28

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرپەرشتیار‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫شەفیق حاجی خدر‪:‬‬

‫الی ئێمە وەرگێڕان خەم و ئاستەنگی گەورەی هەیە‬ ‫شەفیق حاجی خدر‪ ،‬لەنێوەندی ئەدەبی کوردیدا وەک وەرگێڕێکی سەنگین ناسراوە‪ ،‬ئەو تایبەتمەندییەی لەم وەرگێڕەدا گرنگە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە زیاد لە بوارێکدا کاری وەرگێڕان دەکات‪ ،‬بەتایبەت بەهۆی ئەم وەرگێڕەوە‪ ،‬خوێنەری کوردی بە یەکێک لە رۆماننووسە بەناوبانگەکانی‬ ‫دنیای ئەمڕۆی ناسی‪ ،‬ئەویش ڕۆماننووسی هۆڵەندیی بە ڕەگەز ئێرانیی(قادر عەبدوڵاڵ) یە‪.‬‬ ‫* بۆچی دەگوترێت وەرگێڕان گرنگە‪...‬‬ ‫گرنگی وەرگێڕان چییە الی تۆ؟‬ ‫ وەرگێڕان گوێزەرەوەی هەموو ئەو زانست‬‫و زانیارییانەیە‪ ،‬کە لە لەنێو شارستانییەتە‬ ‫جیاجیاکانەوە هەیە‪ ،‬ئەگەر وەرگێڕان نەبێ‪،‬‬ ‫ئەوا هەرچی کایەی رۆشنبیری و مەعریفەی‬ ‫شارستانی هەیە لە چوارچێوەیەکی‬ ‫بەرتەسک و گۆشەگیردا بەسەر ئەو زمانەدا‬ ‫دەمێنتەوە کە پێی دەربڕاوە‪ ،‬هەر لە رێی‬ ‫وەرگێڕانە کارلێککەریی لەنێوان نەتەوەکان‬ ‫و زمانە جیاجیاکان و شارستانییەکانەوە‬ ‫روودەدا‪ ،‬لەبەرئەوەی مرۆڤایەتی تاکزمان‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە وەرگێڕان بۆ تەواوکردنی پێواژۆی‬ ‫لەیەک تێگەیشتن و کارلەیەککردن وەک‬ ‫راستییەکی حاشاهەڵنەگر و پێویستییەکی‬ ‫رۆژانە هاتووەتە کایە‪ ،‬تا فرەزمانیش بمێنێ‪،‬‬ ‫ئەوا وەرگێڕانیش هەر لەبرەودا دەبێ‪.‬‬ ‫الی منیش وەرگێڕان‪ ،‬ئەو حاڵەتە‬ ‫مەعریفییەیە بۆ لەیەک تێگەیشتن و‬ ‫شۆڕبوونەوە بۆ نێو دنیای بەرفرەوانی‬ ‫زانست و زانیاری‪ .‬لەگەڵ ئەو شکۆمەندییەی‬ ‫وەرگێران هەیەتی‪ ،‬بێ سەختانگ و‬ ‫کێشمەکێش نییە‪ ،‬جارێ لە پێشەوە‬ ‫گەر نووسەر لە داڕشتنی بیرۆکەکەی بەو‬ ‫زمانەی قەڵەمی بەسەردا دەشکێ‪ ،‬ئازاد‬ ‫بێ‪ ،‬ئەوا وەرگێڕ چوارچێوەیەکی لەپێشە‪،‬‬ ‫نابێ لەبەر دەستپاکییەکە(ئەمانەتەکە) لێی‬ ‫دەرچێ؛ بۆیە وا دەکەوێتەوە‪ ،‬کە وەرگێڕان‬

‫لە نووسین سەختتر بێ‪ ،‬هەروەها کێشەی‬ ‫لێگرتن و هەڵبژاردنی دەقی وەرگێڕانیش‬ ‫دێتە گۆڕێ‪ ،‬ئەمە و سەرەڕای ئەو قۆناغەی‬ ‫دوای وەرگێڕان دەستپێدەکات‪ ،‬مەبەستم‬ ‫چاپ و باڵوکردنەوەیەتی‪.‬‬ ‫بەداخەوە هەرچەندە لەنێو دنیای کتێبی‬ ‫کوردییدا‪ ،‬وەرگێڕان هەوڵێکی تاکەکەسییە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆی وەها نییە‪ ،‬بەڵکو هەوڵێکی‬ ‫بەکۆمەڵە و ئاراستەکراوە‪ ،‬هەربۆیە لەنێو‬ ‫ئێمەدا بواری وەڕگێران خەم و ئاستەنگی‬ ‫گەورە گەورەی خۆی هەیە‪ .‬هەر لەبەر‬ ‫ئەم دۆخەشە وەرگێڕی کورد بەدەر لە‬ ‫پەیامی گەیاندنی ناوەڕۆکی نووسەر(دەقی‬ ‫وەرگێڕدراو) خەم و پەیامی شێوازی‬ ‫گەیاندن‪ ،‬واتە خەمی زمانی داڕشتنەوەشی‬ ‫لەبەرە‪ ،‬ئاخر ئێمە نە زمانێکی فەرمی و‬ ‫نە ڕێنووس و نە فەرهەنگێکی یەکگرتوومان‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫* زیاد لە بوارێکدا کاری وەرگێڕان‬ ‫دەکەیت‪ ...‬ئایا باشتر نییە یەک بوار‬ ‫هەڵبژێریت؟‬ ‫ ئەوەی ڕاستی بێ‪ ،‬لەو ‪ ١٧‬کتێبانەی‬‫وەرمگێڕاون‪ ،‬بواری سیاسەت و هەواڵگریی‪،‬‬ ‫دیرۆک و رۆمانیشی لەخۆگرتووە‪ .‬خۆی‬ ‫تاکبواری لەوانەیە باشتر بێ‪ ،‬چونکە وەرگێڕ‬ ‫تێیدا پسپۆڕیی زیاتر پەیدا دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆم حەزم لەو سێ بوارە کردووە کە کارم‬ ‫تێدا کردوون‪ ،‬ئیدی کارەکە وەها رۆیشتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرەدا دەمەوێ نهێنییەک بدرکێنم‪،‬‬

‫پێیان گوتووم واز لەبواری سیاسیەت و‬ ‫هەواڵگریی بێنە‪ ،‬تەنیا بە رۆمانەوە خەریکبە‪،‬‬ ‫هەشە گوتوویانە واز لەرۆمان بێنە‪ ،‬چونکە‬ ‫وەرگێری زۆری رۆمانمان هەن و تەنیا لە‬ ‫بواری بازنەی کتێبەکانی ئیسرائیل کاربکە‪،‬‬ ‫هەروەها ئەوەشیان پێیگوتووم کەوا هەر‬ ‫خەریکی مێژووبم‪ .‬منیش تا ئێستا دڵی‬ ‫هیچ کەسێکم نەشکاندووە! بەاڵم لۆژیکیش‬ ‫هەر ئەوە دەسەلمێنێ کە تاکبواریی بۆ‬ ‫چەندایەتی و چۆنایەتیی بەرهەمیش باشترە‪،‬‬ ‫رەنگبێ‪ ،‬لە دواییدا هەر واشی لێبێ‪.‬‬ ‫* مەرج و پێوەرەکانی وەرگێڕی‬ ‫سەرکەوتوو چین؟‬ ‫ هەڵبەتە کۆمەڵێک مەرج و پێوەر‬‫بۆ وەرگێڕانی سەرکەوتوو هەن‪ ،‬دەکرێ‬ ‫ئەمانە خوارەوە بەشێکیان بن‪ -١ :‬زانینی‬ ‫زیاتر لە دووزمان‪ -٢ .‬زانینی پاشخانی ئەو‬ ‫کتێبە (ئەو دەقەی)ی لێی وەردەگێڕی‪.‬‬ ‫‪ -٣‬سەروسەودا پەیداکردن لەگەڵ کولتووری‬ ‫زمانی لێوەرگێڕان‪ -٤ .‬توانستی زاڵبوونی‬ ‫تەواو لە رووی نووسین و داڕشتنەوە بەو‬ ‫زمانەی بۆی وەردەگێڕی‪ -٥ .‬بوار و بابەتی‬ ‫وەرگێڕان‪ ،‬ئەگەر هاتوو پێشتر وەرگێڕەکە‬ ‫لەو بوارەدا شارەزایی هەبێ‪.‬‬ ‫* بۆچی زۆر گرنگیی بە بەرهەمەکانی‬ ‫قادر عەبدوڵاڵ دەدەیت؟‬ ‫ ئەوەی راستیی بێ‪ ،‬دەمێکە ئاگام لە‬‫بەرهەمەکانی (قادر عەبدوڵاڵ)یە‪ ،‬ناسینەکەم‬ ‫بۆ دە ساڵێک زووتر دەگەڕێتەوە‪ .‬کاتێکیش‬

‫کتێبە وەرگێڕاوەکانی شەفیق حاجی خدر‬ ‫شاکارەکەی (خانووی مزگەوتێ)م وەرگێڕا‪،‬‬ ‫شتێکی ناوازە بوو‪ ،‬کوردی زمانی بیست‬ ‫و چوارەمین بوو کە بۆی وەربگێڕدرێ‪،‬‬ ‫بە حوکمی نزیکی بابەتەکانی ئەو لە‬ ‫ئێمە‪ ،‬یان راستتر بڵێم پەیوەستبوونی‬ ‫ناوەڕۆکی رۆمانەکانی ئەو بە ئێمە‪ ،‬تەکنیکە‬ ‫خۆش و ئاسان و ناوازەکەی ئەو‪ ،‬زمانە‬ ‫بێگرێوگۆڵەکەی ئەو‪ ،‬بابەتە مێژووییەکانی‬

‫ئەو‪ ،‬کە تێهەڵکێشی رۆمانەکانی‬ ‫کردوون‪ ،‬کە بۆ ئێمە گرنگن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ناسینی کەسییشم بۆ ئەو‪ ،‬وێڕای هاندانی‬ ‫خوێنەران دوای باڵوبوونەوەی (خانووەکەی‬ ‫مزگەوتێ) هەموو ئەمانە وای لێکردم تا‬ ‫ئێستا چوار رۆمانی وەربگێڕم و باڵوبکەمەوە‬ ‫و پێنجەمینیشی بەناوی (زۆربای ئێرانی)‬ ‫ئامادەی چاپە‪.‬‬

