ژمارە 24

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫* گەر دیقەتت دابێت زۆربەی‬ ‫نووسەری کورد بەتایبەت شاعیرەکان‬ ‫دەستیان داوەتە رۆماننووسین‪ .‬تۆ‬ ‫ھۆکاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟‬ ‫ زۆرێکی نووسەرەکانی دنیا بە‬‫شیعر دەستیان پێکردووە‪ .‬بەالنی کەم‬ ‫زمانێکی پەخشانئامێزیان ھەبووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫شاعیرو شاعیریش ھەیە‪ .‬چونکو لە‬ ‫پێشاندا دەبێ شاعیری راستەقینە بیت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بڵێیت روو لە رۆمان دەکەم‪.‬‬ ‫رۆمانیش بە شیعرییەتەوە جوانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رۆمان شیعر نییە! رۆمان تەنها لە زمان‬ ‫و کەسایەتی و کات و شوێن و رووداو‬ ‫پێکنەھاتووە‪ .‬بریتی نییە لە چیرۆکێک‬ ‫کە دەتەوێ بیگێڕییەوە‪ ،‬ئەگەر ریتم و‬ ‫ئاوازو شیعرییەت لە دێڕەکاندا نەبێت‬ ‫رۆماننووس ناتوانێت دەقی جوان بەرھەم‬ ‫بهێنێت‪.‬‬ ‫رۆماننووس خۆی رۆح دەخاتە بەر‬ ‫وشە‪ .‬وشە لێرەن‪ ،‬ھەر لێرەیشبوونە‪،‬‬ ‫ئێمە رێکیان دەخەین‪ ،‬دەیانکەینە‬ ‫ھاوسەری یەک‪ ،‬لەگەڵ یەکدا ئاشتیان‬ ‫دەکەینەوەو ئاخافتنیان پێ دەکەین‪.‬‬ ‫کە وەک تەسبیح ھۆندرابێتەوە ھیچ‬ ‫کاریگەریی نییە‪ .‬کە دەشڵێم ھۆنینەوەیە‬ ‫بە واتای جوانیی نییە‪ ،‬چونکو ئەوە‬ ‫رۆحخستنەبەرە کە جوانییشی پێ‬ ‫دەبەخشێت‪ .‬بەو واتایە‪ ،‬کارێکی‬ ‫خەڵقکردن لە ئارادایە‪ ،‬رۆماننووسین‬ ‫زانینە لەوەی چۆن گەردونێکی بچووک‬ ‫و بچووکتر لەناو گەردوونی ھەرە گەورەدا‬ ‫دابهێنیت‪ .‬بەرھەمهێنانی کتێبێک ناکاتە‬ ‫داھێنانی رۆمانێک! ئەوەی یەکەم‬ ‫گشتییە‪ ،‬ئەوەی دووھەمیان خەلقکردنە‪.‬‬ ‫* لە ئەمڕۆدا خوێنەری کورد زیاتر‬ ‫خۆیان لەنێو رۆماندا دەبیننەوەو چێژ لەو‬ ‫ژانرە دەبینن‪ .‬پێتوایە ئەم بااڵدەستییەی‬ ‫رۆمان لەنێو کایەی ئەدەبیدا بۆ‬ ‫پاشەکشەی ژانرەکانی تر بگەڕێتەوە؟‬ ‫ بڕوا ناکەم بەو رادەیەش وا بێت!‬‫یاخود بااڵدەستی رۆمان لە ئارادا بێت!‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫بەیان سەملان‪ :‬رۆمان لەالی من خۆڵ و تۆز الدانە‬ ‫لەسەر رووداوگەلێک کە بەسەرچوون‬ ‫لە راستیدا خوێنەری رۆمان زۆر نین‪،‬‬ ‫بەڵکو تەماشاکەر زۆرن‪ ،‬چونکو سینەماو‬ ‫تەلەفیزیۆن و ئینتەرنێت و یاری ڤیدیۆ‬ ‫پێشنیاری ھەزاران وێنەی ھەمەڕەنگ‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوانەش ئاسانترن‪.‬‬ ‫پێشتر رۆمانی زنجیرە ھەبوو‪ ،‬دوایی‬ ‫رۆمانی ناو وێزگەکان‪ ،‬ئێستا رۆمانی‬ ‫زۆرترین فرۆشیارو دەقی چاپەمەنی سەر‬ ‫بلۆگ و ئینتەرنێت‪ ،‬ئەی لە داھاتوودا؟‬ ‫کەوابێ ئێمە لە ناو پرۆسەیەکی‬ ‫چێژوەرگرتنین لە سەرچاوەی ھەمەڕەنگ‪،‬‬ ‫رۆمان یەکێکیانە‪.‬‬ ‫* رۆماننووس پێویستی بە ئاستێکی‬ ‫بەرزی رۆشنبیری و پاشخانێکی زۆری‬ ‫مەعریفییەو دەبێت ئاگاداری سەرجەم‬ ‫رەھەندو الیەنەکانی ژیان بێت‪ .‬ئایا‬ ‫لەنێو نووسەرانی کورد دا ئەم ئاستە لە‬ ‫وشیاریی و رۆشنبیرییە دەبینیت؟‬ ‫ لە پێشاندا با بڵێین رۆمان و‬‫رۆمانیش ھەیە‪ .‬رۆمانگەلێک ھەن‬ ‫بایەخێکی گەورە دەدەن بە شیکردنەوەی‬ ‫ھەست و دەروون و مێژوو و کەسایەتیی‬ ‫و کات و شوێن و دەیان بابەتی تر‪.‬‬

‫نووسەرو رۆماننووس و‬ ‫وەرگێڕ (بەیان سەلمان) لەم‬ ‫دیدارەی “زەمەن”دا وەاڵمی‬ ‫هەندێک پرسی ئەدەبی‬ ‫گرنگ دەداتەوە‪ ،‬یەکێک لەو‬ ‫پرسانە کە ئێستا لەنێوەندی‬ ‫نووسەران و خوێنەرانیشدا‬ ‫جێی مشتومڕە‪ ،‬ژانری رۆمانە‪،‬‬ ‫بەتایبەت کە ماوەیەکە لە‬ ‫نێوەندی ئەدەبی کوردیدا‬ ‫رۆماننووسین پەرەی سەندووەو‬ ‫بە جۆرێک لە جۆرەکان وەک‬ ‫دەڵێن خەریکە هێندەی رێژەی‬ ‫شاعیر‪ ،‬رۆماننووسیش زۆر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‬ ‫دەقێکن بۆ داھاتوویەکی دوور‪ ،‬با لە‬ ‫ئەمڕۆشدا بەھای خۆیان وەرنەگرتبێت‪.‬‬ ‫دەقیش ھەن‪ ،‬کە بە ھیچ شێوەیەک‬

‫ناچنە ناو خانەی رۆمان‪ .‬بۆ ساتێکی‬ ‫ھەستجواڵن و بە مەبەستەوە نووسراون‪،‬‬ ‫ئاراستەی بازاڕی خوێنەرێکی دیاریکراوی‬ ‫دەکەن‪ .‬ئەوانە لە بنەڕەتدا ستروکتوری‬ ‫رۆمانیشیان نییە‪ ،‬بێجگە لەوەی بەرگەی‬ ‫زەمەن ناگرن‪.‬‬ ‫پاشخانی زانستی بە تێکۆشان‬ ‫دێتە بەرھەم‪ ،‬بە شەونخونی‪ ،‬بەوەی‬ ‫بەردەوام ئاگاداریی ھەموو کایەکانی تر‬ ‫بیت لە مۆسیقا‪ ،‬سینەما‪ ،‬سەما‪ ،‬ھونەر‬ ‫بە گشتیی‪ ،‬ئەدەبی جیهانی و مێژوو‬ ‫و سیاسەت و ئابووری و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و بواری کۆمپیوتەرو چێشتلێنان و‬ ‫خۆجوانکردن و ھەموو ھونەرێکی ژیان‪...‬‬ ‫و بە زانینەوە مامەڵەیان بکەیت‪.‬‬ ‫رۆماننووس کە ژیانێکی ناوەوەی‬ ‫خۆیشی نەبێت‪ ،‬ئیش لەسەر خۆی نەکات‬ ‫چۆن دەتوانێ کار لەسەر کەسایەتی‬ ‫و کۆمەڵ و رووداو و دیاردەکان‬ ‫بکات؟ ئەمە کارێکی ئێجگار قورسە‪.‬‬ ‫دەبێ بەردەوام لە ئیشکردندا بێت لە‬

‫ناوەوەی خۆی‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانێت ئەو‬ ‫پاشخانە زانستییەی ھەبێت و بەردەوام‬ ‫دەوڵەمەندی بکات‪ .‬کە رۆماننووس لە‬ ‫بنەڕەتدا کەسایەتییەکی دەوڵەمەندی‬ ‫نەبێت‪ ،‬ھەرچی خوێندنەوەی کتێبە لەم‬ ‫دنیایە دەوڵەمەندیشی ناکەن‪ ،‬چونکو‬ ‫ناوێرێت بە راستی دەست بۆ ناو خۆی‬ ‫بەرێت و جێگۆڕکێ بە بۆچوونی بکات‬ ‫و ھەڵەکانی و کەموکوڕییەکانی راست‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬ ‫رۆماننووسین لەپێش ھەموو کردارێک‪،‬‬ ‫ھەڵسەنگاندنیشە بۆ کەسایەتی خۆت‪.‬‬ ‫ھەمیشە لە بەراوردا دەبیت لەنێوان ئەو‬ ‫کەسەی پێشوو و ئەوەی ئێستاو ئەوەی‬ ‫لە داھاتوودا دەبیت‪.‬‬ ‫* لەنێوان بەیانی نووسەرو بەیانی‬ ‫وەرگێڕدا بەیانە راستەوینەکە کێیە‪.‬‬ ‫بەگشتی پێمان بڵێ بۆ دەنووسیت و بۆ‬ ‫وەردەگێڕیت؟‬ ‫ ھەردووکیانم‪ .‬بۆ من‪ ،‬ئەو دووانە‬‫تەواوکەری یەکن‪ .‬نووسینی رۆمان لەالم‬

‫لە سێبەری خوێندنەوەدا‬ ‫ف بێگەرد‬ ‫ڕەئو‬

‫ئەزموونی داھێنانی نووسەرانی‬ ‫دنیا لە زۆر خوێندنەوەیاندا خۆ‬ ‫دەنوێنێت‪ ،‬بێگومان خوێندنەوەی‬ ‫ئاسایی نا‪ ،‬بەڵکو قووڵبوونەوە لە‬ ‫پرۆسەیەکدا کە بەردوام نەگونجانێکی‬ ‫ڕەوات لەگەڵ خۆت و دەوروبەرەکەتدا‬ ‫تیا دروست دەکات‪ ،‬چاوی گومان‬ ‫و ڕەخنەت بەرانبەر بە دیاردە و‬ ‫حاڵەتە جیاوازەکان گەشاوەتر دەکات‪،‬‬ ‫خوێندنەوە خوێندنەوەیەکی تری خۆت‬ ‫بۆ بەرھەمدەھێنێت‪ ،‬چ لەسەر ئاستی‬ ‫بەرھەمهێنانی دەق یان لەسەر ئاستی‬ ‫خوێندنەوەیەکی ئەپستۆمۆلۆژیانەی‬ ‫کۆمەڵگا و ڕەھەندەکانی کە‬ ‫وەک ئەنجام دەبێتە بەشێک لە‬ ‫سەرچاوەکانی ژیانی ڕووناکبیریت‪.‬‬ ‫یان لە خستنەوەی دەقێکی دیدا کە‬ ‫تەژی تر بێت لەو واقیع و خەیاڵە و‬ ‫دەشێت دیوێکی تری مانای جیاوازی‬ ‫ھەبێت‪ .‬خوێندنەوەی زۆر‪ ،‬وەک‬ ‫ئەنجام‪ ،‬دۆزینەوەی کۆمەڵێک نهێنی‬ ‫ھونەرییشە لە توانایدایە واقیعە‬ ‫باوەکە‪ ،‬ئەوەی وابەستەی نەریتی‬ ‫باوی نووسینە ببەزێنێت و نوێتری‬ ‫لەسەر بنیات بنێت‪ .‬دۆزینەوەی‬ ‫ڕازی نووسینی ھونەری لە ھێما و‬ ‫ئاماژە و بن دێڕە شاراوەکاندایە‪،‬‬ ‫لەو مانایانەدایە کە ڕووبەندێک ڕووی‬ ‫دەرەوەی شاردونەتەوە و لە قووڵیدا‬ ‫ھەموو کەسێک ناتوانێت بیانگرێت‪.‬‬ ‫نووسەرە دیار و داھێنەرەکان‬ ‫مەودای خوێندنەوەیان فرەالیەن و‬ ‫دەوڵەمەندە‪ ،‬لە تاقە تەوەرێکدا خۆ‬ ‫قەتیس ناکەن و لە بەرھەمهێناندا‬

‫تەنیا بۆ کانییەکی وشک کرد و‬ ‫فرمێسکی ڕۆمانسیانە ناڕێژن‪ .‬لە‬ ‫خوێندنەوەی دیمانە و بەرھەمیاندا‬ ‫ھەست بەو زانستە فرە چەمک و‬ ‫ڕەھەندە فیکریانە دەکەیت کە وەک‬ ‫ئەنجام بوونەتە سستمی کار لەسەر‬ ‫کردنی خۆیان و‪ ،‬دەوڵەمەندیەک‬ ‫بەرچاو دەکەوێت ناتوانیت لەسەریان‬ ‫نەوەستیت و لێیانەوە فێر نەبیت‪ .‬ئەو‬ ‫خۆ تەیارکردنە بە بیر و تیورەکانی‬ ‫تازەی دنیاوە‪ ،‬ڕەنگدانەوەیان لە کار‬ ‫و بەرھەمیاندا لەبەردەم کۆمەڵێک‬ ‫پرسیاری سەرسووڕھێنەردا ڕاتدەگرن‪،‬‬ ‫کە خۆتی ڕاستەقینەت ال ئاشکرا‬ ‫دەکەن و‪ ،‬چاوی بە خۆدا چوونەوە‬ ‫و ڕێگاکانی داھێنانت زیاتر ڕوون‬ ‫و بەرجەستە ئەبن‪ .‬دەبێت لێرەدا‬ ‫ئاماژە بەوەیش بکرێت ئەو نووسەر‬ ‫و ھونەرمەندە داھێنەرانە چەند لە‬ ‫خوێندنەوەی کارە نوێکاندا ھاودەم و‬ ‫پەرۆشی مانەوەی ئەو پەیوەندیەن‪،‬‬ ‫ھەر بەو ئەندازەیەش پەیوەندیان لەگەڵ‬ ‫ھونەر و ئەدەبە کالسیکیە دیارەکانی‬ ‫تری دنیا و خۆیاندا گەرمە‪ ،‬شاکارەکان‬ ‫وابەستەی ھەر ھەلومەرجێک بووبن و‬ ‫بە چ دیدێکەوە نووسرابن بوونەتە‬

‫فاکتەری ھەڵوێست وەرگرتن و‬ ‫وردبوونەوەی ئایندەی ئەمان‪ ،‬ئیتر لە‬ ‫شێوەی پەیڕەوی لێکردندا بێت یان‬ ‫دۆزینەوەی گەوھەری تری تەنانەت‬ ‫ئانتی ئەو کارانەیش کە ھەر لەوانەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتووە‪ ،‬بۆ نموونە کەم‬ ‫نووسەری گەورەی دنیا ھەیە بە ھەزار‬ ‫و یەک شەوە و دۆن کیخۆتە و ئەلیازە‬ ‫و ئۆدیسە و بەرھەمە فەلسەفی و‬ ‫شانۆییەکانی یۆنانی کۆن سەرسام‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬تەنانەت داھێنەرێکی وەک‬ ‫خورخە لویس پورخیسسەرسامیەکەی‬ ‫بە ھەزار و یەک شەوە لە کاری‬ ‫چیرۆکنووسینیشیدا ڕەنگی داوەتەوە‪.‬‬ ‫میالن کۆندێرای گەورە نووسەری‬ ‫چیک مەزنیی دۆنکیخۆتەی سیرڤانتس‬ ‫لەوەدا دەبینێت کە کۆمەڵێک ڕەوشی‬ ‫داھێنەرانەی دایە ڕۆمانی نوێ و بوو‬ ‫بە سەرچاوەی ڕەگەزێکی ھەرە دیار‬ ‫کە کۆندێرا زۆر بە پێویستی دەزانی‪،‬‬ ‫ئەویش ڕەگەزی تەنزە‪ ،‬کە ھەندێک بە‬ ‫مادەی پێکەنین و ڕابواردنی دەزانن‬ ‫بەاڵم زیاد لەوە مایەی تێفکرین‬ ‫و دۆزینەوەی نهێنییەکانی ژیانی‬ ‫مرۆڤ و بەھاکانی سەردەمەکەیەتی‪.‬‬ ‫گۆنتەرگراس ھەموو ساڵێک مەسخی‬

‫کافکای دووبارە خوێن دەکردەوە و‬ ‫کۆندێرایش سەرسامی بە کافکا لە‬ ‫سەرسامی ماکس برۆدی ھاوڕێی کافکا‬ ‫زیاترە کە دوای مردنی بەرھەمەکانی‬ ‫پاراست و لەسەر وەسیەتەکەی کافکا‬ ‫لەناوی نەبردن‪ ،‬کۆندێرا لە کتێبی‬ ‫“وەسیەتە شێوێنراوەکان”یدا دوو‬ ‫فەسڵی بۆ ئەو مەبەستە تەرخان‬ ‫کردووە و بەرگریەکی زۆر لەو پەیامبەرە‬ ‫– بە زاراوەی خۆیان – دەکات کە‬ ‫(برود)ی ھاوڕێی لە یەک دوو شوێندا‪،‬‬ ‫بێ مەبەست لێکدانەوەی ناجۆری‬ ‫بۆ کردووە‪ .‬مارکیز و ئۆستەریاس و‬ ‫ئەلیزابیت ئەلیندی و دەیان نووسەری‬ ‫تری ئەو دەڤەرە لە ئەفسانە و‬ ‫کەلەپووری ئەمریکای التیندا ھێند‬ ‫سەردەستەن کە زۆربەی داھێنانەکانی‬ ‫خۆیانیان پێ موتوربە کردوون‪ .‬یەشار‬ ‫کەمال جوانترین ڕۆمانی لە ئەفسانە‬ ‫و بەیتەکانی ئەنادۆڵ و بەتایبەتی‬ ‫داستانە فۆلکلۆریە کوردیەکانەوە‬ ‫بەرھەمهێناوە‪ ،‬وەک کارێکی ھونەری‬ ‫بەرچاوی خستوون و سەرسامی‬ ‫کاری کافکایشە‪ .‬شانۆگەرییە ھەرە‬ ‫دیارەکانی شەکسپیر سەرچاوەیان‬ ‫ئەفسانەکانی التینە و تا ئێستایش‬ ‫ھاملێت و ماکبێس بەرھەمی پەیڕەوی‬ ‫لێکردن و جێگای سەدان لێکۆڵینەوەی‬ ‫جۆربەجۆری کۆمەاڵیەتی و دەروونین‬ ‫کە بەردەوام لە خوێندنەوەدان و‬ ‫نموونەی کاری ترن‪.‬‬ ‫بەداخەوەم ھەنگاوی ئێمە لەم‬ ‫بوارەیشدا کورت و کەمتینە‪ ،‬نە‬ ‫خۆناسینمان ھەیە و نە خەڵک ناسین‪،‬‬ ‫ئەگینا چۆن دەبێت شاعیرێکی ئەمڕۆ‬ ‫نە ئۆکتاڤیوپازی خوێندبێتەوە و نە‬ ‫ڕامبۆ‪ ،‬نە ئەلیوت بناسێت و نە نیرودا‬ ‫و نە دەیان ناوی دیاری دی‪ .‬سەری‬ ‫لە ئەدەبی کالسیکی نەتەوەکەی‬ ‫دەرنەچێت و نەزانێت شیعرێکی نالی‬ ‫و مەحوی نەک لێکبداتەوە بەڵکو بە‬

‫ڕەوانی بیخوێنێتەوە‪ .‬یان چیرۆک‬ ‫نووسێکی بە ناو نوێخواز نەک عەشقی‬ ‫کار و خوێندنەوەی وردی کافکا‬ ‫و ئەمبرتو ئیکۆ و کۆندێرا و خوان‬ ‫ڕۆڵفۆ و مارکیزی نەبێت و سووسەی‬ ‫لێکدانەوە جیاوازەکانی کاری ئەو‬ ‫گەورە نووسەرانەی تیا کوژابێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو تەنانەت شاکارێکیانی وەک‬ ‫خوێنەرێکی ئاساییش نەخوێندبێتەوە‪،‬‬ ‫ئاگاداری مێژووی کارەکەی خۆی‬ ‫نەبێت و توانای لەسەر وەستانی ئەو‬ ‫کارە ناوازانە نەبێت کە دەشێت لە‬ ‫سەردەمی خۆیاندا و تا ئێستایش لە‬ ‫دەوروبەری خۆیان ڕووناکتر بووبن‪،‬‬ ‫یان بە چاوێکی سووکەوە لە ئەفسانە‬ ‫و میراتی نەتەوایەتی خەڵک و خۆی‬ ‫بڕوانێت و بەھرەی تێگەیشتنی ئەو‬ ‫ڕاستیەی نەبێت کە ئێستا لە بۆشاییەوە‬ ‫نەھاتۆتە دی و بەشێکی زۆری‬ ‫بەرھەمی ڕابووردووە‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫چۆن بتوانین الیەنە ڕووناکەکانی‬ ‫بهێڵینەوە و تاریکەکانی ھەاڵوێردکەین‪،‬‬ ‫بێجگە لەوەی کە ئومێد و خەونەکانی‬ ‫ئایندە بێ سوود وەرگرتن لە ئەزموونی‬ ‫ڕابوردوو ھەرگیز نایەنە دی‪ ،‬من لەوە‬ ‫بێگومانم و زۆریش بێگومانم‪ ،‬تێکستی‬ ‫سەرکەوتوو لە نووسەرێک چاوەڕوان‬ ‫ناکرێت خاوەنی کلتووری دەوڵەمەند‬ ‫نەبێت و پەیوەندییەکی ھەرە‬ ‫عاشقانەی بە ئەدەب و ڕووناکبیری‬ ‫زیندووی دنیاوە گرێ نەدابێت‪،‬‬ ‫کە ئەمەی تیا نەبوو واتا لە ڕۆحی‬ ‫سەردەمەکەیەوە دوورە و نەیتوانیوە‬ ‫بەھرە لە بەخشندەییەکانی وەربگرێت‪،‬‬ ‫کە لەم سیفەتەیش دوور بوو واتا بێ‬ ‫جیهان بینیە‪ ،‬ئیتر دوای ئەمە ھەرچی‬ ‫بکات و بنووسێت بێجگە لە کارتۆنێکی‬ ‫بەتاڵ چی تر بەرھەم ناھێنێت‪ ،‬الی‬ ‫من ئەو خۆناسین و خەڵک ناسین و‬ ‫ڕابووردوو خوێندنەوەیە پەیوەندییەکی‬ ‫ئۆرگانیە بۆ بەرھەمهێنانی شاکارەکان‬

‫سەرپەرشتیاری‬ ‫کولتووری زەمەن‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫خۆڵوتۆز الدانە لەسەر رووداوگەلێک کە‬ ‫بەسەرچوون‪ ،‬یاخود لە ئارادان‪ ،‬یاخود‬ ‫پێشبینیی روودانیان دەکەم و پەنجەیان‬ ‫بۆ رانەکێشراوە‪ ،‬لەوانەیشە وترابن‪،‬‬ ‫بەاڵم بە ھەمان تێڕوانین و گۆشەنیگای‬ ‫من نییە‪ ،‬بەھەمان ھەناسەو فیکری‬ ‫من بەرھەم نەھاتوە‪ .‬لێرە ئیشی من‬ ‫پێداچوونەوەیە بەو تێڕوانینە‪ .‬ئا ئەوەشە‬ ‫کاری رۆماننووس‪ .‬کە کار بکات لەناو‬ ‫کایەی نوێ‪ ،‬بیرۆکەی کۆن تێکشکێنێت‬ ‫و بە تێڕوانین و بۆچوونی نوێ دیسان‬ ‫دروستی بکاتەوە‪.‬‬ ‫ھەرچی وەرگێڕانە‪ ،‬لەالم‪ ،‬چەند‬ ‫رەھەندێکی کراوەیە بۆ سەر دنیایەک کە‬ ‫چێژی کارکردنم پێ دەبەخشێت لەناو‬ ‫کایەی وشەو ستروکتوری زمان و رستە‪.‬‬ ‫مەودایەکی ترە بۆ تێڕوانین لە خودی‬ ‫رۆمانەکانی خۆم‪ .‬وەرگێڕان لە وێنەی‬ ‫ملوانکەیەکی مروارییە‪ ،‬دەیپچڕێنین تاکو‬ ‫دیسان لەناو زمانێکی تر وشەو رستەکانی‬ ‫بەرھەم بهێنینەوە‪.‬‬ ‫ھەردووکیشیان‬ ‫لە‬ ‫ئیشکردن‬ ‫بەگشتیی‪ ،‬یارمەتیم دەدات کە بەرگەی‬ ‫دنیا بگرم‪ ،‬بەتایبەتییش مردنی‬ ‫ئازیزەکانم تێپەڕێنم‪.‬‬ ‫لە ھەردوو کایەکەیشدا ئیدعای ئەوە‬ ‫ناکەم کە دەتوانم دنیا بگۆڕم؛ بێگومان‬ ‫ئەوە خواست و ویستی قووڵی منە کە‬ ‫بتوانم خۆم لەو گۆڕانە گەورەیە بدەم‪.‬‬ ‫ھەر چۆن لە چاوپێکەوتنێکم لە رادیۆی‬ ‫دەنگی ئەمریکا‪ ،‬باسم لەوە کردووە‬ ‫کە “نووسەری راستەقینە ئیش بۆ‬ ‫سەرجەمی مرۆڤایەتی دەکات” بۆیە بڕوام‬ ‫وایە کە ھیچ کەسێک بە رێکەوت نابێتە‬ ‫نووسەری راستەقینە‪ ،‬بەڵکو ویستێکی‬ ‫گەورە لە ناخیدایە بۆ ئەوەی ھەڵوێستی‬ ‫لە ئاست رووداوەکانی دنیادا ھەبێت‪.‬‬ ‫ھۆشم لەالی ئەویشە کە کردارێکی زۆر‬ ‫قورسە‪ ،‬بەاڵم قورسیی ناکاتە وەستان‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬دەتخاتە ناو ھەناوی‬ ‫جووڵەیەکی بەردەوام‪.‬‬

‫و‪ ،‬شادبوون بەو ڕۆحانەی سنووری‬ ‫قەڵەمڕەوێکیان بزاندووە و لە‬ ‫کەسێکەوە بوونەتە جەوھەر و بیرێک‪،‬‬ ‫بۆیە بەردەوام لە بەخشندەیی ناکەون‬ ‫و شیاوترین کەسیش بۆ وەرگرتنی‬ ‫“ئەگەر بەڕاستی عاشق بین” ئێمەی‬ ‫کەم بەھرە و میللەتە پەراوێزخراوەکانی‬ ‫تری دنیاین‪.‬‬

‫کەم نووسەری‬ ‫گەورەی دنیا‬ ‫هەیە بە «دۆن‬ ‫کیخۆتە و‬ ‫ئەلیازە و‬ ‫ئۆدیسە و‬ ‫بەرهەمە‬ ‫فەلسەفی و‬ ‫شانۆییەکانی‬ ‫یۆنانی کۆن‬ ‫سەرسام‬ ‫نەبووبێت!‬

‫‪3‬‬

‫ئاوڕ‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫لە نیگایەکی ڕەخنەیی چل ساڵ لەمەوبەری م‪ .‬عومەر مارف بەرزنجی‬

‫تیار حەمەسوور‬ ‫بەخ‬

‫(‪)١‬‬

‫لەو پێناسە زۆرانەی بۆ چەمکی‬ ‫“ڕەخنە” کراون‪ ،‬لەگەڵ دانەیەکیان‪ ،‬زیاد‬ ‫لە هەموویان‪ ،‬تەباترم؛ ئەویش ئەوەیانە‬ ‫کە پێی وایە کاری ڕەخنە پەیوەستە بە‬ ‫توانستی کەشفکردن و دۆزینەوەوە‪ ،‬بەو‬ ‫واتایەی کاتێک لە هەر کایەیەکدا دەقێک‬ ‫دەخوێنینەوە‪ ،‬بتوانین کۆمەڵێک الیەنی‬ ‫پەنهان و شاراوەو نەگوتراو کە دەق‬ ‫دایشاردوون‪ ،‬کەشف بکەین و بەوەیش‬ ‫یارمەتی تێگەیشتنێکی هەمەالیەن و فراوان‬ ‫لەبەردەم خۆمان و خوێنەرانیشدا وااڵ‬ ‫بکەین‪ ،‬هەڵبەت مەرج نییە ئاشکراکردن و‬ ‫کەشفکردنی الیەنە نادیار و نەبینراوەکانی‬ ‫دەق هەر بەتەنیا الیەنی باش یان خراپ‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵکو دەتوانێت زیاد لەوە بڕواتو‬ ‫پتر دەق هەڵبکۆڵێت‪ ،‬بە جۆرێک لە‬ ‫جۆرەکان دەقی ڕەخنەی نووسراو لە دەقی‬ ‫لەسەرنووسراو تێپەڕ بێت و وەک دەقێکی‬ ‫نوێزاد و خۆبژێو‪ ،‬درێژە بە ژیانی خۆی‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫میتۆدو ڕێبازەکانی ڕەخنەو لێکۆڵینەوە‬ ‫زۆرن‪ ،‬جیا لەوەی کە توانای مەعریفی‬ ‫ڕەخنەگرو چەمانەوەی بەسەر بابەتی‬ ‫ڕەخنەو کەشفکردندا‪ ،‬هەروەها هەڵبژاردنی‬ ‫میتۆدو ڕێبازێکی گونجاوو دیاریکراویش‬ ‫بۆ خوێندنەوەی بابەتێک‪ ،‬بەشێکی تری‬ ‫کارەکەیەو سەلیقەو سەرکەوتوویی و لێزانی‬ ‫ڕەخنەگر پێشان دەدات‪ ،‬خاڵێکی تر کە‬ ‫مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ ڕەخنەگرو ڕادەی‬ ‫سەرکەوتن لە کارەکەیدا‪ ،‬ئاگاداربوونیەتی‬ ‫لە ڕەخنەی نوێ و ئەو هەنگاوانەی ڕەخنە‬ ‫بڕیویەتی و دەیبڕێت‪ ،‬ئەمەیش کارێک‬ ‫دەکات کە پێگەی ڕەخنەگر قاییم و پتەو‬ ‫لەسەر دەق کاریگەریی دانێ و نووسەریش‬ ‫لەبەر ڕۆشنایی سەرنج و تێبینییەکانی‬ ‫ڕەخنەگردا سڵ بکاتەوەو بە ترسەوە‬ ‫بنووسێت‪.‬‬ ‫لە ڕەخنەی بابەتی و جددیدا‪،‬‬ ‫دەستەواژەگەلێکی سواوی وەک ڕەخنەی‬ ‫ڕووخێنەرو بونیادنەر بوونی نامێنێت‪،‬‬ ‫ئەوەی هەیە سەنگ و بارستایی ڕەخنەیە‬ ‫وەک هەوڵێکی پڕکەرەوەو کەلێنگر‪،‬‬ ‫پەیبردن و دۆزینەوەی ئەو خەوش‪ ،‬زیادەو‬ ‫کێماسییانەیە وا کەوتوونەتە دەقەوە‪ ،‬یان‬ ‫ئەو بەهاو جوانییانەیە دەق هەڵی گرتووەو‬ ‫لە خانەی داهێنان نزیکی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەگر دوورو نزیک کاری بەسەر ژیانی‬ ‫تایبەتی نووسەری دەقەوە نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەناو بازنەی دەقدا دەمێنێتەوەو کاردەکات‪،‬‬ ‫بە واتایەکی وردتر؛ دەق هەڵدەکۆڵێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەگر تا وردترو کونجکۆاڵنەتر‬ ‫بابەتی ڕەخنەکەی ڕەپێش ببات‪ ،‬الی‬ ‫خوێنەر پتر دڵنیایی دەستەبەر دەکات‪،‬‬ ‫قەناعەتی زیادتر دەبەخشێ و متمانە‬ ‫پەیدا دەکات‪ ،‬چەندان پەنجەرەی ڕوو بە‬ ‫هەتاوو تیشکپرژێن بەسەر دەق و خوێنەردا‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬چاومان پڕ دەکات لە بزۆکیو‬ ‫جووڵەو ڕووناکی‪ ،‬نایەڵێت لە تاریکیدا‬ ‫بمێنینەوەو لە تەنیا جێیەدا قەتیس بین‪،‬‬ ‫ئایدیاکانمان هەڵدەکێشێ و نایەڵێت گەردو‬ ‫تۆزی فەرامۆشیی لەسەر دەق بنیشێ‪.‬‬ ‫لەو نووسراوە بە ناو ڕەخنەییانەی کە‬ ‫بە کۆمەڵێک وتەی کڵێشەیی ئاوقای‬ ‫دەق دەبن‪ ،‬هەمان ئەو بۆچوون و بیروڕا‬ ‫گشتیانەی دەتوانرێت بەسەر هەموو‬ ‫دەقێکدا بسەپێنرێت‪ ،‬دەڵێنەوە‪ ،‬ناتوانن‬ ‫لە بەرینکردنەوەی ئاسۆی ڕوانین و‬ ‫جیهانبینیمان کاریگەریی دابنێن‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫خوێندنەوانە لە دەرۆچکەیەکی تەسک و‬ ‫باریکەوە لە دەق دەنۆڕن‪ ،‬کەم توانستن لە‬ ‫کەشفکردن و دۆزینەوەی دوورگە نەناسراوو‬ ‫پەنهانەکانی دەقدا؛ بە کورتی هیچ بە دەق‬ ‫زیاد ناکەن‪.‬‬ ‫مامۆستا عومەر مارف بەرزنجی‬ ‫ناوێکی دیارو جددی ناوەندی ڕۆشنبیری‬ ‫کوردییەو لەوە ناسراوترە من بیناسێنم‪،‬‬ ‫لە بواری ڕەخنەو لێکۆڵینەوەی ئەدەبی و‬ ‫مێژووییدا خاوەنی قەڵەمێکی بەبڕشت و‬

‫چەند کتێبی ناوازەو سەرچاوەییە‪ .‬مامۆستا‬ ‫عومەر لەو نووسەرو ڕەخنەگرانەیە کە‬ ‫بەوپەڕی جددیەت و بەرپرسیاریەتییەوە‬ ‫قەڵەمەکەی دادەگرێ و دەنووسێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی تەمەنێکە‪ ،‬نزیک بە شەست ساڵ‬ ‫(لە کۆتایی پەنجاکان و بە دیاریکراوی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٥٩‬یەکەم بابەتی لە ڕۆژنامەدا‬ ‫باڵوکردووەتەوە)‪ ،‬لە بواری ڕەخنەو‬ ‫لێکۆڵینەوەدا دەنووسێت و باڵودەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم کاتێک ئاوڕ لە نووسراوەکانی‪ ،‬کتێب‬ ‫و بابەتەکانی لە ڕۆژنامە و گۆڤاردا‪ ،‬بەراورد‬ ‫بەو تەمەن و ئەزموونە دەەوڵەمەندو‬ ‫خەمڵیوەی‪ ،‬دەدەینەوە‪ ،‬دەبینین ژمارەیەکی‬ ‫ئەوتۆ نین و دەبوو پتر لە نووکی قەڵەمە‬ ‫بەبڕشتەکەیەوە‪ ،‬دابکەوتایە‪.‬‬ ‫یەکێک لە خەسڵەتەکانی نووسینی‬ ‫مامۆستا عومەر‪ ،‬بوونی زاکیرەو‬ ‫بیرەوەرییەکی تیژو بەهێزە‪ ،‬ئەمە نەک‬ ‫هەر لە نووسیندا‪ ،‬بەڵکو لەو گفتوگۆیانەی‬ ‫لەگەڵیدا کراون (بە تایبەت ئەو گفتوگۆ‬ ‫درێژەی ئازاد عەبدولواحید‪ ،‬سەرنووسەری‬ ‫گۆڤاری ‘ڕامان’‪ ،‬لەگەڵی ئەنجام داوە)‪،‬‬ ‫لەو باس و بەسەرهاتانەی کەسانی‬ ‫نزیکیشی لێی دەگێڕنەوە‪ ،‬ئاشکرا دیارە و‬ ‫حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬من بەم الیەنەی مامۆستا‬ ‫عومەر تا ڕادەی ئیرەییبردن‪ ،‬سەرسامم‪.‬‬ ‫لەم ڕووەوە‪ ،‬وەک خاڵی هاوبەش‪ ،‬لەناو‬ ‫نووسەرانی کورددا‪ ،‬سێ نووسەرم پێ شک‬ ‫دێت کە خاوەنی هەمان زاکیرە و بیرەوەریی‬ ‫تیژ و بەهێز بن‪ ،‬ئەوانیش‪ ،‬مامۆستایانی‬ ‫کۆچکردوو دکتۆر جەمال نەبەز و مامۆستا‬ ‫کەمال ڕەووف محەمەد‪ ،‬هەروەها دکتۆر‬ ‫عیزەددین مستەفا ڕەسووڵ‪ ،‬هەریەک لەم‬ ‫نووسەرانە کاتێک باسی ڕووداوێک یان‬ ‫کەسێک دەکەن‪ ،‬ڕووداو یان کەسەکە‬ ‫دەبەنەوە سەر ڕیشە و بنەوان‪ ،‬بە هەمان‬ ‫ئەم میتۆدەیش دەق شیتاڵ دەکەن و‬ ‫دەوروخولی دەدەنەوە‪.‬‬

‫(‪)٢‬‬

‫لێرەدا‪ ،‬هەوڵ دەدەم بە گەڕانەوە و‬ ‫گەشتێکی کورت بە وتارێکی ڕەخنەیی‬ ‫مامۆستا عومەر مارف بەرزنجیدا‪ ،‬شێوازی‬ ‫لێکۆڵینەوە و تەماشاکردنی ئەو بۆ دەق و‬ ‫ڕەخنە و هاوکات کەسێتیی ڕەخنەگر الی‬ ‫ئەو‪ ،‬دیاری بکەم‪ ،‬ئەمەیش بە مەبەستی‬ ‫پێشنیارکردنی جۆرێکی تر لە نیگا و ڕوانین‬ ‫بۆ خوێندنەوەی دەق‪ ،‬وێڕای بەرزنرخاندنی‬ ‫ئەزموونی مامۆستا عومەر لە کایەی‬ ‫ڕەخنەدا‪ ،‬دانان و خوێندنەوەی لە جێی‬ ‫شیاو و شایستەی خۆیدا؛ کە بە دڵنیایی‬ ‫بۆ ئێمەمانان‪ ،‬هەمیشە چون مامۆستایەکی‬ ‫سەرچەشن و فێرگەیەک دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫شەنوکەوێکی وتاری «بیبلیۆگرافیاکەی‬ ‫نەریمان و شەنوکەوێکی خۆمانە»[‪]١‬‬

‫ئەم وتارە لە ژمارە (‪)٤٦‬ـی گۆڤاری‬ ‫(بەیان)‪ ،‬لە کانوونی دووەمی ساڵی‬ ‫‪١٩٧٨‬ـدا باڵو کراوەتەوە‪ ،‬لەم وتارەدا‬ ‫مامۆستا عومەر کۆمەڵێک ڕەخنە لە کتێبی‬ ‫«بیبلیۆگرافیای کتێبی کوردی ‪١٧٨٧‬‬ ‫ ‪»١٩٧٥‬ـی مامۆستا مستەفا نەریمان‬‫(‪ )١٩٩٤/٥/٢٧ – ١٩٢٥‬دەگرێت‪ .‬سەرنجو‬ ‫ڕەخنەکانی مامۆستا عومەر بە زمانێکی‬ ‫تیژ‪ ،‬بڕەڕ و بە توانجگەلێکی ئێسکشکێن‪،‬‬ ‫لە حەڤدە خاڵدا چڕ کراونەتەوە و ئاراستە‬ ‫کراون‪ ،‬زمانێک کە ڕەحم بە بچووکترین‬ ‫هەڵەو پەڵە ناکات و پەردەی لە ڕوو‬ ‫هەڵدەماڵێت‪ .‬سەرەتا وەک ناساندنێک‬ ‫وشەی بیبلیۆگرافیا پێناسە و ناسێنراوەو‬ ‫لە سیاقە مێژووییەکەیدا دیاری کراوە‪،‬‬ ‫بیبلیۆگرافیا پەیوەندی بە ڕێکخستن و‬ ‫ڕیزبەندی کتێبەوە هەیە‪ ،‬وەک مامۆستا‬ ‫عومەر تەعبیری لێ کردووە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین “کلیلی ئاڵتوونی”یە بۆ کتێب‪ ،‬وەها‬ ‫پێناسەی دەکات‪« :‬بیبلیۆگرافیا هەموو‬ ‫ئەو لێکۆڵینەوە و وردکردنەوانە دەگرێتەوە‬ ‫کە پەیوەندییان بە ڕووە ماددیی و‬ ‫بیرییەکانی کتێبەوە هەیە‪ ».‬بیبلیۆگرافیا‪،‬‬ ‫لە دۆزینەوەی سەرچاوە و کتێبی پێویستدا‬ ‫یارمەتیمان دەدات‪ ،‬یەکێکە لە ڕێکارە‬ ‫ئاسانەکان‪ ،‬کە ڕێیە دوورودرێژەکان‬ ‫قەدبڕ دەکات‪ ،‬ئەمڕۆ بیبلیۆگرافیا لەوە‬ ‫ترازاوە هەر لە دووتوێی کتێبێکدا چاپ‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵکوو گواستراوەتەوە بۆ ناو دنیای‬ ‫بەرپێنەگیراوی دیجتاڵ و کۆمپیوتەر‪،‬‬ ‫لە کورتترین ماوە و خێراترین کاتدا‪ ،‬بە‬ ‫کلیکێک‪ ،‬ئەو کتێبەی داوای دەکەیت‪ ،‬بۆت‬ ‫دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫بیبلیۆگرافیا بەتەنیا هەر ناوی‬ ‫کتێبەکان لەخۆ ناگرێت‪ ،‬بەڵکوو وردتر‬ ‫لەوەیە؛ بۆ نموونە‪ :‬ناوی نووسەر‪،‬‬ ‫پێشەکینووس‪ ،‬کورتەی ناوەڕۆک‪ ،‬شوێنی‬ ‫چاپ‪ ،‬ژمارەی چاپ و الپەڕەکان‪ ،‬ساڵ و‬ ‫زۆر وردەکاری تریش‪ .‬هەر بۆیە پێویستە‬ ‫بیبلیۆگرافیانووس کاتێک بیبلیۆگرافیا‬

‫مستەفا نەریمان‬ ‫بۆ کتێبێك ئامادە دەکات‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫وردبینییەوە هەموو الیەنەکانی کتێبەکە‬ ‫لەبەرچاو بگرێت‪ ،‬حساب بۆ هەموو ئەو‬ ‫بەشانە بکات کە پەیوەندییان بە کتێبەکەوە‬ ‫هەیە و کارەکەی بە پڕبڕواییەوە پێشکەش‬ ‫بکات؛ بۆ نموونە بیبلیۆگرافیایەک ماوەی‬ ‫نێوان (‪ )١٩٥٠ - ١٩٠٠‬بۆ سنووری کارەکەی‬ ‫دەستنیشان دەکات‪ ،‬ڕەنگە کەسێک بیەوێت‬ ‫لێکۆڵینەوەیەک لە الیەنی ناو و شوێنی‬ ‫چاپ و چاپخانانەی ئەو ماوەیە بکات‬ ‫کە بیبلیۆگرافیاکە دەستنیشانی کردووە‪،‬‬ ‫دەبێت بیبلیۆگرافیانووس ناوی هەموو ئەو‬ ‫چاپ و شوێنی چاپخانانە بە دڵنیایی و‬ ‫ڕاستگۆییەوە تۆمار بکات‪ ،‬ئەگەرچی ئەمە‬ ‫کارێکی زەحمەتە‪ ،‬بەاڵم مەرجێکی بنەڕەتی‬ ‫سەرکەوتنی ئەم جۆرە کتێبانەیە‪.‬‬ ‫مامۆستا عومەر مارف بەرزنجی لەم‬ ‫ڕووەوە زۆر ورد کاری هەڵسەنگاندن و‬ ‫شەنوکەوەکەی ئەنجام داوە‪ ،‬لێرەدا‪ ،‬بە‬ ‫وەستان و هەڵبژاردنی چەند خاڵێک لەو‬ ‫حەڤدە خاڵەی مامۆستا عومەر‪ ،‬ئاستی‬ ‫وردبوونەوەی ئەو پێشان دەدەین‪.‬‬ ‫ئەلف‪ :‬کاتێک نووسەر لە دەستپێکی‬ ‫کتێبەکەیدا چەند خاڵێک وەک چوارچێوە‪،‬‬ ‫میتۆد و ڕێباز دیاری دەکات‪ ،‬مەرج و‬ ‫پێویستە لە ناواخنی کتێبەکەدا بەوپەڕی‬ ‫ئەمانەتەوە ڕەچاوی ئەو خااڵنە بکات‬ ‫و پێیانەوە پاپەند بێت‪ ،‬ئەگەر وانەبوو‪،‬‬ ‫بە دڵنیایی شەبەق و کەلێن دەکەونە‬ ‫کارەکەیەوە و ڕێ بۆ ڕەخنە و ڕاستکردنەوە‬ ‫خۆش دەکات‪ ،‬مامۆستا عومەر ڕستەیەک‬ ‫لە پێشەکیی کتێبەکەی مامۆستا نەریمان‬ ‫دێنێتەوە‪ ،‬کە تێیدا نووسیویەتی‪« :‬ناوی‬ ‫پێشەکینووسی هەر کتێبێکی تێدایە ئەگەر‬ ‫خۆی نەبێت‪ ».‬بەاڵم لە وردبوونەوە و‬ ‫کێوماڵکردنی بیبلیۆگرافیاکەدا‪ ،‬مامۆستا‬ ‫عومەر کۆمەڵێک ناوی کتێب دێنێت‪ ،‬کە‬ ‫پێشەکییان لە الیەن نووسەرەکانیانەوە‬ ‫ناو‬ ‫نەیشکەوتوونەتە‬ ‫نەنووسراوەو‬ ‫بیبلیۆگرافیاکەی مامۆستا نەریمانەوە‪،‬‬ ‫وەک‪‘« :‬ئازار و ئاوات’ـی هەوری (ل‪)٨٤‬‬ ‫و ‘خانزاد’ـی جەمال بابان (ل‪،)٩٢‬‬ ‫هەردووکیان مستەفا ساڵح کەریم پێشەکی‬ ‫بۆ نووسیون‪‘ .‬هۆنراوەی نووری شێخ‬ ‫ساڵح’ (ل‪ ،)١٠١‬پێشەکییەکەی کامەران‬ ‫نووسیویەتی‪ .‬کۆمەڵەچیرۆکی ‘شەهیدانی‬ ‫قەاڵی دمدم’ـی مستەفا ساڵح کەریم‬ ‫(ل‪ )١٢٤‬پێشەکییەکەی بە قەڵەمی‬ ‫محەڕڕەم محەمەدئەمین نووسراوە‪ .‬کتێبی‬ ‫‘فێرکردن بە یاری’ لە دانانی مەحموودی‬ ‫حاجی ڕەحیم (ل‪ ،)٢١٩‬بەهجەت سەعید‬ ‫کابان نووسەری پێشەکییە‪‘ .‬چیرۆکەکانی‬ ‫مەم’ (ل‪ )١٨٦‬پێشەکییەکی کورتی‬ ‫دکتۆر مارف خەزنەداری لەگەڵدایە‪.‬‬ ‫کۆمەڵەشیعرەکەی خالید دلێر ‘ئاگر و‬ ‫گوڵ’ (ل‪ )١٨٣‬پێشەکییەکەی زەبیحی‬ ‫نووسیویەتی بە ناوی “عیسا”ـوە‪ .‬کتێبی‬ ‫‘گەردەلوول’ (ل‪ )١٣١‬پێشەکی وردییە‪.‬‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکی ‘بەهاری ژیان’ (ل‪)١٢١‬‬ ‫عومەر عارف بە نازناوی ‘ع‪.‬ع’ پێشەکی‬ ‫بۆ نووسیوە‪‘ .‬بەرهەمی خەبات’ـی‬ ‫هەوری (ل‪ )١١١‬پێشەکیی فازیل‪.‬‬ ‫کۆمەڵەچوارینەکەی بابەتاهیری هەمەدانی‪،‬‬ ‫کە دڵزاری شاعیر بە ناوی ‘گەنجینە’ـوە‬ ‫کردی بە سۆرانی (ل‪ )١٢٣‬کامیل بەسیر‬ ‫پێشەکییەکی درێژی بۆ نووسیوە‪».‬‬ ‫لە جێیەکی تری کتێبەکەیدا‪ ،‬مامۆستا‬ ‫نەریمان دەنووسێت‪« :‬ئەگەر چەند کەسێک‬ ‫لە هێنانەدیی بەرهەمی کتێبێکدا بەشدارییان‬ ‫کردبێت‪ ،‬چون یەک لەو کتێبەدا لێپرسراونو‬

‫عومەر مارف بەرزنجی‬

‫بە بەرهەمی هەموو الیەکیان دەناسرێت‪».‬‬ ‫بەاڵم وەک مامۆستا عومەر سەرنجی داوە‬ ‫ئەم وتەیە تەنیا لە پێشکەشکردن و باسی‬ ‫کتێبەکەدا نووسەر لەسەری ڕۆیشتووە‪،‬‬ ‫ئەگینا لە فەرهەنگەکەیدا چەند کتێبی‬ ‫کەال خستووە‪ ،‬لەوانە‪« :‬کتێبی ‘چەکەرە’‬ ‫(ل‪ )٢٢٤‬لە فەرهەنگەکەیدا بۆ یەکێکیانی‬ ‫تۆمار کردووە و دوانی پشتگوێ خستوون‪.‬‬ ‫یان ‘ڕێباز’ (ل‪ )١٦١‬لە فەرهەنگەکەدا‬ ‫بۆ ساجید ئاوارە و ئەمینی میرزا کەریم‬ ‫حیساب کراوە و ‘ڕەشید هەورانی و جەعفەر‬ ‫بەرزنجی و مەدهۆش و جەمال شارباژێڕی’‬ ‫نەخراونەتە فەرهەنگەکەوە‪».‬‬ ‫باء‪ :‬لە ئامادەکردنی بیبلیۆگرافیادا‪،‬‬ ‫ناساندنی ژانر و بەشەکانی ناو کتێب‪،‬‬ ‫یەکێکە لە خاڵە سەرەکییەکان‪ ،‬کە‬ ‫یارمەتی خوێنەران دەدات بە ئاسانترین‬ ‫شێوە بەو کتێبە ئاشنا بن کە دەیانەوێت‪،‬‬ ‫ئەویش بە چوونەسەر ئەو خانەیە و‬ ‫گەڕان تێیدا‪ ،‬لەم ڕووەوە‪ ،‬وەک مامۆستا‬ ‫عومەر دیاری کردووە‪ ،‬لە بیبلیۆگرافیاکەی‬ ‫مامۆستا نەریماندا چەند هەڵە ڕوویانداوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪ :‬دەڵێت‪« :‬کتێبی ‘فرە وەگیانم‬ ‫خۆشە’ـی جەالل مەحموود بریتییە لە‬ ‫دوو چیرۆک‪ ،‬کە لە ڕاستیدا سێ چیرۆکە‪.‬‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکی ‘دارەکەی بەرماڵمان’ لە‬ ‫(ل ‪)١٦٠‬ـدا دەڵێ‪ :‬کۆمەڵەچیرۆکێکە‪،‬‬ ‫ئەوەی دەرنەخستووە کە هەندێکیان‬ ‫چیرۆکی کوردین و ئەحمەد محەمەد‬ ‫ئیسماعیل نووسیونی و دوو چیرۆکیشیان‬ ‫لە بەرهەمەکانی مەکسیم گۆرگین و‬ ‫نووسەری ناوبراو وەریگێڕاون بۆ سەر‬ ‫زمانی کوردی‪ .‬یان بۆ کتێبی ‘ڕەشەبا’ـی‬ ‫عەبدوڵاڵ عەباس لە (ل‪)١٣٤‬دا دەڵێ‪ :‬چەند‬

‫یەکێک لە‬

‫خەسڵەتەکانی‬ ‫نووسینی‬

‫عومەر مارف‬ ‫بەرزنجی‪،‬‬

‫بوونی زاکیرە و‬ ‫بیرەوەرییەکی‬ ‫تیژ و بەهێزە‬

‫کورتەچیرۆکێکە‪ ،‬کە لە ڕاستیدا بریتییە لە‬ ‫کۆمەڵەپەخشانێکی کورتی کوردی‪ ».‬و‪..‬‬ ‫پاء‪ :‬سەبارەت بە شوێنی چاپ‬ ‫و جۆری چاپکردن‪ ،‬مامۆستا عومەر‬ ‫کۆمەڵێک کەموکووڕی لە بیبلیۆگرافیاکەی‬ ‫مامۆستا نەریماندا دەستنیشان دەکات؛‬ ‫مامۆستا نەریمان «لە (ل‪)٢٢١‬ـدا دەڵێ‪:‬‬ ‫‘من تینووێتیم بە گڕ ئەشکێ’ـی شێرکۆ‬ ‫بێکەس بە یارمەتی بەڕێوەبەرێتی گشتی‬ ‫خوێندنی کوردی چاپکراوە‪ ،‬کە لە ڕاستیدا‬ ‫ئەم کتێبە لە باڵوکراوەکانی بەڕێوەبەرێتی‬ ‫گشتی ڕۆشنبیریی کوردییە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫(ل‪)٢٢٩‬دا بۆ کتێبی ‘فۆنەتیکی زمانی‬ ‫کوردی’ دەڵێ‪ :‬لە چاپخانەی ‘کۆڕ’‬ ‫چاپکراوە‪ ،‬کە وا نییە و لە ‘دار الجاحظ’‬ ‫چاپ کراوە‪ ،‬کۆمەڵەشیعرەکەی دڵزاریش‬ ‫‘ئاوازی ئاشتی ئازادی’ لە (ل‪)١١٠‬دا دەڵێ‪:‬‬ ‫لە چاپخانەی ‘لیوا’‪ ،‬بەاڵم ڕاستییەکەی‬ ‫چاپخانەی ‘دار السالم’ـە‪ .‬و‪». ...‬‬ ‫وردبوونەوەی‬ ‫هەندێ‬ ‫تاء‪:‬‬ ‫سەرنجڕاکێش‪ :‬مامۆستا عومەر لە مشتومڕ‬ ‫لەگەڵ کتێبەکەی مامۆستا نەریماندا‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک خاڵی زۆر ورد و بەجێ خەتکێش‬ ‫دەکات‪ ،‬کە شیاوی خستنە بەرچاون‪:‬‬ ‫بۆ وێنە‪ ،‬لە دیاریکردنی شوێنی چاپ و‬ ‫ژمارەی الپەڕەدا‪ ،‬دەنووسێت‪« :‬بۆ چاپی‬ ‫دووەمی دیوانی ‘حەریق’یش نووسیویەتی‬ ‫کە لە چاپخانەی (دار الحریە) لە چاپ‬ ‫دراوە‪ ،‬کە هەڵەیەکی ئاشکرایە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لەسەر ئەرکی (مەحموود خاکی) و لە‬ ‫چاپخانەی (الجمهوریە)ـی کەرکووک‬ ‫چاپ کراوە‪ .‬بۆ دیوانی ‘تایەر بەگ’یش‬ ‫کە لە ساڵی ‪١٩٣٦‬ـدا لە چاپدراوە‪،‬‬ ‫نووسەر لە (ل‪)٤٦‬ـدا وای دەرخستووە کە‬ ‫(‪ )٤٦‬الپەڕەیە‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا (‪)٥٧‬‬ ‫الپەڕەیە‪« ».‬نووسەر هەندێ کتێبی‬ ‫دوو جار باس کردووە و هەر جارەیشی‬ ‫لە ساڵێکی تایبەتیدا داناوە‪ ،‬وەک‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکی ‘سمکۆڵی ئەهریمەن’ـی‬ ‫کاکەمەم بۆتانی لە (ل‪)٢٠١‬ـدا بە‬ ‫چاپکراوی (‪)١٩٧١‬ـی داناوە و قەوارەی‬ ‫(‪ ١٥*٢٢‬سم)ـی داوەتێ و کەچی لە‬ ‫(ل‪)٢٢٤‬ـدا جارێکی تر بە چاپکراوی ساڵی‬ ‫(‪)١٩٧٣‬ـی لەقەڵەم داوە و بە قەوارەی‬ ‫(‪١٧*٢٣‬سم)‪ ،‬کە دیارە ئەمەی دواییان‬ ‫ڕاستە‪ ،‬لە هەموویشی سەرسووهێنەرتر‬ ‫ئەوەیە کە هەرجارەی پانی و درێژی‬ ‫کتێبەکەی گۆڕیوە‪ ».‬لەوانەیش سەیرتر‬ ‫نرخی کتێبە‪ ،‬کە مامۆستا عومەر ئەمەیش‬ ‫نابوێرێ و نیگای تیژی تێدەگرێ؛ ئەویش‬ ‫کتێبێکی جەمال نەبەز(زەردەشت)ـە‪،‬‬ ‫کە لەسەر کتێبێکی کامیل ژیر لە ساڵی‬ ‫‪١٩٦٠‬ـدا نووسیویەتی‪ ،‬مامۆستا نەریمان لە‬ ‫بیبلیۆگرافیاکەیدا وای داناوە کتێبەکە بایی‬ ‫(‪ ١٥٠‬فلس)ـە‪ ،‬بەاڵم وا نییە و بایی (‪١٣٠‬‬ ‫فلس) بووە‪ .‬بۆ کۆمەڵەشیعرێکی (ع‪.‬ع‪.‬‬ ‫شەونم) لە دیاریکردنی چاپی یەکەمو‬ ‫دووەمدا بەالڕێدا چووە‪ .‬یاخود هەندێ‬ ‫دەربڕین کە مامۆستا عومەر ناوی ناوە‬ ‫“جیڕ” وەک‪« :‬چەند فۆلکلۆرێکی کوردییە‬ ‫لە قاڵبی فۆلکلۆردا‪ ».‬و لە بارەی ‘تاریکو‬ ‫ڕوون’ـەکەی ‘هێمن’ـی شاعیرەوە دەڵێ‪:‬‬ ‫«دکتۆر قاسملو پێشەکی کردووە‪ ».‬یان‬ ‫ساخ نەکردنەوەی نازناوی هەندێ نووسەر‪،‬‬ ‫کە مەرجێکە لە بیبلیۆگرافیادا‪ .‬یەکێکی تر‬ ‫لە خاڵەکان‪ ،‬قسەکردنە لە بارەی ناوەڕۆکی‬ ‫دەقگەلێکەوە کە نەخوێنراونەتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫دیاردەیەکی کوشندەیە و لەمڕۆیشدا برەوی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لە بیبلیۆگرافیادا ئەم دەردە‬

‫کوشندەتر دەکەوێتەوە‪ ،‬چونکە دەبێت بە‬ ‫سەرچاوەو دەچێتە بەردەستی لێکۆڵیار‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪« :‬لە چەند چیرۆکێک دواوە‬ ‫بێئەوەی بیانخوێنێتەوە‪ ،‬بە شێوەیەکی‬ ‫دەستباڵو سیفەتی ڕامیاری و ڕیالیزمیو‬ ‫کۆمەاڵیەتی بەسەردا بەش کردوون‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە ‘ئەنجامی تەماحکاری’ (ل‪)١٨٦‬‬ ‫هەروەها ‘کاسەی جەژن’ (ل‪ )٢١١‬ئەم‬ ‫سیفەتانەی داونەتێ‪ ،‬کە لە ڕاستیدا‬ ‫چەند باسێکی گوێ ئاگردانن و بە ئاشکرا‬ ‫شیرازەیان پچڕاوە و لەژێر هەرەسی نوقتەو‬ ‫فاریزەدا هەناسەیان لێبڕاوە‪ ».‬یەکێکی‬ ‫تر لە خاڵەکان پشتگوێخستنی ناوی‬ ‫کەسانی پێشەنگە لە بوارێکدا‪ ،‬بۆ وێنە‬ ‫لە بوارەیلی زانست‪ ،‬ڕەخنەی ئەدەبی‪،‬‬ ‫مندااڵن و فۆلکلۆردا‪ ،‬ناوی هیچکام لەم‬ ‫دەستپێشخەرانە نایەنێت‪ :‬ڕەووف حەسەن‪،‬‬ ‫ڕەفیق حیلمی‪ ،‬کاکەی فەلالح و جەعفەر‬ ‫شێخ حسین بەرزنجی‪ ،‬لە بەرانبەردا‬ ‫ناوی کەسانێک دەهێنێت کە لە دوای‬ ‫ئەوانەوە لەو بوارانەدا کتێبیان نووسیوە‪،‬‬ ‫لەم بارەوە دەنووسێت‪« :‬خۆ هیچ‬ ‫نەبێت بیبلیۆگرافیاکەی نەریمان باشترین‬ ‫سەرچاوەیە و دەتوانرێت پەنجە لەسەر‬ ‫ئەوانە دابنرێت کە پێشڕەوی کارەکە‬ ‫بوون‪ ».‬نەگەڕان و نەپشکنینی ورد‪ ،‬لەو‬ ‫خااڵنەن کەلەبەر دەخەنە بیبلیۆگرافیاوە‪،‬‬ ‫بۆ وێنە نەتوانراوە مێژووی چاپبوونی‬ ‫کتێبی ‘چێتراو‪ ،‬کەشتی خەو’ ساخ‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬وەک مامۆستا عومەر دەڵێت‪:‬‬ ‫«چاپکراوی ساڵی (‪)١٩٦١‬ـە‪ .‬بۆ زیادتر‬ ‫ڕوونکردنەوەیش هەق وابوو نووسەری‬ ‫بەڕێز چاوێکی بخشاندایە بە گۆڤاری‬ ‫هیوای ژمارە (‪)٣٣‬ـی ساڵی (‪)٥‬ـی‬ ‫تەمووزی (‪)١٩٦١‬دا (ل‪ ،)٥٠‬کە مامۆستا‬ ‫–عەبدولڕەزاق محەمەد بیمار‪ -‬لەم کتێبە و‬ ‫دوو کتێبی تری کۆڵیوەتەوە‪».‬‬ ‫لە کۆتایی وتارە ڕەخنەیەکەیدا‪،‬‬ ‫مامۆستا عومەر دەنووسێت‪« :‬ئەمانە بوون‬ ‫هەندێ لەو وردەسەرنجانەم کە لە ئەنجامی‬ ‫خوێندنەوەی کتێبەکەوە دەستگیرم بوو‪،‬‬ ‫هیوادارم ئەرکێکم بەجێهێنابێت‪.]٢[».‬‬

‫(‪)٣‬‬

‫مامۆستا مستەفا نەریمان یەکێکە‬ ‫لە نووسەر و ڕۆشنبیرە دیارەکانی‬ ‫گەلەکەمان‪ ،‬لە بواری لێکۆڵینەوە و‬ ‫ساخکردنەوەی ئەدەب و مێژوودا‪،‬‬ ‫خاوەنی چەند کتێبی گرنگ و بەپێزە‪،‬‬ ‫جیا لە کتێبی ‹یادداشتەکانم›ـی‪ ،‬کە‬ ‫یەکێکە لەو کتێبە دەگمەن و پڕئەزموونە‬ ‫ناوازانەی بەهەق شیاوی خوێندنەوە‬ ‫و لەسەروەستانە‪ .‬چەند ساڵێک پاش‬ ‫ئەو بیبلیۆگرافیایەی وا بووەتە جێی‬ ‫ئەو وتارە ڕەخنەییەی مامۆستا عومەرو‬ ‫ئەم نووسینەی بەردەستتان‪ ،‬مامۆستا‬ ‫مستەفا نەریمان بیبلیۆگرافیایەکی تر‪،‬‬ ‫بە مەودایەکی فراوانترەوە ئامادە دەکاتو‬ ‫لە ساڵی (‪)١٩٨٨‬ـدا چاپی دەکات‪ ،‬لە‬ ‫پێشەکی ئەو کتێبەیدا‪ ،‬مامۆستا نەریمان‬ ‫پاش ئەوەی ناوی کۆمەڵێک نووسەری‬ ‫دیار و بەرچاو دێنێت کە ستایشی‬ ‫بیبلیۆگرافیاکەی پێشوویان کردووە‪ ،‬دێتە‬ ‫سەر تاقەنووسەرێک کە ڕەخنەی توندی‬ ‫لێ گرتووە‪ ،‬ئەویش مامۆستا عومەر مارف‬ ‫بەرزنجییە و لە (ل‪)١٢‬ـدا دەنووسێت‪:‬‬ ‫«مامۆستا عومەر مەعرووف بەرزنجی بە‬ ‫پێچەوانەی هەموو ئەو نووسەرانەی پێشوو‬ ‫لە گۆڤاری (بەیان)ـی ژمارە (‪)٤٦‬ـی‬ ‫ساڵی ‪١٩٧٨‬دا شەنوکەوێکی خۆیئاسای‬ ‫دەربارەی بیبلیۆگرافیاکە کردووە و‬ ‫بێئەوەی الیەنی باشی بخاتەڕوو‪ ،‬بەسەر‬ ‫وێرگۆل و نوختەیشدا بازی نەداوە و‬ ‫خەتێکی ڕاستوچەپی بەسەر بەرهەمەکەدا‬ ‫کێشاوە‪ ]٣[».‬لەم نووسراوەدا‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫خەتی ڕاستوچەپ بەسەر هیچکام لە‬ ‫بەرهەمەکاندا بهێنم‪ ،‬هەوڵم داوە بەشێک‬ ‫لەو نیگا ڕەخنەییە پێشان بدەم‪ ،‬کە لەالم‬ ‫بایەخدار و جێی سەرنجە‪ ،‬لە کۆتاییشدا‬ ‫منیش وەک مامۆستا عومەر مارف بەرزنجی‬ ‫دەڵێم‪« :‬هیوادارم ئەرکێکم بەجێهێنابێت‪».‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪ /١‬بیبلیۆگرافیاکەی نەریمان و‬ ‫شەونوکەوێکی خۆمانە‪ ،‬عومەر مەعرووف‬ ‫بەرزنجی‪ ،‬گۆڤاری (بەیان)‪ ،‬ژمارە (‪،)٤٦‬‬ ‫کانوونی دووەمی ساڵی ‪.١٩٧٨‬‬ ‫‪ /٢‬سەرجەم نووسراوی ناو‬ ‫جووتکەوانەکان‪ ،‬لە هەمان سەرچاوەی‬ ‫یەکەمەوە وەرگیراون‪.‬‬ ‫‪ /٣‬بیبلیۆگرافیای دووصەد ساڵی‬ ‫کتێبی کوردی (‪،)١٩٨٦ - ١٧٨٧‬‬ ‫مصطفی نەریمان‪ ،‬دەزگای ڕۆشنبیری و‬ ‫باڵوکردنەوەی کوردی‪ ،‬چاپخانەی الزمان‪،‬‬ ‫بەغداد ‪.١٩٨٨‬‬ ‫حوزەیرانی ‪٢٠١٩‬‬

