رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە خاوەنی ئیمتیاز :کۆمپانیای وشە
سەرپەرشتیار
سەرنووسەر
کامەران سوبحان
سیروان رەشید
www.zamenpress.com
کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات
فروغی فروخزاد و گوناهی شیعر
رەووف بێگەرد
شیعری نوێی فارسی ،رەگاژووی چەند دەنگێكی داهێنەری نیوەی یەكەمی سەدەی بیستە ،بێگومان لە سایەو كارتێكردنی شیعری رۆژاواوە كە نەك تەنیا شیعری فارسی ،بەڵكو كاری بەسەر هەموو ئەدەبی دنیاوە هەبووەو تا ئێستاش ئەو كاریگەرییە لە گەشەو پەرەسەندندایە ،كۆمەڵێك دەنگی بە تواناو داهێنەر توانیان شیعری فارسی لە كۆتی رەوشو شێوەی كالسیكی سەدان ساڵە دەرباز بكەنو ئازادیو كەسایەتییەكی نوێ بە رۆحی ببەخشن .دیارە ئەمە بەو مانایە نییە شیعری فارسی كە بەشێكی هەرە گەورەیە لە پێكهاتەی ئەدەبی ئێرانی كۆنو نوێو گەلێك قۆناغی مێژوویی بۆ گەلەكەی دەستنیشان دەكات ،بووبێتە بەشێك لە رۆحی شیعریی رۆژئاواییو فەرهەنگو شناسنامەی نەتەوایەتی خۆی لەدەست دابێت .بەڵكو بە مانای بەدەستهێنانی جیهانبینیی سیاسی ،كۆمەاڵیەتیو هونەرییە لەسەر ئاستی دنیاو بە ئامانجی ئەفراندنی فەرهەنگی ناوچەییو میللیانە .دیارە ئەم خەسڵەتە نەك بۆ ئەدەبی ئێرانی بە تەنیا بەڵكو پێویستییەكی چارەنووسسازە بۆ گشت ئەدەبی ئەو گەلە دواكەوتوانەی كە بە ناچاری بە دوای كاروانی شارستانییەتو پێشكەوتوویی ئەوروپاوەنو تا ئێستاش لە بەهرەی ئاوەز و فیكریان سەرچاوە دەگرن، بەاڵم نەك وەك چاولێكردنو بوون بە رۆژاوایی ،چونكە ئەگەر هەر گەلێك لەم گەلە رۆژهەاڵتیانەی بەر ئەو تەوژمی تازەبوونەوەیە كەوتوون ،ئاگادار و هوشیار نەبن لە ئەنجامدا ناسنامەی فەرهەنگی خۆیان لەدەستدەدەنو یادەوەرییە نەتەوایەتییەكەیشیان بزردەكەن .لێرەدا نامانەوێت ئەم باسە ببێتە تەوەرێكی تایبەتی ،بەڵكو مەبەستمانە لە رێگای دەنگێكی رەسەنی شیعرییەوە كەوابەستەی شیعری رۆژاوایی بووەو هەر لەوێوە بەردەوام لە تازەكردنەوەی خۆیو پەروەردەی بەهرەی شیعریدا بووە ،توانیویەتی خولیاو ئازارەكانی خۆی ،باری ژیانی كۆمەڵگاو دیاردە هەرە سەرەكییەكانی ناوچەكەی بەرجەستە بكاتو بە هەمان رۆحو هەناسەوە بئاخفێت. فروغی فروخزاد ،لەو دەنگە شكۆمەندە شیعریانەی ئەو سەردەمەی ئێرانە ،لە سەرەتای پەنجاكانەوە ،چ وەك ژنو چ وەك شاعیرێكی هەڵكەوتوو پلەوپایەی خۆی سەپاند، سەرەتا لەژێر كاریگەریی رابەری شیعری نوێی ئێران”نیما یوشیج”بانگەشەی بۆ شیعری خۆیكرد و دەڵێت(:لە یەكەم دیوانیەوە شاعیرە گەورەكانی وەك ییتس و كیتسی ناسیووە ).