‫هەمیشە لە سێبەردا‬

‫هۆمەر نۆریاوی‬

‫ناوەڕاستی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوو‪،‬‬ ‫یەکەمین بەرهەمی شیعریی “فەرید زامدار”م‬ ‫بەردەست کەوت‪ .‬ئەم بەرهەمە شیعرییە‪،‬‬ ‫هیچ ناونیشانێکی لەسەر نەبوو‪ ،‬هەر بۆیە بە‬ ‫دەفتەرە شیعری “بێ ناونیشان”ناوی دەرکرد‬ ‫و ساڵی ‪ ١٩٩٠‬باڵو بووەوە‪ .‬ئەو سەردەمە‬ ‫نازانم هۆکار چی بوو ئەوەندە سەوداسەری‬ ‫خوێندنەوەی شیعری نوێ بووم‪ .‬شتێک لە‬ ‫دەروونەوە بەردەوام هانی دەدام پتر بە نێو‬ ‫ئەو دنیا خەیااڵوییەدا رۆبچم‪ .‬رەنگبێت وشە‬ ‫و چەمک و دەستەواژە نوێباوەکانی الی فەرید‬ ‫زامدار کە لە ناخێکی پاکژەوە هەڵدەقواڵن‪ ،‬یەک‬ ‫لە هۆکارەکانی ئەم پرسە بووبێت‪ .‬هەر لەنێو‬ ‫ئەو بەرهەمە شیعرییەدا‪ ،‬فەرید زامدار خاوەنی‬ ‫جیهانێکی شیعریی تایبەت بە خۆی بوو‪ .‬کەمتر‬ ‫لەدووی الساییکردنەوە بوو و هەردەم بیری لە‬ ‫داهێنانو نوێگەریی دەکردەوە‪ .‬دیارە نغرۆبوونی‬ ‫ئەم شاعیرە‪ ،‬لەنێو دنیای رەنگدا‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫تر لەسەر قووڵبوونەوەی لەنێو شیعردا دەوری‬ ‫بینیوە‪ .‬گەرچی شیعری فەرید زامدار‪ ،‬هەر لە‬ ‫هەمان سەرەتای نووسینەوە‪ ،‬مۆرکی خۆی پێوە‬ ‫دەبێت و کاتێک روو لە نووسین دەکات‪ ،‬تیف‬ ‫تیفەی رۆح دەدات‪ .‬بۆیە بۆ خۆی دەنووسێت‪:‬‬ ‫نووسین شێوەیەکە لە شێوەکانی کڕنۆش بردن‬ ‫بۆ وەحی رۆح‪ ،‬تا حاڵەتی رۆحیانەی شیعر‬ ‫پێنەگا و دروست نەبێ‪ ،‬شاعیری رەسەنیش‬ ‫دروست نابێ‪.‬‬ ‫فەرید زامدار هەروەها دەڵێ‪ :‬ئەو کاتانەی‬ ‫کە دەنووسم‪ ،‬بیر ناکەمەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو کاتانەی‬ ‫کە نانووسم بیر دەکەمەوە‪.‬‬ ‫فەرید زامدار‪ ،‬بەر لەوەی نووسەر و‬

‫شاعیرێکی وردبین بێت‪ ،‬خوێنەرێکی وشیار‬ ‫و وریایە و هەرگیز لەخۆ نامۆ نابێت؛ بۆیە‬ ‫خۆی دەڵێت‪ :‬لە بێئاگاییم بە هەموو زمانە جیا‬ ‫جیاکانی جیهان بیر دەکەمەوە‪ ،‬بەاڵم دەربڕینم‬ ‫کوردییە‪ .‬پێنووس الی ئەم نووسەر و شاعیرە‬ ‫کوردە‪ ،‬ئەوەندە خودان سەنگە کە دەنووسێت‪:‬‬ ‫قەڵەم نیشتمانە‪ ،‬لەهەر شوێنێکی زەمیندا‬ ‫قەڵەمێک بشکێ‪ ،‬منیش دەشکێم‪ ،‬قەڵەمێک‬ ‫زیندانی بکرێ‪ ،‬منیش لەوێم‪ ،‬قەڵەمێک راو‬ ‫بنرێ‪ ،‬منیش راو دەنرێم‪ ،‬قەڵەمێک ئازار بدرێ‪،‬‬ ‫ژانەکەی دەگاتە رۆحی منیش‪ ،‬قەڵەمێک‬ ‫داگیربکرێ‪ ،‬منیش داگیردەکرێم‪ ،‬لەهەر کوێیەک‬ ‫قەڵەمێکی خێرخواز بانگم بکات‪ ،‬دەچمە‬ ‫ئەوێ‪ ،‬هەموو قەڵەمە خێرخوازەکانی دنیا بە‬ ‫نیشتمانی راستەقینەی خۆم دەزانم و هەموو‬ ‫نووسینە هونەریی و داهێنانە ئەدەبییەکانی‬ ‫جیهانیش بە هی خۆم دەبینم‪ ،‬لەهەر کوێیەک‬ ‫قەڵەمێک ئازاد بێ‪ ،‬منیش ئازاد دەبم‪.‬‬ ‫فەرید زامدار‪ ،‬بە شاعیرێکی داهێنەری نێو‬ ‫رووبەری شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت‬ ‫کە بە زمانێکی جیاواز دەنووسێت و شیعر‬ ‫دەدوێنێت‪ .‬ئەوەتانێ بۆ خۆی دەڵێ‪ :‬ئەوەندەی‬ ‫باوەڕم بە سەلیقەی زمان و سەلیقەی ڕۆحیانەی‬ ‫وشە و سەلیقەی مۆسیقای خۆڕسکی شیعری‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەندە باوەڕم بە رێزمان و زانستی‬ ‫زمان نییە‪.‬‬ ‫روانگەو بۆچوونەکانی ئەم کەسایەتییە‬ ‫ئەدەبییە لەسەر شیعر و شاعیر‪ ،‬بۆ ئێستایش‬ ‫هەر نوێ دەنوێنن؛ تەمەنی ئەم پەیڤانەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ‪ ٣٠‬ساڵ پێش‬ ‫نها‪ ،‬کەچی بۆ هەنووکەیش هەر تازەن‪ .‬بۆ‬ ‫خۆی دەڵێ‪ :‬شاعیری بەهرەمەند‪ ،‬زمانناس‬ ‫و جوانناس و بەهرەناس و هونەرناسێکی‬ ‫خۆڕسکە‪ ،‬شاعیر زمان دەنووسێ نەک‬ ‫زمانەکە شاعیرەکە بنووسێ‪ ،‬مەبەستیشم لەوە‬ ‫شێواندنی زمان نییە‪ ،‬بەڵکو تێکشکاندنێکی‬ ‫بابەتیانەی زمانەکەیە بۆ دروستکردنی زمانێکی‬ ‫ئەدەبیی سەربەخۆ‪.‬‬ ‫شێوە و فۆرم الی فەرید زامدار‪ ،‬بایەخی‬ ‫زۆری پێ دەدرێت‪ .‬ئەم شاعیرە گەرچی‬ ‫گرنگییەکی تایبەت بە پەیڤ و شێوازی‬ ‫بەکارهێنانی وشە دەدات و هەرگیز وەک‬ ‫شێوەی باو‪ ،‬وشە بەکار ناهێنێت لێ بەتەنیا‬ ‫ئاوازی نێو شیعری ال مەبەست نییە و‬ ‫بیرکردنەوە لە کردەی وشەیشی ال زۆر گرینگە‪.‬‬ ‫بۆ خۆی دەڵێ‪ :‬بە تەنیا بیر لە مۆسیقای وشە‬ ‫ناکەمەوە‪ ،‬بەڵکوو بیر لە کرداری وشەکەش‬

‫شیعریشدا ئۆقرەی گرت‪ .‬سەرەتا و هەتا‬ ‫هەنووکەیش من‪ ،‬فەرید زامدار زێتر لە رێی‬ ‫شیعرەوە دەناسم‪ ،‬گەرچی شێوەکار‪ ،‬راگەیانکار‬ ‫و رۆژنامەوانێکی دیاری نێو کوردیش بوو‪.‬‬

‫بەرهەمە شیعرییەکانی فەرید زامدار‬ ‫بریتین لە‪:‬‬

‫مەبەستێک‪،‬‬ ‫چاپخانەی‬

‫فەرید زامدار‬ ‫دەکەمەوە‪.‬‬ ‫جوگرافیای شیعریی فەرید زامدار‪ ،‬خۆی‬ ‫بە دەڤەرێکی دیار و تایبەتەوە نابەستێتەوە و‬ ‫وەک چلۆن ئازادانە تێدەفکرێت‪ ،‬بۆ شیعریش‬ ‫هەمان روانگەی هەیە‪ .‬هەر سەبارەت بەم‬ ‫پرسە دەڵێ‪ :‬نەمامی شیعر لە ناوچەیەک‬ ‫دەچێندرێ و لە ناوچەیەکی دی شین دەبێ و‬ ‫لە ناوچەیەکی دیکەش دەدووروێتەوە‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەی ژمارەیەک شاعیر‪ ،‬کە‬ ‫هەمیشە چەند پلەیەک خۆ لە خەڵکانی دی‬ ‫بە بانتر دادەنێن‪ ،‬فەرید زامدار تەنێ شاعیر‬ ‫بە جیاوازتر دەزانێت و قەت تووشی لە‬ ‫خۆباییبوون نابێت‪ .‬بۆ خۆی لەم بارەوە دەڵێ‪:‬‬ ‫شاعیر لە خەڵکی ئاسایی گەورەتر و مەزنتر‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو جیاوازترە‪.‬‬ ‫فەرید زامدار هەر دوابەدوای شاعیرانی‬ ‫وەک شێرکۆ بێکەس‪ ،‬عەبدوڵاڵ پەشێو‪ ،‬لەتیف‬ ‫هەڵمەت‪ ،‬رەفیق سابیر و ‪ ...‬دووی رەوتی‬ ‫نوێکردنەوەی ئەدەب خاسما شیعری کوردی‬ ‫دەکەوێت و لەم بوارەیشدا گەلێک بەرهەمی‬ ‫رەنگاڵەیی بە رووبەری شیعری کوردی‬

‫دەبەخشێت‪ .‬عوسمان شەیدا‪ ،‬سەعدوڵاڵ‬ ‫پەرۆش‪ ،‬کەریم دەشتی‪ ،‬موحسین ئاوارە‪،‬‬ ‫ئەنوەر قادرمحەممەد‪ ،‬فەرهاد شاکەلی‪،‬‬ ‫ئیسماعیل محەممەد‪ ،‬جەالل مەلەکشا و گەلێک‬ ‫شاعیری دی‪ ،‬لە هاوڕێ و شاعیرە هاوچاخەکانی‬ ‫ئەم شاعیرە نوێخوازە‪ ،‬دێنە ئەژمار کە دواتر‬ ‫ئەم رەوتی تازەبوونەوەیەی نێو شیعری کوردی‬ ‫لە رێی کەسانی وەک دالوەر قەرەداغی‪،‬‬ ‫ئیسماعیل خورماڵی‪ ،‬بەختیار عەلی‪ ،‬کەژاڵ‬ ‫ئەحمەد و‪...‬هتد بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫بۆ وتن دەشێت کە “فەرید بەکر‬ ‫ئەیوب” ناسراو بە “فەرید زامدار”ساڵی‬ ‫‪١٣٣١(١٩٥٢‬ی هەتاوی) لە هەولێر لەدایک‬ ‫بووە و سەرەنجامیش ئەم شاعیر‪ ،‬پێشمەرگە‪،‬‬ ‫رۆژنامەوان و شێوەکارە ناسراوەی کورد‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪٢١‬ی جۆالی ‪٣٠( ٢٠١٩‬ی پووشپەڕی ‪)٢٧١٩‬‬ ‫لە تەمەنی ‪ 6٧‬ساڵیدا ئاخی کوردستان بۆ‬ ‫هەمیشە دەبێتە دوا مەکۆی و تێیدا ستار‬ ‫دەگرێت‪.‬‬ ‫فەرید زامدار بەنێو سێبەردا هاتە نێو‬ ‫مەیدانی هەراوی شیعر و هەر لەنێو نسێی‬