‫‪2‬‬

‫بارتێلبی لەبەرگرەوە‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫من شاعیر نیم‪ ،‬شیعر قەرز دەکەم‪!.‬‬ ‫(یەکێ لە هاوڕێکانی زیندانت‪ ،‬کاتێ یادەوەریی جەنابتان دەگێڕێتەوە دەڵێت‬ ‫“زۆر جار لە سوچێکی زیندان بە بێدەنگییەکی قووڵ دادەنیشت و سەری بەسەر‬ ‫کتێب و الپەڕەو وشەدا شۆڕدەکردەوە‪ ،‬کەم دوو بوو‪ ،‬بەاڵم گوێگرو خۆشەویست‬ ‫و گونجاو بوو لەگەڵ زیندانییەکانی تردا‪ .‬کە پێمان دەوت تۆ شاعیری گەورەی‬ ‫کوردیت‪ ،‬خەندەیەکی کورتی دەکردو دەیوت‪ ،‬من شاعیر نیم‪ ،‬من تەنها شیعر‬ ‫قەرزدەکەم و دەینووسم‪ !.‬ئەوەش دەڵێن کە بەردەوام شیعریی عەرەبیی و‬ ‫تورکیت خوێندووەتەوە‪ .‬باس لەوەش دەکرێت زۆرێ لەو شیعرە وەرگێڕاوانەی‬ ‫کۆبەرهەمی شیعرەکانت‪ ،‬لەکاتی زیندان وەرگێڕا بێت و هەندێکیانت لە رۆژنامەی‬ ‫ژین باڵوکردووەتەوە‪).‬‬ ‫(لەبارەی شیعری وەرگێڕانەوە وام بە مامۆستا گۆران وت‪)!.‬‬ ‫*لەڕاستیدا‪ ،‬لەسەرەتای ئەم گفتوگۆو دەمەتەقێیەی من و تۆوە‪ ،‬خۆم‬ ‫بۆ پرسیاریی وا ئامادەکردبوو‪ .‬رەنگە ئەم بابەتە درێژە بکێشێ و بمانبات بۆ‬ ‫سووچی جیاوازو تاریکیی نێو دنیای ئەدەبیات و شیعرم‪ .‬دەبێ کەمێ هەناسە‬ ‫درێژ بیت‪ ،‬رەنگە هەندێ لە پرسیارەکانیشت‪ ،‬لە ئێستادا نەتوانم وەک خۆی‬ ‫وەاڵمت بدەمەوە‪ .‬یان وەاڵمێکت بدەمەوە‪ ،‬تۆ پێی رازی بیت‪.‬‬ ‫(مامۆستا گۆران وای وت‪)!.‬‬ ‫ “من شاعیر نیم‪ ،‬شیعر قەرز دەکەم‪ ”!.‬ئەم دێڕەت کەمێ ئاڵۆزو گوماناویی‬‫نییە؟ چۆن شاعیر نیت؟ ئەی بۆ بە رچەشکێنی شیعری قۆناغێکی ئەدەبی‬ ‫کوردیت ناو دەبەن؟ ئەمە لە سادەییتەوەیە‪ ،‬یان نهێنیی و تاریکییەکی تێدایەو‬ ‫دەتەوێ بۆ خوێنەرەکانت کەمێ روناکی کەیتەوە؟‬ ‫*هیچیان‪ ...‬ئەوەی هەیە‪ ،‬شیعرەو من نووسیومە‪ ،‬هەست و سۆزە‪ ،‬ئازاری‬ ‫ناخە‪ ،‬هێرشی وشەو ئازاری جوان بینینەو هیچی تر‪ ،‬کە الوازم لەبەردەمیانداو‬ ‫ناتوانم خۆمی لەبەردەمدا راگرم و دەینووسمەوە‪ .‬سوپاس بۆ تۆو بۆ‬ ‫خوێنەرەکانیشم‪ ،‬کە بە شاعیرێکی باش‪ ،‬هێمام بۆ دەکەن‪ !.‬من وا لە شیعرەکانم‬ ‫گەیشتووم‪ .‬دڵنیام هەندێ لە شیعرەکانیشم‪ ،‬بەدڵی خوێنەرەکانم نین‪.‬‬ ‫(گۆران‪ ،‬ئەم قسانەی بە جۆش و خرۆشەوە وت‪ ،‬بەس بە دەنگێکی هێواش‬ ‫و ئارام‪).‬‬ ‫ من قسە لەسەر شیعرە نووسراوەکانت ناکەم‪ ،‬لەپێشتردا زۆر قسەمان‬‫لەسەرکرد‪ ،‬بۆچوونی هاوبەش و دیدی جیاوازیشمان هەبوو‪ .‬قسەم لەسەر شیعرە‬ ‫وەرگێڕاوەکانتە‪ .‬لە کۆبەرهەمە شیعرییەکاندا‪ ،‬هەندێکیان ناوی شاعیرەکەی‬ ‫بەسەرەوە نییە‪ .‬نازانین شاعیرەکەی کێیە؟ هەندێکیان گومان دەبەم شیعری‬ ‫خۆت بن و بەناوی وەرگێڕانەوە بۆ خوێنەرت نووسیبێ‪( !.‬هەروەک م‪ .‬حەمەی‬ ‫مەال کەریمیش گومانێکی لەو شێوەی هەیە‪)!.‬‬ ‫هەروەک شیعری گەڕانەوە لە زیندان کە لە ژمارە (‪١١٢٤‬ی ‪)١٩٥٢-١١-٢٠‬‬ ‫لە رۆژنامەی ژین باڵوتکردووەتەوە‪ .‬نە لە رۆژنامەکە‪ ،‬نە لە دیوانی کۆ بەرهەمە‬ ‫شیعرییەکانتا‪ ،‬ناوی شاعیرەکەی لەسەر نییە‪ .‬شیعرەکەش بەم شێوەیە‬ ‫دەستپێدەکات‪:‬‬ ‫دەرچووم‪ ،‬دەرچووم بەندم پسان‬ ‫لەگەڵ هاوڕێ و برادەران‬ ‫هاتینەوە دەر لە زیندان‬ ‫دڵپڕ لە کینەی زۆرداران‬ ‫لەگەڵ ئەوەی شیعرەکە باسی ئازادبوونی زیندانیی دەکات‪ ،‬خۆشت لەو‬ ‫بەروارە لە زیندان ئازادکراویت‪ ،‬ئایا ئەمە بیانوویەک بووە‪ ،‬بەناوی وەرگێڕانەوە‬ ‫باڵوت کردووەتەوەو شیعری خۆتە؟ یان تەنها محەمەدی مەال کەریم و من‬ ‫گومانمان پێبردوویت‪.‬‬ ‫یان لە شیعرێکی تریشدا بەناوی “دڵەکەم” بەناوی وەرگێڕانەوە باڵوت‬ ‫کردووەتەوە‪ ،‬ئەویش ناوی شاعیرەکەی لەسەر نییە؟ شیعرێکی تریش بەناوی‬ ‫“دەربەدەر” نازانین هی کێیە وەرتگێڕاوە‪ .‬بەپێچەوانەوە دەیان شیعری تری‬ ‫(نازم حیکمەت و مەهدی جەواهیریی و مەعروف ڕەسافیی و جبران خەلیل‬ ‫جبران)ت وەرگێڕاوەو ناویانت خستووەتە سەر شیعرەکان‪ !.‬ئەم شیعرە بەناو‬ ‫وەرگێڕاوانەی دیوانەکەت‪ ،‬نهێنیی چی تێدایە؟‬ ‫* (گۆران کەمێ بێدەنگ بوو‪ .‬دەستی هێنا بە قژە لوولەکەیداو دوودڵیی‬ ‫و دڵەڕاوکێ لە ڕووخساریدا دەرکەوت‪ ).‬لەڕاستیدا من هەر لەسەرەتای‬ ‫گفتوگۆکانماندا ئەوەم بە تۆ وت‪ ،‬کە من شاعیر نیم‪!.‬‬ ‫(ئەم ڕستەیەی مامۆستا گۆران‪ ،‬کەمێ تووڕەبوونی پێوە دیار بوو) تۆ ئەوە‬ ‫دەزانیی من لە جەواهیریی شاعیری گەورەی عەرەب جیاوازترم؟ جەواهیریی‬ ‫نەک شیعریی خۆی‪ ،‬شیعریی زۆری شاعیرانی تریشی لەبەر بوو‪ ،‬بەاڵم من کەم‬ ‫شیعریی خۆمم لەبەرە‪ ،‬مەگەر بۆم بخوێنیتەوەو کەمێ لێی ڕابمێنم‪.‬‬ ‫(م‪ .‬گۆران‪ ،‬بەردەوام بوو لەقسەکردن لەسەر شیعرو شیعرە وەرگێڕاوەکانی)‬ ‫ دڵەکەم‪:‬‬‫ئەوەندەی دەریایەک پڕ دڵەکەم‬ ‫ئەڵێی هێالیەنە بۆ خەفەت و خەم‬ ‫هەوارگەم دوور واڵت‪ ،‬دەشتەو بیابان‬ ‫دڵەکەم بەدبەختەو حاڵم پەرێشان‬ ‫من خۆشم و نازانم چیم و چیکەرم‬ ‫بە “لم”ی بیابانا مەرگە ڕابەرم‬ ‫دەربەدەر‪:‬‬ ‫گۆرانیی “قین ئەڵێم با ڕقم هەڵسێ‬ ‫ئاغایەک بمێنێ مەیدان بەرنادەم‬ ‫ئەو کەسەم دەردی خۆی لەبەرد ئەنووسێ‬ ‫مزگەوتێک جێی”میر”بێ من لێی سەرنادەم‬ ‫ئەم کۆپلە شیعرانەم بۆ خوێندەوە‪ ،‬کە سەیری ڕووخساریم کرد‪ ،‬تەواو‬ ‫خەیاڵ و هۆشیی ڕۆشتبوو‪ .‬جارجار دەستی بۆ الجانەکانی دەبردو سەری بۆ‬ ‫ئاسمان بەرزدەکردەوە‪ ،‬وەک ئەوەی وەحیی بۆ بێت و لە چاوەڕوانییدا بێت‪!.‬‬ ‫(کەمێ بێدەنگیی)‬ ‫*بیرم نایەت‪ ،‬ساڵێنێکی زۆر پێش ئێستا ئەو شیعرانەم نووسیوە‪ ،‬یان‬ ‫کردوومن بە کوردیی‪ .‬خۆشم نازانم کامیانە‪ .‬با بمێنێ بۆ ڕۆژگاریی خۆی و‬ ‫بۆ ئەوانەی دەیانەوێ شیکارو توێکاریی بۆ وشەو دێڕە شیعرەکانی من بکەن‪.‬‬ ‫چیترت هەیە لەسەر شیعرە وەرگێڕاوەکانم؟‬ ‫(مامۆستا گۆران وا پرسیاریی لێکردم !)‬ ‫(گفتوگۆ لەسەر شیعری وەرگێڕاو‪ ،‬درێژەی دەبێت‪).‬‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫لە كۆتایی هەشتاكانی سەدەی رابردوودا‪،‬‬ ‫بۆ یەكەمجار ناوی هێرمان مێلڤلم (‪1819‬‬ ‫‪ ،)1891‬لەسەر رۆمانێكی بەرگ ئەستوور‬‫بینی‪ ،‬بەناوی (مۆبی دیك ‪ -‬نەهەنگی‬ ‫سپی)یەوە كە نوسەرو وەرگێڕو رەخنەگری‬ ‫فەلەستینی ئیحسان عەباس‪ ،‬وەریگێڕا بووە‬ ‫سەر زمانی عەرەبی‪.‬‬ ‫مۆبی دیك لەو رۆمانە قەوارە گەورە‬ ‫كالسیكیانەی سەدەی نۆزدەهەمە كە‬ ‫هێرمان مێلڤل پاییزی ساڵی ‪ 1851‬لە‬ ‫بەریتانیا چاپی دەكات‪ .‬رۆماننوسی لوبنانی‬ ‫رەبیع جابر لە وتارێكیدا بەناوی (هێرمان‬ ‫مێلڤل و مۆبی دیك) دەنووسێت‪( :‬مۆبی‬ ‫دیك شەشەمین رۆمانی مێلڤلەو بەر لەوە‬ ‫لەنێوان سااڵنی ‪ 1840‬بۆ ‪ ،1850‬پێنج‬ ‫رۆمانی دیكەی باڵوكردبووەوە‪ .‬دوای مۆبی‬ ‫دیكیش چەند بەرهەمێكی دیكە دەنوسێت)‪.‬‬ ‫هێرمان مێلڤل لەو نوسەرانەیە كە‬ ‫لە تەمەنێكی زۆر زووەوە‪ ،‬دەست بە‬ ‫ڕۆمان نووسین دەكات‪ .‬سەروەختێ مۆبی‬ ‫دیك دەنووسێت‪ ،‬لەتەمەنی سی و دوو‬ ‫ساڵیدا دەبێت‪ .‬یەكەم شكستیشی لەگەڵ‬ ‫باڵوبوونەوەی ئەو رۆمانەیدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئاخر هەر كە باڵودەبێتەوە‪ ،‬رەخنەگران‬ ‫پەالماری دەدەن و خوێنەرانیش لێی‬ ‫دەتەكنەوە‪ .‬خانەی چاپ و باڵوكردنەوەكان‬ ‫دەستبەرداری دەبن‪ .‬كار بەوەوە ناوەستێ و‬ ‫لە هاوسەرەكەشی جیادەبێتەوە‪ .‬دوو كوڕی‬ ‫لەدەست دەدات‪ .‬یەكێكیان خۆی دەكوژێت‬ ‫و ئەوی دیكەیان دوور لەماڵ و حاڵی خۆیان‬ ‫سەر دەنێتەوە‪ .‬بۆخۆشی لەتەمەنی حەفتاو‬ ‫دووساڵیدا كۆچی دوایی دەكات و بەیەكجاری‬ ‫ماڵئاوایی لەژیان دەكات‪ .‬لەكۆتا ساڵەكانی‬ ‫ژیانیدا‪ ،‬كەسێكی نەخۆش و پەككەوتەو‬ ‫گومناو دەبێت و رۆمانەكانیشی كەس لێیان‬ ‫ناپرسێت)‪.‬‬

‫بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە‪( :‬ڕەبیع‬ ‫جابر‪ :‬نووسین و بێدەنگی‪ -‬شوان ئەحمەد‬ ‫كردوویەتی بەكوردی ‪ -‬دەزگای رۆشنبیری‬ ‫جەمال عیرفان‪ ،‬چاپی یەكەم‪.)٢015 ،‬‬ ‫ئەم رۆمانەی كە لەكاتی باڵوبوونەوەیدا‪،‬‬ ‫بووە باعیسی سەر ئێشەو شكستێكی‬ ‫گەورە بۆ نووسەرەكەی‪ ،‬لەدوای مردنی‬ ‫دەبێتە یەكێك لەڕۆمانە پڕ خوێنەرەكان‬ ‫و نێوبانگێكی گەورە‪ ،‬بۆ خاوەنەكەی‬ ‫پەیدا دەكات‪ .‬واتە مۆبی دیك لەدوو كاتی‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬دەبێتە بكوژو زیندووكەرەوەی‬ ‫نووسەرەكەی‪ .‬دەبێتە ناوو نازناوو‬ ‫شوناسی هێرمان مێلڤل و بەو بەرهەمەی‪،‬‬ ‫ناوبانگ دەردەكات و دەناسرێتەوە‪.‬‬ ‫دەوترێت نەهەنگی سپی لەو‬ ‫تێكستانەیە كە بە زیندویەتی خاوەنەكەی‬ ‫دەنێتە چاڵەوەو دواتر لەناو گۆڕدا زیندووی‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬شۆرەت و نێوبانگی زۆری مۆبی‬ ‫دیك وایكردووە‪ ،‬كارەكانی دیكەی مێلڤل‬ ‫لە سێبەرو پەراوێزدا بمێننەوە‪ .‬گەرچی‬ ‫بەبڕوای رەخنەگران‪ ،‬بەرهەمەكانی دیكەشی‬ ‫ئاست بەرزن و هیچیان لەو رۆمانە بەرگ‬ ‫ئەستوورەی كەمتر نییە‪.‬‬ ‫یەكێك لەو تێكستانەی لەسەدەی‬ ‫بیستەم و لەئێستاشدا باس دەكرێت و‬ ‫لەسەری دەنوسرێت و گرنگی پێ دەدرێت‪،‬‬ ‫دەقی (بارتێلبی لەبەرگرەوە)یە كە ساڵی‬ ‫‪( 1853‬واتە دوو ساڵ دوای باڵوبوونەوەی‬ ‫مۆبی دیك) نووسیویەتی‪.‬‬ ‫بارتێلبی لەبەرگرەوە وەك مۆبی دیك‪،‬‬ ‫بۆ زۆربەی زۆری زمانەكان وەرگێڕدراوەو‬ ‫هەروەك ئەویش كراوەتە فیلمی سینەمایی‪.‬‬ ‫خوێنەر كە ئەو دەقە دەخوێنێتەوە‪ ،‬وا‬ ‫هەست دەكات دەقێك لەدەقەكانی فرانتس‬ ‫كافكای لەبەردەستدایەو توشی ترس و‬ ‫دڵەڕاوکێ دەبێت‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئازارو دۆخی گوزەرانی‬ ‫بارتێلبی‪ ،‬هیچی لە ئازارو دۆخی گوزەرانی‬ ‫گریگۆری سامسای بەدگۆڕان كەمتر نییە‪.‬‬ ‫خاتوو (زوینە ئال تویە ‪ -‬وەرگێڕی دەقەكە‬ ‫بۆ سەر زمانی عەرەبی)‪ ،‬لەو پێشەكیە‬ ‫كورتەی بۆ كتێبەكەی نووسیووە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫(سەروەختێ كارم لەم بەرهەمەدا دەكرد‪،‬‬ ‫بەدەست دوو شتەوە دەمنااڵند‪ :‬ئازاری‬ ‫بارتێلبی و ئازاری وەرگێڕانەكەی)‪.‬‬ ‫بەرگەگرتنی ئەم تێكستە‪ ،‬بەتایبەت لەوە‬ ‫بەدوا كە پارێزەرەكە بڕیاری گواستنەوەی‬ ‫ئۆفیسەكەی دەدات و دەچێتە شوێنێكی‬ ‫تازەو دنیا لەبارتێلبی تێك دەچێت‪،‬‬ ‫كارێكی زەحمەتە‪ .‬بەو پێیەی ئۆفیسەكە‬ ‫هەم شوێنكاری بووەو هەم ماڵ و شوێنی‬ ‫حەوانەوەشی‪.‬‬ ‫ئێمە چیرۆك و بەسەرهاتی بارتێلبی‬ ‫وەك كارەكتەری سەرەكی ئەم بەرهەمە‪،‬‬ ‫لەزمانی خاوەن ئۆفیسەكەوە دەبیستین‬

‫«دەستنووسی بەرد‪،‬‬

‫پێش دەستکاریکردنی»‬

‫پێشهوا كاكهیی‬

‫بەرد‪ ،‬فەرموودە بوو‪ ...‬دواتر‬ ‫کردمانە ئەفسانە‪ /‬کەچی هەموو‬ ‫ئەفسانەکان‪ ،‬لە زاری بەردەوە‬ ‫دەیگێڕینەوە‪.‬‬ ‫بەرد‪ ،‬پێش ئەوەی دە خوێناوی‬ ‫مێژوویی هەڵکێشین‪ /‬جوگرافیایەک بوو‬ ‫پڕ لە سروشت‪ ،‬سروشتێک پڕ لە فڕین‪/‬‬ ‫کەچی زمانمان‪ ،‬دە کێشی دەستمان‬ ‫هاویشت وهەر خۆشمان خەیاڵکوژی‬ ‫ئەو بووین‪.‬‬ ‫ئێمە‬ ‫ئەوەی‬ ‫پێش‬ ‫بەرد‪،‬‬ ‫بخوێنێتەوە‪ /‬بە خوێنی مە ڕەنگ‬ ‫بناسێتەوە‪ /‬مێژووی مە لە جوگرافیای‬ ‫خۆیدا جێ بکاتەوە‪/‬قسەگەلێکی لەسەر‬ ‫ڕۆح نووسیبۆوە‪/‬ئاو هات بەو نەرمییەی‬ ‫خۆی‪ ،‬ڕووی گرژ کرد و خستییە بەر‬ ‫شەپۆلەوە‪/‬لم‪ ،‬ترسنۆکترین و درۆزنترین‬ ‫شتێک بوو‪ ،‬کە نهێنی بۆ ئاو دەدرکاند‬

‫و هەر ئاویش‪:‬وەک پۆستەچیبـاڵوی‬ ‫دەکردەوە‪ /‬کەچی ئێمەی مرۆڤ‪،‬‬ ‫هەموو ڕۆژێک‪ ...‬حیکایەتێکمان بۆ لم‬ ‫دەگێڕایەوە!‪.‬‬ ‫بەرد‪ :‬بەرد بوو‪،‬بە بێدەنگی لەسەر‬ ‫زەمین پاڵکەوتبوو‪ /‬لە نێو ئاودا‪ ،‬بە‬ ‫خاتری ڕۆحلەبەرەکان ڕاکشابوو‪ /‬وەک‬ ‫گڵ‪ ،‬خۆی بە دڵۆپێک ئاو سروشتی‬ ‫نەگۆڕی و مرۆڤ بڵێت‪ :‬ڕەچەڵەکم‬ ‫دەچێتەوە سەر وی‪ /‬وەک مرۆڤ‪ ،‬گڵی‬ ‫شەرمەزار نەدەکرد‪ ،‬ڕۆح بۆ خۆیی و‬ ‫خۆڵەکەشی بۆ وی‪ /‬بەرد‪:‬بەر هیچ‬ ‫زمانێک نەکەوتبوو‪ ،‬ڕاڤەی بۆ بکرێت‪/‬‬ ‫کەچی مرۆڤهات‪ ،‬ئەم دەستنووسەی‬ ‫تێکدا و تاکوو هەزار زاراوەی لێ‬ ‫دابتاشێت!‪.‬‬ ‫لە‬ ‫جگە‬ ‫وەختێکچاوەکانمان‬ ‫ئەدگاری بەرد‪ ،‬هیچی دی نەبینێت‪/‬‬ ‫ناواخنی چۆن لە ڕۆحماندا هەڵدەگرێت‪/‬‬ ‫ئاو‪ ،‬گوتی‪ :‬لە داخی ئەم چەرخە‪،‬‬ ‫هێندەی خۆ بخۆمەوە‪ :‬کلسم گرتووە‪/‬‬ ‫کەچی بەرد‪ ،‬سووڕەتی میهرەبانیی‬ ‫ئێمەش‪،‬‬ ‫بەدیارمەوەخوێندۆتەوە‪/‬‬ ‫پیتەکانی سەر بەردمان نەخوێندۆتەوە‪/‬‬ ‫کە لێی ورد ببینەوە‪ :‬نووسراوە‪ ،‬قومێک‬ ‫ئاو بخۆنەوە!‪.‬‬ ‫بەرد‪ ،‬هەمیشە یەک شتی هەیە‬ ‫بۆ گوتن‪ :‬ئەویش دەڵێت‪ :‬سەیری‬ ‫نەرمونیانی من بکە و دانبەخۆتدابگرە‪،‬‬ ‫بۆ گوتن!‪.‬‬ ‫وەختێک کە دەستنووسی بەرد‬ ‫دەستکاری کرا‪ ،‬لەسەر گـەاڵی دارێک‬ ‫ئەوە نووسرا‪-:‬‬ ‫بەرد کە بێدەنگە‪ ،‬نەتۆقیوە؛ ڕەنگی‬ ‫بە درۆی مرۆڤ پەڕیوە!‪.‬‬

‫كە پارێزەرێكی پراگماتیەو شوێن باوەڕی‬ ‫پارەدارو دەوڵەمەندەكانی شاری نیویۆركەو‬ ‫بارەگای ئۆفیسەكەشی لە وۆڵ ستریت دایە‪.‬‬ ‫شایەنی باسە دوای مردنی بارتێلبی‬ ‫بەماوەیەكی زۆر‪ ،‬ئینجا خاوەن كارەكەی‬ ‫بەسەرهاتەکەی دەگێڕێتەوە‪ .‬ئەو پارێزەرە‬ ‫هەرچەندە نە لەدیاردەی بارتێلبی تێدەگات‬ ‫و نە تەلیسمی ئەو كارەكتەرە سەیرو‬ ‫سەمەرەیەشی بۆ دەكرێتەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫گێڕەرەوەی چیرۆكەكەش هەر ئەوە‪.‬‬ ‫بەگشتی ئەو باسی كەسێكمان بۆ دەكات‬ ‫كە نایناسێت‪.‬‬ ‫بارتێلبی پیاوێكی لەڕو الوازەو‬ ‫پەژموردەو رەنگ پەڕیوە‪ .‬یان وەك ژێڵ‬ ‫دولۆز لە نووسینێكیدا وەسفی دەكات‪:‬‬ ‫(لەبەرگرەوەیەكە لە نووسینگەی پارێزەرێك‬ ‫بێ راوەستان و بەبێ دەنگی‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫میكانیكی كاری لەبەرگرتنەوە دەكات)‪.‬‬ ‫تاڕۆژێك لەو رۆتین و كارە دووبارەو‬ ‫سەدبارەیە‪ ،‬بێزار دەبێت و دەوەستێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەئۆفیسی پارێزەرێكدا كار‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم هیچ ئیش و كارێكی یاسایی‬ ‫راناپەڕێنێت و تەنها شتێک بەردەوام پێیەوە‬ ‫خەریك بێت‪ ،‬كۆپی كردنەوەی ئەو نووسین‬ ‫و راپۆرتانەیە كە پارێزەرەكە دەیاننووسێت‪.‬‬ ‫بەاڵم رۆژێك دێت و خاوەنكار وەك هەموو‬ ‫جارێك‪ ،‬فەرمانی لەبەرگرتنەوەی چەند‬ ‫الپەڕەیەكی پێدەكات و ئەمیش مل نادات‬ ‫و پێی دەڵێت‪( :‬وام پێ باشە كە نەیكەم)‪.‬‬ ‫ئەمە دەبێتە شاڕستەی ئەو نۆڤلێتەو‬ ‫چەند جارێك بارتێلبی دووبارەی دەكاتەوەو‬ ‫یەكێكیش دەبێت لەو رستە كەم و كورتانەی‬ ‫كە لەدەمی ئەوەوە گوێ بیستی دەبین‪.‬‬ ‫ئەم وەك قوربانییەك‪ ،‬بەو نەكردن و‬ ‫مل نەدانەی‪ ،‬دەیەوێت دژ بەو رۆتین و‬ ‫ژیانە دووبارەو ساردو سڕە بووەستێتەوەو‬ ‫ملكەچی فەرمانەكان نەبێت‪.‬‬ ‫هەر لە شوێنێكی دیكەی نووسینەكەیدا‬

‫(بارتێلبی یان هاوكێشەكە)‪ ،‬فەیلەسوف و‬ ‫بیرمەندی فەرەنسی ژێڵ دولۆز دەڵێت‪( :‬ئەو‬ ‫هەڵوێست نواندنەی بارتێلبی دەریدەخات‬ ‫ئەو رەسەنە‪ ،‬ئاخر كەسایەتی رەسەن‬ ‫ملكەچی كاریگەریی دەوروبەری نییە)‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە ئێمە نازانین ئەو چ جۆرە‬ ‫كارەكتەرێك بووەو بۆچی وایەو بەئەتوارو‬ ‫هەڵسوكەوتی‪ ،‬واق وڕماو دەبین و لەخۆمان‬ ‫دەپرسین‪( :‬تۆ بڵێی ئەمە مرۆڤ بێت؟)‪.‬‬ ‫ئەوێك كە بەو هەڵوێستی نەكردنەی‬ ‫(وام پێ باشە نەیكەم)‪ ،‬تائەوسەری‬ ‫دەچێت‪ .‬سەرەنجام بەبرسیەتی و لەكونجی‬ ‫زیندانێكدا سەردەنێتەوە‪ .‬ئاخر سەروەختێ‬ ‫خاوەن كارەكەی بۆ رزگاربوون لەدەستی‪،‬‬ ‫شوێنكارو ئۆفیسەكەی چۆڵ دەكات‪ ،‬هەموو‬ ‫شتێ لەبارتێلبی دەشێوێت‪.‬‬ ‫لەسەر قادرمەی بەردەم ئۆفیسەكەدا‬ ‫هەڵدەتروشكێ‪ ،‬تائەوەی خەڵك و خوای‬ ‫باڵەخانەكە مەزبەتەی لێدەكەن و پۆلیسی‬ ‫لێ ئاگادار دەكەنەوەو پەلکێشی گرتوخانە‬ ‫دەکرێت‪ .‬لەناو زیندانیشدا كۆنجێك دەگرێت‬ ‫و بێ جوڵەو بێ ئەوەی دەم بۆ زەوادێك‬ ‫بەرێت‪ ،‬لەبرسانا دەمرێت‪ .‬زۆرێك ئەو‬ ‫بەقوربانیەك لەقوربانیەكانی وۆڵ ستریت و‬ ‫كلتوری ئەمریكی دەزانن‪.‬‬ ‫بارتێلبی تەواو پێچەوانەی كارەكتەری‬ ‫ئەهەبە (ئەهەبی كاپتنی ناو رۆمانی مۆبی‬ ‫دیك)‪ .‬ئاخر لەكاتێكدا ئەهەب لەهەموو‬ ‫شوێنێك هەڵدێت‪ ،‬دەبینین بارتێلبی بەو‬ ‫جێگایەوە چەلب دەبێت كە تێیدایەو بە ئان‬ ‫و زەمان لێی نابێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو نە هیچ دەكات و نە هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی هەیەو نە دەربایسی هیچ‬ ‫شتێكیشە‪ ،‬لەو فیگۆرانەشە كە وەك‬ ‫پارێزەرە بەسااڵچووەكە لەدەسپێكی‬ ‫چیرۆكەكەدا باسی دەكات‪ ،‬رەنگە بەبینین‬ ‫و باسكردنی رۆحە هەستیارەكانی بهێنایەتە‬ ‫گریان‪.‬‬ ‫بەاڵم سەیرەكە لەوەدایە سەرباری‬ ‫هەموو ئەو شتانە‪ ،‬كەچی لەئێستادا ئەو‬ ‫بۆ زۆرێك لەبیرمەندان و رەخنەگرانی‬ ‫سەرسەختی سستمی سەرمایەداری و‬ ‫نیولیبرالیزم و بازاڕی ئازاد‪ ،‬بۆتە سیماو‬ ‫فیگەرو كارەكتەرێكی بەرگری بەرخودان و‬ ‫وەك مۆدێلێكی دژە سیستەم و دژە باو‬ ‫سەیر دەكرێت‪.‬‬ ‫وەها مامەڵەی لەتەكدا دەكرێت كە‬ ‫(نا) بەڕووی جیهانی كۆمەاڵیەتی بەشمەك‬ ‫بوو‪ ،‬بەئامێر بوودا بەرز دەكاتەوەو بە‬ ‫(نەكردن)ی مل نادات و ناچێتە ژێر باری‬ ‫داواكاریەكان‪.‬‬ ‫بۆ نمونە كەسانی وەك (ژێڵ دولۆزو‬ ‫سالڤۆی ژیژەك و جۆرجیۆ ئاگامبین و تۆنی‬ ‫نێگری و مایكل هارت و‪ ...‬هتد)‪ ،‬وەها‬ ‫سەیری دەكەن و دەیهێننە ناو ناوان‪.‬‬

‫بەهانەى هاتنى بەهار‪،‬‬ ‫تۆیت‬ ‫ئیبراهیم هەورامانى‬

‫(‪) 1‬‬ ‫ئاسمان‬ ‫مانگی هەیە‪.‬‬ ‫منیش تۆ‪.‬‬ ‫(‪) 2‬‬ ‫تهنیا بهوە دڵخۆشم‬ ‫دڵم‬ ‫الى تۆیه ‪.‬‬ ‫(‪) 3‬‬ ‫تۆ نهبیت‬ ‫دونیا ڕهش و سپى نییه ‪.‬‬ ‫بهتهنیا ڕهشه ‪!.‬‬ ‫(‪) 4‬‬ ‫لهرز و تایەکی‬ ‫سهختم گرتووه ‪.‬‬ ‫پارچهیه له ڕوسهریهکهت دادڕه ؟‬ ‫شیفا بهخشه !‬ ‫(‪)5‬‬ ‫دڵم الى تۆیه و‬ ‫خۆشم له غهریبی‪.‬‬ ‫ئهمه حاڵی منه‬ ‫پاش ڕۆشتنى تۆ !‬ ‫(‪)6‬‬ ‫بیرکردنەوە لەتۆ‬ ‫تەنیا کارێکە بۆ دڵخۆش بونی من ‪.‬‬ ‫(‪) 7‬‬ ‫که من تۆم خۆش دهوێ‪.‬‬ ‫ئیتر گرنگ نییه‬ ‫پاییز بێ‬ ‫یان زستان‪....‬‬ ‫یان هاوین‪.‬‬ ‫(‪) 8‬‬ ‫به یادى تۆوه‬ ‫وێنەیەکی(مانگ )م کێشا‬

‫لهشهوى چواردهدا بوو ‪.‬ببوره‬ ‫چ غهدرێکم کرد ‪.‬‬ ‫کهى مانگ هێندهى تۆ جوانه !‬ ‫(‪) 9‬‬ ‫من دهرد و‬ ‫تۆ مهرههم ‪.‬‬ ‫(‪) 10‬‬ ‫دهرکهوتنى تۆ‬ ‫جوانترین دیمهنى سروشته ‪.‬‬ ‫نهک ههاڵتنى خۆر !‬ ‫(‪)11‬‬ ‫بەهانەی هاتنی بههار تۆیت‪.‬‬ ‫(‪)12‬‬ ‫پێم خۆشە‬ ‫بە ئازاری شێرپەنجەوە‬ ‫هەزاران ساڵ بژیم و‬ ‫پاشان بمرم‪.‬‬ ‫بەاڵم چرکەیە‬ ‫عەزابی غەریبیت نەچێژم‪.‬‬ ‫(‪) 13‬‬ ‫ئهو ساڵهی‬ ‫من تۆم خۆش ویست ‪.‬‬ ‫تاعون گهیشته شارهکهمان ‪.‬‬ ‫زۆرێک له هاوڕێکانم مردن ‪.‬‬ ‫بهاڵم من شانسم ههبوو‬ ‫بههۆی تۆوه‬ ‫تاعون زهفهری پێنهبردم ‪.‬‬ ‫(‪) 14‬‬ ‫دەزانم‬ ‫تا تۆ نەیەیت‬ ‫زستان نابڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەچەشنی‬ ‫ئەو تەنیا گوڵەی بەهار دێنێ‪.‬‬ ‫(‪) 15‬‬ ‫تۆ دەڕۆیت و‬ ‫زستان دێ‪.‬‬ ‫بیر لە دەستەکانم دەکەمەوە‪،‬‬ ‫چۆن دەبنە سەهۆڵ!‬

‫‪4‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫زەمەن‬

‫نرخی بلیت !‬

‫دڵشاد حسێن‬ ‫لە گوندێکی سویسرا‪،‬‬ ‫شانۆیی ڕۆمیۆ و جولێت‬ ‫بۆ ماوەی ‪ ٤٥‬ڕۆژ‬ ‫دەکرێت‪،‬‬ ‫پێشکەش‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجە‬ ‫ئەم شانۆییە لە گوندێک‬ ‫پێشکەش دەکرێت‪ ،‬نرخی‬ ‫بلیتی نزیکی ‪ ٤٥‬دۆالرە‪،‬‬ ‫کەواتە ئەگەر شارستانی‬ ‫جیاوازی‬ ‫پێشبکەوێت‬ ‫گوند و شار کەمدەبێتەوەو‬ ‫ئیتر شانۆ تەنها سیمای‬ ‫شارە گەورەکان نییە‪.‬‬ ‫ئەکرێت شانۆ سیمای‬ ‫گوندیش بێت‪ ،‬بینەران‬ ‫لە شارەکانەوە بچنە‬ ‫گوند و شانۆ ببینن‬ ‫کەشوهەوایەکی‬ ‫لە‬ ‫سەرنجی‬ ‫سروشتیدا‪،‬‬ ‫دووهەم نرخی بلیتە‪،‬‬ ‫کە ئەگەر بۆ هەر ڕۆژێک‬ ‫النی کەم ‪ ٢٠٠‬بلیت‬ ‫بفرۆشێت “کە زیاتریش‬ ‫دەفرۆشێت” ئەوا ڕۆژی‬ ‫‪ 9٠٠٠‬دۆالر دەفرۆشرێت‬ ‫و بۆ ‪ ٤٥‬ڕۆژ بڕی ‪٤٠٥‬‬ ‫هەزار دۆالر داهاتی دەبێ‪.‬‬ ‫ئەمە رێگایەکە بۆ ئەوەی‬ ‫شانۆ لەسەر بودجەی‬ ‫خۆێ بژی و گەشە‬ ‫بکات‪ ،‬لەم ڕۆژانەدا لە‬ ‫شاری کۆڵن شانۆگەریی‬ ‫“شۆڕش مناڵەکانی خۆی‬ ‫دەخوات” م بینی‪ ،‬نرخی‬ ‫بلیتی ‪ ٤8‬ئێرۆ بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕۆژە زۆر کەس بلیتی‬ ‫دەستنەکەوت‪ ،‬لە کاتی‬ ‫چونە ژورەوە بە فزولی‬ ‫بە ئەڵمانیی لە بینەرێکم‬ ‫پرسی‪( :‬پێت وا نییە‬ ‫نرخی ئەم بلیتە گرانە؟‬ ‫لە وەاڵمدا وتی نەخێر‬ ‫بۆ من گران نییە‪ ،‬پارەی‬ ‫دوو ژەم نانخواردنی‬ ‫دەرەوەمە‪ ،‬ئێ خۆ لە‬ ‫ژەمێکیش‬ ‫مانگێکدا‬ ‫خواردنی رۆح و مێشکمان‬ ‫پێویستە کە بینینی‬ ‫شانۆیە‪ ).‬وەاڵمەکەی زۆر‬ ‫مانادار بوو‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫گۆمەڵگەیەکی ساغڵەم‬ ‫بین‪ ،‬لە مانگێکدا پارەی‬ ‫ژەمێک خواردن چی‬ ‫ئەکات ئەگەر بیدەین بە‬ ‫ژەمێک خواردنی عەقڵ و‬ ‫ڕۆحمان؟ بۆیە پێموایە‬ ‫بۆ ئەوەی شانۆ ئەو ژەمە‬ ‫ڕۆحی و عەقڵییە بێت‪،‬‬ ‫هەمومان ئەتوانین پارەی‬ ‫ژەمێک خواردن ببەخشین‬ ‫کە هەم خۆمان تێر ئەبین‬ ‫و هەم شانۆش بە ڕێگای‬ ‫سروشتی خۆی بەردەوام‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫هونەرمەندێکی کورد‪ ،‬بە ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫شانۆی جیهانیی هەڵبژێردرا‬

‫لە شاری کۆڵنی واڵتی ئەڵمانیا‪ ،‬لەمیانی کۆنفرانسی شانۆی‬ ‫جیهانیی‪ ،‬دەستەی بەڕێوەبردنی ئەنجوومەنی شانۆی جیهانیی‬ ‫لقی ئەڵمانیا هەڵبژێرا‪ .‬بۆ یەکەمینجار شانۆکاری کورد ئیحسان‬ ‫عوسمان‪ ،‬وەک ئەندامی بەرێوەبردنی لقی شانۆی ئەڵمانیا‬ ‫هەڵبژێردرا‪ .‬ئەمە یەکەمیجارە‪ ،‬شانۆکارێکی کورد لە پۆستی‬ ‫بەرێوەبردنی شانۆی جیهانیدا هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫ئیحسان عوسمان‪ ،‬سەبارەت بە هەڵبژاردنی بۆ ئەندامی‬ ‫بەڕێوەبردنیی شانۆی ئەڵمانیی بۆ “کولتووری زەمەن” وتی‪“ :‬زیاتر‬ ‫لە بیست ساڵە لە شانۆی ئەڵمانیادا کاردەکەم و لە چەندین شانۆو‬ ‫ئۆپێرای گەورەدا وەک ئەکتەر و دەرهێنەر کارم کردووە‪ .‬لەم‬ ‫پۆستە تازەیەشدا کە یەکێکم لە ئەندامانی بەڕێوەبردنی بۆردی‬ ‫ئینستیوتی شانۆی جیهانیی لقی ئەڵمانیا‪ ،‬کارێکی تازەیە بۆ منو‬ ‫هەنگاوێکی نوێیە”‪.‬‬ ‫ئیحسان عوسمان‪ ،‬ساڵی ‪ 1989‬بەشی شانۆ‪ /‬دەرهێنانی لە‬ ‫پەیمانگەی هونەرەجوانەکانی سلێمانی تەواو کردووە‪ .‬لەسەرەتای‬ ‫نەوەدەکانەوە‪ ،‬لە ئەڵمانیا دەژی و لە ماڵی شانۆی ئەڵمانی‪ ،‬وەک‬ ‫دەرهێنەر کاری هونەریی دەکات‪ .‬تا ئێستاش وەک دەرهێنەرو‬ ‫ئەکتەر لە دەیان شانۆگەریی ئەڵمانیدا رۆڵی بینیووە‪.‬‬

‫ئەنتۆلۆژیای شیعری کوردیی بە ئینگلیزیی‬ ‫ڕێکخراوی کەشکۆڵ‪ ،‬ماوەی سێ ساڵ‬ ‫زیاترە لە چوارچێوەی پڕۆژەی “گەیشتن”‬ ‫دا کار لەسەر وەرگێڕانی شیعری شاعیرە‬ ‫کالسیکی و هاوچەرخەکان دەکات بۆ‬ ‫سەر زمانی ئینگلیزی‪ ،‬بەشداربوانی ئەم‬ ‫پڕۆژەیە کۆمەڵێک وەرگێڕی گەنجن و‬ ‫رایدەگەیەنن کە ئامانجیان ئەوەیە لە‬ ‫داهاتوودا کتێبێکی ئەنتۆڵۆژیای شیعری‬ ‫کوردی بە زمانی ئینگلیزی ئامادە بکەن‪.‬‬ ‫لەم ڕێکخراوەدا کە کۆمەێك توێژەری‬ ‫ئەمریکی و کوردی لەخۆ گرتووە‪ ،‬چەند‬ ‫وەرگێڕکارێکی گەنجی کورد سەرقاڵی‬ ‫وەرگێڕانی شیعری کالسیکین بۆ زمانی‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬لەم ڕێکخراوەدا کار لەسەر‬ ‫پڕۆژەیەک دەکرێت بەناوی “گەیشتن”‬

‫ڕێگای هەڵە‬

‫مردن لە مەیخانەیەکی کۆندا!‬

‫ئەم کتێبە کۆمەڵە چیرۆکێکی‬ ‫چیرۆکنووس “نەجات نوری”یە و ماوەیەک‬ ‫لەمەوبەر چاپ و باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫مردن لە مەیخانەیەکی کۆندا‪ ،‬لە‬ ‫دە چیرۆک پێکهاتووە‪ ،‬بە ناوەکانی‬ ‫(گەمەی باڵندە مردووەکان‪ ،‬چیرۆکێ‬ ‫بەم ناونیشانەی سەر‪ ،‬سەربازەکان یاری‬ ‫تۆپی پێ دەکەن‪ ،‬فوڕاتی سپی‪ ،‬قەڵەم‬ ‫فرۆشەکە و چەند ناوێکی تر‪).‬‬ ‫نەجات نووری‪ ،‬لەم کۆمەڵە چیرۆکەدا‬

‫زیاتر کاری لەسەر ئایدیاڵی بابەت و‬ ‫گێرانەوە لەناو یادەوەریی و نەستدا‬ ‫کردووە‪ .‬بابەتی گێڕانەوە لە چیرۆکەکانی‬ ‫بابەتی سەرنجڕاکێش و فەنتازین‪ ،‬خەیاڵی‬ ‫خوێنەر دەجوڵێنن و یادەوەریی ئازاد‬ ‫دەکەن لە بینین و تێڕامان‪.‬‬ ‫پەیوەندی نێوان بابەتی چیرۆکەکانی‬ ‫ئەم کتێبە‪ ،‬تەنها خودی نووسەر و‬ ‫گێڕەرەوەیە‪ ،‬گەر نا‪ ،‬هەر یەکەیان بابەت‬ ‫و دیوێکی تری چیرۆک و بەسەرهاتە‬ ‫فەرامۆشکراوەکانی ژیان و دەوروبەرمانە‪.‬‬

‫ڕێگای هەڵە‪ ،‬ڕۆمانێکی گراتزیا‬ ‫دێڵددا نووسەری ئیتاڵییە و لەالیەن‬ ‫جەبار سابیر لە فارسییەوە کراوە بە‬ ‫کوردیی و لەالیەن ناوهندی ڕۆشنبیریی‬ ‫ڕهههندهوه چاپکراوە و بڕیارە لە چەند‬ ‫ڕۆژی داهاتوودا باڵوبێتەوە‪.‬‬ ‫جەبار سابیری وەرگێڕ‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەم ڕۆمانە دەڵێت‪( :‬ڕۆمانی ڕێگای‬ ‫هەڵە‪ ،‬حیكایهتی ماریای كچه ئاغا و‬ ‫پیترۆی نۆكهره‪ ،‬حیكایهتێك كه پڕه له‬ ‫دڵهڕاوكێ و ههڵبهز و دابهزی عهشق‪.‬‬ ‫پڕه له ترس و تۆقین و نیگهرانی‪.‬‬ ‫پیترۆ عاشقی ماریا دهبێ و ماریاش له‬ ‫بهر پێگهی كۆمهاڵیهتی‪ ،‬خۆی بۆ ساغ‬ ‫ناكرێتهوه‪ .‬پیترۆ ئهوهنده سووردهبێ‬ ‫لهسهر ئهو عهشقه دهبێته پیاوكوژو‬ ‫دواجار به ماریا دهگات‪ ،‬ڕۆمانێك‬ ‫به چنین و تهكنیكێكی هێنده ورد‬ ‫نووسراوه خوێنهر لهگهڵ كارهكتهرهكان‬ ‫خۆی لێدهبێته یهك و لهگهڵ ئهوان‬ ‫خهفهت دهخواو دڵی دهشكێ و نیگهران‬ ‫دهبێ و دهكهوێته ترسهوه‪ .‬یهكێكه‬ ‫له شاكاره كالسیكهكانی ئهدهبیاتی‬ ‫ئیتاڵیی‪.‬‬

‫پڕۆژەکەش بریتییە لە شیکردنەوە و‬ ‫بەراورد کردن بۆ بەرهەمە شیعرییەکانی‬ ‫سەدەی نۆزدەیەم لەالیەن چەند‬ ‫وەرگێڕێکی ئەدەبییەوە‪ ،‬لەم پڕۆژەیەدا‬ ‫وەرگێران و شیکردنەوە و بەراورد‬ ‫بۆ بەرهەمە ئەدەبییە ڕەخنەییەکان‬ ‫و شیعری کوردی سەدەی نۆزدەیەم‬ ‫دەکرێت‪ ،‬ساڤان عەبدولڕەحمان کە‬ ‫یەکێکە لە بەشداربوانی ئەو پڕۆژەیە‪،‬‬ ‫تایبەت بۆ “کولتووری زەمەن” وتی‪“ :‬ئەو‬ ‫شاعیرانەی وەرمانگێڕاون پێکهاتوون‬ ‫لە نالی‪ ،‬مەحوی‪ ،‬شێخ ڕەزا‪ ،‬سالم‪،‬‬ ‫پیرەمێردو چەندانیتر‪ .‬هەروەها ئەم‬ ‫پڕۆژەی وەرگێڕانە درێژەی دەبێت و‬ ‫شیعرەکانی شێرکۆ بێکەس و کەژاڵ‬

‫موزیک چییە؟‬

‫ئەم کتێبە‪ ،‬یەکێکە لە زنجیرە کتێبە‬ ‫باڵوکراوەکانی ئێثنۆمیوزیکۆلۆجیست‪،‬‬ ‫لەالیەن مۆزیککار توانا حەمە نووسراوە‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە ‪ 136‬الپەڕەیە‪ .‬لە کۆمەڵێک‬ ‫وتاری جیاواز دەربارەی موزیکی کوردیی‬ ‫و موزیک بەگشتی پێکهاتووە‪ .‬بە گشتیی‬ ‫بە خوێندنەوەی کتێبەکە خوێنەر زانیاریی‬ ‫لەسەر چەمک و الیەنەکانی مۆزیک زیاد‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ناوەڕۆکی کتێبەکە‪ ،‬توانا‬ ‫حەمە دەنووسێت‪( :‬گەرچی بابەتەکان‬ ‫جیاوازن‪ ،‬بەاڵم کۆکردنەوەیان لە ناو دوو‬ ‫توێی ئەم کتێبەدا گرنگە بۆ خوێنەر و ئەو‬ ‫کەسانەی حەزیان بە بابەتی هونەریی و‬ ‫مۆزیکیی هەیە‪).‬‬ ‫ناوەرکی ئەم کتێبە لە سێ بەش‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬بەشی یەکەم ‪ :‬کۆمەڵێک‬ ‫وتار دەربارەی موزیکی کوردی‪.‬وتارەکانی‬ ‫نێو ئەم زنجیرەیە خوێندنەوە و ڕانان‬ ‫بۆ موزیکی کوردی‪ ،‬بەشی دووەم‪:‬‬ ‫شیکاری چەند زاراوەیەک‪ ،‬بەشی سێیەم‪:‬‬ ‫ژیاننامەی گۆرانیبێژان موزیکدانەرانی‬ ‫لەخۆگرتووە‪.‬‬

‫ئەحمەد و شاعیرانی دیکەی هاوچەرخ‬ ‫لەخۆدەگرێت”‪.‬‬ ‫ساڤان باس لەوەش دەکات لەرێگەی‬ ‫ئەم پڕۆژەی وەرگێڕانەوە‪ ،‬کەشکۆڵ‬ ‫هەوڵدەدات پەرە بە توانا و بەهرەی‬ ‫وەرگێڕانی کۆمەڵێک گەنج بدات (ئاالنا‬ ‫ماری البرۆس) مامۆستایەکی ئەمریکییە‬ ‫و سااڵنێکی زۆرە لە زانکۆی ئەمریکی لە‬ ‫عێراق‪ ،‬دامەزرێنەری رێکخراوی کەشکۆڵە‬ ‫و دەستپێشخەری پڕۆژەکەشە‪ ،‬بەم‬ ‫دواییانەش نامەی دکتۆراکەی لە زانکۆی‬ ‫ئێکزیتەر بەدەستهێنا کە سەبارەت بە‬ ‫دیراسەی ئەدەبیاتی کوردی بوو‪.‬‬

‫کەرەستەیەکی‬ ‫(باوەڵ‪،‬‬ ‫دروستکراوی کۆنی کوردە‪،‬‬ ‫بەکارهێنراوە بۆ هەڵگرتنی‬ ‫جلوبەرگو کەرەستەی زیادەو‬ ‫هەموو‬ ‫ئێمەش‬ ‫پاراستنی‪.‬‬ ‫هەفتەیەک‪ ،‬بەسەرهاتێکی کۆن‪،‬‬ ‫پەندو رووداوێک‪ ،‬لەناو “باوەڵ”ی‬ ‫مێژووی کورد‪ ،‬هەڵدەبژێرین و لەم‬ ‫گۆشەیەدا باڵوی دەکەینەوە‪).‬‬

‫جارێکیان له كابرایهكی كوردیان‬ ‫پرسی‪ :‬به چیدا ئهزانی خوا یهكێكه و دوو‬ ‫نییه؟ کابراش فووی کردە خۆی و توڕە‬ ‫بوو‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫ئەوە قسەی بێ عەقاڵنە‪ ،‬گەر نا هەموو‬ ‫کەس دەزانێ خوا یەکەو نابێ بە دوو‪.‬‬ ‫وتیان ئاخر بەچیدا؟ وتی بە زۆر شتا‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬به ئاشهكهی ماڵی اللهما‪ ،‬تا ئهو‬ ‫وهخته ههر خۆی بوو‪ ،‬دایمه گڕبوو‪ ،‬دایمە‬ ‫وەکاربوو‪ .‬بەاڵم ئێسته كه لهگهڵ “حهمهی‬ ‫شهفێ” بووگنە شهریك‪ ،‬ڕۆژێك ئهگهڕێ‬ ‫و چوار ڕۆژ ئهوهستێ‪ ..‬خواش ئهگهر‬ ‫یهكێكی كهی لهگهڵ بوایه‪ ،‬ئیشهكهی وهكو‬ ‫ئاشهكهی اللهمی لێئههات و کارێکی باشی‬ ‫نەدەکرد!‬ ‫(عەالئەددین سەجادیی لە ڕشتەی‬ ‫مروارییەوە‪ ،‬ئەم بەسەرهاتەی گێڕاوەتەوە)‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫پێویستە‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫کەریم‪،‬‬ ‫عەدنان‬ ‫هونەرمەند‬ ‫ژمارەیەک کۆنسێرت لە شارەکانی‬ ‫کوردستان ئەنجام دەدات و نرخی‬ ‫بلیتی کۆنسێرتەکەشی لە ‪ ٣0‬دۆالر‬ ‫بۆ ‪ ٦0‬دۆالرە و لەو کۆنسێرتانەشدا‬ ‫گۆرانییەکی نوێ پێشکەش دەکات‪.‬‬ ‫وابڕیارە ڕۆژی ‪12‬ی ئەم مانگە‬ ‫هونەرمەند عەدنان کەریم بە هاوکاری‬ ‫گروپی مەحوی‪ ،‬لە شاری هەوڵێر‬ ‫کۆنسێرتێکی گەورە ساز بکات و‬

‫هێشتا كەمە بۆ دەنگ و ئەزموونی ئەو‬ ‫هونەرمەندە”‪.‬‬ ‫رێبین پێشبینی دەکات كۆنسێرتەكە‬ ‫پیشوازی باشی لێ بکرێت ئیتر نرخی‬ ‫بلیتەكان بە هەرچەندبن و کۆمپانیای‬ ‫بابیلۆن پێیوتون کە داخوازییەکی زۆر‬ ‫لەسەر بلیتەکان هەیە‪.‬‬ ‫گروپی مەحوی و عەدنان کەریم‬ ‫ئەمە ‪ 11‬هەمین کۆنسێرتیانە پێکەوە‬ ‫ئەنجامی بدەن و دەیانەوێ لە سەرجەم‬ ‫شارەکانی هەرێم و هەروەها باکووری‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەم کۆنسێرتە بەڕێوە‬ ‫ببەن‪.‬‬

‫سێ ساڵ وەستان!‬ ‫هونەرمەند ماهیر حەسەن هۆکاری‬ ‫نەبوونی کاری نوێی لە ماوەی سێ ساڵی‬ ‫ڕابردوودا ئاشکرا دەکات و دەڵێت “بەدەر‬ ‫لەوكارانەی پێشتر كردوومانە‪ ،‬تائێستا‬ ‫كارێك نەهاتووەتە پێشەوە لە ئاست‬ ‫داخوازییەكانی ئێمەدا بووبێ‪ .‬واشمان‬ ‫بڕیارداوە كارێك لەكارەكانی پێشووترمان‬ ‫بە تایبەت ماڵەکەی مەعرورف باشتر نەبێ‬ ‫نەیكەین”‬ ‫مژدەی ئەوەش بە هەوادارانی دەدات‬ ‫کە دەستپێدەکاتەوە و هەروا دانانیشێ‬ ‫“ئەو دەقانەی هاتوونەتە بەردەستمان‬ ‫وەرگێڕاونو الوازن‪ ،‬هەربۆیە ناشكوری‬ ‫نەبێ خۆمان دەقی خۆماڵیمان نییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر وەرگێڕاویشبێ لەئاست دەقەكانی‬ ‫دیكەدا نەبێ‪ ،‬لە کوالێتی كارەكانی‬ ‫دیكەم دادەبەزێنێ‪ .‬چەند ساڵە ئەو‬ ‫بینەرە ئازیزەمان كۆكردووەتەوە ئەستەمە‬

‫بەكارێكی خراپ لە دەستی بدەی چونكە‬ ‫بینەری ئەمڕۆ پەڕەی سپی دەخوێنێتەوەو‬ ‫زۆر شت هەیە حسابی بۆ دەكات هەربۆیە‬ ‫زۆر كاری هونەری هەیە تا ئاستەكەی‬ ‫نەزانین خۆمانی لەقەرە نادەین”‬ ‫دوور لە سلێمانی ناتوانن‬ ‫ماهیر حەسەن و ئەحمەد جۆاڵ کە ئێستا‬ ‫زیاتر وەک دوانەیەکی کۆمیدییان لێهاتووە‬ ‫و بەردەوام پێکەوە دەبینرێن‪ ،‬زۆرکات‬ ‫ڕووبەڕووی ڕەخنەی ئەوە دەبنەوە کە‬ ‫سەرجەم کارەکانیان لە شاری سلێمانیە‪،‬‬ ‫ماهیر حەسەن لەو بارەیەوە بۆ زەمەنی‬ ‫ڕوونکردەوە کە خۆشیان حەزناکەن تەنیا‬ ‫لە سلێمانی کاربکەن‪ ،‬بەاڵم ستافەکەیان‬ ‫هەموو لە سلێمانین و دەڵێت‪ :‬ئەو‬ ‫ئەكتەرانەی لەگروپەكەماندان هەموومان‬ ‫لە سلێمانین ئەستەمە لە جێگەیەكی‬ ‫دیكە بتوانین كاربكەین هەرچەندە ئێمە‬ ‫سەرجەم كەناڵەكانی دیكە بەهی خۆمان‬ ‫دەزانین‪ ،‬ئەگەر لەجێگەیەكی دیكەی‬ ‫دەرەوەی سلێمانی كاربكەیت قورسە‪.‬‬ ‫سەخی و دەستباڵوە‬ ‫لە ماڵەکەی مەعرووفدا کە هەر‬ ‫خۆی نووسیویەتی‪ ،‬ڕۆڵی کەسێکی ڕەزیل‬ ‫دەبینێ‪ ،‬ئەو دەڵێت لە ژیانی خۆیدا‬ ‫وانییە “نەوەڵاڵ یەكێك لە نەگبەتیەكانی‬ ‫من ئەوەیە من دەست باڵوم‪ .‬بەاڵم ئێمە‬ ‫تەمسیلی كۆمەڵگا دەكەین كۆمەڵگای ئێمە‬ ‫خەڵکی هەمەجۆری تێدایە‪ ،‬یەكێك دڵی‬ ‫پیسە یان یەكێك ڕەزیلە‪ ،‬ئێمە تەمسیلی‬ ‫ئەوانە دەکەین نەک ژیانی راستەقینەی‬ ‫خۆمان”‬

‫خۆشەویستی و هاوسەرگیری‬ ‫ماهیر حەسەن ساڵی ‪1988‬‬ ‫هاوسەرگیری کردووە دەشڵێت بە‬ ‫خۆشەویستی ژنی هێناوە “ ژیانو‬ ‫هاوسەرگیری بەخۆشەویستی نەبێ‪،‬‬ ‫شتێکی وشكەو هەرنابێ”‬ ‫لە وەاڵمی ئەو پرسیارەی کە ئایا دوای‬ ‫هاوسەرگیری هەرگیز عاشق نەبووەتەوە؟‬ ‫ئەو ئەستێرەیەی نواندن دەڵێت‪“ :‬ئەگەر‬ ‫دوای پڕۆسەی هاوسەرگیری عاشقی‬ ‫كەسێكی دیكە ببیتەوە‪ ،‬دەبێ بڵییت‬ ‫پەتێك بۆ خۆت هەڵواسەو تەواو‪،‬‬ ‫جەهەنمێك بۆ خۆت دروست دەكەیت‬ ‫لەبەرئەوە عاشق نەبومەتەوە”‪.‬‬ ‫ماهیر حەسەن نایشارێتەوە‪،‬‬ ‫هاوسەرەکەی هەندێکجار غیرەی‬ ‫لێدەکات کە لەگەڵ خانمە‬ ‫هونەرمەندەکانی دیکەدا کاری‬ ‫نواندن دەکات و دەڵێت‪”:‬‬ ‫ئافرەت نییە غیرە نەكات چۆن‬ ‫نایكات‪ ،‬بەاڵم پێشتریش كە لە‬ ‫پەیمانگای هونەرەجوانەكان‬ ‫یەكمان ناسیوە تائێستا‬ ‫لەسەر كارێكی هونەری‬ ‫توشی كێشە نەبووین‪،‬‬ ‫لەوانەیە هەندێكجار تێبینی‬ ‫هەبووبێ و وتویەتی ئەگەر‬ ‫ژنێك یان كچێك لە ئاستی‬ ‫خۆتو گروپەكەدا نییە تێكەاڵوی‬ ‫مەكە‪ .‬ئەوەش تێبینییەكی زۆر‬ ‫جوانە الی خۆم و جێبەجێم‬ ‫كردووە”‪.‬‬ ‫ماهیر حەسەن باوکی دوو‬ ‫کوڕ و دوو کچە‪.‬‬

‫“ژنانی دراوسێامن بە هاوسەرەکەم دەڵێن چۆن‬ ‫قبوڵی دەکەی ئەحمەد لەگەڵ ئەو هەموو ژنەدایە”‬

‫ماهیر حەسەن و ئەحمەد جۆاڵ دەبنە ئاوەڵزاوا‬ ‫زەمەن‬

‫هونەرمەند ئەحمەد جۆاڵ مژدە‬ ‫دەداتە هەوادارانی کە کارێکی نوێی‬ ‫هونەریی لەگەڵ هونەرمەند ماهیر‬ ‫حەسەندا بەڕێوەیەو کاری تێدا دەکەن‪.‬‬ ‫ئهحمهد جۆاڵ ماوهى چهند ساڵێكه‬ ‫هیچ كارێكى نوێى نییه و ههوادارنى‬ ‫بهپهرۆشهوه دهپرسن ئاخۆ كهى كارى‬ ‫هونهرى نوێى دهبێ؟ لەلێدوانێکدا بۆ‬ ‫“زەمەن” جۆاڵ دهڵێت‪“ :‬كارێكى وهها‬ ‫نه ها تو و ە ته‬ ‫به ر د ه ستم‬ ‫جێگه ى‬ ‫سه ر نجى‬ ‫خهڵكىبێ‪،‬‬ ‫نا شمه و ێت‬

‫لهئاستى خۆمو كارهكهم دابهزێنم‬ ‫هەرچەندە بۆ چهند درامایهكێش‬ ‫پێموتراوه بەاڵم بهشداریم نەکردووە”‪.‬‬ ‫جۆاڵ خۆی وەاڵمی ئەو بێبەرهەمییەو‬ ‫دەداتەوەو دەڵێت‪“ :‬ناكرێت دانیشینو‬ ‫كارى نوێمان نهبێ و بینهرهكهمان‬ ‫لهچاوهڕوانیدا بهێڵینهوه‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئاشکرای دەکەم له داهاتوودا لهگهڵ ماهیر‬ ‫حهسهن لهههوڵى زنجیره درامایهكدا‬ ‫دهبین كهباس له دوو ئاوهڵزاوا دهكات‬ ‫كه خهزورێكى دهوڵهمهندیان ههیه‪،‬‬ ‫ههریهكهیان بهجیا دهیانهوێ پارهى لێ‬ ‫بکێشنەوەو خۆیانی لێ نزیك بكهنهوه‪.‬‬ ‫بیرۆكهى ئهم كارهشمان لهدوای درامای‬ ‫ماڵهكهى مەعرووفهوه ال گهاڵڵه بووه”‪.‬‬ ‫دڵی پیس نییە‬ ‫ئهحمهد جۆال لە وەاڵمی پرسیارێکدا‬ ‫ئایا هاوشێوەی درامای ماڵەکەی‬ ‫مەعرووف دڵی لە هاوسەرەکەی پیسە؟‬ ‫ئەو دەڵێت‪“ :‬نهبێته درامای ماڵەكهى‬ ‫معروف من خوێندهوارم لهكاتى‬ ‫گهنجیشدا خاوهنى پێنج خوشك بووم و‬ ‫هەرگیز دڵپیس نهبووم‪ ،‬ئێستا ئهوهنده‬ ‫نابێ كچێكم ژیانى هاوسهرگیرى‬ ‫پێكهێناوه بهدڵو ویستى خۆى لهگهڵ‬ ‫هاوڕێیهكى ژیانى دروستكردووه من‬ ‫بهس پیرۆزبایم لێكردوون”‪.‬‬ ‫جۆاڵ ساڵى ‪ 1991‬ژیانى هاوسهرى‬ ‫پێكهێناوه و هاوسهرهكهى ژنى‬ ‫ماڵهوهیه‪ .‬بۆ جۆاڵ هاوكارێكى باشى‬ ‫كارهكانیهتى و غیرهى لێناكات‪ .‬ئهحمهد‬ ‫جۆاڵ بۆ خۆی دهڵێت‪“ :‬زۆرجار ژنانى‬ ‫دراوسێمان بههاوسهرهكهم دهڵێن ئهوه‬

‫چیه مێردهكهت لهگهڵ ئهو‬ ‫دهردهكهوێت ئهویش لهوهاڵمدا‬ ‫دهڵێت هیچ نییه ئهو كارهكهى‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا بهباشى كلكى‬ ‫خهمى نییە”‪.‬‬

‫ژنانهدا‬ ‫پێیان‬ ‫وههایه‬ ‫پێواوم‬

‫خۆیان هەرزان فرۆش ناکەن‬ ‫“ئێمه هونهرمهندین ئهو كهسهش‬ ‫ریكالم دهكات بازرگانه ئیتر بۆچى دهبێ‬ ‫هونهرمهند بهپارهى كهم ریكالم بكات‬ ‫ههربۆیه بهڕاستى ئێمه ئهگهر ریكالم‬ ‫بكهین خۆمان ههرزان فرۆش ناكهین‬ ‫بۆ ڕیكالمێك ‪ 10‬بۆ ‪ 12‬ملیۆن دینار‬ ‫وهردهگرین» ئەحمەد جۆاڵ بەم شێوەیە‬ ‫باس لە بڕی ئەو پارانە دەکات کە لە‬ ‫بری ڕیکالمکردن وەری دەگرێت‪.‬‬ ‫ئەو هونەرمەندە کە زۆرینەی‬ ‫هاواڵتیانی خستووەتە پێکەنین خۆشی‬ ‫بەردەوام پێدەکەنێ و دەڵێت‪« :‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهى بههونهرمهندێكى كۆمیدى‬ ‫ناسراوم لهناو خهڵكدا‪ ،‬لهماڵیشهوه‬ ‫ههروام لهبهیانیهوه پێدهكهم ههتا‬ ‫ئێواره بهدهست خۆم نییه بهیانى لهخهو‬ ‫ههڵدهستم دڵم خۆشهو پێدهكهنم ههتا‬ ‫ئێواره ههرگیزیش شهڕێكم نهبووه‬ ‫ههرچهنده زۆر شتیش ههبووه بهدڵى من‬ ‫نهبووه لهژیانمدا»‪.‬‬ ‫ئەحمەد جۆاڵ ڕوونیدەکاتەوە کە‬ ‫کوڕە گەورەکەی کاری هونەری ناکات و‬ ‫باری تەدروستی جێگیر نییە‪ ،‬کچەکەشی‬ ‫خوێندکاری بەشی ئایتییە و تەنیا کوڕە‬ ‫بچووکەکەی خوێندکاری پەیمانگای‬ ‫هونەرەجوانەکانە و دەیەوێت کاری‬ ‫نواندن بکات لە ئایندەدا‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬ناسیح عەلی خەیات‬

‫زەمەن‬

‫بۆ ئەم کۆنسێرتەش سێ جۆر بلیت‬ ‫خراوەتە بازاڕەوە کە لە ‪ ٣0‬دۆالرەوە‬ ‫دەستپێدەکات تا ‪ ٦0‬دۆالر‪.‬‬ ‫بڕیارە لەو کۆنسێرتەدا عەدنان‬ ‫گۆرانییەکی نوێی خۆی پێشکەش بکات‬ ‫کە خۆی ئاوازی بۆ داناوە و شیعرەکەی‬ ‫فۆلکلۆرە و هونەرمەند ڕێبین ساالر‬ ‫کاری دابەشکردنی بۆ کردووە‪.‬‬ ‫رێبین ساالر سەرپەرشتیاری گروپی‬ ‫موزیكی مەحوی لە بارەی بەرزی نرخی‬ ‫بلیتی کۆنسێرتەکەوە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬هونەری عەدنان كەریم بە پارە‬ ‫ناپێورێ‪ .‬نرخی بلیتەكان هەرچەندبێ‬

‫ئەگەر عاشق ببمەوە پەتی سێدارە بۆ خۆم هەڵدەخەم‬ ‫خەریکە نزیک دەبێتەوە لە نیو سەدە‬ ‫بە دراما و شانۆ و نواندن هەوادارانی‬ ‫دەخاتە پێکەنین‪ ،‬هەندێک جاریش‬ ‫دەیانخاتە گریان‪ .‬ئەو ئەکتەرێکە لە‬ ‫هەرکام لە کۆمیدیا و تراژیدیا رۆڵ دەبینێ‪،‬‬ ‫بە تەواوی دەبێتە کەسێکی راستەقینە‬ ‫ئەویش ماهیر حەسەنە‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫هونەمەرند ماهیر حەسەن باسی ژیانی‬ ‫تایبەتی خۆیو هونەرەکەی دەکات و‬ ‫یەکێک لە عەیبە گەورەکانی ژیانی خۆی‬ ‫دەخاتەڕوو کە بۆی تەرک ناکرێ‪.‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫نرخی کۆنسێرتەکەی عەدنان کەریم لە ‪ 30‬دۆالرەوە دەستپێدەکات‬

‫“یەکێک لە نەگبەتییەکانی ژیانم ئەوەیە‬ ‫دەستباڵوم و ڕەزیل نیم”‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫شەو و رۆژێک لەگەڵ ڕەوەندەکانی قەندیل‬

‫عەبدوڵاڵ‌محەمەد‌ئەمین‬

‫وا چاوەڕوان دەکرێت لە چەند ڕۆژی داهاتوودا کابینەی نۆیەم‬ ‫پێکبهێنرێت‪ ،‬پرسیاری جدی لەبەردەم ئەم کابینەیەدا ئەوەیە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەم کابینەیە دەیەوێت چیبکات و دەتوانێت چیبکات‪ ،‬ئایا دەتوانێت‬ ‫قەیرانەکان چارەسەر بکات و هەنگاو بنێت بۆ قۆناغی گەشەسەندن‬ ‫و خۆشگوزەرانی‪ ،‬ئایا دەتوانێت حکومەتی هاواڵتیان بێت و یاسا‬ ‫سەروەربێت‪ ،‬یان حکومەتی پارت و کەسە دەستڕۆیشتووەکان دەبێت؟‬ ‫ئایا دەتوانێت دۆخێک دروست بکات خەڵکی لە جیاتی مردن لە‬ ‫ئاوی ئیجە و ڕێگەی هەندەران‪ ،‬مانەوە لە کوردستان هەڵبژێرن؟‬ ‫ئایا دەتوانێت کارێک بکات خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی ژیان نەبن‬ ‫بە خەون لەالی تاکی کوردستانی‪ ،‬دەتوانێت دۆخێک دروست بکات‬ ‫هەندێک بەناو بازرگان چیتر ژەهر بە ناوی دەرمان و خۆراک و دووکەڵی‬ ‫سوتەمەنی سەقەت نەکەن بە قورگی ئەو میللەتەدا‪ ،‬ئایا ئەم کابینەیە‬ ‫دەتوانێت لە دۆخی ئاسایشی کۆمەاڵیەتی میللەتەکەمان تێبگات کە‬ ‫موادی هۆشبەرو تەکنەلۆجیا و قومار خەریکە هەڵی دەتەکێنن‪...‬هتد‪.‬‬ ‫حوکمڕانێتی باش‪ ،‬دەتوانێت کاری گەورەبکات‪ ،‬دەتوانێت شکۆمەندی‬ ‫بخوڵقێنێت‪ ،‬لێرەدا بە کورتی باسی کۆڵەکەکانی حوکمڕانێتی باش‬ ‫دەکەم‪:‬‬ ‫‪ 1‬سەرەوەری یاسا‪ :‬واتە یاسا مەرجەع بێت و بەبێ هیچ‬ ‫بەدەرکردنێک بەسەر هەمواندا بەیەکسانی بسەپێنرێت‪ ،‬لەکاتی‬ ‫سەرەوەرنەبوونی یاسادا دۆخی پاشاگەردانی و دەسەاڵتی هێز حوکم‬ ‫دەکات‪ ،‬بەمەش ناعەدالەتیو گەندەڵی دروست دەبێت و شتێک نامێنێ‬ ‫بە ناوی حوکمڕانی‪ ،‬بەڵکو دەبێتە دۆخی دەست بەسەرداگرتن و زەوت‬ ‫کردن‪ ،‬ئەوکات تاوان و تاوانکار بە ئاسانی و بە ئاسایی دەبینرێت‬ ‫بەبێ بوونی سزا‪ ،‬لە دواییدا ئەمە سەردەکیشێت بۆ نەمانی ئینتیما و‬ ‫متمانە لەنێوان هاواڵتی و دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫‪ 2‬بەشداریکردن‪ :‬پێویستە بەڕێوەبردنی واڵت لەالیەن چەند کەسێکو‬ ‫بەلۆژیکی پێم باشە و بەکەڵکم دێت واڵت بەڕێوەنەبەن‪ ،‬بەڵکو خەڵک‬ ‫بە شێوازی جۆراوجۆر بەشداربێت لە بەڕێوەبردنی واڵت و دروست‬ ‫کردنی بڕیار‪ ،‬بەجۆرێک سیاسەت و بەڕێوەبردن بەدامەزراوەیی بکرێت‬ ‫و دامەزراوەکان و سەندیکاکان واڵت بەڕێوەبەرن‪.‬‬ ‫‪ ٣‬پرسینەوە‪ :‬پرسینەوە گرنگە بۆئەوەی بزانرێت کارەکان بەپێی‬ ‫پالن و بە قانون ئەنجامدراون یان نا‪ ،‬مادام مرۆڤ کارەکان بەرێوەدەبات‬ ‫کەواتە هەڵەکردن و الدان شتێکی گریمان کراوە‪ ،‬ئینجا بەمەبەست‬ ‫بێت یان بێ مەبەست‪ ،‬بۆیە پرسینەوە هەر بۆ ئەوە نییە کە سزادان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەیە کە هەڵەکان راست بکرێنەوە‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫ئەگەری نەمان یان الوازیی پرسینەوەدا الدان دەبێت شتێکی ئاسایی‬ ‫و هاواڵتیو سیستمی حوکمڕان توشی زیانی گەورەدەبێت‪ ،‬بۆیە نەک‬ ‫پرسینەوە‪ ،‬بەڵکو پرسینەوەی ماوە کورتیش پیویستە‪.‬‬ ‫‪ 4‬شەفافیەت‪ :‬گەیاندن و دەستکەوتنی زانیاری لەالیەن ئەوانەی‬ ‫گرنگی بە بابەتێکی دیاریکراو دەدەن لە کارە هەرە گرنگەکانی‬ ‫حوکمڕانێتی باشە‪ ،‬کرانەوەی دامەزراوەکان و ڕوونیی لە پرۆسەی‬ ‫حوکمڕانێتی و دروستکردنی بڕیاردا کۆڵەکەیەکی گرنگی حوکمڕانێتی‬ ‫باشە‪.‬‬ ‫لە کۆتایدا دەمەوێت بڵێم هەرێمی کوردستان داهاتی ماددی و‬ ‫مرۆیی ئەوتۆی لەبەردەستە‪ ،‬کە بتوانێت حوکمڕانێتیەکی باش بونیاد‬ ‫بنێت‪ ،‬ئەگەر نیەت هەبێت‪ ،‬ئەگەر ئەو کارە نەکرا دیارە نیەتی نەبووە‬ ‫لەبەرئەوەی کارەکان شوناسی نیەتەکانن‪.‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫چ جۆرە حکومەتێکمان‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪19‬‬

‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫لە کوێی پاراستنی زمانی کوردی دایە‬ ‫مەھدی کاوانی‬

‫پێشهاتەکان بۆ گۆڕان‪،‬‬ ‫موژدەبەخش دەبێ؟‬ ‫عەبدولڕەحیم حەسەن‬ ‫زمان یەکێکە لە بەهێزترین فاکتەرەکانی‬ ‫بەهێز کردنی نەتەوە‪ ،‬بۆیە گەالنی جیهان‬ ‫لەڕێگەی جۆراو جۆرەوە‪ ،‬بەسیاسەتی جیا‬ ‫جیا هەوڵی فراوان کردن و بەهێز کردنی‬ ‫زمانەکەی خۆیان دەدەن‪.‬‬ ‫گەالنی داگیرکەری واڵتان لە ڕێگەی‬ ‫سیستمەکەیانەوە هەوڵی سەپاندن و‬ ‫فراوان کردنی زمانەکەی خۆیان دەدەن‬ ‫تا سنوری قەڵەمڕەویی واڵتەکەیان فراوان‬ ‫بکەن و بۆ ئەوەی زمان و کەڵچەرەکەیان‬ ‫بگاتە دوورترین سنور‪ ،‬نمونە گەالنی‬ ‫عەرەب و تورک و فارس هەریەکەیان بە‬ ‫ڕێگەیەک هەوڵی سەپاندن و فراوان کردنی‬ ‫زمانەکەی خۆیان داوە بۆ نمونە عەرەب‬ ‫لە ڕێگەی پیرۆز کردن و تەعریب کرنەوە‬ ‫زمان و کلتوری خۆیان سەپاندوە‪ ،‬گەالنی‬ ‫کورد و غەیرە کوردی پێ دەستەمۆ کردوە‬ ‫لە دوایدا بەکاریانهێناوە بۆ خزمەتکردنی‬ ‫زمانەکەی خۆیان‪ ،‬بەمەش توانیویانە‬ ‫سنوری قەڵەمڕەوی خۆیان فراوان بکەن و تا‬ ‫ئاستێکی زۆر باش زمان و کەڵچەری خۆیان‬ ‫لەناو گەالندا باڵوکردوەتەوە و بەشێک لە‬ ‫زمان و لە دابونەریت و جلوبەرگی خۆیان‬ ‫چەسپاندوە‪.‬‬ ‫تورک کە خۆی شوێنی نیشتەجێ‬ ‫بونی ڕاستەقینەی ناوەڕاستی ئەفریقیایە‬ ‫و لە ڕێگەی داگیرکردن و کوشتن و‬ ‫بڕینەوە گەیشتونەتە کیشوەری ئاسیا‪،‬‬ ‫لەکۆندا لەڕێگەی خەالفەتی دەوڵەتی‬ ‫عوسمانی و پیرۆزکردنی دەسەاڵتەکەیان‬ ‫زمانەکەی خۆیان سەپاندوە‪ ،‬دواتر لەڕێگەی‬

‫نوسینەوەی دەستورەوە لە دوای جەنگی‬ ‫جیهانی یەکەم هەوڵی سەپاندنی زمانەکەیان‬ ‫لە چوارچێوەی سنوری تورکیای ئێستادا‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫فارسی و زمانی فارسی لە پاڵ‬ ‫فراوانخوازیی ئیمپراتۆریەتی دەوڵەتی فارس‬ ‫لە کۆندا و لە ئێستاشدا مەزهەب و جواڵندنی‬ ‫مەزهەبی شیعە بۆ خۆی فاکتەرێکی‬ ‫بەهێزە بۆ ئەوەی زمانی فارسی تەشەنە‬ ‫بکات و باڵوبێتەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫هەر تەکنەلۆجیایەکی ئێرانی بۆ خۆی لە‬ ‫ئامێرێکی ناو ماڵەوە بیگرە تا تەکنەلۆجیای‬ ‫شەڕ ناوێکی فارسی بەسەرەوەیە و بەجۆرێک‬ ‫لە جۆرەکان هەیمەنەی خۆی سەپاندوە لە‬ ‫ناوچەکەدا ‪.‬‬ ‫لەناو ئەم کێبڕکێ یەدا‪ ،‬لەناو ئەم‬ ‫ملمالنێ و نەبونی قەوارەی سیاسیەدا‬ ‫ئێمەی کورد لە کوێی پاراستن و فراوانکردنی‬ ‫زمانی کوردی داین یان دەبێ چی بکەین بۆ‬ ‫ئەوەی زمانی کوردی لە ناوچەکەدا مامەڵە‬ ‫و حیسابی بۆ بکرێ بە بڕوای بەندە ئەم‬ ‫پرسە دەبێت هەمەالیەنە کاری لەسەر بکرێ‬ ‫بۆ ئەوەی تەکانێک بە زمانی کوردی بدەین‪.‬‬

