ ،‬پاش ئەوەی بە چاپیش باڵومان‬ ‫کردەوە‪ .‬بۆ ئەوەی جەیشی عێراقی بێ الیەن‬ ‫بکەین‪ ،‬لەم بارەیەوە ژمارەیەکی زۆر بەیانمان‬ ‫پێش دەست پێ کردنی راپەڕین چاپ کرد‬ ‫و بۆمان فڕێدانە ناو معەسکەرەکانیانەوە‪.‬‬ ‫یەعنی هەوڵی ئەوە زۆر درا‪ ،‬کە جەیشی‬ ‫عێراقی بێ الیەن بێ‪ ،‬بە راستیش بێ الیەن‬ ‫بو‪ .‬رەنگە بێ الیەنییەکە هەموی ئەوە نەبێ‪،‬‬ ‫کە ئێمە تەئسیرمان تێ کردبن‪ ،‬هەندێک لە‬ ‫بێ الیەنییەکەی ئەگەڕایەوە بۆ ئەوەی جەیشی‬ ‫عێراقی لەو رۆژانەدا سەری نەمابو‪ ،‬چونکە‬ ‫هیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ قیادەی عامی‬ ‫قواتی مسەلەحەی خۆیا بە جیهازی السیکی‬ ‫نەمابو و پچڕا بو‪ ،‬لەبەر ئەوە نەیئەزانی چی‬ ‫بکا و چی نەکا‪ .‬بێجگە لەوەی ورەیان دابەزی‬ ‫بو‪ ،‬پێیان وابو کە ئیتر سەددام رۆشتوە و‬ ‫تەواو بوە‪ ،‬ئەو رژێمە تەواو بوە‪ ،‬بۆیە نایهێنێ‬ ‫دیفاعی لێ بکەن و خۆیانی لەسەر بە کوشتن‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬کاک نەوشیروان ئەی‬ ‫سەبارەت بەو راپەڕینەی لە باشوری عێراق‬ ‫روی دا‪ ،‬هیچ تەنسیقێک لە نێوان راپەڕینی‬ ‫باشوری عێراق و کوردستاندا کرا بو؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬دوای ئەوەی عێراق‬ ‫کوێتی داگیر کرد‪ ،‬ئێمە لیژنەیەکی سێ‬ ‫قۆڵیمان هەبو‪ ،‬لە نوێنەرێکی یەکێتی‪،‬‬ ‫نوێنەرێکی پارتی و نوێنەرێکی مەجلیسی‬ ‫ئەعالی شۆرشی ئیسالمی‪ .‬زنجیرەیەک‬ ‫کۆبونەوەیان کرد‪ .‬دو لیژنە بون‪ ،‬لیژنەیەکیان‬ ‫لیژنەیەکی سیاسی بو بۆ تەنسیقی سیاسی‪،‬‬ ‫لیژنەیەکیان لیژنەی عەسکەری بو بۆ ئەوەی‬ ‫تەنسیقی عەسکەری بکەین‪ .‬ئەو لیژنانە‬ ‫مەجموعەیەک ئیحتیماالتیان باسکرد‪ ،‬لە‬ ‫زمنی ئەو ئیحتیماالتانە باسی ئەوەیان کرد‬ ‫کە ئێمە هەمو هێزەکانمان کۆ بکەینەوەو‬ ‫بیبەینە ناوچەیەکی بەرامبەر بە بەغدا‬ ‫دایبنێین بۆ ئەوەی کاتێک رژێمی عێراقی‬ ‫ئەتەپێ و ئەڕوخێ هێزەکانی ئێمە لەوێوە‬ ‫پەالماری شاری بەغدا بەن‪ .‬ئەوە یەکێک بو‬ ‫لە ئیحتیمالەکان‪ ،‬بەاڵم لە دوایی دا ئەوەیان‬ ‫پەسەند نەکرد‪ ،‬ئەوەیان پەسەند کرد‪ ،‬کە‬

‫ئێمە لە ناوچەکانی خۆمانەوە دەست پێ‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەوانیش لە باشوری عێراقەوە دەست‬ ‫پێ بکەن‪ .‬لە راستیدا راپەڕینی باشوری عێراق‬ ‫سەرەتاکەی شتێکی عەفەوی بو‪ ،‬هێزێک لەو‬ ‫هێزانەی بە شکاوی لە کوێتەوە کشایەوە بۆ‬ ‫بەسرە‪ ،‬لولەی تۆپەکەی کردە یەکێک لە‬ ‫وێنەکانی سەدام و دایە بەر تۆپ ئیتر خەڵک‬ ‫راپەڕی و پەالماری دامودەزگاکانیان دا‪ .‬ئەو‬ ‫کاتە مەجلسیش کادر و چەکدارەکانی خۆی‬ ‫ناردەوە بۆ شارەکانی جنوب‪ .‬لە راستیدا‬ ‫مەجلیس لەوەدا خەتایەکی گەورەیان کرد‪،‬‬ ‫هەرچەندە پێش ئەوەی هیچ کارێک دەست‬ ‫پێ بکەن‪ ،‬بەڵێنی ئەوەیان بە ئێمە دابو‪ ،‬کە‬ ‫شیعاراتی دینی نەهێننە ناو راپەڕینەکەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو بەڵێنەی خۆیان بەجێ نەهێنا‪.‬‬ ‫پێشم وایە زەرەرێکی زۆر گەورە لەوان و لە‬ ‫ئێمەش کەوت‪ ،‬لە ئەنجامی ئەو شیعاراتە دینی‬ ‫و رەسمانەوە‪ ،‬کە خەڵک هەموی ئەزانێ چۆن‬ ‫بوە‪ ،‬لە ناو شارەکانی جنوبدا چاالکیان نواند‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا ئێمە وەکو سێ رێکخراو تەنسیق‬ ‫لە نێوانماندا هەبو‪ ،‬بەاڵم کە راپەڕینەکە لە‬ ‫جنوبی عێراق دەستی پێ کرد تا حەدێکی‬ ‫زۆر پێیان وابو ئیتر مەسەلەکە حەسم بوە‪،‬‬ ‫ئەوەندە گوێیان نەئەدا بە ئێمە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫تەنسیق لەگەڵ ئێمە بکەن‪ .‬خۆیان خەریکی‬ ‫خۆیان بون‪ ،‬تا بەرەو تێک شکان چون‪ .‬ئەو‬

‫چەند کەسێک لە‬ ‫ئەندامانی مەکتەبی‬ ‫سیاسی پرۆژەکەى‬ ‫ئێمەیان برد بۆ الی‬ ‫کاک مەسعود بەرزانی‬ ‫ئەویش موافیقەى کرد‬ ‫لەسەری‬ ‫تەنسیقە ئەگەر ببوایە موحتەمەل بو زیاتر‬ ‫سودی هەبێ‪ ،‬یان ئەگەر ئەوان ئەو دروشمە‬ ‫دینیانەیان نەهێنایەتە ناو مەسەلەکەوە‪ ،‬رەنگ‬ ‫بو وا چاوپۆشییان نەکردایە لە لێدانی ڕاپەڕین‬ ‫دا لە رۆژانی راپەڕین‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬کاک نەوشیروان‬ ‫جگە لەو ناوچەیەی کە لە راپەڕیندا ئازاد‬ ‫کرا‪ ،‬ناوچەیەکی گەورەی موسڵ‪ ،‬کە هەموی‬ ‫ناوچەی کوردنشین بون‪ ،‬هیچی تیا روی نەدا‪،‬‬ ‫سەبەب چی بو؟ هەر لە پێشەوە پالنێکی وا‬ ‫دانەنرا بو ئەو ناوچانەش ئازاد بکرێن؟ یان‬ ‫هێشتا مابو‪ ،‬کە حکومەت پەالماری کەرکوکی‬ ‫دایەوە؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بۆچی؟ ناوچەی‬ ‫پارێزگای دهۆک هەموی ئازاد کرا‪ ،‬لە ئازاد‬ ‫کردنی پارێزگاری دهۆکدا مستەشارەکان‬ ‫دەورێکی زۆریان بینی‪ .‬یەکەم هێزیش کە‬ ‫گەیشتە بادینان بە ئیمدادی خەڵکەوە‪،‬‬

‫هێزێکی ی‪.‬ن‪.‬ک بو بە سەرکردایەتی مامۆستا‬ ‫نازم عومەر‪ .‬ئەو ناوە زەمینەی راپەڕین زۆر‬ ‫زۆر لەبار بو بۆی‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی ناوچەکە‬ ‫زۆر لە ئێمەوە دور بو و کەوتبوە سەر سنوری‬ ‫تورکیا‪ ،‬بۆیە بە ئاسانی نەمانئەتوانی هێزی‬ ‫بۆ بنێرین‪ .‬ئێمە هێزێکی بچوکمان لەوێ بو‪،‬‬ ‫یەکێک لەوانەی سەرکردایەتیان ئەکرد حەسەن‬ ‫سەلیم بو‪ ،‬کە دواتر شەهید بو‪ .‬پارتیش لەوێ‬ ‫دیسانەوە هێزێکی هەبو لەسەر سنور‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو هێزە بایی ئەوە نەبو بتوانێ قیادەی‬ ‫راپەڕین بکا لە ناوچەی بادیناندا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫بادینانیش ئێمە شانەی چەکداری زۆرمان‬ ‫هەبو‪ ،‬ئەگەر کەسێک لە بیری بێ لە کاتی‬ ‫راپەڕیندا چۆن هەندێ لەوانەی لە بادینانەوە‬ ‫بروسکەی پیرۆزباییان لێ ئەدا لە رادیۆکەی‬ ‫ئێمەوە باڵو ئەکرایەوە‪ ،‬هەم ئێمەش لە‬ ‫رادیۆکەوە کۆدی نهێنیمان بۆ ئەناردن‪ ،‬داوامان‬ ‫لێدەکردن دەستبکەن بە ئیش و بە راپەڕین‪.‬‬ ‫ناوچەی موسڵیش یەکێک بو لە ناوچە‬ ‫گرنگەکان‪ ،‬لەوێش زەمینەی راپەڕین لەبار‬ ‫بو‪ ،‬خەڵکێکی زۆر جوابیان نارد بۆ ئەوەی‬ ‫هێز بنێرین و ئەوانیش هاوکاریمان لەگەڵ‬ ‫بکەن و تەنانەت ناو شاری موسڵیش ئازاد‬ ‫بکرێت‪ .‬ئەو کاتەی شاری کەرکوک ئازاد نەکرا‬ ‫بو‪ ،‬لە ئاڵتون کۆپری بارەگایەکی سەرەکی‬ ‫ئێمەی لێ بو‪ ،‬لەوێ کۆبونەوەیەکمان کرد‬ ‫بۆ ئەوەی رێوشوێنی ئازاد کردنی شاری‬ ‫کەرکوک دابنێین‪ ،‬کاک مەسعود بازرانیش لە‬ ‫کۆبونەوەکەدا بەشدار بو‪ .‬وا ئیتیفاقمان کرد‬ ‫ئەو بگەڕێتەوە و بڕوا هەندێ لە هێزەکانی‬ ‫هەولێر و بادینان رێک بخا‪ ،‬بۆ ئەوەی بچنە‬ ‫سەر موسڵ و موسڵ ڕزگار بکەن‪ ،‬کەرکوکیشی‬ ‫بۆ ئێمە بەجێهێشت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئێمە خەریکی‬ ‫ئیشی کەرکوک بین‪ .‬ئیتر ئێمە خەریکی ئیشی‬ ‫کەرکوک بوین‪ .‬لە راستیدا ئەو کە رۆیشت و‬ ‫چو بۆ ئەوال‪ ،‬لەو ال پەشیمان بوەوە‪ .‬کاک‬ ‫مەسعود ئەیوت بۆیە پەشیمان بۆینەتەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئینتیباعێکی وا نەدەین بە خەڵکی موسڵ‪ ،‬وەکو‬ ‫چۆن ساڵی ‪ ١٩٥٩‬کوردی تیا ئیتیهام کراوە‬ ‫بەوەی رۆیشتوە خەڵکی کوشتوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوە دوبارە نەبێتەوە‪ .‬ئێمە کارەکەی خۆمان‬ ‫بەجێ هێنا‪ ،‬کە عیبارەت بو لە ئازادکردنی‬ ‫شاری کەرکوک‪ .‬هێزەکانی خۆمانمان هەموی‬ ‫کۆ کردەوە‪ ،‬هێزەکانی ئەوانیشمان برد‪ ،‬کە‬ ‫لەو ناوچەنەدا بون‪ .‬هێزێک لە ناوچەی ئاڵتون‬ ‫کۆپری ئامادە کرا بەرەو کەلوڕ و لەوێوە‬ ‫بەرەو کەلی سێکانیان‪ .‬هێزێکی تریش لە‬ ‫سلێمانییەوە چو بون بەرەو چەمچەماڵ و‬ ‫لە قەرەهەنجیر یەکیان گرت بوەوە‪ .‬هێزێکی‬ ‫تریش لە گەرمیانەوە ئەبو لە دوزەوە پەالمار‬ ‫بدەن‪ .‬ئەو هێزانەی کە ئامادەمان کرد بون لە‬ ‫ئاڵتون کۆپرییەوە‪ ،‬کارەکانی خۆیان دەست‬ ‫پێ کرد بۆ تێکشکاندنی خەتی دیفاعی‬ ‫حکومەت لەسەر کەلی سێکانیان‪ .‬ئەوانەی‬ ‫قەرەهەنجیریش خەتە دیفاعییەکانی عێراقیان‬ ‫شکاند و داخڵی ناو شاری کەرکوک بون‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو هێزەی ئەبو لە دوزەوە حەرەکەت بکا‪،‬‬ ‫موجاهیدینی خەڵک پەالماریاندان‪ ،‬مەشغوڵیان‬ ‫کردن بە خۆیانەوە‪ ،‬شەڕێکی قورسیان‬ ‫لەگەڵ کردن‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەو قۆڵە نەیتوانی‬ ‫بەشداری لە ئازادکردنی کەرکوکدا بکا‪ .‬بۆیە‬ ‫هەتا کەرکوکیش گیرایەوە‪ ،‬معەسکەر خالید و‬ ‫ئەو ناوچەیە‪ ،‬کە ئەبوایە ئەو هێزەی گەرمیان‬ ‫بهاتنایە و تەسفیەیان بکردنایە‪ ،‬مایەوە‪ .‬ئەوە‬ ‫دیسان بوەوە بە بنکەیەک بۆ ئەوەی هێزەکانی‬ ‫عێراق لەوێ کۆببنەوە‪ ،‬لەوێوە پەالماری شاری‬ ‫کەرکوکیان دایەوە و گرتیانەوە‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬ئەو پالنەی بۆ‬ ‫ڕاپەڕینتان دانابو لە نەتیجەدا هەمو ئامانجەکانی‬ ‫خۆی پێکا؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بەڵێ پێم وایە هەمو‬ ‫ئامانجەکانی خۆی پێکا‪ ،‬کە ئەویش بریتی بو‬ ‫لە دەرکردنی دەسەاڵتی بەعس لە کوردستانی‬ ‫عێراق و ڕزگارکردنی کوردستانی عێراق‪ .‬لە‬ ‫راپەڕیندا لە ڕاستیدا ئێمە نەمانتوانی پارێزگاری‬ ‫لێ بکەین‪ ،‬ئەگینا چەند شوێنێکی کەمی لێ‬ ‫دەرچێت‪ ،‬سنجار و ئەوانە نەبێ‪ ،‬باقیەکەی‬ ‫تری تەقریبەن هەموی رزگار کرا‪ .‬تەنانەت ناو‬ ‫شاری کەرکوک و خانەقین و ئەوانە هەموی‬ ‫کەوتنە دەست کورد‪ .‬بەاڵم ئێمە حسابەکانمان‬ ‫تا حەدێک دیعایەی هاوپەیمانەکان سەریان‬ ‫لێ شێواندن‪ .‬هاوپەیمانەکان لە رادیۆکانی‬ ‫خۆیانەوە باڵویان کردەوە کە ‪ ٤٥‬فیرقەی‬ ‫جەیشی عێراقیان تێک شکاندوە‪ ،‬عێراق هێزی‬ ‫ئاسمانی نەماوە‪ ،‬هێزی دەبابەی نەماوە‪ ،‬تۆپی‬ ‫نەماوە‪ ،‬ئەوەی نەماوە‪ .‬ئێمە وامانئەزانی‬ ‫راست ئەکەن‪ .‬وە باسی ئەوەشیان کرد‪ ،‬کە‬

‫جەیشی عێراقیان ئیبادە کردوە لەو جێگایەی‬ ‫ناویان نابو “طریق الموت” لە بەینی کوێتو‬ ‫لە گەڕانەوەدا‪ ،‬کە چەند هەزار کەسێکیان‬ ‫کوشتوەو بە تەلەفزیۆن پیشانیان دابو‪ .‬دنیا‬ ‫وای ئەزانی جەیشی عێراقی ئیبادە بوە‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئێمە وامانئەزانی ئەو قسانەی لە زمانی‬ ‫قسەکەرەکانی هێزی هاوپەیمانەکانەوە باڵویان‬ ‫ئەکردەوە‪ ،‬پێمان وابو هێزی عێراقی تەواو بوە‪،‬‬ ‫مادەم ‪ ٤٥‬فیرقەی جەیشی عێراقی شکابێ‪،‬‬ ‫مەعنای وایە هێزێکی وایان نەماوە‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫رۆژانی راپەڕیندا بۆمان دەرکەوت‪ ،‬کە جەیشی‬ ‫عێراقی جەزرەبەیەکی ئەوتۆی بەر نەکەوتبو‪،‬‬ ‫بە تایبەتی حەرەسی جمهوری هەموی ساغ‬ ‫و سەلیم بو‪ ،‬مابونەوە‪ .‬ئەوە بو لە دواتردا لە‬ ‫سەرکوت کردنی عێراقدا بەشداریان کرد‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬کاک نەوشیروان‬ ‫دەرئەنجامی راپەڕین‪ ،‬ئەو روداوانەی لە‬ ‫دوای راپەڕین رویاندا‪ ،‬ئایا کورد لە هەرێمی‬ ‫کوردستاندا توانیویەتی بە تەواوی ئیستیفادەی‬ ‫لێ بکا؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬ئەوەی بە تەواوی‬ ‫توانیبێتی ئیستیفادەی لێ بکا‪ ،‬ئەوە رەنگە‬ ‫بەجێی بێڵم بۆ خەڵکی تر تەقیمی بکا‪ ،‬چونکە‬ ‫خۆم یەکێک بوم لەو کەسانەی بەشداریم کردوە‬ ‫لە روداوەکاندا‪ ،‬بۆیە ناتوانم ئەوە تەقیم بکەم‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا سلێمانی و هەولێر و دهۆک ئازادە‪.‬‬ ‫راستە سلێمانی بۆ پارتی ئازاد نییە‪ ،‬هەولێر و‬ ‫دهۆکیش بۆ یەکێتی ئازاد نییە‪ ،‬بەاڵم لە عەینی‬

‫هەوڵی ئەوە زۆر‬ ‫درا‪ ،‬کە جەیشی‬ ‫عێراقی بێ الیەن‬ ‫بێ‪ ،‬بە راستیش‬ ‫بێ الیەن بو‬

‫وەختا بە دەست کوردەوەیە‪ .‬لەو فەترەی ‪٩‬‬ ‫ساڵی رابردودا سەرەڕای ئەوەی کورد حەساری‬ ‫دەولی لەسەر بوە‪ ،‬حەساری بەغدای لەسەر‬ ‫بوە‪ ،‬حەساری دراوسێکانی لەسەر بوە‪ ،‬بێ‬ ‫تەجروبەیی خۆی‪ ،‬لە هەموی خراپ تر شەڕی‬ ‫ناوخۆ‪ .‬سەرەڕای هەمو ئەوانە‪ ،‬لە هەر کەسێ‬ ‫بپرسی ئێستا وەزعی باشترە لەوەی کە لە‬ ‫ژێر سایەی دەسەاڵتی بەعسیدا بوە‪ .‬لە هەر‬ ‫کوردێکی دڵسۆزیش بپرسی ئایا ئەم وەزعەی‬ ‫ئێستا باشترە‪ ،‬یاخود ئەوەی حکومەتی عێراق‬ ‫بێتەوە‪ ،‬ئیتر بەعسی بێ‪ ،‬یان غەیری بەعسی‬ ‫بێ‪ ،‬خەڵک دەسەاڵتی حوکمی کوردی بەالوە‬ ‫باشترە‪ .‬وە ئەو فەترەیەش ئەگەر نەشیتوانی‬ ‫بێ هەمو شتەکان جێبەجێ بکا‪ ،‬کە دێهاتی‬ ‫کوردستان هەموی وێران بوە‪ ،‬بەاڵم سەر‬ ‫لەنوێ هەمو دێهاتەکان ئاوەدان بۆتەوە‪ ،‬خەڵک‬ ‫گەڕاوەتەوە بۆ جێگاکانی خۆی‪ .‬ئەوە چەندین‬ ‫جامیعەمان هەیە‪ .‬دامودەزگاکانی خۆمان لە‬ ‫واڵتەکی خۆماندا‪ ،‬هەمو دامودەزگاکان لە‬ ‫کەسوکاری خۆمانن‪ ،‬خەڵکی واڵتەکەی خۆمانە‬ ‫بەڕێوەی ئەبا‪ .‬کورد توانیویەتی پەیوەندییەکی‬ ‫باش لەگەڵ دەوڵەتانی دنیا‪ ،‬لەگەڵ دەوڵەتانی‬ ‫دراوسێ دروست بکا‪ ،‬لەناو موجتەمەعی دەولی‬ ‫جێگای خۆی بکاتەوە‪ .‬یەعنی دەستکەوتی‬ ‫باشی هەبوە‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬کاک نەوشیروان‪ ،‬پاش‬ ‫‪ ٩‬ساڵ لە راپەڕین‪ ،‬ئەگەر ئەو ‪ ٩‬ساڵە پێکەوە‬ ‫هەڵسەنگێنین‪ ،‬چۆن سەیری ئەکەیت؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بە گشتی پێم وایە‬ ‫سەرکەوتو بوە‪ .‬کورد ئیشێکی باشی کردوە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی ئەگەر بتوانین کێشەی ناوخۆ چارەسەر‬ ‫بکەین‪ ،‬الم وایە گەورەترین سەرکەوتنمان لە‬ ‫قەڕنی بیستەمدا بۆ میللەتەکەمان بەدەست‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫باست حەمەغەریب‪ :‬سوپاس بۆ ئەم دیدارە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬منیش سوپاستان‬ ‫ئەکەم‪.‬‬

‫ە�‬ ‫ت��ا ی�� ب� ت‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫هەموو کوردێک کە دەڵێت بەشــــــ‬

‫نەوشیروان مستەفا لــــــ‬ ‫الم وایە گەورەترین سەرکەوتنمان لە قەڕنــــــ‬ ‫زەمەن‬

‫ئەم‌ چاوپێکەوتنەی‌ ره‌وانشاد‌‬ ‫“نەوشیروان‌مستەفا”‌بیست‌ساڵ‌پێش‌‬ ‫ئێستا‌ (رۆژی‌ ‪٦‬ی‌ ‪٣‬ی‌ ‪ ‌)٢٠٠٠‬لەالیەن‌‬ ‫باست‌ حەمەغەریب‌ ئەنجام‌ دراوەو‌ لە‌‬ ‫کەناڵی‌ کوردسات‌ بە‌ (‪ ‌)٣٢‬دەقیقە‌‬ ‫پەخش‌کراوە‪.‬‬ ‫“لیژنەی‌ پاراستنی‌ ئەرشیفی‌‬ ‫نەوشیروان‌ مستەفا”‌ بە‌ باشی‌ زانی‌ لە‌‬ ‫یادی‌راپەڕیندا‌بە‌تێکست‌و‌وەک‌خۆی‌‬ ‫باڵوی‌بکاتەوە‪‌.‬گرنگی‌ئەم‌چاوپێکەوتنەو‌‬ ‫باڵوکردنەوەی‌لەبەر‌دوو‌هۆکارە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ ‌،‬لەبەرئەوەی‌ لەو‌ کاتەدا‌‬ ‫کوردسات‌لە‌پەخشی‌ئەزموونیدا‌بووە‪‌،‬‬ ‫کەمترین‌ خەڵک‌ چاوپێکەوتنەکەی‌‬ ‫بینیوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ ‌،‬لەبەرئەوەی‌ تا‌ ئێستا‌ کاک‌‬ ‫نەوشیروان‌چاوپێکەوتن‌و‌دیداری‌لەسەر‌‬ ‫پالن‌ و‌ دەستپێکردنی‌ راپەڕین‌ نییە‪‌.‬‬ ‫لەکاتێکدا‌خۆی‌ئەندازیاری‌راستەقینەی‌‬ ‫ئەو‌رووداوەیە‪‌،‬کە‌لە‌مێژوی‌گەلەکەماندا‌‬ ‫بێ‌وێنەیە‪.‬‬ ‫“زەمەن”یش‌وەک‌بابەتێکی‌میدیایی‌‬ ‫وەکخۆی‌باڵویدەکاتەوە‪.‬‬

‫دەقی‌چاوپێكه‌وتنه‌كه‌‬ ‫باست‌ حەمەغەریب‪ ‌:‬ئەم‌ چاوپێکەوتنە‌‬ ‫لەگەڵ‌بەڕێز‌کاک‌نەوشیروان‌مستەفا‌ئەنجام‌‬ ‫ئەدەین‌بە‌مەبەستی‌ئەوەی‌بزانین‪‌،‬ئەو‌کاتە‌‬ ‫ڕۆڵی‌یەکێتی‌لە‌ڕاپەڕیندا‌چۆن‌بوە‪‌.‬چۆن‌‬ ‫توانرا‌جەماوەری‌کوردستان‌بهێنرێتە‌جۆش‌و‌‬ ‫خرۆش‌بۆ‌ڕاپەڕین‪‌،‬بە‌شاری‌کەرکوکیشەوە‪.‬‬ ‫سوپاس‌کاک‌نەوشیروان‌بۆ‌ئەم‌دەرفەتەی‌‬ ‫بۆت‌ ڕەخساندین‪ ‌.‬ئەو‌ کاتەی‌ عێراق‌ کوێتی‌‬ ‫داگیر‌کرد‪‌،‬ئێوە‌وەک‌سەرکردایەتی‌یەکێتی‌‬ ‫نیشتمانی‌ کوردستان‪ ‌،‬چۆن‌ پێشبینی‌‬ ‫وەزعەکانتان‌ئەکرد؟‬ ‫نەوشیروان‌ مستەفا‪ ‌:‬سوپاستان‌ ئەکەم‪‌،‬‬ ‫کـە‌ عێراق‌ ڕۆیشت‌ کوێتی‌ داگیر‌ کرد‪ ‌،‬لە‌‬ ‫ڕاستیدا‌ئەوە‌وەکو‌نوقتەی‌وەرچەرخان‌وابو‌‬ ‫لە‌ هەمو‌ سیاسەتی‌ ڕۆژهەاڵتی‌ ناوەڕاستدا‪‌،‬‬ ‫چونکە‌ لەوەپێش‌ کە‌ عێراق‌ چوبو‌ بەگژ‌‬ ‫دەوڵەتی‌ جمهوری‌ ئیسالمی‌ ئێراندا‪ ‌،‬دنیا‌‬ ‫پشتیوانیان‌لە‌دەوڵەتی‌عێراق‌ئەکرد‪‌.‬چونکە‌‬ ‫عێراق‌شەڕی‌لەگەڵ‌دەوڵەتێکدا‌ئەکرد‪‌،‬کە‌‬ ‫بەشی‌زۆری‌دنیا‌بە‌خەتەریان‌ئەزانی‌لەسەر‌‬ ‫خۆیان‪‌.‬بەاڵم‌کە‌چو‌کوێتی‌داگیر‌کرد‪‌،‬عێراق‌‬ ‫ئەو‌پشتیوانییەی‌لە‌دەستدا‌و‌بە‌عەکسەوە‌‬ ‫هەمو‌ دەوڵەتانی‌ دنیا‌ بون‌ بە‌ دژی‌ عێراق‪‌.‬‬ ‫لەبەر‌ئەوە‌چو‌بو‌دەوڵەتێکی‌بچکۆلەی‌داگیر‌‬ ‫کرد‌بو‪‌،‬بەبێ‌ئەوەی‌ئەو‌هیچ‌حەقێکی‌بەسەر‌‬ ‫ئەوەوە‌هەبوبێ‪‌.‬ئەو‌کاتە‌ئێمە‌چەند‌مانگێک‌‬ ‫بو‌حەمالتی‌ئەنفالمان‌بەسەردا‌جێبەجێ‌بو‌‬ ‫بو‪‌،‬عەمەلیاتی‌ئەنفال‌بەسەر‌کوردا‌جێبەجێ‌‬ ‫کرا‌بو‪‌،‬بەشی‌زۆری‌دێهاتەکانی‌کوردستانی‌‬ ‫عێراق‌ کاول‌ کرا‌ بو‪ ‌.‬خەڵک‌ بە‌ زۆر‌ ڕاپێچ‌‬ ‫کرا‌ بون‌ بۆ‌ ئۆردوگا‌ زۆرەملێکان‪ ‌.‬دێهاتی‌‬ ‫کوردستان‌و‌الدێی‌کوردستان‌چۆڵ‌کرا‌بو‪‌.‬‬ ‫بەشی‌هەرە‌زۆری‌ئاوەدانییەکان‪‌،‬بریتی‌بون‌‬ ‫لە‌مەرکەزی‌شارە‌گەورەکانی‌وەکو‪‌:‬سلێمانی‌‬ ‫و‌ هەولێر‌ و‌ دهۆک‌ و‌ کەرکوک‪ ‌.‬مەسەلەن‌‬ ‫شارێکی‌وەکو‌سلێمانی‪‌،‬لەودیو‌جادەی‌‪٦٠‬‬ ‫مەترییەوە‌ئاوەدانی‌تیادا‌نەما‌بو‪‌.‬خەڵکیان‌‬ ‫هەمو‌ کۆکردبوەوە‌ لە‌ چەند‌ ئۆردوگایەکدا‪‌.‬‬ ‫ئۆردوگاکان‌بە‌درێژایی‌جادە‌سەرەکییەکانی‌‬ ‫کوردستانی‌ عێراق‌ بینا‌ کرا‌ بون‪ ‌.‬ژمارەی‌‬ ‫ئۆردوگاکان‌لە‌‪‌٧٠‬ئۆردوگا‌بەرەو‌ژور‌بون‪‌.‬‬ ‫خەڵک‌ هەمو‌ لەوانەدا‌ کۆکرا‌ بونەوە‪ ‌.‬ئەو‌‬ ‫کاتەی‌بارەگاکانی‌ئێمە‪‌،‬بارەگاکانی‌یەکێتی‌‬ ‫نیشتمانی‌کوردستان‪‌،‬لە‌قاسمەڕەش‌و‌زەڵێ‌‬ ‫بون‪ ‌،‬کە‌ کەوتونەتە‌ ناوچەیەکی‌ سنوری‪‌،‬‬ ‫دیوێکی‌ ئێران‌ و‌ دیوێکی‌ عێراقەوە‪ ‌،‬ئەو‌‬ ‫ناوچەیە‌ئاوەدانی‌تێدا‌نەبون‪‌.‬ئاوەدانییەکەی‌‬ ‫بریتی‌بو‌لەو‌مقەڕانەی‌یەکێتی‌دروستی‌کرد‌‬ ‫بون‪‌.‬بەشی‌هەرە‌زۆری‌هێزەکانی‌ئێمە‌توشی‌‬ ‫زەربەی‌گەورە‌بو‌بون‪‌،‬بە‌هۆی‌عەمەلیاتی‌‬ ‫ئەنفالەوە‪ ‌.‬لەبەر‌ ئەوە‌ هەمو‌ هێزەکانمان‌‬ ‫کێشابونەوە‌ بۆ‌ ناوچە‌ سنوریییەکان‪ ‌.‬ئەو‌‬ ‫زەمانە‌ هێزەکانی‌ خۆمانمان‌ دابەش‌ کرد‌ بو‌‬ ‫بەسەر‌ سێ‌ جۆر‌ لە‌ پێشمەرگە‪ ‌.‬جۆرێکیان‌‬ ‫ئەوانە‌ بون‌ کە‌ لەسەر‌ سنورەکان‌ لە‌‬ ‫بەتالیۆنەکاندا‌ ڕێکمان‌ خستبون‪ ‌،‬کە‌ ‪١٤‬‬

‫بەتالیۆن‌ بون‪ ‌.‬بە‌ شێوەیەکی‌ وا‌ ڕێکمان‌‬ ‫خستبون‪ ‌،‬کە‌ خۆیان‌ لە‌ حدودی‌ ‪١٨٠-١٧٠‬‬ ‫کەس‌ئەبون‪‌.‬ئەمانە‌بە‌زۆری‌کادری‌مەشق‌‬ ‫پێکراو‌ بون‪ ‌،‬ئەیانتوانی‌ لە‌ کاتی‌ پێویستدا‌‬ ‫هەمو‌ بەتالوێنێک‌ لە‌ حدودی‌ ‪٢٥٠٠-٢٠٠٠‬‬ ‫کەس‌لە‌دەوری‌خۆی‌کۆبکاتەوە‌و‌قیادەیان‌‬ ‫بکات‪‌.‬لەپاڵ‌ئەم‌بەتالیۆنانەدا‪‌،‬هێزێکی‌ترمان‌‬ ‫هەبو‌کە‌ئەویش‌دیسان‌سەر‌بە‌فەرماندەیی‌‬ ‫پێشمەرگە‌ بو‪ ‌،‬ئەوش‌ پارتیزانەکان‌ بون‪‌،‬‬ ‫کە‌لەناو‌داخڵی‌کوردستانی‌عێراقدا‌بون‌و‌‬ ‫بە‌ مەجموع‌ ژمارەیان‌‪ ‌٥٢٠‬پێشمەرگە‌ بون‪‌.‬‬ ‫ئەمانەمان‌ لە‌ هەرە‌ باشەکانی‌ پێشمەرگە‌‬ ‫هەڵبژارد‌ بو‪ ‌.‬بێجگە‌ لەمانە‪ ‌،‬ئێمە‌ لە‌ هەمو‌‬ ‫شارەکان‌ و‌ ئۆردوگاکاندا‌ هێزێکی‌ ترمان‌‬ ‫دروست‌کرد‌بو‌بە‌ناوی‌شانەی‌چەکدارەوە‪‌.‬‬ ‫لە‌ ڕاستیدا‌ ئەوانە‌ خۆیان‌ سەرکردایەتی‌‬ ‫تایبەتیان‌ هەبو‪ ‌.‬لە‌ ناو‌ شارەکاندا‌ سەر‌ بە‌‬ ‫ڕێکخستنەکانی‌ناوخۆ‌بون‪‌.‬من‌لێرەدا‌ئەمەوێ‌‬ ‫بە‌زۆری‌باسی‌ئەوە‌بکەم‪‌،‬کە‌تا‌ئێستا‌ڕۆڵی‌‬ ‫ڕێکخستنەکانی‌ناوشار‌زۆر‌کەم‌باس‌کراوە‪‌،‬کە‌‬ ‫بە‌ڕاستی‌قارەمانی‌ڕاستەقینە‌بون‪‌،‬لە‌ڕۆژانی‌‬ ‫تەنگانە‌و‌ناخۆشیدا‌ئەرکێکی‌زۆر‌گەورەیان‌‬ ‫خستبوە‌سەر‌شانیان‪‌،‬بۆ‌بەرز‌ڕاگرتنی‌ئااڵی‌‬ ‫مقاومەتی‌کورد‪‌.‬ڕێکخستنەکانی‌ناوشار‌بون‪‌،‬‬ ‫دەورێکی‌زۆریان‌هەبو‪‌،‬تەنانەت‌لە‌یارمەتی‌‬ ‫دانی‌پارتیزانەکاندا‪‌.‬لە‌یارمەتیدانی‌ئێمە‌بە‌‬ ‫دەنگوباس‪‌.‬بێجگە‌لەوە‌لە‌ڕێکخستنی‌شانە‌‬ ‫چەکدارەکاندا‪‌.‬ئەوان‌زەربەی‌زۆریان‌خوارد‪‌،‬‬ ‫هەندێکیان‌لێ‌گیرا‪‌،‬هەندێکیان‌لێ‌ئیعدام‌کرا‪‌.‬‬ ‫ئەو‌کاتەی‌عێراق‌پەالماری‌کوێتی‌دا‪‌،‬وەکو‌‬ ‫باسم‌کرد‌ئێمە‌بارەگاکانمان‌لە‌قاسمەڕەش‌‬ ‫و‌ زەڵێ‌ بو‪ ‌.‬زنجیرەیەک‌ کۆبونەوەمان‌ بە‌‬ ‫ئەندامانی‌ سەرکردایەتی‪ ‌،‬بە‌ فەرماندەکانی‌‬ ‫پێشمەرگە‪ ‌،‬بە‌ کادرە‌ پێشکەوتوەکانی‌‬ ‫یەکێتی‪ ‌،‬کرد‌ بۆ‌ ئەوەی‌ چی‌ بکەین‌ و‌ چی‌‬ ‫نەکەین‪ ‌،‬یان‌ هەڵوێستمان‌ چی‌ بێت‪ ‌.‬لەو‌‬ ‫زنجیرە‌کۆبونەوانە‌ژمارەیەک‌ئەگەرمان‌دانا‪‌.‬‬ ‫ئەگەر‌بەو‌مانایەی‌عێراق‌ڕۆشتوە‌و‌کوێتی‌‬ ‫داگیر‌کردوە‪‌،‬ئەگەر‌لە‌کوێت‌کشایەوە‪‌،‬ئێمە‌‬ ‫هەڵوێستمان‌چۆن‌بێ‪‌.‬ئەگەرێکی‌تر‌ئەوە‌بو‪‌،‬‬ ‫ئەگەر‌عێراق‌مایەوە‌و‌لە‌کوێت‌نەکشایەوە‌و‌‬ ‫لێی‌نەدرا‪‌.‬یەعنی‌ئەگەر‌عێراق‌توانی‌کوێت‌‬ ‫بکات‌بە‌بەشێک‌لە‌قەڵەمڕەوی‌خۆی‪‌،‬ئێمە‌‬ ‫هەڵوێستمان‌چۆن‌بێ‪.‬‬ ‫ئەو‌ شوێنانەی‌ هێزەکانی‌ ئێمە‌ و‌‬ ‫مەسئولەکانی‌ ئێمەی‌ لێی‌ کۆبوبنەوە‪ ‌.‬بۆ‌‬ ‫نمونە‪ ‌:‬ئەو‌ هێزەی‌ ئەبو‌ بێتە‌ ناو‌ شاری‌‬ ‫سلێمانی‪ ‌،‬ئەوانەی‌ لە‌ بلەکێ‌ بون‪ ‌،‬هاتبونە‌‬ ‫پشتی‌چوارتا‌و‌ئەوالتر‪‌.‬ئەو‌هێزە‌لەوێ‌بون‪‌.‬‬ ‫ئەو‌هێزانەش‌کە‌ئەبو‌بچنە‌سەر‌شارەزور‌و‌‬ ‫زەڕایەن‪‌،‬لە‌دزڵی‌دامان‌نابون‪‌.‬ئەو‌هێزانەی‌‬ ‫ئەبو‌بپەڕنەوە‌بۆ‌بەری‌کەالر‌و‌دەربەندیخان‪‌،‬‬ ‫لە‌تەپەڕەش‌دانرابون‪‌،‬کە‌ئەویش‌شوێنێکە‌‬ ‫بەرامبەر‌ ناوچەی‌ دەربەندیخانە‪ ‌.‬هەندێکی‌‬ ‫تریش‌لەو‌هێزانە‌مەسئولەکانی‌یەکێتی‌تێدا‌‬ ‫بو‪‌،‬بە‌تەحدید‌واجبیان‌بۆ‌دیاری‌کرا‌بو‪‌،‬کە‌‬ ‫ئیشەکانیان‌چییە‌و‌چی‌نییە‪‌.‬پاش‌ئەوەی‌‬ ‫پالنەکە‌ هەموی‌ جێبەجێ‌ کرا‪ ‌،‬ژمارەیەکی‌‬ ‫تریش‌ خەڵکی‌ ترمان‌ ناردە‌ خوارەوە‪ ‌،‬بۆ‌‬ ‫نمونە‪‌:‬لە‌زمنی‌ئەوانەی‌ناردمانە‌خوارەوە؛‌‬ ‫مامۆستا‌ جەمالی‌ حاجی‌ محەمەد‌ هاتە‌‬ ‫ناوچەی‌شارباژێر‪‌،‬تەحسین‌کاوانی‌بە‌خۆی‌و‌‬ ‫مەفرەزەیەکەوە‌هات‌بۆ‌ناوچەی‌خۆشناوەتی‪‌،‬‬ ‫شەهید‌ سلێمان‌ عەرەب‪ ‌،‬ئەویش‌ دیسان‌‬ ‫دابەزی‌ چو‌ بۆ‌ ناوچەی‌ هەولێر‌ و‌ ئەوانە‪‌.‬‬ ‫ژمارەیەک‌مەفرەزەی‌ترمان‌نارد‌بۆ‌ئەوەی‌لە‌‬

‫من پێم وانییە نە لە‬ ‫پێش راپەڕیندا و نە‬ ‫لە دوای راپەڕینیش‬ ‫جارێکی تر لەم‬ ‫نزیکانەدا‪ ،‬روداوێکی‬ ‫وا دوبارە بێتەوە‬

‫نزیکەوە‌لەگەڵ‌خەڵکدا‌راستەوخۆ‌پەیوەندیان‌‬ ‫هەبێ‪‌،‬قسەیان‌لەگەڵ‌بکەن‪‌،‬بەشداری‌بکەن‌‬ ‫لە‌ ئامادەکردنی‌ راپەڕین‪ ‌.‬بێجگە‌ لەمانە‪‌،‬‬ ‫پارتیزانەکان‌ بون‪ ‌،‬کە‌ مابونەوە‌ لە‌ ناو‌‬ ‫کوردستانی‌عێراقدا‪‌.‬تەعلیماتیان‌بۆ‌چو‪‌،‬بۆ‌‬ ‫ئەوەی‌هەر‌یەکەی‌الی‌خۆیەوە‌پەیوەندی‌بکا‌‬ ‫بەو‌کەسانەوە‌کە‌ئەتوانێ‌پەیوەندیان‌پێوە‌‬ ‫بکا‪.‬‬ ‫وەکو‌باسم‌کرد‪‌،‬لە‌ماوەیەکی‌زۆر‌کەمدا‌‬ ‫جەوی‌سیاسی‌بە‌پێچەوانەی‌قازانجی‌دەوڵەتی‌‬ ‫عێراق‌جواڵ‌بو‪‌.‬دنیا‌بو‌بو‌بە‌دژی‌دەوڵەتی‌‬ ‫عێراق‪‌.‬دەوڵەتی‌عێراقیش‌گەوجێتیەکی‌وای‌‬ ‫کرد‪‌،‬کە‌لە‌کوێت‌نەکشایەوە‪‌،‬چونکە‌ئەگەر‌‬ ‫بکشایەتەوە‌دور‌نەبو‌توشی‌ئەو‌لێدانە‌گەورەیە‌‬ ‫نەبێ‪‌،‬بەاڵم‌سواری‌سەری‌خۆی‌بو‪‌،‬مایەوە‪‌.‬‬ ‫ئەوە‌بو‌شەڕەکە‌دەستی‌پێ‌کرد‪‌،‬پەالماری‌‬ ‫عێراق‌ درا‪ ‌،‬عێراق‌ نەیتوانی‌ مقاوەمەت‌ بکا‪‌.‬‬ ‫ئەو‌ فەترەیەی‌ کە‌ قەسفی‌ جەوی‌ بەردەوام‌‬ ‫بو‌لەسەر‌عێراق‪‌،‬پەیوەندی‌بەینی‌هێزەکانی‌‬ ‫جەیشی‌عێراقی‌و‌بەینی‌هێزەکانی‌عێراق‌لە‌‬ ‫ناو‌خۆیاندا‌پچڕا‪‌،‬بۆیە‌هێزەکانی‌هاوپەیمانان‌‬ ‫توانیبویان‌ سەیتەرە‌ بکەن‌ بەسەر‌ دەزگای‌‬ ‫پەیوەندییەکانی‌ حکومەتی‌ عێراقیدا‪ ‌.‬بێجگە‌‬ ‫لەوە‌ سەیتەرەیان‌ کرد‌ بو‌ بەسەر‌ ئاسمانی‌‬ ‫عێراقیشدا‪ ‌.‬ئەو‌ فەترەیە‌ فرسەتێکی‌ زۆر‌‬ ‫گەورە‌ بو‌ بۆ‌ ئێمە‪ ‌،‬کە‌ ئەوەندەی‌ بتوانین‌‬ ‫کادر‌ و‌ ئەندام‌ و‌ الیەنگرەکانی‌ خۆمان‌ ساز‌‬ ‫بدەین‪ ‌،‬هەندێکیان‌ بنێرینەوە‌ بۆ‌ ناو‌ داخلی‌‬ ‫کوردستانی‌ عێراق‪ ‌.‬پێش‌ ئەوەی‌ ڕاپەڕین‌‬ ‫دەست‌پێبکا‪‌،‬ئێمە‌‪‌١٦‬دەزگای‌بێ‌تەلمان‌‬ ‫لە‌ سەرتاسەری‌ کوردستانی‌ عێراقدا‌ هەبو‪‌،‬‬ ‫کە‌ بەردەوام‌ دەنگوباسی‌ هەمو‌ ناوچەکانی‌‬ ‫کوردستانیان‌پێ‌رائەگەیاندین‪‌.‬پێش‌ئەوەی‌‬ ‫راپەڕینیش‌ دەست‌ پێ‌ بکا‪ ‌،‬کاک‌ عەزیز‌‬ ‫سدیقمان‌ناردەوە‌بۆ‌ناوچەی‌رانیە‪‌،‬بۆ‌ئەوەی‌‬ ‫تەنسیق‌ لەگەڵ‌ هەمو‌ رێکخراوی‌ شارەکاندا‌‬ ‫بکا‪ ‌.‬مەرکەزێکی‌ لەناوچەی‌ رانیە‌ دروست‌‬

‫کرد‪‌،‬هەمو‌رێکخراوەکان‌ئەو‌دەنگوباسانەی‌‬ ‫رۆژانە‌ وەریان‌ ئەگرت‪ ‌،‬ئەیان‌ برد‌ تەسلیمی‌‬ ‫نوقتەیەکیان‌ئەکرد‪‌،‬ئەوانیش‌تەسلیمی‌عەزیز‌‬ ‫بەگیان‌ ئەکرد‪ ‌،‬ئەویش‌ بە‌ دەزگای‌ بێ‌ تەل‌‬ ‫ئەیناردەوە‌بۆ‌ئێمە‪‌.‬بۆیە‌ئێمە‌زۆر‌لە‌نزیکەوە‌‬ ‫ئاگامان‌لە‌روداوەکان‌بو‪‌.‬بێجگە‌لەوەی‌رۆژانە‌‬ ‫دەیان‌نامەمان‌لە‌رێکخراوی‌ناو‌شارەکان‌و‌‬ ‫دۆستەکانمانەوە‌ بۆ‌ ئەهات‪ ‌.‬یەعنی‌ خۆ‌‬ ‫ئامادەکردنێکی‌زۆر‌باش‌خۆمان‌ئامادە‌کرد‪.‬‬ ‫وەکو‌ باسم‌ کرد‌ ئەوە‌ یەکێک‌ بو‌ لە‌‬ ‫ئیحتیمالەکان‪‌.‬ئیحتیمالێکیشیان‌بۆ‌ئەوە‌بو‪‌،‬‬ ‫کە‌ عێراق‌ ئەگەر‌ بکشێتەوە‪ ‌،‬بۆ‌ ئەمەشیان‌‬ ‫خۆمان‌ بە‌ نەوعێکی‌ تر‌ ئامادە‌ کرد‌ بو‪‌.‬‬ ‫ئەوە‌ بو‌ عێراق‌ نەکشایەوە‌ و‌ توشی‌ لێدان‌‬ ‫بو‪‌.‬کە‌توشی‌لێدا‌بو‪‌،‬ئێمەش‌هێزەکانمان‌‬ ‫بەو‌ جۆرەی‌ دابەشمان‌ کرد‌ بو‪ ‌،‬لەسەر‌ ئەو‌‬ ‫‪ ‌١٠‬میحوەرە‌ هەر‌ کەسە‌ و‌ واجباتی‌ خۆی‌‬ ‫وەرگرت‪‌.‬نیدامان‌دەرکرد‪‌،‬بانگەوازی‌زۆرمان‌‬ ‫لە‌رادیۆکەی‌خۆمانەوە‌دەرکرد‪‌.‬رادیۆکەمان‌‬ ‫دەورێکی‌زۆر‌هەبو‪‌،‬لە‌بەرزکردنەوەی‌ورەی‌‬ ‫خەڵکدا‪‌،‬لە‌ڕوخانی‌ورەی‌پیاوەکانی‌رژێم‌و‌‬ ‫دۆستەکانی‌ رژێم‪ ‌،‬لە‌ سازدانی‌ خەڵکدا‪ ‌،‬لە‌‬ ‫رێکخستنی‌خەڵکدا‪‌.‬لە‌رادیۆکەی‌خۆمانەوە‌‬ ‫چەندین‌بانگەوازمان‌دەرکرد‌بۆ‌ئەوەی‌سەر‌‬ ‫بنێن‌ بە‌ یەکەوە‌ و‌ لە‌ کۆاڵنەکاندا‌ شانەی‌‬ ‫چەکدار‌ دروست‌ بکەن‪ ‌.‬بە‌ راستی‌ شانەی‌‬ ‫چەکداریان‌دروست‌کرد‌و‌پەیوەندیان‌پێوە‌‬ ‫ئەکردین‪ ‌.‬بەشی‌ زۆری‌ شانە‌ چەکدارەکان‌‬ ‫کۆدی‌ نهێنیان‌ هەبو‪ ‌،‬بۆ‌ ئەوەی‌ لە‌ کاتی‌‬ ‫پێویستدا‌لە‌رادیۆکەمانەوە‌بتوانین‌بانگیان‌‬ ‫بکەین‪‌.‬پێش‌راپەڕین‌رێکخستنەکانی‌ناو‌شار‌‬ ‫توانیان‌ دو‌ خەتی‌ زۆر‌ گەورەی‌ ڕێکخستنی‌‬ ‫شانە‌چەکدارەکان‌دروست‌بکەن؛‌یەکێکیان‌‬ ‫مەرکەزەکەی‌ لە‌ هەولێر‌ بو‪ ‌،‬لەوێوە‌ درێژ‌‬ ‫ئەبوەوە‪‌،‬بەشێکی‌بۆ‌ناو‌کەرکوک‌و‌بەشێکی‌‬ ‫بۆ‌ ناو‌ ئۆردوگاکانی‌ تر‌ بە‌ ناوی‌ شانەی‌‬ ‫چەکداری‌ “بروسک”ەوە‪ ‌،‬یەکێکی‌ تریشیان‌‬

‫مەرکەزەکەی‌لە‌سلێمانی‌بو‌بەناوی‌شانەی‌‬ ‫چەکداری‌ “شااڵو”ەوە‪ ‌.‬ئەمە‌ بێجگە‌ لەوەی‌‬ ‫لەناو‌شاردا‌و‌لە‌هەمو‌ئۆردوگاکاندا‌خەڵکیان‌‬ ‫رێکخست‌بو‪‌،‬شانەی‌چەکداریان‌دروست‌کرد‌‬ ‫بو‪‌،‬لەناو‌کەرکوکیشدا‌دروستیان‌کرد‌بو‪‌.‬بۆ‌‬ ‫هەمو‌ئەو‌شانە‌چەکدارانە‌رەمزێکی‌نهێنیان‌‬ ‫هەبو‪‌،‬بۆ‌ئەوەی‌لە‌حاڵەتی‌پێویستدا‌بتوانن‌‬ ‫لەگەڵ‌ئێمە‌پەیوەندیان‌هەبێ‪‌.‬هەندێکیان‌بۆ‌‬ ‫ئەوەی‌ باوەڕ‌ بکەن‌ بۆ‌ ئەوەی‌ ئەو‌ کەسەی‌‬ ‫پەیوەندی‌ پێوە‌ کرد‌ بون‌ لەالیەن‌ ئێمەوە‌‬ ‫راسپێردراون‪ ‌،‬جاری‌ وا‌ هەبو‌ کاغەزیان‌ بۆ‌‬ ‫ئەناردین‌ و‌ ئەیانوت‌ لە‌ ئێستگەکەتانەوە‌‬ ‫نیشانەیەکمان‌بدەنێ‪‌،‬کە‌ئەو‌کەسەی‌ئێوە‌‬ ‫ناردوتانە‌ باوەر‌ پێ‌ کراوە‌ یان‌ نا‪ ‌.‬زۆر‌ جار‌‬ ‫هەبو‌نیشانەکەمان‌ئەوت‪‌،‬بۆ‌ئەوەی‌ئەو‌الیە‌‬ ‫باوەری‌پێ‌بکا‪.‬‬

‫بە ئازادبونی‬ ‫سلێمانی‬ ‫مەعنەویاتی‬ ‫خەڵکی کوردستانی‬ ‫زۆر زۆر پێ بەرز‬ ‫بوەوە‬

‫ئەو‌ کاتەی‌ راپەرین‌ دەستی‌ پێ‌ کرد‌‬ ‫رێکخستنەکانی‌ ناو‌ شاری‌ ئێمە‌ لە‌ حدودی‌‬ ‫‪ ‌٧٠٠٠‬کەسیان‌ لە‌ ریزی‌ شانە‌ چەکدارەکان‌‬ ‫رێکخست‌ بو‪ ‌.‬دیارە‌ شانە‌ چەکدارەکان‌‬ ‫هەمویان‌لەو‌کەسانە‌نەبون‪‌،‬کە‌تێکۆشەری‌‬ ‫کۆن‌بون‪‌،‬هەندێکیان‌ئەوانە‌بون‪‌،‬کە‌لەناو‌‬ ‫فەوجەکاندا‌ ئامر‌ سریە‌ بون‪ ‌،‬ئامر‌ مەفرەزە‌‬ ‫بون‪ ‌.‬هەندێک‌ لە‌ هێزەکان‌ لەناو‌ ئەوانەدا‌‬ ‫رێکیان‌ خستبون‪ ‌.‬یەعنی‌ لەناو‌ هێزە‌‬ ‫چەکدارەکانی‌ حکومەتی‌ عێراقیدا‪ ‌،‬ئێمە‌‬ ‫توانیمان‌ بەشێکی‌ باشییان‌ بە‌ دۆست‌ و‌‬ ‫الیەنگرەکانی‌خۆمان‌رێک‌بخەن‪‌.‬ئینجا‌بەشی‌‬ ‫هەرە‌زۆری‌ئەو‌پێشمەرگانەی‌لە‌کاتی‌ئەنفال‌‬ ‫و‌ دوای‌ ئەنفالدا‌ تەسلیم‌ بوبونەوە‪ ‌،‬هەمو‌‬ ‫پەیوەندیان‌پێوە‌کرا‌بو‌و‌ڕێکخرابونەوە‪‌.‬شان‌‬ ‫بە‌ شانی‌ ئەمانە‌ تێکۆشەرەکانی‌ ناوشاریش‌‬ ‫رێک‌خرا‌بون‪‌.‬لەبەر‌ئەوە‌ئێمە‌قاعیدەیەکی‌‬ ‫بەهێزمان‌هەبو‌لەناو‌شارەکاندا؛‌رێکخستنی‌‬ ‫ناو‌شارمان‌هەبو‪‌،‬شانەی‌چەکدارمان‌هەبو‪‌،‬‬ ‫پارتیزانەکانمان‌ هەبو‪ ‌،‬بێجگە‌ لەوە‌ هێزە‌‬ ‫نیزامیەکەی‌ خۆمان‪ ‌،‬کە‌ لەسەر‌ سنورەکان‌‬ ‫پێک‌هاتبون‌لە‌‪‌١٤‬بەتالیۆن‪‌.‬سەرەڕای‌ئەوە‌‬ ‫قاعیدەیەکی‌فراوانی‌پشتیوانی‌هەبو‌لە‌ناو‌‬ ‫میلەتەکەی‌خۆمان‪‌،‬بە‌تایبەتی‌کە‌میلەتێکی‌‬ ‫بریندار‌بو‪‌،‬ئەنفالی‌بەسەردا‌هات‌بو‪‌،‬راگوێزرا‌‬ ‫بو‪‌،‬ژمارەیەکی‌زۆر‌خەڵک‌کوژرا‌بون‪‌.‬یەعنی‌‬ ‫خەڵک‌هەمو‌چاوەڕوانی‌ئەوە‌بون‌رۆژێکیان‌‬ ‫لێ‌هەڵ‌بێ‪‌،‬تروسکەیەک‌ببین‪‌،‬بۆ‌ئەوەی‌لەو‌‬ ‫تروسکەیەوە‌ئامانجەکانیان‌بەدی‌بێ‪.‬‬ ‫بێگومان‌راپەرین‌لە‌مێژوی‌کوردا‌کارێکی‌‬ ‫بێ‌ وێنە‌ بوە‪ ‌.‬من‌ پێم‌ وانییە‌ نە‌ لە‌ پێش‌‬ ‫راپەڕیندا‌و‌نە‌لە‌دوای‌راپەڕینیش‌جارێکی‌‬ ‫تر‌لەم‌نزیکانەدا‪‌،‬روداوێکی‌وا‌دوبارە‌بێتەوە‪‌.‬‬ ‫لەبەر‌ئەوە‌هەمو‌کوردێک‌باسی‌ئەوە‌ئەکا‌لە‌‬ ‫راپەڕیندا‌بەشداری‌کردوە‪‌،‬راست‌ئەکا‪‌.‬من‌‬ ‫پێم‌وایە‌ئەبێ‌هەمو‌کوردێ‌حەقی‌خۆیەتی‌‬ ‫شانازی‌بەوەوە‌بکا‪‌،‬کە‌لە‌راپەڕیندا‌بەشدار‌‬ ‫بوە‌و‌بڵێ‌من‌راپەڕینم‌کردوە‪.‬‬ ‫باست‌ حەمەغەریب‪ ‌:‬کاک‌ نەوشیروان‌ لەو‌‬ ‫پالنەدا‌ی‪‌.‬ن‪‌.‬ک‌بە‌تەنیا‌بو؟‬ ‫نەوشیروان‌مستەفا‪‌:‬بەڵێ‪‌،‬لە‌پێشا‌ئێمە‌‬ ‫بە‌ تەنیا‌ نەخشەی‌ راپەڕینمان‌ دانا‪ ‌،‬دابەش‌‬ ‫کردنی‌ کوردستان‌ بەسەر‌ میحوەرەکاندا‪‌،‬‬ ‫دابەش‌ کردنی‌ هێزەکانمان‌ بەسەر‌ ئەو‌ ‪١٠‬‬ ‫میحوەرەدا‪ ‌،‬دابەش‌ کردنی‌ مەسئولەکانی‌‬ ‫یەکێتی‌ بەسەر‌ ئەو‌ ‪ ‌١٠‬میحوەرەدا‪ ‌،‬بەڵێ‌‬ ‫لەالیەن‌ی‪.‬ن‪.‬ک‌و‌سەرکردایەتی‌ی‪.‬ن‪.‬ک‌بوە‪‌.‬‬ ‫ئێمە‌هێزەکانمان‪‌،‬کە‌لەوێ‌دابەشمان‌کرد‌بو‪‌،‬‬ ‫بێجگە‌لەوەی‌پێشمەرگەکانی‌خۆمانمان‌دانا‌‬ ‫بو‪‌،‬هەمو‌ئەو‌کەسانەی‌چو‌بونە‌دیوی‌ئێران‌‬ ‫لەگەڵمان‌بون‪‌،‬لە‌ریش‌سپی‌و‌پیاوماقوڵ‌و‌‬ ‫ئەنجومەنی‌گوندەکان‪‌،‬ئەوانەشمان‌ساز‌دابو‌‬ ‫بۆ‌ ئەوەی‌ لەگەڵ‌ ئەو‌ هێزانەدا‌ بگەڕێنەوە‪‌.‬‬ ‫فیعلەن‌خۆیان‌ئامادە‌کرد‌بو‌بۆ‌گەڕانەوە‪‌.‬‬ ‫پێش‌ ئەوەی‌ ئێمە‌ ئەمە‌ جێبەجێ‌ بکەین‪‌،‬‬ ‫چەند‌کەسێک‌لە‌ئەندامانی‌مەکتەبی‌سیاسی‌‬ ‫ئەو‌پرۆژەیەی‌ئێمەیان‌برد‌بۆ‌الی‌مەکتەبی‌‬ ‫سیاسی‌ پارتی‪ ‌،‬پێشکەشیان‌ کرد‌ بە‌ کاک‌‬ ‫مەسعود‌ بەرزانی‪ ‌.‬کاک‌ مەسعودیش‌ پاش‌‬ ‫ماوەیەک‌بە‌نامە‌ئاگاداری‌کردین‌کە‌موافیقە‌‬ ‫لەسەری‪‌.‬ئەوانیش‌لەسەر‌ئەو‌‪‌١٠‬میحوەرەی‌‬ ‫ئێمە‌ئامادەمان‌کرد‌بو‪‌،‬مەسئولەکانی‌خۆیان‌‬ ‫و‌هێزەکانیان‌دابەش‌کرد‪‌،‬بۆ‌ئەوەی‌پێکەوە‌‬ ‫بە‌هاوکاریی‌کارەکە‌ئەنجام‌بدەین‪‌.‬لە‌راستیدا‌‬ ‫ئەو‌ کاتە‌ جەبهەی‌ کوردستانی‌ هەرچەندە‌‬ ‫چەند‌حزیبێکی‌تری‌تیا‌بو‌بێجگە‌لە‌یەکێتی‌‬ ‫و‌پارتی‪‌،‬بەاڵم‌بە‌چاکمان‌نەزانی‌ئەو‌هەمو‌‬ ‫تەفسیالت‌و‌پالنەی‌خۆمان‌بۆ‌حیزبەکانی‌تر‌‬ ‫باس‌بکەین‪‌.‬ئەوەی‌بە‌دەرەجەی‌ئەساسی‌‬ ‫ئەیزانی‪‌،‬پارتی‌بو‌و‌بێگومان‌مەسئولەکانی‌‬ ‫ئێمەش‪‌.‬ئەمە‌لە‌ترسی‌ئەوە‌بو‪‌،‬کە‌نەوەک‌‬ ‫یەکێک‌ لەوانە‌ کەسێکی‌ وای‌ تیا‌ بێ‪ ‌،‬کە‌‬ ‫خەبەرەکە‌ تەسریب‌ بکا‌ بۆ‌ دەزگاکانی‌‬ ‫حکومەتی‌ عێراقی‌ و‌ ئیشەکانمان‌ لێ‌ تێک‌‬ ‫بدا‪ ‌.‬بەاڵم‌ لە‌ دوایدا‪ ‌،‬کە‌ ئیتر‌ سەرەتای‌‬ ‫راپەڕینەکە‌ هات‌ و‌ سەرەتاکەی‌ دەرکەوت‪‌،‬‬ ‫هەمو‌الیەنەکانی‌تریش‌ئاگادار‌کرانەوە‌و‌هەر‌‬ ‫کەسەی‌بە‌گوێرەی‌حەجمی‌خۆی‌بەشداریی‌‬ ‫لە‌راپەڕینەکەدا‌کرد‪.‬‬ ‫باست‌ حەمەغەریب‪ ‌:‬کاک‌ نەوشیروان‌‬ ‫سەرکردایەتی‌ یەکێتی‌ لەو‌ پالنەی‌ خۆیدا‪‌،‬‬ ‫ئیعتیمادی‌ئەساسی‌لەسەر‌کێ‌بو؟‌لەسەر‌‬ ‫هێزی‌ پێشمەرگە‌ بو‪ ‌،‬یان‌ تەنزیماتی‌ ناو‌‬ ‫شارەکان؟‬ ‫نەوشیروان‌مستەفا‪‌:‬ئیعتیمادی‌ئەساسیمان‌‬ ‫لەسەر‌ تەنزیماتی‌ ناو‌ شارەکان‌ بو‪ ‌،‬لەسەر‌‬ ‫شانە‌چەکدارەکان‌بو‪‌،‬لەسەر‌پارتیزانەکان‌بو‪‌،‬‬