‫*برووسکەی هەوری‬ ‫یەکەم‪،‬‬ ‫چاپی‬ ‫شیعر‪،‬‬ ‫شیمال‪،‬کەرکووک‪١٩٧٣،‬‬ ‫*ژوانی سێبەر‪ ،‬شیعر‪ ،‬چاپی یەکەم‪،‬‬ ‫چاپخانەی جمهوور‪ ،‬موسڵ‪١٩٧٠،‬‬ ‫*ماکرۆکۆسم (گەورەترین جیهان)شیعر‪،‬‬ ‫چاپی یەکەم‪١٩٩6 ،‬‬ ‫*میکرۆکۆسم(بچووکترین جیهان)چاپی‬ ‫یەکەم‪١٩٩6 ،‬‬ ‫*ستێکس‪ ،‬وەزارەتی رۆشنبیری‪ ،‬چاپی‬ ‫یەکەم‪ ،‬چاپخانەی قەاڵ‪ ،‬سلێمانی‪١٩٩٧،‬‬ ‫*‪ Toho‬لە شەوی یەک دەقەییدا‪ ،‬چاپی‬ ‫یەکەم‪ ،‬سلێمانی ‪١٩٩٩‬‬ ‫*مردنی ئەندازەیی پەنجە شێتەکانی‬ ‫شەیتان‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬سلێمانی ‪٢٠٠١‬‬ ‫ئەنیمامۆندی‪ ،‬سلێمانی ‪٢٠٠6‬‬ ‫*شەڕی وشەکان و نیو نوقتە لەژێر‬ ‫نیودا‪ ،‬باڵوکراوەکانی وەزارەتی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫چاپی یەکەم‪ ،‬سلێمانی ‪٢٠٠٧‬‬ ‫*مردنی بازنەیی‪ ،‬لە باڵوکراوەکانی‬ ‫سەنتەری لێکۆڵینەوەی فیکری و ئەدەبی نما‪،‬‬ ‫چاپخانەی شەهاب‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٢‬‬ ‫*بارانی چل شەوە‪ ،‬باڵوکراوەکانی‬ ‫مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی نووسەرانی کورد‪،‬‬ ‫چاپخانەی رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٣‬‬ ‫*رێ و نووسەری رێ‪ ،‬باڵوکراوەکانی‬ ‫مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی نووسەرانی‬ ‫کورد‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫هەولێر‪٢٠١٣‬‬ ‫*ناوچەیەک لە ژوورە دزراوەکە‪،‬‬ ‫باڵوکراوەکانی مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی‬ ‫نووسەرانی کورد‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٣‬‬ ‫*ئیمزایەکی بزر بە قەڵەمی شاعیرێک‪،‬‬ ‫باڵوکراوەکانی مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی‬ ‫نووسەرانی کورد‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٣‬‬ ‫*دوایین ئێوارەخوان‪ ،‬باڵوکراوەکانی‬ ‫مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی نووسەرانی کورد‪،‬‬ ‫چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر‬ ‫‪٢٠١٣‬‬

‫* نوێترین کاری وەرگێڕانت چییە‬ ‫تکایە باسی بکە بۆمان؟‬ ‫ تازەترین وەرگێرانم کتێبی (ئەرێ‬‫کورد بوونە بەردەباز؟!) بوو‪ ،‬کە تێزێکی‬ ‫دکتۆرای نووسەر «گیبسن»ە سەبارەت‬ ‫بە قۆناغێکی مێژوویی زۆر گرنگ و‬ ‫چارەنووسساز لە مێژووی عێراق و‬ ‫کوردستان‪ ،‬کە بە ‪١٤‬ی تەمموزی ‪١٩٥٨‬‬ ‫دەستپێدەکات و بە ‪٢٠‬ی ئازاری ‪١٩٧٥‬یش‬ ‫کۆتایی پێ دێت‪.‬‬ ‫بەدەر لەمەش کاری هەرەنوێم‪ ،‬وەرگێڕانی‬ ‫دوو کتێبی دیکەن‪ ،‬کە دیزاینەکەشیان تەواو‬ ‫بووە و ئامادەی چاپن و چاوەڕێی پاڵپشتم‬ ‫بۆ چاپکردن‪ ،‬ئەمانیش (زۆربای ئێرانی)‬ ‫کە تازەترین رۆمانی «قادر عەبدولاڵ»یە‪،‬‬ ‫لەگەڵ (شەوە سپییەکان) کە یادەوەری‬ ‫زیندانی و نەفیبوونی «مێناحیم بێگن»ە‬ ‫بۆ سێبیریای رووسیا‪.‬‬ ‫* بەنیازنیت وەرگێڕانی پێچەوانە‬ ‫بکەیت‪ .‬واتە لە کوردییەوە بۆ زمانێکی تر؟‬ ‫ لێرەدا دەبێ زۆر راشکاو بم‪ ،‬وەک‬‫پێشتریش ئاماژەم پێدا‪ ،‬مەرجی وەرگێڕان‪،‬‬ ‫نەوەک هەر زانینی دوو زمان یان زیاترە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەسەاڵتشکانە بەسەر ئەو زمانەی‬ ‫بۆی وەردەگێڕێ‪ ،‬واتە دەسەاڵتی‬ ‫دەقنووسکردنەوە‪ ،‬دەسەاڵتی داڕشتنەوە‪،‬‬ ‫بۆیە وەرگێڕانی پێچەوانە ئەم ئاستەنگەی‬ ‫دێتە پێش‪ ،‬من کە دەتوانم بە زمانی‬ ‫زگماکم بنووسم‪ ،‬ناتوانم ئاوا بەو زمانەی‬ ‫فێری بووم وەها بنووسم‪ ،‬بۆیە تا ئێستا‬ ‫ئەم کارەم نەکردووە‪ ،‬هەرچەندە لە‬ ‫داهاتوودا‪ ،‬نیازی شتێکی وەهام هەیە‪ ،‬هەر‬ ‫هیچ نەبێ وەک تاقیکردنەوەش بێ‪ ،‬بۆسەر‬ ‫زمانی هۆڵەندی‪.‬‬

‫*ئۆکتافیا‪ ،‬پێکە خوداییەکانی التەریکی‪،‬‬ ‫باڵوکراوەکانی مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی‬ ‫نووسەرانی کورد‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر‪٢٠١٣ ،‬‬ ‫*گەردوون لە پیالنێکی شیعریدا‪،‬‬ ‫باڵوکراوەکانی مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی‬ ‫نووسەرانی کورد‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٣‬‬ ‫*دەریاچەی ئاگر‪ ،‬باڵوکراوەکانی‬ ‫مەڵبەندی گشتیی یەکێتیی نووسەرانی کورد‪،‬‬ ‫چاپخانەی رۆژهەاڵت‪ ،‬هەولێر ‪٢٠١٣‬‬

‫شیعرێکی فەید زامدار‬

‫(‪)....‬‬

‫بەر لەوەی ئێوە مبکوژن‬ ‫من دەمێکە خۆم کوشتووە‬ ‫بەر لەوەی ئێوە مبنێژن‬ ‫من دەمێکە خۆم ناشتووە‬ ‫بەر لەوە روانینم بدزن‬ ‫من دەمێکە چاوەکانم داخستووە‬ ‫بەر لەوەی ئێوە پێم بڵێن‬ ‫سەردەمێکە‬ ‫من خۆم بە خۆمم وتووە‬ ‫بەر لەوەی ئێوە پارچەم کەن‬ ‫زەمانێکە‬ ‫من خۆم بە خۆمم کردووە‬ ‫سەرچاوەیەکی زۆر شێلوم‬ ‫دەمێکە هەوکی خنکان و داڕژانی خۆم گرتووە‬ ‫لەسەر پشتی هەڵەکانم‬ ‫خۆتان هەڵوەشێنن و‪،‬بڕۆن‬ ‫سەفەری من‬ ‫مردن رێگای نەگرتووە‬ ‫لەناو جەستەی خۆم دەڕۆم و‬ ‫تەماشای رۆیینی پیادە و‬ ‫تەرمی نەمردووی خۆم دەکەم‬ ‫لەگەڵ پێکەنینی مردن‬ ‫خۆم لە ناو خۆم‬ ‫چاوەڕێی ژیانی خۆم دەکەم‪.‬‬

‫ژێدەر‪:‬‬ ‫• دیوانە شیعری “بێ ناونیشان”ی فەرید‬ ‫زامدار‪،‬چاپی یەکەم‪ ،‬ساڵی ‪١٩٩٠‬‬ ‫• رووپەڕی شاعیر لە فەیسبووک‬ ‫• ژمارەیەک ماڵپەڕی کوردی‬

‫‪3‬‬

‫عەبدولڕەحامن بەدەوی‪..‬‬ ‫سەدەیەک لە فەلسەفە‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫رۆژی پێنجشەمە رێكەوتی ‪2002/7/25‬‬ ‫لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانی قاهیرە‪،‬‬ ‫فەیلەسوف و بیرمەندی ناسراوی میسر‪،‬‬ ‫عەبدولڕەحمان بەدەوی‪ ،‬پاش ئەوەی چوار‬ ‫مانگ پێشتر لە تاراوگەوە(واتە لە فەرەنسا‬ ‫گەڕابووەوە بۆ میسر)‪ ،‬لەتەمەنی ‪ 85‬ساڵیدا‬

