ساڵیادی نەوشیروان مستەفا

‫‪www.zamanpress.com‬‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬

‫خاوەن ئیمتیاز‬ ‫کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫دیزاین‬ ‫ڕەوا بورهان‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫تایبەت بە سێهەمین ساڵیادی کۆچی نەوشیروان مستەفا‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫ژمارە (تایبەت) سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫گەنجینە و نووسراودانە گواڵوییەکە‬

‫نزیکەی ‪ 40‬هەزار خوێنەر سودمەند بوون لە ئەرشیفەکەی‬ ‫پاش‌ مردنی‌ نەوشیروان‌ مستەفا‪‌،‬‬ ‫بەشی‌ زۆری‌ کتێب‌ و‌ نووسراودان‌ و‌‬ ‫دەستنووسە‌دانسقەکانی‪‌،‬وەک‌میراتێکی‌‬ ‫فەرهەنگی‌پارێزران‌و‌لە‌نووسراودانێکی‌‬ ‫گەورەدا‪ ‌،‬بەناوی‌ نووسراودانی‌ وشە‌‬ ‫لە‌ گردی‌ زەرگەتە‌ خرانە‌ بەردەست‪‌،‬‬ ‫بۆ‌ ئەوەی‌ خوێنەواران‌ و‌ نووسەران‌ و‌‬ ‫خوێندکارانی‌زانکۆ‌و‌توێژەران‌سود‌لە‌‬ ‫نووسراودانکەی‌وەرگرن‪.‬‬

‫نووسراودانەکەی‌ کاک‌ نەوشیروان‪‌،‬‬ ‫بریتین‌ لە‌ ژمارەیەکی‌ زۆر‪ ‌،‬کتێبە‌ کۆن‌‬ ‫و‌ گەوهەرەکانی‌ شیعری‌ شاعیرانی‌‬ ‫کالسیکی‌ کوردی‌ و‌ مێژووی‌ کورد‌ لە‌‬ ‫دوو‌ سەد‌ ساڵی‌ ڕابردوودا‪ ‌،‬ئەمە‌ جگە‌‬ ‫لە‌ژمارە‌جیاوازەکانی‌ڕۆژنامە‌و‌گۆڤارە‌‬ ‫کوردییەکان‌ لە‌ سەدەی‌ بیستدا‪ ‌،‬لەگەڵ‌‬ ‫کۆمەڵێ‌ دەستنووس‌ و‌ نامەی‌ گرنگ‌ و‌‬ ‫بابەتی‌نووسەران‌و‌ڕۆژهەاڵتناسان‪‌.‬‬

‫لە‌ سوچێکی‌ نووسراودانەکەدا‪‌،‬‬ ‫پەیکەرێکی‌ “برۆنس”ی‌ کاک‌ نەوشیروان‌‬ ‫و‌ئەو‌کورسییەی‌نووسراودانکەی‌دانراوە‪‌،‬‬ ‫وەک‌ یادگارییەکی‌ ڕۆژانی‌ نووسین‌ و‌‬ ‫خوێندنەوەی‌لە‌کتێبخانە‌تایبەتییەکەیدا‪.‬‬ ‫گەنجینە‌و‌نووسراودانە‌گواڵوییەکەی‌‬ ‫کاک‌ نەوشیروان‪ ‌،‬ئێستا‌ بەناوی‌‬ ‫نووسراودانی‌وشە‪‌،‬بووەتە‌هەمبانەیەکی‌‬ ‫زانیاریی‌بۆ‌خوێنەواران‌و‌گەنجانی‌واڵت‪.‬‬

‫جەماوەر‌ ئەحمەد‌ بەرپرسی‌‬ ‫نووسراودانی‌وشە‪‌،‬لەبارەی‌ژمارەی‌کتێب‌‬ ‫و‌ ئەرشیفە‌ مێژووییەکەی‌ نەوشیروان‌‬ ‫مستەفا‌دەڵێت‪‌‌:‬ژمارەی‌ئەو‌کتێبانەی‌‬ ‫بە‌کتێبخانەکەمانی‌بەخشیووە‪‌،‬نزیکەی‌‬ ‫‪ ‌25‬هەزار‌ کتێب‌ و‌ ڕۆژنامە‌ و‌ گۆڤار‌ و‌‬ ‫باڵوکراوەی‌ مێژووییە‪ ‌.‬لەو‌ ژمارەیە‌‬ ‫نزیکەی‌ ‪ ‌17‬هەزاریان‌ کتێبی‌ گرنگ‌ و‌‬ ‫دانسقەن‪‌700‌،‬ژمارەیان‌گۆڤار‌و‌ڕۆژنامە‌‬

‫کۆنە‌کوردیی‌و‌عەرەبییەکانە‪‌،‬جگە‌لە‌‬ ‫کۆمەڵێ‌ وێنەی‌ مێژوویی‌ و‌ ئەرشیفی‌‬ ‫کۆنی‌کوردیی‪.‬‬ ‫سەبارەت‌بە‌سودمەندانی‌خوێنەران‌لە‌‬ ‫کتێبەکانی‪‌،‬جەماوەر‌دەڵێت‪‌(‌:‬لە‌‪‌2010‬‬ ‫تا‌ئێستا‌نزیکەی‌‪‌40‬هەزار‌خویندکار‌و‌‬ ‫خوێنەر‌ و‌ نووسەر‪ ‌،‬سودمەند‌ بوون‌ لە‌‬ ‫کتێب‌ و‌ ڕۆژنامە‌ و‌ ئەرشیفەکەی‌ کاک‌‬ ‫نەوشیروان)‬

‫كورد‌‌و‌‌پارلهمان‪ ...‬پیاچونهوهیهك‌‌به‌‌رابردودا‬ ‫نه‌وشیروان‌مسته‌فا‌ئه‌مین‬ ‫كورد‌ به‌‌ درێژایی‌ ته‌مه‌نی‌ ده‌وڵه‌تی‌ نه‌بوه‌‌‬ ‫له‌به‌ر‌ ئه‌وه‌یه‌‌ پارله‌مانی‌ تایبه‌تی‌ خۆیشی‌‬ ‫نه‌بوه‌‪‌.‬ئه‌و‌ده‌وڵه‌تانه‌ش‌كه‌‌كوردیان‌تیا‌ژیاوه‌‌‬ ‫هه‌مویان‌ده‌سه‌اڵتی‌ساده‌‌و‌ناوه‌ندی‌بون‪‌،‬واته‌‌‬ ‫به‌‌زمانی‌قانونی‌ده‌ستوری‌ساده‌‌(بسیط)‌و‌‬ ‫به‌‌بیانوی‌مه‌ركه‌زییه‌وه‌‌ده‌رفه‌ت‌و‌ماوه‌ی‌ژیانی‌‬ ‫فیدرالی‌و‌المه‌ركه‌زییا ‌ن‌‌به‌‌‌كور‌د‌‌نه‌داوه‌‌‪.‬‬ ‫پێش‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانیی‪ ‌،‬كورد‌ له‌‌‬ ‫ناو‌ قه‌ڵه‌مڕه‌وی‌ عوسمانی‌ و‌ ئێران‌ دا‌ ژیاوه‌‪‌،‬‬ ‫دوای‌ئه‌و‌جه‌نگه‌ش‌به‌‌سه‌ر‌چه‌ند‌ده‌وڵه‌تێكی‌‬ ‫تردا‌ دابه‌ش‌ كرا‪ ‌.‬پارله‌مان‌ له‌‌ ئه‌وروپادا‌‬ ‫رابوردویه‌كی‌ مێژویی‌ دورودرێژی‌ هه‌یه‌‌ كه‌‌‬ ‫گۆڕان‌و‌گه‌شه‌كردنی‌زۆری‌به‌‌خۆیه‌وه‌‌دیوه‌‪‌،‬‬ ‫به‌اڵم‌ ره‌وتی‌ گه‌شه‌كردنی‌ ژیانی‌ پارله‌مانی‌‌‌له‌‌‌‬ ‫‌رۆژهه‌اڵت ‌ی‌‌ناوه‌ڕاست‌‌‌دا‌‌‌رێگایه‌كی‌‌‌تری‌‌‌گرتۆته‌‌‌‬ ‫‌به‌ر‪.‬‬ ‫له‌‌ ساڵی‌ ‪ ‌1877‬دا‌ یه‌كه‌مین‌ ده‌ستور‌ له‌‌‬ ‫ناوچه‌كه‌دا‌له‌‌ژێر‌گوشاری‌ده‌وڵه‌تانی‌ئه‌وروپی‌‬ ‫دا‌ به‌‌ ره‌نج‌ و‌ كۆششی‌ رۆشنبیرانی‌ عوسمانی‌‬ ‫باڵو‌كرایه‌وه‌‪‌.‬هه‌ر‌له‌و‌ساڵه‌ش‌دا‌به‌‌پێی‌ئه‌و‌‬ ‫ده‌ستوره‌‌ له‌‌ ئه‌سته‌مول‌ دا‌ یه‌كه‌مین‌ پارله‌مان‌‬ ‫كۆ‌بوه‌وه‌‌كه‌‌كوردیشی‌تێدا‌به‌شدار‌بو‪‌.‬به‌اڵم‌‬ ‫ئه‌م‌پارله‌مانه‌‌زۆری‌نه‌خایاند‌چونكه‌‌سوڵتان‌‬ ‫عه‌بدولحه‌مید‌ به‌‌ بیانوی‌ هه‌ڵگیرسانی‌ جه‌نگی‌‬ ‫روسی‌ـ‌عوسمانی‌‪‌1878‬ه‌وه‌‌هه‌ڵی‌وه‌شانده‌وه‌‌‬ ‫و‪‌،‬ئیتر‌ده‌ستوره‌كه‌شی‌له‌‌كار‌خست‪‌،‬تا‌ساڵی‌‬ ‫‪ ‌1908‬كه‌‌ ئه‌فسه‌رانی‌ و‌ ته‌ره‌قی”‌ ئینقیالبیان‌‬ ‫كرد‌و‌جارێكی‌تر‌به‌‌زۆر‌ئه‌و‌ده‌ستوره‌یان‌به‌‌‬ ‫سه‌ر‌سوڵتان‌عه‌بدولحه‌میدا‌سه‌پانده‌وه‌‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی‌ ئیتیحاد‌ و‌ ته‌ره‌قی‌ به‌ڵێنی‌‬

‫یه‌كسانی‌ و‌ ئازادی‌ و‌ عه‌داله‌تیان‌ به‌‌ هه‌مو‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌‌و‌دین‌و‌مه‌زه‌به‌‌جیاوازه‌كان‌دابو‪‌،‬به‌اڵم‌‬ ‫دوای‌ سه‌ركه‌وتن‌ به‌ڵێنه‌كه‌یان‌ نه‌برده‌‌ سه‌ر‪‌،‬‬ ‫بگره‌‌رێگای‌به‌‌تورك‌كردنی‌ئه‌و‌گه‌النه‌ی‌كه‌‌‬ ‫تورك‌نه‌بون‌و‌ئازاردانی‌ئه‌و‌گه‌النه‌شیان‌گرته‌‌‬ ‫به‌ر‌كه‌‌موسوڵمان‌نه‌بون‪‌‌‌،‬له‌و‌‌پارله‌مانه‌دا‌‌تورك‌‌‬ ‫كه‌‌‌ئه‌وسا‌‌له‌‌‌نیوه‌‌‌كه‌متری‌‌دانیشتوانی‌‌ده‌وڵه‌تی‌‬ ‫عوسمانییان‌‌‌پێك‌‌ئه‌هێنا‌‌زوربه‌ی‌‌شوێنیان‌‌بۆ‌‌‬ ‫خۆیان‌‌ته‌رخان‌كرد‌بو‌‪.‬‬ ‫له‌‌ ئێرانیش‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ مه‌شروته‌‪ ‌،‬كه‌‌‬ ‫ساڵی‌ ‪ ‌1905‬روی‌ دا‪ ‌،‬ده‌ستوری‌ به‌‌ سه‌ر‌‬ ‫موزه‌فه‌ره‌دین‌ شادا‌ سه‌پاند‌ كه‌‌ ئه‌نجامه‌كه‌ی‌‬ ‫ئه‌وه‌‌ بو‌ “مه‌جلیسی‌ شورای‌ میللی”‌ دامه‌زرا‪‌،‬‬ ‫له‌و‌مه‌جلیسه‌دا‌چه‌ندین‌كورد‌به‌‌نوێنه‌رایه‌تی‌‬ ‫ناوچه‌كانیان‌به‌شدار‌بون‪.‬‬

‫دوای‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانی‌ مسته‌فا‌‬ ‫كه‌مال‌ له‌‌ ئه‌رزرومه‌وه‌‪ ‌،‬واته‌ له‌‌ كوردستانه‌وه‌‌‬ ‫كه‌وته‌وه‌‌خۆرێكخستن‪‌،‬هه‌ر‌له‌وێشه‌وه‌‌“میثاقی‌‬ ‫میللی”‌نوسی‌و‌به‌ردی‌بناغه‌ی‌بۆ‌پارله‌مانی‌‬ ‫تورك‌ دانا‌ به‌‌ ناوی‌ “تورك‌ بیوك‌ میللی‌‬ ‫مه‌جلیسی”‌ كه‌‌ له‌م‌ پارله‌مانه‌دا‌ چه‌ندین‌ كورد‌‬ ‫به‌شدارییه‌كی‌چاالكانه‌یان‌تیا‌كرد‌‪‌.‬‬ ‫شیخ‌ مه‌حمودی‌ حه‌فید‌ دوای‌ به‌‌ دیل‌‬ ‫گیرانی‌كه‌‌هێشتا‌له‌‌مه‌نفا‌بو‪‌،‬شه‌ڕی‌پارتیزانی‌‬ ‫پێشمه‌رگه‌كانی‌ جاف‌ و‌ هه‌مه‌وه‌ند‌ و‌ جه‌باری‌‬ ‫و‌پشده‌ر‌ئینگلیزیان‌ناچار‌كرد‌كه‌‌له‌‌شاری‌‬ ‫سلێمانی‌ و‌ هه‌ندێ‌ ناوچه‌ی‌ ده‌وروبه‌ری‌‬ ‫بكشێنه‌وه‌‪ ‌،‬گه‌وره‌پیاوانی‌ سلێمانی‌ كه‌‌ ئه‌م‌‬ ‫هه‌واڵه‌یان‌بیست‌به‌‌زویی‌“مه‌جلیسی‌میللی”‌‬ ‫واته‌‌ “ئه‌نجومه‌نی‌ نیشتمانی”‌ یان‌ دامه‌زراند‌‬

‫كه‌‌ بۆ‌ به‌رێوه‌بردنی‌ كاروباری‌ سلیمانی‌ بو‪‌،‬‬ ‫تا‌شێخی‌نه‌مر‌گه‌ڕایه‌وه‌‌سلیمانی‌و‌“كابینه‌”‌‬ ‫ی‌ حكومه‌تی‌ كوردستانی‌ پێك‌ هێنا‌ هه‌ر‌ ئه‌و‌‬ ‫ئه‌نجومه‌نه‌‌ كاروباری‌ سلێمانی‌ به‌رێكوپێكی‌‬ ‫به‌ڕێوه‌‌ئه‌برد‪.‬‬ ‫له‌‌ یه‌كه‌مین‌ “مه‌جلیسی‌ ته‌ئسیسی”‌‬ ‫عیراقیش‌دا‌دیسان‌چه‌ندین‌كورد‌به‌شدار‌بون‪‌.‬‬ ‫پاشانیش‌كورد‌له‌‌هه‌ردو‌مه‌جلیسی‌“ئوممه‌”‌و‌‬ ‫“ئه‌عیان”‌ی‌عیراق‌دا‌به‌شدار‌بون‌تا‌شۆڕشی‌‬ ‫‪‌14‬ی‌ته‌موزی‌‪‌1958‬كه‌‌ئیتر‌كۆتایی‌به‌‌ژیانی‌‬ ‫پارله‌مانی‌له‌‌عیراق‌دا‌هێنا‪.‬‬ ‫لێره‌دا‌‌‌د‌و‌‌سه‌رن ‌ج‌‌ئه‌كه‌وێته‌‌‌به‌رچاو‌‪‌:‬‬ ‫‪‌.1‬له‌‌ناو‌هه‌مو‌ئه‌و‌پارله‌مانانه‌دا‌كورد‌وه‌كو‌‬ ‫هاوواڵتی‌ئه‌و‌ده‌وڵه‌تانه‌‌به‌شداری‌كردوه‌‪‌،‬نه‌ك‌‬ ‫وه‌ك‌ نوێنه‌ری‌ كورد‪ ‌،‬چونكه‌‌ مافی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌‬ ‫كورد‌ له‌‌ ده‌ستوری‌ هیچكام‌ له‌و‌ ده‌وڵه‌تانه‌دا‌‬ ‫وه‌ك‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كی‌ جیاواز‌ دانی‌ پێدا‌ نه‌نراوه‌‪‌.‬‬ ‫بۆ‌یه‌كه‌م‌جار‌له‌‌دوای‌شۆڕشی‌ساڵی‌‪‌1958‬‬ ‫له‌‌ده‌ستوری‌كاتی‌عیراق‌‌و‌‌‌له‌‌‌ماده‌ی‌‌‌سێهه‌می‌‌‬ ‫ك‌‌شه‌ریكه‌‌به‌ش‌‌‌له‌‌‌نیشتمان‌‌‬ ‫‌د‌ا‌‌ناوی‌‌‌كورد‌‌‌وه‌ ‌‬ ‫‌د‌ا‌‌هاتوه‌‪.‬‬ ‫‪ ‌.2‬له‌‌ هیچكام‌ له‌‌ ناو‌ ئه‌و‌ پارله‌مانانه‌دا‌‬ ‫نوێنه‌ره‌‌ كورده‌كان‌ نه‌یانتوانیوه‌‌ “كیتله‌یه‌كی‌‬ ‫پارله‌مانی”‌ یه‌كگرتو‌ بۆ‌ داكۆكی‌ كردن‌ له‌‌‬ ‫مافی‌ كورد‌ پێك‌ بهێنن‪ ‌،‬ته‌نیا‌ یه‌كجار‌ نه‌بێ‌‬ ‫له‌‌پارله‌مانی‌عیراق‌دا‌له‌‌ساڵی‌‪‌1929‬دا‌كه‌‌‬ ‫یادداشتێكی‌ هاوبه‌ش‌ به‌‌ سه‌رۆكی‌ ئه‌نجومه‌ن‌‬ ‫پێشكه‌ش‌ كرا‪ ‌،‬وه‌ك‌ ئه‌نجامیش‌‌‌یادداشته‌كه‌‌‌‬ ‫‌ره‌فز‌‌‌كرا‌‌‌و‌‌‌خۆیشیان‌‌‌به‌‌‌‌جیابونه‌وه‌خواز‌‌‌له‌‌‌‬ ‫‌قه‌ڵه‌م‌‌‌دران‪‌‌‌،‬دوای‌‌‌ئه‌وه‌‌‌‌هیچكام‌‌‌له‌‌‌‌نائیبه‌‌‌ تێبینی‪‌:‬ئه‌م‌نوسینه‌‌له‌‌ژماره‌‌(‪‌)106‬ی‌‌‪‌1‬‬ ‫ی‌‪‌6‬ی‌‪‌:1992‬ی‌“کوردستانی‌نوێ”‌دا‌باڵو‌‬ ‫‌كورده‌كان‌‌‌ئه‌‌و‌‌كاره‌یان‌‌‌دوباره‌‌‌نه‌كرده‌وه‌‪‌.‬‬ ‫له‌‌ ساڵه‌كانی‌ په‌نجاوه‌‌ به‌‌ درێژایی‌ سااڵنی‌ کراوه‌ته‌وه‌‬

‫جه‌نگی‌ سارد‌ ریژیمه‌كانی‌ عیراق‪ ‌،‬ئێران‪‌،‬‬ ‫توركیا‪‌،‬سوریا‌گه‌له‌كانی‌خۆیان‌به‌‌بێ‌جیاوازی‌‬ ‫دین‌ و‌ نه‌ته‌وه‌‌ له‌‌ مه‌نگه‌نه‌‌ دابو‪ ‌.‬كورد‌ له‌‌‬ ‫هه‌مویان‌زیاتر‌ئه‌چه‌وسێنرایه‌وه‌‌و‌مافیشی‌لێ‌‬ ‫زه‌وت‌ كرابو‪ ‌،‬چونكه‌‌ وایان‌ ئه‌دایه‌‌ قه‌ڵه‌م‌ كه‌‌‬ ‫كورده‌كان‌ دڵسۆز‌ نین‌ و‌ گومان‌ لێكراون‪ ‌.‬بۆ‌‬ ‫به‌شداری‌ كردنی‌ ناو‌ پارله‌مانیش‌ ته‌نیا‌ ئه‌وه‌‌‬ ‫ده‌كرایه‌‌سه‌نگی‌مه‌حه‌ك‌كه‌‌چه‌نده‌‌ئه‌و‌كه‌سانه‌‌‬ ‫دڵسۆزن‌ بۆ‌ شا‌ یان‌ بۆ‌ سه‌ركۆمار‪ ‌،‬نوێنه‌ره‌‌‬ ‫كورده‌كانیش‌ له‌و‌ شوێنانه‌دا‌ ئه‌گه‌ر‌ به‌رامبه‌ر‌‬ ‫گه‌النی‌ دی‌ “سه‌لبی”‌ بوبن‪ ‌،‬ئه‌وا‌ به‌رامبه‌ر‌‬ ‫كوردی‌نه‌ته‌وه‌ی‌خۆیان‪‌،‬واته‌‌كورد‌“سه‌لبیتر”‌‬ ‫بون‌‪‌.‬‬ ‫ته‌جروبه‌كانی‌پارله‌مانیی‌عیراق‌له‌‌سه‌رده‌می‌‬ ‫به‌عس‌ دا‪ ‌،‬چ‌ هی‌ “مه‌جلیسی‌ ته‌شریعی”‌‬ ‫ناوچه‌ی‌ ئۆتۆنۆمی‌ (له‌‌ ساڵی‌ ‪ ‌1974‬ه‌وه‌‌ تا‌‬ ‫ئێستا)‌و‌دوایی‌تریش‌هی‌“مه‌جلیسی‌وه‌ته‌نی”‌‬ ‫(له‌‌‪‌1980‬ه‌وه‌‌تا‌ئێستا)‌له‌‌كوردستان‌دا‌نه‌ك‌‬ ‫هیچ‌ ته‌قلیدێكی‌ باشی‌ نه‌چه‌سپاندوه‌‪ ‌،‬به‌ڵكو‌‬ ‫له‌وه‌ش‌دا‌شوێنه‌واری‌“ئه‌خالقیه‌ت”‌ی‌به‌عسی‌‬ ‫به‌‌زه‌قی‌به‌‌جێ‌ماوه‌‪‌.‬بۆیه‌‌چۆن‌ئه‌بێ‌پالن‌‬ ‫و‌نه‌خشه‌‌بۆ‌ئاواكردنه‌وه‌ی‌دێهاته‌‌روخاوه‌كانی‌‬ ‫كوردستان‌ و‌ هێنانه‌وه‌‌ سه‌ر‌ رێگا‌ و‌ چاكردنی‌‬ ‫ره‌وشته‌‌ جوانه‌‌ تێكدراوه‌كانی‌ كورد‌ دابنرێ‪‌،‬‬ ‫ئه‌بێ‌ پالنیش‌ بۆ‌ سڕینه‌وه‌ی‌ ئه‌و‌ شوێنه‌واری‌‬ ‫ئه‌خالقیه‌ته‌ی‌به‌عس‌له‌‌پروسه‌ی‌هه‌ڵبژاردن‌و‌‬ ‫ژیانی‌پارله‌مانی ‌ی‌‌كوردستان‌‌‌دا‌‌‌ب ‌ۆ‌‌هه‌ڵبژارد ‌ن‌و‌‌‬ ‫‌پارله‌مان ‌ی‌‌داهاتومان‌‌‌دابنرێ‌‪‌.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬ ‫گهمارۆدانی ههموو عیراق لهالیهن رێكخراوی‬ ‫نهتهوه یهكگرتووهكانهوه‪ ،‬ئهم گهماریه‬ ‫كوردستانی دابڕیوه له دنیا‪ ،‬پۆستو تهلهفۆنو‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬كه ئهمڕۆ بۆ ئاڵۆگۆری زانستی‬ ‫پێویستیهكی ژیانی یه‪ ،‬راوهستاوه‪ .‬تواناكانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لهههموو بوارهكان دا سنوورداره توانا‬ ‫زانستیهكانی كورد دابهشبوون بهسهر سلێمانی‪،‬‬ ‫ههولێر‪ ،‬دهۆك‪ ،‬بهغدا‪ ،‬ههندهران دا‪ .‬له بارودۆخی‬ ‫سیاسی ئهمرۆدا كۆكردنهوهیان له توانادا نیه‪.‬‬ ‫توانا مادیهكانیشی ههژاره‪ .‬هێشتا نهیتوانیوه‬ ‫گوزهرانی مامۆستایان باش بكا لهههموو سلێمانی‬ ‫دا چاپخانهیهكی ئهوتۆ نیه بتوانی پێویستیهكانی‬ ‫قوتابخانهكان دابین بكات‪ .‬لهههموو سلێمانی دا‬ ‫كتێبخانهیهكی ئهوتۆ نیه بتوانێ پێویستیهكانی‬ ‫لێكۆڵینهوهیهكی زانستی بهدهستهوه بدات توانای‬ ‫مادی سازكردنی كۆڕو كۆبوونهوهی زانستیش‪،‬‬ ‫ئهگهر ههبێ‪ ،‬زۆر كهمه‪ .‬لهبهرئهوه ههر ههنگاوێ‬ ‫بنرێ له مهیدانی گۆرینی سیستهمی پهروهردهییو‬ ‫له مادهكانی پرۆگرامی خوێندن دا‪ ،‬ئهبێ ههزارو‬ ‫یهك حسابی بۆ بكرێ‪.‬‬ ‫له چهند ساڵی رابوردوودا زۆر ئاڵۆگۆڕ له‬ ‫دامودهزگاكانی پهرهوهردهدا كراوه‪.‬‬ ‫بهرێوهبهرو سهرپهرشتیار البراوهو دانراوه‪،‬‬ ‫لیژنهی جۆراوجۆر بۆ سهرپهرشتی تاقیكردنهوهو‬ ‫ههندێ جار بۆ پرۆگرامی خوێندن دانراوهو گۆڕین‬ ‫له ئهندامهكانی دا كراوه‪.‬‬ ‫تا ئێستا پێوانه بۆ دانان‪ ،‬یهكهم دڵسۆزی‬ ‫سیاسی بۆ حیزبو زۆر جار بۆ كهس‪ ،‬دوهم‬ ‫ههبوونی واسیتهو پشتیوانێكی پایهبهرز بووه له‬ ‫دهزگا دهسهاڵتدارهكانی حكومهت دا‪ ،‬شههادهی‬ ‫ئهكادیمیو‪ ،‬خزمهتی درێژو‪ ،‬لێزانینو پسپۆری‬ ‫كهمتر حسابی بۆ كراوه‪ ،‬ئهگهر لیژنهی گۆرینی‬ ‫پرۆگرامی خوێندنیش بهو پێوانهو سهنگو تهرازوه‬ ‫دابنرێ كه ئهو لوجنانهی پێشوی پێ دانراوه‪،‬‬ ‫ئهوا باشتر وایه كه دوابخرێ بۆ ههلومهرجێكی‬ ‫لهبارتر‪.‬‬ ‫ژ‪2000/3/25 – 2102-‬‬

‫دیپلۆماسیی كوردی‬ ‫پهرهسهندنی‬ ‫*هەلومەرجەکانی‬ ‫خهباتی دیپلۆماسی لهبزوتنهوهی‬ ‫رزگاریخوازی گهلی كورددا چۆن رهنگی‬ ‫داوهتهوهو ئایا ئێمه شتێكمان ههیه‬ ‫بهناوی (دیپلۆماسیی كوردی) یهوه؟‬ ‫*بزوتنهوهی كورد لهبواری دیپلۆماسیدا‬ ‫پشتی بهچ فاكتهرێك بهستووه‪ ،‬رهوایی‬ ‫كێشهی كورد یان فاكتهری بهرژهوهندی‬ ‫هاوبهشو ئاڵوگۆڕی دهستكهوت؟‬ ‫* بهڕای ئێوه تاكهی كورد ههردهبێ‬ ‫لهرێی مهینهتیو كارهساتهكانی وهكو‬ ‫ههڵهبجهو كۆڕهوهوه بناسرێو مامهڵهی‬ ‫دیپلۆماسی لهگهڵدا بكرێت؟‬ ‫*لهدوای راپهڕینهوه بهحوكمی بوونی‬ ‫دهسهاڵتێكی كوردی لهكوردستاندا لێرهو‬ ‫لهوێ ههوڵی دیپلۆماسی كهوتنهگهڕ ‪،‬‬ ‫تاچهند دهتوانین ئهو ههواڵنه بهسهرهتای‬ ‫دیپلۆماسییهتی كوردی بزانین؟‬ ‫ كوردستان كهوتۆته ناوجهرگهی رۆژههاڵتی‬‫ناوهڕاستهوه‪ .‬بهدرێژایی مێژوو سهرهڕێی‬ ‫لهشكركێشیه گهورهكانی مێژو بوه لهڕۆژئاواوه‬ ‫بۆ رۆژههاڵتو بهپێچهوانهوه‪ .‬ههرگیز دهوڵهتێكی‬ ‫تایبهت بهخۆی نهبوه تا داوودهزگای دهوڵهتیی‬ ‫تێدا دروست ببێ‪ .‬ههمیشه بهشێكی داگیركراو‬ ‫بوه لهدهوڵهتانیتر‪ .‬سنوری دهریایی نهبوه‪.‬‬ ‫باووباپیرانیشمان‪ ،‬كه ئێمه بهشانازیهوه باسی‬ ‫ئازایهتیو شهڕكهریان ئهكهین‪ ،‬ههوڵیان نهداوه‬ ‫سنوری نیشتمانهكهمان بگهیهننه سهر ئاوی‬ ‫خهلیجو‪ ،‬دهریای سپی ناوهڕاستو‪ ،‬دهریای‬ ‫رهش‪ ،‬لهكاتێكدا ههر یهكهیان قهڵهمبازێك‬ ‫لهواڵتهكهمانهوه دوربوه‪ ،‬بگره ههمیشه‬ ‫لهبهردهمی پێشڕهوییی نهتهوهكانیتردا‬ ‫كشاوهتهوه بۆ ناوچه شاخاویه سهختهكان‪.‬‬ ‫كوردستان بهداخراوی لهنێوان چهند نهتهوهیهكی‬ ‫لهخۆی بههێزتردا ماوهتهوهو‪ ،‬ئێستا دابهشكراوه‬ ‫بهسهر ‪4‬دهوڵهتدا‪ .‬ههر چواریان كورد‬ ‫بهمهترسی دائهنێن بۆسهر ئاسایشی نهتهوهیی‬ ‫خۆیان‪ .‬ئهگهرچی لهناو خۆیاندا لهسهر ههمو‬ ‫شت ناكۆكن‪ ،‬كهچی بۆ دوژمنایهتی بزوتنهوهی‬ ‫نهتهوهیی كورد یهك ئهگرنهوه‪.‬‬ ‫باری جیۆپۆلهتیكی كوردستانی عیراق لههی‬ ‫ههمو پارچهكانیتر نالهبارتره‪ .‬وهكو جهزیرهیهكی‬ ‫داخراو كهوتۆته ناو دهریایهكی دوژمنهوه‪.‬‬ ‫هاوسنور نیه لهگهڵ دهوڵهتێكدا لهكێشهی كوردا‬ ‫بێالیهن بێ‪ ،‬یا لهگهڵ دهوڵهتێكدا كوردی تێدا‬ ‫نهبێ‪ .‬دوژمنهكهی‪ ،‬واته حكومهتی عیراق‪،‬‬ ‫لهملمالنێی ستراتجیدا لهگهڵ كورد‪ ،‬سهردهمێك‬ ‫پشت ئهستور بو بهبریتانیای گهورهترین زلهێزی‬ ‫ئهوسای دنیاو‪ ،‬سهردهمێك بهیهكێتی سۆڤێتی‬ ‫دوهم زلهێزی دنیاو‪ ،‬بهپشتیوانیی زیاتر‬ ‫له‪20‬دهوڵهتی عهرهبی‪.‬‬ ‫لهگهڵ ههموو ئهو كۆسپانهدا‪ ،‬بزوتنهوهی‬ ‫نهتهوهیی كورد بهگشتیو‪ ،‬بزوتنهوهی نهتهوهیی‬ ‫كورد لهعیراقدا‪ ،‬ههرگیز الیهنی دیپلۆماسی‬ ‫فهرامۆش نهكردووه‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫شێخ مهحمودی حهفید‪ ،‬ههوڵیدا‬‫دۆستایهتیو پشتیوانیی ئینگلیز بهدهس‬ ‫بهێنێ‪ ،‬سهركهوتو نهبو‪ .‬ههوڵیدا دۆستایهتیو‬ ‫پشتیوانیی توركیای كهمالیو‪ ،‬روسیای‬ ‫سۆڤێتی‪ ،‬لهملمالنێدا دژی ئینگلیز بهدهس‬ ‫بهێنێ‪ ،‬دیسان سهركهوتو نهبو‪.‬‬ ‫مستهفا بارزانی لهچلهكاندا ههوڵێكی‬‫زۆریدا بۆ بهدهسهێنانی پشتیوانیی ئینگلیزو‪،‬‬ ‫دواتر هی یهكێتیی سۆڤێتو‪ ،‬لهشهستهكانو‬ ‫حهفتاكاندا تۆڕێكی فراوانی پێوهندی لهگهڵ‬ ‫یهكێتی سۆڤێتی‪ ،‬ئهمهریكا‪ ،‬ئێران‪ ،‬ئیسرائیل‪..‬‬ ‫دامهزراندو‪ ،‬له‪1974‬دا چهندین نوێنهری بۆ كاری‬ ‫سیاسیو دیپلۆماسی لهپایتهختهكانی دهوڵهته‬ ‫گهورهكانی دنیادا دانا‪.‬‬ ‫هۆی سهرنهكهوتنی كورد لهبهدهسهێنانی‬ ‫پشتیوانیی ئهو دهوڵهتانهدا ناگهڕێتهوه بۆ‬ ‫خراپی دیپلۆماسیهتی كورد‪ ،‬بهڵكو ئهگهڕێتهوه بۆ‬ ‫جوتبونی بهرژهوهندی عیراق لهگهڵ بهرژهوهندی‬ ‫ئهو دهوڵهتانهو‪ ،‬نهسازانی بهرژهوهندی كوردو‬ ‫ستراتیجی جواڵنهوهكهی لهگهڵ هی ئهوان‪.‬‬ ‫دابینكردنی بهرژهوهندی نهتهوهیی لهپێوهندی‬ ‫ناو دهوڵهتانداو‪ ،‬لهداڕشتنی سیاسهتی دهرهوهی‬ ‫ههر دهوڵهتێكدا ئهكهوێته پێش ههمو شتێكی‬ ‫ترهوه‪ .‬تازه وا خهریكه ههندێ دهوڵهت بایهخ‬ ‫بهمافی مرۆڤ بدهن‪.‬‬ ‫یهكێتیی نیشتمانیی كوردستان لهسهرهتاوه‬ ‫ستراتیجی كاری خۆی لهسهر ‪4‬پایه بنیات‬ ‫نابو‪ :‬كاری سیاسی‪ ،‬كاری رێكخراوهیی‪ ،‬كاری‬ ‫پێشمهرگهیی‪ ،‬كاری دیپلۆماسی‪ .‬مهبهست‬ ‫لهكاری دیپلۆماسی‪ ،‬دروستكردنی پێوهندی بو‬ ‫لهگهڵ ناوهندهكانی دروستكردنی بڕیاری سیاسی‬ ‫دهوڵهتانی دنیا‪ ،‬بهتایبهتی‪ :‬سهرۆكایهتی‬ ‫دهوڵهتان‪ ،‬وهزارهتی كاروباری دهرهوه‪ ،‬پارتییه‬ ‫سیاسیهكان‪ ،‬ئهندامانی پارلهمان‪ ،‬دهزگاكانی‬ ‫راگهیاندنو رۆژنامهوانهكان‪..‬‬ ‫ملمالنێی ستراتیجی یهكێتی لهگهڵ‬ ‫عیراق نابهرامبهربو‪ .‬عیراق سامانێكی زۆرو‪،‬‬ ‫ماكینهیهكی جهنگیی گهورهو‪ ،‬دهزگایهكی‬ ‫دیپلۆماسیی بهتوانای ههبو‪ .‬كه جمهوریهتی‬ ‫ئێرانی ئیسالمییش وهكو دوژمنێكی سهرسهختی‬ ‫شهرقیو غهربی هاته مهیدانی ناودهوڵهتییهوهو‪،‬‬ ‫عیراق چو بهگژیدا‪ ،‬بهمه عیراق پشتیوانیی‬ ‫دنیای بهدهس هێناو‪ ،‬ههرچی كارێ رژێمی‬ ‫عیراقی پێ الواز بوایه كۆڕو كۆمهڵه دهوڵهتیهكان‬ ‫پشتیوانییان لێنهئهكرد‪.‬‬ ‫عیراق وهكو دهوڵهت توانی بوی قازانجی‬ ‫هاوبهش لهگهڵ زۆر دهوڵهتی دنیا دابمهزرێنێو‪،‬‬ ‫وهكو دهوڵهتێكی تۆتالیتاری لهپێوهندیه سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری‪ ،‬دیپلۆماسی‪ ،‬رۆشنبیریهكانیدا‪ ،‬ههمیشه‬ ‫بههێزكردنی خۆیو پاراستنی ناوبانگی لهپلهی‬ ‫یهكهمدا داناوه‪ .‬لهواڵتێكدا ئهگهر جێگهی‬ ‫دوژمنهكانی كرابێتهوه‪ ،‬یا رهخنهی لێگیرابێو‪،‬‬ ‫باسی پێشێلكردنی مافهكانی مرۆڤ كرابێ‪،‬‬ ‫كاربهدهستانی عیراق چونهتهوه بهگژیداو‪،‬‬ ‫ئهگهر بۆیان كرابێ زهرهرێكی ئابورییان لهو‬ ‫واڵته داوه‪ .‬بۆیه سهردهمێك زۆر دهوڵهتی دنیا‪،‬‬ ‫لهبهر خاتری عیراقو بۆ پاراستنی قازانجهكانی‬ ‫خۆیان لهبازرگانی لهگهڵ عیراق‪ ،‬ئاماده نهبون‬ ‫گوێ لهكورد بگرنو‪ ،‬دهرگایان بۆ موعارهزهی‬ ‫عیراقی نهئهكردهوه‪ .‬بۆ شكاندنی ئهم دیواره‬ ‫لهالیهكهوه‪ ،‬نوێنهرهكانی یهكێتی لهسهرانسهری‬ ‫دنیادا ههوڵێكی زۆریان ئهدا بۆ گهیاندنی دهنگی‬ ‫كورد بهدهزگاكانی راگهیاندنو‪ ،‬بهناوهندهكانی‬ ‫بڕیاردانی سیاسیو‪ ،‬رێكخراوه جیهانیهكانو‪،‬‬ ‫لهالیهكی تریشهوه لهناوهوهی واڵت‪ ،‬كارمهندانی‬ ‫بیانی ئهوانهی كاریان بۆ داوودهزگاكانی عیراق‬ ‫ئهكرد‪ ،‬ئهگیرانو گل ئهدرانهوه بۆئهوهی‬ ‫دهوڵهتهكانیان ناچار بن پێوهندی لهگهڵ یهكێتی‬ ‫دابمهزرێنن‪.‬‬ ‫عیراق ههوڵێكی زۆری ئهدا دهنگی كورد كپ‬ ‫بكا‪ .‬تهنانهت لهدهزگاكانی راگهیاندنی خۆیدا‬ ‫هیچ كاتێ باسی شهڕی كوردستانی نهئهكرد‪.‬‬ ‫جگه لهو بهیانانهی بهبۆنهی لهشكركێشیهكانی‬ ‫ئهنفالهوه باڵوی كردنهوه‪ .‬ههندێ جار شهڕی‬ ‫كوردی بهكورد ئهكرد‪ .‬دو دیپلۆماتی ههڵكهوتوی‬ ‫كورد‪ ،‬بۆ بهدبهختی كورد‪ ،‬لهتاریكترین رۆژهكانی‬ ‫ژیانی كوردا‪ ،‬دژی گهلهكهی خۆیان وهستان‪.‬‬

