56

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫سەرنووسەر‬

‫کامەران سوبحان‬

‫سیروان رەشید‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫فروغی فروخزاد و گوناهی شیعر‬

‫رەووف بێگەرد‬

‫شیعری نوێی فارسی‪ ،‬رەگاژووی چەند دەنگێكی‬ ‫داهێنەری نیوەی یەكەمی سەدەی بیستە‪ ،‬بێگومان‬ ‫لە سایەو كارتێكردنی شیعری رۆژاواوە كە نەك تەنیا‬ ‫شیعری فارسی‪ ،‬بەڵكو كاری بەسەر هەموو ئەدەبی‬ ‫دنیاوە هەبووەو تا ئێستاش ئەو كاریگەرییە لە گەشەو‬ ‫پەرەسەندندایە‪ ،‬كۆمەڵێك دەنگی بە تواناو داهێنەر‬ ‫توانیان شیعری فارسی لە كۆتی رەوشو شێوەی كالسیكی‬ ‫سەدان ساڵە دەرباز بكەنو ئازادیو كەسایەتییەكی‬ ‫نوێ بە رۆحی ببەخشن‪ .‬دیارە ئەمە بەو مانایە نییە‬ ‫شیعری فارسی كە بەشێكی هەرە گەورەیە لە پێكهاتەی‬ ‫ئەدەبی ئێرانی كۆنو نوێو گەلێك قۆناغی مێژوویی بۆ‬ ‫گەلەكەی دەستنیشان دەكات‪ ،‬بووبێتە بەشێك لە رۆحی‬ ‫شیعریی رۆژئاواییو فەرهەنگو شناسنامەی نەتەوایەتی‬ ‫خۆی لەدەست دابێت‪ .‬بەڵكو بە مانای بەدەستهێنانی‬ ‫جیهانبینیی سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتیو هونەرییە لەسەر‬ ‫ئاستی دنیاو بە ئامانجی ئەفراندنی فەرهەنگی ناوچەییو‬ ‫میللیانە‪ .‬دیارە ئەم خەسڵەتە نەك بۆ ئەدەبی ئێرانی‬ ‫بە تەنیا بەڵكو پێویستییەكی چارەنووسسازە بۆ گشت‬ ‫ئەدەبی ئەو گەلە دواكەوتوانەی كە بە ناچاری بە دوای‬ ‫كاروانی شارستانییەتو پێشكەوتوویی ئەوروپاوەنو تا‬ ‫ئێستاش لە بەهرەی ئاوەز و فیكریان سەرچاوە دەگرن‪،‬‬ ‫بەاڵم نەك وەك چاولێكردنو بوون بە رۆژاوایی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر هەر گەلێك لەم گەلە رۆژهەاڵتیانەی بەر ئەو‬ ‫تەوژمی تازەبوونەوەیە كەوتوون‪ ،‬ئاگادار و هوشیار نەبن‬ ‫لە ئەنجامدا ناسنامەی فەرهەنگی خۆیان لەدەستدەدەنو‬ ‫یادەوەرییە نەتەوایەتییەكەیشیان بزردەكەن‪ .‬لێرەدا‬ ‫نامانەوێت ئەم باسە ببێتە تەوەرێكی تایبەتی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەستمانە لە رێگای دەنگێكی رەسەنی شیعرییەوە‬ ‫كەوابەستەی شیعری رۆژاوایی بووەو هەر لەوێوە‬ ‫بەردەوام لە تازەكردنەوەی خۆیو پەروەردەی بەهرەی‬ ‫شیعریدا بووە‪ ،‬توانیویەتی خولیاو ئازارەكانی خۆی‪ ،‬باری‬ ‫ژیانی كۆمەڵگاو دیاردە هەرە سەرەكییەكانی ناوچەكەی‬ ‫بەرجەستە بكاتو بە هەمان رۆحو هەناسەوە بئاخفێت‪.‬‬ ‫فروغی فروخزاد‪ ،‬لەو دەنگە شكۆمەندە شیعریانەی ئەو‬ ‫سەردەمەی ئێرانە‪ ،‬لە سەرەتای پەنجاكانەوە‪ ،‬چ وەك ژنو‬ ‫چ وەك شاعیرێكی هەڵكەوتوو پلەوپایەی خۆی سەپاند‪،‬‬ ‫سەرەتا لەژێر كاریگەریی رابەری شیعری نوێی ئێران”نیما‬ ‫یوشیج”بانگەشەی بۆ شیعری خۆیكرد و دەڵێت‪(:‬لە‬ ‫یەكەم دیوانیەوە شاعیرە گەورەكانی وەك ییتس و‬ ‫كیتسی ناسیووە‪ ).‬بەشیعری رۆمانسی دەستیپێكردو لە‬ ‫ماوەی حەوت ساڵدا سێ دیوانی باڵوكردەوە‪ ،‬رەگەزە‬ ‫شیعرییەكانی ئەم قوتابخانە ئەدەبیەی تیا دەدرەوشێتەوە‪،‬‬ ‫تەنیایی‪ ،‬خەم لێنیشتووەكانی رۆح‪ ،‬ئارەزووەكانی دڵ‪،‬‬ ‫پەنابردنە بەر سرووشت‪ ،‬گەاڵ زەردەكانی پاییزو هەوڵی‬ ‫ئازادبوون لەپەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانیانو مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ هەست) دا‪.‬‬ ‫تۆم دەوێتو ئەیشزانم كە هەرگیز‬ ‫بە كامی دڵم لە ئامێزت ناگرم‬

‫ئیدریس عەلی‬

‫تۆ ئاسمانێكی بێگەردو رووناكیت‬ ‫منیش لە كونجی قەفەزێكدا مەلێكی بەندكراوم‪.‬‬ ‫لە بیری ئەوەدام كتوپڕ‬ ‫لەم زیندانە كڕەدا باڵ بگرم‬ ‫بە چاوی زیندانەوان پێبكەنمو‬ ‫لە كەناری تۆدا بژیم‪( .‬شیعری ئەسیر)‬ ‫فروغ ساڵی ‪ 1951‬لە تەمەنی شانزە ساڵیدا حەزی لە‬ ‫پەرویز شاپوور كردو دوای خۆشەویستییەكی پڕ لە سۆز‪،‬‬ ‫بووە هاوسەری‪ ،‬دوای سێ ساڵ لە تارانەوە لەگەڵیدا‬ ‫چوو بۆ ئەهواز‪ ،‬بەاڵم خۆشەویستی ئەو دوانە زوو بوو بە‬ ‫خۆڵەمێش‪ ،‬فروغ شاعیرو هەست ناسكو نائارام‪ ،‬شاپوور‬ ‫پیاوێكی ئاسایی‪ ،‬بە لۆژیكو ئەتەكێتی كۆمەاڵیەتی‪ .‬دوای‬ ‫پێنج ساڵ‪ ،‬جیابوونەوە‪ ،‬فروغی بریندارو دڵ رەنجاو كرد‪،‬‬ ‫چونكە حەزی لێ نەدەكردو شاپووری خۆشدەویست‪.‬‬ ‫یاسایش (كامیار)ی تاقە كوڕی دایە شاپوور كە دوای‬ ‫ئەوە بۆ ماوەی شازدە ساڵی تر‪ ،‬كە فروغ مرد تەنانەت‬ ‫بۆ جارێكیش كوڕەكەی نەبینی‪ .‬كارەساتی جیابوونەوە‬ ‫لەمێرد و زوڵمی یاسا كە لە كوڕەكەی دابڕی‪ ،‬بوونەتە‬ ‫گەلێك لە بەرهەمی شیعریو چ راستەوخۆ‪ ،‬یان بە ئاماژە‬ ‫هەست بە ئازاری دەروونیو خەمە سەختەكانی دەكرێت‪.‬‬ ‫پێش جیابوونەوەی تەواویان بە ساڵێك‪ ،‬گەلێك شیعری‬ ‫بۆ مێردەكەیەتیو باس لە بێوەفایی دەكات‪ .‬شاپووری‬ ‫مێردی‪ ،‬لە رێگەی شیعرەكانی فروغەوە كە ئازادانە باسی‬ ‫لە خولیاو ئارەزووی ژنان دەكرد‪ ،‬گومانی خستبووە سەر‬ ‫ژیانی تایبەتی فروغ‪ ،‬هەروەها خێزانەكەی شاپووریش‬ ‫ئەو جۆرە شیعرانەیان ال پەسەند نەبوو‪ ،‬فروغ لە وەاڵمی‬ ‫نامەیەكی مێردەكەیدا پێی دەڵێت‪:‬‬ ‫لەو نامەیەی كە داتمێو لەو هەراسە تااڵنە‬ ‫تا بەیانی بە یادی تۆ خەو نەچووە چاوم‬ ‫ئەی مایەی ئومێدی من‪ ،‬ئەی پەناگەی دوورم‬ ‫هەرگیز لەوە زویر مەبە كە لە شیعرەكانمدا‬ ‫رازی شاراوە هەیە‪.‬‬

‫دوای جیابوونەوەشیان لە ئاگری خۆشەویستی‬ ‫شاپووردا هەر دەسووتێتو بڵێسەی عەشقەكە زمانە‬ ‫كێشە‪ ،‬چونكە یەكەم خۆشەویستییەو لە یاد ناكرێت‪.‬‬ ‫جامی بادە سەرنگونو پێخەفم خاڵی‬ ‫سەرم خستۆتە سەر نامەكانی ئەو‬ ‫سەرم داناوە تا لە نێوان دێڕەكانیدا‬ ‫نیشانەیەك لە وەفای ئەو بدۆزمەوە‬ ‫رۆشتوەو خۆشەویستیەكەیم لە دڵ دەرناچێت‬ ‫ئەستێرەكان چی بوو وا ئەو منی نەویست!‬ ‫لە دووەم دیوانە شیعریدا بە ناوی ‪-‬دیوار‪-‬هەستو‬ ‫سۆزی ژنایەتی خۆیو تاڵیی ئەو ژیانە تەنیاییەی كە تێی‬ ‫كەوتووە بەرجەستە دەبن‪ ،‬بۆیە پەنا بۆ ئەفسانە دەباتو‬ ‫خەونەكانی لەوێدا بەدی دێنێت‪ ،‬لە شیعری (خەون)دا‬ ‫خەیاڵ بۆ الی سوارێكی ئەفسانەیی پەلكێشی دەكات‪،‬‬ ‫لەو گێژەنە سەختو خەمە قوواڵنە رزگاری دەكات‪.‬‬ ‫بێگومان رۆژێك لە رێگای دوورەوە‬ ‫شازادەیەكی سەركێش دەگات‬ ‫فەرشی بەردڕێژی كۆاڵنەكانی شار‬ ‫دەكەونە بەر زەبری سمی ئەسپیەوە‬ ‫ئەم شازادە دەگمەنە دێتە ناو شار‬ ‫هەموو كچانی شار لە پشت پەنجەرەوە لێی دەڕواننو‬ ‫چاوەڕێی خۆشویستنی ئەون‬ ‫كەچی شازادە فروغ هەڵدەبژێرێت‬ ‫كااڵكانم هەڵدەگرمو لەم شارە خەمگینەوە‬ ‫لەگەڵیا دەڕۆم‬ ‫پیاوان سەراسیمە لێم دەڕوانن‬ ‫لەژێر لێوەوە بە هێوری دەڵێن‪ :‬كچی خۆشبەخت‬ ‫بەاڵم ئومێدو ئارەزووەكانی فروغ تەنیا خەیاڵنو‬ ‫نایەنەدی‪.‬‬ ‫فروغ‪ ،‬بێجگە لە ساردیو خیانەت چی تر نابینێ‪:‬‬ ‫دوای ئەوە رووم لە هەرچی كرد‬

‫بینیم سەرابێك بوو‬ ‫ئەوەی بە دوایدا دەگەڕام‬ ‫هاوار لە خۆم تەنیا خەوێك بوو‬ ‫گەلێك خۆرم بینی‬ ‫زوو لە خۆرئاوادا پووكایەوە‬ ‫خۆری بێ ئاوابوونی من‬ ‫ئەی داخ لە باشووردا نەما‬ ‫دوای ئەو ئیتر بە دوای چیدا بگەڕێم؟‬ ‫دوای ئەو ئیتر چیم بەدەست دێت؟‬ ‫بێجگە لە فرمێسكی گەرم بۆ رشتنو‬ ‫گۆڕێكی گەرمیش بۆ حەسانەوە‬ ‫بە گەرمی گوناهی شیعر هەڵدەگرێتو بە قووڵی‬ ‫لێیدەڕوانێت‪ ،‬تاقیكردنەوە تایبەتییەكانی ژیانی خۆی‬ ‫گەرمیو راستگویی بە شیعری دەبەخشن‪ ،‬ئەو سیزیفەیە‬ ‫كە بەردەوام تاشەبەردی نەفرەتكراوی خۆی بە كۆڵەوەیە‪،‬‬ ‫نایەوێت دوور بە دوور باس لە ئارەقەی ناوچاو و خەمی‬ ‫سەركەوتن بكات‪ ،‬وەك خۆی دەڵێت‪:‬‬ ‫(من لەو كەسانە نیم كە ببینم یەكێك سەری بەر‬ ‫بەرد كەوتووەو شكاوە‪ ،‬ئیتر بەو ئەنجامە بگەم كە نابێت‬ ‫لە بەرد نزیك بكەومەوە‪ ،‬من تاسەری خۆم نەشكێنێت لە‬ ‫مانای بەرد تێناگەم‪ ).‬شیعر بۆ كامیاری كوڕی دەڵێت چ‬ ‫مانایەك بە دایكایەتی خۆیو دنیای تێكشكاوی ئومێدی‬ ‫دەدات‪ ،‬كامیار جگەرگۆشەیەكی ئاسایی نییە‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫شیعرێكە تەنیا لە داهێنانیدا جوانی دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫ئایندەیەكە خەوی رۆمانسیانەی پێوە دەبینێت‪:‬‬ ‫من ئەم شیعرە بۆ تۆ دەڵێم‬ ‫لە خۆراوابوونێكی تینووی هاویندا‬ ‫لە نیوەی ئەم رێگا شومەدا‬ ‫لە كۆنەگۆڕێكی ئەم خەمە بێكۆتاییەدا‬ ‫ئەمە دوا الیالیەی منە‬ ‫لە پەنا النكەی خەوی تۆدا‬ ‫دەشێ دەنگو زریكەی ئەم هاوارە‬ ‫بێتە ناو ئاسمانی الویەتی تۆوە‪.‬‬ ‫لە دوا كۆپلەدا دەڵێ‪:‬‬ ‫رۆژێك هەر دێت‪ ..‬چاوە حەسرەتییەكانی تۆ‬ ‫بە سەر ئەم گۆرانییە خەماویەدا بخزێت‬ ‫لەنێو پەیڤەكانمدا بمدۆزیتەوەو‬ ‫بە خۆت بڵێیت ئەوە دایكی من بووە‪.‬‬ ‫فروغ بۆ شیعر دەستی لە مێردو كوڕو تەواوی‬ ‫خۆشی ژیان هەڵگرت‪ ،‬ئەگەرچی شیعر گوناهێك بوو‬ ‫هیچ تۆبەیەكی بەدوادا نەهاتو بووە ئەلتەرناتیڤی هەر‬ ‫وا بەستەیەكی دی‪ ،‬لە هەمان كاتدا لەو چمكەیشدا نەبڕا‬ ‫كە خودی شیعر ژیانێكە هەموو دەرگاكانی لەسەر پشتەو‬ ‫عاشقەكانی دەتوانن بەو زمانە بگەنە بااڵترین بێدەنگیو‬ ‫دەگمەنترین هاوار‪ .‬چونكە پەیوەندیكردن لەگەڵ شیعردا‬ ‫پەیوەندی دوو لەشو دوو دیدی ئایدۆلۆژی نییە‪ ،‬بەقەدەر‬ ‫ئەوەی كە تێكەڵبوونی ئاوی دوو رووبارە‪.‬‬ ‫(پەیوەندیی نێوان دوو كەس‪ ،‬هیچ كات ناتوانێت‬ ‫تەواو كامڵ بێت‪ ،‬بەتایبەت لەم سەردەمەدا‪ ،‬بەاڵم شیعر‬ ‫بۆ من وەك دۆستێك وایە كە پێی دەگەم بە ئارامی‬ ‫دەردەدڵی خۆمی لەگەڵدا دەكەم‪ ،‬جوتێكە من تەواو‬ ‫دەكات‪ ،‬هەندێك لە ژیاندا بچووكی خۆیان بەوە قەرەبوو‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە پەنا بۆ خەڵكی تر دەبەن‪ ،‬بەاڵم هیچ كات‬ ‫ئەوە قەرەبوو ناكرێت‪ ،‬ئەگەر بكرایە ئایا ئەو پەیوەندییە‬ ‫خۆی نەدەبووە گەورەترین شیعری دونیاو بوون؟‪).‬‬

‫(شیعر بۆ من پەنجەرەیەكە هەركاتێك بڕۆم بۆ الی‬ ‫لە خۆیەوە دەكرێتەوە‪ ،‬من لەوێ دادەنیشم‪ ،‬سەیر ئەكەم‪،‬‬ ‫گۆرانی دەڵێم‪ ،‬هاوار ئەكەم‪ ،‬دەگریم‪ ،‬لەگەڵ وێنەی‬ ‫درەختەكاندا تێكەڵ دەبم‪ ،‬ئەیشزانم لەوالی پەنجەرەكەوە‬ ‫فەزایەك هەیەو یەكێك گوێ دەگرێت‪ ،‬یەكێك دەشێ دوو‬ ‫سەد ساڵ لە مەودوا‪ ،‬یان سێ سەد ساڵ لەمەوپێش‬ ‫بووبێت –جیاوازی نییە‪ -‬شیعر هۆیەكی پەیوەندییە بە‬ ‫بوونەوە‪ ،‬بە وجود‪-‬ەوە بە مانا فراوانەكەی‪ ،‬باشیەكەی‬ ‫لەوەدایە مرۆڤ كە شیعر دەڵێت دەتوانێ بڵێ‪ :‬من هەم‪،‬‬ ‫ئەگەر شیعر نەبێت چۆن دەتوانیت بڵێی‪ :‬منیش هەم‪،‬‬ ‫یان بووم‪ ،‬من لە شیعری خۆمدا هیچم وەدەست نایەت‪،‬‬ ‫بەڵكو لە شیعری خۆمدا‪ ،‬تازە “خۆم” ئەدۆزمەوە‪).‬‬ ‫خۆدۆزینەوە تەنیا لە شیعردا دەستبەداربوونە‬ ‫لە گەلێك پەیوەندیی كۆمەاڵیەتی تر‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫كۆمەڵگایەكدا كە ئەو پەویوەندییانە مۆركی پیرۆزیان‬ ‫پێوەیەو وازلێهێنانیان ئاسان نییەو كاری هەر مرۆڤێكی‬ ‫ئاسایی نییە‪ ،‬ئەگەر شیعر نەبووبێتە مەسەلەیەك لەوێوە‬ ‫پەی بە رازەكانی بوونو نەبوون‪ ،‬تاریكیو رووناكی‪،‬‬ ‫پرسیارە ئەزەلیەكانو ئایندە بەگرێو گۆڵەكەكان ببرێت‪:‬‬ ‫(شیعر بۆ من مەسەلەیەكی جیدییە‪ ،‬لێپرسینەوەیە‬ ‫بەرانبەر بە بوونی خۆم‪ ،‬جۆرە وەاڵمێكە بۆ پرسیارەكانی‬ ‫ژیانی خۆم‪ ،‬من ئەوەندە رێز لە شیعر دەگرم بە ئەندازەی‬ ‫مرۆڤێكی ئایینی لە ئایینەكەی‪).‬‬ ‫منم ئەو باڵندەیەی دەمێكە‬ ‫بیری فڕینم لە سەرایە‬ ‫سروودەكانم لە سنگی تەنگما بوونەتە ناڵە‬ ‫رۆژگاریشم بە حەسرەت كۆتاییان هات‬ ‫وەرە دەرگام بۆ بكەوە تا بفڕم‬ ‫بەرەو ئاسمانی رووناكی شیعر‬ ‫گەر فڕین لێمگەڕێ‬ ‫دەبمە گوڵێك لە باخچەی شیعر‬ ‫ئیتر لە رووی نەزانینەوە‬ ‫غروری خۆم ناكەمە قوربانی عیشقی ئەو‬ ‫رەنگە كە لەو تێپەڕم بیدۆزمەوە‬ ‫گزم بووەكەی شادیو دڵخۆشیم‬ ‫منی لەش ماندووی پەرێشان‬ ‫دەدەمە دەست رێ ئارەزووەكانم‬ ‫یاری من شیعرو دڵداری من شیعر‬ ‫دەڕۆم تا ئەو بەدەست دێنم‪.‬‬ ‫ئەگەرچی شیعر بۆ فروغ خوایەكی دەست بە خوێنە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو تاسەی ئەو خوێنەیەو هەر سروودو درودی‬ ‫بۆ ئەو خوایەیە‪.‬‬ ‫ئەمشەو لەبەر دەركی شكۆمەندی تۆدا‬ ‫پەرێشانم لە وەسوەسەی ئیلهام‬ ‫گیانم لەو رەنجە بە تەنگ هات‬ ‫ئەی شیعر‪ ،‬ئەی خوای خوێنڕێژ‬ ‫دەمێكە سروودە خواییە خۆشەكان‬ ‫بە گوێمدا ناخوێنیت‬ ‫ئەزانم هەر تینووی خوێنیت‬ ‫بەاڵم با بەس بێت ئەم هەموو قوربانییە‪.‬‬

‫سەرنج‪:‬‬

‫بۆ ئەم نووسینە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫‪-1‬گزینەی اشعار فروغ فرخزاد‪.‬‬ ‫‪-2‬گۆڤاری –ادبیات معاصر‪ -‬ژمارە ‪.20-19‬‬

‫دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە‬

‫رۆمانی (دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە) یەکێکی‬ ‫ترە لە شاکارەکانی نووسەری ناوداری بە رەچەڵەک‬ ‫مەغریبی فەڕەنسی نووس تاهیر بن جلوون و لە ماوەی‬ ‫رابردوودا لەالیەن هەڵکەوت عەبدوڵاڵوە‪ ،‬وەرگێڕدراوەتە‬ ‫سەر زمانی کوردی و دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم‪،‬‬ ‫چاپ و باڵوی کردووەتەوە‪.‬‬ ‫پێشتر لەالیەن چەند وەرگێڕێکی کوردەوە هەندێک‬ ‫لە رۆمانەکانی ئەم نووسەرە وەرگێڕدراون بۆ سەر زمانی‬ ‫کوردی و تا ئەندازەیەک ئاشناین بە تەکنیک و شێوازی‬ ‫نووسینی‪ ،‬لە هەر یەک لەو رۆمانانەدا خوێنەر بەر چیرۆک‬ ‫و رووداو و کاراکتەر و تەکنیک و شێواز و ناوەڕۆکی‬ ‫جیاواز دەکەوێت‪ ،‬بەاڵم نووسەر‪ ،‬دوو رۆمانی هەیە تا‬ ‫ئەندازەیەک لە رووی ناوەرۆک و کاراکتەرسازیی و تێما‬ ‫و تەکنیک و شێوازی گێڕانەوەوە نزیکایەتییان لەگەڵ‬ ‫یەکتردا هەیە‪ ،‬تەنانەت زۆر جار خوێنەر وا هەستدەکات‬ ‫کاراکتەرەکانی لەو رۆمانەوە هێناوە بۆ ئەم رۆمان و بە‬ ‫هەندێک دەستکاری و ئاڵوگۆڕی شوێن و رۆڵبینین و‬ ‫گۆڕینی ڕەگەزەوە‪ ،‬هەمان چیرۆک دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫رۆمانی رۆژێکی بێدەنگ لە تەنجە‪ ،‬لەگەڵ ئەم رۆمانەی‬ ‫لەبارەیەوە دەدوێین‪ .‬دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە رۆمانی رۆژێکی بێدەنگ لە تەنجەدا‪ ،‬بن جەللون‪،‬‬ ‫پیاوێکی پیری بەتەمەنمان پێدەناسێنیت‪ ،‬کوڕ و کچەکانی‬ ‫چوونەتە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان و ژیانی سەربەخۆی‬ ‫خۆیان دەژین‪ ،‬پیاوێک کە هاوسەرەکەی مردووە و بە‬ ‫تەنیا و لەگەڵ دنیایەک یادەوەریی سااڵن و رۆژگاری‬ ‫دێرینی خێزانە قەرەباڵغەکەیدا دەژی‪ ،‬لەو رۆمانەدا‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەکی قووڵ و دەروونناسانە رۆچووەتە نێو ناخ‬

‫خوێنەر لەم‬ ‫رۆمانانەدا‪ ،‬بەر‬ ‫چیرۆک و رووداو‬ ‫و کاراکتەری‬ ‫جیاواز دەکەوێت‬ ‫تاهیر بن جەلوون‪ ،‬ئەو رۆماننووسەی جیرۆکی جیاواز دەگێڕێتەوە‬

‫و سایکۆلۆژیای ئەو پیاوە پیرەوە و وەک دیمەنێکی‬ ‫سینەمایی حاڵەتەکانی نێو ناخە ئاڵۆز و شێواوەکەیمان‬ ‫لە رێی مەنەلۆگ و دیالۆگ و وێنە بەرجەستەکانەوە‬ ‫پیشان دەدات‪ ،‬لەوێدا وێنەی تەنیایی پیاوێکی نەخۆش‬ ‫و پیر لە نێو ماڵێکی خامۆش و گەورەدا دەنەخشێنێت‬ ‫کە بۆ دەربازبوون لە خەمی تەنیایی‪ ،‬شەڕ بە خۆی و‬ ‫کەلوپەلەکانی ناو ماڵ و نەوەکانیشی دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫لەم رۆمانەشدا‪ ،‬واتە دایکم کاتێ یادی کاڵ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫پیرەژنێک هەیە کە بەدەست تەنیایی و نەخۆشی و تەمەن‬ ‫و هیالکیی رۆژگارەوە دەناڵێنێت و تووشی نەخۆشیی‬ ‫لەبیرچوونەوە بووە‪ ،‬کوڕ و کچەکانی چوونەتە سەر ماڵ‬ ‫و حاڵی خۆیان و هەفتانە سەردانی دەکەن‪ ،‬ژنێکیان بە‬ ‫کرێ بۆ گرتووە تا چاودێریی بکات و خزمەتی بکات‪ ،‬ئەم‬ ‫پیرەژنە پێش ئەوەی تووشی حاڵەتی بیرچوونەوە بێت‪،‬‬ ‫بەردەوام دەبۆڵێنێت و شەڕ بە خۆی و چواردەورەکەی‬ ‫دەفرۆشێت‪ ،‬گومان دەکات ئەو ژنەی کە خزمەتی دەکات‬

‫دزی لێ بکات و رقی لێی دەبێتەوە‪ ،‬کاتێکیش تووشی‬ ‫زەهایمەر دەبێت و یادەوەری کاڵ دەبێتەوە‪ ،‬کەسەکان‬ ‫و زەمەن و کات و شوێن و تەنانەت خودی خۆیشی‬ ‫لێ تێکدەچێت و کەس ناناسێتەوە‪ ،‬ناوی منداڵەکانی‬ ‫و براکانی بە هەڵە دەڵێت و کەسایەتییان تێکەڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬شتێک کە لە رۆژگارێکی زوودا روویداوە‪ ،‬ئەم وا‬ ‫دەزانێت تازە روویداوە‪ ،‬یاخوود زۆرجار رووداوەکانی لێ‬ ‫دەشێوێت و هێشتا پێی وایە لە شاری (فاس)ن نەک‬ ‫(تەنجە) هاوکات زیندەخەون دەبینێت و هەمیشە پێیوایە‬ ‫مردووەکانی بنەماڵەکەی سەردانی دەکەن و شەو لەالی‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬ئەو دەیگێڕێتەوە کە دوێنی دایکی الی بووە‪،‬‬ ‫یان براکەی هاتووە بۆ سەردانی‪ ،‬لە کاتێکدا دایکی و‬ ‫براکەی دەمێ ساڵە مردوون‪.‬‬ ‫بن جللون لە(دایکم ئەو کاتەی یادی کاڵ دەێتەوە)‬ ‫گەڕاوەتە بۆ قۆناغێکی مێژوویی سەردەمی جەنگی‬ ‫جهیانیی و داگیرکاریی و لەکارخستنی پادشای واڵت و‬

‫سەردەمی نوێی پاش جەنگ و ئەو ئاڵوگۆڕە سیاسیی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ئابووریی و کولتووریانەی بەسەر واڵتدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬هەر لەو رێگەیەوە تابلۆی ئەو رۆژگارەمان بۆ‬ ‫دەنەخشێنێت کە تیایدا پێگەی ژن لە کۆمەڵگەی‬ ‫خێڵەکیی و ئایینی عەرەبیدا‪ ،‬لە نزمترن ئاستدایە و‬ ‫ژن بەبێ خواستی خۆی دەدرێت بە شوو‪ ،‬ئەم رۆمانە‬ ‫لە رێگەی چەندین دەنگ و گێڕانەوەی جیاجیاوە بە‬ ‫قووڵی باس لە دنیای پڕ مەینەتیی ژنان دەکات لە‬ ‫سایەی عەقڵییەتی دواکەوتووی پیاوساالریی کۆمەڵگەی‬ ‫عەربی‪ ،‬هاوکات ئەو کێشمەکێشە سیاسیی و بارودۆخە‬ ‫نەخوازراوە فەرهەنگیی و کولتوورییە دەداتە بەر‬ ‫رەخنە کە تیایدا مرۆڤەکان لە بێئاگایی و گەمژەیی و‬ ‫خۆشباوەڕیدا دەهێڵنەوە‪.‬‬ ‫ئەم رۆمانە کتومت رۆمانێکی عەرەبییە‪ ،‬عەرەبییە‬ ‫بەو مانایەی باس لە دۆخی کۆمەڵگەی عەرەبیی دەکات‪،‬‬ ‫عەرەبییە بەو پێودانگەی باس لە رۆحی توڕە و بیری‬ ‫دواکەتووی عەرەب دەکات لە قۆناغێکی مێژوویدا‪،‬‬ ‫عەرەبییە‪ ,‬چونکە بە چڕی و قووڵی رۆچووەتە نێو ناخ‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫و دەروون و مێشک و دڵی مرۆڤی عەرەبییەوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫تەمەنیان بەرەو پیری هەڵدەلکشێ‪.‬‬ ‫هەر لەم رۆمانەدا‪ ،‬بن جەلوون نموونەی خێزانێکی‬ ‫ئەوروپی دەهێنێتەوە کە دایکی یەکێکە لە هاوڕێکانی‪،‬‬ ‫ئەو ژنە وەک دایکی ئەم پیرە‪ ،‬بەاڵم بەردەوامە لە گەڕان‬ ‫و چوونە سینەما و مەلەکردن و رابواردن و چێژبینین لە‬ ‫ژیان‪ ،‬نووسەر لێرەدا باس لە کەسایەتیی و سایکۆلۆجیای‬ ‫دوو جۆر مرۆڤ دەکات‪ ،‬لەدوو کولتووری جیاوازدا‪،‬‬ ‫پرسیاری ئەوە الی خوێنەر جێدەهێڵێت کە بۆچی مرۆڤی‬ ‫پیر لە واڵت و کولتوورە پێشکەوتووەکاندا‪ ،‬تا دواساتی‬ ‫ژیان دەستبەرداری چێژ و جوانی و ئیرادە و ژیاندۆستی‬ ‫نابن‪ ،‬کەچی مرۆڤی واڵت و کولتووری دواکەوتووی وەک‬ ‫عەرەب‪ ،‬دەکەونە دۆخێکی شەڕانگێزیی و پەالماری‬ ‫هەموو شتێک دەدەن و بیر لە مردن دەکەنەوە‪.‬‬ ‫لە راستیدا تاهیر بن جەلوون‪ ،‬یەکێکە لە دیارترین‬ ‫نووسەرانی عەرەب کە بە فەڕەنسی دەنووسێت و لەسەر‬ ‫ئاستی واڵتی فەڕەنساش ناوبانگێکی گەورەی هەیە و لە‬ ‫پێگەیەکی بااڵدا تەماشا دەکرێت و خەاڵتی کونگوریی‬ ‫ئەدەبی لە پای داهێنان و رۆمانەکانی‪ ،‬بەتایبەت رۆمانی‬ ‫(شەوی قەدر)ی پێبەخشراوە‪ .‬ئەگەرچی ئەو عەرەبە و‬ ‫زێدی لەدایکبوون و بەشێکی ژیانی لە واڵتی مەغریب‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی لە قوتابخانەیەکی عەرەبی‪-‬‬ ‫فەڕەنسیدا خوێندوویەتی‪ ،‬لە تەمەنی گەنجێتییەوە‬ ‫دەستی بە نووسین کردووە بە زمانی فەڕەنسی‪ ،‬بۆ‬ ‫خۆی لە چاوپێکەوتنێکدا باس لەوە دەکات کە کتێب‬ ‫و ئەدەبیاتی فەڕەنسی‪ ،‬لە عەرەبی زیاتر خوێندووەتەوە‬ ‫و زمانی عەرەبی بە شتێکی ئاسایی و سروشتیی چاو‬ ‫لێکردووە‪ ،‬ئەگەرچی هەندێک لە نووسەران و بیرمەندانی‬ ‫عەرەب رەخنەیان لێگرتووە لەسەر ئەوەی بە عەرەبی‬ ‫نانووسێت‪ ،‬بەاڵم ئەم نووسەرە سووربووە لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەزموونی نووسینی لە ناو زمانێکی دیکەی دەوڵەمەند و‬ ‫کولتوور و فەرهەنگێکی بااڵتردا تاقیکاتەوە و پێیوابووە‬ ‫ئەوانەی رەخنەی لێدەگرن بە هەڵەدا چوون‪.‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫سەیرانێك لەناو گوڵشەنی عیرفاندا‬

‫حەکیم مەال ساڵح‬ ‫پیاسەی چوارەم‬ ‫شەشەم‪ :‬بەقا‪ .‬ئەم وشەیە بە رواڵەت واتای ژیان و‬ ‫بەردەوام و مانەوە دێت لە جیهاندا‪ .‬بەاڵم الی عاریفەكان‬ ‫بە واتای ئەوە دێت‪ :‬دوای ئەوەی كە لە خۆتدا (فەنا)ت‬ ‫كرد بەوە دەگەیت كە لە بازنەی (حەق)دایت و گەڕانە‬ ‫بۆ ئەوەی پێی بگەیت و لە ناویدا ئارام بگریت‪ ،‬دڵ و‬ ‫دەروون ئاسوودە بێت‪ .‬گەشت بەرەو گەشتن بە حەق ‪-‬‬ ‫خودا‪ ،‬گەشتنی بەدەنیی نا‪ ،‬بەڵكو بە رۆح پێی بگەیت‪.‬‬ ‫هەندێكی دی پێیان وایە (بەقا) پێویستیی بە گەڕانێكی‬ ‫زۆر و فراوانی رۆحە‪ ،‬تا دەتگەیەنێت بە لووتكە‪ ،‬واتە‬ ‫فەنابوون لە زاتی حەقدا‪ ،‬خەڵكیش هەیە وای دەربڕیووە‬ ‫و دیاریی كردووە كە پێداگرتن و سووربوونە لەسەر‬ ‫گەیشتن بە حەق (بە كورتی وەرگرتەیەك لە –‬ ‫اصطالحات گوهرین‪ ،‬ج ‪ ٢‬ل ‪– ٣١٣‬‬ ‫شێخ محیەدینی ئیبن عەرەبی‪ ،‬پێداگرە لەسەر ئەوەی‪:‬‬ ‫بەقا الی هەندێ كەس بریتیە لە (مانەوەی تاعەتەكانە‬ ‫كە بە هەمانشێوەی فەنابوون لەالیان فەنای گوناهەكانە‬ ‫و بەرز راگرتنی تاعات و كرداری چاك و جوان و دڵگیرە)‬ ‫هەروەها لەسەری دەڕوات و دەفەرمووێ‪ :‬الی ئێمە بەقا‬ ‫پیرۆزترە لە فەنا‪ ،‬چونكە فەنا لە پایەی خوارەوەدایە و‬ ‫بەقا لە سەرووتردا‪ .‬هەروەها دەفەرمووێ‪ :‬بەقا شهودی‬ ‫حەقە و فەنا شهودی خەڵك‪ ،‬كەواتە پلەی (بەقا)‬ ‫گەلێ لە (فەنا) بەرز و بڵندترە‪ ،‬بەم پێیە بەقا حاڵەتی‬ ‫بەندەیەكی لەسەر حەق راوەستاوە‪ ،‬كە هەرگیزاو هەرگیز‬ ‫نابڕێتەوەو كۆتایی نایەت (بە كورتی وەرگرتەیەك لە‬ ‫(فتوحات مكیە‪ ،‬ج ‪ ٢‬ل‪ )٣١7‬نالی وەكو شاعیرێكی‬ ‫چڕوپڕ زۆر جوان و دڵگیر لەسەر عیشقی حەقیقی و‬ ‫مەجازی‪ ،‬شیعری بە میرات بۆ بەجێ هێشتووین‪،‬‬ ‫بەتایبەتی كە لەم بەیتەدا دەڵێ‪:‬‬ ‫زاهیر و باتن لەسەر لەوحی (حەقیقەت) یا (مەجاز)‬ ‫ئاشنای سیڕی قەڵەم بێ‪ ،‬غەیری نالی كەس نەما‪.‬‬ ‫دیوان ل ‪ ١٢8‬لە غەزەلی ژمارە (‪ )١٦‬پیتی ئەلفدا هەر‬ ‫نۆ بەیتەكەی پیاهەڵدانی رەگەزی مێیە‪ ،‬كەچی دەبینین‬ ‫لەم بەیتەدا بەمشێوە هاتۆتە گۆ و دەڵێ‪:‬‬ ‫لێوی تۆ ئاوی (بەقا) من (خزر) م‬ ‫فەیزی تۆ رەحمەت و من سەوزەگیا‪.‬‬

‫بە پشتبەستن بە ریوایەتی دینی حەزرەتی خزر ‪-‬‬ ‫خدری نەمر ئاوی ژیانی خواردۆتەوە و تا رۆژی قیامەت‪،‬‬ ‫هەر بە زیندوویی دەمێنێتەوە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا نالی‬ ‫بە دڵخوازەكەی دەڵێ‪ :‬میهرەبانی و رووخۆشی تۆ‬ ‫رەحمەتێكە دەبارێ بەسەر سەوزە گیای گیانی مندا‪.‬‬ ‫لەم بەیتەدا وشەكانی (بەقا‪ ،‬خزر‪ ،‬فەیز و رەحمەت) ی‬ ‫لە قامووسی عیشقی حەقیقی وەرگرتووە و دەستەمالنی‬ ‫وشەی (لێو) ی مەعشوقەكەی كردوون‪ ،‬كە لە‬ ‫خانەی عیشقی مەجازیدایە‪ ،‬واتە هەر دوو عیشقەكەی‬ ‫پێكەوە لەیەك داوە‪ .‬ئەمە وەك الی ئەم شاعیرەمان‪،‬‬ ‫كەچی دەبینین مەولەوی تاوگۆزی لە دووتوێی نامە‬ ‫شیعرییەكەیدا كە بۆ مورادەكەی واتە شێخی سیراجدینی‬ ‫نووسیوە‪ ،‬دەفەمووێ‪:‬‬ ‫جەشەو هەوارگەی (فەنا) و یەردە‬ ‫پای هەردی (بەقا) یا تاغگە كەردە‪ .‬دیوان‪.‬ل ‪٢98‬‬ ‫واتە‪ :‬ئەی شێخێ كە دنیای (فەنا ‪ -‬لەناوچوون)ت‪،‬‬ ‫بەجێ هێشتووەو لە دنیای (بەقا ‪ -‬مانەوە)دا بۆ‬ ‫هەمیشەیی جێگات گرتووە‪ .‬ئەمەی مەولەوی دەیڵێ‪،‬‬ ‫كااڵ بەبااڵ بڕینێكی جوان و بەجێیە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەی نالیدا لەیەك جیاوازن‪ ،‬ئەوەی مەولەوی سەرجەم‬ ‫قەسیدەكە تەقە لە دەروازەی سۆفیگەریی دەدات‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر دوو ئاراستەكەی حەقیقی و مەجازی تێكەڵ‬ ‫نەكردووە‪ .‬ئەمەش خاڵێكی جیاوازە لەنێوان ئەم دوو‬ ‫شاعیرەماندا‪ ،‬جیاوازییەكەش ئەوەیە نالی وەك (عاریف)‬ ‫خۆی دەناسێنێ و مەولەوی وەك (سۆفی) ئەم دوو‬ ‫نازناوەش لە رێڕەوی تەریقەتدا جیاوازییەكەیان ئەوەیە‬ ‫عاریف رۆحی گەیشتووە بە بارەگای خودا‪ ،‬بەاڵم سۆفی‬ ‫بۆ گەیشتن بەو پلەیە شوێنكەوتەی وتەی شێخ یا‬ ‫مورادەكەیەتی‪ ،‬واتە هۆكار لەنێوان مەولەوی و حەقدا‬ ‫هەیە كە شێخەكەیەتی‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬حەقیقەت‪ .‬ئەم وشەیە لە واتای راستەقینەدا‬ ‫ئەوە دەگەیەنێت (شتێ كە بەشێوەیەكی بڕاوە لەسەر‬ ‫– یەقین ‪ -‬بێگومانی – دامەزرابێت‪ .‬الی عاریفەكانیش‬ ‫بە (بنەڕەت) دیارییان كردووە‪ ،‬واتە بوون و بنەڕەتی‬ ‫شتێكە كە (هەیوال) یان ناولێناوە‪ .‬بەم پێوانەیە‬ ‫دەڵێن‪ :‬بنەڕەتی هەموو شتێك تەنیا و تەنیا هەر هەقە‬ ‫و هیچی تر‪ .‬شێخ محیەدینی ئیبن عەرەبی نووسیویە‪:‬‬ ‫حەقیقەت ئەوەیە كە بە وەسفکردنی بنەماكانی حەق‬ ‫هەموو پیاهەڵدان و بنەماكانی خۆت فەرامۆش بكەیت بە‬ ‫شێوەیەك كە (حەق) لە تۆدا كارایە و دەبزوێ‪ ،‬وەك‬ ‫دەفەمووێ (مامن دابة اال هو اخذ بناصیتها ‪ -‬هیچ‬ ‫بزوێنەرێك نییە جگە لەوەی كە لە چارەنووستدا هەیە)‬ ‫فتوحات مكیە ج ‪ ٢‬ل ‪.5٦٢‬‬ ‫شاعیری ئەم باسەمان زۆر وریایانە لە بەیتە‬ ‫شیعرێكیدا باس لە عیشقی حەقیقی دەكات و دەڵێ‪:‬‬ ‫یەك رەنگم و بێ رەنگم و رەنگین بە هەموو رەنگ‬ ‫بەم رەنگە دەبێ رەنگڕژیی عیشقی حەقیقی‪.‬‬ ‫لە باسی رەنگدا قسەمان لەسەر ئەم بەیتە كرد‪،‬‬ ‫لەبارەی حەق و حەقیقەتیشەوە دەكرێ قسەی دیكەی‬ ‫لەسەر بكەین كە لێرەشدا پێویستە بەسەری بكەینەوە‬ ‫و بە جۆرێكی دی لەسەری بدوێین‪ ..‬یەك رەنگم بەپێی‬ ‫لێكدانەوە‪ ،‬قسەكردنە لەسەر فەلسەفەی (وحدە الوجود‬ ‫ یەكێتیی بوون) بە واتای ئەوە هێناویە كە دڵبەندم‬‫بەو هزر و فەلسەفەیە و بە تەواوی پێی گەیشتووم‪.‬‬

‫(بێ ڕەنگم) واتە منێكی بەندەی دروستكراوێكی خودا لە‬ ‫سێبەری وحدە الوجودی ئەودا رەنگم بە بەرەوە نەماوەو‬ ‫یەكسان بوویمە بە هیچ‪( .‬رەنگین بە هەموو رەنگ)‬ ‫قسەكردنە لەسەر وحدە االدیان ‪ -‬یەكێتیی دینەكان‬ ‫لە ئادەمەوە تا خاتەم‪ .‬ئەم نەخشەكێشانەی نالیش‬ ‫پێچەوانەی موسڵمانە ناحاڵی و چەواشە رەوەكانە كە‬ ‫لە هێڵە راستەكەی دینی ئیسالم الیانداوە و ترازاون‪،‬‬ ‫چونكە بە ناوی ئیسالمەوە‪ ،‬كوشتن و بڕین و تااڵنكردنی‬ ‫سەروسامانی دینەكانی دی بە جیهادی گەورە دەزانن‪،‬‬ ‫ئەمەش سەرگەردانبوونی ئەو موسڵمانە ناحاڵیانەیە لە‬ ‫كاتێكدا ئەمانە ئەوەش دەزانن و دەیڵێن و دەیڵێنەوە كە‬ ‫ئیسالم لەسەر بنەڕەتی (امنت بالله و مالئكتە وكتبە‬ ‫ورسولە‪....‬هتد) دامەزراوە‪ ،‬واتە باوەڕم بە خودا و‬ ‫فریشتەكانی و كتێبەكان و پەیامبەرەكانی هەیە‪ ،‬ئەی‬ ‫چۆن ئیمانەكەتان لەسەر ئەوە وەستاندووە كە كوشتن و‬ ‫بڕین و دەست بەسەرداگرتنی ماڵ و سامانیان بە جیهاد‬ ‫دەزانن؟ یاخود سااڵنە لە تەراویحی مانگی رەمەزاندا‬ ‫ئێوەش ناڵێن‪ :‬ادم صفی الله‪ ،‬نوح نجی الله‪ ،‬موسی‬ ‫كلیم الله‪ ،‬ابراهیم خلیل الله‪ ،‬اسماعیل ذبیح الله‪ ،‬عیسی‬ ‫روح الله ‪ .....‬ئیتر بە چ ئایەت و فەرمودەیەك هێڵی‬ ‫راست و چەپیان بەسەردا دێنن و سفری دەكەن؟ بەم‬ ‫پێوانەیە نالی جوان بۆی چووە و دەركی كردووە كە‬ ‫عیشقی حەقیقی ئەمە گەز و پێوانەكەیەتی‪.‬‬ ‫یا شاعیرێكی ناحاڵی عەرەب نووسیویە‪:‬‬ ‫شریعة الله لالصالح عنوان‬ ‫وكل شئ سوی االسالم خسران‬ ‫واتە‪ :‬شەریعەتی خوداوەند ناونیشانێكە بۆ چاكسازی‬ ‫– هەموو شتێ ‪ -‬دینێ – جگە لە ئیسالم زیان مەندن‪.‬‬ ‫شاعیرێكی خۆیشمان نووسیویە‪:‬‬ ‫ئیسالم تەنیا یەك رێگەیە‬ ‫بێجگە ئەو كوفرە گیانەكەم‬ ‫بۆ گەواهیی ئەم فتوایە‬ ‫بیدە دەستم قورئانەكەم‪.‬‬ ‫ئەم شیعرە هەڵەچ و پەڵەچانە دوورن لە حەقیقەتی‬ ‫فەلسەفەی (وحدە االدیان) و ئەوەی لە شیعردا راست‬ ‫ئامانجەكەی پێكاوە نالییە كە دەڵێ‪ :‬رەنگین بە هەموو‬ ‫رەنگ‪ ،‬بە هەموو رەنگێك و بەمشێوە رەنگی عیشقی‬ ‫(حەقیقی) دادەڕێژێ‪ .‬گەیشتن بە حەق شتێكی‬ ‫المسەالیی نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی لەسەر بنەمای فەلسەفە‬ ‫دامەزراوە (بیری وردیشی ئەوێ هەر بە دوعا و نوێژی‬ ‫نەكەی – شوكری فەزڵی)‬ ‫نالی شاعیر‪ ،‬وردەكاریی فەلسەفەی عیرفان ئەو‬ ‫حەقیقەتەی لەال رووناك بووە و هەر بەم بەیتە شیعرەش‬ ‫بێت ئەوا دەچێتە ریزبەندیی شاعیرانێكی گەورەی‬ ‫قاڵبووی هزر و فەلسەفەی عیرفان‪.‬‬ ‫هەشتەم‪ :‬قرب ‪ -‬نزیكی‪ .‬لە بازنەی تەسەوف و‬ ‫عیرفاندا‪ ،‬بە واتای (نزیكبوونەوە لە خودا) دێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش گەشتێكی رۆحییە بە ناو هەرێمی یەكتاپەرستی‬ ‫و بەندایەتی و كار و ئاكارە جوانەكان و پەسەندەكان‪-‬‬ ‫انسان كامل ج‪ ٢‬ل‪– 85‬‬ ‫هەمان سەرچاوە ئەوەشمان پێدەڵێت‪ :‬نزیكبوونەوە‬ ‫لە حەوت روكن پێكهاتووە‪ ،‬ئەمانەش وەك‪ :‬دینداری‪،‬‬ ‫چاكەكاری‪ ،‬ئاشتیخوازی‪ ،‬شایەتومان‪ ،‬دۆستایەتی‪،‬‬ ‫راستگۆیی و فەرمانڕەوایی گەورە‪.‬‬

‫نالی‪ ،‬ئەو شاعیرەی بە ڕوونی لە فەلسەفەی عیرفان گەیشتووە‬ ‫مەوالنای رۆمی نووسیویە‪:‬‬ ‫قرب نە باالوپستی جستن است‬ ‫قرب حق ازحبس هستی رستن است‪.‬‬ ‫(مپنوی معنوی‪ .‬دفتر سوم‪ .‬ل ‪)٣١5‬‬ ‫واتە‪ :‬نزیكبوونەوە لە خودا‪ ،‬بەرزیی و نزمیی تێ‬ ‫ناكەوێ‪ ،‬قرب رزگاربوونە لە قەفەزی وجود‪.‬‬ ‫شێخ محیەدینی ئیبن عەرەبیش نووسیویە‪ :‬قورب‬ ‫بەرزترین پلەوپایەیە كە كەسە خۆشەویستەكانی خودا‬ ‫دەستیان پێی دەگات (عبدالباقی سرور‪ .‬ص ‪. )٤١‬‬ ‫حەزرەتی نالیش غەڕڕایانە ئەم بەیتە بەرزەمان‬ ‫دەخاتە بەردەست و دەفەرمووێ‪:‬‬ ‫كەعبە ئیشراقی وەكو خورشیدە‪ ،‬من چاوم زەعیف‬ ‫لێم بووە رۆشن كە بوعدی قوربە‪ ،‬قوربی بوعدە بۆم‪.‬‬ ‫دیوان‪ .‬ل ‪.٣١0‬‬ ‫لە پەراوێزی لێكدانەوەی ئەم بەیتەدا وشەی (قورب)‬

‫بە (نزیك) لێكدراوەتەوە‪ ،‬ئەمە راستە‪ ،‬بەاڵم بەداوای‬ ‫لێبووردنەوە ئەوە تەنیا وەرگێڕانی وشەكەیە بۆ سەر‬ ‫زمانەكەمان‪ ،‬واتە لێكدانەوەی رووی دەرەوەیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم حەزرەتی نالی لە سیحری بەیان و عیبارەت‬ ‫داڕشتنی خۆیدا رووی دووەمی وشەكە مەبەستی‬ ‫راستەقینەی شیعرەكەیەتی ئەوەش جوانە كە دەڵێ‪:‬‬ ‫لە بەرامبەر تیشكدانەوەی كەعبەدا چاوم زەعیفە‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەوەش دەسەلمێنێ كە نالی چاوێكی تانەی‬ ‫لەسەربووە‪ .‬هەروەها لەوەی كە تێیدا دەڵێ (بوعدی‬ ‫قوربە) ماڵئاواییەكی هونەریی بەرزە لە مەككە و كەعبە‪.‬‬ ‫بوعدی دووركەوتنەوەیە لەو زیارەتگایە گەورە‪ .‬قوربە‬ ‫ نزیكبوونەوەیە لە حەق و حەقانییەت‪ .‬ئەم یاریكردنە‬‫بە وشە یەكێكە لە خەسڵەتە بەرزەكانی شیعری ئەم‬ ‫شاعیرە گەورەمان و بە ئاسانی لە شیعری شاعیرانی دی‬ ‫جیادەبێتەوەو جێ و ڕێی خۆی هەیە‪.‬‬

‫شیعری وێنەو شیعری پانتایی‬

‫حسێن لەتیف‬

‫شیعر گەڕانە بەدوای دۆزینەوە و دروستكردنی‬ ‫فۆڕمێكی زمانی بۆ ئایدیاكان‪ ،‬ئەمەش بە یارمەتیی‬ ‫رەگەزگەلێكی وەكو مۆسیقا‪ ،‬وێنە‪ ،‬رەوانبێژی‪ ،‬واتە‬ ‫شیعر ماڵی خۆی لە وشە دروست دەكات‪ ،‬وشە زایەڵەی‬ ‫هەیە لە گوێی بیسەردا‪ ،‬زایەڵە و زرنگانەوەی وشەكان لە‬ ‫شیعردا‪ ،‬لەسەر ئەو پەیوەندییە هاڕمۆنییە رادەوەستێت‬ ‫كە شاعیر لەنێوانیاندا سازی دەكات‪.‬‬ ‫پەیوەندیی نێوان وشەكان لە شیعردا‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫پەیوەندیی وشەكانن لە بەكاربردنی رۆژانەدا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە پێناوی تێكشكاندنی باو و بەرهەمهێنانی نا باو دا‪.‬‬ ‫ئەو وێنانەی زمان لە ژیانی رۆژانەدا لەنێوان وشەكاندا‬ ‫دروستی دەكات‪ ،‬لەشیعردا تێكدەچێت‪ ،‬پەیوندیی نێوان‬ ‫وشەكان لە شیعردا پێچەوانەیە‪ ،‬لە كاتێكدا لە زمانی‬ ‫رۆژانەدا ئەو پەیوەندییە راستەوانەیە‪.‬كاتێك لە ژیانی‬ ‫رۆژانەدا گوێبیستی وشەی ئاگر یان درەخت دەبین ئەوا‬ ‫راستەوخۆ ئێمە وێنەی درەخت و ئاگر لە زەینماندا‬ ‫بەرجەستە دەبێت‪ ،‬ئەو ئاماژە حازربەدەستانەمان‬ ‫بیردێتەوە كولتوور بە ئەو وشانەی بەخشیوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫زمانی شیعردا ئەو مانایانە تێدەپەڕێنرێن‪ ،‬هەمان ئەو‬ ‫زایەڵەیان نابێت كە پێشتر هەیانبووە‪ .‬شیعر تێكستی‬ ‫زمانییە‪ ،‬بۆ خوێندنەوەیە‪ ،‬زمانی وێنە و دەنگسازییە‪،‬‬ ‫ئەمە الی ئەنتوان ئارتۆ بە شیعری وێنە ناودەبرێـت‪،‬‬ ‫ئەو خۆی یەكێك بوو لە شاعیرە سوریالییەكان و پاشان‬ ‫بەهۆی ناكۆكییەكانیەوە لەگەل شاعیرانی سوریالیزم‬ ‫دەركرا و چەندین كاری دەرهێنانی بۆ شانۆ كرد‪ .‬شیعری‬ ‫وێنە هەژموونی بەسەر شانۆدا كردووە‪ ،‬میژووی شانۆ‬ ‫گرێدراوە بە ئەدەبەوە‪ ،‬بە زاڵبوونی دەق لەشانۆدا‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی دەقنووس زاڵ بووە بەسەر پانتاییدا‪.‬‬ ‫چونكە ئەوە شانۆیە بە گوێرەی پێكهاتەكانی‬

‫تری دەق بەرهەم دەهێنرێت‪ ،‬نەك دەق بەگوێرەی‬ ‫پێداویستییەكانی شانۆ بەرهەم بهێنرێت‪ .‬لە دیدی‬ ‫ئارتۆدا “بیرۆكەكان بەرلەوەی بڕژێنە وشەكانەوە‪،‬‬ ‫راستەوخۆ دەگوێزرێنەوە بۆ سەر شانۆ‪ ،‬لە جووڵە و‬ ‫ئاماژە و دەربڕیندا بەرجەستە دەكرێن‪ ،‬بەمشێوەیە‬ ‫دەستبەرداری ئەفسانەی دەقی شانۆیی و دیكتاتۆریەتی‬ ‫نووسین دەبین”(‪ )١‬بەمجۆرە زمانی دەق الواز دەبێت و‬ ‫دەسەاڵتی دەقنووس ئاوادەبێت‪ ،‬لە بریتیدا زمانی ئاماژە‬ ‫بەهێز دەبێت‪ ،‬لە بریتی دەنگسازیی وشەكان‪ ،‬جوڵە‬ ‫و ئاماژە پەیدا دەبن‪ .‬هەموو دەسەاڵتەكانی دەقنووس‬ ‫دەگوێزرێتەوە بۆ دەرهێنەر و دەقیش شوێنی خۆی چۆڵ‬ ‫دەكات بۆ جوڵە و ئاماژە و پێكهاتەكانی تری شانۆ‪،‬‬ ‫لێرەشەوە شیعری پانتایی دروستدەبێت‪ .‬ئەگەر لە شیعری‬ ‫وێنەدا بەهۆی رستەو دیالۆگی نووسراوەوە گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫وەرگر بكرێت‪ ،‬ئەوا لە شیعری پانتاییدا بەهۆی زمانی‬ ‫جوڵەو ئاماژەكانەوە ئەو پەیوەندییە دروست دەبێت‪.‬‬ ‫ئارتۆ الیەنگری لە شیعری پانتایی دەكات و شیعری وێنە‬ ‫رەت دەكاتەوە‪ ،‬شیعری وێنە بێ كاریگەر دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم”شیعری شانۆیی بە خێراییەكی كەمتر الواز دەبێت‬ ‫بەوەی رێگا بۆ جوڵە و ئاخاوتنەكان خۆش دەكات‪،‬‬ ‫ئەوانەی هەرگیز دووبارە نابنەوە”(‪ )٢‬زیاتر لەوەی‬ ‫باوەڕی بە هێزی وشە هەبێت‪ ،‬باوەڕی بە جوڵە هەیە‪،‬‬ ‫زیاتر لەوەی باوەڕی بە زمانی وێنە هەبێت‪ ،‬باوەڕی بە‬ ‫زمانی ئاماژە هەیە‪ ،‬شیعری وێنە الی ئارتۆ وەك هەر‬ ‫كەرەستەیەكی تری ناوماڵ‪ ،‬قابیلی فەوتان و لەناوچوونە‬ ‫و وەزیفە و كەڵكی نامێنێت” وەك ئەو ماسكانەی‬ ‫الی هەندێ لە میللەتان لە كردە ئەفسووناوییەكاندا‬ ‫بەكاردەهێنرێن و پاشان لەناو دەچن‪ ،‬ئیدی ئەو ماسكانە‬ ‫شیاوی هیچ نین‪ ،‬جگە لەوەی فرێبدرێنە مۆزەخانەوە‪،‬‬ ‫بە هەمانشێوە كاریگەریی شیعری دەقیش لەنێودەچێ‬ ‫و خامۆش دەبێت”(‪ .)٣‬ئەم دیدە گرفتئامێزە‪ ،‬وەها‬ ‫دەڕوانێتە شیعر وەك كااڵیەك كە سبەینێ كۆن‬ ‫دەبێت‪ ،‬نەك وەك چاالكییەكی رۆحی و دەروونیی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ئەم تێڕوانینە بۆ شیعر‪ ،‬لە دیدی ئەفالتۆن‬ ‫تێدەپەڕێنێت‪ ،‬لە راستیدا زێدەرۆیی و پەڕگیرانەیە‪،‬‬ ‫چوونكە شیعر نە كااڵیە و نە خواردنێكە بترشێت‪.‬‬ ‫شیعری وێنە بە چاالكییەكی تاكەكەسی دەزانێـت‪،‬‬ ‫هەر بۆیە رەتیدەكاتەوە” زۆرن ئەو دیوانە شیعریانەی‬ ‫زیاتر خزمەت بەوانە دەكەن دروستیان دەكەن‪ ،‬لەبری‬

‫ئەوانەی دەیانخوێننەوە”‪ )٤(.‬لە راستیدا شیعری پانتایی‬ ‫بەرهەمی كاری گروپ و دەستەجەمعییە‪ ،‬هەم بە كۆ‬ ‫بەرهەم دەهینرێت و هەمیش رووی لە كۆیە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫شیعری وێنە بە تاك بەرهەم دەهێنرێت و دەشێت رووی‬ ‫لە تاكیش بێت‪ .‬تووڕەیی ئەفالتۆنیانەی ئارتۆ بەتەنها‬ ‫رووی لە شیعر نییە‪ ،‬بەڵكو لە كۆی ئەدەبە‪ ،‬چونكە شانۆ‬ ‫وەك مۆسیقا و شێوەكاری‪ ،‬نەیتوانیوە زمانی تایبەت بە‬ ‫خۆی هەبێت و نەیتوانیووە خۆی لە ئەدەب جیابكاتەوە‪.‬‬ ‫هەموو تێكستە نووسراوەكان ئەدەبن هەتا كاتێك كاری‬

‫دەرهێنانیان بۆ دەكرێت‪ ،‬شانۆیش ئەدەبە”شانۆ لقێكە‬ ‫لە ئەدەب‪ ،‬زایەڵەیەكی جۆراو جۆری زمانە”‪ )5(.‬ئەو‬ ‫ئەمە بە هەڵەیەكی گەورەی ناو شانۆی رۆژئاوا دەزانێت‪.‬‬ ‫چونكە دیالۆگی شانۆیی پێویستە بەگوێرەی سرووت و‬ ‫شوێن و پێكهاتەكانی تری شانۆ دابڕێژرێنەوە‪ ،‬بەمشێوە‬ ‫شتێك لە ئارادا نامێنێت پێی بوترێت دەقی ئامادە‪ ،‬ئیتر‬ ‫دەرهێنەریش نووسەری دووەمی دەق نییە‪ ،‬بەڵكو هەر بە‬ ‫تەنها دەرهێنەر و پانتاییش رووبەری گەمەكانی دەسەاڵتی‬ ‫دەرهێنەرە‪ .‬ئەم هەوڵەی ئارتۆ بۆ جیاكردنەوەی شانۆ‬

‫لە ئەدەب‪ ،‬هاوشێوەی هەوڵەكەی شاعیر و رەخنەگری‬ ‫عێراقی خەزعەل ماجدییە كە دەیەوێت شیعر لە ئەدەب‬ ‫جیابكاتەوە” وەك چۆن عەقڵی فەلسەفی و فیزیایی‬ ‫و ئایینی هەیە‪ ،‬ئاوەهاش پێویستە عەقڵی شیعریی‬ ‫هەبێت”(‪ )٦‬هەر دوو هەوڵەكە لەوەدا یەكدەگرنەوە كە‬ ‫گرنگیی بە شیعر دەدەن‪ ،‬ماجدی بە بایەخەوە لێی‬ ‫دەڕوانێت و ئارتۆ رەتی دەكاتەوە‪ ،‬شیعر بە شیعری‬ ‫وێنە ناو دەبات و نمایش بە شیعری پانتایی‪.‬‬ ‫كتێبی “شانۆو هەمبەرەكەی” نووسی‪ ،‬لەو‬ ‫كتێبانەیە كە سەرنجی فەیلەسوفی فەڕەنسی جاك‬ ‫درێدای راكێشاوە‪:‬كتێبی شانۆ و هەمبەرەكەی‪ ،‬كتێبی‬ ‫دنەدانە وەك لەوەی كۆمەڵێك رێنومایی بێت‪ ،‬رستێك‬ ‫رەخنەیە تەواوی مێژووی رۆژئاوا دەهەژێنێت‪ ،‬زیاتر‬ ‫لەوەی نامەیەك بێت لەبارەی مومارەسەی شانۆوە‪.‬‬ ‫(‪ )7‬لەنێو هەموو ئەو شانۆكارانەدا كە شیعریان‬ ‫نووسیووە‪ ،‬الش نۆرین و ئانتوان ئارتۆ‪ ،‬جێگای‬ ‫لەسەروەستانن‪ ،‬یەكەمیان لە سەرەتاكانی نووسینەوە‬ ‫شیعری نووسییوە‪ ،‬بێئەندازە گرنگیی بە وشە داوە‪،‬‬ ‫لە بەرئەنجامدا شیعرەكانی زیاتر كورت و چڕدەبنەوە‪،‬‬ ‫هێندە چڕ ئیدی وشەكان هێدی هێدی ون دەبن‬ ‫و تەنها تروسكەی وێنەیەك‪ ،‬جیهانێكی تەڵخ و وشە‬ ‫كورتەكان دەمێننەوە‪ ،‬ئیتر روودەكاتە نووسینی پیەسی‬ ‫شانۆیی”(‪ )8‬لەنێوان ئەو پەرۆشییە زۆرەی الش نۆرێن‬ ‫بۆ شیعر و رەتكردنەوەی ئەنتونان ئارتۆ‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫ژیانی نووسینی ئەواندا لەبەین دەچێت شیعرە‪.‬‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫ئارتۆ‪ :‬بیرۆكەكان بەرلەوەی بڕژێنە وشەكانەوە‪ ،‬دەگوێزرێنەوە بۆ سەر شانۆ‬

‫‪-١‬ئەنتۆنان ئارتۆ‪ ،‬شانۆو هەمبەرەكەی‪،‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬مستەفا قەسیم‪ .‬دەزگای چاپ و پەخشی‬ ‫سەردەم‪ ،‬ال‪١89٢‬‬ ‫‪ -٢‬هـ‪ ،‬س ‪،‬پ‪ ،‬ل‪١٢٣‬‬ ‫‪ -٣‬هـ‪ ،‬س‪ ،‬پ ‪١٢٣،‬‬ ‫‪ -٤‬هـ‪ ،‬پ‪ ،‬ل‪١٢٣‬‬ ‫‪ -5‬هـ‪,‬س‪,‬پ‪.‬ل‪١08‬‬ ‫‪-٦‬حسێن لەتیف‪ ،‬عەقڵی شیعری‪ ،‬ئایدیاـ ‪٢0١9‬‬ ‫‪-7‬عواد علی‪ .alarab،‬االحد‪ ،‬سبتمبر‪-٢0١٦,7‬‬ ‫‪ -8‬الش نۆرین‪ ،‬مۆسیقای بێدەنگی‪ ،‬وەرگێڕانی‪:‬‬ ‫دانا رەئوف‪ ،‬دەزگای ئاراس ل‪.٢007 ،8‬‬

‫‪2‬‬

‫بانگەوازێک بۆ ئـــارامى‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫سەبارەت بە شیعرى (بانگەواز بۆ گۆڕهەڵکەن )ى سەباح رەنجدەر‬

‫‪26‬‬ ‫شاعیری هایکیست‪ ،‬شاعیری هەستەکانە‪.‬‬ ‫دەچێتە ناو سرووشت‪ ،‬گوێ لە دەنگ و بێدەنگی‬ ‫دەگرێ‪ ،‬لە فرتەی باڵندەیەک‪ ،‬لە سەفەری‬ ‫گەواڵەیەک‪ ،‬لە خوڕەی جۆگەلەیەک‪ ،‬لە خشپەی‬ ‫خشۆکێ‪ ،‬لە الربوونەوە السکە گیایەک‪ ،‬لە‬ ‫شینیی ئاسمانێک‪ ،‬بەرامبەر بە ئاوێنەی وجوود‬ ‫واقی وڕماوە؛ بەگوێرەی میشێل ئۆنفرێ‪ ،‬شیعری‬ ‫فەڕەنسی بە دەستی ماالرمێ دەبێ بە شیعری‬ ‫هزر”ئەنتیلێکتوال”‪ ،‬واتە دەچێتە بواری شیعر‬ ‫لەپێناوی شیعردا‪ ،‬کەچی ئەزموونی هایکۆ‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬شیعری ورووژان و بەرجەستەکردنی‬ ‫هەستەکانی شاعیرن‪ .‬شاعیر وەک فۆتۆگراف‬ ‫دەچێتە ناو سرووشت‪ ،‬دیمەنە دانسقەکان‬ ‫دەقەپێنێ‪ ،‬ساتە راکردووەکان بەرجەستە‬ ‫دەکات‪ ،‬نەمریی دەبەخشێتە چرکە سرکەکان‪.‬‬ ‫راستییەکەی‪ ،‬شیعر لەنێوان “فەزای هزریی”‬ ‫و “هەستەکاندا” هاتوچۆ دەکات‪ ،‬نە تەواو‬ ‫زەینییە‪ ،‬نە تەواویش “ ئینتیباعی”یە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەرهەمی ئەم بەرکەوتنەیە‪ .‬شاعیر فۆتۆگراف‬ ‫نییە‪ ،‬ناکەوێتە دوای جۆگەلە ئاوێک بۆ ئەوەی‬ ‫رێڕەوەکانی بدۆزێتەوە‪ ،‬بەرد و زیخەکانی ژێر‬ ‫ئاوەکەی بژمێرێ‪ ،‬سێبەری السکە گیایەک‬ ‫بگوازێتەوە سەر کاغەز‪ ،‬کەچی فەرامۆشیان‬ ‫ناکات‪ ،‬گشت ئەم رەگەزە زیندوانە بە‬ ‫فلتەری هزردا رەت دەکات‪ ،‬لە ئاوی شیعریان‬ ‫هەڵدەکێشێ‪ ،‬جارێکی دیکە لە رێگەی وشەوە‬ ‫زیندوویان دەکاتەوە‪ ،‬بە فەرهەنگی شاعیردا‬ ‫تێدەپەڕن‪ ،‬بەنێو وشە و ریتمدا گوزەر دەکەن‪،‬‬ ‫دووبارە لەدایکدەبنەوە‪.‬‬ ‫شیعر کیمیایە‪ ،‬ئاوێتە و تێکەڵەیەکە لە‬ ‫رەگەزی جودا‪ .‬کاتێکیش ئەم رەگەزانە قسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬تەنها قسەی شاعیر ناگوازنەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پردێکە‪ ،‬ئەوی دیکەش ئامادەگی دەبێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫شاعیر ئەو کائینەیە کە بوار دەڕەخسێنێ تاکو‬ ‫پەڵەهەورێ بەدگومان بێ‪ ،‬بیرە ئاوێک مێژووی‬ ‫زیندانمان بۆ بگێڕێتەوە‪ ،‬باڵندەیەک خەمی‬ ‫کەسێکی بێ نیشتیمان هەڵبگرێ‪ .‬بە واتایەکی‬ ‫دیکە‪ ،‬سەرتاپای بوون لە ناو یەکێتییەکی‬ ‫تایبەتدا هەڵدەکەن‪ ،‬دەشێ بڵێین کە سیستەمی‬ ‫تایبەتی خۆیان دادەمەزرێنن‪ .‬دەنگی شاعیر‬ ‫کۆکەرەوەیە‪ ،‬دژایەتییەکان لەیەک نزیک‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬ئەو رەگەزانەی کە زۆر لەیەکەوە‬ ‫نزیکن‪ ،‬لەیەکیان دادەبڕێنێ تا بتوانن لەنێو‬ ‫سیستەمێکی دیکەدا سەرلەنوێ هەڵبکەن‪.‬‬ ‫لە سۆیسور بە دواوە‪ ،‬هەموو ئەوە دەزانین‬ ‫کە خودی زمان لە سیستەمێک پێکهاتووە‪ ،‬وشە‬ ‫دوو بەرگی هەیە و دابڕاوە لە مەرجەع‪ ،‬هێمایەکە‬ ‫و بەس‪ .‬وشەی کەروێشک‪ ،‬خودی کەروێشکەکە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو چەمکی کەروێشکمان بۆ بەرجەستە‬ ‫دەکات‪ ،‬دەیکات بە هێما‪ .‬شاعیر سیستەمێکی‬ ‫دیکە دادەمەزرێنێ‪ ،‬بە واتایەکی دیکە‪،‬‬ ‫“کەروێشک”ی شاعیر دوو جار هێمایە‪ ،‬هێمای‬ ‫هێمایە‪ .‬لەو نێوەندەدا‪ ،‬دوو جار مەرجەع دوور‬ ‫دەکەوێتەوە‪ ،‬جاری یەکەم لە رێگەی زمانەوە‪،‬‬ ‫جاری دووەم لە رێگەی زمانی شیعرییەوە‪ .‬رۆالن‬ ‫جاکۆبسۆن‪ ،‬کاتێک دێتە سەر زمانی شیعری لە‬ ‫کتێبی “ئەرکەکانی زمانەوانیی”‪ ،‬دەڵێ کۆدەکانی‬ ‫زمان لەسەر خودی زمان کاردەکەن‪.‬‬ ‫لێرەوە‪ ،‬هزر کاریگەریی خۆی جێدەهێڵێ‪.‬‬ ‫پاڵ بە وشەوە دەنێ تا دوا سنوورەکانی‪،‬‬ ‫دەیباتە قەراغ خەرەندی “عەدەم‪/‬نەبوون” بەاڵم‬ ‫ناکەوێتە خوارەوە‪ .‬دەتوانین بڵێین لەسەر ئەو‬ ‫سنوورە تەنک و ناسکەدا شیعر واتاکانی خۆی‬ ‫چنگ دەکەوێ‪ ،‬ئەم واتایانە نەک هەر بزێون‪،‬‬ ‫بەڵکو لەگەڵ هەموو خوێندنەوەیەکیشدا بۆیان‬ ‫هەیە جیاواز دەربکەون‪ .‬وشە قورتاربووی دەمی‬ ‫شەپۆلەکانە‪ ،‬وەک ئەو وردە لمانەی سەر کەنار‪،‬‬ ‫دەمی شەپۆلیان بەردەکەوێ‪/‬بەرناکەوێ‪.‬‬ ‫بۆیە کاتێک دەگوترێ دەقی شیعری‬ ‫کۆخوێندنەوە هەڵدەگرێ‪ ،‬ئەم کۆخوێندنەوە‪،‬‬ ‫لەم بەرکەوتنەدا پەیدا دەبێ‪ .‬هەر لێرەوە‪،‬‬ ‫شیعر راستەوخۆیی لەدەستدەدا‪ ،‬ناولێنان رەت‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬چوارچێوەی سێمانتیک تێکدەشکێنێ‪.‬‬ ‫ئایا سێمانتیک و رێزمان پێکەوە هەڵناکەن؟‬ ‫ئایا رێزمان رێنووس و رستەسازیی و فۆنەتیک‬ ‫نین؟ کەواتە شیعر بۆی هەیە‪ ،‬بەپێی ویستی‬ ‫شیعریی‪ ،‬لەپێناو دەوڵەمەندکردنی خودی‬ ‫شیعردا‪ ،‬دەسکاریی ئەم بنەمایانە بکات‪.‬‬ ‫بۆیە مەرج نییە شیعر جوان بێ‪ ،‬بەاڵم شیعر‬ ‫کەرەسەکانی ئێستێتیکای نوێ بەرهەمدەهێنێ‪.‬‬ ‫شیعرو سرووشت دوو جۆرە جوانین‪ ،‬هیچیان‬ ‫بە هیچیان ناکەن‪ .‬سرووشت بێ ئاگا جوانە‪،‬‬ ‫شیعر بە ئاگاوە دەیەوێ شتێکی دیکە بڵێت کە‬ ‫سرووشت ناتوانێ بیدرکێنێ‪.‬‬

