55

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬

‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫کامەران سوبحان‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫مـــــن‬

‫من کە ئەو هەموو ئازارە بووم‬ ‫ئەو هەموو تاریکییە بووم‬ ‫ئیستا ئەستێرەیەکم‪،‬‬ ‫خاڵی خاڵی‬ ‫لە نزا‬ ‫لە نوور‬ ‫لە درەوشانەوە‬ ‫پێکەنینم روو لە کزبوون دەکات‬ ‫تۆ بە چەشنی بوغوردەکەی نەنکم‬ ‫کەپووم داگیردەکەی‬ ‫بە چەشنی تامی هەنار‬ ‫عەسرانم دەڕازێنیتەوە‬ ‫بە چەشنی خۆر‬ ‫رووناکی لە حەوشەکەما پەرش و‬ ‫باڵودەکەیتەوە‬ ‫تۆ بە چەشنی خۆت‬ ‫هەموو بەهارێک گرەوی عەشقم‬ ‫لێ دەبەیتەوە‬ ‫من کە ئەو هەموو هاوار و‬ ‫تەنهاییە بووم‬ ‫ئەو هەموو هەڵچوون و داچوونە‬ ‫بووم‬ ‫ئێستا دەبینی دەنگم بەرزە‬ ‫دەبینی بەس خۆمم‬ ‫من کە گەڕەکێک لە شەرەف و‬ ‫شارێک لە کوشتن بووم‬ ‫ئەودەمەی کە‬ ‫نیشتمانێک لە تاوان‬ ‫بووم‬ ‫کیشوەرێک لە‬ ‫جەهالەت بووم‬ ‫لە خانەکانی لەشمدا‬ ‫میکرۆبی گەڕەک و‬ ‫عەشرەتێک زاوزێیان‬ ‫دەکرد‬ ‫لە بنی نینۆکمەوە‬ ‫کرمی جەهالەت‬ ‫بە گەمژەیی ئاوس‬ ‫دەبوو‬ ‫ئیستا ئیتر لە “من”‬ ‫ئەبوورم‬ ‫پێستم دادەکەنم‬ ‫ئێسقانەکانم‬ ‫دەردەهێنم‬ ‫قژم دەسوتێنم‬ ‫ئەو دەمەی من ئەو‬

‫هەموو گریانە بووم‬ ‫هەردوو چاوم کوێر دەکەم‬ ‫هەردوو دەستم لێدەکەمەوە‬ ‫هەردوو قاچم فڕێدەدەم‬ ‫لەگەڵ “من”دا نەفرەتیان لێدەکەم‬ ‫رۆحم‪ ...‬بە تەنها رۆحم دەمێنێ‬ ‫ئاسمانێک پڕ دەکات‬ ‫گەردوونێک سیخناخ دەکات‬ ‫لە هەسارەیەکی تر نیشتەجێ‬ ‫دەبم‬ ‫بەیانیان خۆر دەشۆمەوە و بە‬ ‫چاوە دەیخۆم‬ ‫نیوەڕوان خۆڵ دەکوڵێنم و‬ ‫لەگەڵ ئاوا بە کەفی ئاگر و هەور‬ ‫خۆم دەشۆم‬ ‫ئێواران بەدیار پەنجەرەیەکی‬ ‫ئاوریشمییەوە‬ ‫دادەنیشم و هەرسێکیان بە‬ ‫ئاسماندا هەڵدەدەم‬ ‫بە شەویش دوای ئەوەی‬ ‫کە ئەو هەموو نیگەرانییە‬ ‫ئەو هەموو تاریکییە بووم‬ ‫لە ناو گەردوونێکی ترا‬ ‫چادرێک هەڵدەدەم و‬ ‫چرایەک دادەگیرسێنم‬ ‫“من” دەکوژم و‬ ‫رۆحم بۆ ژیانێکی راستەقینە‬ ‫هەڵدەگرم‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫له‌‌هه‌موو‌كه‌ڤاڵه‌كاندا‬ ‫چاره‌سه‌ر‌وێنا‌ده‌كرێت‪‌،‬جه‌نگ‌نه‌بێت‬ ‫رۆژ ههڵهبجهیی‬ ‫(‪)1‬‬ ‫ههناسهی ئێوارهیهك‬ ‫به خۆرنشین بریندار دهبێت‪،‬‬ ‫بۆ چارهسهری‬ ‫دهبێت پێكێك له تاریكی و‬ ‫تۆزێك له زهردهخهنهی مانگ‬ ‫تێكهڵكرێ!‬ ‫(‪)2‬‬ ‫ژوورهكهم نانوێ‪،‬‬ ‫نهخۆشه به گڤهی رهشهبا‪،‬‬ ‫دهبێت سهری بشێلم به شنهبا!‬ ‫(‪)3‬‬ ‫جاده پێویسته وهرزش بكا‪،‬‬ ‫تا قاچهكانی هێڵنج نهدا له‬ ‫دڵتهنگیدا!‬ ‫(‪)4‬‬ ‫كتێبهكانم قورس بوون به تهپوتۆز‪،‬‬ ‫دهبێت چارهسهریان بكهم‪،‬‬ ‫به چهپكێك ئۆكسجین!‬ ‫(‪)5‬‬ ‫ئاوی گۆمهكان به قیڕهی بۆقهكان‬ ‫لیخن بوون‪،‬‬ ‫دهبێت ملپێچی جۆگهكان له ملكهن!‬ ‫(‪)6‬‬ ‫ئاگر دهبێت دهستهكانی بپژمێ‪،‬‬ ‫تا خهو نهبینێ‪..‬‬ ‫خۆڵهمێش باوهشێنی بكا!!‬ ‫(‪)7‬‬ ‫كۆاڵنێك به هاروهاجیی مندااڵن‬ ‫كهوتۆته پیری‪،‬‬ ‫دهبێت دارتاشێك گۆچانێكی بۆ چێ‬ ‫بكا‪،‬‬ ‫پڕ له پێكهنینی شارلی شاپلن!‬ ‫(‪)8‬‬ ‫رۆشتنی مێروولهیهك كهڕ دهبێت‪،‬‬ ‫دهبێت بۆ چارهسهر‪..‬‬ ‫لهگهڵ دوو قووم گوڵهگهنما‬ ‫پێشبڕكێ ههڵدا!‬ ‫(‪)9‬‬ ‫شهو تا بهرهبهیان پرخهی دێ‪،‬‬ ‫نایهڵێ پهنجهره بنوێ‪،‬‬ ‫دهبێت له دۆسییهكانی باجدانا‪،‬‬ ‫تاریكی بكێشێ!‬ ‫(‪)10‬‬ ‫پاییز وا راهاتووه‬ ‫له پهنجهی ههر گهاڵیهكا بنوێ‪،‬‬

‫برین نیشتهجێ‪،‬‬ ‫دهبێت بۆ چارهسهر بچێته خولی‬ ‫هاوینه‪..‬‬ ‫تا ببێته برین پێچ!‬ ‫(‪)11‬‬ ‫دووكهڵێك دهدڕێت‪،‬‬ ‫بۆ ههڵكردنهوهی به پاڵتۆی‬ ‫ئاسماندا‪،‬‬ ‫دهبێت فیكهكێشانی (با) هاوڕابێت‪،‬‬ ‫لهگهڵ چڵی چرا!‬ ‫(‪)12‬‬ ‫رهنگی رهش پڕه له جریوهی‬ ‫چاوهڕوانی‪،‬‬ ‫بۆ چارهسهر دهبێت به پێكهنین تهڕ‬ ‫بكرێ و‬ ‫خهت خهت بكرێ‪..‬‬ ‫به چههچهههی پهمهیی!‬ ‫(‪)13‬‬ ‫مۆمێك پڕه له گریان‪،‬‬ ‫بۆ چارهسهر‪..‬‬ ‫دهبێت شهو له داوهكهی ناویا بنوێ‬ ‫و‬ ‫ژن دهنكه شقارته بخاته زاری‬ ‫زبڵخانه!‬ ‫(‪)14‬‬ ‫پیاسهكردن به دارستانی دهست و‬ ‫پهنجهكانا‪،‬‬ ‫بێزاری دهشێلێ‪..‬‬ ‫دهبێت گسكێك له ماندووبوون‬ ‫بدرێ‪،‬‬ ‫له بیابانی لێوی یارا‪،‬‬ ‫باڵێك له ماچ باڵهفڕ بێ!‬

‫رۆحی تیرۆریزم‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫“بۆدریار” لەیاد مەکە‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫ساڵێک دوای باڵوبوونەوەی (وشەکان و شتەکان‬ ‫ ‪ )19٦٦‬کە نێو و نێوبانگێکی زۆری بۆ میشێل فوکۆ‬‫پەیداکرد‪ ،‬لە گۆڤاری (رەخنە)ی فەرەنسیدا‪( ،‬ژان‬ ‫بۆدریار) وتارێک باڵودەکاتەوە‪ ،‬وتارێک بە تایتڵێکی‬ ‫ئیستیفزازیی و سەرنجڕاکێشەوە(فوکۆ لەیاد بکە)‬ ‫ئەڵبەت دواتر و پاش سااڵنێک‪ ،‬ئەو کوورتە وتارە‬ ‫دەکاتە نامیلکەیەک‪.‬‬ ‫پەالماردانی بیرمەندێکی خاوەن پێگە و سەرمایەی‬ ‫رەمزیی گەورەی وەک میشێل فوکۆ لەو سەردەم و‬ ‫زەمانەدا‪ ،‬بوێری و جەسارەتێکی زۆری ویستووە و‬ ‫باجی قورسی بەدواوە بووە‪.‬‬ ‫رەنگە بێبەشکردنی بۆدریار لە وانەوتنەوە لە‬ ‫نێو ناوەندە ئەکادیمییەکانی فەرەنسا‪ ،‬توڕەکردن و‬ ‫پەالماردانەوەی‪ ،‬لەالیەن الیەنگر و هەوادارانی فوکۆوە‬ ‫و کەنارخستنی‪ ،‬بەشێک بووبن لەو باجە قورسەی‬ ‫(بۆدریار) لەپای نووسینی ئەو وتارەیدا دابێتی‪.‬‬ ‫ئەو رستە پڕ لە تەوس و تەنز ئامێزەشی‪ ،‬فوکۆ لە‬ ‫بەرامبەر ژان بۆدریاردا بەیانیکرد(هەرچی جارێک بیر‬ ‫لە بۆدریار دەکەمەوە‪ ،‬دەردیسەرییەکانم زیاتر دەبن)‬ ‫رەنگە بە جۆرێک لە جۆرەکان رۆڵ و کاریگەریی خۆی‬

‫هەبووبێت لە زیاتر کەنارگیرکردن و پەراوێزخستنی‬ ‫ئەودا‪.‬‬ ‫بۆ خۆم وەک خوێنەرێک سەردەمانێک ئەو رستەیەی‬ ‫خاوەنی (وشەکان و شتەکان) رۆڵی هەبووە لەوەی‪،‬‬ ‫مەسافەیەک لەو بیرمەندە قووڵ و ورد و کاریگەرەی‬ ‫پۆست مۆدێرنە وەربگرم و نووسینەکانی بە فەرامۆشی‬ ‫بسپێرم‪.‬‬ ‫بەاڵم سەروەختێک لە ئایدیا و بیر و بۆچون و‬ ‫پڕۆژە فیکرییەکەی نزیک دەبێتەوە و دەست و پەنجەی‬ ‫لەگەڵدا نەرم دەکەیت‪ ،‬تێدەگەیت سەنگ و قورسایی ئەم‬ ‫بیرمەندەی سەرسەختانە کون و قوژبنی ژیانی نوێو‬ ‫واقعی مەجازی دەپشکنێ‪ ،‬هیچی لە رۆڵ و پێگەی‬ ‫کەسانی وەک‪( :‬ژیڵ دۆلۆز و میشێل فوکۆ و ژان فرانسوا‬ ‫لیوتارد و ژاک دێریدا) کەمتر نییە کە هەموویان سەر بەو‬ ‫بەریانەن بە بیریارانی پۆست مۆدێرن ناودێر دەکرێن‪.‬‬ ‫خۆشبەختانە لە ئێستادا دوو بەرهەمی گرنگی‬ ‫ئەم کۆمەڵناس و بیرمەند و رەخنەگرە سەرسەختەی‬ ‫کۆمەڵگەی پۆست مۆدێرن‪ ،‬لەپاڵ چەند دیدار و وتارێکی‬ ‫دیکەیدا‪ ،‬لە بەردەستی خوێنەرانی ئێمەدایە و دەتوانن‬ ‫لەو رێیەوە‪ ،‬کەم تا کورتێک ئاشنای هێڵە گشتییەکانی‬ ‫بیرکردنەوەی ئەو بن‪.‬‬ ‫هەوڵی یەکەمجاری وەرگێڕانی بەرهەمەکانی ئەو و‬ ‫پەلکێش کردنی یەکێک لەسەرنج راکێشترین بیرمەندە‬ ‫رەخنەگرەکانی دنیای ئەمڕۆ‪ ،‬بۆ سەر زمانی کوردی و بۆ‬ ‫نێو کایەی رۆشنبیری کوردی‪ ،‬بۆ هەوڵی برای ئازیز کاکە‬

‫پەالماردانی بیرمەندێکی‬ ‫خاوەن پێگە و سەرمایەی‬ ‫رەمزیی گەورە‪ ،‬بوێری‬ ‫زۆری ویستووە و باجی‬ ‫قورسی بەدواوە بووە!‬ ‫(سامان عەلی حامید) دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 201٤‬رۆحی تیرۆریزمی (کە بۆدریار‬ ‫مانگ و نیوێک دوای رووداوەکانی یانزەی سێپتەمبەر‬ ‫نووسیویەتی) کردووە بە کوردی‪.‬‬ ‫هەڵبژاردن و دۆزینەوەی بیرمەندێکی وەک ژان‬ ‫بۆدریار و وەڕگێڕانی یەک لە بەرهەمە گرنگەکانی‪،‬‬ ‫پەیبردن و تێگەیشتنە لە یەکێک لەو رەخنەگرانەی کە‬

‫بە وردی دەستنیشانی کەلێن و دەردیسەرییەکانی دنیای‬ ‫ئەمڕۆ و مرۆڤی ئەم سەردەمە دەکەن‪.‬‬ ‫لە کتێبی (رۆحی تیرۆریزم)یشدا‪ ،‬بە شێۆەیەکی‬ ‫جیاواز خوێندنەوە بۆ ئەو دیاردە ترسناکە دەکات‬ ‫کە لە سەردەمی جیهانگیری و لە بەراییەکانی سەدەی‬ ‫بیست و یەکدا‪ ،‬دەبێتە هەڕەشە و مەترسییەکی گەورە‪.‬‬ ‫لە نێوان بانگەشەی (فوکۆ لەیاد بکە) و پاشانیش‬

‫(بۆدریار لەیاد بکە) کە ماوەیەک لە نێوەندی رۆشنبیری‬ ‫فەرەنسیدا بابەتێکی گەرم و جێی مشتومڕ بووە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئێمەو بۆ کایەی رۆشنبیریی کوردی‪ ،‬پێویستمان‬ ‫بە بیرهێنانەوە و لەیادنەکردنی هەردووکیان هەیە‪.‬‬ ‫وەک دوو سەرچاوەی گرنگ و ژێدەری بیرکردنەوەی‬ ‫تایبەت‪ ،‬بۆ تێگەیشتن لەوەی لە واقیعی دنیای نوێدا‬ ‫دەگوزەرێت‪.‬‬

‫مزگەوىت گەورەى سلێامىن لە بەڵگەنامەیەکى عوسامنیدا‬

‫د‪.‬ئاراس محەمەد ساڵح‬

‫مزگەوتى گەورەى سلێمانى‪ ،‬لەگەڵ بنیاتنانى‬ ‫سلێمانیدا لەالیەن ئیبراهیم پاشاى بابانەوە دروستکراوە‪.‬‬ ‫ئەم مزگەوتە لە کاتى دروستکرانیدا کەوتووەتە دەرەوەى‬ ‫شار و بە پێوەرى ئەم سەردەمە‪ ،‬وەک زانکۆیەک‬ ‫مامەڵەى لەگەڵدا کراوە‪ ،‬ئیبراهیم پاشاى میر بابان‪ ،‬لە‬ ‫قەاڵچواالنەوە کتیبخانەى گەورەى بابانى بۆ گواستۆتەوە‪،‬‬ ‫بۆ شوێنیکى وەها گرنگ و ناوەندێکى مەعریفى شێخ‬ ‫مارفى نۆدێی‪ ،‬کە پێشتر مامۆستاى مزگەوتى گەورەى‬ ‫قەاڵچواالن بووە‪ ،‬دەگوێزێتەوە بۆ شارى نوێ و مزگەوتى‬ ‫گەورە‪ ،‬بە درێژایی مێژووى سلێمانى‪ ،‬مزگەوتى گەورە‬ ‫ناوەندێکى گرنگى زانستى و خواپەرستى و عیرفانیى‬ ‫بووە‪ ،‬لە هەمانکاتدا بووەتە هێماى شارو هەر کەسێک‬ ‫رووى لەم شارە کردبێت‪ ،‬سەرەتا چووەتە مزگەوتى‬ ‫گەورە‪.‬‬ ‫لە دواى هاتنى عوسمانییەکان بۆ کوردستان و‬ ‫فراوانبوونى دەسەاڵتیان لە ناوچەکەدا‪ ،‬ئەم دەوڵەتە‬ ‫بەردەوام لە کێشەو ملمالنێى توندى مەزهەبی و سیاسیدا‬ ‫بووە‪ ،‬لەگەڵ دەوڵەتى سەفەوى ئێرانی رکابەریدا‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەى کوردستان کەوتووەتە سەر سنوورى نێوان ئەم‬ ‫دوو دەوڵەتە ناکۆکەوە‪ ،‬بەردەوام باجى قورسى ئەو شەڕ‬ ‫و پێکدادانانەى نێوان ئەو دەوڵەتەى داوە‪ ،‬دەوڵەتى‬ ‫عوسمانى سیاسەتى مەزهەبی بەکارهێناوەو چونکە کورد‬ ‫سوننەى هاومەزهەبی بووە‪ ،‬هەموو کات هەوڵیداوە کورد‬ ‫بەالی خۆیدا راکێشى‪ ،‬بۆ ئەوەى وەک دیوارێکى راگر‬ ‫بەرامبەر هێرشى سەفەوى و قاجارى بەکاریان بهێنێ‪.‬‬ ‫عوسمانییەکان‪ ،‬هەوڵى زۆریان داوە کە سەرۆک‬ ‫خێڵ و شێخانى تەریقەت و پیاوانى خاوەنى دەسەاڵتى‬ ‫کورد لە خۆیان نزیک بکەنەوە‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەیش‬ ‫پلەو پایەى کۆمەاڵیەتى و سیاسی و کارگێڕییان‬ ‫پێداون و هاوکارى دارایی کردوون و نیشانەى رەمزییان‬ ‫پێ بەخشیون‪ ،‬هەروەها عوسمانییەکان هەوڵیانداوە‬ ‫پشتگیریى ناوەندە ئایینییە تەقلیدییەکان بکەن‪ ،‬هەتا‬ ‫بتوانن لەبەرامبەر شااڵوى مەزهەبیی سەفەویدا بەرگریی‬ ‫بکەن و ببنە لەمپەرێک لە نێوان هەر دوو دەوڵەتى‬ ‫رکابەردا‪ .‬لە بەڵگەنامەیەکى دەوڵەتى عوسمانیدا لە‬ ‫رۆژى (‪ /20‬رەجەبى ‪1307‬ک‪1890/3/12 -‬ز) دەرچووە‪،‬‬ ‫ئاماژە بە چەند شتێک دەکات‪:‬‬ ‫ئەوەى لە بەڵگەنامەکەدا هاتووە کە لەالیەن دانیشتوان‬ ‫و فەرمانبەرانى شارەوە (‪ )1000‬لیرە کۆکراوەتەوە بۆ‬ ‫نۆژەنکردنەوەى مزگەوتى گەورە‪ ،‬کۆکردنەوەى ئەو بڕە‬ ‫زۆرەو نۆژەنکردنەوەى شوێنێکى وەک مزگەوتى گەورە‪،‬‬ ‫لەالیەن خەڵکى سلێمانییەوە نیشانەى دڵسۆزیى و‬ ‫خێرخوازیى خەڵکەکەیەتى‪ ،‬لە دواى رووخانى میرایەتییە‬ ‫کوردییەکانەوە‪ ،‬ئەرکى پڕۆسەى خوێندن و کاروبارى‬

‫مزگەوت و خوێندنگەکان‪ ،‬لە هەموو کوردستاندا‬ ‫کەوتووەتە سەرشانى خەڵکە هەژارو رەنجکێشەکەوە‪،‬‬ ‫بەهۆى دڵسۆزیى خێرخوازیى خەڵکى کودستانەوە‪،‬‬ ‫پڕۆسەى خوێندن بەردەوام بووە‪ ،‬لەگەڵ هەموو‬ ‫ناهەمواریى و نائارامیی سیاسیدا لە نیوەى دووەمى‬ ‫سەدەى نۆزدەدا‪ ،‬کە میرایەتیە کوردییەکان نەماون و‬ ‫دەسەاڵتێکى الوازى عوسمانى لە کوردستاندا حوکمڕان‬ ‫بووە‪ ،‬لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا لەو ماوەیەدا دەیان زانا‬ ‫و شاعیرى گەورە لە هەموو کوردستاندا دەرکەوتوون‬ ‫و پێگەیشتوون‪ ،‬ئەوەیش بەڵگەى بەردەوامیى پڕۆسەى‬ ‫خوێندنە لە کوردستاندا‪.‬‬ ‫هەروەکو لە بەڵگەنامەکەدا هاتووە‪ ،‬نۆژەنکردنەوەى‬ ‫مزگەوتى گەورەى سلێمانى لەالیەن خەڵکەوە و چاوەڕێى‬ ‫نەکردنى دەوڵەت‪ ،‬نیشانەى دڵسۆزیى و خەمخۆریى‬ ‫خەڵکە لە الیەکەوە‪ ،‬لە الیەکى ترەوە نیشانەى ئەوەیە‬ ‫دەوڵەتیش گرنگیی بە ئاوەدانکردنەوەى واڵت نەداوەو‬ ‫شوێنە گشتییە گرنگەکانیشى پشتگوێ خستووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سااڵنە باج و خەراجى واڵتى کۆکردوەتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫کەسێک سەرپێچیى کردبێت‪ ،‬تووشى لێپێچینەوەى توند‬ ‫بووە‪ .‬ئەو کەسەى سەرپەرشتیى مزگەوتى گەورەى‬ ‫کردووە لەو کاتەدا ناوى (محەمەد سەعید بەرزنجى)‬ ‫بوەوەو کوڕەزاى کاک ئەحمەدی شێخە‪ ،‬چونکە ئەڵێت‪:‬‬ ‫باپیرم لەم مزگەوتەدا‪ ،‬نێژراوە کە کاک ئەحمەدى‬ ‫شێخە‪ ،‬لەو کاتەدا سێ ساڵ بووە کاک ئەحمەدى‬ ‫شێخ کۆچى دوایی کردووە‪ ،‬کاک ئەحمەدى شێخ وەک‬ ‫زانایەکى ئایینى و شێخێکى تەریقەتى قادرى‪ ،‬یەکێک‬ ‫بووە لە کەسایەتییەکانى شارى سلێمانى و جێگەى‬ ‫رێزو خۆشەویستی خەڵک بووە‪ ،‬لە ساڵى (‪1887‬ز)‬ ‫کۆچى دوایی کردووە‪ ،‬لە گۆشەیەکى مزگەوتى گەورەى‬ ‫سلێمانیدا بە خاک سپێردراوە‪.‬‬ ‫لەالیەن دانیشتوانەوە تەنها مزگەوتەکە‬ ‫نۆژەنکراوەتەوەو پارەى کۆکراوە بەشى دروستکردنى‬ ‫منارەى مزگەوتەکەى نەکردووە‪ ،‬هەر بۆیە داواکراوە‬ ‫لەسەر حسابی پاشا‪ ،‬بڕى تێچوونى بۆ تەرخان‬ ‫بکرێتو منارەیەک بۆ مزگەوتەکە دروست بکرێت‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەوکاتە ئەم مزگەوتە دێرینە منارەى نەبووە‪ ،‬وەکو لە‬ ‫بەڵگەنامەکەدا هاتووە منارەی یەکەمى مزگەوتى گەورە‬ ‫لە ساڵى (‪1890‬ز) دروستکراوە‪ .‬لە دواى نۆژەنکردنەوەى‬ ‫مزگەوتەکە‪ ،‬داوا لە لەالیەنى دەسەاڵت کراوە هاوکاریى‬

‫دروستکردنى منارەکە بکات‪ ،‬بۆ جارێکى تر کۆمەک لە‬ ‫خەڵکى کۆنەکراوەتەوە‪ ،‬هەر وەکو لە بەڵگەنامەکەوە‬ ‫دەردەکەوێت کەسى بەرپرسی دەسەاڵتدار لەم شارەدا‬ ‫راپۆرتەکەى بەرز کردووەتەوە‪ ،‬پێدەچێت بۆ ئەوەى‬ ‫نیازپاکیى و گرنگیدانى دەوڵەت پیشانى خەڵکى بدات‬ ‫ئەو داوایەى بەرز کردووەتەوە بۆ دەوڵەت‪ ،‬هەتا سەرنجو‬ ‫خۆشەویستیى خەڵکى بەتایبەتى توێژى زانایان و‬ ‫شێخانى تەریقەت و موریدەکانیان بۆ دەوڵەت رابکێشێ‪،‬‬ ‫یان خەڵکەکە هەژار بووەو لە توانایاندا نەماوە زیاتر‬ ‫هاوکاریى نۆژەنکردنەوەکە بکەن و منارەى مزگەوتەکەیان‬ ‫بە پێویستییەکى گرنگ نەزانیوە‪ .‬هەر وەکو لە‬ ‫بەڵگەنامەکەدا بە راشکاوى هاتووە‪ ،‬بۆ یەکەمجار‬ ‫منارەى مزگەوتى گەورەى سلێمانى‪ ،‬لە ساڵی (‪1890‬ز)‬ ‫دروستکراوەو بڕى تێچووى منارەکەش لەالیەن دەوڵەتى‬ ‫عوسمانیى ئەو کاتەوە دابینکراوە‪ ،‬وەک پیشاندانى‬ ‫دڵسۆزیى سوڵتان بۆ شوێنە پیرۆز و ئایینییەکان‪،‬‬ ‫بەتایبەتى لە کوردستان و شوێنێکى وەک سلێمانیدا کە‬ ‫بەهۆى نزیکییەوە لە دەوڵەتى قاجارى ئەو سەردەمە‪،‬‬ ‫هەموو کات دەوڵەتى عوسمانى بە ترس و دڵەڕاوکێوە‬ ‫سەیرى کردووە‪.‬‬ ‫داواکردنى (محەمەد سەعید بەرزنجى) کە داواى‬ ‫کردووە ناوى مزگەوتى گەورە بگۆڕدرێت کە هەتا‬ ‫ئەو کاتە ناوى مزگەوتى ئیبراهیم پاشاى بابان بووە‪،‬‬ ‫لەو کاتەدا میرایەتى بابان نەماوە و هەر بۆیە داواى‬ ‫کردووە ناوەکەى بکرێت بە (حەمیدییە) بۆ پیشاندانى‬ ‫خۆشەویستى و دڵسۆزیى بۆ سوڵتانى عوسمانى‪ ،‬بەڵکو‬ ‫سوڵتانیش بەردەوام بێت لە هاوکارى بەخشش بۆ‬ ‫مزگەوت و شوێنە پیرۆزەکان و شێخانى تەریقەت و‬

‫بنەماڵە ئایینیەکان‪.‬‬ ‫بەکارهێنانى (تەلەگراف) لەو کات و سەردەمەدا‬ ‫بۆ گەیاندنى پۆستەکانى دەوڵەت بە (بابى عالى) لە‬ ‫ئەستەمبوڵ کاروبارى دەوڵەتى ئاسانترو خێراتر کردووە‪،‬‬ ‫هەنگاوێکیش بووە لە بەرەوپێشچوونى ژیانى گشتیى کە‬ ‫لە شارە گەورەکاندا تەلەگراف هەبووە بۆ راپەڕاندنى‬ ‫کاروبارى گشتى‪ .‬نووسینى چەند ئایەتێک لە قورئانى‬ ‫پیرۆز لەسەر قورئانێکى دەستنووس و ناردنى بۆ وەرگرتنى‬ ‫رەزامەندیى سوڵتان لە ئەستەمبوڵ‪ ،‬دەستوەردانى‬ ‫سوڵتانە لە هەموو کاروبارێکى گەورەو بچووکى ئەو‬ ‫رۆژگارەدا‪ ،‬تەنانەت نووسینى چەند ئایەتێک لەسەر‬ ‫دیوارى مزگەوتێکیش‪ ،‬هەروەها نووسینى ئەو ئایەتانەى‬ ‫هەڵبژێراون لە قورئانێکى دەستنووس‪ ،‬پێدەچێت هەتا‬ ‫ئەوکاتە کاغەز لە شارێکى وەک سلێمانیدا نەبووبێت‪،‬‬ ‫یان بۆ پیرۆزى لەسەر قورئانەکە نووسراوە‪ ،‬هەتا زیاتر‬ ‫سەرنجى سوڵتان رابکێشێت و رەزامەندى بدات لەسەر‬ ‫ئەو نووسینە‪ ،‬رەزامەندیى سوڵتانیش پیرۆزى ئەدات بە‬ ‫کارەکە لە دیدگاى خەڵکى ئەوکاتەوە‪.‬‬ ‫بەرپرس سەرکاتبى ئەوکاتى سلێمانى ناوى‬ ‫(سورەیا) بووە‪ ،‬هەر ئەویش داواکاریى بەرز بکاتەوە بۆ‬ ‫دیوانى سوڵتان لە ئەستەمبوڵ‪ ،‬هەر وەکو لە کۆتاییدا‬ ‫ئیمزاى کردووە‪ ،‬گرنگیى بایەخى ئەم بەڵگەنامەیە‬ ‫ئەوەیە بە شێوەیەکى مەیدانى لە کات و شوێنى خۆیدا‬ ‫نووسراوە‪ ،‬هەروەها وەک نووسراوێکى فەرمانگەى‬ ‫رەسمى تۆمار کراوە‪ ،‬هەر بۆیە زانیارییەکانى گرنگن‬ ‫و جیگەى بڕوان‪.‬‬ ‫زمانى راپۆرتەکە زیاتر بە زمانێکى سیاسی‬ ‫نووسراوەو هەوڵیداوە سۆزى سوڵتان رابکێشێ بەالى‬

‫خۆیدا بۆ ئەوەى هاوکاریى و یارمەتیدانى خەڵکى و‬ ‫خزمەتکردن و نۆژەنکردنەوەى شوێنە گشتییەکان‬ ‫بەشدارى بکات‪ ،‬بەتایبەتى شوێنە ئایینییە پیرۆزەکان‪،‬‬ ‫لە الیەک وەک ئەرکێکى دەوڵەت‪ ،‬لە الیەکى ترەوە هەتا‬ ‫دڵسۆزیى سوڵتان بۆ مزگەوت و شوێنە پیرۆزەکان‬ ‫پیشان بدات و زیاتر الیەنگیرى و خۆشەویستیى‬ ‫خەڵکە جیاوازەکانى ژێر دەسەاڵتى ئیمپراتۆرییەتى‬ ‫عوسمانى بۆ دەوڵەت و سوڵتان دەستەبەر بکات‪.‬‬ ‫ئەم بەڵگەنامەیە زۆر الیەنى مێژوویى ئەم شارەو‬ ‫ناوەندێکى گرنگى وەک مزگەوتى گەورە روون دەکاتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها وێنەیەکى گشتیى دەسەاڵتى عوسمانى پیشان‬ ‫دەدات لە کوردستاندا‪ ،‬لە هەمان کاتدا زۆر الیەنى‬ ‫کارگێڕى و سیاسیی ئەو دەوڵەتە روون دەکاتەوە لە‬ ‫مامەڵەکردنى لەگەڵ ناوچەو هەرێمە جیاوازەکانى ژێر‬ ‫دەسەاڵتیدا‪ ،‬بەتایبەتى الیەنى مامەڵەکردنى دەوڵەتى‬ ‫عوسمانى لەگەڵ ناوەندە ئایینى و شوێنە پیرۆزەکان‬ ‫لەو کات و رۆژگارەدا روون دەکاتەوە‪.‬‬ ‫الیەنێکى ترى ئەم بەڵگەنامەیە‪ ،‬دڵسۆزیى‬ ‫خێرخوازى دانیشتوانى سلێمانى روون دەکاتەوە‪ ،‬کە‬ ‫هەموو کات لەسەر گیرفانى خۆیان و ماڵ منداڵیان‬ ‫خزمەتى شار و شوێنە گرنگەکانیان کردووە‪ ،‬چاوەڕێی‬ ‫دەوڵەت و دەسەاڵت نەبوون و لەسەر ئەرکى خۆیان‬ ‫خزمەتى شارو دێهات و نیشتمانى خۆیان کردووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪ /1‬سلێمانى لە بەڵگەنامەکانى عوسمانیدا‪،‬‬ ‫وەرگێڕانى ئاشتى رەحمان‪ ،‬ئامادەکردنى‪ :‬د‪.‬نەوزاد‬ ‫یەحیا باجگر‪ ،‬چاپی یەکەم ‪2018‬ز‪ ،‬بەرگى هەشتەم‪،‬‬ ‫لە باڵوکراوەکانى زانکۆى جیهان‪ -‬هەولێر‪.‬‬

‫سلێمانی بەهۆى‬ ‫نزیکییەوە لە دەوڵەتى‬ ‫قاجارى‪ ،‬هەموو کات‬ ‫دەوڵەتى عوسمانى‬ ‫بە ترس و دڵەڕاوکێوە‬ ‫سەیرى کردووە‬ ‫بەڵگەنامەیەک باس لە هاوکاری خەڵکی سلێمانی دەکات بۆ نۆژەنکردنەوەی مزگەوتی گەورە‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫ئەدەبو جووڵەیەكی بەهێز‬

‫نەجات نوری‬

‫هایدگەر‪ ،‬ئاوا وەسفی كاری هونەری دەكات‪ :‬بریتییە‬ ‫لە (جووڵەیەكی بەهێز) ئەگەر ئێمە ئەم دەستەواژەیە‬ ‫ئاوا بگۆڕینو بیكەین بە (نووسین و جووڵەیەكی بەهێز)‬ ‫یان (ئەدەبو جووڵەیەكی بەهێز) لێرەوە ئەو پرسیارە‬ ‫سەرهەڵدەدات كە الی ئێمە لە ناو كایەی ئەدەبی‬ ‫كوردیدا چ جووڵەیەكی بەهێز هەیەو ئەم جووڵەیە تا‬ ‫چەند توانیویەتی قوواڵیی ئەدەب لە الی خوێنەران‬ ‫بەدیار بخات‪ ،‬وەكو ئەوەی الی گەالنی تر هەیە‪ ،‬یان الی‬ ‫نووسەرانی جیهان هەیە؟ دەبێت ئیتر چۆنچۆنی لە كاری‬ ‫چیرۆكو رۆمانو شیعر بگەین‪ ،‬كە لێرە بەرهەمدێنو‬ ‫بە دەیان دەقی ئەدەبی لەم بوارانەدا خراونەتە ناو‬ ‫كتێبخانەكانەوە؟ لە ناو ئەم هەموو دەقانەدا كام جووڵە‬ ‫بەهێزە توانیویەتی ئەم بوارە بگەیەنێتە لوتكە‪ ،‬وەكو‬ ‫ئەدەبو ئێمەی خوێنەران بگەیەنێتە ئاستی پرسیاری‬ ‫گەورەو وەاڵمێكی گونجاو لە ئەم بوارەدا؟ گران نییەو زۆر‬ ‫بە ئاسانی ئێمە دەتوانین بوونی ئەم جووڵەیە بدۆزینەوە‬ ‫لە ناو شیعرو چیرۆكو رۆمانە كوردییەكاندا‪ ،‬بۆ خۆی‬ ‫ئەدەب ئەگەر جووڵەیەكی بەهێز نەبێتو هەڵگری‬ ‫مانایەكی قووڵ و گەیشتن بە حەقیقەتێك نەبێت‪ ،‬ئەم‬ ‫ئەدەبە لە كوێدا كۆتایی دێت؟ بۆیە ئەدەب خۆ ئەگەر‬ ‫جووڵەیەكی بەهێزی لەگەڵدا نەبوو‪ ،‬یان هەڵگری ئەم‬ ‫جووڵەیە نەبوو بۆ ناساندنی ماناكانی ئەدەبو مرۆڤ‬ ‫و شتەكانی تر و گەیشتن بە وێنەو بیرێكی گرنگو‬ ‫عەقاڵنی‪ ،‬الم وایە ئەمە نابێتە ئەدەب‪ ،‬بەڵكو جۆرە‬ ‫كارێكە كە دەشێ پێی بوترێت هەندێ وشەی مردوو‪،‬‬ ‫یان كات كوشتنێك لەژێر ناوی ئەدەبدا‪.‬‬

‫هایدگەر کاری هونەریی جوڵەیەکی بەهێزە‬

‫ئەدەبێك ئەگەر نەبووە جوواڵندنی رۆحی ئێمەو‬ ‫مانەوەی ماناكانی لە بیرمانداو نەبووە وێنەیەك‬ ‫بۆ تێڕامان و بیركردنەوەمان‪ ،‬دەبێت ئەمە چ جۆرە‬ ‫ئەدەبێك بێت؟ لەالی ئێمە خۆ ئەگەر بگەڕینەوە بۆ‬ ‫ئەدەبی سااڵنی حەفتاكان‪ ،‬زۆری ئەو ئەدەبی لەم‬ ‫قوناغەدا بەرهەمهاتووە‪ ،‬دەبێت چ جووڵەیەكی بەهێزی‬ ‫لە ناو خۆیدا هەڵگرتبێتو چی لەالی ئێمە بۆ ئێستا بە‬ ‫جێهێشتووەو لە كام دەقەدا ئێمە جووڵە بە هێزەكە‬ ‫بۆ تێڕامان و بیركردنەوە دەدۆزینەوە؟ یان قۆناغی‬

‫دواتر تا بە ئێستا دەگات؟ لە بواری شیعرو چیرۆكو‬ ‫رۆماندا‪ ،‬كە لەالی ئێمە بە چەند قۆناغێكدا گوزەر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەزموونێكمان ال گەاڵڵە دەكات كە پێدەچێت‬ ‫تووشی نائومێدیمان بكاتو نەمانخاتە سەر ناوێك بۆ‬ ‫جووڵەیەكی بەهێز‪ ،‬كە ئەدەبیاتی ئێمەی گەیاندبێت بە‬ ‫مانایەكی گرنگو قووڵ‪ ،‬ئەمە هەر لەالی ئێمە نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەالی هەموو گەالنی دونیاش ئەم قۆناغە لە كاری‬ ‫ئەدەبی الواز و دوور لە جووڵەیەكی بەهێز هەبووە‪،‬‬ ‫تا لەسەر دەستی كۆمەڵێك ئەدیبدا‪ ،‬جووڵە بەهێزەكە‬

‫بۆ ناو ئەدەب گەڕێندراوەتەوەو ئیتر ئەدەب بۆتە‬ ‫جێگەی تێڕامانو بیركردنەوە لەالی زۆرێ فەیلەسوفانو‬ ‫رۆشنبیرانو كەسانی تریش‪.‬‬ ‫قۆناغەكانی ئەدەب‪ ،‬لەالی بەشێك لە ئەدیبانی‬ ‫ئێمە‪ ،‬هەڵگری گەلێك پرسیارە‪ ،‬جیا لە خوێنەرانو‬ ‫رۆشنبیرانی تر‪ ،‬درككردنەكە لێرەوە سەرهەڵدەدات‬ ‫بەشێك لە ئەدیبانی ئێمە لەوەدا دەپرسن ئەدەبی ئێمە‬ ‫كام جووڵە بەهێزەی لەخۆگرتووەو ئەم جووڵەیە لە كام‬ ‫دەقەدا گەیشتۆتە جێگەی پرسیارو مانایەكی قووڵو‬ ‫داهێنانێكی ئەدەبیی بە مانا گرنگەكەی كە هەڵگری‬ ‫واتایەكی ماناداربێتو بگاتە ناو نەوەكانی ترو الی‬ ‫نووسەرانی جیهان؟ ئێمە ئەگەر خۆمان وەكو ئەدیب‬ ‫لە خۆمان بپرسین ئایا ئێمەی ئەدیبان ئەو رۆشنبیریو‬ ‫بیرە قووڵەمان هەیە‪ ،‬تا بتوانین ئەدەبی پێ بنووسین؟‬ ‫ئایا زۆری ئەدیبانی ئێمە تا چەند شارەزای بوارەكانی‬ ‫ترنو تا چەند لەم بوارانەدا بوارە جیاجیاكانی تریان‬ ‫وەكو فیكر و هونەرو رەخنەو قوتابخانە ئەدبیەكانو‬ ‫تەسەوفو مێژوو جوگرافیا و سیاسەت و جەنگو‬ ‫ئایینو كۆمەڵناسیو فەلسەفە خوێندۆتەوە؟ ئەگەر‬ ‫لەم تێڕامانانەوە ورد ببینەوە‪ ،‬مەرج نییە هەچ كەسێك‬ ‫ئەم بوارانەی خوێندەوەو تێیدا قووڵ بووە ئیتر ببێتە‬ ‫ئەدیب‪ ،‬بەاڵم پرسارەكە لێرەدایە ئایا ئەدەب لە‬ ‫بوارەكانی چیرۆكو رۆمانو شیعردا‪ ،‬بەبێ ئەم چەمكانەو‬ ‫بەبێ خوێندنەوەیان لەالیەن ئەدیبانی ئێمەوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫ئەدەبو دەبێتە هەڵگری جووڵە بەهێزەكە كە خۆی لە‬ ‫ئەدەبێكی مانادارو سەرسامكەردا دەبینێتەوە؟ ئالێرەوە‬ ‫من دەگەمە ئەو باوەڕەی كە زۆری ئەدیبانی ئێمە بە‬ ‫هیچ مانایەك خۆیان نەخستۆتە ناو خوێندنەوەیەكی‬ ‫قووڵی ئەو بوارانەوە‪ ،‬زۆریان تا ئەم تەمەنەشیان‬ ‫دەستیان بۆ خوێندنەوەی كتێبێكی فیكری نەبردووە‪،‬‬ ‫نەهاتوون بزانن جەنگو مرۆڤ و ئیمانو مێژوو چ‬ ‫پەیوەندییەكیان بە ئەدەبەوە هەیەو لە كوێدا دەتواندرێت‬ ‫سوودیان لێوەربگیرێت‪ ،‬لە كاتێكدا بۆ خۆی ئەدەب‬ ‫فیكرو تێڕامانو وێنەی هێجگار قووڵە بۆ مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫جووڵەیەكی بەهێزە بۆ گەیشتن بە ماناكانی ئەدەبو‬ ‫جێهشتنی ئەو پرسیارانەیە كە نووسەرە زیرەكەكان لە‬ ‫ناو قوواڵیی ئەدەبدا بۆ هەموو كەسێكی بەجێدەهێڵنو‬ ‫نەوە بە نەوە لە ئاست تێڕامانە گرنگەكاندا هەمیشە‬ ‫دێنەوە بۆ هەڵدانەوەی الپەڕەكانی ئەو ئەدیبانە كە‬ ‫بۆیان بە جێهێشتووین‪.‬‬ ‫بەاڵم كە ئێمە دێینە سەر ئاستی جووڵە بەهێزەكەو‬ ‫گەڕان بۆ دۆزینەوەی ئەم جووڵەیە‪ ،‬لە ناو زۆری‬

‫زۆرێ لە ئەدیبانی‬ ‫ئێمە بە هیچ مانایەك‬ ‫خۆیان نەخستۆتە ناو‬ ‫خوێندنەوەیەكی قووڵ‬

‫ئەدەبی كوردیدا‪ ،‬ئەوسا دەزانین كە خاوەنەكانیان چ‬ ‫كەسانێكن بۆ دەستكورتیان و دابڕانیان لە بواری فیكرو‬ ‫وێنە مانادارەكانی ئەدەبدا‪ ،‬ئەدیبێك كە نەزانێت لە‬ ‫بوارەكانی شیعرو چیرۆكو رۆماندا جووڵەیەكی بەهێز‬ ‫پێكەوە بنێتو ئەم جووڵەیە بكاتە كایەیەكی فیكریو‬ ‫تێڕامانێكی قووڵو خستنەڕووی وێنەیەكی مانادار‬ ‫لەالی خوێنەرانو كەسانی تریش‪ ،‬ئیتر دەبێت ئەم‬ ‫نووسینەی ناو بنرێت چی؟ ئێمە كە بە ئاستی فیكرو‬ ‫وێنە قووڵەكانی ئەدەبی زۆری ئەم ئەدیبانەی خۆماندا‬ ‫دەچینەوە‪ ،‬تێدەگەین كە ئەمانە ناچنە بواری ئەدەبەوە‪،‬‬ ‫ئەم جۆرە نووسینانە كە خۆیان لە شیعرو چیرۆكو‬ ‫رۆماندا دەبیننەوە‪ ،‬بەتاڵن لە جووڵەیەكی بەهێزی‬ ‫مانادارو دووركەوتوونەتەوە لە فیكرو مانا قووڵەكانی‬ ‫ئەدەب‪ ،‬ئەمەش بۆ خۆی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ئاستەی‬ ‫كە زۆری ئەم كەسانە كە ئەم جۆرە دەقانە دەنووسن‬ ‫لەژێر ناوی ئەدەبدا‪ ،‬لە بوارەكانی تردا كە پەیوەندی‬ ‫گرنگیان بە ئەدەبەوە هەیە‪ ،‬هێجگار بێئاگانو نازانن‬ ‫رۆشنبیریی چەند گرنگە بۆ نووسینی دەقێك‪ ،‬نازانن‬ ‫كە ئەدەب بە تەنیا وشە نییەو خستنەڕووی چەند‬ ‫وێنەو كارەكتەرێك نییە لە ناو سیاقی دەقێكدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەدەب جووڵەیە‪ ،‬جووڵەیەك كە فیكرو تێڕامانو مانا‬ ‫شاراوەكان بدۆزێتەوە‪ .‬جووڵەیەك كە خوێنەران بخاتە‬ ‫ناو دەیان پرسیاری كوشندەوە‪ ،‬نەك جووڵەیەك كە‬ ‫تێیدا ئەدەب بمرێندرێت‪.‬‬

‫سەمفۆنیای سەحرا‬

‫عومەر سەید‬ ‫دەمەو مەغریب‪ ،‬ئەو دەمەی خۆر دەبێتە پرتەقاڵێکی‬ ‫رەنگ زەرد‪ ،‬کە عەینی رووخساری شۆڕە ژنێکی سیل‬ ‫گرتوو دەرئەکەوێ‪ .‬دوا نەزەر دەبڕێتە سارا و یەک پارچە‬ ‫دەیکاتە تابلۆیەکی پڕ سیحر و ئاسمان بە سوورێکی‬ ‫جوان و ترسناک دەنەخشێنێ‪ .‬هەموو حەیات بە‬ ‫شێوەی رەنگ و شەوقی ئاڵتوونین دەردەکەوێ‪ .‬پیاوێک‬ ‫لە ساتی ئاڵتوونیی بیابانەوە‪ ،‬وەک خەونێک وەک‬ ‫حەقیقەتێکی تاڵ دێتە بوونەوە‪ .‬پیاوێک سەر و ریش‬ ‫چەرموو‪ ،‬قەد و قامەت رێک‪ .‬بەنێو تەپوتۆزی وەهمی‬ ‫زەمەندا‪ ،‬بەنێو رەنگی رژاوی ئاڵتوونیی خۆردا‪ ،‬دێتە‬ ‫دەرەوە و دەکەوێتە نەرمە پیاسە‪ .‬پیاوێک لە کەوا و‬

‫سەڵتەیەکی ئەرخەوانیدا‪ ،‬نەرم نەرم‪ ،‬بە بیابانی نەرمدا‬ ‫پیاسە دەکات‪ .‬مەالی جەباری بە هەر چوار الی خۆیدا‬ ‫دەڕوانێ‪ ،‬دوور دوور و هیچ بەدی ناکات‪ .‬ئەوەی هەیە‬ ‫سێبەری ئەرخەوانیی خۆیەتی درێژ بە بیاباندا کشاوە‪.‬‬ ‫هێشتا حەشامات بێدار نین‪ .‬مەال سەرگەردانە و وەک‬ ‫هەمیشە چاو لە رێی بێڕێیە و دەڕوانی‪ ،‬نە درەختێک و‬ ‫نە الپاڵێک تا شان دابدات‪ .‬سەحرای تەخت و ساف‪،‬‬ ‫دوور و باڵو بە حەیاتدا رژاوە‪.‬‬ ‫مەالی جەباری‪ ،‬لە فەراغی سەحرادا‪ ،‬لە فەراغی‬ ‫زەمەندا‪ ،‬لە نێو هارمۆنییەتی رەنگی مەغریبدا‪ ،‬بە سەما‬ ‫دەکەوێت‪ .‬وەک موریدەکانی مەوالنا‪ ،‬باڵی وااڵ دەکات‬ ‫و بە دەوری خۆیدا دەخولێتەوە‪ .‬کەواو سەڵتەکەی‬ ‫دەکشێ بە رەنگداو لەگەڵ خوالنەوەیدا‪ ،‬هەموو کەون‬ ‫دەوەستێ‪ .‬رۆحی پەمەیی مەخلووق بێدار دەبێتەوە‪.‬‬ ‫رۆحی ژن و پیاو و منداڵی شڕۆڵ و مەرگ غەریب‪ ،‬لە‬ ‫شێوەی گێژەڵۆکەی نێو بەحر‪ ،‬میسلی هالەی دەوری‬ ‫کەوکەبی زوحەل‪ ،‬پێکڕا دەکەونە خوالنەوەی هاو ئاڕاستە‬ ‫بە دەوری مەالدا‪ ،‬خوالنەوەی عەکسی زەمین‪.‬‬ ‫مەالی جەباری بە دوو دەستی وااڵو ملی خوار بەسەر‬ ‫شانی راستیدا‪ ،‬گوێی دەزرنگێتەوە‪.‬‬ ‫ شەوەن خەڵوەتن ماڵ بێ ئەغیارەن‬‫ئالەم گشت وەتەن دووس خەبەردارەن‬ ‫مەالش لە گەڵ خوالنەوەی فڕینا‪ ،‬دەنگی لێ‬ ‫هەڵدەبڕێت‪:‬‬ ‫ ئیرادەم ئیدەن وەی کەلپووسەو‬‫شەو ناڵێن وەشەن وەالی دووسەوە‬ ‫مەال لە چەقی بازنەی رەنگ پەمەییدایە‪ ،‬لەسەرخۆ‬ ‫و بە ریتمی ئیقاعی عیشق و مەحبەتی تەجەال دەبزوێ‪.‬‬ ‫لەگەڵیدا حەشامات سەفاسەف بە دەوریدا حەلقەیان‬ ‫بەستووە‪ ،‬عەینی خەرمانەی ماهن‪.‬‬ ‫کچانی سیمین‪ ،‬بەدەن و نازک بەدەن‪ ،‬سەر و قەد‬ ‫و لەنجە تەزەرون‪ .‬کوڕانی نەرگس نیگاە و ساق سەمەن‬ ‫و رومەت گوڵ‪ .‬تفڵی بەرێئوو پڕ جەمال‪ ،‬میسلی اللەی‬ ‫نوور‪ ،‬پیری بە ویقار میسلی مورید‪ ،‬بە دەوری خۆیان و‬ ‫بە دەوری مەالدا دەخولێنەوە‪.‬‬ ‫لە چاوی مەالوە گریە بە خوڕ دێتە خوار‪ ،‬هەر وەکو‬

‫عەینی بەهار‪ ،‬بە باوشی وااڵوە بانگ دەکات‪:‬‬ ‫ وەرن ئەوالدەکانم وەرن‪ ،‬وەرن کناچە و کوڕەکانم‬‫وەرن‪ .‬دڵ موزمەحیلی دەردە وەکو دیدە لە نمدا‪ ،‬حەیران‬ ‫و پەرێشانە وەکو قەترە لە یەمدا‪.‬‬ ‫مەسەلی حاڵم لە ئەشکەنجەی غەمدا‪ ،‬وەک ناڵە لە‬ ‫نەیدا‪ ،‬وەکو نالە لە قەڵەمدا‪ ،‬غەریب و بێ کەس و‬ ‫زار و فەقیری دووری وەتەن‪ ،‬جگەرسووتاو و ماڵوێران‪،‬‬ ‫سەرگەردانە قافڵە‪.‬‬ ‫مەال لە چەقدایە عەینی سەرۆکی ئۆرکسترا‪ ،‬مەخلووق‬ ‫لە دەوریدایە عەینی کۆرس و مۆسیکاژەن‪ .‬سەرۆک‬ ‫بەدەم دەورانی عیشقەوە چیلکەی ئەکسیری دەستی‬ ‫رادەوەشێنێ و سەر هەڵدەبڕێ رووە و خۆر و دەڵێ‪:‬‬ ‫ قوربانی سووری رێگەتم ئەی تیشکی خۆش مروور‪،‬‬‫ئەی پەیکی شارەزا بە هەموو مەوتنی قەومی وادی و‬ ‫باغ و جەوەڵ‪ ،‬گاهێ دەبیی بە رۆح و دەکەی باوەشێنی‬ ‫دڵ‪ ،‬گاهێ دەبیی بە دەم دەمێنی دەمی غوروور‪ .‬وەک‬ ‫ئاهەکەم دەوان بە هەتا خاکی کۆیی یار‪ ،‬وەک ئەشکەکەم‬ ‫رەوان بە هەتا ئاوی رۆخانە‪.‬‬ ‫ئەی ریازی گوڵ و میهر و مل و لەعلی‪ ،‬ئەی شەوقی‬ ‫رۆخ و زەوقی ئێمە چی ماوە چی نەماوە‪ ،‬لە گوندو‬ ‫جەوەڵ و یاڵ و تاوێری بەرز‪ ،‬نێڵەو بڵێسەی ماوە‬ ‫باوەگوڕگوڕ‪ ،‬یان خامۆش و بێ تیشکە وەک چاوی‬ ‫من؟ دەپرسم لە حاڵی کچان و ژنانی کەو مل‪ ،‬پاو و‬ ‫پووزی بە پاوانە بە وجودن لە سەر ئاوی کەوسەری‬ ‫کانی‪ ،‬لە سەر خاکی هەم گڵ و هەم گوڵ‪ ،‬یا لە بری‬ ‫پاوانە وەک ئێمەن‪ ،‬گیرۆدەی قوالپ و ئەلقەی زنجیری‬ ‫قەف گەورەی غەدارانن‪ ،‬دەپرسم لە حاڵی دیوەخان‪ ،‬لە‬ ‫عەمباری پڕ گەنمی رەشگوڵ و قەتارەی درێژی مەڕ و‬ ‫مااڵت‪ ،‬ماون یاخود هەموو بوونە سووتوی ژێر پۆستاڵی‬ ‫سەربازانی لەندەهوور؟ ئێستەش مەکانی ئاسکەیە‪،‬‬ ‫پێدەشتی گەرمیان‪ ،‬یاخۆ بووە بە مەلعەبەیی گورگ و‬ ‫لوورەلوور؟ داخۆ دەروونی سافە‪ ،‬گوڕەی ماوە رۆخانە‪،‬‬ ‫یاخۆ ئەسیرەو بە لێڵی دەکا عوبوور‪.‬‬ ‫زیکری شێخ و سۆفیان ماون‪ ،‬یاخۆ مەسجید بۆتە‬ ‫مەزبەلە؟ سەوز و رازاوەیە بە بەرگ باغ و راغ‪ ،‬پڕ‬ ‫هەنجیر و عینەبە چەمپەڵک؟ کانی و چەم دەزێن بە ئاو‬

‫و درەخت ئاوسن بە با؟‬ ‫گێژەڵۆکەی رۆحی پەمەیی هەزاران هەزار و ئاسمانی‬ ‫پڕ پەڵەی سوور و مەوجی تیشکی تیژڕەوی خۆر‪،‬‬ ‫ئاوێتە بە دەنگ و سەدای یەخسیر و گریەی مەالی‬ ‫جەباری و مەخلووق‪ ،‬لە فەزای گەورەی سەحرادا دەبێتە‬ ‫سەمفۆنیای غەدر و مەرگ و عەزاب‪.‬‬ ‫سەمفۆنیای هەزاران هەزار گەروو‪ ،‬سەمفۆنیای رۆحی‬ ‫مۆسیکای بە ناهەق کوژراو‪.‬‬ ‫لە نێو ئۆركستراکەدا‪ ،‬نەیی باخەوانێک وتی‪:‬‬ ‫ ئەرێ گوڵ تاجی لە سەر ناوە بێ ئێمە‪ ،‬چەمەن‬‫مەخمەڵی پۆشیوە؟ دێتە گوێ زەمزەمەیی بولبول و‬ ‫ئاوازی قومری‪ ،‬دێت و دەچێت عەرعەر و بانات‪.‬‬ ‫نەجم و شەجەر و نەرگس و ئەنواری شکۆفە‪،‬‬ ‫جیلوەی چەمەن یەعنی زەمین بووە بە سەماوات؟‬ ‫شمشاڵە شوانێکیش بە ئاخ و کەسەرەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫ هەی کەرێکم بوو‪ ،‬چ پەیکەر؟ تەی کەری هەوراز‬‫و لێژ‪ ،‬سینە پان و مووچە کورت و شانە بەرز و گوێ‬ ‫درێژ‪ .‬زەرق و زەڕاقیی وەکو خاکستەر‪ ،‬ئەمما بێ غوبار‪،‬‬ ‫بەرق و بەڕاقیی وەکو پیرۆزە‪ ،‬مل عەلەم شیرین قەڵەم‪.‬‬ ‫لێکیان کردین‪ ،‬من ئەوەتام نیشتەی زەقوومم و ئەو‬ ‫نیشتەی عەدەم‪.‬‬ ‫رۆحی سپی پیرێکی بە ویقاریش‪ ،‬بە ریتم و رەزمی‬ ‫مەقامی ئای ئای گەرمیانی‪ ،‬کە جەرگ و دڵی دەکرد بە‬ ‫کەباب‪ ،‬دەنگی ئاوێتە بوو بە سەمفۆنیا‪:‬‬ ‫ ئاخۆ ماون جاش و خائین و سەفاحانی خوێن‪،‬‬‫رووی تەڵعەتیان ماوە‪ ،‬یاخۆ سەرشۆڕ و شەرمەزارن‪.‬‬ ‫یاخۆ ئەمێستاش سەرکردەیی رەهڕەوی رەهزەنن؟‬ ‫کەمانچەیەکی لە مەعشوق کراوی غەمگینیش بە ناڵە‬ ‫کەوت‪:‬‬ ‫سەرووی بوڵەند قەد و برۆ‬ ‫ئەی‬ ‫‬‫جووت‪ ،‬ئەم ئەشکە کە‬ ‫تاق و مەمک‬ ‫سوێرییە‬ ‫و‬ ‫بەم سوورییە‬ ‫دووری تۆیە‪،‬‬ ‫دەڕێژم داخی‬ ‫دەستی دەگاتە‬ ‫ئاخۆ ئێستە کێ‬ ‫نەگەیشتووت؟‬ ‫بەی و ناری‬ ‫سازێکی شێوە‬

‫و شکڵی مێردمنداڵێکی کاکۆڵ قیتیش‪ ،‬بە دوو چاوی‬ ‫ترساوەوە خۆی ژەن‪:‬‬ ‫ فەزای پڕ کەو و کوڕکوڕ و سوێسکە ماوە‪ ،‬ئەی‬‫قەتارەی قازیقوڵنی فەزا‪ ،‬ئاوازی قوڵتەکانی رەوەزەکان‬ ‫ماوە؟ گۆمی قووڵی چۆمەکان‪ ،‬خوڕڕەی ئاویان‪ ،‬بێستانی‬ ‫پڕ شەمامە و رێحانە‪ ،‬دەشتی کاکی بە کاکی‪ ،‬سەدای‬ ‫زەنگۆڵی ملی مەڕەکان هێشتا دێنە بەرگوێ‪ ،‬نەغمەی‬ ‫ئێوارانی گاکۆتر و چۆلەکە و تەیرولئەبابیلە ماوە؟‬ ‫بای سەبای سارد و شەوی تاریکی پڕ هەسارە ماوە؟‬ ‫خاکی گەوهەری پڕ دۆمەاڵن و پیشۆک و هەپڵۆک‪ ،‬پڕ‬ ‫گوڵ و اللەزار ماوە؟ دەپرسم لە حاڵی دایکم‪ ،‬مانگا‬ ‫بەڵەکی ماوە‪ ،‬چی دەکات و چۆن بێ من دەکات حەیات‪،‬‬ ‫تێروپڕە‪ ،‬یا کەنەفت و دەردەدار؟ ئەی جەیش و جاش‬ ‫و جحووش ماون‪ ،‬یا بەر تیغی تۆڵە کەوتوون؟ ئەی‬ ‫تووخودا خەریک بوو لە بیرم چێ‪ ،‬شەم و رێحانە و بەناز‬ ‫و نەسرین‪ ،‬خونچە و خەجێ و خەرامان‪ ،‬کەنیشکەکانی‬ ‫ئاوایی‪ ،‬خەپانەی مەمک خڕ چییان بە سەرهات‪ ،‬ماون‬ ‫یا نەماون؟‬ ‫تەنبوورە ژنێکیش هاواری دەکرد‪:‬‬ ‫ با ئەربابی وەفا بێن‪ ،‬لێرەمان نەجات بدەن‪ ،‬هەموو‬‫موحتاجی خاک و بێڵ و پاچین‪.‬‬ ‫دەنگی فوغان و جۆش و خورۆشی جەمیعی خەڵق‪،‬‬ ‫بە ئەکسیری دەستی مەال دەبوو بە مۆزیک‪.‬‬ ‫دیسانەوە مەالی جەباری‪ ،‬چەشنی چەلۆیەکی پڕ‬ ‫غەم و پڕ غوربەت هاتە گۆ‪:‬‬ ‫ دیدەم وەک گوڵ سوورە‪ ،‬پڕ شەونمی ئەشکە‪ ،‬بۆ‬‫گریەیی ئێوە منیش هێندە دەگریێم‪ ،‬هێندە دەڕێژین تا‬ ‫بەرزی قەد و قامەتی چیایی واڵت‪ .‬بەاڵم ئەمە دونیایە‬ ‫گەهێ سوورە و گەهێ شین‪.‬‬ ‫کە خۆر ئاوا دەبێ و فەزا دەبێ بە زەڵمات‪ .‬مەال‬ ‫هەڵدەکشێ دەبێ بە مانگ‪ ،‬مەخلووق بە خەرمانەی‬ ‫دەوری‪ .‬ئەوەی دەمێنێتەوە تا نەفخی سوور‪،‬‬ ‫سەدای ئەبەدی سەمفۆنیایە‪ ،‬هەر دێت و هەر دەڕوا‬ ‫و هەر دەبێت‪.‬‬

‫نووسینی‪ :‬پریمۆ لێڤی*‬ ‫ئێوهیهك بێخهم دهژین‬ ‫ده مااڵنی گهرموگوڕدا‬ ‫ئێوهیهك خۆرنشینان دهمێ دێنەوە‬ ‫بۆ ماڵێ‬ ‫چێشتی گهرم ئامادهیه و‪،‬‬ ‫دۆستانەرووخسارتان‬ ‫دەرگاتان لێدهكاتهوه‬ ‫رامێنن گهر هات و ئهمه پیاوێ بێ‬ ‫دە قوڕ و چڵپاودا دهكارێ‬ ‫نازانێ ئارامی چییه‬ ‫دەگەڵ سوكناییدا ئاشنایهتی نییه‬ ‫دهڕهنجێ بۆ لهتێ نانێ‬ ‫دهكوژرێ بۆخاتری نزمه (ئا)یهك‬ ‫یان سرته (نا)یهك‬ ‫رامێنن‪ ،‬گهر هات و ئهمه ژنێ بێ‬ ‫بێ قژ‪ ،‬بێ موو‪ ،‬بێ هیچ ناوێ‬ ‫حهوسهڵه و توانای نهمابێ‬ ‫تا یادگهی بپارێزێ‬ ‫وهك بۆقێكی چلهی زستان‬ ‫نیگا پهڕیوو‬ ‫دووچاوی بۆش‪ ،‬دامێن تهزیو‬ ‫رامێنن‪ ،‬گهر هات و ئهمه روویدابێ‬ ‫ئهمن فهرمانتان پێدهدهم‬ ‫ئهم وشانهم له دڵتاندا بنهخشێنن‬ ‫دهمێ له ماڵهوهن‪ ،‬دهمێ به رێوهن‬ ‫دهمێ رادهكشێن‪ ،‬دهمێ رادهبن‬ ‫بۆ مندااڵنتان دووباره‬ ‫باسی لێوەکەن‬ ‫دهنا ماڵ و حاڵتان كاولبێ‬ ‫نهخۆشی و دهرد و بهاڵتان‬ ‫بۆ نازلبێ‬ ‫كوڕ و كچتان‬ ‫رووی خۆیانتان لێوهرگێڕن‬ ‫حاشاتان لێبكهن‪،‬‬ ‫تاماون‪ ،‬نهتان دوێنن‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫ماڵی‌خواجە‌‬ ‫شارێك‌لە‌سوتوو‬

‫*پریمۆ لێڤی ‪١٩٨7-١٩١٩‬‬

‫له بنهماڵهیهكی خوێندهوار و زمانزان‬ ‫و باشحاڵی جووی ئیتاڵی لهدایكبووه‪.‬‬ ‫كیمیست‪ :‬به پیشه‪ ،‬هاوكات‪ :‬شاعیر‪،‬‬ ‫نۆڤێلیست و گوتارنووس بووه‪.‬‬ ‫به الوی دهبێته پارتیزان دژ به‬ ‫دهگیرێت‪.‬‬ ‫نازیان دهجهنگێت و‬ ‫به بهندی دهنێردرێته پۆڵهند‪ ،‬كهمپی‬ ‫هۆلۆكۆستی ئاشهڤیز‪ .‬ژمارهی تاتۆی‬ ‫بان قۆڵی‪ .١74٥١7 :‬دوای جهنگی‬ ‫دوو‪ ،‬ئازاددهكرێت و دهگهڕێتهوه‬ ‫ئیتاڵیا‪ .‬نهمانی گوماناویه‪ ،‬بهشێك‬ ‫كهوتنهخوارهوهی له نهۆمی سێی‬ ‫تەالری ئاپارتمانهكهی به خۆ‪ -‬كرد و‬ ‫ههندێكیش به رێكهوت دهزانن‪ .‬یهكێكه‬ ‫له نووسهره ناودارهكانی هۆالكۆست‪.‬‬ ‫باشترین بهرههمی زنجیره كتێبی‪:‬‬ ‫‪Primo Levi, Si c `est un home‬‬

‫روونكردنهوهیهك‪:‬‬

‫(ئهرێ ئا ئهمه مرۆڤه) ئهم شیعره‪،‬‬ ‫له پێشهكی بهرگی یهك و دوودا‬ ‫هاتووه‪ .‬سااڵنه له (‪ )٢7‬ژانیوهری‪،‬‬ ‫رۆژی رزگاریی جوان‪ ،‬لە ژینۆسایدی‬ ‫نازیان له زۆربهی كهناڵی مێدیاكانی‬ ‫واڵتان دهخوێندرێتهوه‪.‬‬ ‫ساڵیادی‬ ‫ژانیوهری‪،‬‬ ‫‪٢7‬ی‬ ‫ئازادكردنی كهمپهكانی هۆلۆكۆست و‬ ‫رووخانی دهسهاڵتی خوێناوی نازیزم‬ ‫بوو‪ .‬له فرهگهلێ واڵتانی دونیا لهو‬ ‫رۆژردا دانیشتوان دهچنه مهزاره ئایین‬ ‫و شوێن گردبوونەوە ئینسانییەکان‪،‬‬ ‫کتێبخانە‪ ،‬کۆنسەرت‪ ،‬پارک و گۆڕستان‪،‬‬ ‫زهنگی بهاڵلێدان دهزرنگێتهوه وهك‬ ‫ئاماژەبوونێك بهوهی دهمی دهبهر‬ ‫ترس و تۆق نهكرا‪ ،‬وەک نەرێتە‪،‬‬ ‫خەڵکی ئاگاداربکەنەوە بەوەی زهنگی‬ ‫بهاڵكهوتنهوه لێدهن ‪ .‬خهڵكان مۆم و‬ ‫رووناكی دادهنێن وهك ئاماژهیهك به‬ ‫دونیای رۆشن له ههمبهر تاریكستان‪،‬‬ ‫ههمیشهش ئهم شیعره دهخوێنرێتهوه‪.‬‬ ‫مێدیا كوردستانییهكان‪ ،‬خاڵیبوون له‬ ‫گشت ئاماژهیهك بهو یاده‪ .‬به مهرجێ‬ ‫كوردستان و دانیشتوانی یهكێكن له‬ ‫قوربانیانی رژێمی تۆتالیتێر دهفۆڕمی‬