‫عیصمهت كهتانی كه جێگری سكرتێری گشتی‬ ‫رێكخراوی نهتهوهیهكگرتووهكانو‪ ،‬تهها محێدین‬ ‫كهچهندجارێ سهفیر بوهو دوایی بو بهجێگری‬ ‫سهركۆماری عیراق‪ .‬ههردوكیان سهڵتنو ژنو‬ ‫منداڵیان نیهو‪ ،‬پارهدارو دهوڵهمهندن‪ .‬لهكاتی‬ ‫كیمیابارانی ههڵهبجهدا ئهیانتوانی گهورهترین‬ ‫گهردهلولی پرۆپاگانده بهقازانجی كوردو‬ ‫بهزهرهری رژێمی عیراق‪ ،‬دژی بهكارهێنانی‬ ‫چهكی كیمیایی لهكوردستان بهرپا بكهن‪ .‬كهچی‬ ‫لهكاتی كیمیابارانی ههڵهبجهدا عیسمهت كهتانی‬ ‫لهدهزگاكانی راگهیاندنی ئهمهریكادا‪ ،‬بهناوی‬ ‫ئهوهوه كه خۆی كورده قسهی كوردی سهبارهت‬ ‫بهكیمیابارانی ههڵهبجه لهالیهن حكومهتی‬ ‫عیراقیهوه بهدرۆخستهوهو‪ ،‬تهها محێدینیش‬ ‫گهشتێكی بهواڵتانی ئهوروپیدا كرد بۆ ههمان‬ ‫مهبهست‪ .‬پێم وایه ئهوه ههڵسهنگاندنێكی‬ ‫دورست نیه‪ ،‬ئهگهر وابزانین كێشهی كورد بههۆی‬ ‫كارهستانهكانی ههڵهبجهو كۆڕهو بهدنیا ناسراوه‪.‬‬ ‫راسته ههریهكێ لهو كارهساتانه تا ئهندازهیهك‬ ‫كاری لهبیروڕای گشتی كردووهو‪ ،‬یارمهتیهكی بۆ‬ ‫پێشهوهچونی كێشهكهیان داوه‪ ،‬بهاڵم كێشهی‬ ‫كورد زۆر لهپێش ئهو كارهساتانهیش دا ههبوهو‬ ‫ناسراوه‪ .‬ئهگهر كهسێ بهناو ئارشیفی بهڵگهكانی‬ ‫وهزارهتی دهرهوهی بریتانیا‪ ،‬روسیا‪ ،‬ئهمهریكاو‬ ‫فهرهنسهو ههندێ دهوڵهتی تردا بگهڕێ ئهزانێ‬ ‫كێشهی كورد تا چ ئهندازهیهك جێگهی بایهخی‬ ‫ئهو دهوڵهتانه بوه‪ .‬موبالهغه نیه ئهگهر بڵێم‬ ‫بهتهنیا ئهو بهڵگانهی لهئارشیفهكانی بریتانیادا‬ ‫ههن دهیان ههزار الپهڕهن‪ .‬جگه لهوانه‬ ‫بهسهدان كتێب بهزمانی جیا جیا لهسهر كێشهی‬ ‫كورد نوسراوه‪ .‬ناكرێ باسی دیپلۆماسیهتی‬ ‫كوردی بكرێو باسی مام جهالل نهكرێ‪.‬‬ ‫لهناو سهركردهكانی كوردا رهنگه مام جهالل‪،‬‬ ‫لهههمویان زیاتر گرنگی كاری دیپلۆماسی بۆ‬ ‫جواڵنهوهی كورد زانی بێ‪ .‬خۆی كه رۆشنبیرێكی‬ ‫گهورهو‪ ،‬دیپلۆماتێكی شارهزاو زمانزانه‪،‬‬ ‫ههوڵێكی زۆری داوه بۆئهوهی كێشهی كورد‪،‬‬ ‫لهچوارچێوهی عیراق دهربهێنێو‪ ،‬بیباته ناو‬ ‫كۆڕو كۆمهڵه دهوڵهتیهكانو دهزگا جیهانیهكانی‬ ‫راگهیاندن‪ .‬ئهم ههوڵهی لهپهنجاكانهوه‬ ‫دهس پێ كردوه بهسهفهری سوریاو چینو‬ ‫یهكێتیی سۆڤێتو‪ ،‬لهشهستهكاندا درێژهی‬ ‫پێداوه بهسهردانی واڵتانی عهرهبیو‪ ،‬بینینی‬ ‫سهركۆماری ئهوسای میسر جهمال عهبدولناسرو‬ ‫سهركۆماری جهزائیر ئهحمهد بنبێالو‪ ،‬سهردانی‬ ‫واڵتانی ئهوروپیو‪ ،‬لهحهفتاكانیشهوه تا ئهمڕۆ‬ ‫بهگهرمیو بهچاالكی بهردهوامه‪ .‬مام جهالل ئهو‬ ‫كهسهیه كه بهردی بناغهی دیپلۆماسیهتی نوێی‬ ‫كوردی داناوهو‪ ،‬سهرهتاكانیو چوارچێوهكهی‬ ‫داڕشتوه‪ .‬سهركردایهتی عیراق بهداگیركردنی‬ ‫كوێت گهوجێتیهكی گهورهی كردو‪ ،‬بهوه ههمو‬ ‫دنیای كرد بهدوژمنی خۆی‪ .‬ئهمه وهرچهرخانێكی‬ ‫گهورهی لهپێوهندی بزوتنهوهی كوردو دهوڵهتانی‬ ‫دنیادا قهومان‪ .‬ههروهها ئهو موعارهزه عیراقیهی‬ ‫ساڵههای ساڵ بو روی نهئهدرایه‪ ،‬دهرگاكانی‬ ‫دنیای بهفراوانی بۆ كرایهوه‪ .‬ئهگهرچی‬ ‫بزوتنهوهی كورد‪ ،‬لهوكاتهدا‪ ،‬لهقۆناغێكی زۆر‬ ‫سهختدا بو‪ ،‬هێشتا برینهكانی ههڵهبجهو ئهنفال‬ ‫خوێنیان لێ ئهچۆڕاو‪ ،‬كوردستانی عیراق وێرانو‬ ‫گهلی كورد دیلو‪ ،‬تێكۆشهرهكانی دهربهدهربون‪،‬‬ ‫بهاڵم سهركردایهتی كورد بهئیرادهیهكی بههێزهوه‬ ‫بهردهوام بو لهسهر بهرهنگاریو‪ ،‬خۆ ئامادهكردن‬ ‫بۆ ههمو ئهگهرێك‪.‬‬ ‫راپهڕینو كۆڕهو بهدوایدا بڕیاری ئهنجومهنی‬ ‫ئاسایش بۆ دامهزراندنی پهناگای ئهمینو‪،‬‬ ‫گهڕانهوهی خهڵك بۆ شارهكانو دهرپهڕاندنی‬ ‫دهسهاڵتی بهعس لهكوردستانو‪ ،‬دامهزراندنی‬ ‫دهسهاڵتێكی كوردی لهبهشێكی فراوانی‬ ‫كوردستانی عیراقدا‪ ،‬لهبارودۆخێكدا كه رژێمی‬ ‫عیراق لهوپهڕی گۆشهگیریو دابڕاندا بو‪ ،‬وای‬ ‫كرد دنیا رهفتار لهگهڵ ئهو بهڕێوهبهرایهتییه‬ ‫بكهن‪ ،‬كه لهڕاستیدا حكومهتی دیفاكتۆ‬ ‫(ئهمری واقیع) بو‪ .‬بهدهیان رێكخراوی ئهوروپیو‬ ‫ئهمهریكی رویان كرده كوردستان‪ .‬سهركردهكانی‬ ‫كورد لهالیهن گهوره كاربهدهستانی ناوچهكه‪:‬‬ ‫ئێرانو توركیاو سوریاو‪ ،‬دهوڵهتانی گهورهی‬ ‫وهكو ئهمهریكا‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬فهرهنسا‪ ،‬ئهڵهمانیا‬

‫ئهبینرانو گوێیان لێئهگیرا‪.‬‬ ‫ههڵبژاردنی گشتیو‪ ،‬دامهزراندنی پارلهمانو‬ ‫حكومهتی ههڵبژێردراو‪ ،‬رێزی سهركردایهتی‬ ‫كوردی لهدنیادا زیاتر كرد‪ .‬ئهمهریكاو بریتانیاو‬ ‫فهرهنساو ئهڵهمانیا رێگهیاندا حكومهتی‬ ‫ههرێمی كوردستان نوێنهرایهتی خۆی‬ ‫لهپایتهختهكانی واڵتهكانیاندا بكهنهوه بۆئهوهی‬ ‫لهپێوهندی بهردهوامدا بن لهگهڵ سهركردایهتی‬ ‫كوردو حكومهتهكهی‪ .‬نوێنهرایهتیهكان بهپێی‬ ‫سهرهتای نیوهیی یهكێتیو پارتی لهههر واڵتێك‬ ‫دو نوێنهر دانران‪ .‬ئهگهر نوێنهرهكان لهسهر‬ ‫بنچینهی لێوهشاوهییو شارهزایی لهكاروباری‬ ‫سیاسیو دیپلۆماسیو زانینی زمان‪ ،‬نهك لهسهر‬ ‫بنچینهی ههڵبژاردنی حیزبی‪ ،‬دابنرانایهو‪،‬‬ ‫نوێنهرایهتی حكومهتی ههرێمیان بكردایه نهك‬ ‫نوێنهرایهتی ئهو دو حیزبه‪ ،‬بێگومان ئهبو‬ ‫بهدهزگایهكی دیپلۆماسی كاریگهرو گرنگ‪.‬‬ ‫شهڕی ناوخۆ لهههمو رویهكهوه زهرهری‬ ‫لهكورد داوه‪ .‬ئهم نوێنهرایهتییانهیشی‬ ‫لهت كردو‪ ،‬ههندێ جار ئهمانیش ئهبون به‬ ‫بهشێكی شهڕهكه‪ .‬ئێستا لهههر یهكێ لهو‬ ‫واڵتانه یهكێتیو پارتی نوێنهرایهتی تایبهتی‬ ‫خۆیان ههیه كه لهههمان كات نوێنهرایهتی‬ ‫حیزبهكانیانو حكومهتهكانیشیان ئهكهنو‪،‬‬ ‫بهدهزگای دیپلۆماسی دائهنرێن‪ .‬ئهگهر شهڕی‬ ‫ناوخۆ نهقهومایهو دهزگا دیپلۆماسییهكهمان‬ ‫بهیهكگرتویی بمایهتهوهو‪ ،‬بههێزتر بكرایه‬ ‫بێگومان ئهیانتوانی خزمهتی زۆر زیاترو زۆر‬ ‫گهورهتر بهكێشهی كورد بكهن‪.‬‬ ‫دهزگای دیپلۆماسی یهكێتی كه نوێنهرایهتی‬ ‫حكومهتهكهیشی ئهكات بریتیه لهم بهڕێزانه‪:‬‬ ‫د‪ .‬بهرههم ساڵح لهئهمهریكا‪ ،‬د‪ .‬لهتیف رهشید‬ ‫لهلهندهن‪ ،‬د‪ .‬محهممهد سابیر لهپاریس‪،‬‬ ‫سهالح رهشید لهبهرلین‪ ،‬د‪ .‬ئهحمهد بامهڕنی‬ ‫لهبرۆكسل‪ ،‬بهكر فهتاح لهڕۆما‪ ،‬شازاد سائیب‬ ‫لهئهنقهره‪ ،‬بههرۆز گهاڵڵی لهتاران‪ ،‬دانا ئهحمهد‬ ‫لهدیمهشق‪ ،‬حازم یوسفی لهقاهیره‪.‬‬ ‫ئهم بهڕێزانه لهههڵبژاردهی كادره باشهكانی‬ ‫یهكێتینو‪ ،‬ههر یهكهیان لهو واڵتهی كاری‬ ‫لێ ئهكا‪ ،‬تۆڕێكی فراوانی پێوهندی لهگهڵ‬ ‫كاربهدهستانی وهزارهتی دهرهوه‪ ،‬ئهندامانی‬ ‫پارتییهكان‪،‬‬ ‫سهركردایهتی‬ ‫پارلهمان‪،‬‬ ‫سهفارهتو دیپلۆماتهكان‪ ،‬نوسهرو رۆژنامهوانو‬ ‫پسپۆڕی كاروباری رۆژههاڵتی ناوهڕاست‬ ‫دامهزراندوهو‪ ،‬شارهزایی باشیان پهیداكردوه‬ ‫لهبواری ئیشهكهیاندا‪ .‬بهدڵنیاییهوه ئهتوانم بڵێم‬ ‫بۆ خۆشبهختی كورد دهزگایهكی دیپلۆماسی‬ ‫سهركهوتومان ههیه‪.‬‬ ‫ژ‪2000/4/1 – 2108-‬‬

‫گرفتی الوانو كۆمهڵی كوردهواری‬ ‫*رۆڵی الوان لهبزوتنهوهی شۆڕشگێڕی‬ ‫كورد بهگشتیو شۆڕشی نوێ بهتایبهتی‬ ‫چۆن ههڵدهسهنگێنن؟‬ ‫*لهدوای راپهڕینهوه بهتایبهتی باس‬ ‫لهگرفتی الوان دهكرێت‪ ،‬بهڕای ئێوه‬ ‫گرفتهكانی الوی كورد چییه؟ داخوازیو‬ ‫خواستهكانی چین؟‬ ‫*بزوتنهوهی كوردو دامودهزگاكانی‬ ‫حزبیو حكومی چارهسهریان چییه‬ ‫بۆ گرفتی الوان؟ و چۆن دهتوانن ههم‬ ‫داخوازییهكانی الوان بهدی بێننو ههم‬ ‫كهڵك لهوزهو تواناكانیان وهربگرن‪ ،‬چۆن‬ ‫دهتوانن ئیستیعابیان بكهن؟‬ ‫*لهئاستی كۆمهاڵیهتیدا ئایا‬ ‫شتێك ههیه بهناوی ملمالنێی نهوهكان‬ ‫لهكوردهواریداو بهڕای ئێوه‬

‫لهسهرهتای ئهم سهدهیهدا ئهمه‬ ‫چۆن رهنگی داوهتهوه؟‬

‫لهشۆڕشی نوێدا‪ ،‬كه یهكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان لهحوزهیرانی ‪1976‬دا ههڵی‬ ‫گیرساندهوه‪ ،‬الوان نهك ههر رۆڵی سهرهكییان‬ ‫ههبو بهڵكو ئهتوانم بڵێم شۆڕشهكه شۆڕشی الوان‬ ‫بو‪ .‬زۆری سهركردهو كادرو پێشمهرگهكانیسهڵت‬ ‫بونو‪ ،‬تهمهنیان نهئهگهیشته ‪30‬ساڵ‪ .‬تهنانهت‬

‫‪11‬‬ ‫مام جهالل كه رابهری یهكێتیو جواڵنهوهكه‬ ‫بوئهوسا تهمهنی دهوری ‪40‬ساڵ بو‪.‬‬ ‫لهناو یهكێتیدا الوان ههلی زۆریان بۆ‬ ‫ئهڕهخسێنرا لهكاری پێشمهرگهییو رێكخراوهییو‬ ‫كۆمهاڵیهتیو راگهیاندندا پێش بكهون‪.‬‬ ‫ههمو گهنجێ كهئههاته ریزی جواڵنهوهكهوه‬ ‫بهپێی تواناو لێوهشاوهیی خۆی‪ ،‬پله بهپله‬ ‫سهرئهكهوت‪:‬‬ ‫لهكاری پێشمهرگهییدا‪ ،‬له پێشمهرگهی‬ ‫سادهوه‪ ،‬بۆ فهرماندهی مهفرهزه‪ ،‬بۆ فهرماندهی‬ ‫كهرت‪ ،‬بۆ سهرتیپ‪ ،‬بۆ لێپرسراوی كاروباری‬ ‫پێشمهرگه لهمهڵبهندا‪ ،‬بۆ ئهندامهتی مهكتهبی‬ ‫عهسكهری یان فهرماندهیی گشتی‪.‬‬ ‫لهكاری رێكخراوهییدا‪ ،‬لهئهندامی سادهوه‬ ‫بۆ كادری رێكخستن‪ ،‬بۆ ئهندامهتی پۆل‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهندامهتی كهرتی رێكخستن‪،‬بۆ ئهندامهتی‬ ‫رێكخراوو‪ ،‬ههندێ جار دهزگای رێكخستنو‬ ‫سهركردایهتی‪.‬‬ ‫ههر بهو جۆره لهبوارهكانی كاری سیاسیو‬ ‫راگهیاندنو كۆمهاڵیهتیو دارایی‪..‬دا‪.‬‬ ‫زۆری ئهوانهی ئێستا ئهندامن لهدهزگا‬ ‫سهركردهییهكانو لهسهركردایهتی یهكێتیدا‬ ‫كاتی خۆی گهنجێكی تازه پێگهیشتوبون‬ ‫لهئهندامێتیهوه دهستیان بهكار كردوهو بهشێنهیی‬ ‫پله بهپله ههڵكشاون بهرهو سهركردایهتی‪.‬‬ ‫لهناویهكێتیو لهناو جواڵنهوهكهدا ههمو‬ ‫دهرگاكان بۆ الو كراوه بون بۆئهوهی وزهو‬ ‫توانای خۆی بهچاكترین شێوه دهربخاتو‬ ‫بخاته خزمهتی شۆڕشهكهوه‪ ،‬لهبهر ئهوه الوان‬ ‫بهعهشقهوه بهشدارییان تێدا ئهكرد‪.‬‬ ‫راستیهكهی ئهم پرسیارانه بۆ من (ئیحراج)‬ ‫ێكی زۆریان تێدایه‪ .‬بهاڵم ناتوانم پێ لهویژدانی‬ ‫خۆم بنێموبێ وهاڵم بیانهێڵمهوه‪ .‬ئهگهر بوێرم‬ ‫بیڵێم‪ ،‬بهراشكاوی ئهڵێم‪ :‬لهدوایراپهڕینهوه‬ ‫الوان‪ ،‬بهكچو كوڕهوه‪ ،‬بهدبهختترین تاقمی‬ ‫كۆمهڵی كوردهوارین‪ .‬كێ بهرپرسی ئهم‬ ‫بهدبهختییهیه ئهوه باسێكی تره‪.‬‬ ‫گهنجی كورد‪ ،‬تهنانهت ئهوانهیشیان كه‬ ‫خوێندنی بهرزیان تهواوكردوه‪ ،‬ناتوانێ ئێستاو‬ ‫پاشهڕۆژی خۆی دابین بكات‪ .‬بهئارهزوی‬ ‫خۆی كاری گونجاوی دهس ناكهوێ‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫مهسرهفی پێویستیهكانی ژیانی بكا‪ ،‬ئهگهرله‬ ‫دائیرهیهكیشدا دابمهزرێ‪ ،‬موچهكهی بهشی‬ ‫ئهوه ناكا خانویهك بهكرێ بگرێ‪ ،‬كهلوپهلی‬ ‫ناوماڵ بكڕێ‪ ،‬ژن بهێنێ‪ ،‬ئۆتۆمبیل بكڕێ‪،‬‬ ‫سهیرانو سهفهر بكا‪ ،‬سهرباری ئهمانه ههموی‬ ‫شوێنی رابواردنو كات بهسهربردنو وهرزشو‬ ‫گۆرانیو مۆسیقای نیه‪ .‬لهبهر ئهوه ئهبینین‬ ‫لهبۆشاییدا بهخهمهوه ئهتلێتهوهو‪ ،‬چارهسهر‬ ‫تهنیا لهوهدا ئهبینێ سهریخۆی ههڵبگرێو كۆچ‬ ‫بكات بۆ ئهوروپا‪.‬‬ ‫من نوێنهری هیچكام لهداوودهزگا حیزبیو‬ ‫حكومهتییهكان نیم‪ .‬لهبهر ئهوه ناتوانم بهناوی‬ ‫ئهوانهوه قسه بكهم‪ ،‬بهاڵم ئهتوانم پێشنیار‬ ‫بكهم چۆن داخوازیهكانیان بهدی بهێننو كهڵك‬ ‫لهتوانایان وهربگرن‪.‬‬ ‫بهر لهههر شتێ ئهبێ ژیانی گهنجی كوردو‬‫پێویستیهكانی ئێستاو پاشهڕۆژی‪ ،‬بێ هیچ‬ ‫مهرجێكی حیزبی یا سیاسی‪ ،‬دابین بكرێ‪.‬‬ ‫ئهبێ ههلی كاركردنی بۆ بڕهخسێنرێ‪،‬‬‫ئهبێ موچهكهی ئهوهنده بێ بهشی ژیانی بكا‪،‬‬ ‫ئهبێ ههندێ كار ئاسانی ژنهێنانو شوكردنو‬ ‫خانو دروستكردنو ئۆتۆمبیل كڕینیان بۆ بكرێ‪.‬‬ ‫سولفهی زهواجو قهرزی بانكی عهقاریو شتی‬ ‫لهو بابهتانه زیندو بكرێنهوه‪.‬‬ ‫ئهبێ شوێنی وهرزشو یاری جۆراوجۆر بۆ‬‫كچو كوڕ‪ ،‬ئهستێڵی مهلهو پاركو باخوشوێنی‬ ‫رابواردنی پاكو كات بهسهربردن زۆر بكرێ‪.‬‬ ‫ئهبێ شانۆو هۆڵی مۆسیقاو نیگاركێشانو‬‫هونهره جوانهكانیتر دابمهزرێنرێ‪.‬‬ ‫بهكارهێنانی‬ ‫فێربوونو‬ ‫مهڵبهندی‬‫كۆمپیوتهروئینتهرنێت بكرێتهوه‪.‬‬ ‫پێویسته بایهخێكی زۆر بدرێ بهخوێندكاری‬‫ههموقۆناغهكانی خوێندن ههر لهسهرهتاییهوه تا‬ ‫زانكۆو‪ ،‬كهموكڕیو پێویستیهكانیان جێبهجێ‬ ‫بكرێ‪.‬‬ ‫سهفرهو سهیرانی بهكۆمهڵ رێك بخرێ‪.‬‬‫پێویسته رێكخراوهكانی الوانو ژنان‬‫بههاوكاری یهكێتی زانایان بیر لهئاسانكردنی‬ ‫ژنهێنانو شوكردنوكهمكردنهوهی مهسرهفی‬ ‫شاییو شهكراو ومارهیی‪ ..‬بكهنهوه‪.‬‬ ‫گهنجهكانمان بهنرخترینو گرنگترین‬ ‫سهرمایهی واڵتهكهمانن‪ .‬مشورخواردنو‬ ‫بهتهنگهوه هاتنیان لهههمو رویهكهوهئهركی‬ ‫ههموانه‪ :‬هی حكومهته‪ ،‬هیحیزبهكانه‪ ،‬هی‬ ‫رێكخراوه جۆراوجۆرهكانه‪.‬ئهبێههر یهكهیان‬ ‫لهالی خۆیهوه لهچوارچێوهی بهرنامهیهكی‬ ‫گشتیدا‪ ،‬كه ئهشێ ئهنجومهنی پالندانان‬ ‫دایبڕیژێ‪ ،‬ههوڵی چاكردنی ژیانی گهنجی كورد‬ ‫بدهن‪.‬‬ ‫بهداخهوه‪ ،‬لهسهرهتای ئهم سهدهیهداو‬ ‫لهئاستی كۆمهاڵیهتیدا‪ ،‬من ههست بهشتێ ناكهم‬ ‫ناوی بنێین ملمالنێی نهوهی نوێو نهوهی كۆن‪.‬‬ ‫نهوهی كۆن دهستی بهسهر ههمو الیهنهكانی‬ ‫ژیاندا گرتوهو‪ ،‬نهوهی نوێ لهبهردهمیدا‬ ‫بهزیوهو خهریكی ههاڵتنه بۆ دهرهوه‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫دیدی نەوشیروان مستەفا و کۆباسە گرنگەکانی ڕۆژ‬

‫ئەم بابەتە‪ ،‬کۆباسێکی هەفتانەیە‪،‬‬ ‫کە ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ 2000‬هەر هەفتەیەک لە بارەی‬ ‫بابەت و پرسێکی دیاریکراو‪ ،‬پرسیاریان‬ ‫لە نەوشیروان مستەفا کردووەو ئەویش‬ ‫وەاڵمی داوەتەوە‪ ،‬لەپرسیار و وەاڵمەکاندا‪،‬‬ ‫باسی گەنجان و سیستەمی پەروەردەو‬ ‫سەرژمێری دانیشتوانی هەرێم و چەند‬ ‫پرسێکی تری کردووە‪ ،‬لەبەر گرنگی‬ ‫پرسیار و وەاڵمەکان‪ ،‬بە پێویستمانزانی‬ ‫هەندێکیان بە مێژووی ئەو ڕۆژگارەوە‪،‬‬ ‫وەک خۆی لێرەدا باڵوبکەینەوە‪.‬‬ ‫پرسیاری ئهم ههفتهیهشمان دهربارهی‬ ‫سهرژمێریو ئاماره‪:‬‬ ‫*لهمێژه لهكوردستاندا سهرژمێری‬ ‫دانیشتوان نهكراوه‪ ،‬لهماوهی چهند ساڵی‬ ‫رابردووشدا گۆڕانی گهوره روویان داوه‪،‬‬ ‫كاتی ئهوه نههاتووه پرۆسهی سهرژمێری‬ ‫دانیشتوان ئهنجام بدهین؟‬ ‫*بایهخی ئهنجامدانی سهرژمێری‬ ‫چییه؟ بۆچی جیهانی پێشكهوتوو بایهخ‬ ‫بهسهرژمێری كردن دهدهن‪ ،‬دهكرێ‬ ‫ئێمهش بایهخی پێبدهین؟‬ ‫شارهوانییهكان‬ ‫*لهههڵبژاردنی‬ ‫پشتمان بهئاماری رێكخراوی ‪WFP‬‬ ‫بهست‪ ،‬بهاڵم رهنگه نهكرێ تاسهر پشت‬ ‫بهو ئاماره ببهستین‪ ،‬ئایا ناكرێ سوود‬ ‫لهو ئاماره وهربگرین بۆ ئهنجامدانی‬ ‫سهرژمێرییهكی نوێ؟ یان دهبێت بهدوور‬ ‫لهو ئامارهی ‪ WFP‬سهرژمێرییهكی‬ ‫تایبهتی بكهین؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬سهرژمێر یهكێكه لهكاره‬ ‫گرنگهكانی ههر حكومهتێ‪ .‬بهبێ سهرژمێری‬ ‫وردو ئاماری دروست هیچ حكومهتێ ناتوانێ‬ ‫پالنی گۆڕینو گهشهپێدان دابنێ‪ .‬سهرژمێر‪،‬‬ ‫ژماردنی سهربهسهری دانیشتوانو پۆلێن كردنیانه‬ ‫بهگوێرهی تهمهن‪ ،‬رهگهز‪ ،‬پلهی خوێندهواری‪،‬‬ ‫پیشه‪ ،‬شوێنی ژیانیان‪ .‬بهاڵم ئامار كارێكی‬ ‫گشتی ترهو‪ ،‬سهرژمێر بهشێكی ئامار پێك‬ ‫ئههێنێ‪ .‬ئامار بریتیه لهكۆكردنهوهو رێكخستنی‬ ‫زانیاری لهبارهی دانیشتوانو واڵتهكهیو‪ ،‬تواناو‬ ‫هێزه بهكارخراوو شارراوهكانی‪.‬‬ ‫لهدنیای ئهم سهردهمهدا‪ ،‬دهوڵهتان هیچ‬ ‫ههنگاوێك نانێنو هیچ بڕیارێك نادهن‪ ،‬ئهگهر‬ ‫پشت ئهستور نهبن بهزانیاریی راست‪ ،‬تهنانهت‬ ‫كۆمپانییه بازرگانیهكانیش بۆ ئهنجامدانو‬ ‫پهرهپێدانی كارهكانی خۆیان‪ ،‬پشت بهئاماری‬ ‫راستو دروست ئهبهستنو‪ ،‬بهوپێیه پالنی‬ ‫ئێستاو پاشهڕۆژی پرۆژهكانیان دائهنێن‪.‬‬ ‫لهعیراق چهند جارێ سهرژمێری دانیشتوان‬ ‫كراوه‪ ،‬لهوانه ساڵهكانی ‪1947‬و‪1957‬و‬ ‫‪1965‬و‪1977‬و‪ .1987‬بهاڵم سهرژمێریهكانی‬ ‫كه حكومهتی عیراق ئهنجامی داون‪ ،‬چهند‬ ‫كهموكوڕییهكیان تێدایه‪:‬‬ ‫‪.1‬بههۆی جۆری عهقڵیهتی سیاسی‬ ‫حوكمڕانهكانی عیراق‪ ،‬لهباتی پێوانهی زانستی‪،‬‬ ‫ههمیشه ئیعتیباراتی سیاسی زاڵ بوه بهسهر‬ ‫سهرژمێرو ئاماردا‪ ،‬عیراق ههمیشه ویستویهتی‬ ‫زانیاری راست دهربارهی پێكهاتنی نهتهوهیی‪،‬‬ ‫دینیی‪ ،‬مهزههبیی‪ ،‬دانیشتوانی عیراق بشارێتهوهو‬ ‫بشێوێنێ‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‪ :‬ژمارهی كورد لهعیراقدا چهنده؟‬ ‫كهس بهڕاستی نازانێ‪.‬‬ ‫‪.2‬عیراق ههمیشه زۆری زانیارییهكانی‬ ‫سهبارهت بهدانیشتوانو توانای ئابووریو‬ ‫سهرچاوهكانی نهوتو ئاوو كانهكانیو‪ ،‬بودجهی‬ ‫داهاتو خهرجی سااڵنهی‪ ،‬بهنهێنییهكانی‬ ‫دهوڵهت داناوه‪ ،‬نهیهێشتوه بكهوێته بهردهستی‬ ‫دهزگاكانی لێكۆڵینهوه‪ .‬باڵوكردنهوهی سزای‬ ‫لهدوابوه‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‪ :‬داهاتی راستهقینهی ساڵی ‪1985‬‬

