23

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرپەرشتیاری‬ ‫کولتووری زەمەن‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫‪serwan_rm@yahoo.com‬‬

‫رەئوف بێگەرد‬

‫(هەر جارەی بەشێ لە ڕووخساری پۆرترێتێ‬ ‫لە ئەدەب و هونەریی کوردی دەگێڕێتەوە‪).‬‬

‫کولتووری‬ ‫(‬

‫نووسەرێ چاوی تەنها جوانیی دهبینێ‬

‫ەیگێڕێتەوە‬

‫زەمەن) د‬

‫نزیک دەبێتەوە لە نیو سەدە لە تەمەنی‬ ‫نووسینی‪ ،‬سەرەتا بە چیرۆکنووسین‬ ‫دەستیپێکردو پێچەوانەی زۆرێ لە نوسەرانی‬ ‫کورد‪ ،‬دەستپێکیان بە شیعر نووسینەو لەو‬ ‫وێستگەیەوە دەپەڕنەوە بۆ بوارەکانی تری‬ ‫ئەدەبیات‪ .‬پاش حەوت ساڵ لە نووسینو‬ ‫باڵوکردنەوە‪ ،‬کۆمەڵە چیرۆکی (بوار)ی‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٧٧‬باڵوکردەوە‪ .‬دواهەمین‬

‫کتێبی چاپکراویشی (بیرەوەرییەکانی‬ ‫دیسکۆفیسکی)یەو لە ئێستاشدا سەرقاڵی‬ ‫کتێبێکی گەورەیە بەناوی (جیهانیی کافکا)‬ ‫کۆمەڵێ ڕۆمانی ڕۆماننووسە گەورەکانی‬ ‫جیهانیشی بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫جگە لە زمانی دایک‪ ،‬زمانی عەرەبیی و‬ ‫فارسی دەزانێ‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس‪ ،‬شاعیری گەورەی‬ ‫کورد‪ ،‬هاوڕێی تەمەنی نووسین و ژیانی‬ ‫نزیکەی ‪ ٢٥‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬لە قوواڵیی دڵی‬ ‫غەریبییەوە‪ ،‬لەناو گۆمی تەنهایی و بێزاریدا‪،‬‬

‫لە ستۆکهۆڵمەوە بۆ سلێمانی‪ ،‬نامەیەکی‬ ‫دەستنووسی بۆ دەنێرێت و لەسەرەتای‬ ‫نامەکەدا بۆی دەنووسێت‪( :‬نامهكهی‬ ‫دواییتان گهیشت‪ ،‬ئهویش ههروهكوو نامهكانی‬ ‫ترت‪ ،‬تام و چێژی تایبهتی خۆیان ههبوو‪..‬‬ ‫من ههموو نامهیهكی تۆ‪ ،‬دوو سێ جارێك‬ ‫ئهخوێنمهوه‪ ،‬چونكه ههست ئهكهم “له‬ ‫دڵهوه بۆ دڵ نووسراوه“ ههست ئهكهم تۆیش‬ ‫ههر تهنیایت و ئهتهوێ له دهرفهتێكدا بۆ‬ ‫نزیكترین كهس ههرچی گێژهڵوكهیهكی ناو‬ ‫دهروونت ههیه‪ ،‬بهرەڵاڵی كهیت! چی بكهین‬

‫كهوتووینهته سهردهمێكی ئێجگار ناقۆاڵو‬ ‫تاریكهوه‪ ..‬پێم خۆش بوو كه نووسیوتانە‬ ‫چهند چیرۆكێكی تازهتان ههیه یهكێكیشیانت‬ ‫زۆر به دڵی خۆتانه!‪ ..‬چاكه ئێمهومانان‬ ‫مهگهر له ڕێگهی ئهو هونهرهوه‪ ،‬خهم و‬ ‫خهفهتی خۆمان به با بدهین‪)!..‬‬ ‫تەمەن نەیتوانی‪ ،‬شەکەتی نووسین و‬ ‫خوێندنەوەی بکات‪ .‬لەگەڵیدا جگە لە باسی‬ ‫ژیان و کتێب و خوێندنەوەو هونەر‪ ،‬باسی‬ ‫تر کەمتر دەبیستی‪ .‬بێگەردانە دەستی بە‬ ‫نووسین و وەرگێڕان کردووەو لە قۆناغی‬ ‫بەردەوامی نووسینیشدا لەسەر هەمان رێچکە‬ ‫بەردەوامە‪ .‬شەیدایەکی سەیری گۆرانی‬ ‫و مۆزیکیی کوردییە‪ .‬دەنگێکی خۆش و‬ ‫مەستانەی هەیەو کە گۆرانی “حەمەی ماملێ”‬ ‫دەڵێت‪ ،‬کۆڕو کۆبوونەوەکان گواڵوڕێژیی ئەو‬ ‫دەنگە ڕەسەنە دەکات‪ .‬ناچێتە ملمالنێی‬ ‫یەکتر شکاندنەوەو هەمیشە ژیانی بە خەندە‬ ‫گەپ و شادیی گرتووە‪ .‬زۆربەی هاوڕێکانی‬ ‫ستایشی بێگەردیی و بێ هەڵپەیی لە‬ ‫ژیان و ئەدەبدا دەکەن و خۆنەویستیی و‬ ‫سادەیی و دوورکەوتنەوە لە باوەشکردن بە‬ ‫دنیادا بووەتە ناسنامەی رەئووف بێگەرد‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئەدەبیی و سیاسیشی بەیەک‬ ‫راستەهێڵ دەڕۆن و هەمیشە لەبەرەی‬ ‫ئازادیخوازان بووە‪ ،‬وەک بەرهەمەکانی دژ بە‬ ‫نادادپەروەریی و گەندەڵیی بووەو پشتیوانیی‬ ‫بەرەی چاکسازیخوازانی کوردیی کردووە‪.‬‬

‫زۆربەی‬ ‫هاوڕێکانی‬ ‫ستایشی‬ ‫بێگەردیی و بێ‬ ‫هەڵپەیی لە‬ ‫ژیان و ئەدەبدا‬ ‫دەکەن‬ ‫هاوڕێیەکی تریشی لە حەفتاکانی سەدەی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬لە بەغداوە نامەیەکی بۆ دەنێرێت‬ ‫و لە ڕستەیەکی نامەکەیدا بۆی دەنووسێت‪:‬‬ ‫(تۆ لەو نووسەرە خۆشبەختانەی‪ ،‬کە‬ ‫پاشگری ناوەکەت‪ ،‬راستگۆیانە هەڵبژاردووە‪،‬‬ ‫گەر بڕیاربێ هەموو نازناوی نووسەرانی کورد‬ ‫بخەینە سەنگی راستگۆیی‪ ،‬بە دڵنیاییەوە‬

‫تۆ پێشەنگی نووسەرانی راستگۆو بێگەردیی‬ ‫کوردییت‪)!.‬‬ ‫عەتا محەمەدی رۆماننووسیش‪ ،‬لە‬ ‫نووسینێکی بیرەوەرییانەدا بۆ رەئوف‬ ‫بێگەردی نووسەرو وەرگێڕ دەنووسێت‪:‬‬ ‫(رەئوف بێگەرد‪ ،‬یهکێکە لهو نووسهره‬ ‫کهمانهی ناسیومەو بۆ ههمیشه خۆشمویست‪.‬‬ ‫جگه لهوهی مامۆستا رەئوف‪ ،‬مرۆڤێکی پڕ‬ ‫ژیان و دوور له بوغزو کینه دهژی‪ ،‬یهکێکه‬ ‫لهو نووسهره کورده دەگمەنانهی که چاوی‬ ‫جوانیی دهبینێت‪ .‬ههرگیز جارێ نهمبینی‬ ‫چاوی به جوانیی کتێبێ‪ ،‬یاخود دهقێکدا‬ ‫ههڵنهیهت و بیشکێنێت‪ ،‬یاخود بهپێچهوانهوه‬ ‫دهقی ناشرین گهوره بکات‪( ،‬که ئهمه‬ ‫حاڵهتێکی ئاساییه لهناو ناوهندی کوردیدا)‬ ‫ئهمه تهنها رای من نییه لهسهری‪ ،‬بهڵکو‬ ‫لهگهڵ چهند هاوڕێدا قسهم کردووه ههمان‬ ‫رایان ههبووه‪ !.‬ئهو رۆحی جوانیی بینین و‬ ‫دوور له بوغزهش‪ ،‬مامۆستای وا لێکردووه به‬ ‫جیاوازیی تهمهنی‪ ،‬ههمیشه هاوڕێ و نزیکی‬ ‫نهوه گهنجهکه بێت‪ ،‬ههم پاڵپشت و ههم‬ ‫راستگۆ لهگهڵیاندا‪).‬‬ ‫خاوەن وزەو توانایەکی ئارام و بەردەوامە‬ ‫لە نووسین‪ ،‬لە سەرەتای دەرچوونی‬ ‫“رۆژنامەی زەمەن” ئەم نووسەرو وەرگێڕە‪،‬‬ ‫هاوکاری بەشی کولتووری رۆژنامەکەمان بووەو‬ ‫بەردەوام‪ ،‬بابەتە نووسین و وەرگێڕاوەکانی لە‬ ‫بەشی “کولتووری زەمەن” باڵوکردووەتەوە‪.‬‬

‫ئهڤین عەزیز (توێژهری بواری جێندهر)‪:‬‬

‫کە شیکاری (ماچی سوێری) شێرزاد حەسەنم کرد‪ ،‬ژنەکان زیاتر هێرشیان‬ ‫کردە سەرم تا پیاوە نووسەرەکان‬

‫ئەڤین عەزیز لەم دیمانەدا‪ ،‬گفتوگۆ لەسەر تایبەتمەندیی ئەدەبیی خانمان‬ ‫دەکات و ڕۆڵ و کاریگەریی پیاو‪ ،‬لەسەر ئەو شێوازە لە ئەدەب و نووسین‬ ‫و پرۆسەی رەخنەیی دەخاتە ڕوو‪ .‬ئەم خانمە‪ ،‬توێژەر و نووسەرە‪ ،‬وەک‬ ‫داکۆکیکارێک ڕەهەندی مێژوویی و الیەنی جێندەر و ئەدەبی فیمینستیی‬ ‫شیکار دەکات و ڕۆڵی ئەم تەوژمە‪ ،‬لە هۆشیاریی خانمان لەڕووی مێژووییە‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ ،‬لە بەشێکی تری گفتوگۆکەدا‪ ،‬دیدێکی ڕەخنەیی‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫پێگەی خانمان‪ ،‬لە ئەدەبی کوردیدا دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫* نووسین‪ ،‬شوناسێکی گشتیی‬ ‫هەیە‪ .‬بەاڵم لەسەرەتای سەدەی‬ ‫بیستەمەوە‪ ،‬فۆڕمێ لە نووسین پەرەی‬ ‫سەند‪ ،‬کە بە نووسینی فیمینستییانە‬ ‫هێمای بۆ دەکرێت‪ .‬زیاتریش لە بواری‬ ‫ئەدەب و کولتووردا‪ ،‬تۆ چەند گرنگی‬ ‫بەم شێوازە لە نووسین دەدەیت؟‬ ‫ ئهدهبی فێمێنیستی به ڤرجینیا‬‫ۆڵف دهستپێدهکات به بۆچونهکانی‬ ‫سهبارهت به ئهدهبی ئافرهتان شێوازی‬ ‫نووسینی ژنانه و ئیستاتیکای دهقی‬ ‫ژنان به بناغهی ئهدهبی ژنان دادهنێ‪.‬‬ ‫ڤرجینیا ۆڵف له كتێبی ( تهنها ژورێك‬ ‫بۆ خۆی ‪ )١٩٢٩‬دهڵێ ژنان دهبێ‬ ‫خۆیان بنووسنهوه‪ .‬ئهو پێی وابوو‪ ،‬ژن‬ ‫و پیاو به دوو پرۆسهی ئهزموونی ژیانی‬ ‫جیاوازدا تێدهپهرن‪ ،‬بۆیه بهرههمی‬ ‫ئهدهبی جیاوازیان ههیه‪ .‬ئهزموونی ژنان‬ ‫له كۆمهڵگهدا نادیده گیراوه بۆیه ژن‬ ‫دهبێ خۆی بنوسێتهوه و كهلتوری ژنان‬ ‫پڕ ئهزموون بههێز بكات‪ .‬ۆڵف ههر‬ ‫بهمهشهوه ناوهستێ بهڵکو ئۆتۆپیایهك‬ ‫دروست دهکات و پرسی ئهوهی تیادا‬ ‫دهوروژێنێ‪ ،‬تۆبڵێی له ئایندهدا “‬ ‫ژنانیبوون” یان “پیاوانیی” کامیان‬ ‫بهههشتی سهر زهوی داگیر دهکهن؟ ۆلف‬ ‫پێی وایه ژن له ههلومهرجێکی جیاوازتر‬ ‫له پیاو دهژی‪ .‬جیاوازیهکه بهڕادهیهکه‬ ‫که ژن هۆشیاریهکی ترو بیرێکی ترو‬ ‫زمانێکی ترو کولتورێکی دیکهی ههیه‪،‬‬ ‫کهواته دنیابینیهکی جیاوازترو دواجار‬ ‫ئهدهبێکی دیکهی دهبێ‪ .‬ژن واقعێکی‬

‫جیاواز تر له پیاو دهژی‪ ،‬ئهم جیاوازیه‬ ‫بهرادهیهکه که هۆشیاریهکی ترو‬ ‫بیرکردنهوهیهکی تر و زمانێکی ترو‬ ‫تهنانهت کولتوورێکی دیکهی ههیه‪.‬‬ ‫کهواته دنیابینیهکی ترو ئهدهبێکی‬ ‫تریشی ههیه‪ .‬فێمێنیزم بزوتنهوهیهکی‬ ‫سیاسی ژنانه و ههوڵی شیکردنهوهی‬ ‫ژێردهستهیی و چهوساندنهوه و پهراوێزی‬ ‫ژنان له کۆمهڵگەدا دهدات و لهههمان‬ ‫کاتیشدا ههوڵی گۆڕانی بنهرهتی بۆ‬ ‫دهدات‪ .‬لێکۆڵهرهوانی رهخنهی ئهدهبی‬ ‫فێمینیستی‪ ،‬پێ لهسهر ئهوه دادهگرن که‬ ‫ئهم مهسهلهیه‪ ،‬بهڕادهیهک سیاسیه که‬ ‫دهبێ تیۆرو نهریتی زانستی ئهدهبی له‬ ‫روویهکی ئاگایی واوهبێ که گۆرینی ئهو‬ ‫ئاکاره باوهی ناو دنیای ئهدهبی ببێته‬ ‫ئامانجێکی سهرهکی‪ .‬تۆریل مۆی‪Toril‬‬ ‫‪ Moi‬له وتارێکدا دهڵێ “ رهخنهی‬ ‫ئهدهبی فێمێنیستی‪ ،‬ناتوانرێ له‬ ‫باگراوهنده سیاسیهکهی جیا بکرێتهوه“‬ ‫ئهم ژنه فێمێنیسته دهڵێ کێشهی زمان‬ ‫دهبێ بکرێته بابهتێکی سهرهکی ژن‬ ‫و لهشی ژن و رهگهزهکهی تیادا دهبێ‬ ‫لهو نادیاریهوه به دیار بخرێ‪ .‬چونکه‬ ‫مرۆڤ دهبێ گۆشهیهکی تیۆریی ههبێ‬ ‫که بههۆیهوه ئهم نادیاریانهی ناو دهقی‬ ‫ئهدهبی پێ بهدیاری بکهین‪.‬‬ ‫*ئایا ڕەهەندی ئابووریی‪ ،‬رۆڵی لەم‬ ‫باشبوونەی پیاو هەیە‪ ،‬لە هاوکێشە‬ ‫کۆمەاڵیەتیی و سیاسییەکاندا؟‬ ‫ بە دڵناییەوە‪ ،‬ڤرجینیا‬‫ۆڵف هۆكاری زۆری دهقی پیاوان‬

‫دهگێرێتهوه بۆ ئهوهی كه پیاوان له‬ ‫رووی ئابووریهوه بارودۆخیان باش بووه‬ ‫بۆیه بهردهوام توانیویانه بنوسن و بیر‬ ‫بكهنهوه‪ ،‬بهاڵم ژنان بههۆی دابهشبوونی‬ ‫دهسهاڵتی رهگهزییهوه بهردهوام له‬ ‫خزمهتی پیاوان دا بوون‪ .‬ئهو نموونهی‬ ‫شكسپیر و خۆشكهكهی دههێنێتهوه‪،‬‬ ‫كه خوشكهكهی شكسپیر‪ ،‬نووسهرێكی‬ ‫گهوره دهرنهچوو‪ ،‬بههۆكاری ئهوهی‬ ‫كه خوشكهكهی دهبوو لهخزمهتی‬ ‫شكسپیری برایدا بێ لهناو ماڵدا‪.‬‬ ‫*ئەی سەبارەت بە ڕەخنەی ئەدەبی‬ ‫فیمینستیی بۆچوونی تۆ لەو بارەیەوە؟‬ ‫ رهخنهی ئهدهبی فێمێنیستی‬‫لهساڵی ‪ ١٩٧٠‬سهری ههڵدا راستهخۆ‬ ‫پهیوهندی بهسیاسهتی فێمێنیزمهوه‬ ‫ههیه له كتێبی (سیاسهتی سێكس)‬ ‫كاتێ میلت شیكاری روانگهی‬ ‫پیاوانی كرد سهبارهت به‬ ‫ژنان له دهقه ئهدهبیهكاندا‪،‬‬ ‫كه ههمیشه پاڵهوانی‬ ‫رۆمانهكان‪ ،‬پیاوێكی ئازایه‬ ‫و ژنهكه یان دهكوژرێ یان‬ ‫دهمرێ‪ ،‬یا دهورێكی الوهكی‬ ‫پێدهرێ‪ .‬ئهمه به رهخنهی‬ ‫ئهدهبی فێمێنیستی ناوزهد‬ ‫دهكرێ‪ .‬بێگومان جۆری‬ ‫ئهم رهخنهیه دابڕاو نیه له‬ ‫تیۆری فێمێنزیم‪ ،‬بۆیه‬ ‫دهچێته چوارچێوهیهكی‬ ‫سیاسهتەوه‪ .‬چونكه‬ ‫ئهدهبی‬ ‫رهخنهی‬ ‫شیكاری ئهو‬ ‫فێمێنیز‪،‬‬ ‫واقعهمان بۆ دهكات كه‬ ‫بیرو‬ ‫كۆمهڵێ‬

‫بۆچوون و بههای له پشته (جهندهر یان‬ ‫رهگهز بهمانا کۆمهاڵیهتیهكهی) و هاوكات‬ ‫ئهڵتهرناتیڤ دیاری دهكات بۆ گۆرینی‬ ‫ئهو واقعهی كه دهسهاڵتی رهگهزی‬ ‫بهشێوهیهكی نایهكسان دابهشكردووه‪.‬‬ ‫من حهزی زۆرم بۆ ئیشكردن لهسهر‬ ‫بهرههمی ئهدهبی ژنان ههیهو پێشترو‬ ‫‪ ٢٠‬ساڵ بهر له ئێستا كارم كردووهو‬ ‫نووسینم ههیه‪.‬‬ ‫*بێگومان تۆ بە یەکێ لە‬ ‫داکۆکیکارەکانیی ئەو بوارە دەژمێرێ‪.‬‬ ‫ئایا هەوڵتداوە‪ ،‬لە بواری ئەدەبو‬ ‫هونەریشدا‪ ،‬گرنگی بە ئەدەب و‬ ‫هونەریی خانمە نووسەرو هونەرمەندە‬ ‫کوردەکانیش بدەیت؟‬ ‫ من كهسێكی فێمێنیستم و زانستی‬‫جهندهرم خوێندووه‪ ،‬لهم‬ ‫واڵتهی كه تێیدا دهژیم‬ ‫بهر لهوه پسپۆڕیی‬ ‫بخوێنم‬ ‫دووهمم‬ ‫كه (كردارناسیه)‬ ‫ال نیكه م‬

‫دهتوانم بهتهواوی ئاگاییهوه شیكارهی‬ ‫“دیسپلین و كۆنترۆڵ”ی ژنان بكهم‬ ‫له كۆمهڵگەی پیاوساالریدا‪ .‬لهبهرئهوه‬ ‫ئاساییه الم وهك فێمێنیستێ ناوزهد‬ ‫بكرێم یان با بڵێم دهبێ بابهتهكانم‬ ‫تیۆرو روانگهی فێمێنیزم لهخۆبگرن‪.‬‬ ‫ئێمه ژنی ئاكادیمیستی فێمێنیستمان‬ ‫زۆر زۆر كهمه‪ ،‬ههرچهنده له بواری‬ ‫پراكتیكیدا رێكخراوی ژنان ههن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بیروهۆشیاری فێمێنیستیان نییه‪.‬‬ ‫له سااڵنی ‪ ١٩6٠‬وه زۆرێک له‬ ‫لێکۆڵهرهوانی فێمێنیزم‪ ،‬ههوڵی‬ ‫ئهوهیان دهدا لهبارهی پیاوانی‬ ‫نوسهرهوه‪ ،‬بنووسن که چۆن باس له‬ ‫کهسێتی ژنان دهکهن له ناو بهرههمه‬ ‫ئهدهبیهکانیاندا كه ئێمه تا ئێستا لهم‬ ‫جۆره ههوڵدانانهمان نییه‪ ،‬وابزانم‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٨‬بوو من شیكاری چیرۆكی‬ ‫(ماچی سوێری) شێرزاد حهسهنم كرد‪،‬‬ ‫بیرمه ژنهكان زیاتر هێرشیان دهكرده‬ ‫سهرم تا پیاوه نووسهرهكان و ئهدهبیان‬ ‫به پاساوی بهرههمی مرۆڤایهتی پینه‬ ‫دهكردو رستنهوهی واقعی ژێردهستهیی‬ ‫و سهردهستهی ژنانیان به سروشتی و‬ ‫ریالیستی دهبینی‪!.‬‬ ‫له سااڵنی ‪ ١٩٧٠‬وه لهناو‬ ‫رهخنهی ئهدهبی فێمێنیزمدا‬ ‫زیاتر بایهخ درا به‬ ‫دهقی‬ ‫خوێندنهوهی‬ ‫ژنانهو بهرههمی ئهو‬ ‫ژنه نوسهرانهی‬ ‫په ر ا و ێز‬ ‫خر ا بو و ن‬ ‫جارێکی‬ ‫دی‬

‫دهیانخستهوه ریزی کایه ئهدهبیهکان‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪١٩٨٠‬کاندا تهوژمێکی بههێزی‬ ‫ئهدهبی ژنان له فهرهنسا سهری ههڵدا‬ ‫که پرسی ناسنامهی ئهدهبی رهگهزیان‬ ‫وروژاند‪ ،‬وهک ئایا ژن خاوهنی‬ ‫ناسنامهیهکی ئهدهبی سهربهخۆیه ؟‬ ‫ئایا کام رۆڵی رهگهز تهحهکوم بهسهر‬ ‫جیهانی ئهدهبیمانهوه دهکات‪.‬‬ ‫*لە بواری ئەدەب و هونەری‬ ‫پێگەیەکی‬ ‫خانمان‬ ‫کوردیشدا‪،‬‬ ‫تایبەتییان هەیە‪ .‬چەندین ژنە‬ ‫نووسەرو ژنە هونەرمەندی کورد هەنو‬ ‫بەرهەمەکانیان جێگەی بایەخە‪ ،‬تۆ‬ ‫باوەڕت بە جیاکاریی هەیە‪ ،‬بەناوێک‬ ‫ناوی ئەدەبی ژنان و هونەری ژنان‬ ‫بێت؟‬ ‫ بۆ من گرنگه ئاوڕدانهوه‬‫به‬ ‫خانمهكانمان‪،‬‬ ‫لهبهرههمی‬ ‫هونهرو ئهدهبهوه‪ ،‬ئێمه رهخنهگری‬ ‫ئاكادمیستمان نییه‪ ،‬كه پشت به‬ ‫تیۆریهك شیكاری بهرههمی ئهدهبی و‬ ‫هونهری خانمان بكات‪ .‬لێکۆڵهرهوانی‬ ‫فێمێنیزم تیشکیان خستۆته سهر‬ ‫ئهوهی که چۆن باندهکانی ناسنامهی‬ ‫ئهدهبی داهێنراوه و تهنراوه تهنانهت‬ ‫چۆن ئهم باندانه به دهسهاڵتهوه‬ ‫گرێدراوه‪ .‬رهنگه یهکێک لهو فاکتهره‬ ‫سهرهکیانهی که بوبێته هۆی ئهوهی‬ ‫که ژن دهسهاڵتێکی کهمتری ههبێ‬ ‫له کۆمهڵگەدا هۆکاری ئهوه بووه که‬ ‫پیاو لهبارهی ژنهوه نووسیویهتی که‬ ‫ژن كێیه و چیه؟ مانای ژن ههمیشه‬ ‫لهو پێناسهیهی که لێیکراوه ئاوهڵکردار‬ ‫بووه ‪ objekt‬و بکهر ‪subjekt‬‬ ‫نهبووه‪ ،‬لهالیهکی دیکهشهوه جیاوازی‬ ‫بایۆلۆژی ژنان له پیاوان‪ ،‬لهم پرۆسهی‬ ‫نووسینهدا الی پیاو به کهمتر له پیاو‬ ‫دانراوه لهالیهنی عهقڵیهوه‪ ،‬مانای کاتێ‬ ‫پیاو شیکاری کردووه لهبارهی مرۆڤهوه‬ ‫که ژن چیه و پیاو چیه؟ پیاو ئهوهی‬ ‫له رووی فۆرمهوه له خۆی نهچوو بێ‬ ‫که بێگومان ژنهو له رووی فۆرمهوه له‬ ‫پیاو ناچێ ئهوا به کهمتر له خۆی و به‬ ‫پیاوی ناتهواو و ههڵهی سرووشت له‬ ‫قهڵهمی داناوه‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ـــــــــوكایەتیكردن بەژنان‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫دی جەلی زادە‪ ،‬بە منوونە‬

‫الژگ و پەروەردەی هەمان كولتوور‬ ‫(كولتوورێكی داخراو و خێڵەكی و‬ ‫سانسۆركراو و پڕ لەسەركوت و كوشتەی‬ ‫سێكس)‪ ،‬دێن و شاباشی ئەو جۆرە لەشیعر‬ ‫دەكەن و شاعیرانیان وەك سیمبولی هەست‬ ‫ناسکی و جوانپەرستی ناونووس دەكەن‪.‬‬

‫بەاڵم هۆزانڤانەكانی خۆرهەاڵت‪ ،‬ئەم‬ ‫دیدو تێڕوانینە بەجۆرێك بەڕێتم و كێشو‬ ‫سەرواو ترش و خوێ كردنەوە‪ ،‬تۆمار‬ ‫دەكەن و مۆری شیعر و پەخشان و‬ ‫نووسینی عیشق و ئەوینداریان لێدەدەن‪.‬‬ ‫ماڵوێرانیەكەش لەوێدایە خوێنەرگەلێكی‬

‫لەكاتێكدا پرۆسەكە دوورو نزیك‬ ‫نەپەیوەندی بەشیعری ڕاستەقینەوە هەیە‪،‬‬ ‫نە بەجوانیناسی و هەست ناسكی‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە لە شیعر كە بەڕووتكردنەوەی‬ ‫ژنان دەستپێدەكات و بەسوكایەتیكردن‬ ‫بەو بوونەوەرە كۆتایی دێت‪ ،‬تەنها لەو‬

‫كلتورو ڕۆشنبیریانەدا جێیان دەبێتەوەو‬ ‫بازاڕیان گەرمە‪ ،‬كە سەرقاپیان نراوەتەوەو‬ ‫تاریك و داخراون و دووراییەكی زۆر لەنێوان‬ ‫ڕەگەزی نێرو مێدا هەیە‪.‬‬ ‫وەلێ لەو ژینگانەی‬ ‫كە تەندروست و‬ ‫لیبرال و كراوەو‬ ‫ژیان دۆسترن‪،‬‬ ‫شەرمە جێگەی‬ ‫جۆرە‬ ‫لەو‬ ‫چا مە و‬ ‫قە سید ە و‬ ‫پۆ ستە ر ە‬ ‫و‬ ‫شیعر‬ ‫هایكۆیانەی‬ ‫تێدا بێتەوە‬ ‫كە لەفیلمی‬ ‫پۆرنۆ دەچن‬ ‫ژنان‬ ‫و‬ ‫وەك كااڵو‬ ‫شمەكێكی بێ‬ ‫تەماشا‬ ‫نرخ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫تاغور هۆانڤانێكی مەزنە‪،‬‬ ‫وەلێ دنیای شیعریی ئەو‬ ‫خاڵییە لەڕوتكردنەوەی ژنان‪.‬‬ ‫فێرناندۆ پێسوا موعجیزەیەكی‬ ‫گەورەی دنیای ئەدەبیاتەو‬ ‫ڕاستەقینەیە‪،‬‬ ‫عاشقێكی‬ ‫بەاڵم ئەو باوەڵە پڕ‬ ‫لە د ە ستنو و سە ی‬ ‫جێی‬

‫نزار قەبانی‬

‫ــی قورس بخوێنینەوە؟‬

‫سەدار عەزیز‬ ‫وەک ئەزموونی تاکەکەسی المان گەشەی‬ ‫کرد‪ .‬ئیمپایەر‪ ،‬یان ئیمپراتۆریەت‪ ،‬کتێبێک‬ ‫نەبوو کە بۆی دانیشیت هەتا لە بەرگەوە‬ ‫بۆ بەرگ بیخوێنیتەوە‪ .‬کتێبێک بوو دەبوو‬ ‫بە پشوویەکی درێژەوە‪ ،‬هەنگاو هەنگاو‪،‬‬ ‫لە میانەی کاتدا بەردەوام بۆ بگەڕێیتەوە‪.‬‬ ‫لە میانەی ئەم کاتەدا ئەو بیرو تێزو‬ ‫ناوو کەسایەتیانە کە دێنە بەردەمت؛‬ ‫خوێندنەوەی تایبەتیان بۆ بکەیت‪ .‬هەندێجار‬ ‫خوێندنەوەی بەرهەمی تری هەمان بیرمەند‬ ‫هاوکارە‪ .‬هەروەها خوێندنەوەی رانان و‬ ‫ئەدەبیاتی دووەمی‪ ،‬یان ئەو بابەتانەی کە‬ ‫لەسەر هەمان کتێب نووسراوە‪ .‬هاردت و‬ ‫نێگرێ زۆر دەوڵەمەندانەو ئینسکلۆپیدیانە‬ ‫کتێبەکەیان نووسیوە‪ .‬لێکۆڵەری ئیتالی‬ ‫هەتا ئەمڕۆش لە هەموان زیاتر لە ئەوروپا‬ ‫وەها ناسراوە کە سەرگەرمی بابەتی قوڵ و‬ ‫ئاڵۆزو تیورین‪ .‬ئەم پاشخانە تیورییە تەنها‬ ‫پاشخانی نێگرێ نەبوو‪ .‬ئەو کەسێک بوو‬ ‫کە سیاسیانە چاالک بوو‪ ،‬غوربەتی سیاسی‬ ‫سەرووی‬ ‫دیبوو‪ ،‬لە‬

‫هەموویەوە بەندیخانەی چەشتبوو‪.‬‬ ‫کەواتە لەگەڵ خوێندنەوەی کتێبەکەدا‪،‬‬ ‫ئاشنابوون بە بایۆگرافیای نووسەرەکە‬ ‫هاوکارە هەتا لە تێزێکی هێندە چڕوپڕ لە‬ ‫ئاالنکار لە تێبگەیت‪.‬‬ ‫کە کتێبی ئیمپایەر چاپکرا‪ ،‬رووداوێک‬ ‫بوو لە پانتایی فیکریدا‪ .‬لەپاش خۆی‬ ‫گفتوگۆ و دیبەیتێکی زۆر بەرفراوانی هێنایە‬ ‫ئاراوە‪ .‬ئەو رۆژگارە لە رێگای هاوڕێیەکی‬ ‫تری ئیتاڵیەوە‪ ،‬بووم بە ئەندامی گروپێکی‬ ‫ئیمەیڵ گۆڕینەوە بۆ گفتوگۆ لەسەر‬ ‫کتێبەکە‪ ،‬پاش چەند مانگێک چەندین‬ ‫وتارو کتێب لەسەر کتێبەکە باڵوکراویەوە‪.‬‬ ‫ئەمە لەالیەک هاوکاربوون‪ ،‬لەالیەکی ترەوە‬ ‫هێندەی تر سەرتاپا پرۆسەی خوێندنەوەیان‬ ‫بەرفراوانترو ئاڵۆزتر دەکرد‪.‬‬ ‫بۆمدەرکەوت‬ ‫ماوەیەک‬ ‫پاش‬ ‫خوێندنەوەی ئەم کتێبە‪ ،‬نەک بە یەکجار‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵکو ئەگەر یەکجار لە بەرگەوە‬ ‫بۆ بەرگ بیخوێنمەوە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەک‬ ‫بەس نیە‪ .‬چونکە نەک تەنها ئارگومێنتی‬ ‫سەرەکی‪ ،‬بەڵکو وردە ئارگومێنت و رەخنەو‬ ‫هەڵسەنگاندن و بنەماو زانیارییەکان‪ ،‬هەموو‬ ‫بۆ من بواری نوێ بوون‪ .‬ئاشنابوون پێیان‬ ‫دەیکردن بە زەخیرەیەکی فیکری پێویست‪.‬‬ ‫ئەو زەخیرە فیکریەی کە نەک تەنها پێویستە‬ ‫بۆ تێگەیشتن‪ ،‬بەڵکو بنەمایەکی سەرەکیە‬ ‫بۆ خوێندنەوە‪ .‬بەم پێیە خوێندنەوە‪،‬‬ ‫پرۆسەیەکی هەنگاو بە هەنگاوە‪ ،‬کە‬ ‫هەرجارێک هەندێکی‪ ،‬بە جۆرێک‪ ،‬لە‬ ‫دەقێکی ئاڵۆز تێدەگەین‪ .‬کاتێک بەو وتەی‬ ‫فۆکۆ ئاشنابووم‪ ،‬کە دەتوانم نووسینەکانی‬ ‫بە پچڕ پچڕی وەک برغۆو دەرنەفیزو ئامێری‬ ‫تر سوودی لێوەربگرم‪ ،‬تێگەیشتم کە دەبێت‬ ‫خوێندنەوەیەکی پچڕ پچر هەبێت بۆ دەق‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬پرسیاری هەرە سەرەکی ئەوەیە کە‬ ‫ئایا بۆچی ئەو دەقە دەخوێنیتەوە‪ .‬بەبێ‬ ‫بوونی ئەم پرسیارە ئەستەمە‪ ،‬بتوانێت‬ ‫زاڵ بیت بە سەر دەقی ئاڵۆزدا‪ ،‬چونکە‬ ‫هێندە پڕ لە کۆاڵن و پێچاوپێچ و ژێرزەمین‬ ‫و پانتایی پڕ نهێنیە ئەستەمە بەئاسانی‬ ‫بگەیتە جێگای مەبەستت‪ .‬خوێندنەوەی‬ ‫دەقی ئاڵۆز‪ ،‬وەک رێکردن وەهایە‪ .‬رێکردن‬ ‫بە شارێکدا‪ ،‬بە شەقامێکی ئاڵۆزدا‪ ،‬لە سات‬ ‫و وەختی جیاوازدا‪ ،‬جیاواز دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫و‬ ‫جیاواز خۆی نمایش دەکات‬ ‫تۆش جیاواز هەست‬ ‫دەکەیت‪.‬‬

‫سەرپێی)دا دایڕشتوونەتەوە‪.‬‬ ‫لە(ژنەكانی تیرانا لەئاو ڕووت ترن‪،‬‬ ‫ل‪ ،)75‬دواین شت كە شاعیر وەك‬ ‫دەسكەوتێك باسی دەكات و وەك‬ ‫یادگارییە لەو شارەدا جێی دێڵێت كە زۆر‬ ‫كەس پێی ناكرێت ئەمەیە‪:‬‬ ‫لە تیرانا‪...‬‬ ‫لێوم لەسەر ناوكی ژنێك بەجێهێشت‪.‬‬ ‫لە قەسیدەی (قاهیرە)شدا كە لە‬ ‫الپەڕەی (‪ - 171‬باخچەكانی مەلەك‬ ‫تاووس)و لەڕەخنەی چاودێری ژمارە‬ ‫‪2008/8/3‬دا‬ ‫بەرواری‬ ‫(‪)127‬ی‬ ‫باڵوبۆتەوە‪ ،‬ناچێزترین و بێتامترین‬ ‫هایكۆ لەژێر سەر دێڕی (ئوم كەریم)دا‬ ‫دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫كە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئوم كەریم‬ ‫هەموو ڕۆژێك‪،‬‬ ‫شوقەكەی بۆ پاكدەكردینەوە‬ ‫ڕۆژێكیشیان‪ ،‬داوێنی پیسكردین‪.‬‬ ‫من خوێنەرێكی باش و بەردەوامی‬ ‫شیعرو شاعیرانی خۆمان و جیهانیم‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا شیعری وا ناشیرین و پڕ‬ ‫سووكایەتیم بە ژنان نەخوێندۆتەوە‪.‬‬ ‫خانمێك بۆ پەیداكردنی قوتی ڕۆژانەو‬ ‫بەڕێكردنی ژیانی خەریكی ئیشكەری و‬ ‫پاككردنەوەی میوانخانەكانی شار بێت‪،‬‬ ‫وەلێ شاعیرێكی كوردیی تۆریست و‬ ‫چەند هاوڕێیەكی‪ ،‬لەو غەریبایەتیەدا‬ ‫وایان لێدێت‪ ،‬ئەم خانمە ئامبازیان بێت و‬ ‫داوێنیان پیس بكات و گوناهباربن‪.‬‬ ‫من بەم موهاتەراتانە نەك هەر ناڵێم‬ ‫شیعر‪ ،‬بگرە هێڵنجیشم پێیان دێت و‬ ‫شەرم دەکەم کە لە نووسینی کوردیدا‬ ‫شتی وادەبینم!‬

‫هێشتووە‪ ،‬كۆپلە شیعرێكی ئاست نزمی‬ ‫تێدا نییە سوكایەتی بەژنان بكات‪.‬‬ ‫ئەم قسانەش بۆ هەریەك لە (سان‬ ‫ژون پێرس و هۆڵدەرلین و ئەحمەدی‬ ‫شاملۆ و سەلیم بەرەكات و ئەدۆنیس و‬ ‫پاوڵ تسیالن و مەحوی و ئازاد سوبحی)ش‬ ‫ڕاستە‪.‬‬ ‫لەو كتێبە(‪ )400‬الپەڕەیەی (غالیة‬ ‫محمد حسن)دا (نزار قبانی وأروع قصائده‪-‬‬ ‫دار الهدی‪ -‬عین ملیلة‪ ،‬الجزائر)‪ ،‬نموونە‬ ‫گەلێكی زەق و زۆپی ڕوتكردنەوەی ژنان‬ ‫و سوكایەتیكردن بەژنان دەبینین‪ ،‬وەك‬ ‫(اقرأ جسدك‪ ...‬وأتثقف‪ ،‬أریدك أنثی‪،‬‬ ‫االغاني‪ ،‬المرأة‪ ..‬وجسدها الموسوعي‪ ،‬الی‬ ‫مضطجعة‪ ،‬رافعة النهد‪ ،‬عشرون محاولة‬ ‫لتشكیل امرأة‪ ،‬قراءة في تأریخ نهد)‪.‬‬ ‫لە شیعرەكانی قوبادی جەلیزادەشدا‬ ‫وەك كۆپیەكی كوردانەی نزار قەبانی‬ ‫(بەپڕكێشیەكی زیاترەوە) لەهەر سێ‬ ‫دیوانی (باخچەكانی مەلەك تاووس‪،‬‬ ‫ستیانی بەفر‪ ..‬پڕە لەڕویشۆڵە‪ ،‬با‬ ‫لەسەری كۆاڵنەكەتانا دانیشتووە)‪،‬‬ ‫زۆرێكی زۆر لەو شیعرانە دەبینین كە‬ ‫نەك هەر ڕوتكردنەوەی ژنانیان تێدایە‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆرێكیان سەر شارن بەمەسخكردن‬ ‫و نابووت كردنیشیانەوە‪ .‬من لێرەداو بۆ‬ ‫درێژەنەدان بە نووسینەكەم‪ ،‬تەنها دوو‬ ‫نموونە بەرچاو دەخەم‪:‬‬ ‫ئەم شاعیرەمان ساڵی ‪ 2008‬لەگەڵ‬ ‫چەند هاوڕێیەكیدا سەردانی هەردوو واڵتی‬ ‫ئەلبانیاو میسر دەكات‪ ،‬ئەوەی لە تیراناو‬ ‫قاهیرە دەیهێنێتەوەو دەیگێڕێتەوە‪ ،‬تەنها‬ ‫چەند دیمەنێكی ئیرۆتیكییە كە وەك‬ ‫تۆریستێك نیگای كردوون و پاشان‬ ‫لەقاڵبی (شیعرێكی بێ ناوەڕۆك و‬

‫نازم حیکمەت‪ ...‬شیعر و نامە‬

‫بارین عەلی‬

‫کتێبی (نازم حیکمەت شیعر و نامە)‬ ‫کە تازەترین کارو بەرهەمی شاعیر و‬ ‫وەرگێڕ (دالوەر قەرەداغی) یە‪ ،‬وەرگێڕ بە‬ ‫جۆرێک ئەو نامەو شیعرانەی نازم حیکمەتی‬ ‫وەگێڕاوەتە سەر زمانی کوردیی‪ ،‬کە زۆرجار‬ ‫خوێنەر گومان بکات خودی تێکست و‬ ‫نامەکان لە بنەڕەتدا بە زمانی کوردیی‬ ‫نووسراوون‪ ،‬بەتایبەت لە شیعرەکاندا ئەم‬ ‫وەرگێڕە سەلیقەی هونەریی و بااڵدەستی‬ ‫زمانەوانی خۆی لە جوانترین ئاستدا‬ ‫نیشانداوەو جۆرە چێژ و ئاوازێکی بە وشەو‬ ‫دێڕەکان بەخشیووە‪ ،‬کە خوێنەر چێژی‬ ‫زیاتریان لێ ببینێت و زیاتر بە دونیا فراوان‬ ‫و فرەڕەهەندەکەی زانم ئاشنا ببێت‪.‬‬ ‫ئەم بەرهەمە‪ ،‬بریتییە لە سێ‬ ‫کتێبی (نازم حیکمەت) کتێبی یەکەم‬ ‫هەڵبژاردەیەکە لە شیعرەکانی ئەم شاعیرە‪،‬‬ ‫کە دەتوانرێت لە رێی ئەم شیعرانەوە‬ ‫بەشێک لە دونیای شیعریی و دونیابینی ئەم‬ ‫شاعیرە بناسرێت‪ .‬ئەمە بێجگە لە وتارێک‬ ‫لەبارەی ئەزموونی شیعرییەوە‪ ،‬کە لەوێدا‬ ‫خوێنەر بەر چەند وێستگەو دیدێکی وردی‬ ‫شیعریی دەکەوێت‪ ،‬یەکێک لە گرنگترین ئەو‬ ‫خااڵنەی لەوێدا باسی کردووە‪ ،‬سەرەتاکانی‬ ‫ئاشنابوونی خوی بووە بە شیعرو ئەو‬ ‫کاریگەرییانەی کە هەستی شیعرییان لەودا‬ ‫بزواندووە‪ ،‬لەوێدا ئەوە روون دەبێتەوە کە‬ ‫ژینگەی خێزان دەشێ کاریگەریی دروست‬ ‫بکات بۆ بزواندنی هەستی شاعیریی لە‬ ‫مرۆڤدا‪ .‬هەرچی کتێبی دووەم و سێیەمە‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک نامەی جۆراوجۆرە بۆ هەریەک لە‬ ‫پیرایە و مەمەند‪ ،‬واتە منداڵ و هاوسەرەکەی‬ ‫نازم‪ ،‬لە زینداندا نووسیونی‪.‬‬ ‫ئەم سێ کتێبە هەوڵێکە بۆ ناسینی نازم‬ ‫حیکمەت و ئاگاداربوون لە بەشێک لە ژیانو‬ ‫بیرکردنەوەکانی و دەتوانرێت دەروازەیەک‬ ‫بێت بۆ ئەو کەسانەی خولیایانە بەو رۆحە‬ ‫شۆڕشگێڕی و یاخییەی ئەم شاعیرە‬ ‫ئاشنابن‪.‬‬ ‫دالوەر قەرداغی وەرگێڕ‪ ،‬سەبارەت بەم‬ ‫هەوڵە نوێیەی خۆی ئاماژەی بەوە داوە‬

‫کە کتێبی (ئاسمان وەک دەستەکانی‬ ‫تۆیە) ئەو نامانەیە کە نازم حیکمەت لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٣٣‬وە تا ساڵی ‪ ،١٩٥٠‬بە درێژایی‬ ‫حەڤدە ساڵ‪ ،‬لە زیندانی جۆراوجۆرەوە بۆ‬ ‫پیرایەی نووسیون‪ .‬مەمەد ئەو نامانەی‬ ‫کۆکردوونەتەوەو ساغی کردوونەتەوەو‬ ‫لە چاپی داون ‪.‬پیرایە تا لە ژیاندا بووە‬ ‫نەیویستووە هیچ شتێک سەبارەت بە خۆی‬ ‫باڵوببێتەوە‪ ،‬تەنانەت رێگەی مەمەدیشی‬ ‫نەداوە وەاڵمی کەسانێک بداتەوە کە‬ ‫شتگەلی درۆو راستیان سەبارەت بە‬ ‫پەیوەندی نازم و خۆی دەنووسن و پێی‬ ‫دەگوت‪“ :‬گرینگ نییە‪ ،‬چ دەڵێن با بڵێن‪،‬‬ ‫تۆ خۆتیان تێ مەگەیەنە!”‪.‬‬ ‫مەمەد بەشێک لە نامەکانی نازم و‬ ‫پیرایە‪ ،‬بە دزی دایکییەوە ئامادەو چاپ‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم دایکی دوای باڵوبوونەوەی‬ ‫کتێبەکە هیچ ناڵێ‪ .‬کتێبەکە دەداتە‬ ‫ئیزگینی بووکی‪ ،‬کە وەک کچی خۆی‬ ‫خۆشی دەویست‪ ،‬تا بۆی بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫دوای مردنی پیرایە‪ ،‬مەمەد هەموو‬ ‫نامەکان کە سەرجەمیان ‪ ٢٩٢‬نامەن‪ ،‬بە‬ ‫پێشەکییەکی خۆیەوە چاپ و باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫نازم حیکمەت جگە لە ئەزموونی‬ ‫دەوڵەمەندی شیعرنووسین‪ ،‬ژمارەیەک‬ ‫سیناریۆو شانۆنامەو رۆمانیشی نووسیوەو‬ ‫وەک باسدەکرێت دەستی بۆ هەر بوارێکی‬ ‫نووسین بردبێت داهێنانی تێدا کردووەو‬ ‫سەرکەوتوو بووە‪ ،‬بۆیە هەندێک پێیان وایە‬ ‫نازم حیکمەت چەند شاعیر بووە هێندەش‬ ‫رۆماننووس بووە‪.‬‬ ‫ئەم نووسەرە‪ ،‬بەهۆی نووسین و‬ ‫هەڵوێستە سیاسیی و ئینسانییەکانیەوە‬ ‫گەلێ جاران تووشی زیندانی و گرتن و‬ ‫ئازاردان بوەتەوە لەالیەن دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئەو کاتەی تورکیاوە‪ ،‬لەو کاتانەدا کە نازم‬ ‫لە زینداندا بووە‪ ،‬لەسەر ئاستی جیهان‬ ‫کۆمیتەیەک پێکدەهێنرێت کە خەبات‬ ‫دەکەن بۆ ئازادکردنی نازم لە زیندان‪ ،‬لەو‬ ‫کۆمیتەیەدا چەندین نووسەرو رۆشنبیرو‬ ‫هونەرمەندو هزرڤانی بەنێوبانگی جیهانی‬ ‫بەشداربوون لەوانە (ژان پۆل سارتەر‪،‬‬ ‫پاپلۆنیرۆدا‪ ،‬بیکاسۆ) تەنانەت کاتێکیش‬ ‫پاش چەندین ساڵ لە زیندان دێتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی تەمەنی لە پەنجا‬ ‫ساڵی زیاترە‪ ،‬بەاڵم بیانووی پێدەگرن و‬

‫دەیانەوێت بینێرن بۆ خزمەتی سەربازیی‪،‬‬ ‫ئەو شوێنەش کە بڕیارە بۆی بنێرن لەڕووی‬ ‫کەشوهەواوە هێند نالەبار دەبێت کە رەنگە‬ ‫نازمی شاعیر بەرگەی نەگرێت و لەوێدا بۆ‬ ‫خۆی بمرێت‪ ،‬یاخود رەنگە خۆیان پالنی‬ ‫کوشتنیان بۆ دانابێت‪ ،‬دەسەاڵت بەگشتی‬ ‫لە نازم حیکمەت ترساوەو بەردەوام‬ ‫چاودێری کردووە‪ ،‬لە شیعرو نووسین‬ ‫و هەڵوێستەکانی ترساوەو چاالکیی‬ ‫کۆمەاڵیەتییان سنووردار کردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پاش زیندان بەناچاری واڵت جێدەهڵێت‬ ‫و ماوەی ‪ ١٢‬ساڵ ئاوارەی واڵتانی دونیا‬ ‫دەبێت‪ ،‬کە لەو ماوەیەی ژیانی ئاوارەییداو‬ ‫لە یەکێک لە فێستیڤاڵە ئەدەبییەکاندا‬ ‫(پاپلۆ نیرۆد)ی ناسی و پاش مردنیشی‬ ‫نیرۆدا شیننامەیەکی بۆ نازم نووسی‪،‬‬ ‫هاوکات نازمی سەرداری شیعری تورکی‪،‬‬ ‫لە ماوەی ئاوارەییدا بە واڵتانی جیهاندا‪،‬‬ ‫لە واڵتی رووسیا بە (مایاکۆڤسکی و‬ ‫مایرهۆڵد) ئاشنا بووەو سوودی رۆشنبیریی‬ ‫لەو ئاشنایەتییە وەرگرتووە‪.‬‬ ‫نازم حیکمەت‪ ،‬لە تەمەنی ‪ ١٤‬ساڵییەوە‬ ‫دەستی کردووە بە شیعر نووسین‪ .‬لە ‪١٩‬‬ ‫ساڵیدا چووە بۆ سۆڤیەت و لەوێ لەگەڵ‬ ‫نەوەی نوێی هونەرمەندانی شۆڕشگێڕدا‬ ‫ئاشنا دەبێت‪ ،‬بێگومان ئەمەش‬ ‫دەبێتە هۆی گۆڕینی دیدگای ئەو بۆ‬ ‫شیعرو نووسین‪ ،‬نازم کاریگەر بوو بە‬ ‫مایاکۆڤسکی و سادەیی شیعرەکانی‬ ‫لەوەوە بۆ ماوەتەوە‪ .‬نزیک بە سی ساڵ‬ ‫لە تەمەنی لە بەندیخانەکانی تورکیادا‬ ‫بەسەربردووەو زۆربەی شیعرەکانیشی‬ ‫هەر لەوێ نووسیون‪ .‬ئەوکات هیچ‬ ‫رۆژنامەیەکی تورکی نەیدەوێرا ناوی‬ ‫نازم حیکمەت بهێنێت‪ .‬شیعرەکانی لە‬ ‫بەندیخانەوە دزەیان کردووەتە دەرەوەو لە‬ ‫فەڕەنسا چاپ و باڵوبوونەتەوە‪ .‬لە پاریس‬ ‫کۆمیتەی نەجات بۆ داوای ئازادیی‬ ‫نازم پێکهات‪ ،‬کە کەسانێکی‬ ‫وەک (بێرتراند راسڵ‪ ،‬سارتەر‪،‬‬ ‫پیکاسۆ‪ ،‬برێخت‪ ،‬ئەراگۆن و‬ ‫نێرودا) لە پشتییەوە بوون‪.‬‬ ‫نازم حیکمەت بە درێژایی‬ ‫‪ ٦١‬ساڵ تەمەن‪ ١٠ ،‬ساڵی‬ ‫لەنێو شارەکانی تورکیا‬ ‫بە چاالکی سیاسی و‬

‫خۆحەشاردان‪ ١٧ ،‬ساڵی تەمەنیشی‬ ‫لەکونجی زیندانەکانی تورکیا‪ ١٣ ،‬ساڵی‬ ‫کۆتایی ژیانیشی بە ئاوارەیی لە واڵتانی‬ ‫ئەوروپاو ئاسیاو ئەفریقا گوزەراند‪ .‬تا ساڵی‬ ‫‪ ١٩٦٣‬لە شوقە بچکۆالنەکەی لە شاری‬ ‫(مۆسکۆ) بۆ دواجار کۆتایی بە ژیانی هات‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو ئاواتەشی لەگەڵ خۆی بردە ژێر‬ ‫گڵەوە‪ ،‬کە حەزی دەکرد لەژێر درەختێکی‬ ‫(ئەنەدۆڵ) بە خاکی بسپێرن‪ .‬چونکە‬ ‫لە سەرەتای سااڵنی پەنجاکانی سەدەی‬ ‫پێشوو‪ ،‬دەسەاڵتدارانی ئەو سەردەمانەی‬ ‫تورکیا لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانی خۆیاندا (رەگەزنامەی تورکی)‬ ‫یان‪ ،‬لە (نازم حیکمەت) سەندبۆوە‪ ..‬ئەو‬ ‫رۆیشت‪ ،‬بەاڵم لە دوای خۆی هەزاران شیعرو‬ ‫پەخشان و هەڵوێستی جوانی بەجێهێشت‬ ‫کە هەمیشە شایەنی خوێندنەوەن‪.‬‬ ‫* ئەم سێ کتێبە لە بۆکسێکدا دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی سەردەم چاپیکردووە‪.‬‬

‫دالوەر قەرەداغی‬

‫‪2‬‬

‫ڕووتكردنەوەی ژنان‪ ..‬ســـ‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫نزار قەبانی و قــــــــــــوباد‬

‫(‪)10‬‬ ‫گوێتەی ئەڵمانی قسەیەکی هەیە دەڵێ‪:‬‬ ‫“تاکو زمانێکی بیانیی فێرنەبی‪ ،‬زمانی دایکی‬ ‫خۆت فێرنابی”‪ .‬چونکە زمانی دایک وەک شیر‬ ‫وایە‪ ،‬تێکەڵی ریشاڵەکانی لەش دەبێ‪ ،‬دەبێتە‬ ‫لەش‪ ،‬لەش قسە دەکات‪ .‬کاتێک فێری زمانێکی‬ ‫بیانیی دەبین و دواتر وەکو غەریبێک لە دەرگای‬ ‫زمانی دایک دەدەین‪ ،‬زمانێکی دیکە دەرگامان‬ ‫لێدەکاتەوەو بەشێوەیەکی دیکە نیشتەجێی‬ ‫دەبین‪ .‬گوێتە شاعیر بوو‪ ،‬دەیزانی چی دەڵێ‪.‬‬ ‫هەموو دەنگێکی زمان‪ ،‬هەموو نەبرەیەک‪ ،‬هەموو‬ ‫بڕگەیەک‪ ،‬هەموو موفرەدەیەک سەرلەنوێ‬ ‫لەدایکدەبێتەوە‪“ .‬زمانی دیکەیەکی من”‬ ‫سەرهەڵدەدا‪ ،‬هاوبەش لەگەڵ زمانی گشتییدا‪،‬‬ ‫بەاڵم جودا‪ .‬شیعری نوێ یا نابێ‪ ،‬یا دەبێ‬ ‫بەو زمانەی دیکەیە بنووسرێ‪ .‬لە زۆر شوێندا‬ ‫ئەدۆنیس دەڵێ “شیعر یادەوەرییە” بەو پێیەی‬ ‫یادی زمانێکی دیکە دەهێنێتە گۆش‪ ،‬شتێکی‬ ‫نەگوتراو دەگوترێ‪ .‬شیعری نوێ کۆکردنەوە‬ ‫دەنگەکان نییە‪ ،‬تێکشکاندنی پارچەیەکی زمان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو سەرلەنوێ دروستکردنەوەی زمانە‪.‬‬ ‫شتێکە ئاشنا و غەریبە لە هەمان کات‪.‬‬ ‫لەم دیدگایەوە (شیعر‪ /‬رەخنە) وەکو دوو‬ ‫دەستەخوشک دێنەکایەوە‪ ،‬شیعری نوێ بە‬ ‫بێ رەخنە مومکین نییە دروست بێ‪ ،‬رەخنە‬ ‫وەک پرۆسەیەکی ئەقاڵنیی‪ ،‬داهێنانی شیعر‬ ‫وەک وروژانێکی نائەقاڵنی‪ ،‬پێکەوە هەڵدەکەن‪.‬‬ ‫لە شیعری نوێدا‪ ،‬ئەقڵ ئامادەیی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەستوەرناداتە نێو کردەی نووسینەوە‪ ،‬جۆرە‬ ‫دارەڕایەکی سەیرە لەو نێوەندە‪ .‬هەم غەریب‪،‬‬ ‫هەم ئاشنایە‪ ،‬هەم دوورە و هەم نزیکە‪ ،‬هەم‬ ‫ناسراوە و هەم نەناسراو‪ ،‬چونکە لە ناوجەرگەی‬ ‫کولتوورو مێژووەوە سەرهەڵدەدا بۆ ئەوەی‬ ‫نەگوتراوی کولتوورو مێژوو بنووسێتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫جۆرە شیعرە لە نێو کولتووری ئێمە زۆر دەگمەنن‪،‬‬ ‫بۆیە هەست دەکەین هاوتەریب لەگەڵ هونەری‬ ‫پالستیکی دەوەستێت‪ .‬لە هونەری پالستیکی‬ ‫نوێدا رەنگ‪ ،‬ئاماژە بۆ شتێک ناکات لە دەرەوەی‬ ‫خۆی بێ‪ ،‬زەرد هەر ئەو زەردەیە کە لە سەر‬ ‫رووبەری تابلۆکەدا هەیە‪ ،‬نەک زەردێکی دیکە کە‬ ‫سەمبۆلیسمی رەنگەکان قسەیان هەیە لەسەری‪،‬‬ ‫یا ئاماژەیەکی کۆمەاڵیەتی یا سایکۆلۆژی هەبێت‪.‬‬ ‫لێرەوە واقیع بە شێوەیەکی کاتیی دەچێتە‬ ‫پشتەوەی کاری هونەرییەوە‪ ،‬نامرێ‪ ،‬دەمکوتیش‬ ‫ناکرێ‪ ،‬بەڵکو بوار دەرەخسێندرێت کە (هونەر‪/‬‬ ‫شیعر) قسەی خۆی بکات‪.‬‬ ‫کەچی ئێمە لە “گۆران” بە دواوە زۆر بە‬ ‫دەگمەن بیرمان لەم جۆرە شیعرە کردۆتەوە‪،‬‬ ‫چونکە هەندەی بەو شیعرانە واقیعمان دواندووە‪،‬‬ ‫هەندە واقیعمان وەالوە نەناوە‪ ،‬تاکو شیعریش‬ ‫شوێن خۆی بکاتەوە‪ ،‬مافی هەبوونی خۆی هەبێ‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬دەرکەوتەی ژن‪ ،‬خۆشەویستی‪،‬‬ ‫سروشت هەر هەمان گوتاری باوی کۆمەاڵیەتییان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم بە کێش و ریتم و ئاوازێک کە‬ ‫هەستی خوێنەری وروژاندووە‪ ،‬ئەو خوێنەرەی‬ ‫کە هاوتەریب ویستوێتی دەمی ئەو واقیعە‬ ‫بکاتەوە‪ .‬خوێنەری ئێمە هەمیشە بە دوای “چی‬ ‫دەڵێ”دا دەگەڕێ‪ ،‬نەک بە دوای “چۆن گوتراوە”‪.‬‬ ‫دەرکەوتەی ژنو خۆشەویستیی هەر لەسەر هەمان‬ ‫سەکۆی (زەین‪ /‬واقیع)دا دووبارە بۆنەتەوە کە‬ ‫لەالی نالی‪ ،‬دواتر لەالی گۆران و بێکەس دووبارە‬ ‫دبنەوە‪ .‬تەنانەت بەشێکی زۆری ئەو شیعرانەی‬ ‫ئەمڕۆ بۆ ژن دەنووسرێن لەسەر هەمان هێڵ ئیش‬ ‫دەکەن‪ ،‬لە ناو هەمان هاوکێشەدا هەڵدەکەن‪،‬‬ ‫واتە شیعرگەلێکن بۆ دواندنی ژنێکی دووردەست‪،‬‬ ‫ژنێکی ئایدیالیزەکراو‪ ،‬ژنێک وەکو “ئۆبژێکت” بۆ‬ ‫دەستەمۆو کەوییکردن‪ .‬ئەم تێماتیکە هەرگیز‬ ‫ناتوانێ ببێ بە تێماتیکی شیعری نوێ و من‬ ‫لە “زەردک”ەوە رەتم کردۆتەوە‪ .‬چونکە ناشێ‬ ‫ئێمە ناو لە دەقێکی شیعریی بنێین شیعری‬ ‫نوێ و لەهەمان کاتیشدا ئەرکێکی کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫سایکۆلۆژیی بدەینە دەق‪ .‬ژنی نائامادە لە دەقە‬ ‫شیعرییەکانی حوجرەدا‪ ،‬ئەوێکی دووردەستە و‬ ‫نادیارە‪ ،‬ئەوێک بەشداریی ئۆرگانیکی نییە لە‬ ‫نێو دەقی شیعرییدا‪ ،‬نائامادە دەنووسێتەوە‪،‬‬ ‫وەهمێک دەکاتە جەستەو دەیکاتە بەر شیعر‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر ئەنالیزی دیسکورسی بێنڤێنیستی‬ ‫زمانەوانیش بەکاربهێنین‪ ،‬ئەوە هیچ جۆرە‬ ‫“موخاتەبەیەک” لە نێوان منی شاعیر و ئەوی ژن‬ ‫درووست نابێ‪ .‬لەم جۆرە دەقانە موفرەدەکانی‬ ‫“تامەزرۆ”‪“ ،‬سووتان”‪“ ،‬فرمێسک”‪“ ،‬دووریی”‬ ‫هەمان ئەرکیان پێدراوە وەک لە شیعری بە ناو‬ ‫نوێدا‪...‬ئەمە جیهانبینییە دەبێ رەتکرێتەوەو‬ ‫بخرێتە ژێر پرسیارەوە‪...‬‬

‫لەفەزای نووسین و لەدەقە‬ ‫ئەدەبیەكانیشدا‪ ،‬ئەوانەی بەناوی‬ ‫(ئازادی ژنەوە) دێن‪ ،‬ئەو بوونەوەرە‬ ‫لەزیندان و حەرەم سەرای خێڵ و‬ ‫پیاوانی كۆمەڵگەی نێر ساالری‬ ‫دەربهێنن‪ ،‬فێڵێكی تر لەژنان‬ ‫دەكەنو بەڕستێك دەستەواژەو وشەو‬ ‫دروشمی ڕەنگاو ڕەنگ‪ ،‬لەقەفەزێك‬ ‫دەریان دێنن و لەقەفەزێكی تریان‬ ‫دەئاخنن‪.‬‬ ‫ئەو ئازادیەی هەندێ لە‬ ‫ئەدیبانو شاعیرانی عەرەب و كورد‪،‬‬ ‫لەبەراییەكانی سەدەی بیستەمەوەو‬ ‫شوان ئەحمەد‬ ‫تائەمڕۆ گوایە بۆ ژنانیان فەراهەم‬ ‫كردووە‪ .‬جگە لەوەهم و درۆزنە‬ ‫ئازادیەك‪ ،‬هیچی دیكە نەبووە‪ .‬ژن‬ ‫كوژی و سوكایەتی پێكردن و بەكەم‬ ‫سەیركردنیان تاهەنووكە‪ ،‬سەلمێنەری‬ ‫(هەڵوێست بەرامبەر بەژن لە كۆمەڵگەكانماندا‪،‬‬ ‫ئەو ڕاستیەیە‪.‬‬ ‫هەڵوێستمان بەرامبەر هەموو ژیان و جیهان‬ ‫لە نەرێتی خێڵەكیدا‪ ،‬ژن بوونەوەرێكی‬ ‫دیاریدەكات)‬ ‫پاسیڤ و كۆیلەو هیچ لەبارەدا نەبووە‪ .‬بەم‬ ‫جۆرج تەرابیشی‪ ،‬شەش وێستگەی ژیانم‬ ‫دیوەیشدا نووسەران و هۆزانڤانە خەمخۆرەكانی‬ ‫ژنان دێن و بەناوی ئازادیی و ئازادكردنەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫لە كۆمەڵگە داخراو و سوننەتیەكانی‬ ‫بوونەوەرە دەكەنە كااڵو بووكەڵەو ئۆبێكت و‬ ‫خۆرهەاڵتدا‪ ،‬ئەو دۆخە پڕ تراژیدیی و‬ ‫جەستەیەكی بێ هەست و ڕۆح و كانگای چێژ و‬ ‫ناهەموارەی ژنان دەیگوزەرێنن و بەڕێی دەكەن‬ ‫هەوەسبازی پیاوان و هیچی تر‪.‬‬ ‫لەژیانی ڕۆژانەیاندا‪ ،‬دواتر لەناو تێكست و‬ ‫دوو هۆزانڤان كە لە ڕۆشنبیریی عەرەبیو‬ ‫نووسین و بەرهەمی هەندێ هۆزانڤان و نووسەری‬ ‫كوردیدا لەبەرگەوە بۆ بەرگی دیوانە‬ ‫بەناو ڕادیكال و خەمخۆری ژناندا‪ ،‬زۆر ناچێزترو‬ ‫شیعرییەكانیان‪ ،‬پەرۆشی ژنن و لەوەسفی‬ ‫ناقۆاڵتر بەرهەم دێتەوەو ناهەقیەكی تر بەرامبەر‬ ‫ئەو بوونەوەرە تێر نابن و گوایە لەهەوڵی‬ ‫بەو بوونەوەرە ماف خوراوە دەكرێت‪.‬‬ ‫پایەداركردن و ئازادكردنی ئەواندان لەدەست‬ ‫پیاوان لەچوارچێوەی كۆمەڵگەداو بەپێی‬ ‫نەریت و خێڵ و كۆمەڵگەی داخراو‪ ،‬نزار‬ ‫نەریتی خێڵەكیانەی خۆیان‪ ،‬عەیامێكە ئەو وێنەو‬ ‫قەبانیو قوبادی جەلیزادەن‪.‬‬ ‫ڕوخسارەی ژن زەق دەكەنەوە‪ ،‬كە بەكامی دڵ و‬ ‫ئەو ژنەی لە سایەو پەنای نەریتی نێر‬ ‫ویستی خۆیانەو‪ ،‬بەو جۆرە پێناسەی دەكەن كە‬ ‫ساالری و كۆنەخوازی كۆمەڵگەدا جێی بەزەی‬ ‫غرورو حەزی نێرانەو پیاو ساالرییان تێر دەكات‪.‬‬

‫پێداهاتنەوەیە‪ ،‬لە تێكستەكانی ئەم دوو‬ ‫شاعیرەدا‪ ،‬دەبێتە شمەك و كااڵو لێبوكێك كە‬ ‫مایەی گاڵتە پێكردنە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە گەر نموونە بەشیعری ئەم‬ ‫دوو شاعیرە بهێنمەوە‪ ،‬ڕەنگە ئاڕاستەی‬ ‫نووسینەكەم لەوتارێكی ناو ڕۆژنامەوە‪،‬‬ ‫سەربكێشێ بۆ بابەتی نووسینی كتێبێك و‬ ‫لەوێدا جێی بێتەوە‪ ،‬كەئەوەش بەپێویست‬ ‫نازانم‪ .‬هێندە هەیە بەخستنە ڕووی چەند‬ ‫نمونەیەك‪ ،‬پەیامەكە دەگات و لەنیەت و‬ ‫مەبەستی هەردوو هۆزانڤانەكەش تێدەگەین‪.‬‬ ‫سەرەكیترین شتێك كە لەشیعری‬ ‫ئەو دوو شاعیرەدا جێی‬ ‫پرسیار بێت ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەتەواوی‬ ‫بۆچی‬ ‫بەدێڕی‬ ‫دێڕ‬ ‫شیعرەكانیاندا‪ ،‬ژن‬ ‫وەك جەستەیەكی‬ ‫ڕووت و ڕەجاڵ‬ ‫د ە ر د ە كە و ێت ‪.‬‬ ‫هۆی چییە ئەو‬ ‫بوونەوەرە هەر‬ ‫لەش و الرە و‬ ‫هیچی تر‪ ،‬بۆچی‬ ‫تەنها ئەندامە‬ ‫سێكسیەكانیان‬ ‫زەقدەكرێتەوەو‬ ‫ستایشدەكرێت؟‬ ‫خۆ‬ ‫دەی‬ ‫لە زهنیەت و‬ ‫دنیابینی و ناخی‬ ‫مرۆڤێكی‬ ‫هەر‬ ‫هەمان‬ ‫خێڵەكیدا‪،‬‬ ‫وێنەو پێگەو ڕوخساری‬ ‫جیاوازیەكە‬ ‫ژن ئامادەیەو‬ ‫قوبادی جەلیلزادە‬

‫ئەوەیە‪ ،‬ئەوان ئەم وێنەیە تەنها لەناخ و‬ ‫هەناوی خۆیاندا هەڵدەگرن و لەژیانی ڕۆژانەیاندا‬ ‫پراكتیزەی دەكەن و‬ ‫نای گوازنەوە سەر‬ ‫ڕوبەری الپەڕەكان‬ ‫و تۆماری ناکەن‪.‬‬