‫كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫بەدەوی‪ ،‬لە لێكۆڵینەوەی زماندا زۆر‬ ‫بەهەرمەند بوو‪ .‬جگە لە زمانی فەرەنسی‬ ‫و ئینگلیزی‪ ،‬زمانی ئەڵمانیشی بەچاکی‬ ‫دەزانی‪ .‬لەبەر ئەوەی بە تەها حوسێن‬ ‫سەرسام بوو‪ ،‬ساڵی ‪ 1934‬دەچێتە زانكۆی‬ ‫قاهیرەو دەست بە خوێندنی فەلسەفە‬ ‫دەکات‪ .‬دواتریش دەبن بە هاوڕێ و تا‬ ‫كۆچی دوایی تەها حوسێن لە ‪،1973‬‬ ‫هاوڕێیەتییان بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1937‬بەشێوەیەکی فەرمی‬ ‫دەنێردرێت بۆ ئەڵمانیاو نەمساو پاش‬ ‫گەڕانەوەی‪ ،‬لە بەشی فەلسەفەی زانكۆی‬ ‫قاهیرە‪ ،‬وەک موعیدێک دەستبەکار دەبێت‬ ‫و نامەی ماستەرەکەی دەربارەی پرسی‬ ‫(مەرگ لە فەلسەفەی هاوچەرخ) دا دەبێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1944‬نامەی دكتۆراكەی بەناوی‬ ‫(زەمەنی بونگەراییانە)وە پێشكەش دەکات‪.‬‬ ‫تەها حوسێن لەكاتی گفتوگۆكردنی‬ ‫دكتۆرانامەكەیدا‪ ،‬دەڵێت‪(:‬ئەمە یەكەمجارە‬ ‫فەیلەسوفێكی میسری ببینم)‪ .‬لەو نامەیەیدا‬ ‫رێبازە بونگەرایانەكەی خۆی بەیان دەکات‬ ‫و لە كتێبەكانی دواتریدا (ئەو كتێبانەی‬ ‫ژمارەیان لە ‪ )120‬زیاترە‪ ،‬درێژە بەو بابەتە‬ ‫دەدات‪ .‬یەكێك لە سەمەرەترین كتێبەكانی‪،‬‬ ‫دوا كتێبی بوو بەناوی (یادەوەرییەكانی‬

‫عەبدولڕەحمان بەدەوی) و بەر لە گەڕانەوەی‬ ‫لە فەرەنسا نووسیبووی‪ .‬لەو كتێبەدا هێرش‬ ‫دەكاتە سەر گەلێ كەس و بەتەوسەوە گاڵتە‬ ‫بەو حەشاماتە دەكات كە لەگەڵ تەرمەكەی‬ ‫جەمال عەبدولناسردا رۆیشتن و لەبارەیانەوە‬ ‫دەڵێت (ئەوە شتێكی زۆر ئاساییەو‬ ‫پەیوەندیی بە خۆشەویستی ئەو خەڵكەوە‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵكو ئەوە سروشتی میللەتێكە‬ ‫حەزی لەوەیە لەگەڵ مردوو دا رێگا ببڕێت)‪.‬‬ ‫هەروەها سەعد زەغلولی بەوە تاوانبار‬ ‫كردووە كە سیخوڕی ئینگلیز بووە‪ .‬تەها‬ ‫حوسێنیش بە سیخوڕیی بۆ دامودەزگاكانی‬ ‫ئاسایش تاوانبار دەكات و دەربارەی‬ ‫خۆماڵیكردنی كەناڵی سوێسیش لەالیەن‬ ‫عەبدولناسرەوە دەڵێت‪ :‬تەنها بۆ ناوبانگ‬ ‫بووەو هیچی تر‪.‬‬ ‫یەکێک لە کتێبە بەناوبانگەکانی‬ ‫(مێژووی ئەتایزمە لە ئیسالمدا) كە تیایدا‬ ‫باس لە گومانكارەكان دەكات لە مێژووی‬ ‫ئیسالمداو بە نموونە‪ ،‬راوەندی فەیلەسوف‬ ‫و حەسەن بن ئەلهەیسەم دەهێنێتەوە‪.‬‬ ‫كتێبەكانی دیکەش بریتین لە (نیتشە‪،‬‬ ‫كەلەپووری یۆنانی لە ژیاری ئیسالمدا‪،‬‬ ‫بەهاری هزری یۆنانی و پاییزی هزری‬ ‫یۆنانی و‪ ....‬هتد)‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1999‬خەاڵتی موبارەکی بۆ‬

‫کیژۆڵەیەکی گرینۆک‬

‫فاروق هۆمەر‬

‫ئەو رۆژەی دایکم لە جێگە کەوت‬ ‫و منداڵی بوو‪ ،‬لەوالوە تەلەفیزۆنە‬ ‫رەش و سپییەکەشمان لە کار کەوتبوو‬ ‫و بەتەواوی شکابوو‪ .‬ئاگام لێ بوو‬ ‫دڵتەنگی هەر یەکێکمانی لەالوە لەگەڵ‬ ‫خۆی لوول دابوو‪ ،‬بەتایبەتی دایکم‬ ‫و باوکم بەر لە هەر کەسانێکی دی‪.‬‬ ‫ئەوان پێیان وابوو تەلەفیزۆنەکەمان‬ ‫کۆتاییەتی و چاکبوونەوەی بۆ نییە و‬ ‫پارەیێکی ئەوتۆش شک نابەین دانەیێکی‬ ‫تازەی پێ بکڕین‪ .‬من ئەو کاتە خوشک‬ ‫و برایێکی لە خۆم بچکۆلەترم هەبوون‬ ‫کە لە پاڵمەوە دەژیان و خوشکێکیشم‬ ‫کە لە دوای منەوە هاتبوو زۆر نەژیابوو‬ ‫مردبوو‪ .‬من هیچ شتێکی ئەو خوشکە‬ ‫مردووەم بەیاد ناکەوێتەوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ناوەکەی دەزانم‪ ،‬کە ناوی فریشتە بووە‪.‬‬ ‫من زۆرجار بیرمە دەچوومە پەنایەکەوە‬ ‫و بۆ فریشتە دەگریام‪ ،‬بۆ ئەو خوشکە‬ ‫بەدبەختەم کە ئەوەندە نەژیا شتێکی‬ ‫لەبارەوە بزانم‪ ،‬یاوەخوود هەر هیچ‬ ‫نەبێ‪ ،‬تاوێک پێکەوە قسە بکەین و‬ ‫تام و چێژێک لە یەکدی بکەین‪ .‬دایکم‬ ‫جارجارێک دەیگوت فەریدەی خوشکت‬ ‫سەرەخۆرەبووە‪ ،‬تا فریشتە لە ژیاندا‬ ‫بوو ئەو بەردەوام دەگریا‪ .‬ئەو کاتەی‬ ‫فریشتەی خوشکت بەتەواوی سەری‬ ‫نایەوە‪ ،‬ئیدی ئەویش بۆ ئێجگاری‬ ‫ژیربۆوە و جارێکی دی نەگریایەوە‪.‬‬ ‫باوکم جارێکیان خراپ توڕە دەبێ و‬ ‫لە نیوەی شەوێ دا پەلی فەریدەی‬ ‫خوشکم بە گریانەوە دەگرێ و لەسەر‬ ‫هێالنەی مریشکەکان فڕێی دەدات‪.‬‬ ‫هەر وەکو دایکم دەڵێ‪ ،‬تا فەریدە‬ ‫ژیرنەبۆتەوە و نوزە نوزی بەتەواوی‬ ‫وشکی نەکردووە‪ ،‬رێگای پێنەداوە‬ ‫بێتەوە ژوورێ‪ .‬من ئیستاش بیر لەوە‬ ‫دەکەمەوە فەریدەی خوشکم بە درێژایی‬ ‫ئەو شەوە چی لەگەڵ مریشکەکان باس‬ ‫کردبێ‪ .‬تۆ بڵێی مریشکەکانیش بە‬ ‫گریانی فەریدە تەنگەتاو نەبووبن‪ ،‬یان‬ ‫ئەو کاتە چۆن لەو کیژۆڵە گرینۆکەیان‬ ‫روانیوە‪ ،‬کە تەنیا گریان نەبێ شتێکی‬ ‫دی نەزانیووە‪.‬‬ ‫ئەو رۆژە کاتێک خاڵم هات و‬ ‫پشتی تیڤییەکەمانی کردەوە‪ ،‬من بۆ‬ ‫یەکەمجار لە ماڵەکەدا گوێم لە دەنگی‬

‫گریانی منداڵێکیش بوو لەو ژوورەی‬ ‫کە تەنیا دایکم و مامانەکەی لێبوون‪،‬‬ ‫دەگریا‪ .‬گریانی منداڵێک زۆر بەخێرایی‬ ‫منی بۆ الی تیڤییەکەوە راکێشا‪ ،‬ئەو‬ ‫شوێنەی خاڵم پشتی تیڤییەکەی‬ ‫کردبۆوە و بە دەرنەفیزێک خەریکی‬ ‫بوو چاکی دەکردەوە‪ .‬نەمزانی هۆکەی‬ ‫چی بوو‪ ،‬خاڵم بەردەوام رێگەی پێ‬ ‫نەدەدام زۆری لێ نزیک ببمەوە و‬ ‫تەماشای ئەوە بکەم کە ئەو سەرقاڵی‬ ‫چییە و چی لە تیڤییەکە دەکات‪ .‬من‬ ‫ناوە ناوە ملێکم دەبردە ژێر باڵی خاڵم‬ ‫و ئەویش خێرا خێرا قنگی تێدەکردم‬ ‫و هەموو دونیای لە پێشمەوە‬ ‫دەشاردەوە‪ .‬ئیدی منیش لەو کاتەدا‬ ‫هەموو سەرنجم چووە سەر دەنگی‬ ‫منداڵەکە و بەپەلە رامکرد بۆ ئەو‬ ‫ژوورەی دایکمی لێبوو‪ .‬هەرچۆنێک بوو‬ ‫خۆم کرد بە ژووردا و روانیم منداڵێکی‬ ‫بچکۆلە هاتووە بۆ ماڵمان‪ .‬منداڵەکەیان‬ ‫جوان قومات کردبوو‪ ،‬شین دەچۆوە و‬ ‫لەناو زەنبیلەیێکی پووشینیان دانابوو‪.‬‬ ‫چاوەکانی منداڵەکە ئەوەندە بچکۆلە‬ ‫و جوان بوون‪ ،‬بۆی نەدەکرا بە باشی‬ ‫بیانکاتەوە‪.‬‬ ‫من کتوپڕ زانیم ئەو منداڵە لە‬ ‫تەلەفیزۆنەکەوە هاتووەتە دەرێ‪ .‬ئیدی‬ ‫هەر بەدوای ئەوەشدا زۆر بەخێرایی‬ ‫تەلەفیزۆن چاکبۆوە و پشتەکەی وەکو‬ ‫جارانی خۆی لێهاتەوە‪ .‬من لەوەودوا‬ ‫بەردەوام هەموو سەرنجم لەسەر‬ ‫تیڤییەکەمان بوو‪ ،‬لەسەر ئەو هەموو‬ ‫خەڵکانەی لەناویدا دەژیان‪ .‬شەو و رۆژ‬ ‫لێم دەڕوانین‪ ،‬لەوێ پەیتا پەیتا قسەیان‬ ‫دەکرد و نانیان دەخوارد و پێدەکەنین و‬ ‫دەگریان‪ .‬من بە نهێنی ئەوەم نەدەزانی‬ ‫بۆچی لە هەڵوەشاندنی تیڤییەکەدا‬ ‫تەنیا تاقانە منداڵێکیان دەرهێنابوو‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا زۆر بە ئاسانی بۆیان دەکرا‬ ‫خەڵکانێکی زۆرتر لەوێ بهێننە دەرەوە‪.‬‬ ‫من لەو رۆژگارەی منداڵیمدا پێم وابوو‬ ‫ئێمە هەموو لە تیڤییەوە هاتووین‪،‬‬ ‫دایکم و باوکم و فریشتەی مردووش و‬ ‫ئەو منداڵەش کە زۆر نییە هاتووە بۆ‬ ‫ماڵمان و هەموو دونیای پڕکردووە لە‬ ‫گریانی کورت کورت‪ .‬رۆژێک ماڵەکەمان‬ ‫چۆڵ بوو‪ ،‬نازانم چۆن وا رێکەوتبوو هەر‬ ‫بە تەنیا خۆم لە ماڵەوە بم‪ .‬زۆر خراپ‬ ‫گەڕم لە تیڤییەکەمان ئااڵندبوو و بیرم‬ ‫لەوە دەکردەوە تا ماڵەوە دەگەڕێنەوە‪،‬‬ ‫بۆچی منیش منداڵیك لە تیڤییەکەوە‬ ‫نەهێنمە دەرێ‪ .‬هەموو سەرنجم‬ ‫لەسەر منداڵێک بوو کە تۆزێکی تر‬ ‫بە دەستی خۆم دەیهێنمە دەرەوە و‬ ‫هەر کاتێکیش ماڵەوە پەیدا بوونەوە‪،‬‬ ‫ئەوجا خۆشییەک سەرتاپا هەموومان‬ ‫پێکەوە دادەگرێ‪ .‬لەڕاستییا من زۆرم‬ ‫بەزەیی بەو هەموو خەڵکانەدا دەهاتەوە‬ ‫کە لەناو تیڤییەکەماندا کۆت و بەند‬ ‫بوون و بۆیان نەدەکرا بە ئازادی خۆیان‬ ‫بێنە دەرەوە و هاموشۆ بکەن‪ .‬چۆن‬ ‫مرۆڤ دەتوانێ بۆ ماوەیێکی ئاوا دوورو‬ ‫درێژ‪ ،‬لەناو ئەو قەفەزە بچکۆلەیەدا‬ ‫بژی و هەناسە بدات‪ .‬من دەرنەفیزم لە‬ ‫ماڵەوە پێ پەیدا نەدەکرا‪ ،‬بەاڵم چووم‬