‫پریمۆ لێڤی‬

‫بەرگی کتێبەکەی پریمۆ لیڤی‬

‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی‬

‫(‪)٥‬‬ ‫وه‌رگێڕانی‌له‌ئینگلیزییه‌وه‪:‬‬ ‫ماردین‌ئیرباهیم‬ ‫ههرچهنده له کاتی نووسینیدا نهیزانیوه‪ ،‬بهاڵم ئهم‬ ‫نامهیه سهرهتای وێرانبوونی ژیانی ئۆسکار وایڵده‪.‬‬ ‫نووسهری گرنگی جدیبوون‪ ،‬وێنهکهی دۆریان گرهی’‬ ‫و چیرۆک و چیرۆکی مندااڵنی له بابهت ‘شازادهی‬ ‫بهختهوهر’؛ وایڵد وهکو کهسێکی لێهاتوو و زیرهک‬ ‫و سهرکهوتوو یادی دهکرێتهوه‪ .‬کاتێک گهیشته‬ ‫ئهمهریکا به کارمهندانی گومرگی گوت ‘من هیچم‬ ‫پێ نییه جگه له بلیمهتییهکهم’‪ ،‬پاشان بههۆی‬ ‫پارهی گهشتی وانهبێژییه تایبهتیهکانیهوه سهروهت‬ ‫و سامانی پێکهوه نا‪ .‬وایڵد کوڕی پزیشکێکی‬ ‫نهشتهرگهری بوو‪ ،‬هاوسهرگیری کردبوو‪ ،‬منداڵیشی‬ ‫ههبوو‪ ،‬بهاڵم به شانازییهوه هاوڕهگهزخوازیش بوو‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا هۆمۆسێکسواڵێتی نایاسایی بوو‪ .‬حهزی له‬ ‫سهرکێشی و بێبهندوباریی کێویانه ههبوو که خۆی‬

‫پێی دهوت ‘داوه و کهیف و سهفا لهگهل بهورهکان’‪.‬‬ ‫وایڵد کهوتبووه داوی عهشقی ئهریستۆکراتێکی‬ ‫بهنازشێوێنراو‪ ،‬که ئهویش لۆرد ئهلفرێد دۆگاڵس‬ ‫بوو ‪ -‬نازناوهکهی بۆسی بوو‪ .-‬باوکه دهعهجانهکهی‬ ‫ئهو کوڕه‪ ،‬خانهدانی کوینسبێری و شهڕکهرێکی‪-‬‬ ‫یاریکهری بۆکسێن‪ -‬دڕنده و دهمارگیر بوو‪ .‬لهو رۆژهدا‬ ‫کوینسبێری کارتێکی ڕقههستێن و ههراسانکهر و به‬ ‫ههڵه نووسراوی له یانهکهی وایڵد بۆ جێهێشتبوو و به‬ ‫سۆدۆمایت ناوی هێنابوو‪ -‬سۆدۆمایت نزیکه له وشهی‬ ‫سۆدۆمی که واتای دودهگی‪ ،‬یاخود سێکسکردن له‬ ‫رێگهی دواوه دهگهیهنێت‪ ،‬وهرگێڕی کوردی ‪ -‬لهم‬ ‫نامهیهدا وایڵد ههواڵی ئهو سووکایهتیکردنه به رۆبهرت‬ ‫رۆس‪ ،‬وهکیلی کاره ئهدهبییهکانی ‪ -‬و ههندێکجار‬ ‫عهشیقیشی ‪ -‬دهگهیهنێت‪ .‬رۆس وهکو ههموو ئهوانهی‬ ‫تر دهستهودامانی وایڵد بوو‪ ،‬واز له بابهتی ئهو‬ ‫کارته بهێنێت‪ ،‬بهاڵم وایڵد سوور بوو لهسهر ئهوهی‬ ‫کوینسبێری به تۆمهتی سووکایهتی پێکردن بداته‬ ‫دادگا‪ .‬ئهوهش گهمژهییهکی وایڵد بوو که بێڕهحمانه‬ ‫بوو بههۆی هاوڕهگهزخوازبوونهکهی ئاشکرا ببێت‪،‬‬ ‫زیندانی بکرێت به کاری قورسهوه و وێران ببێت‪.‬‬

‫رۆمانەکانی‬ ‫باڵوبوونەوەی‬ ‫پاش‬ ‫گوندە‬ ‫فەقێکان‪،‬‬ ‫“دەستنووسی‬ ‫رەش‪،‬‬ ‫جاڵجاڵۆکەی‬ ‫خۆڵەمێشییەکان‪،‬‬ ‫سفرەی کاغەز یان گەمەی پیاوێک”‪ ،‬ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫نەجات نوری‪ ،‬نوێترین رۆمانی بەناوی “ماڵی‬ ‫خواجە‪ ...‬شارێك لە سوتوو” لە دووتوێی‬ ‫‪ 647‬الپەڕەدا‪ ،‬باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫ماڵی خواجە شارێك لە سوتوو‪،‬‬ ‫ئاوڕدانەوەیە لە مرۆڤ و شار كە پێكەوە‬ ‫دەبنە خۆڵەمێشی ناو رۆژگارێكی كوشندە‪.‬‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ الی رۆحی ئەو مرۆڤانەی كە‬ ‫لە ناو لێشاوەكانی مەرگ و داگیركاریی و‬ ‫شكست و خوێن‪ ،‬ئەوان دەبنە رووناكی بۆ‬

‫رووناككردنەوەی ژیانی بەشمەینەتەكان‪.‬‬ ‫نەجات نوری لەبارەی ئەم رۆمانە نوێیەی‪،‬‬ ‫بۆ کولتووری زەمەن‪ ،‬دەڵێت‪( :‬لە رۆمانی‬ ‫ماڵی خواجە ‪ ...‬شارێك لە سوتوو‪ ،‬شار و‬ ‫خەڵك دەبنە كتێبێك بە ناوی ماڵی خواجە بۆ‬ ‫خوێندنەوە و ئاوڕدانەوەی ئەو ساڵە شووم و‬ ‫ونبوانەی كە زۆر كەس نازانن چی لە مێژووی‬ ‫شارەكەیان گوزەراوە‪ ،‬گێڕانەوەیەكە لە ناو‬ ‫دەیان وێنەو وشەدا بۆ الی خواجە ئەفەندی‬ ‫و هاوڕێكانی لە سااڵنی‪ ١٨٥٠‬و ‪ ١٩٠٠‬كاندا‪،‬‬ ‫هەڵدانەوەی برینی خەڵكە‪ ،‬لەنێوان ئەو‬ ‫سااڵنەدا كە تەمەنیان دەكاتە رۆژگارێكی‬ ‫ترسناك و بێ خاوەن و فەرامۆشی‪.‬‬

‫*‌نامه‌ی‌ئۆسکار‌وایڵد‌بۆ‌رۆبه‌رت‌رۆس‬ ‫*‌نامه‌ی‌تیتۆ‌بۆ‌ستالین‬

‫هوتێل ئهڤۆندهیل‪ ،‬پیکادیلی‬ ‫ئازیزم بۆبی‬ ‫لهو کاتهوهی دواجار تۆم بینیوه‪ ،‬شتێک روویداوه‪.‬‬ ‫باوکی بۆسی کارتێکی له یانهکه بۆ جێهێشتووم و‬ ‫وشهیهکی قێزهونی لهسهر نووسیوه‪ .‬من هیچ ناکهم‬ ‫تاکو نهیبهمه بهردهم دادگای تاوان‪.‬‬ ‫لهوه دهچێت ههموو ژیانم به دهست ئهو پیاوهوه‬ ‫وێران بووبێت‪ .‬بورجی عاج لهالیهن شتێکی پیسهوه‬ ‫هێرشی کراوهته سهر‪ .‬ژیانم رژاوهته سهر لم‪ .‬نازانم‬ ‫چی بکهم‪ .‬ئهگهر توانیت کاتژمێر ‪ ١١‬و نیو بێیت‪،‬‬ ‫ئهمشهو وهره تکایه‪ .‬من ههمیشه ژیانی تۆ تێکدهدهم‬ ‫به بهزاندنی سنووری خۆشهویستی و میهرهبانییهکهت‪.‬‬ ‫داوام له بۆسی کردووه سبهینێ بێت‪.‬‬ ‫ههمیشه هاوڕێت‬ ‫ئۆسکار‬ ‫‪ ٢٨‬ی فێبروهری ‪١٨٩٥‬‬ ‫ئهمه نامهیهکه تۆقێنهرترین سهرکردهی‬ ‫زهمانی خۆی تۆقاندووه‪ .‬کاتێک ماکۆی نێوان‬ ‫هاوپهیمانه کۆمۆنیستهکان‪ ،‬سۆڤیهت و یوگوسالڤیا‬

‫پهرهدهسێنێت‪ ،‬ستالین سهرکردهی سۆڤیهت چاوهڕێی‬ ‫ئهوه بووه واڵته بچووکترهکه (یوگوسالڤیا) بۆی‬ ‫بچهمێتهوه‪ .‬کهچی لهبری ئهوه‪ ،‬سهرۆکی یوگوسالڤیا‪،‬‬ ‫مارشاڵ تیتۆ رووبهڕووی ستالین دهبێتهوه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫ستالین هار دهکات؛ کهسانێک دهنێرێت تیتۆ بکوژن‪،‬‬ ‫بهاڵم یهک له دوای یهک شکست دههێنن‪ .‬دواجار‬ ‫سهرۆکی یوگوسالڤیا ئهم نامهیه بۆ ستالین دهنێرێت‪،‬‬ ‫که وا پێدهچێت لهگهڵ کۆمهڵێک نامهی تایبهتی‬ ‫دیکهدا‪ ،‬له جێگایهکی ئهمینی خۆیدا ههڵیگرتبن و‬ ‫دوای مردنهکهی دۆزراونهتهوه‪ .‬ئیتر له دوای ئهم‬ ‫نامهیهوه ستالین کهسی تری بۆ کوشتنی تیتۆ نهنارد‪.‬‬ ‫بهسه چیدی خهڵک بۆ کوشتنی من مهنێره!‬ ‫تاکو ئێستا پێنج کهسمان لهوانه گرتوون‪ ،‬که یهک‬ ‫لهوانه بۆمبی پێبووه و یهکێکی دیکه تفهنگ‪...‬‬ ‫ئهگهر له رهوانهکردنی ئهو پیاوکوژانه نهوهستیت‪،‬‬ ‫ئهوا من کهسێکی زۆر لێهاتوو دهنێرم بۆ مۆسکۆو‬ ‫به دڵنیاییهوه پێویست نابێت کهسێکی تر دوای‬ ‫ئهو بنێرم (مهبهستی تیتۆ ئهوهیه ئهگهر ئهو کهسه‬ ‫بنێرێت ئهوا ستالین دهکوژێت و تهواو‪.‬‬ ‫وهرگێڕی کوردی)‬ ‫‪.....‬‬

‫نامهی ستالین بۆ میژالوک‪ ،‬نیسانی ‪١٩٣٠‬‬ ‫نوکتهی له سێدارهدان له نوکته دڵخوازهکانی‬ ‫ستالینه‪ .‬لێرهدا له کۆبوونهوهیهکی مهکتهبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬چهند دێڕێک لهسهر پارچه کاغهزێک‬ ‫دهنووسێت و بهسهر مێزهکهدا رهوانهی دهکات؛‬ ‫که تیایدا پێشنیاری سزایهکی گونجاو دهکات بۆ‬ ‫کۆمیساری خهڵک بۆ کاروباری دارایی نیکۆاڵی‬ ‫بریخانۆڤ ‪ -‬بههۆی ئهو گوناهانهیهوه که کردوونی‪-‬‬ ‫و لهالیهن ستالینهوه وهکو کهسێکی له رووی‬ ‫ساسییهوه پشت پێنهبهستراو سهیر دهکرێت‪.‬‬ ‫هاوڕێکهی‪ ،‬ڤالێری میژالوک‪ ،‬بهرپرسی پالنی‬ ‫ئابووری و کارتۆنیستی بهتوانا وێنهی ئهو سزادانه‬ ‫دهکێشێت‪ -‬پێدهچێت ههر بۆ کهیفسازیی جهماعهت‬ ‫ئهوهی کردبێت‪ .‬کۆمیسیارهکه دهرکرا و دواتر ههم‬ ‫بریخانۆڤ و ههم میژالوک لهالیهن ستالینهوه له‬ ‫سێداره دران‪.‬‬ ‫بۆ ههموو گوناهه تازهکانی‪ ،‬ئهوانهی ئێستای‬ ‫و داهاتووی‪ ،‬دهبێت به گون ههڵبواسرێت‪ ،‬ئهگهر‬ ‫گونی هێنده قاییم بوو و نهپسا‪ ،‬ئهوا دهبهخشرێت‬ ‫و خۆ ئهگهر گونیشی پسا‪ ،‬ئهوا فڕێ بدرێته ناو‬ ‫رووبارێکهوه‪.‬‬

‫الپەڕە ‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫تۆ‌بڵێیت‌ئه‌مه‌‌مرۆڤ‌بێ‬ ‫لە سویدییەوە‪:‬‬ ‫گۆران مەریوانی‬

‫رۆژ هەڵەبجەیی‬

‫نوێترین دەقی‬ ‫شیعریی‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫رۆحی تیرۆریزم‬

‫الپەڕە ‪3‬‬

‫‪34‬‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫چوار دەردە‬ ‫بێ دەرمانەکەی‬ ‫عێراق‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫مەعاز فەرحان‬

‫هەوار فارس‪:‬‬ ‫خامنە‬ ‫میدیاکارەکان‬ ‫ناھێڵن ھەنگاوی‬ ‫زیاتر بنێی‬

‫سەرۆکی هندستان‬ ‫سەرسام دەکات‬

‫پاش گۆڕانی ڕژێمی عێراق لە نیسانی ‪٢٠٠٣‬دا‪ ،‬خەڵکی عێراق و ھەموو دنیا‬ ‫چاوەڕوانی سەرلەنوێ بونیادناوەی دەوڵەتی عێراقی نوێ بوون‪ ،‬بەاڵم پاش‬ ‫تێپەڕبوونی ‪ ١٧‬ساڵ بەسەر تەمەنی گۆڕانکاریدا دەوڵەت و کۆمەڵگەی عێراق‬ ‫بەچەندین ھەنگاو بەرەو وێرانی و داڕوخان و نائارامی ڕۆشتوە بەجۆرێک توانای‬ ‫بەراوردکرنی بە نیوسەدەی مێژووی سیاسی عێراق ڕابردووی نیە‪ ،‬شکستی نوخبەی‬ ‫سیاسی لە بونیادنانەوەی عێراقی پاش گۆڕانی ‪ ٢٠٠٣‬چەندین فاکتەری لەپشتەوەن‪:‬‬ ‫‪ .١‬شکست و ناکارامەیی نوخبەی سیاسی ئیسالمی شیعی کە لەسەردەمی‬ ‫ئەنجومەنی حوکمەوە تا ئێستە موقەدەراتی سیاسی عێراقیان بەدەستبووە‪،‬‬ ‫بەتایبەت حزبی دەعوەی ئیسالمیی‪.‬‬ ‫ناکارایی و لێنەھاتنی ئیداریی و سیاسی ئەم نوخبە سیاسیە تینوەی دەسەاڵت‪،‬‬ ‫حکومەت و دەوڵەتی عێراقی غەرقی دەریای گەندەڵی و دزی و گزی کردوە بەھەموو‬ ‫ئاست و ڕەھەندەکانیەوە‪ ،‬تەنیا بۆنموونەی یەک لە ھەزاران‪ ،‬مەزھەر محمد ساڵح‬ ‫ڕاوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەڵێت‪ :‬چەندین پرۆژەی تۆمارکراو الی‬ ‫حکومەت ھەیە بەکولفەی ‪ ٢٢٢,٣‬ملیار دۆالر لەسەر زەوی ھیچی دیار نیە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬شەڕو کێشەی مەزھەبی وتایفی بەھەردوو جۆری گەرم و ساردی‬ ‫کوشتنو ڕاگواستن و مەحرومکردن لەمافی ھاواڵتی بوونی یەکسان‪ ،‬دابەشبوونە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکەی بەجۆرێک قوڵکردووەتەوە‪ ،‬توانای پێکەوە ژیانی ئەم دوو‬ ‫پێکهاتەیەی ئەستەم کردووە‪ ،‬چونکە لەپشت ئەم پرۆسەیەوە گیانی تۆڵەی‬ ‫مێژوویی و ئێستای پەیوەندی مەزھەبی ھەمیشە ناکۆکی شیعە و سوننە ئامادەیی‬ ‫ھەبووە و ھەیە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئیرھاب و توندوتیژی بەردەوامی بێ بەزەیی و کوێرانە کە بۆساتێکیش‬ ‫بەرۆکی حکومەت و کۆمەڵگەی عێراقی بەرنەداوە‪ ،‬بەزۆری وەک کاردانەوەی‬ ‫ڕەفتاری تایفیو مەزھەبی نوخبەی حاکمی عێراق لێکدەدرێتەوە‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫لەبری بەھێزکردنی دامودەزگەی سەربازی و ئەمنی و موخابەراتی یاسایی‬ ‫و دەستوریی فەرمی واڵت کە پارێزگاری لە سەقامگیری گشتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫کۆمەڵکەی عێراق بکات‪ ،‬بەدەیان جۆر ھێزی چەکداری میلیشیایی بەفەرمانی‬ ‫مەرجەع و وەک باڵی سەربازی حزب و ڕێکخراوە سیاسیە شیعیەکان پێکھینراوە‬ ‫کە بوونەتە سەرچاوەی بڕیاری عەسکەریو سیاسی و دارایی‪ ،‬لەبری حکومەت‬ ‫لەناوچەکانی نفوزی خۆیاندا‪.‬‬ ‫‪ .٤‬دەستێوەردانی دەرەکی لەسەر ھەردوو ئاستی ئەقلیمی و نێودەوڵەتی‬ ‫لەکاروباری ناوخۆی عێراقدا بەھۆکار و بیانوو و پاساوی جۆروجۆر‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫سەروەری عێراقی خستوەتە ژێر پرسیاری ھاواڵتیان و نەوەی نوێی پاش سەردەمی‬ ‫گۆڕانی ‪ .٢٠٠٣‬بەتایبەت ئەگەر ئەو ڕاستیە لە بەرچاو بگرین کە گۆڕانی ڕژێمی‬ ‫پێشوو بە ھێزی دەرەکی ئەمریکا بوو‪ ،‬ئەم نوخبە سیاسیە حاکمە شانازیەکی‬ ‫ئەوتۆیان لەم بوارەدا پێنەبڕاوە‪.‬‬ ‫ئێستا خۆپیشاندانەکانی پارێزگا شیعەنشینەکان دەرەنجامی ئەوشکستەی‬ ‫نوخبەی حوکمڕانی ئیسالمیی شیعی عێراقن کە نە ئارامی و سەقامگیریان‬ ‫دەستەبەرکرد و نە ژیانێکی شایستە بۆ کۆمەڵگەی عێراق بەھەموو پێکھاتەکانیەوە‪.‬‬ ‫ئەم دەردانە “شکستی نوخبەی سیاسی ئیسالمیی شیعی‪ ،‬کێشەی مەزھەبیەت و‬ ‫تایەفەگەریی‪ ،‬ئیرھاب و میلیشاگەریی‪ ،‬دەستێوەردانی دەرەکی” سەرچاوەی ھەموو‬ ‫دەرد و قەیران و داڕمانەکانی پرۆسەی سیاسی و شکستی بونیادنانەوەی دەوڵەتی‬ ‫عێراقە پاش گۆڕانی ‪ .٢٠٠٣‬ئەم قەیرانە قوڵ و ڕیشەییانە بە بڕیاری پەرلەمانو‬ ‫گۆڕینی سەرۆک وەزیران چارەسەر نابن‪ ،‬چونکە وەک دەبینین قوڵترن لەوەی‬ ‫لەڕوکاری سەرەوەی کۆمەڵگە و پرۆسە سیاسیەکەدا دەبینرێت‪.‬‬

‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫کازم ساهیر و‬

‫مەولود باوەموراد‬

‫بەڕێوەبەری هونەریی‬

‫ل‬

‫‪11‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ناتوانێت‬ ‫بەشداریی‬ ‫هیچ کارێکی‬ ‫ل‬

‫هونەریی بکات‬

‫‪10‬‬

‫ل‬

‫‪11‬‬

‫‪ 10‬بەهێزترین سوپای واڵتانی عەرەبی لە‬ ‫سوریا‬

‫جەزائیر‬

‫ئوردن‬

‫عێراق‬

‫مەغریب‬

‫ئیامرات‬

‫سعودیە‬

‫میرس‬

‫یەمەن‬

‫سودان‬

‫براوەکانی خەاڵتی ئۆسکاری ‪2020‬‬

‫بۆ یەکەم جارە لە مێژووی ئۆسکاردا‬ ‫فیلمێکی بیانی ببێتە براوەی خەاڵتی‬ ‫باشرتین فیلمی ساڵ‪،‬‬ ‫فیلمی «پاراسایت ‪ «Parasite‬کە‬ ‫بوو کە بەرهەمی کۆریای باشوور‬ ‫بوو‬ ‫باشرتین خامنە ئەکتەر‬ ‫رینێ زاڵەگەر‪ ،‬لە فیلمی جوودی‬ ‫باشرتین دەرهێنەر‬ ‫بۆنگ یون هوو‪ ،‬دەرهێنەر و سیناریۆنووسی‬ ‫کۆریای باشوور‪ ،‬خەاڵتی باشرتین دەرهێنەر لە‬ ‫فیلمی پاراسایت وەرگرت‬ ‫باشرتین گۆرانی‬ ‫لۆڤ می ئەگەین لە فیلمی رۆکیت مان‬ ‫باشرتین میوزیک‬ ‫فیلمی جۆکەر‬

‫واکین فینیکس بووە براوەی‬ ‫خەاڵتی ئۆسکاری باشرتین‬ ‫ئەکتەر بە بینینی ڕۆڵی‬ ‫جۆکەر‬

‫‪ 2‬ملیۆن و ‪ 600‬هەزار‬ ‫دۆالر خەرجی ‪ 30‬چرکە‬ ‫ریکالمکردنی بازرگانی‬ ‫بوو لەکاتی بەڕێوەچوونی‬ ‫ئۆسکار‬

‫خەاڵتەکانی دیکە‬ ‫باشرتین سینەماتۆگرافی‬ ‫رۆجەر دێکینز‪1917 ،‬‬

‫باشرتین فیلمی دۆکیۆمێنتەری‬ ‫ئەمێریکن فاکرتی‬

‫باشرتین مەیک ئەپ و مۆدێلی پرچ‬ ‫فیلمی بۆمشێڵ‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‬ ‫باشرتین ڤیژوڵ ئیفێکتس‬ ‫فیلمی ‪ 1917‬لە بەرهەمی بەریتانیا‬

‫باشرتین میکسی دەنگ‬ ‫رۆجەر دێکینز‪1917 ،‬‬ ‫باشرتین مۆنتاژی دەنگ‬ ‫فۆرد ڤی فیراری‬ ‫باشرتین ئەکتەری یاریدەدەر‬ ‫لۆرا دێڕن لە فیلمی مێریج ستۆری‬

‫باشرتین جلوبەرگ‬ ‫ئارێین فیڵیپس لە فیلمی وانس ئەپئۆن ئە تایم لە‬ ‫هۆڵیوود‬ ‫باشرتین دیزاینی بەرهەمهێنان‬ ‫فیلمی وانس ئەپئۆن ئە تایم لە هۆڵیوود‬

‫باشرتین مۆنتاژ‬ ‫فۆرد ڤی فیراری‬

‫باشرتین کورتە فیلمی دۆکیۆمێنتەری‬ ‫لیڕنینگ تو سکەیت بۆڕد ئین ئە وۆر زۆن‬

‫‪ Live-action‬کورتە فیلمی ئەکشنی زیندوو‪ ،‬واتە‬ ‫نەیبەڕس وندۆ‬

‫باشرتین فیلمی بیانی‬ ‫فیلمی پاراسایت‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪19‬‬

‫هێڵە گشتیەکانی نەخشە رێگای‬ ‫چاکسازی لە هەرێمی کوردستان‬ ‫جەالل جەوهەر‬

‫یەکەم ‪ /‬قۆناغی ئامادەسازی‬

‫‪ /١‬پرۆژەی چاکسازی‪ ،‬پرۆژەیەکی ئینسانی‬ ‫و هەمەالیەنەی سیاسی‪ ،‬یاسایی‪ ،‬ئابووری و‬ ‫دارایی‪ ،‬کارگێڕی و ئەمنی و سەربازیە‪ ،‬بەهەموو‬ ‫ئیساڵحخوازانی ناو دەسەاڵت و دامەزراوەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬و بە پشتگیری تەواوی‬ ‫خەڵکی کوردستان‪ ،‬و بەهاوکاری و یارمەتی‬ ‫هەموو ئیساڵحخوازانی ناو هێزو الیەنەکان‪،‬‬ ‫و بەهاوکاری راستەوخۆو ناڕاستەوخۆی‬ ‫رێکخراوەکانی مەدەنی و میدیاو راگەیاندنەکان و‬ ‫ناوەندەکانی توێژینەوە دەکرێ و تەواو دەبێت‪،‬‬ ‫(مەبەست لە ڕێکخراو و ڕاگەیاندن و ناوەندی‬ ‫سەربەخۆیە)‪.‬‬ ‫‪ /2‬پشتگیری خەڵکی کوردستانیش کاتێک‬ ‫ئامادە دەبێت‪ ،‬کە زەرەرمەندو زوڵم لێکراوی‬ ‫میللەتەکەمان بەهۆی گەندەڵیەوە‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫وشیار بکرێنەوە لەسەر پرسی گەندەڵی و‬ ‫زیانەکانی بۆ سەر ژیان و گوزەران‪ ،‬و ناو و‬ ‫ناوبانگی میللەت و واڵتەکەمان‪.‬‬ ‫پرۆسەی وشیارکردنەوەی کۆمەڵیش لەسەر‬ ‫پرسی گەندەڵی‪ ،‬بەڕێگای دامەزراوەکانی‬ ‫پەروەردەو خوێندن و زانکۆکان دەبێت‬ ‫(ئەگەرچی لە ئێستادا لە ئاستی پێویستدا نین)‪،‬‬ ‫جگەلە دام و دەزگاکانی پەروەردە‪،.......،‬‬ ‫ئەو ئیساڵحخوازانەی ناو حیزب و ڕێکخراوە‬ ‫مەدەنیانەو ڕاگەیاندن و میدیای ئازاد کە دەستیان‬ ‫لە گەندەڵیدا نەبووەو نیە‪ ،‬ئەتوانن ڕۆڵی گرنگ‬

‫ببینن لە وشیارکردنەوەو ئامادەکردنی خەڵکی‬ ‫کوردستان‪ ،‬چونکە حکومەت و دەسەاڵتدارانی‬ ‫هەرێم لە ئاستی ماف و داواکاریەکانی خەڵکی‬ ‫کوردستان نەبوون لەماوەی ڕابردوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫جۆرێک لە نائومێدی و بێ بڕوایی دروست‬ ‫بووە بە حکومەت و دەسەاڵتداران‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫پێویستە کاری لە پێشینەی حکومەت و کابینە‪،‬‬ ‫ئەوە بێت‪ ،‬ئەو پەیوەندییە چاک بکاتەوە‪ ،‬و‬ ‫هەنگاوی عەمەلی بنێت بۆ دروست کردنی بڕواو‬ ‫متمانە و ئومێد لەالی خەڵک‪ ،‬بۆ مسۆگەر کردنی‬ ‫پشتگیری خەڵک بۆ جواڵنەوەی چاکسازی لە‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫‪ /3‬پرۆژەی چاکسازی ویست و ئیرادەیەکی‬ ‫سیاسی و بڕوایەکی بەهێزی ئیساڵحخوازانی‬ ‫ناو دەسەاڵتەکانی هەرێمی کوردستان‪ ،‬و ئەو‬ ‫الیەنانەی دەوێ کە لەسەرەوە باسمانکرد‪،‬‬ ‫چونکە تەوژمێکی بەهێزی پێچەوانەی ویستی‬ ‫چاکسازیش هەیە لەهەرێمی کوردستان‪ .‬بەرەی‬ ‫گەندەڵکاران بەهێزن‪ ،‬بەاڵم بەرەیەکی بێ بڕوان‪،‬‬ ‫گەر بەرەی ویست و بڕوای ئیساڵحخوازان‬ ‫پشتیان بەویست و ئیرادەی خەڵک بەست‪.‬‬ ‫‪ /4‬چاکسازی بەرنامەو نەخشەی وردی‬ ‫دەوێ‪ ،‬دەبێ حکومەتی هەرێم‪ ،‬لەرێگای‬ ‫دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی چاکسازی‪ ،‬و بە‬ ‫هاوکاری و یارمەتی دام و دەزگاکانی دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێکردن و دەسەاڵتەکانی یاسا دانان و‬ ‫دادوەری‪ ،‬و الیەنەکانی تر لە خەڵک و هێزە‬ ‫سیاسیەکان و رێکخراوەکان و راگەیاندن و‬

‫چاکسازی بەر لەهەموو‬ ‫شتێک‪ ،‬یاسایەکی بۆ چاکسازی‬ ‫هەمەالیەنە پێویستەو بۆ‬ ‫جێبەجێکردنی ئەو یاسایە‪،‬‬ ‫دامەزراوەیەکی پێویست دەبێ‬ ‫لە چوارچێوەی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان و‬ ‫دەسەاڵتەکانی هەرێم بەگشتی‬ ‫میدیاکاران‪ ،‬بەرنامەو نەخشەی وردو تەواو‬ ‫ئامادە بکەن‪.‬‬ ‫‪ /5‬لەبەرئەوەی گەندەڵی بەجۆرێکی زۆر‬ ‫مەترسیدار شۆڕبۆتەوە بۆ ناو دەسەاڵت و‬ ‫دامەزراوەکانی هەرێم‪ ،‬و بەشێک لە چین و‬ ‫توێژەکانی کۆمەڵگا‪ ،‬بۆیە چاکسازی بەر لەهەموو‬

‫شتێک‪ ،‬یاسایەکی بۆ چاکسازی هەمەالیەنە‬ ‫پێویستە‪ ،‬و بۆ جێبەجێکردنی ئەو یاسایە‪،‬‬ ‫دامەزراوەیەکی پێویست دەبێ لە چوارچێوەی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان و دەسەاڵتەکانی‬ ‫هەرێم بەگشتی‪.‬‬ ‫‪ /6‬پرۆژەی چاکسازی توانایەکی مرۆیی‬ ‫هەمەالیەنەی سیاسی‪ ،‬یاسایی‪ ،‬ئابووریو‬ ‫دارایی‪ ،‬کارگێڕی و ئەمنی و سەربازی دەوێ‪ ،‬لە‬ ‫ئیساڵحخوازانی سیاسی‪ ،‬یاساناس‪ ،‬ئابووریناس‪،‬‬ ‫و پسپۆرو شارەزا لە کاروباری دارایی و‬ ‫کارگێڕیو ئەمنی و سەربازی‪ ،‬و پسپۆرو‬ ‫شارەزا لە بوارەکانی پەروەردە‪ ،‬خوێندنی بااڵ‪،‬‬ ‫تەندروستی‪ ،‬کشتوکاڵ‪ ،‬پیشەسازی‪ ،‬بازرگانی‪،‬‬ ‫وسەرجەم سێکتەرەکان‪.‬‬ ‫‪ /7‬چاکسازی لە هەرێمی کوردستان‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەوە دەبێ‪ ،‬سود لە ئەزمونی گەالن و دەوڵەتانی‬ ‫دونیا وەربگرێ‪ ،‬بەتایبەتی لەو دەوڵەتانەی کە‬ ‫شتێک نزیکی و لەیەکچونمان هەیە لەگەڵیان‪،‬‬ ‫بەو شێوازانەی کە لە بەرژەوەندی پرۆژەی‬ ‫چاکسازیدایە لە هەرێم‪.‬‬ ‫‪ /8‬چاکسازی وەک بەرنامەو پرۆژەیەکی‬ ‫هەمەالیەنەو فرە رەهەند‪ ،‬پێویستی بەماوەیەکی‬ ‫زۆر‪ ،‬و پشوویەکی دریژ هەیە‪ .‬چاکسازی‬ ‫سەرکەوتوو لەدونیاشدا هەر بە پشوی درێژ‬ ‫جێبەجێ کراوە‪ ،‬ودەیان ساڵی ویستوە‪.‬‬ ‫چاکسازی پرۆژەیەکی درێژخایەن و بەردەوام‬ ‫وبێ کۆتاییە‪ ،‬قۆناغ بە قۆناغ‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو‬ ‫ئەنجام ئەدرێ و جێبەجێ دەکرێ‪.‬‬

‫لە ئایەوا چی ڕوویدا؟‬ ‫د‪.‬سهردار عهزیز‬ ‫والیەتی ئایەوا یەکەم والیەتە کە کۆکەس‪،‬‬ ‫یان دەنگدانی حیزبیی تیادا ڕوودەدات‪ ،‬لە‬ ‫هەموو هەڵبژاردنێکی سەرۆکایەتی ئەمریکادا‪.‬‬ ‫ئایەوا والیەتێکی گرنگ نییە لە هیچ ڕوویەکەوە‪.‬‬ ‫هەندێک دەڵێن ئایەوا بەهۆی گرنگییەوە یەکەم‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بە پێچەوانەوە بەهۆی یەکەمییەوە‬ ‫گرنگ بووە‪ .‬یەکەمبوونی ئایەوا لە زنجیرەی‬ ‫والیەتەکان بۆ دەنگدان مایەی ڕەخنەو هەندێکجار‬ ‫گاڵتەجاڕیشە‪ ،‬چونکە ئایەوا یەکێکە لە والیەتە‬ ‫سپییەکانی ئەمریکاو خەڵكی دەڵێن کە ئایەوا‬ ‫بەهیچ شێوەیەک نوێنەرایەتی ئەمریکای ئەمڕۆ‬ ‫ناکات‪ ،‬بۆیە نابێت ڕۆڵێکی هێندە کاریگەری‬ ‫هەبێت لە دیاریکردنی سەرۆکی ئەمریکادا‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆژانی شەڕی‬ ‫ڤێتنام کاتێک پارتی دیموکرات بەهۆی شەڕەوە‬ ‫پڕ لە کێشەبوو‪ ،‬کۆکەس یان دەنگدانی حیزبی‬ ‫داهێنرا وەک جۆرێک لە بەشداریکردنی خەڵک لە‬ ‫دیاریکردنی کاندیددا‪.‬‬ ‫چی ڕووئەدات لە کۆکەس؟ بۆ نمونە لە ئایەوا‬ ‫لە زیاتر لە ‪ ١5٠٠‬جێگا‪ ،‬کە بەگشتی هۆڵی‬ ‫گەورەی قوتابخانەو یاریگاو جێگای وەرزشین‪،‬‬ ‫ئەندامانی پارتی سیاسی کە سەرۆکایەتی لە‬ ‫دەست نییە‪ ،‬دەچنە ئەو جێگایانە‪ .‬لە سەرەتادا‬ ‫هەر کاندیدێک نوێنەرێکی دەبێت‪ ،‬نوێنەرەکان‬ ‫لە هۆڵەکەدا ناو و وێنەی کاندیدەکەیان بەرز‬ ‫دەکەنەوە‪ .‬ئەوەی دەنگ بە هەر کاندیدێک دەدات‬

‫دەچێتە الی گروپی خۆی‪ .‬ئەمە گردبوونەوەی‬ ‫یەکەمە‪ .‬پاشان لە هەنگاوی دووەمدا بە تەواوی‬ ‫لە یەکتر جیادەبنەوە‪ .‬هەنگاوی دووەم ئەوەیە کە‬ ‫گروپەکان دەکەونە قسەکردن لەگەڵ یەکتردا‪ ،‬بە‬ ‫هەوڵی گۆڕینی ڕای یەکتر‪ ،‬پاشان گردبوونەوەی‬ ‫دووەم روودەدات‪ ،‬لەم گردبوونەوەیەدا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەر کاندیدێک لە پانزە لە سەدی ئامادەبووانی‬ ‫کەمتر هەبوو‪ ،‬ئەوا وەها دادەنرێت کە چانسی‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە پشتیوانانی دەبێت بەسەر ئەوانی تردا‬ ‫خۆیان بەش بکەن‪ ،‬پاش ئەمە دەنگی کۆتایی‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫دەنگدانی ئایەوا ئەمساڵ کۆمەڵێک کێشەی‬ ‫هەبوو‪ ،‬لە سەرووی هەموویەوە دواکەوتنی‬ ‫ڕاگەیاندنی دەنگەکان و دروستبوونی کێشە لە‬ ‫ئەپلیکەیشنەکەدا‪ .‬ئەمەش وەهای کرد کە ڕەخنەو‬ ‫گاڵتەکردنی زیاتر بە ئایەوا بکرێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەالیەن شارو والیەتە گەورەکانی ترەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫دەرخەری ئەو ڕاستیەیە کە ئەمریکا چەند لە‬ ‫یەکتر دابڕاوە‪ .‬کێشەیەکی تری کۆکەس ئەوەیە‬ ‫کە لەکاتی کاردا بەڕێوە دەچێت‪ ،‬ئەمەش وەها‬ ‫دەکات کە بەگشتی خەڵكی بەتەمەن لە هەمووان‬ ‫زیاتر ئامادەبن‪ .‬ئەمە لە ئایەوا دەبێتە هۆکاری‬ ‫ئەوەی کە دەنگدەران ببنە ئەو فیگەرەی کە لە‬ ‫ئەمریکا جێگەی ڕەخنەیە کە فیگەری کەسێکی‬ ‫سپی پێستی بە تەمەنی چینی ناوەند یان‬ ‫بااڵیە‪ ،‬کە بەگشتی لە ڕووی دیمۆگرافیەوە لە‬

‫بەهۆی سیستمی هەڵبژاردنەوە‬ ‫ئەگەری زۆرە کۆمارییەکان براوە بن‬

‫ئەمریکا کەمینەن و هەروەها لە ڕووی سیاسیەوە‬ ‫نوێنەرایەتی کەمینە دەکەن لە ئەمریکای ئەمڕۆدا‪.‬‬ ‫ئەمەش یەکێک بوو لەو بەهانانەی کە‬ ‫دەهێنرایەوە بۆ شکستی کەسێکی وەک جۆ‬ ‫بایدن‪ .‬بایدن بە گشتی وەها دادەنرێت کە ئەو‬ ‫کەسە بێت لە ترەمپ بباتەوە‪ ،‬چونکە ساندەرس‬ ‫و بوگەجێج بە هۆکاری زۆر لیبرالێتی ساندەرس‬ ‫و هۆمۆسێکچوالی بوگەجێجەوە سەخت دەبێت‬ ‫کە دەنگی زۆرینە بهێنن لە ئەمریکا‪ .‬بەاڵم بایدن‬ ‫دەنگی کەم هێناو ئەمەش کاریگەری دەبێت‬ ‫لەسەر داهاتی بۆ هەڵبژاردنەکان لەکاتێکدا کە‬ ‫خۆی هەر لە سەرەتاوە کێشەی کەم پارەیی‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە ئاماژەن کە ترەمپ ئەگەری‬ ‫بردنەوەی زۆر زیاترە لە هەڵبژاردنەکاندا‪ ،‬چونکە‬ ‫زیاتر لە نەوەد لە سەدی کۆمارییەکان پشتیوانی‬ ‫دەکەن و لە ئەگەری پەرتبوون و دروستبوونی‬ ‫کێشە لەنێوان دیموکراتەکاندا وەها دەکات کە‬ ‫چانسی ترەمپ زۆر بەهێزبێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدا کە پێوەری هەرە سەرەکی بۆ‬ ‫دەنگدەری ئەمریکی ئابوورییە‪ .‬وەک لە وتاری‬ ‫دۆخی واڵتدا گوێبیستی بووین‪ ،‬ترەمپ زۆر‬ ‫شانازی بە باشی و بەهێزی ئابووری ئەمریکاوە‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدایە کە بێگومان زۆرینەی‬ ‫خەڵکی ئەمریکا دەنگدەری دیموکراتەکان‬ ‫دەبن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی سیستمی هەڵبژاردنەوە‬ ‫ئەگەری زۆرە کۆمارییەکان براوە بن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ڕکەبەری ڕاستەوخۆ لەنێوان دیموکراتەکان و‬ ‫کۆمارییەکاندا دەستی پێنەکردووە‪ ،‬بەاڵم هەموو‬ ‫کارەکانی ترەمپ بە ئامانجی کامپەین کردنە‪،‬‬ ‫تەنانەت هەنگاوەکانی لە سیاسەتی دەرەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە وروژانی پرسی گرێبەستی سەدە لەالیەن‬ ‫ترەمپەوە لە ئێستادا‪ ،‬ئەوەندە بە ئامانجی‬

‫هەموو ئەمانە ئاماژەن‬ ‫کە ترەمپ ئەگەری‬ ‫بردنەوەی زۆر زیاترە‬ ‫لە هەڵبژاردنەکاندا‪،‬‬ ‫چونکە زیاتر لە نەوەد‬ ‫لە سەدی کۆمارییەکان‬ ‫پشتیوانی دەکەن‬ ‫ڕاکێشانی سۆزی دەنگدەرە ئاینیەکانی وەک‬ ‫مەسیحیە زایۆنیستیەکانە‪ ،‬هێندە بە ئامانجی‬ ‫چارەسەری کێشەی فەلەستین نییە‪ .‬تەنها لەم‬ ‫ڕوانگەیەشەوە دەکرێت لە ڕەفتارەکانی ترەمپ‬ ‫تێبگەین کە بەهیچ شێوەیەک گوێ بە ڕاوبۆچوونی‬ ‫فەلەستینیەکان نادات‪ .‬ئەمە لەکاتێکدا دێت کە‬ ‫ماوەیەک لەمەوپێش بیللی گراهام ناڕەزایی‬ ‫دەربڕی دەربارەی ترەمپ‪ ،‬بۆیە ترەمپ هەموو‬ ‫شتێک دەکات بۆ ئاشتکردنەوەی ئەو گروپە لە‬ ‫دەنگدەر کە ئەو بە کەسێکی تایبەتی و نێردراو‬ ‫لەالیەن خوداوە دەبینن‪.‬‬ ‫ئەمە بۆ هەڵوێستی ئەمریکا لەگەڵ ئێرانیشدا‬ ‫ڕاستە‪.‬‬

‫ریکالم و بانگەواز و ئاگادارییەکانتان لە زەمەن باڵوبکەنەوە‬ ‫زەمەن لە هەموو کوردستان باڵو دەبێتەوە‬

‫ناونیشان ‪ -‬سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی ‪ -‬شەقامی سۆران (‪ - )132‬خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫نووسینگەی هەولێر ‪ -‬گوندی ئیتاڵی یەک ‪ -‬خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫‪0784 088 1458‬‬

‫د‪.‬ئیبراهیم محهمهد عهزیز‬

‫کورد و دانوستانی‬ ‫کابینەکەی عەالوی‬ ‫لەدوای ‪ ۲٠٠۳‬وە لە پێش هەموو کابینەکان گفتوگۆو‬ ‫دانوستان کراوە لەسەر دابەشکردنی پۆستە بااڵکان و‬ ‫کاری ئەو کابینەیە‪ .‬ئەمە کاری سیاسی و پرۆسەیەکە‬ ‫هەموو پارت و الیەنەکان دەیانەوێت بەشداری تێدا بکەن‬ ‫و هاوبەش بن لەو دەسەاڵتەدا‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێگەی‬ ‫لێوردبوونەوەیە ئەوەیە کە کورد لە هەرێمی کوردستان‬ ‫چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ئەم بابەتە کردووە؟ ئایا کورد‬ ‫دەبێت لەم دانوستانی ئەم کابینەیەی عەالوی چی بکات؟‬ ‫ئەم بابەتە بابەتێکی ئاڵۆزەو کێشە ئامێزە چونکە‬ ‫لەسەرەتاوە پارتی و یەکێتی هەر لە کابینەکەی ئەیاد‬ ‫عەالوی ‪ ۲٠٠٤‬و کابینەکەی ابراهیم جەعفەری ‪۲٠٠٥‬‬ ‫تەنها خۆیان دەچوونە ناو گفتوگۆکانەوەو دانوستانەکان‬ ‫بۆخۆیان کۆنترۆڵ کردبوو‪ .‬بەاڵم لە کابینەی یەکەمی نوری‬ ‫مالکی لە ‪ ۲٠٠٦‬دا هەرچەندە الیەنە کوردیەکان لیژنەی‬ ‫گفتوگۆیان پێکهێنا‪ ،‬بەاڵم لە کرۆکی هاوبەشیکردنەکەو‬ ‫چۆنیەتی رێکەوتنەکە زۆر بەوردی ئاگادارنەکرابوونەوە‬ ‫چونکە پارتی و یەکێتی وادەردەکەوتن کە هەردووکیان‬ ‫مەبەستیان بووە تەنها خۆیان لەو پرۆسەیەدا قسەی‬ ‫کۆتایی بکەن و جۆرێک لە قۆرخکاری دروست بکەن‪.‬‬ ‫پاشان لە کابینەی دووەمی نوری مالکی لە ‪ ۲٠۱٠‬تەنها‬ ‫پارتی و یەکێتی واژووی رێکەوتنیان کرد لەگەڵ مالکی‬ ‫و هەر ئەوانیش لەو پرۆسەیدا سوودمەندی گەورەبوون‪.‬‬ ‫لەکاتی راسپاردنی حەیدەر عەبادی وەفدی کوردی‬ ‫دیسان پێکهێنرا بۆ دانوستان لە ‪ ۲٠۱٤‬ئەوەی تێبینی‬ ‫کرا ئەوە بوو هەردوو حزبی دەسەاڵتدار هەمان شێوازی‬ ‫گفتوگۆکانی کابینەکەی مالکیان دووبارە کردەوەو‬ ‫سوودیان لەوە نەبینی کە دەبێت هەموو کورد بەتەواوی‬ ‫پێکەوە هاوبەش بن لە هەموو پرۆسەکەدا نەک لە‬ ‫قۆناغێکدا وەفدی دانوستان هەبێت و پاشان لەالیەکی‬ ‫ترەوە کاری تر بکرێت بەبێ ئاگاداری وەفدە هاوبەشەکە‪.‬‬ ‫هەمان پرۆسە لەکاتی دروستکردنی کابینەکەی عادل‬ ‫عەبدولمەهدی بەشێوازێکی تر هاتەکایەوە کە یەک الیەن‬ ‫کە پارتییە زیاتر کۆنترۆڵی ئەو گفتوگۆو ڕێکەوتنەی‬ ‫کرد لەگەڵ سەرۆک وەزیران و تائێستا بە نووسراو هیچ‬ ‫الیەنێک جگە لە پارتی نازانێت ڕێکەوتنەکە چۆن کراوە‬ ‫ئەمە جگە لەو ناکۆکییە قوڵەی کە لەنێوان پارتی و‬ ‫یەکێتی دروست بوو لەسەر سەرۆک کۆمارو پاشان ناکۆکی‬ ‫پارتی و کۆمەڵ لەسەر جێگری سەرۆکی پەرلەمان کە‬ ‫پارتی دەیویست مەال بەشیر دابنێت و ئەحمەدی حاجی‬ ‫رەشیدیش بۆ ئەو پۆستە کاندیدو رکابەری بەهێز بوو‬ ‫هەرچەندە کاندیدی الیەنە کوردیەکانیش هەبوو‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە لە سیاسەتکردنە کە سەرچاوەگرتووە‬ ‫لەوەی هەموو پۆستەکان و گفتوگۆکان الیەنێک قۆرخی‬ ‫بکات یان دووالیەن لە ڕابردوودا زۆر زیانی بەکورد‬ ‫گەیاندەوە لەهەموو روویەکانەوە‪.‬‬ ‫ئێستا کە هەفتەیەک تێدەپەڕێت بەسەر راسپاردنی‬ ‫محەمەد تۆفیق عەالوی بۆ سەرۆک وەزیرانی نوێ‬ ‫الیەنەکان کەوتوونەتە سەرەتای گفتوگۆو دانوستانەوە‪.‬‬ ‫الیەنە کوردیەکانیش بەسەر دوو بەرەدا بگرە سێ‬ ‫بەرەدا دابەش بوون بەجۆرێک هەوڵێک هەیە بۆ ئەوەی‬ ‫لەدەرەوەی پارتی و یەکێتی گفتوگۆ بکرێت لەگەڵ‬ ‫عەالوی بۆ بەرنامەو کابینەکەی لە ماوەی ئەم مانگەدا‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە سەرۆکایەتی هەرێم کۆبوونەوەی‬ ‫هەیە لەگەڵ نوێنەری الیەنەکان لەسەر ئەو بابەتەو‬ ‫چارەسەرکردنی گرفتەکانی ڕابردوو‪ ،‬هێشتا نەزانراویشە‬ ‫ئاخۆ کۆبوونەوەکە لەو ئاستەدایە بتوانێت ئەوکارە بکات‬ ‫یان نا؟!!‬ ‫ئەوەی لێرەدا جێگەی سەرنجە ئەوەیە کە الیەنێک‬ ‫یان دوو الیەن نابێت قۆرخی ئەو پرۆسەیە بکەن و‬ ‫کۆکردنەوەی الیەنەکان تەنها بۆ جوانکردن و پیشاندانی‬ ‫جۆرێک ڕێکەوتنی الیەنە کوردیەکان لە گفتوگۆو پاشان‬ ‫مامەڵەی دوای کابینەکە جۆرێکی تر بێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئاساییە الیەنەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی‬ ‫دەست بە گفتوگۆ بکەن لەگەڵ کاندیدی راسپێردراو و‬ ‫هەوڵی چەسپاندنی بەرژەوەندییەکانی خەڵکی هەرێمی‬ ‫کوردستان بدەن‪ .‬بەاڵم ئەگەر پارتی و یەکێتی پەیمانی‬ ‫دووبارە نەکردنەوەی سیاسەتەکانی پێشووتریان نەدەن‬ ‫ئاسان نابێت کورد ئەم جارە بەیەک وەفد بەشداری‬ ‫گفتوگۆکان بکات‪ .‬زۆر قورسە بەشداری گفتوگۆیەک بیت‬ ‫نەزانیت خاڵەکانی ڕێکەوتن چییە‪ ،‬تائێستاش نازانرێت‬ ‫عادل عبدالمهدی لەکاتی پێکهێنانی کابینەکەیدا چ‬ ‫ڕێکەوتنێیکی لەگەڵ کراوەو بەندەکانی ڕێکەوتنەکەش‬ ‫کەسی الیەنەکانی تر نەیبینیوە‪ .‬بۆیە ئەگەر نیەتی‬ ‫وەفدی هاوبەش هەیە ئەوا پێویستی بەگرەنتی هەیە کە‬ ‫ئەمجارەش هەڵەی ‪ ۱۷‬ساڵی ڕابردوو دووبارە نەکرێتەوە‪.‬‬ ‫مەبەست لێرەدا بانگەشەو داواکردنی جیاوازی‬ ‫دروستکردن نییە‪ ،‬بەڵکو پیشاندانی شەفافیەت و‬ ‫دڵنیاییە لە سیاسەتدا کە هەموومان هاوبەشیمان هەیە‬ ‫تیایدا بۆیە زەرورە هەستی بەرپرسیارێتی گشتی و‬ ‫وەالنانی بەرژەوەندی حزبیی پرۆسە گەورەکە پەکنەخات‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە رەنگدانەوەی خۆمە وەک مامۆستای زانکۆ‬ ‫و ڕۆژنامەنووسێک‬

‫ە�‬ ‫ت��ا ی�� ب� ت‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫كوردستانێكی سەربەخۆ بیرۆكەیەكی تەواو خەیاڵییە‬ ‫“ئەركی من دروستكردنو دامەزراندنی دەوڵەتێكی عەرەبیە”‬

‫ئامادەکردنی‪ :‬بارام سوبحی‬ ‫گەورە راوێژكاری دەسەاڵتی بەریتانی لە عێراق‬ ‫خاتوو گێرتروود بێڵ‪ ،‬لە دووتوێی زیاتر لە حەفتا‬ ‫نامەدا هەڵوێستی خۆی لەبارەی كۆمەڵگای كوردیو‬ ‫خواستی سیاسی كوردان دەخاتەڕوو‪ .‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫دەبێ ئێستا زۆر بە راشكاوانە ئەوە بسەلمێنین كەوا‬ ‫پولێكمان نییە لە مەسەلەی سەربەخۆیی كورددا سەرفی‬ ‫بكەین‪ .‬هەروەها دەڵێت‪ :‬ئەوە راستە كە من تا سەر‬ ‫ئێسقان لەگەڵ دروستكردنی حكومەتێكی عەرەبیدام‪.‬‬ ‫كتێبی (كورد لە نامەكانی میس بێڵ)دا‪ ،‬محەمەد‬ ‫حەمەساڵح تۆفیق لە ئینگلیزییەوە كردویەتی بەكوردیو‬ ‫پێشەكیو پەراوێزی بۆ نووسیوە‪ .‬لەالیەن ناوەندی‬ ‫توێژینەوەی مێژوویی جەمیل رۆژبەیانی لە دووتوێی (‪)290‬‬ ‫الپەڕەدا چاپكراوە‪ .‬ناوەڕۆكی كتێبەكە بریتیە لە (‪)76‬‬ ‫نامەی بێڵ كە باسی كوردی تێدایەو لە بەغداوە رەوانەی‬ ‫دایكو باوكی كردووە‪.‬‬ ‫نووسەر‪ ،‬گەڕیدە‪ ،‬رۆژهەاڵتناس‪ ،‬سیاسەتمەدارو‬ ‫شوێنەوارناس گێرتروود مارگرێت لوسیان بێڵ‪ ،‬كە بە میس‬ ‫بێڵ ناسراوە لە (‪ )1868/7/14‬لە لەندەن لەدایكبووە‪.‬‬ ‫بەشی مێژووی لە زانكۆی ئۆكسفۆرد خوێندووە‪ .‬زمانەكانی‬ ‫عەرەبیو فارسیو فەرەنسیو ئەڵمانی بەڕەوانی زانیوە‪،‬‬ ‫كەمە كەمەش بە توركیو ئیتاڵی قسەی كردووە‪ .‬سەر بە‬ ‫دەزگای هەواڵگری بەریتانیا بووە‪ .‬لە (‪ )1915‬لە نووسینگەی‬ ‫بەریتانی بۆ كاروباری عەرەبی لە قاهیرە دامەزراوە‪ .‬ساڵی‬ ‫دواتر بووەتە تاقە ئەفسەری سیاسی بەریتانی مێینە لە‬ ‫بەسرە‪ .‬لە (‪ )1917‬لە بەغدا ناونیشانی سكرتێری رۆژهەاڵتی‬ ‫پێدرا‪ .‬تا كۆتایی ژیانی لە بەغداو لەگەڵ دەستەی راوێژكاریی‬ ‫كۆمیسیۆنی بااڵی بەریتانی لە عێراقدا خزمەتی كردووە‪ .‬لە‬ ‫دەستنیشانكردنی مەلیك فەیسەڵ بە پادشای عێراق رۆڵێكی‬ ‫گەورەی هەبووە‪ .‬هاوسەرگیری نەكردووەو لە (‪)1926/7/12‬‬ ‫لە بەغدا مردووەو هەر لەوێش بەخاك سپێردراوە‪ .‬لەماوەی‬ ‫سااڵنی (‪ )1926 - 1916‬كە لە عێراق بووە (‪ )633‬نامەی‬ ‫نووسیوە‪ .‬لەو نامانەدا بەكورتی باسی ژیانی تایبەتی خۆی‬ ‫دەكات‪ ،‬پاشان باسی رووداوە سیاسییەكان دەكات‪ .‬زۆربەی‬ ‫نامەكانی كە باسی كوردی تێدایە دەكەونە ساڵەكانی (‪1921‬‬ ‫ ‪ .)1923‬لەم كتێیەدا (‪ )76‬نامەی باڵوكراوەتەوە كە باسی‬‫كورد دەكەن‪.‬‬ ‫رووسەكان كوردستانیان وێران كرد‬ ‫لە نامەیەكدا كە دوای گەشتێكی بۆ كوردستانی‬ ‫رۆژهەاڵت لە (‪/31‬ئاب‪ )1918/‬نووسیویەتی‪ ،‬دەڵێت‪ :‬رووس‬ ‫بەشێوەیەك كوردستانی وێران كردووە كە ناچێتە ئەقڵەوە‪..‬‬ ‫لە هەندێ شوێن پێنجیەكی دانیشتوانی لە برسا مردوون‪،‬‬ ‫چونكە سەرجەمی بەروبومیان دەستی بەسەردا گیراوە‪،‬‬ ‫زۆربەی گوندەكانیان وێران كراوە‪.‬‬ ‫سێ ساڵ دواتر سەردانی پێنجوێن دەكاتو لە نامەیەكدا‬ ‫لە (‪ ،)1921/11/10‬بەم جۆرە باسی دۆخی شارەكە دەكات‪:‬‬ ‫لە هەموو الیەكەوە وێرانەی رووس لێرە بەجێماوە (پێموایە‬ ‫ساڵی ‪ 1916‬یان ‪ 1917‬هاتونەتە ئێرە‪ ،‬نووسەر)‪ .‬لێرە تەنها‬ ‫نیوەی خانووەكان بە پێوە ماون‪ ،‬بازاڕ پەیكەرە ئێسكێكی‬ ‫بێ ساپیتەیە‪ ،‬قەیسەرییە جوانەكە‪ ،‬خانی ناو بازاڕ هەمووی‬ ‫كەالوەیە‪ .‬حەمامەكانو مزگەوتەكان كە مۆركی جوانیی شار‬ ‫بوون نیوەیان رووخاون‪ .‬رووس هەرچی ئاژەڵو مااڵتیان‬ ‫هەبووە كوشتویەتی یان بە تااڵنی بردووە‪ ،‬خەڵكەكە شتێكی‬ ‫وای بەدەستەوە نەماوە‪ ،‬سەد حەیفو مخابن!‬ ‫شەریف پاشاو عەدلە خانم‬ ‫هەر كەسێك دژایەتی ئینگلیزی كردبێت‪ ،‬بێڵ لە نامەكانیدا‬ ‫بە خراپە باسی دەكاتو تۆمەتی جۆراوجۆر دەخاتە پاڵیان‪.‬‬ ‫بەاڵم پەسنی ئەو كەسانە دەكات كە دۆستی ئینگلیز بوون‬ ‫یان هەوڵیان بۆ داوە‪ .‬بەنمونە شەریف پاشای خەندان‬ ‫بە كوردێكی پیرەساڵ ناودەباتو لە نامەیەكدا لە (‪/13‬‬ ‫شوبات‪ )1921/‬دەڵێت‪ :‬عیزەت پاشا ئاگاداری كردمەوە‬ ‫كە بە دڵنیاییەوە فەرەنسیەكان خەریكی دنەدانو هاندانی‬ ‫كوردەكانن كەوا لەگەڵ عێراقدا نەڕۆن‪ ،‬بەڵكو داوای ماندێتی‬

‫فەرەنسییەكان بكەن‪ .‬لەئێستادا‬ ‫كوردێكی پیرەساڵ لە‬ ‫پا ر یسە و‬

‫ناوی شەریف‬ ‫لەڕێگەی‬ ‫پاشایە‪،‬‬ ‫ئەمەوە فەرەنسیەكان هەوڵی‬ ‫خۆیان دەدەن وەك عیزەت باسی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كاتێك دێتە سەر باسی عەدلە خانمی دایكی ئەحمەد‬ ‫موختار جاف‪ ،‬لە نامەیەكدا لە (‪ )1921/11/12‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەم خانمە بەوپەڕی توانایەوە فەرمانڕەوایی جافی دەكرد‪.‬‬ ‫كاریگەری لەوە بەهێزترە كەوا بیری لێبكەیتەوە‪ .‬وەك‬ ‫خانمە گەورەكانی كورد هەڵسوكەوت دەكات‪ .‬كەسایەتیەكی‬ ‫سەرسامكەرو سەرنجڕاكێشە‪ .‬ئێمە بە فارسی گفتوگۆمان‬ ‫كرد‪ .‬بەتایبەتی ئەوەم بۆ باسكردن كە چۆن عێراق باش‬ ‫بەڕێوەدەچێت لەژێر سەركردایەتی فەیسەڵدا‪ .‬ئەوپەڕی‬ ‫ئاواتی ئێمە ئەوە بووە عێراقو كوردستان بە ئاشتیو‬ ‫دۆستایەتی پێكەوە بژین‪.‬‬ ‫سلێمانیو كەركوك دژی عێراقن‬ ‫بێڵ لە نامەكانیدا باس لە هەڵوێستی شارەكانی كوردستان‬ ‫لەهەمبەر دانانی پادشای نوێو چوونە پاڵ دەوڵەتی عێراق‬ ‫دەكات‪ .‬لەوبارەیەوە لە نامەیەكدا لە (‪ )1921/5/29‬دەڵێت‪:‬‬ ‫سلێمانی لە راپرسیدا ئەوەی رەتكردەوە كە بێنە ژێر‬ ‫دەسەاڵتی حكومەتی عەرەبی‪ ،‬حاڵی حازر بەرەو ئەوە دەڕوات‬ ‫كە ببێتە ناوچەیەكی بچوكی كوردیو راستەوخۆ لەالیەن سێر‬ ‫پێرسییەوە بەڕێوەببرێت‪ .‬ئێمە بەهیواین لەدواجاردا بێتەوە‬ ‫ناو عێراق‪ ،‬بەاڵم كارێكی باش نییە ئەگەر مەسەلەكە زەبری‬ ‫هێزی تێبكەوێت‪ .‬دانیشتوانی ئێرە سەرلەبەر كوردنو دەڵێن‬ ‫نایانەوێت ببنە بەشێك لە دەوڵەتێكی عەرەبیدا‪.‬‬ ‫لە نامەیەكدا لە (‪ )1921/11/9‬باس لە كەركوك دەكاتو‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات نیوەی كوردەو نیوەی توركەو دەڵێت‪:‬‬ ‫خەڵكە توركەكەی راشكاوانە دەخوازن بگەڕێنەوە سەر‬ ‫توركیا‪ ،‬لەبەرئەوەی كەركوك دەكەوێتە ناوەڕاستی عێراقەوە‬ ‫ئەو مەسەلەیە سەرناگرێ‪ .‬بەشە كوردەكەشی ئەگەری ئەوە‬

‫هەیە بدەنە پاڵ دەوڵەتێكی كوردی ئەگەر هاتە ئاراوە‪ .‬ئێستا‬ ‫تەواوی لیواكە لەژێر ركێفی موتەسەڕیفێكی عەرەبدایە كە‬ ‫زات ناكات ئااڵی عەرەبی هەڵبكات‪ ،‬ناشتوانێ ئااڵی بەریتانیا‬ ‫هەڵبكات‪ ،‬بۆیە هیچ ئااڵیەكی هەڵنەكردووە‪.‬‬ ‫لە نامەیەكی دیكەدا لە (‪/5‬حوزەیران‪)1921/‬‬ ‫باس لە رەواندز دەكاتو دەڵێت‪ :‬رەواندز‬ ‫شارۆچكەیەكی كوردنشینە لە‬ ‫چیاكانی رۆژئاوای موسڵدا‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆری دانیشتوانی‬ ‫ئەم شارۆچكەیە بەم دواییە‬ ‫عەرزەو حاڵێكیان بۆ ناردوین‪،‬‬ ‫داوادەكەن بخرێنە سەر عێراقو‬ ‫لەژێر ماندێتی ئێمەدا دەبن‪.‬‬ ‫لەبارەی ناوچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬لە نامەیەكدا‬ ‫لە (‪/14‬ئاب‪ )1921/‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەربیلو تەواوی ناوچە‬ ‫دەوروپشتی‬ ‫كوردییەكانی‬ ‫موسڵ هاتونەتە ژێربار‪،‬‬ ‫چونكە دەزانن بەرژەوەندی‬ ‫سیاسیو ئابوورییان بەستراوە‬ ‫بە موسڵەوە‪ ...‬هەندێك‬ ‫لەوان داواكارن كە خوێندن لە‬ ‫قوتابخانەكاندا دەبێ بەكوردی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمەش داواكارییەكی‬ ‫رەواو بەجێ نییە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو راستییە رەچاو نەكرێت‬ ‫كە كوردی بەدەگمەن زمانی‬ ‫نووسینەو هیچ مامۆستایەكی‬ ‫كوردیش نییەو ئەوان دەتوانرێ‬ ‫تەنها بە عەرەبی راهێنانیان‬ ‫پێبكرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی بەهیچ‬ ‫كلۆجێك كتێبی كوردی نییە‪.‬‬ ‫هەمەوەندو جافو هەورامی‬ ‫لە خوێندنەوەی نامەكانی‬

‫بێڵدا دەردەكەوێت كە ناوبراو نەیارێكی سەرسەختی كورد‬ ‫بووە‪ ،‬بەجۆرێك دەگمەنە دانی خێر بە كورددا بنێت‪ .‬لە‬ ‫رەخنەگرتنیشدا كۆمەڵگای كوردیو پێكهاتە جۆراوجۆرەكانی‬ ‫نەبواردووە‪ .‬بەنمونە لە نامەیەكدا لە (‪ )1921/11/9‬باس لە‬ ‫سەردانێكی خۆی بۆ سلێمانی دەكات‪ ،‬كە بە چەمچەماڵدا‬ ‫رۆیشتووە‪ .‬لەوبارەیەوە دەڵێت‪ :‬چەمچەماڵ واڵتی عەشیرەتی‬ ‫هەمەوەندی بەهێزبوو‪ ،‬كە بەردەوام مایەی ترسو تۆقاندن‬ ‫بوون بۆ حكومەت‪ .‬هەمەوەند كۆمەڵێكن لە نزیكەی دووسەد‬ ‫ئاغایەكی چاوچنۆك زیاتر نین‪ ،‬لەالیەن جێگرێكی ئەفسەری‬ ‫سیاسی بەریتانییەوە كۆنترۆڵو جڵەوكراون‪.‬‬ ‫بێڵ كاتێك بە سەردان دەچێتە ناوی پێنجوێن‪ ،‬باسی لە‬ ‫گەشتی گەرمێنو كوێستانی جافەكان دەكاتو لە نامەیەكدا‬ ‫لە (‪ )1921/11/10‬دەڵێت‪ :‬جاف بەهەر شوێنێكدا گوزەریان‬ ‫بكردایە خەڵكیان سەغڵەت دەكردو دەڕوتاندەوە‪ .‬كاتێ جاف‬ ‫دەهاتنە ئەو دۆڵە گەورەیەی كە من پێیدا بەرەو پێنجوێن‬ ‫گوزەرم كرد‪ ،‬هەر خێڵو تاقمەیان شەوێ دوانیان لەوێ‬ ‫بەسەردەبرد‪ .‬مودیر دەیناردە شوێن بەگزادەیەكی هەڵەبجەداو‬ ‫لەگەڵ یەكتر رێكدەكەوتن كە خێڵەكە بە ئارامی بهێڵنەوە‪.‬‬ ‫مودیر دەیوت‪ :‬كاتێ جاف لێرەوە گوزەر دەكەن هەمیشە‬ ‫بەندیخانە پڕە‪ ،‬ئەمەش تەنها لەبەر هەندێك دزیو دەخەڵیی‬ ‫بچوكە‪ ،‬وەك دزینی مریشكێ دوان لێرەو فڕاندنی ماینێك‬ ‫لەوێو دزینی میوەو دانەوێڵە‪ .‬ئەمانە نزیكەی مانگێكیان‬ ‫پێدەچوو لەم ناوەدا‪ ،‬ئەمە پیشەی هەموو ساڵێكیان بووە‪،‬‬ ‫نەك نمونەی تاوانێكی بەرچاو‪.‬‬