بەشیعری رۆمانسی دەستیپێكردو لە ماوەی حەوت ساڵدا سێ دیوانی باڵوكردەوە ،رەگەزە شیعرییەكانی ئەم قوتابخانە ئەدەبیەی تیا دەدرەوشێتەوە، تەنیایی ،خەم لێنیشتووەكانی رۆح ،ئارەزووەكانی دڵ، پەنابردنە بەر سرووشت ،گەاڵ زەردەكانی پاییزو هەوڵی ئازادبوون لەپەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانیانو مامەڵەكردن لەگەڵ هەست) دا. تۆم دەوێتو ئەیشزانم كە هەرگیز بە كامی دڵم لە ئامێزت ناگرم
ئیدریس عەلی
تۆ ئاسمانێكی بێگەردو رووناكیت منیش لە كونجی قەفەزێكدا مەلێكی بەندكراوم. لە بیری ئەوەدام كتوپڕ لەم زیندانە كڕەدا باڵ بگرم بە چاوی زیندانەوان پێبكەنمو لە كەناری تۆدا بژیم( .شیعری ئەسیر) فروغ ساڵی 1951لە تەمەنی شانزە ساڵیدا حەزی لە پەرویز شاپوور كردو دوای خۆشەویستییەكی پڕ لە سۆز، بووە هاوسەری ،دوای سێ ساڵ لە تارانەوە لەگەڵیدا چوو بۆ ئەهواز ،بەاڵم خۆشەویستی ئەو دوانە زوو بوو بە خۆڵەمێش ،فروغ شاعیرو هەست ناسكو نائارام ،شاپوور پیاوێكی ئاسایی ،بە لۆژیكو ئەتەكێتی كۆمەاڵیەتی .دوای پێنج ساڵ ،جیابوونەوە ،فروغی بریندارو دڵ رەنجاو كرد، چونكە حەزی لێ نەدەكردو شاپووری خۆشدەویست. یاسایش (كامیار)ی تاقە كوڕی دایە شاپوور كە دوای ئەوە بۆ ماوەی شازدە ساڵی تر ،كە فروغ مرد تەنانەت بۆ جارێكیش كوڕەكەی نەبینی .كارەساتی جیابوونەوە لەمێرد و زوڵمی یاسا كە لە كوڕەكەی دابڕی ،بوونەتە گەلێك لە بەرهەمی شیعریو چ راستەوخۆ ،یان بە ئاماژە هەست بە ئازاری دەروونیو خەمە سەختەكانی دەكرێت. پێش جیابوونەوەی تەواویان بە ساڵێك ،گەلێك شیعری بۆ مێردەكەیەتیو باس لە بێوەفایی دەكات .شاپووری مێردی ،لە رێگەی شیعرەكانی فروغەوە كە ئازادانە باسی لە خولیاو ئارەزووی ژنان دەكرد ،گومانی خستبووە سەر ژیانی تایبەتی فروغ ،هەروەها خێزانەكەی شاپووریش ئەو جۆرە شیعرانەیان ال پەسەند نەبوو ،فروغ لە وەاڵمی نامەیەكی مێردەكەیدا پێی دەڵێت: لەو نامەیەی كە داتمێو لەو هەراسە تااڵنە تا بەیانی بە یادی تۆ خەو نەچووە چاوم ئەی مایەی ئومێدی من ،ئەی پەناگەی دوورم هەرگیز لەوە زویر مەبە كە لە شیعرەكانمدا رازی شاراوە هەیە.