‫یەکەم‪ /‬لەڕووی سیاسی بەو سیفەتەی‬ ‫زمانی کوردی لە دەستوری عێراقدا زمانی‬ ‫فەرمی واڵتە پێویستە فشار لەسەر حکومەتی‬ ‫عێراق بکەین لە دامودەزگاکانی خۆی‬ ‫هاوشێوەی زمانی عەرەبی خوازنامەکانی‬ ‫(عەریزە)ی کوردیش بڕوات و بخوێندرێتەوە‪،‬‬ ‫لە دامودەزگاکانی دەوڵەتی و یاسایەکان‬ ‫ببێتە زمانی دەوڵەت و جیاوازیەک نەمێنێ بۆ‬ ‫ئەم بابەتە لەگەڵ زمانی عەرەبی‪ ،‬بەڕێزەوە‬ ‫بە فەرمانبەری دەوڵەت بڵێت من ڕێنوس و‬ ‫زمانی کوردی نازانم تێناگەم لێی‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫پاڵ ئەو فەرمانبەرە فەرمانبەرێکی کوردی‬ ‫زان دابنرێت بۆ ڕاییکردنی کارەکان و ئەمە‬ ‫هیچ گرفتێکی یاسایی نییە‪ ،‬چونکە وتم ئەم‬ ‫پرسە لە دەستوردا یەکالیی بوەتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ /‬لەڕووی بازرگانی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان داوا لە بازرگانەکان بکات‬ ‫ئەو کااڵیانەی هاوردە دەکرێت بۆ هەرێمی‬ ‫کوردستان و عێراق لە پاڵ کەتەلۆکی زمانی‬ ‫واڵتەکە جا هەر زمانێک بێت‪ ،‬کەتەلۆکی‬ ‫کوردیش دابنرێت بەمە تەکانێک دەدەین بە‬ ‫زمانەکەمان و دەبێتە هۆکارێک بۆ ناساندن و‬ ‫کار لەسەر کردنی زمانی کوردی بۆ فێربوون‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3150‬ساڵی ‪٢٠19‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی (كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬دابینكردنی (‪ )Thrust assymble‬بۆ پەمپەکانی (‪ )Lowrate‬لە پڕۆژەی ئاوی دووکان ‪ -‬سلێمانی ‪٢‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم‬ ‫كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە‬ ‫نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )٥٠.٠٠٠‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی‬ ‫باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )٢٠19/٦/٣٠‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )٢٠19/7/1٥‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر‬ ‫(‪)1٢:٠٠‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )٢٠19/7/1٨‬كاتژمێر (‪)1٠:٠٠‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )٢٠19/7/1٨‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)1٠‬ی‬ ‫پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای‬ ‫پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .٥‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )7٠‬حەفتا رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)٢‬ی ساڵی (‪ )٢٠1٦‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .٨‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.٢٠19‬‬ ‫‪ .9‬پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.٢٠19‬‬ ‫‪ .1٠‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .11‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .1٢‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1٣‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )9٠‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .14‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .1٥‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .1٦‬پێویستە بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر‬ ‫ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی‬ ‫تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .1٨‬پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیاڵ (‪)email‬ی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەكەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی كۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و‬ ‫پیشەسازی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن‬ ‫وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشداردەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪٢٠19/٦/٢٦‬‬

‫بەمەش هەنگاوێکی تر دەچێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫پابەندکردنی‬ ‫لەڕووی‬ ‫سێیەم‪/‬‬ ‫بەرپرسە بااڵکانی واڵتەکەمان لە سەرۆکی‬ ‫هەرێم و سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و‬ ‫پەرلەمانتاران‪ ،‬پابەند بکرێن بە یاسا و‬ ‫ڕێنمایی لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬لە کۆنگرە‬ ‫رۆژنامەوانییەکان‪ ،‬لە واڵتان و دانیشتنە‬ ‫فەرمییەکان بە زمانی کوردی بئاخڤن بۆ‬ ‫ئەوەی زمانی کوردی ببێتە زمانی قسەکردنی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬ئێمە دەزانین‬ ‫لە ناوخۆدا ئەم گرفتەمان نییە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫دەرەوە لە ناو کایە سیاسیەکانی دونیادا بە‬ ‫هیچ شێوەیەک کاری لەسەر نەکراوە‪ ،‬هیچ‬ ‫سەرۆک حکومەتێکی هەرێم لەگەڵ خۆیدا‬ ‫وەرگێڕی نەبردوە بۆ دەرەوە یان واڵتان‬ ‫وەرگێڕیان بۆ بەرپرسە بااڵکانی حکومەتی‬ ‫هەرێم لە ناوەندە نێودەوڵەتیەکاندا دانەناوە‪.‬‬ ‫بۆیە داوای ئێمە لە حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان لەم کابینە تازەیە کار لەسەر‬ ‫ئەم پرسە بکات و لەسەر شێوەی داوایەک‬ ‫پێشکەشی دەکەین بۆ ئەوەی بەسەر هیچ‬ ‫ناوەندێکی حکومەتی هەرێم دا تێنەپەڕێ و‬ ‫مێژووش زۆر بێڕەحم و بێ بەزەییە‪.‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی‬ ‫سلێمانی‬ ‫کشتوکاڵی‬ ‫گشتی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سلێمانی بانگەواز دەکات بۆ بەکرێدانی‬ ‫هۆڵی بەخێوکردنی پەلەوەری ئاروزەر لە‬ ‫قەزای پێنجوێن بۆماوەی یەک ساڵ لە‬ ‫‪٢٠19/7/1٦‬وە‪.‬‬ ‫جا هەر هاوواڵتیەک ئارەزومەندە بارمتەی‬ ‫یاسایی بهێنێت بە بڕی (‪ )7٥٠.٠٠٠‬حەوت‬ ‫سەدو پەنجا هەزار دینار لە دوا کات‬ ‫‪ ٢٠19/7/11‬رۆژی پێنج شەممە کاتژمێر‬ ‫‪11‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‪...‬‬ ‫تێبینی‪ :‬کرێی بانگەوازی تەلەفزیۆن و‬ ‫رۆژنامەکە لەسەر ئەوکەسەیە بەکرێ‬ ‫دانەکەی بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی‬ ‫سلێمانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بانگەواز دەکات بۆ بەکرێدانی هۆڵی‬ ‫هەرەوەزی پەلەوەری کەوسەر لە گوندی‬ ‫کانی مانگا لە قەزای پێنجوێن بۆماوەی‬ ‫یەک ساڵ لە ‪٢٠19/7/1٠‬وە‪.‬‬ ‫جا هەر هاوواڵتیەک ئارەزومەندە بارمتەی‬ ‫یاسایی بهێنێت بە بڕی (‪ )٦٠٠.٠٠٠‬شەش‬ ‫سەد هەزار دینار لە دوا کات ‪٢٠19/7/٨‬‬ ‫کاتژمێر ‪11‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‪...‬‬ ‫تێبینی‪ :‬کرێی بانگەوازی تەلەفزیۆن و‬ ‫رۆژنامەکە لەسەر ئەوکەسەیە بەکرێ‬ ‫دانەکەی بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی‬

‫ئەو دوو سێ ساڵەی ڕۆیشت ‪ ،‬موژدە بەخش نەبوون و ئەگەری ئەوەی هەیە بۆ یەک‬ ‫دوو ساڵی تریش بزوتنەوەی گۆڕان لە حاڵەتی موراوەحە بێت‪ ،‬زیاتر مەبەستم لە رۆڵی‬ ‫خۆی‪ ،‬سوڕانەوە بکات‪ ،‬هۆکار زۆرن لەو پاشەکشەیەی بزوتنەوەی گۆڕان ‪.‬‬ ‫کۆچی لە ناکاوی ڕەوانشاد نەوشیروان موستەفا و شەڕی داعش و ناڕێکی ڕیزەکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن و سستی شەقام و تەزویرو تەزویرکاری‪ ،‬سەرباری ئەمانەش ناڕێکی ڕیزەکانی‬ ‫ناوخۆی کە بەشێکی بەرچاو لە چاالکوانە دیارەکانی بە هەر هۆکارێک بێت‪ ،‬ئیمڕۆ لە‬ ‫دەرەوەی گردەکەن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەو ئاماژانەی سەرەوەش‪ ،‬تەزویری لێ دەربکرێت‪ ،‬هەمدیسان ناکاتە پاشەکشەیەکی‬ ‫وەها وەک هەنەو بەهەر هۆکارێکەوە پێت دەڵێن بزوتنەوەی گۆڕان بەرەو ڕۆژئاوا بوون‪،‬‬ ‫کات بەڕێ دەکا‪ ،‬چونکە بە کورسیە وردیلەکانی تورکمان و کلدو ئاشووری ‪ ،‬نزیکەی ‪٪٣٠‬‬ ‫دەنگی بایەکۆتەکان بە پلەی یەکەم بۆ پارتی و دووەم بۆ یەکێتی پڕکرانەوە و بە فراوانی‬ ‫ئالوگۆڕی لە قازانجی دوو پارتی دەسەاڵت کرد و کورسیەکانی گۆڕان و تەواوی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫پێ کەمکردەوە‪ ،‬ئەگەر ئەو تەزویرە لە ناو جەمع و تەرحی حیساب کردنی کورسیەکان‬ ‫دەربێنین‪ ،‬ژمارەی کورسیەکانی گۆڕان خۆی لە نزیکی ‪ ٢٠‬کورسی دەدا‪ .‬بۆ خۆشتان دەزانن‬ ‫ئەو بایکۆتەی خەڵک زەرەرە گەورەکە بەر گۆڕان و تەواوی ئۆپۆزسیۆن کەوت‪.‬‬ ‫بەندە وەک بێالیەنێک دەچمە ناو بنج و بناوانی مەسەلەکان‪.‬‬ ‫لە هەردو هەڵبژاردنی عیراقی و کوردستانی‪ ،‬بێ قەسد بێت یان ئەنقەست وەهایان‬ ‫دەهێنایە پێشچاوان کە لیستی نەوەی نوێ و بەرهەم ساڵح دوو لیستی تازەن و ئەگەری‬ ‫وەهای لێ دەکەوێتەوە کە ئەو بەرەوپێشەوە چوونەی بزوتنەوەی گۆڕان ڕابگرن و‬ ‫کورسیەکانی گۆڕان زیاتر بۆ ئەو دوو لیستە بە تایبەتی نەوەی نوێ بڕوات ‪.‬‬ ‫لە ڕاستیشدا نەوەی نوێ چوار تا پێنج کورسی گۆڕانی برد‪ ،‬پرسیارەکە لێرەوە خۆی‬ ‫قیت دەکاتەوە‪ ،‬ئایا ئەو دوو قەوارە سیاسیە و ئێستاکە لە کوێی مەسەالکان دان ‪.‬‬ ‫هی بەرهەم نیقاش قبوڵ ناکا و لەپێناو بوون بە سەرۆک کۆمار‪ ،‬گەڕایەوە ناو یەکێتی و‬ ‫هی نەوەی نوێش دەبینن ئێستاکە لەناو چ پەرتەوازیەک دانە‪ .‬وەک باس دەکەن دوو بەشی‬ ‫ئەندام پەڕلەمانەکانی بەغدا و هەولێریان کەوتوونەتە دەرەوەی کۆمپانیای نالیا و شاسوار و‬ ‫پەرتەوازیەکی وەهایان پێوە دیارە و ئاسان نییە بۆیان وەک جاری جاران بکەونە ناو گیانی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بە کورتی و کرمانجی ئەو دوو قەوارە سیاسییە نەبوونە جێگرەوەی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪.‬‬ ‫بۆخۆشتان دەزانن نە پارتی و نە یەکێتی و تائێستا هیچ دیمەنیکی جوانی ئەوەتۆیان‬ ‫نیشان نەداوە لە بابەت ئەو پاشاگەردانیەی کە تێیدان یان بڵێین تۆز و کۆکەک باری‬ ‫قورسی خەڵکیان سووک کردبێ‪ ،‬یان جوڵەیان دابێتە بازار بۆ هەستانەوەی یان هەندێک‬ ‫پێشکەوتنی ئابووری و دۆزینەوەی کاریان بۆ خەڵک دابین کردبێت کە خڵک ئیعادەی نەزەر‬ ‫بکات و دووبارە متمانە بۆیان بگێڕدرێتەوە‪.‬‬ ‫لە ڕووی ئیقلیمی و دەرەوە و بەغداش هەرێم لە پاشەکشەدایە و ئۆباڵەکەش دوو تا سێ‬ ‫بەشی دەخرێتە سەر دوو پارتی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫‪٪٦٥-٦٠‬ی بایکۆتیش بڵێی و نەڵێی بۆ لەمەو دوا دەبنە دەنگی خۆڵەمێشی و بۆ هیچ‬ ‫قەوارەیەکی سیاسی بە تەواوەتی جێگای ئومێد نین‪ ،‬لە هەر هەڵبژاردنێکی داهاتودا هەرێم‬ ‫ئەگەر پارتی و یەکێتی یان هەر یەک لەو دوانە‪ ،‬نەتوانن باری خەڵک باش کەن‪ ،‬ئەوا لە‬ ‫ڕێگەیەوە دەنگەکانیان زیاتر بۆ بزوتنەوەی گۆڕان یان تەیاری دینی دەچێت بە مەرجێ‬ ‫ئەگەر پارتی سیاسیی تر و جێگای ئومێدی خەڵک دروست نەبێ‪.‬‬ ‫لە ڕووی ترەوە ئەو دابەش بوونەی بزوتنەوەی گۆڕانیش تا سەر لە ناو دڵ و دەروونی‬ ‫دەنگدەری شەقام وەها نامێنێ و الیەک بە الیەکی دەکەوێ‪.‬‬ ‫دیارنیە الیەنی گردەکە و دەرەوەی گردەکە لەگەڵ یەکتری حیوار دەکەن یان نا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫کردیشیان بە یەک دەگەن یان ناگەن‪ .‬بە هەر ڕووێکەوە بکەوێتەوە لێدوانی زۆر هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫بەرەو یەکتر بڕۆن و هەمووان خۆیان لە ناو گردەکە ببیننەوە‪ ،‬دەکاتە پێشڤەچوونی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ئەوانەی دەرەوەی گردەکە حیزبێکی سیاسی بە هەر ناوێکەوە پێکبهێنن‬ ‫و پێیەوە مادامەکینێ ناکەونە ناو ئەجندای دوو پارتی دەسەاڵت هەتا ئەگەر تاکتیکی‬ ‫وابەستە بە خۆشیان هەبێ‪ ،‬ئەگەر بە ویستی دەسەاڵت نەجڵێنەوە‪ ،‬دەچێتە خانەی با‬ ‫ئەوانیش ئەسپی خۆیان تاو دەن‪ ،‬ئەگەر لە گردەکەیان زیاتر پێیە‪ ،‬دەستخۆشیان لێ دەکرێ‬ ‫و ئەگەر نا سەبر سەبرە دەپوکێنەوەو ئەو جەماوەرەی کە تەعاتووفە لەگەڵیان هێدی هێدی‬ ‫زیاتر بە ئاراستەی گردەکە‪ ،‬یان ڕێوشوێنی تر دەگرنە بەر‪ ،‬خۆیان ڕێکدەخەن ‪.‬‬ ‫ئەوە لە بیر خۆتان بەرنەوە کە جەماوەری هەردوو باڵەکەی بزوتنەوەی گۆران هی‬ ‫گردەکە و دەرەوەی بەشێکی هەرە کەم نەبێ لێیان‪ ،‬ئەوانی تر بەئاراستەی یەکێتی و پارتی‬ ‫بە هۆکاری ئاماژەکەی سەرەوەم‪ ،‬خۆیان دەناو یان هەوادار بوونی یەکێتی و پارتی خۆیان‬ ‫ڕێکدەخەنەوە‪.‬‬ ‫بە دیوێکی تریش هەتا لە سەردەمی ڕەوانشاد نەوشێروان موستەفاش لە سەرووی‬ ‫‪ ٪٨٠‬دەنگدەری بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬شەقامی ناڕازی بوو‪ ،‬واتە هیچ خۆڕێکخستنەوەی لەناو‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان دا نەبووە‪ .‬لەو حاڵەتە دەنگدەرە خۆڵەمێشیەکان لە هەر وەرچەرخانێکەوە‬ ‫بێت‪ ،‬دەنگیان زیاتر بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و تەیاری دینیەوە دەبێت ‪.‬‬ ‫مرۆش دەبێ ورد بین بن لەو پەیوەندیەی شەقام و میدیای ئازاد‪ .‬ئەوەکەی دوایی‬ ‫لەباشترین حاڵەتیان ئینجا کارتێکردنیان ناگاتە ‪ ٪٢٠‬لە سەر شەقام‪ ،‬ئێستاکەش کە‬ ‫بەشە زۆرەکەی وەخۆ کەوتوونەتەوە بۆ تیرو توانج تێگرتن بە گردەکە هەر تەنیا ئەوەندە‬ ‫کارتێکردنیان دەبی‪ ،‬واتە ‪ ٪٢٠‬کە‪ ،‬شەقام ئەگەر لەژێر کاریگەریی میدیای ئازاد بوایە‪ ،‬لەمێژ‬ ‫بوو حیسابێک بۆیەکێتی و پارتی دەکرا وەک پێیان بگوترایە غەڵەت نەکەن‪ ،‬سنوری خۆتان‬ ‫ببەزێنین رێگا زۆرە لە دژتان بگرین بۆ تەمبێ بوونتان‪ ،‬خۆزگە میدیای ئازادی کوردی وەک‬ ‫قوە تەغیری سۆدان بوایە کە بە ملیۆنەها خەڵک دەهێننە سەر شەقام و لەناو ئەو خەڵکە‬ ‫گردبوەوە دیمەنێکی وەهایان پێکهێناوە کە بڵێن ئێرەیە پەڕلەمانی سۆدانی و بڕیارەکانی‬ ‫نەک هینەکەی ئێوە‪ ،‬ئەو کات ئێمەش قسەگەلی ترمان دەبو و دەمان گوت قیروسیا لە‬ ‫حیزبە ئۆپۆزسیۆنەکان‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش کە لە پالن ‪ A‬هاتۆتە سەر پالن ‪ B‬واتە حەل و فەسڵێک لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵت بە تایبەتی پارتی بکات‪ ،‬دەرئەنجامی سستی شەقام و پەرتەوازەیی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫و نارێکی ڕیزەکانی و تەزویرو تەزویرکاریەوە بوە بەس ئەوەش هەم دیسان ناکاتە کۆتایی‬ ‫دونیا‪ .‬ئەوەی ئێستای بزوتنەوەی گۆڕان کە دەیکا هی تریش کردوویانە و سواریش ئەگەر‬ ‫سوار بێ دەزانی چۆن چۆنی خۆی دەپەڕێنێتەوە ‪.‬‬ ‫بە دیوی تریش لە هەر تەشکیلە فراوانێکی حکومەت‪ ،‬بازاڕ دەجوڵێنێ‪ ،‬جموجۆڵە‬ ‫ئابووریەکان جوڵەیان پێدەکەوێ و وەک باسیشی دەکەن حکومەتی ئەمەریکیش لەناو‬ ‫هێڵێکی ناوەڕاست پێی خۆشە پارتی و یەکێتی و بزوتنەوری گۆران و تا زۆر ڕادە تەیاری‬ ‫دینیشی بخەسەر دەناو پڕۆسەی حوکمرانی هەرێمدا بن بەهەموو کەم و کورتیەکانیشیەوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش ئەگەر پشوو درێژی پێیانەوە دیاربێت وەک ئەو پەندە تورکییەی‬ ‫کە دەڵێ‪ :‬ئاخیرە باخ واتە دوایەکەی مەرجە‪ ،‬کێ پێدەکەنێ؟ ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫ئایا کاک مەسرور دەتوانێت کابینەیەکی جیاواز پێکبێنێت؟‬ ‫پرسیارە زۆر بەسادەیی لەم ئارگیومێنتانەی‬ ‫خوارەوەدا کورت دەکەمەوە‪.‬‬

‫یەک‪ :‬پێکهاتەی ئەنجومەنی وەزیران‬

‫د‪ .‬رەئوف كەریم پێنجوێنی‬

‫پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی‬ ‫ئەمجارە ئەگەر الی هەموو خەڵکی کوردستان‬ ‫دووبارەی کابینەکانی دیکە بێت و تەنها‬ ‫کەسەکانی بگۆڕێت‪ ،‬ئەوا بۆ کاک مەسرور‬ ‫سەرەتای داهاتووی سیاسی و کارگێڕی خۆیەتی‬ ‫لە بەرزترین ئاستی پێگەی جێبەجێکردن‪.‬‬ ‫وەک ئینگلیز دەڵێن (�‪First Impres‬‬ ‫‪،)sion is the last impression‬‬ ‫واتە کاریگەریی و بۆچوونی یەکەمجار لەسەر‬ ‫شتێک کاریگەرییەکەی تا کۆتایی دەمێنێت‪.‬‬ ‫ئایا کاک مەسرور دەتوانێت کابینەیەکی‬ ‫جیاواز لەوانی پێشوو پێکبهێنێت‪ ،‬یاخود‬ ‫ئەویش لە ژێر هەژموونی سیاسی و حیزبی‬ ‫و بنەماڵەیی الیەنەکاندا دەبێت‪ ،‬هەمان کۆپی‬ ‫ئەوان دووبارە دەکاتەوە و‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە‬ ‫شقارتەیەک دەدات لە داهاتووی سیاسی‬ ‫خۆیو‪ ،‬تەنها سەرچاوەی هێزی دەگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ پێگە حیزبی و بنەماڵەییەکەی؟! وەاڵمی ئەم‬

‫ئاشکرایە کە دەسەاڵتی جێبەجێکردن‬ ‫لە کوردستان وەک دیفاکتۆیەک بەهێزترین‬ ‫دەسەاڵتی هەیەو‪ ،‬لە رابردوودا بینیومانە‬ ‫کە دەسەاڵتەکانی دیکە لەبەردەم دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێکردندا وەک پێویست رۆڵی یاسایی‬ ‫و چاودێری خۆیان پێنەدراوە‪ .‬من چاوەڕوان‬ ‫ناکەم کاک مەسرور بتوانێت پێکهاتەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران بکاتە دەستەیەکی‬ ‫تەکنۆکراتی بەهێزو دوور لە ناونانی سیاسی‬ ‫و پشکداری حیزبی‪ ،‬بەر لە هەموویان لە‬ ‫حیزبەکەی خۆیەوە‪ ،‬بەاڵم خۆ دەتوانێت‬ ‫مەرجی توانستی و لێهاتووییو پسپۆڕی و‬ ‫ئەزموونداری و پڕۆژەداری و دیدگەسازی‬ ‫بەسەر کاندیدی پارتە سیاسیە بەشدارەکاندا‬ ‫بسەپێنێت‪ .‬خۆ دەتوانێت داوای متمانە نەکات‬ ‫بۆ کاندیدی الوازی حیزبە بەشدارەکان‪ .‬نابێت‬ ‫دڵی بەوە خۆش بێت کە کاندیدی حیزبێکی‬ ‫رکابەری کەسێکی الواز بێت‪ ،‬چونکە لە‬ ‫ئەنجامدا کابینەکەی خۆی الواز دەکات و‪،‬‬ ‫رەنگە کەلێنێکی ئەو وەزارەتە‪ ،‬سەرلەبەری‬ ‫کابینەکە کۆڵەوار بکات‪.‬‬

‫دوو‪ :‬دەستەی راوێژکاری‬

‫زۆر گرنگە بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫دەستەیەک لە راوێژکاری پسپۆڕی هەبێت‬ ‫لە بوارە جیاوازەکاندا کە پسپۆڕیەکانیان‬ ‫هاوشێوەی کاروبارەکانی نێو وەزارەتەکان‬ ‫بێت و‪ ،‬بتوانن هاوکار بن‪ ،‬نەک رێگر‪ ،‬بۆ‬ ‫وەزارەتەکانی دیکە و خودی سەرۆکایەتی‬ ‫ئەنجومەن‪ .‬راوێژکارەکان لە نێو ئەنجومەنی‬ ‫وەزیراندا ئەرکی دەوڵەمەندکردنی سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانیان دەبێت بە بیرۆکەی‬ ‫پڕۆژە و بڕیار و کار و چاالکی ناوازە کە‬

‫بیسەلمێنێت هێزێکی گەورە لە پشتی ئەم‬ ‫سەرۆکەوەیە و‪ ،‬هاوکاریەتی تا وەک شارەزاو‬ ‫ئاگایەکی پسپۆڕیەکانی حکومەتەکەی‬ ‫دەرکەوێت‪ ،‬نەک بەسەر سەرۆکدا هەڵبدەن‬ ‫تەنانەت ئەگەر هەڵەشی کرد‪.‬‬

‫سێ‪ :‬کابینەی وەزارەتەکان‬

‫زۆرجار کارمەندێکی فەرمانگەیەکی ئاسایی‬ ‫وەزارەتێک لە مامەڵەی لەگەڵ هاواڵتیەکدا‬ ‫تەواوی ئەو وەزارەتە نابوت دەکات‪ .‬زۆر‬ ‫گرنگە کابینەی نێو وەزارەتەکان لە جێگر و‬ ‫راوێژکاران و بەڕێوبەرە گشتیەکان و بەڕێوبەرو‬ ‫بەرپرسی یەکە کارگێڕیەکان کەسانی لێهاتوو‬ ‫و خزمەتگوزار و خەمخۆر و دڵسۆز و سادە‬ ‫بن تا ببنە نمونە بۆ خوار خۆیان‪ .‬پێویستە‬ ‫ئەوەندەش بەهێز بن‪ ،‬وەزیرەکەیان پڕچەک‬ ‫بکەن بە پڕۆژە و بیرۆکەی نوێ بۆ فراوانکردنی‬ ‫پانتایی خزمەتەکانیان بە هاواڵتی‪ .‬بەم‬ ‫جۆرەش دانیشتنەکانی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫بە سەرۆکێکی بەهێز و خاوەن پڕۆژە و‬ ‫دەستەیەک لە وەزیری بەتوانا و خاوەن پڕۆژە‬ ‫کابینەیەکی بەهێز پێک دەهێنن‪.‬‬

‫چوار‪ :‬چاودێری و هەڵسەنگاندن و‬ ‫بەدواداچوون و لێپرسینەوە‬

‫لە واڵتی ئێمەدا گرفتێکی گەورەی بەردەم‬ ‫گەشەپێدان بریتیە لە نەبوونی پرۆسەی‬ ‫چاودێری و هەڵسەنگاندن و بەدواداچوون‬ ‫بە شێوەیەکی کاریگەر‪ .‬ئەگەر چاودێریش‬ ‫هەبووبێت هەڕەمەکی بووە و زۆرجار لێیگەڕاون‬ ‫راگەیاندن درکی پێبکات‪ ،‬نەک خودی حکومەت‬ ‫بۆشاییەکان بدۆزێتەوە‪ .‬ئەگەریش چاودێریان‬ ‫کردبێت‪ ،‬هەڵسەنگاندنیان نەکردوە بۆ‬ ‫کاروبارەکانی وەزارەتەکان و خودی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بە شێوەی مەوداکانی کورت خایەن و‬ ‫مام ناوەندی و درێژخایەن‪ .‬لە هەموو ئەوانە‬ ‫کوشندەتر‪ ،‬نەبوونی بەدواداچوونە‪.‬‬

‫هەر بەراستی بەدواداچوون کلیلی‬ ‫گەشەپێدانە‪ .‬سەدان چاالکی چاودێریکردن‬ ‫و هەزاران راپۆرتی هەڵسەنگاندن‪ ،‬بە بێ‬ ‫بەدواداچوون بۆ بڕیارەکان هیچ کاریگەریەکی‬ ‫نابێت و تۆز ئەیانخوات‪ .‬هاوکات زۆر گرنگە‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیرەکانی‬ ‫کابینەکەی بچنە بەردەم پەڕلەمان و‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫لێپرسینەوەکانی ئەندامانی پەڕلەمان بدەنەوەو‪،‬‬ ‫ئازایانە هەڵوێستی خۆیان بنوێنن لە کاتی‬ ‫هەبوونی کەموکوڕی گەورە لە کارەکانیان‪.‬‬

‫پێنجەم‪ :‬دەوامکردن‬

‫ئایا کاک مەسرور دەتوانێت پێداگری‬ ‫لەسەر ئەوە بکات و سازشی لێنەکات کە‬ ‫خودی خۆی و وەزیرەکان و جێگرەکانیان و‬ ‫تەواوی بەڕێوبەرە گشتیەکان و بەڕێوبەرەکان‬ ‫رۆژانە لە کاتژمێر ‪8:30‬ی بەیانی تا تەواوبوونی‬ ‫کاتی فەرمی دەوام لە فەرمانگەکانیان‬ ‫بمێننەوەو‪ ،‬هێندە شوێنەکانیان چۆڵ نەکەن؟!‬ ‫هەر بەڕاستی دەوامنەکردنێکی رێکوپێک‬ ‫یەکێک بووە لە لەمپەڕە سەرەکیەکانی بەردەم‬ ‫راپەڕاندنی ئیش و کارەکان‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫هاواڵتیەکی ئاسایی بۆ راپەڕاندنی مامەڵەیەک‬ ‫چەندین جار سەردانی فەرمانگەکانی کردوە‪.‬‬

‫شەشەم‪ :‬زیادەڕەوی نەکردن لە خەرجیدا‬

‫لە واڵتێکی پێشکەوتوودا و لە سیستەمێکی‬ ‫دامەزراوەییدا‪ ،‬کاربەدەستانی حکومەت‬ ‫کەمترین پارە خەرج دەکەن لە سنوری‬ ‫یاسادا‪ ،‬بەاڵم زۆرترین پارە و خزمەتگوزاری‬ ‫بۆ هاواڵتیان دابین دەکەن‪ .‬بەداخەوە الی‬ ‫ئێمە کاربەدەستان هەمیشە پارەی زۆریان‬ ‫دەستکەوتوە و میللەتیش برسی کراوە‪.‬‬ ‫ئاساییە کاربەدەستان موچەی باشی خۆیان‬ ‫وەربگرن‪ ،‬بەاڵم ئاسایی نیە لەوالوە پاساوی‬ ‫ناڕەوا بهێننەوە بۆ گوشینی گەدە و گیرفانی‬ ‫خەڵکی‪.‬‬

‫حەوتەم‪ :‬بازرگانی نەکردنی کاربەدەستان!‬

‫یەکێک لە هۆکارەکانی شکست لە‬ ‫حوکمڕانیدا‪ ،‬بریتیە لە قۆزتنەوەی پۆستی بااڵ‬ ‫بە مەبەستی بەشداریکردن و پشکداربوون لە‬ ‫پڕۆژەی بازرگانی کەرتی تایبەت‪ .‬زۆر گرنگە‬ ‫یەکێک لە کارە سەرەکیەکانی سەرۆکی نوێی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران پڕکردنەوەی بەڵێننامە بێت‬ ‫بە وەزیر و جێگرەکانیان کە بە هیچ جۆرێک‬ ‫پشکداری نەکەن لە بازرگانی و سەرمایەگوزاری‬ ‫کەرتی تایبەت و‪ ،‬سودمەندبوونی کەسیی لە‬ ‫پڕۆژەکانی حکومەت و وەزارەتەکەی‪ .‬بێگومان‬ ‫پێویستە خودی خۆیشی هەمان بڕیار لەسەر‬ ‫خۆی جێبەجێ بکات‪.‬‬

‫هەشتەم‪ :‬تێپەڕاندنی پشکداری حیزبی لە‬ ‫پۆستەکانی بەڕێوەبەری گشتی و خوارتر‬

‫هەروەک هەنگاوێکی زۆر سەرەتایی بەرەو‬ ‫بە دامەزراوەییبوون‪ ،‬پێویستە بەڕێز سەرۆکی‬ ‫نوێی ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬ئەگەر نەشتوانێ‬ ‫وەزیرو جێگرەکانیان لە دەرەوەی پشکداری‬ ‫حیزبی دیاری بکات‪ ،‬پێداگر بێت کە پۆستەکانی‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی و بەڕێوەبەریو خوارتر‬ ‫مەرجی حیزبیان نەبێت‪ ،‬بەڵکو لێهاتوویی‬ ‫و شیاوی بکرێنە پێوەری سەرەکی‪ .‬ئەگەر‬ ‫دەسەاڵتەکانی خوارەوە بەهێزو تەکنۆکرات‬ ‫بوون‪ ،‬دەسەاڵتی سەرەوەش بەهێز دەرەکەوێت‪.‬‬

‫نۆیەم‪ :‬دەزگایەکی راگەیاندنی رەخنەگر‬

‫یەکێک لەو کارە جوانانەی کە سەرۆکی ئەم‬ ‫کابینەیە دەتوانێت ئەنجامی بدات دامەزراندنی‬ ‫کەناڵێکی ناوخۆییە کە بەردەوام گرفتەکانی‬ ‫هاواڵتیان و رەخنە و گازەندەکانیان بگوازێتەوە‪،‬‬ ‫لە پاڵ ئاماژەدان بە دەستکەوتە گەورەکانی‬ ‫حکومەت‪ .‬بوونی دەزگایەکی راگەیاندنی لەو‬ ‫جۆرە حکومەت دەکات بە چاودێر بەسەر‬ ‫خۆیەوەو‪ ،‬دەتوانێت پردی پەیوەندیەکانی‬ ‫لەگەڵ هاواڵتی بەهێز بکات‪.‬‬

‫دەیەم‪ :‬بودجە‬

‫نەبوون یان دواکەوتنی بوجەی سااڵنە‬ ‫لە کاتی خۆیدا‪ ،‬یەکێک بووە لە الوازیەکانی‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێکردن لە هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫پێویستە لەو بابەتەدا سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران راستەوخۆ بەدواداچوون بکات بۆ‬ ‫گەاڵڵەکردنی پڕۆژەی بوجەی سااڵنە بە‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی‬ ‫وەک دارایی و پالندانان و وەزارەت و دەستە‬ ‫و پێگەکانی دیکە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‪ ،‬بە بڕوای من ئەگەر دەستپێکی‬ ‫کارەکانی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫ئەو خااڵنەی لەخۆگرت‪ ،‬ئەوا دەتوانێت‬ ‫داهاتوویەکی بەهێز بۆ خۆی مسۆگەر بکات‬ ‫تا رادەی بەرجەستەکردنی راستەقینەی‬ ‫حکومەتێکی ئەلەکترۆنی خزمەتگوزار‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە ئەویش ئومێدی خەڵکی لەدەست‬ ‫دەدات و‪ ،‬تەنها دەبێتە دەسەاڵتدارێکی‬ ‫خۆسەپێنی دیکە بەسەر میللەتێکدا کە‬ ‫بەردەوام خەونەکانی خنکێنراون و ئاواتەکانی‬ ‫کوژێنراونەتەوە‪ .‬الی من ئەمە چاڵێنجێکە و‬ ‫روبەڕووی سەرۆکی نوێی حکومەت دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئایا دەیسەلمێنێت کە دەتوانێت بیباتەوە؟!‬ ‫* مامۆستای زانکۆی گەشەپێدانی مرۆیی‬ ‫لە سلێمانی‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم و كێشەكانی ناسیونالیزمـی كوردی‬

‫كێشەی نوێنەرایەتیكردنی دۆزی كورد لە نێوخۆدا‬

‫ئەبوبەكر عەلی‬

‫بەشی حەوتەم‬ ‫كێشەی دابەشبوونو ناكۆكی نیمچە‬ ‫بەردەوامی نێوان كوردو ناسیونالیزمەكەی‪،‬‬ ‫لە جەوهەردا كێشەی نوێنەرایەتیكردنیشە‪.‬‬ ‫چونكە بەشێكی گرنگی ناكۆكیەكان لەسەر‬ ‫خاوەندارێتی لە ناسیونالیزمەكەو مافی‬ ‫قسەكردن بەناویەوە‪ ،‬و نوێنەرایەتی كردنی‬ ‫بووە‪ .‬گەرچی پاساوی تریشی بۆ داتاشرابێت‪،‬‬ ‫دەبێت بوترێت بەداخەوە كە زۆرجار تەماحی‬ ‫شەخسیو گروپیو ناوچەییش تێكەڵ بەم‬ ‫پرسە بووە‪ .‬واتە مەسەلەكان لە بنەڕەتدا‬ ‫فیكری و سیاسی نەبوون‪ ،‬پەیوەندییان بە‬ ‫جۆری سیاسەتكردن و ستراتیژەوە نەبووە‪.‬‬ ‫بەڵگەشمان دووبارە هەڵسەنگاندنەوەی‬ ‫قۆناغەكانی پێشووە لەالیەن خودی ئەو‬ ‫كاراكتەرانەی پێشتر بەشێ بوون لە‬ ‫ناكۆكیەكان‪( .‬لە وێنەی دەربڕینەكانی‬ ‫تاڵەبانی كۆچ كردوو لەسەر ناكۆكی‬ ‫سەرەتای شەستەكانی نێوپارتی)‪ ،‬بەشێكی‬ ‫تری ناكۆكیو كێشەكانیش پەیوەندیان‬ ‫بە جۆری ئیدارەدانی حیزبو دامودەزگا‬ ‫ناسیونالیستەكانەوە هەبووە‪ .‬بەاڵم با لەم‬ ‫بازنە بچینە دەرەوە راستەوخۆ بێینەوە سەر‬ ‫بابەتەكەی خۆمان‪ ،‬لەم رووەوە پێویستە‬ ‫بوترێت‪ ،‬لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلولەوە‬ ‫كە (سەرەڕای سەرەتا ناسیونالیستەكەی‪،‬‬ ‫دواتر بوو بە یەكەم شۆڕشی سەراپاگیری‬ ‫كورد كە زۆرترین سیمای ناسیونالیستانەی‬ ‫بەراورد بە رابردوو پێوە دیار بێت) شۆڕشو‬ ‫حیزبو ناسیونالیزمەكە‪ ،‬كە هەرسێكیان بە‬ ‫یەكدا چووبوون و جیاكردنەوەیان ئاسان‬

‫نەبوو‪ ،‬یەكگرتووانە مامەڵەی لەگەڵ پێشهاتو‬ ‫گۆڕانكاریەكاندا دەكرد وەك شۆڕشی هەموو‬ ‫كوردستانی باشوور دەڕوانرایەو نوێنەرایەتی‬ ‫دەكراو قسەی بەناوەوە دەكراو دەوڵەتی عێراق‬ ‫دەخرایە بەردەم لێپرسراوێتیەوە‪ .‬شۆڕشەكە‬ ‫دەرفەتێكی نوێ بوو‪ ،‬بۆ تێپەڕاندنی ناسنامە‬ ‫ناوچەییەكان و فراوانكردنی خەیاڵدانی مرۆڤی‬ ‫كوردو دەستەبژێرەكەی بۆ ئاستی كۆی‬ ‫كوردستانی باشوورو دواتریش كوردستانی‬ ‫گەورە (با بەبێ دەنگیش بێت)‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫سەرەتا باشو دڵخۆشكەرە‪ ،‬زۆری نەبرد بە‬ ‫تەقینەوەی ناكۆكیەكانی ناو پارتی كۆتایی‬ ‫هات‪ .‬حیزب و شۆڕش یەكێتی نێوخۆیی‬ ‫خۆیان لە دەست دا‪ ،‬جارێكی تر دۆخەكە‬ ‫گەڕایەوە بۆ واقیعی دابەشبوونو رقەبەرایەتی‬ ‫نێوخۆییو پرسیار خستنە سەر بوونی‬ ‫ئیرادەیەكی یەكگرتووانەی كوردو نمایشكردنی‬ ‫بۆ بەرامبەرەكان‪ ،‬بەمەبەستی رێزلێگرتنی‪.‬‬ ‫كەرتبوون و سەرهەڵدانەوەی ناكۆكیەكان لەم‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬گەرچی بەرگی ئایدۆلۆژیان لەبەر‬ ‫كرا‪ ،‬كە لەڕاستیشدا ئایدۆلۆژیاش كە لێرەدا‬ ‫مەبەست (چەپ)ە رۆڵی لە كەرتبوونەكەدا‬ ‫هەبوو‪ ،‬زۆری نەخایاند بە پێچەوانەی‬ ‫لۆژیكی ئایدۆلۆژیاوە لەبەرگ و فۆرمێكی‬ ‫ناوچەیدا خۆی نواندەوە‪ ،‬كە تاكو ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێت كوردستانو ناسیونالیزمی‬ ‫كوردی بەدەست ئاسەوارەكانیەوە دەناڵێنن‪،‬‬ ‫ناكۆكیەكان سەرلەنوێ تا رادەیەك فۆرمی‬ ‫سۆرانی و بادینان بە خۆوە گرت! دواتر‬ ‫رووداوەكان بەو جۆرە پەرەیان سەند كە‬ ‫دەیزانینو شەڕێكی نێوخۆیی بە هەندێ‬ ‫تایبەتمەندیییەوە لێكەوتەوەو خوێنێكی زۆری‬ ‫بێ هودەی تێدا رژا‪ .‬ئەوەی لێرەدا پەیوەندی‬ ‫بە باسەكەی ئێمەوە هەیە ئەوەیە‪ ،‬ئەم واقیعە‬ ‫وایكرد هەر الیەنە (باڵی مەكتەبی سیاسی)و‬ ‫(پارتی باڵی بارزانی) الی خۆیانەوە خۆیان‬ ‫بە نوێنەری راستەقینەی گەلی كوردستانو‬ ‫ناسیونالیزمەكەی دەزانیو داوایان لە‬ ‫حكومەتی عێراق دەكرد مامەڵە لەگەڵ ئەواندا‬ ‫بكات‪ ،‬وە جۆرەها ناوو ناتۆرەیان لە یەكدی‬ ‫ناو چەمكی (خیانەت) و (كۆنەپەرستی)یش‬ ‫لەم نێوەندەدا وەك كەرەسەی ئیدانەكردنی‬ ‫یەكتر پەرەیان سەند!‬ ‫روونە لەبەردەم واقیعێكی لەو جۆرەدا‪،‬‬ ‫دوژمنانی ناسیونالیزمی كوردی هەوڵدەدەن تا‬ ‫ئەوپەڕی ئەوەی پێیان دەكرێت ناكۆكیەكان‬ ‫بقۆزنەوەو لە یەككاتدا مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هەردووالدا بكەنو بە كردەوەش كەسیان بە‬ ‫نوێنەر قبوڵ نەكەن با لەگەڵیشیاندا كۆببنەوە‪.‬‬ ‫هەر ئەمەش وایكرد كورد لە شەستەكاندا‬

‫نەتوانێ شتێكی شایانی باس لە حكومەتی‬ ‫عێراق بەدەست بێنێو وتووێژەكانیش بێ‬ ‫ئاكام وبەرهەم بوون‪.‬‬ ‫ئاڵوگۆڕەكانی كۆتایی شەستەكانو‬ ‫هاتنە سەركاری بەعسیەكانو هەوڵدانیان بۆ‬ ‫لەكۆڵخۆكردنەوەی كێشەی كورد بەو جۆرەی‬ ‫خۆیان دەیانویست‪ ،‬لەپێناو رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫هەندی هەڕەشەی دەرەكیو بنیاتنانی‬ ‫سیستمێكی بەهێزو یەكانگیری نێوخۆیی‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەرهاویشتەكانی شكستی عەرەبەكان‬ ‫لە جەنگی (‪ )1967‬لە بەرامبەر ئیسرائیل‪،‬‬ ‫كارێكیان كرد‪ ،‬باڵی مەكتەبی سیاسی جێی‬ ‫پێ لێژ ببێتو سەرەنجام ناچار بێت خۆی‬ ‫هەڵبوەشێنێتەوە پەرەسەندنەكان بگەنە‬ ‫رێكەوتنی (‪)11‬ی ئازار‪ ،‬كە تا ئەو كاتە‬ ‫ئاماژە بوو‪ ،‬بە لوتكەی دەستكەوتی كورد‪.‬‬ ‫(‪ )1975-1970‬شۆڕشی ناسیونالیستی‬ ‫كوردی بە شێوەیەكی گشتی جۆرێك لە‬ ‫یەكێتی نێوخۆیی بەدەست هێنایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی نسكۆی (‪)1975‬و هەرەسهێنانی‬ ‫شۆڕشی ئەیلولەوە‪ .‬جارێكی تر ناكۆكیەكان‬ ‫بەشێوەیەكی تر سەریان هەڵدایەوە‪ .‬كە‬ ‫رەگە قوڵەكانیان لە كەرتبوونەكەی سەرەتای‬ ‫شەستەكاندا بوو‪.‬‬ ‫الپەڕەكانی ئەم بڕگەیەی مێژووی كورد‬ ‫(‪ )1986-1976‬شایەدی جەنگێكی ناوخۆیی‬ ‫باڵەكانی كوردایەتی بوون‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كورد لە خراپترین دۆخی خۆیدا بوو‪ ،‬هێزە‬ ‫كوردییەكانیش راوەدوونراو و بێ هێزو الواز‬ ‫بوون‪ .‬ئاساییە لە چوارچێوەی ئەم ناكۆكیی‪،‬‬ ‫یەكتر رەتكردنەوەو تەنانەت شەڕو ناكۆكی‬ ‫خوێناویەدا‪ ،‬پرسی نوێنەرایەتی كردنی‬ ‫مەسەلەی كورد دووچاری كێشەی جددی‬ ‫ببێت‪ .‬وە باس لە قەیرانێكی راستەقینە‬ ‫لەم روەوە بێتە پێشەوە‪ ،‬بە كردەوە كوردو‬ ‫ناسیونالیزمەكەی نوێنەرایەتیەكی وای نەمێنێ‬ ‫توانای قسەكردنێكی واقیعی بەناوی هەمووانو‬ ‫نەتەوەوە هەبێت‪ .‬لە سۆنگەی نەبوونی‬ ‫هیچ دیدو پرۆژەو ستراتیژێكی یەكگرتووی‬ ‫نەتەوەیی نێوان هێزەكانی‪ ،‬هەربۆیە ئەوەی لەم‬ ‫قۆناغەدا دەیویست نوێنەرایەتی كورد بكات‪،‬‬ ‫حیزب بوو نەك شۆڕش و ناسیونالیزم وەك‬ ‫بزوتنەوەیەكی تانو پۆداری نەتەوەیەكی بن‬ ‫دەستو خاوەن ستراتیژ بۆ بەدەستهێنانەوەی‬ ‫مافە زەوتكراوەكانی‪ ،‬لەم چوارچێوەدا‬ ‫(حیزبی سوشیالیستی كوردستان) لە ساڵی‬ ‫(‪)1978‬دا هەوڵی دانوستاندنێكی لەگەڵ‬ ‫رژێم دا‪ ،‬لە ساڵی (‪)1983‬یش یەكێتی‬ ‫دەستی بە گفتوگۆ لەگەڵ سەرانی بەعس‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم هەردوو هەوڵەكەو هاوشێوەكانیان‬

‫شكستیان هێنا‪ .‬ئەوەی لێرەشدا دەمانەوێت‬ ‫لە چوارچێوەی ئەم هەواڵنەدا ئاماژەی پێ‬ ‫بكەین ئەوەیە كە‪ ،‬حیزبێك بەناوی مەسەلەی‬ ‫كوردەوە‪ ،‬دەچێتە گفتوگۆوە (بەبڕوای‬ ‫ئێمە بێ ئەوەی ئەو مافەی هەبێت) چونكە‬ ‫پرسەكە پرسێكی حیزبیی نیە‪ ،‬بەناوی‬ ‫نەتەوەو مەسەلەی كوردیشەوە قسەكردنو‬ ‫گفتوگۆكردن‪ ،‬مەسەلەكە ناكات بە نەتەوەییو‬ ‫گشتیو كێشەكە چارەسەر ناكات‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی كێشەو ناكۆكیە ناوخۆییەكان تەواو‬ ‫ناكاتو بەرامبەرەكانیش والێناكات بەسەر‬ ‫كێشەكەدا كراوەتر بن یاخود النی كەم بڕوایان‬ ‫بەوە بێت وەك سەرچاوەیەكی نیگەرانیو‬ ‫تەماحی دەرەكی بۆ دەستێوەردان كۆتایی‬ ‫پێدێت‪ .‬بە گشتیش جیهان لەو پەراوێزەی‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬حساب بۆ دۆزی نەتەوەیەك‬ ‫دەكات‪ ،‬ئیرادەیەكی یەكگرتووی نەتەوەیی‬ ‫لەپشت بێتو نوێنەرایەتی بكاتو رووبەڕووی‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەسەاڵتە‬ ‫نێوخۆییەكانی بكاتەوە‪.‬‬ ‫ناكۆكی خوێناوی نیوەی دووەمی‬ ‫حەفتاكانو نیوەی یەكەمی هەشتاكان‪ ،‬لەنێوان‬ ‫هێزە كوردیەكانی باشوری كوردستاندا‪،‬‬ ‫بوو بووە سەرچاوەی نائومێدیەكی گەورە‪،‬‬ ‫لەپاڵ ئەوەدا بوو بە ژێرخانی دابەشبوونی‬ ‫نەوەدەكانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬چونكە رەگو‬ ‫ریشەی ناوچەی دابڕاوی حیزبیی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەو سەردەمەو رۆژە پڕئازارەكانی مێژووی‬ ‫هاوچەرخی ئەم بەشەی كوردستان‪ .‬وەك‬ ‫ئەوەی فرە نوێنەری بە سروشتی حاڵ‬ ‫فرەدەڤەری و كەرتبوونی ئاوێنەو وێنەی‬ ‫نیشتمانی بەدوادا بێت‪ .‬ئەوەش كێشەی‬ ‫راستەقینەی لێدەكەوێتەوە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫لەكاتێكدا هێزێكی كوردی بۆ دەرەوەی خۆی‬ ‫بە نوێنەری میللەت و دۆزەكەی دەناساند‪،‬‬ ‫لەناوخۆدا ئازادی چاالكی لە هێزێكی تری‬ ‫كوردی لە بەشێ لەو كوردستانە داگیركراوە‬ ‫دەساندەوە‪ ،‬كە بەجۆری لە جۆرەكان‬ ‫پێشمەرگە پێش هەشتاكان دەیتوانی چاالكی‬ ‫پارتیزانی تێدا بكات و دوای هەڵگیرساندنی‬ ‫شەڕی ئێران عێراقیش بارەگای جێگیری‬ ‫تێدا دابنێت!!‪ .‬بەاڵم فرە نوێنەرایەتی‬ ‫هەر بەمەوە نەوەستا‪ ،‬بەڵكو قوڵبۆوە بۆ‬ ‫خودی پێناسەكردنی شۆڕش‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫ئێمە لە كاتێكدا یەك میللەتین‪ ،‬وە یەك‬ ‫(ناسیونالیزممان) هەیە‪ ،‬لە یەك ساتەوەختی‬ ‫مێژووییدا دوو شۆڕشمان هەبوو!! (شۆڕشی‬ ‫گواڵنی پێشكەوتووخواز) و (شۆڕشی نوێی‬ ‫گەلەكەكان) یەكێكیان هی پارتی و ئەوی‬ ‫دیان هی یەكێتی ‪ .‬لەدوای ئەمەشەوە رەمزو‬

‫بۆنەو شەهیدو زۆر شت دابەشكرا‪ ،‬وە بە‬ ‫كردەوە كەرتبوونە حیزبیو سیاسیەكە بوو‬ ‫بە كەرتبوون لە مێژوودا (ئەم پرسەم لە‬ ‫زنجیرەی دووەمی ناسیونالیزم و ناسیونالیزمی‬ ‫كوردی بە درێژی باسكردووە)‪ ،‬بەم چەشنەش‬ ‫مێژوو لە كەرەسەیەكی دروستكردنی‬ ‫یادەوەری هاوبەشەوە‪ ،‬بەو جۆرەی نەتەوەو‬ ‫ناسیونالیزم دەیخوازێت‪ ،‬بووە سەرچاوەی‬ ‫پەرتبوونی ناسنامەو پاشخانێكی برینداری‬ ‫نێوخۆیی! لە دۆخێكی لەم جۆرەشدا كێشمە‬ ‫كێشی نوێنەرایەتی كردنی مێژوو‪ ،‬كەلەپوری‬ ‫شۆڕشگێڕیو پاكێتی نەتەوەییو رەسەنایەتی‬ ‫كوردایەتی سەرهەڵدەدات‪ .‬چونكە فرە‬ ‫شۆڕشی نوێنەری لە قوالیدا فرە نەتەوەیی‬ ‫دەخوازێت‪.‬‬ ‫كاتێ دان بەمەدا نانرێت و ملی پێ نادرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئۆباڵی قورس دەخاتە ئەستۆی‬ ‫ئەو هێزەی بیری لێ بكاتەوە‪ ،‬جێگرەوەی‬ ‫ئەمە دەبێتە هەوڵدانی (تخوین)كردن و‬ ‫بەناپاك لەقەڵەمدانی بەرامبەری حیزبی و‬ ‫سیاسی و لێسەندنەوەی رەوایەتی مێژوویی‪،‬‬ ‫ئەخالقی‪ ،‬نیشتمانیو سیاسی بۆ دۆزی كورد!‬ ‫واتە سەلماندنی ئەوەی‪ ،‬بەرامبەری ناكۆك با‬ ‫بەناوی كوردایەتی و دۆزی كوردیشەوە چەكی‬ ‫هەڵگرتبێت و خۆی پێناسە بكات‪ ،‬رەوایەتی‬ ‫ئەوەی نیە و جەستەیەكی نامۆ و هێمای‬ ‫الدانێكی قوڵی نەتەوەییە‪ .‬ئەو مێژووەی‬ ‫هەشیەتی بەشێ نیە لە مێژووی نەتەوایەتی‪،‬‬ ‫چونكە مافی ئەوەی نیە میراتگری مێژووی‬ ‫كوردایەتی وكەلەپوری شۆڕشگێڕی و خوێنی‬ ‫شەهیدان بێت‪ .‬بۆ ئەوەی ئەمەش بێتە دی‪،‬‬ ‫واتە خاوەندارێتی بۆ هێزێك یاخود زیاتر‬ ‫یەكالیی بێتەوە‪ ،‬دەبێت كار بۆ ئەوە بكات‬ ‫بەرامبەری حیزبی یاخود بەرامبەرەكان لە‬ ‫مێژوو وەدەرنێت ‪ .‬جا ئەگەر ئەمە بەهێزو‬ ‫بەشەڕ كراو مەیسەربوو ئەوا چاكە‪ ،‬دەنا‬ ‫دەبێت لەڕێی تیرۆری مەعنەوییەوە هەوڵی‬ ‫بەدیهێنانی هەمان ئامانجو بەرەنجام بدرێت!!‬ ‫لەم نێوەندەشدا ئایدۆلۆژیاو ناسنامە وەك‬ ‫دوو كەرەسەی خۆپێناسەكردن و بەرامبەر‬ ‫وێناكردنو رەوایەتی دان بە شەڕەكان دێنە‬ ‫مەیدانەوە‪ .‬خۆ پێناسەكردنی ئایدۆلۆژیانە‬ ‫بەرامبەرەكانی جگە لە ناپاك دەكرد بە‬ ‫كۆنەپەرستیش‪ ،‬ناسنامەی ئایدۆلۆژی و‬ ‫فۆرمی لە كوردایەتیش دەبووە هێما بۆ‬ ‫خۆجیاكردنەوە لەو ناپاكە و دەستپێكردنی‬ ‫سەرەتای قۆناغێكی مێژوویی جیاواز!!‬ ‫بەرامبەرەكانیش بە تەكتیكی جۆراوجۆر‬ ‫وەاڵمیان دەدایەوە‪ ،‬لەوانەش لێسەندنەوەی‬ ‫چەكی ئایدۆلۆژیا ـ لەڕێی تەبەنیكردنەوەی‬

‫بە شێوەیەكی فەرمی‪ .‬تا بیتاقەی چوونە‬ ‫ژوورەوەی گۆڕەپانی پێشكەوتووخوازان‬ ‫وەربگرێتو بە بەرامبەرەكانیش بڵێت (ئیدی‬ ‫ناتوانن موزایەدەی ئایدۆلۆژی بكەن) نموونەش‬ ‫بۆ ئەمە پرۆگرام و پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫پەسەندكراوی كۆنگرەی نۆی پارتی بوو‪،‬‬ ‫كە ئاماژەی ئەوەی تێدابوو‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫ناوەندی لەژێر تیشكی تیۆری ماركسیزم ــ ــ‬ ‫ــ خەبات دەكات‪ .‬جگە لەوە تانە لە مێژووی‬ ‫بەرامبەر دەدرا‪ ،‬كە ناپاكی نەخشاندوویەتی‬ ‫و ئێستاش قۆناغێكی تر لەو مێژووە لە‬ ‫بەرگێكی تردا نمایشدەكاتەوە‪ .‬بەم جۆرە كێ‬ ‫نوێنەرە؟ كێ رابەرە؟ كێ میراتگری میراتی‬ ‫كوردایەتی و ناسیونالیزمی كوردیەو مافی‬ ‫ئەوەی هەیە بەناوی ئەوەوە قسە بكات؟‪.‬‬ ‫بوو بە ژەهرو بەناو خاكو رەگو ریشااڵو‬ ‫هەناوی ناسیونالیزمی كوردی و كوردەواریدا‬ ‫رۆیشتە خوارەوەو دووچاری جۆرەها كێشەو‬ ‫نەخۆشی و الوازی كردن‪ ،‬كە تاكو ئێستاش بە‬ ‫دەستیانەوە دەناڵێننو بە كردەوە سنورێكی‬ ‫راستەقینە و جیاكەرەوە و یەكالكەرەوەیان بۆ‬ ‫دیارینەكراوە‪.‬‬ ‫ئەوەش بە تەواوی واتا تراژیدیایە‪،‬‬ ‫واقیعەكەش نەك هەر لەسەر ئاستی‬ ‫كوردستانی باشوور‪ ،‬بەڵكو لەسەر ئاستی‬ ‫سەرجەم پارچەكانی تریشدا بە ئاستی‬ ‫جیاواز هاوشێوەیەو جیاوازی بنەڕەتی نیە‪.‬‬ ‫وانەو پەندی قۆناغی شاخی خەباتی سیاسی‬ ‫چەكداری ئەم پارچەی كوردستانیش پێمان‬ ‫دەڵێت‪ :‬بوونی دەڤەرو ناوچەی قۆرخكراوو‬ ‫هێزو لەشكرو چەكداری حیزبیی‪ ،‬فرەدەسەاڵتی‬ ‫و فرەنوێنەری دەخوڵقێنێ‪ .‬ئەوەش پێش هەر‬ ‫شتێك ناوەرۆكی چەمكی فرەیی سیاسیو‬ ‫حیزبی دەشێوێنێ‪ .‬ناكۆكیەكی قوڵیشی‬ ‫بۆ ئاستی دژبەیەكی لەگەڵ ناسیونالیزمو‬ ‫كوردایەتی دا هەیە ‪.‬‬ ‫ناكۆكیو دابەشبوویی و فرەنوێنەریی‬ ‫واتایەكی راستەقینە بۆ ناسیونالیزم وەك‬ ‫چوارچێوەو ناسنامەیەكی كۆكەرەوەو ناوەندێ‬ ‫بۆ دروستكردنی تەوافوق ناهێڵێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫بۆشاییەی لەمەش دەكەوێتەوە‪ ،‬بەشێكی‬ ‫دوژمن پڕی دەكاتەوە‪ ،‬بەشەكەی تریشی‬ ‫ئایدۆلۆژیای نانەتەوەییو‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫جواڵنەوەی ناسیونالیزمیش دەمێنێتەوە‪ ،‬وێناو‬ ‫ناوەرۆكێكی شێواو و رۆحێكی سەراسیمە‬ ‫دەبێت‪ .‬دوای گرتنە دەستی دەسەاڵتیش‬ ‫گەندەڵیو دەوڵەمەندبوونی ناڕەواو تەماحی‬ ‫پاوانكردنی دەسەاڵتو دیموكراسییەكی‬ ‫مەرجدار رۆڵی ئایدۆلۆژیو دروشمە‬ ‫شۆڕشگێڕیە كۆنەكان دەگرێتەوە‪.‬‬

‫پ��ەروەردە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪17‬‬

‫بەپێی داتاکانی دەستەی ئامار‬

‫جێهێشتنی خوێندن‬ ‫لە قۆناغی ناوەندیی مەترسیدارە‬ ‫د‪ .‬شیالن عومهر حسێن*‬

‫زمانی فێركردن‬ ‫یان فێركردنی زمان؟‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫ههرچهنده ئامارهكانى وهزارهتى‬ ‫پالندانانو دهستەى ئامار ئاماژهى‬ ‫دڵخۆشكهرن بۆ بەرزی ئاستى خوێندنو‬ ‫خوێندهواریى له ههرێمى كوردستان‪،‬‬ ‫بهاڵم هێشتا جیاوازى بهدی دهكرێت‬ ‫له نێوان ڕهگهزى نێرو مێ دا‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا خوێندنى قۆناغى سهرهتایی‬ ‫لە دۆخێکى باشدایه کەچی قۆناغەکانی‬ ‫ناوهندیىو ئامادهیی له پاشهكشهیەکی‬ ‫ترسناکدان‪.‬‬ ‫دهستهى‬ ‫پالندانانو‬ ‫وهزارهتى‬ ‫ئامارى ههرێم‪ ،‬پێكهوه ئامارێكیان‬ ‫لهسهر كهرت و سێکتەرە جیاوازهكانى‬ ‫دانیشتووانی ههرێم باڵوكردووهتهوه کە‬ ‫بەراوردکارییەکە لەنێوان ‪ ٢٠١١‬تا ‪٢٠١٨‬‬ ‫و بهشێكى تهرخانكراوه بۆ کەرتی‬ ‫پهروهردهو خوێندن‪.‬‬

‫پهیوهندیكردنی مندااڵن بهخوێندنەوە‬

‫بهگشتی له ههرێمی كوردستان‬ ‫ئهنجامی نیشانهكانی فراوانبوونی کەرتی‬ ‫پهروهردهو فێركردن دڵخۆشكهرنو‬ ‫داتاكان وا نیشاندهدهن كه خوێندن وهكو‬ ‫مافێكی سهرهتایی مندااڵن دابین كراوه‪.‬‬ ‫لهسهر ژمارهی سهرجهمی مندااڵنی‬ ‫رووپێوكراو لە پۆلی یهكهمی سهرهتایی‪،‬‬ ‫ئهم رێژهیه له ههرێمی كوردستان له‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٨‬بهراورد به ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫بهرزبووەتهوه بەجۆرێک لە ‪%9٢.٢‬‬ ‫بۆ ‪ %94.4‬و له ههمان كاتدا ههرێمی‬ ‫كوردستان بهراورد به عێراق له ئاستێكی‬ ‫باشی ئهم قۆناغهی خوێندنهدایه‪.‬‬ ‫رێژهی سافی مندااڵن كه له تهمهنی‬ ‫قۆناغی سهرهتاییدانو پهیوهندییان به‬ ‫قۆناغی سهرهتایی یان ناوهندییەوە‬

‫كردووه‪ ،‬بریتییه له ژمارهی سهرجهم‬ ‫مندااڵنی تهمهن ‪ 6‬تا ‪ ١١‬سااڵن كه له‬ ‫قوتابخانهی سهرهتایین یان ناوهندیی‪.‬‬ ‫له ههرێمی كوردستان ههلێكی باش‬ ‫رهخساوه له پهیوهندیكردنی مندااڵنی ئهو‬ ‫تهمهنه بۆ قوتابخانه به رێژهی ‪ % 96‬له‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٨‬دا‪.‬‬

‫قۆناغى ناوهندیى‬

‫پهیوهندیكردن به قۆناغی ناوهندیی‬ ‫له ههرێمی كوردستان بۆ ساڵی ‪٢٠١٨‬‬ ‫رێژهكهی ‪ %7٠.٢‬بووه بۆ مندااڵنی تهمهن‬ ‫‪ ١4-١٢‬سااڵن‪ ،‬كه ئهمهش رێژیهكی بهرزه‬ ‫به بهراورد لهگهڵ عێراق كه رێژهكهی‬ ‫‪.%57.4‬‬ ‫پارێزگاكانیش‪،‬‬ ‫ئاستی‬ ‫لهسهر‬ ‫پارێزگای سلێمانی رێژهی ‪ %76.4‬ی‬ ‫تۆماركردووه كه نزمتره به بهراورد لهگهڵ‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١١‬كه ‪% 79‬بووه‪ .‬رێژهكه له‬ ‫پارێزگای ههولێر بریتییه له ‪%66.6‬‬ ‫و پارێزگای دهۆك ‪ .%6٨.9‬بەمەش‬ ‫پارێزگای سلێمانی بهرزترین رێژهی‬ ‫تۆماركردووه لهسهر ئاستی پارێزگاكانی‬ ‫ههرێم بۆ ساڵی ‪.٢٠١٨‬‬ ‫رێژهی مندااڵن كه دەبوو ئێستا لە‬ ‫قۆناغی ناوهندییدا بوایەنو ئێستا له‬ ‫قۆناغی سهرهتاییدا ماونهتهوه‪ ،‬مندااڵنی‬ ‫تهمهن ‪ ١4-١٢‬سااڵن‪ .‬له ساڵی ‪ ٢٠١٨‬به‬ ‫بهراورد به ساڵی ‪ ٢٠١١‬به رێژهی ‪5.٠‬‬ ‫‪%‬كهمیكردووه‪ .‬واته ئهو مندااڵنهی له‬ ‫تهمهنی خوێندنی قۆناغی ناوهندییدانو‬ ‫ئێستا له قۆناغی سهرهتاییدان بریتییه له‬ ‫‪ % 4.9‬كه ئهمهش كهمتره له عێراق كه‬ ‫رێژهكهی بریتییه له ‪.%١٢‬‬ ‫تهواوكردنی قۆناغی سهرهتایی كه‬ ‫له كۆتا پۆلی قۆناغی سهرهتایی دهوام‬ ‫دهكهن بێجگه له دووبارهبووهكان‪ ،‬لهسهر‬ ‫ئاستی پارێزگاکانی ههرێمی كوردستان‬

‫رێژهی تهواوكردنی‬ ‫قۆناغی ناوهندیی‬ ‫دابهزینی بهرچاوی‬ ‫بهخۆیهوه بینیوه‬ ‫بۆ ‪%65.9‬‬

‫بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٨‬رێژهكه بهرزبوونهوهی‬ ‫بهخۆوه بینیوه بهراورد به ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫بهشێوهیهك لهنێوان سااڵنى ‪ ٢٠١١‬و‬ ‫‪ ٢٠١٨‬رێژهكه بهرزبووەتهوه له ‪% 65‬بۆ‬ ‫‪.%٨9.١‬‬

‫رێژە ترسناکەکە‬

‫رێژهی تهواوكردنی قۆناغی ناوهندیی‪،‬‬ ‫لهسهر ئاستی ههرێمی كوردستان‬ ‫بهگشتی بهراورد به سااڵنی رابردوو‪،‬‬ ‫رێژهكه دابهزینێكی بهرچاوی بهخۆیهوه‬ ‫بینیوه‪ .‬بە جۆرێک ساڵى ‪ ٢٠١٨‬له‬ ‫ههرێمی كوردستان رێژهكه بۆ ‪%65.9‬‬ ‫دابهزیوه ئەمە لە کاتێکدا ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫رێژەکە ‪ % ٨٢‬بووە‪.‬‬ ‫رێژهی قوتابیان كه قۆناغی ئامادهییان‬ ‫تهواو كردووه لەسەر ئاستی پارێزگاکان‪،‬‬

‫ههولێر بهرێژهی ‪ %66.٨‬بهپلهی یهكهم‬ ‫دێتو دواتر پارێزگای سلێمانی ‪%65.9‬‬ ‫به پلهی دووهمو پارێزگای دهۆك‬ ‫رێژهكهی نزمتره له ههردوو پارێزگاكهی‬ ‫تر کە ‪ %57.3‬ــە‪.‬‬

‫خوێندنو نهخوێندهوارى‬

‫خوێندهواری‪ ،‬پێوهرێكی بنهڕهتییه بۆ‬ ‫زانینی ئاستی ئامادهباشی كۆمهڵگا بۆ‬ ‫ژیانێكی سهركهوتوو و دۆزینهوهی كار‪.‬‬ ‫بهگشتی له ههرێمی كوردستان رێژهی‬ ‫خوێندهواریی بۆ ههردوو رهگهز‪ ،‬بهپێى‬ ‫ئامارهكه له ئاستێكی بهرزدایه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١١‬رێژهی خوێندهواریی‬ ‫رهگهزی نێر ‪%94‬و رێژهی خوێندهواریی‬ ‫رهگهزی مێ ‪%٢9‬ـە‪ ،‬بهراورد به ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٨‬ئهم رێژانه بهرزبوونەتهوه‬ ‫بهشێوهیهك رهگهزی نێر بۆ ‪%96.3‬و‬ ‫رهگهزی مێ ‪ %96.٢‬لهسهر ئاستی‬ ‫پارێزگاكان رێژهكان بهرزنو جیاوازییهكی‬ ‫كهم بهدیكراوه‪.‬‬ ‫بۆ نهخوێندهواریش‪ ،‬بهگشتی له‬ ‫ههرێمی كوردستان رێژهی نهخوێندهواریی‬ ‫بۆ ههردوو رهگهز له ئاستێكی نزمدایه‬ ‫كه له ساڵی ‪ ٢٠١١‬رێژهی نهخوێندهواریی‬ ‫رهگهزی نێر ‪%5.١‬و رێژهی رهگهزی مێ‬ ‫‪ %7.١‬بووە‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٨‬ئهم رێژانه‬ ‫نزمبوونهوهی زیاتری بهخۆوه بینیوه كه‬ ‫رێژهی نهخوێندهواریی رهگهزی نێر بووهته‬ ‫‪%3.7‬و رێژهی نهخوێندهواریی رهگهزی‬ ‫مێ ‪%3.٨‬یه‪.‬‬ ‫وهزارهتى پالندانانو دهستهى ئامار‬ ‫ئاماژهیان بهوهكردوه‪ ،‬هاوتابوونى ئاستى‬ ‫خوێندنى نێرو مێ ئاماژهیه بۆ ئهوهی كه‬ ‫ئهو كولتووره كۆنهی رێگر بوو له ناردنی‬ ‫مندااڵنی کچ بۆ خوێندن‪ ،‬به تهواوهتی‬ ‫نهماوهو مندااڵن له ههردوو رهگهزدا‬ ‫بهیهكسانی دهنێردرێنه خوێندن‪.‬‬

‫زیانی هەیە بۆ متمانەی منداڵ و نەوجەوانان‬

‫ئاگاداری باڵوکردنەوەی وێنەی سێڵفی بن‬

‫زەمەن‬ ‫شارەزایانی بواری پەروەردەو‬ ‫فێرکردنی بەریتانی‪ ،‬هۆشیاریی‬ ‫دەدەن لە زیانەکانی ئەو وێنانەی‬ ‫بە سێڵفی دەگیرێن و دواتر لە تۆڕە‬

‫کۆمەاڵیەتییەکان باڵودەکرێنەوە‪ .‬چونکە‬ ‫ئەمە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی متمانە بە‬ ‫یەکتر‪.‬‬ ‫شارەزایان روونی دەکەنەوە‪ ،‬وێنەی‬ ‫سێڵفی کەمتر واقیعی لەشوالری سروشتی‬ ‫مرۆڤ نیشان دەدات‪ .‬بێجگە لەوە لێدانی‬ ‫فلتەرو گۆڕینی روخسارو رەنگی پێست‪،‬‬ ‫وادەکات بە تەواوی سروشتی راستەقینەی‬ ‫کەسەکان بگۆڕێت‪ .‬بۆیە ئەم دیاردەیە‬ ‫کاریگەری خراپی دەبێ بۆ سەر متمانەو‬ ‫باوەڕی مندااڵن و مێرمندااڵن‪.‬‬ ‫دیمیان هێندز‪ ،‬شارەزای بواری پەروەردەو‬ ‫راهێنانی مندااڵن‪ ،‬لەمبارەیەوە داوا لەو‬ ‫کەسانە دەکات لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫چاالکن و زوو زوو وێنەی سێڵفی دادەبەزێنن‪،‬‬ ‫کە باڵوکردنەوەی وێنە سێڵفییەکانیان کەم‬ ‫بکەنەوە‪ .‬ئەگەر بەمەش رازی نابن ئەوا‬ ‫وێنەی بێ فلتەرو راستەقینەی خۆیان دابنێن‪.‬‬

‫هێندز دەڵێت‪ :‬بۆ مندااڵن و نەوجەوانان‪،‬‬ ‫وێنەی سێڵفی و فلتەرلێدراو زیانی زۆری‬ ‫هەیە‪ .‬چونکە راستیی و سروشتیی مرۆڤیان‬ ‫ال دەکات بە وەهم کاتێ دەبینێ وێنەی ناو‬ ‫سێڵفییەکان و کەسەکان لە دەرەوە دوو‬ ‫شتی زۆر جیاوازن‪ .‬بۆیە پێشنیاز دەکەم‬ ‫بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و‬ ‫ئەوانەی زیاتر وێنەی سێڵفی باڵودەکەنەوە‪،‬‬ ‫با راستگۆبن و وێنەی راستەقینەی بێ فلتەر‬ ‫دابەزێنن تا متمانەی بهێڵێتەوە لەنێوان خۆی‬ ‫و ئەو کەسانەی وێنەکانی دەبینێ‪.‬‬ ‫هەر لەمبارەیەوە لە توێژینەوەیەکدا‬ ‫دەرکەوتووە‪ ،‬لە هەر پێنج نەوجەوانێکی‬ ‫بەشداربووی توێژینەوەکە‪ ،‬دووانیان نیگەران‬ ‫و خەمباربوون بەوەی لە وێنەکانی فلتەر‬ ‫لێدراودا‪ ،‬هیچ کەمئەندامیی یان کەموکوڕی‬ ‫جەستەییان پێوە دیار نییە‪ .‬بۆیە بەمە‬ ‫وتراوە “لەشوالری خەیاڵیی”‪.‬‬