‫لە نامەیەكی دیكەدا لە (‪)1921/11/13‬دا باس لە‬ ‫هەورامییەكان دەكاتو دەڵێت‪ :‬ئەوان بە دیالێكتێكی تایبەتی‬ ‫كوردی قسەدەكەن‪ ،‬وەك باس دەكرێت زۆر نزیكە لە شێوە‬ ‫بەراییەكانی زمانی فارسیەوە‪ .‬بەگەكانی هەورامان خەڵكی‬ ‫توندوتیژو ئاژاوەگێڕن‪ ،‬لەوانیش كەمتر لە كاریگەریو‬ ‫توندوتیژیدا بنەماڵەیەكی گەورەی ئاینیی شێخەكانن كە‬ ‫لەسەر تەریقەتی نەقشبەندین‪.‬‬ ‫ژنانو خواردنی كوردی‬ ‫میس بێڵ لە نامەكانیدا ئاوڕ لە باری ژیانو الیەنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئەو كاتەی كۆمەڵگای كوردیش دەداتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لێرەشدا هەر رەخنەگرتن زیاتر زاڵە‪ .‬بەجۆرێك كاتێك باسی‬ ‫گوندنشینانی كورد دەكات دەڵێت‪ :‬باوەڕناكەم كەس لە‬ ‫دنیادا هێندەی ئەم كوردانە پیس بێت‪ ،‬هەرچەندە خەڵكێكی‬ ‫زۆرباشو دڵپاكن‪ .‬ئەوان ناتوانن بەدرێژایی (‪ )5 - 4‬مانگی‬ ‫زستان خۆیان بشۆن‪ ،‬لەبەرئەوەی زۆر ساردە‪ .‬پێدەچێت لەو‬ ‫باوەڕەدابن كە خۆشۆردن لەو مانگانەدا بێسوودەو چاكترە‬ ‫خۆیان لە مانگەكانی تردا بشۆن‪ .‬هەرگیز جلە زۆرەكانی‬ ‫بەریان داناكەنن زستان بێت یان هاوین‪ ،‬بەتایبەتیش مێزەرە‬ ‫زلەكانی پیاوانو ژنان كە قەت لە سەری داناگرن‪.‬‬ ‫بەوتەی بێڵ لەو دۆخە ناهەموارەشدا خواردنی كوردی‬ ‫بەتام بووە‪ .‬بۆیە لە نامەیەكدا لە (‪ )1921/11/11‬دەڵێت‪:‬‬ ‫چێشتی كوردی بەتایبەتی نایابە‪ .‬تەنانەت لەم شوێنو‬ ‫رێ ناڕێكو هەژارەیاندا خواردنی خۆشو بەتام دروست‬ ‫دەكەن‪ .‬تۆ لێرە نابێ پارە بدەیت‪ ،‬چونكە پێیان عەیبەو بە‬ ‫سوكایەتی دادەنێن‪.‬‬ ‫هەر لەو نامەیەدا بەم جۆرە وێنەی ژنی كورد دەكێشێت‪:‬‬ ‫ژنان قژ بە الجانگیانداو بەسەر گوێچكەدا بەردەدەنەوە‪،‬‬ ‫بەزۆریش پەلكی رەشیان دەبەنە دواوەو لەژێر سەرپۆشدا‬ ‫دەیشارنەوە‪ .‬ئافرەتی كورد سەرپۆشیان بەسەرەوە نییە‪،‬‬ ‫تێكەڵی پیاوان دەبنو خانمی گەورەی ماڵن‪.‬‬ ‫دەوڵەتی عەرەبی عێراق‬ ‫بێڵ یەكێكە لەو كەسانەی رۆڵێكی دیاری لە دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی عێراقو دانانی فەیسەڵ بە پادشای ئەم واڵتە هەبووە‪.‬‬ ‫لە نامەكانیشیدا جەخت لەو راستییە دەكاتەوە‪ .‬بەنمونە لە‬ ‫نامەیەكدا لە (‪/14‬ئاب‪ )1921/‬دەڵێت‪ :‬ئەركی من‬ ‫ئێستا دروستكردنو دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتێكی عەرەبیە لە‬ ‫میسۆپۆتامیادا‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫تاقە دوژمنێك كە ئێستا‬ ‫كەمالییەكانو‬ ‫دەیبینم‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوپەیمانیانە‬ ‫بەلشەفیكەكاندا‪ .‬ئەوان لەم ساتەدا بە‬ ‫هێزێكی شەست كەسیەوە پارچەیەك لە واڵتە شاخاوییەكەی‬ ‫ئێمەیان داگیركردووە كە دەكەوێتە باكوری ئەربیل (هەولێر)‬ ‫ەوەو حكومەتێكی توركییان تێدا دامەزراندووە‪.‬‬ ‫لە نامەیەكی دیكەدا لە (‪/17‬ئەیلول‪ )1921/‬دەڵێت‪ :‬ئەوە‬ ‫هەمووی راست نییە كە من بڕیار لەسەر تەواوی چارەنووسی‬ ‫عێراق دەدەم‪ ،‬بەاڵم ئەوەیان راستە كە من تا سەر ئێسقان‬ ‫لەگەڵ دروستكردنی حكومەتێكی عەرەبیدام‪ .‬دواتر دان‬ ‫بەوەدا دەنێ “راستیەكەی لەوەدایە كە نیشتیمانپەروەریی‬ ‫راستەقینە لەم واڵتەدا زۆر كەمە”‪.‬‬ ‫بێڵ هەڵسەنگاندنی خۆی بۆ كەسایەتی مەلیك فەیسەڵ‬ ‫دەكاتو لە نامەیەكدا لە (‪ )1922/7/16‬دەڵێت‪ :‬باوكی‬ ‫ئازیزم‪ ..‬تۆ دەتوانی هەموو شتێك لەگەڵ فەیسەڵ بكەیت‪،‬‬ ‫ئەگەر لەوە دڵنیابێت كە تۆ هەستو خۆشەویستیت‬ ‫پێبەخشیوە‪ .‬ئەو ئەم خۆشەویستیو دڵسۆزییەی‬ ‫پێبەخشراوە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئێمەو بۆ خۆیو بۆ هەموو ئەو‬ ‫كەسانەش باشە كە دەبێ لەمە تێبگەن‪ .‬مەلیك دەڵێ من‬ ‫زۆر جیاوازنیم لە ئاغای كورد‪ .‬بەاڵم ئێمە زۆر جیاوازین لە‬ ‫ئاغا كوردەكان‪.‬‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان‬ ‫خواستی كوردان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ‬ ‫یەكێكە لە بابەتە سەرەكییەكانی ئەم كتێبە‪ .‬بێڵ لە نامەكانیدا‬ ‫جگە لە بۆچوونی خۆی‪ ،‬هەندێك زانیاریش دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە لە نامەیەكدا لە (‪/8‬ئاب‪ )1922/‬دەڵێت‪ :‬حاڵی‬

‫حازر وەزیری دەرەوەی بەریتانیا بروسكەیەكی زۆر خراپو‬ ‫نەعلەتیی بۆ ناردووین كەوا دەسەاڵتی تەواوی داوەتە مێجەر‬ ‫یۆنگ –نەعلەتی خوای لێبێت‪ -‬تێیدا راسپاردەی ئەوە دەكات‬ ‫كە بەر لە هەڵبژاردنەكان ئێمە بە شێوەیەكی كردارەكی‬ ‫ئامۆژگاری تەواوی ناوچە كوردییەكانی الی عێراق بكەین بۆ‬ ‫خۆڕاگریو داكۆكیكردنو پێكهێنانی دەوڵەتێكی سەربەخۆی‬ ‫كوردی‪ ..‬من پێموایەو ئاواتەخوازیشم كۆمیسیاری بااڵ تا‬ ‫سەر ئێسقان بەرەنگاری ببێتەوە‪ ،‬چونكە ئەگەر ئێمە كار بە‬ ‫پێشنیارەكانی ئەو پڕۆژەیە بكەین ئەوە مانای وایە كە نەك‬ ‫تەنها فەیسەڵ بەڵكو هەموو عێراقییەكی عەرەب قەناعەت‬ ‫بەوە دەكات كە ئێمە لیوا كوردییەكان لە لیوا عەرەبییەكان‬ ‫جیادەكەینەوە بۆ ئەوەی بیانگێڕینەوە بۆ توركەكان‪.‬‬ ‫هەر سەبارەت بە خواستی كوردان‪ ،‬لە نامەیەكدا لە‬ ‫(‪ )1921/10/24‬باس لە ئێوارەخوانێك دەكاتو دەڵێت‪:‬‬ ‫دوو پیاوماقوڵی پیرو شكۆدار لێرەن‪ ..‬هاتوون بزانن هچ‬ ‫شتێك دەكرێ لە مەسەلەی سەرپێخستنی كوردستانێكی‬ ‫سەربەخۆدا‪ .‬ئەوان كاتێكی زۆریان لەگەڵ من بردەسەر‪،‬‬ ‫بە تەواوی نائومێدبوون لە قبوڵكردنی هەر شێوەیەكی‬ ‫حكومەت‪ ،‬نیشتیمان یان هەر شتێكی تر بۆ ئاغا كوردە‬ ‫كێوییەكان لە واڵتێكی شاخاویو كێویتردا‪.‬‬ ‫پاشان باس لە گفتوگۆیەكی خۆیو مەلیك فەیسەڵ‬ ‫دەكات لەبارەی پرسی سەربەخۆییو دەڵێت‪ :‬دەبێ ئێستا‬ ‫زۆر بەوردی ئاگاداری ئەوە بین كە بە راشكاوانە ئەوە‬ ‫بسەلمێنین كەوا پولێكمان نییە لە مەسەلەی سەربەخۆیی‬ ‫كورددا سەرفی بكەین‪ ..‬دەبێ تەنها بۆ ئەو ساتەوەختە‬ ‫دایاننێین كە پێویستیمان پێیانبێتو ئەمەش رەنگە خراپترین‬ ‫ئەگەر بێت‪.‬‬ ‫بێڵ بابەتی دەوڵەتی كوردی بۆ هاندانی توركەكان‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬بۆیە لە نامەیەكدا لە (‪ )1922/11/1‬دەڵێت‪:‬‬ ‫بێگومان ئەگەر توركەكان نەبن‪ ،‬ئەوە مەسەلەی كورد شتێك‬ ‫نییە لە نوكتەیەكی گەورە بەوالوە‪ .‬كەچی لە نامەیەكی دیكەدا‬ ‫لە (‪ )1924/10/15‬دەڵێت‪ :‬تێبینی دەكرێ بزوتنەوەی كورد‬ ‫لە رەوتی خۆیدا قۆناغی باشی بڕیوە‪ ،‬هەرچەندە من باوەڕم‬ ‫وایە كە ئەم بزوتنەوەیە هیچی تێدا بەستە نییە‪ ،‬بیرۆكەی‬ ‫بوونی كوردستانێكی سەربەخۆ بیرۆكەیەكی تەواو خەیاڵییە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەتوانێت تاڕادەیەكی باش توركەكان سەرقاڵ بكات‪.‬‬ ‫لەچوارچێوەی ئەم باسەدا‪ ،‬بێڵ الیەنێكی دیكەی بابەتەكە‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬وەكو لە نامەیەكدا لە (‪ )1923/4/12‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێمە شتێكمان نییە لەسەری پێكبێین لەگەڵ سەرۆكە‬ ‫دڕندەكانی كورددا‪ .‬ئەو بابەتەش كە لە دەستماندایە وەك‬ ‫جەعفەر عەسكەری دەڵێ “بابەتێكی نەفرەتییە”‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوان هەموو پیاوی ئاینیی نیمچە خوێندەوارو نیمچە‬ ‫برسینو دڕندەن‪ ،‬هەریەكەیان بە ئەندازەی رقی لە شەیتان‬ ‫رقیە لەویتر‪ ،‬كەواتە ئیتر چۆن دەتوانین دەوڵەتێكی كوردی‬ ‫دامەزرێنین؟!‬ ‫كەسایەتی شێخ مەحمود‬ ‫ئەو دەمەی بێڵ لە عێراق بووە‪ ،‬شێخ مەحمود‬ ‫رابەرایەتی بزوتنەوەی نەتەوایەتی كوردی كردووە‪ .‬وادیارە‬ ‫كارو چاالكییەكانی شێخ مەحمود بە تەواوی بێڵی نیگەران‬ ‫كردووە‪ .‬بۆیە كاتێك دێتە سەر باسی كەسایەتی شێخ‬ ‫مەحمود لە نامەیەكیدا لە (‪ )1922/9/10‬دەڵێت‪ :‬شێخ‬ ‫مەحمود تەنها نمونەیەكی ئاسایی سەرۆك چەتەو رێگری‬ ‫كوردەو تەنها كەمێك واوەترە‪ ،‬هیچ بیروبۆچوونێكی لەسەر‬ ‫بەڕێوەبردن نییە‪ ،‬هەموو دۆستو خزمەكانی دەخاتە سەر‬ ‫كار‪ ،‬دوژمنەكانیشی سەركوت دەكات ئەگەر نەیشڵێین‬ ‫دەیانكوژێت‪ ،‬ئێمە ناتوانین ئەم پیاوە بوەستێنینو تەنانەت‬ ‫هیچ پیاوێكی بەرپرسی ئینگلیزیش ناتوانێ رایبگرێت‪..‬‬ ‫رەنگە تۆ سەرسام بیت بەوەی بۆچیو چۆن شێخ مەحمود‬ ‫ئەو دەسەاڵتەی هەیە بەسەر واڵتدا‪ ،‬لەكاتێكدا دەیناسین‬ ‫چ شەڕخوازو پیاوخراپێكە‪ .‬وەاڵمەكەی ئەوەیە دەبێ بزانی‬ ‫ئاغای كورد كۆنترۆڵی سەرسوڕهێنەری هەیە بەسەر خێڵو‬ ‫هۆزەكانیدا‪ ،‬بە پلەی دوویش شێخ مەحمود لەڕوویەكی‬ ‫ترەوە پیاوێكی پیرۆزەو ئەمەش پشتاوپشت بۆ هەموو‬ ‫ئەندامانی بنەماڵەكەی ماوەتەوەو باپیرە گەورەیان مەزارێكی‬ ‫لە سلێمانیدا هەیە‪ ...‬من هیچ دڵخۆش نیم بە بارودۆخی‬ ‫سیاسی لە سلێمانیدا‪ ،‬بەاڵم تا ئاژاوە بەردەوام بێت‪ ،‬شێخ‬ ‫مەحمود باشترین شەڕخوازو پیاوخراپە‪.‬‬

‫چۆن کەمینەیەکی بچوک جیهان دەگۆڕێت؟‬ ‫چۆلی ئەسعەد‬ ‫رووخاندنی دیکتاتۆرییەت تەنیا‬ ‫پێویستی بە ‪%3.5‬ی دانیشتوان هەیە‪!!..‬‬ ‫هەر جواڵنەوەیەکی میللی لە ناڕەزایەتیی ئاشتییانەوە‬ ‫بگۆڕێت بە پێکدادانی چەکداریی‪ ،‬راستەوخۆ بەرەو شکست‬ ‫هەنگاودەنێ‪ ،‬ئەمە بۆچوون نییە‪ ،‬بەڵکو راستییەکی‬ ‫مێژوویی ئەزموونکراوە‪ .‬دوای شکستی خۆپیشاندانەکانی‬ ‫چەند واڵتێک لە سااڵنی رابردوودا‪ ،‬لە شێوەی سوریا و‬ ‫یەمەن و لیبیا و بەوانەی هەرێمی کوردستانیشەوە‪ ،‬کە‬ ‫هەموویان بە ئاراستەی توندوتیژی رۆیشتن یان بڵێین‬ ‫بردران‪ ،‬ئەو تێگەیشتنە دروستبوو‪ ،‬کە ئیتر خۆپیشاندان‬ ‫و ناڕەزایەتی خەڵک بەم شێوەیە هیچ دەرەنجامێکی‬ ‫نابێت و خەڵک بەشێوەیەک نائومێد و بێهیوابوون‪ ،‬کە‬ ‫تاکە دەرچە لە دۆخی پاشاگەردانیی ئەو واڵتانە شۆڕشی‬ ‫چەکداریی و هەڵکوتانە سەر دامەزراوە سەرکوتکەرەکان‬ ‫و سەرچاوەی خوڵقێنەری دۆخەکەیە‪ ..‬بەاڵم راستییەکە‬ ‫شتێکی ترە‪ ،‬هەموو هێزە دەسەاڵتدارەکان راستییەک باش‬ ‫دەزانن‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‪ ،‬هەر جواڵنەوەیەکی ئاشتییانەی‬ ‫جەماوەری بۆ ئەوەی شکست بهێنێت و پاساوی پەالماردان‬ ‫و باڵوەپێکردنی هەبێت‪ ،‬دەبێت بگۆڕدرێت بە خۆپیشاندان‬ ‫و ناڕەزایەتیی توندوتیژ‪ ،‬واتا لە خۆپیشاندان و ناڕەزایی‬ ‫ئاشتییانە وە بگۆڕێت بە توندوتیژیی‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫هێزە فەرمانڕەواکان و حکومەتە دەسەاڵتدارەکان پێش‬ ‫هەرشتێک بەدوای دانانی گەرای توندوتیژییدا دەگەڕێن‬ ‫لەناو خۆپیشاندەراندا‪ ،‬بۆئەوەی پاساوەکانی باڵوەپێکردن‬

‫بەدەستبێنن‪ .‬وەک ئەوەی لە عێراقیشدا بەرجەستەبوو‪،‬‬ ‫کە هەر لە رۆژانی سەرەتاوە تەقە لە خۆپیشاندەران‬ ‫کرا و چەندین کەسیشییان لێکوژرا‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫چەندین رێکخراو و حزبی سیاسی بیرلەوە بکەنەوە کە‬ ‫لە چوارچێوەی خەباتی چەکداریی و ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫چەکداردا گوتاری خۆیان ببیننەوە‪ .‬ئەزموونی کرداریی‬ ‫سەلماندوویەتی‪ ،‬کە تەنیا پشتبەستن بە خۆپیشاندانی‬ ‫فراوان لە گۆڕەپانە گشتییەکان شکستدەهێنێت‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫شکستهێنانی پالنی بەڕێوەبردنی خۆپیشاندان دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫نەک شکستی ستراتیژیی خودی ناتوندوتیژی‪ .‬سەرەتای‬ ‫ئەم تێگەیشتنە بۆ گاندی دەگەڕێتەوە‪ ،‬کاتێک لە نێوان‬ ‫سااڵنی ‪ 1948 – 1919‬هونەری ناتوندوتیژیی دژی هێزە‬ ‫داگیرکەرەکانی ئینگلیز بۆ سەربەخۆیی بەکارهێنا‪.‬‬ ‫ناڕەزایی ناتوندوتیژیی‪ ،‬مانگرتنی کرێکاران‪ ،‬وەستاندنی‬ ‫کار‪ ،‬بایکۆت‪ ،‬رێگاداخستن‪ ،‬لەکارخستنی دامەزراوەکان‬ ‫و‪...‬هتد دەگرێتەوە‪ .‬لە دۆخێکی وەکو میسر‪ ،‬وەبەرهێنەرە‬ ‫بیانییەکان و کۆمپانیا فرەڕەگەزەکان بە ئاشکرا پشتگیریی‬ ‫حکومەتیان دەکرد‪ ،‬لە ڕاستیشدا ئەوان لە میسر‬ ‫حوکمیان دەکرد‪ ،‬پەیڕەوکردنی تاکتیکی ناتوندوتیژیی‬ ‫بۆ فشارخستنەسەر ئەو کۆمپانیایانە‪ ،‬کە دەبێتە هۆی‬ ‫دابەزینی قەبارەی قازانجەکانیان و کەمکردنەوەی توانای‬ ‫بەکارخستنیان‪ ،‬لەوەشەوە چاوەڕیدەکرێ ئەو هەڵمەتە‬ ‫سەرکەوتن بەدەستبێنێ‪.‬‬ ‫وتەیەک هەیە ئەڵێ‪“ :‬ئەوەی بەهێز لێت بسەندرێ تەنیا‬ ‫بە هێز وەردەگیرێتەوە”‪ ،‬ئەگەر ئەم وتەیە راستبێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫بە خوێندنەوەی ئامارێکی جواڵنەوە شۆڕشگێڕییەکانی‬ ‫‪ 100‬ساڵی رابردوو‪ ،‬ناچاردەبین جاركیتر بە پێناسەی‬ ‫هێزدا بچینەوە‪ ،‬بۆئەوەی بزانین مەبەست لێی چی جۆرە‬

‫هێزێکە‪ .‬بەکورتی‪ ،‬ستراتیژی ناتوندوتیژیی بەواتای‬ ‫ناردنی گەنجانی شۆڕشگێڕنییە بۆ بەندیخانە و سەربڕین‪،‬‬ ‫بەڵکو چەندین بژاردەهەن ئاراستەی سیستم بکرێن‪ ،‬یان‬ ‫پاڵپشتیی جەماوەریی زیادبکرێت بۆ بەرەنگاربوونەوە و‬ ‫پاراستنی گیانی چاالکەکان‪.‬‬ ‫توێژینەوەیەکی ئەکادیمی سەبارەت بە سەرکەوتنی‬ ‫شۆڕش و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان‪ ،‬چەند راستییەک‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬کە (ئیریکا چینویس)ی توێژەری زانستە‬ ‫سیاسییەکان لە زانکۆی کۆلۆرادۆ ‪-‬بۆڵدەر ئەنجامیداوە‪.‬‬ ‫توێژەر ‪ 323‬هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و‬ ‫ناتوندوتیژیی نێوان سااڵنی ‪2006-1900‬ی هەڵسەنگاندووە‪،‬‬ ‫کە هەوڵبوون بۆ رووخاندنی دیکتاتۆرییەت و دەرکردنی‬

‫هێزەی بیانی یان دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان‪،‬‬ ‫لەناویاندا شۆڕشی ساڵی ‪1944‬ی گواتیماال‪ ،‬شۆڕشی نەجا‬ ‫لە ساڵی ‪1955‬ی هیندستان‪ ،‬گرژییەکانی‪1975-1960‬ی‬ ‫کەمبۆدیاو شۆڕشی قەرنەفلی ‪1974‬ی پرتوگال‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەرەنجامەکانی بۆ خودی توێژەریش جێی سەرسوڕمان‬ ‫بوون و لەچاوەڕوانیی ئەوەدانەبوو‪ ،‬بە کورتی توێژینەوەکە‬ ‫لەم چەند خاڵەدا کۆدەبێتەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬خۆپیشاندانی ئاشتییانە‪ ،‬دەتوانێت سەرکەوتووبێت‬ ‫لە روخاندنی ئەو سیستمە سیاسییانەی پشت بە‬ ‫توندوتیژی و ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکان دەبەستن‪،‬‬ ‫نەک وەک ئەوەی هەندێک پێیانوایە تەنیا دەتوانێت‬ ‫هەندێک داواکاریی لە مافە سەرەتاییەکانیان بەدەستبێنن‪.‬‬

‫‪ .2‬دەرفەتی سەرکەوتنی ناڕەزایی ئاشتییانە‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانجەکان‪ ،‬دووهێندەی دەرفەتی‬ ‫سەرکەوتنی نائاشتییانەیە‪ ،‬لە پەنجا ساڵی رابردوودا‪،‬‬ ‫رێژەی ناڕەزایەتیی ئاشتییانە بەرامبەر بە ناڕەزایەتیی‬ ‫نائاشتییانە زیادییانکردووە‪.‬‬ ‫‪ .3‬لە پەنجا ساڵی رابردوودا‪ ،‬یەک ناڕەزایەتیی‬ ‫ئاشتییانە شکستی نەهێناوە‪ ،‬ئەگەر بەشداریی کاریگەرو‬ ‫بەردەوامی تەنیا ‪ %3.5‬ی دانیشتوانی لەگەڵدابووبێ‪.‬‬ ‫‪%53 .4‬ی جواڵنەوەی ئاشتییانە توانیویانە‬ ‫گۆڕانکاریی سیاسیی دروستبکەن‪ ،‬لەبەرامبەردا تەنیا‬ ‫‪%26‬ی ناڕەزایەتییە توندوتیژەکان سەرکەوتوون‪.‬‬ ‫‪ .5‬لەئەگەری سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکانیشدا‪،‬‬ ‫هێشتا ناڕازەیەتیی ئاشتییانە دوو هێندە کاریگەرترە‪.‬‬ ‫‪ .6‬ئەو گەالنەی رێبازیی ئاشتییانەیان گرتۆتەبەر‪،‬‬ ‫دەرفەتی بونیادنانی دامەزراوەی دیموکراتییان لەوانە‬ ‫زیاترە کە توندوتیژیی دەگرنەبەر‪.‬‬ ‫‪ .7‬رێژەی هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆیی لە‬ ‫ناڕەزایەتیی ئاشتییانە ‪ %15‬کەمترە لەنائاشتییانە‪.‬‬ ‫‪ .8‬نارەزایەتیی ئاشتییانە زیاتر نوێنەرایەتی خەڵک‬ ‫دەکات لەالیەنی‪ :‬رەگەز‪ ،‬تەمەن‪ ،‬چین‪ ،‬خێڵ‪ ،‬الدێنشین‪،‬‬ ‫شار و باری جەستەیی‪.‬‬ ‫‪ .9‬ناڕەزایەتیی ئاشتییانە دەتوانێت چوار هێندە‬ ‫خەڵک لەخۆی کۆبکاتەوە‪ ،‬بەراورد بە توندوتیژیی‪.‬‬ ‫توێژەر پێیوایە‪ ،‬هۆکاری سەرکەوتنەی ناڕەزایەتیی‬ ‫ئاشتییانە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە توانای کۆکردنەوەی‬ ‫ژمارەیەکی زۆری خەڵکی لە چینە جیاوازەکان هەیە‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش دەبێتەهۆی پەککەوتنی دامەزراوەکانی کەرتی‬ ‫گشتی و پاڵپشتیی خەڵکانی تریش‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪17‬‬

‫لەالیەن بەغداوە دانپێدانراو نییە‬

‫بۆردی کوردستان بۆ پسپۆڕییە پزیشکییەکان‬ ‫مەترسی لەسەرە‬ ‫هێدی ساڵح‬ ‫هاوشێوەی بەغدا‪ ،‬لە هەرێمی‬ ‫کوردستانیش بۆردی پسپۆڕییە‬ ‫پزیشکییەکان هەیە‪ ،‬بەاڵم بە چەشنى‬ ‫کۆمەڵێک زانکۆی دیکەى کوردستان‬ ‫دانی پێدا نەنراوە‪ ،‬ئەمەش کێشەو‬ ‫گرفتی بۆ دەرچووان و مەترسیشی‬ ‫لەسەر بۆردەکە دروستکردووە‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی کوردستان بۆ پسپۆڕییە‬ ‫پزیشکییەکان ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬دامەزراوەو‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٠‬خوێندکارى وەرگرتووە‪،‬‬ ‫ئێستا نزیکەی ‪ ٢٠٨‬خوێندکارى هەیەو‬ ‫تائێستاش زۆرتر لە ‪ ٨٠٠‬دەرچووی‬ ‫هەبووە‪ ،‬خوێندن لە بۆردی کوردستان‬ ‫بەپێی پسپۆڕییەکان لەنێوان ‪ ٣‬بۆ‬ ‫‪ ٥‬ساڵەو دەرچووان دەبنە پزیشکی‬ ‫پسپۆڕ‪.‬‬ ‫وەک هەنگاوێک بۆ دانپێدانان‬ ‫بە بۆردەکەدا لەسەر پێشنیازی‬ ‫بۆردى‬ ‫کورد‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارانی‬ ‫کوردستان رەزامەندی نیشانداوە بۆ‬ ‫گۆڕینی ناوی بۆردو زیادکردنی ناوی‬ ‫عێراق‪ .‬داواکاریشیان بۆ پەرلەمانی‬ ‫کوردستان ناردووە بەفەرمی رەزامەندی‬ ‫دەرببڕێت‪ ،‬چونکە دەسەاڵتی ئەوانە‪،‬‬ ‫ئێستاش کاتێک نووسراوی فەرمی بۆ‬ ‫بەغداو وەزارەتی خوێندنی بااڵی عێراق‬ ‫دەکەن‪ ،‬ناوی عێراقی بۆ زیاد دەکەن‪.‬‬ ‫جێگری‬ ‫فەقێ‪،‬‬ ‫د‪.‬عەبدوڵاڵ‬ ‫سەرۆکی بۆردی کوردستان بۆ‬ ‫پسپۆڕییە پزیشکییەکان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬دەرچووانمان کێشەیان بۆ‬ ‫دروستدەبێت و چەند حاڵەتێکی لەم‬ ‫شێوەیە هەبووە‪ ،‬کاتێك چوونەتە‬ ‫دەرەوە بۆ بەردەوامبوون لە خوێندن‬ ‫و بەدەستهێنانی بڕوانامەی بەرزتر‪،‬‬ ‫داوایان لێ کردوون بڕوانامەکەیان‬ ‫لەالیەن وەزارەتی دەرەوەی عێراقەوە‬ ‫تەسدیق بکەن‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫بۆردەکەشمان لەالیەن حکومەتی‬ ‫عێراقەوە دانپێدانراو نییە‪ ،‬وەزارەت‬ ‫بڕوانامەکانیان بۆ تەسدیق ناکات‪،‬‬ ‫چەند حاڵەتێکی لەم شێوەیە هەبووەو‬

‫شێرپەنجەو‬ ‫خواردنی تەندروست‬ ‫د‪ .‬ئیسرا کەمال*‬

‫سەرۆکی بۆردی عێراق‬ ‫دەڵێت نابێت هیچ‬ ‫بۆردێک بەناوی بۆردی‬ ‫کوردستانەوە هەبێت‬ ‫دەرچووانیشمان لە ترسی ئەوە هەوڵی‬ ‫خوێندن لە دەرەوە نادەن”‪.‬‬ ‫وەک د‪.‬عەبدوڵاڵ باسی دەکات‪،‬‬ ‫تائێستا هیچ هەماهەنگییەک لەنێوان‬ ‫بۆردی کوردستان و عێراقدا نییە‪،‬‬ ‫چەندجارێک بەڵێنیانداوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫بە کردار هیچ نەکراوە‪ .‬زیاتر وتی‪:‬‬ ‫“لەڕووی کواڵیتییەوە هاوشێوەی‬ ‫بۆردی بەغدایەو وەکو یەکن‪،‬‬ ‫مامۆستاکانی ئێمەو ئەوان هەمان‬ ‫مامۆستان‪ ،‬هەمان سەنتەرو هەمان‬ ‫نەخۆشخانەو هەمان پرۆگرامە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئامادەکاریمان کردووەو‬ ‫پێداچوونەوەمان بە رێنماییەکاندا‬ ‫کردووەو هاوتای بەغدامان کردووە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئەگەر لیژنەش لە بەغداوە بێت‬ ‫هیچ کەموکوڕییەکمان نەبێت”‪.‬‬ ‫ئەگەر تاوەکو ساڵی ‪ ٢٠٢٣‬لەالیەن‬ ‫بەغداوە دان بە بۆردى کوردستان بۆ‬ ‫پسپۆڕییە پزیشکیەکان نەنرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بۆردی کوردستان لەالیەن رێکخراوی‬ ‫تەندروستی جیهانییەوە تۆمارناکرێت‪،‬‬ ‫بۆیە بۆردەکە مەترسی لەسەرە‪.‬‬ ‫“دەمانەوێت بەجددی کار لەسەر‬ ‫ئەو کەیسە بکەین و ئەگەر پێویست‬ ‫بکات ناویشی دەگۆڕین و عێراقی‬

‫پێوە دەلکێنین (بۆردی کوردستان ‪-‬‬ ‫عێراق بۆ پسپۆڕییە پزیشکییەکان)‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم هەموو خەرجی و‬ ‫ماندووبوونەو بڕوانامەی دەرچووان‬ ‫بەفیڕۆ نەچێت”‪ .‬محەمەد شاکر‪،‬‬ ‫ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی‬ ‫بااڵی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە‬ ‫کاری لەسەر پرسەکە کردووە‪ ،‬واى بە‬ ‫“زەمەن” وت‪.‬‬ ‫لەبارەى هەوڵەکانیشەوە زیاتر‬ ‫وتى‪“ :‬تائێستا حکومەتی ناوەندی‬ ‫ئامادەنەبووە کار لەسەر ئەم پرسە‬ ‫بکرێت و سەرۆکی بۆردی عێراق‬ ‫دەڵێت دەبێت تەنیا یەک بۆرد هەبێت‬ ‫و نابێت هیچ بۆردێک بەناوی بۆردی‬ ‫کوردستانەوە هەبێت”‪.‬‬ ‫بە ئاماژەکردن بەوەی لە درێژەی‬ ‫هەوڵەکانیاندا قسەیان لەگەڵ قوسەی‬ ‫سوهەیل‪ ،‬وەزیری خوێندنی بااڵی‬ ‫عێراق کردووە‪ .‬وتیشی‪“ :‬ئەو شایەتی‬

‫بۆ داین کە لە نزیکەوە ئاگاداری بۆردی‬ ‫کوردستانەو لەڕووی کواڵیتییەوە هیچ‬ ‫جیاوازییەکی لەگەڵ بۆردی عێراقدا‬ ‫نییە‪ ،‬وێڕای سوپاسی زۆرمان بۆ‬ ‫جەنابی وەزیر‪ ،‬ئێمە لە فشارەکانمان‬ ‫ناوەستین تاوەکو دان بەو بۆردەشدا‬ ‫دەنرێت”‪.‬‬ ‫هەوڵەکان بۆ دانپێدانان بەم بۆردەدا‬ ‫دواى ئەوە دێت سەرەتای ئەمساڵ‬ ‫کێشەیەکی گەورەی کەرتی خوێندنی‬ ‫بااڵی کوردستان چارەسەرکرا‪ ،‬ئەویش‬ ‫دانپێدانان بوو به کۆمەڵێک زانکۆ‬ ‫لەالیەن حکومەتی عێراقەوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫زانکۆکانی سۆران‪ ،‬کوردستان‪ ،‬زاخۆ‪،‬‬ ‫هەڵەبجەو راپەڕین بوون‪ ،‬بڕیاریشە‬ ‫لە دوو مانگی داهاتووشدا دان بە‬ ‫چوار زانکۆی دیکەدا بنرێت‪ ،‬کە‬ ‫پێکدێن لە زانکۆی گەرمیان‪ ،‬زانکۆ‬ ‫پۆلیتەکنیکییەکانی هەولێرو سلێمانی‬ ‫و دهۆک‪.‬‬

‫بۆچی ناوی نراوه ڤایرۆسی كۆرۆنا؟‬ ‫شێوازی خۆپاراستن‬ ‫ڕۆژانە بەردەوام دەستەکانت‬ ‫بە سابوون و ئاو بشۆ‬ ‫لە کاتی کۆکیندا دەمت بە کلێنسێک‬ ‫یاخود دەمامکێک داپۆشە‬ ‫لەو کەسانە خۆت بەدوور بگرە کە کۆکە و‬ ‫تایەکی زۆریان هەیە‬ ‫خۆت لە ئاژەڵ و پەلەوەر بەدوور بگرە چونکە‬ ‫سەرچاوەیەکی باشن بۆ گواستنەوەی ئەم نەخۆشیە‬

‫گۆشت و شیری نەکواڵ مەخۆ‬

‫زەمەن‬ ‫ئێستا ناوی كۆرۆنا‪ ،‬بهشی زۆری‬ ‫میدیاكانی جیهانی داگیركردووه‪ ،‬دواى‬ ‫باڵوبونەوەى ڤایرۆسەکە لە واڵتى‬ ‫چینەوە کە ترس و دڵەڕاوکێى خستوەتە‬ ‫ناو دڵى دانیشتوانى جیهان‪.‬‬ ‫ناوی كۆرۆنا ڤایرۆس (‪Coro-‬‬ ‫‪ )naviruss‬له وشهی كۆرۆنا (‪Co-‬‬ ‫‪)rona‬ی التینییهوه وهرگیراوه‪ ،‬كه‬ ‫مانای (تاج – تاس) دێت‪ ،‬ئهویش‬ ‫بهشێوهیهك كه له ژێر وردبنینی‬

‫ئهلهكترۆنیدا كاتێك وێنهی ڤایرۆسهكه‬ ‫بۆ ملیۆنان جار گهورهكرێت چواردهوری‬ ‫ڤایرۆسهكه كوڵكنه لهشێوهی تاجی‬ ‫پادشادایه‪.‬‬ ‫له زمانی نوێدا (‪)Corona‬‬ ‫كۆمهڵێك مانای ھهیه‪ :‬له ئیسپانیدا‬ ‫(‪ )Corona‬بهمانای تاج دێت و‬ ‫واڵتی مهكسیك كه بیرهی كۆرۆناشی‬ ‫به ھهمان ناوی تاجهوه ناوناوه‪.‬‬ ‫لهئینگلیزیدا(‪)Corona‬و (‪Cor-‬‬ ‫‪ )wn‬ھاواتای یهكترن و بهمانای تاج‬ ‫یان تاس دێت‪ ،‬ھهروهھا لهرووی واتهوه‬ ‫رووی دهرهوهی لهشێوهی پالزمای‬

‫خۆردایه‪.‬‬ ‫بهپێی نیویۆرك تایمز ئهمه یهكهمین‬ ‫جاره ڤایرۆسێك كاریگهری ھهبێت‬ ‫لهسهر ماركهیهكی بازرگانی بهناوبانگی‬ ‫وهك بیرهی كۆرۆنا‪ .‬ھهروهك ساڵی‬ ‫ھهشتاكان ڤایرۆسی (‪)HIV/AIDS‬‬ ‫كه بووه ھۆی ئهوهی بهرێژهی ‪%5٠‬‬ ‫فرۆشتنی نهستهلهی دایت (ئایدز)‬ ‫كهمكاتهوه‪.‬‬ ‫بهگشتی ڤایرۆسهكه تووشی ئاژهڵ‬ ‫دهبێت و ‪ 7‬جۆری ھهیه‪ ،‬لهئاژهڵهوه‬ ‫راستهوخۆ یان ناڕاستهخۆ دهگوازرێتهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم یهكێك له كێشهكانی ئهم جۆره‬

‫ئهوهیه دوای تووشبوونی مرۆڤێك‬ ‫دهگوازێتهوه بۆ مرۆڤێكی دیكه‪.‬‬ ‫بهگشتی ڤایرۆسهكه‪ ،‬نیشانهكانی‬ ‫تا‪ ،‬كۆكه و ھهاڵمهت و سهرئێشهو‬ ‫ھهوكردنی قوڕگ و گێژبوون بهگشتی‪.‬‬ ‫بهاڵم بهھیچ شێوهیهك مرۆڤ ناتوانێت‬ ‫بهرگهی ھێرشی ڤایرۆسهكه بگرێتو‬ ‫دهیكوژێت‪ ،‬ئهوانهش زیاتر تووشی‬ ‫دهبن پیر و بهتهمهن‪ ،‬منداڵ و ئهوانهی‬ ‫نهخۆشی درێژخایهنیان ھهیه‪.‬‬ ‫ھهربۆیه ئهوانهی كه لهشاری‬ ‫وۆھان‪ ،‬كهرتی ھێبی تووشبوون بهپێی‬ ‫رۆژنامهی ھێڵ ‪%5٠‬یان نهخۆشی‬

‫گورچیله و فشاری خوێن و شهكرهیان‬ ‫ھهیه‪.‬‬ ‫بهپێی راپۆرتێكی رۆژنامهی بزنس‬ ‫ئینسایدهر‪ ،‬سهنتهری باڵوبوونهوهی‬ ‫نهخۆشییهكه شوێنی فرۆشتنی ئهو‬ ‫ئاژهڵ و زیندهوهره دهریاییانهی شاری‬ ‫ۆوھان لهناوهراستی كهرتی ھێبی‪-‬یه و‬ ‫لهوێشهوه گوازراوهتهوه‪.‬‬ ‫بهپێی راپۆرتهكه‪ ،‬ئاژهڵهكانی‬ ‫سێڤێس كه لهشێوهی سهگدایه‪ ،‬مار‪،‬‬ ‫چهندهھا ئاژهڵی تر لهرێگهی شهمشهمه‬ ‫كوێرهوه ڤایرۆسهكهسان گواستۆتهوه بۆ‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬

‫چارەسەری کیمیاویی و چارەسەری‬ ‫تیشکی کە بەکاردەھێنرێت بۆ ئەو نەخۆشانەی‬ ‫شێرپەنجەیان ھەیە‪ ،‬کاریگەریەکی زۆریان‬ ‫ھەیە لەسەر جەستەی مرۆڤ‪ .‬لەبەرئەوەی ئەم‬ ‫جۆرە چارەسەرانە کە بەکاردێن کاریگەریان‬ ‫ھەیە لەسەر خانەی شێرپەنجەیی و خانەی‬ ‫ئاساییش بەھەمان شێوە‪ ،‬بۆیە دەبینین‬ ‫ئەو جۆرە نەخۆشانە الواز و بێهێز دەبن و‬ ‫بەگشتی بەرگری لەشیان دادەبەزێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫قەرەبووی ئەو الوازییە بکرێتەوە‪ ،‬باشترین‬ ‫ڕێگا خواردنی ھاوسەنگ و تەندروستە‪.‬‬ ‫زۆربەیجار بەھۆی چارەسەری کیمیاویە‪،‬‬ ‫نەخۆش تووشی کەمخۆراکی‪ ،‬کەمی ئارەزوو‬ ‫بۆ خۆراک‪ ،‬تێکچوونی تامی خۆراک‪ ،‬دڵ‬ ‫تێکەڵهاتن و ڕشانەوە دەبن‪ .‬ھەر بۆیە‬ ‫پسپۆڕەکانی بواری خۆراک وابەباشی دادەنێن‬ ‫کە گۆڕان لە ژەمەکانی خواردن و جۆرەکانی‬ ‫خواردنی ئەو نەخۆشانەدا بکرێت‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫بێت کە زیاتر ئەو ماددە خۆراکیانە بخورێت‬ ‫کە کالۆرییەکی زۆریان تیادایە وەکو‪:‬‬ ‫چەرەساتەکان‪ ،‬پاقلەمەنیەکان‪ ،‬دانەوێڵە‬ ‫تەواوەکان‪ ،‬ھەندێک میوەی وەک ئەڤۆکادۆ‪.‬‬ ‫ھەروەھا دابەشکردنی ژەمەکان بۆ چەند‬ ‫ژەمێکی بچکۆلەی زیاتر لە پێنج ژەم بۆ‬ ‫کەمکردنەوەی دڵتێکەڵھاتن و ڕشانەوە‪ ،‬دانانی‬ ‫کات بۆ ژەمەکان زۆر گرنگە بەشێوەیەک کە‬ ‫ژەمێک بخورێت پێش ھەستکردن بە برسێتی ‪.‬‬ ‫ھەروەھا لە ھەمووی گرنگتر شێوازی‬ ‫پێشکەشکردنی خواردنەکەیە‪ ،‬کە نابێت‬ ‫بەشێوەی ڕۆتینی بێت و دەبێت بەشێوەیەکی‬ ‫سەرنجڕاکێش بێت بۆ کردنەوەی ئارەزووی‬ ‫نەخۆشەکە بۆ خواردن ‪.‬‬ ‫ھەندێک خواردن و خواردنەوە ھەیە‬ ‫پێویستە بخورێن بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرە‬ ‫الوەکییەکانی چارەسەری کیمیاویی بۆ نموونە‪:‬‬ ‫ئاو خواردنەوە بەڕێژەیەکی زۆر بۆ نەھێشتنی‬ ‫قەبزی‪ ،‬ھەروەھا ئەو خواردنانەی ڕێژەیەکی‬ ‫زۆر ڕیشاڵیان تیادایە وەکو نسک‪ ،‬میوەی تازە‬ ‫یاخود میوەی وشککراو‪ ،‬پاقلەمەنی‪ ،‬سەوزە ‪.‬‬ ‫بۆ ڕێگری لە سکچوون دەتوانرێت برنج‪،‬‬ ‫مۆز‪ ،‬سێو بخورێت‪ ،‬بۆ کەمکردنەوەی برینی‬ ‫دەم و وشکبوونەوەی باشترە خۆراکی نەرم‬ ‫کە ئاسان قوتدەدرێت وەک‪ :‬شۆربا‪ ،‬ماست و‬ ‫شەربەتە فرێشەکان بەکاربھێنرێت‪.‬‬ ‫بۆ کەمکردنەوەی ڕشانەوە ئەو خواردنانە‬ ‫بەکاربھێنرێت‪ ،‬کە بۆنی تیژیان نیەو بۆنیان‬ ‫خۆشە‪ ،‬بۆ زیادکردنی ئارەزووی خواردن کە‬ ‫گەورەترین کێشەیە پاش چارەسەری کیمیاوى‪،‬‬ ‫باشترە ھەموو دوو کاتژمێر جارێک ئەو‬ ‫خواردنانە بخورێت کە پرۆتینیان زۆرە وەکو‬ ‫گۆشت و مریشک و ماسی‪ ،‬یاخود ڕێژەیەکی‬ ‫زۆر کالۆریان تیادایە وەکو پەنیر‪ ،‬شیرینی و‬ ‫کێک‪ ،‬چەرەسات ‪.‬‬ ‫یەکێکی تر لە کێشەکان‪ ،‬دابەزینی خڕۆکە‬ ‫سپییەکانی خوێنە‪ ،‬بەھۆی چارەسەرەکانەوە‪،‬‬ ‫یاخود بەھۆی خودی شێرپەنجەکەوە‪ ،‬ھەر بۆیە‬ ‫دەبێت گۆشتی سوورو ماسی و مریشک بە‬ ‫تەواوی بکوڵێنرێن و نیوەناچڵ نەبن‪ ،‬ھەروەھا‬ ‫شۆردنی دەست و پەنجە بە بەردەوامی بۆ‬ ‫دوورکەوتنەوە لە بەکتریا‪ ،‬ھەروەھا خواردنە‬ ‫ساردەکان بە ساردیی و گەرمەکان بە گەرمی‬ ‫بخورێن ‪.‬‬ ‫ھەروەھا دوورکەوتنەوە لە خواردنی ھێلکە‬ ‫و ماسی نیوە کواڵو‪ ،‬خواردنەوەی ئاو بە‬ ‫الیەنی کەمەوە (‪ )١٠-٨‬پەرداخ ڕۆژانە ڕێگری‬ ‫دەکات لە وشکبوونەوەو دوورکەوتنەوەش لەو‬ ‫خواردنەوانەی ڕێژەیەکی زۆر کافاینیان تیادایە‬ ‫وەک‪ :‬چا‪ ،‬قاوە‪ ،‬خواردنەوە گازییەکان ‪.‬‬ ‫چارەسەرە کیمیاوییەکان کۆئەندامی‬ ‫بەرگری مرۆڤ دادەبەزێنن‪ ،‬بۆیە زۆر‬ ‫گرنگە پاک وخاوێن ڕاگرتنی ئەو شوێنەی‬ ‫نەخۆشەکەی لێیەو ھەروەھا ئەو خواردنانەشی‬ ‫دەیخوات ‪.‬‬ ‫* پسپۆڕى زانستى خۆراک‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫زیاتر لە ‪ 800‬هەزار وشەیان كۆكردووەتەوە‬

‫‪ 11‬گەنج زمانی كوردی دەكەنە‬ ‫نۆیەم زمانی جیهان‬

‫بەڕێز عەباس‬

‫فەلسەفە وانەیەك‬ ‫بۆ ڕق لە دانایی!‬ ‫فەلسەفە یەكێكە لە بابەت و كایە گرنگ و بە بایەخەكان‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین بۆ ئەوەی ڕادەی پێشكەوتن و شارستانێتیی‬ ‫هەر میللەتێك بزانین دەبێت سەرنج بدەین و سەیری ئەوەبكەین‬ ‫بزانین تا چەند فەلسەفە تێیاندا باڵوەو گرنگی بە دونیابینی‬ ‫فەیلەسوفەكان دەدەن! كانت فەیلەسوفی ناسراوی فەڕەنسی و‬ ‫باوكی فەلسەفەی مۆدێرن و خاوەنی وتەی “من بیر دەكەمەوە‬ ‫كەواتە من هەم” لە كتێبی “بنەماكانی فەلسەفە” دەنووسێت‪:‬‬ ‫“پێویستە مرۆڤ لەو باوەڕەدا بێت تەنها فەلسەفەیە لە نەتەوە‬ ‫دڕندەو بەربەریەكان جیامان دەكاتەوە‪ .‬پێوەری شارستانییەت و‬ ‫ڕۆشنبیری هەر نەتەوەیەك باڵوبوونەوەی فەلسەفەی دروستە لە‬ ‫ناویاندا‪ .‬لەبەرئەوە گەورەترین چاكەیەك خودا لەگەڵ نەتەوەیەكدا‬ ‫بیكات ئەوەیە فەیلەسوفی ڕاستەقینەیان پێبدات”‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫شوێنێكی دیكەدا دەڵێت‪“ :‬ئەوەی بەبێ فەلسەفە بژی وەك ئەوە‬ ‫وایە چاوی داخستبێت و هەوڵنەدات بیانكاتەوە”‪.‬‬ ‫لە قۆناغی یازدەی ئامادەیی لە بەشی وێژەیی وانەیەك‬ ‫دەخوێنرێت بەناوی “سەرەتاكانی فەلسەفە”‪ ،‬ئەوەی لە بەردەستی‬ ‫ئێمەدایە دواین چاپە واتە چاپی ‪ 2019‬و تا ئێستا سیازدە جار‬ ‫چاپكراوەتەوە‪ ،‬ئەم وانەیە هیچ پسپۆڕێكی فەلسەفە نایڵێتەوەو‬ ‫ئەوەی دەیڵێتەوە مامۆستای پسپۆڕییەكانی دیكەیە! هەروەها‬ ‫ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە تەنها بەشی وێژەیی دەیخوێنن‬ ‫و بەشی زانستی نایخوێنن وەك ئەوەی بەشە زانستییەكان لە‬ ‫ئەزەلەوە خۆیان خاوەن بیركردنەوەو پرسیاربن و پێویستیان بە‬ ‫فەلسەفە نەبێت!‬ ‫ئەم وانەی فەلسەفەیە هەموو ساڵێك وەك دێوەزمەیەك‬ ‫ڕوو لە خوێندكاران و مامۆستایان دەكات‪ ،‬هەردووالیان تا بۆیان‬ ‫بكرێت لەبری ئەوە بە عەشقەوە بەرەو پیری بچن بەپێچەوانەوە‬ ‫لێی ڕادەكەن‪ ،‬فەلسەفە لە دونیای كوردیدا خۆی زۆر خۆشەویست‬ ‫نییە كتێبی “سەرەتاكانی فەلسەفە” وای كردووە فەلسەفە دوو‬ ‫هێندەی تر خۆشەویست نەبێت!‬ ‫كتێبی “سەرەتاكانی فەلسەفە” لێوانلێوە لە هەڵەی زمانەوانی‬ ‫و زانستی بە جۆرێكە بە زەحمەت دێڕێك یان بڕگەیەك‬ ‫دەدۆزیتەوە مانایەكی دروست بدات كە هەم مامۆستا لێی تێبگات‬ ‫و هەمیش خوێندكار! گەر هەڵە زمانەوانی و زانستییەكانی دیاری‬ ‫بكەین بە جۆرێكە دەتوانیت كتێبێكی لەسەر بنووسیت! چەمك‬ ‫و زاراوە فەلسەفییەكان بە جۆرێك وەرگێڕدراون مرۆڤ جارجار‬ ‫قاقا پێدەكەنێت و زۆرجاریش غەم دای دەگرێت‪ ،‬چونكە هیچ‬ ‫مانایەكیان نییەو پەیوەندی بە فەلسەفەوە نییەو لە هیچ كتێبێكی‬ ‫فەلسەفی ئەو چەمك و زاراوەو مانایانە نادۆزیتەوە‪.‬‬ ‫كتێبی “سەرەتاكانی فەلسەفە” لە بنەمادا بە زمانی عەرەبی‬ ‫نووسراوە لە سەردەمی ڕژێمی بەعس دانراوەو لەو كاتەدا لە‬ ‫خوێندنگاكاندا خوێنراوە‪ ،‬كتێبەكە بە عەرەبی لەو بڕوایەدانین‬ ‫هەڵەیەكی ئەوتۆی تێدابێت لە شوێنێكدا نەبێت زیاتر هەستی‬ ‫پێدەكرێت كە نەتەوەچێتی و ئایدۆلۆژیا بەسەر زانستدا زاڵە‬ ‫ئەویش ئەوەیە دەیەوێت ڕیشەی فەلسەفە بۆ یەكەمجار لە ڕۆژئاواو‬ ‫یۆنان دابڕێت و بیگەڕێنێتەوە بۆ ڕۆژهەاڵت و لەناویشیاندا عەرەب!‬ ‫بۆیە وادەڵێین چونكە دانەرانی زمانی عەرەبی كە هەشت كەسن‬ ‫شەش كەسیان دكتۆرو پرۆفیسۆرن كە چەند ناوێكیان ناسراون‬ ‫لە دونیای عێراقی و عەرەبی كە پسپۆڕی فەلسەفەن‪ ،‬گەر ئەم‬ ‫نووسینەی خۆیان بە كوردی پیشان بدەیتەوەو وەریبگێڕیتەوەو‬ ‫بۆ زمانی عەرەبی گەر بەشێكیان مابن لە ژیاندا گومان دەكەم‬ ‫یەكەم كاریان شكات كردنە لە وەزارەتی پەروەردەو فێركردن‪،‬‬ ‫چونكە ئەوەی ئەوان فەلسەفەیە بەاڵم وەرگێڕانە كوردییەكە‬ ‫شتێكی دیكەیە! ئەو لیژنەیەی وەریانگێڕاوە بۆ كوردی ناوێكی‬ ‫ناسراوی فەلسەفە نین و دورو نزیك پەیوەندیان بە زانستی‬ ‫فەلسەفەوە نییە‪ ،‬هەروەها ئەوانەشی پێداچوونەوەی زانستی و‬ ‫زمانەوانییان بۆ كتێبەكە كردووە‪ .‬لە الپەڕە “‪”21‬دا لە بابەتی‬ ‫زانست لە سەدەكانی ناوەڕاستی خۆرئاوا (ئەوروپا) نوسراوە‬ ‫“لەم سەردەمەدا زانست لە هیچ بوارێكدا پێشكەوتنێكی ئەوتۆی‬ ‫بەردەست نەهێنا شایانی باس بێت‪ ،‬هیچ گۆڕانكارییەكی نوێ لە‬ ‫چەمكی زانستدا نەهاتە ئاراوەو هەروەك ئەرستۆ ئاماژەی پێداوەو‬ ‫كڵێسەش پاڵپشتی كردووە”‪ ،‬ئێمە واز لەوە دەهێنین ئەو بڕگەیە‬ ‫لەڕووی داڕشتن و زمانەوانییەوە پڕە لە هەڵە‪ ،‬بەاڵم مەعقولە‬ ‫نەزانیت ئەرستۆ پێش زایین ژیاوە كە هیچ پەیوەندییەكی بە‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستی ئەوروپاوە نییە كە سەدەی پێنج بۆ‬ ‫پازدەی زاینیی دەگرێتەوە تاوەكو ئەرستۆ قسەی لەسەر‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست كردبێت! ئەمە نمونەیەكە وەك دەوترێت‬ ‫لە خەروارێك‪ .‬پرسیار ئەوەیە ئێمە لە ناو كورددا پسپۆڕی‬ ‫فەلسەفەمان زۆرەو كتێبی زۆرباشیش هەیە بكرێتە پرۆگرام و‬ ‫بخوێنرێت وەزارەتی پەروەردە ئەمە بۆ ناكات؟! وشەی فەلسەفە‬ ‫كە لە بنەمادا یۆنانییەو بە مانای خۆشەویستی دانایی دێت ئەم‬ ‫كتێبە بە پێچەوانەوە فێری ڕق لە داناییت دەكات وا دەكات‬ ‫فێرخواز و مامۆستاش بە ئەندازەیەكی زۆر لێی دووربكەونەوە‪،‬‬ ‫لە بری ئەوەی فێری پرسیارو بیركردنەوەت بكات فێرت دەكات‬ ‫پرسیارنەكەیت و بیرنەكەیتەوە!‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫ژمارەیەك گەنجی كوردی دانیشتووی‬ ‫هەندەران‪ ،‬فەرهەنگێكی كوردی زیرەك لە‬ ‫ویكیپیدیا دروستدەكەن‪ ،‬توانیویانە زمانی‬ ‫كوردی بكەنە نۆیەمی زمانە جیهانییەكانو‬ ‫ئامانجیانە فەرهەنگەكە بگەیەننە ملیۆنێك‬ ‫وشەو پێنجەمین زمانەكانی جیهان‪.‬‬ ‫ویكسیۆنەری فەرهەنگی ئازاد لەسەر‬ ‫ویكیپیدیا لەنێو دەیان زمانی جیهاندا جێگەی‬ ‫خۆی دەگرێت‪ ،‬لە مانگی چواری ‪ 2005‬لەالیەن‬ ‫كۆمەڵێك گەنجی كوردی دەرەوەی واڵتەوە‬ ‫دەست بە دروستكردنو دەوڵەمەندكردنی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئێستا ئەو فەرهەنگە خاوەنی زیاتر‬ ‫لە ‪ 811‬هەزار وشەیە‪ ،‬زمانی كوردی لەو‬ ‫ریزبەندییەدا پێش عەرەبی و فارسی و توركی‬ ‫كەوتووە لە پێشبڕكێدایە لەگەڵ زمانەكانی‬ ‫روسیو ئەڵمانیو فەرەنسی‪ ،‬پرۆژەكە‬ ‫ئامانجییەتی لە درێژ ماوەدا زمانی كوردی‬ ‫بگەیەننە ریزبەندی یەكەم‪.‬‬ ‫حسێن محەمەد گەنجێكی تەمەن ‪40‬‬ ‫ساڵی خەڵكی زاخۆو یەكێك لە دامەزرێنەرانی‬ ‫فەرهەنگەكە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئامانجمانە‬ ‫زمانی كوردی زیاتر پەرە پێبدەین بیبەینە‬ ‫ریزبەندی پێشەوەی زمانە جیهانییەكان تا‬ ‫ئەو ئاستەی كۆتایی نەبێت‪ ،‬ئێستا ئامانجمانە‬ ‫بگەینە ملیۆنێك وشە‪ ،‬زۆر لەپێش فەرهەنگی‬ ‫فارسیو توركیەوەین‪ ،‬لە كێبڕكێداین لەگەڵ‬ ‫فەرهەنگی روسیو ئەڵمانیو فەرەنسی”‪.‬‬

‫ئەو گەنجە لە فنلەندا دەژی وتیشی‪:‬‬ ‫“لەگەڵ دانانی هەر وشەیەكدا زانیاری زۆر‬ ‫لەسەر وشەكەو دژەكانی دەنووسین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا هاو واتاكانی لە زمانەكانی تر تا‬ ‫لەدەستمان بێت وەریدەگێڕین‪ ،‬بۆئەمەش‬ ‫كەڵك لە فەرهەنگی زمانە جیهانیەکان‬ ‫وەردەگرین‪ .‬بۆ ئەوەی شتی بێواتاو‬ ‫بێمانا نەیەتە ناو فەرهەنگەكەوە لەالیەن‬ ‫گروپەكەمانەوە كۆنترۆڵكراوە”‪.‬‬ ‫بۆ ویكسیۆنەرەكە سود لە فەرهەنگە‬

‫یەکێک لە ئامادەکاران‪:‬‬

‫ئێستا لە‬ ‫ویکیپیدیا‬ ‫زمانی کوردی‬ ‫لەپێش تورکی و‬ ‫فارسیەوەیە‬

‫كوردییەكانی نووسەران و شاعیرانی كورد‬ ‫وەرگیراوەو بناغەی پرۆژەكە بووە‪ ،‬حسێن‬ ‫محەمەد دەڵێت‪ :‬حكومەتی هەرێم هاوكارمان‬ ‫نەبوون نە مادی نە مەعنەوی‪ ،‬ئەوەی هەیە‬ ‫زیاتر لەالیەن تاكەكەسەكانەوە بە فەرهەنگو‬ ‫سەرچاوە هاوكاریمان كراوە‪.‬‬ ‫لەو فەرهەنگە ‪ 811‬هەزار وشەییەدا زیاتر‬ ‫كار لەسەر زاری كرمانجی كراوە‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫سۆرانی و هەورامی و زازایی و كەڵهوری وەك‬ ‫پێویست ئیزافە نەكراون‪.‬‬ ‫د‪.‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد نووسەرو‬ ‫رەخنەگری ئەدەبی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“هەموو زمانێك لە دنیا بەردەوام لە‬ ‫گۆڕانكارییو پەرەپێداندایە‪ ،‬هەرچەندە زمان‬ ‫گۆڕانكاری بەسەردابێت چەمكو زاراوەی نوێ‬ ‫دێتە ناویەوەو دەبێتەهۆی دەوڵەمەند بوونی‪،‬‬ ‫ئەمەش لەالیەك بە كاریگەری كلتورو ئەدەب‬ ‫لەالیەكی تر كاریگەری تەكنەلۆجیاو شۆڕشی‬ ‫ئەلیكترۆنی‪ ،‬كە وادەكات زمان رۆژانە لە‬ ‫خۆنوێكردنەوەدا بێتو زمانی كوردیش‬ ‫دەتوانێت سود لەوانە وەربگرێت”‪.‬‬ ‫“كۆمەڵگەی بەهۆی ئەوەی پیشەسازیو‬ ‫بەرهەمهێن نیە زیاتر پشت بە الیەنی كلتوریو‬ ‫ئەدەبی دەبەستێت‪ ،‬ئەدەبو رۆمانەكانو‬ ‫لێكۆڵینەوەكان رۆڵی گەورەیان بینیوە”‪،‬‬ ‫نەوزاد ئەحمەد وتیشی‪“ :‬زمانی كوردی ئێستا‬ ‫لە ئاستێكدایە هەموو زانستەكان دەتوانن‬ ‫بەناو ئەو زمانەدا بڕۆن‪ ،‬زمانی كوردی زۆر‬ ‫جیاوازترە لە ‪ 50‬ساڵ پێش ئێستا ئەمەش‬ ‫بەڵگەی بەرەوپێشچوونیو دەوڵەمەند‬

‫حکومهت بەرپرسیارە‬ ‫لە پاراستنی خوێندکاران‬ ‫رەهێڵ تەلعەت دزەیى‬ ‫حکومهت له ڕێگای دامودهزگاکانیهوه‬ ‫لهسهریهتی ڕێگای چوون بۆ خوێندنگا بۆ‬ ‫خوێندکارهکان والێبکات که خوێندکار ههست‬ ‫به ئارامی و دڵنیایی بکات‪ ،‬ئهمهش لهڕێگای‬ ‫داڕشتنی یاسایهک دهکرێت تیایدا شێوازو‬ ‫چۆنیهتی چوون بۆ خوێندنگا دیاری بکات‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهری خوێندنگا دهبێ زانیاری تهواوی‬ ‫ههبێ لهسهر خوێندکارهکانی خوێندنگاکهى و‬ ‫به کام شێوه دێن بۆ خوێندنگا‪ ،‬بهپێ‪ ،‬بهسواری‬ ‫پهیسکل‪ ،‬به ئۆتۆمبێل یان مۆتۆڕسیکل‪.‬‬ ‫ههر یهک لهم شێوازانه ڕێنمایی تایبهت‬ ‫بهخۆی ههیه و دهبێ پهیڕهوی بکهن‪،‬‬ ‫خوێندنگاش ئهرکیهتی ڕێنماییهکان بۆ‬ ‫خوێندکاران شیبکاتهوهو فێریان بکات‪.‬‬ ‫که خوێندکارێک پاسکیل یان مۆتۆڕسیکل‬ ‫بهکاربهێنێت‪ ،‬دهبێ فێر بکرێت کاڵوی‬ ‫پاراستنی سهر بهکاربهێنێت‪ ،‬یان ئهگهر به‬ ‫ئۆتۆمبێل بهێندرێت بۆ خوێندنگا دهبێ قایشی‬ ‫سهالمهتی ببهستێت‪.‬‬ ‫سااڵنه بە هاوکاری لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫هاتوجۆ چهندین وانه تهرخان بکرێت‬ ‫بۆ فێرکردنی خوێندکاران بۆ چۆنیهتی‬ ‫بهکارهێنانی شهقامهکان‪ ،‬ئەوانەی بەپێ‬ ‫دهچن بۆ خوێندنگا چۆن به ڕێگاوه بڕۆن‪،‬‬ ‫فێری هێماکانی ڕێگاوبان بکرێن‪.‬‬ ‫ئەرکی مامۆستایە ئەگەر خوێندکارێک لە‬ ‫کاتی دەستپێکردنی وانەی یەکەم نەگەیشتبووە‬ ‫پۆلەکەی‪ ،‬بەڕێوەبەری خوێندنگا ئاگادار‬

‫بکاتەوەو پەیوەندی بە ماڵەوەی خوێندکارەکە‬ ‫بکەن بۆ دڵنیابوون لەوەی هیچ شتیکی خراپ‬

‫لە ڕێگا بەسەر خوێندکارەکە نەهاتووە‪.‬‬ ‫ئەرکی خانەوادەی خوێندکارەکانیشە لە‬

‫بوونیەتی”‪.‬‬ ‫ئەو نووسەرە روونیكردەوە‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫زاراوەو چەمكی جیهانی هەیە پێویست بە‬ ‫كورداندن ناكات چەمكی هاوبەشن لەنێو‬ ‫زمانەكانداو ئاساییە‪ ،‬كورداندنی ئەو چەمكە‬ ‫جیهانیانە نابێتە هۆی پێشكەوتنی زمان‪.‬‬ ‫بۆ گەشەپێدانی زمانی فەرهەنگی كوردی‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا جگە لە وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیری‪ ،‬چەندین ناوەندو دەزگای‬ ‫سەربەخۆ كاریان لەسەر بوژانەوەی فەرهەنگی‬ ‫كوردی كردووە‪ ،‬بەاڵم بەوتەی سەرۆكی‬ ‫لیژنەی رۆشنبیری لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫قەیرانی دارایی لەماوەی رابردوودا هەموو‬ ‫شتێكی راگرتووە‪.‬‬ ‫سەلمە فاتح‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی ڕۆشنبیری‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬پشتیوانی هەر كارێكی باش دەكەین‬ ‫زمانو فەرهەنگی كوردی بەرەوپێش بەرێت‪،‬‬ ‫لە هەر شوێنێك بۆشایی یاسایی هەبێت‬ ‫بۆ پەرەپێدانی ئەم بوارە هەوڵدەدەین‬ ‫پڕی بكەینەوە‪ ،‬هەر كارێك لەم كارانە كە‬ ‫ئەم گەنجە كردوویەتی مایەی دڵخۆشیە بۆ‬ ‫میللەتێكی ‪ 50‬ملیۆنی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬وەزارەتی رۆشنبیری چەند‬ ‫ناوەندێكی بۆ پەرەپێدانی زمانی كوردی هەیەو‬ ‫بەشێك لە ناوەندەكان لە دەرەوەی وەزارەتنو‬ ‫كاری باشیان كردووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە هەموو شتێك راگیرا‪ ،‬كاری گەنجی‬ ‫لەم شێوەیە دەنگدانەوەی زیاتری هەیەو زیاتر‬ ‫جێگە دەگرێت”‪.‬‬ ‫کاتی نەچوونی منداڵەکەیان بۆ خوێندنگا‪،‬‬ ‫بەیانى زوو پێش ئەوەی کاتى خوێندن‬ ‫دەستپێبکات پەیوەندی بکەن بە خوێندنگا و‬ ‫ئاگاداریان بکەنەوە کە منداڵەکەیان ئەم ڕۆژە‬ ‫بەهەر هۆیەک بێت نایەتە خوێندنگا‪.‬‬ ‫که دهڵێین حکومهت بهرپرسیاره له‬ ‫دابینکردنی ڕێگایهکی سهالمهت بۆ خوێندکاران‬ ‫تا بهسهالمهتی و بێ ئهوهی تووشی هیچ‬ ‫گرفتێک ببن بگەن بە خوێندنگاکانیان‪،‬‬ ‫مهبهستمان ئهوهیه که حکومهت له ڕێگای‬ ‫وهزارهته جیاجیاکان و دهزگا حکومیەکان کار‬ ‫بۆ ئهم مهبهسته بکهن‪.‬‬ ‫هاتوچۆیان‬ ‫هێماکانی‬ ‫شهقامهکان‬ ‫لهسهربێت و شوێنی پهڕینهوهی به ڕوونی‬ ‫لهسهر دیاریکرابێت‪ ،‬هۆشیاری بدەن بە‬ ‫شوفێران کە لە شوێنی پەڕینەوە بوەستن‬ ‫بۆ ئەوەی هاواڵتی ببپەڕنەوە‪ ،‬لە کاتی‬ ‫سەرپێچی کردنیان سزا بدرێن‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫یاسا ڕێکبخرێت‪.‬‬ ‫لهڕێگای وهزارهتی ناوخۆ کار بکرێت که‬ ‫خوێندکارهکان ڕووبهڕووی هیچ مهترسیهک یان‬ ‫دهستدرێژی یان کاری تیرۆریستی نهبنهوه‪.‬‬ ‫له دهزگاکانی ڕاگهیاند بهرنامهی تایبهت‬ ‫ههبێ لهسهر چۆنیهتی بهکار هێنانی شهقامو‬ ‫ڕێنمایکردنی دایک و باوکان بکرێت‪ ،‬له‬ ‫گرنگیدان به بهکارهێنانی ئهم پێداویستیانهی‬ ‫که مندااڵکانیان دهپارێزێت له کاتی‬ ‫بهکارهێنانی پایسکل یان مۆتۆڕسیکل یان‬ ‫ئۆتۆمبێلدا‪.‬‬ ‫ئەم خوێندکارانەی ماڵیان دوورە‪ ،‬گرنگەو‬ ‫ئەرکی حکومەتە کە ئامرازی گواستنەوەیان‬ ‫بۆ دابین بکات‪ ،‬بە خۆڕایی و بەبێ بەرامبەر‪.‬‬ ‫منداڵ پێش ئەوەی هی دایک و باوکی‬ ‫بێت‪ ،‬دەبێ حکومەت بە هی خۆیانی بزانێت‪.‬‬ ‫پەروەردەو فێرکردنێکی باشیان بۆ دابین‬ ‫بکاتو ئەرکی سەالمەتی و تەندروستیان‬ ‫لە ئەستۆ بگرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی نەوەیەکی‬ ‫خاوەن مەعریفەتو تەندروستیەکی دەروونیو‬ ‫جەستەی باش و باوەڕ بەخۆو پڕ لە هۆشیاری‬ ‫پێشکەش بە کۆمەڵگای داهاتوو بکات و بە‬ ‫ئەرکی خۆی هەڵستێت بەرامبەر بە نەوەکانی‬ ‫داهاتوو‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪15‬‬