‫چۆن دەقێکــ‬

‫بیشوان جەالل‬ ‫(دوو هەفتە جارێک دەینووسێت)‬

‫ژیان جوانە‪ ...‬فیلمێک بەرهەمى‬ ‫ساڵی ‪1997‬ی سینەماى ئیتاڵی‪،‬‬ ‫(رۆبێرتۆ بێنینى) وەک فیلمسازێکى‬ ‫زبردەست‪ ،‬سێکوچەکى فیلمەکەى‬ ‫لەئەستۆى خۆى گرت‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫نووسین و دەرهێنان و رۆڵگێرانى‬ ‫سەرەکى بوو‪ ،‬لە فیلمەکەدا‪.‬‬ ‫فیلمەکە لەسەر ژانری دراما –‬ ‫کۆمیدی بەرهەمهێنراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫باس لە یەکێک لە گەورەترین‬ ‫تراژیدیاکانى سەدەى بیست‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەویش تاوانى هۆڵۆکوستە‪.‬‬ ‫گێڕانەوەى تراژیدی بە شێوازى‬ ‫کۆمیدی خۆى لەخۆیدا جورئەت و‬ ‫تواناو سەلیقەیەکى لە رادەبەدەرى‬ ‫دەوێت کە نەهێڵێت هیچ کام لەو دوو‬ ‫ئاراستە دژ بەیەکە‪ ،‬زاڵبێت بەسەر‬ ‫ئەوەی دیکەدا‪ .‬هەربۆیە سەرەتاى‬ ‫بەرهەمهێنانى ئەم فیلمەو بەر لە‬ ‫نمایشکردنى نیگەرانیەکى گەورەى‬ ‫کۆمەڵگەى جولەکەى بەدواى خۆیدا‬ ‫هێنا‪ ،‬بەوەى کە ناکرێت تراژیدیا بە‬

‫کۆمیدیا بگێڕدرێتەوە ‪.‬‬ ‫فیلمەکە سەردەمى جەنگى‬ ‫دووەمى جیهانى لە ئیتاڵیا‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ .‬ئەودەمەى دەسەاڵتى‬ ‫فاشیستى نازى‪ ،‬کون بەکونى‬ ‫جیهانى بۆ پاکتاوى جولەکەکان‬ ‫تەنیبوو‪ .‬ئیتاڵیاش وەک واڵتێکى‬ ‫ناوەڕاستى ئەوروپاو نزیک ئەڵمانیا‬ ‫لەبەردەستى نازیەکاندا بوو‪ ،‬بۆ‬ ‫هەرچی زووتر قڕکردنی جولەکەکان‪.‬‬ ‫لەوێ باوکێک دەبێتە پاڵەوان‪،‬‬ ‫باوکێک کە لەسەر لێوارى مەرگە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەک تەنافبازێک لەسەر‬ ‫لێوارى مەرگ بە خەندەوە نمایش بۆ‬ ‫کوڕە تاقانەکەى دەکات‪ .‬بە مەرگى‬ ‫خۆى‪ ،‬بۆ کوڕەکەى دەسەلمێنێت‬ ‫کە ژیان جوانە ‪.‬‬ ‫ئیلهامى سیناریۆى فیلمەکە لە‬ ‫کتێبی (لە کۆتاییدا لە هیتلەرم دا)‬ ‫وەرگیراوە کە لە نووسینى باوکى‬ ‫رۆبێرتۆ بێنینى و نووسەرێکى‬ ‫دیکەیە کە لە جەنگى جیهانى‬ ‫دووەمدا بۆ ماوەى دوو ساڵ لەژێر‬ ‫دەسەاڵتى نازییەکان و لە کامپی‬ ‫کرێکاراندا ژیانیان بەسەربرد‪.‬‬

‫هەربۆیە رۆبێرتۆ لە کتێبەکەى‬ ‫باوکى و لە چیرۆکەکانى سەر زارى‬ ‫باوکییەوە بە وردى ئاشناى دۆخى‬ ‫جولەکەکان بوو لەژێر دەسەاڵتى‬ ‫نازیەکاندا‪ ،‬هەربۆیە خۆى بە تەنها‬ ‫بووە نووسەرو دەرهێنەرو ئەکتەرى‬ ‫سەرەکى فیلمەکە‪.‬‬ ‫جگە لە وروژاندنى چەندین‬ ‫بابەتى گرنگ و خستنەڕووى‬ ‫چەندین پرس و پرسیارى گەورە‪،‬‬ ‫ئەم فیلمە لەسەر دوو پنتى سەرەکى‬ ‫کار دەکات‪ ،‬یەکەمیان گێڕانەوەى‬ ‫تاوانێکى کۆمەڵکوژیی‪ ،‬وەک‬ ‫چرکەساتێکى مێژوویی و پیشاندانى‬ ‫ئەو پرسەى کە دواتر بووە دۆزێکى‬ ‫سەرەکى بۆ جولەکەو دروستکردنى‬ ‫قەوارەیەک بۆخۆیان ئەویش‬ ‫تاوانى هۆڵۆکۆستە‪ ،‬هاوتەریب‬ ‫لەگەڵ ئەم دۆزەدا پرسێکى دیکە‬ ‫خۆى بەیاندەکات‪ ،‬ئەویش پرسی‬ ‫خێزان و وەزیفەى باوکایەتیە بە‬ ‫پلەى ئیمتیاز‪ .‬ئەم فیلمە هەڵگری‬ ‫پەیامێکى ئەخالقی خێزانییە کە‬ ‫ئەویش پەروەردەکردنى مناڵە بە‬ ‫باشترین شێوە لەژێر هەر دۆخ و‬

‫بارێکدا بێت‪ ،‬ئەم فیلمە پێمان‬ ‫دەڵێت لەژێر رەحمى تۆپباران‬ ‫و نەبوونى کات‪ ،‬لەگەڵ خێزان و‬ ‫منداڵدا‪ ،‬هێشتا تروسکایی دەرفەتى‬ ‫ژیان لەبەردەم منداڵەکانماندا هەیە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەى ئێمە ئەوانمان هێناوەتە‬ ‫سەر ئەم دنیایە بۆ ناکرێت هەر لە‬ ‫سەرەتاى تەمەنیانەوە ژیانیان‬ ‫لەبەرچاو ناشرین بێت ‪.‬‬ ‫سەرەڕاى بوونى رەخنەیەکى‬ ‫زۆر لەسەر بەکارهێنانى ژانری‬ ‫کۆمیدیی بۆ بەرهەمهێنانى‬ ‫فیلمێک لەسەر پرسێکى تراژیدیی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬بەاڵم ئەم فیلمە دواجار‬ ‫سەرکەوتنێکى گەورەى بۆ خۆی و‬ ‫مێژووى سینەمای ئیتاڵیاو جیهان‬ ‫بەدەستهێنا‪ .‬ساڵی ‪ 1998‬بووە‬ ‫خاوەنى خەاڵتى گراند پریکس لە‬ ‫فێستیڤاڵی سینەمایی (کان)دا‪،‬‬ ‫پاشان نۆ خەالتى دەیڤد دی‬ ‫دۆناتیلۆى پێبەخشرا‪ .‬لە سەروو‬ ‫هەمووشیانەوە سێ خەاڵتى‬ ‫ئەکادیمیای (ئۆسکار)ى چنیەوە‬ ‫لەنێویاندا باشترین ئەکتەرى‬ ‫سەرەکی بوو‪.‬‬

‫تراژیدیاو کۆمیدیا‬ ‫ژیان الى منداڵێ جوان دەکەن‬

‫سینەما ڤیژن‬

‫لە سەرەتای دوو هەزارەکان کوڕێکی‬ ‫فلۆرەنسی بااڵبەرزی قژ درێژ بەناوی (الپۆ‬ ‫ڤەنینی) زۆر هاوڕێم بوو‪ .‬الپۆ خوێندکاری‬ ‫ماستەری شانۆ بوو‪ ،‬زۆرجار وەک قەرەقۆز‪،‬‬ ‫کالون‪ ،‬کاری دەکرد‪ .‬بەاڵم رۆشنبیرێکی‬ ‫ناوازەبوو‪ .‬لە ساڵی ‪ ،٢٠٠٠‬ئەو ساڵەی من‬ ‫لە سەرەتای فێربوونی زمانی ئینگلیزیدا‬ ‫بووم‪ ،‬بیرمەندێکی چەپی ئیتاڵی بەناوی‬ ‫ئەنتۆنی نێگرێ و رەخنەگرێکی ئەدەبی‬ ‫ئەمریکی بەناوی مایکڵ هاردت کتێبێکی‬ ‫قەبەیان بەناوی ئیمپراتۆریەت لە چاپخانەی‬ ‫زانکۆی هارڤەرد بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫باڵوکردەوە‪ .‬رۆژێکیان لە زانکۆ الپۆ بردمی‬ ‫بۆ کتێبفرۆشەکەی ژێرزەمینەکەو پێی وتم‬ ‫دەبێت ئەم کتێبە بخوێنیتەوە‪ .‬منیش‬ ‫کتێبەکەم کڕی‪.‬‬ ‫من نە (نێگرێ) و نە (هاردتم)‬ ‫نەدەناسی‪ .‬پوختەی کتێبەکە دەربارەی‬ ‫وەرچەرخانی ملمالنێ بوو‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫پاش نەمانی دوژمنی نەتەوەیی یان‬ ‫نیشتمانی‪ .‬ئەم دوو بیرمەندە‪ ،‬دەڵێن‬ ‫چیدی دوژمن‪ ،‬هەرکەسێک بێت‪ ،‬کەسێکی‬ ‫ئایدیولۆژی و نیشتمانی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کەسێکی تاوانبارە‪ .‬دوژمن چیدی کەسێک‬ ‫نییە کە مەترسی لەسەر سیستم دروست‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم لە یاسا الدەدات‪ ،‬و مەترسیە‬ ‫بۆ یاسا‪ .‬بۆیە دوژمن تیرۆریستە‪.‬‬ ‫دیارە چەمکی تیرۆریست‪ ،‬ئاڵۆزییەکی‬ ‫ئێجگار زۆری لە دەورە تەنراوە‪ .‬لەم‬ ‫وەرچەرخانەدا نێگرێ و هاردت باس لە‬ ‫چۆنێتی بەرگریکردن دەکەن لە هەناوی‬ ‫ئەم سیستمەدا‪ .‬یەکێک لە چەمکە‬ ‫ئاڵۆزەکانی ئەم بوارە‪،‬‬ ‫چەمکی هەژاریی و‬ ‫هەژارانە‪ ،‬کە نێگرێ‬ ‫لە جێگای تر کاری‬ ‫لەسەر دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم دەقەکە‬ ‫جۆرێک‬ ‫بە‬ ‫کە‬ ‫نوسراوە‬ ‫سەفەرێكی ئاڵۆزە‬ ‫بە بیری رۆژئاواییدا لە‬ ‫سەرەتای مۆدێرنەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫رۆژگاری ئەمڕۆ‪ .‬ئەم گەشتە‬ ‫فیکرییە بۆ من ئاسان نەبوو‪.‬‬ ‫ئێمە لە پرۆسەی خوێندنەوە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫دەرفەتی ئەوەمان بۆ نەڕەخسا کە‬ ‫بە پالن و بەرنامە مامەڵە لە رەوت و‬ ‫قوتابخانەو ناوەندە فیکرییەکاندا بکەین‪.‬‬ ‫بۆیە خۆرسکیانە جۆرێک‬ ‫میتۆدی‬ ‫لە‬ ‫خو ێند نە و ە ‪،‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫ئەمڕۆ لە هەولێر کەرنەڤاڵێکی تایبەت بەڕێوەدەچێت‬ ‫زەمەن‬

‫ئایا خوێنەر‬ ‫زیادیکردووە؟‬ ‫ئارام سدیق‬ ‫ئەمە ئەو پرسیارەیە‬ ‫کە زوو زوو ڕووبەڕووی‬ ‫کتێبفرۆشییەکان و ئەو‬ ‫کەسانە دەکرێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫سەروکاریان لەگەڵ دونیای‬ ‫کتێب و چاپدا هەیە‪ .‬بێگومان‬ ‫بە‬ ‫وەاڵمەکان‬ ‫زۆربەی‬ ‫نەرێنییە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر نەرێ‬ ‫بێت‪ ،‬بۆچی کتێب زۆر چاپ‬ ‫دەکرێت؟ بێگومان زۆر بەکەمی‬ ‫بیر لە مەغزا قووڵەکانی ئەم‬ ‫پرسیارە کراوەتەوە و ئەوانەی‬ ‫پرسیارەکەش دەکەن‪ ،‬تەنها‬ ‫ئێستا دەبینن‪ ،‬نەک ڕابردوو‪.‬‬ ‫بۆ تێگەیشتن لە دۆخی‬ ‫ئێستای کتێب و خوێنەر‬ ‫پێویستمان بە ئاوڕدانەوە‬ ‫هەیە لە ڕابردوو‪ ،‬بێگومان‬ ‫ڕابردوویەکی دوور نا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫النیکەم دە ساڵ لەمەوبەر‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی ئەو پرسیارەی‬ ‫سەرەوە دەڵێم خوێنەر‬ ‫زیادی کردووە؟ بەاڵم چ‬ ‫جۆرە خوێنەرێک؟ بێگومان‬ ‫خوێنەری بابەتی سادەو‬ ‫لە‬ ‫بەاڵم‬ ‫ڕووکەشگەرا‪.‬‬ ‫بەرامبەردا خوێنەری جیدی‬ ‫و قووڵبین کەمی کردووە و‬ ‫چاپکردنی کتێبی جیدیش لە‬ ‫پاشەکشەدایە‪.‬‬ ‫تیراژی کتێبی جدیی لە‬ ‫هەزار دانە تێپەڕ ناکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تیراژی کتێبگەلی دیکە بۆ‬ ‫دە هێندەو زیاتریش تێپەڕ‬ ‫دەکات‪ .‬بێگومان نووسەرانی‬ ‫ئاوا هەیەو ئێمە قسەمان‬ ‫لەسەر دۆخە گشتییەکەیە‪.‬‬ ‫بیرمە لە ساڵی “دوو‬ ‫هەزارو پێنج‪ ،‬تا دوو هەزارو‬ ‫دە”دا‪ ،‬ئەگەر لە ماوەی‬ ‫مانگێکدا ڕێم نەکەوتایەتە بازاڕ‬ ‫بەشێک لە کتێبە جیدییەکانی‬ ‫ئەو مانگەم نەدەبینی و لە‬ ‫نەدەمان‪.‬‬ ‫کتێبخانەکاندا‬ ‫بەاڵم ئێستا کام کتێبەی‬ ‫جیدییە‪ ،‬دوای چەند ساڵێک‬ ‫کەچی هێشتا لەسەر ڕەفەی‬ ‫دەبینرێت‪!.‬‬ ‫کتێبخانەکاندا‬ ‫کەواتە بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫دۆخەی ئێستا تێپەڕێنرێت‪،‬‬ ‫ئەرکی دەزگاکانی چاپو‬ ‫میدیایە‬ ‫باڵوکردنەوەو‬ ‫کە وشیاریی خوێندنەوە‬ ‫باڵوبکاتەوەو ئاستی خوێنەر‬ ‫بەرەو‬ ‫قۆناغێکەوە‬ ‫لە‬ ‫قۆناغێکی نوێ ڕێنمایی بکەن‪.‬‬ ‫بەبێ خوێندنەوەی کتێبی‬ ‫جیدی مەحاڵە داهێنانو وزەی‬ ‫نوێی داهێنەرانە بتەقێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستمان بە خوێنەری‬ ‫جیدی و کتێبی گرنگی جیدی‬ ‫هەیە تا رۆحییەتی داهێنان بە‬ ‫جێمان نەهێڵێت‪.‬‬

‫بڕیارە ئەمڕۆ سێشەممە لە دووەمین کەرنەڤاڵی ماڵی کتێبدا لە‬ ‫شاری هەولێر‪ ،‬مەراسیمی واژۆکردن و باڵوکردنەوەی چوار کتێبی‬ ‫شیعری‪ ،‬لە باخچەی یەکێتی نووسەرانی کورد‪ ،‬بۆ هەر یەک لە‬ ‫نووسەران (سەروین دەروێش‪ ،‬زانا خەلیل‪ ،‬سمکۆ محەمەد‪ ،‬هێمن‬ ‫زەندی) بەڕێوە بچێت‪.‬‬ ‫سەروین عومەر کە یەکێکە لە شاعیرەکانی ئەم مەراسیمە‪،‬‬ ‫تایبەت بە “زەمەن” وتی‪ :‬لەو مەراسیمەدا جگە لە باڵوکردنەوەو‬ ‫واژۆکردنی کتێبەکان‪ ،‬بڕیارە خەاڵتی ڕێز لێنان ببەخشرێت بە‬ ‫هەریەک لە(کاکە مەم بۆتانی‪ ،‬کەریم دەشتی‪ ،‬جەالل بەرزنجی‪،‬‬ ‫هاشم سەڕاج‪ ،‬دڵشاد عەبدوڵاڵ‪ ،‬سەباح هورمز‪ ،‬ئیسماعیل بەرزنجی‪،‬‬ ‫مەسعود پەرێشان‪ ،‬موحسین ئاوارە‪ ،‬سەعدوڵاڵ پەرۆش) و خەاڵتی‬ ‫تایبەتی هونەریش ببەخشرێت بە هونەرمەند ( وەلید مەعروف)‪.‬‬ ‫هەر لەم مەراسیمەدا کە ماڵی کتێب لە شاری هەولێر‬ ‫ڕێکیخستووە‪ ،‬چەندین پارچە موزیک و گۆرانی تێکەڵ بە‬ ‫خوێندەوەی شیعرەکانیی ئەو چوار شاعیرە دەبن کە کتێبەکانیان‬ ‫باڵودکرێتەوە‪.‬‬

‫ئێرینا شایک‪ :‬حەزدەکەم وەک منایشی جلوبەرگ دەرکەوم!‬ ‫ئێرینا شایک یەکێکە لە خانمە ئەکتەرە‬ ‫بەناوبانگەکانی جیهان‪ ،‬بە ڕەگەز ڕوسییە و خاوەنی‬ ‫دەیان خەاڵتی بەناوبانگی سینەمایە ‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ 2015-2010‬خۆشەویست و هاوڕێی ئەستێرەی‬ ‫تۆپی پێ‪ ،‬کریستیان ڕۆناڵدۆ بووە‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫خۆشەویستی ئەکتەری ئەمەریکی برادلی کوبرە‪.‬‬ ‫هەرچەندە سەرەتا شایک‪ ،‬لە دنیای جلوبەرگ‬ ‫و ڕیکالمەوە هاتە دنیای سینەما‪ ،‬بەاڵم لە نوێترین‬ ‫ڕیکالمیی بۆ کۆمپانیایەکی ئەمەریکیی تایبەت بە‬ ‫جلوبەرگی خانمان‪ ،‬ئەم خانمە ئەکتەرە دەڵێت‬ ‫“حەزدەکەم لە چاوی کامێرای میدیاکارانەوە‪،‬‬ ‫وەک نمایشکارێک بۆ ڕیکالم دەرکەوم‪ ،‬نەک وەک‬ ‫ئەکتەرێکی سینەمایی!‬

‫ڕۆمانی بەفر‪:‬‬

‫ڕۆمانی بەفر‪ ،‬یەکێکە لە شاکارە‬ ‫گەورەکانی ڕۆماننوسی گەورە و‬ ‫وەرگری خەاڵتی نۆبڵ‪ ،‬ئۆرهان‬ ‫پامووک‪ .‬ڕۆمانەکە بابەتێکی هەستیار‬ ‫و مێژوویی کۆمەڵگەی تورکیی‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬کە ئەویش کێشە و ملمالنێ‬ ‫ئیسالمیی سیاسییە لەناو جومگەکانی‬ ‫کۆمەڵگەدا‪ .‬لەو پرسەشەوە بابەتی‬ ‫مێژوویی و پێکهاتەی کۆمەڵگە لە‬ ‫کۆنەوە بۆ ئێستا دەخاتە بەر گوومان‬ ‫و ڕەخنە بە تایبەتیش هێما بۆ ئەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬کە سەردەمانێک توێژێکی‬ ‫ناوەندی دەوڵەمەند لە قارس ژیابوون‪،‬‬ ‫ئەوانە لە کۆشکەکاندا ئاهەنگیان‬ ‫دەگێڕا و زەماوەندی چەندین ڕۆژەیان‬ ‫ساز دەکرد‪ ،‬ئەمە‪ ،‬ئەگەرچی لە‬ ‫دووریشەوە بوایە‪ ،‬سااڵنی منداڵیی‬ ‫دەهێنایەوە بیری پاڵەوانی سەرەکیی‬ ‫ڕۆمانەکە کە ناوی (کا)یە‪ .‬رۆمانەکە‬ ‫تێکەڵەیە لە گێڕانەوەی دراماتیکیی‬ ‫و ڕەهەندیی مێژوویی و ڕوداوەکانی‬ ‫ڕابردوو شاری قارس‪ ،‬ئەمەش لە‬

‫سەرچاوەی هێز و دەوڵەمەندیی‬ ‫دەگەڕایەوە بۆ هەڵکەوتنی قارس لە‬ ‫سەر شاڕێی نێوان گورجستان‪ ،‬تەبرێز‪،‬‬ ‫بۆ بازرگانی بۆ ئەوەی شارەکە خاڵی‬ ‫بەیەکگەیشتنی هەردوو ئیمپراتۆریای‬ ‫عوسمانی و قەیسەری ڕوسی بوو‪.‬‬ ‫لە سەردەمی عوسمانیدا‪ ،‬ئەو شارە‬ ‫شوێنی نیشتەجێی میللەت و نەتەوەی‬ ‫جۆراوجۆر بووە‪.‬‬ ‫گرنگیی بابەتەکانی ئەم ڕۆمانە‪ ،‬لە‬ ‫وەرگێڕانە هونەریی و جوانەکەیدایە‪ ،‬کە‬ ‫لەالیەن وەرگێڕی ناودار و بە سەلیقەی‬ ‫کورد‪ ،‬بەکر شوانیی کراوەتە کوردیی‪.‬‬ ‫بە زمانێک‪ ،‬خوێنەر گومان دەکات‪،‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە لە بنەرەتدا بە زمانێکی‬ ‫تر بووبێ‪ .‬هێندەی ئەوەی خوێنەر لە‬ ‫ساتی خوێندنەوەیدا هەست دەکات‪ ،‬بە‬ ‫زمانی دایک نووسرابێت‪.‬‬

‫ئەفەریقانامە بە تامی شیعر‪:‬‬

‫ئەمە ناونیشانی کتێبێکە‪ ،‬کە‬ ‫ئەزموونێکی جیاوازی شاعیر “پێشەوا‬ ‫کاکەیی”ە‪ .‬کتێبەکە دوو پڕۆژەی‬

‫شیعریی جیاوازە‪ ،‬یەکەمییان گەشتێکی‬ ‫خەیاڵییە بۆ قوواڵیی خاک و کیشوەریی‬ ‫ئەفەریقا‪ ،‬دووەمیان ئەزموونێکی‬ ‫شیعرنووسینە لەسەر زەمیننامە‪ .‬لە‬ ‫هەردوو ئەزموونەکەدا‪ ،‬بەتایبەتیش لە‬ ‫ئەفەریقانامەکەیدا‪ ،‬گەشتێکە بە تامی‬ ‫گەشتەکەی سندیباد بە نێو دوورگەکانی‬ ‫خەیاڵداندا‪ .‬جگە لەوەی لەم قەسیدە‬ ‫درێژەدا‪ ،‬شاعیر بە ناچاریی خوێنەر‬ ‫پەلکێش دەکات بۆ دونیایەکی بەرین و‬ ‫فراوان‪ ،‬لە هەمانکاتیشدا تامی کۆمەڵێ‬ ‫دیمەن و ساتی شیعریی دەکات‪ ،‬کە‬ ‫پێویستی بە خوێندنەوەی جیاواز هەیە‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەم ئەزموونە شیعرییەی‬ ‫پێشەوا کاکەیی زۆر ئاشنا نەبێ بە‬ ‫خوێنەری کورد‪ ،‬بەاڵم لە داهاتوودا‬ ‫دەبێتە شێواز و ستایلێ کە پێویستی‬ ‫بە شرۆڤەی جیاواز هەیە‪.‬‬

‫کتێبی (سکرینپلەی)‬

‫ئەم کتێبە‪ ،‬سەرچاوەیەکی زۆر‬ ‫گرنگە لە بواری تیۆری سینەماناسیی‬ ‫و کاری سینەمایدا‪ ،‬کە لەالیەن نووسەر‬

‫و سینەماکار دارۆ ئەزیز بە زمانێکی‬ ‫تایبەتمەند و ئەکادیمیی نووسراوە‪.‬‬ ‫سکرینپلەی سەرچاوەیەکی دانسقە و‬ ‫گرنگە‪ ،‬لە بواریی کاری فیلمسازیدا‪.‬‬ ‫بەتایبەتیش بۆ ئەو کەسانەی دەیانەوێ‬ ‫و خولیایانە فێری نووسینی سیناریۆ‬ ‫یان (سکرینپلەی) ببن بە شێوەیەکی‬ ‫تەندرووست و ئەکادیمیی‪ .‬لە کتێبەکەدا‬ ‫شیکردنەوەیەکی دراماتیکیی ورد‪،‬‬ ‫بۆ هەموو ئەو رەگەز گرنگانە کراوە‬ ‫کە فەزاو ڕەگەزەکانی پێکهاتەی‬ ‫سیناریۆ پێکدەهێنن‪ ،‬هەر لەبیرۆکە‬ ‫و چیرۆک تادەگاتە بەرجەستەکرنی‬ ‫سیناریۆی تەکنیکیی‪ ،‬ئەمە جگە لە‬ ‫شیکردنەوە و باسکردنی دەیان ڕەگەز‬ ‫و تایبەتمەندیی تری کاری فیلمسازیی‬ ‫و سیناریۆی فیلم‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە دەبێتە سەرچاوەیەکی‬ ‫گرنگ و بایەخداری بواری هونەریی‬ ‫سینەما‪ ،‬کە لە ئێستادا کتێبخانەی‬ ‫کوردیی‪ ،‬لەم بوارەدا هەژار و خاڵییە‬ ‫لەو جۆرە بابەت و باسانەی کە لەو‬ ‫بوارەوە نزیکن‪.‬‬

‫کەرەستەیەکی‬ ‫(باوەڵ‪،‬‬ ‫دروستکراوی کۆنی کوردە‪،‬‬ ‫بەکارهێنراوە بۆ هەڵگرتنی‬ ‫جلوبەرگو کەرەستەی زیادەو‬ ‫هەموو‬ ‫ئێمەش‬ ‫پاراستنی‪.‬‬ ‫هەفتەیەک‪ ،‬بەسەرهاتێکی کۆن‪،‬‬ ‫پەندو رووداوێک‪ ،‬لەناو “باوەڵ”ی‬ ‫مێژووی کورد‪ ،‬هەڵدەبژێرین و لەم‬ ‫گۆشەیەدا باڵوی دەکەینەوە‪).‬‬

‫حەزرەتی کاک ئەحمەدی شیخ‬ ‫ئەو مەکتوبانەی بەپێی ئوسووڵی ئەو‬ ‫رۆژه به فارسی نووسیوە‪ .‬لەبەرئەوه‬ ‫ئەمڕۆ له کوردستانا کەڵکێکی ئەوتۆیان‬ ‫لێ وەرناگیرێ‪ .‬بەداخەوه هەموویان‬ ‫لەبەردەست نین‪ ،‬ئەوەشی هەیە بەتێپەڕینی‬ ‫ساڵ ئەڕزێ و مشک و مۆرانه ئەیخوا یا‬ ‫له کارەساتێکی رۆژگارا لەناوئەچێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫پاش هەوڵ و تەقاالیەکی زۆر خوا یارمەتی‬ ‫دام الی حاجی شێخ ئیبراهیمی قادرکەرەم‬ ‫دوو بەرگ مەکتوباتم دەسگیر بوو‪ ،‬جگه‬ ‫لەو چەند مەکتوبەی لەسەر ئەرکی‬ ‫خوالێخۆش بوو شێخ مەحموودی حەفید‬ ‫له چاپ دراون‪ .‬ئەمانه به تێکڕایی پەنجاو‬ ‫پێنج مەکتووبن و له ‪1975‬ی میالدی دا‬ ‫نووسیومنەوەو راستم کردنەوەو پوختەم‬ ‫کردن و وەرمگێڕانه سەر کوردی و ئێستاش‬ ‫به ریز دەستم کرد به له چاپ دانیان‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سیاسەت‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫تۆڵەكردنەوە نییە!‬

‫هەولێر‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫یەکەمى ز‬ ‫انستیى تائێستا مۆبایىل نییە‬ ‫یە‬ ‫کە‬ ‫م‬ ‫ى‬ ‫و‬ ‫ێژ‬ ‫ەی‬ ‫ی‪:‬‬ ‫ق‬ ‫ۆ‬ ‫نا‬ ‫غە‬ ‫کە‬ ‫ز‬ ‫ۆر‬ ‫هەستیار بوو‬ ‫دووەمی زانس‬ ‫تی‬ ‫ی‬ ‫‪:‬‬ ‫ه‬ ‫ێن‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫من‬ ‫رە‬ ‫پێ‬ ‫وی‬ ‫ست‬ ‫ی بە زیرەکی نییە‬

‫د‪.‬نەوزاد هێتوتی‬

‫ئێستا لە كوردستان زۆر كەس دەبینین كە خۆشحاڵن بە شكستی‬ ‫ئەردۆغان و پارتەكەی و سەركەوتنی ئیمام ئوغلو لە شارەوانی‬ ‫ئیستانبوڵ‪ .‬ئەوەی من تێبینی دەكەم تاكە هۆكاری ئەم خۆشحاڵییە‬ ‫تۆڵەكردنەوەیە لە ئەردۆغان و ئاك پارتی‪ .‬بەدەر لەمە یەك ئارگیومێنت‬ ‫نابینم كە باسی ئەوە بكەن زیان و قازانجەكانی كورد لەو هاوكێشەیەدا‬ ‫چییە؟‪.‬‬ ‫كاتێك تۆ سیاسەت دەكەیت دەبێت بەردەوام چاوت لە بەرژەوەندییەكانت‬ ‫بێت‪ .‬واتە ئەوە بەرژەوەندی دیاری دەكات تۆ چۆن سیاسەت بكەیت و‬ ‫چۆن مامەڵە لەگەڵ هاوكێشەكان بكەیت‪.‬‬ ‫سیاسەت تۆڵەكردنەوە نییە بەقەدەر ئەوەی گەمەیەكی زانستییە بۆ‬ ‫بەهێزكردنی پێگەكەت و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی نەتەوەكەت یان‬ ‫پارتەكەت‪ ،‬ئەگەر لەسەر ئاستی ناوخۆ بیت‪ .‬كەواتە دەبێت بپرسین‬ ‫قازانجی كورد یان نەتەوەی كورد لەسەر ئاستی توركیاو پارچەكانی‬ ‫دیكەی كوردستان بە سەركەوتنی ئیمام ئوغلو چییە؟ یان بەواتایەكی‬ ‫دیكە سەركەوتنی بەرەی جەهەپەو هاوپەیمانەكانی چ خزمەتێك بە پرسی‬ ‫كورد دەكات؟ ئایا جەهەپەو هاوپەیمانەكانی بەڵێنیان داوە پاڵپشتی لە‬ ‫پرسی كورد بكات؟ ئایا هیچ رێكکەوتنێكی نهێنی یان ئاشكرا لەنێوان‬ ‫هادەپ و جەهەپە هەیە كە بەو پاڵپشتی كردنە‪ ،‬ئەوانیش هەڵوێستی‬ ‫خۆیان هەمبەر پرسی كورد دەگۆڕن؟ ئایا هیچ گرەنتییەك هەیە ئەگەر‬ ‫ئەم سەركەوتنەی جەهەپە بەردەوام بێت و لە هەڵبژاردنە گشتییەكان‬ ‫دەربچێت پرسی كورد چارەسەر دەكات یان هەنگاو دەهاوێژێت بۆ‬ ‫چارەسەری پرسی كورد؟ ئایا هادەپ دەتوانێت بەهۆی ئەم پاڵپشتییە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا شتێك بۆ پارتەكەی یان نەتەوەكەی دەستكەوێت؟ كێ‬ ‫لەوە دڵنیایە كە ئەگەر جەهەپەو هاوپەیمانەكانی گەیشتنە دەسەاڵت‬ ‫لە ئاكپارتی خراپتر رەفتار لەگەڵ كورد ناكات؟ ئایا دەكرێت باوەڕ‬ ‫بەوە بكەین پارتێك دامەزرێنەرەكەی ئەتاتورك بێت دەتوانێت سیاسەتی‬ ‫هەمبەر كورد گۆڕانكاری بەسەردا بێت نەك بەشێوەیەكی تاكتیكی‬ ‫بەكارهێنانی كورد‪ ،‬بەڵكو بەشێوەیەكی واقعی و ستراتیژی‪.‬‬ ‫ئایا قەد كورد بیری لەوە كردۆتەوە ئەگەر جەهەپە دەربچێت لە‬ ‫چەند ساڵی داهاتوودا یەكەم هەنگاوی ئاشتبوونەوە دەبێت لەگەڵ رژێمی‬ ‫ئەسەدو تەنانەت ئەمریكا!‪.‬‬ ‫ئەوكات كێ ناڵێت یەكەم قوربانی ئەو گەمەیە كوردی رۆژئاوا دەبن؟‬ ‫بۆیە كورد دەبێت بە وشیارییەوە گەمە بكات و هەموو حساباتی خۆی‬ ‫بكات‪.‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫زەمەن‬ ‫خوێندکارە یەکەمەکانى قۆناغى ‪١٢‬ى‬ ‫ئامادەیى دەڵێن‪ :‬ئەو نمرانەى بەدەستیان‬ ‫هێناوە‪ ،‬بەرهەمى هەوڵدانیانە نەک زیرەکیى‪.‬‬ ‫روونیشی دەکەنەوە لەماوەى خۆئامادەکردنیان‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەکان لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دوورکەوتوونەتەوە‪.‬‬ ‫یەکەمى زانستیى لەسەر ئاستی هەرێم‬ ‫دەڵێت تائێستا مۆبایلى نییە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫پەیوەندیشی پێوە بکەن‪ ،‬دەبوو پەیوەندی بە‬ ‫مۆبایلەکەی باوکیەوە بکەن تا قسەی لەگەڵدا‬ ‫بکرێ‪ ،‬چونکە مەنسور قادر ئەو خوێندکارەیە‬ ‫بە نمرەی ‪ 99.43‬توانی ببێتە یەکەمی‬ ‫قۆناغی ‪١٢‬ی بەشی زانستیی‪.‬‬ ‫مەنسور بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەوەی‬ ‫بەدەستم هێناوە بەرهەمی هەوڵی خۆمە کە‬ ‫بەردەوام دەمخوێندەوە‪ .‬ئەمە پەیوەندی بە‬ ‫زیرەکیمەوە نییەو ڕۆژانە ‪ ١٢‬کاتژمێر سەرقاڵی‬ ‫خوێندنەوە دەبووم”‪.‬‬

‫ئەو دانیشتووی شارۆچکەی هەریرە‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی مامۆستایەکی تایبەتی هەبێ بێ ئەوەی‬ ‫لە خوێندنگەیەکی تایبەت بخوێنێ‪ ،‬توانی‬ ‫بەرزترین نمرە بەدەست بهێنێ‪.‬‬ ‫ئەو پێیوایە هەموو کەسێک لەسەر هەوڵی‬ ‫خۆی کەوتووە کە بتوانێ لە خوێندندا بگاتە‬ ‫ئاستێکی بااڵ‪ ،‬بەاڵم پێشیوایە دووربوون لە‬ ‫تەکنەلۆژیا یارمەتیدەرێکی باشە بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانی نمرەی بەرز بەدەستبهێنیت‪.‬‬ ‫دووەمی زانستیی‪ :‬هێنانی نمرەی بەرز لە‬ ‫‪١٢‬ی ئامادەییدا پێویستی بە زیرەکی نییە‬ ‫دوو ساڵە لە بەکارهێنانی تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان بەدوورە‪ ،‬بەاڵم بوو بە‬ ‫دووەمی قۆناغی ‪١٢‬ی ئامادەیی بەشی‬ ‫زانستیی ئەویش شایان شەماڵ ئەبوبەکرە‪.‬‬ ‫شایان توانی نمرەی ‪ 99.١4‬بەدەستبهێنێو‬ ‫دەشڵێت‪ :‬بێجگە لە خوێندن سەرقاڵی‬ ‫خوێندنەوەش بووە‪.‬‬

‫شایان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬پێویستبوو کە کەشێکی هێمن هەبێ تا‬ ‫بخوێنم‪ ،‬خێزانەکەم یارمەتیدەرم بوون‪ ،‬ڕۆژانە‬ ‫لەکاتی دەوامدا چوار کاتژمێر دەمخوێندەوە‬ ‫لەکاتی ئامادەکارییشدا بۆ تاقیکردنەوە‬ ‫گشتییەکان ڕۆژانە ‪ ٧‬کاتژمێر سەرقاڵی‬ ‫خوێندنەوەو سەعیکردن بووم”‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت هێنانی نمرەی بەرز لە‬ ‫‪١٢‬ی ئامادەییدا پێویستی بە زیرەکی و‬ ‫تێگەیشتن نییە‪ ،‬هەرچەندە من تا لە شتێک‬ ‫تێنەگەیشتمایە وازم لێنەدەهێنا‪ ،‬بەڵکو هێنانی‬ ‫نمرە لە پۆلی ‪ ١٢‬لەسەر توانای لەبەرکردن و‬ ‫هەوڵدان وەستاوە‪.‬‬ ‫شایان ڕۆژانە بێجگە لەوەی کە خوێندوویەتی‪،‬‬ ‫کاتەکانی دیکە یان سەیری یوتیوبی کردووە‬ ‫یاخود سەرقاڵی خوێندنەوەی کتێب بووەو لە‬

‫تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان بەدوور بووە‪.‬‬ ‫سەهەند سەرکەوت‪ ،‬یەکێکی تر بوو لەو‬ ‫خوێندکارانەی پۆلی ‪١٢‬ی ئامادەیی کە توانی‬ ‫بە ‪ 9٧.43‬نمرە‪ ،‬ببێتە یەکەم لەسەر ئاستی‬ ‫هەرێم لەبەشی وێژەیی‪.‬‬ ‫سەهەند خوێندکاری قوتابخانەیەکی‬ ‫حکومی شاری سلێمانییەو وەک خۆی دەڵێت‪:‬‬ ‫رۆژانە هەشت بۆ نۆ کاتژمێری بۆ خوێندن‬ ‫تەرخانکردووەو لەکاتی تاقیکردنەوەکانیشدا‬ ‫کاتی زیاتری بۆ تەرخانکردووە‪.‬‬ ‫کاتی‬ ‫بەوەشدەکات‪،‬‬ ‫ئاماژە‬ ‫تاقیکردنەوەکانی قۆناغی ‪ ١٢‬هەستیارەو‬ ‫پێویستە بیر لە هیچ خۆشییەک نەکەیتەوە‬ ‫تاوەکو ئەو دۆخە هەستیارە تێدەپەڕێنیت‪.‬‬

‫سارا تاج‪ :‬بۆ هەر شەوە ئاهەنگێک‬ ‫‪ 1000‬دۆالر وەردەگرم‬

‫ەبێتە پاریسی ڕۆژهەاڵت‬ ‫د‬

‫زەمەن‬

‫یادی ‪ 47‬ساڵەی‬ ‫مەرگی حەسەن زیرەک‬

‫زەمەن‬ ‫جیفەر مانزانۆ ڕۆژنامەنووسێکی‬ ‫بواری نەوتە و بەرێکەوت لە شاری‬ ‫هەولێر ئەندریا دیسینزۆ دەبینێ‪ .‬ئەو‬ ‫فۆتۆگرافەرێکی ئەمریکییە کە بۆ نیویۆرک‬ ‫تایمز کاردەکات و هەر لەوێ عاشقی یەک‬ ‫دەبن و لە ئاهەنگەکەشیاندا لە یۆنان‬ ‫گۆرانیی و سەمای کوردی لە یاد ناکەن‪.‬‬ ‫ژنێکی ئەمریکیش کە مێردەکەی‬ ‫ئەڵمانیە و لە هەولێر یەکیان ناسیوە‬ ‫بە کۆمێنت بۆیان دەنووسێ‪ :‬دەکرێت‬ ‫هەولێر ببێتە پاریسی ڕۆژهەاڵت‪.‬‬ ‫ئەندریا لە شەڕی خازردا برینداربووە‪،‬‬ ‫زۆرینەی کارەکانیشی تەرخانکردووە بۆ‬ ‫شەڕی دژی داعش‪ .‬ئەو هات تا وێنەکانی‬ ‫جەنگ و ئازار بەخشکەیی بگوازێتەوە‪،‬‬ ‫چەندین کاریشی لە ڕۆژئاوای کوردستان‬ ‫کردووە‪ .‬بەاڵم لە هەولێر جیڤەر مانزانۆ‬ ‫دەناسێ‪.‬‬

‫ئەویش ڕۆژنامەنووسێکی تایبەتمەندی‬ ‫نەوتە‪ ،‬عاشقی یەک دەبن و لە چەند ڕۆژی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬لە دورگەیەکی یۆناندا ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیریی دەگێڕن‪.‬‬ ‫نوێنەری یەکێتی ئەوروپا لە هەولێر لە‬ ‫تویتێکیدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ئەو‬ ‫یەکترناسینە تێکەڵبوونی کولتوورەکانە‪.‬‬ ‫سەردار عەزیز‪ ،‬نووسەر و لێکۆڵەری‬ ‫کورد لەسەر هاوسەرگیرییەکە نوسیویەتی‪:‬‬ ‫«کە لە هەولێر دەژیام‪ ،‬بە ڕوونی هەستت‬ ‫دەکرد کە چەند هەولێرێک لە یەک کاتدا‬ ‫هەیە‪ .‬بەبێ ئەوەی ئەوەندە پەیوەندییان‬ ‫بە یەکەوە هەبێ‪ ،‬کارکردن لە سەر‬ ‫ئەم شوناسە گلۆباڵە‪ ،‬لە هەمانکاتدا‬ ‫شوناسە لە یەک دابڕاوەکان‪ ،‬لە پانتایی‬ ‫شاردا‪ ،‬بوارێکی زۆر دەوڵەمەندە لە‬ ‫ڕووی ئەکادیمی و فیکریەوە‪ .‬بە تایبەت‬ ‫ئێمە لە سەردەمی گلۆبالدا جارێکی تر‬ ‫بە شێوازێکی جیاواز دەگەڕێینەوە بۆ‬ ‫سەردەمی شار‪».‬‬

‫ل ‪10 -‬‬

‫شاناز دەبێتە‬ ‫میوانی پاپا لە ڤاتیکان‬

‫ل ‪11 -‬‬

‫هیچ گۆرانییەکی کوردی تایبەت‬ ‫بە خۆی نییە‪ ،‬بەاڵم زۆرێک بە‬ ‫الیڤ میوزیکەکانی دەیناسنەوە‪،‬‬ ‫چونکە هیچ خانمە هونەرمەندێک‬ ‫هێندەی ئەو الیڤ میوزیکی نەبووە‬ ‫لە کوردستان‪.‬‬ ‫سارا تاج ئێستا سەرقاڵی‬ ‫تۆمارکردنی یەکەم بەرهەمی‬ ‫کوردی خۆیەتی‪.‬‬ ‫سارای تەمەن ‪ ٢٨‬سااڵن‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بۆ شەوە‬ ‫ئاهەنگێك بە الیڤ میوزیك‪،‬‬ ‫سەرووی هەزار دۆالر وەردەگرم‪.‬‬ ‫بۆ الیڤ میوزیكی ئاسایی چوار‬ ‫سەد بۆ پێنج سەد دۆالر وەردەگرم‬ ‫و گۆرانیی فۆلکلۆری كوردیو فارسی‬ ‫توركی دەڵێمەوە”‪.‬‬ ‫ئەو لەگەڵ زۆربەی هونەرمەندان‬ ‫الیڤ میوزیك ئەنجام دەدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نایەوێت هاوڕێیەتیان بكات “وتنی‬ ‫گۆرانییو پێكەوە كاركردن‬ ‫لەشەوە ئاهەنگەكاندا كیفایەتەو‬ ‫لەمە زیاتر پێویست بە تێکەڵیی‬ ‫ناكات”‪.‬‬ ‫سارا لە داهاتوودا یەكەم‬ ‫بەرهەمی هونەریی خۆی‬ ‫سۆرانیی‬ ‫بەشێوەزاری‬ ‫باڵودەكاتەوە کە لەشاری‬ ‫مهاباد كاری تۆماركردنی‬ ‫دەنگی بۆ دەكرێت ڤیدیۆ‬ ‫كلیپیشی بۆ دەکات‬ ‫بەاڵم نایەوێ جارێ‬ ‫هەموو وردەکارییەکان‬ ‫بخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئەو ماوەی دوو ساڵە‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی کوردستانەوە‬ ‫هاتووەتە هەرێم و لە هەولێر دەژی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێیوایە لە هەولێر قەدری هونەر ناگیرێت‬ ‫بۆیە هاتووەتە سلێمانی و دەڵێت‪“ :‬ئێستا‬ ‫دڵخۆشە”‪.‬‬ ‫“بەهۆی ئەوەی قەدری هونەر لە هەولێر‬ ‫ناگیرێت ماوەی حەوت مانگە هاتوومەتە شاری‬ ‫سلێمانی خەڵكی ئەم شارە زۆر ڕێزی هونەرمەند‬ ‫دەگرن زۆر دڵخۆشم لەگەڵیان”‪.‬‬ ‫سارا لە تەمەنی دە سااڵنەوە گۆرانیی وتووە‬ ‫ماوەی هەشت ساڵە كاری الیڤ میوزیك دەكات‬ ‫خاوەنی دوو گۆرانی توركی و ئازەرییە بەناوی‬ ‫درۆو خیانەت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪19‬‬

‫نه‌وت‌له‌‌دیدگای‌نه‌وشیروان‌مسته‌فادا‬

‫الوک‌سەاڵح‬

‫چۆن‌دەستەی‌چاکسازی‌دەکرێتە‌‬ ‫ناوەندی‌کاروباری‌حکومەت؟‬

‫ڕێبین‌فه‌تاح*‬ ‫له سااڵنی سهرهتای ڕاپهڕینی‬ ‫‪١٩٩١‬هوه تائێستا‪ ،‬دۆسیهی نهوت الیهنه‬ ‫سیاسییهكانی كوردستانی بهسهر دوو‬ ‫بهرهی دژو پشتیواندا دابهشكردووهو ئهوهش‬ ‫له سهرجهم قۆناغهكاندا ڕهنگدانهوهی‬ ‫ههبووه‪ .‬سهرهڕای ئهوهی لهو سااڵنهی‬ ‫دواییدا دۆسیهی نهوت زۆرترین بهكارهێنانی‬ ‫له ملمالنێ سیاسییهكانی ناوخۆدا ههبووهو‬ ‫ههیه‪ .‬لهو ڕوانگهیهوه خستنهڕووی دیدگای‬ ‫كارهكتهرێكی وهك نهوشیروان مستهفا‬ ‫بۆ نهوت‪ ،‬ههم پهیوهستە به خودی‬ ‫ملمالنێیهكهو ههم بۆ ئهو توێژهرانهی لهو‬ ‫بوارهدا كاردهكهن‪ ،‬گرنگی خۆی ههیه‪.‬‬ ‫خوێندنهوهی‬ ‫دیدگاو‬ ‫دهتوانین‬ ‫نهوشیروان مستهفا بۆ دۆسیهی نهوتی‬ ‫كوردستان بهسهر سێ الیهنی سهرهكییدا‬ ‫دابهش بكهین‪ ،‬كه خۆی له پشتیوانی له‬ ‫بیرۆكهی دهرهێنانی نهوت‪ ،‬دهسهاڵتی كورد‬ ‫بهسهر نهوتو بهكارهێنانی داهاتی نهوت‬ ‫له بوژاندنهوهی ژێرخانو لهپێناو خهڵكدا‬ ‫دهبینێتهوه‪ .‬ئهو دیدگایهش ههر لهپاش‬ ‫پێكهێنانی یهكهمین كابینهی حكومهتی‬ ‫ههرێمهوه تا دوا قۆناغهكانی ژیانی سیاسی‬ ‫نهوشیروان مستهفا درێژ دهبێتهوه‪.‬‬ ‫نهوشیروان مستهفا پێیوابوو سامانه‬ ‫سروشتییهكانی وهك نهوتو كانزاكان‬ ‫یهكێك له سهرچاوهكانی داهاتی كوردستان‬ ‫پێكدێنن‪ ،‬ئهو له سهرهتای نهوهدهكانداو له‬ ‫پاش پێكهێنانی یهكهمین كابینهی حكومهتی‬ ‫ههرێم پێشنیازی دهرهێنانی نهوتو كانزاكان‬ ‫دهكاتو لهو زنجیره وتارهی له حوزهیرانی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٢‬له ڕۆژنامهی (كوردستانی‬ ‫نوێ) باڵویان دهكاتهوه؛ بهئهركی حكومهتی‬ ‫دهزانێ كۆمپانیاكان هانبدات بهمهبهستی‬ ‫بهگهڕخستنی سهرمایهی بیانی له دهرهێنانی‬

‫نهوتو كانزاكانی كوردستانداو ئهوهش‬ ‫وهك دهرفهتێك بۆ بوژاندنهوهی ژێرخانی‬ ‫ئابووری كوردستانو سهرچاوهیهكی داهات‬ ‫دادهنێ(‪.)١‬‬ ‫كاتێكیش كوردستان دهكهوێته قۆناغی‬ ‫دووئیدارهییهوه‪ ،‬جارێكی تر نهوشیروان‬ ‫مستهفا پێداگیری لهسهر پهرهپێدانی نهوتو‬ ‫ههڵكهندنی بیری دیكهی نهوت له ناوچهی‬ ‫شیواشۆك دهكاتهوه‪ ،‬ئهوهش لهچوارچێوهی‬ ‫ئهو پرۆژهیهی بۆ (ئهنجومهنی پالندانان)‬ ‫بههاوكاری ژمارهیهك پسپۆڕو شارهزا‬ ‫ئامادهی كردووه(‪)٢‬‬ ‫له سهرهتای نهوهدهكانی سهدهی‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬هێزه سیاسییهكانی كوردستان‬ ‫لهههڵوێست بهرامبهر بهغدا بۆ سهر دوو‬ ‫بهرهو ئاراستهی دژو ناكۆك دابهش دهبن‪،‬‬ ‫ئاراستهی یهكهم كه یهكێتی نیشتمانی‬ ‫بانگهشهی بۆ دهكرد لهو باوهڕهدابوو؛‬ ‫ههرێمی كوردستان له ڕێگهی سوودوهرگرتن‬ ‫له نهوتو كانزاكان‪ ،‬بهگهڕخستنهوهی كارگه‬ ‫پیشهسازییهكانو ڕێكخستنی باجو ڕسوماتو‬ ‫داهاته گومرگییهكان‪ ،‬دهتوانێ پشت بهخۆی‬ ‫ببهستێتو له پاشكۆیهتی ئابووریو سیاسی‬ ‫عێراق دهربازی ببێ‪ .‬لهكاتێكدا بهرهی دووهم‬ ‫پێی وا بوو؛ كوردستان لهڕووی ئابوورییهوه‬ ‫ناتوانێ پشت بهخۆی ببهستێتو واڵتانی‬ ‫ناوچهكهیش پشتیوانی له سهربهخۆیی‬ ‫كوردستان ناكهن‪ ،‬ئهو بیركردنهوهیه كه‬ ‫لهالیهن پارتی دیموكراتهوه خاوهندارێتی‬ ‫دهكرا‪ ،‬پاڵنهرێكی بههێز بوو تا حزبهكه ڕوو‬ ‫له بهغداو پشت له ههولێر ههنگاو بنێت‪.‬‬ ‫كارهكتهرێكی وهك نهوشیروان مستهفا‬ ‫لهناو یهكێتی نیشتمانیدا‪ ،‬بهو ئاراستهیه‬ ‫بیری دهكردهوه كه نهوت دهكرێت ببێ به‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3147‬ساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی (كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪( :‬دابینكردنی چەند قفڵێكی (‪ )butterfly valve‬و خستنە ناو گەنجینە‬ ‫بەمەبەستی بەكارهێنانیان بۆ صیانەكردنی پرۆژەكانی ئاو و شكاوی)‪.‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪/‬‬ ‫ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )٥٠.٠٠٠‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم‬ ‫بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )٢٠١٩/٦/٢٠‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )٢٠١٩/٧/٧‬لە كاتژمێر (‪)٩‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)١٢:٠٠‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )٢٠١٩/٧/١٠‬كاتژمێر (‪)١٠:٠٠‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )٢٠١٩/٧/١٠‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم‬ ‫رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .٥‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )٦٠‬شەست رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .٧‬پێویستە لەسەر بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)٢‬ی ساڵی (‪)٢٠١٦‬‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫‪ .٨‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .٩‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .١٠‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .١١‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٢‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١٣‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )٩٠‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٤‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .١٦‬پێویستە بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا‬ ‫هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیاڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .١٩‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .١‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەكەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی كۆمپانیایان لە‬ ‫وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری‬ ‫كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشداردەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی‬ ‫بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪٢٠١٩/٦/١٨‬‬

‫نهبوونی شهفافیهت له‬ ‫داهاتی نهوتو بهكارهێنانی‬ ‫داهاتهكهی لهبهرژهوهندی‬ ‫كهسیو بنهماڵهییو‬ ‫حزبیدا‪ ،‬یهكێك له ڕهخنه‬ ‫بهردهوامهكانی بزوتنهوهكه‬ ‫بوو‬ ‫سهرچاوهیهكی داهات بۆ حكومهتی ههرێمو‬ ‫ههمیش به ههستكردن بهو ڕاستییهی‬ ‫كه بهعسو ڕژێمهكانی پێشووی عێراقی‬ ‫له ڕێگهی نهوتی كوردستانهوه‪ ،‬ههوڵی‬ ‫دامركاندنهوهی شۆڕشی گهلی كوردستانو‬ ‫پتهوكردنی بناغهی دهوڵهتێكی مهركهزیو‬ ‫دیكتاتۆریی دژهكوردیان له عێراق كردووه‪،‬‬ ‫خوازیاری ئهوه بوو كورد دهسهاڵتی بهسهر‬ ‫نهوتی خۆیدا ههبێت‪)٣(.‬‬ ‫ڕاستییهكهی نهوشیروان مستهفا له زۆر‬ ‫دهرفهتو بۆنهدا ئاماژهی به هۆكارهكانی‬ ‫مكوڕبوونی حكومهتهكانی عێراق لهسهر‬ ‫بهڕێوهبردنێكی مهركهزییانهی نهوت‬ ‫لهالیهن بهغداوه كردووهتهوه‪ ،‬له دانوستانی‬ ‫یهكێتی‪-‬بهعس له ههشتاكانی سهدهی‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬له دانوستانی بهرهی كوردستانی‪-‬‬ ‫بهعس له ‪١٩٩١‬دا و له قۆناغی پاش‬ ‫‪ ٢٠٠٣‬و نوسینهوهی دهستووری عێراقدا‪،‬‬ ‫كه نهوشیروان مستهفا خۆی بهشداری‬ ‫دانوستانو شایهدحاڵێكی ناو ڕووداوهكانه‪،‬‬ ‫ئهو ڕاستییه مێژووییه تۆمار دهكات كه‬ ‫ههڵوێستی حكومهتهكانی بهغدا لهمهڕ‬ ‫دۆسیهی نهوتی كوردستان هاوشێوه بووهو‬ ‫تهنانهت لهپاش زهقبوونهوهی ناكۆكییهكانی‬ ‫نێوان حكومهتی ههرێمو بهغدا له ساڵی‬ ‫‪٢٠٠٧‬دا‪ ،‬كه تێیدا شههرستانی دهبێ به‬ ‫ڕهمزی دژایهتی دۆسیهی نهوتی ههرێم‪،‬‬ ‫نهوشیروان مستهفا ڕاشكاوانه دهڵێ؛‬ ‫“شههرستانی بهههمان عهقڵیهتی شۆڤێنی‬ ‫نهتهوه پهرستهكانی عهرهبی سهردهمی‬ ‫حوكمی مهلهكیو جمهوری عێراق بیر‬ ‫دهكاتهوه“(‪.)٤‬‬ ‫لێرهوه دیدگای نهوشیروان مستهفا‬ ‫پهیوهست بهملمالنێیهكانی نێوان ههردوو‬ ‫حكومهتی ههرێمو عێراق له دۆسیهی‬ ‫نهوتدا‪ ،‬ئاراستهیهكی كوردستانییانه‬ ‫وهردهگرێت‪ ،‬كه پێداگیرییه لهسهر‬ ‫پاراستنی دهسهاڵتی حكومهتی ههرێم‬ ‫لهبهڕێوهبردنی كهرتی نهوتدا‪ ،‬بهشێوهیهك‬ ‫كه پاش ئیمزاكرنی گرێبهستهكانی نهوتو‬ ‫دهركردنی یاسای نهوتو گازی كوردستان‬ ‫دهڵێ؛ “گرێبهستهكانی ئیمزاكراونو‬ ‫قانوونی نهوتو غازی كوردستان ههرچی‬ ‫بهندوباوێكی بهدواوه بێ و ههرچی تانهیهكی‬ ‫لێ بدرێ‪ ،‬ههرچی قسهوباسێكیان لهسهر‬ ‫بكرێ‪ ،‬هێشتا بهههنگاوێكی زۆر گرنگ‬ ‫دادهنرێ لهبواری كهڵكوهرگرتن له سامانی‬ ‫سروشتی كوردستانو بنیاتنانی ژێرخانی‬ ‫ئابووریداو لهبواری دابینكردنی پێویستیه‬ ‫ژیانیهكانی خهڵكی كوردستاندا بهتایبهتی‬ ‫سوتهمهنیو كارهبا”و دواتر پێدادهگرێ‬ ‫لهسهر ئهوهی؛ “نابێ كورد به هیچ جۆرێو‬ ‫لهژێر هیچ گوشارێكی ناوهكیو دهرهكیدا‪،‬‬ ‫دهستههڵبگرێ له مافهكانی خۆی‪ :‬مافی خۆ‬ ‫بهخاوهنزانینی سهرچاوه سروشتییهكانی‬ ‫كوردستان‪-‬لهوانه سهرچاوهكانی نهوتو‬ ‫گازو ئاو‪ ،‬مافی بهكارهێنانو وهبهرهێنانی‬ ‫بۆ قازانجی خهڵكی كوردستان‪ .‬ئهمه‬ ‫ئۆباڵی مێژووییه له ئهستۆی سهركردایهتی‬ ‫كورددا”(‪.)٥‬‬ ‫لهو دوو پهرهگرافه له قسهكانی‬ ‫نهوشیروان مستهفا‪ ،‬پێداگیری لهسهر دوو‬

‫الیهنی دیاریكراو ههیه‪ ،‬یهكهم؛ پێداگیری‬ ‫لهسهر مافی بهڕێوهبردنی نهوت لهالیهن‬ ‫حكوومهتی ههرێمهوه دهكاتهوه‪ ،‬دووهم؛‬ ‫پێداگیری لهسهر بهكارهێنانی داهاتی نهوت‬ ‫له بوژاندنهوهی ژێرخانو پێداویستییهكانی‬ ‫خهڵكی ههرێمی كوردستان دهكاتهوه‪.‬‬ ‫راستییهكهی له سااڵنی پاش پێكهێنانی‬ ‫بزووتنهوهی گۆڕان(‪ )٢٠٠٩‬كه لهالیهن‬ ‫نهوشیروان مستهفاوه ڕێبهرایهتی دهكرا‪،‬‬ ‫نهبوونی شهفافیهت له داهاتی نهوتو‬ ‫بهكارهێنانی داهاتهكهی لهبهرژهوهندی‬ ‫كهسیو بنهماڵهییو حزبیدا‪ ،‬یهكێك له‬ ‫ڕهخنه بهردهوامهكانی بزوتنهوهكه بوو‪،‬‬ ‫ئهوهش فشارێك بوو لهسهر حكومهتی‬ ‫ههرێم‪ ،‬لهو ڕوانگهیهوه چهندینجار بهرپرسانی‬ ‫كهرتی نهوتو بهرپرسانی پارتی دیموكرات‬ ‫وهك حزبی حوكمڕان‪ ،‬بزوتنهوهكهیان بهوه‬ ‫تۆمهتباردهكرد كه دژی بهرههمهێنانی‬ ‫نهوتی كوردستانه‪ ،‬له بهرامبهردا گۆڕان‬ ‫لهزاری وتهبێژهكهی یان ڕاگهیهنراوی‬ ‫حزبو میدیاكهیدا تۆمهتباركردنی به‬ ‫دژایهتی بهرههمهێنانو فرۆشتنی نهوت‬ ‫ڕهتكردوهتهوه‪ ،‬وهك ئهوهی ساڵی ‪٢٠١٠‬‬ ‫له زاری وتهبێژهكهیهوه ڕایگهیاند؛ “دژی‬ ‫دهرهێنانو فرۆشتنی نین‪ ،‬دژی شاردنهوهی‬ ‫داهاتهكهین”‪.)٦(.‬‬ ‫وهك دهردهكهوێت له سهرهتای‬ ‫گهاڵڵهكردنی بیرۆكهی دهرهێنانی نهوت له‬ ‫نهوهدهكانی سهدهی ڕابردوودا‪ ،‬نهوشیروان‬ ‫مستهفا یهكێك له پشتیوانانی كردهنی‬ ‫كردنهوهی ئهو بیرۆكهیهیهو كاتێكیش‬ ‫ملمالنێ لهسهر نهوت له نێوان ههولێرو‬ ‫بهغدا زهق دهبێتهوه‪ ،‬ئهو پێداگیری لهسهر‬ ‫مافی ههرێم له بهڕێوهبردنی نهوتو گازهكهی‬ ‫دهكاتهوه‪ ،‬لهكاتێكدا حكومهتی ههرێم له‬ ‫بهڕێوهبردنی كهرتی نهوتدا‪ ،‬ئهزمونێكی پڕ‬ ‫له ههڵهو قهیران پێشكهش دهكات‪ ،‬لێرهوه‬ ‫ئهو‪ ،‬پێداگیری لهسهر شێوازی بهڕێوهبردنی‬ ‫نهوتو داهاتهكهی دهكاتهوه بهو ئاراستهیهی‬ ‫كه لهسهر بنهمایهكی شهفافو لهپێناو‬ ‫بوژاندنهوهی ژێرخانی كوردستان بێ‪.‬‬ ‫ههردوو الیهنهكه له دیدگای نهوشیروان‬ ‫مستهفا بۆ نهوت‪ ،‬یهكتر تهواو دهكهن یان‬ ‫دهشێت وهك تهواوكهری یهكتر لێكدانهوهی‬ ‫بۆ بكرێت‪ ،‬ئهو دیدگایه بۆ ئێستای‬ ‫هێزێكی وهك گۆڕان كه خۆی بهمیراتگری‬ ‫نهوشیروان مستهفا دهزانێ‪ ،‬دهگونجێت‬ ‫ههتا له ملمالنێی نێوان ههولێرو بهغدا‪،‬‬ ‫ههڵوێستی پشتیوانی له بهڕێوهبردنی كهرتی‬ ‫نهوتی كوردستانی لێبكهوێتهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بهمهرجی بهرجهستهكردنهوهی شهفافیهتو‬ ‫بهكارهێنانی داهاتهكهی لهبهرژهوهندی‬ ‫خهڵكی كوردستان‪.‬‬

‫* توێژهر له ناوهندی عێراقی بۆ‬ ‫لێكۆڵینهوهو شیكارییه سیاسییهكان‬ ‫سهرچاوهكان؛‬

‫‪ .١‬رۆژنامهی كوردستانی نوێ‪ ،‬ژماره‬ ‫‪١١٢‬ی ساڵی یهكهم‪ ،‬ڕێككهوتی ‪٨‬ی‬ ‫حوزهیرانی ساڵی ‪.١٩٩٢‬‬ ‫‪ .٢‬نهوشیروان مستهفا‪ ،‬ئێمه و ئهوان‬ ‫ناكۆكییهكانمان لهسهر چین‪ ،‬چاپخانهی‬ ‫زهرگهته‪ ،‬چاپی یهكهم‪ ،‬سلێمانی‪،٢٠٠٩ ،‬‬ ‫ال؛ ‪ ٦٤‬و ‪.٧٠‬‬ ‫‪ .٣‬نهوشیروان مستهفا ئهمین‪ ،‬خوالنهوه‬ ‫لهناو بازنهدا (دیوی ناوهوهی ڕوداوهكانی‬ ‫كوردستانی عێراق ‪.١٩٩٩ ،)١٩٨٨-١٩٨٤‬‬ ‫یان؛ نهوشیروان مستهفا‪ ،‬مفاوهزاتی بهرهی‬ ‫كوردستانی‪-‬بهعس ‪ ،١٩٩١‬ئهلقهی ههشتهم‪،‬‬ ‫ئهرشیڤی ماڵپهڕی سبهی؛ ‪https://ar-‬‬ ‫‪chive.sbeiy.com‬‬ ‫‪ .٤‬نهوشیروان مستهفا‪( ،‬كێشهی نهوت؛‬ ‫لهنێوان حكومهتی ناوهندی و حكومهتی‬ ‫ههرێمدا)‪ ،‬ڕۆژنامهی ڕۆژنامه‪ ،‬ژماره ‪١٠٨‬ی‬ ‫ڕێككهوتی ‪٢٨‬ی تشرینی دووهمی ‪.٢٠٠٧‬‬ ‫‪(.٥‬كێشهی نهوت؛ لهنێوان حكومهتی‬ ‫ناوهندی و حكومهتی ههرێمدا)‪ ،‬ههمان‬ ‫سهرچاوه‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ڕۆژنامهی ڕۆژنامه‪ ،‬ژماره ‪٥٩٦‬ی‬ ‫ڕێككهوتی ‪٢٤‬ی ئابی ‪.٢٠١٠‬‬