‫چهند بوهو چۆن خهرج كراوه؟‬ ‫كهس بهڕاستی نازانێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬سهرژمێرییهكانی سهرهتا زۆرتر‬ ‫زانیارییان لهسهر دانیشتوان كۆكردۆتهوهو‪،‬‬ ‫كهمتر گرنگییان داوه بهكۆكردنهوهی زانیاری‬ ‫لهسهر باری ئابوریو الیهنه پێویستهكانی تری‬ ‫ژیانی كۆمهڵ‪.‬‬ ‫‪.4‬بههۆی نزمی ئاستی رۆشنبیری‬ ‫فهرمانبهرهكانو دهزگا هونهرییهكانیو‪،‬‬ ‫بههۆی نهبونی باوهڕی دانیشتوان بهدهزگاكانی‬ ‫حكومهت‪ ،‬زۆر جار نهتوانراوه زانیاری راستو‬ ‫دروست وهربگیرێ‪.‬‬ ‫دوای راپهڕین‪ ،‬گرنگیی ئامار لهههمو‬ ‫كاتێكیكه زیاتر دهركهوت‪ ،‬بهتایبهتی بۆ‬ ‫ههڵسهنگاندنی چهردهی پێویستیهكانی خهڵك‬ ‫لهخۆراكو دهرمانو خوێندنو سوتهمهنیو‪...‬‬ ‫داوو دهزگاكانی بهرهی كوردستانیو‪ ،‬دوای‬ ‫ئهویش حكومهتی ههرێم‪ ،‬زۆر لهوه دواكهوتوتر‬ ‫بون بتوانن ژمارهی راستو دروست ئامادهبكهن‪،‬‬ ‫بۆیه رێكخراوه بیانییهكان خۆیان ئهم كارهیان‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫كاتێ كه بڕیاری ههڵبژاردنی گشتی‬ ‫درا بۆ ئهنجومهنی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫یهكێ لهگهورهترین گیروگرفتهكانی رێگهی‬ ‫ئهم پرۆسه دیمۆكراتیه‪ ،‬نهبونی سهرژمێری‬ ‫دروستی دانیشتوانی ناوچهكه بو‪ .‬لهبهرئهوهی‬ ‫ئاماری دروست لهبهردهستدا نهبو‪ ،‬رێگهی‬ ‫مۆركردنی دهست گیراو‪ ،‬ئهویش بههۆی گۆڕینی‬ ‫مهرهكهبهكهوه سهركهوتو نهبو‪ ،‬ئهوه بو ئهو‬ ‫ههمو قسهو باسهی لێكهوتهوه‪ .‬ئهمه دهری‬ ‫خست كه ئهبێ كاربهدهستانی ههرێم ههوڵ‬ ‫بدهن ههرچی زوتر ئهم كێشهیه‪ ،‬بهئهنجامدانی‬ ‫سهرژمێری گشتی‪ ،‬چارهسهر بكهن‪.‬‬ ‫پاش دامهزراندنی حكومهتی ههرێم‪ ،‬یهكێ‬ ‫لهو كاره پێویستانهی ئهبو‪ ،‬به بێدواكهوتن‪،‬‬ ‫ئهنجامی بدایه‪ ،‬ئاماری گشتیو سهرژمێری‬ ‫دانیشتوانی كوردستانی عیراق بو‪ .‬ئهم كاره لهو‬ ‫كاتهدا ممكن بو‪ .‬دائیرهكانی ئامارو شارهزاكانیو‬ ‫ههمو تۆمارهكانی مابونو‪ ،‬ئهو دهم چهندین‬ ‫دهوڵهتو دهزگای زانستی ئامادهبون‪ ،‬یارمهتی‬ ‫ئهنجامدانی سهركهوتوانهی كارهكه بدهن‪ ،‬ههم‬ ‫بهپسپۆڕی شارهزاو ههم بهدهزگای كۆمپیوتهر‪.‬‬ ‫بهداخهوه ئهمهیش وهكو زۆر شتی پێویستی تر‬ ‫به پێویست نهزانراو نهكرا‪.‬‬ ‫ئهم جارهیش‪ ،‬ههڵبژاردنی ئهنجومهنی‬ ‫شارهوانیهكان دهری خست كه ئهنجامدانی‬ ‫سهرژمێری كارێكی یهكجار پێویستهو‪ ،‬ناكرێ‬ ‫پشت بهئاماری رێكخراوی ‪ WFP‬ببهسترێ‪،‬‬ ‫لهبهرچهند هۆیهك كهئێره شوێنی باسكردنیان‬ ‫نیه‪ ،‬بهڵكو حكومهتهكهی خۆمان ئهبێ‬ ‫رێوشوێنی ئهنجامدانی سهرژمێری نوێ دابنێ‪.‬‬ ‫ئێستا دهسهاڵتێكی یهكگرتو لهكوردستانی‬ ‫عیراقدا حوكمڕان نیه‪ .‬دابهش بوه بهسهر ‪3‬‬ ‫ناوچهی جیاوازی دهسهاڵتدا‪ :‬یهكێتی‪ ،‬پارتی‪،‬‬ ‫بهعس‪ .‬بهعس ماوهیهك لهمهوپێش لهناوچهكانی‬ ‫ژێر دهسهاڵتی خۆیدا‪ ،‬بهشێوه ناسراوهكهی‬ ‫خۆی سهرژمێری دانیشتوانی كردو‪ ،‬دانیشتوانی‬ ‫ناوچهكانی ژێر دهسهاڵتی یهكێتیو پارتی‬ ‫لێدهرهاویشت‪.‬‬ ‫ئێستایش كهوا خهریكه ‪ 10‬ساڵ بهسهر‬ ‫تهمهنی حوكمڕانی كوردا تێئهپهڕێو‪ ،‬هێشتا‬ ‫لهكوردستاندا ئامارو سهرژمێر نهكراوه‪ ،‬ئهمه‬ ‫بهناتهواویهكی گهوره دائهنرێ‪ ،‬بهتایبهتی كه‬ ‫ئهگهر بهتهمای دامهزراندنو بهگهڕخستنی‬ ‫(ئهنجومهنی پالندانان) بین‪ ،‬بۆیه یهكێ لهئهركه‬ ‫ئێستاییهكانی حكومهتی ههرێم ئهوهیهكه‪:‬‬ ‫رێوشوێنی ئهنجامدانی ئامارو سهرژمێری‬ ‫گشتی دابنێ‪ ،‬ئهگهر بتوانێ پێكهوه بههاوكاری‬ ‫لهگهڵ حكومهتهكهی ههولێر ئهنجامی بدا‪.‬‬ ‫ئهگهر ئهوهیش نهگونجێ‪ ،‬ئهوا لهناوچهكانی ژێر‬ ‫دهسهاڵتی خۆیدا‪ ،‬بێئهوهی چاوهڕوانی كهس‬ ‫بێ‪ ،‬ئهنجامی بدا‪.‬‬

‫سیستمی پهروهردهو‬ ‫پرۆگرامی خوێندن‪...‬‬ ‫بهرنامهی‬ ‫چوارچێوهی‬ ‫*له‬ ‫گهشهپێدانی ئهزموونی كوردستاندا‬ ‫مهسهلهی گۆڕانكاری له پرۆگرامهكانی‬ ‫خوێندن هاتۆته پێشهوه‪.‬بهڕای جهنابتان‬ ‫ئهم گۆڕانكاریه تهنیا بابهته مێژووییو‬ ‫ئهدهبییهكان بگرێتهوه‪ ،‬یان بابهته‬ ‫زانستیو مرۆییهكانیش پێویستیان بهوه‬ ‫ههیه؟‬ ‫*وهك دهبینرێ پرۆگرامی خوێندن بهالیهكو‬ ‫ئهدهبیاتی سیاسی رۆرژنامهگهری كوردی لهدوای‬ ‫راپهرینهوه بهالیهكی تردا كار له چۆنیهتی‬ ‫بنیاتنانی عهقڵیهتی مرۆڤی كورد دهكهن‪ ،‬ئهمهش‬ ‫مرۆڤێكی ئیزدواجی بهرههم دههێنێ‪ .‬بۆ زاڵبوون‬ ‫بهسهر گرفتێكی وادا ناوهرۆكی پرۆگرامی نوێی‬ ‫خوێندن چۆن بێت باشهو چۆن لهگهڵ رهوشی‬ ‫تازهی گهلهكهمان بگونجێت؟‬ ‫سیستهمی پهروهردهیی رۆڵی سهرهكی‬ ‫دهبینێ له خستنهوهی جۆری ناوهكاندا‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئێمه كه لهسهردهمی ئازادیو حوكمی خۆماندا‬ ‫دهژین‪ ،‬ئایا له پاڵ گۆڕانی پرۆگرامی خوێندن‬ ‫پێویستمان بهوه نییه كه گۆڕانكاریی له‬ ‫سیستهمی پهروهردهییشدا بكهین؟‬

‫* له پێداچوونهوهی سیستهمی‬ ‫پهروهردهییماندا رهچاوی چی بكرێت‪،‬‬ ‫تاكو گۆڕانكارییهكه به قازانجی كۆمهڵگای‬ ‫كوردی بشكێتهوه؟‬

‫تۆنی بلێر رابهری پارتی لهیبهرو‬‫سهروهزیرانی ئێستای حكومهتی بەریتانیا‬ ‫بۆئهوهی له ملمالنێی ههڵبژاردن دا گرهو له پارتی‬ ‫كۆنسێرڤهتیڤ بباتهوهو‪ ،‬متمانهی دهنگدهران‬ ‫بهدهست بهێنێ یهكێ له دروشمه سهرهكیهكانی‬ ‫بریتی بوو له “پهروهرده‪،‬پهروهرده‪ ،‬پهروهرده“‬ ‫و بهڵێنی به خهڵكی بریتانیادا كه سیستمی‬ ‫پهروهردهو پرۆگرامی خوێندن له خوێندنگاكانی‬ ‫بهریتانیادا چاك بكات‪ .‬زۆرایهتیهكی گهورهی‬ ‫خهڵك دهنگیان دایهو دێرینهی پهروهردهو‬ ‫خوێندنو فێركردنی وهكو بریتانیادا سیستهمی‬ ‫پهروهردهییو پرۆگرامی خوێندن پێویستی به‬ ‫گۆرینو دهستكاریو بێزاكردن ههبێ‪ .‬بێگومان‬ ‫له واڵتێكی دواكهوتووی وهكو ئێمهدا‪ ،‬پاش‬ ‫تێپهڕینی ئهو ههموو ساڵه ئهوا پێویستی‬ ‫یهكی زۆرتری به پیاچوونهوهو ههڵسهنگاندنو‬ ‫چاككردن ههیه‪.‬‬

‫* له سیستهمی پهروهردهو پرۆگرامی‬ ‫خوێندنی ئێستای كوردستان دا ئهبێ چی‬ ‫بگۆردرێ؟‬

‫لهبهرئهوه خۆمان له كاروبارهكانی خوێندنو‬ ‫پهروهردهدا سهربهخۆ نهبووینو ئهوهی ئێمهیش‬ ‫بهشێكه له سیستهمی ناوهندیی بهغدادو‬ ‫بهغدادیش ئێمه دهستو دهنگمان له دانانو‬ ‫دارشتنو جێبهجێكردنی ئهم سیستهمو پرۆگرامه‬ ‫دا نهبووه‪ .‬بۆیه ههموو كهموكوڕیو خهوشهكانی‬ ‫سیاسهته ناوهندی رژێمی توتالیتاری بهغداد‬ ‫هاتۆته ناو خوێندنگاكانی كوردستانهوه‪.‬‬ ‫لهههموو خولهكانی گفتوگۆدا ئهوهتهی من‬ ‫ئاگادار بم بهتایبهتی له ‪ 1984‬و ‪ 1991‬دا‪ ،‬له‬ ‫باسی دهسهاڵتهكانی دامودهزگاكانی ئۆتۆنۆمی‬ ‫دا ههموو جار كه ئهگهیشته سهر مهسهلهی‬ ‫خوێندنو پهروهرده كاربهدهستانی عیراق به‬ ‫بیانوی ئهوهی سیاسهتی پهروهردهیی له عیراقدا‬ ‫ئهبێ ناوهندی بێو ههموو قوتابیانی عیراقو‬ ‫وهكو یهك پهروهرده بكرێن لهو بوارهدا ئاماده‬ ‫نهبوون كهمترین نهرمی بنوێنن لهبهرئهوه ههمان‬ ‫سیستهمی پهروهردهو پرۆگرامی خوێندنی كه‬ ‫له دیهاتهكانی بەسرهو بهغداو موسل پێرهوی‬ ‫ئهكرا‪ ،‬بێ ئهوهی گوێ بدهنه بچووكترین‬ ‫تایبهتمهندی نهتهوهییو جوگرافی (جگه له‬ ‫زمانهكانی) له گوندهكانی سلێمانیو ههولێرو‬ ‫دهۆكو كهركوكیش جێبهجێ ئهكرا‪ .‬ئهبێ له‬

‫پێشهوه بهنده دان بهوهدا بنێم كه من پسپۆری‬ ‫ئهم مهیدانه نیم‪.‬ئهوەی لێرهدا ئهیڵێم زیاتر رهئی‬ ‫سیاسییه‪ ،‬بهاڵم كهموكوریهكانی ئهم سیستهمه‬ ‫رۆژانه ئهبینم‪ ،‬بۆ رونكردنهوهی ئهمه لێرهدا‬ ‫ئهم باسه ئهكهمهوه‪.‬فێربوونی زمانی بێگانه بۆ‬ ‫ئێمهی كورد كه خۆمان دهوڵهتمان نییهو بهسهر‬ ‫چهند دهوڵهتێكدا دابهش كراوین له گهالنی تر‬ ‫پێویستتره‪ .‬بۆ كوردێكی عیراقی زۆر زهروری یه‬ ‫زمانی عهرهبیو زمانێكی ئهوروپایی (ئینگلیزی‪،‬‬ ‫فهرنسی‪ ،‬ئهڵمانی‪ ،‬یا ڕوسی) بزانن زمانی عهرهبی‬ ‫چونكه زمانی گهلی دهسهاڵتدارو زمانی رهسمی‬ ‫حكومهتو لهوهیش زیاتر زمانی قورئانه‪ .‬زمانه‬ ‫ئهوروپاییهكهیش بۆ ئهوهی دهرگایهكی دنیایی‬ ‫رۆشنبیریو زانستی تازه بۆ خۆی بكاتهوه‪.‬‬ ‫قوتابی كورد له فێرگهو خوێندنگهدا ههردوو‬ ‫زمان‪ ،‬به درێژایی چهندین ساڵی تهمهنی‬ ‫ئهخوێنێ‪ ،‬مناڵێكی كورد كه ئهخرێته بهر خوێندن‬ ‫له قۆناغی سهرهتایی دا ‪ 2‬ساڵو ههر حهفتهی‪5‬‬ ‫سهعاتو‪ ،‬له قۆناغی ناوهندی دا ‪ 3‬ساڵو ههر‬ ‫حهفتهی ‪ 5‬سهعاتو‪ ،‬له قۆناغی دواناوهندی دا‬ ‫‪ 3‬ساڵو ههر ههفتهر ‪ 5‬سهعات‪ ،‬زمانی عهرهبی‬ ‫ئهخوێنێ‪ ،‬بهههمان ئهندازهیش زمانی ئینگلیزی‬ ‫ئهخوێنێ‪،‬كهچی دوای ئهم ههموو سهعاتو ساڵه‬ ‫كه خوێندن تهواو ئهكاو ئهبێته گهنجێكی تازه‬ ‫پێگهیشتوو‪ ،‬نازانێ هیچ كام لهم دوو زمانه بۆ‬ ‫خوێندنهوهو نووسینو دووان بهكار بهێنێ‪ ،‬لێرهدا‬ ‫چهند پرسیاری دێته پێشهوه كه ئاخۆ فێر‬ ‫نهبوونی ئهو زمانه ئهگهرێتهوه بۆ‪:‬‬ ‫خراپی پرۆگرامی خوێندنو فێركردن؟‬‫یا خراپی مامۆستاكه؟‬‫یاخود دهبهنگی خوێندكارهكه؟‬‫لهم سێیانه خهتای كامیانه؟‬‫بێگومان خوێندكارهكه دهبهنگ نیه‪.‬‬ ‫سهرهتا كه ئهچێته بهر خوێندن منداڵهو لهو‬ ‫ماوهیهدا كه پله به پله له پۆلهكانی خوێندن‬ ‫دا سهر ئهكهوێ‪ .‬ئهبێته مێردمنداڵ‪ ،‬ئینجا‬ ‫ئهبێته ههرزهكارو ئینجا گهنج‪.‬ئهو ماوهیه ژیانی‬ ‫قۆناغی گهشهكردنی لهشو ژیرییو هۆشی ئهو‬ ‫كهسهیهو‪ ،‬باشترین سێرهو ساتی تهمهنێتی‬ ‫بۆ فێربوونو راهاتنو شت وهرگرتن‪ ،‬كهواته‬ ‫ئهبێ بۆ دۆزینهوهی (خهلهل) كه له شتهكانی‬ ‫تردا بگهرێین‪ ،‬كه خۆی له پرۆگرامی خوێندن‬ ‫دا ئهنوێنێ‪ ،‬پرۆگرامی خوێندنیش بهشێكه له‬ ‫سیستهمی پهروهردهیی‪.‬ئهمه نموونهیهكه بۆ‬ ‫فێربوونی دهرسهكانی تریش‪.‬‬

‫*چین ئهوانهی پێویستیان به گۆڕینو‬ ‫بێزاركردنه؟‬

‫یهكهمیان‪ :‬گۆڕینه له پرۆگرامی خوێندنی‬ ‫مادهكانی پهروهردهی نیشتمانی‪ ،‬مێژوو‪،‬‬ ‫جوگرافیا‪ ،‬دین‪..‬تاد‪ ،‬بۆ پێگهیاندنێكی نوێی‬ ‫مناڵی كورد‪ .‬ئهبێ گیانی خۆشهویستی‬ ‫گهلو نیشتمان له مێشكو دهرونی قوتابی‬ ‫دا بچهسپێنێ‪ .‬بێگومان پارتیو بهعس دوو‬ ‫شتی جیاوازن‪ ،‬ئهمهیان بهشێكی كاریگهری‬ ‫بزووتنهوهی نهتهوهیی كوردو‪ ،‬ئهویان دوژمنی‬ ‫نهتهوهی كورده‪ .‬لهگهڵ ئهوهیش دا بۆ من له‬ ‫ڕووی چۆنایهتیهوه هیچ جیاوازی یهكی نیه كاتێ‬ ‫مندااڵنی گهلهكهم لهژێر سایهی حوكمی بهغدادا‬ ‫فێری دڵسۆزی بۆ قائیدو حیزبی قائید دهكهنو‪،‬‬ ‫لهژێر سایهی حوكمی ههولێردا فێری دڵسۆزی‬ ‫بۆ سهرۆكو پارتی پێشرهوی ئهكهن‪.‬ئهم جۆره‬ ‫پهروهردهیه چهوته‪ .‬لهگهڵ گیانی ئهم سهردهمه‬ ‫ناگونجێ‪.‬‬ ‫ئهبێ مندااڵنی كورد به گیانی دڵسۆزی بۆ‬ ‫گهلو نیشتمانو‪ ،‬خۆشهویستی نهتهوهكهیو‪،‬‬ ‫شارهزایی له سهروهریه مێژووییهكانیو‪ ،‬له‬ ‫ئهدهبو رۆشنبیریو جوگرافیای واڵتهكهیدا‪،‬‬ ‫به گیانی خۆشهویستی گیاندارو بهردوداری‬ ‫واڵتهكهی‪ ،‬پهروهرده بكرێ‪.‬‬ ‫ئهم جۆره پهروهردهیه كه له پرۆگرامی‬ ‫خوێندن دا ڕهنگی دایهوهو مامۆستایش بهم‬ ‫جۆره دهرسی قوتابیهكانی داداو‪ ،‬رهفتاری‬

‫لهگهڵ كردن‪ ،‬دیاره ئهوسا ئهو (ئیزدیواجیهت)‬ ‫هی‪ ،‬كه بههۆی جیاوازی راگهیاندنی حیزبی‬ ‫لهگهڵ خوێندنی قوتابخانهدا‪ ،‬وهكو نووسیوتانه‪،‬‬ ‫له بنیاتنانی عهقڵیهتی مرۆڤی كوردا دروست‬ ‫ئهبێ‪ ،‬نامێنێ‪.‬‬ ‫دووهمیان‪ :‬بێزاركردنی پرۆگرامی خوێندنی‬ ‫ماده زانستیهكانه‪ ،‬بێزاركردنی گۆڕین نیه بهڵكو‬ ‫چاككردنو نوێكردنهوهیه‪ .‬پرۆگرامی خوێندنی‬ ‫ماده زانستیهكان كه ئێستا له قوتابخانهكان‬ ‫دا پێرهوی ئهكرێو ههمووی خراپو بێ كهڵك‬ ‫نیه‪ .‬بهشی زۆری هێشتا باشو زیندوه‪ .‬له‬ ‫ئهنجامی كهڵهكهبونی تهجروبهی چهندین‬ ‫وهچهی مامۆستاو قوتابی دا دانراون‪ .‬ئهگهر‬ ‫بهعس ههندێ لقی شێواندبێ بهتایبهتی له بواری‬ ‫زانستی دا‪ .‬بهعس بن یان ههر دهسهاڵتێكی‬ ‫سیاسی تر‪ .‬ناتوانێ یاری پێ بكاو‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫ئایدیۆلۆجیای خۆی بیگونجێنێ‪ .‬بۆیه لهو مادانه‬ ‫ئهگهر پێویستیان به بێزاركردنو دهسكاری‬ ‫ههبێ‪ .‬ئهبێ بۆ دهوڵهمهندكردنی بێ به دۆزینهوه‬ ‫تازهكانی مهیدانی زانستی‪.‬‬ ‫سێیهمیان‪ :‬بۆئهوهی ئاستی تێگهیشتنو‬ ‫فێربوونی قوتابی بهرز بكرێتهوه‪ .‬پێویستیمان‬ ‫به دۆزینهوهو داهێنانی شێوازی نوێی دهرس‬ ‫وتنهوه‪ ،‬خوێندن‪ ،‬راهێنانو فێركردنه‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهمهیش پێویستمان به مامۆستای لێوهشاوهیه‪.‬‬ ‫ئهبێ گوزهرانیان باش بكرێو‪ ،‬ناو بهناو خولی‬ ‫تایبهتی بۆ فێركردنیان بكرێتهوه‪.‬‬ ‫پێوانه بۆ پێشكهوتنی مامۆستاو دانانی له‬ ‫پلهی بهرێوهبهرایهتی خوێندنگهو سهرپهرشتیارو‪،‬‬ ‫پشكنهری پسپۆرو ئهندامهتی له لیژنهی‬ ‫تاقیكردنهوهدا‪ ،‬ئهبێ شههادهی ئهكادێمی‪،‬‬ ‫سااڵنی خزمهت‪ ،‬لێزانینو شارهزاییو پسپۆری‪.‬‬ ‫دڵسۆزی بۆ نهتهوهو نیشتمان بێ‪ ،‬نهك واسیتهو‬ ‫حیزبایهتیو دهستهگهری‪.‬‬ ‫چوارهمیان‪ :‬له واڵتانی پێشكهوتوودا‬ ‫منداڵ له خوێندنگهدا كتێبخانهی دهوڵهمهندی‬ ‫لهبهردهست دایهو‪ ،‬له دهرهوه كتێبخانهی گشتی‬ ‫گهورهو فراوانو له بازاریش كتێبفرۆشی زۆر‬ ‫ههیه‪ ،‬لهمانه به ههزاران كتێبی جۆراوجۆری‬ ‫رهنگاورهنگ به زمان ئاسانی بواره جیاوازهكانی‬ ‫ژیانی تێدایه ئهتوانن كهڵكیان لێ وهربگرن‪ .‬ئهمه‬ ‫سهرچاوهیهكی زۆر گرنگه بۆ بهرزكردنهوهی‬ ‫ئاستی زانینو شارهزاییو هۆشیاریو‬ ‫چاوكرانهوهی قوتابیهكه‪.‬‬ ‫ئهمه له واڵتی ئێمهدا نیه لهبهرئهوه ئهبێ‬ ‫ئهو كتێبانهی بۆ خوێندن له قوتابخانهكان‬ ‫دا دانراوهن به باسو بابهتی زۆرو جۆراوجۆر‬ ‫ئهوهنده دهوڵهمهند بێ‪ ،‬نهبوونی كتێبو‬ ‫كتێبخانه پڕ بكاتهوه‪.‬‬ ‫پێنجهمیان‪ :‬ئهبێ بایهخێكی تایبهتی بدرێ‬ ‫به دابینكردنی دهزگای كومپیوتهر بۆ فێرگهو‬ ‫خوێندنگهكان‪ ،‬ئهگهر بۆ ههموویشیان نهبێ بۆ‬ ‫ههندێكیان‪ ،‬دانانی كومپیوتهر له قوتابخانهكان‬ ‫دا‪ ،‬نهك بۆ نمایشو نواندن‪ ،‬بهڵكو بۆ فێربوونو‬ ‫بهكارهێنان‪ ،‬بۆ ئهو مهبهستهیش پێویسته ههم‬ ‫مامۆستاكان لهسهر كارپێكردنی رابهێنرێنو‪،‬‬ ‫ههم قوتابیهكان هان بدرێن فێری ببنو بۆ‬ ‫دهرسهكانیان بهكاری بهێنن‪.‬‬ ‫سیستهمی پهروهردهیی‪ ،‬لهههموو جێگایهكی‬ ‫دنیا كار له جۆری پێگهیاندنی نهوهكانی‬ ‫داهاتوو ئهكا‪ ،‬نهوهكانی داهاتویشن كاروباری‬ ‫واڵتو كۆمهڵ ئهگرنه دهست‪ .‬ئهگهر باش پێ‬ ‫بگهیهنرێنو راست پهروهرده بكرێنو دهرسی‬ ‫نیشتمانپهروهریو زانستی نوێو ئاگاداریی تازه‬ ‫دابنرێن‪ ،‬ئهوا نهوهیهكی دڵسۆزو بهتوانا ئهبنو‪،‬‬ ‫واڵت پێش ئهخهن‪.‬‬ ‫كهواته له پرۆگرامی خوێندن دا له ههندێ‬ ‫مادهدا گۆرینو له ههندێ مادهدا بێزاركردن‬ ‫كارێكی پێویسته‪ ،‬بهاڵم كێن ئهوانهی ئهم كاره‬ ‫نیشتمانیو زانستیه ئهنجام ئهدهن؟‬ ‫له ههلومهرجی ئهمرۆدا ناوچهی سلێمانی‬ ‫دابڕاوه له ههولێرو دهۆك‪ ،‬ههروهها له بهغدادو‬ ‫ناوچهكانی تری عیراق‪ ،‬ئهمه سهرهڕای‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫‪9‬‬

‫ئهزمونه ئهدهبییهكانی نهوشیروان مستهفا‬ ‫لە گۆڤاری رزگاریدا‬ ‫لە توێژینەوەیەکی زانستیدا‬ ‫خوێندکارێکی بەشی زمانی کوردی‬ ‫کۆلێژی پەروەدەی بنەڕەتی زانکۆی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەناوی ڕێبەر بەختیار حەسەن‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ شیعره باڵوكراوهكانی‬ ‫رەوانشاد نهشیروان مستهفا له گۆڤاری‬ ‫رزگاریدا دەکات‪.‬‬ ‫لە دەرەنجامی توێژینەوەکەدا‬ ‫ئەوەخراوەتەڕو کە؛ نهوشیروان مستهفا‪،‬‬ ‫له نوسینی شیعرهكانیدا نازناوی‬ ‫بهكارهێناوه و به ناوی خۆیهوه شیعری‬ ‫باڵونهكردوهتهوه‪ ،‬نازناوهكهی به ناوی‬ ‫(رێژهن)ه‪ ،‬كه پڕاوپڕی كهسایهتی‬ ‫خۆیهتی‪ ،‬كه كهسێكی به بهرههم‬ ‫بووه له بواری ئهدهبیات و خاوهنی‬ ‫ئهزمونێكی گرنگ و دیاره‪ ،‬شیعرهكانی‬ ‫له روی هونهرییهوه ئاستێكی بهرزی‬ ‫ههیه‪ ،‬چونكه ههر جارهو بهشێكی‬ ‫گرنگی كۆمهڵگهی كوردی بهكارهێناوهو‬ ‫ئاڕاستهی كردووه‪.‬‬ ‫ئەوەی خستەڕوو؛ نهوشیروان‬ ‫مستهفا‪ ،‬له شیعرهكانیدا زمانێكی هێنده‬ ‫پهتی و خۆماڵی بهكارهێناوه‪ ،‬كه كهم‬ ‫شاعیر ههیه‪ ،‬بهوجۆرهو بهو شارهزایی و‬ ‫لێزانییهوه زمانی خۆماڵی بهكارهێنابێت‪،‬‬ ‫ئهمهش ئهوه دهگهیهنێت‪ ،‬كه شاعیر زۆر‬ ‫له خهمی زمانی كوردیدا بووهو خۆی له‬ ‫وشهی بێگانه پاراستووه‪.‬‬ ‫ئهزموونه‬ ‫ئهدهبییهكانی نهوشیروان مستهفا‬ ‫گۆڤاری رزگاری ‪1970 -1969‬‬ ‫بهنمونه‬ ‫توێژینهوهیهكه لهالیهن رێبهر بهختیار‬ ‫حهسهن ئەنجامدراوە‪ .‬خوێندکاری‬ ‫دوا قۆناغی بەشی کوردی کۆلێژی‬ ‫پەروەردەی بنەڕەت لە زانکۆی سلێمانی‪.‬‬ ‫نهوشیروان مستهفا‪ ،‬كه خاوهن‬ ‫ئیمتیازی گۆڤاری رزگارییه‪ ،‬دوو شیعری‬ ‫تیادا باڵو كردوهتهوه بهناونیشانهكانی‬ ‫(ئینجانه‪ ،‬داستانی رهنجی بێهوده)‬ ‫ههروهها نازناوی شیعریشی بهكارهێناوه‪،‬‬ ‫كه (رێژهن)ه‪ ،‬رێژهنیش له زمانی‬ ‫كوردیدا به واتای بهرههمدار دێت‪ .‬ئهو‬ ‫شیعرانهش كه باڵوی كردوهتهوه له‬ ‫گۆڤاری رزگاریدا ژمارهیان دوو شیعره‪،‬‬ ‫شیعرهكانیش ئهمانهن‪.‬‬ ‫(ئینجانه)‬ ‫بۆ مهرگی تۆ‬ ‫پێشمهرگهیهكی‬ ‫مهرگی‬ ‫قارهمان‬ ‫كه ئاسۆی پیرۆزی گهلی‪ ،‬به‬ ‫خوێنی خۆی‪ ،‬ئاڵ ههڵگهڕان‬ ‫كه ههتا دوا ههناسهی ژیان‪،‬‬ ‫بۆ گهل ژیا‪ ،‬بۆ ههژاران و‬ ‫رهنجدهران‬ ‫سهری باوهڕ و ئاواتی‬ ‫ئهگهیشته بێخی ئاسامن‬ ‫بۆ مهرگی تۆ مهرگی نا نهبهردی‬ ‫قارهمان‬ ‫چۆن بوێرم شتێ بڵێم منی‬ ‫بهجێاموی كاروان !‬ ‫(داستانی‬

‫رهنجی‬

‫شیعری‬ ‫بێهوده)‬ ‫ئای بۆ رهنجی بهفیڕۆ چوم‬ ‫ئای بۆ خونچهی به گوڵ نهبوم‬ ‫ئای بۆ خهرمانی سوتاوم‬ ‫ئای بۆ باخچهی ههوا بردوم‬ ‫ئای بۆ ریسی به خوری بوم‬ ‫ههی پیرێژنی كوڕ كوژراو‬ ‫وهره با شینێ بگێڕین‬

‫و دهڵێت‪ :‬ئهو كهسهی ئێمه به باوكمان‬ ‫دهزانی كهچی خۆفرۆش و دز دهرچو‪،‬‬ ‫دهی ئێوه كه ئێستا ئهوه دهزانن بۆ‬ ‫نایهن كه له رهگ و ریشه ههڵیكهنن و‬ ‫شۆڕش له دژی دهست پێبكهن‪ ،‬تاكهی‬ ‫ئارامدهگرن بهرامبهر ئهو ههمو زوڵمهی‬ ‫كه لێی كردون‪.‬‬ ‫تایبهتمهندی هونهری شیعری له‬ ‫شیعرهكانی (نهوشیروان مستهفا) دا ئهو‬ ‫دوو قاڵبه شیعرییهن‪ ،‬كه زیاتر دهچنه‬ ‫ژێر ركێفی زمان و روخساری شیعرییهوه‬ ‫و ههر شاعیره و به چهشهن و جۆرێك‬ ‫پهیڕهوی دهكات و بهكاری دههێنێت‪.‬‬ ‫(رێژهن) ههوڵی داوه له هۆنراوهی‬ ‫(داستانی رهنجی بێهوده) داهێنان له‬ ‫فۆڕمی هۆنراوهكهدا بكات بهوهی كه نه‬ ‫تهواو به سهروا و قافیه دابڕێژرێن و‬ ‫نه تهواویش بهبێ قافیه و ئازادبن‪ ،‬ههر‬ ‫بهیته و لهسهر بابهتێك‪ ،‬یان الیهنێكی‬ ‫بێهیوای دهڕوات و ههرجاره و بهشێكی‬ ‫گرنگی كۆمهڵگا بهكاردههێنێت‪.‬‬ ‫هونهری شیعری (رێژهن) هونهرێكی‬ ‫بهرزی (رونبێژی)یه‪ ،‬كه به ئاسانی لێی‬ ‫تێدهگهیت‪ ،‬ئهوه سهرهڕای ئهو وشه‬ ‫كوردییه پهتییه زۆرانهی له فهرههنگی‬ ‫شیعرهكانیدا بهكاری هێناوه‪ ،‬كه‬ ‫كهم شاعیر ئهو شارهزاییه زۆرهی له‬ ‫بهكارهێنانی وشه پهتییه كوردییهكاندا‬ ‫ههیه‪ ،‬كه كهی بهكارهاتون؟ چۆن بهكار‬ ‫هاتون؟ واتایان چییه؟‬

‫تا به جۆباری خوێنی دڵ‬ ‫تا به ساڵی ئهرسینی چاو‬ ‫قوڕێكی زۆر خهست ئهشێلین‬ ‫بۆ پهیكهری نامرادی‬ ‫بۆ هیوایهك‬ ‫لیكدانهوه و راڤهكردنی شیعرهكانی‬ ‫نهوشیروان مستهفا له روی ناوهڕۆكهوه‬ ‫لێرهدا به رونی و وردی باس له الیهنی‬ ‫ناوهڕۆك و دیوی ناوهوه و مهبهسته‬ ‫شیعرییهكانی (نهوشیروان مستهفا)‬ ‫دهكهین‪.‬‬ ‫یهكهم‪ :‬شیعری ئینجانه‬