‫پهروهردهو فهلسهفهو پێڕهوی پهروهردهو ڕێبازو میكانیزم‪ ،‬ئامانجی‬ ‫پهروهردهیی لهههر كۆمهڵێكدا‪ ،‬ستراتیژی نهتهوهییو نیشتمانی ئهو‬ ‫نهتهوهیه دیاری دهكهن‪ .‬خودی پهروهرده به چهمكهكانی “مرۆڤسازییو‬ ‫ژیانسازیی” پێناسهكراوه‪ ،‬ئهركی پهروهرده دۆزینهوهو دیاریكردنی بههرهو‬ ‫لێهاتووییو توانا شاراوهكانی تاكه‪ ،‬چاندنی بههاكانه‪ ،‬بهگهڕخستنو‬ ‫پهرهدانه بهههموو الیهنهكانی تاكو ئاڕاستهكردنیهتی‪.‬‬ ‫هۆكارو سهرچاوهی ئهم ئهركه پهروهردهییهش لهڕێی زمانی‬ ‫پهروهردهو فێركردنهوه دهبێ‪ ،‬بۆیه شێواندنی ئهو زمانهی پهروهردهی‬ ‫پێدهكهین‪ ،‬شێواندنی ههموو بنهماكانی پهرهپێدانی مرۆییو چاندنی‬ ‫بههاكانو وروژاندنی بیرو بنیاتنانی كهسێتییو دواجاریش ئاسایشی تاكو‬ ‫كۆمهڵیشى لێدهكهوێـتهوه‪.‬‬ ‫خوێندنی جووت زمانی‪ ،‬بابهتێكی نوێیه له پرۆسهی پهروهردهو‬ ‫فێركردندا‪ ،‬بهتایبهت لهم چهند ساڵهی خوێندندا‪.‬‬ ‫ئهم بابهته له زانستی زماندا بهیهكێك له بنهماكانی داخورانی‬ ‫زمانی دایك پهسنكراوه‪ ،‬بۆیه دهبێ زانستیانه له ههستیارییو مهترسی‬ ‫ئهم بابهته لهسهر ئاستی پهروهردهو فێركردن زیانى بۆ ههموو الیهك‬ ‫روونبكرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهوهی كه جێگهی داخه ئهوهیه كه تائێستا چهمكهكانی زمانی‬ ‫فێركردن‪ ،‬زمانی خوێندنو فێركردنی زمان‪ ،‬خوێندنی زمان “زمان‪ ،‬وهك‬ ‫خۆی به دروستی جێبهجێنهكردووه” تێكهاڵونهكراون‪.‬‬ ‫كردهی فێركاریی به كردهكانی وهرگرتنی زانیاریی بههۆى پێدانی‬ ‫زانیارییو وروژاندنی بیرو بهگهڕخستنى ئاڕاستهكردنى زانیارییهكانو‬ ‫ئهزموونكردنیان‪ ،‬پهسنكراوهو ئهمانهش خودی پهروهرده بهرجهسته‬ ‫دهكهن‪ ،‬چۆنیهتىو جۆریهتى ئهم كردانه دهوهستنه سهر ئهو نێوهندهى‬ ‫كه گهیهنهری كردهی ئهم كردانهن‪ ،‬ئهو نێوهندهش به زمانی فێركردن‪،‬‬ ‫زمانی پهروهردهیی‪ ،‬زمانی فێركاریی‪ ،‬ناسێنراوه‪ .‬لهمهشهوه زمانی‬ ‫فێركردن بریتیه لهو نێوهندو هۆكارو ئامڕازهى چۆنیهتى وهرگرتنی‬ ‫زانیارییو كۆزانیارییو پهرهدان به بههرهو لێهاتووییهكان‪ ،‬به رێكاری‬ ‫وروژاندنو بهگهڕخستنو ئاراستهكردنو بههۆی خوێندنو ئهزموونو‬ ‫توێژینهوهوه‪ ،‬دهگهیهنێته ئاوهزو هۆشو ناخی تاك‪ ،‬به ئاكامی بنیاتنانی‬ ‫كهسێتیو پهرهپێدانى مرۆیى‪.‬‬ ‫زمان له پهروهردهدا به دوو ئاراسته بهكاردههێنرێت‪ ،‬یهكهمیان زمانی‬ ‫خوێندنی ههموو ڕشتهكانی خوێندنه‪ ،‬كه به “زمانی فێركردن‪ ،‬زمانی‬ ‫خوێندن”ناوبراوهو بهپێی بریاری یونسكو دهبێ به زمانی دایكبێت‪ ،‬واته‬ ‫دهبێ زمانی خۆیندنی ڕشتهكانی زانست‪ ،‬بیركاری‪ ،‬كۆمهاڵیهتی‪ ،‬زمانی‬ ‫دایكیی ئهو نهتهوهیهبێ‪.‬‬ ‫چونكه زمانی دایك هۆكارێكه بۆ گواستنهوهو وهرگێرانی مهعریفهو‬ ‫بههاكانو گوێزهرهوەی كولتوورو دابونهریتو كۆزانیاریو ههستو‬ ‫بیروبۆچونهو رایهڵهی بهستنهوهی نهوهكانه بهیهكترییهوه‪ ،‬بههۆیهوه‬ ‫ئاسانكاری له تێگهیشتنی واتاو درككردنو دهربڕینی دهنگو هێماكان‬ ‫دههێنێتهئاراوه‪ ،‬له زمانی دایكدا رووبهری فێركردنی كرۆكو ناواخنی‬ ‫زیاتر فهراههم دێت‪ ،‬بهفێركردنی چهمكی نۆێو زانیاری نوێ‪ ،‬بهواتا‬ ‫فێرخواز سهرپێییانه فێرنابێ‪.‬‬ ‫لهمانهشهوه زمانی فێركردن وهك پرۆسهیهكی ئاوهزییو ژیریی‪،‬‬ ‫ئهركی وهرگێڕانی ههڵوهستهو بههاو دابونهریتو رهسهنایهتییه‪ ،‬بۆ‬ ‫ههڵوێستو كردارو رهفتارو پهرهپێدان به كهسایهتی مرۆڤ بهگشتیو‬ ‫پهرهپێدانی مرۆیی بهتایبهتی دهگێڕێت‪ ،‬ئهمهش جیاوازه له فێركردنى‬ ‫زمان‪ ،‬خوێندنی زمان‪.‬‬ ‫كه جۆری دووهمه‪ ،‬بهواتا له تهك زمانی دایكدا زمانی دووهمو‬ ‫سێیهمو‪...‬وهك خوێندنی زمانهكانی “عهرهبی‪ ،‬ئینگلیزی” بخوێنرێت‪،‬‬ ‫ئهمهیان زیادكردنی لێهاتوویی تاكه نهك بنیاتنانو پهرهپێدانی‬ ‫ههموو الیهنهكانی كهسێتی تاك‪ .‬بۆیه تێكهاڵوكردنی ئهم دوو بابهتهو‬ ‫بهكارهێنانییان له جیاتی یهكترو بێئاگایانهو گۆڕینی زمانی خوێندن “كه‬ ‫دهبێ به زمانی دایك بێت”‪.‬‬ ‫هۆكارێكى بنهڕهتی شكستی پهروهردهیه له كۆمهڵدا‪ ،‬چونكه‬ ‫فێركاریی لهناوهوهی مرۆڤ دهكرێت‪ ،‬بهواتا پهروهرده لهناوهوهیه بۆ‬ ‫دهرهوهو دهبێ ئهو زمانهی پهروهردهی پێدهكهین‪ ،‬راستهوانه لهگهڵ‬ ‫زمانی ناوهكیی تاكدا بگونجێت‪ ،‬كه ئهویش زمانی دایكه‪.‬‬ ‫ئێمه دهتوانین بهزیاتر له زمانێك لهگهڵ دهوروبهردا پهیوهندی بگرین‪،‬‬ ‫بهاڵم لهگهڵ خۆماندا ‪-‬ناخماندا تهنیا به زمانی دایك دهدوێین‪ ،‬به واتا‬ ‫زمانی دایك زمانو كهرهستهی ئهو گفتوگۆى نێو ‪ -‬ناخییو خۆبهخۆیهیه‬ ‫كهمرۆڤ لهگهڵ دهروونیدا دهیكات‪.‬‬ ‫كه بههۆیهوه دهچینه نێو ناخی تاكهوهو دهیوروژێنینو بهگهڕیدهخهین‪،‬‬ ‫بهپێی بڕیاری یونسكۆ‪ ،‬منداڵ تا تهمهنی ده ساڵی پێویسته زمانی‬ ‫پهروهردهو فێركردنی زمانی دایكیبێ‪ ،‬به واتا زمانی فێركردن دهبێ‬ ‫له دامهزراوه فێركارییهكاندا “دایهنگه تا خوێندنی بااڵ یهك زمان بێت‪،‬‬ ‫ئهگهر منداڵ به زمانی دایكی نهخوێنیت‪ ،‬یاخود زمانی پهروهردهی لهگهڵ‬ ‫زمانی كۆمهڵدا یهك نهبن ئهوا بۆشاییهك له نێوان منداڵو خێزانو‬ ‫دهوروبهرهكهیدا دروست دهبێ‪ ،‬ئهمهش سهرچاوهیه بۆ دروستبوونی‬ ‫چهندین ئاریشهو گرفتیزمانی‪ ،‬دهروونی‪ ،‬كۆمهاڵیهتى‪ ،‬پهروهردهیی‪ ،‬بۆ‬ ‫تاكو لێكهوتهكانیشی له خێزانو كۆمهڵدا رهنگدهداتهوه‪ ،‬كه ههموو‬ ‫ئهمانه نهك جۆرێتی پهروهردهیی بااڵ ناكهن‪ ،‬بهڵكو خودی پهروهردهش‬ ‫شكست پێدێنن‪.‬‬ ‫بۆیه پێویسته راشكاوانه دان به ههڵهكانماندا بنێینو بیانخهینهوه‬ ‫سهر رێچكهى سروشتى خۆیانو نهزانانه زمانى خوێندن بۆ زمانى‬ ‫فێركردن نهگۆڕین‪.‬‬ ‫* مامۆستای كۆلێژى زمان لە زانكۆی سلێمانی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫هێڵی گەرمی ‪119‬ی پۆلیس هەمیشە کراوەیە‬

‫لە پێنج مانگدا ‪ 3278‬ژن پەنایان بۆ هێڵی‬ ‫‪ 119‬بردووە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫ئێستا ژنان كاتێك رووبەڕووی‬ ‫پێشێلكارییەك دەبنەوە‪ ،‬پێویستیان بەوە‬ ‫نییە رێگە ببڕنو پۆلیس لە كێشەكەیان‬ ‫ئاگادار بكەنەوە‪ ،‬بەڵکو دەتوانن بە‬ ‫مۆبایلەكانیان پەیوەندی بە ‪119‬ەوە بكەن‬ ‫بۆ ئەوەی پۆلیس بچێ بەهانایانەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە هێڵەكە پێنج مانگە‬ ‫كراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم هەموو ژنان زانیارییان‬ ‫لەسەری نییەو نەبوونی سیستمی جی پی‬ ‫ئێسیش وادەكات پۆلیس درەنگ بكاتە ئەو‬ ‫شوێنەی پێشێلكاری تێدا كراوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێکی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫توندوتیژی دژ بە ئافرەتان‪ ،‬لە پێنج مانگی‬ ‫ئەمساڵدا‪ ،‬سێ هەزار و ‪ ٢٧٨‬جار لەالیەن‬ ‫ژنانەوە پەیوەندی بەهێڵی ‪119‬وە کراوە‪.‬‬ ‫هێڵەكە ‪ ٢4‬سەعات كراوەیە ئەوانەی‬ ‫پێویستیان بەهاناوەچوونە ئەگەر هەر‬ ‫هێڵێكی پەیوەندی كردنیان هەبێ دەتوانن‬ ‫بەبێ بەرامبەر پەیوەندی پێوەبكەن‪.‬‬ ‫لەالیەن كارمەندانی ئەو بەشەوە لە هەر‬ ‫سێ پارێزگاكەی هەرێم وەاڵم دەدرێنەوە‪،‬‬ ‫كاتێك كەسێك پەیوەندی دەكات نزیكترین‬ ‫نووسینگە لە شوێنی لە ڕووداوەكە ئاگادار‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬پۆلیسی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژیو پۆلیسی فریاكەوتن بەهانای‬ ‫كەسی سكااڵكارەوە دەچن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫عومەر‪،‬‬ ‫كوردە‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە‬ ‫ئافرەتانی هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“هێڵێكی گەرمی ‪ ٢4‬سەعاتییەو لە‬ ‫هەموو هێڵەكانەوە دەتوانرێت پەیوەندی‬ ‫پێوەبكرێت بەبێ بەرامبەر”‪.‬‬ ‫پارێزگاكانی هەولێرو سلێمانیو دهۆك‬ ‫یەكی بنكەیەكیان تێدایە‪ ،‬هەر بنكەیەك لە‬ ‫‪ 1٢‬كارمەندی راهێنراو پێكهاتووە‪.‬‬

‫كردنەوەی ئەو‬ ‫هێڵە كارێكی‬ ‫گرنگە‬ ‫بەاڵم كەموكورتی‬ ‫زۆری تێدایە‬

‫کۆڕێکی هؤشیارکردنەوەی ژنان دەربارەی هێڵی ‪119‬‬ ‫كوردە وتیشی‪“ :‬لەیەك كاتدا‬ ‫سێ كەس دەتوانێ پەیوەندی بكات‪،‬‬ ‫كارمەندی خەفەر هەیە لە هەموو كاتێكدا‬ ‫وەاڵمی پەیوەندییەكان دەدرێتەوە‪،‬‬ ‫ماوەی حەوت مانگە لە كاردایە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫وەاڵمی پەیوەندییەكان دەدەنەوە دەتوانن‬ ‫رێنمایی یاساییو دەروونی بدەن بەوانەی‬ ‫پەیوەندی دەكەن”‪.‬‬ ‫بەوتەی كوردە عومەر‪ ،‬بەكارهێنانی لە‬ ‫ئاستێكی بەرزدایەو رۆژ بەڕۆژ بەكارهێنانی‬

‫زیاتر دەبێ‪ .‬بەاڵم هێشتا نەگەیشتوون‬ ‫بەو ئەنجامەی ئایا كاریگەری دەبێ لەسەر‬ ‫كەمبوونەوەی توندوتیژییەکان یان نا‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە‬ ‫ئافرەتان‪ ،‬لە سێ مانگی سەرەتای‬ ‫ئەمساڵدا ‪ 10‬حاڵەتی كوشتنو ‪ 14‬حاڵەتی‬ ‫خۆكوشتنو ‪ 54‬حاڵەتی سوتانو ‪٢5‬‬ ‫حاڵەتی تۆماركراون‪.‬‬ ‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬

‫مافەكانی ئافرەتان لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان دەڵێت‪ :‬كردنەوەی ئەو هێڵە‬ ‫“كارێكی گرنگە” بەاڵم كەموكورتی زۆری‬ ‫تێدایە زۆرجار پەیوەندییەكان وەاڵم‬ ‫نادەنەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتان‬ ‫زانیارییان لەسەر ئەو هێڵە نییە‪ ،‬لە‬ ‫بەدەمەوەچوونی ئەوانەی پەیوەندی‬ ‫دەكەن كەمتەرخەمی هەیە‪.‬‬ ‫لیژنەكەمان‬ ‫“وەكو‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫بەنیازین كار لەسەر هەمواری یاسای‬

‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیی‬ ‫بكەین كە كەموكورتی زۆری تێدایە‪،‬‬ ‫لەگەڵیشیدا كار لەسەر بەرەوپێشبردنو‬ ‫پەرەپێدانی ئەو هێڵە دەكەین”‪.‬‬ ‫بە بڕوای شەدە بەشیر چاالكوانی‬ ‫بواری مافی ئافرەتان دانانی هێڵێکی‬ ‫تەلەفۆنیی وا‪ ،‬بەرەوپێشچوونێكی باشە‬ ‫بەاڵم ژنان هێشتا زانیاری تەواویان‬ ‫لەسەری هەبێ‪.‬‬ ‫شەدە‪ ،‬وتی‪“ :‬وەك پێویست‬

‫نەگەیەنراوە بە ژنان‪ ،‬درەنگ گەیشتنی‬ ‫تیمەكان بەشوێنی رووداوەكە یەكێكی‬ ‫ترە لە گرفتەكان‪ ،‬بێجگەلەوەش زۆرجار‬ ‫كەسێك توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم مەجالی پەیوەندیكردنی نییە كاتێك‬ ‫كەسێك پەیوەندی دەكات دادگا وەك‬ ‫شاهید بانگی دەكات لەكاتێكدا پێویستە‬ ‫وەك هەواڵدەرێكی شاراوە بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش یەكێكی ترە لە گرفتەكان”‪.‬‬ ‫نەبوونی سیستمی “جی پی ئێس”یش‬ ‫بەالی شەدەوە گرفتێكە پێویستە‬ ‫چارەسەر بكرێت لەبەرئەوەی زۆرجار‬ ‫ئەو كەسانەی پەیوەندی دەكەن بەو‬ ‫هێڵەوە مۆبایلەكانیان لێدەسێنرێت‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە لەگەڵ پەیوەندی كردنیدا‬ ‫شوێنی پەیوەندییەكە تۆماربكرێت‪.‬‬

‫کاری دەستیی رەواجی زۆرترە‬

‫خانمانی گەرمیان بە گروپ کار دەکەن‬ ‫كاری جۆراوجۆر‬ ‫دهكهمو له‬ ‫تۆڕهكۆمهاڵیهتییهكان‬ ‫باڵوی دهكهمهوهو‬ ‫دهیانفرۆشم‬

‫سێ ژنی خاوەنکار لە گەرمیان‬ ‫دیمهن ئیسماعیل‬ ‫بهناز‪ ،‬لهسهر تهختێك دانیشتووە‬ ‫دهرزیو مێخهكی بهدهستهوهیە کە خهریكە‬ ‫ملوانكهی بهمێخهك دهچنێ‪ .‬ماوهی چوار‬ ‫ساڵه سهرقاڵى ئهم كارهیه‪.‬‬ ‫بهناز ئهحمهد‪ 3٢ ،‬ساڵ‪ ،‬تا پۆلی ‪ 1٢‬ی‬ ‫خوێندووه‪ ،‬خانمێكی گهرمیانیهو سااڵنێكه‬ ‫له بواری دهستڕهنگینیدا كار دهكات‪،‬‬ ‫له كهلوپهلی شكاو و كۆن شتی تازهو‬ ‫نوێ دروست دهكاتو له بوتڵی ئاویش‬ ‫كهرهستهی جۆراوجۆر دهنهخشێنێ‪.‬‬

‫بەناز بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬كاری‬ ‫جۆراوجۆر دهكهمو له تۆڕهكۆمهاڵیهتییهكان‬ ‫باڵوی دهكهمهوهو دهیانفرۆشم”‪.‬‬ ‫بهناز‪ ،‬ههرچهنده خاوهن پێداویستی‬ ‫تایبهته‪ ،‬بهاڵم توانیویهتی بۆ خانمانی‬ ‫دهستڕهنگینی گهرمیان گروپێك بكاتهوه‬ ‫بهناوی “گروپی كچانی دهستڕهنگینی‬ ‫گهرمیان”و دهیان خانمی له دهوری‬ ‫خۆی كۆكردووهتهوهو ههوڵی دهرخستنی‬ ‫تواناكانیان دهدات‪.‬‬ ‫پێش ئهوهی گروپهكه دروستبكات‪،‬‬ ‫بەناز له ساڵی ‪ ٢015‬هوه زیاتر له ‪1٨3‬‬ ‫خانمی فێری كاری دهستیی كردووه بهبێ‬

‫بهرامبهر‪ .‬له گروپی كچانی دهستڕهنگینی‬ ‫گهرمیان زیاتر له ‪ ٢0‬ئهندامی ههیه كه‬ ‫سهرجهمیان كچو ژننو پیشهیان جیاوازهو‬ ‫ههریهكهیان جۆرێك بههرهیان تێدایهو لهم‬ ‫گروپهدا تواناكانیان دهردهخهنو داهاتێك‬ ‫بۆ خۆیان پهیدا دهكهن‪.‬‬ ‫ژنانو كچان لهم سااڵنهی دواییدا‬ ‫دهستیان داوهته كاری دهستڕهنگینىو‬ ‫ههندێكیان وهكو سهرچاوهیهكی داهات‬ ‫سهیری دهكهنو ههندێكی دیكهشیان‬ ‫وهكو حهز كار دهكهن‪.‬‬ ‫ڕۆژان عهزیز‪ 19 ،‬ساڵ‪ ،‬دهرچووی‬ ‫پۆلی ‪ 1٢‬یهو دانیشتووی شاری كهالره‬

‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ماوهی سێ ساڵه لهم‬ ‫گروپهدا كار دهكهم‪ ،‬ئهم كارهشم وهك‬ ‫حهزەو دڵخۆشم كاتێك كارێك دهكهمو‬ ‫دهرهنجامهكهی دهبینم”‪.‬‬ ‫كچانو ژنان ههمیشه ههوڵیانداوه كه‬ ‫جێدهستیان له كۆمهڵگهدا دیاری بكهن‪،‬‬ ‫ئهگهر لهناو دامهزراوه حكومییهكاندابێ‬ ‫یان ئههلییهكان‪ ،‬له هونهردابێ یاخود‬ ‫له سیاسهتدا‪ .‬ههربۆیه له ههموو‬ ‫بوار و پسپۆڕییه جیاوازهكاندا خۆیان‬ ‫دهسهلمێنن‪.‬‬ ‫خۆشبین محهمهد‪ ٢3 ،‬ساڵ‪ ،‬خانمێكی‬ ‫دهستڕهنگینی سنووری گهرمیانه‪ ،‬زیاتر‬

‫له دوو ساڵه تاجو ملوانكه بهجاجمو بازن‬ ‫بهمورو دروست دهكات‪ ،‬ئهمهش كاتێك‬ ‫بووه كه چووهته دوكانێك ویستویهتی‬ ‫بابهتی جوانكاری ژنان بكڕێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫دایكی هانی داوه كه دروستكردنی ئهو‬ ‫بابهتانه ئاسانهو خۆشی دهتوانێت‬ ‫دروستی بكات‪ ،‬بهمهش بوه ههنگاوی‬ ‫یهكهمی كارهكهو ئیتر بووه خانمێكی‬ ‫دهستڕهنگین‪.‬‬ ‫خۆشبین‪ ،‬هیچ ئیشێكی دیكهی‬ ‫نییه كه ببێته سهرچاوهی داهات بۆی‪،‬‬ ‫بۆیه فرۆشتنی كارهكانی ههرچهنده‬ ‫كهمه‪ ،‬بهاڵم تاڕادهیهك باشهو بووهته‬ ‫سهرچاوهیهكی داهات بۆی‪ ،‬سهبارهت‬ ‫به كارهكهی به “زهمهن” وتی‪“ :‬حهزم‬ ‫بهكارهكهیه‪ ،‬بهتایبهت كاتێك تاج‬ ‫دروستدهكهمو جوان دهردهچێ ئاسودهیم‬ ‫دهداتێ‪ ،‬بهاڵم وهكو ئیشهكه زۆر كزهو‬ ‫داهاتێكی ئهوتۆی نییه”‪.‬‬ ‫له سااڵنی ‪٢014‬وه دوای هاتنی داعش‬ ‫بۆ عێراقو دروستبونی قهیرانی داراییو‬ ‫خراپبونی باری دارایی خهڵك به گشتی‪،‬‬

‫كچانو ژنان توانیویانه ڕۆڵێكی باشو‬ ‫كاریگهریان ههبێو بهزۆر كاری جیاواز‬ ‫بونی خۆیان سهلماندووهو لهڕێگهیهوه‪،‬‬ ‫داهاتی خێزانێك دابین دهكهن‪.‬‬ ‫عومهر گوڵپی‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتی‬ ‫بهڕێوبهرایهتی چاودێریو گهشهپێدانی‬ ‫كۆمهاڵیهتی سلێمانی‪ ،‬ئاماژهی بهوهدا كه‬ ‫هاوكاریكردنی خانمان ئهركێكی گرنگه بۆ‬ ‫“زهمهن” وتی‪“ :‬بههۆی قهیرانی داراییهوه‬ ‫له ماوهی سێ ساڵی ڕابردو نهمانتوانی‬ ‫ئهركی هاوكاری كردنی گهنجانو ژنان‬ ‫بكهین‪ ،‬بهاڵم له پڕۆژهی بچوكدا هاوكاری‬ ‫ژنانی خاوهن پێداویستی تایبهتو‬ ‫ژنانی ناو شهڵتهرهكانمان كردووه‪ ،‬له‬ ‫كاری دهستییو درومانو چنینو كاری‬ ‫هونهریی‪ ،‬بۆئهوهی كه ئهو ژنانه له كاته‬ ‫بهتاڵهكانیان سودی لێ ببینن”‪.‬‬ ‫به پێویستىزانى حكومهت وهك‬ ‫سااڵنی پێشتر هاوكاری گهنجان بكاتو‬ ‫وتی‪“ :‬هیواخوازین كه حكومهت سولفهو‬ ‫بدات به گهنجانو دهرچوانی زانكۆ تا‬ ‫پرۆژهی بچووكی تایبهت بهخۆیان ههبێو‬ ‫ببنه خاوهن داهاتی خۆیان”‪.‬‬ ‫بهناز ئهحمهد‪ ،‬تائێستا ‪ 19‬پێشانگای‬ ‫كردووەتهوهو كارهكانی نمایشكردووه لهو‬ ‫پێشانگانهش له یادی دامهزراندنی ژنانو‬ ‫رێكخراوی گهشهپێدانو لهگهڵ گروپی‬ ‫كیژانی كفری شته دهستكردهكانی نمایش‬ ‫كردووه‪.‬‬ ‫بهناز‪ ،‬توانیویهتی سود له‬ ‫پێشانگاو‬ ‫كۆمهاڵیهتییهكانو‬ ‫تۆڕه‬ ‫فیستیڤاڵهكان ببینێت بۆ به بازاڕیكردنی‬ ‫كاره دهستییهكانیو وتی‪“ :‬بزانم له‬ ‫شوێنێك پێشانگایهك دهكرێتهوه‪،‬‬ ‫دهیكهمه ڕێگهیهك بۆ ناساندنی كارهكانی‬ ‫خۆمو ههموو ئهو خانمانهی كه له‬ ‫گروپهكه كاردهكهن”‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪15‬‬

‫“ئەو تاوانە هی ئەوە نییە تۆمەتبارانی بە هیچ شێوەیەک ئازاد بکرێن”‬

‫گومان دەکرێ کەیسی دەستدرێژیکردنە‬ ‫سەر کچە ‪ ٧‬سااڵنەکە بەالڕێدا ببرێ‬

‫دەروون نیگا‬ ‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫زەمەن – هەولێر‬ ‫لەناو هەاڵوزەنای رووداوە سیاسییەکان و‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا‪ ،‬هەواڵی رفاندن و دواتر‬ ‫دەستدرێژی سێکسیی بۆ سەر الڤهی تەمەن ‪ ٧‬سااڵن‬ ‫بوو بەژێرەوەو زۆر کەم کاردانەوەی هەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی بووە هۆی دیسان هێنانەوە بەرباسی ئەم‬ ‫تاوانە‪ ،‬ئازادکردنی تۆمەتباران بوو لەالیەن دادگاوە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪٧‬ی مانگی رابردوو ئاشکرابوو کە سێ کەس‬ ‫لە تۆمەتبارانی رفاندن و دەستدرێژی سێکسیی الڤە‬ ‫لوقمان‪ ،‬بە کەفالەت ئازادکراون‪ .‬یاساناسان روونی‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬تۆمەتبارانی ئەو تاوانە بە هیچ جۆرێک‬ ‫شمولی ئازادکردن ناکەن تەنانەت بە کەفالەتیش‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن”‪ ،‬بەرپرسێکی‬ ‫حزبیی دەستی هەبووە لە ئازادکردنی ئەو سێ‬ ‫تۆمەتبارەدا بەبڕی سێ ملیۆن دینار وەکو بارمتە‪.‬‬

‫درۆی الساییكردنەوە‬ ‫لەالی منداڵ‬

‫رووداوەکە چیە؟‬

‫لە رۆژێکی ناوەڕاستی مانگی نیسانی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫لە شاری هەولێر کچێکی تهمهن حهوت سااڵن دوای‬ ‫رفاندنی‪ ،‬دەستدرێژی سێکسیی دەکرێتە سەر‪ .‬لوقمانی‬ ‫باوکی ئەو منداڵە بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬هاوسەری خۆم‬ ‫کە باوەژنی الڤەیە‪ ،‬لەگەڵ خوشکێکیدا دەستی هەیە‬ ‫لەو تاوانەدا و سێ پیاو رفاندن و دەستدرێژییەکەیان‬ ‫ئەنجام داوە‪.‬‬ ‫لەسەر سکااڵی باوکی منداڵەکە‪ ،‬سێ‬ ‫تۆمەتبارەکەو باوەژنەکەی و خوشکێکی باوەژەنەکەی‬ ‫دەستگیر دەکرێن‪ .‬دوای دوو مانگ مانهوه له زیندان‪،‬‬ ‫بهپاڵشتی بهرپرسێك ئهو سێ كهسه بهكهفالهتی‬ ‫سی ملیۆن دینار ئازاد دهكرێن‪ .‬ئازادكردنی ئهو سێ‬ ‫تۆمهتباره نارهزایی زۆری بهدوای خۆیدا هێناو وایكرد‬ ‫دادوهری لێكۆڵینهوه جارێكی دیكه تۆمهتبارهكان تا‬ ‫رۆژی دادگاییكردن دهستگیر بكاتهوه‪.‬‬ ‫لوقمان بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬سهرهتا كچهكهمیان‬ ‫رفاندووه بۆ شوێنێكی نادیار لەناو هەولێردا‪ .‬دواتر‬ ‫بە هەرسێکیانەوە دهستدرێژی سێكسییان كردوووهته‬ ‫سهر ئەو منداڵە‪ .‬یەکێک لە تۆمەتبارەکەن‪،‬‬ ‫خوشکەزای هاوسەرەکەمە”‪.‬‬ ‫دوای ئاشكرابوونی تاوانهكه‪ ،‬سێ گهنجه‬ ‫تۆمەتبارەکە و ئهو دوو ژنەی کە باوکی دەڵێت‬ ‫دەستیان هەبووە لە رفاندنیدا‪ ،‬دهستگیر دهكرێن‪.‬‬ ‫بهاڵم بههۆی نهبوونی بهڵگهی پێویست دوو ژنەکە به‬ ‫كهفالهت ئازاد كراون‪.‬‬ ‫لوقمان سهبارهت بهچۆنێتی ئازادكردنی‬ ‫تۆمهتباران وتی‪“ :‬رۆژی ‪1٧‬ی مانگی شەش‪ ،‬دادگا‬ ‫بهكهفالهتی سی ملیۆن دینار ئهو سێ كهسهی‬ ‫ئازاد كردووە‪ ،‬بهاڵم دوای وروژاندنی بابهتهكه لهرێی‬ ‫میدیاكانهوه‪ ،‬ئهو سێ كهسه دهستگیر كرانهوه تا‬ ‫رۆژی دادگاییكردنیان”‪.‬‬

‫باوکی الڤە رهتی دەکاتەوە لهگهڵ تۆمەتباراندا‪،‬‬ ‫بە سوڵحی عەشایریی کێشەکە کۆتایی پێبهێنێ‪ .‬ئەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬بۆ کۆتاییهێنان بەم کێشەیە‪ ،‬چەندجارێک‬ ‫پیشنیازی دانیشتنم بۆ کراوە تا لهرێی سولحی‬ ‫عهشایرییهوه ئهو كێشهیه چارهسهر بكەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫من سپاردوومە بە دادگا و هەر دەبێ لەوێ یەکالیی‬ ‫بێتەوە‪.‬‬

‫بەڵگەی بەدەستەوە هەیە؟‬

‫ئاسۆ هاشم پارێزهری كهیسی دەستدرێژیکردنە‬ ‫سەر الڤە لە دادگای هەولێر‪ ،‬سەبارەت بە هەبوونی‬ ‫بەڵگە لەسەر تۆمەتباران بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“لهڕێی راپۆرتی پزیشكییهوه ئهوه سهلمێنراوه كه‬ ‫دهستدرێژی سێكسیی كراوهته سهر ئهو منداڵه بهزۆر‪.‬‬ ‫ئێستا دۆسێكهی له بنكهی پۆلیسی راستییه لهشاری‬ ‫ههولێر و تائێستا لهژێر لێكۆڵینهوهدایه”‪.‬‬ ‫ئاسۆ هاشم وتیشی‪“ :‬دوای ئازادکردنی تۆمەتباران‬ ‫بە کەفالەت‪ ،‬رای گشتی لهسهر ئەو ئازادکردنە‬ ‫دروستبوو‪ ،‬بۆیە دادوهری لێكۆڵینهوه جارێكی تر‬ ‫تۆمهتبارانی دهستگیركردهوه‪ .‬راستییەکەی ئهو‬ ‫تۆمهتبارانه لە یەککاتدا دوو تاوانیان ئاراسته كراوه‬ ‫ئەوانیش رفاندن و دواتر دهستدرێژی سێکسییە بۆ‬ ‫سهر منداڵێکی تەمەن ‪ ٧‬سااڵن‪ .‬بۆیە ئەو مادانەی‬ ‫پێی دەستگیرکراون‪ ،‬شمولی ئازادکردن ناکات‬ ‫تەنانەت بە کەفالەتیش”‪.‬‬ ‫بهپێی مادەکانی ‪٣٩٣‬ی دەستدرێژی سێکسیی‬

‫“باوەژنەکەی‬ ‫دەستی هەبووە لە‬ ‫رفاندنیداو سێ‬ ‫پیاو دەستدرێژییان‬ ‫کردووەتە سەری”‬ ‫و ‪٤٢1‬ی رفاندن لە یاسای سزادانی عێراقی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەسەر تۆمەتباراندا ساغبوویەوە کە دەستیان تێیدا‬ ‫هەیە‪ .‬ئەوا لەسێدارەدان بۆ دەستدرێژییەکە و ‪1٥‬‬ ‫ساڵیش بەندکردن بۆ رفاندنەکە دەردەکرێ لەالیەن‬ ‫دادوەرەوە‪.‬‬

‫“تۆمەتباران گۆڕاون!”‬

‫بهوتهی لوقمانی باوكی الڤە‪ ،‬دوای‬ ‫ئازادکردنیان بە کەفالەت‪ ،‬ئێستا ئەو کەسانەی کە‬ ‫دەستگیرکراونەتەوە‪ ،‬هەمان تۆمەتبارانی یەکەمجار‬ ‫نین بەڵکو گۆڕدراون بە سێ کەسی تر‪.‬‬ ‫لوقمان زیاتر وتی‪ ”:‬لەبەر ئەوەی سهرهتا‬ ‫پارێزهرم نهبوو‪ ،‬تائێستا تۆمهتبارهكانم نهبینیوهو‬ ‫تهنانهت نازانم ناویشیان چیه‪ ،‬چونكه پۆلیس‬ ‫زانیاری پێ نهدهدام‪ .‬تهنیا زانیارییم لهسهر یهك‬ ‫كهسیان ههیه بهتهواوی ‪.‬بهاڵم بهپێی زانیارییهكانم‬ ‫ههوڵێك ههیه كهیسی كچهكهم بهالرێدا ببرێت‬ ‫بهوهی تۆمهتبارهكان بگۆڕن بهكهسانی تر‪ .‬له‬ ‫شوێنی تۆمەتبارانی راستەقینە كهسانێكی تر‬ ‫دهستگیربكرێن بۆ ئەوەی لەبەر نەبوونی بەڵگە‬ ‫دادگا ئازادیان بکات‪ .‬ئهم زانیارییانه تهنیا دهنگۆن‬ ‫و هێشتا دڵنیانیم”‪.‬‬ ‫بەاڵم لەلێدوانێکدا بۆ “زەمەن” هۆگر عەزیز‬ ‫وتەبێژی پۆلیسی هەولێر رەتیکردەوە‪ ،‬تۆمەتباران‬ ‫گۆڕابن و وتی‪“ :‬شتی وا هەرگیز روونادات و‬ ‫تۆمەتباران هەر ئەوانەن سەرەتا دەستگیرکرابوون”‪.‬‬

‫ئێستا الڤە چۆنە؟‬

‫لوقمان دهڵێت‪“ :‬بارودۆخی دەروونیی كچهكەم‬ ‫هیچ باش نییه‪ ،‬له دوای ئهو روداوهوه ترسێكی‬ ‫زۆری لێنیشتووەو بەردەوام دەڵێت باوكه ئهوانه دێن‬ ‫دهمكوژن”‪.‬‬

‫حەلیمە سێ مانگە لەسەر جادە دەخەوێ!‬

‫حەلیمە لەسەر یەکێک لە شەقامەکاندا نووستووە‬ ‫مێهڤان مەجید ‪ -‬زاخۆ‬ ‫مانەوەی هەمیشەیی ژنێکی بە تەمەن لەناو‬ ‫کۆاڵن و سەرجادەکان‪ ،‬سێ مانگە بووەتە‬ ‫باسوخواس لەناو خەڵکی زاخۆ‪ .‬ژنەکە بۆ خۆی‬ ‫دەڵێت ئەمجۆرە ژیانەی پێخۆشترە‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‪ ،‬حەلیمەی‬ ‫تەمەن ‪ ٦0‬سااڵن خەڵکی ناوەڕاستی موسڵەو‬

‫دایکی پێنج منداڵە‪ .‬بەاڵم ئێستا لەگەڵ‬ ‫منداڵەکانی لە یەکتر دابڕاون و ئاگایان لە یەکتر‬ ‫نەماوە‪.‬‬ ‫حەلیمە قسەی بۆ پەیامنێری “زەمەن” کردو‬ ‫وتی‪“ :‬چەند مانگێکە ئاگام لە منداڵەکانم نییەو‬ ‫نازانم لەکوێن‪ ،‬من مۆبایلم نییە بۆیە ئەوانیش‬ ‫هەواڵی من نازانن‪ .‬منداڵەکانم دەریان نەکردووم‬ ‫و ئامادەن بەخێوم بکەن‪ ،‬بەاڵم خۆم ئەم ژیانەم‬ ‫پێخۆشترە!”‪.‬‬

‫ئەم ژنە پارە لە کەس وەرناگرێ و چەندین‬ ‫کەس لە زاخۆ ئامادەییان دەبڕیوە خانووی‬ ‫بۆ بگرن بەکرێ‪ .‬بەاڵم ئەم هەموویانی‬ ‫رەتکردووەتەوە‪.‬‬ ‫خێرخوازان سێژەمە خواردنی بۆ دەهێنن‬ ‫و پێشکەشی دەکەن‪ .‬ئەگەر ئەوە نەبێ هیچی‬ ‫دەست ناکەوێ بیخوات‪.‬‬ ‫عەبدولرەزاق جاسم‪ ،‬بەرپرسی نووسینگەی‬ ‫مافی مرۆڤ لە زاخۆ سەبارەت بەم ژنە بۆ‬

‫“زەمەن” وتی‪“ :‬سێ ساڵە ئەم ژنە لە زاخۆ‬ ‫بەجۆرە دەژی‪ ،‬ئێمە زۆر هەوڵمان لەگەڵی‬ ‫داوە تا بیگوازینەوە بۆ شوێنێکی پەندانی‬ ‫بێسەرپەرشتان‪ .‬کەچی ئەم رەتی دەکاتەوەو‬ ‫هەر ئەمجۆرە ژیانەی پێباشترە!”‪.‬‬ ‫بەرپرسی نووسینگەی مافی مرۆڤ لە زاخۆ‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬حەلیمەیان بردووە بۆ خانەی‬ ‫بەسااڵچووانی هەولێر‪ ،‬بەاڵم پاش ماوەیەک‬ ‫ئەوێی جێهێشتووەو دیسان گەڕاوەتەوە بۆ زاخۆ‪.‬‬

‫لەدوو ئەڵقەی رابردووی گۆشەكەماندا قسەمان‬ ‫لەبارەی سێ جۆر لەدرۆ كرد كە لەالی منداڵ‬ ‫بەدیدەكرێت‪ ،‬ئەوانیش بریتی بوون لە(درۆی‬ ‫خەیاڵیو تێكەڵكردنو خۆهەڵكێشان)‪ .‬هۆكاری‬ ‫ئەم سێ درۆیەی منداڵ‪ ،‬باش پێنەگەیشتنی‬ ‫پرۆسە عەقڵییەكان بوو‪ .‬جگە لەم سێ جۆرە‪،‬‬ ‫چەند جۆرێكی تری درۆ لەالی منداڵ بەدیدەكرێت‪،‬‬ ‫كە بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ .4‬درۆی الساییكردنەوە‪ :‬راستییەكی‬ ‫زانستی هەیە پێویستە دركی پێبكەن‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە منداڵ ئەوەندەی السایی گەورەكان‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬ئەوەندە بەقسەیان ناكەن‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەو مانایەی كە منداڵ زیاتر السایی دەكاتەوەو‬ ‫كەمتر لەقسە تێدەگات‪ ،‬بۆیە رەفتاری گەورەكان‬ ‫دەبێتە سەرچاوەی زانیاری بۆ منداڵو راستەوخۆ‬ ‫الساییان دەكەنەوە‪ ..‬ئەمە بۆ رەفتاری باشو‬ ‫خراپ هەر راستە‪.‬‬ ‫لەپەراوێزی ئەم چەند رستەیەی سەرەوەدا‪،‬‬ ‫راستییەكی تاڵ هەیە پێویستە بەیانی بكەین‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە هەندێك لەگەورەكان لەبەر‬ ‫بێسەلیقەیی لەپەروەردەكردنی منداڵەكانیاندا‬ ‫دەبنە سەرچاوەیەكی بەهێزو كاریگەر بۆ فێربوونی‬ ‫درۆو درۆكردن لەالی منداڵ!‬ ‫ئەگەرچی سااڵنێكی زۆری بەسەردا تێپەڕیوە‪،‬‬ ‫بەاڵم چاكم لەبیرەو وادەزانم ئێستایە‪ ،‬لەپۆلی‬ ‫دووی سەرەتایی بووم‪ ،‬مامۆستایەكمان هەبوو‬ ‫زۆر حەوسەڵەی لەوانەوتنەوەدا نەبوو‪ ،‬زوو‬ ‫زوو دەچووە الی پەنجەرەكەو دەستی دەنایە‬ ‫ژێر چەنەی خەفەتو بەدەم جگەرە كێشانەوە‪،‬‬ ‫شاعیرانە لەدەرەوەی دەڕوانی‪ ،‬ئێمەی منداڵیش‬ ‫نەك نەماندەتوانی ئاقاڵنە دابنیشین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەگەڵیەكدا دەمانكرد بەشەڕ‪ ..‬ئیتر مامۆستا ئەوەی‬ ‫بەدەمیدا دەهات لە جنێوی ناشرین بەخۆمانو‬ ‫دایكو باوكمان‪ ،‬نەیدەگەڕاندەوە‪ ..‬ئەوسا هەتا‬ ‫ئێرە لەالم ئاسایی بوو‪ ،‬وامدەزانی مامۆستا چۆن‬ ‫وانەمان پێدەڵێتەوە‪ ،‬ئاوهاش مافی ئەوەی هەیە‬ ‫كە جنێومان پێبدات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئاسایی نەبوو‬ ‫لەالم ئەوە بوو كە مامۆستا جارجارە داوای دەكرد‬ ‫كە سەر بخەینە سەر كورسییەكەو خۆمان بكەین‬ ‫بەنوستوو‪ ،‬مامۆستا دەیگوت‪ :‬هەموو نوستوون؟‬ ‫ئێمەش بەكۆرس دەمانگوت‪ :‬بەڵێ‪ .‬مامۆستا‬ ‫ئەوەندەی تر جنێوی دەداو دەیگوت‪ :‬ئەگەر‬ ‫نوستوون چۆن وەاڵم دەدەنەوە؟‪ ..‬لەدوای چەند‬ ‫خولەكێك لەخەوی درۆزنانە‪ ،‬مامۆستا دەیگوت‬ ‫لەخەو هەستن! ئینجا یەك بەیەك لێی دەپرسین‬ ‫كە چ خەوێكمان بینیوە‪ ،‬بۆی بگێڕینەوە! من‬ ‫لەبەرئەوەی وتم‪ :‬نەخەوتوومو هیچ خەوێكم‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬زۆری لێدام! هاوڕێكانم وەكو منیان‬ ‫نەوت‪ ،‬لەترساندا هەریەكەی روداوێكی پڕ لەدرۆو‬ ‫فیشاڵی گێڕایەوە‪ ..‬لەڕۆژانی دواترداو لەترساندا‬ ‫منیش بووم بەدرۆزانێكی باش!! من بەو عەقڵە‬ ‫بچووكەمەوە رەفتاری مامۆستاكەم الپەسەند‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم نەمدەزانی كە مامۆستاكەم ئەگەرچی‬ ‫بەمەبەست نەیدەویست فێری درۆمان بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر نەزانیو بێسەلیقەیی لەپەروەردەو‬ ‫فێركردندا‪ ،‬فێری درۆی شاخداری دەكردین!!‬ ‫جگە لەمە‪ ،‬هەندێجاری تر گەورەكان‬ ‫بەبێئەوەی مەبەستیان بێت‪ ،‬منداڵەكانیان فێری‬ ‫درۆكردن دەكەن‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬كاتێك كەسێك‬ ‫لەدەرگا دەدات‪ ،‬باوك‪ ،‬یان دایك بەمنداڵەكەی‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەگەر منیان ویست‪ ،‬بڵێ‪ :‬لەمااڵ نییە‬ ‫!!یان كاتێك زەنگی تەلەفۆنەكە لێدەدات‪ ،‬باوك‪،‬‬ ‫بەمنداڵەكەی دەڵێت‪ :‬بڵێ باوكم‪ ،‬نوستووە!!‬ ‫یان كاتێك دایك بەیانیان چەند جارێك بانگ‬ ‫لەكوڕو كچەكانی دەكات كە لەخەو هەستن‪،‬‬ ‫ئەوانیش بەئاسانی هەڵناسن‪ ،‬دایكە دەڵێت‪ :‬ئەوە‬ ‫نیوەڕۆیە‪ ،‬هەتا كەی هەڵناسن!! لەكاتێكدا هێشتا‬ ‫هەر بەیانییە!! یان باوك چەند جارێك لەدەرگا‬ ‫دەدات‪ ،‬درەنگ دەرگای لێدەكەنەوە‪ ،‬بەتوڕەییەوە‬ ‫دەڵێت‪ :‬یەك سەعاتە لەدەرگا دەدەم!! لەكاتێكدا‬ ‫هەموو دەزانن كە وانییە‪ ..‬ئەمانەو دەیان نموونەی‬ ‫تری هاوشێوەی ئەمانە‪ ،‬دەبن بەسەرچاوەی‬ ‫فێربوونی درۆ لەالی منداڵ‪.‬‬ ‫لەئەڵقەكانی تردا باس لەجۆرەكانی تری درۆی‬ ‫منداڵ دەكەین‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫جیاوازی زۆری هەیە لەگەڵ بیت کوین‬

‫بازاڕی جیهان چاوەڕێی دراوی ئەلیکترۆنیی لیبرا دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫ده ساڵ دوای هێنانە ئارای پارەی‬ ‫ئەلیکترۆنیی – بیت کوین‪ -‬ژمارەیەکی‬ ‫زیاتری کۆمپانیا زەبەالحەکانی جیهان لە‬ ‫یەکتر کۆبوونەتەوە تا پارەی ئەلیکترۆنیی‬ ‫خۆیان دروست بکەن کە بڕیارە کێبەرکێ‬ ‫لەگەڵ دۆالری ئەمریکیدا بکەن‪.‬‬ ‫تازەترینیان دراوی ئەلیکترۆنی (لیبرا)‬ ‫یە کە فەیسبووک دروستیکردووە و ‪٢٨‬‬ ‫کۆمپانیا لەوانە پیوپەڵ و ماستەرکارد و‬ ‫ڤیزاش بەشدارییان تێدا کردووە‪ .‬لیبرا لەڕێی‬ ‫فەیسبووکەوە لەسەر وەتساپ و ماسنجەر و‬ ‫هەموو کەپڵیکەیشنەکانی تر دابینکراوە بۆ‬ ‫بەکاربەرانی ئەو ئەپڵیکەیشنانە تا بەبێ‬ ‫هەبوونی حساب بانکیش بتوانن ئاڵوگۆڕ بە‬ ‫دراوەوە بکەن‪.‬‬ ‫دوای ناساندنی دراوەکە لەالیەن‬ ‫فەیسبووکەوە‪ ،‬بڕیاروایە لە ناوەڕاستی‬ ‫ساڵی ‪ ٢0٢0‬ەوە مامەڵەی پێوە بکرێت‬ ‫کە شارەزایانی دراوە ئەلیکرتۆنییەکان‬ ‫پیشبینی دەکەن‪ ،‬بەزوویی ئەم دراوە‬ ‫بازاڕی جیهان بتەنێتەوە و لەالیەن‬ ‫خەڵکێکی زۆرەوە پیشوازیی لێ بکرێ‪.‬‬ ‫لە گرتەیەکی ڤیدیۆیی دا کە لەالیەن‬ ‫سەرپەرشتیارانی لیبراوە تۆمار و‬ ‫باڵوکراوەتەوە هاتووە‪ :‬ئێستا تەکنۆلۆژیا‬ ‫تەقریبەن ئاسانکاریی بۆ هەموو شتێک‬ ‫کردووە بێجگە لە پارە‪ .‬ملیاردێک و ‪٧00‬‬ ‫ملیۆن ئینسان کە دەکاتە ‪٪٣١‬ی تێکڕای‬ ‫دانیشتووانی جیهان‪ ،‬حساب بانکییان نییە‪.‬‬ ‫ئەوانەیشی کە حساب بانکییان هەیە و‬

‫ئێستا زیاتر لە دوو‬ ‫ملیار کەس فەیسبووک‬ ‫بەکاردەهێنن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێشبینی دەکرێ دراوی‬ ‫ئەلیکترۆنیی لیبرا‬ ‫ببێتە یەکەم دراو لەسەر‬ ‫ئاستی جیهاندا‬

‫دەیانەوێ بڕێک پارە حەواڵە بکەن‪ ،‬سێ‬ ‫تا پێنج رۆژ کاتیان دەوێ لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫خەرجییەکی زۆریشی تێدەچێ‪.‬‬ ‫دێڤد مارکۆس کە بەرپرسی پرۆژەی‬ ‫لیبرایە لە کۆمپانیای فەیسبووک دەڵێت‪:‬‬

‫ئامانج لەم دراوە ئەلیکترۆنییە ئەوەیە کە‬ ‫پارەیەکی سووک و ئاسان‪ ،‬بخرێتە بەردەم‬ ‫ملیاران کەسەوە لەسەراسەری جیهاندا‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتێک کە لە لەندەنەوە‬ ‫باڵوکراوەتەوە‪ ،‬دراوت ئەلیکترۆنیی دەتوانێ‬

‫ئەو بۆشاییە پڕ بکاتەوە کە پارەی‬ ‫کاغەزیی بەهۆی قەیران و کێشەکانی‬ ‫ترەوە دێتە رێی‪ .‬راپۆرتەکە پێشبینکردووە‬ ‫لە بازاڕەکانی جیهاندا ئەم دراوە بەزووی‬ ‫باڵوبێتەوە و پێشوازیی لێبکرێ‪.‬‬

‫مارکۆس سوانپۆڵ‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫بورسەی لۆنو دەڵێت‪ :‬لێکۆڵینەوەکانی‬ ‫ئێمە نیشانی دەدات‪ ،‬لەمجۆرە بازاڕە‬ ‫ئەلیکترۆنییدا خەڵک زیاتر ئاگادارە لە‬ ‫کاروباری ئابووری‪ .‬ئەمەش بەمانای‬

‫ئەوەدێت بەباشی لە خێروقازانجی ئەم‬ ‫دراوە ئەلیکترۆنییە تێدەگەن‪ .‬ئەگەربێتو‬ ‫سیستمەکە بتوانێ بەشێوەیەکی هەرزانتر و‬ ‫پارێزراوتر‪ ،‬پارەیان بۆ ئاڵوگۆڕ بکات‪ ،‬ئەوا‬ ‫زیاتر دراوە ئەلیکترۆنییەکان بەکاردەهێنن‪.‬‬ ‫بەوپێیەی ئێستا زیاتر لە دوو ملیار‬ ‫کەس فەیسبووک بەکاردەهێنن‪ ،‬زۆر کەس‬ ‫لەو باوەڕدان دراوی ئەلیکترۆنیی لیبرا‬ ‫دەتوانێ ببێتە یەکەم دراوی ئەلیکترۆنیی‬ ‫لەسەر ئاستی جیهاندا‪.‬‬ ‫لیبرا یەکەمین دراوی ئەلیکترۆنیی‬ ‫جیهانیی نییە‪ ،‬بەاڵم شارەزایانی ئەم بوارە‬ ‫دەڵێن گەورەترین و ئاسانترینیانە کە‬ ‫تائێستا دروستکراون‪.‬‬

‫رەهەندە ئابوورییەکانی ملمالنێی ئێران و ئەمریکا‬ ‫ئەنوەر كەریم‬ ‫ترەمپ لە بڕیارەکەی خۆی پەشیمان‬ ‫بووەوە بۆ هێرشکردنە سەر چەند‬ ‫ئامانجێکی ئێرانیی بەهۆی خستنە‬ ‫خوارەوەی فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی‬ ‫ئەمریکییەوە لەالیەن ئەو واڵتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم توانیی لەڕووی دەروونییەوە خۆی‬ ‫بگرێت و هێرشەکە هەڵبوەشێنێتەوە‬ ‫لەبەر هۆکارێکی راست‪.‬‬ ‫ترەمپ لە تویتێکیدا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫“بڕیاری هێرشکردنم دا بۆ سەر ئێران لە‬ ‫تۆڵەی خستنە خوارەوەی فڕۆکەکەدا”‪،‬‬ ‫بەاڵم لە تویتێکی تردا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫“بڕیارەکەم هەڵوەشاندەوە لەبەرئەوەی‬ ‫پرسیارم کرد ئایا چەند کەس لەو‬ ‫هێرشەدا دەکوژرێن؟ وتیان ‪ ١50‬کەس‬ ‫دەکوژرێن بۆیە بڕیاری هێرشەکەم‬ ‫راگرت‪ .‬تەنیا ئەوە هۆکارە راستەکەبوو‬ ‫کە نەمویست خەڵک بکوژرێت لە تۆڵەی‬ ‫خستنە خوارەوەی فڕۆکەیەکدا”‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا کە تائێستا نازانرێت‬ ‫هەڵەی کێ بووە ئایا فڕۆکەی ئەمریکی‬ ‫چووەتە ئاسمانی ئێرانەوە یان ئێران‬ ‫سەرمایەی واڵتێکی تر دەخاتە خوارەوە‬ ‫لە ئاسمانی نێودەوڵەتیدا؟ بەشە‬ ‫خەمهێنەرەکە ئەوەیە لە راستیدا هیچ‬ ‫حکومەتێکیان نەیانتوانیوە لە روودانی‬ ‫گومانکردندا بێنە دەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی نیویۆرک تایمز‪،‬‬ ‫فڕۆکەکان کە بڕیاربووە هێرش بکەنە‬ ‫سەر ئێران‪ ،‬لە ئاسماندا بوون کاتێ‬ ‫ترەمپ هەواڵی ئەوەی پرسی چەند‬ ‫کەس دەکوژرێت؟ ترەمپ پێش‬ ‫ئەوەی بڕیاری هیرشکردنەکە بدات‪،‬‬ ‫بیری لەمە نەکردبووەوە یان درێژەی‬ ‫بابەتەکە لەسەر الپەڕەی ئامادەکراوی‬ ‫هێرشەکەدا نەبووە کە لەالیەن راوێژکارە‬ ‫سەربازییەکانەوە ئامادەکرابوو یان‬ ‫ترەمپ خۆی نەیخوێندبووەوە‪.‬‬ ‫جێی خۆیەتی هەر کەسێک ئەو کارە‬ ‫بکات‪ ،‬سوپاس و ستایش بکرێ کاتێک‬ ‫بزانیت خەڵك زۆر دەکوژرێ هێرشەکە‬ ‫بوەستێنی‪.‬‬ ‫بەاڵم دیارە ئەمە کۆتایی نییەو‬ ‫تووشی سەرسوڕمان نابین ئەگەر هێرش‬ ‫بکرێت و شەڕەکە رووبدات‪ .‬ئەمریکا‬ ‫واڵتێکی تری ئاگادار کردبووەوە کە‬ ‫ئەویش روسیابوو تا ئێران ئاگادار‬ ‫بکاتەوە کە بە موشەک هێرشی دەکرێتە‬ ‫سەر سیستمی دژە موشەکیی و دامەزراوە‬ ‫رادارییەکانی ئێران‪ .‬ئەمەش بۆ ئەوەی‬ ‫دەرفەتیان پێبدرێت تا چۆڵبکرێن‪.‬‬

‫خامنەیی‬ ‫گەیشتووەتە ئەو‬ ‫ئەنجامەی کە‬ ‫ئابووری واڵتەکەی‬ ‫پەرێشانە‬ ‫ترەمپ دیسان لە تویتێکدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬من رێککەوتنە ئەتۆمییەکەم‬ ‫هەڵوەشاندەوە بەبێ ئەوەی لەالیەن‬ ‫کۆنگرێسەوە بڕیاری لەسەر درابێ‪.‬‬ ‫هەروەها سزای توندی ئێرانم دا‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئێرانییەکان زۆر الوازترن لەوکاتەی من‬ ‫بووم بە سەرۆکی ئەمریکا کە کێشەی‬ ‫گەورەیان دروستکردبوو لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا ‪.‬‬

‫ئەوەی دەیبینین ئەوە دەردەخات کە‬ ‫بەرەنگاربوونەوەیەک هەیە لە کەنداوی‬ ‫فارسدا لەنێوان سەرۆکی ئەمریکا کە‬ ‫نازانێ دەیباتەوەو لەگەڵ رابەری ئێران‬ ‫عەلی خامنەیی کە نازانێ دەیدۆڕێنێ‪.‬‬ ‫لەوانەیە ترەمپ ئەوە نەبینێ کە ئەو‬ ‫فشارە گەورە ئابوورییەی خراوەتە سەر‬ ‫ئێران زۆر بە باشی کاردەکات‪.‬‬ ‫ئابووری ئێران هەست بە ئازارێكی‬ ‫زۆر دەکات‪ ،‬دابڕانی ئێران لە کۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی بەرەو دابڕانی زیاتر دەچێ‬ ‫و باڵوکردنەوەو جاڕدانی ئەوەی کە‬ ‫بەرگریی دەکەن و خۆڕاگرن‪ ،‬نیشانی‬ ‫دەدات چەندە پەشێون و زەنگی‬ ‫ئاگادارکردنەوە لێدەدەن‪.‬‬ ‫ئێران لە پەشۆکاویدا خۆی لە‬ ‫بەرژەوەندییەکانی خۆی دەدات‪ ،‬ئەو‬ ‫هاوسۆزییە لەناودەبات کە لەالیەن‬ ‫کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە هەبوو‬ ‫بۆیان‪ ،‬لەو کاتەوەی کە ترەمپ لە‬ ‫رێککەوتنە ئەتۆمییەکە کشایەوە‪.‬‬ ‫هەڕەشەی دەستپێکردنەوەی پیتاندنی‬ ‫یۆرانێوم‪ ،‬پشتیوانی ئێرانی لەدەستدا‬ ‫الی ئەوروپییەکان‪ .‬هەروەها هێرشکردنە‬ ‫سەر پاپۆرە بێالیەنەکان لە کەنداوی‬ ‫سوکایەتیپێکردنی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫فارسدا‬ ‫خامنەیی بە سەرۆکوەزیرانی ژاپۆن کە‬ ‫بە نیەتێکی باش و دڵسۆزانەوە سەردانی‬

‫ئێرانی کرد بۆئەوەی ناوبژیوانی بکات‪.‬‬ ‫ئەمە نیەتباشیی ئێرانی کەمکردەوەو‬ ‫خستنە خوارەوەی فڕۆکە ئەمریکییەکە‬ ‫ئەمەش جارێکیتر سەلماندی کە توانای‬ ‫دەوڵەتی ئێرانە بۆ زیانگەیاندن بەخودی‬ ‫خۆی‪ .‬بەڕاستی ترەمپ بۆ یەکەمجار‬ ‫بەباشی بە کارتەکەی خۆی یاری کردو‬ ‫ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ دانوستان و‬ ‫دژی شەڕ وەستا‪ .‬تەنانەت هێرشەکانی‬ ‫سەر پاپۆڕەکانی بە بچووک ناوبردو‬ ‫وتی‪ :‬خستنە خوارەوەی فڕۆکەکە‪ ،‬بێ‬ ‫عەقاڵنەبوو‪.‬‬ ‫بەاڵم وەزیری دەرەوەی ئەمریکا‬ ‫هەر‬ ‫ئاگادارکردەوە‬ ‫ئێرانیەکانی‬ ‫“هێرشێک ببێتە هۆی لەدەستدانی‬ ‫گیانی سەربازانی ئەمریکا‪ ،‬ئەوە تۆڵەیان‬ ‫دەکەینەوە” ئەمە باشترین وەاڵمدانەوەیە‬ ‫بۆ ئەو توڕەیی و هاندانەی ئێران بۆ‬ ‫ئەوەی فڵچەیەکیان لێبدەیت و وازیان‬ ‫لێبێنە تاخۆیان لە دادگای جیهاندا‬ ‫خۆیان تاوانبار دەکەن لەکاتێکدا کە‬ ‫بەردەوام بەرەو الوازبوون دەڕۆن‪ .‬بەمە‬ ‫دەتوانرێت جیهان تێبگەیەنرێ کە رژێمی‬ ‫ئێران چەندە ترسناکە بۆ دراوسێکانی و‬ ‫بۆ جیهانیش‪.‬‬ ‫هیچ هۆیەک نییە بۆ ئەوەی کە‬ ‫باوەڕبکرێت کە هێرشی سەربازیی‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەی کەمکردنەوەو‬

‫هێرشی سەربازیی‬ ‫بازاڕی نەوت و‬ ‫بازرگانی دەشڵەژێنێ‬ ‫بەمەش کاریگەری‬ ‫زیاتری لەسەر‬ ‫ئەمریکا دەبێ‬ ‫چاککردنی کردەوەو هەڵسوکەوتەکانی‬ ‫ئێران‪ .‬هێرشی ئەمریکا لەوە دەچێ‬ ‫خامنەیی زۆر قازانجی لێبکات و ببێتە‬ ‫هۆی ئەوەی سۆزی خەڵکی ئێران بۆ الی‬ ‫خۆی رابکێشێ‪ .‬سەرەڕای ئەوانەی کە‬ ‫دژی خامنەیشن لەوانەی هێرشی ئەمریکا‬ ‫سۆزی ئەو واڵتانەش رابکێشێتەوە بەالی‬ ‫خۆیدا کە ئێران بەهۆی کەمتەرخەمییەوە‬ ‫لەدەستیداون‪.‬‬

‫لەوانەیە ئێران بەردەوام ئەمریکا‬ ‫بوروژێنێ لەبەر ئەو هۆیانەی سەرەوە‪،‬‬ ‫گومانی تێدا نییە هێرشی سەربازیی‬ ‫بازاڕی نەوت و بازرگانی جیهانیی توشی‬ ‫شڵەژان دەکات‪ .‬بەمەش کاریگەری‬ ‫زیاتری لەسەر ئەمریکا دەبێ‪ ،‬خامنەیی‬ ‫گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئابووری‬ ‫واڵتەکەی پەرێشانە‪ .‬خۆ ئەو لەوە زیانی‬ ‫زیاتر ناکات وەک پەندە کۆنەکە دەڵێت‪:‬‬ ‫زۆرانبازی لەگەڵ بەراز دەکات‪ .‬هێرشی‬ ‫سەربازیی لەنێوان ئەمریکاو ئێراندا‪،‬‬ ‫زیان بە هەردووکیان دەگەیەنێ بەاڵم‬ ‫خامنەیی زیاتر ئەمەی پێخۆشە‪.‬‬

‫پێویستە ترەمپ چی بکات‬

‫پێویستە دەمارەکانی خۆی توند‬ ‫بگرێ سەبرو ئارامیی زیاتری هەبێ‬ ‫تا ئێران چاڵێکی قووڵتر بۆ خۆی‬ ‫هەڵدەکەنێ‪ .‬تا خامنەیی سەرچاوەی‬ ‫ئەو جۆگەلە سۆزەی ماویەتی‪ ،‬وشکایی‬ ‫دێت‪ .‬هەروەها زۆرترین فشار بخریتە‬ ‫سەر ئێران تا رژێمەکەی الوازتر‬ ‫دەکرێت‪ .‬لەوانەیە خامنەیی ئەوە نەزانێ‬ ‫کە دەیدۆڕێنێ‪ ،‬بەاڵم ئیتر ئەو کاتەیە‬ ‫کە ترەمپ دەبێت ببینێ کە ئەو براوەیە‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی بلومبێرگ و لۆس ئەنجلۆس‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئەنوەر کەریم‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪13‬‬

‫ژێرخانی سیستمی كارەبا‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‬ ‫پێداچوونەوە بە سیاسەتی بەڕێوەبردنی كارەبا‬

‫ئەندازیار ئومێد ئەحمەد سەعید‬ ‫شارەزا لە ئیشپێكردنو كۆنترۆڵی‬ ‫سیستمی كارەبای هەرێم‬ ‫بەشی پانزەیەمو كۆتایی‬ ‫لە بەشەكانی پێشوو شرۆڤەی بەشێكی زۆرو‬ ‫دیاری گرفتەكانی سیستمی كارەباو رێگەچارە‬ ‫تەكنیكیەكان كرا‪ ،‬ژێرخانی كارەبا لە هەرێم‬ ‫سەرباری گرفتەكانی‪ ،‬قەیرانی دارایی‪ ،‬ژێرخانێكی‬ ‫الواز نییە بەڵكو پێویستی بەتەواوكاری پرۆژەو‬ ‫پالنەكانی ناو ماستەرپالنەكەی هەیە‪.‬‬ ‫بەبینینی ئێمە بۆ گەیشتنی سیستمی كارەبا‬ ‫بەكەناری ئارامی‪ ،‬كە هاوشێوەی سیستمە‬ ‫ستانداردو پێشكەوتووەكانی دنیا بێ‪ ،‬پێویستە‬ ‫هاوتەریبی پرۆسەی ئیشپێكردنو چاكسازیی‪،‬‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی كارەبا‪ ،‬چاوخشاندنەوە‬ ‫بكرێت بە سیاسەتی بەڕێوەبەردنی ئەم وزە‬ ‫گرنگە‪ ،‬ئەوەش بە پێكهێنانی كۆمیتەیەكی بااڵ‬ ‫لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران لە وەزارەتە‬ ‫پەیوەندیدارەكان بە وزەو بەدیاریكراون وزەی‬ ‫كارەباو بەسەرپەرشتی سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێم كە ئەركو لێپرسراوێتی هەرالیەنێك لەو‬ ‫دەستەیەدا دیاری بكرێ لەپێناوی هەرچی زوە‬ ‫گەیشتن بە ئامانج كە خۆی لە دابینكردنی‬ ‫خزمەتگوزاری كارەبا بەسەرجەمی هاوبەشانی‬ ‫كارەبا بە بەردەوامیو بێ گرفت دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها كەمكردنەوەی خەرجیەكان لەسەر‬ ‫حكومەت كە لە رابردوودا بەهەڵە یان بەناچاری‬ ‫بارگرانی بووە لەسەر حكومەت‪.‬‬

‫پێكهاتەی كۆمیتەی بااڵی‬ ‫بەڕێوەبردنی وزەكای كارەبا‬

‫جێگرەكەی‬ ‫حكومەتو‬ ‫سەرۆكی‬ ‫سەرپەرشتیاری راستەوخۆی ئەو كۆمیتەیە یان‬ ‫ئەو دەستەیەن‪ ،‬كە چاوخشانەوە بە سیاسەتی‬ ‫بەڕێوەبردنی وزەی كارەبا دەكاتو لە هەمان كاتدا‬ ‫ئیدارەی وزەی كارەبا دەكات‪.‬‬

‫وەزارەتی كارەبا‬

‫وەزارەتی كارەبا وەكو دامەزراوەیەكی‬ ‫تایبەتمەندی تەكنیكیو پسپۆر لەڕووی كارگێڕیو‬ ‫زانستیەوە بەپێی ئەو بودجەی سااڵنە بۆی‬ ‫تەرخاندەكرێت هەڵدەستێت بە ئیشوكارەكانی‬ ‫سیستمو چاكسازییو جێبەجێكردنی پالنو‬ ‫پرۆژەكان لەچوارچێوەی ماستەرپالنی وەزارەتدا‪.‬‬ ‫وزەی كارەبا لە سەرچاوەكانی بەرهەمهێنان‬ ‫بەرهەمدەهێنرێت‪ ،‬پاشان پرۆسەی گواستنەوەی‬ ‫وزەكەو لە كۆتایدا دابەشكردنی بەسەر هاوبەشان‪،‬‬ ‫كە كاری ئەمانە هەمووی لەالیەن سێكتەری‬ ‫كۆنترۆڵو ئیشپێكردنی سیستم رێكدەخرێ‪.‬‬

‫رۆژانەو مانگانەو سااڵنە راپۆرتی تەكنیكی‬ ‫لەسەر بەرهەمهێنانو خواست كاتەكانی بوونی‬ ‫كارەبا‪ ،‬گرفتەكان‪ ،‬پێداویستیەكان‪ ،‬دیراسەو‬ ‫لێكۆڵینەوەی زانستی ئامادەدەكرێ‪ ،‬ئیشوكاری‬ ‫فرۆشتنی وزە بەهاوبەشانو كڕینی وزە لە‬ ‫وەبەرهێنەران رێكدەخات‪.‬‬ ‫لێرە بەدواوە كاری وەزارەتی كارەبا‬ ‫تەواودەبێت‪ ،‬كە كاری چەندین الیەنی تری‬ ‫پەیوەندیدار بەوزە دەستپێدەكات‪ ،‬كە هەندێجار‬ ‫بەهاوتەریبی ئەو پرۆسانەی كە باسكران هاوبەشن‬ ‫لەبیركردنەوەو بڕیار‪.‬‬ ‫چاوخشانەوە بە یاسای وەزارەتو هەیكەلو‬ ‫بەهێزكردنەوەی ئەو یەكە كارگێڕییانەی كە بەهۆی‬ ‫قەیرانەكەوە هەندێ گۆڕانكاریان لەسەر ئەنجامدرا‪،‬‬ ‫كە تارادەیەك كاریگەری نێگەتیڤی لەسەر‬ ‫بەڕێوەچوونی ئیشوكارەكانی دروست كردووە‪.‬‬ ‫یاسای وەزارەت پێویستە بڕگەیەكی گرنگ‬ ‫لەخۆبگرێ ئەویش بەتاوان هەژماركردنی هەر‬ ‫سەرپێچیو زیادەڕۆییەك لەسەر وزەی كارەباو‬ ‫سیستمەكە بەپێی یاسای سزادانی عێراقی‪،‬‬ ‫ئەوەش لەپێناوی بەرگرتن لە هەر سەرپێچییو‬ ‫زیادەڕۆییەك لەسەر سیستمی كارەبا‪.‬‬

‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬

‫بە سروشتی پرۆسەی بەرهەمهێنانی وزەی‬ ‫كارەبا لە هەرێمی كوردستان كە ‪٪90‬ی توانای‬ ‫بەرهەمەكە لە وێستگەكانی بەرهەمهێنانی‬ ‫وەبەرهێن چنگ ئەكەوێت كە پشت بە سوتەمەنی‬ ‫بەجۆری غازی سروشتی‪ ،‬گازوایلو نەوتی رەش‬ ‫دەبەستێت‪ ،‬پێویستە هاوهەنگی تەواو هەبێ‬ ‫لە دابینكردنی بڕو جۆری پێویستی سوتەمەنی‬ ‫لەپێناوی جێگیری توانای بەرهەمهێنان كە جێگری‬ ‫لەبەرنامەی كارەباو خزمەتگوزارییەكان بەرجەستە‬ ‫دەكات‪ ،‬دیاریكردنی هێڵە هاوبەشەكانو پالنی‬ ‫رۆژانە‪ ،‬مانگانەو سااڵنە بەپێی توانای دارایی‬ ‫حكومەت‪.‬‬

‫وەزارەتی پالندانان‬

‫هەروەكو چۆن وەزارەتی پالندان وێنەی‬ ‫گشتی پالنی حكومەتو وەزارەتەكان دەكێشێ‪ ،‬لە‬ ‫كۆمیتە بااڵكەدا پێویستە رۆڵی كاریگەرتر ببینیێ‬ ‫لە هاوبەشی لە بیركردنەوەو هاوئاهەنگی نێوان‬ ‫خۆیو وەزارەتی كارەباو خۆیو وەزارەتەكانی تر‬ ‫تایبەت بە سیاسەتی وزەی كارەبا‪.‬‬

‫وەزارەتی پیشەسازییو بازرگانی‬

‫ئەم وەزارەت پێویستە رۆڵی گرنگی هەبێ لە‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی كارەبا كە كۆنترۆڵی‬ ‫هاوردەكردنی كەلوپەلەو ئامێرە كارەباییەكان‬ ‫بەپێی ستانداری رێپێدراو‪ ،‬هەروەها دیاریكردنی‬ ‫بڕوجۆری بار (‪)load‬ی كارگەو شوێنە‬ ‫بازرگانییەكانو دانانی مەرجی تەكنیكی پێویست‬ ‫بەسەالمەتی سیستمی كارەبا بەتایبەتی بۆ ئەو‬ ‫كارگەو دامەزراوانەی كە جۆری (‪)load‬یان‬ ‫هارمۆنی یان لۆدی خراپە‪.‬‬

‫وەزارەتی پەروەردە‬

‫پێویستە ئەم وەزارەتە هەر لە باخچەی ساوایان‬ ‫تا ئامادەییەكان لە پەروەردەكردنی نەوەكان‬ ‫لەسەر بنەمای رێزگرتن لە وزەو بەدیاریكراوی‬ ‫وزەی كارەبا كە ئەچێتە هەموو شوێنەكانی ژیان‪،‬‬ ‫ئەم پرەنسیپە بۆ هەموو جۆرەكانی تری سامانە‬ ‫نیشتمانیەكان پیادە بكرێت لە پێناوی دروستكردن‬

‫سەرخانی مەعریفەو هۆشمەندی كۆمەڵگە بۆ‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ سەروەتە نیشتمانیەكان‬ ‫بەدروستی‪.‬‬

‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬

‫ئەم وەزارەتە لەرێگەی ناوەندەكانی توێژینەوە‪،‬‬ ‫زانكۆو پەیمانگاكانی هەرێم كۆڕوسیمینارو وۆرك‬ ‫شۆپ رێكبخات‪ ،‬لەسەر وزەی كارەبا‪ ،‬هاوئاهەنگی‬ ‫باشی هەبێ لەگەڵ وەزارەتی كارەبا لە پێناو‬ ‫گرنگیدانی بواری ئەكادیمی بە بواری پراكتیكیو‬ ‫مەیدانی كار‪.‬‬