‫سرووشت نەوزاد‬

‫ئەدەبیات نەخشى ئەو دونیایەیە کە مرۆڤ‬ ‫وەک ئاڵۆزترین بوونەوەرى بوون‪ ،‬بە هەموو هزر‬ ‫و تێڕوانین و پێکهاتەکانیەوە لێى نیشتەجێیە‪.‬‬ ‫رەنگە شیعر‪ ،‬وەک ژانرێکى تایبەتى ئەدەب‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە هەر ژانرێکى دیکە‪ ،‬هەڵگرى پانتاییەکى فراوانتر‬ ‫بێت بۆ ئازادى زمان و خەیاڵ لە تێڕوانینەکانیدا‬ ‫لە بارەى جیهان و مرۆڤ و شتەکان‪ .‬بەم هۆیەش‬ ‫هەندێک جار‪ ،‬دونیاگەلێکى ئاڵۆز و سەیروسەمەرەتر‬ ‫لە جیهانى شیعردا بوونیان هەیە و ژینگەو جوڵەو‬ ‫دیمەنەکان‪ ،‬نائاشنا و نامۆن و کەمتر ناسراون‪.‬‬ ‫ئەوەى کە تیۆریزانى رووسى شکلۆڤسکى پێیوایە‬ ‫شیعر بە پلەى یەکەم یارییە لەگەڵ زمان‪ ،‬واتە‬ ‫زمانى شیعر هەڵدەستێت بە خۆقوتارکردن لەو زمانە‬ ‫باوەى هەموو شتەکان یەک رەنگ دەکات و رەهەندى‬ ‫نامۆیی و نائاشناییان پێدەبەخشێت‪ .‬کەواتە ئەگەر‬ ‫شیعر مامەڵەى یەکەمى لەگەڵ زماندا بێت‪ ،‬زمانیش‬ ‫وەک ئەوەى هایدیگەر بە ماڵى بوونى دەزانێت‪،‬‬ ‫واتە زمان ئەو جێگەیەیە کە مرۆڤ دەتوانێت زات‬ ‫و بوونى خۆى تێدا بدۆزێتەوەو بەهۆیەوە تەعبیر‬ ‫لە بوون و خۆشى و ئازار و مەینەتییەکانى بکات‪.‬‬ ‫زمان هەڵگرى حەقیقەتى بوونە‪ .‬کەواتە زمانى شیعر‪،‬‬ ‫دەبێتە هەڵگرى وەزیفەیەکى قووڵ و ئاڵۆز لە هەمبەر‬ ‫لۆچى و کەلێن و پەنهانییەکانى بوون و یارییەکى‬ ‫ناڕاستەوخۆ و ئیستاتیکى‪ ،‬لەگەڵ دەرکەوتە ناسراو و‬ ‫نەناسراوەکانى سەرزەمینى بووندا دەکات‪.‬‬ ‫شیعرى بانگەواز بۆ گۆڕهەڵکەن‪ ،‬هەڵگرى‬ ‫جیهانبینییەکى روونە‪ ،‬لەبارەى ژیان و مردنەوە‪ .‬ژیان‬ ‫لەم شیعرەدا‪ ،‬وێناى تراژیدیایەکە بۆ بوونى مرۆڤ‪.‬‬ ‫مردنیش دیاردەیەکى میتافیزییکیە بۆ ئازادى رۆح و‬ ‫بەدەستهێنانەوەى ئەو ژیانەى لە جیهانى فیزیکیدا‪،‬‬ ‫گیرۆدەى ئازار و نا عەدالەتییە‪(.‬من هیچ پرسیارێکم‬ ‫لە خودى شیعر نییە‪ ،‬بەاڵم ئەو پرسیارى سەیر‬ ‫سەیرى لە من هەیە‪ .‬وەک ئەوەى من خوداوەندێک‬ ‫بم و نهێنى ژیان و مردن و زیندوبوونەوەم البێت‪.‬‬ ‫هەردووکیشمان دەمانەویت ئەویندارانەو لەخۆبوردوانە‬ ‫لەگەڵ یەکتردا بژین‪ .‬هەمیشەش خۆم لە رووداوى‬ ‫گەرماوگەرم بەدوور گرتووەو چاوەڕوانى خەمڵین‬ ‫بوویمە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا رووداوە گەرماو گەرمەکان‬ ‫بەرئەنجامى جواڵنەوەى راستەقینەى ژیان و دۆخن‪).‬‬ ‫ژیان هەمیشە لە دۆخگۆڕیندا جۆرە بەرز و‬ ‫نزمییەکى ناڕێکى تێدایە‪ .‬سەباح رەنجدەر‪ ،‬لەم‬ ‫شیعرەدا دەیەوێت لەم دۆخگۆڕین و بەرز و نزمییە‬ ‫ناڕێکەى ژیاندا‪ ،‬رزگارى ببێت و مانایەک بە ژیان‬ ‫و دادپەروەرى بدات‪ .‬لەم کاردانەوەیەشیدا‪ ،‬ژیان و‬ ‫مردن دەهێنێتە ناو زمان و نووسینەوە‪.‬‬ ‫بە گشتى شیعرى سەباح رەنجدەر‪ ،‬شیعرى‬ ‫داخراو و دەستەمۆنەکراون‪ .‬شیعرگەلێکن ئیمکانى‬ ‫ئەوەیان نییە بە بێ تێڕامان و تێهزرین و خۆ‬ ‫ماندووکردن‪ ،‬خوێنەر بتوانێت راگوزەرانە لەگەڵ‬ ‫ژینگەو جیهانبینیى دەقەکان بە سانایی پەیوەندى‬ ‫دروست بکات‪ .‬ئەوەش پەیوەندى بەو پێکهاتە‬ ‫زمانییەوە هەیە کە خەسڵەتیکى قورس و گران‪ ،‬لە‬ ‫هەمانکات فرە مانا و فرە دەاللەت‪ ،‬بە پێکهاتەى‬ ‫شیعرى ئەو دەدەن‪ .‬واتە ئەو پیکهاتە فۆڕمى و‬ ‫زمانییەى کە نزیکەى هەمیشە لە شیعرى ئەودا‪،‬‬ ‫لەسەر شێوازى تایبەت لە هەڵبژاردن و بەکارهێنانى‬ ‫وشەو هەڵبژاردنى شێواز و جۆرى رستەو‬ ‫دەربڕینەکان و شیعرییەت و فەزاسازیدا رادەوەستێ‪.‬‬ ‫زمان لە شیعرى رەنجدەردا لە واتاى فەرهەنگى‬ ‫خۆى دادەماڵرێت و لەوە دەکەوێت ئەرکى گەیاندنى‬ ‫کۆنکرێتى بەرجەستە بکات‪.‬‬ ‫لێرەشەوە کۆشش بۆ دۆزینەوەى واتاى‬ ‫چاوەڕوانکراو‪ ،‬لە رێگەى تێڕوانین لە زمانى‬ ‫شیعرەکانیەوە‪ ،‬خوینەر بە الڕێدا دەبات‪ .‬هەر ئەم‬ ‫خەسڵەتەشە کەم تا زۆر وێناسازییە شیعرییەکانى‬ ‫ئەو دەکەنە وێناى خەیاڵى و زەینى‪ .‬هەر بۆیە ئەو‬ ‫تایپەى شیعرسازى و زمان و گەمە زمانیە سرکەکانى‬ ‫شیعرى ئەوى لەسەرە‪ ،‬بە نیسبەت شیعرى‬ ‫کوردییەوە‪ ،‬تایپێکى تایبەت و جیاوازە‪.‬‬ ‫ئەو هێڵە زمانیەش کە کەم تا زۆر‪ ،‬بە نێو‬ ‫شیعرى ئەودا درێژدەبێتەوە‪ ،‬شیعرەکان لەدەرەوەى‬ ‫سادەکاریی پیشان دەدات‪ .‬بۆیە نزیکەى هەمیشە‪،‬‬ ‫شیعرى ئەو لە رووکەشدا لەبارەى شتێک یان‬ ‫بابەتێکەوە دەدوێت‪ ،‬بەاڵم لە قوواڵیدا شتێکى‬ ‫فرە چین و فرە بابەتیانەتر دەدوێنێت‪ .‬بەهۆی‬ ‫تایبەتکارییە زمانییەکانى‪ ،‬ئەم گەمەو یاریانە‬ ‫ئاسان بە چاو نابینرێت‪ ،‬بەڵکو دەرکى پێ دەکرێت‬ ‫و لە پشتەوەى لۆف و الرە رێیەکانى رستە و‬ ‫دەربڕینەکانیدا‪ ،‬خۆى دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫دیارە ئەم خەسڵەتەش دەرئەنجامى تەمومژ‬ ‫و تێترنجاندنى زۆرەملێ و بارکردنى بیر و هزرە‬ ‫فەلسەفییەکان نییە بۆ نێو دەق‪ ،‬وەک ئەوەى‬ ‫لە بەشێکى شیعرى نوێى کوردیدا باوە‪ .‬بەڵکو‬ ‫دیاردەیەکى سرووشتییەو هاوتەریبە لەگەڵ‬

‫شیعرى (بانگەواز‬ ‫بۆ گۆڕهەڵکەن)‬ ‫هەڵگرى‬ ‫جیهانبینییەکى‬ ‫روونە لەبارەى‬ ‫ژیان و مردنەوە‬ ‫ئیستاتیکاى جوڵەدار و شێوازى ریتم و مۆسیقاى‬ ‫سرووشتیى بونیادى دەقەکان‪.‬‬ ‫لە تێڕوانینێکى گشتییەوە شیعرى (بانگەواز‬ ‫بۆ گۆڕهەڵکەن) زادەى ئەو پەیوەندى و‬ ‫بەرکەوتنانەن‪ ،‬کە شاعیر بە دەرەوە دەبەستنەوە‪.‬‬ ‫دیارە مرۆڤ بە گشتى دیاردەیەکى کۆمەاڵیەتییە‬ ‫و ژیانى کۆمەاڵیەتیانەى مرۆڤیش‪ ،‬سیخناخە بەو‬ ‫رووبەڕوبوونەوە و ملمالنێ و بەرکەوتنانەی کە‬ ‫رۆژانە روو دەدەن و زادەى پەیوەندیمانن بە بوونى‬ ‫ئەوانى دیکەوە‪ .‬هەموو پەیوەندى و بەرکەوتنێکیش‪،‬‬ ‫گۆڕەپانێکە لە ملمالنێ و زنجیرەیەکە لە پێکدادان و‬ ‫گیروگرفتەکان‪.‬‬ ‫شیعرەکە لە دوو بەش پێک دێت‪ .‬دوو‬ ‫جیهانبینى (ژیان و مردن)ى تێدا بەرجەستەیە‪.‬‬ ‫بەشى یەک کە دەکاتە سەرەتاى شیعرەکە و تا‬ ‫ناوەڕاست درێژ دەبیتەوە‪ ،‬جیهانبینى و تێڕامانێکە‬ ‫لەبارەى مردنەوە‪ .‬بەشى دووەمیش لە کۆتایی بەشى‬ ‫یەکەمەوە دەستپێدەکات‪ ،‬تێڕامانە لەبارەى ژیانەوە‪.‬‬ ‫لە دەستپێکى ئەم دەقەدا‪ ،‬زەوى دەبێتە پانتایى‬ ‫نیشتەجێبوونەکان و مەیدانى رووبەڕوبوونەوەکانى‬ ‫نێوان ئارامى و زەبروزەنگەکانى واقیع‪:‬‬ ‫دەستم لەسەر دوو باڵى فریشتە بوو‬ ‫بە نان و ئاو و ئاگرى خۆمەوە‬ ‫دابەزیمە سەر زەوى‬ ‫وەک ئاماژەمان پێدا‪ ،‬بەشى یەکەمى شیعرەکە‬ ‫دەربارەى مردنە و پەرچەکردارێکە لەبارەى ئەو‬ ‫ژیانە بۆش و لەرزۆکەى هەناوى بوونى تەنیوەو‬ ‫هەمیشەش لەگەڵ مەرگدا رووبەڕووە‪ .‬ژینگەى ئەم‬ ‫بەشە لە شیعرەکە‪ ،‬ژینگەیەکى غەمگین و ترسناکە‪.‬‬ ‫وە بارگاوى بەو دەرد و ئازارانەیە کە ئابڵوقەى‬ ‫بوونیان داوە‪ .‬ژینگەیەک کە زۆرینەى کاراکتەرەکانى‬ ‫لە جەوهەردا‪ ،‬لە دەرەوەى خواست و ئارەزووەکانى‬ ‫خۆیاندان‪ .‬لێرەدا ئەو خەسڵەتەى بوون کە وێناى‬ ‫کێشراوە‪ ،‬خەسڵەتێکى ئیفلیج و پەککەوتەیە‪ .‬وە‬ ‫گرێدراوى تراژیدیاى مێژووى دێرینەى خۆیەتى‪.‬‬ ‫ئەم تێڕوانینەش لە سەرەتاى شیعرەکەدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هۆکارى پەرچەکردار و هەڵگەڕانەوەى شاعیر دژ بە‬ ‫ژیان‪ .‬خواست و ئارەزووى خۆى بۆ مردن مانیفێست‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لە بستە خاکێکى مراد خوازو ماندوودا‬ ‫شادیەکانى دەبیستێتەوە‬ ‫هەشتا ساڵ دەزوو بە دەرزى وەکردنێکە‬ ‫بە سەر راوەشاندنى پڕ خەمەوە‬ ‫ئارەزو و خواستى شاعیر وایە کە هەشتا ساڵ‬ ‫بژى و مردنەکەشى لە رۆژى لە دایکبوونى بێت‪.‬‬ ‫(هەواڵى جێگۆڕکێ) هەواڵ و حەز و ئارەزویەکە‬ ‫بۆ مردن‪ .‬وشەکانى (زەنگ و زایەڵە و دەنگ و‬ ‫جۆشى و یاد و دروود و پەیام و ستایش) وشەگەلى‬ ‫رۆشن و جۆشدارن‪ ،‬حەز و ئارەزو داوایەکى پڕ جۆش‬ ‫و خرۆشن تا لە (بستە خاکێکى مراد خوازو ماندوودا)‬ ‫لە ئەزموونى ژیانکردنێکى هەشتا ساڵەییدا‪ ،‬بە‬ ‫شادى و ئارامى بگەن‪ .‬بەاڵم لە بنەڕەتدا ئەم خواست‬ ‫و داوایە‪ ،‬حەز و داوایەکى غەمگین و راڕایە چونکە‪:‬‬ ‫هەشتا ساڵ دەزوو بە دەرزى وەکردنێکە‬ ‫بەسەر راوەشاندنى پڕ خەمەوە‬ ‫ئەم شیعرە شیعرى گەڕان و لێوردبوونەوەیە‪،‬‬ ‫شیعرى تێهزرینى بوون و عەوداڵبوونە بە دووى‬ ‫خود و ماهییەتى هەبوونى خوددا‪ .‬لە دیوى‬ ‫ناوەوەى وشەکان و رستە و دیمەنە شیعرییەکاندا‪،‬‬ ‫نهێنییەکى قووڵ هەیە‪ ،‬کە حەزى پرسیار و گومان و‬ ‫لێوردبوونەوەى سەرجەم پێکهاتەکانى بوونیان تێدا‬ ‫بەرجەستەیە‪ .‬تەکنیکى شیعرەکە زۆرتر تەکنیکێکى‬ ‫سینەماییە‪ .‬پاڵپشتى جوڵەو وێنە زەینى و دیمەنە‬ ‫پەرتە شیعرییەکانن‪ .‬پێکهاتەى جوڵەو ئاڕاستەى‬ ‫دەربڕینەکان‪ ،‬لە وێنە و دیمەنێکەوە‪ ،‬دەگوازرێنەوە‬ ‫بۆ وێنەو دیمەنێکى دیکەو پێکهاتەیەکى رێک و یەک‬ ‫ئاڕاستەیان نییە‪.‬‬ ‫دیمەنى سەرەتاى شیعرەکە‪ ،‬دیمەنێکى کز و‬ ‫کاڵە و جوڵەو دەربڕینەکان سارد و کەم رەنگن‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەى دیمەنەکانى کۆتایى شیعرەکە‪،‬‬ ‫لەسەر هێڵى دوودڵى و گومانن‪ ،‬بەاڵم رەنگەکان‬ ‫دەگەڕێنەوەو سێبەر لەسەر رستەکان نامێنن‪.‬‬ ‫لە دەرئەنجامى پرسیار و گومان و تێڕامانە‬ ‫بوونیەکانى شاعیردا‪ ،‬پەرچەکردارى لە بەرامبەر ژیان‬ ‫و ئەو ئەزموونەى کە تێیدا دەژی‪ ،‬دروست دەبێت‪.‬‬ ‫شاعیر دەچێتە ناو دۆخگۆڕینەوە و ئەزموونێکى دیکە‬ ‫لەنێو مردندا تاقى دەکاتەوە‪ .‬سەرجەم پرسیار و‬ ‫گومانەکانیشى لەگەڵ خۆى دەبات و رۆحى گەڕیدەى‬

‫شاعیر لەوێدا‪ ،‬بە دووى خۆى و گەیشتن بە شادى و‬ ‫رووناکییەکانى ژیانى خۆیدا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫(لەنیوان ئەم دوو مێژووەدا ‪_ ١٩٦٥/١١/١٨‬‬ ‫‪ ٢٠٤٥/١١/١٨‬کە دراو و داواکراون‪ ،‬مێژوویەکى تر‬ ‫نییە‪ .‬یان هەوڵدان بۆ دروستکردن و قەوارەپێدانى‬ ‫مێژوویەکى لەم بارەیەوە نییە‪ .‬بگرە وەهمێکى جوان‬ ‫و ناوەندێکى چاالک هەیە‪ .‬بڕواى بە خۆشبەختى و‬ ‫خەاڵتى خودایى هەیە‪ .‬دەشیەوێت ئاگر لە خوداوەند‬ ‫بدزیت‪ ،‬پاشان لە پەرجویەکدا بمێنێتەوە‪ .‬پەرجوى‬ ‫حەزى ژیان و داهێنان‪ ،‬ماناو بوونى کەسایەتى خۆى‬ ‫تێدا بپارێزێت ) ‪:‬‬ ‫ببورە موچڕکێک چاوى لێڵ کردم و‬ ‫سۆزێکى تایبەت گرتمى‬ ‫مەلێکى کۆچەرى لەسەر لکى‬ ‫درەختێک نیشتەوە‬ ‫خوێنى پێى بەسەر لکەکەوە جێما‬ ‫چووم تەواوى درەختەکە و خوێنەکەم ماچ کرد‬ ‫لێرەدا شاعیر بە رێگەى فەنتازى و خەیاڵى‪،‬‬ ‫گەشت بەنێو مردندا دەکات‪( .‬سۆزێکى تایبەت)‬ ‫ئاماژەیە بۆ خواست و ئارەزوویەکى پڕ جۆش و‬ ‫خرۆشى مردن‪( .‬درەختەکەش) سەرزەمینى مردنە و‬ ‫(مەلێکى کۆچەریش) رۆحى گەڕیدەى شاعیرە‪ ،‬کە‬ ‫خوێنى لەبەر دەڕوات و ئاماژەى پێکران و شەیدایى‬ ‫گەڕان و نەسرەوتنە بەدواى خۆى و دۆزینەوەى‬ ‫رووناکى و ئارامییەکانى ژیانى‪.‬‬ ‫وەرە خەونم باڕو و گەنمام‬ ‫خوێنى پێى باڵندە بێ و لە ئاگر رابمێنم‬ ‫لە ئاگر رامان ئاشق وەک میوە پێدەگەیەنێ‬ ‫بستە خاکە ماندووەکەش یەکپارچە دەبێتە‬ ‫مۆسیقاو گۆزەى پڕ‬ ‫(بستە خاکە ماندووەکەش) ئاماژەدانە بە گۆڕ و‬ ‫(مۆسیقاو گۆزەى پڕ) دەاللەتى ئارامى و ئاسودەییە‪،‬‬ ‫کە لە رێگاى عاشق بوون بە هۆى لە ئاگر رامانەوە‬ ‫بەدەست دێت‪ ،‬کە دیارە ئاگریش رەمزى رووناکى و‬ ‫هێز و تینە و رەگەزێکە لە رەگەزەکانى بوون‪ ،‬لەسەر‬ ‫بنەماى فەلسەفەى یۆنانى‪ ،‬کە پێیوایە جیهان لە‬ ‫چوار توخمى‪( :‬ئاو و ئاگر و با و خۆڵ) پێکدێت‪.‬‬ ‫لە ئاکامدا هەر دەگەم بە باڵى باڵندەى بریندار‬ ‫و دڵى خۆم‬ ‫پێشبینى رامان و گەڕانەکانى رۆحى گەڕیدەى‬ ‫شاعیر‪ ،‬گەشتنە بە قواڵییەکانى ناخى خۆى و‬ ‫دۆزینەوەى رووناکى و رۆشنکردنەوەى کەلێن و‬ ‫کەلەبەرەکانى دەروونى خۆى‪.‬‬ ‫ئەرێ مێژوو لە کتێبى چەندەمى ئاسمانى‬ ‫بەشێکم بۆ تەرخان دەکات‬ ‫ئەو کاتەى مێژوو باسى خودایى دەهێنێتە سەر‬ ‫سەکۆ و ماڵەکانمان‬ ‫من لە ناو حیکمەت و هێزى قسەکانى ئەودا‬ ‫قووڵ و بێدەنگ و گوێڕایەڵ‬ ‫هەناسەى ئاسودەیی هەڵدەمژم و بیر لە خۆم‬ ‫دەکەمەوە‬ ‫رۆحى گەڕاڵى شاعیر‪ ،‬کە بەنێو کەلێن و‬ ‫قوواڵییەکانى ناخى خۆیدا شۆڕبۆتەوە‪ ،‬هەر لە‬ ‫گەڕاندایە‪ .‬هاوتەریب لەگەڵ پێشبینییەکانى بۆ‬ ‫دۆزینەوەى ئاسودەیى و رووناکى‪ ،‬پرسیار و‬ ‫گومانەکانى نەڕەویونەتەوە‪( .‬کتێبى ئاسمانى)‬ ‫لە تێڕوانینە دینییەکەیەوە هەڵگرى ئەو دەستور‬ ‫و رێبازە بێ کەموکورتیانەن‪ ،‬کە ژیانى نموونەیى‬ ‫و ئارامى نەبڕاوە بۆ مرۆڤ دەستەبەر دەکەن‪.‬‬ ‫بۆ دەستەبەرکردنى ئەو‬ ‫شاعیریش لێرەدا‬ ‫ئاسوودەییە خوازراوەى خۆى‪ ،‬دەیەوێت هانا بۆ‬ ‫ژیانى نەمریى نێو کتێبە ئاسمانییەکان بەرێت و‬ ‫هاوکات لە رێگەى پێگەشتن و نزیکبوونەوە لە خودا‬ ‫و خۆدانە دەست تواناو هێزى نادیار و بێسنوورى‬ ‫خودادا‪ ،‬هەناسەى ئاسودەیی لەنێو مردندا هەڵبمژێت‬ ‫و ئارامى بەدەستبهێنیت‪.‬‬ ‫سەباح رەنجدەر لەم دەقەیدا‪ ،‬رێبازى‬ ‫وردبوونەوەى عیرفانیانەى هەڵبژاردووە‪ .‬شیعر بەنێو‬ ‫حەقیقەتەکانى بووندا دەگێڕێت و دەیباتە نێو ژیان و‬

‫شیعرى سەباح‬ ‫رەنجدەر‪،‬‬ ‫شیعرى داخراو و‬ ‫دەستەمۆنەکراون‬ ‫دونیاى خوداى و حەقیقەتى رۆژگارەوە‪.‬‬ ‫شیعر الى ئەو کتێبێکى ئاسمانییە و هەڵگرى‬ ‫حەقیقەتەکانى رۆژگار و بوونە‪ .‬هەر بۆیە خۆراکى‬ ‫رۆحى و زیندوو بوون و مانەوەى خۆى لە شیعرەوە‬ ‫وەردەگریت و لەوێدا بە دووى زمان و شوناسى خۆیدا‬ ‫دەگەڕێت‪.‬‬ ‫تەرمەکەم لەبەر هەیوانێک داندراوە‬ ‫پورەى شیعر دەورى گرتووم و ناوى شیعرم‬ ‫لەسەر لێوە‬ ‫لێرەدا تەرمەکەى شاعیر فۆکسى لەسەرە‪.‬‬ ‫وەسفى ئەو حاڵەت و دۆخە دەکات کە تەرمەکەى‬ ‫لەبەر هەیوانێک دانراوە و بەهۆى شیعرپەروەرى و‬ ‫هۆگریى شاعیر و بڕوابوونى بە هێزى بێسنوورى‬ ‫شیعرەوە‪ ،‬لە رووناکى بەخشین بە دەروون و رۆحى‬ ‫سرک و عەوداڵیەوە‪ ،‬دەیەوێت لە هەستیارترین‬

‫چرکەساتەکانى ژیانیدا‪ ،‬دەستبەردارى شیعر نەبێت‬ ‫و لە نێو شیعر و ئەفسوونەکانیدا‪ ،‬بژیەت و بمرێت‬ ‫و لە دایک ببێتەوە‪ .‬شیعر بۆ ئەو حەوشە و ماڵى‬ ‫خودایە‪ ،‬گوناهى هەموومانى لێ پاک دەبیتەوە و‬ ‫تێیدا دەبین بە فریشتەو خوداوەند‪.‬‬ ‫شیعر ئامانجى بەختەوەرى و جێگاى هەموو‬ ‫هیوا و خۆشادومانکردنێکە‪ .‬لە رێگایەوە دەتوانرێت‬ ‫پەیوەندى بە جیهانى فریشتەو خوداوەندەوە‬ ‫ببەستیت‪ .‬کەواتە لێرەدا‪ ،‬حیکمەتى وشە حیکمەتى‬ ‫شیعرە‪ .‬واتە حیکمەتى وشە گەڕانەوەیە بۆ پاکى و‬ ‫دادپەروەرى‪.‬‬ ‫لە رێگاى حیکمەتى شیعر و وشەوە کە‬ ‫پانتاییەکن بۆ (دڵپاکى و راستگۆیی دەروونڕۆشنى و‬ ‫دادپەروەرى) شاعیر دەیەوێت لە شەڕى ئەوانى دیکەى‬ ‫(دڵڕەش و بەدگۆ و دەروونکلۆرەوە) بە دووربێت‪ .‬لەم‬ ‫دێڕە شیعریانەدا‪ ،‬ئاماژەى گەڕانەوە بۆ ژیانى واقیعى‬ ‫شاعیر بەرجەستەیە‪ ،‬کە بەهۆى شیعرپەروەرى و‬ ‫دەرچوون لە بازنەى گرووپ و خەریکبوون بە کارى‬ ‫تاکە کەسی و هەوڵى دروستکردنى ئەزموونى‬ ‫جیاکاریانەى شاعیردا‪ ،‬ئەوانى دیکەى سەغڵەت و‬ ‫داخ لەدڵ کردووە‪ .‬ئەمانیش لە بەرامبەردا لە هەوڵى‬ ‫دامرکاندنەوە و کوژاندنەوەى ئەو رووناکیانەدا بوون‪،‬‬ ‫لە شاعیر و جیاکارییەکانیەوە دەرچوون‪ .‬بەاڵم‬ ‫شیعر الى شاعیر پەیامى راچڵەکاندنە و ئەو ئاگرەیە‬ ‫هەرگیز خامۆش نابێت‪ ،‬ئەو سیستمەیە دادپەروەرى‬ ‫دەهێنێت‪ .‬دیمەنەکانى کۆتایى ئەم شیعرە‪،‬‬ ‫دیمەنى زیندووبوونەوە و لەدایکبوونەوەن‪ .‬دیمەنى‬ ‫هێوربوونەوەى رۆحى گەڕاڵ و دۆزینەوەى زمان و‬ ‫ناسنامەى شاعیرن‪ .‬وەسف و وێناکان رەنگدار و‬ ‫گەشن‪ .‬زمان لە رستەکانى کۆتایى دەقەکەدا‪ ،‬روون‬ ‫و بێ گرێن‪ .‬وشەکان ساف و خرۆشاون و هەستى‬ ‫ژیانەوە پەخش دەکەن‪.‬‬ ‫دەستم بگرە با بچمە ماڵى رۆشن‬ ‫ماڵم لە سێبەرى باڵى باڵندەیەک دانا‬ ‫گوتى لەبەر خاترى تۆ بۆ ماوەیەک فڕین دوا‬ ‫دەخەم‬ ‫تا پشوو دەدەیت و تێرخەو دەبیت و خەونێک‬ ‫دەبینیت‬ ‫خەونى‬ ‫تەورات‬ ‫ئینجیل‬ ‫قورئان‬ ‫ئەرێ شادیی بێهودە خەونەکانم چى لێبکەم‬ ‫ماڵى رۆشن ئاماژەى ماڵێکى گەورەیە‪ ،‬لە تەورات‬ ‫و ئینجیل و قورئان‪ ،‬کە بەپێى دیدگای ئایینى‬ ‫چاوگى ئومێد و ئارامیى نەبڕاوەن‪ ،‬ئەو ماڵەیە کە‬ ‫دواجار رۆحە سەرکەش و عیرفانییەکەى شاعیر‪ ،‬بە‬ ‫هەوڵى نزیک بوونەوە لە خودا‪ ،‬دەیەوێت دەستى‬ ‫خۆى و شیعر و وشەکانى بگرێت و لەدایکبوونەوەى‬ ‫ئاوێزان بە کتێبە ئومێدبەخش و رۆشنەکانى خودا‬ ‫ببێت تا بە بەختەوەرى و رۆشنایى ناخى خۆى بگات‬ ‫و لەوێشدا خەونەکانى ئاوێزانى هەمان خەونەکانى‬ ‫(تەورات و ئینجیل و قورئان) ببێت‪ .‬بەاڵم لە دێڕى‬ ‫کۆتایی ئەم دەقەدا (ئەرێ شادیی بێهودە خەونەکانم‬ ‫چى لێ بکەم) قورسایى خەم و نائومێدییەک لە‬ ‫گۆڕێدایە و سەرتاپای ئەو خەونە پوچەڵ دەکاتەوە‪،‬‬ ‫کە بە دووى شادیى و ئارامییەکەیدا وێڵ بوو‪ .‬ئەم‬ ‫پرسیارە گومان و نا دڵنیاییە‪ .‬پرسیارێکە سەبارەت‬ ‫بە مانەوە و شکڵ و ئاڕاستەى نادیارى چۆنیەتى‬ ‫بونیادنانى ژیان و درێژەدان بە ژیان‪ .‬سوبێکت لێرەدا‬ ‫گومانکارێکە و دواى گەڕان و لێوردبوونەوەکانى بە‬ ‫دووى خۆى و ماهییەتى هەبوون و شوناسى خۆیدا‪،‬‬ ‫سەرئەنجام گەشتووە بە ناخى خۆى‪ .‬ئاوێزان بە‬ ‫زمانى خودا و کتێبەکانى بووە‪ .‬بەاڵم هۆشیاریى‬ ‫زمان لەم دەقەدا‪ ،‬کە لەنێو جیهاندا دەجوڵێ و لە‬ ‫تەواوى بوون و پێکهاتەکانى رادەمێنیت‪ ،‬زمانێکى‬ ‫گومانکارە و لەو راڕەوانەى بووندا جێدەمێنێت کە‬ ‫دەیەوێت حەقیقەتیان تێدا کەشف بکات‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫ سەباح رەنجدەر‪ ،‬حەزدەکەم ئەوەندە بژیم‪،‬‬‫دیوانى شیعرى‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتى چاپ و باڵوکردنەوەى‬ ‫هەولێر‪ ،‬چاپخانەى رۆشنبیرى‪،‬‬ ‫چاپى یەکەم‪ ،٢٠١٤ ،‬هەولێر‪ ،‬ال‪١١‬‬ ‫ سەباح ڕەنجدەر‪ ،‬چوار کتێب لەبارەى‬‫شیعرەوە‪ ،‬بیروڕاى ئەدەبى‪ ،‬چاپخانەى دەزگاى چاپ‬ ‫و پەخشى سەردەم‪ ،‬چاپى یەکەم‪،٢٠١٧ ،‬‬ ‫سلێمانى‪ ،‬ال ‪١٩٠‬‬ ‫ سەرچاوەى پێشوو‪ ،‬سەباح ڕەنجدەر‪ ،‬چوار‬‫کتێب لە بارەى شیعرەوە‪ ،‬ال ‪١٩٢‬‬

‫‪35‬‬

‫حەکیم مەال ساڵح‬

‫رەووف بێگەرد‬

‫پەنجەرە‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫سێ کتێبی عەتا محەمەد دەکرێنە فارسی‬ ‫لە ماوەی ڕابردوودا‪ ،‬هەردوو رۆمانی‬ ‫“رێبەری کتێبسازە کوژراوەکان و‬ ‫پاسەوانانی خوداو کۆمەڵە چیرۆکی تیناو‬ ‫چیرۆکە ئەندێشەکراوەکان”ی عەتا محەمەد‬ ‫لەالیەن هەرسێ وەرگێڕ “نەجمەدین‬ ‫براخاسی و محەمەد رەزا کەڵهوڕ و رەزا‬ ‫کەریم مجاوەر” وەرگێڕدراون بۆ سەر زمانی‬ ‫فارسی و بڕیارە لە ئایندەیەکی نزیکیشدا‪،‬‬ ‫رۆمانی هەنار و فریشتەی مردن‪ ،‬بە زمانی‬

‫فارسی چاپ و باڵوبکرێتەوە‪.‬‬ ‫دەقەکانی عەتا محەمەد‪ ،‬لە‬ ‫کتێبخانەکانی ئێران و خوێنەرانی فارسی‬ ‫خوێنەوە‪ ،‬پێشوازییەکی فراوانی لێکراوە‪.‬‬ ‫عەتا محەمەد‪ ،‬یەکێکە لە دیارترین‬ ‫رۆماننووسانی باشووری کوردستان‪ ،‬بە‬ ‫باڵوکردنەوەی هەرسێ رۆمانی رێبەری‬ ‫کتێبسازە کوژراوەکان و پاسەوانانی خودا و‬ ‫هەنار و فریشتەی مردن‪ ،‬خوێنەرێکی زۆری‬

‫لە دەوری بەرهەمەکانی کۆکردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم نووسەرە‪ ،‬لە سەرەتای نووسینیدا‬ ‫بە کورتە چیرۆک دەستی پێکردووە‪.‬‬ ‫کۆمەڵێ کتێبی کورتە چیرۆکی هەیە‪،‬‬ ‫زۆرێ لە بەرهەمەکانیشی چەندین‬ ‫چاپکراونەتەوە‪.‬‬ ‫گرنگترین رەگەزو تەکنیکی رۆمانو‬ ‫چیرۆکەکانی عەتا محەمەد‪ ،‬شێوازی‬ ‫دروستکردنی‬ ‫چۆنیەتی‬ ‫گێڕانەوەو‬

‫کارەکتەرە‪ ،‬لە پانتایی خەیاڵی خوێنەردا‪.‬‬ ‫لە پاش خوێندنەوەی زۆرێ لە دەقەکانی‬ ‫ئەم نووسەرە‪ ،‬پرسیارێ الی خوێنەر‬ ‫دروستدەبێ‪ ،‬کارەکتەرەکانی نێو دەقەکانی‬ ‫ئەم نووسەرە‪ ،‬نەستی رووداوە نهێنی و‬ ‫نەوتراوەکانی خوێنەرە‪ ،‬یان سێبەری ئەو‬ ‫کارەکتەرە فەرامۆشکراوانەن کە رۆژانە بە‬ ‫بەردەماندا دەڕۆن و کەس ئاوڕێ لە جووڵە‬ ‫و کردار و نیگاکانیان نادەنەوە‪.‬‬

‫زمانی شیعرییەت‬ ‫هەڵمەت عوسمان‬ ‫ئەگەر زمان لە ژیانی رۆژانەدا‪ ،‬هۆکارێک بێت بۆ لێکتێگەیشتن؛‬ ‫ئەوا زمان لە شیعردا‪ ،‬رێگایەکە بۆ جوانی و روونی دەربڕین‪.‬‬ ‫شیعر لە دەرەوەی زمان‪ ،‬جەستەیەکی بێڕۆحە‪ .‬بە مانایەکی دی‪،‬‬ ‫ئەگەر زمان لە شیعر داببڕین‪ ،‬ئەوا هیچی وای لێ نامێنێتەوە‬ ‫باسی بکەین‪ ،‬چونکە هەموو جوانییەکانی دەقێکی شیعری‪ ،‬لە‬ ‫زماندا کۆبوویتنەوە‪ ...‬زمان؛ چون ناسنامەی دەقە‪ ،‬ئەم ناسنامەیە‬ ‫وایکردووە؛ کۆگای الیەنە جوانەکانی دەق بێت‪ ،‬هەر لە وێنە و‬ ‫ئیقاع و ریتم و سۆز و ‪...‬هتد‪ ،‬بۆیە هەروا ئاسان نەوتراوە‪ ،‬زمانی‬ ‫شعرییەت‪ ،‬زمانی بااڵیە‪ ،‬زمانی رامکردن و کەویکردنی بزێوەکانە‪.‬‬ ‫ئەوەی وادەکات شاعیرییەتی شاعیرێک دیاریی بکات‪ ،‬زمانی‬ ‫شیعرییەتی شیعرەکانیەتی‪ ،‬کام شاعیر راوکەرێکی لێهاتووبێت‬ ‫لە دەستنیشانکردنی وشە‪ ،‬ئەمەیان بواری خۆ خزاندنە ناو دڵی‬ ‫زیاترە‪ .‬وشە ئاساییە دووبارەبێتەوە لە دەقێک‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫نائاساییە؛ ئەوەیە کە شوێنی خۆی نەگرێت‪ ،‬ئەها لە ریزە دیوارێک‪،‬‬ ‫گەر خشتێک؛ تۆزێ لە ریز الیدابێ چاو دەیبینێ!‬ ‫خوێندنەوە گەر بۆ خوێنەرێکی ئاسایی خۆ نوێکردنەوەبێت‪،‬‬ ‫بۆ شاعیر خۆ شوشتنە! شاعیر تا زیاتر بخوێنێتەوە‪ ،‬دەقەکانی‬ ‫خاوێنتر دێنە بەرداڵن‪.‬‬ ‫رەنگە بپرسن بۆ مەگەر دەقی پیسیش هەیە؟ بەڵێ هەیە!‬ ‫دەق هەیە رقت لەناودا دەچێنێ‪ ،‬تووشی داڕمان و خۆخواردنەوەت‬ ‫دەکات‪ ،‬ئومێدت لەبەرچاو لێڵ دەکات‪ ،‬سەری دونیات بۆ دێنێتەوە‬ ‫یەک‪ ،‬وات لێدەکات لە خۆت و دەوروبەر بەگومان بیت‪ ...‬مەگەر‬ ‫پیسی لەوە پیستر هەیە؟!‬

‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی‬ ‫(‪)٦‬‬ ‫وهرگێڕانی له ئینگلیزییهوه‪:‬‬ ‫ماردین ئیرباهیم‬

‫*نامهی کافکا بۆ ماکس برود‬ ‫جونی ‪١٩٢٤‬‬

‫فرانز کافکا دهربارهی نامۆیی‪ ،‬نهێنیکاریی و‬ ‫چهوساندنهوه که لهالیهن بیرۆکراسی بهدکارهوه پیاده‬ ‫دهکرێت‪ ،‬نووسیویهتی‪ ،‬دوا نامهشی بۆ نزیکترین‬ ‫هاوڕێی خۆی که ماکس بروده ههموو تێماکانی‬ ‫کارهکانی گرتۆتهخۆ‪ .‬کافکا له پراگ لهدایکبووه‪،‬‬ ‫کارمهندێکی جووی فهرمانگهی دڵنیایی بوو کاتێ‬ ‫بوو به رۆماننووس شاکارهکانی دادگایی و کۆشکی‬ ‫خولقاند‪ ،‬ههروهها شهیدای ژنان بوو‪ ،‬هاوکات له ترسی‬ ‫شکست له سێکس و ئهدهبدا دهینااڵند‪ .‬لهبهرئهوه له‬ ‫سهدا نهوهتی ئهو شتانهی نووسیبوونی لهناوی بردن‪.‬‬ ‫له کاتێکدا به دهست نهخۆشیی سیلهوه له گیانهاڵدا‬ ‫بوو‪ ،‬به ماکس برود دهڵێت‪ :‬ههموو ئهو نووسینانهی‬ ‫لەناوبهرێت که خۆی (کافکا) پێی وایه ناوبانگی‬ ‫ئهدهبیی ئهو دهشێوێنن‪ .‬برود‪ ،‬داواکارییهکهی کافکا‬ ‫فهرامۆش دهکات و لهنێوان ساڵهکانی ‪ ١٩٢٥‬و ‪١٩٣٣‬‬ ‫ئهو کارانهی باڵوکردهوه که چهمکی کافکاییان تێدا‬ ‫تروکا‪.‬‬

‫ماکسی ئازیز‬ ‫دوا داواکاریم ئهوهیه‪ :‬ههرچی له پاشم بهجێماوه‪...‬‬ ‫له دهفتهری یاداشت‪ ،‬دهستنووس‪ ،‬نامهی خۆم و‬ ‫خهڵکی دی‪ ،‬رهشنووس و ههر شتێکی تر‪ ،‬ههمووی‬ ‫بسووتێنرێت‪ ،‬ههتا دوا پهڕهیان‪ ،‬ههروهها ههموو‬ ‫نووسینهکانم و یادداشتهکانم که الی تۆ بێت‪ ،‬یان‬ ‫خهڵکی تر بێت‪ ،‬تۆ لێیان بپاڕێوه بتدهنهوه؛ لهناویان‬ ‫بهره‪ .‬ئهو نامانهش که الی خهڵکی تره و رادهستی‬ ‫تۆی ناکهن؛ هیچ نهبێت با خۆیان ئهو دڵسۆزییه‬ ‫بنوێنن و بیانسووتێنن‪.‬‬ ‫هاوڕێی خۆت‬ ‫فرانز کافکا‬

‫*نامهی ڤۆڵتێر بۆ ئێم ترۆنچین‬ ‫‪٢٤‬ی نۆڤهمبهری ‪١٧٥٥‬‬

‫ڤۆڵتێر ناسراوترین و مامۆستا و بههرهمهندی‬ ‫نامهنووسین بوو له سهردهمی زێڕینی ئهوروپادا‪.‬‬ ‫نامهکانی زۆر جار لهبهریان دهگیرایهوه و به درێژایی‬ ‫کیشوهرهکه له ناو خهڵکدا باڵودهبوونهوه‪ .‬ناوی‬ ‫راستهقینهی ڤۆڵتێر‪ ،‬فرانکو ماری ئارویه و ساڵی‬ ‫‪ ١٦٩٤‬لهدایکبووه‪ .‬نووسهرێکی فهڕهنسی بااڵدهست‬ ‫له زۆر بواردا و دانهری رۆمانی ساتیری کاندید و‬ ‫نووسهری مێژوو و ئهدهبیات و وتار‪ .‬نامه گۆڕینهوهی‬ ‫لهگهڵ دیوانی شاهانهی وهکو فریدریکی مهزنو‬ ‫کاسرینی مهزندا ههبووه‪ .‬سهروهت و سامانێکی‬ ‫زۆری له رێگهی بیرۆکه و خهماڵندنی دارایی و له‬ ‫رێگهی‪ -‬ئهوهی خۆی ناوی لێ دهنا پایهماڵکردنی‬ ‫خورافه‪ -‬بەتایبهت له بواری ئاییندا خڕکردۆتهوه‪ .‬وته‬ ‫بهناوبانگهکهی که روون و راشکاو بوو ئهوه بوو‪:‬‬ ‫“لهگهڵ قسهکانتدا هاوڕا نیم‪ ،‬بهاڵم لهپێناوی مافی‬ ‫قسهکردنتدا سهرم دادهنێم‪”.‬‬ ‫ڤۆڵتێر له بنهڕهتدا کهیفی به چاودێری و سایهی‬ ‫شاهانه دههات‪ ،‬بهاڵم کهوته داوی غهدری سانسۆرهوه‬

‫و له کۆشکه گوندییهکهی خۆیدا له سویسرا گۆشهنشین‬ ‫بوو‪ .‬یهکهمین عهشقی مهزنی ڤۆڵتێر‪ ،‬شۆخی زیرهک‬ ‫مارکیز دو شاتلیه ‪ -‬ئیمیلی دو شاتلیه‪ -‬زانا و‬ ‫فهیلهسووف و دایکی سێ منداڵ بوو‪ ،‬دوای مردنی‬ ‫دو شاتلیه ئینجا عاشقی خوشکهزا گهنجهکهی خۆی‬ ‫بوو‪ .‬له رۆژی قهدیساندا‪ ،‬ساڵی‪ ١٧٥٥‬زهمینلهرزهیهک‬ ‫له لیشبۆنهی دا‪ ،‬ئهوه کارهساتێکی سروشتی بوو که‬ ‫ههموو ئهوروپای شۆک کرد و زیاتر له سی ههزار‬ ‫کهسی کوشت‪ .‬ڤۆڵتێر شیعرهکهی خۆی’ شیعرێک بۆ‬ ‫کارهساتی لیشبۆنه’ی بۆ ئهو وێرانکارییه نووسیوه‪.‬‬ ‫لهم نامهیهدا مانای ئهو رووداوانه بهشێوهیهک‬ ‫لێکدهداتهوه که بۆ ئهمڕۆشمان گونجاوه‪.‬‬ ‫ئهمه به دڵنیاییهوه بهشه بێڕهحمهکهی‬ ‫فهلسهفهی سروشتییه! زۆر ئهستهمه بۆمان‬ ‫دهربکهوێت که یاساکانی جووڵه لهم کارهساتانهدا‬ ‫چۆن کار دهکهن؛ تهنانهت له باشترین ئهو‬ ‫جیهانانهشدا که دهکرێت ههبن‪ -‬لهکاتێکدا سهدان‬ ‫ههزار مێرووله دراوسێکانمان‪ ،‬له چهند چرکهیهکدا‬ ‫به کۆمهڵ پانوپلیش بوونهتهوه‪ ،‬نیوهیان بێگومان‬ ‫دهمرن له ناو ئازارێکدا که گوزارشتی لێناکرێت‬ ‫و لهژێر داروپهردوودان و رزگارکردنیان کارێکی‬ ‫نهکردهیه‪ .‬سهدان خێزان له ناو ئهوروپادا بوونه‬ ‫سواڵکهر‪ ،‬سهروهت و سامانی سهدان بازرگانی ‪-‬‬ ‫سویسری وهکو خۆت‪ -‬لهژێر وێرانهکانی لیشبۆنهدا‬ ‫فهوتان‪ ،‬ئای ژیانی مرۆڤ چی گهمهیهکی شانس‬ ‫و بهخته! واعیزهکان چی دهڵێن! بهتایبهت ئهگهر‬ ‫کۆشکی دادگای لێکۆڵینهوه بەپێوه مابێت! دڵی‬ ‫خۆم بهوه دهدهمهوه که باوکانی کاهین‪ ،‬لێکۆڵهران‪،‬‬ ‫ئهوانیش وهکو خهڵکی دی پلیشابنهوه‪ ،‬تاکو‬ ‫مرۆڤ فێربێت مرۆڤی دی نهچهوسێنێتهوه‪ :‬کاتێک‬ ‫کۆمهڵێک دهجالی خۆبهههقزان کۆمهڵێکی دیکهی‬ ‫توندڕهو دهسووتێنن‪ ،‬ئهوا زهوی ههموومان وهکو‬ ‫یهک قووت دهدات‪ .‬به باوهڕی من ئهوهی ئێمه له‬ ‫بومهلهرزه دهپارێزێت‪ ،‬چیاکانن‪.‬‬

‫کافکا ‪ -‬ماکس برود‬

‫ڤۆڵتێر ‪ -‬ئێم ترۆنچین‬

‫الپەڕە ‪4‬‬

‫فروغ و‬ ‫گوناهی شیعر‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫الپەڕە ‪3‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ناموس‬ ‫و‬ ‫سیاسەت‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫هەندرێن شێخ راغب‬ ‫سیاسەت چاالكیەكی گشتییە‪ ،‬بۆ چاكەی گشتییە‪ ،‬زانستە‪.‬‬ ‫هونەری بەڕێوەبردنە‪ ،‬كەسی سیاسی دەبێت خاوەنی فكرو‬ ‫دنیابینیو پرەنسیپی خۆی بێت‪.‬‬ ‫لەناو ئێمەی كورددا بەم جۆرە مامەڵە لەگەڵ سیاسەت‬ ‫نەكراوەو ناكرێ‪ ،‬كە هۆكاری زۆری هەیەو ئێرە جێگای ئەم‬ ‫مشتومڕە نیە‪.‬‬ ‫كرۆكی بابەتەكەمان زیاتر لەم گۆشەیەوە دەوەستێ كە ملمالنێی‬ ‫سیاسیو حزبی لە كوردستان‪ ،‬ئاراستەو هەنگاوی مەترسیداری‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬هەموو بەها مۆراڵیو پرەنسیپەكانی ئەم‬ ‫كایەیە ئەتك دەكرێ‪ ،‬كە زەمینەیەكی وای خوڵقاندووە خەڵك لە‬ ‫سیاسەتو سیاسیەكان سڵ بكاتەوە‪.‬‬ ‫كاتێك بەرژەوەندیو فكرو كارنامەو بەرنامەی سیاسی‬ ‫بكەرو حزبو گروپەكان بەر یەك دەكەون‪ ،‬لەبری قبوڵكردنی‬ ‫جیاوازیەكانی یەكتر‪ ،‬پەالماری یەكتر دەدەن بە هەموو‬ ‫تایبەتمەندییەكانیانەوە‪ ،‬دۆخە مەترسیدارەكەش ئەوەیە دەست‬ ‫بۆ پیرۆزییە شەخسییەكانو ژیانی خێزانیو تاكەكەسی دەبرێتو‬ ‫لە یەكالكردنەوەی ئەم ملمالنێیانە بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی من كەسێك بزانێت سیاسەت چییەو سیاسی‬ ‫كێیەو ئەلفو بێی سیاسیو ملمالنێ بزانێت هەرگیز دەست بۆ‬ ‫كردەوەی لەم جۆرە نابات‪ .‬دەست بۆ ناموسو تۆمەتی شەرەفی‬ ‫ئەوی بەرامبەر نابات‪.‬‬ ‫ئەوەی لە كوردستان دەگوزەرێ ناچێتە ناو كێبڕكێی سیاسیو‬ ‫فكری سیاسیو دیالۆگو خزمەتكردنی گشتی‪ ،‬بەڵكو بەڵگەی‬ ‫ئەوەیە كە ئێمە سیاسیمان نیە‪ ،‬فكرو دنیابینیمان نیە‪ ،‬بەتاڵین‪.‬‬ ‫مرۆڤی بەتاڵ دەست بۆ ئەم كارە قێزەونانە دەبات‪ ،‬كە‬ ‫دۆسیەی شەخسیو تایبەتمەندی كەسی لە ملمالنێی سیاسی‬ ‫بەكاردەهێنێت‪ .‬ئەوانەی توانای وەاڵمدانەوەیان نیە جنێوفرۆشو‬ ‫توندوتیژن‪.‬‬ ‫كەسانی تێوەگالو لە گەندەڵیو خراپ بەكارهێنانی پێگەی‬ ‫حزبیو سیاسی بیر لەم شتانە دەكەنەوە‪ ،‬كە دواجار زیانی گەورە‬ ‫لە كەسێتی كۆمەڵگەو سیاسەتو تاكەكەسەكان دەدات‪.‬‬ ‫كارێكی گرنگە میدیاو دەزگا زانستیو سیاسییە خاوەن فكرو‬ ‫دنیابینیە هاوچەرخو پێشكەوتووخوازەكان‪ .‬بەهەموو توانایانەوە‬ ‫رووبەڕووی ئەم دیاردە مەترسیدارە ببنەوەو ناموس لە سیاسەتو‬ ‫لە ملمالنێدا بەكارنەهێنن‪.‬‬ ‫ناموس لە سیاسەت بۆ ئەمڕۆی كوردستان ئەوەیە درۆ لەگەڵ‬ ‫خەڵك نەكەیت‪ ،‬دەستپاكو دڵسۆزی قەزیەكەت بیت‪ ،‬كاری‬ ‫خۆت بە ویژدانەوە بكەیت‪ ،‬گوفتارو رەفتارت سودیان هەبێت‪،‬‬ ‫نەك زیان‪ .‬ئیدی ئەم چیرۆكی ناموسو سیاسەتە بەم شێوازە‬ ‫مەترسیدارە كاتی بنەبڕكردنی هاتووە‪ ،‬چونكە ئەو كەسو‬ ‫الیەنانەی هانا بۆ كاری لەم جۆرە دەبەن‪ ،‬لە كۆتاییدا خۆیان‬ ‫قوربانیو زیانمەندی گەورە دەبن‪ ،‬لە تۆڵەی توندی خەڵكو‬ ‫قوربانیەكانی دیكە دەربازیان نابێت‪ ،‬پەندی زۆریش لە مێژوودا‬ ‫هەیە كە ئەم راستیە دووپات دەكاتەوە‪.‬‬

‫نەوژین محەمەد‪:‬‬ ‫هیچ یادگارییەکی‬ ‫خۆشم لەگەڵ پرچی‬ ‫‪10‬‬ ‫درێژدا نییە‬ ‫ل‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫مەعاز فەرحان‬

‫بەڕێوەبەری هونەریی‬

‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫بیالل زەنگەنە‪:‬‬ ‫نیگەرانم تا ئێستا‬ ‫هیچم نەکردووە‬ ‫بۆ گەرمیان ‪10‬‬ ‫ل‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫خامنێک‬ ‫ئامێرێکی پیاوانە‬ ‫دەژەنێت‬ ‫‪1‬‬ ‫ل‬

‫‪1‬‬

‫ڕێژەی ئەو کەسانەی کە لە پێنج ملیۆن دۆالر زیاتریان هەبووە لە ‪ 2020‬دا‬

‫دوای باڵوبوونەوەی کۆرۆنا‪...‬‬

‫سەیرترین خواردنەکان لە چین‬ ‫مار‪ :‬لەچین خواردنی مار یەکێکە لە ژەمە‬ ‫سەرەکییەکان و بە شێوەی کواڵ و برژاو دەیخۆن‪.‬‬ ‫مار بە سورەکراوی‪ :‬یەکێکە لە پەسەندترین خواردنەکانی چین و‬ ‫دەڵێن تامەکەی هاوشێوەی قاچی بۆقە‪.‬‬ ‫خوێنی مراوی‪ :‬کۆدەکرێتەوە و لە چوارچێوەی سوپێکدا‬ ‫کە هەندێک جار گۆشتی تێدەکرێت و پێشکەش دەکرێت‪.‬‬

‫هێلکەیەک کە کەڕووی کردبێت‪ :‬ئەو هێلکەیە‬ ‫ماوەیەکی زۆر لێی دەگەڕێن تا وای لێدێت و دەیخۆن‪.‬‬ ‫هێلکەیەک کە بێچووەکەی تێدا بێت‪ :‬ئەوە خواردنێکی‬ ‫پەسەندکراوی چینییەکانە لە بەهاردا‪.‬‬

‫شەمشەمەکوێرە‪ :‬هەموو پارچەکانی شەمشەمەکوێرەکە‬ ‫لە مەنجەڵێکدا دەکوڵێنن و دەیخۆن‪.‬‬ ‫مۆخی مەیمون‪ :‬چینییەکان دوای ئەوەی مەیمون سەردەبڕن‪،‬‬ ‫مۆخەکەی سەری دەخۆن‪.‬‬ ‫شۆربای سەگ‪ :‬خواردنێکی پەسەندە لە کۆریا و چین‬ ‫کە گۆشتەکەی بە ڕێگەی جیاواز ئامادە دەکەن‪.‬‬ ‫خواردنی مێرووەکان‪ :‬لە واڵتانی وەک چین و تایوان‬ ‫و تایلەند مێرووەکان بە سۆسەوە دەخۆن‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫مێرولە و قالۆنچە‪.‬‬

‫مشکە کوێرە‪ :‬لەگەڵ هاتنی وەرزی زستاندا خواردنی‬ ‫مشکەکوێرە دەبێتە یەکێک لە پەسەندترین خواردنی‬ ‫چینییەکان‪.‬‬ ‫مشک‪ :‬بە تەواوی مشک دەخۆن بە تایبەت بە‬ ‫سورەکراوی‪.‬‬

‫کوللەی سورەکراو‪ :‬خواردنێکی پەسەندی چینیی و هەندێک‬ ‫واڵتی ئاسیایە‪.‬‬

‫کرم‪ :‬خواردنی کرم یەکێکە لە خواردنە بەناوبانگەکانی‬ ‫چینییەکان‪.‬‬ ‫کیسەڵ‪ :‬شۆربای کیسەڵ یەکێکە لە خواردنە‬ ‫کلتوریی و کۆنەکانی چینییەکان‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪19‬‬

‫کورد لە کابینە وەزارییەکانی‬ ‫دوای ‪ 2003‬ی عێراقدا‬ ‫د‪.‬ئیبراهیم‌محه‌مه‌د‌عه‌زیز‬ ‫شەراکەتی راستەقینەو هاوبەشیکردن لە حکومەتی بەغداد یەكێکە لە ئامانجە سیاسیەکان و‬ ‫بابەتی گفتوگۆی نێوان پێکهاتە سەرەکییەکانی گۆڕەپانی سیاسی عێراق‪.‬‬ ‫کورد لەدوای ‪۲٠٠۳‬وە بەشدارێکی سەرەکی حکومەتەکان بووەو چەندین پۆستی وەرگرتووەو‬ ‫مومارەسەی کردووە‪ .‬لێرەدا تەنها باسی ئەو بەشدارییە دەکەین کە لە کابینەکاندا وەک وەزیر لە‬ ‫حکومەتەکانی دوای رووخانی ڕژێمی بەعس هاتۆتە کایەوە‪ .‬ئەوەش ئەوە دەگەیەنێت کە چەندین‬ ‫پۆستی بااڵتر لە وەزارەت و خوار وەزارەت هەبووە کە بابەتی ئەم باسە نیەو باسی لێوە ناکرێت‬ ‫بەڵکو تەنها پشک و بەشە وەزارییەکان لە حکومەتەکانی نێوان ‪ ۲٠٠٤‬تا ‪ ۲٠۱۸‬دەخەینەڕوو‪.‬‬ ‫لەدوای ‪۲٠٠۳‬وە بەردەوام کابینە وەزارییەکان لەالیەن شیعەو سوننەو کوردەوە پێکهێنراوەو‬ ‫بەشداری سەرەکی ئەو پرۆسەیە بوون‪ .‬ئەگەر سەیری ئەم ترێندەی خوارەوە بکەیت ئەوەی ڕوون‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬

‫بەپێی ئەم ترێندە بەشی هەر سێ پێکهاتەکە گۆڕانکاری بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫لە کابینەی ئەیاد عەالوی لەساڵی ‪۲٠٠٤‬دا شیعە ‪ ۱۳‬وەزارەتی بەرکەوتووە لە کۆی ‪ ۳۱‬وەزارەت‬ ‫بەوەش بەشی شیعە تەنها ‪ ٪41.93‬بەاڵم سوننەکان ‪۱۱‬وەزارەتیان وەرگرتووە بەوە رێژەکەیان‬ ‫دەکاتە ‪ ،٪ ۳٥.٤۸‬هەروەها کورد ‪ ۷‬پۆستی وەزارەی بەڕێوەبردووە کە دەکاتە ‪.٪22.58‬‬ ‫بەاڵم پاش ئەو کابینەیە لە حکومەتەکەی ئیبراهیم جەعفەرییەوە شیعە لە هەموو کابینەکان نیوە‬ ‫‪۱+‬ی کۆی وەزارەتەکانی بردووەو رێژەکەی لە هەندێک جاردا دەگاتە ‪ ٪٦5‬لەهەمان کاتدا سوننەو‬ ‫کورد بە ژمارەو رێژە بەدەوام ڕوو لە دابەزین بوون و لە هەندێک کابینەدا سوننە ناگاتە ‪ ٪۲٠‬و‬ ‫کوردیش لەکۆتا کابینەدا کە کابینەی عادل عەبدولمەهدییە ‪ ۳‬وەزارەتی بەرکەوتووەو ڕێژەکەیشی‬ ‫‪.٪13.04‬‬ ‫کۆی ترێندەکە ئەوەمان بە روونی پێدەڵێت کە تەنها شیعە توانیوێتی بەردەوام بێت لە پاراستنی‬ ‫نیوە‪۱+‬ی ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬کە ئەمەش لەڕووی سیاسی و پراکتیکیەوە گرنگی ستراتیژی بۆ شیعە‬ ‫هەیە کە بتوانێت بەردەوام بێت لە پاراستنی ناوەندی بڕیاری حکومەت و پێگەی خۆی پێ بەهێز‬ ‫بکات لەهەمان کاتدا سوننەو کوردیش رێژەی بەشدارییان بەجۆرێک بێت بە هەردووکیانەوە نەتوانن‬ ‫بەرامبەر شیعە بوەستن لە بڕیارێکدا لە ئەنجومەنی وەزیران‪ .‬هەرچەندە شێوازی بەشداری سوننەو‬ ‫کورد بەشدارییەک بووە لەسەر بنەمای ڕێکەوتن‪ ،‬بەاڵم بە رای من لە زۆربەی کاتدا وەک میوان و‬ ‫هێزی بێ کاریگەر مامەڵەیان لەگەڵ کراوە‪ .‬لەوبوارەشدا نموونە زۆرن لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا‬ ‫لەڕووی ملمالنێ و وەالنانی یەکترییەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی هەڵوێستە لەسەر کردنە بریتییە لە پشک و بەشی کورد لەو ماوەیەدا کە‬ ‫ئایا پشکی کورد لەالیەن هەموو پارت و الیەنەکانەوە بەڕێوەبراوە یان لەالیەن یەک دوو پارتی‬ ‫سیاسیەوە؟‬ ‫ئەم ترێندەی خوارەوە بەڕوونی چەند سەرنجێکی خێرامان لەال دروست دەکات‪.‬‬

‫ئەوەی دەبینرێت لەم دابەشکارییەدا ئەوەیە کە پارتی و یەکێتی کۆی ئەو پۆستانەی کە لە‬ ‫حکومەتەکەی عەالویەوە لە ‪ ۲٠٠٤‬تا عادل عەبدولمەهدی لە ‪۲٠۱۸‬دا بۆخۆیان بردووەو تەنها‬ ‫بەشێوەیەک زۆر بچووک الیەنەکانی تر بەشداریی پێکراوە‪.‬‬

‫ئەگەر سەیر بکەین لە دوو کابینەی یەکەمدا هیچ الیەنێکی دەرەوەی ئەو دوو پارتە وەزارەتیان‬ ‫وەرنەگرتووە لە کابینەی یەکەمی مالکیدا تەنها یەک وەزارەت دراوە بە الیەنێکی دەرەوەی پارتی و‬ ‫یەکێتی لە ‪۲٠٠٦‬دا‪ .‬پاشان ئەگەر سەیری ئەو خشتەیەی خوارەوەش بکەیت بۆت روون دەبێتەوە کە‬ ‫لەوماوەیەدا تەنها دوو وەزارەت الی الیەنەکانی تر بوون‪ .‬هەرچەندە لە کابینەی دووەمی مالکی لە‬ ‫‪ ۲٠۱٠‬و لە کابینەی حەیدەر عەبادی لە ‪۲٠۱٤‬دا دوو وەزارەت دراوە بە الیەنەکانی دەرەوەی پارتی‬ ‫و یەکێتی بەاڵم مالکی لە ‪ ۲٠۱۱‬وەزارەتەکانی کەم کردەوەو ئەو دوو وەزارەتەی البرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫حەیدەر عەبادی لە ‪۲٠۱٦‬دا لە پرۆسەی کەمکردنەوەی وەزارەتەکان وەزارەتی الیەنەکانی دەرەوەی‬ ‫پارتی و یەکێتی البرد‪.‬‬ ‫بۆیە دەبینین لە کۆی ‪ ۳٦‬وەزارەت لەوماوەیەدا پارتی ‪ ۱۷‬وەزارەتی بەڕێوەبردووەو یەکێتی ‪۱۷‬‬ ‫وەزارەت و تەنها دوو وەزارەت الی الیەنەکانی تر بووە‪ .‬وەک رێژەش سەیری بکەین دەبینین پارتی‬ ‫‪٪22.47‬ی کۆی ئەو وەزارەتانەی البووە کە بەر کورد کەوتووە هەروەها یەکێتیش بەهەمان شێوە‬ ‫بەاڵم ئەوانی تر تەنها ‪٪5.55‬یان لەالبووە‪.‬‬ ‫ئەوەش ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەو دوو هێزە جۆرێک لە جۆرەکان قۆرخکاریان کردووە لە پۆستە‬ ‫وەزارییەکان ئەوە جگە لە پۆستی سەرۆک کۆمار‪ ،‬کە بەردەوام لەالی یەکێتی بووە هەروەها پۆستی‬ ‫جێگری سەرۆکی پەرلەمان کە لەالی پارتی بووە تەنها یەک خول الی گۆڕان بووە‪ .‬سەرەڕای ئەو‬ ‫ژمارە زۆرەی سەرۆکی دەستەو وەکیل وەزیرو پۆستی سەربازی و ئەمنی و سەفیرو‪...‬هتد‪ .‬کە‬ ‫کۆی ئەمانە راستیەک دەردەخەن کە مۆنۆپۆلکردنی پشکی کورد یەکێکی ترە لە نادادیەکانی تر‪.‬‬

‫لە کۆتاییدا‬ ‫یەکەم‪ :‬بەپێی دراوەکانی سەرەوە واپێدەچێت پشکی کورد ئەگەر وەک خۆی نەبێت کەمتر‬ ‫بێت واتە کەمتر لە ڕێژەی ‪ ٪13.04‬لەم حکومەتەی کە چاوەڕوان دەکرێت لەالیەن محەمەد‬ ‫تۆفیق عەالوییەوە پێکبهێنرێت‪ .‬چونکە بەردەوام ڕێژەی کورد لە حکومەتەکان دابەزیوەو‬ ‫پێناچێت لەم حکومەتەدا بەرزبێتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەبێت ئەو قۆرخکارییە لە پشک و بەشی کوردا هەیە نەهێڵرێت بەتایبەتی کە ئێستا‬ ‫هەوڵی یەک شاندی دەدرێت بۆ گفتوگۆو یەکخستنی هەڵوێستەکان بۆ دانوستان لە ئارادایە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەم یەک شاندییە تەنها پارتی و یەکێتی سوودیان لێ بینیوەو الیەنەکانی تر تەریک‬ ‫کراون‪ ،‬بەاڵم پێویستە مادام بۆ هەموو کورد هەموو الیەنەکانیش بەشداربن تیایدا‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬خاڵبەندی و سیستمی خاڵ بۆ بەشداری راستەقینەی الیەنەکان گرەنتی یەک هەڵوێستیو‬ ‫یەکخستنی تواناکانە لە بەغداد‪ ،‬چونکە ئەوانەی لە بەغدادن لە بابەتە چارەنوسسازەکاندا یەک‬ ‫هەڵوێستن و دەبێت ئەوەش بەهەند وەربگیرێت بۆ ئەوەی لە کابینەکەیشدا هاوهەڵویست بن و‬ ‫هەڵەکانی رابردوو دووبارە نەکرێتەوە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬کورد لە بەغداد پێویستی بەوە هەیە یەکگرتوو بێت‪ ،‬نابێت کۆمەڵێک هەنگاو‬ ‫بنرێت ببێتە هۆی دوورخستنەوەی الیەنەکان لەیەکتری و ناشبێت دوو الیەن قۆرخی هەموو‬ ‫ئەو پۆستانە بکەن کە بەر کورد دەکەوێت‪ .‬چونکە ئەگەر ئەوە بۆ قۆناغی رابردوو وەک لە‬ ‫خشتەو ترێندەکانی سەرەوە دیارە چووبێتە سەر ئەم قۆناغی داهاتووە‪ ،‬مومارەسەو پراکتیزەی‬ ‫جیاوازتری دەوێت‪ ،‬کە بەرپرسانە مامەڵە بکرێت لەپێناو بەرژەوەندییەبااڵکانی کورد‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬قۆناغی ئێستا ناتوانرێت یەک الیەن یان دوو الیەن نوێنەرایەتی کورد بکەن و‬ ‫پێویستە ئەو سەردەمە باش بخوێنرێتەوەو دیراسە بکرێت بۆ ئەوەی سیاسەتێکی تەندروست‬ ‫پراکتیزە بکرێت‪ .‬بەاڵم بەداخەوە هەندێک جار کە کار دێتە سەر پۆستەکان پارتی و یەکێتی‬ ‫بەجیا دەیانەوێت بەرژەوەندی حزبی خۆیان مسۆگەر بکەن نەک بەرژەوەندی گشتی وەک چۆن‬ ‫بینیمان لە پۆستی سەرۆک کۆمار چی روویدا لەگەڵ یەکالکردنەوەی پۆستە وەزارییەکان پشکی‬ ‫کورد لە حکومەتەکەی عادل عەبدولمەهدی‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم بابەتە رەنگدانەوەی ئاراستەی سیاسی نیە‪ ،‬بەڵکو وەک توێژەرو رۆژنامەنووسێک‬ ‫گوزارشت دەکات‪.‬‬

‫مهترسیه گهورهكه گهیشته بهردهرگا!‬ ‫د‪.‬كامه‌ران‌مه‌نتك‬ ‫گهڕانه دواوهی ئهمریكا لهسهر ئاستی‬ ‫جیهانی و بێبههابوونی سۆفت پاوهری‬ ‫ئهمریكی‪ ،‬بووه سۆنگهی بههێزبوونهوهی‬ ‫روسیاو ستراتیژیهتهكهی‪ ،‬كه ئهمه له سوریا‬ ‫به روونی بهرچاو دهكهوێت!‪ .‬ئهوهی له سوریا‬ ‫روودهدات بههێزكردنهوهی رژێمی سوریاو‬ ‫بونیاتنانهوهی دهوڵهتی سوریایه‪ ،‬به واتایهكی‬ ‫تر دهركردنی ئهمریكایه لهو ناوچهیه‪ ،‬ئهگهرچی‬ ‫له رووكهشدا جۆره گرژیهك لهنێوان سوریاو‬ ‫توركیادا ههیه‪ ،‬بهاڵم ئهمه زیاتر بۆ فریودانی‬ ‫رای گشتی توركیایه‪ ،‬ئهگینا لهبنهڕهتدا ئهوهی‬ ‫لهكاتی ئێستا له سوریا‪ ،‬واته له ئیدلب و‬

‫دهوروبهری حهلهب دهگوزهرێت‪ ،‬رێكهوتنێكه‬ ‫لهنێوان توركیاو روسیاو ئێران و رژێمی سوریا‪.‬‬ ‫ئهو كشانه دواوهی هێزهكانی سهر به توركیا‬ ‫ئهمڕۆ له ناوچهی حهلهب‪ ،‬واتای ئهوهیه ئهو‬ ‫چهند ههزار سهربازهی توركیا لهم رۆژانه بۆ‬ ‫ئهو شهڕهی برد‪ ،‬له بنهڕهتدا بۆ شهڕێكی تره‪،‬‬ ‫ئهویش لێدانی رۆژئاوای كوردستانه‪ .‬پێدهچێت‬ ‫توركیاو سوریا لهسهر ئهوه رێككهوتبن‪ ،‬كه‬ ‫توركیا ئهو ناوچانه بۆ هێزهكانی سوریا چۆڵ‬ ‫بكات و دواتر بهیهكهوه پهالماری رۆژئاوا بدهن‪،‬‬ ‫ئهو لێدوانهی چهند رۆژێك لهمهوبهر جێگری‬ ‫وهزیری دهرهوهی سوریا دای‪ ،‬دهربارهی ئهوهی‬

‫هیچ حاڵهتێكی دیفاكتۆ له باكووری رۆژههاڵتی‬ ‫سوریا قبووڵ ناكهن و دانی پیانانێن‪ ،‬جۆره‬ ‫ئاماژهیهك بێت بۆ ئهو رێككهوتنه‪ ،‬ئهمهش ئهوه‬ ‫رووندهكاتهوه‪ ،‬كه ئێمه له چاوهڕوانی شهڕێكی‬ ‫مهترسیدارین له رۆژئاوای كوردستان لهنێوان‬ ‫رژێمی سوریاو به پاڵپشتی توركیاو ئێران و‬ ‫روسیا دژی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬دهیانهوێت‬ ‫شكستی توركیا له سوریا به تێكشكاندنی‬ ‫كوردو نههێشتنی ئهزموونی رۆژئاوا پهردهپۆش‬ ‫بكهن‪ .‬له راستیدا ئهمه مهترسی به تهنیا بۆ‬ ‫سهر رۆژئاوای كوردستان نیه‪ ،‬بهڵكو ههڕهشهیه‬ ‫بۆ سهر ههموو پارچهكانی كوردستان‪،‬‬ ‫بهتایبهتی بۆ باشوور‪ ،‬لهكاتێكدا‪ ،‬كه حكومهتی‬ ‫نوێ پێكدههێنرێت و ههموو ئاماژهكان بۆ ئهوه‬ ‫دهچن‪ ،‬كه ئهو حكومهته لهژێر كاریگهری ئهو‬ ‫رێككهوتنه ههرێمیه دروست دهكرێت‪.‬‬

‫له چاوهڕوانی شهڕێكی‬ ‫مهترسیدارین له رۆژئاوای‬ ‫كوردستان لهنێوان رژێمی‬ ‫سوریاو به پاڵپشتی‬ ‫توركیاو ئێران و روسیا‬ ‫دژی رۆژئاوای كوردستان‬