‫النەیەکى گەرم و تاڵ‬

‫‪ ٣٩‬منداڵ لە خانەى نەوجەوانانى هەولێر دەژین و منداڵ هەیە گەیشتووەتە زانکۆ‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫زەمەن ‪ -‬هێدی ساڵح‬ ‫لە شاری هەولێر ‪ ٤١‬ساڵە خانەی نەوجەوانان‬ ‫کراوەتەوە‪ ،‬سەرەڕای قۆناغە سەخت و دژوارەکان‬ ‫بۆ ماوەی رۆژێکیش دانەخراوە‪ ،‬ئێستا ‪ ٣٩‬کوڕو‬ ‫کچ ژیانى منداڵى و نەوجەوانیان لە خانەکە بەسەر‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫خانەی نەوجەوانانی کچان و کوڕان و چاودێریی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لە ساڵی ‪ ١٩٧٩‬لە بەغدا کراوەتەوە‪،‬‬ ‫هەمان ساڵ لە هەولێریش خانەی نەوجەوانانی‬ ‫کوڕان کراوەتەوە‪ ،‬دواتر لە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬خانەی‬ ‫نەوجەوانانی کچان و خانەی بەسااڵچوانیش‬ ‫کراونەتەوە‪.‬‬ ‫خانەی نەوجەوانان سەر بە وەزارەتی کارو‬ ‫کاروباری کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬راستەوخۆ لەالیەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی چاودێری و گەشەپێدانی‬ ‫کۆمەاڵیەتییەوە سەرپەرشتی دەکرێت‪.‬‬ ‫لە ‪ ٤١‬ساڵی رابردوودا بەهۆی چەندین گرفتی‬ ‫جۆراوجۆری کۆمەاڵیەتی و ئابووری‪ ،‬سااڵنە‬ ‫ژمارەیەک منداڵ نێردراونەتە ئەم خانەیە‪ ،‬زۆرترین‬ ‫ژمارەش لە سااڵنی ‪ ١٩٩٧‬و ‪١٩٩٨‬دا بووە‪،‬‬ ‫بەجۆرێک تەنها خانەی نەوجەوانانی هەولێر‬ ‫سەرپەرشتی زۆرتر لە ‪ ٣٠٠‬منداڵی کردووە‪ ،‬زۆری‬ ‫ژمارەکەش راستەوخۆ پەیوەندیدار بووە بە شەڕی‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬ئاوارەبوون‪ ،‬هەتیوبوون و خراپی بارودۆخی‬ ‫ئابووری‪.‬‬ ‫ژمارەکە بەراورد بە ئێستا زۆر دابەزیوەو ئێستا‬ ‫تەنیا ‪ ٣٩‬منداڵ‪ ٢٦ ،‬کوڕو ‪ ١٣‬کچ لە خانەکە‬ ‫سەرپەرشتی دەکرێن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاودێری کۆمەاڵیەتی‪ ،‬جگە لە‬ ‫سەرپەرشتیکردن و بایەخدان بە پەروەردەکردنیان‪،‬‬ ‫چەند ئەرکێکی تریشی لەئەستۆگرتووە‪ ،‬زەیتۆ‬ ‫تۆفیق‪ ،‬بەڕێوەبەری خانەی چاودێریی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫هەولێر‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێمە سەرپەرشتی‬ ‫مندااڵن دەکەین و پەروەردەیان دەکەین‪ ،‬دەیاننێرینە‬ ‫قوتابخانە گشتییەکان و لەگەڵ مندااڵنی ئاسایی‬ ‫لە یەک پۆلدا دەخوێنن‪ ،‬بەشێکیان گەیشتوونەتە‬ ‫زانکۆو پەیمانگاکان”‪.‬‬ ‫مەرجی خوێندن مەرجی سەرەکییە بۆ مانەوە‬ ‫لە خانە‪ ،‬لەپاڵ ئەمەشدا سااڵنە چەندین خولی‬ ‫وەرزشی و هونەرییان بۆ دەکرێتەوە‪ ،‬لە رێی‬ ‫مامۆستاو توێژەرانی کۆمەاڵیەتی بەردەوام لە هەوڵی‬ ‫بەرزکردنەوەی ئاستی رۆشنبیرییان دەدرێت‪.‬‬ ‫زەیتۆ تۆفیق‪ ،‬وتى‪“ :‬بەجۆرێک هەوڵدەدەین‬ ‫ژینگەیەکی خێزانی بۆ منداڵ بڕەخسێنین‪ ،‬یان‬ ‫بە هەر شێوەیەک بێت منداڵ بگەڕێنینەوە ناو‬ ‫خێزانەکەی خۆی‪ ،‬چونکە گەرمترین باوەش بۆ‬ ‫منداڵ خێزانەکەیەتی”‪.‬‬

‫ئادلەر و سایكۆلۆژیای تاكەكەس‬

‫زەیتۆ تۆفیق‬ ‫ژمارەی دانیشتووانی پارێزگای هەولێر‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫ملیۆنێک و ‪ ٥٠٠‬هەزار کەسە‪ ،‬زەیتۆ تۆفیق بوونى‬ ‫خانەیەک بۆ ئەو رێژە زۆرەى دانیشتوان بە گرنگ‬ ‫دەزانێت “هەبوونی خانەی نەجەوانان بە یەکێک لە‬ ‫پێداویستیە گرنگەکانی کۆمەڵگە دادەنرێت‪ ،‬گرنگە‬ ‫خانەیەکی وا هەبێت تاوەکو منداڵ زەرەرمەند‬ ‫نەبێت و خوێندنی لەدەست نەچێت‪ ،‬چونکە منداڵ‬ ‫سەرمایەیەکی نیشتیمانییە”‪.‬‬ ‫منداڵ بە دوو شێواز دەخرێتە خانەی‬ ‫نەوجەوانان‪ ،‬شێوازی یەکەمیان خێزان خۆی‬ ‫دەچێت و پێیان رادەگەیەنێت‪ ،‬کە لە توانایدا‬ ‫نییە منداڵەکەیان بەخێو بکەن‪ ،‬ئەم حاڵەتەیان‬ ‫زۆرتر ئەو مندااڵنە دەگرێتەوە کە منداڵ باوکی یان‬ ‫دایک‪ ،‬یاخود هەردووکیان کۆچی دوایی دەکەن‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی خزمەکانیان دڵنیادەبنەوە ناتوانن‬ ‫بەرپرسیارێتی بەخێوکردنیان هەڵبگرن‪ ،‬دەیانبەنە‬ ‫خانەی نێوجەوانان‪ ،‬لە بەڕێوەبەرایەتیی چاودێریی‬ ‫کۆمەاڵیەتیش بەدواداچوون دەکەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دڵنیابوون منداڵەکە شوێنی حەوانەوەی نییەو‬ ‫ناتوانێت لە خوێندن بەردەوام بێت‪ ،‬وەریدەگرن‪.‬‬ ‫شێوازی دووەم لە رێی دادگاوەیە‪ ،‬منداڵێک‬ ‫گرفتی هەیەو دایک یان باوکی کەسی خراپن‪ ،‬یان‬ ‫بە هەر جۆرێک دادوەر بگاتە ئەو باوەڕەی نابێت‬ ‫و ناگونجێت منداڵەکە الی خێزانەکەی بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫رەوانەی خانەی نێوجەوانان دەکرێت‪.‬‬ ‫زەیتۆ تۆفیق زیاتر وتی‪“ :‬ئەو خێزانانەی‬ ‫منداڵەکانیان لێرەن‪ ،‬بەهۆی سەرقاڵبوونیان‬ ‫بە چارەسەرکردنی گرفتە کۆمەاڵیەتییەکانیان‪،‬‬

‫پەروەردەکردنی منداڵەکانیان لەبیرکردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەداخەوە ئەو مندااڵنەی لێرەن هەم لەڕووی‬ ‫پەروەردەکردن و خستنەبەر خوێندنیان و هەمیش‬ ‫لەڕووی چۆنیەتی مامەڵەکردنیان لەگەڵ دەوروبەر‬ ‫قورسترە لە مندااڵنی ئاسایی‪ ،‬بۆیە جاری وا هەیە‬ ‫سەرکەوتوو نابین لە پێگەیاندنی هەندێک منداڵ لە‬ ‫خانەکەماندا‪ ،‬ئەمەشیان راستەوخۆ پەیوەندی بە‬ ‫فشاری کۆمەاڵیەتی و دواکەوتنیان لە قۆناغەکانی‬ ‫ژیانیاندا هەیە”‪.‬‬ ‫بەپێی یاساکانی بەڕێوەبەرایەتی چاودێری‬ ‫و گەشەپێدانی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬خانەی نەوجەوانان‬ ‫دەتوانێت ئەو مندااڵنەی تەمەنیان لە پێنج ساڵەوە‬ ‫بۆ ‪ ١٨‬ساڵە بگرێتەخۆ‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫چاودێریی کۆمەاڵیەتی دڵنیابوو لەوەی ئەو منداڵە‬ ‫دەتوانێت لە خوێندن بەردەوامبێت و بچێتە زانکۆ‬ ‫یان پەیمانگا‪ ،‬الی خۆیان دەیانهێڵنەوە ئەوانەیش‬ ‫کە ئاستی هزریان الوازەو ناتوانن لە خوێندن‬ ‫بەردەوامبن‪ ،‬هەوڵدەدەن لەسەر کارێکی پیشەیی‬ ‫راهێنانیان پێبکەن و دواتر کاریان بۆ دەدۆزنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە چەند ساڵی رابردوودا قەیرانی‬ ‫دارایی و سیستمی پاشەکەوتی مووچە هەبوو‪،‬‬ ‫بەهۆشیەوە رێژی جیابوونەوە زیادی کرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە نەبووەتە هۆی ئەوەی ژمارەی مندااڵنی‬ ‫خانەکە زیاد بکات و چارەسەر بۆ حاڵەتە‬ ‫نەخوازراوەکان هەبووە‪.‬‬ ‫زەیتۆ تۆفیق‪ ،‬لەبارەی پەیوەندیی نێوان‬ ‫زیادبوونی رێژەی تەاڵق و ناردنی مندااڵن بۆ خانەی‬ ‫نەوجەوانان وتی‪“ :‬ئەوەی جێگای دڵخۆشییە‬

‫ئاستی رۆشنبیری خێزان بەرزە‪ ،‬راستە قەیرانی‬ ‫دارایی لە چەند ساڵی رابردوودا لە کوردستان‬ ‫سەریهەڵداو چەندین خێزانیش بەهۆی خراپی باری‬ ‫دارایی لە یەکتر جیابوونەوە‪ ،‬بەاڵم نەگەیشت بەو‬ ‫ئاستەی دایک یان باوک نەتوانێت منداڵەکەی خۆی‬ ‫بەخێو بکات و بینێرێتە ئێرە”‪.‬‬ ‫مندااڵن لەنێو خانەی نەوجەواناندا چەندین‬ ‫گرفتیان هەیە‪ ،‬گەورەترین گرفتیشیان بێنازییەو‬ ‫دوور لە خێزانەکانیان لەگەڵ کەسانی بیانیدا‬ ‫دەژین‪.‬‬ ‫زەیتۆ تۆفیق باسی ئەم گرفتە دەکات و دەڵێت‪:‬‬ ‫“منداڵەکانی ئێرە سەرجەم پێداویستییەکانیان‬ ‫پڕکراونەتەوە‪ ،‬بەردەوام لە هەوڵی چارەسەرکردنی‬ ‫گرفتەکانیان داین و گرنگییان پێدەدەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێرە هەست بە ئاسوودەیی ناکەن و دەیانەوێت‬ ‫بگەڕێنەوە الی خێزانەکانیان‪ ،‬تاکە گرفتیان‬ ‫خێزانەکانیانە‪ ،‬دەیانەوێت لەگەڵ ئەواندا بژین‪،‬‬ ‫بەاڵم خێزانەکانیان یان پەرتەوازە بوون‪ ،‬یانیش‬ ‫ناتوانن بەخێویان بکەن‪ ،‬خزمەکانی تریشیان‬ ‫بەخێویان ناکەن‪ ،‬ئەمەش گەورەترین گرفتە کە‬ ‫تاوەکو ئێستا نەمانتوانیوە چارەسەری بکەین”‪.‬‬ ‫باسی گرفتێکی دیکەشی کردو وتی‪“ :‬گرفتێکی‬ ‫تریان نەگونجانیانە لەگەڵ یەکتر‪ ،‬چونکە بەشێکیان‬ ‫باری دەروونیان ناڕێکەو بەشێکیشیان راهاتوون‪،‬‬ ‫واتا گونجاو نییە تێکەڵکردنیان‪ ،‬ئەوانەی باری‬ ‫دەروونیان ناڕێکە‪ ،‬بەردەوام پەالماری مندااڵنی تر‬ ‫دەدەن‪ ،‬هەمیشە مندااڵنی ئاسایی بوونەتە قوربانی‬ ‫مندااڵنی دەروون ناڕێک”‪.‬‬

‫سۆلین لە زیندان ئەشكەنجە دراوە‬

‫دوانەیەكی خانەقینی لە بەغدا داوای نیشتیمان دەكەن‬ ‫زەمەن ‪ -‬کەرکوک ناو‬ ‫سۆلین خالید (‪١٩‬ساڵ) ئەو كچە‬ ‫خانەقینییەی لە ‪٢٥‬ی تشرینی یەكەمەوە لەگەڵ‬ ‫براكەی خانەقینیان بەرەو گۆڕەپانی تەحریر لە‬ ‫بەغدا جێهێشت‪ ،‬هێشتا ئامادە نییە بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە هەردووكیان خرانە كونجی زیندانەوەو‬ ‫ئەشكەنجە دران‪.‬‬ ‫لەوكاتەی خۆپیشاندانەكان لە بەغدا‬ ‫سەریهەڵدا‪ ،‬سۆلین و وەلیدی برای كە دوانەن‪،‬‬ ‫خۆیان گەیاندە بەغدا و هاوشانی سەدان هەزار‬ ‫خۆپیشاندەر دروشمی “نیشتیمانمان دەوێت”یان‬ ‫بەرزكردەوە‪ .‬بێ گوێدانە بەربەستە ئەمنیی و‬ ‫مەترسییەكان‪.‬‬ ‫سۆلین زیاتر وەكو چاالكوانێك بەشداریی‬ ‫كردووە و هاوكاریی خۆپیشاندەرە بریندارەكانی‬ ‫دەكرد بە پێشكەشكردنی فریاگوزاریی سەرەتایی‪،‬‬ ‫بەاڵم وەلید وەكو خۆپیشاندەر بەشداریكرد‪.‬‬ ‫بەاڵم ئامانجی هەردووكیان‪ ،‬وەك فریال‬ ‫محەمەدی دایكیان دەڵێت “لەپێناو كۆتاییهێنان‬ ‫بووە بە ناعەدالەتی‪ ،‬گەندەڵیی و باشتركردنی‬ ‫بژێوی خەڵكی عیراق”‪.‬‬ ‫لە ‪٢١‬ی كانونی دووەم‪ ،‬سۆلین لەسەر پردی‬ ‫محەمەد قاسم لەبەغدا دەستگیركرا‪ ،‬لەوكاتەی‬ ‫دەیویست هاوكاریی خۆپیشاندەران بكات‪،‬‬ ‫براكەشی پێشتر دەستگیركرابوو‪.‬‬ ‫فریال محەمەد‪ ،‬بە (كەركوك ناو)ی وت‬ ‫“كچەكەم دوای چەند كاتژمێرێك ئازادكرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مۆبایلەكەیان لێسەندبوو‪ ،‬بۆیە ئەو رۆژە نەیتوانی‬ ‫ئێمە ئاگاداربكاتەوە”‪.‬‬ ‫بۆیە فریال بەرەو بەغدا بەڕێكەوت‪ ،‬تا‬ ‫سۆراغی كچ وكوڕەكەی بزانێت‪.‬‬ ‫“كچەكەم لە زیندان ئەشكەنجە درابوو و‬ ‫ئازاری پێگەیشتبوو”‪ ،‬لەبارەی كوڕەكەشییەوە‬ ‫وتی “ئێستا ئەو نزیکەى مانگێکە لەزیندانە لە‬

‫سۆلین خالید (‪19‬ساڵ) لەكاتی دەستگیركردنی لە ناو خۆپیشاندەران و لەسەر پردی محەمەد قاسم لەبەغدا‬ ‫فڕۆكەخانەی موسەننا و بۆ ئازادكردنی چاوەڕێی‬ ‫دادگاییكردن دەكات”‪.‬‬ ‫فریال زیاتر وتی “منداڵەكانم بەشێوەیەكی‬ ‫ئاشتییانە بەشدارییانكردووە لە خۆپیشاندانەكان‪،‬‬ ‫لەپێناو نیشتیمانێك كە جێگای هەمووانی تێدا‬ ‫ببێتەوە و كۆتایی بەگەندەڵیی و نادادپەروەری‬ ‫بهێنرێت”‪.‬‬ ‫هەروەها وتی “كوڕەكەم لەزیندان‬ ‫ئەشكەنجەدراوە و بەهۆیەوە قۆڵێكی لەجێ‬ ‫چووە‪ ...‬دەیان گەنجی وەكو كوڕەكەی من‬ ‫خزێنراونەتە ناو زیندانەكەوە و كە دەیانبینی‬ ‫ئازار دەكێشێت‪ ،‬خۆ ئەوان رۆڵەی ئەم واڵتەن‬ ‫لەپێناو چی لە زیندان بن”‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانەكان كە لەسەرەتای تشرینی‬

‫یەكەمی ساڵی رابردوەوە دەستیپێكردووە‪ ،‬لە‬ ‫داواكردن بۆ مافە سەرەتاییەكانەوە بۆ گۆڕینی‬ ‫سیستمی حوكمڕانی گۆڕدرا‪ ،‬هەر لەژێر فشاری‬ ‫ئەواندا عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی‬ ‫عیراق دەستیلەكاركێشایەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی كۆمسیۆنی بااڵی مافەكانی‬ ‫مرۆڤ لە عیراق‪ ،‬كە دراوە بە (كەركوك ناو)‪،‬‬ ‫‪ ٥٣٦‬خۆپیشاندەر لە خۆپیشاندانەكاندا كوژراون‪،‬‬ ‫كە ‪١٧‬یان لە هێزە ئەمنییەكانن‪ ،‬النیكەم ‪٢٣‬‬ ‫هەزار خۆپیشاندەریش برینداربون‪.‬‬ ‫ئەو ئامارانە ترسێكی گەورەیە بۆ فریال‬ ‫محەمەد و هەموو ئەوانەی رۆڵەكانیان لە گۆڕەپانی‬ ‫خۆپیشاندانەكانن لە بەغداو شارەكانی تر‪.‬‬ ‫هەر بەپێی ئامارەكە‪ ٧٢ ،‬كەس رفێنراون و‬

‫تەنیا ‪٢٢‬كەس لەو رفێنراوانە ئازادكراون‪.‬‬ ‫بەسمە محەمەد‪ ،‬ئەندامی كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫مافەكانی مرۆڤی عیراق بە (كەركوك ناو)ی وت‬ ‫“بەدواداچونمان بۆ دۆسییەی وەلید كردووە‪،‬‬ ‫ئەو لە زیندانی فڕۆكەخانەی موسەننایە و بۆ‬ ‫ئازادكردنی چاوەڕێی بڕیاری دادگا دەكات”‪.‬‬ ‫فریال داوایكرد دەسەاڵتدارانی عیراق‪،‬‬ ‫كوڕەكەی ئەو و دەستگیركراوانی تر ئازادبكەن‪.‬‬ ‫هەرچی سۆلینە‪ ،‬لەگەڵئەوەی روبەڕوی‬ ‫ئەشكەنجە بۆتەوە‪ ،‬لەدواین پەیوەندی تەلەفۆنیدا‬ ‫بە دایكی وتووە “ناتوانم بگەڕێمەوە بۆ خانەقین‪،‬‬ ‫خۆپیشاندەران بە بەردەوامی پێویستیان بە‬ ‫فریاگوزاریی خێرا هەیە‪ ،‬تا خۆپیشاندان بمێنێت‬ ‫من لە بەغدا دەمێنمەوە”‪.‬‬

‫ئەلفرێد ئادلەر‪ ،‬زانایەكی دەروونناسییە‪ ،‬ساڵی‬ ‫(‪ )١٨٧٠‬لە ڤیەننای پایتەختی نەمسا لەدایك بووە‪،‬‬ ‫ساڵی (‪ ،)١٩٣٧‬كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫قۆناغی منداڵی بەشێوەیەكی نائاسایی بەسەربرد‪،‬‬ ‫چونكە جگە لەوەی كە لەڕووی جەستەییەوە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫منداڵكی دەردەدارو لەڕو الواز بوو‪ ،‬بەم هۆیەوە لەالیەن‬ ‫هاوڕێ و هاوتەمەنەكانییەوە گاڵتەی پێدەكراو تانەی‬ ‫لێدەدرا‪ ،‬هەروەها پەروەردەكارانیشی باوك و دایك‬ ‫و مامۆستاكانی هەمیشە سەرزەنشتیان دەركردو بە‬ ‫كەسێكی تەمەڵ و دۆڕاو شكستخواردوو دەیاندایە قەڵەم‪.‬‬ ‫تەنانەت یەكێك لە مامۆستاكانی لە نامەیەكدا بۆ باوكی‬ ‫ئادلەر دەنووسێت‪ :‬كوڕەكەت لە خوێندندا زۆر تەمبەڵە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەوانەی بیركاریدا‪ ،‬بۆیە پێشنیار دەكەم كە‬ ‫لەقوتابخانە دەریبهێنەو بیكە بە پینەدۆز‪ ،‬رەنگە لەو‬ ‫كارەدا سەركەوتووبێت! بەاڵم سەرئەنجام ئادلەر نەبوو‬ ‫بە پینەدۆز و بوو بە زانایەكی بەناوبانگ لە بواری‬ ‫سایكۆلۆژیدا‪.‬‬ ‫بەكورتی بڵێین‪ :‬لە قۆناغی منداڵیدا‪ ،‬ژینگەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بۆ ئادلەر دۆزەخێكی درێژخایەن بوو‪ ،‬تا‬ ‫دواجار هەر ئەو ژینگە كۆمەاڵیەتییە هەراسانكەرەو ئەو‬ ‫مامەڵە ناپەروەردەییەی خێزانەكەی بوو بە هەوێنی بیرو‬ ‫بۆچوونەكانی و رێبازێكی سایكۆلۆژی تایبەت بە خۆی‬ ‫دامەزراندو ناوی لێنا سایكۆلۆژی تاكەكەس‪.‬‬ ‫ئادلەر لە تێزە سایكۆلۆژی و فكرییەكانی خۆیدا‪ ،‬لە‬ ‫هەر شتێك زیاتر چەختی لەسەر گرێی خۆبەكەمزانی‬ ‫لەالی مرۆڤ كردووەتەوە‪ ،‬لەو بڕوایەدایە كە ئەم گرێیە‬ ‫بەشێوەیەكی رێژەیی لەالی هەموو كەسێك هەیە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی بە بۆماوەو پێكهاتەی كرۆمۆسۆمی مرۆڤەوە‬ ‫نییە‪ ،‬وەك هەندێ زانای تر‪ ،‬پێیانوابوو كە بوونی ئەم‬ ‫گرێیە پەیوەستە بە فاكتەری بایۆلۆجییە‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫ئەمانەوە‪ ،‬ئادلەر ئەوە دەخاتەڕوو كە ئەگەرچی ئەم گرێیە‬ ‫بۆ سەردەمی شیرەخۆرەیی دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە لەم قۆناغەدا‬ ‫منداڵ بەشێوەیەكی رەها پشت بە گەورەكان دەبەستێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەمەدا‪ ،‬گرێی خۆبەكەمزانی پاڵنەرێكی‬ ‫بەهێزە بۆ مانەوەی مرۆڤ‪ ،‬سەرچاوەیەكیشە بۆ هەوڵ و‬ ‫تێكۆشان‪ ،‬چونكە ئادلەر پێیوایە كە هەموو پێشكەوتن و‬ ‫گەشەكردنێكی تاكەكەسی‪ ،‬بەرئەنجامی هەوڵەكانییەتی بۆ‬ ‫قەرەبوكردنەوە و بەدەستهێنانەوەی ئەو كەموكورتییانەی‬ ‫كە لەرابردودا مرۆڤ هەیبووە‪ ،‬ئیتر ئەو كەموكورتییانە‬ ‫راستیبن‪ ،‬یان وەهمی‪.‬‬ ‫ئادلەر كاتێك بەم نیگایە لەگرێی خۆبەكەمزانی‬ ‫دەڕوانێت‪ ،‬بەگومانەوە پرسیارێكی گرنگ دەكات و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئایا هەموو كەسێك لەتوانایدا هەیە كە گرێی‬ ‫خۆبەكەمزانی وەك پاڵنەر بەكاربهێنێت بۆ سەركەوتن‬ ‫و بەدەستهێنانی سەركەوتنی زیاتر و بااڵبوون لەژیاندا؟‬ ‫هەر خۆی وەاڵم دەداتەوە‪ :‬بێگومان نەخێر‪ .‬كەواتا گرێی‬ ‫خۆبەكەمزانی دەشێ مرۆڤ بە دوو ئاراستەی جیاواز و‬ ‫دژبەیەكدا ببات‪ ..‬یان مرۆڤ دەكاتە كەسێكی داهێنەر و‬ ‫چاكەكار و خزمەتگوزار‪ ..‬ئەمە ئەو كاتانەیە كە تاكەكەس‬ ‫بتوانێت خۆبەكەمزانی رابردووی وەك پاڵنەرێكی باش بۆ‬ ‫ئێستای بەكار بهێنێت‪ ..‬یان دەیكاتە كەسێكی شەڕەنگێز‬ ‫و رقاوی و دەمارگیر‪ ..‬ئەمە ئەو كاتانەیە كە تاكەكەس‬ ‫تۆڵەی رابردووی دۆڕاو و پڕ شكستی خۆی لەكەسانی تر‬ ‫دەكاتەوە‪..‬‬ ‫لێرەدا پرسیارێكی تر رەوایە بكرێت‪ :‬چی بكرێت‬ ‫باشە بۆئەوەی مرۆڤ بتوانێت گرێی خۆبەكەمزانی وەك‬ ‫پاڵنەرێك بۆ سەركەوتن و بااڵبوون و بەدەستهێنانی‬ ‫دەستكەوتی زیاتر بەكار بهێنێت؟ وەاڵم ئەوەیە كە مرۆڤ‬ ‫پێویستی بە ژینگەیەكی كۆمەاڵیەتی گونجاو هەیە كە‬ ‫تیایدا بژی‪ ،‬مەبەست لە ژینگەی گونجاویش‪ ،‬مامەڵەی‬ ‫دروستی گەورەكانە لەگەڵ یەكتری بەگشتی و لەگەڵ‬ ‫منداڵدا بەتایبەتی‪ ،‬چونكە ئادلەر لەوبڕوایەدایە كە گرێی‬ ‫خۆبەكەمزانی لەژینگەی كۆمەاڵیەتییەوە دروست دەبێت‬ ‫و هەڵێنجراوی شێوە و شێوازی پەروەردەی گەورەكانە‬ ‫لەگەڵ منداڵدا‪ ،‬بۆیە بەچاككردنی ژینگەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مامەڵەی دروستی گەورەكان لەگەڵ منداڵدا‪ ،‬ئەم گرێ‬ ‫دەروونییەش كەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەپەراوێزی ئەم چەند دێڕەدا پێویستە چەمكی‬ ‫تێكۆشان لەپێناو سەركەوتن و بااڵبوون لەالی ئادلەر زیاتر‬ ‫روون بكەینەوە‪ ،‬چونكە مەبەستی ئادلەر لەم دوو چەمكە‬ ‫ئەوە نییە كە مرۆڤ لەسەر حیسابی ئەوانی تر‪ ،‬حەزی‬ ‫خۆسەپاندن و زیادكردنی ماڵ و دارایی ال دروست بێت‪،‬‬ ‫رێك بە پێچەوانەی ئەمەوە‪ ،‬مەبەست لەمە‪ ،‬پێگەیشتن و‬ ‫كامڵبوونی زیاتری مرۆڤە لەڕوی ئەخالقی و ویژدانییەوە‪.‬‬ ‫چەمكی بااڵبوون (تفوق)ی مرۆڤ لەالی ئادلەر بریتییە‬ ‫لە هەڵكشانی مرۆڤ لە نزمەوە بۆ بەرز‪ ،‬لە خراپەوە بۆ‬ ‫باش‪ ،‬لە نەزانییەوە بۆ زانین و ‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫* پسپۆر لە بواری پەروەردە و دەروونناسی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫یادەوەریی‬ ‫پزیشکێک‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬ ‫هەفتانە دەینووسێت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫فەیسبوک ژیانى بیرکۆڵەکانى زاخۆى سەختتر کردووە‬ ‫بیرکۆڵ و کەمئەندامان لەالیەن بەشێک لە بەشدارانى تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکانەوە سوکایەتیان پێدەکرێت‬ ‫میهڤان مەجید‬

‫گوڵفرۆش‬ ‫عادەتی گرتبوو بە هاتوچۆی ئەو شەقامە‪ ،‬هەموو‬ ‫شەوێک کە لە کلینیک تەواو دەبوو بەو شەقامەدا‬ ‫دەڕۆشتەوە ماڵ‪ ،‬چونکە نەیدەتوانی شەوێک بڕوات‬ ‫ئەو مناڵە گوڵفرۆشە نەبینێت ‪.‬‬ ‫هەرچەندە ڕێگاکە دوورتری دەخستەوە لە ماڵ‪،‬‬ ‫بەاڵم حەزی بینینی ئەو منداڵە گوڵفرۆشە زۆر زیاتر‬ ‫بوو لەوەی بیر لە دووری ڕێگاکە بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد منداڵێکی قژو چاو کاڵ‪ ،‬تەمەنی لە‬ ‫دەوروبەری ‪ ۱۰‬ساڵێک دەبوو‪ ،‬لەبەردەم ترافیکەکەدا‬ ‫دادەنیشت‪ ،‬چەپکێ گوڵی سوور بە دەستێکی‬ ‫و کتێبی قوتابخانەکەشی بە دەستەکەی تری‬ ‫هەڵدەگرت‪ ،‬ماوەی دوو مانگ بوو هێندە یەکتریان‬ ‫بینی بوو لەبەردەم ئەو ترافیکەدا‪ ،‬بوو بوون بە دوو‬ ‫هاوڕێی زۆر نزیک لەیەک‪.‬‬ ‫شەوان کە بەماندوویی دەگەڕایەوە لەبەردەم گڵۆپە‬ ‫سوورەکانی ترافیکالیتەکەدا کەمێک دەمەتەقێیان‬ ‫دەکرد وەک دوو هاوڕێ‪ ،‬ئەوەی کۆیدەکردنەوە‬ ‫ماندوویەتی و شەو و چاوەڕوانی گۆڕانی ڕەنگی‬ ‫گڵۆپەکان بوو‪ ،‬ئەم حەزی دەکرد سوور بگۆڕێت بۆ‬ ‫سەوز بۆ ئەوەی زووتر بگاتەوە ماڵێ‪ ،‬ئەویش حەزی‬ ‫دەکرد گڵۆپەکە هەر سوور بێت تا زۆرترین گوڵ‬ ‫بفرۆشێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد منداڵێکی بێ دایک بوو‪ ،‬باوەژنی‬ ‫هەبوو لەگەڵ باوکێکی پیر کە باغەو پالستیکی‬ ‫کۆدەکردەوەو دەیفرۆشت‪ ،‬باوکی نەیدەتوانی‬ ‫بژێوی ژیانی خێزانەکەی بە تەواوی دابین بکات‪،‬‬ ‫بۆیە ناچار ئەحمەدیان خستبووە بەر کاری شت‬ ‫فرۆشتن‪ ،‬لەپێشدا کلینێکسی دەفرۆشت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای گوڵفرۆشتنی پێخۆشتربوو‪ ،‬بەو منداڵیەی‬ ‫خۆیەوە هەستیدەکرد گوڵفرۆشتن شتێکی جیاوازە‪،‬‬ ‫“کاتێک تۆ گوڵێک دەدەیت بە یەکێک‪ ،‬چنگێک‬ ‫خۆشەویستیشی پێدەبەخشیت لەگەڵی‪ ،‬بەخشینی‬ ‫گوڵ دایم جوانی خۆیی هەیە با بە پارەش بێت”‪،‬‬ ‫هەمیشە وا بیری دەکردەوە‪.‬‬ ‫هەموو ڕۆژێک دوای قوتابخانە نەدەچووە ماڵ‪،‬‬ ‫یەکسەر بە جانتاکەی شانیەوە دەچوو بۆ دوکانی‬ ‫گوڵفرۆشەکان و چەپکێک گوڵی دەکڕی و بەرەو الی‬ ‫ترافیکالیتەکە دەهات‪ ،‬ئەو ترافیکالیتە ماڵی دووەمی‬ ‫ئەو بوو‪ ،‬کاتێک گڵۆپەکانی دەبوو بە سوور ئەو‬ ‫دەستیدەکرد بە گەڕان بەناو ئوتۆمبێلە وەستاوەکان‬ ‫و دەستیدەکرد بە گوڵفرۆشتن‪ ،‬کە دەبوو بە سەوز‬ ‫لەسەر شۆستەی شەقامەکە دادەنیشت و کتێبەکانی‬ ‫دەردەهێناو دەستیدەکرد بە خوێندن‪.‬‬ ‫ئەحمەد پاڵەوانێکی بچووک بوو بۆ ژیانێکی‬ ‫باشتر هەوڵی دەدا‪ ،‬منداڵێکی جیاواز بوو‪ ،‬منداڵێک‬ ‫بوو هەر زوو زبری ژیان کردبووی بە پیاوێکی کامڵ‬ ‫کە بەرپرسیارێتی خێزانێکی هەڵگرتبوو‪.‬‬ ‫ئەو شەوە لەهەموو شەوەکانی تر درەنگتر‬ ‫تەواو بوو لە کلینیک‪ ،‬زۆر ماندوو بوو‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫وایلێنەکرد ڕای خۆی بگۆڕێت و نەچێت بۆ بەردەم‬ ‫ترافیکەکە‪ ،‬بینینی ئەو منداڵە بوو بوو بە پیشەیەکی‬ ‫ڕۆژانەی نەیدەتوانی دەستبەرداری بێت ‪.‬‬ ‫گەیشتە بەردەم ترافیکەکەو ئەحمەدی بینی‪،‬‬ ‫بەناو ئۆتۆمبێلەکاندا دەگەڕا‪ ،‬کاڵوێکی ڕەش‬ ‫لەسەریاو لووتی سوور هەڵگەڕابوو و پەنجەکانی‬ ‫شین هەڵگەڕابوون لەسەرما‪ ،‬هەر کە گەیشتە ئەم‬ ‫خەندەیەکی کردو وتی‪ :‬دکتۆر چۆنی؟‬ ‫‪ +‬تۆ چۆنی‪ ،‬ئەوا بەم درەنگانەو بەم سەرمایە بۆ‬ ‫ناچیتەوە ماڵ؟‬ ‫ وەاڵ دەمەوێت تۆزێک گوڵبفرۆشم‪ ،‬ئەمڕۆ هیچم‬‫نەفرۆشتووە ‪.‬‬ ‫‪ +‬ئاخر ساردە‪ ،‬نەخۆش دەکەویت ‪.‬‬ ‫ نا نا نەخۆش ناکەوم‪ ،‬ئاخر من دڵم سوورە‬‫بەرگەی هەموو شت دەگرم !‬ ‫بەپێکەنینەوە پێی وت‪ :‬جا توخوا ئەوە کەی‬ ‫قسەیە‪ ،‬خۆ هەموو عالەمەکە دڵی سوورە‪ ،‬ئەسڵەن‬ ‫دڵ خۆی ڕەنگی سوورە ‪.‬‬ ‫ نا‪ ،‬نەخێر دکتۆر وانیە‪ ،‬خەڵک هەیە دڵی‬‫سپییە‪ ،‬خەڵک هەیە دڵی پەمەییە‪ ،‬هەیە دڵی پەڵە‬ ‫پەڵەی ڕەشی تیایە‪ ،‬هەشە هەموو دڵی ڕەشە‪،‬‬ ‫دڵەکان جیاوازن بەپێی کەسەکان و ڕەفتارەکان‬ ‫دڵەکانیش دەگۆڕێن‪.‬‬ ‫ویستی وەاڵمێکی بداتەوە‪ ،‬ترافیکەکە لەو کاتەدا‬ ‫بوو بە سەوز‪ ،‬ناچار بەدەستی ماڵئاوایی کرد لە‬ ‫ئەحمەدو ئۆتۆمبێلەکەی لێخوڕی‪ ،‬لە ڕێگا بیری لە‬ ‫قسەکانی ئەحمەد دەکردەوەو لەدڵی خۆیدا وتی‪:‬‬ ‫“ئای‪ ،‬ئەگەر مرۆڤە دڵڕەشەکان نەئەبوون‪ ،‬تۆیەکی‬ ‫منداڵ ناچار نەئەبوویت بەم شەوە دڕەنگەو بەم‬ ‫سەرمایە گوڵبفرۆشیت”‪.‬‬

‫خەمى سەگڤان محەمەد باوکى‬ ‫منداڵێکی بیرکۆڵ و منداڵێکی خاوەن‬ ‫پێداویستی تایبەت بووەتە دوو خەم‪،‬‬ ‫یەکەمیان دابینکردنى بژێوییانەو‬ ‫دووەمیشیان ئاگادارى و پاراستنى‬ ‫منداڵەکانیەتى بۆ ئەوەى نەبنە‬ ‫نێچیرى تۆڕەکۆمەاڵتیەکان‪.‬‬ ‫سەگڤان محەمەد‪ ،‬کرێکارى دەکاتو‬ ‫ناشتوانێت رێگرى لە چوونە دەرەوەى‬ ‫منداڵەکانى بکات‪“ ،‬ئەو کاتەی دەچنە‬ ‫دەرەوەش بەشێکی خەڵکی جادەو‬ ‫ئەوانەی لە تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫ئیش دەکەن‪ ،‬رەسمیان دەگرن و بە‬ ‫ڤیدیۆوە قسەیان پێدەکەن بەو جۆرە‬ ‫سوکایەتیان پێدەکەن”‪.‬‬ ‫ئەم هاواڵتیەى دانیشتووى شارى‬ ‫زاخۆ‪ ،‬دڵگرانە بە دووبارەبوونەوەى‬ ‫“سوکایەتى بە منداڵەکانى” و تائێستا‬ ‫لەالى پۆلیس دووجار سکااڵى لەسەر‬ ‫خاوەن پەیجەکان تومارکردووە‪“ ،‬بەاڵم‬ ‫نازانرێت خاوەن پەیجەکان کێن بۆیە‬ ‫حاڵەتەکان دووبارە دەبنەوە”‪.‬‬ ‫حاڵى سەگڤان و منداڵەکانى‪،‬‬ ‫گوزەرانى تاڵى زۆربەى مندااڵنى‬ ‫بیرکۆڵ و خاوەن پێداویستى‬ ‫تایبەتە لە زاخۆ‪ ،‬گیرۆدەى دەستى‬ ‫کۆمەڵێک خەڵک بوون کە بۆ کەیف و‬ ‫سەرگەرمکردن ڤیدیۆییان دەگرن و لە‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان باڵویدەکەنەوە‪.‬‬ ‫هەڵکشانى گاڵتەکردن بە بیرکۆڵو‬ ‫خاوەن پێداویستیە تایبەتەکان‬ ‫ئارامى لە قادری (‪ ٢4‬ساڵ) خاوەن‬ ‫پێداویستیەکى تایبەت تێکداوە‪،‬‬ ‫ئێستا بەزەحمەت دەتوانێت بچێتە‬ ‫بازاڕ یان شوێنێکى گشتى‪“ ،‬مۆبایلێک‬ ‫دەردەکەن و دەستدەکەن بە‬

‫تەسویرکردنمان و بە زۆر قسەمان‬ ‫پێدەکەن”‪.‬‬ ‫قادر تواناى قسەکردنى هەیە‬ ‫نیگەرانە لەو کەسانەى سوکایەتى‬ ‫گەنجان‬ ‫بەتایبەت‬ ‫پێدەکەن‬ ‫“وێنەو ڤیدیۆمان دەگرن و لە‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان باڵویدەکەنەوە‬ ‫ئەمەش بۆ خۆمان و کەسوکارمان‬ ‫خۆش نیە”‪.‬‬ ‫بیركۆڵی‪ ،‬پوكانەوەو لەناوچوونی‬ ‫خانەكانی مێشکە‪ ،‬ئێستا ئەم‬ ‫نەخۆشیە لە جیهاندا زیادیكردووە‬ ‫چونكە رێژەی كەسە بەتەمەنەكان‬ ‫ڕووی لە زیادیكردووەو ئەم‬

‫نەخۆشیەش زیاتر رووبەڕووی ئەوان‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە سنوری بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەاڵیەتی‬ ‫زاخۆ‪ ،‬نزیکەی ‪ ٧٥٢‬کەسی بیرکۆڵ‬ ‫هەن‪ ،‬لەوانەش ‪ 6٣٨‬تۆمارکراون و‬ ‫‪ 114‬چاوەڕێی تۆمارکردنن و مانگانە‬ ‫موچەی ‪ 1٥٠‬هەزار وەردەگرن‪ ،‬هاوکات‬ ‫بە سەدان کەسی خاوەن پێداویستی‬ ‫تایبەتیش لە سنوورەکەدا هەن ‪.‬‬ ‫شێرزاد هروری‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫چاودێری و گەشەپێدانی کومەاڵیەتی‬ ‫زاخۆ‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتى‪“ :‬پشتگیری‬ ‫ئەم بیرکۆڵ و خاوەن پێداویستی‬

‫تایبەت ئەرکی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تەندروستییە‪ ،‬تەنیا ئەرکی ئێمە‪،‬‬ ‫دابینکردنی موچەیە بۆیان”‪.‬‬ ‫بۆ رێگرى لەوەى رووبەڕووى‬ ‫سوکایەتى و گاڵتەپێکردن نەبنەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی چاودێری و‬ ‫گەشەپێدانی کومەاڵیەتی زاخۆ‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫دروستکردنی شوێنێکی تایبەتە بۆ‬ ‫بیرکۆڵو خاوەن پێداویستی تایبەتەکان‪.‬‬ ‫لە شارى دهۆک پەیمانگایەکی تایبەت‬ ‫بۆ ئەو بیرکۆاڵنە کراوەتەوە‪ ،‬کە تواناى‬ ‫خوێندن و نووسین و گوێگرتنیان هەیە ‪.‬‬ ‫نەخۆشی بیرکۆڵى دەبێتە هۆی‬ ‫لەدەستدانی (زاكیرە) واتە بیركردنەوە‪،‬‬

‫بەهۆیەوە مرۆڤ شتە تازەكانی‬ ‫بیرنامێنێت واتا نەخۆش تەنها شتە‬ ‫كۆنەكانی بیردەمێنێت‪ ،‬هەروەها ئەگەر‬ ‫پلەی نەخۆشیەكە زیاد بكات دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەی نەخۆش كەسوكاری نەناسێتەوە‪،‬‬ ‫هاوكات ئاراستەی رۆشتنی لەدەستدەدات‬ ‫و هەر بەو هۆیەوە نەخۆش شێوازی‬ ‫نانخواردنی بیردەچێتەوەو هەستی‬ ‫برسێتی نامێنێت و نازانێت كەی برسی‬ ‫دەبێت لەبەرئەوە رووبەڕووی الوازبوون‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ئەگەر پلەی نەخۆشیەكە‬ ‫زۆر بەرزبێتەوە دەبێتەهۆی لەدەستدانی‬ ‫كۆنترۆڵی پیسایی‪ ،‬كە بە هۆیەوە نەخۆش‬ ‫خۆی پیس دەكات‪.‬‬

‫نزیکەى ‪ 200‬هەزار دەرچوو سودمەند دەبن‬

‫جیهان بەڕووی ‪ 9‬زانکۆی کوردستاندا دەکرێتەوە‬ ‫هەولێر‪ -‬هێدی ساڵح‬ ‫کێشەیەکی گەورەی چەندین ساڵەی‬ ‫نێوان هەولێرو بەغدا چارەسەر کرا‪،‬‬ ‫بەوەش چاوەڕواندەکرێت کەرتی خوێندنی‬ ‫بااڵی کوردستان هەنگاوێکی گەورە‬ ‫بچێتە پێش‪ ،‬ئەویش دانپێدانانە بە‬ ‫کۆمەڵێک زانکۆ‪ ،‬بەم بڕیارەش سەدان‬ ‫هەزار خوێندکارو دەیان هەزار دەرچوو‬ ‫سوودمەند دەبن‪ .‬لەسەر ئاستی جیهانیش‬ ‫دەروازەیەکی نوێ بەڕووی زانکۆکان‬ ‫دەکرێتەوەو لە چەندین رووەوە سوودمەند‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ئەمساڵەوە لەالیەن‬ ‫حکومەتی عێراقەوە بەفەرمی دانپێدانان‬ ‫بە زانکۆکانی سۆران‪ ،‬کوردستان‪ ،‬زاخۆ‪،‬‬ ‫هەڵەبجەو راپەڕین راگەیەنرا‪.‬‬ ‫پێشبینیش دەکرێت لە دوو مانگی‬ ‫داهاتوودا دانپێدانان بە چوار زانکۆی‬ ‫دیکە رابگەیەنرێت‪ ،‬کە بریتین لە زانکۆی‬ ‫گەرمیان و زانکۆ پۆلیتەکنیکییەکانی‬ ‫هەولێرو سلێمانی و دهۆک‪.‬‬ ‫چاوەڕواندەکرێت دوای ئەم بڕیارە‬ ‫کەرتی خوێندنی بااڵ لە کوردستان‪،‬‬ ‫هەنگاوێکی گەورە بچێتە پێشەوەو کێشەی‬ ‫سەدان هەزار خوێندکارو دەیان هەزار‬ ‫دەرچوو بۆ هەمیشە چارەسەربکرێت‪،‬‬ ‫چونکە پێشتر دەرچووانی ئەو زانکۆیانە‬ ‫نەیاندەتوانی ماستەرو دکتۆرا لە زۆربەی‬ ‫واڵتانی دەرەوە بخوێنن‪ ،‬تەنانەت زۆرجار‬ ‫بۆ کارکردن لە کەرتی تایبەتیش کێشەیان‬ ‫بۆ دروست دەبوو‪.‬‬ ‫محەمەد شاکر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫پەروەردەو خوێندنی بااڵی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق‪ ،‬کە لەگەڵ هاوڕێ‬ ‫پەرلەمانتارە کوردەکانی لە لیژنەی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪ ،‬کاری لەسەر پرسەکە‬ ‫کردووە‪ .‬وتی‪“ :‬پاش چەندینجار‬ ‫میوانداریکردنی قوسەی سوهەیل‪،‬‬ ‫وەزیری خوێندنی بااڵی حکومەتی‬ ‫فیدراڵی و بریکاری وەزیرو بەڕێوەبەرە‬ ‫گشتییەکان و دوای چەندینجار سەردانیان‬ ‫لە وەزارەتو دروستکردنی فشارێکی زۆر‪،‬‬ ‫دوای پێکهێنانی سێ لیژنە‪ ،‬حکومەتی‬ ‫عێراق بە فەرمی دانی بە پێنج زانکۆی‬ ‫کوردستاندا نا”‪.‬‬ ‫دواکەوتنی‬ ‫هۆکاری‬ ‫لەبارەی‬

‫چاالکییەک لە زانکۆی سۆران‬ ‫دانپێدانان بە زانکۆ پۆلیتەکنیکییەکانیش‬ ‫وتی‪“ :‬زانکۆی گەورەن و لیژنەکان‬ ‫کاروبارەکانیان تەواو نەکردوون‪،‬‬ ‫بەداواداچوونی زۆرتری دەوێت و پێویستیان‬ ‫بە کاتی زۆرترە‪ .‬زانکۆی گەرمیانیش‬ ‫هێشتا لەژێر چاودێریدایە‪ ،‬کاریش بۆ ئەوە‬ ‫دەکەین لیژنەی بەدواداچوون بۆ بۆردی‬ ‫پزیشکی کوردستانیش پێکبهێنرێت”‪.‬‬ ‫جەختیشی کردەوە‪ ،‬کە ئومێد زۆره لە‬ ‫دوو مانگی داهاتوودا بەفەرمی دانپێدانان‬ ‫بە زانکۆکانی دیکەش رابگەیەنرێت و تا‬ ‫دەگەنە ئەنجامی کۆتایی لە کارکردن و‬ ‫فشارەکانیان بەردەوام دەبن‪.‬‬

‫کێشەکە چی بوو؟‬

‫زانکۆکان لەدوای ساڵی ‪ 1996‬لە‬ ‫کوردستان دامەزراون‪ ،‬بەپێی ماددەی‬ ‫‪114‬ی دەستووری عێراق‪ ،‬کە باس لە‬ ‫تایبەتمەندییە هاوبەشەکان لەنێوان‬ ‫حکومەتی ناوەندی و هەرێمەکان دەکات‪،‬‬ ‫لە یەکێک لە خاڵەکاندا باسی رەسمی‬ ‫سیاسەتی پەروەردەو خوێندنی بااڵ‬ ‫دەکات و دەڵێت‪ :‬دەبێت بە هاوبەشی‬ ‫بڕیار لەسەر ئەم دوو کەرتە بدرێت‪.‬‬ ‫بەم پێیە هەرێمی کوردستان دەسەاڵتی‬ ‫دامەزراندنی زانکۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫رەزامەندی حکومەتی ناوەندی‪.‬‬ ‫پەیوەست بەم بابەتە محەمەد شاکر‬

‫وتی‪“ :‬رەسمی سیاسەتی پەروەردەو‬ ‫خوێندنی بااڵ پێویستە بە راوێژکردن‬ ‫بێت و رەزامەندی پێشوەخت هەبێت‪.‬‬ ‫دەبوایە پێش راگەیاندنی ئەو زانکۆیانە‬ ‫رەزامەندی بەغدا هەبووایە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫رەوشی سیاسی ئەو هەماهەنگییە نەبووە‪،‬‬ ‫بۆیە دانپێدانانەکە هەنگاوێکی گرنگە بۆ‬ ‫دەرچووانی ئەو زانکۆیانە”‪.‬‬

‫دەربازبوون لە قەیرانێکی گەورە‬

‫مامۆستایەکی زانکۆ ئەم بڕیارە بە‬ ‫هەنگاوێکی گرنگ دادەنێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئەم هەنگاوە توانی کەرتی خوێندنی‬ ‫بااڵ بەرەوپێشەوە ببات و لە قەیرانێکی‬ ‫گەورە دەربازی بکات‪ .‬ئەگەر زانکۆکانی‬ ‫تریش دانیان پێدابنرێت بەشێکی زۆری‬ ‫گرفتەکانی خوێندنی بااڵ چارەسەر دەبن”‪.‬‬ ‫د‪.‬کۆسرەت ساڵح‪ ،‬توێژەرو مامۆستای‬ ‫زانکۆ‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەر‬ ‫زانکۆیەک لەالیەن وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵی حکومەتی ناوەندیی واڵتەوە دانی‬ ‫پێدا نەنرێت‪ ،‬لە بەشێکی زۆری رانکینگە‬ ‫جیهانییەکان جێگەیان نابێتەوە”‪.‬‬ ‫بەپێویستیزانى پەرلەمانتارانی کورد‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسی و کارگێڕی لە‬ ‫هەوڵەکانیان نەوەستن تاوەکو حکومەتی‬ ‫ناوەندی دان بە سەرجەم زانکۆ حکومی و‬ ‫ناحکومییەکاندا بنێت‪.‬‬

‫زانکۆکان سوودمەند دەبن‬

‫بەو دانپێدانانەى وەزارەتى خوێندنى‬ ‫بااڵى عێراق چاوەڕوان دەکرێت زانکۆکان‬ ‫لە چەند روویەکەوە سودمەندبن‪،‬‬ ‫یەکێک لەوانە ههماههنگی زیاتر لهگهڵ‬ ‫ئهو زانكۆیانهی كه پشتدهبهستن به‬ ‫رێنماییهكانی وهزارهتی خوێندنی بااڵی‬ ‫عێراق و ههماههنگی و هاوكاری لهگهڵ‬ ‫زانكۆكانی ناوهڕاست و باشوور بۆ‬ ‫توێژینهوهو ئاڵوگۆڕی مامۆستایان و‬ ‫خوێندکاران‪.‬‬ ‫پهسهندكردنی بڕوانامهی زانكۆ لهالیهن‬ ‫ئهو واڵتانهی كه پشت دهبهستن به لیستی‬ ‫زانكۆ دانپێدانراوهكانی وهزارهتی خوێندنی‬ ‫بااڵی عێراق لەگەڵ رهخساندنی دهرفهتی‬ ‫زیاتر بۆ پێشكهشكردن له خوێندنی بااڵ‬ ‫بۆ دهرچوان له زانكۆكانی خواروو و‬ ‫ناوهڕاست دوو دەرفەتى تر دەبن‪.‬‬ ‫د‪ .‬محهمهد عهلی‪ ،‬یاریدهدهری‬ ‫سهرۆكی زانكۆی سۆران بۆ كاروباری‬ ‫زانستی بەگرنگیەوە لە بڕیارەکە دەڕوانێت‬ ‫و بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬وهزیری پێشووى‬ ‫خوێندنی بااڵی عێراق‪ ،‬سهردانی زانكۆی‬ ‫سۆرانی كردو له نزیكهوه لهگهڵ‬ ‫سهرۆكایهتی زانكۆ دانیشت و دوای‬ ‫سهردانی مهیدانی‪ ،‬سهرسامی خۆی‬ ‫دهربڕی و ئاماژهی بهوهدا كه زانكۆی‬

‫سۆران ناوێكی درهوشاوهی ئهكادیمییه‬ ‫له عێراق و پێویسته ئهزموونهكهی‬ ‫بگوازرێتهوه بۆ زانكۆكانی تریش‪،‬‬ ‫دانپێدانانەکەش دواى ئەو سەردانە بوو”‪.‬‬ ‫سەرەڕاى ئەوەی زانکۆکان دەیان بەش‬ ‫و لق و کۆلێژی جیاوازیان هەیەو ئێستا‬ ‫دەیان هەزار قوتابی بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫بڕوانامەکانی؛ دبلۆم‪ ،‬بەکالۆریۆس‪،‬‬ ‫ماستەرو دکتۆرا لێیان دەخوێنن و لە‬ ‫داهاتوودا لە بڕیارەکە سوودمەند دەبن‪.‬‬ ‫بەسەریەکەوە‪ ،‬نزیکەی (‪)٢٠٠‬‬ ‫هەزار دەرچوو راستەوخۆ لە بڕیارەکە‬ ‫سوودمەند دەبن‪ ،‬ئەمە لەکاتێکدایە‬ ‫بڕیارەکە سوودێکی بەردەوام دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بەدرێژایی تەمەنی زانکۆکان و هەموو‬ ‫دەرچووانی سااڵنی داهاتوو‪.‬‬ ‫دواى ئەم بڕیارە کێشەى موحتاج‬ ‫عەلی‪ ،‬دەرچووی زانکۆی سۆران و‬ ‫هەزاران دەرچووى تر چارەسەر دەبێت‪.‬‬ ‫“ئێمە گرفتی خوێندنی ماستەرو‬ ‫دکتۆرامان لە واڵتانی بیانی هەبوو‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی زانکۆکەمان دانپێدانراو نەبوو‪،‬‬ ‫نەماندەتوانی لە باڵیۆزخانەی عێراق مۆر‬ ‫لە بڕوانەکەمان بدەین و لە دەرەوەی‬ ‫کوردستان پەرە بە خوێندن بدەین”‪.‬‬ ‫موحتاج واى وت‪ ،‬کە ئێستا دڵخۆشە بە‬ ‫بڕیارەکەو چارەسەرکردنى کێشەکەیان‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪13‬‬

‫ئەولەویەت بۆ پیشهسازی و كشتوكاڵ و گهشتیاری دەبێت‬ ‫سهرۆكی دهستهی وهبهرهێنانی ههرێمی كوردستان‪:‬‬

‫لەمەودوا وەبەرهێنان بە ویستى وەبەرهێنەران نابێت‬ ‫محەمەد شوکرى‪ ،‬سهرۆكی دهستهی وهبهرهێنانی‬ ‫ههرێمی كوردستان رایدهگهیهنێت‪ ،‬لهمهودوا‬ ‫وهبهرهێنهران ناتوانن تهنها له بواری پڕۆژهكانی‬ ‫نیشتهجێبوون و بەویستى خۆیان پرۆژە بکەن‪،‬‬ ‫بەڵکو دەبێت بەپێى پێویستى هەرێمى کوردستان‬ ‫بێت و حکومەت خۆى دیاریدەکات‪.‬‬ ‫محەمەد شوکرى‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن” باس له پالنهكانی كابینهی نۆیهمی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان دهكات بۆ ئهنجامدانی‬ ‫چاكسازی راستهقینهو پهرهپێدانی كهرتی‬ ‫وهبهرهێنان و نههێشتنی رۆتینات و دهستێوهردانی‬ ‫حزبی له پرۆسهی وهبهرهێناندا‪.‬‬ ‫جەختدەکاتەوە قۆرخكاری له پرۆسهی‬ ‫وهبهرهێنان ناهێڵن و ئهو پرۆسهیه شهفاف دهكهن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫زهمهن‪ :‬رهخنهی ئهوه له حكومهت‬ ‫دهگیرێت وهكو پێویست گرنگی به كهرتی‬ ‫وهبهرهێنان نهداوه‪ ،‬پالن و ستراتیژی كابینهی‬ ‫نۆیهم چییه بۆ پهرهپێدانی وهبهرهێنان له‬ ‫كوردستاندا؟‬ ‫محهمهد شوكری‪ :‬كابینهی نۆیهمی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان دهستیكردووه‬ ‫به ئهنجامدانی چاكسازی ههمهالیهنه له‬ ‫سهرجهم بوارهكاندا‪ ،‬یهكێك له ئهولهویهت و‬ ‫كاره گرنگ و له پێشینهكانی ئهم كابینهیه‪،‬‬ ‫بریتییه له پهرهپێدان و بهرهوپێشبردنی‬ ‫كهرتی وهبهرهێنان‪ ،‬بۆ ئهو مهبهستهش ههر‬ ‫لهسهرهتای دهستبهكاربوونمان وهكو سهرۆكی‬ ‫دهستهی وهبهرهێنان دهستمانكردووه به‬ ‫ئامادهكردنی پالنێكی تۆكمهی ستراتیژی‪،‬‬ ‫ئێستاش ئامادهكردنی پالنهكه لهقۆناغی‬ ‫كۆتاییدایه‪ ،‬ههروهها ههستاوین بهئهنجامدانی‬ ‫كارێكی دیكهی گرنگ بۆ پێشخستنی بواری‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬ئهویش دروستكردنی نهخشهی‬ ‫وهبهرهێنانه له ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬كه‬ ‫ئامادهكراوهو بۆردێكی هاوبهش لهنێوان‬ ‫چهند وهزارهتێك و دامودهزگاكانی دیكهی‬ ‫حكومهت دروستكراوه‪ ،‬ههروهها كاردهكهین‬ ‫بۆ پێشخستنی سیستمی كارگێڕی له بواری‬ ‫وهبهرهێناندا‪ ،‬ئهوهش بۆردێكی بۆ دروستكراوه‪،‬‬ ‫بهمهبهستی نههێشتنی رۆتین لهپرۆسهی‬ ‫وهبهرهێنان و ئاسانكاری بۆ سهرمایهداران‬ ‫وهبهرهێنهران‪ ،‬تابتوانن بهئاسانی سهرماكانیان‬ ‫له پڕۆژهكانی وهبهرهێناندا بخهنهگهڕ‪.‬‬ ‫لهمهودوا‪ ،‬وهبهرهێنهران و سهرمایهداران‪،‬‬ ‫ناتوانن بهپێی ویستی خۆیان لهههر بوارێك‬ ‫بیانهوێت وهبهرهێنان بكهن‪ ،‬بهڵكو دوای‬ ‫تهواوبوونی ئامادهكردنی نهخشهی وهبهرهێنان‪،‬‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان رایدهگهیەنێت‪،‬‬ ‫ههرێمی كوردستان لهچ بوارێكدا پێویستی به‬ ‫وهبهرهێنانه‪.‬‬ ‫ئهولهویهتی ئهم كابینهیه‪ ،‬لهپرۆسهی‬ ‫وهبهرهێناندا و ئهو بوارانهی لهم خوولهدا‬ ‫گرنگی پێدهدات‪ ،‬خوی دهبینێتهوه له‬ ‫پێشخستنی سێكتهرهكانی پیشهسازی و‬ ‫كشتوكاڵ و گهشتیاری و چهند بوارێكی‬ ‫دیكهش‪ ،‬لهكارنامهكهی حكومهتدا هاتووهو‬ ‫له یهكهم رۆژی سوێندخواردنیدا‪ ،‬پهرلهمانی‬ ‫كوردستان پهسهندی كردووه له ئهنجامی‬ ‫رێككهوتنی الیهنه بهشدارهكانی حكومهت‬ ‫هاتوهتهوه ئاراوهو بڕیاریان لهسهر دراوه‪.‬‬ ‫له ئایندهیهكی نزیكدا سهرجهم ئهو پالنانه‬

‫زیاتر له ‪ 150‬هەزار‬ ‫یەكەی نیشتەجێبوون‬ ‫دروستكراوه‪ ،‬ئهوهش وایكرد‬ ‫قەیرانی نیشتەجێبوون‬ ‫گەورەتر نەبێت‬

‫قۆرخکارى و‬ ‫دهستێوهردانی‬ ‫حزبی لهپرۆسهی‬ ‫وهبهرهێناندا ناهێڵین‬ ‫دهكهونه بواری جێبهجێكردنهوه‪ ،‬چاكسازی‬ ‫راستهقینه له سێكتهری وهبهرهێنان دهكهین‪،‬‬ ‫بهوهش گۆڕانكارییهكی زۆر باش له پرۆسهی‬ ‫وهبهرهێنان له ههرێمی كوردستاندا روودهدات‪،‬‬ ‫رۆتین له بواری وهبهرهێناندا كهمدهبێتهوه‪ ،‬له‬ ‫بواری ئابووریشدا پێشكهوتنی بهرچاو بەدیدێت‬ ‫و ئابووریش دهبوژێتهوهو پێشدهكهوێت‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬زۆربهی پڕۆژهكانی وهبهرهێنان له‬ ‫بواری نیشهجێبووندا بووه‪ ،‬پالنی حكومهت‬ ‫چییه بۆ ئهوهی وهبهرهێنان له بوارهكانی‬ ‫دیكهش بكرێت؟‬ ‫محهمهد شوكری‪ :‬لهمهودوا وهبهرهێنهران‬ ‫پڕۆژهكانی‬ ‫لهبواری‬ ‫تهنها‬ ‫ناتوانن‬ ‫نیشتهجێبوون‪ ،‬یان ههر بوارێك ئهوان‬ ‫ویستیان پڕۆژهی وهبهرهێنان ئهنجامبدهن‪،‬‬ ‫بهڵكو بهپێی پالنهكانی حكومهت و پێویستی‬ ‫ههرێمی كوردستان دهبێت‪.‬‬ ‫ههر لهسهرهتای دهستبهكاربوونمان وهكو‬ ‫سهرۆكی دهستهی وهبهرهێنان‪ ،‬سهردانی‬ ‫سهرجهم پاڕێزگا و ناوچهكانی ههرێمی‬ ‫كوردستانمان كردوهو لهگهڵ پارێزگارهكان و‬ ‫ئهو وەزیرانهی كارهكانی وهزارهتهكانیان لهگهڵ‬ ‫دهستهی وهبهرهێنان هاوبهشه كۆبوینهتهوهو‬ ‫دامودهزگایانهشمان‬ ‫ئهو‬ ‫سهرجهم‬ ‫بهسهركردووهتهوه‪ ،‬كه پهیوهندیدارن به‬ ‫وهبهرهێنان و ئابووری ههرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ ئهوهی زانیاری ورد كۆبكهینهوهو بزانین‬ ‫لهگوندێكهوه تا شاره گهورهكان‪ ،‬كوردستان‬ ‫پێویستی به چ جۆره پڕۆژهیهكی وهبهرهێنانه‪،‬‬ ‫زانیاری پێویستمان لهوبارهیهوه كۆكردۆتهوه‬ ‫و كردومانه بهماستهر پالنی وهبهرهێنانی‬ ‫ههرێمی كوردستان‪ ،‬دواتر پالنی ستراتیژی‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬لهكتێبێكدا بهههرسێ زمانی‬ ‫كوردی و عهرهبی و ئینگلیزی باڵودهكرێتهوه‪.‬‬ ‫گرفتی سهرهكی وهبهرهێنان بریتییه‬ ‫لهدابینكردنی زهوی و پێدانی مۆڵهتی‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬حكومهت خۆی لهمهودوا‬ ‫پڕۆژهكانی وهبهرهێنان رادهگهیهنێت و‬ ‫زهوی بۆ تهرخان دهكات و كێبڕكێ لهنێوان‬ ‫سهرمایهداران دروستدهكات و باشترین كواڵیتی‬ ‫بۆ پڕۆژهكانی وهبهرهێنان دهستنیشان دهكات‪.‬‬ ‫سهبارهت به پرۆسهی وهبهرهێنان‬ ‫لهبواری نیشتهجێبووندا‪ ،‬ئهوهش بهپێی‬ ‫پێویستی دهبێت‪ ،‬لهو شوێنانهی پێویسته‬ ‫ئهو پڕۆژانه ههبن ئهوا مۆڵهتیان پێدهدهن‪،‬‬ ‫بهاڵم بهپێی بهمهرجی نوێی و كواڵیتی بهرز‬ ‫بهشێوهیهك كه زۆر لهپڕۆژهكانی دیكهی‬ ‫پێشتری نیشتهجێبوون پێشكهوتووتر دهبێ‪،‬‬

‫بهپێچهوانهوه رێگری لهدروستكردنی ههر‬ ‫پڕۆژهیهكی دیكهی نیشتهجێبوون دهگرن‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی تێبینی لهسهر پڕۆژهكانی‬ ‫وهبهرهێنان ههیه‪ ،‬لهبواری نیشتهجێبوون و‬ ‫خانووبهره‪ ،‬بهاڵم ئهوهی لهرابردوودا كراوه‬ ‫الیهنی ئهرێنیشی زۆره‪ ،‬بۆ نمونه بۆ یەكەمجار‬ ‫ژمارەیەك خانوو گەرەك دروستكران‪ ،‬كە‬ ‫شێوەی ئەندازەییان وەك یەك بوو‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دیمەنێكی جوانی بهشارهكان بهخشی‪،‬‬ ‫ههروهها زیاتر له ‪ 150‬هەزار یەكەی‬ ‫نیشتەجێبوون دروستكراوه‪ ،‬ئهوهش وایكرد‬ ‫قەیرانی نیشتەجێبوون النیكهم قوڵ نەبێتەوە‬ ‫و گەورەتر نەبێت‪.‬‬ ‫ئهو پڕۆژانه بوونه مایهی رهخساندنی‬ ‫ههلی كار بۆ گەنجان و هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ .‬پڕۆژهكانی نیشتهجێبوون‪ ،‬بوون‬ ‫بهمایهی راكێشانی سەرمایەی بیانی بەجۆرێك‬ ‫ژمارەیەك كۆمپانیای بيانی‪ ،‬هاتنە ههرێمی‬ ‫كوردستان و پڕۆژەی وەبەرهێنانیان ئهنجامدا‪،‬‬ ‫لهوانه بەریتانی‪ ،‬نیوزلەندی‪ ،‬میسری‪ ،‬توركی‪،‬‬ ‫ئەمریكی‪ ،‬كەنەدی‪ ،‬لوبنانی‪ ،‬ئیماراتی‪،‬‬ ‫هندی‪ ،‬جۆرجی‪ ،‬كۆمپانیای چهندین واڵتی‬ ‫دیكه‪ ،‬بهبههای ملیارهها دۆالر سهرمایه‬ ‫خرایهگهڕ لهبواری وهبهرهێناندا‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬تێبینی زۆر لهسهر یاسای‬ ‫وهبهرهێنان ههیه‪ ،‬بۆ نمونه كهرەستهو‬ ‫دهستی كاری ناوخۆیی‪ ،‬لێخۆشبوون له‬ ‫باجی هاوردهكردنی كااڵ‪ ،‬له ههمواركردنهوهی‬ ‫یاساكهدا ئهو تێبینیانه چۆن چارهسهر‬ ‫دهكهن؟‬ ‫محهمهد شوكری‪ :‬بهپێی یاسای بهركاری‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬پێویسته دهستی كاری‬ ‫ناوخۆیی و كهرهستهی بهردهستی ناوخۆیی‬ ‫لهپڕۆژهكانی وهبهرهێنان لهبهرچاو بگیرێن و‬ ‫بهكاربهێنرێن‪ ،‬بهداخهوه لهماوهی رابردوودا‬ ‫وهكو پێویست جێبهجی نهكراوه‪ ،‬كه دهبوایه‬ ‫جێبهجێ بكرایه‪ ،‬بهاڵم لهكاتی ههمواركردنی‬ ‫ئهو یاسایهدا‪ ،‬گرنگی زیاتر بهكهرهسته و‬ ‫دهستی كاری ناوخۆیی دهدهین‪ ،‬بهشێوهیهك‬ ‫پێویسته لهههر پڕۆژهیهكی وهبهرهێناندا‬ ‫ئهو دوو بواره خاڵی سهرهكی پڕۆژهكانی‬ ‫وهبهرهێنان بن‪ ،‬تهنانهت ههندێك لهو‬ ‫كهرهستانهی پێشتر كه لێخۆشبوونی باجی‬ ‫گومركیان بۆ كرابوو لهكاتی هاوردهكردنیدا‬ ‫ئهو لێخۆشبوونه البراوه‪ ،‬بۆ ئهوهی گرنگی‬ ‫به بهرههمی ناوخۆیی بدرێت لهپهرهپێدانی‬ ‫كهرتی وهبهرهێناندا‪.‬‬ ‫بۆ چارهسهركردنی گرفتی وهگهرخستنی‬ ‫دهستی كاری ناوخۆیی لهپڕۆژهكانی‬ ‫وهبهرهێناندا پێوهر دادهنێین‪ ،‬كه پێویسته‬ ‫لهسهدا چهندی دهستی كار له پڕۆژهكان‬ ‫لهناوخۆ دابینبكرێن ههروهها لهسهدا چهندی‬ ‫بیانی بێت‪ ،‬بهپێی جۆری پڕۆژهكان‪.‬‬ ‫گۆرانكارییەكانی ناوچەكەش پێویستی‬ ‫بەوە هەيه‪ ،‬كە یاسایەكی نوێ بۆ قۆناغێكی‬ ‫نوێ دابنرێت بۆ راكێشانی سەرمایە و‬ ‫بەشداری پێكردنی كەرتی تایبەت لە‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی ههرێمی كوردستان و‬ ‫پهرهپێدانی كهرتی ئابووری و وهبهرهێنان‪،‬‬ ‫بۆیه ئهوان ئامادهكاری پێویستیان كردووه‬ ‫كه یاسای وهبهرهێنان ههمواربكهنهوه‪،‬‬ ‫بهشێوهیهك كه خزمهتی زیاتری پێشكهوتنی‬ ‫پرۆسهی وهبهرهێنان بكات‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬چۆن قۆرخكاری و دهستێوهردانی‬