‫وەزارەتی ئەوقاف‬

‫پێویستە ئەم وەزارەتە رێنمایی سەرجەمی‬ ‫ناوەندەكانی خۆی بكات‪ ،‬لە شوێنە ئاینییەكان‪،‬‬ ‫مزگەوتەكان‪ ،‬كەنیسەو شوێنی بۆنە ئاینییەكان كە‬ ‫ئامۆژگاری بدەن لەسەر بەكارهێنانی وزەی كارەباو‬ ‫سەروەتە نیشتمانیەكان بەشێوەیەكی دروست كە‬ ‫ئیسرافی تیانەكرێت‪.‬‬

‫وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە‬

‫پێویستە لێرە بەدواوە ئەم وەزارەتە بەپێی‬ ‫سیستمی ستانداری نەگەیەنەرەكان (العازلیە) بۆ‬ ‫پێكهاتەی دروستكردنی خانوو‪ ،‬كۆشكو تەالرو‬ ‫باڵەخانەكان كار بكات لەپێناوی بەفیرۆنەچوونی‬ ‫وزە‪ ،‬كە لەسەرەتاوەو بۆ یەكەمجار تێچووی‬ ‫دروستكردنی ئەو دامەزراوەو تەالرانە زیاد دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دوور مەودادا لەڕووی ئابوورییەوە‬ ‫قازانجە بەگەڕانەوەی وزەیەكی زۆر‪ ،‬کە سیستمی‬ ‫(العازلیە) جێبەجێ بکرێت‪.‬‬

‫رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیو راگەیاندن‬

‫ئەمانیش بە رۆڵی خۆتان دەتوانن هاوكارو‬ ‫هاوئاهەنگ بن لەگەڵ حكومەتو وەزارەتەكان‬ ‫لەرێگەی چاالكییەكان‪ ،‬كاروپرۆژەكان‪ ،‬بابەتی‬ ‫هۆشیاریو كاركردن لەسەر سەرخانو مەعریفەو‬ ‫ئاراستەكردنی كۆمەڵگا‪ ،‬بەوەی پەیوەندی تاك‬ ‫لەكۆمەڵگاو كۆمەڵگاش بەدامودەزگا گشتیەكانو‬ ‫سەروەتی نیشتمانی بەهێز بكەن‪.‬‬

‫كۆنترۆڵكردنی خواست‬ ‫‪demand control‬‬

‫لەئێستادا لە تەواوی واڵتانی دنیاو‬ ‫لەسیاسەتی بەڕێوەبردنی وزەدا سەرباری‬ ‫پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاو پێداویستییەكانی ژیان‬ ‫كە بە ئۆتۆماتیكی خواست لەسەر وزەی كارەبا‬ ‫زیاد دەكات‪ ،‬ئەوەندەی كار لەسەر زیادكردنی‬ ‫بەرهەمهێنانو فراوانكردنی تۆڕی كارەبا دەكرێ‬ ‫دە هێندە لەسەر كەمكردنەوەی بەكارهێنانو‬ ‫كۆنترۆڵی خواست دەكرێ‪ ،‬چونكە ئەم پرەنسیپە‬ ‫جگە الیەنی ئابووری‪ ،‬پارێزگاری لە ژینگە‬ ‫بەهەموو جۆرەكانیەوە دەكاتو قەرەباڵغی‬ ‫دامەزراوەكان پێویستی بە زەویو شوێن هەیە‬ ‫رێگریو بەیەكاچوون لەگەڵ سێكتەرەكانی تری‬ ‫ژیان دەكات‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بەپێی قۆناغەكان لەڕووی‬ ‫بەرهەمهێنانی جۆری سوتەمەنی بەكارهاتوو نرخی‬ ‫یەك كیلۆ كاتژمێر وزەی كارەبا لەسەر حكومەتی‬ ‫هەرێم لەنێوان ‪ 150‬بۆ ‪ 200‬دینار بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەنرخی (‪ ٪10‬تا ‪ )٪50‬فرۆشراوە بە هاوبەشان‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردووە كەرتی كارەبا خەرجیەكان‬ ‫زۆر بێتو بارگرانی لەسەر بودجەی حكومەت‬

‫دروستبكات‪ ،‬هاوكات خزمەتگوزارییەكەش نەگاتە‬ ‫ئاستی پێویست‪.‬‬ ‫وەزارەتی كارەباو حكومەتی هەرێم گەیشتنە‬ ‫ئەو ئەنجامەی كە پێویستە لێرە بەدواوە بەربگیرێ‬ ‫لەو خواستە نائاساییەی لەسەر وزەی كارەبا هەیە‪.‬‬

‫پێوەری زیرەكو تۆڕی زیرەك‬ ‫‪Smart meter and amart grid‬‬

‫پرۆژەی پێوەری زیرەك بۆ سیستمی كارەبای‬ ‫هەرێمی كوردستان تاكە رێگەچارەی زانستی‬ ‫كۆنترۆڵی خواستیو گەیشتنە ئامانجی دابینكردنی‬ ‫‪ 24‬كاتژمێری كارەباو هەبوونی یەدەگ لە‬ ‫ئایندەداو بەستانداردبوونی سیستمەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫تەواوی تەكنیكی چارەسەری بۆ دادەنرێ‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەر سەرپێچیو زیادەرۆییەك لەسەر تۆڕی كارەبا‬ ‫ئەنجامدرابێت دەریدەخاتو كۆتایی پێدەهێنێ‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوانە كاروباری دابەشكردنی‬ ‫وزە‪ ،‬پرۆسەی كڕینو فرۆشتن‪ ،‬بە‬ ‫سیتسمكردنی چاكسازیو بەرزكردنەوەی ئاستی‬ ‫خزمەتگوزارییەكان رێكدەخات‪.‬‬ ‫لە ئایندەدا دەكرێت سیستمی پێوەری زیرەك‬ ‫لە سیستمی سكاداوە ببەسترێـەوە‪ ،‬بەوەش‬ ‫جێگری لە سیستمەكەو روونەدانی كوژانەوەی‬ ‫گشتیو بچڕانی خزمەتگوزارییەكان بەرجەستە‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە لە حاڵەتی هەبوونی هەر گرفتێ لە‬ ‫سیستم “بەرهەمهێنان‪ ،‬گواستنەوە‪ ،‬دابەشكردن”‬ ‫بەكارهێنەرانو هاوبەشانی كارەبا سنووردار ئەكرێ‬ ‫لەبەكارهێنان تا گرفتەكە چارەسەر دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوژانەوەو پچڕانی وزە روونادات‪ ،‬سیستمەكە خۆی‬ ‫بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی رێكدەخات بۆیە پێی‬ ‫دەوترێت سیستمی زیرەك‪.‬‬

‫سیستمی سكادا ‪scada system‬‬

‫سیستمی سكادا واتە سەرپەرشتیو كۆنترۆڵو‬ ‫كۆكردنەوەی داتاو زانیاری‪ ،‬كە سیستمێكی‬ ‫كۆمپیوتەرییەو لەسەنتەری كۆنترۆڵەوە ئیدارەی‬ ‫سیستمی كارەبای پێدەكرێت‪.‬‬ ‫لە ئێستادا هەوڵێك هەیە بۆ سەرەتاكانی‬ ‫دروستكردنی ئەو سیستمە لەرێگەی پرۆژەیەكی‬ ‫بچووك لە وەزارەت بە (‪)mine scada‬‬ ‫ناوزەند دەكرێت‪ ،‬كە پێویستە لە ئایندەدا بۆ‬ ‫تەواوی سیستمەكە بەشێوەیەكی پێشكەوتوو‬ ‫جێبەجێ بكرێت هەم بۆ بەڕێوەبردنی سیستم‬ ‫لەالیەك هەمیش بۆ تەواوكاری ئامانجەكانی‬ ‫(‪)smart meter‬و بەرجەستەكردنی تۆڕی‬ ‫زیرەك (‪.)smart grid‬‬

‫وزە نوێبووەكان‬

‫ئەم جۆرە لە وزە لە دنیادا بە وزەخاوێنەكان‬ ‫ناوزەند دەكرێن‪ ،‬چونكە پرۆسەی بەرهەمهێنان‬ ‫كەمترین زیان بە ژینگە دەگەیەنێ یان هەر زیانی‬ ‫نیە‪ ،‬دیارترینیان وزەی خۆر (‪)solar energy‬‬ ‫و وزەی با (‪)wind energy‬یە‪.‬‬ ‫بە واقعی هەڵكەوتەی جوگرافی هەرێمی‬ ‫كوردستان كە نزیكەلە هێڵی ئیستوا رێژەیەكی‬ ‫باش لە چڕی تیشكی خۆر هەیە‪.‬‬ ‫لێرەو لەوێ لەسەر ئاستی تاكەكەسی كاری‬ ‫لەسەركراوە‪ ،‬لە ئێستاشدا وەزارەت پێشوازی‬ ‫لەچەند پێشنیارو پرۆژەیەك دەكات كە هەندێ‬ ‫كۆمپانیا كردویانەو پاش دیراسە ئەگەر زۆرە‬ ‫هەنگاو بە ئاراستەی بیناكردنی چەند وێستگەیە‬ ‫بنرێت‪.‬‬

‫ئارام قادر كۆكۆیی‬

‫بازاڕی كاری ههرێمو‬ ‫كرێكاری بیانی‬ ‫سهڕهڕای ئهوهی ههرێم له چهندین ساڵی ڕابردوودا‬ ‫ڕووبهڕووی چهندین قهیران بوویهوه‪ ،‬بهاڵم بهپێی ئاماره‬ ‫ڕهسمیهكان بێکاریی له ههرێم ههنوكه ‪ ٪1٧‬یە‪ ،‬ئهم ڕێژهیهش‬ ‫له ناو گهنجو الواندا نزیكهی ‪.٪2٧‬‬ ‫پێموایه ئهم ڕێژەیە دروست نییه چونكه ههم میتۆدی‬ ‫كۆكردنهوهو ههم رێژهكه به رۆژ نییه‪ .‬رێژهی بێکاریی هێمایهكه‬ ‫بۆ تهندروستی ئابوورییهكهت ئهگهر ئهم ڕێژهیه بهرزبێ مانای‬ ‫ئهوه دهگهیهنێ كه ئابوورییهكهت له كێشهیهدایهو پێویسته‬ ‫نهك ههر حكومهت بهڵكو كهرتی تایبهتیش له ههوڵی‬ ‫ئهوهدابن ههلی كار برهخسێننو ئهو ڕێژهیه كهمبكهنهوه بۆ‬ ‫ئاستی سروشتی خۆی كه ههندی ئابووریناس به ‪ ٣‬تا‪٪4‬‬ ‫دهیخهمڵێن‪.‬‬ ‫خودی ڕێژهی بێكاریش به ڕاپرسیكردن بهنێو خهڵكدا‬ ‫دهكرێت بۆ دۆزینهوهی ئهو كهسانهی كه بهكارایی بهدواى‬ ‫كاردا دهگهڕێنو كاریان دهستناكهوێت‪ ،‬ئهوانه ههژمار ناكات‬ ‫كه له گهڕان بهشوێن كاردا بێئومێد بوونو چیدی بهدوای‬ ‫كاردا ناگهرێن‪.‬‬ ‫كهمیی ئهم ڕێژهیه له بازاڕی كاردا وا لێكدهدرێتهوه كه‬ ‫ڕێژهیهكی زۆر له خستنهڕووی دهستی كاردا ههیه له كاتێكدا‬ ‫خواست لهسهر ئهو دهستی كاره نییە‪ ،‬داینامیكی بازاڕ وا‬ ‫دهكات بهره بهره نرخی دهستی كار (كه كرێی كرێكاره)‬ ‫دابهزێت‪ .‬تا بهمشێوهیه ههتا نرخی دهستی كار دابهزێت‬ ‫خواست لهسهر دهستی كار بهرزدهبێتهوه بههۆی ههرزانی‬ ‫نرخهكهی “كهمی كرێی كرێكار”و بهم شێوهیه تا ڕێژهی‬ ‫بێکاریی دهگاته ئاستی سروشتی خۆی به ههمان داینامێك‬ ‫بهره بهره نرخی دهستی كار بهرزدهبێتهوه‪ .‬چونكه خواست‬ ‫لهسهر دهستی كار بهرزه‪.‬‬ ‫ئهمهش ڕێگه به كرێكار دهدات مامهڵه له سهر ئهو دهستی‬ ‫كاره بكات كه پێشكهش بهخاوهنكارهكهی دهكات كرێیهكی‬ ‫زیاتری دهستكهوێت‪.‬‬ ‫ئهوهی سهرهوه ئهو داینامیكی ههموو بازاڕێكی كاره بێجگه‬ ‫له بازاڕی كاری ههرێم‪ ،‬ههنووكه یاساو ڕێساكانی كار له ههرێم‬ ‫كار ئاسانییەكی زۆری بۆ كرێكارانی بیانی كردووه كه له‬ ‫بازاڕی كاری ههرێمدا كێبڕكێ لهگهڵ كرێكاری ناوخۆدا بكهنو‬ ‫بازاڕێكی كاری كراوهی بێبهرستی ڕهخساندووهو بهمهش‪:‬‬ ‫یهكهم‪ :‬كرێ كرێكار دادهبهزێ لهوانهیه ئهمه دۆخه له مهودا‬ ‫كورتەکەدا بهقازانجی خاوهنكار بكهوێتهوه‪ ،‬بهاڵم له مهودای‬ ‫درێژخایهندا ههم زیان بهئابووری ههرێمو ههم خاوهن كار‬ ‫دهگهیهنێ‪ .‬لهبهرئهوهی ئهگهری ئهوهی ئهو كرێیهی كرێكاری‬ ‫بیانی وهری دهگرێت بهشێوهی پاره له بازاڕدا تهداول بكات‬ ‫كهمه‪ ،‬بهڵكو ههناردهی دهرهوه دهكرێتو بۆ خاوهنكارێش‬ ‫پشتی بهههبوونی كڕیارو بهرزی توانای كڕینی كریار دهبهستێ‬ ‫بۆ فرۆشتنی كااڵكهی ‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬كرێكاری بیانی ڕێژهیهكی زۆری ئهو كرێیهی‬ ‫بهدهستی دههێنێ له بهرامبهر خزمهتهكهیدا ڕهوانهی دهرهوهی‬ ‫ههرێمی دهكاتو بهمهش ناڕاستهوخۆ زیان بهئابووری ههرێم‬ ‫دهگهیهنێ‪.‬‬ ‫سێیهم‪ :‬ههبوونی كرێكاری بیانیو كێبڕكێكردن له سهر‬ ‫كار تهنگهژهی له نێوان خهڵكی بیانیو لۆكاڵدا دروست دهكات‬ ‫لهوانهیه ههندێك وهك گوتاری دژ بڵێن ئهو كارهی كه‬ ‫كرێكاری بیانی له ههرێم دهیكات ههرگیز كرێكاری خۆماڵی‬ ‫نایكات‪ ،‬ئهمه بۆ ههندی كار ڕاسته بهو پێیهی كه خهڵك‬ ‫بههۆی فهرههنگی كار‪ ،‬لێره پێی عهیبهو ڕازی نییه ههندی‬ ‫كار بكات‪ .‬بهاڵم ئهگهر كرێكاری بیانی نهبێ كرێی ئهو جۆره‬ ‫كارانه بهرز دهبێتهوه‪ ،‬پێموانییە كرێكارێك كه بهدوای كاردا‬ ‫دهگهڕێت فرسهتی بهدهستهێنانی چهند ههزار دینارێكی زیاده‬ ‫له كیس خۆی بدات‪ .‬ئهگهریش تواناییو كارامهیی كریكاری‬ ‫ئێره له ئاستێكدا نییه ههندی كار ڕاپهڕێنێت دهتوانرێت ڕێگه‬ ‫بهڕێژهیهكی دیاریكراوی كرێكاری بیانی بدرێت كه له بازاڕی‬ ‫كاردا كار لهو پیشه تایبهتانهدا بكهن‪.‬‬ ‫پێشووتر كرێكاری ئاوارهو ههنووكهش ژمارهیهكی زۆری‬ ‫كرێكاری بیانیو بهتایبهتیش ههندێ واڵتی دراوسێ بههۆی‬ ‫خراپی باری ئابوورییهكهیانهوه بازاڕی كاری ههرێمیان‬ ‫داگیركردووهو ههلی كاریان بۆ كرێكاری ناوخۆ نههێشتووهتهوهو‬ ‫كرێیی دهستی كرێكاریان هێناوهته خوارهوه‪.‬‬ ‫كرێكاری ئاواره دهتوانرێ ببهخشرێن بههۆی ئهو دۆخه‬ ‫نالهبارهی كه تێكهوتوونو بهڕێگهیی یاساییو له ڕێگهیی‬ ‫نووسینگهكانی نشینگهوه‪ ،‬بهاڵم هیچ بیانویهك نییە بهڕێگهدان‬ ‫بهكرێكاری واڵتانی دراوسێ بهداگیركردنی بازاڕی كاری ههرێمو‬ ‫كاركردن لهو سێكتهرانهش كه كرێكاری ههرێم دهتوانێ‬ ‫كاریان تێدا بكات وهك سێكتهری خزمهتگوزارییو بۆ نموونه‬ ‫ئارایشگاكان‪ ،‬كرێكاری بیناو ڕێگاوبانو خزمهتگوزارییهكانی‬ ‫وهك هۆتێلو كافێو ڕێستوڕانتهكان‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫سااڵنە زیاتر لە نیو ملیار دۆالر کۆدەکرێتەوە بۆ چاککردنیان‬

‫سندوقێك بۆ ڕێگاوبانهكان دروست دهكرێت‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫جیاواز‬ ‫ڕێگای‬ ‫بهچهندین‬ ‫“مۆڵهت‪ ،‬سزادان و غەرامە‪ ،‬پێدانی‬ ‫بهناوكردن‪،‬‬ ‫بهڵێننامه‪،‬‬ ‫ژماره‪،‬‬ ‫ژینگه‪ ،‬ڕێگاوبان‪ ...‬تاد” پاره‬ ‫له شۆفێران وهردهگیرێ لهالیهن‬ ‫هاتوچۆى‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەکانی‬ ‫ههرێمهوه‪ .‬تێکڕای داهاتى سااڵنهى‬ ‫ئەم باج و رسوماتە بەناوی ژینگەوە‪،‬‬ ‫دەگاتە نیو ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫بێجگه لهوهش حهوت دۆالر بهناوی‬ ‫ژینگهو ڕێگاوبانهوه بۆ هەر تهنێک‬ ‫سوتهمهنى له خاوەنی تانكهری‬ ‫گواستنەوەی نهوت وهردهگیرێتو‬ ‫دهچێته سەر حسابی سامانه‬ ‫سروشتییهكان‪ .‬بهاڵم ڕێگاوبانهكان‬ ‫تابێت بهرهو خراپی دهچنو بوون‬ ‫بهمهترسی لهسهر ژیانى هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بەڕادەیەک ڕۆژ نییه لە رووداوەکانی‬ ‫هاتوچۆدا هاواڵتیان نهبنه قوربانى‪.‬‬ ‫گرفتى‬ ‫چارهسهركردنى‬ ‫بۆ‬ ‫ڕێگاوبانهكان‪ ،‬فراكسیۆنى گۆڕان له‬ ‫پهرلهمانى كوردستان‪ ،‬سهردانى الیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكانى كردووه تا سندوقێك‬ ‫دروست بکرێ بۆ كۆكردنهوهى داهاتى‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییهكانى هاتوچۆ بۆ‬ ‫ئهوهى لە چاککردنەوەو فراوانکردنی‬ ‫ڕێوبانهكاندا خەرج بکرێتەوە‪.‬‬ ‫گۆڕان‬ ‫فراکسیۆنی‬ ‫ئەندامێتی‬ ‫دەڵێت‪ :‬لەو هەموو داهاتەی بەناوی‬ ‫ژینگەو رێگاوبانەوە لە هاواڵتی‬ ‫وەردەگیرێ‪ ،‬یهك دینارى بۆ چاککردن‬ ‫و پەرەپێدانی ڕێگاكان خهرج ناكرێت‪.‬‬ ‫دابان محهمهد‪ ،‬ئەندامی پهرلهمانى‬ ‫کوردستان لە فراکسیۆنی گۆڕان‬ ‫ئاشکرایکرد‪ ،‬ئهو داهاتهى دهچێته‬ ‫هاتوچۆوه‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییەکانی‬ ‫داهاتێكى خهیاڵییەو تادێت زیاتریش‬

‫ئهو داهاتهى دهچێته‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییەکانی‬ ‫هاتوچۆوه‪ ،‬داهاتێكى‬ ‫خهیاڵییەو تادێت‬ ‫زیاتریش دەبێ‬

‫دەبێ “دهمانهوێت كۆى داهاتهكه‬ ‫ڕێگاوبانهكانو‬ ‫خزمهتى‬ ‫بخرێته‬ ‫پارێزگاكانهوه‪ ،‬ئێستا ‪%17‬ی داهاتهكه‬ ‫بۆ بهڕێوهبهرایهتییهكانهو باقیهكهى‬ ‫دهگهڕێتهوه بۆ وهزارهتى دارایىو یهك‬ ‫دینارى بۆ ڕێگاوبانهكان خهرجناكرێت”‬ ‫“ئهو‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫دابان‬ ‫كردوون‪،‬‬ ‫سهردانمان‬ ‫الیهنانهى‬ ‫دهستپێشخهریهكهیان زۆر پێباش بووهو‬ ‫دهتوانرێ لهڕێى داهاتى نهوت و پارهى‬ ‫ژینگه كه فهرمانگهكانى حكومهت‬ ‫وهری دهگرن‪ ،‬كۆمهكى ئهم سندوقهی‬ ‫پێبكرێت‪ ،‬ئهگهر ئهوه بكرێت له ماوهى‬ ‫سێ ساڵى داهاتوودا بهشێكى زۆرى‬ ‫كێشهكانى ڕێگاوبان چارهسهر دهبن”‪.‬‬

‫بهوتهى بهرپرسانى وهزارهتى‬ ‫ئاوهدانكردنهوه‪ ،‬زیاتر له ‪ 100‬پرۆژه‬ ‫له پالندایه بۆ ساڵى ‪ 2019‬کە نزیكهى‬ ‫ههشت ملیار دیناریان بۆ تهرخانكراوه‬ ‫بۆ نۆژهنكردنهوهى ڕێگاوبانهكان‪.‬‬ ‫ئەمە له كاتێكدا له ساڵى ‪ 2014‬وە‬ ‫پالنهكان جێبهجێنهكراونو پرۆسهى‬ ‫نۆژهنكردنهوهش كهموكورتى تێدابووه‬ ‫یان پالنهكان نهچوونهته بوارى‬ ‫نهبونى‬ ‫بههۆى‬ ‫جێبهجێكردنهوه‬ ‫بودجهوه‪.‬‬ ‫فهرههنگ سابیر‪ ،‬بهڕێوهبهرى‬ ‫نووسینگهى وهزیرى ئاوهدانكردنهوه به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬بهپێى ئهو بودجهیهى‬ ‫بۆمان دانراوه‪ ،‬دهستمان كردووه‬

‫ڕێگاوبانهكان‪.‬‬ ‫بهنۆژهنكردنهوهى‬ ‫بهپێى یاسا دهبێ داهاتى هاتوچۆ‬ ‫بۆ وهزارهتى ئاوهدانكردنهوه بێ‪ ،‬ئهو‬ ‫پارهى هاتوچۆو وهزارهتى سامانه‬ ‫سروشتییهكان له ئۆتۆمبێلهكانى‬ ‫وهردهگرن دهیانجار داوامان كردووه‬ ‫بدرێته وهزارهتى ئاوهدانكردنهوه بهاڵم‬ ‫لهبهرئهوهى ئهولهویهت بۆ موچه بووه‬ ‫پێمان نهدراوه”‪.‬‬ ‫یاسایهكمان‬ ‫“پرۆژه‬ ‫وتیشى‪:‬‬ ‫داوه بهئهنجومهنى وهزیران بۆئهوهى‬ ‫ئهو پارهى بۆ ڕێگاوبان وهردهگیرێ‬ ‫تهنیا بۆ ڕێگاوبان بهكاربهێنرێتەوە‪،‬‬ ‫سندوقێك دروستبكرێتو پارهكهى‬ ‫تێدا ههڵبگیرێت‪ ،‬به دڵنیاییهوه‬

‫دهتوانرێت بخرێته خزمهت چاككردنى‬ ‫ڕێگاوبانهكانهوه”‪.‬‬ ‫سهبارهت به زوو خراپبوونى‬ ‫ڕێگاوبانهكان وتى‪“ :‬ههموو کەرەسەیەك‬ ‫تهمهنێكى دیاریكراوى ههیه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫زیادبوونى ئۆتۆمبێلو كێشى قورسی‬ ‫بارههڵگرهكانو زۆرى باران بارینو‬ ‫نهبوونى بودجهى بۆ نۆژهنكردنهوهى‬ ‫بهردهوامى ڕێگاوبانهكان‪ ،‬وادەکات زوو‬ ‫تێك بچن”‪.‬‬ ‫بهپێی ئامارێكی بهڕێوهبهرایهتی‬ ‫گشتی هاتوچۆی ههرێم‪ ،‬له ماوهی ‪15‬‬ ‫ساڵی ڕابردوو له ههرێمی كوردستان ‪10‬‬ ‫ههزار كهس به ڕووداوهكانی هاتوچۆ‬ ‫گیانیان لهدهستداوه‪ ،‬ژمارەی ئۆتۆمبیله‬

‫تۆماركراوهكانیش له ههرێم‪ ،‬تاكۆتایی‬ ‫ساڵی ڕابردوو نزیك بووەتهوه له یهك‬ ‫ملیۆنو ‪500‬ههزار ئۆتۆمبیل‪.‬‬ ‫ئهسعهد مهال كهریم وتهبێژى‬ ‫هاتوچۆى ههرێم به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬چاكکردنهوهو دروستكردنى‬ ‫ڕێگاوبان كارى وهزارهتى شارهوانیو‬ ‫ئاوهدانكردهوهیه بهڕێوهبهرایهتى هاتوچۆ‬ ‫تهنیا كارى ڕێكخستنى ڕێگاوبانهكانه‪،‬‬ ‫بودجهى بهڕێوهبهرایهتیش دهچێته‬ ‫وهزارهتى دارایى‪ ،‬بهاڵم دهبێ خهمێكى‬ ‫جدى له ڕێگاوبانهكان لێبخورێتو ئهو‬ ‫ههموو قوربانییه لهبهرچاو بگیرێت”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه‪ ،‬عەمید فهرهیدون‬ ‫عومهر‪ ،‬بهڕێوهبهرى هاتوچۆى سلێمانى‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬پێمان باشه‬ ‫ههرچی داهاتو ڕسوماتى هاتوچۆیه‬ ‫بۆ خزمهتى چاكردنو دروستكردنى‬ ‫ڕێگاوبان خهرجبكرێت‪ ،‬ئهو داهاتهى‬ ‫هاتوچۆ‬ ‫بهڕێوهبهرایهتى‬ ‫سااڵنه‬ ‫دهستى دهكهوێت دهتوانێت بهشێك له‬ ‫گیروگرفتهكان چارهسهر بكات”‪.‬‬

‫ئایا هەرێمی کوردستان فاکتەرەکانی گەشەسەندنی تێدایە؟‬ ‫ئەنوەر کەریم‬

‫گەشەی ئابووری دەبێتە هۆی‬ ‫کەمکردنەوەی رێژەی هەژاریی و نەخۆشی‬ ‫و بێکاریی‪ .‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی تێكڕای‬ ‫تەمەنیش بەرز دەکاتەوەو دەبێتە هۆی‬ ‫زیادکردنی ئاستی داهاتی تاک و داهاتی‬ ‫نیشتمانیی‪.‬‬ ‫پڕۆسەی گەشەی ئابووری بە‬ ‫هەبوونی‬ ‫روونادات‪،‬‬ ‫ئۆتۆماتیکی‬ ‫سەرمایەی سروشتی و مادی و مرۆییو‬ ‫مەعریفیی و تەکنەلۆژیی‪ ،‬پاڵپشتی‬ ‫یەکەمی بەرزبوونەوەی تێکڕای گەشەی‬ ‫ناوخۆیە ‪ GDP‬لەگەڵ داهاتی‬ ‫تاکەکەسدا‪.‬‬

‫فاکتەرەکانی گەشەو گەشەسەندن‬

‫ئەم فاکتەرانە بەسەر دوو گروپدا‬ ‫دابەش دەبن ئەوانەش فاکتەری راستەوخۆ‬ ‫و فاکتەری ناڕاستەوخۆن‪.‬‬

‫فاکتەرە راستەوخۆکان‪:‬‬

‫*سەرچاوەی سروشتی‪ .‬واڵتێک کە‬ ‫سەرچاوەی سروشتی وەک نەوت وغازو‬ ‫ئاوی شیرینی لەبەردەستدابێ‪ ،‬دەرفەتی‬ ‫گەشەی ئابووری زیاترەو دەتوانێ باشتر‬ ‫پێشبکەوێ‪.‬‬ ‫* سەرچاوەی مادی‪ .‬بریتیە لەکۆی‬ ‫ئەو ئامێرو ئامڕازانەی کە لەبەردەستدان‬ ‫لە پڕۆسەی وەبەرهێناندا دەخرێنەگەڕو‬ ‫واڵتێک زووتر گەشە دەکات کە خاوەنی‬ ‫ئەو ئامڕازانەیە وەک لە واڵتێک کە‬ ‫خاوەنی ئەو ئامڕازانە نییە‪.‬‬ ‫* سەرمایەی مرۆیی‪ .‬بریتیە لە ژمارەو‬ ‫توانای کارامەیی مرۆڤ‪ .‬ئەم سەرمایە‬ ‫لەگەڵ لەدایکبووندا دروست نابێ‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بە تێپەڕینی کات و بەهۆی ئەزموونی‬ ‫کارکردن و خوێندن و مەشقکردنەوە‬ ‫دروست دەبێ‪ .‬ئەو واڵتانەی کە بایەخ بە‬ ‫سەرمایەی مرۆیی دەدەن خێراتر گەشە‬ ‫دەکەن ‪ Entrepreneur‬پێشەنگ لە‬ ‫ریزی ئەو سەرمایەدا دادەنرێن‪.‬‬

‫بەرزکردنەوەی‬ ‫باج‪ ،‬تێچووی‬ ‫وەبەرهێنان زیاد‬ ‫دەکات و پرۆسەی‬ ‫گەشە پەک دەخا‬ ‫فاکتەرە ناڕاستەوخۆکان‪:‬‬

‫یەک‪ :‬رۆڵی حکومەت کە لە سیاسەتی‬ ‫ئابووری و متمانەدا کورت دەکرێتەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا سەرنج لەسەر سیاسەتی باج و‬ ‫متمانەیە‪ .‬باج یەکێکە لە ئامڕازەکانی‬ ‫گەشەکردن‪ ،‬بۆ نموونە بەرزکردنەوەی‬ ‫باج‪ ،‬تێچووی وەبەرهێنان زیاد دەکات و‬ ‫پرۆسەی گەشە پەک دەخات‪ .‬بەهێزبوونی‬ ‫هاندەری‬ ‫خانەنشینی‪،‬‬ ‫سیستمی‬ ‫پاشەکەوتکردنە‪ .‬بەاڵم باج و خانەنشینی‬ ‫پێویستیان بە سیستمێکی تۆکمەی دارایی‬ ‫و بانکیی هەیە‪.‬‬ ‫گەندەڵی بوار نادات تاکەکان‬ ‫وەبەرهێنان بکەن چونکە دڵنیا نین لە‬ ‫گەڕانەوەی سەرمایەکانیان‪ .‬گەندەڵی هانی‬ ‫ئەوە دەدات تاکەکان خۆیان بەزانست و‬ ‫فێربوونەوە خەریک نەکەن و بە ڕێگای‬ ‫کورت وخێرا خەونەکانیان بهێننەدی‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬مافی خاوەندارێتی‪ ..‬بۆ ئەوەی‬ ‫گەشەو گەشەسەندن بەردەوامبێ‪ ،‬مافی‬ ‫خاوەندارێتی بەردی بناغەیە‪ .‬پالنی‬ ‫مەرکەزیی پاشەکەوتکردن و کارکردن و‬ ‫وەبەرهێنان الوازدەکات‪ ،‬چونکە بواری‬ ‫خاوەندارێتی تایبەت ناهێڵیتەوە‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬سەقامگیری سیاسی‪ .‬وەبەرهێنەر‬ ‫هەمیشە بەدوای شوێنێکدا دەگەڕێ کە‬ ‫ئاسایش سەقامگیربێ تا بتوانێ بەردەوام‬

‫قازانج بکات و بەرهەمهێنانەکەی ببێ بە‬ ‫سەرچاوەیەکی دارایی تا بتوانێ بەردەوام‬ ‫گەشە بکات‪ .‬هەرێمی کوردستان ئەو‬ ‫شوێنە باشە نییە چونکە هەردوو حزبە‬ ‫دەسەاڵتدارەکە – پارتی ویەکێتی‪-‬‬ ‫میلیشیای سەربەخۆیان هەیەو هەر کاتێ‬ ‫بیانەوێت دەتوانن بیانجوڵێنن وهەموو‬ ‫کاتێک ئامادەن هێرش بکەنە سەر‬ ‫هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫چوار‪ :‬کێبڕكێی بازاڕی کراوە‪..‬‬ ‫قۆرخکردن ئازادی لەناودەبات‪ .‬ئازادی‬ ‫هەمیشە دەبێتە هۆی گەشەدان بەتوانای‬ ‫توێژینەوەو پەرەسەندن‪ .‬بە هاندانی‬ ‫تاکەکان بۆ وەبەرهێنان لە سەرمایەی‬ ‫مرۆیی و مادیدا‪ ،‬قۆرخکردنی ئابووری‬ ‫دەبێتە هۆی الوازکردنی پاڵنەرەکان‪.‬‬ ‫پێنج‪ :‬ئایدیای نوێ‪ ..‬بۆ ئەوەی گەشە‬ ‫لەدوای قۆناغی سەرەتایی بەردەوامبێ‪،‬‬ ‫ئایدیای نوێ پێویستە‪ .‬بەاڵم ئایدیای‬ ‫نوێ پێویستی بە ‪ R&D‬یە کە لە‬ ‫کیمیاو فیزیادا بزوێنەری گەشەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫پێویستی بەهاریکاریی حکومەت هەیە کە‬ ‫یارمەتی تێچووی ڵیكۆڵینەوەکان بدات‬ ‫و هەروەها گەرەنتی مافی لەبەرگرتنەوە‬ ‫بپارێزێت ‪Copy Right‬‬ ‫شەش‪ :‬بانکەکان‪ ..‬دەستنەگەیشتن‬ ‫بەبازاڕی سەرمایە‪ ،‬گرفتی دەستکەوتنی‬ ‫قەرزە خاوەنی ئایدیا‪ ،‬مەرج نییە خاوەنی‬ ‫پارەبێ‪ ،‬بەاڵم دەبێ لە شوێنێک پارەی‬ ‫بۆ دابین بکرێت ئەویش بانکەکانە‪.‬‬ ‫لێرەدا حکومەت دەتوانێ متمانە لەنێوان‬ ‫قەرزدەرو قەرزوەرگردا دابین بکات یان‬ ‫قەرزەکە بەڕێژەیەکی سوودی کەم دابین‬ ‫بکات بۆ خاوەن ئایدیاکان‪.‬‬ ‫ئەگەر بەوردی سەیری ئەم فاکتەرانە‬ ‫بکرێت کە بۆ گەشەسەندنی ئابووری‬ ‫پێویستن‪ ،‬هەرێمی کوردستان بە‬ ‫راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ‪ ،‬کێشەی زۆری‬ ‫تێدایە‪ .‬بۆ ئەوەی ئەم هەرێمە بتوانێ‬ ‫بەردەوامبێ لە گەشەو گەشەسەندن‪،‬‬ ‫دەبێ چارەسەر بۆ ئەو فاکتەرانەی‬ ‫سەرەوە بدۆزرێتەوە بۆیە زۆر ئاساییە‬ ‫کە هەرێمی کوردستان بەردەوام چاوەڕێی‬ ‫قەیرانی دارایی و ئابووری بکات ئەگەر‬ ‫کارنەکات لەسەرئەو فاکتەرە راستەوخۆو‬ ‫ناڕاستەوخۆیانە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪11‬‬

‫ناسنامەکەی‌زاخۆ‌درێژییەکەی‌بوو‌بە‌‪‌140‬مەتر‬ ‫پردی دەالل ‪ 30‬مەتری لێدەرکەوت کە بووە بەژێرەوە‬

‫رێگاى‌سه‌ركه‌وتن‬ ‫نووسینی‪ :‬دۆناڵد ترەمپ‬

‫(‪)2‬‬

‫میهڤان مەجید‬ ‫کەم کەس هەیە لە کوردستان ئەگەر پردی دەالل‬ ‫لە زاخۆی نەبینیبێ‪ ،‬ئەوا ناوەکەی هەر بیستووە‪،‬‬ ‫چونکە سااڵنێکی زۆر ناو و مێژووی ئەم پردە لە‬ ‫قوتابخانەی سەرەتاییدا دەخوێنرا‪.‬‬ ‫لەکاتی کارکردن بۆ نۆژەنکردنەوەو فراوانکردنی‬ ‫دەوروبەری پردی دەالل لە زاخۆ‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫شوێنەواری زاخۆ بۆی دەرکەوتووە‪ ،‬چەند مەترێکی‬ ‫تری پردەکە دەرکەوتووەو بەمەش درێژییەکەی‬ ‫زیاترە لەوەی راگەیەنراوە‪.‬‬ ‫محەمەد ئەحمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری شوێنەواری زاخۆ‬ ‫بۆ “زەمەن” رایگەیاند‪ :‬تاماوەیەک بەرلەئێستا‪،‬‬ ‫وازانرابوو درێژی پردی دەالل ‪ ١١٤‬مەترە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەکاتی نۆژەنکردنەوەی و هەڵکەندنی چەند‬ ‫بەشێکی‪ ،‬دەرکەوت نزیکەی ‪ ٣٠‬مەتری ئەم پردە‬ ‫بووە بەژێرەوە! کەوابوو ئێستا درێژی پردی دەالل‬

‫بارام بەگ نموونەیەکی بەرچاوە‬

‫ووان‬ ‫ەم‌ژ‬ ‫‌یەک‬ ‫کێتی‬ ‫ئەتە‬

‫یەکەم ژوان گرنگی تایبەت بە خۆی هەیەو‬ ‫پێویستی بە مامەڵەیەکی دروست هەیەو شارەزای‬ ‫ئەتەکێت نادین زاهیر چەند ئامۆژگارییەک دەخاتە‬ ‫ڕوو‪.‬‬ ‫پێویستە لە کۆمەڵگا ڕۆژهەاڵتییەکاندا پیاوان‬ ‫داوای یەکەم چوونە دەرەوەو ژووان بکەن و داوا لە‬ ‫خانمان بکەن ڕۆژ و کاتێکی گونجاو دیاری بکات‬ ‫پێویستە ژن و پیاوەکە هەریەکە و بە ئۆتۆمبێلێکی‬ ‫تایبەت بچن بۆ ژووانەکەو جوانتر دەبێت کە خۆیان‬ ‫ئۆتۆمبێلەکە لێبخوڕن‪ ،‬بەاڵم ئەگەر کاتێک دیاریکرا‬ ‫بۆ ئەوەی پیاوەکە بچێت بە شوێن خانمەکەدا‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویستە پیاوەکە لە دەرەوە لە کاتی دیاریکراودا‬ ‫چاوەڕێ بکات و پێویست ناکات پەیوەندی پێوەبکات‪.‬‬ ‫ئەگەر شوێنێکیان دیاریکردبوو‪ ،‬ئەوا پێویستە‬ ‫لە کاتی دیاریکراودا هەردووال ئامادەبن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫گونجاوترە پیاوەکە زووتر بگات و ئەگەر هەر‬ ‫کەسێکیان ‪ ١٥‬خولەک زیاتر دواکەوتن پێویستە‬ ‫شوێنەکە جێبهێڵن‪ ،‬چونکە گونجاو نییە لە یەکەم‬ ‫ژووانتدا ‪ ١٥‬خولەک زیاتر چاوەڕێ بکەیت‪.‬‬ ‫پێویستە خانمەکە لە یەکەم ژووانیدا جلێکی نوێ‬ ‫لەبەر بکات کە پێشتر لەبەریدا نەبینرابێت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوە گرنگی پێدانی ئەو دەردەخات بە دانیشتنەکە و‬ ‫هەروەها ئاسودەتریشی دەکات‪.‬‬ ‫پێویستە لە دانیشتنی یەکەمدا لەسەر خاڵە‬ ‫هاوبەشەکان قسەبکرێت و خۆتان لە چوونە ناو‬ ‫وردەکاری زۆرەوە بەدووربگرن‪ ،‬چونکە هێشتا بە‬ ‫تەواوی ئێوە یەکتر ناناسن‪.‬‬ ‫باشترە یەکەم ژووان خێرابێت و لە شوێنێکی‬ ‫گشتیدا بێت و پێویستە پیاوەکە شوێنێکی گونجاو‬ ‫نیشانی خانمەکە بدات و هەروەها کورسییەکەشی بۆ‬ ‫بێنێتە دواوە و کە دانیشت بۆی بباتە پێشەوە‪.‬‬ ‫پێویستە پیاوان پارەی دانیشتنی یەکەم بدەن‬ ‫و پێویست ناکات خانمەکە لەو کاتەدا بڵێت من‬ ‫پارەی دانیشتنەکە دەدەم‪.‬پێویستە خانمەکە لە ڕۆژی‬ ‫دواتردا پەیوەندی بە کوڕەکەوە بکات و سوپاسی‬ ‫بکات بۆ دەعوەتەکەی‪.‬‬

‫نزیکەی‪ ١٤٠‬مەترە‪.‬‬ ‫محەمەد وتیشی‪“ :‬زۆرجار بە نووسراو و بەدەمیی‪،‬‬ ‫داوام لە حکومەتی هەرێم و بەرپرسانی زاخۆ کردووە‬ ‫بۆ ئەوەی پردی دەالل نۆژەن بکرێتەوەو دەوروبەری‬ ‫ببێتە شوێنێکی گەشتیاریی‪ .‬بەاڵم کەس بەخەم و‬ ‫داواکەی منەوە نەهاتووە‪ .‬تازەکی شارەوانی زاخۆ‬ ‫پرۆژەی گرنگ و گەشتیاریی لەو نزیکانە دەکاتەوە”‪.‬‬ ‫تەمەنی دروستکردنی ئەم پردە هاوکاتە لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتی بێزەنتییەکان و دوای چەندین سەدە‪،‬‬ ‫هێشتا بەپێوەیە‪ .‬درێژی پردی دەالل ‪ ١١٤‬مەترەو‬ ‫‪ ١٥‬بۆ ‪ ١٨‬مەتریش بەرزە لەگەڵ نزیک بە سێ مەتر‬ ‫پانیی‪ .‬دەوترێ ئەو کەسەی دروستیکردووە‪ ،‬بە‬ ‫رەگەز کورد بووە بە ناوی (زینۆ)‪.‬‬ ‫ئێستا کە بووەتە هێمای زاخۆو یەکێکە لە‬ ‫کۆنترین شوێنەوارەکانی بادینان‪ ،‬بەاڵم خەڵک و‬ ‫گەشتیاران کە دەچنە دیدەنی‪ ،‬گلەییان لە نەبوونی‬ ‫شوێن و پشوودان هەیە لە نزیکی پردی دەالل‪.‬‬ ‫کازم عەبدولعەزیز لە شاری بەغداوە هاتووە بۆ‬

‫زاخۆ تایبەت بۆ بینینی پردی دەالل‪ ،‬کازم دەڵێت‪:‬‬ ‫سااڵنە دوو تا سێ جار دێمە زاخۆ بۆ بینینی پردی‬ ‫دەالل و وێنەیەکی لەپاڵدا دەگرم‪ .‬شوێنێکی تابڵێی‬ ‫خۆشە‪.‬‬ ‫سەردار عیسا بۆ خۆی خەڵکی زاخۆیە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫کە میوانێکم دێت و داوای ئەوەم لێدەکات بیبەم‬ ‫بۆ سەر پردی دەالل‪ ،‬هەست بەشەرمەزاریی دەکەم‬ ‫چونکە دەوروبەری پردەکە شوێنێکی واباش و‬ ‫گونجاوی تیا نییە بۆ پشوودان و مانەوە‪.‬‬ ‫سەرۆکی شارەوانی زاخۆ هەمان بۆچوونی‬ ‫هاواڵتیان و گەشتیارانی هەیەو خوازیارە بەزوویی‬ ‫چەند پرۆژەیەکی تێدا ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫بژار مونیب‪ ،‬سەرۆکی شارەوانی زاخۆ بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬ئێمە پرۆژەمان هەیە بۆ پردی دەالل‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرەتا لە البردنی تەجاوزاتەکانەوە دەستمان‬ ‫پێکردووە‪ .‬دوای ئەوە دەست بە نۆژەنکردنەوەو‬ ‫فراوانکردنی دەوروبەری دەکەین و دەیکەینە‬ ‫شوێنێکی گەشتیاریی”‪.‬‬

‫تەاڵقخواردن‌لەناو‌هەورامی‌دا‌‬ ‫زەمەن‬ ‫قاسم هەورامی گەنجێکە بێ ئەوەی ژیانی هاوسەرێتی‬ ‫پێکهێنابێ‪ ،‬لەکاتی قسەکردندا زۆرجار تەاڵق دەخوات‪.‬‬ ‫قاسم دەڵێت‪ :‬بیرم دێت زۆر منداڵبووم لەناو خێزان و‬ ‫چواردەورەکەمدا‪ ،‬زۆرترین تەاڵق دەخوراو ئیتر منیش‬ ‫لەسەر ئەم سوێندە راهاتووم‪.‬‬ ‫قاسم باس لەوە دەکات کە لەنێو برادەرەکانیدا‬ ‫جاری وا هەیە لەسەر شتێک هەموویان پێکەوە تەاڵق‬ ‫دەخۆن و کەسیشیان باوەڕ بەوی تریان ناکەن‪،‬‬ ‫بەگشتی ئەم گەنجە پێیوایە هەورامییەکان بەوانەیشەوە‬ ‫کە ژنیان هەیە زۆر تەاڵق دەخۆن و باکیشیان نییە‬ ‫لەوەی تەاڵقەکەیان دەکەوێت یان نا‪.‬‬ ‫تەاڵقخواردن لەناو هەورامییەکاندا‪ ،‬لە خویەکی‬ ‫ئاساییەوە بووەتە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی‪ .‬نازانرێ‬ ‫مێژووەکەی چۆنەو یەکەمجار چ نیازێکی لە پشت بووە‪،‬‬ ‫ئەوەی دیارە بەرباڵوی و باڵوبوونەوەیەتی‪،‬‬ ‫بە بۆچوونی هومایۆن ساحێبی نووسەر کە بۆ‬ ‫خۆیشی هەورامییە‪ ،‬مەرامی تەاڵقخواردنی هەورامییەکان‪،‬‬ ‫پەیوەندی بەو عەقدو‬ ‫د ا مە ز ر ا ند نە ی‬ ‫نیکا حە و ە‬

‫پۆلیسیش ژمارەیەکی‬ ‫پێوانەیی تۆمارکرد‬ ‫پۆلیسی دوبەی توانی ژمارەیەکی پێوانەیی نوێ تۆمار‬ ‫بکات بەهۆی ئەو شێوەی ئاهەنگگێڕانەی کە بەهۆی تێپەڕینی‬ ‫‪ ٥٠‬ساڵەی دامەزراندنیەوە گێڕای‪.‬‬ ‫کتێبی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەکان ناوی پۆلیسی دوبەی‬ ‫خستە ناو کتێبەکەیەوە کە لە ‪2٠١٩‬دا توانیویانە ژمارەیەکی نوێی‬ ‫پێوانەیی تۆمار بکەن بەهۆی شێوازی ئاهەنگگێڕانەکانیانەوە‪.‬‬ ‫پۆلیسی ئەو واڵتە توانیان لە ڕێگەی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانەوە‬ ‫یانزە شێوازی جیاواز لە ئاسمانی دووبەیدا دروست بکەن‪ ،‬کە‬ ‫هەر لە وێنەی سەرۆکەکەیانەوە بگرە تا سوپاسکردنی خەڵکی‬ ‫واڵتەکەیانی تێدا بوو‪.‬‬

‫نییە‪ ،‬کە هەیە‪ .‬گەرچی زاراوەکە هی دوای وەرگرتنی‬ ‫ئیسالمە الی هەورامیەکان‪ ،‬چونکە نیازو مەبەستیان‬ ‫لە دەسبەردانی ژن و هەڵوەشانەوەی خێزان نییە‪ .‬بە‬ ‫باوەڕی ئەم نووسەرە‪ ،‬ئاسایی کردنەوەی تا ئەو ڕادەیەو‬ ‫کۆمەاڵیەتی کردنەوەی بۆ هەموو چرکە ساتێ‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫وەک بەرەنگاری بۆ مەسەلەی کەوتن و نەکەوتنی تەاڵق‬ ‫الی مەالکان بەکاریان هێنابێ‪.‬‬ ‫هومایۆن دەڵێت‪ :‬بیرمان نەچێ لە هەرە‬ ‫مەال تێگەیشتووەکان لە جیهانی ئیسالمدا بۆ‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی ئەو مەالیانەی هەموو سوێندێکی‬ ‫تەاڵقیان خستووەو خێزانیان هەڵوەشاندووەتەوە‪ ،‬لە‬ ‫رابردوودا مەال حەسەنی دزڵی و مەال مستەفای زەڵمی‬ ‫بوون‪ .‬تەاڵقخواردن دیاردەیەکە لە هەوراماندا زۆر لە‬ ‫نیکاح دوورکەوتووەتەوەو تێگەیشتنێکی ئایینی نییە‪،‬‬ ‫تەاڵق لە چەند ناوچەیەکی هەوراماندا وەک جۆرە‬ ‫ئەدەب و فۆلکلۆرێکی سەرزارەکی لێ هاتووەو چەندین‬ ‫مەرام و مانای شیرین لە کارەکتەری تەاڵقخۆرانی‬ ‫نموونەییدا هاتووە”‪.‬‬ ‫وەک زانراوە‪ ،‬زۆرینەی تەاڵقەکان لەکاتی‬ ‫خۆشی و سەرحاڵیدا دەخورێن‪ ،‬ئەوانەی کە‬ ‫وەک دەرکەوتەی شادی و جۆرێ لە گاڵتە‬ ‫دەردەکەون‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەشە دیاردەکە الی‬ ‫زگوردەکانیش دەردەکەوێت‪.‬‬

‫بە وتەی هومایۆن ساحێب‪ ،‬تێگەیشتنی‬ ‫هەورامییەکان بۆ تەاڵق‪ ،‬ئەو تێگەیشتنە نییە کە‬ ‫ئەنجامی جیابوونەوەو دەستبەردانی خێزانی لێ‬ ‫بکەوێتەوە‪ ،‬بەڵگەشی ئەوەیە گەر وابوایە دەبوو‬ ‫ئێستا لە هەوراماندا دوو خێزانی پایەدار نەبوونایە‪.‬‬ ‫ئێستا شاعیرێک هەیە لە شیعردا تەاڵق دەخوات‪ ،‬واتە‬ ‫مەسەلەی تەاڵقخستنی کردووە بە داهێنانێکی شیعری‪.‬‬ ‫هەروەها نووسەرو شارەزا لە مێژووی هەورامان و‬ ‫هەورامییەکان نامیق هەورامی‪ ،‬بۆ زەمەن” وتی‪ “ :‬تەاڵق‬ ‫لەناو هەورامیەکاندا‪ ،‬وەک لەفزی تەاڵق بەکارنایەت‪،‬‬ ‫بەڵکو زیاتر وەک ئیدیۆمێکە بۆ سوێندخواردن نەک‬ ‫مەبەست خودی تەاڵقەکەبێ‪ .‬کوڕە زگوردەکانیش ئەو‬ ‫ئیدیۆمە بەکاردێنن‪ .‬بەالی منەوە ئەمە دەرهاویشتەی‬ ‫کۆمەڵگەیەکە کە نێرینە جڵەوی کایەکانی ژیانی‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەاڵم دەبێ ئەوەش بوترێت ئەو تەاڵقخۆرانە‬ ‫لەناو هەورامییەکاندا زۆرتر تەوکیدی لەفزییە‬ ‫نەک سوێندبێ‪ .‬دڵنیایی کەسی‬ ‫بەکارهێنەرە لەسەر قسەکەی‬ ‫خۆی‪ ،‬نمونەمان تەاڵقەکانی‬ ‫بارام بەگە‪ ،‬ئەو قسانەی بەتەاڵق‬ ‫پێکردوون‪،‬‬ ‫دەستی‬ ‫دڵنیایی الی خۆی‬ ‫هەبووە‪.‬‬

‫عاشقی سەگەو چووە‬ ‫کتێبی گینسەوە‬ ‫هەمیشە دەڵێن سەگ باشترین هاوڕێی مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆشەویستی ماری ئیلیاسی سوری بۆ سەگ چووەتە ئاستێکی‬ ‫دیکەوە‪.‬‬ ‫ماری ‪ ٤٠‬ساڵە پارچە جیاوازەکان کۆدەکاتەوە کە هێمای‬ ‫سەگی تێدایە و ئێستاش ‪ ١٤٩٦‬پارچەی جیاوازی کۆکردووەتەوە‪،‬‬ ‫بەوەش ناوی چووەتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەو ژنە دەڵێت سەگ ئاژەڵێکی بێزیانی نایابە کە دەتوانێ‬ ‫دڵخۆشیی و ئاسودەیی ببەخشێ بە مرۆڤ بەبێ هیچ مەرجێک‪.‬‬ ‫ئەو خاوەنی دوو سەگە بەاڵم زۆرینەی ماڵەکەی بە هێماکانی‬ ‫سەگ ڕازاندووەتەوە‪.‬‬

‫*ئەو كارانەی دەبێ لە ژیاندا ئەنجام‬ ‫بدرێت‪:‬‬ ‫هزرو هۆشت لەسەر بابەتێك چڕ‬ ‫بكەرەوە كە لەم ساتەدا دەبێ بیری لێ‬ ‫بكەیتەوە‪ .‬ئەگەر چێژ لە تێڕامانت لەو‬ ‫بابەتە دەبینی‪ ،‬ئەوا لەسەر ڕێگای ڕاستی‬ ‫سەركەوتنیت‪.‬‬ ‫*بەدواداچوون بۆ ئەو كارانە بكە‬ ‫كە لە كاتژمێرەكانی پشووداندا ئەنجامی‬ ‫دەدەیت‪ ،‬ئەو خولیایانەی هەمیشە حەز‬ ‫دەكەی زانیارییان لەسەر كۆبكەیتەوەو‬ ‫هەرگیز ماندووتان ناكات‪ ،‬چییە؟ كاتێك‬ ‫خەیاڵتان دەڕوا‪ ،‬بیر لە چی و لە كام‬ ‫خەون دەكەیتەوە؟‪ .‬ئەم پرسیارانەش لە‬ ‫خۆت بكە‪:‬‬ ‫شەیدای چ كارێكیت؟‪.‬‬‫چ شتێ بەرەو الی خۆی ڕاكێشت‬‫دەكات؟‪.‬‬ ‫چ مەسەلەیەك‪ ،‬كاتت لەیاد‬‫دەباتەوە؟‪.‬‬ ‫چ بابەتێك خۆشحاڵت دەكات‪.‬‬‫*هەر كارو پیشەیەك كەسانیتر‬ ‫بۆت پێشنیاز دەكەن یا جەختی لەسەر‬ ‫دەكەنەوە كە بۆ تۆ گونجاوە‪ ،‬كوێرانە‬ ‫بەدوای مەكەوە‪ .‬رەنگە پارەیەكی كەمتر‬ ‫لە پیشەیەك یان كارێكدا وەربگریت كە‬ ‫حەزو خولیای خۆتە‪ ،‬بەاڵم بەمەرجێ‬ ‫تۆش وەك من دەرفەت بڕەخسێنی‪ ،‬ئەوا‬ ‫لە ئایندەدا داهاتێكی زیاترتان لەو كارەدا‬ ‫دەست دەكەوێ‪.‬‬ ‫*سەرنج لەوە بدە ئایا هیچكام لە‬ ‫حەزو خولیاكانت دەتوانێ سەرچاوەیەكی‬ ‫داهاتی بەردەوامت بۆ بڕەخسێنێ؟‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەی بەشێوەیەكی چوست‬ ‫و چاالك لەو بوارەدا كاردەكەن كە‬ ‫ئارەزووی تۆشە‪ ،‬هەڤپەیڤینیان لەگەڵدا‬ ‫ساز بدە‪ .‬ئایا دەتوانی مۆدیلێكیتری‬ ‫كارەكانی ئەوان ئەنجام بدەی؟ یاخود‬ ‫بەشێوازێكیتر كارەكانیان بكەی؟‪ .‬ئایا‬ ‫ڕاهێنانی پێویستت بینیوە بۆ گەیشتن‬ ‫بە پێگەی ئەوان؟‪ .‬ئایا دەتوانی زانست‬ ‫و زانیاری پێویست بۆ ڕاپەڕاندنی ئەو‬ ‫كارانە بەدەستبهێنی؟‪.‬‬ ‫*هیچ پیشەیەك تەنها لەپێناو پارە‬ ‫یاخود ڕازیكردنی دڵی كەسانیتردا مەكە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەگەر حەزت لە پیشەكە نەبێ‪،‬‬ ‫چونكە زوو یا درەنگ دەگەیتە قۆناغێ كە‬ ‫چیتر پارە ناتوانێ حەز و خولیاكانت بۆ‬ ‫قەرەبوو بكاتەوە‪.‬‬ ‫*ئاگادار بە! حەزوخولیاش ڕەنگە‬ ‫دووچاری دەردەسەریت بكات‪.‬‬ ‫حەزو خولیا بە شمشێرێكی دوودەم‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬هاندەرێكی مەزنە بەاڵم دەشێ‬ ‫هەڵخەڵەتێنەریش بێ‪ ،‬یاخود تۆ لە‬ ‫ئاست بینینی ئەو كەموكوڕییانەدا كوێر‬ ‫بكات كە كەسانیتر بە ئاسانی دەیبینن‪.‬‬ ‫وێڕای ئەمانەش‪ ،‬حەز و خولیاكانت زیاتر‬ ‫پۆزەتیڤە نەك نێگەتیڤ‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫كۆنتڕۆڵی بكەیت تا بتوانی ڕاست و هەڵە‬ ‫لەیەكتر جودا بكەیتەوە‪.‬‬ ‫من هەندێكجار حەزوخولیاكانم‬ ‫دووچاری دەردەسەری كردووم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مامەڵەیەك بە نمونە بهێنینەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫بەو مەبەستە دەست بە مامەڵەكە بكەی‬ ‫كە بازاڕ بەرەو داكشان دەچێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێندە تامەزرۆ و هەستەوەر بیت كە‬ ‫بتەوێ بەهەموو چەشنێ مامەڵەكە ئەنجام‬ ‫بدەی‪ ،‬ئەمەش هەندێكجار دەرەنجامێكی‬ ‫نەخوازراوی دەبێت‪.‬‬ ‫بەرلە ئەنجامدانی هەر كارێك كە زۆر‬ ‫تامەزرۆی‪ ،‬ئامۆژگارییەكی بێالیەنە لەو‬ ‫كەسانە وەربگرە كە تۆیان خۆشدەوێ‪،‬‬ ‫واتا لەو كەسە ڕاستگۆو بێالیەنانەی‬ ‫كە دیدگایەكی فراوانیان هەیە‪،‬‬ ‫ئامۆژگارییەكانیان بە شێلگیرانە وەربگرە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر ئەو ئامۆژگارییانەش بن‬ ‫كە حەز بە بیستنیان ناكەی‪ .‬دواجاریش‬ ‫كۆتابڕیار بۆ هەنگاونان بەدەست خۆتە‪.‬‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬د‪ .‬كارزان محەمەد‬

‫سەرچاوە‪ :‬دونالد‪ .‬جی‪ .‬ترامپ‪١٠١ :‬‬ ‫راە موفقیت‪ ،‬انتشارات سیتە‪ ،‬ص(‪)١٣-١2‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬ ‫ەرمان هیرانی‪:‬‬ ‫خ‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫کۆمۆنیست هەموو خێزانەکەمانی‬ ‫بردە سەر تەختی شانۆ!‬ ‫کە خۆتت خۆشبوێ و بەرهەمەکانت بە منداڵی‬ ‫خۆت بزانی‪ .‬سەبارەت بە ئاستی ئەو بەرهەمانەی‬ ‫کە پێشکەشم کردوون‪ ،‬دەکرێ هەندێکیان لە‬ ‫هەندێکیان ئەکادیمی تربن‪ ،‬دەکرێ هەندێ بە‬ ‫پێوەرەکانی ئێستا کرچوکاڵ بن‪ ،‬هەندێکیش بە‬ ‫جاویدانی دەمێننەوە‪”.‬‬ ‫خانمە‬ ‫ئەم‬ ‫بنەماڵەی‬ ‫هو نە ر مە ند ە ‪،‬‬

‫زەمەن‬ ‫خانمە هونەرمەندی شانۆکار خەرمان هیرانی‪،‬‬ ‫بۆ زەمەن دەڵێت‪ :‬ئەوە من نەبووم شانۆم‬ ‫هەڵبژارد‪ ،‬بەڵکو ئەوە شانۆ بوو لە سووچێکی‬ ‫نادیار و فەرامۆشکراوی جیهاندا‪ ،‬منی خستە‬ ‫ئامێزی خۆیەوە‪.‬‬ ‫خەرمان منداڵ دەبێ کە لە ئاهەنگەکانی‬ ‫پارتی کۆمۆنیستدا نمایشە هونەرییەکان دەبینێ‬ ‫کە خوشک و براکانی تێیدا بەشداربوون‪ ،‬ئەویش‬ ‫خۆی دەخستە پێشیانەوەو دەیویست لە شتە‬ ‫بچووکەکاندا بەشداری بکات‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٧٥‬ماڵی‬ ‫خەرمان دەگوازنەوە بۆ سەنگەسەر‪ ،‬لەوێ لەگەڵ‬ ‫خوشکێکیدا بەشداری شانۆییەکی مندااڵن دەکات‪،‬‬ ‫ئیدی لەوکاتەوە کەڵکەڵەی هونەردەکەوێتە‬ ‫سەری‪.‬‬ ‫هیرانی دەڵێت‪ :‬لە شانۆدا دەبیت بە کەسێک‬

‫کەنار محەمەد‪:‬‬ ‫هەرکەس هەڵەی‬

‫مەگەر‬ ‫ژ‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫بێ خ‬ ‫ۆ‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫یستی‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫ێ‬ ‫؟‬ ‫کۆمۆنیستێکی سەرسەخت‬ ‫و مۆدێرن دەبن‪ ،‬تەنانەت (خدر هیرانی)‬ ‫باپیریشی کۆمۆنیستێکی چاالک بووە و ئەندامی‬ ‫کۆمەڵەی (دارکەر) بووە کە (دڵدار)ی شاعیر‬ ‫دایمەزراندووە‪ .‬هیرانی ئەم کۆمۆنیستبوونەی‬ ‫خێزانەکەیان بە کاریگەرییەکی باش وەسف‬ ‫دەکات لەسەر دەرکەوتن و بەرەوپێشچوونی لە‬

‫بە قاچەکانی وێنە دەکێشێ!‬

‫بەرامبەرم کردبێت‬

‫کاری هونەریدا و دەڵێت‪ :‬کەشی خێزانیی ئێمە‪،‬‬ ‫پێداویستییەکانی بزۆزی هونەریی و سیاسی بۆ‬ ‫هەمووان فەراهەم کردبوو‪ ،‬کەس نییە لە خێزانی‬ ‫ئێمەدا نەچووبێتە سەر تەختەی شانۆ‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫من و تەالری خوشکم درێژەمان بەو ڕێگەیە دا‪.‬‬ ‫خەرمان هیرانی هونەرمەند‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫خۆشەویستی دەڵێت‪ :‬من دایکمم دەپەرست‪،‬‬ ‫باوک و براکان و خوشکەکان و شەهید کاوەی‬ ‫برام و ئەو پارتە سیاسییەی کارم تێدا دەکرد‬ ‫خۆشدەویست‪ .‬نایشارمەوە هەستی ژنێتیم بۆ‬ ‫ڕەگەزی بەرامبەر جواڵوە بۆچی مەگەر ژیان بێ‬ ‫خۆشەویستی دەبێ؟‬ ‫ئەم خانمە هونەرمەندە توڕەیە لەو دیدەی‬ ‫تەماشای بێوەژنی پێ دەکردێت لە کۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫ئەو بە شوورەیی دەزانێت بەو چاوە کەمە لە‬ ‫ژنە شەهیدەکان بڕوانن “ئەوانەی هاوسەرەکانیان‬ ‫بوونە خۆراکی بیابانەکانی عەرەب چین؟ من‬ ‫دایکم بە گەنجی کوڕەکەی شەهید بوو‪ ،‬دوایی‬

‫هاوسەرەکەشی‪ ،‬ئەو بێوەژن بوو‪ ،‬کاتێک بەسەر‬ ‫ڕێگاکانی ڕانیەدا دەڕۆیشت پیاوان بە پێوە‬ ‫دەستیان بە سنگیانەوە دەگرت‪ ،‬من ژنم و مرۆڤم‪،‬‬ ‫هەموو دیدە پاشڤەرۆیەکانی جڤات توڕ دەدەم”‪.‬‬ ‫خەرمان لەگەڵ کارە هونەرییەکانیدا‪ ،‬خۆی‬ ‫بە کابانێکی باشی ناوماڵ دەزانێ و دەڵێت‪:‬‬ ‫کابانییش هونەرێکی پڕ سەلیقە و خۆپێگەیاندنە‪،‬‬ ‫کاتێ لە بەرهەمێکی باشدا بەشداری دەکەم‪،‬‬ ‫کێرڤی کابانیشم دەچێتە سەر و دەستڕەنگینتر‬ ‫دەبم‪.‬‬ ‫ئەوەی لە دوور یان نزیکەوە خەرمان هیرانی‬ ‫ببینێ‪ ،‬هەست دەکات هێشتا خانمێکی جوان‬ ‫و گەنج و سەرنجڕاکێشە‪ ،‬بەاڵم بەالی خۆیەوە‬ ‫ئەم جوانییەی زۆر جێی بایەخ و سەرنج نییە‬ ‫و پێیوایە جوانیش وەک هەموو شتەکانی دیکە‬ ‫ڕێژەییە “ الوێتی میلی سەعات دوا دەخات و‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬من وەک هەموو کەسێکی دی دەژیم‪،‬‬ ‫ئاسایی و سادە‪.‬‬

‫رازاندنەوەی ناوماڵ‬ ‫بە مێخەك و قاوە‬

‫لێی بوراوم‬

‫زەمەن‬

‫زەمەن‬ ‫کەنار محەمەد لەدایکبووی ساڵی ‪ ١٩83‬یە و‬ ‫دەرچووی پەيمانگاى هونەرەجوانەکانی سلێمانییە‪ ،‬ئەم‬ ‫خاتوونە ئامێری سێتار و تارباس دەژەنێت و گۆرانیش‬ ‫دەچڕێت‪ ،‬هاوکات ئەندامێکی چاالکە لە گروپی موزیکی‬ ‫لوڕ‪.‬‬ ‫کەنار خاوەنی سێ ڤیدیۆکلیپ و ئەلبومێکی تایبەتە‬ ‫بە خۆی بە ناوی ( ڕاز ونیاز) هاوکات بەو تەمەنە‬ ‫گەنجییەوە ئاوازی گۆرانی بۆ چەندین گۆرانیبێژیش‬ ‫داناوە‪ ،‬چاالکیی ئەم خاتوونە ئاستێکی فراوانی هەیە‬ ‫و لەم بارەوە خۆی بۆ زەمەن دوا و وتی‪ :‬مامۆستای‬ ‫موزیک و گۆرانی مندااڵنم لە باخچەی ساوایان و‬ ‫پێشتریش ئەندامی گروپی کیژانی سلێمانی بووم‪،‬‬ ‫هەندێک بەرهەمی نوێم هەیە کە بەنیازم بەم نزیکانە‬ ‫باڵویان بکەمەوە‪.‬‬ ‫کەنار محەمەد‪ ،‬جگە لە کاری هونەری‪ ،‬ئەرکی‬ ‫دایکایەتیشی لەسەر شانە‪ ،‬لەنێوان سێتارەکەی و‬ ‫منداڵەکەیدا دابەشبووە کە کامیان زیاتر لەباوەش‬ ‫بکات‪ ،‬بەاڵم ئەم دوودڵییەی زۆر ناخایەنێت وخێرا‬ ‫منداڵەکەی هەڵدەبژێرێت‪ ،‬کەنار هاوژینی هونەرمەندی‬ ‫موزیسیان ( نزار زێوێ) یە و پێکەوە لە یەک گروپیش‬ ‫کاری هونەری دەکەن “ من و نزار لەڕێگەی موزیکەوە‬ ‫یەکترمان ناسی‪ ،‬پەیوەندی خۆشەویستیمان دروست‬ ‫کرد” بە بۆچوونی کەنار‪ ،‬گەر ژن و مێردێک هەمان‬ ‫خولیا و کاریان هەبێت‪ ،‬ژیانیان خۆشترە و باشتر‬ ‫لەیەکتر تێدەگەن و پشتی یەکتر دەگرن لە کارەکانیاندا‬ ‫و هەنگاو بەرەو سەرکەوتن دەنێن‪ ،‬ئەو جەختیش لەوە‬ ‫دەکاتەوە کە هیچ کات لەسەر پڕۆژە هونەرییەکانیان‬ ‫شەڕ و دەمەبۆڵەیان نەبووە و بەخۆشەویستییەوە‬ ‫کارەکانیان ئەنجامک دەدەن‪.‬‬ ‫کەنار لەڕێی موزیکەوە ئارامییەکی زۆری‬ ‫بەدەستهێناوە و فێری بەخشندەیی و لێبوردەیی بووە”‬ ‫تا ئاستێکی زۆر کەسێکی لێبوردەم و هەرکەس‬ ‫هەڵەی بەرامبەر کردبێتم لێی بوراوم”‬ ‫لە کۆتایی وتەکانیدا کەنار محەمەد‪ ،‬ئەوەی ئاشکرا‬ ‫کرد کە پێشتر لەگەڵ کتێبخوێندنەوەدا نێوانی باش‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا بەهۆی سەرقاڵییەوە دابڕاوە و‬ ‫هیواخوازیشە بگەڕێتەوە سەر خوێندنەوە‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە دەنگی خانمە گۆرانیبێژەکانیش دەڵێت‪ :‬سەرسامم‬ ‫بە زۆرینەی خانمە گۆرانیبێژەکان‪ ،‬چونکە هەریەکەیان‬ ‫چێژێکی تایبەتی خۆی هەیە‪.‬‬

‫دیمهن ئیسامعیل‬ ‫ئاراس كاتێ تهمهنی ‪ ١0‬سااڵن بوو‪ ،‬رۆژێك‬ ‫لهگەڵ هاوڕێكانی یارییان به تهقهمهنی دهكرد له‬ ‫ناحیهی رزگاری‪ ،‬لهپڕ بۆمبێک بە ئاراسدا تهقیهوهو‬ ‫هەردوو دەستی قرتان‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرباری قرتانی دەستەکانی‪ ،‬ئاراس‬ ‫بەدوای هونەرێکدا دەگەڕا کە قەرەبووی بێدەستیی‬ ‫بۆ بکاتەوە‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٩٧‬لە شاری سلێمانی بە‬ ‫پیاوێک ئاشنا دەبێ کە هانی دەدات بۆ وێنەکێشان‪.‬‬ ‫ئاراس بۆ چارەسەری سروشتی سەردانی‬ ‫نەخۆشخانەی ئمێرجنسی ئیتاڵی کردبوو لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەاڵم لەوێ بە هاندانی ئەو کەسە‪ ،‬ئیتر‬ ‫دەبێ بەو هونەرمەندە وێنەکێشەی کە تائێستا‬ ‫چەندین وێنە و تابلۆی سەرنجڕاکێشی هەن‪.‬‬ ‫ئاراس عوسمان ئێستا تهمهن ‪ 3٩‬سااڵنەو له‬ ‫شارۆچکەی رزگاری سهر به ناوهندی گهرمیان‬ ‫دەژی‪ ،‬سهبارهت به بههرهی وێنهكێشانی بۆ “‬ ‫زهمهن” وتی‪ ١٧ ”:‬ساڵه سهرقالم به كاری‬ ‫وێنهكێشانەوە‪ ،‬سهرهرای نهبوونی دهستهكانم بهاڵم‬ ‫ئەمە نهبووهتە هۆی وازهێنان و دهستبهرداربوونم‬ ‫له ژیان و خهونهكانم”‪.‬‬ ‫ئهم پیاوه تائێستا نزیكهی ‪ ١20‬تابلۆی‬ ‫دروستكردووهو چهندین پێشانگای كردووەتهوه‪.‬‬

‫سهبارهت به پێشانگاكانی وتی ‪”:‬چوار پێشانگام‬ ‫كردووەتهوه له كهالرو رزگاری و سلێمانی و بهردهم‬ ‫بینای پهرلهمانی كوردستان لە هەولێر”‬ ‫لهو پێشانگانهدا تابلۆكانی ههندێكی فرۆشتوه‬ ‫بهوتهی خۆی نرخی ههر تابلۆیهك له ‪ ١٥0‬ههزار‬ ‫دینار كهمتری نهفرۆشتووە‪.‬‬ ‫سهبارهت به فیگەری ناو وێنهو تابلۆكانی‪،‬‬ ‫ئاراس دەڵێت‪ ،‬وێنهكان ههمهجۆرن‪ ،‬شهخسی و‬ ‫سروشت ههمووی تێكهڵ دهكهم‪.‬‬ ‫هۆكاری فێربوونی ئهم هونەرە دهگهڕێنێتهوه‬ ‫بۆ بەكهم سهیركردنی كهمئهندامان‪“ :‬كۆمهڵگەی‬ ‫كوردی به كهم سهیری كهمئهندام دهكات من‬ ‫ویستم بیسهلمێنم كهمئهندامانیش ئهزموونیان‬ ‫ههیهو دەتوانن کاری ئەستەمیش بکەن”‪.‬‬ ‫ئاراس‪ ،‬خێزاندارهو باوکی دوو كچ و كوڕێكە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هونەرەکەی دەڵێت‪ :‬به نیازم‬ ‫پێشانگای تر بكهمهوه بۆ نمایشکردنی تابلۆکانم‪،‬‬ ‫ئهمجاره ویستم له پهرلهمانی كوردستان پێشانگا‬ ‫بكهمهوه بهالم دهرفهت نهڕهخسا‪ .‬له داهاتوو به‬ ‫نیازم پێشانگاكه لەوێ بكهمهوه‪.‬‬