‫مەسەلەی نەبوونی متمانە بە دامودەزگا گشتییەکانی حکومەت نەوەک لە هەرێمی‬ ‫کوردستان بەڵکو لە سەرانسەی دونیادا دیاردەیەکی کوشندەی باڵوە‪ .‬پێشکەشکردنی‬ ‫خزمەتگوزاری و دەستەبەرکردنی داواکارییە سەرەکی و ناسەرەکییەکانی هاواڵتیان و‬ ‫مامەڵەکردنی دادپەروەرانە و پیشەییانە زۆرجار دەبنە گرفتێکی ئاڵۆزو گرێ کوێرەیەکی‬ ‫نەکراوە‪ .‬هەرێمی کوردستان بە دونیایەک قەیران و کێشەی قووڵ و کارەساتی سیاسیدا‬ ‫لە ماوەی رابردوودا تێپەڕیوە کە کاری کاریگەری لەسەر بونیادی کۆمەڵگە کردووە‪،‬‬ ‫هەربۆیە دۆخەکە چاکسازییەکی ریشەیی دەخوازێت بۆ دەربازبوون لەو قەیرانە جۆراوجۆرە‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫حکومەتی ئایندە بە نیازە دەستەیەک بۆ چاکسازی سیاسی و ئیداری و حکومی‬ ‫دامەزرێنێت بۆ پێداچوونەوە بەو گرفتە گەورانەی کە گەاڵڵەبوون‪ .‬ئەم دەستەیە دەکرێت‬ ‫ببێتە ناوەندو سەنتەرو چەقی کاروباری حکومەت بۆ یارمەتیدانی وەزارەتەکان لە‬ ‫ئامادەکردنی بەرنامەو ئەجێندای کاری چوار ساڵی داهاتوو‪ .‬ئەرکی ئەم ناوەندە کە دەستەی‬ ‫چاکسازیە پێویستی بە دەسەاڵتی روون و ئاشکرایە بۆ دڵنیابوون لەوەی بەرنامەی هەموو‬ ‫وەزارەتەکان رەنگدانەوەی کۆی ئامانجە ستراتیژییە فراوانەکەی حکومەتە کە پێداچوونەوەو‬ ‫رێکخستنەوەو چاکردنەوەو باشترکردنی هەیکەلەکانی وەزارەتەکان و کارەکانیان و کاریگەری‬ ‫بەرنامەکانیان و میکانیزمەکانی ئیشکردنە‪.‬‬ ‫چاکسازی پرۆسەیەکی ریشەیی بەردەوامە‪ ،‬تەنها رێکەوتن بۆ سازشکردن لەنێوان‬ ‫پارتە سیاسییەکان ناتگەیەنێتە کەناری ئارامی‪ ،‬بەڵکو پێداچوونەوەیەکی وردی پیشەیی‬ ‫بەرپرسیاریانەی بوون و نەبوونە بە هەموو ئەو پێکهاتە و پرۆسانەی کە الواز بوون و گەاڵڵە‬ ‫بوون بەهۆی چەندین هەنگاوی ئیداری و حکومی جیاوازەوە کە رەنگە بەهۆی دۆخێکی‬ ‫فریاگوزاری تایبەت یان رەفتارێکی تاکەکەسی هەڵەو یان پالنێکی سەرنەکەوتوو یان‬ ‫هەڵەیەکی دیاریکراوی سیاسییەوە روویان دابێت‪.‬‬ ‫دەستەی چاکسازی دەکرێت ببێتە ناوەندی کارەکانی حکومەت بۆ هەماهەنگی‬ ‫لەنێوان سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتەکان و پارێزگاکان بۆ ئەنجامدانی ئەو‬ ‫پێداچوونەوەیەو پێشکەشکردنی راوێژو چارەسەرو پیادەکردنی پرۆگرامەکان و بەدواچوون‬ ‫و چاودێریکردنی گۆرانکارییە ئیداری و سیاسی و حکومییەکان‪ .‬بە مانایەکی دیکە ئەم‬ ‫دەستەیە میکانیزمێکە و ئامرازێکە بۆ چاالک کردنی ئەو ناوەندە کە هەموو دەزگاکان‬ ‫پێکەوە دەبەستێتەوە بۆ ئەوەی یەک تێگەیشتنی پیشەیی و یەک پالنی کار بە هەموو‬ ‫وەزارەتەکان ببەخشیت‪.‬‬ ‫کارێکی دیکەی ئەم دەستەیە پێشکەشکردنی کارئاسانییە بۆ زووتر پیادەکردنی‬ ‫بەرنامەکان و پرۆژەکان بەوەی کە میتۆدێکی عەمەلی بۆ وەزارەتەکان پێشکەش بکات‬ ‫و پاشان میکانیزمێک بێنێتە ئاراوە کە دڵنیا بێت لەوەی پرۆژەکان وەک ئەوەی پالنی‬ ‫بۆ کراوە ئەنجامدراوە‪ .‬بۆ نموونە دەکرێت دەستە سیستمێکی رۆتینی بەکار بهێنێت‬ ‫بۆ بەدواداچونی کارەکان و باشتر راپۆرتکردنی چاالکییەکان شەفافانە لە سەر بنەمای‬ ‫ئەولەویاتی کار‪ .‬بەمانایەکی دیکە میکانیزمێک دادەرێژیت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەنجامی‬ ‫پرۆژەکان کاریگەریان هەبووە و مەبەستی خۆیانی پێکاوە‪.‬‬ ‫ئەم دەستەیە پتەوکردنی هەماهەنگی و چاالک کردنی پەیوەندییەکانی نێوان‬ ‫وەزارەتەکان و دەزگاکان دەکاتە کاری سەرەکی خۆی‪ .‬کار لەگەڵ هەموو هاوبەشەکانی‬ ‫حکومەت دەکات هەر لە رێکخراوە مەدەنییەکان و نێودەوڵەتییەکان و کۆمپانیاکانی کەرتی‬ ‫تایبەت و هەموویان دەکاتە بەشێک لە پالنی ستراتیژی حکومەت‪.‬‬ ‫ئەم ناوەندی حکومەتە کە دەستەی چاکسازییە رۆڵی یەکەی پیادەکردنی پرۆگرامەکان‬ ‫دەبینێت‪ ،‬ئەم یەکەیە وەک ئامرازێکی سیاسی و تەکنیکی لە زۆربەی حکومەتەکانی‬ ‫دونیادا باوەو پەیڕەو دەکرێت‪ ،‬بەتایبەتی لەو دەوڵەتانەی کە بەهۆی ملمالنێی سیاسی و‬ ‫جەنگەوە زیانی زۆریان لێکەوتووە‪ .‬دەکرێت دەستەی چاکسازی رۆڵی ئەم یەکەیە ببینێت‬ ‫لەم بوارانەی خوارەوەدا‪:‬‬ ‫ دەستنیشانکردنی ئەولەویاتی کار کە دەبێت بە شیکردنەوەی ئاڵنگارییەکانی ژینگەو‬‫توانای ئابووری و دۆخی سیاسی و کۆمەاڵیەتی بێت بەشێوەیەک کە وریای ئاستی‬ ‫چاوەڕوانی هاواڵتی بێت و ئاراستەی بکات‪ .‬دەکرێت هەر سێکتەرێک یان ئەولەویەتێک بە‬ ‫سەرپەرشتی پسپۆری ئەو بوارە بێت و بەشێوەی گرێبەست یان دامەزراندن کارەکان ئیدارە‬ ‫بدات ئەگەر پێداویستییەکە هەمیشەیی بوو‪.‬‬ ‫ دەستنیشانکردنی ئەو بوارانەی کە پێویستیان بە پتەوکردنی کارەکانیان هەیە ئەمەش‬‫بە داڕشتنی بەرنامەی تواناسازی نیشتمانی و بە پەیڕەوکردنی بودجەیەکی سااڵنەو دڵنیا‬ ‫بوون لە خەرجکردنی بودجەکە بۆ مەبەستی دیاریکراوی خۆی‪.‬‬ ‫ دەکرێت ئەم دەستەی چاکسازییە بە یەکەی سیاسەت داڕشتن ناوببەین واتە سیاسەتی‬‫سەرەکی حکومەت پەسەند دەکات و دڵنیا دەبێت لە پیادەکردنی لەگەڵ سەرپەرشتیکردنی‬ ‫ئاستی ئەنجامدانی کارەکان و ئەدای حکومی‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە کاری چاودێری و هەڵسەنگاندن و بەدواداچوون بۆ هەموو پرۆژەکان و‬‫چاالکییەکان دەکات بەمەبەستی یارمەتیدانی وەزارەتەکان بۆ ئەوەی بتوانن کارەکانیان بە‬ ‫کواڵیتی باش بە ئەنجام بگەیەنن‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە بکرێتە دامەزراوەیەکی هەمیشەیی بە گۆڕینی حکومەت و تیمەکان‬‫هەڵنەوەشێتەوە‪ ،‬دەکرێت لەسەر ئەزموونی ئەم چوارساڵە کاری زیاتری لەسەر بینا بکرێت‪.‬‬ ‫ دەبێت کاری ئەم دەستەیە بەخشینی یارمەتی سیاسی و حکومەتی و ئیداری بێت‬‫نەوەک هەر چاودێرێکی دەرەکی بێت بەڵکو بەشێکی سەرەکی و چەقی بەرپرسیاریەتی‬ ‫پالنە ستراتیژیەتەکەی هەر سێ الیەنە سەرەکییەکەی حکومەت دەبێت‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە وەک چەق و ناوەندی حکومەت هەوڵی پتەوکردنی پەیوەندی جۆرێک‬‫لە هاوپەیمانێتی حکومی بدات لەنێوان الیەنە سەرەکییەکان‪ ،‬واتە دەبێتە ناوەندێک بۆ‬ ‫پیادەکردن و وردکردنەوەی بڕیارە سیاسییەکان بۆ پالنی حکومی‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە دەبێتە گەنجینەیەکی سەرەکی هەموو پرۆژەو چاالکییەکانی وەزارەت لە‬‫مەودایەکی مام ناوەندیدا کە یارمەتی داڕشتنی پالندانان بۆ ئەم حکومەتەو حکومەتەکانی‬ ‫داهاتوو بدات‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە پێویستی بەوە نییە بە رێژەیەکی زۆر لە کارمەند ببرێت بەرێوە‪ ،‬بەڵکو‬‫کۆمەڵێک پسپۆڕی بە توانا دەتوانن ئەو کارە ئەنجام بدەن‪ ،‬تەنانەت دەتوانرێت راوێژکاری‬ ‫بێگانەش بەشێوەی گرێبەست دامەزرێنرێت تا وەکو هەیکەلە سەرەکییەکەی دەستەکە‬ ‫دادەمەزرێت‪ .‬باشترین ئەزموون کە پیادەکرابێت لەم بوارەدا ئەزموونی مالیزیاو بەریتانیاو‬ ‫واڵتی عومانە‪ .‬مۆدێلی مالیزیاو عومان گونجاوترینە‪ ،‬لێرەدا بوار نییە باسی وردەکارییەکان‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫ ئەم دەستەیە هەر تەنیا ئاگاداری بودجەی سێکتەرەکان نابێت بەڵکو دڵنیا دەبێت‬‫کە پارەی پێویست بۆ پرۆژە دابیین دەکرێت و وەک خۆیان بۆ پرۆژەکە خەرج دەکرێت‪.‬‬ ‫دەستە وەک چەقی کاری حکومەت دەسەاڵتی بڕیاری دارایی هەیە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‪ ،‬هیوادارم النی کەم ئەم حکومەتە بتوانێت کۆڵەکە سەرەکییەکانی ئەم‬ ‫دەستەیە دامەزرێنێت و ئیدارەی ملمالنێی سیاسی و کەلتووری و هەندێ رەفتاری سیاسی‬ ‫بە حیکمەتی سیاسییەوە بکات‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫گۆڕان پرۆژەی حوكمڕانیە یان ڕێباز؟‬

‫ئەبوبەكر عەلی‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم و‬ ‫كێشەكانی ناسیونالیزمـی كوردی‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫كوردی باشوور و كێشەی نوێنەرایەتی كردن‬ ‫لە شەستەكانەوە تاكو نیوەی هەشتاكان‬

‫شۆڕش و راپەڕینە كوردییەكان‪ ،‬گوزارشت لە خۆدانەوەیەكی‬ ‫كوردانە بوو‪ ،‬بۆ بوونی نوێنەرایەتیەكی جیاوازی نەتەوەییو‬ ‫رەتكردنەوەی نوێنەرایەتی یەكی فەرمی سەپاوی قەوارە نوێكانو ئەو‬ ‫دەوڵەتانەی كوردیان بەسەردا دابەشكرابوو‪ ،‬سەرهەڵدان‪ ،‬بەرهەڵستی‬ ‫چەكداریو جەخت كردنەوە لە ناسنامەی جیاوازو داواكاری لەسەر ئەو‬ ‫بناغەیەو رەتكردنەوەی ستەمو سیاسەتی تواندنەوە یاخود خەفەكردنو‬ ‫لەقاڵبدانێكی دامەزراوەییانەی ناسنامەی نەتەوەیی‪ ،‬بانگەشە بوون‪،‬‬ ‫بەڵكو كردار بوون بۆ ناڕازیبوون لە واقیعو ئەو راستیەی دەوڵەت‬ ‫نوێنەرایەتی كورد ناكات‪ .‬بۆیە گەر نەشتوانرێت دەوڵەتی سەربەخۆ‬ ‫دروستبكرێت‪ ،‬دەبێت ئەم دەوڵەتە بە جۆرێك دابڕێژرێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫رەوایەتی نوێنەرایەتی نەتەوە و پێكهاتەكانی ناویو لەوانەش دووەم‬ ‫نەتەوەی گەورە‪ ،‬كورد هەبێت‪ ،‬ئەو كارەش النی كەم دوو گۆڕانكاری‬ ‫دەخواست‪:‬‬ ‫ بەشدارییەكی راستەقینەی كورد لە نووسینەوەی دەستورو‬‫دەسەاڵتی ناوەندو دامو دەزگاكانی دەوڵەتدا‪.‬‬ ‫ بەڕێوەبردنی كوردستان لەالیەن كورد خۆیەوە‪.‬‬‫كێشە گەورەكەی كوردیش لەم نێوەندەدا ئەوە بوو‪ ،‬ئەم خواستە‬ ‫دیموكراسی سیستمی دەخواست‪ ،‬سیستمیش نادیموكراسو سەركوتكەر‬ ‫بوو‪ ،‬بەتایبەتیش سەبارەت بە عێراق لە پەنجاكان بەدواوە‪ ،‬ئەم سیمایە‬ ‫زەقتر بۆوە‪ ،‬بەدەر لە نادیموكراسی سیستمیش كورد ئەو توانایەی‬ ‫نەبوو‪ ،‬ئیرادە و خواستو دیدگاكانی بۆ چارەسەر بەسەر دەوڵەتدا‬ ‫بسەپێنێ‪ ،‬چونكە تەرازووی هێزەكان‪ ،‬هەڵكەوتی جوگرافی‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیو پشتیوانانی دووڕووی دۆزەكەی رێگەیان بەمە‬ ‫نەدەدا‪ .‬بە حوكمی ئەوەی ئەوان لەوانەش(یارمەتی ئەمریكا و شای‬ ‫ئێران بۆ شۆڕشی ئەیلول) هەروەك كیسینجەر ئاماژەی پێكردووە بۆ‬ ‫ئەوە نەبوو‪ ،‬وە بەو ئەندازە نەبوو‪ ،‬كورد سەربكەوێتو چارەسەری‬ ‫كێشەی كوردی لە عێراقدا لێ بكەوێتەوە‪ .‬بەڵكو رێگری لەمە دەكرا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی مەسەلەی كورد بە چارەسەر نەكراوی ووەك كارتێكی فشاری‬ ‫سیاسی لەسەر مێژی قوماری سیاسی هەرێمایەتیو و نێودەوڵەتی بە‬ ‫دەستیانەوە بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫وەك دەشزانین لە دنیاداو بەتایبەتیش لە دنیای نوێدا كە‬ ‫جەوهەرەكەی میكاڤیللزم رەنگڕێژی كردوو‪،‬مافی نوێنەرایەتیكردنو‬ ‫ئاستو كاریگەریەكەی‪ ،‬تەنها لە رەوایەتی بوونی دۆز وبابەتی‬ ‫نوێنەرایەتیكراوو گەل و خاكی بەناوەوە قسەكراو وەرناگیێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێش ئەوە لەو تواناو هێزو ئامادەگیە فیزیكی و مەعنەویە وەریدەگرێت‪،‬‬ ‫كە بەدەستەوەیەو هەیە‪ .‬كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك ئاماژەمان پێكرد‬ ‫هەر لە مێژەوە ئەم مافو رەوایەتیەی لە ناسیونالیزمی كوردی و رێبەرو‬ ‫شۆڕشەكانی سەندەوەو دایەوە بە نوێنەرە فەرمیەكانی دەوڵەت‪ .‬ئەگەر‬ ‫مەسەلەی نوێنەرایەتی كردنیش پەیوەندی بە‪ :‬گوێلێگرتنو چارەسەری‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا دەوڵەت بە نیمچە بەردەوام‪ ،‬هەوڵی داوە لە دەرەوەی ئەو‬ ‫بازنە تەسكو دیدگا شۆڤێنیانەی خۆی هەبووە‪ ،‬ئەم چەمكانە لە‬ ‫ناوەرۆكە ئەخالقیو سیاسیو یاساییەكەیان بەتاڵ بكاتەوە‪.‬‬ ‫بە كورتی كێشەیەكی گەورەی كورد لە مێژووی هاوچەرخی خۆیدا‬ ‫ئەوە بووە‪ ،‬دەوڵەت رازی بكات‪ ،‬یاخود لە ئاستێكیشدا بێت ناچاری‬ ‫بكات‪ ،‬نوێنەرانی دۆزی كوردو راپەڕینەكانی بە (موخاتەب) واتە نوێنەر‬ ‫قبوڵ كاتو وەربگرێت‪ ،‬چونكە هەروەك وتمان سنورداری تواناكانی‬ ‫وای لێكردبوو‪ ،‬توانای یەكالكردنەوەی كێشەكانی بەشەڕ نەبێت‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە دروشمی بەردەوامی داواكردنی چارەسەری ئاشتیانە ووتووێژبوو‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتدا‪.‬‬ ‫كۆژانێكی گەورەی الیەنی كوردیش لەوەدا خۆی حەشار دابوو‪،‬‬ ‫دەوڵەت ئەم داوەریە رەتكاتەوەو داوای خۆبەدەستەوەدان لە‬ ‫شۆڕشگێڕان و دانانی ئااڵی ناسیونالیزمیان ڵ بكات‪.‬‬ ‫دەستەبژێری سیاسی ناسیونالیزمی كوردی كاتێ ویستوویەتی‬ ‫نوێنەرایتی ئاستێ لە داواكاریە ناسیونالیستیەكان بكات (كە هەندێ‬ ‫جار هەر بەناو ناسیونالیستی بووە بەهۆی لە خوارەوە بوونی‬ ‫داواكارییەكانو سنورداربوونی لە وێنەی داواكاری المەركەزییەت لە‬ ‫شەستەكاندا) رووبەڕووی فێڵو بەربەستو مانۆڕی حكومەت بۆتەوە‪،‬‬ ‫بۆ لەقاڵبدانی خواستەكانیو دابەزاندنی بنمیچی داواكارییەكانیو ئەوەی‬ ‫لە زانستی سیاسیو هونەری وتووێژدا بە سازشی گرەو لەسەر نەكراو‬ ‫(التنازل الهش)و ناكاریگەر ناوبراوە‪.‬‬ ‫كەواتە بە گوێرەی ئاماژەكانی پێشوومان كێشەی كورد بۆ‬ ‫ماوەیەكی زۆر ئەوە بووە كە‪:‬‬ ‫(أ) دەوڵەت ئامادە بێت گفتوگۆ لەگەڵ رێبەرانی ناسیونالیزمی‬ ‫كوردی و شۆڕش بكات‪.‬‬ ‫(ب) وەك نوێنەری دۆزی كوردو لە چوارچێوەی چارەسەركردنیدا‬ ‫قسەیان لەگەڵ بكات‪.‬‬ ‫(ج) هەوڵەكان (مصداقیەت)یان هەبێتو بۆ كاتبەڕێكردنو دووبارە‬ ‫دەستپێكردنەوەی شەڕ نەبێت‪ ،‬بەڵكو لە قەناعەتێكەوە سەرچاوەیان‬ ‫گرتبێت كە بڕوای بە چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كورد هەبێت‪.‬‬ ‫ڕوونە نوێنەرایەتیكردنیش‪ ،‬گفتوگۆو وتووێژی بە دوادا دێت‪،‬‬ ‫وتووێژی سەرمێزی سیاسیش‪ ،‬بێ كارتی هێزو جێگرەوە ئاسان نیە‪،‬‬ ‫كوردیش بەردەوام ئەم كێشەی هەبووە‪ ،‬یاخود بەو ئەندازە هێزیشی‬ ‫هەبووبێت نەیتوانیوە بە جوانی لە چوارچێوەی وتووێژەكاندا تەوزیفی‬ ‫بكات‪ ،‬مەبەستمە لێرەدا بڵێم‪ ،‬بۆ گەلێكی بێ كەسی وەكو كورد لە‬ ‫مێژووی نوێی هاوچەرخی خۆیدا‪ ،‬یەكێ لە هەرە خاڵەكانی هێزی‬ ‫یەكێتی نێوخۆیی بووە‪ ،‬شتێ كە بەداخەوە زۆربەی كات لـێی بێ‬ ‫بەش بووەو نەیبووە؟!‪.‬‬

‫موسلیح هەمزە نوری‬

‫دوای رێكکەوتنی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ‬ ‫بەشداری لە حكومەت‪ ،‬بابەتی الدانی گۆڕان‬ ‫لە ڕێبازی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬بازاڕی هەندێك‬ ‫لە میدیاكان و تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانی گەرم‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەوانەی لە پشت ئەم بازاڕگەرمیەن‬ ‫بەشێكیان وەكو دەنگی ناڕازی لە گۆڕان‪،‬‬ ‫خۆیان ناودێر كردووە‪ ،‬كە ڕەنگە هەموویان یەك‬ ‫هۆكارو یەك ئامانجیان نەبێت لە پێكهێنانی‬ ‫ئەم گردبوونەوەیەو ئەم جۆرە لە ڕەخنەو لە‬ ‫هەوڵی تێكشكاندنی گۆڕان‪ ،‬كە ئەگەر بەشێكی‬ ‫ڕەوایەتی تێدا بێت‪ ،‬بەاڵم بە ناڕەوا هەموو‬ ‫هەنگاوێكی گۆڕانیان خستۆتە بەر نەشتەری‬ ‫سەربڕین و لەباربردنی پرۆژەی گۆڕان‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫سەنگەری ڕەخنەلەخۆگرتن ڕێبازی نەوشیروان‬ ‫مستەفا كراوە بە كراسی عوسمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناتوانن خۆیان بێبەری بكەن لە خوێناویكردنی‬ ‫كراسەكە‪.‬‬ ‫الیەنێكی تر كە شین بۆ ڕێبازی كاك‬ ‫نەوشیروان ئەگێڕێت یەكێتیە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫یەكێتی هیچ نەما بە ڕێبازو پرۆژە سیاسیەكەی‬ ‫كاك نەوشیروان و كاك نەوشیروان خۆی‬ ‫نەكات‪ ،‬هەر لە تەلەفزیۆن و ڕۆژنامەو كۆڕو‬ ‫كۆبوونەوەو پلنیۆم و كۆبوونەوەی جەماوەریو‬ ‫تۆڕی كۆمەاڵیەتی‪ .‬تا گەیشتە پەالماردانو‬ ‫هەڵكوتانەسەر‪ ،‬دواجار شەهیدكرنی پارێزەرێكی‬ ‫پرۆژەی گۆڕانكاری و چاكسازی‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێستا یەكێتی ناوی ناوە الدان لە‬ ‫ڕێبازی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئەوسا پابەنبوون‬ ‫بەم ڕێبازەوە پالن و پیالنی تێكدان و‬ ‫گێرەشێوێنی و تێكدانی ئارامی بوو‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا ئەوەی ئەوان ناویان ناوە ڕێباز‪،‬‬ ‫ڕێباز نیە‪ ،‬ڕۆژێك لە ڕۆژان كاك نەوشیروان‬

‫كەسی بانگ نەكردووە‪ ،‬بڵێت بە دوای ڕێبازی‬ ‫من بكەوەو پێی پابەند بن‪ ،‬چونكە ئەو ڕێبازە‬ ‫بوونی نیە تا خەڵكی بۆ بانگ بكات‪ ،‬ئەوانە‬ ‫ڕەخنە لە شتێك دەگرن كە بوونی نیە‪.‬‬ ‫ڕێباز واتە ئایدۆلۆژیاو دیدو باوەڕێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬گرتنەبەری ڕێگایەك كە نەتوانی‬ ‫لێی البدەیت‪ ،‬وەك ڕێبازی ئاینی كە بە چەند‬ ‫دەقێكی نەگۆڕ چوارچێوەیەك بۆ شوێنكەوتوانی‬ ‫دیاری دەكات‪ ،‬هەروەها بیری نەتەوەی كە وەك‬ ‫ڕێبازێك كۆمەڵێك پرەنسیپ بۆ شوێنكەوتوانی‬ ‫دیاری ئەكاتو جێگەی نەتەوەی تری تیا‬ ‫نابێتەوە وەك نازی و تۆرانی یان ڕێبازی‬ ‫كۆمۆنسیتی كە شوێنكەوتوانی پابەند ئەكات‬ ‫بە كۆمەڵێك بنەما لە چوارچێوەی ڕێگەپێدراو‬ ‫ڕێگەپێنەدراو شوێنكەواتووەكانیان لە قاڵب‬ ‫ئەدەن و مافی بڕیاردان‪ ،‬حەاڵڵ و حەرام‪ ،‬باش‬ ‫و خراپ‪ ،‬تەفسیركردنی ڕووداوو پێشهاتەكان‪،‬‬ ‫بۆ ڕێبازەكەیەو ئەبێت لەو كاڵوڕۆژنەوە سەیری‬ ‫دەرەوەی خۆت بكەیت‪ ،‬ئەوەیشی پێوەی پابەند‬ ‫نەبێ بە دەرچوو یان الدەرو هەڵگەڕاوە لەو‬ ‫ڕێبازو ئاینە لە قەڵەم ئەدرێت‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەوانەش كە ڕەخنەی پابەند نەبوون‬ ‫بە ڕیبازی كاك نەوشیروان لە گۆڕان ئەگرن‪،‬‬ ‫خۆیان پاشخانی كاركردن یان شوێنكەوتەیی‬ ‫یەكێك لە ڕێبازە فكریەكانیان هەیە‪ ،‬جا‬ ‫چەپ بووبێت یان ئاینی‪ ،‬هەر بۆیە ئەمە لە‬ ‫زهنیەتیاندا هەیەو كاریگەری داناوە لەسەر‬ ‫چۆنیەتی بیركردنەوەو ڕەخنەگرتن‪.‬‬ ‫بەاڵم هەموومان ئەزانین كە بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان بزووتنەوەیەكی ئایدۆلۆژی لە قاڵبدراو‬ ‫نیە‪ ،‬هەر ئەمەش ڕازی ئەو سەركەوتنە گەورەیە‬ ‫بوو‪ ،‬كە بزووتنەوەی گۆڕان بە چەند مانگێك‬ ‫كاركردن‪ ،‬بە دەنگی ڕاستەقینەو حەاڵڵ دوو‬ ‫حزبی تەمەن ‪ 120‬ساڵی تێپەڕاند‪ ،‬گەر بە جیا‬ ‫دەنگەكانیان بەراورد بكەیت لەگەڵ گۆڕان لە‬ ‫یەكەم هەڵبژاردندا‪.‬‬ ‫چونكە ڕێبازێكی دیاریكراوی نەسەپاند‬ ‫بەسەر خەڵكداو ئازادی پابەندبوون بە ڕێبازو‬ ‫بیروباوەڕە تایبەتیەكانی جێهێشت بۆ پشتیوانو‬ ‫الیەنگرو ئەندامان خۆیان‪ ،‬بەاڵم هەموومانی‬ ‫كۆكردنەوەو لە دەوری پرۆژەو بەرنامەیەكی‬ ‫سیاسی گشتگیرو گەورە‪ ،‬كە چاكسازی بنەمای‬ ‫ئەو كۆبوونەوەیە بوو‪ ،‬لە هەموو بوارەكانی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬حوكمڕانی پەروەردەیی‬ ‫– تەندروستی – ئابووری – هتد‪ ..‬بە جۆرێك‬ ‫كەس نەبوو خۆی لێ ون بێت یان خۆی تیا‬ ‫نەبینێتەوە‪ ،‬هەتا ئەوانەش كە نەیان ئەتوانی‬ ‫پشتیوانی لێ بكەن و لەگەڵی بن‪ ،‬یان ناچار‬ ‫ئەكران دژایەتی بكەن بە هۆی بژێوی ژیان و‬ ‫گوزەران و پابەندی سیاسی و ئایدۆلۆژی بە‬ ‫حزبی ترەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە‬ ‫داخوازی و ئایندەی خۆیان و نەوەكانیان لە‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3149‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی (كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬دابینكردنی (‪ )back stop‬بۆ پەمپەکانی پڕۆژەی ئاوی دوکان سلێمانی ‪)1‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪/‬‬ ‫ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )50.000‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم‬ ‫بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/6/20‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/7/7‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/7/10‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/7/10‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم‬ ‫رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )70‬حەفتا رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی‬ ‫(‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .11‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .12‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .14‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .15‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .16‬پێویستە بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا‬ ‫هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیاڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەكەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی كۆمپانیایان لە وەزارەتی‬ ‫بازرگانی و پیشەسازی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشداردەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/6/18‬‬

‫جێبەجێكردنی ئەو پرۆژە چاكسازیەدا ئەبیننەوە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە هەركەسێك بیەوێت چاكسازی بكات و‬ ‫هەوڵ بۆ حوكمڕانیەكی باش و تەندروست بدات‪،‬‬ ‫تا چەندان دەیەی تر هەر فریای جێبەجێكردنی‬ ‫ئەو پرۆژە چاكسازیەی كاك نەوشیروان‬ ‫ئەكەوێت و‪ ،‬ناتوانێت شتێكمان پێ بڵێت لەم‬ ‫پرۆژەیەدا نەبێت و ئەمە تێپەڕێنێت‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫پرۆژەیە ئەوەندە گشتیرەو ئەوەندە كاریگەری‬ ‫داناوە بەسەر هێزو الیەنە سیاسیەكان‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەك كەم بەرنامەو پرۆژەی الیەنەكانی تر‬ ‫هەیە كە بەشێكی یان چەند بەشێكی پرۆژەكەی‬ ‫گۆڕان لە خۆ نەگرێت‪ ،‬هەر بۆیە لەژێر كاریگەری‬ ‫ناكۆكیە شەخسیەكانو بەرژەوەندی تایبەت هەر‬ ‫كەسێك بیەوێت لەم پرۆژەیەدا دەرچێت و لەپاڵ‬ ‫پابەندبوون بە ڕێبازی كاك نەوشیروان مستەفا‪،‬‬ ‫ئەیەوێت پرۆژەیەكی وەك بەدیل بۆ پرۆژەكەی‬ ‫گۆڕان بخاتە ڕوو‪ ،‬ئەوە جگە لە ماندووبوونێكی‬ ‫بێهودە هیچی تری لێ سەوز نابێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەشێك لەوانەی ئەمڕۆ كێشەیان لەگەڵ سیاسەت‬ ‫و پرۆژەی گۆڕان هەیە‪ ،‬لە پێشتریش كیشەیان‬ ‫لەگەڵ نەوشیروان مستەفاو پرۆژەكەی هەبووە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە ئەوەی ئەیەوێت ببێت بە بەدیل‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی قەناعەت بە دەنگدەرو خەڵك بكات‪،‬‬ ‫ئەبێت خۆی لە نەوشیروان مستەفا پاكترو‬ ‫چاكترو خوێندەوارترو لێهاتووتر بێت‪ ،‬وە ئەبێت‬ ‫پرۆژەو بەرنامە سیاسییەكەی باشترو گشتگیرتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەرنا كێشەی كەسی و تایبەتی‪ ،‬نابێت‬ ‫بە خەمی هاواڵتی و دەنگدەر گەر بیانەوێت‬ ‫كێشە كەسی و تایبەتییەكانیان چارەسەر‬ ‫بكەن ئەوا لەناو گۆڕاندا چانسیان زیاترە تا لە‬ ‫بەرەی دژە گۆڕان‪ ،‬چونكە كەسێك كە سەری‬ ‫بەر بەردێك ئەكەوێت بە هەر هۆكارێك بێت‬ ‫هۆكارەكەی خۆی بێت یان خەڵكی تر‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وەكو كاردانەوە چەند جارێكی تر سەری خۆی‬ ‫پیابكێشێ و بیەوێت تۆڵەی ئازارەكەی بكاتەوە‪،‬‬ ‫مەعلومە هەر خۆی ئازاری پێ ئەگات‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاردانەوەی عەقاڵنی ئەوەیە بە دوای هۆكاری‬ ‫بەریەككەوتنەكەدا بگەڕێت و چارەسەری بكات‪،‬‬ ‫وە پێویستە هەموو الیەك ڕازی و ناڕازی گۆڕان‬ ‫ئەوە دەرك بكات قۆناغی نەوشیروان مستەفاو‬ ‫دوای نەوشیروان مستەفا دوو قۆناغی جیاوازن‬ ‫و بەراورد ناكرێن‪ ،‬چونكە ئەو بۆ سەردەمی‬ ‫خۆی ژیاوە پەنجا ساڵ مێژووی پڕ لە هەورازو‬ ‫نشێوو خەبات و ماندووبوون و پڕ لە ئەزموون‬ ‫و نووسین و خوێندنەو كاری سیاسی خستە‬ ‫خزمەت ئەم بەرنامە سیاسییەو توانی ئەو‬ ‫شەپۆلە گەورەیە دروست بكات و كەس ناتوانێت‬ ‫ڕۆڵی كەسێكی تر بگێڕێت‪ ،‬ئێستا قۆناغی دوای‬ ‫كاك نەوشیروانە سەرەڕای ئامادەنەبوونی ئەو بە‬ ‫جەستە هەموو شتێكی تریش جیاوازەو گۆڕاوە‪،‬‬ ‫هەروەك چۆن شێوەی كاری كاك نەوشیروان‬ ‫لە حەفتاكان جیاواز بوو لەگەڵ هەشتاكان و‬

‫هەشتا جیاواز بوو لەگەڵ دواترو هەتا سەرەتای‬ ‫دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕان ‪ 2009‬جیاواز‬ ‫بوو لەگەڵ ‪ 2014‬كە بڕیاری چوونە دەسەاڵتی‬ ‫دا بە دڵنیاییەوە ئەگەر ئێستا زیندوو بوایە بۆ‬ ‫ئێستا بڕیاری ئەداو جیاواز ئەبوو لەگەڵ ‪2014‬‬ ‫وە بە دڵنیاییەوە جیاوازیش ئەبوو لەگەڵ بڕیاری‬ ‫سیاسی ئێستای گۆڕان‪ ،‬بەاڵم ئەو نەوشیروان‬ ‫مستەفا بوو‪ ،‬ئەبێت ئەوەی دڵسۆزە قەناعەت‬ ‫بە خۆی بكات ئەو نەماوە‪ ،‬ئەوانەی كە ئەوكات‬ ‫هاوڕای ئەو نەبوون و بە قەولی خۆیان گرفتیان‬ ‫لەگەڵ ڕێبازەكەی هەبوو‪ ،‬پێویستە قەناعەت بە‬ ‫خۆیان بهێنن‪ ،‬ئەم جۆرە هەوڵ و هەرایە سودی‬ ‫نیەو شتێك لە ڕەوتی ڕووداوەكان ناگۆڕێت جگە‬ ‫لە نائومێكدرنی خۆیان و خەڵك‪ ،‬چونكە كاتێك‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە بەرنامەی نەوشیروان‬ ‫مستەفا الی دابوو‪ ،‬ئەگەر بهاتایە یەكێك لە‬ ‫پاكێجەكانی البردایە یان دژی بووایە یان شتێكی‬ ‫دیكەی لە جیاتی ئەوە داوا بكردایەو یان دژایەتی‬ ‫خۆی بۆ بەرنامەی چاكسازی و گۆڕانكاری‬ ‫ڕاگەیاندبا‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی ئێستا ناتوانرێت‬ ‫هەموو بەرنامەو پاكێجەكان جێبەجێ بكرێت‪،‬‬ ‫ئەوە بەڵگەی ئەوە نیە بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫باوەڕی بە بەرنامەكەی نیە‪ ،‬چونكە قەناعەت‬ ‫و باوەڕپێبوون بە هەر شتێك جیاوازە لەگەڵ‬ ‫توانین و ئەنجامدان‪ ،‬هیچ كەس و هێزێكیش‬ ‫ناتوانێت هەموو ئەو شتانەی دەیزانێت بیكات بە‬ ‫كردار‪ ،‬ئەوە وەك چۆن بۆ بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫ڕاستە بۆ ئەوانی تریش بە هەمان شێوە ڕاستە‪،‬‬ ‫باشترین نمونەش بارودۆخی پێشوو ئێستای‬ ‫یەكێتی و پارتیە‪.‬‬ ‫بەرنامەو پرۆژەی چاكسازی وەكو‬ ‫دروستكردنی تەالرێكە كە دەتوانی ڕیز بە‬ ‫ڕیزو خشت بە خشت بە پێی تواناو دەستەی‬ ‫كاركردن و قۆناغ بە قۆناغ تەواوی بكەیت‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش ئەگەر ئەوانەی لە دانانی بناغەكەیدا‬ ‫لەگەڵت بووبن و بەردەوام بن تۆش ئەتوانی‬ ‫بە هەمان شێوە بەردەوام بیت ئەگەر لە‬ ‫ڕیزەكانی ناوەڕاست و لە قۆناغێك جێت بهێڵن‬ ‫ئەتوانی بەو ئەندازەیەی هێزت هەیەو هێزی‬ ‫كارت لەگەڵدایە بە هێواشتر‪ ،‬بەاڵم دەتوانی‬ ‫بە تۆكمەتر بەردەوا بیت وە بەو ئەندازەیەش‬ ‫كە هێزی كاری لەبەردەستە بەرپرسیاری لە‬ ‫تەواوكردنی تەالرەكەت‪.‬‬ ‫هەموو الیەكیش دەزانێت دروستكردنی‬ ‫تەالرێكی نوێ زۆر ئاسانترە لە تەالرێك زیاتر‬ ‫لە ‪ 28‬ساڵە كار بۆ وێرانكردن و خاپووركردنی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬وە هیچ كاتێك تەعمیركار بەرپرس‬ ‫نیە لە وێرانكاری كەسانی تر‪ ،‬بەرپرسە بەرامبەر‬ ‫هەنگاوەكانی خۆی‪.‬‬ ‫بەاڵم هەموو ئەوانەش پاساو نین كە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان كێشەو هەڵەی نیەو پێویستی‬ ‫بە خۆڕێكخستنەوەو بەخۆداچوونەوە نەبێت‪.‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3148‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی (كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬دابینكردنی ماددەی ئەلەمنیۆم سۆلفایت (شب) بۆ پاککردنەوەی ئاو لە پرۆژەی ئاوی‬ ‫دوکان پیرقوربان (‪)2 ،1‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪/‬‬ ‫ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )50.000‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم‬ ‫بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/6/20‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/7/7‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/7/10‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/7/10‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم‬ ‫رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )45‬چل و پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪)2016‬‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .11‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .12‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .14‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .15‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .16‬پێویستە بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا‬ ‫هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیاڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەكەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی كۆمپانیایان لە وەزارەتی‬ ‫بازرگانی و پیشەسازی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشداردەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/6/18‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪17‬‬

‫سەروین‪‌...‬‬

‫لە‌ملمالنێی‌شێرپەنجەدا‌بردییەوە!‬ ‫بارین عەلی‬ ‫سەروین عومەر مەولود‪ ،‬بایەخ بەخۆی دەدات‬ ‫و سااڵنە پشکنین دەکات‪ ،‬بەاڵم ڕۆژێک لە حەمام‬ ‫هەست بە بوونی گرێیەک دەکات لە مەمکیدا‪،‬‬ ‫سەروین نازانێت ئەم گرێ بچووکە ژیانی بەتەواوی‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫سەروین بەو پێیەی خۆی لە بواری پزیشکیدا‬ ‫کار دەکات‪ ،‬هەست بەوە دەکات کە نابێت ئەو‬ ‫گرێیە پشت گوێبخات‪ ،‬بۆیە سەردانی پزیشک‬ ‫دەکات و لە دوای زنجیرەیەک پشکنین بۆی‬ ‫دەردەکەوێت کە گرێیەکە شێرپەنجەیە و تا‬ ‫بن باڵی ڕۆیشتووە‪ ،‬لە کاتێکدا کە پزیشکەکە‬ ‫هەواڵی ئەوە بە سەروین ڕادەگەیەنێت کە تووشی‬ ‫شێرپەنجە بووە‪ ،‬بە خەمێکەوە سەیری خێزانەکەی‬ ‫دەکات و دەبینێت هەموویان پەشۆکاون‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدات بارودۆخەکە ئاسایی بکاتەوە‪ ،‬بۆیە لەگەڵ‬ ‫پزیشکەکەدا کەوێتە مشتومڕ‪:‬‬ ‫ـــ دکتۆر مەمکم دەبڕیتەوە؟‬ ‫ـــ بەڵێ بەاڵم سەرەتا دەبێ بزانم‬ ‫شێرپەنجەکە تەشەنەی نەکردووە بۆ هەموو‬ ‫لەشت‪ ،‬چونکە ئەگەر باڵوبوبێتەوە دەبێ جۆری‬ ‫چارەسەرەکە بگۆڕمو بە چارەسەری کیمیایی‬ ‫دەست پێبکەم‪ ،‬ئەم خانمە خۆشحاڵ دەبێت‬ ‫کە دەبینێت شێرپەنجەکە بۆ بەشەکانی تری‬ ‫لەشی باڵو نەبووەتەوە‪ ،‬دواتر نەشتەرگەری بۆ‬ ‫دەکرێت و مەمکی ڕاستی بەتەواوی لەجەستەی‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫سەروین ئەو ئێوارە غەمگینەی بیر ناچێت‬ ‫کە بە تەنهاو بە دڵێکی پڕەوە بەسواری‬ ‫ئوتۆمبێلەکەی ڕۆیشتووە”بیرم دەکردەوە کۆتایی‬ ‫بە ژیان بهێنم‪ ،‬شوێنەکەش لەبار بوو‪ ،‬لەسەر‬ ‫بەرزە پردێک بە خێرایی ‪ 120‬کم لێم دەخوڕی‪،‬‬ ‫شێوەی منداڵەکانم و هەموو ئەوانەی خۆشم‬ ‫دەوێن هاتنە بەر چاوەکانم کە سەیریان دەکردم‪،‬‬ ‫زۆر توڕە بووم و کەوتمە هاوار کردن بەسەر خۆم‬ ‫و خودا و ئەم شارە دڵڕەقەدا”‪.‬‬ ‫پاش بڕینەوەی مەمکی ئەم خاتوونە‪ ،‬دەبوایە‬ ‫چارەسەری کیمیایی وەربگرێت‪ ،‬بەپێی زانیارییە‬ ‫پزیشکییەکانیش ئەوە قورسترین بەشی زنجیرە‬

‫چارەسەرییەکانە بۆ نەخۆش‪ ،‬سەروین ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەکات کە ڕۆیشتووە بۆ ئەو شوێنەی کە‬ ‫چارەسەرییەکانی لێی وەردەگرێت‪ ،‬لەوێ بەشی‬ ‫مندااڵنی تووش بوو بەشێرپەنجە دەبینێت و ئەمە‬ ‫وا دەکات ئەو منداڵە تووشبوانە ببن بە هۆکارێک‬ ‫بۆ بەرگە گرتنی ئازارەکان و دەشڵێت‪ :‬ئەوان‬ ‫نەخۆش بوون‪ ،‬بەاڵم خۆڕاگریان فێری من کرد‪.‬‬ ‫ئیدی لەو کاتەوە دەبێت بە ئەندامی ڕێکخراوی‬ ‫(کانی) و لەڕێی ئەو ڕێکخراوەوە توانیویەتی‬ ‫پەیوەندی زیاتر بێت بە خەڵک و کاری هۆشیار‬ ‫کردنەوە و خێرخوازی ئەنجام بدات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو کارە خۆبەخشانەش‪ ،‬سەروین‬ ‫هەست بە ئاسوودەبوونێکی ڕۆحی دەکات‪ ،‬بە‬ ‫بڕوای ئەو‪ ،‬مرۆڤ کاتێک هەست بە نزیکبوونەوەی‬ ‫مەرگ دەکات‪ ،‬ئیتر دەکەوێتە جیهانێکی تر‪ ،‬دوور‬ ‫لە ماددە نزیک لە عیرفان‪ ،‬دوور لە درۆی ژیان‬ ‫نزیکتر لە مرۆڤبوون‪.‬‬

‫لە ساتی نەخۆشییەکی و پاش بڕینەوەی‬ ‫مەمکی ڕاستی‪ ،‬سەروین دەکەوێتە نێو بۆشاییەکی‬ ‫ترسناکەوە‪ ،‬بەاڵم خۆی وتەنی بە ئیرادەیەکی‬ ‫بەهێزەوە دەست دەکات بە کتێب خوێندەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت کتێبە فەلسەفیەکان “بە درێژایی شەش‬ ‫مانگ هەوڵمدا زۆرترین کتێب بخوێنمەوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وایکرد لە ڕووی مەعریفییەوە دەوڵەمەندتربم و‬ ‫تێگەیشتنم سەبارەت بە ژیان و مردن بگۆڕێت”‪.‬‬ ‫قۆناغێکی دیکەی ئیرادە و زاڵبوون بەسەر‬ ‫نەخۆشییەکەی ئەم خانمەدا ئەوەیە کە پاش‬ ‫ماوەیەک سەری دەتاشێت و لەچک فڕێدەدات‪ ،‬وەک‬ ‫خۆی دەڵێت‪ :‬بۆ ئەوەی بە خەڵک بڵێم دەتوانم‬ ‫ڕووبەڕووی نەخۆشی شێرپەنجە ببمەوە‪ ،‬ئێوەش‬ ‫دەتوانن بەهێز بن و ڕووبەڕووی ئاستەنگەکانی‬ ‫ژیانتان ببنەوە‪ ،‬هەر ئەو کات بە دەیان ژن‬ ‫پەیوەندییان پێوە کردم و باسی نەخۆشی خۆیان‬ ‫بۆ کردم‪ ،‬ئەوانیش بڕیاریاندا لەم نەخۆشیە‬

‫نەترسن‪ ،‬دواتر پەیامی خۆشەویستیم باڵو کردەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی کە چۆن توانیویەتی ڕزگاری‬ ‫ببێت لەم نەخۆشییە کوشندەیە؟ سەروین ئەوە‬ ‫ئاشکرا دەکات کە بیرکردنەوە لەڕزگاربوون پالنی‬ ‫دەوێت و ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە سەرەتا‬ ‫دەبوایە دووژمنەکەی بناسێت و خۆی بۆ ئامادە‬ ‫بکات‪ ،‬ئینجا ڕووبەڕووی ببێتەوە‪ ،‬سەروین‬ ‫دەربارەی نەخۆشییەکەی زۆر شتی زانی‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫پێش ئەوەی قژی بەهۆی چارەسەری کیمیاییەوە‬ ‫هەڵوەرێت‪،‬دەڕوات بۆ بازاڕ بە نیازی ئەوەی قژێکی‬ ‫دەستکرد بۆ خۆی بکڕێت” حەزم نەکرد کچە‬ ‫چوار سااڵنەکەم بە سەری ڕووتاوەوە بمبینێ‪،‬‬ ‫سەماعەیەکی پزیشکیم بۆ منداڵەکەشم کڕی و کە‬ ‫چوومەوە ماڵەوە بە کچەکەم وت لەمڕۆوە من و تۆ‬ ‫یارییەک دەکەین‪ ،‬تۆ ببە بە پزیشک منیش دەبم‬ ‫بە نەخۆش‪ ،‬ئەم یارییە زیاتر لە هەشت مانگی‬ ‫خایاند”‪.‬‬ ‫سەروین کە ئێستا بە هەوڵ و ئیرادەی خۆی‬ ‫نەخۆشییەکەی تێپەڕاندووە‪ ،‬باس لەوە دەکات کە‬ ‫ئەو ڕووداوانەی لە ژیاندا ڕوودەدەن بەهێزى دەکەن‬ ‫و لە ڕەگوڕیشەوە گۆڕانکاریى بەسەردا دەهێنن‪،‬‬ ‫سەروین ئەمەش ناودەنێت ئەزموون‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫کەسێک بەتایبەت خانمان‪ ،‬کە پرچیان نامێنێت‬ ‫دۆخێکی دەروونی خراپ زاڵ دەبێت بەسەریاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆشبەختانە سەروین عومەر ئەو کاتەی قژی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬گەیشتووەتە قۆناغێکی بیرکردنەوەی‬ ‫جیاواز و وەک خۆی باسی دەکات بە هەموو ئەو‬ ‫شتانە پێکەنیوە کە خەڵکی هەوڵیان بۆ دەدا‪.‬‬ ‫بە بڕوای ئەم خانمە ژیان گەشتێکە بەرەو‬ ‫نادیار‪ ،‬پێویستە واز لە کێبڕکێ و ئەو بیرۆکەیە‬ ‫بهێنرێت کە دەبێت هەموان وەک پاڵەوان‬ ‫دەربکەون و داوا دەکات خۆمان گەورەی خۆمان‬ ‫بین و ئازاد بژین‪ ،‬سەبارەت بەوەش کە ئایا لە‬ ‫کاتی نەخۆشکەوتنەکەیدا کێ خزمەتی کردووە و‬ ‫کێ بێزار بووە لێی‪ ،‬سەروینی ڕزگاربووی دەستی‬ ‫مەرگ دەڵێت‪ :‬کەسوکار و خزم و دۆستان و‬ ‫هاوڕێیانم هەمیشە لەخەمی مندا بوون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هاوڕێیەکم بەناوی (شایی جەلیزادە) قژە درێژەکەی‬ ‫خۆی بڕی و بەدیاری بۆی هێنام‪ ،‬منیش کردم بە‬ ‫باڕۆکە و خستمە سەرم‪ ،‬کە نەخۆش کەوتم ئینجا‬ ‫زانیم چەند مرۆڤی جوان هەن‪.‬‬

‫پزیشکەکان هۆشداریی دەدەن‬

‫ئافرەتان‌بەبێ‌ڕێنمایى‌پزیشك‌عه‌ده‌سه‌‌به‌كارده‌هێنن‬ ‫دیمهن ئیسماعیل‬ ‫سایه خهریكبوو چاوهكانی دهخوراند‪ ،‬بههۆی‬ ‫بهكارهێنانی عهدهسهوه زیانێكی زۆر به چاوی‬ ‫گهیشتووه‪ ،‬سایە ئێستا عیالج بهكاردههێنێ بۆ‬ ‫ئاساییبوونەوەی چاوی کە دوای بەستنی عەدەسە‬ ‫کێشەی بۆ دروست بوو بوو‪.‬‬ ‫سایه ئهحمهد‪ ،‬تهمهن ‪ 26‬ساڵ‪ ،‬ماوهی‬ ‫ساڵێكه عهدهسه بهكاردههێنێ‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“زۆر بهكهمی عهدهسه بهكاردههێنم‪ ،‬كه له چاوم‬ ‫نهبووه نهچومهته پێش خۆر‪ ،‬زۆرترین كاتیش‬ ‫بهكارمهێناوه چوار سەعات بووه‪ .‬ئێستا ههست‬ ‫دهكهم چاوم دابهزیوه سهرباری ئهوهش كهخۆم‬ ‫پاراستووه له تیشكی خۆر‪ ،‬کەچی چاوم بهردهوام‬ ‫دهخورێ”‪.‬‬ ‫بهشێكی زۆری كچان بهبێ ڕێنمایى پزیشكیى‪،‬‬ ‫روویان له بهكارهێنانی عهدهسه كردووه‪،‬‬ ‫بهكارهێنانی عهدهسه بێجگه له کزکردنی چاو‪،‬‬ ‫حەساسیەت دروست دەکات بۆ رهشێنهی چاو‬ ‫مهترسی ههیه‪.‬‬ ‫ئیمان قادر‪ ،‬كچێكی تره كه تهمهنی ‪ 20‬ساڵه‪،‬‬ ‫تهنیا بۆ بۆنهو ئاههنگهكان عهدهسهی بهكارهێناوهو‬ ‫ماوهی شهش مانگ بهردهوام بووه له بهكارهێنانی‪،‬‬ ‫ئیمان دەڵێت ئێستا هەست بەکاریگەرییە‬ ‫خراپەکانی لەچاوکردنی عەدەسە دەکات‪.‬‬ ‫ئیمان بۆ “زهمهن” دهڵێت‪“ :‬كاتێك له چاوی‬ ‫دهكهم هیچ شتێك نابینیم‪ ،‬سهرهرای خورانی‬ ‫چاویشم توشی حهساسیهت بووهو لهبەر خۆریشدا‬ ‫چاوم خێرا ئاو دهكات”‪.‬‬ ‫عهدهسه دوو جۆری ههیه كه جۆری یهكهمیان‬ ‫(گلێنهی گهوره) جۆری دووهمیان (گلێنهی‬ ‫بچووكه) ‪ 16‬ڕهنگیشی ههیه زیاتر رهساسیو‬ ‫سهوزو شین خواستى لهسهره‪ ،‬لهرووی نرخیشهوه‬ ‫زیاتر كچان ئهو جۆره بهكاردههێنن كه نرخی‬ ‫ههرزانه‪.‬‬ ‫كڕینو فرۆشتنی عهدهسهی چاو بۆ جوانكاری‬ ‫له الیهن وهزارهتی تهندروستی رێگهپێنهدراوه‪.‬‬ ‫ئارام رۆستهم‪ ،‬راوێژكاری وهزارهتی تهندروستی‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬كڕینو فرۆشتنی عهدهسه‬ ‫قهدهغهیهو بۆ تهندروستی مهترسی ههیه‪ ،‬ههر‬ ‫دوكانێك بیفرۆشێ سزادەدرێ و بهپێی یاسا دهبێ‬ ‫ئهو جێگایه دابخرێت”‪.‬‬

‫“عهدهسه زیانی‬ ‫ههیهو رەشێنەی‬ ‫چاو توشی كزیو‬ ‫حهساسیهت دهكات”‬ ‫وتیشی‪“ :‬چهند دوكانێك له شاری ههولێر‬ ‫داخراون لهبهرئهوهى عهدهسهیان فرۆشتووهو‬

‫بهپێی یاسا مامهڵهیان لهگهڵدا كراوه”‪.‬‬ ‫عهدهسهى چاو له دوكانهكانى جوانكارى‬ ‫دهفرۆشرێن‪ ،‬ئومێد جومعه ‪ 13‬ساله دوكانی‬ ‫کەرەسەی جوانکاری خانمانی هەیە لە کەالر‬ ‫دهڵێت‪ ،‬تائێستا نووسراوێك نههاتووەته الیان تا‬ ‫نیشانی بدات رێگری له فرۆشتنی عهدهسه دەكات‪.‬‬ ‫ئاماژه بهوهش دهكات بهشێكی زۆری كچان‬ ‫روویان لهبهكارهێنانی كردووه بهتایبهت له بۆنهو‬ ‫ئاههنگهكاندا‪ .‬ئومێد دەڵێت مشتەرییەکانیشی‬ ‫ئاگادار دهكاتهوه له مهترسییهكانی عەدەسە بۆ‬ ‫سهر چاو “بهاڵم كچان گوێ بە مەترسییەکان و‬ ‫هۆشداریدانەکە نادهن”‬ ‫ئومێد وتیشی‪“ :‬بهكارهێنانی عهدهسه بووه به‬ ‫الساییكردنهوەو چاولێگەریی‪ .‬بۆیە تادێت ژمارەی‬ ‫بەکارهێنەرانی زۆر دەبن”‪.‬‬ ‫ماركهكانی عهدهسه زیاد له (‪ )20‬جۆری ههیه‬ ‫و لهڕووی نرخیشهوه له سێ ههزار دینارەوه دهست‬ ‫پێدهكات تا ‪ 90‬ههزار دینار‪ .‬ههروهها لهكاتی‬ ‫بهكارهێنانیدا دهبێ حهفتهی دووجار ئاوهكهی‬ ‫بگۆردرێت بۆ پاراستنی لهخراپبوون و تێكچوونیان‪.‬‬ ‫پسپۆرێكی چاو ئامۆژگاری خانماندەکات کە‬

‫کەم بەکاری بهێنن‪ ،‬د‪ .‬ئامانج سهاڵح مهحمود‪،‬‬ ‫پسپۆڕی نەخۆشییەکانی چاو بۆ “زهمهن” باسی‬ ‫زیانهكانی عهدهسهی چاوى كردو وتی‪“ :‬عهدهسه‬ ‫زیانی ههیه بۆ چاو چونکە توشی كزیو حهساسیهت‬ ‫و رهشێنهکەی توشی هەوکردن دهكات”‪.‬‬ ‫ئهو دكتۆره روونكردنهوهی زیاتر دهدات و‬ ‫دهڵێت‪“ :‬ئهگهر بهجوانیی بهكاربهێنرێو دهستی‬ ‫پیسی لێنهدرێت‪ ،‬هەروەها ئاوهكهی زوو ئاڵوگۆڕ‬ ‫بكرێتو خراپ نهبێ‪ ،‬كهمتر كاریگهری ههیه بۆ‬ ‫سهر چاو”‪.‬‬ ‫سەرباری هۆشداریی پزیشکەکان وزۆربوونی‬ ‫حاڵەتەکانی تێکدانی چاوی خانمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هیچ سكااڵیهك نهگهیشتووهته الى‬ ‫لیژنهى تهندروستى پهرلهمانى كوردستان لهسه‬ ‫بهكارهێنانى عهدهسهى چاو‪.‬‬ ‫زانا مهالخالید‪ ،‬ئهندامى لیژنهی تهندروستی لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬تاوهكو‬ ‫ئێستا كهس سكااڵی نهكردووه له سهر نهخۆشیو‬ ‫توشبوونو تێكچوونی چاو بههۆی عهدهسهی‬ ‫جوانكارییەوە‪ ،‬ئەگەرنا ئێمە بەدواداچوونمان بۆ‬ ‫دەکرد”‪.‬‬

‫د‪.‬ئیکرام محەمەد‬

‫خەمخانە‬ ‫خۆ هەر من وا ناڵێم‪ ،‬زۆرن ئەوانەی دەڵێن‬ ‫لە سااڵنی نەوەدەکانی رابردووشدا خەڵکی‬ ‫بەم ڕادەیەی ئێستا خەمۆک و دۆستی خەم‬ ‫نەبوون‪ ،‬کاتێک بە شەقامەکانیشدا دەڕۆی‬ ‫جگە لەوەی پێکەنین و قاقاکانی جارانی‬ ‫خەڵک کەمتر دەبیستی و دەبینی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫تاکە تاکەیەک ببینی سەرقاڵی شاشەی‬ ‫مۆبایلەکەی نەبێت‪ ،‬سەرنجی بە‪ ،‬خەم‬ ‫دایگرتووە‪ ،‬مەسەلەکە زۆریش پەیوەندی بە‬ ‫دۆخی داراییەوە نییە‪ ،‬بەو پێیەی خەڵکی‬ ‫ناو ئۆتۆمبێلە هەرزان و مامناوەندەکان‬ ‫دەنگی گۆرانیەکانیان زیاتر بۆنی شادی‬ ‫لێ دێت وەک لە خەڵکی ناو ئۆتۆمبێلە‬ ‫گرانبەهاکان‪ ،‬کە دەیانبینی توڕەییەکی‬ ‫زۆریان پێوە دیارە‪.‬‬ ‫هۆکارەکانی ئاشکراکانی خەمی خەڵک‬ ‫لەوانەیە ئەگەری شەڕی ئێران ‪ -‬ئەمریکا‬ ‫بێت‪ ،‬یان ئەگەری دیسان کەمبوونەوەو‬ ‫نەمانی موچە‪ ،‬کە وەک مۆتەکەیەکی‬ ‫لێهاتووە لە ژیانی موچەخۆرانا‪ ،‬بەڵگەش‬ ‫بۆ ئەوە خراپی و کەمی فرۆشتنە الی‬ ‫فرۆشیاران‪ ،‬کە تەنانەت بەرە جەژنانەکەش‬ ‫لە پارساڵ فرۆشیان کەمتر بووە‪ ،‬ئیتر هەر‬ ‫ڕۆژەو یەکێک فووی پیاکات بڵێ مووچە‬ ‫نامێنێت‪ ،‬بێگومان کاریگەری دروستدەکات‪،‬‬ ‫ئیتر خەڵکی حەقیانە دەست بە دەستی‬ ‫خەرجکردنیانەوە بگرن‪.‬‬ ‫جگە لەو هۆکارە زەقانە‪ ،‬هۆکاری‬ ‫گەورەی خەمۆکی خەڵک هەواڵی ناخۆشه‪،‬‬ ‫دەچیتە هەر شوێنێک هەواڵی ناخۆشه‪،‬‬ ‫کوڕێک باوکی خۆی کوشت‪ ،‬بە دوو برا‬ ‫باوکیان کوشت‪ ،‬برایەک لەسەر پوش‬ ‫و پەاڵش براکەی تری کوشت‪ ،‬پیاوێک‬ ‫دەستدرێژی کردە سەر کچێکی چوار سااڵن‬ ‫و دواتر کوشتی‪ ،‬ژنێک پیاوەکەی خۆی‬ ‫خنکاند‪ ،‬پیاوێک ژنەکەی خۆی پارچە‬ ‫پارچە کرد‪ ،‬ئەوەی لە هەمووی زیاتر جێگای‬ ‫داخە‪ ،‬ئەو هەوااڵنەی وشەی دەستدرێژییان‬ ‫تێدایە‪ ،‬زۆرترین خوێنەریان هەیە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫هەر ئەوەش هۆکار بێت بۆ ئەوەی میدیاکان‬ ‫زۆر بە شوێن ئەو هەوااڵنەوەن و زۆریش‬ ‫زەقیان دەکەنەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە گرنگترین کەس لە میدیای‬ ‫بینراوو بیستراوو خوینراویشدا هەر بینەرە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە داخەوە میدیاکان هێندەی لە‬ ‫خەمی زۆری ژمارەدان‪ ،‬قیچێکی ئەوە‬ ‫لە خەمی باری دەروونیی خەڵکیدا نین‪،‬‬ ‫تۆ بەیانی زوو لەگەڵ دەستپێکردنی رۆژا‬ ‫هەواڵێکی ناخۆش ئەیەن بە تەنگەتا‪،‬‬ ‫ئیتر چۆن ئەو ڕۆژە دڵخۆشی رووت تێ‬ ‫ئەکاتەوە‪ ،‬بە شێوازێکیش ئەینوسن و‬ ‫ئەیڵێن‪ ،‬ڕێک ئەڵێی هەواڵی دووبارە‬ ‫ڕزگارکردنەوەی کەرکوکە نوسیویانەو‬ ‫شەوان بەو دەنگە دلێرە ئەیخوێننەوە‪ ،‬ئەی‬ ‫ئیتر چۆن خەوێکی خۆشت لێئەکەوێ؟‬ ‫ئەی چار چییە؟‬ ‫هەرچەند لەگەڵ میدیا بدوێی بێسوودە‪،‬‬ ‫نە سانسۆر هەیە نە ئەشبێت‪ ،‬کورد وتەنی‬ ‫دەرگای خۆو قایمکەو دراوسێ ماڵ بە دز‬ ‫مەکە‪ ،‬باشترین چارەسەری دورکەوتنەوە‬ ‫لە خەم وازهێنانە لە میدیا خەمهێنەرەکان‪،‬‬ ‫بە گرنتی هەر لە ئێستاوە تا ئەمرن گوێ‬ ‫لە هەواڵ مەگرن یەک زیان چییە نایکەن‪،‬‬ ‫خۆی ئەسڵەکە وابوو میدیاکان تەربیەتی‬ ‫ئێمە دابەن‪ ،‬بەاڵم ئیتر رۆژگارەکە وا‬ ‫چەرخاوە ئەوە ئێمەین ئەبێ تەربیەتی‬ ‫میدیا بێ ویژدان و دڵرەقەکان بدەین‪،‬‬ ‫وازیان لێبهێنین و وێڵیان بکەین‪ ،‬ئێمە‬ ‫نەبین ئەوان هەر هیچ نابن‪ ،‬با لە خەمخانە‬ ‫دەرچین‪ ،‬پێکەنین و شادی تەمەنمان درێژ‬ ‫ئەکەن و تەندروستیشمان باشتر ئەکەن‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردە و ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫نیوەی پهیمانگاو سهنتهرەکان بێ مۆڵهتن و‬ ‫لەژێر چاودێری هیچ الیەکدا نین!‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫كه‌مال‌قه‌ره‌داخی‬

‫پهروهردهو‬ ‫گرێکوێرهكانى‬ ‫گومان لهوهدا نییه كه پهروهردهو فێربوون‬ ‫لهم ههرێمهدا هێنده پڕ گرێوگۆڵهو ماكی ههڵه‬ ‫زهقهكان چهقیوه بهئاوهزی تاكی كورددا‪،‬‬ ‫تا دهیان ساڵیتر كۆرسی مهعریفه وهربگرێت‬ ‫دهربازی نابێ‪.‬‬ ‫ههڵبهت لێرهدا تەنیا بواری ئهوه ههیه له‬ ‫دهرگای پهروهرده بدهینو جیای بكهینهوه له‬ ‫فێربوون‪ ،‬فێربوون تاڕادهیهك له قوتابخانهو‬ ‫خوێندنگهكاندا له بهرچاو گیراوهو سهرقاڵن‬ ‫پێوهی‪ ،‬ئهمهش كارهكهی ئاوهژو ئاڵۆزتر‬ ‫كردووه‪ ،‬به واتایهكیتر دهبوا پهروهرده له پێشترو‬ ‫لهبهرچاوتر بگیرایهو له خهیاڵدانی كهسانی پسپۆڕ‬ ‫لهم بوارهدا ژانرهكانی ژانی ههنوكهییان بایه ‪.‬‬ ‫كه نهبووه چۆن ؟ بۆ وهاڵمی پرسیارهكهی‬ ‫خۆم‪ ،‬دهتوانم بڵێم‪ :‬خوێنهری بهڕێز چاوێك‬ ‫بهكۆمهڵگاكهماندا بگێرهو بهوردی تهماشا بكه‬ ‫سیاسهتمهدارێكی گهورهیه‪ ،‬پلهو پایهی بهرزه‪،‬‬ ‫خاوهنی شههادهیه‪ ،‬بگره دوو سێ بڕوانامهی له‬ ‫دهرهوه بهدهست هێناوه‪ ،‬له ڕووه زانستیهیكهوه‬ ‫ملمالنێ له تهك هاوپیشه بیانییهكاندا دهكات‪.‬‬ ‫كهچی لهبهرئهوهی باش پهروهرده نهكراوه “نهوت‬ ‫دزه“‬ ‫پزیشكه خاوهنی دكتۆرایه‪ ،‬پڕۆفیشناڵه له‬ ‫بوارهكهی خۆیدا‪ ،‬لهبهرئهوهی باش پهروهرده‬ ‫نهكراوه‪ ،‬كه نهشتهرگهری بۆ نهخۆشهكهی دهكات‬ ‫قۆڵی دهبڕێ‪ .‬دوو قات پارهی لێ دهكێشێتهوه‪.‬‬ ‫ئهندازیاره‪ ،‬بۆردهكانی بهقهد بااڵی خۆی‬ ‫له ئۆفیسهكهیدا ههڵواسیووه‪ ،‬لهبهرئهوهی‬ ‫باش پهروهرده نهكراوه‪ ،‬داوای بهرتیل دهكات‬ ‫بۆ خاتری ئهوهی پولی زیاتر له باخهڵدابێ‪.‬‬ ‫كهرهستهی بێ كوالێتی بهكاردهبات‪ .‬ههر ئهمه‬ ‫نا‪ ..‬تهنانهت ئهم درمه كوشندهیه شۆڕبووەتهوه‬ ‫بۆ میحرابو مینبهرهكانی مزگهتیش!‬ ‫زۆرن ئهو مهالیانهی ئهم دهرده له پهلوپۆی‬ ‫خستوون‪ ،‬ههر لهبهرئهوهی باش پهروهرده‬ ‫نهكراون “بێگومان ههموویان نا” ئهمه مشتێكه‬ ‫له خهروارێك‪ .‬بێگومان كه باسوخواسمان لهمهڕ‬ ‫پهروهردهیه‪ ،‬ڕاستهوخۆ بهركهوتنمان دهبێ‬ ‫دهگهڵ ههموو ئهو كهسانهی كه ئهم پرۆسهیه‬ ‫بهڕێوهدهبهن‪ ،‬ئهوانیش بریتین له كارگوزار‪،‬‬ ‫كارمهند‪ ،‬مامۆستاو یاریدهدهرو بهڕێوهبهرو‬ ‫سهرپهرشتیاریش‪.‬‬ ‫بهوپهڕی ههست بهبهرپرسیارییهوه‪ ،‬ئهم‬ ‫خێزانهش حاڵیان لهو توێژانهی سهرهوه خراپتر‬ ‫نهبێ باشتر نییه‪ .‬له سۆنگهی ئهوهی كه زیاد‬ ‫له بیستو پێنج ساڵه لهم بوارهدا كاردهكهم‪،‬‬ ‫دهتوانم بڵێم ئهركی سهرهكیو كاریگهر دهكهوێته‬ ‫سهر شانی مامۆستا‪ ،‬ئهم چهمكه فره ڕهههنده‬ ‫كه پهروهردهیه بهقوتابیو خوێندكار بگهیهنێ‪.‬‬ ‫دروست وایه سااڵنه خولی شیاویان بۆ بكرێتهوه‬ ‫كه زۆر لهمێژه وهزارهت دهستی لێ شۆردووه!‬ ‫لهمهش گرنگتر ئهوهیه خودی مامۆستا خۆی‬ ‫كهمتهرخهمهو ناتوانێ لهگهڵ ڕهوته مۆدێرنهكهدا‬ ‫خۆی بگونجێنێ‪ ،‬له كهلی جههل نایهته خوارهوهو‬ ‫شایهتومان بهشانی پهروردهی تازهگهردا ناهێنێ‪.‬‬ ‫بیگومان ههموویان نا‪.‬‬ ‫دهربارهی یاریدهدهرو بهڕێوهبهریش خوا‬ ‫ههڵناگرێت ئهوهندهی من تێبینیم كردووه‪،‬‬ ‫كارگێڕییهو كهمتر‬ ‫زیاتر كارهكانیان‬ ‫فریای پراكتیزهكردنی پهروهرده دهكهون‪،‬‬ ‫سهرپهرشتیارهكان كه كهمتر له قوتابخانهو‬ ‫خوێندنگهكاندا ههنو دهبینرێن‪ ،‬له ساڵهكهدا‬ ‫له ژمارهی پهنجهكانی یهك دهست تێناپهڕێ‬ ‫سهردانیان‪ ،‬له ههگبهی بن ههنگڵیان پهروهردهو‬ ‫فێربوون ههر شهپۆلهو نابێ به تهوژم‪.‬‬ ‫له ناو ئهم قاتوقڕییهدا كه سهرجهم‬ ‫دامودهزگاكانی ژیانی گرتووەتهوه‪ ،‬پانتایی‬ ‫پهروهرده بۆسۆی پاشهكشهی لی بهرزدهبێتهوه‪،‬‬ ‫له تهك ئهوهشدا هیوایهك‪ ،‬داچڵهكانێك‪،‬‬ ‫تێڕامانێك‪ ،‬درزێك‪ ،‬دهالقهیهك‪ ،‬ههردهبێ ههبێو‬ ‫ههیه تالێیهوه پهروهردهیهك ئهزموون بكهین‪،‬‬ ‫منداڵهكانمانی پێگۆش بكهین‪ .‬ڕقی دنیایان له‬ ‫خۆپهرستیبێ‪ ،‬ڕقی دنیایان له دووبهرهكیبێ‪،‬‬ ‫ڕقی دنیایان له دزیبێ‪ ،‬ڕقی دنیایان له جهنگبێ‪،‬‬ ‫ڕقی دنیایان له ڕقبێ‪.‬‬

‫سهنتهرى فێرکاری کە بێمۆڵهت بووە‪ ،‬قۆڵى‬ ‫زیاد حهمهالو و منداڵهكهشیان بڕیوه‪ ،‬چونکە‬ ‫ساڵى رابردوو له سهنتهرێكى بێمۆڵهت‪ ،‬سێ‬ ‫سهد ههزاریان لێوهرگرتووه تا كوڕهكهی فێرى‬ ‫زمانێکی بیانی ببێ “کەچی هیچ فێر نهبوو”‬ ‫زیاد حهمهالو‪ ،‬بۆ وەرگرتنی مافی خۆی‪،‬‬ ‫له وهزارهتى پهروهرده سكااڵى لەسەر ئەو‬ ‫سەنتەرە تۆماركردووه‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی وەزارەت‬ ‫ئەوەبووە کە ئەو سەنتەرە مۆڵهتى لە وەزارەت‬ ‫وەر نەگرتووە!‬ ‫هەر زیاد نییە کە دوچاری کێشە هاتووە‬ ‫لەگەڵ سەنتەر و ناوەندەکانی فێرکاری گەنجانو‬ ‫مندااڵن‪ ،‬بەڵکو دەیان کەس ئەو کێشەیەیان‬ ‫هەیەو نازانن سکااڵ بەرنە الی کێ‪.‬‬ ‫وهزارهتى پهروهرده ئهوه پشتڕاست‬ ‫دهكاتهوه کە دهیان سهنتهرو پهیمانگا ههن‬ ‫مۆڵهتى وهزارهتى پهروهردهیان نییهو خولى‬ ‫بههێزكردنى زمانو خولى وانهى پیشهیىو‬ ‫زانستى بۆ خوێندكارانو مندااڵن دهكهنهوه‪.‬‬ ‫بۆیە وهزارهتى پهروهرده ناتوانێ چاودێر بێت‬ ‫بهسهریانهوه‪.‬‬ ‫ئێستا ‪ ١٢٠‬پهیمانگاو سهنتهرى پیشەیى‬ ‫لهالیهن بهڕێوهبهرایهتى پهروهردهى سلێمانیهوه‬ ‫مۆڵهتیان وهرگرتووهو چاودێرى دهكرێن‪،‬‬ ‫بهاڵم لهگهڵ ئهوهشدا لهسهروو ‪ ١١٠‬پهیمانگاو‬ ‫سهنتهرهوه هەن کە مۆڵهتیان نییه‪.‬‬ ‫ئاكۆ عهبدولمهجید‪ ،‬بهرێوهبهرى فێركردنى‬ ‫پیشهیى له پهروهردهى گشتى سلێمانى‪ ،‬به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬بهشێوهى دوكانو سهنتهرو‬ ‫رێكخراو گروپ‪ ،‬خولى هاوینه دهكهنهوهو‬ ‫پاره لهخهڵك وهردهگرن‪ .‬وهزارهتى پهروهرده‬ ‫داوای لێكردوون بێنو مۆڵهت وهربگرن‪ ،‬کەچی‬ ‫تائێستا بێمۆڵەتەکان بهدهم داواكهى وهزارهتى‬ ‫پهروهردهوه نههاتوون”‪.‬‬ ‫پهروهردهى سلێمانى‪ ،‬لهمساڵدا ‪3٠‬ى‬ ‫مۆڵهتى كردنهوهى سهنتهرو پهیمانگای داوه‪،‬‬ ‫بهراورد بهسااڵنى ڕابردوو ڕۆژ بهڕۆژو ساڵ‬ ‫بهساڵ ژمارهى پهیمانگاو سهنتهرى بێمۆڵهتو‬ ‫مۆڵهتدارهكان له زیادبووندان‪.‬‬ ‫ئاكۆ عهبدولمهجید‪ ،‬داواى له هاواڵتیان‬ ‫كرد ئهو پهیمانگاو سهنتهرانه ههڵبژێرن كه‬ ‫مۆڵهتیان ههیه بۆئهوهى ههركاتێك سكااڵیان‬ ‫ههبوو لهسهر ئهو شوێنه بێنو سكااڵ تۆمار‬ ‫بكهن”ئێمه مافهكهیان بۆ وهردهگرینهوه بهاڵم‬ ‫بهداخهوه تائێستا دایكو باوكێکمان نهبینیوه‬ ‫بێتو سكااڵ تۆمار بكات”‪.‬‬ ‫لیژنهى پهروهرده له پهرلهمانى كوردستان‪،‬‬