‫بەهرۆز‌جەعفەر‌‬

‫بەرەو دوو زۆنی ئەمنی‬ ‫لە هەرێمی کوردستان!‬ ‫لەناو سەرکردایەتی و دروستکەرانی بڕیاری هەرێمی‬ ‫کوردستان بەتایبەت یەکێتی نیشتمانی کوردستاندا ئەوە‬ ‫نەشاردراوەتەوە‪ ،‬کە پەنجا ساڵ شەڕی براکوژی و قاتوقڕی‬ ‫کارێکی هەڵە بووە‪ ،‬لە زاری بەرپرسانی بااڵی هەرێمی‬ ‫کوردستانیشەوە نەک ئێستا بگرە نزیکەی دە ساڵ پێش‬ ‫ئێستا وتراوە کە لەم هەرێمە “مافیا” هەیەو دادگاکان و‬ ‫پەرلەمان ئەڵقە الوازەکەی حکومڕانی کوردین‪ ...‬چواردە ساڵ‬ ‫فەرمانڕەوایی حیزبی کوردیی لە کەرکوک و دەرئەنجامەکەی‬ ‫لە ‪1٦‬ی ئۆکتۆبەری ‪2017‬شدا ئەوەیان پێوتین کە کورد‬ ‫لەڕووی ئابووریی و سیاسی و ئەمنی و جوگرافی و ئیداریی‬ ‫و بگرە ژمارەی دانیشتوانیشەوە کەرکوکی لەدەستداوە‪ .‬ئینجا‬ ‫دوای لەدەستدانی شارەکە ئەوەش دەیان جار سەلمێندراوە‬ ‫کە بەرپرسان لە خاڵە سنورییەکانەوە پەتاتەو ترێ و دووگی‬ ‫ئاژەڵ و هێلکەو ماددەی هۆشبەرو‪...‬تا دوایی بەقاچاخ ئەهێننە‬ ‫ناوەوە‪ .‬تا ئەوەی لە کۆمەڵگەی کوردیدا ئاستی متمانە بەیەک‬ ‫کردن بگاتە سفرو پەالماری کەسێتی یەکتری بدرێ لە تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکاندا‪ .‬هێشتا سەرباری هەموو ئەمانە خەڵکی‬ ‫کوردستان سوپاسگوزار بوون کە هەرێمەکە جۆرێک لە ئارامی‬ ‫و سەقامگیریی تیادا بەرقەرارە‪ ،‬ئەگەرچی الیەنە فەرمیەکان‬ ‫خۆیان ئاماژە بەوە ئەکەن زیاتر لە (‪)٪٦0‬ی هاواڵتیان‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن و دەنگدانیان نەکردووە‪.‬‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستان وەک “ئیستحقاقاتی خۆی کە‬ ‫لە هەڵبژاردندا دەنگی زۆرینەی بەدەستهێناوە” کاریگەرترین‬ ‫کاراکتەری ئەمنی و حیزبی بۆ سەرۆکایەتی حکومەت بە‬ ‫ستافێکی جیاوازەوە داناوە‪ .‬بەهەمان شێوە لە کۆنگرەی‬ ‫یەکێتیدا فیگەرە ئەمنیە بااڵدەستەکان بەرزکراونەتەوە بۆ‬ ‫هەڕەمی دەسەاڵتی حیزب‪ .‬کابینەکانی پێشووتری هەرێمی‬ ‫کوردستان زیاتر ڕوخسارێکی ئابووریی میانڕەوانەی لەناوخۆدا‬ ‫هەبوو (وێڕای دیارنەمان و بەفیڕۆدانی بڕێکی زۆر لە داهاتی‬ ‫نیشتیمانی)‪.‬‬ ‫زەقبوونەوەی ملمالنێ حیزبیەکانی نێوان یەکێتی و پارتی‬ ‫لەکاتێکدایە ڕەوانشاد جەالل تاڵەبانی لەمەیدانەکەدا نەماوە‪.‬‬ ‫بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنییەکان لەوەدان زیاتر بەریەک‬ ‫بکەون و شەڕێکی ئەهلی دروست بکەن‪ .‬مێژووش سەلماندویەتی‬ ‫کە یەکێتی هەر کاتێک کەوتبێتە خراپترین دۆخی خۆی یان‬ ‫با بڵێین هاوسەنگی هێز تێکچووبێ ئەوا کارەسات خوڵقاوە‪.‬‬ ‫لەبەر ڕۆشنایی ئەو دۆخەی لەسەرەوە باسمان کرد‪.‬‬ ‫زانیارییەکان‪ ،‬ئاماژەکان بەرەو ئەوە دەچن‪ ،‬رووبەڕووی‬ ‫مەترسیەک ببینەوە‪ .‬ئەگەر سیاسیی کوردیی پێی وایە “قاسمی‬ ‫سولەیمانی” کوژراوەو ئیتر ئێران پاشەکشە ئەکات‪ ،‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئەمە تێگەیشتنێکی هەڵەیە‪ .‬ئایا لینین و ئەتاتورک نەمان‬ ‫تورکیاو ڕووسیا تیاچوون؟ ئۆجەالن دەستگیرکرا پەکەکە‬ ‫لەناوچوو؟ تەنانەت سەددام ڕووخا دەیان جار گوێمان لەوەبووە‬ ‫هاواڵتیان خۆزگە بە حوکمی سەردەمی سەددام ئەخوازن‪ .‬بۆیە‬ ‫ئێران زیاتر بیر لە بەرژەوەندی و پتەوکردنی ئاسایشی خۆی‬ ‫ئەکاتەوە‪ .‬بەتایبەت سەرچاوەیەکی ئەم مەترسی و زانیارییانە‬ ‫لەوێوە دەق ئەگرن دوای ئەوەی هەریەکە لە نێچیرڤان‬ ‫بارزانی وەک سەرۆکی هەرێم و بەرهەم ساڵح وەک سەرۆک‬ ‫کۆماری عێراق لە داڤۆس بەجیا چاویان بە دۆناڵد ترەمپ‬ ‫کەوت‪ .‬ترەمپ ئەو پیاوەی فەرمانداری راستەوخۆی کوشتنی‬ ‫قاسمی سولەیمانیە‪ .‬تۆ لەڕووی عەشایەرییەوە چ هەستێکت‬ ‫هەیە کەسێک براکەت بکوژێ دوای دوو ڕۆژ هاوڕێیەکی‬ ‫نزیکت تەوقە لەگەڵ بکوژەکەدا بکات و بە پێکەنینەوە بڵێ‬ ‫“پەیوەندییەکانمان پتەوتر ئەکەین!”‪ .‬بەتایبەت کەلتوری‬ ‫ئێرانی وەهان کە بەئاسانی شتگەلێکیان بیر ناچێتەوە‪.‬‬ ‫بە کورتیەکەی‪ ،‬ڕووەو ئەوە ئەچین لە ناوخۆی کوردستاندا‬ ‫خزانێک دروست بێت‪ ،‬خزانەکە پەیوەندیی بە هەنگاوەکانی بە‬ ‫ئەمنیکردنی زۆنی سەوزو ئینجا زەردەوە هەیە‪ .‬بەرئەنجامی‬ ‫ئەمە خەڵکی کوردستان ئەکەوێتە سەر شەقامەکان و جۆرێک‬ ‫لە هەڵسانەوەی میللی باڵوبێتەوە‪ ،‬بەپێچەوانەی جارەکانی‬ ‫پێشوو‪ ،‬کە قونسوڵی ئێران لە ‪17‬ی شوبات و لە دانیشتنێکدا‬ ‫پێی وتین “لە بەرژەوەندی ئێران نییە بارودۆخی ئەم ناوچەیە‬ ‫تێک بچێ و دەنگە دەنگ هەبێ” ئەمجارەیان ڕەنگە ببێتە هۆی‬ ‫ڕژانی خوێنێکی زۆر‪...‬‬ ‫ڕەگی چارەسەریی ئەم کێشەیە پەیوەندیی بە لێبوردەیی و‬ ‫ئارامی نێوخۆی هەرێمی کوردستانەوەیە‪ ،‬پەیوەندیی بە خودی‬ ‫“مەسرور بارزانی”یەوە هەیە‪ ،‬چونکە فەرمانڕەوایی هەرێم‬ ‫لە بیرۆکراتیەتی ناو ئەنجومەنی وەزیران و خاوو خلیچکی‬ ‫ستافەکەی یان دەمارگیریی حیزبی و ئایدۆلۆژییەوە ئاکامەکەی‬ ‫باش نابێت‪ .‬هەروەها پەیوەستە بە کێشە درێژخایەن و‬ ‫هەڵواسراوەکانی ناو یەکێتی نیشتمانی کوردستانەوە‪ ،‬کە‬ ‫لە ڕاستیدا ئێمە پێمانوایە کاراکتەری بااڵی کورد لە ئاستی‬ ‫عێراق و حیزبەکانیشدا هەن پێویستە وریایان بین چونکە الی‬ ‫ئەوان هەموو شتێک بۆ فرۆشتنە‪ ،‬دوور نییە شکستی کەسێتی‬ ‫خۆیان بە ڕقبوون و تۆڵەکردنەوە لە کورد وەاڵم نەدەنەوە‪.‬‬ ‫هاوکات ئەرکی نوخبەو سەربەخۆو سەربەخۆ‪ -‬خوازانە کە پێش‬ ‫ئەوەی ئەم ملمالنێ کەسییانە بگاتە ئاستی ئەوەی تاک و‬ ‫خاکی کوردستان گیرۆدەی لەناوچوون و لەدەستدان بکەنەوە‪،‬‬ ‫ڕێگە نەدەن ئاشوبێکی تر ڕووبکاتە هەرێمی کوردستان و‬ ‫هەنگاوەکانی حوکمڕانی کوردیی بەهەموو گرفتەکانیەوە بەرز‬ ‫بنرخێنن و بەهێزتری بکەن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫راستیه‌ك‌ده‌ركه‌وت‬ ‫کامەران‌وریا‌قانع‬ ‫فه‌رمان‌حه‌سه‌ن‬

‫لهنێوان ئهزموونى‬ ‫گۆڕان و عهبدولمههدیدا‬ ‫عادل عهبدولمههدى لهنێوان دوو ئۆكتۆبهردا دهرفهتێكى‬ ‫سنووردارى پێدرا‪ ،‬بۆ چاككردنى ئهو وێرانهیهى له دهستپێكى‬ ‫“عێراقى ئازاد”هوه تائێستا وێرانتر دهبێت‪ ،‬ئهو نه میلیشیاى‬ ‫چهكدار‪ ،‬نه دهزگاى ههواڵگرى‪ ،‬نه حزب و فراكسیۆنى ههیه‪،‬‬ ‫مهلهفى گهندهڵیشى لهسهر ئاشكرا نهبووه‪ ،‬سیاسییهك له‬ ‫دۆخێكى وادا ئهگهرى بوونه بهاڵى الوازه‪.‬‬ ‫لهو ‪ ١١‬مانگهى پێش تهقینهوهى دۆخەکە‪ ،‬بۆ دهرهێنانى‬ ‫چهند هێلكهیهك له سهبهتهى ئهمریكا پێیهكى له چین بوو‬ ‫بۆ رێككهوتنى ئاوهدانكردنهوهى عێراق‪ ،‬لهپێناو كهمێك‬ ‫دووركهوتنهش له تاران پێیهكى له سعودیه بوو بۆ رێككهوتنى‬ ‫وزه‪ ،‬لهالیهك بڕیارى ههڵوهشاندنهوهى هێزه میلیشیاكانى‬ ‫دهردهكرد‪ ،‬لهالیهك ههوڵى بۆ مامهڵهى زیاترى ئابوورى لهگهڵ‬ ‫ئێران دهدا‪ .‬دهرگایهكى نوێشى بهڕووى ههرێمى كوردستاندا‬ ‫كردهوه‪.‬‬ ‫له راستیدا له قۆناغى ئهودا ههموو ههنگاوهكان لهسهر رێگهى‬ ‫دروست نهبوون‪ ،‬بهاڵم بژاردهى گونجاو ئهوهبوو ناڕهزاییهكان‬ ‫پشتیوانى بكهن تا بهرامبهر الیهنه چهكدارهكان و گروپه‬ ‫میلیشیكان و تۆڕهكانى گهندهڵى بههێزبێت‪ ،‬چاودێرى توندیشى‬ ‫بكهن‪ .‬چهنده هەڵوێستى عهبدولمههدى الواز دهبوو ئهوهنده‬ ‫باسكهكانى تااڵنى ئهستوورتر دهبوون‪ .‬نه حزبهكان نه شهقام و‬ ‫نه كۆمهڵگهى مهدهنى تهنانهت كوردیش پشتى ئهویان نهگرت‪،‬‬ ‫ئێستا كهس ئهوسهرى تونێلهكه نابینێت‪ ،‬ناڕازییهكانیش به‬ ‫هاوشێوهیهكى عهبدولمههدى خهریكه ناچار به بێدهنگى دهبن‪.‬‬ ‫هێشتا هیچ نهبووه له شهقامى عێراق باسوخواسى فرۆشتنى‬ ‫وهزارهتى كابینه لهدایكنهبووهكهى عهالوى گهرمه‪ ،‬مۆتهكهى‬ ‫نائومێدى لهههركات زیاتر گهورهتره‪.‬‬

‫لهم راپۆرتهى وهزارهتى پالندانانى عێراق‪،‬‬ ‫شارى سلێمانى یهكهمه له ئاستى كهمى‬ ‫رێژهى ههژارى بهراورد به ههموو پارێزگاكانى‬ ‫عێراق‪ ،‬به ههولێرو دهۆكیشهوه‪ ،‬كه راگهیاندن‬ ‫لهم ماوهیەدا ههاڵیهكى گهورهى دروستكرد‬ ‫له بهراوردى نێوان ههولێرو سلێمانى‪ ،‬كه‬ ‫ههولێرى گهیانده ریزى شارهكانى پاریس‬ ‫و رۆماو نیویۆرك‪ ،‬سلێمانیش له ریزى‬ ‫شارهكانى سۆماڵ و ئهفریقیا‪ ،‬ئهم بهراوردهش‬ ‫له درۆیهكى گهوره زیاتر هیچى تر نیه‪.‬‬ ‫گرنگترین دهرئهنجام له ههموو‬ ‫حكومڕانیهك مرۆڤهكانه نهك باڵەخانهى‬ ‫بهرزو شهقامى فراوان‪ ،‬چونكه نه باڵەخانهى‬ ‫بهرزو نه شهقامى فراوان و نه ئاههنگى‬ ‫ئهفسانهى ئهكتهرهكان (كه هێنانى ئهم‬ ‫ئهكتهرانه به پارهیهكى خهیاڵى بووهته‬ ‫دیاردهیهك له شارى ههولێر) ناتوانێ سكى‬ ‫ههژارێك یاخود دڵى گهنجێكى بێ ئیش خۆش‬ ‫بكات‪ .‬كێشهى دهسهاڵتدارانى ههولێر بريتيە‬ ‫له راكردن بهرهو پێشهوه به ههر نرخێك بێت‪.‬‬ ‫ئهم جۆره دهسهاڵته بهشێكى زۆرى پارهكهى‬ ‫بۆ شهرعیهتدان به خۆى خهرج دهكات‪.‬‬ ‫شهرعیهتێك كه لهناو ئهدهبیات و گوتارو‬ ‫دنیابینى ئهم جۆره دهسهاڵتداره نهماوه یان‬ ‫زۆر كز بووه‪ ،‬بهشێوهیهكى ترو له شوێنێكى‬ ‫ترهوه قهرهبووى شهرعیهتى دهكاتهوه‪.‬‬ ‫ئهم جۆره دهسهاڵته به دواى شهرعیهتێك‬ ‫دهگهڕێت كه له دهرهوهى سنورى خۆى پێی‬ ‫بدرێت نهك لهناو كۆمهڵگا خۆیهوه‪ ،‬ئهو‬ ‫الى گرنگه واڵتێكى سهرمایهدارى رۆژئاوایی‬ ‫باسى موعجیزهى نهوتى بكات‪ ،‬نهك لهناو‬ ‫كۆمهڵگاى خۆى چهندین رهخنهى جدى ههیه‬

‫هێرشی‌سەر‌باڵیۆزخانەی‌ئەمریکا‬ ‫لە‌تاران‌و‌بەغدا‌(‪)2019‌-‌1979‬‬

‫ههرێمى كوردستان‬

‫له باشورى كوردستان ئهزموونى كابینهى نوێ شهش‬ ‫مانگێكه كهوتووهته سهرپێ‪ ،‬كۆڵهكهى جیاوازى ئهم ئهزموونه‬ ‫هاوبهشى بزوتنهوهى گۆڕانه له دهسهاڵت‪ ،‬كه دهیهیهكه گوتارى‬ ‫چاككردنى ئهوهى تێكدراوه بهرزكردووهتهوه‪ ،‬بهپێى پهیڕهوى‬ ‫ناوخۆى ههموو حزبهكانى باشورى كوردستان ئامانجى‬ ‫لهپێشنهیان چاكسازییهو رووخانى تێدا نییه‪.‬‬ ‫له راستیدا ئهو ئهزموونه چهند مانگییه هێشتا نهخهمڵیوه‪،‬‬ ‫رهخنهو نیگهرانى زۆرى لهسهره‪ ،‬هێشتا پایهكانى چاكسازى‬ ‫وهك ئهوهى گۆڕان دهیخوازێت دانهنراون‪ ،‬سندوقى داهاته‬ ‫نهوتییهكان و دهستهى چاكسازى دروست نهكراون كه پایهى‬ ‫گرنگى چاكسازین‪ ،‬یهكخستنهوهى هێزهكانى پێشمهرگه‪،‬‬ ‫چاككردنى دۆخى دارایى‪ ،‬رهخساندنى ههلى كار بۆ گهنجان‬ ‫و بنیاتنانى پرۆسهى دیموكراسى‪ ،‬فراوانكردنى رووبهرى‬ ‫ئازادى‪ ،‬شهفافكردنى كۆى سهرچاوهكانى داهات و داڕشتنى‬ ‫دهستوورێكى مهدهنى هاوچهرخ و هاوسهنگ‪..‬هتد‪ .‬ههموو‬ ‫ئهوانه هیواى گۆڕانن له رێگهى لێكتێگهیشتن لهگهڵ حزبهكان‬ ‫ههر نهبێت بهشێكیان بهدیبێت‪.‬‬ ‫ئێستا ههموو ئهو فایالنهو زیاتریش بهسهر گۆڕاندا كهوتوون‪،‬‬ ‫چاوهكان بهجارێك لهسهر گۆڕانن كه چى پێدهكرێت لهگهڵ‬ ‫هاوبهشهكانیدا‪ ،‬بۆیهش زۆرترین سهرنج و لۆمهى لهسهره‪،‬‬ ‫ههموو ئهو ئهركانه بۆ هیچ حزبێك به تهنها ئاسان نین‪،‬‬ ‫هیچ كام لهو دۆسیانهش بابهتى شهخسى و تایبهتى نین‬ ‫و ههموویان پهیوهندیدارن به سیستمى گشتییهوه‪ .‬خودى‬ ‫بزوتنهوهكهش خاوهنى هێزو دهزگاى ههواڵگرى‪ ،‬كۆمپانیاى‬ ‫نهوتیى‪ ،‬پااڵوگهو بازرگانىو بهرژهوهندى گهوره نییه بیهوێت‬ ‫له رێگهى حكومهتهوه شهڕى بۆ بكات‪ .‬چاودێریكردن و‬ ‫لێپرسینهوهشى ئاسانه‪.‬‬ ‫من بانگهشهى ئهوه ناكهم پشتیوانى كوێرانهى گۆڕان بكرێت‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهركى كۆمهڵگهى مهدهنى‪ ،‬میدیا‪ ،‬شهقام‪ ،‬تهنانهت‬ ‫حزبه ئۆپۆزسیۆنهكانیشه كه هاوكار بن بۆ بهالداخستنى ئهو‬ ‫دۆسیانهى گۆڕان لهسهرى رێككهوتووه‪ ،‬تا ههڵوێستى بهرامبهر‬ ‫هاوبهشهكانى درزى تێنهبێت‪ ،‬له ههمان كاتدا چاودێرى‬ ‫وردیشى بكهن‪ ،‬له راستیدا چهنده گۆڕان به تهنها جێبهڵدرێتو‬ ‫ههڵوێستى له شهڕى چاكسازیدا بهرامبهر دوو هاوبهشهكهى‬ ‫الواز بكرێت‪ ،‬ئهوهنده زیاتر دوور دهكهوینهوه له ئهگهرهكانى‬ ‫چاكسازى‪ .‬كورتهى بابهتهكه ئهوهیه لهم كابینهیه چهنده‬ ‫پێگهى گۆڕان كز بكرێت‪ ،‬ئهوهنده رێگاكانى چاككردن سهختتر‬ ‫دهبن‪.‬‬ ‫له راستیدا شكستهێنانى ئهو ئهزموونه نوێیه‪ ،‬به زیانى‬ ‫گهوره بۆ هێزه ئۆپۆزسیۆنهكانیش تهواو دهبێت‪ ،‬چونكه‬ ‫شكستى دهسهاڵتدارێتى هێزى مهدهنى و بێ چهكهو هێزه‬ ‫مهدهنییهكانى دیكه رۆژێك بۆخۆشیان به ههمان ئاگر‬ ‫دهسوتێن‪ ،‬بهپێچهوانهوه ئهگهر ئهم ئەزموونە سهربگرێت دهرگا‬ ‫بۆ هاوبهشى كاریگهرى هێزه مهدهنییهكان و دهسهاڵتدارێتى بێ‬ ‫چهك دهكرێتهوه‪.‬‬ ‫ئێستا گۆڕان لهژێر فشارو چاوهڕوانى زۆرى خهڵك و دهسهاڵت‬ ‫و ئۆپۆزسیۆنیشدایه‪ ،‬ئهم قۆناغهى پێویستى به پشتیوانییه‪،‬‬ ‫وهك ههمان دۆخى عهبدولمههدى نه ئۆپۆزسیۆن نه كۆمهڵگهى‬ ‫مهدهنى و میدیاو هێزهكانى دهسهاڵتیش هاوكارى ئهوتۆى‬ ‫نین‪ ،‬بڕوام وایه بژاردهى گونجاو ئهوهیه چاودێرو پشتیوانى‬ ‫دهرفهتێك بین بۆ گۆڕان‪ ،‬تا ئهوهى لهو شهڕهى ئهمجاره له‬ ‫رێگهى لێكتێگهیشتنهوه بۆ چاكسازیى دهستى داوهتێ‪ ،‬نهگلێت‬ ‫و وهك عهبدولمههدى نهبێته قۆچى قوربانیى‪ ،‬تا ههموو خهڵك‬ ‫لهوه زیاتر زیانمهند نهبن‪.‬‬

‫لهسهر مهلهفهى نهوت‪.‬‬ ‫لهنێوان ههولێرو سلێمانى جیاوازیهكى‬ ‫گهوره ههیه ئهویش دهستكهوتنى داتایه‪ ،‬له‬ ‫سلێمانى بههۆى بوونى چهندین هێزى سیاسى‬ ‫و باگراوندێكى درێژى ئهم شاره له میدیاى‬ ‫سهربهخۆ وایكردووه داتاكانت به ئاسانترو بێ‬ ‫سزا دهست بكهوێت‪ ،‬بهاڵم بهداخهوه له ههولێر‬ ‫ههموو داتایهك و وتنى راستیهك باجى خۆى‬ ‫ههیه‪ ،‬تازهترین نموونه ئهو پێشمهرگهیەى كه‬ ‫له تۆڕه كۆمهاڵیهتیهكان گلەییان له دۆخى‬ ‫خراپى خۆى و هاوڕێكانى كردبوو یهكسهر‬ ‫سزادرا‪ ،‬یاخود ئهو سهرۆك شارەوانیهى كه‬ ‫له فهرمانگهكهیهوه داتاى پێدانى زهوى به‬ ‫بێژهرێك دزهى كردبوو‪ ،‬یهكسهر البرا لهسهر‬ ‫كارهكهى‪.‬‬ ‫دواجار ئهم داتا تازهى وهزارهتى پالندانانى‬ ‫عێراق راستیەكمان پێدهڵێت‪ :‬كۆمهڵگاكان‬ ‫به داتاى ورد بهراورد دهكرێن نهك وێنهى‬ ‫گهورهى فریودهر‪ ،‬من زۆرجار لهو بڕوایهدام‬ ‫ئهگهر ههموو داتاكان ئهوانهى پهیوهندى‬ ‫به دابینكردنى ژیانێكى شایسته ههیه بۆ‬ ‫مرۆڤێكى ئاسایی لهنێوان ههولێرو سلێمانى‬ ‫بكرێت‪ ،‬دڵنیام سلێمانى لهو داتا وردانه زۆر‬ ‫زیاتر مرۆڤدۆستترو شیاوترو لهپێشهوهیه‪.‬‬ ‫كێشهى سهرهكى شارى سلێمانى‬ ‫ئاوەدانكردنهوه نیه‪ ،‬بهڵكو ئهوهیه لێرهش‬ ‫خێزانێك وهكو دهسهاڵتى ههولێر دهست‬ ‫بهسهر ههموو سهرچاوهیەكى شارهكه‬ ‫بگرێت‪ .‬كۆمهڵگا ئهگهر كراوهو شهفاف بوو‪،‬‬ ‫ئهگهر میدیاى سهربەخۆى كاریگهرى بوو‪،‬‬ ‫دروستكردنى شهقام و باڵەخانهى بهرز تهنها‬ ‫مهسهلهى كاته‪.‬‬

‫‌‌د‪‌.‬سیامەند‌كەریم‌مەحمود‌‬ ‫ئێران لە ساڵی ‪ ١979‬لە سەروبەندی‬ ‫شۆڕشی گەالنی ئێراندا بە فەرمانی ئیمام‬ ‫خومەینی خوێندكارانی زانكۆی تاران و‬ ‫الیەنگرانی ئیمام هێرشیان كردە سەر‬ ‫باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تاران و كارمەندانی‬ ‫باڵیۆزخانەكەیان وەك بارمتە دەستگیرکرد‪،‬‬ ‫دەستیان گرت بەسەر بەڵگەنامە نهێنیەكانداو‬ ‫وەك فشارێك بەکاریانهێنا بۆ سەر ئەمریكا‪،‬‬ ‫سودی زۆریان بۆ سەرخستنی شۆڕشەكەیان‬ ‫لێوەرگرت و توانیان ئامانجەكانیان بپێكن‬ ‫بە سەرقاڵكردنی ئەمریكاو سنورێكیان بۆ‬ ‫دەستتێوەردانی ئەمریكا لە كاروباری ناوخۆی‬ ‫واڵتەكەیان دانا‪ ،‬بەمەش ئەمریكایان توشی‬ ‫شڵەژان كردو ناچاریان كرد رێککەوتنی‬ ‫ژێربەژێریان لەگەڵدا بكات‪ ،‬لە رێگای دەوڵەتی‬ ‫ئیسرائیلەوە چەكیشیان بۆ رەوانە بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ دووبارە هەمان رووداو‪ ،‬ئێران لە‬ ‫رێگای الیەنگرانی خۆیەوە لە عێراق؛ بەتایبەتی‬ ‫هێزەكانی حەشدی شەعبی كە دەرئەنجامی‬ ‫شەڕی داعش دروست بوون و هەژموونیان لە‬ ‫عێراقدا پەیدا کرد‪ ،‬ئەو واڵتە ویستی هەمان‬ ‫كار بە داگیركردنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە‬ ‫عێراق لە ‪20١9/١2/3١‬دا دووبارە بكاتەوە‪.‬‬ ‫گروپەكانی حەشدی شەعبیی عێراقی‬ ‫ئەوانەی كە نزیکن لە ئێرانەوە هێرشیان‬ ‫كردە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا‪،‬‬ ‫بۆ دەستبەسەرداگرتنی و هەمان سیناریۆی‬ ‫ساڵی ‪١979‬ی تاران دووبارە بكەنەوە‪،‬‬ ‫هاوکاتیش ئەمریكا بخەنە ژێر فشارەوەو‬ ‫عێراق بكەنە دەوڵەتێكی هاوشێوەی ئێران‪،‬‬ ‫دەشیانویست هاوشێوەی حوسیەكانی یەمەن‪،‬‬ ‫ئەمانیش بە هێز بەغدا كۆنترۆڵ بکەن و‬ ‫دەستی بەسەردا بگرن‪ ،‬بەاڵم عێراق جیاوازە؛‬ ‫چونکە واڵتێکی فرە نەتەوەو فرە ئاین و فرە‬ ‫پێکهاتەیە‪ ،‬واتا بڕیار تەنها الی ئەوانەی لە‬ ‫ئێرانەوە نزیکن؛ نیە‪ .‬ئەمریكاش ئامادەكاری‬ ‫وردی كردبوو بۆ پاراستنی باڵیۆزخانەكەی‬ ‫ئەو واڵتە بە سەرۆكایەتی ترەمپ ئامادەبوو بە‬ ‫هەر نرخێك بێت نەهێڵێت رووداوەكەی ساڵی‬ ‫‪ ١979‬دووبارە بێتەوە‪ ،‬بۆیە زۆر بەهێز هاتە‬ ‫ناو ملمالنێكەوەو گورزێكی كوشندەی لە ئێران‬ ‫و الیەنگرانی لە عێراق وەشاند‪ ،‬كە خۆی لە‬ ‫بەئامانجگرتنی گرنگترین جەنراڵەكانی ئێران‬ ‫لە ناوچەكەدا بینییەوە‪ ،‬ئەویش (قاسم‬ ‫سولەیمانی) بەرپرسی فەیلەقی قودسی‬ ‫سوپای پاسدارانی ئێران و (ئەبو مەهدی‬

‫موهەندیس) جێگری بەرپرسی حەشدی‬ ‫شەعبی لە عێراق بوو كە لە ‪2020/١/3‬دا‬ ‫بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكی لە نزیک‬ ‫فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا کوشتنی‪،‬‬ ‫بەو كارە ئێران و الیەنگرانی لە عێراق توشی‬ ‫شڵەژان كرد بەشێوەیەك تاكو ئێستاش ئێران‬ ‫لە شڵەژان و كاردانەوەی بێ ئامانجدایە‪ ،‬وای‬ ‫لە ئێران و سەركردەكانی كرد كە بەڵێنی زۆر‬ ‫بۆ تۆڵەسەندنەوەی كوژرانی قاسم سولەیمانی‬ ‫و هاوڕێكانی و دەركردنی ئەمریكاو هێزەكانی‬ ‫لە ناوچەكەو لەناوبردنی ئیسرائیل بدەن‪ .‬لە‬ ‫سەروبەندی ئەم شڵەژانەداو لە مەراسیمی‬ ‫بەخاكسپاردنی قاسم سولەیمانی‪ ،‬لە ئەنجامی‬ ‫پاڵەپەستۆی خەڵكیدا كە دامودەزگاكانی‬ ‫ئێران نەیانتوانی كۆنترۆڵی بكەن زیاتر‬ ‫لە(‪ )56‬كەس بوون بە ژێر پێوەو گیانیان‬ ‫لەدەستداو بە سەدان كەسیش برینداربوون‪،‬‬ ‫دواتر ناچاربوون مەراسیمەکە دوابخەن‪.‬‬ ‫كاردانەوەی دەسەاڵتدارانی ئێران بۆ‬ ‫رازیكردنی جەماوەرەكەیان لە ناوخۆدا‬ ‫شپرزەیەكی زۆری پێوە دیاربوو و بۆ ئەو‬ ‫هەموو بەڵێنانەی بۆ تۆڵەسەندنەوەی‬ ‫كوژرانی قاسم سولەیمانی دابووی‪ ،‬ئەوان‬ ‫پەنایان بردە بەر ئاراستەكردنی چەند‬ ‫موشەكێك بۆ بنكەی سەربازی (عین‬ ‫االسد)ی ئەمریكی لە پارێزگای ئەنبارو دوو‬ ‫موشەكیش بۆ بنكەی سەربازی لە پارێزگای‬ ‫هەولێرو دهۆك لە شەوی ‪2020/١/8‬دا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی موشەكەكانی ئێران‬ ‫پێشكەوتوو نەبوون و ئامادەباشی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكاش وایكرد نەتوانێ ئامانجەکانی‬ ‫بپێکێتو زیانێکی ئەوتۆی لێ نەكەوێتەوە‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی شڵەژانی هێزەكانی ئێران لە ترسی‬ ‫وەاڵمدانەوەی هێزەكانی ئەمریكا‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫ئێران موشەكێكیان ئاراستەی فڕۆكەیەكی‬ ‫ئۆكرانی كرد‪ ،‬كە لە فڕۆكەخانەی ئیمام‬ ‫خومەینییەوە رووی لە ئۆكرانیا کردبوو‪ ،‬لە‬ ‫شەوی ‪ 2020/١/8‬خستیانە خوارەوەو لە‬ ‫راگەیاندنەكانی ئێران بە رووداوێكی تەكنیكی‬ ‫وەسف کرا‪ ،‬وا لێکدرایەوە کە دەرئەنجامی‬ ‫گڕگرتنی بزوێنەرەکەی فڕۆكەكە كەوتۆتە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬لەدوای سێ رۆژ ئەوكارەیان بە‬ ‫هەڵەی ئەفسەرێكی پاسداران لەقەڵەمدا‪ .‬لەو‬ ‫رووداوەدا هەموو سەرنشینەكانی ئەو فڕۆكەیە‬ ‫گیانیان لەدەستدا كە ژمارەیان(‪ )١76‬كەس‬ ‫بوو (‪ )82‬ئێرانی و (‪ )63‬كەنەدی و (‪)١١‬‬

‫ئۆكرانی و (‪ )١0‬سویدی و (‪ )4‬ئەفغانی و (‪)3‬‬ ‫ئەڵمانی و (‪ )3‬بەریتانی بوون‪ ،‬ناڕەزایەتی لێ‬ ‫كەوتەوەو لە تاران خۆپیشاندان دژی سوپای‬ ‫پاسداران کرا کە هۆکاری كەوتنە خوارەوەی‬ ‫فڕۆكەکە بوون‪ ،‬لەوەش زیاتر ئەو واڵتانەی‬ ‫هاواڵتیەکانیان لەناو فڕۆکەکە بوون بەقوربانی‬ ‫دژی ئێران وەستانەوەو داوایان کرد ئێران‬ ‫بەرپرسیارێتی ئەو کارەساتە لەئەستۆ بگرێت‪،‬‬ ‫واتا سیاسەتێكی نێودەوڵەتی دژی ئێران‬ ‫بەرپا بوو‪ ،‬لەالیەکی تریشەوە ئێران كە بڕیاری‬ ‫کەمکردنەوەی پابەندبوونی بە رێكەوتننامەی‬ ‫ئەتۆمیدا كە لەگەڵ واڵتانی (‪ )١+ 5‬واژۆی‬ ‫كردبوو‪ ،‬ئەمیش ناڕەزایەتیەكی جیهانیو‬ ‫ئەوروپی لێكەوتەوە بەتایبەتی واڵتانی‬ ‫فەرەنساو بەریتانیاو ئەڵمانیا كە بە فەرمی‬ ‫داوایان لە ئێران كرد پابەندی رێكەوتنەکە‬ ‫بێت‪ ،‬لەهەمان كاتدا ئەمریكا سزا ئابووریەكانی‬ ‫سەر ئێرانی زیادكرد‪ .‬بەم كارانە نەک ئێران‬ ‫سەركەوتوو نەبوو لە سەرقاڵكردنی ئەمریكا‬ ‫كە ئامانجی سەرەکی بوو‪ ،‬بەڵكو خۆی توشی‬ ‫شڵەژان و كاردانەوەی هەڵە بوو‪ .‬واتە لەماوەی‬ ‫دە رۆژدا ئێران خۆی توشی سێ گرفت‬ ‫کردەوە (كوژرانی قاسم سولەیمانی‪ ،‬رووداوی‬ ‫بەخاكسپاردنەکەی‪ ،‬خستنەخوارەوەی فڕۆكە‬ ‫ئۆكرانیەکە)‪ ،‬لەمانەش خراپتر نەیتوانی‬ ‫تۆڵەی كوژرانی قاسم سولەیمانی بكاتەوە‬ ‫بەو هۆیەوە ڕەوایەتی دەسەاڵتەکەی دەکەوێتە‬ ‫ژێر پرسیارەوە‪ .‬ئەگەر ئێران بەردەوام بێت‬ ‫لەو كاردانەوانەی پێشهات و رووداوی زیاتری‬ ‫بەدواوە دێت‪ ،‬لێرەدا ئەبێت ئەوە بڵێین كە‬ ‫ئێران ویستی مێژوو دووبارە بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرکەوتوو نەبوو‪ ،‬چونكە وانەی لە یەكێتی‬ ‫سۆڤێتی پێشوو و سەدام حوسێن و موعەمەر‬ ‫قەزافی و ئەوانیتر وەرنەگرت‪ .‬تەرازووی هێزی‬ ‫بە وردی هەڵنەسەنگاندبوو و بەشێوەیەکی‬ ‫دروست بابەتەكانی شرۆڤە نەکرد بوو‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەراوردێكی مێژوویی بكرێت لەنێوان ساڵی‬ ‫‪ ١979‬و ‪2020‬ی ئێران و ئەمریكا لەو دوو‬ ‫ماوەیەدا‪ ،‬جیاوازییەکی زۆر بەرچاو هەیە‬ ‫لەنێوان ئەو دوو دەوڵەتە لەو دوو سەردەمەدا‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەساڵی ‪ ١979‬جیهان بە سەر دوو‬ ‫جەمسەردا دابەشبوو بوو (ئەمریكاو یەكێتیی‬ ‫سۆڤێتی)‪ ،‬واتا ئەمریكا نەیدەتوانی بە تەنها‬ ‫بڕیار لەسەر پرسەکان بدات‪ ،‬چونكە سۆڤێت‬ ‫خاوەن هێزیكی گەورە بوو و رێگەی نەدەدا‬ ‫بە ئەمریكا هێز بەكاربێنێت‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫ئێراندا كە هاوسنوورە لەگەڵیداو لەناو ئێراندا‬ ‫بزوتنەوە كۆمۆنیستییەكان بەهێزبوون‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەمریكا ناچاربوو مامەڵە لەگەڵ خومەینیو‬

‫شۆڕشگێڕەكاندا بكات‪ ،‬بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫سیاسەتی نێودەوڵەتی و هەلومەرجی‬ ‫ناوچەكە ئەمریكا نەیدەتوانی بە هێز پرسەکان‬ ‫یەكالبكاتەوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا ئەمریكا لە‬ ‫رووی سیاسی و ئابووری و سەربازییەوە بێ‬ ‫ركابەرە‪ ،‬بۆیە دەتوانێت ستراتیژەکانی خۆی‬ ‫جێبەجێ بکات و تا رادەیەکی باشیش سنور‬ ‫بۆ هەر هێزێکی دیکە دابنێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەپێناو پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندییەکانیدا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئێران لە ئێستادا كە هەژموونی‬ ‫خۆی لە ناوچەكەدا وەك هێزیكی كاریگەرو‬ ‫خاوەن ئایدۆلۆژیای بەرگری بەتایبەت لە‬ ‫سوریاو لوبنان و یەمەن و عێراق سەپاندووە‪،‬‬ ‫میلیشیای چەكداری نزیک لە خۆی هەیەو‬ ‫كاریگەری سیاسی و ئابووری بە پاڵپشتی‬ ‫رووسیاو چین هەیە ملمالنێ دەكا لە ناوچەكە‬ ‫بۆ ئەوەی دەسەاڵتی خۆی بسەپێنێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمریكا لە هەموو جیهاندا هەژموونی‬ ‫خۆی سەپاندووە وەك تاكە جەمسەرو‬ ‫خاوەن ئابوورییەكی زۆر بەهێزو سیاسەتی‬ ‫نێودەوڵەتی لەدەستدایەو هاوپەیمانی زۆری‬ ‫لە هەموو جیهاندا هەیە‪ ،‬سەرکردایەتی‬ ‫هاوپەیمانێتیی ناتۆ دەکات‪ .‬لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا زۆر لە ئێران و هاوپەیمانەكانی‬ ‫بەهێزترەو بنكەی سەربازی زۆری لە عێراق‬ ‫و سوریاو توركیاو ئەفغاستان و دەوڵەتانی‬ ‫كەنداو‪ ....‬هتد هەیە‪ ،‬كە دەتوانێت لە چەند‬ ‫بنكەیەكی جیاوازەوە هێرش بكاتە سەر ئێران‬ ‫بەتایبەت هێزە دەریاییەكانی كە هەڵگری‬ ‫فڕۆكەی جەنگین لە رووی تەکنەلۆژیاوە‬ ‫زۆر پێشكەوتوون و دەتوانن هێزەكانی‬ ‫ئێران تێكبشكێنن‪ ،‬چونكە لە ئاسمانەوە‬ ‫بااڵدەستن‪ .‬ئێران بە هەڵەدا چوو كە ویستی‬ ‫ئەمریكا لە عێراق بكاتە دەرەوەو كۆتایی‬ ‫بە بەرژەوەندیەكانی بێنێ‪ ،‬چونکە ئەمریكا‬ ‫ئامادە نیە وەك ساڵی ‪ ١979‬لە ئێران بچێتە‬ ‫دەرەوە لەكاتێكدا كە بەرژەوەندەی ستراتیژی‬ ‫هەیە لە عێراق و ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و ئامادەیە بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫هەر هێزێك كە دژ بە بەرژەوەندییەكانی‬ ‫بێت‪ ،‬بوەستێتەوە‪ ،‬بۆیە ئێران لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا ناتوانێت جارێكیتر هێرش بكاتە سەر‬ ‫باڵیۆزخانەی ئەمریكا بەو شێوەی كە لە‬ ‫تاران ‪ ١979‬و لە بەغدا ‪ 20١9‬ئەنجامیدا‪،‬‬ ‫چونكە نایەوێ پێكدادانی سەربازی لەگەڵ‬ ‫ئەمریكا رووبدات و ئەمریكاش نایەوێ جەنگ‬ ‫رووبدات‪ ،‬چونكە بەرژەوەندییەكانی دەكەونە‬ ‫مەترسیەوە‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪17‬‬

‫دکتۆر گۆران عەبدوڵاڵ‪ ،‬پزیشکى پسپۆڕى هەناوى‪:‬‬

‫گومانم هەیە کۆرۆنا‬ ‫گەیشتبێتە کوردستان و پێمان نەزانیبێت‬ ‫زەمەن‪ :‬با لە کۆرۆناوە‬ ‫واڵتان‬ ‫زۆربەى‬ ‫دەستپێبکەین‪،‬‬ ‫رێوشوێنى توندیان گرتەبەر‪ ،‬ئایا‬ ‫رێوشوێنەکانى وەزارەتى تەندروستى لە‬ ‫ئاستى پێویستدان؟‬ ‫گۆران عەبدوڵاڵ‪ :‬نەخێر لە ئاستی‬ ‫پێویست نین‪ ،‬وەزیری تەندروستی‬ ‫جگە لە بەکارهێنانی ئەم پەتایە بۆ‬ ‫خۆدەرخستن و وێنەگرتن کارێکی جددی‬ ‫ئەوتۆی نەکردووە‪ .‬هەروەها هەندێ‬ ‫لێدوانی میدیایی دا‪ ،‬کە زۆر ناڕوون و‬ ‫نازانستی بوون و باسی هەبوونی وەکو‬ ‫خۆی وتی “حاڵەتی سینی” کرد کە‬ ‫ئێستاش نازانین مەبەستی چی بوو‪،‬‬ ‫هەروەها هەندێک ژمارەی باڵوکردەوە‬ ‫کە لە ڕووی سادەترین هاوکێشەی‬ ‫ماتماتیکیەوە هەڵە بوون‪.‬‬ ‫هاوکات بەرپرسانی وەزارەتیش‬ ‫زانیاری نازانستی و هەڵەیان لەبارەی‬ ‫ڤایرۆسەکە باڵوکردەوە وەکو ئەوەی‬ ‫گوایە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە‬ ‫ناگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫هەنگاوەکانی‬ ‫هەندێکجاریش‬ ‫مەترسی‬ ‫بۆخۆیان‬ ‫وەزارەت‬ ‫باڵوبوونەوەی ڤایرۆسەکە زیاتر دەکەن‪.‬‬ ‫بۆ نموونە وەزارەت ڕێگەیداوە بەوانەی‬ ‫لە چینەوە گەڕاونەتەوە کە بچنە‬ ‫ماڵەوەو لەگەڵ خەڵکی تر تێکەڵبن‬ ‫لەکاتێکدا واڵتانی تر ئەو کەسانەیان‬ ‫بۆ ماوەی دوو هەفتە لەژێر چاودێری‬ ‫گلدانەوە داناوە‪.‬‬ ‫لەپاڵ باڵوکردنەوەی قسەی‬ ‫نازانستی و بێبنەما‪ ،‬وەزارەت و وەزیری‬ ‫تەندروستی کەمتەرخەم بوون لە ئاست‬ ‫ئامادەکارییەکان بۆ نەخۆشیەکە‪ .‬تا‬ ‫ئێستا هیچ کەمپینێکی خۆپارێزی‬ ‫یان هۆشیاری تەندروستی بوونی نیە‪،‬‬ ‫پزیشکان و کارمەندانی تەندروستی‬ ‫ڕاهێنانیان پێنەکراوە لەسەر بابەتەکە‪.‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬هەرچەندە سیستمی‬ ‫تەندروستی لە کوردستاندا بەبێ کۆرۆنا‬ ‫لەژێر مەترسیدایە‪ ،‬ئەم هەڕەشەیە‬ ‫دیسان سەلماندی کە وەزیرو وەزارەتی‬

‫ئەزموونێکی تاڵمان‬ ‫لەگەڵ وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هەیە‬ ‫لەبارەی زۆرێک لەو‬ ‫پەتاو نەخۆشیانەی‬ ‫لە کوردستان هەیە‬

‫دیسكی تەندروستی زەمەن‬ ‫دکتۆر گۆران عەبدوڵاڵ‪ ،‬پزیشکى پسپۆڕى هەناوى‬ ‫یەکێکە لە رەخنەگرانى کەرتى تەندروستى لە هەرێمى‬ ‫کوردستانو گومانى هەیە ڤایرۆسى کۆرۆنا گەشتبێتە‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەو دەڵێت وەزارەتی تەندروستی ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدابێ ئەو ئامرازە تاقیگەییانەی نیە‪ ،‬کە‬ ‫بیسەلمێنێ ئاخۆ ڤایرۆسەکە لە کوردستان هەیە یان‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫گۆران عەبدوڵاڵ‪ ،‬کە ماستەرو دکتۆراى لە سیستمى‬ ‫تەندروستى هەیە‪ ،‬لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫رەخنە لە رێکارەکانى وەزارەتى تەندروستى دەگرێت بۆ‬ ‫رووبەڕووبوونەوەى کۆرۆناو وتى‪“ :‬وەزیری تەندروستی‬ ‫جگە لە بەکارهێنانی ئەم پەتایە بۆ خۆدەرخستن و‬ ‫وێنەگرتن کارێکی جددی ئەوتۆی نەکردووە”‪.‬‬ ‫هەروەها وتیشى‪“ :‬بەرپرسانی وەزارەتیش زانیاری‬ ‫نازانستی و هەڵەیان لەبارەی ڤایرۆسەکە باڵوکردەوە”‬ ‫سازدانى‪ :‬زەمەن‬

‫تەندروستی لە ئاست ئەو بەرپرسیارێتیە‬ ‫نین کە پێیاندراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا هیچ گرەنتیەک هەیە‬ ‫کە ئەم پەتایە نەگاتە کوردستان‪،‬‬ ‫ئەگەر بگات واڵتێکى وەک چین‬ ‫دەرەقەتى نایەت ئایا کوردستان بەرگە‬ ‫دەگرێ؟‬ ‫د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ‪ :‬نەخێر هیچ‬ ‫گرەنتیەک نیە کە نەگاتە کوردستان‪،‬‬ ‫لەڕاستیدا بۆ خۆم گومانم هەیە کە‬ ‫گەیشتبێت و پێمان نەزانیبێت‪.‬‬ ‫ئەو زانیاریانەی دەگاتە دەستم‬ ‫دەربارەی ئەوانەی تووشی پەتای‬ ‫هەاڵمەت بوون لە ئێستادا گومانەکان‬ ‫زیاتر دەکات‪ ،‬ئەوانەی ئێستا تووشی‬ ‫هەاڵمەت بوون زۆربەیان بە توندی‬ ‫گرتوویانەو نیشانەکان هی پەسیوی‬ ‫ئاسایی نین‪ ،‬چەند هاوپیشەیەکی‬ ‫بەڕێزیش هەمان ڕایان هەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەوەش نازانین کە ئەوانەی لە‬ ‫حاڵی حازردا کۆچی دوایی دەکەن‬ ‫هۆکارەکەی چیە چونکە وەزارەت‬ ‫داتای تۆکمەی لەو بارەوە نیە‪.‬‬ ‫هەروەها ژمارەیەکی زۆری خەڵک‬ ‫لەو واڵتانەوەی کە ڤایرۆسەکەیان تێدا‬ ‫باڵوبووەتەوە هاموشۆی کوردستان‬ ‫دەکەن‪ ،‬پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی لە‬ ‫دوبەی باڵوبێتەوەو نەگاتە کوردستان؟‬ ‫ئەم قسانەی ئێمە بەهیچ جۆرێک‬ ‫بۆ ترساندنی خەڵک نیە‪ ،‬لە ڕاستیدا‬ ‫هەموو پزیشکێک ئەو ڕاستیە دەزانێت‬

‫کە گومانکردن لە هەبوونی نەخۆشیەک‬ ‫نەک کارێکی ئاساییە بەڵکو بەشێکی‬ ‫دانەبڕاوە لە کاری پزیشکیی‪ ،‬هەموو‬ ‫پزیشکێک پێش ئەوەی دەستنیشانی‬ ‫نەخۆشێک بکات‪ ،‬گومانی هەبوونی‬ ‫نەخۆشیەکە دەکات و ئینجا پشکنینی‬ ‫بۆ دەکات بۆ ئەوەی دڵنیابێ‬ ‫گومانەکانی ڕاستن یان هەڵە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدابێ ئەو ئامرازە تاقیگەییانەی‬ ‫نیە کە بیسەلمێنێ ئاخۆ ڤایرۆسەکە‬ ‫لە کوردستان هەیە یان نیە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا وەزارەت ڕوونکردنەوەی‬ ‫یەک لەدوای یەک باڵودەکاتەوە گوایە‬ ‫ڤایرۆسەکە نەگەیشتووەتە هەرێم‪،‬‬ ‫وەزارەت لەمەدا وەکو پزیشکێک وایە‬ ‫کە دڵنیایی هەڵخەڵتێنەر دەداتە‬ ‫نەخۆشەکەی کە شێرپەنجەی نیە‬ ‫لەکاتێکدا کە سەرەتاییترین پشکنینی‬ ‫نەکردووە بۆ سەلماندنی ئەو دڵنیایە!‪.‬‬ ‫وەکو دەبینین ڤایرۆسەکە واڵتێکی‬ ‫زلهێزی وەکو چینی هێناوەتە چۆک و‬ ‫هەراسانی کردووە‪ ،‬بەداخەوە ئەگەر‬ ‫بگاتە کوردستان‪ ،‬ئێمە توانای چینمان‬ ‫نیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسەکەو‬ ‫دوور نیە کارەساتی مرۆیی گەورە‬ ‫ڕووبدات‪.‬‬ ‫ئەوەی تۆزێک مایەی دڵنەوایی بێ‬ ‫ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا ڤایرۆسەکە‬ ‫‪%٢‬ی تووشبوون دەکوژێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چونکە ڤایرۆسەکە تازەیە ڕەنگە بە‬

‫جۆرێکی نائاسایی هەڵسوکەوت بکات‬ ‫و گۆڕانکاری بەسەردا بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێش کۆرۆناکە ئەنفلۆنزاى‬ ‫بەراز لە کوردستان باڵوبووەوەو بەپێى‬ ‫زانیارییەکانى ئێمە چەند کەسێک‬ ‫مردن‪ ،‬بەاڵم بە جۆرێک لە جۆرەکان‬ ‫پەردەپۆشکرا‪ ،‬ئایا دەبێت ئەم جۆرە‬ ‫پەتایانە بشاردرێنەوە؟‬ ‫گۆران عەبدوڵاڵ‪ :‬بەڵێ ڕاستە‪،‬‬ ‫ئێمەومانان ئەزموونێکی تاڵمان لەگەڵ‬ ‫وەزارەتی تەندروستی هەیە لە بارەی‬ ‫زۆرێک لەو پەتاو نەخۆشیانەی لە‬ ‫کوردستان هەیە‪ ،‬لەکاتی باڵوبوونەوەی‬ ‫ئەنفلەوەنزای بەرازیش وەزارەت‬ ‫ڕاستیەکانی لە خەڵک شاردەوە‪ ،‬هەمان‬ ‫ڕەفتاریان لە بارەی ئایدزو شێرپەنجەو‬ ‫زۆر نەخۆشی تریش کرد‪.‬‬ ‫جێگەی سەرسوڕمانە کە ئەگەر‬ ‫ڕێکخراوێکی نێودەوڵەتی ئامادەیی‬ ‫پیشانبدا کە بودجەیەک یان پارەیەک‬ ‫بۆ ئەم نەخۆشیانە تەرخانبکات‪،‬‬ ‫ئیتر بە قودرەتی قادر نەخۆشیەکە‬ ‫سەرهەڵدەداتەوە!‬ ‫وەزارەت بە شاردنەوەی زانیاریەکان‬ ‫ئەوەنەی تر ژیانی خەڵک دەخاتە‬ ‫مەترسیەوە‪ .‬لە ڕاستیدا شاردنەوەی‬ ‫زانیاری خیانەتێکی زانستی گەورەیەو‬ ‫لە گەڵ مۆڕاڵی پزیشکدا یەکناگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەڕووی یاساییشەوە دەکرێت وەزارەت‬ ‫ڕووبەڕووی لێپێچینەوە بکرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەبارەى ئەو گومانەى ئێوە‬

‫ئەو پەتایەى لە مانگى ‪ ١٢‬و ‪ ١‬لە‬ ‫کوردستان هەبوو زۆر توندبوو خەڵک‬ ‫هەبوو زیاد لە دوو هەفتە پێوەى‬ ‫بوو‪ ،‬لەبەرئەوەیە ئێوە گومانتان هەیە‬ ‫پەتاکە گەیشتبێتە هەرێمى کوردستان؟‬ ‫گۆران عەبدوڵاڵ‪ :‬بەڵێ لەبەرئەوەیە‬ ‫گومانمان هەیەو هەروەها وەزارەتی‬ ‫تەندروستی زۆر الوازەو ناتوانێت ڕیگری‬ ‫لە پەتایەکی وا بکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا دەتوانرێت رێ لە‬ ‫باڵوبوونەوەى ڤایرۆسێکى هاوشێوەى‬ ‫کۆرۆنا بگیرێت؟‬ ‫گۆران عەبدوڵاڵ‪ :‬بەڵێ دەکرێت‬ ‫ڕێگری لێبکرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە بە‬ ‫وەزارەتێکی وەکو ئەوەی الى خۆمان‬ ‫ناکرێت‪.‬‬

‫سیستمی تەندروستی‬ ‫لە کوردستاندا‬ ‫بەبێ کۆرۆنا لە ژێر‬ ‫مەترسیدایە‬

‫ڕێگای سروشتی بۆ کەمکردنەوەی‬ ‫ئازارو گرژبوونی ماسولکەکان‬ ‫زۆرن ئەو کەسانەی کە بە هۆکاری جیاواز رۆژانە تووشى ئازارو گرژبوونی ماسولکەکان دەبن‪ ،‬بەاڵم دەکرێت لەڕێگەی چارەسەری سروشتیەوە ئازارو گرژبوونەکەی نەمێنێت‪.‬‬

‫بە ‪ 8‬رێگا دەتوانرێت ئازارو گرژبوونەکە کەمبکرێتەوە‪.‬‬

‫یەکەم‪ :‬گوڵە بەیبوون‬

‫بەشێوەی چا بێت بخورێتەوە یاخود‬ ‫بەشێوەی زەیت مەساجی پێ بکرێت بۆ‬ ‫ماسولکە گرژبووەکان‪ ،‬ماسولکەکان خاو‬ ‫دەکاتەوەو ئازاریش کەم دەکاتەوە‪.‬‬

‫پێنجەم‪ :‬ئاو‬

‫گلەییەك لە سیستمەكە‬ ‫ئینجا پزیشكان‬

‫ناهێڵێت خانەکانی لەش وشک بێتەوەو‬ ‫هەروەها گرژی ماسولکەکان کەم دەکاتەوە‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬شەربەتی گێالس‬

‫ماددەی دژە ئۆکسیدەکانی تیادایە کە بە‬ ‫شێوەیەکی درێژخایەن ئازار کەم دەکاتەوەو‬ ‫ماسولکەکان خاو دەکاتەوە‪.‬‬

‫شەشەم‪ :‬ڤیتامین دی‬

‫کەمی ڤیتامین دی لەوانەیە ببێتە هۆی گرژی‬ ‫ماسولکەکان‪ ،‬دەتوانرێت ڤیتامین دی لە لەشدا‬ ‫زیاد بکرێت بەهۆی خواردنی هێلکە‪ ،‬ماسی‪،‬‬ ‫شیرەمەنیەکان‪ ،‬چوونە بەر خۆر لەکاتی گونجاودا‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬سموسی یاخود شەربەتی توو‬

‫چوارەم‪ :‬بیبەری سوری توون‬

‫دژە هەوکردن و دژە ئۆکسانی تیادایە‪،‬‬ ‫کە دەبێتە هۆی کەم کردنەوەی گرژی‬ ‫و ماندوبوونی ماسولکەکان و هەوکردنی‬ ‫جومگەکانیش‪.‬‬

‫کە ماددەی کاپسیسینی تیادایەو‬ ‫ئازار شکێنی سروشتییەو ەروەها گرژی‬ ‫ماسولکەکانیش ناهێڵێت‪ ،‬دەتوانرێت بەشێوەی‬ ‫کەبسول یاخود کرێم بەکاربهێنرێت‪.‬‬

‫حەوتەم‪ :‬مەگنسیۆم‬

‫هەشتەم‪ :‬پشوودان‬

‫کەمی مەگنیسیۆم دەبێتە هۆی گرژبوون‬ ‫و ئازاری ماسولکە‪ ،‬دەتوانرێت بە خواردنی‬ ‫چەرەسات و بادام‪ ،‬پاقلەمەنییەکان‪ ،‬برنجی‬ ‫بۆر‪ ،‬رێژەکەی لە لەشدا زیاد بکرێت‪.‬‬

‫نووستن لەکاتی گونجاوی خۆیداو بۆماوەی‬ ‫پێویست‪ ،‬لەگەڵ خواردنەوەی شلەمەنییەکان‬ ‫یارمەتی نەهێشتنی گرژی ماسولکەکان‬ ‫دەدەن‪.‬‬

‫كەرتی تەندروستی لە هەرێمی كوردستان لە قۆناغی‬ ‫گواستنەوەدایە لە خزمەتگوزاریی گشتییەوە بۆ تایبەت‪،‬‬ ‫گەشەكردنی بەرچاو بەدەستهاتووە لە تەندروستیدا‬ ‫نەخۆشخانەو نۆرینگەو سەنتەری پێشكەوتوو هەنو‬ ‫بەردەوامیش دەكرێنەوە‪ ،‬ئەم گەشەسەندنە لەسەر‬ ‫حسابی پاشەكشەی ئاشكرای تەندروستی حكومییە‪،‬‬ ‫كە زیاندمەندی یەكەم هاواڵتیانن‪.‬‬ ‫لە هەرێم زیاتر لە ‪ 75‬نەخۆشخانەی حكومی‬ ‫گەورەو زیاتر لە ‪ 56‬نەخۆشخانەی ئەهلی هەن‪،‬‬ ‫هەنگاوەكانی وەزارەتی تەندروستی بەو ئاراستەیەن‬ ‫ئەم كەرتە كە پەیوەندی راستەوخۆی بە ژیانی‬ ‫خەڵكەوە هەیە تایبەت بكرێت‪.‬‬ ‫دەیان چیرۆك هەن كە نەخۆش لە نەخۆشخانەی‬ ‫حكومییەوە رەوانەی ئەهلی یان عیادەی پزیشك‬ ‫دەكرێت‪ ،‬نۆرەی شەبەكەو باڵۆنێك كەمتر لە مانگێك‬ ‫نەبێت نەخۆش ناچارە بڕوات لە سەنتەرێك بە زیاتر‬ ‫لە ‪ 3‬هەزار دۆالر بیكات‪ ،‬نۆرەی چاندنی گورچیلە دوو‬ ‫ساڵی پێبچێت ئەگەر الوازكردنی تەندروستی حكومی‬ ‫نەبێت نەخۆش ناڕوات لە سەنتەرێك بە ‪ 15‬ملیۆن‬ ‫بیكات‪.‬‬ ‫سەرەگرتن بۆ نەشتەرگەری یاخود پشكنینو‬ ‫تیشك بووەتە ئامڕازێك بۆ بازاڕگەرمكردنی نەخۆشخانە‬ ‫ئەهلییەكان‪ ،‬كە نەخۆشخانەی فریاكەوتنی حكومی‬ ‫الواز دەكرێتو نەخۆش بۆ شروبێك دەنێردرێت بۆ‬ ‫بازاڕ مانای ئەوەیە ئەم كەرتە بەتەواوەتی ڕووی‬ ‫لەوەیە بە تایبەت دەكرێتو رۆژ بە رۆژ خەڵك زیاتر لە‬ ‫نەخۆشخانە حكومییەكان دەتۆرێنێت‪.‬‬ ‫تێگەیشتنێك لەناو خەڵكدا چەسپیوە‪ ،‬كە‬ ‫لە بەشێك لە نەخۆشخانە حكومیەكان نەخۆش‬ ‫بەڕێدەكرێتو خزمەتگوزارییەكانیش وەك پێویست‬ ‫بەردەست نین‪ ،‬ئەم تێگەیشتنە وایكردووە خەڵك‬ ‫ناچاربن بارگرانی زیاتر بخەنە سەر شانیانو بچنە‬ ‫نەخۆشخانەو عیادە تایبەتەكان‪.‬‬ ‫كە سیستمەكە رێی بۆ ئەوە خۆشكردبێت زۆربەی‬ ‫خزمەتگوزارییە تەندروستیەكان ببن بە پارە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەمێنێتەوە ویژدانو مۆراڵی پزیشكە بۆ هاوكاری‬ ‫نەخۆش‪.‬‬ ‫شكی تێدا نیە لە كوردستان پزیشكی زۆر زیرەكو‬ ‫بەتوانا لەگەڵیشیدا بە مۆراڵ و خێرخواز زۆرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەمیش نین ئەو پزیشكانەی ئەم الیەنە گرنگەی ژیان‬ ‫وەك سەرچاوەی داهاتو بازرگانییەك دەبینن‪.‬‬ ‫داهاتی خێزانەكان لە هەرێمی كوردستان تاڕادەیەك‬ ‫پشت بە موچە دەبەستێت‪ ،‬ئەگەر لە خێزانێكدا یەك‬ ‫كەس موچەخۆر بێت‪ ،‬ئەندامەكانی تری ناچارن‬ ‫كاربكەن‪ ،‬موچە كاتێك بەشی خێزانێك دەكات كە‬ ‫هیچ پێشهاتێك نەخۆشی‪ ،‬رووداوی كتوپڕ نەیەتە پێش‬ ‫خۆ ئەگەر ئەوە روویداوە ئەوە گوزەرانی خێزانەكە بە‬ ‫تەواوەتی دەكەوێتە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫وەرەقەی زۆربەی عیادەكان بە ‪ 20‬هەزار دینارە‬ ‫پارەی رۆژانەی كرێكارێك یاخود موچەخۆرێكە‪،‬‬ ‫پشكنینە سەرەتاییەكانی وەكو ئیكۆو هێڵكاری دڵ و‬ ‫سۆنەر لە دەوری ‪ 15‬بۆ ‪ 30‬هەزاردان‪ ،‬بە دەرمانەوە‬ ‫نەخۆشێكی ئاسایی كاتێك دەزانێت لە یەك سەرداندا‬ ‫دەگاتە ‪ 100‬هەزار دینار‪ ،‬ئەگەریش هاتوو نەخۆشێك‬ ‫پێویستی بە نەشتەرگەری بوو ئەوە بارەكە زۆر‬ ‫قورستر دەبێت‪.‬‬ ‫پزیشك كە بەخوێنساردییەوە بە نەخۆشەكەی‬ ‫دەڵێت ئەگەر دانت پڕبكەیتەوەو كیفی بۆ بكەی ‪250‬‬ ‫هەزاری تێدەچێت و هیچ گرەنتیەكیش نیەو ئەگەریش‬ ‫زەرعی بكەی بەالیەنی كەمەوە ‪ 500‬هەزار دیناری‬ ‫تێدەچێت‪ ،‬پێناچێت لەم كاتەدا پزیشك بیری الی‬ ‫گوزەرانی ئەو نەخۆشە بێت‪ ،‬لە كوردستان ئەگەر‬ ‫كەسێكی موچەخۆر یەك دانیشی كێشەی هەبێت‬ ‫دەبێت لەو مانگەدا جگە لە بەنزین بۆ سەیارەكەی هیچ‬ ‫شتێكی دیكە نەكڕێت‪ ،‬ئەگەریش كەسێك پێویستی بە‬ ‫نەشتەرگەری بێت ئەوە دەبێت قەرز بكات‪.‬‬ ‫كێشەیەكی تریش هەیە ئەویش ئەوەیە‬ ‫خزمەتگوزارییە تەندروستیەكان بەشێوەی دادپەروەرانە‬ ‫بۆ هەموو كەس بەردەست نین‪ ،‬خەڵكی ناسراو و‬ ‫دەستڕۆیشتوو لە كەرتی گشتی بەزوویی كاریان بۆ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم هەژار خەڵكانی ئاسایی سەرەی دوور‬ ‫و درێژ ناچاریان دەكات بچنە نەخۆشخانەی تایبەت‪،‬‬ ‫خەڵك بە واستە نەشتەرگەری لە حكومی بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەوەشی كەس ناناسێت دەچێتە ئەهلی‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫نەخۆشخانە شوێنی تایبەت بۆ كەسانی دەستڕۆیشتوو‬ ‫دابینكراوە‪.‬‬ ‫سیستمی تەندروستی كوردستان زۆر بە كەمی‬ ‫گرنگی بە خۆپارێزی دەدات‪ ،‬سیستمەكە بەتەواوەتی‬ ‫كار لەسەر بەكارهێنانی دەرمانو نەشتەرگەری‬ ‫دەكات كە ئەوەش بە هەموو كەس هەڵناسوڕێت‪،‬‬ ‫باشترە الیەنی پەیوەندیدار ئاوڕ لەم دیوەی كەرتەكە‬ ‫بداتەوەو سنوورێك بۆ بەتایبەتو پارەداركردنی‬ ‫كەرتی تەندروستی بهێنێتو ئاوڕێك لە خزمەتگوزاری‬ ‫گشتی بداتەوە كە دەستگیرۆییەكی باشە بۆ زۆربەی‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫وەرزش و هونەر هەتیو دەكەون‬

‫لە زۆربەی قوتابخانەكاندا گرنگی بەو دوو وانەیە نادرێت و ناخوێنرێن‬ ‫مەزهەر كەریم‬

‫بەرهەم مستەفا‬

‫یەکێتی مامۆستایان‬ ‫لەنێوان ئەرک و ڕۆڵدا‬ ‫ئەگەر کەمێک سەیری مێژووی ڕێکخراوى‬ ‫یەکێتى مامۆستایان بکەین‪ ،‬ئەوا بەگشتی‬ ‫دوو قۆناغ بەرچاو دەکەون؛ یەکەم قۆناغی‬ ‫پێش ڕاپەڕین کە تیایدا پیشەی مامۆستاو‬ ‫شۆڕشگێڕی ئاوێتەی یەکدی بوون‪ ،‬کە‬ ‫دەستپێکی سەردەمەکەی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫مامۆستا کامیل بەسیرو هاوڕێکانی‪ ،‬کە واقیعی‬ ‫ئەو سەردەمەی جواڵنەوەو شۆڕش و بارودۆخی‬ ‫کوردستانی پێدا تێپەڕ دەبوو وای دەخواست و‬ ‫نەدەکرا ڕۆڵ و کاریگەری حیزب بوونی نەبێت‪،‬‬ ‫چونکە زەرورەتێکی مێژوویی ئەو ساتە وەختە‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫قۆناغی دووەم‪ ،‬دوای ڕاپەڕینی کوردستان‬ ‫دەگرێتەوە دژ بەدامودەزگاکانی ڕژێم و‬ ‫بەعسو جۆرێک لە خۆبەڕێوەبرن هاتە ئاراوە‬ ‫لەالیەن خۆمان وەک کورد‪ ،‬کە نەدەکرا کاری‬ ‫ڕێکخراوەیی بەهەمان شێوەو ڕیتمی پێش‬ ‫ڕاپەڕین بڕوات‪ ،‬بەڵکو دەبوایە زیاتر بەرەو‬ ‫مەدەنی و پیشەیی بوون هەنگاوی بنایە‪.‬‬ ‫زۆرجار بەگشتی ڕەخنە ئاراستەی‬ ‫ڕێکخراوەکانی کوردستان دەکرێت بە ڕێکخراوی‬ ‫مامۆستایانیشەوە بەوەی کە بەپێی مۆدێلی‬ ‫سەندیکاکانی سەر بە سۆڤیەتی جاران دەڕۆن‬ ‫بەڕێوە‪ ،‬بەواتایەکی ڕوونتر سێبەری حیزب و‬ ‫حکومەت بوون و نەتوانراوە وەک پێویست‬ ‫ئەرک و ڕۆڵی خۆیان ببینن‪.‬‬ ‫کە ئەمەش گومانی تێدا نیە ڕەنگە بە‬ ‫ڕێژەیەک ئەم بۆچوونە وابووبێت‪ ،‬لێرەدا من‬ ‫نامەوێت پاساو بهێنمەوە‪ ،‬بەاڵم زیاتر پەیوەندی‬ ‫بە بارودۆخ و واقیعی سیاسی کوردستانەوە‬ ‫هەبووە کە یەکێتی مامۆستایانیش بەشێک‬ ‫بووە لەو بارودۆخە‪ ،‬لەگەڵ مەیلی بەشێک‬ ‫لە کادرانی سەندیکاکان بۆ بەحیزبیکردنی‬ ‫کۆی هەنگاوەکان‪ ،‬هەروەها شەڕی ناوخۆ تا‬ ‫دەگاتە ملمالنێی سیاسیی و دوو ئیدارەیی‪،‬‬ ‫ڕەنگدانەوەی ئەمانەش بە دووکەرتبوونی‬ ‫یەکێتی مامۆستایان کۆتایی هات‪.‬‬ ‫بەاڵم لێرە بەدواوە هیچ پاساوێک نیە کە ئەم‬ ‫ڕێکخراوە بەشێوەیەکی ئەکتیڤ دەرنەکەوێت‬ ‫پێویستە ڕۆڵ و کاریگەری خۆی ببینێت هەر لە‬ ‫خزمەتکردن بە ژیان و گوزەرانی مامۆستایانەوە‬ ‫تا بەشدارێکی چاالک لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی‬ ‫پەروەردەو فێرکردن و پێشخستنی‪.‬‬ ‫لێرەوە دەگەڕێمەوە بۆ ئەو بۆچوونەی کە‬ ‫دەڵێت‪“ :‬کاتێک تۆ بەواقیع ڕازی دەبیت واتە‬ ‫تۆ کەسێکی بێ جوڵەو وەستاویت”‪ ،‬کەواتە‬ ‫ئەرکی هەنوکەیی یەکێتی مامۆستایان بەتایبەت‬ ‫کە بەرەو هەڵبژاردن و کۆنگرەی سیانزەی‬ ‫یەکێتیەکە دەڕۆن‪ ،‬بەگژاچوونەوەی هەر‬ ‫واقیعێکە‪ ،‬کە ڕێ بگرێت لەبەرەوپێشچوونی‬ ‫کاری ڕێکخراوەیی‪ ،‬کە خۆی لە خزمەتی‬ ‫مامۆستاو پرۆسەی پەروەردەدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ئێستا ئەرک و ڕۆڵی ئەم سەندیکایە بەگشتی‬ ‫لە دوو خاڵدا کۆدەبێتەوە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ /‬یەکێتی مامۆستایان دەبێت‬ ‫هاوکار بێت لە بەرەوپێشچوونی پرۆسەی‬ ‫پەروەردە شانبەشانی وەزارەتی پەروەردەو‬ ‫الیەنی پەیوەندیدار‪ ،‬ئەمەش بەوە دەبێت‬ ‫بۆچوونی مامۆستایان بەهەند وەربگیرێت لە‬ ‫سەرجەم گۆڕانکارییە پەروەردەییەکاندا‪ ،‬هەر‬ ‫لە سیستمی خوێندنەوە تا دەگاتە میتۆدی‬ ‫خوێندن لە سەرجەم ئاستەکاندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ /‬لەگەڵ ئەوەی دەبێت پارێزەری‬ ‫مافی مامۆستایان بێت‪ ،‬ئەرکیەتی ڕۆڵی گرنگی‬ ‫هەبێت بەوەی چاودێرێکی چاالک بێت بەسەر‬ ‫کارەکانی سەرجەم پۆستە پەروەردەییەکانو‬ ‫لەکوێدا هەستیکرد مامۆستاو پرۆسەی‬ ‫پەروەردە تووشی ئاستەنگ دەبن‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویستە قسەی خۆی هەبێت‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫نوێنەری ڕاستەقینەی مامۆستایانەو دەنگی‬ ‫مامۆستاش وەک پاڵپشتێک بۆ ئەو ڕاستیە‬ ‫بەکاربێنێت‪.‬‬