‫یاسای وهبهرهێنان‬ ‫ههمواردهكهینهوهو پهره‬ ‫بهكهرتی وهبهرهێنان‬ ‫دهدهین‬ ‫حزبی له پرۆسهی وهبهرهێنان دووردهخهنهوه؟‬ ‫محهمهد شوكری‪ :‬كه ماستهرپالنی‬ ‫وهبهرهێنان ئامادهبوو‪ ،‬پالنی ستراتیژی‬ ‫وهبهرهێنان بوو به نامیلكهو باڵوكرایهوه‪،‬‬ ‫ئهو بۆردانهی دروستمانكردووه كهوتنه بواری‬ ‫جێبهجێكردنهوه‪ ،‬ئهوا پرۆسهی وهبهرهێنان‬ ‫له ههرێمی كوردستاندا زۆر شهفاف دهبێت و‬ ‫بهپێی پێشبڕكی دهبێت‪ ،‬ئهوهش هیچ بوارێك‬ ‫بۆ قۆرهخكاری ناهێڵێتهوه‪.‬‬ ‫بهرهوپێشبردنی ههرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫لهسهرجهم بوارهكان ئهركی ههمووانه ههر‬ ‫یهكهو بهپێی ئهو بهرپرسیاریهتیهی لهسهر‬ ‫شانیهتی‪.‬‬ ‫لێرهوه داوا لهسهرجهم وهبهرهێنهران‬ ‫دهكهین‪ ،‬سهرمایهكانیان لهجێبهجێكردنی‬ ‫پڕۆژهكانی وهبهرهێنان وهگهڕبخهن و سهرجهم‬ ‫توانا و ههوڵهكانیان بخهنهگهڕ بۆ بوژاندنهوهی‬ ‫وهبهرهێنانی كوردستان‪ ،‬داواش لهدهزگاكانی‬ ‫راگهیاندن دهكهین‪ ،‬بهشێك له كارهكانیان‬ ‫تهرخان بكهن بۆ هاندانی وهبهرهێنان‪ ،‬تا‬ ‫سهرمایهكانیان لهناوخۆدا بخهنهگهڕ‪ ،‬چونكه‬ ‫كهشێكی لهبار بۆ وهبهرهێنان ههیه له‬ ‫ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬به تایبهت لهو كهرتانهی‬ ‫ئیشی زۆری تێدا نهكراوه‪.‬‬ ‫بهپێی كارنامهی حكومهت‪ ،‬ئهو‬ ‫دهرفهتانهی لهههرێمی كوردستاندا بۆ‬ ‫وهبهرهێنان ههن یهكجار زۆرن‪ ،‬بهتایبهتی‬ ‫له بوارهكانی پیشهسازی‪ ،‬كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫گهشتوگوزار‪ ،‬رێگاوبان‪ ،‬ئۆتۆبان‪ ،‬هێڵی‬ ‫ئاسنی لهنێوان شارهكان دروستكردنی بهنداو‪،‬‬ ‫سایلۆ‪ ،‬پڕۆژه خزمهتگوزارییهكان و چهندین‬ ‫بواری دیكهی گرنگ بۆ بوژاندنهوهوپهرهپێدانی‬ ‫ژێرخانی ئابووری ههرێمی كوردستان‪.‬‬

‫راستكردنهوه‬ ‫لە ژمارە (‪)53‬ى رۆژنامەى “زەمەن”دا‬ ‫چاوپێکەوتن لەگەڵ بهڕێز (کەمال موسلیم)‬ ‫وەزیرى بازرگانى و پیشەسازى هەرێم‬ ‫ئهنجامدراوه‪ .‬خاڵی كهموكورتی بابهتهكه‬ ‫دانانی تایتڵهكهیهتی‪ ،‬كه هاوتهریب نییه‬ ‫لهگهڵ مهبهستی دێڕێكی چاوپێكهوتنهكهی‬ ‫وهزیردا‪ .‬بهوبۆنهیهوه‪ ،‬داوای لێبوردن له‬ ‫بهڕێز وهزیری پیشهسازی و بازرگانی‬ ‫دهكهین‪.‬‬

‫الپهڕهی ئابوورى “زەمەن”‬

‫كانیاو فاروق*‬

‫بهرههمی چاكسازی‬ ‫قهیرانی غازی لێدهكهوێتهوه‬ ‫ماوەی ‪٢٩‬ساڵە خهڵكی ههرێمی كوردستان‪ ،‬بهدهست ههردوو حزبی‬ ‫دهسهاڵتدارهوه باجی ژیان دەدات‪ ،‬زۆرینهی ئهو كێشانهی له ههرێمی كوردستاندا‬ ‫بوونیان ههیه دروستکراون راستی نین‪ ،‬دوایین ڤێرژنی كێشه دروستكراوهكان‪،‬‬ ‫بریتییه له كهمبوونهوهی غازی مااڵن و بهرزبوونهوهی نرخهكهی له بازاڕدا‪،‬‬ ‫لهكاتێكدا ههرێمی كوردستان لەسەر دەریای نەوت و غازهو لێی بێبەشین‪ ،‬بهاڵم‬ ‫لهم عێراقه بێ سهروبهرهی دراوسێمان یهك لیتر بهنزین به ‪ 450‬دینارهو بوتڵێك‬ ‫غازیش به ‪ 7‬ههزار دیناره‪ ،‬کەواتە دروستكردنی ئەو کێشانە بۆ سەرقاڵکردنی‬ ‫خەڵک و بهتااڵنبردنی سامانی گشتییه لهالیهن چهند گروپ و تاقمێكی سهر به‬ ‫حزبهوه‪.‬‬ ‫غازی کۆرمۆر‪ ،‬دوو هێندەی پێداویستی خەڵکی کوردستان رۆژانه بەرهەمی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم گرفتهكه لهوهدایه هێزێک بە جلوبەرگی ڕەسمی بچێته سەر کێڵگەی‬ ‫غازو ڕێگر بێت لە ناردنی غازی مااڵن بۆ سەرتاسەری کوردستان و تهقه له‬ ‫تهنكهرهكانی گواستنهوهی غاز بكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای سەرنجە ئیدارەی گشتی یەکێتی‪ ،‬خۆی رێککەوتووە لەگەڵ ئەو‬ ‫کۆمپانیایە بەڕێژەی ‪ ،٪40‬کە تەندەری بۆ دەرچووەو غاز بۆ شارهكانی ههرێمی‬ ‫كوردستان بگوازێتهوه‪.‬‬ ‫ئەو كێشهیه تەنیا له هەولێر نیە‪ ،‬لە بازاڕی سلێمانیش کەمە‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫گرفتە بەتەواوی چارەسەر نەبێت قەیرانی نەبوونی غاز‪ ،‬دەچێتە پاڵ گرفتی‬ ‫نەوتو کەمی کارەبا‪ ،‬گرفتی دیکەشی بەدوادێت‪.‬‬ ‫ئەم كێشهیه چارەسەری ریشەیی پێویستە‪ ،‬نەک هەر ڕۆژەو یەکێ بڕفێندرێتو‬ ‫هەڕەشەی کوشتن لە سایەق تانکەرێک بکرێت و تهقهی لێبكرێت‪.‬‬ ‫كێشهی غازی مااڵن دروستكراوە‪ ،‬مهبهست لێی دەوڵەمەندبوونی بەرپرسانی‬ ‫یهكێتیو پارتییه‪ ،‬چونکە ئێستا رۆژانە زیاتر لە ‪ ۱۰۰۰‬تۆن غازی شل لە كێڵگەی‬ ‫كۆرمۆر بەرهەمدەهێنرێت‪ ،‬هەروەها حكومهت لە چەندین شوێنی دیكه غازی‬ ‫شلی دەست دەكەوێت‪ ،‬وەك پااڵوگەی كەڵەك و بازیان و لە كەركوكیشەوە‬ ‫رێژەیەكی تری بۆ دێت‪ ،‬كە دەتوانین بڵێن رۆژانه دهگاته زیاتر لە هەزارو پێنج‬ ‫سەد تۆن‪ ،‬باركردن و گواستنەوەو فرۆشتنیان دراوە بە كۆمپانیاكانی نزیك لە‬ ‫حزب‪ ،‬لهكاتێكدا پارێزگاكانی هەرێمی کوردستان پێویستیان بەكەمتر لە ‪600‬‬ ‫تەن غازی شله‪.‬‬ ‫ژیانی خەڵكی هەرێمی كوردستان دەبینن لەبەر نەبوونی غاز چۆنە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئەو بەشە زیادەی دهمێنێتهوه گەرههناردهی دهرهوهی ناكهن بۆ قازانجی خۆتان‬ ‫چی لێدەكەن؟ بۆ نایدەن بە هاواڵتیان؟ كهواته شهڕی ئهو دوو حزبه لهپێناو‬ ‫هاواڵتیاندا نییه‪ ،‬بهڵكو بۆ پارهو داهاتی نهوت و غازه‪.‬‬ ‫لە یەكەم ئیمزاكردنی گرێبەستی نەوت لەساڵێ ‪ ،٢00٢‬كە لە بلۆكی تەقتەق‬ ‫بوو‪ ،‬یەكێتی و پارتی بە شەریكی داهاتی نەوت دابەشدەكەن‪ ،‬پێشتر لەسهر زۆر‬ ‫بابەت ناكۆك بوون‪ ،‬بەاڵم داهاتی نەوتی هەرێم كۆیكردنەوە‪ ،‬هەتا دەركردنی‬ ‫یاسای نەوتو غازو دانانی وەزیری سامانە سروشتیەكان لەساڵێ ‪٢007‬دا‪ ،‬جا‬ ‫هەر بەدوو ئیدارەیی بەڕێوەدەبرا داهاتو شیرینیەكانی نەوت كە زیاتر لە ‪11‬ملیار‬ ‫دۆالربوو‪ ،‬لەنێوان خۆیاندا دابهشیان كردو هەرێمی كوردستانیان دابەشكرد بۆ‬ ‫‪ 57‬بلۆكی نەوتی‪ ،‬كە ‪ ٢٩‬بلۆكی كەوتە ئیدارەی سلێمانی و دەستیانكرد بەكاری‬ ‫كۆمپانیاكانی نەوت‪ ،‬هەر لەو كاتەوە هەتا ئێستا هەموو ئەو كۆمپانیانەی كە‬ ‫لەبواری خزمەتگوزاری و گواستنەوەو سكیورتیو كۆمپانیاكانی تر لە ناوچەی‬ ‫سلێمانی دراوە بە نۆكانو ئیدارەی گشتی و قەیوان و كۆمپانیاكانی تر‪ ،‬كە سەر‬ ‫بە بەرپرسەكانی یەكێتی و بنەماڵەی تاڵەبانین‪ ،‬هەتا ئەمساڵ یەك كێشەیان‬ ‫نەبوو‪ ،‬كەسیش غەدری لە سلێمانی نەدەكرد‪ ،‬چونكە پارەكە بەمۆڵی دەهات بۆ‬ ‫بەرپرسانی یەكێتی‪ ،‬هەتا ئەو كاتەی كۆمپانیاكانی ئەوان كاریان دەكرد بەهیچ‬ ‫شێوەیەك باسی ئەوەیان نەدەكرد كە پارێزگای سلێمانی غەدری لێدەكرێت‪،‬‬ ‫چونكه بهتهنیا كۆمپانیای گواستنەوەی غاز‪ ،‬مانگانە ‪ 30‬ملێون دۆالری دەست‬ ‫دەكەوت کەواته شەڕی یەكێتی و پارتی لەسەر پارەیە نەك كەمی خزمەتگوزاری‬ ‫سلێمانی‪.‬‬ ‫کێشەی گەورەی هەرێم لەوەدایە‪ ،‬هەر کۆمپانیایەکی گەورە لە سنوری هەولێر‬ ‫هەبێت هی پارتییەو ئەوانەی سنوری سلێمانیش هی یەکێتین‪ ،‬هەر کۆمپانیایەکیان‬ ‫غازەکە بگوازنەوە هەر لە زیانی هاواڵتیانە و ئەوان شەڕی خۆیان دەکەن‪.‬‬ ‫چەندین ساڵە حکومەتی ههرێمی كوردستان لەڕێگای كۆمپانیای دانە غازەوە‪،‬‬ ‫ڕۆژانە بڕی زیاتر لە هەزار تەن غاز دەدات بە کۆمپانیا بۆ گواستنەوە‪ ،‬حکومەت‬ ‫هەر تەنێکی بە ‪ 3٩0‬هەزار دینار دەدات بە کۆمپانیاکەو کۆمپانیاکە لەو هەزار‬ ‫تەنە‪ 700 ،‬تەنی بە بڕی ‪ 430‬هەزار دینار دەفرۆشێتەوە بە کارگەی غازەکان بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬جگە لەوەی زۆرجار کۆمپانیاکە لە وەرزی زستاندا غازەکە بە کەمی‬ ‫دەخاتە بازاڕەوە بۆ ئەوەی کەمببێتەوەو گران بێت و دواتر لە بازاڕی ڕەشدا بە‬ ‫گرانتر دەیفرۆشێتەوە کە نرخەکەی دەگاتە زیاتر لە ‪ 550‬هەزار دینار بۆ ههر‬ ‫تەنێك‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەو کارە حکومەت خۆی بیکات‪ ،‬ئیتر کۆمپانیا ناتوانێت غازەکە قۆرخ‬ ‫بکات و بە کەمی بیخاتە بازاڕەوەو لە بازاڕی ڕەشدا بیفرۆشێتەوەو هاواڵتیانیش‬ ‫زەرەرمەندی یەکەم بن‪ ،‬ههروهها نرخهكهشی كهمتر دهبێتهوه لهسهر هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بهداخهوه حزب کوردستانی داڕزاندووە‪ ،‬ئەو قۆرخكارییهی لهسهرجهم‬ ‫بوارهكاندا ههیه‪ ،‬سەری بەهەزاران گەنج هەڵگرت بەرەو دەریای ئیجەو بە‬ ‫سەدانیشیان بوونە خۆراکی ماسی‪.‬‬ ‫گومانى تێدا نییه پارتى و یهكێتیى‪ ،‬سهرجهم بوارهكانیان بهتهواوهتی‬ ‫قۆرخكردووه‪ ،‬بهتایبهتی لهبوارهكانی ئابووری و بازرگانیدا‪ ،‬ئهوهش وایكردووه‪،‬‬ ‫ڕۆژ له دواى ڕۆژ گروپ و مافیاى بازرگانى لهههرێمدا روو له زیادبوون بكهن‪،‬‬ ‫بهرپرسانی حكومهتیش نهتوانن ئیجرائاتی یاساییان لهگهڵدا بكهن‪ ،‬لهترسی‬ ‫ههڕهشهو كوشتن‪ ،‬كهواته با خۆمان نهخهڵهتێنین‪ ،‬ئهمان دهستیان له‬ ‫سهرچاوهكانی داهات گیربووهو بههیچ شێوهیهك چاكسازییان لهكوردستاندا پێ‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫*ئهندامی سهندیكای ئابووریناسانی كوردستان‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫تاکەی هەرێمێکی بەکاربەر دەبین و نابینە بەرهەمهێن؟‬

‫عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا*‬ ‫کوردستان ئێستا هەرێمێکی تەواو‬ ‫بەکاربەرە‪ ،‬بۆ هەموو پێداویستیەکی سادەی‬ ‫ڕۆژانە دەبێت چاوەڕێی کااڵو شمەکی هاوردە‬ ‫بکات لە واڵتانی دراوسێ و واڵتانی تریشەوە‪،‬‬ ‫هەر هەرێم و کۆمەڵگەیەکیش بەکاربەری‬ ‫تەواو بێت بەدڵنیاییەوە زۆرترین فروفێڵی‬ ‫تێدا دەکرێت‪.‬‬

‫بۆ هەرێمی کوردستان‬ ‫نەبۆتە هەرێمێکی بەرهەمهێن؟‬

‫پێکهاتەی خاکی کوردستان و لەباری‬ ‫کەشوهەواکەی وایکردووە کە هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆ بوژاندنەوەو گەشەپێدانی‬ ‫هەموو سێکتەرەکان تەواو شیاوبێت لەوانە‬ ‫کشتوکاڵ و ئاژەڵداری‪ ،‬گەشتیاری‪ ،‬بازرگانی‬ ‫و پیشەسازی و زۆر سێکتەری دیکەش ‪.‬‬ ‫هەموو سێکتەرە ئاماژە بۆکراوەکان گەر‬ ‫ویستێکی ڕاستەقینە و پالنێکی تۆکمەی‬ ‫گشتگیر هەبێت بۆیان لەالیەن حکومەت و‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەکانەوە ئەوا لەماوەی‬ ‫چەند ساڵێکی کەمدا دەتوانرێت کایەکە‬ ‫پێچەوانە بکرێتەوەو هەرێم لە بەکاربەری‬ ‫تەواوەوە بگۆڕدرێت بە بەرهەمهێن‪ ،‬یاخود‬ ‫لە هەرێمێکی کااڵو شمەک هاوردەکراوەوە‬ ‫بگۆڕدرێت بەهەرێمێکی هەناردەکراوی کااڵ و‬ ‫شمەک ‪.‬‬ ‫حکومەتی هەرێم خۆی ڕۆڵی بەرچاوی‬ ‫بینیوە لە پوکانەوەو داڕمانی هەموو‬ ‫سێکتەرەکاندا باشترین نمونەش بۆ ڕاست‬ ‫و دروستی ئەوەی کە حکومەت خۆی‬ ‫نەیویستووە ئەو کەرتانە گەشە بکەن‬ ‫ئەوەیە کە لەو سااڵنەی بودجەیەکی زەبەالح‬ ‫لە ناوەندەوە دەهاتە هەرێم بۆ وەزارەتی‬ ‫کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکان کە‬ ‫ئاسایشی خۆراک و ئاوی پێوەبەندە تەنها‬ ‫لە (‪)٪1.8‬ی دابیندەکردو بۆ وەزارەتی‬ ‫پیشەسازی و بازرگانیش سااڵنە ڕێژەی لە‬ ‫(‪)٪۱٫۱‬ی تەرخاندەکرد‪ ،‬بۆیە بەدابینکردنی‬ ‫بودجەیەکی لەوشێوە بۆئەو دوو وەزارەتە‬ ‫بەڵگەی تەواون کە حکومەت کەمتەرخەمی‬ ‫یەکەمە لە پوکانەوەی ئەو سێکتەرانە‪ ،‬لە‬ ‫هیچ شوێنێکدا نییە بۆ سێکتەری کشتوکاڵ‪،‬‬ ‫ئاو‪ ،‬پیشەسازی‪ ،‬بازرگانی ئەو بودجەی کە‬

‫بازاڕ پڕە لە بەروبوومی هاوردە‬ ‫بۆیان تەرخاندەکرێت نەگاتە لە(‪)٪٣‬ی کۆی‬ ‫بودجە‪.‬‬ ‫ئەوە سێکتەری گەشتیاریش با بوەستێت‬ ‫کە کراوەتە پاشکۆی وەزارەتی شارەوانی‬ ‫و حاڵی لە سێکتەرەکانی تر خراپتر نەبێ‬ ‫باشتر نیە‪ ،‬لەکاتێکدا سروشتی کوردستان‬ ‫هێندە شوێنی ڕەنگین و سەرنج ڕاکێشی‬ ‫تێدایە کە دەتوانرێت بەکەمترین تێچوون‬ ‫بکرێتە ناوچەیەکی هێندە گەشتیاریی و‬ ‫قەشەنگ کە نەک تەنها هاواڵتیانی هەرێم‬ ‫بەڵکو لەواڵتانی ترەوە گەشتیاران ڕووی‬ ‫تێبکەن و سێکتەرەکە بکرێتە سەرچاوەیەکی‬ ‫گرنگی تری کۆکردنەوەی داهات‪.‬‬ ‫یەکێک لە خاڵە بەهێزەکانی واڵت و‬ ‫هەرێمی بەرهەمهێن و خۆژێنەر ئەوەیە کە‬ ‫کەمترین دراو بچێتە دەرەوە بۆ هاوردەکردنی‬ ‫کااڵ و شمەک و پێداویستیەکانی تر‪ ،‬ئەو‬ ‫دراوە هەر لەناوخۆدا بەکاربهێنرێتەوە دەبێتە‬ ‫هۆکارێک بۆ بەهێزبوونی بەهای دراوەکە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی هەرێم تەواو بەکاربەرە‬ ‫سااڵنە چەردەیەکی باش دراو دەچێتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی کە زۆرینەی ئەو‬ ‫کااڵ و شمەکانەی هاوردە دەکرێن لەڕووی‬ ‫کوالێتی و تەندروستیشەوە لە ئاستی‬ ‫پێویستدا نین ‪.‬‬ ‫بۆ نمونە بەگوێرەی ئاماری دەستەی‬ ‫ئاماری هەرێم تەنها لەساڵی ڕابردوودا بڕی‬ ‫‪ 17‬ملیۆن و ‪ 781‬هەزار و ‪ 7٩٩‬کیلۆگرام‬ ‫خۆراکی هەمەجۆرو جیاواز هاوردەی هەرێمی‬ ‫کوردستان کراوە‪ ،‬کە بەهای ئەو پارەیەی‬ ‫بۆکڕین و هاوردەی ئەو بڕە خۆراک و کااڵو‬ ‫شمەکانەی چۆتە دەرەوە بریتیە لە ‪ ۱٥‬ملیارو‬ ‫‪ ٤۹٦‬ملیۆن و ‪ ۸٥۹‬هەزار دینار ئەو داتایە‬ ‫کورت و پوخت پێمان دەڵێت کە چەندە‬ ‫وێرانین لە بەرهەمهێنانداو چەندیش بەگوڕو‬ ‫بەهێزین لەهاوردەکردندا‪.‬‬ ‫مەرج نیە ئەو کااڵو پێداویستیە‬ ‫هاوردەکراوانە لەڕووی تەندروستیی و‬ ‫کوالێتیشەوە بێ کێشەو کەموکورتی نەبن و‬ ‫هەموویان شیاوی خواردن بن‪ ،‬چونکە هەر‬ ‫لەساڵی ڕابردوودا لە شارو شارۆچکەکانی‬ ‫هەرێمدا لەالیەن لیژنە تایبەتمەندەکانەوە‬ ‫بڕی زیاتر لە هەزارو ‪ 7٣٢‬تۆن خۆراک و‬ ‫دەرمان و کااڵو شمەکی بەسەرچوو دەستیان‬

‫بەسەرداگیراوەو لەناوبراون‪ ،‬کە بەدڵنیاییەوە‬ ‫چەندین هێندەش لەو بڕە لەنێو بازاڕەکانی‬ ‫هەرێمدا ساخکراونەتەوەو دەرخواردی‬ ‫هاونیشتمانیان دراون کە بەشێک لەو پەتاو‬ ‫نەخۆشیانەی ڕۆژانەو سااڵنە ڕێژەکەی لە‬ ‫بەرزبوونەوەدایە خراپی و نزمی کوالێتی ئەو‬ ‫خۆراک و کااڵ و شمەکانەیە کە هاوردەی‬ ‫هەرێم دەکرێت باشترین نمونەی زیندووش‬ ‫بۆ سەلماندنی ڕاست و دروستی قسەکە‬ ‫ئەوەیە کە لەساڵی ‪۲۰۱۹‬دا ژمارەی ئەو‬ ‫کەسانەی کە تۆمارکراون و تووشی نەخۆشی‬ ‫شێرپەنجەبوون گەیشتۆتە پێنج هەزارو ‪100‬‬ ‫کەس کە ڕێژەکە بەراورد بەسااڵنی پێشتر‬ ‫زۆر زیادیکردووە‪.‬‬ ‫لە هەموو واڵتانی پێشکەوتوودا بۆ‬ ‫پێشخستن و بوژانەوەی سەرخان و ژێرخانە‬ ‫ئابوورییەکەی و هەمەجۆربوونی سەرچاوەی‬ ‫داهات گرنگی وەکیەکی بەهەموو سێکتەرە‬ ‫جۆراوجۆرەکان دەدرێت نەک چەند سێکتەر‬ ‫و کەرتێک بکەنە قوربانی تاکە سێکتەرێک‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی لە چەند ساڵی ڕابردوو ئێستاشدا‬ ‫لە هەرێمدا کاری لەسەر کراوەو هەموو‬ ‫سێکتەرەکانی کشتوکاڵ‪ ،‬ئاو‪ ،‬پیشەسازی‪،‬‬ ‫بازرگانی و‪ ...‬هتد بەتەواوی پشتگوێخراون‬ ‫و بونەتە قوربانی سێکتەری سوتەمەنی کە‬ ‫لەجێی ڕەحمەت و نیعمەت بۆ هاواڵتیان زیاتر‬ ‫بووەتە میحنەت و زەحمەت‪.‬‬ ‫ڕاستە سێکتەری سوتەمەنی گرنگی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم خۆناکرێت بەهۆی‬ ‫ئەوەوە سێکتەرەکانی تر پەراوێزو فەرامۆش‬ ‫بکرێت‪ ،‬لەگەڵ هەڵبەزو دابەزی بەهاکەیدا‬ ‫ئیتر خەڵکی چاوەڕوانی قەیرانێکی تر بن‪.‬‬ ‫ئەم پەراوێزخستنەی سێکتەرەکانی‬ ‫تر بەشێوەیەکە بەڕوونی ڕەنگیداوەتەوە‬ ‫لەسەرزەمینی واقیعدا بۆنمونە سەرەڕای‬ ‫هەبوونی زیاتر لە ‪ ۳٥‬ملیار مەتر سێجای‬ ‫ئاوی هەرێم ئێستا بەشی کەمتر لەسێ‬ ‫یەکی ئەو بڕە بەنداو لەهەرێمدا هەیە‪،‬‬ ‫لەهەبونی ئەو سوتەمەنیە زۆرە لەهەرێمدا‬ ‫کەچی تائێستاش نەتوانراوە گەنجینەیەک –‬ ‫خەزانێک ‪ -‬لەهەرێم دروستبکرێت کە توانای‬ ‫هەڵگرتنی ‪ ٥۰‬ملیۆن لیتر سوتەمەنی هەبێت‬ ‫تاکو بتوانرێت لە سەرهەڵدانی قەیرانێکی‬ ‫بچووکیشدا سودی لێببینرێت‪ ،‬ئەمە سەرەڕای‬

‫هەبوونی دەیان جۆر کەرەستەی خاوی‬ ‫هەمەچەشن نەتوانراوە کارگەی پێویستیان‬ ‫بۆ بنیادبنرێت و تەنانەت ئێستا بەشی نیوەی‬ ‫بەرهەمی دانەوێڵەی هەرێم سایلۆ هەیە بۆ‬ ‫هەڵگرتنیان‪.‬‬ ‫ئەو سێکتەرەی کە ڕۆڵی هەیەو‬ ‫پێویستە بۆ گۆڕینی هەر هەرێم و واڵتێک‬ ‫لە بەکاربەرەوە بۆ بەرهەم هێن‪ ،‬سێکتەری‬ ‫کشتوکاڵە کە جێی داخە لەگەڵ هەبوونی‬ ‫زەوی بەپیت و کەش و ئاو و هەوای‬ ‫لەبارو دەستی کاری باش‪ ،‬بەاڵم زۆرینەی‬ ‫بەرهەمەکانی سەوزە و میوە لەدەرەوە‬ ‫هاوردە دەکرێت لەکاتێکدا بەگرنگیدان‬ ‫بەم سێکتەرەو بوژاندنەوەو ڕزگارکردنی‬ ‫لەپوکانەوەی تێیکەوتووە دەتوانرێت نەک‬ ‫بەشی پێداویستی دانیشتوان بەڵکو بەشی‬ ‫سێ هێندەی دانیشتوانی ئێستای هەرێم‬ ‫بەرهەم و بەروبومی کشتوکاڵیمان هەبێت‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە گەر لە ‪٪۲٥‬ی ئەو پارەیەی‬ ‫لە چەند ساڵی ڕابردوودا بۆ کڕین و هاوردەی‬ ‫بەرهەمی کشتوکاڵی چۆتە دەرەوە بۆ‬ ‫گەشەپێدانی کشتوکاڵ دابین بکرایە ئەوا‬ ‫حاڵی کەرتی کشتوکاڵ وەک ئێستانەدەبوو‪،‬‬ ‫چونکە بەپێی ئاماری فەرمی وەزارەتی‬ ‫پیشەسازی و بازرگانی حکومەتی هەرێم‬ ‫تەنها لە ماوەی ‪۱۰‬ساڵدا ‪ ۲۰۱٤ - ۲۰۰٤‬بایی‬ ‫‪۷‬ملیار و ‪ ۱۳۹‬ملیۆن دۆالر تەنها بەروبومی‬ ‫سەوزە و میوە هاوردەی هەرێم کراوە‪.‬‬ ‫دەبێت لەوە هەرەسهێنانتری کەرتی‬ ‫کشتوکاڵ چیتر بێت سەرەڕای ئەو هەموو‬ ‫زەوییە کشتوکاڵیە بەپیتە و دەشتە کاکی‬ ‫بەکاکیەکانی شارەزوور‪ ،‬بتوێن‪ ،‬دەشتی‬ ‫هەولێر‪ ،‬سلێمانی و‪ .....‬چەندین ناوچەی‬ ‫تر کە هیچی کەمترنیە لە بەپیتی دەشتە‬ ‫ئاماژەپێکراوەکان ‪.‬‬ ‫باشە دەبێت چ هۆکارێک هەبێت‬ ‫بەرهەمێکی کشتوکاڵی وەک نۆک بەپێی‬ ‫داتاکانی وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێم‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ ۲۰۱۰‬دا بڕی ‪ 18‬هەزار و ‪ ٥۹٤‬تۆن‬ ‫بەرهەمهێنرابێت‪ ،‬بەاڵم دوای هەشت ساڵ و‬ ‫لەساڵی ‪۲۰۱۷‬دا بڕی بەرهەمهێنانی هەمان‬ ‫بەرهەم نزمبێتەوە بۆ ‪ ٩‬هەزارو ‪ 5٢٣‬تۆن واتا‬ ‫ڕێژەکە لە ‪ ٪50‬دابەزیوە‪ ،‬لەکاتێکدا هەرێمی‬ ‫کوردستان سااڵنە پێویستی بە ‪ 58‬هەزارو‬

‫‪ ٩50‬تۆن هەیە‪.‬‬ ‫یاخود چ ڕەوایەتیەکی تێدایە سااڵنە‬ ‫هەرێم پێویستی بە دوو سەد هەزار تۆن برنج‬ ‫هەبێت کەچی تەنها ‪ 5‬ـ ‪ ٦‬پێنج بۆ شەش‬ ‫هەزار تۆنی لێبەرهەم بهێنرێت‪ ،‬لەساڵێکدا‬ ‫بایی ‪ ۲۳۰‬ملیۆن دۆالر برنج لەواڵتانی دەرەوە‬ ‫هاوردە بکەین ‪.‬‬ ‫لەوەش نالۆژیکی تر ئەوەیە کە لەهەرێمدا‬ ‫سااڵنە تەنها ‪ 54‬هەزار تۆن میوە بەرهەم‬ ‫دێت‪ ،‬لەکاتێکدا پێداویستی هەرێم بۆ میوە‬ ‫لەساڵێکدا‪ ٥۳۰‬هەزار تۆنە ‪.‬‬ ‫ئەم داڕمانی ئابوورییە بواری ئاژەڵداریشی‬ ‫گرتووەتەوەو گەر حاڵی لە کشتوکاڵ خراپتر‬ ‫نەبێت ئەوا باشتر نیە‪ ،‬بۆ نمونە لەساڵی‬ ‫‪۲۰۰۳‬دا تەنها لە سنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫زیاتر لە چوارملیۆن سەر ئاژەڵ هەبووە بە‬ ‫مەڕو بزن و ڕەشەواڵخیشەوە‪ ،‬بەاڵم ڕێژەکە‬ ‫دوای ‪ ۱٦‬ساڵ واتا لەساڵی ‪۲۰۱۹‬دا دابەزیوە‬ ‫بۆ یەک ملیۆن و ‪ 700‬سەر ئاژەڵ‪ ،‬واتا ڕێژەکە‬ ‫لەنیوە زیاتر دابەزینی بەخۆوە بینیوە‪.‬‬ ‫ئەم داتاو ژمارانە پێویستیان بە‬ ‫هەڵوەستەکردن هەیە لەالیەن بەرپرسان و‬ ‫الیەنی پەیوەندیدارەوەو ناکرێت بەئاسایی‬ ‫وەریبگرن‪.‬‬ ‫دەبوایە حکومەتی هەرێم و بەرپرسە‬ ‫بااڵکانی ئەو قەیرانەی لە چەند ساڵی‬ ‫ڕابردودا ڕووی لەهەرێمکرد‪ ،‬دایبچڵەکاندنایەو‬ ‫بیریان لەوەبکردایەتەوە کە هۆکاری سەرەکی‬ ‫دروستبوون و سەرهەڵدانی قەیرانەکان‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە لەسااڵنی ڕابردوودا‬ ‫تەنهاو تەنها پشت بەیەک سەرچاوە‬ ‫بەسترابوو کە سوتەمەنی بوو ‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە گەر هاوشانی سێکتەری‬ ‫نەوت و سوتەمەنی گرنگیش بدرایە‬ ‫بەکشتوکاڵ و ئاو و ئاژەڵداری و پیشەسازی‬ ‫و بازرگانی ‪.....‬هتد‪ ،‬ئەوا هەرگیز نەهەرێم و‬ ‫نەدانیشتوانەکەشی نەتووشی قەیران دەهاتن‬ ‫و نەمەترسیش لەسەر ئاسایشی خۆراک و‬ ‫ئاویان دروست دەبوو ‪.‬‬ ‫بۆئەوەی هەوڵەکانی گۆڕینی هەرێم‬ ‫لە هەرێمێکی بەکاربەرەوە بۆ بەرهەمهێن‬ ‫بگۆڕدرێن و سەرکەوتووبێت ئەوا گرنگترین‬ ‫خاڵ و دەستپێک گرنگیدانە بە بەرهەم و‬ ‫بەروبومی خۆماڵی و دروستکردنی بازاڕ بۆ‬

‫بەرهەمی جوتیاران و خاوەن کارگەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان و دانانی سنورێک‬ ‫بۆ ئەو هاوردە بەلێشاوەی کااڵ و شمەکی‬ ‫دەرەکیە‪ ،‬دەبێت هەمووان لەو ڕاستیە بگەن‬ ‫کە هاوردەکردنی ئەو هەموو کااڵ و شمەکە‬ ‫یەکسانە بەچوونە دەرەوەی بڕە پارەیەکی‬ ‫زەبەالح ‪.‬‬ ‫بەرپرسانی واڵتانی دنیا لەپێناو‬ ‫پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی و ڕێگریکردن‬ ‫لە کااڵو شمەکی هاوردە هەموو هەوڵێک‬ ‫دەدەن و چەندین ڕێوشوێن دەگرنەبەر‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ڕابردوودا وەزیری کشتوکاڵی تورکیا‬ ‫لە لێدوانێکیدا وتی‪“ :‬هاوردەکردنی بەروبومی‬ ‫کشتوکاڵی دەرەکی لە هاوردەکردنی تیرۆرو‬ ‫گروپە توندڕەوەکان مەترسیدارترە بۆ واڵت”‬ ‫ئەم وتەیەی وەزیری کشتوکاڵی تورکیا‬ ‫لەکاتێکدایە کە لە (‪)٪۸٥‬ی هاوردەی‬ ‫بەروبومی سەوزە و میوە بۆهەرێم لە هەردوو‬ ‫واڵتی تورکیا و ئێرانەوەیە ‪.‬‬ ‫یاخود لەساڵی ‪۲۰۱٥‬دا هەواڵێک‬ ‫باڵوبوویەوە‪ ،‬کە لەوکات و ساتەدا‬ ‫دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو ئەویش ئەوەبوو‬ ‫کە سەرۆکی چیچان ڕەمزان قادرۆڤ تەاڵقی‬ ‫لەخێزانەکەی خواردوە کە ئەگەر شتێک‬ ‫بێنێتە سەر سفرەی خواردنی ژەمەکانیان کە‬ ‫وەبەرهێنراوی بیانی و دەرەوەی واڵت بێت‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا لەهەمان بەرهەم چیچانیەکەی‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەم تەاڵقەی سەرۆکی چیچان‬ ‫لەکاتێکدابوو کە سەردانی کارگەیەکی‬ ‫وەبەرهێنانی چیچانی کرد‪ ،‬ئەوەش لەپێناو‬ ‫بایەخدان بوو بە بەرهەمی خۆماڵی ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا بەرپرسانی بااڵی هەرێم تاچەند‬ ‫لەگەڵ لێدوانەکەی وەزیری کشتوکاڵی تورکیان‬ ‫و تاچ ڕادەیەکیش نیمچە هەڵوێستێکی وەک‬ ‫سەرۆکی چیچانیان دەبێت‪.‬‬ ‫چونکە زۆرجار زۆرێک لە بەرپرسانی‬ ‫بااڵی هەرێم بۆکڕینی پێداویستیەکی ئاسایی‬ ‫ڕوو لەواڵتانی دەرەوە دەکەن و ئەوەی‬ ‫بەخەیاڵیاندا نەیەت بەرهەمی ناوخۆ و‬ ‫پاراستن و گرنگیپێدانیانە‪ ،‬تاکو گۆڕانکاری‬ ‫لەو عەقڵیاتانەشدا نەکرێت و ڕوونەدات ئەوا‬ ‫هەر بەهەرێمێکی بەکاربەری دەمێنینەوە‪.‬‬ ‫*ئەندامی پێشووی پەرلەمانی کوردستان‬

‫نرخی ئۆتۆمبێل بەڕێژەی لە ‪ ٪5‬بۆ ‪ ٪20‬بەرزبۆتەوە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫‪ 10‬رۆژ لەمەوبەر ئەركان محەمەد‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەی لەبەردەم ماڵەكەی خۆیدا‬ ‫فرۆشت‪ ،‬بە درێژایی ئەو ماوەیە بەدوای‬ ‫ئەوەدا دەگەڕێت ئۆتۆمبێلێكی هاوشێوەی‬ ‫ئەوەی خۆی بە هەمان نرخ دەستكەوێت بەاڵم‬ ‫سەرجەم گەڕانو سەردانەكانی بۆ پێشانگاكان‬ ‫بێ ئەنجامبوون‪.‬‬ ‫ئەركان رۆژانە دەچێتە پێشانگاكانی‬ ‫ئۆتۆمبێلو لە كەسانی نزیكو ناسراویش‬ ‫هەواڵ دەپرسێت‪ ،‬بەاڵم پارەی گیرفانی ئەم‬ ‫دەرەقەتی كڕینی ئۆتۆمبێل نایەت‪.‬‬ ‫دوای بێ ئومێدبوونی لەوەی ئۆتۆمبێلێكی‬ ‫تر بكڕێت‪ ،‬ئەركان وتی‪“ :‬ئێستا زیاتر لە ‪500‬‬ ‫دۆالر زیادەش دەدەم بەو دوو مەعرەزچیەی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەیان لێكڕیم‪ ،‬كە ئۆتۆمبێلەكەی‬ ‫خۆمم بدەنەوە بەاڵم داوای خێری زیاتر‬ ‫دەكەن”‪.‬‬ ‫ئەركان و بەشێك لە هاواڵتیان جگە‬ ‫لە حەزی گۆڕین زۆرجاریش بە ئامانجی‬ ‫بەدەستهێنانی قازانج زوو ئۆتۆمبێلەكانیان‬ ‫گۆڕن‪ ،‬بەاڵم هەموو جارێ سەوداو مامەڵەكە‬ ‫بەدڵی ئەوان نابێ‪.‬‬ ‫بڕیارێكی ساڵی رابردووی وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫بۆ ڕێگری لە هاوردەكردنی ئۆتۆمبێلی لێدراو‬ ‫لە واڵتانی دەرەوە‪ ،‬گرانبوونی ئۆتۆمبێلی‬ ‫بەدوای خۆیدا هێناوە‪.‬‬ ‫لەمانگی حەوتی ساڵ رابردوەوە حكومەت‬

‫بڕیاریدا ئۆتۆمبێلی لێدراو لەواڵتانی دەرەوە‬ ‫نەهێنرێتە هەرێم نرخی ئۆتۆمبێل سێ‬ ‫سەد بۆ چوار سەد دۆالر زیادیكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەیەكی مانگی ئەمساڵەوە‪ ،‬ئەو بڕە پارەیە‬ ‫زیادیكردووە هەر ئۆتۆمبێلێك پینج سەد‬ ‫دۆالر بۆ هەزار دۆالر نرخەكەی گرانبووە‪،‬‬ ‫ئەمە قسەی مەعروف ڕەئوفە بەڕێوەبەری‬

‫پێشانگای ڕێباز لە شاری سلێمانی‪.‬‬ ‫بۆ “زەمەن”ی روونكردەوە ئۆتۆمبیلی‬ ‫جۆری بچوكو یابانی‪ ،‬كە نرخیان لەخانەی‬ ‫‪ 100‬هەزار دۆالر (یەك دەفتەر)دا وەك‬ ‫تۆیۆتا یارسو تۆیۆتا كروالو نیسان تیدا‬ ‫نیسان سەنی‪ ،‬مستەر بۆشی نرخیان هەزار‬ ‫بۆ هەزارو پێنج سەد دۆالر زیادیكردوە‪،‬‬

‫هەرچی ئۆتۆمبێلی یابانی‪ ،‬نرخی لە بیست‬ ‫هەزار بۆ چل هەزار دۆالردایە وەك جۆرەكانی‬ ‫تۆیۆتا نافارا و تۆیۆتا الندگرۆزەر‪ ،‬بەسەرجەم‬ ‫مۆدێلەكانیەوە سێ هەزار تا پێنج هەزار‬ ‫نرخەكەی زیادیكردوە‪.‬‬ ‫لەبارەی نرخی جۆری ئۆتۆمبێلی كۆریو‬ ‫ئەمریكیو چینی‪ ،‬كە ئێستا لەبازاڕەكانی‬

‫ئۆتۆمبیلدا هەن لەهەرێم‪ ،‬شڤان كەریم‬ ‫خاوەنی پێشانگای نوری لە شاری سلێمانی‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئۆتۆمبیلی كۆری جۆری ئەلێنتراو‬ ‫كیاو هۆندا‪ ،‬بۆ نرخی هەر ئۆتۆمبیلێك هەزار‬ ‫دۆالر زیادیكردووە‪ ،‬هەرچی ئۆتۆمبیلی چینیو‬ ‫ئەمریكیە پینج سەد دۆالر بۆ هەزار دۆالر‬ ‫زیادیكردوە بەپێی گەورەیو بچوكیو پاكیو‬ ‫پیسیو مۆدێلی ئۆتۆمبێلەكان دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫شڤان كەریم باسی جۆری ئەو‬ ‫ئۆتۆمبیالنەش دەكات پێشتر لەدوبەیەوە‬ ‫دەهاتن پێیان دەوترا لێدراو‪ ،‬ئێستا‬ ‫رێگە بەهاتنیان نادرێت‪ ،‬نرخی هەر‬ ‫ئۆتۆمبیلێكیان پێنج سەد دۆالر بۆ هەزار‬ ‫دۆالر بەرزنەبۆتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا لەكاتی‬ ‫رێكاری بەرێوەبەرایەتی هاتوچۆدا‪ ،‬مەرجی‬ ‫پشكنینیان بۆ دادەنرێت‪ ،‬وەك پشكنینی‬ ‫ئیرباكو شانسیو جۆری لێدراوی بەپلەی‬ ‫یەكدێت‪ ،‬لەكاتی كردن بەناویشەوە لەكەسێك‬ ‫بۆ كەسێكی دیكە پشكنین بۆ ئۆتۆمبیلەكە‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫هاتوچۆی هەرێم‪ ،‬یەك ملیۆنو ‪ 740‬هەزار‬ ‫ئۆتۆمبێل لە هەرێمی كوردستان هەن‪ ،‬بەدەر‬ ‫لەئۆتۆمبێلی سەربازی‪ ،‬كە ژمارەكەیان‬ ‫ئاشكرا نیە‪.‬‬ ‫ئەسعەد مەال كەریم‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی هەرێم‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫بەرزبوونەوەی نرخ پێداگری لەسەر دروستی‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆ كرد بۆ رێگری‬ ‫لە هێنانی ئۆتۆمبێلی لێدراو و بۆ “زەمەن”‬

‫وتی‪“ :‬ئەو ئۆتۆمبێالنەی پێشتر دەهاتنە‬ ‫كوردستان هیچ مەرجێكی توندوتۆڵیان نەبوو‪،‬‬ ‫هەربۆیە رێگری لە هێنانیان كارێكی پێویست‬ ‫بوو دەبوایە زووتر لەبارەی ئەو ئۆتۆمبێالنەوە‬ ‫رێكار بگیرایەتەبەر”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گرانبونی ئۆتۆمبێل كارێكی‬ ‫بازرگانیە و ناكرێت ئێمە بەردەوام بڵێین‬ ‫با هەرچی ئۆتۆمبێلە هەر جۆرێك لێدراوی‬ ‫پێوەیە با بێتە هەرێم بۆ ئەوەی نرخ بەرز‬ ‫نەبێتەوە”‪.‬‬ ‫گواستنەوەی گشتی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫لە ئاستێكی هێجگار خراپدایەو تەنها پاسو‬ ‫تاكسی بەكاردەهێنرێتو كە ئەوەش وەك‬ ‫پێویست بەردەست نین یاخود گرانتر لەسەر‬ ‫هاواڵتیان دەكەون‪ ،‬ئەوەش وایكردووە خەڵك‬ ‫زۆربەی كاروبارەكانی بە ئۆتۆمبێلی خۆی‬ ‫رایی بكات‪.‬‬ ‫ئەمیر بەكر‪ ،‬جێگری سەرۆكی سەندیكای‬ ‫ئابوریناسانی كوردستان‪ ،‬پێیوایە جگە لە‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬نەمانی متمانەی‬ ‫هاواڵتیان بەبانكەكان بووەتە هۆی گرانبوونی‬ ‫ئۆتۆمبێل‪.‬‬ ‫ئەمیر بەكر‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“هاواڵتیان نایانەوێت پارەی كاش لەماڵەوە‬ ‫دابنێن بەوهۆیەوە دەیدەنە شتومەكێك ڕۆژانە‬ ‫بەكاریبهێنن هەركاتێكیش بیانەوێت بیكەنەوە‬ ‫بەپارەی نەختینەی هەربۆیە دەیدەنە‬ ‫ئۆتۆمبێل‪ ،‬هەر كەلوپەلێكیش لەالیەن‬ ‫هاواڵتیانەوە داخوازی لەسەر بێت وەك‬ ‫ئۆتۆمبێل ئەوا نرخەكەی بەرز دەبێتەوە”‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪11‬‬

‫دایكی ههدیل كۆڵی نهدا هەتا سهركهوت‬ ‫ئیناس عەبدواڵ‬ ‫ئاوارهیی به تهواوی ژیانی ههڵگێڕایهوه‪،‬‬ ‫لهالیهك خهمی بژێویی خێزانهكهی و لهالیهكی‬ ‫ترەوە پهروهردهكردنی چوار منداڵەکەی‪ ،‬بۆیه‬ ‫نهیتوانی دهستهوهستان بێت و هیچ نهكات‪.‬‬ ‫دایكی ههدیل (‪ 4٣‬ساڵ) سێ كچ و كوڕێكی‬ ‫ههیه‪ ،‬هاوسهرهكهی خانهنشینی سهربازییه و له‬ ‫رووداوهكانی ‪ 2014‬دا قهزای حهویجهیان بهرهو زاب‬ ‫بهجێهێشت و لهوێشهوه دوای دوو ساڵ جارێكیتر‬ ‫بهرهو شاری كهركوك ئاوارهبوون‪.‬‬ ‫دایکی هەدیل دەڵێت‪ :‬نهمانتوانی بهرگهی‬ ‫خهرجی رۆژانهمان بگرین و ناچار له كهمپی لهیالن‬ ‫سێ (یارمجه) نیشتهجێی بووین تا پشت به‬ ‫هاوكاریی رێكخراوه مرۆییهكان ببهستین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا به ئاسانی دهستمان نهدهگهیشت به‬

‫رێگهیهكی تر‬ ‫بهتایبهت كه‬ ‫ههزار دیناری‬ ‫له حكومهتی‬

‫هاوكارییهكانیش‪ ،‬بۆیه ههوڵمدا‬ ‫بۆ بژێویی خێزانهكهم بدۆزمهوه‪،‬‬ ‫هاوسهرهكهم مانگانە تهنها ‪60‬‬ ‫وهردهگرت بههۆی ههڵهیهكهوه‬ ‫بهغداوه‪.‬‬ ‫له بهختی خێزانهكهی دایكی ههدیل‪،‬‬ ‫كهمپهكهیان داخراو به كرێی مانگانهی ‪ 11٥‬ههزار‬ ‫دینار شوقهیهكیان له كهركوك بهكرێ گرت‪.‬‬ ‫ئەم ژنە لە رێی دراوسێیهكانیهوه بیستی‬ ‫رێكخراوێكی مرۆیی خولی فێربوونی درومانی‬ ‫دهكاتهوه؛ دایكی ههدیل لێبڕاوانە بهشداری‬ ‫لەو خولەدا كرد وتی‪ :‬من تهنها پارچه‬ ‫قوماشێكیم دەستکەوت‪ ،‬لهبهر زۆریی ژمارهی‬ ‫ژنانی بهشداربووی خولەکە‪ ،‬ئامێری درومانی‬ ‫بهرنەدەكهوت‪ ،‬دراوسێیەکمان ئامێری درومانی‬ ‫ههبوو‪ ،‬بهو پارچه قوماشهی له خولهكهدا دهستم‬ ‫كهوت‪ ،‬دهستمكرد به درومان و ئهوهی دووریم‬

‫بووه جێی رهزامهندی خهڵكی گهڕهك و ههر زوو‬ ‫ناوبانگم له دروماندا باڵوبۆوه‪.‬‬ ‫ئەم ژنە تا ماوهیهك ئامێری درومانی‬ ‫دراوسێیهكهیان بهكاردەهێنێ‪ ،‬دواتر خۆی‬ ‫ئامێرێكی دەستی دوو دەکڕێت و لەبەر نەبوونی‬ ‫کورسی لهسهر زهوی دادەنیشێت و دەکەوێتە کاری‬ ‫درومانی‪.‬‬ ‫ئێستا دایكی ههدیل بە رەنج و ماندوبوونی خۆی‬ ‫پارهی دهستدهكهوێت و بژێوی خێزانهكهی دابین‬ ‫دهكات و ناوبانگی لە ناو خەڵکیدا باڵوبووەتەوە‬ ‫و ناسراوە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬ئێستا کارەکانم خواستی‬ ‫زۆریان لەسەرە و خەونی ئەوەم هەیە بتوانم خولی‬ ‫فێربونیش بۆ ژنان بکەمەوە‪.‬‬ ‫دایکی هەدیل له ئهزموونی خۆیهوه پهیامێكی‬ ‫بۆ كچان و ژنان ههیه و دەڵێت‪ :‬بههرهی خۆتان‬ ‫بهكاربهێنن‪ ،‬كۆڵمهدهن و ههوڵبدهن ژیانتان بهرهو‬ ‫باشتر بگۆڕن‪.‬‬

‫وێنەکێشێکی کورد‪ ،‬کازم ساهیر و‬

‫سەرۆکی هیندستان سەرسام دەکات‬ ‫هێدی ساڵح‪ /‬هەولێر‬

‫هونەری مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵ خوێندکاردا‬

‫مامۆستا پێگەی تایبەتی ناو کۆمەڵگایە و ئەرکێکی زۆری‬ ‫لەسەر شان هەیە و پێویستە زۆر بە دڵسۆزانەو نەرمی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ هەموو جۆرە خوێندکارێک بکات‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی سەیدەتی لە زاری نادین زاهیر‪ ،‬شارەزا لە بواری‬ ‫هونەری ئەتەکێتدا‪ ،‬چەند رێنماییەکی باڵوکردەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ دەبێت مامۆستا کاتێک دەچێتە ناو پۆل‪ ،‬ساڵوێکی گەرم بە‬‫روویەکی خۆشەوە بکات لە خوێندکارەکانی‪.‬‬

‫وێنەکێشێکی کورد ‪ ٣٣‬ساڵە لە پاڵ دیواری‬ ‫قەاڵی هەولێر وێنەی خەڵک دەکێشێت و‬ ‫وەک دەڵێت بەرهەمە هونەرییەکانی سنووری‬ ‫کوردستانیان بڕیوە و گەیشتوونەتە زۆرێک لە‬ ‫واڵتانی دنیا‪.‬‬ ‫ئازاد رەشید‪ ،‬ناسراو بە ئازاد تەنیا‪،‬‬ ‫لەدایكبووی ساڵی ‪1970‬ی گوندی سماقوڵی‬ ‫سەر بە شاری رانیەیە و ماوەی ‪ ٣٣‬ساڵە لە‬ ‫تەنیشت دیواری قەاڵی هەولێر وێنە دەکێشێت‪،‬‬ ‫یەکەم وێنەی ئازاد دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی‬ ‫سەرەتایی خوێندن کە وێنەی پیاوێکی کێشاوە‬ ‫بە تەنەکە نەوت بەسەر مااڵندا دابەش دەکات‪،‬‬ ‫مامۆستا وێنەکەی زۆر بەدڵ بووە و داوای لە‬ ‫باوکی کردووە هاوکاریی بکەن‪.‬‬ ‫بژێوی ژیانی ئازاد لەسەر هونەرەکەیەتی‬ ‫و هەر وێنەیەكیش بە ‪ 10‬خولەك دەکێشێت‪،‬‬ ‫رۆژانە خەڵكێكی زۆر سەردانی دەكەن و وێنە‬ ‫تایبەتەکانیان الی ئەو دەکێشن‪ ،‬جگە لە‬ ‫وێنەکێشان‪ ،‬ئازاد تەنیا شیعریشی نووسیوە‬ ‫و لە چەند فلمێکیشدا رۆڵی بینیوە و لە بۆنە‬ ‫و ئاهەنگەکانیشدا ئامێری سازی ژەنیوە‪ ،‬ئەو‬

‫دەڵێت‪ :‬دواجار سروشتی جوانی کوردستان‪،‬‬ ‫کردمی بە وێنەکێش‪.‬‬ ‫ئازاد تەنیا دەڵێت‪ :‬وێنەکێشان منی بە‬

‫ناتوانێت بەشداریی هیچ کارێکی هونەریی بکات‬ ‫مەزهەر کەریم‬

‫ پێویستە مامۆستا هەوڵبدات پەیوەندیی لەگەڵ خوێندکارەکانی‬‫پتەو بکات و گوێیان بۆ بگرێت و نەیانشکێنێتەوە‪.‬‬

‫ئەکتەری بواری کۆمیدیا فەرەیدون قاسم‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەكات ئێستا وەک ئەكتەری سەرەكیی لە‬ ‫بەرنامەی (مقۆ مقۆ) رۆڵ دەبینێت‪ ،‬كە رۆژانی‬ ‫هەینی لە کەناڵی سپێدەوە پێشكەش دەكرێت‪.‬‬ ‫فەرەیدون قاسم بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی لەگەڵ كۆمپانیای بابیلۆن گرێبەستێكی‬ ‫واژۆ كردووەو رۆڵی سەرەكیی هەیە لە بەرنامەی‬ ‫مقۆمقۆدا‪ ،‬ناتوانێت بەشداریی هیچ کارێکی‬ ‫دیکەی هونەریی بکات و لە هیچ کەناڵێکی ترەوە‬ ‫دەربکەوێت”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی بۆچی بەرنامەی مقۆ مقۆ وەك‬ ‫پێویست بینەری نییە‪ ،‬ئەم ئەکتەرە هۆکارەکەی‬ ‫بۆ پەیوەندی نێوان بینەرو خودی کەناڵەکە‬ ‫دەگەڕێنێتەوەو دەشڵێت‪ :‬بەرنامەکە وەک پێویست‬ ‫هونەرمەندی ناسراوی تێدا نییە‪.‬‬ ‫فەرەیدون بۆ “زەمەن” ئەوەشی ئاشكرا كرد کە‬ ‫رەنگە لە مانگی پێنجی ئەمساڵەوە جارێكی دیكە‬

‫ ناوبەناو لە کاتی وانەوتنەوەدا بابەتی هەمەڕەنگ و پێکەنیناوی‬‫بۆ خوێندکارەکان باس بکات بۆ ئەوەی هەست بە بێزاریی نەکەن‬ ‫و خولیای وانەکەی بن‪.‬‬ ‫ رێزگرتن لە هەستی خوێندکار لە هەموو کاتەکاندا ئەگەر‬‫هەڵەیەکت کرد بەرامبەری داوای لێبوردنی لێبکە‪.‬‬ ‫ نابێت لەکاتی کۆبوونەوە لەگەڵ خێزانەکانیان بە خراپی‬‫باسی خوێندکارەکانیان بکەیت‪ ،‬بەڵکو دەبێت ئەگەر باشیش‬ ‫نەبوون‪ ،‬بە شێوازێکی نەرم تێیان بگەیەنیت‪.‬‬ ‫ ئەگەر خوێندکارەکە گرفتی هەبوو نەیتوانی وانە بخوێنێت‪،‬‬‫دەتوانیت لە دەرفەتێکدا قسەی لەگەڵ بکەیت و هاوکاریی بکەیت‪.‬‬ ‫ ئەگەر خوێندکارەکە لە کاتی وانەدا باش نەبوو‪ ،‬دەتوانیت بە‬‫نەرمی فێری بکەیت کە چۆن گرنگیی بە وانەکانی بدات‪.‬‬

‫هونەری شەڕکردن‬ ‫خوێندنگایەکی چینی تایبەت بە راهێنانی هونەری‬ ‫شەڕکردن و بەرگری کردن‪ ،‬بەهۆی ناوازەییەوە‪ ،‬ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫خوێندنگای زەنگوا تاگۆو مارشاڵ‪ ،‬لە پێشبڕکێیەک لەگەڵ چەند‬ ‫خوێندنگایەکی دیکە‪ ،‬گرووپێکی خوێندکارەکانی لە ماوەی یەک‬ ‫خولەکدا نمایشێک دەکەن‪ ،‬تێیدا بە خێرایی و جوانترین شێوە‪،‬‬ ‫جووڵە دەکەن و لە یەک قاڵبدا لەسەر یەک کۆدەبنەوەو روو دەکەنە‬ ‫یەک بەو هۆیەوە توانییان ژمارەی پێوانەیی بشکێنن‪.‬‬

‫تەواوی کوردستان و جیهان ناساندووە‪ .‬هەموو‬ ‫رۆژێک زیاتر لە ‪ 10‬وێنە دەکێشم و هەر بەم‬ ‫جۆرەش بژێوی ژیانم پەیدا دەکەم‪ ،‬تا ئێستا‬

‫وێنەی چەندین کەسی ناوداری جیهانیم کێشاوە‬ ‫کە کاردانەوەی باشیان لێکەوتووەتەوە‪ .‬ناوبراو‬ ‫نمونەیەکی بۆ “زەمەن” باسکردو وتی‪ :‬ساڵی‬ ‫‪ 1996‬کەناڵێکی ئەڵمانی چاوپێکەوتنی لەگەڵ‬ ‫کردم‪ ،‬وێنەو بەرهەمەکانمی پیشانی جیهان دا‪،‬‬ ‫هونەرمەندی گەورەی عەرەب کازم ساهیر دوای‬ ‫ئەوەی وێنەکەی خۆی لەنێو وێنەکاندا بینی‪،‬‬ ‫پەیوەندی پێوەکردم و دەستخۆشی لێکردم‪.‬‬ ‫دواتریش سەرۆکی ئەوکاتی واڵتی هیندستان‬ ‫داوای کرد وێنەیەکی بۆ بکێشم‪ ،‬کێشام و بە‬ ‫پۆست بۆم نارد‪.‬‬ ‫ئێستا ئازاد لەسەر مێز و کورسییەکەی زیاتر‬ ‫وێنەی کەسایەتییەکان دەکێشێت‪ ،‬بەتایبەت بۆ‬ ‫لەدایکبوون و مردوان و بۆنە تایبەتەکان‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەندێ جار کێشە و گرفتم بۆ دروست‬ ‫دەبێ‪ ،‬زستانان باران و سەرما‪ ،‬هاوینانیش‬ ‫خۆرەتاوی گەرم دەبنە هۆی وەستاندنی کارەکەم‬ ‫بۆ ماوەیەکی کاتی‪.‬‬ ‫ئازد تەنیا‪ ،‬نرخێکی کەمی لەسەر وێنەکان‬ ‫داناوە‪ ،‬هۆکاری ئەوەش بۆ بێپارەیی خەڵک‬ ‫و قەیرانی دارایی دەگەڕێنێتەوە و دەشڵێت‪:‬‬ ‫هەرزانترین وێنە ‪ 10‬هەزارە و گرانترینیش ‪٥0‬‬ ‫هەزار دینارە‪ .‬گۆڕانکاری نرخی وێنەکانیش‬ ‫بەپێی قەبارەی وێنەکان گۆڕانی بەسەردا دێت‪.‬‬

‫ئامێرێکی چوار قاچی‬ ‫ئەندازیارێکی میکانیکیی کەنەدی‪ ،‬توانی ئامێرێکی‬ ‫پێشبڕکێی بەهێز دروست بکات کە بە دوو بزوێنەری‬ ‫کارەبایی لە جۆری ‪ AC‬کاردەکات‪.‬‬ ‫جوناسان تیپت بەهۆی لێهاتوویی لە بوارەکەی خۆیدا کە‬ ‫میکانیکییە‪ ،‬توانی ئامێریکی گەورەی چوار قاچیی دروست‬ ‫بکات کە بەرزییەکەی ‪ ٥.1‬مەترە و بەمەش ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫ئامێرەکە بە خێرایی و بە تەکنیکی پێشکەوتوو کاردەکات و‬ ‫توانی پێوانە بشکێنێت‪.‬‬

‫بەشداریی (پەتری پۆت) بكاتەوەو وتیشی‪“ :‬ئێستا‬ ‫هەریەك لە (ماهیر حەسەنو ئەحمەد جۆاڵ) و چەند‬ ‫هونەرمەنێكی دیكە‪ ،‬لە هەوڵدان ئەو بەرنامەیە بە‬ ‫شێوازێكی نوێ پێشكەش بكەنەوە”‪.‬‬ ‫ئەم ئەکتەرەی بواری کۆمیدیا ئەوەشی ئاشکرا‬ ‫کرد کە بەنیازە لەگەڵ ئەندامانی تیپی هونەری‬ ‫رەنگاڵە‪ ،‬جارێكی دیكە دەست بەكەنەوە بە كاری‬ ‫شانۆیی‪ ،‬بەاڵم نەبوونی هۆڵی گونجاو بووەتە‬ ‫رێگر لەبەردەمیانداو بە گوتەی خۆی لە هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی ئەو كێشەیەدان و وتی‪“ :‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی فەرمانبەری بەڕێوەبەرێتی پەروەردەم‬ ‫و رۆژانە دەوام دەكەم‪ ،‬هاوکات خولێكی كاری‬ ‫مۆنتێریم كردۆتەوە بۆ چەند گەنجێکی شاری‬ ‫سلێمانی و فێری تەکنیکی کاری مۆنتێرییان‬ ‫دەکەم”‪.‬‬ ‫یەکەم دەرکەوتنی فەرەیدون قاسم لەسەر‬ ‫شانۆ‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ 1991‬و یەكەم كاری‬ ‫هونەریی ئەو بەناوی (قۆپچەی مەرگ) بووە‪ ،‬تا‬ ‫ئێستاش بەردەوامە لە كاری هونەری و بەشداریی‬ ‫لە چەندین کاری هونەریدا کردووە‪.‬‬

‫گەورەترین نەستەلە‬ ‫لە واڵتی تەکساس‪ ،‬گەورەترین نەستەلە لە‬ ‫جیهاندا کە بەرزییەکەی ‪ 26‬ئینجە دروست دەکرێت و‬ ‫ناوی دەچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫لەالیەن گرووپێکی کۆمپانیای هێرشی کە زیاتر لە ‪ 40‬کەس‬ ‫بەشداریی کردووە‪ ،‬نەستەلەیەکی گەورە لە جۆری سنکێرس‬ ‫دروستکرا کە چەندین پێکهاتەی وەک شیر و هەنگوین و قاوەی‬ ‫تێدایە و توانی ژمارەی پێوانەیی بشکێنێت‪.‬‬ ‫دواتر نەستەلەکە بەسەر کارمەندانی کۆمپانیاکەدا دابەشکرا‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫یاسین قادر بەرزنجی‪:‬‬

‫یەکەمین ئەوینم بە خۆمەوە نەبینیوە‬ ‫نووسەر و ھونەرمەندی دیاری کورد (یاسین قادر بەرزنجی) لەم دیدارەی‬ ‫“زەمەن”دا باس لە ھەندێکی حاڵەتی تایبەتی ژیانی خۆی دەکات و ئاماژە‬ ‫بەو ھونەرمەندە کۆچکردووانە دەدات کە رۆژگارێک پێکەوە کاریان کردووەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬بیری ھەموویان دەکەم‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫* چ شتێکی گرنگ لە ژیانی گەنجێتیتدا ھەیە کە‬ ‫بە نووسین و ھونەر نەتتوانیوە گوزارشتی لێ بکەیت‬ ‫و ئێستا بتەوێت باسی بکەیت؟‬ ‫ لە گەنجیدا ویستم دوای قۆناغی ناوەندیی لە‬‫پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی بەغدا بخوێنم‪ ،‬ھەموو‬ ‫خەونێکم ئەوەبوو شانۆ بخوێنم‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئیمزا‬ ‫نەکردن و نەچوونە ناو یەکێتیی قوتابیانی سەر بە‬ ‫رژێمی دیکتاتۆری وەرنەگیرام و ئەو خەونەم لەبار‬ ‫برا‪ ،‬دوای سێ ساڵ و پاش تەواوکردنی قۆناغی‬ ‫ئامادەیی‪ ،‬خاڵی رەوانشادم (د‪.‬عیزەدین مستەفا‬ ‫رەسوڵ) ویستی بە ھەوڵی حزبی شیوعی عیراق‪،‬‬ ‫زەمالەیەک لە یەکێتیی سۆڤیەت بەدەست بهێنم‬ ‫دیسان بۆ خوێندنی شانۆ‪ ،‬ئەویش سەری نەگرت !‬ ‫ئیدی لەگەڵ ئەو خەمبارییەمدا پەیمانم بە خۆم‬ ‫دا ھەر بۆ شانۆ بژیم و خۆم پەروەردە بکەم‪.‬‬ ‫* یەکەم دەرکەوتنی ھەر نووسەر و ھونەرمەندێک‬ ‫جۆرە ھەستێکی تایبەتی ھەیە‪ ،‬الی تۆ ئەمە چۆن‬ ‫بوو؟‬

‫ چی لە یەکەم دەرکەوتن خۆشترە‪،‬‬‫وامدەزانی ھەموو شادییەکی ژیان میوانمە‪ ،‬لە‬ ‫چاوی مامۆستاکانم و ھاوڕێکانمدا بریسکانەوەی‬ ‫خۆشەویستیم بەدی دەکرد‪ ،‬بیرم لە دەرکەوتنی‬ ‫تازەتر و جوانتر دەکردەوە‪ ،‬ھەستم بە خۆشنوودیی‬ ‫ئەکتەریی دەکرد‪ ،‬دەمخوێندەوە‪ ،‬ھەستم دەکرد‬ ‫پێویستیم بە مەشقی دەنگ و جەستەیە‪ ،‬ھەستم‬ ‫بەوە دەکرد دەبێ نەوەستم و ھەنگاوەکانم گورج‬ ‫بکەمەوە ‪.‬‬ ‫* ھەمیشە کەسانی ھونەرمەند کەمترین کاتیان‬ ‫ھەیە بۆ خێزان و ھاوسەر و لەم رووەوە رووبەڕووی‬ ‫گلەیی زۆر دەبنەوە‪ ،‬ئەزموونی تۆ لەم بارەوە‬ ‫چۆنە؟‬ ‫ من ھەر ھونەرمەند نەبووم‪ ،‬بەڵکو کارکردنی‬‫رۆژانەم لە کتێبخانەی گشتیی سلێمانی (لە ‪۱۹۸۲‬‬ ‫تا ئەم ساتە) زۆربەی تەمەنمی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫برووە‪ ،‬لەگەڵ ئەوانەشدا نووسین و رۆژنامەنووسی‬ ‫دیسانەوە گەلێک لە کاتەکانمی بردووە‪.‬‬

‫ئەو سێ الیەنە رۆژگارو شەوگارمیان بە‬ ‫خۆیانەوە خەریک کردبوو‪ ،‬بەوە بەختەوەر بووم‬ ‫رێکەوتی ژیان تووشی ھاوژینێکی مێشک‬ ‫کراوەو ژیاندۆستی کردم و ھاوکاری‬ ‫ھەمیشەییم بوو‪ ،‬لە راستیدا مافی تەواوم‬ ‫نەداوەتەوە‪ ،‬حەوانەوەی خۆم و خزمەتی ماڵ و‬ ‫منداڵ‪ ،‬ھەروەھا لە گەلێک بەرژەوەندیی شەخسی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو رێزو خۆشەویستییەی کە خەڵکی‬ ‫بەرامبەر ھونەرەکەم و قەڵەمەکەم و خزمەتی‬ ‫ماندوونەناسانەم لە کتێبخانەی گشتیی شارەکەم‬ ‫پێیان بەخشیوم‪ ،‬قەرەبووی ھەموو شتەکانی‬ ‫تری کردووەتەوە‪ ،‬نەک ھەر بۆ من‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫منداڵەکانم و دایکیشیان بووەتە مایەی خۆشبەختی‬ ‫و خۆشحاڵی ‪.‬‬ ‫* چیرۆکی یەکەمین ئەوینت چی بوو و بە‬ ‫کوێ گەیشت؟‬ ‫ بڕوا بکە یەکەم ئەوینم بە خۆمەوە نەبینیوە‪،‬‬‫من لە ھەڕەتی مێردمنداڵی و جوانیدا ھەمیشە‬ ‫لەناو شانۆدا ژیاوم‪ ،‬مامۆستاکەشم خاتوو (بەدیعە‬ ‫دارتاش) بوو و سەرکوێری کردبووم‪ ،‬دادە گیانم‬ ‫تەنیا بە عەشقی ھونەر پەروەردەی دەکردین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواترو کاتی بەرامبەر دیاریکردن‪ ،‬ئەوینی یەکەم‬ ‫لەدایک بوو‪.‬‬ ‫* لە زۆرێک لە کارە ھونەرییەکانتدا رۆڵی‬ ‫کەسێکی توڕە دەبینیت‪ ،‬ئایا لە ژیانی ئاساییشدا‬ ‫ئەم توڕەبوونە بوونی ھەیە؟‬ ‫ زۆر جار بەشدار بووم لە دیاریکردنی ئەو‬‫کارەکتەرانەی بەرجەستەم کردوون‪ ،‬وا بزانم‬ ‫یەکێکم لەو ئەکتەرانەی دەقم بە یەک جۆر ستایلی‬ ‫نواندنەوە نەگرتووەو ھەوڵم داوە چەقبەستوو‬ ‫نەبم و ئەزموونەکانم جودا بن ‪.‬‬ ‫بینینی دەوری کارەکتەری نەرێنی‬ ‫(سلبی) و خاوەن رەھەندە دژوارەکان‪،‬‬ ‫الم مەبەست بوون و بە گرنگترم زانیون‬ ‫لە کارەکتەرە ئاسایی و فالتەکان‪ ،‬ھەر‬ ‫چەندە لە حەفتایەکان و ھەشتایەکانی‬