‫ههر كه سهیری ناونیشانی ئهم‬ ‫شیعره دهكهین ئهوهمان به بیردا دێت‬ ‫كه (ئینجانه) ئاماژهیه به خاكی پاكی‬ ‫نیشتیمان‪ ،‬كه لهو ئینجانهیهدا ههزاران‬ ‫گوڵ و چرۆی نوێ ئهپشكوێن له پێناو‬ ‫سهرخستنی ئامانجی نهتهوایهتیدا‪.‬‬ ‫ئینجانه‬ ‫بۆ مهرگی تۆ‬ ‫پێشمهرگهیهكی‬ ‫مهرگی‬ ‫قارهمان‬ ‫كه ئاسۆی پیرۆزی گهلی‪ ،‬به‬ ‫خوێنی خۆی‪ ،‬ئاڵ ههڵگهڕان‬ ‫كه ههتا دوا ههناشهی ژیان‪،‬‬ ‫بۆ گهل ژیا‪ ،‬بۆ ههژاران و‬ ‫ڕهنجدهران‬ ‫سهری باوهڕ و ئاواتی‬ ‫ئهگهیشته بێخی ئاسامن‬ ‫بۆ مهرگی تۆ مهرگی نا نهبهردی‬ ‫قارهمان‬ ‫چۆن بوێرم شتێ بڵێم منی‬ ‫بهجێاموی كاروان‬ ‫لهم دهقهدا (نهوشیروان مستهفا)‬ ‫باس له مهرگی پێشمهرگهكانی هاوڕێی‬ ‫دهكات‪ ،‬كه بۆ سهرخستنی ئامانجی‬ ‫نهتهوایهتی گیانی خۆیان بهخت كردوه‪،‬‬ ‫ئهم نهیتوانیوه لهگهڵ ئهم كاروانهدابێت‬ ‫و مهرگی هاوڕێ و هاوخهباتهكانی‬ ‫ئهمی لهو سهربهرزییه بێبهشكردوه كه‬ ‫شههیدبوونه له پێناو خاكی پیرۆزی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئای له نهفامی دوژمنان‬ ‫ئای له گهوجی گهورهكهیان !‬ ‫ئهو ئاگرهی كهوتهوه‪،‬‬ ‫شارو گوندی گرتهوه‪،‬‬ ‫چۆن به چۆڕێ قوڕاوی پیس‪،‬‬ ‫كپ ئهبێ ئهكوژێتهوە؟‬ ‫یان چۆن به دو فوی ههناسهی‬ ‫سوار دائهمركێتهوه‬ ‫رۆژ به رۆژ ئهبێ زیادبكا‪،‬‬ ‫بڵێسهی بهرزبێتهوه‬ ‫تا‬ ‫پوشو پاوهنی خیانهت‬ ‫تا شهخهڵی عومری دوژمن‪،‬‬ ‫سهرانسهر ئهتهقێتهوه‬ ‫لێرهدا باسی به گێل سهیركردن و‬ ‫كهم سهیركردنی دوژمن دهكات‪ ،‬كه‬ ‫دهیانهوێت به ههندێك ترس و تۆقاندنی‬ ‫ئامانجی له پێشینهی گهلی كورد‬ ‫دابمركێنێتهوه كه ئامانجی سهربهخۆی‬ ‫و ئازادییه‪.‬‬ ‫ئهی ههڤاڵی بێسهرو شوێن‬ ‫دوژمن چ گهوجه نازانێ‪ ،‬له‬

‫جێگهی ههر دڵۆپێ خوێن‬ ‫له گهروی زامی جهستهی ئێوه‬ ‫ئهتكێ‬ ‫ههزار سهری تازه دهردێن‬ ‫له جێی ههر گوڵێ كه وهری‬ ‫ههزار گۆپكه و چرۆی تازه‬ ‫ئهڕوێن‬ ‫ههزار خونچهی نوێ ئهپشكوێن‬ ‫لهم شیعرهدا باس له خهیاڵ پاڵوی‬ ‫دوژمنان دهكات و دهڵێت‪ :‬دوژمن‬ ‫پێی وایه كه ئهگهر ههندێ پێشمهرگه‬ ‫شههید بكهن ئهوا ئیتر كورد قڕ ئهبێت‬ ‫و شۆڕش نامێنێت‪ ،‬ئهوان نازانن كه له‬ ‫جێی شههید بونی ههر پێشمهرگهیهك‬ ‫شوێنیان‬ ‫پێشمهرگهیتر‬ ‫ههزاران‬ ‫دهگرنهوه و به گڕوتینێكی بههێزو‬ ‫پۆاڵینهوه دێنه مهیدانی شۆڕشهوه و‬ ‫دژی دژمن دهجهنگن‪.‬‬ ‫نهڕهی شۆڕشگێڕانی دلێر‬ ‫پریشكی بیرو باوهڕی زهنوێر!‬ ‫گهیشتۆته ههمو جێیه‬ ‫دێهات و شار‬ ‫تا كونجی ئهشكهوتی شێدار‬ ‫گهیشتۆته ههمو گوێیه‬ ‫كارگهر‪ ،‬جوتیار‬ ‫كاتی ههڵمهت و پهالمار‬ ‫ههركه یهكێكامن لێ ئهگلێ‬ ‫یهكێكی تازه دێته خوار‬ ‫تفهنگهكهی له دهست ئهگرێ‪،‬‬ ‫سهدی تازه دێنه پێشی‬ ‫نایهڵن ئااڵكهی بنهوێ‬ ‫لێرهدا شاعیر مهبهستیهتی كه دهبێت‬ ‫دوژمن بزانێت كه شۆڕش تهنها له شاخدا‬ ‫نهماوهتهوه‪ ،‬بهڵكو بست به بستی خاكی‬ ‫نیشتیمان به ئاگان له شۆڕش و كارگه‬ ‫به كارگهو ماڵ به ماڵ شهیدای شۆڕشن‬ ‫و خۆ ئهگهر له شوێنیك كڵپهی شۆڕش‬ ‫دامركێتهوه‪ ،‬له سهدان شوێنیتر گڕو‬ ‫بڵێسهی شۆڕش بهرز ئهبێتهوه‪.‬‬

‫ئهی الوانی واڵتهكهم‬ ‫بۆچی تێر ئاخ ههڵنهكێشم بۆ‬ ‫گهله نا ئومێده ماتهكهم‬ ‫ئهو باوكهی هیوامان پێی بو‬ ‫تهنیا له رو فریشته بو‬ ‫ههم خائین و ههم دز دهرچو !‬ ‫ئهو چهقۆی نایه گهردنی‬ ‫كۆرپهی هیواو ئاواتهكهم !‬ ‫دهی كهی دێنه جوڵه و خرۆش؟‬ ‫كهی ئهسپی شۆڕش‬ ‫دهئاژون‬ ‫بۆ ئهو مناڵه جوانانهی به‬ ‫ساوای ههتیو كهوتون؟‬ ‫بۆ ئهو بوكه جوانانهی به‬ ‫گهنجی بیوهژن بون؟‬ ‫بۆ ئهو پیره كهساسانهی‬ ‫ڕۆڵهكانیان ههمو كوژران‬ ‫بۆ ئهو دۆست و ههڤااڵنهی به‬ ‫زیندوی له چاڵ‬ ‫نران‬ ‫ههی الوانی واڵتهكهم‬ ‫ههی كارگهرانی رهنجهڕۆ‬ ‫ههی وهرزێرانی دهس خهڕۆ‬ ‫ئۆباڵی سهرجهم ئهمانه وا‬ ‫لهئهستۆی ئێوهدایه‬ ‫چاوهڕوانی تۆڵهی ئێوهن‬ ‫بۆ كپن و ورتهتان نایه؟‬ ‫كوا الفاوی توڕهیتان !‬ ‫كوا زهلزهلهی بێ ئامانی‬ ‫ڕق و كینهی زهحمهت كێشانی‬ ‫بێ مایه ؟‬ ‫كوا گهرده لولی ڕاپهڕین !‬ ‫كوا ڕهشهبای پهالماردان‬ ‫بۆ كزه بۆ دهنگی نایه؟‬ ‫بۆ ورده باری و سهبرو ئارام‬ ‫تاكهی لهناو سههۆاڵیه؟‬ ‫لهم شیعرهدا شاعیر رو له گهنج و‬ ‫الوه خوێنگهرمهكانی واڵتهكهی دهكات‬

‫له كۆتایی توێژینهوهكهدا‬ ‫بهم ئهنجامانه گهیشتین‪:‬‬ ‫‪ -1‬تیشكمان خستوەته سهر ویستگه‬ ‫گرنگهكانی ژیانی نهوشیروان مستهفا‪،‬‬ ‫چ له روی ژیان و خهباتی سیاسییهوه‪،‬‬ ‫ههتا نوسین و ئهزمونه ئهدهبیهكانی‪ ،‬كه‬ ‫هاوشانی تێكۆشان و خهباتی سیاسی‬ ‫و چهكداری‪ ،‬الیهنه ئهدهبییهكهشی‬ ‫پهرهپێداوه و بهدوایدا چوه و خۆی بۆ‬ ‫تهرخانكردوه‪.‬‬ ‫‪ -2‬نهوشیروان مستهفا‪ ،‬جگه‬ ‫لهوهی الیهنی ئهدهبی پهرهپێداوه‪،‬‬ ‫كهسایهتییهكی بههێزی ناو دونیای‬ ‫سیاسهت و دهسهاڵته‪ ،‬ههروهها كهسێكی‬ ‫روناكبیره و خامهیهكی ئهدهبی بهپێزی‬ ‫ههیه و خاوهنی چهندین بابهتی ئهدهبیی‬ ‫گرنگه‪.‬‬ ‫‪ -3‬نهوشیروان مستهفا‪ ،‬له نوسینی‬ ‫شیعرهكانیدا نازناوی بهكارهێناوه و به‬ ‫ناوی خۆیهوه شیعری باڵو نهكردوهتهوه‪،‬‬ ‫نازناوهكهی به ناوی (رێژهن)ه‪ ،‬كه‬ ‫پڕاوپڕی كهسایهتی خۆیهتی‪ ،‬كه‬ ‫كهسێكی به بهرههم بوه له بواری‬ ‫ئهدهبیات و خاوهنی ئهزمونێكی گرنگ‬ ‫و دیاره‪.‬‬ ‫‪ -4‬شیعرهكانی له روی هونهرییهوه‬ ‫ئاستێكی بهرزی ههیه‪ ،‬چونكه ههر جاره‬ ‫و بهشێكی گرنگی كۆمهڵگهی كوردی‬ ‫بهكارهێناوه و ئاڕاستهی كردوه‪.‬‬ ‫‪ -5‬له شیعرهكانی نهوشیروان‬ ‫مستهفادا‪ ،‬ههردوو ههستی رهشبینی و‬ ‫گهشبینی دهبینرێن‪ ،‬ئهمهش ئاماژهیه‬ ‫بهو بارودۆخه دهرونییهی كه نوسهری‬ ‫تێدا دهژی و كاریگهری دهخاته سهر‬ ‫بهرههمه ئهدهبییهكهی و خوێنهر لهكاتی‬ ‫خوێندنهوهیدا به تهواوهتی ههستی‬ ‫پێدهكات‪.‬‬ ‫‪ -6‬نهوشیروان مستهفا‪ ،‬له‬ ‫شیعرهكانیدا‬ ‫زمانێكی هێنده پهتی و خۆماڵی‬ ‫بهكارهێناوه‪ ،‬كه كهم شاعیر ههیه‪،‬‬ ‫بهوجۆرهو بهو شارهزایی و لێزانییهوه‬ ‫زمانی خۆماڵی بهكارهێنابێت‪ ،‬ئهمهش‬ ‫ئهوه دهگهیهنێت‪ ،‬كه شاعیر زۆر له‬ ‫خهمی زمانی كوردیدا بوه و خۆی له‬ ‫وشهی بێگانه پاراستوه‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫کە تۆ هاواڵتی بەریتانیای واتە تۆ‬ ‫فەردێکی لە نەیشنی بەریتانیا‪ .‬تۆ هاواڵتی‬ ‫فەڕەنسایت با (باسک) بیت بەاڵم لە روی‬ ‫قانونییەوە تۆ هاواڵتییەکی فەرەنسیت‪ ،‬لە‬ ‫روی سیاسییەوە رەگەزە ئینیتییەکەی تۆ‬ ‫لەگەڵ ئیتینیکییەکەی فەڕەنسا حسابی بۆ‬ ‫ناکرێت‪ .‬ئەمە لە رۆژهەاڵت دوای ئەوەی ئەم‬ ‫دەوڵەتانە کە باسم کرد لەسەر ئەساسی‬ ‫ئیتینیک دروست بون‪ .‬بۆ نمونە کەمال‬ ‫ئەتاتورک دەوڵەتی لەسەر ئەساسی رەگەزی‬ ‫تورک دروست کرد‪ .‬عەرەبەستانی سعودیە‬ ‫و سوریا ئەمانە لەسەر ئەساسی رەگەزی‬ ‫عەرەبی دروستیان کرد‪ ،‬فارسەکانیش‬ ‫لەسەر رەگەزی فارس دروستیان کرد‪.‬‬ ‫ئەوکاتە ئەو مەسەلە ئیتینیکییە هاتە ناو‪،‬‬ ‫بڵێن رەوتی گەشە کردنی بیری نەتەوەیی و‬ ‫جواڵنەوەی نەتەوەییە‪.‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەرستدا شێوازێکی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ ،‬ئەبێ بە جیا شی بکرێتەوە‪،‬‬ ‫هەندێ شت هەیە لەوانەیە لە نەتەوەکانی‬ ‫ئەوروپا ئەچێت‪ .‬بەاڵم هەندێ شت هەیە‬ ‫لە جواڵنەوەکانی ئەوروپا ناچێت‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هەر لە ناوەکەدا عەرەب وشەی (أمة)‬ ‫بەکار ئەهێنن‪ ،‬لە هەمان کاتدا قەومیەتی‬ ‫عەرەب بەکار ئەهێنن‪ ،‬تا ئێستا ئەو‬ ‫شێوازییە لە زاراوەکاندا ساغ نەکراوتەوە‪،‬‬ ‫چونکە مەفهومی نەتەوایەتی‪ ،‬مەفهومی‬ ‫ناسیۆنالیزم لەم واڵتانەی ئێمە جیاوازە لە‬ ‫مەفهومی ناسیۆنالیزم لە واڵتانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫مەفهومی هاواڵتی‪ ،‬مەفهومی نەیشین واتە‬ ‫مەفهومی میللەت‪ ،‬دیسانەوە جیاوازە‪ .‬لە‬ ‫بیری ئێمە لەگەڵ بیرکەرەوەکانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە وەکو جۆرێک لە تێکەاڵو بون‬ ‫لەوەدا دروست ئەبێ ئەوەی کە تۆ ئەتەوێ‬ ‫باس بکرێت‪ ،‬ئەوە دەوڵەتی نەتەوە لە‬ ‫ئەوروپا نە مانای ئیتینیک نییە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بە مانای ئیتینیکە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬مافی هاواڵتی وەک مافی‬ ‫کەسێک لەناو دانیشتواندا جیاوازە لە‬ ‫مافی ئینسانێک لە شوێنگەیەکی جیاواز‬ ‫لە نەتەوەی خۆی‪ ،‬واتە خۆڕاگرتنی جیاواز‬ ‫لەوانەی تر لە روی ناسیۆنالیزمەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەم باسە دەماگوازێتەوە بۆ قسە کردن‬ ‫لەسەر کۆمەڵگەی مەدەنی لەسەر بنەمای‬ ‫ناسیۆنالیزمی‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە یەکێک لەو‬ ‫شتانەی لە کۆمەڵگەی مەدەنیدا واتە‬ ‫کۆمەڵگەی تازە‪ ،‬ئەو کۆمەڵگەیەی کە ئێوە‬ ‫باسی ئەکەن یەکێک لە گرنگترین شتەکانیان‬ ‫(ئینتیگرەیشن)‪( ،‬ئینتیگرەیشن) بە مانای‬ ‫(اندماج)‪ .‬تۆ ئەگەر بتوێیتەوە لەوێدا واتە‬ ‫ئەوەی کە ئەو برادەرە باسی کرد‪ ،‬خێڵ‬ ‫نامێنێ لەوێدا‪ ،‬هەتا هەندێ جار بنەماڵە‬ ‫نامێنێ‪ .‬مرۆڤ خۆی بەرپرسیارە لە‬ ‫چارەنوسی خۆی لەبەرامبەر کۆمەڵەکەی‬ ‫و لە بەرامبەر دەوڵەتەکەی‪ ،‬بۆچی‪.‬؟ بۆ‬ ‫نمونە لە واڵتانی پێشکەوتودا‪ ،‬ئەو واڵتانەدا‬ ‫خێڵ نەبوە‪ ،‬خۆ خێڵ هەبوە بەاڵم خێڵ کە‬ ‫تواوەتەوە واتە لەناو کۆمەڵەیەکی گەورەتردا‬ ‫واتە ئیندیماجی کردوە لە نەتەوەدا‪ ،‬واتە‬ ‫ئەوەی تۆش باست کرد هەمو ئەو رەگەزە‬ ‫جیاوازانە لەناو دەوڵەتی نەتەوەدا لەو‬ ‫واڵتانەدا ئەتوێتەوە‪ .‬بە مانای ئەوە نییە‬ ‫کە شتێکی گرنگی لە کیس چوبێت‪.‬‬ ‫هیچی لە کیس نەچوە‪ .‬واتە لە واڵتێکدا‬ ‫ئەژی ئەتوانێ ببێت بە رەئیسی دەوڵەت‪،‬‬ ‫ئەتوانێ ببێت بە رەئیسی حزب‪ ،‬ئەتوانێ‬ ‫ببێت بە هەر شتێک کە هەوڵی بۆ بدات‪،‬‬ ‫واتە الیەنە ئیتیکیەکەی نابێت بە رێگر لە‬ ‫دەمیدا کە ئەو چی بکات‪ .‬بەاڵم تۆ (کورد)‬ ‫لە ئێران و عێراق و سوریاش تورکیاش‬ ‫رەگەز بونی کورد ئەبێت بە مانع (رێگر)‬ ‫لە بەردەمیدا بۆ ئەوەی ببێت بە سەرۆکی‬ ‫دەوڵەت و رەئیسی وزەرا و رەئیسی حزب‬ ‫و ببیت بە مەسئولی گەورە کاتێک بزانن‬ ‫تۆ کوردیت شکت لێ دەکەن‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫واڵتانە ئەوە نەماوە‪ ،‬ئەوە تێپەڕیوە‪ .‬من‬ ‫پێموایە لەم واڵتانەی ئێمەشدا جۆرێک لەو‬ ‫بیرە سیاسییەی کە لە ئەوروپا زاڵ بوە‬ ‫بەسەر دەسەاڵتەکاندا بەس بۆ تواندنەوە‬ ‫و بۆ ئیندیماج بەو تەریقەیەی کە لەوێ‬ ‫کردویانە‪ .‬نە بەو تەریقەیەی کە لێرە بۆ‬ ‫تواندنەوە و سەرکوت کردنی پاکتاو کردنی‬ ‫رەگەزی ئەمانە ئەیکەن‪ .‬مومکین بو‬ ‫لەمانەشدا دەوڵەتی نەتەوە دروست ببێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمانە دەوڵەتی نەتەوە نین‪ ،‬ئەمانە‬ ‫دەوڵەتێکن لەسەر بنچینەی نەتەوایەتی‬ ‫دروست بون‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬پاشە رۆژی بزوتنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیزمی کوردی چۆن ئەبینیتەوە‪.‬؟‬ ‫پاشەڕۆژی‬ ‫مستهفا‪:‬‬ ‫نەوشیروان‬ ‫ناسیۆنالیزمی کورد زۆر بە گەش بینی‬ ‫ئەبینم‪ ،‬پێم وابێت ئێمە لە تورکیەش مافی‬ ‫نەتەوایەتی خۆمان وەر ئەگرین‪ ،‬لە عێراقیش‬ ‫مافی نەتەوایەتی خۆمان وەر ئەگرین‪ ،‬لە‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫ئێران و سوریاش مافی نەتەوایەتی خۆمان‬ ‫وەر ئەگرین‪ ،‬بەاڵم بەستراوە بە کاتەوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬دوای ئەو هەمو شەڕ و‬ ‫کوشتارە و گۆڕانکارییە گەورەکان دنیا‬ ‫و هەزارەیەکی نوێ‪ ،‬تەسەوری دەکەیت‬ ‫جارێکی تر نەخشەی سیاسی ئەم ناوچەیەی‬ ‫الی خۆمان بگۆڕدرێت‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بەڵێ بە رێگەی‬ ‫جیاوازیش‪ .‬من هیچ گومانم نییە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫کوردەکانی تورکیا دەستکەوتێکی زۆری‬ ‫نەتەوەییان ئەبێت‪ ،‬کوردەکانی ئێرانیش لە‬ ‫پاشە رۆژێکی نزیکدا دەستکەویان ئەبێ‪.‬‬ ‫ئێستا خۆی لە ئێران ئەوەتا خوێندن بە‬ ‫زمانی کوردییەو رادیۆ و تەلەفزیۆن و‬ ‫کەناڵی فەزایی بە زمانی کوردییە‪ ،‬جل و‬ ‫بەرگ هەر کوردییە‪ ،‬هەندێ کار بەدەست‬ ‫و فەرمانبەریان لە ناوچە کورد نشینەکان‬ ‫داناوە‪ .‬بۆیە داشیان ناوە چونکە ئەزانن‬ ‫کورد جێی خۆی کردۆتەوە‪ .‬ئەوە خۆی‬ ‫لە خۆیدا گۆڕینە‪ .‬سەرەتای گۆڕینەکە‬ ‫دەستی پێ کردوە بە قازانجی گەلی کوردە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە من پاشە رۆژی گەلەکەم زۆر بە‬ ‫گەشبینی ئەبینم‪.‬‬ ‫بەاڵم من لە تەمەنی خۆمدا باوەر نەکەم‬ ‫نەخشەی سیاسی ناوچەکە بگۆڕێت‪ ،‬واتە‬ ‫لەم ئایندەی نزیکدا ئەوە نابینم‪ .‬نەخشەی‬ ‫سیاسی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەم نزیکانە نا‬ ‫گۆڕێت‪ .‬جاری واش هەیە لەوانە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هیچ دەوڵەتێک لە دەوڵەتە گەورەکانی دنیا‬ ‫پێیان خۆش نەبو یۆگسالفیا هەڵبوەشێت‪،‬‬ ‫دە هەڵوەشا و شەڕی ئەهلیشی تیا دروست‬ ‫بو‪ ،‬کەسیش نەیتوانی رێگەی لێ بگرێ‪.‬‬ ‫یەکێتی سۆڤیەت بە (‪ )٧٠‬ساڵ ئەو‬ ‫یەکێتییەیان دروست کرد‪ ،‬لە ئەو هەمو‬ ‫نەتەوە و جمهوریەت و شتانە کەچی لە‬ ‫پڕێکدا هەرەسی هێنا و ئەو دەوڵەت و‬ ‫شتانەی لێ دروست بو‪ .‬لە راستیدا ناتوانم‬ ‫پێشبینی شتی وا بکەم‪ ،‬بەاڵم ئەوەی کە‬ ‫ئێستا لە نزیکدا ئەیبینم‪ ،‬هیچ نیشانەیەک‬ ‫نابینم بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئێران و تورکیا‬ ‫و سوریا و عێراق و بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بۆچی ئەو گەشبینییە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە بۆ گەشبین‬ ‫نەبم‪ ،‬من (‪ )١٥‬ساڵ لە شاخ بوم (‪)١٠‬‬ ‫ساڵە حاکمی سلێمانیم‪ ،‬وایە یان وانییە‪.‬؟‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬لە هەرێمی کوردستانی‬ ‫عێراقدا شەڕو و دو دەسەاڵت و کێشەی‬ ‫ناوخۆیی و دروست بونی کۆمەڵێک هێز و‬ ‫پارتی نامۆ بە ناسیۆنالیزمی کوردی بونەتە‬ ‫کۆمەڵێک فاکتەری خەتەر بە سەرمانەوە‪،‬‬ ‫کە ناتوانین باس لە هەندێ مافی گەورەتر‬ ‫بکەین‪ ،‬بەردەوام سەرکردەکانمان باس‬ ‫لە جیابونەوە و دروست نەبونی دەوڵەتی‬ ‫کوردی دەکەن‪ .‬لە بەردەم ئەم حاڵەتانەدا‬ ‫بۆچی گەشبین بین‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من گەشبینییەکەم‬ ‫لەوەدا خۆی ئەبینێتەوە جارێکی تر ئەم‬ ‫ناوچەیە‪ ،‬واتە ناوچەی هەرێمی کوردستان‬ ‫جارێکی تر نابێتەوە بە پارچەیەک لە‬ ‫عێراق‪ ،‬وەکو سااڵنی پێش راپەڕین‪ ،‬واتە‬ ‫پێش ساڵی ‪.١٩٩١‬‬ ‫واتە ئەو جۆرە پەیوەندییەی لە نێوان‬ ‫ناوچەی هەڕێمی کوردستان و دەوڵەتی‬ ‫مەرکەزی عێراقدا هەبو‪ ،‬جارێکی تر ئەو‬ ‫جۆرە پەیوەندییە دروست نابێتەوە بە هیچ‬ ‫جۆرێک‪ ،‬ئەوە یەکەم‪.‬‬ ‫دوەمین‪ ،‬ئێستا لەم زەمانەدا بە راستی‬ ‫زەمانی دەوڵەتی بچوک بچوک نەماوە‪.‬‬ ‫رەنگە ئێمە وەکو گەلێک عوقدەی ئەوەمان‬ ‫هەبێت کە دەوڵەتی تایبەتی خۆمان هەبێ‬ ‫بەم زەمانەیە‪ ،‬زەمانی تەکەتوالتی ئابوری و‬ ‫سیاسی و عەسکەری زۆر گەورە گەورەیە‪،‬‬ ‫واتە تۆ دەوڵەتی بچکۆالنە لە شوێنێکدا‬ ‫دروست ئەکەیت‪ ،‬موحاسەرە ئەدرێت لە‬ ‫الیەن تورکیا و ئێران و عێراق و دەوڵەتانی‬ ‫عەرەبییەوە‪ ،‬ئەمرێت‪ ،‬واتە ناتوانێ بژی‪.‬‬ ‫ئێمە ئەگەر لە عێراقێکی دیموکراتیدا‬ ‫کیانێکی فیدراڵی خۆمانمان هەبێت‪،‬‬ ‫خۆمان بتوانین حوکمی واڵتەکەی خۆمانی‬ ‫پێ بکەین‪ ،‬پەڕلەمانێکی خۆمان هەبێ و‬ ‫قانون بۆ ناوچەکەی خۆمان دابنێ‪ ،‬پێم‬ ‫وایە زۆر بە چاکی ئەتوانین ئێمە ئیسفادە‬ ‫لە ئیمکانیاتی عێراق بکەین‪ .‬وە عێراقیش‬ ‫ئەتوانێ ئیسفادە لە ئیمکانیاتی ئێمە‬ ‫بکات‪ .‬لە دوایدا یارمەتی پارچەکانی تریش‬ ‫بدەین‪ ،‬یارمەتی شوێنەکانی تریش بدەین‪،‬‬ ‫لە واڵتی خۆماندا بە ئازادی ئەژین‪ ،‬واتە‬ ‫ئەوەی کە مەسئولەکانی ئێمە هەمیشە‬ ‫تەئکید لەسەر ئەوە ئەکەنەوە کە ئێمە‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆمان ناوێت‪ ،‬ئەوە یەکێکە‬ ‫لە شەرتەکانی هەمو ئەو دەوڵەتانەی‬ ‫کە ئێستا پشتیوانی لە کورد ئەکەن بۆ‬ ‫ئەوەی پشتیوانیمان لێ بکەن‪ ،‬هەم ئینگلیز‬ ‫هەم ئەمریکا‪ ،‬ئەمریکا کە خۆی بە هێزی‬ ‫گەورەی پارێزگاری کردنی ئەم ناوچەیە‬

‫دەزانێ‪ ،‬یەکەمین شەرتی ئەوەیە کە عێراق‬ ‫پارچە پارچە نەبێت‪ ،‬ئەڵێ عێراق پارچە‬ ‫پارچە بکرێت یارمەتیتان نادەم‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوە ناچاری کە بڵێی دەوڵەتی سەربەخۆم‬ ‫ناوێت‪ .‬بۆ ئەوەی کە خۆت بگونجێنی‬ ‫لەگەڵ ستراتیجی دەوڵەتە گەورەکان لە‬ ‫ناوچەکەدا‪ .‬بۆ ئەوەی ئەو ناکۆکییە کە‬ ‫لە شەڕی یەکەمی جیهانیدا دروست بو‪،‬‬ ‫ئێمە ئەو ناکۆکییە دروست نەکەین‪ ،‬هەوڵ‬ ‫ئەدەین لەگەڵ ستراتیجی ئەو واڵتانەدا‬ ‫بگونجێن بۆ ئەوەی نەیەنەوە بە گژماندا‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬لە ئێستادا لە گۆڤار و‬ ‫رۆژنامە و کەناڵە میدیاکانی جیهاندا‬ ‫بە قورسی باسی جیهانگیری دەکرێت‪،‬‬ ‫بەشێکی زۆری موفەکیرەکانی ئەم بوار‬ ‫دیاردەی جیهانگیری بە خەتەر دەزانن‬ ‫بۆ سەر دەوڵەتی نەتەوە و بزوتنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیزم‪ .‬بەڕێزت ئەم دیاردەیە چۆن‬ ‫وەاڵم دەدەیتەوە و کورد لە کوێی ئەم‬ ‫دیاردەیەدایە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من بیرو رام بە‬ ‫تەواوەتی پێچەوانەی ئەوانەیە‪ ،‬پێم وایە ئەو‬ ‫بیر و رایانە لەالیەن ئیسالمی سیاسی و‬ ‫لە الیەن عەرەبەوە دێتە پێشەوە‪ .‬خەتەری‬ ‫عەولەمە شتی تر‪ .‬من نەک هیچ خەتەڕێک‬ ‫لە عەولەمەدا نابینم‪ ،‬پێم وایە کورد قازانجی‬ ‫لێ ئەکات‪ ،‬هەر یەک شتی بچکۆالنەت بۆ‬ ‫باس بکەم‪ ،‬ئێستا لەوەتەی ئەنتەرنێت‬ ‫داهاتوە‪ ،‬لەناو ئەنتەرنێتدا زیاتر لە پارچە‬ ‫جیاوازەکانی کوردستان‪ ،‬هەمو رۆژێک لە‬ ‫سەرانسەری دونیا سەدان ملیۆن بەشەر‬ ‫ئەتوانێ دەنگ و باسی سلێمانی‪ ،‬ئەتوانێ‬ ‫دەنگ و باسی هەولێر و دهۆک بزانێ‪.‬‬ ‫ئێمەش ئەتوانین دەنگ و باسی دیاربەکر‬ ‫و مەهاباد و‪...‬هتد بزانین‪ .‬چ زەرەرێکت لە‬ ‫سەتەالیت کردوە‪.‬؟ واتە ئێوە خۆتان دەزانن‬ ‫رۆڵی سەتەالیتی کوردی لە پێکەوە گرێدانی‬ ‫ناوچەکانی کورد دا چەند گرنگە‪ .‬لە پێکەوە‬

‫لە کۆتایی سەدەی‬ ‫نۆزدەوە رۆژنامەمان هەیە‪،‬‬ ‫گۆڤارمان هەیە‪ ،‬کە خۆی‬ ‫لە خۆیدا مانەوەی ئەو‬ ‫سەقافەتە کوردییە‪..‬‬ ‫لەو سەروەتانە دەژمێرێت‬ ‫کە کار لە گوتاری‬ ‫ناسیۆنالیزمی کردوە‪.‬‬