‫سۆزە محەمەد ژنێكی تەمەن ‪ 34‬سااڵنە و‬ ‫‪ ١2‬ساڵ لەمەوبەر پەیمانگەی مامۆستایانی تەواو‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دانەمەزراندنییەوە‪ ،‬خۆی‬ ‫بە كاری دەستیی خەریككردووە و ئێستا دیزاینی‬ ‫پێداویستی ناوماڵ دەكات‪.‬‬ ‫سۆزە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ماوەی پێنج ساڵە‬ ‫سەرقاڵی ئەم كارەم‪ ،‬پێشتر كارەكانم سادەو ساکار‬ ‫بوون بەاڵم ئێستا بە قاوەو مێخەك دیزاینی ناوماڵ‬ ‫دەكەم بۆ رازاندنەوە‪ .‬هەرچەندە ئەمەش كارێكی‬ ‫قورسە‪ ،‬بەاڵم بۆیە قاوە و مێخەكم هەڵبژاردووە‬ ‫چونکە حەزم لە ئیشی سروشتییە‪.‬‬ ‫دەستپێكردنی ئەو ئیشە الی سۆزە هاوكات‬ ‫بووە لەگەڵ هاتنی قەیرانی دارایی بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەرچەندە بە وتەی خۆی‪ ،‬سەرەتا‬ ‫لەڕووی داراییەوە توانیویەتی سوودی لێوەربگرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ماوەیەكە ئیشەكەیان داهاتی ئەوتۆی نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەهۆی ئەوەی حەزی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬هەر بەردەوام دەبێ‪ .‬ئەو ژنە‪ ،‬لەڕێی‬ ‫پەیجەكەیەوە لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووك‬ ‫توانیویەتی كڕیار بۆ کارەكانی خۆی بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫شوێنی كاركردنی سۆزە هەر لە ناوماڵەكەی‬ ‫خۆیاندایە‪ .‬ناتوانێ شوێنێکی تایبەت بۆ‬ ‫دروستكردنی کارەکانی دابین بکات “هەر لە ماڵەوە‬ ‫ئەم ئیشانە دەكەم‪ ،‬سوپاس بۆ هاوسەرەكەم كە‬

‫هاوكاری زۆرم دەكات‪ ،‬ئەگەر لەدەرەوە شوێن هەبێ‬ ‫بۆ دروستكردنی ئەم دیزاینانە ئەوە باشە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەش پارەی دەوێ کە ئێستا من بەدەستمەوە‬ ‫نییە‪”.‬‬ ‫لەشاری سلێمانی زیاتر لە سێ ساڵە ناوەندی‬ ‫حەوت رەنگە بۆ فرۆشتنی تابلۆی شێوەكاریی و‬ ‫ئیشی دەستیی خانمان كراوەتەوە‪ ،‬بەختیار سەعید‬ ‫خاوەنی حەوت رەنگە دەڵێت‪ :‬كاری دەستیی بۆ‬ ‫خانمان باشە‪ ،‬چونكە دەبێتە داهاتێک بۆیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێ ئەو كەسانە رێكبخرێنەوە هەم بۆ فێربوون و‬ ‫هەمیش بۆ فرۆشتن‪ ،‬بۆ نموونە كاتێك گەشتیار‬ ‫دێتە ئەم شارە‪ ،‬دەبێ رێنمایی بكرێن بۆ كڕینی ئەو‬ ‫پێداویستییانە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان زۆرترین كااڵی لەواڵتانی‬ ‫ئێران و توركیاوە بۆ دێت‪ ،‬دیارە هاوردەی ئیشی‬ ‫دەستییش لەناو بازاڕدا زۆر بووە‪ ،‬بەختیار ئاماژەی‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬ئێستا الی ئەوان ئیشی دەستیی كەمتر‬ ‫دەفرۆشرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێرانییەكە زۆرتر‬ ‫دەفرۆشرێت و هەرزانترە‪ .‬بۆ نموونە ملوانكەی‬ ‫خۆماڵیی بە ‪ ١0‬هەزار دینارە‪ ،‬بەاڵم ئێرانییەكە ‪3‬‬ ‫تا ‪ 4‬هەزار دینار دەكەوێ‪.‬‬ ‫ئارام شوانی‪ ،‬بەڕێوەبەری راگەیاندنی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی گەشتوگوزاری سلێمانی‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬ئەوان لە هەموو فێستیڤاڵێكدا‬ ‫شوێنی تایبەتیان بۆ ئەو خانمانە دابین کردووە‬ ‫کە کاری دەستییان هەیە بۆ ناساندن و فرۆشتنی‬ ‫بەرهەمەكانیان‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫بەتەمەنترین کەسی دنیا‬

‫خاتوو کین تاناکا‪ ،‬هەمان ساڵ کە برایانی رایت‬ ‫یەکەمین فڕۆکەیان دروستکرد ئەو لەدایکبوو‪ ،‬ئێستا‬ ‫تەمەنی ‪ ١١٦‬ساڵە و ناوی چووەتە کتێبی گینسەوە وەک‬ ‫بەتەمەنترینی ژنی جیهان‪.‬‬ ‫ئەو ژنە ژاپۆنییە لە تەمەنی ‪ ١١٦‬ساڵیی و ‪ 22‬ڕۆژیدا‬ ‫ئەمساڵ ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪ .‬لە تەمەنی ‪١٩‬‬ ‫ساڵییدا هاوسەرگیری کردووەو چوار منداڵی هەبووەو‬ ‫پێنج منداڵی دیکەشی هەڵگرتووەتەوە بۆ بەخێوکردن‪.‬‬ ‫ئەو تائێستا چەندین نەشتەرگەری کردووەو‬ ‫ماوەیەکیش گرفتاری شێرپەنجەی کۆڵۆن بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا بەتەمەنترینی جیهانە‪.‬‬

‫بۆنێک بە یەک ملیۆن دۆالر‬ ‫بۆنێک نرخی پێوانەیی تۆمارکرد بە بەکارهێنانی‬ ‫‪ 3٥٧١‬پارچە ئەڵماس و تێچووەکەی گەیشتە ‪١.2٩٥‬‬ ‫ملیۆن دۆالر‪.‬‬ ‫کۆمپانیای (ڕۆحی دوبەی) توانی بۆنێک دروست‬ ‫بکات کە شوشە و قەپاغی بۆنەکە ‪ 3٥٧١‬پارچە ئەڵماسی‬ ‫تێدا بەکارهاتووە و تیچووی بۆنەکە گەیشتووەتە ملیۆنێک‬ ‫و ‪ 2٩٥‬هەزار دۆالر و بەوەش توانی ناوی بچێتە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫بەرزی شووشەی بۆنەکە مەترێک ‪ ٩٧‬سانتیمە و‬ ‫لەالیەن ئادەم عەلی ئیبراهیمی یەمەنییەوە دیزاین کراوە‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪9‬‬

‫کیم و ترەمپ‪ ..‬ئەوەی چاوەڕێ نەدەکرا روویدا‬

‫دیدارە وشکەکان سێبارە بوونەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫ئۆفهره گاڵتهئامێزهکهی ترهمپ له‬ ‫تویتهردا‪ ،‬بهوهی دهیهوێت بۆ دوو دهقیقەش‬ ‫بێ کیم جۆن ‪-‬ئو سهرۆکی کۆریای‬ ‫باکوور ببینێ و پێی بڵێت “ساڵو” مووی‬ ‫سهرۆکهکهی کۆریای باکووری جواڵند‪ .‬کیم‬ ‫نەک هەر وەاڵمی تویتهکهی ترهمپی دایهوه‪،‬‬ ‫بەڵکو لهسهر خاکی خۆیان لهودیو ئهو‬ ‫هێڵه سنوورییهی ههردوو کۆریاوە پێشوازی‬ ‫لێکرد‪.‬‬ ‫ترهمپ وتی‪“ :‬ئهگهر وهاڵمی تویتهکهت‬ ‫نهدابایهوه لهناو میدیا وهزعم خراپ دهبوو‪،‬‬ ‫بهاڵم تۆ واتکرد ئێستا ههردووکمان وهزعمان‬ ‫باشبێ و پێی دهزانم‪”.‬‬ ‫دوای ئهوهی پار له سەنگاپورەو‬ ‫شوباتی ئهمساڵ له هانۆی پایتهختی ڤێتنام‬ ‫یهکتریان بینی‪ ،‬بەاڵم رێککهوتننامهکهیان‬ ‫ئهنجامێکی وای نهبوو‪ .‬ههرچهنده ههردووال‬ ‫لهسهر ئهوه رێککهوتبوون که نیمچه‬ ‫دورگهی کۆریا بهتهواوی له چهکی ئهتۆمی‬ ‫دابماڵرێ‪.‬‬ ‫بینینی ترهمپ و کیم جۆن‪-‬ئو له هانۆی‬ ‫له مانگی شوباتی ئهمساڵ نه گهمارۆی سهر‬ ‫پیۆنگیانگی سووک کرد‪ ،‬نه پیۆنگیانگیش‬ ‫وازی له بهرنامهی ناوهکی خۆی هێنا‪ .‬رهنگه‬ ‫تاکه دهرهنجامێک ههیبووبێ دهرکردن و‬ ‫ناردنی کیم یۆنگ‪-‬چول ی گهوره راوێژکاری‬ ‫سهرۆکی کۆریای باکوورو رێکخهری بینینی‬ ‫لوتکهی نێوان تهمپ‪-‬و کیم بووبێ بۆ کاری‬ ‫قورس و بارهێنانهوه و تهمبێکردن لەسهر‬ ‫سنوورهکانی چین‪.‬‬ ‫میدیای رەسمیی له کۆریای باکور‬ ‫تهنیا دهوڵهت میدیای ههیه ‪ -‬که به‬‫میدیایهکی شهڕانگێزو زمانپیس ناسراوەو‬ ‫سڵ له بهکارهێنانی زمانی زبر ناکاتهوه‬ ‫پێشتر رایگهیاندبوو که “خائینان و ئهوانهی‬ ‫دژی حزب و شۆڕش رهفتاریان کردووه‪،‬‬ ‫حهقی خۆیان وهردهگرن” چاودێران و‬ ‫سهرچاوه ههواڵگرییهکانی سیئۆل باش‬ ‫دهزانن ئهوه مانای چیه و پهیامهکه بۆ‬ ‫کێیه‪ ،‬که ههر دهبێ بۆ راوێژکاری دهسته‬ ‫راستی کیمی سهرۆکبێ‪ ،‬چونکه پێشتر کیم‬ ‫پیاوێکی گرنگی دهوڵهتی فڕێدابووه بهردهم‬

‫سهگهکان که ئهویش جهنگ سۆنگ‪-‬سیک‬ ‫ی خاڵی بوو‪.‬‬ ‫دوای جهنگی جیهانی دووهم‪ ،‬نیمچه‬ ‫دورگهی کۆریا که له بنهڕهتدا یهک واڵت‬ ‫بوو دابهش بوو بەسهر باکوورو باشووردا‪.‬‬ ‫له باکوور پارتی کۆمۆنیست بااڵدهست‬ ‫بوو دواتر ههژموونی خۆی زاڵکردو ئهو‬ ‫سیستمهی دامهزراند که بەپێی دیموکراسی‬ ‫ئیندێکسی سااڵنه ژماره یهکه له ریزی‬ ‫واڵتانی دیکتاتۆرو ستهمکار‪ .‬له باشووریشدا‬ ‫ناسیۆنالیستهکان که ههواداری دیدو‬ ‫ئایدیاکانی خۆرئاوابوون له مهڕ دیموکراسی‬ ‫و بازاڕی ئازاد و ئهمریکا و واڵتانی خۆرئاوا‬ ‫پشتگیریان دهکردن‪ ،‬بوو بهم کۆریای‬ ‫باشوورهی ئێستا که به یهکێک له واڵته‬ ‫دیموکراسییه پێشکهوتوو و له رووی‬ ‫ئابوورییهوه بههێزهکان سهیر دهکرێت‪.‬‬ ‫ئێستا کۆریای باکوور که خهڵکهکهی له‬

‫ههژاریی و بێمافیدا دهناڵێنێ‪ ،‬بهشی زۆری‬ ‫توانای دارایی خۆی له بهرههمهێنانی چهکی‬ ‫ناوهکیدا به ههدهر دهدات چونکه پێیوایه‬ ‫پێویسته بهرامبهر خۆرئاوا بههێزبێ که‬ ‫دهیانهوێت بیڕوخێنن‪.‬‬ ‫پیۆنگیانگ تائێستا شهش تاقیکردنهوهی‬ ‫ئهتۆمی کردووه‪ ،‬بۆیه دهکرێت توانای‬ ‫هێرشی ئهتۆمی ههبێ‪ .‬پیۆنگیانگ دهڵێت‬ ‫که بۆمبی ئهتۆمیان ههیەو پسپۆڕان پێیان‬ ‫وایه که موشهکه بالیستیهکانی پیۆنگیانگ‬ ‫دهتوانن بگهنه ئەمریکا‪.‬‬ ‫جۆرج بۆش ساڵی ‪ ،٢٠٠١‬کۆریای‬ ‫باکووری به یهکێک له واڵتانی “تهوهرهی‬ ‫شهڕ” له پاڵ عێراقی سهدام و ئێراندا‬ ‫ناوزهد کردبوو‪ .‬سااڵنێکیشه بهردهوام‬ ‫پیۆنگیانگ لهگهل خۆرئاوا به گشتی و‬ ‫لهگهڵ ئهمریکا له کێشهدایه‪ .‬لهم دواییانهدا‬ ‫تهنگژهکه زیاتر ههڵدهکشاو پار کیم جۆن‬

‫ئو ئامادەیی خۆی بۆ دیالۆگ نیشانداو‬‫یهکتربینینی لوتکهی نێوان ترهمپ و کیمی‬ ‫له سەنگاپوره لێکهوتهوه ‪ -‬یهکهمین دیداری‬ ‫نێوان سهرۆکێکی ئەمریکا و سهرۆکێکی‬ ‫کۆرریای باکوور‪ -‬و یهکتربینینی ئهمساڵی‬ ‫هانۆیشی بهدوادا هات‪ .‬ههرچهنده ترهمپ‬ ‫بڕیاریدا بوو کیم نهبینێتهوه تا ئهو کاتهی‬ ‫پیۆنگیانگ له چهکی ئهتۆمی دادهماڵرێت‪،‬‬ ‫کهچی له پهراوێزی کۆبوونهوهی ‪G20‬‬ ‫له ژاپۆن و لهسهر رێگهی رۆیشتنی بهڕهو‬ ‫سیئۆل‪ ،‬ئامادهیی نیشاندا کیم ببینێ‪ .‬بهاڵم‬ ‫بههۆی کێشه و نیگهرانی ئاسایش و ترس‬ ‫له تیرۆرکردن و دنیایهک ئامادهکاری ئهمنی‬ ‫و سیاسی و تهکنیکی وا دهبینرا زهحمهت‬ ‫بێت کیم بهم دهمودهسته ئامادەبێ کهس‬ ‫ببینێ ئینجا ئهو کهسه ترهمپیشبێ‪ .‬بهاڵم‬ ‫ئهوهێ چاوهڕێ نهدهکرا روویدا‪ ،‬نهک ههر‬ ‫بینینهکه ڕێکخرا بهڵکو ترهمپ پێێ نایه ناو‬

‫خاکی کۆریای باکوورهوه و کیمی سهرۆکی‬ ‫بینی و کیم بۆ ڕۆژنامهنووسهکانیش قسهی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ههموو ئهوانه چاوهڕێنهکراو بوون‪.‬‬ ‫ترهمپ و کیم ههردووکیان جهختیان‬ ‫لهسهر پهیوهندیهکی پۆزهتیڤ کردەوە‪.‬‬ ‫ئهمریکا دهیهوێت پیۆنگیانگ دهمودهست‬ ‫دهستبهرداری پرۆگرامی ناوهکی خۆی ببێ‪،‬‬ ‫پیۆنگیانگیش دهیهوێت ههنگاو به ههنگاو‬ ‫و هاوتهریب لهگهڵ سووککردنی گهمارۆی‬ ‫سهری وازیلێبێنێ‪ .‬لهبهر ههمان هۆکاریش‬ ‫بوو چاوپێکهوتنهکهی هانۆی له مانگی‬ ‫شوباتدا بێئهنجام بوو و چونکه کۆریا سوور‬ ‫بوو لهسهر ئهوهی گهمارۆکان لهسهری‬ ‫سووک بکرێت‪.‬‬ ‫ئێستا ههردووال دهڵێن ئامادهن بۆ‬ ‫دیالۆگ‪ ،‬بهاڵم هیچ ئامادهکارییهکی فهرمی‬ ‫نهبوو بۆ یهکتر بینین‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا کیم‬

‫لهگهڵ پوتین یهکتریان بینیوه و پیۆنگیانگ‬ ‫تاقیکردنهوهی ئهتۆمی دیکهی ئهنجامداوه‬ ‫که ئهوانهش ههمووی گوشاره لهسهر‬ ‫واشنتۆن‪.‬‬ ‫ئهمریکا له گوشارهکانی خۆی و‬ ‫پیۆنگیانگ له کهلهڕهقی خۆیان بهردهوامن‬ ‫و ههموو الیهک دهزانن ههویری ملمالنێی‬ ‫پیۆنگیانگ لهگهڵ خۆرئاوا ئاوێکی زۆر‬ ‫دهکێشێت‪ .‬ههر له ئێستاوه میدیای کۆریای‬ ‫باکوور کهوتوونهته بۆمبارانی میدیایی بۆ‬ ‫سهر جێگری پێشووی سهرۆکی ئەمریکاو‬ ‫کاندیدی سهرۆکایهتی ههڵبژاردنی داهاتوو‪-‬‬ ‫جۆ بایدن‪ -‬ههرچی نهشیاوه پێی دهڵێن‪:‬‬ ‫“بێههست و چهمووش‪ ،‬شێتی دهسهاڵته‪،‬‬ ‫خاوهنی کهمترین کوالێتی مرۆڤ بوون نییه‬ ‫چجای بگات به سیاسهتمهدار‪ ،‬گهمژهیه و‬ ‫توانای مێشکی زۆر نزمه‪ ”.‬ههموو ئهو‬ ‫هێرشهش پهیوهندی به قسهکانی جۆ‬ ‫بایدنهوه ههیه له کۆبونهوهیهکی جهماوهریدا‬ ‫که رهخنهی له ترهمپ گرتبوو بهوهی لهگهڵ‬ ‫ستهمکارانی وهکو پوتین و کیم مامهڵه‬ ‫دهکات‪.‬‬ ‫کۆریای باکوور یهکێکه له داخراوترین‬ ‫سیستهمه سیاسیهکانی دنیا لهناوخۆدا و‬ ‫السارترین دهوڵهوتیش له ئاستی جیهانیدا‪.‬‬ ‫لهماوهی زیاتر له نیو سهدهی رابردوودا‬ ‫کهس نازانێ لهو واڵته چی گۆڕاوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهوهی ههموومان دهیزانین ئهوهیه نه‬ ‫ئایدیۆلۆژیای دهوڵهت و نه خێزانی حوکمڕان‬ ‫و نه زمانی میدیاکهی نهگۆڕاوه‪.‬‬ ‫ئهوهی پهیوهندی به ئهمریکاشهوه‬ ‫ههبێ‪ ،‬گۆڕانی حزبی دهسهالتدار و سهرۆک‬ ‫ناتوانێ گۆڕانی بنچینهیی له مامهڵهی‬ ‫ئهمریکا لهگهڵ پیۆنگیانگ بهدیبێنێ‪.‬‬ ‫چونکه ئهمریکا سوووره لهسهر ئهوهی‬ ‫پیۆنگیانگ وهک لهمپهرێک له ئاسیای دوور‬ ‫لهسهر رێگهی خۆی ال ببات یان دهستهمۆی‬ ‫بکات و ئینجا ئابووریهکهی به ئابووری‬ ‫جیهانهوه ببهستێتەوە که خزانی حکومهتی‬ ‫پیۆنگیانگی بهدوادا دێت‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهوه کهی روو دهدات؟ جارێ‬ ‫دیار نییه‪ .‬ئهوهی دیاره ئهوهیه که ترهمپ‬ ‫له گوشارهکانی بهردهوامه و ئهگهر جۆ‬ ‫بایدنیش ببێته سهرۆک تهنگژهکه ئاسانتر‬ ‫نابێ ئهوه ئهگهر قووڵتر نهبێ‪.‬‬

‫ئهنجیال مێرکڵ‪ ..‬ژنە بەهێزەکە‬

‫نیشانەی پیریی و نەخۆشیی لێدەرکەوتووە‬ ‫زەمەن‬ ‫ههموو تهمهنی گهنجیی خۆی لهژێر‬ ‫سایهی ڕژێمی کۆمۆنیستی ئهڵمانیای‬ ‫خۆرههاڵتدا بهسهر برد‪ .‬ههرچهنده ئهو‬ ‫له ئهڵمانیای خۆرئاوا هاتبووە دنیاوە‪،‬‬ ‫کۆتایی سااڵنی ههشتاکان و له ئانوساتی‬ ‫داڕمانی سیستمی کۆمۆنیستیدا له‬ ‫جیهان و له واڵتهکهی خۆیشیدا‪ ،‬رووی‬ ‫کرده چاالکی سیاسی‪.‬‬ ‫ئهنجیال مێرکڵ‪ ،‬لهدایکبووی ساڵی‬ ‫‪ ١٩٥٤‬که ئێستا تهمهنی ‪ ٦٥‬سااڵنه‪،‬‬ ‫ههڵگری بڕوانامهی دکتۆرایه له کیمیای‬ ‫کوانتەمی دا‪ .‬پێدهچێ ههر لهو بوارهشدا‬ ‫هاوژینی ئێستای ژیانی خۆی (یواخیم‬ ‫زاور)ی ناسیبێ که زانایهکی کیمیای‬ ‫کوانتەمه‪ .‬پێشتر وهکو زانایهکی توێژهر‬ ‫له زانکۆ کاری دهکرد‪ ،‬بهاڵم دواتر‬ ‫ڕووی کرده سیاسهت و وێستگهی‬ ‫دهستپێکردنهكهی حزبێکی بچووک‬ ‫و الوهکی بوو بهناوی ‘بزووتنهوهی‬ ‫بێداربوونهوهی دیموکراتی’‪ .‬ئێستا‬ ‫که خهڵک ناوی ئهو حزبه دهزانێ‬ ‫لهبهرئهوهیه که پێشتر ئهنجیال مێرکڵ‬ ‫کاری تێداکردووه‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی به ههندێک پێوهر‬ ‫تهمهنی زۆر نییه‪ ،‬بهاڵم له ماوهیهکی‬ ‫کهمداو لهبهر چاوی کامێراکاندا‪ ،‬له‬ ‫ماوهی کهمتر له دوو ههفتهدا دوو جار‬ ‫ههست به تێکچوونی باری تهندروستی‬ ‫کراوە‪ .‬جارێکیان لهگهڵ سهرۆکی‬ ‫ئۆکرانیا لهبهردهم پاسهوانانی شهرهفدا و‬ ‫جاری دووهم له تهنیشت فرانک والتهری‬ ‫سهرۆکی واڵت له بهرلین‪ .‬ههرچهنده‬

‫لهرزینی لهشی وایکرد ببێته جێسهرنجی‬ ‫میدیا و نیگهرانی الیهنگرانی خۆی که‬ ‫پێی دهڵێن ‘دایه’ ههرچهنده ئهو دایکی‬ ‫بایۆلۆژی هیچ منداڵێک نییه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫مێرکڵ هێشتا بههێزترین ژنی جیهانه‪.‬‬ ‫ئەو ڕاوێژکاری ئهڵمانیایه که‬ ‫یهکێکه له واڵته بههێزهکان‪ ،‬سهرۆکی‬ ‫‘دیفاکتۆ’ی یهکێتی ئهوروپایه‪ ،‬زۆرکهس‬

‫وهک سهرۆکی جیهانی ئازاد دهیبینن‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬تاکو ‪ ٢٠١٨‬سهرۆکی حزبێکی‬ ‫گهورهی خاوهن ‪ ٤١٥‬ههزار ئهندامیی‬ ‫وهکو ‘یهکێتی کریستیان دیموکرات’ بوو‪.‬‬ ‫به ماوهیهکی کهم دوای هاتنه ناو‬ ‫سیاسهت‪ ،‬بوو به ئهندامی پهرلهمان و‬ ‫لهو کاتهوه بهردهوام ههڵدهبژێردرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهو که ئهندامی پارتێکی پارێزکاره‬

‫‘یهکێتی کریستیان دیموکرات’ و کچی‬ ‫پیاوێکی ئایینی مهسیحیه‪ ،‬بهاڵم وهکو‬ ‫ڕهمزێکی دیاری پێکهوه ههڵکردنی دنیای‬ ‫نوێ سهیر دهکرێت‪ .‬له قهیرانی سوریاو‬ ‫ئاوارهبوونی ژمارهیهکی زۆری هاواڵتیانی‬ ‫سوری و ههاڵتنیان له دهستی داعشو‬ ‫گروپه جۆراوجۆرهکانی تر‪ ،‬مێرکڵ‬ ‫دهروازهکانی ئهڵمانیای بۆ ئاوارهکان‬

‫خسته سهر پشت‪ ،‬سیاسهتێک که بووه‬ ‫مایهی ڕهخنه لهالیهن ههندێک واڵت و‬ ‫ههندێک پارتی ڕاستڕهوو ڕهگهزپهرستی‬ ‫واڵتهکهی خۆیەوە‪ .‬بهاڵم مێرکڵی‬ ‫کرده ژنێکی خۆشهویست و میهرهبان‬ ‫الی خهڵکێکی زۆر به تایبهت بهالی‬ ‫موسوڵمانه ئاوارهکانهوه‪.‬‬ ‫مێرکڵ ئێستا خولی چوارهمی خۆی‬

‫وهکو “بههێزترین ژنی واڵت” و وهکو‬ ‫ڕاوێژکار که هاوتای سهرۆکوهزیرانه له‬ ‫ههندێک واڵت و هاوتای سهرۆکه له‬ ‫ههندێک واڵتی دیکه‪ ،‬بهسهر دهبات‪.‬‬ ‫ئهو‪ ،‬رایگهیاندووه که ساڵی ‪ ٢٠٢١‬لهگهڵ‬ ‫کۆتایی هاتنی خولی کارهکهیدا واز له‬ ‫سیاسهتیش دههێنێ‪ .‬کارێک که فشارو‬ ‫سترێسێکی زۆری بۆ دروستکردووه و به‬ ‫تهواوی پیری کرد‪.‬‬ ‫مێرکڵ خۆی دهڵێت‪ :‬جاری وا ههبووه‬ ‫لە شهوو ڕۆژێکدا‪ ،‬چهند سەعاتێکی کەم‬ ‫خهوتووم و توانیومه کارهکانم بکهم‪،‬‬ ‫بهاڵم دوای ئهوه پێویستم به ‪ ١٢‬سەعات‬ ‫خهو ههبووه تاکو هاتومهتهوه دۆخی‬ ‫ئاسایی خۆم‪.‬‬ ‫ئهو ڕۆژه‪ ،‬دوای لهرزینی دووهم‪،‬‬ ‫ڕۆیشته کۆبوونهوهی پهرلهمان و پاشان‬ ‫بۆ کۆبوونهوهی واڵتانی گروپی ‪G20‬‬ ‫بهرهو ژاپۆن فڕی‪.‬‬ ‫ههرچهنده ئهڵمانهکان زۆر ههستیارن‬ ‫بارودۆخی‬ ‫باسکردنی‬ ‫بهرامبهر‬ ‫تایبهتی کهسێک بهتایبهت بارودۆخی‬ ‫تهندروستی‪ ،‬بهاڵم ئهنجیال مێرکڵ‬ ‫گهورهترین فیگهری سیاسی واڵته‪ ،‬بۆیه‬ ‫بارودۆخی تهندروستی ئهو به تهنیا‬ ‫مهسهلهیهکی شەخسیی و تایبهت نییه‬ ‫بهڵکو بابهتێکی سیاسیشه‪.‬‬ ‫مێرکڵ وهکو خۆی بڕیاریداوه له دوو‬ ‫ساڵی داهاتوودا واز له سیاسهت بهێنێت‬ ‫و کۆتایی ئهم خولهی کارهکهی کۆتایی‬ ‫چاالکیه سیاسیهکانیشی بێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئایا ئهو لهرزینانهی لهشی ئاماژه نییه‬ ‫بۆ تێکچوونی باری تهندروستی ئهو؟‬ ‫ئایا دهتوانێت ئهم خوله تهواو بکات؟‬ ‫ئهوهیان مهسهلهیهکه که الیهنگرانی‬ ‫دوعای خێری بۆ دهکهن‪.‬‬

‫ن�س�ر�سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س‬ ‫�‬ ‫ڵ‬ ‫ت‬ ‫ن‬

‫‪8‬‬ ‫ههدهپه و‬ ‫جهههپه‬

‫د‪.‬هەردى مێد‬ ‫له پهراوێزی دووبارە ههڵبژاردنی‬ ‫شارهوانی ئیستەنبوڵ و دهنگدانی كوردانی‬ ‫ئهم شاره به كاندیدی جهههپه‪ ،‬زۆرێك‬ ‫دهنگدانی كورد به كاندیدی جهههپه وهك‬ ‫هاوپهیمانی دهبینن و لێرهشهوه‪ ،‬پرسیاری‬ ‫ئهوه دهكهن كه گوایه ئهم هاوپهیمانییه‬ ‫چهند سودی بۆ كورد ههیه؟‬ ‫له راستیدا كورد هاوپهیمانی لهگهڵ‬ ‫جهههپهدا نییهو نهكردووه‪ ،‬دهنگدانی‬ ‫كوردانی ئیستەنبوڵ تهنیا بڕیارو‬ ‫ستراتیژێكه كه چهندان ئامانجی ههیه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ ،‬لێدان له پرۆسهی چڕكردنهوهی‬ ‫دهسهاڵت لهالیهن ئهردۆغان و ئەكەپهوه‪.‬‬ ‫چهند ئەکەپە خودان دهسهاڵتبێ و‬ ‫مۆنۆپۆڵی دهسهاڵتهكانی بۆ بچێته سهر‪،‬‬ ‫ئهوهنده بێدهربهستترو بێمهنتتر دهبێ‬ ‫لهبهرامبهر پارت و پێكهاتهكانی تردا‪.‬‬ ‫چڕبوونهوهی دهسهاڵت و پرۆسهی‬ ‫پاوانكردنی دهزگاو دهسهاڵته جوداكانی‬ ‫دهوڵهت گهورهترین مهترسین له سهر‬ ‫كوردو پێگهیان له توركیا‪ .‬كورد‬ ‫دهیهوێت كارتهكان دابهش بكات‪ .‬چهند‬ ‫هێزو كارتهكان دابهش ببنهوه‪ ،‬ئهوهنده‬ ‫پهراوێزی گهمهكردنی هاوپهیمانیش بۆ‬ ‫كورد بهرفراوانتر دهبێت و كورد دهتوانیت‬ ‫له گۆڕهپانی دروستكردنی هاوپهیمانی و‬ ‫گهمهی هاوپهیمانیدا رۆڵی له دروستكردنی‬ ‫فشارو بهدهستهێنانی دهسكهوتی سیاسیدا‬ ‫ههبێ‪.‬‬ ‫به مانایهكی تر‪ ،‬پهرتهوازهیی پارت و‬ ‫هێزه سیاسییهكان له گۆڕهپانی سیاسیدا‪،‬‬ ‫سودو قازانجی بۆ كورد ههیه‪.‬‬ ‫شارهوانی‬ ‫لهدهستدانی‬ ‫دووهم‪:‬‬ ‫ئیستەنبوڵ لهالیهن ئەکەپەوه‪ ،‬واته‬ ‫لهدهستدانی بڕێكی باشی سهرچاوه‬ ‫دارایی و رهمزییهكانی شارهوانی ئهم‬ ‫شاره كه ئەکەپە سودێكی زۆری لێدهبینی‬ ‫بۆ دروستكردنی (سیستمی كڕیارگهری‬ ‫‪ )Clientelis‬به وشكبوونهوهی ئهم‬ ‫سهرچاوانه‪ ،‬ئەکەپە توانای هێشتنهوهو‬ ‫راگرتنی تۆڕی كڕیارهكانی الوازتر دهبێ‪.‬‬ ‫ئهمه بێجگه لهوهی دهستی بهسهر كایهی‬ ‫ڕێكخراوه مهدهنییهكانشدا لهمهودوا كهمتر‬ ‫دهشكێتهوه‪.‬‬ ‫بێگومان دهبێ لهگهڵ ئهم دۆخهشدا‬ ‫ورییانه مامهڵه بكهین و وا نهزانین‬ ‫لهدهستدانی ئیستەنبوڵ لهالیهن ئەکەپەوه‪،‬‬ ‫واته سهرهتای گلۆربوونهوهی ئەکەپە‪.‬‬ ‫ئهوانهی ئهم گریمانهیه دهكهن زۆر ئاشنای‬ ‫سیستهمی دهوڵهت و حزب نین له توركیا‬ ‫كه له بابهتی داهاتوودا به تێروتهسهلتر‬ ‫دێمهوه سهری‪.‬‬ ‫سێیهم‪ :‬كورد به دهنگدانی به جهههپه‬ ‫دهیهوێ نهك ههر هێزی دهنگدانی له‬ ‫ههڵبژاردنهكانی توركیادا بخاته سهر شانۆ‪،‬‬ ‫بهڵكو توانای گهمهكردنی به پارسهنگی‬ ‫هێزو گۆڕینی‪ ،‬بهتایبهتی لهو شوێنهی‬ ‫هێزی ژمارهیی زهمینهی گهمهیهكی وای بۆ‬ ‫دهڕهخسێنێ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫ئهنجومهنی ئاسایش دوای ‪ ٢٩‬ساڵ دابڕان‬ ‫دێتە عێراق‬

‫زەمەن‬ ‫دوای ئهوهی حکومهتی عێراق‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٠‬کوهیتی داگیرکرد‪ ،‬عێراق‬ ‫و پهیوهندییهکانی لهگهڵ ئهنجومهنی‬ ‫ئاسایش و نهتهوه یهکگرتووهکان‪،‬‬ ‫کهوته تهنگژهوه که بڕیاری ئهنجومهنی‬ ‫ئاسایشی بهدوادا هات به دروستکردنی‬ ‫هاوپهیمانیهک و راگهیاندنی جهنگ دژی‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫لهو کاتهوه هیچ شاندێکی ئهنجومهنی‬ ‫ئاسایش ڕووی له عێراق نهکردووەتهوه تا‬ ‫رۆژی ‪٢٩‬ی مانگی رابردوو – سێ رۆژ‬ ‫لەمەوبەر‪ -‬لهسهر بانگهێشتی حکومهتی‬ ‫عێراق شاندێکی ئهو ئهنجومهنه دوای‬ ‫سهردانی کوهیت چوونه بهغداش‪.‬‬ ‫بانگهێشتهکهی عێراق و سهردانی ئهو‬ ‫شانده‪ ،‬ههوڵی عێراقه بۆ ئاساییکردنهوهی‬ ‫ئاستی‬ ‫لهسهر‬ ‫پهیوهندییهکانی‬ ‫جیهان لهگهڵ دهوڵهتان و ڕێکخراوه‬ ‫نێودهوڵهتییهکان‪.‬‬ ‫ههر دوای داگیرکردنی کوهیت لهالیهن‬ ‫عێراقهوه‪ ،‬پهیوهندی عێراق لهگهڵ‬ ‫ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان کهوته‬ ‫تهنگژهیهکهوه که تا روخانی ڕژێمی‬ ‫سهدام (‪ )٢٠٠٣‬بهردهوام بوو که بڕیاری‬ ‫ئهنجومهنی ئاسایش بۆ جهنگ دژی عێراق‬ ‫و دروستکردنی زۆنی ئارام و دژهفڕین له‬ ‫باشوورو باکووری واڵت‪ ،‬پاشان گهمارۆی‬ ‫ئابووری و ناردنی لیژنهکانی نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان بۆ پشکنینی جێگای‬ ‫گومانلێکراوو کارگه پیشهسازییهکان‪،‬‬ ‫بنکهی چهکهکانی عێراق بۆ دڵنیابوون له‬ ‫هەبوونی چهکی ئهتۆمی‪ .‬ههموو ئهوانه‬ ‫ملمالنێیهکی توندو درێژخایهن بوون که‬ ‫سااڵنی نهوهدهکانی ڕهنگکردبوو‪.‬‬ ‫ئێستا عێراق دهیهوێت الپهڕهیهکی‬

‫دیداری شاندی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەگەڵ سەرۆککۆماری عێراق لە بەغدا‬ ‫تازه ههڵبداتهوەو نیشانی بدات که‬ ‫ئهندامێکی هاوکارو جهنگنهخوازی نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکانه‪.‬‬ ‫له پانزه ساڵی ڕابردوودا عێراق نه‬ ‫توانای ئهوهی ههبووە نه نیهتی ئهوهشی‬ ‫ههبووه هیچ جۆره سهرچڵی و السارییهک‬ ‫بکات دژی سیستمی جیهانیی‪ .‬بهاڵم ئهم‬ ‫سهردانهش لەکاتێکدایه که گوشاری‬ ‫ئهمریکا بۆ سهر عێراق بهردهوامه بهوهی‬ ‫هاوکاری ئهمریکا بکات له گهمارۆدانی‬ ‫ئێران له رووی ئابوورییهوەو هاوکار‬ ‫نهبێ له شکاندنی گهمارۆکەدا‪ .‬بهاڵم‬ ‫سروشتی جیۆپۆلهتیک و ههلومهرجی‬ ‫ئاینیی عێراق ڕێگا نادات بتوانێ بهبێ‬ ‫هەبوونی جۆرێک له پهیوهندی لهگهڵ‬

‫ئێراندا ههڵبکات‪.‬‬ ‫شاندهکه بێجگه له سهرۆک‬ ‫کۆماری عێراق بهرههم ئهحمهد ساڵح‪،‬‬ ‫سهرۆکوهزیران عادل عهبدولمههدی‪،‬‬ ‫سهرۆکی پهرلهمانی عێراق محهمهد‬ ‫حهلبوسی‪ ،‬سهرۆکی ههرێمی کوردستان‬ ‫نێچیرڤان بارزانی و ڤاال فهرید سهرۆکی‬ ‫پهرلهمانی کوردستانیان بینی‪ ،‬بۆ‬ ‫چارهسهری کێشهکانی نێوان بهغداو‬ ‫ههولێر هانی ههردووالیان دا پشت به‬ ‫دهستووری عێراق ببهستن‪.‬‬ ‫ئهنجومهنی ئاسایشی نێودهوڵهتی‬ ‫له پێنج ئهندامی ههمیشهیی و ‪١٠‬‬ ‫ئهندامی ناههمیشهیی که به دوو ساڵ‬ ‫جارێک دهگۆڕێن پێکهاتووه‪ .‬ئهندامه‬

‫ههمیشهییهکان بریتین له ئهمریکا‪،‬‬ ‫بهریتانیا‪ ،‬ڕوسیا‪ ،‬چین و فهڕهنسا‬ ‫و ناههمیشهییهکان ئێستا بریتین له‬ ‫ئهڵمانیا‪ ،‬پیرۆ‪ ،‬ئیکواتۆریال گینیا‪،‬‬ ‫ئهفریقای باشوور‪ ،‬پۆڵهندا‪ ،‬ئهندۆنیزیا‪،‬‬ ‫کوهیت‪ ،‬کۆماری دۆمینیکان و کهناری‬ ‫عاج‪.‬‬ ‫ههرچهنده شاندهکه سهرۆکی‬ ‫ههرێمی کوردستان و شاندی حکومهتی‬ ‫کوردستانی بینی‪ ،‬بهاڵم دیدارهکه له‬ ‫بهغدابوو‪ .‬ئهنجامدانی دیدارهکه له‬ ‫بهغدا بێجگه له هۆکاری تهکنیکیی که‬ ‫شاندهکه یهک ڕۆژ له عێراق مایهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم دهکرێت مانایهکی سیاسیشی ههبێ‬ ‫بهوهی ههرێمی کوردستان ههمان بڕست‬

‫و توانا و قورسایی سیاسی جارانی نییه‪.‬‬ ‫له دوای ڕیفراندۆمی ساڵی ‪٢٠١٧‬ی‬ ‫ههرێمی کوردستان بۆ سهربهخۆیی‪،‬‬ ‫پهیوهندی حکومهتی عێراق و‬ ‫حکومهتی ههرێمی کوردستان کهوته‬ ‫تهنگژهوەو پهیوهندی حکومهتی ههرێم‬ ‫لهگهڵ واڵتانی خۆرئاواو ئهمریکاش‬ ‫جۆرێک ساردی تێکهوت‪ .‬بهو پێیهی‬ ‫ئهمریکاو ئهوروپا لهگهڵ کاتی‬ ‫ڕیفراندۆمهکهدا نهبوون و حکومهتی‬ ‫ههرێم و دهسهاڵتدارانیان هاندهدا که‬ ‫میکانیزمێکی نهرمتر بدۆزنهوه بۆ جۆری‬ ‫پهیوهندییان لهگهڵ بهغدا که بۆ ئهوهش‬ ‫زیاتر جهختیان لهسهر دهستووری عێراق‬ ‫دهکردهوه‪.‬‬

‫کۆبوونهوهی ‪G20‬‬

‫ئەوانەی ئابووری جیهان هەڵدەسوڕێنن‬ ‫زەمەن‬ ‫کۆبوونهوهی لوتکهی واڵتانی ‪G20‬‬

‫له ئۆساکای ژاپۆن له رۆژانی ‪ ٢٨‬و ‪٢٩‬ی‬ ‫مانگی رابردوو که چهندین واڵت و رێکخراو‬ ‫میوانداری کرابوون‪ ،‬رووداوێکی گرنگی‬ ‫ئابوورییه که بێگومان رهههندی سیاسی و‬ ‫لێکهوتهی سیاسی گهورهی دهبێ لهسهر‬ ‫ئاستی جیهاندا‪ .‬چونکه ئهو بیست واڵته‬ ‫گهورهترین و بههێزترین ئابووری جیهان‬ ‫پێکدههێنن که جڵهوی جوڵهی دارایی و‬ ‫بازرگانی جیهان دهکهن و بهدوای خۆیاندا‬ ‫رهوتی ئابووری و سیاسی دنیاش بهكێش‬ ‫دهکهن‪.‬‬ ‫بهو پێیهی ئەمریکا بههێزترین ئابووری‬ ‫جیهان و چین دووهمینه‪ ،‬بهشی زۆری‬ ‫قسهکانی یهکهمین رۆژ شهڕی بازرگانی‬ ‫نێوان ئهو دوو هێزه جیهانییه دایپۆشی‪.‬‬ ‫ههرچهنده ‪ G20‬به هۆکاری سهرهکی‬ ‫ههژاریی و نههامهتی له جیهاندا دهزانرێت‬ ‫بهو پێیهی سهرمایهی جیهانی کۆنترۆڵ‬ ‫کردووەو رێساو یاساکانی ئابووری لیبراڵ‬ ‫پهیڕهو دهکات‪ ،‬ههلومهرجێکی نایهکسانی‬ ‫و بێدادی توندی هێناوەتە ئاراوە‪،‬‬ ‫چهپهکانی دنیا بهتایبهت له خۆرئاوا‬ ‫بهردهوام رووی رهخنهکانیان له ‪ G20‬و‬

‫رێسا ئابووریهکانیهتی‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا بههۆی ئاڵۆزی‬ ‫جیهانی نوێ و تۆڕه پێکداچووهکانی و‬ ‫بازرگانی و تهکنیکبوونی کۆمهڵێک رێسا‪،‬‬ ‫که ئابووری جیهانی پێکهوه ببهستێ بۆ‬ ‫سهقامگیری دارایی و دواتر سیاسی‪،‬‬ ‫پێویسته‪.‬‬ ‫چین که سیستمه سیاسییهکهی‬ ‫کۆمۆنیزمەو له بنهڕهتدا کۆمۆنیزم‬ ‫دژی رێساکانی ئابووری لیبراڵه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫توانیویهتی هاوسهنگییهک دروست‬ ‫بکات بهوهی ههم ئابوورییهکهی‬ ‫ئازادبێ‪ ،‬ههم سیستمه سیاسییهکهشی‬ ‫هاوشێوهی سیستمه سیاسییهکانی‬ ‫تری سهرمایهداریی نهبێ که بیرمهندانی‬ ‫کالسیک پێیانوابوو ئابووری لیبراڵ‬ ‫سیستمێکی سیاسی دیموکرات و لیبراڵی‬ ‫دهوێت‪.‬‬ ‫ڕوسیا که تائێستاش سیستمه سیاسی‬ ‫و ئابوورییهکهی تێکهڵهیهکه نه تهواو‬ ‫سهرمایهداریی و نه تهواو سۆشیالیستیی‪،‬‬ ‫بهاڵم ‘دیموکراسی نالیبراڵ’ی روسیا‬ ‫بهوهی‬ ‫دۆزیوهتهوه‬ ‫دهروازهیهکی‬ ‫پهیوهندییهکی نهرمی لهگهڵ خۆرئاوادا‬ ‫ههبێ‪ .‬ههرچهنده پوتین پێش کۆبوونهوهی‬ ‫‪ G20‬له چاوپێکهوتنێکی فاینانشیال‬ ‫تایمزدا‪ ،‬لیبرالیزمی وهکو “شتێکی کۆنەو‬

‫ئێکسپایهر” ناو برد‪ .‬که ئهمهش دۆناڵد‬ ‫تاسکی سهرۆکی ئهنجومهنی ئهوروپای‬ ‫بێزار کردبوو‪.‬‬ ‫بەههمان شێوه پوتین له ئوساکا‬ ‫رایگهیاند‪‘ :‬لیبرالیزم خهریکه خۆی‬ ‫دهخوات‪ .‬ملیۆنان کهس ژیانی خۆیان‬ ‫دهژین و ئهوانهی لیبراڵیزم جوان دهکهن‬ ‫زۆر جیاوازن لهو خهڵکه‪ .‬خهڵک له‬ ‫واڵتی خۆیان دهژین و بهپێی نهریتی‬ ‫خۆیان دهژین‪ ،‬بۆ دهبێ بهو ئهزموونهدا‬ ‫تێبپهڕن؟’‬ ‫له پهراوێزی کۆبوونهوهی ‪G20‬‬ ‫دۆناڵد ترهمپ و شی جینگ پینگ ی‬ ‫سهرۆکی چین یهکتریان بینی و ترهمپ به‬ ‫گهشبینیهوه وتی‪ :‬وتوێژی بازرگانی ئێمه‬ ‫و چینمان خستهوه سهر سکهی دروستی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫ترهمپ برهو به بیرۆکهی ‘هاوکاری‬ ‫و دیالۆگ’ لهگهڵ چین دهدات لهبری‬ ‫روبهروبونهوه‪ .‬ئەمریکا و چین پێویستیان‬ ‫به ههماههنگی ههیه لهبواری بازرگانیدا‬ ‫چونکه نه ئەمریکا هێزێکه فهرامۆش‬ ‫بکرێت نه توانای ئابووری چینیش له‬ ‫ئاستێکدایه نادیده بگیرێ‪ .‬ههردووکیان‬ ‫پێویستیان به جۆرێک رێککهوتن ههیه‬ ‫له بواری تاریفهی گومرگی بۆ سهر‬ ‫کااڵکانیان‪.‬‬

‫سهرهڕای ئهوهی هاوشێوهیهکی زۆر له‬ ‫سیستمی ئابووری جیهانیدا ههیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫واڵتانی ئابووری بههێز هێشتا لهسهر‬ ‫زۆر شت ناکۆکن‪ ،‬ههر له تێڕوانینهوه‬ ‫بۆ ئابووری لیبراڵ و سیستمی تاریفه‬ ‫و گومرگی جیهانی‪ ،‬بازرگانی ئازادو‬ ‫دادپهروهرانه‪ ،‬تاکو بابهتی ژینگه که‬ ‫یهکێکه لهو بابهتانهی کێشهی زۆر‬ ‫لهسهره‪.‬‬ ‫بهاڵم شینزۆ ئابێ سهرهکوهزیرانی‬ ‫ژاپۆن که میوانداری کۆبوونهوهی لوتکهکه‬ ‫دهکات وتی‪‘ :‬ئێمه دهمانهوێ کۆبوونهوهکه‬ ‫جهخت لهسهر ئهو خااڵنه بکاتەوە‬ ‫که ههماههنگ و هاوڕاین نهک لهسهر‬ ‫جیاوازییهکان‪’.‬‬ ‫سهرهڕای ئهو ههواڵنهی یهکێتی‬ ‫فهڕهنسا‬ ‫بهدیاریکراوی‬ ‫ئهوروپاو‬ ‫دهیدات سهبارهت به چارهسهرکردنی‬ ‫قهیرانی ژینگەو ههوڵدان بۆ دۆزینهوهی‬ ‫میکانیزمێک که لەسهر ئاستی جیهان‬ ‫رووبهڕووی ئهو کێشهیه ببنهوه‪ .‬ئەمریکا‬ ‫یهکێکه له کۆسپهکان چونکه پێشتر‬ ‫رێککهوتننامهی کیۆتۆی ئیمزا نهکردووەو‬ ‫پاشتر له ساڵی ‪ ٢٠١٧‬له رێککهوتننامهی‬ ‫پاریسی تایبهت به کهشوههوا کشایهوه که‬ ‫ئامانج لێی کۆنترۆڵکردن و کهمکردنهوهی‬ ‫گهرمیی بهرگهههوای زهوی بوو که ترهمپ‬

‫دانی پێدا نانێ‪.‬‬ ‫کۆبوونهوهکانی ‪ G20‬به ئامادهبوونی‬ ‫سهرۆکی واڵتان یان سهرۆکوهزیرانی واڵتانی‬ ‫بهشدار دهبێ‪ ،‬بهاڵم ئێستا خهلکانێکی‬ ‫زیاتر بەشداری پێدهکرێن که وهزیرانی‬ ‫دهرهوەو وهزیرانی ئابووری و بازرگانی و‬ ‫دارایی ئهو واڵتانهش دهگرێتهوه‪ .‬ئهوه‬ ‫بێجگه له نوێنهری بانکهکان و کۆمپانیا‬ ‫گهورهکان و چهندان واڵتی میوانی تر‪.‬‬ ‫له واڵتانی عهرهبیدا سعودیه و له‬ ‫واڵتانی ئاسیای نزیک تورکیا و له واڵتانی‬ ‫ئاسیای دوورو باشووری خۆرههاڵتی‪،‬‬ ‫ئاسیا هیندستان و چین و ژاپۆن و کۆریای‬ ‫باشوورو ئهندۆنیزیا ئهندامن‪ ،‬له ئهفریقاش‬ ‫کۆماری ئهفریقای باشوورو له باکووری‬ ‫ئەمریکا کهنهداو ویالیهته یهکگرتووهکانی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬له ئەمریکای باشوور مهکسیک‬ ‫و بهرازیل و ئهرجهنتین و له ئهوروپای‬ ‫خۆرههاڵت روسیا و له ئهوروپا بهریتانیا و‬ ‫فهرهنسا و ئهڵمانیا و ئیتالیا و ههروهها‬ ‫ئوستورالیا و یهکێتی ئهوروپاش ئهندامن‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪ ١٩٩٩‬وه سااڵنه ههرجارهی‬ ‫له واڵتێک کۆدهبنهوه و بابهته گرنگهکانی‬ ‫پهیوهندیدار به ئابووری و بازرگانی جیهانی‬ ‫و سهقامگیری دارایی تاوتوێ دهکهن‪ .‬پار‬ ‫کۆبوونهوهکه له بۆینس ئایرسی ئهرجهنتین‬ ‫بوو و ساڵی داهاتوو له سعودیه دهبێ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪7‬‬

‫قۆناغەكانی گەشەكردن و پاشەكشەی یەكگرتوو‬ ‫هەڵسەنگاندنی ‪ 25‬ساڵ تەمەن‪ ..‬هۆكارو چـارەسەر‬

‫د‪.‬هادی عەلی‬

‫پێشەكی‬

‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان لە ‪25‬‬ ‫ساڵی تەمەنیدا‪ ،‬وەك حزبێكی سیاسی ئیسالمی‬ ‫میانڕەو لە ساحەی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بە چەندین قۆناغ و‬ ‫وێستگەدا تێپەریوە و حاڵەتی گەشەكردن و‬ ‫پاشەكشەی بە خۆوە دیوە‪.‬‬ ‫گومانیش لەوەدا نییە كە خاڵە بەهێزە‬ ‫زاتیەكانی یەكگرتوو رۆڵی گەورەو كاریگەریان‬ ‫هەبووە لەسەر گەشەكردن و بەرەو پێشچوونی‬ ‫بە شێوەیەكی چاوەڕوان نەكراو تەنانەت الی‬ ‫زۆرێك لە چاودێرانی سیاسی بەتایبەتی لە‬ ‫سااڵنی سەرەتای راگەیاندنیدا‪ .‬بەاڵم توێژینەوەو‬ ‫خوێندنەوەی بابەتیانە بۆ هۆكارەكانی‬ ‫گەشەكردنی یەكگرتوو یان پاشەكشەكردنی‬ ‫لە هەندێ قۆناغدا‪ ،‬ئەو راستییە دەردەخەن‬ ‫كە یەكگرتوو لە ماوەی ‪ 25‬ساڵی تەمەنیدا‪،‬‬ ‫تا رادەیەكی باش توانیویەتی پارێزگاری لە‬ ‫خاڵە بەهێزە زاتیەكانی خۆی بكات‪ .‬بۆیە‬ ‫دەتوانین بڵێین ئەو هۆكارانەی كە زیاتر رۆڵ و‬ ‫كاریگەریان هەبووە لە سەر پاشەكشەكردن‪ ،‬بە‬ ‫پلەی یەكەم دەگەرێتەوە بۆ هۆكارە بابەتیەكان‬ ‫و ئەو هەلومەرجە سیاسی و كۆمەاڵیەتیەی‬ ‫لە وێستگە جیاوازەكاندا ڕویكردۆتە هەرێمی‬ ‫كوردستان بە گشتی و حاڵەتی ساسی‬ ‫هەرێم بە تایبەتی لە ئاكامی ئەو هۆكارو‬ ‫گۆڕانكاریانەدا‪ ،‬یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫بە چەند قۆناغێك دا تێپەریكردووە لە حاڵەتی‬ ‫گەشەكردن و فراوان بوون یان پاشەكشەكردن‬ ‫و الوازبوون وەك لەم شیكردنەوەیەدا بە كورتی‬ ‫و بە شێوەیەكی گشتی دەستنیشانی هۆكارە‬ ‫سەرەكیەكان دەكەین‪:‬‬

‫‪ - 1‬قۆناغی گەشەكردن ‪1999 – 1994‬‬

‫ئاشكرایە كە یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان هەر لە سەرەتای راگەیاندنییەوە‪،‬‬ ‫وەك هێزێكی تازە نەفەس بە رێكخستنێكی‬ ‫تۆكمەو پەیامدارو خاوەنی گوتارێكی ئیسالمی‬ ‫میانڕەو و مەدەنیانە‪ ،‬بە گوڕو تینێكی بەهێزەوە‬ ‫هاتە ناو ساحەی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫كوردستانەوە‪ ..‬بەاڵم گومان لەوەدا نییە كە‬ ‫وێڕای هۆكارە زاتیە بەهێزەكانی خۆی‪ ،‬هاوزەمان‬ ‫هۆكارە بابەتیەكان و بارودۆخی سیاسی و‬ ‫ئابووری هەرێمی كوردستان لە هەلومەرجێك‬ ‫دابوو كە یەكگرتوو بوە پێویستییەكی گرنگی‬ ‫قۆناغەكەو پڕكەرەوەی بۆشاییەكی گەورە بۆ‬ ‫حاڵەتە سیاسی و كۆمەاڵیەتیەكەی قۆناغەكەو‬ ‫بە هۆیەوە یەكگرتوو لە ماوەیەكی پێوانەییداو‬ ‫بە شێوەیەكی چاوەڕاون نەكراو بوویە خاوەنی‬ ‫بنكەی رێكخستن و پێگەی جەماوەری‬ ‫خۆی‪ .‬وەك ئاماژەمان پێكرد هۆكارەكانی‬ ‫ئەوگەشەكردنە خێرایە‪ ،‬زیاتر دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫هۆكارە بابەتیەكان و هەل و مەرجی سیاسیو‬ ‫ئابووری ئەو رۆژگارە وەك لەم چەند خاڵەی‬ ‫خوارەوەدا دەردەكەوێت‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لە سەروبەندی راگەیاندنی‬ ‫یەكگرتوودا‪ ،‬تەنیا هێزی ئیسالمی كە ساحە‬ ‫جەماوەرییەكی هاوبەشی هەبێ لەگەڵ‬ ‫یەكگرتوو بزووتنەوەی ئیسالمی كوردستان‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوەبوو لە كۆتاییەكانی ساڵی ‪ 1993‬داو‬ ‫پێش راگەیاندنی یەكگرتوو بە چەند مانگێك‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی رووبەرووی پێكدادانێكی‬ ‫سەربازی سەرتاسەری و دژوار بوویەوە لەگەڵ‬ ‫هێزەكانی سەر بە یەكێتی نیشتمانی كوردستانو‬ ‫بە هۆیەوە دوچاری شكستێكی سەربازیی و‬ ‫سیاسی گەورە بوویەوە و تا ڕادەیەكی بەرچاو‬ ‫بەراوێز بوو بوو‪ ،‬بەو هۆیەوە ساحە جەماوەریە‬ ‫ئیسالمیەكەی كوردستان یەكال بووبوەوە‬ ‫بۆ یەكگرتوو كە توانی بەشێوەیەكی سەرنج‬ ‫ڕاكێش ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە‪..‬‬ ‫دووەم‪ :‬ملمالنێی پارتی و یەكێتی وەك دوو‬ ‫هێزە سەرەكیەكەی دەسەاڵتی سیاسی هەرێم‪،‬‬ ‫هەر لەو ماوەیەدا بە شێوەیەكی ترسناك گرژی و‬ ‫ئاڵۆزی رووی تێكردو شەری نەگریسی ناوخۆی‬ ‫لێكەوتەوەو مەترسی گەورەیان بۆ چارەنووسی‬ ‫ئەزموونە سیاسیە تازە دروستبووەكەی‬ ‫گەڵەكەمان دروست كردو چەندین كارەسات و‬ ‫دەرهاوێشتەی نەخوازراوی بەدوای خۆیدا هێناو‬ ‫بووە هۆی توڕەییەكی زۆری جەماوەر لە هەردوو‬ ‫هێزەكەو نائومێدبوون لێیان‪ .‬یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان لەو هەلومەرجەدا ئەو‬ ‫هێزە سیاسیە میانڕەوە مەدەنییە خزمەتگوزارە‬ ‫بوو كە توانی تاڕادەیەكی باش ئومێدو متمانە‬ ‫بگەرێنێتەوە بۆ جەماوەری كوردستان و ببێتە‬ ‫پەناگەیەكی ئارامبەخش بۆ بەشێكی باش لە‬ ‫خەڵكی كوردستان بە تایبەتی توێژی الوان و‬ ‫قوتابیان‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬هەر لەو سااڵنەدا مەعلومی هەموو‬ ‫الیەكە كە بەهۆی كاریگەری گەماروی ئابووری‬ ‫و ئاسەوارە وێرانكارییەكانی رژێمی بەعس‪،‬‬ ‫بارۆدۆخی ئابووری و كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردستانی لە ئاستێكی زۆر دژوارو خراپدا بوو‪،‬‬

‫پاشەكشەی یەكگرتوو هەر لەو ساالنەدا‪،‬‬ ‫پەیوەستە بە شێوازی بەشداربوونی لە حكومەت‬ ‫دوای یەكگرتنەوەی دوو ئیدارەكە بە تایبەتی‬ ‫كابینەكانی پێنجەم و هەشتەم‪ ،‬ئەوەبوو كە‬ ‫یەكگرتوو نەیتوانی نمونەیەكی دڵخۆشكەر و‬ ‫سەركەوتوو و كاریگەر لە سەر چاكسازی بۆ‬ ‫جەماوەری كوردستان پێشكەش بكات‪ ..‬هەر‬ ‫لەو میانەدا بە داخەوە ژمارەیەك لە كاراكتەرە‬ ‫حكومیەكانی یەكگرتوو لە سەر ئاستی هەرێم و‬ ‫بەغدا‪ ،‬بە شێوەیەك لە شێوەكان لە یەكگرتوو‬ ‫دووركەوتنەوەو بوونە نمونەیەكی نەخوازراو الی‬ ‫جەماوەر بە گشتی و رێكخستنەكانی یەكگرتوو‬ ‫بە تایبەتی‪.‬‬ ‫هەموو ئەو هۆكارانەی سەرەوە بێجگە‬ ‫لە هەوڵەكانی دەسەاڵت بۆ تەزویركردنی‬ ‫رێژەی دەنگدەران و گۆڕینی دەرەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬بوو بە هۆی ئەوەی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان لە هێزی پلە سێ وە‬ ‫لە دوای پارتی و یەكێتی‪ ،‬بوو بە هێزی پلە‬ ‫شەش لە هەردوو هەڵبژاردنەكەی ساڵی ‪2018‬‬ ‫بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی‬ ‫كوردستان و ژمارەی كورسیەكانی بوونە نیوەی‬ ‫ژمارەی خولەكانی رابردوو‪ .‬ئەوەش لە راستیدا‬ ‫پاشەكشەیەكی گەورە بوو بۆ یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان و پێویستی بە لە سەر‬ ‫وەستان و بەخۆداچوونەوەی راستەقینە هەبوو‬ ‫بە مەبەستی چارەسەركردنی خاڵە الوازەكان و‬ ‫بەرنامەڕێژی بۆ هەڵسانەوە‪.‬‬

‫پێویستی بە هاوكاری مرۆیی و خزمەتگوزارییە‬ ‫بنەڕەتیەكان هەبوو‪.‬‬ ‫لەو هەلومەرجەدا یەكگرتوو لەڕێی رێكخراوە‬ ‫خێرخوازییە ئیسالمییەكانەوە بەتایبەتی‬ ‫رابیتەی ئیسالمی و كەسایەتییە ئیسالمییە‬ ‫دڵسۆزەكانی لە دەرەوەی كوردستان‪ ،‬توانی‬ ‫خزمەتێكی بەرچاو پێشكەش بە گەلەكەمانو‬ ‫بە خەڵكی كوردستان بكات و بەشێك لەو‬ ‫داڕمانەی كە پاشماوەی كارەساتەكانی ئەنفالو‬ ‫كیمیاباران بوو‪ ،‬یان دەرهاوێشتەی ملمالنێو‬ ‫شەڕی ناوخۆیی و كارەساتباری نێوان هێزە‬ ‫كوردییەكانی خۆمان بوو‪ ،‬یەكگرتوو توانی‬ ‫زۆڕێك لەو ئاسەوارە نەخوازراوانە ساڕێژ بكاتو‬ ‫بویە فریاد ڕەسێك بۆ خەڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫دەرەنجامی مامەڵەكردنی دروستی‬ ‫یەكگرتوو لەگەڵ ئەو بارودۆخەی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەو قۆناغەدا كە هەمووی خزمەت‬ ‫بوو بە خەڵكی كوردستان بە گشتی‪ ،‬یەكگرتوو‬ ‫بەخێرایی لەسەرتاسەری كوردستاندا گەشەی‬ ‫كردو بوو بە خاوەنی پێگەیەكی جەماوەری‬ ‫بەرچاو و جێگای ئومێدی بەشێكی باش لە‬ ‫خەڵكی كوردستان ‪...‬‬ ‫ئەو هەلومەرجە بەبێ ئەوەی گۆڕانێكی‬ ‫گەورەی بەسەردابێ بەردەوام بوو تاكۆتاییەكانی‬ ‫ساڵی (‪ )1998‬كاتێك ڕێكکەوتنامەی واشنتۆن‬ ‫بۆ ئاگر بەست لە (‪ )1998/9/17‬لەنێوان‬ ‫كەسی یەكەمی هەردوو هێزە سەرەكیەكەی‬ ‫هەرێم دا مۆركرا بە سەرپەرشتی وەزیری‬ ‫دەرەوەی ئەو كاتەی ویالیەتە یەكگرتوەكانی‬ ‫ئەمریكا‪.‬‬

‫‪ - 4‬قۆناغی چارەسەرو هەڵسانەوە ‪2018‬‬

‫‪ - 2‬قۆناغی ڕاوەستانی گەشە‬ ‫‪2005 – 1999‬‬

‫یەكەم‪ :‬دوابەدوای ڕێكکەوتنی واشنتۆنو‬ ‫ڕاوەستانی شەڕی ناوخۆ‪ ،‬پارتیو یەكێتی‬ ‫دەستبەتاڵ بوون بۆ جۆرێك لەخۆڕێكخستنەوەو‬ ‫جەموجۆركردنی كاروباری خۆیان‪ ،‬هاوكات‬ ‫سنووردانان بۆ گەشەكردنی زیاتری‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪ ،‬هەر كام‬ ‫لە زۆنی ژێردەسەاڵتی خۆیدا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫دوای دەركەوتنی ئەو گەشەكردنە فراوانە لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ڕێكخراوەكانی قوتابیان و‬ ‫خوێندكاران لە ناوەندەكانی خوێندن و زانكۆو‬ ‫پەیمانگاكان و تۆماركردنی رێژەیەكی بەرچاو لە‬ ‫الیەن نوێنەرانی قوتابیانی سەر بە یەكگرتوو‪،‬‬ ‫هەروەك لە هەڵبژاردنەكانی شارەوانییەكانیشدا‬ ‫نوێنەرانی یەكگرتوو لە هەردوو دەڤەری زەردو‬ ‫سەوز بە هەمان شێوەی هەڵبژاردنی قوتابیان‬ ‫وەك حزبی دووەم كەوتنە بەرچاو‪ .‬بۆ رێگرتن‬ ‫لە گەشەی زیاتری یەكگرتوو جۆرەها فشارو‬ ‫سنووردانان بەرامبەر كارو چاالكیەكانی‬ ‫یەكگرتوو بەرنامەرێژی بۆ كراو دەزگا‬ ‫ئەمنییەكانی هەردوال بە پلەی جیاواز درێغیان‬ ‫نەكرد لە سنووردانان و بەرتەسكردنەوەی‬ ‫بوار بۆ كارو چاالكیەكانی یەكگرتوو لە گشت‬ ‫بوارەكاندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هەر لەو قۆناغەدا بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمیش بە شێوەیەك لە شێوەكان‬ ‫گەڕایەوە ناو گۆڕپانەكەو هاوكات بزووتنەوەی‬ ‫راپەرینیش راگەنراو پاشان پێكەوە لە‬ ‫پرۆسەیەكی یەكگرتندا بزووتنەوەی یەكبونی‬ ‫ئیسالمیان راگەیاند‪ ..‬ئەگەرچی ئەو پرۆسەی‬ ‫یەكگرتنە سەركەوتنی بە دەست نەهێناو زۆری‬ ‫نەخایاند لێكهەڵوەشایەوەو چەند گروپێكی‬ ‫توندەڕەویان لێ جیا بوویەوە‪ ،‬ناوچەكانی‬ ‫هەڵەبجەو هەورامانیان رووبەرووی تەنگژەو‬ ‫ڕوداوی كارەساتبار كردەوە‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی و كۆمەڵی ئیسالمی كە‬ ‫لە ساڵی ‪2002‬لە بزووتنەوە جیا بوویەوە وەك‬ ‫دووبەشی سەرەكی بزاڤە چەكداریە ئیسالمیەكەی‬ ‫كوردستان مانەوەو بوون بە خاوەنی بەشێكی‬ ‫باش لە جەماوەرە ئیسالمیەكەی كوردستان‪،‬‬ ‫واتە گۆرەپانەكە هاوشێوەی سەرەتای‬ ‫راگەیاندن یەكالنەبووبوویەوە بۆ یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬هەر لەو سااڵنەدا بە تایبەتی‬ ‫دوای روخانی رژێمی بەعس لە بەغدا لەالیەن‬

‫هێرشکردنە سەر‬ ‫بارەگاکانی بادینان‬ ‫کاریگەری گەورەی دانا‬ ‫لەسەر بڕیارەکانی‬ ‫یەکگرتوو‬

‫د‪.‬هادی عەلی‬ ‫ئەمریكاو هاوپەیمانییەكانەوە لە بەهاری ‪2003‬‬ ‫داو دروستبوونی مەجلیسی حوكم لە بەغدا‪،‬‬ ‫یەكگرتوو دەروازیەكی گەورەی بە روودا‬ ‫كرایەوە لە سەر ئاستی عێراق‪ ،‬چونكە وەك‬ ‫هاوشانی پارتی و یەكێتی و بەڕێزان مام‬ ‫جاللو كاك مسعود بەڕێز مامۆستا سەالحەدین‬ ‫ئەمینداری گشتی یەكگرتوو بوو بە ئەندامی‬ ‫ئەو مەجلیسەو دواتریش یەكگرتوو لە چەند‬ ‫كابینەیەكی حكومەتی عێراق بەشداریكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەخابن یەكگرتوو نەیتوانی وەك پێویستو‬ ‫چاوەڕوانكراو سودی گەورە لەو دەرفەتە‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬ئەگەرچی وەك هێزی سیاسی پلە‬ ‫سێی كوردی لە دوای پارتی و یەكێتی درێژەیدا‬ ‫بە بوون و بەشداربوونی لە پرۆسەی سیاسی‬ ‫عێراق لە بەغدا‪.‬‬ ‫ئەو هۆكارانەی سەرەوە كاریگەری‬ ‫بەرچاویان هەبوو لە سەر راوەستانی‬ ‫گەشەكردنی یەكگرتوو كە بەردەوام بوو تا‬ ‫ساڵی ‪ 2005‬و یەكخستنەوەی دوو ئیدارەكەی‬ ‫هەرێم‪.‬‬

‫‪ - 3‬قۆناغی پاشەكشە ‪2018 – 2005‬‬

‫یەكەم‪ :‬لە دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی‬ ‫هەرێمی كوردستان لە سەرەتای ‪ 2005‬بە‬ ‫دواوەو یەكخستنەوەی دوو ئیدارەیەكەی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬ساحەی سیاسی كوردستان‬ ‫پێویستی بە هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی كارا هەبوو‬ ‫كە بتوانێت گوزارشت لە خەمەكانی جەماوەر‬ ‫بكات و فشار لە سەر دوو الیەنەكەی دەسەاڵتی‬ ‫هەرێم دروست بكات بۆ بە دەمەوەچوونی‬ ‫خواستەكانی خەڵك و رێگریكردن لە گەندەڵی‬ ‫بێ سنوورو بەدیهێنانی ئاستێكی گونجاو لە‬ ‫شەفافیەت لە چۆنییەتی خەرجكردنی داهاتی‬ ‫گشتی دا ئەو هێزەی كە چاوەرانی ئەو‬ ‫ئەركە سیاسیە نیشتمانییە گرنگەی لێدەكرا‪،‬‬ ‫بێگومان یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم مەخابن ئێمە وەك سەركردایەتی‬ ‫یەكگرتوو نەماتوانی بەو ئەركە پێویستەی ئەو‬ ‫قۆناغە هەڵسین و ئەو بۆشاییە پڕ بكەینەوە‪.‬‬ ‫لە بری ئەوە لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی‬ ‫دوو حزبەكەدا بە (‪ )9‬كورسی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان رازی بووین‪ .‬دواتر هەستمان‬ ‫بەوە كرد كە جەماوەرمان لە دەستداوەو‬ ‫پاشەكشەمان كردوە‪ ،‬بۆ قەرەبووكردنەەوی ئەو‬ ‫پاشەكشەیە‪ ،‬لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراقدا كە لە ‪2005/12/15‬دا‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬یەكگرتوو بڕیاریدا بە لیستێكی‬ ‫سەربەخۆ بەشداری بكات و نەبێتە بەشێك لە‬