دوای جیابوونەوەشیان لە ئاگری خۆشەویستی شاپووردا هەر دەسووتێتو بڵێسەی عەشقەكە زمانە كێشە ،چونكە یەكەم خۆشەویستییەو لە یاد ناكرێت. جامی بادە سەرنگونو پێخەفم خاڵی سەرم خستۆتە سەر نامەكانی ئەو سەرم داناوە تا لە نێوان دێڕەكانیدا نیشانەیەك لە وەفای ئەو بدۆزمەوە رۆشتوەو خۆشەویستیەكەیم لە دڵ دەرناچێت ئەستێرەكان چی بوو وا ئەو منی نەویست! لە دووەم دیوانە شیعریدا بە ناوی -دیوار-هەستو سۆزی ژنایەتی خۆیو تاڵیی ئەو ژیانە تەنیاییەی كە تێی كەوتووە بەرجەستە دەبن ،بۆیە پەنا بۆ ئەفسانە دەباتو خەونەكانی لەوێدا بەدی دێنێت ،لە شیعری (خەون)دا خەیاڵ بۆ الی سوارێكی ئەفسانەیی پەلكێشی دەكات، لەو گێژەنە سەختو خەمە قوواڵنە رزگاری دەكات. بێگومان رۆژێك لە رێگای دوورەوە شازادەیەكی سەركێش دەگات فەرشی بەردڕێژی كۆاڵنەكانی شار دەكەونە بەر زەبری سمی ئەسپیەوە ئەم شازادە دەگمەنە دێتە ناو شار هەموو كچانی شار لە پشت پەنجەرەوە لێی دەڕواننو چاوەڕێی خۆشویستنی ئەون كەچی شازادە فروغ هەڵدەبژێرێت كااڵكانم هەڵدەگرمو لەم شارە خەمگینەوە لەگەڵیا دەڕۆم پیاوان سەراسیمە لێم دەڕوانن لەژێر لێوەوە بە هێوری دەڵێن :كچی خۆشبەخت بەاڵم ئومێدو ئارەزووەكانی فروغ تەنیا خەیاڵنو نایەنەدی. فروغ ،بێجگە لە ساردیو خیانەت چی تر نابینێ: دوای ئەوە رووم لە هەرچی كرد
بینیم سەرابێك بوو ئەوەی بە دوایدا دەگەڕام هاوار لە خۆم تەنیا خەوێك بوو گەلێك خۆرم بینی زوو لە خۆرئاوادا پووكایەوە خۆری بێ ئاوابوونی من ئەی داخ لە باشووردا نەما دوای ئەو ئیتر بە دوای چیدا بگەڕێم؟ دوای ئەو ئیتر چیم بەدەست دێت؟ بێجگە لە فرمێسكی گەرم بۆ رشتنو گۆڕێكی گەرمیش بۆ حەسانەوە بە گەرمی گوناهی شیعر هەڵدەگرێتو بە قووڵی لێیدەڕوانێت ،تاقیكردنەوە تایبەتییەكانی ژیانی خۆی گەرمیو راستگویی بە شیعری دەبەخشن ،ئەو سیزیفەیە كە بەردەوام تاشەبەردی نەفرەتكراوی خۆی بە كۆڵەوەیە، نایەوێت دوور بە دوور باس لە ئارەقەی ناوچاو و خەمی سەركەوتن بكات ،وەك خۆی دەڵێت: (من لەو كەسانە نیم كە ببینم یەكێك سەری بەر بەرد كەوتووەو شكاوە ،ئیتر بەو ئەنجامە بگەم كە نابێت لە بەرد نزیك بكەومەوە ،من تاسەری خۆم نەشكێنێت لە مانای بەرد تێناگەم ).شیعر بۆ كامیاری كوڕی دەڵێت چ مانایەك بە دایكایەتی خۆیو دنیای تێكشكاوی ئومێدی دەدات ،كامیار جگەرگۆشەیەكی ئاسایی نییە ،ئەوەندەی شیعرێكە تەنیا لە داهێنانیدا جوانی دەردەكەوێت، ئایندەیەكە خەوی رۆمانسیانەی پێوە دەبینێت: من ئەم شیعرە بۆ تۆ دەڵێم لە خۆراوابوونێكی تینووی هاویندا لە نیوەی ئەم رێگا شومەدا لە كۆنەگۆڕێكی ئەم خەمە بێكۆتاییەدا ئەمە دوا الیالیەی منە لە پەنا النكەی خەوی تۆدا دەشێ دەنگو زریكەی ئەم هاوارە بێتە ناو ئاسمانی الویەتی تۆوە. لە دوا كۆپلەدا دەڵێ: رۆژێك هەر دێت ..