‫گرێدانی هۆشی نەتەوەیی لە دەوری زمانی‬ ‫هاوبەشدا لە رۆشنبیری هاوبەشدا‪ ،‬ئەوە‬ ‫نمونەیەکی بچکۆالنەیە ئەو عەولەمەیەی‬ ‫کە ئەوانە بە خەتەری ئەزانن‪ .‬بێگومان‬ ‫هەندێ لەو کۆنەپەرستانە بە خەتەری‬ ‫ئەزانن چونکە ئەو سنورانە ئەشکێنێ‪ ،‬وە‬ ‫جیهانگیری خەریکە وای لێدێت تۆ بتەوێت‬ ‫و نەتەوێت دەێتە دێتە ناو ژورەکەتەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە مادام بە بێ ئیرادەی منە واتە‬ ‫من رازی بم و رازی نەبم‪ ،‬کەوایە هەوڵ‬ ‫ئەدەم بۆ شتی چاک بەکاری بهێنم‪ ،‬بێینەوە‬ ‫سەر ئابوریش‪ ،‬ئێمە هەمومان لە زودا زۆر‬ ‫دوژمنی ئەمریکا بوین بەاڵم وەرە تەماشای‬ ‫حەزارەتی بکە‪ ،‬تەماشای عیلمی ئەمریکا‬ ‫بکە‪ ،‬تەیارە لەوێوە داکوتوە‪ ،‬کۆمپیوتەر‬ ‫لەوێوە داکەوتوە‪ ،‬دەرمانی گرنگی عیلمی‬ ‫(طب) هەیە لەوێوە داکەوتوە‪ ،‬واتە‬ ‫بەشەرییەت قەرزداری ئەوانە‪ ،‬بۆ نمونە لە‬ ‫زەمانێکدا لە سلێمانی هەزارەها کەس بە‬ ‫ئاوڵە مردوە‪ ،‬هەزارەها بە رشانەوە و بە‬ ‫سیل و تاعون مردوە‪ ،‬دەرمانیان داهێناوە‬ ‫و لەوێوە هێناویانە بۆ واڵتەکەی ئێمە‪،‬‬ ‫تاعون و مەالریا و سیل و رشانەوە و‪...‬‬ ‫هتد نەهێشتوە‪ .‬من چ زەرەرێکم کردوە لە‬ ‫عەولەمە‪.‬؟ ئەوە بەشێکە لە نیشانەکانی‬ ‫عەولەمە‪ ،‬بۆ نمونە کۆمپیوتەر ئێمە دامان‬ ‫نەهێناوە‪ ،‬لە ئەمریکاوە دایان هێناوە‬ ‫و ئێمە سودی لێ ئەبینین‪ ،‬کۆمپیوتەر‬ ‫شتێکی بەکەڵکە یان کەڵکی نییە‪،‬‬ ‫ئوتومبێل شتێکی بە کەڵکە یان نا‪ ،‬رادیۆ‬ ‫و تەلەفزیۆن بە کەڵکە یان کەڵک نییە‪.‬؟‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫رۆشنگەری‪ :‬بەاڵم گومانی ئەوە دەکرێت‬ ‫کە کورد لە بەرامبەر دیاردەی جیهانگیریدا‬ ‫هەمو بە سودی خۆی ئەگەڕێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫نمونە لە روی رۆشنبیری و راگەیاندن‬ ‫و‪ ...‬هتد‪ .‬پێت وا نییە کاریگەری بۆ‬ ‫مەسغی شەخسیەتی کوردی هەبێت‪ ،‬لە‬ ‫روی جیاوازی کەناڵە محەلییەکانی ئێرە و‬ ‫کەناڵەکانی سەتەالیت‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬بۆ مەسغی ئەکات‪،‬‬ ‫بۆ نمونە بڵێین کەناڵی فەزایی ‪C.N.N‬‬ ‫تازەترین هەواڵی دونیات پێ ئەگەیەنێ لە‬ ‫شوێنی روداوەکەوە‪ .‬جەزیرە بە هەمان‬ ‫شێوە‪ .‬ئیتر بۆ مەسغی شەخسیەتی‬ ‫کوردی ئەکات‪ .‬راست ئەکەیت مەسغی‬ ‫شەخسیەتێکی کۆنە پەرست ئەکات‪.‬‬ ‫کابرایەکی کۆنە پەرست کە باوەڕی بە‬ ‫پێشکەوتن نەبوە‪ ،‬ئەوە بۆ ئەوانە راست‬ ‫ئەکەیت‪.‬‬ ‫هەتا من پێم وایە ئەو جۆرە سەقافەتەی‬ ‫کە لە هەندێ فلیم و ئەوانەدا (تەبعەن‬ ‫هەموی نا) چونکە بەشێک لەوانە لە‬ ‫سەتەالیتدا باڵو دەکرێتەوە بە راستی ئەوە‬ ‫لە ناو کۆمەڵگای ئەوروپایدا نییە‪ ،‬لە ناو‬ ‫باڕو شوێنی سۆزانییەکاندا هەیە‪ .‬واتە‬ ‫ئەوە بەو شێوەیە نییە‪ .‬وە لەناو کۆمەڵی‬ ‫ئاسایدا زۆر کەمە‪.‬خێزانی ئاسایی ئەو جۆرە‬ ‫رەفتارە ناکات کە لە کەناڵەکانەوە پیشان‬ ‫ئەدرێت‪ ،‬من باسی ئەوانە ناکەم بەاڵم هەتا‬ ‫لە دروست کردنی یەکسانی لە نێوان ژن‬ ‫و پیاودا لە نێوان کچ و کوڕدا لە نێوان‬ ‫خێزانێک و خێزانێکی تردا‪ ،‬ئەو جۆرە‬ ‫سەقافەتەی کە لە ئەوروپاوە بێت بۆچی‬ ‫مەسغی شەخسیەتی من ئەکات‪.‬‬ ‫لە دوای ئەوە راستە کە تۆ ئاشێکی ئاوت‬ ‫هەبێ‪ ،‬کە ئاشی ئاگر داهاتووە بڵێی وەڵاڵ‬ ‫نابێت ئاشی ئاگر بێتە واڵتەکەمەوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی من ئاشی ئاوم هەیە و ئاشی ئاوەکەم‬ ‫را ئەوەستێ‪ .‬دایمە ئەبێ تۆ بە شوێن‬ ‫شتی پێشکەوتوو تردا بگەڕێیت‪ .‬کابرای‬ ‫هونەرمەندیش ئەگەر هونەرەکەی ئەوەندە‬ ‫دواکەوتو بێت و کەس ئامادە نەبێ گوێی‬ ‫لێ بگرێ‪ ،‬با هەر گۆرانی نەڵێ‪ .‬تەنانەت‬ ‫لە فکری ئابوریدا بۆ نمونە ئەگەر بڵێین‬ ‫پێاڵو لە واڵتەکەی ئێمەدا (‪ )٥٠٠‬دیناری‬ ‫تێدەچێت‪ ،‬لە شوێنێکی وەکو میسر (‪)٢٠‬‬ ‫دیناری تێ بچێت‪ ،‬قازانجمان لەوەدایە کە‬ ‫خۆمان پێاڵو ئینتاج نەکەین‪ ،‬پێاڵو لەوێوە‬ ‫بهێنین‪ ،‬ئەو قاعیدەیە بەسەر هەمو شتێکدا‬ ‫تەتبیق ئەبێ‪ ،‬واتە ئەگەر ئێمە ئۆتۆمبێلێک‬ ‫لە واڵتی خۆمان دروست بکەین (‪ )١٠‬هەزار‬ ‫دۆالری تێ بچێت بەاڵم ئۆتۆمبێلێک کە‬ ‫لە ئەمریکا دروست ئەکرێ بە هەزار دۆالر‬ ‫بگاتە ئێمە‪ ،‬قازانجمان لەوەدایە سەیارەکەی‬ ‫ئەوان بهێنین واز لەوەی خۆمان بهێنین‪،‬‬ ‫بگوازینەوە بۆ شوێنێکی تر و خەریکی‬ ‫شتێکی تر بین هەروەها بۆ ئەوەنە بڵێین تۆ‬ ‫لە رێگەی جیهانگیرییەوە کشتوکاڵت هەیە‪،‬‬ ‫وا نییە‪ ،‬ئەتوانیت کەڵک وەربگریت لە‬ ‫تازەترین تەکنەلۆجیای دونیا بۆ پێشکەوتنی‬ ‫کشتوکاڵەکەت‪ .‬تازەترین داهێنانی دونیا‬ ‫لە رێگەی عەولەمەوە وەرئەگریت لە‬ ‫مەجالی سەمادی کیمیایی‪ ،‬لە مەجالی‬ ‫جۆری تۆوەکاندا و لە مەجالی بەخێو‬ ‫کردندا‪ ،‬ئەتوانی بۆ پیشەسازی سودی لێ‬ ‫وەربگریت‪ ،‬ئەتوانی لە جامیعەکاندا سودی‬ ‫لێ وەربگریت بۆ نەخۆشخانە و شارەوانی‪،‬‬ ‫ئەتوانی ئیسفادەی لێ بکەیت‪ .‬ئیتر شتە‬ ‫خراپەکانی کامانەن‪.‬؟‬ ‫هەروەها لە بواری پزیشکیدا خۆ ئێمە‬ ‫خۆمان دەرمانمان نەدۆزیوەتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ئاوڵە نەمێنێ‪ .‬ئەزانی کاکە جاران ئاوڵە‬ ‫چ موسیبەتێکی گەورە بوە‪ ،‬وەختی خۆی‬ ‫ئەزانی سیل بە هەزاران مرۆڤی کوشتوە‪.‬‬ ‫ئەزانی رشانەوە و تاعون کە باڵو بۆتەوە‬ ‫لە کاتی وا هەبوە بە جارێک لە ماوەی‬ ‫دو مانگدا (‪ )١٠٠‬هەزار ئینسانی کوشتوە‪.‬‬ ‫ئێمە خۆمان دەرمانەکانمان داهێناوە یا لە‬ ‫عالەمدا بۆیان داهێناوین‪ .‬ئەو جل و بەرگەی‬ ‫لە بەرتایە لە کوێوە هاتوە‪.‬؟ کورد دروستی‬ ‫کردوە‪.‬؟ ئەم تەسجیلەی کە ئێستە بە کاری‬ ‫ئەهێنیت ئەمە هی خۆمان نییە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەمە لە دونیاوە بۆمان هاتوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئاخر خۆ ئەوە ئەمڕۆ هەر‬ ‫فەردێک بگری لە فەزای کوردیدا هەمو‬ ‫شتەکانی لە دنیای دەرەوە بۆ هاتوە‪..‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬باشە شتە‬ ‫خراپەکانی چییە‪.‬؟ تۆ باسی ئەوەت کرد‬ ‫کە هونەرمەندێک ناتوانێ هیچ بکات‪ ،‬با‬ ‫گۆرانی نەڵێ‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬هونەر بەشێکی زیندوی‬ ‫ئیحساسی مرۆڤە‪ ،‬ئەگەر نەما‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬چۆن نامێنێ‪،‬‬ ‫ئەمیش هونەری خۆی ئەبێت بەاڵم شتی‬ ‫محەلی قەت لەناو ناچێت‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬من مەبەستم راهێنانی ئەو‬

‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬ ‫فەردانەی کۆمەڵگایە کە واز لە شتەکانی‬ ‫خۆیان ئەهێنێت‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬تۆ ئەبێت تەمەنای‬ ‫ئەوە بکەیت گۆرانی بێژێکی ئێمە بچێتە‬ ‫ئاستی (مایکڵ جاکسن) کە چۆن بوەتە‬ ‫ئەستێرەیەکی جیهانی‪ .‬ئەویش ببێت بە‬ ‫ئەستێرەیەکی جیهانی‪ ،‬تەمەنای ئەوە‬ ‫بکەیت کە ئەویش بچێت لە رێگای ئەو‬ ‫گۆرانییەوە داخلی ئەو منافەسە گەورەیە‬ ‫بێت کە لە جیهاندا هەیە‪ ،‬نەک ئەوەی‬ ‫کە تۆ خۆت پێت وابێت خۆت کەمیت و‬ ‫بچوکیت و هیچ نازانیت و بێ کەڵکیت و‬ ‫بێ مانایت‪ ،‬بۆچی ئەو عوقدەیەمان هەبێت‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬من لەگەڵ ئەو بۆچونەی‬ ‫تۆدام‪ ،‬بە تایبەتی عەرەبەکان ترسێکی‬ ‫زۆر گەورەیان لەو مەسەلەیە هەیە‪ .‬واتە‬ ‫جیهانگیر بە پڕۆسەی سەر ئەمنی خۆیان‬ ‫دەزانن‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬خلیج هەمو ئەترسن‬ ‫چونکە ئینسان لە رێگەی عەولەمەوە ئەزانێ‬ ‫لەم دونیایەدا دیموکراتی هەیە‪ ،‬حزب هەیە‪،‬‬ ‫جەریدە هەیە‪ ،‬پەڕلەمان هەیە‪ .‬خێزانێ‬ ‫ناتوانێ یاری بە موقەدەراتی خەڵکان بکات‪.‬‬ ‫تەبعەن ئەترسن‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بە نمونە ئێستا لە کوێت‪،‬‬ ‫ژنان دەنگ نادەن!‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬بەڵێ وایە‪ ..‬ژن‬ ‫لە هەندێ شوێنی دونیادا سەما دەکات و‬ ‫کورسی دەسەاڵتی بە دەستەوەیە‪ .‬بەشداری‬ ‫پڕۆسەی ئابوری گەورە دەکات‪ .‬لەبەر ئەوە‬ ‫فیعلەن ئەوان ئەبێ ترسیان هەبێ‪ .‬هەمو‬ ‫عەرەبستانی سعودی خێزانەکەیان بریتییە‬ ‫لە (‪ )٥٠٠٠‬هەزار ئەمیر‪ ،‬هەرچی سەروەت و‬ ‫سامانی سعودیە هەیە ئەیخۆن‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫ئەترسن‪ ،‬بۆچی خەڵک وشیار نەبێتەوە‪،‬‬ ‫نەزانی عەدالەتی ئیجتیماعی و مساوات‬ ‫چییە و نەزانێ پەڕلەمان چییە و نەزانێ‬ ‫حزبی معارەزە چییە و نەزانێ جەریدەی‬ ‫معارەزە چییە‪ .‬حقوقی بە شەر چییە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئایندەی ناسیۆنالیزم لە‬ ‫ئەوروپا لە بەردەم دیاردەی جیهانگیریدا‬ ‫بەو چوار چێوەیەی کە جاران بە خۆیەوە‬ ‫بینیویەتی‪ ،‬ئەمێنێتەوە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬رەنگە بەو شێوەیە‬ ‫نەمێنێتەوە‪ ،‬واتە بڵێین ناسیۆنالیزم هۆیەک‬ ‫بێت لە هۆیەکانی هەڵگیرسانەوەی شەڕ‪.‬‬ ‫واتە ئەو ناسیۆنالیزمەی کە کاتی خۆی‬ ‫شەڕی یەکەم و دوەمی لە نێوان ئەو‬ ‫دەوڵەتانەدا هەڵگیرسان بەاڵم منافەسەی‬ ‫لە نێوان ئەم میللەتانە وەکو میللەت لەسەر‬ ‫مستەوای عیلمی و لەسەر مستەوای فەننی‪،‬‬ ‫لەسەر مستەوای سەقافی و یاری و لەسەر‬ ‫مستەوای جامعی و ئەوانە لەسەر ئەو‬ ‫مستەوایانە هەر ئەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ نمونە بەریتانیا ئەم هەمو‬ ‫دەوڵەتانەی ئەوروپا گوشاری بۆ ئەهێنێت‬ ‫بۆ ئەوەی رای بکێشن بۆ ناو یەکێتی‬ ‫ئەوروپا‪ .‬هەتاکو ئێستا ملی نەداوە بۆیان‬ ‫چونکە تا ئێستا منداڵی ئینگلیز رازی نابن‬ ‫بەوەی کە ئەو پاوەنەی رەسمی مەلیکی‬ ‫بەریتانیای تیایە‪ ،‬بیگۆڕن بەو پارەیەی‬ ‫کە مشتەرەکە‪ .‬ئەڵێن ئەمە جۆرێکە لە‬ ‫ناسنامەی نەتەوەیی ئێمە‪ .‬کە پارەی‬ ‫خۆمان نەما‪ ،‬ئەوەمان ون ئەکەین‪ ،‬هەتاکو‬ ‫ئێستا رازی نابن بڕۆنە ناو یەکێتی ئەروروپا‬ ‫و واز لە پارەکەی خۆیان ناهێنن و بیگۆڕان‬ ‫بە پارەکەی تر‪ .‬لەبەر ئەوە مەسەلەی‬ ‫نەتەوەیی هەر ئەمێنێتەوە بەاڵم شکڵەکەی‬ ‫ئەگۆڕێ‪ .‬لە وەرزش و هونەر و داهێنانی‬ ‫زانستی و گۆرانی وتندا خۆی ئەنوێنێ و‬ ‫لە منافەسەی ئابوریدا خۆی ئەنوێنێ‪.‬‬ ‫بۆ نمونە لەم زەمانەیەدا گەورەترین‬ ‫شەڕ‪ ،‬شەڕی ئابورییە‪ .‬بۆ نمونە سەیر‬ ‫ئەکەیت ئەڵمانیا قەت ئامادە نییە واز لە‬ ‫ئابورییەکەی خۆی بهێنێت بۆ ئینگلیز‪ ،‬وە‬ ‫ئینگلیزیش ئامادە نییە واز لە ئابوری خۆی‬ ‫بهێنێت بۆ فەڕەنسا‪ ،‬وە فەڕەنساش ئامادە‬ ‫نییە واز لە ئابورییەکەی خۆی بهێنێت بۆ‬ ‫دەوڵەتەکانی تر‪ .‬ئەوانە لە بەینی خۆیانا‬ ‫منافەسە ئەکەن‪ ،‬شەریکاتی گەورە دروست‬ ‫ئەکەن‪ ،‬بەاڵم ئابوری تایبەتی خۆی هەر‬ ‫ئەهێڵێتەوە‪ .‬رۆشنبیری و هونەری تایبەتی‬ ‫خۆی هەر ئەهێڵێتەوە‪ .‬گۆرانییە تایبەتەکان‬ ‫هەر ئەهێڵێتەوە‪ .‬جامیعەکانی خۆی‬ ‫ئەهێڵێتەوە‪ ،‬ناچێ جامیعەکانی دونیا بکات‬ ‫بە یەک نیزام‪ ،‬مەنهەجی دەرس خوێندن‬ ‫لە مەکتەبەکاندا هەموی بکات بە یەک‪.‬‬ ‫بە هەمویان بڵێ وەرن ئەبێ فێری یەک‬ ‫زمان بین و با هەمومان بە یەک زمان قسە‬ ‫بکەین‪ .‬بە زمانهی جیاوازیش قسە ئەکەین‬ ‫و بە میزاجی جیاوازیش قسە ئەکەین‪ .‬لە‬ ‫هەمان کاتدا ئەو سنورانە کە بوە بە رێگر‬ ‫لە بەردەمی پێشکەوتنی کۆمەڵەکاندا ئەوە‬ ‫کاڵ ئەبێتەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫هەندێ وشە وەکو‬ ‫ناسیۆنالیزم وەکو نەتەوە‬ ‫بزوتنەوەی نەتەوەیی‬ ‫وەکو دەوڵەت‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬نەتەوەی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬ئەمانە لەناو‬ ‫ئێمەدا تێکەاڵو بون‬

‫دەبینین لە فەڕەنسا و هۆڵەندا و ئەڵمانیا و‪...‬‬ ‫هتد‪ .‬ئیتاڵیا دین نەماوە کەچی لە تورکیا بە‬ ‫بەردەوامی ئەم کێشەیە بە بونی هەیە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬جا من قسەت پێ‬ ‫دەبڕم‪ ،‬لێم ببورە‪ .‬من نەموت رەگ و ریشەی‬ ‫دینی دەرهێناوە‪ ،‬من پێموابێت دو رەگ هەیە‬ ‫بە هیچ کەسێک دەرنایەت‪ ،‬یەکێکیان رەگی‬ ‫دینییە لە دەرونی مرۆڤدا هیچ دەوڵەتێک‬ ‫ناتوانێ دەریبێنێت‪ .‬ئەوی تریان رەگی‬ ‫نەتەوەییە واتە رەگی نەتەوایەتیش لە بیری‬ ‫مرۆڤدا کە ئەچەسپێت لە منداڵییەوە بە هیچ‬ ‫جۆرێک بە کەس ناتوانرێت دەربهێنرێت‪ ،‬من‬ ‫مەبەستم ئەوە نەبوە کە رەگی دینی دەرهێنابێ‬ ‫بەاڵم کەمال ئەتاتورک لەسەر مەسەلەی‬ ‫مەزهەب و دین نەهات دەوڵەت دروست‬ ‫بکات‪ .‬دەوڵەتێکی تازەی دروست کرد لەسەر‬ ‫ئەساسی جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت‪ ،‬هەمو‬ ‫قانونێک کە لە تورکیادا هەیە سەرچاوەکەی هی‬ ‫شەریعەتی ئیسالم نییە‪ ،‬شەریعەتی ئیسالمی‬ ‫خستە الوە‪ ،‬لەوەو پێش خەالفەتی نەهێشت‪،‬‬ ‫هەڵیوەشاندەوە‪ .‬شەرعیەت لەوەو پێش بڵێین‬ ‫بنچینەی قانونەکانی دەوڵەتی عوسمانی بوە وە‬ ‫ئیشیان بە شەرعیەت دەکرد لە مەحکەمەکان‪،‬‬ ‫ئەوان شەرعیەتیان سەرونگوم کرد‪ ،‬قانونی‬ ‫تازە دانراوی هێنا کە سەرچاوەی هەمو‬ ‫قانونەکانی ئەوروپا و ئەوانەیە‪ ،‬دینی دەوڵەتی‬ ‫رەسمی کە ئیسالم بوو ئەسڵەن ئەمەی هەر‬ ‫البرد‪ ،‬بەاڵم ئەوە بە مانای ئەوە نایەت لە‬ ‫چوارچێوەی دەوڵەتەکەدا موسوڵمانی هەر لێ‬ ‫نییە‪ ،‬موسوڵمانی تێدایە بەاڵم دەوڵەتەکەی‬ ‫دەوڵەتێکی ئیسالمیش نییە‪ ،‬لە ئەوروپاش‬ ‫دین نەفەوتاوە‪ ،‬لە شوێنێکی وەکو ئەڵمانیا دو‬ ‫حزبی گەورە هەیە کە منافەسەی یەکتر دەکەن‪،‬‬ ‫یەکێکیان سۆسیال دیموکراتە‪ ،‬ئەوی تریان‬ ‫کریستیان دیموکراتە‪ .‬واتە مەسیحی دیموکرات‬ ‫ئەوانە هەمو ئەو حزبانەن کە لە ئەوروپا الیەنی‬ ‫کۆنە پارێزی ئەگرن‪ .‬بەشێک لەوانە دینیان‬ ‫تێکەاڵوی ئیشەکانیان کردوو‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬راکردنی مستەفا کەمال‬ ‫ئەتاتورک لە دەست سوڵتان و پیاوەکانی بۆ‬ ‫ناو کوردستانی تورکیا‪ ،‬دواتر بە کارهێنانی‬ ‫پیاوانی ئاینی و شێخە کوردەکان دژ بە‬ ‫سوڵتان و لە کۆنگرەیەکدا کە نوێنەری زیاتر‬ ‫لە (‪ )٥٤‬ویالیەت بەشداری کردوە‪ ،‬کە بۆ خۆی‬ ‫قورساییەکی گەورەی هەبوەو رێکیخستون‪،‬‬ ‫شەڕی بە کوردەکان کردوە بەاڵم کە دەوڵەتی‬ ‫عیلمانی تورکی دروست بو هەر وەک وەزیری‬ ‫دادی ئەوکاتەی تورکیا وتویەتی “تورکیا مافی‬ ‫ئەو کەسانەیە کە تورکن” سەرجەم مافەکانی‬ ‫تری نەتەوەکانی ناو تورکیا پێشێل کردوە‪.‬‬ ‫بەڕێزت چۆن ئەو هەڵوێستە مێژوییە لێک‬ ‫دەدەیتەوە وە چۆن فکری سیاسی کوردی‬ ‫و بزوتنەوەی ناسیۆنالیستەکەی لەو کاتەدا‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫هەڵدەسەنگێنی‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من حەز ئەکەم هەندێ‬ ‫شتت بۆ راست بکەمەوە‪ ،‬یەکەم مستەفا کەمال‬ ‫راینەکردوە‪ .‬مستەفا کەمال بە رەسمی و‬ ‫لەالیەن حکومەتی تورکی ئەو زەمانە کردویانە‬ ‫بە موفەتیشی گشتی جەیش‪ ،‬پشکنەری گشتی‬ ‫جەیش دانراوە‪ ،‬هاتوە لە پێشدا قسەی نەکردوە‬ ‫کە من ئەوەم بە دەستەوەیە‪ ،‬هاتوە بۆ ناوچەی‬ ‫ئەنەدۆڵ‪ ،‬لە ناوچەی ئەنەدۆڵەوە ئینجا دەستی‬ ‫کردوە بە فەرماندەی لەشکرەکان و فەرماندەکان‬ ‫و باسی ئەوەی کردوە کە ئەستەنبوڵ واڵتێکی‬ ‫داگیر کراوە لەالیەن هێزی هاوپەیمانەکانەوە‪،‬‬ ‫خەلیفە ئیرادەی نەماوە‪ ،‬هەرچییەکی پێ دەڵێن‬ ‫بۆی ناکرێ‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەمان تازەکردنەوەی‬ ‫تورکیا بە شێوەیەکی نوێ ئەنجامی بدەن‪ .‬تەنیا‬ ‫شێخ نەبوە ئەو زەمانە بەشێک لە (نوخبەی)‬ ‫هەڵبژاردنەی رۆشنبیرەکانی کورد بوە لە‬ ‫تورکیا‪ ،‬واتە ئەوانەی کە بەشدارییان کردوە‬ ‫لە کۆنگرەی ئەرزرۆمدا یان لە کۆبونەوەکانی‬ ‫تردا بەشێک بون لە رۆشنبیرەکانی کورد‪،‬‬ ‫ئێمە بێگومان من شارەزایم لە تورکیا نییە‪،‬‬ ‫تورکی نازانم بەاڵم هەمو ئەو کەسانەی کە‬ ‫تورکی ئەزانن‪ ،‬ئەو زەمانە (مستەفا کەمال)‬ ‫یەکێک بوە لەو کەسانەی کە بەڵێنی داوە بە‬ ‫کورد‪ ،‬وتویەتی لە دوای شەڕی سەربەخۆیی‬ ‫پاش ئەوەی کە داگیرکەرەکانمان دەرکرد‬ ‫پاش ئەوەی کە واڵتەکەمان رزگاری بو‪،‬‬ ‫حەلی کورد ئەسەلمێنن وە ئێستا وەکو لە‬ ‫دیکۆمێنتارییەکانی ئەو زەمانەیەدا قسەکانی‬ ‫کەمال ئەتاتورکیان دەرهێناوە کە ئەو زەمانە‬ ‫لە کۆنگرەکانی ئەو کاتەدا بەڵێنی داوە بە‬ ‫کوردەکان‪ ،‬وتویەتی ئێستا ئێوە هاوکاری لەگەڵ‬ ‫ئێمەدا بکەن‪ ،‬لە پاشاندا کە ئێمە سەرکەوتین‬ ‫مافی خۆتان ئەدەینێ‪ ،‬دوایی پەشیمان‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬جا بێگومان پەشیمان بونەوەی‬ ‫ئەوانە دو جۆر تەفسیر ئەکرێ‪ ،‬تەفسیری‬ ‫یەکەمیان ئەگەر مارکسیانە تەفسیری بکەیت‪،‬‬ ‫ئەڵێ ئەمە جواڵنەوەیەکی بۆرژوازی نەتەوەییە‬ ‫عادەتەن‪ ،‬بەڵێنەکانی خۆی ناباتە سەر لەبەر‬ ‫ئەوە هەرکاتێ دەسەاڵتی هەبو نەتەوەکانی‬ ‫تر ئەچەوسێنێتەوە‪ ،‬وە ئەتوانێ بە جۆری‬ ‫تریش تەفسیری بکەیت کە ئەم کابرایە نەتەوە‬ ‫پەرستە وەکو هەمو ئەو نەتەوە پەرستانەی کە‬ ‫لە ئەڵمانیا و لە ئیتاڵیا و لەو شوێنانەدا پەیدا‬ ‫بوە‪ .‬نەتەوەکەی خۆی بە گەورەتر زانیوە‪ ،‬ئەم‬ ‫حەقی ئاغایەتی هەیە‪ ،‬ئەبێ خزمەتکاری بۆ ئەو‬ ‫بکەن و سەقافەتی ئەم بەرزترە لە هی ئەوان‪،‬‬ ‫خوێنی ئەمان پاکترە لەوان‪ ،‬خۆی بە قۆزتر‬ ‫و جوانتر و ئازاتر لە خەڵکەکانی ترو ئا لەم‬ ‫بابەتانە ئەتوانی بەم جۆرە تەفسیری بکەیت‪،‬‬ ‫واتە بە هەرحاڵ وەکو باسم کرد تەرازوی‬ ‫هێز ئەو زەمانە بە قازانجی کورد نەبوە‪ ،‬هی‬ ‫ناوخۆمان حساب بکەیت تورک وەکو دەوڵەت‬ ‫خۆی گرتوەتەوە بە تایبەتی مستەفا کەمال‬ ‫سەیتەرەی کردوەتەوە بەسەر هەمو تورکیادا‬ ‫هێزی ئەو زۆر زیادتر بەهێزتر بوە لە هێزی‬ ‫کورد‪ .‬هی دوەمیش من دێمەوە سەر ئەوەی‬ ‫کە هەتا ئەگەر ئێمە بەهێزتریش بوینایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ستراتیجی جواڵنەوەی نەتەوەیی کورد کە بریتی‬ ‫بوە لە دروست کردنی دەوڵەتی سەربەخۆیی‬ ‫کورد‪ ،‬لەگەڵ قازانجی دەوڵەت گەورەکانی ئەو‬ ‫زەمانەی دونیا کە پێیان دەوترێت دەوڵەتە‬ ‫ئیمپریالیستەکان‪ ،‬گونجاو بوایە سازاو و ئامادە‬ ‫بوایە بێگومان ئێمەش دەوڵەتی خۆمانمان‬ ‫دەبو‪ ،‬تۆ هەرچەند سەیر دەکەیت ئەو هەمو‬ ‫دەوڵەتەیان بۆ دروست کردون بەبێ ئەوەی کە‬ ‫بەقەدەر ئێمە خەباتیان کردبێ! چونکە قازانجی‬ ‫ستراتیجی بەریتانیا لەوەدا بوە ئەم دەوڵەتانە‬ ‫دروست بکات‪ ،‬واتە ئەو قازانجە لەگەڵ ئێمە‬ ‫قازانجی ناوکۆیینەبوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ میللەتانی‬ ‫تردا دیارە قازانجی ناوکۆیی هەبوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بەالی تۆوە نهێنی ئەو‬ ‫گۆڕانکاریانە بۆ بەو ئاڕاستەیەدا تێپەڕیوە کە لە‬ ‫بەرژەوەندی دەوڵەتی کوردیدا نەتەوەیە‪.‬؟ وە‬ ‫بۆ چ سیاسییەکانی کوردی‪ ،‬رۆشنبیرەکانی‪..‬‬ ‫هتد نەیانتوانیوە ببنە هەوێنی دەوڵەتی کوردی‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬ئاخر من بۆم باس‬ ‫کردی ئەو زەمانە زلهێزی دونیا بەریتانیا بوە‪،‬‬ ‫پەیمانی گەورەی سایکس بیکۆ لە ئارادا بوو‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬مەبەستم لەوەیە کورد بۆ‬ ‫نەیتوانیوە دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی دروست‬ ‫بکات‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬ئاخر بۆ نەیتوانیوە‪.‬؟‬ ‫شەریف پاشا رۆیشتوە بۆ پاریس مافەکانی‬ ‫کوردی خستە گرنگترین پەیماننامەی‬ ‫نێودەوڵەتیەوە بۆ یەکەمین جار کێشەی کوردی‬ ‫کرد بە مەسەلەیەکی نێودەوڵەتی‪ .‬سێ ماددە‬ ‫لە پەیمانی سیڤەر لەسەر مەسەلەی کورد بوە‪،‬‬ ‫شێخ مەحمود لەگەڵ ئینگلیزەکاندا گفتوگۆی‬ ‫کردوە‪ ،‬کاغەزی نوسیوە بۆ لینین‪ ،‬هەوڵیان‬ ‫داوە بەاڵم ئەو ستراتیجەی کە بەریتانیا هەیبوە‬ ‫بۆ نەخشە کێشانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەوەدا‬ ‫بەشی کوردی تێدا نەبوە‪ ،‬شێخ مەحمود‬ ‫هەوڵیدا دەوڵەتی سەربەخۆ دروست بکات‪ ،‬بە‬ ‫تەیارە هاتن سەرکوتیان کرد‪ ،‬هێزیان هێنا بە‬ ‫زۆر لکاندیان بە دەوڵەتی عێراقەوە‪ .‬کوردەکانی‬

‫تورکیا راپەڕینیان کرد ساڵی ‪ ١٩٢٥‬بوو‪ ،‬لە‬ ‫خوێندا غەرقیان کرد‪ .‬لە ‪ ١٩٢٧‬بۆ ‪١٩٣٠‬‬ ‫شۆڕشی ئاگری داخ بو دیسانەوە سەرکوتیان‬ ‫کرد‪ .‬لە سەرکوت کردنەکەشدا فەڕەنسا و‬ ‫بولشەویکی روسی ئەو زەمانە یارمەتی تورکیای‬ ‫داوە بۆ سەرکوت کردنی کورد‪ ،‬لەمالوە ئینگلیزی‬ ‫یارمەتی حکومەتی عێراقی داوە بۆ سەرکوت‬ ‫کردنی کورد‪ .‬لە ئێران ئینگلیز و روسیا یارمەتی‬ ‫رەزا شای داوە بۆ ئەوەی کە جواڵنەوەی کورد‬ ‫سەرکوت بکرێ‪ ،‬لەبەر چی بوە‪.‬؟ تۆ وەرە لێکی‬ ‫بدەرەوە‪ ،‬بۆ نمونە ئەو زەمانە روسیا شۆڕشی‬ ‫بەلشەویکی تێدا ئەبێ‪ ،‬شۆڕشێک دروست ئەبێ‬ ‫کە نیزامێکی سۆسیالستی دێنێتە پێشەوە‪ .‬ئەم‬ ‫نیزامە دەبێتە خەتەری هەرە گەورە بۆ سەر‬ ‫دونیای سەرمایەداری‪ ،‬دوژمنی ژمارە یەکی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی سەرتاسەری واڵتانی‬ ‫ئەوروپا و ئەمریکا‪ ،‬ئەبێتە کۆمۆنیزم‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوە ئەیانەوێ چی بکەن‪.‬؟ ئەیانەوێ دەوڵەتی‬ ‫تازەی سۆڤیەتی موحاسەرە بکەن‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫موحاسەرەی بکەن خۆیان نایەنەوێ هاوسنور‬ ‫بن لەگەڵیاندا بۆ ئەوەی توشی کێشە نەبن‬ ‫لەگەڵیاندا ئەیانەوێ کۆمەڵی دەوڵەتی وا لە‬ ‫ئەترافی بێت کە ئەمانە ببن بە دەوڵەتی حاجز‪،‬‬ ‫ببن بە دەوڵەتی لەمپەڕ لە نێوان ئەمانداو لە‬ ‫نێوان نفوزی واڵتانی تردا‪ ،‬لەبەر ئەوە پێیان‬ ‫خۆش بوە تورکیا و ئێران زیندو بێتەوە وە‬ ‫ئەفغانستان زیندو بێتەو‪ ،‬ئەم سێ دەوڵەتەش‬ ‫دەوڵەتن و نوساون بە دەوڵەتی سۆڤیەتی‬ ‫ئەو زەمانەوە‪ ،‬لەبەر ئەوە کە ئینگلیزەکان‬ ‫پشتیوانییان لە حکومەتی مەرکەزی ئەو واڵتانە‬ ‫کرد و لە بەرامبەردا روسیای سۆڤیەتیش بۆ‬ ‫ئەوەی ئەم واڵتانە نەبن بە نۆکەری ئینگلیز‬ ‫و نەبنە پایەگای پالنگێڕان لە دژی یەکێتی‬ ‫سۆڤیەت‪ ،‬ئەوان هەوڵیان داوە پەیوەندی‬ ‫چاکیان لەگەڵ دروست بکەن‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬پێتوایە بەشێکی سەرەکی ئەو‬ ‫هۆکارانە بگەڕێتەوە بۆ الوازی پەیوەندی کورد‬ ‫بە دنیای دەرەوەی خۆی؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە ناگەڕێتەوە بۆ‬ ‫پەیوەندی سلبی بە دەرەوە! لەم دنیایەدا‬ ‫تۆ باسی ناسیۆنالیزم دەکەیت‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫گرنگترین شتی ناسیۆنالیزم ئەوەەیە کە ئەبێ تۆ‬ ‫ئامانجی نەتەوەییەکەت دیاری کراو بێت‪ .‬ئەبێ‬ ‫بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان دیاری کراو بێت کە‬ ‫چییە‪.‬؟ بەبێ ئامانجی نەتەوەیی و و قازانجی‬ ‫نەتەوەیی ناسیۆنالیزم وەک بزوتنەوەیەک بونی‬ ‫نابێت‪ ،‬بۆ نمونە هەمو نەتەوەیەک لە دونیادا‬ ‫هەوڵ ئەدات‪ ،‬بۆ جێبەجێ کردنی قازانجە‬ ‫نەتەوەییەکانی خۆی‪ ،‬ئیتر ئەگەر لەسەر‬ ‫حسابی میللەتانی تریش بێت بەالیەوە گرنگ‬ ‫نییە قازانجی نەتەوەیی‪ .‬ئیمپریالیزمی بەریتانی‬ ‫لەو قۆناغەدا لە مەسەلەی نەوت دابو لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ .‬سەرچاوەکانی نەوتیش‬ ‫کەوتۆتە واڵتەکەی ئێمەوە‪ ،‬رێگەی رێپەڕبونی‬ ‫نەوت بوە بە واڵتانی عەرەبیدا لەبەر ئەوە ئێمە‬ ‫نەمانتوانیوە خواستەکانی خۆمان جێبەجێ‬ ‫بکەین ئەگەر واڵتەکەی ئێمە سەربەخۆ بوایە‪.‬‬ ‫رۆژێک لە رۆژان دەوڵەتی عەرەبی سوریا ئەمانە‬ ‫رێگایان بگرتایە لە تێپەڕبونی نەوت چ لە خلیج‬