‫هاوپەیمانێتی كوردستانی كە پارتی و یەكێتی‬ ‫سەركردایەتیان دەكردو دروشمی لە پێناو‬ ‫دەستە بەركردنی خزمەتگوزاریەكان و بنەبڕ‬ ‫كردنی گەندەڵیمان بەرزكردەوە‪ .‬لە ئاكامی ئەو‬ ‫هەڵوێستەدا ئەوەبوو بارەگاكانی یەكگرتوو لە‬ ‫دەڤەری بادینان كەوتنە بەر هێرش و پەالماری‬ ‫رێكخستنەكانی پارتی و كارەساتی خوێناوی‬ ‫لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەو رووداوانە ئەگەرچی لە و دەمەدا‬ ‫كاریگەری ئەوتۆی نەبوولە سەر ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان بۆ یەكگرتوو‪ ،‬بەاڵم لە سااڵنی‬ ‫دواتردا دەرهاویشتەی نەخوازراوی دروستكرد‬ ‫لە سەر بڕیاری سیاسی یەكگرتوو لە وێستگە‬ ‫سیاسییە هەستیاریەكاندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان كە لە تەموزی ‪ 2009‬دا ئەنجام‬ ‫درا ئەوەبوو یەكگرتوو لە چوارچێوەی لیستی‬ ‫چوار حزبەكەدا لەگەڵ كۆمەڵی ئیسالمیو‬ ‫سۆسیالیست و زەحمەتكێشان بەشداری‬ ‫هەڵبژاردنەكەی كرد‪ ،‬بەاڵم ئەو پڕۆژەیە‬ ‫هاوزەمان بوو لەگەڵ سەرهەڵدانی بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕاندا كە بە گوتارێكی رادیكاالنەی توندو دژ‬ ‫بە دەسەاڵت توانی جەماوەرێكی زۆر بە الی‬ ‫خۆیدا رابكێشێ و بوویە هۆی پاشەكشەیەكی‬ ‫چاوەراون نەكراو بۆ لیستی چوار حزبەكە بە‬ ‫گشتی و یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان بە‬ ‫تاییەتی كە تەنیا ‪ 6‬كورسی بۆ مایەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬هەر لەو ساالنەدا بە هۆی رێژەی‬ ‫‪٪17‬ی داهاتی نەوتی عێراق كە بۆ هەرێم‬ ‫تەرخانكرابوو لە چوارچێوەی بودجەی گشتی‬ ‫عێراق پارەیەكی زۆر و بێ شومار هاتە‬ ‫بەردەستی دوو حزبە حكومڕانەكەی هەرێم و‬ ‫تا رادەیەكی بەرچاو باری ئابووری خەڵكی‬ ‫كوردستان روو لە باشبوون چوو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫گەندەڵی و بە هەدەردانی داهاتی گشتی و‬ ‫ئیدارەی خراپ‪ ،‬هەموو سنوورێكی بەزاند‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە هۆی ئەو هەل و مەرجە نوێیەوە گۆرانكاری‬ ‫گەورە روویكردە كۆمەڵگەی كوردستانی‪.‬‬ ‫وەك سااڵنی نەوەدەكانی دوای راپەرین‬ ‫خەڵك پێویستی بە هاوكاری رێكخراوە‬ ‫خێرخوازیەكان نەمابوو‪ ..‬یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كوردستانیش لەو بوارەدا ئەو تواناو ئیمكاناتە‬ ‫داراییەی سااڵنی نەوەدەكانی بە دەستەوە‬ ‫نەمابوو‪ ..‬ئەوەش هۆكارێكی تر بوو كە بوویە‬ ‫هۆی الواز بوونی كارو چاالكیەكانی یەكگرتوو‬ ‫لە ناو كۆمەڵگەی كوردستانی دا لە بواری‬ ‫پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریەكاندا‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬یەكێكی تر لە هۆكارەكانی‬

‫لە دەرەنجامی ئەو پاشەكشەیەی كە لە‬ ‫سەرەوە ئاماژەمان پێكرد‪ ،‬جۆرێك لە شڵەژانو‬ ‫نائومێدیەكی نەخوازراو دوچاری ناوخۆی‬ ‫حزب بوویەوە بەو هۆیەوە لە كوبوونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی گشتی سااڵنەدا كە لە ‪2018/10/25‬‬ ‫ساز كرا لە ناوەندی شاری دهۆك‪ ،‬بڕیار‬ ‫درا كە پالن و بەرنامەیەك دابڕێژرێت بۆ بە‬ ‫خۆداچوونەوەو هەڵسانەوەو تێپەراندنی هۆكارو‬ ‫دەرهاویشتەكانی ئەو پاشەكشەیە‪ ،‬هەر لەو‬ ‫میانەدا پشتیوانییەكی بەهێز راگەیەنرا بۆ‬ ‫هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆن بوون و بەشدارینەكردن‬ ‫لە حكومەت بە النی كەم لەم خولەدا‪..‬‬ ‫هەروەك داواكرا كە گرێدانی كۆنگرەی‬ ‫داهاتوو بۆ ماوەی (‪ )6‬مانگ پێش بخرێت‪،‬‬ ‫وێرای جێبەجێكردنی بەرنامەیەكی چڕوپڕی‬ ‫ناوخۆییی لە الیەن سەركردایەتیەوە بە مەبەستی‬ ‫هێور كردنەوەی باری شڵەژانی رێكخستنەكان و‬ ‫گەراندنەوەی متمانەو سەقامگیری بۆ ناوخۆیی‬ ‫حزب وەك پێشەكیەك و زەمینەی سازكردنێك‬ ‫بۆ گرێدانی كۆنگرەیەكی سەركەوتوو و كە‬ ‫بڕیارە لە كۆتایی ئەم ساڵی ‪2019‬دا ئەنجام‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫ئێستا كە لە دەسپێكی ئامادەكارییەكانین‬ ‫بۆ گرێدانی كۆنگرەی هەشتەم‪ ،‬واقیعی سیاسی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی هەرێمی كوردستان تا رادەیەكی‬ ‫بەرچاو گۆرانكاری بە سەر داهاتووەو هۆكارە‬ ‫بابەتیەكان و ئەو هەل و مەرجەی كاریگەری‬ ‫گەورەیان هەبووە لە سەر پاشەكشە كردنی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬دەكرێ بڵێین تا ئاستێكی بەرچاو‬ ‫لە بەرژەوەندی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫گۆڕانكاریان بە سەر داهاتووەو یەكگرتووەكان‬ ‫دەتوانن ئەو واقیعە نوێیەی هاتۆتە پێش‪،‬‬ ‫بیكەنە پێشەكیەكی باش بۆ هەڵسانەوەو‬ ‫خۆ بەهێز كردنەوە‪ ..‬گرنگترین ئەو هۆكارو‬ ‫گۆرانكاریانە لەم چەند خاڵەی خوارەوەدا روون‬ ‫دەكەینەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬شەری ساردو ملمالنێ ی نادروستی‬ ‫نێوان پارتی و یەكێتی لە ماوەی رابردووداو بە‬ ‫دیاریكراوی لە دوای ریفراندۆم و رووداوەكانی‬ ‫‪16‬ی ئۆكتۆبەری‪ 2017 /‬بە دواوە‪ ،‬تا ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێت‪ ،‬پێی ناوەتە دۆخێكی دژوار و‬ ‫ترسناكەوەو بەو هۆیەوە زیاتر لە (‪ )8‬مانگ‬ ‫تێپەڕیوە بە سەر هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی‬ ‫‪2018/9/30‬ەوە هێشتا نەیانتوانیوە كابینەی‬ ‫حكومەت پێكبهێنن ئەوەش كاریگەری‬ ‫گەورەی هەیە لە سەر بێزاربوون و تووڕە‬ ‫بوونی جەماوەرو خەڵكی كوردستان بە گشتی‬

‫لەم كۆنگرەیەدا‬ ‫زۆر گرنگە كە‬ ‫بەخۆداچونەوەو‬ ‫خۆنوێكردنەوەی پێویست‬ ‫و ڕیشەیی ئەنجام بدرێت‬

‫لەو دوو حزبە و الوازبوونی هەرچی زیاتری‬ ‫متمانەو ئومێدی خەڵك بە ئەنجامدانی هەر‬ ‫چاكسازییەكی راستەقینەو باشكردنی بژێوی‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬الیەنە سیاسیەكانی تری دەرەوەی‬ ‫پارتی و یەكێتی كە لە چەند ساڵی رابردوو دا‬ ‫كاریگەری گەورەیان هەبوو لە سەر بەرتەسك‬ ‫كردنەوەی ئاستی جەماوەری یەكگرتوو ئێستا‬ ‫ئەوانیش دوچاری جۆرێك لە پاشەكشە‬ ‫بوونەتەوە‪ ،‬بە هۆی الوازی هەڵوێست و‬ ‫دەستەبەرداربوون لە پرەنسیپەكانی خۆیان‬ ‫متمانەی جەماوەریان زۆر هاتۆتە خوارەوەو‬ ‫كێشەی ناوخۆیی ترسناك رووی تێكردوون‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستانەوە‬ ‫كە هەر زوو پێشوەخت راشكاوانە هەڵوێستی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوونی خۆی راگەیاندو بە‬ ‫شێوەیەكی هاوسەنگ مامەڵەی لەگەڵ واقیعە‬ ‫سیاسیەكەدا دەكات‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬كۆمەڵگەی كوردستانی لە ژێر‬ ‫كاریگەرێتی تەكنەلۆژیای سەردەم و الیەنە‬ ‫نەخوازروەكانی بە جیهانبوون و هاوكات بە‬ ‫هۆی سیاسەتە نادروستەكانی دەسەاڵتی‬ ‫كوردی و گەندەڵی و ناعەدالەتی بێ سنوور‪،‬‬ ‫چەندین دیاردەی نامۆو ترسناك روویكردۆتە‬ ‫كۆمەڵگە بە گشتی و توێژی الوان و نەوەی‬ ‫نوێ بە تایبەتی‪.‬‬ ‫لەم بوارانەدا یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان تاكە هێزە كە خاوەنی پرۆژەیەكی‬ ‫چاكسازی كۆمەاڵیەتی و سیاسیەو بە هۆیەوە‬ ‫دەتوانێت رووبەرووی ئەو تەحەدیاتەو ئاسەوارە‬ ‫نەخوازراوەكانی ببێتەوەو ببێتە فریادرەسێك‬ ‫بۆ كۆمەڵگەی كوردستانی و رێگا بگرێت لە‬ ‫دەرەنجامە خراپ و وێرانكاریەكانی ئەو دیاردە‬ ‫نامۆیانە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬لەم كۆنگرەیەدا زۆر گرنگە كە‬ ‫بەخۆداچونەوە و خۆنوێكردنەوەی پێویست‬ ‫و ڕیشەیی ئەنجام بدرێت و كاری سیاسی و‬ ‫بانگەواز بەتەواوەتی بەدامەزراوەیی بكرێت‬ ‫هاوكات گوتار و سیاسیەتێكی هاوسەنگ و ڕۆشن‬ ‫تەبەننی بكرێت بۆ بەرگریكردن لەداخوازیەكانی‬ ‫خەڵك‪ ،‬بەشێوەیەك یەكگرتوو ببێتە هێزی‬ ‫پێشەنگ و داكۆكیكار لەخەمەكانی جەماوەر‪،‬‬ ‫هەروەك پێویستە لەگەڵ ئامادەكاریەكان‬ ‫بۆ ئەنجامدانی كۆنگرەیەكی سەركەوتوو‪،‬‬ ‫سەركردایەتی و كادری قیادی حزب بگەنە‬ ‫لێك تێگەیشتنێكی هاوبەش لە بارەی دیدگاو‬ ‫ستراتیژیەتێكی دروست و دوور مەوادا بۆماوەی‬ ‫(‪)10‬ساڵی داهاتوو و بە لە بەرچاوگرتنی ئەم‬ ‫خااڵنەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ - 1‬ئەنجام دانی چاكسازی و گۆڕانكاری‬ ‫ناوخۆیی بەشێوەیەكی ڕیشەیی و ڕاستەقینە‬ ‫نەك خۆسەرقاڵكردن بەهەندێ مەسەلەی‬ ‫ڕواڵەتی و شەكلیەوە‪.‬‬ ‫‪ - 2‬ڕێككەوتن لەسەر بنەماو نەگۆڕە‬ ‫فكریەكان كەهۆكارێكی بەهێزە بۆ سەقامگیری‬ ‫ناوخۆیی و پارێزگاریكردن لەشوناسی حزب و‬ ‫هاوكات دەروازەی سەرەكیە بۆ سەرخستنی‬ ‫پڕۆسەی هەڵسانەوە‪.‬‬ ‫‪ - 3‬بەدامەزراوەیی كردنی هەردوو بوارە‬ ‫سەرەكیەكەی حزب واتا بانگەواز و سیاسەت‬ ‫لەسەر بنەمای (الفصل الوظیفی) كە هەر‬ ‫سێ ڕەهەندی دامەزراوەو كادرو پسپۆڕێتی‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ - 4‬جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كە‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان خاوەنی‬ ‫پڕۆژەیەكی كۆمەاڵیەتی سیاسیی درێژ خایەنە‪،‬‬ ‫واتە چاكسازی كۆمەاڵیەتی دەكاتە پێش مەرج‬ ‫و پێشەكی بۆ ئەنجامدانی چاكسازی سیاسی‬ ‫ڕاستەقینە‪ ،‬دیارە ئەوە دەخوازێت كەیەكگرتوو‬ ‫چاالكیەكانی بەپلەی یەكەم ئاڕاستەی كۆمەڵگە‬ ‫بكات بە تایبەتی لەم خولەدا‪.‬‬ ‫‪ - 5‬پارێزگاریكردن لەسەقامگیری و بەهێز‬ ‫ڕاگرتنی ڕێكخستن كەهەمیشە خاڵی هێز و‬ ‫جیاكەرەوەی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ - 6‬جەختكردنەوە لەسەر ئەو ڕاستیەی‬ ‫كەیەكگرتوو وەك هێزێكی ئیسالمی میانڕەو‪،‬‬ ‫ئاشكرایە كەسوودی گەورەی وەرگرتووە لە‬ ‫قوتابخانەی میانڕەوی ئیسالمی هاوچەرخ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكگرتوو حزبێكی كوردستانی سەربەخۆیە‬ ‫و بەشێك نییە لەهیچ پڕۆژەیەك لەدەرەوەی‬ ‫سنوورەكانی هەرێمی كوردستان‪...‬‬ ‫لەگشت حاڵەتێكدا یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان دوای (‪)25‬ساڵ لەكارو خەباتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسی و بەشداربوون‬ ‫لەحكومەت لەسەر ئاستی هەرێم و عێراق‪،‬‬ ‫ئێستا خاوەنی ئەزموونێكی دەوڵەمەندە لە‬ ‫كاری ئیسالمی و سیاسی و دەتوانێ جارێكی‬ ‫تر هەڵسێتەوە و رۆڵی كاریگەری هەبێ لە‬ ‫پرۆسەی چاكسازی راستەقینەداو لەو پێناوەدا‬ ‫وەك هێزێكی نیشتمانی بەرپرسیارانە هەڵوێست‬ ‫وەردەگرێتو پڕۆگرامەكانی جێبەجێدەكات‬ ‫بەشێوەیەكی هاوسەنگ لەنێوان مەبدەئی بوون‬ ‫و واقیعی بوندا‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2٠١9/7/2‬‬

‫“فڕۆکەکانی ئێرانیش نزیکەی ‪ 50‬خەڵکی مەدەنییان کردۆتە قوربانی”‬

‫‪ 41‬هاواڵتى بە هۆی فڕۆکەکانی تورکیاوە شەهید بوون‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫کەم هەفتە هەیە فڕۆکە جەنگییەکانى‬ ‫تورکیا بۆردومانى سنوورەکانى هەرێمى‬ ‫کوردستان هەر لە بادینانەوە تا بنارى‬ ‫قەندیل نەکەن و لە زەویشەوە سوپاکەی‬ ‫رۆژانە ئۆپەراسیۆن لە دژى بنکەو بارەگاکانى‬ ‫پەکەکە لە بادینان و برادۆست ئەنجام‬ ‫دەدات‪ .‬بەاڵم قوربانى سەرەکى ئەو هێرشانە‬ ‫تەنیا خەڵکی گوندنشین و مەدەنین‪.‬‬ ‫شەوى پێنج شەممەى رابردوو فڕۆکەکانى‬ ‫تورکیا چیاى کورتەکیان لە بنارى قەندیل‬ ‫بۆردومان کردەوەو لە ئەنجامدا ئۆتۆمبێلێک‬ ‫کە نزیکەى ‪ ٩‬سەرنشینی تێدابوو‪ ،‬کرایە‬ ‫ئامانج و بەهۆیەوە چوار کەسیان شەهیدبوون‬ ‫و پێنجى تریش برینداربوون‪.‬‬ ‫بەپێى بەدواداچوونێکى وردى “زەمەن”‬ ‫لە ماوەى نۆ ساڵى رابردوودا ‪ 41‬هاواڵتى‬ ‫مەدەنى لە سنوورەکانى هەرێم بوونە‬ ‫قوربانى و ‪٣٥‬ى تریش برینداربوون‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێجگە لە شەهیدبوون و برینداربوونى دەیان‬ ‫گەریالى پەکەکە‪.‬‬ ‫رۆژژمێری کارەساتەکان‬ ‫لە ‪٢1‬ی ئابى ‪ ٢٠11‬حەوت هاواڵتى لە‬ ‫چیاى کورتەک ئۆتۆمبێلەکەیان کەوتە بەر‬ ‫بۆردومانى فڕۆکەکانى تورکیاو بەهۆیەوە هەر‬ ‫حەوتیان شەهیدبوون‪.‬‬ ‫لە ‪1‬ى ئابى ساڵى ‪٢٠1٥‬دا فڕۆکە‬ ‫جەنگییەکانى تورکیا بۆردومانى گوندى‬ ‫زارگەلى و بۆکریسکانیان لە بناری قەندیل‬ ‫کردو لە ئاکامدا نۆ کەس شەهیدبوون و‬ ‫یانزەى تریش برینداربوون‪.‬‬ ‫لە رۆژى ‪٢4‬ی تشرینى یەکەمى ‪٢٠1٦‬‬ ‫سێ هاواڵتی دانیشتووی سۆران لە گوندی‬ ‫ماوەتای سەر بە ناحیەی شێراونە لە قەزای‬ ‫مێرگەسوور‪ ،‬بەهۆى بۆردومانى فڕۆکەکانى‬ ‫تورکیاوە شەهیدبوون کە هەر سێکیان‬ ‫ئەندامی یەک بنەماڵە بوون‪.‬‬ ‫رۆژى ‪٢1‬ی ئەیلولى ‪ ٢٠1٧‬بەهۆی‬ ‫بۆردومانی فڕۆكه جهنگییهكانی توركیا له‬ ‫ناوچهی نێروهو ڕێكان لە دهڤهری بادینان‪،‬‬ ‫هەشت هاواڵتی شههید بوون‪.‬‬ ‫لە ‪٢1‬ى ئازارى ‪ ٢٠1٨‬فڕۆکە‬ ‫جەنگییەکانی تورکیا بۆردومانى گوندەکانی‬

‫وەسان و سەرکان و ماونای سەر بە‬ ‫شارەدێی قەسرێیان لە سنووری چۆمان‬ ‫لە دۆڵی باڵەکایەتى کردو بەهۆیەوە چوار‬ ‫هاواڵتی شەهیدبوون‪.‬‬ ‫لە ‪٥‬ى نیسانى ‪ ٢٠1٨‬بەهۆى بۆردومانى‬ ‫فڕۆکەکانى تورکیا دوو هاواڵتى برینداربوون‪،‬‬ ‫نۆ رۆژ دواترو لە ‪ 14‬نیساندا سێ هاواڵتى‬ ‫لەگوندى ئەردنانى ناوچەى ئامێدى بە هەمان‬ ‫هۆکار شەهید بوون‪.‬‬ ‫لەمانگى کانوونى دووەمى ئەمساڵیش‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكانی سوپای توركیا‬ ‫بۆردومانی گەلی رەش‪ -‬ی سەربە ناوچە‬ ‫دێرەلوكیان كردو لە ئەنجامدا دوو هاواڵتی‬ ‫شەهیدبوون و سێ كەسی تریش برینداربوون‪.‬‬ ‫لە ‪٥‬ى ئەم مانگەش هەر بەهۆى‬

‫فڕۆکەکانی تورکیاوە سێ پێشمەرگە لە گەلی‬ ‫شێخ زادەی گوندی مێرگەڕەش لە سنووری‬ ‫شارۆچکەی سیدەکان بریندار بوون ‪.‬‬ ‫رۆژى ‪٢٦‬ى ئەم مانگە هاواڵتییەک لە‬ ‫كوێستانەكانی گۆشینە لە سنووری شارەدێی‬ ‫سیدەكانی سەر بە قەزاى سۆران‪ ،‬بەهۆى‬ ‫بۆردومانى فڕۆكە جەنگیەكانی تورکیاوە‬ ‫شەهیدبوو برایەکى تریشى بریندار بوو‪.‬‬ ‫بەرپرسى پەیوەندییەکانى دەرەوەى‬ ‫کۆماجڤاکێن کوردستان ‪ -‬کەجەکە دەڵێت‪،‬‬ ‫تائێستا هەردوو حکومەتى هەرێم و عێراق‬ ‫لەسەر داگیرکارى تورکیا هیچ هەڵوێستێکیان‬ ‫نەبووە‪ ،‬ئەوەش رێگاى بۆ تورکیا خۆشتر‬ ‫کردووە تا پالنى داگیرکارییەکەى زووتر‬ ‫جێبەجێ بکات‪.‬‬

‫سەرحەد ڤارتۆ بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئێمە‬ ‫وتوومانە ئامانجى دەوڵەتى تورکیا تەنیا‬ ‫پەکەکە نییە‪ ،‬بەڵکو داگیرکردنى باشورو‬ ‫لەناوبردنى گەلى کوردە‪ ،‬ئێمە لە چیاکانین‬ ‫ئەوان بۆ نایەن رووبەڕووى گەریال ببنەوە‬ ‫بۆچى خەڵکى سڤیل لە شوێنێکى وەکو‬ ‫کورتەک شەهید دەکەن؟”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییە بەدەستهاتووەکان‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬لە ماوەى ئەمساڵدا تورکیا نزیکەى‬ ‫‪ ٣٥‬کیلۆمەتر لە قواڵیی خاکى هەرێمی‬ ‫بەزاندووەو نزیکەی ‪ ٣٠‬بنکەو بارەگاى لەسەر‬ ‫سنوورەکان دامەزراندووە‪ .‬سێ هەزارو ‪٢٠٠‬‬ ‫سەربازو ئەندامی میتى هێناوەتە ناو هەرێم‪.‬‬ ‫سوپاى تورکیا بە بیانووی هەبوونی‬ ‫بنکەو بارەگای پەکەکە هاتووەتە‬

‫بەهۆى بۆردومانەکانى‬ ‫ئێرانەوە ‪ ١٨‬کەس‬ ‫شەهیدبوون و نزیکەى‬ ‫‪ ٣٠‬کەسی تریش‬ ‫برینداربوون‬

‫ناوخاکى هەرێمەوەو بەردەوامیش ناوچە‬ ‫سنوورییەکانیش بۆردومان دەکات‪ .‬تا‬ ‫ئێستاش بەو هۆیەوە زیانى گیانیى و مادیى‬ ‫زۆر بەر هاواڵتیانى ناوچە سنوورییەکانى‬ ‫هەرێم کەوتووە‪ ،‬بەجۆرێک کە لەم ساڵدا‬ ‫نزیکەى ‪ ٢٠٠‬گوند چۆڵکراون‪.‬‬ ‫لە رابردوودا فڕۆکەکانى تورکیا تەنیا‬ ‫ناوچە شاخاوییەکانى دوور لە شوێنى‬ ‫نیشتەجێبوونى هاواڵتیانى بۆردومان‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم لە ماوەى دوو ساڵى رابردوودا‬ ‫بۆردومانەکانى بۆ ناو قواڵیى خاکى هەرێم‬ ‫و بۆ ناو شوێنى دانیشتوان و ناوچە‬ ‫کشتوکاڵیی و ئاژەڵدارییەکان گواستەوە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا بنەکەو بارەگانى پەکەکە بە دەیان‬ ‫کیلۆمەتر لەشوێنى دانیشتوانەوە دوورن‪.‬‬ ‫بەوپێیەی پاراستنی سنوور یەکێکە لە‬ ‫مەسەلە سیادییەکان و بەغدا لێی بەرپرسە‪،‬‬ ‫بەاڵم حکومەتی عێراق بێجگە لە بەیاننامەو‬ ‫ناڕەزایی دەربڕین‪ ،‬هەڵوێستێکی عەمەلیی‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫عەدنان ئەسەدى‪ ،‬ئەندامى لیژنەى‬ ‫ئاسایش و بەرگریى لە پەرلەمانى عێراق‬ ‫بە “زەمەن”ى راگەیاند‪ :‬ئێمە ئیدانەى هەر‬ ‫دەستدرێژى و سنووربەزاندنێکى تورکیا‬ ‫بۆسەر خاکى عێراق و بە ئامانجگرتنى‬ ‫هاواڵتیانى مەدەنى دەکەین‪ ،‬نابێ هیچ‬ ‫الیەکیش لە خاکى عێراقەوە هێرش بکاتە‬ ‫سەر واڵتێکى دراوسێى عێراق و هیچ‬ ‫واڵتێکیش سەروەرى خاکى عێراق پێشێل‬ ‫بکات”‪.‬‬ ‫ئەسەدى ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬لیژنەکەیان‬ ‫سەرۆکوەزیرانیان‬ ‫رابردوو‬ ‫لەماوەى‬ ‫لە پێشێلکارییەکانى تورکیا ئاگادار‬ ‫کردووەتەوەو ئەویش بەفەرمى داواى لە‬ ‫تورکیا کردووە هێزەکانى بکشێنێتەوە‪،‬‬ ‫داواش دەکات سوپاى تورکیا خاکى عێراق‬ ‫جێبهێڵێ‪.‬‬ ‫بۆردومانەکان تەنیا تورکیا نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کۆمارى ئیسالمى ئێرانیش لە سااڵنی‬ ‫رابردوودا چەندینجار بۆردومانی ناوچە‬ ‫سنوورییەکانی کردووە کە بەپێى ئامارەکانی‬ ‫دەست “زەمەن” کەوتووە‪ ،‬لە ماوەى ‪1٠‬‬ ‫ساڵى رابردوودا بەهۆى بۆردومانەکانى‬ ‫ئێرانەوە ‪ 1٨‬کەس شەهیدبوون و نزیکەى ‪٣٠‬‬ ‫کەسی تریش برینداربوون‪.‬‬

‫بۆ گۆڕانکارییەکانی داهاتوو‬

‫حزبەکانى رۆژهەاڵتى کوردستان ناوەندی هاوبەش پێکدەهێنن‬ ‫زەمەن‬ ‫بۆ هەر ئەگەرێک کە لەکاتی هێرشی‬ ‫ئەمریکا بۆ سەر ئێران بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫حزبەکانی‬ ‫بەرپرسانی‬ ‫کوردستان دەڵێن دەیانەوێ بە‬ ‫پڕۆژەیەکى هاوبەشەوە‪ ،‬خۆیان بۆ ئەو‬ ‫رووداو و گۆڕانکارییانە ئامادە بکەن کە‬ ‫دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫پێنج پارتى رۆژهەاڵتى کوردستان‬ ‫ناوەندێکیان بەناوى “ناوەندى هاوکاری”‬ ‫دەکەنەوە‪،‬‬ ‫روونی‬ ‫دروستکردووەو‬ ‫سیستمێکی‬ ‫بنیاتنانی‬ ‫ئامانجیان‬ ‫دیموکراتی فیدراڵیە لە ئێران کە مافە‬ ‫نەتەوایەتییەکانی گەلی کورد دەستەبەر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ئەو الیەنانە هیوایان لەسەر هەڕەشەو‬ ‫فشارەکانى ئەمریکا هەڵچنیوە تا‬ ‫بەمنزیکانە هێرش بکاتە سەر ئێران و‬ ‫گۆڕانکاری ریشەیی ببین کە یەکەمیان‬ ‫گۆڕینی رژێمی ئێستابێ‪ .‬الیەنە‬ ‫کوردیەکان لەماوەى رابردوودا سەردانى‬ ‫واشنتۆنیان کردووەو لەگەڵ وەزارەتى‬ ‫دەرەوەى ئەمریکا کۆبوونەتەوە‪.‬‬ ‫الیەنە بەشداربووەکانى ناوەندی‬ ‫هاوکاری‪ ،‬سەرقاڵى گەاڵڵەی پڕۆژەیەکن‬ ‫بۆ رۆژهەالتى کوردستان بۆ ئەوەى ببنە‬ ‫خاوەنى یەک هێزى چەکدارو میدیاى‬ ‫هاوبەش تا خۆیان لەگەڵ رووداوەکانى‬ ‫ئیستاو داهاتووى ئێران بگونجێنن‪.‬‬ ‫هەریەکە لە حزبى دیموکراتى‬ ‫کوردستان و حزبى دیموکراتى کوردستانى‬ ‫ئێران و سازمانى خەباتى کورستانى‬ ‫ئێران و کۆمەڵەى زەحمەتکێشانى‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەندامى ئەو ناوەندەن‪.‬‬ ‫بەرپرسانیان دەڵێن لەسەر دروستکردنى‬ ‫ئەو هێزە چەکدارییە یەکدەنگن بڕیار‬ ‫وایە بەمنزیکانە لەسەر هێزە هاوبەشە‬

‫حدکا‪ :‬هەنگاوە‬ ‫عەمەلییەکانی‬ ‫ئەمریکا جێی‬ ‫بایەخن الی ئێمە‬

‫رێکبکەون‪ .‬بەاڵم نایشارنەوە کارەکانیان‬ ‫زۆر بە سستى بەڕێوە دەچێ‪.‬‬ ‫بەرپرسی‬ ‫ساڵح‬ ‫محەمەد‬ ‫پەیوەندییەكانی حزبی دیموكراسی‬ ‫كوردستانی ئێران بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“گۆڕینی ستراتیژی واشنتۆن لەبەرامبەر‬ ‫ئێران لە ڕووی كردارییەوە‪ ،‬الی ئێمە‬ ‫گرنگە‪ .‬ئەو هەنگاوە كردارییانەی ئەمریكا‬ ‫لە داهاتوودا لەبەرامبەر ئێران پەیڕەویان‬ ‫دەكات گرنگن‪ ،‬جا لەڕێگای ڕاستەوخۆی‬ ‫ئێمەوەبێ یان لەڕێگای هاوپەیمانەكانی‬ ‫واشنتۆنەوەبێ لە ناوچەكەدا‪ .‬بۆیە ئێمە‬ ‫حساب لەسەر هەنگاوە كردارییەكانی‬ ‫ئەمریكا دەكەین”‪.‬‬ ‫ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬پێش ئەوەی‬

‫ئەمریكا ستراتیژی خۆی لەبەرامبەر ئێران‬ ‫بگۆڕێ‪ ،‬ئەوان وەک حدکاو پارتەکانى‬ ‫ترى رۆژهەاڵت‪ ،‬سااڵنێكە خەباتی خۆیان‬ ‫دژ بە ئێران درێژە پێداوەو لە داهاتووشدا‬ ‫بەردەوام دەبن بێ ئەوەی پشت بە هیچ‬ ‫واڵتێکی دەرەکیی ببەستن‪.‬‬ ‫دانا رۆهرباكەر‪ ،‬کە ئەندامی‬ ‫كۆنگرێسی ئەمریكایە لەمیانی وتارێكدا‬ ‫لە کۆنگرێسى واڵتەکەى رایگەیاند‪،‬‬ ‫ژمارەی كورد لە ئێران زۆر زیاترە لە‬ ‫ژمارەی كورد لە عێراق و سوریا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی كوردانی ئێران ژمارەیان زۆرە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستا كاتی ڕزگاركردنیانە لەژێر‬ ‫فەرمانڕەوایی ئێراندا‪.‬‬ ‫رۆهرباكەر ئاماژەى بەوەشکردووە‪،‬‬

‫بابەتەکە تەنیا چەکى ئەتۆمى نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو پێشێلکردنى مافى گەالن ئێران‬ ‫و چەوساندنەوەیانە‪ ،‬داواشى لە ئیدارەى‬ ‫ترەمپ کردووە کورد بخاتە پالنە‬ ‫ستراتیژەکەیەوە‪.‬‬ ‫عەلى بداغى‪ ،‬ئەندامى رێبەرى‬ ‫حزبى دیموکراتى کوردستان‪-‬حدک‬ ‫باس لەوە دەکات‪ ،‬ئەم دۆخەى ئێستا‬ ‫لە ئێران دروستبووە کە بە ئاڕاستەى‬ ‫الوازکردنى ئێران لەدەرەوەو ناوخۆ‬ ‫دەڕوات‪ ،‬دەرفەتى بۆ کوردو نەتەوەکانى‬ ‫تریش رەخساندووە تا سود لەو الوازییە‬ ‫وەربگرن‪.‬‬ ‫ئەندامى رێبەرى حدک بۆ “زەمەن”‬ ‫وتى‪“ :‬ئێمە لە ناوەندى هاوکارى‬

‫حزبەکانى رۆژهەاڵت خەریکى پڕۆژەیەکین‬ ‫بۆ قۆناغى پێش رووخان و دواى‬ ‫رووخانى رژێمى ئێران لەگەڵ الیەنەکانى‬ ‫تریش یەکتر بینین و گفتوگۆ هەیە کە‬ ‫بتوانین لە ئاست داواکارییەکانى خەڵکى‬ ‫رۆژهەاڵت و ئەو دۆخەدا بین کە هاتووەتە‬ ‫پێشەوە”‪.‬‬ ‫بداغى ئاماژە بەوەش دەکات‪،‬‬ ‫هەوڵەکانى ئەوان بۆ دروستکردنى‬ ‫یەکڕیزى و یەکگوتارییە لە رۆژهەاڵتدا‪،‬‬ ‫چونکە پێیوایە تا کورد یەکڕیز نەبێ و‬ ‫خاوەنى پڕۆژەى خۆى نەبێ‪ ،‬ئەمریکاو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنى ئێرانى نازانێ مامەڵە‬ ‫لەگەڵ کێ بکات‪.‬‬ ‫مانگى نیسانى ئەمساڵ‪ ،‬ئەمریکا‬ ‫لەگەڵ الیەنە ئۆپۆزسیۆنەکانى ئێران‬ ‫کۆبووەوەو داوا لەو الیەنانە کرد کە‬ ‫پڕۆژەیەکى هاوبەش بۆ داهاتووى‬ ‫ئێران ئامادە بکەن‪ .‬هەرچەندە ئەمریکا‬ ‫بەڵێنى رووخانى رژێمى ئێرانى بە پارتە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەکانى ئێران نەداوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫داواى لێکردوون یەکدەنگ و خاوەنى‬ ‫یەک پڕۆژە بن‪.‬‬ ‫سكرتێری كۆمەڵە پێیوایە کە ئەوەى‬ ‫روودەدات تەنیا فشارێکە بۆ راکێشانى‬ ‫ئێران بۆ سەر مێزى گفتوگۆ نەک‬ ‫چاککردنى دۆخى ژیانى خەڵکى ئێران‪،‬‬ ‫بۆیە بە کارێکى راستى نازانێ دڵ بە‬ ‫فشارو پشتیوانییەکانى ئەمریکا خۆش‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫ئیبراهیم عەلى زادە سكرتێری كۆمەڵە‪-‬‬ ‫رێكخراوی كوردستانی حزبی كۆمۆنیستی‬ ‫ئێران بە “زەمەن”ى رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنى ئێران و لەناویشیاندا ئەو‬ ‫پارتانەى لەناوەندى هاوکاری حزبەکانى‬ ‫هەموو‬ ‫خۆشباوەڕانە‬ ‫رۆژهەاڵتن‪،‬‬ ‫شتێکیان لەسەر سیاستەکانى ئەمریکا‬ ‫بنیات ناوە‪ .‬هەموویان بەو ئومێدە‬ ‫دانیشتوون ئەمریکا رژێم بڕوخێنێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا ئەمریکا بڕیارى نەداوە لەدژى‬ ‫ئێران کارتى ئۆپۆزسیۆن و کورد بەکار‬ ‫بێنێ”‪.‬‬

‫ئیبراهیم عەلیزادە‪:‬‬ ‫خۆشباوەڕییە متمانە‬ ‫بەوە بکەی ئەمریکا‬ ‫لە ئێران دەدات‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪5‬‬

‫سەرۆکی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ‪:‬‬

‫مەکتەبی کۆمەاڵیەتی حزبەکان وایان کردووە تاوان و کوشتن زۆربێ!‬ ‫* ماوهیهكه لهههرێمی كوردستان‬ ‫دیاردهی كوشتن لهسهر شتی زۆر ساده‪،‬‬ ‫زۆربووه‪ .‬ئێوه پێتانوایه هۆكارەکانی‬ ‫چین؟‬ ‫ ئێمه وهكو دهستهی مافی مرۆڤ‪،‬‬‫چهند ساڵێك بهر لهئێستا چهندینجار‬ ‫باسی ئهو دیاردانهمان كردووە‪ .‬ئهو‬ ‫كات دیاردهكه چهند رووداوێكی كهم‬ ‫روویاندابوو‪ .‬ئێمه لهرێی راپۆرتی تایبهتهوه‬ ‫حكومهتی ههرێممان ئاگاداركردهوه لهوهی‬ ‫كه بارودۆخهكه بهرهو دۆخێكی مهترسیدار‬ ‫دهڕوات ئهگهر رێگری نهكات‪ .‬ئهو دیاردهیه‬ ‫زۆر پهرهدهسهنێ و رهنگه رۆژێكبێ له‬ ‫كۆنترۆڵیش دهربچێ‪ .‬بهداخهوه ئێستا‬ ‫له ههرێمی كوردستان رۆژ نییه حاڵەتی‬ ‫كوشتن یا خۆكوشتن روو نهدات!‪.‬‬ ‫ئێمه وهك دهستهی مافی مرۆڤ له‬ ‫چهندین راپۆرتدا باسمان لهوه كردووه‬ ‫هەبوونی دیاردهی چهكداریی و ههبوونی‬ ‫چهك لهبهشی زۆری ماڵهكانی ههرێمدا‪،‬‬ ‫رووداوی نهخوازراوی زۆر دەهێنێ و‬ ‫هێناوهته ئاراوە‪ .‬چهك زۆر بهئاسانی‬ ‫دهستی هاواڵتیان دهكهوێت بهبێ ئهوهی‬ ‫الیهنی پهیوهندیدار كۆنترۆڵی بكات‪ .‬ئێمه‬ ‫ئهو بارودۆخهمان بۆ پۆلیس و ئاسایشیش‬ ‫رونكردووهتهوه‪ .‬بیجگه لهبهكارهێنانی‬ ‫چهك ئێستا دۆخهكه مهترسیدارتربووه‪.‬‬ ‫دهبینین دهستدرێژی سێكسیی دهكرێته‬ ‫سهر مندااڵن و مێردمندااڵن و پاشان‬ ‫بهشێوازی زۆر قێزهون دهكوژرێن‪ .‬ئهگهر‬ ‫باس لههۆكارهكانی تری زۆربوونی ئهو‬ ‫دیاردانه بكهین دهبێ ئهوهمان لهبیر‬ ‫نهچێ‪ ،‬دۆخی دهروونی خهڵك‪ ،‬دۆخێكی‬ ‫خراپه بهتایبهت بههۆی قهیرانی دارایی و‬ ‫رێژهیهكی زۆری ئاواره و كرێكاری بیانیی‪.‬‬ ‫دۆخی سیاسی ههرێمی كوردستان له‬ ‫ساڵی ‪2014‬وه تا ئهمرۆ هۆكارێكی تره‬ ‫كه وادهكات خهڵك دهروونی ماندووبێ‪.‬‬ ‫نهبوونی جێگیریی سیاسی له ههرێمی‬ ‫كوردستان وایكردووه خهڵكیش لهڕووی‬ ‫دهروونیی و كۆمهاڵیهتییهوه جێگیر نهبن‪.‬‬ ‫رێكنهكهوتنی هێزهكان وایكردووه هاواڵتی‬ ‫متمانهی بههیچ شتێك نهمێنێ‪ .‬بهرێژهیهك‬ ‫ئهمهش وایكردووه ژمارهیهكی زۆری هاواڵتی‬ ‫بێزاربن لهژیانی خۆیان و سڵ لههیچ جۆره‬ ‫تاوانێك نهكهنهوه‪.‬‬ ‫بەڕاستی كهناڵهكانی راگهیاندن و‬ ‫میدیاكارهكانیش یهكێكن لههۆكارهكانی‬ ‫زۆربوونی ئهو دیاردهیه‪ ،‬چونكه زۆرجار‬ ‫شێوازی گواستنهوهی رووداوێك یان‬ ‫نیشاندانی زنجیرهیهكی دۆبالژكراو وادهكات‬ ‫خهڵك بە قەدەر خولێكی فێربوونی‬ ‫تاوان سودی لێ ببینێ‪ .‬خێزانهكانیش‬ ‫لهڕووی پهروهردهییهوه منداڵهكانیان‬ ‫باش ئاماده نهكردووه بۆ ناو كۆمهڵگهو‬ ‫رووبهڕووبوونهوهی ئهو دۆخهی ههیه‪.‬‬ ‫شتهكان روداوی زۆر ناخۆشی لێكهوتووهتهوه‬ ‫بۆ نموونه كوڕێك باوكی خۆی كوشتووه‪،‬‬

‫زیا پترۆس‪ ،‬سهرۆكی دهستهی سەربەخۆی مافی‬ ‫مرۆڤی ههرێمی كوردستان‪ ،‬وەکو هەر هاواڵتییەکی‬ ‫ئاسایی ئەم واڵتە‪ ،‬بێئومێدو ناڕازییە لە حکومەت لە‬ ‫کۆنترۆڵ نەکردنی تاوانەکان و الوازی دادگا لە ئاستی‬ ‫کێشە کۆمەاڵیەتییەکاندا‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن”‪ ،‬زیا پترۆس دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێستا وایلێهاتووە کەس سڵ ناکاتەوە لە کردنی تاوان‪،‬‬ ‫چونکە دڵنیایە بە سوڵحی عەشایری بۆی چارەسەر‬ ‫دەکەن یان بەهۆی نزیکیی لە بەرپرسێکی حزبییەوە‪،‬‬ ‫حکومەت حەقی نابێ بەسەرییەوە‪ .‬بۆیە رۆژ بەرۆژ‬ ‫رێژەی کوشتن و تاوان بەرز دەبێتەوە‪.‬‬ ‫زیا پترۆس رەخنە لە حکومەتی هەرێم دەگرێ‬ ‫بەوەی کە هێشتا نەبووەتە دامەزراوەیەکی رێکوپێک‬ ‫و دادگاو هێزە ئەمنییەکانیش وەکو پێویست رۆڵی‬ ‫خۆیان ناگێڕن‪ .‬ئەو بەشی هەرەزۆری بەردەوامی‬ ‫تاوانەکان دەگێڕێتەوە بۆ سوڵحی عەشایری کە‬ ‫مەکتەبی کۆمەاڵیەتی یەکێتی و پارتی رێکخەری‬ ‫سەرەکی ئەو سوڵحانەن‪.‬‬

‫الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکانی‬ ‫حکومەت‬ ‫ئێستا‬ ‫زانیاریمان‬ ‫پێ نادەن‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫هەندێک میدیا وا‬ ‫رووداوێک دەگوازێتەوە‬ ‫یان درامایەک پەخش‬ ‫دەکات دەڵێی خولی‬ ‫فێربوونی تاوانی‬ ‫کردووەتەوە!‬ ‫یهكێكی تر برای خۆی كوشتووه‪ ،‬یهكێكی‬ ‫تر دایكی كوشتووه‪ ..‬ئهها بیر لهوه بكهوه‬ ‫كهسێك دهستی بچێته دایكی خۆی یان‬ ‫باوكی یان نزیكترینهكانی و بیانکوژێ‪،‬‬ ‫دهبێ له چ دۆخێكی ناجێگیردابێ!‬ ‫* تۆ كه پێتوایه دۆخهكه هێنده‬ ‫مهترسیداره‪ ،‬ئەی پێتان وانییه حكومهت‬ ‫بهرپرسی یهكهمی دووبارهبونهوهی ئهو‬ ‫رووداوانهبێ؟‬ ‫ بهدڵنیاییهوه حكومهت بهرپرسه‪،‬‬‫بهاڵم كهموكوڕیشمان ههیه بۆ نموونه‬ ‫نهبوونی یاسایهكی توندو نهبوونی متمانهی‬ ‫هاواڵتیان به دادگاکان و یاسا‪ .‬بهداخهوه‬

‫ئێستا دۆخه گهیشتووهته ئهوهی ههندێك‬ ‫گهنج ههیه ئهگهر باسی ئهوهی بۆ بكهی و‬ ‫پێی بڵێی سزا ههیهو یاسا ههیه‪ ،‬ئهسڵهن‬ ‫گاڵتهی پێدێت‪ .‬چونكه ههندێك لهوانه خزم‬ ‫و كهسوكاری چهند بهرپرسێكی حزبین و‬ ‫خۆیان لهسهرووی یاساوە داناوه‪ ،‬لهڕووی‬ ‫واقیعیشهوه خهڵك ههیه تاوان دهكات‬ ‫و دهستگیر ناكرێت‪ ،‬ئهمه وا دهكات‬ ‫ئهو بێمنهتییه زۆر زیاتربێ‪ .‬بهداخهوه‬ ‫دادگاكانی ئێمه نهیانتوانیوه متمانه الی‬ ‫خهڵك دروست بكهن‪.‬‬ ‫لهگهڵ حكومهت‪ ،‬ههموو رێكخراوهكانی‬ ‫كۆمهڵگهی مهدهنیش بهرپرسن له زیادبوونی‬ ‫ئهو دیاردهیه‪ ،‬چونكه ئهو رێكخراوانه‬ ‫ژمارهیان زۆر زۆره‪ ،‬بهاڵم كوا رۆڵیان؟ كوا‬ ‫چاالكییهكیان كه خزمهت بهكهمكردنهوهی‬ ‫تاوان بكات؟ یان دامودهزگاكانی حكومهت‬ ‫بۆ نموونه وهزارهتی پهروهرده‪ ،‬كوا رۆڵی‬ ‫له كهمكردنهوهی ئهو دیاردهیهدا؟ كوا‬ ‫بهرنامهو پرۆگرامیان؟ یا خوێندنی بااڵ؟‬ ‫وهزارهتی كارو كاروباری كۆمهاڵیهتی‬ ‫ئهركی سهرهكییهتی لهو دیاردهیه‬ ‫بكۆڵێتهوهو بهههموو شێوهیهك رێگری‬ ‫بكات لهزیادبوونی ئهو دیاردهیه‪.‬‬ ‫كوا بهرنامهو پالنی وهزارهتی كار بۆ‬ ‫كهمكردنهوهی كێشهی هاواڵتیان؟ ئهسڵهن‬ ‫هیچ ههنگاوێكیان نهناوه‪.‬‬ ‫* ئهوانه كێن هێنده بێ منهتن لهیاسا‬ ‫و حكومهت؟‬ ‫ پێویست ناكات من ناو بهێنم‪ ،‬چونكه‬‫ئهو دیاردهیه شتێك نییه له یهك شوێن‬ ‫و لهیهك شار ههبێ‪ .‬لهتهواوی شارهكانی‬ ‫كوردستان ئهمه ههیهو خهڵكیش ههمووی‬ ‫دهزانێ ئهوانه كێن و چین‪.‬‬

‫* ئهوانهی لهئێستادا تاوان ئهنجام‬ ‫دهکهن لهچ تهمهن و چ رهگهزێكن؟‬ ‫ زۆربهی ئهوانهی ئێستا تاوان دهكهن‬‫ئهوانهن تهمهنیان لهنێوان ‪ 16‬بۆ ‪35‬‬ ‫سااڵندایه‪ .‬زۆربهی ئهوانهشی تاوان ئهنجام‬ ‫دهکەن و دهبن به بكوژ لهرهگهزی نێرن‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوانهی خۆیان دهكوژن زۆربهیان له‬ ‫رهگهزی مێن‪.‬‬ ‫* له چهند مانگی رابردوو‪ ،‬شهڕێكی‬ ‫گهوره لهنێوان عهشیرهتی زێباری و ههركی‬ ‫روویدا لە ئاکرێ‪ ،‬کەچی كێشهكهیان‬ ‫له لقی پارتییهوه چارهسهركراو له‬ ‫رێككهوتنهكهشیاندا باس لهوه كراوه نابێ‬ ‫هیچ الیهكیان بڕۆنه دادگا؟‬ ‫ بهداخهوه لهو كارهساتهدا خهڵك‬‫کوژراو و برینداریش هەبوو‪ ،‬بهاڵم لهو‬ ‫رووداوەدا كوا رۆڵی یاسا؟ من پێشتریش‬ ‫ئهوهم وتووه بهههموو شێوهیهك مهكتهبی‬ ‫كۆمهاڵیهتی حزبهكان رهفز دهكهم‪ ،‬چونكه‬ ‫ئهو مهكتهبانه وا دهكهن دیاردهی كوشتن‬ ‫و تاوان زۆربێ‪ .‬چونكه تاوانبار بهر‬ ‫لهئهنجامدانی تاوان بیر لهوه دهكاتهوه‪ ،‬به‬ ‫سوڵحی عەشایریی لهڕێی ئهو مهكتهبانهوە‬ ‫بۆی چارهسهر دەکەن و قوتاری دەبێ له‬ ‫سزای یاسایی!‬ ‫تۆ واز لهوه بێنه ئهو رووداوه‬ ‫لهناوچهی چ حزبێك روویداوه‪ ،‬چونكه‬ ‫ئهو رووداوه لهناوچهی حزبێكی تریش‬ ‫بوایه‪ ،‬ههر بهههمان شێوه چارهسهر دهكرا‬ ‫چونكه نموونهی ئهو جۆره چارهسهرە‬ ‫عەشایرییانە الی یهكێتی و پارتی و حزبه‬ ‫ئیسالمییهكانیش ههیه‪ .‬بهاڵم جیاوازییهكه‬ ‫ئهوهیه ئهمڕۆ ئهوه له سنووری پارتیدا‬ ‫روویداوه‪.‬‬

‫ئێمه كێشهمان ههیهو دهبێت ئهسڵی‬ ‫كێشهكه چارهسهر بكهین نهك باسی‬ ‫حزبێك بكهین‪ .‬بهدڵنیاییهوه حزبهكان‬ ‫تاوانبارن و دهبێ تهدهخولی ئهو جۆره‬ ‫كێشانه نهكهن‪ ،‬بهڵكو دهبێ پۆلیس و‬ ‫ئاسایش ئهو جۆره رووداوانه كۆنترۆڵ‬ ‫بكهن و پاشان تهواوی تاوانباران به سزای‬ ‫خۆیان بگهیهنرێن لهڕێی دادگاوه‪ .‬تۆ كه‬ ‫لەڕێی دادگا ئهوانهت سزادا ئهمه وا دهكات‬ ‫جارێكی تر كهس بیر لهو جۆره تاوانانه‬ ‫نەكاتهوه‪ .‬بهاڵم ئهوهی ههیه الوازی دادگاو‬ ‫یاسایه‪ .‬نهبوونی متمانهیه به دادگاو یاسا‪.‬‬ ‫نهبوونی متمانهیه بهسهروهربوونی یاسا‪.‬‬ ‫كه حزبهكان كێشهكان چارهسهر بكهن‬ ‫كهواته پۆلیسو دادگاو دادوهرمان بۆ‬ ‫چییه؟‬ ‫بهداخهوه لە چارهسهركردنی كێشهكان‬ ‫لەڕێی مهكتهبی كۆمهاڵیهتییهكانەوە‪،‬‬ ‫پێكهاتنی ئەوانەی كێشهیان لهگهڵ‬ ‫یهكتردا ههیه‪ ،‬بە پێدانی ئافرهت یان پاره‬ ‫چارەسەری دەکەن و سوڵح دەکەن کە‬ ‫ئهمهش وادهكات دیاردهی تاوانو تاوانكاری‬ ‫بهردهوامبێ و ئهسڵهن گهشهش بكات‪.‬‬ ‫تائێستا حكومهتی ههرێم نهبووهته‬ ‫دامهزراوهیهكی رێكوپێك‪ .‬تهنانهت الیهنی‬ ‫یاسادانانیش نهبووهته دامهزراوهیهكی‬ ‫جێبهجێكاریش‬ ‫الیهنی‬ ‫رێكوپێك‪.‬‬ ‫بهشێوازێكی دامهزراوهیی كار ناكهن‪.‬‬ ‫* ئێوه وهك دهستهی مافی مرۆڤ‪،‬‬ ‫دوو جار راپۆرتی سااڵنهتان ههبوو‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێستا راپۆرتتان نییه‪ ،‬هۆكاری ئهمه‬ ‫چییه؟‬ ‫ ئێمه ویستمان كارێكی پرۆفیشناڵ‬‫بكهین و راپۆرتهكانمان بهبهڵگهو داتای بههێز‬

‫بخهینه بهردهستی الیهنه پهیوهندیدارهكان‬ ‫و رایگشتی‪ .‬زانیارییهكانمان له چهند‬ ‫رێگهیهكهوه كۆدهكردهوه‪ ،‬یهكێك له‬ ‫رێگاكان خۆمان چاودێری تایبهتمان‬ ‫ههبوو كاریان كۆكردنهوهی زانیاری بوو‬ ‫له تهواوی نووسینگهكانمان له زاخۆوه‬ ‫تا كفری و خانهقین‪ .‬رێگهیهكی تر لەڕێی‬ ‫راگهیاندنهكانهوه شتمان وهردهگرت‪.‬‬ ‫بهاڵم بهشێكی زۆری زانیارییهكانمان له‬ ‫دهزگای پۆلیس و الیهنه پهیوهندیدارهكان‬ ‫وهردهگرت‪.‬‬ ‫چهندینجار ئێمه رووبهڕووی رهخنه‬ ‫بووینهوه لهالیهن حكومهت و الیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكانهوه‪ .‬تا كار گهیشته‬ ‫ئهوهی له میدیاكانهوه راپۆرتهكانی‬ ‫ئێمهیان بهدرۆ دهخستهوه‪ ،‬بهاڵم بهراستی‬ ‫ئهو بهدرۆخستنهوهیه مایهی پێكهنین‬ ‫بوو‪ ،‬چونكه ئامارمان لهالیهنێكی حكومی‬ ‫وهردهگرت‪ ،‬ههر ئهو الیهنه حكومییه خۆی‬ ‫دههات ئێمهی بهدرۆ دهخستهوه! تا كار‬ ‫گهیشته ئهوهی ئهو الیانانه كه ئێمه داوای‬ ‫زانیاریمان لێیان دهكرد پێیان نهدهداین‪.‬‬ ‫* ئهو الیانانه كێ بوون كه خۆیان‬ ‫زانیاریان پێدهدان و بهدرۆشیان‬ ‫دهخستنهوه؟‬ ‫ لهمیدیاكان ئهو روونكردنهوانه ههن‬‫و خهڵك دهزانێ‪ ،‬ئهمه ئهوهی دهسهلماند‬ ‫كه ئهوانه كهموكوڕیان ههیه له شێوازی‬ ‫ئیدارهدانیان و ئەرکی سەرشانیان بەتەواوی‬ ‫بەجێ نەدەهێنا‪ .‬ئێمه وهكو دهسته ههر‬ ‫كهموكوڕییهكمان دهخستهڕوو بۆ ئهوهمان‬ ‫بوو ئاگاداریان بكهینهوه خۆیان چاك‬ ‫بكهن‪ ،‬بهاڵم ئهوان بهجۆرێكی تر لێكیان‬ ‫دهدایهوه بهداخهوه‪.‬‬

‫ـــــێ ئۆپۆزسیۆنی کاریگەر‬ ‫“كۆمەڵی‬ ‫وت‪:‬‬ ‫“زەمەن”ی‬ ‫بە‬ ‫ئیسالمی هێزێكە دەتوانین ناوی بنێین‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی ناچاری‪ ،‬چونكە كۆمەڵ‬ ‫هێزێكی ئایدۆلۆژیایەو ناتوانێ هێزێكی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبێـ و تا دوایین چركەساتیش‬ ‫هەوڵیدا بەشداری كابینەدا بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارتی رێگەی بەو بەشداریكردنەی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی نەدا”‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوونی‬ ‫سەردەمی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بەبۆچوونی چاودێران‬ ‫بە “سەردەمێكی زێڕین” دادەنرێت‬ ‫بۆ هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان‪ ،‬مەسعود‬ ‫عەبدولخالق دەڵێت‪“ :‬بەپێچەوانەی هەموو‬ ‫ئەو بۆچوونانەی دەڵێن كاریزما مۆدیلی‬ ‫نەماوە‪ ،‬من پێموایە بۆ ئێستای كوردستان‬ ‫كاریزما زۆر زۆر گرنگە‪ .‬بۆ نموونە تا‬ ‫نەوشیروان مستەفا نەهاتە مەیدانەكە‬ ‫كە كاریزمایەكی زۆر بەهێزبوو كەس‬ ‫باسی كاری ئۆپۆزسیۆنی نەدەكرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫هێزی ئۆپۆزسیۆن پێویستی بەكاریزما‬ ‫هەیە‪ .‬خەڵك زۆر متمانەی بە نەوشیروان‬ ‫مستەفا هەبوو‪ ،‬بۆیە ئەو كارە بەكەسی‬ ‫تر ناكرێت ئەوە شتێكە واقیعەو گوناهی‬ ‫سەركردەكانی تر نییە كە ئەو كارەیان پێ‬ ‫ناكرێت”‪.‬‬

‫مەسعود عەبدولخالق‪:‬‬ ‫یەكگرتوو بە‬ ‫هۆكارێكی نێودەوڵەتی‬ ‫ناتوانێ هەڵوێستی‬ ‫توندی هەبێ‬

‫بە بۆچوونی كەمال چۆمانی یەكجار‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی جدی هەبووەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“لەهەرێمی كوردستان بەجدی یەكجار‬

‫هەبووە‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫حكومەت‬ ‫دیكەی‬ ‫بەحكومەتەكانی‬ ‫بەبەراورد‬ ‫هەرێمیش تاڕادەیەك سەركەوتووتر بوو‪،‬‬ ‫لەحكومەتەكانی پێش خۆی و دوای‬ ‫خۆیشی‪ .‬ئەو كاتە بوو كە بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان لەیەكەم هەڵبژاردن ‪ 25‬كورسی‬ ‫هێناو دواتر وەك هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫خاوەن بەرنامەو روئیا بڕیاری ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوونیدا‪ .‬بۆیەكەمجار بودجە لەپەرلەمان‬ ‫بەجدی گفتوگۆی لەسەر كرا”‪.‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن و هیوای چاكسازیی‬

‫مەسعود عەبدولخالق‪ ،‬چاودێری‬ ‫سیاسی و سەرۆكی دەزگای ستاندەر‬

‫سەبارەت بە هەبوونی هیوای چاكسازیی‬ ‫بەهۆی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئەزموونی ئۆپۆزسیۆنبوونی بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان ئەزموونێكی زۆر زێرین بوو‪.‬‬ ‫ئێستاش ئۆپۆزسیۆن نەماوە هیوای‬ ‫چاكسازیی زۆر الواز دەبێ‪ .‬چونكە ئێستا‬ ‫هێزە سەرەكییەكان هەموویان بەشدارن‬ ‫لەحكومەت نەك لەدەرەوەی حكومەت‬ ‫بن”‪.‬‬ ‫سەرۆكی دەزگای ستاندەر بێ هیوایە‬ ‫لە ئەنجامدانی چاكسازیی و دەڵێت‪:‬‬ ‫“بۆچوونم پێچەوانەی هەموو ئەوانەیە‬ ‫هیوایان هەیە بۆ چاكسازیی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن زۆر الوازە‪ .‬لەئێستاوە دیارە‬

‫ئەو حكومەتە هیچ چاكسازییەك ناكات‪،‬‬ ‫چونكە ئۆپۆزسیۆن نە لەشەقام و نە‬ ‫لەپەرلەمان كاریگەرییەكی ئەوتۆیان نییە”‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووس كەمال چۆمانی پێیوایە‬ ‫لەئێستادا ئۆپۆزسیۆن بێ هێزەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئێستا لە قۆناغێكداین ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بێ هێزە‪ ،‬میدیای ئازاد بێ هێزە‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بێهێزن‬ ‫و رۆڵێكی كاریگەر ناگێڕن‪ .‬ئەمەش‬ ‫مەترسیەكی زۆر گەورەیە لەسەر شێوازی‬ ‫حوكمڕانی لەهەرێمی كوردستان”‪.‬‬

‫نەوەی نوێ و ئۆپۆزسیۆن‬

‫سەرەتا زۆر بەتوندی دەرکەوتن‬

‫وهەڕەشەی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێزیان‬ ‫دەکرد‪ ،‬بەالم هێدی هێدی کێشە‬ ‫ناوخۆییەکانیان سیحری بەهێزیی لێ‬ ‫بەتاڵکردنەوە‪ .‬ئەویش جواڵنەوەی‬ ‫نەوی نوێ بوو بە سەرۆکایەتی شاسوار‬ ‫عەبدولواحید‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی و کاری پەرلەمانیی‬ ‫دەڵێن‪ ،‬كێشەی نەوەی نوێ ئەوەیە‬ ‫كەسیان نییە تا بیهێننە سەر شەقام و‬ ‫کاریگەریی لەسەر ناوندی بڕیار دابنێن‪.‬‬ ‫بۆیە لە ئێستاوە چاوەڕێ ناکرێ ئەم‬ ‫جواڵنەوەیە بتوانێ بچووکترین کاریگەری‬ ‫لەسەر سیستمی سیاسی کوردستان‬ ‫دابنێ‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫كامهران بابانزاده‪ ،‬ئهندامى سهركردایهتى كۆمهڵى ئیسالمى‪:‬‬

‫مامۆستا عەلی باپیر هێشتا منافیسی‬ ‫بۆ دروست نەبووە‬ ‫کامەران بابانزادە‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی‬ ‫کۆمەڵی ئیسالمی لەم دیدارەی “زەمەن”دا‪ ،‬بە‬ ‫وردی باسی هەنگاوەکانی بەستنی کۆنگرەو کێشەو‬ ‫ئاستەنگەکانی بەردەم کۆمەڵی ئیسالمی دەکات‬ ‫و دەڵێت‪ :‬دەبێ بۆ ئەم قۆناغە پڕ لە هەستیارییە‪،‬‬ ‫کۆمەڵی ئیسالمی هەنگاوی زیاترو جدیتر بنێ‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫* سهركردایهتیتان بڕیاریدا‪ ،‬لیژنهیهكی‬ ‫حهوت كهسیی لهماوهی مانگێكدا راپۆرتێك‬ ‫بۆ كۆنگره ئاماده بكهن‪ ،‬کاری ئهو لیژنه‬ ‫چیهو له كێ پێكهاتووه؟‬ ‫ له كۆبونهوهى رابردووى سهركردایهتى‬‫كۆمهڵى ئیسالمیدا لیژنهیهك پێكهات بۆ‬ ‫دانانى پرۆژهیهك بۆ شێوازى بهستنى‬ ‫كۆنگره‪ .‬ئهم پرۆژهیه دههێنرێتە‬ ‫كۆبوونهوهى ئایندهى سهركردایهتى بۆئهوهى‬ ‫گفتوگۆى لهسهر بكرێت‪ ،‬ئهم حهوت كهسه‬ ‫له ژمارهیهك ئهندامانى مهكتهبی سیاسیو‬ ‫سهركردایهتى پێكهاتووه‪.‬‬ ‫* كۆنگرهی ئهمجاره دهبێ كۆنگرهیهكی‬ ‫جیاوازبێ یان ههر زیادكردنی رهقهمێكە بۆ‬ ‫سهر كۆنگرهكانی تر ؟‬ ‫ ئهندامانى مهكتهبی سیاسیو‬‫سهركردایهتى و جهنابی مامۆستا عهلی‬ ‫باپیریش له مێژه ئهمه دهردهشه دهكهین‪،‬‬ ‫ئهم كۆنگره كۆنگرهیهكى زۆر جیاوازبێ‬ ‫لهبهرئهوهى له بارودۆخێكى جیاوازدا‬ ‫دهژین بهراورد به كۆنگرهكانى تر‪ .‬لهڕووى‬ ‫سیاسیهوه ئۆپۆزسیۆنبوون جۆرێك‬ ‫شپرزەیی پێوه دیاره ‪،‬بهشداریكردنى‬ ‫راستهقینه له حكومهت قورس بووه‪،‬‬ ‫بۆئهم قۆناغهى تێیدان لهڕووى ئهوهى‬ ‫جیلێكى تازه پێگهیشتووه بۆ كارى‬ ‫سیاسیو چۆن دهتوانرێت مامهڵهى لهگهڵدا‬ ‫بكرێتو بارودۆخى ناوخۆى حزب ههمووى‬ ‫ئهوه دهخوازێت كۆنگرهیهكى زۆر نهوعیی‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئهگهر تهنیا ژماره زیادكردن بێ‬ ‫ئهوا ناتوانێ گۆڕانكارى بكات بۆ كۆمهڵى‬ ‫ئیسالمى‪.‬‬ ‫* ئهو پرسه گرنگ و پێویستانه چین‬ ‫كه لهناو ناوهندهكانی حزبتاندا باسدهكرێن‬ ‫كه لهكۆنگره بڕیاره بوروژێنرێن؟‬ ‫‪ -‬دهبێ چاوهڕێى ئهو پرۆژهیه بكهینو‬

‫ههموومان هاوكاربین لهگهڵ ئهو لیژنهیهدا‪،‬‬ ‫دهبێ له پرۆژهیهكهدا باسبكرێت چۆن دهچینه‬ ‫كۆنگرەوە‪ .‬پرۆژهكه بهشێكیان تایبهتن به‬ ‫گۆڕانكارى ناوخۆو كێ بهشدارى كۆنگره‬ ‫دهكات‪ ،‬پێشتر بهرپرسی مهڵبهندهكان له‬ ‫سنوورى خۆیاندا ههڵبژێردراون ئهمجاره‬ ‫له سهركردایهتى ههڵدهبژێردرێنو دابهش‬ ‫دهكرێن بهسهر مهڵبهندهكاندا‪ .‬ئهنجومهنى‬ ‫سیاسی كۆنگره ههڵى دهبژارد نهك‬ ‫ئهنجومهنى سهركردایهتى ئهمجاره درێژهى‬ ‫پێدهدهین یان نا‪ ،‬واته شێوازى ئیدارهدانى‬ ‫حزبو دسهاڵتهكان سهرنجى زۆرى لهسهره‬ ‫له ماوهى ئهم دوو كۆنگرهیهدا چی کراوە‪.‬‬ ‫* روانینی شهخسی خۆت لهسهر‬ ‫البردنی پاشگری ئیسالمی بۆ حزبهكهتان‬

‫لهم نزیكانهدا‬ ‫دهگهین به ئهنجامێك‬ ‫لهنێوان قبوڵكردنى‬ ‫ئیستقالهكانیان‬ ‫یان قبوڵكردنى‬ ‫مهرجهكانیان‬

‫چیه؟‬ ‫ قهناعهتى شهخسیم ئهوهیه ئهم‬‫پاشگره وهكو كولتوور ماوهتهوهو هیچ‬ ‫پیرۆزییهكى شهرعیىو مێژوویى پێوه‬ ‫نییه‪ .‬بهاڵم بووهته نهریتێكو جۆرێك له‬ ‫پیرۆزیى وهرگرتووه لهالیهن ئهندامانهوه‪،‬‬ ‫ئایا ئهمه الببرێ یان بمێنێتهوه؟ دهبێ‬ ‫له چوارچێوهى پرۆژهیهكدابێ بۆ زیاتر‬ ‫به جهماوهریكردنى كۆمهڵى ئیسالمى‪.‬‬ ‫لهو نێوهندهشدا ئهو ناوه رێگربێ لهو‬ ‫جهماوهرىكردنهدا‬ ‫به‬ ‫فراوانكردنو‬ ‫الببردرێت‪ ،‬ئهگینا سیحرى گۆڕانكارىو‬ ‫بهرهو پێشچوون تهنیا لهالبردنى ئهم ناوه‬ ‫یان النهبردنیدا وا گرنگ نییه‪.‬‬ ‫* قسهو باسیش لهسهر گۆڕینی‬ ‫دەستەواژەی ئهمیر ههیه كه كۆنگره بیكات‬ ‫به ناوێكی تر؟‬ ‫ ئهمیر له جهماعهتهكانى داعشو‬‫ئیسالمییه چهكدارییهكاندا ههیه‪ ،‬كۆمهڵى‬ ‫ئیسالمى كاتێك ئهم ئهمیرهى داناوه‬ ‫رهنگدانهوهى كۆنگرهى یهكبوونه له‬ ‫ساڵى ‪ 2000‬و شتێکی تازه نییه‪ .‬مامۆستا‬ ‫بۆ خۆیشى ههوڵێكى زۆرى دا كه ئەم‬ ‫دەستەواژەیە البدرێ‪ ،‬بهاڵم دهنگى زۆرى‬ ‫نههێنا‪ .‬ئەو بێزاربوو ئهو ناوهى پێوهبێو‬ ‫داوایکرد بگۆڕێت بۆ ناوێك لهگهڵ ئهم‬ ‫قۆناغهدا بگونجێ و جۆرێك له هاوچهرخیى‬ ‫پێوهدیاربێ‪.‬‬ ‫* مامۆستا عهلی باپیر وا نزیكهی ‪20‬‬ ‫ساڵه ئهمیره‪ ،‬شتێکی وا لە ئارادا هەیە‬ ‫کەسێکی تر جێی بگرێتەوە؟‬ ‫ ئهگهر تێبینیمان كردبێ بۆ كهسی‬‫یهكهمى حزبه سیاسییهكان راسته‪ ،‬ئهویش‬ ‫ئهوهیه ناتهواوییه له بهرنامهى كهسی‬ ‫یهكهم یان ناتهواوییه له بهرنامهى حزبهكه‪.‬‬ ‫ئهویش ئهوهیه منافسى گهوره بۆ كهسی‬ ‫یهكهم دروست نهبووه لهگهڵى بڕواته‬

‫ههڵبژاردنهوه‪ ،‬مامۆستا عهلی باپیریش‬ ‫تائێستا مونافسی بۆ دروست نهبووه‪،‬‬ ‫ئهندامانى كۆمهڵى ئیسالمى مانهوهى‬ ‫مامۆستا به زهرور تێدهگهن‪ ،‬هێشتا ئهم‬ ‫باسه نههاتووهته ناو گفتوگۆوهو مامۆستا‬ ‫خۆیشى نهى وروژاندووه‪ ،‬كۆنگرهكانى‬ ‫رابردوو مامۆستا داكۆكى كرد نهمێنێتهوه‬ ‫بهاڵم كۆنگره مانهوهى ئهوى به زهرور‬ ‫زانیوە‪ ،‬ئایا كۆنگرهی داهاتوو كهسێكى‬ ‫تر هەڵدەبژێرێ یان مامۆستا دهمێنێتهوه؟‬ ‫هێشتا ئەمە نههاتووهته بهرباس‪.‬‬ ‫* ئێوه چاوهڕوانی چیتان له كۆنگرهی‬ ‫داهاتوو هەیە؟‬ ‫ ئهم قۆناغه زۆر جیاوازه له قۆناغهكانى‬‫رابردوو‪ ،‬پێشتر رێڕهوى كارى سیاسی‬ ‫زۆر رۆشن بووه‪ ،‬كارى سیاسیو گوتارى‬ ‫سیاسی كۆمهڵ رۆشنتر بووه‪ ،‬لهم كاتهدا‬ ‫لهبرى ناكۆكى نێو ئۆپۆزسیۆن و دهسهاڵت‬ ‫دوو ئیدارهیى زهقبووهتهوه‪ ،‬ئهو هێزانهى‬ ‫ههماههنگبوون‬ ‫پێشتر ئۆپۆزسیۆنو‬ ‫جۆرێك له پهرتبوونیان تێدایه‪ .‬ئهو جیلهى‬ ‫پێگهیشتووه بهاڵم شێوازى بهڕێوهبردنى‬ ‫ئێمهو دهموچاوهكان كۆنن‪ ،‬بهشێك‬ ‫له رێكخراوهكانمان كۆمهڵى ئیسالمى‬ ‫رهخنهباران دهكهن‪.‬‬ ‫* ژمارهیهكی بهرچاو له سهركردایهتی و‬ ‫كادیرانتان له دهڤهری ههولێرو شوێنهكانی‬ ‫تر دهستیانلهكاركێشایهوه‪ .‬بهاڵم ناوهندی‬ ‫بڕیاری حزبهكهتان سیاسهتی بێدهنگبوونی‬ ‫ههڵبژارد‪ ،‬ئهو گرفته وهك خۆی ماوه؟‬ ‫ سیاسهتى بێدهنگبوون نهبێ‪ ،‬ئهوهى‬‫دهستى لهكاركێشایهوه له كهناڵهكانى‬ ‫راگهیاندن باڵوى كردووەتهوه‪ ،‬سهركردایهتى‬ ‫له گرتنهبهرى ههر رێوشوێنێك بۆ‬ ‫ئهم دهستلهكار كێشانهوانە نهچووهته‬ ‫راگهیاندنهكانهوه‪ ،‬ئهوهى روویداوه تهنیا‬ ‫لهسهر ئیدارهدان بووه پێویسته لهكۆنگره‬ ‫چارهسهر بكرێن هیچ جیاوازى فیكریى یان‬ ‫دهستى دهرهكیى نهبووه‪.‬‬ ‫* ئهوانه وهكو كۆمهڵ ماون؟‬ ‫ كهسانێك كه خهمخۆرى كۆمهڵى‬‫ئیسالمین ناوبژیوانن له نێوان ئهوانو‬ ‫مامۆستا عهلی باپیرو ئهنجومهنى سیاسی‬ ‫دا‪ ،‬ههنگاوى باشی بڕیوه چاوهڕێى زیاتر‬ ‫دهكهین‪ ،‬ئهوان ههندێك مهرجیان ههبوه بۆ‬ ‫گهڕانهوه مهرجهكان له تاوتوێكردندایه لهم‬ ‫نزیكانهدا دهگهین به ئهنجامێك له نێوان‬ ‫قبوڵكردنى ئیستقالهكانیان یان قبوڵكردنى‬ ‫مهرجهكانیان‪.‬‬ ‫* دهوترێت نیگهرانن له تاكڕهوى‬ ‫ئهمیرى كۆمهڵى ئیسالمى؟‬ ‫ مهرجهكان رهنگه بۆ راگهیاندن نهشێ‬‫باڵیان بکەینەوە‪ ،‬مهوزوعهكه تاكڕهوى‬ ‫مامۆستا نییه لهوانهیه نیگهرانبن له‬