‫لە ناندینەکە چەقۆیێکم هێنا‪ .‬چەند‬ ‫برغووییەک بوو بە پشتی تیڤییەکەوە‪،‬‬ ‫دەبوو هەموویان یەک لە دوای یەک‬ ‫بکرێنەوە‪ .‬یەک یەک برغووەکانم هەموو‬ ‫کردنەوە‪ .‬بەهێواشی پشتی تیڤییەکەم‬ ‫هێنایە خوارێ کە پارچە تەختەیێکی‬ ‫کونکونی سادە بوو‪ ،‬هیچ هونەرێکی‬ ‫گەورەی تێدا نەدەبینرا‪ .‬ئەو جیهانەی‬ ‫کە پڕی ئینسانە و هەموومانی لێوە‬ ‫هاتووینەدەر‪ ،‬چۆن دەبێ بەو شێوەیەش‬ ‫ئاوا سادە و ساکار بێ‪ .‬پارچە تەختەم‬ ‫بە هێواشی لەسەر زەوییەکە دانا و‬ ‫روانیمە ئەو جیهانە ئەفسوناوییەی کە‬ ‫چاوەڕوانم دەکرد پڕی بێ لە شارانی‬ ‫گەورە و مااڵنی جوان و شەقامی‬ ‫دوور و درێژ و ماشێنی گەورە گەورە‪.‬‬ ‫تەواو حەپەسام‪ ،‬تەنیا چەند گڵوپێکی‬ ‫بچکۆلە نەبێ هیچی تری تێدا نەبوو‪.‬‬ ‫سەیر ئەوە بوو ئەو تیڤییە لە ژوورەوە‬ ‫ئاوا چۆڵ و هۆڵ بێ و هیچی تیا‬ ‫نەبێ‪ .‬دونیایێکە پڕ لە خۆڵ و تەپ‬ ‫و تۆز‪ .‬هەستمکرد شتێکی پێچەوانە‬ ‫روودەدات‪ .‬تۆ بڵێی من شتێکی دیم‬ ‫بەهەڵە نەکردبێتەوە‪ .‬کەمێک لە‬ ‫شوێنی خۆم جواڵم و تەماشایێکی‬ ‫پێشی تیڤییەکەم کرد و دەستێکم‬ ‫بە ناسکی بەسەر شاشە ساف و‬ ‫لووسەکەیدا هێنا‪ ،‬دڵنیابووم کە من‬ ‫لەبەردەم تەلەفیزۆنێکی خاڵی خاڵیدام‬ ‫و هیچی تیا نییە‪ ،‬هەر هیچ‪ .‬ئیدی مات‬ ‫و سەرسام بۆ خۆم لەو چۆڵەوانییەم‬ ‫دەڕوانی لەناو تەلەفیزۆنەکە دا پەرش‬ ‫و باڵوبووبۆوە‪ .‬ئێ باشە ئەو هەموو‬ ‫خەڵکە لەکوێوە هاتوون‪ .‬ئەی ئەو‬ ‫منداڵە بچکۆلەیە لەکوێوە هات بۆ‬ ‫ماڵێ ئێمە‪ .‬من دواتر بە پەلەپروسکێ‬ ‫سەرقاڵبووم بە بەستنەوەی ئەو پارچە‬ ‫تەختەیەوە کە لە پشتی تیڤییەکەم‬ ‫کردبۆوە و هەرچیم دەکرد بۆم رێک‬ ‫نەدەخرایەوە‪ .‬ترسام ماڵەوە بگەڕێنەوە‬ ‫و بە نهێنی کرانەوەی تیڤییەکە بزانن‬ ‫و گوڵمەزێکم پێ بگێڕن‪ .‬هێندە‬ ‫شڵەژابووم‪ ،‬بۆ خۆشم نەمدەزانی‬ ‫چۆن تەلەفیزۆنم گرێ داوەتەوە و‬ ‫خستومەتەوە شوێنی خۆی‪ .‬ئێوارە ئەو‬ ‫کاتەی ماڵەوە هەموویان گەڕابوونەوە‪،‬‬ ‫منیش بە کۆڵێک ترسەوە لەناو‬ ‫تاقی پەنجەرەکە هەڵکورمابووم و‬ ‫تەماشای باوکم دەکرد سەرقاڵی ئەوە‬ ‫بوو تیڤییەکە هەڵبکات‪ .‬من هێندە‬ ‫پەشۆکا بووم‪ ،‬هەر ئەوەندەی تۆزێکم‬ ‫لێ مابۆوە‪ .‬جارجارێک خەریکبوو‬ ‫لەبەرخۆمەوە لە ترسان هاوارێک بکەم‬ ‫و بدەمە پڕمەی گریان‪ .‬تەلەفیزۆن‬ ‫هەڵبوو‪ ،‬وێنەیێکی سپی و خۆڵەمێشی‬ ‫و پاشان کەمێک رەشاییش تێکەڵ بە‬ ‫خشەخشێکی کورت بوو‪ .‬دواتر دەنگی‬ ‫مەالیێک هات کە بەباشی نەمدەزانی‬ ‫چی دەڵێ‪ .‬زۆر تێنەپەڕی خۆشییەکم‬ ‫تێگەڕا و نیگەرانیش هێواش هێواش‬ ‫لە گیانم دەهاتە دەرێ‪ ،‬بەاڵم هەر زوو‬ ‫جارێکی تر لە خۆم پرسی‪ ،‬ئێ باشە‬ ‫ئەو هەموو خەڵکە لە کوێوە گەڕانەوە‬ ‫بۆ ناو ئەو تیڤییە بچکۆلەیەی‪ ،‬کە هەر‬ ‫هێندەی قەفەزێكی بچکۆالنە دەبێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫زانستە كۆمەاڵیەتییەكان پێ بەخشرا كە‬ ‫سەدهەزار جونەیهی میسری بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وێڕای ئەوەش نەگەڕایەوە بۆ قاهیرە‪ .‬تا لە‬ ‫شەقامێك لە شەقامەكانی پاریس لەهۆش‬ ‫خۆی دەچێت و بە بڕیارێك لەسەر خەرجی‬ ‫حكومەت‪ ،‬دەهێنرێتەوە بۆ میسر‪.‬‬ ‫سەعید الوەندی‪ ،‬كە لە سااڵنی دوایی‬ ‫تەمەنیدا رۆژنامەنووسێكی نزیك بووە‬ ‫لێیەوە‪ ،‬دەڵێت (بەدەوی لەو رۆشنبیرانە‬ ‫بووە كە هاوكاریی شۆڕشی ‪23‬ی یۆلیۆیان‬ ‫كردووە لە میسر و لەو لیژنانەدا ئەندام بووە‬ ‫كە دەستووری ‪1956‬یان داڕشتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر لەگەڵ سەرانی شۆڕشەکەدا تێکچووەو‬ ‫چووەتە ژنێڤ و لەوێ بۆ ماوەی چەند‬ ‫مانگێك كراوەتە راوێژكاری رۆشنبیریی‬ ‫باڵوێزخانەی میسر‪.‬‬ ‫لەو كتێبە دیارانەی وەریگێڕاونەتە‬ ‫سەر زمانی عەرەبی (فاوست‪ ،‬دیوانی‬ ‫خۆرهەاڵتیی‪ ،‬نووسەری خۆرئاوایی)ی‬ ‫گۆتەو (زەماوەندی خوێن)ی لۆركایە‪.‬‬ ‫لەو كتێبانەی لەو دوایانەشدا نووسیونی‪:‬‬ ‫بەرگریی لە قورئان و بەرگریی لە محەمەد‬ ‫و خۆرهەاڵتناسی‪.‬‬ ‫لەو گفتوگۆیانەدا كە الوەندی لەگەڵیدا‬ ‫ئەنجامی داون دەڵێت‪ :‬بەردەوام دوو باڵم‬ ‫هەبووە بۆ فڕین‪ ،‬یەكێكیان كەلەپووری‬

‫ئەقاڵنیی‬ ‫ئیسال م‬ ‫ئەوی‬ ‫و‬ ‫تر یشیا ن‬ ‫فەلسەفەی خۆرئاوا‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫بەدەوی ساڵی ‪1917‬‬ ‫لە گوندی (رشباص)ی‬ ‫سەر بە پارێزگای (دقهەلیە)‬ ‫لە میسر هاتووەتە دنیاوەو‬ ‫پانزەهەمین كوڕی خێزانێكی‬ ‫خواپێداو بووە لەناو بیستویەك‬ ‫خوشك و برا‪ ،‬دا‪ .‬خوێندنی سەرەتایی‬ ‫لە قوتابخانەكانی (سەعیدیە) لە(جیزە)‬ ‫تەواو كردووە‪ .‬ژنی نەهێناوەو بە سەڵتی و‬ ‫تەنهایی تەمەنی بەڕێکردووە‪.‬‬