‫لە واڵتی ئێمە نە‬ ‫شاری گەورە دروست‬ ‫بووە‪ ،‬نە (تراکمی)‬ ‫سەرمایە دروست بوە‪،‬‬ ‫نە خوێندنگەی گەورەی‬ ‫تێدا دروست بووە‪ ،‬چونکە‬ ‫هەمیشە لە ژێر لولەی‬ ‫تفەنگی نەتەوەی لە‬ ‫خۆمان بەهێز تردا بووین‬

‫وە بڕوات چ لە دەریای سپی ناوەڕاستەوە‪.‬‬ ‫عەرەبەکان ئەیانتوانی رێگەی لێ بگرن لەبەر‬ ‫ئەوە هاتن ئەو پارچەیەی کوردستانیان‬ ‫نوسان بە دەوڵەتێکی عەرەبییەوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫تێپەڕاندنی نەوت هەم سەیتەرەیان بەسەر هەبێ‬ ‫هەم تێپەڕاندنی نەوت ئاسان بێت‪ ،‬لەو واڵتانەدا‬ ‫ئێمە قازانجێکی مشتەرەکمان لەگەڵ ئینگلیزدا‬ ‫نەبوە‪ .‬ئینگلیز قازانجە مشتەرەکەکەی لەگەڵ‬ ‫عەرەبدا بوە لەبەر ئەوە دەوڵەتی بۆ عەرەب‬ ‫دروست کرد بۆ ئێمەی دروست نەکرد‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬یەک را هەیە لە دابەشکردنەوەی‬

‫نەخشەکانی ئەم ناوچەیە‪ ،‬ئەوەی ئێستا پێی‬ ‫دەڵێن عێراق و ئەو پارچەی کورد کە بەر عێراق‬ ‫کەوتوە‪ ،‬گوایە دو ئامانجی هەبوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫بەڕێزتان باسی کردوە‪ ،‬رایەکی تریش هەیە بۆ‬ ‫راگرتنی تەوازن بوە لە نێوان سوننە و شیعە؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬کۆمەڵێ سەبەب‬ ‫هەیە‪ .‬ئەوەی کە من باسم کرد یەکێکە لە‬ ‫سەبەباکان‪ ،‬بەاڵم یەکێکی تر لە هۆکارەکان‬ ‫ئەوەیە راگرتنی تەوازنی تائیفی لە نێوان سوننە‬ ‫و شیعەدا‪ ،‬مەلیک فەیسەڵ خۆی باسی کردوە‪.‬‬ ‫ئەو بە ئینگلیزەکانی وت من ئامادە نیم بڕۆم ببم‬ ‫بە مەلیکی واڵتێکی شیعە‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەگەر‬ ‫ویالیەتی موسڵ نەخەنە سەر عێراق‪ ،‬عێراق‬ ‫وەک دەوڵەتێکی بێ سەر وایە! وەکو الشەیەکی‬ ‫بێ سەر وایە من نابم بە مەلیکی‪ .‬واتە هەم لە‬ ‫رووی ئابورییەوە ویالیەتی موسڵ هێزێک بوە بۆ‬ ‫دەوڵەتی عێراق چونکە ئەو زەمانە بەتایبەتی‬ ‫گەنمی هەبوە‪ ،‬نەوت و ئاوی هەبوە‪ .‬ئەم جۆرە‬ ‫شتانەی هەبوە‪ .‬سەرچاوەی سامانێکی گەورە‬ ‫بوە بۆ عێراق‪ ،‬لە هەمان کاتدا تەوازنی تایفی‬ ‫راگرتوە تا ئێستاش تەوازنی تایفی لە عێراقدا‬ ‫کورد رایگرتوە‪ .‬بەڵێ راستە ئەوە قسەیەکی‬ ‫تەواوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬گەر ئەوانی باس کرابێت‬ ‫پەیوەندییەکانی کورد بوبێت بە دەرەوە‪ ،‬با‬ ‫بڵێین پەیوەندییەکانی بە ناوەوەی خۆی‪،‬‬ ‫گەر پەیوەندییەکی خێاڵیەتی بوبێت‪.‬؟ هەر‬ ‫کۆمەڵگا ئابورییەکەی‪ ،‬ئابورییەکی جەنگی‬ ‫پەالمارداری ئەبێت کە بنەمای ئابورییەکەشی‬ ‫جەنگی پەالمارداری بو‪ ،‬دیارە سەرمایە کەڵەکە‬ ‫نابێت کە سەرمایە کەڵەکە نەبو دیارە بازاڕ‬ ‫دروست نابێ‪ .‬ئەنجا نەتەوە دروست نابێ‪ .‬پێت‬ ‫وانییە ئەوە ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو پەیوەندییە‬ ‫خێاڵیەتییە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬دور نییە وابێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوە عەرەبستانی سعودیە‪ ،‬خێڵیش بوە و‬ ‫دەوڵەتیان دروست کردوە‪ .‬دەوڵەتەکانی خلیج‬ ‫هەمویان لەسەر ئەساسی خێڵ دروست بون‪،‬‬ ‫دەوڵەتیان هەیە و پایتەخت و ئااڵیان هەیە‪،‬‬ ‫هەندێکیان پەرلەمان و وەزارەتیان هەیە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بەو مانایەی خێڵ لە هەناوی‬ ‫رۆحێکی نەتەوەییە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من پێم وابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆ گەشەکردنی مرۆڤایەتی ئاوەها رۆشتووە‪.‬‬ ‫سەرەتا تاکە ئەنجا خێزانە ئینجا بنەماڵەیە‬ ‫ئینجا خێڵە‪ ،‬لە خێڵ گەورەتر ئینجا ئینتیمای‬ ‫نەتەوایەتیی تێدا دروست ئەبێ‪ ،‬واتە‬ ‫خێڵ نیشانەی دواکەوتنی کۆمەڵە‪ .‬نیشانی‬ ‫پێشکەوتن نییە!‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئەوە زیاتر رایەکی ئیبن‬ ‫خەلدونە کە ئەڵێ “خێڵ لە هەناوی خۆیدا‬ ‫هەڵگری رۆحی نەتەوەییە”‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬مومکینە بۆ زەمانی‬ ‫ئەوان وا بوبوێ‪ ،‬بۆ زەمانی ئێمە ئەسڵەن خێڵ‬ ‫رێگری بەردەم یەکبونی هەستی نەتەوەییە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئەگەر بزوتنەوەی ناسیۆنالیزم‬ ‫گۆڕانێک بوبێت لە مێژودا لە قەدەرێکەوە‬ ‫بۆ چارەنوسێکی هاوبەش‪ .‬بە دوای خۆیدا‬ ‫دنیایەک گۆڕانکاری دروست کردنی لە نەخشەو‬ ‫دەسەاڵت و حەقیقەتەکاندا تا چەند دەتوانین‬ ‫رۆڵی نوسین بە زمانە لۆکاڵییەکانەوە (محەلی)‬ ‫ناوچەیی لەو گۆڕانە مێژوییەی ناسیۆنالیزمیدا‬ ‫بنرخێنین‪.‬؟‬ ‫وە بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کورد لە کوێی‬ ‫ئەو گۆڕانانەدا دەوەستێ‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من دیسانەوە دێمەوە‬ ‫سەر باسی ئەوەی کە حاڵەتەکان شتی لەیەکچو‬ ‫یان هاوبەشی هەیە‪ ،‬هاوبەسی لەیەکچوشیان‬ ‫هەیە‪ .‬بۆ نمونە ئوسترالییەکان هەمویان‬ ‫بە زمانی ئینگلیزی قسە دەکەن‪ ،‬خۆشیان‬ ‫بە ئینگلیز نازانن‪ .‬ئەمریکاییەکان بە زمانی‬ ‫ئینگلیزی قسە دەکەن‪ ،‬خۆشیان بە ئینگلیز‬ ‫نازانن‪ .‬فلیپین بە زمانی ئینگلیزی قسە دەکەن‪،‬‬ ‫خۆیان بە ئینگلیز نازانن‪.‬‬ ‫هندستان تا چەند ساڵ لەمەو پێش بە‬ ‫زمانی ئینگلیزی نوسین و ئەوانەیان کردوە‪.‬‬ ‫وایە زمان لە هەندێ میللەتدا عامیلێکی گرنگ‬ ‫نییە لە دروست کردنی نەتەوەدا‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫نیسبەت کوردەوە‪ ،‬واتە ئەو پڕۆسە مێژوییەی‬ ‫کە هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬زمان بوەتە یەکێک لە‬ ‫کۆڵەکە گرنگەکانی نەتەوەی کورد‪ .‬ئەوەی‬ ‫کە تۆ باسی دەکەیت‪ ،‬بەڵێ نوسینی کوردی‬ ‫دەورێکی زۆر گرنگی هەبوە‪ .‬لە دروست کردنی‬ ‫هۆشی نەتەوەیی کورد‪ ،‬یا لەوەی کە کورد‬ ‫خۆی جیا بکاتەوە لە میللەتەکانی تر‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬واتە نوسینمان هەیە کە‬ ‫بتوانێ رۆحی نەتەوایەتی بوروژێنێ و مەعریفە‬ ‫و شێوازی پەیوەندییە نەتەوایەتی و بزوتنەوە‬ ‫رەواکەی دیاری بکات‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە رۆحی نەتەوایەتی‬ ‫لە ناوچەکەدا تازەیە‪ .‬رۆحی نەتەوایەتی وەکو‬ ‫ئەمین زەکی بەگ کە باوکی مێژوی کوردە‪ ،‬لە‬ ‫پێشەکی کتێبەکەیدا ئەڵێ “ئەو زەمانەی کە‬ ‫ئێمە ئەفسەر بوین لە زەمانی عوسمانلییەکاندا‪،‬‬ ‫چونکە وشەی عوسمانلیمان بەکار دەهێنا‪ ،‬کەس‬ ‫بیری لەوە نەکردەوە کە ئەمە فاڵن نەتەوەیە و‬

‫‪7‬‬ ‫ئەوە فیسار نەتەوەیە‪ .‬وەختێ تورکەکان خۆیان‬ ‫جیا کردەوە و چون بە دوای مێژوی خۆیاندا‬ ‫گەڕان‪ ،‬بزانن ئەسڵی تورک چییە و ناوی‬ ‫تورکیایان هێنایە پێشەوە‪ .‬ئێمەش فێری ئەوە‬ ‫بوین ناوی کورد بهێنینە پێشەوە‪ ،‬وە منیش‬ ‫چوم کتێبخانەکان گەڕام بۆ ئەوەی بزانم ئەسڵی‬ ‫کورد چییە” کەواتە بەو مانایە شتێکی تازەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە مانای ئەوە نییە کە جواڵنەوەی‬ ‫کوردیی نەبوە و بزوتنەوەی نەتەوەیی کوردی‬ ‫نەبوە و فاڵن نەبوە‪ .‬یان بە مانای ئەوەی کە تۆ‬ ‫پێت وابێت یەکێک ئەبێ هەزار ساڵ لەوەو پێش‬ ‫مانیفێستێکی دەر کردبێ‪ ،‬لەسەر قەومیەتی‬ ‫ئینجا ئەوە قەومییەتە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬نەخێر من مەبەستم ئەوە نییە‪،‬‬ ‫مەبەستم قسە کردنە لەسەر ناسیۆنالیزمی‬ ‫کوردی و نوسین‪...‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬ئەگینا کاکە‪ .‬تۆ باسی‬ ‫مەم و زین بکە‪ ،‬مەم و زین چەند ساڵ لەمەو‬ ‫پێش نوسراوە‪ .‬دە لە مەم و زیندا باسی‬ ‫دروستکردنی دەوڵەتی کوردی دەکات‪ ،‬باسی‬ ‫ئەوە دەکات ئەڵێ ئەگەر ئێمەش دەوڵەتمان‬ ‫هەبوایە زمانەکەمان رەواجی ئەبو‪ ،‬وا ئەبو‪،‬‬ ‫ئەمە ئەبو‪ !.‬ئەوە بڵێم لە باکووری کوردستاندا‪،‬‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان کە بە دەیان داستانی‬ ‫گرنگ بە لەهجەی هەورامی هۆنراوەتەوە‪،‬‬ ‫داستانی دینی و داستانی سیاسی تیادایە‪،‬‬ ‫داستانی جەنگی و دڵداری و‪ ،‬کۆمەڵێ شتی لەو‬ ‫بابەتانە هەیە کە ئەگەر ئێمە بە دوایدا بگەڕێین‪،‬‬ ‫بەڵێ زۆر شت لە هەمویاندا پێک دەهێنن‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە خانای قوبادی باسی ئەوە دەکات و ئەڵێ‬ ‫“زمانی فارسی وایە و شیرینە‪ ،‬عەرەبی وایە و‬ ‫بەاڵم کوردی لە هەمویان خۆشترە” ئێ باشە‬ ‫ئەگەر کابرایەک هەستی نەتەوایەتی نەبێت‬ ‫ناچێت شیرین و فەرهاد چەند هەزار بەیتە‪،‬‬ ‫هەموی تەرجومە بکات بۆ زمانی کوردی!‬ ‫لەبەر ئەوەی زمانی کوردی شیرینترە لە زمانی‬ ‫فارسی‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬من مەبەستم لەوەیە بۆ نمونە‬ ‫نوسەرێکی سەردەمی رێنیسانس کە (فرانسیس‬ ‫بیکون) پێی وایە کە نوسین و چاپەمەنی بە تەنها‬ ‫شێوازی حاڵی جیهانیان گۆڕی‪ .‬واتە رۆڵێکی‬ ‫ئەوەندەی بینیوە لەسەر رەوتە گشتییەکەی‬ ‫جیهان‪ ،‬کە ئەبێتە شێوازی پەیوەندییەکانی‬ ‫جیهان بە جۆرێک دابڕێژێتەوە‪ .‬من هەندێ‬ ‫ژمارەم لەسەر ئەو حاڵەتانە نوسیوە‪ ..‬کە تاکو‬ ‫ساڵی ‪ ١٥٠٠‬بیست هەزار کتێب نوسراوە‪ ،‬کە بە‬ ‫زمانی التینییە‪ ،‬لە ساڵی ‪١٥٠١‬دا واتە ساڵێک‬ ‫لە دوای ئەوە ‪ ٨٨‬کتێب نوسراوە‪ ،‬کە تەنها‬ ‫‪٨‬دانەیان بە زمانی التینییە‪ ،‬ئینجا لە سااڵنی‬ ‫دواییدا زمانە لۆکاڵییەکان رۆڵیان بینیوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬ئاخر التینی زمانێکی‬ ‫مردو بوە‪ ،‬بەس بۆ کەنیسەکان بەکار هاتوە‪.‬‬ ‫واتە کەس نەبوە بە زمانی التینی قسە بکات‪،‬‬ ‫تەنها بۆ نوسین بەکار هاتوە‪ .‬نەتەوەیەک نەبوە‬ ‫لەو زەمەنەدا بە زمانی التینی قسە بکات‪،‬‬ ‫رەنگە پێشتر هەبوبێ‪ ،‬التینی تەنها زمانی‬ ‫رەسمی کەنیسە و نوسین و ئەوانە بوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬من باسی نوسین ئەکەم‪،‬‬ ‫ئایا نوسین لەالی ئێمە هەمان ئەو مەهامەی‬ ‫هەڵگرتوە کە لە ئەوروپا و لە شوێنەکانی‬ ‫تردا هەڵیانگرتووە‪ .‬واتە دەعمی حەرەکەی‬ ‫ناسیۆنالیزمی کوردی بکات‪ ،‬تەبعەن ئەوە‬ ‫مەجموعەیەک نوخبە نوسیویەتی ئایا دابەزیوە‬ ‫بۆ ناو فەردەکانی کۆمەڵگەی کوردی‪ ،‬واتە‬ ‫رۆحێکی نەتەوایەتی دروست بکات کە هەوڵدان‬ ‫بێ لە پێناوی مانەوەدا‪ ،‬هەوڵدان بێ دامەزراندنی‬ ‫کیانی سەربەخۆی کوردی‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬جارێ نوسین لە ناو‬ ‫خوێندەوار باڵو ئەبێتەوە‪ ،‬کورد ژمارەیەکی‬ ‫زۆر زۆر نەخوێندەواری تێدایە‪ ،‬خۆ ئەگەر‬ ‫بە نیسبەت حسابی بکەین‪ ،‬بەشی زۆری‬ ‫نەخوێندەوار بوە‪ ،‬ئیتر نوسین چۆن تێیدا باڵو‬ ‫ئەبێتەوە‪ ،‬جا تۆ ئەگەر باسی نوسین بکەیت‬ ‫باشە رۆژنامەی کوردستان لە ساڵی ‪١٨٩٨‬‬ ‫لە قاهیرە دەرچووە‪ ،‬پەیامەکەی چی بوە‪.‬؟‬ ‫پەیامەکەی کوردایەتی بوە!‬ ‫ڕۆشنگەری‪ :‬زۆر لە موفەکەرە سیاسییەکان‬ ‫پێێان وایە کە بزوتنەوەی ناسیۆنالیستی هیچ‬ ‫ناگەیەنێ گەر کار بۆ پێکهێنانی دەوڵەتی‬ ‫نەتەوە نەکات‪ .‬دیارە دەوڵەتی نەتەوە لە روی‬ ‫فکرییەوە بە لە دایکبوی مۆدێرنە دەزانرێت‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی رزگاری خوازی کورد تا چەند‬ ‫سودمەند بوە لەو شەپۆلە نوێگەراییانەی باس‬ ‫دەکرێت؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە دەوڵەت بەو‬ ‫مانایەی کە لە ئەوروپا باڵوکراوەتەوە هیچ‬ ‫مانایەکی نییە لەالی ئێمە‪ .‬پێموایە کە ئەڵێن‬ ‫دەوڵەتی نەتەوە‪ ،‬پێمانوایە هەموی لە یەک‬ ‫رەگەزن‪ ،‬وە کە تۆ باسی دەوڵەتی دەکەیت‪،‬‬ ‫پێتوایە ئەبێ هەر کوردی تیا بێ‪ ،‬واتە بۆ‬ ‫کورد دەوڵەتەکە دروست ببێ‪ .‬وشەی ئیتینیکی‬ ‫مانای نەیشین نییە لە ئەوروپا‪ ،‬ئەو مانایەکی‬ ‫سیاسی و قانونی هەیە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬باشە عونسوری دوەم کە‬ ‫ئیرادەیە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬تۆ باسی ئیرادەت‬ ‫کرد‪ ،‬ئیرادە هەبو لەبەر ئەوە ئەگەر لەناو‬ ‫رەشایی خەڵکیدا نەبوبێ‪ ،‬لەناو هەڵبژاردەی‬ ‫کۆمەڵدا هەبوە‪ ،‬عادەتەن ئەو شتە لەناو‬ ‫نوخبەدا دروست ئەبێ‪ ،‬لەناو هێزی خوارەوەدا‬ ‫دروست نابێ‪ ،‬تەنها لەالی نوخبە ئەو بیرۆکەیە‬ ‫گەاڵڵە ئەبێ و گەشە دەکات‪ .‬ئەوانیش دێن‬ ‫رابەری کۆمەڵگا دەکەن و کۆمەڵ بە ئیتیجاهە‬ ‫ئەبەن‪ ،‬کە زەمینەی فکرەی ناسیۆنالیزمی و‬ ‫نەتەوە پەروەری تێدا نەشونما بکات‪ ،‬دواتر‬ ‫ئەمە دەبێتە زەمینەیەکی مەعریفی و تیۆری‬ ‫ناسیۆنالیزم بە گشتی‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬کەواتە پێتوایە رۆشنبیرییەک‬ ‫هەبوە توانیویەتی گوزارشت لەو بزوتنەوانە‬ ‫بکات‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬بەڵێ رۆشنبیریشمان‬ ‫هەبووە چ نوسراو چ شەفەهی‪ ،‬فۆلکلۆری کوردی‬ ‫ئەگەر بێیت بە چاکی شیبکەیتەوە‪ ،‬هەمو ئەو‬ ‫سەروەریانەی کە وەختی خۆی قارەمانەکانی‬ ‫مێژوی کورد هەیان بوە‪ ،‬وەکو نمونە بەیتی‬ ‫دمدم‪ ،‬ئەورەحمان پاشای بابان‪ ،‬چەندینی تر‪.‬‬ ‫ئەمانە لە فۆلکلۆری کوردیشدا بگەڕێیت کورد‬ ‫هەوڵی داوە کە قارەمانەکانی خۆی بە زیندویی‬ ‫بهێڵێتەوە‪ .‬پەنجەی بخاتە سەرو نیشانی بدا‬ ‫و بە گۆرانی وتویانە و لە دیوەخانەکاندا‬ ‫خوێندویانەتەوە و زۆر جاری وا هەبوە قائیدی‬ ‫وا هەبوە هیچ پەیوەندییەکی بە جوگرافیای‬ ‫ناوچەی ئێمەوە نییە‪ ،‬کەچی بەیتەکەی لەالی‬ ‫ئێمە مەشهور بووە‪ .‬لە کوردستانی تورکیا‬ ‫بەیتەکەی مەشهور بوە و کە ئەوەش یەکێکە‬ ‫لە شەڕەکانی کورد لەگەڵ غەیرە کورد دا‪.‬‬ ‫خۆ ناسینی کورد بەوەی کە بڵێ من کوردم‬ ‫و خۆی جیا بکاتەوە لە عەرەب و فارس و‬ ‫تورک ئەمە خۆی یەکەم دەلیلی ئەوەیە کە کورد‬ ‫سەربەخۆیی میللەت و زمانەکەی خۆی بپارێزێت‬ ‫و کەسایەتی سەربەخۆی خۆی بپارێزێت‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬لە مەسەلەی بونی ئیرادەدا‪،‬‬ ‫مەبەستم ئیرادەیەکی دەستە جەمعیە‪ ،‬ئیرادەیەک‬ ‫وەک داینەمۆی خەبات و بەرەنگار بونەوە لە‬ ‫پێناو یەکگرتنەوەدا‪ ،‬بەاڵم ئیرادەیەکی رێکخراو‬ ‫هەڵگری جۆرێک لە گوتاری سیاسی جیاواز لەو‬ ‫ناکۆکییانە کە لە نێوان ئەمارەتەکانی سۆران‬ ‫و بابان و بۆتان‪ ...‬هتد هەبووە‪ ،‬بە کورتی‬ ‫ئیرادەی ناسیۆنالیزمی کوردی‪..‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کاکە تۆ ئەگەر‬ ‫باسی یەکێتی و یەکگرتنی نەتەوەیی بکەت‪،‬‬ ‫دوو نمونە هەیە یەکێکیان هی ئەڵمانیا و‬ ‫یەکێکیان هی ئیتاڵیایە‪ ،‬هیچ کامیان بە خۆشی‬ ‫نەبوە‪ .‬ئەوانیش لە زەمانی خۆیدا وەکو ئێمە‬ ‫هەموو ئەمارەتی جیاجیا بوون و لە دوایدا‬ ‫ئەمارەتێکیان بەهێز بوە و زاڵ بوە بەسەر‬ ‫ئەوانی تردا‪ ،‬ئەوانی تری بە زۆر هێناوەتە ژێر‬ ‫رکێفی خۆیەوە‪ .‬هەتا ئەگەر مێژوی بەریتانیاش‬ ‫بخوێنیتەوە لە بەریتانیاش ئینگلیز بە زۆر‬ ‫رۆیشتوە شوێنەکانی تری داگیر کردوە و بە‬ ‫سەدان شەڕی خوێناوی هەبوە لە نێوان ئەوان و‬ ‫ئەو شوێنانەی تردا هەتاوەکو لە کۆتاییەکەیدا‬ ‫دەوڵەتێکی یەکگرتویان دروست کردوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە واڵتی ئێمە عامیلی جوگرافیا کۆسپێکی‬ ‫زۆر زۆر گەورە بوە لە رێگەی یەکگرتنەوەی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬ئێمە لە چوارچێوەی جوگرافیادا هەندێ‬ ‫نەزەرییە هەیە ئەوانەی کە چۆن باسی قەزاو‬ ‫و قەدەر ئەکەن‪ ،‬باسی ئەوە ئەکەن قەدەری‬ ‫جوگرافی‪ ،‬جیۆپۆلیتیکی واڵتی ئێمە واڵتەکەی‬ ‫خستوەتە ناو شوێنێکەوە چەند نەتەوەیەکی لە‬ ‫خۆمان بەهێزتر لە ئەترافمان بوە‪ ،‬وە واڵتەکەی‬ ‫ئێمە سەرە رێگای هاتوچۆی لەشکرە گەورەکانی‬ ‫مێژو بوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە سەیر دەکەین لە واڵتی ئێمە‬ ‫نە شاری گەورە دروست بوە‪ ،‬نە (تراکمی)‬ ‫سەرمایە دروست بوە‪ ،‬نە خوێندنگای گەورەی‬ ‫تێدا دروست بوە‪ ،‬چونکە هەمیشە لە ژێر لولەی‬ ‫تفەنگی نەتەوەی لە خۆمان بەهێز تردا بوە‪ ،‬کە‬ ‫ئێمە دەرەقەتی نەهاتوین‪ .‬جوگرافیای واڵتەکەی‬ ‫ئێمەش وا هەڵکەوتوە لە ناو خۆماندا ناتوانین‬ ‫لێک نزیک ببینەوە لەبەر ئەوەی ئەوەندە‬ ‫شاخی گەورەی لێیە‪ ،‬ئەوەندە روباری لێیە‪،‬‬ ‫ناوچەکانی لەیەکتر دابڕیوە‪ ،‬واتە نەیتوانیوە‬ ‫ئەوەی کە پێی دەوترێ جۆرێک لە ئیندیماج‬ ‫بە مەفهومەی کە دەوڵەت دروست ببێ‪ ،‬سەیر‬ ‫ئەکەیت بە پچڕ پچڕی ماوەتەوە‪ ،‬هەتا لە روی‬ ‫زمانەوە‪ ،‬زمانێک زاڵ نەبوە بەسەریا چونکە ئێمە‬ ‫دەوڵەتمان نەبوە‪ .‬بە نمونە زمانی فەڕەنسی‬ ‫زاڵ بوە‪ ،‬زمانی فەڕەنسی لە وەختێکدا کە‬ ‫دەوڵەتیان دروست کردوە‪ ،‬قانونیان بە زمانی‬ ‫پاریس دەرکردوە لە هەمو ناوچەکاندا بە زۆر‬ ‫سەپاندویانە بە سەریاندا ئەنسکلۆپیدیان بۆ‬ ‫نوسیوە‪ ،‬کۆمەڵێ شت کە لە پاریسەوە دەرچوە‬ ‫بوەتە بابەتی رەسمی واڵتەکەی‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫ناچار بون هەر چوار دورگەکەی ئەو زمانەیان‬ ‫وەرگرتوە و کردویانە بە زمانی رەسمی‪.‬‬ ‫ئینگلیزیش بە هەمان ئەو بابەتە بوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئێمەش مەرکەزێکی لەو بابەتەمان هەبوایە‪،‬‬ ‫دەوڵەتمان هەبوایە پایتەختێکی هەبوایە‪ ،‬زمانی‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫پایتەختەکەی چۆن بوایە زمانی پایتەختەکەی‬ ‫ئەسەپاند بەسەر هەمو شوێنێکدا‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫تۆ کاتێک قانون دەرئەکەیت بۆ سەرانسەری‬ ‫واڵتێک لە هەمو شوێنێک ئەبێ حاکمەکان ئیش‬ ‫بەوە بکەن‪ ،‬وانیە‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بەڵێ وایە‪ ،‬زمان عاملی بە‬ ‫یەکەوە بەستنەوە و تێگەیشتن و رۆشنبیرییە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬کەواتە ئەبێ زمانەکەیان‬ ‫فێر بێت کە وەختێ تۆ ئەنسکلۆپیدی زمانێک‪،‬‬ ‫بە زمانەکەی خۆت ئەنوسیت و لە هەمو‬ ‫ماڵێکدا دانەیەک لەو ئەنسکلۆپیدیایەی تێدا‬ ‫بێ کە دائیرەی ماعاریف رێکی دەخات‪ ،‬بێنە‬ ‫سەر ئەوەی بۆ نمونە کێ ئەیخوێنێتەوە و کێ‬ ‫تەماشای دەکات‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەو بزانێت‪ ،‬فێر‬ ‫بێت ئەگینا تێناگەیت و سودی نابێت‪ ،‬من‬ ‫دێمەوە سەر ئەوەی کە ئێمە هەم ئیرادەمان‬ ‫هەبوە بۆ دروستکردنی دەوڵەتی خۆمان کە‬ ‫ئەوە دەتوانیت بڵێین تواندنەوەی بەرزترین‬ ‫شێوەی هەست و هۆشی نەتەوەیی بوە و‬ ‫لە گەلێکدا بۆ ئەوەی کە دەوڵەتی تایبەتی‬ ‫خۆمان هەبێ و جیاو لەوانەی تر‪ ،‬هەم ئێمە‬ ‫سەقافەتی تایبەتی خۆمان هەبوە‪ .‬یانی تۆ‬ ‫ئەگەر بڵێیت هەم نوسراویشمان هەبوە چەندین‬ ‫بابەتی شەفەهیمان هەبوە شتی لە بابەتانەمان‬ ‫هەیە لە رۆشنبیری ئێمەدا لە کۆتایی سەدەی‬ ‫نۆزدەشەوە رۆژنامەمان هەیە‪ ،‬گۆڤارمان‬ ‫هەیە‪ ،‬شتی لەو بابەتانەمان هەیە‪ .‬کە خۆی‬ ‫لە خۆیدا مانەوەی ئەو سەقافەتە کوردییە‪..‬‬ ‫لەو سەروەتانە دەژمێرێت کە کار لە گوتاری‬ ‫ناسیۆنالیزمی کردوە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬تەسەور دەکەیت ئەم شێوازە‬ ‫کە پوختەی پرۆژەیەکە لە تاکی کوردیدا‬ ‫دروست بوبێ‪.‬؟ کە تێیدا هەڵگری کۆمەڵێک‬ ‫تایبەتمەندی گوتاری ناسیۆنالیزمی کورد بوو‬ ‫بێت‪!.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬من پێموابێت ئەو‬ ‫مەسەالنەی باست کرد ئەوە راستن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جواڵنەوەی نەتەوەیی یان فکری قەومی ئەویە‬ ‫کە ئێوە پێی دەڵێن گوتاری ناسیۆنالیزمی‪،‬‬ ‫لە قۆناغێکەوە بۆ قۆناغێکی تر دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫لە زەمانێکدا ئەوروپییەکان شانازیان کردوە‬ ‫بە قارەمانەکانی جەنگەوە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫جەنگاوەرەکانیان و مارشاڵەکانیان کە شەڕیان‬ ‫بردوەتەوە پەیکەریان بۆ دروست کردون‪ ،‬لە‬ ‫ساحە گشتییەکاندا شیعریان بەسەردا وتون و‬ ‫گوڵ بارانیان کردون و بە شانازییەوە منداڵەکانیان‬ ‫فێری ناوەکانی ئەوان کردوە‪ .‬لەم زەمانەدا‬ ‫ئەوە نەماوە‪ ،‬لەم زەمانەیەدا چی ئەکەن‪.‬؟‬ ‫شانازی ئەکەن بە وەرزشکارەکانیانەوە‪ ،‬شانازی‬ ‫ئەکەن بە گۆرانی بێژ و مۆسیقارەکانیانەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە کابرایەکی وەک (مایکڵ جاکسن) ئەو‬ ‫شەعبیەتەی کە ئەو هەیەتی زۆر زۆر زیاتر لە‬ ‫(نورمان شوارزکۆف) کە هات شەڕی خلیجی‬ ‫بە سەرکەوتویی ئەنجامدا‪ .‬واتە هەمو ماڵێک‬ ‫و گەنجێک و منداڵێک ئەزانن مایکڵ جاکسن‬ ‫کێیە‪ ،‬ئەزانن مادۆنا کێیە‪ ،‬بەاڵم نازانن‬ ‫(شوارزکۆڤ) کێیە‪ .‬ئەبێ بڵێی (شوارزکۆف)‬ ‫کێیە‪ .‬واتە ئەو قۆناغە تێپەڕ بوە کە قارەمانی‬ ‫جەنگ بۆ نمونە (جۆرج واشنتۆن) قارەمانی‬ ‫جەنگی و سەربەخۆییە‪ ،‬هەتا ئێستا شانازی‬ ‫پێوە ئەکەن و باسی ئەکەن‪ .‬بەاڵم چیتر‬ ‫باسی قارەمان تازەکانیان ناکەن کە لە ڤێتنام‬ ‫و لە فاڵنە جێگاو فیسارە جێگا بوە‪ .‬هەمو‬ ‫میللەتان کە ئێوە ئێستا خۆتان ئەبینن کە‬ ‫ئەبێ بە یاری تۆپی پێ یاخود یاری ئۆڵۆمپی‬ ‫چەندین هەزار کەس ئەڕوا بۆ پشتیوانی کردن‬ ‫لە تیپی یاریکەری واڵتەکەی خۆی‪ .‬جاری وا‬ ‫هەیە شەڕی تێدا ئەبێ و خەڵکی تێدا ئەکوژرێ‪.‬‬ ‫واتە یاریکەرەکان ئەوەندە خەڵک هەیە کە‬ ‫ئیعجابیان بۆ دەرئەبڕن‪ .‬کە تێیدا وەک قارەمانی‬ ‫نەتەوەیی تەماشایان ئەکەن‪ .‬فیعلەن ئەمانە‬ ‫وەک قارەمانی نەتەوەیی وان‪ .‬بۆ نمونە گۆرانی‬ ‫بێژی وا هەیە کە لە واڵتەکەی خۆی ئەچێتە‬ ‫دەرەوە لە واڵتێکی تر فەترەیەک ئەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫گەڕان ئەکات و گۆرانی ئەڵێت و (‪)CD‬‬ ‫ییەکانی باڵو ئەبێتەوە‪ ،‬جاری وا هەیە دە ملیۆن‬ ‫دۆالر بۆ واڵتەکەی خۆی پەیدا ئەکات‪ ،‬ئەمە‬ ‫لە واڵتی خۆیاندا زۆر بە شانازییەوە باسیان‬ ‫ئەکەن‪ .‬واتە مەبەستم لەوەیە کە مەفهومەکانی‬ ‫ناسیۆنالیزم لە قۆناغێکەوە بۆ قۆناغێکی تر‬ ‫ئەگۆڕێت‪ ،‬واتە ئەوەی کە تۆ باسی ئەکەیت‬ ‫راستە فکری نەتەوەیی ئەبێ جانبی ئابوری‬ ‫و سیاسی و کۆمەاڵیەتی هەبێت‪ ،‬الیەنی‬ ‫رۆشنبیری هەبێ‪ .‬ئەو الیەنانە هەمو بە یەکەوە‬ ‫بەستراوە بەاڵم تۆ لە واڵتێکدا کە خۆت ژێر‬ ‫دەستەیت‪ ،‬دەوڵەتت بە دەستەوە نیە‪ ،‬چۆن‬ ‫ئەتوانیت بۆ نمونە سیمای ئابوری خواڵنەوەکەت‬ ‫خۆت دیاری بکەیت لە کوێدا دەرئەکەوێت لە‬ ‫کاتێکدا تۆ دەوڵەتت هەبێ‪ ،‬ئەو دەوڵەتە رێبازی‬ ‫سەرمایەداری ئەگرێت‪ ،‬رێبازی سۆسیالیستی‬ ‫ئەگرێ‪ ،‬رێبازی تێکەاڵو ئەگرێ‪ ،‬لەوە دەتوانێ‬ ‫ببینێتەوە کە تۆ دەوڵەتت بەدەستەوە بێت‪.‬‬ ‫کە دەسەاڵتی سیاسی بە دەستەوە بێ‪،‬‬ ‫ئەتوانێ خۆی ببینێتەوە لە رۆشنبیرییەکی‬ ‫گشتیدا‪ ،‬لە ژیانی کۆمەاڵیەتی و ئابوریدا یا لە‬ ‫هەمو الیەنەکانی ژیاندا بەاڵم کە تۆ دەسەاڵتی‬