‫دیمەنێک لە شانۆگەریی مۆڵەت‬ ‫سەدەی رابردوو گەلێ لەو جۆرە کارەکتەرانەشم‬ ‫خستووەتە بەرچاو‪ ،‬بەاڵم ئەم نەوەیەی ئەمڕۆ‬ ‫ئاشنا نەبوون پێیان‪ ،‬بەڕێزتان دەمناسن و لە ژیانی‬ ‫ئاسایی و رۆژانەدا الم وابێت کەسێکی رووخۆش‬ ‫ھێدی و گونجاوم ‪.‬‬ ‫* بیری کام لە ھاوڕێ ھونەرمەندە‬ ‫کۆچکردووەکانت دەکەیت؟‬ ‫ بیری ھەموو ھونەرمەندانی کۆچکردوو دەکەم‪،‬‬‫بەتایبەت ئەوانەی ھاوڕێم بوون‪ :‬مامۆستا چێوار‪،‬‬ ‫سوبحی کۆیی‪ ،‬سەروەت سەوز‪ ،‬حسێن قەرەداغی‪،‬‬ ‫ماجدی حەمە جوان‪ ،‬جەالل بەیار‪ ،‬پشتیوان‬ ‫بەدەوی و دوا ئەستێرەی کشاوی ئاسمانی ھونەر‬ ‫ئاسۆ عومەر سوارە ‪.‬‬

‫* ئەو شتانە چین کە شەوان بەر لە نووستن‬ ‫بیریان لێ دەکەیتەوە؟‬ ‫ کە کاری ھونەریم دەبێ‪ ،‬بیر لە دەورەکەم و‬‫دیالۆگەکان دەکەمەوە‪ ،‬کە کتێبێکم لە چاپ دەبێ‪،‬‬ ‫خەیاڵ پەلکێشی چاپخانەم دەکات‪ ،‬گەر ئەوانەش‬ ‫نەبێ‪ ،‬تا دەخەوم ھەندێ جار قسەی خۆشی ھاوڕێ‬ ‫و کەسە جوانەکانمم بیردەکەوێتەوە و گەلێ جار‬ ‫بەو نیوەی شەوە وەک شێت دەدەمە قاقای پێکەن‬ ‫!‬ ‫بەاڵم ھەرگیز بیر لە ئاکار و قسەی ناخۆشی‬ ‫ھەندێک کەس ناکەمەوە‪ ،‬کە لە خوا بەزیاد بێ‬ ‫ژمارەیان لە نزیکەکانمدا ھەر زۆر کەم و داسقەن‪،‬‬ ‫ھەرگیز بیریان لێ ناکەمەوە نەوەک بێنە خەوم ‪.‬‬

‫هەوار فارس‪ :‬خامنە میدیاکارەکان‬ ‫ناھێڵن ھەنگاوی زیاتر بنێی‬

‫زەمەن‬ ‫کچە شانۆکارێکی شاری کەرکوک بۆ‬ ‫“زەمەن” ئاماژە بە سەرەتای ئاشنابوونی خۆی‬ ‫بە شانۆ دەکات و باس لەوە دەکات کە زۆر‬ ‫شانۆکاری بینیوە پێش ھاوسەرگیرییان مەرجیان‬ ‫بۆ ھاوسەرەکانیان داناوە‪ ،‬بەاڵم مەرجەکانیان وا‬ ‫دەرنەچوون و دەڵێت‪ :‬نازانم من جیاواز دەبم یاخود‬ ‫ئەبێ خۆم رادەستی ئەو قەدەرە بکەم کە بۆم‬ ‫دیاریکراوە‪.‬‬ ‫ھەوار فارس لەدایکبووی شاری ھەولێرە و‬ ‫دەرچووی پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی کەرکوکەو‬ ‫سەرەتای ئاشنابوونی بە ھونەری شانۆ لە چاالکیی‬ ‫قوتابخانەکانەوە دەستی پێکردووە‪ ،‬کە ئەوکات‬ ‫خوێندکاری یەکی ناوەندی بووە‪.‬‬ ‫ھەوار بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬لە ماوەی پێنج ساڵی‬ ‫خوێندنمدا لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی‬ ‫کەرکوک‪ ،‬لە زیاتر لە ‪ ١٠‬بەرھەمی شانۆییدا‬ ‫بەشداریم کردووە و چەندین خەاڵت و بڕوانامەی‬ ‫رێزلێنانم وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ئێستا لە کەرکوک گرووپێکی شانۆیی‬ ‫بە ناوی ئەم کچە شانۆکارەوە ناونراوە‪ ،‬کە‬ ‫بەرھەمەکانی ئاستی کوردستانیان تێپەڕاندووە و لە‬ ‫(ئێران و تورکیاو تونس و ئوردن) بەشداریی فێستیڤاڵە‬

‫لە گینسەوە‬ ‫خواردنێکی جیاواز‬ ‫لە واڵتی چیکاگۆ‪ ،‬کۆمپانیای بوشس بینس‬ ‫ھەڵدەسێت بە دروستکردنی جۆرە خواردنێکی جیاواز‬ ‫کە کێشی ‪ 49١‬کیلۆ گرامە‪.‬‬ ‫لەالیەن ‪ ١9‬کەسی بەتواناوە لە ماوەی دوو رۆژدا‪ ،‬خواردنێک‬ ‫دروستکرا کە ‪ 7٠‬چینە و لە پێکهاتەکەیدا فاسۆڵیا و موقەبیالتی‬ ‫وەک کەلەرم و گێزەر و قەڕنابیت و خەیارو چەند جۆرێکی دیکەی‬ ‫تێدایە‪.‬‬ ‫خواردنەکە توانی ژمارەی پێوانەیی بشکێنێت و ناوی چووە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫شانۆییەکانیان کردووە و سەرپەرشتی پێنج خولی شانۆی‬ ‫شەقامیان کردووە لە کەرکوک‪.‬‬ ‫ھەوار پێیوایە لە رێی شانۆوە دەتوانرێت گەورەترین پەیام‬ ‫بە جیهان بگەیەنرێت و ئەگەر شانۆ لەم چەقبەستووییەی‬ ‫ئێستا دەربهێنرێت دەتوانرێت گۆڕانکاری گەورە دروست‬ ‫بکرێت و دەشڵێت‪ :‬شانۆ لە کوردستاندا نەک تەنیا بۆ‬ ‫خانمان‪ ،‬بەڵکو بۆ کوڕانیش بەربەست دروست دەکات‪،‬‬ ‫ئەرکی ئێمەی شانۆکارە تەواوی ئەو کۆت و زنجیرانە بپسێنین‬ ‫کە بوونەتە بەربەست‪ ،‬بەداخەوە ئێستا لە سەدەی بیست‬ ‫و یەکداین‪ ،‬کەچی ھێشتا بەشێک لە خەڵکی کوردستان‪،‬‬ ‫ناھۆشیارن و ھاتنی کچانیان بۆ ئەم بوارە بە بڤە دەزانن‪،‬‬ ‫گەشبینی خۆیشی ناشارێتەوە بەوەی بەشداریکردنی خانمان‬ ‫لە شانۆدا لە کەرکوک‪ ،‬ئاستێکی لە مامناوەندایە‪ ،‬چونکە‬ ‫سااڵنی رابردوو ئاستی بەشداریکردن زۆر الواز بووەو‬ ‫ھیواداریشە کچان ھەنگاوی باشتر بنێن بۆ بەشداریکردن لە‬ ‫کایە ھونەرییەکاندا و جەخت لەوەش دەکاتەوە کە شانۆ‬ ‫و سینەماو موزیک و شێوەکاری‪ ،‬دەتوانن ئەقڵی کۆمەڵگە‬ ‫بگۆڕن و دڵخۆشیشە کە ئێستا لە کەرکوک ئەو چاالکییە‬ ‫ھونەریانە کاریگەریی ئەرێنیان دروستکردووە‪.‬‬ ‫ھەوار لەگەڵ شانۆدا‪ ،‬ئەزموونی کارکردنی لە بواری‬ ‫ڕاگەیاندنیشدا ھەیە و نزیکەی پێنج ساڵە لە کەناڵی ئاسمانیی‬ ‫کەرکوک کاری پەیامنێری دەکات و خۆی وتەنی توانیویەتی‬ ‫ھاوسەنگیی لەنێوان کاری راگەیاندن و چاالکییە شانۆییەکاندا‬ ‫رابگرێت و دەڵێت‪ :‬ئەو بەربەستانەی کە دێنە بەردەم ھەر‬ ‫خانمێک لە کاری میدیایدا‪ ،‬دووبارە تێڕوانینی کۆمەڵگەیە بۆ‬ ‫میدیاکاری مێینە‪ ،‬زۆرجار خودی خانمە میدیاکارەکانیش‬ ‫ناھێڵن ھەنگاوی زیاتر بنێی‪ ،‬بەشێکیتر رەگەزی نێرە لەو‬ ‫دەزگا میدیاییەی کاری تێدا دەکەیت‪ ،‬گێچەڵت پێ دەکەن‬ ‫و ھەوڵی ناوزڕاندنت دەدەن‪ ،‬بەاڵم تاوەکو ئێستا من‬ ‫نەمهێشتووە ئەم بەربەستانە کارم تێبکەن‪.‬‬

‫بەهرەی خاوەن‬ ‫پێداویستییەکی تایبەت‬ ‫کوڕێکی الو کە دەستی راستی دەستکردە‪ ،‬توانی‬ ‫بە خێراییەکی زۆر ئامێرێکی مۆسیقی بەکاربێنێت‪.‬‬ ‫جیسون بارنس لە کاتێکدا خاوەن پێداویستی‬ ‫تایبەتە‪ ،‬بەاڵم بەردەوامە لە بەدھێنانی ئامانجەکانی و‬ ‫بەھۆی دەستە دەستکردەکەیەوە لە ماوەیەکی کەمداو بە خێراییەکی‬ ‫زۆر ئامێری مۆسیقای سای درامزی بەکارھێنا‪ ،‬بەو ھۆیەوە ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫جیسون بۆ میدیاکان دەڵێت لە تەمەنی ‪ ١4‬ساڵییەوە خولیای‬ ‫مۆسیقا بووەو بەردەوامە لە گرنگیدان پێی‪.‬‬

‫شکاندنی تەوالێت‬ ‫کوڕێکی ئەمریکی‪ ،‬بەھۆی ئەوەی توانی لە‬ ‫ماوەیەکی کەمدا سەری تەوالێت بشکێنێت‪ ،‬ژمارەی‬ ‫پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬لە پێشبڕکێی یارییەکدا‬ ‫بە ئامادەبوونی چەند کەسێک‪ ،‬کێڤین شێلی توانی لە ماوەی یەک‬ ‫خولەکدا‪ 46 ،‬سەری تەوالێتی(غەربی) بشکێنێت‪ ،‬بەاڵم رکابەرەکەی‬ ‫لە ماوەی یەک خولەکدا ‪ 42‬سەری شکاند‪.‬‬ ‫بەمەش کێڤین سەرکەوتنی بەدەستهێنا و ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪9‬‬

‫دیموکراتەکان دۆسیەی کورد دژی دۆناڵد ترەمپ بەکاردەهێنن‬

‫دیدی کاندیدەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکا سەبارەت بە کورد‬ ‫بێت بۆتیچ‬

‫زەمەن‬ ‫ئەگەرچی دۆسیەی کورد لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی‬ ‫ئەمریکادا و لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا یەکێک نییە‬ ‫لە دۆسیە گەرمەکان‪ ،‬بەاڵم کەم نین ئەو کاندیدانەش کە‬ ‫دەیانەوێت دۆسیەی کورد وەک کارتێکی فشار بۆ سەر‬ ‫دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا بەکاربهێنن و لە ماوەی‬ ‫ڕابردوودا قسەیان لەسەر پرسی کورد هەبووە‪.‬‬

‫ئیلیزابێس واردن‬

‫وەک زۆرێک لە کاندیدەکانی دیکەی سەرۆکایەتی‬ ‫ئەمریکا تەنها لەکاتی هێرشکردنی تورکیا بۆ سەر‬ ‫ڕۆژئاوای کوردستان قسەی لەسەر کورد کردووە‪ .‬ئەو‬ ‫کارەی دۆناڵد ترەمپی بۆ ڕێگەدان بە ئۆپراسیۆنەکەی‬ ‫تورکیای بە “خیانەتکردن” لە کورد ناوبردو ڕوونیکردەوە‬ ‫کە قەیرانی مرۆیی زیاتر دروستدەکات و جارێکی دیکە‬ ‫دەرگاکان بە ڕووی داعشدا وااڵ دەکرێتەوە‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫هەنگاوەوە‪.‬‬

‫لەکاتی هێرشکردنە سەر ڕۆژئاوای‬ ‫کوردستان پێت پۆتیج‪ ،‬ڕایگەیاند‪ :‬لە مێژوودا‬ ‫حەوت جار پشتمان لە کورد کردووە و ئەوانمان‬ ‫بە تەنها جێهێشتووە‪ ،‬ئەوە خیانەتە بێگومان‪،‬‬ ‫پێویستە ئەمریکا پارێزگاری لە هاوپەیمانەکانی‬ ‫بکات‪ ،‬ئێمە واڵتێکی گەورەمان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫واڵتی گەورە مانای خیانەتکردن و پشتکردنە‬ ‫هاوپەیمانەکانی نییە‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت‪ :‬گەر ئەمریکا بەم شێوەیە‬ ‫بەردەوامبێت‪ ،‬ئەوا لە ئایندەدا کەس باوەڕ بە‬ ‫واڵتەکەیان ناکات‪.‬‬

‫جۆ بایدن‬

‫جێگری سەرۆکی پێشووی ئەمریکا‪ ،‬جۆ‬ ‫بایدن‪ ،‬لە چەندین ڕووداودا لەسەر کورد‬ ‫بۆچوونی خۆی دەربڕیوە‪ ،‬پێشتر لەکاتی‬ ‫بانگەشەکانی هەرێم بۆ سەربەخۆیی‪ ،‬بایدن‬ ‫ڕایگەیاند‪ :‬پێویستە هەرێمی کوردستان لەگەڵ‬ ‫عێراقدا بمێنێتەوەو ئەو واڵتە بە یەکپارچەیی‬ ‫بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەکاتی هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر‬ ‫ڕۆژئاوای کوردستان‪ ،‬ڕایگەیاند کە ترەمپ‬ ‫کوردەکانی بۆ کەڵبەی گورگەکان جێهێشتووەو‬ ‫ئەوە شەرمەزارانەترین کارە کە سەرۆکێک لە‬ ‫مێژووی خۆیدا لە ئەمریکا کردبێتی‪ ،‬کە پشتی‬ ‫کردبێتە هاوپەیمانەکانی‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا جۆ بایدن‬ ‫ڕاوێژکارێکی هەیە بە ناوی نیکۆالس بیرینیز‪،‬‬ ‫ئەو لە سەردەمی ئیدارەکەی بێڵ کلینتۆندا‬ ‫بە پاڵپشتیکەرێکی بەهێزی تورکیا بۆ‬ ‫کۆمەڵکوژکردنی کورد لەو واڵتە ناودەبرێت‪،‬‬ ‫ئێستاش بەشێکە لە ستافی هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنی جۆ بایدن‪.‬‬

‫بێرنی ساندەرز‬ ‫بێرنی ساندەرز‪ ،‬خۆی بە الیەنگری دۆزی کورد‬ ‫دەزانێت‪ ،‬لەکاتی هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای‬ ‫کوردستان لە دیدارێکی تەلەفزیۆنیدا وتی‪“ :‬ئەوەی‬ ‫کە پەیوەندی بە کوردەوە هەیە‪ ١١ ،‬هەزار کەسیان لە‬ ‫شەڕی دژی داعشدا کوژران و ‪ ٢٠‬هەزاری دیکەشیان‬ ‫برینداربوون و ئەمریکاش دەڵێت‪“ ،‬ئێمە لەگەڵتانین”‪،‬‬ ‫بەاڵم رۆژێک لەپڕێکدا دوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنی‬ ‫لەگەڵ ئەردۆغان و لەڕێگەی توویتەوە‪ ،‬ترەمپ‬ ‫سیاسەتەکەی دەگۆڕێت‪ .‬ئێستا پێم بڵێن چ واڵتێک‬ ‫لەسەر زەوی متمانە بە قسەی سەرۆکی ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەیە؟”‪.‬‬

‫سیستمی ئێران‬ ‫لەبەردەم سەنگی‬ ‫مەحەکدا‬

‫ئیدلیب لەنێوان بەرداشی سوریا و ڕوسیا و تورکیادا‬ ‫ئەو شارە گەشتیارییەی هەمووان لێی ڕادەکەن‬ ‫زەمەن‬ ‫هەموو ‪ ٢٤‬کاتژمێرێک زیاتر لە ‪٣٠‬‬ ‫هەزار کەس ئاوارە دەبن‪ ،‬هەندێکجار‬ ‫ڕێژەکە بۆ ‪ ٨٠‬هەزار بەرزدەبێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫چیرۆکی ئێستای ئەو شارە گەشتیارییەی‬ ‫سوریایە کە ڕژێمی سوریا و تورکیا لە‬ ‫لێواری پێکداداندان لەسەری و ڕووسیاش‬ ‫بێدەنگە‪.‬‬

‫ئیدلیب‪ ..‬چیرۆکی شارە‬ ‫سەرنجڕاکێشەکەی سوریا‬ ‫دوای نۆ ساڵ لە دەستپێکردنی‬ ‫“شۆڕشی سوریا” هێشتا هەموو چاوەکان‬ ‫لەسەر ئیدلیبە‪ ،‬ئەو شارەی کە بەر‬ ‫لەو مێژووە‪ ،‬سااڵنە بە هەزاران کەس‬ ‫ڕوویان تێدەکرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا هەندێک‬ ‫ڕۆژ ژمارەی ئاوارەکان بۆ سەروو ‪٣٠‬‬ ‫هەزار کەس بەرزدەبێتەوەو ڕژێمی سوریا‬ ‫دەیەوێت بە کۆنتڕۆڵکردنەوەی دوایین‬ ‫بزمار بە ئەگەری ڕووخانیدا دابکوتێت‬ ‫و سەرلەنوێ خۆی بنیاتبنێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێناچێت ئەمەی بە ئاسانی بۆ بچێتە‬ ‫سەر‪.‬‬ ‫بە گوێرەی لێدوانی بەڕێوەبەری‬ ‫ڕێکخەری کاروباری سوریا‪ ،‬محەمەد‬ ‫حەالج لە سەرەتای ئەم مانگەدا‪“ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی چڕکردنەوەی هێرشەکانی ڕژێمی‬ ‫بەشار ئەسەد بۆسەر شاری ئیدلب‪ ،‬لە‬ ‫شەوو ڕۆژێکدا ‪ ٣9‬هەزار هاواڵتی ئەو‬ ‫ناوچانە ئاوارە بوون”‪.‬‬ ‫پارێزگای ئیدلیب دەکەوێتە سەر‬

‫سنووری تورکیاو بە دەروازەی سوریا‬ ‫دادەنرێت بە ڕووی تورکیاو ئەوروپاداو هەر‬ ‫ئەوەشە وایکردووە کە ببێتە جێگەیەکی‬ ‫ستراتیژی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گروپە‬ ‫چەکدارەکان و سوپای سوریا‪.‬‬ ‫شارەکە بەسەر پێنج ئیدارەدا‬ ‫دابەشبووە و ژمارەی دانیشتوانەکەی بەر‬ ‫لەوەی دۆخی سوریا تێکبچێت لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١١‬دا لە سەروو ‪ ١‬ملیۆن و ‪ 5٠٠‬هەزار‬ ‫کەسەوە بووە‪.‬‬ ‫ئێستا کە لە شاخەکانی چواردەوریەوە‬ ‫سەیری شارەکە دەکەیت‪ ،‬چیتر سیما‬ ‫ئەوروپییەکەی تێدا نادۆزیتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تێکڕا ڕەنگی تۆزی گرتووەو بۆنی مەرگ‬ ‫لە شارەکە دێت و بە ئەستەم دەنگی‬ ‫تەقەی لێ دەبڕێت‪.‬‬

‫بۆنی مەرگ لە ئیدلیب دێت‬ ‫لولەی تفەنگەکان کراونەتە یەک‪،‬‬ ‫بەردەوام دەنگی تەقە دەبیسترێت‪،‬‬ ‫هەندێک جار تورکیا و گروپەکانی‬ ‫هێرشدەکەن و هەندێک جار ڕووسیا‬ ‫بۆردومان دەکات و سوپای سوریاش‬ ‫خەون بە کۆنتڕۆڵکردنەوەی شارەکە‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫حکومەتی سوریا لە ماوەی ڕابردوودا‬ ‫ئاشکرایکرد‪ 6٠٠ ،‬کیلۆمەتر دووجایان‬ ‫لە پارێزگاکانی حەلەب و ئیدلب‬ ‫کۆنتڕۆڵکردووەتەوە و دەسەاڵتیان‬ ‫بەسەر ڕێگەی نیودەوڵەتی حەلەب –‬ ‫دیمەشق فراوانترکردووە‪.‬‬ ‫سوپای سوریا لەسەر بەشی ڕێگەی‬ ‫ئیدلب – حەلەبی سەربە ڕێگە‬

‫نێودەوڵەتییەکە بەرەوپێش چوون و‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی بەرەی نووسرە و حزبی‬ ‫تورکستانیان دەرهێناوە‪.‬‬ ‫بە کۆنتڕۆڵکردنەوەی زەربە‪ ،‬هێزەکانی‬ ‫حکومەتی سوریا ‪ ١5‬کیلۆمەتریان‬ ‫دەمێنێت بۆ کۆنتڕۆڵکردنەوەی تەواوەتی‬ ‫ڕێگەی نێودەوڵەتیی (‪.)M5‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ساڵی ڕابردوەوە‪ ،‬سوپای‬ ‫حکومەتی سووریا بە هاریکاری ڕووسیا‪،‬‬ ‫بۆمباران و مووشکبارانی بۆ پارێزگای‬ ‫ئیدلب و بەتایبەتی ناوەندی پارێزگاکە‪،‬‬ ‫کە شاری ئیدلبە‪ ،‬دەستپێکردووە و‬ ‫لە مانگی دیسەمبەریشەوە هێرشی‬ ‫وشکانی دەکاتە سەر شارەکە و سوپای‬ ‫حکوومەتی بەشار ئەسەد لە ناوەندی‬ ‫پارێزگاکە نزیکبوونەتەوە‪ ،‬کە سنووری‬ ‫بەریەککەوتنی هەر یەکە لە ڕووسیا و‬ ‫تورکیا و سووریایە‪.‬‬ ‫لە میانەی هێرشە وشکانییەکانیش‪،‬‬ ‫زیاد لە نیو ملیۆن هاواڵتی بێتاوانی‬ ‫پارێزگاکە ئاوارەبوون و ژمارەیەکی‬ ‫زۆریش کوژراون‪.‬‬ ‫لە ئێستادا سوپای تورکیا لە هەشت‬ ‫جێگەوە گەمارۆدراون‪ ،‬سوریا دەیەوێت‬ ‫پاشەکشە بە هێزەکانی تورکیا بکات‪،‬‬ ‫بەاڵم تورکیا دەیەوێت شوێنی خۆی‬ ‫قایمتر بکات‪ ،‬لە دواین گۆڕانکاریدا‪،‬‬ ‫ئاژانسی فهرمیی ئەو واڵتە باڵویكردهوه‪،‬‬ ‫تورکیا ‪ ١٢‬تانکی ڕەوانەی خاڵەكانى‬ ‫چاودێرى لە ئيدلب کردووە‪.‬‬ ‫هێشتا چارەنوسی ئەو شارە نادیارە‪،‬‬ ‫ئەوەی ڕوونە کە خەڵکی زیاتر دەبنە‬ ‫قوربانی و بۆنی جەستەی مردووەکان‬ ‫هەمووشوێنێک پڕدەکات‪.‬‬

‫سوورییەکان برسین‬

‫هەموو شتێک لەوێ نرخی‬ ‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬تەنها دراوی واڵتەکە‬ ‫نەبێت کە بەردەوام نرخەکەی لەدەست‬ ‫دەدات‪ ،‬ئێستا کەمنین ئەو خێزانە‬ ‫سوریانەی کە برسێتی بڕستی لێ بڕیون‪.‬‬ ‫لەسەرەی‬ ‫پڕبووە‬ ‫بازاڕەکان‬ ‫دووروودرێژ‪ ،‬بە ئەستەم هاواڵتیان‬ ‫دەتوانن پارەی ژەمە خواردنەکانیان‬ ‫مەحمود مستەفا‬ ‫دابین بکەن‪،‬‬ ‫ئابوریناسێکی سورییە‪ ،‬ئەو دەڵێت‬ ‫نرخی خواردن زۆر بەرزبووەتەوە‬ ‫لەمیانهی دابەزینی بەهای لیرەدا‪،‬‬ ‫ئەمەش بووەتە هۆی برسیکردنی‬ ‫چەندین خێزان‪.‬‬ ‫مستەفا باس لەوە دەکات “گەلی‬ ‫سوریا دەبێت مامەڵە لەگەڵ کۆمەڵێک‬ ‫نرخ بکەن کە زۆر بەرزبوونەتەوەو‬ ‫بەدەستهێنانی هەندێك کەرەستەی‬ ‫رۆژانە لە توانای ئەوان بەدەرە”‪.‬‬ ‫ئەو ئابووریناسە سووریە بە‬ ‫ماڵپەڕی دیارونای وتووە هۆکاری‬

‫قەیرانەکە بانکی ناوەندی سوریایە‪ ،‬کە‬ ‫بەهای ‪ ١٠٠‬دۆالری ئەمریکی بەرامبەر‬ ‫‪ ٤٣5‬لیرەی سوری داناوە‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫بەهای ‪ 7٠٠‬لیرە رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫باس لەوەش دەکات ئەمە هەنگاوێک‬ ‫بووە بۆ داڕوخانی بەهای لیرەی سوری‬ ‫و هانی سورییەکانی دا روو لە بازاڕی‬ ‫رەش بکەن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتی زۆربەی خەڵك خۆیان‬ ‫بەدووردەگرن لە ئاڵوگۆڕی دراو لەڕێی‬ ‫ناوەندە فەرمییەکانەوە‪ ،‬لەکاتێکدا ‪١٠٠‬‬ ‫دۆالر نزیکبۆتهوه لە ‪ ١,٢٠٠‬لیرە لە‬ ‫بازاڕی رەشدا‪.‬‬ ‫ئاژانسی ‪ AFP‬باڵویکردووەتەوە‬ ‫لەکاتێکدا بەهای لیرە بەشێوەیەکی‬ ‫بەرچاو دابەزیوە‪ ،‬رژێمی سوریا لە‬ ‫شوباتدا دەستیکردوە بە دابەشکردنی‬ ‫بڕەخۆراکی پشتیوانیكراو وەک برنج و‬ ‫شەکر لهڕێی کارتی زیرەکەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە هێشتا چارەسەری دۆخەکەی‬ ‫نەکردووە‪.‬‬

‫“ڕەنگە منتان خۆشنەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەر خۆشەویستیتان بۆ ئێران‬ ‫پێویستە بچنە سەر سندوقەکانی‬ ‫دەنگدان و بەشداربن لە چارەسەری‬ ‫کێشە ناوخۆیی و دەرەکییەکان”‪،‬‬ ‫ئەمە کۆتا قسەی ڕێبەری کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران عەلی خامنەیی‬ ‫بوو‪ ،‬کە چاودێران باس لەوە‬ ‫دەکەن ئەوەی ئەم هەڵبژاردنە لە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی دیکە جیادەکاتەوە‬ ‫ئەوەیە کە تێیدا سەنگی سیستمی‬ ‫سیاسی ئێران دەکەوێتە بەر‬ ‫مەحەک‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪٢١‬ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی شورا (پەرلەمان)ـی‬ ‫ئێران بەڕێوەدەچێت و ئەو پێنج‬ ‫گروپەی کە خۆیان بە “چاکسازخواز”‬ ‫ناودەبەن‪ ،‬ئامادەکاری دەکەن بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەکە‪ ،‬ئەگەرچی بەشێک‬ ‫لەسەرکردەکانیان تا ئێستا لە ژێر‬ ‫چاودێری توندان و مافی بەشداری‬ ‫سیاسییان نییە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی هەموان بانگەشە‬ ‫بۆ هەڵبژاردن دەکەن و تا ئاستێکیش‬ ‫و‬ ‫موحافیزکارەکان‬ ‫کێبڕکێی‬ ‫ڕیفۆرمخوازەکان توندە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی ئێران هۆشداری‬ ‫داوە کە ڕێژەی بەشداریکردن لە‬ ‫هەڵبژاردنەکەدا کەمبێت‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوەش وای لە ڕابەری کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران کردووە‪ ،‬کە داوا لە‬ ‫هاواڵتیان بکات ئەمساڵ بەشداری‬ ‫پەرلەمانییەکەی‬ ‫هەڵبژاردنە‬ ‫واڵتەکەیان بکەن‪.‬‬ ‫ئەگەرچی سەرجەم الیەنە‬ ‫سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫داوای بایکۆتی هەڵبژاردنەکە‬ ‫دەکەن کە دواهەمینیان پژاک بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم نزیکەی ‪٢٠٠‬کەس خۆیان لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان بۆ پەرلەمانی‬ ‫ئێران کاندید کردوە‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬کە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان‬ ‫و ڕێژەی بەشداری هاواڵتیان‪ ،‬رەنگە‬ ‫جارێکی دیکە دەروازەی ناڕەزایی و‬ ‫مانگرتن و خۆپیشاندان بە ڕووی‬ ‫ئێراندا بکاتەوە‪ ،‬بەتایبەت کە‬ ‫دۆخی ئابووری ئێران ڕۆژ بەڕۆژ‬ ‫ڕوو لە خراپبوونەو لە دوایین‬ ‫دەرکەوتنیشیدا‪ ،‬بازرگانی نێوان‬ ‫عێراق و ئێران‪ ،‬کە یەکێکە لە‬ ‫بازرگانییە گەورەکان و سەرچاوەی‬ ‫داهاتێکی گەورەیە بۆ ئێران ڕووی‬ ‫لە دابەزین کردووە‪.‬‬ ‫پرسی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوکات‬ ‫بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە ئێران‪،‬‬ ‫پرسی شوێنگرەوەی ڕێبەری بااڵی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬بابەتێکی‬ ‫گەرم و هەستیارە‪ ،‬بە تایبەت کە‬ ‫سیستمەکە لە لەرزۆکترین کاتی‬ ‫خۆیدایە و بەردەوام خۆپیشاندانەکان‬ ‫لە ئێران سەرهەڵدەدەنەوە‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتێکی‬ ‫گوێرەی‬ ‫بە‬ ‫پەیمانگای ئەتلەنتیک‪ ،‬یەکێک‬ ‫لە ئەگەرە بەهێزەکان ئەوەیە‬ ‫کە سیستمی ویراسی لە ئێران‬ ‫دەربکەوێت و موجتەبا خامنەیی كە‬ ‫كوڕی دووەمی خامنەییە و تەمەن‬ ‫‪ 5١‬ساڵە‪ ،‬لە حەوزەی علمییەی قوم‬ ‫وانە دەڵێتەوەو تێڕوانینە سەربازی‬ ‫و سیاسییەكەی لە هی باوكی نزیكە‬ ‫ببێتە شوێنگرەوەی باوکی‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬ ‫مۆڵگهی گهندهڵییو‬ ‫بهرتیلی سێکسیی‬

‫نیاشا چینگۆنۆ‬

‫زیمبابۆی‪ ،‬ئهو واڵته ئهفریقیهی که جاران ناوی‬ ‫ڕۆدیسیا بوو‪ ،‬به دانیشتووانی نزیکهی ‪ ١٥‬ملیۆن‬ ‫و ئهزموونێکی زۆری حوکمی دیکتاتۆریهوه‪ ،‬ئێستا‬ ‫به دهست کۆمهڵێک کێشهی بونیادیهوه دهناڵێنێت؛‬ ‫ههژاری‪ ،‬نهخۆشی‪ ،‬ستهمکاریی و گهندهڵی فراوان‪.‬‬ ‫لهم ماوهیهدا توێژهران سهرنجیان داوهته دیاردهیهکی‬ ‫خراپ که به فراوانی زیمبابۆی گرتۆتهوه ئهویش‬ ‫ناچارکردنی ژنان به پهیوهندی سێکسیی وهکو‬ ‫بهرتیل لەپێناو ڕاییکردنی کارهکانیان له فهرمانگهو‬ ‫شوێنه گشتیهکان‪ ،‬ههروهها بههۆی بێکاریهوه‬ ‫ناچارکردنیان به پهیوهندی سێکسیی له بهرامبهر‬ ‫بهخشینی کار پێیان‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی شهفافیهتی نێودهوڵهتی له زیمبابۆی‬ ‫دهڵێت له سهدا ‪٥٧‬ی ژنان له بهرامبهر کارپێدان‪،‬‬ ‫خزمهتگوزاری تهندروستی و تهنانهت له بهرامبهر‬ ‫وهرگرتنی منداڵهکانیان له ههندێک قوتابخانه داوای‬ ‫سێکسیان لێکراوه‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتهکه ترسناکه و پهرده لهسهر دیاردهیهکی‬ ‫خهمهێنهر ههڵدهداتهوه که هاوشێوهی بهکۆیلهکردنی‬ ‫ئهو ژنانهیه که ناچار دهکرێن بهرامبهر کارێک یان‬ ‫خزمهتگوزاریهک لهشی خۆیان پێشکهش بکهن‪.‬‬ ‫له سهدا ‪ ٤٥‬ی ژنان بۆ خزمهتگوزاریهک داوای‬ ‫پهیوهندی تایبهتییان لێکراوه و له سهدا ‪ ١٥‬له‬ ‫پێناوی دهستکهوتنی کاردا چوونهته ناو پهیوهندی‬ ‫سێکسیهوه‪ .‬بهپێی ئهنجامگیری ڕاپۆرتهکه تاکو‬ ‫بارودۆخی ئابووری و گهندهڵی بێکاری خراپتر بێت‪،‬‬ ‫ڕێژهی ئهو داواکاریه له ژنان بهرزتر دهبێتهوه‪.‬‬ ‫بهرتیلدان له زیمبابۆی دیاردهیهکی باڵوه‪ ،‬ئهو‬ ‫کهسانهی پارهیان پێبێت بۆ ڕاییکردنی کارهکانیان‬ ‫بهرتیل دهدهن‪ ،‬ئهو ژنانهش که پارهیان نهبێت داوای‬ ‫بهرتیلی سێکسیان لێدهکرێت‪ ،‬بهڕادهیهک داواکاریی‬ ‫سێکسی بۆته بهشێک له کهلتووری بهرتیلدان له‬ ‫زیمبابۆی‪.‬‬ ‫بابهتی ههراسانکردنی سێکسی و گێچهڵ سنووری‬ ‫ئهو ژنانه دهبڕێت که بێپارهن‪ ،‬بهڵکو ههندێک جار‬ ‫ژنانی خاوهنکار له کاتی داواکردنی تهندهرهکانی‬ ‫ئیشوکار له حکومهتدا ڕووبهرووی دهبنهوه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫له زیمبابۆیدا زۆر باڵوه چونکه ههلومهرجی زیمبابۆی‬ ‫وهکو ‪ ١٥٨‬مین واڵت له ڕیزی ‪ ١٨٠‬واڵتدا دێت بۆ‬ ‫شهفافیهت واته له ههره خراپترین واڵتانی گهندهڵه‪.‬‬ ‫ژنان داوای بهرتیلی سێکسیان لێدهکرێت تهنانهت‬ ‫لهو کاتانهدا که بهدوای زهوی نیشتهجێبوون‪ ،‬جێگای‬ ‫بزنس و زهوی کشتوکاڵیدا دهگهڕێن‪.‬‬ ‫ئهوهی گرفتهکهی ئاڵۆزتر کردووه ئهوهیه که‬ ‫سهلماندنی داواکاریی بهرتیلی سێکسیی کارێکی‬ ‫ئاسان نییه‪ ،‬جگه لهوهش ژنان بێهیوا بوون لهوهی‬ ‫لهالی پۆلیس سکااڵ بکهن چونکه له ههندێک حاڵهت‬ ‫که تۆمار کراوه پۆلیس خۆی بهشێک بووه له بازنهی‬ ‫گهندهڵیهکه‪ ،‬پۆلیس له زۆر دۆخدا بۆ ڕاییکردنی‬ ‫کارهکانی هاواڵتیان و ئاسانکاریی داواکاریهکانیان‬ ‫داوای بهرتیل دهکات‪ ،‬ئهمهش وایکردووه ژنان هیچ‬ ‫جۆره خوێنگهرمییهکیان نهبێت بۆ پهنابردنه بهر‬ ‫پۆلیس‪.‬‬ ‫ههرچهنده زیمبابۆی لهپێناو یهکسانی جێندهری‬ ‫ههندێک ههنگاوی ناوه له بابهت دامهزراندنی ههندێک‬ ‫دامودهزگا و دانانی ههندێک نهخشهڕێگا و ڕێکاری‬ ‫یاسایی‪ ،‬بهاڵم هێشتا له پلهبهندیی یهکسانی‬ ‫جێندهری نهتهوه یهکگرتووهکاندا پلهکهی زۆر نزمه‪.‬‬ ‫خهڵکانێکی زۆر ئومێدیان لهسهر الچوونی‬ ‫ڕۆبهرتۆ مۆگابی دیکتاتۆرو هاتنی سهرۆک ئیمێرسۆن‬ ‫مینانگاگوا ههڵچنیبوو بهوهی ههندێک گۆڕانکاریی‬ ‫له واڵتدا ڕوو بدات‪ ،‬له دهرفهتی کارو کهمبوونهوهی‬ ‫گهندهڵی و گێچهڵی سێکسیی‪ ،‬بهاڵم ههر زوو‬ ‫ئومێدهکهیان ڕهویهوه چونکه بهپێی راپۆرتهکه هیچ‬ ‫گۆڕانکارییهک لهو بوارانهدا ڕووینهداوه له ههندێک‬ ‫جێگاشدا خراپتر بووه‪.‬‬ ‫ڕۆژنامهی گاردیان‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫زیانه ئابوورییهکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا‬ ‫ئهندریو وۆڵکهر‪ ،‬بی بی سی‬ ‫باڵوبوونهوهی ڤایرۆسی کۆرۆنا‪ ،‬مهترسیه‬ ‫راستهوخۆکانی و زیانه مرۆیی و ئاژهڵیهکانی ئاشکرایه‬ ‫و له سنوورهکانی چین و شاری وهان که ڤایرۆسهکه‬ ‫تیایدا سهریههڵداوه تێپهڕیوه و بۆته مهترسی لهسهر‬ ‫واڵتانی دهوروبهری چین و جیهانیش‪ ،‬بهاڵم زیانه‬ ‫ئابووریهکانی له ئاستێکی فراواندا کێشهی بۆ چین‬ ‫به گشتی و دانیشتووانی شاری وهان که نزیکهی ‪١١‬‬ ‫ملیۆن کهسن دروست کردووه‪.‬‬ ‫داخستنی شارهکه‪ ،‬که ئێستا داخستنی‬ ‫ههرێمهکهش ‪ -‬کەرتی هیبی ‪ -‬بهدوادا هاتووه ڕێگهی‬ ‫له بزنس و کار و گواستنهوهی کهلوپهل و کرێکاران‬ ‫گرتووه‪ ،‬ههروهها له ترسی ڤایرۆسهکه زۆربهی‬ ‫خهڵکی ئهو ناوچهیه ئهو چاالکیانهیان جێهێشتووه‬ ‫که ڕیسکی تووشبوون به ڤایرۆسهکه زیاد دهکهن له‬ ‫بابهت کارو چاالکی گروپ و کۆمهڵ‪.‬‬ ‫ئهگهر زیانه مرۆییهکانی و زیانه گیانیهکانی بۆ‬ ‫ئاژهاڵن ڕاستهوخۆ بههۆی ڤایرۆسهکهوه بێت‪ ،‬ئهوا‬ ‫زیانه مادیهکانی بههۆی خۆپاراستن له ڤایرۆسهکهوه‬ ‫دهبێت‪ ،‬هۆتێلهکان و دوکانهکان و سینهما و‬ ‫چێشتخانه و کۆمپانیاکانی هاتوچۆ ئهو جێگایانهن‬ ‫که زیانی زۆریان بهرکهوتووه‪.‬‬ ‫پشووی ساڵی تازه لهالیهن دهسهاڵتی ناوهندی‬ ‫چینهوه بههۆی ڤایرۆسهكهوه درێژکرایهوه‪ ،‬له‬ ‫ههندێک ههرێمیشدا لهالیهن دهسهاڵتی خۆجێیهوه‬ ‫پشووهکه زیاتریش درێژ کرایهوه‪ ،‬ئهمهش گهرانهوهی‬ ‫خهڵکی بۆ سهر کار و بزنسهکانیان دواخست و‬ ‫خۆبهخۆ زیانی مادی بهدوادا هات‪ .‬ههر دواکهوتنێک‬ ‫له دهستپێکردنهوهی بهرههمهێنان کێشهکانی جوڵهی‬ ‫دراوی بهدوادا دێت‪ .‬زۆر له کۆمپانیاکان لهو ماوهیهی‬ ‫کارنهکردنهدا لهسهریانه کرێی کرێکارهکانیان و باج‬ ‫و ڕسوماتی دهوڵهت بدهن‪ .‬ئهو کۆمپانیا چینیانهی‬ ‫کهلوپهل به کڕیارهکانی دهرهوهی چین دهفرۆشن‬ ‫تووشی کێشه بوونهتهوه‪ ،‬چونکه لهم دۆخهدا‬ ‫کڕیارهکان به دوودڵیهوه له چین نزیک دهبنهوه‪.‬‬ ‫ههندێک براندی نێودهوڵهتی چاالکییان له چین‬ ‫وهستاندووه‪ ،‬وهکو بازاڕی ئیکیا و زنجیره کۆفی‬ ‫شۆپی ستاربهکس‪.‬‬ ‫کۆمهڵێک هێڵی ئاسمانی نێودهوڵهتی‬ ‫گهشتهکانیان بۆ چین وهستاندووه‪ ،‬زنجیره هۆتێله‬ ‫نێودهوڵهتییهکانیش پارهکانیان بۆ ئهو گهشتیارانه‬ ‫گێڕاوهتهوه که هۆتێلیان له چین گرتووه‪.‬‬

‫چین که ئهڵقهی بزنس و چاالکیه ئابووریهکانی‬ ‫زۆر باڵوه له دنیادا‪ ،‬زیانهکانی ههر به تهنیا له‬ ‫ناوخۆدا نابن‪ .‬کۆمپانیای هیوندای کۆریای‬ ‫باشوور‪ ،‬بهرههمهێنانی ئۆتۆمبیلی وهستاندووه‬ ‫چونکه ههندێک بهشی ئۆتۆمبیلهکان له چینهوه‬ ‫دێن‪ ،‬ئهمهش نیشانهیهکی مهترسیداره له ئاکامه‬ ‫زیانبارهکانی ئهو ڤایرۆسه لهسهر ئابووری چین‪،‬‬ ‫نهک تهنیا له ناوخۆ بهڵکو له دهرهوهش‪.‬‬ ‫چین یهکێکه له نێردهره گرنگهکانی پیشهسازی‬ ‫مۆتۆر و ئیلیکترۆنیک لهسهر ئاستی نێودهوڵهتی‪.‬‬ ‫زۆر له مۆبایل و کۆمپیوتهرهکانی دنیا له چین‬ ‫بهرههم دێن‪ ،‬یاخود بهالیهنی کهمهوه پارچه و‬ ‫بهشهکانی له چین دروست دهکرێن‪.‬‬ ‫بازاڕی داراییش بههۆی ئهو قهیرانه‬ ‫تهندروستییهوه زیانی بهرکهوتووه‪.‬‬ ‫بازاڕی چینی به ڕێژهی له سهدا ‪ ٨‬له یهکهمین‬ ‫ڕۆژی دوای پشووهکه دابهزیبوو‪ .‬کاریگەری ئهو‬ ‫کێشه تهندروستییه به ئاشکرا لهسهر نرخی‬ ‫کهلوپهلی پیشهسازی ههستی پێدهکرا‪ ،‬چونکه‬ ‫چین کڕیارێکی گرنگی ئهو بوارهیه‪ .‬نرخی نهوتی‬ ‫خاو نزمترینی تۆمار کرد لهم ماوهیهدا‪ .‬به ڕێژهی‬ ‫له سهدا پانزه له دوو ههفتهی ڕابردوودا دابهزی‪.‬‬ ‫مس که کانزایهکی گرنگی پیشهسازی بیناسازیه له‬ ‫چیندا به ڕێژهی له سهدا ‪ ١٣‬ههرزانتر بوو له دوو‬ ‫ههفتهی ڕابردوودا‪.‬‬ ‫ڕێژهی ئهو زیانانهی که واڵتی چین له ئایندهدا‬ ‫دهیکات کهوتۆته سهر توانای پەکین له کۆنترۆڵکردنی‬ ‫ڤایرۆسهکه‪ ،‬تاکو کاتهکهی درێژ تر بێت زیانهکان‬ ‫زیاتر دهبن‪ .‬ههندێک دهزگای ڕاوێژکاریی جیهانی بۆ‬ ‫نمونه ئۆکسفۆرد ئیکۆنۆمیکس پێشبینی دهکات که‬ ‫گهشهی ئابووری چین کهمتر له سهدا ‪ ٤‬دهبێت له‬ ‫چارهگی یهکهمی ئهمساڵدا لهچاو ساڵی پێشتر‪ ،‬بۆ‬ ‫ههموو ئهمساڵیش ناوهندی گهشه ‪ ٥.٦%‬دهبێت‪،‬‬ ‫له کاتێکدا له پێش ڤایرۆسهکه ڕێژهکه ‪ ٦%‬بووه‪.‬‬ ‫کاریگهریهکه به تهنیا بۆ سهر چین نییه‪ ،‬بهڵکو‬ ‫گهشهی ئابووری جیهانی به ڕێژهی سفر پۆینت ‪٢‬‬ ‫له سهدا کهمتره لهچاو ئهوهی ئهگهر ڤایرۆسهکه‬ ‫نهبووایه‪ .‬بهاڵم ئۆکسفۆرد ئیکۆنۆمیکس دهڵێت‬ ‫ههموو ئهوانه لهسهر ئهگهر و گریمانه بنیاتنراون‬ ‫و ئهگهر بارودۆخی تهندروستی و باڵوبوونهوهی‬ ‫ڤایرۆسهکه زیاتر بێت و درێژه بخایهنێت‪ ،‬ئاکامه‬ ‫ئابوویهکانی زیانبارتر دهبن‪.‬‬ ‫وهرگێڕانی له ئینگلیزییهوه‪ :‬زهمهن‬

‫سکۆتلهندا لهبهردهم ئهگهری ڕیفراندۆمێکی تردا‬ ‫زهمهن‬ ‫سهرۆک وهزیرانی سکۆتلهندا نیکۆاڵ‬ ‫ستێرجن سووره لهسهر ئهوهی له مساڵدا‬ ‫ڕیفراندۆمێکی تر بۆ سهربهخۆیی سکۆتلهندا‬ ‫بکات‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا داوا له ئهندام و‬ ‫الیهنگرانی خۆی و حیزبهکهی “پارتی‬ ‫نهتهوهیی سکۆتلهندی” دهکات دان به خۆیاندا‬ ‫بگرن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬سکۆتلهندا ڕیفراندۆمێکی بۆ‬ ‫سهربهخۆیی کرد و ئهوانهی لهگهڵ مانهوه‬ ‫لهگهڵ شانشینی یهکگرتوو بوون به ڕێژهی‬ ‫‪ ،%٥٥‬بهاڵم له کاتی ڕیفراندۆمی بریگزیتهوه‬ ‫ههلومهرجهکه گۆڕانی بهسهردا هاتووه‪ .‬له‬ ‫سکۆتلهندا ئهو ڕێژهیهی که لهگهڵ مانهوه له‬ ‫یهکێتی ئهوروپادا بوون ‪ %٦٢‬بوو‪ ،‬لهکاتێکدا‬ ‫ڕێژهی گشتی که له بهریتانیا بڕیاری‬ ‫جیابوونهوهیان له یهکێتی ئهوروپادا ‪ %٥٢‬بوو‪.‬‬ ‫پارتی نهتهوهی سکۆتلهندی‪ ،‬له دوای‬ ‫بریگزیتهوه ئهرگومێنتێکی تازهی به‬ ‫دهستهوهیه که ئهویش ئهوهیه سکۆتیهکان‬ ‫وایدهبینن بهبێ خواستی ئهوان ئهوروپایان‬

‫جێهێشتووه‪ ،‬بهمهش الیهنگرانی جیابوونهوه‬ ‫له بهریتانیا لهناو سکۆتیهکاندا هێندهی دیکه‬ ‫داشیان سوار بووه‪ .‬پارتی نهتهوهیی سکۆتلهندا‬ ‫که له دواههمین ههڵبژاردنی سکۆتلهندا هێڵی‬ ‫گشتی ههڵمهتی ههڵبژاردنهکهی “ئایندهی‬ ‫سکۆتلهندا بچێته دهستی سکۆتلهندیهکانهوه”‬ ‫بوو‪ ،‬توانی له کۆی ‪ ٥٩‬کورسی ‪ ٤٨‬کورسی‬ ‫بهدهست بهێنێت‪.‬‬ ‫نیکۆاڵ ستێرجن دهیهوێت له کۆتایی‬ ‫ئهمساڵدا ڕیفراندۆمێکی دیکه بکات‪ ،‬داوا له‬ ‫شانشینی یهکگرتوو له لهندهن دهکات که‬ ‫ڕهزامهند بن له گواستنهوهی دهسهاڵتی مافی‬ ‫بڕیاردانی ڕیفراندۆمهکه ‪ -‬وهک ئهوهی ‪،٢٠١٤‬‬ ‫چونکه بۆ ئهوهی پرۆسێسهکه تهواو یاسایی‬ ‫بێت چی بهالی لهندهنهوەو چی بهالی یهکێتی‬ ‫ئهوروپاوه که سکۆتلهندا دهیهوێت دوای‬ ‫جیابوونهوهی له شانشینی یهکگرتوو بهو‬ ‫یهکێتیهوه پهیوهست بێت‪ .‬له ئێستاوه لهندهن‬ ‫ڕووگرژی خۆی نیشانداوه‪ ،‬بۆریس جۆنسنی‬ ‫سهرۆک وهزیران دهڵێت سکۆتیهکان ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٤‬بڕیاری خۆیانداوه‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی ئایا سکۆتیهکان دهتوانن‬ ‫بهبێ ڕهزامهندی لهندهن ڕیفراندۆم بکهن‪،‬‬

‫دهتوانن له پهرلهمانی سکۆتلهندا دهنگی‬ ‫بۆ بدهن و بڕیاری ڕیفراندۆمێکی تر بدهن؟‬ ‫ئهوهیان بابهتێکه لهڕووی یاساییهوه مشتومڕی‬ ‫لهسهرەو تاکو ئێستا نهخراوهته بهردهم دادگا‬ ‫تاکو بڕیاری لهسهر بدات‪ ،‬بهاڵم نیکۆاڵ‬ ‫ستێرجن نایهوێت ڕیفراندۆمێک بکات بهبێ‬ ‫ڕهزامهندی لهندهنو واڵتهکهی بخاته بهردهم‬ ‫گهردهلولێکی نادیار وهکو ئهوهی کهتالۆنیا‪،‬‬ ‫بهاڵم ستێرجن سیاسهتکارێکی هۆشیار له‬ ‫ههمان کاتدا قیرسیچمهیه و ئاماده دهبێت‬ ‫گێرمهوکێشهی دادگا بۆ سهلماندنی ئهو مافه‬ ‫قبوڵ بکات‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا هۆشداری داوهته‬ ‫الیهنگرانو ئهندامانی حیزبهکهی که ئهو بابهته‬ ‫زۆر ههستیاره چونکه وهکو خۆی دهڵێت‬ ‫‘دهکرێت بۆ پێشهوهیان بهرێت‪ ،‬دهشکرێت‬ ‫بیانخاته دواوه’‪.‬‬ ‫ئێستا چهقی چاالکی ستێرجن ئهوه نییه‬ ‫که ڕیفراندۆم بکات‪ ،‬ههرچهنده ئامانجهکهی‬ ‫ئهوهیه‪ ،‬بهڵکو زیاتر دهیهوێت ههڵمهتی‬ ‫سیاسی دژی بۆریس جۆنسن بهڕێوەبهرێت و‬ ‫پێگهکهی الواز بکات‪ ،‬ئهوهش به قازانجی مافی‬ ‫زیاتری سکۆتیهکان بهکار بهێنێت‪ ،‬ههروهها‬ ‫دهیهوێت قورسایی چاالکیهکانی بۆ ههڵبژاردنی‬

‫ساڵی داهاتووی سکۆتلهندا تهرخان بکات‪.‬‬ ‫مهسهلهکه ههر ئهوه نییه که نیکۆاڵ‬ ‫ستێرجن ڕیفراندۆمێکی تری دهوێت‪ ،‬بهڵکو له‬ ‫ڕیفراندۆمهکهدا بردنهوهشی دهوێت‪ .‬ههرچهنده‬ ‫خواست بۆ جیابوونهوه له دوای بریگزیتهوه لهناو‬ ‫سکۆتیهکان زیاتر بووه‪ ،‬بهاڵم هێشتا بردنهوه‬ ‫هێندهش مسۆگهر نییه‪ ،‬به تایبهت بهپێی ئهو‬ ‫زانیاریانهی لهالیهن دهزگای “سکۆتلهندیهکان‬ ‫چۆن بیر دهکهنهوه”وه کۆکراوهتهوه‪ ،‬هێشتا‬ ‫مهسهلهی بردنهوه و دۆڕان له سهر نووکی‬ ‫چهقۆیه‪ .‬له ڕاپرسیهکدا که ساڵی پار کراوه‬ ‫دهنگی مانهوه لهگهڵ بهریتانیا له پێش‬ ‫دهنگی سهربهخۆییهوه بووه‪ ،‬بهاڵم ئێستا‬ ‫پارتی نهتهوهیی سکۆتلهندی دهیهوێت بابهتی‬ ‫بریگزیت و بابهتی توندیی بۆریس جۆنسۆن‬ ‫بهرامبهر سکۆتلهندا بکاته ئاوردووی جۆشدانی‬ ‫ههستی سهربهخۆییخووازی‪.‬‬ ‫ئهگهر له سکۆتلهندا ڕیفراندۆمێکی تر‬ ‫بکرێت و دهنگی بهڵێ بیباتهوه که ئهوه‬ ‫خواستی نیکۆاڵ ستێرجن و پارتهکهیهتی‪،‬‬ ‫ئهوا ڕاستهوخۆ سکۆتلهندا سهربهخۆ نابێت‪،‬‬ ‫بهڵکو به قۆناغێکی ڕاگوزهردا دهڕوات که‬ ‫دهکرێت نزیکهی دوو ساڵ بخایهنێت‪ ،‬کهواته‬ ‫ههر دهکهوێته دوای هاتنهدهرهوهی یهکجاری‬ ‫بهریتانیا له یهکێتی ئهوروپا که کۆتایی‬ ‫ئهمساڵه‪ .‬واته بهریتانیا به سکۆتلهنداشهوه‬ ‫یهکێتی ئهوروپا جێدێڵێت‪ ،‬پاشان سکۆتلهندا‬ ‫داواکاری پێشکهشی برۆکسل دهکات بۆ‬ ‫مهسهلهی بوون به ئهندام له یهکێتی ئهوروپادا‪.‬‬ ‫بۆ ئهندامبوون له یهکێتی ئهوروپادا‪،‬‬ ‫سکۆتلهندا دهبێت کۆمهڵێک ڕێسا بپهژرێنێت‪-‬‬ ‫قبوڵ ببکات‪ -‬دیاره ئهوه بۆ سکۆتلهندا ئاسان‬ ‫دهبێت چونکه پێشتر لهگهڵ بهریتانیا لهناو‬ ‫ئهو یهکێتییهدا بووه‪ ،‬بهاڵم هێشتا زۆر شت‬ ‫ههیه ووتووێژی لهسهر بکات له مهسهلهی‬ ‫پارهوه بۆ مهسهلهی سنوورهکان ‪.‬‬ ‫له مهسهلهی دراوی یهکگرتوودا‪ ،‬نیکۆاڵ‬ ‫ستێرجن رایگهیاندووه که سکۆتلهندا له حاڵهتی‬ ‫سهربهخۆییشدا ههر پاوهندی ئیستهرلینی‬ ‫بهکاردێنیت و ناچێته ناو ڕێککهوتنی دراوی‬ ‫یهکگرتوو و بۆ هاوئاههنگبوونی ههلومهرجی‬ ‫داراییهکهی لهگهڵ یهکێتی ئهوروپا پشت به‬ ‫گهشهی ئابووری دهبهستێت‪ .‬ئهو پرۆسێسه‬ ‫ڕهنگه چهند ساڵێک بخایهنێت بهاڵم پارتی‬ ‫نهتهوهی سکۆتلهندا پێی وایه ههتا زووتر‬ ‫دهستپێبکات باشتره‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪7‬‬

‫نەتەوە یەکگرتووەکان گرەنتى گەڕانەوەیان ناکات‬

‫کەس بە هاناى ئاوارەکانى رۆژئاواى کوردستانەوە ناچێت‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫بە سەدان هەزار ئاوارەى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان کە بەهۆى هێرشەکانى‬ ‫سوپاى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى‬ ‫هاوپەیمانییەوە ئاوارەو دەربەدەر بوون‬ ‫داوای گەڕانەوەیان دەکەن بۆ سەر ماڵ و‬ ‫حاڵى خۆیان‪ ،‬بەاڵم هیچ گرەنتییەک بۆ‬ ‫گەڕانەوەیان نییەو نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫و کۆمەڵگەى نێودەوڵەتیش بەهانایانەوە‬ ‫نەچووە‪.‬‬ ‫رۆژئاواى‬ ‫کوردانى‬ ‫ئاوارەبوونى‬ ‫کوردستان لەساڵى ‪ ٢٠١٣‬بەدواوە‬ ‫دەستیپێکرد کاتێک کە تورکیا هێرشى بۆ‬ ‫سەر ناوچە سنوورییەکانى خۆى لەگەڵ‬ ‫رۆژئاواى کوردستان ئەنجامدا‪ ،‬لەو کاتەوە‬ ‫تا ئێستا ئاوارەبوون بەردەوامەو رۆژانە‬ ‫خەڵکى زیاتر ئاوارە دەبن‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪٢٠١٧‬داو سوپاى تورکیاو‬ ‫گروپە چەکدارەکانى هاوپەیمانى هێرشیان‬ ‫کردە سەر کانتۆنى عەفرین و داگیریان‬ ‫کرد‪ ،‬بەوهۆیەوە نزیکەى ‪ ٥٠٠‬هەزار کەس‬ ‫لەو سنورە ئاوارەبوون‪ ،‬ساڵى رابردووش‬ ‫هێرشیان کردە سەر گرێسپی و سەرێکانى‬ ‫و بەهۆیەوە نزیکەى ‪ ٣٥٠‬هەزار کەسى دیکە‬ ‫ئاوارە بوون‪.‬‬ ‫زۆربەی ئاوارەکانی عەفرین‪ ،‬سەرێکانی‬ ‫و گرێ سپی لە شەهباو قامشلۆ نیشتەجێن‪،‬‬ ‫ناڕەزایی دەردەبڕن و داوای گەڕانەوە‬ ‫دەکەن بۆ ماڵ و شوێنی خۆیان و دەڵێن‬ ‫“تورکیا و چەکدارە بەکرێگیراوەکان خاک و‬ ‫ماڵیان داگیرکردووین و دەبێ بڕۆن”‪.‬‬ ‫نوێنەرى ئاوارەکانى عەفرین لە‬ ‫کەمپی شەهبا ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬لەناو‬ ‫ئاوارەکان داواکاری زۆر هەیە بۆ گەڕانەوەى‬ ‫بۆ ناوچەکانى خۆیان لە عەفرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان رێگەیان پێ نادەن‪ ،‬چونکە هيچ‬ ‫متمانەیەکیان بە بەڵێنى گروپە چەکدارەکان‬ ‫تورکیا نییە‪.‬‬ ‫ئەحمەد حەمۆ‪ ،‬نوێنەرى ئاوارەکانى‬ ‫عەفرین لە کەمپی شەهبا بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬لەماوەى ئەو سێ ساڵەدا چەند‬ ‫شاندى نەتەوەیەکگرتووەکان و رێکخراوە‬ ‫بیانیەکان هاتوون‪ ،‬ئێمە پێمان وتوون‪ ،‬کە‬

‫زەمەن‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‬ ‫لەدۆخێكی نائاساییدا لەبەردەم گۆڕانکاری‬ ‫پارتەکەیدایەو دەیەوێت بەئەنجامدانى‬ ‫چوارەمین كۆنگرەی خۆی سەردەمێکى‬ ‫نوێ لە خەبات و تێکۆشان لە باکورى‬ ‫کوردستان ئامادە بکات‪.‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪٢٣‬ى ئەم مانگە‬ ‫هەدەپە بە دروشمى “هەدەپەی بەهێزتر‪،‬‬ ‫تێكۆشانێكی بەهێزتر و ئێمە هیواین‪،‬‬ ‫ئێمە سەركەوتووین” چوارەمین كۆنگرەی‬ ‫خۆی بە ئامادەبوونى زیاتر لە سێ هەزار‬ ‫ئەندام سازبدات و ئەگەرى زۆریش هەیە‬ ‫هاوسەرۆکانى بگۆڕدرێن‪.‬‬ ‫ماوەى مانگێکە هەدەپە کۆنفڕانس‬ ‫و کۆبوونەوەی ئەندام و ئۆرگانەکانى‬ ‫لەشارەکانى باکورى کوردستان دەکات وەک‬ ‫ئامادەکارییەک بۆ بەستنى کۆنگرە‪ ،‬بەجیا‬ ‫کۆنفرانسى ژنان و گەنجان و توێژەکانى‬ ‫ترى ئەنجامداوە تاکو نوێنەرایەتى خۆیان‬ ‫لە کۆنگرەدا بەسەرکەوتوویی بکەن‪.‬‬ ‫چوارەمین كۆنگرەی هەدەپە لەكاتێكدا‬ ‫بەڕێوەدەچێت کە ژمارەیەک پەرلەمانتارو‬ ‫نزیکەى ‪ ١٠٠‬سەرۆک شارەوانى و حەوت‬ ‫هەزار ئەندامیان و هەریەک لە سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش و فیگەن یوکسکداغ‬ ‫هاوسەرۆکانى پێشوو لە زیندانن‪.‬‬ ‫بڕیارە لە كۆنگرەكەیدا هەدەپە‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی گشتی پارتەكەی‬ ‫هەڵبژێرێت و كە لە نزیكەی ‪ ١٣٠‬ئەندام‬ ‫پێكهاتووەو ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‬ ‫ڕێكخستن لە حەوت كەس و كۆمیتەى‬ ‫رێککەوتنیش پێنج کەسن هەڵبژێردرێن‪.‬‬ ‫عائیشە باشاران‪ ،‬پەرلەمانتارى‬ ‫هەدەپە کە ئێستا بەسەردانێک لە هەرێمى‬ ‫کوردستانە‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم کۆنگرەیە هەنگاوێکى مێژوویی‬ ‫دەبێت لەدژى سیاسەتى شەڕو لە دژى‬ ‫سیاسەتەکانى ئەردۆغان بەرامبەر گەلى‬ ‫کورد‪ ،‬لە کۆنگرەدا نەخشەى لەناوبردنى‬ ‫هەموو پیالنەکانى ئەردۆغان دادەڕێژین‪.‬‬ ‫بەوتەى باشاران ئەم کۆنگرەیە‬ ‫“هیوایەکى گەورە” دەبێت بۆ گەلى کوردو‬

‫كۆمەڵگەى نێودەوڵەتىو‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫بەرامبەر دۆخى ئاوارەکانو‬ ‫چارەنووسیان بێدەنگن و‬ ‫هیچ هاوکاریەک‬ ‫پێشکەش ناکەن‬

‫داواکارى سەرەکیمان گەڕانەوەی ئاوارەکانە‬ ‫بۆ ناوچەکانى خۆیان‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫گەرەنتى هەبێت‪ ،‬ئەوان تا ئەم ساتە هیچ‬ ‫بەڵێنێکیان نەداوە”‪.‬‬ ‫نوێنەرى ئاوارەکانى عەفرین لە‬ ‫کەمپى شەهبا روونیدەکاتەوە‪ ،‬ئیدارەى‬ ‫خۆسەر رازى نییە بەوەى هیچ هاواڵتیەک‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ عەفرین‪ ،‬چونکە بەوتەى‬ ‫خۆى چەکدارەکان و سەربازانى تورکیا‬ ‫خەڵک دەڕفێنن و ئەشکەنجەیان دەدەن‪،‬‬ ‫دەیانکوژن یان بۆ ئازادکردنیان داواى‬ ‫پارەیەکى زۆر دەکەن‪ ،‬دەشڵێت‪ ،‬ئەوەى‬ ‫دەگەڕێتەوە خۆى بەرپرسە لە ژیانى خۆى‬ ‫و کەس ناتوانێت هیچی بۆ بکات‪.‬‬ ‫خەڵک دەیانەوێت بگەڕێنەوە ماڵی‬ ‫خۆیان‪ ،‬بەاڵم هیچ متمانەیان بە سوپاى‬ ‫تورکیاو گروپە چەکدارەکان نییە‪ ،‬بۆئەوەش‬ ‫داواى هاوکارى و گرەنتى لە هاوپەیمانان‬

‫و نەتەوەیەکگرتووەکان دەکەن بۆ ئەوەى‬ ‫چارەنووسى ئەوانیش وەک ئەو هاواڵتیانەى‬ ‫لێ نەیەت کە ئێستا ژیانێکى سەخت و‬ ‫دژوارە لەژێر دەسەاڵتى سوپاى تورکیاو‬ ‫گروپە چەکدارەکان بەڕێدەکەن‪.‬‬ ‫ئاوارەکان بە ئەندازەیەک تامەزرۆى‬ ‫گەڕانەوەن بۆ ناوچەکانى خۆیان کە‬ ‫ئامادەن گروپە چەکدارەکان سەربازانى‬ ‫تورکیا حکومیان بکەن‪ ،‬بەس نەهێڵن‬ ‫دیموگرافیای ناوچەکە بگۆڕن و ماڵ و‬ ‫موڵکیان داگیربکرێت‪ ،‬بەاڵم ئیدارەى‬ ‫خۆسەر رێگە بە گەڕانەوەیان نادات‪.‬‬ ‫هەدییە عەبدوڵاڵ‪ ،‬سەرپەرشتیارى‬ ‫ئاوارەکانى گرێسپی و کۆبانى لە کەمپى‬ ‫قامیشلۆ‪ ،‬باس لەوە دەکات کە ئەوان‬ ‫ئامادە نین بەبێ بوونى گەرەنتى بگەڕێنەوە‬ ‫ناوچەکانیان و وەک خۆى دەڵێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتى ئەوروپا‬

‫گەرەنتى گەڕانەوەیان بکات‪.‬‬ ‫هەدییە عەبدوڵاڵ بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئێمە چەندین دیدارو گتفوگۆمان هەبووە‬ ‫لەگەڵ نوێنەرى نەتەوەیەکگرتووەکان و‬ ‫هاوپەیمان و پەرلەمانى ئەوروپا‪ ،‬ئەوان‬ ‫تەنیا بەڵێن دەدەن و هیچ جێبەجێ‬ ‫ناکەن‪ ،‬ئەوان نە هاوکارى ئاوارەکان دەکەن‬ ‫نە رێگرى لە ئاوارەبوون دەکەن و نە‬ ‫کارئاسانیش دەکەن بۆ گەڕانەوەیان”‪.‬‬ ‫ئيدارەى رۆژئاواى کوردستان گەڕانەوەى‬ ‫ئاوارەکان بۆ ژێر کۆنترۆڵى سوپاى تورکیاو‬ ‫گروچە چەکدارەکان بە مەترسى دەزانێت‬ ‫بۆ سەر گیانى ئەو ئاوارانە‪ ،‬ئیدارەکە‬ ‫جەخت لەسەر بوونی گرەنتى و الیەنى‬ ‫سێیەم دەکات بۆ گەڕانەوەى ئاوارەکان بۆ‬ ‫ناوچەکانى خۆیان و سەالمەتى گیانیان‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمێ‪ ،‬وتەبێژى ئیدارەى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان‪ ،‬دەڵێت‪ :‬كۆمەڵگەى‬