‫ئەیاد محەمەد‪ ،‬خوێندكاری ئامادەییە لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لە زۆربەی وانەكاندا نمرەی بەرزی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬بەاڵم لە دوو وانەدا هەمیشە‬ ‫نمرەكانی كەمترن‪ ،‬هونەرو وەرزش‪“ ،‬مامۆستاكان‬ ‫بە گۆترە نمرە بۆ ئەو دوو وانەیە دادەنێن بۆیە‬ ‫نمرەی كەم دەهێنم”‪.‬‬ ‫“وانەی وەرزشو هونەر كراوە بە قوربانی‬ ‫وانەكانی كیمیا و فیزیا و بیركاری و ئینگلیزی‬ ‫“هەردوو وانەكە دەدرێن بەوانەكانی دیكە بیڵێنەوە‬ ‫وەك پێویست نایخوێنین”‪ .‬ئەیاد هۆكاری كەمی‬ ‫نمرەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو كاتەی وانەی وەرزشو هونەرمان‬ ‫هەبێت مامۆستای ئەو دوو وانەیە خۆیان لە‬ ‫وتنەوەی وانەكان دەدزنەوە بە گفتوگۆی دیكە‬ ‫كاتەكەمان دەكوژن‪ ،‬تەنیا باسی وەرزشو هونەر‬ ‫ناكرێت”‪ .‬چەند خولەكێك پێش تەواوبوونی‬ ‫وانەكەش بە ئەیادو هاوڕێكانی دەوترێت دەتوانن‬ ‫یەك یەك بەبێ دەنگی بڕۆنەوە بۆ ماڵەوە‪.‬‬ ‫هونەرو وەرزش‪ ،‬وانەی الوەكی پرۆسەی‬ ‫خوێندنن لە هەرێمی كوردستان و لەسەر كارت لە‬ ‫خوارەوەی وانەكانی تر دانراون و نمرەیان لەسەرە‪،‬‬ ‫هەرچەندە لە سااڵنی رابردوودا ژمارەیەكی زۆر‬ ‫دەرچووی كۆلێژەكانی وەرزش و هونەر بە مامۆستا‬ ‫دامەزران‪ ،‬بەاڵم هێشتا خوێندن و مومارەسەكردنی‬ ‫هەردوو وانەكە لە قوتابخانەكاندا جێی خۆیان‬ ‫نەگرتووە‪ ،‬هەم كێشەی میالك هەیە هەمیش ناو‬ ‫پۆلەكان و گۆڕەپانی قوتابخانەكان یارمەتیدەر نیە‬ ‫بۆ خوێندنی هەردوو وانەكە‪.‬‬ ‫مامۆستایانی وانەی وەرزش و هونەر نایشارنەوە‬ ‫ئەم دوو وانەیە وەك پێویست گرنگیان پێنادرێت‬ ‫لە پرۆگرامی خوێندندا‪.‬‬ ‫ئارام خالید مامۆستای وانەی وەرزشە لە‬ ‫قوتابخانەی یاد لە قەزای چوارتا‪ ،‬یاریگایەكی‬ ‫گونجاو و كەلوپەلی وەرزشی لەبەردەست نیە‬ ‫بۆ خوێندنی وانەی وەرزش‪“ ،‬ناكرێت جێگایەكی‬ ‫تایبەت بە وەرزشت نەبێت لە پۆلدا باسی وەرزش‬ ‫بۆ قوتابی بكەیت‪ ،‬لە دوو مانگی یەك و دوودا‪،‬‬ ‫كە كەشوهەوا زۆر ساردە قوتابی ببەیتە دەرەوەی‬

‫دیواری قوتابخانەیەک‬ ‫پۆل بۆ وەرزش كێشەی تەندروستی بۆ دروست‬ ‫دەبێت”‪.‬‬ ‫ئەو مامۆستایە چەند جارێك لەڕێی‬ ‫ئیدارەی قوتابخانەكەیەوە پەروەردەی سلێمانی‬ ‫ئاگاداركردووەتەوە كە پێداویستی و كەلوپەلیان‬ ‫بۆ دابینبكەن‪“ ،‬تائێستا بۆیان جێبەجێنەكردووین‬ ‫و تەنیا لە پۆلدا وانەی وەرزش بە قوتابیەكان‬ ‫دەڵێینەوەو كات بەڕێدەكەین”‪.‬‬ ‫فازیل ڕەئوف‪ ،‬مامۆستای وانەی هونەر لە‬ ‫قوتابخانەیەكی سنووری سلێمانی‪ ،‬شوێنی‬ ‫وتنەوەی وانەی شانۆو موزیك لە قوتابخانەكەیدا‬ ‫نییە “دەبێت بە قوتابی بڵێین وێنە بكێشە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش بۆ قۆناغی بنەڕەتی گونجاوە”‪.‬‬ ‫ئەو مامۆستایە پێیوایە هەتا وەزارەتی‬ ‫پەروەردە بڕیارێك دەرنەكات‪ ،‬كە وانەی وەرزش‬ ‫و هونەر تاقیكردنەوەیان هەیەو وەكو وانەكانی‬ ‫دیكە مەنهەجیان بۆ دیارینەكرێت ئەوا ئەو دوو‬ ‫وانەیە بەچاوێكی گرنگ الی مامۆستاو قوتابیی‬ ‫سەیرناكرێت‪.‬‬ ‫تائێستا كەموكوڕییەكی زۆر لە بینای‬ ‫قوتابخانەكاندا هەیە‪ 30 ،‬قوتابخانە بیناكانیان‬ ‫لە گڵ و قوڕ دروستكراون‪ ،‬هەروەها لە ‪%٦0‬ی‬

‫قوتابخانەكان پێویستیان بە نۆژەنكردنەوە هەیە‪.‬‬ ‫هەزار و ‪ 785‬قوتابخانە دوو دەوامە و‬ ‫‪ 134‬قوتابخانە سێ دەوامیەو ‪ 5‬قوتابخانە چوار‬ ‫دەوامیەو ‪ 194‬قوتابخانە لە بینای كرێدان‪.‬‬ ‫یەكێتی مامۆستایانی كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫فەرامۆشكردنی وانەی وەرزش و هونەر‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫پەروەردە بە كەمتەرخەم دەزانێت‪.‬‬ ‫نەوشیروان حەمەغەریب‪ ،‬كارگێڕی لقی‬ ‫سلێمانی یەكێتی مامۆستایان‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫وتی‪“ :‬ئەم سیستمە وایكردووە مەبەستی‬ ‫وەرزشو هونەر وەك خۆی نەگاتو تەنیا بۆ‬ ‫ناو بن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵێك مامۆستای‬ ‫ئەم بوارە دەیانەوێت خزمەتبكەن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫خشتەی وانەكاندا وەرزش و هونەر لە هەفتەیەكدا‬ ‫یەكجار دادەنرێن بۆیە ناتوانرێت وەك پێویست‬ ‫بخوێنرێن”‪.‬‬ ‫نەوشیروان حەمەغەریب روونیكردەوە‬ ‫یەكێكی دیكە لە ئاستەنگەكان نەبوونی شوێنو‬ ‫جێگەی گونجاوە بۆ ئەم دوو وانەیە‪“ ،‬زۆربەی‬ ‫قوتابخانەكان یاریگای وەرزشی نیە كەلوپەلی‬ ‫وەرزشی بۆ قوتابیەكانی دابین ناكرێت‪ ،‬یان‬ ‫بەهەمان شێوە بۆ وانەی موزیك تەنیا وێنە‬

‫نەبێت كە لەالیەن قوتابیەوە دەفتەر وێنە دابین‬ ‫دەكرێت هۆڵێكی تایبەت نییە بە وانەی موزیكو‬ ‫شانۆو شێوەكاری”‪.‬‬ ‫جگە لە نەبوونی گۆڕەپان و هۆڵی تایبەت‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆر لە مێزو كورسی و رەحلەی‬ ‫قوتابخانەكان كۆن بوون یان شكاون یا بەكەڵكی‬ ‫بەكارهێنان و دانیشتنی مندااڵن نایەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاریگەری خراپی دەبێت لەسەر ژینگەی خوێندن‪.‬‬ ‫لەگەڵ بوونی ئەو كەموکوڕییانەشدا وەزارەتی‬ ‫پەروەردە‪ ،‬پێیوایە كەمتەرخەمییەكە لە‬ ‫مامۆستایانەوە نەك لە سیستمەكە‪.‬‬ ‫ڕێكان كەمال‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪“ :‬لە كوێ كێشەی وانەی هونەرو وەرزش‬ ‫هەیە‪ ،‬با بێن پێمان بڵێن ئێمە بەدواداچوونی‬ ‫بۆ دەكەین زۆر بەسەركەوتوویی ئەو دوو وانەیە‬ ‫دەخوێنرێت‪ ،‬هەركەسێكیش سكااڵی لەسەر‬ ‫قوتابخانەیەك هەیە بابێت سەردانمان بكات‬ ‫بەدواداچوونی بۆ دەكەین”‪.‬‬ ‫پێداگری كرد‪ ،‬وانەی وەرزش و هونەر ئێستا‬ ‫باشتر لە قوتابخانەكان دەخوێنرێت جیاواز لە‬ ‫سااڵنی ڕابردوو‪ ،‬هۆكارەكەی بۆ بەدواداچوونەكانی‬ ‫وەزارەتەكەیان گێڕایەوە‪.‬‬

‫چیرۆکى تۆم و جێرى‬

‫بۆ مندااڵنەو گەورەکانیش سەیرى دەکەن‬ ‫زەمەن‬ ‫ئێستا دروست ‪ 80‬ساڵە فیلمی ئەنیمەیشنی‬ ‫تۆم و جێری كاردەكات و لەماوەی ئەو سااڵنەی‬ ‫تەمەنیشیدا بە شێوازی ڕەش و سپی و تا كوالێتی‬ ‫بەرزی شەش ڕەهەندی بەرهەمەكانی نیشانی‬ ‫جیهان داوەو یەكێكە لە پڕ بینەرترین فیلم كارتۆنە‬ ‫جیهانیەكان‪.‬‬ ‫فیلم كارتۆنی تۆم و جێری ئەنیمەیشنێكی‬ ‫ئەمریكیەو لە ساڵی ‪ 1940‬لەالیەن دوو دەرهێنەری‬ ‫ئەمریكی ویلیام هانا و جۆزێف باربیراوە دروستكراوە‪،‬‬ ‫بیرۆكەی فیلم كارتۆنەكە شەڕو ئاژاوەو ناكۆكیەكانی‬ ‫نێوان دوو ئاژەڵی كۆمەاڵیەتی دەكات كە بریتییە لە‬ ‫شەڕی مشك و پشیلە‪.‬‬

‫بیرۆكەی تۆم و جێری‬ ‫چۆن سەری هەڵدا؟‬

‫كاتێك كۆمپانیای (میترۆ گۆڵدن مایەر) كورتە‬ ‫ئەنیمەیشنی ( ‪)Puss Gets The Boot‬‬ ‫بەرهەم هێنا لە ساڵی ‪ 1939‬كە كورتە ئەنیمەیشنەكە‬ ‫نێوان‬ ‫توندوتیژی‬ ‫باسی لە شەڕو‬ ‫د ە كر د ‪،‬‬ ‫مشك و پشیلەی‬ ‫تە‬ ‫كا‬ ‫هەرچەندە ئەو‬ ‫كۆمپانیاكە زۆر بە‬ ‫گرنگیەوە نەیڕوانیە‬ ‫شاكارە‬ ‫ئەو‬ ‫هونەرییە كورتە‬ ‫ئە نیمە یشنە ‪،‬‬ ‫بە اڵ م‬ ‫كاردانەوەیەكی‬ ‫نێو د ە و ڵە تی‬ ‫لێكە و تە و ە و‬ ‫بینە ر ێكی‬ ‫بێشو ما ر ی‬ ‫پەیدا كرد‪.‬‬

‫هەتا ئەو كاتەش ئەم كورتە ئەنیمەیشنە هیچ‬ ‫بۆ كۆمپانیای میترۆ گۆڵدن مایەر گرنگ نەبوو‪ ،‬هەتا‬ ‫دوای پێشکەشکردنی لە سینەماو هەڵبژاردنی بۆ‬ ‫خەاڵتی ئۆسکار وەک باشترین کورتە فیلم‪ ،‬لەوە‬ ‫بەدواوە كۆمپانیاكە بەگرنگیەوە روانیە كارەكانی‬ ‫ولیام هانا و هاوڕێكەی‪.‬‬ ‫لەدوای ئەوەی پاڵێورا بۆ خەاڵتی ئۆسكارو‬ ‫دواتریش لە سینەماكاندا پەخشكرا‪ ،‬بوو بە پڕ‬ ‫بینەرترین وێنەی جواڵو كورتە ئەنیمەیشن و‬ ‫پارەیەكی خەیاڵی بۆ كۆمپانیاكەو هەردوو دەرهێنەر‬ ‫ویلیام هاناو جۆزێف باربێراوە بەدەستهێناو‬ ‫سەركەوتنێكی گەورەیان لەسەر تۆمار كرد‪.‬‬

‫بۆچی ناونرا تۆم و جێری؟‬

‫لەسەرەتادا وێنەجواڵوی (‪Puss Gets‬‬ ‫‪ ) The Boot‬كە باسی لە شەڕی قورسی پشیلەو‬ ‫مشك دەكرد پشیلەكە ناوی كاسپەر بوو مشكەکەش‬ ‫هیچ ناوێكی نەبوو دواترو دوای ئەوەی بەڕێوبەری‬ ‫ستۆدیۆی میترو گۆڵدن مایر‪ ،‬فرید کویمبی هەستا‬ ‫بە تەرخانکردنی تەواوی کۆمپانیاکە بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫زیاتری تۆم و جێری کە دوای ئەوە بوو بە زنجیرە‪،‬‬ ‫بەیارمەتی یەکێک لە نیگارکێشەکانی کە ناوی جۆن‬ ‫کار بووە‪ .‬ڕێککەوتن لەسەر ناوی تۆم‬ ‫و جێری دوای ئەوەی پێشبڕکێیەک‬ ‫کرا لەناو ستۆدیۆ بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫بۆی‪ .‬لە‬ ‫نا و ێک‬

‫پێشبڕكێكەدا ناوی تۆم و جێری بۆ فیلم كارتۆنەكە‬ ‫دانرا‪.‬‬ ‫تا ساڵی ‪ 1957‬هاناو باربێرا توانیان ‪ 114‬كورتە‬ ‫فیلم لە تۆم و جێری پێكبهێنن‪ ،‬كە هەموویان‬ ‫رووداوی رۆژانەی شەڕی نێوان مشك و پشیلەیەك‬ ‫بوو لەناو ماڵدا‪.‬‬ ‫تۆم و جێری لە ماوەی تەمەنیدا ‪13‬جار بۆ‬ ‫خەاڵتی ئۆسكار پاڵێوراوەو ‪ 7‬جار خەاڵتەكەی‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫تۆم لەسەرەتا ڕەنگی خۆڵەمێشی بوو و موو‬ ‫بڕزکاو بوو وەك پشیلەیەكی ئاسایی لەسەر چوار‬ ‫پەلەكەی دەڕۆیشت‪ ،‬پاشان پەرەی سەندو ڕەنگی‬ ‫بوو بە شین و شێوازی رۆیشتنیشی لە چوار پەلیەوە‬ ‫گۆڕدرا بۆ دوو پەلی‪ ،‬بەاڵم جێری ڕەنگی قاوەییەکی‬ ‫کراوەتری هەبوو لەپێشتر‪ ،‬ئەم شێوازی ڕەنگەش‬ ‫لەسەر تەلەفزیۆن و سینەما شاشەكەی دەخنکاند‪.‬‬ ‫تا ئەو كاتەی كە مترو گۆڵدن مایر سەرپەرشتی‬ ‫دەرهێنانی تۆم و جێری دەكرد لەژێر دەستی ولیام‬ ‫هانا و باربیرادا چیرۆكەكانیان زۆر توندوتیژی‬ ‫تێدابوو‪ ،‬باسی لە شەڕی دوژمنایەتی نێوان پشیلەو‬ ‫مشك دەكرد‪ ،‬بەاڵم دواتر كاتێك هاناو باربیرا بوون‬ ‫بە خاوەنی ستۆدیۆی خۆیان ناوەڕۆكی تۆم و جێریان‬ ‫لە شەڕو دوژمنایەتیەوە گۆڕی بۆ هاوڕێیەتی و‬ ‫دۆستایەتی ئەوەش لەبەر ئەوەبوو كە شەڕو ناخۆشی‬ ‫نەمێنێت و مندااڵن فێری شەڕو ئاژاوە نەبن‪.‬‬ ‫هەرچەندە هاناو باربیرا لە كۆمپانیای مترو‬ ‫گۆڵدن مایر نەمابوون و بە سەربەخۆ كاریان دەكرد‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكە ویستی لە دەرەوەی ئەو دوو دەرهێنەرە‬ ‫دەستبكات بە كاری پەخش و بەرهەمهێنانی تۆم‬ ‫و جێری‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش پەنای بردە بەر‬ ‫دەرهێنەرێكی چیكی بەناوی گین دیتیچ بەیارمەتی‬ ‫ئەم دەرهێنەرە ‪ 13‬كورتە فیلمی پێشكەش كرد دوای‬ ‫ئەوەش مترو گۆڵدن مایر وازی لەو دەرهێنەرە هێنا‬ ‫هەرچەندە سەركەوتنێكی كەمی تۆماركردبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وازی لێهێناو لەگەڵ دەرهێنەرێكی تر بەناوی چوك‬ ‫جۆنز كاری دەرهێنانی بۆ تۆم و جێری كرد‪.‬‬ ‫چوك جۆنس خۆی دەرهێنەرێكی باش بوو‬ ‫دەرهێنانی بۆ کەسایەتی باگزبانی و سیلڤستەرو‬ ‫تویتی‪ ،‬بۆ بەرهەمهێنانی ‪ 34‬کورتە فیلمی تۆم و‬ ‫جێری لەنێوان سااڵنی (‪ )19٦7-19٦3‬كردبوو‪.‬‬

‫تۆم و جێری ڕادەگیرێت‬

‫سەرەڕای ئەوەی سەركەوتنێكی‬ ‫گەوری تۆمار كردبوو‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی‬ ‫‪ 19٦5‬میدیا ئەمریكیەكان بڕیاریاندا‬ ‫چیتر زنجیرەكانی تۆم و جێری پەخش‬

‫نەكەن بەهۆی ئەوەی زۆربەی زنجیرەكانی تۆم و‬ ‫جێری توندوتیژیان تێدابوو هاندانی زۆر تێدابوو بۆ‬ ‫دوژمنداریەتی لەنێوان مندااڵندا لەبەرئەو هۆكارەش‬ ‫بەشێكی زۆر لە زنجیرەكانی تۆم و جێری سڕێنرانەوە‪.‬‬

‫تۆم و جێری دەردەكەوێتەوە‬

‫سەرەڕای رەخنە زۆرەكان لە تۆم و جێری‬ ‫بەاڵم بینەرێكی زۆر زۆری هەبوو بۆیە كۆمپانیای‬ ‫گۆڵدن مایەر دووبارە دەستیكردەوە بەبەرهەمهێنان‬ ‫و چەندین زنجیرەی نوێی بە ستایل و ناوەرۆك و‬ ‫كارەكتەری نوێوە بەرهەمهێنا لە ساڵی ‪.1980‬‬ ‫گۆڵدن مایەر سودی بینی لە کەسایەتیە‬ ‫کۆنەکانی میترو گۆڵدن مایر وەک دروبی و بارنی‬ ‫کە تا ساڵی ‪ 198٢‬بەردەوامبوو‪ .‬جارێکیتر تۆم و‬ ‫جێری گەڕانەوە گۆڕەپانی ڕاونانە بەناوبانگەکەی‬ ‫خۆیان لەمیانەی ئەو زنجیرانە‪.‬‬ ‫هاناو باربیرا‪ ،‬ئەمجارە سوربوون لەسەر ئەوەی‬ ‫دەبێت تۆم و جێری لە واقیعەوە نزیک بێت‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک کاتێک تۆم پیانۆ دەژەنێ بەشێوەیەکی‬ ‫زۆر دروست دەیژەنێ و هیچ جوڵەیەکی هەڕەمەکی‬ ‫ناکات‪ ،‬میوزیکژەن و ئاوازدانەر سەرپەرشتی‬ ‫جوڵەکانی دەکرد‪.‬‬

‫شێرپەنجە تۆم و جێری ڕاگرت‬

‫ئەو كاتەی كە هاناو باربیرا لە لوتكەی‬ ‫بەرهەمهێنانی تۆم جێریدا بوون چەند هاوڕێیەكی‬ ‫كۆنی خۆیان لە كۆمپانیای میترۆ گۆڵدن مایەر‬ ‫هێنایە ناو كایەی بەرهەمهێنانی تۆم جێریەوەو‬ ‫زنجیرەی نوێیان دەرکرد کە تێیدا نەوەکانی تۆم‬ ‫و جێری دەرکەوتن‪ ،‬هەروەها توانیان ساڵی ‪199٢‬‬ ‫درێژترین فیلمی خۆیان بەرهەم بێنن‪.‬‬ ‫لە ‪ ٢001‬ولیام هانا لە تەمەنی ‪ 90‬ساڵیدا بەهۆی‬ ‫شێرپەنجەوە مرد ئەوەش كاریگەری گەورەی لەسەر‬ ‫تۆم و جێریەوە هەبوو‪ ،‬بۆ ئەوەی فیلم كارتۆنی تۆم‬ ‫و جێری نەوەستێت جۆزێف باربیرا لە ساڵی ‪٢005‬‬ ‫گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیای وارنەر برازەرس‬ ‫بەست بۆ ئەوەی درێژە بە بەرهەمهێنانی تۆم و‬ ‫جێری بدەن‪.‬‬ ‫دوای ساڵێك لە گرێبەستەكە جۆزێف باربیرا لە‬ ‫تەمەنی ‪ 95‬ساڵیدا كۆچی دوای كرد لەو كاتەشەوە‬ ‫تاكو ئێستا تۆم و جێری خزمەت بە مرۆڤایەتی‬ ‫و مندااڵن دەكات جیاواز لەوەی كە بۆ مندااڵنە‬ ‫تا ئێستاش گەورەكان سەیری ئەم فیلم كارتۆنە‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫لە پەیسەر باڵوبووەتەوە‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪15‬‬

‫خزمەتگوزاری لە كابینەی نۆیەمدا‪...‬‬

‫دەروون نیگا‬

‫هەمان تاس و حەمام‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫سەعات‪ ،‬هەموو یەكەكان ئامادەن بۆ بەرهەمهێنانو‬ ‫دابەشكردنی كارەبا‪ ،‬بەاڵم وەزارەتی كارەبا سێ‬ ‫هەزارو ‪ 500‬مێگاوات كارەبا دەدەن بە هاواڵتیان‬ ‫بەهۆی نەبوونی غازی سورشتییەوە بۆ وێستگەكانی‬ ‫بەرهەمهێنان‪.‬‬ ‫پێدانی ‪ 24‬سەعات كارەبا ئەگەر ویستێك هەبێت‬ ‫بۆ گەیاندنی ئەو خزمەتگوزارییە بە هاواڵتیان كارێكی‬ ‫هێندە قورس نیە‪ ،‬تەنیا ناوچەی گەرمیان خاوەنی‬ ‫بلۆكی غازییەكانی میران‪ ،‬كوردەمیر‪ ،‬چەمچەماڵە‬ ‫كە هیچی دەستی لێنەدراوە‪ ،‬جگەلەوەش كێڵگەی‬ ‫غازی كۆرمۆر كە رۆژانە توانای ‪ 400‬ملیۆن پێ سێجا‬ ‫بەرهەمێهێنانی هەیەو دەتوانرێت بەرهەمهێنانی‬ ‫زیاتری تێدابكرێتو رێژەی بەرهەمەكەی زیادبكرێت‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی وزەو سامانە‬ ‫سروشتیەكان لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬تائێستا زیاتر هەشت ملیار دۆالر بۆ چاككردنی‬ ‫كەرتی كارەبا دابینكراوەو خەرجكراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە كارەباكەیە كە دەیبینین‪ ،‬لەكاتێكدا بەپێی‬ ‫پرۆپۆزەڵی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان كە داویانە‬ ‫بە حكومەتی هەرێم وتویانە بە دوو ملیار دۆالر‬ ‫كارەبای هەرێم دەكەین بە ‪ 24‬سەعات”‪.‬‬ ‫لەبارەی دابینكردنی نەوتی مااڵنەوە وتی‪:‬‬ ‫“حكومەتێك بتوانێت نزیكەی ‪ 500‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوت بەرهەمبهێنێت پااڵوگە هەیە بۆ پااڵوتنی‪،‬‬ ‫بۆچی ناتوانێت ‪ 250‬ملیۆن لیتر نەوتی سپی بۆ‬ ‫هاواڵتیان دابینبكات”‪.‬‬

‫نەوتەكە نەهات؟‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫بۆ خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان كابینەی‬ ‫نۆیەمیش هەمان هەگبەی كابینەكانی پێشووی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا بۆ هاواڵتیان هەڵگرتووە‪ ،‬كارەبا‪،‬‬ ‫نەوت‪ ،‬غاز و تەنانەت ئاوی پاكی خواردنەوەو‬ ‫خراپی رەوشی كۆاڵن و گەڕەكەكان هەمان‬ ‫ئەو قەیرانانە كە ژیانی هاواڵتیانیان سەختتر‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫تائێستا هیچ كابینەیەكی حكومەتی‬ ‫هەرێم نەیتوانیوە خزمەتگوزارییە سەرەتاییو‬ ‫سەرەكیەكان بە تەواوەتی بۆ هاواڵتیان‬ ‫دابینبكەن‪ ،‬كەم كات هەیە خەڵك ئۆخەی بۆ‬ ‫خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان بكات‪.‬‬ ‫لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرما كارەبای‬ ‫نیشتمانی رووی لە كەمبوونەوە كردو بەڵێنی‬ ‫بەرپرسانیش بۆ پێدانی نەوت بە هاواڵتیان زۆر‬ ‫بڕی نەكردو خەڵك هانایان بۆ خێرخوازان برد‬ ‫بۆ سوتەمەنی‪ ،‬هێشتا هاواڵتیان بیریان الی‬ ‫كارەباو نەوت بوو قەیرانی غازیش سەریهەڵدا‪.‬‬ ‫بەپێی داتاكانی پۆرتاڵی خزمەتە‬ ‫گشتییەكانی سەر بە حكومەتی هەرێم‪23 ،‬‬ ‫وەزارەتو دەستە ‪ 407‬خزمەتگوزاری پێشكەش‬ ‫بە هاواڵتیان دەكەن‪.‬‬

‫مانگی ئەیلولی ساڵی رابردوو سەرۆكی حكومەت‬ ‫بەڵێنی ئەوەی بە هاواڵتیاندا هەر ماڵە و بەرمیلێك‬ ‫نەوتی پێدەدرێت‪ ،‬بەڵێنەكەی سەرۆكی حكومەت‬ ‫لە گەرمای هاویندابوو بەاڵم وا نزیك دەبینەوە‬ ‫لە وەرزی بەهارو پێنج مانگ بەسەر ئەو بەڵێنەدا‬ ‫تێدەپەڕێت هێشتا زۆرینەی هاواڵتیان یەك لیتر‬ ‫نەوتی حكومەتی هەرێمان وەرنەگرتووە‪ ،‬ئەو‬ ‫نەوتەیشی لە هەندێك شوێن دابەشكراوە ئەو بڕە‬ ‫نەوتەیە كە حكومەتی عێراق دەینێرێت‪.‬‬ ‫حكومەت بۆ پێدانی بەرمیلێك نەوت بۆ هەرماڵێك‬ ‫پێویستی بە ‪ 250‬ملیۆن لیتر نەوتە‪ ،‬ئەگەر حكومەت‬ ‫ویستی هەبوایە بەجێگەیاندنی ئەو بەڵێنەی ئەوا لە‬ ‫رێگەی پێدانی نەوتی خاو بە پااڵوگەكانی هەرێم‬ ‫بەئاسانی دەیتوانی نەوت دبینبكات‪.‬‬ ‫پرۆسەی دابەشكردنی نەوت بە خاویی‬ ‫بەڕێوەدەچێتو زۆربەی ناوچەكانی هەرێم‬ ‫نەوتیان پێنەگەیشتووە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو نەوتەی‬ ‫دابەشدەكرێت ‪ 50‬ملیۆن لیترە‪ ،‬حكومەتی عێراق‬ ‫دەینێرێت تەنیا بەشی ‪ %20‬دەكات‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێم نەك نەوتی دابەشنەكردووە‪،‬‬ ‫بەڵكو بازرگانی بەو نەوتەیشەوە دەكات كە‬ ‫حكومەتی عێراق بۆ هاواڵتیانی هەرێمی دەنێرێت‪،‬‬ ‫حكومەتی عێراق لیتری بە ‪ 150‬دینار دەدات بە‬ ‫هاواڵتیان واتە هەر بەرمیلێك بە ‪ 33‬هەزار دینار‪،‬‬

‫سێ هەزار دانراوە بۆ كرێی گواستنەوە‪ ،‬واتە هەر‬ ‫بەرمیلێم دەبێت بە ‪ 36‬هەزار بدرێت بە هاواڵتیان‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەتی هەرێم بە بڕیارێكی مەركەزی ‪46‬‬ ‫هەزار بۆ هەر بەرمیلێ وەردەگرن‪ ،‬لەو ‪ 50‬ملیۆن‬ ‫لیترەدا حكومەتی هەرێم زیاتر لە دووملیارو ‪300‬‬ ‫ملیۆن دیناری دەستدەكەوێت‪.‬‬

‫كارەبا‪ ..‬دەردی بێ دەرمان؟‬

‫بە وتەی بەرپرسانی وەزارەتی كارەبا لە ‪24‬‬ ‫سەعاتدا حەوت تا ‪ 11‬سەعات كارەبا دەدەنە‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬لە هەندێك شوێن بەهۆی زۆری لۆدەوە‬ ‫كە زیاد لە پێویست رادەكێشێت كاتەكانی پێدانی‬ ‫كارەبا كەمتر بووەتەوە‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێم لە ساڵی ‪ 2008‬دەستی بە‬ ‫دروستكردنەوەی وێستگەكانی بەرهەمهێنان و‬ ‫فراوانكردنی تۆڕەكانی كارەبا‪ ،‬بە قسەی بەرپرسانی‬ ‫وەزارەتی كارەبا لە رووی دروستكردنی بەرهەمەوە‬ ‫گەیشتونەتە شەش هەزارو ‪ 700‬مێگاوات‪ ،‬پێنەدانی‬ ‫غازی سورشتی بە وێستگەكانی بەرهەمهێنان‬ ‫هاواڵتیانی لە كارەبا بێبەشكردووە‪.‬‬ ‫دابیننەكردنی غازی سروشتی لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە بۆ وەزارەتی كارەبا هاواڵتیانی لە‬ ‫سێ هەزار مێگاوات كارەبا بێبەشكردووە‪ ،‬بە‬ ‫دابینكردنی غازی سروشتی بۆ وێستگەكانی‬ ‫بەرهەمهێنان كاتەكانی كارەبا نزیك دەبێتەوە لە ‪24‬‬

‫ئاوی پاكمان نییە؟‬

‫نەبوونی ئاوی خواردنەوەی هەندێك ناوچە‬ ‫یەكێكی ترە لە كێشە چارەسەرنەكراوەكان‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی ئەو پشكنینانەی بۆی كراوە لە تاقیگەكانی‬ ‫ناوخۆو دەرەوە لە ساڵی ‪2008‬وە دەركەوتووە ئاوی‬ ‫خواردنەوەی قەزای دەربەندیخان شیاوی خواردنەوە‬ ‫نییە‪ ،‬لەو ساڵەوە كابینە یەك لەدوای یەكەكانی‬ ‫حكومەت بەڵێنی چارەسەركردن و دروستكردنی‬ ‫پااڵوگەی ئاوی دەربەندیخانیان بە دانیشتوانەكەی‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا دانیشتوانی ئەو قەزاكە كە‬ ‫نزیكەی ‪ 50‬هەزار كەسە لە كانی و كارێزەكانی ئاوی‬ ‫خواردنەوە دەبەنەوە بۆ ماڵەوە‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو دانیشتوانی ناحیەی باوەنور‬ ‫لە سنوری ئیداری گەرمیان گروپێكیان پێكهێنا‬ ‫بۆ فشار دروستكردن لەسەر حكومەت بۆئەوەی بە‬ ‫هانایانەوە بێتو رزگاریان بكات لە خواردنەوەی وەك‬ ‫خۆیان دەڵێن چەندین ساڵە ئاوەڕۆی ناحیەكەیان‬ ‫دەڕژێت ئەو شوێنەی كە ئاوی خواردنەوەیانی لێوە‬ ‫دابیندەكرێت‪.‬‬ ‫جگە لە كارەباو نەوت و ئاو‪ ،‬غاز‪ ،‬تائێستا‬ ‫پرۆژە خزمەتگوزارییەكانی تر وەك چاككردنی‬ ‫كۆاڵنو گەڕەكەكانو دروستكردنی پاركو باخچە‬ ‫دەستیپێنەكردووەتەوە‪ ،‬ئەوە جگە لەوەی دیاردەی‬ ‫بێكاری بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوەو كەرتەكانی‬ ‫تەندروستی و پەروەردەش گیرۆدەی دەیان گرفتن‪.‬‬

‫مردن بەدیار سەرەی حەجەوە‬

‫بەپێی تیروپشك تا ‪ 2028‬خەڵك ناوی نووسیوە‬ ‫مەزهەر كەیم‬ ‫ئەگەر وەزارەتی ئەوقاف بە داواكەی رازی‬ ‫بن‪ ،‬ئەمساڵ رەسوڵ عەبدوڵاڵ خەونەكەی‬ ‫دایكی بەدیدەهێنێت و فەریزەی حەجی بۆ‬ ‫بەجێدەهێنێت‪“ ،‬دایكم دوو جار ناوی نووسیو‬ ‫هەشت ساڵ چاوەڕوان بوو‪ ،‬بەاڵم ناوی نەهاتەوەو‬ ‫بەو ئاواتەوە سەری نایەوە”‪.‬‬ ‫خەدیجە ئەحمەدی دایكی رەسوڵ لە تەمەنی‬ ‫‪ 60‬ساڵیدا ناوی بۆ حەج تۆماركردو تا گەیشتە‬ ‫‪ 68‬ساڵی لە چاوەڕوانیدا بوو‪“ ،‬دایكم هەتا مرد‬ ‫لەسەر بەرماڵ پاڕایەوە‪ ،‬تا بچێتە ماڵی خودا‪،‬‬ ‫بەاڵم مەرگ رێگەی نەداو كۆچی دوایی كرد”‪.‬‬ ‫ساڵێك زیاترە دایكی ڕەسوڵ لە ژیاندا‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەمساڵ ناوی بۆ حەج‬ ‫هاتووەتەوە‪ ،‬بۆ بەدیهێنانی خەونەكەی رەسوڵ‬ ‫سەردانی بەڕێوەبەرایەتی حەجو عومرەی‬ ‫كردووە‪ ،‬تا لەجێگەی دایكی گەشتەكە بكات‬ ‫تائێستا وەاڵمی نەدراوەتەوە‪.‬‬ ‫سەرەی دوورودرێژی حەج عاشقانی ماڵی‬ ‫خودا لە هەرێمی كوردستان لە چاوەڕوانیەكی‬ ‫تاقەت پڕوكێندا هێشتووەتەوە‪،‬‬ ‫پشكی هەرێم دیاریكراوەو بەپێی‬ ‫حاجیان‬ ‫ناوی‬ ‫تیروپشكیش‬ ‫دەردەچێت‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ ئەحمەد‪ ،‬یەكێكی‬ ‫دیكەیە لەو هاواڵتیانەی‬ ‫چەند ساڵە چاوەڕێی‬ ‫هاتنەوەی ناوەكەی دەكات‬ ‫بۆ فەریزەی حەج‪ ،‬تاڵە‬ ‫مووەكانی ڕیشو سەری‬ ‫سپی بوون‪ ،‬گۆچانێكی‬ ‫داری بەدەستەوە گرتووە‬

‫باش ناتوانێت بڕوات‪ ،‬چوار ساڵە ناوی نووسیوە‬ ‫بچێت بۆ حەج بۆ ئەمساڵیش كە ناو دەرچووە‬ ‫ناوی ئەوی تێدا نیە‪.‬‬ ‫ئەو بێهیوا بووەو “تازە ڕەنگە تەمەن مەودای‬ ‫ئەوەی نەدا فەریزەی حەج جێبەجێ بكەم”‪،‬‬ ‫تە مە نە كە م‬ ‫چو نكە‬ ‫“ ز ۆ ر ێك‬ ‫هەڵكشا وە‬ ‫لەهاوڕێكانم‬ ‫لە چاوەڕوانی هاتنەوەی ناویان‬ ‫بۆ حەج مردن” وەسیەتی‬ ‫كردووە یەكێك لە سێ كوڕەكەی‬ ‫لەپاش مردنی كاری فەریزەی‬ ‫حەجی بۆ ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫سااڵنی ‪2007‬و ‪2010‬و‬ ‫‪ 2016‬ناونووسین بۆ فەریزەی‬ ‫حەج كراوە‪ ،‬ئەگەر زۆرە لە دوایی‬ ‫ئەمساڵ‬ ‫حەجی‬ ‫ئەنجامدانی‬ ‫جارێكی دیكە ناونووسین‬

‫دەستپێبكاتەوە‪ ،‬ئەو كەسانەشی ناویان‬ ‫نەهاتۆتەوە‪ ،‬دەبێت دووبارە ناو بنووسنەوە‬ ‫بەبێ جیاوازی تەمەن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،2016‬هەشتاو حەوت هەزار كەس‬ ‫ناویان تۆماركردووەو لەو رێژەیە ‪ 67‬هەزاریان‬ ‫ماونەتەوە‪ ،‬بەو پێیەش بێت ئەگەر ناوی نوێ‬ ‫تۆمارنەكرێت ئەوا سەرەی حەج تا ‪ 2028‬درێژ‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫كامەران عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری حەج و عەمرەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هەرچی ناوی‬ ‫تۆماركرد بەدڵنیاییەوە بەپێی ساڵەكان ناوی‬ ‫دێتەوە بۆ فەریزەی حەج‪ ،‬داوامان كردووە ناو‬ ‫هاتنەوە لەڕێگەی ئۆنالینەوە بێت”‪.‬‬ ‫نەبەز ئیسماعیل‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‪ ،‬هۆكاری لۆدی زۆری بۆ ئەوە گەڕاندەوە‬ ‫بەهۆی داخوازیو داواكاری زۆر لەالیەن‬ ‫هاواڵتیانەوە بۆ فەریزەی حەج نەتوانراوە ئەو‬ ‫كێشە چارەسەر بكرێت‪.‬‬

‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەتەنیا ساڵی ‪۲۰۱٦‬‬ ‫هەشتاو شەش هەزار ‪ 607‬هاواڵتی داوای‬ ‫حەجیان كردووە بەپێی تیروپشك بۆ هەر‬ ‫ساڵێك چوار هەزارو ‪ 700‬هاواڵتی ناویان‬ ‫هاتووەتەوە‪ ،‬سااڵنەش سەد كەس لە كەسوكاری‬ ‫شەهیدان بەبێ تیروپشك لەسەر ئەركی خۆیان‬ ‫نێردراون بۆ حەج”‪.‬‬ ‫حەج یەكێك لە پێنج روكنەكەی ئیسالمو‬ ‫سااڵنە یەكجار ئەنجامدەدرێت و پشكی واڵتان‬ ‫دیاریكراوەو هەرچەندە هەرێمی كوردستان‬ ‫داوای كردووە رێژەكەی بۆ زیادبكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا وەك پێویستە بەدەم داواكارییەكەیەوە‬ ‫نەهاتوون‪.‬‬ ‫ئیسماعیل گەاڵڵی‪ ،‬بەڕێوەبەری راگەیاندنی‬ ‫حەج و عەمرەی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“چەندینجار داوامان كردووە رێژەكە زیادبكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دەوڵەتی سعودیە سااڵنە ‪ 35‬هەزار حاجی‬ ‫بۆ عێراق دیاریكردووەو‬ ‫چوار هەزارو ‪500‬یان بۆ‬ ‫هەرێم دانراون”‪.‬‬

‫(باندۆرا) و‬ ‫تیۆری الساییكردنەوەی كۆمەاڵیەتی‪..‬‬ ‫(ئەلبێرت باندۆرا)‪ ،‬زانایەكی كەنەدییە‪ ،‬ساڵی (‪)1925‬‬ ‫لەدایك بووە‪ ،‬هەتا ئێستا لەژیاندایەو تەمەنی (‪ )95‬ساڵە‪.‬‬ ‫(باندۆرا) یەكێكە لە زانا هەرە دیارەكانی بواری (دەروونناسیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی)‪ .‬ناوەڕۆكی تیۆرەكەی (باندۆرا) كە بەفێربوون‬ ‫لەڕێگەی سەرنجدانو الساییكردنەوە ناسراوە‪ ،‬جەخت لەوە‬ ‫دەكاتەوە كە مرۆڤ لە ژینگەی كۆمەاڵیەتییەوە فێردەبێتو‬ ‫پێدەگات‪ ،‬لەڕێگەی پەروەردەوە‪ ،‬الیەنگریو پەیوەستبوونی‬ ‫بۆ خێزان‪ ،‬بۆ نیشتمان‪ ،‬بۆ ئاین‪ ،‬بۆ زانستو‪ ..‬هتد‪ ،‬ال‬ ‫دروستدەبێت‪ .‬هۆكاری هەرە دیاری فێربوونیش بریتییە لە‬ ‫سەرنجدانو الساییكردنەوەی مرۆڤ بۆ رەفتاری كەسانی تر‪ .‬لە‬ ‫سۆنگەی ئەمەوەیە كە (باندۆرا) لەوبڕوایە كە مندااڵ لەڕێگەی‬ ‫سەرنجدانو السایكردنەوەی كەسانی ترەوە‪ ،‬گەشە دەكاتو‬ ‫شارەزا دەبێتو زانیارییەكانی زیاد دەكات‪ ،‬بۆیە پێیوایە كە‬ ‫السایكردنەوە غەریزەیە‪ ،‬لەگەاڵ لەدایكبوونی مرۆڤدا‪ ،‬لەدایك‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫(باندۆرا) ئەوە دەخاتەڕوو كە چەند هۆكارێك هەن‬ ‫كاریگەرییان هەیە لەسەر فێربوون لەڕێگەی سەرنجدانو‬ ‫الساییكردنەوەی مندااڵ بۆ كەسانی دەوروبەری‪ ،‬دیارترینیان‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬پلەو پایەو كەسایەتی ئەو كەسەی كە مندااڵ دەیەوێت‬ ‫السایی بكاتەوە‪ .‬واتا ئەو كەسە چەند لەمنداڵەكەوە نزیكە‪،‬‬ ‫هەروەها منداڵەكە چەندە هۆگری ئەو كەسەیە‪ -2 .‬پەیوەندی‬ ‫بەتواناو لێهاتوویی منداڵەكەوە هەیە بۆ الساییكردنەوەی‬ ‫رەفتارەكە‪( -3 .‬سزاو پاداشت) رۆڵی كاریگەریان هەیە لەسەر‬ ‫فێربوونی مندااڵ لەڕێگەی الساییكردنەوەوە‪ ،‬چونكە مندااڵ‬ ‫هەمیشە السایی ئەو رەفتارانە دەكاتەوە كە دەبنە مایەی‬ ‫پەسەندی كەسانی دەوروبەرو لەسەری پاداشت دەكرێن‪،‬‬ ‫هەروەها دەستبەرداری ئەو رەفتارانەش دەبێت كە لەالیەن‬ ‫دەوروبەرەوە ناپەسەندنو سزا دەدرێن لەسەری‪ -4 .‬سەرسام‬ ‫بوونی مندااڵ بەكەسێتی كەسانی تر‪ ،‬هۆكارێكی ترە بۆ‬ ‫سەرنجدانو الساییكردنەوەی رەفتاری كەسانی تر‪ .‬بۆنموونە‪،‬‬ ‫مندااڵ كاتێك السایی باوكی‪ ،‬یان دایكی‪ ،‬یان مامۆستاكەی‪ ،‬یان‬ ‫هونەرمەندێك‪ ،‬یان یاریزانێك‪ ..‬هتد‪ ،‬دەكاتەوە‪ ،‬هۆكاری ئەمە‬ ‫بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەو منداڵە‪ ،‬سەرسامە بەو كەسانەو‬ ‫لەدڵەوە خۆشیانی دەوێت‪ -5 .‬هاوڕێیەتیو هاوبیریو هاوتوخمی‬ ‫دەبنە مایەی زیاتری سەرنجدانو الساییكردنەوە‪.‬‬ ‫(باندۆرا)‪ ،‬بۆ سەلماندنی راستی بیرو بۆچوونەكانی‪،‬‬ ‫تاقیكردنەوەیەكی لەسەر چەند منداڵێك لە باخچەیەكی مندااڵندا‬ ‫بەم شێوەیە ئەنجامی دا‪( :‬باندۆرا)‪ ،‬كۆمەڵە منداڵێكی هێناو‬ ‫دابەشیانی كرد بەسەر پێنج گروپدا‪ ،‬بۆ هەر گروپێك دیمەنو‬ ‫ژینگەیەكی تایبەتی دروستكرد‪ ،‬بەم شێوەیە‪ :‬گروپی یەكەم‪:‬‬ ‫پیاوێكی شەڕخوازیان بینی‪ ،‬بەشێوەیەكی ناشرین‪ ،‬جنێوی‬ ‫دەدا‪ ،‬شەقی دەوەشاند‪ ،‬تفی دەكرد لەبووكەڵەیەكی گەورە‬ ‫كە لەپالستیك دروستكرابوو‪ .‬گروپی دووەم‪ :‬لەشێوەی فیلم‬ ‫كارتۆندا‪ ،‬جگە لەوەی كە هەمان دیمەنی گروپی یەكەمیان بینی‪،‬‬ ‫هەروەها ئەوەشیان بینی كە پیاوەكە دەستدرێژی دەكاتە سەر‬ ‫بووكەڵە لەپالستیك دروستكراوەكە‪ .‬گروپی سێیەم‪ :‬لە شێوەی‬ ‫فیلم كارتۆندا‪ ،‬هەمان دیمەنی گروپی یەكەمو دووەمیان بینی‪.‬‬ ‫گروپی چوارەم‪ :‬هیچ یەكێك لەو دیمەنانەیان نەبینی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەر تەنها بۆ بەراوردكردن لەگەاڵ گروپەكانی تردا بەكارهێنران‪.‬‬ ‫گروپی پێنجەم‪ :‬دیمەنی فیلمێكی كۆمیدی چێژبەخشیان بینی‬ ‫كە هیچ رەفتارێكی شەڕخوازانەی تیادا نەبوو‪.‬‬ ‫لەدوای ئەمانە‪( ،‬باندۆرا) هەر گروپەی بەجیا خستە‬ ‫ژورێكەوە‪ ،‬هەموو ئەو كەرەستەو شتانەی كە پێشتر‬ ‫لەدیمەنەكاندا بینیبویان‪ ،‬بۆیانی دابینكرد‪ ،‬پاشان لەشوێنێكی‬ ‫تایبەتەوەو بەنهێنی‪ ،‬رەفتارە شەڕانییەكانی منداڵەكانی‬ ‫ژمارد‪ ،‬دواتر (ناوەندی ژمێرەی) یانی دەركرد‪ ،‬كە ئەم‬ ‫دەرئەنجامانەیان هەبوو‪ :‬گروپی یەكەم‪ ،‬ناوەندی ژمێرەیی‬ ‫رەفتارە شەخوازانەكانیان‪ ،‬بریتی بوو لە(‪ )183‬رەفتار‪ .‬گروپی‬ ‫دووەم‪ .)92( ،‬گروپی سێیەم‪ .)198( ،‬گروپی چوارەم‪.)52( ،‬‬ ‫گروپی پێنجەم (‪ )42‬رەفتار‪ .‬لەئەنجامی ئەم تاقیكردنەوەیەدا‪،‬‬ ‫(باندۆرا) بۆیدەركەوت كە‪ -1 :‬رەفتاری شەڕخوازانەی گروپی‬ ‫یەكەم لەدووەم زیاترە‪ ،‬چونكە گروپی یەكەم‪ ،‬دیمەنە‬ ‫شەڕەنگێزییەكەیان بەشێوەیەكی واقیعی بینی بوو‪ -2 .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی گروپی دووەم‪ ،‬دیمەنەكەیان لەشێوەی فیلم كارتۆندا‬ ‫بینیبوو‪ ،‬بۆیە رێژەی رەفتاری شەڕنگێزییەكانیان لەگروپی‬ ‫یەكەم كەمتر بوو‪ -3 .‬رەفتاری شەڕخوازانەی گروپی سێیەم‬ ‫لەهەمووان زیاتر بوو‪ ،‬چونكە بەهەمان دۆخی گروپی یەكەم‬ ‫و دووەمدا تێپەڕیبوون‪ ،‬بۆیە رێژەی رەفتاری شەڕخوازانەیان‬ ‫لەهەر پێنج گروپەكە زیاتر بوو‪ -4 .‬رەفتاری شەڕخوازانەی‬ ‫گروپی چوارەم‪ ،‬لەهەر سێ گروپەكەی پێش خۆی كەمتر‬ ‫بوو‪ ،‬چونكە هیچێك لەدیمەنە شەڕخوازانەكانیان نەبینی‬ ‫بوو‪ .‬ئەو رەفتارە شەڕەنگێزیانەش كە ئەم گروپە ئەنجامیان‬ ‫دابوو‪ ،‬لەژینگەی تری كۆمەاڵیەتییەوە فێری بووبوون‪-5.‬‬ ‫رەفتاری شەڕخوازانەی گروپی پێنجەم لەهەمووان كەمتر‬ ‫بوو‪ ،‬چونكە‪ ،‬نەك دیمەنی شەڕەنگێزییان نەبینی بوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دیمەنێكی كۆمیدیو ئاشتیخوازانەیان بینی بوو‪ .‬ئەو رەفتارە‬ ‫شەڕەنگێزیانەش كە ئەم گروپە ئەنجامیاندابوو‪ ،‬لە ژینگەی‬ ‫ترەوە فێری بووبوون‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردە و دەروونناسی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫یادەوەریی‬ ‫پزیشکێک‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬ ‫هەفتانە دەینووسێت‬

‫خنکاندن‬ ‫نزیکەی نیو کاتژمێر بوو‪ ،‬لەدەرەوەی ژووری‬ ‫پشکنینەکە چاوەڕوانی دەکرد‪ ،‬بەنیاز بوو دوای‬ ‫تەواوبوونی بینینی نەخۆشەکان بچێتە ژوورێ بۆ‬ ‫الی پزیشکەکە‪.‬‬ ‫قوتابی پۆلی شەشی ئامادەیی بوو‪ ،‬نمرەیەکی‬ ‫بەرزی هێنابوو و باوانی هەروەک هەموو خێزانێکی‬ ‫ئەم کۆمەڵگایە‪ ،‬حەزیاندەکرد بچێتە کۆلیژی‬ ‫پزیشکی‪ ،‬بەاڵم ئەم بەهیچ شێوەیەک حەزی بەو‬ ‫بوارە نەبوو‪ ،‬زیاتر حەزی بە بواری ئەندازیاری و‬ ‫تەکنەلۆژیا بوو‪ ،‬هەستی دەکرد بەبینینی خوێن و‬ ‫نەخۆشی شتێک لە گەدەیدا ئازاری دەدات و دڵی‬ ‫تێکهەڵدێت پێی‪.‬‬ ‫هەر لەو ڕۆژەی دەستی خوشکەکەی بوو‬ ‫بە دەرگای سەیارەیەکەوەو خوێنی لێهات‪ ،‬ئەم‬ ‫بە واق وڕماوییەوە بەرامبەری وەستا و کەمێکی‬ ‫مابوو ببورێتەوە‪ ،‬ئەو ڕاستییەی بۆ دەرکەوت کە‬ ‫ئەم سەرکەوتوو نابێت لەو بوارەدا‪ .‬بەاڵم لەبەردەم‬ ‫پێداگری دایک و باوکیدا ناچار بوو خۆی بۆ ئەو‬ ‫کۆلێژە ئامادە کات‪ ،‬ڕۆژێک پێش پێشکەشکردنی‬ ‫بۆ ئەو کۆلیژە‪ ،‬بەخەیاڵیدا هات ڕای ئەو پزیشکەی‬ ‫هاوڕێی دایکیشی وەربگرێت و بزانێت ژیانی‬ ‫پزیشکەکان چۆن دەگوزەرێت؟ هەر بۆیە هاتبووە‬ ‫کلینیکەکەی چاوەڕێی بینینی بوو ‪.‬‬ ‫سکرتێرەکە فەرمووی چوونە ژوورەوەی لێکردو‬ ‫ئەمیش جلەکانی ڕێککردو بەرەو ژووری پزیشکەکە‬ ‫ملی نا‪ ،‬پزیشکەکە لەبەری هەڵساو بەخێرهاتنی‬ ‫کرد‪ ،‬ئەمیش لە کورسیەکەی بەردەمی دانیشت ‪.‬‬ ‫پزیشکەکە‪ :‬پیرۆزە‪ ،‬خۆشحاڵم ئەو نمرەیەت‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫زۆر سوپاس و مەمنون‪.‬‬‫‪+‬بڕیارتداوە بچیتە کوێ؟‬ ‫لە ڕاستیدا من زیاتر بۆ ئەوە هاتووم‪ ،‬من‬‫بڕیارمنەداوە‪ ،‬دایک و باوکم بڕیاریانداوە‪.‬‬ ‫‪+‬واتە چۆن؟‬ ‫ من حەزم لە کۆلیژی ئەندازیارییە‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬‫حەزیان لە کۆلیژی پزیشکییە‪ ،‬ئێستا تیا ماوم‪،‬‬ ‫نازانم چ بڕیارێک بدەم؟ بۆیە هاتووم ڕای تۆش‬ ‫وەرگرم‪ ،‬تۆ بڵێی سەرکەووتوو بم لە بوارێک کە‬ ‫حەزم لێی نیە؟‬ ‫پزیشکەکە سەیرێکی کرد و وتی‪ :‬گەورەترین‬ ‫کێشەی ئەم کۆمەڵگایە ئەوەیە کە کەس بە ئارەزووی‬ ‫خۆی پیشەکەی هەڵنابژێرێت‪ ،‬زۆربەمان پیشەکانمان‬ ‫کەسانی دەوروبەر بۆی هەڵبژاردووین‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫زۆربەشمان لە کارەکانماندا سەرکەووتوونین‪ ،‬ئەم‬ ‫کۆمەڵگایەی ئێمە السایکردنەوە کوشتویەتی‪،‬‬ ‫هەمووی وادەزانێت بۆ ئەوەی سەرکەووتوو بێت‬ ‫دەبێت پزیشک بێت یان ئەندازیار‪ ،‬هەرگیز بیر‬ ‫لەوە ناکەینەوە هەموو پیشەیەک جوانی خۆیی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرگیز بیر لەوە ناکەینەوە کە مامۆستایەک‪،‬‬ ‫نوسەرێک‪ ،‬دارتاشێک‪ ،‬وەرزشەوانێک‪ ،‬هەتاکو‬ ‫کارگوزارێک چەندە گرنگە بۆ پێشکەوتنی کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫هەرگیز بیرت لەوە کردۆتەوە ئەگەر ئێمە هەموومان‬ ‫پزیشک بین ژیانمان چۆن دەبوو؟!‬ ‫ لەڕاستیدا من بۆیە دوودڵم‪ ،‬هەست دەکەم‬‫دەبێت ئەو کۆلێژە بخوێنم کە لەگەڵ حەز و‬ ‫ئارەزووی مندا دەگونجێت ‪.‬‬ ‫‪ +‬کەواتە بڕۆ ئەو کۆلێژەی کە حەزت پێیەتی‪،‬‬ ‫بامن یەک نمونەت پێ بڵێم بۆ ئەوەی ڕێگاکەت‬ ‫بدۆزییەوە “تۆ هەموو کات دڵنیام وشەی ‪-‬خنکاندن‬ ‫ت بیستووە‪ ،‬هەمیشە واتێدەگەین خنکاندن مانای‬‫ئەوەیە بکەویتە ناو ئاو‪ ،‬بەاڵم بە هیچ جۆرێک وانیە‪،‬‬ ‫هەرگیز بیستۆتە ماسیەک لەناو ئاودا بخنکێت؟!‬ ‫بەاڵم بە پێچەوانەوە کە دەکەوێتە هەواوە دەخنکێتو‬ ‫دەمرێت”‪ ،‬خنکاندن کەوتنە شوێنێکەوەیە کە‬ ‫شوێنی خۆت نیە‪ ،‬کەوتنە شوێنێکە لەگەڵ حەز و‬ ‫ئارەزووەکانت نەگونجێن‪ ،‬کەوتنە شوێنێکە بچەقیت‬ ‫تیایدا و وەستاو بیت و بێ پێشکەوتن و بێ بەرهەم‬ ‫بیت‪ ،‬خنکاندن بەس لەناو ئاودا نیە‪ ،‬بەڵکو لەناو‬ ‫ژیانێکدایە کە تۆ هەڵتنەبژاردووەو دەوروبەرت‬ ‫هەڵیانبژاردووە‪ ،‬بۆیە قەت ناگەیت بە ئامانجت‬ ‫چونکە ئامانجی تۆ نیە ئامانجی دەوروبەرتە‪،‬‬ ‫هیوادارم لە پەیامەکەم تێگەشتبێتی؟‬ ‫بەڵێ دکتۆری بەڕێز‪ ،‬پەیامەکەت گەشت‪ ،‬زۆر‬‫سوپاس بۆ کاتت‪.‬‬ ‫ژوورەکەی بەجێهێشت و لەدڵیدا بڕیاری دابوو‬ ‫بڕواتە ماڵەوەو دایک و باوکی بخاتە بەردەمی ئەو‬ ‫ڕاستییەی کە چیدی گوێ بۆ حەزو ئارەزووەکانی‬ ‫خۆی بگرێت و بچێتە ئەو کۆلیژەی کە خۆی‬ ‫دەیەوێت نەک ئەوان ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫سۆشیال میدیا وەک چەکێک بەکاردەهێنرێت‬

‫ئاسایشی کەسی و کۆمەاڵیەتی و نیشتیمانی لەبەردەم مەترسیی تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندایە‬

‫زەمەن‬ ‫رۆژنامەنووسان و رۆشنبیران و شارەزایانی‬ ‫بواری میدیا هۆشداریی دەدەن‪ ،‬لەوەی کە خراپ‬ ‫بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬خەریکە‬ ‫دەبێتە مۆدێل و کاریگەریی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسیی و ئابووری لەدواى خۆى جێدەهێڵێت و‬ ‫بەکارهێنانیش لە ملمالنێ سیاسییەکاندا ئەگەرى‬ ‫هەڵوەشاندنەوەو پشێویی کۆمەاڵیەتی زیاتر‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی‬ ‫و تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬بوەتە پرسی گەرم و‬ ‫رۆژانە چەندین کێشەی گەوری لێدەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫بەوتەی شارەزایانی بوارەکە‪ ،‬بەکارهێنانی بۆ‬ ‫ملمالنێ سیاسییەکان و شکاندنی و تیرۆرکردنی‬ ‫کەسایەتییەکان لە حاڵەتەوە بووەتە دیاردە‪.‬‬ ‫د‪.‬نەزاکەت حسێن‪ ،‬پسپۆڕو مامۆستای میدیا‬ ‫لە زانکۆی سلێمانی‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان بەتەنها کاریگەریی لەسەر‬ ‫پەیوەندی کۆمەاڵیەتی نییە‪ ،‬بەڵکو کاریگەریی‬ ‫لەسەر سەرجەم بوارەکانی ژیان دروستکردووە‪،‬‬ ‫چونکە لە زۆربەی کۆمەڵگەکاندا جیهانێکی‬ ‫دروستکردووە‪ ،‬پێچەوانەی جیهانە واقیعییەکەیە”‪.‬‬ ‫بەوتەی د‪.‬نەزاکەت حسێن‪ ،‬هەموو‬ ‫کەسایەتییەک دەبێتە دوو کەسایەتی جیاواز‪،‬‬ ‫کەسایەتییەک لە ژیانە گریمانەییەکەو‬ ‫خەیاڵییەکە‪ ،‬جیاواز لە کەسایەتییە واقیعییەکە‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوە دوو کۆمەڵگەی گریمانەیی و‬ ‫واقیعی دروستکردووە‪ ،‬ئەم دوو کۆمەڵگەیە‬ ‫بەریەککەوتنی تەواوەتییان هەیە‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫کۆمەڵگا گریمانەییەکە روودەدات کاریگەریی هەیە‬ ‫لەسەر کۆمەڵگە واقیعییەکە‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد؛ لەناو تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫شتێک نەماوە بەناوی ژیانی تایبەت کە ئەوەش‬ ‫چەندین کێشەو گرفت دەهێنێتە ئاراوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫چاالکییەکانت باس دەکەیت‪ ،‬خەڵک زۆر ئاسان‬ ‫دەتوانێت لە رێگەی چاالکییەکانتەوە بەهەموو‬ ‫شتێکی تۆ بگات و زانیارییە کەسایەتییەکانت‬ ‫ببات‪ ،‬لەکاتێکدا لەباری ئاساییدا رەنگە‬ ‫نەیتوانیایە لە چەندین سەرچاوەی‬ ‫نزیکیشتەوە ئەو زانیارییانە‬ ‫دەستبکەوێت‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫تۆڕەکەی تۆ دەستی‬ ‫دەکەوێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەکان‪،‬‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫چەندین کێشەی کەسی‬ ‫و خێزانی و‬

‫کۆمەاڵیەتی و سیاسی و تەنانەت ئابوورییان‬ ‫لێکەوتووەتەوەو دۆسیەکانی دادگاش پڕ بوون لەو‬ ‫کێشانە‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان یاسایەکی تایبەت‬ ‫نییە بە سۆشیال میدیاو تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم یاسای ژمارە ‪6‬ی ساڵی ‪ ،2008‬یاسای‬ ‫قەدەغەکردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی‬ ‫پەیوەندیکردن لە هەرێمی کوردستان –‬ ‫عێراق هەیەو زۆربەی دۆسیەکان بەو یاسایە‬ ‫یەکالدەکرێنەوە‪.‬‬ ‫فەرحان جەوهەر‪ ،‬پەرلەمانتاری خولی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬هاوڕایە لەگەڵئەوەی کە‬

‫کاتێک چاالکییەکانت‬ ‫باس دەکەیت‪ ،‬خەڵک زۆر‬ ‫ئاسان دەتوانێت لە رێگەی‬ ‫چاالکییەکانتەوە بەهەموو‬ ‫شتێکی تۆ بگات و زانیارییە‬ ‫کەسایەتییەکانت ببات‬

‫سۆشیال میدیا‪ ،‬رۆڵی گرنگ دەبینێت لە بواری‬ ‫کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬سیاسیی و ئابووری‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫خێراترین ئامرازە بۆ گەیشتن بە زانیارییەکان‪.‬‬ ‫لەگەڵئەوەشدا جەخت دەکاتەوە‪ ،‬کە لە‬ ‫هەرێمی کوردستان بە پێچەوانەی مەبەستە‬ ‫راستەقینەکەی بەکاردەهێنرێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫چووەتە ناو بواری ملمالنێی سیاسیی و زۆرجار‬ ‫زانیاری ناڕاست بەکاردەهێنن‪ ،‬ئەمە لە حاڵەت‬ ‫دەرچووەو بووەتە دیاردە‪.‬‬ ‫فەرحان جەوهەر بەپێویستی دەزانێت چۆن‬ ‫یاسا بۆ بواری رۆژنامەگەریی‬ ‫هەیە‪ ،‬دەبێت‬

‫یاسایەکی گشتگیر هەبێت بۆ بواری میدیای‬ ‫ئەلیکترۆنی و سۆشیال میدیاش‪ ،‬چونکە تائێستا‬ ‫لە کوردستان ئەم بابەتە بە یاسا رێکنەخراوە‪،‬‬ ‫بۆیە “زۆر تەشهیرو ناوزڕاندن” دژی یەکتر‬ ‫بەکاردەهێنرێت‪ ،‬وەرگریش دەکەوێتە ژێر‬ ‫کاریگەریی ئەو زانیارییە ناڕاستانەوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەبێتە هۆی زیاتر توندوتیژبوونی تاکی کۆمەڵگەو‬ ‫زۆرجار رەنگە ملمالنێ مەدەنییەکە تێپەڕێنێت‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردوودا‪ ،‬چەندین دیمەنی نەشیاوو‬ ‫دروستکراو لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و سۆشیال‬ ‫میدیا بۆ هاواڵتیان و نووسەران و رۆشنبیران و‬ ‫کەسایەتییە دیارو سیاسییەکان دروستکراو بووە‬ ‫هۆی دروستبوونی کێشەو ناکۆکی کۆمەاڵیەتیی و‬ ‫سیاسیی گەورە‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی‬ ‫پەیوەندی؛ هەرکەسێک بە خراپی مۆبایل‪ ،‬یان‬ ‫ئامێرێکی پەیوەندی پەیوەندیکردنی تەلدار یان‬ ‫بێ تەل یان ئینتەرنێت یان پۆستی ئەلیکترۆنی‬ ‫بۆ مەبەستی هەڕەشەکردن‪ ،‬یان تۆمەت‬ ‫هەڵبەستن‪ ،‬یان جنێودان یان باڵوکردنەوەی‬ ‫هەواڵی هەڵبەستراو بەکارهێنا‪ ،‬کە ترس پەیدا‬ ‫دەکات یان دزەی بە گفتوگۆ کردن کرد یان‬ ‫وێنەی چەسپاو یان جوواڵو یان کورتەنامەی‬ ‫باڵوکردەوە‪ ،‬کە لەگەڵ خوڕەوشتی گشتیدا‬ ‫ناگونجێ یان بەبێ روخسەت و مۆڵەت وێنەی‬ ‫گرت یان کاروبارێکی وا کە شەرەف بریندار‬ ‫بکات یان هانی ئەنجامدانی تاوان یان کاری‬ ‫بەدڕەوشتی یان باڵوکردنەوەی زانیاری پەیوەست‬ ‫بە نهێنی ژیانی تایبەت یان خێزانی بۆ تاکەکان‬ ‫باڵوبکاتەوە‪ ،‬کە بەهەر رێگایەک بێت چنگی‬ ‫کەوتبێت هەتا ئەگەر راستیش بن‪ ،‬ئەگەر بەهۆی‬ ‫باڵوکردنەوەیان و دابەشکردنیان سوکایەتی یان‬ ‫زیانیان پێ بگەیەنێت‪ ،‬ئەوا بۆ ماوەیەک بەند‬ ‫دەکرێت کە لە ‪ 6‬مانگ کەمتر نەبێت و لە ‪5‬‬ ‫ساڵیش زیاتر نەبێت وە بە غەرامەیەکیش سزا‬ ‫دەدرێت کە لە (‪ )1000000‬یەک ملیۆن دینار کەمتر‬ ‫نەبێت و لە (‪ )5000000‬پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر‬ ‫نەبێت یان بە یەکێک لەو دوو سزایە سزادەدرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬نەزاکەت حسێن پسپۆڕی‬ ‫پێیوایە‬ ‫میدیا‪،‬‬ ‫ما مە ڵە کر د ن‬ ‫لەناو تۆڕە‬

‫کۆ مە اڵ یە تییە کا ن‬ ‫کوردستان‬ ‫هەرێمی‬ ‫لە‬ ‫مامەڵەیەکی تەندروست نییە‪،‬‬ ‫چونکە هۆشیاریی لە چۆنیەتی‬ ‫مامەڵەکردن بەو ئامێرانە نییەو‬ ‫یاساش رێکینەخستووە‪ ،‬بەشێکی‬ ‫بەکارهێنەرانیشی بەمەبەست و بە‬ ‫خراپی بەکاریدەهێنن‪ ،‬بۆیە کاریگەریی‬ ‫هەیە لەسەر ژیانی تایبەت‪ ،‬بارودۆخی‬

‫کۆمەاڵیەتی و ئاسایشی کۆمەاڵیەتی و تەنانەت‬ ‫لەسەر ئاسایشی نیشتیمانی هەیە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئاسایشی کەسی و کۆمەاڵیەتی و نیشتیمانی‬ ‫لەبەردەم تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا بەگشتی لە‬ ‫مەترسیدایەو وەکو چەکێک بەرامبەر‪ ،‬کەس‪،‬‬ ‫حیزب‪ ،‬گروپ بەکاردەهێنرێت و تەنانەت بۆ‬ ‫تیرۆری کەسایەتی بەکاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی‪ ،‬کاروان ئەنوەر‪ ،‬سکرتێری لقی‬ ‫سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان‪،‬‬ ‫یەکێک لە بنەماکانی کاری میدیایی بوونی‬ ‫دەرگاوانە‪ ،‬دەرگاوان چاودێرە‪ ،‬هەر ئەوەش‬ ‫بە خاڵی جیاکەرەوەی نێوان رۆژنامەنووس و‬

‫بەشێکی زۆری کێشەکان و‬ ‫دۆسیەکانی دادگا‪ ،‬بە پلەی‬ ‫یەکەم‪ ،‬تەنانەت کێشەی‬ ‫جیابوونەوەش پەیوەندی بە‬ ‫سۆشیال میدیاوە هەیە‬

‫هاواڵتی ئاسایی دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم کێشەکە ئەوەیە‬ ‫لە سۆشیال میدیادا دەرگاوانی تێدا نییە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوەشە وایکردووە کێشەیەکی زۆر گەورەی بۆ‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان دروستکردووە‪.‬‬ ‫سکرتێری لقی سلێمانی رۆژنامەنووسانیش‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەشێکی زۆری کێشەکان و دۆسیەکانی‬ ‫دادگا‪ ،‬بە پلەی یەکەم‪ ،‬تەنانەت کێشەی‬ ‫جیابوونەوەش پەیوەندی بە سۆشیال میدیاوە‬ ‫هەیە‪ ،‬زۆر حاڵەتی نەخوازراوی دروستکردووە‪،‬‬ ‫لە رووی کۆمەاڵیەتی و ئەخالقی و ئابووری و‬ ‫سیاسییەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تۆڕی کۆمەاڵیەتی رۆڵی خراپی‬ ‫هەیە لە تێکشکاندنی کەسایەتییەکانی ناو‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬دروستکردن و دەستکاریی کردنی‬ ‫وێنە بێئەوەی راست بێت‪ ،‬چەندین کەسایەتی‬ ‫و سیاسەتمەدارو کەسانی دیاری شکاندووە‪،‬‬ ‫دادوەرەکانیش بەشێکی زۆری ئەو کێشانە‬ ‫بەپێی یاسای خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی‬ ‫پەیوەندی یەکالیی دەکەنەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫سۆشیال میدیا وەک میدیای رەسمی ئەژمار‬ ‫ناکرێت”‪.‬‬ ‫هەر بەپێی یاسای خراپ بەکارهێنانی‬ ‫ئامێرەکانی پەیوەندی‪ ،‬هەرکەسێک بە‬ ‫ئەنقەست مۆبایل یان ئامێرێکی پەیوەندی‪،‬‬ ‫یان ئینتەرنێت یان پۆستی ئەلیکترۆنی بۆ‬ ‫جاڕسکردنی خەڵک بەکاربهێنێت‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫ماوەیەک کە لە ‪ 3‬مانگ کەمتر نەبێت‬ ‫و لە یەک ساڵیش زیاتر نەبێت بەند‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بە غەرامەیەکیش سزا دەدرێت‬ ‫کە لە ‪ 750000‬حەوت سەد و پەنجا‬ ‫هەزار دینار کەمتر نەبێت و لە ‪3000000‬‬ ‫سێ ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت یان بە‬ ‫یەکێک لەو دوو سزایە سزادەدرێت‪.‬‬ ‫کاروان ئەنوەر‪ ،‬پێیوایە تۆڕی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کە دروستکراوە‪ ،‬بۆ ئەوەیە‬ ‫بۆ هاوڕێیان و بەکارهێنەرانی هەندێک شتی‬ ‫تایبەتی ژیانی خۆیان باڵوبکەنەوە‪ ،‬نەک بۆ‬ ‫الیەنی سیاسی‪ ،‬ئێستا حاڵەتەکە لە ئەکاونتی‬ ‫کەسی دەرچووە بووەتە پەیج‪ ،‬هەرزەکارێک‬ ‫پەیجێک دروست دەکات ‪ 300‬هەزار الیکی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەقەدەر کەناڵێکی میدیایی گەورە‬ ‫فیدباک دروست دەکات‪ ،‬کڕین و فرۆشتنی‬ ‫پێوەدەکرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی کاریگەریی دروست‬ ‫دەکات‪ ،‬بەشێکی زۆری مارکێتین‪ ،‬سیاسەت بە‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان دەکرێت‪ ،‬چەندین پەیج‬ ‫یان تۆڕی سێبەر هەیە‪ ،‬بۆیە کاری ئەو تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتیانە کاریگەری لەسەر ژیانی تاک و‬ ‫کۆمەڵ و سیاسەت و ئابووری و کۆی کۆمەڵگە‬ ‫بەگشتی دروست کردووە‪.‬‬ ‫فەرحان جەوهەر هاوڕایە لەگەڵ ئەوەی‪،‬‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان کاریگەریی خراپی هەیە‪،‬‬ ‫توندوتیژی زیادتر دەکات‪ ،‬رقی سیاسی زیاتر‬ ‫دەکات‪ ،‬رق لەناو کۆمەڵگادا بەرپا دەبێت‪،‬‬ ‫وەرگر دەکەوێتە ژێر کاریگەریی زانیاری ناڕاست‬ ‫و بەکارهێنانەوەی‪ ،‬کە ئەوەش کاریگەریی زۆر‬ ‫خراپی لەناو کۆمەڵگادا هەیە‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪13‬‬

‫پێشبینی دەکرێت خەرجی قەڵەوی لەواڵتانی تازەپێگەیشتوو سااڵنە بگاتە زیاتر لە ‪ 7‬ملیار دۆالر‬

