سەرپەرشتیار
سەرنووسەر
سیروان رەشید
رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە خاوەنی ئیمتیاز :کۆمپانیای وشە
کامەران سوبحان
www.zamenpress.com
ژمارە ( )57سێشەممە 2020/2/25
کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات
ئهندامانی نوێی ئاكادیمی سوید سیمبۆلی زێبایی
نووسین و وهرگێڕانی: گۆران مهریوانی
ده شیعری (دهنگێك تهنێ ئهمن دهتوانم) 2012
كورسی ژماره 15
مانگی مهنگۆلیان دهڕژێته وهتاقهكهی منهوه
له مایۆڕنه ،یۆتۆبۆری-سوید ،گهڕهكی ههشتاكانی منی سهدهی پێشوو ،كه شوورهتداره به گهڕهكی سوورهكان جارناجار خانم ژیله موساعیدی ئهستهرخی-م ......-1948 ،لهتهك دوو منداڵهكهیدا دهبینی .ده تارانێ هاتۆته دونیایێ. 1986به پهناخوازی دێته ئێروكانێ .بابی دادوهر بووهو داكی ئهكتیڤ دهنێو بزوتنهوهی ژنان، به قهولی خۆی 2019پاش ساڵێ ده قهیرانی ئاكادیمای سوید ههڵدهبژێردرێ بۆ ئهندامی كارای ئاكادیمیا و جێكوورسی نووسهری بهنێوبانگی سوید خانم شاشتین ئێكمان ....-1933كه 1989 دهستبهرداری كورسی ،ژماره ،15وهك پڕۆتێستێك دهبێ ،دهگرێتهوه .ئێكمان دهنووسێ ،دهبا ئاكادیمیا لهمهڕ فرمانی ئایهتواڵه خومهینی ،1989-1902 ،به كووشتنی رۆماننووس سێر سهلمان روشدی-1947 ، ....رۆڵێكی چاالكانه تری ههبایه ،بۆیێ ،1989 كورسی ژ م 15به خاڵی جێدێڵێ .زمانی سویدی ئهو ههنووكێ پاك نییه و تا ئێستاش ده رێزماندا ئاڕتیكڵهكانی (=ئامراز) پێش (ناو) دهیهك جودا ناكاتهوه .وهلێ ئهو دهڵێ ،ئهمن شاعیرێكی ئهزمووندارم ،ده وشهم بدهرێ به چینی ،كه ههڕی لهبڕی جوداناكهمهوه ،بۆت دهكهمه شیعرێ! ده شێستهكان ڕا بۆ خوێندنی ئینگلیزیی دهچێته نیۆڕك، ههر زوو دهگهڕێتهوه ئێرانێ گوایێی ،ههمدیسان به قهولی خۆی ،سهبری بینینی ئهو ههموو ههژاری و نهداریهی نێو رهشپێستهكانی ئهوێندهرێی نهبووه!
ساردوسڕ ،رهقوتهق پشیلهكهم دهسهر عهردهكه دهیلێسێتهوه ژمارهگهلێ به دیوارهكهمهوهن به خوێن نووسراون ناتوانم به نینۆكم ههڵیانقهنم تۆ ئهی مانگی شێت تۆ دهفری خهونهكانی من بوویت ئهمن غهریبیم دهكردیت تۆیش بۆ خۆت له دهرهوه بوویت بهرز و بڵند به حهواوه ئا لهو دووری-دوورهوه دهست به تۆدا راناگات وهلێ نزدیك، نزدیكی له رووبهری گشت ئاوێك گشت ئاوێنهیهك گشت چاوێك
ئهحمهدی شاملۆ 2000-1925
شاملۆ 1953دهكهوێته رێ بهرهو ئههواز ،بۆ بینینی دوو خوشك كه به تهمهن منداڵن و لێ ده شیعرڕا گهلێ كامڵن .كه دهگهڕێتهوه تارانێ ،بهرگی گۆڤاره شیعریهكهی ئهودهمی خۆی به ههواڵی شیعری ئهو دوو خوشكه دهنهخشێنێ .هێشتا 17 سااڵنه كه نێوبانگی ئهو تهواوی ئێرانێ دهگرێتهوه. فشاری دهوڵهتی بۆ دێ و ههڵدێ .ئهو دهڵێ ،به درێژایی مێژوو ئێران ،دهوڵهتێكی توتالیتێر بووه، بۆیێ شیعری ئێرانی ههمیشه به لوغز ،وشهگهلی پهنهان ،سیمبۆل و رهوانبێژیهكی نادیار رازاوهتهوه. لێ ده سوید ئهو پهرده پهنهانییهم گهرهك نییه. بۆ ناساندنی خانم ژیله به خوێنهرانی كوردستانیان ،باشتر وایێ ههندێ نووسینی ئهو وهربگێڕم تا خوێنهر خۆی بۆچوونێكی لهكن گهاڵڵهبێ .پێش ههاڵتن خاوهنی حهوت دیوان و دوو رۆمان بووه ،دوای ههاڵتن شانۆنامهیهك دهربارهی فرۆخ فرۆخزاد ،كه بۆ شانۆی شاری یۆتۆبۆری نووسیووه به هاوكاری دهگهڵ نووسهرێكی سویدی و چهند دیوانێ به سویدی .دوا نووسینی ده گۆڤاری (شیعردۆستان) ژم ( )2019-6-5ههڵدهبژێرم كه تەنێ تایبهته به بابهتی“ :شاعیران و مانگ’’. نووسینی نێو كهوانهكان هی منن:
گۆران مەریوانی
سیمبۆلی زێبایی به قهڵهمی :ژیله موساعیدی
دهكهون ،رادهبن. ده سهروبهندی ئینقیالبی ئێران ،1979 ،ئایهتواڵ و ئاخونهكان جاڕیاندهدا و دهیانگۆت ،گهر جوان ده مانگی بڕوانن دهكرێ روخساری خومهینی ببینن.