‫��� ن��س �ێ� پ�‬ ‫�‬ ‫ێ‬ ‫ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫‪17‬‬

‫ــەڕستۆیی‬

‫ـــــــتناسیی ئەڕستۆدا‬ ‫بەدەست خۆم‬ ‫نییە‪ ،‬باسی کات‬ ‫وەکو ژمارە‪ ،‬کاتی‬ ‫چەندەکیی هەمیشە‬ ‫ترساندوومی‪ .‬ڕوعبێک‬ ‫لەوێدایەو‪ ،‬من هێشتا‬ ‫دەرکم نەکردووە‬

‫سەبارەت بە لەپێش‪-‬بوون و لەپاش‪-‬‬ ‫بوون‪ .‬دوو دێڕێک ئەوالتر‪ ،‬ڕێک بە‬ ‫ڕوونی دەڵێت‪ :‬کات جۆرێکە لە ژمارە!‬ ‫بەاڵم ژمارە بۆ ئەڕستۆ‪ ،‬دوو جۆرە‪:‬‬ ‫‪ .١‬ئەوەی کە دەژمێردرێت‪ ،‬قابیلە بە‬ ‫ژماردن (‪counted or count-‬‬ ‫‪.)able‬‬ ‫‪ .٢‬ئەوەی کە بەهۆیەوە‪ ،‬شتەکانی تر‬ ‫دەپێوین‪.‬‬ ‫کاتی ئەڕستۆیی‪ ،‬لە جۆری دووەمی‬ ‫ژمارەیە‪ ،‬کە لەڕێیەوە‪ ،‬شتەکانی تر‬

‫دەپێوین (‪,Physics, Book IV‬‬ ‫§‪ .)9-٢١9b٢ ,١١‬هەروەها بڕوانە‬ ‫(‪,١٢§ ,Physics, Book IV‬‬ ‫‪.)١4-٢٢0b6‬‬ ‫بۆ تێگەیشتنی تەواو‪ ،‬لە «کات‬ ‫جۆرێکە لە ژمارە» دڵنیام دەبێت‬ ‫و پێویست دەکات بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫فیساگۆرسییەکان (‪Pythagore-‬‬ ‫‪ )an‬و لەوێوە‪ ،‬خوێندنەوەی ژمارە‬ ‫دەست پێبکەین‪ .‬بزانین تەفسیری‬ ‫ئەوان بۆ بنەمای هەمووشتێک بریتییە‬ ‫لە ژمارە‪ ،‬چییەو ئارگیومێنتەکاتی ئەم‬ ‫گوزارەیە‪ ،‬چییەو لە چییەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪ .‬لێ مخابن‪ ،‬کات و شوێن‬ ‫یارمەتیم نادەن و ئێستا ناتوانم ئەوە‬ ‫بکەم‪ .‬ڕەنگە ئەوەیان کاری داهاتووی‬ ‫ئەوانی تر بێت‪ ،‬کە دەیانەوێت لەم‬ ‫بوارەدا‪ ،‬لێکۆڵینەوە بکەن‪.‬‬ ‫لە سەکشنی ‪١٢‬دا‪ ،‬ئەڕستۆ‪ ،‬دوو‬ ‫خاسیەت دەبەخشێت بە کات و دووانیش‬ ‫نەفی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بە دیدی ئەڕستۆ‪ ،‬کات نابێت بەهۆی‬ ‫خێرایی و خاوییەوە پێناسە بکرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو لەڕێی درێژو کورتەوە‪ .‬هۆکاریش‬ ‫بۆ ئەمە‪ ،‬بەردەوامییەتی (‪Contin-‬‬ ‫‪ )ues‬کاتە‪Physics, Book( .‬‬ ‫‪.)١4-٢٢0b6 ,١٢§ ,IV‬‬ ‫لە فیزیکای ئەڕستۆدا‪ ،‬دوو ئاڕاستەیی‬ ‫کات‪-‬جووڵە‪ ،‬جووڵە‪-‬کات بەجۆرێکی وەها‬ ‫پێکەوە بەستراونەتەوە‪ ،‬لێکردنەوەیان‬ ‫مەحاڵە‪ .‬ئەو دوو خاسیەتەی ئەڕستۆ‬ ‫دەیبەخشێت بە کات (مەبەست لێی زۆر‬ ‫و کەمە) لەڕێی جووڵەوە دەناسرێت و‬ ‫دەزانرێت‪.‬‬ ‫چەند فراگمێنتێک ئەوالتر‪ ،‬ئەڕستۆ‪،‬‬ ‫داهێنانەترین فیکری خۆی سەبارەت بە‬ ‫کات دەخاتەڕوو‪ .‬بەجۆرێک ئەگەر ئەم‬ ‫فراگمێنتەم لە شوێنێکی تردا بەرچاو‬ ‫بکەوتایە‪ ،‬بەبێ چاولێکردن لە بەرگی‬ ‫کتێبە‪ ،‬ڕاستەوڕاست دەمگوت قسەی‬ ‫هیگڵە‪ .‬لێرەدا ئەڕستۆ دۆنادۆنی هیگڵی‬ ‫کردووە و هیگڵ گەڕاوەتەوە بۆ ڕابردوو‪.‬‬ ‫ئەرستۆ لێرەدا نادوێت‪ ،‬بەڵکو هیگڵە و‬ ‫خۆی لەنێو دێڕەکانی ئەرستۆدا حەشار‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫سێکوچکە‬ ‫دیارە‪،‬‬ ‫هەروەکو‬ ‫دیالێکتیکییە هیگڵیەکە بەمشێوەی الی‬ ‫خوارەوەیە‪:‬‬ ‫تێزو ئەنتی تێزو تێهەڵکێش‪ .‬لێرەدا‪:‬‬ ‫تێز= دووریی‬ ‫ئەنتی تێز= جووڵە‬ ‫سینێتێز= کات‬ ‫لێرەوە‪ ،‬دووریی وەکو نوێنەری‬ ‫کاتیگۆریی شوێن‪ ،‬جووڵەش وەکو نەفیی‬ ‫ئەم دوورییە‪ ،‬کاتیش وەکو تێهەڵکێشی‬ ‫هەردووکیان دانراوە‪ .‬ئەمەیە لینکی‬ ‫نێوان شوێن و کات‪ .‬شوێن لێرەوە‪،‬‬ ‫لەڕێی جووڵەوە‪ ،‬دەگاتەوە بە کات‪ .‬واتە‬ ‫جووڵە ئەو میدیەمەیە کە کات و شوێن‬ ‫پێکەوە گرێ دەدات‪ .‬جووڵە وەکو ڕۆڵی‬ ‫نێوەندگیریی‪.‬‬ ‫بۆ ئەڕستۆ‪ ،‬هەریەکە لە دووریی و‬ ‫جووڵە و کات‪ ،‬خاوەنی سێ سیفاتن‬ ‫کە لە دوورییەوە بۆیان هاتووە‪،‬‬ ‫ئەوانیش‪ :‬پارچەپارچەیێتی (‪quan-‬‬ ‫‪ ،)ta‬بەردەوامێتیی (‪،)continues‬‬ ‫توانای دابەشبوون (‪ .)divisible‬ئەو‬ ‫سیفەتانە هی دوورین‪ ،‬لەڕێی جووڵەوە‪،‬‬ ‫دەگات بە کات و کاتیش دەبێتە هەڵگری‬

‫ئاوات ئەحمەد دەینووسێت‬ ‫ئەو خاسییەتانە‪.‬‬ ‫ئەڕستۆ نموونەیەک دەهێنێتەوە‪:‬‬ ‫کە ئێمە دەڵێین ڕێگاکە درێژە‪،‬‬ ‫یان سەفەرەکە زۆری خایاند‪ ،‬کە ڕێگا‬ ‫زۆر بێت‪ ،‬کاتیش زۆر دەبێت‪ ،‬کات و‬ ‫جووڵەش هەروەها‪ .‬بڕوانە (‪Phys-‬‬ ‫‪-٢٢0b١5 ,١٢§ ,ics, Book IV‬‬ ‫‪.)٢٢0b3٢‬‬ ‫پێشتر باسمان لەوە کرد‪ ،‬کە بۆ‬ ‫ئەڕستۆ‪ ،‬شوێن جۆرێکە لە حەددو مەرز‪،‬‬ ‫هاوشێوەی دەفرێکەو شتەکان لەخۆیدا‬ ‫هەڵدەگرێت‪ .‬ئەڕستۆ‪ ،‬ئەم سیفاتەش‬ ‫دەبەخشێت بە کات‪ ،‬کات وەکو (‪con-‬‬ ‫‪ )tainer‬دەبینێت‪Physics,( .‬‬ ‫‪)٢9-٢٢١a٢7 ,١٢§ ,Book IV‬‬ ‫کە ئەم دێرانە دەخوێنیتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەو ئیعجاب و سەرسووڕمانییەت تێدا‬ ‫نامێنێت‪ ،‬کە دەبینیت فیکری ئەوروپی‬ ‫داهێنەری تێرمی فەزا‪-‬کات بێت‪ .‬ئەسڵی‬ ‫مەسەلەکە‪ ،‬لێرەیە‪ ،‬الی ئەڕستۆ‪.‬‬ ‫هەروەکو چۆن‪ ،‬کات پێوەری جووڵەیە‪،‬‬ ‫ئاوهاش پێوەری سکوونە (‪.)rest‬‬ ‫بڕوانە (‪,Physics, Book IV‬‬ ‫§‪.)٢٢١b١4-٢٢١b8 ,١٢‬‬ ‫لە سەرەتای سەکشنی ‪١3‬دا‪،‬‬ ‫ئەڕستۆ‪ ،‬دوو خاسیەت دەبەخشێت بە‬ ‫ئێستا (‪:)now‬‬ ‫‪ .١‬ئێستا وەکو لینک‪ :‬رابردوو و‬ ‫داهاتوو‪ ،‬وەک دابەشکەری پۆتێنشااڵنە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئێستا وەکو سنوورو چوارچێوە‬ ‫(‪ :)limit‬وەکو سەرەتای شتێک و‬ ‫کۆتایی شتێکی تر‪.‬‬ ‫دواتر دەڕواتە سەر مەسەلەی‬ ‫ئەزەلیی‪-‬بوونی کات و‪ ،‬پێی وایە کات‪،‬‬ ‫هیچ کات لەناوناچێت (‪،)not fail‬‬ ‫ئەگەر جووڵە هەمیشە بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫(‪,١3§ ,Physics, Book IV‬‬ ‫‪.)33-٢٢٢a30‬‬

‫کات و ڕۆح‬

‫کۆتا لێکۆڵینەوەی ئەڕستۆ لەسەر‬ ‫مەلەسەی کات‪ ،‬لینکی نێوان کات‬ ‫و ڕۆحە‪ .‬شایەنی باسە کە ئەڕستۆ‬ ‫کتێبێکی تایبەتی لەسەر ڕۆح (‪De‬‬ ‫‪ )Anima‬هەیەو هیگڵ بەحوکمی‬ ‫ئەوەی دەغدەغەی سەرەکیی ئەویش‬ ‫مەسەلەی ڕۆح بووە‪ ،‬بۆیە لە ئاست‬ ‫ئەو کتێبەدا دەڵێت‪“ :‬کتێبی ڕۆحی‬ ‫ئەڕستۆ‪ ،‬باشترین یان تەنها کارە لەسەر‬ ‫ئەم بابەتە کرابێت‪ ”.‬بڕوانە (‪Martin‬‬ ‫‪Heidegger, Hegel’s Phe‬‬‫‪nomenology of Spirit Pp‬‬ ‫‪)١43‬‬ ‫ئەڕستۆ لە سەکشنی ‪١4‬دا‪،‬‬ ‫فراگمێنتی (‪)33-٢٢3a٢9‬دا‪ ،‬بوونی‬ ‫کات دەبەستێتەوە بە بوونی ڕۆحەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیان ڕەنگە یەکێک بێت لە جوانترین‬ ‫ئیبداعەکانی ئەڕستۆ‪ .‬لەباتی ئەوەی‬ ‫کات میکانیکی بێت‪ ،‬بەڵکو کاتی‬ ‫ئەڕستۆیی‪ ،‬کاتی ڕۆحییە‪.‬‬ ‫‪Resources‬‬ ‫]‪[1‬‬ ‫‪Aristotle,‬‬ ‫‪Complete‬‬ ‫‪Works, Volume I, Physics,‬‬ ‫‪Translated by: R. P. Hardie and‬‬ ‫‪R. K. Gaye, Oxford, 1950.‬‬ ‫‪[2] Martin Heidegger, He‬‬‫‪gel’s Phenomenology of Spirit,‬‬ ‫& ‪Translated By: Parvis Emad‬‬ ‫‪Kenneth Maly, Pp 143.‬‬

‫کات و گۆڕان‪،‬‬ ‫دووانەیەکی‬ ‫لێکدانەبڕوان‪.‬‬ ‫بەجۆرێک‪ ،‬بەبێ‬ ‫کات‪ ،‬ناتوانین‬ ‫باس لە گۆڕان‬ ‫بکەین‬

‫ئەپیرۆ‬

‫فرۆشیارانی دانایی‬

‫سەرنجێکی خێرا لە سۆفیستەکانی یۆنان‬ ‫وشەی سۆفیست بەدحاڵیبوونێکی‬ ‫زۆری تێدایە؛ ئەگەر بە کەسێک بڵێیت‬ ‫“تۆ سۆفیستیت!” واتە تۆ مەبەستت‬ ‫لەوەیە‪ ،‬کەسێکی فریودەرە‪ ،‬بە ئەنقەست‬ ‫ئەرگومێنتەکان بەجۆرێک بەکاردەهێنێت‬ ‫کە بگەنە دەرەنجامی ناکۆک لەگەڵ‬ ‫پێشەکییەکانداو وەهاشیان نمایش‬ ‫دەکات کە هیچ ناکۆکییەک لەئارادانیە‪.‬‬ ‫لەم ڕووەوە سۆفیست هاومانایەکی تری‬ ‫(ساختەچی‪ ،‬فێڵباز)ە‪ ،‬کە مەبەستی‬ ‫دیکەی هەیەو کارێکی ئەوتۆی بە‬ ‫گەڕان بەدوای (ڕاستی)دا نیە‪ .‬یاری‬ ‫بە وشەکان دەکات و وادەکات لەپشتی‬ ‫مانا بەرچاوەکانیانەوە‪ ،‬مانای دیکەشیان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە‪ ،‬زاراوەکە لە وشەی‬ ‫(سۆفییا)وە هاتووە کە مانای دانایی‬ ‫دەگەیەنێت‪ .‬بەرلەوەی ئەم مانا دزێوە‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬بە کەسێک دەوترا سۆفیست‪،‬‬ ‫کە (دانا) بووایە‪ .‬ئەم وەرچەرخانە چۆن‬ ‫ڕوویدا؟ چۆن ماناکە (‪ )١٨٠‬پلە پێچەوانە‬ ‫بۆوەو بوو بە دژ یان نەیاری دانایی‪،‬‬ ‫یاخود لە باشترین حاڵدا الفلێدەری‬ ‫دانایی‪ ،‬یاخود دانایی ساختە؟‬ ‫ئەگەر ڕاستەوخۆ وەاڵمی پرسیارەکە‬ ‫بدەینەوە‪ ،‬دەڵێین ئەوە سۆکرات و‬ ‫ئەفالتون و ئەرەستۆ بوون کە ئەم‬ ‫مامۆستا گەڕۆکانەیان بە فرۆشیارانی‬ ‫دانایی لەقەڵەم داو کاتێکی زۆری خۆیان‬ ‫بۆ دژایەتیکردنیان تەرخان کرد‪ .‬تۆمەتی‬ ‫ئەوەیان دایە پاڵیان کە هانا دەبەن‬ ‫بۆ ڕەوانبێژیی بە مەبەستی قایلکردن‬ ‫نەک گوێزانەوە یان ڕوونکردنەوەی‬ ‫هەقیقەت‪ .‬ئەفالتون چوار دایالۆگی‬ ‫خۆی تەرخانکردووە بۆ چوار سۆفیستی‬ ‫دەرکەوتوو‪ :‬پرۆتاگۆراس‪ ،‬گۆرگیاس‪،‬‬ ‫هیپیاس‪ ،‬یوسیدایمۆس‪ ،‬بەمەشەوە‬ ‫نەوەستا‪ ،‬دایالۆگێکی بە ناونیشانی‬ ‫سۆفیست نوسیوە‪ .‬هەموو ئەم کارانە‬ ‫دژایەتیکردنی سۆفیستەکانن وەک‬ ‫کەسانی فریودەری بێ زانین کە خەریکی‬ ‫مامەڵەکردن بە شتێکەوە خۆیان نیانە‪.‬‬ ‫سۆفیستەکان لە چەند دایالۆگێکی‬ ‫دیکەشدا‪ ،‬بەتایبەتی کۆمارو تیماوسدا‪،‬‬ ‫ڕۆڵی بەرچاویان هەیەو هەمیشە وەک‬ ‫فیگەری نەرێنی نمایش دەکرێن‪ .‬دەتوانین‬ ‫بڵێین ئەفالتون بەردەوام لە بیری‬ ‫سۆفیستەکاندا بووەو جار لەدوای جار‬ ‫گەڕاوەتەوە سەریان و هێرشی سەختی‬ ‫کردۆتە سەر بیرکردنەوەو ڕەفتارەکانیان‪.‬‬ ‫بە بەردەوامی وەها مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫دەکات کە تێکەڵەیەک بن لە ڕۆحی‬ ‫قۆشمەیی و گاڵتەجاڕی و ڕەزاگرانی‪.‬‬ ‫یەکێک لە گرنگییەکانی ئەم ئاماژانە‬ ‫ئەوەیە کە بۆ ئەوەی لە ئەفالتون تێبگەین‪،‬‬ ‫دەبێت سەرەتا لە سۆفیستەکان تێبگەین‪.‬‬ ‫بەاڵم چۆن لە سۆفیستەکان تێبگەین‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا کە تێکست و بەرهەمەکانیان‬ ‫لەناوچوون و شتێكی ئەوتۆ لەبارەیانەوە‬ ‫نازانین‪ ،‬جگە لە چەند پڕیشکێک کە‬

‫لێرەو لەوێ لە نوسینی خەڵکانی تردا‬ ‫(بەزۆری نەیارەکانیان) تۆمارکراون؟‬ ‫ڕێگایەک بۆ تێگەیشتن لێیان بریتییە لە‬ ‫وردبوونەوە لە ژیانی هزری و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و سیاسی و ئابوریی ئەسینای سەدەی‬ ‫پێنجەمی (پ‪ .‬ز)‪.‬‬ ‫ئەو سەدەیە‪ ،‬زێڕینترین ماوەی یۆنانە‪،‬‬ ‫لەکۆی بوارەکاندا پیاوانی گەورەی‬ ‫بەرهەمهێناوە‪ ،‬مێژوونووسی مەزنی وەک‬ ‫هیرۆدۆت توسیدیدێس‪ ،‬شانۆنامەنوسی‬ ‫وەک سۆفۆکلێس و یۆرپیدێس و‬ ‫ئەریستۆفان‪ ،‬پەیکەرسازی وەک فیدیاس‪،‬‬ ‫سیاسەتمەداری وەک پێریکلێس‪ ،‬پزیشکی‬ ‫وەک هیپۆکراتێس‪ ...‬بێشک سۆکرات و‬ ‫ئەفالتونیش‪.‬‬ ‫لەو ماوەیەدا‪ ،‬فارسەکان بەزین و‬ ‫مەترسییان لەسەر یۆنان نەما‪ ،‬لە چارەکی‬ ‫کۆتایی سەدەکەدا‪ ،‬ئەسینا وەک هێزێکی‬ ‫سیاسی و سەربازیی گەورە دەرکەوت‬ ‫و سامانێکی زۆر ڕژایە ناو شارەکەوە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانێتییەکی لەگەڵ ژمارەیەک‬ ‫لە شارەکانی یۆناندا پێکهێنابوو کە‬ ‫خۆی سەرۆکایەتی دەکرد‪ ،‬لەهەمان‬ ‫کاتیشدا‪ ،‬خاوەنی هێزێکی دەریایی گرنگ‬ ‫و ستراتیژی بوو‪ ،‬زۆربەی ئاوەکانی‬ ‫خستبووە ژێر کۆنترۆڵی خۆیەوە‪.‬‬ ‫کۆڵۆنییەکانی بەدەوروبەری کەنارەکانی‬ ‫دەریای ناوەڕاستدا باڵو ببوونەوە‪ .‬بەکورتی‬ ‫لەهەموو ڕوویەکەوە ئەسینا گەشابۆوەو‬ ‫شایستەی ئەوە بوو کە سەرکردایەتی‬ ‫شارەکانی تر بکات‪ ،‬بەرچاوترین خاڵیش‬ ‫لەو شارەدا‪ ،‬بوونی سیستمی دیموکراسی‬ ‫بوو لە بەڕێوەبردندا‪ ،‬دیموکراسییەکی‬ ‫ڕاستەوخۆ‪ ،‬کە کۆی هاوشارییەکان‬ ‫بەشدارییان تێدا دەکرد (بێشک جگە لە‬ ‫ژنان و کۆیلەو بیانییەکان)‪.‬‬ ‫الیەنێکی گرنگ لە دیموکراسیدا‪،‬‬ ‫جەماوەرە‪ .‬کارکردنە سەر جەماوەریش‬ ‫پێویستیی بە شارەزایی لە وتاربێژی‬ ‫و توانای قایلکردن هەیە‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫کەس لەو مامۆستا گەڕۆکانە باشتر‬ ‫نەبوو کە لەشارەکانی ترەوە هاتبوون و‬ ‫بە پارە لەوجۆرە خوالنەیان دەکردەوە‪.‬‬ ‫ئەم مامۆستا سۆفیستانە حاڵیان باش‬ ‫بوو تا ئەو کاتەی سۆکرات و دواتریش‬ ‫ئەفالتون هاتنە وێزەیان و ڕایان گەیاند‬ ‫کە ئەوانە الفی فرۆشتنی شتێک لێدەدەن‬ ‫کە خۆیان خاوەنی نین‪ .‬ئەمانە دانا‬ ‫نین‪ ،‬بەڵکو ڕەوانبێژن‪ ،‬ئەوان تەنها‬ ‫تەکنیکەکانی قایلکردنی بیستەران فێری‬ ‫خەڵک دەکەن‪ ،‬بێ ئەوەی هیچ حیسابێک‬ ‫بۆ هەقیقەت و بەها ئاکارییەکان بکەن‪.‬‬ ‫ڕاستییەکەی‪ ،‬ئەو چینە تازەیەی بەهۆی‬ ‫جەنگەوە دەوڵەمەند ببوون و کێبڕکێی‬ ‫ئەریستۆکراسییەکانیان دەکرد‪ ،‬ڕێک هەر‬ ‫ئەمەیان دەویست‪ ،‬مامۆستای لەمجۆرە‬ ‫بۆ ئەوان گەنجینەیەکی بەهادار بوو‪،‬‬ ‫چونکە دەیانویست لە دادگا و شوێنەکانی‬ ‫فەرمانڕەواییکردنی شاردا وتار بدەن و‬ ‫دەنگدەران قایل بکەن و بەالی خۆیاندا‬

‫کێشیان بکەن و پۆستە گرنگەکانی شار‬ ‫بەدەست بهێنن‪ .‬ڕەنگە هەر ئەمەش‬ ‫وەاڵمی پرسیاری “بۆچی سۆکرات و‬ ‫ئەفالتون هیچ پۆستێكی فەرمیی شاریان‬ ‫وەرنەگرتووە؟” بێت‪ .‬ئەمان سەرقاڵی‬ ‫دەرخستنی ڕووی ڕاستەقینەی کەسەکان‬ ‫بوون‪ ،‬چاویان لە قایلکردن و فریودان‬ ‫نەبوو‪ ....‬دەیانویست ئەرگومێنتەکان‬ ‫لەسەر بناغەی ئەقڵ و ڕاستیی‬ ‫دابمەزرێنن‪ ،‬نەک هەست و سۆز و فرت‬ ‫و فێڵ‪.‬‬ ‫سۆکرات و ئەفالتون سۆفیستەکانیان‬ ‫تۆمەتبار دەکرد بەوەی ئەرگومێنتە‬ ‫خراپەکان وەها نمایش دەکەن کە‬ ‫ئەرگومێنتی چاک و بەهێز بن‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫هیچ هەقیقەتێک لەپشتیانەوە هەبێت‪.‬‬ ‫گاڵتەجاڕیی قەدەر لەوەدایە کە سۆکرات‬ ‫لە تەمەنی هەفتاساڵیدا‪ ،‬تۆمەتبار‬ ‫دەکرێت و یەکێک لە تۆمەتەکانی ڕێک‬ ‫ئەوە بوو کە خۆی سۆفیستەکانی پێ‬ ‫تاوانبار دەکرد‪.‬‬ ‫ئەفالتون لە بڕگەیەکی پرۆتاگۆراسدا‬ ‫(‪ )337a-c‬زۆر بەجوانی پەنجە دەخاتە‬ ‫سەر گرنگترین خاسییەتی سۆفیستەکان‪،‬‬ ‫ئاماژە دەکات بۆ ئەوەی ئەگەر مرۆڤ‬ ‫دەیەوێت شارستان و مەدەنی بێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫سەرقاڵی وتووێژ بێت نەک مشتومڕکردن‪،‬‬ ‫مەبەستی سەرەکیشی سوودگەیاندن بێت‬ ‫بە بیستەران نەک خۆشحاڵکردنیان‪ .‬واتە‬ ‫ڕێک پێچەوانەی ئەوەی سۆفیستەکان‬ ‫دەیانکرد!‬ ‫ئایا سۆفیستەکان بە تەنها مامۆستای‬ ‫فریودان و کێشانەوەی پارە بوون‪ ،‬یاخود‬ ‫لە بەرامبەردا شتێکیان دەبەخشی بە‬ ‫کڕیارەکانیان کە سودیان لێ وەردەگرت؟‬ ‫وەاڵمی ڕاستگۆیانە و بەئینسافانە بۆ‬ ‫پرسیارەکە ئەوەیە کە بەڵێ شتێکی زۆر‬ ‫گرنگیشیان فێردەکردن‪ :‬مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵ جەماوەر‪ ،‬ڕەشەخەڵکدا‪...‬‬ ‫واتە مامەڵەکردن لەگەڵ بوونەوەرێکی‬ ‫نائەقاڵنیدا‪ ،‬ڕێک وەک ئەوەی زۆرجار‬ ‫دەوترێت‪ :‬مرۆڤەکان وەک تاک ژیرو‬ ‫ئەقاڵنیین‪ ،‬بەاڵم کە دەبن بە گروپ‪،‬‬ ‫بەهەموویان گەمژەیەک بەرهەم دەهێنن‪.‬‬ ‫مێژوش پێمان دەڵێت کە دیموکراسی‬ ‫و سۆفیستەکان بەتەنها هەر سۆکراتیان‬ ‫لەناو نەبردو ئەرەستۆیان شاربەدەر‬ ‫نەکرد‪ ،‬بەڵکو سەرەنجام سەری یۆنان و‬ ‫شارستانێتییەکەشیان خوارد‪.‬‬ ‫جێگای سەرنجە‪ ،‬دیموکراسی و‬ ‫سۆفیستەکان‪ ،‬فاکتەری سەرەکی‬ ‫لەناوبردنی ئەو شارستانێتییە مەزنە‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم خۆیان مانەوەو هەتا ئیمڕۆش‬ ‫سیستمەکان الفی دیموکراسیبوون‬ ‫لێدەدەن و بەهەرالیەکیشدا بڕوانین‬ ‫جەماوەری گەوج و سیاسەتمەداری‬ ‫سۆفیست دەبینین‪ ،‬کە بەهەمان تەکنیک‬ ‫و شێواز و ڕەوانبێژیی سۆفیستەکانی‬ ‫ئەسینا کاڵو دەکەنە سەریان و جار‬ ‫لەدوای جار فریویان دەدەن‪.‬‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫کـــاتی ئـــ‬

‫لە پەراوێزی سروشــــ‬ ‫هاوار بەرزنجی‬

‫جەنگى بارمتەکان‬ ‫لە ماوەى ئەم چەند ساڵەدا ئەردۆگان بەردەوام چەکێکى کاریگەرى هەبووە بۆ ترساندنى‬ ‫ئەوروپا‪ :‬چەکى کۆچبەر! ئەم چەکەیان جیاوازە لە کردنى کۆمەڵێک هەاڵتووى دەمارگرژ بە بکوژو‬ ‫پڕچەککردنى گروپى ئیسالمیى توندڕەو و راهێنان بە تیرۆریستان‪ .‬ئەمجارەیان چەکەکە خودى‬ ‫مرۆڤەکانن بەڕووت و قووتى‪ ،‬مرۆڤە بە رووکەش بێ دەسەاڵتەکان‪ .‬لەم چەند رۆژەدا کە لە سوریا‬ ‫زەبرێکى کوشندە بەر سوپاکەى ئەردۆگان کەوت‪ ،‬دەستبەجێ ئەم چەکەى خستەوە سەرپێ‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا لەپاڵ ئەمەوە دەتوانێت بانگەشەى ئەوە بکات‪ ،‬کە تورکیا پێشوازیى لە چەند ملیۆن‬ ‫کۆچبەرێک کردووەو لەسەر خاک و ئاو و ئەرکى خۆى نیشتەجێى کردوون‪ .‬کەواتە تورکیا وەک‬ ‫دەوڵەتێکى میواندۆست‪ ،‬میوانداریى لەو غەریبانە کردووە‪ ،‬کە لە واڵتانى خۆیان دەربەدەر بوون؛ هەر‬ ‫ئەم غەریبانە خۆیشیان بوونەتەوە بەو بارمتانەى کە دەشێت لەنێو لۆژیکى ئاڵوگۆڕ لەگەڵ رۆژئاوادا‬ ‫بەکاربهێنرێن تاوەکو ئەوروپا ناچار ببێت بچێتە نێو گرێبەستێکى نابەدڵەوە لەگەڵ تورکیادا‪ ،‬چونکە‬ ‫گەر وانەبێ و کۆچبەران بگەنە ئەوروپا‪ ،‬ئەوا ئەوروپایش دەبێتە بارمتەى کۆچبەران‪ ،‬بەاڵم ئەوروپا‬ ‫پێیباشترە ببێتە بارمتەى گرێبەستێک لەگەڵ تورکیا نەک ببێتە بارمتەیەک لە ماڵەکەى خۆیدا‪.‬‬ ‫بەم مانایە تورکیا لەبەرامبەر دەستکەوتەکاندا‪ ،‬ریسکى ئەوە دەکات خۆى دۆخى بە بارمتەبوونى‬ ‫کۆچبەران هەڵبگرێت‪ .‬ئەمە لۆژیکێکى سەیرى بە بارمتەبوونە لە چەندین الیەنەوە‪.‬‬ ‫فەلسەفە هەر لە پێشترەوە ئەم لۆژیکە پارادۆکسیکاڵەى گەمە‪/‬جەنگى بارمتەکانى کەشف‬ ‫کردووە‪ .‬بۆ فەیلەسوفێکى یەهودیى وەکو “ئیمانوێل لێڤیناس” دەاللەتە ئەخالقى و سیاسییەکانى‬ ‫غەریبایەتى‪ ،‬فەلسەفەیەکى بەرایى ئەخالقى پێکدەهێنێت‪ ،‬کە تێیدا چیتر بوون وەک زەمینەیەکى‬ ‫ئۆنتۆلۆژى بۆ سوبێکت دەرناکەوێت‪ ،‬بەڵکو وەک دۆخى مرۆیى بەرپرسیارێتیى بەرامبەر ئەویتر‬ ‫خۆى کەشف دەکات‪ :‬ئەویتر وەک دراوسێ‪ ،‬غەریب‪ ،‬نەیار‪ ،‬دوژمن‪ .‬یان بە زمانى لیڤیناس‪:‬‬ ‫ئەویترى موتڵەق‪ .‬ئەم ئەویترە بۆ من ئاشنا نییە‪ ،‬سەر بە رەگەزى من نییە‪ ،‬رێساکانى وەک من‬ ‫نییە‪ ،‬زمانمان هاوبەش نییە‪ ،‬بەاڵم رەنگە وەک رێبوارێک‪ ،‬دەربەدەرێک‪ ،‬هەاڵتوویەک‪ ،‬برسییەک‪،‬‬ ‫تاوانبارێک‪ ،‬خۆى بکات بە ماڵى منداو ئیگۆو ئارامیم بهەژێنێت‪ .‬کۆچبەر سەرجەمى ئەمانەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە دێت رووت و رەجاڵە‪ .‬بە بڕواى لیڤێناس بوون بەرپرسیارێتییە بەرامبەر ئەم روخسارە شێواو‬ ‫و ژاکاوەى ئەویتر‪ ،‬بەتایبەتیش لە پەیوەندیدا بە مەرگى توندوتیژانەى ئەویترەوە‪ .‬ساتێک کە‬ ‫مەرگى ئەویتر لۆمەم دەکات و وەک ئیگۆ تووشى شەرمەزاریم دەکات‪ ،‬وام لێ دەکات لەبەرامبەریدا‬ ‫تەریق ببمەوە‪ ،‬ساتێک کە رۆشنایى دەخاتە سەر کۆچ و تەنیایى مەرگبار وەک دەربەدەرییەکى‬ ‫ناکۆتا کە من دەکات بە بارمتەى رووتیى روخسارەکەى خۆى وەک ئەویترى پوخت‪ .‬روخسارى‬ ‫رووت الى لیڤیناس‪ ،‬واتە روخسارى بێ بەرگرى و تەنیا و بێ داڵدەى ئەویتر کە دەتوانێت‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەى بە زمان هیچ بڵێت‪ ،‬من بانگ بکات؛ لە رێگەى ئەم بانگکردنەوە ئەویتر دەبێتە دراوسێم‪،‬‬ ‫کە داوام لێدەکات‪ ،‬تکام لێ دەکات‪ ،‬بەمەیش بەپرسیارێتیم بیرى خۆم دەخاتەوەو دەمخاتە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪ .‬بەالى لیڤیناسەوە ئێمە بۆ نێو جیهان دەرکراوین‪ ،‬غەریبەیەکین تەنیا دەتوانین لە‬ ‫میواندارییدا نیشتەجێ ببین‪ ،‬هەر لەبەرئەمەیش خاوەنى جیهان نین‪ .‬جیهان دەبێتە پانتایى‬ ‫ناوەندیى بۆ بەخێرهێنان و پێشوازیى لە ئەویتر‪ .‬تەنیا بەو جۆرە دەتوانین لە جیهان تێبگەین کە‬ ‫وەک ئەوپەڕى ئیمکانى هاتنى ئەویتر ببینین‪ ،‬هەر لەبەرئەمەیشە کە بە دیاریکراوى هى کەس نییە‪،‬‬ ‫بە تایبەتیش لە وەختى قەیرانە مرۆییەکان و کۆچى دوورودرێژدا؛ جیهان هى غەریبەکانە‪ ،‬هى‬ ‫ئەوانەیە کە هەمیشە دێن‪ .‬بە بڕواى ریچارد سینیت شار‪/‬جیهان کۆمەڵگەى غەریبەکانە‪ ،‬شوێنێک‬ ‫یان پەناگەیەکە تێیدا غەریبەکان بە یەک دەگەن‪ .‬بەاڵم ئەى شارەکان هیچ خاوەنێکیان نییە؟‬ ‫ئایا سەرمایەدارەکان لەمڕۆدا خاوەنى جیهان نین؟ هەر بەوەى دانمان بەوەدا نا کە ئەوان خاوەنى‬ ‫جیهانن کەواتە جیهانمان پێبەخشیون‪ ،‬بەاڵم تەنانەت ئەگەر ئێمەیش پێیانببەخشین هێشتا ئەوان‬ ‫خاوەنى جیهان نین‪ ،‬چونکە ئێمە بەشێوازى تر لێیان وەردەگرینەوە‪ .‬لە راستیدا جیهان هیچ‬ ‫خاوەنێکى راستەقینەى نییە‪ .‬ئەم خاوەندارێتى و لە خاوەندارێتییکەوتنە ژاک دێریدا‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫روونى دەکاتەوە‪ :‬ماڵ بە بێ خاوەن نابێت‪ ،‬بەاڵم جەوهەرى ماڵ خاوەندارێتیى نا‪ ،‬بەڵکو ئیمکانى‬ ‫میواندارى پێکیدەهێنێت‪ .‬غهریبه دهتوانێت خاوەن ماڵ لە ئیگۆى خۆى دهرباز بكات و دهسهاڵتی‬ ‫میواندارییهكهی رهها بكات‪ .‬ئهمه وەها روودهدات وهك بڵێی ماڵهكه‪ ،‬كه سهرپهرشتیاری ههیه‪،‬‬ ‫پێشتر دیلى شوێنهكهی و دهسهاڵتهكهی و شوناسهكهی و سوبێكتیڤیتهی خۆی بووه‪ .‬كهواته‬ ‫ئهوە سهرپهرشتیاری ماڵه‪ ،‬بانگهێشتکەرى میوانێک یان پێشوازیکەر لە میوانێكی بانگێهشتكراوە‬ ‫كه دهبێته بارمته‪ .‬تەنیا لەگەڵ میوانهكهدا کە بارمته بانگهێشتكراوەکەیە‪ ،‬ماڵ دەتوانێت ئیمکانى‬ ‫بەماڵبوونى خۆى وەدیى بهێنێت‪ ،‬بەمەیش غەریبە ماڵەکە بە خودى خاوەن ماڵ ئاشنا دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫دەبێتە بانگهێشتكهری بانگهێشتكهرو سهرپهرشتیاری خاوەن ماڵ (میوانداریكهر)‪ .‬میوان دهبێته‬ ‫خانهخوێی خانهخوێ‪ .‬بهمجۆره‪ ،‬میوانه به میوانداربووهكه بۆ خانهخوێكه دهبێته خانهخوێ‪.‬‬ ‫لەم رێگەیەشەوە خاوەن ماڵ دەبێتە بارمتەى غەریبەى بەبارمتەبوو‪ .‬ئهم گۆڕانانه ههمووان و‬ ‫ههركهسێكیان (خاوەن ماڵ‪ ،‬میوان‪ ،‬ماڵ) دهكاته بارمتهی یەکترى‪.‬‬ ‫الى لڤیناس عەشقیش گەمەى بە بارمتەبوون و بە بارمتەگرتنە‪ ،‬بەمەیش عەشق لە ماناى‬ ‫خاوەندارێتى و دەسەاڵتخوازى بەتاڵ دەکاتەوە‪ .‬میواندارى وەک ئاکارێکى ناڕوون و تێکەڵوپێکەڵى‬ ‫خۆشەویستى‪/‬بەبارمتەگرتن فەلسەفەى دەرچوون و دەربەدەرییە بە بێ سەرەتاو کۆتایى‪.‬‬ ‫سرودى غەریبایەتییە وەک ئەخالق و هەلومەرجى مرۆیى‪ .‬ئەوەى بانگمان دەکات بۆ میواندارى‬ ‫خۆشەویستییە‪ ،‬بەاڵم ناتوانین بە ئاسانى ئەوەى خۆشمان دەوێت بیکەین بە ئوبێکتى ئارەزووى‬ ‫سێکسى و بابەتى بااڵدەستیى‪ .‬عاشق سەرەتا ئارەزووى مەعشوق دەکات‪ ،‬بەاڵم لەبرى ئەوەى‬ ‫ببێتە خاوەنى‪ ،‬دەبێتە دیل و بارمتەى ئەوەى کە خۆشیدەوێت‪ .‬من دەبمە دیلى ئەویتر‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئەویتریش تەنیا بەو جۆرە هەست بە سەروەریى خۆى دەکات کە منى بارمتەى هەبێـت؛ بە نەمانى‬ ‫من‪ ،‬ئەویش هیچ بارمتەیەکى نامێنێت‪ ،‬ماناى ئەوەیشە هیچ سەروەرییەکى بۆ خۆى نامێنێت‪،‬‬ ‫بەم جۆرە ئەویش دەبێتە دیلى هەبوونى من‪ ،‬دەبێت بە بارمتەى منى دیل‪ ،‬دەبێتەوە بە بارمتەى‬ ‫بارمتەو منیش لەم رێگەیەوە سەروەریى خۆم بەدەستدێنم‪ ،‬بەاڵم تەنیا وەک بارمتەیەک‪ .‬لێڤیناس‬ ‫پەیوەندیى جەمسەرگیرانەى نێوان ئاغا و کۆیلەى هیگڵ تەجاوز دەکات و لە پەیوەندیى گەمەئاساو‬ ‫نا‪-‬جەمسەرگیرانەى بارمتە و بارمتەداردا بەرجەستەى دەکاتەوە‪ ،‬بۆیە دەڵێت “ئەویترێک کە‬ ‫بەڕەهایە تەنیایە‪ ،‬دەتوانێت ئێمە دروست بکات‪ .‬ئەویش تەنیا کەسێکە کە بە رەهایى لە من‬ ‫نا‪-‬ئاشنایەو غەریبەو لە دەرەوەى هەر پۆلێنێکى وەکو رەگەزو نەتەوەو خەسڵەتێکە”‪ .‬لەمڕۆدا‬ ‫دەتوانین خۆشەویستى وەک رێزگرتن لە مافەکانى مرۆڤ لێک بدەینەوە‪ .‬ئەوەى وا دەکات تورکیا‬ ‫پێشوازیى لە کۆچبەران بکات‪ ،‬بانگەشەى خۆشەویستیى مرۆڤایەتییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە هاوکات بە‬ ‫بارمتەگرتنى کۆچبەریشە و کردنیەتى بە چەک‪ ،‬لەهەمان ئەو کاتەدا کە دەوڵەتى داڵدەدەریش‬ ‫خۆى سەروەرییەکەى و ئاساییشەکەى دەکەوێتە بەردەم مەترسى‪ ،‬بەمەیش خۆى دەبیتە بارمتەى‬ ‫ئەوانەى کە بۆ بە بەبارمتەگرتنى دەوڵەتانێکى تر کە لە بە بارمتەبوون لە ماڵى خۆیاندا دەترسن‪،‬‬ ‫کردوونى بە بارمتە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪1- Spiros MAKRIS: Emmanuel Levinas on hospitality: Ethi‬‬‫‪cal and Political aspects, 20 March 2019.‬‬ ‫‪https://www.researchgate.net/publication/327216458_Em‬‬‫‪manuel_Levinas_on_hospitality_Ethical_and_Political_as‬‬‫‪pects‬‬ ‫‪ -2‬ژاک دێریدا‪ :‬دەربارەى میواندۆستى‪ ،‬وەرگێڕانى‪ :‬هاوار محەمەد‪ ،‬دەزگاى ئایدیا بۆ فیکر و‬ ‫لێکۆڵینەوە‪ ،‬سلێمانى‪.2017 ،‬‬

‫کتێبی ‪٤‬‬ ‫§‪١٤-١٠‬‬ ‫کە دێمە سەر ئەم بەشە‪ ،‬موچوورکە‬ ‫بە کۆی جەستەمدا دێت‪ .‬دەستەکانم‬ ‫دەلەرزن‪ .‬دەماری گیانم دەخرۆشێت‪.‬‬ ‫هەیەجانێک سەراپای بوونم دادەگرێت‪.‬‬ ‫کات مۆتەکەیە‪ .‬مەتەڵی هەڵنەهێنراوی‬ ‫بوونە‪( .‬سر االسرار)ی وجوودە‪.‬‬ ‫کە ئێمە دێینە سەر کات لە‬ ‫فەلسەفەی ئەڕستۆدا‪ ،‬دەبێت هەمیشە‬ ‫ئەو نەفییە هیگڵییەمان لەبەرچاو بێت‪،‬‬ ‫کە کات نەفیی کۆی ئەوانەی پێشووی‬ ‫خۆیەتی و هەموویانی لە خۆیدا‬ ‫پاراستووە‪ .‬کات لێرەدا کاتیگۆرییەکی‬ ‫ڕووت نییە بەبێ موتوربەی ئەوانی‬ ‫تر‪ .‬بەڵکو کۆی هەموو ئەوانەی‬ ‫پێشووی خۆیەتی‪ ،‬مەبەستم جووڵەو‬ ‫شوێن و بۆشایی و چەندێتییە‪ .‬بۆیە‬ ‫دەبێت وتاری پێش ئەمەمان بە باشی‬ ‫هەزم کردبێت‪ .‬بەبێ وتاری پێشوو‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی ئەم وتارە‪ ،‬کوتانی‬ ‫ئاسنە بە ساردیی!‬ ‫ئەڕستۆ لە سەکشنی ‪١٠‬ەوە‪،‬‬ ‫پرسیارەکانی سەبارەت بە کات‬ ‫دەوروژێنێت‪ .‬بۆ ئەو‪ ،‬دوو پرسیاری‬ ‫سەرەکیی مەترەحە‪ .‬مەسەلەی بوونو‬ ‫نەبوونیی کات‪ ،‬ئایا کات سەر بە‬ ‫پۆلی هەبووەکانە‪ ،‬یان ناهەبووەکان‪.‬‬ ‫پرسیاری دووەمیش‪ ،‬پرسە لە‬ ‫ماهییەت و چییەتیی کات‪ .‬بڕوانە‬ ‫(‪,١٠§ ,Physics, Book IV‬‬ ‫‪.)2١8a3-2١7b29‬‬

‫کات و جووڵە‬

‫کات و گۆڕان‪ ،‬دووانەیەکی‬ ‫لێکدانەبڕوان‪ .‬بەجۆرێک‪ ،‬بەبێ کات‪،‬‬ ‫ناتوانین باس لە گۆڕان بکەین‪.‬‬ ‫بۆ ئەڕستۆ‪ ،‬گۆڕان یان خێرایە یان‬ ‫خاو‪ ،‬بەاڵم کات وا نییە‪ .‬چونکە‬ ‫خێرایی و خاویی لەالیەن کاتەوە‬ ‫پێناسە دەکرێن‪ .‬خێرا ئەوەیە کە‬ ‫بەخێرایی دەجووڵێتەوە لەکاتێکی‬ ‫کەمدا‪ .‬خاویش پێچەوانەی ئەمەیە‪،‬‬ ‫ئەو شتەی بە خاویی دەجووڵێتەوە لە‬ ‫کاتێکی زۆردا‪.‬‬ ‫ئەڕستۆ گۆڕان (یان جووڵە) بەهۆی‬ ‫کاتەوە پێناسە دەکات‪ .‬بەاڵم دەڵێت‪:‬‬ ‫کات بەهۆی کاتەوە پێناسە ناکرێت‪.‬‬ ‫(‪,Physics, Book IV‬‬ ‫§‪ .)2٠-2١8b١5 ,١٠‬ئەمە ڕێک لە‬ ‫پێناسە‪-‬بەدەربوونی بوونم دەهێنێتەوە‬ ‫یاد‪ .‬کات هاوشێوەی بوون‪ ،‬هەموو‬ ‫شتەکانی تری لەسەر وەستاوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆی لە پێناسە بەدەرە!‬ ‫چەند دێڕێک دواتر‪ ،‬دەڵێت‪ :‬کات‬ ‫جووڵە نییە‪.‬‬ ‫کەواتە لێرە بۆمان ڕوون دەبێتەوە‪،‬‬ ‫کە کات جووڵە نییە‪ .‬بەاڵم بوونی‬ ‫کات‪ ،‬بەستراوەتەوە بە جووڵەوە‪.‬‬ ‫چونکە کات بەبێ گۆڕان بوونی نییە‬ ‫(یان بە سەربەخۆیی بوونی نییە)‬ ‫(‪,١١§ ,Physics Book IV‬‬ ‫‪ .)2١9a2-2١8b2١‬ڕەنگە ئەرستۆ‬ ‫کاتی ڕەها بە کات نەزانێت!‬ ‫ئەڕستۆ دوو ئارگیومێنت سەبارەت‬ ‫بە کات دەهێنێتەوە‪:‬‬ ‫‪ .١‬کات دەبێت جووڵە بێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬یان شتێک پەیوەست بە جووڵە‬ ‫(دەگەڕێتەوە بۆی‪.)belongs to-‬‬ ‫ئارگیومێنتی یەکەم نابێت ڕاست‬ ‫بێت (پێشتر باسمان لێوە کرد)‪.‬‬ ‫کەواتە کات سەر بە جووڵەیە‪.‬‬

‫کاتی چەندەکییانە‬

‫ئەڕستۆ لە پەرەگرافی دواتردا‬ ‫(‪,Physics, Book IV‬‬ ‫§‪ )١٤-2١9a١٠ ,١١‬باس لە میقدار‬ ‫(‪ )magnitude‬دەهێنێتەوە ناو‬ ‫باسەکە‪ .‬ئەمە ئەو دیدە پشتڕاست‬ ‫دەکاتەوە کە دیدی ئەڕستۆ بۆ کات‪،‬‬ ‫دیدێکی چەندەکییە!‬ ‫ئەو دەڵێت‪ ،‬کە شتێک دەجووڵێت‪،‬‬ ‫ئەوا جووڵەیەکی کردووە لە شتێکەوە‬ ‫بۆ شتێکی تر‪ ،‬کە بریتییە لە چەندەکیی‬ ‫بەردەوام‪ .‬ئەڕستۆ‪ ،‬سێنتێنزێک لە‬ ‫(کاتیگۆری چەندەکیی‪ ،‬جووڵە‪ ،‬کات)‬

‫باس دەکات‪ .‬لە چەندەکییەوە دەڕواتە‬ ‫سەر جووڵەو‪ ،‬لەوێشەوە بۆ مەلەسەی‬ ‫کات‪.‬‬ ‫ئارگیومێنتەکەی ئەرستۆ‪ ،‬بەم‬ ‫شێوازەی الی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫‪ .١‬چەندەکیی بەردەوامە‪.‬‬ ‫‪ .2‬لێرەوە‪ ،‬جووڵەش بەردەوامە‪.‬‬ ‫‪ .3‬کەواتە کاتیش دەبێت بەردەوام‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫لە‬

‫فراگمێنتی‬

‫(‪Physics,‬‬

‫‪)29-2١9a22 ,١١§ ,Book IV‬‬ ‫دا‪ ،‬باس دێتەسەر لەپێش ‪ -‬بوون‬ ‫(‪ )Before‬و لەپاش ‪ -‬بوون‬ ‫(‪ ،)After‬لەوێشەوە بۆ نێوەندگیریی‬ ‫(‪.)Intermediate‬‬ ‫تێزەکە بەمجۆرەیە‪:‬‬ ‫کە ئێمە هەست بە لەپێش‪-‬‬ ‫بوون و لەپاش‪-‬بوون دەکەین‪ ،‬لەو‬ ‫کاتەدا دەڵێین‪ :‬کات تێپەڕیوە‬ ‫(‪.)Elapsed‬‬ ‫کە ئەم فراگمێنتانە دەخوێنمەوە‪،‬‬

‫ترسێک کۆی بوونی داگیرکردووم‪.‬‬ ‫هەیەجانێکی‬ ‫جوان‪،‬‬ ‫ترسێکی‬ ‫خۆش‪ ،‬خرۆشانێک لە جۆری ترس‪.‬‬ ‫بەدەست خۆم نییە‪ ،‬باسی کات وەکو‬ ‫ژمارە‪ ،‬کاتی چەندەکیی هەمیشە‬ ‫ترساندوومی‪ .‬ڕوعبێک لەوێدایەو‪ ،‬من‬ ‫هێشتا دەرکم نەکردووە‪ .‬دەعبایەک‬ ‫لەو ئیددیعایەدایەو دەترسم ڕۆژێک‬ ‫بێت و هەموو بوون هەڵڵوشێ!‬ ‫ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫کات تەنها ئەم ژمارەی جووڵەیەیە‪،‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫‪15‬‬

‫شێوازی مۆڵەتپێدانی دانیمارکی و گرفتەکانی‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫بنەماكانی شەڕەنگێزی‬ ‫لە روانگەی ئەریك فرۆمەوە‬ ‫هەڵکەوت عەبدوڵاڵ *‬

‫(‪)3‬‬ ‫ساڵی ‪ ،٢00٢‬کاتێک بە یەکجاری لە ئەورووپا‬ ‫گەڕامەوە‪ ،‬کاک فەرەیدوون عەبدولقادر (وەزیری‬ ‫ناوخۆی ئیدارەی سلێمانی) داوای لێ کردم‬ ‫بنەمایەکی تیۆری بۆ مۆڵەتپێدان ئامادە بکەمو‬ ‫کۆرسێک بۆ ئەفسەرانی هاتوچۆو ڕاهێنەران‬ ‫سازبکەم‪ .‬بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬یەکەمین چاپی کتێبی‬ ‫“ڕێبەری ئۆتۆمبیل لێخوڕین” و “ئامادەکاری‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەی تیۆری”م لە دانیمارکییەوە‬ ‫وەرگێڕایە سەر زمانی کوردی‪ .‬دواتر لەسەر داوای‬ ‫خۆم و بە دەستپێشکەریی کاک سەاڵح ڕەشید‬ ‫(وەزیری مافی مرۆڤ لە ئیدارەی سلێمانی) و‬ ‫لیوا عومەر (کە لە سوید هاتبۆوە) هەنگاونرا‬ ‫بۆ گۆڕینی شێوازی مۆڵەتپێدان و سوودوەرگرتن‬ ‫لە سیستمی دانیمارکی‪ .‬بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫لیژنەیەک لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتوچۆی‬ ‫سلێمانیی ئەوساکە پێک هێنرا(من ئەندامێکی‬ ‫بووم) بۆ ئەنجامدانی چەند کارێک‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ئامادەکردنی سیستمێک بۆ دامەزراندنو‬ ‫کاری نووسینگەکانی فێرکردنی شۆفێری‪،‬‬ ‫پشتئەستوور بە سیستمی عێراقی ژمارە(‪)٢‬ی‬ ‫ساڵی ‪.١٩٨٢‬‬ ‫‪٢‬ـ ئامادەکردنی چاپی دووەمی کتێبی “ڕێبەری‬ ‫ئۆتۆمبیل لێخوڕین” و ‪ ٤00‬پرسیاری “ئامادەکاری‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەی تیۆری”‪.‬‬ ‫‪3‬ـ سازکردنی خولی پێگەیاندنی ڕاهێنەرەکانی‬ ‫فێرکردنی شۆفێری‪ ،‬کە ‪ ١٤٥‬ڕاهێنەر تیایدا‬ ‫بەشداربوون و نزیکەی مانگێکی پێ چوو‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ڕێکخستنی خولی پێگەیاندنی ئەفسەرەکانی‬ ‫هاتوچۆ بۆ شێوازە نوێکەی مۆڵەتپێدان‪ ،‬کە‬ ‫جگە لە بەندە‪ ،‬مامۆستا سیروان (خاوەن‬ ‫بڕوانامەی ڕاهێنەریی هۆڵەندا) و مامۆستا قادرۆک‬ ‫(شارەزای هاتوچۆ کە لە سوید هاتبووەوە) و‬ ‫چەند بەڕێزێکی تر تیایدا بەشداربوون‪.‬‬ ‫بەشەکانی‬ ‫هەیکەلەکردنەوەی‬ ‫‪٥‬ـ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتوچۆی سلێمانی بە‬ ‫شێوەیەک کە یارمەتیدەر بێت بۆ کەوتنەگەڕی‬ ‫شێوازە نوێیەکەی مۆڵەتپێدان‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ دانانی کاتژمێرەکانی وانەکانی تیۆریو‬ ‫پراکتیکی فێربوونی شۆفێری و نرخەکانیان‪.‬‬ ‫هەروەها دانانی ماوەی هەردوو تاقیکردنەوەکە‪:‬‬ ‫تیۆری (‪ ٤٥‬خولەک) و پراکتیکی (‪ ٢0‬خولەک)‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ڕێکخستنی کۆنگرەیەک بۆ کارەکە لە تەالری‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی سلێمانی‪ ،‬بە بەشداربوونی‬ ‫بەڕیوەبەرانی هاتوچۆی ئەوساکەی ئیدارەی‬ ‫هەولێرو کەرکوک و الیەنە پەیوەندیدارەکان و‬ ‫کەسانی شارەزا‪.‬‬

‫چەند پێداویستییەکی گرنگ‪:‬‬

‫بۆ سەرکەوتنی کارەکان چەند پێداویستییەک‬ ‫گرنگ بوون‪ ،‬کە ئەمانە بوون‪:‬‬ ‫‪١‬ـ سیستمی ئامادەکراوی نووسینگەکان‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە هەموار‬ ‫بکرێت‪ ،‬هەتاکو سیفەتێکی ڕەسمیی یاسایی‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەمەش کرا‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ تەرخانکردنی چەند ناوچەیەکی داخراو‬ ‫بۆ ئەنجامدانی مانۆرە سەرەتاییەکانی فێربوونی‬ ‫شۆفێری‪ .‬ئەم مانۆرانە ئەوساکە لە کۆاڵنی‬ ‫گەڕەکەکاندا ئەنجام دەدران و مەترسیان بۆ‬ ‫هاواڵتیان دروست دەکرد‪ .‬بۆ ئەمە قسە لەگەڵ‬ ‫شارەوانیی سلێمانی کرا‪ ،‬هەتاکو بەو کارە‬ ‫هەستنو بە کرێ و نرخێکی هەرزان بیدەنە‬ ‫نووسینگەکان‪.‬‬ ‫‪3‬ـ چاککردنی شێوازی پشکنینی پزیشکی‬ ‫بە جۆرێک‪ ،‬تەنیا چاو نەگرێتەوەو هەموو ئەو‬ ‫الیەنانە بگرێتەوە کە بۆ شۆفێری گرنگن‪ .‬بۆ‬ ‫ئەمەش قسە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی تەندروستیی‬ ‫سلێمانی کرا‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ دانانی هێماکانی هاتوچۆ و نەخشەسازکردنی‬ ‫سەر ڕێگەوبان بە شێوەیەک کە تەبا بێت لەگەڵ‬ ‫شێوازی مۆڵەتپێدانەکە و کتێبی “ڕێبەری‬ ‫ئۆتۆمبیل لێخوڕین”دا‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ڕاهێنانەوەی ئەو کەسانەی پێش ئەم‬ ‫شێوازە مۆڵەتیان بەدەست هێناوە لە کاتی‬ ‫نوێکردنەوەی مۆڵەتەکانیاندا‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ دانانی شێوازی مۆڵەتی گشتی(تاکسی و‬ ‫پاس و لۆری) بە شێوەیەک کە تەبا بێت لەگەڵ‬

‫ئەم شێوازی مۆڵەتپێدانە نوێیەدا و بە شێوەیەکی‬ ‫پیشەکارانە و زانستی‪.‬‬

‫دەستپێکردنی کارەکان و گرفتەکانی‪:‬‬

‫بڕیاردرا کوتایی ساڵی ‪ ٢00٤‬شێوازە نوێکەی‬ ‫مۆڵەتپێدان بکەوێتە گەڕ‪ ،‬بەاڵم دەرکەوت‬ ‫پرسیارەکانی تاقیکردنەوەی تیۆری‪ ،‬کە بەپێی‬ ‫سیستمە دانیمارکییەکە بە شێوەی مانۆری‬ ‫ئۆتۆمبیل لێخوڕین بوو و ژمارەی وەاڵمی‬ ‫ڕاست بەپێی پرسیارەکە دەگۆڕا‪ ،‬ئاستەنگ بۆ‬ ‫تاقیکردنەوەکان دروست دەبوو و زۆر قورس بوو‬ ‫بۆ فێرخوازەکان و ڕێژەی دەرچوون زۆر کەم بوو‪.‬‬ ‫بۆیە پێشنیارکرا‪ ،‬وەک سیستمە سویدییەکەی‬ ‫مۆڵەتپێدان‪ ،‬پرسیارەکان تەنیا یەک وەاڵمی‬ ‫ڕاستیان هەبێت‪ .‬ئەمە یەکەمین گرفتی کەوتنە‬ ‫گەڕی ئەو شێوازی مۆڵەتپێدانە بوو‪ ،‬کە ئەنجامی‬ ‫نوێ نەکردنەوەی بە درێژایی نزیکەی ‪ ١٥‬ساڵ‬ ‫کاریگەریی خراپی لەسەر کارەکان هەبوو‪.‬‬ ‫شان بەشانی ئەوە چەند گرفتێکی تر هەبوون‪،‬‬ ‫کە شێوازی مۆڵەتپێدانەکەیان بە درێژایی ئەو‬ ‫سااڵنە الواز کردو لە ناوەڕۆکە زانستییەکەی‬ ‫بەتاڵیان کردەوە‪ ،‬ئەوانەش‪:‬‬ ‫‪١‬ـ کتێبی “ڕێبەری ئۆتۆمبیل لێخوڕین”‪،‬‬ ‫کە بنەمای تیۆریی فێربوونی شۆفێرییە‪،‬‬ ‫وەک پێویست لە نووسینگەکانی فێرکردنی‬ ‫شۆفێریدا کاری پێ نەکراو تەنیا ‪ ٤00‬پرسیاری‬ ‫تاقیکردنەوە بە فێرخواز دەوترایەوەو دەنێردران‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەی تیۆری‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ تاقیکردنەوەی پراکتیکی کاتی پێویستی‬ ‫نەدراوەتێ و لە ژێر فشاری هاوواڵتیاندا بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مۆڵەتی شۆفێریدا کار گەیشتە‬ ‫ئەوەی ئەو تاقیکردنەوەیە لە ‪ ١0- ٥‬خولەکدا‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬کە کاتێکی پێویست نییە بۆ‬ ‫هەڵسەنگاندنی فێرخواز‪.‬‬

‫ئەگەر شێوازی مۆڵەپێدانی‬ ‫دانیمارکی بەو دەردەی‬ ‫سەرەوە نەچووایە‪،‬‬ ‫ئەوا شێوازێکی جیهانیی‬ ‫مۆڵەتپێدانمان دەبوو‬