‫تێچووى چارەسەری نەخۆشییەکان‬ ‫لەسەر ئابوورى واڵتان‬ ‫زەمەن‬ ‫راپۆرتی بانکی نێودەوڵەتی‬ ‫سەرەڕاى بەرزبوونەوەى ناوەندی تەمەن‬ ‫لە جیهاندا‪ ،‬بەاڵم باڵوبوونەوەى نەخۆشی‬ ‫درێژخایەن گوازراوەو نەگوازراوەى جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫بووەتە مەترسی لەسەر گەشەى ئابوورى جیهان‬ ‫و هەڵکشانی هێزی کارى تەندروست کە لە‬ ‫ئاست خواستی بازاڕی کاردا بێت‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫سااڵنە زیاتر لە ‪ 15‬ملیۆن کەس پێش تەمەنی‬ ‫‪ 70‬ساڵی بەهۆى نەخۆشییەکانەوە دەمرن‪ ،‬وەکو‬ ‫نەخۆشییەکانی جەڵتەو شێرپەنجەو شەکرەو‬ ‫زیادبوونی کێش و قەڵەوی‪.‬‬ ‫نەخۆشییە درێژخایەنەکان‪ ،‬بوونەتە‬ ‫سەرچاوەى دڵەڕاوکێ و نیگەرانی کۆى واڵتانی‬ ‫جیهان‪ ،‬بە واڵتانی هەژارو دەوڵەمەندو پێشکەوتوو‬ ‫و دواکەوتووەوە‪.‬‬ ‫محەمەد بات‪ ،‬بەڕێوەبەرى تەندروستی‬ ‫و خۆراک‪ ،‬لە بانکی نێودەوڵەتی‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەکات‪ ،‬کاریگەرترین رێگا بۆ چارەسەرکردنی‬ ‫نەخۆشییە درێژخایەنە نەگوازراوەکان بریتییە لە‬ ‫بەرزکردنەوەى رێژەى وەبەرهێنان لە چاودێرى‬ ‫و خۆپاراستنی تەندروستی‪ ،‬ئەوەش سوودی بۆ‬ ‫ئابوورى و تەندروستی و هێزی کار دەبێت‪.‬‬ ‫دابینکردنی هۆیەکان و ئامێرى پێشکەوتوو‪،‬‬ ‫بۆ ئاشکراکردنی پێشوەختەى نەخۆشییەکان و‬ ‫چارەسەرکردنیان‪ ،‬پێش ئەوەى نەخۆشییەکە‬ ‫بگاتە قۆناغی مەترسیدار‪ ،‬گیانی هەزاران کەس‬ ‫لە مردن رزگار دەکات و تێچووەکانی چاودێری‬ ‫و چارەسەرکردنی نەخۆشییەکان کەمدەکاتەوەو‬ ‫پاڵپشتی حکومەتەکان دەکات بۆ رێگرتن لە‬ ‫باڵوبوونەوەى هەر نەخۆشییەکی کوشندە‪ ،‬کە‬ ‫دواتر زیانی زۆرى ئابوورى لێدەکەوێتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئێستا بەرزبوونەوەى نەخۆشییە درێژخایەن و‬ ‫نەگوازراوەکان بوونەتە هەڕەشە لەسەر ئابوورى‬ ‫جیهان‪.‬‬ ‫نەخۆشی کێشی زیادو قەڵەوی‪ ،‬بووەتە یەکێک‬ ‫لە مەترسیدارترین نەخۆشییە نەگوزاراوەکان‬ ‫لەسەر ئاستی جیهاندا‪.‬‬ ‫بەرزبوونەوەى کێشی لەش بووەتە‬ ‫ئاڵنگارییەکی ترسناک لە جیهاندا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەنێوان چینی هەژارانداو ئەوانەى لە واڵتانی‬ ‫هەژارو خاوەن داهاتی کەمن‪ .‬ئەو نەخۆشییە‪،‬‬ ‫کێشەیەک نییە تەنیا واڵتانی گەشەسەندوو و‬ ‫پێشکەوتووی گرتبێتەوە‪ ،‬بەڵکو لە سەرتاسەرى‬ ‫جیهان باڵوبووەتەوەو کاریگەرى نەرێنی لەسەر‬ ‫گەشەى ئابوورى هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی نوێترین داتا‪ ،‬رێژەى قەڵەوی لەسەر‬ ‫ئاستی جیهان‪ ،‬لەساڵی ‪1975‬وە تائێستا‪ ،‬چوار‬ ‫هێندە زیادیکردووە‪ ،‬سااڵنە زیاتر لە چوار ملیۆن‬ ‫کەس بەهۆى کێشی زیادەوە گیان لەدەست‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2016‬دا‪ ،‬زیاتر لە دوو ملیارو ‪200‬‬ ‫هەزار کەس لە جیهاندا بەدەست کێشی زیادەوە‬ ‫گیرۆدەبوون‪ ،‬کە دەکاتە لە ‪%44‬ی کۆى‬ ‫دانیشتوانی گۆى زەوى‪ ،‬لە ‪%70‬ی ئەو کەسانەش‬ ‫لە واڵتانی هەژارو خاوەنی داهاتی مامناوەندن‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە‪ ،‬ئانێت دیکسۆن‪ ،‬جێگرى‬ ‫سەرۆکی بانکی نێودەوڵەتی بۆ کاروباری‬ ‫گەشەپێدانی مرۆیی رایگەیاند‪ :‬سنوردارکردنی‬ ‫بەرزبوونەوەى رێژەى قەڵەوی لە جیهاندا‪،‬‬ ‫سوودی گشتی نێودەوڵەتی هەیە‪ ،‬دەبێتە هۆى‬ ‫کەمبوونەوەى خەرجی و رێژەى نەخۆشییەکان و‬ ‫زیادبوونی سەرمایەی مرۆیی‪ ،‬دڵنیایی هەڵکشانی‬ ‫گەشەی ئابوورى جیهان‪ ،‬پاراستنی هێزی کاری‬ ‫تەندروست و ئامادە بۆ ئایندەیەکی بەرهەمدار‪.‬‬

‫خەرجی و کاریگەرییەکانی قەڵەوی‬

‫پێشبینی دەکرێت کۆى خەرجییەکان لە‬ ‫نەخۆشی قەڵەوی لە واڵتانی تازە پێگەیشتوو‬ ‫لەماوەى ‪ 15‬ساڵی داهاتوودا‪ ،‬سااڵنە بگاتە‬ ‫زیاتر لە ‪ 7‬ملیار دۆالر‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆى‬ ‫ئەوەى چەندین چینی جیاواز لە کۆمەڵگاکاندا لە‬ ‫خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بێبەش بن‪.‬‬ ‫تەنیا لە واڵتی چین لەنێوان ساڵی ‪2000‬‬ ‫بۆ ‪ ،2009‬خەرجییەکانی چاودێرى تەندروستی‬ ‫لە بوارى قەڵەویدا لە ‪ %0.5‬بۆ زیاتر لە ‪%3‬‬ ‫بەرزبووەتەوە‪.‬‬ ‫لە بەرازیل‪ ،‬تا ساڵی ‪ ،2010‬نزیکەى ‪ 6‬ملیار‬ ‫دۆالریان بۆ چارەسەرى قەڵەوی خەرج کردووە‪،‬‬

‫سنوردارکردنی‬ ‫بەرزبوونەوەى رێژەى‬ ‫قەڵەوی‪ ،‬سوودی گشتی‬ ‫نێودەوڵەتی هەیە‬ ‫بەاڵم بۆ ساڵی ‪ ،2050‬ئەو خەرجییە سااڵنە بۆ‬ ‫زیاتر لە ‪ 10‬ملیار دۆالر بەرزدەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو خەرجیانەش تەنیا چاودێرى‬ ‫تەندروستی ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵکو ئەو خەرجییە‬ ‫ناڕاستەوخۆیانەش دەگرێتەوە‪ ،‬کە بەهۆى‬ ‫کەمبوونەوەى بەرهەمی کارو ئامادەنەبوون لە‬ ‫کارو خانەنشینی پێشوەختەو چەندین هۆکارى‬ ‫دیکەش دەگرێتەوە‪ ،‬کە بارگرانییەکەى دەکەوێتە‬ ‫سەر تاک و کۆمەڵگاکان‪ ،‬بۆ نموونە بەپێی‬ ‫داتایەک‪ ،‬تەنیا خەرجی چاودێرى تەندروستی بۆ‬ ‫قەڵەوەکان لە چین لە ساڵی ‪ ،2000‬لە ‪%3.6‬‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بۆ ساڵی ‪ ،2025‬بۆ سەرووی لە‬ ‫‪ %9.8‬بەرزدەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی لێکۆڵینەوەکان‪ ،‬ئەو رێوشوێنانەى‬ ‫ئـێستا دەگیرێتەبەر بۆ سنوردارکردنی نەخۆشی‬ ‫قەڵەوی‪ ،‬سااڵنە گیانی ‪ 8‬ملیۆن و ‪ 200‬هەزار‬ ‫کەس لە واڵتانی هەژار لە مردن رزگار دەکات و‬ ‫داهاتی ‪ 350‬ملیار دۆالر بۆ سوودی ئابوورى ئەو‬ ‫واڵتانەى دەگێڕێتەوە تا ساڵی ‪.2030‬‬ ‫لە چەندین واڵتدا رێژەى کورتە بااڵو قەڵەوی‬ ‫کێشی زیادی کەسەکان لە بەرزبوونەوەى‬ ‫خێرادایە‪ ،‬ئەوەش مەترسی لەسەر سەرمایەى‬ ‫مرۆیی و گەشەى ئابوورى ئەو واڵتانە دروست‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫ئەو بارگرانییەی‪ ،‬کە بەوهۆیانەوە‬ ‫دروستدەبن‪ ،‬گۆڕانکارى لە پێکهاتەى خێزانەکاندا‬ ‫دروست دەکات‪ ،‬بەشێوەیەک بەشێک لە ئەندامی‬ ‫خێزانەکان‪ ،‬بەتایبەتی ژنان‪ ،‬دەبێت خۆیان‬ ‫تەرخان بکەن بۆ چاودێریکردنی ئەو نەخۆشانە‪،‬‬ ‫هەروەها چینی هەژاران زۆرترین زیانیان‬ ‫پێدەگات‪ ،‬چونکە ئەوان زۆرترین کات رووبەڕووی‬ ‫قەیرانی دارایی و ئابوورى و کەمی خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستییەکان دەبنەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕاى گۆڕانکارییەکان لە شێوەى ژیان و‬ ‫پێشکەوتنی ئاوەدانی و گەشەپێدانی ئابوورى و‬ ‫پێشکەوتنی سیستمی خۆراک‪ ،‬بەاڵم پێشبینی‬

‫دەکرێت تا ساڵی ‪ ،2030‬رێژەى نەخۆشییە‬ ‫درێژخایەن و نەگوازراوەکان و پەککەوتەکان لە‬ ‫جیهاندا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبێتەوە‪ ،‬بەهۆى‬ ‫خواردنی خۆراکی ناتەندروست و کەمبوونەوەى‬ ‫چاالکی جەستەیی و وەرزشکردن‪.‬‬

‫هەوڵی بەدیهێنانی‬ ‫گەشەپێدانی بەردەوام‬

‫تەنیا ‪ 10‬ساڵ‪ ،‬کاتى کۆتایی هاتنی ماوەى‬ ‫بەدیهێنانی گەشەپێدانی بەردەوام لەسەر ئاستی‬ ‫جیهاندا ماوە‪ ،‬لەبەرئەوە کۆمەڵگاى نێودەوڵەتی‬ ‫و بانکی نێودەوڵەتی هەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە‬ ‫بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشییە نەگوازراوەکان‬ ‫لەسەر ئاستی جیهاندا‪.‬‬ ‫لەپێناو پاراستنی نەوەکانی داهاتوو‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەسەر حکومەتی واڵتان و هاوبەشەکانیان‬ ‫لە گەشەپێدانی مرۆیی‪ ،‬پرۆگرامێگی گشتگیر‬ ‫پەیڕەوبکەن‪ ،‬بۆ چاودێرییەکی بەهێزی‬ ‫تەندروستی و جەخت لە رێوشوێنی پێویست‬ ‫بکەنەوە بۆ خۆپاراستن لە نەخۆشییەکان‪.‬‬ ‫بانکی نێودەوڵەتی هاوکارى دارایی‬ ‫پێشکەش حکومەتەکان دەکات بۆ بەهێزکردنی‬ ‫سیستمی چاودێرى تەندروستی و بەرزکردنەوەى‬ ‫تواناکان بۆ دەستنیشانکردنی مەترسییەکان‬ ‫و چارەسەرکردنی نەخۆشییەکان‪ ،‬لەپێناو‬ ‫پاراستنی تەندروستی هێزی کارو بونیادنانی‬ ‫سەرمایەى مرۆیی‪.‬‬ ‫بەهاوکارى بانکی نێودەوڵەتی‪ ،‬حکومەتی‬ ‫میسر‪ ،‬هەڵمەتی ‪ 100‬ملیۆن هاواڵتی تەندروست‪،‬‬ ‫دەستپێکردووە‪ ،‬مەبەستی پشکنینی ڤایرۆسی‬ ‫جگەرو سنوردارکردنی نەخۆشییەکانی قەڵەوی‬ ‫و شەکرەو بەرزبوونەوەى فشارى خوێن‪ ،‬لەو‬ ‫پێناوەدا هەستاوە بە بەرزکردنەوەى کواڵیتی‬ ‫خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان لە بنکەو‬ ‫نەخۆشخانەکانی گشتی و دابینکردنی ئامێرى‬ ‫پێشکەوتوو بۆ پشکنینی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫حکومەتی ئەرجەنتینیش داوای لە‬ ‫بانکی نێودەوڵەتی کردووە‪ ،‬هاوکارى‬ ‫بکات‪ ،‬لە بەرزکردنەوەى تواناى دامەزراوە‬ ‫تەندروستییەکان‪ ،‬بەمەبەستی بەرزکردنەوەى‬ ‫کواڵیتی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان و‬ ‫پاراستنی هاواڵتیان لە نەخۆشییەکان و پشکنین‬ ‫و چارەسەرکردنی نەخۆشەکان‪ ،‬کە چەندین‬ ‫جۆرى نەخۆشی لەخۆدەگرێت‪ ،‬وەکو نەخۆشی‬ ‫سیل‪ ،‬خوێن‪ ،‬ڤایرۆسی جگەرو نەخۆشییە‬ ‫نەگوازراوەکان‪.‬‬

‫رێوشوێنی کاریگەر‬ ‫بۆ سنوردارکردنی نەخۆشییەکان‬

‫بانکی نێودەوڵەتی‪ ،‬چەندین پێوەرو بنەماى‬ ‫دەستنیشان کردووەو رێوشوێنی پێویستی‬ ‫گرتووەتەبەر بۆ سنوردارکردنی نەخۆشییەکان و‬ ‫کەمکردنەوەى تێچووەکانیان‪ ،‬وەکو دروستکردن‬ ‫و دانانی کارتی زانیارى لەسەر خۆراکە‬ ‫دەستکردەکان لەکاتی فرۆشتنیان‪ ،‬بەرزکردنەوەى‬ ‫هۆشیارى بەکاربەر‪ ،‬دانانی سیستمێکی دارایی‬ ‫بەهێز‪ ،‬دانانی باجی زۆر لەسەر کااڵ و خۆراکە‬ ‫ناتەندروستەکان‪ ،‬ئەنجامدانی وەبەرهێنان لە‬ ‫بەرنامەى خۆراک‪ ،‬چاککردنى نەخشەى شارەکان‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک‪ ،‬کە رەچاوى دروستکردنی یاریگا‬ ‫بکات لە گەڕەک و خوێندنگاکاندا‪ ،‬شوێنی رێڕەوی‬ ‫هاتوچۆ بە پیادەو پاسکیل دروستبکرێت‪.‬‬ ‫لە واڵتی نۆنجا‪ ،‬حکومەتی ئەو واڵتە‬ ‫بەهاوکارى بانکی نێودەوڵەتی‪ ،‬پەیڕەوی‬ ‫سیستمی باجی تەندروستی دەکات‪ ،‬کە مەبەست‬ ‫لێی کەمکردنەوەى خەرجییەکان و دابەزینی‬ ‫ئاستی بەکارهێنانی بەرهەمە ناتەندروستەکانە‪،‬‬ ‫وەکو جگەرەو مادە کحولییەکان و خواردنەوە‬

‫گازییەکان‪ ،‬کە بەهۆى ئەو سیستمەوە‪،‬‬ ‫گۆڕانکارى ئەرێنی لە هەڵسوکەوت و بەکاربردن‬ ‫و خەرجییەکانی هاواڵتیانی ئەو واڵتە کردووە‪.‬‬ ‫حکومەتی پیرۆ‪ ،‬توانی لەماوەى نێوان‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬بۆ ساڵی ‪ ،2016‬رێژەى کورتە‬ ‫بااڵکان لەنێوان مندااڵندا بۆ نیوە کەمبکاتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها سااڵنە دەیان ملیۆن دۆالر دابین دەکات‪،‬‬ ‫بۆ بەرزکردنەوەى کواڵیتی خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستییەکان و سنوردارکردنی نەخۆشییەکان‬ ‫و ئەنجامدانی پشکنینی پێشوەختە بۆ هاواڵتیان‬ ‫و هۆشیارکردنەوەیان لە چۆنیەتی خۆپاراستن‬ ‫و کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییە جۆراوجۆرەکان‪،‬‬ ‫هەروەها دابینکردنی بیمەى تەندروستی بۆ گشت‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬ ‫چەندین واڵت‪ ،‬بە گرتنەبەرى رێوشوێنی‬ ‫سادەو ئاسان‪ ،‬وەکو گۆڕانکارى لە شێوەى ژیان‬ ‫لە رێگاى بەکاربردنی خۆراکی تەندروستەوە‪،‬‬ ‫توانیویانە‪ ،‬ئاستی تەندروستی هاواڵتیانیان‬ ‫بەرزبکەنەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬لە ویالیەتی کیراال‪ ،‬لە باشورى‬ ‫هیندستان‪ ،‬بانکی نێودەوڵەتی بەهاوکارى‬ ‫حکومەت‪ ،‬هاواڵتیان و بەرهەمهێنەرانی خۆراک‬ ‫هۆشیاردەکەنەوە بە کەمکردنەوەى بەکارهێنانی‬ ‫رۆنی زەیت و سوێری خۆراکەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەى لە نانەواخانەو چێشتخانەکان‬ ‫بەکاردەهێنرێن و لە زیانەکانی رۆنی دەستکرد‬ ‫ئاگادار دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫بەهێزکردنی چاودێرى تەندروستی و‬ ‫هۆشیارکردنەوەو خۆپارێزی هاواڵتیان‪ ،‬بە خاڵێکی‬ ‫وەرچەرخان دادەنرێت‪ ،‬بۆ دامەزراندنی سیستمێکی‬ ‫تەندروستی باش بۆ رووبەڕووبوونەوەى بارگرانی‬ ‫نەخۆشییە درێژخایەن و نەگوازراوەو گوازراوە‬ ‫جۆراوجۆرەکان‪.‬‬ ‫بۆ نمونە لە تاجیکستان‪ ،‬نەخۆشی دڵ‪،‬‬ ‫یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن‪ ،‬بانکی‬ ‫نێودەوڵەتی بە هاوکارى حکومەت‪ ،‬هەوڵەکانیان‬ ‫خسۆتەگەڕ بۆ بەرزکردنەوەى کواڵیتی‬ ‫خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی تەندروستی لە‬ ‫بنکە تەندروستییەکان لە ناوچە جیاوازەکانداو‬ ‫پێشخستنی سیستمی پشکنینی پێشوەختە بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬بەمەبەستی کەمکردنەوە رێژەى مردنی‬ ‫هاواڵتیان بەو نەخۆشییە‪.‬‬ ‫لەگەڵ نەخۆشییە نەگوازراوەکان‪ ،‬کە‬ ‫پەیوەندییان بە کێشی زیادو قەڵەوییەوە هەیە‪،‬‬ ‫جۆرەکانی شێرپەنجە‪ ،‬دەبێتە یەکێک لە سێ‬ ‫هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە جیهاندا تا‬ ‫ساڵی ‪ ،2030‬زۆرینەى رێژەى ئەو مردنەش لە‬ ‫واڵتانی هەژارو خاوەن داهاتی مامناوەند دەبێت‬ ‫کە دەگاتە نزیکەى ‪%70‬ی کۆى رێژەى مردنەکە‪.‬‬

‫کارێک کە ئەرکی هەمووانە‬

‫بەدیهێنانی پێشکەوتن لە بەرهەمی سەرمایەى‬ ‫مرۆیی‪ ،‬پێویست دەکات‪ ،‬واڵتانی جیهان بەتایبەتی‬ ‫واڵتانی هەژارو تازە گەشەسەندووەکان‪ ،‬بەهیچ‬ ‫شێوەیەک نەخۆشییە نەگوازراوەکان فەرامۆش‬ ‫نەکەن‪ ،‬کە زۆرینەیان لە کێشی زیادو قەڵەوییەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرن‪.‬‬ ‫هەندێک واڵت‪ ،‬بە کردەیی دەستیان بردووە بۆ‬ ‫چارەسەرکردنی ئەو دۆسییەیە‪ ،‬کە ئەوەش پالن‬ ‫و دانانی سیستمی پێویستە لەالیەن حکومەت‬ ‫و کۆمەڵگاوە بەگشتی‪ ،‬کە خۆى دەبینێتەوە‬ ‫لە بەرزکردنەوەى کواڵیتی خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستییەکان و پەرەپێدانی بوارى خوێندن‬ ‫و چاودێرى کۆمەاڵیەتی و پاراستنی ژینگەو‬ ‫سەوزکردنی شارەکان و پێشخستنی سیستمی‬ ‫هۆیەکانی گواستنەوە‪ ،‬لە رێگاى کەرتی تایبەت‬ ‫و گشتییەوە‪ ،‬بۆ پاراستنی نەوەى داهاتوو‪ ،‬کە‬ ‫سەرچاوەى گەشەپێدانی ئابوورى و هێزی کارن‪.‬‬

‫شازاد جەمال*‬

‫گرنگیی سەرژمێریكردنی‬ ‫دانیشتوان لە پالنسازیدا‬ ‫دانیشتوانناسیی ‪ Demography‬یەكێكە لەو زانستە بنەڕەتییانە‪،‬‬ ‫كە هاوبەشیی گرنگیی لە گەشەو پەرەپێدانی ئابووریی و خودی كردەی‬ ‫پالنسازیدا دەكات‪ .‬ڕاستیی و دروستیی زانیارییەكانی تایبەت بە دانیشتوان‪،‬‬ ‫هاوبەشێكی كاریگەرە لە چارەنووسی سەركەوتن یان شكستی هەر پالنێك‬ ‫لەسەر ئاستی نیشتمانیی یان هەرێمایەتیی یان هەر نشینگەیەكی مرۆیی‬ ‫‪ Settlement‬بە شارنشین و دێنشینەوە‪.‬‬ ‫كەواتە سەرژمێریكردنی دانیشتوان ‪ ،Census‬وەرگرتنی زانیاریی‬ ‫وردەكارییە بەشێوەیەكی خولی و هەموو ‪ 10‬ساڵ جارێك لە هەردوو ژینگەی‬ ‫شارنشین و دێنشینەكاندا‪ ،‬لەسەر ئاستی یەك یەكەی نیشتەجێبوون پاشان‬ ‫گەڕەكێك و شارۆچكەیەك یان شارێك و گوند بە گوندی سەر بە شارەكە‬ ‫یان شارۆچكەكەو ئینجا پارێزگاكە‪.‬‬ ‫بەمشێوەیە كۆكردنەوەی زانیاریی كۆی هەرێمەكە و ئینجا واڵتەكە‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬زانیارییەكان خۆی دەبینێتەوە لە وەرگرتنی زانیاریی وردی‬ ‫تاكەكەسیی تایبەت بە تەمەن و پیشە و شوێنی كاركردن و داهاتی مانگانە‬ ‫و شوێنی نیشتەجێبوون و پاشان زانیاریی خێزانیی و ژمارەی ئەندامانی‬ ‫خێزان و جۆری یەكەی نیشتەجێبوون و خاوەندارێتیی و پاشان ژمارەی‬ ‫ژووری نوستن و جۆری خزمەتگوزارییەكان و جۆر و ژمارەی خاوەندارێتیی‬ ‫هۆكانی گواستنەوە دەگرێتەوە‪ ،‬تەنانەت لە دێنشینەكاندا سەرژمێریكردن‪،‬‬ ‫ژمارە و جۆری ئاژەڵ و پەلەوەری ماڵیی و خاوەندارێتی زەویی كشتوكاڵیی‬ ‫و جۆرەكەی و ڕووبەرەكەی و جۆری بەرهەمە كشتوكاڵییەكان زیاد دەكرێت‪،‬‬ ‫چونكە چاالكیی كشتیاریی و ئاژەڵداریی تایبەتە بە دێنشینانەوە‪.‬‬ ‫گرنگیی سەرژمێریكردن لەوەدایە‪ ،‬كە لەم ڕێگەیەوە زانیاریی دەربارەی‬ ‫پێكهاتەكانی ڕەهەندی شوێنیی ‪ Spatial Dimension‬نوێدەكرێتەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری هەڵبژاردنی پێودانگی ‪ 10‬ساڵیی (گرێیەك ‪ )Decade‬بۆ‬ ‫سەرژمێریكردن دەگەڕێتەوە بۆ ڕوودانی گۆرانكاریی ڕیشەیی لە پێكهاتەكانی‬ ‫ڕەهەندی شوێنیی‪ ،‬كە خودی ئەو گۆڕانكارییە لە رێگەی دانیشتوانەوە دەبێت‬ ‫و پاشان دیاردە ژینگەییەكانی وەكو كەشوهەوا و كەوتنەوەی كارەساتەكانی‬ ‫هاوشێوەی قات و قڕیی و جەنگ و الفاو و ئاگركەوتنەوە‪ ،‬كە پێویست دەكات‬ ‫سەرژمێرییەكە لە ماوەیەی كەمتر لەو ‪ 10‬ساڵەدا نوێبكرێتەوە‪ .‬یەكێك لە خاڵە‬ ‫نەرێنییەكانی كردەی سەرژمێریكردن‪ ،‬تەرخانكردنی ئەو بودجە زەبەالحەیە‬ ‫كە پێویستە بۆ ڕاهێنانی دەستە مرۆییەكان تایبەت بە ماڵ بە ماڵكردنییان‬ ‫و پڕكردنەوەی دروستی فۆڕمی سەرژمێرییەكە و پاشان وردبینیكردن و‬ ‫دابینكردنی پێداویستییە لۆجستییەكاندا و ئینجا ئەنجامدانی چارەسەری‬ ‫كۆمپیوتەریی فۆڕمەكان‪ ،‬لە پێناو دەستخستنی ئەنجامە كۆتاییەكانی‬ ‫زانیارییەكانی دانیشتوان و كەرتە ئابوورییەكانی واڵتەكە‪ .‬لە كۆتاییدا لە‬ ‫شێوەی باڵوكراوەیەكی فەرمیی لە واڵتدا باڵودەكرێتەوە‪ .‬پشت بەو زانیارییە‬ ‫فەرمییانە‪ ،‬پالنسازیی بۆ كەرتە ئابوورییەكانی واڵتەكە دەكرێت و پالنی‬ ‫هەرێمایەتیی بۆ هەرێمەكان و پالنی هەمەالیەنە ‪Comprehensive‬‬ ‫‪ Plan‬یان نەخشەی بنەڕەتیی ‪ Master Plan‬بۆ شار و شارۆچكە و‬ ‫گوندەكان ئامادە دەكرێت‪ .‬ئەم كردەیە بە لە خوارەوە بۆ سەرەوە ‪Down-‬‬ ‫‪ Up‬و لە سەرەوە بۆ خوارەوە ‪ Up-Down‬ناوزەد دەكرێت‪ .‬بەو واتایەی‬ ‫كە لە بچوكترین یەكەی واڵتەكەوە زانیاریی سەردەخرێتەوە سەرەوە تاوەكو‬ ‫ئاستی هەموو واڵتەكە‪ ،‬پاشان بە پالنی گشتگیر لەسەر ئاستی واڵتەكەوە‬ ‫دەنێرێتەوە بۆ خوارەوە تا ئاستی یەكەیەكی نشینگەی مرۆیی بچوك (كوێرە‬ ‫دێیەك ‪ )Hamlet‬دەگرێتەوە‪ .‬بەاڵم بۆ دەستخستنی زانیاریی سەرژمێریی‬ ‫بۆ ساڵەكانی پاش ئەنجامدانی سەرژمێرییەكە‪ ،‬كردەی خەماڵندان ‪Esti-‬‬ ‫‪ mation‬و جێكەوتكاریی ‪ Projection‬بەكاردەهێنرێت‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫ئەگەر سەرژمێرییەكە لە ساڵی ‪2020‬دا ئەنجام بدرێت‪ ،‬ئەوا تا ساڵی ‪2030‬‬ ‫سەرمێرییەكە ناكرێتەوە‪ .‬بەاڵم بۆ دەرهێنانی زانیاریی ساڵەكانی ‪ 2021‬تا‬ ‫‪ ،2029‬ئەوا لەبارترین جۆری نموونەگیریی بیركاریی ‪Mathematical‬‬ ‫‪ Model‬بۆ كردەی خەماڵندن و جێكەوتكاریی بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫لە ئێستادا هەڕەمەكییەكی بێ ئەندازەی تایبەت بە نەبوونی زانیاریی‬ ‫دروست‪ ،‬دەربارەی دانیشتوان و كەرتە ئابورییەكان لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫دەگوزەرێت‪ .‬تەنانەت خودی سەرۆكی پەڕلەمان زانیاریی دەربارەی كەرتی‬ ‫نەوت و گاز نییە‪ .‬هەرێمی كوردستان لە ساڵی ‪ 33( 1987‬ساڵ لەمەوبەر)‬ ‫ەوە هیچ سەرژمێرییەكی فەرمیی نەكراوە‪ .‬لە كاتێكدا لە عێڕاقدا لە ساڵی‬ ‫‪1997‬دا سەرژمێریی كرا‪ ،‬بەاڵم هەرێمی كوردستانی نەگرتەوە‪ .‬چونكە‬ ‫هەرێمی كوردستان لە دەرەوەی دەسەاڵتی ڕژێمی بەعسی ئەو كاتەدا بوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە سەرژمێریی پچڕپچڕ و بەشیی لەالیەن بەڕێوەبەرایەتییەكانی‬ ‫ئاماری پارێزگاكان و ڕێكخراوە جیهانییەكانی وەكو‪ :‬هابیتات و فاو لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا كراوە‪ .‬بەاڵم ئەم سەرژمێرییانەی سیفەتی فەرمیبوونییان‬ ‫وەرنەگرتووە و لە الیەن وەزارەتی پالندانەوە پشتڕاستنەكراونەتەوە‪ .‬هەر ئەم‬ ‫نەزانییە لە ژمارەی دانیشتوان و سەرچاوە سروشتییەكانی ڕەهەندی شوێنیی‬ ‫و داهاتە ناوخۆییەكان‪ ،‬جێبەجێكردنی پڕۆژەكان پەكییان كەوتووە‪ ،‬یان لە‬ ‫بازنەی هەڕەمەكیبووندا جێبەجێ كراون‪ .‬بۆ نموونە‪ :‬سەرباری جێبەجێكردنی‬ ‫پڕۆژە نیشتەجێكان بە ناوی كەم تێچوو ‪Low Cost‬ەوەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫جۆرایەتییەكی نالەبارو تێچوویەكی زۆریان هەبوو‪ .‬ئینجا كەمترین چینی‬ ‫دەرامەت سنووردارەكان لێی سوودمەند بوون‪ .‬بەدەمەوە نەهاتنی جددی بۆ‬ ‫قەیرانی نیشتەجێكردن وایكردووە‪ ،‬كێشە كۆمەاڵیەتییەكان لە هەڵكشاندا بن‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا زانیارییەكانی سەرژمێریكردن خودی قەیرانەكە بە ڕوونتر و بە‬ ‫ژمارە نمایش دەكات‪.‬‬ ‫هەر ئەوەش وا دەكات‪ ،‬ئەنجامدانی سەرژمێریكردن پێداویستییەكی‬ ‫هەنووكەیی بێت‪ .‬تاوەكو بتوانرێت لەسەر بناغەیەكی دروست‪ ،‬گەشەو‬ ‫پەرەپێدانی هەرێمی كوردستان بەرپا بكرێت‪.‬‬ ‫*پرۆفیسۆری یاریدەدەر لەكۆلێژی ئەندازیاری زانكۆی سلێمانی‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫دەستەى دەروازە سنوورییەکان پێکدەهێنرێت‬

‫کێ دەتوانێت کۆتایی بە قاچاخچێتى دوگ و جگەرەو هێلکە بهێنێت؟‬ ‫“گهندهڵی و قاچاخی ناو خاڵه سنوورییهكان‪ ،‬لهسهرووی ئیرادهی سهرۆكی حكومهتهوهیه”‬

‫زەمەن‬

‫بۆ رێگریکردن لە گەندەڵى زیاترى‬ ‫دەروازە سنوورییەکانى هەرێمى کوردستان‪،‬‬ ‫کە بوونەتە رێڕەوى قاچاخچیەتى دوگ و‬ ‫جگەرەو هێلکەو دەیان کااڵو شمەکى تر‪،‬‬ ‫بڕیارە هاوشێوەى عێراق دەستەى دەروازە‬ ‫سنوورییەکان پێکبهێنرێت‪.‬‬ ‫بەپێى بەدواداچوونى پەرلەمانتاران‪،‬‬ ‫هێنانی کااڵی قاچاخ لە ئاستێکى‬ ‫بەناوی‬ ‫قۆرخکاری‬ ‫مەترسیداردایەو‬ ‫خزمەتگوزارى لە سەرجەم خاڵە‬ ‫سنوورییەکان هەیە‪ ،‬ژمارەیەک کۆمپانیا‬ ‫بەناوی جیاواز پارە وەردەگرن‪ ،‬لە‬ ‫هەندێکیان هەشت جۆر پارە وەردەگیرێت‬ ‫و لە حاجی ئۆمەران و باشماخ کۆمپانیا‬ ‫هەیە لە مانگێکدا نزیکەی نۆ ملیۆن دۆالری‬ ‫دەستکەوتووە‪ ،‬قازانجی ئەم کۆمپانیایانە‬ ‫نزیکەی ‪ 20‬ملیۆن دۆالر بۆ سەرەوەیە‪.‬‬ ‫کااڵیەکی زۆر بەناوی ترانزێت بۆ سوریا‬

‫داخڵکراوەو یەک لەسەر پێنج گومرگی‬ ‫داوە‪ ،‬نەشچووە بۆ سوریاو بۆ ناوخۆ بووە‪.‬‬ ‫عەلى حەمەساڵح‪ ،‬ئەندامى پەرلەمانى‬ ‫کوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬کۆی ئەم‬ ‫دۆسیەیەى سەرجەم خاڵە سنوورییەکان لە‬ ‫ڕاپۆرتێکی ورددا‪ ،‬داومە بە سەرۆکایەتی‬ ‫حکومەت و وەزیرەکان و کۆبونەوەی‬ ‫لەسەرکراوەو لیژنەیەک دروستکراوە”‪.‬‬ ‫هەر بەپێى بەدواداچوونى پەرلەمانتاران‪،‬‬ ‫‪٪80‬ی جگەرە بە قاچاخ دێتە ناو هەرێمى‬ ‫کوردستانەوەو مانگانە ‪ ١0‬ملیۆن دۆالر‬ ‫قازانجی قاچاخی جگەرەیە‪ ،‬عەلى‬ ‫حەمەساڵح دەڵێت‪ :‬ئێستا لە دەرەوەی‬ ‫گومرگی باشماخ‪ ،‬بە پشتبەستن بە هێزی‬ ‫ئەمنی جگەرە بە قاچاخ دێت و بەهیچ‬ ‫گومرگ و پشکنینێکدا تێناپەڕێت‪.‬‬ ‫بەراوردی هاتنی جگەرە لەنێوان شەش‬ ‫مانگی کۆتایی ‪ 20١8‬بە شەش مانگی‬ ‫کۆتایی ‪ 20١9‬دەریدەخات مانگانە ‪200‬‬ ‫هەزار کارتۆن جگەرە بە قاچاخ دێت‪.‬‬ ‫جگەرەی هاتوو بە گومرگی باشماخ ‪6‬‬ ‫مانگی کۆتایی ‪ ،20١8‬یەک ملیۆن و ‪692‬‬

‫دووسەدو بیست و شەش کارتۆنە‪.‬‬ ‫عەلى حەمەساڵح‪ ،‬کە بەهۆى ئەم‬ ‫بەدواداچوونەوە رووبەڕووى فشار بووەتەوە‬ ‫دەڵێت‪ :‬چوار مانگە سەرۆکایەتی حکومەت‬ ‫و وەزیرەکانى ئاگادار کردووەتەوە‪ ،‬نەک‬ ‫ڕێگری ناکرێت و زیاددەکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫قاچاخچیەکان هەڕەشە دەکەن‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬لە ئیبراهیم خەلیل و تاوەکو‬ ‫پەروێزخان بەدواداچوونم کردووە بۆ‬ ‫قاچاخیی و قۆرخکاری و گەندەڵی و بە‬ ‫ملیۆنێربوونی چەند بەرپرس و کۆمپانیاکان‪،‬‬ ‫هەموویم خستە بەردەست حکومەت”‪.‬‬ ‫هاوکات پەرلەمانتار دابان محەمەد‪،‬‬ ‫کە لەماوەى ڕابردوودا لە ‪ ١7‬خاڵدا‪،‬‬ ‫بەدواداچوونى بۆ گەندەڵى خاڵە‬ ‫سنوورییەکان کردووە‪ ،‬بۆی دەرکەوتووە‬ ‫هەندێک کارى نایاسایى دەکرێت‪ ،‬کە‬ ‫سنورى گەندەڵى تێپەڕاندووەو جگە لە دزى‬ ‫و کارى مافیایى هیچ ناوێکى تر هەڵناگرێت‪.‬‬ ‫ئەو‬ ‫بەدواداچوونەکانى‬ ‫بەپێى‬ ‫پەرلەمانتارە‪ ،‬ئۆتۆمبێلى کۆن و بێ‬ ‫سەرەتا‪ ،‬ئۆتۆمبێلى درع و گرانبەها‪،‬‬

‫شیرو جگەرو چەندین جۆر خۆراکى‬ ‫ماوەبەسەرچوو‪ ،‬بردنە دەرەوەى کانزا‬ ‫فلزییەکان و هێنانى چەندین جۆر بەروبومى‬ ‫قەدەغەکراوى وەک هێلکە و دوگ‪ ،‬هاتن و‬ ‫ڕۆشتنیان پێوەکراوە‪.‬‬ ‫هەروەها به ڕۆژى ڕوناك و بهناو‬ ‫دهروازهكاندا‪ ،‬ئۆتۆمبێلى مۆدێل كۆن‬ ‫دههێنرێته ناوهوهى ههرێم و به ئیمزایهكى‬ ‫بریكارى وهزارهتى ناوخۆ ژمارەى بۆ‬ ‫دهكرێت‪.‬‬ ‫مهوادى قهاڵچۆكردنى مێروو كه‬ ‫قهدهغهكراوه‪ ،‬به واستهى بهرپرسانى بااڵى‬ ‫ئێرانى ئاودیوى ههرێم دهكرێت‪ ،‬له بوتڵى‬ ‫ماددهى پاككهرهوهشدا تێزاب تهراتێنى پێ‬ ‫دهكرێت‪.‬‬ ‫دابان محەمەد‪ ،‬ئهندامی پهرلهمانی‬ ‫كوردستان به “زەمەن”ى راگهیاند‪،‬‬ ‫وهزارهتی دارایی ههنگاوی جددی ناوه‬ ‫بۆ ئهنجامدانی چاكسازی له خاڵه‬ ‫سنورییهكاندا‪ ،‬بهاڵم ههندێك پرس و‬ ‫كهیس ههیه لهسهرووی ئیرادهی سهرۆكی‬ ‫حكومهتهوهیه‪ ،‬ههندێك گهندهڵی و‬

‫قاچاخی ناو خاڵه سنورییهكان‪ ،‬لهسهرووی‬ ‫ئیرادهی سهرۆكی حكومهتهوهیه‪ ،‬ئهگهر‬ ‫نا بۆچی تائێستا سهرۆكی حكومهت‬ ‫كێشهو گهندهڵییهكانی خاڵه سنورییهكانی‬ ‫چارهسهر ناكات”‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە دەپرسێت ئایا‬ ‫سهرۆكی حكومهت دهسهاڵتی بهسهر‬ ‫مهرزهكانی پهروێزخان و باشماخ و خاڵه‬ ‫سنورییهكانی سنوری زۆنی سهوزههیه؟‪،‬‬ ‫ئایا جێگری سهرۆك وهزیران‪ ،‬دهسهاڵتی‬ ‫ههیه و دهستی دهڕوات له مهرزهكانی‬ ‫ئیبراهیم خهلیل و حاجی ئۆمهران و خاڵه‬ ‫سنورییهكانی زۆنی زهرد؟‪.‬‬ ‫لە رۆژانى رابردووشدا شێركۆ‬ ‫جەودەت‪ ،‬سەرۆکى فراکسیۆنى یەکگرتوو‬ ‫ئاشکرایکرد‪ :‬لەدواى کاتژمێر شەشى‬ ‫ئێوارەوە دەروازە سنوورییەكان رادەستی‬ ‫هێزێك دەكرێن و ئەوەی پێیان خۆش بێت‬ ‫هاوردەو هەناردەی دەكەن‪.‬‬ ‫لەبارەى هەوڵەکان بۆ رێگرى لەم‬ ‫گەندەڵیەى دەروازە سنوورییەکان‪ ،‬عەلى‬ ‫حەمەساڵح بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬وەزارەتى‬

‫دارایى سەرقاڵى ئامادەکردنى چەند‬ ‫پرۆژەیەکە بۆ ئەوەى چاکسازى لە دەروازە‬ ‫سنوورییەکاندا بکرێت و بڕیاریشە دەستەى‬ ‫دەروازە سنوورییەکان پێکبهێنرێت”‪.‬‬ ‫بهپێی وتهی بهشێك لهپهرلهمانتاران‪،‬‬ ‫خاڵە سنوریيەکان بونهته ناوەندێک‬ ‫بۆ قاچاخچێتی و قۆرخکاری و بە‬ ‫ملیۆنێرکردنی چەند بەرپرس وکەسێک‪،‬‬ ‫ئەم دۆخی گەندەڵیيە لەسەرجەم خاڵە‬ ‫سنوریيەکاندا گهیشتۆته لوتكه‪ ،‬هەریەکە‬ ‫بە شێوازی جیا‪ ،‬ههرچهنده بهرپرسانی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان لهو‬ ‫مهترسیدارانه ئاگاداركراونهتهوه‪.‬‬ ‫کاتێک “زەمەن” پەیوەندى بە ساماڵ‬ ‫عهبدولڕهحمان‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتی‬ ‫گومرگهكان له وهزارهتی دارایی کرد‪،‬‬ ‫ئامادهنهبوو لهسهر كێشهكان و ئهو قسانهی‬ ‫لهسهر خاڵه سنوورییهكان و گومرگهكان‬ ‫دهكرێت‪ ،‬قسە بکات‪ ،‬تەنیا ئەوەی وت‪:‬‬ ‫“ئهوانهی باسدهكرێن پهیوهندییان به‬ ‫ئهوهوە نیهو گومرگهكان بهئهلكترۆنی كراون‬ ‫و كارهكانیان بهڕێكوپێكی ئهنجامدهدهن”‪.‬‬

‫لیبیا و هەرێم‪...‬‬

‫نەوت لەژێر ئاگری شەڕو گەندەڵیدا‬ ‫ئیحسان حەسیب‬ ‫کاتێک ‪١٤‬ى ئەم مانگە وەزیرى وزەى‬ ‫ئەمریکا بەسەرسامیەوە لەبارەى نەوتى‬ ‫هەرێمى کوردستانەوە‪ ،‬وتى‪“ :‬کوردەکان‬ ‫ئەمڕۆ لە لیبیا زیاتر نەوت هەناردە‬ ‫دەکەن”‪ .‬هاوکات بوو لەگەڵ ئەو بازنە‬ ‫ناشەفافیەى لە دەورى پرۆسەى نەوتى‬ ‫داوە و جگە لە هاواڵتیان پەرلەمان و‬ ‫هەندێک لە وەزیرەکانیش نازانن چەندە‬ ‫هەناردە دەکرێت‪.‬‬ ‫دان برولیێت‪ ،‬وەزیری وزەی ئەمریکا‬ ‫لە میانی بەشداریکردنی لە کۆنفرانسی‬ ‫ئاسایشی میونشن لەگەڵ مەسرور بارزانی‪،‬‬ ‫سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫کۆبووەوە‪ ،‬بەر لە کۆبونەوەکەش به‬ ‫رۆژنامهنوسانی راگهیاند‪ :‬هەرچەنده‬ ‫کوردستان چواردەوری وشکانییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫توانای بەرهەمهێنانی نەوتی زۆرە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬باوەڕم وایە ئەمڕۆ ئاهەنگی‬ ‫موعجیزەیەک دەگێڕین‪ ،‬موعجیزەکەی‬ ‫ئێوە‪ ،‬بۆ ئەوانەشتان کە نازانن باسی‬ ‫کام موعجیزە دەکەم‪ ،‬وەکو ئێوە دەزانن‬ ‫کوردەکان چواردەوریان وشکانییە و لە‬ ‫چەقی ئەو ناوچەیەدایە‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ لە‬ ‫لیبیا زیاتر نەوت هەناردە دەکەن”‪.‬‬ ‫تا ‪ ،2020/١/١8‬لیبیا رۆژانە یەک‬ ‫ملیۆن و ‪ 220‬هەزار بەرمیل نەوتی خاوى‬ ‫هەناردەى بازاڕەکانی جیهان کردوە‪ ،‬بەپێى‬ ‫دەزگاى نیشتیمانی نەوتی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەهۆى شەڕوپێکدادانی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫لەنێوان خەلیفە حەفتەر‪ ،‬فەرماندەى‬ ‫سوپاى نیشتیمانی‪ ،‬بەپاڵپشتی سعودیەو‬ ‫ئیمارات و فەرەنسا‪ ،‬فائیز سەراج‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫حکومەتی لیبیا‪ ،‬بەپاڵپشتی تورکیا و‬ ‫قەتەر‪ ،‬لەوکاتەوە ئاستی هەناردەکردنی‬ ‫نەوتی لیبیا بۆ ‪ ١63‬هەزار بەرمیل‬

‫هێشتا ئهم كابینهیه به‬ ‫سهرۆكى حكومهتیشهوه‪،‬‬ ‫دۆسیهى نهوت و‬ ‫چۆنێتى و چهندێتى‬ ‫گرێبهستهكانیان له‬ ‫كابینهى پێشووهوه‬ ‫ڕادهستنهكراوه‬

‫لەرۆژێکدا کەمبووەتەوە‪ ،‬ئەوەش رۆژانە‬ ‫زیاتر لە ‪ 60‬ملیۆن دۆالر زیانی بەئابوورى‬ ‫ئەو واڵتە گەیاندوە‪ ،‬لەماوەى ئەو مانگەشدا‬ ‫گەیشتوەتە سەرووی یەک ملیارو ‪500‬‬ ‫ملیۆن دۆالر‪.‬‬ ‫تائێستا روونیە مەبەستى قسەکانى‬ ‫وەزیرى وزەى ئەمریکا بۆ پێش تێکچوونى‬ ‫دۆخى لیبیایە یان بۆ کاتى شەڕو‬

‫پێکدادانەکانە‪ ،‬بەاڵم ئەوە هیچ لەو راستیە‬ ‫ناگۆڕێت مەگەر لە زمانى بیانیەکانەوە‬ ‫بە وردى پەرلەمان و خەڵکى هەرێمى‬ ‫کوردستان لەبارەى پرۆسەى نەوتەوە بزانن‪.‬‬ ‫رەنگە خاڵى هاوبەشى مەلەفى نەوت لە‬ ‫لیبیا و کوردستان جگە لە شەڕ‪ ،‬ناشەفافى‬ ‫و گەندەڵى بێت و تائێستا ئەم سەرچاوە‬ ‫گرنگە لە جیاتى خۆشگوزەرانى‪ ،‬نەهامەتىو‬

‫قەیرانى بۆ خەڵک هێناوە‪.‬‬ ‫بەپێى راگەیەندراوەکانى وەزارەتى‬ ‫نەوتى عێراق بێت هەرێمى کوردستان‬ ‫رۆژانەى نزیکەى ‪ 500‬هەزار بەرمیل نەوت‬ ‫هەناردە دەکات‪ ،‬تائێستاش کابینەى‬ ‫نوێ هیچ راپۆرتێکى لەسەر نەوت‬ ‫باڵونەکردوەتەوە‪.‬‬ ‫دابان محەمەد‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬

‫کوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬هێشتا‬ ‫ئهم كابینهیه به سهرۆكى حكومهتیشهوه‪،‬‬ ‫دۆسیهى نهوت و چۆنێتى و چهندێتى‬ ‫گرێبهستهكانیان له كابینهى پێشووهوه‬ ‫ڕادهستنهكراوه‪ ،‬سندوقێك نیه بۆ‬ ‫كۆكردنهوهی داهات و داهاتى نهوتو‬ ‫غاز ناشهفافن‪ ،‬نهوت نهبووهته هۆى‬ ‫خۆشگوزهرانى و داهاتهكهشى نهخراوهته‬

‫خزمهتى گشتى و بونیادنانى ژێر خانى‬ ‫ئابوورى‪ ،‬گروپ و دهسته و تاقمى جیاواز‬ ‫هێز لهم كێڵگه بۆ ئهو كێڵگه دهجوڵێنن”‪.‬‬ ‫بەوتەى ئەو پەرلەمانتارە‪ ،‬چارهكى ئهو‬ ‫پارهیهى له فرۆش و ههناردهى نهوتهوه‬ ‫دهست دهكهوێت‪ ،‬دهدرێت به وهزارهتى‬ ‫دارایى‪“ ،‬بۆیه نهك به ئهندازهى لیبیا ئهگهر‬ ‫به ئهندازهى سعودییهش نهوت ههنارده‬ ‫بكرێت‪ ،‬بهم سیاسهتهى ئێستاوه لهبرى‬ ‫ژمارهو ڕێژه‪ ،‬لیبیایهكى تر دروستدهبێت”‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان یەکێکه لە‬ ‫ناوەندەکانی وزە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستداو‬ ‫بەو یەدەگە نەوت و غازییە مەزنەی کە‬ ‫هەیەتی دەتوانێت لەسەر سیاسەت‬ ‫و ئابووری ناوچەکەو تەنانەت جیهان‬ ‫کاریگەری هەبێت‪.‬‬ ‫ناوەندی نێودەوڵەتی توێژینەوەی‬ ‫ئاشتی (‪ )IPSC‬کە بارەگاکەى لە‬ ‫سویدە‪ ،‬لە راپۆرتێکی تایبەت به کەرتی‬ ‫نەوت لە هەرێمی کوردستاندا‪ ،‬لەڕووی‬ ‫دەوڵەمەندی یەدەگی نەوت لەگەڵ واڵتی‬ ‫لیبیا بەراورد دەکات و ئاماژە بەوەدەکات‪،‬‬ ‫هەرێمی کوردستان خاوەنی زیاتر لە ‪٤5‬‬ ‫ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگەو لە رووی‬ ‫یەدەگی نەوت و غاز لەگەڵ هەر یەک لە‬ ‫واڵتانی لیبیاو کازاخستان یەکسانه‪.‬‬ ‫پسپۆڕانی جیۆلۆجی و شارەزایانی‬ ‫بوارى نەوت ئاماژە بەوەدەکەن‪ ،‬پێشبینی‬ ‫دەکرێت‪ ،‬هەرێمی کوردستان خاوەنی زیاتر‬ ‫لە ‪ 70‬ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ بێت‪،‬‬ ‫بەو پێیەش نەوتی کوردستان بەشی ‪١9١‬‬ ‫ساڵی داهاتووی هەرێم دەکات‪.‬‬ ‫ئەو رێژە فراوانەی یەدەگی نەوتی خاو‬ ‫غازی سروشی لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫وایکردووە کە سەرنجی گەورە کۆمپانیاکانی‬ ‫نەوتی جیهان بەرەو ئەو هەرێمە رابکێشرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ناشەفافىو‬ ‫گەندەڵیەکى بەرفراوانیش دەورى داوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪11‬‬

‫حەزی لە گوڵە و عاشقی رەنگی مۆرە‬ ‫زەمەن‬ ‫کچە شێوەکارێکی قەزای شارەزوور بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬زۆرترین جار لەالیەن خەڵکەوە تووشی قسەی‬ ‫ناخۆش بووین و دژایەتیمان کراوە بەهۆی کارکردنمان لە‬ ‫بواری هونەردا‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ کە خەونی هەبێت نابێ قسەی‬ ‫کەس کاری لێ بکات‪.‬‬ ‫شەیما ئەمین‪ ،‬لەدایکبووی هەڵەبجەی تازەیەو بەشی‬ ‫پەروەردەی هونەری لە زانکۆی سلێمانی تەواوکردووە‪،‬‬ ‫ماوەی دوو ساڵە وەک وانەبێژ لە قوتابخانەیەکی شارەکەی‬ ‫وانەی هونەر دەڵێتەوەو دەڵێت‪ :‬لە منداڵییەوە خولیای‬ ‫هونەرییم هەبووە و حەزم کردووە کە گەورەبم ببمە‬ ‫شێوەکار‪ ،‬بەاڵم دەرفەتێکی وام بۆ نەڕەخسا تا گرنگیی بە‬ ‫هونەر بدەم‪ ،‬کاتێ لە زانکۆش وەرگیرام‪ ،‬بە هاوکاری زیاتر‬ ‫هونەرم ال گرنگ و خۆشەویست بوو‪.‬‬ ‫ئەم خانمە شێوەکارە تا ئێستا بە هاوکاریی‬

‫رۆشنبیرییو هونەریی شارەزوور‪ ،‬بەشداریی چوار‬ ‫پێشانگای شێوەکاریی کردووە لە شارەکەی خۆیدا و‬ ‫هاوکات لەو قوتابخانەیەش کە وانەی تێدا دەڵێتەوە‪،‬‬ ‫بەشداریی کۆمەڵێک چاالکیو پێشانگای کردووە‪ ،‬شەیما‬ ‫دەشڵێت‪ :‬بەوپێیەی هەموو بەشەکانی هونەرم خوێندووە‪،‬‬ ‫توانیومە لەگەڵ خوێندکارەکانمدا چەندین کاری شانۆیش‬ ‫ئەنجام بدەم‪.‬‬ ‫شەیما دەخوازێت هونەری کوردیش وەک هونەری واڵتان‬ ‫جێی بایەخ بێت و زیاتر گرنگیی پێ بدرێت‪ ،‬ئەو وای‬ ‫بۆ دەچێت پێشکەوتنی هەر واڵتێک لەوەدایە گرنگیی بە‬ ‫هونەر بدات‪ ،‬خۆی وتەنی نیگەرانیشە لەوەی لێرە هونەر بە‬ ‫چاوێکی کەمەوە سەیر دەکرێت‪.‬‬ ‫شەیما دەڵێت‪ :‬لە ژیاندا‪ ،‬ژن زۆرترین قوربانیی داوەو‬ ‫رێگریی لێ کراوە‪ ،‬بەاڵم نەوەستاوەو بەردەوامە لە هەوڵدان‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی هیواو ئاواتەکانی‪ ،‬کارەکانی منیش زیاتر‬ ‫لە سروشت و گوڵدا خۆیان دەبیننەوە‪ ،‬چونکە ئافرەت‬ ‫سروشتی پێ جوانەو زۆرجار چوێنراوە بە گوڵ‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬تاڕادەیەکی باشیش‬ ‫سروشتی ناوچەکەم کاریگەریی هەیە‬ ‫بەسەر خۆم و کارەکانمەوە‪ ،‬ئەمەش وایکردووە‬ ‫تابلۆکانم زیاتر دیمەنی سروشتیی و گوڵ و گوڵزار‬ ‫بنوێنن‪ ،‬خۆیشم زۆر حەزم لە گوڵەو چێژێکی زۆر‬ ‫دەبینم لە سەیریکردنیان”‪.‬‬ ‫ئەو دڵخۆشیشە بەوەی کە لەالیەن خەڵکەوە‬ ‫پێشوازییەکی باش کراوە لە تابلۆکانی و دەڵێت‪:‬‬ ‫بەپێی بەشداریکردنەکانم لە پێشانگاکاندا‪ ،‬خەڵکێکی زۆر‬ ‫تابلۆکانمیان پێ جوان بووە و دەستخۆشیان لێکردووم‪،‬‬ ‫خێزانەکەشم هاوکارییەکی باشم دەکەن‪.‬‬ ‫شەیما کۆمەڵێک خەونی هەیە و کاریان بۆ دەکات‪،‬‬ ‫یەکێک لە خەونەکانی ئەوەیە ببێتە شێوەکارێکی‬ ‫گەورە‪ ،‬سەبارەت بە خۆشەویستترین تابلۆشی دەڵێت‪:‬‬ ‫هەموو تابلۆیەکانم بوون بە بەشێک لە ژیانم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تابلۆیەکم هەیە بە ناوی (گوڵی مۆر) زۆر ماندوو بووم‬ ‫تا تەواوم کرد‪ ،‬ئەو تابلۆیەم زۆر خۆش دەوێت‪.‬‬

‫ژنێک ‪ 30‬ساڵە کاری کڕین و فرۆشتنی خانوو دەکات‬ ‫مەزهەر کەریم‬

‫ئەتەکێتی یەکەم‬ ‫چاوپێکەوتن‬

‫ژنێك ماوەی ‪ 30‬ساڵە كاری كڕینو فرۆشتنی خانوو‬ ‫و زەوی دەكات و ئارەزوویەکی زۆریشی بۆ تەماشاکردنی‬ ‫فیلمە جەنگییەکان هەیە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬بەهۆی ئەم‬ ‫کارەمەوە بوومەتە خاوەنی خانوو و ئۆتۆمبێلی خۆم‪.‬‬ ‫مەریەم عەلی‪ ،‬دانیشتووی گەڕەكی مامەیارەی شاری‬ ‫سلێمانییەو ماوەی ‪ 30‬ساڵە بە بەردەوامی كاری كڕینو‬ ‫فرۆشتنی خانوو و زەوی دەكات‪.‬‬ ‫مەریەم عەلی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬كڕینو فرۆشتنی‬ ‫زەوی یەكێكە لە خولیاکانی ژیانم و تا مردن بەردەوام‬ ‫دەبم لەسەری‪ ،‬کاری یاسایی خانوو و زەویم بۆ لە ‪%80‬ی‬ ‫هاواڵتیانی گەڕەكی رۆژهەاڵتو مامەیارە ئەنجامداوە”‪.‬‬ ‫ئەو باسی ئەوەشی كرد بەهۆی قسەخۆشیو لێزانی‬ ‫بۆ كارەكەی و شارەزایی لە راییکردنی ئیشوکاری‬ ‫شارەوانیدا‪ ،‬چەندین مامەڵەی بۆ هاواڵتیان ئەنجامداوەو‬ ‫بە وتەی خۆی خەڵک بەتایبەت داوای لێدەكەن ئەو كاری‬ ‫كڕینو فرۆشتنیان بۆ ئەنجام بدات‪ ،‬چونكە زانیاری باشی‬ ‫هەیە لە نرخی خانوو و زەویدا‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬پێش ئەوەی كاری كڕینو فرۆشتنی خانوو‬ ‫و زەوی بكەم‪ ،‬كاری سەوزەفرۆشیم دەكرد لەناوبازاڕ‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر هاوسەرەكەم كۆچی دوایی كردو ژیانی نۆ‬

‫منداڵم كەوتە سەرشان‪ ،‬بەو هۆیەوە لە ماڵەكەی خۆمدا‬ ‫نووسینگەیەكی خانوو و زەویم دانا بەناوی خۆم”‪.‬‬ ‫مەریەم نایشارێتەوە بەهۆی ئەو كارەیەوە لەماوەی‬ ‫ئەو سی ساڵەدا پارەیەكی باشی پەیدا كردووەو‬ ‫منداڵەكانی پێ بەخێو كردوون‪ ،‬خانوو و ئۆتۆمبێلی‬ ‫بە پارەی ئەم كارە كڕیوە‪ ،‬ئێستا هاوكاریی كوڕەزاو‬ ‫كچەزاكانیشی دەكات‪.‬‬ ‫ئەوەش دەڵێت‪“ :‬یەكەم كەس بووم لەسەر ئاستی‬ ‫كوردستانو بەتایبەت لە شاری سلێمانی‪ ،‬لە ساڵی ‪2002‬دا‬ ‫نووسینگەی زەوی و خانووم داناوەو سەرکەوتووانە كاری‬ ‫كڕینو فرۆشتنم كردووە‪ ،‬پێشتریش بۆ ماوەی چەندین‬ ‫ساڵ بەشێوەی سەرپێی كاری كڕینو فرۆشتنی زەویو‬ ‫خانووم كردووە”‪.‬‬ ‫ئەم ژنە بە شانازییەوە گێڕایەوە‪ ،‬کە ئێستا‬ ‫شارەزاییەكی باشی لە مامەڵەی كڕینو فرۆشتنی زەویدا‬ ‫هەیە‪ ،‬جگە لە گەڕەكەكانی راپەڕینو بەكرەجۆ‪ ،‬ئاگاداری‬ ‫نرخی زەوییە لە هەریەك لە گەڕەكەكانی مامەیارەو‬ ‫رۆژهەاڵتو ئیبراهیم ئەحمەدو قڕگەو تووی مەلیكو‬ ‫هەواری شار‪.‬‬ ‫ئەوەشی وت‪“ :‬بەدەر لە كاری كڕینو فرۆشتنی خانوو‬ ‫و زەوی‪ ،‬ئارەزوویەکی زۆری بۆ ئەو فیلمو درامایانە‬ ‫هەیە كە باس لە جەنگ دەکەن و دەیەوێت لە رێی ئەو‬ ‫فیلمانەوە شارەزای هونەرو تەکنیکەکانی جەنگ بێت‪.‬‬

‫خامنێک ئامێرێکی پیاوانە دەژەنێت‬ ‫زەمەن‬

‫چاوپێکەوتنەکان لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫چونکە هەر یەکەیان لە خێزانێکەوە پەرەوەردە بوون و سەر بە‬ ‫نەریتی جیاوازن‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانیت سەرکەوتووبیت لە یەکەم چاوپێکەوتنت لەگەڵ‬ ‫کەسی بەرامبەر‪ ،‬ئەگەر منداڵ بێت یاخود گەورە یاخود بەتەمەن‪ ،‬لە‬ ‫هەر رەگەزێک‪ ،‬پێویستە نەرم و نیان بیت و ساڵوی گەرم بکەیت‪.‬‬ ‫نادین زاهیر شارەزا لە بواری هونەری ئەتەکێت چەند رێنماییەک‬ ‫دەخاتەڕوو سەبارەت بە چۆنێتی قسەکردن لەگەڵ کەسی بەرامبەر‬ ‫لە یەکەم چاوپێکەوتن‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫کچە فێرخوازێکی دەرچووی بەشی‬ ‫کۆمەڵناسیی زانکۆی سلێمانی‪ ،‬لە‬ ‫منداڵییەوە خولیای بۆ هونەرەکانی‬ ‫وێنەکێشان و کاری دەستی هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرەنجام لەسەر ئامێری دەف‬ ‫دەگیرسێتەوە و دەڵێت‪ :‬راستە دەف بە‬ ‫ئامێرێکی پیاوانە ناسراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫بەالی منەوە گرنگ نییەو نەبووەتە رێگر‬ ‫لەوەی ئەم ئامێرە هەڵنەبژێرم‪ ،‬ئێستا دەف‬ ‫بووە بە بەشێک لە من‪.‬‬ ‫کانی محەمەد لە سەرەتای چوونی بۆ‬ ‫زانکۆ‪ ،‬بیری لەوە نەکردبووەوە کە لەگەڵ‬ ‫خوێندنەکەیدا فێری هیچ ئامێرێکی موزیکی‬ ‫ببێت‪ ،‬ئەو نایشارێتەوە لە قۆناغی منداڵیدا‬ ‫ئارەزووی لە هەموو کارێکی هونەری‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم دەرفەتێکی گونجاوی بۆ‬ ‫نەڕەخساوە کە فێری هیچ ئامێرێکی موزیک‬ ‫ببێت‪ ،‬چونکە لە خێزانەکەیدا موزیکژەن‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫کانی لە ساڵی پارەوە وەک فێرخوازێک‬ ‫لە فێرگەی مەحوی‪ ،‬لەگەڵ کۆمەڵێک‬ ‫ئافرەتی تر کە بە خۆیان دەڵێن “کچانی‬ ‫دەفژەن” سەرقاڵی فێربوونەو بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێت‪ :‬فێرگەی مەحوی‪ ،‬تایبەت نییە‬ ‫بە کچان‪ ،‬بۆیە ئێمە تەنیا کچانێکی‬ ‫دەفژەنین کە لەسەر دەستی مامۆستا‬

‫ لە یەکەم چاوپێکەوتندا پێویستە بە زەردەخەنەیەکی سادە‬‫ساڵو بکەیت و تەوقە بکەیت‪ ،‬پاشان بە خێرایی خۆتی پێ بناسێنیت‪.‬‬ ‫ نابێت پرسیاری زۆر بکەیت و دەبێت گوێی بۆ بگریت تاوەکو‬‫بزانیت چی دەڵێت و رێزی لێبگرە‪.‬‬ ‫ لەکاتی قسەکردن لەگەڵیدا‪ ،‬دەبێت ناوی کەسی بەرامبەر‬‫دووبارەکەیتەوە تاوەکو پەیوەندیتان بەهێز بێت‪.‬‬ ‫ دەبێت وشەی پوخت و زمانی دایک بەکاربهێنرێت نەک‬‫بەرامبەرەکەت ئەو زمانە نەزانێت‪.‬‬ ‫ لە یەکەم چاوپێکەوتندا باسی ژیانی تایبەتی خۆت مەکە‬‫بابەتی سەردەمیانە هەڵبژێرە‪.‬‬ ‫ دەتوانیت لە چاوپێکەوتنەکانی دیکەدا لەگەڵ ناسینی کەسەکەو‬‫گونجانت لەگەڵیدا‪ ،‬وردە وردە باس لە ژیانی تایبەتی خۆت بکەیت‪.‬‬

‫خانمە کەشتیوانێکی ئاسمانی‬ ‫بۆ یەکەمینجار خانمە کەشتیوانێکی ئاسمانی‬ ‫ناوی لە کتێبی گینسدا تۆمارکرد‪.‬‬ ‫کریستینا کوچ یەکەم خانمە کە توانیویەتی بۆ ماوەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 300‬رۆژ لە بۆشایی ئاسمان بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫کریستینا لە مانگی مارسی ساڵی ‪ 2019‬چۆتە بۆشایی ئاسمان بۆ‬ ‫ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی و لە ‪ 6‬ئەم مانگەدا گەڕایەوە سەر‬ ‫زەوی‪ ،‬بەهۆی ئەو ماوە زۆرەی کە لە کەشتیی ئاسمان ماوەتەوە‬ ‫ریکۆردی شکاند‪.‬‬

‫خواردن بە خێرایی‬ ‫خانمێکی ئەمریکی بەهۆی ئەوەی لە ماوەیەکی‬ ‫کەمدا توانی چەند جۆرێک خواردن بخوات‪ ،‬ناوی چووە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫میچێڵ لێسکۆ لە پێشبڕکێیەکی خواردن لە ئەمریکادا‪ ،‬توانی‬ ‫بە خێراترین کات لە سێ خولەک و ‪ 21‬چرکە ‪ 2.448‬گرام‬ ‫مایۆنیز بخوات و بەبێ دەست و بە ‪ 26.69‬چرکە لەفەیەک‬ ‫بخوات‪.‬‬ ‫لە پێشبڕکێکەدا میچێڵ بەخێرایی زۆر هەموو جۆرە‬ ‫خواردنەکانی خوارد و سەرکەوتووبێت‪.‬‬

‫جەنگین پێدەگەین و دەمانەوێت زیاتر‬ ‫بەرەوپێش بچین و بە کارەکانمان ببینە‬ ‫هۆی ئەوەی کە خانمانی دیکەش بتوانن‬ ‫دەست بدەنە ئامێرێکی موزیکی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دەف کە بە ئامێرێکی پیاوانە ناسراوە‪ ،‬بە‬ ‫خۆشحاڵیشەوە ئێستا کچان زۆر ئەم ئامێرە‬ ‫هەڵدەبژێرن‪.‬‬ ‫کانی حەزێکی زۆری بۆ ئامێرە‬ ‫سوننەتییەکانی وەک “سەنتور‪ ،‬کەمانچە‪،‬‬ ‫زەڕب‪ ،‬دەف” هەیە‪ ،‬دروستبوونی حەزە‬ ‫زۆرەکەشی بۆ دەفە دەگەڕێنێتەوە بۆ یەکێک‬ ‫لە مامۆستاکانی ئامێرە ریتمییەکان کە لە‬ ‫زانکۆ هاوڕێی بووە و لە چوونەدەرەوەکانی‬ ‫زانکۆدا جۆرێ دەفی ژەنیوە کە سەرنجی‬ ‫ئەمی راکێشاوە و دەڵێت‪ :‬منیش دەمویست‬ ‫فێرببم‪ ،‬بۆیە دەفم پێش ئامێرەکانی دیکە‬ ‫هەڵبژارد‪ ،‬ئەگەر دەرفەتم بۆ بڕەخسێت‬ ‫دەمەوێت فێری ئامێرەکانی دیکەش ببم‪،‬‬ ‫ئێستا دەفەکەم بەشێکە لە خۆم و ژەنینی‬ ‫هەستێکی تایبەتم پێدەدات‪.‬‬ ‫بەالی ئەم فێرخوازەوە دەف خۆراکی‬ ‫ڕۆحەو لەکاتی ژەنیندا رۆح تێکەڵ بە‬ ‫دەفەکە دەبێت و دەشڵێت‪ :‬لە داهاتوودا‬ ‫دەمەوێ ببم بە ژەنیارێکی سەرکەوتوو‪،‬‬ ‫ببمە جێی شانازی بۆ خێزانەکەم و بۆ‬ ‫مامۆستاکەم و واڵتەکەم‪ ،‬چونکە خانمانی‬ ‫موزیکژەنی باش و بەتوانا کەمن لە‬ ‫کوردستاندا و منیش دەمەوێت رۆڵم هەبێت‬ ‫لە بەرزکردنەوەی رێژەی خانمی ژەنیار‪.‬‬

‫تابلۆیەکی جیاواز‬ ‫لە شاری ئەبوزەبی بە بەشداری چەند کەسێک‬ ‫و چاالکوانی بواری ژینگە‪ ،‬توانرا تابلۆیەکی گەورە بە‬ ‫هونەری مۆزایک دروست بکرێت‪.‬‬ ‫تابلۆکە گوزارشتە بۆ هەڵمەتی پاراستنی ژینگە و‬ ‫هۆشیارکردنەوەی هاواڵتیان‪ ،‬کە تێیدا بە کەرەستەکانی وەک دەبە‬ ‫و سەوزایی و لم تێیدا نەخشێنراوە‪.‬‬ ‫ئەم تابلۆ مۆزایکە رووبەرەکەی ‪ 1167‬مەتر چوارگۆشەیە و‬ ‫توانی ناوی لە کتێبی گینسدا تۆمار بکات‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫نەوژین محەمەد‪:‬‬

‫هیچ یادگارییەکی خۆشم لەگەڵ پرچی درێژدا نییە‬

‫خانمە هونەرمەندی موزیسیان نەوژین محەمەد‪ ،‬لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن”دا نهێنیی‬ ‫روخسارە غەمگینەکەی ئاشکرا دەکات و باس لەوە دەکات کە تاقانەی چوار برایە و دەڵێت‪:‬‬ ‫ژیان بەبێ کەمانچەکەم هیچ مانایەکی نییە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫زەمەن‪ :‬کە قسەمان لەگەڵ کردیت‪ ،‬وتت لە‬ ‫دەرەوەی واڵتم‪ ،‬پێمان بڵێ هۆکاری ئەم سەفەرەت‬ ‫هونەرییە یان هەر پیاسە و جەوگۆڕین؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬هەمیشه بەدوای فێربوونەوەم‪،‬‬ ‫گەڕان و سەفەركردن زۆر شتی فێركردووم‪،‬‬ ‫سەفەری ئەمجارەم یەكەم بۆ رێكخستنی چەند‬ ‫كارێكی هونەرییه‪ ،‬دووەم بۆ جەوگۆڕینێكی خۆمه‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سەرەتای فێربوونی موزیک و ناوبانگت‬ ‫بۆ کەی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬ساڵی ‪ 1989‬بۆ ‪ 1990‬له‬ ‫پەیمانگای هونەره جوانەكانی سلێمانی بەشی‬ ‫موزیك‪ ،‬بۆ ئامێری كەمان وەرگیرام‪ ،‬لەوێوه‬ ‫سەرەتای كاری هونەریم دەستیپێكردو تائێستا‬ ‫بەبێ دابڕان بەردەوامم‪ ،‬بیرم دێ له پۆلی یەك‬ ‫دوای نیوەی ساڵ له ژەنینی بەكۆمەڵ بەشداربووم‪،‬‬ ‫لەو كاتەوه دەست لەمالنی كەمانچەكەمم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر لە کەمانچەکەت دوورت بخەنەوە‬ ‫هەست بە چی دەکەیت و چۆن قەرەبووی ئەو‬ ‫دوورییە دەکەیتەوە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬وێنای ناكەم له خەویشدا له‬ ‫كەمانچەكەم دوور بكەومەوه‪ ،‬لەو باوەڕەدام له‬ ‫دووریی كەمانچەكەم شتێك نییە ناوی ژیان بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەمیشە روخسارت غەمگین دیارە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەم غەمگینییە پەیوەندیی بە ناوەوەی خۆتەوە‬ ‫هەیە وا بە روخسارتەوە رەنگیداوەتەوە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬به دڵنیاییەوه ئاوێنەكەی ناخم‬ ‫زۆر جوان رەنگیداوەتەوە له روخسارمدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شێوەشم خۆی وا دەردەكەوێت‪ ،‬دەنا غەمگینێكی‬ ‫وا نیم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە دەرکەوتنەکانتدا هەست دەکرێت‬ ‫کوڕانە مامەڵە دەکەیت‪ ،‬هۆکاری ئەمە چییە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬رەنگه وا ببینێرم بەاڵم‬ ‫هەست به ئافرەت بوونی خوم زۆر زیاتر دەکەم‬ ‫له ئافرەتێكی ئاسایی‪ ،‬بەتایبەت لە هەستدا‪،‬‬ ‫بیریشتان نەچێت من تاقانەی چوار برام لەماڵەوه‪،‬‬