()2
تۆ ده ناخی ئێمهدا بوویت تۆ به ویقارهوه خۆت دهبزواند ئێمه بێدهنگ بووین دهسهربان راكشابووین ئهو شهوانهی خۆت نیشانداین 2 ده شیعری (مانگ و گا ئهبهدیهكه) 1977 ئهمن ده خهونێكی بێهۆشكهر بێداردهبمهوه ده ئهشكهوتێكی ڕا كه هیچ كهسێ لهوێندهرێ سێبهری نییه ئهمن ده ئامێزی ساردی بهردێك دا رادهبم ئهمن دهمهوێ وهردهركهوم ئهمن سهدای خۆمم دهوێتهوه نوێنهكهم بۆنی خوێنی ئهو گا ئهبهدییه و ئهو تۆماوه پیرۆزهی لێدێ كه مانگ لهتهك خۆیدا بردنی بۆ ئاسمان ئهمن رادهبم ده هاوارێكدا نێوی خۆم دهقیژێنم ئهمن ده سكی پهنهانی گوڵی نێلۆفرابیهوه له دایكبووم باش ئەوەش دەزانم ئهمن نێوم میترایه
ئەو کاتەی ئێمە سیمبۆلی زیبایی و کتێبەکەی
بێ-مانگ بیركردنهوه ده شیعری فارسی دهكرێ نزیكه مهحاڵه بێ .ژیله موساعیدی ،باكڕاوندێكی كهسهكیمان لهوبارهیهوه دهداتێ و دوو شیعری خۆیشی پێشكهش دهكات. (دهستهی نووسهرانی گۆڤار) مانگ ،زوو ،ههر ده منداڵیهوه هاوڕێیی نزیكی من بوو .ئێواره گهرمهكانی هاوین من و خوشكهكانم، ده باخچهكهمان ڕا دهنووستین .داكم پهردهی مێشولهی ،دهكهناری دارخورما و یۆكالیپتۆسه جوانهكاندا ،بهسهر تهختی نووستنمانهوه رایهڵدهكرد. ئا لهوێدا درێژدهبووین و لهمهڕ مانگ دهمانچرپاند و
پەیکەرێکی 200ساڵێ پ.ز .رۆمانیهكان خوداوهند میتراهـ-ی ئیمپراتۆری ئێرانیان دهخۆ-گرت و وەلێ ڕێوڕەسمیان لەریشەوە گۆڕی
دهمانخهیااڵند. به رۆژ بهردهوام گوێڕادێڕی شیعرانێ بووین كه مانگیان ههمیشه دهخۆ-گرتبوو .داكم گهلێ شیعری ئهز بهربوو ،بابم غهزهلی دهنووسی و به دهنگی بڵند دهیخوێندهوه .رۆژانی گڕداری هاوین غهریبی مانگمان دهكرد ،چوون لهتهك خۆیدا شهماڵی فێنك و تیشكی ئهفسووناوی دهڕشته نێو باخچهكهمان .به حهسرهتهوه ،دهژێر پهردهمێشوولهیدا بێدار رادهكشام و به خهیاڵێكی سهیری مندااڵنهوه ،بهدهم كهفوكوڵی وهژدێكی ههڵچووهوه ،دهمنووسی. بهفارسی نزیكی مهحاڵه باس ده زێباییهوه بكرێ بێوهی وهك سیمبۆلێ پهنا بۆ مانگ نهبردرێ .چی شاعیر ههن مهعشوقهكانی خۆیان بهو چوواندوه. ئهمن ئهقڵم نایبڕێ شیعر بنووسم بێوهی پهنا بۆ وشهی مانگ نهبهم .