‫‪3‬ـ ئەنجامی گواستنەوەی زۆربەی ئەو‬ ‫ئەفسەرانەی خولیان بینیبوو‪ ،‬چەندین ئەفسەر‬ ‫هاتنە ناو کایەکەوە ئاشنای شێوازی مۆڵەتپێدانەکە‬ ‫نەبوون‪ ،‬واتە بەم شێوازە مۆڵەتیان وەرنەگرتبوو‪،‬‬ ‫ئەمەش کاریگەریی لەسەر کواڵیتی مۆڵەتپێدان‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ هەر بەڕێوەبەرێک هاتبێتە سەر کار‪ ،‬بە‬ ‫ویست و ئارەزووی خۆی و بەبێ هیچ بنەمایەکی‬ ‫زانستی دەستکاریی شێوازی مۆڵەتپێدانەکەی‬ ‫کردووە و کاریگەریی خراپی جێهێشتووە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬بەڕێوەبەرێک سەپاندی کە فێرخوازانی‬ ‫خاوەن بڕوانامە نەچنە نووسینگەکان و خۆیان بە‬ ‫کتێبەکان گۆشبکەن و بچنە تاقیکردنەوەی تیۆری‬ ‫و پراکتیکی‪ ،‬بەبێ ئەوەی ڕەچاوی ئەوە بکات‬ ‫شۆفێری وەک هەموو زانستەکانی تر پێویستی بە‬ ‫فێربوونی پیشەییە‪ .‬بەڕێوەبەرێکی تر پێیوابووە‬ ‫کە مۆڵەتی شۆفێری وەک کارتی باری شارستانی‬ ‫و ڕەگەزنامە و پاسپۆرت مافی هەر هاواڵتییەکە‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی جیاوازی لەنێوان ئەوانەدا بکات و‬ ‫بزانێت مۆڵەتی شۆفێری هیچی کەمتر نییە لە‬

‫بڕوانامەی پزیشکی و دەبێت بەرهەمی فێربوون‬ ‫بێت و هەڕەمەکیانە نەدرێت‪ .‬بەڕێوەبەرێکی تر‪،‬‬ ‫کە بۆ ماوەیەک بە وەکالەت کارەکانی ڕایی کرد‪،‬‬ ‫ویستی شێوازەکەی هەولێر (بەناو کۆریی کە هەر‬ ‫ترایە کۆنەکەی سەردەمی ڕژێمە و هەستەوەری‬ ‫کۆمپیوتەریی تێدا بەکارهاتووە) بسەپێنێ بەسەر‬ ‫شارەکەدا‪ .‬بەڕێوەبەرێکیش بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫مۆڵەتپێدانی بچووککردەوە و کردی بە هۆبەیەکی‬ ‫سەر بە بەشی هونەری و هەموو قورسایی خۆی‬ ‫خستە سەر شەقامەکان و ئەوەی لەیاد کرد‬ ‫کە مرۆڤ سەرەکیترین هۆکاری ڕووداوەکانی‬ ‫هاتوچۆیە نەک ڕێگەوبان‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ کامڵ نەکردنی شێوازی مۆڵەتپێدانەکە‬ ‫بە دامەزراندنی جۆرەکانی تری مۆڵەت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هەم بارگرانی بۆ شێوازی مۆڵەتپێدانی تایبەتی‬ ‫دروستکرد‪ ،‬هەم بە هەمان شێواز مۆڵەتی تاکسی‬ ‫و لۆری و پاس درا و مەترسییەکی گەورەی بۆ‬ ‫پێشهاتنی ڕووداوەکانی هاتوچۆ دروست کرد‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ناوچەی داخراو بۆ مانۆرەکانی سەرەتای‬ ‫ڕاهێنان تەرخان نەکرا‪ ،‬سەرەنجام دەستپێکردنی‬ ‫ڕاهێنانەکان بە شێوازێکی شیاو و زانستی‬ ‫جێگیرنەبوو‪.‬‬ ‫‪7‬ـ بەپیرەوە نەهاتنی هەولێر‪ ،‬پاش‬ ‫یەکگرتنەوەی هەردوو ئیدارەی سلێمانی و هەولێر‪،‬‬ ‫سەرباری هەوڵدانی زۆری بەڕێز لیوا عومەر‪،‬‬ ‫هەروەها دروستکردنی ئاستەنگ بۆ کارەکانی ئەم‬ ‫شێوازە مۆڵەتپێدانە بە ڕێگەی جۆراوجۆر‪.‬‬ ‫سەرەنجام ئەم شێوازی مۆڵەتپێدانە لە‬ ‫ناوەڕۆکەکەی بەتاڵکرایەوە و هیچ پەیوەندییەکی‬ ‫بە سیستمە دانیمارکییەکەوە نەما و ئەوەندەی‬ ‫مۆڵەت بەدەست دروستکرا‪ ،‬شۆفێری ڕاستەقینە‬ ‫بەرهەم نەهێنرا‪.‬‬

‫چەند پرسیارێک و وەاڵمەکانیان‬

‫هەر لە سەرەتای کەوتنەگەڕی ئەم شێوازی‬ ‫مۆڵەتپێدانەوە هەتاکو ئیمڕۆ‪ ،‬بەردەوام چەندین‬ ‫پرسیار خراونەتەڕوو و وەاڵمدراونەتەوە‪ ،‬کەچی‬ ‫هەر دووبارە دەکرێنەوە‪ .‬بۆیە بە پێویستی دەزانم‬ ‫بیانخەمەڕوو‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ئایا کوردستان وەک واڵتی دانیمارک‬ ‫پێشکەوتووە و شەقامەکانی زۆر و باشن هەتاکو‬ ‫سیستمەکەی ئەوان بەکاربهێنین؟ دەڵێم‪ ،‬شێوازی‬ ‫فێربوونی شۆفێری جیهانییە و هەر واڵتێک بەپێی‬ ‫تایبەتمەندیی خۆی جێبەجێی دەکات‪ .‬بنچینەی‬ ‫ئەوەش فێربوونی مانۆرەکانی ئۆتۆمبیل لێخوڕین‬ ‫و ئاشنابوونە بە ئۆتۆمبیل و یاساکان و هێماکان‪،‬‬ ‫کە بەپێی ستاندارتی جیهانی داڕێژراون و جیاوازیی‬ ‫کەمیان لەگەڵ یەکتر هەیە‪ .‬ئەوەی شۆفێری بەم‬ ‫شێوازە فێربێت و مۆڵەت وەربگرێت‪ ،‬دەتوانێت لە‬ ‫واڵتێکی ئەوروپایی و کوردستانیش بەپێی شوێن‬ ‫و هەلومەرجەکە ئۆتۆمبیل لێ بخوڕیت‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ تۆ بۆ خۆت ئەم سیستمی مۆڵەتپێدانەت‬ ‫ئامادە کردووە و وەرگێڕاوە‪ ،‬بۆچی ناوی دەنێی‬ ‫“بەناو دانیمارکی”؟ دەڵێم ئەوەی من و هاوەاڵنم‬ ‫بەتەمای بووین‪ ،‬لەبەر ئەو ڕوونکردنەوانەی‬ ‫سەرەوە جێبەجێ نەکراو لە بنەماکانی سیستمی‬ ‫دانیمارکی بەتاڵکرایەوە‪ ،‬بۆیە بە دانیمارکیی‬ ‫نازانم‪ ،‬وەک چۆن ئەوەی هەولێریش بە کۆری‬ ‫نازانم‪ .‬لە سەردەمی خانەنشینبوونی کاک لیوا‬ ‫عومەر و لەسەر کار البردنی ئەوساکەی عەمید‬ ‫فەرەیدوونەوە لەالیەن بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی‬ ‫سلێمانییەوە پشتمان پێ نەبەستراوە و زیاتر‬ ‫وەک شارەزا تێڕوانینەکانی خۆمان خستۆتە ڕوو‬ ‫و ڕەخنەکانمان ئاڕاستە کردووە‪ ،‬کەچی لەبری‬ ‫گوێلیگرتن تاوانبارکراوین‪.‬‬ ‫‪3‬ـ کتێبی “ڕێبەری ئۆتۆمبیل لێخوڕین” و‬ ‫“ئامادەکاری بۆ تاقیکردنەوەی تیۆری”‪ ،‬کە‬ ‫بنچینەی ئەم شێوازی مۆڵەتپێدانەیە‪ ،‬هەم هەڵەی‬ ‫تیادایە و هەم کۆن بوون‪ ،‬کەچی هەر سووری‬ ‫لەسەریان؟ لە وەاڵمدا دەڵێم هەموو کتێبێکی‬ ‫چاپکراو هەڵەی چاپی تێ دەکەوێت و سروشتییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر هەڵەی زانستی تێ بکەوێت دەبێت‬ ‫ڕاست بکرێتەوە‪ .‬لە سەرەتای کارەکانی ئەم‬

‫شێوازی مۆڵەتپێدانەدا هەڵەی چاپی شوێنی‬ ‫وەاڵمی ڕاستی ‪ ٤00‬پرسیارەکە ڕاستکرانەوە و‬ ‫نووسینگەکانی لێ ئاگادارکرایەوە‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫چاپی نوێی کتێبەکەش‪ ،‬بە هاوکاریی نوێنەری‬ ‫نووسینگەکان و ڕاهێنەرەکان و ئەفسەرانی‬ ‫شارەزا لە چەند کۆبوونەوەیەکدا ڕاستکراونەتەوە‪.‬‬ ‫دەربارەی کۆنبوونی ئەو شێوازەش‪ ،‬هەرکەسێک‬ ‫بیەوێت دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ دانیمارک و‬ ‫بزانێت ناوەڕۆکی کتێبەکە کۆنبووە‪ ،‬یان گۆڕان‬ ‫بەسەر ڕێژەی غەرامەکاندا هاتووە و الیەنی‬ ‫سەالمەتیی توندترکراوە؟‬

‫“سیستمی مۆڵەتپێدانی” کوردستانی‬

‫ماوەیەکە دەنگی بنیاتنانی “سیستمی‬ ‫مۆڵەتپێدانی” کوردستانی بەرزبۆتەوە و بەهۆیەوە‬ ‫موزایەدە گەرمە‪ .‬بۆیە بە پێویستی دەزانم‬ ‫ڕوونکردنەوەیەک لەسەر ئەمەش بدەم‪.‬‬ ‫بنیاتنانی “سیستمی کوردستانی” کارێکی‬ ‫زۆر پێویستە بۆ یەکخستنی شێوازی مۆڵەتپێدان‬ ‫لە هەرێمی کوردستان و کۆتاییهێنان بەو‬ ‫پاشەگەردانییەی لەئارادایە‪ ،‬بەاڵم کارێکی‬ ‫دەستەجەمعیی کەسانی شارەزای بواری هاتوچۆ‪،‬‬ ‫یاساناس‪ ،‬کۆمەڵناس‪ ،‬دەروونناس‪ ،‬پزیشک و‬ ‫ئەندازیارە و بە پلەدارێکی هاتوچۆ یان ڕاهێنەرێکی‬ ‫نووسینگە دانامەزرێ‪.‬‬ ‫شایانی باسە‪ ،‬لەگەڵ چەند بەڕێزێکی‬ ‫شارەزادا‪ ،‬لە ساڵی ‪٢007‬ەوە خەریکی کارکردنین‬ ‫بۆ ئەم ئامانجە و لەگەڵ بەڕێوەبەرانی هاتوچۆی‬ ‫ئەو ماوەیەدا باسمان کردووە‪ .‬چەند ساڵێکیش‬ ‫لەمەوبەر لەگەڵ عەمید موئەیەد لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی هاتوچۆ لە هەولێر تاوتوێمان کرد و ئامادەیی‬ ‫خۆمان بۆ بە خۆبەخش کارکردن بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫خستە بەردەمیان و کارەکەمان کرد بە دوو‬ ‫قۆناغەوە‪ :‬قۆناغی یەکەم دروستکردنی تێکەڵەیەک‬ ‫لە هەردوو شێوازی مۆڵەتپێدانی هەولێرو سلێمانیو‬ ‫کارپێکردنی بۆ ساڵێک‪ .‬قۆناغی دووەم بنیاتنانی‬ ‫“سیستمی کوردستانی” لەو ساڵەدا و کارپێکردنی‬ ‫لە دوای ئەو ماوەیە‪ .‬بۆ ئەمەش پێداویستییە‬ ‫یاسایی و لۆجیستیکی و زانستییەکان دەستەبەر‬ ‫بکرێت‪ .‬کەچی لەو کاتەوە نەک هەر وەاڵممان‬ ‫وەرنەگرتووە‪ ،‬بەڵکو چەند هەنگاوێک دژی شێوازی‬ ‫مۆڵەتپێدانەکەی سلێمانی هەڵهێنراوە‪ ،‬کە بریتین‬ ‫لەمانە‪ :‬ڕاگرتنی کارپێکردنی کتێبی “ڕێبەری‬ ‫ئۆتۆمبیل لێخوڕین” بە بیانووی ئەوەی وەرگێڕانە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا لە پارێزگای سلێمانی بەپێی ئەو کتێبە‬ ‫مۆڵەت دەدرێت‪ .‬هەوڵدان بۆ سەپاندنی پڕۆژەی‬ ‫بازرگانیی “زهرە النیل”ی ئیماراتی بۆ ڕاهێنانی‬ ‫شۆفێری کە بە کۆششی دڵسۆزان پەکخرا‪ .‬نوێ‬ ‫نەکردنەوەی مۆڵەتی کارکردنی نووسینگەکان‪.‬‬ ‫سەپاندنی مەرجی قورس بەپێی ڕێنمایی‬ ‫ژمارە(‪)3‬ی ساڵی ‪ ٢0١٦‬بەسەر نووسینگەکاندا‪،‬‬ ‫کە الیەنی سەرەکی و گرنگی فێربوونی شۆفێری‬ ‫تێدا نییە‪ .‬دواهەمین هەنگاویش‪ ،‬هێنانە پێشەوەی‬ ‫ڕاهێنەرێکی نووسینگەکانی سلێمانیە لەالیەن‬ ‫هاتوچۆی گشتییەوە تا سەنتەرێک دابمەزرێنێ‬ ‫بۆ ڕاهێنانی ڕاهێنەرەکان و دەرکردنی کتێبەکانی‬ ‫هەموو جۆرەکانی مۆڵەتی شۆفێری‪ ،‬بەبێ‬ ‫پیادەکردنی ڕێکارە ئوسوڵییەکان و ڕەچاوکردنی‬ ‫ئەوەی کە دانانی شێوازی مۆڵەتپێدان و کتێبە‬ ‫تیۆری و پراکتیکییەکانی کاری دەستەجەمعیی‬ ‫کەسانی شارەزایە و بە پیالن دانامەزرێت‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‪ ،‬ئەگەر شێوازی مۆڵەپێدانی‬ ‫دانیمارکی بەو دەردەی سەرەوە نەچووایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫شێوازێکی جیهانیی مۆڵەتپێدانمان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان دەبوو‪ .‬ئێستاش ئەگەر شێوازی‬ ‫مۆڵەتپێدانی کوردستانیی هاوچەرخ بە ڕێکاری‬ ‫ئوسوڵی بنیات نەنرێت و بە پیالن بسەپێنرێت‪،‬‬ ‫باشترە هەر پارێزگایەک بەپێی سیستمی‬ ‫المەرکەزی شێوازی مۆڵەتپێدانی خۆی هەبێت‪ ،‬کە‬ ‫لە بنەما گشتییەکاندا ناکۆک نەبن لەگەڵ یاسای‬ ‫هاتوچۆی عێراقیدا‪.‬‬ ‫* شارەزای هاتوچۆ‬

‫ئایا مرۆڤ بوونەوەرێكی شەڕەنگێزە‪ ،‬یان چاكەكار‪،‬‬ ‫یان هەردووكیانە؟ ئەمە ئەو پرسیارانەیە‪ ،‬كە ئەریك فرۆم‬ ‫لە كتێبی (بەناوی ژیانەوە) دەیانخاتەڕوو‪ ،‬كە كاك (ئازاد‬ ‫بەرزنجی) لە فارسییەوە وەریگێڕاوە بۆ كوردی‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە ئاستی هزری و فەلسەفی و سایكۆلۆژیو‬ ‫سۆسیۆلۆژی و ئەنسرۆپۆلۆژی و تەنانەت ئاینیشدا ئەم‬ ‫پرسیارانە تازە نین و زۆریان لەبارەوە وتراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ :‬فرۆم جیاواز لەزۆربەی زانایان و بیرمەندان‬ ‫و فەیلەسوفان شرۆڤەی ئەم بابەتە كردووە‪ .‬فرۆم پێیوایە‬ ‫مرۆڤ كە لەدایك دەبێت هیچیان نییە‪ ،‬نە شەڕەنگێزەو‬ ‫نە چاكەكار‪ ،‬دوایی لە ژینگەی كۆمەاڵیەتیو لەڕێگەی‬ ‫پەروەردەوە هەندێك لەمرۆڤەكان دەبنە شەڕەنگێزو‬ ‫هەندێكی تریشیان دەبن بەچاكەكار‪ .‬كاتێك فرۆم ئەمە‬ ‫بەیان دەكات‪ ،‬سەرنجیشمان بۆ ئەوە رادەكێشێت كە‬ ‫دەبێت بزانین مرۆڤ لە ژیانیدا و هەتا دەمرێت‪ ،‬لە‬ ‫ڕەفتارو بیركردنەوەدا‪ ،‬خاوەنی یەك ناسنامەو شوناسی‬ ‫جێگیر نییە‪ ،‬بۆیە دەشێ كەسێكی شەڕەنگێزو دڵڕەق‬ ‫و تۆڵەسێن‪ ،‬لەكاتێكی تردا ببێت بەكەسێكی چاكەكارو‬ ‫میهرەبان و لێبوردە‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە دەشێ رووبدات‪.‬‬ ‫فرۆم دەڵێت‪“ :‬شەڕەنگێزی لەكاتی پێویست و‬ ‫گونجاودا خۆی دەخاتەڕوو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەو ئەنگیزانەی‬ ‫دەبنە هۆی توڕەبوون الواز بن‪ ،‬یان هەر لەمیاندا نەبن‪،‬‬ ‫ئەو توندوتیژییەی كەڵەكە بووە دەتەقێتەوە‪ .‬خەڵكی‬ ‫لەتوانایاندا نییە بۆماوەیەكی درێژخایەن خۆیان لەمەیلی‬ ‫شەڕەنگێزی بپارێزن‪ ،‬چونكە بەئەندازەیەك هێزی‬ ‫توندوتیژی كەڵەكە دەبێت‪ ،‬كە پێویستی بەخاڵیبووە‬ ‫دەبێت”‪( .‬بەناوی ژیانەوە‪ ،‬ل‪ ،70‬چاپی ‪ .)3‬مەبەستی‬ ‫فرۆم لەم دەربڕینە ئەوەیە كە لەبناغەدا مرۆڤ خاوەنی‬ ‫سروشتی شەڕەنگێزی و وێرانكاری نییە‪ ،‬بەڵكو هۆكارێكی‬ ‫دەرەكی (كۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ئاینی‪ ..‬هتد) دێنە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬دەروونی مرۆڤ كە هەمیشە لەدۆخێكی شلدایە‪،‬‬ ‫دەشڵەقێنن‪ ،‬ئیتر ئەو كەسە دەكەن بەشەڕنگێز‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر ئەو فاكتەرانە لەئارادا نەبن‪ ،‬مەیلی شەڕەنگێزی‪،‬‬ ‫بەخۆڕسك و بە غەریزە بەشێك نییە لەسروشتی مرۆڤ‪،‬‬ ‫وەكو فرۆیدو هۆبز پێیانوایە‪ ،‬شەرەنگێزی لەمرۆڤدا‬ ‫غەریزە‪ .‬بەاڵم كاتێك ستەم و بێدادی و سوكایەتی و‬ ‫بێڕێزی لەسەر كەسێك زۆر دەبێت‪ ،‬ئیتر ئەو كەسە‬ ‫چیتر ناتوانێت هیچ نەڵێت‪ ،‬یان هیچ نەكات‪ ،‬بۆیە وەك‬ ‫پەرچەكردارێت توڕە دەبێت و هەوڵی تۆڵەكردنەوە دەداتو‬ ‫وەك شەڕەنگێز دەبینرێت‪ .‬راستی ئەم بۆچوونە لەم‬ ‫بێژەیەدا زیاتر دەردەكەوێت كە دەڵێت‪“ :‬كاتێك ستەم و‬ ‫بێدادی دەبن بەیاسای بەركار‪ ،‬یاخیبوون الی مرۆڤی ئازاد‬ ‫دەبێت بە ئەرك”‪ .‬فرۆم ناكۆكە لەگەڵ ئەو بۆچوونەی كە‬ ‫شەڕەنگێزی مرۆڤ بەسیستمی (هایدرۆلیك) دەچوێنێت‪،‬‬ ‫كە بریتییە لە‪“ :‬چەندە پەستان زۆر بێت‪ ،‬دەرپەڕاندن‬ ‫زۆرتر دەبێت”‪.‬‬ ‫لەمانەش زیاتر‪ ،‬فرۆم بەدوو بەڵگەی زۆر سادە و‬ ‫روون دەیسەلمێنێت كە شەڕەنگێزی لەمرۆڤدا غەریزە‬ ‫نییە‪ ،‬یەكەم‪ :‬ئەوەیە كە هەموو كەسێك شەڕەنگێز نییە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬الی كەسێكیش بۆ هەمیشە جێگیر نییە‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫خەسڵەتەش‪ ،‬واتا (جیاوازی تاكایەتی و ناجێگیریی)‪،‬‬ ‫پێچەوانەی یاسا و رێسای غەریزەن‪ .‬چونكە تەنها ئەو‬ ‫شتانە بەغەریزە دادەنرێن كە الی هەموو كەس هەبن و‬ ‫هەمیشەیش بن‪ ،‬وەكو‪“ :‬خەو و خواردن و رزگاربوون‬ ‫لەپاشەڕۆ و‪ ..‬هتد”‪.‬‬ ‫مەبەست لەمانەی خستمانەڕوو ئەوە نییە كە‬ ‫فرۆم پێیوایە شەڕەنگێزی الی مرۆڤ نییە‪ ،‬نەخێر لەو‬ ‫بڕوایەدایە كە شەڕەنگێزی بەشێكە لەڕەفتاری مرۆڤ و‬ ‫هەردوو فاكتەری بایۆلۆجی و ژینگەی كۆمەاڵیەتی رۆڵیان‬ ‫هەیە لەدروستبووون و رێكخستن و زۆرو كەمكردنی و‬ ‫تەنانەت لەنەمانیشدا‪ .‬لەم بارەوە ئەوە دەخاتەڕوو كە‬ ‫ئامادەباشییەك بۆ شەڕەنگێزی لەناو مێشكی مرۆڤدا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم پەروەردەی باش و ژینگەی كۆمەاڵتی‬ ‫لەبار‪ ،‬رۆڵ دەبین لەڕێكخستن و كەمكردن و نەمانی ئەو‬ ‫شەڕەنگێزییەدا‪.‬‬ ‫نەك هەر مرۆڤ‪ ،‬فرۆم پێیوایە هیچ ئاژەڵێكیش‬ ‫دڕندەو شەڕەنگێز نییە‪ ،‬ئەو رەفتارانەش كە بەڕواڵەت‬ ‫الی هەندێك ئاژەڵی وەك گورگ و چەقەڵ و شێر و‬ ‫پڵنگ و مارو دوپشك و‪ ..‬هتد‪ ،‬وادیارن كە شەڕەنگێزی و‬ ‫دڕندەیین‪ ،‬وانییە‪ ،‬دەبێت بزانین كە پەالماردانەكانی ئەم‬ ‫ئاژەاڵنە ناچارین و تاكە هۆی مانەوەیانە لەژیاندا‪.‬‬ ‫فرۆم لەمەش زیاتر دەڵێت‪ ،‬ئەوە دەخاتەڕوو كە‬ ‫بەشێك لەئاژەڵەكان‪ ،‬هەتا دەرفەتیان هەبێت‪ ،‬شەڕنگێزی‬ ‫نانوێنن‪ ،‬لەجیاتی پەالماردان‪ ،‬هەاڵتن هەڵدەبژێرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئازار بدرێن‪ ،‬یان لەسوچێكدا بەگیر بهێنرێن‪،‬‬ ‫ناچار دەبن كە پەالمار بدەن‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬پشیلە‪ ،‬كاتێك‬ ‫لەسوچێكدا بەگیر دەهێنرێت‪ ،‬ئینجا پەالمار دەدات‪.‬‬ ‫* پسپۆڕ لە بواری پەروەردەو دەروونناسی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫یادەوەریی‬ ‫پزیشکێک‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬ ‫هەفتانە دەینووسێت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫ماڵی دووەمیان داخراوە‬

‫گەنجان نێرگەلە دەبەنە ماڵەوە‬

‫ژیان‬ ‫لە سەردەمی کۆرۆنا دا‬ ‫ماندووین و منیش زیاتر ماندووم و حەز‬ ‫دەکەم زیاتر لە جێگاکەمدا پشوو بدەم‪،‬‬ ‫خۆم دەخافڵێنم بۆ چەند خولەکێک و لەپڕ‬ ‫بیرمدەکەوێتەوە کە پەیمانی چاوپێکەوتنێکم‬ ‫داوەو تازە بواری پاشگەزبوونەوە نیە‪.‬‬ ‫ڕووخسارم دەشۆم و سەیرێکی چاوەکانم‬ ‫دەکەم لە ئاوێنەکەدا‪ ،‬ماندوویەتییەکی زۆری‬ ‫پێوە دیارە‪ .‬جلەکانم لەبەردەکەم و بەرەو‬ ‫بەردەرگا دەڕۆم‪ ،‬باران نمە نمە دەبارێت و‬ ‫شەقامەکەی تەڕکردووە‪ ،‬سواری ئوتۆمبێلەکەم‬ ‫دەبم و پێش ئەوەی دەرچم‪ ،‬وتەیەکی‬ ‫نوسەرێکی عەرەبم دێتەوە یاد‪“ :‬ڕۆژە‬ ‫باراناوییەکان و سەرمای زستان وات لێدەکات‬ ‫ئارەزوو بکەیت لووت بنێت بە پەنجەرەکەتەوەو‬ ‫خەون ببینیت‪ ،‬بەاڵم لەوەتی دونیا دونیایەو‬ ‫هەر لە سەرەتای مرۆڤایەتییەوە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫شتێک ناچارت دەکات لەژێر باراندا بڕۆیتە‬ ‫دەرەوە بۆ شوێنێک”‪.‬‬ ‫بەشەقامەکاندا دەڕۆم‪ ،‬سەیری ڕێگاکان‬ ‫دەکەم‪ ،‬چۆڵیەکی سەیر باڵی کێشاوە بەسەر‬ ‫شەقامەکاندا‪ ،‬بێدەنگیەکی ناخۆش‪ ،‬هێمنیەکی‬ ‫تۆقێنەر‪ ،‬لەدوورەوە چەند کەسێک دەبینم‬ ‫بەسەر شەقامەکەدا گوزەر دەکەن دڵخۆش‬ ‫دەبم‪ ،‬کە نزیک دەبمەوە دڵخۆشیەکەم ووردە‬ ‫ووردە کاڵدەبێتەوە‪ ،‬بەبینینی ترسی ناو‬ ‫نیگاکانیان و دەمامکی سەر دەمووچاویان‪.‬‬ ‫لەبەرخۆمەوە دەڵێم “ژیان لەسەردەمی‬ ‫کۆرۆنا”و هەست دەکەم حەز دەکەم بگریم‪،‬‬ ‫بەبێ ویستی خۆم چەند فرمێسکێک بە چاوما‬ ‫دێتە خوار‪ ،‬بیرم دەکەوێتەوە کە دیمانەم‬ ‫هەیەو نابێت چاوم بئاوسێت ‪.‬‬ ‫چاوپێکەوتنە تەلەفزیۆنیەکە تەواو دەبێت‬ ‫و دیسانەوە بەشەقامەکاندا دەگوزەرم‪ ،‬چۆڵی‬ ‫شەقامەکان دەمترسێنێت‪ ،‬من هێندەی چۆڵی‬ ‫شەقامەکان دەمتۆقێنێت‪ ،‬ڤایرۆسێک ناتوانێ‬ ‫بمترسێنێت!!‬ ‫بە خەیاڵمدا پرسیارێک دێت‪ :‬باشە کورد‬ ‫بۆ لەڤایرۆس دەترسێت؟! خۆ ڕۆژانە بە هەزار‬ ‫شێوە دەکوژرێت و دەمرێت؟‬ ‫ئۆتۆمێبلەکەم بەرەو ماڵی دایکم لێدەخوڕم‪،‬‬ ‫حەزدەکەم بچم لە جێگاکەی دایکمدا کەمێک‬ ‫ڕاکشێم و بچمە باوەشی دایکم و چاوم لێک‬ ‫بنێم و بە ئەسپایی پێی بڵێم بەشێوەی‬ ‫ڤان کوخ کە بە براکەی وت‪“ :‬ماڵئاوا تیۆ‪،‬‬ ‫ژیان هەمووی نەهامەتییە‪ ،‬من دەڕۆم بەرەو‬ ‫بەهار”‪ .‬لەنیوەی ڕێگادا ڕای خۆم دەگۆڕم‪،‬‬ ‫نامەوێت دایکم بەشپرزەیی و الوازی بمبینێ‪،‬‬ ‫دەگەمە بەردەم ماڵ‪ ،‬هەر لە دەرگاوە دەچمە‬ ‫ژوورێ حەزدەکەم بەرەو ژووری کوڕەکانم‬ ‫بڕۆم و باوەشیان پێدابکەم‪ ،‬بەرەو ژووری‬ ‫کوڕە بچووکەکەم بەڕێدەکەوم و لەپڕ بیرێکی‬ ‫خراپ بەمێشکمدا دێت‪ :‬کێ دەڵێت هەڵگری‬ ‫ڤایرۆسەکە نیم؟! کێ دەڵێت لە نەخۆشێکەوە‬ ‫نەمگرتووەو ئێستا بۆ کوڕەکانمی ناگوێزمەوە؟!‬ ‫پەشیمان دەبمەوە لەباوەش پیاکردنیان ‪.‬‬ ‫دەچمە ژوورەکەم و تێلێک دەکەم بۆ‬ ‫سکرتێرەکەم‪ ،‬لێی دەپرسم‪ :‬نەخۆشەکان‬ ‫دێن؟‬ ‫ بەڵێ هەموویان دێن ‪.‬‬‫‪+‬ئەی تۆ بڵێی لەبەر ترس نەیەن ‪.‬‬ ‫ نا دکتۆرە هەموویان هەر دێن‪ ،‬سەرەیان‬‫نووسیوە‪.‬‬ ‫خۆزگە دەخوازم کەنەهاتنایە‪ ،‬هەست‬ ‫دەکەم پێویستیم بەپشووەو بەاڵم ناشتوانم‬ ‫نەخۆشەکانم فەرامۆش کەم‪.‬‬ ‫دەچمە جێگاکەم و بە جلەکانی دەرەوەم‬ ‫پاڵدەکەوم و دەمەوێت سەرخەوێک بشکێنم‬ ‫پێش کلینیک‪ ،‬لەبەر خۆمەوە دەڵێم‪“ :‬نزا و‬ ‫پاڕانەوە و پەرستنەکان و ژیان و مردنیشم بۆ‬ ‫تۆی پەروەردگاری جیهانە”‪.‬‬ ‫دەزانم پاش نیو کاتژمێر دەبێت لەخەو‬ ‫هەستم و دەستبکەم بە ئیشوکارەکەم‪ ،‬ژیان‬ ‫چەند خەمناکی و ماندوویەتی و دڵەڕاوکێشی‬ ‫تیابێت‪ ،‬ئەما دەبێت هەر بەردەوام بێت ‪.‬‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫هێمن سەردار (‪ 3٠‬ساڵ) لەگەڵ هاوڕێكانیدا‬ ‫روویان لەو كافتریایە كرد‪ ،‬كە رۆژانە نێرگەلەیان‬ ‫تێدا دەكێشاو خەمی رۆژگاریان لەگەڵ دووكەڵدا‬ ‫بەبادا دەكرد‪ ،‬بەاڵم دەست نرا بە روویاندا “بە‬ ‫بڕیاری تەندروستی نێرگەلەكێشان قەدەغەكراوە”‪.‬‬ ‫یەكێك لە كارمەندانی كافتریاكە وای پێوتن‪.‬‬ ‫لەگەڵ هاوڕێكانیدا بیر لە رێگەچارەیەكی‬ ‫تر دەكەنەوە‪ ،‬وتم “با خۆمان نێرگەلەو‬ ‫پێویستییەكانی بكڕین لە ماڵەوە یان لە باخ‬ ‫دەیكێشین”‪ .‬بەمشێوەیە هێمن تەكبیری بۆ‬ ‫برادەرەكانی كرد‪.‬‬ ‫كێشانی‬ ‫نێرگەلە‪،‬‬ ‫“قەدەغەكردنی‬ ‫كەمنەكردووەتەوە بەڵكو زیاتری كردووە‪ ،‬پێشتر‬ ‫ئەگەر دوو سەعات لە كافتریایەكدا نێرگەلەمان‬ ‫كێشابێت ئێستا لەماڵەوە زیاتر لە سێ سەعات‬ ‫بە دیار كێشانی نێرگەلەوە دادەنیشین”‪ .‬هێمن‬ ‫وا دەڵێت‪ ،‬كە پێش باڵوبوونەوەی كۆرۆنا لە‬ ‫كوردستان هەموو دوای نیوەڕوانێك لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵێك هاوڕێیدا دەچوونە كافتریایەكی‬ ‫سلێمانی بۆ كێشانی نێرگەلە‪.‬‬

‫حكومەتی هەرێم بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫ڤایرۆسی كۆرۆنا چەندین رێكاری توندی‬ ‫گرتۆتەبەر‪ ،‬بە داخستنی سنورەكانو‬ ‫فڕۆكەخانەكانەوە نەوەستا‪ ،‬مەترسیی كۆرۆنا‬ ‫داخستنی كافتریاو مەلەوانگەو الیڤ موزیكی‬ ‫بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی بەردەوامە لە باڵوكردنەوەی هۆشیاری‬ ‫تەندروستیو هۆشداریدان بە هاواڵتیان كە خۆیان‬ ‫بە دووربگرن لە شوێنی قەرەباڵخو بۆنەو‬ ‫ئاهەنگەكان‪.‬‬ ‫بڕیارەكە بۆ هێمن و گەنجانی هاوشێوەی‬ ‫قورسبوو‪“ ،‬هیچ شوێنێك نییە بۆی بچین نازانین‬ ‫لەكوێ كاتە بەتاڵەكانمان بەسەرببەین”‪ .‬هێمن‬ ‫وتیشی كە نێرگەلەكێشان بووە بە خویەكی‬ ‫رۆژانەیان ناتوانن دەستبەرداری ببن‪.‬‬ ‫چەند ساڵێكە نێرگەلەكێشان لە شارەكانی‬ ‫هەرێم هەواداری زۆری بۆ پەیدابووە‪ ،‬كوڕانو‬ ‫كچان دەچنە كافتریاكانو چەند سەعات دووكەڵ‬ ‫بە بادا دەكەن‪.‬‬ ‫دوكانێكی فرۆشتنی نێرگەلەیە لە سلێمانی‬ ‫لەماوەی پێنج خولەكدا چوار گەنج خۆیانكرد بە‬ ‫دوكانەكەداو سەوای نێرگەلەیان دەكرد‪ ،‬تەشتێكی‬ ‫گەورەی نایلۆن توتنی نێرگەلە گیرابوویەوە‪،‬‬

‫چەندین دەستە سەتڵی بچووك لەسەریەك‬ ‫هەڵچنرابوون ئەوانەی توتنیان دەكڕی بەو‬ ‫سەتاڵنە بەشی چەند جارێك نێرگەلە كێشانیان‬ ‫دەكڕی‪.‬‬ ‫دوكانەكە پێش كۆرۆنا بە كۆمەڵ نێرگەلەی‬ ‫دەفرۆشت ئێستا كڕیاری تاكی هەیە‪ ،‬خاوەن‬ ‫دوكانەكە پێی خۆش نەبوو ناوی بهێنرێت‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬هیچ لە بارودۆخەكە نەگۆڕاوە‬ ‫ئەوانەی پێشتر لە كافتریاكان نێرگەلەیان دەكێشا‬ ‫بە لێشاو روویان لە كڕینی نێرگەلە كردووە‪ ،‬هیچ‬ ‫كاتێك ئەوەندی ئەم چەند رۆژە نێرگەلەم بە تاك‬ ‫نەفرۆشتووەو رۆژ لە دوای رۆژ لە زیادبووندایە‬ ‫بازاڕمان لە باشیدایە”‪.‬‬ ‫ئەو خاوەن دوكانە دەستكێشی لە‬ ‫دەست كردبوو خۆشەكردنی توتنی نێرگەلە‬ ‫دەستكێشەكانی رەنگ كردبوو‪ ،‬بەهۆی زۆری‬ ‫كڕیارو ئامادەكردنی توتنی نێرگەلەوە سەرقاڵی‬ ‫زۆری پێوەدیاربوو‪ ،‬وتی‪“ :‬ئەوەی تێبینیم كردووە‬ ‫ئەوانەی نێرگەلە دەكڕن ئەوانەن كە پێشتر لە‬ ‫كافتریاكان نێرگەلەیان كێشاوەو كە سەردانم‬ ‫دەكەن”‪.‬‬ ‫لەوانەیە هیچ یەكێك لە بڕیارەكانی حكومەت‬ ‫ئەوەندەی داخستنی كافتریاكان رەنگدانەوەی‬

‫لەسەر هاواڵتیانو بەتایبەتی گەنجان‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬ئەوان كە رۆژانە نزیكەی‬ ‫چەندین سەعاتیان لە كافتریاكان‬ ‫بەجۆرێك‬ ‫بەسەربردووە‬ ‫ئالودەی كێشانی نێرگەلە‬ ‫بوون‪ ،‬بۆیە بە ناچاری‬ ‫پەنایان بردۆتە بەر كڕینو‬ ‫بەكرێگرتنی نێرگەلەو ئێستا‬ ‫لە ماڵەوە سازی دەكەن‪.‬‬ ‫دوكانی‬ ‫بەپێچەوانەی‬ ‫فرۆشتنی نێرگەلەوە بێ بازاڕی‬ ‫رووی لە كافتریاكان كردووە گەنجی‬ ‫كەمتریان تێدا دەبینرێن‪.‬‬ ‫كافتریای ئۆكەی تایم لە سلێمانی‪ ،‬رۆژانە‬ ‫لە سەعات ‪ 12‬نیوەڕۆوە كراوەیە تا ‪ 12‬شەو‪،‬‬ ‫جگەلە نێرگەلە‪ ،‬خواردنەوەو یاری ئۆكەی تێدایە‪،‬‬ ‫ژووری ئامادەكردنی نێرگەلەی ئەو كافتریایە‬ ‫پێنج كارمەندبوون ئێستا هەموویان رۆیشتوونەتە‬ ‫ماڵەوە كافتریاكەش تەنیا چەند كەسێكی تێدابوو‬ ‫كە سەرقاڵی یاری ئۆكەی بوون‪ ،‬لەكاتێكدا پێش‬ ‫بڕیارەكەی حكومەت جێگەی دانیشتن نەبوو چاو‬ ‫چاوی نەدەبینی لەبەر دووكەڵی نێرگەلە‪.‬‬ ‫ئامانج سەباح‪ ،‬سەرپەرشتیاری كافتریاكە بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬پێش مەترسی ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫هەموو كافتریاكان جمەی دەهات لە گەنجان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ نزیكبوونەوەی مەترسی كۆرۆنا‬ ‫بازاڕی كافتریاكان رووی لە كزی كرد”‪ .‬وتیشی‬ ‫كە گەنجان زۆر لە ڤایرۆسەكە دەترسن پێش‬ ‫هاتنی كۆرۆنا رۆژانە زیاتر لە ‪ 2٥٠‬گەنج سەردانی‬ ‫كافتریاكەیان كردووە‪.‬‬ ‫بەشێك لە سەردانكەرەكانی كافتریای ئۆكەی‬ ‫تایم‪ ،‬هەرچەندە نایەنە كافتریاكە‪ ،‬بەاڵم “داوای‬ ‫نێرگەلەی سەفەری دەكەن رۆژانە ‪ 1٥‬نێرگەلەی‬ ‫سەفەریمان هەیە”‪ .‬ئامانج وای وت‪.‬‬ ‫ڤایرۆسی كۆرۆنا زیاتر لە هەفتەیەكە‬ ‫گەیشتووەتە هەرێمی كوردستانو ژمارەك هاواڵتی‬ ‫تووشبوون‪ ،‬بەرپرسانی تەندروستی چەندین‬ ‫رێكاریان گرتەبەرو قەدەغەی نێرگەلەكێشان‬ ‫یەكێك بوو لە رێوشوێنەكان‪.‬‬ ‫د‪.‬محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هەرێم‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“داخستنی كافتریاكان لە چوارچێوەی هەڵمەتی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنادایە‪ ،‬بڕیارەكە‬ ‫تا ‪1٠‬ی ئەم مانگەیە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەگەر پێویستی كرد ئەوا كاتەكەی‬ ‫درێژدەكەینەوە”‪.‬‬

‫لە بازاڕ بەرناکەوێت‬

‫(‪ )Air Doctor‬رێگە لە توشبوون بە كۆرۆنا ناگرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫سەرباری ئەوەی بەرپرسانی هەرێمی‬ ‫كوردستان دەڵێن ‪ air doctor‬ناتوانێت هیچ‬ ‫رێگرییەك لە توشبوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەشێك لە هاواڵتیان بە‬ ‫پشتبەستن بە پڕوپاگەندەی كۆمپانیاكان‪،‬‬ ‫بەكاری دەهێنن‪.‬‬ ‫خێرایی باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫وایكرد‪ ،‬دەیان كۆمپانیا بكەونە خۆیان‪ ،‬بۆ‬ ‫ساغكردنەوەی پێداویستیە تەندروستییەكانیان‪،‬‬ ‫هەندێكیان تا ڕادەی رێگریكردن لە توشبوون‬ ‫بە ڤایرۆسەكە پڕوپاگەندە بۆ شتومەكەكانیان‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫سەرەتای باڵوبوونەوەی ڤایرۆسەكە لە‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬بووە بە دەرفەتێك بە خستنە بازاڕی‬ ‫دەیان جۆر لە دەمامك و ‪ air doctor‬لەژێر‬ ‫ناوی ئەوەی گوایا‪ ،‬رێگری لە توشبوون دەكات‪.‬‬ ‫هەرزوو پسپۆڕانی پزیشكی و بەرپرسانی‬ ‫تەندروستی‪ ،‬وتیان كە بەكارهێنانی دەمامك‬ ‫و ‪ air doctor‬هیچ رێگرییەك ناكات لە‬ ‫توشبوون بە ڤایرۆسەكە‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئاسۆ مەحمود‪ ،‬هەڵگری بڕوانامەی‬ ‫دبلۆمی بااڵ لە مۆلی كولەر مایكرۆبایۆلۆجی بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪ air doctor “ :‬رێگری ناكات‬ ‫لە توشنەبوون بە ڤایرۆسەكە‪ ،‬بەڵكو تەنها بۆ‬ ‫ئەوكەسانەی كە بەرگری لەشیان الوازە‪ ،‬رەنگە‬ ‫رێگری لە هەندێك میكرۆب بكات”‪.‬‬ ‫بەرپرسانی ئەو كۆمپانیایەی كە ‪air doctor‬‬ ‫ی هێناوەتە كوردستان دەڵێن‪ ،‬باجەكە كاریگەری‬ ‫باشی هەیە بۆ پاككردنەوەی هەوای چواردەوری‬ ‫ئەوكەسەی كە بەكاریدەهێنێت‪ ،‬بەاڵم ناتوانن‬ ‫گرەنتی ئەوە بكەن كە لەسەدا سەد رێگری لەوە‬

‫دەكات بەكارهێنەر توشی ڤایرۆسی كرۆنا دەبێت‬ ‫یان نا‪.‬‬ ‫كۆمپانیای مێدی سێڵ‪ ،‬ساڵى رابردوو‪ ٥٠‬هەزار‬ ‫دانە ‪ air doctor‬ى هێناوەتە کوردستان و‬ ‫لە مانگی یەكو دووی ئەمساڵدا زۆرترین بازاڕی‬ ‫هەبووە ‪ ٪3٠‬لەو دوو مانگە فرۆشتووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە کۆمپانیاکە بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬رەنگە ئەو باجە رێگری بكات لە توشبوون‬ ‫لە كۆرۆناو رەنگە رێگریش نەكات‪”.‬‬ ‫سەرباری مشتومڕە زانستییەكەی‪ ،‬نرخی ‪air‬‬ ‫‪ doctor‬بۆتە جێگەی قسەوباس‪ ،‬پسپۆڕێكی‬

‫مایكرۆبایۆلۆجی دەڵێت‪ :‬باجەكە بە ‪ 4٠‬هێندەی‬ ‫نرخی ئاسایی خۆی بە هاواڵتیان دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫د‪.‬ئاسۆ وتیشی‪“ :‬ئەو خۆی پەیوەندی كردووە‪،‬‬ ‫كە كۆمپانیای بەرهەمهێنی ‪ air doctor‬و‬ ‫نرخی ئەسڵیەكەی ‪ ٥٠٠‬دیناری عێراقییە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە نرخی یەك باج لە بازاڕەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬بە ‪ 2٠‬هەزار دینارە”‪.‬‬ ‫بێ گوێدانە نرخەكەی‪ ،‬لەگەڵ باڵوبوونەوەی‬ ‫ڤایرۆسەكەو نەبوونی هۆشیاری هاواڵتیان‪ ،‬هەرزوو‬ ‫بە هەزاران كەس روویان لە كڕینی ‪air doctor‬‬ ‫كردو كردیان بە یەخەی خۆیانەوە‪.‬‬

‫دكتۆر محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئەو باجە بەپێی هەندێك سەرچاوەی‬ ‫زانستی توانای رێگریكردنی هەیە لە هەندێك‬ ‫بەكتریا‪ ،‬بەاڵم لە شوێنی داخراو هەڵبواسرێت‬ ‫باشترین سودی دەبێت‪ ،‬ئەو باجە داتای لەسەر‬ ‫نییە بۆ رێگریكردن لە ڤایرۆسی كۆرۆنا”‪.‬‬ ‫هێشتا لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬مقۆمقۆو‬ ‫پڕوپاگەندەكان رۆڵیان هەیە لە دروستكردنی‬ ‫قەیران و بەرزكردنەوە یان نزمكردنەوەی نرخ لە‬ ‫بازاڕەكانی كوردستاندا‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫پەرلەمان یاسا بۆ رێگەگرتن لە بەقاچاخبردنی نەوت دەردەکات‬

‫نەوت گەورەترین دۆسیەی ناڕوونی داهاتە لە کوردستاندا‬

‫د‪.‬خالد‌حه‌یده‌ر*‬

‫شیكارێكی ئابووری‬ ‫بۆ كاریگهرییهكانی كۆرۆنا‬ ‫ئیحسان‌حەسیب‬ ‫پەرلەمانی‌ کوردستان‌ پێشنیازە‌ یاسایەکی‌‬ ‫بۆ‌ رووبەڕووبوونەوەی‌ بەقاچاخبردنی‌ نەوت‌‬ ‫پەسەندکرد‪ ‌،‬ئەوەش‌ لەکاتێکدایە‌ کە‌ دۆسیەی‌‬ ‫نەوت‌بە‌سەرەکیترین‌ئەو‌دۆسیانە‌دادەنرێت‌کە‌“‌‬ ‫گەندەڵی‌گەورەی”‌تێدا‌دەکرێت‪.‬‬ ‫یاساکە‌رێگە‌بە‌حکومەتی‌هەرێمی‌کوردستان‌‬ ‫دەدات‪ ‌،‬سزای‌ توندی‌ ئەو‌ کەسانە‌ بدات‌ کە‌‬ ‫قاچاخیی‌ بە‌ نەوت‌ و‌ دەرهێنراوەکانی‌ دیکەوە‌‬ ‫دەکەن‪ ‌،‬کە‌ مەبەست‌ لێی‌ دەرهێندراوەکانی‌‬ ‫(بەنزین‪‌،‬غاز‪‌،‬نەوتی‌سپی‪‌،‬گازوایل‪‌،‬نەوتی‌رەش‪‌،‬‬ ‫رۆنی‌ئۆتۆمبیل‪‌،‬گریس)ە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی‌ یاساکە‪ ‌،‬هەرکەس‌ و‌ گرووپێک‌‬ ‫نایاساییانە‌ مامەڵە‌ بە‌ نەوت‌ و‌ دەرهێنراوەکانی‌‬ ‫دیکەوە‌ بکەن‪ ‌،‬رووبەڕووی‌ سزای‌ مادی‌ و‌‬ ‫دەستگیرکردن‌ دەبنەوە‪ ‌،‬هەندێک‌ دۆسیەش‌‬ ‫بەگوێرەی‌ یاسای‌ تیرۆر‌ مامەڵە‌ لەگەڵ‌‬ ‫تۆمەتبارەکاندا‌دەکرێت‪.‬‬ ‫عه‌باس‌ فه‌تاح‪ ‌،‬جێگری‌ سه‌رۆكی‌ لیژنه‌ی‌‬ ‫یاسایی‌ له‌‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستان‌ بۆ‌ “زەمەن”‌‬

‫وتی‪“‌:‬هەرێمی‌کوردستان‌بۆشایی‌یاسایی‌هه‌بوو‌‬ ‫له‌باره‌ی‌رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی‌به‌قاچاخبردنی‌نه‌وت‌و‌‬ ‫لێده‌رهێندراوه‌كانی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“‌:‬ئەم‌یاسایە‌رێگری‌لە‌بەقاچاخبردنی‌‬ ‫نەوت‌دەکات‪‌،‬کە‌پێشتر‌لەکوردستاندا‌حاڵه‌تی‌لەو‌‬ ‫شێوەیە‌هەبووە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی‌بۆ‌ئەوەشکرد‪‌،‬کە‌یاساکە‌رووبەڕووی‌‬ ‫هەموو‌ جۆرە‌ هەوڵدانێک‌ بۆ‌ بەقاچاخبردنی‌‬ ‫نەوت‌دەبێتەوە‪‌،‬چ‌لەڕێگەی‌بۆرییەوە‌بێت‪‌،‬یان‌‬ ‫بەشێوەی‌تانکەر‌و‌کونکردنی‌بۆرییە‌نەوتییەکان‪.‬‬ ‫ساڵی‌ ‪ ‌2008‬و‌ بۆ‌ یەکەمجار‪ ‌،‬هەرێمی‌‬ ‫کوردستان‌بەشێوەیەکی‌فەرمی‌نەوتی‌هەناردەی‌‬ ‫بازاڕەکانی‌ جیهانکرد‪ ‌،‬ئەوەش‌ دوای‌ ئەوەی‌ کە‌‬ ‫چەندین‌ کێڵگەی‌ نەوتی‌ لە‌ ناوچە‌ جیاوازەکانی‌‬ ‫کوردستاندا‌دۆزرانەوە‪.‬‬ ‫لە‌ هەرێمی‌ کوردستان‪ ‌،‬چەندین‌ کۆمپانیای‌‬ ‫بیانی‪‌،‬بەپێی‌گرێبەست‌لەگەڵ‌حکومەت‪‌،‬سەرقاڵی‌‬ ‫دەرهێنان‌و‌وەبەرهێنانی‌نەوتن‪.‬‬ ‫پرسی‌گرێبەستە‌نەوتییەکان‌و‌بەقاچاخبردنی‌‬ ‫نەوت‌ لە‌ کوردستاندا‪ ‌،‬بە‌ یەکێک‌ لەو‌ پرسانە‌‬ ‫دادەنرێت‪ ‌،‬کە‌ بەردەوام‌ پەنجەی‌ ناشەفافی‌ و‌‬ ‫گەندەڵی‌ بۆ‌ درێژدەکرێت‪ ‌.‬زۆربەی‌ جاریش‌ بۆتە‌‬ ‫بابەتێکی‌ پڕوپاگەندە‌ بۆ‌ بانگەشەی‌ هەڵبژاردنی‌‬

‫پارتە‌سیاسییەکان‪.‬‬ ‫لەگەڵ‌ ئەمانەشدا‪ ‌،‬هێشتا‌ قسەوباسی‌ زۆر‌‬ ‫لەبارەی‌ ناڕوونی‌ هەناردەی‌ نەوت‌ و‌ داهاتەکەی‌‬ ‫دەکرێت‪ ‌،‬بەتایبەت‌ کە‌ ئێستا‌ رۆژانە‌ حکومەتی‌‬ ‫هەرێمی‌ کوردستان‌ زیاتر‌ لە‌ ‪ ‌500‬هەزار‌ بەرمیل‌‬ ‫هەنارە‌دەکات‪.‬‬ ‫هەرچەندە‌ پسپۆڕان‌ و‌ شارەزایان‌ دەڵێن‌‬ ‫دەرکردنی‌ یاساکە‌ گرنگە‪ ‌،‬بەاڵم‌ ترسی‌ خۆشیان‌‬ ‫ناشارنەوە‌لە‌جێبەجێنەکردنی‌یاساکەو‌رێگەدان‌بە‌‬ ‫بەردەوامی‌بەقاچاخبردنی‌نەوت‪.‬‬ ‫شێرکۆ‌ جەودەت‪ ‌،‬ئەندامی‌ لیژنەى‌ وزەو‌‬ ‫سامانە‌ سروشتییەکانی‌ پەرلەمانی‌ کوردستان‌‬ ‫بە‌ “زەمەن”ی‌ راگەیاند‪ ‌:‬پێشتر‌ چەندین‌ جۆرى‌‬ ‫قاچاخچێتی‌ بە‌ نەوتی‌ هەرێمی‌ کوردستانەوە‌‬ ‫کراوە‪‌،‬لە‌عێراقدا‌یاسایەک‌هەیە‪‌،‬کە‌قاچاخچیەتی‌‬ ‫بەنەوت‌و‌لێدەرهێنراوەکانی‌بەتاوان‌ئەژمار‌دەکات‪‌،‬‬ ‫لەهەرێمی‌کوردستاندا‌ئەو‌یاسایە‌نەبوو‪‌،‬تائێستا‌‬ ‫چەند‌جارێک‌بۆرى‌نەوتی‌هەرێمی‌کوردستان‌لە‌‬ ‫مەخمورو‌لە‌بادینان‌کون‌کراوە‪‌،‬لەکاتی‌جەنگی‌‬ ‫داعشدا‪ ‌،‬چەند‌ بازرگانێک‪ ‌،‬بازرگانی‌ و‌ مامەڵەى‌‬ ‫نەوتیان‌ لەگەڵ‌ داعشدا‌ کردووە‪ ‌،‬بۆیە‌ پێویست‌‬ ‫بوو‌ئەو‌جۆرە‌کارانە‌بە‌یاسایەک‪‌،‬بەتاوان‌ئەژمار‌‬ ‫بکرێت‌و‌سزاى‌بۆ‌دیاری‌بکرێت‪.‬‬

‫وتیشی‪“‌:‬لە‌یاساکەدا‪‌،‬سزاکان‌بەپێی‌تاوانەکان‌‬ ‫دانراون‪‌،‬لە‌سزاى‌بەندکردنەوە‌دەستپێدەکات‌تا‌‬ ‫دەگاتە‌خیانەتی‌نیشتیمانی‌و‌مامەڵەکردن‌لەگەڵ‌‬ ‫تیرۆر”‪.‬‬ ‫سەبارەت‌بە‌ئەگەرى‌جێبەجێکردنی‌ئەو‌یاسایە‌‬ ‫لەالیەن‌ حکومەتەوە‪ ‌،‬شێرکۆ‌ جەودەت‪ ‌،‬ئاماژەى‌‬ ‫بەوەکرد‪ ‌،‬تائێستا‌ حکومەت‌ کەمتر‌ لە‪%30‬ی‌ ئەو‌‬ ‫یاسایانەی‌جێبەجێکردووە‪‌،‬کە‌لەالیەن‌پەرلەمانەوە‌‬ ‫دەرکراون‪ ‌،‬ئەوەش‌ کێشەیەکی‌ گەورەیە‪ ‌،‬کە‌‬ ‫رووبەڕووی‌ حکومڕانی‌ لە‌ هەرێمی‌ کوردستاندا‌‬ ‫بووەتەوە‪ ‌،‬نابێت‌ حکومەت‌ یاساکانی‌ پەرلەمان‌‬ ‫جێبەجێ‌ نەکات‪ ‌،‬ئەو‌ یاسایەش‌ ئالنگارییەکی‌‬ ‫دیکەیە‌لەبەردەم‌حکومەت‪‌،‬بۆ‌جێبەجێکردنیان‪.‬‬ ‫هەنگاوەکەی‌پەرلەمانی‌کوردستان‌تاڕادەیەک‌‬ ‫بە‌درەنگوەخت‌دادەنرێت‪‌،‬بەوپێیەی‌‌حکومەتی‌‬ ‫عێراقی‌ ‪ ‌12‬ساڵ‌ پێش‌ ئێستا‌ یاسای‌ بۆ‌‬ ‫بەقاچاخبردنی‌نەوت‌دەرکردووە‪.‬‬ ‫راگەیاندنی‌ فرۆشتنی‌ نەوت‌ بەشێوەیەکی‌‬ ‫سەربەخۆ‌لەالیەن‌حکومەتی‌هەرێمی‌کوردستاندا‪‌،‬‬ ‫وایکرد‌ کە‌ “گومانی‌ زیاتر‌ لەسەر‌ هەبوونی‌‬ ‫گەندەڵی‌لە‌دۆسیەی‌نەوتدا”‌بکرێت‪‌،‬بەتایبەتی‌‬ ‫کە‌ حکومەتی‌ هەرێمی‌ کوردستان‌ لەکابینەکانی‌‬ ‫رابردوودا‪‌،‬نەیانتوانی‌گومانەکان‌بڕەوێننەوە‪.‬‬

‫لە هەولێر سێ زێڕنگەر مایەپووچ بوون‬

‫كۆرۆنا بازاڕی زێڕی گەیاندووەتەوە “لێواری مەرگ”‬ ‫مەزهەر‌كەریم‬ ‫باج‌‌و‌رسومات‌و‌بەرزی‌نرخەكەی‌لە‌بۆرسەی‌‬ ‫جیهانیدا‪ ‌،‬بازاڕی‌ زێڕ‌ لە‌ هەرێمی‌ كوردستانی‌‬ ‫گەیاندووەتە‌ “لێواری‌ مان‌و‌ نەمان”‌ لەگەڵ‌‬ ‫ئەوەشدا‌ كاریگەری‌ كۆرۆناش‌ گەیشتووەتە‌ الی‌‬ ‫ئەو‌كانزا‌بە‌نرخە‪.‬‬ ‫زانا‌ مەال‌ عومەر‪ ‌،‬دوكانی‌ زێڕنگەری‌ هەیە‌‬ ‫لە‌ شاری‌ سلێمانی‪ ‌،‬تێبینی‌ كردووە‌ لە‌ مانگی‌‬ ‫چواری‌ ساڵی‌ رابردووەوە‌ بەردەوام‌ نرخی‌ زێڕ‌‬ ‫بەرزدەبێتەوە‌ بەجۆرێك‌ هەموو‌ مانگێكی‌ ‪‌2019‬‬ ‫بۆ‌هەر‌مسقاڵێك‌زێڕ‌سێ‌بۆ‌چوار‌هەزار‌دینار‌‬ ‫بەرزدەبووەوە‌ئەوەش‌كاریگەری‌كردووەتە‌سەر‌‬ ‫خراپی‌بازاڕی‌زێڕ‌و‌هاواڵتیان‌پارەكانیان‌كەمتر‌‬ ‫دەدەن‌بە‌زێڕ‪.‬‬ ‫زانا‪‌،‬وتی‪“‌:‬لە‌چەند‌رۆژی‌رابردووشدا‌بەهۆی‌‬ ‫دەنگۆی‌هەبوونی‌ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌نرخی‌زێڕ‌زۆر‌‬ ‫زیادیكردووە”‪.‬‬ ‫بەپێی‌ نرخەكانی‌ الی‌ زانا‪ ‌،‬مسقاڵێك‌ زێڕی‌‬ ‫عەیارە‌‪‌18‬بە‌‪‌215‬هەزار‌بوو‌ئێستا‌‪‌238‬هەزار‌‬ ‫دینارە‪‌،‬عەیارە‌‪‌‌21‬بە‌‪‌250‬هەزار‌بوو‌ئێستا‌بووە‌‬ ‫‪‌285‬هەزار‪‌،‬عەیارە‌‪24‬یش‌بە‌‪‌280‬هەزار‌دینار‌‬ ‫بووە‌ دوای‌ باڵوبوونەوەی‌ كۆرۆنا‌ بووە‌ بە‌ ‪‌310‬‬ ‫هەزار‌دینار‪‌،‬ئەم‌نرخانە‌بەپێی‌رۆژ‌گۆڕانكارییان‌‬ ‫بەسەردا‌دێت‪.‬‬ ‫زێڕنگەرەكان‌ئەم‌وەرزە‌بە‌وەرزی‌بازاڕی‌زێڕ‌‬ ‫ناودەبەن‪ ‌،‬بەهۆی‌ ئەوەی‌ هاواڵتیان‌ لە‌ جەژنی‌‬ ‫نەورۆزدا‌بۆ‌جوانكاری‌لەگەڵ‌جلوبەرگی‌كوردی‌‬ ‫بەكاریدەهێنن‪‌،‬بەاڵم‌زانا‌وتی‪“‌:‬بەهۆی‌گرانبوونی‌‬ ‫نرخی‌زێڕەوە‪‌،‬بێ‌‌بازاڕی‌ڕوویكردۆتە‌بازاڕی‌زێڕ”‪.‬‬ ‫لە‌هەرێمی‌كوردستاندا‌هەزارو‌‪‌700‬دوكانی‌‬ ‫زێڕینگەریی‌ و‌ ‪ ‌285‬شوێنكاری‌ چاككردنەوەی‌‬ ‫زێڕ‌هەیە‪‌،‬جاران‌كۆمپانیاكان‌زیاتر‌زێڕیان‌لە‌‬ ‫ئیماراتەوە‌ هاوردەدەكرد‪ ‌،‬بەاڵم‌ حاڵی‌ حازر‌ لە‌‬ ‫توركیاوە‌سەدا‌‪40‬ی‌زێڕ‌هاوردەكرێت‪.‬‬ ‫ساڵی‌رابردوو‌‪‌22‬تەن‌‌و‌حەوت‌سەد‌كیلۆ‌‬ ‫زێڕ‌هاوردەی‌هەولێر‌كراوە‪‌،‬بەاڵم‌لە‌دوو‌مانگی‌‬ ‫ئەمساڵدا‌نیوەی‌ئەو‌بڕە‌هێنراوە‌كە‌پار‌ئەم‌‬ ‫كاتە‌هاوردەكراوە‪.‬‬ ‫هەندرێن‌ وەرتێ‌‪ ‌،‬وتەبێژی‌ زێڕنگەرانی‌‬ ‫هەولێر‪‌،‬خراپی‌بازاڕی‌زێڕی‌بۆ‌چەند‌هۆكارێك‌‬