‫لەناو كایەی هونەریشدا هەر وەك تاقانەیەک لەناو‬ ‫گرووپەكاندا دەرکەوتووم‪ ،‬رەنگە گەورەبوون لەگەڵ‬ ‫چوار برای نازداردا یەكێك بێت له هۆكارەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬نهێنی ئەو پرچە کورتەت لە چیدایەو‬ ‫کەی بە نیازیت درێژی بکەیتەوە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬یادگارییەکی خۆشم نییه‬ ‫لەگەڵ پرچی درێژدا‪ ،‬ئەم پرچه كورتەش بووه به‬ ‫ستایلی خۆم‪ ،‬زۆریشم حەز لێیه بەتایبەت تاڵه‬ ‫سپییەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەموو کەسێک لە ژیاندا چیرۆکێکی‬ ‫ئەویندارانەی هەیە‪ ،‬چیرۆکی تۆ چییەو بە کوێ‬ ‫گەیشتووە؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬چیرۆكی ئەوینداریی راستەقینه‬ ‫لەگەڵ تەواوبوونی رۆحدا تەواو دەبێت‪ ،‬الی من‬ ‫جارێ هەر بەردەوامه‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر لە هۆڵێکی گەورەدا بەتەنیا‬ ‫کەمانچە بژەنیت و ناو هۆڵەکە یەک گوێگری لێ‬ ‫بێت‪ ،‬حەز دەکەیت ئەو گوێگرە کێ بێت؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬ئەمە یەكێكە له پرسیاره‬ ‫جوانەكان‪ ،‬بۆیه تۆزێ دەوەستم تا وەاڵمی‬ ‫بدەمەوە‪ ،‬حەز دەکەم ئەو کەسە هاوڕێیەکی دێرینی‬ ‫تەمەنم بێت كه بۆ یەكەم جار فێربوونی فێركردم‪،‬‬ ‫تەمەننا دەكەم له هۆڵەكەدا ئەگەر بەتەنیاش بێت‬ ‫لەوی بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەگشتی لە ژیانی خۆتدا چ شتێک‬ ‫زۆر ماندووی کردوویت و چۆن توانیوتە بەسەر‬ ‫ماندووبوونەکانتدا زاڵبیت؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬هەموو ماندوبوونەكانی خۆم‬ ‫خۆشدەوێت‪ ،‬چونكه ئاكامی جوانی هەبووه له‬ ‫ژیانمدا‪ ،‬شتێكی وا گرنگ نەبووه كه زۆری ماندوو‬ ‫كردبێتم له ژیانمدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬راستە خانمە هونەرمەندەکان حەز بە‬ ‫سەرکەوتنی یەکتر ناکەن؟‬ ‫نەوژین محەمەد‪ :‬ئەودەمەی ئاستی رۆشنبیری‬ ‫بەپێی پێویست نەبوو له هەموو الیەنەكانی ژیاندا‪،‬‬

‫بەتایبەت بۆ هونەرمەندان‪ ،‬ئەم حەزه خراپه زۆرترو‬ ‫زیاتر بااڵ دەكات‪ ،‬بەنیسبەت خۆشمەوه دوورم‬ ‫لەو بیركردنەوەیەو بەردەوام وا بیرم كردۆتەوه‬ ‫له هیچەوه ئەبێت ببم به شت و هیچ شتێك‬ ‫نەموەستێنێ‪.‬‬

‫بیالل زەنگەنە‪:‬‬

‫نیگەرانم تا ئێستا هیچم نەکردووە بۆ گەرمیان‬ ‫زەمەن‬ ‫گەنجێکی سینەماکار لە گەرمیان‪،‬‬ ‫وەک ئەکتەر بەشداریی لە زنجیرە‬ ‫تەلەفزیۆنیی “گورگەکان” دەکات کە‬ ‫زنجیرە درامایەکی ‪ 20‬ئەڵقەییەو بە چوار‬ ‫بەش بەرهەم دەهێنرێت‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫ناکرێت لە فیلمێکدا کچ و کوڕ یەکتر ماچ‬ ‫بکەن تەنیا لەبەر ئەوەی بڵێین فیلمی‬ ‫کوردی ماچی تێدایە‪.‬‬ ‫بیالل زەنگەنە لەدایکبووی شاری‬ ‫کەالرەو لەدوای قۆناغی خوێندنی‬ ‫ناوەندییەوە حەز لە هونەری سینەما‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی کەالر لە‬ ‫رووی هونەری سینەماوە الواز بووە‪،‬‬ ‫بڕیار دەدات بچێتە شاری هەولێرو بەشی‬ ‫سینەمای کۆلێژی هونەرە جوانەکانی‬ ‫زانکۆی سەالحەدین بخوێنێ‪.‬‬ ‫بیالل دەڵێت‪ :‬لە چوار ساڵی زانکۆ‬ ‫توانیم کۆمەڵێک زانست و زانیاری باش‬ ‫کۆبکەمەوەو بە تیۆری و پراکتیکی وەک‬ ‫ئەکتەری سەرەکی بەشدار بووم لە‬ ‫کۆمەڵێک کورتە فیلمدا‪ ،‬هاوکات وەک‬ ‫یاریدەدەری دەرهێنەر و کاری تەکنیک و‬ ‫ستافی پشت کامێرا کارم کردووە‪.‬‬ ‫بیالل زەنگەنە لە قۆناغی چواری‬ ‫زانکۆدا‪ ،‬لە کارنامەی دەرچوونیدا کورتە‬ ‫فیلمی “لێواری مەرگ” بەرهەم دەهێنێ‪،‬‬ ‫دواتر وەک ئەکتەرو یاریدەدەری‬ ‫دەرهێنەر لە چەندین زنجیرەدراما و‬

‫فیلمدا بەشدار دەبێت و دەشڵێت‪ :‬لە‬ ‫سینەمادا حەزی گەورەی من نواندن بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو چیرۆکانەی لە خەیاڵمدا بوون‬ ‫وایان کرد حەزم بۆ کاری دەرهێنانیش‬ ‫بڕوات و لە خەیاڵی خۆمدا دەموت بە‬ ‫چڕوپڕی کاری دەرهێنان دەکەم‪ ،‬واتا‬ ‫نەمدەویست کارێک بکەم کە الواز بێت‪.‬‬ ‫ئەم گەنجە سینەماکارە پێیوایە بۆ‬ ‫فیلمێکی درێژ‪ ،‬چیرۆک و سیناریۆ و‬ ‫ئەکتەر و دەرهێنەر و تەکنیکی باش‬ ‫پێویستن‪ ،‬لەگەڵ پارەی تەرخانکراوی‬

‫باش و وتیشی‪“ :‬ئەوانەی پێویستن‬ ‫بۆ فیلمێکی درێژ‪ ،‬بۆ فیلمی کورتیش‬ ‫پێویستن‪ ،‬بەاڵم رەنگە بودجەی کەمتر‬ ‫بوێت‪ ،‬بۆ کورتە فیلم ئایدیای جیاواز‬ ‫پێویستە‪ ،‬چونکە زیاتر بۆ فێستیڤاڵە‪،‬‬ ‫بە بڕوای من هەر یەکیان قورسایی‬ ‫تایبەت بە خۆی هەیە‪ ،‬لە فیلمی درێژدا‬ ‫کات ماندووت ئەکات‪ ،‬بەاڵم فیلمی کورت‬ ‫ئایدیا ماندووت ئەکات”‪.‬‬ ‫بیالل پێیوایە سینەمای کوردی‬ ‫بوونی نییە‪ ،‬بەڵکو فیلمی کوردی‬

‫هەیە‪ ،‬سەبارەت بە بوونی ماچ لە‬ ‫فیلمدا بۆچوونی جیاوازی هەیەو دەڵێت‪:‬‬ ‫بەشێک لەو فیلمانەی کە ئەو دیمەنەی‬ ‫تێدایە‪ ،‬من بە پێویستم نەزانیوەو ئەگەر‬ ‫نەشبوایە فیلمەکان کوالێتی باشتریان‬ ‫دەبوو‪ ،‬چونکە دیمەنێکی رۆمانسی‬ ‫لە فیلمێکدا ئاسان نییە‪ ،‬راستە ئەوە‬ ‫هەستەکان‬ ‫فیزیکییەو‬ ‫بەرکەوتنی‬ ‫ئەگەیەنن‪ ،‬بەاڵم دەتوانرێت بە چاو‬ ‫و دیالۆگ و ئەکتێکی پڕ لە هەست‪،‬‬ ‫دیمەنێکی جوانتر لە ماچکردن دروست‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫ئەو‪ ،‬نموونەی سینەمای ئێران‬ ‫دەهێنێتەوە کە ماچی تێدا ناکرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەستەکان بەوپەڕی چڕی دەگەیەنن بە‬ ‫بینەر‪.‬‬ ‫بیالل نیگەرانە لەوەی تائێستا‬ ‫هیچی نەکردووە بۆ ئەو تراژیدیایانەی‬ ‫لە گەرمیان روویانداوەو روودەدەن و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ناتوانم بە سانایی کاریان لەسەر‬ ‫بکەمو گەورەیی تراجیدیاکان بچووک‬ ‫بکەمەوە لە فیلمێکدا‪ .‬راستە سینەما‬ ‫تەنیا ئەنفال نییە‪ ،‬بەاڵم کاری زۆریش‬ ‫لەسەر ئەنفال کراوە‪ ،‬بەاڵم کام پڕۆژەی‬ ‫سینەمایی هاوارو ناڵەی گەرمیانییەکانی‬ ‫گەیاند بە جیهان و ئەو تراژیدیایەیان‬ ‫وەک جینۆساید ناساند؟ بەاڵم بڕیار‬ ‫وایە لەدوای زنجیرە درامای گورگەکان‪،‬‬ ‫پڕۆژەم هەبێت بۆ گەرمیان و کورتە فیلم‬ ‫لەوێ بەرهەم بهێنم‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫کەروێشکی زیرەک‬ ‫کەروێشکێک بەهۆی ناوازەیی و تواناکانیەوە ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫لە واڵتی فینلەند‪ ،‬کەروێشکێک بە ناوی “تاویی” کە رەنگی‬ ‫سپییە و پەڵەی قاوەیی لەسەر جەستەی هەیە‪ ،‬دەتوانێت بە‬ ‫خێرایی ‪ 20‬جۆر یاری بکات‪ ،‬وەک بازدان و سوڕانەوە بە دەوری‬ ‫کەسێکدا و یاریکردن بە کارت و پیانۆ و تۆپ و چەند یارییەکی‬ ‫دیکە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬

‫سێ تۆپی بازنەیی‬ ‫کوڕێکی منداڵی ئەمریکی‪ ،‬بە شێوازێکی جیاواز‬ ‫یاری بە سێ تۆپ دەکات و پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫زەیال ئاڤانت لە شاری نیو ئۆرلینزی ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬توانی لە یەک خولەکدا ‪ 231‬جار سێ‬ ‫تۆپ بە شێوازی بازنەیی بکێشێت بە زەویدا و بەو هۆیەشەوە ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫زەیال بە میدیاکانی واڵتەکەی دەڵێت‪ ،‬بەردەوام دەبێت لە برەودان‬ ‫بە تواناکانی‪.‬‬

‫گەورەترین رۆبیک‬ ‫دیزاینەرێکی فەڕەنسی گەورەترین رۆبیکی سێ جا‬ ‫دروست دەکات و ناوی دەچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫دیزاینەر گریگوار فێنیگ توانی بە ‪ 205‬کاتژمێر‪ ،‬رۆبیکێکی‬ ‫گەورەی سێ جا ‪ x 3333x33‬دروست بکات کە لە ‪ 6153‬بەشی‬ ‫جواڵوی رەنگاورەنگ پێکهاتووە و کێشەکەی ‪ 3.15‬کیلۆگرامە کە‬ ‫‪ 22‬جار لە رۆبیکی ئاسایی قورسترە‪.‬‬ ‫رۆبیکەکە بە جوانترین شێوە یاری پێدەکرێت و توانی ژمارەی‬ ‫پێوانەیی بشکێنێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫زەمەن‬ ‫ەی گەرما لە خوار سفرەوەیە‪،‬‬ ‫پل‬ ‫قەراغی رێگایەکدا دەیان خێزان‬ ‫لە‬ ‫یت نوستوون‪ ٧٠٠ ،‬هەزار کەس‬ ‫دەبین‬ ‫ۆی هێرشەکانی ڕژێمی سوریا بۆ‬ ‫بەه‬ ‫ئیدلیب ئاوارە بوون‪ ،‬تورکیاش‬ ‫سەر‬ ‫رەکانی داخستووە‪ ،‬هیشتاش‬ ‫سنوو‬ ‫ۆی کۆتایی ئەو جەنگە ناوخۆییە‬ ‫ئاس‬ ‫نییە کە لە ‪٢٠١١‬وە ئەو واڵتەی‬ ‫دیار‬ ‫گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫یەکگرتووەکان‬ ‫نەتەوە‬ ‫رەسەری جەنگە ناوخۆییەکان لە‬ ‫چا‬ ‫اڵتی ناوەڕاست‪ ١٣ ،‬کەس وەک‬ ‫ڕۆژهە‬ ‫ەی دیاریکردووە کە چواریان بۆ‬ ‫نێرد‬ ‫ەڕی سوریا و شەشیشیان بۆ کێشەی‬ ‫ش‬ ‫و سیانیش بۆ یەمەن دیاریکردووە‪،‬‬ ‫لیبیا‬ ‫نە شەڕ وەستاوە‪ ،‬نە گفتوگۆکان‬ ‫بەاڵم‬ ‫ئەنجامێکی هەبووە‪ ،‬ئەوەی ڕوونە‬ ‫هیچ‬ ‫شتا سەدان هەزار کەس لە بەردەم‬ ‫هێ‬ ‫چۆڵکردنی ماڵەکانیاندان‪.‬‬ ‫ارەیەکی زۆر لێکۆڵینەوە لەسەر‬ ‫ژم‬ ‫ازی کۆتایی هاتنی شەڕی ناوخۆ‬ ‫شێو‬ ‫وە‪ ،‬بە گوێرەی لێکۆڵینەوەکان‬ ‫کرا‬ ‫ژمارەیەکی زۆر ژن لە گفتوگۆدا‬ ‫بوونی‬ ‫ێتە هۆی ئەوەی کە ئەنجامی بەرچاو‬ ‫دەب‬ ‫ستبێت و کۆتایی بە جەنگ بێت‪،‬‬ ‫بەدە‬ ‫ئەمە زۆر کەم لە گفتوگۆکانی‬ ‫بەاڵم‬ ‫اڵتی ناوڕاستدا بۆ راگرتنی جەنگ‬ ‫ڕۆژهە‬ ‫دەبینیرێت‪.‬‬ ‫ەنگ کۆتایی دێت کاتێک الیەنێکی‬ ‫ج‬ ‫ەکە کە زۆرینەی کات الیەنی دۆڕاو‬ ‫جەنگ‬

‫دەبێت‪ ،‬بڕیاری کۆتایی هاتنی جەنگەکە‬ ‫بدات و واز لە چەکەکانیان بهێنن و بە‬ ‫ڕێککەوتن بچنە ماڵەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە بە‬ ‫ئاسانی ڕوونادات‪.‬‬ ‫باربرا والتر‪ ،‬لە زانکۆی کالیفۆرنیا‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٩٧‬لێکۆڵینەوەیەکی لەسەر‬ ‫شەڕە ناوخۆییەکانی ‪ ٥٠‬ساڵی ڕابردوودا‬ ‫کردووە و بەگوێرەی توێژینەوەکە‬ ‫تەنها ‪٪٢٠‬ی شەڕە ناوخۆییەکان بە‬ ‫ئاشتی کۆتایی هاتووە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫شەڕی نێوان واڵتان ‪٪٥٥‬ی بە ئاشتی‬ ‫و ڕێکەوتن کۆتایی هاتووە‪ ،‬ئەو دەڵێت‬ ‫“ئەو گروپانەی شەڕی ناوخۆ دەکەن‪،‬‬ ‫هەمیشە جەنگان تا مردن هەڵدەبژێرن”‪.‬‬ ‫لە سااڵنی ڕابردوودا وەک ئەوەی لە‬ ‫کوردستان و بۆسنە بینیمان واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاوا دەیانتوانی ڕێککەوتن و کۆتایی‬ ‫هاتنی جەنگ لە نێوان الیەنەکاندا بهێننە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬وەک ڕێککەوتنی واشنتۆن‬ ‫کە بۆ کۆتایی بە جەنگ لە هەرێمی‬ ‫کوردستان کراو ڕێککەوتنی داتۆن کە بە‬ ‫سەرپەرشتی ئەمریکا کۆتایی بە جەنگی‬ ‫ناوخۆی بۆسنە هێنا‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫ناتۆ و ئەمریکا تەنها الیەنی گفتوگۆکار‬ ‫نین‪ ،‬هەر بۆیە ئەمریکا بەهۆی نەبوونی‬ ‫پێگەیەکی بەهێزەوە‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫ئاشتی نە لە ئەفغانستان نە لە عێراق‬ ‫بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان‪ ،‬یەکێک نییە‬ ‫لەو ڕێکخراوانەی کە توانیبێتی ئاشتی‬ ‫بخولقێنێت‪ ،‬بەاڵم ڕۆڵێکی بەرچاوی‬ ‫بینیوە لە پارێزگاریکردن لە ئاشتی و‬ ‫دروستنەبوونی جەنگ‪ ،‬هەر وەک ئەوەی‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬ ‫لە قوبروس روویدا لە نەوەدەکانی‬ ‫سەدەی ڕابردوودا‪.‬‬ ‫بە گوێرەی توێژینەوەیەک‪ ،‬لە‬ ‫سەردەمی نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان‪،‬‬ ‫ستیڤان دیمستۆرا‪ ،‬تەنها ‪ ١٨‬جار‬ ‫توانراوە جەنگ رابیگیرێت‪ ،‬ئەویش تەنها‬ ‫سێ ڕێککەوتنیان توانراوە لە مانگێک‬ ‫زیاتر درێژە بکێشێت و ئەوانەی دیکە‬ ‫تەنها بۆ چەند ڕۆژێکی کەمبوون و ئەو‬ ‫کاتانە ڕوویداوە کە هێزەکانی بەشار‬ ‫ئەسەد ویستویانە خۆیان ڕێکبخەنەوە‬ ‫و هێزی پێویستیان بۆ جەنگان لە‬ ‫سەرجەم بەرەکان نەبووە‪.‬‬ ‫بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری‬ ‫پاڵپشتی‬ ‫بەهۆی‬ ‫ئیکۆنۆمیست‪،‬‬ ‫ئێران و روسیا بۆ بەشار ئەسەد و‬ ‫دەستێوەردانی دەرەکی لە لیبیا‪،‬‬ ‫دەستەوەسانە‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫لە دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ کۆتایی‬ ‫شەڕی ناوخۆ‪.‬‬ ‫ستیڤان دی مستۆرا‪ ،‬لەو‬ ‫بارەیەوە نەتەوە یەکگرتووەکان بە‬ ‫پزیشکێک دەچوێنێت کە نەخۆشێکی‬ ‫لەبەردەستدایە کە نەخۆشی درێژخایەنی‬ ‫هەیەو باس لەوە دەکات کاتێک‬ ‫پزیشکێک دەڵێت “ناتوانم چارەسەری‬ ‫هەموو شتێک بکەم‪ .‬هەندێک نەخۆشی‬ ‫کاتی زۆری پێویستە بۆ چارەسەر”‪،‬‬ ‫ئەوا نەخۆشەکە لێی دەپرسێت “ئەی‬ ‫دەتوانیت ئازارەکەم کەمبکەیتەوە تا‬ ‫چارەسەرێک دەدۆزیتەوە”‪ .‬نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان هەوڵیداوە تا دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەر ئازارەکان کەمبکاتەوە‪.‬‬

‫بە جەنگ بهێنێت‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا؟‬

‫کرانەوەکەی‌سعودیە‌لە‌چاوی‌میدیاکانەوە‬

‫مارنالیندا‪ ..‬بەدوای یۆتۆپیاکەی کۆمۆنیزمدا وێڵە‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫لەوێ پۆلیس نییە‪ ،‬هیچ تاوانێکی‬ ‫تێدا ناکرێت‪ ،‬هەموان بەقەد یەک مووجە‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬هیچ کەسێک نییە کار نەکات‪،‬‬ ‫ئەوێ بۆ هەموو کەسێک سەرنجڕاکێشە‪،‬‬ ‫تەنها سەرمایەدارەکان نەبێت کە تەنها‬ ‫ئەوان کاریان دەستناکەوێت‪ ،‬کاتێک لە‬ ‫واڵتەکەیاندا ڕێژەی هەژاری ڕۆژ بە ڕۆژ‬ ‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬لەوێ هەموان مووچەیەکی‬ ‫جێگیری ‪ ١٢٠٠‬یۆرۆیی وەردەگرن‪ ،‬کاتێ‬ ‫دەچیتە ئەوێ پیاوێکی ڕیش سپی بە‬ ‫ناوی خوان پابلۆ سانچێز دەبینیت کە‬ ‫لە ‪١٩٧٩‬ەوە سەرۆکیانە و ئەویش وەک‬ ‫ئەوان هێشتا کاردەکات‪.‬‬ ‫هیچ شوێنێکی لەو شێوەیە لە دنیادا‬ ‫نادۆزیتەوە جگە لە گوندێک نەبێت بە ناوی‬ ‫مارنالیندا‪ ،‬کە بە ناوچەیەکی کشتوکاڵی‬ ‫دەورەدراوە و حزبێکی کۆمەنیستیش‬ ‫نزیکەی نیو سەدەیە بااڵدەستە تێیدا‪.‬‬ ‫ئەوان دەیانەوێت ئەو خەونەی‬ ‫ئایدۆلۆژیای کۆمۆنیزم باسی دەکات‪ ،‬کە‬ ‫هەموو کەسێک لە ڕووی داراییەوە یەکسان‬ ‫بێت و هەموان وەک یەک کاربکەن لەو‬ ‫گوندەکە جێبەجێ بکەن‪ ،‬هەموانیش‬ ‫پێکڕا دژی سەرمایەدارین‪.‬‬ ‫لەوێ ڕێژەی بێکاری سفرە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫لە سیڤیلییە کە شارێکە ئەو گوندەی لە‬ ‫خۆگرتووە‪ ،‬ڕێژەی بێکاری بۆ ‪ ٪٣٥‬لە‬ ‫کاتی قەیرانی واڵتەکدا بەرزبوویەوە و بە‬ ‫هەژارترین ناوچەی ئیسپانیا دادەنرێت‬ ‫و لە تەواوی واڵتەکەشدا ڕێژەی بێکاری‬ ‫‪٪٢٥‬ی تێپەڕاندووە‪.‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی ئەو گوندە‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١١‬دا تەنها ‪٢٧٧٨‬‬ ‫کەس بووە و‬

‫‪UN‬‬

‫بۆ ناتوانێت کۆتایی‬

‫گوندێک‌دژی‌سەرمایەداری‌‬

‫ڕووبەرەکەی ‪ ١١٢‬کیلۆمەتر دووجایە‪.‬‬ ‫خوان بریتۆ‪ ،‬هاواڵتییەکی گوندەکەیە‬ ‫ئەو دەڵێت “ئەگەر سەرمایەداریت‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێکی ئێرە سەرنجت ڕاناکێشێت‪ ،‬چونکە‬ ‫لێرە هیچت دەستناکەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەتەوێت کاربکەیت‪ ،‬ئەوا هەمیشە لێرە‬ ‫کار هەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەو کەسانەی کە‬ ‫تەنها دەیانەوێت لە ژیاندا بمێننەوە و بە‬ ‫سادەیی بژین‪.‬‬ ‫لەوێ هەماهەنگی کشتوکاڵی هەیە‪،‬‬ ‫ئەو خەونی دەبینی کە سیستمێکی‬ ‫سۆشیالیستی راستەقینە بنیاد بنێت‪،‬‬ ‫لە هەشتاکاندا خوان مانوێل سانچێزی‬ ‫سەرۆکی گوندەکە دوای ئەوەی لە‬ ‫هەڵبژاردندا سەرۆکی شارەوانی دەباتەوە‪،‬‬ ‫هەموو هەوڵێک دەدات تا زەوییەکانی‬ ‫ناوچەکە بدرێتەوە بە شارەوانی گوندەکە‬ ‫تا بتوانێت هەموو هاواڵتیان تێیدا بە‬ ‫یەکسانی کاربکەن و هیچ کەسێک لەوێ‬ ‫خاوەنی پارچەیەک زەوی نەبێت و بەاڵم‬ ‫هەموان وەک یەک بژین‪.‬‬ ‫سانچێز دەڵێت “بۆچوونەکە لەسەر‬ ‫ئەوەیە کە بتوانرێت تا زیاترین ئاست‬ ‫دادپەروەربین‪ ،‬راستە ئەوە وەک خەونێک‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە نابێتە ڕێگر خەڵک‬ ‫خۆی خەونەکانیان بکەنە ڕاستی‪ ،‬ئەوان‬ ‫خۆیان توانیویانە چاودێرییەکی‬ ‫تەندروستی گونجاو بۆ خۆیان‬ ‫دەستەبەر بکەن‪.‬‬ ‫سە ر نجە کا ن‬ ‫شێوەیە‬ ‫بەو‬ ‫چڕ نە بو و بو نە و ە‬ ‫لەسەر گوندەکە‪،‬‬

‫‪9‬‬

‫تا ئەو کاتەی کە ئیسپانیا توشی قەیرانە‬ ‫داراییە گەورەکەی بوو‪ ،‬ئیتر هەموو‬ ‫سەرنجەکان چوونە سەر ئەو گوندەی کە‬ ‫لە هەموو شوێنێکی وێنەی چێ گیڤارا و‬ ‫داس و چەکوش دەبینرێت‪.‬‬ ‫خوان پابلۆ سانچێز‪ ،‬لە سااڵنی‬ ‫‪٢٠٠٠‬ەکاندا دزی دەکات و ڕێژەیەکی زۆر‬ ‫خۆراک دەدزێت و بەسەر هاواڵتیاندا‬ ‫دابەشی دەکات هەر بۆیە الی هاواڵتیان بە‬ ‫ڕۆبن هود ناسراوە‪ ،‬ئەگەرچی لەسەر ئەو‬ ‫کارەی دواتر زیندانی کرا‪ ،‬ئەو دەڵێت کە‬ ‫دزی نەکردووە‪ ،‬بەڵکو ئەوەی هێناوییەتی‬ ‫ئەو شتانەن کە لە ڕاستیدا مافی خەڵکن‬ ‫هەی بێت‪ ،‬ناکرێت لە سەدەی ‪٢١‬دا‬ ‫هاواڵتی هەبێت کە نەتوانێت نان بخوات‪،‬‬ ‫نان خواردن مافێکی هەموو خەڵکە‪.‬‬ ‫ئێستا دۆخەکە زیاتر گۆڕاوە‪ .‬ئەو‬ ‫گوندە پشتی بە کشتوکاڵ‬ ‫بەستووە‪ ،‬هەمووان‬ ‫کا ر د ە کە ن ‪،‬‬ ‫چە ند ین‬

‫جگەرەکێشان وەک ئازادی‬

‫کارگەی تێدایە‪ ،‬بەاڵم هەموان مووچەیەکی‬ ‫یەکسانیان هەیە کە ‪ ١٢٠٠‬دۆالرە‪ ،‬لەوێ‬ ‫کەس زەوی کشتوکاڵی نییە‪ ،‬بەاڵم خۆیان‬ ‫دەتوانن زەوی بۆ دروستکردنی خانوو‬ ‫بکڕنەوە و خۆیان خانووەکەی لێ دروست‬ ‫بکەن‪ ،‬بە نرخێکی گونجاو‪.‬‬ ‫سەرۆکی گوندەکە هەمیشە دەیەوێت‬ ‫ڕووبەری گوندەکەی فراوان بکات و ئەو‬ ‫زەویانەی کە هەیە‪ ،‬بیکڕێت تا بیخاتە‬ ‫خزمەتی هاواڵتیانی گوندەکەیەوە‪.‬‬ ‫سەرۆکی گوندەکە ئەگەرچی خۆی‬ ‫چەپە‪ ،‬بەاڵم نایەوێت وەک شوێنەکانی‬ ‫دیکە بۆچوونەکانی کۆمۆنیزم بسەپێنێت‪،‬‬ ‫جگە لە ڕووە ئابوورییەکەی و الی ئاساییە‬ ‫خەڵکی دیکە هەر جۆرە بۆچوونێکی‬ ‫دیکەیان هەبێت‪.‬‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫ڕیما‪ ،‬کچێکی گەنجی ‪ ٢٧‬ساڵە‪،‬‬ ‫خۆی دەکات بە کافتریای ستارباکسدا لە‬ ‫پایتەختی سعودیە‪ ،‬کەس نازانێت ئەو‬ ‫جگەرەی ئەلکترۆنی دەکێشێت‪ ،‬جانتاکەی‬ ‫دەکاتەوە و جگەرەکەی دەردەهێنێت‪،‬‬ ‫ئەو دڵخۆشە و پێی وایە کە دەتوانێت‬ ‫پەیڕەوی “ئازادییەکانی” خۆی بکات‪،‬‬ ‫هەرچەندە هێشتا لە چاوی خێزانەکەی‬ ‫خۆی دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫لە پاش سێ ساڵ لە دەستپێکردنی‬ ‫کرانەوەی کۆمەاڵیەتی لە سعودیە ئێستا‬ ‫ناڕەزایی لە ناوخۆیی واڵتدا دروستبووە‪.‬‬ ‫ئێستا سعودیە جیاوازە شەوانە ئاهەنگی‬ ‫میوزیک هەیە و کوڕ و کچان دەتوانن‬ ‫بەشداری تێدا بکەن‪ ،‬بەاڵم ئەوە هەروا بە‬ ‫ئاسانی تێناپەڕێت‪ ،‬بەشێک لە هاواڵتیانی‬ ‫واڵتەکە دژین و پێیانوایە ئەو تێکەاڵوییەی‬ ‫نێوان کوڕان و کچان ئێستا مەترسین بۆ‬ ‫دابوونەریتی واڵتەکەیان‪.‬‬ ‫ریما ناوی خوازراوی ئەو کچەیە کە‬ ‫عەبایەکی رەشی داوە بەخۆیدا‪ ،‬ئەو دەڵێت‬ ‫ناتوانێت بە خێزانەکەی بڵێت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوان لەوە تێناگەن کە جگەرەکێشان‬ ‫ئازادییەکی ژنانە هاوشێوەی پیاوان‪.‬‬ ‫چیرۆکی ئەو کاتێک دەستپێدەکات کە‬ ‫بڕیاری کرانەوەی کۆمەاڵیەتی دەدرێت و‬ ‫وەک ئەزموونکردنێک جگەرە دەکێشێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا جگەرەی ئەلکترۆنیشی‬ ‫هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫بە گوێرەی لێکۆڵینەوەیەک کە بەر‬ ‫لە کرانەوەی کۆمەاڵیەتی لە سعودیە‬ ‫ئەنجامدراوە ‪٪6٥‬ی خوێندکارانی ئامادەیی‬ ‫بە نهێنی لە سعودیە جگەرە دەکێشن‪.‬‬

‫کرانەوەکە وایکردووە ژنان زیاتر داوای‬ ‫مافی خۆیان بکەن‪ ،‬ئەوان هێشتا تەنها‬ ‫بەوە ڕازی نین کە دەچنە ئاهەنگەکان‪،‬‬ ‫بەڵکو دەیانەوێت کە ئەوە بەشتێکی‬ ‫ئاسایی ببینرێت‪ ،‬چونکە تا ئێستا‬ ‫زۆرێك لە خێزانەکان ئەو کرانەوەیە‬ ‫قبوڵ ناکەن‪ ،‬هەیە‪ ،‬کچێک تەمەن ‪٣6‬‬ ‫ساڵی سعودیە و قسەی بۆ ئاژانسی‬ ‫فرانس پرێس کردووە ئەو دەڵێت ئەوە‬ ‫تەنها بەس نییە کە جگەرە دەکێشین‬ ‫بەڵکو ئەوەش گرنگە کە خێزانەکەمان‬ ‫قبوڵی بکات‪.‬‬ ‫زمانی‬ ‫مامۆستایەکی‬ ‫ئیبراهیم‬ ‫عەرەبییەو تەمەنی ‪ ٥٥‬ساڵە ئەو‬ ‫دەڵێت ناکرێت ئەو ئاهەنگە شەوانەیە‬ ‫لە واڵتێکدا ئەنجام بدرێت کە قیبلەی‬ ‫موسوڵمانانی لێیە‪.‬‬ ‫لە دوای دیاریکردنی محەمەد بن‬ ‫سەلمان‪ ،‬وەک جێنشینی سعودیە‪،‬‬ ‫ڕێگەدرا ژنان شۆفێری بکەن و بچنە‬ ‫نێو یاریگاکان و هەروەها سینەما لە‬ ‫واڵتەکەدا کرایەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە جۆرێک لە‬ ‫شڵەژانی لەناو خێزانە نەریتخوازەکانی‬ ‫سعودیە دروستکردووە‪.‬‬ ‫جگەرەکێشان ئێستا الی بەشێکی‬ ‫زۆری ژنانی جگەرەکێشی سعودییەدا‬ ‫ئەو کارە وەک پەیڕەوکردنی ئازادی‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬ئەوان دەڵێن “ئەستەم‬ ‫بوو بمانهێنایەتە پێش چاومان کە بە‬ ‫لەچکەوەو لەناو کۆمەڵێک پیاودا بتوانین‬ ‫جگەرە بکێشین”‪ ،‬ئەوان قسە دەکەن و‬ ‫مژ لە جگەرەکەیان دەدەن و دڵخۆشن‪،‬‬ ‫بەاڵم پیاوانی ئاینی پێیان وایە ئەوە‬ ‫شێواندنی دابونەریتی واڵتەکەیانەو‬ ‫پێویستە بە زووترین کات بەری‬ ‫پێبگیرێت‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬ ‫تاوانبارێکی‬ ‫ڕاکردوو له بهرگی‬ ‫ڕاهیبهیهکدا‬

‫زەمەن ‪ -‬گاردیان‬ ‫ژنێک له باکووری ئیتاڵیا ماوهی دوو ساڵه‬ ‫خۆی له پۆلیس شاردۆتهوەو وهکو ڕاهیبهیهک‬ ‫خۆی گۆڕیوەو له دێرێکهوه بۆ دێرێکی دیکه‬ ‫ڕۆیشتووه‪ .‬دواجار لەالیهن پۆلیسهوه له سیسیلی‬ ‫به تۆمهتی ساختهکردن حوکم درا‪ .‬بهپێی وتهی‬ ‫ئهو ڕاهیبانهی که پۆلیس پرسیاری لێکردوون‪،‬‬ ‫ئهو ژنه له پۆشاکی ڕاهیبهدا بووەو خۆی‬ ‫وهک “خوشکێک که پێویستی به هاوکارییه”‬ ‫نیشانداوه‪ ،‬ههروهها وتوویهتی که نهخۆشیهکی‬ ‫کوشندهی ههیەو پێویستی به هاوکاری و‬ ‫گرتنهخۆیه‪.‬‬ ‫له دوورگهی سیسیلی (سقڵیه)‪ ،‬ساڵی ‪٢٠١٧‬‬ ‫ژنێک به تۆمهتی ساختهکردن به غیابی به دوو‬ ‫ساڵ حوکم درا‪ ،‬کاتێک بڕیاری دهستگیرکردنهکهی‬ ‫بۆ ڕهوانه کرا‪ ،‬یهکسهر خۆی دزیهوەو له‬ ‫دورگهکه ڕایکرد بهرهو باکووری ئیتاڵیا و لهوێ‬ ‫له جلوبهرگی ڕاهیبهیهکدا خۆی لهناو دێرهکاندا‬ ‫له ههرێمهکانی پایدمۆنت و لۆمباردی حهشار دا‪.‬‬ ‫له دێرێکدا وتوویهتی من خوشکهزای ڕاهیبهیهکم‪،‬‬ ‫له دێرێکی تردا وتوویهتی من ڕاهیبهم و‬ ‫نهخۆشم‪ ،‬له جێگایهکی تردا وتوویهتی من‬ ‫“دایه گەوره”م یاخود سهرۆکی گروپێکی ژنانی‬ ‫ئیماندارم‪ .‬زۆربهی ئهو ڕاهیبانهی پۆلیس وتهی‬ ‫لێ وهرگرتوون ئهو ژنهیان وهکو ژنێکی میهرهبان‬ ‫و بهڕێز پێناسه کردووه که توانیویهتی متمانهی‬ ‫ئهوان بهدهست بهێنێت‪.‬‬ ‫بهاڵم چیدی بەخت یاوهری ئەو ژنه ‪ ٤٧‬سااڵنه‬ ‫نهبوو‪ .‬ههفتهی ڕابردوو یهکێک له ڕاهیبهکانی‬ ‫دێری بهنهدیکتی له گاالراتی ناوچهی لۆمباردی‬ ‫گومانهکانی لهو ژنه و ناسنامهی ڕاستهقینهی‬ ‫زیاتر بوو و تهلهفۆنی بۆ پۆلیس کرد‪ .‬بهپێی ئهو‬ ‫ژنهی تهلهفۆنهكهی کردووه‪ ،‬گومانهکانی بههۆی‬ ‫ئهو ههموو ناکۆکیانهی له قسهکانیدا ههبووه‬ ‫زیاتر بووه‪ ،‬ههروهها زۆر جار ههستیان کردووه‬ ‫چیرۆکهکانی گۆڕیوه‪.‬‬ ‫پۆلیس دهستبهجێ دهچن بۆ دێرهکه و دهست‬ ‫دهکهن به پرسیار کردن له ژنهکه دهربارهی‬ ‫ناسنامەو باکگراوندی‪ .‬لێکۆڵهرانی پۆلیس دهڵێن‬ ‫ژنهکه زۆر متمانهی بهخۆی بووه و زۆر هاوکاری‬ ‫پۆلیس بووه‪ ،‬بهاڵم کاتێک هاتۆته سهر بابهتی‬ ‫بایۆگرافی و زانیاری لهسهر ژیانی خۆی تووشی‬ ‫دڵهراوکێ بووه‪ .‬ئیتر پۆلیس ناسنامهیهکی‬ ‫ساختهی پێگرتووه که ناسنامهیهکی دزراو بووەو‬ ‫بردوویانه بۆ بنکهی پۆلیس؛ ئیتر لهوێ بۆیان‬ ‫دهرکهوتووه ئهو ژنهیه که دوو ساڵ پێش ئێستا‬ ‫له سیسیلی حوکم دراوه و دیار نهماوه‪ .‬ئێستا‬ ‫سهرهڕای دوو ساڵ حوکمهکهی خۆی که پێشتر‬ ‫بههۆی ساختهکردنهوه وهریگرتووه‪ ،‬تۆمهتی‬ ‫تازهی هاتۆته پاڵ بههۆی نواندنی کەسێتی‬ ‫ساختهوه‪ .‬له ئیتاڵیا نزیکهی له سهدا ‪ ٨٠‬ی‬ ‫هاواڵتیان خۆیان به کاسۆلیک دهزانن‪ ،‬بۆیه‬ ‫خۆشاردنهوهی تاوانباران له بهرگی کهسانی‬ ‫ئاینیدا مێژوویهکی ههیه لهو واڵتهدا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٣‬کهسێکی کاریبی تهمهن ‪٦١‬‬ ‫سااڵن که بازرگانی به مادهی هۆشبهرهوه دهکرد‪،‬‬ ‫جلوبهرگی کاهینێکی کاسۆلیکی لهبهردابوو و‬ ‫به ئۆتۆمبیلهکهی مادهی هۆشبهری کۆکاینی‬ ‫له فهڕهنساوه بهرهو ئیتاڵیا دهبرد‪ .‬چهندین‬ ‫ساڵ‪ ،‬سهرۆکی مافیای سیسیلیا‪ ،‬تۆتۆ ڕینا‪ ،‬به‬ ‫جلوبهرگی قهشهیهتییهوه بهشداری کۆبونهوهی‬ ‫گروپه مافیاکهی دهکرد له کاالبریا‪ .‬بهپێی وتهی‬ ‫سهرۆکی مافیا له سیسیلی گیزی ڤیتالی‪ ،‬بۆ‬ ‫ماوهی ‪ ٤٣‬ساڵ سهرکردهیهکی تری مافیا بهناوی‬ ‫بێرناردۆ پرۆڤێنزانۆ وهکو قهشهیهک جلی پۆشیو‬ ‫تاکو دواجار ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬پۆلیس دهستگیری کرد‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫ههڵبژاردنهکانی پهرلهمانی ئێران‬ ‫له ههلومهرجێکی گرژدا‬ ‫زهمهن‬ ‫ههڵبژاردنهکان بۆ پهرلهمانی ئێران لهگهڵ‬ ‫یادی شۆڕشی کۆماری ئیسالمی تهنیا ‪ ١٠‬ڕۆژی‬ ‫نێوان دهبێت‪ .‬ڕۆژی ‪١١‬ی ئهم مانگه ههزاران‬ ‫هاواڵتی ئێرانی له مهیدانی ئازادی تاران یادی‬ ‫کۆماریان کردهوه‪ ،‬هاوکات له ههموو الیهکهوه‬ ‫ئامادهکاری دهکرێت بۆ ههڵبژاردنی ئهندامانی‬ ‫پهرلهمان که بڕیاره ‪٢١‬ی ئهم مانگه ئهنجام‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫ههزاران کاندید بهشداری ههڵبژاردنهکان‬ ‫دهکهن‪ ،‬ئهمه جگه لهوهی نزیکهی حهوت‬ ‫ههزار داواکاری تر بۆ کاندیدبوون ناوهکانیان‬ ‫ڕهتکراوهتهوه‪.‬‬ ‫بابهتی سهرهکی و هۆکاری گرژی‬ ‫ههڵبژاردنهکان جگه له ملمالنێ کالسیکهکهی نێوان‬ ‫ڕیفۆرمیست و پارێزکاران‪ ،‬مهسهلهی توندتربوونی‬ ‫ملمالنێی نێوان ئێران و ئەمریکاشی هاتۆته سهر‬ ‫که کوژرانی قاسمی سولهیمانی گرژیهكهی بردۆته‬ ‫ئاستێکی ئاڵۆزتر‪ .‬حهسهن ڕۆحانی سهرۆک کۆمار‬ ‫سهرهڕای ڕهخنهکردنی پرۆسهی ڕهتکردنهوهی‬ ‫ئهو ههموو ناوه‪ ،‬که زۆربهیان سهر به میانڕهو و‬ ‫ڕیفۆرمیستهکان بوون؛ له یادی سااڵنهی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمیدا جهماوهری هاندا که ئهو یاده بکهن‬ ‫به بۆنهیهک بۆ بهشداریکردن له دهنگدان به‬ ‫گهرموگوڕییهوه‪.‬‬ ‫زۆر کهس ئهم دهنگدانه وهک تاقیکردنهوهیهک‬

‫پارێزگاران کارتی‬ ‫دژایهتیکردنی‬ ‫خۆرئاواو ئەمریکایان‬ ‫بهدهستهوهیه‬ ‫بۆ جهماوهریبوونی ڕۆحانی سهرۆک کۆمار دهبینن‬ ‫که تاڕادهیهک کهسێکی میانڕهوه و الیهنگری‬ ‫ڕیفۆرمه و بهڵێنی باشترکردنی ژیانی ئابووری‬ ‫خهڵکی داوه که لهژێر باری گهمارۆی ئهمریکیدا‬ ‫ناڵهی دێت‪ ،‬بهاڵم ڕوون نییه ڕۆحانی چۆن و بهچی‬ ‫پالنێک دهتوانێت بارودۆخی ئابووری ئێران و‬ ‫هاواڵتیانی ئێرانی باشتر دهکات‪ .‬لهالیهکی دیکهوه‬ ‫دهنگدانهکه به قازانجی ههرکهسێک بێت‪ ،‬ڕێژهی‬ ‫بهرزی بهشداریکردن که دهسهاڵتداران گرهوی‬ ‫لهسهر دهکهن دهبێته کارتی متمانهبهخشین به‬ ‫دهسهاڵتی سیۆکراتی شیعه که ئێران دهیهوێت به‬ ‫نهیارانی نیشان بدات‪.‬‬ ‫پارێزگارانیش کارتی دژایهتیکردنی خۆرئاواو‬

‫ئەمریکایان بهدهستهوهیه بهتایبهت له دوای‬ ‫کوژرانی قاسمی سولهیمانیهوه زیاتر داشیان سوار‬ ‫بووەو دژایهتی ئەمریکا وهکو بههانهیهک دهبینن‬ ‫بۆ ئهوهی خهڵک مۆبیلیزه بکهن‪.‬‬ ‫ئێستا پێگهی ڕیفۆرمیست و میانڕهوهکان لهناو‬ ‫پهرلهماندا زۆر بههێز نییه‪ ،‬چونکه له کۆی ‪٢٩٠‬‬ ‫ئهندامی پهرلهمان که له ههڵبژاردنی ساڵی ‪٢٠١٦‬‬ ‫ههڵبژێردران تهنیا ‪ ١٠٠‬ئهندامیان سهر به باڵی‬ ‫ڕیفۆرمیستهکانن و ئهوانهی تر یان سهربهخۆن‬ ‫یان توندڕهوهکانن‪ .‬ههروهها ئهندامێک مهسیحی‬ ‫ئهرمهنییه‪ ،‬ئهندامێک مهسیحی کلدۆئاشووره‪،‬‬ ‫ئهندامێک جولهکهیه‪ ،‬ئهندامێک زهردهشتییه‪،‬‬ ‫نۆ ئهندامیان ژنن‪ ،‬سی و سێ ئهندامیان پیاوی‬ ‫ئایینین‪ ،‬ئهوانی دیکهش کهسانی پسپۆڕ و‬ ‫ئهکادیمی و کهسانی بواری جۆراوجۆر و نوێنهرانی‬ ‫توێژ و چینهکانی کۆمهڵگهن‪.‬‬ ‫ئهنجومهنی پاراستنی نیزام که دهزگایهکی‬ ‫دهستووری واڵته‪ ،‬له ‪ ١٤‬ههزار داواکار بۆ‬ ‫کاندیدبوون ناوی نیوهیانی ڕهتکردهوه که زۆربهی‬ ‫ئهوانهی ڕهتکرانهوه کهسانی ڕیفۆرمیست و میانڕهو‬ ‫بوون‪ ،‬ههروهها ههندێک لهو کهسانهی ڕهتکرانهوه‬ ‫توندڕهو بوون و نهوهد ئهندام پهرلهمانی ئێستاش‬ ‫داواکاریهکانیان ڕهتکرایهوه بهوهی ڕێگهیان‬ ‫پێبدرێت جارێکی تر ببنهوه کاندید‪ .‬ڕۆژی ههینی‬ ‫داهاتوو ههڵبژاردنهکه ئهنجام دهدرێت و ڕۆژی‬ ‫چوارشهممه ههڵمهتی ههڵبژاردنهکان دهوهستێت‪.‬‬ ‫تاران به تهنیا خاوهنی ‪ ٣٠‬کورسی پهرلهمانه‪،‬‬ ‫له ناویاندا تهنیا چهند ڕیفۆرمیستێک ناسراون‬

‫ئهوانی دیکه زۆربهیان الی هاواڵتیانی ئاسایی‬ ‫نهناسراون‪ .‬موحهمهد قالیباف که پێشتر سهرۆکی‬ ‫شارهوانی تاران بوو‪ ،‬ئێستا سهرۆکایهتی گروپی‬ ‫توندڕهوان دهکات له ملمالنێی ههڵبژاردندا‪.‬‬ ‫سهبارهت به سیاسهتی دهرهوەو پهیوهندی‬ ‫لهگهڵ خۆرئاوا‪ ،‬میانڕهوهکان له دۆخێکی‬ ‫تاڕادهیهک ئیحراجی دان‪ ،‬چونکه ئهوان‬ ‫دهیانویست پهیوهندیان لهگهڵ خۆرئاوا باش‬ ‫بکهن‪ ،‬چهند ههنگاوێکی گرنگیشیان نابوو لهوانه‬ ‫ڕێککهوتننامهی ئهتۆمی ساڵی ‪٢٠١٥‬ی نێوان‬ ‫ئێرانو خۆرئاوا که ڕۆحانی و هاوڕێکانی ئیدارهیان‬ ‫دهکرد‪ ،‬بهاڵم هاتنی ترهمپ ڕیسهكهی کردهوه‬ ‫خوری و ئەمریکا له ڕێککهوتنهکه کشایهوه‪،‬‬ ‫بهمـهش ڕێککهوتنهکه ههڵنهوهشایهوه بهاڵم به‬ ‫کرداریی پهکیکهوت‪.‬‬ ‫ئهم ههڵبژاردنه بۆ خولی یانزهههمینی‬ ‫پهرلهمانی ئێرانه و نزیکهی ‪ ٥٨‬ملیۆن هاواڵتی‬ ‫ئێرانی مافی دهنگدانیان ههیه که لهم ژمارهیه له‬ ‫سهدا ‪ ٥٠،١٣‬پیاوانن‪ .‬ڕابهری بااڵ ئایهتواڵ عهلی‬ ‫خامنهیی هاواڵتیانی هاندا بهشداری دهنگدان‬ ‫بکهن‪ ،‬ههروهها داوای له دهزگاکانی ڕاگهیاندن‬ ‫کرد خۆیان بهدوور بگرن له ‘قسهکردن به‬ ‫زمانێک که هاواڵتیان له دهنگدان سارد بکاتهوه’‪.‬‬ ‫ههروهها خامنهیی ڕایگهیاند که دوژمن زیادهڕۆیی‬ ‫دهکات له نیشاندانی ناکۆکی نێوان ڕیفۆرمیست و‬ ‫پارێزکاران‪ ،‬بهاڵم بهشداریکردنی فراوانی خهڵک‬ ‫له بهشداریکردنی ههڵبژاردنهکان دوژمنانی ئێران‬ ‫نائومێد دهکات‪.‬‬

‫جارێکی تریش ئیدلیب‬ ‫دیسکی‌شیکاری‌زه‌مه‌ن‬ ‫سااڵنێکه ئیدلیب ههر پارچەو گهڕهکێکی‬ ‫بهدهست گروپ و هێزێکی چهکدارهوهیه‪،‬‬ ‫بهشێکی لهالیهن گروپه ئیسالمیه توندڕهوهکانهوه‬ ‫هێزه‬ ‫بهدهست‬ ‫بهشێکی‬ ‫داگیرکراوه‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنهکانی سوریای سهر به تورکیایه‪،‬‬ ‫بهشێکی تری به دهست حکومهتی سوری و‬ ‫بهشێکیشی بهدهست هێزه کوردیهکانهوهیه‪.‬‬ ‫ئهوهی تازهیه‪ ،‬شهڕێکی تازهتره که حکومهتی‬ ‫سوریا دهیهوێت ئهو شاره بخاتهوه ژێر کۆنترۆڵی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئهمهش لهگهڵ بهرههڵستی چهکدارانی ناو‬ ‫ئیدلیب و ناڕهزایهتی تورکیا رووبهڕووبۆتهوه‪.‬‬ ‫ئهردۆغان ههڕهشه له سوریا دهکات و‬ ‫دهڵێت‪“ :‬باجێکی زۆر زۆر قورس دهدهن”‪،‬‬ ‫ئهمهش بههۆی هێرشی سوپای سوریاوه بۆ‬ ‫سهر هێزه تورکیهکان لهو ناوچهیه‪ .‬سوریا به‬ ‫فهرمی نا‪ ،‬بهاڵم ناڕاستهوخۆ دهپرسێت‪ :‬ههر له‬ ‫بنهڕهتهوه سهربازی تورکی چی دهکهن لهوێ؟‬ ‫پرسیارێکه له چوارچێوهی یاسای نێودهوڵهتیدا‬ ‫مانای ههیه‪ ،‬بهاڵم به لهبهرچاوگرتنی واقیعی‬ ‫سیاسی و سهربازی و ستراتیجی ناوچهکه‪ ،‬به‬ ‫لهبهرچاوگرتنی ملمالنێی هێزهکان‪ ،‬پرسیارێکی‬ ‫سهیر دێته بهرچاو‪.‬‬ ‫له بهرامبهر کوژرانی پێنج سهربازی تورکیا‪،‬‬ ‫دهیان بنکهی سوپای سوریا هێرشیان کراوهته‬ ‫سهر‪ ،‬ئهردۆغان دهڵێت ئهو هێرشانهمان بهردهوام‬ ‫دهبێت‪.‬‬ ‫حکومهتی سوریا له ساڵی ‪٢٠١٢‬وه کۆنترۆڵی‬ ‫ئهو ڕێگا سهرهکیهی حهڵهب به دیمهشقهوه‬ ‫دهبهست لەدهست داوه‪.‬‬ ‫تورکهکان که یهکێکن له کاراکتهره‬ ‫سهرهکیهکانی شانۆی سیاسی و سهربازی‬ ‫سوریا‪ ،‬پشتگیری چهند گروپێکی چهکداری‬ ‫سوری دهکهن‪ ،‬هێزهکانی خۆیشیان بهپێی‬ ‫ڕێککهوتننامهیهک لهگهڵ سوریاو ڕوسیاو ئێران‬ ‫له چوارچێوهی ڕێککهوتننامهی ئاستانهی ‪٢٠١٧‬و‬ ‫سوچی ‪ ٢٠١٨‬به مهبهستی هێورکردنهوهی‬ ‫بارودۆخی پێکدادانی چهکداری لهو ناوچهیهن‪.‬‬ ‫بهاڵم لهم مانگهداو لهگهڵ دهستپێکردنهوهی‬ ‫شهڕ له ئیدلیب تاکو ئێستا هێزهکانی سوریا‬ ‫‪ ١٢‬سهربازی تورکیایان کوشتووه‪ ،‬سهرهڕای‬ ‫وهاڵمدانهوهی توندی تورکیا به هێرشکردنه سهر‬

‫‪ ١١٢‬بنکهی سوری هێشتا ژمارهی قوربانیانی‬ ‫سوپای سوریا ڕانهگهیهنراوه‪.‬‬ ‫لهگهڵ مکوڕبوونی حکومهتی دیمەشق بۆ‬ ‫گرتنهوهی ئیدلیب‪ ،‬سوپای تورکیا هێزهکانی‬ ‫خۆی لەناو سوریا زیاتر دهکات‪ ،‬له ههفتهی‬ ‫ڕابردووهوه سهدان تانک و ههزاران سهربازی‬ ‫تر ڕهوانهی ناوچهی ئیدلیب کراون‪ .‬سوریا‪،‬‬ ‫حکومهتی تورکیا به شهڕانگێز و هاوکاری گروپه‬ ‫تیرۆریستیهکان تۆمهتبار دهکات‪.‬‬ ‫ڕوسیا به وریاییهوه لە بارودۆخهکه‬ ‫نزیکدهبێتهوەو داوای هێورکردنهوهی بارودۆخهکه‬ ‫دهکات‪ ،‬هاوکات هۆشداری داوه بهوهی زۆر‬ ‫ههستیارن بهرانبهر ههر زیانێک که بەر‬ ‫هێزهکانیان بکهوێت‪ ،‬لهوهش زیاتر ئاگاداری‬ ‫داوهته تورکیا بهوهی نابێت هیچ زیانێک به‬ ‫سوپای روسیاو سوریا بکهوێت لهالیهن‬ ‫گروپه تیرۆریستیهکانهوه‪.‬‬ ‫حکومهتی سوریا که لهم‬ ‫پشتگیری‬ ‫شهڕهدا‬ ‫میلیشیا کا نی‬ ‫سهر به ئێران‬ ‫و هاوکاری‬

‫هێزی ئاسمانی روسیای لهگهڵدایه‪ ،‬ڕایگهیاندووه‬ ‫که زیاتر له ‪ ٦٠٠‬کیلۆمهتری چوارگۆشهی‬ ‫ناوچهکهی خستۆتهوه ژێر کۆنتڕۆڵی دهوڵهت‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهم شهڕه زۆر لهسهر هاواڵتیانی سڤیلی‬ ‫ئهو ناوچهیه کهوتووه‪ ،‬جگه له ئاوارهبوون‬ ‫و سهختی سهرماو سۆڵه لهم وهرزهدا که‬ ‫ناوچهکهی گرتۆتهوه‪ ،‬بهپێی زانیاریهکانی‬ ‫ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان تهنیا له‬ ‫دوو مانگی ڕابردوودا ‪ ٣٧٣‬هاواڵتی مهدهنی‬ ‫کوژراون و نزیکهی ‪ ٧٠٠‬ههزار کهسیش ئاواره‬ ‫بوون‪ .‬ههماههنگیکهری نهتهوه یهکگرتووهکان بۆ‬ ‫کاروباری مرۆیی دهڵێت‪ :‬ئهمه زۆرترین ڕێژهی‬ ‫ئاوارهبوونه له ماوهیهکی ئاوا کهمدا له سهرهتای‬

‫دهستپێکردنی قهیرانی سوریاوه‪.‬‬ ‫ئهوهی قهیرانی ئاوارهکان قووڵتر دهکاتهوه‬ ‫ئهوهیه که زۆربهیان ڕوو له سنوورهکانی تورکیا‬ ‫دهکهن که ههر خۆی پڕه له ئاوارهی ترو زۆر‬ ‫ساردتریشه له ناوچهکانی تر‪ ،‬ئهمهش مانای وایه‬ ‫له جهنگ و کاولکاری ڕادهکهن و دهکهونه بهر‬ ‫دهم مهترسی سهرماو زوقم و بێخانهوالنهیی و‬ ‫بێ خۆراکیی‪.‬‬ ‫ههموو ئاماژهکان بۆ ئهوهن که کێشهی‬ ‫ئیدلیب درێژه دهکێشێت‪ ،‬هۆکارهکهشی بهشێکی‬ ‫پهیوهندیداره به کۆی کێشهکانی دیکهی قهیران‬ ‫و شهڕی سوریاوه‪ ،‬بهشێکی تریشی ئهوهیه که‬ ‫کۆمهڵێک هێزی چهکداری ناوخۆ و نێودهوڵهتی‬ ‫دژ و ناکۆک بهیهک له ئیدلیبن که خواست و‬ ‫بهرژهوهندییهکانیان خۆ بەخۆ‬ ‫بهر یهک دهکهوێت‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪7‬‬

‫یەک کۆمەڵەو ‪ 3‬رێگەى جیاواز‬ ‫ئەوانەى ئێستا‬ ‫پەیوەندی بە ئێمەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوانەن کە‬ ‫رۆژانە لە ناڕەزایەتی‬ ‫و چاالکیەکانى ناوخۆی‬ ‫رۆژهەاڵتدا دەکەونە بەر‬ ‫پەالمارى هێزەکانى ئێران‬ ‫زەمەن‬ ‫‪١٤‬ی شوبات ساڵیادى دامەزراندنى‬ ‫فەرمى رێکخراوى کوردستانى حزبى‬ ‫کۆمۆنیستى ئێران (کۆمەڵە)یە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪ ٤١‬ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر دامەزراندنى‬ ‫ئەو حزبەى رۆژهەاڵتى کوردستان‪ ،‬کە‬ ‫بناغەکەى لەالیەن پۆلێک خوێندکارى‬ ‫کوردى زانکۆى تاران دانراوە‪.‬‬ ‫کۆمەڵە بەشێوەیەکى نهێنى لە ساڵى‬ ‫‪ ١٩٦٩‬لە ژمارەیەک خوێندکارى کوردی‬ ‫ئەوکاتەى زانکۆى تاران و تەورێزو‬ ‫ژمارەیەک لە کەسانى پێگەیشتوو و‬ ‫چاالک دروست بوو‪ ،‬چاالکییە سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتیەکانیان تا رووخانى شاى‬ ‫ئێران بەردەوام بووە‪ ،‬بەاڵم لە‪١٩٧٩‬‬ ‫ئاشکرابوونى خۆیان راگەیاند‪.‬‬ ‫دامەزراندنى کۆمەڵە لە دژى‬ ‫دەسەاڵتدارانى ئەو کاتەى رژێمى شا بوو‬

‫بەرامبەر ئەو چەوساندنەوەو زۆردارییەى‬ ‫لەسەر کورد دەیکردو هەروەها بە ئامانجى‬ ‫بەدیهێنانى مافەکانى کورد شانبەشانى‬ ‫حزبى دیموکراتى کوردستان دامەزراو‬ ‫کەوتە مەیدانى بەرگریکردن لە گەلى کورد‬ ‫لە ئێراندا‪.‬‬ ‫ئێستا کە ‪ ٤١‬ساڵ تێپەڕ دەبێت‬ ‫بەسەر راگەیاندنى ئەو حزبەدا‪ ،‬بەرپرسانى‬ ‫کۆمەڵە باس لە کرانەوەو تێڕوانینێکى‬ ‫نوێ بۆ خەباتى پارتەکەیان لە رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان دەکەن و پێشیانوایە‪ ،‬کە‬ ‫خەباتى چەکدارى بۆ ئەمڕۆى رۆژهەاڵت‬ ‫رێگا چارەسەر نییە‪.‬‬ ‫حەسەن رەحمان پەنا‪ ،‬کە ئەندامى‬ ‫کۆمیتەی ناوەندی کۆمەڵەیە دەڵێت‪:‬‬ ‫لەوکاتەوەى کۆمەڵە هاتووەتە مەیدانى‬ ‫سیاسى و چەکدارى و مەدەنى نوێخوازو‬ ‫کراوە بووە دژ بە بیرو بۆچوونى سوننەتى‬ ‫لەناو کۆمەڵگەى ئێرانیدا دامەزراوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەگەڵ رەوتى گۆڕانکارییەکان و‬ ‫قازانج و بەرژەوەندى خەڵکى کرێکارو‬

‫زەحمەتکێشدا خۆى نوێکردووەتەوە‪.‬‬ ‫بەشێک لەوانەى رۆژگارێک لەناو ئەو‬ ‫پارتەدا بوون پێیانوایە‪ ،‬کۆمەڵە بەهۆى‬ ‫بەرنامەو تێڕوانینە کۆمۆنیستییەکانیەوە لە‬ ‫پرسە نەتەوایەتیەکان دوورکەوتووەتەوەو‬ ‫کەمتر گرنگى بە پرسى کورد دەدات لە‬ ‫رۆژهەاڵتدا‪ ،‬بەاڵم ئەو بەرپرسەى کۆمەڵە‬ ‫ئەو رەخنانە رەتدەکاتەوەو دەڵێت‪:‬‬ ‫پرسى نەتەوەیی و مافەکانى گەلى کورد‬ ‫لەپێشینەى خەبات و تێکۆشانی ئەوان‬ ‫بووەو دەشبێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵە پێداگیرى لەسەر چەند‬ ‫پرنسیپێک دەکات‪ ،‬کە گرنگترینیان‬ ‫خەباتى نەتەوەیی و دژایەتى جیاوازى‬ ‫ژن و پیاوە‪ ،‬هەروەها باوەڕبوون بە‬ ‫جیاکردنەوەى دین لە دەوڵەت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا دژى زۆرێک لە پرس و بابەتە‬ ‫کالسیکى و کۆنەکانى ناو کۆمەڵگەى‬ ‫ئێران و رۆژهەاڵتە‪.‬‬ ‫لە ساڵیادى دامەزراندنى پارتەکەیدا‪،‬‬ ‫حەسەن پەنا باس لەوە دەکات‪ ،‬ئەوان‬

‫شێوازێکى نوێى خەباتیان لە رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان دەستپێکردووە‪ ،‬کە ئەوانیش‬ ‫بریتین لە چاالکى خوێندکارى و‬ ‫کۆمەاڵیەتى و مانگرتن و کۆبوونەوەى‬ ‫جەماوەرى و چاالکى رۆشنبیرى و کلتورى‬ ‫و ژینگەیی‪ ،‬چونکە پێیانوایە کورد لە‬ ‫ئێرانداو لەم قۆناغەدا لەو رێگەیەوە زووتر‬ ‫لە مافەکانى نزیک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەى کۆمەڵە هەر لە‬ ‫سەرەتاوە تائێستا خاوەنی هێزى‬ ‫چەکدارى راهێنراوو تۆکمەى خۆیەتى‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو بەرپرسەى کۆمەڵە ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەکات خەباتى چەکدارى تاکە‬ ‫رێگەچارە نییە کە خەڵکى کوردستان لەو‬ ‫رێگەیەوە رزگاریان بێت‪ ،‬بەڵکو وەک خۆى‬ ‫دەیڵێت‪ ،‬ئەم بۆچوونەیان بە لێکدانەوەو‬ ‫هەڵسەنگاندنی دۆخى دەوروبەرو ناوخۆی‬ ‫ئێران و ناوچەکە بۆیان دەرکەوتووە‪.‬‬ ‫ماوەى چەند ساڵێکە کۆمەڵە خەباتى‬ ‫چەکدارى دژ بە کۆمارى ئیسالمى‬ ‫ئێران راگرتووە‪ ،‬بەاڵم هەفتەى رابردوو‬

‫ژمارەیەک لە کوڕان و کچانى رۆژهەاڵت‬ ‫پەیوەندییان بە کۆمەڵەوە کردووەو ئێستا‬ ‫لەناو ریزەکانى پێشمەرگەى ئەو حزبەدا‬ ‫مەشق و راهێنانیان پێدەکرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ئەو حزبەى رووبەڕووى رەخنە کردووەتەوە‬ ‫ئەگەر خەباتى چەکدارییان راگرتووە بۆچى‬ ‫گەنجانى رۆژهەاڵت دەکەنە چەکدار؟‬ ‫لەبەرامبەر ئەو رەخنەیەدا ئەندامەکەى‬ ‫کۆمیتەى ناوەندى کۆمەڵە بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئەوانەى ئێستا پەیوەندی بە ئێمەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوانەن کە رۆژانە لە ناڕەزایەتی‬ ‫و چاالکیەکانى ناوخۆی رۆژهەاڵتدا‬ ‫دەکەونە بەر پەالمارى هێزەکانى کۆمارى‬ ‫ئیسالمى ئێران‪ ،‬بۆیە ئەوانە لەجیاتى‬ ‫ئەوەى بچنە زیندان و رووبەڕووى مەرگ‬ ‫ببنەوە‪ ،‬باشترە بێنە الى ئێمەو ئەزموون‬ ‫فێربن”‪.‬‬ ‫یەکێکى تر لەو رەخنانەى لە کۆمەڵە‬ ‫دەگیرێت پرسى کۆمۆنیزمە‪ ،‬کە هەر‬ ‫ئەوەش وایکرد ببێتە هۆى سەرهەڵدان‬ ‫و ئینشیقاق و جیابوونەوە لەناو ئەو‬

‫حزبەدا‪ ،‬کە ئێستا کۆمەڵە بۆ سەر سێ‬ ‫حزبى جیاواز دابەش بووە‪ ،‬کە یەکەم‬ ‫جیابوونەوە بە سەرۆکایەتى عەبدوڵاڵ‬ ‫موهتەدى پرسى کۆمۆنیزم کرایە هۆکار‬ ‫بۆ ئەو جیابوونەوەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەندامەکەى کۆمیتەى ناوەندى‬ ‫کۆمەڵە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬کێشەکە لەسەر‬ ‫کۆمۆنیزم نییە‪ ،‬چونکە ئەوانەى لە ئێمە‬ ‫جیابوونەتەوە دەستیان لێهەڵگرتووە‬ ‫هیچیان بەدەستنەهێناوە تا ئێمە‬ ‫شکستمان هێنابێت‪ ،‬بەڵکو کێشەکە‬ ‫لەسەر هەلومەرجى سیاسییە‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪ ٢٠٠٠‬دا باڵێک لە‬ ‫کۆمەڵە جیابۆوەو لە ‪ ٢٠٠٦‬لەو باڵەى‬ ‫جیابۆوە باڵێکى ترى بەناوى کۆمەڵەى‬ ‫شۆڕشگێڕانەوە لێ جیابووەتەوە‪.‬‬ ‫حەسەن پەنا باس لەوە دەکات‪،‬‬ ‫ئێستا سێ کۆمەڵە لە گۆڕەپانەکەدان و‬ ‫ناکۆکى لەسەر بیروبۆچوونى سیاسی و‬ ‫جیاوازییەکانە‪ ،‬تا ئەو جیاوازیانە هەبن‪،‬‬ ‫شانسێک بۆ یەکگرتنەوە نابینرێت‪.‬‬

‫هاوسەرۆکی کۆنگرەی کۆمەڵگەى دیموکراتیک‪:‬‬

‫تا گفتوگۆ لەگەڵ ئۆجەالن نەکرێت‬ ‫پرۆسەى ئاشتى دەستپێناکاتەوە‬ ‫زەمەن‪ :‬قسەى ئێوە لە ساڵیادى‬ ‫دەستگیرکردنى عەبدواڵ ئۆجەالندا چیە؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬نرخاندنى ئێمەى گەلى‬ ‫کورد هەیە ئەوەیە کە وەک گەلەکۆمەکی و‬ ‫پیالنگێڕی سەیرى دەکەین‪ ،‬چونکە دەزانن‬ ‫کە ئەمە بەتەنیا تورکیا نەیکردووەو پێشى‬ ‫نەدەکرا ئەگەر دەوڵەتانى دیکە هاوکارى‬ ‫تورکیایان نەکردایە‪ ،‬بەاڵم هەر لە دەرکردنى‬ ‫لە سوریاوە تا دەستگیرکردنى پیالنگێڕی‬ ‫بوو دژ بە گەلى کورد‪ ،‬راستييەکەشى هەر‬ ‫ئەوەیە کە ئەو دەوڵەتانە لە فکرو رامانى‬ ‫ئۆجەالن دەترسان‪ ،‬لەو پرۆژەو چارەسەرە‬ ‫دەترسان‪ ،‬کە ئەو بۆ رۆژهەاڵتى ناوەڕاست‬ ‫هەیبوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا جیهان و بەتایبەت ئەو‬ ‫دەوڵەتانەى بەشداریان لە پیالنگێڕیەکە کرد‬ ‫بۆیان دەرکەوتووە کە فەلسەفەی ئۆجەالن‬ ‫نەک تەنها بۆ کورد‪ ،‬بەڵکو بۆ تورکیاو‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش بووەتە تاكە پڕۆژەو‬ ‫چارەسەرى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێستا دەبینین کە دیسان‬ ‫گۆشەگیرى لەسەر ئۆجەالن دانراوەتەوە‬ ‫هۆکارەکەى چییە؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬ئەو گۆشەگیرییەی‬ ‫لە ئێستادا لەسەر بەڕێز ئۆجەالنە هەیە‬ ‫دژی مرۆڤایەتییە و دژی هەموو یاسای‬ ‫نێونەتەوەییەکانە‪ ،‬ئۆجەالن ئیرادەی گەلى‬ ‫کوردە‪ ،‬بۆیە ئەو گۆشەگیرییە لەسەر ئیرادەی‬ ‫هەموو کوردە‪ ،‬بەاڵم ئەو گۆشەگیرییە بۆ‬ ‫ئەوەیە ئیرادەى ئۆجەالن لە زیندان تەسلیم‬ ‫بکەن و لە دەرەوەش کورد تەسلیم بکەن‬ ‫بەاڵم ئۆجەالن لە زیندان ئیرادەى نەشکاوە‪،‬‬ ‫كەواتە کوردیش ئیرادەى ناشکێت‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫دەیەوێت بە گۆشەگیرى دەنگى کورد کپ‬ ‫بکات و نەیهێڵێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا گەلى کورد‬ ‫لە بەهێزیدایە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتانوایە بۆچى تورکیا ماوەیک‬ ‫گۆشەگیرى الدەبات دواتر دەستپێدەکاتەوە؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬ئەمە شەڕێکى‬ ‫دەروونییە‪ ،‬شەڕى ئیرادەیە‪ ،‬دەیانەوێت‬ ‫لە زیندان شەڕى دەروونى لەگەڵ ئۆجەالن‬ ‫بکەن و لە دەرەوەش لەگەڵ گەلى کورد‪،‬‬

‫‪ 21‬ساڵ لەمەوبەر عەبدوڵاڵ ئۆجەالن رێبەرى پارتى کرێکارانى‬ ‫کوردستان “پەکەکە” لە کینیا دەستگیرکراو تائێستا لە ئیمرالى لە‬ ‫زیندانە‪ ،‬بەدرێژایى ئەو ماوەیەى کە لە زیندان بووە چەند جارێک‬ ‫گفتوگۆى ئاشتى لەنێوان پەکەکەو تورکیا هەبووە‪ ،‬لە ‪2015‬ەوە پرۆسەى‬ ‫ئاشتى بەبنەست گەیشتووە هێشتا چاوەکان لەسەر ئیمرالى و ئەنقەرەن بۆ‬ ‫زیندووکردنەوەى پرۆسەکە‪.‬‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ ،‬هاوسەرۆکی کۆنگرەی کۆمەڵگەى دیموکراتیک‬ ‫(کەجەدە)و پەرلەمانتارى هەدەپە‪ ،‬كە چەند رۆژێکە لە هەرێمى‬ ‫کوردستانە لەم چاوپێکەوتنەى “زەمەن”دا دەڵێت کلیلى چارەسەرى پرسى‬ ‫کورد‪ ،‬الى عەبدوڵاڵ ئۆجەالنەو جەختیش دەکاتەوە بەبێ گەڕانەوە بۆ‬ ‫ئەو‪ ،‬پرسى کورد لە تورکیا چارەسەر نابێت‪.‬‬ ‫سازدانى‪ :‬هێمن حەسەن‬

‫تورکیاو دەسەاڵتی ئەردۆغان‪ ،‬ماوەیەک ئەو‬ ‫گۆشەگیرییە توند دەکات و ماوەیەکیش‬ ‫سستی دەکات‪ ،‬بەپێی ڕەوشەکەو بەپێی‬ ‫بەرژەوەندیی خۆی مامەڵەی لەگەڵ دەکات‪،‬‬ ‫ئەوەش دوورە لە هەموو پرەنسیپێکی‬ ‫یاسایی و ئەخالقی‪ ،‬ئەمە جۆرێکى ترى‬ ‫ئەشکەنجەیە لەسەر ئۆجەالن و زیندانیەکانى‬ ‫دیکەى ئیمرالى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە زیندانیەکانى دیکەش لەژێر‬ ‫هەمان گۆشەگیرى پچڕ پچڕدان؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬بەڵێ گۆشەگیری‬ ‫تەنها لەسەر گەلی کوردو بەڕێز ئۆجەالن‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو گەلی تورکیش دەکەوێتە ژێر‬ ‫ئەو گۆشەگیرییە‪ ،‬بەهۆی ئەو گۆشەگیرییەوە‬

‫ئەمڕۆ ئابووریی تورکیا داڕووخاوە‪،‬‬ ‫دیبلۆماسیی تورکیا شکستی هێناوەو هیچ‬ ‫کەسێک گوێ لە قسەکانی ئەردۆغان ناگرێت‬ ‫لە تورکیا‪ ،‬بۆیە هەتاکو ئەو گۆشەگیرییە‬ ‫بەردەوام بکات ڕەوشی تورکیاش خراپتر‬ ‫دەبێت و کێشەی گەلی کوردیش قوڵتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆرجار گوێبیستى ئەوە دەبین‬ ‫لە سەرکردەکانى کورد لە باکورى کوردستان‬ ‫دەڵێن چارەسەرى الى ئۆجەالنە ئایا هەدەپە‬ ‫ناتوانێت ئەو ئەرکە بگرێتە ئەستۆ؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬هەدەپەش دەتوانێت‬ ‫و ئەوەى پێکرابێت کردوویەتى‪ ،‬ئەو‬ ‫قوربانییەى ئێستا هەدەپەو گەلى کورد‬