چاوە حەسرەتییەكانی تۆ بە سەر ئەم گۆرانییە خەماویەدا بخزێت لەنێو پەیڤەكانمدا بمدۆزیتەوەو بە خۆت بڵێیت ئەوە دایكی من بووە. فروغ بۆ شیعر دەستی لە مێردو كوڕو تەواوی خۆشی ژیان هەڵگرت ،ئەگەرچی شیعر گوناهێك بوو هیچ تۆبەیەكی بەدوادا نەهاتو بووە ئەلتەرناتیڤی هەر وا بەستەیەكی دی ،لە هەمان كاتدا لەو چمكەیشدا نەبڕا كە خودی شیعر ژیانێكە هەموو دەرگاكانی لەسەر پشتەو عاشقەكانی دەتوانن بەو زمانە بگەنە بااڵترین بێدەنگیو دەگمەنترین هاوار .چونكە پەیوەندیكردن لەگەڵ شیعردا پەیوەندی دوو لەشو دوو دیدی ئایدۆلۆژی نییە ،بەقەدەر ئەوەی كە تێكەڵبوونی ئاوی دوو رووبارە. (پەیوەندیی نێوان دوو كەس ،هیچ كات ناتوانێت تەواو كامڵ بێت ،بەتایبەت لەم سەردەمەدا ،بەاڵم شیعر بۆ من وەك دۆستێك وایە كە پێی دەگەم بە ئارامی دەردەدڵی خۆمی لەگەڵدا دەكەم ،جوتێكە من تەواو دەكات ،هەندێك لە ژیاندا بچووكی خۆیان بەوە قەرەبوو دەكەن ،كە پەنا بۆ خەڵكی تر دەبەن ،بەاڵم هیچ كات ئەوە قەرەبوو ناكرێت ،ئەگەر بكرایە ئایا ئەو پەیوەندییە خۆی نەدەبووە گەورەترین شیعری دونیاو بوون؟).
(شیعر بۆ من پەنجەرەیەكە هەركاتێك بڕۆم بۆ الی لە خۆیەوە دەكرێتەوە ،من لەوێ دادەنیشم ،سەیر ئەكەم، گۆرانی دەڵێم ،هاوار ئەكەم ،دەگریم ،لەگەڵ وێنەی درەختەكاندا تێكەڵ دەبم ،ئەیشزانم لەوالی پەنجەرەكەوە فەزایەك هەیەو یەكێك گوێ دەگرێت ،یەكێك دەشێ دوو سەد ساڵ لە مەودوا ،یان سێ سەد ساڵ لەمەوپێش بووبێت –جیاوازی نییە -شیعر هۆیەكی پەیوەندییە بە بوونەوە ،بە وجود-ەوە بە مانا فراوانەكەی ،باشیەكەی لەوەدایە مرۆڤ كە شیعر دەڵێت دەتوانێ بڵێ :من هەم، ئەگەر شیعر نەبێت چۆن دەتوانیت بڵێی :منیش هەم، یان بووم ،من لە شیعری خۆمدا هیچم وەدەست نایەت، بەڵكو لە شیعری خۆمدا ،تازە “خۆم” ئەدۆزمەوە). خۆدۆزینەوە تەنیا لە شیعردا دەستبەداربوونە لە گەلێك پەیوەندیی كۆمەاڵیەتی تر ،بەتایبەتی لە كۆمەڵگایەكدا كە ئەو پەویوەندییانە مۆركی پیرۆزیان پێوەیەو وازلێهێنانیان ئاسان نییەو كاری هەر مرۆڤێكی ئاسایی نییە ،ئەگەر شیعر نەبووبێتە مەسەلەیەك لەوێوە پەی بە رازەكانی بوونو نەبوون ،تاریكیو رووناكی، پرسیارە ئەزەلیەكانو ئایندە بەگرێو گۆڵەكەكان ببرێت: (شیعر بۆ من مەسەلەیەكی جیدییە ،لێپرسینەوەیە بەرانبەر بە بوونی خۆم ،جۆرە وەاڵمێكە بۆ پرسیارەكانی ژیانی خۆم ،من ئەوەندە رێز لە شیعر دەگرم بە ئەندازەی مرۆڤێكی ئایینی لە ئایینەكەی). منم