‫گەڕاندەوە‪ ‌،‬یەكەمیان‌ بەرزبوونەوەی‌ نرخی‌‬ ‫زێڕ‌ لە‌ بازاڕی‌ بۆرسەی‌ جیهانی‪ ‌،‬لە‌ ناوخۆشدا‌‬ ‫دوكاندارانی‌زێڕ‌باجێكی‌ئێجگار‌زۆریان‌لەسەرە‪‌،‬‬ ‫لەكاتی‌هێنانی‌یەك‌كیلۆ‌زێڕ‌سێسەد‌دۆالریان‌‬ ‫لێوەردەگیرێت‌ لەكاتی‌ نوێكردنەوەی‌ مۆڵەتی‌‬ ‫كارەكەیان‌ بەراورد‌ بە‌ سااڵنی‌ ڕابردوو‌ دوو‌‬ ‫هێندەیان‌لێوەردەگیرێت‪‌،‬لەگەڵ‌ئەوەشدا‌پارەی‌‬ ‫خۆڵ‌و‌خاشاكیان‌لێوەردەگیرێت‪‌،‬دەبێت‌پارەی‌‬ ‫ناونیشانی‌دوكانەكانیشیان‌بدەن‪.‬‬ ‫وەرتێ‪ ‌،‬بە‌ “زەمەن”ی‌ وت‪“ ‌:‬بەو‌ هۆیەوە‌‬ ‫چەندین‌ زێڕنگەر‌ وازیان‌ لە‌ كارەكەیان‌ هێناوە‌‬ ‫سێ‌‌بازرگانی‌زێڕ‌مایەپووچبوون”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“‌:‬ئەگەر‌حكومەت‌هاوكارمان‌بكات‌‬ ‫ئەو‌باجانەی‌ئێستا‌دایناوە‌بیانكاتە‌نیو‌هێندەی‌‬ ‫ئەوكات‌كاری‌زێڕنگەری‌دەبوژێتەوە‌سەردەمی‌‬ ‫حكومەتی‌عێراقی‌بە‌مۆڵەتی‌كارەكەی‌دەیتوانی‌‬ ‫دوو‌ كیلۆ‌ زێڕ‌ هاوردە‌ بكات‪ ‌،‬بەاڵم‌ ئێستا‌ هچ‌‬ ‫هاوكاریەكمان‌ ناكەن‌ باجیشمان‌ لەسەر‌ زیاد‌‬ ‫دەكەن‪ ‌،‬دوكانانی‌ زێڕنگەری‌ حاڵی‌ حازر‌ لە‌‬

‫لێواری‌مان‌‌و‌نەماندان”‪.‬‬ ‫لەهەریەك‌لەمانگەكانی‌ساڵی‌‪‌2018‬بۆ‌‪‌2019‬‬ ‫مانگانە‌دوو‌سەد‌كیلۆ‌زێڕ‌هاتۆتە‌ناو‌بازاڕی‌‬ ‫دهۆك‪‌،‬بۆ‌هەر‌ساڵێك‌دوو‌هەزارو‌چوار‌سەد‌‬ ‫كیلۆ‌زێڕ‌هاتووە‪.‬‬ ‫عەبدوسەالم‌ بەشیر‪ ‌،‬نوێنەری‌ زێڕنگەرانی‌‬ ‫دهۆك‪ ‌،‬بە‌ “زەمەن”ی‌ وت‪“ ‌:‬لە‌ دوو‌ مانگی‌‬ ‫ئەمساڵدا‌سێ‌‌سەد‌كیلۆ‌زێڕ‌هاتۆتە‌ناوبازاڕی‌‬ ‫دهۆك‌و‌مامەڵەی‌پێوەكراوە‪‌،‬هۆكارەكەشی‌بۆ‌‬ ‫بەرزی‌نرخی‌زێڕ‌دەگەڕێتەوە‌هاواڵتیان‌لەجێگەی‌‬ ‫ئەوەی‌زێڕ‌بكڕن‪‌،‬زێڕەكانیان‌فرۆشتووە”‪.‬‬ ‫هۆگر‌هیوا‪‌،‬نوێنەری‌زێڕنگەرەكانی‌سلێمانی‪‌،‬‬ ‫ئاماری‌ دروستی‌ لەبارەی‌ هاوردەكردنی‌ زێڕ‌‬ ‫لەبەردەست‌ نەبوو‪ ‌،‬بەاڵم‌ وتی‌ ‪”:‬بازاڕی‌ زێڕ‌‬ ‫بەڕێژەیەكی‌ بەرچاو‌ دابەزیوە‌ بەهۆی‌ دۆخی‌‬ ‫دارایی‌ هاواڵتیان‌‌و‌ گرانی‌ نرخەكەی‌ لە‌ بازاڕی‌‬ ‫جیهانیدا”‪.‬‬ ‫لە‌هەرێمی‌كوردستان‌ژمارەیەك‌كۆمپانیای‌‬ ‫تایبەت‌بە‌هاوردەو‌هەناردەی‌زێڕ‌هەن‪‌،‬كە‌زێڕی‌‬

‫شكاو‌لە‌پێشانگاكان‌دەكڕنەوەو‌دوای‌توانەوەی‌‬ ‫بە‌ قاڵب‌ بە‌ ئیمارات‌ و‌ توركیای‌ دەفرۆشن‪‌،‬‬ ‫لەوێش‌زێڕی‌دروستكراو‌هاوردە‌دەكەن‪.‬‬ ‫بەپێی‌بۆرسەی‌جیهانی‌گومرگی‌هەرێم‌بۆ‌‬ ‫هەر‌ كیلۆیەك‌ زێڕ‌ ‪ ‌300‬دۆالر‌ باج‌ وەردەگرێت‪‌.‬‬ ‫ساماڵ‌ عەبدولڕەحمان‪ ‌،‬بەڕێوەبەری‌ گومرگی‌‬ ‫هەرێم‪ ‌،‬بە‌ “زەمەن”ی‌ وت‪“ ‌:‬ئەو‌ بڕە‌ باجەی‌‬ ‫وەریدەگرین‌ هێندە‌ زۆر‌ نییە‪ ‌،‬چونكە‌ نرخی‌‬ ‫كیلۆیەك‌زێڕ‌چل‌هەزار‌دۆالرە‪‌،‬وەك‌گومرگ‌بە‌‬ ‫هەماهەنگی‌لەگەڵ‌دەزگاكانی‌دیكەی‌حكومەتدا‌‬ ‫تاوتوێی‌ئەو‌بابەتە‌كراوەو‌ئەو‌بڕە‌دیاریكراوە”‪.‬‬ ‫زیاتر‌ وتی‪“ ‌:‬ئەو‌ گومرگەی‌ وەریدەگرین‌‬ ‫لەچاو‌ گومرگی‌ دەوڵەتی‌ عێراقی‌ ڕەمزیە‪‌،‬‬ ‫بڕەكەی‌ بەمشێوەی‌ ئێستا‌ بەردەوام‌ دەبێت‌‬ ‫ناگۆڕێت‪‌،‬ئێمە‌وەك‌دەوڵەتێك‌ڕێگە‌بە‌زێڕنگەر‌‬ ‫دەدەین‌ بازرگانی‌ خۆی‌ بكات‪ ‌،‬لەبەرامبەریشدا‌‬ ‫دەبێت‌ ڕسومات‌ بداتە‌ دەوڵەت‪ ‌،‬ئەگەر‌ باج‌‬ ‫نەدەن‌بە‌دەوڵەت‪‌،‬ئەی‌میللەت‌بەچی‌و‌چۆن‌‬ ‫بەخێودەكرێت”‪.‬‬

‫بابه‌ته‌كان‌پۆلێن‌ده‌كه‌ین‌به‌سه‌ر‌دوو‌ته‌وه‌ر‪.‬‬ ‫ته‌وه‌ره‌ی‌یه‌كه‌م‪‌:‬داتاكانی‌واڵت‌و‌ئابووری‌چین‪:‬‬ ‫‪-1‬رووبه‌ره‌كه‌ی‌‪9‬ملیۆن‌كم‪.2‬‬ ‫‪-2‬ژماره‌ی‌دانیشتوانی‌یه‌ك‌ملیارو‌‪‌390‬ملیۆن‌كه‌سه‌‪.‬‬ ‫‪-3‬كۆی‌داهاتی‌به‌رهه‌می‌ناوخۆیی‌‪13‬ترلیۆن‌و‌‪600‬ملیار‌دۆالره‌‪‌،‬كۆی‌‬ ‫داهاتی‌نیشتیمانی‌‪‌25‬ترلیۆن‌دۆالره‌‪.‬‬ ‫‪-4‬داهاتی‌تاك‌له‌‌داهاتی‌نیشتیمانی‪‌18.170‌،‬هه‌زار‌دۆالره‌‪.‬‬ ‫‪-5‬هاورده‌كردن‌له‌‪%20‬ی‌كۆی‌داهاتی‌به‌رهه‌می‌ناوخۆیی‌پێكده‌هێنێت‪‌،‬‬ ‫هه‌نارده‌كردنیش‌له‌‌‪%41‬ی‌كۆی‌داهاتی‌به‌رهه‌می‌ناوخۆیی‌پێده‌هێنێت‪.‬‬ ‫‪-6‬دراوی‌یه‌ده‌گی‌بیانی‪‌3‌،‬ترلیۆن‌و‌‪‌200‬ملیار‌دۆالره‌‪.‬‬ ‫‪-7‬چین‌ خاوه‌نی‌ دووه‌م‌ گه‌وره‌ترین‌ هێزی‌ ئابوورییه‌‌ له‌‌ جیهاندا‌ له‌‬ ‫‌دوای‌ئه‌مریكا‪.‬‬ ‫ته‌وه‌ری‌دووه‌م‪‌:‬كاریگه‌رییه‌گانی‌ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌له‌سه‌ر‌ئابووری‪:‬‬ ‫له‌م‌ته‌وه‌ره‌دا‌ئه‌م‌زانیاریانه‌‌ده‌خه‌ینه‌ڕوو‪‌،‬كه‌‌(له‌توێژینه‌وه‌ی‌زانستی‌‬ ‫لێكۆڵه‌رانی‌پسپۆڕ‌به‌و‌بوارانه‌‌وه‌رگیراوه‌)‪:‬‬ ‫‪-1‬كاریگه‌رییه‌كانی‌ باڵوبوونه‌وه‌ی‌ ڤایرۆسی‌ كۆرۆنا‪ ‌،‬له‌سه‌ر‌ ئابووری‌‬ ‫تا‌ دوای‌ ساڵی‌ ‪ ‌2020‬به‌رده‌وام‌ نابێت‪ ‌،‬رێكخراوی‌ ته‌ندروستی‌ جیهانی‌‬ ‫جه‌ختده‌كاته‌وه‌له‌و‌هی‌‪‌،‬ژماره‌ی‌توشبوان‌به‌ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌جێگیربووه‌‌‬ ‫له‌ ‌چین‪ ‌،‬به‌وه‌ش‌ خه‌رجییه‌كانی‌ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی‌ ئه‌و‌ ڤایرۆسه‌‌‬ ‫كه‌مده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪-2‬به‌پێی‌راپۆرتی‌ئاژانسی‌مۆدێز‪‌،‬پله‌به‌ندی‌دڵنیایی‪‌،‬كاریگه‌رییه‌كانی‌‬ ‫ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌له‌سه‌ر‌ئابووری‌واڵتانی‌ئه‌وروپا‌و‌ئه‌مریكا‌زۆر‌كه‌مه‌‪‌،‬‬ ‫به‌هۆی‌ الوازی‌ په‌یوه‌ندی‌ بازرگانی‌ گه‌شتیاری‌ له‌نێوانیاندا‪ ‌،‬به‌اڵم‌ ئه‌و‌‬ ‫واڵتانه‌ی‌ په‌یوه‌ندییه‌كانیان‌ له‌گه‌ڵ‌ چین‌ به‌هێزه‌‪ ‌،‬وه‌كو‌ واڵتانی‌ ئاسیا‌‬ ‫كاریگه‌ری‌ڤایرۆسه‌كه‌‌زیاتره‌‪.‬‬ ‫‪-3‬ئه‌وه‌ی‌په‌یوه‌ندی‌به‌كاته‌وه‌‌هه‌یه‌‪‌،‬هێشتا‌زووه‌‪‌،‬كاریگه‌رییه‌كانی‌‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ی‌ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌ده‌ستنیشان‌بكرێت‪‌،‬ئه‌گه‌ر‌به‌خێرایی‌ئه‌و‌‬ ‫ڤایرۆسه‌‌كۆنترۆڵ‌بكرێت‪‌،‬ئه‌وا‌ئابووری‌چین‌به‌خێرایی‌له‌‌كاریگه‌رییه‌كانی‌‬ ‫ئه‌و‌ڤایرۆسه‌‌رزگاری‌ده‌بێت‌و‌ده‌كه‌وێته‌وه‌‌سه‌ر‌رێچكه‌ی‌گه‌شه‌پێدانی‌‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫‪-4‬توێژه‌رێك‪ ‌،‬كاریگه‌رییه‌كانی‌ باڵوبوونه‌وه‌ی‌ ڤایرۆسی‌ كۆرۆنای‌‬ ‫له‌روانگه‌ی‌ لێكۆڵینه‌وه‌‌ له‌س ‌هر‌‌ كاریگه‌رییه‌كانی‌ باڵوبوونه‌وه‌ی‌ ڤایرۆسی‌‬ ‫سارس‌له‌سه‌ر‌ئابووری‌چین‪‌،‬له‌‌ساڵی‌‪2003‬دا‪‌،‬باڵوكردوه‌ته‌وه‌و‌ئاماژه‌ی‌‬ ‫به‌وه‌كردوه‌‪‌،‬له‌وكاته‌دا‌گه‌شه‌ی‌به‌رهه‌می‌ناوخۆیی‌چین‌به‌ڕێژه‌ی‌له‌‌‪‌%9.1‬‬ ‫دابه‌زی‪‌،‬كه‌‌كۆی‌به‌رهه‌می‌نیشتیمانی‌چین‪‌،‬له‌‌‪%6‬ی‌كۆی‌به‌رهه‌می‌‬ ‫جیهانی‌پێكده‌هێنا‪‌،‬به‌اڵم‌‌ئێستا‌كۆی‌به‌رهه‌می‌ناوخۆیی‌چین‌له‌‪%15‬ی‌‬ ‫كۆی‌به‌رهه‌می‌جیهانی‌پێكده‌هێنێت‪‌،‬كه‌واته‌‌كاریگه‌رییه‌كانی‌كۆرۆنا‌له‌‌‬ ‫سارس‌زیاتر‌ده‌بێت‪.‬‬ ‫‪-5‬پێشبینی‌ده‌كرێت‌واڵتانی‌كه‌نداو‌به‌تایبه‌تی‌زیانێكی‌كوشنده‌یان‌‬ ‫پێ‌ بگات‪ ‌،‬به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ چین‌ نه‌وتێكی‌ زۆری‌ ئه‌و‌ واڵتانه‌‌ ده‌كڕێت‪‌،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی‌واڵتی‌سعودیه‌‪‌،‬كه‌‌له‌‪%40‬ی‌كۆی‌به‌رهه‌می‌نه‌وتی‌ئه‌و‌واڵته‌‌‬ ‫ده‌كڕێت‪‌،‬به‌هۆی‌كۆرۆناوه‌‌ئاستی‌خواستی‌نه‌وت‌له‌الیه‌ن‌به‌یجینه‌وه‌‌زۆر‌‬ ‫كه‌مبوه‌ته‌وه‌‪ ‌،‬ئه‌وه‌ش‌ بووه‌ته‌‌ هۆی‌ دابه‌زینی‌ نرخه‌كه‌ی‌ له‌‌بازاڕه‌كانی‌‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫‪-6‬یه‌كێك‌له‌‌پسپۆڕه‌كان‌ده‌پرسێت‪‌،‬ئایا‌ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‪‌،‬جه‌نگێكی‌‬ ‫زینده‌وه‌رزانییه‌؟‌ئه‌و‌ده‌ڵێت‪‌،‬گومانی‌تێدا‌نییه‌‪‌،‬ئه‌و‌ڤایرۆسانه‌ی‌له‌م‌‬ ‫دواییه‌دا‌جیهانی‌ته‌نییوه‌دروستكراون‌به‌ته‌كنه‌لۆژیای‌زۆر‌پێشكه‌وتوو‪‌،‬‬ ‫جه‌نگی‌داهاتوو‪‌،‬جه‌نگی‌كالسیكی‌نابێت‌به‌موشه‌ك‌فرۆكه‌ی‌جه‌نگی‌و‌‬ ‫كه‌ره‌سته‌ی‌ سه‌ربازی‪ ‌،‬له‌مه‌یدانی‌ جه‌نگدا‌ به‌ڵكو‌ جه‌نگی‌ زینده‌وه‌رزانی‌‬ ‫ده‌بێت‪‌،‬له‌رێگه‌ی‌پێشكه‌وتنی‌زانست‌و‌توێژینه‌وه‌ی‌زانستی‌و‌ته‌كنه‌لۆژیای‌‬ ‫پێشكه‌وتوو‪‌،‬یه‌كێك‌له‌ئامانجه‌كانی‌پوكانه‌وه‌ی‌ئابووری‌ده‌بێت‪.‬‬ ‫لێكۆله‌رێكی‌دیكه‌ش‌ئاماژه‌‌به‌وه‌ده‌كات‪‌،‬جه‌نگی‌بازرگانی‌له‌‌نێوان‌‬ ‫چین‌و‌ئه‌مریكا‪‌،‬چه‌ند‌ساڵێك‌پێش‌ئێستا‌ده‌ستی‌پێكردوه‌‪‌،‬دۆناڵد‌‬ ‫تره‌مپ‪‌،‬هه‌ڵگیرسێنه‌ری‌ئه‌و‌جه‌نگه‌یه‌‪‌،‬چین‌ده‌یه‌وێت‌به‌ئابوورییه‌كه‌ی‌‬ ‫هه‌ر‌بازاڕێك‌بیه‌وێت‌داگیری‌بكات‪‌،‬ئه‌مریكاش‌به‌پێشكه‌وتنی‌زانست‌و‌‬ ‫ته‌كنه‌لۆژیا‌ رووبه‌ڕووی‌ ئه‌و‌ هه‌واڵنه‌ی‌ چین‌ ده‌بێته‌وه‌‪ ‌،‬له‌به‌رامبه‌ردا‌‬ ‫ده‌وترێت‌ده‌زگای‌هه‌وڵگری‌ئه‌مریكا‌هیچ‌ده‌ستێكیان‌له‌دروستكردنی‌ئه‌و‌‬ ‫په‌تایه‌‌كوشنده‌یه‌‌نییه‌‪.‬‬ ‫‪-7‬له‌توێژینه‌وه‌یه‌كدا‌ په‌یمانگای‌ كۆمه‌كی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ باڵویكرده‌وه‌‪‌،‬‬ ‫ئه‌و‌قه‌یرانه‌ی‌به‌هۆی‌باڵوبوونه‌وه‌ی‌ڤایرۆسی‌سارس‪‌،‬له‌سالێ‌‪2003‬دا‪‌،‬‬ ‫هاته‌‌ئاراوه‌‪‌،‬وێنایه‌كی‌روونیان‌پێ‌نادات‪‌،‬له‌سه‌ر‌كاریگه‌ره‌‌دیاره‌كانی‌‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ی‌ ڤایرۆسی‌ كۆرۆنا‪ ‌،‬له‌كاتێكدا‌ باڵوبوونه‌وه‌ی‌ ئه‌م‌ ڤایرۆسه‌‌‬ ‫زۆر‌خێراتره‌‌له‌سارس‪‌،‬كه‌‌چین‌النكه‌ی‌سه‌ره‌كی‌باڵوبوونه‌وه‌ی‌بوو‌له‌و‌‬ ‫كاته‌دا‪.‬‬ ‫سارس‪‌،‬گه‌شه‌ی‌بازاڕی‌واڵتانی‌ئاسیا‌به‌شێوه‌یه‌كی‌به‌رچاو‌دابه‌زاند‪‌،‬‬ ‫به‌اڵم‌ئه‌و‌دابه‌زینه‌‌بۆ‌ماوه‌یه‌كی‌كاتی‌بوو‪‌،‬له‌گه‌ڵ‌كاریگه‌رییه‌كی‌كه‌م‌‬ ‫له‌سه‌ر‌ جوڵه‌ی‌ بازرگانی‌ و‌ گه‌شتیاری‪ ‌،‬كاریگه‌رییه‌كانی‌ ئه‌و‌ ڤایرۆسه‌‪‌،‬‬ ‫له‌كۆتایی‌ساڵی‌‪‌،2003‬كۆتاییان‌هات‌و‌گه‌شه‌ی‌ئابووری‌چین‌و‌ئه‌و‌‬ ‫واڵتانه‌‪‌،‬كه‌وته‌وه‌‌سه‌ر‌رێچكه‌ی‌ئاسایی‌خۆی‪‌،‬به‌اڵم‌لێكۆڵینه‌وه‌كه‌‪‌،‬هیچ‌‬ ‫ئه‌نجامێكی‌روونی‌نه‌داو‌ه‌به‌ده‌سته‌وه‌‌سه‌باره‌ت‌به‌قه‌باره‌ی‌كاریگه‌رییه‌كانی‌‬ ‫ڤایرۆسی‌كۆرۆنا‌و‌تا‌كه‌ی‌ئه‌و‌ڤایرۆسه‌‌به‌ته‌واوه‌تی‌كۆنترۆڵ‌ده‌كرێت‪.‬‬ ‫*مامۆستا‌له‌‌كۆلێژی‌كارگێڕی‌و‌ئابووری‌زانكۆی‌سلێمانی‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )5٩‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫کازم نامیق‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتیی بانکه بازرگانییەکان‪:‬‬

‫کۆمپانیاو بازرگانەکان لەماوەى سێ مانگدا‬ ‫قەرزەکانیان نەدەنەوە دەست بەسەر موڵک و‬ ‫سامانیاندا دەگیرێت‬ ‫کازم نامیق‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتیی بانکه بازرگانییەکانی ههرێمی کوردستان رایدهگهیهنێت‪ 75 ،‬كۆمپانیاو بازرگان و بهڵێندهر‪ ،‬نزیكهی ‪ 800‬ملیار دینار قهرزداری حكومهتن‪ ،‬ئهگهر لهماوهی سێ‬ ‫مانگدا‪ ،‬قهرزهكانیان نهگێڕنهوه دهست بهسهر موڵك و سامانیدا دهگیرێت و له زیادكردنی ئاشكرادا دهفرۆشرێت و دهخرێنه لیستی رهشهوه‪.‬‬ ‫کازم نامیق‪ ،‬لهم چاوپێكهوتنهی “زهمهن”دا باس له دوایین رێنمایی وهزارهتی دارایی دهكات بۆ گێڕانهوهی قهرزهكان‪ ،‬ئاماژهش دهكات حکومەتیش ‪ 5٩٩‬ملیار دینار قەرزارى بەڵێندەرانە‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ههرچی داهاتی حكومهتی ههرێمی كوردستان ههیه‪ ،‬جگه له داهاتهكانی نهوت دیته ناو بانكهكانهوه“‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیحسان حەسیب‬

‫زه مه ن‪:‬‬ ‫قهرزی‬ ‫بڕی‬ ‫حكومهت لهسهر كۆمپانیاكان چهنده‪،‬‬ ‫چ ههنگاوێكتان ناوه بۆ گێڕانهوه ئهو‬ ‫قهرزانه؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬بڕی ئهو پارهیهی‬ ‫كۆمپانیاكان و سهرمایهداران و‬ ‫وهبهرهێنهران قهرزاری حكومهتن‪ ،‬كه پێی‬ ‫دهوترێت قهرزی بازرگانی‪ ،‬لهنێوان ‪770‬‬ ‫ملیار بۆ ‪ 800‬ملیار دیناره‪ .‬حكومهتی‬ ‫ههنگاوهكانی‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫ههرێمی‬ ‫دهستپێكردووه بۆ گێڕانهوهی قهرزی‬ ‫بازرگانی‪ ،‬ئهنجومهنی وهزیران سێ بڕیاری‬ ‫لهو بارهیهوه دهركردووه‪ ،‬وهزارهتی‬ ‫دارایی و ئابووری‪ ،‬چهند رێنماییهکی‬ ‫دهركردووه‪ ،‬دوایین رێنمایی كه دهرچووه‪،‬‬ ‫رێنمایی ژماره چواری ساڵی ‪ ،2020‬كه‬ ‫دوایین مۆڵهت دراوه به كۆمپانیاكان و‬ ‫بهڵێندهران لهماوهی سێ مانگدا قهرزهكان‬ ‫بگێڕنهوه‪ ،‬ماوهكهش له ‪10‬ی مانگی‬ ‫شوباتی ئهمساڵ دهستپێدهكات‪ ،‬تاوهكو‬ ‫‪10‬ی مانگی پێنج‪ ،‬ئهوه دوایین مۆڵهت و‬ ‫وادهیه بۆ گێڕانهوهی قهرزهكان‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهگهر لهماوهی ئهو سێ‬ ‫مانگهدا قهرزدارهكان‪ ،‬قهرزهكانیان‬ ‫نهگێڕایهوه بۆ حكومهت‪ ،‬چ رێكارێكیان‬ ‫بهرامبهر دهگرنهبهر؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬رێكاری یاسایی ههیه‬

‫ههرچی داهاتی‬ ‫حكومهت ههیه‪ ،‬جگه‬ ‫له داهاتهكانی نهوت‬ ‫دێته ناو بانكهكانهوه‬

‫بهرامبهریان دهگیرێتهبهر‪ ،‬ئێمه هیوادارین‬ ‫ئهو قهرزانه بگێڕنهوه‪ ،‬پێش ئهوهی‬ ‫بگاته گرتنهبهری رێكاری یاسایی‪ ،‬دوو‬ ‫رێگا ههیه بۆ گێڕانهوهی قهرزهكان‪،‬‬ ‫یان به چهكی بانكی‪ ،‬یاخود به كاش‬ ‫بیگهڕێننهوه‪ ،‬بهاڵم ئهگهر لهماوهی ئهو‬ ‫سێ مانگهی بۆیان دیاریكراوه قهرزهكانیان‬ ‫نهگێڕنهوه بۆ حكومهت‪ ،‬ئهوا لهژێر‬ ‫رۆشنایی یاساو رێنماییهكانی پهیڕهوكراو‪،‬‬ ‫بهتایبهتی یاسای (قانون تحصیل الدیون‬ ‫الحكومیة) ژمارهی ‪56‬ی ساڵی ‪،1977‬‬ ‫ههمواركراوی یاسای جێبهجێكردنی ژماره‬ ‫‪30‬ی ساڵی ‪ ،1957‬بهمهبهستی فرۆشتنی‬ ‫ئهو موڵكانهی‪ ،‬كه رههنكراون بهرامبهر‬ ‫قهرزهكان‪ ،‬وهكو رێكار بهرامبهریان‬ ‫دهگیرێتهبهر‪ ،‬موڵكهكانیان دهكرێته‬ ‫موزایهدهو دهفرۆشرێت‪ ،‬بهپێی یاساكەو‬ ‫قهرزهكانی حكومهتی لێی ههڵدهگیرێت و‬ ‫دهخرێنه لیستی رهشهوه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬بهشێك لهو رههنانهی دانراون‬ ‫بهرامبهر به قهرزهكان‪ ،‬یهك لهسهر چواری‬ ‫قهرزهكانه‪ ،‬ئهوه چۆن چارهسهر دهكهن؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬نا بهو شێوهیه نییه‪،‬‬ ‫كاتی خۆی كه قهرزهكان دراوه‪ ،‬بهرامبهر‬ ‫به رههنكردنی موڵك دراوه به كۆمپانیاو‬ ‫سهرمایهداران‪ ،‬رههنكردنی موڵكهكانیش‬ ‫به بههای له ‪%30‬ی موڵكهكان قهرز‬ ‫دراوه‪ ،‬بهاڵم بههۆی ئهوهی ئهو قهرزه‬

‫ماوهیهكی‬ ‫ز ۆ ر‬ ‫كه‬ ‫بهسهرچووه‬ ‫دراوه‪ ،‬سودی له ‪%11‬ی دهچێته سهر‬ ‫سااڵنه‪ ،‬وای لێهاتووه قهرزهكان بوون‬ ‫به دوو هێنده‪ ،‬بههۆی سودی قهرزهوه‬ ‫ئهوانیش دواكهوتوون له دانهوهی‬ ‫قهرزهكانیان‪ ،‬لهو كاتهشی كه قهرز دراوه‪،‬‬ ‫بههاو نرخی موڵك بهراورد بهئێستا زۆر‬ ‫زیاتربوو‪ ،‬بهاڵم زۆرینهی ئهو موڵكانهی‬ ‫كه رەهنكراون بهشی قهرزهكان دهكات‪،‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا بهشێكی كهم ههیه‪ ،‬كه‬ ‫قهرزهكهی زیاتره له موڵكهكهی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫زۆرینهیان موڵكهكانیان بهشی دانهوهی‬ ‫قهرزهكانیان دهكات‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬دهوترێت ئهو قهرزهی حكومهت‬ ‫داویهتی چهندین كێشهی یاسایی ههیه‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه كۆمپانیا ههیه قهرزی وهرگرتووه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهو موڵكهی له رههندا دایناوه‪،‬‬ ‫موڵكی تایبهتی نییهو پشكدارییه‪ ،‬چۆن‬ ‫چارهسهری ئهو كێشانه دهكهن؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬ئهوانهی ئێمه كێشهمان‬ ‫لهگهڵیاندا ههیهو حكومهتی قهرزی‬ ‫ی‬

‫كاری بانكهكانمان‪،‬‬ ‫كالسیكی تهقلیدییه‪،‬‬ ‫هێشتا به چهك و‬ ‫پارهی كاش مامهڵه‬ ‫دهكهین‬

‫زۆری پێداون‪ 75 ،‬سهرمایهدارو بازرگان‬ ‫كۆمپانیا و بهڵێندهرن‪ ،‬ههر یهكهو كهیسی‬ ‫قهرزهكهی بهجیایه‪ ،‬ئهوانیش بهپێی‬ ‫تایبهتمهندی كهیسی ئهو قهرزدارانه‬ ‫ههڵسوكهوتیان لهگهڵدا دهكەین‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونه‪ ،‬ههندێك لهوانه ئهوانیش قهرزیان‬ ‫لهالی حكومهت ههیه‪ ،‬بهڵێندهر ههیه‬ ‫كاری بۆ حكومهت كردووه‪ ،‬قهرزی لهالی‬ ‫حكومهت ههیه‪ ،‬لهههمان كاتدا قهرزی له‬ ‫حكومهت كردووه‪ ،‬سهرجهم قهرزدارهكان‬ ‫لهماوهی ئهم سێ مانگه پۆلێن دهكرێن‬ ‫و ههر كهیسهو ههر قهرزدارێك‬ ‫بهجیا ههڵسوكهوتی تایبهتی لهگهڵدا‬ ‫دهكهن‪ ،‬ئینجا له موڵكه رههنكراوهكان‬ ‫دهكۆڵنهوه‪ ،‬بۆ ئهوهی بزانن ئایا‬ ‫پشكدارییه‪ ،‬یان موڵكی تایبهتییه‪ ،‬یان‬ ‫خانووی نیشتهجێبوونه‪ ،‬ئهوانه ههمووی‬ ‫پۆلێن دهكرین‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهی حكومهت چهند قهرزداری‬ ‫كۆمپانیاكانه؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬بڕی ئهو قهرزهی‬ ‫كۆمپانیاكان ههیانه لهسهر حكومهت‪،‬‬ ‫بهوردی ژمارهكهی لهالی من نییه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێمه وهكو بانكهكان‪ ،‬ئهوانهی لهدوای‬ ‫ساڵی ‪2014‬وه‪ ،‬قهرزهكانی بۆیان كرده‬ ‫چهكی پارهو چهكهكانیان خهرج نهكرا‬ ‫له بانكهكاندا‪ ،‬نزیكهی ‪ 500‬ملیار دیناره‪،‬‬ ‫پارهی بهڵێندهر لهالی ئێمه ههیه‪ ،‬كه هێشتا‬

‫نهكراوهته كاش بۆیان‪ ،‬بهاڵم ئێمه قۆناغ‬ ‫بهقۆناغ پارهكانیان بۆ خهرج دهكهین‪،‬‬ ‫لهساڵی ‪2019‬دا دوو قۆناغ خهرج كراوه‪،‬‬ ‫ههر قۆناغه ‪ 100‬ملیۆن دۆالربووه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهو كۆمپانیانه داوادهكهن‪،‬‬ ‫كه حكومهت قهرزهكانی ئهوان بگێڕێتهوه‪،‬‬ ‫ئینجا با داوای قهرزهكانی بكات‪ ،‬بهڕێزتان‬ ‫دهڵێن چی؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬ئهوه دوو شتی جیاوازه‪،‬‬ ‫ئهو كۆمپانیایانهی كاری وهبهرهێنانیان‬ ‫كردووه‪ ،‬قهرزداری بانكهكان نین‪ ،‬چهند‬ ‫دانهیهكیان قهرزداری بانكهكانن‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهوه دوو بابهتی جیاوازن‪ .‬ئهنجومهنی‬ ‫وهزیران و وهزارهتی دارایی و پالندانان‪،‬‬ ‫لیژنهیهكی هاوبهشیان پێكهێناوه‪ ،‬ئهو‬ ‫پڕۆژانهی‪ ،‬كه نیوهی یان له ‪%75‬ی تهواو‬ ‫بووه‪ ،‬ئهوانه دهست به جێبهجێكردنی‬ ‫پڕۆژهكانیان دهكهنهوهو به قۆناغ‬ ‫پارهكانیان خهرج دهكرێتهوه‪ ،‬ئهوه‬ ‫بابهتێكی جیاوازه لهگهڵ قهرزی بازرگانی‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهوانهی ئهو ‪ 800‬ملیار‬ ‫دینارهیان وهكو قهرز لهحكومهت‬ ‫وهرگرتووه‪ ،‬كێن و بۆ چ مهبهستێك‬ ‫قهرزیان وهرگرتووه؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬ئهو قهرزانهی كه ههیه‪،‬‬ ‫پێیان دهوترێت قهرزی بازرگانی‪ ،‬بهپێى‬ ‫رێنماییهكان‪ ،‬سروشتی بانكهكان وایه‪،‬‬ ‫بانك پاره له خهڵك وهردهگرێت لهههمان‬ ‫كاتدا كۆمپانیاو بازرگان ههیه پێویستیان‬ ‫به پاره ههیه‪ ،‬ئێمه به سوودی له ‪،%11‬‬ ‫ئهو قهرزانهمان داوه بهو كهسانه‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه ئهگهر ‪ 100‬ملیۆن دینار بدهین‪ ،‬به‬ ‫كهسێك ئهوا جگه لهو ‪ 100‬ملیۆن دیناره‪،‬‬ ‫سااڵنه ‪ 11‬ملیۆن دیناری سوود دهچێته‬ ‫سهر ئهو قهرزه‪ ،‬ئهوه پارهی بانكهكانه‬ ‫دراوه بهو قهرز وهرگرانه‪ ،‬ئهوه پهیوهندی‬ ‫به شتی دیكهوه نییه‪ ،‬ئهوه كاری بانكی‬ ‫و قهرزی بازرگانییه‪ ،‬بۆ هیچ مهبهستێكی‬ ‫دیكه نهدراوه‪ ،‬بهشێك لهوانهی بههانهی‬ ‫ئهوه دههێننهوه حكومهت قهرزی ئهوان‬ ‫ناداتهوه‪ ،‬ئهوه بابهتێكی جیاوازه كاتی‬ ‫خۆی كه قهرزیان وهرگرتووه‪ ،‬خۆیان‬ ‫هاتوون گرێبهستیان ئیمزاكردووه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫بانك‪ ،‬موڵكی خۆیان رههنكردووه‪،‬‬ ‫لهبهرامبهر وهرگرتنی قهرز‪ ،‬بهو نیهته‬ ‫قهرزیان پێدراوه‪ ،‬هیچ پهیوهندییهكی‬ ‫به دۆخی ئهوان و راگرتنی پڕۆژهكانهوه‬ ‫نییهو ئهوه بابهتێكی دیكهیه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬پێشتر حكومهت پێشینهو‬ ‫قهرزی به هاواڵتیان داوه‪ ،‬وهكو‬ ‫پێشینهی خانووبهره‪ ،‬هاوسهرگیری‪،‬‬ ‫قهرزی كشتوكاڵ و پیشهسازی و قهرزی‬ ‫بچووك‪ ،‬بهاڵم بههۆی قهیرانی داراییهوه‪،‬‬ ‫وهرگرتنهوهی ئهو قهرزانه راگیران‪،‬‬ ‫كهی دهست دهكرێتهوه بهوهرگرتنی ئهو‬ ‫قهرزانه؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬ئهو بابهته پهیوهندی به‬ ‫بانكه پسپۆڕییهكانهوه ههیه‪ ،‬پهیوهندی‬ ‫به منهوه نییه‪ ،‬من بهرپرسم له بانكه‬ ‫بازرگانییهكان‪ ،‬بهاڵم وهكو زانیاری‪،‬‬ ‫زۆرینهی ئهو قهرزانه حكومهت‪ ،‬كه به‬ ‫هاواڵتیانی داوه‪ ،‬قهرزی خانووبهرهیه‪،‬‬ ‫ئهو قهرزه له فهرمانبهران و مووچهخۆران‬ ‫وهرناگیرێتهوه‪ ،‬بههۆی ئهوهی بهشێك‬ ‫له مووچهكانیان لهالیهن حكومهتهوه‬ ‫پاشهكهوت كراوه‪ ،‬بهاڵم ئهو قهرزهی‪ ،‬كهوا‬ ‫الی هاواڵتیانه‪ ،‬له خانووبهره‪ ،‬كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫ئهوا سااڵنه پارهكانیان لێوهردهگیرێتهوه‪،‬‬

‫هاواڵتیانیش له گێڕانهوهی‬ ‫ئهو قهرزانه بهردهوامن‪،‬‬ ‫ئهوه هیچ كێشهیهكی نییه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬حكومهت چهند‬ ‫قهرزداری بانكهكانه؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬ئێمه بانكهكانمان بانكی‬ ‫حكومی پێدهڵێن‪ ،‬ئهو پهیوهندییهمان‬ ‫لهگهڵ حكومهتدا نییه‪ ،‬كه قهرزداری‬ ‫یهكتری بین‪ ،‬حساب و كتاب نییه‬ ‫لهنێوان ئێمهو حكومهتدا‪ ،‬ئهوان چهند‬ ‫قهرزداری ئێمهن و ئێمه چهند قهرزداری‬ ‫ئهوانین‪ ،‬ههرچی داهاتی حكومهتی‬ ‫ههرێمی كوردستان ههیه‪ ،‬جگه له‬ ‫داهاتهكانی نهوت‪ ،‬ههمووی دێته ناو بانكه‬

‫قهرزی حكومهت‬ ‫لهسهر ‪ 75‬كۆمپانیا‬ ‫نزیكهی‬ ‫‪ 800‬ملیار دیناره‬

‫بازرگانییهكانی حكومهتهوه‪ ،‬كه ژمارهیان‬ ‫‪ 90‬بانكه له سهرتاسهری كوردستاندا‪ ،‬ئێمه‬ ‫بانكی سهر به حكومهتین‪ ،‬بهاڵم بانكه‬ ‫ئههلییهكان‪ ،‬به رێككهوتن لهگهڵ بانكی‬ ‫ناوهندی عێراق‪ ،‬لهدوای سهرههڵدانی‬ ‫قهیرانی دارایی له ههرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫بڕێك قهرزیان داوه به حكومهتی ههرێم‪،‬‬ ‫بانكی ناوهندی لهگهڵ حكومهتی ههرێم‬ ‫رێككهوتوون‪ ،‬كه مانگانه‪ ،‬بڕی ‪ 10‬ملیۆن‬ ‫دۆالر لهو بڕه پارهیهی له بهغداوه بۆ‬

‫حاڵى حازر لە‬ ‫تواناماندا نییە نزیكهی‬ ‫ملیۆنێك و ‪ 350‬ههزار‬ ‫مووچهخۆری ههیه به‬ ‫ئهلكترۆنی بكهین‬

‫ههرێمی كوردستان دهنێردرێت دهبڕدرێت‬ ‫و خهرج دهكرێت بۆ دانهوهی قهرزی بانكه‬ ‫ئههلییهكان‪ ،‬مانگانه دانهوهی ئهو قهرزانه‬ ‫بهردهوامه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهوانهی سوودمهندبوون له‬ ‫قهرزهكانی بازرگانی حكومهتی ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬زۆرینهیان لهسنوری پاڕێزگای‬ ‫ههولێرن‪ ،‬ئایا ئهوه راسته؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬راسته‪ ،‬زۆرینهی ئهو‬ ‫قهرزه بازرگانیانه دراوه له سنوری‬ ‫پارێزگای ههولێره‪ ،‬لهبهرئهوهی ههولێر‬ ‫پایتهختی ههرێمی كوردستانه‪ ،‬زۆرینهی‬ ‫بانكهكانی حكومی له ههولێره كه ژمارهیان‬ ‫‪ 35‬بانكه‪ 33 ،‬بانك له سلێمانییه‪22 ،‬‬

‫بانكیش لهدهۆكه‪ ،‬زۆربهی قهرزهكان له‬ ‫سنوره ههولێره‪ ،‬كه نزیكهی ‪ 400‬ملیار‬ ‫دینار دهبێت‪ ،‬دهۆك زۆر كهمه ناگاته ‪5‬‬ ‫ملیار دینار‪ ،‬پشكی قهرزهكهی دیكهش‬ ‫دهكهوێته پارێزگای سلێمانى‪ ،‬كه زیاتر له‬ ‫‪ 300‬ملیار دیناره‪ ،‬بههۆی قهیرانی دارایی‬ ‫و بازرگانهكان و كۆمپانیاكان بهبهردهوامی‬ ‫داوای مۆڵهت و درێژكردنهوهی ماوهی‬ ‫دانهوهی قهرزهكان دهكهن‪ ،‬بههۆی‬ ‫نهمانی سیولهو پاره و قهیرانی دارایی‬ ‫و وهستانی پڕۆژهكان‪ ،‬بهاڵم ئهنجومهنی‬ ‫وهزیران بڕیاری گێڕانهوهی ئهو قهرزانهی‬ ‫داوهو ئهو ماوهیهی بۆ دیاریكردوون له‬ ‫چوارچێوهی یاسای چاكسازی‪ ،‬بۆیه زۆر‬ ‫جهخت له گێڕانهوهی ئهو قهرزانه دهكرێت‬ ‫و ئهو سێ مانگه دوایین مۆڵهته بۆ ئهو‬ ‫مهبهسته‪ ،‬بهپێچهوانهوه رێكاری یاسایی‬ ‫بهرامبهریان دهگیرێتهبهر‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬یهكێك له گرفتهكانی بهردهم‬ ‫پێشكهوتنی ئابووری و وهبهرهێنان له‬ ‫ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬كۆنی سیستمی‬ ‫دارایی و بانكه‪ ،‬چ ههوڵێك دراوه بۆ‬ ‫پێشخستنی سێكتهری دارایی و بانك؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬بنهمای پێشكهوتنی‬ ‫ههر واڵتێك‪ ،‬پێشكهوتنی سیستمی‬ ‫دارایی و بانكه‪ ،‬تهنانهت حاڵى حازر‬ ‫له واڵتانی دهوروبهرماندا‪ ،‬له ئێران‬ ‫و توركیاو سوریاو كوهیت‪ ،‬پهره‬ ‫به سیستمی كاری بانكهكان دراوهو‬ ‫بهشێوهی كاش كارناكهن و به كارتی‬ ‫ئهلكترۆنی و ئامێری زیرهك كاردهكهن‬ ‫و بانكهكانیان كراوه به ئهلكترۆنی‪،‬‬ ‫بهاڵم بهداخهوه لهناو ئهو دۆخهی‬ ‫عێراقداین به بهردهوامی شهڕ ههبووه‪،‬‬ ‫دۆخهكه سهقامگیرو ئارام نهبووه‪،‬‬ ‫دۆخی ئهمنیی و سیاسیی‪ ،‬كاریگهری‬ ‫نهرێنی راستهوخۆی لهسهر ئابووری‬ ‫و دارایی ههبووه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‪،‬‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫ههرێمی‬ ‫حكومهتی‬ ‫بۆ‬ ‫دهستپێكردووه‬ ‫ههنگاوهكانی‬ ‫ئهنجامدانی چاكسازی له سیستمی‬ ‫بانكی له ههرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫تهكنهلۆژیای بانكهكان دامهزرێندراوه له‬ ‫ههولێر‪ ،‬لقی ههیه له سلێمانی‪ ،‬تائێستا‬ ‫‪ 20‬بانك بهستراونهتهوه به سیستمی به‬ ‫ئهلكترۆنیكردنی بانكهكان له ههولێرو‬ ‫دهۆك‪ ،‬لە سلێمانیش‪ ،‬له بانكێكدا‬ ‫دهستكراوه به كاركردن لهماوهیهكی‬ ‫نزیكدا‪ ،‬بانكهكان به سیستماتێك‬ ‫دهكرێن‪ ،‬بهاڵم ئهم ههنگاوه ههر وا‬ ‫ئاسان نییه‪ ،‬چونكه دهبێت به قۆناغ‬ ‫ئهو كارانه جێبهجێ بكرێن ماوهیهكی‬ ‫پێویسته‪ ،‬بهاڵم هاواڵتی جارێ ههستی‬ ‫پێناكات‪ ،‬كه گۆڕانكاری كراوه‪ ،‬تا ئهو‬ ‫كاتهی ئامێره زیرهكهكان دادهمەزرێن‬ ‫و كارتی زیرهك دروست دهكرێن‪ ،‬ئهو‬ ‫كاته هاواڵتیان ههستی پێدهكهن‪،‬‬ ‫ئهگهر حكومهت موچهی فهرمانبهران‬ ‫بكاته كارتی ئهلكترۆنی و بهكاشی‬ ‫نهیدات به موچهخۆران ئهوا پرۆسهی‬ ‫چاكسازییهكه خیڕاتر دهبێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهم كاره زهحمهتهو ههروا بهئاسانی‬ ‫ناكرێت‪ ،‬حكومهتی ههرێم نزیكهی‬ ‫ملیۆنێك و ‪ 350‬ههزار مووچهخۆری‬ ‫ههیه‪ ،‬له توانای ئێمهدا نییه‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئهو ههموو موچهخۆره به ئهلكترۆنی‬ ‫بكهین‪ ،‬ئێمه داوای هاوكاری له بانكه‬ ‫ئههلییهكانیش دهكهین‪ ،‬بۆ ئهوهی‬ ‫هاواڵتی لهو كاتهدا بتوانێت لهههر‬ ‫بانكێك ویستی‪ ،‬به كارتی ئهلكترۆنی‬ ‫مووچهكهی وهربگرێت‪ ،‬بهاڵم هێشتا‬ ‫زووه باس لهو بابهته بكرێت‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئایا حكومهتی ههرێم‬ ‫ناتوانێت لهجیاتی پارهی كاش‪ ،‬له‬ ‫رێگهی دروستكردنی كارتی زیرهكهوه‬ ‫موچهی مووچهخۆرانی دابین بكات؟‬ ‫كازم نامیق‪ :‬كاری بانكهكانمان‪،‬‬

‫زۆرینهی ئهو قهرزه‬ ‫بازرگانیانه دراوه‬ ‫له سنوری پارێزگای‬ ‫ههولێره‬

‫كالسیكی و تهقلیدییه‪ ،‬هێشتا به‬ ‫چهك و پارهی كاش مامهڵه دهكهین‪،‬‬ ‫تائێستاش خهڵكهكه حهزی به مامهڵهی‬ ‫كاشه كولتووری خهڵكهكه وایه‪،‬‬ ‫هیوادارین بتوانین كولتووری ئهو خهڵكه‬ ‫بگۆڕین‪ ،‬هێواش هێواش‪ ،‬بهقۆناغبهندی‬ ‫ههنگاوهكان دهست پێبكهین‪ ،‬سیستمی‬ ‫بانكهكان بهئهلكترۆنی بكرێت و به كارتی‬ ‫زیرهك مامهڵه بكهین‪ ،‬لهوانهیه خهڵكێك‬ ‫ههبێت‪ ،‬بڵێت ئهو ههموو بانكه زۆره‬ ‫ههیه له ههرێمی كوردستاندا كارهیان‬ ‫چییه؟ بهاڵم دڵنیابن‪ ،‬ههموو كارهكانی‬ ‫حكومهتی ههرێم‪ ،‬له رێگای بانكهكانهوه‬ ‫ئهنجامدهدرێن‪ ،‬سهرجهم فهرمانگهو‬ ‫دامودهزگاكانی حكومهت حسابهكانیان‬ ‫لهبانكه حكومییهكانه‪ ،‬نهسریهو ههرچی‬ ‫خهرجی وهزارهت و فهرمانگهكان ههیه‬ ‫له رێگای بانكهكانهوه خهرج دهكرێن‪،‬‬ ‫ههرچی داهاتی حكومهنی ههرێمی‬ ‫كوردستان ههیه‪ ،‬جگه لهداهاتهكانی‬ ‫نهوت دیته ناو بانكهكانهوه‪ ،‬بۆیه كاری‬ ‫بانكهكان زۆر فراوانه‪ ،‬بڕوا ناكهم هیچ‬ ‫هاواڵتییهك ههبێت له كوردستاندا‬ ‫كاری به بانك نهبووبێت‪ ،‬تهنانهت بۆ‬ ‫دهركردنی پاسپۆرت و كڕینی ئۆتۆمبێل‬ ‫و گواستنهوهی ساڵنامهی ئۆتۆمبێل‪،‬‬ ‫مامهڵهی زهوی و خانووبهره پێویستی‬ ‫به چهكی بانكی ههیه‪ ،‬بهاڵم لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا ئێمه راناوهستین لهم قۆناغهدا‬ ‫ههنگاوهكانمان دهستپێكردووه بۆ‬ ‫ئهنجامدانی چاكسازی و پهرهپێدانی‬ ‫كاری بانكهكان لهكوردستاندا‪ ،‬كه ئهوهش‬ ‫له بڕگهیهكی كارنامهی كابینهی نۆیهمی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان هاتووه‪،‬‬ ‫سهبارهت به ئهلكترۆنیكردنی بانكهكان‬ ‫و كهمكردنهوهی مامهڵه به پارهی‬ ‫كاش و مامهڵهكردن به كارتی زیرهك‪،‬‬ ‫ههنگاوهكانیش دهستیانپێكردووه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫كاتیان پێویسته‪.‬‬

‫سااڵنه له ‪%11‬ی‬ ‫سوود دهچێته سهر‬ ‫قهرزی كۆمپانیاكان‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫‪11‬‬

‫گۆرانییەکی تازەی‬ ‫بۆ هاوسەرەکەی هەیە‬

‫زەمەن‬ ‫هونەرمەندی الوی کورد “ئاریان کەریم”‬ ‫ئێستا سێ کاری تازەی بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫کە یەکێکیان فۆلکلۆرەو لەگەڵ تیپی‬ ‫مۆسیقای سلێمانیدا دەیڵێت و بڕیارە بەم‬ ‫زوانە باڵوبکرێتەوە و دەڵێت‪ :‬دوو کاری‬ ‫دیکەم تەواوبووە و بەهیوام لە نزیکترین‬ ‫کاتدا کاری وێنەگرتنی بۆ بکەین‪.‬‬ ‫ئاریانی دەنگخۆش لەدایکبووی شاری‬ ‫هەڵەبجەیەو بە وتی خۆی بەهۆی جەنگی‬ ‫ناوخۆوە تەنها خوێندنی سەرەتایی‬ ‫تەواو کردووە‪ ،‬دەستپێکی کاری هونەری‬ ‫ئاریان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ 2009‬کە لە‬

‫بەرنامەی کوردستاردا بەشداربووە‪ ،‬ئاریان‬ ‫وای بۆ دەچێت ئەگەر کەسێک بەهرەیەکی‬ ‫هەبێت‪ ،‬سەرەتا خۆی هەستی پێدەکات‪،‬‬ ‫دواتر هاوڕێ و خێزان و دەوروبەرەکەیو‬ ‫دەشڵێت‪ :‬خۆم و هاوڕێکانم هاندەرم‬ ‫بوون لە سەرەتادا‪ ،‬وەک دەبینن ئێستاش‬ ‫بەردەوامم‪.‬‬ ‫ئاریان خاوەنی دەنگێکی ئارام و‬ ‫هێمنە‪ ،‬ئەم حاڵەتەشی بۆ سروشتی‬ ‫کەسێتی خۆی دەگەڕێنێتەوەو دەڵێت‪:‬‬ ‫خۆم لە هەڵسوکەوتی ڕۆژانەمدا کەسێکی‬ ‫ئارامم‪ ،‬ئەوانەی تێکەڵیانم یان هاورێمن‬ ‫ئەوە دەزانن‪ ،‬ڕەنگە زۆرجاریش بوبێتە‬ ‫مایەی ئیحراجکردنم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چیبکەم سروشتی خۆم وایە‪.‬‬ ‫کەریم‬ ‫ئاریان‬

‫نایشارێتەوە کە هونەری ڕەسەنی ناوچەی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬کاریگەری نەک لەسەر خۆی‪،‬‬ ‫بەڵکو لەسەر زۆربەی گۆرانیبێژانی‬ ‫ئێستاش هەیە‪ ،‬بەڵگەی ئەوەش‬ ‫دەهێنێتەوە کە تاکو ئێستاش لە زۆربەی‬ ‫ئاهەنگ و بۆنەکاندا گۆرانییەکانی ئەو‬ ‫ناوچەیە دەگوترێنەوە و دەشڵێت‪ :‬وەک‬ ‫خۆیشم هەمیشە شانازی بە هونەر و‬ ‫جوانی شارەکەمەوە دەکەم‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو دوو گۆرانییە هاوبەشەی‬ ‫لەگەڵ (مەریوان سەفادین) وتویەتی‪،‬‬ ‫ئاریان نایشارێتەوە کە لەگەڵ مەریوان‬ ‫هاورێن و لە یەک بواریشدا کار دەکەن‪،‬‬ ‫ئەم هاوڕێیەتییەش بە هۆکاریک‬ ‫دەزانێت تا بتوانن پێکەوە‬ ‫دوو گۆرانی بە هاوبەشی‬

‫ئەتەکێت‬

‫هاوژینەكەم هاوكاری هەمیشەییمە‬ ‫زەمەن‬ ‫خانمە ڕاگەیاندنکارێکی کەناڵی سلێمانی‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن” باس لەوە دەکات کە هەر کارێک بۆی‬ ‫ماندوو نەبیت ئەنجامێکی باشی نابێت و دەشڵێت‪:‬‬ ‫هاوژینەكەم دەستی گرتم و هێنامیە ناو كایەی‬ ‫میدیا‪ ،‬ئەو دەستی گرتم تا بوونم بسەلمێنم و‬ ‫هەمیشە پشتیوانیم لێدەكات‪.‬‬ ‫زریان کەمال باس لەوە دەکات کە ڕاگەیاندن‬ ‫حەزی منداڵی خۆی بووە و بەو ئاواتەوە بووە‬ ‫بتوانێ لە ڕاگەیاندندا خۆی ببینێتەوە و دەشڵێت‪:‬‬ ‫من ڕاگەیاندن وەك ئامڕازێكی گرنگ دەبینم لە‬ ‫پێگەیاندنی نەوەیەكی تەندروست و كۆمەڵگایەكی‬ ‫هۆشیار‪ ،‬بەاڵم بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە و‬ ‫ئەخالقی‪ ،‬من وەك پەیامنێر ئەركی دیاریكراوی‬ ‫خۆم بەجێ دەگەیەنم و هاوکات وەك پێشكەشكار‬ ‫پڕۆگرامێك ئامادە و پێشكەش دەكەم‪.‬‬ ‫بەالی زریانەوە ئامانج لە پڕۆگرامەکەی‬ ‫دەستخستنی زۆرترین ئەو زانیاریانەیە كە بینەر‬ ‫دەیەوێت بیزانێت و دەڵێت‪ :‬دەمەوێت پەیامی‬ ‫هۆشیاری و گەشبینی بگەیەنم‪.‬‬ ‫ئەم خانمە میدیاکارە بە گوتەی خۆی‬ ‫کارەکەی خۆش دەوێت و هەست بە ماندووبوون‬

‫ناکات‪ ،‬پێشی وایە کە پەیامنێر دەبێت بۆ هەموو‬ ‫بارودۆخێك ئامادە بێت و دەڵێت‪ :‬هیچ كارێك نییە‬ ‫جیاوازی دروست بكات لە نێوان خانمان و پیاواندا‪،‬‬ ‫ئەگەر من وەك خانمێك بێمە هەر بوارێكەوەو‬ ‫ترس و دڵەڕاوكێم هەبێ‪ ،‬ئەوا ڕۆژێك دێت‬ ‫بووەستم و بەردەوام نەبم‪ ،‬بەاڵم من دەمەوێت‬ ‫تواناكانم دەربخەم و خۆم بسەلمێنم‪ ،‬هیچ شتێك‬ ‫ناموەستێنێ‪ ،‬دەبێت خۆمان دروستكەری‬ ‫خۆمان بین‪ ،‬نەك جیاوازی دروست بكەین‪،‬‬ ‫بیرمان نەچێ لە پشت هەر پیاوێكی‬ ‫سەركەوتووەوە‪ ،‬ئافرەتێكی بەتوانا‬ ‫هەیە‪ ،‬كاری میدیایش بۆ پیاوان و‬ ‫خانمان‪ ،‬پڕە لە بەرپرسیارێتی‪،‬‬ ‫تەنها توانای كەسەكان جیاوازی‬ ‫دروست دەكات‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی زریان‪ ،‬کاری‬ ‫ڕاگەیاندن قورسایی خۆی هەیە و‬ ‫دەبێت كاتی بۆ تەرخان بكرێت‪،‬‬ ‫پێشیوایە ئەركی دایكایەتی‬ ‫ئەركیكی پیرۆزە و دەڵێت‪ :‬بۆ من‬ ‫هەردووكیان گرنگن و هاوسەنگیم‬ ‫لەو نێوەندەدا ڕاگرتووە‪ ،‬من‬ ‫پێموایە ئەگەر خۆشەویستی هەبێ‬ ‫بۆ هەر کارێک‪ ،‬دەتوانین بەجێی‬

‫بگەیەنین‪ ،‬من هاوژینەكەم هاوكاری هەمیشەیمە و‬ ‫دایكیشم هێزی بوونمە‪.‬‬

‫پۆشاکی بااڵپۆشەکان‬ ‫چۆن بێت؟‬

‫ئەو خانمانەی بااڵپۆشن‪ ،‬هەمیشە دەیانەوێت بە‬ ‫شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش دەرکەون و جلوبەرگیان‬ ‫جیاواز بیت‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی سەیدەتی چەند ڕێنماییەکی بۆ خانمان‬ ‫باڵوکردەوە سەبارەت بە چۆنێتی پۆشینی پۆشاک بۆ‬ ‫خانمانی بااڵپۆش‪.‬‬

‫ئافرەتان تورەکە دەکەن بە دۆستی ژینگە‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫لە پارێزگای هەڵەبجە‪ 25 ،‬ئافرەت پێکەوە لە کارگەیەکدا کار‬ ‫دەکەن و لە ڕێگەی دروستکردنی تورەکەوە‪ ،‬هۆشیاریی ژینگەیی‬ ‫باڵودەکەنەوە‪ ،‬ئەم کارگەیە بە هاوكاری كونسوڵگەری ئەڵمانیاو‬ ‫ڕێكخراوی وادی دروستکراوەو بەڕێوەبەری کارگەکەش دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەو تورەکانە بەبێ بەرامبەر بەسەر هاواڵتیاندا باڵودەكەینەوە‪.‬‬ ‫گەشاو سەعید سەرپەرشتیاری كارگەكە بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“لە مانگی ‪12‬ی ساڵی ڕابردووەوە‪ ،‬لەناو بینای “ڕێكخراوی نوێ”‬ ‫بۆ پاراستنی ژینگەو مافەكانی ژنان‪ ،‬هۆڵێكیان بۆ كارگەمان دابین‬ ‫كردووەو لەو کاتەوە دەستبەکارین و جۆرە تورەکەیەکی هونەری‬ ‫بەرهەم دەهێنین‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاشكراشی دەكات کە دوو ساڵ لەمەوبەر و لە‬ ‫سەرەتای کارکردنیانەوە لە بواری ژینگەدا‪ ،‬لە دەرەوەی واڵتەوە‬ ‫جۆرە تورەكەیەكیان بۆ هاتووە كە مادەی الیلۆنی تێدابووە‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەوە بیریان لەوە كردۆتەوە خۆیان كارگەیەك دابمەزرێنن بۆ‬ ‫ئەوەی لە قوماشی خام تورەكە دروست بکەن و بیکەنە دۆستی‬ ‫ژینگە‪.‬‬ ‫گەشاو بۆ “زەمەن” پتر دەدوێت و دەڵێت‪ :‬لە سیمینارەكانی‬ ‫تایبەت بە ژینگە و ژناندا‪ ،‬ئەو جۆرە تورەكانە نمایش دەكەین‪،‬‬ ‫لە قوتابخانەكان و كەمپەكان و گوندەكانیشدا بەبێ بەرامبەر‬ ‫دەیبەخشینەوە‪ ،‬تا هاواڵتیان ئاشنابن بە تورەكەكانو لە ژیانی‬ ‫ڕۆژانەیاندا بەكاری بهێنن‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری کارگەکە ئاماژەی بەوەش كرد‪ ،‬کە شێوازو‬

‫بازدان بەسەر مۆمدا‬ ‫کوڕێکی بەریتانی بەهۆی‬ ‫ئەوەی توانی بە بازدان ‪ 55‬مۆم‬ ‫بکوژێنێتەوە‪ ،‬ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫ترودور فیلپس‪ ،‬توانی لە ماوەی یەک خولەکدا‪ 60 ،‬باز‬ ‫هەڵبدات بەسەر ‪ 60‬بوتڵی شوشەدا کە سەرەکەی مۆمی‬ ‫داگیرساوی لەسەر بووەو لەگەڵ هەر بازدانێکدا بە پێکانی‬ ‫مۆمەکەی کوژاندۆتەوە‪.‬‬ ‫ترودور بە میدیاکانی واڵتەکەی وتووە کە دڵخۆشە بەوەی‬ ‫توانیوێتی ژمارەی پێوانەیی بشکێنێت‪.‬‬