‫نێودەوڵەتى و نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫بەرامبەر دۆخى ئاوارەکان و چارەنووسیان‬ ‫بێدەنگن و هیچ هاوکاریەک پێشکەش‬ ‫نەتەوە‬ ‫روونیشیدەکاتەوە‬ ‫ناکەن‪،‬‬ ‫یەکگرتووەکان بەرامبەر ئەو هەموو‬ ‫پێشێلکارى و مرۆڤکوژییەى تورکیاو گروپە‬ ‫چەکدارەکان بێ هەڵوێستە‪.‬‬ ‫وتەبێژى ئیدارەى خۆسەر بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بەردەوام لە گفتوگۆو‬ ‫پەیوەندیدان لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫و هاوپەیمانانو یەکێتى ئەوروپا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هیچ ئەرکێکیان نەخستووەتە‬ ‫سەر شانى خۆیان و خاوەنداریەتى لەو‬ ‫دۆخە ناکەن‪ ،‬ئەوانیش رێگە بە گەڕانەوەى‬ ‫ئاوارەکان نادەن بەبێ ئەوەى گرەنتیەک‬ ‫هەبێت كە ژیانیان بپارێزێت‪.‬‬ ‫لەسەر دۆخى ئەو ناوچانەى کە لەژێر‬ ‫کۆنترۆڵى گروپە چەکدارەکان و سوپاى‬

‫هەدەپە لە کۆنگرەی چوارەمدا‬ ‫هاوسەرۆکەکانی دەگۆڕێت‬

‫“پێویستە لەگەڵ گۆڕانکارییەکانى تورکیا و ناوچەکە خۆى بگونجێنێت”‬

‫هەدەپەییەکان‪ ،‬چونکە پێیوایە سودى‬ ‫بۆ هەموو کورد دەبێت ئەویش بە دانانى‬ ‫نەخشە و پالنێکى نوێ بۆ دروستکردنى‬ ‫یەکێتى نەتەوەیی لەباکورى کوردستان و‬ ‫ئینجا پارچەکانى ترى کوردستان‪.‬‬ ‫لە کۆنگرەى سێیەمدا کە مانگى‬ ‫تشرینى دووەمی ساڵى ‪ ٢٠١٨‬بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫هەریەكە لە سەزایی تەمەللی و پەروین‬ ‫بوڵدان لە شوێنی سەالحەدین دەمیرتاش‬ ‫و فیگەن یوكسداغ بە هاوسەرۆک‬ ‫هەڵبژێردران‪.‬‬ ‫فشارو زیندانیكردنی هاوسەرۆک و‬ ‫سەركردەكانی هەدەپە لەالیەن حكومەتی‬ ‫توركیاوە ئەو پارتەی ناچاركردوە زوو زوو‬ ‫كۆنگرە ببەستێت بەجۆرێك لە ماوەی‬

‫پێنج ساڵی ڕابردوودا سێ كۆنگرەی‬ ‫نائاسایی بەستووە بۆ پڕكردنەوەی شوێنی‬ ‫هاوسەرۆك و بەرپرسەكانی كە لەالیەن‬ ‫حكومەتی توركیاوە زیندانیكراون‪.‬‬ ‫ئاسیە كوڵچاك ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫گشتی هەدەپە ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫ئەوان لەكاتێك كۆنگرە دەبەستن كە‬ ‫پەرلەمانتارو هاوسەرۆكانی پێشوو دەیان‬ ‫سەرۆك شارەوانى و هەزاران ئەنداميان لە‬ ‫زیندانەكانن‪ ،‬بەاڵم بەوتەى خۆى “مۆراڵی‬ ‫ئەوان لە زیندانەکانەوە پارتەکەى بەهێزتر‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫ئاسيە كوڵچاك بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“كۆنگرەكەی ئەمجارە بۆ نوێبوونەوەو‬ ‫پڕكردنەوەی ئەو پۆستە بەتااڵنەیە كە‬

‫لەهەدەپەدا دروستبوون‪ ،‬بەبێ بەستنی‬ ‫كۆنگرەش ناتوانرێت شوێنەكانیان پڕ‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬هەندێ گۆڕانكاری دیكەش‬ ‫ئەنجام دەدەين تا بتوانين خەبات و‬ ‫تێکۆشانى بەرفراوانتر بکەین”‪.‬‬ ‫هەدەپە لە مانگی ‪١٠‬ی ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫دامەزراوەو بەشێوەیەكی كاتی تا بەستنى‬ ‫كۆنگرە فاتمە گۆك و یاوز ئۆنەن بە‬ ‫هاوسەرۆكانی هەدەپە هەڵبژێردران‪ ،‬لە‬ ‫‪ ٢٠١٣‬یەكەم كۆنگرەی خۆی ئەنجامداو‬ ‫سەباحەت تونجەل و ئەرتوغرول كوركچو‬ ‫بوون بە هاوسەرۆك‪.‬‬ ‫كۆنگرەی دووەمیش لە ساڵی ‪٢٠١4‬‬ ‫ئەنجامدراو سەاڵحەدین دەمیرتاش و‬ ‫فیگەن یوكسکداغ بە هاوسەرۆكانی‬

‫پارتەكە هەڵبژێردران‪ ،‬سێیەمین کۆنگرەش‬ ‫لە مانگى ‪١١‬ى ساڵى ‪ ٢٠١٨‬دا لەکاتێک‬ ‫بەسترا کە هاوسەرۆکەکانى خرابوونە‬ ‫زیندانەوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەى حکومەتى تورکیا‬ ‫پڕۆسەى ئاشتى لەگەڵ کورد راگرت‪،‬‬ ‫لەمانگی ‪١١‬ی ساڵی ‪ ٢٠١6‬هەڵمەتی‬ ‫فراوانی دەستگیركردنی بەرپرسانی‬ ‫هەدەپە و پەرلەمانتارەكانی ئەو پارتەی‬ ‫دەستپێكرد سەالحەدین دەمیرتاش و‬ ‫فیگەن یوكسكداغیش راپێچى زیندانکران‪،‬‬ ‫هاوكات مافی پەرلەمانتاریشی لە حەوت‬ ‫پەرلەمانتار سەندرایەوە‪.‬‬ ‫ئيدريس ئۆنەن ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫گشتی هەدەپە ئەم کۆنگرەیە بە کۆنگرەى‬

‫تورکیادا نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆمەڵگەى‬ ‫نێودەوڵەتى بێدەنگیان هەڵبژاردووە‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەش داوایەکى زۆر لە تورکیا کراوە‪ ،‬کە‬ ‫رێگە بدات ئاوارەکان بەبێ کێشەو مەرج‬ ‫بگەڕێنەوە ناوچەکانى خۆیان‪ ،‬بەاڵم تا ئەم‬ ‫ساتەش رێگەی نەداوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەوەدا هەوڵێکى نوێی‬ ‫ئەنجومەنى نیشتیمانى کورد (ئەنەکەسە)‬ ‫هەیە بۆ گەڕانەوەى ئاوارەکان بۆ عەفرین و‬ ‫سەرێکانى و گرێسپی ئەویش بە رێککەوتن‬ ‫لەگەڵ گروپە چەکدارەکان کە ئەوان پێی‬ ‫دەڵێن‪“ :‬ئۆپۆزسیۆنى سوریا”‪.‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستە شاندێکى ئەنەکەسە لە‬ ‫ئەستەنبوڵ لەگەڵ بەرپرسانى “ئۆپۆزسیۆنى‬ ‫سوریا” کۆبوونەتەوەو رێککەوتنێکیان‬ ‫واژۆکردووە‪ ،‬کە بەپێى رێککەوتنەکە گروپە‬ ‫چەکدارەکان هەموو پێشێلکارییەک بەرامبەر‬ ‫هاواڵتیانى کورد رادەگرن و ئاوارەکانى ئەو‬ ‫ناوچانەش دەتوانن بگەڕێنەوە سەر ماڵ و‬ ‫حاڵى خۆیان بەتایبەت لە عەفرین‪.‬‬ ‫سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی‬ ‫دەرەوەی ئەنەکەسە پەیوەندیەکانى‬ ‫ئەنەکەسە باس لەوە دەکات‪ ،‬رێککەوتنەکەى‬ ‫ئەوان بۆ ئاساییکردنەوەى دۆخى ئەو‬ ‫ناوچانەیە‪ ،‬کە بووەتە هۆى مەترسى بۆ‬ ‫سەر گەلى کوردو داهاتووى ئەو ناوچانە‪،‬‬ ‫بۆیە پێیوایە ئەم رێککەوتنە دەتوانێت‬ ‫بەشێک لە کێشەکان چارەسەر بکات‪.‬‬ ‫کامەران حاجۆ‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی‬ ‫پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنەکەسە‬ ‫بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ئێمە لەسەر‬ ‫وەرەقە کۆمەڵێک شتى باشمان نووسیوە‬ ‫لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بۆ ئەوەى بتوانین‬ ‫توندوتیژییەکان لە ناوچەکە رابگرین و‬ ‫خەڵک بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان‪،‬‬ ‫رێککەوتنەکە دهبێته هۆی پاراستنی خهڵك‬ ‫له پێشێلكاریی گرووپه چهكدارهكان‪،‬‬ ‫هاوكات پڕۆسەى گۆڕینى دیموگرافیاى‬ ‫ناوچەکەش رادەگیرێت‪.‬‬ ‫لەسەر ئەو رێککەوتنەش وتەبێژى‬ ‫ئیدارەى خۆسەر دەڵێت‪ :‬ئێمە متمانەمان بە‬ ‫بەڵێنى چەتەکان نیە‪ ،‬چونکە لە رابردوودا‬ ‫خەڵک گەڕاوەتەوەو یەکسەر گرتوویانەو‬ ‫کوشتوویانە‪ ،‬بۆیە ئەو رێککەوتنەى ئەو‬ ‫چەتانە دەبێت لەسەر خاکى ئێمە بڕۆنە‬ ‫دەرەوە کە داگیریان کردووە‪.‬‬

‫“هەستانەوەو بەهێزبوونە دژى بە سیاسەتە‬ ‫فاشیستەکانى ئەردۆغان” ناو دەبات و‬ ‫پێشیوایە ئەم كۆنگرەیە بۆ هەدەپەو گەلی‬ ‫كوردیش لە باكوری كوردستان بایەخدار‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ئيدريس ئۆنەن بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەم‬ ‫كۆنگرەیە وێنەی هێزو ئیرادەی هەدەپەو‬ ‫گەلی كوردی لە توركیا دەچەسپێنێت‪،‬‬ ‫دەمانەوێت دەستنیشانی ئەوە بكەین‬ ‫بەگرتنی سەركردەكانمان و ئەندامەكانمان‬ ‫ناتوانن هێزی ئێمە كەمبكەنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەم كۆنگرەیە مەزنى و مانەوەى خۆمان‬ ‫پیشانی ئەردۆگانو ئەكەپە دەدەین‪.‬‬ ‫ئەندامەكەی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫هەدەپە جەخت لەوە دەکاتەوە‬ ‫زیندانیكردنی سەركردەكانیان بوونەتە‬ ‫ئامڕازی بەهێزبوونیان و لەم کۆنگرەیەکش‬ ‫خوێنێكی تری تێكۆشانی دەکەن گیانی‬ ‫هەدەپەوە‪ ،‬دەشڵێت‪ ،‬دوای کۆنگرە بەو‬ ‫پەڕی بەهێزییەوە رووبەرووى سیاسەتە‬ ‫دوژمنکارییەکانى ئەردۆغان دەبنەوە‪.‬‬ ‫هەدەپە گەورەترین پارتی یاسایی‬ ‫كوردییە لە باكووری كوردستان و‬ ‫هەردوو ساڵ جارێک کۆنگرە دەبەستێت‬ ‫لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪٢٠١٥‬ی پەرلەمانی‬ ‫توركیادا بەڕێوەچوو توانی رێژەی لە‪%١٠‬ی‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن تێپەڕێنێت و ‪٨١‬‬ ‫كورسی پەرلەمان بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫جيهان ساكاريا نوسەرو چاودێرى‬ ‫سیاسى کورد لە باکورى کوردستان‬ ‫دەڵێت‪ ،‬هەدەپە پێویستە هەندێ‬ ‫گۆڕانکارى لە سیاسەت و گوتارى خۆیدا‬ ‫بکات‪ ،‬ئەم گوتارەى ئێستا سااڵنێکە بارى‬ ‫گرتووە و دەبێت کرانەوەیەک بەرووى‬ ‫پارتەکانى تورکیا بەتایبەت ئەکەپەدا‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە سیاسییە بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪ :،‬هەدەپە لە کاتێکى دژواردا کۆنگرەى‬ ‫خۆى دەبەستێت‪ ،‬دەتوانم بڵێم کۆنگرەى‬ ‫مان و نەمانە‪ ،‬چونکە هەدەپە لەبەردەم‬ ‫هێزێکى گەورە لە دوژمنایەتیدا دایە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە لەگۆڕانکارییەکانى تورکیا‬ ‫و ناوچەکە خۆى بگونجێنێت‪ ،‬پێشموایە‬ ‫هەدەپە سەرکەوتوو دەبێت لەو پالنانەى‬ ‫بۆ کۆنگرە دایڕشتووە”‪.‬‬

‫ع ��را ق��ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫کارتى مافە دەستورییەکان و پۆستى بەدەستەوەیە‬

‫کورد بە سێ تیم لەگەڵ عەالوى دانوستان دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫کورد بە دوو بژاردەوە دەتوانێت‬ ‫گفتوگۆکانى لەگەڵ راسپێردراو بۆ کابینەى‬ ‫نوێى حکومەتى عێراق دەستپێبکات‪،‬‬ ‫یەکەمیان داواى مافە دەستورییەکان‪،‬‬ ‫ئەویتریشیان پۆستى وزارییە‪.‬‬ ‫پێدەچێت كورد به سێ ستافەوە‬ ‫بچێته گفتوگۆى پێكهێنانى حكومهتى‬ ‫نوێى عێراقهوه‪ ،‬یهكێتی و پارتی و گروپی‬ ‫‪ ١٥‬به جیا داوای بینینی محهمهد تۆفیق‬ ‫عهالوی كاندیدی راسپێردراوی حكومهتیان‬ ‫كردووه‪.‬‬ ‫بەپێى زانیارییەکانى “زەمەن” لە‬ ‫ماوەى رابردوودا عەالوى لەگەڵ هەر سێ‬ ‫گروپەکەدا دیدارى نهێنى هەبووەو لە‬ ‫رۆژانى داهاتووشدا بەشێوەى فەرمى دێتە‬ ‫هەرێمى کوردستان‪.‬‬ ‫پارتی دهیهوێت وهزیرێكی سیادی‬ ‫وهربگرێت و یهكێتی دهیهوێت بهشداری‬ ‫حكومهت بكات‪ ،‬گروپی ‪١٥‬ش ههوڵی‬ ‫بهدهستهێنانی پۆستێكی وزاری دهدەن‪.‬‬ ‫بهپێی زانیارییهكان‪ ،‬جگه لهوهی‬ ‫ئهو سێ الیهنه لهسهر پۆست ناكۆكییان‬ ‫ههیه لهسهر پرسی داواكارییهكانی‬ ‫پهیوهندیدار به كارنامهی حكومهتیش‬ ‫ناكۆكن‪ ،‬بە جۆرێك پارتی پێداگری لهسهر‬ ‫جێبهجێكردنی رێككهوتنی نێوان ههرێم و‬ ‫بهغداد دهكات و یهكێتیش لهسهر پۆستی‬ ‫پارێزگاری كهركوك‪ ،‬گروپی ‪١٥‬ش‪ ،‬لهسهر‬ ‫چارهسهری كێشهكانی گهنمی جوتیاران‬ ‫و موچهی فهرمانبهران و دۆخی ناوچه‬ ‫جێناكۆكهكان‪.‬‬ ‫هۆشیار عهبدوڵاڵ‪ ،‬پەرلەمانتارى گۆڕان‬ ‫له پهرلهمانی عێراق‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدایە‬ ‫کورد هەوڵى بەدەستهێنانى پۆست نەدات‬ ‫و داواکارییە نەتەوەییەکانى بخاتەڕوو‪،‬‬ ‫ئەو به “زهمهن”ی وت‪“ :‬لە دۆخێکدا کە‬ ‫حوکمڕانی لە عێراقدا نزیکی ڕووخانە‪،‬‬ ‫وەزارەت چ سودێکی بۆ هەرێمی كوردستان‬ ‫هەیە؟ ئێستا کە هەموو کۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی چاوی لەسەر عێراقە‪ ،‬بۆ‬ ‫هەرێم ئەوە گرنگە جارێکیتر مافەکانی‬ ‫بخاتەوەڕوو‪ ،‬نەک بۆ پۆست هاوپهیمانی‬ ‫و تەحالوف بکاتەوە لەگەڵ ئەو هێزانەی‬ ‫دەستیان سوورە بە خوێنی شەقام و الی‬ ‫دونیا بێزراو و رەتکراوەن”‪.‬‬

‫هۆشیار عەبدوڵاڵ پێداگریکرد لەوەى‬ ‫بۆ ههرێمی کوردستانی دوای ریفراندۆم‬ ‫زیندووکردنەوەی مافە دەستورییەکان‬

‫بۆ هەرێم ئەوە گرنگە‬ ‫جارێکی تر مافەکانی‬ ‫بخاتەڕوو‪ ،‬نەک بۆ پۆست‬ ‫هاوپەیمانی بکاتەوە‬ ‫لەگەڵ ئەوانەی دەستیان‬ ‫سوورە بە خوێنی شەقام‬

‫هەمبانە‬

‫گرنگترە لە وەرگرتنی چەند وەزارەتێک‪،‬‬ ‫“کاتی ئەوەیە کورد بە گوتارێکی نوێ‬ ‫داواو خواستەکانی لە عێراقدا بخاتەوە‬ ‫بەردەم دونیا”‪.‬‬ ‫چەندین کێشەی هەڵپەسێردراوى نێوان‬ ‫هەرێم و بەغدا‪ ،‬بە میرات بۆ کابینەکەى‬ ‫محەمەد عەالوى ماونەتەوە‪ ،‬لەوانە مادەى‬ ‫‪ ١٤٠‬و ئاساییکردنەوەى دۆخى ناوچە‬ ‫کوردستانیە دابڕێنراوەکان‪ ،‬یاساى نەوت‬ ‫و غاز‪ ،‬بودجە‪ ،‬پێشمەرگە‪ ،‬پارەى گەنمى‬ ‫جوتیاران‪ ،‬رێژەى بەشدارى کورد لە‬ ‫حکومڕانیدا کە ساڵ لە دواى ساڵ بەرەو‬ ‫کەمبوونەوە رۆیشتووە‪.‬‬ ‫هەرچەندە سەرجەم الیەنەکان باسى‬ ‫یەکڕیزى دەکەن‪ ،‬بەاڵم تائیستا بە یەک‬ ‫تیم و یەک پاکێچ گفتوگۆ لەگەل بەغدا‬ ‫نەکراوە‪ ،‬هەرچەندە لە هەندێک پرسدا‬ ‫هاوهەڵوێستى لە نێوان فراکسیۆنە‬

‫کوردییەکاندا هەبووە لە پەرلەمانى عیراق‪.‬‬ ‫الیەنە کوردییەکان هەمیشە بەهۆى‬ ‫ناتەباییەوە داخبوون‪ ،‬بۆ نمونه پێویست‬ ‫بوو له كابینهكهی عادل عهبدولمههدی‬ ‫النیكهم كورد چوار وهزیری ههبوایه‪،‬‬ ‫بهاڵم بههۆی ملمالنێی حزبیی و ناتهبایی‬ ‫نێوماڵی كورد‪ ،‬سێ وهزیر بهكورد درا‪.‬‬ ‫شيروان ميرزا‪ ،‬پەرلەمانتارى یەکێتى له‬ ‫پهرلهمانی عێراق‪ ،‬دەڵێت قۆناغی ئێستای‬ ‫ههرێمی كوردستان‪ ،‬ئهوه دهخوازێت‬ ‫فراكسیۆن و هێزه كوردییهكان بهیهك‬ ‫پاكێج و بهیهك تیم دانوستان و گفتوگۆ‬ ‫لهگهڵ محهمهد عهالوی بكهن‪.‬‬ ‫میرزا وتیشى‪“ :‬سهردانیكردنی بهرههم‬ ‫ساڵح‪ ،‬سهرۆك كۆماری عێراق بۆ ههرێمی‬ ‫كوردستان و كۆبونهوهی لهگهڵ بهشێك له‬ ‫الیهنه سیاسیهكانی ههرێم‪ ،‬ههوڵێكه بۆ‬ ‫یهكخستنی گوتاری كورد له بهغدا”‪.‬‬

‫تا ئێستا زۆرینهی خۆپیشاندهران و‬ ‫شەقامی عێراقی‪ ،‬محهمهد عەالوی‪ ،‬بۆ‬ ‫راسپاردنی كابینهی نوێی حكومهتی عێراق‬

‫پێویستە پارێزگاری‬ ‫لە قەوارەو سنورو مافی‬ ‫دەستوری هاوواڵتیانی‬ ‫هەرێم بکەین‬ ‫لە چوارچێوەی‬ ‫عێراقی فیدراڵدا‬

‫كاڵوشینهكان؛‬ ‫چاویان لە کۆنرتۆڵى شەقامە‬

‫ئیحسان حەسیب‬ ‫دوای سهرههڵدانی خۆپیشاندانهكانی‬ ‫عێراق‪ ،‬له مانگی تشرینی یهكهمی ساڵی‬ ‫‪2019‬دا‪ ،‬موقتهدا سهدر‪ ،‬رێبهری رهوتی سهدر‪،‬‬ ‫بڕیاریدا رهوتی كاڵوشینهكان دابمهزرێنێت‪،‬‬ ‫بهمهبهستی رێكخستنی خۆپیشاندانهكان و‬ ‫پاراستنی خۆپیشاندهران له توندوتیژییهكانی‬ ‫هێزه ئهمنییهكان‪.‬‬ ‫كاڵوشینهكان‪ ،‬ڕێكخستنێكی بێ چهكن‪،‬‬ ‫له منداڵدانی گروپی چهكدارانی سهرایای‬ ‫سهالم لهدایكبوون‪ ،‬كه موقتهدا سهدر‪ ،‬لهدوای‬ ‫داگیركردنی شاری موسڵ لهالیهن چهكدارانی‬ ‫داعشهوه لهساڵی ‪2014‬دا دایمهزراند‪ ،‬كه‬ ‫بهشێكه له میلیشیاكانی سوپای مههدی‪،‬‬ ‫ههروهها بهنوێترین گروپی رێكخراوی سهر به‬ ‫تۆڕی هێزەکانى موقتهدا سهدر دادهنرێت‪ ،‬كه‬ ‫له ساڵی (‪)2003‬هوه به ڕهنگ و شێوهی‬ ‫جیاجیا دهستی به دامهزراندنی گروپی‬ ‫چهكداری ههمهجۆر كردووه‪.‬‬ ‫كاڵوشینهكان‪ ،‬زیاتر له گهنجانی‬ ‫كهم تهمهن پێكدێن‪ ،‬فهرماندهكانیشیان‬ ‫تهمهنیان‪ 40‬ساڵ و بهرهو سهرهوهیه‪ ،‬كه له‬ ‫ڕاستیدا فهرماندهی سهرایای سهالم و سوپای‬ ‫مههدین‪.‬‬ ‫ناوی كاڵوشینهكان‪ ،‬له كۆتایی مانگی‬ ‫ئۆكتۆبهری ساڵی ڕابردوودا زیاتر دهركهوت‪،‬‬ ‫دوای ئهوهی سهدر داوای له شوێنكهوتووانی‬ ‫كرد له گۆڕهپانهكانی خۆپیشاندانهكاندا به‬ ‫تایبهت گۆڕهپانی ئهلحبوبی له سهنتهری‬ ‫شاری ناسریه له باشووری عێراق ئامادهبن‪.‬‬ ‫له مانگی كانوونی یهكهمیشدا به لێشاو‬ ‫ڕوویان له گۆڕهپانی تهحریری شاری بهغدای‬ ‫پایتهخت كرد‪.‬‬ ‫كاری سهرهكی و ئاشكرای كاڵوشینهكان‪،‬‬

‫بریتی بوو لهوهی خۆپیشاندهران و هێزه‬ ‫ئهمنییهكان له یهكتر داببڕن و نێوبژیوانی‬ ‫لهنێوانیاندا بكهن‪ ،‬تا پێكدادان ڕوونهدات‬ ‫ئهوهش لهو كاتهدابوو‪ ،‬كه سهدر پشتگیری له‬ ‫خۆپیشاندهران دهكرد‪ ،‬بهاڵم به تێپهڕبوونی‬ ‫كات‪ ،‬بۆچوونی خۆی لهسهر خۆپیشاندهران‬ ‫گۆڕی و دهستبهرداریان بوو‪ ،‬ئهوهش بووه‬ ‫هۆی ئهوهی كاڵوشینهكان‪ ،‬بهپێچهوانهی‬ ‫ئهو ئهركهی لهپێناویدا دامهزرابوون له‬ ‫گۆرهپانهكان‪ ،‬به توندوتیژی جۆراوجۆرو‬ ‫تهقهكردن و چهقۆو داری پۆلیس‪ ،‬كهوتنه‬ ‫وێزهی خۆپیشاندهرانی بێ چهكی ئاشتیخوازی‬ ‫گۆڕهپانهكان و دهیان خۆپیشاندهریان‬ ‫لهماوهی چهند رۆژی رابردوودا كوشت و‬ ‫برینداركرد و خێمهكانیان سوتاند و ههوڵی‬

‫رهتدهكهنهوهو بەهەموو تواناو هێزیانهوه‬ ‫دژی وەستاونەتەوە‪ ،‬ئەوەش هێندەى‬ ‫دژایەتی مانەوەی هاوکێشەی سیاسیی‬ ‫عێراقە بەو جۆرەی ئێستا‪ ،‬هێندە دژایەتی‬ ‫عەالوی نییه‪ ،‬بەاڵم توڕەیی شەقام‪ ،‬کوتلە‬ ‫سیاسییهکانی لەوە سارد نەکردۆتەوە‪،‬‬ ‫کە هەوڵی ئەوەبدەن رۆڵیان لە داڕشتن‬ ‫و پێكهێنانی حکومەتی داهاتوودا هەبێت‪.‬‬ ‫جهمال كۆچهر‪ ،‬سهرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یهكگرتوو له پهرلهمانی عێراق‪ ،‬داوا دەکات‬ ‫باسی ماف و ئیمتیازی حزبی و كهسی و‬ ‫كۆمپانیاكان نهكرێت و وازی لێبهێنرێت‪،‬‬ ‫چونكه عێراق بهرهو “ههڵوهشانهوهو‬ ‫رووخان” دهچێت‪ ،‬بە بڕواى جەمال کۆچەر‬ ‫دەبێت هێزو الیهنه سیاسییهكانی كورد‬ ‫جهخت له چهند خاڵێك بكهنهوه‪ ،‬لهوانه‪،‬‬ ‫پێویسته قهوارهی ههرێمی كوردستان‬ ‫وهك خۆی بمێنێتهوه‪ ،‬وهكو قهوارهیهكی‬ ‫دهستوری رێزلێگیراو‪ ،‬ههروهها پاراستنی‬ ‫سنووری ههرێم‪ ،‬چارهسهركردنی كێشهی‬ ‫سنوورهكان‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬پێویسته مافی دهستوری‬ ‫هاواڵتیانی ههرێم‪ ،‬له چوارچێوهی عێراقی‬ ‫فیدراڵدا پارێزراوبێت‪ ،‬كه خۆی له بهشه‬ ‫بودجه و مووچهی فهرمانبهران و مافهكانی‬ ‫دیكهش دهبینێتهوه”‪.‬‬ ‫کورد دەتوانێت داواى جێبەجێکردنى‬ ‫مافە دەستورییەکانى بکات‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫دەستبەرداربوون لە پۆستە وزارییەکان‬ ‫و سەرپشککردنى محەمەد عەالوى لە‬ ‫هەڵبژاردنى کەسانى تەکنۆکرات بۆ‬ ‫کابینەکەى وەک ئەوەى خۆى بانگەشەى‬ ‫بۆ دەکات‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت لەناو هێزو‬ ‫الیەنە شیعەو سوننەکانەوە ئاستەنگى‬ ‫گەورەى بێتە بەردەم کاتێک بیەوێت‬ ‫هەوڵى چارەسەرکردنى کێشەکان بدات‪.‬‬ ‫بەوتەى فارس عیسا‪ ،‬نوێنهرى‬ ‫حكومهتى ههرێمى كوردستان کە قسەى‬ ‫بۆ “زەمەن” کرد له رۆژانى داهاتوودا‬ ‫محهمهد تۆفیق عهالوى‪ ،‬سهردانى‬ ‫ههرێمى كوردستان دهكات و لهگهڵ الیهنه‬ ‫سیاسییهكان كۆدهبێتهوە‪.‬‬ ‫رەوشى سیاسى عێراق بەجۆرێک‬ ‫ئاڵۆزە‪ ،‬پێناچێت عەالوى بتوانێت‬ ‫کابینەیەکى جیاواز لەوەى عادل‬ ‫عەبدولمەهدى پێکبهێنێت و بشتوانێت‬ ‫هەنگاو بنێت بۆ چارەسەرى کێشە‬ ‫هەڵپەسێرراوەکانى نێوان هەرێم و ناوەند‪.‬‬

‫باڵوهپێكردنی خۆپیشاندهران و كۆنترۆڵكردنی‬ ‫تهواوهتی گۆڕهپانهكانیاندا‪.‬‬ ‫لهبهرامبهردا‪ ،‬بهشێك له خۆپیشاندهران‪،‬‬ ‫له دژی كاڵوشینهكان‪ ،‬كاڵوی سووریان‬ ‫لهسهركرد‪ ،‬وهك رهمزێك بۆ خوێنی‬ ‫شههیدانهكانیان و توندوتوتیژییهكانی ئهو‬ ‫گروپهیان ئیدانهكرد و داوایان لهالیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكان كرد‪ ،‬له مهترسییهكانی‬ ‫ئهندامانی ئهو میلیشیایه بیانپارێزن‪.‬‬ ‫گرتهی‬ ‫چهندین‬ ‫خۆپیشاندهران‪،‬‬ ‫تۆڕهكۆمهاڵیهتییهكان‬ ‫له‬ ‫ڤیدیۆییان‬ ‫باڵوكردهوه‪ ،‬كه تیایدا بهڕوونی دهردهكهوێت‬ ‫كاڵوشینهكان‪ ،‬بهتوندوتیژی جۆراوجۆرو‬ ‫تهقهكردن و لێدان و كوشتن و برینداركردن و‬ ‫سوتاندنی خێمهكان‪ ،‬رووبهڕوویان دهبنهوەو‬

‫ههوڵی باڵوهپێكردنیان دهدهن‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪25‬ی كانوونی دووهم‪،‬‬ ‫سهرپهرشتیاری خۆپیشاندانهكانی عێراق‪،‬‬ ‫موقتهدا سهدری به خیانهت له شۆڕش‬ ‫تۆمهتبار كرد‪ ،‬چونكه دوای ئهوهی الیهنگرانی‬ ‫له خۆپیشاندانهكانی بهسره كشانهوه‪ ،‬هێزه‬ ‫ئهمنییهكان ههڵیانكوتایه سهر مهیدانی‬ ‫خۆپیشاندهران و باڵوەیانپێكردن‪ ،‬ئهوهش‬ ‫گومانی الی خۆپیشاندهران و چاالكوانان‬ ‫دروستكرد‪ ،‬كه سهدر لهو پالنهدا تێوەگالوه‪.‬‬ ‫ههینی رابردوو‪ ،‬موقتهدا سهدر‪ ،‬داوای له‬ ‫شوێنكهوتووانی كرد‪ ،‬به چڕی بهشداری له‬ ‫خۆپیشاندانهكانی گۆڕهپانی تهحریر بكهن‬ ‫لهشاری بهغدا‪ ،‬بۆ ئهوهی خۆپیشاندهران له‬ ‫“چهكدارهكان و بێ ڕهوشتهكان” بپارێزن‪،‬‬

‫بهاڵم ئامانجی سهدر ئهوه نهبوو‪ ،‬بهڵكو‬ ‫ئامانجی ئهوه بوو بهو هۆیهوه كۆنترۆڵی‬ ‫گۆڕهپانهكانی خۆپیشاندهران بكات و‬ ‫ڕێكکهوتنێكی پڕ دهستكهوت لهگهڵ محەمەد‬ ‫تۆفیق عهالوی‪ ،‬كاندیدی سهرۆك وهزیران‬ ‫ئهنجام بدات‪ ،‬كه لهالیهن خۆپیشاندهرانهوه‬ ‫رهتكرایەوە‪.‬‬ ‫ئهوهی سهدر ئهنجامیدا‪ ،‬پشتكردن‬ ‫بوو له خۆپیشاندهران و ڕووكردن بوو‬ ‫له بهرژهوهندییه كهسییهكانی‪ ،‬بهوهش‬ ‫هاوسۆزی خۆپیشاندهران و خێزانه‬ ‫ههژارهكانی له دهستدا‪ ،‬دهركهوتنی كاری‬ ‫سهرهكی كاڵوشینهكانیش كه تهنها بۆ‬ ‫دروستكردنهوهی میلیشیا و هێرشكردنه‬ ‫سهر خۆپیشاندهران بوو‪ ،‬ئهوهندی دیكه‬

‫ڕووی ڕاستهقینهی موقتهدای نیشانی‬ ‫هاواڵتیانی عێراقدا‪.‬‬ ‫خۆپشاندهران له كاتی خۆپیشاندانی‬ ‫ملیۆنیدا‪ ،‬كه له كۆتایی مانگی ڕابردوودا‬ ‫ئهنجامدرا‪ ،‬چهكدارێكی سوپای مههدیان‬ ‫بهدی كرد‪ ،‬كه نازناوی ئهبو درعی پێدراوه‪،‬‬ ‫ئهو چهكداره بههۆی ڕۆڵی له قوڵكردنهوهی‬ ‫ملمالنێی تائیفی له عێراقدا‪ ،‬بۆته كهسێكی‬ ‫ناسراو‪ ،‬چونكه رۆڵێكی سهرهكی ههبوو له‬ ‫ڕفاندن و كوشتنی هاواڵتیانی سوننهدا‪،‬‬ ‫سهدر له ساڵی ‪2011‬دا ئاشكرایكرد كه ئهبو‬ ‫درع‪ ،‬بههۆی ئهنجامدانی تاوان بۆ ئێران‬ ‫ههاڵتووه‪.‬‬ ‫دوای دامهزراندنی سوپای مههدی و‬ ‫چهندین گروپی چهكدار‪ ،‬لهساڵی ‪2003‬دا‪،‬‬ ‫موقتهدار سهدر‪ ،‬له ساڵی ‪2006‬دا‪ ،‬گروپی‬ ‫میلیشیا چهكدارهكانی ههڵوهشاندەوهو‬ ‫دژی ههموو چاالكییهكی گروپی میلیشیا‬ ‫داوایكرد‬ ‫وهستایهوهو‬ ‫چهكدارهكان‬ ‫ههڵبوهشێنرێنهوه‪ ،‬بهاڵم دوای ئهوهی‬ ‫داعش شاری موسڵی كۆنترۆڵ كرد‪ ،‬گروپه‬ ‫چهكدارهكانی چاالك كردهوهو سهرایای‬ ‫سهالمی دامهزراند‪ ،‬كه به لقێكی سوپای‬ ‫مههدی ئهژمار دهكرێت‪.‬‬ ‫دوای كۆتاییهاتنی جهنگی داعش‪،‬‬ ‫لهمانگی تهمموزی ساڵی ‪ ،2019‬عادل‬ ‫عهبدولمههدی‪ ،‬سهرۆكی وهزیرانی عێراق‬ ‫و فهرماندهی گشتی هێزه چهكدارهكان‪،‬‬ ‫گروپه‬ ‫بهههڵوهشاندنهوهی‬ ‫بڕیاریدا‬ ‫چهكدارهكانی سهر به حهشدی شهعبی‬ ‫و یهكخستنیان لهگهڵ سوپا و هێزه‬ ‫چهكدارهكانی عێراق‪ ،‬گروپی چهكدارانی‬ ‫سهرایای سهالم‪ ،‬ناوهكهیان گۆڕی به‬ ‫لیواكانی‪ ،315 ،314 ،313 ،‬چونه ریزهكانی‬ ‫سوپاوه‪ ،‬بهاڵم تائێستاش فهرمان له‬ ‫موقتهدا سهدر وهردهگرن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪5‬‬

‫كلیلی قاسەكەی گۆڕان دەكەوێتە دەست ژنێك‬ ‫زەمەن‬ ‫كۆتایی مانگی رابردوو ژنێك متمانەی‬ ‫زۆرینەی ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی گۆڕانی‬ ‫بەدەستهێناو بووە رێكخەری یەكێك لە‬ ‫گرنگترین ژوورەكانی بزوتنەوەكە‪ ،‬دڵخواز‬ ‫كاكەڕەش لەمەودوا پارەو دارایی گۆڕانی لەژێر‬ ‫دەستدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم ژنە بە دوو خەمەوە دەستی بەكار‬ ‫كردووە‪ ،‬یەكەمیان راستكردنەوەی باری‬ ‫سەختی دارایی بزوتنەوەی گۆڕانە‪ ،‬كە‬ ‫بە وتەی ئەو “دۆخی دارایی زۆر خراپە”‬ ‫دووەمیشیان پرسی ژنانە‪ ،‬ئەو چاوی لەوەیە‬ ‫ژنان پێگەیان زیاتر بەهێز بێتو لە بڕیارە‬ ‫سیاسیەكانی بزوتنەوەكەدا تەماشاكەر نەبنو‬ ‫خاوەن قسە بن‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان ‪ 13‬ژووری هەیەو دڵخواز‬ ‫كاكەڕەش دەبێتە رێکخەری ژووری کارگێڕی‬ ‫و دارایی‪ ،‬كە هەر لەسەرەتای دروستبوونی‬ ‫بزوتنەوەكەوە بێ ماندووبوونو دابڕان شان بە‬ ‫شانی هاوڕێكانی رۆڵی هەبووە لە سەرخستنو‬ ‫گەشەسەندنی بزوتنەوەكەدا‪.‬‬ ‫دڵخواز‪ ،‬دەرچووی كۆلێژی كشتوكاڵەو‬ ‫پێش دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لەناو‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەندامی‬ ‫مەكتەبی پەیوەندییەكانی دەرەوە بووەو‬ ‫لەسەر باڵی ریفۆڕم هەژمار كراوە‪ ،‬دواتر‬ ‫زۆرینەی باڵی ریفۆرم لە یەكێتی هاتنەدەرو بە‬

‫دۆخی دارایی گۆڕان‬ ‫باش نیەو‬ ‫زۆربەی‬ ‫ئەندامەكانی‬ ‫خۆبەخشانە‬ ‫كار دەكەن‬ ‫رابەرایەتی نەوشیروان مستەفا گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەورەیان لە گۆڕەپانی سیاسی كوردستان‬ ‫دروستكردو لە یەكەم بەشداری هەڵبژاردندا‬ ‫‪ 25‬كورسی پەرلەمانیان بەدەستهێناو بوونە‬ ‫گەورەترینو یەكەمین هێزی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سیاسی پەرلەمانی و هیچ سەرچاوەیەکی‬ ‫دیاریکراوی داهاتی نییە‪.‬‬ ‫دڵخواز كاكەڕەش‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“حەتمەن دۆخی دارایی گۆڕان باش نیەو‬ ‫زۆربەی ئەندامەكانی خۆبەخشانە كار‬ ‫دەكەن”‪ .‬ئەو پێیباشە چەند رێگەیەكی‬ ‫“دروست” بگیرێنەبەر بۆ چاككردنی دۆخی‬ ‫دارایی بزوتنەوەكە‪ .‬لەبارەی ئەوەی گۆڕان‬ ‫بەچی دەژی‪ ،‬دڵخواز وتی‪“ :‬سوپاس بۆ‬

‫ئەو خەڵكانەی كە یارمەتی گۆڕانیان داوە‬ ‫بەتایبەت دەوڵەمەندەكان كە بەشێك لە‬ ‫ژیانی دارایی گۆڕان لەسەر ئەوان دەڕوات‪،‬‬ ‫چونكە هیچ پرۆژەیەكی ئابووری مەحكەم نیە‬ ‫كە گۆڕان پشت بە داهاتەكەی ببەستێت”‪،‬‬ ‫بەمەش ئەو گومانانەی رەواندەوە كە لەسەر‬ ‫پارەو داهاتی گۆڕان هەن‪.‬‬ ‫زیاتر وتی‪“ :‬بیركردنەوەمان هەیە بۆ‬ ‫ئەوەی پرۆژەمان هەبێت بۆ باشتركردنی‬ ‫دۆخی دارایی گۆڕان”‪.‬‬ ‫ئەو كە سكرتێری پێشووی جڤاتی گشتی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان بوو پێیباشبووە خۆی بۆ‬ ‫پۆستەكە كاندید نەكاتەوەو جێگە بۆ كەسانی‬ ‫تر چۆڵ بكات‪ ،‬هەرچەندە پێیوایە ئەمجارەش‬ ‫دەیتوانی پۆستەكەی بەدەستبهێنێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە لە خولی پێشوودا لە كۆی ‪ 59‬دەنگ‬ ‫‪ 52‬دەنگی ئەندامانی جڤاتی بەدەستهێنابوو‪،‬‬ ‫لەو بارەیەوە وتی‪“ :‬جڤاتی گشتی زۆرینەی‬ ‫پیاونو ژنەكان بەپەنجەی دەست دەژمێردرێن‪،‬‬ ‫من زۆرینەی دەنگم هێناو ئەوە ناڕاست‬ ‫دەرچوو كە دەوترێت پیاوان دەنگ بە ژنان‬ ‫نادەن‪ ،‬لەوەدا ئەندامانی جڤات بە دوای‬ ‫كەسی شیاودا گەڕان”‪.‬‬ ‫رێكخەری ژووری كارگێڕیو دارایی‪،‬‬ ‫ئامانجی دڵخواز كاكەڕەش نەبووەو كاندیدبووە‬ ‫بۆ رێكخەری ژووری سەرچاوە مرۆییەكانو‬ ‫ماوەی سێ مانگێك سەرقاڵی ئەو كارە بووە‬ ‫“تەنانەت كاری باشم كردبوو‪ ،‬لە كۆتاییدا‬ ‫خانەی ڕاپەڕاندن پێیانباشبوو ئەم كارە‬ ‫وەربگرم من كادیرم كوێیان پێباش بێت‬

‫بۆ ئەوێ دەچم”‪ .‬وتیشی‪“ :‬دیارە ئەوان‬ ‫هەڵیدەسەنگێنن كە كێ بۆ چ ئیشێك باشەو‬ ‫لە جڤاتی نیشتمانیدا بە زۆرینەی هەرەزۆری‬ ‫دەنگی ئەندامان پەسەندكراوم”‪.‬‬ ‫لەمەودوا خەمی یەكەمی دڵخواز رەوشی‬ ‫دارایی گۆڕان دەبێت‪ ،‬بەاڵم خەمو ئامانجێكی‬ ‫تریشی هەیە‪ ،‬پرسی ژنان لەناو بزوتنەوەكەدا‪.‬‬ ‫“لە دۆخی ژنان لەناو گۆڕان رازی نیم‬ ‫چونكە ژنی زۆر بە توانای تێدایە دەكرا لەناو‬ ‫پرۆسەی سیاسیدا زیاتر بەشداربن‪ ،‬گۆڕان ‪13‬‬ ‫ژووری هەیە یەكەمجارە ژنێك دەبێتە رێكخەری‬ ‫ژوور”‪ ،‬ئەو جەختیكردەوە‪ ،‬كە زۆر حەزی بەو‬ ‫جیاكارییە نیە لەنێوان ژنو پیاودا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا كەسێك پیاو بوو یان ژن بۆ‬

‫“لە دۆخی ژنان لەناو‬ ‫گۆڕان رازی نیم چونكە‬ ‫ژنی زۆر بە توانای تێدایە‬ ‫دەكرا لەناو پرۆسەی‬ ‫سیاسیدا زیاتر بەشداربن‬

‫هەر كارێك گونجاو بوو‬ ‫پێویستە ئەو پۆستەی‬ ‫پێبدرێت‪“ ،‬بەداخەوە‬ ‫سیاسەتدا‬ ‫لە‬ ‫جیاكاری بووەتە‬ ‫واقیع”‪.‬‬ ‫بۆ چاككردنی‬ ‫رەوشی ژنانی‬ ‫ناو بزوتنەوەكە‬ ‫چەند پرۆژەیەكی‬ ‫داوەتە رێكخەری‬ ‫گشتیو ئێستاش‬ ‫هاوڕێكانیدا‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئامادەكردنی‬ ‫سەرقاڵی‬ ‫پرۆژەیەكە‪ ،‬لەو بارەیەوە‬ ‫وتی‪“ :‬لە پرۆژەكەدا ئەوە‬ ‫دەخرێتەڕوو چۆن ژنان‬ ‫بەشداربن لە بڕیاری‬ ‫سیاسیو زۆرترین ژن‬ ‫بتوانن لە ئۆرگانەكاندا كار‬ ‫بكەن النیكەم لەسەدا ‪30‬‬ ‫ژن لە بڕیاری سیاسیدا بێت”‪.‬‬ ‫گۆڕان دەرفەتی داوە بە ژنان‬ ‫ببنە پەرلەمانتارو وەزیرو ئەندامی‬ ‫جڤاتی نیشتمانیو گشتی‪ ،‬دڵخواز‬ ‫كاكەڕەش دەڵێت تموحی تریان‬ ‫هەیە‪ ،‬دەیانەوێت ژنی زیاتر ببنە‬ ‫رێكخەری ژوورەكانو ببنە ئەندامی‬ ‫خانەی راپەڕاندن‪ ،‬بااڵترین ناوەندی‬ ‫جێبەجێكاری بزوتنەوەكە‪.‬‬

‫هەرێم؛ حەوتەم ساڵی بێ بودجە‬

‫نەبوونی یاسای بودجە گومان لەسەر کۆی خەرجی و داهاتەکان دروست دەکات‬ ‫زەمەن‬

‫هەرێمی کوردستان پێدەنێتە ساڵی‬ ‫حەوتەمییەوە‪ ،‬کە بەبێ بودجە بەڕێی‬ ‫دەکات‪ ،‬تائێستاش هیچ ئاماژەیەکی روون‬ ‫نییە بۆ ئەوەی حکومەت بودجەی ‪2020‬‬ ‫بنێرێتە پەرلەمان‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتى چاودێرى و هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ هەنگاوەکانى چاکسازى حکومەتى‬ ‫هەرێمى کوردستان لە ‪2019/7/15‬‬ ‫بۆ ‪ 2020/1/15‬کە لەالیەن رێکخراوی‬ ‫ستۆپ بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‬ ‫ئامادەکراوە‪ ،‬چەندین تێبینی لەسەر کەرتی‬ ‫وزەو شەفافیەتی ئەو کەرتەو نەبوونی‬ ‫یاسای بودجە هەیەو باسی لەوە کردووە؛‬ ‫تائێستا هیچ ئاماژەیەکی روون نییە بۆ‬ ‫ئەوەی ئەمساڵ حکومەتی هەرێم بودجە‬ ‫بنێرێتە پەرلەمانی کوردستان بەمەبەستی‬ ‫پەسەندکردنی‪.‬‬ ‫رێکخراوەکە جەختی کردووەتەوە؛ ئێستا‬ ‫هەرێمی کوردستان پێی ناوەتە حەوتەم‬ ‫ساڵ بەبێ بودجە‪ ،‬کە ئەمە درێژترین ماوەیە‬ ‫لە مێژووی دەستبەکاربوونی پەرلەمان و‬ ‫حکومەتی هەرێم کە بەبێ پەسەندکردنی‬ ‫بودجە تێپەڕێت‪ ،‬هێشتنەوەی ئەو بابەتە‬ ‫بە هەڵواسراوی جارێکی تر سەرپێچیەکی‬ ‫روونی بنەما یاساییەکانە‪ ،‬کە پێویستە هەر‬ ‫خەرجیەک بەگوێرەی یاسا بێت‪ ،‬دواخستن‬ ‫یاخود نەناردنی پرۆژەی بودجە‪ ،‬کە دەبوو‬ ‫تا ناوەڕاستی مانگی تشرینی یەکەمی ‪2019‬‬ ‫بنێردرایەتە پەرلەمان‪ ،‬لەو رووەوە نەناردنى‬ ‫پرۆژە یاساى بودجە درێژەپێدانی هەمان‬ ‫نەریتی کابینەی هەشتەمە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەکە پەسەند نەکردنی‬ ‫پڕۆژە یاسای بودجە چەندین زیانی بە هەرێم‬ ‫گەیاندووە لەوانە؛ ناڕوونی لە داهات و‬ ‫خەرجیەکان‪ ،‬کە ئەوە دەرچەیەکی گەورەیە‬ ‫بە ڕووی گەندەڵی‪ ،‬چونکە زانیاری پێویست‬ ‫لەبەردەست نابێت لەبارەی سەرچاوەکانی‬ ‫داهات و چۆنیەتی خەرجکردنیان‪.‬‬ ‫لەسەر پرسی نەناردنی پڕۆژە یاسای‬ ‫بودجە بۆ پەرلەمان‪ ،‬پێشتر زیاد جەبار‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬چەند‬ ‫ساڵێکە بودجە نەهاتووەتە پەرلەمان بۆ‬ ‫پەسەندكردنی‪ ،‬ئەوەش كێشەیەكی گەورەیە‪،‬‬ ‫كاتێك بودجە نەبێت هیچ دامودەزگایەك‬ ‫ناتوانێت چاودێری هیچ خەرجییەكی‬ ‫حكومەت بكات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەموو هەوڵو فشارەكان بۆ‬ ‫ئەوەیە بودجە بێتە پەرلەمانو لەسەرەتای‬ ‫ئەم خولەوە بەردەوام قسەمان لەسەر ئەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬تەمەننا ئەكەم نەگاتە ئەوەی قسە‬ ‫لەسەر نەناردنی بودجە بكەین”‪.‬‬ ‫هەروەها دیارینەکردنی ئەولەویەتی‬

‫پێویستیەکان‪،‬‬ ‫بەگوێرەی‬ ‫حکومەت‬ ‫پێدانەچوونەوە بە خەرجیەکان و‬ ‫رێکخستنیان بەگوێرەی پێویستی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬چونکە بەگوێرەی دوایین بودجە‬ ‫کە ساڵی ‪2013‬یە رێژەی ‪ %22.38‬لە‬ ‫بودجەی کوردستان بۆ خەرجی سەربازی‬ ‫و ئەمنی دەڕوات‪ ،‬هەموو ئەو خەرجیانە‬ ‫پێویستیان بە پێداچوونەوەو رێکخستنە‬ ‫کە ئەمەش لە رێگای پەسەندکردنی بودجە‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫پەسەند نەکردنی بودجە کاریگەریی‬ ‫لەسەر نەمانی متمانەی خەڵک هەیە‬ ‫بەو ژمارەو زانیاریانەی لەبارەی داهات و‬ ‫خەرجی حکومەت دەیخاتەڕوو‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا پەراوێزخستنی رۆڵی پەرلەمانە‪،‬‬ ‫کە یەکێک لە کارە سەرەکیەکانی پەرلەمان‬ ‫پەسەند کردنی بودجەو چاودێریکردنیەتی‪.‬‬ ‫رێکخراوی ستۆپ دەڵێت‪ :‬بەهەموو‬ ‫پێوەرەکان پێویستە حکومەتی هەرێم‬ ‫ئەو بابەتە یەکالبکاتەوە بە ئاڕاستەی‬ ‫بەگوێرەی‬ ‫بودجە‪،‬‬ ‫ئامادەکردنی‬ ‫بەدواداچوونی تیمی ئامادەکردنی راپۆرت‬ ‫پاساوی حکومەت بۆ نەناردنی پرۆژەی‬ ‫بودجە‪ ،‬بەهۆی پەسەند نەکردنی‬ ‫بودجەی عێراقە‪ ،‬بۆیە تا یەکالکردنەوەی‬ ‫پەسەندکردنی بودجە لە بەغدا‪ ،‬دەکرێت‬

‫حکومەتی هەرێم لەسەر بنچینەی (داهات‬ ‫و خەرجیەکانی) ئێستای راگەیەندراوێکی‬ ‫دارایی ئاراستەی پەرلەمان بکات‪ ،‬رای‬ ‫گشتیش لێی ئاگادار بێت‪.‬‬ ‫لە راپۆرتەکەدا دەبێت حکومەت‬ ‫سەرچاوەکانی داهات‪ ،‬لەنێویاندا (داهاتی‬ ‫نەوت‪ ،‬ئەو موچەیەی لە بەغدا دێت‪،‬‬ ‫داهاتی ناوخۆ بەهەموو جۆرەکانی‪،‬‬ ‫هاوکاری هاوپەیمانان) بخاتەڕوو‪ ،‬لەگەڵ‬

‫هەرێم نەوتی فرۆشتووەو‬ ‫باجو رسوماتی‬ ‫كۆكردووەتەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫رێگری چی هەبووە لەوەی‬ ‫ئەو داهاتو خەرجیانەی‬ ‫هەیبووە نەیكاتە یاسا؟‬

‫خەرجیەکان (موچەی فەرمانبەران‪ ،‬خەرجی‬ ‫پرۆژەکان‪ ،‬هەر خەرجیەکی تر) ئەوەش‬ ‫بخرێتە روو‪ ،‬کە خەرجیەکانی دەرەوەی‬ ‫موچەی فەرمانبەران‪ ،‬لەسەر چ بنچینەیەک‬ ‫دیاریکراون و چۆن ئەولەویەتیان پێدراوە‪،‬‬ ‫هەروەها چۆنیەتی دانەوەی قەرزەکان‬ ‫(پێویستە راپۆرتێکی ورد بۆ پەرلەمان‬ ‫بنێرێت تیایدا قەرزەکان و سەرچاوەیان و‬ ‫چۆنیەتی دانەوەیان بخرێتەڕوو)‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوەی تا ئێستا باڵودەکرێتەوە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫داهات و خەرجیەکان و قەرزەکان‪ ،‬ژمارەی‬ ‫فەرمی نین‪ ،‬پێویستە حکومەت بە فەرمی‬ ‫ژمارەکان باڵوبکاتەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لە ئەركو كارە سەرەكیەكانی‬ ‫حكومەت ئەوەیە سااڵنە ڕەشنووسی‬ ‫ئامادەكراوی بودجەی خەمڵێنراو لەكاتی‬ ‫دیاریكراوی خۆیدا بنێرێت بۆ پەرلەمان‪،‬‬ ‫شارەزایانی ئابووریش پێیانوایە‪ ،‬هەر‬ ‫دواخستنێكی ناردنی پرۆژەیاسای بودجە‬ ‫پێچەوانەی یاسایەو كردنەوەی دەرگایە‬ ‫بەڕووی گەندەڵی لە هەموو دامەزراوە‬ ‫ڕەسمیەكاندا‪.‬‬ ‫بەپێی ماددەی ‪ 98‬لە پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران پێویستە لەسەرەتای‬ ‫مانگی تشرینی یەکەمی هەموو ساڵێک و‬

‫بەر لە ساڵی دارایی بەمەبەستی گفتوگۆ‬ ‫پڕۆژە یاسای بودجە بۆ پەرلەمان بنێرێت‪،‬‬ ‫هەروەک لەسەر ئەنجومەنی وەزیرانیش‬ ‫پێویستە لە کۆتایی مانگی نیسانی هەموو‬ ‫ساڵێکدا ژمێرەی کۆتایی ساڵی پێشوو بۆ‬ ‫پەرلەمان بنێرێت‪ ،‬ئەگەر پڕۆژەی بودجەو‬ ‫ژمێرەی کۆتایی لە وادەی دیاریکراوی‬ ‫خۆی نەگەیشتە پەرلەمان‪ ،‬پەرلەمان داوای‬ ‫روونکردنەوە لە وەزیری دارایی دەکات‪،‬‬ ‫ئەگەر هۆکاری گونجاو هەبوو‪ ،‬ماوەیەکی‬ ‫پێدەدات کە لە ‪ 15‬رۆژ تێپەڕنەکات‪.‬‬ ‫دوای رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراق‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم چاوەڕوانی پەرلەمانی‬ ‫عێراقە بۆ پەسەندكردنی بودجە‪ ،‬دوای ئەوە‬ ‫حكومەت پرۆژەكە ئامادە دەكات‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق‪ ،‬پێیوایە‬ ‫تا حكومەتی هەرێمی كوردستان بودجە‬ ‫نەكاتە پرۆژە یاساو نەینێرێتە پەرلەمانو‬ ‫خەڵك نەزانێت داهاتو خەرجی چەندەو‬ ‫چۆنە‪ ،‬هەر باسكردنێكی شەفافیەتو‬ ‫چاكسازی جگە لە قسە هیچیتر نییە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2014‬وە بە پاساوی قەیرانی‬ ‫دارایی و بڕینی بەشە بودجەی هەرێم‬ ‫لەالیەن بەغداوە حكومەتی هەرێم پرۆژە‬ ‫بودجەی ئامادە نەكردووە‪ ،‬ئەمەش‬

‫بەردەوام جێگەی رەخنەی پەرلەمانتاران‬ ‫بووە‪ ،‬پێیان وابووە نەناردنی پرۆژە بودجە‬ ‫بۆ پەرلەمان بۆ ئەوە بووە كەس ئاگاداری‬ ‫داهات و خەرجییەكانی حكومەت نەبێت و‬ ‫چاودێری كردنی حكومەت الواز بێت‪.‬‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬وتیشی‪“ :‬هەن‬ ‫پاساوی نەبوونی یاسای بودجە بۆ ئەوە‬ ‫دەگێڕنەوە‪ ،‬كە بڕینی پشكی بودجەی‬ ‫هەرێم لەالیەن بەغدادەوە هۆكار بووە بۆ‬ ‫نەبوونی یاسای بودجە‪ ،‬ئەو پاساوانە‬ ‫دەقیق نین‪ ،‬چونكە هەرێم نەوتی‬ ‫فرۆشتووەو باجو رسوماتی كۆكردووەتەوە‪،‬‬ ‫واتە داهاتی نەوتیو نانەوتی هەبووە ئیدی‬ ‫رێگری چی هەبووە لەوەی ئەو داهاتو‬ ‫خەرجیانەی هەیبووە نەیكاتە یاسا”‪.‬‬ ‫بەپێی ماددەی ‪ 109‬لە پەیڕەوی ناوخۆ‪،‬‬ ‫ئەگەر لەبەر هەر هۆیەک کە لە دەرەوەی‬ ‫ئیرادەی حکومەت بێت‪ ،‬ئامادەکردن یان‬ ‫پێشکەشکردنی پڕۆژەی بودجە بکەوێتە‬ ‫دوای دەستپێکی ساڵی دارایی‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫هەر مانگێک کە بودجە دواکەوتووە رێژەی‬ ‫‪ 12/1‬ئەو تەرخانکراوەی بۆ ساڵی دارایی‬ ‫رابردوو بڕیاری لەسەر درابوو خەرج‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫پەروین نوری‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫بودجە لە وەزارەتی دارایی‪ ،‬وتی‪“ :‬هەموو‬ ‫هەوڵێك و نیەتمان ئەوەیە پرۆژەیاسای‬ ‫بودجە ئامادەبكەینو بنێردرێتە پەرلەمان‪،‬‬ ‫ئەو بەشە بودجەیەی لە بەغداوە بۆمان‬ ‫دادەنرێت بەپێی كارنامەی حكومەت بەسەر‬ ‫وەزارەتەكاندا دابەش دەكرێت‪ ،‬بەاڵم موچە‬ ‫الی حكومەتی هەرێم ستراتیژە”‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” لەدوای‬ ‫دەستبەکاربوونی کابینەی نوێی حکومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬وەزارەتی دارایی لیژنەیەکی‬ ‫تایبەتی پێکهێناوە بۆ ئامادەکردنی‬ ‫رەشنووسی یاسای بودجەی گشتی هەرێم‬ ‫بۆ ساڵی ‪ ،2020‬بەاڵم تائێستا پڕۆژەکە‬ ‫تەواونەکراوەو نەنێردراوە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران و دواتریش پەرلەمان‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری گشتی بودجە‪:‬‬ ‫هەموو هەوڵێك و نیەتمان‬ ‫ئەوەیە پرۆژەیاسای بودجە‬ ‫ئامادەبكەینو بنێردرێتە‬ ‫پەرلەمان‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫ههولێرو سلێمانی؛‬ ‫لهنێوان ئابووری مەڕومااڵت و ستراتیژی جاده دروستكردندا‬ ‫شیكاری‪ :‬محهمهد حسێن‬ ‫لهم ماوهیهدا زۆر وترا لهسهر بایهخ و‬ ‫گرنگی جاده ‪١٠٠‬مهتریهكهی سلێمانی و ‪١٢٠‬و‬ ‫‪ ١٥٠‬مهتریهكهی ههولێر‪ ،‬زۆربهی ئهوانهی تا‬ ‫ئێستا نووسراوهو وتراوه لهسهر ئهم پرۆژه‬ ‫ستراتیژیانه یان قسهی پۆپۆلیستیانه بوون‪،‬‬ ‫یان مزایهدهی سیاسی‪ ،‬كهس نههات به داتاو‬ ‫لێكۆڵینهوهیهكی زانستیانهوه باسی جهدوای‬ ‫ئابووری ئهم پرۆژانه بكات‪.‬‬ ‫پێمان بڵێت بۆچی ئێستا ههولێرو‬ ‫سلێمانی پێویستیان بهم جادانهیه زیاتر له‬ ‫كێڵگهیهكی بهخێوكردنی بزن و كارگهیهكی‬ ‫له قوتونانی ماستی مهڕ‪.‬‬ ‫نه ئهو سیاسیانهی كه دهیانهوێت به‬ ‫خهرجكردنی بودجهی گشتی دهستكهوتی‬ ‫شهخسی بۆ خۆیان تۆماربكهن‪ ،‬نه ئهوانهیش‬ ‫كه جادهكان وهك كهیسێك له دژی حكومهت‬ ‫به كاردههێنن هیچیان نازانن بۆچی ئهم‬ ‫جادانه ئێستا باشتره له ههر پرۆژهیهكی تر‪.‬‬ ‫لهراستیدا ههندێك لێكدانهوهی سهرهتایی‬ ‫ئهوه نیشان دهدهن كه ئهگهر پارهی جادهكان‪،‬‬ ‫بهپێی پالنێكی گشتگیری دوورماوه‪ ،‬بۆ‬ ‫پشتگیری وهبهرهێنان له كهرتی كشتوكاڵدا‬ ‫خهرجبكرێت سوده ئابوورییهكانی ههم بۆ‬ ‫حكومهت و ههم بۆ دانیشتوانی شارهكانیش‬ ‫زۆر زیاتر دهبێت له جادهكان‪.‬‬ ‫پرۆسهی بڕیار دروستكردن له كهرتی‬ ‫گشتیدا دهبێت لهسهر بنهمای توێژینهوهی‬ ‫زانستی و لێكدانهوهی وردی عهقاڵنیانه بێت‪،‬‬ ‫نهك خولیای پۆپۆلیستانهی سیاسیهك‬ ‫یان گروپێكی دیاریكراو‪ .‬ئینجا پاساو و‬ ‫بیانووهكانی پشت بڕیارهكهش ههر دهبێت‬ ‫به داتاو ئاماری متمانهپێكراو بۆ خهڵك‬ ‫روونبكرێنهوه‪ ،‬چونكه پرۆژهكان به پارهی‬ ‫خهڵك و بودجهی گشتی دروست دهكرێن‪.‬‬ ‫هاوكات دهبێت ئهوهش روونبكرێتهوه‬ ‫بۆچی لهم كاتهدا ئهم پرۆژهیهو ئهم سێكتهره‬ ‫كراوهته ئهولهویهت لهكاتێكدا زۆر كهرتی تر‬ ‫ههیه له كوردستان پێویستی به وهبهرهێنان‬ ‫ههیه‪ ،‬زیاتر له رێگاوبان‪.‬‬ ‫تێچووی جاده ‪١٢٠‬یهكهی ههولێر ‪٤٨٩‬‬ ‫ملیۆن دۆالرهو جاده ‪١٠٠‬یهكهی سلێمانیش‬ ‫‪ ٣٩١‬ملیۆن دۆالری بۆ دانراوه‪ ،‬بهپێی‬ ‫راگهیهندراوێكی ئهندامی لیژنهی دارایی‬ ‫و ئابووری پهرلهمانی كوردستان سۆران‬ ‫عومهر‪ .‬ههردووكیان پێكهوه ‪ ٨٨٠‬ملیۆن‬ ‫دۆالر پارهیان دهوێت‪ ،‬هێشتا ئهوهی سلێمانی‬ ‫دهستیپێنهكردووه حكومهت خهریكی پرۆژهی‬

‫جادهی ‪ ١٥٠‬مهتریه له ههولێر‪.‬‬ ‫جادهكان كهمێك گرفتی هاتووچۆ‬ ‫كهمدهكهنهوه له سلێمانی و ههولێرو نرخی‬ ‫ئهو زهوی و باخانهش بهرزدهكهنهوه كه‬ ‫دهكهونه نزیكیهوه‪ .‬ئهم جۆره پرۆژانه سودو‬ ‫دهستكهوتهكانیان له ئاستی دوورماوهدا‬ ‫دهرئهكهون و گرنگی خۆیان ههیه‪ .‬بهاڵم‬ ‫ناتوانن هیچ كام له كێشه بنهڕهتیهكانی‬ ‫ئهمڕۆی ههرێم ههژاری به رادهی ‪،%١٤‬‬ ‫بێكاری به رادهی ‪ %٩‬و الوازی ئاسایشی‬ ‫خۆراك چارهسهر بكهن‪.‬‬ ‫ئهگهر ههمان پاره به پالنێكی گشتگیر‬ ‫بۆ پهرهپێدانی كشتوكاڵ و پیشهسازیه‬ ‫خۆراكیهكان بخرێتهگهڕ‪ ،‬له ئاستی‬ ‫كورتماوهدا یارمهتی ههرێم دهدات گرفتهكانی‬ ‫بێكاری و ههژاری چارهسهر بكات‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئاسایشی خۆراكیشی بههێزتر دهبێت‪ .‬ئێستا‬ ‫كوردستان پێویستی به دروستكردنی زیاتر‬ ‫له ‪ ٢٠٤‬ههزار ههلی كار ههیه بۆ چارهسهری‬ ‫گرفتی بێكاری‪ ،‬بهپێی داتاكانی دهستهی‬ ‫ئاماری ههرێم كه ئاستی بێكاری به ‪%٩‬‬ ‫ههژماركردووه (‪.)١‬‬ ‫بهم ‪ ٨٨٠‬ملیۆن دۆالره‪ ،‬دهتوانرا له‬ ‫یارمهتی‬ ‫ماوهیهكی پێوانهیی كورتدا‬

‫تێچووی جاده ‪120‬یهكهی ههولێر ‪ ٤٨٩‬ملیۆن دۆالرهو جاده ‪100‬یهكهی سلێمانیش ‪ ٣٩1‬ملیۆن دۆالری بۆ دانراوه‬ ‫ئێستا كوردستان پێویستی به دروستكردنی زیاتر له ‪ 20٤‬ههزار ههلی كار ههیه بۆ چارهسهری گرفتی بێكاری‬ ‫قهرهباڵخی و ترافیكی شارهكان به سیستمی گواستنهوهی گشتی (پاس و میترۆ و ترام و شەمەندەفەر) چارهسهر دهبێت‬ ‫گهشهپێدانی كهرتی كشتوكاڵ له چین تهنها له ماوهی ‪ 20‬ساڵدا ‪ ٣50‬ملیۆن كهسی له ههژاری رزگاركرد‬ ‫دروستكردنی ئهم جادانه درێژكراوهی عهقڵیهتى بهعسە و كه له سهر حسابی فهرامۆشكردنی ناوچه دووره‬ ‫دهستهكان بایهخ به پایتهخت و ناوهندی شاره گهورهكان دهدات‬ ‫ئەم پرۆژانە ناتوانن ههژاری به رادهی ‪ ،%1٤‬بێكاری به رادهی ‪ %٩‬و الوازی ئاسایشی خۆراك چارهسهر بكهن‬ ‫دروستكردنی سهدان پرۆژهی كشتوكاڵی و‬ ‫پیشهسازی ماده خۆراكیهكان بدرێت و ئهو‬ ‫ئامێرو تهكنۆلۆژیانه هاورده بكرێن كه یارمهتی‬ ‫زیادكردنی بهرههم و به بازاڕیكردنیان دهدهن‪.‬‬ ‫بهمهش ههم خهڵكی گوندهكان له شوێنی‬ ‫خۆیان كاریان دهستنهكهوت و كۆچیان‬ ‫نهدهكرد بۆ گهڕهكه ههژارو تهجاوزهكانی‬ ‫ههولێرو سلێمانی‪ ،‬ههم گهنجانی ئهم‬ ‫شارانهش دهیانتوانی كاریان دهستكهوێت لهو‬ ‫پرۆژه پیشهسازیانهی كه پشت به كهرهسته‬

‫خاوه كشتوكاڵیهكان دهبهستن‪ ،‬ئهمه ئهو‬ ‫سێكتهرهیه كه كار دروست دهكات و جوڵهی‬ ‫بازاڕ خێراتر دهكات‪ ،‬نهك جادهكان‪.‬‬

‫بۆچی وهبهرهێنان له كشتوكاڵدا‬ ‫گرنگتره؟‬

‫وهبهرهێنان له كهرتی كشتوكاڵدا‬ ‫كاریگهری چهندجاره )�‪Multiplier Ef‬‬ ‫‪)fect‬ی ههیه‪ .‬ههر ئهوه نیه كه جوتیارێك‬ ‫بڕو چۆنیهتی بهرههمهكهی زیاد دهكات‪،‬‬ ‫بهڵكو بهرههمهكهی ئهو دهبێته سهرچاوهی‬

‫كار بۆ ئهو شۆفێرهی كه دهیگوازێتهوه‪،‬‬ ‫ئهو كرێكارهی باری دهكات و دایدهگرێت‪،‬‬ ‫ئهو خاوهنكارهی وهك مادهیهكی خاو‬ ‫دهیكڕێت و دهیكاته خواردنی له قوتونراو‪،‬‬ ‫ئهو كرێكارانهی له كارگهی لهقوتونانهكهدا‬ ‫كاردهكهن‪ ،‬ئینجا ئهو بازرگان و دوكاندارانهی‬ ‫كڕین و فرۆشتنی پێوهدهكهن‪ .‬له ههموو ئهم‬ ‫وێستگانهدا ئهم بهرههمه ههلی كارو قازانج و‬ ‫ئاڵوگۆڕ دروست دهكات‪.‬‬ ‫له ئاستی ستراتیژیشدا‪ ،‬دهبێته‬ ‫كۆڵهكهیهكی سهرهكی بۆ دابینكردنی‬