‫دەیدات هەر ئەو پەیام و ئەرکەیە کە بەڕێز‬ ‫ئۆجەالن لە پەیامەکەیدا داوای کردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە راستیدا کلیلى چارەسەری هەر‬ ‫الى ئۆجەالنە لە ئیمرالى‪ ،‬ئەو پڕۆژەى‬ ‫هەیە بۆ تەواوى کێشەکانى کورد لە تورکیا‬ ‫نەک هەر لە تورکیا لە پارچەکانى دیکەش‬ ‫و لە رۆژهەاڵتى ناوەڕاستیش‪ ،‬کەسى تر‬ ‫نییە پڕۆژەى هەبێت‪ ،‬ئەوەی هەیە پرۆژە‬ ‫کۆنەکانى چەند سەد ساڵ پێش ئێستا‪،‬‬ ‫کە بەرهەمەکەى تا ئەم ساتەش شەڕو‬ ‫کوشتنە‪ ،‬بۆیە ئێمە دەڵێین با گۆشەگیریی‬ ‫سەر ئۆجەالن هەڵبگیرێت و گفتوگۆى لەگەڵ‬ ‫بکرێت‪ ،‬چونکە دەزانین دەتوانێت چ ڕۆڵێک‬ ‫ببینێت لە چارەسەرکردنى پرسى کورددا‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬ئێستا هیچ هیوایەک هەیە بۆ‬ ‫دەستپێکردنەوەى پڕۆسەى ئاشتى ئايا بەبێ‬ ‫ئۆجەالن ئەو پڕۆسەیە دەستپێدەکاتەوە؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬هەتا گۆشەگیرى‬ ‫لەسەر بەڕێز ئۆجەالن هەڵنەگیرێت و‬ ‫داواکارییەکانى جێبەجێ نەکرێن قسەکردن‬ ‫لەسەر پڕۆسەى ئاشتى ماناى نییە‪ ،‬کلیلى‬ ‫چارەسەرى پرسى کورد الى ئۆجەالنە‬ ‫تاکو دەوڵەتى تورک نەگاتە ئەو بڕوایەى‬ ‫کە چارەسەرى ئەم پرسە الی ئۆجەالنەو‬ ‫گفتوگۆى لەگەڵدا نەکات پرۆسەى ئاشتى‬ ‫دەست پێ ناکاتەوە‪ ،‬دەستپێکردنەوەى‬ ‫پڕۆسەى ئاشتى تەنیا لەبەرژەوەندى کورد‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو لە بەرژەوەندى گەلى تورکیشە‪،‬‬

‫حەقە وەک کورد گەلى تورکیش داواى‬ ‫البردنى گۆشەگیرى و دەستپێکردنەوەى‬ ‫گفتوگۆکان بکات‪ ،‬ئەو پەیامانەى ئۆجەالن لە‬ ‫زیندانەوە رەوانەی کردوون بۆ تەواوى گەالنى‬ ‫تورک و کوردو گەالنى تریشە‪ ،‬ساڵی ‪٢٠١٣‬‬ ‫بۆ ‪ ٢٠١٥‬هیوایەکی گەورە دروست بوو پرسى‬ ‫کورد چارەسەر بکرێت و ئاشتى بەدى بێت‪،‬‬ ‫ئازادی و دیموکراسی هەنگاوی گرنگى بڕی‪،‬‬ ‫بەاڵم بە رێککەوتنێکى ئەردۆغان و باخچەلى‬ ‫و ئەکەپەو مەهەپەدە کۆتایی پێهێنرا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆرێک دەڵێن بەگشتى رەوشى‬ ‫کورد خراپە لەم قۆناغەدا مەترسیدارەو‬ ‫رەنگە هەموو دەستکەوتەکانى لەدەست بدات‬ ‫تۆ ئەمە چۆن دەبینى؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬من ناڵێم مەترسى‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵێ مەترسی لەسەر دەستکەوتەکان‬ ‫هەیەو مەترسى گەورەو جدیشن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سەد ساڵى رابردوودا کورد بە ئەندازەى‬ ‫ئێستا باش نەبووە‪ ،‬کورد خاوەن حزب و‬ ‫رێکخستن و هێزى خۆیەتى‪ ،‬ئێستا دەتوانێت‬ ‫دەنگى بەرز بکاتەوەو بە ناسنامەى خۆى‬ ‫بەرگرى لە خۆى دەکات‪ ،‬لەسەر ئاستى‬ ‫جیهان کورد ناسراوەو دەزانین کورد کێیەو‬ ‫چى دەوێت‪ ،‬ئەم ناسینە دەرفەتێکى بۆ‬ ‫کورد دروست کردووە‪ ،‬کە بەخۆیدا بچێتەوەو‬ ‫لەیەکتر نزیکببنەوە بۆ ئەوەى یەکێتیەکى‬ ‫نەتەوەیی دروست ببێت ئەوکاتە بەهێزترو‬ ‫پێگەى کورد گەورەتر دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەو یەکێتییە دروست نەبێت بەڵێ مەترسى‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو هەواڵنەى لەم دواییەدا‬ ‫دەستتان پێکردووە لە باکورو لە باشور‬ ‫بۆ یەکێتى نەتەوەیی چییەو گەیشتوون بە‬ ‫کوێ؟‬ ‫بەردان ئۆزتورک‪ :‬ئەم هەواڵنە بۆ‬ ‫دروستکردنى یەکێتى نەتەوەییە‪ ،‬دەبێت‬ ‫گەلى کورد لە چوار پارچەى کوردستان‬ ‫ستراتیژیەکى نەتەوەیی بۆخۆى دابنێ‪،‬‬ ‫ناکرێت کورد هەر ئاوا لەیەک دوور بن‪،‬‬ ‫مەترسیەکان زۆر بوون‪ ،‬هێرش لەسەر هەر‬ ‫چوار پارچەى کوردستان هەیە‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫سه‌ردار‌عه‌بدوڵاڵ‪:‬‬

‫ع ی�را ق�� ی�ی‬ ‫ێ‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫پڕۆژەی هەرێمی سوننە‬ ‫لە خەونەوە بۆ واقیع‬

‫كورد هیچ روانینێكی نییه‬ ‫بۆ بهشداریی له كابینهكهی عهالوی‬ ‫سهردار عهبدوڵاڵ‪ ،‬لهو سیاسییه‬ ‫كوردانهیه زۆرترین زانیاری و‬ ‫هۆشیاری سیاسی ههیه بهرامبهر رهوتی‬ ‫رووداوهكانی ناو هاوكێشهی حكومڕانی‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫ئهو چوار ساڵ له بهغدا ئهندام و‬ ‫سهرۆكی فراكسیۆنی بزوتنهوهی گۆڕان‬ ‫بووە له ئهنجومهنی نوێنهرانی عێراق‪.‬‬ ‫“زهمهن” بهمهبهستی تیشک خستنه‬ ‫سهر ههلومهرجی ئێستای عێراق و‬ ‫دروستكردنی كابینهی نوێی محهمهد‬ ‫تۆفیق عهالوی ئهم دیداره تایبهتهی‬ ‫لهگهڵ سازداوه‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیحسان حهسیب‬

‫زهمهن‪ :‬محەمەد عەالوی رایگەیاند‪ ،‬ئەم هەفتەیە‬ ‫کابینەکەى پێشکەشی پەرلەمان دەکات‪ ،‬ئایا دەتوانێت‬ ‫لەم هەفتەیەدا كابينەكەى بباته بهردهم پهرلهمان؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬محەمەد تۆفیق عەالوی‪،‬‬ ‫هەوڵێکی زۆری داوە بۆ ئەوەى بتوانێت لەم هەفتەیەدا‬ ‫کابینەکەى پێشکەش بە ئەنجومەنی نوێنەران بکات‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک الیەن هەن پشتیوانی‬ ‫دەکەن بۆ سەرخستنی هەوڵەکانی‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫هەندێک الیەنی دیکە هەوڵ دەدەن لەمپەر لەبەردەم‬ ‫هەوڵەکانی عەالوی دروست بکەن و نەهێڵن کابینەکەى‬ ‫پێشکەش بەپەرلەمان بکات‪ ،‬پێدەچێت ئەوانی تر‬ ‫ئەجینداى جیاجیایان هەبێت یەک ئەجیندایان نییە‪،‬‬ ‫پێشکەشکردن و پێشکەش نەکردنی کابینەکەى‬ ‫محەمەد عەالوی‪ ،‬بەپەرلەمانی عێراق‪ ،‬بەستراوەتەوە‬ ‫بەبەرژەوەندی هاوبەشی ئێران و ئەمریکا‪ ،‬مەرج نییە‬ ‫رێکبکەون‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بەرژەوەندی هاوبەشیان هەبێت‬ ‫بەبێ ئەوەى رێکبکەون‪ ،‬بێ ئەوەى پێکەوە دابنیشن‪،‬‬ ‫رێگە ئەدەن و پێیان باش دەبێت کابینەکە تێپەڕێت‪،‬‬ ‫ئەوە بەستراوەتەوە بەو دوو واڵتە‪ ،‬کە کۆنترۆڵی‬ ‫دۆسیەکانی عێراقیان کردووە‪ ،‬ئەوان بڕیار دەدەن‪،‬‬ ‫کە دەیانەوێت کابینەکە تێپەڕێت یان نا‪ ،‬ئاماژەکان‬ ‫وا نیشان دەدەن‪ ،‬کە هیچ الیەنێکیان نایانەوێت و‬ ‫لەبەرژەوەندییان نییە دۆخی عێراق لەوەى ئێستا‬ ‫ئاڵۆزتر بێت‪ ،‬واپێدەچێت ئەگەر ئەم دۆخە ئاوا بڕوات‪،‬‬ ‫عەالوی بتوانیت کابینەکەى پێشکەش بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەرج نییە کابینەکەى تەواو بێت‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬بەڕێزتان ئاماژەتان بەوەکرد‪ ،‬الیەنی بەهێز‬ ‫هەیە پشتیوانی لەعەالوی دەکات‪ ،‬لەبەرامبەردا الیەنی‬ ‫بەهیزیش هەیە دژایەتی دەکات‪ ،‬ئەو الیەنانە کێن؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬ئەوەى الیەنی بەهیز بێت‬ ‫شیعەیە‪ ،‬دیسان ئەمجارەش الیەنە شیعەکان کۆنترۆڵی‬ ‫حکومەت دەکەن‪ ،‬بەاڵم کێشەکە لەنێوان خۆیاندایە‪،‬‬ ‫لەحکومەتەکەى عادل عەبدولمەهدیش‪ ،‬کێشەی گەورە‬ ‫لەنێو ماڵی شیعە خۆیدا بوو‪ ،‬لە کۆتاییدا هاوپەیمانی‬ ‫فەتح و سائیرون توانیان کێشەکە یەکالیی بکەنەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر فەتح و سائیرون‪ ،‬رێکبکەون ئەوا ئەو الیەنە‬ ‫بەهیزن‪ ،‬کە پشتیوانی لە عەالوی دەکەن و دەتوانن‬ ‫کابینەکەى تێپەڕێنن‪ ،‬لەبەرامبەردا هاوپەیمانی‬ ‫دەوڵەتی یاسا کێشەى هەیە‪ ،‬هەروەها حەیدەر‬ ‫عەبادی‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی پێشووترى عێراق و‬ ‫سەرۆکی هاوپەیمانی نەسر‪ ،‬هیچ دەرفەتێک لەکیس‬ ‫نادات بۆ ئەوەى کێشە لەعێراقدا دروست بکات‪ ،‬عەبادی‬ ‫بوەتە‪ ،‬سەرچاوەو یاریکەرى سەرەکی نانەوەى کێشە‬ ‫لەگۆڕەپانی سیاسەتی عێراقدا‪ ،‬هیچی بۆ نەماوەتەوە‬ ‫جگە لەتێکدانی دۆخەکە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هێزەکانی‬ ‫سوننە و کوردی لەعێراقدا هەیە‪ ،‬گروپەکانی سوننە‪،‬‬ ‫کە لەکابینەکەى عادل عەبدولمەهدی بەشدارییان کرد‪،‬‬ ‫پێدەچێت‪ ،‬ئەگەر هەمووشیان نەبێت‪ ،‬زۆرینەیان‬ ‫بەشداری لەم کابینەیەشدا بکەن و پشتیوانی لەعەالوی‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬چەند سیناریۆیەک هەیە سەبارەت‬ ‫بەشێوەى کابینەى حکومەتەکەى محەمەد‬ ‫عەالوی‪ ،‬ئایا حکومەتێکی تەکنۆکرات دەبێت‪ ،‬یا‬ ‫پشکپشکێنەى حزبی دەبێت‪ ،‬یاخود تێکەڵەیەک‬ ‫دەبێت لەهەردووکیان؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬بڕواناکەم محەمەد عەالوی‪،‬‬ ‫بتوانێت حکومەتێکی تەکنوکرات‪ ،‬پێشکەش‬ ‫بەپەرلەمان بکات‪ ،‬ئەگەر سەیرى حکومەتەکە‬ ‫نوێیەکەى لوبنان بکەین‪ ،‬بەناو تەکنوکراتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەکنوکرات نییە‪ ،‬تەکنوکرات ئەوەیە کە تۆ وەزیرێک‬ ‫یا کەسێک دەهێنێت پسپۆڕە لەبوارەکەى خۆیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە ئەندازیارێکی نەوت دەهێنی دەیکەى بەوەزیرى‬ ‫نەوت‪ ،‬یا کەسێک مافپەروەرە دەکەی بەوەزیرى داد‪،‬‬ ‫پزیشکێک دەکەی بەوەزیرى تەندروستی‪ ،‬بۆیە نمونەم‬

‫بە کابینەکەى حەسەن دیاب‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی نوێی‬ ‫لوبنان هێنایەوە‪ ،‬بڕیاربوو کابینەکەى تەکنوکرات بێت‪،‬‬ ‫گرژی و خاوبوونەوەى ناکۆکییەکانی نێوان واشنتۆن‬ ‫و تاران‪ ،‬ئاماژەکەى دەبێت لەلوبنان بخوێنینەوە‪،‬‬ ‫پێکهێنانی کابینەکەى حەسەن دیاب‪ ،‬ئاماژەیەک بوو‪،‬‬ ‫کە ئێران دۆخی کرژی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەگەڵ‬ ‫ئەمریکادا گەیاندۆتە لوتکە‪ ،‬ئەوەش دەبێت بەهەند‬ ‫وەربگیرێت لەتێگەیشتن لەدۆخی عێراق و پێکهێنانی‬ ‫کابینەى نوێی حکومەتدا‪ ،‬لەئایندەى نزیکدا دۆخی ئەو‬ ‫واڵتە بەرەو کوێ هەنگاو دەنێت‪.‬‬ ‫بەشێک لەو کەسانەى بەوەزیر دەستنیشان دەکرێن‬ ‫لە کابینەکەى عەالویدا‪ ،‬حزبەکان رۆڵیان دەبێت لە‬ ‫دانانیان‪ ،‬کێشەکە لەوەدایە‪ ،‬ئایا تەکنوکراتی سەربەخۆ‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬یاخود تەکنوکراتی سەر بە حزب‪ ،‬ئینجا‬ ‫چ جۆرە تەکنوکراتێک دادەنرێت‪ ،‬بۆ نمونە بەحساب‬ ‫کەسێکی تەکنوکرات کرایە وەزیرى گواستنەوە لە‬ ‫کابینەکەى عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬ئاماژەى بەوەکرد‪،‬‬ ‫پێنج هەزار ساڵ پێش ئێستا لە ناسریە فڕۆکەخانەى‬ ‫هەبووەو خەڵک سەفەرى کردوە‪ ،‬منیش پێشتر بۆم‬ ‫نووسی‪ ،‬جەنابی وەزیر پێمان ناڵێیت ئەو خەڵکە‬ ‫بۆ کوێ سەفەریان کرد و فڕۆکەکەیان لە کوێ‬ ‫نیشتۆتەوە‪ ،‬کێشەکە لەوەدایە‪ ،‬کە تەکنوکراتیش‬ ‫دەستەواژەیەکی ناڕونە و شتێکی نەشازە لەپێکهێنانی‬ ‫کابینەى حکومەتدا‪ ،‬من بەشێوەیەکی گشتی لەگەڵ‬ ‫تەکنوکرات نیم‪ ،‬وەختێک باس لەتەکنوکرات دەکرێت‪،‬‬ ‫ئەو دۆخانە دروست دەبێت‪ ،‬یەکێک لەگرفتەکانی ئەم‬ ‫کابینەیە ئەوەیە‪ ،‬چۆن مامەڵە لەگەڵ خۆپیشاندەران‬ ‫دەکات‪ ،‬خۆپیشاندەران هەڵوێستیان چی دەبێت‬ ‫بەرامبەر عەالوی‪ ،‬ئەوەش دیسانەوە بابەتێکی دیکەیە‪،‬‬ ‫محەمەد عەالوی‪ ،‬هەوڵدەدات خۆپیشاندەران رازی‬

‫عهالوی بهبێ‬ ‫ئیرادهی حیزبهكان‬ ‫سهركهوتوو نابێت‬ ‫بکات‪ ،‬قسەیەک هەیە بەوەى عەبدولغەنی ئەسەدی‬ ‫و عەبدولوەهاب ساعدی و هەندێک ئەکتەرى دیکەى‬ ‫ئاوا دەکات بەوەزیر لە کابینەکەیدا بۆ رازیکردنی‬ ‫خۆپیشاندەران‪.‬‬ ‫کابینەکە بەبێ ئیرادەى حزبەکان تێناپەڕێت‪،‬‬ ‫بەبێ ئیرادەى حزبەکان ناتوانێت سەرکەوتن بەدەست‬ ‫بهێنێت‪ ،‬دەبێت ئەو راستیەش بڵێن‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬چۆن لەهەڵوێستی الیەنی کوردی دەڕوانی‬ ‫بۆ بەشداریکردن لە کابینەکەى محەمەد عەالویدا‪،‬‬ ‫بەرژەوەندی هەرێم کوردستان لەچ جۆرە مامەڵەیەکی‬ ‫الیەن و فراکسیۆنە کوردییەکاندایە؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬الیەنی کوردی خۆى ناکۆکە‪،‬‬ ‫ئەم ناکۆکییە ناوخۆییە کاریگەریەکی خراپی‬ ‫بەجێهێشتووە‪ ،‬ئەوەش خاڵی هەرە گەورەى الوازی‬ ‫کوردە لەهەر ملمالنێیەکی نێو هەر یارییەکدا‪،‬‬ ‫تاخۆى کۆ نەکاتەوە ناتوانێت یاریەکی باش بکات لە‬ ‫گۆڕەپانەکەدا‪ ،‬تیمێکی هاوهەڵوێست نییە لەناوخۆداو‬ ‫زۆر ناکۆکن لەگەڵ یەکتری‪ ،‬ئەم ناکۆکیەش کاریگەرى‬ ‫خراپی بەدواى خۆیدا هێناوە‪.‬‬

‫زهمهن‪ :‬بەشێک لە چاودێران وا وێنادەکەن‬ ‫کە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان زۆر بەجددی‬ ‫دەیەوێت یەکڕیزی کورد لەبەغدا هەبێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەم پرۆسەیەدا‪ ،‬بەڕێزتان راتان چییە لەو بارەیەوە؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬هەرهەوڵێک بۆ کەمکردنەوەى‬ ‫کرژی و ناکۆکییەکان جێگاى رێزو نرخاندنە‪.‬‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬هەوڵ دەدات‪،‬‬ ‫بەاڵم کێشەیەکی دیکەمان هەیە‪ ،‬لەدوای راپەڕینەوە‪،‬‬ ‫بەهۆى گوتارى هەندێک رۆشنبیری ئەم واڵتە‪ ،‬هەموو‬ ‫دەستەواژەو چەمکەکان شێوێندراون‪ ،‬ئەوەى ئێستا‬ ‫ئیشی لەسەر دەکرێت یەکڕیزی نییە‪ ،‬یەک هەڵوێستییە‪،‬‬ ‫یەک هەڵوێستییە بەرامبەر پرسێکی دیاریکراو‪ ،‬ئەوەش‬ ‫هەندێک جار پێویستی بەکۆبونەوە لێکتێگەیشتن و‬ ‫تەنسیق هەیە‪ ،‬یەکڕیزی جیایە لە یەک هەڵوێستی‪،‬‬ ‫گوتارى ئەو گروپە رۆشنبیرە وایکرد‪ ،‬هەر کەسێک بۆى‬ ‫هەیە قسە بکات و فەتوا بدات و دەستەواژەو چەمک‬ ‫فڕێ بدات بێ ئەوەى پێناسەى سنورەکانی بکات‪،‬‬ ‫لەهەرشتێکدا کە باسی دەستەواژەیەک دەکەی دەبێت‬ ‫پێناسەى سنورەکانی بکەیت‪ ،‬ئەوەى ئێستا هەوڵی‬ ‫بۆ دەدرێت و قسەى لەسەر دەکرێت یەکڕیزی نییە‪،‬‬ ‫بۆ گەیشتنە بەیەک هەڵوێستی لەبەرامبەر پرسێکی‬ ‫دیاریکراو‪ ،‬ئەوانە کاروبارى تاکتیکین‪ ،‬بەاڵم یەکڕیزی‬ ‫پرسێکی ستراتیژییە‪ ،‬یەکڕیزی سااڵنێکی زۆرە هاوارى‬ ‫بۆ دەکەین‪ ،‬یەکڕیزی پێویستی بە رێککەوتنی سیاسی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم الیەنە سیاسیانە دەبێت لەسەر کۆمەڵێک‬ ‫پرس رێککەوتن بکەن‪ ،‬یەکڕیزی لەهەوا دروست‬ ‫ناکرێت‪ ،‬دەبیت لەسەر پایەى بەهێز و پتەو دروست‬ ‫بکرێت‪ ،‬من ‪ 15‬ساڵە ئەم پێناسەیە بەکار دەهێنم‪،‬‬ ‫کە پێویستە یەکڕیزى لە هەرێمی کوردستاندا لەنێوان‬ ‫الیەنە کوردستانییەکاندا تەجاوزی هەموو هێزەکان‬ ‫بکات‪ ،‬نەوعێک لەیەکڕیزی نێوان خەلک و جەماوەرو‬ ‫حزبەکان زامن بکات‪.‬‬ ‫دوو پایەى سەرەکی هەیە دەبێت یەکڕێزى‬ ‫لەسەریان وەستابێت و پێکەوە کار لەسەر‬ ‫دورستکردنی ئەو دوو پایەیە بکەن و یەکڕێزى لەسەر‬ ‫ئەوە بینا بکەن‪ ،‬ئەگینا لەنگ دەبێت و توشی ئیفلیجی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەجێی خۆى ئەچەقێ هیچی پێ ناکرێت‪،‬‬ ‫ئەو دووپایەیە یەکەمیان‪ ،‬چاکسازی راستەقینەیە‪،‬‬ ‫دووەم شەراکەتی راستەقینەیە لەنێوان ئەو هێزانەى‬ ‫ئیدارەى هەرێمی کوردستان دەدەن‪ ،‬شەراکەت‬ ‫لەدۆسیە جیاجیا سەرەکییەکاندا‪ ،‬لەدۆسیەکانى‬ ‫پەیوەندییەکانی دەرەوە‪ ،‬ئەمنی‪ ،‬سەربازی‪ ،‬ئابووری و‬ ‫سەرچاوەکانی وزەو و سامانە سروشتییەکاندا‪ ،‬لەمانە‬ ‫هەمووی تۆ پێویستت بەشەراکەتی راستەقینە هەیە‪،‬‬ ‫شەراکەت لەبڕیارو چاکسازییەکی راستەقینە‪ ،‬یەکڕیزی‬ ‫لەسەر ئەو پایانە بینا بکرێت‪ ،‬ئەوەش رێککەوتنێکی‬ ‫سیاسی ستراتیژی درێژخایەنی دەوێت‪ ،‬ئێمە لەم‬ ‫قۆناغەدا لەسەر چی رێکدەکەوین‪ ،‬دیدگامان بۆ بەغدا‬ ‫چییە‪ ،‬بەاڵم کێشەکە ئەوەیە‪ ،‬کە هەوڵدەدەین یەک‬ ‫هەڵوێستی سەبارەت بەدۆخێکی تاکتیکی دروست‬ ‫بکەین‪ ،‬کە پشتی بەدیدگا نەبەستووە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بەشداریکردن لەم کابینەیەدا هیچ دیدگایەکی لەپشت‬ ‫نییە‪ ،‬بەشداریکردن لە کابینەکەى محەمەد عەالوی‪،‬‬ ‫لەسەر بنەماى چ دیدگایەکە؟‬ ‫تەنها دروشمەکانی پێشوم پێ نەڵێنەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫مادەى ‪140‬و دروشمەکانی دیکە‪ ،‬دیدگاکەتم پێ بڵێ‪،‬‬ ‫دیدگا روون نییە‪ ،‬دەبێت دیدگا روون بێت‪ ،‬لەسەر‬ ‫بنەماى ئەو دیدگایە چۆن یەکڕیزى دروست دەکەی‪،‬‬ ‫چۆن پایە پتەوەکانی زامن دەکەی‪ ،‬بەرێککەوتنی‬ ‫سیاسی دەکریت‪ ،‬سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫هەوڵەکانی باشن‪ ،‬بەاڵم ئەوەى ئێستا سەرۆکایەتی‬ ‫هەرێم دەیکات‪ ،‬هەوڵدانە بۆ بەدیهێنانی یەک‬ ‫هەڵوێستی لەکێشەیەکی دیاریکراو‪ ،‬ئەوە ناگاتە ئاستی‬ ‫یەکڕیزی‪.‬‬

‫زهمهن‪ :‬مامەڵەى کورد ئەمجارە لەگەڵ بەغدا‬ ‫چۆن بێت باشە‪ ،‬هەروەکو پێشوو بێت‪ ،‬یاخود رۆڵی‬ ‫گرنگی هەبێت لە بەرنامەو ئاراستەکردنی حکومەت و‬ ‫لەپێکهاتنەکەیشیدا؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬کورد دەبێت دیدگاو روانینی‬ ‫هەبێت‪ ،‬مرۆڤ دیدگاى هەیە‪ ،‬لەسەر بنەماى ئەو‬ ‫دیدگایە پالن دادەنێت‪ ،‬دواتر تیمێک لەسەر بنەماى‬ ‫ئەو پالنە دادەنێت بۆ جێبەجێکردنیان‪ ،‬چونکە‬ ‫تیمێک هەیە بۆ پالنێک دەشێت‪ ،‬تیمێکی دیکە‬ ‫هەیە بۆ پالنێکی دیکە دەشێت‪ ،‬یاریزانێک هەیە بۆ‬ ‫پالنێک دەشێت‪ ،‬بەاڵم یاریزانێکی دیکە هەیە بۆ ئەو‬ ‫پالنە ناشێت‪ ،‬بەڵکو بۆ پالنی دیکە ئەگونجێ‪ ،‬کورد‬ ‫هەرچی ئەمانە هەیە تێکەڵی کردووە بەیەکا‪ ،‬ئێستا‬ ‫دیدگامان پێویستە‪ ،‬ئەوەش بەسەرکردەى حزبەکان‬ ‫دەکرێت‪ ،‬پێویستە سەرکردەى حزبەکان بەپەلە‬ ‫کۆببنەوە‪ ،‬دیدگایەک باس بکەن ئێمە لەم قۆناغەدا‬ ‫لەبەشداریکردن و نەکردنمان لەبەغدا‪ ،‬ئەمانەوێت‬ ‫چی بەدی بهێنین‪ ،‬لەسەر ئەو بنەمایە پالنە دابنێنو‬ ‫کەسەکان بۆ تیمەکە هەڵبژێرن‪ ،‬کەسی بەهیز‬ ‫دەستنیشان بکەن‪ ،‬ناکرێت هەموو جارێ یاریزانی‬ ‫الواز دەستنیشان بکەن‪ ،‬دواتر گلەیی بکەن‪.‬‬ ‫کارەکە دەبێت بەم شێوەیەیە بێت‪،‬‬ ‫دەستنیشانکردنی دیدگا‪ ،‬ئینجا پالن‪ ،‬ئینجا‬ ‫دیاریکردنی تیمێکی گونجاو بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫پالنەکە‪ ،‬بەاڵم هەر لەبنەڕەتەوە دیدگاو روانین بوونی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫زهمهن‪ :‬ئەم کابینەیە کابینەى لێکەوتى‬ ‫خۆپیشاندانەکانە‪ ،‬عێراقی دواى خۆپیشاندانەکان‬ ‫چی لێدێت؟ ئایا گۆڕینێک لەنەخشەی سیاسی و‬ ‫پەیکەرى حزبەکان و بااڵنسی هێزەکان روودەدات؟‬ ‫هێزە کالسیکیەکان چارەنوسیان چی لێ دێت ؟‬ ‫سەردار عەبدوڵاڵ‪ :‬من تەحەفزم لەسەر‬ ‫دەستەواژەى هێزە کالسیکییەکان هەیە‪ ،‬هێزە‬ ‫کالسیکیەکان مەبەستمان لە کێیە‪ ،‬ئەگەر مەبەستان‬ ‫لەمەجلسی ئەعال و رەوتی سەدر و دەوڵەتی یاسا و‬ ‫پارتی و یەکێتی و هەندێک هێزی سوننەکانە‪ ،‬ئەوا‬ ‫گۆڕانکارییان تێدا پەیدا دەبێت ناوبەناو‪ ،‬لەناو هێزە‬ ‫سوننەکاندا گۆڕانکارى گەورە رویداوە‪ ،‬لەناو هێزە‬ ‫شیعەکاندا‪ ،‬رەوتی سەدر‪ ،‬لەسەرەتاوە ژمارەیەکی‬ ‫نێو هاوکێشەى سیاسی نەبوو‪ ،‬لەدەرەوەى حسابی‬ ‫سیاسی بوو‪ ،‬بەاڵم دۆخەکە گۆڕاوە‪.‬‬ ‫عێراقی دوای پێکهێنانی حکومەت‪ ،‬بەستراوەتەوە‬ ‫بەئیرادەى ئێران و ئەمریکا‪ ،‬تا کۆتایی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا پێویستی بەدۆخێکی ئارام لەعێراقدا‬ ‫هەیە‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ‪ ،‬ئێستا وەکو سەرۆکێکی زۆر‬ ‫بەهێز دەردەکەوێت‪ ،‬کۆتایی ئەمساڵ‪ ،‬کە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆکایەتی ئەمریکا دەکرێت‪ ،‬لەمانگی یانزە‪ ،‬تا ئەو‬ ‫کاتە پێویستی بەوە هەیە‪ ،‬ئەو وێنا بەهێزەى خۆى‬ ‫بپارییزت‪ ،‬ئێرانیش لەوە بێدەنگ نابێت‪ ،‬حکومەتی‬ ‫تاران دەیەوێت لەو وێنەیە بدات‪ ،‬ئێران لەبەرژەوەندی‬ ‫ئەو نیە‪ ،‬ترەمپ بۆ خولێکی دیکە ببێتەوە بەسەرۆکی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬بۆیە هەوڵدەدات‪ ،‬هەرچەندە کارێکی زۆر‬ ‫زەحمەتە بتوانێت ئەو کارە بکات‪ ،‬بەاڵم هەوڵدەدات‬ ‫بەهەر جۆرێک بێت‪ ،‬کێشەو کرژى بۆ ترەمپ دروست‬ ‫بکات‪ ،‬ئەگەر گرژییەکەش نەبێتە تێکشکاندنی‪ ،‬وای‬ ‫لێبکات‪ ،‬بڕێک سازشیان لەگەڵدا بکات‪ ،‬ستراتیژەکە‬ ‫دووالیەنەیە لەالیەن ئێرانییەکانەوە‪ ،‬سەرکەوتن و‬

‫حهیدهر عهبادی هیچ‬ ‫دهرفهتێك لهدهستنادات‬ ‫بۆ ئهوهی كێشه‬ ‫دروستبكات‬

‫سەرنەکەوتنی کابینەى عەالوی بەستراوەتەوە بەدۆخی‬ ‫عێراقی دوای کابینەکە‪ ،‬تا کۆتایی ساڵی ‪،2020‬‬ ‫بەستراوەتەوە بەوەى ئێران و ئەمریکا دەیانەوێت‬ ‫لەعێراقدا چی بکەن‪ ،‬چارەنوسی خۆپیشاندەرانیش‬ ‫بەهەمانشێوە بەستراوەتەوە بەوەى ئێران و ئەمریکا‬ ‫ئەیتەقێننەوە یاخود رێکدەکەون و دۆخەکە ئارام‬ ‫دەکەنەوە‪.‬‬ ‫لە دوورمەودادا ئەگەری گۆڕانکارى هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هۆکارەکانی گۆڕانکارى بەردەست نین‪ ،‬گۆڕانکارى‬ ‫لەسەر ئەرزدا روویداوە‪ ،‬لەزیهنیەت و بیرکردنەوەى‬ ‫خەڵکدا روویداوەو خەڵک هۆشیار بوەتەوە‪ ،‬دواى‬ ‫تێپەڕبوونی کەمتر لە ‪ 20‬ساڵ‪ ،‬شیعەکان بڕژێنە‬ ‫سەر جادەو خۆپیشاندان لەدژى حکومەتێکی شیعە‬ ‫بکەن‪ ،‬ئەوە گۆڕانکارییەکی جەوهەریی‪ ،‬رادیکاڵ و‬ ‫دراماتیکییە‪ ،‬بەاڵم هۆکارو وەسائیلەکانی گۆڕانکارى‬ ‫فەراهەم نین‪ ،‬هەروەها کارکتەرەکانی گۆڕانکارى‬ ‫ناتوانن ببن بەجێگرەوەى ئەمانەى کە هەن‪ ،‬لەم‬ ‫ئایندە نزیکەدا زۆر دیار نییە‪.‬‬

‫بڕوا کەمال‬

‫پڕۆژەی دابەشبوونی عێراق زۆر دەمێکە وەک ڕێگەچارە‬ ‫بیری لێی کراوەتەوە‪ ،‬کە لە ساڵی ‪ ،٢٠٠٧‬جۆبایدن‪ ،‬جێگرى‬ ‫سەرۆکی ئەو کاتی ئەمریکا‪ ،‬ئەم پڕۆژەیەی پێشنیارکرد‪،‬‬ ‫وتی هەرێمێکی سەربەخۆ بکرێت بۆ سوننەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوکاتە ئەم ڕێگە چارەیە نەک ڕەتکرایەوە‪ ،‬بەڵکو بە‬ ‫خەون وەسفدەکرا‪ ،‬بەاڵم لەدوای ‪١٣‬ساڵ خەریکە ئەو‬ ‫خەونە دەبێتە واقیع‪ ،‬چونکە عێراق هیچ کاتێک بەو‬ ‫جۆرە ئارام نابێت‪ ،‬ئەگەر بەکورتی بگەڕێینەوە بۆ مێژوو‬ ‫ئەمەمان بەڕوونی بۆ دەرئەکەوێت‪ ،‬دەوڵەتی بەریتانیا‬ ‫ئەوکات لەساڵی ‪ ١٩٢١‬بەزۆر جوگرافیای عێراقی گۆڕی و‬ ‫لکاندی بەیەکەوەو ئەم سێ پێکهاتە سەرکەییەی کورد‪،‬‬ ‫شیعەو سوننەی کردە چوارچێوەی دەوڵەتێک بەناوی‬ ‫عێراق‪ .‬عەبدولڕەحمان بەزاز‪ ،‬دەڵێت‪ ،‬هەر ئەوکاتیش‬ ‫شیعەو سوننەکان ڕازی نەبوون و هەر ئەو هۆکارەش بوو‬ ‫وایکرد‪ ،‬کە لە دەرەوەی ئەم دەوڵەتە کەسێکی تر بێنن‬ ‫بیکەن بە سەرۆکی ئەم دەوڵەتە‪ ،‬لە کتێبی (عێراقی‬ ‫داتاشراو) لە نووسینی تۆبی دۆج‪ ،‬کە نوێنەری بەریتانیا‬ ‫بوو لە عێراق‪ ،‬دەڵێت‪ ،‬کاتێک دەوڵەتەکەمان دروستکرد‪،‬‬ ‫دەمانویست کەسێک هەڵبژێرین بۆ ئەم دەوڵەتە‪ ،‬بەاڵم نە‬ ‫سوننە ڕازی بوو بەوەی‪ ،‬کە شیعەیەک بێتەسەرۆکی ئەو‬ ‫دەوڵەتە‪ ،‬نەبەپێچەوانەکەشی‪ ،‬کەوابوو لەمەوە ئەوەمان‬ ‫بۆ دەردەکەوێت‪ ،‬کە دەوڵەتی عێراق‪ ،‬هیچ کاتێک ئەمان‬ ‫و خۆشگوزەران نەبووە بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬هەروەها لەدوای‬ ‫ڕووخانی ڕژێمی بەعس‪ ،‬یەکێک لە سەرکردەکانی ئەوکاتی‬ ‫ئەمریکا وتی‪ ،‬عێراق بۆئەوەی ئارام بێت و لەناوچەکە‬ ‫خۆشگوزەران بێت‪ ،‬دەبێت عێراق بکرێت بە سێ بەشەوە‪،‬‬ ‫کە هەرێمی سوننەو شیعەو کورد لەخۆ بگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوکات ئەم پێشنیارە وەک خەونێک تەماشادەکرا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستاکە بارودۆخی عێراق دەبینی‪ ،‬کە ماوەیەکی‬ ‫زۆرە خۆپیشاندان و ناڕەزایی شەقامی عێراقی پەرەی‬ ‫سەندووەو ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو خراپتر دەچێت‪ ،‬وە لەدوای‬ ‫ئەم تەنگژەیەی نێوان ئەمریکاو ئێران و کوشتنی بەرپرسی‬ ‫سوپای قودس‪ ،‬قاسم سلێمانی‪ ،‬وە لەدوای ئەم هەموو‬ ‫کێشانە‪ ،‬کوتلە سوننیەکان دەیانەوێت و لەهەوڵیشدان‬ ‫ڕەزامەندی ئەمریکا بەدەست بهێنن بۆئەوەی کار‬ ‫لەسەر بەهەرێمکردنی سوننە بکرێت لەعێراقدا‪ .‬بەپێی‬ ‫گۆڤاری میدڵ ئیست ئای‪ ،‬لە زاری سەرچاوە ئەمریکی و‬ ‫نووسیبووی‪ ،‬کە لەم دواییەدا ئەمریکا نزیکبوو هەژموون‬ ‫و دەسەاڵتی خۆی لە عێراق لەدەست بدات‪ ،‬هەر بۆیەش‬ ‫لەم چەند هەفتەیەی ڕابردوودا هەوڵی داوە هەرێمێکی‬ ‫سوننە لە عێراق دابمەزرێنێت‪ ،‬ئەوەش وەک کاردانەوەیەک‬ ‫بەرامبەر بەو فشارانەی الیەنە شیعەکان خستوویانەتە‬ ‫سەر واشنتۆن بۆ بردنە دەرەوەی هێزەکانی لە عێراقدا‪.‬‬ ‫لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس‪ ،‬سوننەکان لەعێراقدا‬ ‫زۆر دەسەاڵتیان الواز بوو‪ ،‬بەجۆرێک هەموو عێراق‬ ‫کەوتبووە ژێر کۆنترۆڵ و دەسەاڵتی شیعەکانەوە‪،‬‬ ‫بەرپرسانی ئەمریکا ئەوەشیان نەشاردۆتەوە هەمیشە‬ ‫وتوویانە‪ ،‬کە لەدوای ساڵی ‪٢٠٠٣‬وە ئەمریکا‪ ،‬یەکێک‬ ‫لە هەڵە گەورەکانی‪ ،‬کە کردویەتی ئەوەیە‪ ،‬کە عێراقی‬ ‫لەسەر سینەیەک ڕادەستی ئێران کرد‪ ،‬بۆ ئەوەى‬ ‫هەژموونی خۆى تیایدا فراوان بکات‪.‬‬ ‫بە بڕوای بەشێک لە چاودێرانی سیاسی‪ ،‬ئەمریکا‪ ،‬باش‬ ‫لەوە تێگەیشتووە‪ ،‬کە دەبێت ئەو هەڵەیەی کردوویەتی‬ ‫لە رابردوودا ڕاستی بکاتەوە‪ ،‬تاکە چارەش ئەوەیە‪،‬‬ ‫کە هەرێمێکی سەربەخۆ بۆ سوننەکان جیابکاتەوە‬ ‫لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا‪ ،‬بەپێی هەندێک زانیاریش‬ ‫هێزو الیەنە سوننەکانیش زۆر لەهەوڵدان بۆ ئەم پرسە‪.‬‬ ‫بەپێی هەندێک لە سەرچاوەکان‪ ،‬لەماوەی رابردوودا‬ ‫محەمەد حەلبووسی‪ ،‬سەرۆکی پەرلەمانی عێراق‪،‬‬ ‫سەردانی واڵتی ئیماراتی کردووەو چاوی کەوتووە بە هێزە‬ ‫سوننەکان لەسەر ئەم پرسە‪ ،‬بەاڵم تا وەکو ئێستا ئەوە‬ ‫پشتڕاست نەکراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای من ئەم پڕۆژەیە‬ ‫سەرکەوتوو دەبێت و ئەمریکا ئەم پڕۆژەیە جێبەجێ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەویش دوای ئەوە دێت‪ ،‬کە ئەمریکا ئەبومەهدی‬ ‫موهەندیس و قاسم سلێمانی لە عێراقدا کوشت‪ ،‬دەبێت‬ ‫بپرسین بۆچی ئەمریکا دەیەوێت ئەو پڕۆژەیە جێبەجێ‬ ‫بکات‪ ،‬قازانجی بۆ ئەمریکا چیە؟‬ ‫یەکەم‪ :‬لە ئێستادا هێزەکانی شیعە کار لەسەر‬ ‫ئەوە دەکەن‪ ،‬کە هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەربکەن‪،‬‬ ‫ئەوەش بەقازانج بۆ ئێران دەبێت‪ ،‬ئەوکات شتێک نامێنێت‬ ‫بەناوی هەژموونی ئەمریکا لە عێراقدا‪ ،‬بەوەش ئەمریکا‬ ‫بەرژەوەندیەکانی لە عێراق دەکەوێتە مەترسیەوە‪،‬‬ ‫دەنگۆى دروستکردنی ئەو هەرێمە سوننەیە وادەکات‪،‬‬ ‫کە سوننەکان پابەندی ئەم بڕیارەی شیعەکان نەبن و‬ ‫ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬تاکە ڕێگایە بۆ ئەوەی ئەمریکا‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫هێزە شیعەو ئێرانییەکان بداتەوە بۆئەوەی‪ ،‬کە دەبێت‬ ‫هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا بکاتە دەرەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم هۆکارانە وادەکەن‪ ،‬کە بژاردەی دامەزراندنی‬ ‫هەرێمی سوننە‪ ،‬بژاردەیەکی گەورە بێت و ئەمریکا گڵۆپی‬ ‫سەوز بۆ سوننەکان دابگیرسێنێت بۆ ئەوەی هەرێمێکی‬ ‫سەربەخۆ دروست بکەن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪5‬‬

‫ههرێمی کوردستان‬

‫پێویستی به ئامادهكارییه بۆ دۆخی پاش نهوت‬ ‫یاسای چاكسازی ههرێم سهرهتایهكی‬ ‫باشو بچووكه بۆ ئهم ههنگاوانه‪،‬‬ ‫بهاڵم ناتهواوه ئهگهر زنجیرهیهك‬ ‫ههنگاوی تری بهدوا نهیهت‬

‫شیكاری‪ :‬محهمهد حسێن‬ ‫بۆ ههرێمی كوردستان چاكسازییهكی‬ ‫راستهقینه و دامهزراوهیی وهك پرسی مردن و‬ ‫ژیان وایه‪ .‬بژاردهیهكه له نێوان پاراستنی ئهو‬ ‫دهستكهوتانهی تا ئێستا ههبووه‪ ،‬یان خۆدانه‬ ‫دهست قهدهر بهرهو داڕوخانێكی ئابووری‬ ‫چاوهڕوانكراو؛ چونكه نه دۆخی ئێستای‬ ‫قابیلیهتی بهردهوامی ههیه‪ ،‬نه پشتبهستنیشی‬ ‫به بودجهی عێراق دهیگهیهنێته هیچ كهنارێكی‬ ‫ئارام لهكاتێكدا ئهمڕۆ بهغدا خۆی گیرۆدهی‬ ‫دهیان كێشهی لهوانهی ههرێم قورستر بووه‪.‬‬ ‫سروشتی قهیرانه ئابوورییهكهی ههرێم‬ ‫“بهههمان شێوهی عێراق” بهجۆرێكه كه‬ ‫هیچ ههوڵێكی چاكسازی تێدا سهركهوتوو‬ ‫نابێت ئهگهر له ههمهجۆركردنی سهرچاوه‬ ‫ئابووررییهكان و دووركهوتنهوه له پشتبهستنی‬ ‫تهنها به نهوتهوه دهستپێنهكات‪ .‬ئهمهش‬ ‫بهواتای گۆڕینی سیاسهتی ئابووری حكومهت‪،‬‬ ‫پێش ههموو شتێك‪.‬‬ ‫له نێوان سااڵنی ‪ ٢٠٠٥‬تا ‪ ،٢٠١٣‬پارهیهكی‬ ‫بهلێشاوی داهاتی نهوتی عێراق هاته‬ ‫كوردستانهوه‪ .‬ئهم پارهیه رۆڵێكی گهورهی‬ ‫ههبوو له بوژاندنهوهی ژێرخانی ئابووری ههرێم‬ ‫و باشتركردنی ئاستی بژێوی دانیشتوانهكهی‪،‬‬ ‫بهراورد به بهشهكانی تری عێراق‪.‬‬ ‫بهجۆرێك له ساڵی ‪٢٠١٢‬دا رێژهی ههژاری‬ ‫له كوردستاندا دابهزی بۆ ‪ ، % ٣.٥‬بهاڵم له‬

‫باشوری عێراق ‪ %٣٣.٦‬بوو‪ ،‬بهپێی داتاكانی‬ ‫بانكی جیهانی‪.‬‬ ‫بهاڵم ههر ئهم پاره به لێشاوه سهركردهو‬ ‫بڕیاربهدهستهكانی ههرێمی بهههڵهدا برد‪ .‬ئهو‬ ‫باوهڕهی الدروستكردن كه نهوت فرۆشتنو‬ ‫خهرجكردنی پارهكهی له كهرتی گشتیدا‬ ‫ڕێگایهكی كورته بهرهو دهوڵهمهندی و گهشهی‬ ‫ئابووری‪ ،‬دواجاریش هێشتنهوهی ئهوان وهك‬ ‫شێخهكانی كهنداوی عهرهب؛ ئهوه بوو به‬ ‫شوێنپێكانی شێخهكانی كهنداودا رۆیشتن‪ ،‬بێ‬ ‫ئهوهی حساب بۆ ئهو نهخۆشی و نههامهتیانه‬ ‫بكهن كه ئهم مۆدێله دارایی و ئابوورییه‬ ‫لهو واڵتانهدا دروستیكردووه‪ .‬هاوكات لهو‬ ‫جیاوازییه سهرهتاییانهش نهدهگهیشتن كه‬ ‫كوردستان له قهتهر و كوەیت جیادهكاتهوه‪،‬‬ ‫بەپێی ژمارهی دانیشتوان‪ ،‬بڕی سهرچاوه‬ ‫سروشتیهكان‪ ،‬جوگرافیا و شهرعیهتی‬ ‫نێودهوڵهتی‪.‬‬ ‫دهرهنجام نهوتیان كرده تاقه سهرچاوهی‬ ‫دارایی ههرێم و كاریگهرییه ئابوورییهكانی‬ ‫ئهم سیاسهتهش كهرتهكانی تر “كشتوكاڵ و‬ ‫پیشهسازی” خنكاند‪.‬‬ ‫ئهمڕۆ ههرێم بۆ زیاتر له ‪%٩٠‬ی‬ ‫خهرجیهكانی پشت به داهاتی نهوت‬ ‫دهبهستێت “چ ئهوهی خۆی دهیفرۆشێت یان‬ ‫وهك بهشه بودجه له بهغداوه بۆی دێت”‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا پێشبینی زۆربهی دهزگا داراییهكانی‬ ‫جیهان و ناوهنده ئهكادیمیهكان پێماندهڵێت‬ ‫كه ئهم مۆدێله گهیشتۆته بنبهست و له‬ ‫ئایندهیهكی نزیكدا تووشی داڕووخان دهبێت‬

‫ئهگهر ههر له ئێستاوه پالنێكی گشتگیر‬ ‫نهبێت بۆ كۆنترۆڵكردنی ماكهكانی‪ ،‬دواتریش‬ ‫خۆدهربازكردن لێی‪.‬‬ ‫بهمدواییانه‪ ،‬سندوقی دراوی نێودهوڵهتی‬ ‫(‪ )IMF‬توێژینهوهیهكی باڵوكردهوه لهسهر‬ ‫ئایندهی ئابووری و سیاسهتی دارایی واڵته‬ ‫نهوتیهكانی كهنداو؛ توێژینهوهكه پێشنیاری‬ ‫ئهوهیان بۆ دهكات كه ههرچی زووتره خۆیان‬ ‫ئامادهبكهن بۆ دۆخی پاش نهوت‪ ،‬ئهمهش له‬ ‫میانهی ههمهجۆركردنی سهرچاوهكانی داهات‬ ‫و گهشهپێدانی كهرتی تایبهت لهسهر بنهمای‬ ‫چاكسازییهكی گشتگیرو بهرفراوان‪.‬‬ ‫ئهم چاكسازی و گۆڕانكاریانه ئهگهر بۆ‬ ‫واڵتێكی وهك سعودیه پێویست بێت كه رۆژانه‬ ‫زیاتر له ‪ ١٠‬ملیۆن بهرمیل نهوت بهرههمدێنێت‪،‬‬ ‫ئهوا بۆ كوردستان پرسی مردن و ژیانه‪.‬‬

‫بۆچی پێویسته ههر له ئێستاوه‬ ‫بیر له قۆناغی پاش نهوت بكرێتهوه؟‬

‫“چاخی بهردین لهبهرئهوه كۆتایی نههات‬ ‫كه بهردیان نهما‪ ،‬بهههمان شێوه سهردهمی‬ ‫نهوتیش كۆتایی دێت زۆر پێش ئهوهی كه دنیا‬ ‫نهوتی لێئهبڕێت”‪ ،‬ئهحمهد زهكی یهمهنی‪،‬‬ ‫وهزیری نهوتی سعودیه له ‪ ١٩٦٢‬تا ‪.١٩٨٦‬‬ ‫گهشهی خێرای تهكنۆلۆژیای نهوت و‬ ‫وهبهرهێنان لهسهرچاوهكانی تری وزه “خۆر‪،‬‬ ‫ئاو‪ ،‬با”‪ ،‬بازاڕی نهوت بهرهو ئاقارێك دهبات‬ ‫كه ساڵ له دوای ساڵ خواست لهسهری‬ ‫كهمتردهبێت‪ .‬تا دوو دهیه پێش ئێستا‪ ،‬ههموو‬ ‫چاوهڕوانیهكان ئهوهبوون كه رۆژێك دێت‬

‫پێویسته ژینگهیهك ههبێت‬ ‫وهبهرهێنهری بیانی بتوانێت و بوێرێت‬ ‫سهرمایهكهی تێدا بخاته كارو كهس‬ ‫داوای سهرانهو پشكی لێنهكات‬

‫نهوت كۆتایی دێت‪ ،‬بۆیه ئهوهی كه ئهمڕۆ‬ ‫نایفرۆشیت لهوانهیه سبهینێ به نرخێكی‬ ‫زیاتر بگات‪ ،‬ئهمهش هێزی بازاڕو كاریگهری‬ ‫جیۆپۆلۆتیكی زیاترت بۆ دێنێت‪.‬‬ ‫شۆڕشی نهوتی بهردینی ئهمریكیهكان‬ ‫ئهم هاوكێشهیهی گۆڕی‪ .‬ئێستا ههموو الیهك‬ ‫دڵنیان لهوهی كه ههرگیز نهوت كۆتایی نایهت‪،‬‬ ‫بهاڵم لهوانهیه نرخی بازرگانی نهوت كۆتایی‬ ‫بێت‪ .‬ئهگهر نرخی بهرمیلێك نهوت دابهزی‬ ‫بۆ ‪ ١٤‬دۆالر “وهك ئهوهی ساڵی ‪،”١٩٩٨‬‬ ‫ئهو كات نهوتی ههرێمی كوردستان بهكهڵكی‬ ‫ئهوه نایهت دهربهێنرێت بهوپێیهی تێچووی‬ ‫بهرههمهێنانی زیاتر دهبێت له نرخهكهی‪.‬‬ ‫پیشهسازییه‬ ‫گهشهی‬ ‫ههرچهنده‬ ‫پترۆكیمیاویهكان چاوهڕێی ئهوهی لێدهكرێت‬ ‫خواست لهسهر نهوت ههر به بهرزی بهێڵێتهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهم گهشهكردنه كهم و بچووكه بهراورد‬ ‫بهو فاكتهره ژینگهیی و پیشهسازیانهی كه‬ ‫ههم خستنهڕوو زیاد دهكهن‪ ،‬ههم هاندهریشن‬ ‫بۆ دۆزینهوهی سهرچاوهی وزهی بهدیل‬ ‫بههۆی سیاسهتی ژینگه دۆستانهی واڵته‬ ‫گهشهكردووهكانهوه‪.‬‬ ‫پێشبینیكردنی نرخی نهوت هێنده قورسه‬ ‫نزیكبۆتهوه له مهحاڵ‪ ،‬بهاڵم چهند شێوازو‬ ‫ڕێگای تاقیكراوه ههیه بۆ شیكردنهوهی ئهو‬ ‫فاكتهرانهی كه كار له بڕو ئاستی خستنهڕو و‬ ‫خواست لهسهر نهوت دهكهن‪.‬‬ ‫ئهم مۆدێالنهی پێشبینیكردن زۆرجار‬ ‫تووشی ههڵه دهبن‪ ،‬یان شۆكه سیاسییو‬ ‫ئهمنیی و ئابوورییهكانی تر “بۆ نمونه‬

‫كوشتنی قاسم سلێمانی و هاتنی ڤایرۆسی‬ ‫كۆرۆنا” هاوكێشهی لێكدانهوهكانیان لێ‬ ‫تێكدهدهن‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهمڕۆ بۆچونی زاڵ ئهوهیه كه‬ ‫گهشهی تهكنەلۆژیاو سیاسهتی ژینگهدۆستیو‬ ‫گهڕان بهدوای سهرچاوهی بهدیل هێنده‬ ‫برهوی سهندووه بههیچ فاكتهرێكی تر بهری‬ ‫پێناگیرێت‪ .‬ههر ئهم پێشكهوتنه تهكنەلۆژیانه‬ ‫وایكرد بهرههمی نهوتی والیهته یهكگرتووهكانی‬ ‫ئهمریكا بگاته زیاتر له ‪ ١٣‬ملیۆن بهرمیلی‬ ‫رۆژانه‪ ،‬له كاتێكدا ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬كهمتر له‬ ‫پێنج ملیۆن بوو‪.‬‬ ‫به دهرس وهرگرتن له قهیرانه داراییهكهی‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠١٤‬ئهمڕۆ بڕیاربهدهستانی ههرێم‬ ‫باس له پێداویستی ههمهجۆركردنی سهرچاوه‬ ‫ئابوورییهكان دهكهن بۆ خۆبهدورگرتن له‬ ‫مهترسیهكانی تهنها پشتبهستن به نهوت‪،‬‬ ‫وهك ئهوهی كه مهسرور بارزانی له دیداری‬ ‫مێریی‪-‬دا رایگهیاند‪ .‬ئهمه سهرهتایهكی باشه‪،‬‬ ‫بهاڵم سیاسهت و پالنی دوورماوهی دهوێت و‬ ‫تهنها ههر به قسه ناكرێت‪ .‬به حكومهتێك‬ ‫ناكرێت كه تهنانهت یاسای بودجهشی نهبێت‪.‬‬ ‫یهكهم ههنگاوی ئهم گۆڕانكارییه‬ ‫چارهنووسسازه‪ ،‬له كهمكردنهوهی گهندهڵییو‬ ‫به فیڕۆدانهوه دهستپێدهكات‪ ،‬ئینجا بڕینی‬ ‫دهست و پێی مافیاكان و دواتریش سنوردانان‬ ‫بۆ قۆڕغكاری له بازاڕهكانی كوردستاندا‪.‬‬ ‫یاسای چاكسازی ههرێم سهرهتایهكی باشو‬ ‫بچووكه بۆ ئهم ههنگاوانه‪ ،‬بهاڵم ناتهواوه‬ ‫ئهگهر زنجیرهیهك ههنگاوی تری بهدوا نهیهت‪.‬‬

‫چاكسازی له داهات و خهرجیهكانی‬ ‫حكومهت و دواتریش گرتنهبهری ئهو‬ ‫ڕێكارانهی كه ئاستی بهفیڕۆدان له كهرتی‬ ‫گشتیدا كهم دهكهنهوه پێویستی به چاودێری‬ ‫میدیاو ڕێكخراوهكانی كۆمهڵگای مهدهنیه‪.‬‬ ‫ئهمه تهنها به بهرپرسه حكومیهكان ناكرێت‪.‬‬ ‫ههربۆیه بێ شهفافیهت و دهستڕاگهیشتن‬ ‫بهو زانیاریانهی كه پێماندهڵێت چهن پاره‬ ‫هاتووهو چهند خهرجكراوه ههوڵهكانی‬ ‫چاكسازی زۆر هیوابهخش نابن‪.‬‬ ‫سهرهتای ههرپالنێك بۆ ههمهجۆركردنی‬ ‫سهرچاوه ئابوریهكان له بوژاندنهوهی كهرتی‬ ‫تایبهتهوه دهستپێدهكات‪ .‬پێویسته ژینگهیهك‬ ‫ههبێت وهبهرهێنهری بیانی بتوانێت و بوێرێت‬ ‫سهرمایهكهی تێدا بخاته كارو كهس داوای‬ ‫سهرانهو پشكی لێنهكات‪ .‬ئهگهر ئهم‬ ‫كابینهیه دهیهوێت ئهم چاكسازیه دهست‬ ‫پێبكات‪ ،‬یهكهم ههنگاو لێدانی ئهو مافیانهیه‬ ‫كه بازاڕیان قۆرخ كردووەو ناهێڵن كهس‬ ‫ركابهرییان بكات‪.‬‬ ‫گۆڕینی سیاسهتی نهوتی و دارایی‬ ‫ههرێم بهجۆرێك كه بهرپرسیارێتی نهوهكانی‬ ‫داهاتویش له ئهستۆبگرێت‪ ،‬دیوێكی تری ئهو‬ ‫چاكسازیهیه كه ههرێم پێویستیهتی‪ .‬ئهو‬ ‫نهوتهی ههیهو دهفرۆشرێت‪ ،‬بهشی نهوهكانی‬ ‫داهاتووشی تیادایه‪ .‬لۆجیك وابوو سندوقی‬ ‫داهاته نهوتیهكان دروست بكرایهو شتێك له‬ ‫پارهكهی تیا پاشهكهوت بكرایه نهك ههمووی‬ ‫(قهرزیشی لهسهربكرێت) خهرجبكرێت و‬ ‫مافیاكانی گهندهڵی پێ قهڵهوبكرێت‪.‬‬

‫مانگە حکومەت‬ ‫بێ وەزیری سامانە سروشتییەکان و سندوقی داهاتەکانە‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای تێپەڕبوونی حەوت مانگ بەسەر‬ ‫پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتدا‪،‬‬ ‫تائێستا نە وەزیری سامانە سروشتییەکان‬ ‫دانراوە‪ ،‬نە ئەنجومەنی بااڵی نەوت و‬ ‫گاز کۆبووەتەوە‪ ،‬نە دەستەی داهاتە‬ ‫نەوتییەکانیش دامەزراوە‪ ،‬بەوەش کەرتی‬ ‫نەوت و سامانە سروشتییەکان ئەوەندەی‬ ‫دیکە ناشەفاف بوون‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتى چاودێرى و‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ هەنگاوەکانى چاکسازى‬ ‫حکومەتى هەرێمى کوردستان لە‬ ‫‪ 2019/7/15‬بۆ ‪ 2020/1/15‬کە لەالیەن‬ ‫رێکخراوی ستۆپ بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫گەندەڵی ئامادەکراوە‪ ،‬چەندین تێبینی‬ ‫لەسەر کەرتی وزەو شەفافیەتی ئەو کەرتە‬ ‫خراوەتەڕوو‪.‬‬ ‫لە راپۆرتەکەدا هاتووە؛ دوای‬ ‫تێپەڕبوونی شەش مانگ بەسەر کابینەی‬ ‫نۆیەم‪ ،‬هێشتا وەزیری نوێی سامانە‬ ‫سروشتیەکان دیارینەکراوە‪ ،‬بەو هۆیەوە‬ ‫بەڕوونی سیاسەتی بەڕێوەبردنی کەرتی‬ ‫نەوت لە دیدگای کابینەی نوێ باس‬ ‫نەکراوە‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی نەوت و گاز هیچ‬ ‫کۆبونەوەیەکی نەکردووە‪ ،‬هیچ راپۆرتێکی‬ ‫دیلۆیت بۆ وردبینی لە داهاتی نەوت‬ ‫دەرنەچووە‪.‬‬ ‫پێش باڵوکردنەوەی راپۆرتەکەش‪،‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی دەستپاکی‬ ‫لە پەرلەمانی کوردستان بە “زەمەن”ی‬

‫راگەیاند‪ :‬بوونی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەکان نە شەفافیەتی سەلماندووە‪،‬‬ ‫نەبووەتە هۆی ئەوەی داهاتی نەوت روون و‬ ‫شەفاف بێت و رادەستی وەزارەتی دارایی‬ ‫بکرێت‪ ،‬نەبوونی وەزیریش ئەو گرفتەی‬ ‫زیاتر کردووە‪ ،‬هێشتاش نادیارە کێ‬ ‫دەکرێت بە وەزیری ئەو وەزارەتە گرنگە‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬شێرکۆ جەودەت‪،‬‬ ‫ئەندامی لیژنەی سامانە سروشتییەکان لە‬

‫پەرلەمانی کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“دانەنانی وەزیری سامانە سروشتییەکان‬ ‫پەیوەندی بە ئیدارەدانی کەرتی نەوت و‬ ‫گازەوە هەیە‪ ،‬بۆیە دەبێت بەزووترین کات‬ ‫دابنرێت”‪.‬‬ ‫لەبارەی شەفافیەتی کەرتی نەوت‬ ‫و داهاتەکانیشەوە‪ ،‬رێکخراوی ستۆپ‬ ‫لە راپۆرتەکەیدا ئاماژەی بەوەکردووە؛‬ ‫حکومەت‬ ‫بەرپرسانی‬ ‫ئەگەرچی‬

‫رایانگەیاندووە لە ماوەی داهاتوو‬ ‫راپۆرتی نوێی دیلۆیت دەردەچێت‪،‬‬ ‫مانەوەی هەمان شێواز لە راپۆرتی‬ ‫دیلۆیت دەریدەخات کابینەی نوێ لە‬ ‫بواری پرسی شەفافییەت‪ ،‬بەهەمان‬ ‫رێگای کابینەی پێش خۆی دەڕوات‪ ،‬کە‬ ‫پێویستە شەفافانەتر مامەڵە بکات‪.‬‬ ‫لە راپۆرتی هەڵسەنگاندنەکەدا‬ ‫هاتووە؛ تائێستا یاسای سندوقی داهاتە‬

‫نەوتییەکان جێبەجێنەکراوە کە یەکێکە‬ ‫لە بەڵێنەکانی کابینەی نۆیەم‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەپێویستی دەزانێت‪ :‬حکومەتی هەرێم‬ ‫بە رەچاوکردنی بنەماکانی شەفافییەت لە‬ ‫پیشەسازی دەرهاتووەکان (‪ )EITI‬کە‬ ‫لە هەردوو یاسای نەوت و گازی هەرێم‬ ‫و یاسای سندوقی داهاتە نەوتییەکان‬ ‫پابەندکراوە بەو بنەمایانە‪ ،‬پێویستە‬ ‫سیاسەتی نەوتی هەرێم دابڕێژێتەوە‬

‫لەسەر بنەمای پێدانی دەرفەتی‬ ‫یەکسان بە کۆمپانیاکان لەکاتی گەڕان‬ ‫بەدوای نەوت‪ ،‬رەچاوکردنی بەرژەوەندی‬ ‫نیشتیمانی لە گرێبەستەکان و چۆنیەتی‬ ‫دەرهێنانی نەوت و ئەو بڕەی دیاریدەکرێت‬ ‫بەگوێرەی پێوەرە زانستیەکان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫پاراستنی بەشی نەوەکانی داهاتوو لەو‬ ‫سامانە‪.‬‬ ‫دوای حەوت مانگ لە دەستبەکاربوونی‬ ‫کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬کابینەکە بێ وەزیری سامانە‬ ‫سروشتییەکانەو لەالیەن مەسرور بارزانی‬ ‫سەرۆکی حکومەتەوە کاروبارەکانی‬ ‫وەزارەتەکە بەڕێوەدەبرێت‪ ،‬تائێستا هیچ‬ ‫کەسێک بۆ پۆستی ئەو وەزارەتە کاندید‬ ‫نەکراوە‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی هەرێمیی نەوت‬ ‫و گازیش‪ ،‬بەهەمانشێوە تائێستا هیچ‬ ‫کۆبونەوەیەکی نەکردووە ئەوەش بەهۆی‬ ‫تەواونەکردنی پێکهاتەی ئەنجومەنەکەوە‪،‬‬ ‫کە لە سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی‪،‬‬ ‫وەزیری سامانە سروشتییەکان‪ ،‬وەزیری‬ ‫دارایی‪ ،‬وەزیری پالندانان پێکدێت و‬ ‫سەرپەرشتی کاروبارەکانی تایبەت بە‬ ‫گرێبەستەکان و وەبەرهێنان لە کەرتی‬ ‫نەوت و دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت و‬ ‫گازو داهاتەکانی دەکات‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای نەوت و گازی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەنجومەنی هەرێمی کاروباری‬ ‫نەوت و گاز ئەرکی پەسەندکردنی‬ ‫گرێبەستەکانی هاوبەشکردنی بەرهەم و‬ ‫گرێبەستەکانی دیکەی نەوت و گازی لە‬ ‫ئەستۆدایە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ ،‬ئەندامی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان‪:‬‬

‫خۆمان بە خاوەنی پارێزگای‬ ‫سلێمانی دەزانین و جێی نفوزمانە‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ ،‬ناوێكی دیاری ناو بزوتنەوەی گۆڕانە‪ ،‬ئێستا ئەندامی خانەی راپەڕاندنو سكرتێری کاروباری باژێڕوانەكانە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬خۆمان‬ ‫بە خاوەنی پارێزگای سلێمانی و هەموو كوردستان دەزانین‪ ،‬بەاڵم ئیشەكانی پارێزگار وەك ئەوەی خۆی دەیەوێتو گۆڕان دەیەوێت ناڕوات بەڕێوە‪.‬‬ ‫لە ئۆفیسەكەی خۆی لە گردی زەرگەتە‪ ،‬لەسەر چاکسازی و بەشداری حكومەت‪ ،‬گفتوگۆكانی حكومەتی نوێی عێراق‪ ،‬دۆخی ناوخۆیی گۆڕان‪،‬‬ ‫گفتوگۆمان لەگەڵ شەماڵ عەبدولوەفا كرد‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫زەمەن‪ :‬لە دوایین كۆبونەوەی جڤاتی‬ ‫نیشتمانیدا بڕیارتاندا راپۆرتێك بدەنە پارتی‪،‬‬ ‫راپۆرتەكەتان رادەستکردوون یاخود نا؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬لەپێش كۆبونەوەی‬ ‫جڤات‪ ،‬دەقی رێككەوتنەكەمان بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت لەگەڵ پارتی‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫حكومەت‪ ،‬بەغدا‪ ،‬پەرلەمان‪ ،‬هێناو خاڵ‬ ‫بە خاڵ سەیرمان كردو هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ مەسەلەی یەكڕیزی و یەكگرتوویی‬ ‫كورد لە بەغداو مەسەلەی چاكسازی لە‬ ‫هەرێمو بەشداری راستەقینە لە حكومەت‪،‬‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ هەموو ئەمانە كراوەو‬ ‫بردمانە جڤاتو لەوێ كرا بە راپۆرتو بڕیارە‬ ‫لەم یەك دوو رۆژەدا بدرێت بە برادەرانی‬ ‫پارتیو بڕیاریشە كۆبونەوەیەك بكەین بزانین‬ ‫بۆ شەش مانگی داهاتوو پالنو بەرنامە‬ ‫چیە بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەو چەند‬ ‫هەنگاوی تر دەچێتە پێشەوە یان چەق‬ ‫دەبەستێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە دەچن یان ئەوان دێنە‬ ‫سلێمانی؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬ئێمە ئەوان‬ ‫بانگهێشت دەكەینو پێش كۆتایی ساڵی‬ ‫پار‪ ،‬خانەی راپەڕاندن چووینە سەاڵحەدینو‬ ‫كۆبونەوەیەكی گرنگمان كرد‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەم كابینەیەدا زۆر پێداگری‬ ‫لەسەر چاكسازی دەكەنو یاسای چاكسازیش‬ ‫پەسەندكراوە‪ ،‬هەنگاوەكان بەدڵی ئێوە‬ ‫بوون؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬یاسای چاكسازی‬ ‫هەنگاوێكی سەرەتایی بچوكەو تێڕوانینی‬ ‫ئێمە بۆ چاكسازی گشتگیرە‪ ،‬بۆ چاكسازی‬ ‫لە موچەو دەرماڵەی پلە بااڵكان ناتوانین بە‬ ‫ئیجابی یان سلبی هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین‬ ‫تا ئەو كاتەی بچێتە بواری جێبەجێكردنەوەو‬ ‫هێشتا نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە‪،‬‬ ‫دەرماڵە لە ‪٪56‬ی موچە دەبات لە هەرێمو‬ ‫بەشێوەی ناعەدالەتی دیاریكراوە ئەگەر‬ ‫ئەمە رێكبخرێتەوە پارەیەكی باش بۆ‬ ‫حكومەت دەگەڕێتەوە‪ .‬ئەگەر پێشمەرگە‬ ‫یەكبخرێتەوەو یەك سەرچاوەی خانەنشینی‬ ‫هەبێتو چارەسەری بندیواری بكرێت ئەو‬ ‫كاتە دەتوانین بڵێین هەنگاوی باش نراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە پێویستە پرۆژەی تر‬ ‫هەبێت؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬ئەمە یاسایەكە‬ ‫بەشێكە لە چاكسازی كە ئێمە داوامان‬ ‫كردووە‪ ،‬سوربوونمان لەسەر چاكسازی‬ ‫بۆ خزمەتی خەڵك و هەرێمە‪ ،‬دەبێت‬ ‫چاكسازی بكرێت لە پرسی دارایی‪ ،‬داهات‪،‬‬ ‫نەوت‪ ،‬بودجەو سلكی ئەمنی و سەربازیو‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ناوی چوار بریكاری وەزیرتان‬ ‫داوەتەوە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬كەی‬ ‫دەستبەكار دەبن؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬بڕیارە بەمنزیكانە‬ ‫دوو بریكاریان دەستبەكار بن‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بریكاری وەزارەتی پەروەردەو ناوخۆیە ‪.‬‬

‫بە پارتی و یەکێتیمان‬ ‫وتووە ئێوە دەتانەوێت‬ ‫لە بەغدا شەریکتان‬ ‫بین و لێرەش‬ ‫خەریکمان دەکەن‬ ‫زەمەن‪ :‬مەسەلەی سزادراوانی سیاسی‬ ‫بەكوێ گەیشتووە‪ ،‬وابزانم سەرۆكی حكومەت‬ ‫ئیمزای لەسەر دەستبەكاربوونەوەی ‪350‬‬ ‫كەس كردووە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ 350 :‬كەمتر یان‬ ‫زیاتر ئەوانە رێكخراونو جیاكراونەتەوە كە‬ ‫ئایا لە وەزارەتی پێشمەرگە یان ناوخۆن یان‬ ‫ئاسایشن‪ ،‬چەند لیستێكی تریشمان هەیە‬ ‫پێداچوونەوەی پێدا دەكەین‪ ،‬دەبێت جیای‬ ‫بكەینەوە چونكە بەڕاستی هەموو سزادراوان‬ ‫لەوانەیە سزادراوی سیاسی نەبنو هەیە‬

‫‪ 350‬سزادراوی‬ ‫سیاسیمان دەگەڕێنەوە‬ ‫سەر كارەكانیان و‬ ‫سەرۆكی حكومەت‬ ‫ئیمزای كردووە‬ ‫كێشەی ئیداری هەبووە یان پێشمەرگەیەو‬ ‫لە شەڕی داعش وازی هێناوە‪ ،‬هەیە سزای‬ ‫یاسایی دراوە‪ ،‬ئەوەی ئێمە تەبەنی دەكەین‬ ‫ئەوانەن لەو كاتەوەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫دروستبووە لەسەر سزای سیاسی موچەو‬ ‫بەرزكردنەوەی پلەیان وەستاوەو دەركراون‪،‬‬ ‫تەبەنی ئەمانە دەكەین‪ ،‬ئەوانەی تر تەبەنی‬ ‫ناكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ماوەیەكە بەراوردی خزمەتگوزاری‬ ‫دەكرێت لەنێوان هەولێرو سلێمانی‪ ،‬ئێوە‬ ‫قسەتان چیە لەسەر ئەوە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬ئەوە زیاتر‬