‫سیاسیت بە دەستەوە نەبو حزبێک ئەتوانێ‬ ‫لەناو ئەندامەکانی خۆی بەو شتانەی پەروەردەی‬ ‫بکات‪ ،‬بەرنامەیەکی هەبێ ئەو بەرنامەیەی خۆی‬ ‫باڵو ئەکاتەوە‪ .‬بەاڵم کە دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫نەبو ناتوانێ بەرنامەیەک جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫بێگومان هەمو جواڵنەوەیەکی نەتەوەیی‬ ‫جۆرێک لە بۆچونی تایبەتی خۆی هەیە بەسەر‬ ‫ئەو مەسەالنەوە بەاڵم وەختێک ئەتوانێ ئەو‬ ‫شتانە جێبەجێ بکات کە دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫بێتە دەست‪.‬‬ ‫هەندێ جاری وا هەیە جواڵنەوەی نەتەوەیی‬ ‫تێکەاڵو ئەبێ بە مەزهەب‪ .‬بۆ نمونە شەڕی‬ ‫ئیرلەندییەکان و ئینگلیزەکان لەسەر مەزهەبە‪،‬‬ ‫راستە دو رەگەزی جیاوازن و دو زمانی جیاوازن‪،‬‬ ‫یا دو نەتەویە جیاوازن بەاڵم لە هەمان کاتدا دو‬ ‫مەزهەبی جیاوازیشیان هەیە‪ ،‬ئەمیان کاسۆلیک‬

‫ئەگەر شیعرەکانی‬ ‫حاجی قادری‬ ‫کۆیی بخوێنیتەوە‬ ‫زۆر بە ئاشکرا‬ ‫تیایەتی‪ ،‬ئیرادەی‬ ‫قەومی ئەتوانێ لە‬ ‫شیعرەکانیدا بخوێنتەوە‬

‫ئەویان پرتستانت‪ .‬دیارە شەڕەکەیان لە ئەوەوە‬ ‫دەست پێدەکات کاتی خۆی پرۆتستانت زاڵ‬ ‫بوە بەسەر ئەو واڵتەدا و کاسۆلیکەکانیان قەتڵ‬ ‫و عام کردوە و کوشتویانن‪ .‬پرۆستانتەکان‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیان بە دەستەوە بوە‪.‬‬ ‫کاسۆلیکەکان ژێر دەستە بون‪ ،‬لەو زەمانەوە‬ ‫تا ئێستا ئینگلیزەکان کە چون ئیرلەندییەکانیان‬ ‫شکاندوە هەمو ساڵێک بۆ ئیهانە کردنی‬ ‫ئیرلەندییەکان رێپێوان و مەسیرە ئەکەن‪،‬‬ ‫ئەچن بە گەڕەکەکانی ئەواندا ئەسوڕێنەوە و‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫پێیان ئەڵێن ئێمە ئەوەندە ساڵە پێش ئێستا‬ ‫و ئەوەندە ساڵە بەسەر ئێوەدا زاڵبوین و‬ ‫ئێوەمان شکاندوە‪ ،‬جا ئەوە وەکو باسمکرد‬ ‫بە گوێرەی زەمان ئەگۆڕێ و بە گوێرەی‬ ‫زەمەنیش ئەگۆڕێ‪ .‬واتە مومکینە لە قۆناغێکدا‬ ‫شتی وا روبدات‪ ،‬بۆ نمونە ئێوە بیستەکان‬ ‫بێهننە بەرچاو لە کوردستانی خۆماندا لەبەر‬ ‫ئەوەی لە بیستەکاندا ئەوەی کە پێی دەوترێت‬ ‫پڕۆسەی دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی لە‬ ‫بیستەکاندا دەستی پێکردوە‪ .‬کەمال ئەتاتورک‬ ‫لە تورکیادا بەرەو ئەوە رۆشتوە کە دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەیی تورک دروست بکات‪ ،‬رەزا شا لە‬ ‫ئێراندا بەرەو ئەوە رۆشتوە دەوڵەتی نەتەوەیی‬ ‫فارس دروست بکات‪ ،‬عەرەبەکانیش بەرەو ئەوە‬ ‫رۆشتون دەوڵەتی نەتەوەیی عەرەبی دروست‬ ‫بکەن لە عێراق و سوریا و میسر و عەرەبستانی‬ ‫سعودیە‪ ،‬هەروەها ئەفغانستان بەرەو ئەوە‬ ‫رۆشتوە کە دەوڵەتی نەتەوەیی ئەفغانی‬ ‫دروست بکات‪ .‬ئێمە وەکو کورد کە پارچەیەک‬ ‫بوین لەم واڵتانەی الی خۆمان لە هەمو الیەکەوە‬ ‫ئینکاریان لە زمانی کوردی کردوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫تورک گوتویەتی کورد زمانی نییە‪ ،‬پێنج سەد‬ ‫وشەی هەیە باقی وشەکانی تری تێکەاڵوە لە‬ ‫عەرەبی و فارسی و تورکی‪ ،‬ئێرانییەکان وتویانە‬ ‫کورد زمانی نییە‪ ،‬لەهجەیەکە لە لەهجەی زمانی‬ ‫فارسی ئێرانی‪ .‬عەرەب گاڵتەیان پێ کردوین‬ ‫وتویانە زمانی ئێوە تێکەاڵوە لە زمانی فارسی و‬ ‫عەرەبی‪ .‬لەبەر ئەوە رۆش‬ ‫نبیرەکانی ئەو کاتە چییان کردوە! گرنگترین‬ ‫شت ئەوەیە کە کورد سیمای قەومیەتی خۆی‬ ‫بسەلمێنێ ئەوە بو کە ئیسپاتی بکەن کە زمانی‬ ‫کوردی زمانێکی سەربەخۆیە‪ ،‬سەیر ئەکەیت‬ ‫هەمو رۆشنبیرەکانی ئەوکاتە رویان کردۆتە‬ ‫بژاری زمانی کوردی‪ ،‬هەروەها رێزمان بۆ‬ ‫زمانی کوردی دابنێن‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٢٩‬لە سلێمانی‬ ‫کۆمەڵێ بژاری زمانی کوردیان دامەزراندوە‬ ‫(بۆ زانینیشتان) بەردەوام بژار کردنی زمان‪،‬‬ ‫زمان الواز دەکات‪ .‬بەاڵم ئەو زەمانە ئەرکێکی‬ ‫سەرشانی رۆشنبیرەکانی کورد بوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بە ئێرانی و تورک و عەرەبەکانیش بسەلمێنین‬ ‫کە زمانی کوردی زمانێکی سەربەخۆیە‪ ،‬لەهجەی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‪ .‬واتە زمانی کوردیان پاک‬ ‫کردۆتەوە لە زمان و وشەی بێگانە‪ .‬کە ئەگەر‬ ‫تێکستێکی ئەوان بخەینە بەردەمی یەکێک لەوانە‬ ‫(بێگانەکان) وشەیەکی لێناناسێتەوە‪ .‬ئەتوانی‬ ‫بە کوردییەکی پەتی ئەوان بناسی‪ .‬مەبەستم‬ ‫ئەوەیە لە هەر قۆناغێکدا لە هەر زەمانێکدا‬ ‫لەهەر ناوچەیەکی دیاری کراودا‪ .‬جواڵنەوەی‬ ‫نەتەوەیی شێوەی تایبەتی بە خۆیەوە ئەگرێ‪،‬‬ ‫سیمای تایبەتی بە خۆیەوە ئەگرێ‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬بەشێک لە لێکۆڵەرەوەکان لە‬ ‫ناویاندا (هیگڵ) دین بە فاکتەرێکی گرنگی‬ ‫پێکەوە بەستنەوەی تاکەکانی نەتەوەیەک‬

‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫دەزانن‪ ،‬پێتوایە ئەم فاکتەرە لەالی ئێمە‬ ‫کاریگەری سلبی هەبوبێ بۆ سەر بزوتنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیزمی کوردی‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬رەنگە لە هەندێ‬ ‫حاڵەتی دیاریکراودا راست بێ‪ ،‬بەاڵم لە هەندێ‬ ‫حاڵەتی تردا راست نییە‪ .‬بۆ نمونە تورک پێش‬ ‫هەزار ساڵ لەمەوپێش لە ناوچەیەکی رۆژهەاڵتی‬ ‫دورەوە بە رێکەوتن و هاتون بۆ تورکیا‪ ،‬نە‬ ‫دینیان هەبو نە هیچ شتێکیان هەبو‪ .‬ئیسالمیان‬ ‫وەرگرت‪ ،‬وە ئیسالم دینی ئەوان نەبو‪ .‬ئیسالم‬ ‫لە واڵتانی عەرەبیدا باڵو بو‪ .‬عەرەب هێناویەتی‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا توانیان ئیمپڕاتۆریەتێکی‬ ‫گەورە دروست بکەن کە پێنج سەد ساڵ درێژە‬ ‫بکێشێ‪ ،‬پاش ئەوانیش (مستەفا کەمال)‬ ‫دەوڵەتێکی دروست کرد‪ ،‬ئەسڵەن لەسەر‬ ‫ئەساسی بێ دینی! واتە لەسەر ئەساسی‬ ‫علمانیەت‪ ،‬وە هیچ دینێکیش نییە تورک بە‬ ‫یەکەوە گرێ بدات‪ .‬ئەوەی کە تورک بەیەکەوە‬ ‫گرێ بدات فکرەی قەومیە‪ .‬واتە تورک بوونە کە‬ ‫بە یەکیانەوە گرێ ئەدات‪ .‬نەک ئیسالم بون‪.‬‬ ‫هەر لەناو چوارچێوەی دەوڵەتی تورکیاشدا‪،‬‬ ‫سوننەی تیایە‪،‬شیعەی تیایە‪ ،‬عەلەوی تیایە‪،‬‬ ‫لەناو سوننەشدا حەمبەڵی تیایە و حەنەفی و‬ ‫شافعی و ئەوانەی تیایە‪ .‬واتە ئەمە نەبوە بە‬ ‫رێگر لەبەردەمیاندا‪ ،‬هەتا عەرەبەکان ئەگەر دین‬ ‫رۆڵی ئەو رۆحیەتە یەکگرتوییەی هەبوایە بۆچی‬ ‫بیست دەوڵەتیان هەیە! ئەگەر دین عاملێکی‬ ‫بەهێزی مشتەرەک بوایە بۆ دروستکردنی‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەیی‪ ،‬خۆ ئەبوایە عەرەب لەسەر‬ ‫ئەساسی دینی ئیسالم هەمویان یەک دەوڵەتیان‬ ‫دروست بکردایە‪ .‬لە قۆناغێکدا ئەوە راست‬ ‫بوە‪ ،‬بۆ نمونە لە قۆناغێکدا کە بڵێین ئێران‬ ‫قەرزداری مەزهەبی شیعەیە‪ ،‬ئەگەر مەزهەبی‬ ‫شیعە نەبوایە لەو زەمانەدا کە ناکۆکی لە نێوان‬ ‫سوننە و شیعەدا هەبوە‪ ،‬ئەوان کە بتوانن خۆیان‬ ‫بپارێزن‪ ،‬حاجزێکیان دروست کردوە شیعەیان‬ ‫داهێناوە بە هۆی ئەوەوە توانییان دەوڵەتەکەی‬ ‫خۆیان بپارێزن لە دەوڵەتی عوسمانی و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ئەمانە هەتاکو ئێستاش فکرەی شیعە جەوهەری‬ ‫بنەمای بنچینەی فکرەی دەوڵەتی نەتەوەیی‬ ‫ئێرانە‪ .‬بەاڵم مەزهەبەکەیان تێکەاڵو بوە بە‬ ‫بیری نەتەوایەتی‪ ،‬واتە مەزهەبەکەیان تەنها‬ ‫شتێکی رۆحانی نییە! واتە شتی مادیشی‬ ‫لەگەڵدایە کە بیری نەتەوەیییە‪ ،‬هەستی‬ ‫نەتەوەیییە‪ ،‬جواڵنەوەی نەتەوەیییە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬تورکەکان ئیسفادەیان لە‬ ‫ئیسالم کردوە بە مەبەستی داگیر کردن‪،‬‬ ‫هەروەها بە هۆی دینەوە توانیویانە چەندین‬ ‫نەتەوە ئیستیغالل بکەن بۆ شەڕ کردن بۆ‬ ‫ئەوان‪ ،‬پاشان (مستەفا کەمال ئەتاتورک)‬ ‫نەیتوانیوە رەگی دین لەناو تورکدا هەڵبکەنێ‪.‬‬ ‫رەنگە چەندین تاکتیکی جۆراوجۆری پیادە‬ ‫کردبێ بۆ دروست کردنی دەوڵەتی تورکیا‪،‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪5‬‬

‫ناسیۆنالیزم و بزوتنەوەی شۆڕشگێڕیی‬

‫چاوپێکەوتن لەگەڵ نەوشیروان مستەفا‬

‫لەم چاوپێکەوتنەدا‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‪ ،‬قسە لەسەر چەند پرسێکی جیاواز دەکات‪ ،‬زۆرێ لە پرسەکانیش دەبەستێتەوە بە پرسی ناسیۆنالیزم‬ ‫و ناسیۆنالیزمی کوردیی‪ ،‬چاوپێکەوتنەکە‪ ،‬لە ژمارە ‪9‬ی گۆڤاری ڕۆشنگەریی لە هاوینی ‪ 2٠٠٠‬باڵوکراوەتەوە‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا خوێندنەوە بۆ‬ ‫پرسی بزوتنەوەی شۆڕشگێڕیی کورد‪ ،‬بە درێژایی سەد ساڵی رابردوو دەکات‪ ،‬چ لەناو خەباتی چەکداریی‪ ،‬چ لە ناو ئەدەبیات و بەیتی نووسراوی‬ ‫نووسەرانی کورددا‪ .‬بایەخی ئەم چاوپێکەوتنە‪ ،‬لەوەدایە پێش دە ساڵ لەمەوبەر کراوەو ئێستا بەشێکی زۆری بۆچوونەکانی هاتوونەتە دی‪ ،‬بەمەش‬ ‫دووربینی و خوێندنەوەی ئەو نیشان دەدات‪ ،‬بۆ ڕووداوەکان و ئەو پێشهاتە سیاسییانەی لەو ڕۆژگارەدا هاتوونەتە پێش‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬مەریوان عەلی‪ ،‬ئومێد ئەمین‪ ،‬بێستون مەحمود‪.‬‬ ‫تایپ‪ :‬جهماوهر ئهحمهد‬

‫رۆشنگەری‪ :‬پێمان باشە سەرەتا‬ ‫لەو بۆچونانەوە دەست پێ بکەین کە‬ ‫لەناو رۆشنبیران و ستاسەتمەداراندا‬ ‫واتە هەوڵێکی نوێ بەدی دەکرێت بۆ‬ ‫سەرلەنوێ تەفسیر کردن و خوێندنەوەی‬ ‫ناسیۆنالیزم‪ ،‬ئەو بزوتنەوانەی کە گوزارشت‬ ‫لە ناسیۆنالیزم دەکەن‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی و ناسیۆنالیزمی کوردی لە‬ ‫کوێی ئەو خوێندنەوەیەدایە؟ سەرەتاکانی‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە بۆ کەی دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬بێگومان سەد ساڵ‬ ‫زیاترە بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد دەستی‬ ‫پێکردوە‪ ،‬واتە‪ :‬الی خۆمەوە پێموایە‬ ‫لە ساڵی ‪١٨٨٠‬وە لە جواڵنەوەی شێخ‬ ‫عەبدواڵی شەمزینییەوە جواڵنەوەی کورد‬ ‫وەک جواڵنەوەیەک بونی هەبوە لە پێناو‬ ‫دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیدا‪ ،‬لە‬ ‫پێناوی بەدەستهێنانی سەربەخۆیی خۆیدا‪،‬‬ ‫لە پێناوی بەدەستهێنانی مافی چارەنوسدا‪،‬‬ ‫بۆئەوەی کە خۆی حاکمی واڵتەکەی خۆی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەو جواڵنەوەیە دەستی پێکردوە‪،‬‬ ‫رەنگە ئێمە پێش هەندێ میللەتی تر‬

‫دەستمان پێ کردبێت‪ ،‬زۆر میللەتی دونیا‬ ‫لەدوای ئێمەوە دەستیان پێ کردووە‪،‬‬ ‫مافی خۆیان بەدەست هێناوە‪ ،‬ئێمە هێشتا‬ ‫رزگاریمان بەدەست نەهێناوە بەبەراورد لە‬ ‫نێوان میللەتی ئێمەو جواڵنەوەی میللەتانی‬ ‫تردا گیانی بەرگری و بەرەنگاری بونەوە‪،‬‬ ‫بێگومان لەناو کورددا زۆر بەهێز بووە‪،‬‬ ‫زۆر جاری وابووە بۆ نمونە مەسەلەی‬ ‫شۆڕشی چەکداری دەستی پێ کردووە‪،‬‬ ‫مەسەلەی ئەوەی کە شۆڕشی چەکداری‬ ‫کورد بە دەستی خۆی هەڵیبژاردووە لە‬ ‫پێناو رزگاری نەتەوەکەدا بووە‪ .‬هەندێ‬ ‫جار بە دەستی خۆی ئەو جۆرە خەباتەی‬ ‫هەڵبژاردوە‪ ،‬هەندێ جار سەپاندویانە بە‬ ‫سەریا‪ .‬چونکە هیچ رێگەیەکی تر نەبوە‬ ‫بۆ بەرگری کردن لە ناسنامەی نەتەوەیی‬ ‫خۆی تەنها پەنابردن بۆ چەک نەبێ‪،‬‬ ‫بێگومان جواڵنەوەی کورد جواڵنەوەیەکی‬ ‫سلمی نەبووە‪ ،‬وەک ئەوەی کە هندییەکان‬ ‫کردویانە بۆ رزگار بون لە بەریتانیا‪،‬‬ ‫ئەوەی کە پێی دەڵێن مقاومەی سلمی بە‬ ‫پێشوایەتی غاندی ئەوان کردویانە‪ ،‬ئەوەی‬

‫ئێمە مقاومەی چەکداری بووە‪ ،‬تێکەاڵو بووە‬ ‫بە خوێن‪ ،‬تێکەاڵو بوە بە خاک‪ ،‬بەاڵم کورد‬ ‫وەکو نەتەوەیەک من حەز دەکەم لە پێشدا‬ ‫ئەوە روون بکەمەوە هەندێ لەو وشانە لەالی‬ ‫ئێمە تێکەڵ و پێکەڵ بون‪ ،‬واتە کاتێک‬ ‫کە ئێمە بەراوردی جواڵنەوەکەی خۆمان‬ ‫دەکەین‪ ،‬هەندێ وشە وەکو ناسیۆنالیزم‬ ‫وەکو نەتەوە بزوتنەوەی نەتەوەیی وەکو‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬دەوڵەتی نەتەوەیی‪ ،‬نەتەوەی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬ئەمانە لەناو ئێمەدا تێکەاڵو‬ ‫بون‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئێمە خۆمان دەوڵەتمان‬ ‫نەبووە‪ .‬بۆ نموونە‪ :‬لەناو میللەتانی دنیادا‬ ‫دەوڵەتی وا هەیە لەناو داخلی دەوڵەتەکەیا‬ ‫چەندین نەتەوەی جیاجیای تێدایە‪ ،‬کە‬ ‫چەندین زمانی جیاجیایان هەیە‪ ،‬رەگەزی‬ ‫جیاجیایان هەیە‪ ،‬بەاڵم بە دانیشتوانی‬ ‫ئەو دەوڵەتانە بە هەمویان نەتەوەیان‬ ‫پێ دەوترێ‪ ،‬بەاڵم بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫(نەیشن) یان (ناسیۆن)یان پێ دەڵێن‪،‬‬ ‫وەکو نەتەوەکانی دونیا‪ ،‬ئێمە خۆمان بە‬ ‫نەتەوە دەزانین بەاڵم دەوڵەتمان نییە‪ ،‬واتە‬ ‫زۆرجاری وا کە لەگەڵ خەڵکدا مناقەشە‬

‫دەکەیت ئێمە بە نەیشن حساب ناکەن‪،‬‬ ‫چونکە ئێمە سنورێکی سیاسیمان نییە‬ ‫جیامان بکاتەوە لە خەڵکانی تر‪ ،‬لە چەند‬ ‫واڵتێکدا دابەشکراوین و دانراوین بە بەشێک‬ ‫لە ئەوان کە بە زمانی ئینگلیزی تۆ بتەوێت‬ ‫لەسەر ئێران بنوسی دانیشتوانی ئێران‬ ‫وەکو (نەیشن) تەماشا ئەکرێ‪ ،‬رەنگە‬ ‫لە ئێستادا سەرجەمی ئەو خوێندنەوەو‬ ‫باسانە لەو چوارچێوەیەدا بسوڕێتەوە کە‬ ‫تەعبیر لە جۆرێک لە بزوتنەوە و رۆحێکی‬ ‫ناسیۆنالیزمی دەکات‪ ،‬بەاڵم شێوازێکی‬ ‫تازەو بەخشینی مانای تازە‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئیریک هۆبز باوم خاوەن‬ ‫(تیۆری کۆتایی مێژوی ناسیۆنالیزم) پێی‬ ‫وایە بزوتنەوەی ناسیۆنالیزم لە رۆژهەاڵت‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەییان پێکهێناوە‪ ،‬تەقلیدی‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەیی رۆژئاوایان کردوە بە‬ ‫جیاوازی ئەوەی دەوڵەتەکانی رۆژهەاڵت‬ ‫جیاوازن لە رووی پێکهاتەی ئیتنیکی و‬ ‫کلتوری و رەگەز و زمان و‪ ...‬هتد‪ .‬رای‬ ‫بەڕێزت چییە بەرامبەر ئەو بۆچونانە‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ :‬لە ئەوروپاش وایە‪،‬‬

‫بۆ نمونە دەوڵەتی بەریتانیا چوار نەتەوەی‬ ‫تیایە‪ ،‬چوار نەتەوەی جیاوازیش (ئینگلیز‪،‬‬ ‫سکوچ‪ ،‬وێڵش‪ ،‬ئایریش) واتە چوار نەتەوەی‬ ‫جیاواز پێکەوە یەک دەوڵەتیان درووست‬ ‫کردووە‪ ،‬هەر بۆیەش بەریتانیای گەورەی‬ ‫پێ دەڵێن مەملەکەتی یەکگرتوو‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی نەتەوەو زمان و جیاوازی تێدایە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئینگلیز لە کاتی خۆیدا هەوڵیاندا‬ ‫هەمویان بتوێننەوە لە روی زمانییەوە هەتا‬ ‫ئیرلەنەدییەکانی وا لێکردوە هەندێکیان‬ ‫ئەوانەی کە لە تەمەنی ئێمەدان زمانی‬ ‫خۆیان لە بیر چوەتەوە‪ ،‬بەاڵم چەند‬ ‫ساڵێکە لە مەکتەبەکاندا زمانی ئیرلەندی‬ ‫دەخوێنرێت‪ ،‬لەبەرئەوە منداڵەکانیان‬ ‫ئێستا خەریکن فێری ئیرلەندی ببن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەورەکان نایزانن‪ ،‬لە رێگەی خوێندەوەوە‬ ‫منداڵەکانیان خەریکە فێر ئەبنەوە‪،‬‬ ‫لەناو ئەوانیشدا لەناو ئیرلەندییەکان و‬ ‫سکوچەکان و وێڵشییەکانیشدا جۆرێک‬ ‫لە بزوتنەوەی سەربەخۆیی خوازی تێدایە‪،‬‬ ‫واتە ئەیانەوێ جۆرێک لە سەربەخۆیی‬ ‫خۆیان هەبێ‪ ،‬تەنانەت هەندێکیان داوای‬ ‫جیابونەوە ئەکەن کە ئەگەر کەمایەتییەکە‬ ‫مەبەستم ئەوەیە لە ئەوروپاش ئەوە مەرج‬ ‫نییە‪ ،‬واتە لەسەر ئەساسی ئیتنیک‬ ‫دەوڵەت دروست نابێ‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬هەردوو لێکۆڵەر (مارتین و‬ ‫لۆمۆبەر) پێیان وایە زیاتر لە هەشت هەزار‬ ‫جۆری ئیتنیک و زمانەوانی هەیە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بە قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیون و بەشێکیان‬ ‫لە سەردەمی رێنیسانس و رۆشنگەرییەوە‬ ‫توانیویانە دەسەاڵت لە پیاوانی دینی‬ ‫بسەننەوە و دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیان‬ ‫بونیات بنێنن‪ ،‬ئەم قۆناغە مێژوییە میللەتی‬ ‫ئێمە بە خۆیەوە نەدیوە‪ ،‬هۆکارەکانی بەالی‬ ‫تۆوە چین‪.‬؟‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬لە بەر ئەوەی‬ ‫من باسم کرد لە سآڵی ‪١٨٨٠‬ەوە بە‬ ‫مەفهومێکی تازە جواڵنەوەی رزگاری خوازی‬ ‫دەستی پێکردوە‪ ،‬پێش ئەوەش تۆ ئەگەر‬ ‫ئەمارەتە کوردەکان‪ ،‬لەوانە ئەمارەتی بابان‬ ‫و سۆران و بۆتان‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی لەناو‬ ‫چوارچێوەی دەوڵەتی عوسمانیدا بون‪ ،‬زۆر‬ ‫محاوەلەیان کردوە بانگی سەربەخۆییان‬ ‫داوە وە تەقەالی رزگاری و ئازادبونیان‬ ‫داوە‪ ،‬سەرنەکەوتون‪ .‬لە دوای جەنگی‬ ‫جیهانی یەکەمیشەوە کە ئیمپریالیزم هاتە‬ ‫ناوچەکەوە نفوزی ئەوان لەناوچەکەدا بەهێز‬ ‫بوو‪ ،‬پەیمانی (سایکس بیکۆ) بەسترا‪ ،‬ئێمە‬ ‫نەمانتوانیوە شتێک بکەین‪ ،‬واتە ئەوەی کە‬ ‫دەیویست واڵتەکەی دابەش بکات و کورد‬ ‫ببەستێتەوە بەو واڵتانەی ترەوە‬ ‫هێزی ئەوان زۆر زۆر بەهێزتر بو لە‬ ‫هێزی کورد‪ ،‬واتە هاوسەنگییەک نەبوو لە‬ ‫نێوان هێزی کوردی و هێزی ئەواندا‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەش ئەتوانین بڵێین گونجاندنێک نەبو‬ ‫لە ستراتیژیەتی جواڵنەی کوردیدا لەگەڵ‬ ‫ستراتیژیەتی دەوڵەتە ئیمپریالیستییەکاندا‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە ئێمە نەمانتوانیوە سەرکەوتن‬ ‫بەدەست بهێنین لەو کاتەدا‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪ :‬ئەو نووسەرە پێی وایە‬ ‫دوو هۆکاری ئیرادەو رۆشنبیری رۆڵێکی‬ ‫گرنگ دەبینن لە بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمدا‬ ‫و بە رەچاوکردنی هۆکارەکانی تریش‪ ،‬تۆ‬ ‫پێتوایە ئەو دوو هۆکارە رٶڵیان بینیبێ لە‬ ‫بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کوردیدا‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستهفا‪ :‬بەڵێ پێموایە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە تۆ ئەگەر شیعرەکانی حاجی قادری‬ ‫کۆیی بخوێنیتەوە زۆر بە ئاشکرا تیایەتی‪،‬‬ ‫ئیرادەی قەومی ئەتوانێ لە شیعرەکانیدا‬ ‫بخوێنتەوە‪ .‬جگە لەوە هەندێک لە‬ ‫شیعرەکانی ئەتوانی وەک بەیانی سیاسی‬ ‫تەماشا بکەیت‪ ،‬لە رێوشوێنی دروست‬ ‫کردنی دەوڵەت و رێوشوێنی رێکخستنی‬ ‫جواڵنەوەی کوردی باسی کردووە‪ ،‬واتە‬ ‫ئەگەر بێیت لە رووی نەزەرییەوە سەیری‬ ‫بکەیت ئەتوانی حاجی قادری کۆیی بە‬ ‫یەکێک لە مونەزیرەکانی فکری قەومی‬ ‫کوردی دابنێی‪..‬‬

‫‪6‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫نەوشیروان مستەفا ‪..‬‬ ‫شارەزا بە مێژوو‪ ،‬کاریگەر لەسەر دیرۆک‬

‫د‪ .‬بایەزید مەردۆخی‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬هۆمەر نۆریاوی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە نێو کوردستانی‬ ‫عێراق و بێ سێ و دو لە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناویندا بە کەسایەتییەکی گەورەو چەند‬ ‫رەهەندی دادەنرێت لە گەلێک سۆنگەوە‬ ‫جێی رێزو پەسەندی هاوڕێیان و بگرە‬ ‫رەخنەگرو نەیارانیشی بوو‪ .‬مەخابن‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و گەالنی ئەم ناوەی‬ ‫جیهان زۆر زوو ئەم مرۆڤ و کەسایەتییە‬ ‫دیموکرات و مرۆڤدۆستەیان لە کیس چوو‪.‬‬ ‫ئەم کەسایەتییە کوردە کە لە ئێراندا بە‬ ‫قەدەر پێویست نەناسێندراوە‪ ،‬زۆر بە وردی‬ ‫شارەزای مێژوی ئێران و عەرەب‪ ،‬هەر لە‬ ‫سەردەمی سەرەتای ئیسالم و دەستپێکی‬ ‫دەسەاڵتی عەرەب بەسەر رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوینەوەیە و هەڵسەنگاندن و شرۆڤەی ئەم‬ ‫دیرۆکەی کردوە‪ .‬نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە‬ ‫ژێر تیشکی هۆکاری جیوگرافیای سیاسیدا‬ ‫بە وردی و شارەزایانە مێژوی کۆن و نوێی‬ ‫کورد لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ئێرانی‬ ‫لێک داوەتەوە و دەڵێت‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫هۆکارە لە دیاریکردنی چارەنوسی گەالنی‬ ‫دیکەدا رۆڵی نەبوبێت‪ ،‬بەدڵنیاییەوە لە‬ ‫چارەنوسی نەتەوەی کورددا سەرەکیترین‬ ‫هۆکار و فەکتەر بوە‪.‬‬ ‫هۆگریی نەوشیروان مستەفا بەرامبەر‬ ‫مێژوی ئێران جێی پێزانینە و لە نێو‬ ‫بەرهەمەکانی کە لەسەردەمی خۆیدا بە‬ ‫زمانی کوردی لە چاپ دراون یان دواتر‬ ‫بۆ سەر زمانی فارسی وەرگێڕدراون‪ ،‬بە‬ ‫رونی دەبینرێت و بە شێوەی تایبەت‬ ‫ئاوڕی لەم پرسە داوەتەوە‪ .‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا پرسی سەنترالیزم و ناوەندگەرایی‬ ‫حوکومەتە هاوچەرخەکانی ئێران بە‬ ‫میراتی مێژویی سەردەمی شا ئیسماعیل‬ ‫سەفەوی و حوکومەتی تورکان بەسەر‬ ‫سەرانسەری ئێران لە چاخی سەفەویی‬ ‫(‪ )1501-1722‬دادەنێت کە قزڵباش و‬ ‫کاڵوسورەکان جێ بە سەرۆک هۆز و ئەتنى‬ ‫ئێرانییەکان لێژ دەکەن یان بە واتایەکی‬ ‫دی‪ ،‬دەبنە جێگرەوەی سەرۆک هۆز و‬ ‫ئەتنى ئێرانییەکان‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەڵێت‪ :‬پاش‬ ‫شکستەکەی چاڵدێران لە ساڵی (‪،)1514‬‬ ‫شا ئیسماعیل پەنا بۆ مەیخۆری و‬ ‫سوچی خەڵوەت دەبات و ئەوەی وەک‬ ‫میرات بۆ حوکومەتە ناوەندییەکانی ئێران‬

‫دەمێنێتەوە‪ ،‬دوژمنایەتی و رق و قینی لە‬ ‫رادە بەدەرە بەرامبەر ئەتنى ئێرانییەکان‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫لە کوردستان و‬ ‫خۆرهەاڵتی ناویندا‬ ‫بە کەسایەتییەکی‬ ‫گەورە و چەند‬ ‫رەهەندی دادەنرێت‬ ‫دەستنیشانکردنی “گۆڕان”بۆ ناسنامەی‬ ‫ئەو بزاڤەی کە بۆ خۆی ڕابەرایەتی دەکرد‪،‬‬ ‫لە زۆربەی واڵتان و دەوڵەتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا بە دەگمەن و جیاواز دادەنرێت‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا بۆ هاوڕێیان و‬ ‫هاوچەرخەکانی لە کوردستانی عێراقدا‪،‬‬ ‫بە کەسایەتییەکی خودان رێزی چەند‬ ‫رەهەندی دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم رۆڵ و کاریگەرى‬ ‫ئەم کەسایەتییە گەورەیە لە نوێخوازی و‬ ‫رێفۆرم لە سیستەمی دەسەاڵتداریەتی‬ ‫و حوکمڕانیی لە باری جیهانی و لە‬ ‫خۆرهەاڵتی نێوەڕاستدا زۆر کەم ئاوڕی لێ‬ ‫دراوەتەوە‪ .‬رۆڵ و دەوری پێشەنگایەتی‬ ‫نەوشیروان مستەفا بۆ مکوڕبون لەسەر‬ ‫“گۆڕان‪ ،‬پێویستی ئەنجامی گۆڕان‬ ‫و بەڕێوەبەرایەتیکردنی گۆڕان” لە‬ ‫کۆمەڵگەدا‪ ،‬لە هەمو کاروباری سیاسی‪،‬‬ ‫جڤاکی‪ ،‬ئابوری و رۆشنبیریی کوردستانی‬ ‫عێراقدا بە زەقی بەرچاو دەکەوێت و‪،‬‬ ‫دەستنیشانکردنی “گۆڕان”بۆ ناسنامەی‬ ‫ئەو بزاڤەی کە بۆ خۆی ڕابەرایەتی دەکرد‪،‬‬ ‫لە زۆربەی واڵتان و دەوڵەتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا بە دەگمەن و جیاواز دادەنرێت‪.‬‬ ‫گۆڕان بوو بە براندو دروشمی نێو‬ ‫دەزگاو رێکخراو و ناوەندەکانی حیزبەکەی‬ ‫و لە پەرلەمانى کوردستانیش رۆڵى خۆی‬ ‫بینی‪.‬‬ ‫گەلێک رون و ئاشکرایە کە نەوشیروان‬