‫هیچ بهدواداچوونێكیان بۆ ئهو سهنتهرو‬ ‫پهیمانگایانه نهكردووه كه مۆڵهتى وهزارهتى‬ ‫پهروهردهیان نییەو بهناوى جیاجیاوه خول‬ ‫دهكهنهوهو پاره لە هاواڵتیان وهردهگرن‪.‬‬ ‫ئاشنا عهبدوڵاڵ‪ ،‬ئهندامى لیژنهى پهروهرده‬ ‫له پهرلهمانى كوردستان‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتى‪:‬‬ ‫“تائێستا بهدواداچوونمان بۆ ئهو ڕێكخراوه‬ ‫پهیمانگاو سهنتهرانه نهكردووه كه مۆڵهتى‬ ‫وهزارهتى پهروهدهیان نییه‪ .‬بهاڵم بۆ داهاتوو‬ ‫یهكێك دهبێ لهكارهكانى لیژنهكهمان و‬ ‫بۆخۆشمان ههستمان بهو دیاردهیه كردووهو‬ ‫دواى پێكهێنانى کابینە‪ ،‬كارى جدى لهسهر‬ ‫دهكەین‪”.‬‬ ‫بهشێك لهسهنتهرو پهیمانگا مۆڵهتدارهكانیش‬ ‫نایشارنهوه ئهو پهیمانگاو سهنتهرانهى کە‬ ‫مۆڵهتى وهزارهتى پهروهردهیان نییه‪ ،‬لهشكۆى‬ ‫كارهكانى ئهوانیشیان كهمكردووەتهوهو متمانەی‬ ‫هاواڵتیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫هیوا مهحمود‪ ،‬بهرێوهبهرى پهیمانگاى‬ ‫ئینتهرچهینج‪ ،‬وتى‪“ :‬بهداخهوه وهزارهتى‬ ‫پهروهرده ژمارهیهك مهرجى قورس بۆ ئێمه‬ ‫دادهنێ‪ ،‬بهاڵم هیچ ڕێگرییهك لهو سهنتهرو‬ ‫رێكخراوانه ناكات بهبێ ڕهچاوكردنى هیچ ڕێساو‬ ‫یاسایهكى تهندروستىو پهروهرده‪ ،‬كهسانێك‬ ‫لهكۆاڵنێكدا خانوویهك دهگرن بهكرێو دهڵێن‬ ‫ئێمه رێكخراوین بهڕاستو چهپ پاره وهردهگرن‬ ‫ئهمهش زیانى بۆ ئێمه ههبووه‪ ،‬چونكه بێ‬ ‫متمانەیى الى هاواڵتیان دروستكردووه”‪.‬‬

‫یهكێتى مامۆستایانى كوردستانیش چهند‬ ‫ساڵێك پێش ئێستا داوایان لهوهزارهتى‬ ‫پهروهرده كرد ئهو سهنتهرو پهیمانگایانهى‬ ‫مۆڵهتیان نییه لێكۆڵێنهوهیان لهگهڵدا بكرێت‪،‬‬ ‫بهاڵم تائێستا نهكراوه‪.‬‬ ‫نهوشیروان حهمهغهریب‪ ،‬ئهندامى لقى‬ ‫سلێمانى یهكێتى مامۆستایان‪ ،‬دهڵێت‪ :‬داوامان‬ ‫له وهزارهتى پهروهرده كرد لێكۆڵینهوه لهو‬ ‫ژماره زۆرى سهنتهرهكان بكات‪ ،‬بهاڵم ئهوان‬ ‫بهدهستێوهردان شتهكهیان وهرگرتو گوێیان‬ ‫لهئێمه نهگرت‪”.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئێستاش كۆمهڵێك خهڵك بهناوى‬ ‫سهنتهرو ڕێكخراوو پهیمانگاوە دهوره دهكهنهوەو‬ ‫پاره وهردهگرن و كهسیش ناپرسێتهوه ئاخۆ‬ ‫ئهو كهسانه بهچى مهرجێك ئهو كارهدهكهن و‬ ‫مندااڵن باجهكهى دهدەن”‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دایكانو‬ ‫باوكان ئاگادار دەكاتەوە هەر سەنتەرو‬ ‫پەیمانگایەك مۆڵەتی نەبوو ئەوا منداڵەكانیان‬ ‫نەنێرنە ئەو جێگانەو بەزووی بەرێوەبەرایەتی‬ ‫پەروەردە گشتی ئاگادار بكەنەوە‪ ،‬تا لێپێچینەوە‬ ‫لەگەڵ ئەو جێگایانەدا بكرێت‪.‬‬ ‫نیاز ئەحمەد‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی پەروەردە‬ ‫لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬هەر پەیمانگاو سەنتەرێك دەكرێتەوە‬ ‫دەبێت مۆڵەت لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫پەروەردەی ئەو پارێزگایە وەربگرێتو نرخو‬ ‫كاتەكانی وانەوتنەوەش هەر لەوێوە دیاری‬

‫كۆمهڵێك خهڵك‬ ‫بهناوى سهنتهرو‬ ‫ڕێكخراوو پهیمانگاوە‬ ‫دهوره دهكهنهوهو پاره‬ ‫وهردهگرن و كهس لێیان‬ ‫ناپرسێتهوه‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەگەر هەر پەیمانگاو سەنتەرێك‬ ‫مۆڵەتی نەبێت بێگومان ئاگادار دەكرێنەوە‬ ‫لەرێگەی پەروەردەوە”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ساڵی رابردوو چەندین‬ ‫سەتنەرو پەیمانگای بێ مۆڵەت هەبوەو‬ ‫لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كراوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سەنتەرو پەیمانگاكان ناتوانن‬ ‫كارەكانیان بەنهێنیو شاراوەی بكەن هەر‬ ‫ئاشكرا دەبنو لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكرێت”‪.‬‬

‫پشووی هاوین بۆ پشوودانه نهك خوێندن‬ ‫ڕه‌هێڵ‌ته‌ڵعه‌ت‌دزه‌یی‬ ‫خوێندنو چوون بۆ خوێندنگا‪ ،‬گرنگهو دهبێ‬ ‫ههموو منداڵێك كه بوو بهشهش ساڵ‪ ،‬ئهم‬ ‫پرۆسهیه دهست پێبكات‪ ،‬تا بڕوانامه بهدهست‬ ‫دەهێنێ بهردهوامبێ‪.‬‬ ‫ساڵی خوێندن له ههرێمی كوردستان‬ ‫نزیكهی نۆ مانگ دهبێ‪ ،‬كه تیایدا خوێندكار ئهم‬ ‫ماوهیهدا بهپێی بهرنامهو پڕۆگرامی وهزارهتی‬ ‫پهروهرده‪ ،‬فێری ئهو بابهتانه دهكرێ كه دهبێ‬ ‫فێری ببێ‪.‬‬ ‫له ماوهی خوێندن خوێندكارهكان ئهركی‬ ‫زۆریان لهسهره كه لهالیهن مامۆستاكانیان‬ ‫پێیان دهدرێو دهبێ ئهو زانیارییانهی كه لهم‬ ‫ساڵهی خوێندندا پێیان دهدرێ‪ ،‬بهباشی فێری‬ ‫ببن‪ .‬بۆیه له دوای تهواوبوونی كاتی خوێندن‬ ‫له خوێندنگا و گهڕانهوهیان بۆ ماڵهوه دهبێ‬ ‫كاتێكی زۆر بهكاربهێنن بۆ جێبهجێكردنی ئهو‬ ‫ئهركانهی كه مامۆستا پێیانی داوه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫وادهكات كه كاتی زۆریان نهبێ بۆ ئهوهی لهگهڵ‬ ‫خێزانیان یان لهگهڵ هاوڕێكانیان بهسهر ببهن‪،‬‬ ‫یان بهدوا حهزو ئارهزو خولیاكانیان بكهون‪.‬‬ ‫پاش ئهوهی خوێندكارهكان ئهو ماوه‬ ‫زۆرهیهی كه له خوێندن بهسهری دهبهن‪،‬‬ ‫پێویستیان به پشووه تا كاتێكیان ههبێ بۆ‬ ‫ئهوی لهگهڵ خێزانو هاوڕێكانیان بهسهری‬ ‫ببهنو گهشه بهخولیاكانی خۆیان بدهن‪ ،‬یان‬ ‫گهشتو سهیران بكهن‪.‬‬ ‫له ههرێمی كوردستان سێ مانگ پشووی‬ ‫هاوینهیه‪ ،‬پشووی هاوینه كاتێكه بۆ ئهوهی‬ ‫خوێندكاران بهكاریبهێنن بۆ خۆشیو خولیاكانی‬ ‫خۆیان نهك بۆ خوێندن‪.‬‬ ‫دیاردهیهك باڵوبووەتهوه کە چهندین‬ ‫سهنتهرو گروپو خوێندنگاو پهیمانگا‪ ،‬خولی‬ ‫خوێندن دهكهنهوهو ڕیكالم دهكهن كه له ماوهی‬

‫دوو مانگ مهنههجیان پێتهواو دهكهن! سهیرهكه‬ ‫ئهوهیه گرهنتی تهواو كردنی مهنههجیان‬ ‫پێدهدهن‪.‬‬ ‫پرسیارهكه ئهوهیه‪ ،‬ئهم مامۆستایهی كه‬ ‫بهڵێن دهدات كه له ماوهی دوومانگی هاویندا‬ ‫مهنههج تهواو بكات‪ ،‬بۆچی له ماوهی نۆ مانگدا‬ ‫ناتوانێ مهنههجی قوتابخانە تهواو بكات؟‬ ‫ئهركی الیهنه پهیوهندیدارهكانه ڕێگری لهم‬ ‫بازرگانییه بكهن كه بهخوێندنو خوێندكارانەوە‬ ‫دهكرێ‪ .‬چاودێری مامۆستاكانو خوێندنگاكان‬ ‫بكهن كه ئهركی خۆیان وهكو پێویست‬ ‫جێبهجێ بكهنو بهشێوازێك وانهكان بڵێنهوه‬ ‫كه خوێندكار بهباشی فێرببێو پێویستی به‬ ‫مامۆستای تایبهت نهبێ‪ ،‬یان بچێ بۆ خولی‬ ‫فێربوون‪ ،‬قورساییهكی ئابووری زۆریش نهخرێته‬ ‫سهر خێزانهكان‪.‬‬ ‫نۆ مانگ زۆر زۆره بۆ ئهوهی مهنههج‬ ‫بهتهواوی بوترێتهوه‪ ،‬بهمهرجێك وانهكان‬ ‫لهالیهن مامۆستاكان بهشێوازێك بوترێنهوه‬ ‫كه زۆربهی خوێندكاران فێری ببنو سوودی‬

‫لێوهربگرن‪ ،‬بهمشێوهیه پێویست ناكات كه له‬ ‫پشووی هاویندا بچێ بۆ خولی فێركردن‪.‬‬ ‫خوێندكاران پێویستیان به پشووههیه‪،‬‬ ‫بهتایبهت كه بۆ ماوهیهكی زۆر زۆربهی كاتهكهیان‬ ‫به خوێندن و تاقیكردنهوه بهسهر بردووه‪ ،‬له‬ ‫كۆتایی دهبی پشوو به خۆیان و مێشكیان بدهن‬ ‫تا بۆ ساڵی داهاتوو به خۆشی و شهوقهوه‬ ‫بگهرێنهوه بۆ خوێندنگا‪ ،‬ئهم پاڵهپهستۆ زۆرهی‬ ‫كه دهخرێته سهر خوێندكار له الیهن خێزان و‬ ‫خوێندنگاوە بۆ ئەوەی ههموو كاتهكهی بهكار‬ ‫بهێنێ بۆ خوێندن و بهدهستهێنانی نمرهی باش‪،‬‬ ‫یهكێكه له هۆكارهكانی الوازی ئاستی خوێندكار‪.‬‬ ‫ئێمهی مرۆڤ پێویستمان به پشوو ههیه له‬ ‫ههموو ڕووێكهوه‪ ،‬وهك چۆن كرێكار پێویسته‬ ‫پشوو به جهستهی خۆی بدات دوای كارێكی‬

‫زۆر تا بتوانێ بۆ ڕۆژی دواتر كارهكهی به‬ ‫باشی ئهنجام بدات‪ ،‬ههروهها خوێندكاریش‬ ‫پێویستی بهوهیه كه پشوو به مێشكی بدات‬ ‫تا به گڕوتینێكی زۆرهوه بهرهو خوێندنی ساڵی‬ ‫داهاتوو بڕوات‪.‬‬ ‫ئهركی دایكو باوكو خێزانه كه ههوڵبدهن‬ ‫سوود له پشووی هاوینه وهربگرن و تهرخانی‬ ‫بكهن بۆ بهسهر بردنی كاتێكی خۆش لهگهڵ‬ ‫یهكتر‪ ،‬ئهم ماوهیه زیاتر لهیهك نزیك ببنهوهو‬ ‫ههوڵبدهن پشوو له كارهكهیان وهربگرن بۆ‬ ‫ئهوهی لهگهڵ منداڵهكانیان بن وئهم چاالكیانه‬ ‫ئهنجام بدهن كه دهبێته مایهی خۆشیو‬ ‫خۆشهویستی زیاتر له نێوان ئهندامانی‬ ‫خێزانهكهیانو پهیوهندییهكانیان بههێزتر‬ ‫دهكات‪..‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪201٩/6/2٥‬‬

‫راپۆرتی دوو رێكخراوی ناوخۆیی و ئەمریکیی‪:‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪15‬‬

‫كێشە خێزانییەكان‬ ‫بەڕێژەیەكی یەكجار زۆر زیادیان كردووە‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫زەمەن‬ ‫رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان ‪WOLA‬‬ ‫بەهاوكاری رێكخراوێكی ئەمریکی راپۆرتێكیان‬ ‫سەبارەت بەیاسای بەرەنگاربوونەوەی خێزانییی‬ ‫باڵوکردووەتەوە و دەڵێن‪ ،‬كێشە خێزانییەكان‬ ‫لەسەرجەم ناوچەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بەڕێژەیەكی یەكجار زۆر روویان لەزیادبوون كردووە و‬ ‫سااڵنەش رێژەكە بەرەو زیادبوون دەڕوات‬ ‫پەرلەمانی كوردستان ساڵی ‪ 2011‬یاسای ژمارە‬ ‫‪8‬ی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیی لە‬ ‫هەرێمی كوردستان پەسەندكردووە‪ ،‬بەاڵم بەوتەی‬ ‫چاالكوانانی ژنان دوای هەشت ساڵ‪ ،‬تائێستاش‬ ‫یاساكە وەكو خۆی جێبەجێ نەكراوە‪.‬‬ ‫رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان بەهاوكاری‬ ‫رێكخراوی ‪NED‬ی ئەمریکی‪ ،‬راپۆرتی چاودێری‬ ‫جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیییان باڵوكردەوە كە لەسەر ئاستی هەرێمی‬ ‫كوردستان ئەنجامیانداوە تێیدا راپرسی لەسەر‬ ‫یاساكە و بەراوردی توندوتیژی بەپێی ناوچەكان‬ ‫خراوەتەڕوو‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە كە دانەیەکی دراوە بە‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬لەو راپرسییەدا ‪ 506‬كەس کە تەمەنیان‬ ‫لە ‪ 15‬تا ‪ 60‬ساڵ و لە رەگەزی مێ ‪ 361‬كەس و لە‬ ‫رەگەزی نێر ‪ 145‬بەشدارییان کردووە‪.‬‬ ‫لەو راپرسییەدا پرسیاری تا چەند زانیاریت‬ ‫هەیە لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیی لەبەشداربووان كراوە‪ ،‬بەاڵم ‪ 275‬كەس‬ ‫‪ %54,34‬زانیارییان نەبووە‪ 162 ،‬كەس ‪%32,01‬‬ ‫تاڕادەیەك زانیارییان هەبووە‪ 69 ،‬كەس ‪%13,63‬‬ ‫زۆر زانیارییان هەبووە‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە “لەمەوە روون‬ ‫دەبێتەوە زۆرینەی بەشداربووانی راپرسییەكە هیچ‬ ‫زانیارییەكیان لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫خێزان لەتوندوتیژی نییە و رێژەیەكی كەم زانیارییان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەش رێژەیەكی ترسناكە و جێگەی‬ ‫هەڵوەستەكردنە‪ ،‬چونكە لەڕاستیدا یاساكە گرنگە و‬ ‫كاتێكی زۆر بەسەر دەرچوونیدا تێپەڕیوە و پێویست‬ ‫بوو تاكەكانی كۆمەڵگە زانیارییان لەسەری هەبێت”‪.‬‬ ‫لە پرسیارێكی دیكە سەبارەت بەوەی تا چەند‬ ‫زانیاریت هەیە لەسەر دادگای توندوتیژی خێزانیی؟‬ ‫‪ 270‬كەس ‪ %53,35‬زانیارییان نەبووە‪169 ،‬‬ ‫‪ %33,39‬تاڕادەیەك زانیارییان هەبووە‪ 67 ،‬كەس‬ ‫‪ 13,24‬زانیاری زۆریان لەسەری هەبووە‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە دەڵێت “لەمەوە روون دەبێتەوە وەك‬ ‫چۆن هاواڵتیان شارەزاییان لەسەر یاساكە نییە‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوە زانیارییان لەسەر دادگای توندوتیژی‬ ‫خێزانییش زۆر كەمە‪ ،‬بۆیە كاركردن لەسەر‬ ‫هۆشیاری لەسەر یاساكە یارمەتیدەر دەبێت لەسەر‬ ‫ئەم الیەنەش”‪.‬‬ ‫بۆ پرسیاری تا چەند رازیت لەئەندامانی لیژنەی‬ ‫ئاشتەوایی‪ ،‬ئایا توانیویانە وەكو پێویست هاوكار‬ ‫بن و كێشەكەت بۆ چارەسەر بكەن؟ ‪ 176‬كەس‬ ‫‪ %34,78‬بە نەخێر وەاڵمیان داوەتەوە‪ 197 ،‬كەس‬ ‫‪ %38,73‬بە تاڕادەیەك وەاڵمیان داوەتەوە‪133 ،‬‬ ‫كەس ‪ %26,28‬بە زۆر وەاڵمیان داوەتەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە وتویەتی “لێرەوە دەردەكەویت لیژنەی‬ ‫ئاشتەوایی تاڕادەیەك توانیویانە ئەو رۆڵە گرنگە‬ ‫ببینن‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی رێژەكە زۆر بەرز نییە‬ ‫پێویستە لەسەر ئەندامانی لیژنەكان باشتر بتوانن‬ ‫رۆڵی بەرچاو ببینن لە ڕاییكردنی كەیسەكان”‪.‬‬ ‫لە پرسیاری چ جۆرە توندوتیژییەكت بەرامبەر‬ ‫کراوە؟ ‪ 296‬كەس ‪ %58,49‬وتوویانە توندوتیژی‬ ‫دەروونیی‪ 184 ،‬كەس ‪ %36,36‬جەستەیی‪38 ،‬‬ ‫‪%7,50‬كەس وتوویانە توندوتیژی سێکسیی‪.‬‬ ‫وەكو راپۆرتەكە روونیکردووەتەوە “لەوەوە‬ ‫دەردەكەوێت زۆربەی قوربانییەكان رووبەڕووی‬ ‫توندوتیژی بوونەتەوە لە خێزانەكان توندوتیژی‬ ‫دەروونییان بەرامبەر کراوە وەك ئیهانەكردن‪،‬‬ ‫جنێودان‪ ،‬بۆیە پێویستە بایەخی تەواو بە‬ ‫الیەنی دەروونیی قوربانییەكان بدرێت لەكاتی‬ ‫سەردانیكردنیان بۆ الیەنە پەیوەندیدارەكان و هەوڵ‬ ‫بدرێت بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی الیەنی دەروونی‬ ‫قوربانییەكان و كردنەوەی نەخۆشخانەی دەروونی‬ ‫تایبەت بەقوربانییان”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی تا چەند دادوەر و فەرمانبەرانی‬ ‫دادگای توندوتیژی خێزانیی هاوكارت بوون و‬ ‫كارئاسانیان بۆ كردویت؟ ‪ 117‬كەس ‪%23,12‬‬ ‫وتوویانە هیچ‪ 269 ،‬كەس ‪ %53,16‬وتوویانە‬ ‫تاڕادەیەك‪ 120 ،‬كەس ‪%23,71‬یش وتوویانە زۆر‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە “لەوەوە دەردەكەوێت‬ ‫تاڕادەیەك دادگاكان توانیویانە هاوكاری كەیسە‬ ‫خێزانییەكان بێت كە جێگەی دەستخۆشییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەو كەسانەی ناڕازین لەكاروباری ناو‬ ‫دادگاكان رێژەیەكی كەم نییە بۆیە پێویستە كاری‬ ‫جدیتر لەسەر ئەم الیەنە بكرێت بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫رێژەكە لەالیەن دادوەران و فەرمانبەرانی ناو دادگاكان‬ ‫لەڕێگەی هاوكاری و رێنمایی زیاتری قوربانییەكان”‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەوەی ئایا لێكۆڵینەوە لەگەڵتدا نهێنی‬ ‫بووە؟ ‪ 248‬كەس ‪ %49,01‬وتوویانە بەڵێ‪256 ،‬‬ ‫كەس ‪%50,59‬یش وتوویانە نەخێر‪.‬‬

‫درۆی تێكەڵكردنو‬ ‫خۆهەڵكێشان لەالی منداڵ‪..‬‬

‫‪ ٪٤٩‬ی بەشداربووان دەڵێن لەالیەن مێردەکانیانەوە دوچاری توندوتیژی بوونەتەوە‬

‫‪٪٧‬ی بەشداربووان‬ ‫وتوویانە رووبەڕووی‬ ‫توندوتیژی‬ ‫سێکسیی‬ ‫بوونەتەوە‬

‫راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە‪ ،‬بەپێی یاسای‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیی‪ ،‬دەبێ‬ ‫لێكۆڵینەوە لەكەیسە خێزانییەكان بەنهێنی بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم دەرەنجامە پێیان دەڵێت ئەو نهێنی‬ ‫پارێزییەی كە پێویستە لەم جۆرە كەیسانەدا‬ ‫هەبێت بەڕێژەیەكی كەم بوونی هەیە و ئەوەش‬ ‫چەندین هۆكاری هەیە لەوانەش نەبوونی دادگایەكی‬ ‫تایبەتمەند بەكەیسە خێزانییەكان و بینینی هەموو‬ ‫جۆرە داواكان لەالیەن دادگای كەتن و زۆری ژمارەی‬ ‫داواكان لەدادگای لێكۆڵینەوە و نەبوونی شوێنی‬ ‫گونجاو بۆ دادگای لێكۆڵینەوە كە ئەمەش تێكەاڵوی‬ ‫دروست دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها باسیان لەوەكردووە‪ ،‬نەبوونی شوێنی‬ ‫گونجاو بۆ لێكۆڵینەوە لەكەیسە خێزانییەكان كە‬ ‫زۆرجار روودەدات لێكۆڵینەوە لەژوورێكی بچووكدا‬ ‫دەكرێت لەكاتێكدا چەند لێكۆڵەرێك هەن ئەمانە‬ ‫و چەندین هۆكاری دیكە وا دەكات كە نەتوانرێت‬ ‫نهێنی تەواو بپارێزرێت‪.‬‬ ‫چ كەسێك توندوتیژی بەرامبەر ئەنجام داویت؟‬ ‫بۆ ئەو پرسیارەش ‪ 250‬كەس ‪ %49,40‬وتوویانە‬ ‫هاوسەر پیاو‪ 24 ،‬كەس ‪ %4,74‬وتوویانە خێزان‬ ‫ژن‪ 45 ،‬كەس ‪ %8,8‬وتوویانە برا‪ 49 ،‬كەس ‪%9,6‬‬ ‫وتوویانە باوك‪ 138 ،‬كەس ‪ %27,27‬وتوویانە‬ ‫كەسانی تر تا پلە ‪.4‬‬ ‫راپۆرتەكە وتویەتی “لەم ئەنجامەوە دەردەكەوێت‬ ‫زۆرینەی ئەوانەی توندوتیژی بەكاردەهێنن نێرینەن‬ ‫لەنێرینەش پیاوانن بەرامبەر هاوسەرەكانیانن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە زیاتر هەوڵی هۆشیاری نێرینە بدرێت‬ ‫بەكردنەوەی خولی جۆراوجۆری هۆشیاری تا لەو‬ ‫رێگەیەوە بتوانرێت رێژەی توندوتیژییەكان كەم‬ ‫بكرێنەوە”‪.‬‬ ‫ماوەی چەندێكە كێشەكەت لەدادگایە؟ بۆ وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارەش‪ 149 ،‬كەس ‪ %29,44‬وتوویانە ‪1‬‬ ‫تا ‪ 3‬مانگ‪ 93 ،‬كەس ‪ %18,37‬وتوویانە ‪ 3‬تا ‪6‬‬ ‫مانگ‪ 113 ،‬كەس ‪ %22,33‬وتوویانە ‪ 6‬تا ‪ 1‬ساڵ‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە “لەوەوە‬ ‫بۆمان دەردەكەوێت ئەو كێشانەی لەدادگاكانن‬ ‫ماوەیەكی زۆریان پێدەچێت تا یەكالیی دەبنەوە‬ ‫تەنانەت زۆرجار روویداوە بەهۆی ئەوەی ماوەیەكی‬ ‫زۆری خایاندووە كێشەكە یەكالیی نەبووەتەوە‬

‫سكااڵكار وازی لەسكااڵكەی هێناوە ئەمەش‬ ‫زۆرجار هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كەمی دادوەر و‬ ‫فەرمانبەری ئەو دادگایە”‪.‬‬ ‫هەروەها دەڵێت‪ :‬بۆیە پێویستە الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار هەوڵی جدی بدات كە دادوەر و‬ ‫فەرمانبەری زیاتر دابین بكات بۆ دادگاكان تا چیدی‬ ‫بەهۆی دواكەوتنی كاتەوە مافی سكااڵكار نەفەوتێت‬ ‫و بێئومێد نەبێ لەتۆماركردنی سكااڵكەی‪.‬‬ ‫لەبەشێكی دیكەی ئەو راپۆرتەدا ئاماری‬ ‫توندوتیژییەكانی سااڵنی ‪ 2017‬و ‪ 2018‬بەپێی‬ ‫پارێزگا و ئیدارەكانی هەرێم باڵوكراونەتەوە بەم‬ ‫شێوەیە‪:‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪:‬‬ ‫ئاماری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی خێزانیی دژی ژنان‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 2017‬دوو هەزارو‪31‬‬ ‫ساڵی ‪ 2018‬دوو هەزار و ‪39‬‬ ‫ئاماری دادگای لێكۆڵینەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیی‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 2017‬حەوت هەزار و ‪113‬‬ ‫ساڵی ‪ 2018‬پێنج هەزار و ‪298‬‬ ‫ئاماری دادگای كەتن توندوتیژی خێزانیی‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 427 2017‬ساڵی ‪301 2018‬‬ ‫نووسینگەی رۆژئاوا‪ :‬ساڵی ‪ ،1556 2017‬ساڵی‬ ‫‪1804 2018‬‬ ‫پارێزگای هەولێر‪:‬‬ ‫ئاماری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی خێزانیی دژی ژنان‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 2909 2017‬ساڵی ‪3691 2018‬‬ ‫دادگای لێكۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانیی‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 4029 2017‬ساڵی ‪6537 2018‬‬ ‫ئاماری دادگای كەتن توندوتیژی خێزانیی‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 196 2017‬ساڵی ‪281 2018‬‬ ‫پارێزگای دهۆك‪:‬‬ ‫ئاماری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی خێزانیی دژی ژنان‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 2324 2017‬ساڵی ‪2620 2018‬‬ ‫دادگای لێكۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانیی‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 4098 2017‬ساڵی ‪5336 2018‬‬ ‫دادگای لێكۆڵینەوەی توندوتیژی خێزانیی‪:‬‬

‫لە راپرسییەکدا‬ ‫‪٪٥٤‬ی بەشداربووان‬ ‫زانیارییان لەسەر‬ ‫یاسای توندوتیژی‬ ‫خێزانیی نەبووە‬

‫ئامارەکان نیشانی‬ ‫دەدەن ئەو كێشانەی‬ ‫لە دادگاكانن‬ ‫ماوەیەكی زۆریان‬ ‫پێدەچێ‬

‫ساڵی ‪ 368 2017‬ساڵی ‪565 2018‬‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە‪:‬‬ ‫ئامارەكانی توندوتیژی لە پارێزگای هەڵەبجە‬ ‫ساڵی ‪ 38 2017‬ساڵی ‪67 2018‬‬ ‫نووسینگەی سەیدسادق‪ :‬ساڵی‪،110 2017‬‬ ‫ساڵی ‪114 2018‬‬ ‫ئیدارەی گەرمیان‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیی دژی ژنان‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ ،902 2017‬ساڵی ‪1137 2018‬‬ ‫نووسینگەی كەالر‪ :‬ساڵی ‪ ،520 2017‬ساڵی‬ ‫‪633 2018‬‬ ‫لیژنەی ئاشتەوایی‪ :‬ساڵی ‪ ،101 2017‬ساڵی‬ ‫‪146 2018‬‬ ‫نووسینگەی كفری‪ :‬ساڵی ‪ ،194 2017‬ساڵی‬ ‫‪144 2018‬‬ ‫لیژنەی ئاشتەوایی كفری‪ :‬ساڵی ‪،14 2017‬‬ ‫ساڵی ‪6 2018‬‬ ‫ئیدارەی راپەڕین‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیی دژی ژنان‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ ،545 2017‬ساڵی ‪582 2018‬‬ ‫راپۆرتەكە رایگەیاندووە‪ :‬لەو ئامارانەوە بۆیان‬ ‫روون دەبێتەوە كێشە خێزانییەكان لەسەرجەم‬ ‫ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بەڕێژەیەكی یەكجار‬ ‫زۆر روویان لەزیادبوون كردووە و سااڵنەش رێژەكە‬ ‫بەرەو زیادبوون دەڕوات‪ ،‬ئەمەش دەرخەری‬ ‫ئەوەیە كە پێویستە بایەخێكی زیاتر بەیاسای‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیی بدرێت و كاری‬ ‫زیاتری لەسەر بكرێت‪ ،‬هەوڵ بدرێت بۆ چارەسەری‬ ‫كێشە و گرفتەكانی بەردەم جێبەجێكردنی یاساكە‬ ‫لەدامەزراندن و زیادكردنی دادگای تایبەتمەند و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی و نووسینگەكان‪.‬‬ ‫هەروەها دەڵێن‪ ،‬پێویستە بایەخی تەواو‬ ‫بەباڵوكردنەوەی هۆشیاری یاسایی بدرێت بەتایبەت‬ ‫لەسەر یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانیی‪ ،‬لەكاتێكدا الیەنە پەیوەندیدارەكانی وەكو‬ ‫حكومەت و پەرلەمان بەهۆی كێشەی دارایی و‬ ‫سیاسییەكانەوە لەئێستادا هیچ بایەخێك بە كێشە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان نادەن‪.‬‬

‫لەئەڵقەی رابردووی گۆشەكەماندا‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەرەهەندە سایكۆلۆژیاكانی درۆی منداڵ‪ ،‬باسمان‬ ‫لەدرۆی خەیاڵیی كرد‪ ،‬لەم ئەڵقەیەشدا هەوڵدەدەین‬ ‫ئاماژە بە دوو جۆری تری درۆی منداڵ بكەین‪.‬‬ ‫‪ .2‬درۆی تێكەڵكردن‪ :‬منداڵ لەسەرەتاكانی‬ ‫تەمەنیدا توانای تەركیزكردنو سەرنجدانی بۆشتەكان‬ ‫كەمو كزو الوازە‪ ،‬بۆیە ناتوانێت هەموو ئەوانەی‬ ‫كە دەكەونە ژێر قەڵمڕەوی پێنج هەستەكانییەوە‬ ‫(بینین‪ ،‬بیستن‪ ،‬تامكردن‪ ،‬بۆنكردن‪ ،‬بەركەوتن)‬ ‫بەتەواوی لێیان تێبگا‪ ،‬یان دركیان پێبكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەكاتی گێڕانەوەی روداوەكاندا‪ ،‬بەشێك لەڕوداوەكان‬ ‫تێكەڵ دەكاتو ناتوانێت وەك ئەوەی كە رویانداوە‪،‬‬ ‫بگێڕێتەوە‪ ،‬بەشێكیان لێالدەباتو بەشێكیش خۆی‬ ‫بۆیان زیاد دەكات‪ .‬ئیتر بەمشێوەیە گێڕانەوەكانی‬ ‫منداڵ بۆ گەورەكان‪ ،‬وەكو درۆكردن لێكدەدرێتەوە‪.‬‬ ‫دەبێت بزانین كە ئەم جۆرە درۆیەش هەر پەیوەندی‬ ‫بە باش پێنەگەیشتنی پرۆسە عەقڵییەكانی‬ ‫منداڵەوە هەیە‪..‬‬ ‫تەركیزو سەرنجدان‪ ،‬پەیبردن‪ ،‬تێگەیشتن‪،‬‬ ‫بەراورد‪ ،‬بڕیاردان‪ ..‬هتد‪ ،‬كۆمەڵێ پرۆسەی عەقڵی‬ ‫گرنگو پڕ بایەخن لەژیانی مرۆڤدا‪ ،‬پێگەیاندنو‬ ‫گەشەكردنی پرۆسە عەقڵییەكان‪ ،‬لەالیەك‬ ‫پێویستییان بەكات هەیە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫پێویستیان بەئەزموونكردن هەیە‪ ،‬ئەزموونكردنیش‬ ‫پەكی لەسەر مەشقو راهێنان دەكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی منداڵ هێشتا لەسەرەتاكانی تەمەندایە‪،‬‬ ‫هەرواش دەرفەتی ئەزموونكردنی ژیانی كەمو‬ ‫سنوردارە‪ ،‬بۆیە پرۆسە عەقڵییەكانی وەكو‬ ‫كەسێكی فامیدەو بەئەزموون لەكاردا نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫هۆكاری یەكەمو كۆتایی ئەو تێكەڵكردنەیە كە‬ ‫لەقسەگێڕانەوەی منداڵدا بەدیدەكرێت‪ ..‬بێگومان‬ ‫منداڵ هەرگیز درك بەم تێكەڵكردنو قسەگۆڕكێیەی‬ ‫خۆی ناكاتو وا نازانێك كە شتێكی نائاسایی‬ ‫رویداوە‪ ،‬یان وەك ئەوەی گەورەكان پێیدەڵێن‬ ‫درۆكردن‪ ،‬درۆیەكی كردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی درۆی تێكەڵكردن لەدرۆی خەیاڵی‬ ‫جیادەكاتەوە ئەوەیە كە منداڵ لەدرۆی خەیاڵیدا‪،‬‬ ‫خەیاڵەكانی خۆی وەك راستی وێنا دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدرۆی تێكەڵكردندا ناتوانێت خەیاڵەكانی لەڕاستی‬ ‫جیابكاتەوە‪ ،‬بۆیە ئەو واهەست ناكات كە درۆی‬ ‫كردووە‪ ،‬بەڵكو وادەزانێت كە راستی وتووە‪.‬‬ ‫پسپۆرانی دەروونزانی منداڵ جەخت لەوە‬ ‫دەكەنەوە كە ئەم جۆرە درۆكردنەش پەیوەندی‬ ‫بە باش پێنەگەیشتنی مێشكو ژیریو هۆشیاری‬ ‫منداڵەوە هەیە‪ ،‬نەك شتێكی تر‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫مێشكی منداڵ باشتر گەشە دەكاتو لەكاركردندا‬ ‫كاراتر دەبێت‪ ،‬بەشێوەكی ئاسایی ئەم جۆرە‬ ‫درۆكردنەش لەالی منداڵ كەم دەبێتەوەو دواجاریش‬ ‫نامێنێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬درۆی خۆهەڵكێشان‪ :‬ناوەرۆكی ئەم درۆیە‬ ‫ئەوەیە كە منداڵ زیادەڕۆییەكی زۆر لەباسكردنی‬ ‫ئازایەتیو توانای خۆیدا دەكات‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫دەوروبەری بەتەواوی هەستی پێدەكەن كە قسەكانی‬ ‫دورن لەڕاستییەوە‪ .‬پسپۆرانی دەروونزانی منداڵ‬ ‫هۆكاری ئەم درۆكردنە بۆئەوە دەگەڕێننەوە كە ئەو‬ ‫منداڵە سەرسامە بەئازایەتیو توانای كەسێك‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەوڵدەدات كە خۆی بخاتە جێگەی ئەو كەسە‪..‬‬ ‫واتا هەوڵی هەڵمژینی كەسێتی ئەو كەسە دەدات‬ ‫كە سەرسامەپێیو هیواخوازە وەكو ئەوبێت‪.‬‬ ‫منداڵ بەم جێگۆڕكییەی كەسێتی خۆی‬ ‫لەگەڵ كەسێكی ئازاو بەتوانادا‪ ،‬زۆر ئاسودەو‬ ‫دڵخۆش دەبێت‪ ..‬هێندە كاڵفامە وادەزانێت‬ ‫بەخۆهەڵكێشانەكانی‪ ،‬دەوروبەریش ئاسودە‬ ‫دەكات‪ ،‬نازانێت كە گەورەكان بە درۆزنو فشەكەری‬ ‫دەدەنە قەڵەم‪.‬‬ ‫پێویستە گەورەكان (دایكانو باوكان)‬ ‫لەئاست ئەم جۆرە درۆیەشدا‪ ،‬منداڵ سزا نەدەنو‬ ‫سەرزەنشتی نەكەنو تەریقی نەكەنەوە‪ ..‬هەروەها‬ ‫ناشبێت بەدەمییەوە پێبكەننو وەك قسەیەكی‬ ‫خۆش خۆهەڵكێشانەكانی منداڵەكە بۆ یەكتری‬ ‫بگێڕنەوە‪ ،‬بەڵكو لەبری ئەمانە‪ ،‬بەجوانترین شێوە‬ ‫رێنمایی بكەن كە راستگۆبێت‪ ..‬ئەگەر ئەمەش‬ ‫ناكەن‪ ،‬دەكرێت خۆهەڵكێشانەكانی فەرامۆش‬ ‫بكەن‪ ،‬وەك ئەوەی كە شتێكی گرنگ روی نەدابێت‪.‬‬ ‫لەئەڵقەكانی داهاتوودا‪ ،‬قسە لەبارەی جۆرەكانی‬ ‫تری درۆی منداڵەوە دەكەین‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردە و دەروونناسیی‪..‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫زیادەڕەوی بۆ سەر موڵکی گشتی لە برەودایە‬

‫سەرۆکی لیژنەی شارەوانی پەرلەمان‪ :‬دەبێ لە زیادەڕۆیی گەورەوە دەستپێبكرێت‬ ‫ناكرێت لە ناوچە هەزارنشینەكانەوە دەستپێبكرێت‬

‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزان‪ ،‬ئەوکاتەی‬ ‫خەڵک خەریکی جەژنە پیرۆزەو گەڕان بوون‪،‬‬ ‫تیمەکانی البردنی زیادەڕۆیی شارەوانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لە گەڕەکێکی خۆرهەاڵتی شارەکە‬ ‫هەڵیانکوتایە سەر چەند خانوویەکو‬ ‫تێکیاندان‪.‬‬ ‫ئەو خانووانە چەند سەعاتێک پێش‬ ‫رووخاندنیان دروستکرابوون‪ ،‬خاوەنەکانیان‬ ‫دەرفەتیان هێنابوو لە پشووی جەژن‪.‬‬ ‫بەاڵم شارەوانی پێی زانین و خانووەکانیان‬ ‫رووخاندن‪.‬‬ ‫بهشێكى زۆرى ئهو زیادهڕۆییانه‬ ‫لهگوندهكانى نزیك شارهكانن كهبههۆى‬ ‫تێكهڵ‬ ‫شارهكانهوه‬ ‫گهورهبوونى‬ ‫بهگهڕهكهكانى ناوشار دهبنهوه بهوهۆیهوه‬ ‫خاوهنى ئهو زهوییانهى ناوگوندهكان كه‬ ‫سااڵنێكى زوو بهشێوهى گرێبهست لهگهڵ‬ ‫حكومهتدا دراوه به باوباپیرانیان‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهوان بهبێ گهڕانهوه بۆ حكومهت ئهو‬ ‫زهویانه پارچه پارچه دهكهنو بهنرخى‬ ‫جیاواز دهیفرۆشنەوە‪.‬‬

‫كاوە قادر‪ ،‬یەكێكە لەو هاواڵتیانەی دوو‬ ‫مانگ لەمەوبەر لە یەكێك لە گوندەكانی‬ ‫سنووری سلێمانی زەوییەكی سەد مەتریی‬ ‫بەمەرجی ئەوەی کێشەی نەبێ بە چوار‬ ‫هەزار دۆالر كڕیوە‪ ،‬ئێستا حكومەت نایەڵێت‬ ‫بیكات بە خانوو‪.‬‬ ‫كاوە قادر‪ ،‬ماوەی هەشت ساڵە‬ ‫كرێچیە “وتم بەشكوم هەلێك هەڵکەوێ‬ ‫هەرچۆنێكبێ بیكەمە خانوو‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫پۆلیسو هێزە ئەمنییەكان دەورەیان داوین‬ ‫نایەڵن یەك بلۆك بخەینە سەریەك خاوەن‬ ‫زەویش پارەی خۆی وەرگرتووە كەس‬ ‫نازانێ لەكوێیە”‪.‬‬ ‫ئەمە تەنیا بەسەر كاوەدا نەهاتووە‪،‬‬ ‫سەدان هاواڵتی تریش هەن زەوییان‬ ‫لەگوندنشینەكانی دەرەوەی شارەكان‬ ‫كڕیوە دواتر حكومەت رێگری لێكردوونو‬ ‫پارەكەشیان فەوتاوە‪.‬‬ ‫هەشت ساڵ پێش ئێستا لەسنووری‬ ‫گوندی شێخ وەیساوا لەشاری سلێمانی‬ ‫چەندین دۆنم زەوی پارچە پارچە‬ ‫كراونو فرۆشران دواتر حكومەت دەستی‬ ‫بەسەرداگرت‪ .‬ئەو كەسانەی زەوییەكانیان‬ ‫كڕی پارەكەیان فەوتا‪.‬‬

‫لهناو دارستانى‬ ‫چیای گۆیژه بەهۆی‬ ‫بردنی خۆڵەکەیەوە‬ ‫چەندین تاوەری‬ ‫کارەبا مهترسى‬ ‫كهوتنیان ههیه‬ ‫بەشی زیادەڕۆیی شارەوانی سلێمانی‬ ‫ئەوە ناشارێتەوە بەهۆی دۆخی قەیرانی‬ ‫داراییو زۆری سەرپێچیەكانو پێڕانەگەشتی‬ ‫سەرپێچیەكان‪ ،‬ڕۆژ بەڕۆژ سەرپێچی زیاترو‬ ‫جیاوازتر ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫ئاری عوسمان‪ ،‬بەرپرسی زیادەڕۆیی لە‬ ‫شارەوانی سلێمانی‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬رۆژ‬

‫نییە لە سنووری سلێمانی ئیجرائات لەگەڵ‬ ‫ئەو كەسانەدا نەكەین کە زیادەڕۆیی دەکەنە‬ ‫سەر موڵکی گشتی”‪.‬‬ ‫ئاری عوسمان‪ ،‬نموونەی چەند‬ ‫لەئێستادا‬ ‫هێنایەوە‪،‬‬ ‫زیادەڕۆییەكی‬ ‫ژمارەیەك گەوڕو خان لەمەیدانی ئاژەاڵن‬ ‫لەشاری سلێمانی دروستكراون كە‬ ‫سەرچاوەی نەخۆشین‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫دەیان گەنجینە لەسەر رێگەی عەربەت‬ ‫سلێمانی دروستكراون‪ ،‬كە بەشێكیان‬ ‫وەبەرهێنان مۆڵەتی پێداون بەشێكی‬ ‫دیكەشیان بەسەرپێچی و بێ مۆڵەت‬ ‫دروستکراون‪ .‬هەروەها لەناو دارستانی‬ ‫شاخی گۆیژە كە چەندین تاوەری كارەبای‬ ‫لێیە تێكەڵەكەیان بردووە بەوهۆیەوە ئەو‬ ‫تاوەرانە مەترسی كەوتنیان هەیە كە بیستو‬ ‫دوو كەیڤی كارەبا دەگوازنەوە‪.‬‬ ‫بەرپرسی بەشی زیادەڕۆیی شارەوانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ڕەتیكردەوە زیادەڕۆییكاران‬ ‫كەسانی دەستڕۆیشتوویان لە پشتەوەبێ یان‬ ‫خۆیان دەستڕۆیشتووبن‪“ .‬هیچ بەرپرسێكی‬ ‫حزبییو حكومی بەرگری لەو كەسانە ناكات‬ ‫چونكە ئەوان لەیاسا الیانداوە دەستدرێژیان‬ ‫كردوەتە سەر موڵكی گشتی”‪.‬‬

‫ساڵی ‪ 2017‬پەرلەمانی كوردستان‬ ‫یاسای لێبوردنی گشتی دەركرد‪ ،‬یاساكە‬ ‫بووەتە دەرفەتێك بۆ دەربازبوونی بەشێك‬ ‫لەوانەی زیادەڕۆیی دەكەنە سەر موڵكی‬ ‫گشتی‪.‬‬ ‫دەستەی دەسپاكی هەرێم جەخت لەسەر‬ ‫ئەوە دەكاتەوە كە زیادەڕۆیی بۆسەر موڵكو‬ ‫ماڵی گشتی بەردەوامە‪ ،‬كەسانێكیش که‬ ‫دەستیان بۆ موڵكو ماڵی گشتی بردووە‬ ‫لەڕابردوودا بەر لێبوردنی گشتی كەوتوون‬ ‫وەك پێویست ئەو كێشەیە بنبڕ نەكراوە‪.‬‬ ‫حاكم ئەحمەد ئەنوەر‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی دەستپاكی هەرێم بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬وەك پێویست سزای ئەو كەسانە‬ ‫نەدراوە كە زیادەڕۆییان كردووە بەتایبەت‬ ‫ئەو زیادەڕۆییانەی لەسەر ئەرزی واقیع‬ ‫هەن نەك ئەوانەی لەداهاتوودا ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆری ئەو كەسانەی زیادڕۆییان‬ ‫كردووە بەر لێبوردنی گشتی كەوتوون‬ ‫زیادەڕۆیش‬ ‫داخراوە‪،‬‬ ‫كەیسەكانیان‬ ‫بەردەوامە بنبڕنەكراوەو لەزیادبووندایە”‪.‬‬ ‫پەرلەمانی كوردستان گفتوگۆ لەسەر‬ ‫پڕۆژە یاسای زیادەڕۆیی لەسەر موڵكی‬ ‫دەوڵەت دەكات‪ ،‬لە پرۆژەكەدا رێكاری‬

‫سنووردانان بۆ زیادەڕۆیی بۆ سەر موڵكی‬ ‫دەوڵەت و كاركردن بۆ ئەو موڵكانەی‬ ‫زیادەڕۆییان لەسەر كراوە گیراوەتەبەر‪.‬‬ ‫سەرەڕای دەرچوونی یاسای ژمارە ‪7‬ی‬ ‫تایبەت بە زیادەڕەوی بۆسەر موڵكی گشتی‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫كاری پێناكرێت‪.‬‬ ‫هاوڕێ محەمەد‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫شارەوانیو وەبەرهێنان لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬وتی‪“ :‬ئێمە دەزانین زیادەڕۆیی‬ ‫هەیە لەگەڵ لیژنەكەماندا لەهەوڵی‬ ‫بڕیارێكداین تا حكومەتی پێوەپابەند بكەین‬ ‫بەاڵم كێشەی ئەوەشمان هەیە تائێستا‬ ‫حكومەت پێكنەهاتووە كارەكان وەك‬ ‫خۆیان ناچنە پێشەوە”‪.‬‬ ‫هاوڕێ دەڵێت‪“ :‬دەبێ لەزیادەڕۆیی‬ ‫گەورەوە دەستپێبكرێت ناكرێت لەناوچە‬ ‫هەزارنشینەكانەوە دەستپێبكرێت سەیر‬ ‫دەكەین هاواڵتیەكی نەبوو و بێ دەرەتان‬ ‫لەناو سەد مەتری بێ تاپۆدایەو بیڕوخێنی‬ ‫بەسەریدا لەبەرئەوەی پێتاپۆیە هەربۆیە‬ ‫دەمانەوێت چارەسەریش بۆ ئەوە‬ ‫بدۆزرێتەوە خەڵكی بەیەك چاو سەیربكرێت‬ ‫بەبێ جیاوازی”‪.‬‬

‫گۆمەگا لە رانیە‪ ...‬گۆمێكی “شوم” تائێستا ‪ 14‬كەسی تێدا خنكاوە‬ ‫سامان‌عومەر‬ ‫هەرچەندە مەلەوانێكی باشبیت ئەگەر‬ ‫بە وریاییەوە لە “گۆمەگا” مەلە نەكەیت‬ ‫دوورنییە چێژی مەلەكردنەكەت لە چەند‬ ‫خولەكێك تێپەڕ نەكاتو بگۆڕدرێت بۆ‬ ‫مەرگەسات‪.‬‬ ‫لە گوندی قەمتەرانی سەر بەناحیەی‬ ‫چوارقوڕنە لە قەزای ڕانیە گۆمێك بووەتە‬ ‫مۆتەكەی ئەو مەلەوانو كەسانەی كە بۆ‬ ‫خۆفێنكردنەوەو ساتێك مەلەوانی ڕووی‬ ‫تێدەكەن‪.‬‬ ‫كاتێك ناوی گۆمی “گۆمەگا” دەهێنرێت‬ ‫خەڵك راستەخۆ خەیاڵی بۆ الی خنكان‬ ‫دەچێ‪ ،‬دانیشتوانی گوندی قەمتەرانیش بە‬ ‫شوێنێكی “شوم” ناویدەبەن‪.‬‬ ‫تائێستا خەڵكی ناوچەكە ‪ 14‬حاڵەتی‬ ‫خنكانیان ژماردووە‪ ،‬كە هەشتیان‬ ‫دانیشتووی گوندەكە بوون‪ ،‬ئەوە بێجگە‬ ‫لەوەی كە دەیانی تریش لە مەترسی خنكان‬ ‫ڕزگار كراون‪.‬‬ ‫زریان جەوهەر‪ ،‬خەڵكی قەمتەرانە چوار‬ ‫كەس لە ئەندامانی بنەماڵەكەی لەو گۆمەدا‬ ‫خنكاون بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لەماوەی چەند‬ ‫ساڵی ڕابردوودا خوشكێكیو ‪ 3‬كەس لە‬ ‫ئامۆزاكانی لەو گۆمەدا خنكاون‪ .‬خۆشی‬ ‫تائێستا ‪ 5‬كەسی لەمەترسی خنكان ڕزگار‬ ‫كردووە”‪.‬‬ ‫زۆرجار ئەو مەلەوانانەی كە بۆ‬ ‫ڕزگاركردنی ئەو كەسانەی كە لە گۆمەگادا‬ ‫مەترسی خنكانیان لەسەرە یاخود بۆ‬ ‫دەرهێنانەوەی تەرمەكانیان خۆ فڕێدەدەنە‬ ‫ناو گۆمەكە لە ئەنجامدا خۆیان دەبنە‬ ‫قوربانی‪.‬‬ ‫وەك خنكانی دوو لە ئامۆزاكانی زریان‬ ‫جەوهەر‪ ،‬كە بەمەبەستی ڕزگاركردنی دوو‬ ‫كەسی تر چووبوونە ناو گۆمەكەو ڕزگاریان‬ ‫كردوون‪ ،‬بەاڵم خۆیان خنكاون‪.‬‬ ‫“مەترسی ئەو گۆمە لەوەدایە قوڵو‬ ‫مەنگو ساردە‪ ،‬بوونی ئەشكەوتو تاشەبەرد‬ ‫لەناو گۆمەكەدا یەكێكە لەو مەترسیانەی‬ ‫كە توشی ئەو مەلەوانو كەسانە دەبێتەوە‬ ‫كە دەچنە ناو گۆمەكە” زریان جەوهەر‬ ‫دانیشتووی گوندەكە وای وت‪.‬‬

‫لە تواناماندا‬ ‫نییە لەو سنوورە‬ ‫فراوانەدا هێماو‬ ‫نیشانە بۆ هەموو‬ ‫گۆمو ڕوبارەكان‬ ‫دابنێین‬

‫دەرهێنانەوەی تەرمێک لە گۆمی گۆمەگا‬ ‫خەڵكانێك كە لەوەرزی هاویندا بەو‬ ‫شوێنەدا تێپەڕیونو خەڵكی ناوچەكە‬ ‫نەبوون‪ ،‬بەمەبەستی خۆی فێنكردنەوە‬ ‫مەلەیان لە گۆمەكەدا كردووەو خنكاون‪،‬‬ ‫هاواڵتیانی گوندەش دەڵێن پێویستە‬ ‫لەالیەن بەرگری شارستانیو دەزگا‬ ‫پەیوەندیدارەكان مەلەكردن لەو شوێنە‬ ‫قەدەغە بكرێت یان دانانی هێماو نیشانە‬

‫كە نیشانی بدات ئەو شوێنە بۆ مەلەكردن‬ ‫شیاو نییە‪.‬‬ ‫دوایین رووداویش خنكانی کوڕە‬ ‫شوانێكی تەمەن ‪ 17‬سااڵن بوو لە‬ ‫درەنگانێكی ئێوارەی ڕۆژی ‪ 6/14‬كە چەند‬ ‫كیلۆمەترێك ڕێگای بڕیبوو لە ناحیەی‬ ‫بالیسانەوە ڕووی لە گوندی قەمتەران‬ ‫كردبوو‪ ،‬لە ئێوارەی ئەو ڕۆژەدا ویستویەتی‬

‫پشوویەك بداتو گەرما و ماندوویەتی خۆی‬ ‫لەناو گۆمەكەدا خاڵی بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫“گۆمەگا”دا خنكا‪.‬‬ ‫حسێن عەبدوڵاڵ‪ ،‬وتەبێژی بەرگری‬ ‫شارستانی ڕاپەڕین‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دوای ئەوەی پێیان ڕاگەیەندراوە كە‬ ‫جلوبەرگی كەسێك لەنزیك گۆمی (گۆمەگا)‬ ‫هەیەو ئەو گەنجە شوانەش دیار نەماوە‪،‬‬

‫تیمەكانیان چوونەتە شوێنەكەو تەرمی‬ ‫كەسێكیان دۆزیوەتەوە كە دەركەوتووە‬ ‫شوانەكەیە”‪.‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬لە توانایاندا نییە لەو سنوورە‬ ‫فراوانەدا هێماو نیشانە بۆ هەموو گۆمو‬ ‫ڕوبارەكان دابنێنو ناشتوانن قەدەغەی گۆم‬ ‫و ڕووبارەكان بكەن بۆ مەلەكردنو وەك‬ ‫ئەوەی هاواڵتیانی گوندەكە داوا دەكەن‪.‬‬

‫شوێنەواری پایەی پردێك تا ساڵی‬ ‫‪ 1989‬بەسەر گۆمەگاوە بوونی هەبووە‬ ‫بەپێی بۆچوونی دانیشتوانی گوندەكەبێ‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ بوونی پرد لەسەردەمی‬ ‫عوسمانییەكان بۆ هاتوچۆی كۆچەرییەكان‪،‬‬ ‫دواتر لەساڵی ‪ 1989‬لەالیەن ڕێكخراوێكی‬ ‫ئیتالییەوە پایەكان دەتەقێندرێنەوەو‬ ‫پردەكە نۆژەندەكرێتەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری ناونانی بەپێی وتەی‬ ‫دانیشتوانی گوندی قەمتەران دوو بۆچوونی‬ ‫لەسەرە‪ ،‬یەكەمیان ئەوەی كە لەسەردەمی‬ ‫عوسمانییەكان لەو شوێنە گایەك لەسەر‬ ‫پردەكەوە كەوتووەتە ناو گۆمەكەوەو‬ ‫ناونراوە گۆمەگا‪ ،‬بۆچوونی دووەمیش باس‬ ‫لەوە دەكەن بەهۆی سامناكیو مەنگییەوە‬ ‫گۆمەكە وەك گایەك شوبهێنراوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫بەرگری شارستانی ڕاپەڕین لەساڵی‬ ‫ڕابردوو هەشت كەس لە چەمو ڕووبارەكانی‬ ‫سنووری ئیدارەی ڕاپەڕین خنكاون كە‬ ‫یەكێك لە ڕووداوەكانی خنكان لەو گۆمەدا‬ ‫بووە‪ ،‬لە پێنج مانگی ئەمساڵیشدا یەك‬ ‫ڕووداوی خنكان لە سنوری ئیدارەی‬ ‫ڕاپەڕین تۆماركراوە لە گۆمەگادا بووە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫بەرهەمی پااڵوگە ناوخۆییەکان زیاد دەکات‬

‫بڕیارە لە دهۆک‬ ‫پااڵوگەیەکی نوێ دروست بکرێت‬

‫وریا حسێن‬

‫کێشەى نەوت بە لیژنەو‬ ‫مەزهەر کەریم‬ ‫بڕیارە بەمنزیکانە پااڵوگەیەکی نوێ لە‬ ‫پارێزگای دهۆک هاوشێوەی پااڵوگەکانی خەبات‬ ‫لە هەولێرو بازیان لە پارێزگای سلێمانی دروست‬ ‫بکرێ‪ .‬دامەزراندنی ئەو پااڵوگەیە دەبێتە هۆی‬ ‫زیادبوونی ئاستی بەرهەمی پااڵوگە ناوخۆییەکان‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬حکومەتی هەرێم بڕیاریدا‪ ،‬هەر‬ ‫پارێزگایەک پااڵوگەیەکی شایستەی هەبێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی بەسەرداهاتنی شەڕی داعش و قەیرانی‬ ‫دارایی‪ ،‬پااڵوگەکەی پارێزگای دهۆک دروست‬ ‫نەکرا‪.‬‬

‫بەگوێرەی قسەی بێوار خونسی‪ ،‬راوێژکاری‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان بۆ وزه‪،‬‬ ‫ئێستا بە هەردوو پااڵوگەی خەبات و بازیان‪،‬‬ ‫رۆژانە سێ ملیۆن لیتر بەنزین بەرهەم دەهێنن‪.‬‬ ‫بەاڵم هەرێمی کوردستان رۆژانە پیویستی بە دوو‬ ‫هێندەی ئەو رێژەیە کە بەرهەم دەهێنرێ واتە‬ ‫شەش ملیۆن لیتر لە رۆژێکدا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە شوێنی دروستکردنی پااڵوگەکەی‬ ‫پارێزگای دهۆک‪ ،‬رێبوار خونسی ئاماژەی بەوەداوە‬ ‫کە قەزای شێخان باشترین شوێنە بۆ دانانی‬ ‫پااڵوگەیەکی نەوت‪ ،‬چونکە دەوروبەری شێخان‬ ‫ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت‪.‬‬ ‫شێركۆ جهودهت‪ ،‬ئهندامى لیژنهى وزهو‬

‫سامانه سروشتییهكان لهپهرلهمانى كوردستان‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬پێویستى ناوخۆی هەرێم بۆ‬ ‫بەنزین‪ ،‬رۆژانە شهش ملیۆن لیترە‪ .‬ئەم رێژەیە‬ ‫سێ ملیۆنی پااڵوگەکانی بازیان و خەبات دابینی‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوەکەی تری کەرتی تایبەت دابینی‬ ‫دەکات‪ .‬ئهگهر پااڵوگهى دهۆكیش تهواو بكرێ‪،‬‬ ‫ئهوا كاریگهرى دەبێ لهسهر زیادكردنى بهرههمى‬ ‫ناوخۆ”‪.‬‬ ‫شێرکۆ جەودەت سەبارەت بە پااڵوگه‬ ‫نایاسایهكان‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا بهڕهسمى له‬ ‫وهزارهتى سامانه سروشتیهكان ‪ ٢١٤‬پااڵوگهى‬ ‫نایاسایى ههن كه له ههولێر ژمارهیهكیان‬ ‫داخراون لەبەرئەوەی هیچ مۆڵهتێكیان نەبووه‪،‬‬

‫“ئەو پااڵوگانە سوودیان بۆ شهخسێک یان چەند‬ ‫شەخسێکەو زیانەکەشی بۆ ژینگهو هاواڵتیانە”‪.‬‬ ‫كەریم عهلى‪ ،‬سهرۆكى لیژنهى پیشهسازیىو‬ ‫سامانه سروشتیهكان له ئهنجومهنى پارێزگاى‬ ‫سلێمانى ئاشکرای دەکات‪ ،‬لە سنووری ئەم‬ ‫پارێزگایەدا ‪ ٢٤‬پااڵوگەی نایاسایی هەن‪ .‬ئەو بۆ‬ ‫“زەمەن” وتى‪“ :‬له پااڵوگهى بازیان رۆژانە سهدو‬ ‫پهنجا ملیۆن لیتر بهنزین بهرههم دههێنرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو بڕەی كه لهڕێى نایاساییهوه بهرههم دههێنرێ‬ ‫دیار نییه‪ .‬لێرە بیستو چوار پااڵوگهى نایاسایى‬ ‫كاردهكهن و بڕیارى داخستنیان بۆ دهرچووه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بههۆى ئهوهى بهرپرسو كهسانى دهستڕۆشتوو‬ ‫لهپشتیانهوهن تائێستا بهردهوامن لهكاركردن”‪.‬‬

‫ژێرخانی ئابووری سعودیە لە ریسكدایە‪..‬‬

‫هێرشێكی بچووك دەبێتە هۆی دابڕانی گەورە‬ ‫زەمەن‬ ‫سعودیە پارەی زۆری خەرجکردووە بۆ‬ ‫پاراستنی هێڵەکانی نەوتی خۆی‪ ،‬بەاڵم گۆڕانی‬ ‫خێرا لە تەكنەلۆژیاداو جموجوڵەكانی ئێران مانای‬ ‫وا نییە كە بتوانێ بەندەرو هێڵە بۆرییەكانی‬ ‫بپارێزێ‪.‬‬ ‫رۆژانی رابردوو‪ ،‬ئەو دوو هێرشەی كرانە سەر‬ ‫دوو پاپۆڕە بارەهەڵگرەكەی نەوت لە دەریای‬ ‫عومان‪ ،‬زەنگی مەترسی لێدا كە ئاسایشی ئەو‬ ‫رێرەوە نەوتییەی بەدرێژایی نیمچە دوررگەی‬ ‫عەرەبی هەیە‪ ،‬پارێزراو نییە‪.‬‬ ‫لە سعودیە سیستمێكی مەزن هەیە لە كێڵگەی‬ ‫نەوتو پااڵوگەكانو بەندەرەكان كە بە ڕێكوپێكی‬ ‫وەك كاتژمێر كار دەكەن‪ .‬هێرشی فڕۆكەی بێ‬ ‫فڕۆكەوانی حوسییەكان لە ‪ ١٤‬مایسدا وای لە‬ ‫سعودیەكان كرد كە بەرهەمی نەوت بوەستێنن لە‬ ‫شادەماری خوێنبەری رۆژئاوای واڵتدا‪.‬‬ ‫ئەو هێرشە روویدا دوای ئەوەی كە هێزێكی‬ ‫نادیار لەبەندەری فوجەیرەی ئیماراتی زیانیان بە‬ ‫پاپۆڕە سعودییەكان گەیاند‪ .‬لە كاتیكدا بەرپرسە‬ ‫ئەمریكییەكان دەیانەوێ ئەوە دیاری بكەن كە‬ ‫ئایا ئەوە ئێرانە لە پشت ئەو هێرشانەوە؟ بەاڵم‬ ‫پرسیارەكە لە بازاڕی نەوتدا ئەوەیە ئایا ژێرخانی‬ ‫ئابووری سعودیەو كەنداوی فارس بەباشی‬ ‫پارێزراون كە گرژییەكان رۆژ بەڕۆژ لەزیادبووندان؟‬ ‫ئایا لەكاتی شەڕ لەگەڵ ئێراندا دەتوانرێ ئەم‬ ‫ژێرخانە ئابوورییە بمێنێتەوەو بپارێزرێ؟‬ ‫بەڕێوەبەرانی كۆمپانیای نیشتمانیی ئارامكۆی‬ ‫سعودی دەڵێن‪ ،‬سعودیە پارەیەكی زۆری‬ ‫خەرجكردووە بۆ پاراستنی ئەو پیشەسازییە كە‬ ‫ژیانی ئەوانی لەسەر بەندەو زۆر بەتوندی پارێزراوە‬ ‫بە موشەكی ئاسمانییو چەكی تر‪ .‬سیستمی‬ ‫سیكوریتی كە بەتۆپەڵ كامێراو سێنسەری جواڵو‬ ‫چاودێری دەكرێ‪ ،‬هەر لەساڵی ‪ ٢٠٠٦‬بەرامبەر‬ ‫بەهێرشەكانی قاعیدە دامەزراوە‪ .‬ئەو سیستمە‬ ‫لەسەر كێڵگە نەوتییەكانو بۆرییە نەوتبەرەكانو‬ ‫پااڵوگەكان دامەزراون‪.‬‬ ‫بێن كاهێڵ‪ ،‬شیكەرەوەی نەوت و وزە دەڵێت‪:‬‬ ‫لەژێر ئەو هەموو هەوڵە سیكوریتییەدا‪ ،‬جێی‬ ‫سەرسوڕمانە كە فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوان لە دووری‬ ‫‪ ٥٠٠‬میلەوە لە یەمەنەوە بێت بۆ ناو قواڵیی‬ ‫سعودیەو زیان بەبۆرییە نەوتبەرەكان بگەیەنێ!‬ ‫بەبڕوای كاهێڵ زۆر كەس تووشی دوودڵییو‬ ‫تەنانەت خەجاڵەتی دەبێ كە چۆن توانرا زیان‬ ‫بە دوو پاپۆڕ پگەیەنرێت لەئاوی فوجەیرەدا كە‬ ‫بەندەرێكی گرنگی ئیماراتییە؟ لەكاتێكدا پاپۆڕەكان‬ ‫بۆ وەرگرتنی وزە دەچنە ئەو بەندەرەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا پارەیەكی زۆر خەرجكراوە لەدەیەی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬بەاڵم گۆڕانكارییە بە پەلەكان لە‬ ‫تەكنەلۆژیادا مانای وایە ژێرخانی ئابووری سعودیە‬ ‫زیاتر دەردەكەون وەك پێشتر هەستی پێدەكرا‪.‬‬

‫شارەزایانی نەتەوەیەكگرتووەكان دەڵێن‪ :‬ئەو‬ ‫فرۆكە بێفڕۆكەوانەی حوسییەكان نزیكەی هەزار‬ ‫میلی دەوێت تادەگاتە ناو قواڵیی سعودیەوە‪ .‬ئەو‬ ‫راستییە ئاسانەی هەیە ئەوەیە ئەوان توانیویانە‬ ‫بگەنە پاپۆڕەكانو بۆرییە نەوتبەرەكان‪ ،‬ماناو‬ ‫مەدلوولی زۆرە‪.‬‬ ‫رێكاردۆ فابینی‪ ،‬كە شیكەرەوەیەكی‬ ‫جیۆسیاسیە لە “ئەسپیكت ئینیرجی” وتی‪:‬‬ ‫“كەواتە دەتوانن هێرش بكەنە سەر دڵی سعودیە‬ ‫ئەگەر بیانەوێت‪ ،‬ئێران باش ئامادەیە كە ئازاریان‬ ‫بدات بەتایبەتی ئێستا ئەوەی دەگوزەرێت نە شەڕە‬ ‫نەئاشتی‪ .‬هەروەها شیكەرەوەیەكی تر دەڵێت‪:‬‬ ‫بەڕاستی ئێرانییەکان شارەزاو لێهاتوون كە بە‬ ‫هەندێ چەكی ئاساییو هەرزانی وەك فرۆكەی‬ ‫بێفرۆكەوانو بەلەمی تیژڕەو‪ ،‬دەتوانێ هێرش بكات‪.‬‬ ‫هەروەها دەتوانرێت نوێنەرەكانیان بەكاربهێنن‬ ‫وەك حوسییەكان كە بەرپرسیارێتی هێرشی سەر‬ ‫بۆرییەكانی سعودیەیان خستە ئەستۆی خۆیان”‪.‬‬ ‫ئەو شیكەرەوەیەی كە ناوی نەهێنراوە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان دەتوانن بیسەلمێنن‬ ‫بێزاركەرن‪ ،‬بۆ بەرهەمهێنەرێكی وەك سعودیە زۆر‬ ‫قورس دەبێ ئەگەر مەحاڵ نەبێ بتوانێ هەموو‬ ‫سیستمی بۆرییەكان بپارێزێت‪ .‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫فۆكەس بخرێتە سەر یەكە دژە هەواییەكان بۆ‬ ‫پاراستنی وەك وێستگە پەمپیەكان كە لە ‪١٤‬‬ ‫مایسدا هێرشیانكرایە سەر‪.‬‬ ‫مانای وایە ئەو سیستمە دەبێ لە شوێنی‬ ‫ترەوە بهێنرێت بۆ پارێزگاریكردنیان‪ .‬فڕۆكە‬ ‫بێفڕۆكەوانەكان دەتوانن خۆیان البدەن لە سیستمی‬ ‫سەرەكی دژە ئاسمانیی كە دەبێ موشەك‬ ‫البباتو بیتەقێنێتەوە‪ .‬دەبێ بۆ فڕۆكەی جەنگیی‬ ‫بەكاربهێنرێن نەك بۆ بابەتێكی بچووكی وەك‬ ‫فڕۆكەی بێفڕۆكەوان‪.‬‬