ئەو باڵندەیەی دەمێكە بیری فڕینم لە سەرایە سروودەكانم لە سنگی تەنگما بوونەتە ناڵە رۆژگاریشم بە حەسرەت كۆتاییان هات وەرە دەرگام بۆ بكەوە تا بفڕم بەرەو ئاسمانی رووناكی شیعر گەر فڕین لێمگەڕێ دەبمە گوڵێك لە باخچەی شیعر ئیتر لە رووی نەزانینەوە غروری خۆم ناكەمە قوربانی عیشقی ئەو رەنگە كە لەو تێپەڕم بیدۆزمەوە گزم بووەكەی شادیو دڵخۆشیم منی لەش ماندووی پەرێشان دەدەمە دەست رێ ئارەزووەكانم یاری من شیعرو دڵداری من شیعر دەڕۆم تا ئەو بەدەست دێنم. ئەگەرچی شیعر بۆ فروغ خوایەكی دەست بە خوێنە، بەاڵم ئەو تاسەی ئەو خوێنەیەو هەر سروودو درودی بۆ ئەو خوایەیە. ئەمشەو لەبەر دەركی شكۆمەندی تۆدا پەرێشانم لە وەسوەسەی ئیلهام گیانم لەو رەنجە بە تەنگ هات ئەی شیعر ،ئەی خوای خوێنڕێژ دەمێكە سروودە خواییە خۆشەكان بە گوێمدا ناخوێنیت ئەزانم هەر تینووی خوێنیت بەاڵم با بەس بێت ئەم هەموو قوربانییە.
سەرنج:
بۆ ئەم نووسینە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە: -1گزینەی اشعار فروغ فرخزاد. -2گۆڤاری –ادبیات معاصر -ژمارە .20-19
دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە
رۆمانی (دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە) یەکێکی ترە لە شاکارەکانی نووسەری ناوداری بە رەچەڵەک مەغریبی فەڕەنسی نووس تاهیر بن جلوون و لە ماوەی رابردوودا لەالیەن هەڵکەوت عەبدوڵاڵوە ،وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی و دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، چاپ و باڵوی کردووەتەوە. پێشتر لەالیەن چەند وەرگێڕێکی کوردەوە هەندێک لە رۆمانەکانی ئەم نووسەرە وەرگێڕدراون بۆ سەر زمانی کوردی و تا ئەندازەیەک ئاشناین بە تەکنیک و شێوازی نووسینی ،لە هەر یەک لەو رۆمانانەدا خوێنەر بەر چیرۆک و رووداو و کاراکتەر و تەکنیک و شێواز و ناوەڕۆکی جیاواز دەکەوێت ،بەاڵم نووسەر ،دوو رۆمانی هەیە تا ئەندازەیەک لە رووی ناوەرۆک و کاراکتەرسازیی و تێما و تەکنیک و شێوازی گێڕانەوەوە نزیکایەتییان لەگەڵ یەکتردا هەیە ،تەنانەت زۆر جار خوێنەر وا هەستدەکات کاراکتەرەکانی لەو رۆمانەوە هێناوە بۆ ئەم رۆمان و بە هەندێک دەستکاری و ئاڵوگۆڕی شوێن و رۆڵبینین و گۆڕینی ڕەگەزەوە ،هەمان چیرۆک دەگێڕێتەوە ،ئەوانیش رۆمانی رۆژێکی بێدەنگ لە تەنجە ،لەگەڵ ئەم رۆمانەی لەبارەیەوە دەدوێین .دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە. لە رۆمانی رۆژێکی بێدەنگ لە تەنجەدا ،بن جەللون، پیاوێکی پیری بەتەمەنمان پێدەناسێنیت ،کوڕ و کچەکانی چوونەتە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان و ژیانی سەربەخۆی خۆیان دەژین ،پیاوێک کە هاوسەرەکەی مردووە و بە تەنیا و لەگەڵ دنیایەک یادەوەریی سااڵن و رۆژگاری دێرینی خێزانە قەرەباڵغەکەیدا دەژی ،لەو رۆمانەدا ،بە شێوەیەکی قووڵ و دەروونناسانە رۆچووەتە نێو ناخ