‫شیعری کالسیکیی لەنێوان‬ ‫“مێژووگەرایی” و “جوانیناسی” دا‬

‫خالق یەعقووبی‬ ‫عەبدول‬

‫خوێندنەوە و شیکردنەوەی شیعری‬ ‫کالسیکیی کوردی‪ ،‬تا هەنووکەش پتر لەسەر‬ ‫بنەمای روانگەی مێژووگەرایی بووە و دەقی‬ ‫ئەو جۆرە شیعرە زێتر وەک بەڵگە و بابەت‬ ‫بۆ ساغکردنەوی مێژوویی بەکارهاتووە‪،‬‬ ‫جا چ مێژووی ئاسایی بۆ ناسینەوەی ئەو‬ ‫رووداوانەی لە رابردوودا قەوماون‪ ،‬چ مێژووی‬ ‫هزر بۆ تێگەیشتن لەوەی شاعیرانی کالسیکی‬ ‫کورد لە سەروبەندێکی تایبەتی مێژووییدا‬ ‫چۆنیان بیر کرووەتەوە و خاوەنی چ فیکر‬ ‫و فەلسەفەیەک بەنیسبەت خۆیان و جیهانی‬ ‫دەوروبەریان بوون‪ .‬لەم نێوانەدا ئەوەی‬ ‫لەالیەن زۆربەی هەرە زۆری رەخنەکاران‬ ‫و تۆێژەران و لێکۆڵەران و ساغکەرەوانی‬ ‫شیعری کالسیک سەرنجی پێنەدراوەو‬ ‫پشت گوێ خراوە‪ ،‬خورد بوونەوە و لەنگەر‬ ‫گرتن بووە لەسەر الیەنی جوانیناسانە و‬ ‫فۆرمگەرایانەی ئەو شێوە شیعرە‪ .‬وێدەچێت‬ ‫ئەم هەڵسوکەوتە یەک الیەنبینانەیەی‬ ‫رەخنەی کوردی لەو روانگەیەدا ریشەی‬ ‫داکوتابێت‪ ،‬کە شیعر پتر لەوەی هەست‬ ‫بێت هزرە‪ ،‬زێتر لەوەی شکڵ بێت ناوەڕۆکە‪.‬‬ ‫خاوەنی ئەم روانگانە ئەوەندەی لە شیعری‬ ‫کالسیکی کوردیدا پەیام دەبینن‪ ،‬زمانیان‬ ‫نایەتە بەرچاو‪ ،‬ئەوەندەی بەدوای مانادا‬ ‫دەگەڕێن‪ .‬شوێنپێی لەفز هەڵناگرن‪ .‬لە دیدی‬ ‫ئەوانەوە شاعیر بەرلەوەی دەربڕی هەستی‬ ‫هەناوی خۆی بێت‪ ،‬دەرخەری ئاوەزی‬ ‫مێشکییەتی‪ ،‬وەک بڵێی لەنێوان دوانە‬ ‫لێکدژی هەست و ئاوەزدا سەرەتی بە ئاوەزە‪.‬‬ ‫ئاکامی ئەو تێڕوانینانە‪ ،‬خەرمانێکە لەو‬ ‫جۆرە خوێندنەوەیەی کە لەسەر داکۆکیکردن‬ ‫لە رەوابوون ‪ -‬یان جاروبار رەوا نەبوونی ‪-‬‬ ‫فیکری شاعیرێکی کالسیک چەق دەبەستێت‬ ‫و سەرەباسی شیعرییەت و دەستەبەر کردنی‬ ‫زمانی شاعیرانە و فۆڕمی داهێنەرانەی‬ ‫شیعریی فەرامۆش دەکرێت‪ .‬نموونەی زۆر‬ ‫دیار و سەرکەوتووی ئەم جۆر خوێندنەوەیە‬ ‫ئەو سێ بەرگ کتێبەیە کە مەسعوود محەمەد‬ ‫لەسەر شیعری حاجی قادری کۆیی نووسیویە‬ ‫و تێیدا حاجی پتر لەوەی وەک شاعیرێک کە‬ ‫لە پانتایی زمان و هەستی شاعیرانەدا کاری‬

‫کردبێت‪ ،‬وەک بیرمەندێک وەسف و وێنا‬ ‫کراوە‪ ،‬کە لە بواری هزر و بیری نەتەوەییدا‬ ‫پەیامی خۆی پێ بووە و فەلسەفەی خۆی‬ ‫داڕشتووە‪ .‬مەسعوود محەمەد لەم کارە‬ ‫سەرکەوتووەیدا ناچار بووە کە لە ئاکامدا‬ ‫حاجی قادر وەک شاعیرێکی شۆرشگێڕ لە‬ ‫بواری هزری نەتەوەخوازیدا بێنێتە ناساندن‪،‬‬ ‫بێئەوەی ئەو شۆرشگێڕییە بواری داهێنانی‬ ‫زمان و جوانیناسی و فۆڕمی شیعریی‬ ‫بگرێتە خۆی‪ .‬ئەم خوێندنەوەیە لەراستیدا‬ ‫درێژەدان بەو سوننەتە لە مێژینەیەی‬ ‫شەرح و تەفسیری دەقی بەردەستە‪ ،‬کە‬ ‫لە رێگای هێما و نیشانەکانی ئەو دەقەوە‬ ‫پەی بە هزر و هەڵوێستی داهێنەرەکەی‬ ‫دەبرێت و لە کۆتاییدا دەگوترێت شاعیر‬ ‫بەم چەشنە بیر دەکاتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫بەم جۆرە هاتووەتە ئاخافتن و دواندن‪ .‬لەم‬ ‫شێوازەی خوێندنەوەیەدا چی گوتنی شاعیر‬ ‫بابەتی بەردەست و بەرباسە و چۆن گوتنی‬ ‫شاعیر بابەتێکە یان دەخرێتە پەراوێزی‬ ‫باسوخواسەوە‪ ،‬یان هەر هیچ ئاماژە و‬ ‫ئیشارەتێکی پێ ناکرێت و لە چوارچێوەی‬ ‫باسی راڤەکاردا هیچ جێگە و پێگەیەکی پێ‬ ‫نادرێت‪.‬‬ ‫لە ئەنجام و ئاکامی خوێندنەوەیەکی‬ ‫ماناتەوەری لەم چەشنە بۆ شیعری کالسیکی‬ ‫کوردی‪ ،‬ئەوەی سەرەتی پێ دەدرێت و‬ ‫دێتە نێو مەیدانی شیکاریی رەخنەکارەوە‪،‬‬ ‫پتر لەوەی خودی دەقی بەرباس بێت‪،‬‬ ‫مێژووی دەرەوەی دەقە‪ .‬بە وتەیەکی تر‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیەکی ماناتەوەری لەم جۆرە‬ ‫سەرەتی بەو واقیع و مێژوویە دەدات‪ ،‬کە‬ ‫دەقی بەرهەمهانیوە‪ ،‬نەک ئەو واقیع و‬ ‫مێژووەی کە دەق خۆی وەک بەرهەمێکی‬ ‫داهێنەرانە دەیهێنێتە ئاراوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫باسکردن لە جوانیی شیعر بە واتای باس‬ ‫کردن لە مانا و فۆرمی شیعر بێت‪ ،‬ئەوکات‬ ‫پێویست ناکات کە رەوایی یان گرینگیی‬ ‫شیعر پێوەندیی بەوەوە هەبێت‪ ،‬ئەو شیعرە‬ ‫تا چەندە هەڵگر و راگری ئەو بیرۆکەیە یان‬ ‫ئەو جوانییە بێت کە لە جیهانی دەرەوەی‬ ‫بوونی خۆیەوە وەری گرتبێتن‪ .‬شیعری‬ ‫داهێنەرانە شوێنپێی جیهان هەڵدەگرێت‪،‬‬ ‫یان هەروەتر‪ ،‬شوێن لە جیهان وەردەگرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە سۆنگەی ئەوەی کە خۆی‬ ‫جیهانێکی سەربەخۆ و خۆبژیوە و کیانی‬ ‫خۆی و سەروەریی خۆی لە وشە و زمانەوە‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬ناکرێت ئەوەی کە رەنگدانەوەی‬ ‫راست و دروستی بیرۆکەیەکی راست و‬ ‫دروستی جیهانی واقیعە بکەیەنە سەنگی‬ ‫مەحەکی راست و دروستیی ئەو شیعرە‪.‬‬ ‫شیعری کالسیکی کوردی ناشێت تا رادەی‬ ‫نوێنەرایەتی کردنی فیکری سەردەمی خۆی‬ ‫دابەزێندرێت‪ ،‬مادام خۆی خاوەن جیهانی‬ ‫سەربەخۆی زمانیی و فۆرمیی و مانایی‬ ‫خۆی نەبێت‪ .‬نموونەی شاز لەم بوارەدا‪،‬‬ ‫بێ سێودوو لێکردن‪ ،‬شیعری شێخ رەزایە‪.‬‬ ‫یەکێک لەو هۆیانەی کە بۆچی شیعری‬ ‫شێخ رەزای تاڵەبانی لە مێژووی شیعری‬ ‫کالسیکی کوردیدا بە شیعرێکی هەرمان و‬ ‫تاقانە باسی لێ دەکرێت‪ ،‬فۆڕمی دەربڕێن‬ ‫و ئەو زمانە پەتییە تایبەت و ئەو شێوازە‬