‫جێرمی بێنی‪ ،‬شیكەرەوەیەكی بواری بەرگرییە‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستو باكووری ئەفریقا وتی‪:‬‬ ‫وێنەی مانگە دەستكردەكان پیشانی دەدات كە‬ ‫وێستگەكانی هەناردەی نەوتی سعودیە وەك‬ ‫“رەئس ئەلتەنورە” بەموشەكی هۆك دەپارێزرێن‬ ‫كە دروستكراوی ئەمریكایە‪ ،‬بەاڵم ئەو سیستمە‬ ‫ناتوانێ ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی (‪ )UAV‬كە‬ ‫ئێران خۆی گەشەی پێداوەو رادارێكی بچووكی‬ ‫پێوەیە بخاتە خوارەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لەو سەرنجانەی تر كە ئێران گرنگی‬ ‫پێداوە دیجیتاڵ هاكە كە دەتوانرێ شەڕی سایبەری‬ ‫پێبكەن بۆ ئەوەی زیان بە ژێرخانی نەوتی سعودیەو‬ ‫دراوسێكانی بگەیەنێ‪ .‬بۆ نموونە لە ئارامكۆدا وەك‬ ‫چاالكی هەڵكەندنی بیرەكان پەمپەكانی هەڵدانی‬ ‫نەوت بۆ سەرزەویو باركردنی پاپۆڕەكان‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی دەتوانرێ چاودێری بكرێتو بجوڵێنرێت‬ ‫بەمجۆرە رێكخستنە دەتوانرێ كراوەبێ بۆ هێرش‪.‬‬ ‫فیلیپ كۆڕنێل‪ ،‬ئاماژەی بەوەشکرد‪،‬‬ ‫بەرپرسەكانی ئارامكۆ گومانیان هەبوو كە ئێران‬ ‫بەرپرسبێ لەو هێرشە سایبەرەی كە لەسەرەتای‬ ‫ئەم دەیەدا كرایە سەر ئارامكۆ‪ ،‬بەاڵم لەو كاتەوە‬ ‫وەبەرهێنانێكی زۆر كراوە تابتوانرێت دژی هێرشی‬ ‫سایبەر بەرگریی بكرێت‪.‬‬ ‫هێرشی سایبەر دەتوانێ رۆڵی گەورە ببینێ‬ ‫لە كاتی شەڕدا بەبێ سەر سوڕمان دەتوانێ‬ ‫سیستمەكە بوەستێنێ و زیانی پێبگەیەنێ‪.‬‬ ‫ئێران توانایەكی گەورەی سایبەری هەیە لە كاتی‬ ‫روودانی شەڕدا‪ .‬ئەگەر ئەمریكییەكان دژی ئێران‬ ‫هێرشبكەن دەبێ چاوەڕێی ئەوە بكرێت كە ئەم‬ ‫هێرشە سایبەرە بەكاربهێنرێت دژی ئەمریكاو‬ ‫هاوپەیمانەكانی‪.‬‬ ‫جۆن ویلیام‪ ،‬جێگری وەزیری وزەبوو لە‬ ‫ئیدارەی ئۆبامادا‪ ،‬وتی‪ :‬پنتاگۆن چاودێری‬

‫سایبەری ئێران دەكات دەبێ پالنیان هەبێ بۆ‬ ‫دژی ئەو هێرشانە‪ .‬شیكەرەوەكان باس لەوەش‬ ‫دەكەن دامەزراوە نەوتییەكان ئاسانە چاككردنیانو‬ ‫دەتوانرێ بەهەموو شێوەیەك كار بۆ پاراستنیان‬ ‫بكرێتو سعودیە لە چەند شەڕێكدا بووە توانیویەتی‬ ‫بەئاسانی دامەزراوە نەوتیەكانی چاك بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەندێ شیكەرەوی تر دەڵێن بەهۆی هەبوونی‬ ‫ئەو لەشكرە گەورەیەی ئەمریكا كە لە ناوچەكەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬لە كاتی هەڵگیرسانی شەڕدا ئێران دەتوانێ‬ ‫سەركەوتنی بچووك بەدەستبهێنێ‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫نەهێشتنی رۆیشتنی نەوت لە كەنداوەوە بۆ‬ ‫ماوەیەكی دیاریكراو‪ .‬ئەنتۆنی كریسمان‪ ،‬شارەزا‬ ‫لە بواری بەرگری لەكەنداو لە سەنتەری ستراتیژی‬ ‫واشنتۆن دەڵێت‪ :‬ئەگەر شەڕ دەستپێبكات نرخی‬ ‫نەوت بەرزدەبێتەوەو دەتوانێ تاماوەیەكی دیاریكراو‬ ‫رێگا لەڕۆیشتنی پاپۆڕ بگیرێ‪ .‬بەاڵم ئێران ناتوانێ‬ ‫درێژە بەداخستنی كەنداو بدات‪.‬‬ ‫ئەو ناوچەیەی كە بەدرێژایی رۆژهەاڵتی كەنداو‬ ‫هەروەها رێرەوی هورمزە‪ ،‬ئێران تێیدا باش ئامادەیە‬ ‫دەتوانێ موشەكی دژە پاپۆڕ بهاوێژێت كە راداری‬ ‫لەسەرە‪ ،‬كەشتییە نەوتییە بازرگانییەكان هەراسان‬ ‫بكات‪ ،‬پاپۆڕەكان ئالێرەدا زۆر بێدەسەاڵتنو لە‬ ‫مەترسیدان‪ .‬بەلەمە بچووكە تیژڕەوەكان دەتوانن‬ ‫موشەك بهاوێژن یان مین دابنێن دەتوانن پاپۆڕە‬ ‫سەربازییەكانو پاپۆرە بازرگانییەكان هەراسان‬ ‫بكەن‪ ،‬لە رێرەوی هورمزدا كە پانتایەكەی ‪ ٢١‬میلە‬ ‫ئەمە تەسكترین رێرەوە لە ‪ %٢٠‬نەوتی جیهانی پێدا‬ ‫دەڕوات‪ .‬ناتوانرێت پێشبینی زیانەكانی شەڕ بكرێت‬ ‫بەتەواوی‪ ،‬بەاڵم لەنێوان ئەمریكاو ئێرانو سعودیەو‬ ‫واڵتانی تری كەنداودا كە نەوت بەرهەمدەهێنێن‪،‬‬ ‫دەبێتە ریسكێكی گەورە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی نیویۆرك تایمز‬

‫وەفد چارەسەر نابێت‬ ‫ئومێدێکى گەورە نییە کێشەکانى نێوان‬ ‫هەولێرو بەغدا لەبارەى پرسى نەوتەوە چارەسەر‬ ‫ببن‪ ،‬ئەگەر هەرێمى کوردستان ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوتى خۆشى ڕادەست بکات‪ ،‬چونکە لەڕاستیدا‬ ‫کێشەى سەرەکى لەم پرسەدا ئەوە نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫شایستەو مەرجى کۆمپانیاکانە لەسەر حکومەتى‬ ‫هەرێمى کوردستان‪.‬‬ ‫وەکو ڕۆژنامەنووسێکى ئابوورى‪ ،‬وەکو‬ ‫بەرپرسى ڕێکخراوێکى تایبەتمەند بە بوارى نەوت‪،‬‬ ‫ئومێدم بەوە نییە کە بەهاتنى لیژنە و بە ڕۆشتنى‬ ‫وەفد دۆخەکان چارەسەربن‪ ،‬ئەگەر هەرێم و‬ ‫عێراق چارەسەرێکى بنەڕەتى بۆ پرسى نەوت و‬ ‫هەناردەکردنى نەدۆزنەوە‪.‬‬ ‫ئێستا عێراق‪ ،‬لەئاستى یاسایى و دیبلۆماسى‬ ‫تەنانەت لەئاستى لۆجستى بەچاککردنەوەى بۆرى‬ ‫نەوتى کەرکوک ‪ -‬جیهان گەمارۆى نەوتى هەرێمى‬ ‫کوردستانى داوە‪ ،‬ئەگەرى بەهێز ئەوەیە تاکۆتایى‬ ‫ئەمساڵ و سەرەتاى ساڵى داهاتوو ئەو قوفڵە‬ ‫بگرێنەوە کە دە ساڵ لەمەوبەر خۆى کردییەوەو‬ ‫ڕێگەیدا نەوتى هەرێم ئاڕاستەى بازاڕەکانى جیهان‬ ‫بکرێ‪ ،‬بەاڵم ئێستا دۆخەکە زۆر جیاوازە‪.‬‬ ‫کێشەى سەرەکى هەرێمى کوردستان لە‬ ‫ڕادەستنەکردنى نەوتى خۆى یەک شتە عێراق ئەمە‬ ‫باش دەزانێت‪ ،‬کێشەى “شایستەى کۆمپانیاکانە کە‬ ‫لەگرێبەستەکان بەفەرمى و یاسایى جێگیرکراوە”‪،‬‬ ‫واتە زۆرینەى گرێبەستەکانى حکومەتى هەرێم‬ ‫تائاستى پێچەوانەکردنەوەى گرێبەستەکان بەسودى‬ ‫کۆمپانیاکان کاریان لەسەرکراوە‪.‬‬ ‫بۆنموونە گرێبەستى کۆمپانیاى ڕوسنەفى‬ ‫ڕوسى‪ ،‬بەڕێژەى‪%٨٠‬ى بۆ سودى کۆمپانیاکە و‬ ‫‪ %٢٠‬بۆ حکومەتى هەرێمى کوردستان پێچەوانە‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬واتە لەبارى سروشتیدا دەبێت حکومەت‬ ‫‪ %٨٠‬بەرکەوێت ‪ %١٦‬بۆ سودى کۆمپانیاکە دەبێت‬ ‫‪%٤‬ى قازانج بۆ سودە کۆمەاڵیەتیەکان دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا گرێبەستەکان پێچەوانەن‪.‬‬ ‫ئەم دۆخە لەزۆرینەى گرێبەستەکان ڕوویداوە‪،‬‬ ‫واتە کێڵگە نەوتیەکانى هەرێم بەناڕاستەوخۆ‬ ‫فرۆشراون‪ ،‬ئەمە ناوەڕۆکى کێشەى عێراقە چونکە‬ ‫عێراق نایەوێت بچێتە ژێر بارى ئەم شایستە‬ ‫قورسانەوە ئەو تەنیا ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیلەکەى خۆى‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫بەڕاى من لە بنەڕەتدا پالنى وەزیرى سامانە‬ ‫سروشتیەکان و سەرۆکى حکومەتیش هەر ئەمە‬ ‫بووە‪ ،‬بۆ ئەوەبوو کە جارێکى تر نەوت لەژێر‬ ‫هەیمەنەى کۆمپانیاکان بێت تاوەکو عێراق چاوى‬ ‫نەچێتە سەر کێڵگەکان‪.‬‬ ‫چارەسەر چیە؟‬ ‫نەدانوستان‪ ،‬نە لیژنە و لیژنەکارى چارەسەرى‬ ‫ئەم دۆخە ناکەن‪ ،‬بیشیکەن تەنیا موسەکینێکى‬ ‫کاتییەو لەبنەڕەتدا کێشەکە چارەسەر نەکراوە‪،‬‬ ‫چارەسەرى سەرەتاو کۆتایى ئەوەیە (یاساى‬ ‫نەوت و غازى سروشتى لە عێراق دەربچێت)‬ ‫المەرکەزیەت لە بابەتى هەناردەکردنى نەوت بدات‬ ‫بەهەرێمى کوردستان کە ئەمەش دۆخە قورسەکەیە‬ ‫عێراق نایەوێت بچێتە ژێر بارى وەها دۆسیەیەکى‬ ‫ئاڵۆزەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر یاساکە بەو شێوازە دەربچێت ئەوا عێراق‬ ‫هەم لە سەرئێشەی هەرێم ڕزگارى دەبێت‪ ،‬هەم‬ ‫هەرێم و واڵتانیش بەئاهێکى خۆشەوە نەوتى هەرێم‬ ‫قبوڵ دەکەن و ترسیان نابێت‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە‬ ‫دۆخەکە بۆ عێراق و هەرێم گێمێکى دیکەى ملمالنێ‬ ‫دەبێت بۆ ساڵى ‪ ٢٠٢٠‬هەرێم دەکەوێتە ناو گێمێکى‬ ‫دیکەى قورسى داراییەوە‪ ،‬چونکە دادگاى فیدراڵى‬ ‫چاوەڕوانى فەرمانى سەرکوەزیرانن تاوەکو نەوتى‬ ‫هەرێم بگرێتەوە‪ ،‬ئەوەش واتاى ئەوە نەوتى هەرێم‬ ‫بەتەواوى قاچاخ دەبێت لەبازاڕى نێودەوڵەتى‬ ‫دەبێت بەتەنکەر بفرۆشرێت و هاوشێوەى نەوتى‬ ‫داعش و گروپەکانى دیکە مامەڵەى لەگەڵ دەکرێت‪.‬‬ ‫بۆیە بەڕاى من هەموومان دەبێت پشتگیرى‬ ‫ئەو پالنە بین تاوەکو حکومەتى هەرێم و عێراق‬ ‫دەخاتە سەر ئەو ڕێچکەیەی کە یاساى نەوت و‬ ‫غاز بەو شێوازەى باسم کرد بکرێت‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫هەردووکمان واتە عێراق و هەرێم دەدۆڕێن‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫گەندەڵی نەوتی هەرێم لەناو ژمارەكانی حكومەتو دیلۆیتدا‬ ‫ئەنوەر كەریم‬ ‫ئەگەر یەك بەرمیل نەوتی برێنت بە ‪59‬‬ ‫دۆالرو ‪ 41‬سەنت بفرۆشرێت لە بازاڕەكانی‬ ‫جیهاندا‪ ،‬تەنیا ‪ 22‬دۆالرو ‪ 77‬سەنت دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی هەرێم‪.‬‬ ‫هەموو جارێك لە راپۆرتەكانی كۆمپانیای‬ ‫دیلۆیتدا كە باڵودەكرێتەوە زیاتر لە ‪%50‬‬ ‫داهات دەڕوات بۆ خەرجییەكان لە ئەنجامی‬ ‫ناشەفافیو خراپی گرێبەستەكاندا‪ .‬هەرێمی‬ ‫كوردستان ناتوانێ پێویستییەكانی هاواڵتیانی‬ ‫خۆی دابینبكات‪.‬‬ ‫بەدرێژایی تەمەنی حكومڕانی هەرێم‪،‬‬ ‫هەمیشە پێویستی بەیارمەتی حكومەتی ناوەند‬ ‫هەبوەو هەركاتێك دابڕابێ لە حكومەتی عێراق‪،‬‬ ‫ئەوا هەرێم تووشی قەیرانی داراییو ئابووری‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫ئەگەر شیكارییەكی ورد بكەین بۆ‬ ‫داهاتی بەرمیلێك نەوتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫دەردەكەوێت كە چەند داهات دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫خەزێنەی هەرێم‪ .‬بۆ نموونە مانگی كانوونی‬ ‫دووەمی ساڵی ‪ 2019‬وەردەگرین وەك سامپڵێك‬ ‫لە كێڵگەی شێخان كە كۆمپانیای گەڵف كی‬ ‫ستۆن پێترۆڵێۆم وەبەرهینانی تێدادەكات‪.‬‬ ‫كانونی دووەم تێكرای نرخی نەوتی برێنت‬ ‫‪ 59.41‬دۆالر بووە بۆ هەر بەرمیلێك‪ .‬كێڵگەی‬ ‫شێخان ڕۆژی چل هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێنێ‬ ‫كەواتە بۆ مانگەكە كە ‪ 31‬رۆژ بووە دەكاتە‬ ‫یەك ملیۆن و ‪ 240‬هەزار بەرمیل‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی كۆمپانیاكە وەزارەتی‬ ‫سامانە سروشتیەكان ‪ 14‬ملیۆنو ‪ 70‬هەزار‬ ‫دۆالریان داوە بە كۆمپانیاكە وەك شایستەی‬ ‫دارایی بۆ ئەو مانگە‪.‬‬ ‫كەواتە تێچووی یەك بەرمیل نەوت ‪11‬‬ ‫دۆالرو ‪ 85‬سەنت بووە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكانی دیلۆیت تێچووی‬ ‫گواستنەوەی یەك بەرمیل نەوت بەخاكی‬ ‫توركیادا كۆمپانیای (‪ )TEC‬بڕی ‪ 3‬دۆالرو‬ ‫‪ 44‬سەنت وەردەگرێت لە حكومەتی هەرێم‪.‬‬

‫ئەوەی جێی گومانە لە‬ ‫راپۆرتەكانی دیلۆیتدا‬ ‫بۆ هەر بەرمیلێك‬ ‫‪ 6.20‬دۆالر دەڕوات بۆ‬ ‫بەشەكان لە جیاتی‬ ‫حكومەتی هەرێم ئایا‬ ‫ئەمانە كێن؟‬ ‫بەپێی راپۆرتەكانی دیلۆیت بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫یەك بەرمیل نەوت‪ ،‬شەش دۆالرو ‪ 20‬سەنت‬ ‫دەدرێت بەكۆمپانیاكان لەجیاتی حكومەتی‬ ‫هەرێم كەس نازانێ ئەم كۆمپانیانە چین كە‬ ‫سەر بە پارتی و یەكێتین ‪.‬‬ ‫بەپێی ڕاپۆرتەكانی دیلۆیت ڕێژەی‬ ‫ئەو سوودە یان داشكانەی كە دەدرێت بە‬ ‫كۆمپانیاكانی كڕیارانی نەوتی هەرێم وەك‬ ‫كۆپین‪ ،‬بۆ یەك بەرمیل بڕی ‪ 0.25‬دۆالرە‪.‬‬ ‫تێچووی گواستنەوەی یەك بەرمیل نەوتی‬ ‫هەرێم بەناو بۆری كوردستاندا كە ڕۆسنەفتو‬ ‫كار گروپ خاوەنی بۆرییەكەن یەك دۆالرو ‪50‬‬ ‫سەنتە‪.‬‬ ‫بەپێێ راپۆرتەكانی دیلۆیت هەرێمی‬ ‫كوردستان نەوتەكەی بە ‪ 13.40‬دۆالر كەمتر‬ ‫دەفرۆشێ لە نرخی نەوتی برێنت لە بازاڕەكانی‬ ‫جیهاندا‪ .‬كە وەزارەت دەڵێت بە ‪ 10‬دۆالر كەمتر‬ ‫لە نرخی برێنت دەفرۆشێ‪.‬‬ ‫گومان لەوەدا نییە كە نەوتەكە بەكەمتر‬ ‫دەفرۆشرێت لەو بڕە‪ ،‬بەاڵم حكومەت هەر‬ ‫ئەوەندە بەدیلۆیت دەڵێت‪ ،‬ئەگەر كۆی هەموو‬ ‫خەرجییەكان كۆبكرێنەوە بۆ یەك بەرمیل نەوت‬

‫كە چەندی تێدەچێ تا پارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫گەنجینەی وەزارەتی داراییو ئابووری هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەوا دەردەكەوێت یەك بەرمیل‬ ‫نەوت لە كێڵگەی شێخان تێچووكەی ‪11.85‬‬ ‫‪36.64 =1.50+3.44+0.25+6.20+13.40+‬‬ ‫دۆالرە‪.‬‬ ‫كەواتە داهاتی بۆ ماوە بۆ یەك بەرمیل‬ ‫‪ 22.77 = 36.64�59.41‬دۆالر‬ ‫ئەوەی جێی گومانە لە راپۆرتەكانی‬ ‫دیلۆیتدا بۆ هەر بەرمیلێك ‪ 6.20‬دۆالر دەڕوات‬ ‫بۆ بەشەكان لە جیاتی حكومەتی هەرێم ئایا‬ ‫ئەمانە كێن؟ تائێستا نازانرێت‪.‬‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دەڵێت‬ ‫هەرێم نەوتەكەی بە ‪ 10‬دۆالر كەمتر لە نرخی‬ ‫نەوتی برێنت دەفرۆشێ لەكاتێكدا عێراق‬ ‫نەوتەكەی بە ‪ 7‬دۆالر كەمتر دەفرۆشێت كەچی‬ ‫هەرێم لە راپۆرتەكانی دیلۆیتدا بە ‪13.40‬‬ ‫دۆالر كەمتر نەوتەكەی فرۆشتووە‪ ،‬كەواتە بڕی‬ ‫‪ 3.40‬دۆالر دەچێ بۆ كوێ؟ ئەو پارەی كە‬ ‫بەگومانەوە دەڕوات = ‪9.60 = 3.40 + 6.20‬‬ ‫دۆالر بۆ هەر بەرمیلێك كە ئەم بڕە هێجگار‬ ‫گەورەیە بەگومانەوە بڕوات لە یەك بەرمیلدا بۆ‬ ‫تێكڕای داهاتی مانگێك زیاتر لە سەدان ملیۆن‬ ‫دۆالر دەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر كابینەی نوێ بیەوێت ئەم سێكتەرە‬ ‫گرنگە كە بڕبڕەی پشتی ئابووری هەرێمە‪ ،‬ئەو‬ ‫بڕە پارە گەورەیە كە لە یەك بەرمیلدا گومانی‬ ‫لەسەرە بۆ كۆی داهاتی یەك مانگ نزیكی سەدو‬ ‫پەنجا ملیۆن دۆالر‪ ،‬دەتوانرێت بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫گەنجینەی وەزارەتی دارایی‪.‬‬ ‫ئەوا گەورەترین چاكسازییو گەورەترین‬ ‫دەستكەوتی دەبێت و داهاتی نەوت شەفاف‬ ‫دەبێت و كابینەكە دەبێتە جێگەی متمانەی‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم لە چاكسازییدا‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمانە نەكات ئەوا ئەم كەرتە‬ ‫داهاتەكەی هەر بەنادیاری دەمێنێتەوە وەك‬ ‫كابینەكانی پێشوو دەڕوات گوزەرانی خەڵكی‬ ‫كوردستان هیچ بەرەو باشی ناڕواتو ئەو ژمارە‬ ‫ملیۆنە دۆالرانە دەڕوات بۆ بەرپرسانو خەڵكی‬ ‫كوردستان ژیانیان بەرەو خراپتر دەڕوات‪.‬‬

‫خوێندنەوەیەك بۆ واقیعی ئێستاو لێرە بەدوا چی؟‬ ‫بەشی چواردەیەم‬

‫ئەندازیار ئومێد ئەحمەد سەعید‬ ‫شارەزا لە ئیشپێكردنو‬ ‫كۆنترۆڵی سیستمی كارەبای‬ ‫هەرێم‬

‫لە بەشەكانی پێشوودا‪ ،‬مێژووی ژێرخانی‬ ‫سیستمی كارەبا لە هەرێم ئەوەندەی كرا‬ ‫رووناكی خرایە سەر الیەنە جیاوازەكانی لە‬ ‫باری تەكنیكی‪ ،‬كارگێڕی‪ ،‬توانای دارایی‬ ‫بەپێی قۆناغە جیاوازەكان‪ ،‬ئاستەنگەكانو‬ ‫هتد‪.‬‬ ‫بەپێی بنەما زانستیەكان بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی هەر پالنو پرۆژەیەك‪،‬‬ ‫بەهێزكردنی دامەزراوەكان‪ ،‬بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫پێویستە خوێندنەوە بۆ رابردوو بكرێت‪،‬‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ ئێستا بكرێ تا بزانرێت‬

‫كۆی گشتی بەرهەمهێنانی وزە لە هەرێم‬ ‫بارودۆخی ئێستای سیستمی كارەبای هەرێم‪:‬‬ ‫‪ .1‬ژێرخانی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا ‪generation infrastructure‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ژێرخانی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا بەپێی سەرچاوەی وزەو‬ ‫توانای بەرهەم ‪ Design capacity‬بەم شێوەیەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫وێستگەی كۆمباین � سایكڵی هەولێر ‪1500mw‬‬ ‫خولی ئاسایی ‪125mw*8 simple cycle‬‬ ‫خولی هەڵمی ‪250mw*2 steam cycle‬‬ ‫وێستگەی كۆمباین � سایكڵی سلێمانی ‪mw 1500‬‬ ‫خولی ئاسایی ‪125mw*8 simple cycle‬‬ ‫خولی هەڵمی ‪250mw*2 steam cycle‬‬ ‫وێستگەی دهۆكی غازی ‪1000mw‬‬ ‫خولی ئاسایی ‪125mw*8 simple cycle‬‬ ‫وێستگەی خورمەڵەی غازی ‪960mw‬‬ ‫خولی ئاسایی ‪160mw*6 simple cycle‬‬ ‫وێستگەی بازیانی غازی ‪500mw‬‬ ‫خولی ئاسایی ‪125mw*4 simple cycle‬‬ ‫وێستگەی نەوتی ڕەش ‪HFO‬‬ ‫باعەدرێ ‪150MW‬‬ ‫تاسڵوجە ‪50MW‬‬ ‫وێستگەی كارۆئاوی ‪Hydro power station‬‬ ‫دوكان ‪80mw*5 400mw‬‬ ‫دەربەندیخان ‪83mw*3 249mw‬‬ ‫وێستگەی دیزڵ ‪Diesel power plant‬‬ ‫هەولێر ‪29mw‬‬ ‫سلێمانی ‪29mw‬‬ ‫دهۆك ‪29mw‬‬

‫چۆن هەنگاو بۆ دەنرێت‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ 6400mw‬دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا ‪ 3500mw‬لەكاردایە‪ ،‬بەهۆكاری‬ ‫نەبوونی سوتەمەنی بۆ كارپێكردنی تەواوی‬ ‫یەكەكان لە وێستگەكانی غازی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەهۆی كاریگەری قەیرانی داراییو دواكەوتنی‬ ‫پرۆسەی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی‪.‬‬ ‫لەراستیدا پێویستە سود لە رابردوو‬ ‫وەربگیرێت كە بەهۆكاری هاوتەریب‬ ‫نەبوونی پرۆسەی دامەزراندنی وێستگەكانی‬ ‫بەرهەمهێنانی غازیو زیادكردنی بەرهەمی‬ ‫غازی سروشتی‪ ،‬بژاردەی دووەمی‬ ‫سوتەمەنی كە گازوایل بوو بەكارهات بۆ‬ ‫كارپێكردنی یەكەكان لەپێناوی زیادكردنی‬ ‫بەرهەمهێنانی وزەی كارەباو باشتركردنی‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی كارەبا ئەم دۆخە‬ ‫حاڵەتی ناچاری بوو‪ ،‬لێرە بەدواوە‬ ‫پێویستە هەرچی زووە كاری پەلە بكرێت‬ ‫لە تەواوكردنی بەرهەمی غازی سروشتیو‬

‫گەیاندنی غاز بە وێستگەی دهۆكی غازی‬ ‫كە لەئێستادا بارودۆخی بەرهەمهێنان لەو‬ ‫ناوچەیە خراپەو ئاستەكانی ڤۆڵتێ نزمەو‬ ‫توانای گواستنەوەی وزەش سنووردارە‪.‬‬ ‫ئەوە جگە لەوەی كە جێگری سیستم لە‬ ‫دابەشكردنی تواناكانی بەرهەمهێنان بەپێی‬ ‫ناوچەكانی سەنتەری ‪ load‬بەرجەستە‬ ‫‪losses‬كەم‬ ‫دەبێتو بەفیڕۆچوون‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ژێرخانی تۆڕی كارەبا �‪Network in‬‬ ‫‪frastructure‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بەپێی‬ ‫سەرچاوەكانی بەرهەمهێنان تۆڕی كارەبا‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬كە پێشتر تۆڕی ‪132kv‬‬ ‫بەرزرترین جۆری بوو لە گواستنەوەی وزەی‬ ‫كارەبا‪ ،‬پاش دامەزراندنی وێستگەكانی‬ ‫كۆمباینو خورمەڵە‪ ،‬كە ‪out put‬ی‬ ‫بەرهەمەكەیان ‪ 400kv‬بوو بۆ یەكەمجار‬ ‫وێستگەو هێڵی ‪400kv‬دامەزراو وێستگەی‬

‫‪400kv‬ی سەنتەری هەولێر بەتوانای‬ ‫‪ 250mva*4‬دامەزرا كە بەهێڵی‬ ‫‪ 400kv‬بە وێستگەی كۆمباینی هەولێر‬ ‫لەالیەكو بە وێستگەی خورمەڵەی غازی‬ ‫لەالیەكی ترەوە بەستراوەتەوە‪.‬‬ ‫تۆڕی ‪ 132kv‬بەشێوەیەكی گشتی لە‬ ‫دۆخێكی خراپدا نییە‪ ،‬بەاڵم هەندێ ناوچە‬ ‫گرفتی ‪load flow‬و توانای گواستنەوەی‬ ‫هەیە تۆڕی دابەشكردنی ‪ 11kv‬و ‪33‬‬ ‫بەپێی قۆناغەكان كاری باشی لەسەر‬ ‫كراوە بەاڵم هێشتا بارتەقای خواست نیەو‬ ‫قەیرانەكەش كاریگەری ئێجگار خراپی لەسەر‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫لێرە بەدواوە پێویستە كار لەسەر‬ ‫بەهێزكردنی تۆڕی كارەبا بكرێت بەتایبەتی‬ ‫تۆڕی ‪ 400kv‬بەپێی ماستەرپالنی‬ ‫وەزارەت‪ ،‬چونكە توانای گواستنەوە بە‬ ‫تۆڕی ‪ 132kv‬گەیشتۆتە حاڵەتی خنكان‬ ‫بەشێوەیەك كە هەمیشە مەترسی لەسەر‬

‫جێگریو دڵنیایی سیستمەكە دروست‬ ‫دەكاتو بەفیڕۆچوونی وزەش زۆر دەبێت‪.‬‬ ‫هاوكات پێویستە كار لەسەر تەواوكردنی‬ ‫وێستگەكانی ‪ 132kv‬و ‪ 33kv‬بكرێ‬ ‫بەمەبەستی هەڵگرتنی ئەو ترانسفۆرمەرو‬ ‫مۆبایالنەی كە گرفتی گەورەن لەسەر‬ ‫تۆڕەكە‪ ،‬كە بەپێی ناوەكەی خۆی كە �‪mo‬‬ ‫‪bile‬ە واتە جوواڵو‪ ،‬بەاڵم بەشێكی زۆر‬ ‫لەوانە جێگیربوونو بەبەردەوامی هەڕەشەن‬ ‫لەسەر سیستمی كارەبا‪.‬‬ ‫لەئێستادا تۆڕەكانی دابەشكردنی‬ ‫ئەناڵێنێت لە دەست بار زۆر ‪over‬‬ ‫‪ load‬لە هێڵی راستەوخۆی هاوبەشانەوە‬ ‫تا ترانسفۆرمەری ‪ 11kv‬و ترانسفۆرمەری‬ ‫‪33kv‬و تا ‪ 132kv‬كە ئەگەر ئیدارەدانی‬ ‫باشو دڵسۆزانی سیستمەكە نەبوایە‪ ،‬زیانی‬ ‫گەورە بە تۆڕەكە ئەگەیشت لەالیەكو‬ ‫خزمەتگوزاری كارەباش لە دۆخێكی خراپدا‬ ‫ئەبوو لەالیەكی ترەوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪11‬‬

‫شاناز دەبێتە میوانی پاپا لە ڤاتیکان‬ ‫زەمەن‬ ‫لە ماڵەوە خەریكی دروستكردنی بابەتی فۆلكلۆرییە‪،‬‬ ‫بەو شێوەیەش توانیویەتی برەو بە بەرهەمەكانی بدات و‬ ‫بە دیارییەك کە پێشكەشی پاپای دەکات‪ ،‬بەم نزیکانە‬ ‫سەردانی ڤاتیكان دەكات‪.‬‬ ‫هونەرمەندو دیزاینەر شاناز جەمالی ‪ 41‬ساڵ‪،‬‬ ‫دانیشتووی شاری سلێمانییە‪ 13 .‬ساڵ فەرمانبەر بوو لە‬ ‫وەزارەتی پەروەردە‪ ،‬بەاڵم دواتر وازی هێناوەو دەستی‬ ‫بەكاری خۆبەخشی كرد‪.‬‬ ‫شاناز دەیەوێ لەڕێی هونەرەکەیەوە بابەتە فۆلكلۆرییە‬ ‫كوردییەكان بگەیەنێ بە جیهان‪ ،‬تائێستا بەشداری ‪17‬‬ ‫پێشانگای لەناوەوەو دەرەوەی واڵتدا كردووە‪ .‬هەروەها‬ ‫ساڵی ‪ 2015‬پێشانگای لە كۆشكی سپی لە ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكا كردووەتەوە‪ ،‬ئەمساڵیش چەند‬ ‫پارچەیەك لەكارەكانی وەكو دیاری حكومەتی هەرێم‬ ‫براوەتە نێو كۆشكی سپییەوە‪.‬‬ ‫شاناز بۆ “زەمەن” دەڵێت‪“ :‬كولتوور ناسنامەمانە‬ ‫ئەگەر بەرگریی لێنەكەین‪ ،‬ئەوا مانای وایە بەرگری لە‬ ‫خۆشمان ناكەین‪ .‬یەكەم كەس بووم ساڵی ‪ 2015‬بیرۆكەی‬ ‫ئیكسسواری جاجم دروستكردنم هێنایە كوردستان”‪.‬‬ ‫شاناز بۆ خۆی فێری هونەری نەخشاندن و چنین‬ ‫بووە “ئەگەر كەسێك حەزی هەبوو بۆ فێربوون‪ ،‬ئەوا‬ ‫هیچ شتێك مەحاڵ نییە بۆیە دەبێ بەردەوام بیر‬ ‫بكەنەوە”‪ .‬ئەمە رێنمایی شانازە بۆ ئەو کەسانەی‬ ‫دەیانەوێ بیرۆکەو خەیاڵەکانیان بکەنە راستی‪.‬‬

‫لە كوردستانەوە بۆ ڤاتیكان‬ ‫لەماوەی رابردوودا شاناز عەبایەكی‬ ‫دروستكردووە كە هێماو رەمزی هەشت‬ ‫لەو ئاینانەی تێدا نەخشاندووە کە لە‬ ‫شوێنکەوتووان و پەیڕەوانی لە كوردستاندا‬ ‫دەژین‪ .‬ئەوەیش وەك هێمایەك بۆ‬ ‫نیشانەی پێكەوەژیان‪ .‬شاناز‬ ‫عەباكەی پێشکەشکرد بە‬ ‫پاپای ڤاتیكان و بڕیارە‬ ‫لە داهاتوویەكی نزیكدا‬ ‫وەزارەتی‬ ‫لەڕێی‬ ‫ئەوقافەوە بڕواتە‬ ‫واڵتەو‬ ‫ئەو‬ ‫بە د ە ستی‬ ‫خۆ ی ‪،‬‬ ‫عە با كە‬ ‫پێشكە شی‬ ‫پاپا بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت‬ ‫بەم پرۆژەیە‬ ‫د ە ڵێت ‪:‬‬

‫“پڕۆژەی عەبای ئاشتی لە كوردستانەوە‬ ‫بەرەو واڵتی ڤاتیكان‪ ،‬وەك بەرهەمی‬ ‫ژنێكی دەستڕەنگینە‪ ،‬دەمەوێت بە‬ ‫پاپا بڵێم ئێمە كوردین و خاوەنی‬ ‫كەلەپوورو كولتوری خۆمانین‪.‬‬ ‫ژنی كورد خاوەن تواناو هێزی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬ئەویش پشتگیریمان‬ ‫ئامانجی‬ ‫لە‬ ‫بكات‬ ‫سەربەخۆییدا”‪.‬‬ ‫شاناز توانیویەتی‬ ‫لەو رێگەیەوە داهاتی‬ ‫مادی و مەعنەوی‬ ‫بۆ خۆی‬

‫دەستەبەر بكات‪ ،‬بەرهەمەكانی زیاتر دەبرێنە دەرەوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە تابلۆی ناوماڵ كە زیاتر كەسانی بیانی حەزیان‬ ‫لێیە ئەوەش لەڕێی سۆشیال میدیاوە دەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫پێیباشە شوێنێكی بۆ فرۆشتنی بەرهەمەكانی هەبێ کە‬ ‫تائێستا نیەتی‪.‬‬ ‫شاناز دەیەوێ ئەم هونەرە لەگەڵ خەڵکانی تردا‬ ‫بەش بکات “زۆر خەمی ئەوەمە چەند كەسێك فێر‬ ‫بكەم تا ئەم هونەرە ون نەبێ‪ ،‬بەاڵم ئەوەش پێویستی‬ ‫بەپشتگیریكردنە‪ ،‬بۆیە ئەگەر پشتگیریم هەبێ بەڵێن‬ ‫دەدەم لەداهاتوودا كارگەیەكی گەورە دروست بكەم بۆ‬ ‫بابەتە کەلەپووریی و کولتوورییەکان‪ .‬خەڵكێکی زۆر‬ ‫هەیە داوای فێربوونم لێدەكەن‪.‬‬ ‫شاناز لە درامایەکدا‬ ‫لە مانگی رەمەزانی ئەمساڵدا‪ ،‬شاناز لەگەڵ چەندین‬ ‫ئەکتەری تردا بەشداری کرد لە زنجیرە درامای (یوسف‬ ‫ناگەڕێتەوە) کە لە كەناڵی ئاسمانیی سپێدەوە نیشاندرا‪.‬‬ ‫لە دراماکەدا مستەفا ئەحمەد بە رۆڵی یوسف و شاناز بە‬ ‫دایكی یوسف رۆڵیان دەبینی‪.‬‬ ‫بۆ خۆی دەڵێت‪“ :‬كاتێ دەڵێن هونەرمەند یان‬ ‫دیزاینەر‪ ،‬هیوادارە لەوە تێبگەن كە هونەر لەهەموو‬ ‫شتێكدا خۆی ببینێتەوە‪ ،‬كاتێكیش عەشقی كولتوور‬ ‫بێ و پارێزگاری لێبكات‪ ،‬دەبێ لەهەموو بوارەكاندا كار‬ ‫بكات و جێدەستی هەبێ‪ .‬لە درامای یوسف ناگەڕێتەوەدا‬ ‫مەبەستم بوو كولتووری واڵتەكەم نیشان بدەم”‪.‬‬ ‫شاناز دایکی دوو کوڕەو سوپاسی هاوسەرەکەی‬ ‫دەکات کە بۆ سەرکەوتنی کارەکانی‪ ،‬هەمیشە‬ ‫پشتیوانییەتی‪.‬‬

‫دانی‬

‫سەر‬ ‫خۆش‬ ‫نە‬

‫ئەتەکێتی‬ ‫سەردانیکردنی نەخۆش‬ ‫لە کۆمەڵگایەکەوە بۆ کۆمەڵگایەکی‬ ‫دیکە دەگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم باشترە نەخۆش پاش‬ ‫مانەوەی سێ رۆژ لە نەخۆشخانە سەردانی بکرێ‪.‬‬ ‫هونەری ئەتەکیەتی سەردانیکردنی نەخۆش‪ ،‬دەبێتە‬ ‫مامەڵەیەکی جوان و بەرز بۆ کەسەکە و باشتربوونی‬ ‫دۆخی تەندروستی نەخۆشیش‪.‬‬ ‫وەک دەزانرێت ساڵ بە ساڵ گۆڕانی زیاتر و شێوازی‬ ‫مامەڵەکردنی نوێ دێتەکایەوەو مرۆڤ هەمیشە هەوڵ‬ ‫دەدات نوێتر دەرکەوێت‪ ،‬تاوەکو الی دەوروبەرەکەی بە‬ ‫کەسێکی جیاوازتر تەماشا بکرێت‪.‬‬ ‫خاتوو نادین زاهر شارەزا لەبواری هونەری‬ ‫ئەتەکێتی سەردانی کردنی نەخۆش‪ ،‬چەند رێنماییەک‬ ‫بۆ سەردانیکردنان دەخاتە روو و لەوانە‪:‬‬ ‫چ کاتێک بۆ سەردانیکردنی نەخۆش گونجاوە؟‬ ‫ دەبێت نەخۆش پاش مانەوەی سێ رۆژ لە‬‫نەخۆشخانە‪ ،‬ئنجا سەردانی بکرێ لەکاتێکی گونجاودا‬ ‫کە الی قەرەباڵخ نەبێت‪.‬‬ ‫ دەتوانیت پێشتر پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ‬‫کەسە نزیکەکانی نەخۆشەکە ئەنجامبدەیت بۆ دڵنیابوون‬ ‫لە دۆخی تەندروستی‪ ،‬پاشان لێیان بپرسیت کە لە چ‬ ‫کاتێکدا بۆیان گونجاوە تاوەکو سەردانیان بکەیت‪.‬‬ ‫ ئەگەر خانمێک منداڵی بوو‪ ،‬دەتوانیت جارێکی‬‫دیکە سەردانی بکەیتەوە بەاڵم بۆ نەخۆشانە نا بەڵکو‬ ‫بۆ ماڵیان‪.‬‬ ‫لە ژووری نەخۆشدا چی بکەیت؟‬ ‫ پێویستە لە ‪ 15‬خولەک الی نەخۆش بمێنیتەوە‪.‬‬‫ دەبێت چەپکێ گوڵی سروشتی رەنگاورەنگ لەگەڵ‬‫خۆت ببەیت تاوەکو بۆنی ژوورەکە خۆش بکات و هەوا‬ ‫پاك کاتەوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی دەروونی نەخۆشەکە‬ ‫ئارام دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ دەبێت ئاگاداری شێوازی ئاخاوتنت بیت لەگەڵ‬‫نەخۆشدا‪ ،‬زۆر پرسیاری جۆری نەخۆشییەکی لێ‬ ‫نەکەیت یاخود ناوی ئەو کەسانە مەڵێ کە توشبووی‬ ‫ئەو نەخۆشییەن‪ ،‬ئامۆژگاریشی مەکە‪.‬‬ ‫ کاتێک پزیشك یاخود پەرستار دێنە ناو ژوری‬‫نەخۆشەوە تۆ بچۆەرە دەرەوە‪ ،‬تاوەکو بتوانن ئەرکی‬ ‫خۆیان بە جوانی جێبەجێ بکەن و نەخۆشەکەش شەرم‬ ‫نەکات‪.‬‬ ‫ دەتوانیت پێش ئەوەی سەردانی بکەیت‪ ،‬لە‬‫خێزانەکەی بپرسە بزانە هیچیان پێویست نیە تا بۆیان‬ ‫ببەیت‪.‬‬ ‫ رێگە پێنەدراوە منداڵی شیردەر ببەیتە‬‫نەخۆشخانە‪ ،‬ئەگەر تەمەنیان لەسەروو هەشت سااڵنەوە‬ ‫بوو‪ ،‬دەتوانیت بە رەزامەندی نەخۆشەکە لەگەڵ خۆو‬ ‫بیبەیتە ژورەوە‪.‬‬

‫هەشتا ساڵە‬ ‫نەچووەتە الی پزیشک‬ ‫هەژار رەشید ‪ -‬کۆیە‬ ‫سبەی‬

‫هەودا ئەوكارەی حەزی‬ ‫لێی بوو پێیگەیشت‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫هەودا ئەحمەد‪ ،‬ماوەی بیست ساڵە كاری راگەیاندن دەكات‪ ،‬ئەو بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئەگەر كاری راگەیاندنم نەكردایە ئەوە هەوڵم دەدا هەر كاری‬ ‫راگەیاندن بكەم‪ ،‬چونكە خۆم دەزانم چەند حەزم لە كاری راگەیاندنە”‪.‬‬ ‫هەودا یەكەم دەركەوتنی وەك پێشكەشكاری بەرنامەی مندااڵن لەسەر‬ ‫شاشەی تیڤی دەردەكەوێت‪ ،‬چەندین بەرنامەی سیاسیو كلتوری فێركاریو‬ ‫هونەری پێشكەش كردو ئێستاش هەموو ئێوارەیەك لە كەناڵی ‪nrt2‬‬ ‫درێژە بەبەرنامەكانی دەدات‪.‬‬ ‫هەودا شانازی بە خۆی و كارەكەیەوە دەكات و زۆر دڵی بەوە خۆشە‪،‬‬ ‫هەمیشە دەڵێت‪“ :‬بینەرەكانم‪ ،‬لەگەڵ خۆمدا گەورەبوون لە داهاتووشدا‬ ‫دەبێت لەگەڵ خۆمدا پیر ببن”‪.‬‬ ‫هەودا مەرجی سەركەوتنی خۆی لە كارەكەیدا بۆ باگراوندێكی‬ ‫رۆشنیری دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئەو بڕوای وایە بێژەری سەركەوتوو دەبێت خاوەنی‬ ‫تایبەتمەندی خۆی بێت بەتایبەت لە بواری رۆشنبیریدا تایبەتمەندبێت‪.‬‬ ‫ئەو بەجۆشو خرۆشەوە پێشكەشكاری دەكات‪ ،‬هێندە دڵخۆشە‬ ‫بەكارەكەی بڕوای بەهیچ كارێكی دیكە نییە بەدەر لەكاری راگەیاندن و‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ئەگەر راگەیاندكار نەبومایە ئەوا هیچی دیكەم نەدەكرد هەوڵمدەدا‬ ‫ببمە راگەیاندنكار بەتایبەت وەك پێشكەشكار لەسەر شاشە دەردەكەوتم”‪.‬‬ ‫ئەوەش ناشارێتەوە راگەیاندن بەشێكی سەرەكیی بووە لەژیانی‪ ،‬هەودا‬ ‫بەبێ راگەیاندن ناتوانێ بژی‪ ،‬تێكەڵی خوێنو خولیاو حەزو ئاواتەكانی بووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ پێشكەشكاریدا خۆشیو ئارەزووەكانی هاتۆتەدی‪ ،‬خەونی ئەو لە ژیانیدا‬ ‫بۆ راگەیاندن بووەو پێیگەیشتووە‪.‬‬

‫حاجی حەسەن تەیفور‪ ،‬ئێستا تەمەنی هەشتا ساڵە و هێشتا بە گڕوتینی‬ ‫گەنجێکەوە لە کێڵگەیدا خەریکی کاری کوشتوکاڵییە‪ .‬ئەم پیاوە تائێستا بۆ‬ ‫چارەسەری نەخۆشیی‪ ،‬نەچووەتە الی پزیشک‪ .‬بۆ خۆی هۆکاری مانەوەی بە‬ ‫تەندروستییەکی باشەوە‪ ،‬دەگەڕێنێتەوە بۆ خواردنە کوردەوارییەکان‪.‬‬ ‫حاجی حەسەن‪ ،‬بە گەنجیی لە دروستکردنی بەنداوی دوکاندا کرێکاری‬ ‫کردووە و ئێستاش بەم تەمەنەوە‪ ،‬بێ ماندوو بوون کاری ئاژەڵداریی و‬ ‫جوتیاریی دەکات‪ ،‬ئەم پێرەمێردە دانیشتووی گوندی کێلەزیندانی سەر بە‬ ‫قەزای کۆیەیە‪ .‬خۆی دەڵێت‪ :‬تەندروستیم باشە و تائێستا سەردانی پزیشکم‬ ‫نەکردووە‪.‬‬ ‫بەهۆی کارکردنی لە دروستكردنی بەنداوی دوكاندا‪ ،‬حاجی حەسەن‬ ‫زمانەكانی عەرەبی و كەمێكیش فەرەنسی فێربووە‪ .‬ئەم پیرەمێردە هێشتا‬ ‫خۆی بە گەنج دەزانێ و رۆژانە وەرزش دەکات و چەندین سەعات بە پێ‬ ‫دەڕوات “ هەرچەندە تەمەنم هەڵکشاوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی بەردەوام خواردنە‬ ‫كوردەوارییەكان دەخۆم‪ ،‬تەندروستیم جێگیرە”‪.‬‬ ‫حاجی حەسەن بە غەمێکەوە باسی لەو ڕۆژگارە دەکرد کە لە دروستكردنی‬ ‫هەزاران دۆنم زەوی ناوچەکەی پاراو كردووە و کاری‬ ‫بەنداوی دوكاندا كە‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا زەوییە كشتوكاڵییەکەی‪،‬‬ ‫هیج سەرچاوەیەکی ئاوی تێدا نییە‪ .‬ئەم‬ ‫پیاوە ئێستا لە خانووە گچکە و سادەکەی‬ ‫گوندەکەیاندا‪ ،‬لەتەک هاوسەرەکەیدا‪،‬‬ ‫ژیانێکی سادەوساکار دەژین و لەکاروباری‬ ‫نێوماڵیشدا‪ ،‬هاوکاری هاوسەرەکەی‬ ‫دەکات‪ ،‬زۆر جاریش هەر لە ماڵەکەی‬ ‫خۆیدا بە دەنگە خۆشەکەی گۆرانیی‬ ‫بۆ دۆست و میوانەکانی دەڵێت‬ ‫و هەمووان گەواهیدەری‬ ‫دەنگە خۆشەکەی حاجی‬ ‫حەسەنن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سیاسەت‬ ‫وپەیوەندی بە سەرکردەکانی‬ ‫کوردەوە‪ ،‬حاجی حەسەن بۆ زەمەن‬ ‫دەڵێت‪ :‬زۆر جار کاک نەوشیروان‬ ‫مستەفام بینیووە و قسەم لەگەڵدا‬ ‫كردووە‪ ،‬بەڕاستی كەسێكی پاك و‬ ‫راستگۆ و بە ئەزموون بوو‪ ،‬زۆر جار‬ ‫ئامۆژگاری ئێمەی دەكرد‪ .‬بەڕاستی‬ ‫هیچ سەركردەیەك ناتوانێ وەكو‬ ‫ئەو سادەبێ‪”.‬‬

‫رێگاى سهركهوتن‬ ‫نووسینی‪ :‬دۆناڵد ترەمپ‬ ‫*ژیانتان بهفیڕۆ مهدهن‬ ‫من شهیداى كارى مامهڵهى موڵك و ماڵ‬ ‫سهوداو فرۆشتن‪ ،‬ئامادهكردنى پرۆژه بااڵكان‬ ‫و پراكتیزهكردنى بهرنامهى فێركاریم‪ .‬كێ‬ ‫حهز ناكات بهم چهشنه بێ؟ من بههۆى‬ ‫كارهكهمهوه‪ ،‬بهكهسانى زۆر سهرنجڕاكێش‬ ‫و لێهاتووهوه گرێدراوم‪ ،‬لهبهرئهوهى عاشقى‬ ‫كارهكهمم سهرسهختانهش ههوڵ دهدهم به‬ ‫باشترین شێواز به ئهنجامیان دهگهیهنم‪،‬‬ ‫چونكه حهزو خولیایهكى توندوتۆڵم بۆ‬ ‫كارهكهم ههیه‪ ،‬بوومهته سهرمهشقى كار‪.‬‬ ‫ئهم ئینتیمایه بۆ كارهكهم بۆ سهرجهم‬ ‫كهسانى دهوروبهرم گوێزراوهتهوهو بۆته‬ ‫مایهى هاندانیان تا ئهوپهڕى ههوڵهكانی‬ ‫خۆیان بخهنهگهڕ‪.‬‬ ‫‪Luc. D.Aba‬‬‫(دی‪.‬ئهبادى‬ ‫‪ )die‬و (لیس هیویت ‪)Les Hewitt‬‬ ‫و (ئهندرۆ هیویت) له پهرتوكى (هێزى‬ ‫تهركیز بۆ خوێندكارانى زانكۆ ‪The‬‬ ‫‪power of Focus for College‬‬ ‫‪ )Students‬نوسیویانه‪ :‬لهنێوان مناڵى‬ ‫و دونیاى راستهقینهدا یهكێك لهم دوو‬ ‫پێشهاته روودهدهن‪“ :‬تۆ شوێنی خهونهكانى‬ ‫دایكوباوكت یا دراوسێیهكت یا كهسێكیتر‬ ‫دهكهویت‪ ،‬یاخود سهرقاڵى بهدهستهێنانى‬ ‫داهات و پێگهیهكی پهیوهست بهپیشهیهكى‬ ‫تایبهت دهبیت‪ .‬ئهو كهسانهی ئهم ڕێوشوێنه‬ ‫دهگرنهبهر‪ ،‬حهزو خولیاى راستهقینهیان‬ ‫له تاقچهیهكدا جێدههێڵن تا تۆزى لهسهر‬ ‫بنیشێ‪ ،‬سهرهنجام دهبنه بهشێك لهو‬ ‫(‪)%70‬یهى خهڵك كه كارهكانی خۆیان‬ ‫خۆش ناوێ‪”...‬‬ ‫(حهزوخولیا) بنهمایهكى گرنگه لهپێناو‬ ‫بهدهستهێنانى ههر جۆره سهركهوتنێكی‬ ‫درێژخایهندا‪ .‬من ئهم كارهم تاقیكردۆتهوه‪،‬‬ ‫ئهگهر حهزو خولیات نهبێ‪ ،‬ههر كارێك‬ ‫ئهنجام بدهى ئهوا سهرهنجام دووچارى‬ ‫شكست دهبێتهوه‪ ،‬یاخود له باشترین دۆخدا‬ ‫ئاستێكى مامناوهندى دهبێ‪.‬‬ ‫ئایا دهتهوێ ژیانتان یان بهشێكى‬ ‫گرنگى ژیانتان بهو چهشنه بهسهرببهی؟‪.‬‬ ‫لهپێناو ئهوهى بتوانی خۆت بهتهواوى‬ ‫بخهیته خزمهت كارهكهت و سهركهوتن‬ ‫دهستهبهر بكهی‪ ،‬پێویسته كارو پیشهكهى‬ ‫خۆت خۆشبوێ‪.‬‬ ‫*حهزوخولیا‪...‬‬ ‫مرۆڤ بهرهوپێشهوه دهبات‬ ‫(حهزوخولیا) هاندهره‪ ،‬مرۆڤه خاوهن‬ ‫خولیاكان دهست له ههوڵدان ناكێشنهوه‪.‬‬ ‫چێژو سهلیقهیان دهبێتهمایهى لهناوبردنى‬ ‫ترس‪ .‬ئهم مرۆڤانه لهههر كوێیهك شهیداى‬ ‫كارێ ببن ئهوا ئهنجامى دهدهن‪ ،‬نایانهوێ‬ ‫واز له ههنگاونان بهێنن و رابوهستن‪ .‬ئهو‬ ‫مرۆڤانه رێوشوێنى داهێنهرانه لهپێناو‬ ‫زاڵبوون بهسهر ئهو لهمپهرانهدا دهدۆزنهوه‬ ‫كه رهنگه لهههر ساتێكدا ببێتهمایهى‬ ‫حهزوخولیاى‬ ‫كهسانیتر‪.‬‬ ‫وهستانى‬ ‫ئهو مرۆڤانه‪ ،‬هێزوبڕستى جوڵهیهكى‬ ‫نابهرجهسته بهاڵم پتهو دهخوڵقێنن كه‬ ‫ههستێكى نهبهزییان پێدهبهخشێ‪.‬‬ ‫من زۆر كهسم ناسیوه (یاخود دهیانناسم)‬ ‫كه ئایدیاى زۆر بااڵیان ههبووه (یاخود‬ ‫ههیانه)‪ ،‬بهاڵم نهیانتوانیوه پراكتیزهى‬ ‫بكهن‪ ،‬چونكه لهگهڵ ههموو بابهتهكاندا به‬ ‫ههڵوێستێكى الوازهوه مامهڵهیان لهتهكدا‬ ‫كردووه‪ .‬ئهوان پێیانوابووه بیرۆكهكان‬ ‫خۆڕسكانه دهبنه پراكتیك‪ ،‬یاخود ههر‬ ‫بوونى (بیرۆكه) بهسه‪.‬‬ ‫لهههمانكاتدا مۆڵهتم بده تا‬ ‫بابهتێكت بۆ بگێڕمهوه‪ :‬ئهمه بهس نییهو‬ ‫هیچ كاتێكیش تهواو نییه‪ .‬تۆ دهبێ‬ ‫بیرۆكهكهى خۆت پراكتیزه بكهی‪ ،‬ئهگهر‬ ‫حهزوخولیات نییه‪ ،‬ئهوا بیرۆكه بهرزهكانت‬ ‫تهنها لهسهر مێزهكهتان یان لهنێو‬ ‫نوسینهكانتدا دهمێننهوهو به هیچ كوێ‬ ‫ناگهن‪( .‬حهزوخولیا) بهشێوهیهكى گشتى‬ ‫دهبێتهمایهى جیاكردنهوهى ڕێى سهركهوتن‬ ‫و شكست‪.‬‬ ‫وهرگێڕانی‪ :‬د‪.‬كارزان محهمهد‬ ‫سهرچاوه‪ :‬دونالد‪ .‬جی‪ .‬ترامپ‪ 101 :‬راه‬ ‫موفقیت‪ ،‬انتشارات سیته‪ ،‬ص(‪)11-9‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫پیاوێک نیشتەجێی تەالری بێدەنگی‬

‫پشکۆ نەجمەدین‪ :‬خۆشەویستێکم هەبوو جێم هێشت‬ ‫زەمەن‬

‫* ڕۆژێک لە ڕۆژان گەنج بوویت‪ ،‬لە پشتی‬ ‫گوندەکەتانەوە لە عەبابەیلێ بە شاخی شنروێدا بۆ‬ ‫پێشمەرگایەتی هەڵگەڕایت و شارت بەجێهێشت‪،‬‬ ‫ئێستا ئەگەر بگەڕێیتەوە هەمان سەردەم و تەمەن‪،‬‬ ‫دیسانەوە هەمان کار دەکەیت؟‬ ‫بە تەمەنی ئێستاوە و لە زەمەنی ئێستادا‪ ،‬گەر بە‬ ‫هەمان ئەقڵ و بێئەزموونیی ئەوێ ڕۆژێ‪ ،‬ڕەوڕەوەی‬ ‫زەمەن چلویەک ساڵ بۆ دواوە بگەڕێتەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫هەر ئەوە دەکەم کە کردم! ئەوە ڕۆژگاری جەوانی‬ ‫و هەرزەکاریی سیاسی و جۆشخواردنی گڕ و کڵپەی‬ ‫شۆڕشگێڕیی پڕ کەفوکوڵ و نائەقاڵنیی تێگەیشتن‬ ‫لە شۆڕش و سیاسەت بوو‪ .‬ئەوە زەمان و ڕۆژگارێک‬ ‫بوو‪ ،‬کە هێندەی ئیحساساتی سیاسی و گەڕان‬ ‫لەدووی خەیاڵی ئازادی دەیبزواندین‪ ،‬هیچ لۆژیک و‬ ‫تێگەیشتنیک بۆ سیاسەت و خەباتی چەکداری لە کن‬ ‫من و زۆرینەی گەنجەکان‪ ،‬ئامادەیی نەبوو‪.‬‬ ‫ئەگەر بە تێگەیشتن و ئەزموونی ئێستامەوە‬ ‫بۆ فیکر و فەلسەفە‪ ،‬خەبات و ئازادی‪ ،‬کۆمەڵو‬ ‫پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬سیاسەت و‬ ‫سیاسەتبازی‪ ،‬بۆ ئەو ڕۆژگارە بگەڕێمەوە و ناچاریش‬ ‫بە هەڵویستوەرگرتن و هەڵویستی “شۆڕشگێری”‬ ‫نواندن بکرێم‪ ،‬دیسان ئەوە ناکەم و ڕێباز و ڕێگایەکی‬ ‫دیکە هەڵدەبژێرم‪ .‬ئەوە ڕۆژگارێک بوو کە ئەقڵی‬ ‫ئێمە توانای تەفسیر و تێگەیشتنی ژیان و شۆڕشی‬ ‫نەبوو‪ ...‬نا ئەوە ئەقڵ نەبوو کە ئێمەی دەبزوواند و‬ ‫ڕێگای شاخی پێ دەگرتینە بەر و بەرەو قوواڵییی‬

‫کارەساتەکانی دەبردین!‬ ‫ئەوە زەمان و زەمینەیەکی کۆمەاڵیەتیی و‬ ‫فەرهەنگیی بوو‪ ،‬کە ئەقڵ و تێگەیشتنمان لەوە زیاتر‬ ‫بڕی نەدەکرد و واوەتر نەدەچوو‪.‬‬ ‫* کاتێ چوویتە شاخ‪ ،‬جگە لە دایک و شارو‬ ‫یادگارییەکان‪ ،‬چ شتێکی گرنگت لە دوای خۆت‬ ‫جێهێشت‪ ...‬ئایا خۆشەویستێکت هەبوو؟‬ ‫خۆشەویستێکم هەبوو و جێم هێشت! منو‬ ‫خۆشەویستییەکانمان؛‬ ‫هەموو‬ ‫منئاساکان‪،‬‬ ‫خۆشەویستیی دایک‪ ،‬باوک‪ ،‬شار و هەموو ئازیزەکانمان‬ ‫بە خۆشەویستیی واڵت و خەڵک گۆڕییەوە و ئەمانەی‬ ‫دواییشیان هەرگیز بەرهەمێکی جوانیان پێ نەداین و‬ ‫لە مێرگی ئەو خۆشەویستییەدا‪ ،‬گوڵێک نەپشکووت!‬ ‫* لەگەڵ تاقم و تفەنگەکەتدا‪ ،‬هەمیشە‬ ‫کەشکۆڵەکەت پڕ بووە لە کتێب‪ ،‬لە شۆڕشدا کتێب‬ ‫چ ورەیەکی دەدایتێ؟‬

‫دەمە‬ ‫گوندەکە وئێوار‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ی خۆ ک‪،‬‬ ‫چیای‬ ‫یان‬ ‫گە‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫ێ‬ ‫تا دەگ شنروێدا ەوە ( ع ک‬ ‫ە‬ ‫لە‬ ‫ئاوڕ ب اتە لوتکە هەڵدەگەڕ بابەیل‬ ‫ێ‬ ‫)‬ ‫ب‬ ‫ی چی ێ‬ ‫گڵ ۆ‬ ‫ە‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ناو‬ ‫شار‬ ‫کات ۆپەکانی ه دەداتەوە کە‪ .‬ئیتر ل ەستێ‬ ‫خۆ ەی خۆی ەڵەبجە‪ ،‬و لە دو ەوێوە‬ ‫باو یدا ماڵئاوا دەدرەوش وەک هزر ورەوە‬ ‫بە ەش بۆ تف یی لە شار ێنەوە‪ ،‬لە ی ئەو‬ ‫دە اڵم ڕۆژێک ەنگ و ش و دایکی د دڵی‬ ‫بێ خوازێت “ هەر لەناو ۆڕش دەکا ەکاتو‬ ‫پێ ت‪ ،‬بۆ ئە هەموو دون شۆڕشدا‪ ،‬تەوە‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫خە ەپەتییەکا وەی لەپێ ا جوتێک ئاوات‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ێ‬ ‫ئەو‪ ،‬بکات” اڵو‬ ‫لە کبوو‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫خر‬ ‫وەک بێدەنگییە زین‪ ،‬ئەو ەنێو‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ڕوونا کی شا گەنجە ردا‬ ‫ع‬ ‫دەن‬ ‫اسرێتەوە‪ .‬کبیرو نو یرانەدا ئێستا‬ ‫د‬ ‫وسەرێکی ەژیو‬ ‫دیار‬

‫کتێب لە چیا و ئەشکەوت و‬ ‫بنبەرداندا‪ ،‬هاوڕێ و هاندەری من‬ ‫بوو‪ .‬کتێب ماشێنی خولقاندنی‬ ‫خەیاڵ و فەنتازیای سەرکەوتن‬ ‫بوو‪ ...‬کتێب ساباتێک بوو تا خونچە‬ ‫نەپشکووتووەکانی نووسین و خەیاڵە جوانەکانی‬ ‫شیعر لە وەیشوومەی زەمەن بپارێزێت!‬ ‫لە دوو ساڵ و نیو زیندانی چیادا‪ ،‬ئەگەر کتێب‬ ‫نەبان‪ ،‬گیانم دەر نەدەبرد‪.‬‬ ‫* لەنێوان مەنفا و نیشتماندا ئۆقرەت نییە‪ ،‬بە‬ ‫نیازی تاکەی لەو نێوانەدا بێیت و بچیت؟‬ ‫ڕەنگە تا دوا ساتەکانی ژیان‪ ،‬دیاریش نییە لە‬ ‫کامالدا دەکەومە ئاویلکە و بۆ دواجار چاو لێک‬ ‫دەنێم و هەم مەنفا و هەم نیشتمان‪ ،‬کە هیچکامیان‬ ‫بۆ من نەبوونە نیشتمان‪ ،‬جێ دەهێڵم‪ .‬ئێمە ئەو‬ ‫نەوە مەنفاکراوەین‪ ،‬کە لەسەر پردی نێوان مەنفاو‬

‫نیشتمان “کە ئەمیش هەر مەنفایە” بۆ ئەبەد‬ ‫هەڵواسراوین!‬ ‫* کاتی نەخۆشییەکەت لە مردن نزیک بوویتەوە‬ ‫و دووبارە شانسی ژیانت بۆ گەرایەوە‪ ،‬ئایا ئەمە وای‬ ‫کرد گۆرانکارییەک بەسەر فکر و دونیابینی تۆدا بێت‬ ‫بەرامبەر بە ژیان؟‬ ‫من ئەودیوی ژیانم بە هزرین و خەیاڵی خۆم‬ ‫دیت‪ .‬ساتێ قەدەر بۆ واقیعی ژیانی گێڕامەوە‪،‬‬ ‫ئیدی تیگەیشتم کە ژیان ڕەوڕەوەی تەمەنە و لە‬ ‫هەر ساتێکدا‪ ،‬دەشێ لە بزووتن بکەوێت‪ ...‬ئیدی‬ ‫تێگەیشتنی نوێی من بۆ ژیانێکی پاش نیمچەمەرگ‪،‬‬ ‫ئەوەیە کە هەوڵ بدەیت لەززەت لە هەموو چرکەکانی‬

‫ژیان ببەیت و هەمیشەش لە کرۆکی ڕەشبینی و‬ ‫نامۆییشدا‪ ،‬دەبێ دڵگەش و دەمبەخەندە بیت‪...‬‬ ‫هەوڵ بدەیت گیاکەڵەی ئیدۆلۆگییە مرۆڤکوژەکان‪،‬‬ ‫لە ڕێشەوە هەڵبکەنیت و لە سەختترین دۆخە‬ ‫سەختەکانی ژیاندا‪ ،‬هیواکان بژێنیتەوە و لە‬ ‫پریاسکەی خەیاڵیان بپێچیت‪ ،‬ئەمیش تەنیا لە‬ ‫بەهەشتەکانی خوێندنەوە و نووسیندا‪ ،‬جێبەجێ‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫* لە مارکسییەکی گیان لەسەر دەستەوە‪،‬‬ ‫بۆ نێو دنیای عیرفان و مەوالنا‪ ،‬چ ناوێک لەمە‬ ‫دەنێیت؟‬ ‫ژیان هێند ئاڵۆزو تێکچڕژاوە‪ ،‬هیچ‬ ‫ئیدۆلۆگییەکی تایبەت‪ ،‬وەاڵمی پرس و کێشەکانی‬ ‫پێ نادرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەدەبی عیرفانی و فەلسەفەکانی تەسەووف بۆ‬ ‫تێگەیشتن لە؛ دونیا‪ ،‬کەون‪ ،‬ژیان و مردن‪ ،‬عیشق‬ ‫و خۆشەویستی بە هەردوو دیوەکەیاندا‪ ،‬دەبنە‬ ‫خەزنەیەکی فیکری و ئەدەبی بۆ تێکەیشتن لە خود‬ ‫و ئەوی دی‪ ،‬ئەوی دی بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە‪.‬‬ ‫ئەدەبی عیرفان‪ ،‬زەریایەکە کە شەپۆلەکانی‬ ‫خەیاڵ و جوانیی‪ ،‬لەوێدا چەپۆکانیانە!‬ ‫* کەسێک کەلە نزیکەوە بتناسێت هەست بە‬ ‫بوونی بێدەنگی و ئارامییەکی قووڵ دەکات لە تۆدا‪،‬‬ ‫پێمان بڵێ چۆن گەیشتوویت بەم پلە لە هێمنی؟‬ ‫تۆوی بێدەنگی و هێمنی‪ ،‬لە مێردمنداڵییەوە‬ ‫لە ڕووحی مندا‪ ،‬ڕواوەو چەکەرەی کردووە‪.‬‬ ‫من هەر لە گەنجییەتیشدا‪ ،‬پێچەوانەی هاوڕێ و‬ ‫هاوتەمەنەکانم‪ ،‬کەسێکی بزێو و السار نەبووم‪ .‬من‬ ‫هەمیشە و ئێستاش‪ ،‬هێندەی بیر دەکمەوە‪ ،‬هێندە‬ ‫قسان ناکەم‪ ،‬هێندەی لەخۆم ڕادەمێنم‪ ،‬کەمتر‬ ‫ئەوی دیکە وەبەر نیگای تێڕوانین دەدەم‪.‬‬ ‫قووڵیی بیرکردنەوە‪ ،‬هەمیشە وای کردووە‬ ‫کە بە خۆم و بە ئەوی دیکەش نامۆ بم و ماڵی‬ ‫ئەم تێهزرینەی منیش بۆ ژیان و پەیوەندییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانی‪ ،‬تەنیا تەالرە جوانەکەی‬ ‫بێدەنگییە!‬