خوێنەر لەم رۆمانانەدا ،بەر چیرۆک و رووداو و کاراکتەری جیاواز دەکەوێت تاهیر بن جەلوون ،ئەو رۆماننووسەی جیرۆکی جیاواز دەگێڕێتەوە
و سایکۆلۆژیای ئەو پیاوە پیرەوە و وەک دیمەنێکی سینەمایی حاڵەتەکانی نێو ناخە ئاڵۆز و شێواوەکەیمان لە رێی مەنەلۆگ و دیالۆگ و وێنە بەرجەستەکانەوە پیشان دەدات ،لەوێدا وێنەی تەنیایی پیاوێکی نەخۆش و پیر لە نێو ماڵێکی خامۆش و گەورەدا دەنەخشێنێت کە بۆ دەربازبوون لە خەمی تەنیایی ،شەڕ بە خۆی و کەلوپەلەکانی ناو ماڵ و نەوەکانیشی دەفرۆشێت. لەم رۆمانەشدا ،واتە دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە، پیرەژنێک هەیە کە بەدەست تەنیایی و نەخۆشی و تەمەن و هیالکیی رۆژگارەوە دەناڵێنێت و تووشی نەخۆشیی لەبیرچوونەوە بووە ،کوڕ و کچەکانی چوونەتە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان و هەفتانە سەردانی دەکەن ،ژنێکیان بە کرێ بۆ گرتووە تا چاودێریی بکات و خزمەتی بکات ،ئەم پیرەژنە پێش ئەوەی تووشی حاڵەتی بیرچوونەوە بێت، بەردەوام دەبۆڵێنێت و شەڕ بە خۆی و چواردەورەکەی دەفرۆشێت ،گومان دەکات ئەو ژنەی کە خزمەتی دەکات
دزی لێ بکات و رقی لێی دەبێتەوە ،کاتێکیش تووشی زەهایمەر دەبێت و یادەوەری کاڵ دەبێتەوە ،کەسەکان و زەمەن و کات و شوێن و تەنانەت خودی خۆیشی لێ تێکدەچێت و کەس ناناسێتەوە ،ناوی منداڵەکانی و براکانی بە هەڵە دەڵێت و کەسایەتییان تێکەڵ دەکات ،شتێک کە لە رۆژگارێکی زوودا روویداوە ،ئەم وا دەزانێت تازە روویداوە ،یاخوود زۆرجار رووداوەکانی لێ دەشێوێت و هێشتا پێی وایە لە شاری (فاس)ن نەک (تەنجە) هاوکات زیندەخەون دەبینێت و هەمیشە پێیوایە مردووەکانی بنەماڵەکەی سەردانی دەکەن و شەو لەالی دەمێننەوە ،ئەو دەیگێڕێتەوە کە دوێنی دایکی الی بووە، یان براکەی هاتووە بۆ سەردانی ،لە کاتێکدا دایکی و براکەی دەمێ ساڵە مردوون. بن جللون لە(دایکم ئەو کاتەی یادی کاڵ دەێتەوە) گەڕاوەتە بۆ قۆناغێکی مێژوویی سەردەمی جەنگی جهیانیی و داگیرکاریی و لەکارخستنی پادشای واڵت و