‫بڵێن و دەڵێت‪ :‬من حەزم دەکرد گۆرانی‬ ‫(کانی ئاشقان) لە گەڕەکی کانی ئاشقانی‬ ‫هەڵەبجە تۆمار بکەین‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫هیچ ئاسەوارێکی ئەو کانییە وەک جاران‬ ‫نەمابوو‪.‬‬ ‫ئاریان پێی وایە گۆرانی تەنها بۆ‬ ‫ئافرەت ناگوترێت و جاری وا هەیە گۆرانی‬ ‫بۆ سروشت یان جوانی شارێک‪ ،‬یان بۆ‬ ‫دایک دەگوترێت و دەنگدانەوەی باشیشی‬ ‫دەبێت و دەڵێت‪ :‬من تا ئێستا گۆرانیم بۆ‬ ‫کەسێکی تایبەت نەوتووە‪ ،‬ئەو کارانەی‬ ‫کردوومن زۆربەیان جوانیی تێکستەکە‪،‬‬ ‫یان ئاوازەکە کاریگەریی لەسەرم هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆرانییەکم بۆ خێزانەکەم ئامادەیە‬ ‫و پاش تەواوکردنی کارەکانی باڵوی‬ ‫دەکەمەوە‪.‬‬

‫ پێویستە تەنسیق لە هەڵبژاردنی ڕەنگی لەچک‪،‬‬‫لەگەڵ جلوبەرگدا بگونجێت و پێاڵو و جانتا لە یەک ڕەنگ‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ نابێت تیشێرت لەژێر چاکەتەوە لەبەربکەن و دەبێت‬‫قەمیس یاخود بلوس لەبەربکرێت‪.‬‬ ‫ با قەبارەی جلوبەرگەکە پڕ بە جەستەی بێت‪،‬‬‫بەوپێیەی نە قەبارەی گەورە بێت نە بچووک‪ ،‬چونکە‬ ‫شێواو دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ پێویستە بااڵپۆشەکان ئەو قوماشەی هەڵیدەبژێرن بۆ‬‫جلوبەرگەکانیان نەرم بێت‪.‬‬ ‫پێكهاتەی تورەكەكان جیاوازن‪ ،‬جۆرێكیان بە شێوەی زەرف‬ ‫دروستكراوەو دوو دەسكی كورتی هەیە‪ ،‬جۆرەكەی دیكەشیان بە‬ ‫شێوەی جانتا دەدورێت و دەسکەكانی درێژن‪ ،‬كە هەردوو شێوازی‬ ‫تورەكەكە الكێشەیی و چوارگۆشەن و بە قەبارەی جیاجیا لە‬ ‫مادەی خام دروست دەكرێن‪.‬‬ ‫گەشاو باس لەوەش دەكات کە لەگەڵ جیاوازیی شێوەو‬

‫قەبارەی تورەكەكان‪ ،‬بە شێوەی هونەریی كاری دەست‪ ،‬وێنەیان‬ ‫لەسەر دەكێشرێت و دەڕازێنرێنەوە تا زیاتر سەرنجڕاكێش دەرکەون‬ ‫و هاواڵتیان ئارەزووی بەكارهێنانی بكەن‪ ،‬بەپێی زانیارییەکانی‬ ‫گەشاو‪ ،‬بڕیارە لە داهاتووشدا بەدەر لە دروستكردنی تورەكە‪،‬‬ ‫كاری دیكەی هاوشێوەیان هەبێت و برەو بە هۆشیاریی ژینگەیی‬ ‫بدەن‪.‬‬

‫توانای وەرزشکردن‬ ‫کۆریای‬ ‫واڵتی‬ ‫کوڕێکی‬ ‫باکوور‪ ،‬بەهۆی ئەوەی توانایەکی‬ ‫لەڕادەبەدەری لە وەرزشکردن‬ ‫لە جۆری خۆهەڵواسیندا هەیە‪،‬‬ ‫ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫جاهیۆ لی کە دانیشتووی کۆریای باکوورە‪ ،‬توانی لە ماوەی‬ ‫یەک خولەکدا‪ 45 ،‬جار خۆی هەڵبواسێت و دابەزێتەوە‪ ،‬بەمەش‬ ‫ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬جاهیو خولیای وەرزشکردن بووە بە بەشێکی‬ ‫سەرەکیی لە ژیانیدا‪.‬‬

‫ با تەنورەی کورت لەگەڵ کۆڵۆن لەبەرنەکرێت و‬‫بەڵکو تەنورەی درێژ و چاکەتی کورت جوانترە‪.‬‬ ‫ ئێکسسوارات زۆر بەکار مەهێنە و جوانترە کاتژمێرێکی‬‫دەستی لەگەڵ مستیلەیەک بێت‪.‬‬

‫بەهێزترین کچ‬ ‫کچێکی بەریتانی بەهۆی ئەوەی‬ ‫توانی قورساییەکی زۆر ڕابکێشێت‬ ‫بە ماوەیەکی کەم‪ ،‬ناوی لە کتێبی‬ ‫گینسدا تۆمار کرد‪.‬‬ ‫نیکی واڵترز ئەو کچە بەهێزەیە کە توانی بەلەمێکی گەورە‬ ‫ڕابکێشێت کە ‪ 50‬مەتر لە خێراترین کاتدا لە خولەکێک و ‪35‬‬ ‫چرکەدا‪.‬‬ ‫ئەم کچە بە بەهێزترین کچی بەریتانیا دادەنرێت و ڕیکۆردی‬ ‫شكاندووە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫شوان داودی‪:‬‬

‫دایکی خۆشەویستەکەم‬

‫داوای گەردن ئازادی لێکردم‬ ‫نووسەرو ڕۆژنامەنووس و پەرلەمانتاری خولی پێشوو “شوان‬ ‫داودی” لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن”دا‪ ،‬هەندێک نهێنی تایبەتی‬ ‫ژیانی خۆی باس دەکات و چیرۆکی یەکەم ئەوینداری خۆی‬ ‫دەگێڕێتەوە‪.‬‬

‫خەونی من‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫هەمیشە وا بیرم کردۆتەوە‪ ،‬کێ هانم دەدات یان‬ ‫ڕێگەم دەدات مەسەلەیەک نەبووە لە ژیانمدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مەسەلەکە بۆ من ئەوە بووە کێ ڕێگریم دەکات‪ ،‬گڕوتینێکی‬ ‫زیاترم بداتێ بۆی بسەلمێنم کە هەڵەیە‪ ،‬ئەوەی بەو‬ ‫دەکرێ بە منیش دەکرێ‪ ،‬هیچ کات لەبەردەم پیاودا‬ ‫خۆم بە ژن نەزانیوە‪ ،‬بەڵکو هەمیشە ئادەمیزاد بووم‪.‬‬ ‫لە بیرکردنەوەی مندا خەباتکردن بۆ ماف و یەکسانی‬ ‫ژن‪ ،‬نابێت بە فێمینیستی پێناسە بکرێ‪ ،‬بەڵکو دەبێت‬ ‫خەباتێکی گەورەتربێت لە پێناو مافەکانی مرۆڤدا‪ ،‬ئەو‬ ‫کاتە دەتوانیت ژن لە ناو سیاقە ئینسانییەکەدا بەرانبەر‬ ‫بە پیاو پێناسە بکەیتەوە‪ ...‬ئەمەش بنەمایەکی‬ ‫پەروەردەیی پتەوی هەیە‪ .‬لە ماڵی ئێمەدا‪ ،‬هەموو کات‬ ‫کتێب لە نان و خواردن زیاتر بووە‪ ،‬کە سەرم بەسەر‬ ‫کتێبێکدا شۆڕدەکردەوە‪ ،‬بیری نانخواردنیشم نەدەبوو‪،‬‬ ‫نەک تەنها کتێب خوێندنەوە‪ ،‬بەڵکو لە ماڵی ئێمەدا‬ ‫بە چاوی ڕێزەوە هەموو جۆرەکانی تری هونەر تەماشا‬ ‫کراون‪ ،‬باوکی ڕەحمەتیم کەشوهەوایەکی پەروەردەیی‬ ‫وای پێبەخشیبووین‪ ،‬وامدەزانی تەواوی کۆمەڵگا وەکو‬ ‫ماڵی ئێمە وایە‪ ،‬کە گەورەبووم و چوومە دەرەوە و لە‬ ‫بەغدای پایتەخت خوێندم‪ ،‬ئەوجا تێگەیشتم ماڵی ئێمە‬ ‫هەموو کۆمەڵگا نییە‪ ،‬لە هەندێ حاڵەت تووشی شۆک‬ ‫دەبووم‪ ،‬وەک ئەوەی ژنێک بە نایەکسانی ڕازی بێت و‬ ‫دوا ئاوات و خەونی ژیانی هاوسەری و دایکایەتی بێت‪،‬‬ ‫منێک کە فێرکرابووم هاوسەرگیری و دایکایەتی تەنها‬ ‫قۆناغێکن لە گەشتە گەورەکەی ژیانمان‪ ،‬کە دەبێت‬ ‫مەعریفە زەمینەکەی بێت‪ .‬کارەساتێکی گەورەیە هێشتا‬ ‫ژنانێک هەبن وا بیربکەنەوە ئەگەر پیاو نەبێت ماڵ‬ ‫بەڕێوە ناچێت و ئاوەدان نابێتەوە‪.‬‬ ‫من هەرگیز خەونم بەوە نەبینیوە ژن ئازاد بێت‪،‬‬ ‫چونکە خۆی بە ئازادی دێتە دونیاوە‪ ،‬خەونی من‬ ‫بەوەوەیە پیاوەکان ئازاد بن و ڕێزی ژن بگرن‪ .‬چونکە‬

‫زەمەن‪ :‬ژینگەی خێزانیت چۆن بوو و قۆناغی‬ ‫گەنجیت چۆن گوزەراند؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬سروشتی بنەماڵەکەمان‬ ‫کە بە “ئاغاکانی داوێ” ناسراوین داخراو بوو‪،‬‬ ‫لە قوتابخانە نەبوایە تێکەڵیمان لەگەڵ کەس‬ ‫نەبوو‪ ،‬زیاتر پەیوەست بووین بە دیوەخانەوە‪،‬‬ ‫گەورەکان قسەیان دەکرد و ئێمەش گوێگر بووین‪،‬‬ ‫لە سەردەمی گەنجێتیدا تێکەڵی بزووتنەوەی‬ ‫سیاسیی بووم‪ ،‬لە نیوەی یەکەمی هەشتاکاندا‬ ‫لە ڕێگەی “ئازاد ڕۆستەم” لە ڕێکخستنەکانی‬ ‫کۆمەڵە ڕێکخرام‪ ،‬لە هەمانکاتدا چاالکیی ئەدەبی‬ ‫و هونەریم هەبوو لە ڕۆژنامەو گۆڤارەکانی ئەو‬ ‫سەردەمەدا‪ ،‬یەکێ لەو کێشانەی ڕووبەڕووم‬ ‫بوویەوە لە کاری سیاسیدا‪ ،‬بەریەککەوتنی بیروڕای‬ ‫چەپانەم بوو لەگەڵ بنەماڵەکەمان کە ئاغا بوون‪،‬‬ ‫لە ناو بنەماڵەکەی خۆماندا پێیان دەوتین شیوعی‬ ‫و خەڵکی ناوچەکەش پێیان دەوتین ئاغا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی وەزعی گوزەرانمان خراپ نەبوو‪،‬‬ ‫لە دوای تەواوکردنی پۆلی سێی ناوەندییەوە‪،‬‬ ‫پارەم لە ماڵەوە وەرنەگرتووە‪ ،‬لە پشووی‬ ‫هاویناندا دەچوومە بەغدا کرێکاریم دەکرد‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬گەنجێکی توڕەو سەرکێش بوویت‪،‬‬ ‫یان ئارام و دەستەمۆ؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬ئارام و سەرکێش بووم‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆرجار لە ڕێکخستنەوە هەر کارێک سەرکێشیی‬ ‫تێدا بوایە‪ ،‬تەکلیفیان لە من دەکرد‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چیرۆکی یەکەم ئەوینت چۆن بوو و‬ ‫بە کوێ گەیشت؟‬

‫ئافرەت‬ ‫سێ بەشی کۆمەڵە نەک نیوەی‬ ‫زەمەن‬

‫پیاوەکانن کۆیلەی دابونەریت و دینن‪ ،‬کەی توانیان وەکو‬ ‫ئینسان بیربکەنەوە‪ ،‬ئەو کات دەتوانن وەکو ئینسان لە‬ ‫ژن بڕوانن‪.‬‬ ‫هەموو‬

‫ئەو‬

‫جیاکاری‬

‫و‬

‫دوورخستنەوە‬

‫و‬

‫پەراوێزخستنەی ژن لە بوارە گرنگەکانی کۆمەڵگا‬ ‫بنەمایەکی دینی هەیە‪ .‬ڕەها قسە ناکەم گەر بڵێم‬ ‫هیچ دینێک مافی تەواو و یەکسانی لەگەڵ پیاو بە ژن‬ ‫نەداوە‪ .‬کەی دین دەستی لە دەوڵەت و ژیانی تایبەتی‬ ‫خەڵک هەڵگرت‪ ،‬ئەو کاتە ژن دەبێتە خاوەن پێگەیەکی‬ ‫ئینسانی شایستە بە خۆی‪ ،‬دواجار بە کەوتنی دەسەاڵتە‬ ‫سەرکوتکەرەکان‪ ،‬کۆمەڵگاکان ڕزگاریان نابێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بە گەڕانەوەی دین بۆ ناو مزگەوت و هەڵتەکاندنی‬ ‫ئەو عەقڵەی بە کەم لە ژن دەڕوانێت‪ ،‬کۆمەڵگا ڕزگاری‬ ‫دەبێت و پێشدەکەوێت‪.‬‬ ‫کولتوورێک هەیە هەتا ئیستاش شەرەف لە ناوگەڵی‬ ‫ژندا پێناسە دەکات‪ ،‬لە کاتێکدا “شەرەف” ئەگەر هەبێت‬ ‫لە عەقڵ و ویژدان و ئەخالقدایە‪ ،‬بۆ ژنیش و پیاویش‪.‬‬

‫شوان داودی‪ :‬لە بەشی‬ ‫ناوخۆیی ئامادەیی پیشەسازی‬ ‫کەرکوک بووم‪ ،‬بەشی ناوخۆیی‬ ‫کچانی ئامادەییە پیشەییەکانیش‬ ‫نزیکمان بوو‪ ،‬کچێکی ئەو بەشە ناوخۆییە‬ ‫سەرنجی ڕاکێشابووم‪ ،‬ماوەیەک چاودێریم کردو‬ ‫زانیم کوردەو ناوی چییە‪ ،‬چەند جارێک لە پاسدا‬ ‫کەوتینە تەنیشت یەکترو قسەمان کرد پێکەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا موسارەحەم نەکردبوو‪ ،‬شتێک ڕوویدا‬ ‫هاوکێشەکەی گۆڕی‪ ،‬تەکلیفی ئەوە کرابووم‬ ‫لە یەکێ لە قەزاکانی کەرکوک سەردانی ماڵی‬ ‫هەڤاڵێکمان بکەم بۆ ئەرکێک‪ ،‬شەو گەیشتم و‬ ‫بە پرسیار ماڵەکەم دۆزییەوە‪ ،‬لە دەرگام دا‪ ،‬ئەو‬ ‫کچە دەرگای لێ کردمەوە‪ ،‬تووشی شۆک بووم‪،‬‬ ‫یەکمان ناسییەوە‪ ،‬فەرمووی لێکردم و دواتر زانیم‬ ‫ئەو کچە خوشکی ئەو هەڤاڵەیە کە چووم بۆ الی‪.‬‬ ‫ئەو شەوە کچەکە زۆری پێڕابواردم و‬ ‫جارناجارێک لەپێش هەموواندا دەیوت‪ :‬نازانم‬ ‫لە کوێ تۆم دیوە‪ !...‬کە زانیم خوشکی ئەو‬ ‫هەڤاڵەمانە‪ ،‬خۆم دوورخستەوە‪ ،‬ئەوجا ئەو لێم‬ ‫هاتە پێش و وتی گەر نییەتت باشە ئێستا باشترە‬ ‫کە ماڵەوەمان و براکانم دەناسی‪ ،‬بیرمە دواجار‬ ‫کە بینیم داوای کتێبی تەوراتی لێکردم‪ ،‬ئەوجا‬ ‫نامەیەکم بۆی خستە تەوراتەکەوەو دڵی خۆم بۆی‬ ‫کردەوەو بەڵێنی هاوسەرگیریم پێدا ‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەو جیاوازییە چینایەتییەوە تووشی‬ ‫کێشە بووم‪ ،‬چەند جارێ چووینە خوازبێنی‪،‬‬ ‫بەداخەوە وەاڵمیان نەرێنی بوو‪ ،‬ساڵی ‪2006‬‬ ‫تەلەفۆنێکم بۆهات‪ ،‬وتی من فاڵن کەسم‪،‬‬ ‫خوشکی ئەو بوو‪ ،‬وتی دایکم لە نەخۆشخانەیە‬ ‫جەڵتە لێی داوەو داوای تۆ دەکات‪ ،‬چومە الی و‬

‫دەستی گرتم‪ ،‬چاوەکانی پڕبوون لە فرمێسک و‬ ‫لەژێر لێوەوە وتی‪ :‬من هۆکار بووم کچەکەم بۆ‬ ‫تۆ نەبوو‪ ،‬گەردنم ئازاکە‪ ،‬دوای دوو ڕۆژ کۆچی‬ ‫دوایی کرد‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە مەیدانی ڕۆژنامەگەریدا‪ ،‬وەک‬ ‫دەوترێت حەزت بە دروستکردنی کێشەو‬ ‫وروژاندنی بابەتی هەستیار بووە‪ ،‬بۆ وا بوویت ؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬من هەمیشە لەسەر هەواڵەکانی‬ ‫پشت پەردە و دەرخستنی حەقیقەت کارم‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەو بابەتە هەستیارانەی وروژاندومن‪،‬‬ ‫نهێنیی پشت پەردەکان بوون و پەیوەست بوون‬ ‫بە بەرژەوەندیی گشتیەوە‪ ،‬من لە بنەماڵەکەی‬ ‫خۆمانەوە بە دژەباوی هێناومە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەهۆی وتارە ڕەخنەییەکانتەوە‬ ‫تووشی کێشە نەبوویت؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬تووشی کێشەی زۆر بوومەتەوە‪،‬‬ ‫تورکیا و ئێران الی حزبەکەم شکاتیان لێکردووم‪،‬‬ ‫حزبەکانی کوردستان بەردەوام گلەییان هەبووە‬ ‫لەسەرم‪ ،‬بەرپرسانی پارتی و یەکێتی هەڕەشەیان‬ ‫لێکردووم و سجنیش کراوم‪ ،‬گەیشتۆتە ئەوەی‬ ‫کاری ڕۆژنامەنووسیم لێ قەدەغە بکرێت‪ .‬من چێژ‬ ‫لەو ماندوێتی و سەرئێشەیە دەبینم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بوونت بە پەرلەمانتار ویستی خۆت‬ ‫بوو یان حزبەکەت ؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬حەزی خۆم و ویستی حزبەکەم‪،‬‬ ‫مامی باوکم “دارا بەگی داودە” لە سێ خولی‬ ‫پەرلەمانی عێراق لە سەردەمی پاشایەتیدا‪،‬‬ ‫یەکێ بووە لە نوێنەرەکانی کەرکوک‪ ،‬لە‬ ‫دوای ئەوەوە کەسی تر لە ناوچەکەماندا‬ ‫نەگەیشتووەتە پەرلەمان‪ ،‬بۆیە من ئاواتم بوو‬ ‫لە کاری سیاسیمدا بگەمە پەرلەمان‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬بۆچی خەڵک هێندە هەڵپەی بوون‬ ‫بە پەرلەمانتار دەکەن؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬سێ جۆر خەڵک هەن لە‬ ‫ناو پەرلەماندا‪ ،‬یەکەمیان دەتوانێ نوێنەرایەتی‬ ‫خەڵکو الیەنە سیاسییەکەی بکات‪ ،‬جۆری دووەم‬ ‫بۆ موچەو ئیمتیازات دەڕۆن‪ ،‬جۆری سێهەم تەنها‬ ‫بۆ خۆدەرخستن و فشەکردن دەڕۆن‪ ،‬هەر سێ‬ ‫جۆرەکە ڕقیان لە یەکتر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە هەندێ دیداری تەلەفزیۆنیدا توڕە‬ ‫دیاریت‪ ،‬ئەمە تا چەند پەیوەندی بە سروشتی‬ ‫خۆتەوە هەیە؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬لە دوو شت توڕەدەبم‪ ،‬ناحەقیو‬ ‫موزایەدەکردن‪ ،‬پێم وایە بێدەنگی لە ناحەقی‬ ‫خۆی ناحەقییە و دەبێ بە توڕەییەوە بەگژیدا‬ ‫بچیتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بیری چ ساتەوەختێکی کۆنی کەرکوک‬ ‫دەکەیت؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬خوازیارم لەگەڵ هاوڕێکانی‬ ‫گەنجێتیمدا جارێکی تر لە چایخانەکەی “ئەبو‬ ‫عاسی” کۆببینەوە و دەستێ دۆمینە بکەین و‬ ‫پیاسەیەکی شەقامی کۆماری بکەین و لەفەیەکی‬ ‫فالفل بخۆین و خۆمان بکەین بە سینەما‬ ‫سەاڵحەدیندا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬نەبوونی کاتت بۆ خێزان‪ ،‬تا چەند‬ ‫ڕووبەڕووی گلەیی و کێشەی کردوویتەوە؟‬ ‫شوان داودی‪ :‬سروشتی ژن وایە و حەزی‬ ‫بە گلەییە‪ ،‬هەموو کاتی خۆتی پێ بدە‪ ،‬گلەیی‬ ‫خۆی هەر دەکات‪ ،‬ئەوجا ڕاستت دەوێ‪ ،‬ژن بەو‬ ‫شتانەوە جوانە‪.‬‬

‫خانمە شێوەکارێک پێی وایە زانکۆ و‬ ‫پەیمانگاکان نابنە پێوەر بۆ هونەر و داهێنان و بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێت‪ :‬بەردەوامبوون و حەزی هونەریی‬ ‫هونەرمەند دروست دەکات‪.‬‬ ‫تارا کەمال لەدایکبووی شاری سلێمانییە و‬ ‫ئێستا مامۆستای وانەی هونەرە‪ ،‬ئەو خولیای‬ ‫هونەریی خۆی بۆ سەرەتای قۆناغی منداڵی‬ ‫دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت‪ :‬لە تەمەنی ‪ 9‬ساڵیدا‬ ‫لەگەڵ چەند قوتابییەکی تردا هەڵبژێرام و‬ ‫بردیانین بۆ بەغدا و لەوێ بڕوانامەی ڕێزلێنان و‬ ‫مەدالیامان پێبەخشرا‪.‬‬ ‫پەیمانگای هونەرە جوانەکان دەبێت بە‬ ‫وێستگەیەکی گرنگ لە ژیانی ئەم خانمە‬ ‫شێوەکارەدا و خۆی گوتەنی سااڵنە بەشداری لە‬ ‫فێستیڤاڵ و کارە هونەرییەکاندا کردووە و باسی‬ ‫لەوەش کرد کە حەزی لە هێڵکێشان و پۆرترێتی‬ ‫دەموچاو بووە و خۆی لە هونەری واقیعیدا‬ ‫بینیوەتەوە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا کە لە ئێستادا حەز‬ ‫بە کاری تەجریدیش دەکات‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم خانمە خۆی پەیمانگای هونەرە‬ ‫جوانەکانی خوێندووە‪ ،‬بەاڵم ڕەتی دەکاتەوە‬ ‫پەیمانگا و زانکۆ ببنە پێوەر بۆ دروستکردنی‬

‫گەورەترین پێ‬ ‫لە واڵتی ڤەنزوێال‪ ،‬کوڕێک‬ ‫بەهۆی گەورەیی پێکانییەوە‪،‬‬ ‫ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫جیسۆن ئۆرالندۆ‪ ،‬درێژیی پێکانی ‪ 40.55‬سانتیمە و‬ ‫بەوهۆیەوە توانی ناوی لە کتێبی گینسدا تۆمار بکات‪.‬‬ ‫ئەو بە میدیاکانی واڵتەکەی دەڵێت لە تەمەنی ‪ 10‬ساڵییەوە‬ ‫هەستی کردووە کە گەشەکردنی پێکانی ئاسایی نییە و‬ ‫جیاوازترە لە کەسەکانی دیکە‪ ،‬بەهۆی ئەمەش بەردەوام پێاڵوی‬ ‫تایبەتی بۆ دروست دەکرێت‪.‬‬

‫هونەرمەند و دەڵێت‪ :‬مەرج نییە پەیمانگا و‬ ‫زانکۆ پێوەر بن‪ ،‬هونەرمەندی وا هەیە ئەکادیمی‬ ‫نەخوێندووەو پێشانگای تایبەتیش دەکاتەوەو‬ ‫هەوڵ دەدات خۆی فێر بکات و پێشبکەوێت‪،‬‬ ‫هەشیانە لە ئینتەرنێت و یوتیوب خۆی فێری‬ ‫وێنەکێشان کردووەو زانیاری لە کەسانی شارەزاو‬ ‫بە ئەزموون وەرگرتووە‪.‬‬ ‫تارا کەمال پاش ئەوەی ماوەیەک لە ئەوروپا‬ ‫دەژی‪ ،‬ئێستا بەیەکجاری گەڕاوەتەوە کوردستانو‬ ‫لە یەکێک لە قوتابخانەکانی شاری سلێمانیدا‬ ‫وانەبێژی هونەرە‪ ،‬بە بۆچوونی ئەو گرنگی‬ ‫وانەی هونەر لە قوتابخانەکاندا‪ ،‬بۆ حەوانەوەی‬ ‫هەست و سۆزی قوتابییە لە وانە زانستییەکاندا‪،‬‬ ‫هەندێک قوتابیش هەن مێشکی زانستییان نییە و‬ ‫زیاتر خۆی لە کاری هونەریدا دەبینێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە لەم واڵتەدا گرنگی بە وانەی هونەر‬ ‫نادرێت‪ ،‬ئەمەش غەدرێکە لە نەوەکانی دواڕۆژ‪.‬‬ ‫ئەم خانمە شێوەکارە لە تابلۆکانیدا حەز‬ ‫دەکات باسی کێشە و ئازارەکانی ئافرەتی کورد‬ ‫بکات‪ ،‬چ لە ناوخۆی واڵت‪ ،‬چ لە دەرەوەی واڵت‪،‬‬ ‫وەک کوشتنی ئافرەت بە ناوی شەرەفەوە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬بە ڕای من ئەمە شتێکی زۆر ناشرینە‪،‬‬ ‫چونکە بە بۆچوونی من ئافرەت سێ بەشی‬ ‫کۆمەڵگەیە نەک نیوەی‪ ،‬من لە تابلۆکانمدا‬ ‫باس لە ئازایەتی ئافرەتی کورد دەکەم‪ ،‬کە لە‬

‫گای بچووک‬ ‫لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬گایەک بەهۆی ئەوەی‬ ‫قەبارەی بچووکە و جیاوازە‪ ،‬ناوی‬ ‫لە کتێبی گینسدا تۆمارکرد‪.‬‬ ‫بەرزیی گاکە ‪ 67.6‬سانتیمەترە کە دەکاتە ‪ 26.6‬ئینج‬ ‫و ناوی “هایکینس ئارک” و مووەکانی رەنگی رەش و سپی و‬ ‫رەساسییە‪.‬‬ ‫لەالیەن دوو هاوسەرەوە بە ناوی جو و میچێڵ‪ ،‬گاکە لە‬ ‫کێڵگەیەک بەخێو دەکرێت و گرنگیی زۆر پێ دەدرێت‪.‬‬

‫خەباتدا شان بە شانی پیاوان‬ ‫تێکۆشاون‪.‬‬ ‫ئەم خانمە شێوەکارە‬ ‫دڵخۆشە بەو ڕێژە زۆرەی‬ ‫خانمان کە بەشدارن‬ ‫لە بواری هونەریداو‬ ‫نایشارێتەوە کە خۆی‬ ‫بەشی پەیکەرسازی‬ ‫تەواو کردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەکات‬ ‫هەست‬ ‫ڕێژەی بەشداری‬ ‫ئافرەتان لەو‬ ‫بوارەدا کەمەو‬ ‫د ە شڵێت ‪:‬‬ ‫هەوڵ دەدەم‬ ‫زیاتر‬ ‫لەمەودوا‬ ‫ئیشی پەیکەرسازی‬ ‫بکەم‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانم لە بوارە‬ ‫ڕاستەقینەکەی‬ ‫خۆمدا جێدەستم‬ ‫دیاربێت‪.‬‬

‫ئەسپی بچووک‬ ‫ئەسپێک کە ناوی”بۆمبڵە”‬ ‫بەهۆی بچووکی قەبارەیەوە‪ ،‬ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫لە واڵتی پۆڵەندا ئەسپێک‬ ‫لەالیەن کچێکەوە بەخێو دەکرێت کە ناوی کاتارزینا زیلینسکایەو‬ ‫بەرزییەکەی ‪ 56.7‬سانتیمەترە‪ ،‬کە دەکاتە ‪ 22.36‬ئینج‬ ‫مووەکانی رەنگی رەش و سپی و رەساسییە‪.‬‬ ‫شێوەی ئەسپەکە وەک هاوشێوەی ئەسپی ئاسایی وایە‪،‬‬ ‫بەاڵم قەبارەکەی بچووکە و لە کێڵگەیەکی تایبەتدا بەخێو‬ ‫دەکرێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬ ‫کۆمپانیای نێتفلێکس‬

‫ــی ڤایرۆسی کۆرۆنا بووە‬

‫کێ‬ ‫گەورەترین‬ ‫سودمەندی‬ ‫کۆرۆنایە؟‬ ‫کۆمپانیای زووم‬

‫کێ گەورەترین زیانی بەرکەوتووە؟‬ ‫کۆمپانیای بیرەی کۆرۆنا بەهۆی‬ ‫لێکچوونی ناوەکەی لەگەڵ ڤایرۆسی کۆرۆنا‬ ‫تەنیا لە دوو مانگی سەرەتای ‪2020‬دا ‪170‬‬ ‫ملیۆن دۆالر داهاتی کەمیکردووە‪ .‬هەروەها‬ ‫بەپێی راپرسییەک ‪٪38‬ی خەڵک چیدیکە‬ ‫بیرەی کۆرۆنا ناخۆنەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای بەرهەمهێنانی بیرەی کۆرۆنای‬ ‫مەکسیکی رووبەڕووی خراپترین بارودۆخی‬ ‫بووەتەوە لە ‪ 10‬ساڵی رابردوودا‪ .‬کارلۆس‬ ‫بریتۆ‪ ،‬بەڕێوەبەری کۆمپانیاکە بەشێک لە‬ ‫هۆکاری زیانەکانی بۆ دابەزینی قەبارەی‬ ‫بازرگانی لەگەڵ چین دەگەڕێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها بەپێی راپرسییەکی ئاژانسی‬ ‫پەیوەندییە گشتییەکانی ‪ 5W‬کە لەنێوان‬ ‫‪ 737‬بەکارهێنەری خواردنەوە کحولییەکان‬ ‫کراوە‪ ،‬رێژەی ‪ ٪38‬خەڵکی ئەمریکا‬ ‫گوتوویانە بەهیچ شێوەیەک بیرەی کۆرۆنا‬ ‫ناخۆنەوە‪ .‬هەروەها ‪٪16‬یان جیاوازی نێوان‬ ‫ڤایرۆسی کۆرۆنا و بیرەی کۆرۆنا نازانن‪.‬‬

‫کەرتی ئۆتۆمبێل و گەشتکردن‬ ‫گەورەترین زیان کە کۆرۆنا توشی ئابووری‬ ‫جیهانی کردووە لە بواری پیشەسازی‬ ‫ئۆتۆمبێلە‪ .‬بەپێی (‪)bbc‬ی بەریتانی‪،‬‬ ‫كۆمپانیای نیسان بەهۆی نەبوونی‬ ‫پارچەی چینیی ئوتۆمبێلەكانییەوە ناچار‬ ‫بووە یەكێك لە كارگەكانی لە ژاپۆن‬ ‫دابخات‪ .‬كۆمپانیای فیات كرایسلەری‬ ‫هۆڵەندیش رایگەیاندووە كە دوور نییە‬ ‫یەكێك لە كارگەكانی لە ئەوروپا دابخات‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا رەنگە هەندێك لە كۆمپانیا‬ ‫ئەمریكییەكانیش لە یەك یان دوو هەفتەی‬ ‫داهاتوودا تووشی كورتهێنانی ئەو پارچانە‬ ‫بن كە لە چین دروست دەكرێن‪.‬‬ ‫هەروەها نەخۆشییەکە زیانی گەورەی‬ ‫بەئەو کۆمپانیایانە گەیاندووە کە گەشتی‬ ‫فڕۆکەوانی ڕێکدەخەن بە تایبەت ئەو‬ ‫گەشتانەی کە بۆ ئیتاڵیا و ئێران و چین‬ ‫ئەنجامدراون‪ ،‬ئێستا بە ئاستێکی بەرچاو‬ ‫دابەزیوە‪.‬‬

‫میسر قازانج دەکات‬ ‫ئەو‬ ‫سەرجەم‬ ‫ئێستا‬ ‫تا‬ ‫حکومەتانەی کە ڤایرۆسەکە لە‬ ‫واڵتەکەیاندا باڵوبووەتەوە پارەیان‬ ‫دۆخەکە‬ ‫بەاڵم‬ ‫خەرجکردووە‪،‬‬ ‫بۆ حکومەتی میسر جیاوازە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی خواست لەسەر پشکنینی‬ ‫توشبوون بە نەخۆشی کۆرۆنا بەرزەو‬ ‫ئەو واڵتەش بۆ پشکنین پارە‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬بە گوێرەی هەواڵێکی‬ ‫ماڵپەڕی ‪CNN‬ی ئەمریکی نرخی‬ ‫یەک تاقیکردنەوە بە ئامێری ‪PCR‬‬ ‫کە دەریدەخات توشی کۆرۆنا‬ ‫بوویت یاخود نا‪ ،‬گەیشتووەتە ‪100‬‬ ‫جونەی‪ ،‬کە دەکاتە ‪ 6٤‬دۆالری‬ ‫ئەمریکی‪ ،‬ئەمەش لەکاتێکدا بە‬ ‫وتەی بەرپرسانی واڵتەکە تەنها سێ‬ ‫کەس توشی نەخۆشییەکە بوون‪ ،‬کە‬ ‫سەرجەمیان بە گەشتکردن چوونەتە‬ ‫ئەو واڵتەوە‪.‬‬

‫زووم‬ ‫کۆمپانیای‬ ‫پشکەکانی‬ ‫بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫لە ئیستادا بەشێک لە کۆمپانیاکان‬ ‫کارەکانیان لە ئۆفیسدا ڕاگرتووە و بۆ‬ ‫ئەوەی کۆبوونەوە بکەن‪ ،‬دەبێت لە ڕێگەی‬ ‫ئۆنالینەوە بێت‪ ،‬زوومیش خزمتگوزاری‬ ‫کۆنفرانسی الیڤە و کۆبوونەوەکان لەو‬ ‫ڕێگەیەوە دەکرێت‪ ،‬بۆیە خواست لەسەر‬ ‫ئەو خزمەتگوزارییە بەرزبووەتەوە‪.‬‬

‫تیم ڤیوەر‬

‫کۆمپانیای نێتفلێکس کە یەکێکە‬ ‫لە گەورەترین کۆمپانیاکانی بواری‬ ‫بەرهەمهێنانی درامادا‪ ،‬قازانجکەری‬ ‫سەرەکییە لە ڤایرۆسی کۆرۆنا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی کە هاواڵتیان لە ئێستادا بۆ‬ ‫خۆپاراستن زیاتر لە ماڵەکانیاندا‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬ئەوەش بوەتە هۆی ئەوەی‬ ‫زیاتر بەشداری لە نێتفلێکسدا بکەن و‬ ‫نرخیشی لە بۆرسەدا بەرزبووەتەوە‬ ‫بازاڕە ئۆنالینەکان‬

‫بەهۆی ئەوەی هاواڵتیان نایانەوێت‬ ‫بچنە بازاڕ بۆ کڕینی شتومەکەکانیان‪،‬‬ ‫لەبەر قەرەباڵغی بازاڕەکان‪ ،‬بۆ‬ ‫پێداویستییەکانیان‬ ‫بەدەستهێنانی‬ ‫لە جێگەی ئەوە لە ڕێگەی بازاڕە‬ ‫ئۆنالینەکانی وەک ئەمازۆن و عەلی باباوە‬ ‫شت دەکڕن ئەوەش وایکردووە کە پشکی‬ ‫ئەو کۆمپانیایانە بەرزبوونەوەی زیاتر‬ ‫بەخۆیانەوە ببینن‪.‬‬

‫کۆمپانیاکانی بواری‬ ‫خوێندنەوەی بۆرسە‬

‫کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی‬ ‫وەرزشی‬

‫بە هۆی ئەوەی لە جیهاندا‪،‬‬ ‫هۆڵەکانی وەرزشکردنی بە کۆمەڵ یان‬ ‫داخراون‪ ،‬یان هاواڵتیان بۆ خۆپارستن‬ ‫کەمتر ڕوویان تێدەکەن‪ ،‬خواست لەسەر‬ ‫ئامێرە وەرزشییەکان بەرزبووەتەوە و‬ ‫هاواڵتیان بۆ ماڵەوەی دەکڕن بۆ ئەوەی‬ ‫زیاتر سود وەربگرن‪ ،‬ئەوەش وایکردووە‬ ‫کۆمپانیاکانی ئەو بوارە قازانجیان زیاد‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫کۆمپانیای ‪M3‬‬

‫کۆمپانیای ‪ M3‬کە کۆمپانیایەکی‬ ‫ئەمریکییە و لە بواری بەرهەمێنانی‬ ‫سودمەنترین‬ ‫کاردەکات‬ ‫کەمامەدا‬ ‫کۆمپانیای کاریگەرە بە ڤایرۆسی کۆرۆنا‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی هاواڵتیان دەیانەوێت لە‬ ‫ڕێگەی بەکارهێنانی کەمامەکانی ئەو‬ ‫کۆمپانیایەوە خۆیان لە ڤایرۆسەکە‬ ‫بەدووربگرن‪.‬‬

‫کۆمپانیای مۆدرینا‬

‫ــــۆرۆنا ڤایرۆس‬

‫ـــــــــــــــرالیۆن له ئهفریقا‬

‫لە کاتێکدا بەشێک لە کۆمپانیاکان‬ ‫داخراون‪ ،‬بەاڵم کارەکانیان ڕانەوەستاوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی کارمەندانی کۆمپانیاکە لە‬ ‫ڕێگەی پڕۆگرامی تیم ڤیوەرەوە دەچنە‬ ‫ناو کۆمپیوتەری کارکردنیان لە کۆمپانیا‬ ‫ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی بەکارهێنەری‬ ‫تیم ڤیوەر بەرزببێتەوە و پشکەکانی ئەو‬ ‫کۆمپانیایەش بە ڕێژەی ‪ ٪20‬بەرزبکاتەوە‪.‬‬

‫ئەگەرچی بە گشتی کۆمپانیا‬ ‫گەورەکان پشکەکانیان ڕووی لە دابەزینە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو کۆمپانیایانەی شیکاری بۆ‬ ‫زانیارییەکانی بۆرسە دەکەن نرخی‬ ‫پشکەکانی خۆیان بەرزبووەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫هۆی ئەوەی کە گۆڕانکاری لە ئابووریدا‬ ‫خێرایە و سەرمایەداران پێویستیان بە‬ ‫زانیارییەکانی ئەو کۆمپانیانەیە بۆ ئەوەی‬ ‫بزانن دۆخی پشکەکانیان چی لێ دێت‪.‬‬

‫کۆمپانیای مۆدرینا کە کۆمپانیایەکی‬ ‫بواری دەرمانە بە شێوەیەکی بەرچاو‬ ‫کاتێک‬ ‫بەرزبوویەوە‬ ‫پشکەکانی‬ ‫ڕایگەیاند دەستدەکەن بە تاقیکردنەوەی‬ ‫پێکووتەیەک لەسەر مرۆڤ کە وابکات‬ ‫هاواڵتیان توشی کۆرۆنا نەبن‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەشەوە ستیڤان بانسێل بووەتە‬ ‫یەکێک لە ملیۆنێرەکان لە جیهاندا‪.‬‬

‫کۆرۆنا؛ لە ترسەوە بۆ نوکتەکردن‬ ‫زەمەن‬

‫له خۆرئاوای ئهفهریقا‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫پهیوهست بوونمان به خهڵکی خۆجێی‬ ‫و هاوکاری سهرکرده ناوچهییهکان به‬ ‫باڵوکردنهوهی زانیاری تهندروستی‪،‬‬ ‫ڤایرۆسهکه کۆنترۆڵ کرا‪ .‬متمانه کاتی‬ ‫دهوێت‪ ،‬لهبهرئهوه ئهگهر دهمانهوێت بهر‬ ‫به باڵوبوونهوهی کۆرۆنا ڤایرۆس له‬ ‫ههژارترین واڵتانی دنیادا بگرین‪ ،‬دهبێت‬ ‫ئێستا دهست پێبکهین‪.‬‬ ‫بهشێکی تری دروستکردنی متمانه‬ ‫ئهوهیه که لهو گۆشهنیگایهوه له‬ ‫نهخۆشهکان تێبگهین که ئهوان تهنیا‬ ‫ژماره نییه؛ بهڵکو ئهوان مرۆڤن و لهگهڵ‬ ‫خێزانهکانیانن و خۆشیان دهوێن‪ .‬دڵنیایی‬ ‫وهرگرتن له کهسوکاری نهخۆشهکانی‬ ‫ئیبۆال که بهبێ دروستکردنی ڕیسک‬

‫سهردان بکهن و ڕێنماییهکان وهکو خۆی‬ ‫جێبهجێ بکهن‪ ،‬چونکه ئهو نهخۆشانه‬ ‫له دۆخێکی دهروونی ناخۆشدان و‬ ‫پیویستیان بهوه ههیه سهردانیان‬ ‫بکرێت‪ .‬ئهگهر کهسێکیش بمرێت به‬ ‫نهخۆشیهکه دهبێت ناشتنهکه ڕێنماییه‬ ‫تهندروستییهکان لهبهرچاو بگرێت‪،‬‬ ‫ههروهها بهها کلتووریهکانیش فهرامۆش‬ ‫نهکات‪.‬‬ ‫دواههمین‪ ،‬که گرنگترینیشیانه‪:‬‬ ‫پێویسته زوو به زوو و پێکهوه دهستوبرد‬ ‫بکهین و کار بکهین‪ .‬حکومهتهکان‪،‬‬ ‫دهزگاکانی یو ئێن و گروپهکانی هاوکاری‬ ‫پێویسته ههماههنگ کاردانهوهیهکی‬ ‫جیهانییان ههبێت بۆ پاراستنی ههمووان‪.‬‬ ‫ئوستورالیا ڕۆڵێکی گرنگی ههێه‬

‫له یارمهتیدانی دراوسێکانمان بهاڵم‬ ‫نزیکی سنوورهکان چیدی گرنگ‬ ‫نییه‪ -‬ڤایرۆسهکه بهخێرایی و بهبێ‬ ‫هیچ بهربهستێک باڵودهبێتهوه‪ .‬بهاڵم‬ ‫وهکو والتێکی دهوڵهمهند‪ ،‬یارمهتیدان‬ ‫گرنگییهکی ئهخالقی ههیه‪ .‬دهتووانین و‬ ‫دهبێت دهستی هاوکاری بۆ واڵتانی ههژار‬ ‫درێژ بکهین‪.‬‬ ‫کۆرۆنا ڤایرۆس‪ ،‬قهیرانێکی جیهانییه‬ ‫که پێویستی به چارهسهرێکی جیهانیش‬ ‫ههیه‪ .‬ئهو وانانهی له ئیبۆالوه فێری‬ ‫بووین لهبهر دهستماندان سوودیان‬ ‫لێوهربگرین ‪ -‬ئینجا وا دهکهین؟‬ ‫کریس ویسینگتۆن له بهشی یهکهی‬ ‫وهاڵمدانهوهی کتوپڕ و مرۆیی بۆ دهزگای‬ ‫‘ئوستورالیا کهیر’ کار دهکات‪.‬‬

‫ئەگەرچی کۆرۆنا بە شێوەیەکی زۆر‬ ‫خێرا لە جیهاندا باڵودەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫لەگەڵ گەیشتنی بە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫چەندین نوکتەی جیاوازی لەسەر کراوە‪،‬‬ ‫بە تایبەت تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬چەند‬ ‫ڕێنمایی و هۆشداری تەندروستی لەسەر‬ ‫کۆرۆنا تێدایە هێندەش نوکتە لەسەری‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی ‪2‬ی ئەم مانگە لە مەغریب‬ ‫یەکەم حاڵەتی کۆرۆنا ڕاگەیەندرا‪ ،‬کە‬ ‫کەسێک بوو لە ئیتاڵیا گەڕابووەوە‪ ،‬چەندین‬ ‫نوکتە لەسەر نەخۆشییەکە کرا‪ ،‬چونکە‬ ‫هاواڵتیان پێیان وایە پێشتر تۆمارکراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕاگەیاندنی دواخراوە هەر بۆیە‬ ‫ڤیدیۆییەکیان باڵوکردووەتەوە لەو کاتەدا کە‬ ‫ڕادەگەیەنرێت خەڵک دەیکات بە ئاهەنگ‪.‬‬ ‫یەکێکی دیکە لەو نوکتانەی دەکرێت‪،‬‬ ‫نیشاندانی کۆمەڵێک گۆڕی ئامادەکراوە‪،‬‬ ‫دەڵێن تەنیا هەوڵی وەزارەتی تەندروستییە‬ ‫بۆ چارەسەری کۆرۆنا‪ ،‬وەک ئاماژەیەک‬ ‫بەوەی کە ئەوەی توشی بێت بەهۆی‬ ‫خراپی سیستمی تەندروستییەوە لە واڵتەکە‬ ‫دەمرێت‪.‬‬ ‫لە میسر تا ئێستا سێ کەس بە فەرمی‬ ‫وەک توشبووی کۆرۆنا ڕاگەیەندراوە‪،‬‬

‫بەاڵم فەرەنساو کەنەدا حەوت کەسیان‬ ‫ڕاگەیاندووە کە دەڵێن لە میسرەوە هاتوون‬ ‫و توشی کۆرۆنا بوون‪ ،‬ئەوەش وایکردووە‬ ‫هاواڵتیان بە نوکتەوە باس لە سیستمی‬ ‫تەندروستی واڵتەکەیان بکەن‪ ،‬میسرییەکان‬ ‫نوکتەیەکیان دروستکردووە ئەڵێن‪ :‬ئێمە‬ ‫زۆر موهیمین بەبێ ئەوەی خۆمان توشی‬ ‫ببین کەچی کۆرۆنا ڕەوانەی واڵتانی دیکە‬ ‫دەکەین‪.‬‬ ‫ئەمە لە هەرێمی کوردستانیش‬ ‫دەبینرێتو چەندین نوکتەی لەسەر کراوە‪،‬‬ ‫(شێرکۆ عەبدوڵاڵ) تەنزنوس‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫“ڤایرۆسی کۆرۆنا‪ :‬ههههههههە‪ ،‬حکومەت‬ ‫بەدرۆم ئەخاتەوە‪ ،‬وائەزانێ داتاکانی سۆران‬ ‫عومەرم”‪.‬‬ ‫هەر لە تەنزێکی دیکەدا شێرکۆ‬ ‫عەبدوڵاڵ دەڵێت‪“ :‬خۆشترین شت ئەوەیە‬ ‫ماچێک تووشی کۆرۆنات بکات‪ ،‬ناخۆشترین‬ ‫شت ئەوەیە ماچی ناودەمی مەال هەڵۆ بێ”‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی کە پۆلیسی هەولێر‬ ‫دوو کەسی دەستگیرکرد‪ ،‬کە ڤیدیۆیەکیان‬ ‫باڵوکردەوە‪ ،‬گوایە توشی کۆرۆنا بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای دەستگیرکردنیان وتیان تەنها‬ ‫بۆ گاڵتە ئەو کارەیان کردووە‪.‬‬ ‫بەتەنها کۆرۆنا نەبووە بە جێگەی گاڵتە‬ ‫پێکردن و نوکتە‪ ،‬بەڵکو چەندین گۆرانیشی‬ ‫بۆ وتراوە هەم لە واڵتانی عەرەبی‪ ،‬هەم‬ ‫لە هەرێمی کوردستان‪ ،‬بەاڵم بەشێک لە‬

‫هاواڵتیان پێیان وایە ناکرێت نەخۆشییەکی‬ ‫لەو جۆرە کە ترسی خستووەتە دڵی‬ ‫زۆرینەی هاواڵتیانی جیهانەوە بەو شێوەیە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ بکرێت‪.‬‬ ‫حەسەن کەراوی‪ ،‬ڕۆژنامەنووس و‬ ‫چاالکوانێکی مەغریبییە لە فەیسبووکی‬ ‫خۆی نووسیویەتی‪“ :‬ناتوانم لەوە تێبگەم‬ ‫کە نەخۆشییەکی لەو شێوەیە کە جیهانی‬ ‫توشی ترس کردووە خەڵک پێی پێدەکەنن”‪.‬‬ ‫هەروەها توێژەری مەغریبی یەحیا عالم‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوە دیاردەیەکی مەترسیدارە کە‬ ‫گاڵتە بە کۆرۆنا دەکرێت‪ ،‬چونکە ئەوە‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەی هاواڵتیان بە گرنگییەوە‬ ‫لە پرسەکە نەڕوانن و بە باشی پەیڕەوی‬ ‫خۆپارێزی نەکەن‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫مزگهوت و ماسكهكهی مات گایتز‬

‫لوقمان‌غه‌فوور‬ ‫هێشتا له ئهمریكا به كهس نهوتراوه‬ ‫مهچۆ بۆ كلێسا لهبهرئهوهی شوێنی‬ ‫قهرهباڵغییه تا دوور بیت له كۆرۆنا‬ ‫ڤایرۆس‪ ،‬بهپێچهوانهوه خهڵك بزانێت‬ ‫ترس زۆره خۆی ناچێته كڵێسا‪ .‬یاخود‬ ‫راستر بڵێین دهشێت هێشتا حكومهتی‬ ‫ئهمریكی رادهی ترسهكهی نهگهیشتبێته‬ ‫ئاستێك پێویست بهوه بكات‪ ،‬بهاڵم‬ ‫لهبهرامبهر بودجهی زهبهالح دابیندهكات‬ ‫بۆ رووبهڕووبوونهوه‪ .‬كهچی لهخۆرههاڵتی‬ ‫ناوهڕاست و بهتایبهتی له عیراق و وردتر‬ ‫له كوردستان بۆ بهخهڵك بڵێین مهچن‬ ‫بۆ مزگهوت!؟‬ ‫رهنگه بههانهیهكی مهعقول ههبێت‬ ‫بۆئهوهی خهڵكی كوردستان پارێزراو‬ ‫بێت و تێكڕای كۆمهڵگه تووشی‬ ‫نهخۆشییهكی درمی وهك كۆرۆنا ڤایرۆس‬ ‫نهبێت‪ ،‬پێویسته مزگهوتهكان داخرێن‪،‬‬ ‫بهاڵم لهبهرامبهردا دهزگا تهنفیزییهكان‬

‫بهڵگهیهكی باوهڕپێهێنهریان پێ نییه‬ ‫ئاستی ترسی ڤایرۆسهكه چهند وا‬ ‫پێویستی بهداخستنی مزگهوتهكان‬ ‫ههیه‪ ،‬تهنیا وهك رێوشوێنی خۆپاراستن‬ ‫ئهم ههنگاوه گیراوهتهبهر‪.‬‬ ‫سهرهتا نموونهیهك ئههێنمهوه‬ ‫كه رۆژی ‪5‬ی مارس‪ ،‬مات گایتز كه‬ ‫ئهندامێكی ئهنجومهنی نوێنهرانی‬ ‫ئهمریكا لهسهر ویالیهتی فلۆریدا‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئهنجومهنی نوێنهران ویستی گفتوگۆ‬ ‫بكات لهسهر ‪ 7‬ملیار و ‪ 800‬ههزار دۆالر‬ ‫بۆ بهرهنگاربونهوهی كرۆنا ڤایرۆس‪،‬‬ ‫ئهم وهك دهربڕینی ترس لهدۆخهكه‬ ‫به ماسكێكی گازی فرمێسكڕێژهوه ئهو‬ ‫دوو رۆژه دهوامی كرد لهئهنجومهنی‬ ‫نوێنهران‪.‬‬ ‫نامهیهكهوه‬ ‫لهرێگهی‬ ‫كاتێك‬ ‫پهیوهندیم به گایتز‪-‬كۆماریخوازهوه كرد‬ ‫ئهو تێی گهیاندم‪ ،‬ئهم ههڵسوكهوتهی‬ ‫كاریگهری گهورهی ههبووه لهسهر‬ ‫بهشێك له ئهندامانی ئهنجومهنی‬ ‫نوێنهران‪ ،‬چونكه بهم ههڵسوكهوتهی‬ ‫ئهمیشهوه هێشتا ‪ 13‬ئهندامی ئهنجومهن‬ ‫دهنگیان به نهخێر دا به پرۆژهكه‬ ‫لهبهرامبهر ‪ 415‬ئهندام كه دهنگیان‬ ‫بهڵێ بوو‪ .‬بهم ههڵسوكهوته بهشێكی‬ ‫زۆر له دیموكراتهكان قهناعهتیان كرد كه‬ ‫ترس ههیه‪ ،‬لهوتهیهكیشیدا له كۆنگرێس‬ ‫بهر لهدهنگدانهكه ترسهكهی سهلماند‪.‬‬ ‫قهناعهت پێكردن ئاوا دهبێت!‬ ‫بهداخهوه كۆمهڵگهی كوردی ئێستا‬ ‫لهسهر دوو ئاراسته یاری پێدهكرێت‪،‬‬ ‫یهكهم كەوتۆته ناو ملمالنێییهكی‬ ‫سهختی ئایدۆلۆژیی و مهسهلهی‬

‫دین هاتهناو خۆپاراستنهوه‪ .‬دووهم‪:‬‬ ‫ئهو ههموو گرته ڤیدیۆییانهی رۆژانه‬ ‫دهخرێنه بهر چاوی خهڵك و كۆمهڵگه‬ ‫ههڵئاوسێنرێت بهوهی ئهمه جهنگی‬ ‫بایۆلۆژی و پیالنگێری نێودهوڵهتی و‬ ‫بهتایبهتی ئهمریكایه‪ .‬ئیدی بێئهوهی‬ ‫هیچ نهبێت كهمێك خۆیان ماندوو بكهن‬ ‫بزانێت چی دهگوزهرێت له ئیتالیا و‬ ‫كۆریای باشور كه دوو هاوپهیمانی‬ ‫ئهمریكان‪.‬‬ ‫رهنگه تهوهرهی دووهمیان زۆری‬ ‫بوێت كۆمهڵگه دابڕیت لهو وههمه‪،‬‬ ‫چونكه كۆمهڵگه دواكهوتووهكان‬ ‫بهئاسانی ناتوانرێت بیانبڕین و بچینه‬ ‫ناویانهوه و كاریان لهسهر بكه و‬ ‫قهناعهتیان پێ بێنین‪ .‬كهواته ئهوهی‬ ‫من قسهم لهسهریهتی ئاراستهی دووهم‪،‬‬ ‫كاركردنی خهڵكه لهبری خۆپاراستن‬ ‫و دهستگیرۆیی یهكتری‪ ،‬كهوتونهته‬ ‫دژایهتی یهكتر بهناوی دینداری و‬ ‫نادیندارییهوه‪.‬‬ ‫ئێستا حزبه ئیسالمییهكان ئهركێكی‬ ‫گهورهی ئهخالقی و ویژدانی و ئاینییان‬ ‫لهسهر شانه كه بههێمنی ئهم قۆناغه‬ ‫تێپهڕێنن‪ .‬بۆئهوهی ببن بهبهشێكی‬ ‫لهئهركی خۆپاراستنی و هاندانی ئهو‬ ‫رێوشوێنانهی حكومهت ئهیگرێتهبهر‬ ‫هانی كادر و ئهندامهكانیان بدهن با ئهم‬ ‫داوایهی حكومهت و ههندێك خهڵك بۆ‬ ‫خۆپارێزی له كۆرۆنا ڤایرۆس بچێتهسهر‬ ‫و دهرگای مزگهوتهكان داخرێن‪.‬‬ ‫بۆئهوهی دواتر ئۆباڵی ههر كارهسات و‬ ‫رووداوێكی نهخوازراوی مردن‪ ،‬نهخرێته‬ ‫سهرشانوملی ئهوان‪.‬‬ ‫مهرج نییه له ههموو سهردهمێكدا‪،‬‬ ‫ههموو رووداوهكان بهدڵی تۆ بن‪ .‬كاتێك‬ ‫الیهنه پهیوهندیدارهكان داوا دهكهن‬ ‫كه مزگهت داخرێت‪ ،‬پێویسته خهڵكی‬ ‫پراكتیزهكاری ئاینهكه‪ ،‬ئهم بڕیاره‬ ‫جێبهجێ بكهن‪ ،‬بهاڵم لهبهرامبهردا الیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكانی وهك وهزارهتی ئهوقاف‬ ‫و زانایانی ئاینی ئیسالمی و مامۆستایانی‬ ‫ئاینی و كادری حزبه ئیسالمییهكان‪،‬‬ ‫دیاردهكانی تری كۆمهڵكه بگهیننه الیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكان كه ئهمانهش خراپن و‬ ‫پێویسته ئیجرائات ههبێت بهرامبهر ئهم‬ ‫دیاردانهش لهم كاتهدا‪ .‬بهاڵم ئهگهر به‬ ‫پێچهوانهوه ئهوانیش وهك پهرچهكردار‬ ‫بهرامبهر بڕیارهكه وهستانهوه‪ ،‬ئهوا‬ ‫كۆمهڵگه پارچه پارچه و نادروست‬ ‫دهبێت‪ .‬لهرووی تهندروستییهوه كهس‬ ‫پارێزراو نابێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫کۆرۆنا پارە پەیدا دەکات‬

‫ئابووری جیـــهان توشـــــ‬

‫زەمەن‬ ‫“قەیرانێکی دیکەی ئابووری بەڕێوەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم جارە هۆکارەکەی ڤایرۆسێکی‬ ‫نوێیە” ئەمە شیکردنەوەی ڕۆژنامەی‬ ‫لۆفیگارۆی فەرەنسییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە تەنها‬ ‫شیکردنەوە نییە‪ ،‬بەڵکو کۆرۆنا بۆ هەندێک‬ ‫کۆمپانیاش بووە بە خێروبەرەکەت و لە‬ ‫هەندێک شوێنیش ڤایرۆسەکە پارە پەیدا‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لە کۆتا ڕۆژی ساڵی ‪٢01٩‬دا ڤایرۆسی‬ ‫کۆرۆنا لە جیهاندا دەرکەوت‪ ،‬ئێستا زیاتر‬ ‫لە سێ مانگە جیهانی ڕووبەڕووی قەیرانێکی‬ ‫تەندروستی کردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە تەنها‬ ‫کەرتی تەندروستی نەگرتووەتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئابووری جیهانیش ڕووی لە دابەزین‬ ‫کردووە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی هەر لە سەرەتاوە‬ ‫لە واڵتێک دەرکەوت کە دووەم گەورەترین‬ ‫ئابوری دنیایە و لە شارێک دەرکەوت کە بە‬

‫له ئیبۆالوه بۆ کـــ‬

‫ئهزموونی الیبیریا و سیــ‬

‫شهڕ له ئیدلیب و دهنگهدهنگ له کرملین‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای کۆبوونهوهیهکی پڕ سترێس و‬ ‫دڵهڕاوکێ‪ ،‬پێنجشهممهی رابردوو ئاگربهستی‬ ‫روسیاو تورکیا له ههرێمی ئیدلیبی باکووری‬ ‫خۆرههاڵتی سوریا راگهیهندرا‪ .‬رێککهوتنهکه‬ ‫لهالیهن ئهردۆغان و پوتینهوه واژۆ کرا که‬ ‫نیشانهی گرنگی و بایهخداریهکهی لەههمان‬ ‫کاتدا ههستیاری دۆخهکهیه‪.‬‬ ‫چهند ههفتهیهک بوو شهڕێکی توندبوو‬ ‫لەنێوان هێزه دژبهرهکانی ئهسهد که تورکیا‬ ‫پشتگیری دهکردن لهالیهک و هێزهکانی‬ ‫حکومهتی سوریا که ڕوسیا پاڵپشتی‬ ‫دهکردن لهالکهی ترهوه‪ ،‬دواجارو دوای‬ ‫ئهوهی نزیکهی شهست سهربازی تورکیا‬ ‫کوژران که بهشێکی زۆر لهو کوژراوانه‬ ‫بههۆی فڕۆکهکانی ڕوسیاوه بوون‪ ،‬ئهردۆغان‬ ‫ناچار کرا ڕوو بکاته مۆسکۆ‪.‬‬ ‫ئهردۆغان دهیویست قوڕهکه له ئیدلیب‬ ‫خهست بکاتهوەو به ڕقههڵساندنی سوریاو‬ ‫ڕوسیا‪ ،‬سهرنجی ئهوروپای خۆرئاواو‬ ‫ئهمهریکا ڕابکێشێت و شهڕهکه بکاته شهڕی‬ ‫ناتۆ و ڕوسیا و سوریا‪ ،‬بهاڵم ناتۆ خۆی‬ ‫له شهڕهکه بێدهنگ کرد‪ .‬ئهردۆغان وهک‬ ‫ههمیشه خۆی مه مهغدوور زانی و ههوڵیدا‬ ‫ ئهمجارهیان به ئاشکراتر‪ -‬کارتی گوشاری‬‫ئاواره سووریهکان و کردنهوهی ڕێگه بۆیان‬ ‫بۆ ڕژانه ئهوروپاوه بهکاربهێنێت‪ ،‬بهاڵم ئهوه‬ ‫تورکیای زیاتر بێزراند‪ ،‬بۆیه ئهردۆغان تهنیا‬ ‫ڕوو کردنه کرملینی بۆ مایهوه‪.‬‬ ‫هێشتا ئاگربهستهکه نهخرابووه واری‬ ‫جێبهجێکردنهوه که پێکدادانێکی نێوان‬ ‫سوپای ئهسهد و سوپای ئهردۆغان کوژرانی‬ ‫دوو سهربازی تورکیا و بیست و یهک‬ ‫سهربازی‪ -‬به وتهی تورکیا‪ -‬لێکهوتۆتهوه‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهو ڕێککهوتننامهیه چیه که‬ ‫پوتین و ئهردۆغان بۆ ماوهی شهش سهعاتی‬ ‫بهردهوام گفتوگۆیان لهسهر کرد؟‬ ‫ههردوو ال بڕیاریان دا پهیوهست بن بهم‬ ‫خااڵنهوه‪:‬‬