‫ئاسایشی خۆراك و توانای پشتبهخۆبهستن‬ ‫زیاد دهكات‪ .‬له رووی داراییشهوه ناهێڵێت‬ ‫ئهو ههموو پارهیه به كاش بچێته ئێران و‬ ‫توركیا بههۆی هاوردهكردنی میوهو سهوزهو‬ ‫ماده خۆراكیهكانی تر‪ .‬دواجار ئهگهر بڕیاره‬ ‫ههرێمی كوردستان سهرچاوه ئابوورییهكانی‬ ‫ههمهڕهنگ بكات و تهنها پشت به نهوت و‬ ‫گاز نهبهستێت‪ ،‬ئهمه سهرهتای رێگاكهیهتی‪.‬‬ ‫پهرهپێدانی هیچ كهرتێك بهقهدهر‬ ‫كشتوكاڵ كاریگهر نیه بۆ ریشهكێشكردنی‬ ‫ههژاری‪ .‬گهشهی ئابووری ئهگهر له رێگای‬ ‫كشتوكاڵهوه بێت نزیكهی ‪ ٣‬جار كاریگهرتره‬ ‫له كهرتهكانی تر بۆ رزگاركردنی خهڵك له‬ ‫ههژاری‪ ،‬چونكه ئهوانهی سود له كشتوكاڵ‬ ‫وهردهگرن بهزۆری ههژارهكان و چینی‬ ‫ناوهڕاستی ناوچه دووره دهستهكانن‪ ،‬بهپێی‬ ‫راپۆرتێكی بانكی نێودهوڵهتی‪ ،‬گهشهپێدانی‬ ‫كهرتی كشتوكاڵ له چین تهنها له ماوهی‬ ‫‪ ٢٠‬ساڵدا ‪ ٣٥٠‬ملیۆن كهسی له ههژاری‬ ‫رزگاركرد(‪.)٢‬‬ ‫بێگومان ئهمه بهومانایه نیه كه بڵێین‬ ‫ئهم جادانه بێ كهڵكن و دروستكردنیان‬ ‫پێویست نیه‪ ،‬بهاڵم كردنیان به ئهولهویهت‬ ‫ههڵهیهكی ستراتیژیه‪ ،‬ئهگهر حكومهت‬

‫پاساوی كهمكردنهوهی كێشهی ترافیكی ههیه‬ ‫بۆ دروستكردنی ئهم جادانه‪ ،‬ئهوا دیسان ههر‬ ‫بڕیارێكی ههڵهی داوه چونكه قهرهباڵخی و‬ ‫ترافیكی شارهكان به سیستمی گواستنهوهی‬ ‫گشتی (پاس و میترۆ و ترام و شەمەندەفەر)‬ ‫چارهسهر دهبێت نهك جادهی زیاتر‪.‬‬ ‫جادهی زیاتر تهنها ژمارهی ئۆتۆمبێلهكان‬ ‫زیاد دهكات و هانی خهڵك دهدات زیاتر‬ ‫ئۆتۆمبێله تایبهتیهكانیان بهكاربهێنن‪،‬‬ ‫ئهمهش خهسڵهتی واڵته دواكهوتووهكانی‬ ‫دنیای سێههمه و زیانه ئابووری و‬ ‫ژینگهییهكانی یهكجار گهورهیه‪.‬‬ ‫دروستكردنی ئهم جادانه بۆ ههولێر و‬ ‫سلێمانی درێژكراوهی ئهو عهقڵیهته سواوهی‬ ‫سهردهمی بهعس و دنیای عهرهبیه كه له‬ ‫سهر حسابی فهرامۆشكردنی ناوچه دووره‬ ‫دهستهكان بایهخ به پایتهخت و ناوهندی‬ ‫شاره گهورهكان دهدات‪.‬‬ ‫یهكهمین كاریگهری راستهوخۆی ئهم‬ ‫سیاسهته گهورهكردنی بێ ‪-‬پالنی شاره‪ ،‬كه‬ ‫به (‪ )Urbanization‬ناسراوه‪.‬‬ ‫له ئهنجامی بێكاری و ههژاری و‬ ‫پهراوێزخستن و نهبوونی خزمهتگوزاریهكان‪،‬‬ ‫خهڵكی گوندو ناوچه دووره دهستهكان‬ ‫كۆچدهكهن بهرهو گهڕهكه ههژارو‬ ‫پهراوێزكهوتووهكانی شار‪ .‬ئهم كۆچبهرانه‬ ‫چونكه ئهو شارهزایی و سهرمایهو‬ ‫دهرفهتانهیان نیه كه بازاڕی كاری شارهكان‬ ‫پێویستیهتی ناتوانن كێبهركێ بكهن لهگهڵ‬ ‫منداڵی شارهكاندا‪ ،‬به ناچاری لهم گهڕهكه‬ ‫ههژارانهدا دهمێننهوهو دهبنه نێچیری گروپه‬ ‫ئایدۆلۆژی و پۆپۆلیستیهكان‪.‬‬ ‫ئهم شار ‪-‬گهورهكردنه بێپالنه ههمیشه‬ ‫سهرچاوهیهكی گهورهی ناسهقامگیری و‬ ‫توندوتیژیه‪ ،‬بهغدای ئهمڕۆ نمونهیهكی زۆر‬ ‫زهقی ئهم كێشهیه‪ .‬لهكاتێكدا كه بۆته‬ ‫شاری ‪ ٧‬ملیۆن كهس‪ ،‬ناسهقامگیری و‬ ‫داڕووخانی خزمهتگوزارییه سهرهتاییهكانی‬ ‫وایكردووه زۆربهی دانیشتوانه رهسهنهكهی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئهوانهی كه پارهو توانایان ههبوو‪،‬‬ ‫جێیانهێشت‪.‬‬ ‫‪ - ١‬بڕوانه داتاكانی دهستهی ئاماری‬

‫ههرێمی كوردستان‪:‬‬

‫�‪http://www.krso.net/Default.aspx‬‬ ‫‪?page=article&id=893&l=3&#krso2‬‬ ‫�‪2� World Bank Group. “Iraq Eco‬‬ ‫‪nomic Monitor; Turning the Corner:‬‬ ‫‪Sustaining Growth and Creating‬‬ ‫‪Opportunities for Iraq’s Youth.” Fall‬‬ ‫‪2019‬‬

‫یاسای ریکالم کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە‬

‫هەرکەسێک بەمەبەست ریکالم لێبکاتەوە یان بیدڕێنێت‪ ،‬بە ‪ 250‬هەزار تا ‪ 1‬ملیۆن دینار سزا دەدرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫سەرەڕای داوای ژمارەیەک پەرلەمانتار‬ ‫بۆ رەتکردنەوەی‪ ،‬سەرۆکی هەرێم یاسای‬ ‫ریکالمی ئیمزا کردو لە وەقایعی کوردستان‬ ‫باڵوکرایەوەو کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە‪.‬‬ ‫دوای کەمتر لە مانگێک لە‬ ‫پەسەندکردنی لەالیەن پەرلەمانەوە‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ 2020/2/4‬سەرۆکی هەرێمی کوردستان‬ ‫یاسای رێکخستنی ریکالمی بازرگانی‬ ‫لە هەرێمی کوردستان پەسەند کرد‪ ،‬کە‬ ‫لە هەشت ماددەو هۆیەکانی دەرچوون‬ ‫پێکهاتووەو تایبەتە بە رێکخستنی بواری‬ ‫ریکالم لە میدیاکاندا‪ ،‬بەپێی یاساکە‬ ‫پێویستە هەر ریکالمێک مۆڵەتی الیەنی‬ ‫پەیوەندیداری بەرهەمەکەی بۆ وەربگیرێت‬ ‫پێش باڵوکردنەوە‪.‬‬ ‫روپاک ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫ڕۆشنبیری و کۆمەڵگەی مەدەنی و‬ ‫وهرزش و الوان لە پەرلەمانی کوردستان‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەپێی یاساکە الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار وەزارەتی رۆشنبیرییە‪ ،‬کە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی راگەیاندنی هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی ئاگاداربم بەشی ریکالمیش‬ ‫لە چوارچێوەی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە‬ ‫دەکەنەوە بۆ رێکخستنی کاروباری ریکالم”‪.‬‬ ‫یاساکە رادەی تیشکی رووناکی‬ ‫ریکالمی ئەلکترۆنی سەر شەقامەکانی‬ ‫دیاریکردووە‪ ،‬هەروەک کردوویەتی بە‬ ‫مەرج‪ ،‬دەبێت ئامرازەکانی میدیا ریکالمی‬ ‫رۆشنبیری‪،‬‬ ‫نیشتمانی‪،‬‬ ‫هۆشیاری‬ ‫تەندروستی‪ ،‬هاتوچۆو ئەو ریکالمانەی‬ ‫تایبەتن بە پاراستنی ماف مرۆڤ و ژنان‪،‬‬

‫ئەو بڕگەیە بە رێنمایی‬ ‫لە وەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫رێکدەخرێت‪ ،‬کە کام بابەتە‬ ‫پێچەوانەی ئادابی گشتین‪،‬‬ ‫بەشێکیشی بۆ دادوەرەکان‬ ‫بەجێدەهێڵرێت‬

‫شارەوانی ریکالمە بێ مۆڵەتەکان لێدەکاتەوە‬ ‫بێبەرامبەر باڵوبکەنەوە‪ ،‬بۆ تەلەفزیۆنەکان‬ ‫لە یەک خولەک بۆ چوار خولەک لەماوەی‬ ‫‪ 24‬سەعات و بۆ چاپکراوەکانیش بەپێی‬ ‫رێنمایی وەزارەتی رۆشنبیریی‪.‬‬ ‫ماددەی سێی یاساکە‪ ،‬ئەو ماددەیە بوو‬ ‫کە ژمارەیەک پەرلەمانتار بە الستیکییان‬ ‫دەزانی و داوایان لە سەرۆکی هەرێم کرد‬ ‫رەتی بکاتەوە‪ ،‬تیایدا هاتووە‪ :‬هەموو ئەو‬ ‫ریکالمە بازرگانییانەی کە پێچەوانەی‬ ‫سیستمی گشتی‪ ،‬ئادابی گشتی‪ ،‬ئاسایشی‬ ‫گشتی‪ ،‬تەندروستی گشتی و مافەکانی‬

‫لە‬

‫هەرێمی‬

‫مرۆڤن رێگەپێنەدراون‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫رۆژێک دوای پەسەندکردنی یاساکە‪،‬‬ ‫ژمارەیەک ئەندامی لیژنەی رۆشنبیری‬ ‫لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬رایانگەیاند‪:‬‬ ‫البردنی ماددەی ‪ 3‬زیانێکی زۆری بە‬ ‫یاساکە گەیاندووە‪ ،‬پێشتر لە پڕۆژەکەدا‬ ‫‪ 27‬بڕگە وەک قەدەغەکراوو رێگەپێنەدراو‬ ‫دیاریکرابوون‪ ،‬کە نابێت میدیا خۆی لە‬ ‫قەرە بدات و ریکالمیان بۆ بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر کۆی مادەکە لە چەمکەکانی ئاسایشی‬

‫گشتی و سیستمی گشتی و دابونەریت‬ ‫کۆکراوەتەوە‪ ،‬کە نابێت ریکالمی بۆ‬ ‫بکرێت‪ ،‬لەکاتێکدا چەندین رێگەپێنەدراو‬ ‫هەیە پەیوەندیی بەم پرسانەوە نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەو سێ دەستەواژەیە الستیکین و زیان‬ ‫دەگەیەنن بە بابەتی ریکالم‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬روپاک ئەحمەد وتی‪:‬‬ ‫“بڕگەکانی ماددەی سێیەم زۆر زۆر‬ ‫بوون‪ ،‬یاساش نابێت درێژ بێت‪ ،‬بنەمای‬ ‫یاساش ئەوەیە کورت و پڕ مانابێت‪،‬‬ ‫ئەو ماددەیە جێگەی هەر ‪ 27‬خاڵەکەو‬

‫زیاتریش دەگرێتەوە‪ ،‬چونکە ئەو بڕگەیە‬ ‫بە رێنمایی لە وەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫رێکدەخرێت‪ ،‬کە کام بابەتە پێچەوانەی‬ ‫ئادابی گشتین‪ ،‬بەشێکیشی بۆ دادوەرەکان‬ ‫بەجێدەهێڵرێت”‪.‬‬ ‫بەشێکی دیکەی یاساکە تایبەتە بە‬ ‫سزاکان‪ ،‬بەپێی مادەی چوار هەرکەسێک‬ ‫بەمەبەست ریکالم لێبکاتەوە یان‬ ‫بیدڕێنێت‪ ،‬یان بیشێوێنێت سزا دەدرێت‬ ‫بە بڕی ‪ 250‬هەزار بۆ ‪ 1.000.000‬ملیۆن‬ ‫دینارو پابەند دەکرێت بە چاککردنەوەو‬

‫دانانی ریکالمەکە وەکخۆی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتوو‪ ،‬لە‬ ‫حاڵەتی دووبارەبوونەوەی پێشێلکارییەکە‬ ‫سزاکە دوو هێندە دەکرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سزایەکی توندتر هەبوو بۆ ئەو کردارە‬ ‫تاوانکارییە لە یاسا کارپێکراوەکان‪ ،‬ئەوا‬ ‫سزا توندەکە جێبەجێ دەکرێت‪.‬‬ ‫لیژنەی‬ ‫ئەندامەکەی‬ ‫بەوتەی‬ ‫جێبەجێکردنی‬ ‫گرنگ‬ ‫رۆشنبیریی؛‬ ‫یاساکەیە‪ ،‬ئەگەر یاساکە جێبەجێبکرێت‬ ‫کاریگەریی دەبێت لەسەر رێکخستنەوەی‬ ‫بواری ریکالم و ئەو بێسەروبەرییەی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەروەها پرسی لێکردنەوەی‬ ‫پۆستەری ریکالم و بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫و کاندیدەکانیش دەچێتە ژێر بڕگەی‬ ‫چواری یاساکەوە‪ ،‬لەمەودوا هەرکەس‬ ‫لێیانبکاتەوە‪ ،‬بەپێی ئەو یاسایە سزا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪3‬‬

‫“هاوسەرۆکی” نیشانەی ناکۆکییە‬

‫كۆنگرەی چوارەم قەیرانەكانی یەكێتی قوڵتر كردەوە‬ ‫بەراورد بە الهور زۆر لە میدیادا‬ ‫دەرنەكەوتووەو كەمترین پەیوەندیشی هەیە‬ ‫لەگەڵ ئۆرگانەكانی یەكێتیو كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیدا‪ .‬لە كۆنگرەشدا كەوتە هەڵەوە كە‬ ‫پێیوابوو الهور نوێنەرایەتی ماڵی مام جەالل‬ ‫دەكاتو هەمیشە بافڵ بەبرا گەورەی خۆی‬ ‫دەزانێت‪ ،‬بەاڵم الهور و كوڕەكانی تری شێخ‬ ‫جەنگی ئیشیان بۆ خۆیان كردو توانییان‬ ‫زۆربەی ئەنجومەنی سەركردایەتی ببەنەوە‪.‬‬ ‫ئێستا الهورو بافڵ زۆرینەی یەكێتییان‬ ‫لەگەڵە‪ ،‬ئەگەرچی بەئاشكراو بەنهێنی‬ ‫زۆرانبازییانە لەسەر ئەوەی كە ببنە خاوەنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەاڵم زۆر باش درك بەوە دەكەن‬ ‫كە هێشتا زووە ناكۆكیو ملمالنێی نێوانیان‬ ‫ئاشكرا بكەن‪ ،‬چونكە ركەبەرییان زۆرە‪.‬‬

‫“زەمەن”‬ ‫یەكێتی رۆژانێكی قورس بەڕێدەكات‪،‬‬ ‫پاش تێپەڕینی نزیكەی دوومانگ بەسەر‬ ‫كۆتایهاتنی چوارەمین كۆنگرەیدا‪ ،‬هێشتا‬ ‫نەتوانیویەتی پەیڕەوی ناوخۆی بەتەواوی‬ ‫هەموار بكاتەوەو نەتوانیوبشیەتی كەسێك‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆك یان سكرتێر یەكالیی‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬ئێستا كاراكتەرو جەمسەرە‬ ‫سەرەكییەكانی یەكێتی زۆرانبازییانە لەسەر‬ ‫ئەوەی كامیان ببێتە خاوەنی یەكێتی‪.‬‬

‫“هاوسەرۆكی”‬ ‫نیشانەی ناكۆكییە‬

‫“ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی‪،‬‬ ‫سیستەمی هاوسەرۆكی بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫یەكێتی پەسەند كرد”! راگەیاندنی‬ ‫ئەم لێدوانە لەالیەن سەرپەرشتیاری‬ ‫دانیشتنەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتییەوە‪،‬‬ ‫بەر لەهەر شتێك نیشانەی ئەوەیە ملمالنێو‬ ‫كێبڕكێیەكی توند لەسەر پۆستی سەرۆك‬ ‫(سكرتێر) لەناو ئەم حیزبەدا لەئارادایە‪،‬‬ ‫نیشانەی ئەوەیە كە هەموو ئاڕاستەكانی ناو‬ ‫یەكێتی لەسەر هەڵبژاردنی یەك كەس بۆ‬ ‫ئەو پۆستە كۆك نین‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێستا لەناو یەكێتیدا روودەدات‬ ‫درێژكراوەی هەموو ئەو ناكۆكیانەن كە‬ ‫لەناوخۆی یەكێتیدا لەقۆناغی پێش‬ ‫كۆنگرەوە لەسەر دروستكردنی بڕیاری‬ ‫سیاسیو دەسەاڵتو پۆست لەئارادا بوون‪.‬‬ ‫كۆنگرەی چوارەم نەك نەیتوانی سنورێك‬ ‫بۆ فرە ناوەندی بڕیارو دەسەاڵت لەناو‬ ‫یەكێتیدا دابنێت‪ ،‬بەڵكو ئێستا بیرۆكەی‬ ‫ئەوە لەئارادایە كە یەكێتی زیاتر لەدوو‬ ‫هاوسەرۆكی هەبێت‪.‬‬ ‫جگە لەوەی الهور شێخ جەنگیو بافل‬ ‫تاڵەبانی دوو ناوی دیاری پێشنیاركراون بۆ‬ ‫وەرگرتنی ئەو پۆستە‪ ،‬كۆسرەت رەسوڵیش‬ ‫دەیەوێ شااڵوی كوڕی ببێتە هاوسەرۆكو‬ ‫كەركوكییەكانیش دەیانەوێ یەكێكیان‬ ‫بچێتە ئەو سیستەمی سەرۆكایەتییەوەو‬ ‫بەرهەم ساڵحیش لەپەسەندكردنی ئەم‬ ‫سیستەمە ناڕازییە‪.‬‬ ‫ئێستا چەندین ناوەندی بڕیاری سەرەكیو‬ ‫ناسەرەكی لەناو یەكێتیدا ملمالنێیانە‪ ،‬جگە‬ ‫لەئەنجومەنی سەركردایەتی كە هاوسەرۆك‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی سیاسیی و‬ ‫تەنانەت دەزگای زانیاریش لەدروستكردنی‬ ‫بڕیاردا رۆڵ دەبینن‪ .‬هەموو ئەمانەش‬ ‫یەكێتی بەرەو ئەوە دەبەن كە نەتوانێت‬ ‫لەقۆناغی داهاتوودا بڕیارێكی یەكگرتوو‬ ‫سەبارەت بەپرسە گرنگەكان بدات‪.‬‬ ‫یەكێتی بەم دۆخەوە بەرەو پەرتەوازەییو‬ ‫قەیرانی زیاتر دەڕواتو گفتوگۆكانی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیش ئەگەر دەربارەی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ بەم نزیكانە لەسەر خاڵە‬ ‫گرنگەكان یەكالیی نەبێتەوە‪ ،‬پێشبینی‬ ‫دەكرێت كۆبوونەوەكان رابوەستن‪.‬‬

‫مەكتەبی سیاسی‬ ‫دروستدەكرێتەوە‬

‫قواڵیی قەیرانی ئێستای یەكێتی‬ ‫سەبارەت بەوەیە كە پۆستە بااڵكانی ئەم‬ ‫حزبە بەدەست كێوە بن؟ پۆستە بااڵكانیش‬ ‫بەپلەی یەكەم بەبەرژەوەندی تایبەتی‬ ‫بەشێك لەسەركردەكانەوە گرێدراوە كە‬ ‫خاوەنی كۆمپانیاو سەرمایەو تەنانەت‬ ‫هێزی چەكداریشنو پێویستیان بەوەیە‬ ‫دەسەاڵتێكی سیاسی بەهێزیان هەبێت تا‬ ‫وەك پارێزبەندییەك بیانپارێزێت‪.‬‬

‫بافڵ و الهور‪ ..‬كۆك و ناكۆك‬

‫هەرچەندە ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی نەیتوانیوە بگاتە چارەسەرێكی‬ ‫بنەڕەتی و تەوافوق لەسەر تاقە كەسێك‬ ‫بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك یاخود سكرتێری‬ ‫پێبسپێردرێت‪ ،‬بەاڵم هەموو سەرنجەكان‬ ‫لەسەر دوو كاراكتەرو جەمسەری بەهێزی‬ ‫ئێستای یەكێتییە‪ :‬الهور و بافڵ‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست‬ ‫“زەمەن” كەوتوون هاوسەرۆكیی بافلو‬ ‫الهور رێككەوتنی لەسەر كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەبووە بەرێككەوتنی كۆی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی‪ ،‬چونكە لەبەرامبەردا‬ ‫كۆسرەت رەسواڵ داواكاری هەیەو پێداگری‬ ‫لەسەر ئەوە دەكات كە “نابێت هاوسەرۆك‬ ‫دوو كەس بێت لەبنەماڵەی تاڵەبانی”‪.‬‬ ‫مەرجیشی هەیە لەبەرامبەر رەزامەندی‬

‫نواندنی لەسەر هاوسەرۆكی بافڵ و الهوردا‪،‬‬ ‫یەكێك لەكوڕەكانی ببێتە بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی ئاسایشی هەرێم‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەی بەهۆی سازشی‬ ‫ژێر بەژێر و ئەنجامەكانی كۆنگرەوە‬ ‫جۆرە لێكترازانێك كەوتبوە نێوان بافڵ و‬ ‫الهورەوە‪ ،‬بەاڵم بەمدواییە ئەو گرژیییەی‬ ‫نێوانیان بەرەو خاو بوونەوە چووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا هەر ناكۆكن‪ ،‬گەر نا ئەوا دەبوو‬ ‫یەكێكیان ئەویتریانی قبوڵ بكردایە بببێتە‬ ‫سەرۆك یان سكرتێری داهاتووی یەكێتی‪.‬‬ ‫بافڵی تەمەن ‪ 47‬ساڵ و الهوری تەمەن‬ ‫‪ 45‬ساڵ‪ ،‬كە هەردووكیان خۆیان بەمیراتگری‬

‫بافڵی تەمەن ‪ 47‬ساڵ و‬ ‫الهوری تەمەن ‪ 45‬ساڵ‪،‬‬ ‫خۆیان بە میراتگری‬ ‫كەلەپوری سیاسی‬ ‫مام جەالل دەزانن‬

‫كەلەپوری سیاسی مام جەالل دەزانن‪ ،‬خاڵی‬ ‫بەهێز و الوازی تایبەت بەخۆیان هەیە‪.‬‬ ‫الهور كە بەبراوەی یەكەمی كۆنگرەی‬ ‫چوارەم و كەسی بااڵدەست دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫خاڵی بەهێزیی لەوەدایە كە نیوەی سەركردە‬ ‫كۆنەكانی یەكێتی ئەمیان پێباشترە لەبافڵ‪.‬‬ ‫براكانیشی پاڵپشتییەكی گەورەن بۆ ئەم‬ ‫كە هەر یەكەو پێگەیەكی گرنگی بڕیاری‬ ‫سیاسیی و ئەمنیان بەدەستەوەیە‪ ،‬هاوكات‬ ‫الهور پارەیەكی زۆری لەبندەستدایەو‬ ‫خاوەنی چەندین دەزگای میدیایی و‬ ‫رۆژنامەو وێبسایتو سۆشیال میدیایە كە‬ ‫بەردەوام ریكالمی بۆ دەكەن‪ .‬هەروەها‬ ‫لەڕێگەی دەزگای زانیارییەوە لەكەین و‬ ‫بەین و تێوەگالنی بەرپرسانی یەكێتی‬ ‫لەگەندەڵییەوە بەوردی ئاگادارە‪ .‬بەحوكمی‬ ‫پۆستەكەشی لەدەزگاكانی دژە تیرۆرو‬ ‫زانیاری پەیوەندییەكانی فراوانترە تا بافڵ‪،‬‬ ‫هەرچەندە الهور كە لەقسەكردنو توانای‬ ‫دەربڕیندا بەراورد بەبافڵ باشترە‪ ،‬وەك‬ ‫سەركردەیەكی پۆپۆلیستی دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬بافڵ تاڵەبانی كە‬ ‫وەك هەوادارانی دەڵێن “ستراتیژیانە بیر‬ ‫دەكاتەوەو كەسێكی رادیكالە”‪ ،‬خۆی‬ ‫بەمیراتگری راستەقینەی كەلەپوری سیاسی‬ ‫مام جەالل دەزانێت‪ .‬بافڵ كە سێ ساڵ‬ ‫لەمەوبەر لە‪16‬ی ئەكتۆبەردا تەحەدای‬

‫پارتی هێزێكی چەكدار دروست دەكات‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫پارتی ‪ 16‬هێز لە هەر چوار‬ ‫پارێزگاكەی هەرێم دروستدەكات و‬ ‫لەالیەن فەرماندە خانەنشینكراوەكانیەوە‬ ‫سەرپەرشتی دەكرێن‪.‬‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫بۆ‬ ‫هێزەكان‬ ‫خانەنشینکراوەکان و بە چەكی‬ ‫خۆیانەوە دروست دەکرێن‪ ،‬وەك خۆیان‬ ‫دەڵێن بۆ ئاسانكردنی كاری رێکخستنە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئامادەن بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫هەموو مەترسیەك بۆ سەر هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن”‬ ‫ماوەیەكە پارتی دەستی كردووە بە‬ ‫ناونووسینی ئەو كەسانەی پێشمەرگەی‬ ‫خانەنشینی سەر بە حزبەكەین لەگەڵ‬ ‫ئەوانەی كە خانەنشین دەكرێن‪ ،‬بۆ‬ ‫دروستكردنی هێزێك بۆ ئەوەی كاروباری‬ ‫رێكخستنیان ئاسان بكرێت‪ ،‬هێزەكە‬ ‫تەنیا پێشمەرگە خانەنشینكراوەكانی‬ ‫پارتی دەگرێتەوەو لە چوارچێوەی ‪16‬‬ ‫هێزدا رێکدەخرێن‪ ،‬لە سنوری سۆران‬ ‫هێزەكە لە خۆڕێكخستنەوەدایە‪ ،‬بەوتەی‬

‫بەرپرسان لە هەموو شوێنێكی هەرێم كە‬ ‫پێشمەرگەی خانەنشینی پارتی لێبێت‬ ‫ئەو هێزەیان بۆ دروست دەكەن‪.‬‬ ‫مستەفا گۆرۆنی‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫هێزی خەبات بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“پارتی ئەو هێزەی دروستكردووەو‬ ‫رێكخستنێكی حزبییە‪ ،‬هاتنە ناو‬ ‫ریزەكانەوە بە ئارەزوومەندانەیەو ئەو‬ ‫پێشمەرگانە دەگرێتەوە‪ ،‬كە دێرینن‬ ‫یان خانەنشین دەبن‪ ،‬بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫گلەییان بۆئەوەی لێكدانەبڕێن شوێنێك‬ ‫هەبێت ئیشو كاری خۆیانی لێ رایی‬ ‫بكەن‪ ،‬بۆیە ناوی هێزی لێنراوە بۆ‬ ‫ئەوەی لەگەڵ پێكهاتەی کارەکانیان‬

‫بگونجێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هیچ‬ ‫ئیمتیازاتێكیان نییە”‪.‬‬ ‫گۆرۆنی وتیشی‪“ :‬پالن هەیە ‪ 16‬هێز‬ ‫بكرێتەوە لە هەولێرو دهۆكو سلێمانیو‬ ‫هەڵەبجەو لە هەر شوێنێك پێشمەرگەی‬ ‫خانەنشینی پارتیو كەمئەندامی لێبێت‬ ‫ئەو هێزەی تێدا دروستدەكرێت‪،‬‬ ‫تائێستا ژمارەی دروستیان دیار نییە‬ ‫خەریكی تۆماركردنی ناوەكانن بۆئەوەی‬ ‫ژمارەیەكی دروستیان هەبێت”‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری هێزی خەبات باسی‬ ‫لەوەكرد‪ ،‬بارەگاكان بەرپرسو پەیکەری‬ ‫رێكخستنیان هەیە‪ ،‬ئامانجێكی‬ ‫تری ئەوەیە ئەو هێزە ئامادەیە بۆ‬

‫رووبەڕووبوونەوەی هەر مەترسیەك‬ ‫بكەوێتە سەر هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫هەموویان چەكیان هەیە‪ ،‬بەاڵم نە‬ ‫چەك و تەقەمەنی نە ئیمتیازاتیشیان‬ ‫پێنادرێت‪.‬‬ ‫دروستكردنی ئەو هێزە لەالیەن‬ ‫پارتییەوە لەكاتێكدایە سەرۆكی هەرێمو‬ ‫سەرۆكی حكومەت‪ ،‬كە سەر بە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانن بەردەوام جەخت‬ ‫لە رێكخستنەوەی هێزی پێشمەرگەو‬ ‫دوورخستنەوەی دەستی حزب لەناو‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی دروستكردنی ئەو‬ ‫هێزەوە‪ ،‬لیوا قارەمان كەمال‪،‬‬ ‫جێگری سەرۆکی دەستەی ئەركان لە‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگە بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئاگاداری دروستكردنی ئەو‬ ‫هێزە نین‪ ،‬بەاڵم لە هەموو حاڵەتێكدا‬ ‫ئەو هێزە هیچ پەیوەندییەكی بە‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگەوە نییە نە‬ ‫موچەو نە پێویستیان لەسەر ئێمە‬ ‫نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی لە خانەنشینو‬ ‫لە خزمەت دەرچوون‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫هیچ قورساییەك لەسەر حكومەت‬ ‫دروستنەكات چ پەیوەندییەكی هەیە‬ ‫بە ئێمەوە”‪.‬‬

‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی و هەموو پارتی‬ ‫كردو لەگەڵ عێراق رێككەوت سەبارەت‬ ‫بەكەركوك‪ ،‬وەك سەرچاوەی هێزی‬ ‫بااڵدەست لەیەكێتیدا دەركەوت‪ .‬هەر ئەمیش‬ ‫بوو لەهێنانەوەی بەرهەم ساڵحدا بۆ ناو‬ ‫یەكێتی و كردنی بەتەنها پاڵێوراوی یەكێتی‬ ‫بۆ سەرۆك كۆمار بەپێچەوانەی خواستی‬ ‫مەال بەختیاری خەزورو لەتیف رەشیدی‬ ‫مێردی شانازی پوریدا‪ ،‬رۆڵی گرنگی‬ ‫بینی‪ ،‬كە پاشان بەرهەم ساڵحی برد بۆ‬ ‫بەغداو لەوێش ملمالنێ لەگەڵ پارتی كردو‬ ‫سەرەنجام كردی بە سەرۆك كۆمار‪.‬‬ ‫بەاڵم خاڵی الوازی بافڵ ئەوەیە‬

‫ئێستا الهورو بافڵ‬ ‫زۆرینەی یەكێتییان لەگەڵە‬ ‫ئەگەرچی بەئاشكراو‬ ‫بەنهێنی زۆرانبازییانە‬ ‫لەسەر ئەوەی كە ببنە‬ ‫خاوەنی یەكێتی‬

‫ئەنجوومەنی گشتی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە زۆرینەی دەنگ بڕیاریاندا‬ ‫مەكتەبی سیاسی دروست بكەنەوە‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری دانیشتنەكانی ئەنجوومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬مستەفا چاوڕەش‬ ‫ڕایگەیاند كە “مەكتەبی سیاسی پێكدێت لە‬ ‫هاوسەرۆك و جێگرێك و كارگێڕ و بەرپرسی‬ ‫مەكتەبەكان”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەرك و دەسەاڵتەكانی‬ ‫مەكتەبی سیاسییەوە‪ ،‬مستەفا چاوڕەش‬ ‫وتی‪“ :‬بەرپرس دەبن لە جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی‪،‬‬ ‫هەروەها دەسەاڵتی بەڕێوەبردنیش الی‬ ‫مەكتەبی سیاسییە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە مەكتەبەكانی یەكێتی‪،‬‬ ‫چاوڕەش وتیشی‪“ :‬هەموو مەكتەبێك‪،‬‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی بەرپرسیاری‬ ‫دەبێت”‪.‬‬ ‫مستەفا چاوڕەش تیشكی خستەسەر‬ ‫ئەوەی كە ئەنجوومەنی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی تاوەكو ئێستا لە كۆی ‪ 77‬ماددەی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ‪ 50 ،‬ماددەی پەسەندكردووە‪.‬‬

‫ناوی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫سەركردایەتی گۆڕدرا‬

‫لە پەیڕەوە پەسەندكراوەكەی كۆنگرەی‬ ‫چوارەم ناوی سەركردایەتی كرا بە‬ ‫ئەنجومەنی گشتی سەركردایەتی‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫دوا كۆبونەوەی لیژنەی هەموار ناوەكەی‬ ‫گۆڕدرا و كرایەوە بە “ئەنجوومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان”‪.‬‬

‫ئەنجوومەنی بااڵی سیاسی‬ ‫وتەبێژی دەبێت‬

‫پەیوەست بە ئەنجوومەنی بااڵی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬مستەفا چاوڕەش وتی‪،‬‬ ‫“ئەنجومەنی بااڵی سیاسی وتەبێژێكی‬ ‫دەبێت و پێویستە ئەو كەسەی دەبێتە‬ ‫وتەبێژ كاری دیكەی نەبێت و زمانی دیكەش‬ ‫بزانێت”‪.‬‬

‫راپۆرتی ئەمساڵی سەندیكا جیاوازە‬

‫‪ 37‬رۆژنامەنووس دەستگیركراون‬ ‫زەمەن‬ ‫لیژنەی داكۆكیكردن لە ئازادی رۆژنامەنووسیو‬ ‫مافی رۆژنامەنووسان لە سەندیكای رۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫راپۆرتی ‪ 23‬و ‪24‬ی خۆی باڵوكردەوە تایبەت بوو‬ ‫بەو پێشێلكارییانەی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان‬ ‫كراوە لە ساڵی ‪ 2019‬دا‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە ‪ 66‬حاڵەتی پێشێلكاری لە‬ ‫بەرامبەر ‪ 151‬رۆژنامەنووس و دەزگای راگەیاندن‬ ‫كراون‪ ،‬كە ‪ 144‬پێشێلكاری لە بەرامبەر رەگەزی‬ ‫نێرو پێنج پێشێلكاری لە بەرامبەر رەگەزی مێ‬ ‫كراون‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە لە هەریەك لە پارێزگاكانی‬ ‫هەولێر و سلێمانی و كەركوك ‪ 17‬حاڵەتی‬ ‫پێشێلكاری تۆماركراون‪ ،‬لە دهۆك هەشت‬ ‫حاڵەت‪ ،‬لە هەریەك لە پارێزگاكانی هەڵەبجە‬ ‫و موسڵ و بەغداش یەك حاڵەت‪ ،‬لە خانەقین‬ ‫چوار حاڵەت‪.‬‬ ‫‪ 19‬حاڵەتی دەستگیركردن بەرامبەر ‪37‬‬ ‫رۆژنامەنووسو رێگەنەدان بە ڕووماڵ ‪ 24‬حاڵەت‬ ‫بەرامبەر ‪ 62‬رۆژنامەنووس‪ ،‬هێرش و سوكایەتی‬ ‫‪ 10‬حاڵەت بەرامبەر ‪ 22‬رۆژنامەنووس‪ ،‬لێدان‬ ‫دوو حاڵەت بەرامبەر سێ رۆژنامەنووس‪،‬‬ ‫بەشێكن لەو پێشێلكاریانەی لەساڵی ‪2019‬دا‬

‫بەپێی راپۆرتەكە‪.‬‬ ‫دوو حاڵەتی داخستنی نووسینگەی دوو‬ ‫كەناڵ و چوار حاڵەتی دەستبەسەركردن‬ ‫بەرامبەر ‪ 14‬رۆژنامەنووس‪ ،‬چوار حاڵەتی‬ ‫هەڕەشە بەرامبەر حەوت رۆژنامەنووس‪ ،‬فۆرمی‬ ‫زانیاری داواكراوە پڕبكرێتەوە یەك حاڵەت‬ ‫بەرامبەر چوار رۆژنامەنووس‪ ،‬بەشێكی تری ئەو‬ ‫پێشێلكارییانەن كە لە راپۆرتەكەدا تۆماركراوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری هەمان لیژنەی داكۆكیكردن‬ ‫لە مافی رۆژنامەنوسان‪ ،‬ساڵی ‪ 2018‬لە هەرێمی‬ ‫كوردستانو ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم ‪131‬‬ ‫حاڵەتی پێشێلكاریی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسانی‬ ‫كورد تۆماركراون‪ ،‬واتە ساڵی رابردوو حاڵەتەكانی‬ ‫پێشێلكاری دابەزینێكی بەرچاوی بەخۆوە بینیوەو‬ ‫لە ‪131‬حاڵەتەوە دابەزیوە بۆ ‪ 66‬حاڵەت‪.‬‬ ‫جیاواز لە سااڵنی رابردوو راپۆرتی‬ ‫پێشێلكارییەكانی ئەمساڵی سەندیكا بە هەرسێ‬ ‫زمانی كوردیو عەرەبیو ئینگلیزی لە دوو توێی‬ ‫باڵوكراوەیەكدا بوو‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە ئەوانەی ئاشكرا كردووە كە‬ ‫پێشێلكاریی دەكەن‪ ،‬بەپێی راپۆرتەكە ئەوانەی‬ ‫ساڵی رابردوو پێشێلكاریی جۆراوجۆریان بەرامبەر‬ ‫بە رۆژنامەنووسان كردووە زۆربەیان هێزە ئەمنیی‬ ‫و سەربازییەكانن‪ ،‬بەشێكیشیان فەرمانگە‬ ‫حكومییەكانن‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫“هێڵی گۆڕانكاری” لە سلێمانی بارەگای كردەوە‬

‫بزوتنەوەی ئیسالمی لەبەردەم “ئینشقاقێكی” تردایە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫لەبەردەم‬ ‫ئیسالمی‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫لەتبوونێكی تردایەو هێڵی گۆڕانكاری كە‬ ‫بانگەشەی “چاكسازی” دەكات لەناو حزبدا‬ ‫ماوەی ساڵێكە راگەیەندراوەو لە رۆژانی‬ ‫رابردوودا لە سلێمانی بارەگای كردەوە‪.‬‬ ‫“هێڵی گۆڕانكاری” لە ژمارەیەك‬ ‫سەركردەو ئەندامی بزوتنەوە پێكهاتووەو‬ ‫بە وتەی خۆیان “‪ 3‬هەزار ئەندامیان”‬ ‫لەگەڵەو خاوەنی سۆشیالمیدیای خۆیاننو‬ ‫لە هەوڵی دانانی ڕادیۆو تەلەفزیۆندان‪.‬‬ ‫ئاسۆ نامیق‪ ،‬ئەندامی “هێڵی‬ ‫گۆڕانكاری” بزوتنەوەی ئیسالمی بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ماوەی دوو هەڵبژاردنە‪،‬‬ ‫كورسیەكانی پەرلەمان لەدەست دەدەین‪،‬‬

‫بزوتنەوەكەمان لە گۆڕەپانی سیاسیدا ڕۆڵی‬ ‫نەماوەو دەمانەوێت ڕۆڵی بۆ بگێڕینەوە”‪.‬‬ ‫ئاسۆ نامیق وتیشی‪“ :‬چیتر رێگە‬ ‫نادەین كۆمەڵێك بەرپرس‪ ،‬بزوتنەوە‬ ‫وەك كۆمپانیایەك بۆ پارە پەیداكردن‬ ‫بەكاربهێنن‪ ،‬مەرجی ئێمە ئەوەیە داهاتی‬ ‫ئابووری بزوتنەوە شەفاف بێتو ڕابەری‬ ‫گشتی بزوتنەوە خۆی كاندید نەكاتەوەو‬ ‫كەسێكی دیكە ڕابەر بێت”‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی هێڵی گۆڕانكاری‬ ‫جەختیكردەوە‪ ،‬بە ئابوونەی ئەندامەكانیان‬ ‫كرێی بینا دەدەن ئامادەنین پارە لە هیچ‬ ‫كەس و الیەنێك وەربگرن و خۆشیان‬ ‫بە بزوتنەوەی ڕاستەقینە دەزانن و‬ ‫پەیڕەوو پڕۆگرامی پێشووی بزوتنەوەكە‬ ‫بەكاردەهێنن و پەیڕەوو پڕۆگرامی تایبەت‬ ‫بەخۆیان نابێت‪.‬‬

‫لە ماوەی رابردوودا چەند كەس و‬ ‫الیەنێك و لیژنەی فەتوای بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی هەوڵی نێوەندگیرییان داوە‪،‬‬ ‫“هێڵی گۆڕانكاری” داواكاریەكانی خۆیان‬ ‫داوەتە دەست ڕابەری گشتی و چاوەڕێی‬ ‫وەاڵمن‪.‬‬ ‫لە رۆژانی رابردوودا نوێنەری هێڵەكە‬ ‫سەردانی الیەنەكانی كردووە بەتایبەت‬ ‫كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بەرپرسێكی بزوتنەوە گومانی هەیە لەوەی‬ ‫“حزبێكی عەلمانی” هاوكاریی هێڵەكە‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫عومەر محەمەد‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەوەی گروپی هێڵی‬ ‫گۆڕانكاری داوای دەكەن‪ ،‬پۆستو پارەیە‪،‬‬ ‫حزبەكەمان ئێستا پارەی نیە‪ ،‬بۆ پۆستیش‬

‫ئەوان لە كۆنگرەدا دەرنەچوون تا پۆست‬ ‫وەربگرن ئەوە بەدەست ئێمە نییە”‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی سەركردایەتی بزوتنەوە‬ ‫پێیوایە دەستێك هەیە بۆ “تێكدانی”‬ ‫حزبەكەیان‪“ ،‬چونكە ئەو كەسانە هاوكاری‬ ‫ماددی دەكرێن‪ ،‬بەبێ هاوكاری ماددی‬ ‫ناتوانن ئەو كارانە بكەن‪ ،‬ئەگەر نەیەنەوە‬ ‫ناو حزب ئەوا بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ‬ ‫سكااڵیان لەسەر تۆمار دەكەن”‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی لە ساڵی ‪١٩٨٧‬‬ ‫بە سەركردایەتی عوسمان عەبدولعەزیز‬ ‫دامەزرێنرا‪ ،‬لە ساڵی ‪ ١٩٩٩‬لەگەڵ‬ ‫بزووتنەوەی راپەڕین یەكیان گرتووەتەوەو‬ ‫لە ئایاری ساڵی ‪ 200١‬كۆمەڵی ئیسالمی بە‬ ‫سەركردایەتی عەلی باپیر لێی جیابووەوەو‬ ‫لەم خولەی پەرلەماندا هیچ كورسییەكی‬ ‫نییە‪.‬‬

‫بە دەمانچەی بێدەنگ تەقە لە تەنكەرەكان دەكرێت‬

‫لەسەر تەقەكردن لە تەنكەرەكانی غاز‬ ‫كەس دەستگیرنەكراوە‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫لەسەر تەقەكردن لە تەنكەرەكانی‬ ‫گواستنەوەی غازو رێگری لە گواستنەوەو‬ ‫كاركردنی ئەو كۆمپانیایەی حكومەت‬ ‫مۆڵەتی پێداوە‪ ،‬تائێستا كەس دەستگیر‬ ‫نەكراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا كێشەكە بە‬ ‫چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەم مانگە كۆمپانیای‬ ‫سورگاز دەستبەكاربوو بۆ گواستنەوەی‬ ‫غازی كۆرمۆر بۆ پارێزگاكانی هەرێم‪،‬‬

‫بەاڵم هێزێكی ئەمنی بە جلوبەرگی‬ ‫ڕەسمی چوونەسەر كێڵگەكەو ڕێگریان‬ ‫لە گواستنەوەی غازەكە كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫تەنكەرانەیشی غازەكەیان دەگواستەوە‬ ‫تەقەیان لێكراو رووبەڕووی مەترسی‬ ‫بوونەوە‪ ،‬ئەمەش گرفتی بۆ گواستنەوەی‬ ‫غاز دروستكردو كێشەی نەمانی غازی‬ ‫مااڵن و گرانبوونی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫بەردەوامبوون‪،‬‬ ‫رێگرییەكان‬ ‫بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە ڕفێندراو ئازارێكی‬ ‫زۆر دراو دابەشکردنی غازیش راگیرا‪ ،‬بە‬ ‫ناڕاستەخۆ كەسانێك لەو دۆسیەیەدا‬

‫تۆمەتبار دەكران‪ ،‬بەاڵم تائێستا كەس‬ ‫لەسەر ئەو رووداوە دەستگیر نەكراوە‪،‬‬ ‫پێدەچێت پەردەپۆش بكرێت‪.‬‬ ‫عەلی حەمە ساڵح‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬رێگرییەكان لەبەردەم گواستنەوەی‬ ‫غازدا بەردەوامە‪ ،‬بە دەمانچەی بێدەنگ‬ ‫تەقە لە تەنكەرەكانی گواستنەوەی غاز‬ ‫دەكرێت‪ ،‬تائێستا ‪ 25‬تەنكەر تەقەی‬ ‫لێكراوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەردەوامی دۆخەكە ئاماژەیە‬

‫بەوەی جدیەتێك نیە بۆ رێگریكردن‬ ‫لێی‪ ،‬ئەگەرنا خەڵكێك دزییەك دەكات‬ ‫دەستگیردەكرێت یانی چی تەقە لە‬ ‫چەند تەنكەر كراوەو تائێستا كەس‬ ‫دەستگیرنەكراوە‪ ،‬پێدەچێت حكومەت‬ ‫دەسەاڵتی بەسەر تەقەكەراندا نەبێت”‪.‬‬ ‫كێڵگەی غازی كۆرمۆر دەكەوێتە‬ ‫سنوری قەزای چەمچەماڵەوە‪ ،‬كۆمپانیای‬ ‫سورگاز كە تەندەری غازەكەی بۆ‬ ‫دەرچووە رۆژانە هەزار تەن غاز بار‬ ‫دەكات‪ 600 ،‬تەنی بۆ غازی مااڵنە ‪400‬‬ ‫تەنیشی بە شێوەی بازرگانی دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫بۆ كۆتاییهێنان بە ڕێگرییەكان‬ ‫حكومەتی هەرێم پۆلیسی نەوت و‬ ‫گازی ناردە كێڵگەی كۆرمۆر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەوتەی سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە‬ ‫سروشتیەكان تائێستا كێشەكە چارەسەر‬ ‫نەكراوە‪.‬‬ ‫حاكم پشتیوان سمكۆ‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫داواكاری گشتی هەرێم بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬هیچ لێدوانێكمان نیە لەسەر ئەو‬ ‫بابەتە‪ ،‬دەبێت لەگەڵ سەرۆكایەتی‬ ‫داواكاری گشتی قسە بكەینو كۆبونەوەی‬ ‫لەسەر بكرێت بزانین كێشەكە چییە ‪،‬‬ ‫بۆیە تائێستا هیچ زانیارییەكمان نیە‬ ‫لەسەری”‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬سامی جەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی دیوان لە وەزارەتی ناوخۆ بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬پارێزگاری سلێمانی و‬ ‫پارێزگاری هەولێر هەماهەنگیان كردووە‬ ‫لەسەر چارەسەركردنی ئەو بابەتە”‪.‬‬

‫“ماددەی هۆشبەر بە ئۆتۆمبێلی‬ ‫حكومیی دەهێنرێت”‬ ‫زەمەن‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بە چەند مەرجێك رێگە بە‬ ‫بەكارهێنانی ئۆتۆمبێلی حكومیی دەدات‬ ‫لەدوای دەوام‪ ،‬ئەوەش لەكاتێكدایە گومان‬ ‫دەكرێت “ماددەی هۆشبەر” بەو ئۆتۆمبێالنە‬ ‫هاوردە بكرێت‪.‬‬ ‫سایتی فەرمی وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫فۆڕمێكی باڵوكردۆتەوە كە تێیدا هاتووە‪،‬‬ ‫هەر فەرمانبەرێك دەیەوێت فۆڕمی باجی‬ ‫ڕێگەپێدانی ئۆتۆمبێلی حكومیی بۆ بكرێت‬ ‫بۆ دوای دەوام‪ ،‬دەبێت چەند رێكارێك‬ ‫بگرێتەبەر‪ ،‬لەوانە پڕكردنەوەی فۆڕمی‬ ‫باجی ڕێگەپێدان‪ ،‬كە تێیدا‪ ،‬نووسینی ناوی‬ ‫وەزارەت‪ ،‬ناوی پارێزگا یان قەزاو ناحیە‪،‬‬ ‫ناوی فەرمانگە‪ ،‬لەگەڵ وێنەیەكی شۆفێری‬ ‫ئۆتۆمبێل‪ ،‬داواکراوە‪.‬‬ ‫هەر لە فۆڕمەكەدا هاتووە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ژمارەو جۆرو مۆدێلی ڕەنگو ژمارەی شانسی‬ ‫ئۆتۆمبێل‪ ،‬ناوی سیانی شۆفێرو ژمارەی‬

‫مۆڵەت شوێنی دەرچوونی ئۆتۆمبێل بەپێی‬ ‫جوگرافیا‪ ،‬هۆكاری بەكارهێنانی دوای دەوامی‬ ‫فەرمی بنووسرێت‪.‬‬ ‫سامی جەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی دیوانی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بڕیارمانداوە ئەو فەرمانگانەی‬ ‫دوای دەوامی فەرمیو دوانیوەڕۆیان بۆ كاری‬ ‫فەرمی وەزارەت ئۆتۆمبێل بەكاردەهێنن‬ ‫ڕێگەپێدانیان بۆ بكەین”‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە یاسین خدر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫ناوخۆو ئاسایشو ئەنجومەنە خۆجێیەكان لە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬پێیوایە بەكارهێنانی ئۆتۆمبێل‬ ‫لەدوای دەوامی فەرمی “فرتوفێڵی” تێدا‬ ‫دەكرێتو بۆ كاری تایبەت بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫ئاشكرایكرد “ئاگادارن زۆربەی ئەو ماددە‬ ‫هۆشبەرانەی لە بازگەكانەوە دێتە هەرێم‪،‬‬ ‫لەڕێگەی ئۆتۆمبێلی حكومیەوە دەهێنرێت‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێلەكان تابلۆی شینیان پێوەیە‪،‬‬ ‫هەندێكجاریش تابلۆی وەزارەتی پیشمەرگەیان‬ ‫پێوەیە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بە هۆكاری ئەوەی ئۆتۆمبێلی‬ ‫حكومین لە بازگەكان ڕاناگیرێن”‪.‬‬

‫بۆ پێكهێنانی كابینەی تەكنۆكرات‬

‫پارتی و سوننەكان بە ئەجێنداكەی عەالوی رازی نین‬ ‫زەمەن‬ ‫پارتی و بەشێك لە سوننەكان بە‬ ‫ئەجێندای عەالوی بۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫تەكنۆكرات رازی نین‪ ،‬یەكەمیان داوای‬ ‫مانەوەی هەردوو وەزیرەكەی كردووە لە‬ ‫حكومەتی نوێدا‪.‬‬ ‫الیەنە كوردییەكانی هەرێم بە سێ تیمی‬ ‫جیاوازەوە كەوتونەتە گفتوگۆ لەگەڵ كاندیدی‬ ‫راسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق‪.‬‬ ‫ماوەی ‪ ١١‬ڕۆژە محەمەد تۆفیق‬ ‫عەالوی وەك كاندیدی سەرۆك وەزیران‬ ‫لەالیەن سەرۆك كۆمارەوە راسپێردراوە بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی حكومەتی كاتی عێراق‪،‬‬ ‫هەرچەندە كاندیدی راسپێردراو بەشێوەیەكی‬ ‫رەسمی دەستی نەكردووە بە هەوڵەكانی‬ ‫بۆ پێكهێنانی كابینەكەی‪ ،‬بەاڵم لەپشت‬ ‫پەردەوە گفتوگۆو دانوستانەكان بەردەوامن‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی بەشدار لە گفتوگۆكان‪،‬‬ ‫بۆ “زەمەن” ئاشكرایكرد‪ ،‬فوئاد حسێن بە‬ ‫نوێنەرایەتی مەسعود بارزانی لەگەڵ عەالویدا‬ ‫كۆبووەتەوەو ئەو پەیامەی گەیاندووە‪ ،‬كە‬ ‫پارتی لەگەڵ مانەوەی بەركەوتەی خۆیەتی‬ ‫لە كابینەی نوێدا‪ ،‬واتە مانەوەی وەزیرەكانی‬

‫كابینەی عەبدولمەهدی لە حكومەتی نوێشدا‪.‬‬ ‫بەپێی وتەی سەرچاوەكە‪ ،‬بەرهەم‬ ‫ساڵحیش بە نوێنەرایەتی یەكێتی لە‬ ‫گفتوگۆدایە لەگەڵ عەالوی و گروپی ‪١5‬ش‬ ‫تا ئێستا دووجار لەگەڵیدا كۆبونەتەوە‪،‬‬ ‫یەكەمیان لە ‪ 20١٩/١2/26‬ئەویتریشیان‬ ‫شەوی یەكشەممەی رابردوو بووە‪.‬‬

‫ئەندامێكی گروپی ‪ ١5‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬عەالوی دەیەوێت خۆی وەزیرەكان‬ ‫هەڵبژێرێت‪ ،‬بەاڵم پارتی و سوننەكان‬ ‫بەتایبەت هاوپەیمانی هێزە عێراقیەكان بەوە‬ ‫رازی نین”‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە وتیشی‪“ :‬لەوەدەچێت‬ ‫پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێش‬

‫سەرۆک کۆمار مەرسومی راسپاردنی عەالوی ئیمزا دەکات‬

‫سازشی تێبكەوێت و هەمان سیناریۆی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی دووبارەبێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫عەالویش هیچ كوتلەیەكی گەورەی لەپشتەوە‬ ‫نیە”‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە‪ ،‬لەبارەی ناوەڕۆكی‬ ‫كۆبونەوەی گروپی ‪ ١5‬و عەالوی‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫“بە زۆری قسەمان لەسەر موچەو بودجەو‬

‫مادەی ‪١40‬و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و‬ ‫مافی جوتیاران كرد‪ ،‬زۆر بە كەمی قسەمان‬ ‫لەسەر بەركەوتەی پۆستەكان كرد”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەگەڵ ئەوەداین كورد هەموو‬ ‫وەزیرەكانی لەسەر تواناو پاكێتی بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر پارتی و یەكێتی كاندیدی خۆیان‬ ‫هەبێت گروپی ‪١5‬ش بەهەمانشێوە داوای‬ ‫ئیستحقاقی خۆی دەكات”‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا كورد بە سێ تیم چووەتە ناو‬ ‫دانوستانی پێكهێنانی حكومەتەوە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ئەمڕۆش كۆبوونەوەیەك لە سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم بە بەشداری نوێنەری فراكسیۆنە‬ ‫جیاوازەكان و حزبەكان بۆ یەكخستنی‬ ‫گوتاری كورد بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫بەهار مەحمود‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬هەوڵ هەیە كورد بە یەك پاكێج‬ ‫بچێتە دانوستانەوە‪ ،‬ئەمڕۆش وەك نوێنەری‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان لە كۆبونەوەی سەرۆكی‬ ‫هەرێم و فراكسیۆنە كوردییەكان بەشدار‬ ‫دەبم”‪.‬‬ ‫شیروان میرزا‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كورد بە پەرتەوازەیی ناچێتە‬ ‫دانوستانەوە هەوڵێك هەیە هەموو الیەنە‬

‫كوردییەكان بە یەك وەفد بچنە دانوستانەوە‪،‬‬ ‫سەردانی سەرۆك كۆمار بۆ هەولێر ئەو‬ ‫پەیامەی پێبووە”‪.‬‬ ‫بەپێی مادەی ‪٧6‬ی دەستوری عێراق‪،‬‬ ‫دەبێت عەالوی لە ماوەی ‪ 30‬رۆژدا كابینەی‬ ‫حكومەت دروستبكاتو لە پەرلەمان دەنگی‬ ‫لەسەر بدرێت‪.‬‬ ‫رێبوار هادی‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی پارتی‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬تائێستا كورد بە‬ ‫رەسمی دانیشتنی لەگەڵ كاندیدی سەرۆك‬ ‫وەزیران نەكردووە‪ ،‬ئەمڕۆ سەرۆكی سەرجەم‬ ‫فراکسیۆنە کوردستانیەكان لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق كۆدەبنەوە بۆ ئەوەی كورد یەكدەنگ‬ ‫بێتو بە یەك پاكێج بچێتە دانوستانەوە”‪.‬‬ ‫مەحمود عوسمان‪ ،‬سیاسەتمەداری كورد‬ ‫بەپشتبەستن بەو ئەزموونەی هەیەتی‪،‬‬ ‫پێیوایە كاندیدی راسپێردراو بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت ناچارە خواستی كوردو شیعەو‬ ‫سوننەكان و تەنانەت خۆپیشاندەرانیش‬ ‫لەبەرچاو بگرێت‪.‬‬ ‫مەحمود عوسمان‪ ،‬پێیباشە ئەو‬ ‫وەزارەتانەی بەر كورد دەكەوێت حەقە‬ ‫یەكێك پارتی یەكێك یەكێتیو یەكێك‬ ‫بۆ گروپی ‪ ١5‬بێت بۆئەوەی هەموویان‬ ‫بەشداربن‪.‬‬

‫سهرۆكی دهستهی وهبهرهێنان‪:‬‬

‫كلیلی قاسەكەی‬

‫لەمەودوا وەبەرهێنان بە ویستى وەبەرهێنەران نابێت‬ ‫زەمەن‪ :‬محەمەد شوکرى‪ ،‬سهرۆكی‬ ‫دهستهی وهبهرهێنانی ههرێمی كوردستان‬ ‫رایگەیاند‪ :‬لهمهودوا‪ ،‬وهبهرهێنهران و‬ ‫سهرمایهداران‪ ،‬ناتوانن بە ویستی خۆیان‬ ‫لهههر بوارێك بیانهوێت وهبهرهێنان‬ ‫بكهن‪ ،‬بهڵكو دوای تهواوبوونی‬ ‫نهخشهی وهبهرهێنان‪ ،‬حكومهتی‬

‫ههرێمی كوردستان دیاری دەکات کە لهچ‬ ‫بوارێكدا پێویستی به وهبهرهێنانه‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئهولهویهتی کابینەی نوێ‬ ‫لهپرۆسهی وهبهرهێناندا پێشخستنی‬ ‫سێكتهرهكانی پیشهسازی و كشتوكاڵ و‬ ‫گهشتیاری و چهند بوارێكی دیكەیە”‪.‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬چاكسازی راستهقینه‬

‫لهسێكتهری وهبهرهێنان دهكهن‪ ،‬بهوهش‬ ‫گۆڕانكارییهكی زۆر باش له پرۆسهی‬ ‫وهبهرهێنان له ههرێم روودهدات‪ ،‬رۆتین له‬ ‫بواری وهبهرهێناندا كهمدهبێتهوه‪ ،‬خهڵك‬ ‫پێشكهوتنی بهرچاو بهخۆیانهوه دهبینن و‬ ‫ئابووریش دهبوژێتهوهو پێش دهكهوێت‪.‬‬ ‫بۆ ل‪13‬‬

‫گۆڕان دەكەوێتە‬ ‫دەست ژنێك‬

‫ل‪5‬‬

‫هەولێر و سلێمانی؛ لەنێوان ئابووری‬

‫مەڕومااڵت و ستراتیژی جادە دروستکردندا‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪4‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )55‬سێشەممە ‪2020/2/11‬‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫كورد بە سێ تیمی جیاواز دانوستانی‬ ‫بۆ بەشداری لە حكومەتی عەالوی كردووە‬

‫زەمەن ‪ -‬بەغدا‪ :‬الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان بە سێ تیمی جیاواز‬ ‫دانوستانیان لەگەڵ محەمەد عەالوی‪ ،‬كاندیدی‬ ‫راسپێردراو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی‬ ‫حکومەتی عێراق دەستپێكردووە‪.‬‬ ‫“زەمەن” ئاگادارە‪ ،‬لەماوەی چەند رۆژی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬محەمەد عەالوی بەجیا لەگەڵ‬ ‫بەرهەم ساڵح بە نوێنەرایەتی یەكێتی و فوئاد‬ ‫حسێن بە نوێنەرایەتی پارتی كۆبۆتەوەو‬ ‫شەوی یەكشەممەش لەگەڵ فراكسیۆنەكانی‬ ‫دەرەوەی پارتی و یەكێتی‪ ،‬كە بە گروپی‬

‫(‪ )15‬ناویان دەبرێت‪ ،‬کۆبۆتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی تایبەت بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“پارتی و بەشێك لە سوننەكان بە ئەجێندای‬ ‫عەالوی بۆ پێكهێنانی كابینەی تەكنۆكرات‬ ‫رازی نین‪ ،‬پارتی داوای مانەوەی هەردوو‬ ‫وەزیرەكەی كردووە لە حكومەتی نوێدا”‪.‬‬ ‫مەحمود عوسمان سیاسەتمەداری كورد بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو وەزارەتانەی بەر كورد‬ ‫دەكەوێت حەقە یەكێك بۆ پارتی یەكێك بۆ‬ ‫یەكێتیو یەكێك بۆ الیەنەكانی تر بێت”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪٦- 2‬‬

‫پارتی لە دەرەوەی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە هێزێك دروست دەكات‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬پارتی ‪ 1٦‬هێز لە هەر‬ ‫چوار پارێزگاكەی هەرێم دروستدەكات و لەالیەن‬ ‫فەرماندە خانەنشینكراوەكانیەوە سەرپەرشتی‬ ‫دەكرێن‪.‬‬ ‫مستەفا گۆرۆنی‪ ،‬سەرپەرشتیاری هێزی‬ ‫خەبات بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬پارتی ئەو‬ ‫هێزەی دروستكردووەو رێكخستنێكی حزبییە‪،‬‬ ‫هاتنە ناو ریزەكانەوە بە ئارەزوومەندانەیەو‬ ‫ئەو پێشمەرگانە دەگرێتەوە‪ ،‬كە دێرینن یان‬ ‫خانەنشین دەبن‪ ،‬بۆ كەمكردنەوەی گلەییان‬ ‫بۆئەوەی لێكدانەبڕێن شوێنێك هەبێت ئیشو‬

‫كاری خۆیانی لێ رایی بكەن‪ ،‬بۆیە ناوی هێزی‬ ‫لێنراوە بۆ ئەوەی لەگەڵ پێكهاتەی کارەکانیان‬ ‫بگونجێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هیچ ئیمتیازاتێكیان‬ ‫نییە”‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری هێزی خەبات باسی‬ ‫لەوەكرد‪ ،‬بارەگاكان بەرپرس و پەیکەری‬ ‫رێكخستنیان هەیە‪ ،‬ئامانجێكی تری ئەوەیە‬ ‫ئەو هێزە ئامادەیە بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر‬ ‫مەترسیەك بكەوێتە سەر هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫هەموویان چەكیان هەیە‪ ،‬بەاڵم نە چەك و‬ ‫تەقەمەنی نە ئیمتیازاتیشیان پێنادرێت‪ .‬بۆ ل‪3‬‬

‫لەسەر تەقەكردن لە تەنکەرەكانی غاز‪ ،‬كەس دەستگیر نەكراوە!‬

‫ل‪2‬‬

‫“هاوسەرۆكیی” ناكۆكیی باڵەکانی یەكێتی قوڵتر دەكاتەوە‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬دوای تێپەڕینی‬ ‫نزیكەی دوو مانگ بەسەر كۆتاییهاتنی‬ ‫كۆنگرەی چوارەمدا‪ ،‬یەكێتی رۆژانێكی‬ ‫قورس بەڕێدەكات‪ ،‬هێشتا نە توانیویەتی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی بەتەواوی هەموار‬ ‫بكاتەوەو نە دۆسیەی كەسی یەكەم و‬ ‫الپەڕە ‪- 20 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 19 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 19 -‬‬

‫الپەڕە ‪- 19 -‬‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬سەرەڕای داوای‬ ‫ژمارەیەک پەرلەمانتار بۆ رەتکردنەوەی‪،‬‬ ‫سەرۆکی هەرێم یاسای ریکالمی ئیمزا‬ ‫کردو لە وەقایعی کوردستان باڵوکرایەوەو‬ ‫کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە‪.‬‬ ‫دوای کەمتر لە مانگێک لە‬ ‫پەسەندکردنی لەالیەن پەرلەمانەوە‪،‬‬

‫رۆژی ‪ 2020/2/4‬سەرۆکی هەرێمی‬ ‫کوردستان یاسای رێکخستنی ریکالمی‬ ‫بازرگانی لە هەرێمی کوردستان‬ ‫پەسەند کرد‪ ،‬کە لە هەشت ماددەو‬ ‫هۆیەکانی دەرچوون پێکهاتووەو‬ ‫تایبەتە بە رێکخستنی بواری ریکالم لە‬ ‫میدیاکاندا‪ ،‬بەپێی یاساکە پێویستە هەر‬

‫ریکالمێک مۆڵەتی الیەنی پەیوەندیداری‬ ‫بەرهەمەکەی بۆ وەربگیرێت پێش‬ ‫باڵوکردنەوە‪.‬‬ ‫روپاک ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫ڕۆشنبیری و کۆمەڵگەی مەدەنیو‬ ‫وهرزش و الوان لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەپێی‬

‫یاساکە الیەنی پەیوەندیدار وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیرییە‪ ،‬کە بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫راگەیاندنی هەیە‪ ،‬ئەوەندەی ئاگاداربم‬ ‫بەشی ریکالمیش لە چوارچێوەی‬ ‫ئەو بەڕێوەبەرایەتییە دەکەنەوە بۆ‬ ‫رێکخستنی کاروباری ریکالم”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪4‬‬

‫هەرێم؛ حەوتەم ساڵی بێ بودجە‬

‫ل‪5‬‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫یاساى ریکالم کەوتە بوارى جێبەجێکردنەوە‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫د‪ .‬ئاراس محەمەد ساڵح‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫جەالل جەوهەر‬

‫د‪ .‬سەردار عەزیز‬

‫د‪ .‬ئیبراهیم محمەد عەزیز‬

‫گۆران مەریوانی‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫ماردین ئیبراهیم‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫نەجات نوری‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫مەولود باوەمراد‬

‫شێوازی بەڕێوەبردنی حیزبەكەی یەكالیی‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫“ئەنجومەنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬سیستمی هاوسەرۆكی بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی یەكێتی پەسەند كرد”!‬ ‫ئەم لێدوانە لەالیەن‬ ‫راگەیاندنی‬

‫سەرپەرشتیاری دانیشتنەكانی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتییەوە‪ ،‬بەر لە هەر شتێك‬ ‫نیشانەی ئەوەیە ملمالنێو كێبڕكێیەكی‬ ‫توند لەسەر پۆستی سەرۆك (سكرتێر)‬ ‫لەناو ئەم حیزبەدا لەئارادایە‪ ،‬نیشانەی‬ ‫ئەوەیە كە هەموو ئاڕاستەكانی ناو یەكێتی‬

‫لەسەر هەڵبژاردنی یەك كەس بۆ ئەو‬ ‫پۆستە كۆك نین‪.‬‬ ‫جگە لەوەی الهور شێخ جەنگیو بافڵ‬ ‫تاڵەبانی دوو ناوی دیاری پێشنیاركراون بۆ‬ ‫وەرگرتنی ئەو پۆستە‪ ،‬كۆسرەت رەسوڵیش‬ ‫دەیەوێ شااڵوی كوڕی ببێتە هاوسەرۆكو‬

‫كەركوكییەكانیش دەیانەوێ یەكێكیان‬ ‫بچێتە ئەو سیستمی سەرۆكایەتییەوە‪،‬‬ ‫بەرهەم ساڵحیش لە پەسەندكردنی ئەم‬ ‫سیستمە ناڕازییە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست “زەمەن”‬ ‫كەوتوون‪ ،‬هاوسەرۆكیی بافڵ و الهور‬

‫رێككەوتنی لەسەر كراوە‪ ،‬بەاڵم نەبووە بە‬ ‫رێككەوتنی كۆی ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬چونكە لەبەرامبەردا كۆسرەت‬ ‫رەسوڵ داواكاری هەیەو پێداگری لەسەر‬ ‫ئەوە دەكات كە “نابێت هاوسەرۆك دوو‬ ‫كەس بێت لە بنەماڵەی تاڵەبانی”‪ .‬بۆ ل ‪3‬‬

‫رۆژ هەڵەبجەیی‬

‫نرخی ئۆتۆمبێل بەڕێژەی‬ ‫لە ‪ ٪5‬بۆ ‪ ٪20‬بەرزبۆتەوە‬

‫باڵێکی تر لە بزووتنەوەی ئیسالمی جیا دەبێتەوە‬

‫ل‪12‬‬

‫ل‪2‬‬