‫مستەفا بە خوێندنەوەیەکی قوڵ و‬ ‫هەمەالیەنە بۆ گۆڕانکاری و چارەنوسی‬ ‫گشت بزوتنەوە سیاسی و کۆمەاڵیەتییەکانی‬ ‫نێو ئێران‪ ،‬عێراق‪ ،‬سوریا‪ ،‬میسر و تورکیا‪،‬‬ ‫بەو دەرئەنجامە گەیشتبو کە کوردستانی‬ ‫عێراق و بزاڤە سیاسیی و رەوتە جڤاکی‬ ‫و رۆشنبیرییەکان‪ ،‬بۆ هەنگاونان بەرەو‬ ‫دیموکراسییەتی راستەقینە‪ ،‬پێویستیان بە‬ ‫ئەنجامدانی گۆڕان و ریفۆرم هەیە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە “گۆڕان”بو بە براند و دروشمی نێو‬ ‫دەزگا و رێکخراو و ناوەندەکانی حیزبەکەی‬ ‫و کەوتە سەرزاران و لە ئەنجومەنی‬ ‫یاسادانانی هەرێمی کوردستانیشدا رۆڵى‬ ‫خۆی بینی‪.‬‬ ‫لە رێگەی رۆڵ پێدان بە گەنجانەوە‬ ‫بەردی بناغەى بزوتنەوەیەکی دانا‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬تاقە رێکار بۆ‬ ‫دەربازبون لە بازنەی داخراوی دواکەوتویی‬ ‫کوردستان بە درێژایی سەدەکانی رابردو و‬ ‫بگرە لە سەردەمی هاوچەرخدا بە پێویستی‬ ‫ئەنجامی “گۆڕان” لە پەیوەندییەکانی‬ ‫رابردوی فیۆدالی لە نێو دنیای سیاسەت‬ ‫و بگرە لە ئابوری دەزانی و بۆ خۆی‬ ‫بەردی بناغەى بزوتنەوەیەکی دانا کە‬ ‫لە رێگەی رۆڵ پێدان بە گەنجانەوە‪.‬‬ ‫ئەرکی نوێخوازی و رێفۆرم لە هەمو‬ ‫کاروبای سیاسی‪ ،‬رۆشنبیری‪ ،‬ئابوریی‬ ‫و کۆمەاڵیەتی کوردستانی عێراق بگرێتە‬ ‫ئەستۆ‪ .‬شێوازی بەڕێوەبەرایەتی و تواناى‬ ‫فراوانی بۆ ئەنجامی “گۆڕان” و چاکسازی‬ ‫و رێفۆرم لە بوارە جیاوازەکاندا‪ ،‬بەرەیەک‬

‫دەستنیشانکردنی‬ ‫“گۆڕان”بۆ‬ ‫ناسنامەی ئەو‬ ‫بزاڤەی کە بۆ‬ ‫خۆی ڕابەرایەتی‬ ‫دەکرد‪،‬بە دەگمەن و‬ ‫جیاواز دادەنرێت‬

‫لە گەنجانی بۆ گرتنەئەستۆی ئەرکی‬ ‫جۆربەجۆر لە نێو پەرلەمان و حوکومەتی‬ ‫هەرێمدا رەوانەی مەیدانەکە کردوە کە‬ ‫دەرهاویشتەکانی ئەم پرسە الی خەڵک‬ ‫خویا و ئاشکرایە و هەموانیش بە دیدەی‬

‫کاریگەرى ئەم‬ ‫کەسایەتییە لە نوێخوازی‬ ‫و رێفۆرم لە سیستەمی‬ ‫دەسەاڵتداریەتی و‬ ‫حوکمڕانیی زۆر کەم ئاوڕی‬ ‫لێ دراوەتەوە‬

‫رێزەوە لەم دەسکەوتانە دەڕوانن‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫خوێندنەوەی ورد و قوڵ بۆ گۆڕانکارییەکانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئەوەی ال ئاشکرا‬ ‫ببو کە کۆمەڵگەی کوردستان و بگرە‬ ‫رێكخراو و ناوەندە کوردییەکان بە دەست‬ ‫چەمکێکەوە بە ناوی “وابەستەبون بە‬ ‫رێگای رۆییشتو”یان “مەحکومی مێژوبون”‬ ‫دەناڵێنن و هەمان رەوتی مێژویی رابردو‬ ‫دوپات دەکەنەوە و خاوەنی دەسەاڵتێکی‬ ‫ئەوتۆن کە دەتوانن بەرەنگاری هەر جۆرە‬ ‫رێفۆرم و هەنگاوێکی چاکسازیخوازانە هەر‬ ‫چەندە بچوکیش بێت‪ ،‬ببنەوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە کۆمەڵگەیەکدا‬ ‫بزاڤی “گۆڕان”ی خستە رێ کە هەرچەندە‬ ‫سیمای سەردەمییانەی پێوە دیار بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ناواخن و کرۆکەکەی هەر لە نێو‬ ‫هەمان مۆدیلی سیستەمی حوکمڕانی‬ ‫سەدەکانی رابردوی فیۆدالیدا دەسوڕایەوە‪.‬‬ ‫ئەوەى بۆ رون ببوەوە کە بێ‬ ‫ئەنجامدانی گۆڕانی بنچینەیی و گشتگیر‪،‬‬ ‫خەبات و تێکۆشان هیچ دەستکەوتێکی‬ ‫نابێت‬ ‫دەرئەنجامی خەباتی دور و درێژی‬ ‫نەوشیروان مستەفا لە کوردستانی عێراق‬ ‫و خوێندنەوەی قوڵی بۆ رەوشی واڵتانی‬

‫دراوسێ‪ ،‬ئەوەی بۆ رون کردبوەوە کە بە بێ‬ ‫ئەنجامدانی گۆڕانی بنچینەیی و گشتگیر‪،‬‬ ‫خەبات و تێکۆشان هیچ دەستکەوتێکی‬ ‫نابێت‪ .‬کۆمەڵگە نەریتی و کالسیکییەکانی‬ ‫ناوچە بە زۆری وەرگری گۆڕان نابن و‬ ‫بەردەوام لە نێوان پابەندبون بەرامبەر‬ ‫نەریت و کەلتوری گۆڕان کێشمەکێشیانە‪.‬‬ ‫پرۆسەی گەشەسەندنی نەتەوە‪ ،‬واڵت‬ ‫یان ناوچەیەک‪ ،‬زیاتر لە شەڕ دەچێت‪ :‬بە‬ ‫دوای ئامانجێکی روندا دەڕوات‪ ،‬خاوەنی‬ ‫ستراتژییەکی دیارە و سیاسەت و تەکتیکی‬ ‫شیاو بۆ گەییشتن بە مەبەست پەیڕەو‬ ‫دەکات‪ .‬وەک چۆن بۆ شەڕ‪ ،‬پێویستیت‬ ‫بە هێز هەیە و لە پێناو سەرکەوتندا‪،‬‬ ‫رەنگە لە مەیدانی ئەوتۆدا هێزەکەت‬ ‫بشکێت یان پاشەکشێ بکەیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەرئەنجامی شەڕەکە‪ ،‬هەر سەرکەوتنی لە‬ ‫شوێن دەبێت‪ .‬لەبەر گەلێک هۆکار رەنگە‬ ‫گۆڕانیش لە چەندان قۆناخدا بەرەو روی‬ ‫شکست و دۆڕان ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئامانج و مەبەستەکەمان بە گوێرەی‬ ‫زەمەن و شوێن و ستراتژییەکەمان لەگەڵ‬ ‫رەوش و خواست و داواکاری جەماوەر‬ ‫و سیاسەتی گونجاو بۆ هەر قۆناغێکی‬ ‫پڕۆسەکە رەچاو بکرێت‪ ،‬سەرجەم شکست‬ ‫و سەرکەوتنەکان‪ ،‬گۆڕان و پەرەسەندنی‬ ‫لە شوێن دەبێت‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا پێویستە بڵێین نەوشیروان‬ ‫مستەفا لە رێگەی دەستنیشانکردنی‬ ‫ستراتیژی “گۆڕان”ەوە وەک ئامانجی‬ ‫سەرەکی بۆ پەرەسەندن و هەوڵ بۆ‬ ‫بەدواداچونی پڕۆژەکە لە هەمو بوارەکاندا‬ ‫هەر لە یاسادانان‪ ،‬تا کارگێڕیی و یاسایی‪،‬‬ ‫لە بەشەکانی بەرهەمهێنان تا کۆمەاڵیەتی‬ ‫و کەلتوری‪ ،‬لە شارەوە تا گوند‪ ،‬لە‬ ‫شەقامەوە تا ناو خێزان‪ ،‬بزاڤێکی لە‬ ‫هەرێمدا خستۆتە رێ کە دەرئەنجامەکەی‬ ‫هەر سەرکەوتن دەبێت‪.‬‬ ‫فەراتاب؛ گۆڤارێکى مانگانەیە و‬ ‫لە ئێران چاپ و باڵو دەکرێتەوە لە‬ ‫چوارچێوەى دۆسیەیەکدا بە ناونیشانی‬ ‫“پارتیزانی لیبڕاڵ” کۆمەڵێک وتار و‬ ‫توێژینەوەی نوسەرانی کوردی لە هەرێم و‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان و ئێران سەبارەت‬ ‫بە نەوشیروان مستەفا ئەمین روناکبیر و‬ ‫سەرکردەى نیو سەدە لە خەباتى گەلى‬ ‫کورد و رۆڵی لە بزوتنەوەی شاخ و شاری‬ ‫کورد باڵو کردەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬ ‫وەزارەتی‬ ‫چووینە‬ ‫“كاتێك‬ ‫رۆشنبیری عێراق بۆ ئەوەی مۆڵەت‬ ‫بۆ دەركردنی گۆڤاری “ڕزگاری”‬ ‫وەربگرین‪ ،‬مۆڵەتیان پێداین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وتیان دەبێت گۆڤارەكە لەژێر‬ ‫چاودێریو سانسۆری ئێمەدا بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم نەوشیروان مستەفا رەتی‬ ‫كردەوە كە گۆڤاری ڕزگاری لەژێر‬ ‫سانسۆردا دەربچێت”‪.‬‬ ‫لە یەكەم باسكردنی نەوشیروان‬ ‫مستەفادا‪ ،‬لە كتێبی “دیداری‬ ‫تەمەن”دا‪ ،‬مام جەالل بەمشێوەیە‬ ‫سەبارەت نەوشیروان مستەفا دواوە‪.‬‬ ‫لەسەرەتاوە گشت ئەو كارەكتەرە‬ ‫سیاسییە سەرەكییانەی كە بناغەی‬ ‫لینین”یان‬ ‫ماركسی‬ ‫“كۆمەڵەی‬ ‫دامەزراندو دواتر بوو بە “كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی كوردستان‪ ،‬هەموویان‪،‬‬ ‫هەردوو گروپو ئاڕاستەكە‪ ،‬مام‬ ‫جەاللیان وەكو ڕێبەرو سكرتێریان‬ ‫دیاریكردبوو‪ ،‬پاش چەند ساڵێك‬ ‫مام جەالل دەیەوێت كۆمەڵە بداتەوە‬ ‫دەست خۆیانو واز لە سكرتێری‬ ‫كۆمەڵەی ڕەنجدەران بێنێت‪ ،‬دەربارەی‬ ‫ئەوەی كێی بۆ سكرتێری كۆمەڵە‬ ‫پێباشبووە یان بۆچی نەوشیروانی‬ ‫لەهاوڕێكانیتری پێباشتر بووە‪ ،‬لەو‬ ‫بارەیەوە دەڵێت‪“ :‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ نەوشیروان مستەفا‪ ،‬هەوڵمدا‬ ‫تەشویقی بكەم كە دەورێكی باش‬ ‫ببینێ‪ ،‬چونكە راستییەكەی من‬ ‫لەناو ئەو برادەرانەی لەناو كۆمەڵەدا‬ ‫كاریان دەكرد‪ ،‬پێموابوو نەوشیروان‬ ‫هۆشیارترینیان بوو‪ ،‬پێموابوو ئەو‬ ‫گەنجێكی هەڵكەوتوو‪ ،‬زیرەك‪ ،‬كوڕی‬ ‫باشو عەقڵی باشەو چاك دەنووسێ‪،‬‬ ‫لەپاشان پێموابوو كوردپەروەرێكی‬ ‫ڕەسەنە‪ ،‬واتا رەسەنییەكی هەبوو لە‬ ‫كوردپەروەریدا”‪.‬‬ ‫مام جەالل زۆرتر وەسفی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەكاتو دەڵێت‪:‬‬ ‫فەلسەفی‬ ‫تیۆری‬ ‫“بیروباوەرو‬ ‫بەكاردەهێنا‪ ،‬بۆ خزمەتی جەماوەری‬ ‫كوردو كوردستانو كوردایەتیو‬ ‫خەباتی میللەتی كوردو رزگاركردنی‬ ‫جوتیارو رەنجدەرانی كوردستان‪،‬‬ ‫وەك ئەو جۆرە ماركسیانە نەبوو‪،‬‬ ‫كە هەڵواسرابێت بە جواڵنەوەی‬ ‫شیوعییەوەو بە قسەو بیروباروەر‬ ‫دابرابێت لە جەماوەر‪ ،‬ئەوانە‬ ‫رەسەن نین كە پەلو ڕیشەكەیان‬ ‫هەڵدەواسرێ‬ ‫هەڵدەكەندرێو‬ ‫نەوشیروان‬ ‫بەدارەكانیترەوە‪،‬‬ ‫لەوكەسانەیە كە هەڵواسراو نییە‪،‬‬ ‫لەو كەسانەیە كە رەگو‬ ‫ریشەی داكوتراوە‬ ‫لە ناو كۆمەڵی‬ ‫كوردەواریدا”‪.‬‬ ‫سەبارەت‬ ‫بەوەی كە‬ ‫بە‬ ‫بوو‬ ‫سكر تێر ی‬ ‫كۆ مە ڵە ی‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫مام جەالل چۆن باسی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەكات؟‬ ‫هاوكات لەگەڵ نرخاندنی ڕۆڵ و پێگەی هەر سیاسی و سەركردەیەكی كورددا‪ ،‬لە یارو نەیارەكانی‪ ،‬مام جەالل رەخنەشی‬ ‫لێگرتووەو باسی هەڵوێستو كارە نەرێنییەكانی ئەوكەسەی كردووە‪ ،‬بەاڵم جیاواز لەوان‪ ،‬هەمیشە ستایشی نەوشیروان مستەفای‬ ‫كردووە‪ ،‬لە كتێبی “دیداری تەمەن”یشدا هەمیشە ناوی نەوشیروان مستەفا وەك قارەمانو نیشتیمانپەروەرو راستگۆ دێنێت‪.‬‬ ‫ساالر مەحمود‬ ‫رەنجدەران‪ ،‬نەوشیروان مستەفا چ‬ ‫كاریگەرییەكی هەبووە لە گەشەكردنی‬ ‫كۆمەڵەو بەرفراوانكردنی ژمارەو‬ ‫ڕێكخستنەكانی ئەم ڕێكخراوەدا‪ ،‬مام‬ ‫جەالل لە كتێبی دیداری تەمەن دا‬ ‫دەڵێت‪“ :‬بەر لە گەڕانەوەی منو‬ ‫نەوشیروان مستەفا بۆ كوردستان‪،‬‬ ‫بروا ناكەم كۆمەڵە سەت ئەندامی‬ ‫هەبووبێت لەناو شۆڕشدا‪ ،‬نەوشیروان‪،‬‬ ‫دەورێكی زۆرباشی نواند لەداڕشتنی‬ ‫رێبازی راستو تەكنیكی ئاقاڵنەو‬ ‫ژیرانە بۆ كۆمەڵەو بۆ پەیوەندیكردن‬ ‫گەشەپێدانی‬ ‫بەشارەكانو‬ ‫ڕێكخستنەكان”‪.‬‬ ‫لەپاش گۆڕینی ناوی “كۆمەڵەی‬ ‫ماركسی لینینی كوردستان” بۆ‬ ‫“كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬

‫كوردستان”‪ ،‬مام جەالل باس لە‬ ‫هەندێك گۆرانكاریی دەكات كە‬ ‫بەسەر كۆمەڵەدا هاتووە‪ ،‬لەم‬ ‫گۆڕانكارییانەشدا دیسان ستایشی‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەكاتو دەڵێت‪:‬‬ ‫“لە راستیدا نەوشیروان دەورێكی‬ ‫تایبەتیو دیاری هەبوو‪ ،‬كە‬ ‫بیروباوەری كرابووەوەو بەجورئەتەوە‬ ‫بۆچوونەكانی خۆی لەسەر پێوویستی‬ ‫سەربەخۆییبوون لە پەكینو مۆسكۆو‬ ‫لەسەر گەندەڵبوونی هەندێك لە‬ ‫حیزبە شیووعییەكانو گەندەڵبوونی‬ ‫هەندێك لەو دەوڵەتانەی كە پێیان‬ ‫دەوترێ سۆسیالیستی دەرئەبڕی”‪.‬‬ ‫كارەساتی “هەكاری” كارەساتێكی‬ ‫گەورەو قورسبوو بۆ یەكێتی‬ ‫كە لە ساڵی ‪1977‬دا‬ ‫پێشمەرگەو‬ ‫سەدان‬ ‫سەركردەی یەكێتی‬ ‫لەو كارەساتەدا‬ ‫كو ژ ر ا ن و‬ ‫بەدیلگیرانو تەسلیم‬ ‫بە حكومەتی عێراقی‬ ‫بوونەوە‪.‬‬

‫گیروگرفتی‬ ‫ئەگەر‬ ‫سیاسیم هەبێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫مستەفا‬ ‫نەوشیروان‬ ‫باسیدەكەم‪ ،‬ئەگەر لێمەوە‬ ‫نزیك بێت‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫كەسانەی كە دڵی خۆمی‬ ‫بۆ دەكەمەوەو باوەڕم بە‬ ‫عەقڵو هەڵوێستەكانی‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫مام جەالل باسی‬ ‫نەوشیروان‬ ‫خۆڕاگری‬ ‫مستەفا دەكات لەپاش‬ ‫ئەم كارەساتەو ڕۆڵی‬ ‫قارەمانانە‬ ‫بە‬ ‫ئەو‬ ‫وەسف دەكات‪ ،‬دەربارەی‬ ‫نەوشیروان‬ ‫كتێبەكەی‬ ‫مستەفاش لەسەر كارەساتی‬ ‫هەكاری‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‬ ‫كە ناوەرۆكەكەی گوزارشت‬ ‫لە بۆچوونی ئەویش دەكات‪:‬‬ ‫“كارەساتی هەكاری لە نامیلكە‬ ‫كە‬ ‫نەوشیرواندا‬ ‫نایابەكەی‬ ‫ناوەرۆكەكەی بەباشو راستدەزانمو‬ ‫گوزارشت لە رەئی منیش دەكات‬

‫باسكراوە‪ ،‬بۆ مێژوو دەمەوێت‬ ‫هەڵوێستی جوامێرانەی نەوشیروان‬ ‫مستەفا تۆمار بكەم‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫كە كە زانیمان ئەو كارەساتە‬ ‫بەسەر برادەراندا هاتووە هەموومان‬ ‫دڵتەنگبووین‪ ،‬ئەوانەی كە مابووینەوە‬ ‫‪42‬كەس بوووین‪ ،‬رۆژێك نەوشیروان‬ ‫مستەفا هات بۆالی منو وتی‪“ :‬با‬ ‫پێكەوە پیاسەیەك بكەین‪ ،‬كە‬ ‫پیاسەمان كرد پرسیارێكی لێكردمو‬ ‫وتی‪ :‬تۆ پێتوایە من لەو كەسانەم حەز‬ ‫دەكەم پێش تۆ بمرمو ئەو گولالنەی‬ ‫بۆ تۆ دێ بەلەشی خۆم بیگێڕمەوەو‬ ‫بێئەندازە رێزو خۆشەویستیم هەیە‬ ‫بۆ تۆ؟ وتم‪ :‬بەڵێ پێموایەو باوەری‬ ‫تەواوم بەوە هەیە‪.‬‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫ئەویش‬ ‫كەواتە من‬

‫‪3‬‬ ‫پێشنیارێكم هەیە‪ ،‬ئەمەوێ باش گوێم‬ ‫لێبگریت‪ ،‬پێشنیارەكەشم ئەوەیە‪ :‬تا‬ ‫ئێستا سەركردەی شۆڕشەكانی كورد‬ ‫لە شكست و لێقەوماندا هەڵهاتوون و‬ ‫واڵتەكەیان بەجێهێشتووەو زۆربەیان‬ ‫لەدەرەوەی واڵت مردوون‪ ،‬با ئێمە‬ ‫ئەمجارە وانەكەینو ڕانەكەین‪ ،‬با‬ ‫لەناو شاخو دۆڵەكانی كوردستانی‬ ‫خۆماندا بمێنینەوە تا مردن‪ ،‬گۆڕو‬ ‫گۆڕستانو شوێنەواری شەهیدبوون‬ ‫بەجێدەهێڵین‪ ،‬یان كەهیچ نەماو‬ ‫چارە نەما‪ ،‬دەچینەوە شارەكانو‬ ‫نهێنی‬ ‫خەباتی‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫دەكەینو لەوێ یا مردن یا سەركەوتن‬ ‫بەدەستدەهێنین”‪.‬‬ ‫هەرچەندە مام جەالل‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫درووستبوونی “بەرەی كوردستانی”دا‬ ‫نەبووە‪ “ ،‬ئەو بەرەیەی كە پاش‬ ‫كارەساتی هەڵەبجە لە نێوان حیزبە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستاندا” یەكێتی‪-‬‬ ‫پارتی‪ -‬حسك‪ -‬پاسۆك ‪ -‬پارتی‬ ‫گەل”دا دروستكرا”‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬ ‫پێیوابووە نەوشیروان مستەفا ئەوەی‬ ‫كردووە بۆیە نارەزایی دەرنەبڕیوە‪:‬‬ ‫“كە بەرەی كوردستانی دروستبوو‬ ‫من ڕام لێنەبوو‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬ ‫وامدەزانی نەوشیروان كردوویەتی‪،‬‬ ‫نارەزایم دەرنەبڕی‪ ،‬بەاڵم خۆی‬ ‫وەاڵمی نامەیەكی دامەوەو وتی‪“ :‬مام‬ ‫جەالل منیش وەكو تۆ ڕازی نیم‪ ،‬ئەوە‬ ‫فەرەیدون عەبدولقادر كردوویەتی”‪.‬‬ ‫سەرباری ستایشكردنی رۆڵو‬ ‫هەڵوێستی نەوشیروان مستەفاو‬ ‫ناوهێنانی وەكو سەركردەی مەیدانی‬ ‫ڕاپەرین‪ ،‬مام جەالل ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات كە باوەڕی بە عەقڵو‬ ‫هەڵوێستەكانی نەوشیروان مستەفا‬ ‫هەبووە‪ ”:‬ئەگەر گیرو گرفتی سیاسیم‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەگەڵ نەوشیروان مستەفا‬ ‫باسیدەكەم‪ ،‬ئەگەر لێمەوە نزیك‬ ‫بێت‪ ،‬یەكێكە لەو كەسانەی كە دڵی‬ ‫خۆمی بۆ دەكەمەوەو باوەڕم بەعەقڵو‬ ‫هەڵووێستەكانی هەیە”‪.‬‬

‫مام جەالل دەڵێت؛‬

‫دوو چاکەی نەوشیروان مستەفا‬ ‫بەسەر منەوە هەیەو قەت بیرم ناچێت‪:‬‬ ‫* کاتێک شۆڕش لە دۆخێکی‬ ‫خراپدا بوو‪ ،‬خەڵک کوردستانی جێ‬ ‫دەهێشت پێی وتم؛ با بە پێچەوانەی‬ ‫سەرکردەکانی تری کورد ئەگەر‬ ‫کوژراین با لەسەر خاکی کوردستان‬ ‫گیان ببەخشین و بوترێت مام جەالل‬ ‫لەسەر فاڵنە گرد و بەرزای شەهید‬ ‫بووەو نەوشیروان لەوێدا شەهید بووە‪،‬‬ ‫کە ئەو قسەیەی بۆمن زۆر کاریگەربوو‬ ‫بەقسەم کرد‪.‬‬ ‫* کەپێکەوە لەگەڵ کاکە نەوەو‬ ‫هەڤااڵنی تر یەکێتیمان دامەزراند ئەو‬ ‫خوێندکاری دکتۆرابوو بەشێکیشی لە‬ ‫نامەی دکتۆراکەی نوسیبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامادەبوو لەبەر شۆرش دەستی‬ ‫لێهەڵگرێ و هاتەوە سەرپەرشتی‬ ‫بەشەچەکداریەکەی شۆرشی کرد‪.‬‬

‫ی��ادی ��ەو ش� ی�‬ ‫روا� ��س ت�ە ف��ا‬ ‫ن‬ ‫ف‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫چرایەک؛ بۆ هەمیشە لە ویژدانی میللەتدا خامۆش نابێت‬ ‫زەمەن‬ ‫سێ ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬دڵی‬ ‫سیاسەتمەدارو رێبەری گەورە‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا ئەمین لە لێدان کەوت‪ ،‬ئەو سۆز‬ ‫و وەفاداری و دڵبەندییە کە خەڵک‬ ‫و الیەنگرانی لە ماوەی سێ ساڵی‬ ‫دوای كۆچی پیشانیانداون‪ ،‬بەڵگەی‬ ‫بێ ئەمالوئەوالی سەر ڕاستیی ئەو و‬ ‫دروستیی ئەو رێبازەن کە ڕەنگی بۆ ڕشت‬ ‫و پێڕەوانیشی گرتوویانەتەبەر‪ .‬ئەو‪ ،‬بە‬ ‫خولیا و خەون و ئەندێشە و بیر و جۆری‬ ‫تێڕوانینی بۆ رابردوو و ئێستا و پاشەڕۆژی‬ ‫نیشتمان و نەتەوەکەی بەگشتی جیاواز‬ ‫لە سەرکردەکانی تر‪ .‬بیری دەکردەوەو‬ ‫هەڵسوکەوتی دەکردو خەمخۆری دەنواند‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەی کە لە قۆناغی‬ ‫شاخدا نەخشێکی هەرەبەرچاوی لە‬ ‫راستکردنەوەی ڕەوت و بەڕێوەبردنی‬

‫شۆڕشی نوێدا و دواتر لە سەرخستنی‬ ‫ڕاپەڕینی ساڵی ‪ 1991‬دا هەبووە‪ ،‬رازی‬ ‫نەبووە نە خۆی لەو مەسەالنە بدوێ و بە‬ ‫نرخێکی گران بە خەڵکیان بفرۆشێتەوەو‬ ‫نە ئاگادارانی دەوروبەریشی وەک‬ ‫سەروەرییەکانی مێژووی سیاسیی ئەو‬ ‫باسی بکەن‪.‬‬ ‫پاش سەرکەوتنی راپەڕین‪ ،‬زۆری‬ ‫هاوڕێبازانی شاخی و حیزبەکانی تریش‬ ‫بەگشتی‪ ،‬لەبەر دەسکەوتی تایبەت‬ ‫و چاوچنۆکی دنیایی‪ ،‬رێگری بەردەم‬ ‫بەدیهێنانی خەون و ئاواتەکانی بوون‬ ‫لە ناو حیزب و واڵتدا و نەیانهێشت‬ ‫کوردەواری لەم هەلە زێڕینەدا بکەوێتە‬ ‫سەر راستەڕێی دامەزراندنی سیستەم‬ ‫و کاری دام و دەزگایی‪ .‬ئەو بۆ خۆی‬ ‫لە هەوڵی بنیاتنانی حوکمی دەوڵەتی‬ ‫یاساو پێکەوەنانی دەزگای راستەقینەو‬ ‫کارای حکومەتی و جێکردنەوەی الیەنی‬ ‫زۆری دادی و کۆمەاڵیەتیدا بوو‪ ،‬هەر‬

‫لە سەرەتای راپەڕینیشەوە‪ ،‬پەیی بەوە‬ ‫بردبوو‪ ،‬کە ئەگەر کار بەو ئاڕاستە چەوتدا‬ ‫بڕواو حکومەتێکی بە دادو سیستەمداری‬ ‫نیشتمانی پێکنەهێنرێت‪ ،‬بێ بەرنامەیی‬ ‫و نادادپەروەریی و گەندەڵی سەری‬ ‫حکومەتەکە دەخۆن و میللەتەکەیشمان‬ ‫ماڵوێران و مایەپووچ دەبێ و دەگاتە ئەم‬ ‫بنبەستە سیاسییەی ئەمڕۆ!‬ ‫پیاوێکی‬ ‫مستەفا‪،‬‬ ‫نەوشیروان‬ ‫یەکڕووی راستگۆ بوو‪ ،‬قسەکانی لە‬ ‫کردەوەکانیدا رەنگیان دەدایەوە‪ ،‬لە‬ ‫خۆیەوە دەستیپێکرد‪ ،‬رۆژێک لە رۆژان‬ ‫بواری نەدا بە کەسوکار و نزیکەکانی‬ ‫خۆی‪ ،‬لەپاڵ ئەودا بە شێوەیەکی نا‬ ‫یاسایی و بە ناڕەوا دەوڵەمەند ببن و پلەو‬ ‫پایە و دەسکەوتی ناڕەوا بە دەستن بێنن‪،‬‬ ‫بۆ خۆیشی ژیانێکی تا ئەوپەڕی سادەیی‬ ‫و خاکێتی‪ .‬سادە و خاکی ژییا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرگیز سڵی لە راستی وتن نەکردەوە‪.‬‬ ‫هەقبێژو بوێرو ڕاشکاو ‪-‬وێڕای ئەوە‪-‬‬

‫بێ هەواو فیز بوو؛ خۆش خوڵقیی‬ ‫ناڕاستی بۆ مەبەستی تایبەت لەگەڵ هیچ‬ ‫کەسێک و لە هیچ ئاستێکدا نەنواند‪.‬‬ ‫ژیانی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬سەر‬ ‫لەبەر پڕاوپڕی چاالکی و جموجووڵ و‬ ‫گۆڕانکاریی و نوێبوونەوەی بەردەوام بوو‪،‬‬ ‫لەپاڵ خۆتەرخانکردنیدا بۆ کاری سیاسی‪،‬‬ ‫بەهەمان ئامانج و ئاڕاستەی درێژەپێدان‬ ‫و تەواوکردنی پرۆژە نەتەوەییەکەی‬ ‫خۆی‪ ،‬سەرگەرمی پێداچوونەوەیەکی‬ ‫ڕەخنەگرانەی مێژووی نوێ و هاوچەرخ‬ ‫بوو‪ ،‬لەو رێگەیەوە بەشێوەیەکی زانستی و‬ ‫واقیعییانە ئەو مێژووەی هەڵسەنگاندووەو‬ ‫کەموکورتی و هەڵەکانی دەست‬ ‫نیشانکردوون و گەوهەری جۆراوجۆری‬ ‫پەندو عیبرەتی لێ دەرهێناوە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬رۆشنبیرێکی‬ ‫رەخنەگر‪ ،‬خوێندەوارێکی چاالک‪،‬‬ ‫مێژوونووس و نووسەرێکی قەڵەم‬ ‫بەبڕشت بوو‪ ،‬بەرهەمە دانسقەکانی لە‬

‫مەیدانی مێژوو‪ ،‬رۆژنامەوانی ئەدەبیات‬ ‫و کۆمەڵناسی دا‪ ،‬گەواهی ئەو ڕاستییەن‬ ‫کە کە لەبەری گەورەیان لە کتێبخانەی‬ ‫کوردیدا گرتووە‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە قۆناغی‬ ‫پاش راپەڕیندا‪ ،‬گەیشتبووە بەرزترین‬ ‫تێگەیشتنی‬ ‫بیرکردنەوەو‬ ‫ئاستی‬ ‫واقیعییانە و عەقاڵنێتی و بەخششی‬ ‫سیاسی و رۆشنبیریی‪ :‬خەوی بە‬ ‫دامەزراندنی کۆمەڵێکی بەختیاری پڕ‬ ‫لە بووژانەوەی ئابووری و رۆشنبیری و‬ ‫دادی کۆمەاڵیەتییەوە دەبینی‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫رێگەی بەدیهێنانی ئەو خەونە گەورەیەی‬ ‫لێ گیرا‪.‬‬ ‫بەاڵم –وەک خۆی وتوویە ‪ -‬توانیی‬ ‫ئەرکەکانی سەر شانی جێ بەجێ بکات و‬ ‫مێژوویەکی پڕ لە سەروەریش بۆ خۆی و‬ ‫پێڕەوانی تۆماربکات‪ ،‬دڵنیایشین مێژوو بە‬ ‫ئینسافەوە وەک سەرکردەیەکی نموونەیی‬ ‫بەسەری دەکاتەوە‪ .‬یادی بەخێر‪.‬‬

‫نەوشیروان مستەفا و پێنج وێستگەی ژیان‬ ‫یەکەم‪ :‬کۆلیژی حقوق و دەرکردنی گۆڤاری ڕزگاری‬

‫پێنجەم‪ :‬خەونی گۆڕان‬ ‫و گۆڕانکاریی و ملمالنێی‬ ‫مەدەنی‬

‫سێیەم‪ :‬ئەندازیاری ڕاپەڕین و یەکێک لە بەرگریکارانی‬ ‫مافی کورد لە نووسینەوەی دەستووری عێراق‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬ ‫دووەم‪ :‬شۆڕشی شاخ و پێشمەرگایەتی‬

‫‪22‬‬

‫چوارەم‪ :‬ساغکردنەوەی مێژووی کورد و‬ ‫مێژووی ڕۆژنامەگەریی کوردیی‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫یادی نەوشیروان مستەفا‬

‫گەنجینە و‬

‫نووسراودانە‬ ‫گواڵوییەکە‬

‫‪www.zamanpress.com‬‬ ‫تایبەت بە سێهەمین ساڵیادی کۆچی نەوشیروان مستەفا‬

‫‪12‬‬ ‫‪ 12‬الپەڕە‬

‫ژمارە (تایبەت) سێشەممە ‪2020/5/19‬‬

‫ڕێبەری دادپەروەریی‬ ‫مەرگت بۆشایی گەورەی دروستکرد‬ ‫چرایەک؛ بۆ هەمیشە‬ ‫لە ویژدانی میللەتدا‬ ‫خامۆش نابێت‬ ‫‪2‬‬

‫مام جەالل چۆن‬ ‫باسی نەوشیروان‬ ‫مستەفا دەكات؟‬ ‫‪3‬‬

‫شارەزا بە مێژوو‪،‬‬ ‫کاریگەر لەسەر‬ ‫دیرۆک‬ ‫‪4‬‬

‫ناسیۆنالیزم و‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫شۆڕشگێڕیی‬ ‫‪5‬‬ ‫ئهزمونه ئهدهبییهكانی‬ ‫نهوشیروان مستهفا‬ ‫لە گۆڤاری رزگاریدا‬

‫‪9‬‬