‫له یهكهم چرکهی بهری بهیانی ڕۆژی‬ ‫ههینی‪٦ ،‬ی ئازار له ههموو هێڵهکانی‬ ‫تهماس شهر بوهستێنرێت‪.‬‬ ‫له ‪ 15‬ی ئازارهوه به درێژایی شاڕێگای‬ ‫ئێم‪ 4‬هێزه هاوبهشهکانی تورکیا و ڕوسیای‬ ‫لێدهبن‪.‬‬ ‫ههروهها‪ ،‬ڕێڕهوێکی ئهمین و پارێزراو ؛‬ ‫شهش کیلۆمهتر له باکوور و شهش کیلۆمهتر‬ ‫له باشووری شاڕێگای ئێم‪ 4‬ی ئیدلیب به‬ ‫شارهکانی حهڵهب و الزقیهی ژێر دهستی‬ ‫حکومهتی سوریاوه دهبهستێتهوه‪.‬‬ ‫له وتوێژهکاندا ئهردۆغان زۆر جهختی‬ ‫دهکردهوه که ڕوسیا به پاشهکشهپێکردنی‬ ‫سوپای سوریا لهو جێگایانه ڕازی بکات که‬ ‫لهم دوواییانه گرتبوونی‪ ،‬بهاڵم پوتین ملی‬ ‫نهدا‪ ،‬بۆیه ڕێککهوتنهکه بۆ تورکیا الیهنی‬ ‫کهمی خواستهکان دههێنێته دی‪.‬‬ ‫ڕهنگه ڕێککهوتنهکه بتووانێت وهاڵمی‬ ‫ئهوه بداتهوه که جوڵهی هێزهکانی تورکیا و‬ ‫سوریا چۆن دهبێت و لهکوێ بۆیان ههیه بێن‬ ‫و بڕۆن‪ ،‬بهاڵم هیچ ئاماژهیهک به ناوچهیهکی‬ ‫ئارام نهدراوه که ببێته پهناگهیهک بۆ‬ ‫ئهو ههموو ئاوارهیهی جهنگهکه بێماڵ‬ ‫و پهرتهوازهی کردوون ئاماری نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان باسی ئاوارهبوونی ملیۆنێک‬ ‫مرۆڤ دهکات که له نۆ ساڵی رابردوودا‬ ‫گهورهترین کارهسات بووه که بهو ژمارهیه‬ ‫زۆره خهڵک بێماڵ و ئاواره بکات‪.‬‬ ‫لهمالوه ڕێککهوتنی تورکیا و روسیا که‬ ‫بابهتی ڕێککهوتنهکه خاکی واڵتێکی تره‬ ‫که سوریایه‪ ،‬لهوالشهوه ئهسهد ههڕهشهی‬ ‫گرتنهوهی ههموو بستێکی سوریا دهکات که‬ ‫بێگومان گرتنهوهی ههردوو بهری شاڕێگای‬ ‫ئیدلیب بۆ ئابووری داتهپیو و گهمارۆدراوی‬ ‫سوریا مهسهلهیهکی گرنگ دهبێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهو شهڕه به تهنیا به سوریا ناکرێت که‬ ‫به هاوکاری سهربازی روسیا و میلیشیاکانی‬ ‫سهر به ئێران نهبێت له ماوهیهکی کهمدا‬ ‫گورگان خواردوو دهکرێت‪ .‬ئهوهش ڕوونه‬ ‫ئهگهر سوریا خواستهکانی بێته دی نایهوێت‬ ‫لهگهڵ واڵتێکی بههێز و دراوسێ و ئهندامی‬

‫ناتۆی وهکو تورکیادا تهنگژهکهی بهردهوام‬ ‫بێت‪ .‬ئهسهد له چاوپێکهوتنێکی لهگهڵ‬ ‫میدیای روسیا کردوویهتی ئهو خواستهی‬ ‫خۆی چهند باره کردۆتهوه که دهیهوێت‬ ‫پهیوهندی خۆی لهگهڵ تورکیا ئاسایی‬ ‫بکاتهوه‪ ،‬بهاڵم مهلهفی سوریا و تورکیا‬ ‫ئاڵۆزی و کێشهی زۆر تێدایه پێناچێت بهو‬ ‫ئاسانیه ئاسایی ببێتهوه‪.‬‬ ‫ههڵبهته کێشهی ئیدلیب کێشهیهکی‬ ‫ئاڵۆزهو چهندان دهوڵهت و گروپی چهکداری‬ ‫تێوهگالون‪ ،‬ئهمهیش یهكهم ئاگربهست نییه‬ ‫که له سهر ئیدلیب کرابێت‪ ،‬دوواههمینیان‬ ‫ساڵی ‪ ٢018‬که پوتین و ئهردۆغان ڕێککهوتن‬ ‫‘زۆنێکی بێپێکدادان’ دروست بکهن‪ ،‬بڕیار‬ ‫وابوو وهکو زۆنێکی ئارام له نێوانیاندا بێت‪،‬‬ ‫بهاڵم ئاگربهستهکه شکستی هێنا‪.‬‬ ‫له سهرهتاوه دیاره ڕێککهوتنهکه هێنده‬ ‫تۆکمه نییه‪ ،‬چونکه ڕوسیا دهیهوێت‬ ‫تورکیا ڕێشمه بکات و له سوریا جوڵهکانی‬ ‫سنووردار بکات‪ ،‬تورکیاش سوریا و به‬ ‫دیاریکراوی ئیدلب که کێشهی زۆری لهسهره‬ ‫وهکو قوالییهکی ستراتیجی دهبینێت‪.‬‬ ‫پوتین به ڕۆژنامهنووسانی گوت که ئهمه‬ ‫سهرهتایهکه بۆ کۆتاییهێنانی یهکجارهکی‬ ‫به تهنگژهکه‪ ،‬کهچی ئهردۆغان هێنده دڵنیا‬ ‫نهبوو له ڕاستی ئهو قسهیه بۆیه گوتی‬ ‫تورکیا ماف به خۆی دهدات بهرگری له‬ ‫خۆی بکات بهرانبهر ههر هێرشێک لهالیهن‬ ‫سوریاوه بکرێته سهرمان‪.‬‬ ‫ڕێککهوتنه شلۆق و ناڕوونه و وهالمی‬ ‫زۆر کێشهی پهیوهندیداری به ئیدلیب‬ ‫نهداوهتهوه‪ ،‬ههر له کێشهی ئاوارهکانهوه‬ ‫تاکو ئهوهی ڕێککهوتنهکه تاکو کهی کارایه‬ ‫و مافی دهوڵهت و هێزهکانی سوریا لهو‬ ‫ناوچهیه چۆن دهبێت‪ .‬ههرچۆنێک بێت‬ ‫تازه روسیا بههیزترین ئهکتهری گۆڕهپانی‬ ‫سوریایه و ئهردۆغانیش دهیهوێت به ناتۆ و‬ ‫هێزه خۆرئاواییهکان بڵێت که سهری دنیا‬ ‫به پووش نهگیراوه؛ ئهگهر ئهوان هاوکار‬ ‫نهبن ڕێگای مۆسکۆ وهکو ڕێگای مزگهوت‬ ‫وایه‪.‬‬

‫یەکێک لە گرنگترین شارە پیشەسازییەکانی‬ ‫جیهان هەژمار دەکرا‪.‬‬ ‫رۆژنامەی لۆڤیگارۆی فەرەنسی‬ ‫پێشبینی دەکات کە ڤایرۆسەکە ببێتە‬ ‫قەیرانێکی نوێی ئابووری بە هۆی ئەوەی‬ ‫کە خواست لەسەر بەرهەمی چینی ‪٪٢5‬‬ ‫دابەزیوەو نرخی نەوتیش لە جیهاندا‬ ‫بەردەوامە لە دابەزین ‪.‬‬ ‫بە گوێرەی ڕاپۆرتە ئابوورییەکان‬ ‫(‪ )51‬هەزار کۆمپانیای بیانی کە‬ ‫ڕاستەوخۆ وەبەرهێنانیان لە چین دەکرد‬ ‫لە کاروەستاون بە هۆی باڵوبوونەوەی‬ ‫نەخۆشی کۆۆنا لەو واڵتە‪ ،‬هەروەها‬ ‫گەشەی ئابووری جیهانی پاشەکشە‬ ‫پێکردووە‪.‬‬ ‫بە گوێرەی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی‬ ‫ڤایرۆسەکە کاریگەری زۆری هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا نەبووەتە هۆی داتەپینێکی‬ ‫گەورە و تەنها ‪ 0.1‬خاڵ گەشەی ئابووری‬ ‫کەمکردووەتەوە‪ ،‬کە لە کاتی باڵوبوونەوەی‬

‫ڤایرۆسی سارسدا هەمان شت ڕوویدا‪ ،‬بۆیە‬ ‫سندوقی دراوی نێودەوڵەتی پێشبینی‬ ‫دەکات کە ئەو پاشەکشەیە کاتی بێتو زۆر‬ ‫نەخایەنێت‪ ،‬ئەگەرچی پێشبینی دەکات کە‬ ‫کاریگەری خراپتری لەسەری هەبێت‪.‬‬ ‫پێیان‬ ‫ئابووری‬ ‫شیکەرەوانی‬ ‫وایە پێشبینییەکانی سندوقی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی ڕەنگە کورت بهێنێت و‬ ‫ئابووری جیهان ڕووبەڕووی دۆخێکی‬ ‫پێشبینی نەکراو ببێتەوە‪.‬‬ ‫ئاژانسی بلومبێرگ لە ڕاپۆرتێکیدا باس‬ ‫لەوە دەکات کە ملیۆنان کۆمپانیای چینی‬ ‫لەژێر هەڕەشەی داتەپیندایە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو کۆمپانیایانەی کە لە‬ ‫بواری پیشەسازی دەرماندا کاردەکەن‬ ‫بووژانەوەیان بەخۆیانەوە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫تەنها لە چین بانکی ئەو واڵتە ‪5.4‬‬ ‫ملیار وان (‪ 770‬ملیۆن دۆالر)ی داوە‬ ‫بەو کۆمپانیانەی کە لێکۆڵینەوە لەسەر‬ ‫ڤایرۆسی کۆرۆنا دەکەن‪.‬‬

‫کریس‌ویسینگتۆن‪‌،‬گاردیان‬ ‫ههرچهنده ئێمه له ههژارترین‬ ‫واڵتانی دنیا کار دهکهین و وایدهبینم که‬ ‫سیستمێکی تهندروستی خراپ زۆر به‬ ‫زهحمهت دهتوانێت رووبهڕووی ڤایرۆسێکی‬ ‫گوازراوه ببێتهوه‪ ،‬بهاڵم ئێمه چوار وانه‬ ‫له ڤایرۆسی ئیبۆالوه فێر بووین که چۆن‬ ‫خۆمان له کۆرۆنا ڤایرۆس بپارێزین‪.‬‬ ‫جیهان لهناو گهرمهی باڵوبوونهوهی‬ ‫ڤایرۆسێکی ترسناکدایه‪ ،‬ههژارترین‬ ‫واڵتان که خاوهنی خراپترین سیستمی‬ ‫زیانیان‬ ‫زۆرترین‬ ‫تهندروستین‪،‬‬ ‫بهردهكهوێت‪.‬‬ ‫من لهگهڵ تیمی بهرهوڕووبوونهوهی‬ ‫ئیبۆال بووم له خۆرئاوای ئهفهریقا‪.‬‬ ‫لهوێ کۆمهڵێک وانهی گرنگ فێربووین‬ ‫که یارمهتیمان دهدات چۆن ڕێگه له‬ ‫باڵوبوونهوهی زیاتری کۆرۆنا ڤایرۆس‬ ‫بگرین‪ ،‬ههم له ئهفهریقاو ههم له جیهان‪.‬‬ ‫وانهی یهکهم‪ :‬شۆرینی دهستهکان‬ ‫یهکهم هێڵی بهرگریه دژی ڤایرۆسهکانی‬ ‫وهکو ئیبۆالو کۆرۆنا‪ .‬لهو جێگایانهی‬ ‫پێوهری پاکوخاوێنی ڕێکوپێکی تێدا‬ ‫بوو له نهخۆشخانهکان‪ ،‬قوتابخانهکان‬ ‫و شوێنه گشتییهکانی تردا‪ ،‬کهمترین‬ ‫ڕێژهی ئیبۆالمان تێدا بینییهوه‪ .‬ئهمه‬ ‫بۆ کۆرۆناش راست دهبێت‪ .‬بهاڵم ئهوه‬ ‫ههر به قسه ئاسانه لهو واڵتانهی‬ ‫ ئهفهریقا‪ -‬ئاوی پاکژیان کهمەو‬‫خهڵکی ئاسایی سابوون و ئامرازهکانی‬ ‫پاککردنهوهیان چنگ ناکهوێت‪ .‬بۆیه زۆر‬ ‫گرنگه دهزگا خێرخوازیهکانی ‪ -‬وهکو‬ ‫هاوکاری ئوستورالیا که من ئێستا کاریان‬ ‫بۆ دهکهم‪ -‬سهرچاوهکانی ئاو پهره‬ ‫پێبدهن‪ ،‬سابوون دابین بکهن و ڕێگاکانی‬ ‫بهکارهێنانی سابوونهکەو چۆنیهتی‬

‫شووشتنی دهستهکان به باشترین شێوه‬ ‫ڕوون بکهنهوه‪.‬‬ ‫وانهی دووهم‪ :‬کارمهندانی تهندروستی‬ ‫دهبێت زانیاری و سهرچاوهو ئامرازیان‬ ‫لهبهر دهستدا بێت تاکو ڤایرۆسهکانی له‬ ‫بابهت ئیبۆال و کۆرۆنا له جێگای خۆیان‬ ‫بوهستێنن‪ .‬سیستمێکی تهندروستی‬ ‫پهککهوتوو و بێپاره ناتوانێت کۆنترۆڵی‬ ‫ڤایرۆسهکه بکات‪.‬‬ ‫له الیبیریا و سیرالیۆن‪ ،‬دوو واڵت‬ ‫که زۆرترین ئیبۆالیان تێدا باڵوبۆوه‪،‬‬ ‫من لهگهڵ ستافی ناوچهیی ئهوێ که‬ ‫ژیانی خۆیان بۆ ڕزگارکردنی کهسانی‬ ‫تر خستبووه مهترسیهوه؛ کارم دهکرد‪.‬‬ ‫ئهوانه دوو ههژارترین واڵتی دنیا بوون‪،‬‬ ‫که مێژووی کۆڵۆنیالیزم و شهڕی ناوخۆ‬ ‫پرزهی لێبڕیبوون‪.‬‬ ‫پێش ئهوهی هاوکاری نێونهتهوهیی‬ ‫بگات‪ ،‬کارمهندانی تهندروستی خۆجێی‬ ‫سهرچاوەو ئامرازی تهندروستی و‬ ‫ڕاهێنانیان نهبوو تاکو بهڕهوڕووی‬ ‫بارودۆخهکه ببنهوه‪ .‬درهنگ گهیشتنی‬ ‫هاوکاری نێونهتهوهیی بوو بەهۆی مهرگی‬ ‫تراژیدی ژمارهیهکی زۆر له کارمهندانی‬ ‫سیستمی‬ ‫ئهمهش‬ ‫تهندروستی؛‬ ‫تهندروستیهکهی هێندهی دیکه الواز کرد‪،‬‬ ‫که پێویست بوو بههێز بێت‪.‬‬ ‫مایهی نیگهرانیه کاتێک ئهو‬ ‫ڕاپۆرتانه دهخوێنینهوه که چۆن خهڵک‬ ‫له ناوچهکانی باڵوبوونهوهی ڤایرۆسی‬ ‫کۆرۆنا‪ ،‬له زۆنی سوورو سهوزدا دێن و‬ ‫دهچن‪.‬‬ ‫یهکێک له گرنگترین پێوهرهکان‬ ‫که خرایه کار لهالیهن هاوکاره‬ ‫نێودهوڵهتییهکان و ژیانی زۆر کهسی‬ ‫ڕزگار کرد‪ ،‬دابهشکردنی ناوهندهکانی‬ ‫چارهسهرکردنی ئیبۆال بوو بۆ چهند‬ ‫زۆنێک‪ ،‬که ئهوانهی ئیبۆالیان گرتبوو‬

‫خرابوونه ناو زۆنی مهترسیدارهوه‪.‬‬ ‫پۆلێنکردنی دروستی زۆنهکان لهکاتی‬ ‫باڵوبوونهوهی ئهو ڤایرۆسانهدا مهسهلهی‬ ‫ژیان و مردنه‪ ،‬بۆیه هاتوچووی خهڵک‬ ‫بهناو زۆنهکانی سوورو سهوزدا له‬ ‫مهسهلهی کۆرۆنا ڤایرۆسدا بابهتێکی‬ ‫نیگهرانیهێنهره‪.‬‬ ‫وانهی سێیهم‪ :‬ناکرێت تهنیا‬ ‫جهخت بکرێته سهر کاردانهوهی دهزگا‬ ‫تهندروستییهکان بۆ دیاردهکه‪ .‬ئێمهی‬ ‫مرۆڤ به تهنیا کۆمهڵێک خانهی بایۆلۆجی‬ ‫نین‪ ،‬بهڵکو ههست و سۆزو بۆچوونمان‬ ‫ههیه‪ ،‬ئهمهش له دۆخی باڵوبوونهوهی‬ ‫ڤایرۆسدا ڕۆڵی گرنگی ههیه‪.‬‬ ‫دروستکردنی متمانه لهناو کۆمهڵگهدا‬ ‫پرۆگرامه‬ ‫سهرکهوتنی‬ ‫گهرانتی‬ ‫تهندروستییهکان دهدات‪ .‬له کاتی‬ ‫باڵوبوونهوهی ئیبۆال نهبوونی زانیاری و‬ ‫بوونی زانیاری ههڵهو ئیدیعا وهکو ئاگر‬ ‫لهناو پووشدا باڵو دهبۆوه‪ .‬یهکێک له‬ ‫سهختترین کارهکانمان ئهوه بوو کهسانی‬ ‫گومانلێکراو بهبوونی ئیبۆال وا لێبهین و‬ ‫تێیان بگهیهنین که به قازانجی ههمووانه‬ ‫کهرهنتینه بکرێن و له خهڵکی دابڕێندرێن‪.‬‬ ‫ههروهها ئهگهر نیشانهکانیان تێدا‬ ‫دهربکهوتایه‪ ،‬دهبووایه ههوڵ بدهین رازیان‬ ‫بکهین بهوهی له ناوهندهکانی چارهسهری‬ ‫ئیبۆال بخرێنه ژێر چارهسهریهوه‪ .‬بۆ ئهمه؛‬ ‫خهڵک پێویسته متمانه به کارمهندانی‬ ‫تهندروستی بکهن‪.‬‬ ‫بابهتی نهبوونی متمانه له کۆماری‬ ‫دیموکراتی کۆنگۆ کێشهیهکی گهوره بوو‬ ‫که زانیاری ههڵه بهشێوهیهک تهنییهوه‬ ‫خهڵک پێی وابوو کارمهندانی تهندروستی‬ ‫به ئهنقهست خهڵک تووشی ئیبۆال‬ ‫دهکهن‪ .‬به خۆشحاڵیهوه ئێستا ئیبۆال‬ ‫لهژێر کۆنترۆڵدایه و دواههمین نهخۆش‬ ‫ههفتهی ڕابردوو چاک بۆوه‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫ئەسەد وەك باوكی‪ ،‬سەیری پرسی كورد دەكات‬ ‫ئیدارەی خۆسەر ترسی هەیە رژێم هێرش بكاتە سەر‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‬

‫روسیا‬ ‫چ کوردستانێکی‬ ‫دەوێ؟‬ ‫ئیکباڵ دوڕە‬ ‫ئێستا ئەم پرسیارە زۆر‬ ‫کوردستان‬ ‫ئایا‬ ‫دەکرێ‪:‬‬ ‫دەتوانێ هاوسەنگی رابگرێ‬ ‫لەنێوان روسیاو ئەمریکادا‬ ‫کاتێک دەیانەوێ وەبەرهێنان‬ ‫بکەن لە کەرتی نەوت و وزەی‬ ‫کوردستاندا؟‬ ‫لە دوایین دیداری باڵیۆزی‬ ‫نوێی ئەمریکا لە روسیا‪ ،‬باسی‬ ‫لە یەکەم ئەرکی خۆی کرد‬ ‫کە “باشترکردنی پەیوەندییە‬ ‫ئابوورییەکانی نێوان مۆسکۆ‬ ‫و واشنتۆنە” بۆیە پێدەچێ لە‬ ‫داهاتوویەکی نزیکدا هەندێ‬ ‫رێککەوتن لە نێوان مۆسکۆو‬ ‫واشنتۆندا بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫واتە النیکەم گرژی زیاتر‬ ‫لە پەیوەندییە ئابوورییەکاندا‬ ‫نایەنەپێش‪ ،‬ئەمەش بۆخۆی‬ ‫سوودی بۆ کوردستان دەبێ‪.‬‬ ‫بۆیە بۆ کورد لە کاتێکی وادا‬ ‫کە تەنگەژە لەنێوان ئەمریکا‬ ‫و روسیادا نەبێ‪ ،‬راگرتنی ئەو‬ ‫پەیوەندییانە ئاسانتر دەبێ‪.‬‬ ‫بێگومان ئەمریکا قەڵس‬ ‫دەبێ بە پتەوکردنی پەیوەندی‬ ‫ئابووری لەگەڵ چین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ روسیا وا نییە‪ .‬هەروەها‬ ‫روسیا پێگەی کوردستان وەک‬ ‫دیفاکتۆ وەردەگرێ‪ ،‬هەروەکچۆن‬ ‫بەدەستهێنانی پێگەی ئۆتۆنۆمی‬ ‫و فیدراڵی لە عێراق بەبێ‬ ‫کاریگەری روسیا بەدەستهاتووە‪،‬‬ ‫بۆیە مۆسکۆ لەسەر ئەو دۆخە‬ ‫هەڵوێستی ئاساییەو هیچ‬ ‫دژبەریی نییە‪.‬‬ ‫بەاڵم شتەکە لە کوردستانی‬ ‫سوریا وا نییە‪ ،‬دەشێ مۆسکۆ‬ ‫لە سوریا رۆڵی بنەڕەتی ببینێ‪.‬‬ ‫روانگەی روون لەسەر چارەسەری‬ ‫قەیرانی سوریاو پرسی کوردان‬ ‫لەو واڵتەدا‪ ،‬مۆسکۆ دژی‬ ‫سەربەخۆیی کوردانە لە سوریا‪.‬‬ ‫روسیا پشتیوانی لە پاراستنی‬ ‫سەروەری واڵتان دەکات لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستداو دەیەوێ‬ ‫کوردانی سوریا لەسەر ئاستی‬ ‫کولتووریی و چەند ئاستی تریش‬ ‫سەربەخۆبن‪ ،‬بەاڵم لەچوارچێوەی‬ ‫واڵتێکی یەکگرتوودا‪.‬‬ ‫واتە ڕێگەخۆش دەکات بۆ‬ ‫رەخساندنی هەلومەرجێکی وا‬ ‫کە کوردانی سوریا سەربەخۆیی‬ ‫کولتووریی بەدەست بهێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم روسیا دژی یەکگرتنی‬ ‫کوردستانی سوریاو کوردستانی‬ ‫عێراقە لە داهاتوودا‪.‬‬ ‫هەرچەندە هەوڵ و ئاماژەیەک‬ ‫بەو ئاراستەیەدا لە ئارادایە‬ ‫کە کورد لە سوریا ئۆتۆنۆمی‬ ‫وەربگرن‪ ،‬بەاڵم دیمەشق ئێستا‬ ‫بەم بیرۆکەیە رازی نییە‪.‬‬ ‫ئەم ترسەش لەبەر ئەوەیە‬ ‫کە وەک لە مۆسکۆ دەڵێن‪:‬‬ ‫دەشێ ئەو یەکگرتنەوەیەی کورد‬ ‫لە سوریا و عێراق ببێتە هۆی‬ ‫دروستبوونی نیمچەدەوڵەتێک‪.‬‬ ‫ئێستا سەبارەت بە هەردوو‬ ‫کوردستان ئەمە هەڵوێستی‬ ‫روسیایە‪ ،‬بەاڵم لە داهاتوودا چی‬ ‫چێ دەبێ؟ ئەوە کات و زەمانی‬ ‫خۆی وەاڵمی دەداتەوە‪.‬‬ ‫* شارەزای پەیوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان و مامۆستای‬ ‫زانکۆ لە مۆسکۆ‪ .‬تایبەت بۆ‬ ‫(پەیسەر) نووسیویەتی‪.‬‬

‫رەوا بورهان‬ ‫“كێشەی كورد لە سوریا خەیاڵو درۆیە‪،‬‬ ‫ئەوان میوانن” نوێترین لێدوانی بەشار ئەسەد‬ ‫سەرۆكی سوریایە‪ ،‬كە واڵتەكەی ‪ 9‬ساڵە لە‬ ‫ناو خوێن و ئاگردایەو كوردیش هەزاران‬ ‫قوربانی بەخشیوە بۆ ئەوەی هەوای ئازادی‬ ‫هەڵمژێت‪ ،‬كە لە سەردەمی حوكمی بەشارو‬ ‫حافز ئەسەدی باوكیدا لێیان زەوتكرابوو‪.‬‬ ‫لێدوانەكەی ئەسەد ترس و نیگەرانی الی‬ ‫كورد لە رۆژئاوای كوردستان دروستكردووە‪،‬‬ ‫بەوەی هێشتا بیركردنەوەو عەقڵیەتی‬ ‫دیمەشق هیچ گۆڕانی بەسەردا نەهاتووەو‬ ‫هاوشێوەی پێش هەڵگیرسانی شەڕو‬ ‫ئاڵۆزییەكانی سوریایە‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪٦‬ی ئەم مانگە بەشار ئەسەد‬ ‫سەرۆكی سوریا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ‬ ‫كەناڵی روسیا ‪ ،٢٤‬وتی‪“ :‬كوردانی سوریا‬ ‫میوانن و بەدەست داپڵۆساندنی توركی‬ ‫هاتوونەتە باكوورو ئێمەش میوانداریمان‬ ‫كردن”‪ .‬زیاتر لەوەش وتی‪“ :‬كێشەی كورد لە‬ ‫سوریا خەیاڵ و درۆیە”‪ ،‬كە ئەمەیان هەمان‬ ‫بیركردنەوەی دەسەاڵتدارانی توركیاشە كە‬ ‫تائێستاش نكوڵی لە بوونی كێشەی كورد‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫دوو رۆژ پێش ئەوەش‪ ،‬وتی‪“ :‬توركەكان‬ ‫برامانن و نالۆژیكییە ناكۆكی جددی لەنێوان‬

‫دیمەشق و ئەنقەرە هەبێت”‪ .‬ئەمەش هاوكات‬ ‫بوو لەگەڵ شەڕوپێكدادانەكانی سوپاكەی‬ ‫لەگەڵ توركیا و ئۆپۆزسیۆنی چەكدار لە‬ ‫ئیدلب‪.‬‬

‫الیەنە كوردییەكان‬ ‫وەاڵمی ئەسەدیان دایەوە‬

‫لەگەڵ سەرهەڵدانی ئاڵۆزییەكانی‬ ‫سوریا‪ ،‬كورد نە الی ئەسەدی گرت نە‬ ‫الی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬هێڵی سێیەمی هەڵبژارد‪،‬‬ ‫بەوەش توانی خاكی رۆژئاواو بەشێك‬ ‫لە خاكی سوریاش بخاتە ژێڕ كۆنترۆڵی‬ ‫خۆیو ئێستا لەالیەن ئیدارەی خۆسەرەوە‬ ‫بەڕێوەدەبرێت‪ ،‬كە لە كوردو عەرەب و‬ ‫توركمانو مەسیحی پێكدێت‪.‬‬ ‫ئیدارەی خۆسەری باكوری سوریا كە‬ ‫هەشت ساڵە راگەیەندراوە لەگەڵ ‪ ٢3‬حزبدا‬ ‫وەاڵمی بەشار ئەسەدیان دایەوە‪ ،‬رایانگەیاند‬ ‫“‪ 9‬ساڵ بەسەر كوشتن‪ ،‬كۆچبەری و‬ ‫وێرانبوون لە سوریا تێدەپەڕێت و هێشتا‬ ‫بەشار ئەسەد بە هەمان زمان و عەقڵیەت‬ ‫قسە دەكات كە بووە هۆی گێژاوێك بۆ‬ ‫خەڵكی سوریا”‪ .‬حزبەكانی ناو ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كورد لە سوریا ناسراو بە‬ ‫“ئەنەكەسە”‪ ،‬تائێستا هەڵوێستیان لەسەر‬ ‫قسەكانی ئەسەد نەبووە‪.‬‬ ‫‪ ٢3‬حزبەكە قسەكانی ئەسەدیان بەوە‬ ‫لێكداوەتەوە‪ ،‬كە “بەم لۆژیك و عەقڵیەتە‬

‫نیشانەی قبوڵنەكردنی چارەسەری سیاسی‬ ‫و ئازارەكانە”‪.‬‬ ‫جەمیل رەحمانۆ‪ ،‬ئەندامی نوێنەرایەتی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری دیموكراتیی باكورو‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو‬ ‫قسانەی بەشار ئەسەد مەترسیدارە بۆ‬ ‫پێكەوە ژیان لە سوریاو هەمان بۆچوونەكانی‬ ‫بەعسی عەرەبی و دیكتاتۆرییەتەو هاوشێوەی‬ ‫بیركردنەوەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫كە خۆسەری دیوكراتی نەمێنێت”‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەی خۆسەری دیموكراتی‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬بۆچوونەكەی ئەسەد‬ ‫مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر خۆسەری‬ ‫دیموكراتی و ئەگەر بێت و لە ئایندەدا بەشار‬ ‫ئەسەد سەركەوتوو بێت لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی‬ ‫ناوچەكانی دیكە‪ ،‬ئەوا هێرشدەكاتە سەر‬ ‫رۆژئاوای كوردستان”‪.‬‬ ‫رەحمانۆ جەخت لەوە دەكاتەوە ئەوەی‬ ‫سوریای بەو دۆخە گەیاندووە نكۆڵیكردن‬ ‫بووە لە مافی پێكهاتەكانی و ئەو بۆچوونەی‬ ‫بەشار ئەسەدیش گرفتەكان زیاد دەكات و‬ ‫ناتوانێت چارەسەری قەیرانەكانی سوریا‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بە گوێرەی زانیارییەكانی “زەمەن”‪،‬‬ ‫دوای ئاگربەستی ئیدلیب لەنێوان روسیاو‬ ‫توركیاو لێدوانەكانی ئەسەد‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكرات ئامادەكارییەكانی‬ ‫چڕكردووەتەوە‪ ،‬سەرچاوەیەكی ئاگادار لە‬

‫‪7‬‬ ‫رۆژئاواوە وایدەبینێت‪ ،‬كە ئەگەری ئەوە‬ ‫هەیە لەكاتی لێكنزیكبوونەوەی زیاتری‬ ‫سوریاو توركیا بەتایبەت دوای رێككەوتنی‬ ‫نێوان توركیاو روسیا‪ ،‬هێزەكانی ئەسەد بە‬ ‫هاوكاری توركیا هێرشبكەنە سەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫كورد پێش ‪٢011‬‬

‫لە سەردەمی دەسەاڵتدارێتی حافز‬ ‫ئەسەد باوكی بەشاردا‪ ،‬كوردانی سوریا‬ ‫خاوەنی هیچ ناسنامەیەك نەبوون‪ ،‬چونكە‬ ‫دەوڵەت پێی وایە ئەو كەسانە خەڵكی‬ ‫رەسەنی واڵتەكە نین وەك ئەوەی بەشار‬ ‫ئەسەد وتی‪“ :‬كوردەكان میوانن و لە‬ ‫توركیاوە هاتوون” هەر بۆیە لە سەردەمی‬ ‫باوكیشیدا تەنیا كارتێك دراوە بە‬ ‫كوردەكان كە لێی نوسراوە ئەوان بیانین‬ ‫و خەڵكی واڵتەكە نین‪.‬‬ ‫الی بەعسی سوریا كوردەكان ناویان‬ ‫ناچێتە ناو تۆمارنامەی فەرمی دانیشتوانی‬ ‫سوریاو رێگەیان پێنادرێت هیچ جۆرە‬ ‫كارتێكی شوناس وەربگرن‪ .‬بەرزترین‬ ‫ناسنامە یان كارتێك كە كورد لە سوریا‬ ‫دەیتوانی بەدەستی بهێنێت نامەیەك بوو‬ ‫لە موختاری گوندەوە كە دەریدەخات‬ ‫كە موختار ئەو كەسە دەناسێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدەستهێنانی ئەو بەڵگەیە لەالیەن‬ ‫موختارەوە كارێكی سەخت بوو‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر كوردێك لە سوریا لە‬ ‫سەردەمی حافز ئەسەددا بمردایە‪ ،‬بە هیچ‬ ‫جۆرێك مردنی تۆمار نەدەكرا بۆ ئەوەی‬ ‫بە هیچ جۆرێك وەك دانیشتووی واڵتەكە‬ ‫ناویان نەهێنرێت‪.‬‬ ‫هەروەها ژنانی سوریا ناتوانن‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ كوردا بكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەوەش رووبدات یاسا دان بەو‬ ‫هاوسەرگیرییەدا نانێت و هەموو موڵك و‬ ‫ماڵێك هەر بە ناوی ژنەكەوە دەنووسرێتو‬ ‫پاش مەرگی ژنەكە ئەو موڵك و ماڵە‬ ‫بە مێردەكەی یان بە منداڵەكانی‬ ‫نادرێتو هەمووی بۆ خەزێنەی حكومەت‬ ‫دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها كورد ناتوانێت پاسپۆرتی‬ ‫هەبێت و بۆ هیچ شوێنێكی دنیا بڕۆن‪ ،‬تەنیا‬ ‫شتێك كە كورد وەك گەالنی دیكە ئەركی‬ ‫بوو لە سوریا ئەنجامی بدات‪ ،‬سەربازی زۆرە‬ ‫ملێیە‪.‬‬ ‫لە باری ئابووریشەوە هەرچەند ناوچە‬ ‫كوردنشینەكان باشترین زەوی و زاری هەیە‬ ‫بۆ كشتوكاڵ‪ ،‬بەاڵم بێبەشترین ناوچەن‬ ‫لە بواری خزمەتگوزارییەوەو لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە چاوپۆشی زۆری لێكراوە‪.‬‬ ‫هۆزان زوبێر‪ ،‬رۆژنامەنووسێكی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانە‪ ،‬پێی وایە هەمیشە مەترسی بۆ‬ ‫سەر رۆژئاوای كوردستان هەیە و هێزەكان‬ ‫هەمیشە لە ئامادەباشیدان‪ ،‬سیستمی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی دژی ئەو سیستمە‬ ‫دیكتاتۆریەیە كە بەشار ئەسەد دەیەوێت‬ ‫كە دەیەوێت هەموو سوریا كۆنتڕۆڵبكات‬ ‫وەك بەر لە ‪ ،٢011‬هەروەها دژی ئەو‬ ‫خەونە دەسەاڵتخوازییەیە كە توركیا‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەردووكیان دژی دەوەستنەوە‪.‬‬ ‫هۆزان زوبێر‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئەسەد لە دەرفەتێك دەگەڕێت بۆ ئەوەی‬ ‫هێرشبكاتە سەر رۆژئاوای كوردستان”‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ئەم ئەگەری‬ ‫بەدوورزانی بە حكومی ئەوەی ئەسەد‬ ‫لەالیەن روسیاوە بڕیارەكانی بۆ دەدرێت و‬ ‫هەروەها ئەمریكاش لە رۆژئاوای كوردستان‬ ‫هەیە و نایەوێت روسیا لەوە زیاتر دەست‬ ‫بەسەر سوریادا بگرێت‪.‬‬

‫“تورکیا لەژێر فشاردا ڕێگەی بە بینینی دا”‬

‫ئۆجەالن ‪ 21‬ساڵە لە زیندانەوە داوای ئاشتی دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫نزیکەی ‪ ٢1‬ساڵە لەناو زیندانی‬ ‫تاکەکەسیدایە‪ ،‬بەاڵم هێشتا هیوای وایە‬ ‫پرسی کوردو رۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش‬ ‫لەڕێگەی ئاشتییەوە‪ ،‬چارەسەر دەکرێت‪.‬‬ ‫مانگی رابردوو‪ ،‬مانگێکی پڕ دوودڵی بوو‬ ‫بۆ سیاسییە کوردەکانی باکوری کوردستان‬ ‫و ئەندامان و الیەنگرانی پەکەکە‪ ،‬ئەوان‬ ‫ترسیان لە هەڵگیرسانی ئەو ئاگرە هەبوو‪،‬‬ ‫کە لە دوورگەی ئیمراڵی کەوتۆتەوەو‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالنی رێبەری پەکەکەش‬ ‫لەهەمان دوورگە زیندانە‪.‬‬ ‫تەشەنەی ئاگرەکە‪ ،‬خۆپیشاندان و‬ ‫ناڕەزایەتی الیەنگرانی پەکەکەو ئاڵۆزبوونی‬ ‫دۆخی ئیدلیب‪ ،‬وایکرد بەرپرسانی حکومەتی‬ ‫تورکیا هەفتەی رابردوو رێگە بدەن‬ ‫خانەوادەکەی چاویان بە ئۆجەالن بکەوێت‪.‬‬ ‫دیدارەکە هەرچەندە واپیشاندرا بۆ‬ ‫جەختکردنەوەیە لە سەالمەتی تەندروستی‬ ‫ئۆجەالن‪ ،‬بەاڵم لەهەمانکاتیشدا بە‬ ‫دیدارێکی سیاسی ناودەبرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئۆجەالن بۆچوونی خۆی لەبارەی پرسی‬

‫کوردو ناوچەکەشەوە راگەیاندووە‪ ،‬بەوەی‬ ‫کە “دەبێت کێشەکان لەڕێگەی ئاشتیەوە‬ ‫چارەسەر بکرێن‪”.‬‬ ‫دیداری پارێزەرەو خانەوادەکەی‬ ‫ئۆجەالن‪ ،‬تەنها دیدارێکی ئاسایی نین‪،‬‬ ‫لەهەر دیدارێکدا کە ئەنجامدەدرێت‪ ،‬ئۆجەالن‬ ‫بۆچوون و هەڵوێستی خۆی لەبارەی پرسی‬ ‫کوردو رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەوە دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫بەرپرسانی هەدەپە‪ ،‬دەڵێن‪ ،‬فشاری‬ ‫خۆپیشاندانەکان و ئاگرەکەی ئیمراڵی‪،‬‬ ‫بەرپرسانی تورکیای ناچارکرد‪ ،‬کە رێگە بە‬ ‫دیدارەکە بدەن‪.‬‬ ‫پارێزەرەکانی ئۆجەالن‪ ،‬پاش ئەنجامدانی‬ ‫دیداری خانەوادەکەی رایانگەیاند‪ ،‬کە‬ ‫ئۆجەالن تەندروستی باشەو ئاگرەکە‬ ‫مەترسی نەبووە لەسەری‪.‬‬ ‫لەبارەی کێشەکانی تورکیاشەوە‪،‬‬ ‫ئاماژەیان بۆ ئەوەکرد‪ ،‬کە ئەو سورە لەسەر‬ ‫هەڵوێستەکانی پێشووی‪ ،‬کە چارەسەرکردنی‬ ‫کێشەکانە بە رێگەی ئاشتی‪.‬‬ ‫هاوسەرۆکی‬ ‫گونەش‪،‬‬ ‫موزەیەن‬ ‫نوێنەرایەتی هەدەپە لە هەرێمی کوردستان‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ڕازیبوونی دەوڵەتی‬ ‫تورک بۆ شکاندنی گۆشەگیری سەر‬

‫ئۆجەالن تەنها دوو هۆکار هەبووە‪ ،‬یەکەم کە‬ ‫چاالکی کراوە دژی بەردەوامی گۆشەگیری‬ ‫سەر ئۆجەالن و دووەم ئاگرکەوتنەوە لە‬ ‫دورگەی ئیمراڵی وایکرد تورکیا ڕازی بێت‬ ‫تا کەسوکاری ئۆجەالن سەردانی ئیمراڵی‬ ‫بکەن‪ ،‬بۆیە ڕێگەدانەکە هیچ پەیوەندی بە‬ ‫نەرمی نواندنی حکومەتی تورکیاوە نییە‪”.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەی هەدەپە جەخت‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە تورکیا لە ئێستادا مەبەستی‬ ‫ئاشتی نییەو ڕوونیدەکاتەوە ئێستا تورکیاو‬ ‫هەڵسوکەوتەکانی هی ئەوە نین‪ ،‬کە‬ ‫بیانەوێت پرۆسەی ئاشتی بوێت و “کوردیش‬ ‫خۆی خۆسەری و یەک الیەنانە کار بۆ‬ ‫پرۆسەی ئاشتی ناکات”‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 198٤‬پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان خەباتی چەکداری بە‬ ‫رێبەرایەتی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن لە دژی‬ ‫حکومەتی تورکیا راگەیاند‪ ،‬لەوکاتەوە‬ ‫تائێستا چەندینجار بە نهێنی و بەئاشکرا‬ ‫دیدارو گفتوگۆ لەبارەی چارەسەرکردنی‬ ‫پرسی کوردەوە لەنێوان بەرپرسانی‬ ‫پەکەکەو بەرپرسانی حکومەتی تورکیادا‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬بەاڵم هیچ ئەنجامێکیان‬ ‫نەبووە‪.‬‬

‫ساڵی ‪ ٢010‬عەبدوڵاڵ ئۆجەالن‪،‬‬ ‫دەستپێشخەرییەکی بەناوی چارەسەرکردنی‬ ‫پرسی کورد لە تورکیا راگەیاند‪ ،‬حکومەتی‬ ‫تورکیاش بەسەرۆکایەتی رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان دەستپێشخەرییەکەی قبوڵکرد‪،‬‬ ‫بەاڵم پاش ساڵێک گفتوگۆکان وەستان و‬ ‫شەڕوپێکادان سەری هەڵدایەوە‪.‬‬ ‫رەزا مەنوچەهری‪ ،‬شارەزای کاروباری‬ ‫تورکیا‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئێستا‬ ‫تورکیا فشارێکی زۆری ناوخۆیی لەسەرە‪،‬‬ ‫بەتایبەت کە دۆخی لە ئیدلیب باش نییەو‬ ‫پرسی کۆچبەرانیشی وروژاندەوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬حکومەتی تورکیا نەیویست‬ ‫فشاری گۆشەگیری ئۆجەالنیش بچێتە‬ ‫سەر فشارەکانی دیکەی‪ ،‬بۆیە رێگەی بە‬ ‫دیداری ماڵباتەی دا‪”.‬‬ ‫مەنوچەهری باس لەوە دەکات‪ ،‬کە‬ ‫ڕەنگە ئەو بینینە لە ئێستادا مەبەست‬ ‫لێشی ئەوە بووبێت تورکیا فشارەکانی‬ ‫سەری کەمبکاتەوە‪ ،‬کە بەهۆی دۆخی‬ ‫ئیدلیب و کردنەوەی سنورەکانی بە ڕووی‬ ‫پەنابەراندا تا بچن بۆ ئەوروپاو قەیرانی‬ ‫دارایی دروستبووبوو‪ ،‬نەیویستبێت کە‬ ‫فشاری گۆشەگیری ئۆجەالنیشی بێتەسەر‪.‬‬

‫ئامانجەکانی‬

‫دوای رێکەوتنی‬

‫ئەنقەرەو مۆسکۆ‬ ‫زانیار بەهادین‬ ‫پێکدادانە گەرمەکانی ئیدلیب لە‬ ‫هەوا ساردەکەی مۆسکۆ کۆتاییان‬ ‫پێهێنرا‪ .‬ئەوەی روویدا سیناریۆی‬ ‫نێوان هەریەک لە روسیاو تورکیاو‬ ‫سوریا بوو بە بێدەنگی ئێران‪.‬‬ ‫گەر سەرنج بدەین دەبینین‬ ‫لەگەڵ دروستبوونی ئاڵۆزیەکانی‬ ‫ئیدلیب‪ ،‬تورکیا هێزی زیاتری‬ ‫رەوانەی خاکی سوریا کرد بە‬ ‫بیانووی پێکدادانە سەربازیەکان‬ ‫لە ئیدلیب و کەوتنە شەڕێکی نوێ‬ ‫لەگەڵ سوریای هاوپەیمانی روسیا‪.‬‬ ‫ئەوەی روویدا ئامانجی لە‬ ‫پشتەوە بوو بۆ هەر سێ واڵتی‬ ‫روسیاو تورکیاو سوریا هەریەک‬ ‫بۆ دوو ئامانج ئەم سیناریۆیانەیان‬ ‫رێکخست بەم شێوەیە؛‬ ‫یەکەم بۆ تورکیا‬ ‫‪ .1‬بیانوودان بە تورکیا بۆ‬ ‫رەوانەکردنی هێز بۆ سوریاو‬ ‫دروستکردنی مەترسی بۆ سەر‬ ‫رۆژئاوا‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رزگارکردنی تورکیا لە‬ ‫دەستی ئاوارەکان چونکە ئابووری‬ ‫تورکیای بەرەو داتەپین دەبرد‪.‬‬ ‫دووەم بۆ سوریا‬ ‫‪ .1‬مانۆڕی سەربازی سوریا بوو‬ ‫دژی نەیارانی‪.‬‬ ‫‪ .٢‬شەرعیەتدان بە بەشار‬ ‫ئەسەدو هێنانەوەی بۆ مەیدانی‬ ‫ملمالنێ نێودەوڵەتیەکان‪.‬‬ ‫سێیەم بۆ روسیا‬ ‫‪ .1‬پەیامی روسیا بوو بۆ ئەمریکا‬ ‫کە ئیدی ئەو پاڵەوانی سوریایە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬دروستکردنی هاوسۆزی‬ ‫هاواڵتیانی سوریا بۆ روسیا‪ ،‬کە‬ ‫ئیدی ئەو دۆستیانە نەک ئەمریکا‪.‬‬ ‫ئێران بە بێدەنگی بێ سوود‬ ‫نەبووە لەم سیناریۆیە قازانجی‬ ‫ئێران لە هەر هەنگاوێکدایە کە دژی‬ ‫ئەمریکا بێت‪.‬‬ ‫دوای سەرگرتنی ئەم سیناریۆیە‬ ‫دواتر ئەردۆگان و پۆتین ئاگربەستی‬ ‫نێوانیان راگەیاند‪ ،‬چونکە چیدی‬ ‫جەنگ لە بەرژەوەندی سیناریۆکان‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫ئامانجەکانی دوای رێکەوتنیش‬ ‫یەک ئامانجی هاوبەشی هەرسێ‬ ‫واڵتە ئەویش لەناوبردنی سیستمی‬ ‫خۆسەری رۆژئاوایە لە رێگەی‬ ‫هێرشی تورکیاو سوریا بە هاوبەشی‬ ‫بۆ سەر رۆژئاوا بە پاڵپشتی روسیا‬ ‫ئامانجی لەناوبردنی سیستمی‬ ‫خۆسەری رۆژئاوا پەیوەستە بە‬ ‫سێ ئامانجی هاوبەش کە ئەوانیش‬ ‫بریتین لە ‪:‬‬ ‫‪.1‬ناوبردنی سیستمی خۆسەری‬ ‫رۆژئاوا ئامانجی سەرەکی تورکیایە‬ ‫چونکە هەمیشە وەک مەترسیەک‬ ‫لێی دەڕوانێت‪.‬‬ ‫‪.٢‬ئامانجی هەرسێ دەوڵەت بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجەکەی سوریا‪ ،‬کە‬ ‫هەمان ئامانجی تورکیایە ئەویش‬ ‫نەمانی بەڕێوبەری خۆسەری و‬ ‫حوکمی مەرکەزییە لە سەرتاسەری‬ ‫سوریاو بە فەرمی حکومکردنی‬ ‫رۆژئاوا لە الیەن حکومەتی‬ ‫دیمەشقەوە ‪.‬‬ ‫‪.3‬ئامانجی روسیای پشتیوانی‬ ‫داهاتووی تورکیاو سوریا وەدەرنانی‬ ‫ئەمریکایە لە خاکی سوریاو رۆژئاوا‬ ‫چونکە روسیا دەزانێت گەر سیستمی‬ ‫خۆسەرێ رۆژئاوا نەمنێنت ئیدی‬ ‫ئەمریکا لە ناوچەکە جێی نابێتەوەو‬ ‫رێگاکە بۆ تەراتێنی روسیا تەخت‬ ‫ئەبێت‪.‬‬

‫ع ی�را ق�� ی�ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬ ‫شکستی عەالوی‬ ‫و هەوڵی بێ‬ ‫هیواکردنی‬ ‫خۆپیشاندەران‬

‫عومەر عەلی محەمەد‬ ‫سەرەڕای ئەوەی کە دکتۆر‬ ‫بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێڕاق‬ ‫محهمهد عەالوی راسپارد بۆ پێکهینانی‬ ‫حکومەت” بەاڵم دوای دوو هەفتە زیاتر‬ ‫لە راوێژکردن لەگهڵ هێزە سیاسیەکان‬ ‫شکستی خوارد لەوەی کە بتوانێت‬ ‫دۆخەکە ئارام بکاتەوە و باری شڵەژاوی‬ ‫سیاسی عێڕاق بخاتەوە سەر ڕێرەوی‬ ‫ئاسایی خۆی‪ ،‬عەالوی لە نامەیەکدا‬ ‫کە ئاراستەی سەرۆک کۆماری کردووە‬ ‫هۆکاری پاشەکشەی خۆی رووندەکاتەوە‬ ‫لە پێکهینانی حکومەتەکەیدا‪ ،‬ئەو‬ ‫لە نامەکەیدا بە ئاشکرا باس لە ئەو‬ ‫فشارانە دەکات کە خراوەتە سەری‬ ‫لە کاتی پێكهینانی کابینەکەیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی حکومەتەکەی ئەویش بەهەمان‬ ‫رێچکەی حکومەتەکانی تردا بروات‪ ،‬ئەو‬ ‫لە نامەکەیدا دەڵیت هەندێک لە هێزە‬ ‫عێڕاقێکان تەنها بەشوێن بەرژەوەندییە‬ ‫حزبیە بچوکەکانی خۆیاندان و ئامادە‬ ‫نین لە پێناو بەرژەوەندییە نیشتیمانییە‬ ‫گەورەکاندا قوربانی بدەن ‪.‬‬ ‫بارودۆخی عێڕاق بە جۆرێک‬ ‫تێکچووەو شڵەژاوە هێنانەوەی بۆ‬ ‫سەر دۆخی ئاسایی و ڕێچکەیەکی‬ ‫ئاسایی ئارام هەروا ئاسان نییە‪،‬‬ ‫چونکە بە درێژای ‪ ١٨‬ساڵی رابردوو‬ ‫حکومەتە یەک بە دوا یەکەکان لەبەر‬ ‫ئەوەی حکومەتی تایفی و مەزهەبی‬ ‫و پشک پشکێنە بووە هەر یەکەیان‬ ‫بە بەردەوامی سەرقاڵی بەرژەوەندییە‬ ‫تایبەتیەکان بووە و هێزێک نەبووە‬ ‫کە بە ئاراستەی بەرژەوەندی گشتی‬ ‫و نیشتیمانی کار بکات‪ ،‬بەم هۆیەوە‬ ‫گەندەڵی سەرتاپای جومگەکانی‬ ‫حکومەتی تەنیوەو بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫کە عێڕاق ببێتە حکومەتێکی گەندڵ‬ ‫لەسەر ئاستێکی جیهانی‪ ،‬لە ناوخۆشدا‬ ‫گەلی عێڕاقی گەیاندە ئەو ئاستەی کە‬ ‫بەروویدا بتەقێتەوەو ئەو خۆپیشاندانە‬ ‫بەرهەم بگەیەنی کە زیاتر لەپێنج مانگە‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬خۆپیشاندەران لە عێڕآقدا‬ ‫هەنگاوی گەورەیان ناوە و توانیویانە‬ ‫پرۆسەی سیاسی ئیفالس بکەن و پارتە‬ ‫سیاسیەکان و تەنانەت مەرجەعێتیشی‬ ‫ناچار کرددووە کەملکەچی دواکانی‬ ‫بێت‪ .‬شکستی عەالوەی لە پێکهینانی‬ ‫حکومەتەکەیدا ئەو راستییەی سەلماند‬ ‫کە پارتە سیاسیە دەسەاڵتدارەکانی‬ ‫عێڕاق بەهۆی ملمالنی سەختیان لەسەر‬ ‫بەرژەوەندی شەخسی و پێگەی حزبی‬ ‫و ئامانجە تایبەتەکانیان ناتوانن نەخشە‬ ‫ڕێگایەکی هاوبەش دابرێژن و عێڕاق لەم‬ ‫دۆخە رزگار بکەن و بیگەیەننە کەناری‬ ‫ئارامی‪ ،‬لەبەر ئەوە لە ئێستادا پارتە‬ ‫شیعیە دەسەاڵتدارەکان دەیانەوێت بە‬ ‫دوو شێوە شەقام توشی شەکەتبوون‬ ‫بکەن‪ ،‬لە الیەک بێ هیوایان بکەن‬ ‫کە ئەوەی ئەوان دەیانەوێت نایاتەدی‬ ‫و لە پەرلەماندا پارتەکان رێگەی پێ‬ ‫نادەن‪ ،‬لە الیەکی تریش دەیانەویت‬ ‫خۆپیشاندەرانیش بکەنەوە بە بەشێک‬ ‫لە ملمالنێکان‪ ،‬ئەو هەوالنەش کە ئێستا‬ ‫لە ئارادایە ملمالنێیەکی سەخت دروست‬ ‫دەکات‪ .‬ئەگەری ئەوە هەیە موقتەدا‬ ‫سەدرو هەندیک الیەنیتر بێنێتە ناو‬ ‫خۆپیشاندەران‪ ،‬دواجار خۆپیشاندەران‬ ‫دەکەونە پەراوێزو لە ملمالنێکەدا ون‬ ‫دەبن‪ ،‬لەالیەکی تریش دەیانەوێت‬ ‫مەترسیەکانی کۆرۆنا بەکار بهێنن‬ ‫بۆ خاوکردنەوەی خۆپیشاندانەکان و‬ ‫لەو رێگەیەوە کۆنترۆڵی گۆرەپانەکان‬ ‫بکەنەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫كورد‌به‌‌كارنامه‌ی‌هاوبه‌ش‌ده‌چێته‌‌به‌غدا‬ ‫به‌شێك‌له‌‌شیعه‌كانیش‌داوای‌دووباره‌‌راسپاردنی‌عه‌بدولمه‌هدی‌ده‌كه‌ن‬

‫ئیحسان حەسیب‬ ‫هەرچەندە تائێستا ناوى کەس لە‬ ‫ناواندا نییە بۆ ئەوەى شان بداتە بەر‬ ‫پێکهێنانى حکومەتى نوێى عێراق‪،‬‬ ‫الیهنه سیاسییهکانى ههرێمى كوردستان‪،‬‬ ‫دەیانەوێت بە کارنامەیەکى هاوبەش بچنە‬ ‫بەغدا‪.‬‬ ‫بەپێى زانیارییەکانى “زەمەن” لە دوایین‬ ‫کۆبوونەوەى حزبەکان و سەرۆکایەتى‬ ‫هەرێمدا الیەنەکان لەسەر چەند خاڵێک‬ ‫رێککەوتوون و لهسهر داواى بزوتنهوهى‬ ‫گۆڕان كارنامهیهكی سیاسى هاوبهش بۆ‬ ‫دانوستان لهگهڵ بهغدا ئاماده دهكرێت و‬ ‫داواكارییهكانی كوردى تێدا جێگیر دهكرێت‬ ‫و دهخرێته بهردهم پێكهاتهكانی تری عێراق‬ ‫و دانوستانكارانی پێكهێنانی كابینهی نوێی‬ ‫حكومهت‪.‬‬ ‫كارنامهی هاوبهش بۆ دانوستان چهند‬ ‫خاڵێك لهخۆ دهگرێت لهوانه‪ ،‬بهشداری‬ ‫كورد له كابینهی حكومهت بهپێی‬ ‫بهركهوتهی خۆی جێگیربكرێت‪ ،‬بودجهو‬ ‫شایسته داراییهكانی ههرێمی كوردستان‬ ‫جێگیرو یهكالبكرێتهوه‪ ،‬ئاساییكردنهوهی‬ ‫دۆخی ناوچه جێناكۆكهكان و گهڕانهوهی‬ ‫پێشمهرگه بۆ ئهو ناوچانه‪ ،‬كاركردن بۆ‬ ‫جێبهجێكردنی مادهی ‪ ،١٤٠‬چارهسهركردنی‬ ‫كێشهی نهوت و غازو دهركردنی یاسایهك‬ ‫بۆ یهكالیی كردنهوهی ئهو كێشانهی‬ ‫لهنێوان ههرێم و بهغداد ههن‪ ،‬پڕچهككردنی‬ ‫پێشمهرگهو راهێنان و دابینكردنی‬ ‫مووچهكانیان‪.‬‬ ‫سهلیم شوشكهیی‪ ،‬سهرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی له پهرلهمانی عێراق‪،‬‬ ‫به “زهمهن”ی وت‪“ :‬تیمی دانوستانكاری‬ ‫كورد‪ ،‬بۆ پێكهێنانی حكومهتی نوێی‬ ‫عێراق‪ ،‬وهكو جارانی پێشوو نابێت‪ ،‬كه‬ ‫پارتی و یهكێتی و الیهنهكان‪ ،‬ههر الیهنهو‬ ‫بۆ خۆی دانوستان و گفتوگۆیان لهگهڵ‬ ‫الیهنه براوهكانی ههڵبژاردن دهكرد”‪.‬‬ ‫بەوتەى شوشکەیى لە کۆبونەوەى‬ ‫چوارى ئەم مانگەى سهرۆكایهتی ههرێمی‬

‫كوردستان‪ ،‬لهگهڵ كهسی یهكهمی الیهنه‬ ‫سیاسیهكان‪ ،‬وهفدێكی هاوبهش پێكهێنراوهو‬ ‫بهرنامهی كاریان داناوه‪ ،‬بۆ ئهوهی ئهگهر‬ ‫كهسێك راسپێردرا بۆ پێكهێنانی حكومهتی‬ ‫نوێی عێراق‪ ،‬دانوستانی لهگهڵدا بكهن‪.‬‬ ‫ئەم لەکاتێکدایە پێشتر الیەنەکانى‬ ‫کوردییەکان بە جیا گفتوگۆیان لەگەڵ‬ ‫کاندیدانى راسپێردراو بۆ حکومەتى عێراق‬ ‫دەکرد و لەسەرەتاى راسپاردنى محەمەد‬ ‫تۆفیق عەالویش بە سێ تیمى جیاواز‬ ‫کەوتنە گفتوگۆ لەگەڵیداو دواتر وەفدى‬ ‫هاوبەش چووە بەغدا‪.‬‬ ‫دواى شکستى عەالوى لە پێکهێنانى‬ ‫کابینەکەیدا تائێستا شیعهكان لهسهر‬ ‫كهسایهتیهك رێككنهوتوون بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومهتی نوێی عێراق‪ .‬ئهو ناوانهی‬ ‫خراونهتهڕوو ههمان ناوه كۆنهكانی‬ ‫پێشترن‪ ،‬كه سهرۆك كۆمار ئامادهنهبوو‬ ‫رایانسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومهت‪.‬‬

‫هەمبانە‬

‫سهنا موسهوی‪ ،‬ئهندامی فراكسیۆنی‬ ‫ئەنجومەنى بااڵى ئیسالمی له پەرلەمانى‬ ‫عێراق‪ ،‬به “زهمهن”ی وت‪“ :‬ههنگاوهكانى‬ ‫راسپاردنى کەسێک زۆر بهخاوی‬ ‫بهڕێوهدهچن و تائێستا هیچ رێككهوتنێك‬ ‫نهكراوه بۆ ئهو مهبهسته“‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬الیهنهكان دابهشبوون بهسهر‬ ‫چهند بهرهیهكداو رای جیاوازیان ههیه‪،‬‬ ‫ههندێك الیهن پێیان باشه‪ ،‬دووباره‬ ‫متمانه به عادل عهبدولمههدی بدرێتهوهو‬ ‫گۆڕانكاری له كابینهی حكومهتهكهیدا‬ ‫بكرێت‪ ،‬تا ئهنجامدانی ههڵبژاردنی‬ ‫پێشوهخت‪ ،‬ههندێك الیهنی دیكهش‬ ‫ناوی جیاواز دهخهنهڕوو‪ ،‬بۆ راسپاردنی‬ ‫بۆ پێكهێنانی حكومهت‪ ،‬بهاڵم رێككهوتن‬ ‫لهسهر هیچ كام له ناوەکان نهكراوه”‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە شیعەیە پێیوایە‬ ‫محهمهد تۆفیق عهالوی ههڵهی كوشندهی‬ ‫كرد‪ ،‬بهوهی تهنیا پشتی به الیهنێك‬

‫یان دوو الیهن بهست بۆ بهدهستهێنانی‬ ‫متمانهی پهرلهمان به كابینهكهی‪ ،‬كه‬ ‫پێكهاتهكانی كوردو سوننهو بهشێك له‬ ‫شیعهكانی پشتگوێخست‪.‬‬ ‫محەمەد عەالوى لەالیەن موقتەدا‬ ‫سەدرو هادى عامرییەوە پشتیوانى دەکراو‬ ‫بانگەشەى پێکهێنانى کابینەى تەکنۆکراتى‬ ‫دەکرد‪ ،‬دوور لە پشکپشکێنى حزبى‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەوڵەکەى سەرکەوتوو نەبوو‪ ،‬کوردو‬ ‫سوننەو بەشێک لە شیعەکانیش لەگەڵیدا‬ ‫نەبوون‪.‬‬ ‫حاڵى حازر لەالى هاوپهیمانی‬ ‫سائیرونى موقتەدا سەدر جۆرێک لە نەرمى‬ ‫نواندن بەدیدەکرێت بەرامبەر هەر کەسێک‬ ‫کاندید بکرێت‪.‬‬ ‫ئهندامی‬ ‫شهممهری‪،‬‬ ‫ههوازن‬ ‫هاوپهیمانی سائیرون له پهرلهمانی عێراق‬ ‫به “زهمهن”ی وت‪“ :‬كوتله سیاسیهكان‬ ‫له ههوڵدان كهسایهتیهكی نیشتیمانی‬