‫حەسەن زیرەک‪ ..‬کەم ژیا بەاڵم زۆری پێشکەشکرد‬ ‫زەمەن‬

‫هــەورامان مـحـەمــەد‬

‫هـــەرەوەزیی وەزارەتەکان‬ ‫‪+‬وەزارەتی پەروەردە‪ ..‬ئاگاداری هاواڵتیان‬ ‫دەکات‪ ،‬کە ڕێوشوێنی توند‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫ڕاوکردنی ماسی بگرنەبەر‪.‬‬ ‫هەتیو‪ ..‬ئاخر قسەیە بکە ڕێی تێبچێ!‬‫‪ +‬بۆ ناکا پێو ڕاست نەبێ؟‬ ‫ ئــاخر پەروەردە هەقی چییە بە ڕاوکردنی‬‫ماسییەوە؟‬ ‫‪ +‬بــێ عە قڵ مەبە‪ ..‬ئەم هەرێمەی ئێمە‪،‬‬ ‫وەک ئاوایی کۆنی خۆمانی لێهاتوە‪.‬‬ ‫ ئـــادەی وەاڵ خۆ لەبیرم نەماوە‪ ،‬یەعنــی‬‫چۆن؟‬ ‫‪+‬جـــاران لە ئـــــاوایی خەڵک جگە لەوەی‬ ‫ئـــیشوکاری خۆی ئەکرد‪ ،‬لەهەمان کاتیشدا‬ ‫هاوکاری ئیشوکاری یەکتریان ئەکرد!‬ ‫ باشە باش‪ ..‬تۆ واز لەوە بێنە‪ ،‬کاکە ئــاخر‬‫عەقڵ ڕێ نایا وەزارەتی پەروەردە هەقی‬ ‫بەسەر ڕاوە ماسیەوە هەبێت؟‬ ‫‪ +‬ئــــەی باشە وەزارەتی ئەوقاف هەقی‬ ‫چییە هاواڵتیان لە سەعاتی زیرەکی ئـــــــــاو‬ ‫ئاگادار بکاتەوە؟‬ ‫ ئــــەمە لە کــــــوێ؟‬‫لە زاخـــــــــۆی دەالل‪.‬‬ ‫‪ +‬وەاڵ خۆ بەمشێوەیە بێت‪ ،‬هەقە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانیش دوای عەسر خەریکی غەرامە و‬ ‫سەرپێچی کاری هاتوچـــــــــۆ بن‪.‬‬ ‫خــــــــوا پەنامان بات‪.‬‬ ‫ بەخوا ئەوەنە فیعلی قۆڕمان کردووە‪،‬‬‫هەست ئەکەم ئەویش پشــــتی تێکردبین و‬ ‫چیتر خۆیمان لێنەکا بە ساحێب‪.‬‬ ‫دەمت شــــــــکێ قەلە ڕەشـــە‪.‬‬ ‫‪ +‬وەاڵ حاڵت جوانە‪ ،‬بڕۆ بە چواردەوری‬ ‫دروشمەکانی هەڵبژاردنا تا هیالک ئەبی‬ ‫بۆخۆو بیخولێنەرەوە‪.‬‬

‫چلوحەوت ساڵ لەمەوبەر و لە ڕۆژی‬ ‫‪ 1972/6/26‬دا‪ ،‬هونەری کوردی یەکێک لە دەنگە‬ ‫ڕەسەنەکانی خۆی لە دەست دا‪ .‬دەنگێک کە لە‬ ‫یەکەم ساتی بیستنییەوە تائێستا‪ ،‬لە گوێی نەوە‬ ‫لە دوای نەوەدا تازە دەبێتەوە و چێژی دەداتەوە‪،‬‬ ‫دەنگێک کە بەردەوام لێکۆڵیارە هونەرییەکان لێی‬ ‫دەکۆڵنەوە و هێشتاش لە کەناردان و نەگەیشتوونەتە‬ ‫قواڵیی‪ .‬دەنگێک کە وەکو خەزنەیەکی دەوڵەمەند‬ ‫بە میرات ماوەتەوە و بەشی ئێستا و داهاتووش‬ ‫دەکات‪ ،‬حەسەن زیرەک چلوشەش ساڵ ژیا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژیانێکی پڕ لە بەرهەم‪ ،‬کە هەندێک سەرچاوە‬ ‫ئاشکرای دەکەن لەماوەی ژیانە پڕ لە چەرمەسەری‬ ‫و ئاوارەیی و زیندانییەکانیدا‪ ،‬نزیکەی ‪ 105‬کاسێتی‬ ‫لە تۆمارگاکاندا هەیە‪.‬‬ ‫مامۆستا عادل محەمەد کەریم‪ ،‬بیرمان دەخاتەوە‬ ‫کە حەسەن زیرەك بە نەخوێندەواری ئەم هەموو‬ ‫بەخششەی پێشكەش بە ڕەوتی هونەری گۆرانیی‬ ‫و موزیکی كوردی كردووە‪ .‬جێی خۆیەتی بپرسین‬ ‫ئەگەر حەسەن زیرەك خوێندەوار بوایە و هەلی‬ ‫خوێندنی لە ناوەندە هونەرییەكان بۆ بڕەخسایە‪،‬‬ ‫هەروەها ئەگەر كوردیش نەبوایە و هونەرمەندێكی‬ ‫نەتەوەیەك بوایە كە پێگە و قەوارەی سیاسیی‬ ‫تۆكمە و ئااڵ و سەربەخۆییان هەبوایە‪ ،‬دەبوو چیی‬ ‫لێ دەربچوایە؟ هونەرمەند سەاڵح ڕەووفیش باس‬ ‫لەوە دەکات ئەو هونەرمەندە دەنگبێژانەی وەک و‬ ‫حەسەن زیرەک و هاوتاکانی‪ ،‬ئەشێ میللەتی کورد‬ ‫هەردەم شانازییان پێوە بکات “چونکە هەرئەوانن‬

‫تائێستاش بونەتە مایەی مانەوی ئەو کەلتورە‬ ‫گەورەیەی میللەتەکەمان” بە بۆچوونی مامۆستا‬ ‫سەاڵح‪ ،‬تائێستا کەم هونەرمەندی موزیکزان‬ ‫هەیە توانیبێتی لەگەڵ ئەو ئاوازە ڕەسەنانەی‬ ‫میللەتەکەماندا کارێکی گونجاوبکات‪ ،‬بۆ زیاتر‬ ‫پاراستنیان یان فراوانکردنیان‪.‬‬ ‫مامۆستا عادل وای بۆ دەچێ ئێمەی كورد‬ ‫هاوشێوهی عەرەبەكان چۆن شانازی بە ئوم‬ ‫كەلسوم و محەمەد عەبدول وەهاب و عهبدولحهلیم‬ ‫حافز‪ ،‬یان فارسەكان بە ئیرەج و شەجەریانو‬ ‫دەيانى تريانەوە دەكەن‪ ،‬دەبێت ئێمەش شانازی‬ ‫بە هونەرمەندێكی بلیمەتی وەكو حەسەن زیرەكەوە‬ ‫بكەین و دەشڵێت‪ :‬خودی حهسهن زیرهک و‬ ‫بلیمهتیو هونەرەكەی ئهوهنده مهزنن‪ ،‬دەیان و‬ ‫سەدان لێكۆڵینەوەی زانستی هەڵدەگرن‪ ،‬که‬ ‫جگه لهالیهنه هونهرییه رههاکهی‪ ،‬چهندین الیەنی‬ ‫شاراوەی هەیە که ئاشکرا نین‪ ،‬لهوانه الیەنی‬ ‫سایكۆلۆجیی و سۆسیۆلۆجی حەسەن زیرەك و‬ ‫بەستنەوەی بە كارەكانیهوه‪.‬‬ ‫مامۆستا سەاڵح ڕەئوف‪ ،‬لە یادی مەرگی‬ ‫حەسەن زیرەکی هونەرمەنددا گلەیی لە هەندێک‬ ‫دەزگای هونەری دەکات کە هەڵدەستن بە‬ ‫نووسینەوەی نۆتەی ئاوازەکانی ئەو گۆرانیبێژانە‬ ‫“ بەاڵم مەخابن لەسەر هەمان هەڵەو کۆسپەکانی‬ ‫بواری مۆسیقا کە لەڕێی زەریاب و فارابییەوە‬ ‫گەیەنراونەتە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬هەر ئەو‬ ‫هەاڵنەیە تائێستاش بوونەتە کۆسپ لەڕێی هونەری‬ ‫میللەتانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەگشتی و کوردی‬ ‫بەتایبەتی‪.‬‬

‫هونەرمەند سەاڵح ڕەئوف پێی باشە‬ ‫هونەرمەندانی موزیکزانی کورد‪ ،‬ئەو دەنگەی‬ ‫زیرەک و هاو شێوەکانی‪ ،‬بەڕێگایەکی زانستی‬ ‫بنووسنەوە و دوور لەهەڵەکانی نووسینەوەی‬ ‫ئێستای مۆسیقای ڕۆژهەاڵتی‪ ،‬کە بووتە هۆکاری‬ ‫فراوان نەبوون و پەرەسەندنی مۆسیقای ڕۆژهەاڵتی‬ ‫بەگشتی و مۆسیقای کوردی بەتایبەتی‪.‬‬ ‫بێگومان لە باشووری کوردستان‪ ،‬خەڵکانێکی‬ ‫زۆر هەن کە شەیدای گۆرانییەکانی زیرەکن‬ ‫و بەردەوام گوێی لێدەگرن‪ ،‬وشیار حەمەبۆر‬ ‫وەک گەنجێکی کاسپکار‪ ،‬هێندەی هونەرمەند‬ ‫و موزیسیانەکان شارەزایی لە دەنگی حەسەن‬ ‫زیرەکدا هەیە و وەک خۆی باسی کرد هەر لە‬ ‫تافی منداڵییەوە گوێی لێ دەگرێت و زانیاریی‬ ‫لەسەر ژیان و بەرهەمەکانی کۆدەکاتەوە‪ ،‬وشیاری‬ ‫عاشقی زیرەک لە وەسفی حەسەن زیرەکدا دەڵێت‪:‬‬ ‫حەسەن زیرەک لەو دەنگە کاریگەرانەیە کە گوێگر‬ ‫بۆ الی خۆی پەلکێش دەکات‪ ،‬ئەو گەرووە سازگارە‬ ‫پڕاوپڕ کوردییە‪ ،‬غەم و برین و ئازارەکانمانی لە‬ ‫دەنگی خۆیدا بارکردووە‪ ،‬هەر بۆیە دەنگی ئەم‬ ‫هونەرمەندە مەزنە دەبێت بە هەتوانێک بۆمان‪،‬‬ ‫زیرەک لەرێی وشە کوردییەکانەوە گۆرانییەکانی‬ ‫ئارایش کردوون‪.‬‬ ‫وشیار باس لەوەش دەکات ئەو هەستکردن‬ ‫بە غەریبی وگەڕانە بەردەوامەی حەسەن زیرەک‪،‬‬ ‫دونیابینی هونەری فراوان کردووە و توانا‬ ‫شاراوەکانی پتر دەرخستوووە “ نهێنی زۆری لە‬ ‫دەنگ و گۆرانییەکانیدا بۆ جێهێشتووین‪ ،‬کەجێی‬ ‫تێڕامان و لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی زانستین”‪.‬‬

‫قەرەداخی گۆزەی تازە دەبات بۆ هەورامان‬ ‫زەمەن‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ شوان قەرەداخی‬ ‫بۆ زەمەن ئاشکرایکرد‪ ،‬لە ناوچەی هەورامان‬ ‫سەرقاڵی کلیپکردنی گۆرانییەکی خۆیەتی بە ناوی‬ ‫(گۆزەی تازە) و بڕیارە لە ئایندەیەکی نزیکدا‬ ‫باڵوبکرێتەوە‪.‬‬ ‫شوان سەبارەت بەو بەرهەمە نوێیە وتی‪:‬‬ ‫گۆرانییەکە هی هونەرمەندی ناوداری کورد‬ ‫مەزهەری خالقییە و شیعرەکەشی هی مامۆستا‬ ‫گۆرانی مەزنە‪ .‬ئەم گۆرانییە لەگەڵ تیپی موزیکی‬ ‫سەنتەری لوڕ تۆمارمان کردووە و بەشێوەیەکی‬

‫جوان نوێ کراوەتەوە‪.‬‬ ‫نزار زیوێ کاری دابەشکردنی موزیکی بۆ‬ ‫کردووە و هەر خۆیشی بە تار و سێتار لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک ژەنیاری گەنج و لێهاتوو بەشداریی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫شوان قەرەداخی سەبارەت گۆرانییەکە زیاتر‬ ‫دوا و وتی‪ :‬ئەم گۆرانییە میلۆدییەکی کوردی‬ ‫زۆر جوانە و مامۆستا مەزهەر خۆی ئاوازی بۆ‬ ‫داناوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە زۆر کەم بیستراوە‪ .‬ئێمە‬ ‫لە گێژاوێکدا دەژین کە گێژاوی نەمانی میلۆدی‬ ‫رەسەنی کوردییە‪ .‬بۆیە حەز دەکەم بەم هەنگاوەم‬ ‫بەشداری بکەم لەوەی گیان بکەمەوە بە بەری‬ ‫میلۆدییە ڕەسەنە کوردییەکاندا‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪9‬‬

‫ئەمریکا و ئێران‪..‬‬

‫ماراسۆنێکی‌هێواش‌به‌‌دڵه‌ڕاوکێوە‬ ‫زەمەن‬ ‫هێشتا بابهتی هێرش بۆ سهر کهشتیه‬ ‫نهوتههڵگرهکانی ژاپۆن و نهرویج له دهریای‬ ‫عومان‪ ،‬گێرمهوکێشهی لهسهرەو ئەمریکا‬ ‫گرتهی ڤیدیۆیی باڵوکردووەتەوە که‬ ‫تێوهگالنی ئێران دهسهلمێنێ‪ .‬ئێران ئاستی‬ ‫تهنگژهکهی کهمێکی تر برده سهرهوه‪.‬‬ ‫خستنهخوارهوهی‬ ‫دهزانن‬ ‫ههمووان‬ ‫بێفڕۆکهوان‬ ‫ئهمریکی‬ ‫فڕۆکهیهکی‬ ‫(درۆن)یشبێ لهالیهن ئێرانهوه‪ ،‬وهک‬ ‫ئاماژهیهکی ئاڵۆزبوونی بارودۆخهکه‬ ‫دهبینرێ‪ .‬ئهوهی که ئێرانیش دهڵێت‬ ‫فڕۆکهکه لهناو خاکی ئێراندا بووەو ئەمریکا‬ ‫دهڵێت لهناو سنووری نێودهوڵهتیدا بووه‬ ‫هیچ له ئاڵۆزییهکه کهمناکاتهوه‪.‬‬ ‫ئەمریکا کهوتنهخوارهوهی فڕۆکهکهی‬ ‫رابردووی‬ ‫پێنجشهممهی‬ ‫رۆژی‬ ‫پشتڕاستکردهوه‪ ،‬بهاڵم سووره لهسهر‬ ‫ئهوهی که فڕۆکهکه سنووری ئێرانی‬ ‫نهبهزاندووه بهڵکو له سنووری ئاسمانی‬ ‫نێودهوڵهتیدا بووه له نزیک گهرووی‬ ‫هورمز‪.‬‬ ‫له دوو مانگی رابردوودا ئهوه سێیهم‬ ‫هێرشه دهکرێت‪ ،‬جاری یهکهم هێرش‬ ‫کرایه سهر چوار تانکهری نهوتههڵگر له‬ ‫نزیک ئاوهکانی ئیمارات‪ ،‬دووهمجار هێرش‬ ‫بۆ سهر کهشتی نهوتههڵگری ژاپۆنی و‬ ‫نهرویجی و ئهمجارهشیان خستهخوارهوهی‬ ‫ئێران‬ ‫ههرسێجارهکه‬ ‫فڕۆکهیهک‪.‬‬ ‫تۆمهتبارکراوەو ئێرانیش رهتیکردووەتەوە‪.‬‬ ‫لهڕاستیدا کێشهی ئهوهی فڕۆکهکه‬ ‫لهکاتی خستهخوارهوهیدا لهچی جێگایهکدا‬ ‫بووه هێندهی کێشهیهکی تهکنیکیه‪،‬‬ ‫هێنده کێشهیهک نییه له کرۆکی ملمالنێی‬ ‫نێوان ئێران و ئەمریکا بگۆڕێت که جیهان‬ ‫شایهدی ههڵچوونه بهردهوامهکهیهتی‪.‬‬ ‫فڕۆکهکه لهسهر کۆهی‪ -‬نوور بووبێ‬

‫سوپای پاسداران‪:‬‬ ‫ئێمه شهڕمان‬ ‫ناوێت‪ ،‬بهاڵم ئهگهر‬ ‫بهرۆکمان بگرێت‬ ‫ئامادهین بیکهین‬

‫له پارێزگای هورمزگان وهک محهمهد‬ ‫جهوادزهریف له تویتهردا نووسیویهتی‬ ‫یان نۆ میل لهوالترهوه بووبێ له سنووری‬ ‫ئاسمانی نێودهوڵهتیدا وهکو ئەمریکا‬ ‫رایگهیاندووه‪ ،‬هێشتا هیچ لهو راستیه‬ ‫ناگۆڕێت که گهڕێکی تری ملمالنێ بهڕێوهیه‬ ‫لهنێوان ههردوو واڵتدا‪.‬‬ ‫فەرماندەی سوپای پاسداران که‬ ‫فڕۆکهکەیان خستووەته خوارهوەو ئهو‬ ‫سوپایهش لەالیهن ئەمریکاوە خراوهته‬ ‫لیستی تیرۆرهوه دهڵێت‪“ :‬ئهگهر‬

‫دهتانهوێت سهالمهت بن‪ ،‬سهروهریمان‬ ‫پێشێل مهکهن‪ .‬ئێمه شهڕمان ناوێت‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهگهر بهرۆکمان بگرێت ئامادهین‬ ‫بیکهین”‪.‬‬ ‫هێرشی سهر کهشتییهکان و ئینجا‬ ‫خستنهخوارهوهی ئهو فڕۆکهیهش زیاتر‬ ‫هانی ئیدارهی ترهمپ دهدات ئاستی‬ ‫گرژییهکان به ناردنی هێزی زیاتر بۆ‬ ‫ناوچهکه بهرێته سهرهوه؛ ههر له ههفتهی‬ ‫رابردوودا ترهمپ ههزار سهربازی تری‬ ‫نارده ناوچهکه که بههانهکهی وهک ترهمپ‬

‫گوزارشتی لێکرد “کاره دوژمنکاریهکانی‬ ‫ئێرانه دژی بهرژهوهندیهکانی ئەمریکا”‪.‬‬ ‫پهیوهندییهکانی ئەمریکاو ئێران‬ ‫له مانگی ئایاری پارهوه بهردهوام له‬ ‫خراپبووندایه‪ ،‬ئهوهش پاش کشانهوهی‬ ‫ئەمریکا له رێککهوتننامهی ئهتۆمی ساڵی‬ ‫‪٢٠١٥‬و لێکهوتهکانی ئهو پاشهکشهیه‬ ‫بڕیاری رۆحانی سهرۆک کۆمار به‬ ‫کهمکردنهوهی ئیلتیزامی ئێران به‬ ‫رێککهوتننامهکەوە بهاڵم نهک کشانهوهی‬ ‫تهواو‪ .‬پاشتر ئێران دهستیکردهوه به‬

‫پیتاندنی یۆرانیۆم بهڕێژهیهکی دیاریکراو‬ ‫که بتوانێت پێداویستیهکانی وزهی خۆی‬ ‫پێ دابین بکات بهاڵم هێندهش نهبێت‬ ‫بتوانێت بۆمبی ئهتۆمی پێ دروست‬ ‫بکات‪ .‬ههڵبهته ئێران وا دهڵێت بهاڵم‬ ‫ئەمریکا شتێکی تر دهڵێت‪.‬‬ ‫ئێران بێجگە له خۆی‪ ،‬دهیهوێت ورده‬ ‫ورده هێزه نزیکەکانی خۆی بخاتهکار بۆ‬ ‫ههراسانکردنی ئەمریکاو دۆستهکانی له‬ ‫ناوچهکه‪ .‬هێرشکردنه سهر فڕۆکهخانهی‬ ‫جیزان له باشووری سعودیه لهالیهن‬

‫حوسییهکانهوه که ئێران پاڵپشتیان‬ ‫دهکات و دژی حکومهتی یهمهن و ئهو‬ ‫هاوپهیمانێتیه دهجهنگن که سعودیەو‬ ‫ئیمارات سهرۆکایهتی دهکهن‪ ،‬پهیامێکه‬ ‫سعودییهکان و ئهمهریکیهکانیش لێی‬ ‫تێدهگهن‪ ،‬بهاڵم پێدهچێت توانای ئهو‬ ‫پرۆکسیانه لهوه کهمتر بێت کە بتوانێت‬ ‫هیچ شتێک بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئەمریکاو ئێران له ماراسۆنێکی‬ ‫هێواشدان‪ ،‬کهسیان نایهوێت دهستپێشکهر‬ ‫بێت بۆ هێرشێک که دهرئهنجامهکانی‬ ‫کۆنترۆڵنهکراو بێت‪ ،‬ئێران به ورده‬ ‫هێرشی لێڵ و ناڕوون‪ ،‬ئەمریکا به‬ ‫زیادکردنی بهرهبهرهی هێزهکانی له‬ ‫ناوچهکه‪ ،‬چهندان هێزی تری دهوڵهتیو‬ ‫نادهوڵهتی پرۆکسی له ناوچهکەو‬ ‫جیهانیش به دڵهڕاوکێوه سهیریان دهکهن‬ ‫و دڵنیان ئهگهر شهڕ بقهومێ به تهنیا‬ ‫شهڕی ئێران و ئەمریکا نابێ‪.‬‬

‫ئیدلیب‌لەژێر‌رکێفی‌کێدایە؟‬ ‫زەمەن‬ ‫ئیدلیب‪ ،‬پارێزگایهک له باکوری سوریا‬ ‫و دواههمین بنکهیه که بهدهست هێزهکانی‬ ‫نەیاری بهشار ئهسهدهوه مابێ‪.‬‬ ‫سوریا‪،‬‬ ‫حکومهتی‬ ‫هێزهکانی‬ ‫به پشتگیری روسیای هاوپهیمانی‪،‬‬ ‫بۆردومانهکانی بۆ سهر ئهو شارهی‬ ‫ژێر کۆنتڕۆڵی هێزه راپهڕیوهکان چڕ‬ ‫کردووەتهوه‪.‬‬ ‫بهپێی زانیاری نهتهوه یهکگرتووهکان‪،‬‬ ‫نزیکهی ‪ ٣٠٠‬کهس کوژراون له پارێزگای‬ ‫ئیدلیب‪ ،‬ههروهها زیاتر له ‪ ٣٠٠‬ههزار کهس‬ ‫لهجێگای خۆیان ههڵکهنراون لهو کاتهوهی‬ ‫که له مانگی ئایارهوه توندوتیژیهکان‬ ‫ههڵکشاون‪.‬‬ ‫گروپه‬ ‫سوریا‬ ‫و‬ ‫ڕوسیا‬ ‫دهستڕۆیشتووهکانی ئیدلیبیان تۆمهتبارکرد‬ ‫بهوهی رێککهوتننامهی ئاگربهستیان‬ ‫پێشێلکردووەو هێرشیان کردووەته سهر‬ ‫مهدهنیهکان و بنکه سهربازییهکان‪.‬‬ ‫سێپتهمبهری پار‪ ،‬روسیا‪ ،‬تورکیاو‬ ‫ئێران رێککهوتن که ئاگربهستهکه درێژ‬ ‫بکهنهوه به باکووری خۆرئاوای سوریاداو‬ ‫ماوهی ‪ ٣٠‬کیلۆمهتر ناوچهی دابڕاو‪-‬خاڵی‬ ‫له چهکدار‪ -‬دروست بکهن لهنێوان هێزه‬ ‫نەیارهکاندا‪.‬‬

‫ئیدلیب لهژێر کۆنتڕۆڵی کێدایه؟‬

‫ئیدلیب‪ ،‬له ساڵی ‪٢٠١٥‬وه کهوته‬ ‫دهست ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬لهالیهن کۆمهڵێک‬ ‫دهستهی رکابهری یهکترهوه کۆنتڕۆڵکراوه‪،‬‬ ‫نهک تاکه گروپێک‪.‬‬ ‫سهرهکیترین ئهو هێزه چهکدارانهی له‬ ‫ئیدلیب ههن ئهمانهن‪:‬‬ ‫ئهلشام‬ ‫تهحریر‬ ‫حهیات‬ ‫(هاوپهیمانێتیهکی جیهادییه)‬ ‫نهتهوهیی‬ ‫رزگاری‬ ‫بهرهی‬ ‫(هاوپهێمانێتیهکه تورکیا پشتگیری‬ ‫دهکات)‬ ‫حوراس ئهلدین‪ -‬پاسهوانانی دین (پرۆ‬ ‫ئهلقاعیدهن و لقێکی حهیات ئهلتهحریرن)‬ ‫پارتی ئیسالمی تورکستان (بهزۆری له‬ ‫ئیگوره موسوڵمانهکانی چین پێکهاتوون‪،‬‬ ‫گروپێکی جیهادین)‬

‫له مانگی جهنیوهریدا‪ ،‬حهیات تهحریر‬ ‫ئهلشام که هاوپهیمانێتیهکی گروپه‬ ‫جیهادییهکانه‪ ،‬هێرشێکی چهکداری فراوانی‬ ‫دژی گروپه رکابهڕهکانی له ناوچهکه‬ ‫دهستپێکرد‪ .‬ئێستا ئهم گروپه‪ ،‬بۆته‬ ‫یهکێک له بههێزترین گروپی میلیشیا له‬ ‫باکووری سوریا‪ .‬بهشی زۆری پارێزگای‬ ‫ئیدلیبی لهژێر دهستایه به ناوهندی‬ ‫پارێزگاکهشهوه لهگهڵ سنوورهکانی تورکیا‬ ‫له ‘باب ئهل ههوا’‪ .‬ئهم گروپه جیهادییه‪،‬‬ ‫دواههمین دهرکهوتهی بهرهی نوسرهیه که‬ ‫به فهرمی گروپێکی سهر به ئهلقاعیده بوو‬ ‫له سوریا‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪ ،٢٠١٦‬بهرهی نوسره‬ ‫رایگهیاند که پهیوهندی فهرمی لهگهڵ‬ ‫ئهلقاعیده پچڕاندووەو ناوی خۆی گۆڕی‬ ‫به ‘جهبهه فهتح ئهلشام’‪ .‬ساڵی دواتر‪،‬‬ ‫لهگهڵ کۆمهڵێک گروپی جیهادی بچووکی‬ ‫شهڕکهری سوریادا دهرکهوتن و حهیات‬ ‫ئهلشامیان دروستکرد‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا که ‘حهیات ئهلشام’‬ ‫جهخت دهکاتهوه سهر سهربهخۆیی‬ ‫خۆی و رهتیدهکاتهوه پهیوهندی ههبێت‬ ‫به رێکخراوی دهرهکیهوه‪ ،‬نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان‪ ،‬ئهمهریکاو تورکیا وهکو‬ ‫گروپێکی سهر به ئهلقاعیده سهیری دهکهن‬ ‫و له لیستی گروپه تیرۆریستهکاندایه‬ ‫لهالیان‪.‬‬ ‫ههرچهنده شرۆڤهکارانی سهربهخۆ‬ ‫به وریاییهوه ژمارهی چهکدارهکان دیاری‬ ‫دهکهن‪ ،‬بهاڵم چارڵس لیستهر‪ ،‬له‬ ‫پهیمانگای خۆرههاڵتی ناوهڕاست‪ -‬که له‬ ‫ئهمریکایه‪ -‬پێی وایه ژمارهی چهکدارانی‬ ‫حهیات ئهلشام دهگاته ‪ ١٥‬ههزار چهکدار‬ ‫لهگهڵ چهند ههزار هاوکارێکی مهدهنیش‪.‬‬ ‫لیستهر وتی‪‘ :‬جگه له حهیات ئهلشام‪،‬‬ ‫ئیدلیب مۆڵگهی زیاتر له ‪ ١٠‬گروپی‬ ‫جیهادی تره‪ ،‬زۆربهیان تاڕادهیهک به‬ ‫ئاشکرا دڵسۆزی خۆیان بۆ ئهلقاعیده‬ ‫دهردهخهن و زیاتر له ‪ ٧٥٠٠‬چهکدار دهبن‪’.‬‬ ‫ئهمریکی‬ ‫پلهبااڵی‬ ‫جهنهراڵێکی‬ ‫ژمارهی چهکدارهکانی ناو ئیدلیبی به ‪٢٠‬‬ ‫بۆ ‪ ٣٠‬ههزار چهکدار داناوه‪ ،‬لهکاتێکدا‬ ‫نهتهوه یهکگرتووهکان له راپۆرتێکدا که‬ ‫له جهنیوهری ژمارهی چهکدارهکانی ناو‬ ‫ئیدلیبی به ‪ ٢٠‬ههزار خهماڵندووه که سهر‬

‫به حهیات ئهلشامن‪ ،‬لهناویشیاندا چهندین‬ ‫چهکداری بیانی ههن‪.‬‬

‫پشتیوانانی حکومهت دهڵێن‬ ‫ژمارهکان زۆر لهوهش زیاترن‬

‫ئهندام پهرلهمانێکی پرۆ‪ -‬حکومهت له‬ ‫سوریا‪ ،‬فارس شههابی‪ ،‬به بی بی سی‬ ‫ریالیتی چێکی راگهیاندووه که له ئێستادا‬ ‫‪ ١٠٠‬ههزار چهکدار له ئیدلیبن‪ .‬شههابی پێی‬ ‫وایه حهیات ئهلشام سهر به ئهلقاعیدهن‬ ‫سهرهڕای ئهوهی رهتیدهکهنهوه‪ .‬وتی‪:‬‬ ‫‘ئااڵی ئهلقاعیده بهرز دهکهنهوه‪ ،‬شێوازی‬ ‫ئهلقاعیده پهیڕهو دهکهن‪’.‬‬ ‫یهکێک له هێزه سهرهکیهکانی تر‬ ‫‘بهرهی رزگاری نهتهوهیی’یه که ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٨‬لهو گروپانه دروست بوو که نەیاری‬ ‫حهیات ئهلشام بوون‪.‬‬ ‫هاوپهیمانێتیهکه تورکیا پشتیوانیان‬ ‫دهکات که گروپه توندڕهوه ئیسالمیهکان‬ ‫لهخۆدهگرێت له بابهتی ئهحرار ئهلشام‪،‬‬ ‫ههروهها چهند گروپێکی تر که لهژێر‬ ‫سایهی سوپای ئازادی سوریا شهڕ دهکهن‪-‬‬ ‫هێزێک که وهکو هێزێکی ‘میانڕهو’ ناسراوه‬ ‫لهالی هێزه خۆرئاواییهکان‪.‬‬ ‫سهرهتای ئهمساڵ‪ ،‬بهرهی رزگاری‬ ‫سوریا دوای شهڕێکی لهگهڵ حهیات ئهلشام‬ ‫بهشێکی زۆری ناوچهکانی ژێردهستی‬ ‫خۆی له باکووری سوریا لهدهست چوو‪.‬‬ ‫ئینجا بهرهی رزگاری نهتهوهیی ناچار بوو‬ ‫رێککهوتنێک لهگهڵ حهیات ئهلشامدا بکات‬ ‫و دان بنێت به ئیدارهیهکدا که حهیات‬ ‫ئهلشام پشتگیری دهکات‪ ،‬ئیتر لهو کاتهوه‬ ‫ههردوو گروپهکه شانبهشانی یهکتر دژی‬ ‫حکومهتی سوریا شهڕ دهکهن‪.‬‬ ‫ئارۆن لۆند‪ ،‬ئهندام له‬ ‫گروپی‬

‫توێژینهوهی ‘سێنچری فاوهندهیشن’ له‬ ‫ئهمهریکا دهڵێت‪ ،‬بهرهی رزگاری نهتهوهیی‬ ‫لهالیهن سهرکردایهتی تورکیا‪ ،‬پاره‪ ،‬چهک‬ ‫و جبهخانهی تورکیاوه پێکهوه نراوه‪.‬‬ ‫دهڵێت‪‘ :‬بهرهی رزگاری نهتهوهیی بهپێی‬ ‫دهستتێخستنی تورکیاوه له سوریا زیاد و‬ ‫کهم دهکات‪’.‬‬ ‫ههروهها چهندان گروپی دیکهش ههن‪.‬‬ ‫یهک لهوانه‪ ،‬حوراس ئهل دین‬ ‫(پاسهوانانی دین)‪ ،‬گروپێکه له حهیات‬ ‫ئهلشام جیابۆتهوەو زۆربهی خهڵک پێیان‬ ‫وایه سهر به ئهلقاعیدهن‪ .‬حوراس ئەلدین‬ ‫زیاتر لهو کهسانه پێکهاتووه که وازیان له‬ ‫حهیات ئهلشام هێناوه‪ .‬ئهو دوو گروپه‬ ‫ناتوانن جیاوازیهکانیان وهالوه بنێن و‬ ‫پێکهوه لهناو یهک رێکخراودا کار بکهن‪،‬‬ ‫بهاڵم کهم و زۆر ههماههنگن‪.‬‬

‫چهکدارانی بیانی‬

‫چهندین جیهادی بیانی له ئیدلیبن‪،‬‬ ‫زۆربهیان لهو گروپانهدان که سهر به‬ ‫ئهلقاعیدهن‪.‬‬ ‫پارتی تورکستانی ئیسالمی‪ ،‬گروپێکه‬ ‫له ئیگۆره شهڕکهرهکان پێکهاتووەو زیاتر‬ ‫شانبهشانی حهیات ئهلشام شهڕدهکات‪.‬‬

‫ئیگورهکان‪ ،‬کهمینهیهکی نهژادی‬ ‫موسوڵمانن له ههرێمی خیانجینی چین‪ -‬له‬ ‫سهرهتای شهڕی سوریاوه جێگای خۆیان‬ ‫له باکووری سوریا کردهوه‪.‬‬ ‫ههروهها‪ ،‬کهتیبهی تهوحیدی ئوزبهکی‬ ‫که ههماههنگن لهگهڵ حهیات ئهل شام و‬ ‫کهتیبهی ئیمام بوخاریش ههن‪.‬‬ ‫فارس شههابی‪ ،‬ئهندام پهرلهمانی‬ ‫سوریا دهڵێت‪ ‘ :‬نزیکهی ‪ ٣٠‬بۆ ‪ ٤٠‬ههزار‬ ‫چهکداری بیانی ههن که زیاتر ئیگور‪،‬‬ ‫تاجیک‪ ،‬ئوزبهک‪ ،‬تورک و ئهوانی دین‬ ‫که له زیاتر له ‪ ١٠٠‬نهتهوه و نهژادن و‬ ‫زوربهیان لهگهڵ خێزانهکانیاندا هاتوون‪’.‬‬ ‫بهاڵم‪ ،‬رافایل پانتوچی‪ ،‬له پهیمانگای‬ ‫یهکگرتووی شاهانه ‪-‬بهریتانی‪ -‬پێی وایه‬ ‫ئهو ژمارانهی دهگوترێن زۆر زۆرن‪ .‬ئەو‬ ‫دهڵێت‪‘ :‬به خۆیان و خێزانهکانیانهوه‬ ‫چهند ههزارێک زیاتر نابن‪’.‬‬ ‫جیهادی‬ ‫چهکدارانی‬ ‫بیانی دیکهش له ئیدلیب‬ ‫ههن وهکو چیچانی و‬ ‫ئوزبهکی بهاڵم ژمارهیان‬ ‫زۆر نییه‪.‬‬ ‫خهڵکانی سڤیل له‬ ‫ئیدلیب گیریان خواردووه‬

‫نیگهرانی سهرهکی له ئێستادا بۆ‬ ‫خهڵکانی سڤیلی ئیدلیبه‪.‬‬ ‫ژمارهی‬ ‫یهکگرتووهکان‬ ‫نهتهوه‬ ‫سڤیلهکان به ‪ ٣‬ملیۆن دهخهمڵێنێ که‬ ‫یهک ملیۆنیان منداڵن‪.‬‬ ‫زیاتر ‪٪٤٠‬ی ئهو خهڵکه لهو ناوچانهوه‬ ‫هاتوون که پێشتر بهدهست ئۆپۆزیسیۆنهوه‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫نهتەوه یهکگرتووهکان پێیوایه ئهگهر‬ ‫شهڕێکی فراوان دهست پێبکات رهنگه ‪٨٠٠‬‬ ‫ههزار کهس له جێگای خۆیان ههڵبکهندرێن‬ ‫له ئیدلیب‪ ،‬ژمارهی ئهو کهسانهش که له‬ ‫سوریا پێویستیان به یارمهتی ههیه له‬ ‫ئێستادا دوو ملیۆن کهسن و دهکرێت‬ ‫زیاتریش ببن‪.‬‬ ‫‪BBC NEWS‬‬

‫ن�س�ر�سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س‬ ‫�‬ ‫ڵ‬ ‫ت‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬ ‫دیوێکی تری‬ ‫دهنگدانهکهی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫دووباره‌ده‌نگدان‌له‌ئه‌سته‌نبوڵ‪..‬‬

‫خەوی سوڵتانی زڕاند و دووبارە ئاکەپەی خست‬

‫ئهستهنبوڵ‬

‫ئاودێر حهکیم‬ ‫چاوی زۆربهی چاودێرانی سیاسی تورکیا به تهنیا‬ ‫لهسهر دۆڕانی ئاکهپەو بهربژێرهکهی‪ -‬بینالی یهڵدرم‪-‬‬ ‫بردنهوهکهی بهربژێری ئۆپۆزیسیۆن و جهههپه‪ -‬ئهکرهم‬ ‫ئیمام ئۆغڵو‪ ،‬که بێگومان له رووی ڕیال‪-‬پۆلیتیکسو‬ ‫ئهو لێکهوت و ئهگهرانهش که دهیهێنێته پێشهوه‬ ‫گرنگی خۆی ههیه‪.‬‬ ‫ئهردۆگان که به سهرهتایهکی تاڕادهیهک پۆزهتیڤ‬ ‫دهستی پێکرد ههم به ڕیفۆرمه ئابووریهکانی‪ ،‬به‬ ‫خواسته مکوڕهکهی بۆ رووکردنه برۆکسل و ههوڵدان‬ ‫بۆ بهئهندامکردنی تورکیا له یهکێتی ئهوروپا و ئینجا‬ ‫به ڕهوتی ڕوو به دهستپێکردنی پرۆسهی ئاشتی لهگهل‬ ‫کورد‪ ،‬بهاڵم دوواتر ههم لهژێر کاریگهری شۆڤینیزمی‬ ‫تورکی و ههم لهژێر کاریگهره خواسته ههڵکشاوهکانی‬ ‫خۆی بۆ خۆسهپێنی و مانهوه و هێز ئاراستهیهکی‬ ‫پێچهوانهی وهرگرت که باجهکهی بۆ خهڵکی تورکیا و‬ ‫بۆ ناوچهکه قورس بوو‪.‬‬ ‫ئهنجامهکهی چی بوو؟ شهڕێکی وێرانکهر بۆ‬ ‫ژێرخانی ئابووری تورکیا‪ ،‬بهههدەردانێکی ترسناکی‬ ‫وزه و ژیانی مرۆیی‪ ،‬وێرانبوونی کوردستان و شهڕێکی‬ ‫قێزهون له سوریا و ههژمونێکی ملهوڕانه له ههرێمی‬ ‫کوردستان و وێرانبوونی بهشێکی گهورهی ئاوهدانی له‬ ‫باکووری کوردستان‪ .‬ئینجا دابهزینی لیرهی تورکی و‬ ‫داڕمانی ئابووری که تاکو ئێستاش بهردهوامه و روون‬ ‫نییه چی کارهساتێک بهسهر تورکیادا دههێنێت‪.‬‬ ‫ههڵبژاردنی شارهوانیهکان زهنگێکی جدی بوو بۆ‬ ‫ئهردۆگان که خهڵکی تورکیا ورده ورده بهرگهی ئهو‬ ‫سیاسهته ناگرێت‪ .‬دۆڕانی ئاکهپه له شاره گهورهکانو‬ ‫دواههمینیان و بۆ جاری دووهم له ئهستهنبوڵ‬ ‫بهرزکردنهوهی کارتی سوور بوو بۆ ئهردۆگان لهالیهن‬ ‫هاواڵتیانی تورکیاوه که ئیتر له ههڵبژاردنی گشتی‬ ‫داهاتوودا به ئهگهری زۆر کهش و ههواکه به قازانجی‬ ‫کهشتی سیاسی ئهردۆگان نابێت‪.‬‬ ‫ئهوهی میدیا دهربارهی ستهمی تورکی و خۆسهپێنی‬ ‫ئهردۆگان‪ ،‬گرتن و راوهدونانی ههڕهمهکی نهیارانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬دهرکردنی ههزاران دادوهر و پارێزهر و‬ ‫ئهکادیمی و مامۆستای زانکۆ به هۆکاری سیاسی لهسهر‬ ‫کارهکانیان‪ ،‬داخستنی چهندان رۆژنامه و له زیندان‬ ‫قایمکردنی چهندان فیگهری سیاسی دیاری تورکی و‬ ‫کورد‪ ،‬نهک ههر تێوهگالن بهڵکو ئاراستهکردنی شهڕ‬ ‫دژی کوردانی سوریا و ههژمونگهرایی ناڕهوا له ههرێمی‬ ‫کوردستان و ناوچهکه ههمووی راستن‪ .‬ئهوهش راسته‬ ‫کۆمیسیۆنی بااڵی ههلبژاردنهکان و دادگا له تورکیا‬ ‫کهم و زۆر لهژێر کاریگهری تانه و گوشاری ئاکهپه‬ ‫ئهنجامی ههلبژاردنهکهی ئهستهنبوڵی ههڵوهشاندهوه و‬ ‫دووباره دهنگدان کرایهوه له ئهستهنبوڵ‪.‬‬ ‫سهرهڕای ههموو ئهو راستیانهی سهرهوهش هێشتا‬ ‫خاڵێکی گرنگ شایانی ئاماژهپێدانه ئهویش ئهوهیه‬ ‫که ستهم و زۆرداری و خۆسهپێنی له تورکیا هێشتا‬ ‫نهیتووانیوه بهتهواوی دامودهزگاکانی دهوڵهت بێنرخ و‬ ‫ڕسوا بکات‪ .‬کۆمیسیۆنێک که لهژێر سایهی حکومهتی‬ ‫ئاکهپهدا بوو‪ ،‬ئهردۆگان گرهوی مهرگ و ژیانی دهکرد‬ ‫بۆ بردنهوهی ئهستهنبوڵ‪ ،‬بهشێکی زۆری دهزگاکانی‬ ‫دهوڵهت لهژێر ههژموونی ئهردۆگان و حیزبهکهیدا‬ ‫بوون‪ ،‬کهچی هێشتا نهیانتووانی بهزۆر بردنهوهیهک‬ ‫بسهپێنن له قازانجی ئهردۆگان‪ ،‬هێشتا دهزگاکان‬ ‫هێنده الوهکی و کارتۆنی نهبوون بتوانن ئهردۆگان‬ ‫رزگار بکهن‪.‬‬ ‫تۆکمهکردنی دامودهزگاکان زۆر گرنگه بۆ ژیانی‬ ‫دیموکراسی‪ .‬ڕهنگه له قۆناغێکدا دهزگاکان نهتووانن‬ ‫بهڕێک و پێکی کار بکهن‪ ،‬نهتوانن سهربهخۆو پیشهیی‬ ‫بن‪ ،‬بهاڵم هێشتا بایهخدان پێیان‪ ،‬بههێزکردنیان‪ ،‬نرخ‬ ‫و کهرامهت پاراستنیان و ئینجا ههوڵدانی بهردهوام بۆ‬ ‫سهربهخۆبوونیان بهشێکی گرنگی خهباتی دیموکراسیه‬ ‫که دهبێت ههوڵی بۆ بدرێت‪.‬‬ ‫براوهی سهرهکی هیچ حیزبێک نییه‪ ،‬چونکه‬ ‫حیزبهکان دێن و دهڕۆن‪ ،‬بهڵکو براوهی سهرهکی‬ ‫دامودهزگای سهربهخۆ و تۆکمهن‪ ،‬براوهی سهرهکی‬ ‫کۆمهڵگهیهکی هۆشیاره که دهتوانێت بڕیار بدات کێ‬ ‫بهێنێت و کێ ال بدات‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫ئهمجارهشیان بهخت یاوهری‬ ‫ئهردۆغان و ئاکهپه و کاندیدهکهی‬ ‫نهبوو له ههڵبژاردنی سهرۆکی‬ ‫بگره‬ ‫ئهستهنبوڵدا‪،‬‬ ‫شارهوانی‬ ‫ئهمجارهیان شکستی بینالی یهڵدرم‬ ‫زۆر گورچکبڕ تر بوو‪.‬‬ ‫له ههڵبژرادنی مانگی مارسدا‬ ‫ئهکرهم ئیمامئۆغڵو کاندیدی پارتی‬ ‫گهلی کۆماریی ‪ -‬جهههپه به ‪١٤‬‬ ‫ههزار دهنگ لهپێش بینالی یهڵدرمهوه‬ ‫بوو‪ ،‬کەچی ئهمجارهیان ژمارەی‬ ‫جیاوازییەکە بەرزبوویەوە بۆ نزیکەی‬ ‫نیو ملیۆن دهنگ لهپێش کاندیدهکهی‬ ‫ئاکهپەوە‪.‬‬ ‫بهرایی‬ ‫ئهنجامی‬ ‫بهپێی‬ ‫ههڵبژاردنهکه ئهکرهم ئیمامئۆغڵو له‬ ‫‪٪٥٤‬ی دهنگهکانی بۆ خۆی مسۆگهر‬ ‫کردووه‪ ،‬لهکاتێکدا بینالی یهڵدرم‬ ‫‪ ٪٤٥‬دهنگهکان‪ .‬کاندیدهکانی تر‬ ‫هیچیان نهگهیشتوونهته ‪.٪١‬‬ ‫ههڵکشانی دهنگهکانی ئهکرهم‬ ‫ئیمامئۆغڵو و دابهزینی دهنگهکانی‬ ‫بیناڵی یهڵدرم به ڕادهیهک جیاواز‬ ‫بوو کە بینالی یهڵدرم دەمودەست‬ ‫پێش ڕاگهیاندنی ئهنجامهکان دان‬ ‫به شکستی خۆیدا بنێ و پیرۆزبایی‬ ‫سهرکهوتن له کاندیدهکهی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫‪٣١‬ی ئازار ههڵبژاردنی شارهوانییهکانی‬ ‫تورکیا ئهنجامدراو پارتی دادو‬

‫جیاوازی دەنگەکان‬ ‫نزیکەی نیو ملیۆن‬ ‫دەنگ بوو کە ئەمە‬ ‫چاوەڕوانکراو نەبوو‬

‫گهشهپێدانی حوکمڕان‪ ،‬له چهند‬ ‫شارێکی گهورهی تورکیا دۆڕا‪ .‬یهکێک‬ ‫لهو شارانه که قورسایی دیمۆگرافی‬ ‫و سیاسی و ئابووری گرنگی ههیه‬ ‫ئهستهنبوڵ بوو‪.‬‬ ‫پێشتر که ئهردۆغان له‬ ‫سهرۆکایهتی شارهوانی ئهو شارهوه‬ ‫ههنگاوه سیاسیه گرنگهکانی خۆی‬ ‫دهستپێکردووه‪ ،‬ئهم شارەی به‬ ‫خاڵێکی یهکالییکهرهوه دهزانی بۆ‬ ‫دڵنیابوون له مانهوهی له حوکم له‬ ‫ههڵبژاردنی داهاتووی تورکیادا‪.‬‬ ‫دۆڕانی کاندیدی ئاکهپه بینالی‬ ‫یهڵدرم‪ ،‬له ههڵبژاردنی ‪٣١‬ی مارس‬ ‫بۆ ئاکهپه زۆر به ئازار بوو ههرچهنده‬

‫کاندیدهکهی جهههپه که کاندیدی‬ ‫بهشێک له ئۆپۆزسیۆنیش بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫به کهمتر له ‪ ١٤‬ههزار دهنگ له پێش‬ ‫کاندیدهکهی ئاکهپهوه بوو‪.‬‬ ‫ههرچهنده کۆمسیۆنی ههڵبژاردنهکان‬ ‫بههۆی ئهو گرفت و کێشانهی له‬ ‫ههڵبژاردنهکهی ‪٣١‬ی ئازاردا ههبوون‬ ‫دوای گێرمهوکێشهیهکی یاسایی له‬ ‫‪٦‬ی مایسدا بڕیاری دووباره دهنگدانی‬ ‫له ئهستهنبوڵ راگهیاند‪ ،‬بهاڵم الی‬ ‫زۆر له چاودێران ئهو بابهته وهک‬ ‫مهسهلهیهکی سیاسی لێکدرایهوەو‬ ‫وا بینرا که ئەردۆغان و پارتهکهی‬ ‫دۆڕانیان له ئهستهنبول قبووڵ نییە‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی که چوار کاندیدی‬ ‫دیار لهالیهن حزبهکانهوه و ‪ ١٧‬کاندیدی‬ ‫سهربهخۆ ههبوو بۆ سهرۆکایهتی‬ ‫شارهوانی ئهستهنبوڵ بهاڵم دووان‬ ‫لهو کاندیدانه زۆر سهرهکی بوون و‬ ‫بهشی زۆری دهنگهکانی ئهستهنبوڵیان‬ ‫بۆ خۆیان برد که ئهوانیش ههردوو‬ ‫کاندیدهکهی ئاکهپه و جهههپه بوون‪.‬‬ ‫کۆمسیۆنی ههڵبژاردنهکانی تورکیا‬ ‫بڕیاریدا که جارێکی تر دهنگدان له‬ ‫ئهستهنبوڵ بکرێتهوه و ڕۆژی ‪٢٣‬ی‬ ‫حوزهیران بۆ ئهم پرۆسهیه دیاریکرا‪.‬‬ ‫زیاتر له ‪ ١٠‬ملیۆن و نیو هاواڵتی مافی‬ ‫دهنگدانیان ههبوو‪.‬‬ ‫ئیمامئۆغڵوی تهمهن ‪ ٤٩‬ساڵ‪،‬‬ ‫له ههڵبژاردنی مارسی ڕابردوودا به‬ ‫جیاوازی ‪ ١٤٠٠٠‬دهنگ له شارێکی‬ ‫خاوهن زیاتر له ‪ ١٠‬ملیۆن دهنگدهر‪،‬‬ ‫بۆ ماوهی تهنیا ‪ ١٨‬ڕۆژ کۆتایی به‬

‫حوکمی چارهگه سهدهیهکی ئاکهپه‬ ‫هێنا لهو شارەدا‪ .‬ههردووال‪ ،‬ئیمائۆغڵوو‬ ‫یهڵدرمی ‪ ٦٣‬سااڵن گرهویان لهسهر‬ ‫ئهو ملیۆن و حهوت سهت ههزار کهسه‬ ‫دهکرد که له ههڵبژاردنی مارسی‬ ‫ڕابردوودا دهنگیان نهدا‪ .‬ههروهها‬ ‫گرهویان لهسهر دهنگی دهنگدهرانی‬ ‫کورد کرد لهناو ئهستهنبوڵدا‪.‬‬ ‫ههدهپه که نه له ههڵبژاردنهکهی‬ ‫‪٣١‬ی مارس و نه لهوهی ‪٢٣‬ی ئهم‬ ‫مانگه کاندیدی نهبووه‪ ،‬پێشتر‬ ‫ڕێککهوتنێکی واژۆنهکراوی لهگهڵ‬ ‫جهههپه ههبوو و مهبهستی بوو‬ ‫ئاکهپه له ئهستهنبوڵ بخات‪ .‬بۆیه‬ ‫به ناڕاستهوخۆ دهنگدهرانی خۆی‬ ‫هاندا دهنگ له دژی کاندیدهکهی‬ ‫ئاکهپه بدهن‪ ،‬بهاڵم گهمهی سیاسی‬ ‫ئەردۆغان به ڕێگهدان به پارێزهرهکانی‬ ‫ئۆجهالن بۆ دیدهنیکردنی و دواتریش‬ ‫تهنیا ڕۆژێک پێش ههڵبژاردنهکان‬ ‫باڵوکردنهوهی پهیامێکی ئۆجهالن‬ ‫بهوهی داوا له ههدهپه دهکات ‘هێڵی‬ ‫سێیهم’ ههڵبژێرن ههر له سهرهتاوه‬ ‫دیار بوو گهمهیهکی زۆر بههێز نییه‪.‬‬ ‫ههرچهنده پهیامهکه وا لێکدرایهوه‬ ‫که ئۆجهالن داوای بێالیهنی له‬ ‫دهنگدهرانی کورد دهکات له‬ ‫ههڵبژاردنهکه که ئهوهش ناڕاستهوخۆ‬ ‫به قازانجی ئاکهپه دهبوو‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههدهپه بهشێوهیهکی دیکه ڕاڤهی‬ ‫پهیامهکهی کرد و سووربوون لهسهر‬ ‫ههڵویستی خۆیان که ئامانجهکهیان‬ ‫خستنی کاندیدهکهی ئاکهپه بوو له‬

‫سەرەڕای‬ ‫پەیامەکەی ئۆجەالن‬ ‫بەاڵم هەدەپە‬ ‫سوور بوو لەسەر‬ ‫کەوتنی یەڵدرم‬

‫ئهستهنبوڵ‪ .‬بهاڵم دواجار ئهوهی‬ ‫بڕیاریدا چۆن دهنگ بدهن و کێ‬ ‫ههڵبژێرن دهنگدهرانی کوردبوون له‬ ‫ئهستهنبوڵ که خاوهن هۆشیارییهکی‬ ‫سیاسی پێگهیشتوون و توانیان له‬ ‫ههستیاریی بارودۆخی ئۆجهالن و‬ ‫بارودۆخی گشتی تورکیا تێبگهن و‬ ‫بینالی یهڵدرم بخهن‪.‬‬ ‫پێشتر ئهردۆغان وتبووی ههر‬ ‫الیهنێک ئهستهنبوڵ بباتهوه تورکیا‬ ‫دهباتهوه‪ ،‬کهواته بهو پێوهرەبێ‬ ‫دۆڕانی ئاکهپه له ئهستهنبوڵ‬ ‫سهرهتای کۆتایی ئهردۆغان دهبێ و له‬ ‫ههڵبژاردنی داهاتوودا ئاکهپه ناتوانێت‬ ‫براوەبێ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪7‬‬

‫ترەمپ لەناو کتێبەکاندا‬

‫“ترس” لە ترهمپ له كۆشكی سپیدا‬

‫رانانی‪‌:‬لوقمان‌غه‌فوور‬ ‫ئەمریکا‬ ‫پێشهكی‪ :‬دوای دهستبهكاربوونی‬ ‫سهرۆك دۆناڵد ترهمپ وهك ‪ 45‬هەمین‬ ‫سهرۆكی ئهمریكا‪ ،‬زیاتر له ‪ 18‬كتێبی‬ ‫رهخنهئامێز لهسهر ئەم سەرۆکە‬ ‫چاپکراوە‪ .‬لهمێژووی ئهمریكادا تاكه‬ ‫سهرۆكه بەمڕادەیە زۆرترین رهخنهی‬ ‫رووبهڕووكرابێتهوه‪.‬‬ ‫بیهێنه پێش چاوی خۆت كتێبێك له‬ ‫ههفتهی یهكهمیدا ملیۆنێک و ‪ 100‬ههزار‬ ‫دانهی لێ فرۆشرابێ‪ ،‬دەبێ ئهم كتێبه چ‬ ‫كاریگهرییەكی ههبووبێ لهسهر كۆمهڵگه‪.‬‬ ‫كتێبی “ترس” له نووسینی “بۆب ودوارد”ە‬ ‫كتێبێکه کە كۆشكی سپی لهرزاند‪ .‬بووه‬ ‫پڕفرۆشترین كتێبی ‪ .2018‬زۆركهس‬ ‫پڕفرۆشی ئهم كتێبه بۆ تواناو لێهاتووی‬ ‫نووسهر دهگهڕێننهوه كه سااڵنێكی‬ ‫دوورودرێژه بهبێ ترس ئهم جۆره كارانه‬ ‫پێشكهش دهكات‪.‬‬ ‫مانگی سێپتەمبهری ‪ 2018‬كاتێ‬ ‫ئهمریكییهكان یادی ‪ 11‬ی سێپتەمبهریان‬ ‫كردهوه‪ ،‬رۆژنامهی نیویۆرك تایمز ئهم‬ ‫كتێبهی خستهبازاڕهوه‪.‬‬ ‫بۆب ودواردی تەمەن‪ 76‬سااڵن‪ ،‬یهكێكه‬ ‫له رۆژنامهنووسه بیرتیژ و بهتواناكانی‬ ‫ئهمریكا‪ ،‬ئهمه نۆزدهههمین كتێبیەتی كه‬ ‫‪ 13‬دانەیان پڕفرۆشترین بوون له ژیانیدا‪.‬‬ ‫له پێشهكی ئهم كتێبهدا دهڵێت‪:‬‬ ‫ئهمریكییهكان له كۆشكی سپیدا پیاوێك‬ ‫دهبینن بهدهوری خوێدا دهخولێتهوه‪ ،‬لهناو‬ ‫تۆڵهسهندنهوهدا دهژی‪ ،‬هیچ گرنگییهك نادا‬ ‫بهخوێندنهوه و فێربوون‪ .‬شاگەشکە دەبێ‬ ‫كاتێ هاندانی خهڵك دەدا له دژایهتیكردنی‬ ‫یهكتردا‪ .‬دڵخۆشه به دابهشبوونی‬ ‫بیروڕاكانمان به ترسهوه حوكم دهكات‪.‬‬ ‫کتێبەکە بەو هەموو کاردانەوەو‬ ‫کاریگەرییانەوە‪ ،‬تائهمڕۆ هیچ كهسێكی‬ ‫چواردهوری ترهمپ بەرپەرچی كتێبهكهیان‬ ‫نەداوەتەوە‪ .‬تهنیا ئهوهنده نهبێ سارا‬ ‫ساندەرز سكرتێری رۆژنامهوانی كۆشكی‬ ‫سپی وتی”هیچ نییه بێجگه لهچیرۆكێكی‬ ‫ههڵبهستراو”‬ ‫ترهمپیش بۆ خۆی تهنیا ئهوهندهی وت‬ ‫“كتێبێكی تری بێکەڵک باڵوكرایهوه”‬ ‫كتێبهكه جهخت لهسهر ههموو ئهو‬ ‫راپۆرتانه دهكاتهوه كه بۆ یهكجاره‬ ‫دەیانبیستین سەبارەت بە رهفتاری‬ ‫ئابڕووبهرانە و پێشبینی نهكراوی‬ ‫ترهمپ‪ .‬باس له كهمتهرخهمی له ئهركی‬ ‫جێبهجێكردن و مایهپووچی لهئهخالق و‬ ‫ترساندن دهكات كه روودهدهن لهبهشی‬ ‫سهرهوهی ئیدارهی ترهمپدا‪.‬‬

‫ناو كۆشكی سپی‬

‫ئهوهی من ههستم پێكردووه ودوارد‬ ‫وهكچۆن به راپۆرتهكهی “واتەرگێت”‬ ‫كاریگهری گهوهرهی دروستكرد و بووه هۆی‬ ‫دهستلهكاركێشانهوهی ریچارد نیكسۆن‬ ‫‪37‬مین سهرۆكی ئهمریكا له ساڵی ‪،1974‬‬ ‫دهیهوێ لهرێی ئهم كتێبهوه كاریگهری‬ ‫لهسهر كۆمهڵگهی ئهمریكی دابنێ تا ترهمپ‬ ‫ناچار بكهن دهستبهرداری پۆستهكهی بێ‪.‬‬ ‫ههروهها “وایدهبینم كه چالێنجێك لهبهردهم‬ ‫ئهمریكادا ههبێ‪ ،‬دهتوانرێت گهشه به‬ ‫ئهمریكا بدرێت بهاڵم ناتوانرێت گرهنتی‬ ‫ئهوه بدرێت كه هاوواڵتیانی ئهم واڵته‬ ‫به یهكسانی چێژ له خێرو خۆشییهكهی‬ ‫وهردهگرن لهسایهتی ترهمپدا”‪.‬‬ ‫بهاڵم نابێ ئهوهمان بیربچێ كه ‪65‬‬ ‫ملیۆن دهنگدهری ئهمریكا ترهمپیان بینی كه‬ ‫توانی ئابووری واڵتهكهیان باش بكات‪ ،‬بهاڵم‬ ‫نووسهر دهیهوێ له دیوە دهگمهنەکانەوە‬

‫بەرگی کتێبی “ترس ترەمپ لە کۆشکی سپیدا” نووسینی‪ :‬بۆب ودوارد‬

‫لەو کاتەوەی‬ ‫بووە بە سەرۆک‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 1٨‬کتێب‬ ‫سەبارەت بە ترەمپ‬ ‫نووسراون‬ ‫ترهمپ پیشان بدات بهوپێیهی كه توانای‬ ‫ئهو چالێنجهی لهدهرهوهی ئهمریكادا ههیه‪.‬‬ ‫ههروهها كۆشكی سپیمان بهو‬ ‫شهڕ و ملمالنێ توندوتیژه ناوخۆییهوه‬ ‫پیشاندهدات كه ژمارهیهك لهراوێژكار و‬ ‫وهزیرهكان بهشێوهیهك كردوویانه به باو له‬ ‫چواردهورهی ترهمپ كه نووسهر به نهزانیی‬ ‫و نائارامی وهسفی دهكات‪.‬‬ ‫ئهمانهش دوای كۆكردنهوهی زانیاری‬ ‫لهڕێی ئهو ههزار سهعاتە لە چاوپێكهوتنەی‬ ‫نهێنی له ژوورهكانی كۆشكی سپیدا‬ ‫ئهنجامیداون یان ئهو سهدان بهڵگهنامه‬ ‫نهێنی و دهیان كۆنووسی كۆبوونهوانهی‬ ‫ترهمپ بەشداربووە‪.‬‬

‫چۆن بهسهر ‪ 16‬پاڵێوراودا سهركهوت؟‬

‫كتێبهكه زیاتر لە ‪ 400‬الپهڕهیە‪،‬‬ ‫چاپتهری یهكهمی به گفتوگۆیهكی‬ ‫تهلهفۆنیی نێوان “ستیڤ بانوون” و “دێڤد‬ ‫بۆسی” دهستپێدهكات كه دهگهڕێتهوه بۆ‬ ‫ساڵی ‪ 2010‬دهربارهی چاوپێكهوتنێكی‬ ‫ترهمپ كه لهبهرژهوهندی ترهمپه خۆی‬ ‫بپاڵێوێت بۆ سهرۆكایهتی ئهمریكا‪.‬‬ ‫لهو كاتهدا دۆناڵد ترهمپ ههوڵیداوه كه‬ ‫كۆمارییهكان رازی بكات بهوهی بهرامبهر‬ ‫باراك ئۆبامای سهرۆكی پێشوو بچێته‬ ‫ملمالنێی ههڵبژاردنهوه و بۆ ئهوهش‬ ‫پارهیهكی باشی بهخشیوهتهوه بهسهر‬ ‫ئهندامانی كۆنگرێس و ئهندامانی ئهنجومهنی‬ ‫پیران له كۆمارییهكاندا‪ ،‬بهاڵم شكستی‬ ‫هێناوه‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪ 2010‬هوه نووسهر راستهوخۆ‬ ‫رووداوهكان دهگوازێتهوه بۆ ساڵی ‪2016‬‬ ‫و نووسیویەتی‪ :‬بانوون بهرێكهوت له‬

‫بۆب ودوارد‬

‫رۆژنامهی نیویۆرك تایمزدا دهبینێ كه‬ ‫ترهمپ بانگهشهی خۆپااڵوتنی كردووه‪.‬‬ ‫پێموایه بانوون كۆمپانیاكهی خستووەته‬ ‫خزمهتی ترهمپهوه و بهڵێنی پێداوه لهكاتی‬ ‫بوون بهسهرۆكدا قهرهبووی ههمووی بۆ‬ ‫بكاتهوه بۆیه خاتوو “ریبیكا میرسیر”‬ ‫كه یهكێكه لهو خێزانه دهوڵهمهندانهی كه‬ ‫هاوكاری مادی كۆمارییهكان دهكات‪ ،‬سهری‬ ‫سوڕماوە كه چۆن ترهمپ توانی بهسهر ‪16‬‬ ‫پاڵێوراوی كۆمارییهكاندا سهركهوێت ئهگهر‬ ‫پارهی كۆمپانیاكهی بانوون نهبێ!‬ ‫دواتر تیشكدهخاته سهر ئهو ‪12‬‬ ‫ملیۆن دۆالرهی كه “پوڵ جان مانهفۆرت”‬ ‫دهستی كهوتووه لهحزبێكی سیاسی پرۆ‪-‬‬ ‫روسیاوه (ئۆكرانیا) و له خزمهتی كهمپینی‬ ‫ترهمپدا بهكارهاتووە‪ .‬پۆڵ جان مانهفۆرت‬ ‫لۆبی ئهمریكییه له ئۆكرانیا‪ ،‬راوێژكارێكی‬ ‫سیاسی و خاوهنی كۆمپانیای مانهفۆرته‪،‬‬ ‫له ههڵمهتی ههڵبژاردنی ترهمپدا راوێژكاری‬ ‫ههڵمهتهكه بووه‪ ،‬ههروهها “ستیڤ بانوون”‬ ‫كه تهنیا حهوت مانگ له ئیدارهی ترهمپدا‬ ‫راوێژكاری سهرۆك بوو‪.‬‬ ‫بۆب ودوارد ئاماژه بهوهدهكات كه‬ ‫لههاوینی ‪ 2015‬دهستوهردانهكانی روسیا‬ ‫لهسهر شوێن و تۆماری دهنگدهران و‬ ‫بازنهی ههڵبژاردنهكان ههبووه‪ .‬دهشڵێت‬ ‫كه ههریهك له ‪ CIA‬و ‪ FBI‬پێیانوایه‬ ‫روسیا داتاكانی بهكارهێناوه بۆ یاریكردن‬ ‫به ئهنجامی ههڵبژاردنهكان‪.‬‬ ‫هەروەها چۆن جارید كۆشنێری زاوای‪،‬‬ ‫له دارایی تایبهتی خۆی ‪ 50‬ملیۆن دۆالری‬ ‫سهرفكردووه بۆ ههڵمهتی ههڵبژاردن‪،‬‬ ‫لهكاتێكدا كۆشنێر ئهوه ناشارێتهوه كه‬ ‫ئهو پێشنیازی ‪ 25‬ملیۆن دۆالری كردووه‬ ‫بۆ ههڵمهتهكه سهرفیكات‪ ،‬بهاڵم ترهمپ‬ ‫رهتیكردووەتهوه‪.‬‬ ‫نووسهر ئهوهی سهلماندووه كه له‬ ‫پهیوهندییهكی نهێنیدا كۆشنێر ‪ 10‬ملیۆن‬ ‫دۆالری بهخشیوه به ههڵمهتهكه‪.‬‬

‫كراوه و قهڵهمێكی پڕ بڕشتی ههیه له‬ ‫نووسیندا كه لهتوانایدایه ههموو چیرۆكێكی‬ ‫چنگكهوتووی رۆژنامهنووسی پڕ گرێوگۆڵ‬ ‫ئاسان بكات لهناو ئۆفیسی سهرۆكی‬ ‫ئهمریكا لهژێر سایهی سهرۆك ترهمپدا‪.‬‬ ‫ئایا هیچ كهسێك دهتوانێ ئهوه بێنێته‬ ‫بهرچاوی كه فهرمانبهرێكی سهرۆك‬ ‫بهڵگهنامهیهكی سهرمێزهكهی بدزێ؟ ئهمه‬ ‫روویداوه نهك رۆژێك بهڵكو رۆژ لهدوای رۆژ‬ ‫و گهیهنراوهته وردوارد‪.‬‬ ‫ئێستا بیرتان دهگوازمهوه بۆ سهر‬ ‫ئهو چیرۆكهی كه لهبهشی شهشهمی‬ ‫كتێبهكهدا خراوهتهڕوو‪ .‬ههفتهیهكه ترهمپ‬ ‫سهرۆكی ئهمریكایه‪ ،‬له تاوهری ترهمپ‬ ‫داوا له جهنهراڵی خانهنشینكراو “جاك‬ ‫كین” دهكات تا پۆستی وهزارهتی بهرگریی‬ ‫وهرگرێ‪ .‬بهاڵم كین رهتی دهكاتهوه‪ ،‬دواتر‬ ‫جێم ماتێس ههڵدهبژێرێ‪ .‬دوای مانگێك‬ ‫ترهمپ داوای چاوپێكهوتێنك دهكات لهگهڵ‬ ‫ماتێس‪ ،‬لهوێدا ترهمپ داوای لێ دهكات‬ ‫مامهڵه لهگهڵ داعشدا بكهن‪ ،‬چونكه ئهوه‬ ‫یهكێك بووه له بهڵێنهكانی له ههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردندا‪ .‬لهبهرامبهردا ماتێس ئهوه‬ ‫دهخاتهڕوو كه مامهڵه لهگهڵ مهسهله‬ ‫ستراتیژییهكهدا بكرێت بهشێوهیهك كه ئهو‬ ‫تهیدی بكات‪ .‬ههر لهبهر ئهوه بوو ترهمپ‬ ‫بڕیاری كشانهوهی هێزهكانی دا لهسوریا‬ ‫بهبێ ئاگاداری ماتێس تا وا تێبگات‬ ‫كه ماتێسی پشتگوێخستووه‪ .‬ئهگینا‬ ‫لهبنهڕهتدا كشانهوهی هێز لهسوریا پالنی‬ ‫ستراتیژی ترهمپ نهبووه‪ ،‬بهڵكو لهئهنجامی‬ ‫كاردانهوهی بووه بهرامبهر ماتێسدا‪.‬‬ ‫لهالیهكی ترهوه نووسهر ئهوه‬ ‫ئاشكرادهكات كه “جێم ماتێس” یهكێك‬ ‫بووه لهو سهركردانهی كه له ساڵی ‪2013‬‬ ‫داوای له باراك ئۆباما كردووه كه لهئێران‬ ‫بدرێت‪ .‬بهاڵم ئۆباما رازی نەبوو‪ .‬كاتێك‬ ‫ماتێس بووه به وهزیری بهرگریی له ئیدارهی‬ ‫ترهمپدا‪ ،‬ترسی ههڵگیرساندنی شهڕ لهگهڵ‬ ‫ئێران لهئارادا بووه‪.‬‬