ئهمه كولتورێكی ههزاران ساڵ دهخۆ-دهگرێ ،ئۆشیانێكی زینده و مهزنه كه پێشی منیش چی شاعیران ههن مهلهیان بۆ ئهزمونی نوێ تێدا كردوه و ماسی داهێنانی نوێیان تێدا راوكردوه. ده ئێرانێ ڕا مانگ ،ماهـ ،-فێمێنیومه (=ئامرازی مێیینه-رێزمان) ،خودی وشهكهش ئاوێتهدار دهكرێ تا نێوی قهشهنگی كیژانی لێ-پێكبهێنرێ ،بۆ نمونه، ماهڕوو (مانگڕوو ،مانگڕووخسار). میتراهـ ،كه خوداوهندی خۆر ،پهیمانداری و هاوڕێییهتی بوو ،گا دهكاته قوربانی .گاش سیمبۆل بوو بۆ مانگ چ ده ئاڤێستادا (كتێبی پیرۆزی زهردهشتیهكان) و چ لهكن كتێبه پیرۆزهكانی ڤێده (هیندویسم) .میتراهـ ،شا-گایهكی كۆمیدی دهكوژێ، دهناكاوێكدا خوداوهندانی خۆر و لیونه (مانگ) پهیدا دهبن. دینۆلۆگ مارتین ڤێرماسێرێن 1958-1918 ده كتێبی میتراهـ :خوداوهندێكی ئهفسانهیی ’’:1966فارسان ده عهیامی خۆیدا بڕوایان وابووه كه }...{...تۆماوی گا كه له الیهن میتراهـهوه دهكرایێ قوربانی و ده مانگدا جهمدهكرا و ههڵدهگیرا ،ههر لهوێندهرێش خاوێندهكرا پاشان میوه ،سهوزایی و شینایی دهسهر عهردی خوڵقێندران .ههر بۆیێ مانگ پاسهوانی چی میوههاته و {.’’}..... مانگ وهك سیمبۆلی زاوو-زێ و فرهپیتاندن چاویلێدهكرا .دهگۆترا كهمئاوی و الفاو به تیشكی مانگهوه رایهڵبهنده .به گوێرهی ئاوێستا چی زیندهگی شینایی بان عهردن ،دهمێ وهبهر تیشكی مانگ
سۆزە بەرزنجی
هەنارانەی
کە نازانم لە حەسرەتا یا لە
غەدر و نادادیی کام رۆژگارا
لە پێدەشتی رووداوەکانا..
شەقیان بردووە؟!
ئازارەکانا،
وڕئەمێنێ
لەبەر تابلۆی خۆڵەمێشیی
بەدیار ئەو هەنجیرانەوە واقم
بە بەر خۆرەتاویی
کە پەی نابەم
خۆمان هەڵخستبوو..
ئاشقی بەیەک نەگەیشتوودا
لە کاڵبوونەوەی جێپێی
لێدەچۆڕێت.
وەختێ بە دووی بۆنێکی
لەگەرووی هەورێکا تاسابێ و
سەریان نایەوە.
ببڕێت.
خۆسەرقاڵکردنەوە
بێئاگابووین
ئازیزانمان،
لە هەناسەساردیی دوو شیلەی زوخاویان
پێدەچێت هاوارم
دانسقەوە بوون و
رێ دەرنەبات چوارناڵە رێگە
رۆژ نییە کشانی
مەراقەکانم دەدەم بە کۆڵما
ئەستێرەیەک نەبینین!!
تا لەبەر دەرگای مناڵیما
ئێمەش لە شیعرێکی تردا
دەیاندەمە بەر شەقی
جاروبار وێردی سەر زمانی
کە بێبەزەییانە دەیدامە
هێندە وێڵم!
خەندە کاڵ و کرچەکانەوە.
هەروەکو نەبووبن!! دەبینە خەونێک،
نامورادێک.
ناچمەوە سەر ئەو
تولەڕێیانەی کە دەمبەنەوە بۆ گەمەکانی مناڵی!
هەمیشە چاوم بڕیوەتە ئەو
هەڵیاندەڕێژم
زەمەنێک دەست
چاوەڕێی چاوشاركێیەک دەکەم
بۆ ئەبەد لە ناویا ون ببم و نەگەڕێمەوە.