‫تاریق حهرب‬ ‫لە سەربازییەوە بۆ پسپۆڕى یاسا‬

‫زەمەن‬ ‫بههۆی لێهاتوویی و شارهزایی له یاساو‬ ‫دهستوردا‪ ،‬دهیان ساڵه خۆشهویستی‬ ‫گهل و ئهستێرهی گهشاوهی سهر شاشهو‬ ‫پهڕهی رۆژنامهكانه‪ ،‬گوێ لێگیراوه‬ ‫لهالیهن بهرپرسان و دهسهاڵتدارانی‬ ‫عێراقهوه‪ ،‬ههر له سهردهمی ئهحمهد‬ ‫حهسهن بهكر‪ ،‬تا دهگاته سهردهمی عادل‬ ‫عهبدولمههدی‪ ،‬له سهرجهم پرسه یاسایی‬ ‫و دهستورییەکاندا رای جیاوازی ههیه‪.‬‬ ‫تاریق حهرب‪ ،‬له ساڵی ‪ ١9٤5‬له شاری‬ ‫بهغدا لهدایكبووه‪ ،‬خوێندنی بنهڕهتی و‬ ‫ئامادهیی له بهغدا تهواو كردووه‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ١975‬بڕوانامهی بهكالۆریۆسی له یاسا‬ ‫بهدهستهێناوه له زانكۆی بهغدا‪ ،‬له‬ ‫ساڵی ‪١977‬دا دبلۆمی بااڵی له یاسا‬ ‫بهدهستهێناوه له زانكۆی ئهسكهندهرییه‬ ‫له میسر‪ ،‬بڕوانامهی ماستهری له یاسا‬ ‫بهدهستهێناوه له زانكۆی بهغدا لهساڵی‬ ‫‪.١98٠‬‬ ‫پارێزهر تاریق حهرب‪ ،‬بۆ ماوهیهك‬ ‫سهرۆكی سهندیكای پارێزهرانی عێراق‬ ‫بووه‪ ،‬جگه لهوهی یاساناسێكی وردو‬ ‫شارهزاو سهركهوتوو و بهناوبانگه‬ ‫لهسهر ئاستی عێراقدا‪ ،‬رۆژنامهنووسێكی‬ ‫لێهاتووه‪ ،‬پێشتر سهرنووسهری رۆژنامهی‬ ‫پهرلهمان بووهو سهدان وتاری له‬ ‫رۆژنامهو گۆڤارهكانی عێراق و ناوداری‬ ‫نێودهوڵهتی باڵوكردووهتهوهو بهردهوام‬ ‫بووە‪ ،‬ههروهها پێشتر مامۆستای وانهی‬ ‫یاسا بووه له چهندین پهیمانگاو كۆلیژی‬ ‫زانكۆكانی عێراق‪.‬‬ ‫تاریق حهرب‪ ،‬نووسهرێكی بهتوانایهو‬ ‫زیاتر له ‪ 25‬كتێبی له بواری یاساو‬ ‫دهستورو ههڵبژاردن و كارگێڕی و‬ ‫حكومڕانی و بهڕێوهبردن نووسیوهو له‬ ‫ساڵی ‪ ١983‬تا ‪ ،١988‬سهرچاوهی‬ ‫نووسینی پڕۆژه یاساكانی سهربازی‬ ‫و سزاكان و خزمهت و خانهنشینی‬

‫سهربازی بووه له عێراقدا‪ ،‬دهوترێت‬ ‫لهسهر پێشنیازی تاریق حهرب‪،‬‬ ‫لهساڵی ‪١98٤‬دا‪ ،‬لهكاتی جهنگی نێوان‬

‫پهڕهی كتێبهكان‬ ‫باشترن له پارچهی‬ ‫ئاڵتون‪ ،‬رۆشنبیری ناوو‬ ‫پێگهو رێز بۆ كهسهكان‬ ‫دروست دهكهن‬

‫قبوڵكراو لهالیهن ههمووان و جێگای‬ ‫مشتومڕ نهبێت‪ ،‬كاندید بكرێت بۆ سهرۆك‬ ‫وهزیران‪ ،‬كه لهئاست خواستی گهل و‬ ‫داواكاری خۆپیشاندهران بێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬وهكو هاوپهیمانی سائیرون‪،‬‬ ‫رهزامهندی لهسهر ههر كهسایهتیهك‬ ‫دهردهبڕین بۆ پێكهێنانی حكومهت‪،‬‬ ‫بهمهرجێك جێگای رهزامهندی ههمووان‬ ‫بێت‪ ،‬مهبهستی تێپهڕاندنی قهیرانی‬ ‫سیاسی له واڵتدا”‪.‬‬ ‫ئهگهر تا ‪١5‬ی ئهم مانگه‪ ،‬سهرۆك‬ ‫كۆمار كهسێك بۆ پێكهێنانی حكومهتی‬ ‫نوێی عێراق رانهسپێردرێت‪ ،‬ئهوا عێراق‬ ‫دووچاری قهیرانێكی قوڵی سیاسی و‬ ‫یاسایی دهبێتهوه‪ ،‬یاسای ههڵبژاردنیش‬ ‫ئاماده نییه‪ ،‬بۆ ئهوهی دهستبكرێت‬ ‫بهئامادهكاری بۆ ههڵبژاردنی پێشوهخته‪،‬‬ ‫بهوهش عێراق دهكهوێته بۆشایی‬ ‫دهستورییهوه‪.‬‬

‫عێراق و ئێراندا‪ ،‬سهرۆك كۆماری‬ ‫عێراق‪ ،‬بڕیاری دهركردووه بهوهی ههر‬ ‫سهربازێك له مهیدانی جهنگدا رابكات‪،‬‬ ‫یان خۆی بدزێتهوه له بهجێهێنانی‬ ‫ئهركی سهربازیی‪ ،‬یان ههر كهسێك‬ ‫سهربازێكی ههاڵتوو لهخۆ بگرێت‪ ،‬ئهوا‬ ‫ههردوو گوێی دهبڕدرێتهوه‪ ،‬بۆ ئهوهی‬ ‫ببێت به پهند بۆ ههمووان‪ ،‬ئهو بڕیارهش‬ ‫بهسهر چهندین كهس جێبهجێكرا‪،‬‬ ‫ههروهها ئهندامی ئهو لیژنه بااڵیه بووه‪،‬‬ ‫كه بڕیاری لهسێدارهدانیان بۆ سهربازه‬ ‫ههاڵتووهكانی بهرهی جهنگ دهردهكرد له‬ ‫ساڵی ههشتاكاندا‪.‬‬ ‫پێش تهواوكردنی خوێندنی ئامادهیی‪،‬‬ ‫له سهرهتای ساڵی ‪ ،١963‬پهیوهندی‬ ‫دهكات به سوپای عێراق و دهبێت به‬ ‫سهرباز‪ ،‬له كارهكهی بهردهوام دهبێت‬ ‫تا دهگاته پلهی عهریف‪ ،‬له سهرهتای‬ ‫ساڵی ‪ ،١97٠‬ههرچهنده سهرباز دهبێت‬

‫له سوپادا‪ ،‬بهاڵم تاقیكردنهوهی دهرهكی‬ ‫دهكات بۆ دوایین قۆناغی ئامادهیی و‬ ‫نمرهیهكی بهرز بهدهست دههێنێت و له‬ ‫كۆلێژی یاسا وهردهگیرێت‪.‬‬ ‫بهڕێكهوت رۆژنامهنووسێكی رۆژنامهی‬ ‫عێراق‪ ،‬له سوچێكی رۆژنامهكه ههواڵێك‬ ‫لهسهر تاریق حهرب باڵودهكاتهوهو‬ ‫دهنووسێت‪ ،‬سهربازێكی سوپای عێراق‪،‬‬ ‫تاقیكردنهوهی دهرهكی دهكات و‬ ‫دوای ئهوهی نمرهیهكی بهرز بهدهست‬ ‫دههێنێت و له كۆلێژی یاسا درێژه به‬ ‫خوێندن دهدات‪ ،‬سهرهڕای ئهوهی كاری‬ ‫سهربازی دهكات‪ ،‬یهكێكه له خوێندكاره‬ ‫یهكهمهكانی بهشهكهی خۆی و رۆژانه به‬ ‫پاسكیل هاتوچۆ دهكات‪.‬‬ ‫كاتێك ئهحمهد حهسن بهكر‪،‬‬ ‫سهرۆك كۆماری ئهو كاتهی عێراق ئهو‬ ‫ههواڵه دهبینێت‪ ،‬بانگی دهكات و پلهی‬ ‫سهربازیی بهرزدهكاتهوه بۆ موالزمی‬

‫مافپهروهرو لهسهر ئهركی حكومهت‬ ‫دهینێرێته واڵتی میسر بۆ تهواوكردنی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪ ،‬له كاری سهربازیی‬ ‫بهردهوام دهبێت‪ ،‬تا دهگاته پلهی عهقید‪،‬‬ ‫له ساڵی ‪١988‬دا بهپلهی عهقیدی‬ ‫مافپهروهر له سوپای عێراق خانهنشین‬ ‫دهكرێت‪ ،‬دواتر دهست دهكات به كاری‬ ‫پارێزهری و دهیان كهیسی ئاڵۆزی له‬ ‫دادگاكاندا له بهرژهوهندی بریكارهكانی‬ ‫كۆتایی پێهێناوهو كاری پارێزهرایهتی بۆ‬ ‫چهندین بهرپرسی بااڵو كهسایهتی ناودار‬ ‫كردووه‪.‬‬ ‫له نووسینی كتێب و وتار بۆ‬ ‫رۆژنامهكان بهردهوامهو ماوهی چهندین‬ ‫ساڵه بووهته ئهستێرهی شاشهی‬ ‫كهناڵهكانی تهلهفزیۆن و بۆ سهرجهم‬ ‫پرسه یاسایی و دهستورییهكان پهنای‬ ‫بۆ دهبرێت‪.‬‬ ‫تاریق حهرب‪ ،‬خۆی به دۆستی گهلی‬ ‫كورد دهزانێت و له ساڵی ‪ ،١96٤‬له‬ ‫پارێزگای سلێمانی كاری سهربازیی‬ ‫كردووهو خۆشهویستی خۆی بۆ شاری‬ ‫سلێمانی دهردهبڕێت و دهڵێت جارجار‬ ‫سهردانی ئهو شاره دهكات و به مێرگێك‬ ‫له باخهكانی بهههشت وهسفی دهكات‪.‬‬ ‫ئهو ههریهك له پارێزهران‪ ،‬ئهبراهام‬ ‫لینكۆڵن و غاندی و نیلسۆن ماندێال‪،‬‬ ‫به پێشهنگی خۆی دهزانێت له كاری‬ ‫پارێزهرێتیدا ئاماژه بهوهدهكات‪ ،‬ئهوانهی‬ ‫دهیانهوێت پسپۆڕی له یاسا بهدهستبهێنن‬ ‫و پارێزهرێكی سهركهوتوو بن‪ ،‬پێویسته‬ ‫خۆیان شارهزا بكهن‪ ،‬له شهریعهتی‬ ‫ئیسالمی و مێژوو‪ ،‬جوگرافیا‪ ،‬كولتوورو‬ ‫شارستانیهتهكان‪ ،‬هونهر‪ ،‬پهندو دانایی و‬ ‫فهلسهفهو ئهدهب و شیعرو زانستهكانی‬ ‫دیكهش‪ ،‬ئهوهش نهێنی سهركهوتنی‬ ‫ئهوه له كارهكانیدا‪.‬‬ ‫تاریق حهرب دهڵێت‪ :‬پهڕهی‬ ‫كتێبهكان‪ ،‬باشترن له پارچهی ئاڵتون‪،‬‬ ‫رۆشنبیری ناوو پێگهو رێز بۆ كهسهكان‬ ‫دروست دهكهن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪٢٠٢٠/٣/١٠‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪5‬‬

‫د‪.‬ساماڵ مانیی‪ ،‬شارەزاى پرسى جێندەرو فەلسەفەی جێندەریی‪:‬‬

‫لە کوردستان هەر رێگە بۆ ژنانى‬ ‫خێزانە حیزبى و دەوڵەمەندو‬ ‫ناودارەکان دەکرێتەوە‬ ‫د‪.‬ساماڵ مانیی‪ ،‬شارەزاى پرسی جێندەر و فەلسەفەی جێندەرییە‪ ،‬دکتۆراى لە فەلسەفەدا هەیە‪ ،‬ڕەخنەى لە ڕەوشى ژنان هەیە لە هەرێمى کوردستان و پێیوایە ئەوەی رێگەی بۆ‬ ‫دەکرێتەوە هەر ژنانی خێزانە حیزبی و دەوڵەمەند و ناودارەکانی ناو کۆمەڵگەی کوردین‪ ،‬لەکاتێکدا بە وتەى ئەو کەمتر نادادپەروەریان بەرامبەر بە ژن بەردەکەوێت‪.‬‬ ‫د‪.‬ساماڵ مانیی لە سلێمانى لەدایکبووەو لە ژنە پێشمەرگە تەنیاکانی سەرەتای هەشتاکانە‪ ،‬یەکەم ژنە پێشمەرگەی کادیری سیاسیەو یەکەم ژنە پیشمەرگەی تەنیایە چووبێتە‬ ‫مەفرەزەکانی پێشمەرگەوە لە ‪ ٢٠١١‬وە هەتا ‪ ٢٠١٣‬مامۆستای فەلسەفە بووە لە زانکۆیەکی هەرێم‪.‬‬ ‫لە هەندەران بڕوانامەکانی دبلۆم لە بەڕێوەبردنداو بەکالۆریۆس و ماستەرو دکتۆرای لە بواری فەلسەفەدا لە زانکۆی لەندەن و لە زانکۆکانی ئەوروپا لەسەر خەرجى خۆی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ .‬لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ “زەمەن” قسە لەسەر پرسی جێندەری و ئەزموونی خۆی دەکات‪.‬‬ ‫سازدانى‪ :‬زەمەن‬

‫زەمەن‪ :‬چهمكی پرسی ژنان سااڵنێكه‬ ‫بووەته جێی قسهوباسی كۆمهڵگه‪ ،‬ئهم‬ ‫پرسه چی دەگرێتەوە؟‬ ‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‪ :‬پرسی ژن‪ ،‬پرسی‬ ‫نادادپەروەرییە بەرامبەر بە ڕەگەزی مێینە‬ ‫لە کۆمەڵگەدا‪ ،‬واتە پرسی نادادپەروەرییە‬ ‫بەرامبەر بە نیوەی کۆمەڵگەمان و دەبێت‬ ‫گرنگ بێت الی هەموو ئەوانەمان‪ ،‬کە‬ ‫مەبەستمان لە البردن و کەمکردنەوەی‬ ‫نادادپەروەرییەو دەمانەوێت کۆمەڵگەیەکی‬ ‫باشتر بخوڵقێنین و تیایدا بژین‪ ،‬جا چ‬ ‫ژن بین یان پیاو‪ ،‬لەبەرئەوەی پرسی‬ ‫نادادپەروەری جێندەری ‪ -‬ژن لە هەموو‬ ‫جومگەکانی کۆمەڵگەدا هەیەو لە هەموو‬ ‫تەوەرەکانی ژیانکردندا هەیە‪ ،‬هەوڵدانەکان‬ ‫یان خەباتکردن یان بەرەنگاربوونەوەکان‬ ‫بۆ البردنی ئەو نادادپەروەرییە دەبێت‬ ‫هەموو جومگەو تەوەرەکانی ژیانکردنی‬ ‫ناو کۆمەڵگە بگرێتەوە‪ .‬ئەو ئاڕاستانەی‬ ‫کە هەتا ئێستا بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫نادادپەروەری بەرامبەر بە ڕەگەزی مێینە‬ ‫هەیە زۆر زۆر کەمە‪.‬‬ ‫هەیە‪،‬‬ ‫کە‬ ‫ئەوەی‬ ‫نموونەی‬ ‫بەرەنگاربوونەوە دژ بە کوشتنی ژنانە‪،‬‬ ‫بەرەنگاربوونەوە دژ بە لێدانی ژنانە‬ ‫لەناو خێزاندا‪ ،‬بەرەنگاربوونەوە دژ بە‬ ‫ئیهانەکردنی ژنە‪ ،‬هەموو ئەمانە مایەی‬ ‫دڵخۆشین‪ ،‬من زۆرم پێخۆشە دەیانبینم و‬ ‫بێگومان هەمیشە پشتگیریانم‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫زۆر ئاڕاستەی تر هەن‪ ،‬کە نە دەنگیان‬ ‫هەیەو نە دیارن؛ پشتگوێ خراون‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬ئەو ئاڕاستانەی کە پشتگوێخراون‬ ‫چین؟ دەکرێت چەند نموونەیەک باس‬ ‫بکەیت؟‬ ‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‪ :‬دوو نموونە لە سەدان‬ ‫نموونە باس دەکەم‪ ،‬کە زۆر گرنگە بەالی‬ ‫منەوەو بەردەوام دێتە بەردەمم و ڕێگەم‬ ‫لێ دەگرێت لە ئیشەکانماندا‪ .‬یەکەمیان؛‬ ‫نادادپەروەری بەرامبەر بە رەگەزی مێینەیە‬ ‫لە پیشەو بواری فیکری و ئەکادیمیدا‪ ،‬ئەم‬ ‫نادادپەروەرییە لەناو زانکۆو ئینستیتیوت و‬ ‫ئەکادیمیاو خانەو دەزگا ڕۆشنبیرییەکان و‬ ‫دەزگاکانی چاپ و باڵوکردنەوەدا بە ڕوونی‬ ‫بەدی دەکرێن‪.‬‬ ‫دووەمیان؛ نادادپەروەری بەرامبەر‬ ‫ڕەگەزی مێینە لە بواری فەلسەفەدا‪،‬‬ ‫ئەمەیان یەکجار زۆرە‪ ،‬بەربەستیان‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬ئەمەیان ناوەندە ئەکادیمیی‬ ‫و نائەکادیمیەکان دەگرێتەوە‪ ،‬بەش و‬ ‫سکوڵ و خانەو ئەکادیمیاو دەزگاکانی‬ ‫بواری فەلسەفەو چاپ و باڵوکردنەوەکانی‬ ‫بیرکردنەوە فەلسەفییەکان دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن دەتوانین هەموو ئەو‬ ‫نادادپەروەرییەی ههیه بەرامبەر بە ڕەگەزی‬ ‫مێینەی ناو کۆمەڵگەکەمان لەناوبەرین؟‬ ‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‪ :‬ئەو بیرۆکەی نەهێشتنە‬ ‫پێویستی بە پالن و پرۆژەی ستراتیژی‬ ‫زۆر هەیە‪ ،‬بەئاسانی ناتوانین هەموو ئەو‬ ‫نادادپەروەریەی کە بەرامبەر بە ڕەگەزی‬ ‫مێینە دەکرێن لەناوببەین بە یەکجار‪ ،‬ئیشی‬ ‫زیاتری دەوێت‪ ،‬زۆربەی نادادپەروەرییەکە‬ ‫هێشتا شاراوەو کپکراون‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬

‫ئەو پرسە پالندانان و کات و زەمەنی دەوێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەرکەس لە رەگەزی مێینە بوو‪،‬‬ ‫دەتوانێت دەنگی ژن بێت؟ دەنگی لەناوبردنی‬ ‫نادادپەروەری ڕەگەزی مێینە بێت؟‬ ‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‪ :‬هەر کەسێک لە‬ ‫ڕەگەزی مێینە بێت‪ ،‬بەر ئەو نادادپەروەرییە‬ ‫دەکەوێت‪ ،‬ئەوەیان وایە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بەرکەوتنە ڕێژەییە‪ ،‬چونکە هەندێکمان‬ ‫زۆرمان بەردەکەوێت لەو نادادپەروەرییەو‬ ‫هەندێکمان کەمترو هەندێکیش هەر بە‬ ‫ئاستەم نادادپەروەرییەکەی بەردەکەوێت؛‬ ‫بۆیە پێشتر لە وتاری “لە داوێنی پرسی‬ ‫یەکسانی جێندەریدا” ویستم ئەو مەسەلەیە‬ ‫بجوڵێنم‪ .‬تا ئێستا لە تێگەیشتنی جێندەریی‬ ‫ناو کۆمەڵگەی کوردستاندا وا باوە کە‬ ‫“یەکسانی جێندەری” بریتی بێت لە ژمارە‬ ‫زیادکردنی ژن لە بوارو پێگەو بەڕێوەبردن‬ ‫و پیشە ئەکادیمیەکاندا بەرامبەر بە ژمارەی‬ ‫پیاو؛ ئەوە هەڵەیەو کەموکوڕی لە تێگەیشتن‬ ‫دەردەخات‪.‬‬ ‫ئەو ژمارانەی کە زیاد دەکرێن لەبەر‬ ‫یەکسانی جێندەری پێویستە “ببینرێن”‪،‬‬ ‫مەبەستم لەوەیە ئەو ژمارانەی دەخرێنە‬ ‫سەر زیادبوونی ژن لەو بوارانەدا بزانرێت ئەو‬ ‫ژمارانە ژنانی کام لە توێژەکان دەگرێتەوەو‬ ‫ژنانی کام لە توێژەکان دەخاتە دەرەوەی‬ ‫ئەو لیستی یەکسانی جێندەرییەوە‪ .‬هەتا‬ ‫ئێستا ئەوەی رێگەی بۆدەکرێتەوە هەر ژنانی‬ ‫خێزانە حیزبی و دەوڵەمەندو ناودارەکانی‬ ‫ناو کۆمەڵگەی کوردین‪ ،‬لەکاتێکدا هەموو‬ ‫دەزانین ئەو ژنانە لەوانەن کە کەمتر‬

‫نادادپەروەرییان بەرامبەر بە ژن بەردەکەوێت‬ ‫بە بەراورد بە ژنانی تری ناو کۆمەڵگەکە‪،‬‬ ‫لەبەر پێگەی خێزانی و مادی و مەعنەوییان‪.‬‬ ‫ژنانی توێژە جیاجیاکان پێویستیان بە‬ ‫نوێنەرایەتی خۆیان هەیە لەو “یەکسانی‬ ‫جێندەرییە”دا‪ ،‬جگە لەوەی هەموو ژنێک‬ ‫پێویستی بە دەنگی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە من پێداگری دەکەم لە ڕێژە‬ ‫زیاکردنی ئەو ژنانەی ناو ئەو توێژانەی کە‬ ‫ناوبانگ بوونی خێزانی و دەوڵەمەند بوون‬ ‫و حیزبی بوون نایانگرێتەوە لە لیستەکانی‬ ‫یەکسانی جێندەریدا‪ .‬ئەمە دژ بەو ژنانەی‬ ‫تر نیە‪ ،‬گەر لەبیرتان بێت لە وتارێکی تردا‬ ‫بەناونیشانی “سەرنجێک لەسەر الیەنی‬ ‫کەمی چاوەڕوانیی سیاسیمان”‪ ،‬کە لەساڵی‬ ‫‪٢٠١٦‬دا (چوار ساڵ لەمەوبەر) باڵوکرایەوە‬ ‫لە زۆربەی ڕۆژنامە کوردییەکاندا‪ ،‬من بەو‬ ‫وتارەم پشتگیرو هاندەری ژنە حیزبیەکان‬ ‫بووم بگەن بە ئاستی سەرکردایەتی و‬ ‫سەرۆکایەتی پەرلەمان و تەنانەت سەرۆکی‬ ‫کوردستان‪ .‬بەاڵم ڕێژە زیادکردنەکە هەر‬ ‫ژنی حیزبی دەگرێتەوە‪ ،‬ژنی تریشمان هەیە‪.‬‬ ‫خۆم لەو ژنە ناحیزبیانەم کە نادادپەروەری‬ ‫لە بواری رۆشنبیریو فەلسەفەو ئەکادیمی‬ ‫زۆر زۆرەو دەمگرێتەوە‪ ،‬هەروەهاش‬ ‫نادادپەروەری بەرامبەر بە ژنە ناحیزبیەکان‬ ‫یەکجار زۆرەو دەمگرێتەوە؛ ئەمانە بوون‬ ‫بە گەورەترین بەربەست لەبەردەمم و لە‬ ‫پەسەندکردنی پرۆژەکانمدا لە کوردستان‪.‬‬ ‫هەر نوکێکی ئەو بەربەستانە بۆ هەرکەسێک‬ ‫بگێڕمەوە بە ساڵ ئەحەپەسێت‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬دەزانین کە لە ‪١٩٩٣‬وە لە‬ ‫بواری فەلسەفەدا هەیت بە خوێندنی‬ ‫ئەکادیمی و مامۆستایەتی و نووسین‪،‬‬ ‫دەکرێت بزانین لە کەیەوە ئیش لە بواری‬ ‫جێندەردا دەکەیت؟‬ ‫د‪ .‬ساماڵ مانیی‪ :‬بڕوا بکە هەر‬ ‫لە مناڵیەوە‪ ،‬زۆر مناڵ بووم کە بەئاگا‬ ‫هاتم لە نادادپەروەری بەرامبەر بە‬ ‫کچان‪ .‬لە سیاسەتدا لەناو شارو هەروەها‬ ‫لە پێشمەرگایەتیدا بەرەنگاری ئەو‬ ‫نادادپەروەریە بومەتەوەو خۆشم ئەو‬ ‫نادادپەروەرییەم زۆر زۆر بەرکەوتووە‪.‬‬ ‫لە هەموو کۆڕو کۆبونەوەو سیمینارێکمدا‬ ‫کە دەمکردن لەناو خەڵکی دێهات و ناو‬ ‫مقەڕاتی پێشمەرگە پرسی ژن ‪ -‬جێندەریی‬ ‫هەمیشە یەکێک بووە لە تەوەری باسەکەم‬ ‫لەگەڵ پرسی ئابووری و فەلسەفەی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬ئەوکات زۆر حەزم لە بواری‬ ‫ئابووری بوو سەرباری فەلسەفەی سیاسیی‬ ‫و زانستی سەربازیی‪.‬‬ ‫لەگەڵ گەیشتنم بە هەندەران‪ ،‬یەکەم‬ ‫کەس بووم کە کۆرسی “مافەکانی ژن”‬ ‫بکەمەوە (دروستی بکەم و بیڵێمەوە) بە‬ ‫کوردی لە بنکەی ڕۆشنبیری کوردی لە‬ ‫لەندەن (کەی سی سی) لە ساڵی ‪١٩٨٧‬دا‪،‬‬ ‫تا ئەوکاتە هیچ کۆرسێکی جێندەری بە‬ ‫کوردی نەکرابوو چ لە کوردستان و چ لە‬ ‫هەندەران‪ ،‬کۆرسەم بە پشتگیری و مۆڵەت‬ ‫لەالیەن “شارەوانی گشتی لەندەن”‪ ،‬کە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی خۆجێی لەندەن بوو‬ ‫ئەوکات‪.‬‬

‫ئەمانە جگە لە هەڵوێست گرتن دژ بە‬ ‫کوشتنی ژن و هەر لەسەر ئەو پرسە لە ڕووی‬ ‫ئەکادیمیەوە کۆنفرانسم لە زانکۆی لەندەن‬ ‫پێکهێناو وتارم تیا خوێندەوە لە ساڵی‬ ‫‪١٩٩٤/١٩٩٣‬دا‪ ،‬کە زۆربەی سیاسەتکاران‬ ‫و ڕۆشنبیرانی کوردانی دانیشتووی لەندەن‬ ‫ئامادە بوون و تێگەیاندنی سیاسیکارانمان‬ ‫زۆر کرد لەو کۆنفرانسەدا‪ ،‬ڕێنماییەکانی‬ ‫منیان بەکارهێنا لە کوردستان‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫پێزانینیان نییەو بۆ جارێکیش سوپاسیان‬ ‫نەکردووم‪.‬‬ ‫ئەو کاتەی کە گەڕامەوە بۆ‬ ‫کوردستانیش لە ‪ ٢٠١١‬هەتا ‪ ٢٠١٣‬گەرچی‬ ‫خۆم زۆر بە سەختی کەوتبوومە بەر‬ ‫لێشاوی نادادپەروەری بەرامبەر بە ڕەگەزی‬ ‫مێینە لەناو بواری فەلسەفەداو بوو بەهۆی‬ ‫لەدەستدانی ئیشەکەم و ناچاریکردم‬ ‫ئیستیقالە بکەم‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەو هەموو‬ ‫نادادپەروەرییەشدا‪ ،‬توانیم جگە لە ئەرکی‬ ‫فەلسەفی زانکۆیی‪ ،‬کۆرسی فەلسەفە بۆ‬ ‫ژنان لەناو شاری سلێمانیدا بکەمەوە لە‬ ‫دەرەوەی زانکۆکاندا‪.‬‬ ‫لە ئێستادا نووسینی کتێبی “فەلسەفەو‬ ‫ژن”م تەواوکردووە‪ ،‬کە یەکەم کتێبی‬ ‫فەلسەفەی جێندەرییە بە زمانی کوردی‬ ‫(دوا کتێبی پرۆژە نووسینی “هەگبەی‬ ‫زانین”ی منە) زۆر بەوە خۆشحاڵم و‬ ‫زۆر مەبەستمە بگاتە ناوەندی ئەکادیمی‬ ‫فەلسەفەو دیبەیتی ڕۆشنبیرانی کوردەوە‪،‬‬ ‫ببێت بە دەستپێک بۆ دروستبوونی‬ ‫فەلسەفەی جێندەریی لە کوردستاندا‪.‬‬

‫سەدان هەزار خێزان لە کەمپەکاندا دەستشۆرو تەوالێتی هاوبەش بەکاردەهێنن‬

‫زیاتر لە ملیۆنێک ئاوارە ئەگەری تووشبوون بە کۆرۆنایان هەیە‬ ‫زمەن‪ -‬سلێمانی‬ ‫لەکاتێکدا زیاتر لە یەک ملیۆن‬ ‫ئاوارەو پەنابەر لەناو کەمپەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستاندان‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫هیچ رێوشوێنێکی توندی تەندروستی بۆ‬ ‫رێگریکردن لە باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی‬ ‫کۆرۆنای نوێ‪ ،‬تێیاندا نەگیراوەتە بەر‪.‬‬ ‫سەدان هەزار کەس لەناو کەمپەکاندا‬ ‫دەستشۆرو تەوالێتی هاوبەش بەکاردەهێنن‪،‬‬ ‫ئەوەش وایکردووە‪ ،‬ئەگەری باڵوبوونەوەی‬ ‫نەخۆشییەکە زیاتر بکات‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیارانی کەمپەکان دەڵێن‪،‬‬ ‫چەند رێوشوێنێکیان بۆ خۆپارێزی‬ ‫دانیشتوانی کەمپەکان داناوە‪ ،‬کە بریتین لە‬ ‫هەڵمەتی هۆشیارکردنەوەی تەندروستی‪،‬‬ ‫رێگریکردن لە هاتووچۆی دانیشتوانی‬ ‫کەمپەکان بۆ دەرەوەی شارەکان و راگرتنی‬ ‫سەرجەم ئەو بۆنانەی کە دەبنە هۆی‬ ‫گردبوونەوەیان‪.‬‬ ‫دەیان هەزار خێمە جێگیر کراون‪،‬‬ ‫بە جۆرێک چەند مەترێک لە یەکترەوە‬ ‫دوورن‪ .‬هەزاران منداڵ رۆژانە پێکەوە‬ ‫لەناو گۆڕەپانە گڵینەکانی کەمپەکاندا‬ ‫یاریدەکەنو هەزاران ژنیش رۆژانە دەچنە‬ ‫بەردەم یەکەکانی دابەشکردنی ئاو‪.‬‬ ‫رۆژی هەینی وەزارەتی تەندروستی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬تۆمارکردنی‬ ‫یەکەم حاڵەتی تووشبوون بە نەخۆشی‬ ‫کۆرۆنای نوێی لە شاری هەولێر راگەیاند‪،‬‬ ‫بەوەش ڤایرۆسەکە گەیشتە دووەم شاری‬ ‫هەرێمی کوردستان و تائێستاش ‪ ٩‬حاڵەتی‬ ‫تووشبوون بە نەخۆشیەکە تۆمارکراون‪.‬‬ ‫هەفتەی پێشوو‪ ،‬یەکەم حاڵەتی‬

‫گیانلەدەستدان بە نەخۆشی کۆرۆنا‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی کوردستان تۆمارکرا‪ ،‬کە پیاوێکی‬ ‫تەمەن ‪ ٦5‬ساڵ بوو لە شاری سلێمانی‪،‬‬ ‫ئەوەش وایکرد بەرپرسانی تەندروستی و‬ ‫ئیدارەییەکان‪ ،‬ئاستی خۆپارێزی بگەیەننە‬ ‫ئاستێکی بااڵترو داوای داخستنی شوێنە‬ ‫قەرەباڵخ و گشتییەکان بکەن‪.‬‬ ‫لەناو گرتنەبەری رێوشوێنەکاندا‪،‬‬ ‫تائێستا ناوی کەمپەکان نەهێنراون‪،‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەکانی “زەمەن”‪ ،‬لەناو‬ ‫کەمپەکاندا تەنها رێوشوێنێکی کەمی‬ ‫تەندروستی بۆ خۆپارێزی بەڕێوەدەچن‪.‬‬

‫هێشتا دەرگای کەمپەکان بەڕووی‬ ‫هاتنو چووندا کراوەن‪ ،‬خێزانەکان تێکەڵی‬ ‫یەکتر دەبن و لەشوێنە هاوبەشەکاندا‬ ‫کۆدەبنەوە‪.‬بەاڵم لەگەڵ باڵوبوونەوەی‬ ‫ڤایرۆسی کۆرۆنا لە ناوچەکە‪ ،‬رێگە بە‬ ‫ئاوارەو پەنابەرەکان نادرێت سەردانی‬ ‫دەرەوەی پارێزگاکان بکەن‪ ،‬یان سەردانی‬ ‫کەسوکاریان لە سوریاو ئێران بکەن‪.‬‬ ‫کامەران عەلی‪ ،‬سەرپەرشتیاری مەیدانی‬ ‫کەمپەکان لە سنوری پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەموو رێوشوێنێک‬ ‫گیراوەتە بەر تاوەکو هەوڵبدرێت ئاوارەو‬

‫کەمپەکان‬

‫توشی‬

‫پەنابەرەکانی ناو‬ ‫ڤایرۆسەکە نەبن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەردەوام چاودێری دۆخی‬ ‫تەندروستی و خۆپارێزی لەناو کەمپەکاندا‬ ‫دەکرێت‪ ،‬تائێستاش هیچ حاڵەتێکی‬ ‫توشبوو یان گومانلێکردن بە توشبوو و‬ ‫کەرەنتینەکراو لەناو کەمپەکانی سنوری‬ ‫سلێمانیدا نییە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد‪ ،‬رێنماییە‬ ‫تەندروستییە جیهانی و ناوخۆییەکان‬ ‫بەسەر دانیشتوانی کەمپەکەدا دابەشکراون‬ ‫و بەردەوامیش بۆ خۆپارێزییان لە‬

‫نەخۆشییەکە رێنماییان پێدەدرێت‪.‬‬ ‫کامەران وتیشی‪“ :‬هەموو مۆڵەتێکمان‬ ‫بۆ ئاوارەو پەنابەرەکان هەڵوەشاندۆتەوە‪،‬‬ ‫کە بچنە دەرەوەی پارێزگاکە یان واڵتانی‬ ‫خۆیان‪ ،‬ئەگەر کەسێکیش لە سوریا یان‬ ‫ئێران بێت‪ ،‬ئەوا رێگەی پێنادرێت بێتەوە‬ ‫ناو کەمپەکان”‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬و لەگەڵ سەرهەڵدانی‬ ‫“دەوڵەتی خەالفەتی ئیسالمی” کە‬ ‫بە داعش ناسرا‪ ،‬بە ملیۆنان کەس لە‬ ‫ناوچەکانی سوریاو عێراق ئاوارە بوون و‬ ‫بەشێکیان روویان لە ناوچەکانی هەرێمی‬

‫کوردستان کرد‪ ،‬سەرباری گەڕانەوەی‬ ‫هەندێکیان‪ ،‬بەاڵم تائێستاش ژمارەیەکیان‬ ‫لە هەرێم ماونەتەوە‪.‬‬ ‫پارێزگای دهۆک زۆرترین ژمارەی‬ ‫ئاوارەو پەنابەری تێدایە‪ ،‬کە نزیکەی ‪٦٠٠‬‬ ‫هەزار پەنابەرە‪ ،‬بەسەر چەند کەمپێکدا‬ ‫دابەشکراون‪ ،‬دواتر پارێزگای هەولێرو‬ ‫سلێمانی دێت‪.‬‬ ‫لە سنوری پارێزگای سلێمانیش‪،‬‬ ‫چوار کەمپی ئاوارەو کەمپێکی تایبەت‬ ‫بە پەنابەران هەن‪ ،‬کە زیاتر لە ‪ 5‬هەزار‬ ‫کەسیان تێدا جێگیر کراوە‪.‬‬ ‫مەترسییەکانی باڵوبوونەوەی زیاتری‬ ‫نەخۆشیەکە وایکرد‪ ،‬کە حکومەتی عێراق‬ ‫دەوامی دامودەزگاکانی بۆ ماوەی یەک‬ ‫هەفتە راگرت‪ ،‬هەروەها حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانیش جگە لە راگرتنی دەوامی‬ ‫ناوەندەکانی خوێندن‪ ،‬یەک کاتژمێر دەوامی‬ ‫فەرمانگە حکومییەکانی کەمکردەوە‪.‬‬ ‫حاڵی حازر‪ )٢٨٠٤( ،‬کەس لە (‪)٣٠‬‬ ‫ناوچەی جیاواز لە هەرێمدا خراونەتە ژێر‬ ‫چاودێرییەوە‪ ،‬کە بەرپرسانی تەندروستی‬ ‫بە “کەرەنتینە” ناوی دەبەن‪)٩٨٢( ،‬‬ ‫کەسیان لە پشکنینەکاندا دەرکەوتووە‪ ،‬کە‬ ‫سەالمەتن و هەڵگری ڤایرۆسەکە نین‪ ،‬بۆیە‬ ‫کەرەنتینەکانیان جێهێشتووە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستاندا‪ ،‬لە دوایین‬ ‫راگەیاندراویدا‪ ،‬تەئکید لەسەر ئەوە‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە دەبێت هەمووالیەک پابەندی‬ ‫رێکارە تەندروستیەکان بن‪ ،‬ئەوەش بۆ‬ ‫ئەوەی رێگە لە تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکە‬ ‫بگیرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هێشتا روون نییە‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هیچ رێکارێکی زیاتری بۆ‬ ‫کەمپەکان هەیە یان نا‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2٠2٠/3/1٠‬‬

‫هەموومان خوا دەپەرستین لە ماڵیشەوە عیبادەت بکەین قبوڵى دەکات‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ ،‬بهڕێوهبهری ئاسایشی سلێمانی‪:‬‬

‫هاواڵتیان لهسهر كهسی نزیكی خۆیان‬ ‫ئاگادارمان دهكهن كه لە ئێران گەڕاونەتەوە‬ ‫لەگەڵ باڵوبوونەوەى ڤایرۆسى کۆرۆنا‪ ،‬لەپاڵ تیمەکانى تەندروستیدا‪ ،‬تیمەکانى ئاسایشیش لە ئەرکدان و لەناو پالنى رێکارەکانى بەرەنگاربوونەوەى نەخۆشیەکەدانو‬ ‫جگە لە پاراستنى شوێنى کەرەنتینەکان‪ ،‬چاودێرى مەرزەکان دەکەن و هەر کەس بە قاچاخ خەڵک لە ئێرانەوە بهێنن دەستگیرى دەکەن‪.‬‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ ،‬بهڕێوهبهری ئاسایشی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬دەڵێت زیاتر لە ‪ ٦٠‬کەسیان دەستگیرکردووەو لەالیەن هەندێک کەسیشەوە واسیتە دەکرێت بۆ بەردانى‬ ‫قاچاخچیەکان‪.‬‬ ‫حهسهن نوری‪ ،‬پێزانینى بۆ هاواڵتیان هەیەو دەڵێت‪ :‬هاواڵتیان هاوكارمانن خهڵك ههیه لهسهر كهسی نزیكی خۆی زانیاریمان دهداتێ‪.‬‬ ‫هەروەها وتیشى‪“ :‬قاچاخچى هەیە عهرهب و بهنگالدیشی لە ئێرانەوە هێناوەتەوەو له باخهكاندا شاردویانهتهوه”‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫زهمهن‪ :‬ئهو ئهركانهی بۆ تهشهنه‬ ‫نەکردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا به ئێوه‬ ‫سپێردراوه‪ ،‬تاچەند جێبەجێکراون؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬ئهوهی كه پهیوهسته‬ ‫به ئێمهوه لهسهر ئهو ڤایرۆسه مهترسیداره‪:‬‬ ‫یهكهم پاراستنی كهرهنتینهكانه كه رۆژانه‬ ‫خهڵك لهسهر سنورهوه دێنهوه ئێرهو به‬ ‫لیژنهی پزیشكی رهوانهی ئێرهی دهكەین به‬ ‫فهرمانی پارێزگار شوێنیان بۆ دهگیرێت و‬ ‫حیمایهكردنیشی بهڕێوهبهرایهتی ئاسایشی‬ ‫سلێمانی دهیكات لهگهڵ لیوای تایبهتی‬ ‫پارێزگا‪ .‬جگه لهوهی ههركهسێك لهوانهی‬ ‫جێگای گومان بن و یاخود گهڕابنهوەو‬ ‫خۆیان كهرهنتینه نهكردبێت یان گومانی‬ ‫توشبوونیان لێبكرێت‪ ،‬هێزهكانی ئێمه‬ ‫لهگهڵ لیژنهكاندا ئهو كهسانه بانگ‬ ‫دهكهنو جگه له ئیشهكانمان لهسهر‬ ‫سنوری باشماخو سهیرانبهن رێگری دهكهین‬ ‫لهوانهی دهیانهوێت بهقاچاغ بێنهوه‪.‬‬ ‫ئهوهش بهههماههنگی لهگهڵ پۆلیسو قهزاو‬ ‫ناحیهكان و هێزی پێشمهرگهو پاسهوانی‬ ‫سهر سنوور‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬چیتان بۆ رووبهڕوونهوهی‬ ‫قاچاخچیهكان كردووه‪ ،‬كه هێشتا به قاچاخ‬ ‫خهڵك له ئێرانهوه دههێنرێتهوه؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬یهكێكی تر له‬ ‫ئهركهكانی ئێمه دهستگیركردنی قاچاخچیو‬ ‫ئهو ئۆتۆمبێالنهیه كه قاچاخچێتی‬ ‫هێنانهوهو بردنهوهی پێ دهكرێت‪ ،‬ههر‬ ‫بۆنمونه له رۆژی یهكشهممهدا نزیكهی ده‬

‫كهسمان لهو قاچاخچیانه دهستگیركردووه‬ ‫به ئۆتۆمبێلهكانیانهوه‪.‬‬ ‫قاچاخچیه‬ ‫ژمارهی‬ ‫زهمهن‪:‬‬ ‫دهستگیركراوهكان گهیشتۆته چهند؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬ژمارهیان ‪ 60‬کەسى‬ ‫تێپهڕاندووهو به بهردهوامی دهیانگرین‪.‬‬ ‫ههیانه عهرهب و بهنگالدیشیان پێبوهو له‬ ‫باخهكاندا شاردویانهتهوه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬دهوترێت ژمارهی ئهوانهی‬ ‫گهڕاونهتهوه له ئێران و كهرهنتینه نهكراون‬ ‫و زۆر زیاتره لهوانهی كهرهنتینهكاندا‬ ‫هێڵراونهتهوه؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬زانیاریهیهكی وام‬ ‫نیه‪ ،‬بهس خۆشبهختانه رۆژانه سهدان‬

‫خهڵك دهچێته بنكهكانی پشكنینی كۆرۆناو‬ ‫كهرهنتینهكردن بۆ ئهوهی تهندروستی خۆی‬ ‫و ماڵ و مناڵی سهالمهت بێت‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئاگامان لێیه تهكلیف‬ ‫و واستهیهكی زۆر ههیه بۆ بهردانی‬ ‫قاچاخچیهكان؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬حاڵهت ههیه و‬ ‫دهكرێت‪ ،‬بهاڵم ئێوه ئهزانن ئهوانه بهیاسا و‬ ‫بهپێی بڕیاری دادوهر گیراون و كهس نابێت‬ ‫تهدهخولی تیابكات و ئێمه سهرووی خۆمان‬ ‫ئاگاداركردهوه كه له كهسی قبوڵ ناكهین‪،‬‬ ‫ئهمه شهڕێكی گهورهیهو یهخهی گرتوین‬ ‫ناكرێت واسته بۆ ههموو شتێك بكرێت‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬سزای قاچاخچیهكان چیه؟‬

‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬سزاكانیان رێژهییه‪،‬‬ ‫چونكه ههیه بهخهڵكهوه گیراوه‪ ،‬ههیه تهنها‬ ‫ئیشهكهی ئهوهبووه و نهفهریشی لهگهڵ‬ ‫خۆی هێناوهو بردووه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬چهند كهرهنتینه ههیه له‬ ‫پارێزگای سلێمانی كه ئاسایش حیمایهتی‬ ‫دهكات؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬نۆ جێگا ههیه ئێمه‬ ‫حیمایهتی دهكهین‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬لهسهر بنهمای زانیاریهكانتان‬ ‫كه خهڵكێكی زۆر ههیه كهرهنتینهنهكراون‪،‬‬ ‫پێشبینی بەڕێزتان بۆ ئاستی تهشهنهسهندنی‬ ‫زیاتری نهخۆشیهكه چۆنه؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬ناتوانم پێشبینی‬

‫بكهم با ئهوانهی ئههلی ئیشهكهن لهرووی‬ ‫تهندروستیهوه بڕیاری لهسهر بدهن‪ .‬بهاڵم‬ ‫تا ئهم ئاسته ئهوهی كراوهو دهكرێت‬ ‫باشهو رێگیری كراوه له بازاڕو یانهكان و‬ ‫مزگهوتهكان‪ ،‬رهنگه زۆر دهوڵەت ئهمهی‬ ‫نهكردبێت له ههرێم كراوه‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬باسی مزگهوتهكانت كرد‬ ‫كه ئێستا داخراون‪ ،‬ئهگهر بكرێنهوه‬ ‫رێوشوێنیان بهرامبهر دهگرنه بهر؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬ئێمه پێمان باشنییه‬ ‫لهم كاتهدا بكرێنهوه تا ئهو بهاڵیهمان لهكۆڵ‬ ‫دهبێتهوه‪ .‬عیبادهت بۆخوایه له ماڵ بكرێت‬ ‫یان لهمزگهوت‪ .‬ههموومان خوادهپهرستین‬ ‫دهزانین لێمان قبوڵدهكات‪.‬‬

‫نهبوون‬

‫زهمهن‪ :‬ئهگهر پابهند‬ ‫رێوشوێنیان بهرامبهر دهگرنهبهر‪.‬‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬ئێمه ئیجرائاتیان‬ ‫بهرامبهر ناكهین‪ ،‬ئیشی ئێمه نیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫پێیان ئهڵێین تكایه ئیلتیزام بكهن‬ ‫و رێنماییهكانی ئهوقاف و حكومهت‬ ‫جێبهجێبكهن‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئاستی هاوكاری هاواڵتیان بۆ‬ ‫ئێوه چۆنه‪ ،‬زانیاریتان دهدهنێ؟‬ ‫لیوا حهسهن نوری‪ :‬هاواڵتیان هاوكارمانن‬ ‫خهڵك ههیه لهسهر كهسی نزیكی خۆی‬ ‫زانیاریمان دهداتێ‪ ،‬چونكه بهمهترسی‬ ‫دهزانێت لهسهر خۆی و خێزانیت‪ .‬لهسهر‬ ‫براو پورزاو ئامۆزاو خوشكهزای خۆی‪.‬‬

‫واسیتە دەکرێت‬ ‫بۆ بەردانى ئەو‬ ‫قاچاخچیانەى‬ ‫خەڵکیان هێناوەتەوە‬

‫داوا دەکرێت هەرێمی کوردستان کەرەنتینە بکرێت‬ ‫بەرپرسانی تەندروستی دەڵێن دۆخەکە لەژێر کۆنترۆڵدایە‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫تەندروستی‬ ‫پسپۆڕێکی‬ ‫چەند‬ ‫داوادەکەن رێوشوێنە تەندروستییەکان لە‬ ‫هەرێمی کوردستان بۆ ئەوپەڕی ئاست‬ ‫بەرزبکرێنەوە‪ ،‬ئەوەش بەمەبەستی‬ ‫رێگریکردن لە باڵونەبوونەوەی زیاتری‬ ‫ڤایرۆسی کۆرۆنا‪.‬‬ ‫ئەوان هۆشداری دەدەن و دەڵێن‪:‬‬ ‫“هەقوایە بۆ ماوەیەک هەرێمی کوردستان‬ ‫کەرەنتینە بکرێت‪”.‬‬ ‫ئەمەش لەکاتێکدایە‪ ،‬کە بەرپرسانی‬ ‫تەندروستی کوردستان دەڵێن‪ ،‬تائێستا‬ ‫رەوشەکە لەژێر کۆنترۆڵدایەو مەترسییەکە‬ ‫نەگەیشتۆتە ئاستێک کە شارەکان‬ ‫کەرەنتینە بکرێن‪.‬‬ ‫حاڵی حازر لە هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫کەسێک بەهۆی توشبوونی بە ڤایرۆسەکە‬ ‫گیانی لەدەستداوەو ‪ 9‬کەسی دیکەش‬ ‫دەرکەوتووە کە هەڵگری ڤایرۆسەکەن‪،‬‬ ‫کە ‪ 7‬کەسیان لە سلێمانین و دوانەکەی‬ ‫دیکەشیان لە هەولێرن‪.‬‬ ‫ژمارەکە لە عێراقدا بەرزترە‪ ،‬تائێستا‬ ‫‪ 46‬حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسەکە‬ ‫تۆمارکراوەو ‪ ٣‬کەسیش لە تووشبوونەکان‬ ‫گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫ئەوەی پسپۆڕانی تەندروستی توشی‬ ‫دڵەڕاوکێ کردووە‪ ،‬تەشەنەکردن و‬ ‫باڵوبوونەوەی ڤایرۆسەکەیە لەتەواوی‬ ‫ئێرانداو بەرزبوونەوەی حاڵەتەکانی‬ ‫گیانلەدەستدان و تووشبوون بۆ ئاستێک‬ ‫کە جێگەی مەترسی بێت‪.‬‬ ‫سنورێکی‬ ‫کوردستان‬ ‫هەرێمی‬ ‫دوورودرێژی سەدان کیلۆمەتری لەگەڵ‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێراندا هەیە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وایکردووە‪ ،‬کە مەترسی ئەوە بکرێت‬

‫ڤایرۆسەکە زیاتر بێتە ناو خاکی هەرێمی‬ ‫هەڵگرانی‬ ‫لەڕێگەی‬ ‫کوردستانەوە‪،‬‬ ‫ڤایرۆسەکەوە‪.‬‬ ‫سەرجەم هەڵگرانی ڤایرۆسەکە لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬لەوکەسانەن‪ ،‬کە‬ ‫راستەوخۆ لە ئێران گەڕاونەتەوە یان‬ ‫کەسێکی نزیکیان لە ئێران گەڕاونەتەوەو‬ ‫هەڵگری ڤایرۆسەکە بوون و بۆ ئەمان‬ ‫گواستراوەتەوە‪.‬‬ ‫هیوا ئەحمەد مستەفا‪ ،‬پزیشی‬ ‫نەخۆشییەکانی خوێن‪ ،‬بڕوای وایە‪ ،‬کە‬ ‫تەواوی شوێنە گشتییەکانی وەک بازاڕ‪،‬‬ ‫مۆڵەکان بەڕووی هاواڵتیاندا بۆ ماوەیەکی‬ ‫کاتی دابخرێن‪.‬‬ ‫د‪.‬هیوا ئەحمەد بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو‬ ‫رێوشوێنانەی بۆ خۆپارێزی گیراونەتە بەر‬ ‫نیوەوناچڵن‪ ،‬دەبێت سەرجەم ناوچەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان بۆ ماوەیەک کەرەنتینە‬ ‫بکرێن‪”.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕە پزیشکییە‪ ،‬هۆشداریدەدات‬ ‫بەوەی‪ ،‬ئەگەر ئاستی خۆپارێزییەکان بۆ‬ ‫بەرزترین ئاستن بەرزنەکرێنەوە‪ ،‬ئەوا دوور‬ ‫نییە دۆخی هەرێمی کوردستانیش وەک‬ ‫ئێرانی لێنەیەت‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەرکەوتنی ڤایرۆسەکە لە ئێران‪،‬‬ ‫بەرپرسانی هەرێمی کوردستان دەستیان‬ ‫بە گرتنەبەری رێوشوێنی تەندروستی کرد‬ ‫لەگەڵ ئەو کەسانەی لە ئێرانەوە داخڵی‬ ‫هەرێمی کوردستان دەبن‪ ،‬بەوەش زیاتر‬ ‫لە ‪ 2‬هەزار کەس خرانە ژێر چاودێرییەوەو‬ ‫کەرەنتینە کران‪.‬‬ ‫نزیکەی ‪ 200‬کەس لە کەرەنتینە‬ ‫کراوەکان‪ ،‬پاش ئەنجامدانی پشکنین‬ ‫بۆیان دەرکەوت هەڵگری ڤایرۆسەکە نین و‬ ‫گەڕێنرانەوە ناو ماڵ و حاڵی خۆیان‪.‬‬ ‫خێرایی باڵوبوونەوەو تەشەنەکردنی‬ ‫ڤایرۆسەکە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر‪،‬‬

‫وای لە پسپۆڕانی تەندروستی کردووە‪ ،‬کە‬ ‫بڕوایان بە گرتنەبەری رێوشوێنە توندەکانی‬ ‫وەک‪ ،‬قەدەغەکردنی هاتووچۆ‪ ،‬داخستنی‬ ‫سەرجەم شوێنە گشتییەکانی وەک‪،‬‬ ‫چێشتخانە‪ ،‬چایخانەو کافتریاکان بێت‪.‬‬ ‫د‪.‬کامەران قەرەداخی‪ ،‬پسپۆڕی‬ ‫نەخۆشییەکانی سنگ‪ ،‬رێنمایی دەدات بە‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬کە بۆ کاری زۆری گرنگ نەبێ‪ ،‬لە‬ ‫ماڵەکانیان نەیەنە دەرەوە‪ ،‬ئەگەر هاتیشنە‬

‫دەرەوە نەچنە شوێنە قەرەباڵغەکان‪.‬‬ ‫د‪.‬کامەران قەرەداخی بۆ “زەمەن”‬ ‫وتیشی‪“ :‬دڵنیاییمان هەیە کە قەدەغەکردنی‬ ‫هاتووچۆ بەتەواوی رێگە لە باڵوبوونەوەی‬ ‫ڤایرۆسەکە دەگرێت‪”.‬‬ ‫بەاڵم بەرپرسانی رێکخراوی تەندروستی‬ ‫جیهانی بڕوایان وایە‪ ،‬کە هێشتا دۆخەکە‬ ‫لە هەرێمی کوردستان لە کۆنترۆڵدایەو‬ ‫نەگەیشتۆتە ئاستێک کە پێویست بە‬

‫راگەیاندنی قەدەغەی هاتووچۆ بکات‪.‬‬ ‫د‪.‬نەجمەدین حەسەن‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫رێكخراوی‬ ‫سلێمانی‬ ‫نووسینگەی‬ ‫تەندروستی جیهانی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“رێنماییەكانی ئێمە ئاشكرایە‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫رێگایانە بگیرێنەبەر بۆئەوەی ڤایرۆسەكە‬ ‫تەشەنە نەكات‪ ،‬بەاڵم دۆخەكە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان نەگەیشتووەتە ئەوەی هاتوچۆ‬ ‫بوەستێنرێت‪ ،‬ئەو ‪ 9‬حاڵەتەی دەستنیشان‬

‫كراوە ‪7‬یان هیچ نیشانەیەکیان نییە‪”.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬كاریگەری قەدەغەكردنی‬ ‫هاتوچۆ ئەوەستێتە سەر باڵوبوونەوەی‬ ‫ڤایرۆسەكە‪ ،‬لەسەر بنەمای تەشەنەكردنی‬ ‫ڤایرۆسەكە بڕیاری لەسەر دەدرێت‪ .‬تەنها‬ ‫لە چین چەند شارێك هاتوچۆ تیایدا‬ ‫وەستێنراو توانییان ڤایرۆسەكە كۆنترۆڵ‬ ‫بكەن‪”.‬‬ ‫بەرپرسانی تەندروستی هەرێمی‬ ‫کوردستانیش‪ ،‬هاوڕان لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫تەندروستی جیهانی و دەڵێن‪ :‬مەترسی‬ ‫باڵوبوونەوەی ڤایرۆسەکە نەگەیشتۆتە‬ ‫ئەوەی کە بڕیاری قەدەغەی هاتووچۆ‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“پێشنیازی قەدەغەكردنی هاتوچۆو‬ ‫داخستنی بازاڕو دوكانەكان‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لەو پێشنیازانەی بەردەوام دەدرێت بە‬ ‫وەزارەتی تەندروستی‪ ،‬بەاڵم جێبەجێكردنی‬ ‫دیراسەیەكی وردی دەوێتو ئایا‬ ‫تەشەنەكردنی ئەو ڤایرۆسە گەیشتووەتە‬ ‫ئەوەی ئەو بڕیارە بدرێت یان نا؟”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بڕیاردان لە قەدەغەی‬ ‫هاتووچۆ‪ ،‬تائێستا پێشنیازی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی لە ئێستادا‬ ‫وای نابینین بڕیارێكی لەوشێوەیە زەرور‬ ‫بێت”‪.‬‬ ‫تا ئامادەکردنی ئەم راپۆرتە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫تووشبووان لەسەرجەم واڵتانی جیهان‬ ‫گەیشتۆتە ‪ 106‬هەزارو ‪ 165‬کەس‪٣ ،‬‬ ‫هەزارو ‪ 549‬کەسیش گیانیان لەدەستداوەو‬ ‫‪ 59‬هەزارو ‪ 965‬توشبووش‪ ،‬چاکبوونەتەوە‪.‬‬ ‫جگە لە واڵتی چین‪ ،‬هەریەک لە‬ ‫ئیتاڵیاو ئێران بە سەرەکیترین ئەو واڵتانە‬ ‫دادەنرێن‪ ،‬کە ڤایرۆسەکەیان بەشێوەیەکی‬ ‫زۆر تێدا باڵوبۆتەوە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫‪3‬‬

‫بێبازاڕیی‌نه‌وت‌قاسه‌كه‌ی‌كوردستانیش‌بەتاڵ‌ده‌كات‬ ‫دابهزین‪ .‬ئهوهی له چین روویدا‪ ،‬دهكرێت له‬ ‫ئهوروپاو ئهمریكاش رووبدات‪ ،‬وهك ئهوهی‬ ‫كه ئێستا له كوردستان دهگوزهرێت‪.‬‬ ‫بێگومان واڵتانی ئۆپیك بهتهنها خۆیان‬ ‫ناتوانن ‪ ١.٥‬ملیۆن بهرمیلی رۆژانه كهم‬ ‫بكهنهوه گهر روسیایان لهگهڵ نهبێت‪ .‬ههر‬ ‫له عێراقهوه تا دهگاته ڤهنزوێال‪ ،‬ههریهكه‬ ‫لهم واڵتانه بهدهست دهیان كێشهی دارایی‬ ‫و ئابووریهوه دهناڵێنن‪ .‬جگه له سعودیه‬ ‫كهسیان ناتوانن بهرههمهێنان كهمبكهنهوه‬ ‫بێ ئهوهی توشی كورتهێنانی دارایی ببن‪،‬‬ ‫توانای كهمكردنهوهی سعودیهش سنورداره‪.‬‬ ‫واڵتانی ئۆپیك ‪%٤٤‬ی كۆی گشتی‬ ‫بهرههمی نهوتی خاوی جیهانیان ههیه‬ ‫لهگهڵ ‪%٢١‬ی گازی سروشتی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫‪%٦٠‬ی ئهو نهوتهی له بازاڕهكاندا ئاڵوگۆڕی‬ ‫پێوهدهكرێت هی ئۆپیكه‪ .‬ههربۆیه گهورهیی‬ ‫قەبارەی پشكهكانیان له بازاڕدا وای‬ ‫كردووه كاریگهرییان زیاتر بێت له توانای‬ ‫بهرههمهێنانیان‪ ،‬بهاڵم هێشتا قورسه بۆ‬ ‫ئهوهی بڵێین ئۆپیك دهتوانێت دهرهقهتی‬ ‫ئهم قهیرانه بێت‪.‬‬

‫شیکاریی‪ :‬محەمەد حسێن‬ ‫نرخی بهرمیلێك نهوتی خاوی برێنت‬ ‫دابهزی بۆ ‪ ٣٢‬دۆالر‪ ،‬دوای ئهوهی ڕێكخراوی‬ ‫واڵتانی ههناردهكاری نهوت (ئۆپیك)‬ ‫و روسیا نهگهیشتنه رێكهوتنێك بۆ‬ ‫كهمكردنهوهی بهرههمهێنان‪ ،‬بهو هیوایەی‬ ‫بااڵنسی نێوان خستنهڕوو خواست راگرن‬ ‫و دواتریش نرخ بهرزبكهنهوه‪ .‬لهوانهیه‬ ‫ئهمه خراپترین ههواڵی ‪ ٢٠٢٠‬بێت بۆ‬ ‫كوردستان و عێراق‪ ،‬بهاڵم كێشهكه نوێ‬ ‫نییهو سیاسیهكانی ههولێرو بهغدایشی‬ ‫رانهچڵهكاند‪.‬‬ ‫رێك دوو مانگ پێش ئێستا‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ ٢٠٢٠/١/١٠‬نرخی ههر بهرمیلێك نهوتی‬ ‫خاو نزیكهی ‪ ٦٧‬دۆالر بوو‪ ،‬بهاڵم ئێستا‬ ‫له دەوروبەری ‪ ٣٠‬دۆالردایه‪ .‬كهواته داهاتی‬ ‫نهوتی ههردوو حكومهت (كه زیاتر له‬ ‫‪%٩٣‬ی ههناردهكانی واڵت پێكدێنێت)به‬ ‫رادهی زیاتر له ‪ %٥٢‬كهم دهكات‪.‬‬ ‫زۆر به سادهیی‪ ،‬زیانهكانی ئهم نرخ‬ ‫دابهزینه لهم مانگهدا به زیاتر له ‪ ٤٩٣‬ملیۆن‬ ‫دۆالر دهخهمڵێنرێت بۆ حكومهتی ههرێم‬ ‫و كۆمپانیا نهوتیه هاوبهشهكانی‪ ،‬ئهگهر‬ ‫ههناردهی كوردستان به ‪ ٤٧٠‬ههزار بهرمیلی‬ ‫رۆژانه ههژمار بكرێت‪ .‬ئهمه زۆر زیاتره لهو‬ ‫پارهیەی كه وهزارهتی دارایی ههرێم مانگانه‬ ‫له داهاتی نهوت دهستیدهكهوت و نزیكهی‬ ‫‪ ٣١٠‬ملیۆن دۆالره‪.‬‬ ‫بهاڵم زۆربهی ئاماژه دارایی و‬ ‫ئابووریهكان ئهوه نیشان دهدهن‪ ،‬كه ئهم‬ ‫زیانه داراییهی دابهزینی نرخی نهوت ههر‬ ‫بهمهوه ناوهستێت‪ .‬خواست لهسهر نهوت له‬ ‫سهرولێژبوونهوهیهكی بهردهوامدایهو بازاڕو‬ ‫ئابوری جیهانیش له پهشۆكانێكی كهم‬ ‫وێنهدایه بههۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوه‪.‬‬