سەردەمی نوێی پاش جەنگ و ئەو ئاڵوگۆڕە سیاسیی و کۆمەاڵیەتی و ئابووریی و کولتووریانەی بەسەر واڵتدا هاتووە ،هەر لەو رێگەیەوە تابلۆی ئەو رۆژگارەمان بۆ دەنەخشێنێت کە تیایدا پێگەی ژن لە کۆمەڵگەی خێڵەکیی و ئایینی عەرەبیدا ،لە نزمترن ئاستدایە و ژن بەبێ خواستی خۆی دەدرێت بە شوو ،ئەم رۆمانە لە رێگەی چەندین دەنگ و گێڕانەوەی جیاجیاوە بە قووڵی باس لە دنیای پڕ مەینەتیی ژنان دەکات لە سایەی عەقڵییەتی دواکەوتووی پیاوساالریی کۆمەڵگەی عەربی ،هاوکات ئەو کێشمەکێشە سیاسیی و بارودۆخە نەخوازراوە فەرهەنگیی و کولتوورییە دەداتە بەر رەخنە کە تیایدا مرۆڤەکان لە بێئاگایی و گەمژەیی و خۆشباوەڕیدا دەهێڵنەوە. ئەم رۆمانە کتومت رۆمانێکی عەرەبییە ،عەرەبییە بەو مانایەی باس لە دۆخی کۆمەڵگەی عەرەبیی دەکات، عەرەبییە بەو پێودانگەی باس لە رۆحی توڕە و بیری دواکەتووی عەرەب دەکات لە قۆناغێکی مێژوویدا، عەرەبییە ,چونکە بە چڕی و قووڵی رۆچووەتە نێو ناخ
ژمارە ( )56سێشەممە 2020/2/18
و دەروون و مێشک و دڵی مرۆڤی عەرەبییەوە ،کاتێک تەمەنیان بەرەو پیری هەڵدەلکشێ. هەر لەم رۆمانەدا ،بن جەلوون نموونەی خێزانێکی ئەوروپی دەهێنێتەوە کە دایکی یەکێکە لە هاوڕێکانی، ئەو ژنە وەک دایکی ئەم پیرە ،بەاڵم بەردەوامە لە گەڕان و چوونە سینەما و مەلەکردن و رابواردن و چێژبینین لە ژیان ،نووسەر لێرەدا باس لە کەسایەتیی و سایکۆلۆجیای دوو جۆر مرۆڤ دەکات ،لەدوو کولتووری جیاوازدا، پرسیاری ئەوە الی خوێنەر جێدەهێڵێت کە بۆچی مرۆڤی پیر لە واڵت و کولتوورە پێشکەوتووەکاندا ،تا دواساتی ژیان دەستبەرداری چێژ و جوانی و ئیرادە و ژیاندۆستی نابن ،کەچی مرۆڤی واڵت و کولتووری دواکەوتووی وەک عەرەب ،دەکەونە دۆخێکی شەڕانگێزیی و پەالماری هەموو شتێک دەدەن و بیر لە مردن دەکەنەوە. لە راستیدا تاهیر بن جەلوون ،یەکێکە لە دیارترین نووسەرانی عەرەب کە بە فەڕەنسی دەنووسێت و لەسەر ئاستی واڵتی فەڕەنساش ناوبانگێکی گەورەی هەیە و لە پێگەیەکی بااڵدا تەماشا دەکرێت و خەاڵتی کونگوریی ئەدەبی لە پای داهێنان و رۆمانەکانی ،بەتایبەت رۆمانی (شەوی قەدر)ی پێبەخشراوە .ئەگەرچی ئەو عەرەبە و زێدی لەدایکبوون و بەشێکی ژیانی لە واڵتی مەغریب بووە ،بەاڵم بەهۆی ئەوەی لە قوتابخانەیەکی عەرەبی- فەڕەنسیدا خوێندوویەتی ،لە تەمەنی گەنجێتییەوە دەستی بە نووسین کردووە بە زمانی فەڕەنسی ،بۆ خۆی لە چاوپێکەوتنێکدا باس لەوە دەکات کە کتێب و ئەدەبیاتی فەڕەنسی ،لە عەرەبی زیاتر خوێندووەتەوە و زمانی عەرەبی بە شتێکی ئاسایی و سروشتیی چاو لێکردووە ،ئەگەرچی هەندێک لە نووسەران و بیرمەندانی عەرەب رەخنەیان لێگرتووە لەسەر ئەوەی بە عەرەبی نانووسێت ،بەاڵم ئەم نووسەرە سووربووە لەسەر ئەوەی ئەزموونی نووسینی لە ناو زمانێکی دیکەی دەوڵەمەند و کولتوور و فەرهەنگێکی بااڵتردا تاقیکاتەوە و پێیوابووە ئەوانەی رەخنەی لێدەگرن بە هەڵەدا چوون.