‫ههڵوێستى مامۆستا‪ .‬دهبێ جدى تربێ‬ ‫له چارهسهركردنى كێشهكانى نێو حزب‪،‬‬ ‫گرفتى ئێمهوه ئهوه نییه مامۆستا تاكڕهوه‬ ‫گرفتمان ئهوهیه تهداخوالتى كهمه بۆ‬ ‫چارهسهركردنى كێشهكان‪.‬‬ ‫* حەوت مانگه کۆمەڵ چاوهڕێی پارتی‬ ‫دهكات بۆ بڕیاردان له بەشداریکردنی لە‬ ‫حكومهتدا‪ ،‬خۆت بۆ ئەم سیاسەتکردنە چی‬ ‫دەڵێی؟‬ ‫ ئێمه رێكارێكى یاساییو نهریتى‬‫سیاسی تهندروستمان ههڵبژاردووه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهمه واقیعى كۆمهڵگاى ئێمهیه لهم جۆره‬ ‫حاڵهته تێناگات‪ .‬پهرلهمانێك ههڵبژێردراوه‬ ‫دهبێ كابینهى حكومهت دروستبكات دهبێ‬ ‫لهسهروبهندى دروستكردنى كابینهى نوێ دا‬ ‫ئهم بڕیاره بدرێ نهك له پێشتر یان دواتردا‪.‬‬ ‫له دوایین كۆبوونهوهى سهركردایهتى و‬ ‫لێدوانهكانى مامۆستادا دهتوانین بڵێین‬ ‫كه كۆمهڵ بهشدارى ئهم كابینهیه ناكات‪،‬‬ ‫بهاڵم بهچی زمانێك ئۆپۆزسیۆنبوون‬ ‫ههڵدهبژێرێ و چۆن تهنسیق لهگهڵ الیهنه‬ ‫ئۆپۆزسیۆنهكاندا دهكات؟ هێشتا نهچووهته‬ ‫ئهو وردهكارییهوه‪.‬‬ ‫* بۆچی پارتی رهغبهتی مامهڵهكردنی‬ ‫لهگهڵ ئێوه الوازه؟‬ ‫ پارتى بهرژهوهندى سیاسی خۆى‬‫ههیه‪ ،‬دیاره پێیوایه كۆمهڵى ئیسالمى له‬ ‫ئهجێنداى كارى ئهو له بهشداریكردن له‬ ‫حكومهت دا نایهتهوه‪ ،‬ئهم ئهم سیاسهتهى‬ ‫ئێمه ههمانه نهمان شاردووهتهوه پارتى‬ ‫ئهوهى پێ باش نییه‪.‬‬ ‫* لهگهڵ یهكێـی نێوانتان چۆنه؟‬

‫شێوازی‬ ‫بەڕێوەبردنی‬ ‫کۆمەڵ و‬ ‫دەموچاوەکان‬ ‫کۆن بوون‬

‫ ئهمجاره پێمانوایه ناكۆكییهكانى‬‫پارتىو یهكێتى زهقترن له جاران‪ .‬یهكێتى‬ ‫دهیهوێ مامهڵهیهكى جیاواز بكات لهگهڵ‬ ‫ئێمهدا له رابردوو لهگهڵ پارتی دا جیاواز‬ ‫نهبووه لهگهڵماندا به یهك مهسافه‬ ‫مامهڵهیان لهگهڵ كردووین‪ ،‬هێشتا زووه‬ ‫با بهشدارى حكومهت بكهن ئهوهش روون‬ ‫دهبێتهوه‪.‬‬ ‫* ئهو نزیكییهتان لهگهڵ یهكێتی بۆ‬ ‫وهرگرتنی ئهو پۆستانهی بهغدا بوو؟‬ ‫ بێجگه له راوێژكارێكی سەرۆک کۆمار‬‫هیچ پۆستێك له سهرۆكایهتى كۆمار‬ ‫وهرنهگیراوه‪ ،‬بهشێكى تر لهالیهنهكان‬ ‫راوێژكاریان پێدراوه‪ ،‬بهشێكیان به‬ ‫گرێبهستن ئهم پۆستهش هێنده گرنگ نییه‬ ‫ئێمه بێین نزیك ببینهوه لهگهڵ یهكێتى‪.‬‬ ‫* دهوترێ ههم دهسهاڵت خێروبێری‬ ‫نهماوه‪ ،‬ههم ئۆپۆزسیۆنبوونیش الی خهڵك‬ ‫رهونهقی نهماوه‪ ،‬ئەی دەبێ چی بكرێ؟‬ ‫ ئێمه لهبهردهم قۆناغێكى زۆر ههستیارو‬‫بهرپرسیارانهداین‪ ،‬وهكو گۆڕانو یهكگرتوو و‬ ‫الیهنهكانى تر‪ ،‬دهبێ باشتر بیربكهینهوه بۆ‬ ‫ئهم قۆناغه ئاوازى ئۆپۆزسیۆنى رابردوومان‬ ‫ئهو رهونهقهى نهماوه لهبهردهم دهنگدهردا‬ ‫ئهو ئومێدهى به خهڵكمان دابوو كه‬ ‫گۆڕانكارى راستهقینه دهكهین یهكێتىو‬ ‫پارتى دهدهینه دادگا سوپاو ئاسایش‬ ‫دهكهین به نیشتمانیى‪ ،‬ئهمانهمان پێنهكرا‪.‬‬ ‫ئایا ئهمهمان پێدهكرێت درێژهى پێبدهین‬ ‫له رێگهى فشارهوه بهشدارى راستهقینهى‬ ‫حكومهتیش زهحمهته؟ بۆیه لهوانهیه‬ ‫وهاڵمهكهى الى من نهبێ بهاڵم ههریهك‬ ‫له بهشدارى یان دهرهوه ههردووكیان بۆ‬ ‫غهیرى یهكێتىو پارتى بڕیارێكى قورسه‪.‬‬ ‫* لهسهروبهندى كۆبوونهكانى پارتى‬ ‫و گۆڕان بۆ بهشدارىكردن له حكومهت‪،‬‬ ‫ههڵمهتێكى رهخنهیی توند کرایە سەر‬ ‫گۆڕان‪ ،‬پێتوایه ئهو رهخنانه لهجێى خۆیدا‬ ‫بوون؟‬ ‫ پێموایه رهخنهكان زووبوون‪ ،‬دهبوا‬‫رێگه بدرایه بهشدارى حكومهت بكات ئایا‬ ‫رێككهوتنهكه جێبهجێ دهكرێت؟ نابێ پێش‬ ‫رووداوهكان بكهوینو پێمانوابێ بزووتنهوهى‬ ‫گۆڕان بووەته شهریكى ئهو ناتهواوییانهى‬ ‫كه پارتىو یهكێتى لێى بهرپرسن‪ .‬هێشتا‬ ‫بهشدارى حكومهتى نهكردووهو پۆستى‬ ‫وهرنهگرتووه تا ببێته شهریك ئهمه‬ ‫پێشبینهیكى خراپه‪ ،‬پێمانوایه بزووتنهوهى‬ ‫گۆڕانو كاردو ههڵسوڕاوهكانیان هێنده‬ ‫تهسلیمى دهسهاڵت نابن‪ ،‬ئهگهر بزانن‬ ‫گۆڕانكارییان پێناكرێت چاوهڕێى ئهوه‬ ‫دهكهین ببێتەوە به ئۆپۆزسیۆن چونكه‬ ‫ستایلى گۆڕان وا هاتووه بۆ گۆڕانكارى‬ ‫دروستبووه‪.‬‬

‫حكومەتێك بــــــــ‬ ‫بەشداری پێكردنی لە حكومەت بڕیاری‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوون بۆ ئەو هێزە بووەتە‬ ‫ناچاری‪.‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی‬

‫زەمەن‪ -‬هەولێر‬ ‫مێژووی دروستبوونی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بەشێوەیەكی رێكخراو‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ‬ ‫مێژووی دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫و یەكەمین بەشداریكردنی ئەو هێزە لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان لە‬ ‫تەموزی‪.200٩‬‬ ‫بەشداریكردنی‬ ‫یەكەمین‬ ‫لە‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫توانی ‪ 25‬كورسی بەدەست بهێنێ‪ ،‬لە دوای‬ ‫بەدەستهێنانی رێژەی ‪٪24‬ی دەنگەكانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بزووتنەوەی گۆڕان بڕیاری‬

‫ئۆپۆزسیۆنبوونیدا‪ .‬بەدوای بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش هەریەك لە یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی و كۆمەڵی ئیسالمی كوردستان‬ ‫كە خاوەنی ‪ 16‬كورسی پەرلەمانبوون‪،‬‬ ‫بڕیاری ئۆپۆزسیۆنبوونیانداو رێژەی‬ ‫كورسییەكانی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمان‬ ‫گەیشتە ‪ 40‬كورسی‪.‬‬ ‫لە ماوەی سااڵنی ‪ 200٩‬تا‬ ‫‪ 2013‬حكومەتی هەرێم رووبەڕووی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز بووەوە هەم لەناو‬ ‫هۆڵی پەرلەماندا هەم لەسەر شەقامیشدا‪.‬‬ ‫دوای ئەو چوار ساڵەو بەدوایدا لە‬ ‫هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان و‬ ‫پێكهێنانی حكومەتێكی هاوبەش لەنێوان‬

‫تەواوی هێزەكانی هەرێم‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم بەبێ ئۆپۆزسیۆن مایەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو هێزانەی پێشتر ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوون بەشداریكردنیان لە حكومەت نەبووە‬ ‫هۆی پاشەكشەی دەزگا میدیاییەكانیان‬ ‫لە گوتاری ئۆپۆزسیۆنبوون‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی‬ ‫دوای‬ ‫ئێستا‬ ‫خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫هەر یەك لە یەكگرتووی ئیسالمی و‬ ‫نەوەی نوێ و حزبى شيوعى وەك دوو‬ ‫هێزی ئۆپۆزسیۆن خۆیان راگەیاندو‬ ‫رەتیانكردەوە بەشداری پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێدا بكەن‪ .‬بەدوای ئەوانیش‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی دوای بێهیوابوونی لە‬

‫هەر لە سەرەتای دەسپێکردنی‬ ‫گفتوگۆکان بۆ پێکهێنانی کابینەی‬ ‫نوێ‪ ،‬یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫رایگەیاند بەشداری كابینە ناكات و وەك‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان ڕایگەیاند‪ ،‬بەرنامەی تایبەتی‬ ‫خۆیان هەیە و دەبنە ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫چاودێری كارەكانی حكومەت دەكەن‪ .‬بۆ‬ ‫ئەمەش چەندین پڕۆژەیان ئامادەكردووە‬ ‫و هەوڵدەدەن لە داهاتوودا كاریان لەسەر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫مەسعود عەبدولخالق‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەزگای ستاندەر پێیوایە ئەو دۆخەی‬ ‫ئێستا هەیە دۆخێكی جیاوازەو‬ ‫هێزە‬ ‫كاری‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوونیش‬ ‫ئیسالمییەكان نییە‪ .‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئۆپۆزسیۆنبوون بە ئیسالمییەكان‬ ‫ناكرێ‪ ،‬چونكە برایانی یەكگرتوو بەهۆی‬

‫ئاسان نییە هیچ‬ ‫هێزێک شوێنی‬ ‫گۆڕان‬ ‫لە ئۆپۆزسیۆندا‬ ‫پڕ بکاتەوە‬ ‫هەڵوێستەكانی پێشوویان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هۆكارێكی نێودەوڵەتی كە لەئێستادا‬ ‫هەموو ئەو هێزانەی بە نزیك لە ئیخوان‬

‫دادەنرێن‪ ،‬فشاری نێودەوڵەتییان‬ ‫لەسەرە‪ .‬بۆیە ناتوانن لەهەڵوێستەكانیان‬ ‫زۆر توندبن‪”.‬‬ ‫لەالیەکی تر هەر سەبارەت بە‬ ‫یەکگرتوو‪ ،‬كەمال چۆمانی رۆژنامەنووس‬ ‫و چاودێری سیاسی دەڵێت “یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی هێزێكی ئۆپۆزسیۆنە بەتامی‬ ‫دەسەاڵت”‬ ‫چۆمانی زیاتر دۆخی یەكگرتوو شی‬ ‫دەكاتەوەو دەڵێت‪“ :‬یەكگرتوو بەهۆی‬ ‫ئەو باکگراوندە ئیخوانیەی هەیەتی‪،‬‬ ‫ناتوانێ زۆر شت بكات‪ .‬ئەوان هەمیشە‬ ‫تاڵە موویەك لەگەڵ دەسەاڵت دەهێڵنەوە‬ ‫بۆئەوەی لەهەركاتێكدابێ بتوانن لە كێكی‬ ‫دەسەاڵت كەرتێكیان بەربكەوێت‪ .‬بێجگە‬ ‫لەوەش ئێستا یەكگرتوو ترسی هەیە لە‬ ‫داخستن بەهۆی بوونی دەنگۆی خستنە‬ ‫لیستی تیرۆری ئیخوانەوە”‪.‬‬

‫كۆمەڵ و ئۆپۆزسیۆنی ناچاری‬

‫كۆمەڵی ئیسالمی كوردستان تا‬ ‫دوایین چركەساتەكان بەهیوابوو بەشداری‬ ‫لەكابینەی نوێدا بكات‪ ،‬بەاڵم پارتی الی‬ ‫خۆیەوە كۆتایی بەو چاوەڕوانیە هێنا‪.‬‬ ‫كەمال چۆمانی سەبارەت بە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوونی كۆمەڵی ئیسالمی‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪3‬‬

‫پێوەری ئاوی مااڵن هەواش دەخوێنێتەوە!‬

‫تەنیا لە پێوەرەکاندا کۆمپانیاکان ‪ 16‬ملیۆن دۆالر قازانجیان کردووە‬ ‫زەمەن – سبەی‬ ‫لە ساڵی ‪2016‬ەوە بە بڕیاری وەزارەتی‬ ‫شارەوانی هەرێمی کوردستان‪ ،‬بڕیاردرا بە‬ ‫دانانی پێوەری ئاو بۆ مااڵن‪ ،‬دواتر بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە پرۆسەکە بۆ ماوەیەک‬ ‫راگیرا‪ ،‬سەرەتای ئەمساڵ پرۆسەکە‬ ‫دەستیپێکردەوەو تا کۆتایی ئەم مانگە دانراوە‬ ‫بۆ هاواڵتیان بە مەبەستی دانانی پێوەرەکە‪،‬‬ ‫هەر ماڵێک پێوەرەکە نەبەستێ سزا دەدرێت‬ ‫تا رادەی بڕینی ئاوی خواردنەوە لێی‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئاکاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫ئاو و ئاوەڕۆكانی هەرێم‪ ،‬تائێستا زیاتر لە ‪800‬‬ ‫هەزار هاوبەش پێوەری ئاویان بۆ بەستراوە‪.‬‬ ‫هەروەها لە مانگی یەكی ئەمساڵەوە‬ ‫دەستكراوە بە خوێندنەوەی پێوەرەكان‪.‬‬ ‫سەرۆکی لیژنەی دەسپاکی و ئەندامێکی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان دەڵێن‪ :‬لە هەر‬ ‫پێوەرێکدا ‪ 20‬دۆالر زیاتر لە نرخی راستەقینەی‬ ‫پێوەرەکان لەهاواڵتیان وەرگیراوە‪ .‬بەمپێیە‬ ‫‪ 16‬ملیۆن دۆالر قازانج چووە بۆ کۆمپانیاکانی‬ ‫هێنان و دانانی پێوەری ئاو‪.‬‬ ‫دوو هێندەی نرخی خۆی پارە وەرگیراوە‬ ‫لە سەرەتای دانانی پێوەرەکەوە‪ ،‬بەشێکی‬ ‫زۆر لە هاواڵتیان گلەییان لە گرانی نرخەکەی‬ ‫هەیە‪ ،‬لیژنەی دەسپاکی لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان دەڵێت‪ :‬لە هەر ماڵێک پێوەری‬ ‫بۆ بەسترابێ ‪ 60‬تا ‪ 6٥‬هەزار دیناری‬ ‫لێوەرگیراوە‪ .‬لە کاتێکدا باشترین پێوەری‬ ‫ئاو‪ ،‬نرخەکەی لە ‪ 18‬تا ‪ 20‬دۆالردایە! ئێستا‬ ‫دەرکەوتووە بێجگە لە گرانییەکەی‪ ،‬ئامێری‬ ‫پێوەرەکە هەڵە و کەموکوڕی زۆری تێدایە‪.‬‬ ‫شیرین ئهمین سهرۆكى لیژنهى دهسپاكى‬ ‫له پهرلهمانى كوردستان ئاشکرایکرد‪،‬‬ ‫سكااڵیهكى زۆرى هاواڵتیان گهیشتووهته‬ ‫لیژنەکەیان كه ئهو پێوهره چۆن لە سەرەتاوە‬ ‫بەستراوە‪ ،‬سفر نهكراوهتهوهو پارە لەسەر‬ ‫هاواڵتیان حساب کراوە‪ .‬هەروەها ههر ماڵێك‬ ‫ئهگهر ‪ 60‬تانكى ئاو بهكاربهێنێ‪ 36 ،‬ههزار‬

‫“نرخى هەر پێوەرێک‬ ‫لە نێوان ‪ 18‬بۆ ‪20‬‬ ‫دۆالردایە کەچی بە‬ ‫‪ 40‬دۆالر فرۆشراوە‬ ‫بە هاواڵتیان”‬ ‫پشکنینیان بۆ نەکراوە‪ ،‬کەچی تائێستا‬ ‫لەالیەن فەرمانگە پەیوەندیدارەکانەوە‬ ‫رێوشوێن و لێپرسینەوەشیان لەگەڵدا‬ ‫نەکراوە‪.‬‬

‫ئەو پێوەرانەی لە کوردستان بەستراون بۆ ئەو شوێنانە دەبێ کە هەمیشە ئاویان هەیە نەک بۆ ئەو شوێنانەی هەفتەی رۆژێک یان دوو رۆژ ئاویان هەبێ‬ ‫دینارى لێوهر دهگیرێ‪ ،‬بهاڵم كه بوو به ‪61‬‬ ‫تانكى ئەوا یەکسەر پارهكه زیاد دهبێ بۆ ‪122‬‬ ‫ههزار دینار!‬ ‫شیرین وتی‪ ”:‬پێوهرهكه لە بنەڕەتدا‬ ‫‪ 18‬دۆالر لهسهر كۆمپانیاكان كەوتووه‪،‬‬ ‫کەچی ‪ 6٥‬ههزار دینار له مااڵن وهرگیراوه‬ ‫کە ئەمە جیاوازییەکی زۆرەو له بهرژهوهندى‬ ‫كۆمپانیاكاندایه‪ .‬بەڕاستی ئێمە نازانین ئهو‬ ‫كۆمپانیایانە لهژێر چاودێرى كێدا پارهى‬ ‫مانگانه وهردهگرنو پارهكه بۆ كوێ دهچێو‬ ‫پشكى كۆمپانیاكانیش چهنده؟”‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە دابان محەمەد ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان لە فراکسیۆنی گۆڕان‪،‬‬ ‫بەدواداچوونی بۆ ئەم کێشەیە کردووەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬پێوەرى ئاو بۆ مااڵن‪ ،‬لە سلێمانى‬

‫کۆمپانیاى جونۆن و لە هەولێر و دهۆکیش‬ ‫کۆمپانیاى ئاراس دایانناوە‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫تەندەرانەی بۆ هێنانی پێوەرەکە کراوە‪،‬‬ ‫نرخى هەر پێوەرێک بە کوالێتى بەرز‬ ‫لە نێوان ‪ 18‬بۆ ‪ 20‬دۆالردابووە‪ .‬کەچی‬ ‫کەمترین پارە کە لە هاواڵتى وەرگیرابێ ‪40‬‬ ‫دۆالر بووە‪ ،‬بێجگە لەوەش لە یەکەم هێنانى‬ ‫‪ 100‬هەزار پێوەردا‪ ٥٥ ،‬هەزار پێوەرى ئاو‬ ‫لە چینەوە هێنراوە‪.‬‬ ‫دابان بە سایتی سبەی راگەیاند‪ :‬زیاتر‬ ‫لە دوو ساڵ بەسەر ماوەى تەندەرەکانى ئەو‬ ‫دوو کۆمپانیایەدا تێپەڕیوە‪ ،‬کەچی تائێستا‬ ‫پێوەرى ئاو دەفرۆشن و بە زارەکیى‬ ‫هەردووکیان لە لیستى رەشدان‪ .‬هەروەها‬ ‫پێوەرەکانى ئاو پێش دانانیان تاقى‬

‫نەکراونەتەوە‪ ،‬بۆیە دەرکەوتووە پێوەرە‬ ‫چینییەکان (هەوا)ش دەخوێنێتەوە‪ .‬بە‬ ‫گشتى نزیکەى ‪ ٪60‬ى پێوەرەکان بە‬ ‫جۆرێک لە جۆرەکان کێشەیان تێدایە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی هەوا لە بری ئاو‬ ‫رێبوار ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی دەڵێت‪”:‬پێوەرەکان‬ ‫هەر لە سەرەتاوە تا دانان و بەستنی‪،‬‬ ‫بۆ هاواڵتیان کێشە و کەموکوڕیی‬ ‫تێدایە‪ .‬پێوەرەکان پێش دانانیان تێست‬ ‫نەکراون و بەشێکی زۆریشی بە هەڵەو‬ ‫بە پێچەوانەوە بۆ مااڵن بەستراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫بێجگە لەوەی کۆمپانیاکان پابەند نەکراون‬ ‫بە چارەسەرکردنی کێشەکان وەک جۆرێک‬

‫لە‌‪‌22‬هه‌زار‌ناسنامه‌ی‌زیندانى‌سیاسی‌‬

‫گومان دهكرێت ‪ 10‬ههزار کەس‬ ‫بە ساختە کرابن بە زیندانى سیاسی‬

‫سهرچین ساڵح‬ ‫بۆ بەستنەوەی موچەکانیان بە حکومەتی‬ ‫عێراقەوە‪ ،‬حكومهتى ههرێم دوایین لیستى‬ ‫زیندانیانى سیاسی هەرێمی کوردستانی ڕهوانهى‬ ‫بەغدا کردووە‪.‬‬ ‫لەو لیستەدا ‪ 22‬هەزار کەس وەکو زیندانی‬ ‫سیاسی ناویان تۆمار کراوە‪ .‬لەو ژمارەیەی بۆ‬ ‫بەغدا نێردراوە تەنیا پێنج هەزار کەسیان لە‬ ‫هەرێم موچەیان پێدراوە‪.‬‬ ‫لیستى زیندانیانى سیاسی له ‪ 13‬وهجبه‬ ‫پێكهاتووه‪ ،‬بەالی لیژنەی شەهیدان و زیندانیانی‬ ‫پەرلەمانی کوردستانەوە‪ ،‬ئەو لیستەی نێردراوە‬ ‫بۆ بەغدا “پڕیەتی لە فێڵ و گەندەڵیی” چونکە‬ ‫هەزاران کەسی تێدا تۆمار کراوە کە نەک زیندانی‬ ‫نەبوون‪ ،‬بەڵکو کاتی خۆی بەکرێگیراوی رژێمی‬ ‫بەعس بوون‪ .‬ئەمە بەگوێرەی قسەی ئەندامێکی‬ ‫ئەو لیژنەیە‪.‬‬

‫ڕزگار حهمه نهگڕەیی‪ ،‬ئهندامى لیژنهى شههیدان‬ ‫و زیندانیانی سیاسی لە پهرلهمانى كوردستان‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬لە هەرێمی کوردستان بۆ‬ ‫سهلماندنى کەسانی زیندانى سیاسی‪ ،‬پشت به‬ ‫بهڵگهى باوهڕپێكراو نهبهستراوه‪ ،‬وهك ئهوهى‬ ‫كهىو لهكوێو لهسهر چی گیراوه؟ تهنیا پشت‬ ‫به چوار شاهێد لە دادگا بهستراوه كه گەواهی بۆ‬ ‫بدات زیندانى سیاسی بووه‪ .‬ئەمە بەو مەرجەی‬ ‫شاهێدهكان خۆیان زیندانى سیاسی بووبن‪ ،‬کەچی‬ ‫بهشێك له شاهیدهكان ئەسڵەن خۆیشیان زیندانى‬ ‫سیاسی نهبوون!”‪.‬‬ ‫نەگڕەیی ئاشكرایکرد‪“ :‬لهو ‪ 22‬ههزار كهسهى‬ ‫ناویان وهكو زیندانى سیاسی تۆمار کراوە‪10 ،‬‬ ‫ههزاریان هەر زیندانیى نهبوون و ئێستا مافى‬ ‫زیندانى سیاسی راستەقینە دهخۆن‪ .‬خەڵک‬ ‫هەیە موچەی زیندانى سیاسى وهردهگرێت‪ ،‬خۆی‬ ‫لهسهر جاشێتى گیراوه‪ ،‬ههیه لهسهر قاچاخچێتى‬ ‫گیراوهو ئێستا كراوە به زیندانى سیاسی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمانەیشدا خەڵک هەیە بەراستی زیندانى‬

‫سیاسی بووهو بهڵگهى بهدهستهوهیه‪ ،‬کەچی‬ ‫لهبهر ئهوهى بێ پشتوپهنایه نهكراوه به زیندانى‬ ‫سیاسی”‪.‬‬ ‫بهپێى یاساى زیندانیانى سیاسی له ههرێمى‬ ‫كوردستان زیندانیانى سیاسی تهنیا بۆ ماوهى ‪10‬‬ ‫ساڵ موچە وهردهگرن‪ ،‬بهاڵم له عێراق بۆماوهى‬ ‫‪ 2٥‬ساڵ موچە وهردهگرن‪ ،‬بهشێك له وهجبهكانى‬ ‫ههرێم ‪ 10‬ساڵهكهیان تهواو كردووه‪.‬‬ ‫مووچهى زیندانیان سیاسی بهپێى پلهبهندى‬ ‫جیاكراونهتهوه بهشێوهیەک ئهوانهى تاوهكو‬ ‫شهش مانگ زیندانى بووبن ‪ 2٥0‬ههزار دینار‬ ‫وهردهگرن‪ ،‬ئهوانهى شهش مانگ تاساڵێك ‪٥00‬‬ ‫ههزارو ئهوانهى له ساڵێك زیاتر زیندانى بوون‬ ‫‪ 7٥0‬ههزار وهردهگرن‪.‬‬ ‫وهزارهتى شههیدانو ئهنفالكراوان ئاماژه‬ ‫بهوهدهكات‪ ،‬ههموو زیندانییهك کە داوایهك‬ ‫پێشكهش دهكات‪ ،‬دادگا پرسی ڕاستىو دروستى‬ ‫زیندانییهكهی یهكالیى دهكاتهوه‪ ،‬ئهوانهى ئێستا‬ ‫كراون هەموویان له دادگاكان ناویان تۆمار كراوە‪،‬‬ ‫بۆیە وەزارەت دهسهاڵتى ڕهتكردنهوهیانی نییه‪.‬‬ ‫فواد تهها‪ ،‬وتەبێژى وهزارهتى شههیدانو‬ ‫ئهنفالكراوان به “زهمهن”ى وت‪“ :‬لیژنهیهك له‬ ‫بهغدایه كار لهسهر ئهو بابهته دهكات و دوو‬ ‫ئهندامى ئێمهشى تێدایه‪ .‬زیندانیانى سیاسی‬ ‫عێراق نووسراوى بۆ ئهنجومهنى وهزیرانى عێراق‬ ‫كردووه و رەزامەندی خۆیان پێشانداوه لهسەر‬ ‫خهرجكردنى موچەى زیندانیانی سیاسی ههرێم‪،‬‬ ‫ئێستا چاوهڕێى بڕیارى ئهنجومهنى وهزیرانی‬ ‫عێراق دهكهین”‪.‬‬ ‫وتهبێژى وهزارهتى شههیدانو ئهنفالكراون‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهوانهى له ههرێم موچە وهردهگرن‬ ‫ڕاستهوخۆ تهحویلى عێراق دهکرێن‪ ،‬سهبارهت‬ ‫بهوانهى ماوەی ‪ 10‬ساڵهکە تهواو دهكهن هێشتا‬ ‫ڕوون نهبووهتهوه‪ ،‬ئایا ئهو ‪ 10‬ساڵه لهبهرچاو‬ ‫دهگیرێ یان نا‪ ،‬ئهوه لیژنهكه بڕیارى لهسهر‬ ‫دهدات”‪.‬‬ ‫بهپێى بڕیارى پهرلهمان بۆ ماف و ئیمتیازاتى‬ ‫زیندانیانى سیاسی‪ ،‬ههموو زیندانییهك بۆ ماوهى‬ ‫‪ 10‬ساڵ موچەى پێدهدرێ دواتر موچەكەی‬ ‫دەبڕدرێ‪ .‬له مانگى تهمووزى ئهمساڵدا بهشێكى‬ ‫زۆر لهو زیندانە سیاسیانهى ئەو ماوەیەی بۆیان‬ ‫دیاریکراوە كاتهكهیان كۆتایى دێت‪.‬‬

‫لە خزمەتگوزاریی بەردەوام‪”.‬‬ ‫رێبوار ئەحمەد روونی دەکاتەوە‪،‬‬ ‫ئەو پێوەرانە بۆیە هەوا دەخوێننەوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەیە لەبنەڕەتدا بۆ ئەو شوێنانە‬ ‫دروستکراون کە هەمیشە و بەردەوام ئاو‬ ‫لە بۆرییەکانیاندایە‪ .‬نەک بۆ کوردستان کە‬ ‫لە هەفتەیەکدا بە دوو یان سێ رۆژ‪ ،‬چەند‬ ‫سەعاتێک ئاو دابەش دەکرێ‪ .‬ئەمەش‬ ‫وادەکات پێوەرەکان تێک بچن و لەکاتی‬ ‫وەرگرتنی بۆشاییدا‪ ،‬هەواش لەسەر خاوەن‬ ‫ماڵ حساب دەکات‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫سلێمانی ئاماژەی بەوەشکردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫پێوەرانەی لەماوەی رابردوودا بۆ مااڵن‬ ‫بەستراون‪ ،‬لەالیەن کۆمپانیاکانەوە‬

‫“کێ کێشەی هەیە با قسە بکات”‬ ‫سەبارەت بە کێشەکانی ئەو پێوەرە‪،‬‬ ‫مەسعود كاڕهش بهڕێوهبهرى ئاو و ئاوهڕۆکانى‬ ‫ههرێم بۆ زەمەن دەڵێت‪ :‬ههموو ماڵێك بهپێى‬ ‫پێوهرهكه دهتوانێ ڕۆژانه دوو ههزار لیترو‬ ‫مانگانه ‪ 60‬مهتر چوارگۆشه ئاو وەربگرێ‪.‬‬ ‫ئهمهش ڕێگهیەکی باشە بۆ بەرگرتن له‬ ‫زیادهڕۆیى لە بەفیڕۆدانی ئاو‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سفرنەکردنەوەی پێوەرەکان‬ ‫و خوێندنەوەی هەوا‪ ،‬مەسعود کاڕەش‬ ‫وتی‪ ”:‬دانانى پێوهرهكه به ڕهزامهندى‬ ‫خاوهن ماڵهكان بووه دواى دڵنیابوون له‬ ‫چاالكى پێوهرهكه ئەوسا پارهیان داوه به‬ ‫كۆمپانیاكان‪ .‬ئەو هاواڵتیانەی کێشەیان‬ ‫هەیەو پارەی زۆریان بۆ هاتووەتەوە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫سەردانی بەڕێوەبەرایەتییەكانی ئاو بكەن بۆ‬ ‫چارەسەرکردنی گرفتەکەیان”‪.‬‬

‫کەیسی شاسوار عهبدولواحید‬ ‫لە دادگا قورستر دهكرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫ئهو مادهیهى شاسوار عهبدولواحید و ئهندامانى‬ ‫نهوهى نوێی پێ دهستگیر كران‪ ،‬له مادهى خراپ‬ ‫بهكارهێنانى ئامێرهكانى پەیوەندیی بوو ئێستا گۆڕاوە‬ ‫بۆ مادهى ‪ 430‬له یاساى سزادانى عێراقى و بەمەش‬ ‫سزاکەیان قورس تر دهبێ‪.‬‬ ‫مانگى ئایارى ئهمساڵ‪ ،‬شاسوار عهبدولواحید‬ ‫سەرۆکی جواڵنەوەی نەوەی نوێ‪ ،‬لهسهر سكااڵی‬ ‫پهرلهمانتارێكی نهوهی نوێ و داواكارى گشتى‬ ‫سلێمانى‪ ،‬بهپێی یاسای خراپ بەکارهێنانی ئامێرهكانی‬ ‫پهیوهندی دهستگیر کرا‪ .‬دواتر لە كۆتایی هەمان‬ ‫مانگ دا سهرۆكى جواڵنەوەکە و سەرجەم ئەندامە‬ ‫دەستگیرکراوەکان به كهفالهتی دارایی ئازادكران‪.‬‬ ‫‪ 24‬ی مانگی نیسانى رابردوو‪ ،‬شادی نهوزاد‪،‬‬ ‫پهرلهمانتاری نهوهی نوێ له كۆنگرهیهكی رۆژنامهوانیدا‬ ‫لهگهڵ پهرلهمانتار سیروان بابان‪ ،‬رایانگهیاند‪ ،‬کە‬ ‫ههڕهشهی باڵوكردنهوهی ڤیدیۆی دهستكاریكراوی‬ ‫رووت له چهند پهرلهمانتارێكی فراكسیۆنهكه‬ ‫كراوه‪ .‬گوایە “شاسوار عهبدولواحید و باندهكهی”‬ ‫ئهو ههڕهشانهیان كردووه‪ ،‬دوای سكااڵكهی شادی‬ ‫نهوزاد‪ ،‬ئاسایشی سلێمانی دوو سكرتێری شاسوار‬ ‫عهبدولواحید و ‪ 10‬ئهندامی دیكهی جواڵنهوهی نهوهی‬ ‫نوێی دهستگیركرد كه دواتر دانیان بەوەدا نا کە لە‬ ‫سۆشیالمیدیای جواڵنەوەکەدا کاریان کردووە‪.‬‬ ‫عوسمان شیخ سدیق پارێزهرى نەوەی نوێ باس‬

‫لەوە دەکات کە كهیسهكه له دادگادا وهكو خۆى‬ ‫ماوهتەوە و دەڵێت‪ :‬ئهنجامى لێكۆڵینهوهكان نێردراون‬ ‫بۆ تهمیز‪ ،‬تهنیا مادهكهى گۆڕاوه له خراپ بەکارهێنانی‬ ‫ئامێرهكانی پهیوهندییەوە بۆ هەڕەشەكردن‪ .‬ههندێك‬ ‫ئیجرائات ههیه كه پێیان وابووه ئهم دۆسیانه‬ ‫پێویسته له پۆلیس بێ یان ههندێك ئیجرائات وهك‬ ‫پێویست نهكراون‪ ،‬بۆیه چاوهڕێى دهرئهنجامى دادگای‬ ‫تهمیزین”‪.‬‬ ‫بهوتهى پارێزهرى دۆسێکە‪ ،‬لهڕووى یاساییهوه‬ ‫دهبێ له ماوهى مانگێكدا تهمیز بکرێتەوە‪ ،‬بەاڵم بهپێى‬ ‫زۆرىو كهمى دۆسێکان و سهرقاڵى دادگا‪ ،‬دهشێ‬ ‫ماوهكهى زیادو كهم بكات‪.‬‬ ‫شاسوار عهبدولواحیدو خۆبهخشانى نهوهى نوێ به‬ ‫مادهى ‪ 2‬لە یاسای خراپ بەکارهێنانی ئامێرهكانی‬ ‫پهیوهندی دهستگیر كرابوون كه سزاكهى زیندانیکردنە‬ ‫له شهش مانگ تاوەکو پێنج ساڵ‪ .‬بهاڵم مادهكه ئێستا‬ ‫گۆڕاوه بۆ مادهى ‪ 430‬له یاساى سزادانى عێراقی كه‬ ‫تههدید و هەڕەشەیه‪ .‬دۆسێکە له دادگاى كهتنهوه‬ ‫دهگوازرێتهوه بۆ دادگاى تاوانهكان‪ ،‬سزاى ئهم مادهیه‬ ‫کە کەمترینی پێنج ساڵە تاوەکو ‪ 1٥‬ساڵ سزای‬ ‫زیندانی بەدواوەیە‪.‬‬ ‫شادى نهوزاد‪ ،‬ئهو پهرلهمانتارهى نهوهى نوێ كه‬ ‫سكااڵى لهسهر شاسوار عهبدولواحید تۆمار كردوه‬ ‫به“زهمهن”ى وت‪ :‬ئهوهندهى ئاگادارم پارێزهرهكهم پێى‬ ‫وتووم كهیسهكه تائێستا بهباشی دهڕواته پێشهوه‪،‬‬ ‫جارێ چاوهڕێى بڕیارى تهمیزین‪ ،‬هێشتا هیچ وادهیهك‬ ‫بۆ دانیشتنهوهى دادگا لهسهر ئهو دۆسێیە دیارنییه“‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫“لە کاتی ریفراندۆمدا هەرێم بۆ چوونی ئەنجومەنی ئاسایشی پشتگوێخست”‬

‫زهمهن هۆكارى نههاتنى شاندى ئهنجومهنى ئاسایش بۆ ههولێر ئاشكرا دهكات‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫ههفتهى پێشوو شاندێكى بااڵى ئهنجومهنى‬ ‫ئاسایشى نێودهوڵهتى‪ ،‬سەردانی بهغدایان کرد‬ ‫و لهگهڵ بهرپرسانى عێراق و ههرێمى كوردستان‬ ‫كۆبوونهوه‪.‬‬ ‫شاندەکە هەرچەندە لە بەغدا چاویان بە نێچیرڤان‬ ‫بارزانی سەرۆکی هەرێم و ڤاال فەرید سەرۆکی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان کەوت بەاڵم نەهاتنە هەولێر‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی بااڵ لە هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫تایبەت بە “زەمەن” رایگەیاند‪ :‬ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتی لە کاربەدەستانی هەرێمی کوردستان‬ ‫نیگەرانە بەهۆى سهركێشى بهرپرسانى ههرێم‬ ‫كه دووساڵ لەمەوبهر راسپاردهیهكى ئهنجومهنى‬

‫ئاسایشیان پشتگوێ خست کاتێک داوایانکرد‬ ‫ریفراندۆم دوابخرێ‪.‬‬ ‫سهرچاوهکە روونیشیکردەوە‪ ،‬هۆكارى نههاتنى‬ ‫شاندهكهى ئهنجومهنى ئاسایش بۆ ههولێر‪ ،‬پهیوەندی‬ ‫هەیە بهو نیگهرانییەی ئهنجومهنی ئاسایش لە‬ ‫بەرپرسانی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫رۆژى ‪22‬ى ئهیلولى ‪ - 2017‬سێ رۆژ پیش‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم (تێكیدا ئالیمو) سهرۆكی‬ ‫ئهنجومهنی ئاسایشی نێودەوڵەتی‪ ،‬بە بەیاننامەیەک‬ ‫“نیگهرانی خۆیان دهردهبڕى لهبارهی كاریگهریی‬ ‫ناسهقامگیریی پالنی یهكالیهنهی حكومهتی ههرێمی‬ ‫كوردستان بۆ سازدانی ریفراندۆم”‪.‬‬ ‫لە بەیاننامەکەدا هاتبوو‪ :‬ئهندامانی ئهنجومهن‬ ‫رێزی خۆیان دووپات دهكهنهوه بۆ سهروهریی‬ ‫و یهكپارچهیی و یهكگرتوویی خاکی عێراق و‬

‫داوادهكات ههموو كێشهكانی نێوان حكومهتی فیدراڵ‬ ‫و حكومهتی ههرێم‪ ،‬بهگوێرهی بڕگهكانی دهستوری‬ ‫عێراق چارهسهربكرێن‪.‬‬ ‫سهرچاوهكهى زهمهن وتیشى‪ :‬دواى ریفراندۆم‬ ‫و سهركێشى دهسهاڵتدارانى ههرێم‪ ،‬له بهرامبهر‬ ‫بهیاننامهكهى ئهنجومهنى ئاسایشى نێودهوڵهتى؛‬ ‫ههرێمی كوردستان ههمان توانا و قورسایی سیاسی‬ ‫جارانی نییه و پهیوهندی حكومهتی ههرێم لهگهڵ‬ ‫واڵتانی خۆرئاواو ئهمریكاش جۆرێك ساردی‬ ‫تێكهوتووە‪ .‬بهو پێیهی ئهمریكاو ئهوروپا لهگهڵ‬ ‫كاتی ڕیفراندۆمهكهدا نهبوون و حكومهتی ههرێم و‬ ‫دهسهاڵتدارانیان هان دهدا كه میكانیزمێكی نهرمتر‬ ‫بدۆزنهوه بۆ جۆری پهیوهندییان لهگهڵ بهغدا‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهوهش زیاتر جهختیان لهسهر دهستووری عێراق‬ ‫دهكردهوه‪.‬‬

‫کۆبوونەوەی شاندی ئەنجومەنی ئاسایش لەگەڵ سەرۆکی هەرێم و سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لە بەغدا‬

‫بەهۆی ناکۆکی پارتی و یهكێتییەوە‬ ‫سەندیکای پارێزەران کۆنگرەی بۆ نابەسترێ‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬

‫کۆبوونەوەی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان لەگەڵ سەرۆکی لیژنەکان‬

‫سەرۆکایەتی پەرلەمان‪:‬‬

‫لیژنەکانی یاسایی و ئەوقاف و سامانە‬ ‫سروشتییەکان خراپترینن‬

‫زەمەن‬ ‫بەپێی هەڵسەنگاندنی کاری لیژنە‬ ‫هەمیشەییەکانی پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬ ‫سێ لیژنە بەهۆی کەمی کۆبوونەوە‬ ‫و چاالکییەوە‪ ،‬بە خراپترین لیژنە‬ ‫دەستنیشانکراون‪ .‬ئەوانیش بریتین‬ ‫لە‪ :‬لیژنەی یاسایی و لیژنە سامانە‬ ‫سروشتییەکان‪ ،‬لیژنە ئەوقاف و‬ ‫کاروباری ئاینیی‪.‬‬ ‫لەالیەن‬ ‫هەڵسەنگاندنەکە‬ ‫بۆ‬ ‫پەرلەمانەوە‬ ‫سەرۆکایەتی‬ ‫مانگەکانی ‪ 4‬و‪ 5‬و ‪6‬ی ئەمساڵ کراوە‪،‬‬ ‫وێنەیەکی تایبەتی راپۆرتەکە دەست‬ ‫“زەمەن” کەوتووە‪ ،‬لەو خشتەیەدا کە‬ ‫هەڵسەنگاندنەکەی تێدا کۆکراوەتەوە‪،‬‬

‫نووسراو‪ ،‬وەاڵمی نووسراو و کۆبوونەوەو‬ ‫چاالکی لیژنەکانی تێدا خراوەتە ڕوو‪ ،‬کە‬ ‫بەگوێرەی ریزبەندییەکە‪ ،‬باشترین لیژنە‬ ‫لیژنەی یاساییە و هەرە خراپترینیان‬ ‫لیژنەی ئەوقافە‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان‪،‬‬ ‫دەبێ لیژنە هەمیشەییەکان مانگی‬ ‫دوو جار کۆببنەوە‪ ،‬کەچی لەو سێ‬ ‫مانگەدا‪ ،‬لیژنە هەبووە دوو جار‬ ‫کۆبووەتەوەو هەندێجاریش بەهۆی کەمی‬ ‫بەشداربووانەوە‪ ،‬نیسابی یاسایی تەواو‬ ‫نەکراوە‪ .‬یان لەو سێ مانگەدا دوو‬ ‫چاالکی هەبووە‪.‬‬ ‫لە کۆبوونەوەیەکدا کە رۆژی ‪٢5‬ی‬ ‫مانگی رابردوو دەستەی سەرۆکایەتی‬ ‫لەگەڵ سەرۆکی لیژنەکان کردوویەتی‪،‬‬ ‫ئەو کەموکوڕی و الوازییەی لیژنەکان‬ ‫خراوەتەڕوو‪ .‬پاساوی سەرۆکی ئەو‬

‫لیژنانەی بە خراپ دەرچوون‪ ،‬ئەوەبووە‬ ‫کە جارێ حکومەت پێکنەهاتووەو وەرزی‬ ‫چاودێری پەرلەمان دەستی پێ نەکردووە‬ ‫بۆیە ناتوانن کارەکانیان رابپەڕێنن‪.‬‬ ‫سهروهر عهبدولڕهحمان سهرۆكى‬ ‫ئینستیوتی پهی بۆ پهروهرده و‬ ‫گهشهپێدان کە چاودێری کارەکانی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان دەکات‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە هەڵسەنگاندنی ئەم خولەی پەرلەمان‬ ‫بە گشتی بۆ “زهمهن” وتی‪ :‬پهڕلهمان‬ ‫چ وهكو دەستەی سهرۆكایهتى و‬ ‫لیژنهكان چ وهكو پەرلەمانتاران و‬ ‫فراكسیۆنەکانیش‪ ،‬نهیانتوانیوه بە‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ کار بکەن‪ .‬پهرلهمان‬ ‫خۆی پهیڕهوى ناوخۆى پێشێلكردووه‪،‬‬ ‫ڕۆژێک بهپێى پهیڕهوى كۆن كاردهكات‬ ‫و ڕۆژێک بهپێى پهیڕهوى تازه‪ ،‬ئهمهش‬ ‫نابێ‪.‬‬

‫دواى چهندینجار له دهستنیشانكردنى‬ ‫وادهى ئهنجامدانى كۆنگره‪ ،‬سهندیكاى‬ ‫پارێزهرانى کوردستان‪ ،‬دیسان له بهستنى‬ ‫كۆنگره پهشیمان بوونهوه‪ .‬بە قسەی‬ ‫هەندێک لە ئەندامانی ئەو سەندیکایە‪،‬‬ ‫دواخستنی کۆنگرە بەهۆی فشارى پارتی‬ ‫و یهكێتییەوەیە‪.‬‬ ‫دواخستنی جارێکی تری کۆنگرە‪،‬‬ ‫هاوکاتە لەگەڵ کۆبوونەوەو دانیشتنی‬ ‫چڕی بەرپرسانی پارتی و یەکێتی لەگەڵ‬ ‫ئەندامان و بەرپرسانی ئەم سەندیکایە لە‬ ‫سەرەتای مانگی رابردوو‪ ،‬کە بڕیاربوو ‪٢٠‬ی‬ ‫حوزەیران کۆنگرەی تێدا ببەسترێ‪.‬‬ ‫ئەم دواخستنەی کۆنگرەو نوێبوونەوەی‬ ‫دەستەی سەرۆکایەتی سەندیکاکە‪،‬‬ ‫لهكاتێكدایە ئهندامانى ئهو سهندیكایه‬ ‫كهسانى یاسایین‪ ،‬کەچی خۆیان‬ ‫پێشێلكاریى یاساییو ئیدارییان كردووه‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠13‬سهندیكاى پارێزهرانى‬ ‫كوردستان‪ ،‬دوایین كۆنگرهى خۆی بەستووە‬ ‫و بهپێى بڕیارى ئەو كۆنگرەیە دهبوو‬ ‫سێ ساڵ جارێك سهندیكاى پارێزهران‬ ‫كۆنگرهى خۆى ببهستێ‪ ،‬چۆمان محهمهد‪،‬‬ ‫پارێزهرى راوێژكار و ئەندامی له سهندیكاى‬ ‫پارێزهرانى كوردستان بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬

‫بەرپرسان نزیكهی‬ ‫زەمەن‬

‫ژمارەکان دەشاردرێنەوە‬

‫ژمارهی پاسهوانانی بهرپرسانی‬ ‫حكومیی و حزبیی له ههرێمی كوردستان‬ ‫نزیك دهبێتهوه له ‪ 1٠٠‬ههزار پاسهوان‪،‬‬ ‫کە ئهو رێژهیهش بهدهر له یاساو‬ ‫رێنمایی زیادیان كردووه‪ .‬بهشێكی زۆری‬ ‫ئەو پاسەوانانە بندیوارنو بهرپرسان‬ ‫موچهكانیان دهبهن بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫لهكاتێكدا ئاسایشو سهقامگیری‬ ‫ههرێمو دڵنیاییدان له پاراستنی سهروماڵی‬ ‫هەمیشەیی‬ ‫بانگهشهی‬ ‫هاواڵتیان‪،‬‬ ‫بهرپرسانی ههرێمی کوردستانه‪ ،‬کەچی‬ ‫له خودی ئهو بهرپرسانهوه تادهگاته‬ ‫بهرپرسانی خوارهوه بە بهرپرسی‬ ‫سهربازییو ئهمنیی و ئهندامانی مهكتهبی‬ ‫سیاسیو سهركردایهتییەوە‪ ،‬ژمارهیهكی‬ ‫زۆر پاسهوانیان به دواوهیه‪.‬‬

‫ئهیوب عهبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان کە سهرۆكی لیژنهی‬ ‫ناوخۆو ئاسایش بوو‪ ،‬بۆ “زهمهن” دەڵێت‪:‬‬ ‫“ تائێستا داتایهكی ورد و سەلمێنراو نییه‬ ‫لهسهر ژمارەی پاسهوانی بهرپرسان چونکە‬ ‫ئەوان ژمارەکان دهشارنەوە‪ .‬تهنیا شتێک‬ ‫هەبێ ژمارهی پۆلیسی پاسهوانییە کە ‪45‬‬ ‫ههزار پۆلیسن‪ ،‬زۆر لهو ژمارهیە زیاتر له‬ ‫یهكهكان و هێزهكانی ناوخۆ‪ ،‬پاسهوانی‬ ‫بهرپرسانن‪ .‬سهرۆكی پێشووی ههرێم و‬ ‫جێگرهكهی و لیواكانی سكرتاریهت ههن‪،‬‬ ‫بهگشتی ژمارهی پاسهوانانی بهرپرسان‬ ‫نزیكهی ‪ 1٠٠‬ههزار کەس دهبن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سهرۆكی پێشووی ههرێم‬ ‫و جێگرهكهی و سهرۆكی حكومهت و‬ ‫جێگرهكهی‪ ،‬زۆرترین پاسهوانیان ههیه کە‬ ‫له چوارچێوهی لیوادان‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا‬

‫ههرجارهی به پاساوێکی وەکو ئامادهكارى‬ ‫لیستو رێوشوێنەکانی کۆنگرە‪ ،‬وادەکەی‬ ‫دوادەخرێ‪ ،‬کە لەڕاستیدا هیچیان پاساوی‬ ‫یاسایىو ئیداریى نین‪ .‬هۆكارى بنەڕەتی‬ ‫ئهوەیه ههر له نەقیب و جێگرەکەیەوە‬ ‫تاخوارەوە‪ ،‬ئهندامى حزبنو حزبیش به‬ ‫تایبهت پارتی و یهكێتى نایانەوێ کۆنگرە‬ ‫ببەسترێ ئەگەر لە قازانجی خۆیان نەبێ‪.‬‬ ‫چۆمان ئاماژە بەوەش دەکات‬ ‫پهرلهمانى كوردستان یاساى پارێزهرانى‬ ‫ههموار كردووهتەوەو كۆمهڵێك مهرجى‬ ‫تێدا دانراوە بۆ بوون به ئەندام لە‬ ‫سەندیکای پارێزهران‪ .‬بۆیە پێویستە له‬ ‫كۆنگرهدا مهرجهكان دیارى و پەسەند‬ ‫بكرێن‪.‬‬ ‫پێکهاتەی ئهنجومهنى سهندیكاى‬ ‫پارێزهران بریتییە له ‪ 11‬كهس کە ئەوانیش‬ ‫نهقیب و پێنج ئهندامى ئهنجومهن سهر به‬ ‫پارتی دەبن‪ ،‬سێ ئهندامى یهكێتى و دوو‬ ‫ئهندامى بێالیهن لە ئەنجومەنەکەدان‪.‬‬ ‫ئارى جهزا‪ ،‬ئهندامى ئهنجومهنى‬ ‫سهندیكاى پارێزهران به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪ :‬تهنیا هۆكارى دواخستنی كۆنگرهى‬ ‫پارێزهران‪ ،‬گرژى نێوان پارتىو یهكێتییه‪،‬‬ ‫دواجار ئەو گرژییە كاریگهرى هەیە لهسهر‬ ‫ئهندامهكانیان بۆیە بەردەوام كۆنگره‬ ‫دوادەخەن‪ .‬بڕیاربوو ‪٢٠‬ى حوزهیران‬ ‫کۆنگرە ببەسترایە‪ ،‬بهاڵم دواخراوه بۆ‬

‫مانگى ‪1٠‬ی ئهمساڵ‪.‬‬ ‫سهندیكاى پارێزهران بهپێى یاسای‬ ‫پارێزهرایهتى كه پهرلهمانى كوردستان‬ ‫دهریكردووه‪ ،‬ساڵى ‪ 1993‬دامهزراوهو‬ ‫ئێستا ‪15‬ههزار ئهندامى ههیه‪.‬‬ ‫بهپێى دوایین بڕیارى ئهنجومهنى‬ ‫سهندیكاى پارێزهران‪ ،‬ههڵبژاردنى‬ ‫ئهندامانى كۆنگرهى سهندیكا دواخراوە بۆ‬ ‫رۆژی ‪17‬ی تشرینى یهكهمی ئەمساڵ‪.‬‬ ‫بهختیار حهیدهر‪ ،‬نهقیبى سهندیكاى‬ ‫پارێزهرانى كوردستان به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪ :‬بڕیارمانداوه له كۆتایى مانگى ‪1٠‬ى‬ ‫ئهمساڵ کۆنگرە ببهسترێ‪ ،‬گرنگهو دهبێ‬ ‫ببهسترێت چونکە زۆر دواكهوتووە له‬ ‫وادهى خۆى‪ .‬بهاڵم هۆكارى تهكنیكى‬ ‫ههبووه لهبهرئهوهى لیستى پارێزهران‬ ‫ئامادهنهكراوهو جیانهكراوهتهوه و دیار‬ ‫نییە کێ پارێزەرو کێ فەرمانبەرە‪.‬‬ ‫وتیشى‪ :‬ئهو هەلومەرجه سیاسییهى‬ ‫كه ههیه‪ ،‬وایکردووە كۆنگره نەبەسترێت‪.‬‬ ‫ئێمە تهجاوزى سیاسهتى حزبییمان‬ ‫كردووهو نهمانهێشتووه كاریگهرى لهسهر‬ ‫کاروبارەکانمان ههبێ‪ .‬بەاڵم ئهوهى کە‬ ‫نهمانكردووه بەڕاستی پێمان نهكراوه‪،‬‬ ‫ئهگینا پێشێلكاریی یاساییمان نهكردووه‪،‬‬ ‫پیشتریش بەستنی کۆنگرە دواكهوتووهو‬ ‫شتێكى ئاساییە‪ .‬ئەمە ناكاته پێشێلكردنى‬ ‫یاسا‪.‬‬

‫پاسهوانیان هەیە‬ ‫بهشێك له ئهندامانی مهكتهبی سیاسیو‬ ‫سهركردایهتی یهكێتیو پارتی فهوجی‬ ‫تایبهتیان ههیه”‬ ‫بهوتهی ئهیوب عهبدوڵاڵ‪ ،‬ژمارهی‬ ‫پاسهوانان بهشێوهیهك تێكهڵوپێكهڵ‬ ‫كراون کە جیاكردنهوهیان ئەستەمە‪ ،‬خاڵی‬ ‫جێی سەرنج ئهوهیە هەموو ئهو پاسهوانانه‪،‬‬ ‫لهسهر بودجهی گشتی موچهیان پێدەدرێ‪.‬‬ ‫پاسهوانی بهرپرسان‪ ،‬لە ئەندامانی‬ ‫یهكهی پۆلیسی پاسهوانیی‪ ،‬هێزهكانی‬ ‫فریاكهوتن‪،‬‬ ‫بهرگرییو‬ ‫زێرهڤانیو‬ ‫پێشمهرگهی یهكهکانی ‪7٠‬و ‪ 8٠‬پێكهاتوون‪.‬‬ ‫قادر ڕهزگهیی‪ ،‬ئەندامی پێشووی‬ ‫پهرلهمانی كوردستان کە ئەندامی لیژنەی‬ ‫پێشمەرگەبوو پیشنیاز دەکات‪ ،‬بابهتی‬ ‫پاسهوانیی له ههرێمی كوردستان به‬ ‫یاسا رێكبخرێ‪ .‬لهبهرئهوهی بهرپرسان‬ ‫ژمارهیهكی زۆر پاسهوانیان الی خۆیان‬ ‫جێگیركردووه‪.‬‬

‫لە دنیادا وێنەی نییە!‬ ‫رەزگەیی دەڵێت‪ “ :‬ئهو ژماره زۆرەی‬ ‫پاسهوانی بەرپرسان کە له ههرێمدا مهزهنده‬ ‫دهكرێت هەبن‪ ،‬له هیچ دهوڵهتێكی دنیادا‬ ‫وێنەی نییە‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو زۆر كهس‬ ‫هەن پلهكهیان هی ئەوە نییه پاسهوانی بۆ‬ ‫دابنرێ‪ ،‬كهچی ئەوان پاسهوانیان هەیەو‬ ‫زۆرێك له بەرپرسەکان به ئارەزووی خۆیان‬ ‫ژمارهی پاسهوان زیاد دهكهن‪”.‬‬ ‫رەزگەیی پێیوایە زۆری ژمارەی پاسهوان‪،‬‬ ‫بۆ شۆو و خۆدهرخستنی بهرپرسانە‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا بووه به جۆرێک لە بازرگانی‬ ‫چونکە بهشێكی پاسهوانهكان بندیوارن و لە‬ ‫پاسەوانی نەبوو موچە وەردەگرن بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ چی دەڵێت؟‬ ‫سەبارەت بە ژمارەی پۆلیسی‬ ‫پاسەوانیی‪ ،‬لیوا بهختیار بابان بهڕێوهبهری‬

‫گشتیی پۆلیسی هەرێمی کوردستان بۆ‬ ‫“زهمهن” وتی‪ “ :‬بەرپرسان تموحمان‬ ‫زیاتره بۆ دامهزراندن یان لهجێدانانی‬ ‫پاسەوان چونکە ژمارهیهك پاسەوانی‬ ‫بەرپرسان وازیان هێناوه یان بهشێكیان‬ ‫خانهنشین بوون بهشێكیشیان چوونهته‬ ‫دهرهوهی واڵت‪”.‬‬ ‫لیوا بەختیار وتیشی‪“ :‬من چی‬ ‫پەیوەندیم ههیه بەوەی فاڵنە شهخسو‬ ‫كهسایهتی پاسەوانی بۆ دادهنێن‪ ،‬كوا‬ ‫پۆلیسمان ههیه تا بهشی ئهوانه دابنێین؟‬ ‫ئهوانه سیستمی تایبەتی خۆیان ههیه‪،‬‬ ‫ئهگهر دنیا بهرهو ئارامیی بڕوات ئهوانه‬ ‫هیچی نامێنێ”‬ ‫تاكۆتایی‬ ‫زانیارییەكان‬ ‫بەپێی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠1٢‬ژمارەی پاسەوان لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬نزیكەی ‪ 63‬هەزار‬ ‫كەس بووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا ژمارەکە زۆر‬ ‫زیادیکردووە بۆ نزیکەی ‪ 1٠٠‬هەزار کەس‪.‬‬

‫ئەو کەسانەش کە وەک پاسەوان‬ ‫دیاریکراون زۆرینەیان سەر بە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پاسەوانی‬ ‫جگەلەوەی‬ ‫ناوخۆن‪،‬‬ ‫وەزارەتی‬ ‫ژمارەیەک بەرپرس پاسەوانەکانیان‬ ‫لەسەر هێزەکانی زێرەڤانی و پۆلیسی‬ ‫بەرگری و فریاکەوتن و یەکەکانی ‪ 7٠‬و‬ ‫‪8٠‬ی پێشمەرگەن‪ ،‬هەروەک ژمارەیەک‬ ‫لە بەرپرسانی بااڵی هەرێم لە حزب‬ ‫و حكومەت لیواو فەوج و سریەی‬ ‫پاسەوانیان هەیە‪ ،‬بەشێك لە سەرۆک‬ ‫عەشرەت و کەسایەتییە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئاینییەکان پاسەوانیان بۆ دابین كراوە‪.‬‬ ‫بەشێوەی فەرمییش‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫پۆلیسی پاسەوانیی ئەرکی پاراستنی‬ ‫دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێم شوێنە‬ ‫گشتتییەکان بارەگای حزب و رێکخراو‬ ‫و دامەزراوە و کەسایەتییەکانی لەسەر‬ ‫شانە‪.‬‬

‫لە پێوەری ئاوی مااڵندا کۆمپانیاکان ‪ 16‬ملیۆن دۆالر‬ ‫قازانجیان کردووە‬ ‫زەمەن‬ ‫بەگوێرەی بەدواداچوونی ئەندامانی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان بۆ کێشەکانی پێوەری‬

‫ئاوی مااڵن‪ ،‬دەرکەوتووە کێشە و کەموکوڕی‬ ‫زۆر و گەندەڵییەکی زۆریش هەیە‪.‬‬ ‫هەریەکە لە شیرین ئەمین سەرۆکی‬ ‫لیژنەی دەسپاکی و دابان محەمەد ئەندامی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان‪ ،‬ئاشکرای دەکەن‪ ،‬نرخی‬ ‫راستەقینەی هەر پێوەرێکی ئاو بە ‪ ١٨‬تا ‪٢٠‬‬

‫دۆالرە‪ ،‬کەچی ‪ ٤٠‬دۆالر لەو مااڵنە سەنراوە‬ ‫کە پێوەریان بۆ بەستراوە‪ .‬واتا ‪ ٢٠‬دۆالر‬ ‫زیاتر لە نرخی خۆی وەرگیراوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئاو و ئاوەڕۆکانی‬ ‫هەرێم دەڵێت‪ ،‬تائێستا ‪ ٨٠٠‬هەزار هاوبەش‪،‬‬ ‫پێوەری ئاویان بەستووە‪ .‬بەمپێیەبێ کە‬

‫ئایا کاک مەسرور‬ ‫دەتوانێت کابینەیەکی‬

‫پەرلەمانتاران دەیڵێن‪ ٢٠ ،‬دۆالر زیادە لە‬ ‫هاواڵتیان وەرگیراوە‪ ،‬کۆمپانیاکانیش زیاتر‬ ‫لە ‪ ١٦‬ملیۆن دۆالریان تەنیا لە پێوەرەکاندا‬ ‫قازانج کردووە‪.‬‬

‫جیاواز پێکبێنێت؟‬

‫بەدواداچوونێک لە ال ‪ ٣‬دا باڵوکراوەتەوە‬

‫ل‪١٨‬‬

‫قۆناغەكانی گەشەكردن و‬ ‫پاشەكشەی یەكگرتوو‬

‫هەڵسەنگاندنی‌‪‌25‬ساڵ‌تەمەن‪‌..‬هۆكارو‌چـــــــــــارەسەر‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪٧‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )24‬سێشەممە ‪2019/7/2‬‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫بەرپرسانی هەرێم ‪ 100‬هەزار پاسەوانیان هەیە‬ ‫هەرچەندە تائێستا داتایهكی ورد و سەلمێنراو‬ ‫نییه لهسهر ژمارەی پاسهوانی بهرپرسان‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوان ژمارەکان دهشارنەوە‪ .‬تهنیا شتێک هەبێ‬ ‫ژمارهی پۆلیسی پاسهوانییە کە ‪ ٤5‬ههزار‬ ‫پۆلیسن‪ ،‬زۆر لهو ژمارهیە زیاتر له یهكهكان و‬ ‫هێزهكانی ناوخۆ‪ ،‬پاسهوانی بهرپرسانن‪ .‬لەناو‬ ‫ئەوانەدا سەرۆکی پێشووی هەرێم و جێگرەکەی‬ ‫و سهرۆكی حکومەت و جێگرهكهی و لیواکانی‬ ‫سکرتاریەت‪ ،‬زۆرترین پاسەوانیان هەیە‪.‬‬ ‫پاسهوانی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و‬ ‫سەركردایەتی و كادرانی تری یەكێتی و پارتی‪،‬‬ ‫لە ئەندامانی (یهكهی پۆلیسی پاسهوانیی‪،‬‬ ‫هێزهكانی زێرهڤانی‪ ،‬بهرگرییو فریاكهوتن‪،‬‬

‫زەمەن‬ ‫ژمارهی پاسهوانانی بهرپرسانی حكومیی و‬ ‫حزبیی له ههرێمی كوردستان‪ ،‬نزیك دهبێتهوه له‬ ‫‪ ١٠٠‬ههزار پاسهوان‪ ،‬کە ئهو رێژهیهش بهدهر له‬ ‫یاساو رێنمایی زیادیان كردووه‪ .‬بهشێكی زۆری‬ ‫ئەو پاسەوانانە بندیوارنو بهرپرسان موچهكانیان‬ ‫دهبهن بۆ خۆیان‪.‬‬ ‫ئەیوب عەبدوڵاڵ سهرۆكی پێشووی لیژنهی‬ ‫ئاسایش و ناوخۆ لە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫بە“زهمهن”ی راگەیاند‪ :‬بهگشتی ژمارهی‬ ‫پاسهوانانی بهرپرسان‪ ،‬نزیكهی ‪ ١٠٠‬ههزار کەسن‪.‬‬

‫پێشمهرگهی یهكهکانی ‪٧٠‬و ‪ )٨٠‬پێكهاتوون‪.‬‬ ‫قادر رەزگەیی‪ ،‬ئەندامی پێشووی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬ئهو ژماره زۆرەی‬ ‫پاسهوانی بەرپرسان کە مهزهنده دهكرێت هەبن‪،‬‬ ‫له هیچ دهوڵهتێكی دنیادا وێنەی نییە‪ .‬بەشێک لە‬ ‫بەرپرسان بازرگانیی بە ناوی پاسەوانەکانیانەوە‬ ‫دەکەن و پاسەوانی بندیواریان هەیە‪”.‬‬ ‫لیوا بەختیار بابان بەرێوەبەری گشتی‬ ‫پۆلیسی هەرێم لەمبارەیەوە دەڵێت‪ :‬بەرپرسان‬ ‫سیستمی تایبەتی خۆیان ههیه بۆ پاسەوان‪،‬‬ ‫ئهگهر دنیاك بهرهو ئارامیی بڕوات‪ ،‬ئهوانه‬ ‫هیچیان نامێنێ‪.‬‬ ‫بەدواداچوونێک لە ل‪ ٢‬باڵوکراوەتەوە‬

‫هه‌نگاوى‌جیابوونه‌وه‌یان‌لە‌شاسوار‌عەبدولواحید‌ده‌ستپێكرد‬

‫باڵى ناڕازى نهوهى نوێ ناوى فراكسیۆنهكهیان دهگۆڕن به ئاینده‬ ‫زەمەن‬ ‫باڵى ناڕازى نهوهى نوێ‪ ،‬به كردهوه‬ ‫ههنگاوەکانیان بهرهو جیابوونهوه له شاسوار‬

‫پەرلەمانی عێراق‪ ،‬بۆ زهمهن وتی‪ :‬دوای ئهوهی‬ ‫ئێمە وهك باڵى ناڕازی نهوهى نوێ كه دژی‬ ‫به بنهماڵهكردن و تێكهڵكردنی نهوهی نوێ و‬ ‫كاری كۆمپانیا بووین و لهگهڵ شاسوار كهوتینه‬ ‫بهرامبهر یهك‪ ،‬دوا مۆڵهتمان دایه شاسوار‬

‫عهبدولواحید و نهوهى نوێ دهستپێكردووەو‬ ‫لە یەکەم قۆناغدا‪ ،‬ناوی فراكسیۆنهكهیان لە‬ ‫پەرلەمانی عێراق دەگۆڕن بە فراکسیۆنی ئاینده‬ ‫(المستقبل)‪.‬‬ ‫ئهندامێكى فراكسیۆنى نهوهى نوێ له‬

‫مەکتەبی کۆمەاڵیەتی حزبەکان وایان‬

‫“مامۆستا عەلی باپیر هێشتا مونافیسی‬ ‫لە کۆنگرە بۆ دروست نەبووە”‬

‫ناوی وهزیره پێشنیازكراوهكانى‬ ‫زەمەن‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دراونەتە‬ ‫زەمەن‪ ،‬پارتی کاندیدەکانی خۆی بۆ‬ ‫ئەو وەزارەتانەی لە کابینەی نوێ بەری‬ ‫دەکەوێ یەکالییکردووەتەوە‪.‬‬ ‫لەناو ئەو ناوانەدا ئاشتی هەورامی‬ ‫و سەفین دزەیی کە لە کابینەکانی‬ ‫پیشوودا هەبوون دەمێننەوە‪ ،‬ئەگەرنا‬

‫ل‪٤‬‬

‫کردووە تاوان و کوشتن زۆربێ!‬

‫دەستدرێژی سێکسییان کردە سەر کچە ‪ 7‬ساڵەکەم‬ ‫زەمەن‬

‫وهزیرى ههرێم بۆ كاروبارى پهرلهمان‪.‬‬ ‫ئاشتى ههورامى بۆ وهزیرى سامانه‬ ‫سروشتییهكان‪ .‬نهوزاد هادى بۆ وهزیرى‬ ‫كارهبا‪ ،‬د‪ .‬نزار عیسمەت بۆ وهزیرى‬ ‫تهندروستى‪.‬‬ ‫بۆ وەزیری گواستنەوەو گەیاندن‬ ‫ئانۆ مهسیحى و سهرۆكى فهرمانگهى‬ ‫پهیوهندییهكانى دهرهوه سەفین دزەیی‬ ‫و فهوزى ههریرى بۆ سهرۆكى دیوانى‬ ‫سهرۆكایهتى ههرێم کاندید کراون‪.‬‬

‫لەگەڵ ئەم ژمارەیەدا‬

‫ل‪5‬‬

‫باوکی الڤە‪ :‬هەوڵێک هەیە بۆ گۆڕینی ئەو تۆمەتبارانەی‬

‫پارتى بۆ کابینەی نوێ‬ ‫ئەوانی تر ناوی نوێ و کەسانی نوێن‪.‬‬ ‫ناوی کاندیدەکان‪ :‬عهبدولسهالم‬ ‫مهدهنى‪ ،‬بۆ وهزیرى پهروهرده‪ .‬نهزههت‬ ‫حالى بۆ وەزیری ناوخۆ و رێبهر ئهحمهد‬ ‫بۆ راوێژكارى ئهنجومهنى ئاسایشى‬ ‫ههرێم‪.‬‬ ‫هەروەها مهال وهیسى سهعید‬ ‫وهیسى‪ ،‬بۆ وهزارهتى ئهوقاف كه ئێستا‬ ‫ئهندامى پهرلهمانى كوردستانه‪ ،‬ڤاال‬ ‫فهرید کە ئێستا سەرۆکی پەرلەمانە‬

‫عهبدولواحید‪ ،‬كه یان واز له نهوهی نوێ بهێنێ‪،‬‬ ‫یان نهوهی نوێ بەجێ دههێڵن‪ .‬له یهكهم‬ ‫ههنگاوی ئێمه بۆ جێهێشتنی نهوهی نوێ‪،‬‬ ‫ناوى فراكسیۆنهكهمان دهگۆڕین بۆ فراكسیۆنى‬ ‫ئاینده‪”.‬‬

‫سەرچاوەکەی نەوەی نوێ روونیکردەوە‪،‬‬ ‫هەموو رێوشوێنە یاساییەکان دەگرنەبەر و‬ ‫لە ئایندەیەکی نزیکدا هەنگاو و بەرنامەکانی‬ ‫جیابوونەوە وخۆرێکخستنەوەیان ئاشکرا دەکەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی‬

‫كوردستان كە بەشێكی زۆریان لە ناڕازییەكانن‪،‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار لە فراكسیۆنی نەوەی‬ ‫نوێ لە هەولێر بۆ “زەمەن”وتی‪“ :‬هێشتا روون‬ ‫نییە كە ئێمەش ناوی فراكسیۆنەكەمان دەگۆڕین‬ ‫بە ئایندە یان بە ناوێكی تر”‪.‬‬

‫مانگی نیسانی ئەمساڵ لە شاری هەولێر‪ ،‬کچێکی‬ ‫تەمەن حەوت سااڵن بە ناوی الڤە‪ ،‬دوای رفاندنی‪،‬‬ ‫لەالیەن چەند پیاوێکەوە دەستدرێژی سێکسیی کرایە‬ ‫سەر و دواتر لەسەر ئەم دۆسێیە سێ پیاو و دوو‬ ‫ژن کە یەکێکیان باوەژنی منداڵەکەیە‪ ،‬دەستگیرکران‪.‬‬ ‫رۆژی ‪١٧‬ی مانگی رابردوو ئاشکرا بوو کە هەموو‬ ‫تۆمەتبارەکان بە کەفالەت ئازادکراون‪ ،‬ئاسۆ هاشم‬ ‫پارێزەری ئەو کەیسە‪ ،‬رەتیدەکاتەوە ئەو مادانەی‬ ‫تۆمەتبارانی پێدەستگیرکراون‪ ،‬ئازادبوون بیانگرێتەوە‬

‫تەنانەت بە کەفالەتیش‪.‬‬ ‫باوکی الڤە‪ ،‬بۆ زەمەن باس لەوە دەکات کە دادگا‬ ‫بەبێ ئاگاداری ئەوان و پارێزەرەکەیان‪ ،‬ئەو سێ‬ ‫کەسەی ئازادکردووە کە تۆمەتبارن بە دەستدرێژیی‬ ‫بۆ سەر کچەکەیان و دەشڵێت‪ :‬بەاڵم لەژێر گوشاری‬ ‫میدیا و چاالکوانانی کۆمەڵی مەدەنیی‪ ،‬دیسان‬ ‫دەستگیرکرانەوە‪ ،‬قسەیەکمان بیستووە گوایە‬ ‫ئەوانەی دەستگیرکراون‪ ،‬تۆمەتبارە راستەقینەکان‬ ‫نین و گۆڕاون بە کەسانی تر‪ ،‬بۆ ئەوەی لە دادگا‬ ‫بەڵگەیان لەسەر نەبێ‪”.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەو گومانەی باوکی منداڵەکەدا‪ ،‬هۆگر‬ ‫عەزیز وتەبێژی پۆلیسی هەولێر‪ ،‬ئەو دەنگۆیانە‬

‫رەت دەکاتەوە و دەڵێت‪ :‬ئەو قسانە راست نین و‬ ‫ئەوانەی دەستگیرکراونەتەوە‪ ،‬هەمان تۆمەتبارانی‬ ‫دەستدرێژیکردنە سەر منداڵەکەن و کەیسەکەیان لە‬ ‫دادگای لێکۆڵینەوەی هەولێرە‪.‬‬ ‫دەقی بەدواداچوونەکە لە ل ‪١5‬باڵوکراوەتەوە‬

‫خەرمان هیرانی‪ :‬کۆمۆنیست‬ ‫هەموو خێزانەکەمانی بردە سەر تەختی شانۆ!‬ ‫ئومێد ئەحمەد‬

‫رەئوف بێگەرد‬

‫لە سێبەری خوێندنەوەدا‬ ‫ل‪ ٤‬کولتوور‬

‫ل‪١٠‬‬

‫د‪.‬هەردی مێد‬

‫پێداچوونەوە بە سیاسەتی‬ ‫بەڕێوەبردنی كارەبا‬

‫ل ‪١٣‬‬

‫هەدەپە و جەهەپە‬ ‫ل‪٨‬‬