‫كاتێك كه كتێبهكه دهخوێنیتهوه‬ ‫ههست دهكهی له ههر چاپتهرێكدا “ودوارد”‬ ‫چیرۆكێكی نوێمان دهربارهی ترهمپ‬ ‫پێدهڵێت كه پێدهچێ ئهمه دۆخی نووسینی‬ ‫ودواردبێ‪ ،‬چونكه من پێشتر كتێبی‬ ‫“پیاوه نهێنیهكه“م خوێندووەتهوه كه باس‬ ‫لهچیرۆكی واتەرگێت دهكات‪ .‬لهسهروو‬ ‫ئهمهوه ئهم نووسهره بهتێپهڕبوونی كات‬ ‫پلهوپایهكی بهرزی لهناو سیاسییهكانی‬ ‫ئهمریكاو خهڵكدا داگیركردووه‪ .‬مێشكێكی‬

‫راوچییهكی جادووگهر‬

‫به ترهمپ دهڵێت‪ ،‬كۆپییهكی مهلهفهکە له‬ ‫میدیا باڵودهبێتهوه‪ ،‬دهبێته هۆی تووڕهبوونی‬ ‫ترهمپ و رێوشوێنی لێكۆلینهوهكان بشێوێن‬ ‫و دواتر بووه هۆی دهستلهكاركێشانهوهی‬ ‫جیمس كۆمی‪.‬‬ ‫گرنگیی و بههای كتێبهكه لهوهدایه‬ ‫زۆربهی رووداوهكان لهناو كۆشكی سپیدان‪.‬‬ ‫بۆ نموونه چهند مانگێك دوای بهجێهێشتنی‬ ‫كۆشكی سپی‪“ ،‬رێنس پریبۆس سهرۆكی‬ ‫ئهركانی كۆشكی سپی‪ ،‬تهنیا ماوهی حەوت‬ ‫مانگ ههڵسهنگاندنی كۆتایی بۆ كارهكانی‬ ‫دهكات و پێیوابووه كه بێئهوهی به خۆی‬ ‫بزانێت چواردهوردراوه به كۆمهڵێك كهسی‬ ‫نامۆ كه بێئهوهی له پالن و بهرنامه و بودجه‬ ‫و كاری رۆژانهدا هیچ رۆڵێكیان ههبێ‪.‬‬ ‫كۆمهڵێك خهڵكی ئهناركی كۆکراونەتەوه‪.‬‬ ‫ئیڤانكا كچهكهی ترهمپ‪ ،‬راوچییهكی‬ ‫جادووگهر بوو دههات و دهچوو بهناو‬ ‫كۆبوونهوهكانی رۆژانەدا‪ ،‬ههروهها جارید به‬ ‫ههمان شێوه‪ ،‬بێئهوهی هیچ ئهزموونێكیان‬ ‫ههبێ‪ ،‬لهگهڵ دوو كهسی دیكه كه‬ ‫ئهوانیش كلیان كونوای و ستیڤ بانوون‬ ‫كه ههردووكیان له دهرهوهی كۆشكی سپی‬ ‫بوون‪ ،‬بهاڵم ههموو شت بوون‪.‬‬ ‫نووسهر دهشڵێت‪ “ :‬رێنس پریبۆس‬ ‫باسی ئهوهدهكات كه وابڕیار بوو كۆشكی‬ ‫سپی رێگه بدات لێكۆڵینهوه بكرێت له‬ ‫دزەپێکردنی ئهو بیرۆكانهی لهالیهن‬ ‫كۆمپانیا چینیهكانهوه‪ ،‬كاتێك پهراوهكان‬ ‫كۆتاییان هات‪ ،‬بڕیاربوو ئهمریكا رسومی‬ ‫گومرگی دابنێ لهسهر كۆمپانیا چینییهكان‬ ‫به گهڕانهوه بۆ الی ئهوروپییهكان‪،‬‬ ‫راوێژكاری بازرگانی “پیتهر ناڤارۆ” و‬ ‫وهزیری بازرگانی “ێلبهر رۆس” هاتنه‬ ‫كۆشكی سپی بۆ ئیمزاكردنی كۆنووسهكه‪،‬‬ ‫هیچ كهسی تر له كۆشكی سپی ئهوهی‬ ‫نهدهزانی‪ ،‬بهاڵم ئیڤانكا ترهمپ و جارید‬ ‫كۆشنێر هاتنه كۆبوونهوهكهوه بهبێ ئهوهی‬ ‫بانگهێشت كرابن‪ ،‬پێشنیازیان ئهدا به‬ ‫ترهمپ بێئهوهی پێیان بوترێت پێشنیازتان‬ ‫ههیه یان نا”‪.‬‬

‫ئهوهی بۆ من جێگهی سهرسوڕمان‬ ‫بوو ئهو ههوڵهی باراك ئۆبامای سهرۆكی‬ ‫پێشوو بووه كه داوای له سهركردهكانی‬ ‫‪ CIA‬كردووه راپۆرتێكی یۆ ئاماده بكهن‬ ‫لهسهر دهستێوهردانی روسیا له ههڵبژاردنی‬ ‫‪2016‬دا‪ ،‬ههرزوو مهلهفێك ئامادهدهكرێت‬ ‫لهسهر ئهوهی كه چۆن روسیا ههوڵیداوه‬ ‫دهستوهرداته ههڵبژاردنهكهوه‪ .‬كاتێك‬ ‫“جیمس كۆمی” بهرێوهبهری ‪ FBI‬ئهمه‬

‫هاوپهیمانێتی و متمانە‬

‫بهڵگهنامه دزراوهكان‬

‫رهنگه رانانی ئهم كتێبه به چهندین‬ ‫الپهڕه كۆتایی نهیهت‪ ،‬بهاڵم ئهوهی بۆ‬ ‫من گرنگ بوو‪ ،‬ئهوه بوو كه ترهمپ به چ‬ ‫روانینێكهوه ئهڕوانێته جیهان بهشێوهیهك‬ ‫بۆ كهسێكی بزنس ههموو شتێك وهك‬ ‫سامان سهیر دهكات‪ .‬نووسهر پێوایه كه‬ ‫الی ترهمپ ههموو شتێك بهدیهێنانی‬ ‫ماده و قازانجی مادییه‪ ،‬بۆ نموونه ترهمپ‬

‫کتێبەکە پڕیەتی‬ ‫لە رووداوی سەیر‬ ‫لەناو کۆشکی سپی‬ ‫لە سەردەمی ترەمپدا‬ ‫باوهڕی به هیچ هاوپهیمانێتییهك نییه وهك‬ ‫ناتۆ‪ .‬ههربۆیه ههمیشه باس لهكشانهوه‬ ‫لهو هاوپهیمانێتییانه دهكات‪ .‬چونكه ئهو‬ ‫پێیوایه ئهمه دەبێه هۆی بهفیڕۆدانی پاره‬ ‫و بوونی پێگهیهكی سهربازیی ئهمریكا‬ ‫لهو هاوپهیمانێتییانه خهرجی ئهمریكا‬ ‫دهبهن‪ .‬ههتا ترهمپ نیازی وابوو كه‬ ‫ههموو سهربازهكانی له كۆریای باشوور‬ ‫بكشێنێتهوه لهبهرامبهر چهند سهفقهیهكی‬ ‫بازرگانی گهورەدا‪.‬‬ ‫دوا بابهت كه من دهمهوێت باسی بكهم‬ ‫لهسهر كتێبهكه مهسهلهی رێكهوتنهكهی‬ ‫سهرۆك ترهمپ و كۆریای باكووره كه‬ ‫كهمترین زانیاریی و ههواڵی لهسهر‬ ‫زانرا‪ .‬وردوارد پێیوایه رێكهوتنهكه چهند‬ ‫پهیوهندی به رێگری له پهرهپێدانی چهكی‬ ‫ئهتۆمییهوه ههبوو‪ ،‬ئهوهنده پهیوهندی به‬ ‫كێشهی ئهمنی نهێنییه ئهلیكترۆنییهكانهوه‬ ‫ههبوو لهژێر دهستی كۆریای باكووردا‪.‬‬ ‫نووسەر نموونهی كۆمپانیای سۆنی‬ ‫هێناوهتهوه كه لهالیهن كۆریای باكوورهوه‬ ‫هێرشی ئهلكترۆنیی كرایه سهر دوای‬ ‫ئهوهی كۆمپانیاكه فیلمێكی دهركرد‬ ‫بهناوی “چاوپێكهوتن” لهسهر پالنی‬ ‫تیرۆری سیاسی كیم جۆن ئۆن‪ .‬بۆیه‬ ‫نووسهر پێیوایه ترهمپ ههمیشه جهختی‬ ‫لهسهر ئاشتی كردووەتهوه لهگهڵ كۆریای‬ ‫باكوور‪ ،‬ههرچهنده “جیمس كالبهر”‬ ‫بهرێوهبهری پێشووی ئاسایشی نیشتمانیی‬ ‫ئهمریكا پێیوایه ئهمه ئهستهمه‪ .‬ههربۆیه‬ ‫خستهڕووی مهسهلهی تاوانی ئهلیكترۆنیی‬ ‫بهدووروودرێژی له كتێبهكهدا یهكێكه لهو‬ ‫مهسهله ههستیارانهی كه نووسهر دهستی‬ ‫بۆ بردووه‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )٢3‬سێشەممە ‪٢٠19/6/٢5‬‬

‫حكومەتى توركيا ترسى لە زیادبوونى ژمارەى کورد هەیە‬ ‫دەوڵەت بە قەدەغەی زمان و کورد بە زۆرکردنی نەوە ملمالنێ دەکەن‬ ‫زەمەن‬ ‫باکوورى کوردستان دەوڵەمەندە‬ ‫بە پێکهاتەى نەتەوەیی و ئاینى و‬ ‫شێوەزارەکانى زمانى کوردى‪ ،‬هاوکات‬ ‫حکومەتى تورکیا لەچەندین ساڵى‬ ‫رابردوودا هەوڵێکى چڕى دەستپێکردووە‬ ‫بۆ سڕینەوەو الوازکردنى ئەو پێکهاتانە‪،‬‬ ‫هاوکات ترسى زۆریشى لە زیادبوونى‬ ‫رێژەى دانیشتوانى کورد هەیە لەو بەشەى‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫باکوورى کوردستان لە ‪ ٢٠‬پارێزگا‬ ‫پێکدێت و لە ‪%٢٦‬ى جوگرافیاى تورکیا‬ ‫پێکدەهێنێ‪ .‬ئەویش هاوشێوەى سێ‬ ‫پارچەکەى ترى کوردستان لە پێکهاتەو‬ ‫ئاین و مەزهەب و شێوەزارى جیاواز‬ ‫پێکهاتووە‪.‬‬ ‫هەرچەندە تائێستا ئامارێکى وردو‬ ‫دروست لەبارەى ژمارەى دانیشتوانى‬ ‫کوردو پێکهاتەکانى باکوورى کوردستان‬ ‫لەبەردەستدا نییە‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئامارێکى‬ ‫ساڵى ‪٢٠١١‬ى حکومەتى تورکیا‪ ،‬ژمارەى‬ ‫دانیشتوانى کورد لەو واڵتەدا ‪ ٢٠‬ملیۆن‬ ‫و ‪ ٤٧٤‬هەزار کەسە‪ ،‬بەاڵم کورد خۆى‬ ‫دەڵێت ژمارەکە زیاترە لە ‪ ٢٧‬ملیۆن‬ ‫کەس‪.‬‬ ‫حکومەتى تورکیا لەماوەى ‪ ٥٠‬ساڵى‬ ‫رابردوودا بەشێوەیەکى بەرنامە بۆ‬ ‫داڕێژکراو هەموو مافە سیاسى و کولتووریى‬ ‫و رۆشنبیرییەکانى لە پێکهاتەکانى‬ ‫تورکیا کە زۆرینەى دەکەونە باکوورى‬ ‫کوردستانەوە قەدەغە کردووە‪.‬‬ ‫بەکارهێنانى زمانى دایک بۆ قسەکردنو‬ ‫خوێندن و نووسین لەسەر تابلۆو‬ ‫تۆمارەکان قەدەغە کردووە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫پێنج ملیۆن کورد زمانى دایک نازانن و‬ ‫بە تورکى قسە دەکەن‪ ،‬نەتەوەکانى تریش‬ ‫بەتەواوەتى زمانى دایکیان بیرچووەتەوەو‬ ‫تەنیا بەتورکى دەدوێن‪.‬‬ ‫ئيمام تاشەر‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫تورکیا لەسەر فراکسیۆنی هەدەپە‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بە درێژایی مێژوو دەوڵەتى تورک‬ ‫سیاسەتى لەناوبردنى گەالنى تورکیاى‬

‫باکووری کوردستان‬ ‫‪ ٢٠‬پارێزگای هەیەو‬ ‫‪٪٢٦‬ی تێکڕای خاکی‬ ‫تورکیا پێکدەهێنێ‬

‫جێبەجێکردووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆى ئیرادەى ئەو‬ ‫گەالنەوەو بەتایبەت گەلى کورد دەوڵەت‬ ‫نەیتوانیوە کۆتایی تەواوەتى بەو گەالنە‬ ‫بهێنێ‪.‬‬ ‫بە‬ ‫هەدەپە‬ ‫پەرلەمانتارەکەى‬ ‫“زەمەن”ى راگەیاند “دەوڵەت دەیەوێت‬ ‫هەموو تورکیا یەک ڕەنگ بکات و هەموو‬ ‫پێکهاتەو نەتەوەو ئاینەکان بکاتە تورک‬ ‫و ئیخوان‪ ،‬بەاڵم هەرگیز گەلى کورد‬ ‫رێگە بەوە نادات‪ ،‬چونکە ئێمە کوردین و‬ ‫کوردستانیش خاکەکەمانە”‪.‬‬ ‫بەپێى پێشبینیەکانى حکومەتى تورکیا‬ ‫کە لە زارى بیناڵى یەڵدرم سەرۆکوەزیرانى‬ ‫پێشووى تورکیا ئاشکرا کراوە‪ ،‬ژمارەى‬ ‫دانیشتوانى کورد لە ساڵى ‪٢٠٣٠‬و تا ‪٢٠٥٠‬‬ ‫ژمارەى دانیشتوانى تورک تێدەپەڕێنێ‪،‬‬ ‫ئەوەشى بە مەترسى بۆ سەر گەلى تورک‬ ‫و یەکپارچەیى تورکیا ناوبردووە‪.‬‬ ‫زمانى سەرەکى کورد لە باکوورى‬

‫کوردستان شێوەزارى کرمانجییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شێوەزارى دیکەش هەن کە ئەوانیش‬ ‫بریتین لە زازاکی‪ ،‬شکاکى‪ ،‬رەوەندى و‬ ‫چەند شێوەزارێکى تریش‪ ،‬بەاڵم سۆرانیی‬ ‫لە باکوور بەکارهێنەرى نییە‪.‬‬ ‫سیاسەتى دەوڵەتى تورکیا بەسەر‬ ‫کورددا بەدرێژایی مێژوو تائێستا وایکردووە‬ ‫ژمارەیەکى زۆر لە کورد لە باکوورى‬ ‫کوردستان بە تورکى قسە بکەن و کوردى‬ ‫نازانن‪ ،‬بەاڵم بەرپرسانى کورد دەڵێن‪ ،‬گەلى‬ ‫کورد بە پالنێکى تر رووبەڕووى سیاسەتى‬ ‫لەناوبردن و تورککردن بووەتەوە ئەویش‬ ‫خستنەوەى زیاترى منداڵە‪.‬‬ ‫‪ ١٠‬ملیۆن و ‪ ١٠٠‬هەزار كورد بە‬ ‫کرمانجیى قسە دەکەن‪ ،‬ئەو کوردانەى‬ ‫بە تورکى قسە دەکەن پێنج ملیۆن‬ ‫و ‪ ٨٠٠‬هەزار کەسن‪ ،‬ملیۆنێک و ‪٣٢٥‬‬ ‫هەزار بە هەردوو شێوەزارى زازاکی‬ ‫(دەملى وئەلڤێکا) قسە دەکەن‪ ،‬هەروەها‬

‫حکومەتى تورکیا‬ ‫دەڵێت کورد ‪ ٢٠‬ملیۆن‬ ‫کەسەو کورد خۆى‬ ‫دەڵێت زیاترە‬ ‫لە ‪ ٢٧‬ملیۆن کەس‬ ‫شێوەزارى شکاکى ‪ ٣٠‬هەزارو رەوەندى ‪٤٠‬‬ ‫هەزار کەس قسەی پێ دەکەن‪.‬‬ ‫پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینییەکانى‬ ‫باکوورى کوردستان بریتین لە عەرەب‪،‬‬ ‫فارس‪ ،‬تورکمان‪ ،‬ئەرمەن‪ ،‬الس‪ ،‬کلدان‪،‬‬ ‫ئاشوور‪ ،‬عەلەوى‪ ،‬ئێزیدى‪ ،‬سریانى‪،‬‬ ‫ژمارەى هەریەک لەو پێکهاتە نەتەوەیی‬ ‫و ئاینیانە جیاوازن و ئامارى راست و‬ ‫دروست لەبارەیانەوە نییە‪ ،‬بەاڵم ژمارەى‬ ‫عەلەوییەکان ملیۆنێک و ‪ ٦٠٠‬هەزار کەس‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫مستەفا ئۆرتان‪ ,‬سەرۆکى کۆمەڵەى‬ ‫پاشەڕۆژى کورد باس لەوە دەکات‪،‬‬ ‫دەوڵەتى تورک لەچەندین ساڵى رابردوو‬

‫سیاسەتى سڕینەوەى نەتەوەکانى تورکیاى‬ ‫پەیڕەو کردووە‪ ،‬ئەوش بەرامبەر هەموو‬ ‫نەتەوەکان سەرکەوتووە بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەرامبەر کورد شکستى هێناوە‪.‬‬ ‫مستەفا ئۆرتان بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“سیاسەتى دەوڵەت بەجۆرێکە لەماوەى‬ ‫سەد ساڵى رابردوودا زۆربەى پێکهاتەکانى‬ ‫تورکیا بەتەواوەتى کەمبوونەتەوە یان‬ ‫لەناو نەتەوەى تورکدا تواونەتەوە‪،‬‬ ‫بەشێکى زۆر لە کوردیش ئێستا بوونەتە‬ ‫تورک و لە کوردبوون شۆراون هەمووى‬ ‫بەهۆى سیاسەتى ترساندن و برسیکردن و‬ ‫گرتن و کوشتنەوە بووە”‪.‬‬ ‫زمانی فەرمی تورکیا زمانى توركيە لە‬ ‫‪%٧٠‬ى ئەو واڵتە بە تورکی دەدوێن و لە‬ ‫‪%٢٧‬ى زمانى کوردى بەکارى دەهێنن و‬ ‫‪%٣‬ی زمانەکانى تر‪.‬‬ ‫حکومەتى تورکیا بە پالنێکى‬ ‫ورد سیاسەتى تورککردن و گۆڕینى‬ ‫دیمۆگرافیاى لە باکوورى کوردستان‬ ‫چڕکردووەتەوە بۆ ئەو مەبەستەش بە‬ ‫زیاتر لە سێ ملیۆن تورکى لە ناوچەکانى‬ ‫ترى تورکیاوە گواستووەتەوە بۆ شارەکانى‬ ‫کوردستان و بەسەدان هەزار کەسى‬ ‫لە هاواڵتیانى کورد بەرەو ئەستەنبوڵ‬ ‫و ئەنقەرەو ناوچەکانى ترى ئەو واڵتە‬ ‫گواستووەتەوە‪.‬‬ ‫ئیبراهیم بایدەمیر‪ ،‬مامۆستاى زانکۆ‬ ‫لە ئامەد‪ ،‬بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬ئامانجى‬ ‫دەوڵەتى تورکیا لەو کارە ئەوەیە کە‬ ‫پێگەى کورد لە باکوورى کوردستان الواز‬ ‫ببێ تا نەتوانێ بەربەستى هەڵبژاردن‬ ‫بۆ پەرلەمان تێپەڕێنێت و کەمترین‬ ‫شارەوانیش بەدەست بهێنێ‪ ،‬کاریگەرى‬ ‫ئەو سیاسەتەى دەوڵەتیش بە روونى لە‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا رەنگى داوەتەوە”‪.‬‬ ‫بایدەمیر باس لەوە دەکات‪ ،‬بە درێژایی‬ ‫مێژووى تورکیا چى بەرامبەر کورد کرابێ‪،‬‬ ‫هەموو ئەوانە بە زیادەوە بەرامبەر نەتەوەو‬ ‫پێکهاتەکانى تریش کراوە‪ ،‬بەاڵم چونکە‬ ‫کورد بەردەوام رووبەڕووى دەسەاڵتى‬ ‫تورکیا بووەتەوەو هێزی چەکدارى هەبووە‬ ‫نەیتوانیوە هاوشێوەى نەتەوەکانى تر‬ ‫کورد بسڕێتەوە‪.‬‬

‫ئەنەکەسە بە پڕۆژەیەکی نوێ دەیەوێت بگەڕێتەوە رۆژئاواى کوردستان‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫ئەنجومەنى نیشتمانیی کورد لە‬ ‫سوریا‪ -‬ئەنەکەسە‪ ،‬دواى بێ ئومێدبوونى‬ ‫لە هەوڵەکانى بۆ گەڕانەوەى بۆ رۆژئاواى‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەمجارەیان رێگەیەکى ترى‬ ‫گرتووەتەبەر بۆ گەڕانەوە ئەویش بە‬ ‫پێشکەشکردنى پڕۆژەیەک بە ئەمریکاو‬ ‫ئەوروپاو تورکیا‪.‬‬ ‫مانگى ئادارى رابردوو ئەنەکەسە لە‬ ‫هەولێرو واشنتۆن چاویان بە شاندێکى‬ ‫ئەمریکا بە سەرۆکایەتى جۆن بۆڵتن‬ ‫راوێژکارى ئاسایشى نیشتمانیی و‬ ‫جێمیس جێفرى نوێنەرى سەرۆکى‬ ‫ئەمریکا بۆ شەڕى دژى داعش کەوتووەو‬ ‫کوردستانەوە‬ ‫رۆژئاواى‬ ‫لەبارەى‬ ‫پڕۆژەیەکیان پێشکەشکردووە‪.‬‬ ‫لە پڕۆژەکەى ئەنەکەسەدا باس لەو‬ ‫ناوچە ئارامە کراوە کە ئەمریکاو تورکیا‬ ‫دەیانەوێ لە رۆژهەاڵتى فورات دروستى‬ ‫بکەن‪ ،‬تیایدا ئەنەکەسە داواى کردووە‬ ‫ئەو ناوچە ئارامە کورد خۆى بەڕێوەى‬ ‫بەرێت و ئەنەکەسەش وەک الیەنێکى‬ ‫سەرەکى رۆژئاواى کوردستان بەشدارو‬ ‫شەریک بێ‪.‬‬ ‫هەر بەپێى پرۆژەکە ئەنەکەسە داواى‬ ‫کردووە هێزى پێشمەرگەى رۆژ کە‬ ‫ژمارەیان سێ هەزار کەس دەبێت بکرێتە‬ ‫هێزە پاراستنى ئەو ناوچە ئارامەو‬ ‫هەموو الیەنەکانى رۆژئاواى کوردستانیش‬ ‫بەشدار بن تیایدا‪.‬‬ ‫بەرپرسى‬ ‫برۆ‪،‬‬ ‫ئيبراهيم‬ ‫پەیوەندییەکانى دەرەوەى ئەنەکەسە‬ ‫لەبارەى پڕۆژەکەوە بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئیدارەى ئەو ناوچە ئارامە کە‬ ‫ناوچەیەکى کوردییە بدرێتە دەست کورد‬ ‫خۆى و بەڕێوەى بەرێت‪ ،‬ئەنەکەسە‬ ‫لەڕووى سیاسى و سەربازییەوە لەو‬ ‫ناوچە ئارامەدا بەشداربێ‪ ،‬نەک هەر ئێمە‬ ‫هەموو الیەن و پێکهاتەى ئەو ناوچانە‬ ‫لەو ئیدارەیەدا بەشدار بن”‪.‬‬ ‫برۆ ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬ئەو واڵتانەى‬

‫هەسەدە‪:‬‬ ‫ئەو پرۆژەیەی‬ ‫ئەنەکەسە بە‬ ‫هەموو شێوەیەک‬ ‫رەتدەکەینەوە‬

‫پڕۆژەکەیان پێدراوە لەسەر دروستکردنى‬ ‫ئیدارەیەکى دیموکراسى کە هەمووان‬ ‫تیایدا بەشدار بن رەزامەندن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جێبەجێکردنى ئەو پڕۆژەیە لەسەر‬ ‫ئەرزى واقیع تائێستا روون نییە‪.‬‬ ‫ئەنەکەسە بێجگە لە ئەمریکا‪ ،‬ئەو‬ ‫پڕۆژەیەى داوەتە هەریەکە لە فەڕەنساو‬ ‫ئەڵمانیاو بەریتانیاو تورکیاو ئۆپۆزسیۆنى‬ ‫سوریا‪ ،‬برۆ دەڵێت هەموو ئەو الیەنانەش‬ ‫بە زارەکى رەزامەندییان نیشانداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هیچ هەنگاوێک لە دروستکردنى‬ ‫ناوچە ئارامەکە نەچووەتە پێشەوە‪.‬‬ ‫لەساڵى ‪٢٠١٤‬وە تورکیا داواى‬ ‫دروستکردنى ناوچەیەکى ئارام دەکات‬ ‫لەناو خاکى سوریا کە مەبەستى رۆژئاواى‬

‫کوردستانە بە قواڵیی ‪ ٣٢‬کیلۆمەترو‬ ‫درێژایی ‪ ٤٦٠‬کیلۆمەتر‪ ،‬ئامانجى‬ ‫ئەنقەرەش لەو پڕۆژەیە رێگریکردنە‬ ‫لە دروستکردنى هەرێمێکى کوردى لە‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەسەرەتاوە ئەمریکاو‬ ‫ئەوروپا دژى ئەو پێشنیازەى تورکیا‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بەهۆى فشارو‬ ‫نیگەرانیەکانى تورکیاوە‪ ،‬ئەمریکا رازى‬ ‫بووە بە دروستکردنى ناوچە ئارامەکە‬ ‫بەو مەرجەى لەژێر کۆنترۆڵ و چاودێرى‬ ‫کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى بێت نەک تورکیا‬ ‫خۆى‪ ،‬بەاڵم تورکیا دەیەوێت تەنیا لەژێر‬ ‫کۆنترۆڵى خۆیدا بێت‪.‬‬ ‫رۆژئاواى‬ ‫خۆسەرى‬ ‫ئیدارەى‬

‫ئەنەکەسە‪:‬‬ ‫تورکیاو فەرەنساو‬ ‫ئەمریکا پرۆژەکەیان‬ ‫پەسەند کردووە‬

‫کوردستان پرۆژەکەى ئەنەکەسە بۆ‬ ‫بەشداریکردن لەناوچەى ئارام رەت‬ ‫دەکاتەوەو پێیوایە ئەمە هەوڵێکە بۆ‬ ‫دابەشکردنى رۆژئاواى کوردستان‪.‬‬ ‫هاوسەرۆکى ئەنجومەنى مەدەنى‬ ‫سوریاى دیموکرات ‪ -‬مەسەدە ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬رۆژئاواى کوردستان‬ ‫خاوەن ئیدارەیەکى بەڕێوەبردن و هێزى‬ ‫سەربازیى خۆیەتى هەر کەس و الیەنێک‬ ‫دەیەوێ بەشدارى لە بەڕێوەبردنى‬ ‫رۆژئاواى کوردستاندا بکات‪ ،‬دەبێ لەو‬ ‫ئیدارەیەدا بەشدارى بکات‪.‬‬ ‫ئیلهام ئەحمەد‪ ،‬هاوسەرۆکى مەسەدە‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬ئێمە ناوچەى ئارام‬ ‫قبوڵ ناکەین ئەگەر لەژێر کۆنترۆڵ‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫چاودێرى‬ ‫و‬ ‫و کۆمەڵگەى نێودەوڵەتیدا نەبێ‪.‬‬ ‫کاتێکیش دروستکرا ئەوا گەلەکەمان‬ ‫کە لەچوارچێوەیەى ئەو ناوچەیەدا‬ ‫بڕیارى بەڕێوەبردنى خۆیان دەدەن نەک‬ ‫پەیەدەو ئەنەکەسە”‪.‬‬ ‫روونی‬ ‫مەسەدە‪،‬‬ ‫هاوسەرۆکى‬ ‫دەکاتەوە ئەگەر ئەنەکەسە دەیەوێت‬ ‫بەشدار بێت لە بەڕێوەبردنى رۆژئاوادا‬ ‫پێویستە بەشدارى ئیدارەى خۆسەرو‬ ‫هەسەدە بکات نەک ناوچەیەکى دیاریکراو‬ ‫بەمەبەستى لەتکردنى خاکى رۆژئاوا‪.‬‬ ‫مەزڵوم عەبدى‪ ،‬فەرماندەى هێزەکانى‬ ‫هەسەدە بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫“ئێمەش لەگەڵ ئەوەداین هەموو‬ ‫الیەنەکان بەشداربن لە بەڕێوەبردن و‬ ‫پاراستنى رۆژئاواى کوردستاندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پڕۆژەکەى ئەنەکەسە تەنیا تایبەتە‬ ‫بەخۆیان و دەیانەوێت چەکدارانى‬ ‫ئۆپۆزسیۆنى سەر بەتورکیا بەشدارى‬ ‫ئەو ناوچە ئارامە بکەن کە ئەمە هەرگیز‬ ‫قبوڵکراو نییە”‪.‬‬ ‫بەوەشدەکات‪،‬‬ ‫ئاماژە‬ ‫عەبدى‬ ‫ئەنەکەسە لەجیاتى ئەوەى پڕۆژە‬ ‫چەکدارانى‬ ‫تورکیاو‬ ‫پێشکەشى‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بکات با بەشداربێ لە‬ ‫بەڕێوەبردنى ئیدارەى خۆسەرو هێزەکانی‬ ‫هەسەدە‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪5‬‬

‫لیوا‌بەختیار‌بابان‪‌،‬به‌ڕێوه‌به‌ری‌گشتیی‌پۆلیسی‌هه‌رێم‪:‬‬

‫سزای سیاسی لە هەولێر نییە‪ ،‬بەاڵم سلێمانی جیاوازە‬ ‫* دامهزراندن دەستیپێنەکردووەتەوە‬ ‫لە سلکی پۆلیسدا؟‬ ‫ نهك له وهزارهتى ناوخۆ‪ ،‬بەڵکو له‬‫ههرێمی کوردستان سێ ساڵیش دەبێ‬ ‫دامهزراندن ڕاگیراوه‪ .‬چاوهڕێ دەکەین کاتێ‬ ‫کابینەی نوێ پێکهێنرا‪ ،‬لهچوارچێوهى‬ ‫ئهو ئیجرائاته تازانەی دەکرێن یهكێك‬ ‫له خاڵهكان دەستپێكردنهوهى پرۆسەی‬ ‫دامهزراندن بێ بهپێى پێویستیی‪ .‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هیچ شتێكی نوێ باس نەکراوە‪.‬‬ ‫* ئەی خانهنشینى هێزهكانى ناوخۆ‬ ‫به كوێ گهیشت؟‬ ‫ ههركاتێ كهسێك كاتى یاسایی‬‫خۆى تهواو بكات لە خزمەتدا‪ ،‬یان بهپێى‬ ‫خزمهتو تهمهن داوا بكات‪ ،‬ئەوا خانهنشین‬ ‫دهكرێت‪.‬‬ ‫* پرسیارێک کە زۆر دەکرێ ئەمەیە‬ ‫باشە بۆچی موچهى فهرمانبهرانى‬ ‫وهزارهتى ناوخۆ‪ ،‬هاوتاى هێزهكانى ناوخۆ‬ ‫ناكرێت؟‬ ‫ من بهرپرس نیم لهم مەسەلەیە‪ ،‬ئهوه‬‫دهكرێ له دیوانى وهزارەت بپرسن‪.‬‬ ‫* ئەی داتاتان لەبەردەستدایە کە‬ ‫ژمارهى پاسهوانانى بهرپرسان چهنده؟‬ ‫ تا ئهم ساتە ئهو شوێنانهى‬‫پاسهوانمان بۆ دابینكردوون‪ ،‬گلهییان‬ ‫نهبووەو كێشهیهك دروست نهبووه‪.‬‬ ‫تموحمان زیاتره بۆ دامهزراندن یان‬ ‫لەجێدانان لهبهرئهوهى ژمارهیهك وازى‬ ‫هێناوهو بهشێكیشیان خانهنشین کراون‬

‫لیــوا بهختیــار بابــان‪ ،‬بەڕێوەبــەری گشــتیی پۆلیســی هەرێمــی‬ ‫کوردســتان رەتــی دەکاتــەوە‪ ،‬لەنــاو هێزەکانــی ناوخــۆدا فۆرمــی‬ ‫ئەندامبوونــی حزبیــی دابــەش بکرێــت و ناچــار بکرێــن بــەوەی ببنــە‬ ‫ئەندامــی حــزب‪ .‬یــان فەرمانبــەرو پۆلیــس ســزای سیاســی بدرێــن‪.‬‬ ‫لــە دیدارێکــدا لەگــەڵ “زەمــەن”‪ ،‬ســەبارەت بــە پاســەوانی‬ ‫بەرپرســانی حزبیــی‪ ،‬لیــوا بەختیــار دەڵێــت‪ :‬ژمارەیــان زۆر نییــەو‬ ‫داوای دامەزراندنــی پاســەوانی تــر دەکەیــن‪ ،‬چونکــە ژمارەیەکــی زۆری‬ ‫ئــەو پاســەوانانە لــە شــوێنی خۆیــان نەمــاون بــە هــۆکاری جیــاوازەوە‬ ‫دوورکەوتوونەتــەوە‪.‬‬

‫دابەشکردنی فۆڕم‬ ‫لهگهڵ سنوورى‬ ‫ههولێردا فهرقى‬ ‫ههیه‪ ،‬خۆیشتان‬

‫سازدانی‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫یان لێیان چووەتە دەرەوەی واڵت‪.‬‬ ‫ژمارەکەیان زۆر نییه‪ .‬ئێمەش چاوهڕێین‬ ‫لهجێدانان بكرێتهوه بۆ پڕکردنەوەی‬ ‫فەراغەکان‪.‬‬ ‫* بۆچی پاسهوانی بەرپرسان لهژێر‬ ‫چهترى بهڕێوهبهرایهتیهكدا ڕێكناخرێن؟‬ ‫ ئاخر سروشتی ئیشهكه فهرقى ههیه‪،‬‬‫ئەوە کەی پەیوەندی بە منەوە ههیه فاڵن‬ ‫شهخسو كهسایهتى‪ ،‬پاسەوانی بۆ دابنێین‪.‬‬ ‫كوا پۆلیسمان ئەوەندە ههیه تا بهشی‬ ‫ئهوانەیشی لێ بدەین؟ ئهوانه سیستمى‬ ‫تایبەتی خۆیان ههیه‪ ،‬ئهگهر دنیاكه بهرهو‬

‫ئارامیی بڕوات‪ ،‬ئهوانه هیچیان نامێنێ‪.‬‬ ‫* به چ یاساو ڕێنماییهك پاسهوان بۆ‬ ‫بهرپرسان دیارى دهكرێت؟‬ ‫ ئهو بهرپرسه خۆى دەستنیشانی‬‫دهكات ئهگهر مەرجەکانی تیابێ‪ .‬ئهگهر‬ ‫ئهو كهسه مهرجى پۆلیسی تێدابوو ئەوا‬ ‫بۆى دادهمهزرێت‪.‬‬ ‫* تائێستاش فۆڕمى ئهندامێتى حزبیی‬ ‫لەناو هێزەکانی ناوخۆ دابهش دهكرێت‪،‬‬ ‫بۆچی ئهو دیاردهیه بنهبڕ نهكراوه؟‬ ‫ تا ئهم ساتە سێ و چوار وهزیفهم‬‫ههیه له وهزارهتى ناوخۆدا‪ ،‬نه داخلى‬

‫شانهیهكم نهكهس بهرپرسی حزبیمهو‬ ‫كهس نههاتووه بڵێ ببه به پارتىو فۆڕم‬ ‫پڕبكهرهوه‪.‬‬ ‫* بەاڵم له بنكهكان و لە ئاستی‬ ‫خوارەوە ئهو فۆڕمه دابهش دهكرێت!‬ ‫ ئهو بابهته ئهسڵی نییه‪ ،‬با یهكێك‬‫بێت بڵێت بهزۆر فۆڕمیان داومهتێ‪.‬‬ ‫* له سنوورى پارێزگاى سلێمانى ئهو‬ ‫فۆڕمه دابهشكراوه‪.‬‬ ‫ ئهو بابهته لهگهڵ سنوورى ههولێردا‬‫فهرقى ههیه‪ ،‬خۆیشتان دهزانن بۆچی‪.‬‬ ‫* تائێستاش سزاى سیاسی ههیه‬

‫لهنێو هێزهكانى ناوخۆدا وهكو گواستنەوەو‬ ‫نههاتنهوهى تهرقیه؟‬ ‫ لهم بهرهوه یهكێکم بۆ بنێره سزاى‬‫سیاسی درابێ‪.‬‬ ‫* سااڵنه خولى ئەفسەران دهكهنهوه‪،‬‬ ‫دهوترێت تهنیا خزمو كهسانى نزیكى‬ ‫بهرپرسان لێى سودمهند دهبن؟‬ ‫ وا نییه‪ ..‬دهورهیهكى شورتهمان‬‫كردهوه ‪ 178‬کەس تهخهروجیان كرد‬ ‫ههمووى كوڕى شههیدو براى شههیدو‬ ‫ئهنفالکراو بوون‪ ،‬كوڕه بهرپرسێكى تێدا‬ ‫نەبوو‪.‬‬

‫دهزانن بۆچی‬ ‫* یانى دهستێوهردانى تێدا ناكرێت؟‬ ‫ خهڵك دهچێ بۆ حهج واسته دهكات‪،‬‬‫دنیا ههرلهسهر ئهوه بهند نهبووه؟!‬ ‫* بۆچی ئاڵوگۆڕ له بنكهكاندا ناكرێت‪،‬‬ ‫دهبێ چهند ساڵ جارێك ئاڵوگۆڕ بكرێت؟‬ ‫ چۆن ناكرێت‪ ..‬ئێمه گۆڕانكارى‬‫دهكهین بۆئهوهى چاكى بكهین نهك خراپی‬ ‫بكهین‪ ،‬دیاره به دڵمانه بۆیه‪ .‬نایانگۆڕین‪.‬‬

‫“فاشیزمی دەسەاڵت گەیشتووەتە لوتکە”‬ ‫دیالن تاشدەمیر‪ ،‬ژنە پەرلەمانتاری کورد لە‬ ‫پەرلەمانی تورکیا لەسەر فراکسیۆنی هەدەپە‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەدەپە سەرکەوتوو بووە لەو سیاسەتەی‬ ‫پەیڕەوی کرد کە گەالنی تورکیا بێجیاوازی لەناو‬ ‫جوواڵنەوەیەکی سیاسیدا جێی بێتەوەو خەبات‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫لە چەند رۆژی رابردوودا تاشدەمیر سەردانی‬ ‫هەرێمی کوردستانی کرد بە مەبەستی بەشداریکردن‬ ‫لە پانێلێکی سیاسیداو ماڵپەڕی (پەیسەر پرێس)‬ ‫دیدارێکی لەگەڵدا ئەنجامداوە‪ ،‬تاشدەمیر بە وردی‬ ‫باسی هەلومەرجی خەباتی هەدەپەو باکوری‬ ‫کوردستان دەکات لەژێر چەوساندنەوەو ستەمی‬ ‫دەوڵەتی تورکیادا‪.‬‬ ‫* هۆكاری سەردانتان بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان چی بوو؟‬ ‫ لە هەولێر پانێڵێك دەربارەی رێككەوتن‬‫و یەكێتی نەتەوەیی و چۆنێتی پێشخستنی‬ ‫دیالۆگی نێوان الیەنە كوردییەكان سازكرا‪.‬‬ ‫بانگهێشتكرام و منیش بانگهێشتەكەم‬ ‫قبوڵكرد‪.‬‬ ‫* بۆچی ههدهپه بەشداری لە ڕێوڕهسمی‬ ‫سوێندخواردنی نێچیرڤان بارزانی وەكو‬ ‫سەرۆكی هەرێمی كوردستان نەكرد؟‬ ‫ بانگهێشت كرابووین‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬‫دۆسیەكانی مانگرتن و هەڵبژاردنی‬ ‫ئیستانبوڵهوه نەمانتوانی بەشداریی بكەین‪.‬‬ ‫بێگومان لە داهاتوویەكی نزیكدا شاندێكمان‬ ‫بۆ پیرۆزبایی سەردانی هەولێر دەكات‪.‬‬ ‫* ئەو بایەخەی هەدەپە بە رۆژئاوای‬ ‫كوردستانی دەدات ئایا لەسەر حسابی‬ ‫لەبیركردنی كێشەكانی باكووری كوردستان‬ ‫نییە؟‬ ‫ نازانم لەسەر چ بنەمایەك ئەم قسەیە‬‫دەكرێت‪ .‬ئەم لێكدانەوەیە بابەتیانە نییە‪.‬‬ ‫گۆڕەپانی سەرەكی جەماوەرو چەقی‬ ‫خەباتی ههدهپه باكووری كوردستانە‪.‬‬ ‫هەدەپە بۆ دیموكراتیزهكردنی توركیاو‬ ‫چارەسەری دیموكراتیانەی كێشەی كورد‬ ‫كار دەكات‪ .‬ئەمڕۆ كێشەی كورد تەنیا‬ ‫رۆژەڤی توركیا نییە‪ ،‬بهڵكو رۆژەڤی هەموو‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بگرە جیهانیشە‪.‬‬ ‫كەس ناتوانێ خۆی لە ئاست كێشەی كورد‬ ‫نادیدە بكات‪ .‬پارتێكی سیاسی كە تا ئەو‬ ‫ئاستەی نوێنەرایەتی كورد لە توركیا و‬ ‫باكووری كوردستان بكات‪ ،‬ناتوانێ خۆی لە‬ ‫ئاست كێشەی كورد لە پارچەكانی دیكە‬ ‫بێدەنگ بكات چ لە باشووربێ یان رۆژهەاڵت‬

‫و رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫دەستكەوتەكانی كورد لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان نەك تەنیا بۆ رۆژئاوا بەڵكو‬ ‫سیاسەتێكە كاریگهری لەسەر هەموو‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەیە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫زۆر رووەوە لە خەبات و سیاسەتی هەدەپە‬ ‫دەچێ‪ .‬لەوێ بە رێبەرایەتی ژن هەوڵ‬ ‫دەدرێت رێنوێنی نەتەوەی دیموكراتی‬ ‫جێبەجێ بكرێت‪ ،‬هەدەپەش دەخوازێ‬ ‫هەمان شت لە توركیا دووبارە بكاتەوە‪ .‬بە‬ ‫تێڕوانینی ئێمه رۆژئاوا كاریگهری لەسەر‬ ‫هەموو سیاسەتەكانی دیكە دەبێ‪ .‬واتا‬ ‫کاریگەری سیاسەتی رۆژئاوا لەسەر هەدەپە‬ ‫شتێكی لەناكاو و نەبینراو نییه‪ ،‬بەاڵم بەو‬ ‫واتایە نایهت دهستبهرداری باكوور بوین و‬ ‫لەسەر رۆژئاوا سیاسەت دەكەین‪.‬‬

‫بانگهێشتی‬ ‫سوێندخواردنی‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‬ ‫کرابووین بەاڵم‬ ‫ئامادە نەبووین‬

‫* كاتێ بەراورد لە نێوان باكوور و‬ ‫رۆژئاوای توركیادا دەكەین‪ ،‬دەبینین ئێوە‬ ‫چەقی خەباتتان گواستووهتەوە بۆ رۆژئاوای‬ ‫توركیا و باكوور لەڕووی گرنگی پێدانەوە لە‬ ‫كورتی داوە؟‬ ‫ پێویستە لەم رووەوە سەیری‬‫فەلسەفەی دامەزراندنی هەدەپە بكەین‪.‬‬ ‫هەدەپە بۆچی دامەزرا؟ ئەوەی ئەمڕۆ‬ ‫بووهته هۆی كاریگەربوونی هەدەپە چیە؟‬ ‫لە هەمووی گرنگتر پێویستە بزانین كە‬ ‫هەدەپە جیاوازە لەو پارتە كوردییانەی‬ ‫بەر لە هەدەپە دامەزراون‪( ،‬دەبەپە‪،‬‬ ‫دەتەكە‪ ،‬هەپ و ئەوانەی دیكە) هەڵبەتە‬ ‫هەدەپە میرات و دەستكەوتی ئەو پارتانە‬ ‫رەتناكاتەوە‪ ،‬بەاڵم لە گۆڕەپانی سیاسەتی‬ ‫ئەم پارتانەی باسمكردن دێتە دەرەوە‪،‬‬ ‫سیاسەتێك لە باوەش دەگرێت كە هەموو‬ ‫رەنگ و جیاوازییەكان كۆدەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەم روانگەیەوە هەدەپە ئەمڕۆ هەموو‬ ‫گەالن و ئەتنیكەكانی ناو توركیا بە‬ ‫موخاتەب وەردەگرێت‪ .‬واتە تەنیا خۆی‬ ‫بە كوردستانهوه نابەستێتەوە‪ .‬هەر لەبەر‬ ‫ئەمەشە هەدەپە ئەمڕۆ ئەوەندە دەكرێتە‬ ‫ئامانج‪ .‬چونكە سیستمی دەسەاڵتدار‬ ‫دەخوازێت ئەتنیكهكان لەگەڵ یەكتر شەڕ‬ ‫بكەن‪ ،‬یەكتر بسڕنەوە‪ ،‬دوور لهیەكتر‬ ‫بووەستن و بەیەكەوە سیاسەت نەكەن‪.‬‬ ‫بۆ یەكەم جار هەدەپە درۆیەكی سەد‬ ‫ساڵەی لە توركیا سڕییهوه‪ ،‬بە گوێرەی‬ ‫ئەم درۆیە كورد و تورك ناتوانن بەیەكەوە‬ ‫سیاسەت بكەن‪ .‬ئێزدییهكان هەبوونیان‬ ‫لەم جوگرافیایەدا نییه‪ ،‬ئەرمەنییهكان‬ ‫بەهیچ شێوەیەك رووبەڕووی جنیۆساید‬ ‫نەبوونەتەوە‪ .‬هەدەپە هەموو ئەم حوكمە‬

‫دەستكردانەی تێكشكاند‪ .‬سەرەڕای هەموو‬ ‫جیاوازییەكان دەتوانین بەیەكەوە سیاسەت‬ ‫بكەین بێ ئەوەی نكوڵی لەیەكتر بكەین‪.‬‬ ‫لە ‪7‬ی حوزەیراندا ئەمەمان بینی‪،‬‬ ‫لە هەموو شار و ناوچەیەكی توركیادا‬ ‫خۆشەویستی بۆ هەدەپە دروستبوو‪.‬‬ ‫كۆمهڵگهی توركیا لە درەوەی سیاسەتی‬ ‫فاشیزم و نكوڵیكردن بۆ یەكەم جار‬ ‫هەناسەیەكی دیكەی هەڵمژی‪.‬‬ ‫* بۆ نموونە لە رۆژئاوای توركیا‬ ‫دەنگەکانی هەدەپە تادێت هەڵدەكشێ‬ ‫بەاڵم لە باكووری كوردستاندا دەنگەكانی لە‬ ‫كورتی دەدات هۆی ئەمە چیە؟‬ ‫ شتەکە بەمشێوەیە نییه‪ ،‬نە‬‫توركیا ئامانجی یەكەمینمانە نە باكووری‬ ‫كوردستان ئامانجی دووەمینمانە‪ .‬ئهمڕۆ‬ ‫گرنگترین كێشەی توركیا كێشەی‬ ‫كوردە‪ .‬ئهمڕۆ كێشەی ئابووری‪ ،‬كێشەی‬ ‫نەتەوەپەرستیی‪ ،‬كێشەی سیاسەتی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬كەوتنە ناو زهلكاوی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬هەموو ئەمانە بەهۆی كێشەی‬ ‫كوردهوه سەریانهەڵداوە‪ .‬توركیایەك كە‬ ‫كێشەی كورد چارەسەر بكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫رۆژئاوا پەیوەندییەكانی باش دەبێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە لە توركیا فۆبیای ترس هەیە‪.‬‬ ‫ئەم فۆبیایەش لەسەر دوژمنایەتی كورد‬ ‫هەڵچنراوە‪.‬‬ ‫ئێوە دەڵێن دەنگی هەدەپە لە باكووری‬ ‫كوردستان بەردەوام لە كورتی دەدات! ئایا‬ ‫بە راستی لەكوورتی دەدات‪ ،‬یان پێویستە‬ ‫ئەم مەسەلەیە لەرێی پێوهری جیاوازترهوه‬ ‫بخوێنینەوە؟ بۆ ئەمە دەگەڕێمەوە سەر‬ ‫‪7‬ی حوزەیران‪ ،‬چونكە مێژوویهكی زۆر‬ ‫دوورنییه‪ .‬لەم ڕێكهوتهدا هەدەپە ‪%13‬ی‬ ‫دەنگەکانی بەدەستهێنا كە كەس چاوەڕوانی‬ ‫نەدەكرد‪ .‬بێگومان لە شارە كوردییەكاندا‬ ‫بەراورد به شوێنەكانی دیكە زۆرترین دەنگی‬ ‫هێنا‪ .‬باشە بۆچی دواتر ئەمە گۆڕانی‬ ‫بەسەردا هات؟‬ ‫دەبێ بزانین لەم ماوەیەدا فاشیزمی‬ ‫دەسەاڵت لە تورکیا گەیشتە لوتكە‪،‬‬ ‫فاشیزمێكی ئاسایی نەبوو‪ ،‬ترسێكی‬ ‫گەورەی دروستكرد‪ .‬شارەكان روخێنران‪،‬‬ ‫دەیان هەزار كەس پەلكێشی زیندان‬ ‫كران‪ .‬ئەوەی پارتێك لەسەر پێ رادەگرێت‬ ‫كادرەكانییهتی‪ ،‬كۆنگرە ساز دەكەین‪،‬‬ ‫دوای دووڕۆژ هەڵدەكوتنە سەر ئۆفیسی‬ ‫پارتەكەمان‪ ،‬هەموو ئەو هەڤااڵنەی لە‬ ‫كۆنگرە هەڵبژێردراون دەستگیر دەكرێن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی تویتێكی نووسیوە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫دەستگیردەكرێت و دەدرێتە دادگا‪ .‬مرۆڤ‬ ‫ناچاركرا بێدەنگی هەڵبژێرێت‪ .‬مرۆڤ كە‬ ‫دەچێتە دەنگدان‪ ،‬پرسیار لەخۆی دەكات‬

‫ئەگەر كەسێك لەكاتی دەنگدان بمبینێ‬ ‫سزام دەدەن؟ لە دوا هەڵبژاردندا تەنیا‬ ‫لەناوچەكەی مندا ‪ 20‬هەزار كەس نەچوونە‬ ‫سەر سندوقی دەنگدان‪ .‬سەرەكیترین‬ ‫هۆكاری نەچوونیان بۆ سەر سندوقی‬ ‫دەنگدان ترسە‪.‬‬ ‫* ئەم ترسە چۆن تێكدەشكێنرێت؟‬ ‫ هەڵبەتە ئەم ترسە تێكشكێنراوە‪.‬‬‫خۆڕاگری هەدەپە و شۆڕشگێڕان لە چوار‬ ‫ساڵی رابردوودا بۆ شكاندنی ئەم ترسە بووە‪.‬‬ ‫پەلكێشی زیندان كراین‪ ،‬دوورخراینەوە‪ ،‬بە‬ ‫چهندین ساڵ سزای زیندانیكردنمان بەسەر‬ ‫سەپێنرا‪ ،‬تائێستا چەندین كادر و رێبەرمان‬ ‫لە زینداندان‪ .‬هەندێكمان ناچاربوون روو‬ ‫لە تاراوگە بكەن‪ .‬هەڤااڵنمان رووبەڕووی‬ ‫هەڕەشەی جدی بوونەوە‪ .‬وەكو گەل و‬ ‫میللەتێك خۆ راگریمان كرد‪ .‬سەرۆك‬ ‫كۆمار ناچاربوو دانی پێدابنێ و بڵێت‪:‬‬ ‫“هەرچیەكیان لەگەڵ بكەین دیسان دەنگ‬ ‫بە هەدەپە دەدەنەوە”‪.‬‬ ‫راستە باجی ئەم خۆڕاگرییە زۆر قورس‬ ‫بوو‪ ،‬ڕووبهڕووی فشاری جدی بووینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە كۆتاییدا سیاسەتی (چۆكیان‬ ‫پێ دادەین) بێ ئەنجام بوو‪ .‬بێگومان‬ ‫لەم پرۆسەیەدا ئێمەش زۆر كەموكوڕیمان‬ ‫هەبووە‪ ،‬بە تایبەتی دەستگیركردنی‬ ‫كادیرانمان بۆشایی لەناو ئێمەدا‬ ‫دروستكردووە‪.‬‬ ‫كێشەی ئابووریی كۆمهڵگه کاریگەری‬ ‫زۆر خراپی لەسەر خەباتی ئێمە جێهێشتووە‪،‬‬ ‫سیستم هەوڵدەدات بە برسیكردن كۆمهڵگه‬ ‫پەروەردە بكات‪ .‬ئەگەر سەیری مێژووی‬ ‫سیستمە فاشیستەكان بكەین چۆن‬ ‫هەوڵیانداوە چۆك بەخەڵك دابدەن‪ ،‬هەمان‬ ‫شت ئهمڕۆ لە توركیا دووبارە دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫چوار ساڵە هەموو ئەم سیاسەتانە بەسەر‬ ‫ئێمەدا جێبەجێ دەكرێت‪ .‬بەاڵم خەڵكی‬ ‫ئێمەش تا ئاستێكی باش ئەزموونی‬ ‫خەبات و تێكۆشانی دیموكراتیانەی هەیە‪.‬‬ ‫ستراتیژی هەدەپە لە هەڵبژاردنی ‪31‬ی‬ ‫ئاداری رابردوو‪ ،‬وەاڵمێكی دیارە بۆ ئەم‬ ‫سیاسەتەی ئاكەپە تا ئەو كاتە پێیوابوو‬ ‫هیچ كاتێك لە هەڵبژاردن نادۆڕێت‪.‬‬ ‫* لە مێژووی ئەو كۆمەڵكوژیانەی كە‬ ‫كورد لە سەدەی بیستەمدا رووبەڕووی‬ ‫بووهتهوە‪ ،‬دەبینین موسڵمانی تورك‬ ‫هاوسۆزبووە لەگەڵ كورد‪ ،‬باشە بۆچی‬ ‫هەدەپە رێیدا توێژی موسڵمانی تورك‬ ‫بكەوێتە ژێر کاریگەری ئەردۆغانهوه؟‬ ‫ لەگەڵ دامەزراندنی كۆماری توركیادا‬‫چەندین توێژ لەڕووی ناسنامە و كولتوورییەوە‬ ‫فەرامۆشكران‪ .‬هەڵبەتە یەكێك لەم توێژانە‬ ‫توێژی موسڵمانی تورك بوو‪ .‬لەچككردن لە‬

‫توركیا كێشەیەكی گەورە بوو‪ ،‬لەچكبەسەر‬ ‫بۆی نەبوو بچێتە زانكۆ‪ .‬توێژی موسڵمان‬ ‫بۆ رەواندنەوەی ناحەقیەكان ملمالنێیەكی‬ ‫گەورەی كرد‪ .‬لە سەدەی بیستەمدا ئەم‬ ‫توێژە هاوسۆز و هاوكاری خەباتی كورد‬ ‫بوون‪ .‬موسڵمانەكانی توركیا لەمبارەیەوە‬ ‫قوربانی و باجێكی زۆریانداوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە هەندێك كەس لەسەر قوربانی ئەم‬ ‫توێژە دانیشتن و سیاسەتیان قۆرخ كرد‪.‬‬ ‫ئەو كەسانە ئەمڕۆ دەڵێن‪ ،‬ئێمە قوربانیمان‬ ‫دا و خەباتمان كرد‪ ،‬کەچی هەندێك هاتن‬ ‫و دەستیان بەسەرداگرت‪ .‬هەروەها پێموایە‬ ‫پێناسەكردنی ئاكەپە تەنیا بە ناسنامەی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬پڕە لە كەموكوڕی‪ ،‬ئاكەپە لە‬ ‫هەموویان زیاتر زیانی بە ئیسالم گەیاندووە‪.‬‬ ‫* مەبەستم ئەوەبوو بۆچی هەدەپە‬ ‫سیاسەتێكی نهخستهڕوو تا لە سایەیدا‬ ‫پشتگیریی توێژی ئیسالمی بهدهستبهێنێ؟‬ ‫ ناكرێت بڵێین توێژی ئیسالمی‬‫موحافیزكار دەنگیان بە هەدەپە نەداوە‪.‬‬ ‫چونكە كۆمهڵگهی كوردی كۆمهڵگهیەكی‬ ‫موسڵمانە‪%90 – %80 .‬ی كورد موسڵمانن‪.‬‬ ‫ئێمە لەناوچەیەكدا خەباتی سیاسی دەكەین‬ ‫كە سەدان ساڵە نەتەوەپەرستیی و فاشیزم‬ ‫تیایدا سیاسەت دەكات و دەسەاڵتدارە‪.‬‬ ‫ئەمەش مومكین نییه یەكسەر و لەناكاو‬ ‫گۆڕانی بەسەردابێ‪ .‬بێگومان لە بێ‬ ‫ئەزموونیی و بێ كەرهستەییهوه نەماتوانیوە‬ ‫وەك پێویست لەگەڵ ئەم توێژەدا كەناڵی‬ ‫دانوستان دروست بكەین‪.‬‬ ‫* كەواتە ئێوە ئەم راستیە دەبینن؟‬ ‫ هەڵبەتە دەیبینین‪ .‬هەوڵدەدەین‬‫زاڵبین‪.‬‬ ‫كەموكوڕییەكانماندا‬ ‫بەسەر‬ ‫هەوڵدەدەین لە هەڵبژاردنی داهاتووی‬ ‫ئیستانبوڵدا هەنگاوی یەكەم بۆ چارەسەری‬ ‫ئەم كەموكوڕیانە بنێین‪.‬‬

‫لە کەم‬ ‫ئەزموونییەوەیە‬ ‫کە نەمانتوانی‬ ‫دەنگی توێژی موسڵمان‬ ‫بۆ خۆمان رابکێشین‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫گۆڕان کارنامەیەکی ‪ ١٩‬الپەڕەیی بۆ کابینەی نوێ ئامادەیە‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫لیژنەیەک بۆ نوسینەوەی کارنامەی‬ ‫حکومەت پێکدەهێنرێت‪ ،‬گۆڕانیش‬ ‫پاکێجێکی ‪ ١٩‬الپەڕەیی وەک کارنامەی‬ ‫کابینەی نوێ‪ ،‬پیشکەش بە پارتی کردووە‬ ‫بۆ ئەوەی لەکاتی دەستبەکاربوونی‬ ‫حکومەتی نوێ‪ ،‬کاریان لەسەر‬ ‫بکرێت‪ .‬پەرلەمانتارێکی فراکسیۆنی‬ ‫پارتیش دەڵێت‪ :‬کارنامەی حکومەت‬ ‫رەنگدانەوەی بەرنامەی هەڵبژاردنی الیەنە‬ ‫بەشداربووەکانی حکومەت دەبێ‪.‬‬ ‫تەمەنی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫‪ ٢٧‬ساڵە‪ ،‬پێنج خولی پەرلەمان و‬ ‫ژمارەیەك كابینەی یەك لەدوای یەك‪،‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەكانی “زەمەن”‪،‬‬ ‫هیچ كابینەیەكی حكومەتی هەرێم‬ ‫(كارنامەی حكومەت و كابینەی وزاریی)‬ ‫نەبووە تا لەسەر ئەو بنەمایە متمانەی‬ ‫پەرلەمان وەربگرێت و هەر لەسەر ئەو‬ ‫بنەمایە لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت و‬ ‫بەدواداچوون بۆ كارەكانی بكرێت‪.‬‬ ‫ئاراس وەلی‪ ،‬ئەندامی شاندی‬ ‫دانوستانی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ‬ ‫پێکهێنانی کابینەی نوێ بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بۆ پێکهێنانی کابینەی‬ ‫نوێ لەگەڵ الیەنی براوەی هەڵبژاردن‬ ‫رێککەوتنێکیان ئیمزا کردووە کە دوو‬ ‫بەشە‪ ،‬بەشێکیان پشکی گۆڕانە لە‬ ‫کابینەی نوێ‪ ،‬بەشەکەی دیکەی ئەو‬ ‫بەرنامە سیاسییەیە کە دیدگای هەردووال‬ ‫بۆ حوکمڕانی نیشان دەدات‪.‬‬ ‫ئاراس وەلی ئاشکرایکرد؛ ئەو‬ ‫بەشەی رێککەوتنەکەیان لەگەڵ پارتی‬ ‫تائێستا باڵونەکراوتەوە‪ ،‬کە وردەکاریی‬ ‫ئەو رێککەوتنە سیاسییەیەو لە (‪)١٩‬‬ ‫الپەڕە پێکهاتووە‪ ،‬بۆ بەڕێوەبردن و‬ ‫چاکسازیی لەسەرجەم سێکتەرەکان‬ ‫و میکانیزمی جیبەجێکردنی پڕۆژەی‬ ‫چاکسازیی و کاتەکەی و وردەکارییەکەی‪،‬‬ ‫کە چاوەڕوانن الیەنی سێیەم یان هەر‬ ‫الیەنێکی دیکە کە بەشداریی حکومەت‬ ‫دەکەن بیبینن و سەرنجی خۆیان بدەن‬ ‫و دواتر ببێتە کارنامەی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت‪.‬‬ ‫ئاراس وەلی ئەوەی خستەڕوو؛‬

‫ئاراس وەلی‪:‬‬ ‫پارتی کێشەی لەگەڵ‬ ‫کارنامەکەی‬ ‫گۆڕاندا نییە‬

‫لەگەڵ پارتی رێککەوتوون کە لەکاتی‬ ‫پێکهێنان و متمانە وەرگرتنی کابینەکە‪،‬‬ ‫ئەو بەرنامەیە بخوێنرێتەوەو پەرلەمان‬ ‫پەسەندی بکات دواتر حکومەت پابەندبێ‬ ‫پارتییش‬ ‫جێبەجێکردنییەوە‪،‬‬ ‫بە‬ ‫تەحەفوزی لەسەر ئەو بابەتە نەبووە‪،‬‬ ‫چونکە شتێکی تێدا نییە لە بەرژەوەندی‬ ‫شەخسیی و حزبییدا بێ‪ .‬زۆربەی‬ ‫الیەنەکانیش ئەو خیتابانەیان هەیە‪.‬‬ ‫ئەندامەکەی شاندی دانوستانی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬ناوەڕۆکی پڕۆژەکەی بۆ‬ ‫“زەمەن” خستەڕوو‪ ،‬کە بریتییە لە‬ ‫دیدگاو تێڕوانینی گۆڕان بۆ پاکێجەکانی‬ ‫چاکسازیی‪ ،‬دژایەتی گەندەڵی‪ ،‬سەروەری‬ ‫یاسا‪ ،‬جیاکردنەوەی حکومەت لە حزب‪،‬‬ ‫چۆنێتی دابینکردنی خزمەتگوزاریی‪،‬‬ ‫کاراکردنی حکومەت و چوونە ژێر‬ ‫چاودێری و لێپرسینەوەی پەرلەمان‪،‬‬ ‫لەگەڵ دروستکردنی دەزگای تایبەتی و‬ ‫گرنگ بۆ دانوستانی هەرێم لەگەڵ بەغداو‬ ‫واڵتانی دەرەوەو پێکهێنانی سوپای‬ ‫نیشتمانیی و بە هەدەرنەدانی سامانی‬ ‫نیشتمانیی‪.‬‬

‫ئاراس وەلی وتی‪“ :‬بەشێوەیەکی‬ ‫گشتی لەم ‪ ١٠‬ساڵەدا هەرچی خاڵی گرنگ‬ ‫و جەوهەریی پڕۆژەکانی گۆڕان هەبووە‬ ‫بۆ چاکسازیی و بە دامەزراوەییکردن و‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵت‪ ،‬لەو ‪ ١٩‬الپەڕەیەدا‬ ‫جێی کراوەتەوە”‪.‬‬ ‫لە پڕۆژەکەی گۆڕاندا کە پارتیش‬ ‫پەسەندی کردووە ببێتە کارنامەی کابینەی‬ ‫نوێ‪ ،‬هەندێک پڕۆژەو بەرنامە پێویستی‬ ‫بە کاتی دیاریکراو نییەو تەنیا بڕیاردانی‬ ‫دەوێت‪ ،‬بەشێکیان کات و سەقفی زەمەنی‬ ‫دانراوە بۆ جێبەجێکردنیان‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫پالنی کورتخایەنی شەش مانگیی بۆ ساڵ‬ ‫و هەندێکی دیکەشیان پالنی درێژخایەنەو‬ ‫کاتی زیاتری دەوێ‪.‬‬ ‫بابکەیی‪،‬‬ ‫رێبوار‬ ‫لەبەرامبەردا‪،‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە‬ ‫فراکسیۆنی پارتی پێیوایە کە؛ کاتێک کە‬ ‫سەرۆکی حکومەت متمانەی پێدەدرێت‪،‬‬ ‫تەنیا کارنامەکەی دەخوێنێتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫خودی بەربژێر بۆ پێکهێنانی حکومەت و‬ ‫وەزیرەکان متمانەیان پێدەدرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەهیچ شێوەیەک پێویست‬

‫رێبوار بابکەیی‪:‬‬ ‫هیچ یاسایەک نییە‬ ‫سەرۆکوەزیران پابەند‬ ‫بکات کارنامە‬ ‫بنێرێتە پەرلەمان‬

‫ناکات و هیچ یاسایەک نییە پابەندی‬ ‫بکات کارنامە بنێرێتە پەرلەمان و پەسەند‬ ‫بکرێت‪ ،‬کاتێک سەرۆکی حکومەت و‬ ‫کابینەکەی متمانە وەردەگرنو لەکاتی‬ ‫سوێندی یاساییدا کارنامەی خۆی‬ ‫رادەگەیەنێت”‪.‬‬ ‫بەوتەی پەرلەمانتارەکەی فراکسیۆنی‬ ‫پارتی‪ ،‬بەشێکی کارنامەی کابینەی‬ ‫نوێی حکومەت روانگەی ئەو حزبانەیە‬ ‫کە بەشداریی تێدا دەکەن‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫ئەو بابەتانەی لەچوارچێوەی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردندا خستوویانەتەڕوو‪ ،‬بەشێکی‬ ‫دیکەش پەیوەستە بە خودی سەرۆکی‬ ‫حکومەتەوە‪ ،‬کە دیدو تێڕوانین و پالن و‬ ‫بەرنامەی خۆیەتی بۆ ماوەی کارکردنی لە‬ ‫سەرۆکایەتی حکومەتدا‪.‬‬ ‫لە دوا سەردانی مەسرور بارزانی‬ ‫راسپێردراو بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێ بۆ‬ ‫الی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بڕیاردرا لیژنەیەک‬ ‫بۆ نوسینەوەی کارنامەی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت پێکبهێنرێت‪.‬‬ ‫عەلی حەمەساڵح‪ ،‬ئەندامی وەفدی‬ ‫دانوستانکار و سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان‬ ‫لە پەرلەمانی کوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لیژنەکە لە نوێنەرانی پارتی‬ ‫و یەکێتی و گۆڕان پێکدەهێنرێت بۆ‬ ‫نوسینەوەی کارنامەی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەتی هەرێم و بە زوترین کات دەست‬ ‫بە کارەکانی دەکات‪.‬‬ ‫دوا كابینەی حكومەت كە بە‬ ‫سەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی لە‬ ‫(‪ )٢٠١٤/٦/١٨‬متمانەی پەرلەمانی‬ ‫وەرگرت‪ ،‬هیچ كارنامەیەكی روون و‬ ‫بەرنامەیەكی حكومیی نەبوو‪ ،‬لەسەر‬ ‫وێبسایتی فەرمی حكومەتیش دەقی‬ ‫لەبەردەم‬ ‫سەرۆكوەزیران‬ ‫وتاری‬ ‫پەرلەماندا بە “بەرنامەی كابینەی‬ ‫هەشتەم” دانراوە كە تەنیا (‪)١١٦٧‬‬ ‫وشەیە بۆ نزیكەی پێنج ساڵ كاركردن‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە دوا كابینەی حكومەتی‬ ‫عێراق كە لە (‪ )٢٠١٨/١٠/٢٤‬متمانەی‬ ‫كارنامەیەكی‬ ‫وەرگرت‪،‬‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫بەرفراوانی هەیە كە چەندین پالنی‬ ‫ستراتیژیی و پالنی كورت و مامناوەندی‬ ‫لەخۆگرتووەو لەسەر وێبساتی فەرمی‬ ‫حكومەتیش باڵوكراوەتەوە كە لە (‪)١٤٢‬‬ ‫الپەڕەو چەندین نەخشەو پاشكۆو داتاو‬ ‫فۆڕم پێكهاتووە‪.‬‬