‫تەوس ئاسا و هەجوئامێزەیە‪ ،‬کە شێخ رەزا‬ ‫هەر خۆی لێی شارەزا و تێیدا دەسترەنگین‬ ‫بووە‪ .‬سەرباری ئەوە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫سەرنجی ئەو چەند ساغکردنەوە و شەرحانە‬ ‫بدەین کە لەسەر شیعری شێخ رەزاش‬ ‫کراوە‪ ،‬دیسان دەبینین رۆحی مێژووگەرایانە‬ ‫و گەڕانەوە بۆ سەر ئەو واقیعانەی کە‬ ‫لەوانەیە شیعری شێخی لێ بەرهەمهاتوون‪،‬‬ ‫لەبری هەوڵی جوانیناسانە و کارکردن لە‬ ‫سەر ئەوەی فۆرم و زمانی شێخ رەزا چۆن‬ ‫جیهانی شیعریی ئەویان پێکهێناوە‪ ،‬بەسەر‬ ‫ئەو کارانەدا زاڵ و داسەپێنراوە‪.‬‬ ‫کەواتە دەکرێت بڵێین روانگەی زاڵ‬ ‫بەسەر مەیدانی رەخنەکاری و شرۆڤەی‬ ‫شیعری کالسیکی کوردیدا‪ ،‬تا هەنووکەش‬ ‫روانگەی مێژووگەرایانەیە‪ ،‬کە تێیدا دەقی‬ ‫شیعری لەبری ئەوەی جیهانێکی زمانیی بێت‬ ‫پێکهاتوو لە فۆڕم و مانای ئاوێتە بەیەک کە‬ ‫خۆبژیوانە و دابڕاو لە جیهانی واقیع – بە‬ ‫مانای ئەوەی بەردی بناغەی جیهانی شیعر‪،‬‬ ‫وشە و خەیاڵە نەک شت (ئۆبژە) و واقیع –‬ ‫دەکەوێتە گەڕ و ئەرکی جوانیناسانەی خۆی‬ ‫بەجێ دەهێنێت‪ ،‬بەڵگەیەکی مێژوووییە کە لە‬ ‫رێگای تاوتوێ و سەنگ و سووک کردنییەوە‪،‬‬ ‫پەی بە واقیع و راستییەکانی ئەو سەردەمە‬ ‫دەبەین‪ ،‬کە شاعیر تێیدا ژیاوە‪ ،‬یان لەو‬ ‫بابەتانە تێدەگەین کە لە مێشکی شاعیردا‬ ‫کەڵەکەیان کردووە و دەقیان گرتووە‪ .‬لەم‬ ‫جۆرە لێڕوانینە بۆ شیعر‪ ،‬شاعیری کالسیک‬ ‫هەڵکەوتەی سەردەمی خۆیەتی کە دواجار‬ ‫دەبێتە نوێنەری هزر و ئاوەزی خەڵک و‬ ‫ئاوێنەی بااڵنومای خواست و خەونی خەڵک‪،‬‬ ‫هەر بۆیە شیعری شاعیر بەرلەوەی بەرهەمی‬ ‫شکۆمەندیی شاعیرانە و دەستکردی‬ ‫سیحراوی ساحیرانەی خۆی بێت‪ ،‬دەربڕی‬ ‫هەستی جەماوەری و دەرخەری خەون و‬ ‫خواستی گشتییە‪ .‬روانگەی مێژووگەرایانە‪،‬‬ ‫بۆ خوردبوونەوە لە شیعر‪ ،‬شیعر دەکاتە‬ ‫بەڵگەیەک کە دەکرێت لە رێگای ئەو‬ ‫بەڵگەیەوە رووداوەکانی مێژووی پی ساغ‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬یان مێژووی رووداوەکانی پێ‬ ‫بنووسرێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت لە کۆتاییدا ئەم خاڵە شایانی‬ ‫باسە کە مێژووگەرایانە خوێندنەوەی شیعری‬ ‫کالسیکی کوردی بە واتای ئەوە نییە کە ئەو‬ ‫کەسانەی وا لەم بوارەدا شەرح و تەفسیریان‬ ‫بەدەستەوە داوە – یەک لەوان مەسعوود‬ ‫محەمەد‪ ،‬لە کارەکەی حاجی قادردا –‬ ‫گوتوویانە یان ویستوویانە لە رێگای شیعرەوە‬ ‫مێژوو بنووسنەوە‪ .‬بەپێچەوانە‪ ،‬ئەوان خۆیان‬ ‫ئەم کارانەیان لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەدەبیدا جێدەکەنەوە‪ ،‬کە بەبڕوای من هەر‬ ‫وایشە و ئەم کارانە لەم خانەیەدا جێیان‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬چونکە ئەم کارانە لەسەر دەقی‬ ‫ئەدەبی کراون‪ ،‬نەک دەقی مێژوویی‪ .‬بەاڵم‬ ‫مەسەلەکە ئەوەیە کە ئەم شێوەیە لە کاری‬ ‫لێکۆلینەوەی ئەدەبی‪ ،‬دواجار لەبری ئەوەی‬ ‫ئاکامێکی جوانیناسانەی لێ بکەوێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫بەشێکی گرنگی ئامانجی هەر لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫ئەدەبی و رەخنەکارانەیە‪ ،‬بە ئەنجامێکی زێتر‬ ‫مێژووگەرایانە دەگات‪ ،‬کە پتر لەوەی دەقی‬ ‫خوێندبێتەوە‪ ،‬مێژووی نووسیوەتەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫نالی بەدیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫لەناو خۆڵەمێشی نامەکاندا‬ ‫بەدەر لە دیوانی شیعرەکانت‪ ،‬هەندێ لەو کتێبانەی لەسەر شیعر‬ ‫و دنیابینیی تۆ نووسراون‪ ،‬شتێکی ترت سەرنجی راکێشاوم‪ ،‬ئەویش‬ ‫نامەکانتە‪ .‬بە سروشتی خۆم‪ ،‬حەزم لە خوێندنەوەی نامەی نێوان‬ ‫نووسەران و کەسایەتییە ناودارەکانە‪ ،‬پێموابێ بەشێک لە نهێنیی و‬ ‫کەسایەتیی ئەو نووسەرانەش‪ ،‬لە نێوان رستە و وشە و پیتەکانی ئەو‬ ‫نامانەدا شاردرابێتنەوە‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەدا کە بەشێکی زۆری کاتەکانم‪ ،‬لەگەڵ جەنابت و‬ ‫شیعرەکانتا بەسەر برد‪ ،‬کەم رۆژ هەبووە نەگەڕێمەوە بۆ الی هەندێ لەو‬ ‫نامانەت‪ ،‬هەندێکیان دەستنووس و لە کتێبخانەی ئەو کەسایەتییانەدا‬ ‫پارێزراون کەجەنابت نامەکانت بۆ ناردوون‪ ،‬هەندێکیشیان‪ ،‬وەک‬ ‫ئەرشیف لە کتێبی (گۆران لە بیرەوەریی هاوچەرخەکانیدا) پارێزراون‪.‬‬ ‫(بەدەم گفتوگۆکردنەوە‪ ،‬وام بە مامۆستا “گۆران”ی شاعیر وت)‬ ‫من لە رۆژگاری خۆیدا زۆرم نووسی‪ ،‬شیعر و نامە بۆ هاوەڵ و‬ ‫دۆستان‪ .‬رەنگە بەالشتانەوە سەیر بێ‪ ،‬بیرەوەریی رۆژگاری دەربەدەریی‬ ‫و خەم و ئازار‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە زۆرێک لەو دەستنووس و الپەڕانە‪ ،‬وەک‬ ‫بەرهەمی تری نووسەرانی پێش خۆم‪ ،‬بوونە خۆڵەمێش و تەپوتۆز‪ ،‬نە‬ ‫خۆم و نەکەسیش نەیانزانی کەوتنە کوێ؟ کۆتا رۆژەکانی تەمەنم‪ ،‬هەر‬ ‫رۆژێ لە شار و هەر رۆژێ دەرد و بەاڵیەک تەنگی پێ هەڵچنی بووم!‬ ‫لە کوێ دەمپەرژا بگەڕێمەوە سەر ئەو نامانە؟!(گۆران‪ ،‬ئاهێکی قووڵی‬ ‫هەڵکێشا و خۆی بە الپەڕەکانی بەردەستییەوە خەریککرد‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو خەم و ئازارانەی ناخی بشارێتەوە‪ ،‬کە من باسمکردن و دەرگام بۆ‬ ‫کردنەوە!) (کەمێ بێدەنگیی)‬ ‫چەندین شیعری وام لەو رۆژگارەدا نووسیووە‪ ،‬تەنها کەسە‬ ‫نزیکەکانی خۆم‪ ،‬لە خەم و ئازاری وشەکان گەیشتوون‪ .‬ئەمانەش وەک‬ ‫شیعرەکانی ترم دەخوێنرانەوەو دەڕۆیشتن و ون دەبوون(الپەڕەیەکی‬ ‫گرت بەدەستەوەو بە دەنگێکی ئارام کەوتە خوێندنەوەی شیعری‬ ‫هەڵبەستی دەروون)‬ ‫هەرچەند ئەکەم ئەو خەیاڵەی پێی مەستم‬ ‫بۆم ناخرێتە ناو چوارچێوەی هەڵبەستم‬ ‫لێکدانەوەی دەروون‪ ،‬قسەی زمانم‬ ‫بۆچی وەها دوورن لە یەک؟ نازانم!‬ ‫ئەمویست دەروون بکرایەوە وەک تۆمار‬ ‫دەرکەوتایە دنیای جوانرت لە بەهار‬

‫ئایا سلێامنی بەجێهێشت‪ ،‬یا وەدەرنرا ؟!‬

‫ئەمجا قوربان هیوام هەیە لە” گۆران”‬ ‫ئیرت داوا نەکەن هەڵبەستی جوان جوان!‬ ‫بەسەر شیعری کەسێ زاڵە سەربەست بێ‬ ‫بەرەڵاڵ بێ‪ ،‬بە عارەقی عەشق مەست بێ‬ ‫بۆ من وەها ئەلوێ ئیرت خامۆش بم‬ ‫با لە مەیدان ون بم و فەرامۆش بم!‬ ‫(گۆران و من‪ ،‬لەناو وێنە و دیمەنی شیعرەکەدا ون بووین)‬ ‫پیرەمێرد و فایەق بێکەس و گیو موکریانی و عەالدین سەجادی‪،‬‬ ‫بە زمانەکەی خۆت‪ ،‬مامۆستا عەال‪ ،‬پەیوەندی توندوتۆڵتان لەگەڵ یەک‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەشێک لەو پەیوەندییانە‪ ،‬لە رێگەی شیعر و بەشێکیشی لە‬ ‫رێگەی نامە دەستنووسەکانتانەوەیە‪.‬‬ ‫لە رۆژی ‪ 1950/11/6‬نامەیەکی دەستنووست لە زیندانی هەولێرەوە‬ ‫ناردووە بۆ بەغدا بۆ “عەالدین سەجادی” وەک خۆت دەنووسیت‪ ،‬ئەمانە‬ ‫رمووزی بەندینخانەن‪ ،‬بابەتی هەمەجۆرت بۆ نووسیووە‪ ،‬لە کۆتایی‬ ‫نامەکەشدا بۆی دەنووسیت‪( :‬لەبەر ئەوەی کلک لەژێر دەستی میری‬ ‫دایە‪ ،‬مەعلوم نییە ئەم بارە تا کەی دەخایەنێ‪ ،‬هەرچۆنێک بێ‪ ،‬منیش‬ ‫کەرم کۆڵوبارم سووکە بۆ کوێ ئەفەرموون‪ ،‬چۆن ئەفەرموون‪ ،‬ئامادەم‬ ‫لە خزمەتیانا بم‪ .‬بەاڵم چەقچەقەی ئاشەکەم‪ ،‬تەقەتەقی لێ نابڕێ‪،‬‬ ‫ئەوانیش وا دیارە هەر تەقەتەقەیە دەماریان ئەگرێ و لە عاستم وەک‬ ‫گای هار تۆڕییان ئەکات‪ ،‬منیش هەر ئەوەم لەدەست دێت‪ ،‬هەتا بمێنم‬ ‫تاوتاو دەستەسڕی سووریان هەر پیشاندەم‪ ،‬بۆ ئەوەی لە قۆچ وەشاندن‬ ‫نەکەون) لە دامێنی خوارەوەی نامەکەش‪ ،‬نووسیوتە ئیتر هەر بژین بۆ‬ ‫براتان عەبدوڵاڵ گۆران‪.‬‬ ‫(بێدەنگییەکی قووڵ‪ “ ،‬گۆران “بە ئەستەم کەوتەوە قسەکردن)‬ ‫بیرەوەریی رۆژانی دەربەدەریی و زیندانی وشە و جەستەی شاعیرێ‪،‬‬ ‫ئاخێکی قووڵ بۆ ئەو رۆژانەی بەسەرمدا هات‪ .‬نەدەکرا کەمێ بیرەوەریی‬ ‫خۆشتری ناو ئەو نامە دەستنووسانەم بیربخەیتەوە؟ (گۆران وای وت)‪.‬‬