‫هۆكارهكانی بێبازاڕی نهوت‬

‫یهكهم هۆكار بێگومان ڤایرۆسی‬ ‫كۆرۆنایه‪ ،‬بهاڵم چۆن و بۆ؟ تهنها له چین‬ ‫خواست لهسهر نهوت به رادهی ‪ ٣‬ملیۆن‬ ‫بهرمیلی رۆژانه (‪ %٢٠‬پێداویستیهكانی‬ ‫ئهو واڵته) كهمیكردووه‪ ،‬بهپێی راپۆرتێكی‬ ‫بلومبێرگ‪ .‬بهپێی هاوكێشه سادهكهی‬ ‫خواست و خستنهڕوو‪ ،‬نرخی نهوت بۆیه‬ ‫دابهزیوه چونكه ئهو بڕهی خراوهتهڕوو‬

‫زیاتره لهوهی كڕیاری ههیه له بازاڕدا‪.‬‬ ‫كهواته سهرڕێژیی ههیه له خستنهڕوودا‬ ‫(‪ )Over Supply‬به بڕی زیاتر له ‪١.٢‬‬ ‫ملیۆن بهرمیل نهوتی رۆژانه‪ ،‬بهپێی ههندێك‬ ‫خهماڵندنی سهرهتایی‪ .‬بۆ ئهوهی خستنه‬ ‫ڕوو خواست هاوتا بكرێنهوه‪ ،‬دهبێت ئهم بڕه‬ ‫له بهرههمهێنانی نهوت كهم بكرێتهوه‪ .‬هیچ‬ ‫واڵتێكیش تا ئێستا ئاماده نهبووه بهرههمی‬ ‫خۆی كهم بكاتهوه‪.‬‬ ‫واڵتانی ئۆپیك و روسیا (كه به‬ ‫گروپی ئۆپیك ‪-‬پڵەس ناسراون) نهیانتوانی‬ ‫بگهنه رێكهوتنێك لهسهر كهمكردنهوهی‬ ‫بهرههمهێنان‪ ،‬ههر ئهمهش بوو نرخی نهوتی‬ ‫له سهرووی ‪ ٥٠‬دۆالرهوه هێنایه ‪ ٣٢‬دۆالر له‬ ‫چهند رۆژێكدا‪.‬‬ ‫بهاڵم ئایا به كهمكردنهوهی تهنها‬ ‫ئهم بڕه له خستنهڕووی ‪ -‬زیاده كێشهكه‬ ‫چارهسهر دهبێت؟ بێگومان نهخێر‪.‬‬ ‫كاریگهریهكانی ڤایرۆسی كۆرۆنا به‬ ‫جۆرێك بازاڕی شڵهژاندووهو خواستی‬ ‫لهسهر نهوت كهمكردۆتهوه لهوهناچێت‬ ‫لێرهدا بوهستێت‪ .‬ههر له چینهوه تا‬ ‫دهگاته والیهته یهكگرتووهكانی ئهمریكا‪،‬‬ ‫بهشێوهیهكی بهردهوام چاالكیه ئابووریهكان‬

‫خاوتر دهبنهوهو دواجاریش خواست لهسهر‬ ‫نهوت كهمتر‪.‬‬ ‫له ساڵی رابردووهوه‪ ،‬ئۆپیك و‬ ‫هاوپهیمانهكانی رۆژانه نزیكهی ‪ ٢.١‬ملیۆن‬ ‫بهرههمی نهوتیان كهمكردۆتهوه‪ ،‬رێكهوتنی‬ ‫كهمكردنهوهی ئهم بڕه تا كۆتایی ئهم‬ ‫مانگه بهردهوامه‪ .‬بهاڵم ئهم بڕه بهس نیه‬ ‫بۆ بااڵنسی نێوان خواست و خستنهڕوو‪.‬‬ ‫له كۆبونهوهی ههفتهی پێشووی ڤیهنادا‬ ‫سعودیه داوای كهمكردنهوهیهكی تری‬ ‫دهكرد به رادهی ‪ ١.٥‬ملیۆن و نیو بهرمیل‬ ‫له رۆژێكدا‪ .‬ئهوهبوو روسیا رازی نهبوو‪.‬‬ ‫كهواته ههوڵه دیپلۆماسیهكان تێكشكان له‬ ‫فریاكهوتنی بازاڕی نهوت‪.‬‬ ‫ئێستا ههمووان چاوهڕێی ئهوهن‬ ‫سعودیهو روسیاو عێراق (بهههمان شێوهی‬ ‫واڵت و كۆمپانیا بهرههمهێنهرهكانی تری‬ ‫نهوت) ههریهكهو لهالی خۆیهوه شهڕی‬ ‫فراوانكردنی پشكهكانیان بكهن له بازاڕدا‪.‬‬ ‫ئهمه سهر دهكێشێت به شهڕی نرخ و دوور‬ ‫نیه به سیاسهتی داشكاندنی نرخ ههوڵی‬ ‫پاراستنی پشكهكانیان بدهن‪ ،‬ههموو ئهم‬ ‫چاوهڕوانیانه وای كرد عهلی خدێری‪ ،‬گهوره‬ ‫راوێژكاری پێشوی ئێكسۆن مۆبیل‪ ،‬پێی‬

‫وابێت دابهزینی نرخی نهوت تا ‪ ٢٠‬دۆالر‬ ‫ناوهستێت‪ ،‬وهك ئهوهی كه له ههژماری‬ ‫تویتهرهكهی خۆیهوه رایگهیاند‪.‬‬ ‫لهوالیشهوه‪ ،‬ڤایرۆسی كۆرۆنا بهردهوامهو‬ ‫كهس نازانێت كهی و لهكوێ كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫تا زیاتر خهڵك ناچاربن له ماڵهكانی خۆیاندا‬ ‫دانیشن و گهشت و سهفهر نهكهن‪ ،‬خواست‬ ‫لهسهر نهوت كهمتر دهبێت و نرخیش روو له‬

‫ههرێمی كوردستان ئێستا‬ ‫تهنها یهك بژاردهی ههیه‪،‬‬ ‫ئهویش قهرهبووكردنهوهی‬ ‫ئهو داهاتهی بههۆی‬ ‫نهوتهوه لهدهستی دهچێت‬ ‫لهڕێگای كهمكردنهوهی‬ ‫گهندهڵی و بهفیڕۆدان‬

‫ههرێمی كوردستان‬ ‫لهكوێی ئهم قهیرانه داراییهدایه؟‬

‫له راستیدا هیچ چارهسهرێكی خێرا‬ ‫له ئارادا نییه بۆ ههرێمی كوردستان و‬ ‫عێراق له ئاستی كورتماوهدا‪ ،‬بهاڵم ههموو‬ ‫ئهو چارهسهریه كڵێشهییانهی كه ههمیشه‬ ‫باس دهكرێن‪ :‬وهك ههمهڕهنگكردنیو‬ ‫پهرهپێدانی‬ ‫داهات‪،‬‬ ‫سهرچاوهكانی‬ ‫كهرتهكانی تری وهك كشتوكاڵ و‬ ‫گهشتوگوزار‪ ،‬دروستكردنی ژینگهیهكی‬ ‫لهبار بۆ وهبهرهێنان و‪..‬هتد‪ ،‬ئێستاش ههر‬ ‫راستن‪ .‬بهاڵم ئهم چارهسهریانه لهسهر‬ ‫تێریو له دۆخێكی ئاساییدا جێبهجێدهكرێن‪،‬‬ ‫نهك لهكاتی قهیرانهكاندا‪ .‬یان دوای ئهوهی‬ ‫بازاڕی نهوت توشی مایهپوچیمان دهكات‪.‬‬ ‫بهاڵم ئایا حكومهتی ههرێم چی پێدهكرێت‬ ‫بۆ كهمكردنهوهی فشاری ئهم قهیرانه لهسهر‬ ‫خۆی و هاواڵتییهكانیشی؟ له راستیدا ئهوهی‬ ‫ئهمڕۆ ههرێم پێیدهكرێت تهنها چڕكردنهوهی‬ ‫ههوڵهكانیهتی به ئاراستهی كهمكردنهوهی‬ ‫گهندهڵی و به فیڕۆدان‪.‬‬ ‫ئهگهر بتوانێت دهستی گهندهڵهكان له‬ ‫كهرتی گشتیدا كورتبكاتهوه‪ ،‬له دهروازه‬ ‫سنوریهكاندا سنورێك بۆ قاچاخچیهكان‬

‫دابنێت و داهاتهكانی به باشی كۆبكاتهوه‪،‬‬ ‫بندیوارهكان ریشهكێش بكات له ناو حكومهت‬ ‫و هێزه ئهمنی و سهربازیهكاندا‪ ،‬له كهرتی‬ ‫نهوتیشدا كۆمپانیا ئهمنیه ناپێویستهكان‬ ‫البهرێت و به هێزه ئهمنی و سهربازیهكانی‬ ‫خۆی كێڵگهكان بپارێزێت‪ ،‬ئهوا بڕێكی ئهو‬ ‫پارهی بۆدهگهڕێتهوه كه دابهزینی نرخی‬ ‫نهوت دهیبات‪.‬‬ ‫به كورتی ههرێمی كوردستان له‬ ‫ئێستادا تهنها یهك بژاردهی ههیه‪ ،‬ئهویش‬ ‫قهرهبووكردنهوهی ئهو داهاتهی بههۆی‬ ‫نهوتهوه لهدهستی دهچێت لهڕێگای‬ ‫كهمكردنهوهی گهندهڵی و بهفیڕۆدان‪.‬‬ ‫راوێژكاری سهرۆك وهزیرانی عێراق‪،‬‬ ‫موزهر محهمهد ساڵح‪ ،‬رایگهیاند‪ :‬عێراق له‬ ‫خهرجیه گشتیهكانی كهمدهكاتهوه بۆ ئهوهی‬ ‫بتوانێت موچهی كارمهندانی كهرتی گشتی‬ ‫پێ دابین بكات‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٤‬و ‪٢٠١٥‬یش‬ ‫حكومهتهكهی حهیدهر عهبادی بههۆی‬ ‫خهرجكردنی پارهی یهدهكی دراوی بیانی‬ ‫بانكی ناوهندی عێراقهوه توانی بهردهوام‬ ‫بێت له دابینكردنی موچهی كارمهندانی‬ ‫كهرتی گشتی‪ ،‬بهاڵم ههردوو ڕێگاكه زیانی‬ ‫ئابووری خۆی ههیه‪.‬‬ ‫بهاڵم هێشتا دیار نییه حكومهتی ههرێم‬ ‫بهچی موچهو خهرجیه گشتیهكانی دابین‬ ‫دهكات‪ .‬بێگومان لێره خهرجیه گشتیهكان‬ ‫هێنده نابن قهرهبووی زیانهكانی نهوتی‬ ‫بۆ بكاتهوهو یهدهكی دراوه بیانیهكانی‬ ‫لهبهردهستدا نیه وهك حكومهتی بهغدا‪.‬‬ ‫بهگشتی حكومهتی ههرێم لهبهردهم دوو‬ ‫سیناریۆدایه‪:‬‬ ‫یهكهمیان ئهوهیه مانگی موچهخۆران‬ ‫درێژبكاتهوه بۆ ‪ ٤٥‬رۆژ و له ئهنجامدا به ‪٨‬‬ ‫موچه ساڵیان پێ تهواو بكات‪ ،‬ئهم سیناریۆ‬ ‫ئاسانه بۆ جێبهجێكردن‪ ،‬بهاڵم كارهساتباره‬ ‫بۆ ئابوری و بازاڕی كوردستان و بژێوی‬ ‫خهڵكیش‪.‬‬ ‫سیناریۆی دووهم‪ ،‬كه بێگومان تهنها‬ ‫چارهسهره له ئێستادا‪ ،‬دهستپێكردنی‬ ‫ههڵمهتێكی جدی و بهرفراوانی‬ ‫ریشهكێشكردنی گهندهڵییه‪ ،‬ههر له‬ ‫ئهنجومهنی وهزیرانهوه تا دهگاته دورهدهست‬ ‫ترین ناحیهی كوردستان‪ .‬بهم هۆیهوه ههرێم‬‫دهتوانێت بهشێكی زۆری ئهو كورتهێنانه‬ ‫داراییه چارهسهر بكات كه دابهزینی نرخی‬ ‫نهوت دروستی دهكات‪.‬‬

‫چوار‌بەرپرس‌لە‌بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫خۆپاراستنی‌تەندروستی‌سلێمانی‌درانە‌دادگا‬ ‫زەمەن‪ -‬سلێمانی‬ ‫چوار بەرپرس لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫خۆپارستنی تەندروستی سلێمانی درانە‬ ‫دادگا‪ ،‬بەتۆمەتی ئەوەی پشکنینی‬ ‫ناڕاستیان بۆ ژمارەیەک خۆراک کردووە‪،‬‬ ‫دواتر دەرکەوتووە خۆراکەکان نەشیاو‬ ‫بوون بۆ خواردن‪ ،‬بەاڵم ئەوان بە شیاو‬ ‫هەژماریان کردوون‪.‬‬ ‫فەرمانگەی داواکاری گشتی‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫تەندروستی و دیوانی چاودێری دارایی و‬ ‫دەستەی دەستپاکی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫بەدوای پرسەکەدا چوون و هەریەکەیان‬ ‫بەجیا سەرقاڵی لێکۆڵینەوەن لە‬ ‫دۆسیەکە‪.‬‬ ‫لە دۆسیەکەدا دوو تۆمەت هەیە‪ ،‬کە‬ ‫رووبەڕووی بەرپرسانی بەڕێوەبەرایەتییەکە‬ ‫کراوەتەوە‪ ،‬یەکێکیان ئەنجامی پشکنینی‬ ‫ناڕاستە بۆ ‪ ١٥‬تەن شەکر‪ ،‬کە گوایە دواتر‬ ‫دەرکەوتووە شیاوی خواردن و بەکارهێنان‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم لەئەنجامەکەدا وادەرخراوە کە‬ ‫شیاوی خواردن و بەکارهێنانە‪.‬‬ ‫تۆمەتی دووەمیش‪ ،‬کە ئاراستەی‬ ‫بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی‬ ‫سلێمانی کراوە‪ ،‬گوایە بارێکی هەنگوین و‬ ‫مرەبا کە لە ئێرانەوەو لە سنوری حاجی‬ ‫ئۆمەرانەوە هاوردە کراوە‪ ،‬دواتر لەسەر‬ ‫داوای قائیمقامیەتی سلێمانی پشکنینی‬ ‫بۆکراوەو لە پشکنینی فیزیایی دەرنەچووەو‬ ‫ئەوەش بەگوێرەی رێنماییەکانی حکومەتی‬ ‫عێراقی رێگەپێدراو نییە‪.‬‬ ‫ناوەڕاستی مانگی رابردوو‪ ،‬دەستەی‬ ‫جواڵندو‬ ‫دۆسیەکەی‬ ‫دەستپاکی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی تەندروستی‬ ‫سلێمانی تۆمەتبارکرد بەوە ئەنجامی‬ ‫ناڕاستی پشکنینی خۆراکیان داوە‪.‬‬ ‫دەستەکە لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەنجامی ناڕاستی پشکنینەکان بۆ‬

‫خۆراک‪ ،‬کاریگەری گەورەی لەسەر‬ ‫تەندروستی هاواڵتیان هەیە‪.‬‬ ‫سااڵنە بە سەدان کەس لە هەرێمی‬ ‫کوردستان تووشی نەخۆشی شێرپەنجە‬ ‫دەبن‪ ،‬پسپۆڕانی خۆراک و تەندروستی‪،‬‬ ‫دەڵێن هۆکارێکی سەرەکی تووشبوون‬ ‫بە شێرپەنجە‪ ،‬بەکارهێنانی خۆراکی‬ ‫بەسەرچوو و نەشیاوە‪.‬‬ ‫حاڵی حازر‪ ،‬دۆسیەی ئەو‬ ‫بەرپرسانەی بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی‬ ‫تەندروستی سلێمانی‪ ،‬لە دادگان و‬ ‫دۆسیەکە چووەتە بەردەم دادوەری‬ ‫لێکۆڵینەوە‪ .‬تۆمەتبارەکان چوونەتە‬ ‫بەردەم دادگا‪ ،‬بەاڵم بە کەفالەت و تا‬ ‫رۆژی دادگاییکردنیان ئازادکران‪.‬‬

‫دۆسیەی شەکرەکە‬

‫بەگوێرەی زانیارییەکان‪ ،‬کە دەست‬ ‫“زەمەن” کەوتووە‪ ،‬کۆتایی ساڵی ‪،٢٠١٨‬‬ ‫بارێکی شەکری کڵۆ‪ ،‬کە بڕەکەی زیاتر‬ ‫لە ‪ ١٥‬تەن بووە‪ ،‬لە کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێرانەوەو لە سنوری دەروازەی (کێلێ)ی‬ ‫سەر بە ئیدارەی راپەڕینەوە هاوردەی‬ ‫سلێمانی کراوە‪.‬‬ ‫لە دەروازەی کێلێ‪ ،‬هیچ تاقیگەیەکی‬ ‫تەندروستی نییە‪ ،‬بۆیە بەرپرسانی‬ ‫دەروازەکە ناچاربوون‪ ،‬نمونەی شەکرەکەیان‬ ‫رەوانەی تاقیگەی خۆپاراستنی سلێمانی‬ ‫کردووە‪ ،‬تاوەکو پشکنینی بۆ بکرێت‪،‬‬ ‫کە ئایا شیاوی بەکارهێنانە یاخود‬ ‫نا‪ ،‬هەرچەندە شەکرەکە لە پشکنینی‬

‫یاری بە ئەنجامی پشکنینی خۆراک کراوە‬

‫تاقیگەکە دەرنەچووە‪ ،‬بەاڵم بەڕێوەبەری‬ ‫بەشی خۆپاراستنی تەندروستی نووسراوی‬ ‫رەوانەی بەرپرسانی دەروازەی سنوری‬ ‫(کێلێ) کردووەو ئەنجامەکەی بە دەرچوو‬ ‫ناساندووە‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی بازرگانەکە شەکرەکەی‬ ‫هێناوەتە ناو سلێمانی و بەسەر بازاڕەکاندا‬ ‫دابەشیکردووەو ساغی کردۆتەوە‪ ،‬لیژنەی‬ ‫چاودێری ئاسایش و قائیمقامیەتی‬ ‫سلێمانی ئاشکرایان کردووە‪ ،‬کە شەکرەکە‬ ‫بەهیچ شێوەیەک شیاوی بەکارهێنان نییەو‬ ‫هەرکەسێک بەکاری بهێنێت‪ ،‬بەرگری‬ ‫لەشی دادەبەزێنێت‪.‬‬ ‫لەسەر ئەم دۆسێیە‪ ،‬هەریەک لە‬ ‫لێپرسراوی تاقیگەی ئاوو خۆراك‪،‬‬

‫لێپرسراوی هۆبەی سامپڵینگ و بەڕێوەبەری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ئێوارانی‬ ‫دەوامی‬ ‫خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی‬ ‫تۆمەتبارن‪ ،‬پاش دەستگیرکردنیان بە‬ ‫بڕیاری دادوەرو بەکەفالەت تاوەکو رۆژی‬ ‫دادگاییکردنیان‪ ،‬ئازادکراون‪.‬‬ ‫خۆپاراستنی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تەندروستی سلێمانی‪ ،‬سەر بە وەزارەتی‬ ‫تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستانە‪،‬‬ ‫بەرپرسانی وەزارەت لەسەر دۆسیەکە‬ ‫لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەیان پێکهێناوە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی وەزارەت دەڵێن‪“ :‬ئەگەر‬ ‫تۆمەتی سەر ئەو بەرپرسانەی فەرمانگەکە‬ ‫ساغبۆوە‪ ،‬ئەوا رووبەڕووی سزای ئیداریی‬ ‫دەبنەوە لەالیەن وەزارەتەوە‪”.‬‬

‫دۆسیەی هەنگوینەکە‬

‫بازرگانێک دوای ئەوەی بارێکی‬ ‫هەنگوین و مرەبا لە سنوری دەروازەی‬ ‫حاجی ئۆمەرانەوە داخڵی کوردستان‬ ‫دەکات‪ ،‬قائیمقامیەتی سلێمانی پشکنینی‬ ‫بۆ دەکات و دەردەکەوێت‪ ،‬کە لە‬ ‫پشکنینی فیزیاییدا دەرنەچووەو بەگوێرەی‬ ‫تایبەتمەندییە عێراقییەکان نییەو بەوەش‬ ‫رێگەی پێنادرێت بەکاربهێنرێن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەڕێوەبەری خۆپاراستنی‬ ‫تۆمەتبار‬ ‫سلێمانی‪،‬‬ ‫تەندروستی‬ ‫دەکرێت بەوەی‪ ،‬کە لە نووسراوێکیدا بۆ‬ ‫قائیمقامیەتی سلێمانی‪ ،‬ئەنجامی پشکنینی‬ ‫هەنگوین و مرەباکەی بە دەرچوو داناوە‪.‬‬ ‫لەسەر داوای بازرگانەکە‪ ،‬بارە‬ ‫هەنگوین و مرەباکە بەتەواوەتی لەناوبراوە‪،‬‬ ‫ئەوەش گومانی زیاتری الی بەرپرسانی‬ ‫قائیمقامیەتی سلێمانی زیاترکرد‪ ،‬کە‬ ‫“ئەگەر هەنگوین و مرەباکە شیاوی‬ ‫خواردن و بەکارهێنانە‪ ،‬بۆچی خاوەنەکەی‬ ‫داوای لەناوبردنی دەکات‪”.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەکان‪ ،‬پاش‬ ‫لێکۆڵینەوە دەرکەوتووە‪ ،‬کە بەڕێوەبەری‬ ‫خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی‪ ،‬بێ‬ ‫رەزامەندی وەزارەت مۆڵەتی داوە بە‬ ‫بازرگانەکەو ئەنجامی پشکنینەکەش‬ ‫دەرنەچووەو مرەباو هەنگوینەکە شیاوی‬ ‫بەکارهێنان نەبوون‪.‬‬ ‫لە‬ ‫بەرپرس‬ ‫سەرچاوەیەکی‬ ‫قائیمقامیەتی سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬دۆسیەی ئەو بەرپرسانەی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی تەندروستی‬ ‫لە دادگان و لێکۆڵینەوەی تەواویان لەگەڵدا‬ ‫کراوە‪ ،‬دەرکەوتووە‪ ،‬کە ئەنجامی چەند‬ ‫پشکنینێک گۆڕاوەو بەڕێوەبەریش ئیمزای‬ ‫لەسەریان کردووە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد دۆسیەکان‬ ‫لە دادگان و چاوەڕوانی ئەنجامی‬ ‫دادگاییکردنەکە دەکەن‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬ ‫له‌سه‌ر‌داوای‌ده‌سته‌ی‌ده‌سپاكی؛‬

‫كۆرۆنا‌‪‌800‬هەزار‌نوێژخوێنی‌بردەوە‌ماڵەوە‬

‫وه‌زاره‌تی‌پێشمه‌رگه‌‌ده‌چێته‌وه‌‌دادگا‬ ‫زەمەن‬ ‫دەستەى دەسپاکى هەرێم تانە لە‬ ‫بڕیارى داخستنى دۆسیەى کڕینى چەک‬ ‫بەبەهاى ‪ ٢٠‬ملیار دینار دەدات‪ ،‬کە‬ ‫بەهۆى لێبوردنى گشتییەوە داخرابوو‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا گومان دەکرێت بە “هەدەردان”ى‬ ‫تێدا کرابێت‪.‬‬ ‫لە راگەیەندراوێكدا دەستەی دەسپاكی‬ ‫هەرێمى کوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لە‬ ‫‪ ٢٠18/3/6‬دادگای تاوانەكانی هەولێر‪،1/‬‬ ‫بڕیاریدا بە داخستنی داوای سزایی ژمارە‬ ‫(‪/543‬ج‪ )٢٠17/‬تایبەت بە تۆمەتباران‬ ‫لە وەزارەتی پێشمەرگە بەپێی یاسای‬ ‫لێبوردنی گشتی ژمارە ‪4‬ی ساڵی ‪.٢٠17‬‬ ‫ئاماژە بەوە کراوە‪ ،‬دوای تانەلێدانی‬ ‫دەستەى دەسپاکى لەبەردەم دادگای‬ ‫پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان‪/‬‬ ‫دەستەی سزایی ‪ ،1‬بڕیاریدا بە‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫یەكێتی‌زانایان‪‌:‬بۆ‌هەفتەی‌داهاتوو‌قسەمان‌دەبێت‬

‫دۆسیه‌ی‌‪‌20‬ملیار‌دیناره‌كه‌ی‌‬ ‫گێڕانەوەی ئەو دۆسێیە بۆ لێكۆڵینەوەو‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری داخستنی‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن دادگای تاوانەكانی هەولێر‪1/‬‬ ‫دەرچوو بوو‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەک لە دەستەى دەستپاکى‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬كەیسەکە پەیوەندى‬ ‫بە کڕینى چەکەوە هەیە لەسەردەمى‬ ‫شەڕى داعشدا‪ ،‬کە بە نزیکەى ‪ ٢٠‬ملیار‬ ‫دینار چەک کڕدراوە”‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە دەڵێت‪ :‬دواى دەرچوونى‬ ‫لێبوردنى گشتى دادگاى تاوانەکانى‬ ‫هەولێر دۆسیەکەى داخستبوو‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫گومان هەیە بە “هەدەردان” لەمامەڵەکەدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬هەربۆیە دەستەى دەستپاکى‬ ‫تانەى لە بڕیارەکەدا داوەو دووبارە‬ ‫دەگەڕێنرێتەوە بۆ دادگا‪.‬‬ ‫ئەم دۆسیەیە بۆ سەردەمى شەڕى‬ ‫داعش دەگەڕێتەوە لە ساڵى ‪ ٢٠14‬و‬ ‫سێ بەرپرسى وەزارەتى پێشمەرگە وەک‬ ‫تۆمەتبار ناویان هاتووە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫زەمەن‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬كۆرۆنا دەرگای‬ ‫مزگەوتەكانی داخست‪ ،‬بەوەش نزیكەی ‪8٠٠‬‬ ‫هەزار كەس بێبەش دەبن لە بەجێهێنانی‬ ‫نوێژی هەینی‪ ،‬یەكەمجارە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان بڕیارێكی لەو شێوەیە دەدرێت‪.‬‬ ‫بڕیارەكە لەالیەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە‬ ‫لە چوارچێوەی رێكارەكانی رێگری لە‬ ‫باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا رۆژی چواری‬ ‫ئەم مانگە دەركرا‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ‪ 5‬هەزارو ‪5٠6‬‬ ‫مزگەوت هەن‪ ،‬لەو رێژەیە لە ‪ 3‬هەزارو ‪174‬‬ ‫مزگەوت وتاری هەینی دەخوێندرێتەوە‪.‬‬ ‫نەبەز ئیسماعیل‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف وتی‪“ :‬بەپێی خەماڵندنەكانی‬ ‫ئێمە نزیكەی ‪ 8٠٠‬هەزار كەس لە شارو‬

‫شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان بەشداری‬ ‫نوێژی هەینی دەكەن”‪.‬‬ ‫بڕیارەكەی حكومەت رۆژێك دوای‬ ‫فەتوایەكی لیژنەی فەتوای هەرێمی كوردستان‬ ‫هات‪ ،‬كە لە كۆبوونەوەیەكدا چەند بڕیارێكی‬ ‫دەركرد‪ ،‬لیژنەكە باسی لەوەكردبوو بەپێی‬ ‫شەرع ناتوانرێت لە ئێستادا وتاری هەینی‬ ‫مزگەوتەكان ڕابگیرێت‪ ،‬تەنیا لەو شوێنانە‬ ‫نەبێت‪ ،‬كە بە دڵنیاییەوە نەخۆشییەكەی لێ‬ ‫باڵوبۆتەوە ‪.‬‬ ‫بەپێویستی شەرعی زانی‪ ،‬كۆبوونەوە‬ ‫ئاینی و كۆمەاڵیەتیەكانی دیكەی وەك‪ :‬ئیسراو‬ ‫میعراج‪ ،‬مەولود خوێندنەوە‪ ،‬ئاهەنگەكانی‬ ‫بووك گواستنەوە‪ ،‬مەڕاسیمی پرسەدانان‬ ‫رابگیرێن‪.‬‬ ‫بەرپرسانی یەكێتی زانایان دەڵێن‬ ‫حكومەتی هەرێم راوێژی بەوان نەكردووە بۆ‬ ‫راگرتنی نوێژی هەینی‪ ،‬هەربۆیە جۆرێك لە‬

‫“نیگەرانیان” هەیە‪.‬‬ ‫مامۆستا جەالل خەیالنی‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆكی یەكێتی زانایان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬حكومەت لە بڕیارەكەیدا راوێژی بە‬ ‫ئێمە نەكردبوو ئیمكانی هەیە گلەییمان‬ ‫لە حكومەت هەبێت‪ ،‬ئەگەر راوێژ بكرایە‬ ‫دەكرا بڕیارەكە بەجۆرێكی تر بوایەو لەگەڵ‬ ‫رەوشەكە بگونجایەو الی خەڵكیش پەسەند‬ ‫بوایە”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی ئەوان پێیانباشبووە‬ ‫بڕیارەكە چۆن بێت‪ ،‬خەیالنی وتی‪“ :‬هەموو‬ ‫فەتوایەك بەپێی كات و شوێن دەگۆڕێت و‬ ‫ئێمە پێشتر فەتوامان هەبوو لەگەڵ بڕیارەكەی‬ ‫حكومەت تۆزێك تەعەرەوزی هەبوو”‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بەرپرسەی‬ ‫یەكێتی زانایان بەباشی دەزانێت سەرجەم‬ ‫مامۆستایانی ئاینی پابەندبن بە بڕیارەكەوەو‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەم هەینیەش كە دێت تازە هیچ‪،‬‬

‫بەاڵم بۆ هەفتەی داهاتووتر بزانین چۆن‬ ‫دەبێت و قسەمان دەبێت”‪.‬‬ ‫نوێژی هەینی لە ئیسالمدا گرنگیو‬ ‫تایبەتمەندییەكی گەورەی هەیەو بە “فەرزی‬ ‫عەین” لەسەر موسڵمانان هەژمار دەكرێت‪.‬‬ ‫واجبكراوە لەسەر موسڵمانی ئازادی‪ ،‬عاقڵی‪،‬‬ ‫پێگەیشتووی نیشتەجێی بەتوانا‪.‬‬ ‫جگە لە ئافرەتانو منداڵ كەسانی‬ ‫نەخۆشو گەشتیاریش بۆیان هەیە نەچن‬ ‫بۆ نوێژی هەینی‪ ،‬لەبارەی نەخۆشیەوە‬ ‫لە فیقهی ئیسالمدا باسلەوەكراوە ئەو‬ ‫نەخۆشەی چوون بۆ نوێژی هەینی لەسەر‬ ‫گران بێت‪ ،‬یان ترسی ئەوەی هەبێت‬ ‫بەچوون بۆ نوێژ نەخۆشیەكەی زیاد بكات‪،‬‬ ‫یان چاك بوونەوەی دوابخات‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫كەسەش كە خزمەتی دەكات و دەچێتە پاڵ‬ ‫نەخۆشەكە بە مەرجێك ئەو نەخۆشە نیازی‬ ‫بەوكەسە ببێت‪ ،‬نوێژی هەینی لەسەر نیە‪.‬‬

‫“زه‌مه‌ن”‌زانیاری‌نوێ‌باڵوده‌كاته‌وه‌‬

‫هێشتا‌حكومه‌ت‌شۆك‪-‬ی‌دزینی‌ئاڵتونه‌‌دوو‌ملیۆن‌دۆالرییه‌كه‌یه‌‬ ‫ئامانج ئەحمەد ‪ -‬سۆران‬ ‫رۆژی شەممە‪ ،‬بۆ کەیفی دەرگەڵەیی‬ ‫رۆژێکی ئاسایی نەبوو‪ ،‬بڕینی دوکانە پڕ لە‬ ‫زێڕەکەی شۆکێکی گەورەبوو‪ ،‬شۆکێک کە‬ ‫هێشتا باوەڕی وایە ئەنجامدران‪ ،‬کارێکی‬ ‫مەحاڵیان کردووە‪.‬‬ ‫رووداوەکە هەر بۆ کەیفی شۆکهێنەر نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو تەواوی بەرپرسانی ئیداری و ئەمنی‬ ‫شاری سۆران‪ ،‬سەریان لەوە سوڕماوە‪ ،‬کە‬ ‫چۆن کارەکە کراوە‪ ،‬بێ ئەوەی ئەنجامدرەکان‬ ‫هیچ شوێنپێیەک جێبهێڵن‪.‬‬ ‫هەر ئەو رۆژە هەواڵەکە لەچەند خولەکێکی‬ ‫کەمدا بەتەواوی شارۆچکەکەو کوردستانیشدا‬ ‫باڵوبۆوە‪ ،‬وەک رووداوێک نەک لە سۆران‪،‬‬ ‫بەڵکو لەهەرێمی کوردستان پێشینەی نەبووە‪.‬‬ ‫وادەردەکەوێت ئەنجامدرانی کارەکە‪،‬‬ ‫گرووپێکی چەند کەسی و شارەزا بووبن‪ ،‬کە‬ ‫گوماندەکرێت لە ‪ 5‬کەس کەمتر نەبوون‪ ،‬لە‬ ‫شێوازی هەڵکەندنی زەوی و لێدانی تونێل و‬ ‫مانەوەو بەرگەگرتن لەژێر زەویدا‪.‬‬ ‫ئەوە یەکەمجارە بۆ بڕینی دوکان‪،‬‬ ‫گرووپەکانی دزیکردن پەنا ببەنە بەر‬ ‫بەکارهێنانی ئاوەڕۆو لێدانی تونێلی دوورو‬ ‫درێژ‪.‬‬ ‫شارەزیانی پۆلیس دەڵێن‪ ،‬کارەکە زۆر بە‬ ‫پالن و وردەکارییەکی تۆکمەوە ئەنجامدراوەو‬ ‫کاری چەند مانگێکە‪ .‬گومانیش دەکرێت‬ ‫نەخشەی ئاوەڕۆی بازاڕەکەیان لەبەردەستدا‬

‫ئاڵتون و پارەکەی ناویان بردووە‪ ،‬کە مەزەندە‬ ‫دەکرێت بە زیاتر لە ‪ 37‬کیلۆ ئاڵتون کە‬ ‫بەهاکەی دەگاتە نزیک ‪ ٢‬ملیۆن دۆالر‪ .‬لەگەڵ‬ ‫بردنی نزیکەی ‪ 3٠٠‬هەزار دۆالری کاش‪.‬‬

‫بووبێت و شارەزای ئاوەڕۆی ناوچەکە بووبن‪.‬‬

‫هەنگاوی یەکەم‬

‫لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان دەریدەخەن‬ ‫کە گرووپەکە مەنهۆڵی ئاوەڕۆی بەردەم‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هاتوچۆیان وەک‬ ‫خاڵی دەستپێک بۆ چوونە ژوورەوەیان بۆ ناو‬ ‫ئاوەڕۆی ناوچەکە بەکارهێناوە‪ ،‬کە نزیکەی ‪٢‬‬ ‫کیلۆمەتر لە شوێنی ئامانجەکەوە دوورە کە‬ ‫دوکانی زێڕنگەرەکەیە‪.‬‬ ‫بەدرێژایی ئاوەڕۆیەکی تەسک و تاریکداو‬ ‫بەسنگەخشێ‪ ،‬خۆیان گەیاندۆتە ئاوەڕۆکانی‬ ‫بازاڕەکە‪ ،‬ئاوەڕۆکانی ناوچەکە ئاوەڕۆی‬ ‫سندوقی گەورە نین‪ ،‬بەڵکو بەرزییەکەیان‬ ‫تەنها مەترێکەو هاتووچۆکردن تێیاندا زۆر‬ ‫زەحمەتە‪.‬‬ ‫سەرباری تەسک و تروسکی ئاوەڕۆکان‪،‬‬ ‫بەاڵم گرووپەکە هەموو پێداویستییەکانی‬ ‫وەک‪ ،‬هەڵکەندن‪ ،‬کارەبا‪ ،‬بڕین و شکاندنی‬ ‫کۆنکرێت و هەوادەرکێش و رووناکییان‬ ‫پێبووەو لەکارەکەدا بەکاریان هێناوە‪.‬‬

‫هەنگاوی دووەم‬

‫چەند تۆمارێکی ڤیدیۆیی دەریدەخەن‪،‬‬ ‫کە ئەنجامدرانی کارەکە‪ ،‬نزیکەی ‪ 5٠٠‬مەتر‬ ‫تونێلیان لێداوە تا گەیشتوونەتە دوکانەکە‪،‬‬ ‫تونێلێک بەرزییەکەی نزیکەی مەترێک و‬ ‫پانیەکەشی ئەوەندەبێت کە مرۆڤێک بەئاسانی‬ ‫هاتووچۆی تیدا بکات‪.‬‬ ‫نزیکەی ‪ 5٠٠‬فەردە گڵی تونێلەکەیان‬

‫شوێنی قاسەکە‬

‫کۆکردۆتەوەو لەناو ئاوەڕۆکاندا جێگیریان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫گرووپەکە بە پالنێکی ورد کارەکەیان‬ ‫کردووە‪ ،‬پاشماوەو خۆڵی تونێلەکەیان هەر‬ ‫لەناو تۆنێلەکەدا لەگوێنی کردووەو لەچەند‬ ‫شوێنێکی ناو ئاوەڕۆکەدا جێگیریانکردووە‪،‬‬ ‫تاوەکو باراناو نەگاتە تونێلەکەیان و توشی‬ ‫کێشەیان نەکات‪.‬‬ ‫هەروەها تونێلەکەیان بەشێوەیەکی‬ ‫ستونی لێنەداوە‪ ،‬بەڵکو بەشێوەیەکی ناڕێک‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬ئەوەش بۆ رێگەگرتن بووە لە‬ ‫چوونی ئاوی ئاوەڕۆکە‪.‬‬ ‫دیمەنە ڤیدیۆییەکان ئەوە رووندەکەنەوە‪،‬‬ ‫کە تونێلەکە هێندە بەوریایی و وردییەوە‬ ‫لێدراوە‪ ،‬بەتەواوەتی گەیشتۆتە شوێنی‬ ‫هەڵگرتنی قاسەی دوکانەکە‪.‬‬

‫بەگوێرەی زانیارییەکانی “زەمەن” گرووپی‬ ‫ئەنجامدەر‪ ،‬ئامێری ‪ GPS‬یان بۆ دۆزینەوەی‬ ‫قاسەکە بەکارهێناوە‪ ،‬وردییان لە دۆزینەوەی‬ ‫شوێنی قاسەکەو شکاندنی ئەوە دەردەخات‪.‬‬

‫هەنگاوی سێیەم‬

‫بەکۆتاییهاتنی پرۆسەی هەڵکۆڵینی‬ ‫تونێلەکە‪ ،‬چینێکی کۆنکرێتی ‪ 5٠‬سانتیمەتر‬ ‫ئەستووری گەیشتۆتە بەردەمیان‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫چاڵی هەڵگرتنی قاسەکەیە‪ ،‬بەاڵم ئەنجامدرانی‬ ‫کارەکە بۆ ئەوەش ئامێری شکاندنیان پێبووەو‬ ‫توانیویانە کۆنکرێتەکە بشکێنن و بگەنە‬ ‫قاسەکە‪.‬‬ ‫دواتر دەستیان بە پرۆسەی شکاندنی‬ ‫قاسەکە کردووە‪ ،‬لەڕێگەی لەحیمی‬ ‫کارەباییەوە‪ ،‬بەکردنەوەی قاسەکەش‪ ،‬تەواوی‬

‫نەخۆشخانە‌نوێیەکەی‌کۆرۆنا‌‪‌200‬هەزار‌دۆالری‌تێچووە‬ ‫زەمەن‪ -‬سلێمانی‬ ‫لەکاتێکدا ژمارەی تووشبوانی ڤایرۆسی کۆرۆنا‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا لە پەنجەکانی دەست‬ ‫تێپەڕناکات‪ ،‬بەاڵم هەر زوو نەخۆشخانەیەکی‬ ‫تایبەتی بۆ دروستکرا‪.‬‬ ‫نەخۆشخانەکە یەکەم نەخۆشخانەی تایبەت بە‬ ‫هەڵگرانی ڤایرۆسەکە دەبێت‪ ،‬لەسەرتاسەری عێراق‬ ‫و کوردستاندا‪ .‬گەورەترین نەخۆشخانەی چاودێری‬ ‫وردیشە لە پارێزگاکە‪ ،‬بەوپێیەی ‪ 65‬قەرەوێڵەی‬ ‫نەخۆش لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫نەخۆشخانەکە لەسەر ئەرکی چوار بازرگانو‬ ‫کەسایەتی سلێمانی و دەزگای تەندروستی‬ ‫پێشمەرگە جێبەجێدەکرێت مەزەندە دەکرێت بڕی‬ ‫‪ ٢٠٠‬هەزار دۆالری تێبچێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە دەزگای تەندروستی پێشمەرگە‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬نەخۆشخانەكە تایبەت نییە بە‬

‫ئەوانەی توشی نەخۆشی كۆرۆنا دەبن‪ ،‬نەخۆشخانەی‬ ‫هەموو نەخۆشییە گوازراوەكانو چاودێری وردە‪،‬‬ ‫دەبێتە گەورەترین نەخۆشخانەی چاودێری ورد لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬چونكە هیچ نەخۆشخانەیەك‬ ‫نیە ئەوەنە چاودێری وردی هەبێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬خێرایی لە تەواوكردنی كاریگەری‬ ‫نەكردووەتە سەر كوالێتی نەخۆشخانەكە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كوالێتییەكەی بەم شێوەیە نەبوایە بە پێنج رۆژ‬ ‫تەواومان دەكردو ئەو کەرەستانەی لە دروستكردنی‬ ‫نەخۆشخانەكەدا بەكار هاتوون کوالێتییان زۆر‬ ‫بەرزە”‪.‬‬ ‫بەوتەی بەرپرسەكەی دەزگای تەندروستی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بودجەی دروستكردنی نەخۆشخانەكە‬ ‫لەالیەن دەزگای تەندروستی پێشمەرگەو كۆمەڵێك‬ ‫خێرخوازەوە دابینكراوە‪ ،‬نازانن چەندی تێچووە‬ ‫لەبەرئەوەی پارە وەرنەگیراوەو خێرخوازان خۆیان‬ ‫شتەكانیان کڕیوە‪ ،‬جگە لەوەی بیناكەی تەواو‬ ‫بووە سەرجەم پێداویستییەكانی نەخۆشخانەكە بە‬

‫ئامێرەكانەوە دابینكراوە‪ ،‬دكتۆرەكانی نەخۆشخانەی‬ ‫شۆڕش لەوێ دەوام دەكەن‪.‬‬ ‫نەخۆشخانەی ئاسا ‪ 65‬قەرەوێڵەیە‪ 15 ،‬ئامێری‬ ‫ڤێن كلێتەری تێدایە‪ 65 ،‬مۆنیتەری تێدایەو‬ ‫بەشێوەیەكی سەردەمیانەو پێشكەوتوو دروستكراوەو‬ ‫بڕیارە ‪ 13‬ئەم مانگە بە رووی نەخۆشدا بکرێتەوە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی تەندروستی دەڵێن‪ :‬نەخۆشخانەكە‬ ‫دوای كۆتاییهاتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا‪ ،‬دەکرێت بە‬ ‫نەخۆشخانەی چاودێری ورد بۆئەوانەی توانایان نییە‬ ‫بچنە نەخۆشخانە ئەهلییەكان‪.‬‬ ‫د‪.‬هێرش سەلیم‪ ،‬جێگری بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫تەندروستی سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو‬ ‫نەخۆشخانەیە لە رووی ئیدارییەوە سەر بە دەزگای‬ ‫تەندروستی پێشمەرگەیە‪ ،‬بەاڵم هەماهەنگ دەبێت‬ ‫لەگەڵ نەخۆشخانەكانی ئێمەداو ئێمە زیاتر‬ ‫سەرپەرشتی دەكەین‪ ،‬لەبەرئەوەی نەخۆشخانەكە‬ ‫سەر بە وەزارەتی پێشمەرگەیە ئەگەر پێویستییەكیان‬ ‫بوێت ئەوان بۆی دابیندەكەن”‪.‬‬

‫قاسەی دوکانەکە‪ ،‬بەقواڵیی چەند‬ ‫مەترێک لەژێر زەویداو بە کۆنکرێتێکی ‪5٠‬‬ ‫سانیتیمەتری پڕشیش جێگیرکراوە‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫خاوەنی دوکانەکە لەڕێگەی بەرزکەرەوەوە‬ ‫توانیوێتی قاسەکە بەکاربهێنێت‪.‬‬ ‫کەیفی دەرگەڵەیی‪ ،‬خاوەنی دوکانەکە‪،‬‬ ‫دەڵێ‪ ٢4 ،‬ساڵە کاری زێڕنگەری دەکاتو‬ ‫هەموو ئێوارانێک و لەکاتی داخستنی‬ ‫دوکانەکەی‪ ،‬تەواوی ئاڵتون و پارەی‬ ‫دوکانەکەی دەخستە ناو قاسەکەوە‪،‬‬ ‫چونکە بڕوای وابوو کە قاسەی دوکانەکە‪،‬‬ ‫سەالمەترین شوێنە بۆ شتومەکەکانی‪.‬‬ ‫کەیفی دەرگەڵەیی‪ ،‬خاوەنی دوکانەکە‪،‬‬ ‫دەڵێ‪ ،‬لەچەند رۆژی رابردوودا هەستی بەهیچ‬ ‫جموجوڵێکی نامۆ نەکردووە کە وابکات‪،‬‬ ‫گومان بخاتە سەر بڕینی دوکانەکەی‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گومانم لە کەس نییەو کێشەشم‬ ‫لەگەڵ کەسدا نییە‪ .‬سکااڵی یاساییم تۆمار‬ ‫کردووە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کە رووداوەکە‪،‬‬ ‫حاڵەتێکی مەترسیدارە بۆ کاسبکارانی‬ ‫شارۆچکەکەو کاردەکاتە سەر ئەوەی کە دڵنیا‬ ‫نەبن لە سەالمەتی سەروەت و سامانیان‪،‬‬ ‫“ئەگەر ئەنجامدەرانی کارەکە نەدۆزرێنەوە”‪.‬‬

‫لێکۆڵینەوەکان‬

‫بەرپرسانی ئەمنی و ئیداری‬ ‫دەڵێن‪ ،‬گرووپەکە بەجۆرێک کارەکەیان‬ ‫کامێرایەکی‬ ‫لەهیچ‬ ‫ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫چاودێرییەوە دەرنەکەوتوون‪ ،‬ئەوەش‬ ‫کاری تیمەکانی لێکۆڵینەوەی قورستر‬ ‫کردووە‪ ،‬کە دەستیان بەسەرەداوەکان‬ ‫نەگەیشتووە‪.‬‬ ‫موقەدەم شەماڵ بێواری‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫پۆلیسی سۆران‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“تۆماری دەیان کامێرای چاودێرییان‬ ‫کۆکردۆتەوەو ‪ ٢4‬کاتژمێر لێکۆڵینەوەیان‬ ‫لەسەر دەکرێت”‪.‬‬ ‫نەتوانراوە‬ ‫“هێشتا‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫بەاڵم‬ ‫بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫ئەنجامدەرەکان‬ ‫خودی وەزیری ناوخۆو هەموو دەزگا‬ ‫پەیوەندیدارەکان لەسەر خەتن بۆ‬ ‫دۆزینەوەی تاوانباران”‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەک لە پۆلیسی قەزای‬ ‫سۆران‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬شەش کەس‬ ‫بەتۆمەتی تێوەگالن لە رووداوی دزیکردن‬ ‫لە دوکانی زێڕنگەرەکە‪ ،‬دەستگیرکراون و‬ ‫لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا کراوە”‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە وتیشی‪“ :‬پێنج لە‬ ‫دەستگیرکراوەکان بیانین و خەڵکی‬ ‫کوردستانن‪،‬‬ ‫هەرێمی‬ ‫دەرەوەی‬ ‫یەکێکیشیان دانیشتووی قەزای سۆرانەو‬ ‫تەنها وەکو گومانلێکراو دەستگیرکراون و‬ ‫دۆسیەکە لەسەرەتای لێکۆڵینەوەدایە”‪.‬‬

‫نزیكەی‌(‪‌)100‬تەن‬ ‫“ماسك‌‌و‌تەعقیم”‌هێنراوەتە‌هەرێم‌‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫یەكێتی هاوردەو ناردنكارانی هەرێم‪ ،‬ئاشكرای دەكات لە‬ ‫ماوەی چل رۆژی رابردوودا پەنجا بۆ سەد تەن “ماسكو‬ ‫پاكژكەرەوەی پزیشكی ‪ -‬تەعقیم” لە واڵتانی توركیاو تایوان‬ ‫و تایلەندو ئەندۆنیسیاو چین هاوردەی هەرێم كراوە‪.‬‬ ‫شێخ مستەفا عەبدولڕەحمان‪ ،‬سەرۆكی یەكێتی هاوردەو‬ ‫ناردنكارانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە دەستپێكی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە شارەكانی هەرێم‬ ‫بەنزیكی پەنجا بۆ سەد تەن پاكژکەرەوەی سەرەتایی پزیشكی‬ ‫وەك تەعقیم و ماسك لەالیەن بازرگانانەوە هاوردەكراوە”‪.‬‬ ‫لە چوارچێوەی بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا‪ ،‬گومرگی‬ ‫هەرێم لەڕێگەی تەلەفونو نووسراوەوە خاڵە سنوورییەكانی‬ ‫ئاگاداركردووەتەوە بەهیچ شێوەیەك رێگە بە بردنە دەرەوەی‬

‫كەلوپەلی سەرەتایی وەك “تەعقیم و ماسك” نەدەن بۆ‬ ‫واڵتانی دەرەوە‪.‬‬ ‫ساماڵ عەبدولڕەحمان‪ ،‬بەڕێوەبەری گومرگی هەرێم‪،‬‬ ‫بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬بەشێوەیەكی بەرچاو هێنانی ماسكو‬ ‫تەعقیم زیادیكردووە‪ ،‬كە بەراورد بەجاران رێژەكەی لە ‪%5٠‬‬ ‫زیادیكردووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ماسك و جێڵی پاككەرەوە “تەعقیم” لەالیەن‬ ‫هاواڵتیانەوە بەشێوەیەكی فراوان بەكاردەهێنرێت و لە‬ ‫زۆربەی دەرمانخانەو ماركێتەكان بە ئەستەم دەستدەكەون‪.‬‬ ‫د‪.‬زانا حامید‪ ،‬پسپۆڕ لە ڤایرۆسی كۆرۆنا‪،‬‬ ‫روونیدەكاتەوە‪“ ،‬ماسكو تەعقیم یەكێكن لە هۆكارەكانی‬ ‫خۆپارێزی‪ ،‬خۆپارێزی سەرەكی نەچوونە شوێنی قەرەباڵخ و‬ ‫سەرداننەكردنی ئەو كەسانەیە كە ئەگەری تووشبوونیان بە‬ ‫ڤایرۆسەكە هەیە”‪.‬‬

‫کۆرۆنا بۆ هەندێک کۆمپانیا بووەتە خێرو بەرەکەت‬

‫کۆمپانیای نێتفلێکس‬

‫بەرهەمهێنانی وەرزشی‬

‫کۆمپانیای زووم‬

‫بازاڕە ئۆنالینەکان‬

‫تیم ڤیوەر‬

‫کۆمپانیای ‪M3‬‬

‫ل‪9‬‬

‫کۆمپانیای مۆدرینا‬

‫کۆمپانیاکانی بۆرسە‬

‫چاوپێکەوتنێکی تایبەتی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لەسەر راپەڕین‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪18‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )59‬سێشەممە ‪2020/3/10‬‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫مه‌ترسی‌له‌سه‌ر‌مووچه‌ی‌فه‌رمانبه‌ران‌دروستده‌بێت‬

‫بێبازاڕیی نهوت قاسهكهی كوردستانیش بهتاڵ دهكات‬ ‫زهمهن ‪ -‬ههولێر‪ :‬نرخی بهرمیلێك نهوت بهراورد به‬ ‫دوو مانگ پێش ئێستا ‪ %50‬دابهزی و ئهو دابهزینهش‬ ‫بهگوێرهی بۆچوونی الیهنه پهیوهندیدارهكان‪ ،‬ئهگهری‬ ‫سهرههڵدانهوهی قهیرانی مووچهی لێدهكهوێتهوه‪.‬‬ ‫رێك دوو مانگ پێش ئێستا‪ ،‬رۆژی ‪ ٢0٢0/١/١0‬نرخی‬ ‫بهرمیلێك نهوتی خاو نزیكهی ‪ ٦٧‬دۆالر بوو‪ ،‬بهاڵم ئێستا‬ ‫له دەوروبەری ‪ 30‬دۆالردایه‪ .‬كهواته داهاتی نهوتی ههردوو‬ ‫حكومهتی ههرێم و بهغدا (كه زیاتر له ‪%٩3‬ی ههناردهكانی‬ ‫واڵت پێكدێنێت) به رادهی زیاتر له ‪ %5٢‬كهم دهكات‪.‬‬ ‫زۆر به سادهیی‪ ،‬زیانهكانی ئهم نرخ دابهزینه لهم‬ ‫مانگهدا به زیاتر له ‪ ٤٩3‬ملیۆن دۆالر دهخهمڵێنرێت بۆ‬ ‫حكومهتی ههرێم و كۆمپانیا نهوتیه هاوبهشهكانی‪ ،‬ئهگهر‬ ‫ههناردهی كوردستان به ‪ ٤٧0‬ههزار بهرمیلی رۆژانه ههژمار‬ ‫بكرێت‪ .‬ئهمه زۆر زیاتره لهو پارەیەی كه وهزارهتی دارایی‬ ‫ههرێم مانگانه له داهاتی نهوت دهستیدهكهوت و نزیكهی‬ ‫‪ 3١0‬ملیۆن دۆالره‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی دارایی و ئابووری‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دابەزینی‬ ‫نرخی نەوت راستەوخۆ کاریگەری هەیە لەسەر تەواوی‬ ‫سێکتەرەکان‪ ،‬چونکە داهاتی هەرێمی کوردستان و‬ ‫عێراقیش پشت بە هەناردەی نەوت دەبەستێت”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەگەری دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانەوە‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬بڕواناکەم ئەم مانگە کاریگەری بکاتە سەر‬ ‫دواکەوتنی مووچە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر هەروا نرخی نەوت لە‬ ‫دابەزیندا بێت‪ ،‬بێگومان بۆ مانگەکانی داهاتوو کاریگەری‬ ‫بۆ ل‪3‬‬ ‫دەبێت‪”.‬‬

‫‪ 800‬هەزار کەس بەشداری نوێژی هەینی دەکەن لە هەرێم‬

‫ل‪2‬‬

‫داوا دەکرێت هەموو هەرێمی کوردستان کەرەنتینە بکرێت‬

‫زهمهن ‪ -‬ههولێر‪ :‬چەند پسپۆڕێکی‬ ‫رێوشوێنە‬ ‫داوادەکەن‬ ‫تەندروستی‬ ‫تە ند ر و ستییە کا ن‬ ‫هەرێمی‬ ‫لە‬ ‫کوردستان بۆ‬ ‫ئەوپەڕی ئاست‬

‫بەرزبکرێنەوە‪ ،‬ئەوەش بەمەبەستی رێگریکردن‬ ‫لە باڵونەبوونەوەی زیاتری ڤایرۆسی کۆرۆنا‪.‬‬ ‫ئەوان هۆشداری دەدەن و دەڵێن‪“ :‬هەقوایە‬ ‫بۆ ماوەیەک هەرێمی کوردستان کەرەنتینە‬ ‫بکرێت”‪.‬‬ ‫د‪.‬هیوا ئەحمەد مستەفا‪ ،‬پزیشکی‬ ‫نەخۆشییەکانی خوێن‪ ،‬بڕوای وایە‪ ،‬کە‬

‫تەواوی شوێنە گشتییەکانی وەک بازاڕ‪،‬‬ ‫مۆڵەکان بەڕووی هاواڵتیاندا بۆ ماوەیەکی‬ ‫کاتی دابخرێن‪.‬‬ ‫د‪.‬هیوا ئەحمەد بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو‬ ‫رێوشوێنانەی بۆ خۆپارێزی گیراونەتە بەر‬ ‫نیوەناچڵن‪ ،‬دەبێت سەرجەم ناوچەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان بۆ ماوەیەک کەرەنتینە‬

‫وەستا حەسەن‪ :‬هاواڵتیان زانیاریمان لەسەر کەسی‬ ‫نزیکی خۆیان پێدەدەن کە لە ئێران گەڕاونەتەوە‬

‫ل‪4‬‬

‫بکرێن”‪.‬‬ ‫بەاڵم بەرپرسانی رێکخراوی تەندروستی‬ ‫جیهانی بڕوایان وایە‪ ،‬کە هێشتا دۆخەکە‬ ‫لە هەرێمی کوردستان لە کۆنترۆڵدایەو‬ ‫نەگەیشتۆتە ئاستێک کە پێویست بە‬ ‫راگەیاندنی قەدەغەی هاتووچۆ بکات‪.‬‬ ‫لێپرسراوی‬ ‫حەسەن‪،‬‬ ‫د‪.‬نەجمەدین‬

‫کۆمپانیاکان قەرزەکانیان نەدەنەوە دەست‬ ‫بەسەر موڵک و سامانیاندا دەگیرێت‬

‫(‪ )6‬كهس لهسهر بڕینی دوکانی‬ ‫زێڕنگەرەکەی سۆران‪ ،‬دەستگیر کران‬ ‫زهمهن ‪ -‬سۆران‪ :‬سەرچاوەیەک لە‬ ‫پۆلیسی قەزای سۆران‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬شەش کەس بەتۆمەتی‬ ‫تێوەگالن لە رووداوی دزیکردن لە‬ ‫دوکانی زێڕنگەرەکە‪ ،‬دەستگیرکراون و‬ ‫لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا کراوە”‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە وتیشی‪“ :‬پێنج لە‬

‫دەستگیرکراوەکان بیانین و خەڵکی‬ ‫دەرەوەی هەرێمی کوردستانن‪،‬‬ ‫یەکێکیشیان دانیشتووی قەزای‬ ‫سۆرانەو تەنها وەکو گومانلێکراو‬ ‫دەستگیرکراون”‪.‬‬ ‫شەممەی رابردوو‪ ،‬لە شاری‬ ‫سۆران‪ ،‬دوکانێکی زێڕنگەر لەالیەن‬

‫زهمهن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬ئەمڕۆ پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنی لێپرسراوی نۆ مەكتەب و‬ ‫وتەبێژو دەستەی كارگێڕی یەكێتی ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬كە ناونیشانی ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسیان دەبێت‪.‬‬ ‫زوبێر عوسمان‪ ،‬ئەندامی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬مەكتەبی‬

‫الپەڕە ‪- 15 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 10 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 13 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 14 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 15 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 17 -‬‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫نەجات نوری‬

‫گۆران مەریوانی‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫سیاسی ژمارەیان ‪ ١5‬كەسەو لە لێپرسراوی‬ ‫نۆ مەكتەبو وتەبێژی یەكێتیو دەستەیەكی‬ ‫كارگێڕی پێكدێت كە پێنج كەسن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪ ٢٤“ :‬كەس خۆیان كاندید كردووە‬ ‫بۆ ئەو پۆستانەو مەكتەبی سیاسی بااڵترین‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێكردن دەبێت لەدوای‬ ‫سەركردایەتی لەگەڵ راپەڕاندنی ئیشو‬

‫كارەكانی یەكێتی بەشێك لە كارەكانیان‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكانی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتییە”‪ .‬زیاتر وتی‪“ :‬مەكتەبی‬ ‫سیاسی وێنای سیاسەتو بڕیاردانی یەكێتی‬ ‫دەكاتو نەخشەدانانی بەرنامەی سیاسی‬ ‫یەكێتی دادەنێتو ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫پەسەندی دەكات”‪.‬‬

‫حەمە مەنتیک‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫د‪ .‬خالید حەیدەر‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬

‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد‬

‫‪ 24‬كەس خۆیان بۆ مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی كاندید كردووە‬

‫بگەیەننە ناو دوکانەکەو قاسەی‬ ‫دوکانەکە بشکێنن و تائێستاش‬ ‫هیچ سەرەداوێک لەبارەی ناسنامەی‬ ‫گرووپەکەوە ئاشکرا نەکراوە‪.‬‬ ‫لە الپەڕە (‪ )٢‬ستۆرییەکی‬ ‫وردەکاری لەبارەی رووداوەکەوە‬ ‫دەخوێنیتەوە‪.‬‬

‫ئاوات ئەحمەد‬

‫ل‪12‬‬

‫حسێن لەتیف‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫هەڵکەوت عەبدوڵاڵ‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫ژمارەیەک کەسی نەناسراوەوە بڕدراو‬ ‫بەگوتەی خاوەنی دوکانەکە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪ 3٧‬کیلۆ ئاڵتون و ‪ 300‬هەزار دۆالری‬ ‫تێدا براوە‪.‬‬ ‫ئەنجامدەرانی کارەکە‪ ،‬توانیویانە‬ ‫لەڕێگەی ئاوەڕۆی بازاڕەکەو لێدانی‬ ‫تونێلێکی ‪ 500‬مەترییەوە خۆیان‬

‫نووسینگەی سلێمانی رێكخراوی تەندروستی‬ ‫جیهانی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬رێنماییەكانی‬ ‫ئێمە ئاشكرایە‪ ،‬هەموو ئەو رێگایانە‬ ‫بگیرێنەبەر بۆئەوەی ڤایرۆسەكە تەشەنە‬ ‫نەكات”‪.‬‬ ‫هاوکات د‪.‬محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی تەندروستی هەرێم بە “زەمەن”ی‬

‫وت‪“ :‬پێشنیازی قەدەغەكردنی هاتوچۆو‬ ‫داخستنی بازاڕو دوكانەكان‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫پێشنیازانەی بەردەوام دەدرێت بە وەزارەتی‬ ‫بە اڵ م‬ ‫تە ند ر و ستی ‪،‬‬ ‫جێبە جێكر د نی‬ ‫دیراسەیەكی وردی‬ ‫دەوێت”‪ .‬بۆ ل‪٤‬‬

‫دڵسۆز حەمە‬