‫بایۆمەتری بارگرانی سەرشانی بودجەی کەمکردەوە؟‬

‫پەرلەمانتاران رەخنەی لێدەگرن و حکومەت بەرگریی لێدەکات‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫ئهو كهسانهی به نایاسایی زیاتر له‬ ‫موچەیهكیان وهردهگرت‪ ،‬دوای سیستمی‬ ‫بایۆمەتریش هێشتا هەمان موچە زیادەکان‬ ‫وەردەگرن بەوپێیەش پرۆسهی بایۆمهتری‬ ‫نهیتوانیوه ئهو کێشەو بارگرانییەی سەر‬ ‫بودجەی هەرێم چارەسەر بکات‪.‬‬ ‫سهرهتای ساڵی ‪ ٢٠١٧‬حكومهتی ههرێم‬ ‫پرۆسهی تۆماركردنی موچەخۆرانی له‬ ‫سیستمی بایۆمهتریدا دهستپێكرد‪ ،‬بهپێی‬ ‫داتاكانی لیژنهی تۆماركردنی بایۆمهتری‪،‬‬ ‫كۆی گشتی موچەخۆران و فهرمانبهرانی‬ ‫حكومهتی ههرێم‪ ،‬یهك ملیۆن و ‪ ٢٩٢‬ههزار‬ ‫کەسه‪ .‬ئەمە بێجگه لهو ‪ ١٠٠‬ههزار قوتابی‬ ‫و خوێندكارهی دهرماڵهیان پێدەدرێت‪.‬‬ ‫ژمارهی‬ ‫بەمشێوەیەیە‪:‬‬ ‫رێژەکە‬ ‫فهرمانبهرانی شارستانیی ‪ ٤٧٦‬ههزار‬ ‫فەرمانبەر‪ ،‬ژمارهی خانهنشینان ‪٢٢٩‬‬ ‫ههزار کەس‪ ،‬ژمارهی موچەخۆرانی‬ ‫كهسوكاری شههیدان و ئهنفالكراوان ‪٩١‬‬ ‫ههزار کهس‪ ،‬موچەخۆرانی كهمئهندام و‬ ‫چاودێریی كۆمهاڵیهتی ‪ ١٩٠‬ههزار کەس‪.‬‬ ‫موچەخۆرانی سهربازیی ‪ ٢٩٢‬ههزار کەس‪.‬‬ ‫هیڤیدار ئهحمهد‪ ،‬جێگری سهرۆكی‬ ‫لیژنهی دارایی لە پهرلهمانی كوردستان به‬ ‫“زهمهن”ی وت‪“ :‬ژمارهكان پێمان دهڵێن‬ ‫پێش بایۆمهتری بودجهی موچە چهند‬ ‫بووه ئێستاش ههمان ژمارهیه‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١3‬بودجهی موچە چهندبوو ئێستاش‬ ‫دوای نهمانی پاشهكهوت ههمان بودجهیه‬ ‫كهمێك به زیادیشهوه‪ ،‬ئیتر لهكوێ بندیوار‬ ‫نهماوهو موچەی كێ بڕاوه؟ پرۆسهی‬ ‫بایۆمهتری تهنیا بهههدهردانێكی داهاتی‬ ‫گشتیی بوو”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئهو ناعهدالهتیهی له لیستی‬ ‫موچهدا ههبوو وهكو خۆی ماوه مانگانه‬ ‫‪ ٨٨١‬ملیار دینار بۆ موچە دەڕوات کە‬

‫ئهو‬ ‫ناعهدالهتیهی‬ ‫له لیستی موچهدا‬ ‫ههبوو وهكو خۆی‬ ‫ماوەتەوە‬

‫‪%٦٨‬ی تێکڕای داهاتی ههرێمی کوردستانە‬ ‫کە له دنیادا وێنهی نییه‪ .‬سهرهتا وا‬ ‫بانگهشه كرا بایۆمهتری دهتوانێ گرفتهكان‬ ‫چارهسەر بكات بهاڵم وانهبوو‪ ،‬پرۆژهی‬ ‫چاكسازیی بێتهوه پهرلهمان دهتوانین‬ ‫دهست بۆ ئهو مهلهفه ببهین و چارهسهری‬ ‫بكهیین”‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە سۆران عومهر‪،‬‬ ‫ئهندامی لیژنهی دارایی پهرلهمانی‬ ‫كوردستان ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬بایۆمهتری‬ ‫ئاشكرای كردووه ‪ ٦٢‬ههزار كهس زیاتر له‬

‫موچهیهكیان ههیه‪ ،‬نەک هەر ئەوە بەڵکو‬ ‫کەسی وا هەیە پێنج موچە وەردەگرێ‪،‬‬ ‫ئهمه بێجگه لهوانهی كهسوكاری شههید‬ ‫یان زیندانیانی سیاسی و كهمئهندامن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئهوانهی كه نهچوون بۆ‬ ‫بایۆمهتری ئیتر وههمی بووبن یان نا‬ ‫موچەی ‪ 5٠‬ههزار کەس بڕاوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫حكومهت كاری نهكردووه لهسهر بڕینی‬ ‫موچەی ئهوانهی زیاتر له موچەیهكیان‬ ‫ههیه كه دهیتوانی بیكات”‪.‬‬ ‫بەوتەی سۆران عومەر‪ ،‬لهبهرئهوهی‬

‫سااڵنه دهرماڵهی موچەخۆران زیاد‬ ‫دهكات‪ ،‬بودجهی موچەیش زیاد دهكات‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا دامهزراندن له یهكهكانی‬ ‫‪ ٧٠‬و ‪ ٨٠‬بهردهوامه‪.‬‬ ‫گەیشتووەتە‬ ‫پەرلەمانتارە‬ ‫ئەو‬ ‫ئەو بڕوایەی کە “بایۆمهتری ئەگەر‬ ‫كهموكوڕییهكانی ئاشكراكردبێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫حکومەت كاری لهسهر چارهسهركردنی‬ ‫کەموکوڕییەکان نهكردووه”‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا سهمیر ههورامی‪ ،‬بهرپرسی‬ ‫نوسینگەی قوباد تاڵهبانی‪ ،‬جێگری‬

‫سەرۆکی حکومەت کە پێشتر وتهبێژی‬ ‫سیستمی بایۆمهتریش بوو‪ ،‬ستایشی ئەو‬ ‫پرۆسەیە دەکات و دەڵێت‪ :‬بایۆمەتری‬ ‫توانی داتابەیسێکی ئەلیکترۆنیی باش‬ ‫بخاتە بەردەستی حکومەت سەبارەت بە‬ ‫فەرمانبەرو موچەخۆرانی خۆی‪ ،‬کە پیشتر‬ ‫ئەمەی نەبوو‪.‬‬ ‫سەمیر هەورامی بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“حكومهتی ههرێم پێش بایۆمەتری‪،‬‬ ‫موچەی دهدا به ملیۆنێک و ‪ 3٠٠‬ههزار‬ ‫كهس‪ ،‬بەاڵم پاش تۆماركردن و پشتبهستن‬

‫به سیستمی بایۆمهتری‪ ،‬كۆی ئهو‬ ‫كهسانهی موچە وهردهگرن له حكومهت‬ ‫کەم بوویەوە بۆ ملیۆنێک و ‪ ٢5٠‬ههزار‬ ‫كهس‪ ،‬واته زیاتر له ‪ 5٠‬ههزار كهس كهمی‬ ‫كردووه وهك ههنگاوی یهكهم”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بایۆمهتری تهنیا ئیشی ئهوه‬ ‫نییه دوو موچەو سێ موچە نههێڵی‪ ،‬بهڵكو‬ ‫ئهوه یهكێكه له ئامانجهكانی و ئامانجی‬ ‫زیاتری ههیهو قۆناغی جیاجیای ههیه‬ ‫كه له داهاتوودا دهرئهنجامی دهبێ‪ ،‬بۆیه‬ ‫رهتی دهكهینهوه كه سوودی نهبووبێ”‪.‬‬ ‫هەورامی ئاماژەی بەوەدا له سیستمی‬ ‫بایۆمهتریدا بۆیان دهركهوتووە زیاتر له ‪١٠٠‬‬ ‫ههزار كهس ههن کە دوو موچە وهردهگرن‪،‬‬ ‫بهاڵم زۆرترینیان یاساییه چونكه مینحه‬ ‫وهردهگرن‪ ،‬ئهو بهشه كهمهشی كه ماوهو‬ ‫پێدهچێ نایاسایی بێ‪ ،‬ئەوە پێویستە‬ ‫لیژنهیهكی تایبهت و پسپۆڕی یاسایی‬ ‫بڕیاری لێبدهن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫‪3‬‬

‫هێرۆی کورد‪ ..‬هێرۆی ئەمریکا‬

‫چیرۆکی ئەو ژنە کوردەی بووەتە جێی متمانەی کۆشکی سپی‬ ‫زەمەن‬ ‫یەکەمجارە لە مێژووی کورددا‪ ،‬بایەخ بە‬ ‫هەواڵی باڵیۆزی نوێی ئەمریکا لە بولگاریا‬ ‫دەدرێت‪ ،‬هۆکارەکەیشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫باڵیۆزی نوێ خاتوونێکی کوردەو ئەمەش‬ ‫یەکەمجارە کوردێک پۆستێکی وا بااڵ لە‬ ‫ئەمریکا وەربگرێتو ئەمە یەکەمجارە لەمێژووی‬ ‫ئەمریکادا کوردێک بکاتە باڵیۆزی خۆی‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵە لەناو تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫دەنگدانەوەی زۆری هەبوو چ بە پێشوازییکردن‬ ‫لێی چ بە کەمکردنەوەی بایەخی ئەوەی ژنە‬ ‫کوردێک باڵیۆزی ئەمریکایە‪.‬‬ ‫هێرۆ مستەفا سااڵنێکی زۆرە تێکەڵی‬ ‫دیپلۆماسیەتی ئەمریکی بووەو چەندین رۆڵ و‬ ‫بەرپرسیارێتی پێدراوە‪ .‬بەاڵم لە هیچکامیاندا‬ ‫هێندەی پۆستی باڵیۆزی ئەمریکا لە بولگاریا‬ ‫نەبووە جێی باس‪.‬‬

‫کچە تاقانەی خێزانەکەی‬

‫هێرۆ ساڵی ‪ ١٩٧٣‬لە هەولێر لە دایکبووەو‬ ‫یەکەم منداڵی قادر محەمەد ئەمین و نەسرین‬ ‫محەمەد عەبدوڵاڵیە‪ .‬ئەو تاقانەی سێ برایە‬ ‫بەناوەکانی هەڵۆ و هەورۆ و بارزان‪.‬‬ ‫تەمەنی هێرۆ یەک ساڵ دەبێ کاتێ‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٤‬شەڕ لەنیوان شۆڕشی کورد و‬ ‫حکومەتی بەعسدا دروست دەبێتەوە‪ .‬چونکە‬ ‫باوکی هێرۆ ئەندامی سکرتاریەتی یەکێتی‬ ‫قوتابیانی کوردستانە‪ ،‬باوکی دەچێتە چیاو‬ ‫لەگەڵ پیشمەرگەدا دەمێنێتەوە‪ .‬ساڵی ‪١٩٧٥‬‬ ‫شۆڕشی کورد هەرەس دەهێنێ و خێزانەکەی‬ ‫هێرۆ وەکو هەزاران خێزانی تر‪ ،‬ئاوارەی ئێران‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫پاش ساڵێک مانهوه له کهمپی ئاوارهکان‬ ‫له ئێراندا‪ ،‬ساڵی ‪١٩٧٦‬خێزانهکهی هێرۆ روو‬ ‫لە ئەمریکا دەکەن و لە شاری ماینێت لە‬ ‫ویالیەتی نۆرس جێگیر دەبن‪ .‬هێرۆ هەر لەو‬ ‫شارەدا خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی تەواو‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫قادری باوکی هێرۆ کە ئێستا لە ئەمریکا‬ ‫دەژی بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬هێرۆ قۆناغەکانی‬ ‫خوێندنی زۆر بە باشی بڕیوە‪ .‬تا ناوەندیشی‬ ‫تەواو کرد‪ ،‬هەموو ساڵێک بە پلەی یەکەم‬ ‫دەرچووە‪ .‬من خۆم سەرسام بووم بەو هەموو‬ ‫زیرەکیی و لێهاتووییەی هێرۆ‪ .‬ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدابێ یەکێکە لە ژنە زۆر بەتواناکان کە‬ ‫بۆ ساتێ نایبینی دابنیشێ و ماندوو ببێ‪”.‬‬

‫هێرۆ لە چەند وێنەیەکدا لەگەڵ دایک و باوک و براکانیدا کە بۆ یەکەمجارە لەڕێی رۆژنامەی زەمەنەوە باڵودەکرێنەوە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬فیلمسازی ئهمریکی (کیرک‬ ‫ڕوس) که یهکهمین هاوڕێی ئەمریکیی‬ ‫هێرۆبووە و خهڵکی شاری ماینێتە که‬ ‫یهکهمجار خێزانهکهی هێرۆ لەوێ گیرسانەوە‪،‬‬ ‫فیلمێکی دۆکیومێنتاریی لهسهر ژیانی هێرۆ‬ ‫دروستکرد بهناوی “هێرۆی ئەمریکا” تێیدا‬ ‫چیرۆکی ژیانی ئەو ژنە دهگێڕێتهوه‪.‬‬ ‫هێرۆ لەناو هاوڕێ و هاوکارەکانیدا بهوه‬ ‫ناسراوه که توانایهکی زۆری هەیە له فێربوون‬ ‫و قسهکردن به زمانی جیاواز‪ .‬باوکی لە‬ ‫قسەکانیدا بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬زمانی کوردی‪،‬‬ ‫زمانی ئاخاوتنی خێزانەکەمانەو هەموو‬ ‫منداڵەکانم زۆر بەباشی قسەی پێدەکەن‪.‬‬ ‫بەاڵم چونکە نەیانخوێندووە‪ ،‬ناتوانن بە‬ ‫کوردی بنووسن‪ .‬هێرۆ دەتوانێ بە پیتی‬ ‫التینی کوردی بنووسێ‪ ،‬بەاڵم بە پیتی‬ ‫عەرەبی نازانێ‪”.‬‬ ‫بێجگه له زمانهکانی ئینگلیزی و کوردی‪،‬‬ ‫هێرۆ به زمانهکانی عهرهبی و تورکی و‬ ‫ئیسپانی و یۆنانی دەتوانێ قسە بکات‪.‬‬

‫سەرەتای کاری دیپلۆماسی‬

‫ساڵی ‪ ١٩٩٥‬بهکالۆریۆسی له (ئاسایشی‬ ‫نهتهوهیی) وهرگرت له زانکۆی جۆرج‬ ‫تاون‪ ،‬پاشان ماستهری له پهیوهندییه‬ ‫نێودهوڵهتییهکان وهرگرت له زانکۆی‬ ‫پریسنتۆن‪ .‬باوکی دەڵێت‪ :‬لە ئاهەنگی‬ ‫دەرچوونی لە زانکۆی جۆرج تاون‪ ،‬هێرۆ‬ ‫هەستا قسەی کرد و سەرەتا بە باسی‬ ‫کورد و کوردستان دەستیپێکرد کە بۆ خۆی‬ ‫ئەمەی زۆر پێخۆشبوو‪.‬‬ ‫هەرکە زانکۆی تەواو کرد‪ ،‬هێرۆ له‬ ‫ڕێکخراوی ناحکومییهوه دهستی به کارکرد تا‬ ‫له ساڵی ‪ ١٩٩٩‬تێکەڵی بواری‬ ‫دیپلۆماسیەت بوو‪ ،‬سەرەتا له بەشی‬ ‫خزمهتگوزاریی کاروباری دهرهوهی ئەمریکا‪.‬‬ ‫یهکهمجار له ئهسینای پایتەختی یۆنان وهکو‬ ‫ئۆفیسهر بۆ کاروباری مافهکانی مرۆڤ‪ ،‬ئینجا‬ ‫له بهیروت وهکو ئۆفیسهری دیسکی ئێران له‬ ‫ئهنجومهنی ئاسایشی نیشتمانیی و پاشان‬ ‫هاوکاری کۆندۆلیزا رایس بۆ کاروباری عێراق‬

‫دواتر ههماههنگیکاری بریمهر بۆ بارودۆخی‬ ‫موسڵ ئەرک و بەرپرسیارێتی پێدرا‪.‬‬ ‫هێرۆ ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬تا ‪ ٢٠١١‬راوێژکاری‬ ‫جێگری سەرۆکی ئەمریکا (جۆ بایدن)‬ ‫بوو بۆ کاروباری خۆرههاڵتی ناوهڕاست‪.‬‬ ‫پاشان له هیندستان و ئینجا پرتوگال کاری‬ ‫دیپلۆماسی کردووه‪ .‬پێش ئهوهی ترهمپ‬ ‫لهم مانگهدا هێرۆ وهکو باڵێۆزی ئەمریکا له‬ ‫بولگاریا دەستنیشان بکات‪ ،‬ئهو ساڵی ‪٢٠١٦‬‬ ‫جێگری بهرپرسی تیمی ئەمریکی بوو له‬ ‫باڵیۆزخانەی ئەمریکا له لیشبۆنهی پرتوگال‪.‬‬ ‫هێرۆ مستەفا یەکێکبووە لەوانەی‬ ‫لە نزیکەوە چاودێری دانوستانەکانی‬ ‫گروپی (‪)١+٥‬ی لەگەڵ ئێران کردووە‪ .‬لە‬ ‫ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا‬ ‫بەڕێوەبەری کارەکانی ئێران‪ -‬ئیسرائیل ‪-‬‬ ‫فەڵەستین ‪ -‬ئوردن بووە‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬بە‬ ‫ئەرکێکی سیاسی لە شاری موسڵ کاری‬ ‫کردووە و چەند بەرپرسیارێتی سیاسی لە‬ ‫لوبنان و یۆنان و ئەفغانستانیش هەبووە‪.‬‬

‫بووکی هیندستان‬

‫سالی ‪ ٢٠١٢‬دوای ئەوەی کۆتایی بەکاری‬ ‫راوێژکارییەکەی دێت الی جۆ بایدن‪ ،‬هێرۆ‬ ‫بەکاری دیپلۆماسی دەچێتە هیندستان و‬ ‫لەوێ دەمێنێتەوە‪ ،‬لەو کاتەدا لەگەڵ پیاوێکی‬ ‫هیندی بەناوی (رەڤنیش) هاوسەرگیریی‬ ‫دەکات‪ ،‬ئێستا بەرهەمی ئەو هاوسەرگیرییە‬ ‫دوو کچە بەناوەکانی ئاشنا و ئاریانا‪.‬‬ ‫قادر محەمەد ئەمینی باوکی هێرۆ بۆ‬ ‫“زەمەن” ئەوەیشی وت‪“ :‬کە نە خۆی نە‬ ‫منداڵەکانی‪ ،‬ئەندامی هیچ حزبێکی کوردستان‬ ‫نین‪ .‬من بۆ خۆم لە ‪ ١٩٥٩‬تا ساڵی ‪١٩٨٢‬‬ ‫ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستان بووم‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬بەدواوە ئەندامی هیچ‬ ‫حزبێک نیم‪ ،‬وەکو یەک لە هەموو حزبەکان‬ ‫هاوڕێ و ئاشنام هەن‪ .‬ئێستا زۆر شانازی‬ ‫بە هێرۆی کچمەوە دەکەم‪ .‬وێنەیەکی خۆیو‬ ‫جۆ بایدنم الیە بایدن بە خەتی خۆی لەسەر‬ ‫وێنەکە نووسیویەتی “چەندە سەرسامە بە‬ ‫لێهاتوویی و زرنگیی هێرۆ”‪.‬‬

‫هێرۆ دایکی دوو‬ ‫منداڵە لە مێردێکی‬ ‫هیندی بەناوەکانی‬ ‫ئاشنا و ئاریانا‬

‫بەغدا پارێزگارێکی کوردی بەهێز قبوڵ دەکات؟‬ ‫کورد دەتوانێ بە دەسەاڵتەوە بگەڕێتەوە کەرکوک؟‬

‫بەهادین یوسف‬ ‫پارێزگاری کەرکوک کە لە دوای ‪٢٠٠٣‬وە‬ ‫بەردەوام بەدەست کوردەوە بووە تا ‪١٦‬ی‬ ‫ئۆکتۆبەری ‪ ،٢٠١٧‬لە هەندێ قۆناغدا‬ ‫پارێزگارە کوردەکە بەرامبەر بڕیارەکانی‬ ‫بەغدا دەوەستایەوەو هەندێکیانی رەت‬ ‫دەکردەوە‪ ،‬ئێستا پرسیارە سەرەکییەکە‬ ‫بۆ کورد ئەمەیە‪ :‬ئایا دەتوانرێ جارێکی‬ ‫تر پارێزگارێكی بە هێز بەرامبەر بەغدا‬ ‫دابنرێتەوە؟‬ ‫لەدوای رووداوەکانی ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەرو‬ ‫جێهێشتنی شارەکە لەالیەن پارێزگارو‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگاو ئیفلیجبوونی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬هەروەها گەڕانەوەی‬ ‫هێزو دەسەاڵتەکانی بەغدا‪ ،‬تائێستا‬ ‫نەتوانراوە پارێزگارێکی کورد بۆ شارەکە‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ .‬هەر ئەوەش بەشیكی‬ ‫هۆکاری ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتییەو‬ ‫بۆدواخستنی پێكهێنانی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەتی هەرێم‪.‬‬ ‫شارەزایان و چاودێرانی دۆخەکە‬

‫پێیانوایە ئەگەر کوردێکیش بکرێتەوە بە‬ ‫پارێزگاری کەرکوک‪ ،‬هەمان دەسەاڵتەکانی‬ ‫پێشووی نابێ‪ ،‬النیکەم دەسەاڵتی ئەمنی‬ ‫و هەندێک لە دەسەاڵتە کارگێڕییەکانی لێ‬ ‫وەردەگیرێتەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬لەتیف شێخ مستەفا‪ ،‬پسپۆڕی‬ ‫یاسای دەستوریی بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫دەسەاڵتەکانی پارێزگار لە عێراق بە یاسا‬ ‫دیاری دەکرێت‪ ،‬ئەوەی کە لە یاسای‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکاندا هاتووە دەتوانێ‬ ‫جێبەجێی بکات‪ .‬بەاڵم ئەگەر لە رابردوودا‬ ‫پارێزگار پابەند نەبووبێ بە یاساوە بە‬ ‫ئارەزوو و ویستی خۆی مامەڵەی کردبێ‪،‬‬ ‫ئەوا لەمڕۆوە بەپێی یاسا دەسەاڵتەکانی‬ ‫دیاری دەکرێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئاوات محەمەد ئەمین‪،‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک‬ ‫پێیوایە؛ ئەگەر لەڕووی یاساوەبێ‪،‬‬ ‫بەغدا ناتوانێ هیچ رێگرییەک بکات‬ ‫لەوەی کوردێک ببێتە پارێزگار‪ ،‬هەرکات‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا پارێزگارێکی هەڵبژاردو‬ ‫شەرعیی بوو‪ ،‬بەغدا دەسەاڵتی رێگریی‬ ‫کردنی نییە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەگەر رەوشی کەرکوک‬

‫ئاسایی بێتەوە‪ ،‬ئەوا پارێزگار دەتوانێ‬ ‫سەرجەم دەسەاڵتەکانی بەکاربهێنێ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر پێچەوانەی ئەمەبوو‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەغدا دەسەاڵتی ئەوەی هەیە بەشێک لە‬ ‫دەسەاڵتەکانی سەحب بکاتەوە‪”.‬‬ ‫بەپێی یاسا پارێزگاری هەر پارێزگایەک‬ ‫سەرۆکی لیژنەی ئەمنییەو سەرجەم‬ ‫هێزەکانی ناوخۆو ئاسایش و دۆسیەکە‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی ئەودا دەبێ‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫دۆخی کەرکوکی دوای ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەر‬ ‫جیاوازەو دەسەاڵتەکانی پارێزگار نادیار‬ ‫دەمێننەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە ئاوات محەمەد وتی‪:‬‬ ‫“ئێستا پارێزگار سەرۆکی لیژنەی ئەمنی‬ ‫نییەو دەسەاڵتەکانی لێوەرگیراوەتەوە‪،‬‬ ‫فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکان بەرپرسی‬ ‫دۆسیەی ئەمنییە‪ .‬پارێزگاریش ماف‬ ‫و دەسەاڵتی ئەوەی نییە ئەو هێزانە‬ ‫دەربکات‪ ،‬لە یەک حاڵەتدا نەبێ ئەویش‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا بڕیار بدات کە دۆخی‬ ‫شارەکە ئاساییەو پێویستی بە هێزی‬ ‫دیکە نییە‪ ،‬یان هێزەکانی ناوخۆ توانای‬ ‫بەڕێوەبردن و پاراستنی ئەمنییان هەیە‪.‬‬ ‫د‪ .‬لەتیف مستەفا‪ ،‬پسپۆڕی یاسا‬

‫بۆ ئەم بەشەی دەسەاڵتەکانی پارێزگار‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ئێستا ئەوەندە هێزی چەکداری‬ ‫نایاسایی هەیە لە کەرکوک بەتایبەتی‬ ‫حەشدی شەعبی‪ ،‬ئەوەندە هێزە‬ ‫یاساییەکان دەسەاڵتدار نین‪ ،‬چونکە ئەو‬ ‫هێزانەی حەشد گوێڕایەڵی مەرجەعی‬ ‫خۆیان دەبن نەک پارێزگار”‪.‬‬ ‫بەاڵم ئاوات محەمەد ئەمین دەڵێت‪:‬‬ ‫“هەرکات ئەنجومەنی پارێزگا دەنگی‬ ‫لەسەر ئەوەدا کە دۆخی پارێزگاکە‬ ‫ئاساییەو پێویستی بە هێزی دەرەوە نییە‪،‬‬ ‫ئەوا دەتوانێ بە فەرمی داوای چوونە‬ ‫دەرەوەی ئەو هێزانە بکات بەمەرجێک‬ ‫پێویستی بەو هێزانە نەبێ و هێزەکانی‬ ‫ناوخۆ توانای کۆنترۆڵکردنی دۆخەکەیان‬ ‫هەبێ”‪.‬‬ ‫لەماوەی ‪ ١٥‬مانگی رابردوودا‪،‬‬ ‫حکومەت و پەرلەمان و وەزارەتەکانی‬ ‫عێراق ژمارەیەک بڕیاری تایبەتیان‬ ‫لەسەر کەرکوک دەرکردووە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەڕووی زەویوزارو نیشتەجێبوون و پرسی‬ ‫دیکەوە‪ .‬پێش ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەر ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای کەرکوک بە دەنگدان ژمارەیەک‬ ‫بڕیاری بەغدای سەبارەت بە دانیشتووان‬

‫و نیشتەجێبوون و کشتوکاڵ و پەروەردە‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا کە ئەنجومەن بێ رۆڵ‬ ‫کراوە‪ ،‬سەرجەم بڕیارەکانی بەغدا بەبێ‬ ‫لەمپەرو ناڕەزایەتی جێبەجێ دەکرێن‪.‬‬ ‫شارەزایانی یاسایی و کارگێڕی روونی‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬پارێزگاری کەرکوک دەسەاڵتی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی بەغدای نییە‬ ‫بەتایبەتی ئەوانەی لەالیەن پەرلەمان و‬ ‫حکومەت و وەزارەتە فیدراڵییەکانەوە‬ ‫دەرکراون یان دەردەکرێن‪.‬‬ ‫د‪.‬لەتیف مستەفا وتی‪“ :‬هاوشێوەی‬ ‫کوردستان پارێزگار دەسەاڵتی خۆی‬ ‫مومارەسە ناکات‪ ،‬بەاڵم الیەنی نایاسایی‬ ‫و حزب و گروپ دەسەاڵتیان هەیە‪ ،‬کورد‬ ‫ئەگەر لە کەرکوک وایکردبێ و دەسەاڵتی‬ ‫لەسەروو یاساوە بووبێ‪ ،‬ئەوا جارێکی تر‬ ‫ئەو دەسەاڵتانەی بۆ ناگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەسەاڵتێک لۆکاڵی و ناوخۆیی پارێزگابێ‬ ‫ئەوە دەتوانێ مومارەسەی بکات”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد‪ ،‬ئێستا تورکمان‬ ‫و عەرەبەکانیش ئیرادەو دەسەاڵتیان بۆ‬ ‫گەڕاوەتەوە بۆیە ئەو گروپەی پێشتر‬ ‫لە کەرکوک دەسەاڵتدار بوو‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫بگەڕێتەوە پێش ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەرو پارێزگار‬

‫ناتوانێ هەمو شتێک بکات وەکو پێشتر‬ ‫کردوویەتی‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەسکەری ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای کەرکوک لەسەر پشکی یەکێتی‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بە یاسا‬ ‫پارێزگار سەرۆکی لیژنەی ئەمنی و سەرۆکی‬ ‫یەکەی کارگێڕییە‪ ،‬هیچ رێگرییەکی یاسایی‬ ‫نییە بۆ ئەوەی پارێزگاری هەڵبژێردراو‬ ‫دەسەاڵتەکانی سنوردار بکرێت‪ ،‬بەغداش‬ ‫مافی ئەوەی نییە پارێزگارێکی هەڵبژێردراو‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی پارێزگاوە رەتبکاتەوە”‪.‬‬ ‫عەسکەری ئەوەی خستەڕوو؛ تەنیا‬ ‫لەیەک حاڵەتدا دەسەاڵتی ئەمنی لە‬ ‫پارێزگار وەردەگیرێتەوە کە “حوکمی‬ ‫عورفی” رابگەیەنرێت ئەوەش بۆ ماوەیەکی‬ ‫کاتیی‪ ،‬ئێستا هیچ هۆکارێک نییە بۆ‬ ‫راگەیاندنی حوکمی عورفی و وەرگرتنەوەی‬ ‫دەسەاڵتەکانی پارێزگار‪ .‬بەاڵم کورد خۆی‬ ‫هۆکاری بەشێکی دۆخی کەرکوکە چونکە‬ ‫خۆی زۆرینەی ئەنجومەنە‪ ،‬کەچی کۆنابێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی پارێزگار هەڵبژێرێت‪ .‬هەر ئەوەش‬ ‫وایکردووە کەرکوک بێ پارێزگار بمێنێتەوەو‬ ‫پارێزگارێکی‬ ‫لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتەکان‬ ‫بەوەکالەتەوە بەوشێوەیە بەکاربهێنرێ”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫پارتی و هاوپەیمانەکانی زۆرینهی ئهنجومهنی وهزیران مسۆگەردەكەن‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫بهدهستهێنانی ‪ 45‬كورسی پهرلهمان‬ ‫و هاوپەیمانێتی لەگەڵ سۆسیالیست و‬ ‫پێكهاتەكان‪ ،‬دهستی پارتی وااڵ دهكات بۆ‬ ‫ئهوهی له كابینهی نوێدا زۆرینهی ئهنجومهنی‬ ‫وهزیرانی ههرێم مسۆگهر بكات‪ .‬بهراورد به‬ ‫كابینهکانی رابردوو‪.‬‬ ‫بهپێی زانیارییهكانی “زهمهن” له كابینهی‬ ‫نوێدا‪ ،‬له كۆی ‪ 25‬ئهندامی ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫‪ 10‬ئهندامی پارتی دەبن لەگەڵ وەزیرەكانی‬ ‫تورکمان و مەسیحی و سۆسیالست کە پارتی‬ ‫لەسەر پشكی خۆی وەزارەتی پێداون کۆی‬ ‫گشتی دەبێتە ‪ 13‬وەزیر‪ .‬ئەوەش بەمانای‬ ‫مسۆگەر كردنی ‪1+50‬ی دەنگی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانە‪ .‬جگە لە ئامادەبونی سەرۆكی‬ ‫دیوانی سەرۆكایەتی هەرێم لەكۆبونەوەكانی‬ ‫ئەنجومەن دا كە پلەكەی وەزیرە‪.‬‬ ‫بهپێی رێككهوتنی الیهنهكان و‬ ‫دابهشكاریی پۆستهكان بۆ كابینهی نوێ‪،‬‬ ‫پارتی بێجگه له پۆستی سهرۆكی ههرێم وهك‬ ‫بهرزترین دهسهاڵتی جێبهجێكردن‪ ،‬پۆستی‬ ‫سهرۆكوهزیران و وهزارهتهكانی (ناوخۆ‪،‬‬ ‫سامانه سروشتییهكان‪ ،‬كارهبا‪ ،‬پهروهرده‪،‬‬

‫“بە رێککەوتنی هەموو‬

‫الیەنەکان‪ ،‬حاکم فاروق‬ ‫بوو بە وەزیری داد”‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای هەشت مانگ پەرلەمانی عێراق‬ ‫متمانەی بەخشییە وەزیرەكانی بەرگری و‬ ‫ناوخۆو داد‪ ،‬یەكێتی وەزیری داد بە پشك‬ ‫و كاندیدی خۆی و پارتییش بە كاندیدی‬ ‫عەبدولمەهدی دادەنێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ “زەمەن”‬ ‫ئاشكرای كرد‪ ،‬كە لە دواسەردانیدا بۆ‬

‫بەغدا نێچیرڤان بارزانی و بەرهەم ساڵح‬ ‫رێككەوتوون لەسەر یەكالیی كردنەوەی‬ ‫پۆستی وەزارەتی داد‪ ،‬دواتریش ناوی‬ ‫دادوەر فاروق شوانی وەك كاندیدی‬ ‫هاوبەش ئاڕاستەی عادل عەبدولمەهدی‬ ‫كراوەو دوێنێ دووشەممەش پەرلەمان‬ ‫متمانەی پێبەخشی‪.‬‬ ‫بەختیار شاوەیس‪ ،‬پەرلەمانتاری‬ ‫یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬وەزارەتی دادی عێراق بەركەوتەی‬ ‫یەكێتییەو حاكم فاروقیش لەالیەن یەكێتی‬ ‫و بە رێككەوتن لەگەڵ سەرجەم الیەنەكان‬ ‫و فراكسیۆنەكان بۆ ئەو پۆستە دانراوەو‬ ‫متمانەی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫نەجاڕ‪،‬‬ ‫مەیادە‬ ‫لەبەرامبەردا‬ ‫پەرلەمانتاری پارتی لە پەرلەمانی‬ ‫عێراق رایگەیاند‪ :‬وەك فراكسیۆنەكەیان‬ ‫پشتیوانیی لە عادل عەبدولمەهدی دەكەن‬ ‫بۆ تەواوكردنی كابینەكەی و كۆتایی هێنان‬ ‫بە بەڕێوەبردنی وەزارەتەكان بە وەكالەت‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایەش دەنگی بە كاندیدی‬ ‫وەزیری داد داوە‪ ،‬كە لەالیەن سەرۆك‬ ‫وەزیرانەوە كاندید كراوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬وەزیری داد كەسێكی پیشەیی‬ ‫و یاساناسەو ئەزموونی دادوەریی هەیەو بە‬ ‫كەسێكی شیاومان زانیوە بۆیە دەنگمان‬ ‫پێداوە”‪.‬‬ ‫دادوەر فاروق ئەمین عوسمان شوانی‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1٩57‬لە كەركوك لەدایكبووە‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1٩80‬كۆلێژی یاسای تەواوكردووە‪،‬‬ ‫ماوەی ‪ 25‬سااڵ وەك دادوەر لە دادگای‬ ‫زیقارو ئەنبارو دواتریش لە ‪ 2003‬بۆ ئێستا‬ ‫لە سەرۆكایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی‬ ‫كەركوك كاری كردووە‪.‬‬

‫شارهوانی‪ ،‬ئهوقاف‪ ،‬داد‪ ،‬وەزیری هەرێم بۆ‬ ‫کاروباری پەرلەمان)ی الیە‪.‬‬ ‫ههروهها سهرۆكی دیوانی سهرۆكایهتی‬ ‫ههرێم‪ ،‬سهرۆكی دیوانی ئهنجومهنی وهزیران‪،‬‬ ‫سكرتێری ئهنجومهنی وهزیران‪ ،‬دهستهی‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬فهرمانگهی پهیوهندییهكانی‬ ‫دهرهوه‪ ،‬فهرمانگهی میدیاو زانیاریی‪ -‬وتهبێژ‪،‬‬ ‫فهرمانگهی ههماههنگی و بهدواداچوون‪،‬‬ ‫پێنجیان بەر پارتی دەکەون‪ .‬بهوهش له‬ ‫كۆبوونهوهی ئهنجومهنی وهزیراندا (‪)1+50‬‬ ‫ی بهركهوتووهو بۆ ههر پرسێك پێویستی‬ ‫بهدهنگدان بێ‪ ،‬زۆرینهی مسۆگهر كردووه‪،‬‬ ‫چونكە بهپێی مادهی ‪ 12‬له یاسای‬ ‫پهیڕهوی ناوخۆی ئهنجومهنی وهزیران‪،‬‬ ‫دهنگدانی ئهنجومهنی وهزیران به زۆرینهی‬ ‫دهنگی وهزیرهكانهو لهكاتی یهكسانبوونی‬ ‫دهنگهكانیشدا‪ ،‬دهنگی سهرۆكوهزیران‬ ‫یهكالكهرهوهیه‪.‬‬ ‫هەرچی پۆستی وەزارەتی کاروباری‬ ‫شەهیدان و ئەنفالکراوانە‪ ،‬دراوەتە حیزبی‬ ‫سۆسیالست‪ ،‬کە بە فەرمی کورسییەکەیان‬ ‫چوەتە پاڵ فراکسیۆنی پارتی و ژمارەی‬ ‫کورسییەکانی بوە بە ‪ 46‬کورسی‪.‬‬ ‫وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن دەدرێتە‬ ‫مەسیحییەکان و وەزیرێکی هەرێمیش بۆ‬ ‫تورکمانەکان‪ ،‬کە ئەو دو پۆستەش لەسەر‬

‫پشکی پارتی دادەنرێن‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫لەکاتی رێککەوتن لەگەڵ گۆڕان و یەکێتی ئەو‬ ‫وەزارەتانە لەسەر ستونی پارتی ئەژمارکراون‪.‬‬ ‫ههرچی یهكێتییه‪ ،‬بێجگه له پۆستی‬ ‫سهرۆكی پهرلهمان و جێگرێکی سەرۆکی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لهناو ئهنجومهنی وهزیرانیش پۆستی‬ ‫جێگری سهرۆكی حكومهت‪ ،‬وهزارهتهكانی‬ ‫(پێشمهرگه‪ ،‬پالندانان‪ ،‬خوێندنی بااڵ‪،‬‬ ‫رۆشنبیریی‪ ،‬كشتوكاڵ و وهزیری ههرێم بۆ‬ ‫کاروباری بهغدا) ی بهركهوتووه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫دوو دهسته‪ ،‬بهوهش رێژهی دهنگهكانی لە‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران كهمتره له ‪.%28‬‬ ‫بزووتنهوهی گۆڕانیش بێجگه له‬ ‫پۆستی جێگری سهرۆكی ههرێم‪ ،‬پۆستی‬ ‫وهزارهتهكانی (دارایی‪ ،‬ئاوهدانكردنهوه‪،‬‬ ‫كۆمهاڵیهتی‪ ،‬پیشهسازییو بازرگانی‪ ،‬وەزیری‬ ‫کاروباری چاکسازیی) وهردهگرێت كه دهكاته‬ ‫‪%20‬ی پۆستەکانی ئهنجومهنی وهزیران‪.‬‬ ‫هەروەها پۆستهكانی دهستهی کاروباری‬ ‫مین‪ ،‬دهستهی نهزاهه‪ ،‬دیوانی چاودێری‬ ‫دارایی‪ ،‬دهستهی گهشتوگوزار‪ ،‬دهستهی‬ ‫ناوچه دابڕاوهكان‪ ،‬دهستهی مافی مرۆڤ‪،‬‬ ‫ئهنجومهنی بااڵی كاروباری خانمان تائێستا‬ ‫یهكالیی نهكراونهتهوه‪ ،‬كه له كابینهی‬ ‫پێشوودا بهشێكیان درابوونه پێكهاتهو‬ ‫كهمینهكان و حزبه بچووكهكان‪.‬‬

‫خوێندکارە غەدرلێکراوەکان لە ناڕەزایی بەردەوامدەبن‬ ‫یەکێتی مامۆستایان‪ :‬پێویستە ئەوانەی هەڵەیان کردووە دادگایی بکرێن‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫لهگهڵ كۆتایهاتنى تاقیكرنهوهكانى وەرزی‬ ‫کۆتایی ساڵ‪ ،‬ههرجارهو ههڵەیەک لە پرسیار‬ ‫یان هەڵەی زمانهوانیى له وانهیهكدا ئاشكرا‬ ‫دهبێ‪ .‬بۆ ئەمەش خوێندکاران رژاونەتە سەر‬ ‫شەقام وناڕەزایی دەردەبڕن‪.‬‬ ‫له چهند ڕۆژى ڕابردوودا له زۆربهى‬ ‫شارو شارۆچهكانى ههرێم‪ ،‬خوێندکارانی‬ ‫قۆناغی ‪12‬ی ئامادەیی بەخۆپیشاندان و‬ ‫ناڕەزایی دەربڕین‪ ،‬داوای پێداچوونەوە بە‬ ‫پرسیارەكانی خولی دووەمی تاقیكردنەوە‬ ‫وزارییەكان و قەرەبووكردنەوەیان لە چەند‬ ‫وانەیەكدا دەكەن‪.‬‬ ‫پەروەردە‬ ‫وەزارەتی‬ ‫هەرچەندە‬ ‫قەرەبووی ئەو خوێندكارانەی لە هەریەك‬ ‫لەوانەكانی كوردیو عەرەبی كردووەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگردبوونەوەی خوێنداکاراندا داوای‬ ‫قەرەبووكردنەوە وانەی بیركاریشدا دەکەن‪.‬‬ ‫بەشێک لەو خوێندکارانە بۆ “زەمەن”‬ ‫دەڵێن‪ :‬ههڵهكان زۆر لهوه گهورهترن کە‬ ‫وهزارهتى پهروهرده ئیعترافی لەسەر‬ ‫کردوون‪.‬‬ ‫ڕابهر كهریم خوێندكارى پۆلى دوانزهى‬ ‫ئامادهییه لە شارى سلێمانى وتى‪“ :‬به تهنیا‬ ‫له وانهى عهرهبیدا بیستو شهش نمرهمان‬ ‫دهفهوتێ بهپێى ئهو ههاڵنهى وهزارهتى‬ ‫پهروهرده كردوویهتى‪ .‬کەچی ئهوان هاتوون‬ ‫تهنیا بە چوار نمره قهرهبوومان دهكهنهوه‪.‬‬ ‫ئهمهش جێى قبوڵکردن نییه چونکە له‬ ‫وانهى زمانى كوردیدا ههڵهى گهورهى‬ ‫زمانهوانیى كراوه به ههمانشێوه زمانى‬ ‫ئینگلیزى زیاد له دوو پرسیارى دهرهكى‬ ‫تێدا هاتووەتهوه”‪.‬‬ ‫بەشی زۆری ئەو خوێندکارە ناڕازییانەی‬ ‫قسەیان بۆ زەمەن کردووە‪ ،‬دەڵێن‪ :‬سوورن‬ ‫لەسەر دەبڕینی ناڕەزایی و درێژە بە‬

‫خۆپیشاندان و گردبوونەوە دەدەن تا مافی‬ ‫خۆیان بەدەست دەهێننەوە‪.‬‬ ‫هەڵوێستی یەکێتی مامۆستایان‬ ‫سەبارەت بەم کێشەیەی سەری هەڵداوەو‬ ‫چارەنووسی دەیان هەزار خوێندکاری‬ ‫خستووەتە مەترسییەوە‪ ،‬ئهحمهد كهركوكى‬ ‫ئهندامى سكرتاریهتى یهكێتى مامۆستایانى‬ ‫كوردستان بۆ زهمهن وتى‪“ :‬لهمساڵدا‬ ‫خوێندکاران بە ئاشكرا زوڵمیان لێكراوه‪،‬‬ ‫ههڵهى تهكنیكیی و زمانهوانیى هەروەها‬ ‫ههڵهى پرسیاریش ههبووه‪ .‬ئەمە سەرەڕای‬ ‫ئەوەی له هۆڵى تاقیكرنهوهكاندا كۆمهڵێك‬ ‫هۆڵ فینككهرهوهیان تێدا نهبووه ناوبهناو‬ ‫كارهبا بچڕاوه و ئارامیى له هۆڵهكانى‬ ‫تاقیكرنهوهدا نهبووه”‪.‬‬ ‫کەرکوکی وتیشى‪“ :‬خوێندکار حهقى‬ ‫خۆیهتى کە هاتووەته سهرشهقام و‬ ‫ناڕەزایی دەردەبڕێ‪ .‬پێویسته وهزارهتى‬ ‫پهروهردهو حكومهت ئهو كهسانه دادگایى‬ ‫بكات کە بەو ههاڵنهی كردوویانە کیشەی‬

‫گەورەیان خولقاندووە”‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە دڵشاد عومەر‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی‬ ‫لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا کە لە تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان باڵوبووەتەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەر بە قسەی من بکرایە ئەوا لە زمانی‬ ‫کوردیدا‪ ٤٩ ،‬هەڵە نەدەکرا‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتى گشتى پهروهردهى‬ ‫سلێمانى‪ ،‬رەتی دەکاتەوە کێشەی‬ ‫تەکنیکی و رێوشوێنەکان هەبووبێ لە‬ ‫هۆڵەکانی تاقیکردنەوەدا‪ .‬نورهدین عوسمان‬ ‫بهرێوهبهرى تهكنیكى له بهڕێوهبهرایهتى‬ ‫گشتى پهروهردهى سلێمانى بۆ زهمهن‬ ‫وتى‪ ”:‬لهمساڵدا ‪ ٦2٤‬هۆڵى تاقیكردنهوهى‬ ‫ئامادهییمان ههبووه‪ ،‬پێنج سهد هۆڵ بهرهو‬ ‫ژوور كامێراى چاودێرى لەسەربووە تا هیچ‬ ‫خروقاتێك ڕوو نهدات‪ .‬لهسهرجهم هۆڵهكانى‬ ‫تاقیكردنهوهدا ئامێرى پچڕاندنى پهیوهندى‬ ‫تهلهفۆنیمان ههبووه ئامێرى ساردكهرهوهو‬ ‫ئاوى خواردنهوەش دابینکرابوو”‪.‬‬

‫رێكخراوهكانى قوتابیان و خوێندكاران‬ ‫پشتگیرى له داخوازییهكانى خوێندكارانی‬ ‫ناڕازی ‪12‬ی ئامادەیی دهكهن‪ .‬زهعیم‬ ‫جاف ئهندامى ڕایەڵهى خوێندكاران بۆ‬ ‫زهمهن وتى‪ ”:‬لهرێى نوێنهرهكانمانهوه له‬ ‫پۆلى ‪12‬ى ئامادهیى‪ ،‬پشتگیرى خۆمان‬ ‫بۆخوێندکاران دهردهبڕین لهسهر داواكردنى‬ ‫مافهكانیان‪ .‬ئهگهر دواى ئاشكراكردنى‬ ‫نمرهكانیان‪ ،‬نمره له دهستچووهكانیان بۆ‬ ‫نهگهڕێنرێتهوه‪ ،‬ئهوا هاوكاریان دهبین چ‬ ‫بهشێوهى بهیاننامهبێ یان بهشداربوون‬ ‫خۆپیشاندانو گردبوونەوەکانیاندا”‪.‬‬ ‫هەروەها سهرتیپ عهلى‪ ،‬سکرتێری‬ ‫کوردستان‬ ‫خوێندكارانی‬ ‫كۆمهڵهى‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئهو مامۆستایانهى هۆكارى ئهو‬ ‫ههڵهو كهموكوڕییانهبوون له تاقیكرنهوه‬ ‫وزارییهكاندا‪ ،‬پێویسته وهزارهتى پهروهرده‬ ‫بیانخاتە بەردەم لێپرسینەوەی یاساییەوە‬ ‫تا جارێكى تر ههڵهى لهو شێوهیه دووباره‬ ‫نهبێتهوه‪.‬‬

‫نوسراوی داواكردنی بودجەی باخچەكانی سلێمانی لە وەزارەتی شارەوانی ون دەكرێت‬

‫باخچەكانی سلێمانی مەترسی وشكبوونی تەواوەتییان لەسەرە‬ ‫زەمەن‬ ‫نزیكەی حەوت مانگە باخچەكانی سلێمانی‬ ‫نوسراویان كردووە بۆ دابینكردنی پارە بۆ ئاودانی‬ ‫باخچەو سەوزاییەكان‪ ،‬بەاڵم وەزارەتی شارەوانی‬ ‫نوسراوەكەی ونكردووە‪ ،‬پرۆسەی ئاودانی باخچەكانی‬ ‫سلێمانی بەوهۆیەوە وەستاوەو مەترسیی وشكبوونیان‬ ‫لەسەرە‪.‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 20‬رۆژە باخچەو سەوزاییەكانی سلێمانی‬ ‫بێ ئاونو زەردهەڵگەڕاون‪ ،‬بوژانەوەی سەدان دۆنم‬ ‫سەوزایی لەسەر ئیمزایەكی وەزارەتی دارایی وەستاوە‪.‬‬ ‫هاوژین عوسمان‪ ،‬وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫باخچەكانی سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪ 22“ :‬رۆژە‬ ‫گرفتی كەمیی ئاومان هەیە مامەڵەكەمان لە هەولێرەو‬ ‫بەرەو پێشچوونی بەخۆیەوە نەبینیوەو لە وەزارەتی‬

‫دارایی ئیمزا نەكراوە‪ ،‬ئەمە دووساڵە ئەمە دووبارە‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ساڵی رابردوو دوو مانگ دواكەوت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وای كردووە چیمەنەكان توشی زەردبوون بن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬رۆژانە پێویستمان بە ‪ 250‬تەنكەر‬ ‫ئاوە بۆ ئاودانی چیمەنو باخچەكان كە لەڕێگەی‬ ‫‪ ٤0‬تەنكەرەوە كارەكە دەكرێت‪ ،‬ئەگەر وابڕوات دارو‬ ‫چیمەنەكان مەترسی وشكبوونیان لەسەرە‪ ،‬هەموو‬ ‫شارەكانی تر لە مانگی شەشەوە ئیشیان بۆ كراوە‬ ‫تەنیا سلێمانی بۆی نەكراوە”‪ .‬ئەوەشی وت‪“ :‬بۆ‬ ‫كڕینی هەر پێویستییەكی باخچەكان دەبێت نوسراو‬ ‫بكەین بۆ وەزارەتی شارەوانیو دوای ‪ ٩0‬رۆژ وەاڵم‬ ‫دەدرێینەوە‪ ،‬بەدواداچوونمان كردووە بۆچی وەاڵممان‬ ‫نادرێتەوە هیچمان دەست نەكەوتووە‪ ،‬هیوادارین بە‬ ‫مەبەست نەبێت‪ ،‬نوسراوی پێشووترمان كە شەش‬ ‫مانگ و ‪ 17‬رۆژبوو ناردبوومان لە وەزارەتی شارەوانی‬ ‫ونكرابوو‪ ،‬سەرلەنوێ نوسراومان كردەوە ئێستا‬

‫لەبەردەم وەزیری داراییدایە چاوەڕێین وەزیری دارایی‬ ‫ئیمزای لەسەربكات”‪.‬‬ ‫شاری سلێمانی خاوەنی ‪ 5٦5‬باخچەو ‪ ٩1‬بلواری‬ ‫نێو شەقامەكانەو بەبێ بلواری مەلیك مەحمودو‬ ‫تاسڵوجە‪ ،‬دووهەزارو ‪ 100‬دۆنم دەبن‪ ،‬سااڵنە‬ ‫پێویستیان بە ‪ 700‬ملیۆن دینارە بۆ ئاودانی باخچەو‬ ‫سەوزاییەكان‪ ،‬تەنیا بۆ چوارمانگی وەرزی گەرما‪.‬‬ ‫ئازاد حەمە ئەمین‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫سلێمانی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬سیستمی خراپی‬ ‫حكومڕانی ئەوە كاریگەرییە خراپەكەیەتی ئەگەر‬ ‫سیستم المەركەزی بێت پێویست بەو هەموو ڕۆتیناتە‬ ‫ناكات پارێزگارەكان خۆیان دەزانن چی پێویستەو‬ ‫ئەولەویەت بۆچییە ئەنجامی دەدەن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەو فەرمانگانەی داواكارییەك دەنێرن بۆ وەزارەتەكان‬ ‫وێنەیەكی نانێرن بۆ ئێمە بۆئەوەی بەدواداچوونی‬ ‫بۆبكەین بەرپرسیاریەتیەكەیشی بخەنە ئەستۆی ئێمە”‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری گشتیی پۆلیسی هەرێم دەڵێت‪ :‬سلێمانی فەرقی هەیە!‬

‫له سلێمانى سزاى ئهفسهرەکانی سەر بە گۆڕان دەدرێ‬

‫بهڕێوهبهرى گشتیى پۆلیسى ههرێم رهتی دهكاتهوه‪ ،‬كه له‬ ‫سنوورى ههولێردا سزاى سیاسى و دابهشكردنى فۆرمى حزبیى‬ ‫بهسهر هێزهكانى ناوخۆدا ههبێ‪ ،‬بۆ هەبوونى ئهو دیاردهیه له‬ ‫سلێمانى دهڵێت‪ :‬ئهو بابهته له سلێمانى فهرقى ههیه‪.‬‬ ‫لهماوهى رابردوودا بهتایبهت لهكاتى ئاڵۆزبوونى پهیوهندى‬ ‫سیاسى نێوان یهكێتى و گۆڕان‪ ،‬ئهفسهرو ئهندامانى هێزهكانى ناوخۆو‬

‫لیوا بهختیار بابان سهبارهت به هەبوونى سزاى سیاسى لەناو‬ ‫هێزهكانى ناوخۆو دابهشكردنى فۆرمى ئهندامێتى حزبیی بهسهر‬ ‫پۆلیسدا له سنورى سلێمانى‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ئهو بابهته لهگهڵ‬ ‫سنووری ههولێردا فهرقی ههیه‪ ،‬خۆیشتان دهزانن بۆچی! لهم‬ ‫بهرەیەوه یهكێكم بۆ بنێره سزای سیاسی درابێ!”‪.‬‬ ‫له ل‪ 5‬دا چاوپێكهوتنێكى لیوا بهختیار باڵوكراوهتهوه‬

‫پێشمهرگه كه سەر بە گۆڕانن‪ ،‬لهالیهن بهرپرسانى یهكێتییهوە سزاى‬ ‫سیاسییان بهرامبهر پهیڕهو دهكرێ‪.‬‬ ‫تازەترین سزادان ههفتهى رابردوو روویداوە‪ ،‬کە بهرپرسێكى بااڵى‬ ‫پۆلیسى سلێمانى كه لهسهر پشكى گۆڕان ئهو پۆستهى وهرگرتووه‪،‬‬ ‫فهرمانى لێسەندنەوەی پۆستەکەی و گواستنهوهى بۆ دهرچووه‪،‬‬ ‫بهاڵم وهزیرى ناوخۆ گواستنهوهكهى راگرتووە‪.‬‬

‫هێرۆ چۆن بووە‬ ‫جێمتمانەی کۆشکی سپی؟‬ ‫ل‪3‬‬

‫پشکۆ نەجمەدین‪ :‬خۆشەویستێکم‬ ‫هەبوو جێمهێشت‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ژمارە (‪ )23‬سێشەممە ‪2019/6/25‬‬

‫ل‪10‬‬ ‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫پارتى بە مهرجى داوای لێبوردنکردن‬ ‫لەگەڵ یهكێتى کۆدەبێتەوە‬ ‫زهمهن ‪ -‬هەولێر‬ ‫لهسهر قسهكانى مهحمود سهنگاوى‬ ‫له دژى بارزانى‪ ،‬پارتى بایكۆتى دانیشتنى‬ ‫لهگهڵ یهكێتيدا كردووهو بۆ دەستپێکردنەوەی‬ ‫کۆبوونەوەکان‪ ،‬مهرجى ئەوەی داناوە یەکێتی به‬ ‫فهرمى داواى لێبوردن له بارزانى بکات‪.‬‬ ‫سهرچاوهیهكى بااڵی یهكێتى به “زهمهن”ى‬ ‫راگهیاند‪ :‬به مهبهستى یهكالییكردنهوهى پۆستى‬ ‫پارێزگارى كهركوك و پێكهێنانى كابینهى‬ ‫نوێ‪ ،‬تائێستا دووجار داواى كۆبوونهوهیان له‬ ‫پارتى كردووه‪ ،‬بهاڵم مهكتهبى سیاسی پارتی‬ ‫ئامادهنین دابنیشن لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە وتى‪“ :‬پارتى پێیان وتووین‬ ‫تا به فهرمى مهكتهبى سیاسى یان وتهبێژى‬ ‫یهكێتى داواى لێبوردن له بارزانى نەکات‪،‬‬ ‫ئەوا ئامادهى دانیشتن نین لەگەڵتاندا‪ .‬كه‬ ‫هۆكارهكهى نیگهرانى ئهوانه له قسهكانى‬ ‫مهحمود سهنگاوى”‪.‬‬

‫لە چەند رۆژی رابردوودا‪ ،‬گرتەیەکی ڤیدیۆیی‬ ‫باڵوکرایەوە‪ ،‬کە تێیدا مهحمود سهنگاوى ئهندامى‬ ‫مهكتهبى سیاسى یهكێتى‪ ،‬له كۆبوونهوهیهكى‬ ‫پێشمهرگه دێرینهكاندا رهخنهى توند له بارزانى‬ ‫دەگرێ و به “پیاوێكى زۆر بچووك” ناوی دەبات‪.‬‬ ‫هەرچەندە وتهبێژى یهكێتى له‬ ‫روونكردنهوهیهكدا رهتى كردهوه قسهكانى‬ ‫سهنگاوى “بۆچوونى فهرمى یهكێتى بێ”‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارتی و بارهگاى بارزانى بە توندی وەاڵمی‬ ‫سەنگاوییان دایەوەو بە مافیاو تااڵنچی و بکوژ‬ ‫وەسفیکرد‪ ،‬رەخنەیان لە روونکردنەوەکەی‬ ‫وتەبێژی یەکێتی گرت و بە “بهیاننامهی‬ ‫شهرمنانەو بێناوەرۆک” وەسفیان کرد‪.‬‬ ‫سهرچاوهکەی “زهمهن” ئاشکرایکرد‪،‬‬ ‫لهكاتى سهردانهكهى نێچیرڤان بارزانى سهرۆكى‬ ‫ههرێم بۆ بهغدا‪ ،‬بهرههم ساڵح داواى لێبوردنى‬ ‫به نێچیرڤانى بارزانیدا ناردووە بۆ بارزانى‬ ‫و مهكتهبى سیاسى پارتى‪ ،‬بهاڵم پارتى‬ ‫رهتیانكردووەتهوهو وتوویانه دهبێ ئەو داوای‬

‫لێبوردنە به فهرمیی بێ‪.‬‬ ‫بهپێى قسهى سهرچاوهکەی “زهمهن”‪،‬‬ ‫بهرههم ساڵح تهنانهت به نێچیرڤان بارزانى‬ ‫وتووه “راى یهكێتى ئهوەیه كه من و قوباد‬ ‫تاڵهبانى له رێوڕەسمى سوێندخواردنی سەرۆکی‬ ‫هەرێمدا باسمانكرد‪ .‬ئهگهر رای یهكێتى ئهو‬ ‫گوزارشتكردنهى مهحمود سهنگاوى بوایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫من ئەورۆژە بهو شێوهیه باسى كاك مهسعودم‬ ‫نهدهكرد”‪.‬‬ ‫له ئێستادا فیگهرهكانى خاوهن بڕیارو‬ ‫مهكتهبى سیاسى یهكێتى بوون به دوو بهشهوه‬ ‫بهشێكیان پێیانوایه “بۆ ئاوكردن بهو ئاگرهدا”‬ ‫بە ئاشکرا داواى لێبوردن بکەن و بهشێكەى‬ ‫تریان توندن و لهگهڵ پۆزشهێنانهوهو داواى‬ ‫لێبوردندا نین‪.‬‬ ‫وابڕیاریشە ئهمڕۆ سێشەممە‪ ،‬مەکتەبی‬ ‫سیاسی پارتى كۆببێتهوه بۆ ئهوهى دوایین‬ ‫هەڵوێست لەو کێشەیە لەبەرامبەر یەکێتی‬ ‫رابگەیەنێت‪.‬‬

‫ژنەکان زیاتر لە پیاوان هێرشیان کردە سەرم‬

‫زهمهن – كهركوك‬ ‫بهپێى بهدواداچوونێكى “زهمهن” بۆ‬ ‫دانانەوەى پارێزگارێكى كورد بۆ كهركوك‪،‬‬ ‫بهغدا ئهو دهسهاڵته ناداتەوە بە پارێزگار كه‬ ‫پێشتر ههیبووە‪ .‬ئەوەش وەک دەرەنجامی‬ ‫رووداوی ‪16‬ى ئۆكتۆبهر‪.‬‬ ‫له دوای ‪16‬ى ئۆكتۆبهرەوە‪ ،‬ئهنجومهنى‬ ‫وهزیران و پهرلهمان و وهزارهتهكانی عێراق‪،‬‬ ‫بە جیا ژمارهیهك بڕیاری تایبهتیان لهسهر‬ ‫كهركوك دهركردووه‪ .‬شارهزایانی یاسایی‬ ‫و كارگێڕیی روونی دهكهنهوه‪ ،‬پارێزگاری‬

‫دهسهاڵتهكانی لێوهرگیراوهتهوه‪ ،‬فهرماندهی‬ ‫ئۆپهراسیۆنهكان بهرپرسی دۆسیهی ئهمنییه‪.‬‬ ‫پارێزگاریش دهسهاڵتی ئهوهی نییه ئهو‬ ‫هێزانه دهربكات‪.‬‬ ‫هەروەها د‪ .‬لهتیف مستهفا‪ ،‬پسپۆڕی‬ ‫یاسا بە “زەمەن”ی وت‪ :‬ئێستا توركمانو‬ ‫عهرهبهكانیش ئیرادهو دهسهاڵتیان بۆ‬ ‫گهڕاوهتهوه‪ ،‬بۆیه ئهو گروپهی پێشتر له‬ ‫كهركوك دهسهاڵتداربوو‪ ،‬ئێستا ناتوانێ‬ ‫بگهڕێتهوه پێش ‪16‬ی ئۆكتۆبهرو پارێزگار‬ ‫ناتوانێ ههموو شتێك بكات‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫كهركوك لەمەودوا دهسهاڵتی ههڵوهشاندنهوهی‬ ‫بڕیارهكانی بهغدای نابێ وەکو کورد پێشتر‬ ‫هەندێ بڕیاری رەتکردوونەتەوە‪.‬‬ ‫بهپێی یاسای ئهنجومهنی پارێزگاكان‪،‬‬ ‫پارێزگار سهرۆكی لیژنهی ئهمنیی پارێزگاکەی‬ ‫خۆیەتی و دۆسیهكه لهژێر دهسهاڵتی ئهودا‬ ‫دهبێ‪ .‬بهاڵم بۆ دۆخی كهركوكی دوای ‪16‬ی‬ ‫ئۆكتۆبهر شتەکە جیاوازهو دهسهاڵتهكانی‬ ‫پارێزگار ئێستا زۆر سنووردار كراوه‪.‬‬ ‫ئاوات محهمهد‪ ،‬ئهندامى ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاى كهركوك بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئێستا پارێزگار سهرۆكی لیژنهی ئهمنیی نییهو‬

‫ئاراس وەلی‪ :‬کارنامەیەکی ‪١٩‬‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کە شیکاری چیرۆکی (ماچی سوێر)م کرد‬

‫بهغدا پارێزگارێكى کورد بۆ کەرکوک‬ ‫به دهسهاڵتی پێش ‪16‬ی ئۆکتۆبەر قبوڵ ناكاتهوه‬

‫الپەڕەییمان بۆ حکومەت ئامادە کردووە‬

‫ل‪4‬‬

‫“زهمهن” ناكۆكی نێوان وهزارهتی دارایی و سامانه سروشتییهكان باڵودهكاتهوه‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫لەمساڵدا حکومەتی بەغدا شەش موچەی‬ ‫ناردووەو حکومەتی هەرێم سێ لەو موچانەی‬ ‫دابەشکردووە‪ ،‬ئایا سێ موچەکەی تر چی‬ ‫لێهات؟ ئەمە پرسیاری دەیان هەزار فەرمانبەرو‬ ‫موچەخۆری هەرێمی کوردستانە کە حکومەتی‬ ‫هەرێم هەرگیز بە رێکی و بێپێچ و پەنا وەاڵمی‬ ‫نەداونەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەگوێرەی قسەی سهرچاوهیهك‬

‫له وهزارهتی دارایی ههرێمی كوردستان بۆ‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و‬ ‫وەزارەتی دارایی ناکۆکی گەورەیان لەوبارەیەوە‬ ‫هەیە‪ .‬کە بە قسەی سەرچاوەکەی “زەمەن”‪،‬‬ ‫ئۆباڵی درەنگکەوتن یان دابەشنەکردنی‬ ‫موچە دەکەوێتە ئەستۆی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەکان‪.‬‬ ‫دوای ساڵی ‪ 2014‬کە کاریگەری قەیرانی‬ ‫دارایی لەسەر هەرێم دەرکەوت‪ ،‬وهزارهتی‬ ‫سامانه سروشتییهكان بەهۆی دابهزینی‬ ‫نرخی نهوت بۆ ژێر ‪ 30‬دۆالرو كهمبوونهوهی‬

‫ههناردهی نهوت بۆ كهمتر له ‪ 200‬ههزار بهرمیل‬ ‫له رۆژێكدا‪ ،‬مانگانە تهنیا ‪ 360‬ملیار دیناری‬ ‫بۆ موچهی فهرمانبهرانی ههرێم ناردووە بۆ‬ ‫وهزارهتی دارایی‪ .‬کەچی ئێستا کە ههناردهی‬ ‫نهوتی ههرێم نزيكەى ‪ 500‬ههزار بهرمیل نهوتی‬ ‫له رۆژێكدا تێپەڕاندووەو نرخەکەیشی له‬ ‫سهرووی (‪ )60‬دۆالرهوهیه‪ ،‬وهزارهتی سامانه‬ ‫سروشتییهكان ههر ئهو بڕه پارهیه دهنێرێت‬ ‫كه لهكاتی گەرمەی قهیراندا ناردوویهتی‪.‬‬ ‫سهرچاوهکەی “زەمەن” کە بەرپرسیارێتی‬ ‫هەیە لەناو وەزارەتی دارایی دا‪ ،‬روونیکردەوە‬

‫“ئەوەی کە بهغدا دهڵێت ئێمه شەش موچهمان‬ ‫بۆ هەرێم ناردووه راستە‪ ،‬بهاڵم حكومهتی‬ ‫ههرێم سێ موچهی ساڵی ‪2018‬ی فهرمانبهران‬ ‫قهرزداربووه‪ ،‬بۆیه وادهردهكهوێت کە تەنیا‬ ‫سێ موچهی دابهشكردبێ‪ .‬ئهگهر وهزارهتی‬ ‫سامانه سروشتییهكان بهپێی بهرزبوونهوهی‬ ‫ههناردهو نرخی نهوت پاره بۆ وهزارهتی دارایی‬ ‫بنێرێ‪ ،‬ئهوا حكومهتی ههرێم دهتوانێ به‬ ‫چهند قیستێك ئهو سێ موچهیهی فهرمانبهران‬ ‫قهرهبوو بكاتهوهو كێشهیان لهگهڵ حكومهتی‬ ‫ناوهندی نهمێنێ”‪.‬‬

‫وەکو سکااڵکردنێک لە وەزیری‬ ‫سامانەسروشتییەکان‪ ،‬چهند جارێك وهزیری‬ ‫دارایی سهرۆكی ئهنجومهنی وهزیرانی لهوه‬ ‫ئاگاداركردووهتهوه كه وهزارهتی سامانه‬ ‫سروشتییهكان هیچ بڕه پارهیهكی زیاده بۆ‬ ‫وهزارهتی دارایی نانێرێ تا وهزارهتی دارایی‬ ‫بتوانێ موچهی فهرمانبهرانی ههرێم بهبێ‬ ‫كێشه دابهش بكات‪“ ،‬بهاڵم نێچیرڤان بارزانی‬ ‫تهنیا وتوویهتی قسه لهگهڵ ئاشتی ههورامی‬ ‫دهكەم!” ئەمە بەپێی قسەی سەرچاوەکەی‬ ‫“زەمەن”‪.‬‬

‫ل‪15‬‬

‫گەندەڵی نەوتی هەرێم‬ ‫دوو رێكخراوی ناوخۆیی و ئەمریکی‪:‬‬

‫لەناو ژمارەكانی‬

‫كێشە خێزانییەكان بەڕێژەیەكی یەكجار زۆر زیادیان كردووە‬

‫حكومەت و دیلۆیتدا‬ ‫ل‪12‬‬

‫لوقمان غەفور‬

‫موسڵیح هەمزە نوری‬

‫“ترس” لە ترەمپ‬ ‫لە کۆشکی سپیدا‬ ‫ل‪7‬‬

‫رێبین فەتاح‬

‫گۆڕان پرۆژەی حکومڕانییە‬ ‫یان رێباز؟‬

‫ل ‪18‬‬

‫نەوت لە دیدگای‬ ‫نەوشیروان مستەفادا‬ ‫ل ‪19‬‬

‫حكومهتی ههرێمی كوردستان پێویستی‬ ‫بهبڕی ‪ 881‬ملیار دیناره بۆ دابینكردنی‬ ‫موچهی یەک مانگی فهرمانبهران‪ .‬حكومهتی‬ ‫ناوهندی ماوهی شەش مانگه‪ ،‬مانگانه بڕی‬ ‫‪ 453‬ملیار دینار بۆ حكومهتی ههرێم دهنێرێت‪.‬‬ ‫بهشهكهی دیكهی موچهی فهرمانبهران لهو‬ ‫پارهیه دابین دهكرێت كه مانگانه وهزارهتی‬ ‫سامانه سروشتییهكان بۆ وەزارەتی دارایی‬ ‫دهنێرێت لهگهڵ ئهو بڕه یارمهتییهی لهالیهن‬ ‫هاوپهیمانانهوه بۆ وهزارهتی پێشمهرگه دابین‬ ‫دهكرێت‪.‬‬

‫لەگەڵ ئەم ژمارەیەدا‬