‫پەیوەندی بە ئیدارەوە هەیە نەك بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬حزبەكان دەبێت كوردستان‬ ‫هەمووی بە یەك پاكێج سەیر بكەن بە‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكانیشەوەو ناكرێت جیای‬ ‫بكەیتەوە‪ ،‬بۆ مەسەلەی سلێمانی هۆكارەكە‬ ‫قەیرانی داراییە‪ ،‬كە وایكردووە ئیشەكانی‬ ‫پارێزگار وەك ئەوەی خۆی دەیەوێتو گۆڕان‬ ‫دەیەوێت نەڕوات بەڕێوە‪.‬‬ ‫هەولێر وەبەرهێنانی زیاتر تێدایەو‬ ‫سلێمانی كەمترە‪ ،‬لەوێ یەكێك لە ئیشە‬ ‫باشەكانیان رێگاوبانە‪ ،‬بەاڵم دەبێت بیر‬ ‫لەوەبكرێتەوە رێگاوبان ئەگەر ئیشی تێدا‬ ‫كرابێت لەبەرامبەردا بۆ خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫ئاو و كارەباو خزمەتگوزارییەكانی تر هەولێر‬ ‫باشترە یان سلێمانی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەالی تۆوە دۆخی كامیان‬ ‫باشترە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬پێموایە لە زۆر‬ ‫بواری خزمەتگوزاری لەناو گەڕەكەكانو‬ ‫دەرەوەی شاریشدا سلێمانی باشترە‪ ،‬لە‬ ‫هەولێر كێشەی ئاوەڕۆ هەیە لە سلێمانی‬ ‫ئاسانترین ئیش ئاوەڕۆیە هیچ ناوچەیەك‬ ‫نیە پرۆژەی ئاوەڕۆی بۆ نەكرابێتو كێشەی‬ ‫ئاویش كەمترە‪ .‬پرسیارێك هەیە ئایا پارتی‬ ‫وەكو پارێزگایەك سەیری هەولێر دەكات لە‬ ‫پارەی خۆی هاوكاری دەكات‪ ،‬ئایا یەكێتی‬ ‫ئەوەی كردووەو لەو پارەیەی دەستیدەكەوێت‬ ‫هاوكاری سلێمانی دەكات؟‬ ‫زەمەن‪ :‬بەم شێوەیە بێت‪ ،‬دەبێت پارتی‬ ‫خۆی بە خاوەنی هەولێرو یەكێتیش خۆی بە‬ ‫خاوەنی سلێمانی بزانێت؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬نا من واناڵێم‪.‬‬ ‫هەولێر جێی نفوزی پارتیەو سلێمانیش جێی‬ ‫نفوزی گۆڕان و یەكێتییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بزوتنەوەی گۆڕان لە ‪2009‬ەوە‬ ‫تا ئەم هەڵبژاردنانەی پێشوو كە دەوترێت‬ ‫تەزویری زۆر كراوە لە سلێمانی یەكەم بووە‪،‬‬ ‫یانی ئێوە خۆتان بە خاوەنی سلێمانی‬ ‫نازانن؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬چۆن خۆمان‬ ‫بە خاوەن نازانین‪ ،‬خۆمان بە خاوەنی‬ ‫سلێمانی و هەرێمی كوردستانیش دەزانین‪،‬‬ ‫بە یەك پاكێج سەیری كوردستان دەكەین‪،‬‬ ‫گۆڕان پرۆژەیەكی مەعریفی بووەو دواتر‬ ‫چووەتە پەرلەمانو بەشداری پرۆسەی‬ ‫سیاسی و حكومەتو پەرلەمانی كردووەو‬ ‫لەو پرۆژە مەعریفیە دەرچووەو بووە بە‬ ‫كۆنگرەی كردووە‪ ،‬پرۆژەكەی‬ ‫حزبو‬ ‫ئێمە گشتگیرە‪ ،‬بەاڵم جێی نفوزمان ئەم‬ ‫ناوچەیەیە‪ ،‬ئێمە نە كۆمپانیامان هەیەو نە‬ ‫سەرچاوەی داراییو نە وەبەرهێنانیش لە‬ ‫نەوتدا‪ ،‬بۆیە لە چوارچێوەی ئەو بودجەیەی‬ ‫كە هەیە پرۆژەكان دەكرێت‪ ،‬دەبێت ئەو‬ ‫پرسیارە لە كاك هەڤاڵ بكەیت كە چەندە‬ ‫پارەی دەدەنێ بۆ پرۆژەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە زۆر پێداگری لەسەر‬ ‫المەركەزییەت دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەم كابینەیە‬ ‫زۆر مەركەزییە‪.‬‬

‫بەمنزیكانە بریكاری‬ ‫وەزارەتی ناوخۆو‬ ‫پەروەردە لەسەر پشكی‬ ‫ئێمە دەستبەكار دەبن‬

‫مەسەلەی‬ ‫عەبدولوەفا‪:‬‬ ‫شەماڵ‬ ‫المەركەزی یەكێكە لە خاڵەكانی‬ ‫رێككەوتنەكەمان لەگەڵ پارتی‪ ،‬المەركەزی‬ ‫حكومەت لە مەركەزدا بچوك دەكاتەوەو‬ ‫دەسەاڵت لە شارەكاندا گەورە دەكات‪،‬‬ ‫هەموو ئەو واڵتانەی كە حكومێكی رەشیدیان‬ ‫هەیە‪ ،‬لەسەرەوە حكومەتەكەیان بچوكەو لە‬ ‫خوارەوە بنكە فراوانی بە دەسەاڵتە‪ ،‬واڵت‬ ‫دەبێت ئاوا بڕوات بەڕێوە ئەگینا ئەگەر‬ ‫وەكو ئێستا هەموو دەسەاڵتەكان لە پنتێكدا‬ ‫گرمۆڵە بكەیت سەركەوتوو نابێت‪.‬‬

‫بە هەڵسەنگاندنی‬ ‫من دكتۆر هەڤاڵ‬ ‫ئیدارەیەكی‬ ‫باشی داوە‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر ئەو چاوپێكەوتنەی‬ ‫جەنابت لە فەیسبووكی خۆمان دابنێین‬ ‫هەرچەند قسەی جدیو باشیشت كردبێت‪،‬‬ ‫خەڵك هەر رەخنە دەگرنو زۆر گلەیی لێتان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬ئەوە بۆچوونی‬ ‫خەڵكە‪ ،‬نیشانەی ئەوەیە تائێستاش‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان جێگەی سەرنجو هیوای‬ ‫خەڵكەو الی نەداوە لە بەرنامە سیاسیەكەی‬ ‫خۆی‪ ،‬سێ ئەگەر هەیە لەبەردەمماندا‪ ،‬یان‬ ‫دەبیتە ئۆپۆزسیۆن كە ئێمە تاقیمانكردەوە‬ ‫یان بە شەڕو شۆڕ بابەتەكان یەكال‬

‫بكەیتەوە كە ئەمە ئیشی ئێمە نیە‪ ،‬ئەمجارە‬ ‫چووینەتە حكومەت بۆ پۆستو پلەو پایەش‬ ‫نەچووین‪ ،‬بۆ ئەوە چووین بكەوینە گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ پارتیو یەكێتی و پرۆژەمان هەبێت‬ ‫بۆ چاكسازی‪ ،‬خۆ ئەگەر چاكسازی بكرێت‬ ‫بێجگە لە خەڵك بۆ ئێمە چەندە سودی‬ ‫دەبێت بۆ یەكێتی و پارتیش ئەوەندەو‬ ‫دەبێتە هۆی مانەوەیان‪ ،‬مەسەلەی كۆمێنتی‬ ‫خەڵكیش كە رەخنەو گلەییان هەیە ئەگەر‬ ‫بابەتیی بن الی من جێگەی رێزەو بە‬ ‫نەزەری ئیعتیبار وەریدەگرم‪ ،‬ئەگەر بەراورد‬ ‫بە حكومەتی سلێمانی بكرێت لەگەڵ هەولێر‬ ‫كە لەژێر ناونیشانی ئیداری بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕاندایە دەبێت بزانرێت هەندێك لە‬ ‫دامەزراوەكانی سەر بە حكومەتی ناوەندین‪،‬‬ ‫هەموو دەزگا ئەمنیەكان یەكێتی دەیانبات‬ ‫بەڕێوەو سەر بە دكتۆر هەڤاڵ نینو بەناو‬ ‫هی پارێزگای سلێمانین‪ ،‬بەو بودجە كەمەی‬ ‫لەبەردەستیدایە بە هەڵسەنگاندنی من‬ ‫دكتۆر هەڤاڵ ئیدارەیەكی باشی داوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬گفتوگۆی حكومەتی نوێی‬ ‫عێراق دەستیپێكردووە بڕیاری الیەنی‬ ‫كوردی چیە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬هەفتەی رابردوو لە‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم كۆبونەوەیەك هەبوو‪،‬‬ ‫بڕیارەكە ئەوەیە بە یەكهەڵوێستیو یەكڕیزی‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا بكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم رۆژی یەكشەممە محەمەد‬ ‫حەلبوسی و مەسعود بارزانی كۆبونەوەو‬ ‫راگەیەندراوێكیان هەبوو‪ ،‬ئەو هەنگاوە دژی‬ ‫هەوڵەكانی یەكڕیزی نیە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬بەڕێزان حەلبوسی و‬ ‫بارزانی‪ ،‬ئەگەر رێككەوتنیان كردبێت بەدەر‬ ‫لە پارتیو ئێمەو یەكێتی و سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم وەاڵ ئەوە دەبێت لە خۆیان بپرسن‬ ‫چۆنە؟ ئایا كاك مەسعود بێ پرسو راوێژ‬ ‫دەسەاڵتی ئەوەی هەیە بێ سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم كە بڕیارە سەروكاری ئەم ئیشە‬ ‫بكات‪ ،‬رێككەوتن بكات؟‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم بارزانی لەناو پارتیدا‬ ‫قسەی یەكالكەرەوەی هەیە؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬لەناو پارتیدا‬ ‫قسەی یەكالكەرەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم خۆ ئێستا‬ ‫هیچ سیفەتێكی رەسمی لە حكومەت و‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم نیەو ئەو دەسەاڵتی‬ ‫یەكەمە لەناو پارتیدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬جەنابت پێتوایە لەم خولەدا‬ ‫كوردستانیەكان‬ ‫كوتلە‬ ‫هاوپەیمانی‬ ‫پێكبهێنرێت؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬هەوڵ و نیەتێكی‬ ‫باش هەیە بۆ دروستكردنی ئەو هاوپەیمانیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە لەسەر ئەساسی شتی مادی‬ ‫دروستدەكرێت‪ ،‬لەسەر شتی مەعنەویو‬ ‫قسە دروست ناكرێت‪ ،‬كاتێك دروست‬ ‫دەكرێت بە یەكو یەكگرتوویی بچیتە بەغداو‬ ‫ئەوەی دەستت دەكەوێت دابەشی بكەیت‬ ‫بەسەر هەموو حزبەكاندا بە كۆمەڵو گۆڕانو‬ ‫یەكگرتوو تەنانەت نەوەی نوێ‪ ،‬داوای یەك‬

‫خیتابی دەكرێت دەبێت شتێكی مەلموسمان‬ ‫بدرێتێ نەك لەنێوان خۆیاندا دابەشی‬ ‫بكەن وەك مەسەلەی كۆمیسیۆنەكە دوو‬ ‫حاكمی پارتی و یەكێتیان دانا‪ ،‬ئەمە‬ ‫خۆی لە خۆیدا غوبن دروست دەكات‪،‬‬ ‫ئێمە لە كۆبونەوەكانیشدا پێمان وتن ئێوە‬ ‫دەتانەوێت لە بەغدا شەریكتان بینو لێرەش‬ ‫خەریكمان دەكەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬با كەمێكیش قسە لەسەر دۆخی‬ ‫ناوخۆی گۆڕان بكەین‪ ،‬ئێستا دۆختان لە‬ ‫قەزاو ناحیەكاندا چۆنە؟ ئێوە سكرتێری‬ ‫باژێڕوانەكانن دیارە ئاگادارن‪.‬‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬لە ‪10‬ی مانگی‬ ‫داهاتوودا هەموو خانە دابەشدەبین بەسەر‬ ‫ناوچەكانداو هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی خۆمان‬ ‫دەكەین‪ ،‬وەكو ئەوانەی تۆ باسی دەكەی‬ ‫لە فەیسبوك كە رەخنە دەگرن لەناو‬ ‫قاعیدەكەی خۆشماندا ترس و سەرنج‬ ‫هەیە ئەمانە حاڵەتێكی زۆر ئاساییەو كە‬ ‫دەچینە ناویانو هاوكێشە سیاسیەكەیان بۆ‬ ‫رووندەكەینەوە قەناعەت دەكەن‪ ،‬ئێمە لەسەر‬ ‫ئاستێكدا خەریكی خۆڕێكخستنەوەین‪،‬‬ ‫لەسەر ئاستی ژوورەكان‪ ،‬فراكسیۆنەكان‪،‬‬ ‫حكومەت‪ ،‬باژێڕەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬خەڵێكی زۆرتان زوویر‬ ‫بووەو لە ماڵەوەن هیچ هەوڵێك هەیە بۆ‬ ‫هێنانەوەیان؟‬

‫رێكخەری ژووری‬ ‫سیاسیمان لە‬ ‫زویربووەكان بوو ئێستا‬ ‫دەستی بە كاركردن‬ ‫كردۆتەوە‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬ئەمانە چەند‬ ‫جۆرێكن‪ ،‬هەندێكیان وازیان لە گۆڕان‬ ‫هێناوە‪ ،‬تا ئەو كاتەی بڕوایان بە گۆڕان‬ ‫هەبووە واجبی سەرشانمانە رێزیان بگرینو‬ ‫سوپاسی بەشداریان بكەین‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫زویرنو رەخنەیان هەیە‪ ،‬هەندێكیان هەر‬ ‫گۆڕانن بەاڵم لە ماڵەوە دانیشتوون‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەڵە نەبم رێكخەری نوێی ژووری‬ ‫سیاسی یەكێك بووە لە زویربووەكان؟‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ :‬بەڵێ ئەو رەخنەی‬ ‫هەبووەو ماوەیەكیش زویر بووە‪ ،‬ئامادەیی‬ ‫ئیشكردنی هەبووەو ئێستا ئەو پۆستەی‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬

‫ئەنجومەنی شارەوانییەكان دەگۆڕدرێن‬

‫‪ %75‬بۆ بەڕێوەبەری فەرمانگەكان و ‪%25‬یش بۆ رێكخراوەكان دەبێت‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫دوای تێپەڕبوونی ‪ 20‬ساڵ بەسەر‬ ‫هەڵبژاردنیاندا بە بڕیاری ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران ئەنجومەنی شارەوانییەكان‬ ‫دەگۆڕدرێن‪ ،‬بەپێی ئەو پەیڕەوەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران پەسەندی كردووە‬ ‫ئەنجومەنەكان چیتر هەڵنابژێردرێن‬ ‫بەڵكو دادەمەزرێن‪.‬‬ ‫‪ 27‬مانگی رابردوو رۆژنامەی‬ ‫وەقایعی كوردستان پەیڕەوی پێكهێنانی‬ ‫ئەنجومەنی شارەوانییەكانی هەرێمی‬

‫كوردستانی باڵوكردەوە‪ ،‬كە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران دەریكردووە بۆ گۆڕانكاری لە‬ ‫ئەنجومەنی شارەوانییەكان‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2000‬ئەنجومەنی شارەوانییەكانی‬ ‫هەرێم لەالیەن هاواڵتیانەوە هەڵبژێردران‪،‬‬ ‫هەرچەندە دەبوایە چوار ساڵ جارێك‬ ‫هەڵبژاردنیان بۆ بكرایە‪ ،‬بەاڵم هەڵبژاردن‬ ‫نەكراو ئەنجومەنەكان ‪ 20‬ساڵە بەردەوامن‬ ‫لەسەر كارەكانیان‪.‬‬ ‫كوردۆ شابان‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫شارەوانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئەنجومەنی وەزیران داوایان لێكردووین‬ ‫شارەوانی‬ ‫وەزارەتی‬ ‫هەیكەلیەی‬

‫رێكبخەینەوەو بینێرین بۆیان‪ ،‬ئێمەش‬ ‫تەواومان كردووەو بەرزمان كردۆتەوە‬ ‫بۆ حكومەت ئەوەی ماوەتەوە حكومەت‬ ‫بینێرێت بۆ پەرلەمان بۆئەوەی بڕیاری‬ ‫لەسەر بدات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گۆڕانكاری لە ئەنجومەنی‬ ‫شارەوانییەكاندا پەیوەستە بەم هەیكەلە‬ ‫تازەیەو لەو چوارچێوەیەدا هاتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانین قسە لەسەر وردەكاری‬ ‫گۆڕانكارییەكان بكەین تا پەرلەمان‬ ‫پەسەندی دەكات”‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو پەیڕەوەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران پەسەندیكردووە ئەنجومەنی‬

‫شارەوانییەكان چیتر هەڵبژاردنیان بۆ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ئەندامانی ئەنجومەن لەدوو‬ ‫بەش پێكدێت بەشێكیان سەرۆكی‬ ‫فەرمانگە حكومییەكان لە یەكە‬ ‫كارگێڕییەكان بەو مەرجەی رێژەی ‪%75‬‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەن پێكبێنن‪ ،‬بەشەكەی‬ ‫تری نوێنەرانی رێكخراوە پیشەییو‬ ‫ناحكومییەكان بەو مەرجەی رێژەیان لە‬ ‫‪ %25‬كۆی ئەندامانی ئەنجومەن زیاتر‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ماوەی خولی ئەنجومەن بەپێی‬ ‫پەیڕەوەكە چوار ساڵە بەپێی حوكمەكانی‬ ‫یاساو لەكاتی پێویستدا بە بڕیاری‬

‫سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانو لەسەر‬ ‫پێشنیاری وەزارەت نوێ دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫عومەر مەحوی‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫شارەوانی سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“بڕیارێك لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە‬ ‫وەزارەتی‬ ‫گەیشتوەتە‬ ‫دەرچووەو‬ ‫شارەوانی بۆ دانانەوەی ئەنجومەنی‬ ‫شارەوانییەكان سەرلەنوێ‪ ،‬هەڵبژاردن‬ ‫بۆ ئەنجومەن ناكرێتو بەڵكو دادەنرێن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پێكهێنانی ئەنجومەنی‬ ‫سەرۆكی‬ ‫شارەوانییەكان‪،‬‬ ‫نوێی‬ ‫ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی وتی‪:‬‬ ‫“هەركات وەزارەتی شارەوانی بڕیارەكەی‬

‫ئاراستەكردنی پارێزگار دەستدەكات بە‬ ‫هەوڵەكانی بۆ دروستكردنی ئەنجومەنە‬ ‫نوێیەكە‪ ،‬بۆیە ئێمە چاوەڕێی بڕیارەكەی‬ ‫وەزارەتی شارەوانین”‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫پەیڕەوەكە‬ ‫بەپێی‬ ‫دەسەاڵتی‬ ‫هەمان‬ ‫شارەوانییەكان‬ ‫پێشوویان پێدراوە كە لە یاسای ژمارە‬ ‫شەشی ساڵی ‪ 1993‬هاتووە‪ ،‬كە‬ ‫دەسەاڵتێكی فراوانەو لە چاودێری كردنی‬ ‫شارەوانیو دابینكردنی زەوی بۆ پرۆژەو‬ ‫وەبەرهێنانو گۆڕانكاریو دابەشكردنی‬ ‫زەوی‪ ،‬ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە‬ ‫زەوییەوە هەیە پێكدێت‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫‪3‬‬

‫چەكی “سێكس و ژیانی تایبەت”‬ ‫ئەو کارتەی سیاسیەکان بەرامبەر یەكتر بەکاریدێنن‬ ‫“زەمەن”‬ ‫“گرتەو وێنەی سێكسی” جاران بەشێك‬ ‫لە دەزگا هەواڵگرییەكانی جیهان وەك‬ ‫چەكێك بەكاریان دەهێنا بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆیانو بەدیهێنانی ئامانجێك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا لە هەرێمی كوردستان هەمان چەك‬ ‫بە فۆڕمێكی تر ناوبەناو بەكاردەهێنرێت‬ ‫بەتایبەت كە ملمالنێ و پەیوەندییە‬ ‫حزبییو سیاسییەكان گرژ دەبنەوە‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی‬ ‫رێكخراو لەالیەن هەردوو هێزە‬ ‫دەسەاڵتدارەكەوە چەند جارێك “گرتەو‬ ‫وێنەی سێكسی” وەك چەكێك بەرامبەر‬ ‫نەیارەكانیان یاخود لە توندبوونەوەی‬ ‫ملمالنێ ناوخۆییەكانیاندا بەكارهێنراوە‪،‬‬ ‫ئەوە جگە لەوەش لەگەڵ باڵوبوونەوەی‬ ‫بەرفراوانی تۆڕەكۆمەاڵیەتییەكان خەڵكی‬ ‫ئاساییش هەندێكجار ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوانیان دەگەیەننە ئەم ئاستە‪.‬‬ ‫لە رۆژانی رابردوودا لەگەڵ‬ ‫توندبوونەوەی ملمالنێكانی ناو یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪ ،‬لەالیەن پەیجێكەوە‬ ‫بەناوی “هەولێر میدیا” كە وەک‬ ‫باڵوکرایەوە‪ ،‬گومان دەكرێت لەالیەن‬ ‫باڵەكانی یەكێتیەوە دانرابێت‪ ،‬هەندێك‬ ‫وێنە باڵوكرانەوە‪ ،‬كە تێیدا دوو كەس‬ ‫دەردەكەونو روخساری كەسێكیان‬ ‫پیشاندەدرا باس لەوەكرا شێخ جەعفەر‬ ‫مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬پەیجەكە هەڕەشەی ئەوەی‬ ‫كردبوو‪ ،‬كە ڤیدیۆش باڵودەكاتەوە بەاڵم‬ ‫بۆ رۆژی دواتر واتە ‪15‬ی ئەم مانگە داخرا‪.‬‬ ‫هەڕەشەی باڵوكردنەوەی وێنەو ڤیدیۆ‬ ‫لە هەرێمی كوردستان پێشینەی هەیە‪،‬‬ ‫زۆرجار دەزگا ئەمنیەكانی پارتیو‬

‫یەكێتی هەندێك وێنەی تایبەتیان‬ ‫باڵوكردووەتەوەو كەسانی پلەداری‬ ‫یەكتریان بە خاوەن وێنەكان ناساندووە‪.‬‬ ‫مانگی نیسانی ساڵی رابردووش‬ ‫دۆسیەكانی جواڵنەوەی نەوەی نوێ بوونە‬ ‫جێی باس و خواسی هاواڵتیان و ناوەندە‬ ‫میدیاییەكان‪ ،‬كاتێك شادیە نەوزاد‬ ‫پەرلەمانتاری پێشووی جواڵنەوەكە‪ ،‬لە‬ ‫كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا بە ئاشكرا‬ ‫قسەی لەسەر ئەوە كرد‪ ،‬كە شاسوار‬ ‫عەبدولواحید كامێرای چاودێری لەناو‬ ‫كابینەكانی چاڤیالند بۆ پەرلەمانتارەكانی‬ ‫نەوەی نوێ داناوەو بەوتەی خۆی‬ ‫هەڕەشەی باڵوكردنەوەی رەسمو گرتەی‬ ‫ڤیدیۆیی لێكردووە بەو هۆیەشەوە ناوبراو‬ ‫سكااڵی لە دژی شاسوار‬

‫عەبدولواحید تۆمار كرد‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارە‬ ‫ئەو‬ ‫قسەكانی‬ ‫كاردانەوەی گەورەی بەدوای خۆیدا‬ ‫هێنا‪ ،‬دەستگیركردنی ستافێكی نەوەی‬ ‫نوێو سەرۆكی جواڵنەوەی نەوەی نوێی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬جگەلەوەش پەردەی لەسەر‬ ‫كارتێكی فشار هەڵماڵی كە حزبە‬ ‫دەسەاڵتدارەكانی هەرێم زۆرجار دەستی‬ ‫بۆدەبەنو ئەندامی یەكتری دەكەن بە‬ ‫قوربانی ملمالنێكانی نێوانیان‪.‬‬ ‫زكری ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫پێیوایە‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان بووە بە‬ ‫“دیاردەو لەسەر حەزو جیاوازی ئینتیما‬ ‫هەوڵی شكاندنی كەسایەتی یەكتری‬ ‫دەدرێت”‪ ،‬ئەوەشی بە كارێكی “دوور لە‬

‫یاساو نامرۆڤانە” ناوبردو وتی‪“ :‬ناكرێت‬ ‫لەسەر جیاوازی كەسایەتی كەس ناشیرین‬ ‫بكرێت وەك لیژنەی مافی مرۆڤ رێگری‬ ‫لەو كارە دەكەین”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ملمالنێی نێوان شەخسەكان‬ ‫لەناو هەموو حزبەكاندا بووە بە دیاردەو‬ ‫كەسایەتی خەڵك دەشكێنن‪ ،‬دەبێت‬ ‫حكومەت و پەرلەمان هەماهەنگی بكەنو‬ ‫كۆتایی بەو دیاردەیە بێنن”‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬پەرلەمانی هەرێمی‬ ‫كوردستان یاسایەكی بەناوی یاسای ژمارە‬ ‫شەشی قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئامێرەكانی پەیوەندیكردنی دەكرد‪،‬‬ ‫ئەوەش بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەو‬ ‫كەمكردنەوەی تاوانە ئەلكترۆنییەكان‪.‬‬ ‫لە ماددەی دووەمی یاساكەدا هاتووە‪:‬‬

‫هەركەسێك زانیاری پەیوەست بە نهێنی‬ ‫ژیانی تایبەت یان خێزانی باڵوبكاتەوە‪،‬‬ ‫كە بەهەر رێگایەك بێت چنگی كەوتبێت‬ ‫هەتا ئەگەر راستیش بن‪ ،‬ئەگەر بەهۆی‬ ‫دابەشكردنیان‬ ‫و‬ ‫باڵوكردنەوەیان‬ ‫سوكایەتی یان زیانیان پێ بگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئەوا بۆ ماوەیەك بەند دەكرێت كە لە‬ ‫شەش مانگ كەمتر نەبێت و لە پێنج‬ ‫ساڵیش زیاتر نەبێت‪ ،‬بە غەرامەیەكیش‬ ‫سزا دەدرێت كە لە ملیۆنێك دینار كەمتر‬ ‫نەبێت و لە پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر‬ ‫نەبێت یان بە یەكێك لەو دوو سزایە‬ ‫سزادەدرێت‪.‬‬ ‫وەیسی سەعید‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی پارتی‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ماوەیەكە هەست بەوە‬ ‫دەكرێت لێرەو لەوێ كەسانی دیاری نێو‬ ‫كۆمەڵگا دەكرێنە ئامانج جا بە هەر‬ ‫مەبەستێك بێت‪ ،‬لە خولی پێشوودا‬ ‫پەرلەمانی كوردستان یاسایەكی تایبەتی‬ ‫دەركرد بۆ سزادانی ئەوانەی مامەڵەی‬ ‫نەشیاو بە ژیانی تایبەتی هاواڵتیانەوە‬ ‫دەكەن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بەكارهێنانی وێنەو‬ ‫گرتەی ڤیدیۆیی لە ملمالنێی حزبیدا‬ ‫یان دروستكردنیان بەو مەبەستە‪،‬‬ ‫ئەندامەكەی پەرلەمان وتی‪“ :‬لە خۆمەوە‬ ‫شت دەبینم‪ ،‬لە حزبێكدام تائێستا هەستم‬ ‫بەوە نەكردووە‪ ،‬ناتوانم شتی كەسی تر‬ ‫ببینم”‪.‬‬ ‫خراپ‬ ‫قەدەغەكردنی‬ ‫یاسای‬ ‫بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن‬ ‫لە دادگاكاندا جێبەجێدەكرێت بەسەر‬ ‫هاواڵتیانی ئاساییدا‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫باڵوكردنەوەی ژیانی تایبەتی بەرپرسانی‬ ‫بااڵی سیاسی لە دەستی هاواڵتیدا نییەو‬ ‫گومان دەكرێت دەستێكی بااڵ بێت‪ ،‬بۆیە‬

‫بكەرانیان ئاشكرا ناكرێنو رووبەڕووی‬ ‫یاسا ناكرێنەوە‪.‬‬ ‫محەمەد گۆمەشینی‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫دەستەی مافەكانی مرۆڤ لە هەرێم‪،‬‬ ‫هۆكاری دروستبوونی ئەو حاڵەتانەو‬ ‫ئاشكراكردنی ژیانی تایبەتیان لە یەكەوە‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە یاسا وەك‬ ‫خۆی جێبەجێنەكراوە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە‬ ‫پەیوەندی بە ملمالنێ سیاسییەكانەوە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫پسپۆڕێكی سیاسی پێیوایە‪ ،‬ئەو‬ ‫كارانە دەبێت دەزگای گەورەو پارەی زۆری‬ ‫لە پشتەوە بێت‪ ،‬لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫زیاتر ئەو هێزانە ئەو كارانە دەكەن‪،‬‬ ‫كە سەرچاوەی داهاتی باشو هێزی‬ ‫چەكداریان هەیە‪ ،‬ئەتوانن خەڵكیان هەبێت‬ ‫ئەم كارانەیان بۆ بكات‪ ،‬ئەمەش كاری‬ ‫خۆكردەی نییە بەڵكو پالن بۆ داڕێژراوە‪.‬‬ ‫ئاریان رەئوف‪ ،‬مامۆستای زانستە‬ ‫سیاسییەكان لە زانكۆی گەرمیان‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن”ی روونكردەوە‪ ،‬لەو سیستمانەی‬ ‫كە نادیموكراسین ئەم ئامرازە زیاتر‬ ‫پەنای بۆ دەبرێت‪ ،‬بەهۆی پێشكەوتنی‬ ‫تەكنەلۆژیاو سۆشیال میدیاوە باڵوەی‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬ئەم ئامرازە هەمیشە نەیارەكان‬ ‫بەكاریدەهێنن لە ملمالنێ سیاسییەكاندا‪.‬‬ ‫هۆكاری هەڕەشەو باڵوكردنەوەی ژیانی‬ ‫تایبەتی بەرپرسانی بۆ ئەوە گەڕاندەوە‪،‬‬ ‫كە مەبەست ملپێدانە بۆ نەیاری بەرامبەر‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی ئامانجێك‪ ،‬بەپێچەوانەی‬ ‫سیستمی دیموكراسی ناویدەبات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی پشت بە مۆراڵی دیموكراسی‬ ‫نابەستێت ناتوانن بە رێگەی دیموكراسی‬ ‫لە نەیارەكانیان بدەن بۆیە پەنا بۆ ئەم‬ ‫جۆرە كارانە دەبەن‪ ،‬بەهۆی دۆخی‬ ‫كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەیشەوە بەو رێگەیە‬ ‫مەبەستەكانیان بەدی دێت‪.‬‬

‫مستەفا چاوڕەش‪:‬‬

‫رەنگە پێداچوونەوە بە سیستمی هاوسەرۆکایەتیدا بکرێت‬ ‫هاوسەرۆکانى یەکێتی هەموو دەسەاڵتێکیان دەبێت‬

‫مستەفا چاوڕەش‪ ،‬ئەندام و سەرپەرشتیاری کۆبونەوەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دەڵێت‪ :‬هاوسەرۆکانی یەکێتی هەموو‬ ‫دەسەاڵتێکیان دەبێت و رەنگە پێداچوونەوەش بە سیستمەکەدا بکرێت‪.‬‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ ،‬لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ “زەمەن” وتیشی‪“ :‬سیستمی هاوسەرۆکایەتی لە پەیڕەوی ناوخۆدا جێگیر کراوە‪ ،‬بەاڵم هەندێک پرسی‬ ‫تایبەت بە دەسەاڵتەکانی ئەنجومەنی بااڵی سیاسی ماوە‪ ،‬دوای گەڕانەوەی کۆسرەت رەسوڵ‪ ،‬دەست بە گفتوگۆ لەسەر ئەو پرسانە دەکرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بە رێککەوتن لە پەیڕەوی ناوخۆدا جێگیر بکرێن”‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕیار نامیق‬ ‫زەمەن‪ :‬تائێستا چەند ماددەی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ پەسەند کراوە؟ چەند‬ ‫ماددە ماوە پەسەند بکرێن؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬هەر ‪ 77‬ماددەکەی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ قسەی لەسەر کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێک ماددە هەیە کە پەیوەندی بە‬ ‫هەندێک کاروباری نێوان ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫سیاسی لەگەڵ کۆمیتەی سەرکردایەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬دانراوە بۆ ئەوەی بە تێرو تەسەلی‬ ‫قسەی لەسەر بکەین و پێیدا بچینەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەنجومەنی سیاسی قسەی لەسەر‬ ‫دەکەین تا بگەینە ئەنجامێک‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لیژنەی پەیڕەوی ناوخۆ‬ ‫دەسەاڵتەکانی ئەنجومەنی بااڵی سیاسی‬ ‫و بەرژەوەندی یەکێتی دیاری کردووە‪ ،‬چ‬ ‫دەسەاڵتێکیان پێداوە؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬من ناچمە ئەو‬ ‫وردەکارییانەوە‪ ،‬دانیشتنەکان لەسەر‬ ‫ئەو مەسەلەیەیە‪ ،‬کە دەبێت دەسەاڵتیان‬ ‫دیاری بکرێت و دەسەاڵتێکیان هەبێت‪،‬‬ ‫ئەو کاروبارانەی پەیوەندیی بەوانەوە‬ ‫هەیە لە پەیڕەودا دیاری بکرێت‪ ،‬ئەوکاتە‬ ‫هەرکەسەو ئیشی خۆی دەکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێستا پێشنیازێک هەیە چ‬ ‫دەسەاڵتێکیان پێ بدرێت؟ جیاواز لەو‬ ‫خااڵنەی پێشتر لیژنەی ههمواری پەیڕەو‬ ‫لەسەرى رێککەوتوون؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬ئەنجومەنەکە‬ ‫راوێژکارییە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتیشی دەوێت‪،‬‬ ‫جارێ ئەوە لە گفتوگۆدایە‪ ،‬ناتوانم‬ ‫پێشبینی بکەم تا ئەوکاتەی خۆیان‬ ‫دەگەنە ئەنجام لە دانیشتنەکاندا‪ ،‬ئەوکاتە‬

‫دەسەاڵتەکانی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫سیاسی دیاری‬ ‫نەکراوە‬ ‫کارێکی باش دەکرێت کە بە دڵی هەردووال‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەنجومەنەکە بە وەرەقەیەکی‬ ‫نووسراو داوای دەسەاڵتەکانی خۆیان‬ ‫کردووە‪ ،‬یان کاک کۆسرەت سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی سیاسی داوای چ‬ ‫دەسەاڵتێکی کردووە؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬داوای هیچ نەکراوە‪،‬‬ ‫تەنها ئەوەیە نووسراوێکیان نووسیوە کە‬ ‫کۆبونەوەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی‬ ‫رابگیرێت‪ ،‬کاک کۆسرەت رۆژی ‪15‬ی‬ ‫مانگ هاتە کۆبونەوەکانەوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫داوای خۆی کۆبونەوەکانی سەرکردایەتی‬ ‫راگیراوە تا ئەوکاتەی دێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بگەنە ئەنجامێک و قسە لەسەر هەموو ئەو‬ ‫بابەتانە بکرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی کەی دەست بە‬ ‫کۆبونەوەکانی سەرکردایەتی دەکەنەوە؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬بەیانی یان‬

‫دووبەیانی هەرکات کاک کۆسرەت لە‬ ‫سەفەرەکەی گەڕایەوە دادەنیشین‪ ،‬بڕیارە‬ ‫کاک کۆسرەت سێشەممە (ئەمڕۆ) بێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا رۆژانی دواتر‪ ،‬هەرکاتێک هاتەوە‬ ‫کۆبونەوەکان دەست پێدەکەینەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەسەر پرسی سیستمی‬ ‫سەرۆکایەتی‪ ،‬بەڕەسمی هاوسەرۆکی‬ ‫جێگیر بووە؟ لە چەند کەس پێکدێن؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬هاوسەرۆکی جێگیر‬ ‫بووە‪ ،‬ماوەتەوە سەر پرسی جێگرەکان‪،‬‬ ‫رەنگە پێداچوونەوە بەوەشدا بکرێت‪،‬‬ ‫چی لە بەرژەوەندیی یەکێتی و هێزەکانی‬ ‫پێشمەرگەی یەکێتی بێت بڕیار لەسەر‬ ‫ئەوە دەدرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چەند کەس هاوسەرۆکی‬ ‫یەکێتی دەبن؟‬

‫هێشتا پرسی جێگری‬ ‫هاوسەرۆکانی‬ ‫یەکێتی یەکالیی‬ ‫نەکراوەتەوە‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬دوو کەس بۆ‬

‫هاوسەرۆکی یەکێتی جێگیر کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قابیلی ئەوەیە جێگریان هەبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەوەش دیاری بکرێت‪ ،‬تائێستا نە ناوی‬ ‫هاوسەرۆکەکان دیاریکراون‪ ،‬نە ناوی‬ ‫جێگرەکانیان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هاوسەرۆکەکانی یەکێتی‬ ‫دەسەاڵتی چییان دەبێت؟ دەسەاڵتەکانیان‬ ‫رەهایە؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬کە بەرپرسی یەکەم‬ ‫بوون ئیتر هەموو دەسەاڵتێکیان هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کۆنگرەی یەکێتی زۆری‬ ‫خایاند وا نزیک دەبنەوە لە دوو مانگ‪،‬‬ ‫هەست ناکەن ئەوە بووەتە خاڵێکی سلبی‬ ‫بۆ یەکێتی؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬هەر شتێک لە‬ ‫بەرژەوەندیی یەکێتی بێت ئەوە دەکەین‪،‬‬ ‫دە دوانزە ساڵە کۆنگرەمان نەکردووە‪،‬‬ ‫لە دامەزراندنی یەکێتییەوە زیاتر لە ‪15‬‬ ‫ساڵی خایاند کۆنگرەمان نەکرد‪ ،‬بەم یەک‬ ‫دوو مانگەش هیچ لە مەسەلەکە ناگۆڕێت‪،‬‬ ‫گرنگ ئەوەیە بگەینە ئەنجامێکی باش بۆ‬ ‫خزمەتی میللەت و پێشمەرگەو بۆ تەبایی‬ ‫و برایەتی ناو الیەنەکان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬جگە لە پارتی و گۆڕان کە‬ ‫پیرۆزبایی کۆنگرەیان کردووە‪ ،‬حیزبەکانی‬ ‫دیکەش چاوەڕێن بە وەفد بێن بۆ‬ ‫پیرۆزبایی‪ ،‬بەاڵم نازانن بچن بۆ الی کێ؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬لە رۆژانی داهاتوودا‬ ‫ئەوەش دەکرێت‪ ،‬پیرۆزبایی کۆنگرە هەر‬ ‫کاتێک بێت دەکرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سەبارەت بە ئەرک و‬ ‫مافی ئەندامانی سەرکردایەتی‪ ،‬پەیڕەو‬

‫هەر کەسەو بەپێی‬ ‫پلەو بەرپرسیارێتی‬ ‫ئیمتیازی دەبێت‬ ‫ئیمتیازاتیانی دیاریکردووە کە چی‬ ‫دەبێت؟ لە رووی مووچەو پاسەوان و‬ ‫ئۆتۆمبێلەوە؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬باسی یەک فلس‬ ‫نەکراوە‪ ،‬نە باسی پاسەوان کراوە‪ ،‬نە‬ ‫باسی مووچە کراوە‪ ،‬یاسا چۆن بوو‬

‫ئەوە جێبەجێ دەکرێت‪ ،‬لە پەیڕەودا ئەو‬ ‫شتانە باس ناکرێت‪ ،‬ئەوە هەر باسی‬ ‫پەیڕەو نییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم ئەوان ئیمتیازاتی‬ ‫خۆیان دەبێت؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬حەتمەن هەرکەس‬ ‫بە گوێرەی پلەی خۆی ئیمتیازاتی خۆی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێشتر مووچەی ئەندامی‬ ‫سەرکردایەتی شەش ملیۆن دینار بوو‪،‬‬ ‫پێشبینی دەکەیت هەر بەوشێوەیە بێت‪،‬‬ ‫یان گۆڕانکاریی تێدا دەکرێت؟‬ ‫مستەفا چاوڕەش‪ :‬ئەو شەش‬ ‫ملیۆنەش راست نییە‪ ،‬نازانم چەند‬ ‫دادەنرێت دوایی ئەوەش یەکال‬ ‫لەسەری‬ ‫رێککەوتن‬ ‫دەکرێتەوەو‬ ‫دەکرێت‪ ،‬ئیدارەی گشتی ئەو شتانە‬ ‫یەکالیی دەکاتەوە‪ ،‬چونکە کەس بێ‬ ‫مووچە ناژی‪.‬‬

‫روونكردنهوه‬ ‫له ژماره (‪)53‬ی رۆژی ‪21‬ی مانگی رابردووی رۆژنامهكهتان‪ ،‬لیستێك باڵوكراوهتەوە ناوی‬ ‫ئهو وهبهرهێن و كۆمپانیایانهی كه قهرزیان له حكومهت وهرگرتووهو نهیانگێڕاوهتهوه‪ .‬لهناو‬ ‫لیستهكهدا ئاماژه بهناوی ئێمهش (عهلی عهزیز سهعید) كراوه‪ ،‬كه وهك وهبهرهێنهر گوایه تائێستا‬ ‫قهرزهكهمان نهگهڕاندبێتهوه!‪ .‬بهاڵم بۆ بهرچاو روونی ههمووالیهك ئێمه سهرهڕای گهڕاندنهوهی‬ ‫سهرجهمی بڕی قهرزهكه‪ ،‬بڕی زیاتر له (‪ )720‬ملیۆن دینار سودیشمان داوه به حكومهت‪.‬‬ ‫ههر بۆ بهرچاو روونی رای گشتیش سهرجهم ئهم زانیاریانهی سهرهوه الی بەڕێز وهزیری داراییو‬ ‫ئابووری ئێستا ههیه‪.‬‬ ‫لهگهڵ رێزماندا‬ ‫وهبهرهێنهر‪ /‬عهلی عهزیز سهعید‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫پلە تایبەتن و مانگانە ‪ 2‬ملیۆن و ‪ 5٠٠‬هەزار دینار وەردەگرن‬

‫یاسای چاكسازیی‪ ،‬خانەنشینی بۆ ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكان گەڕاندەوە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫بەپێی یاسای چاكسازی لە موچەو‬ ‫خانەنشینی‪ ،‬سەرجەم ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەرێم بە پلە تایبەت خانەنشین‬ ‫دەكرێن‪ ،‬لەكاتێكدا بەپێی یاسا کۆنەکە دوای‬ ‫تەواوبوونی خولەكەیان دەگەڕێنرانەوە سەر‬ ‫كاری پێشوویان‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای ژمارە سێی ساڵی ‪2009‬ی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا خانەنشین‬ ‫ناكرێن و دەچنەوە سەر كاری پێشوویان‪،‬‬ ‫كە پێشتر بە یاسای ژمارە ‪159‬ی ساڵی‬ ‫‪1969‬ی عێراقی‪ ،‬لە خولی پێشووی‬ ‫ئەنجومەنەكان كاری پێدەكرا‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫یاسای چاكسازیی‪ ،‬ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان لە چوارچێوەی كەسانی خاوەن‬ ‫وەزیفەو پلە بااڵ بە مەرج خانەنشین دەكرێن‪.‬‬

‫كاوە عەبدولقادر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی یاسایی‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“بەپێی ئەوەی لە یاسای چاكسازیدا هاتووەو‬ ‫پەسەند كراوە‪ ،‬ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان خانەنشین دەبن‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫تەمەنی ‪ 45‬ساڵەو ‪ 15‬ساڵ خزمەتیان هەیە‪،‬‬ ‫بە ‪%50‬ی موچەكەیان خانەنشین دەبن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو ئەندامانەی گەنجن و تەمەنیان‬ ‫خوار ‪ 45‬ساڵەو هیچ خزمەتێكی پێشووتریان‬ ‫نییە ئەوا بە ‪%25‬ی مووچەكانیان خانەنشین‬ ‫دەبن‪ ،‬ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنیش‬ ‫دەیانەوێت خانەنشین نەبن یاساكە زۆریان‬ ‫لێناكات‪ ،‬دەتوانن بچنەوە سەر كارو وەزیفەی‬ ‫پێشوویان”‪.‬‬ ‫ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاکان‪،‬‬ ‫پلەكانیان هاوتای بەڕێوەبەری گشتییە‪ ،‬كە‬ ‫دەچنە خانەی پلە تایبەتەكانەوە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫چوار ساڵی كاركردنیاندا‪ ،‬بۆ هەر مانگێك‬ ‫زیاتر لە ‪ 2‬ملیۆن و ‪ 500‬هەزار دینار مووچە‬

‫كێشەی پلە بەرزكردنەوەو‬ ‫دەرماڵەی پێشمەرگە‬ ‫چارەسەر دەكرێت‬

‫وەردەگرن‪.‬‬ ‫محەمەد ڕەسوڵ‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی لەوبارەیەوە وتی‪:‬‬ ‫“جیاوازی هەیە لە موچەی پلەبااڵكاندا‪،‬‬

‫لەسەر كەیسی مردنی پێشمەرگەكەی یەكێتی‬

‫پزیشكی دادی هەولێرو سلێمانی‬ ‫راپۆرتی هاوبەش دەنووسن‬

‫زەمەن‬

‫سەرچین ساڵح‬

‫ئەنجومەنی وەزیران و هەردوو‬ ‫وەزارەتی دارایی و پێشمەرگە‪ ،‬بڕیار لەسەر‬ ‫چارەسەركردنی كێشەی پلەبەرزكردنەوەو‬ ‫دەرماڵەی پێشمەرگە دەدەنو بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە لیژنەیەكی هاوبەش پێكدەهێنن‪.‬‬ ‫رۆژی یەكشەممەی رابردوو‪ ،‬لە‬ ‫كۆبونەوەیەكدا لەنێوان وەزیری دارایی و‬ ‫ئابووری و وەزیری پێشمەرگەو سەرۆكی‬ ‫دیوانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬كێشەو گرفتە داراییەكانی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە تاوتوێكران‪ ،‬لەوانە پرسی پلە‬ ‫بەرزكردنەوەو دەرماڵە‪ ،‬كە پەڕاوی دۆسیەكان‬ ‫لەبەردەم سەرۆكی حكومەتی هەرێمدایە‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر‪ ،‬ئەمینداری گشتی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬كۆمەڵێك‬ ‫كێشەمان هەبوو باسمان كردو رێوشوێنمان‬ ‫داناوە بۆ چارەسەركردنیان‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫كێشانەی بە هەڵپەسێردراوی مابونەوە لەوانە‬ ‫پلەبەرزكردنەوەو دەرماڵە‪ ،‬بڕیار درا چارەسەر‬ ‫بكرێن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە رێوشوێنی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬ئەمینداری گشتی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە وتی‪“ :‬لیژنەیەكی هاوبەش‬ ‫دروستدەكرێت لەنێوان وەزارەتەکانی‬ ‫پێشمەرگەو داراییو ئەنجومەنی وەزیران”‪.‬‬ ‫یەكەی ‪70‬و ‪ 80‬هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫تائێستا هیچ دەرماڵەیەكیان بۆ نەبەستراوە‪،‬‬ ‫جگەلەوەش لە ساڵی ‪ 2017‬پلە بەرزكردنەوە‬

‫بڕیارە هەردوو پزیشكی دادی هەولێرو‬ ‫سلێمانی راپۆرتێكی هاوبەش بنووسن‬ ‫لەسەر كەیسی مردنی پێشمەرگەیەكی‬ ‫یەكێتی لەناو ئاسایشی هەولێر‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دوای ئەوەی حەوت راگەیەندراوی لەسەر‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬بەاڵم هیچیان راستیی‬ ‫رووداوەكەیان تێدا نەخرایەڕوو‪.‬‬ ‫رابردوو‬ ‫مانگی‬ ‫ناوەڕاستی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئاسایشی هەولێر‬ ‫باڵویكردەوە‪“ :‬تاوانبارێك بەناوی مەجید‬ ‫برایم عەبدواڵ لەناو بەندیخانە كۆتایی بە‬ ‫ژیانی خۆی هێنا‪ ،‬ئەمەش دوای ئەوەی‬ ‫پێش ماوەیەك لەالیەن ئاسایشەوە ‪60‬‬ ‫كیلۆگرام مادەی هۆشبەری بەدەستەوە‬ ‫گیرابوو”‪.‬‬ ‫مەجید برایم پێشمەرگە بووە لە یەكەی‬ ‫‪ 70‬هێزەكانی پێشمەرگە‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫یەكێتی راگەیەنراوەكەی ئاسایشی هەولێرو‬ ‫راپۆرتی پزیشكی دادی هەولێریان‬ ‫رەتكردەوەو تەرمی مەجید ئیبراهیمیان‬ ‫رەوانەی پزیشكی دادی سلێمانی كرد‪.‬‬ ‫دوای دوو هەفتە لە گیانلەدەستدانی‬ ‫لیژنەیەكی‬ ‫كوردستان‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫بەدواداچوونی پێكهێنا‪ ،‬رۆژی ‪30‬ی مانگی‬ ‫رابردوو بەدواداچوونی لیژنەكە لە سایتی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان باڵوكرایەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەواڵەكەدا هاتووە‪“ :‬دوابەدوای پێكهێنانی‬ ‫لیژنەیەكی الوەكی بە سەرۆكایەتی‬

‫راگیراوە كە حەوت خشتەیە‪.‬‬ ‫بااڵنبۆ محەمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫پێشمەرگە لە پەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬لە وەزارەتی پێشمەرگەدا‬ ‫تەنها لیوا تێكەڵەكان دەرماڵەیان هەیەو‬ ‫پێشمەرگەی یەكەی ‪ 70‬و ‪ 80‬تائێستا‬ ‫دەرماڵەیان بۆ نەبەستراوە‪ ،‬بە بەستنەوەی‬ ‫یەكەی ژمێریاریان دەرماڵە بۆ یەكەی ‪ 70‬و‬ ‫‪ 80‬دەگەڕێتەوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لە ساڵی ‪ 2017‬لە وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە پلە بەرزنەكراوەتەوە یان‬ ‫ئەوانەی پلەیان بەرزكراوەتەوە مووچەی پلە‬ ‫بەرزكردنەوەیان بۆ نەبەستراوە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫هەر ساڵێك دوو خشتەی پلەبەرزكردنەوە‬ ‫هەیەو بە خشتەی نەورۆزی ئەمساڵەوە دەبێت‬ ‫بە حەوت خشتە‪ ،‬كە ژمارەیان یەكجار زۆرە”‪.‬‬

‫بۆچی پەرلەمانتارێك ‪ 8‬ملیۆن دینار مووچە‬ ‫وەربگرێتو بە ‪ 4‬ملیۆن دینار خانەنشین‬ ‫بكرێت؟ ئەم جیاوازییە زۆر زۆرە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگا دوو‬

‫ملیۆنو ‪ 500‬هەزار دینار وەربگرێت”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد ئەو ئاگای لە یاسای‬ ‫چاكسازی پەرلەمان نییە‪ ،‬نایەوێت خۆی‬ ‫خانەنشین بكات لەدوای چوار ساڵی‬

‫كارەكەی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫دەچێتەوە سەر كاری پێشووی لە ئیدارەی‬ ‫ڕاپەڕین‪.‬‬ ‫لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكاندا‪ ،‬كە لەساڵی ‪ 2005‬ئەنجام‬ ‫دراوە‪ 123 ،‬كەس وەك ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەرێم لە هەولێرو سلێمانی و‬ ‫دهۆك هەڵبژێردران‪ ،‬كە هەر ئەندامێك بە‬ ‫‪ 2‬ملیۆنو ‪ 400‬سەد هەزار خانەنشین بوون‪،‬‬ ‫كۆی گشتی موچەی مانگانەیان بۆ ‪123‬‬ ‫ئەندامەكە‪ ،‬دەكاتە ‪ 295‬ملیۆن دینار‪.‬‬ ‫هەرچی ئەندامانی خولی دووەمی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكانە ژمارەیان ‪90‬‬ ‫ئەندامە‪ ،‬هەولێر ‪ 30‬ئەندام‪ ،‬سلێمانی ‪32‬‬ ‫ئەندام و دهۆك ‪ 28‬ئەندام‪ ،‬مانگانە موچەی‬ ‫دوو ملیۆنو ‪ 500‬هەزار دینار وەردەگرن‪،‬‬ ‫دوای تەواوبوونی خولەكەشیان بەپێی‬ ‫یاسای چاكسازیی لە مووچەو خانەنشینی‪،‬‬ ‫خانەنشین دەكرێن‪.‬‬

‫عوسمان كەریم سوارەو بە یاوەری بەڕێزان‬ ‫(رۆمیۆ هەكاری‪ ،‬رزگار محەمەد مەحمود‪،‬‬ ‫سەعید هەركی‪ ،‬حەسیبە گەردی‪ ،‬هیمداد‬ ‫سەباح‪ ،‬زكری زێباری‪ ،‬شادی نەوزاد‪،‬‬ ‫وەعدی سلێمان عەلی) لەسەر كەیسی‬ ‫گیانلەدەستدانی (مەجید برایم)‪ ،‬لیژنەكە‬ ‫پشتگیری لە بەیاننامەی ئاسایشی گشتی‬ ‫دەكەین و هیچ خاڵێكی وا تێبینی نەكراوە‬ ‫كە پێچەوانەی راگەیەندراوی ئاسایش‬ ‫بێت”‪.‬‬ ‫دواتر دەركەوت ئیمزای بەشێك لە‬ ‫ئەندامانی لیژنەكە ساختەكراوەو ئیمزای‬ ‫ئامادەبوونیان لە یەكەم دانیشتنی‬ ‫لیژنەكەدا بۆ راپۆرتی كۆتایی لیژنەكە‬ ‫دانراوە‪.‬‬ ‫دوای باڵوكردنەوەی ئەو هەواڵە‪،‬‬

‫لەماوەی شەش كاتژمێردا چوار‬ ‫راگەیەندراو لەالیەن “سەرۆكی پەرلەمان‪،‬‬ ‫جێگری سەرۆكی پەرلەمان‪ ،‬فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی بەدواداچوون”‬ ‫باڵوكرایەوەو راگەیەنراوەكان دابەشبوون‬ ‫بەسەر دووبەرەدا بەرەیەك پشتیوانی‬ ‫راپۆرتی لیژنەی پەرلەمانی دەكرد‬ ‫بەرەیەكی تریان راپۆرتەكەی رەتكردەوەو‬ ‫جگە لەوەش دواتر ئاسایشی هەولێر لە‬ ‫راگەیەندراوێكدا بۆ وەاڵمی هەندێك قسەی‬ ‫مەحمود سەنگاوی جارێكی تر باسی‬ ‫مردنی پێشمەرگەكەی كردبوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە مردنی ئەو پێشمەرگەیە‬ ‫لێدوانی توندی یەكێتیو پارتی بەرامبەر‬ ‫بە یەكتری بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬بەاڵم زیاتر‬ ‫لە ‪ 15‬رۆژە هیچ قسەیەكی لەسەر نەكراوە‪،‬‬

‫بەوتەی سەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان پزیشكی دادی‬ ‫هەولێرو سلێمانی لیژنەیەكی هاوبەش‬ ‫پێكدەهێنن لەسەری‪.‬‬ ‫عوسمان سێدەری‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫بەدواداچوونی پەرلەمان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كاری لیژنەكە بە كراوەیی ماوەتەوە‬ ‫تائێستا راپۆرتی كۆتاییمان نەنووسیوەو‬ ‫كۆتایی‪،‬‬ ‫بڕیاری‬ ‫نەگەیشتووینەتە‬ ‫ئێمەیش لیژنەی بەدواداچوون بووین‬ ‫نەك لێكۆڵینەوە‪ ،‬لەگەڵ هەموو الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان قسەمان كردووە بۆئەوەی‬ ‫هیچ رێگرییەك نەبێت لە لێكۆڵینەوەكان”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەوەی ماوەتەوە جێمان‬ ‫هێشتووە بۆ پزیشكی توێكاری هەولێرو‬ ‫سلێمانی كە لیژنەیەك پێكدەهێنن‬ ‫بۆئەوەی ئەنجامی ئەو رووداوە ئاشكرا‬ ‫بكەنو دادگا بڕیاری لەسەر بدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا ئەو كارە نەكراوە”‪.‬‬ ‫بەدواداچوون و لێكۆڵینەوەكان تائێستا‬ ‫گومانەكانی یەكێتی لەسەر گیانلەدەستدانی‬ ‫مەجید برایم نەڕەواندووەتەوە‪ ،‬وەك خۆیان‬ ‫دەڵێن جارێ هیچیان بۆ روون نەبووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەبدوللەتیف‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫راگەیاندنی یەكەی ‪70‬ی هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬پەرلەمانو‬ ‫شوێنی تر لیژنەی لەسەر ئەو دۆسیەیە‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬تائێستا ئەوەی جێگەی متمانە‬ ‫بێت بە ئێمە نەگەیشتووە‪ ،‬كەیسەكە‬ ‫لە دادگایەو پارێزەری خۆی هەیەو هیچ‬ ‫مەعلوم نیەو چاوەڕێی بڕیاری دادگاین”‪.‬‬

‫‪ ١٠٠‬هەزار پاسهوان ههیه‬

‫داواکاری گشتى هەرێم بهدواداچوون بۆ راپۆرتێكی “زەمەن” دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەندامێکی داواکاری گشتیی هەرێم‬ ‫بە پشتبەستن بە راپۆرتێکى رۆژنامەوانى‬ ‫“زەمەن” داواى رێکخستنی ژمارەی‬ ‫پاسەوانانى بەرپرسان دەکات‪ ،‬بەاڵم دواى‬ ‫تێپەڕبوونى زیاتر لە شەش مانگ بەسەر‬ ‫داواکارییەکەدا لەم روەوە هیچ هەنگاوێگ‬ ‫نەنراوە‪.‬‬ ‫“زەمەن” لە ژمارە ‪24‬دا لە مانگى‬ ‫حەوتى ‪ 2019‬ئاشکرایکرد ژمارهى‬ ‫پاسهوانانى بهرپرسانى حكومىو حزبی‬ ‫له ههرێمى كوردستان نزیك دهبێتهوه له‬ ‫‪ 100‬ههزار پاسهوان‪ ،‬ئهو رێژهیه بهدهر‬ ‫له یاساو رێنمایى زیادیكردووه‪ ،‬ئهو‬ ‫ههموو پاسهوانه لهسهر بودجهى گشتى‬ ‫موچه وهردهگرنو بهشێكیان بندیوارنو‬ ‫بهرپرسان موچهكانیان دهبهن بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫لە نووسراوێکی رەسمیدا‪ ،‬کە‬ ‫ئاڕاستەی لیژنەی تۆمارکردنی داوای مافی‬ ‫گشتی‪ /‬هەولێری کردووەو راپۆرتەکەى‬ ‫“زەمەن”ى لەگەڵ هاوپێچکراوە‪ ،‬محەمەد‬ ‫عەلی رێکانی‪ ،‬ئەندامی داواکاری گشتی‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکردووە تائێستا یاسایەکی‬

‫تایبەت بە رێکخستنی ژمارەی پاسەوانانی‬ ‫بەرپرسانی حزبی و حکومی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان نییە‪ ،‬هەرچەندە پڕۆژەیەک بۆ‬ ‫رێکخستنی پاسەوانی بەرپرس و کەسایەتی‬ ‫و الیەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان‬ ‫لەالیەن سەرۆکایەتی هەرێم لە ساڵی ‪2012‬‬ ‫ئاڕاستەی الیەنە پەیوەندیدارەکان کرابوو‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی داواکاری گشتی ئەوەی‬ ‫خستوەتەڕوو نەبوونی یاسایەک بۆ‬ ‫پاسەوانی بووەتە هۆی ئەوەی ژمارەیەکی‬ ‫زۆر پۆلیس و پێشمەرگە بۆ بەرپرسان‬ ‫تەرخانبکرێت بەدەر لە بەرژەوەندی‬ ‫گشتی‪ ،‬چونکە ئەرکی پۆلیس و پێشمەرگە‬ ‫جێبەجێکردنی یاساو پاراستنی سەروەری‬ ‫خاکی کوردستانە‪ ،‬نەک بۆ پاراستنی تاکە‬ ‫کەسێک لە رادەی پێویست زیاتر‪.‬‬ ‫محەمەد رێکانی‪ ،‬پاڵپشت بە راپۆرت و‬ ‫لێدوانی رۆژنامەوانی ئەندامانی پەرلەمان‬ ‫کە بۆ “زەمەن” قسەیان کردووە‪ ،‬ئاشکرای‬ ‫کردوە نزیکەی ‪ 100‬هەزار پاسەوان بۆ‬ ‫بەرپرسانی هەرێمی کوردستان دانراون‪،‬‬ ‫کە خۆی لە بەرپرسی حکومەتی و‬ ‫سەربازی و حیزبی و کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئاینی دەبینێتەوە‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆی‬ ‫تەرخانکردنی چەندین ملیار دینار لە‬

‫بودجەی هەرێمی کوردستان بۆ ئەو‬ ‫پاسەوانانە‪ ،‬لەکاتێکدایە کە زۆربەیان بە‬ ‫ئەرکی پاسەوانی هەڵناستن‪.‬‬ ‫ئەندامەکەی داواکاری گشتی داوا لە‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەکان دەکات لیژنەیەکی‬

‫هاوبەش پێکبهێنرێت‪ ،‬بە چاودێری‬ ‫داواکاری گشتی بۆ رێکخستنی ئەو ژمارە‬ ‫زۆرەی پاسەوان لە بەرژەوەندی گشتی‪،‬‬ ‫تا یاسایەکی گشتگیری تایبەت بەو بابەتە‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬بە تایبەت کە ئێستا دۆخی‬

‫هەرێمی کوردستان ئارامەو ئاسایش‬ ‫بەرقەرارەو پێویست بەو هەموو پاسەوانە‬ ‫ناکات‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای چاکسازی لە موچەو‬ ‫خانەنشینی و ئیمتیازاتەکانی دیکە‪،‬‬

‫پێویستە دەستنیشانکردنی ژمارەی‬ ‫پاسەوانان بۆ بارەگاو دامەزراوە‬ ‫حیزبییەکان و هەروەها پاسەوانی‬ ‫پارێزگاریی لە خاوەن وەزیفە بااڵکان و‬ ‫بەرپرسانی سەربازی و ئاسایشی ناوخۆ‪،‬‬ ‫بە هەماهەنگی و بەپێی پەیڕەوێک‬ ‫رێکبخرێت کە لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە دەربچێت‪ ،‬ئەوانەی زیاد دەبن‬ ‫لە ژمارەی دیاریکراو لەو پەیڕەوە لە‬ ‫چوارچێوەی میالکی سەربازی و هێزەکانی‬ ‫ئاسایشی ناوخۆ‪ ،‬بەپێی شایستەبوونی‬ ‫خۆیان راژەکەیان رێکدەخرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بڕگەیەکی دیکەی یاساکە‪ ،‬کە‬ ‫لە رۆژنامەی وەقایع باڵوکراوەتەوەو بە‬ ‫فەرمی کەوتوەتە بواری جێبەجێکردنەوە‪،‬‬ ‫گشت پاسەوانەکان دەگواسترێنەوە بۆ‬ ‫سەر میالکی هێزەکانی یەکەی پاسەوانی‬ ‫لە وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬بە هیچ جۆرێک نابێت‬ ‫پاسەوان لەسەر میالکی هیچ یەکەیەکی‬ ‫تری سەربازی یان هێزەکانی ئاسایشی‬ ‫ناوخۆ بێت‪ ،‬جگە لە یەکەی پاسەوانی‬ ‫سەر بە وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬خەرجکردنی‬ ‫مووچەی پاسەوانی تەنها لەالیەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ژمێریاری وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫دەبێت دوای هاوتاکردن و یەکخستنیان‪.‬‬

‫لەسەر‌مردنی‌پێشمەرگەكەی‌یەكێتی‌‬ ‫پزیشكی‌دادی‌هەولێرو‌سلێمانی‌راپۆرتی‌هاوبەش‌دەنووسن‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬بڕیارە هەردوو‬ ‫پزیشكی دادی هەولێرو سلێمانی‬ ‫راپۆرتێكی هاوبەش لەسەر كەیسی‬ ‫مردنی پێشمەرگەیەكی یەكێتی لەناو‬ ‫ئاسایشی هەولێر بنووسن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دوای ئەوەی حەوت راگەیەندراو‬ ‫لەسەر دۆسیەکە باڵوكرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫هیچیان راستیی رووداوەكەیان تێدا‬ ‫نەخرایەڕوو‪.‬‬ ‫مەجید برایم‪ ،‬پێشمەرگە بووە لە‬ ‫یەكەی ‪70‬ی هێزەكانی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫بەرپرسانی یەكێتی راگەیەنراوەكەی‬ ‫ئاسایشی هەولێرو راپۆرتی پزیشكی‬ ‫دادی هەولێریان رەتكردەوەو تەرمی‬

‫مەجید ئیبراهیمیان رەوانەی پزیشكی‬ ‫دادی سلێمانی كرد‪.‬‬ ‫عوسمان سێدەری‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫بەدواداچوونی پەرلەمان بۆ كەیسەكە‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬كاری لیژنەكەمان‬ ‫بە كراوەیی ماوەتەوە تائێستا راپۆرتی‬ ‫كۆتاییمان نەنووسیوە”‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬ئەوەی ماوەتەوە جێمان‬ ‫هێشتووە بۆ پزیشكی توێكاری‬ ‫هەولێر و سلێمانی كە لیژنەیەك‬ ‫پێكدەهێنن بۆئەوەی ئەنجامی ئەو‬ ‫رووداوە ئاشكرا بكەن و دادگا بڕیاری‬ ‫لەسەر بدات‪ ،‬بەاڵم تائێستا ئەو كارە‬ ‫بۆ ل‪2‬‬ ‫نەكراوە”‪.‬‬

‫سیاسییەکان‌و‬

‫چەکی‌سێکس‌و‬

‫ژیانی‌تایبەت‬

‫ل‪3‬‬

‫هاوسەرۆکی کۆنگرەی‬

‫کۆمەڵگەى دیموکراتیک‪:‬‬

‫کلیلی‌ئاشتی‌‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫لە‌ئیمرالییە‬ ‫ژمارە (‪ )56‬سێشەممە ‪2020/2/18‬‬

‫ل‪7‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫حكومه‌ت‌‪‌350‬سزادراوی‌سیاسی‌گۆڕان‌ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬به بڕیاری سهرۆكی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان‪ )350( ،‬سزادراوی‬ ‫سیاسی سهر به بزوتنهوهی گۆڕان دهگهڕێنهوه‬ ‫سهر كارهكانیان و مافهكانی پێشوویان بۆ‬ ‫دهگەڕێتهوه‪.‬‬ ‫بەپێی خاڵی پێنج لە بڕگەی دووەمی‬ ‫ڕێككەوتننامەی نێوان پارتی و گۆڕان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم بڕیاردەدات بە دامەزراندنەوەی گشت ئەو‬ ‫كەسانەی لەبەر هۆی سیاسی لەسەر كارەكانیان‬ ‫دوورخراونەتەوەو سزای جۆراوجۆر دراون‪.‬‬ ‫شەماڵ عەبدولوەفا‪ ،‬ئەندامی خانەی‬ ‫راپەڕاندنی گۆڕان به “زهمهن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫وهجبهی یهكهمی گهڕێندراوان كه سهرۆكی‬ ‫حكومهت بڕیاری لهسهر داوه‪ )350(،‬کەس‬ ‫كهمتر یان زیاترن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لیستی سزادراوی تریشمان ههیهو له‬ ‫ههوڵداین بۆ گهڕاندنهوهی مافهكانیان و تەبەنی‬ ‫ئەوانە دهكهین كه لەو كاتەوەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان دروستبووە لەسەر سزای سیاسی موچەو‬ ‫بەرزكردنەوەی پلەیان وەستاوەو دەركراون”‪.‬‬

‫مستەفا‌چاوڕەش‪‌:‬ره‌نگه‌‌پێداچوونه‌وه‌‌به‌‌سیستمی‌هاوسەرۆکی‌بكرێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬مستەفا چاوڕەش‪ ،‬ئەندامو‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫کۆبونەوەکانی‬ ‫سەرپەرشتیاری‬ ‫سەرکردایەتی یەکێتی رایگەیاند‪ :‬سیستمی‬ ‫هاوسەرۆکایەتی لە پەیڕەوی ناوخۆدا جێگیر کراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە پێداچوونەوە بەوەشدا بکرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەنجومەنی بااڵی سیاسی و بەرژەوەندی‬ ‫یەکێتی‪ ،‬ئەنجومەنێکی راوێژکارییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەسەاڵتیشی دەوێت‪ ،‬جارێ ئەوە لە گفتوگۆدایە‪،‬‬ ‫لەنێوان ئەنجومەنی سەرکردایەتی و ئەنجومەنی بااڵ‬ ‫بۆ ئەوەی بگەنە دەرەنجامێکی هاوبەش”‪.‬‬ ‫مستەفا چاوڕەش رایگەیاند‪ :‬هاوسەرۆکی و دانانی‬ ‫دوو کەس وەک هاوسەرۆک بۆ یەکێتی جێگیر بووە‪،‬‬ ‫ماوەتەوە سەر پرسی جێگرەکان‪ ،‬رەنگە پێداچوونەوە‬ ‫بەوەشدا بکرێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا نە ناوی هاوسەرۆکەکان‬ ‫دیاریکراون‪ ،‬نە ناوی جێگرەکانیان‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫شەماڵ عەبدولوەفا‪:‬‬

‫خۆمان‌بە‌خاوەنی‌پارێزگای‌سلێمانی‌دەزانین‌و‌جێ‌نفوزمانە‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬شەماڵ عەبدولوەفا‪،‬‬ ‫ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان رایگەیاند‪ :‬خۆیان بە خاوەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی دەزانن‪ ،‬چونکە جێگای‬ ‫نفوزیانە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا دهڵێ کارەکانی‬ ‫پارێزگار وەك ئەوەی خۆی دەیەوێت و گۆڕان‬ ‫دەیەوێت بەڕێوەناچێت‪.‬‬ ‫له چاوپێكهوتنێكی تایبهتی “زهمهن”دا‬

‫شهماڵ عهبدولوهفا وتی‪“ :‬ئێمه جێ‬ ‫نفوزمان ئهم ناوچهیهیه بۆیه خۆمان بە‬ ‫خاوەنی سلێمانی و ههموو كوردستان‬ ‫دەزانین‪ ،‬بە یەك پاكێج سەیری كوردستان‬ ‫دەكەین‪ ،‬گۆڕان پرۆژەیەكی مەعریفی بووەو‬ ‫دواتر چووەتە پەرلەمانو بەشداری پرۆسەی‬ ‫سیاسی و حكومەتو پەرلەمانی كردووەو‬ ‫لەو پرۆژە مەعریفیە دەرچووەو بووە بە‬

‫حزبو كۆنگرەی كردووە‪ ،‬پرۆژەكەی ئێمە‬ ‫گشتگیرە”‪.‬‬ ‫شهماڵ عهبدولوهفا لەبارەی بەشداریکردنی‬ ‫کورد لە بەغدا‪ ،‬وتی‪“ :‬هەوڵ و نیەتێكی‬ ‫باش هەیە بۆ دروستكردنی هاوپەیمانیەتی‬ ‫لهبهغدا‪ ،‬بەاڵم ئەوە لەسەر ئەساسی شتی‬ ‫مادی دروستدەكرێت‪ ،‬لەسەر شتی مەعنەویو‬ ‫قسە دروست ناكرێت‪ ،‬كاتێك دروست‬

‫دەكرێت بە یەكو یەكگرتوویی بچیتە بەغداو‬ ‫ئەوەی دەستت دەكەوێت دابەشی بكەیت‬ ‫بەسەر هەموو حزبەكاندا بە كۆمەڵو گۆڕانو‬ ‫یەكگرتوو تەنانەت نەوەی نوێ‪ ،‬ئێمە لە‬ ‫كۆبونەوەكانیشدا پێمان وتن ئێوە دەتانەوێت‬ ‫لە بەغدا شەریكتان بینو لێرەش خەریكمان‬ ‫دەكەن!”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪٤‬‬

‫هه‌رێمی‌کوردستان‌پێویستی‌به‌‌ئاماده‌كارییه‌‌بۆ‌دۆخی‌پاش‌نه‌وت‬ ‫ئەنجومەنی‌نوێی‌شارەوانییەكان‬ ‫بە‌تەعین‌دادەنرێن‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬دوای تێپەڕبوونی ‪ 20‬ساڵ‬ ‫بەسەر هەڵبژاردنیاندا‪ ،‬بە بڕیاری ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬پێكهاتەی ئەنجومەنی شارەوانییەكان‬ ‫دەگۆڕدرێن‪ ،‬لەمەودوا هەڵنابژێردرێن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەندامەكانی دادەمەزرێنرێن‪.‬‬ ‫پەیڕەوی پێكهێنانی ئەنجومەنی شارەوانییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان لە رۆژنامەی وەقایعی‬ ‫كوردستان باڵوكرایەوە‪ ،‬كە ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫دەریكردووە‪ ،‬بەپێی پەیڕەوەكە پێكهاتەیەكی‬ ‫نوێ بۆ شارەوانییەكان دادەنرێتو ئەندامەكانیشی‬ ‫لەبری هەڵبژاردن‪ ،‬دادەنرێن‪.‬‬ ‫كوردۆ شابان‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی شارەوانی‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫دوایان لێكردووین پەیكەری وەزارەتی شارەوانی‬ ‫رێكبخەینەوەو بۆیان بنێرین‪ ،‬ئێمەش تەواومان‬ ‫كردووەو بەرزمان كردووەتەوە بۆ حكومەت‪،‬‬

‫بۆئەوەی حكومەتیش بینێرێت بۆ پەرلەمان و‬ ‫بڕیاری لەسەر بدات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گۆڕانكاری لە ئەنجومەنی‬ ‫شارەوانییەكاندا پەیوەستە بەم هەیكەلە تازەیەو‬ ‫لەو چوارچێوەیەدا هاتووە‪ ،‬بەاڵم ناتوانین قسە‬ ‫لەسەر وردەكاری گۆڕانكارییەكان بكەین تا‬ ‫پەرلەمان پەسەندی دەكات”‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوە نوێیەكە‪ ،‬ئەندامانی ئەنجومەن‬ ‫لە دوو بەش پێكدێت‪ ،‬بەشێكیان سەرۆكی‬ ‫فەرمانگە حكومییەكان لە یەكە كارگێڕییەكان‬ ‫بەو مەرجەی رێژەی ‪ %75‬ئەندامانی ئەنجومەن‬ ‫پێكبێنن‪ ،‬بەشەكەی تری نوێنەرانی رێكخراوە‬ ‫پیشەییو ناحكومییەكانن بەو مەرجەی رێژەیان‬ ‫لە ‪ %25‬كۆی ئەندامانی ئەنجومەن زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ل‪٤‬‬

‫ل‪5‬‬

‫كورد‌هیچ‌روانینێكی‌نییه‬ ‫بۆ‌به‌شداریی‌له‌‌كابینه‌كه‌ی‌عه‌الوی‬

‫ل‪6‬‬

‫‪‌30‬ساڵە‌کاری‌کڕین‌و‌‬

‫فرۆشتنی‌خانوو‌دەکات‬

‫ل‪11‬‬

‫لەگەڵ‌ئەم‌ژمارەیەدا‬

‫پاشکۆی‌کولتووری‌زەمەن‬

‫‪‌‌7‬مانگە‌حکومەت‌بێ‌وەزیری‌سامانە‌سروشتییەکان‌و‌سندوقی‌داهاتەکانە‬

‫ل‪5‬‬