‫وەی كە رووزەردی مەدینە و روو سیاهی مەككە خۆم‬ ‫(دەركراو)و (دەربەدەر)یاڕەب دەخیلی عەفووی تۆم‪.‬‬

‫ەکیم مەال ساڵح‬ ‫ح‬

‫لە خوێندنەوەی دیوانی ئەم كەڵە‬ ‫شاعیرەماندا‪ ،‬كێشە و گرفتێكی دیكە دێتە‬ ‫دەستمان‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‪ ،‬ئایا شاعیر بە‬ ‫ویست و نیازی خۆی لە شاری سلێمانی‬ ‫(دارالمعارف ‪ -‬زانكۆ)ی ئێستەو ئەو‬ ‫سەردەمەش رێگای ڕۆشتنی گرتەبەر؟‬ ‫یاخود سەرانی دەستەاڵتی بابان لێ ی‬ ‫قەڵس بوونو دەریان پەڕاند؟‬ ‫بەپێی خوێندنەوەی چەند بەیتێك‪ ،‬ئەو‬ ‫هەردوو الیەنەمان دێتە دەست و بۆمان‬ ‫دەبێتە جێگای سەرسوڕمان‪ ،‬چونكە‬ ‫لە خوێندنەوەی دیوانەكەدا‪ ،‬بە ئاسانی‬ ‫ئەوەمان بۆ دەردەكەوێ كە ئەم و (سالم)‬ ‫ی هاوڕێی چەند دڵبەند و دڵسۆزی ئەو‬ ‫میرنشینە و دەستەاڵتدارانی بوونە‪ ،‬كەچی‬ ‫ئەم شاعیرە پایەبەرزەمان لەالیەكەوە‬ ‫هامان دەداتە دەست و پێش چاومان‬ ‫دەخات كە بە ویستی خۆی میرنشینەكەی‬ ‫جێ هێشتووە‪ ،‬نموونەش ئەوەی كە دەڵێت‪:‬‬ ‫قوربانی (بیالل) م كە (هیالل)انە هەڵهاتووم‪.‬‬

‫دیوان ل ‪278‬‬ ‫ئەوە مێژوومان پێمان دەڵێت‪ :‬كە‬ ‫حەزرەتی بیالل لە بەر ستەمی زۆردارانی‬ ‫حەبەشە رووی لە مەككە كردووە‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫(نالی) ش لەناو میرنشینی باباندا ستەمێكی‬ ‫لێ كراوە‪ ،‬بۆیە لێی هەڵهاتووە‪ .‬ئەوەندەی‬ ‫بیرم لێكردبێتەوە‪ ،‬ستەمەكە ئەوە بووە‬ ‫كە لەو سەروبەندەدا (مەولەوی تاوگۆزی‬ ‫و مەستوورەی ئەردەاڵنی) روو لە سلێمانی‬ ‫دەكەن و دەستەاڵتدارانی بابانیش بەگەرمی‬ ‫پێشوازییان لێدەكەن‪ ،‬نالیش ئەم كارەی‬ ‫پێ خۆش نابێ و بەوەی دەزانێ كە تاجی‬ ‫(ملك الشعراء)یان لەسەر داگرتووە‪ ،‬لە بەیتە‬ ‫شیعرێكیدا خراپ دادەبارێ بەسەر ئەم دوو‬ ‫شاعیرەدا و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەم (سەرسەری بازانە) كەوا هەمسەری (بووم) ن‬ ‫موشكیل بگەنە ساعیدی شاهێكی وەكو من‬

‫دیوان‪ .‬ل ‪314‬‬

‫دەرکەوتایە‪ :‬ئاوات‪ ،‬هیوا‪ ،‬خەوبینین‬ ‫پرشنگدارتر لە ئەستێرەی قوبەی شین!‬ ‫(پاش خوێندنەوەی شیعرەکە‪ ،‬ئاهێکی قووڵی هەڵمژی و بێدەنگیی)‬ ‫ئەم شیعرە لە کۆمەڵەی دووەمی دیوانەکەتە‪ ،‬لەو کۆمەڵە شیعرەش‪،‬‬ ‫هەندێ لە شیعرەکانت بۆ هاوڕێکانی خۆتت نووسیووە‪ ،‬رەنگە ئەمەش‬ ‫جۆرێک بێ لە پەیام و نامەناردن بۆیان‪(.‬سەرێکی رەزامەندی بۆ لەقاندم‬ ‫و بە قووڵیی چاوی لە چاوەکانم بڕی)‬ ‫لە راستیدا وایە‪ ،‬من نازانم چ نامەیەکی دەستنووسی منت الیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێ لەو شیعرانەم ئاه و حەسرەتی منە‪ ،‬بە زمانی شیعر‪ ،‬بۆ هاوڕێ و‬ ‫دۆستەکانم نووسیووە‪ ،‬چ بۆ مردنیان‪ ،‬چ وەک بەسەرکردنەوەیان‪ ،‬لەوانە‬ ‫کۆمەڵێ شیعر لەو بەشەدا هەیە‪ ،‬وەک “هاوڕێم بێکەس‪ ،‬الواندنەوەی‬ ‫سەرەڕێ‪ ،‬لەسەرەمەرگی هیوادا‪ ،‬بۆ گەورەیەکی شیعردۆست‪ ،‬بۆ سالم‪،‬‬ ‫شیوەنی گواڵڵە‪ ،‬جواب بۆ جەناب و هەندێکی تریش‪(”.‬گۆران وای وت)‬ ‫(الپەڕەکانی بەردەستی ئەمدیوئەودیو دەکرد‪ ،‬وەک ئەوەی بۆ شتێ‬ ‫بگەڕێ‪ ،‬الپەڕەیەکی زەردباوی گرت بە دەستەوەو کەوتە خوێندنەوەی‬ ‫ئەم سێ کۆپلەی کۆتایی شیعری “بۆ گەورەیەکی شیعردۆست”)‬

‫وەكو (نالی) جەهوول و بێخەبەرمام‪ .‬ل ‪275‬‬ ‫(دار العلم) مەبەستی سلێمانییە‪ ،‬كە‬ ‫ژمارەیەك مەالی باشی تێدابووە‪ ،‬هاوڕێ‬ ‫لەگەڵ دەستەیەك شاعیردا وەك (خۆی‪،‬‬ ‫سالم‪ ،‬كوردی‪ ،‬خاكی‪ ،‬مەال عوسمانی‬ ‫فایەق و مەحوی) كە ئەمە بۆ ئەو رۆژگارە‬ ‫هەر شارێكی پێشڕەو و نموونەیی بووە‪.‬‬ ‫وشەی (جەهوول) یش راستە (هیچنەزان)‬ ‫دەگەیەنێت‪.‬بەاڵم شاعیر مەبەستی ئەوەیە‬ ‫هیچ هەواڵێكی سلێمانی نازانم و خەبەرم‬ ‫لە هیچ شتێكی نییە‪ .‬لەم بەیتەشدا هەمان‬ ‫مەبەست دیارە دەڵێت‪:‬‬ ‫ل ‪309‬‬ ‫ئەو جووتە وشەی ناو كەوانەكان‪ ،‬ددان‬ ‫پێدانانێكی وەهایە كە سەرانی بابان لێی‬ ‫لووتەالبوون و دەریان كردووە و دووچاری‬ ‫دەربەدەری بووە‪ .‬دەركردنەكەش لەبەر‬ ‫خۆبەگەورەزانین بووە و هیڵی راست و‬ ‫چەپ هێنان بەسەر شاعیرانی دیكەدا‪ .‬وەك‬ ‫لەم بەیتەدا دەریدەبڕێ‪:‬‬

‫شیعری خەڵكی كەی دەگاتە شیعری من بۆ نازكی‬ ‫كەی لە دیقەتدا پەتك دەعوا لەگەڵ هەودا دەكا‪.‬‬

‫نالی‬ ‫وەكو مامۆستای گەورە لە شوێنی خۆیدا‬ ‫بۆی نووسیوین(مەولەوی كە لە سلێمانی‬ ‫مۆڵەتی مەالیەتی وەردەگرێ‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫پاشای بابان بەو هۆیەوە سەیرانێك بۆ‬ ‫شاعیران و پیاوماقواڵن لە سەیرانگای‬ ‫(سەرچنار) ساز دەكات) لەم رووەوە‬ ‫مێژوومان نەدیووەكە ئەم سەیرانە بۆ بە‬ ‫مەالبوونی (نالی) كرابێت‪ ،‬بۆ مەستورەش‬ ‫رێزی تایبەتی لێگیراوە‪ ،‬چونكە دوای گرفت‬ ‫و كارەساتێك پەنای بۆ سەرانی بابان‬ ‫هێناوە و ئەوانیش رێزی تایبەتی لێدەگرن‬ ‫و سەنگی رادەگرن‪ ،‬وشەی (بووم) لە بەیتە‬ ‫شیعرەكەدا مەبەستی میرنشینی ئەردەاڵنە‬ ‫و (سەرسەری بازان) یش مەولەوی و‬ ‫مەستورەن‪ ،‬كە وایان دەداتە قەڵەم بە‬ ‫هەردووكیانەوە ناگەنە بازووی ئەو‪ .‬لە‬ ‫پارچە شیعری دووهەمی پیتی (نون)‬ ‫دا هەروای دیاری كردووە كە بۆ خۆی و‬ ‫بەویستی خۆی سلێمانی بەجێ هێشتووە‪،‬‬ ‫نەك ئەوەی دڵیان شكاندبێ‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫رەفیقان من ئەوا (رۆیم) لەالتان‬

‫لە (مەزڵوومان) باڵ چۆڵبێ واڵتان‪ ..‬ل ‪328‬‬ ‫وشەی (رۆیم) واتە بە خواستی خۆم‬ ‫رۆشتم‪ ،‬یا دەڕۆم و خۆیشی بە (مەزڵوم)‬ ‫دیاریی كردووە‪ ،‬زوڵمەكەش هەر ئەو‬ ‫رێزگرتن و بایەخەیە كە سەرانی بابان لە‬ ‫(مەولەوی و مەستورە) یان گرتووە‪ .‬لە‬ ‫بەیتی پیش كۆتایی ئەم شیعرەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫شكاری (وەحشییان) بەس دەستە مۆكەن‬

‫نەوەك بەربێ شكاری (خانەزا) تان‪ .‬ل‪330‬‬

‫وشەی وەحشییان هەر ئەو دووزاتە‬ ‫دەگرێتەوە و (موحیبی بێ ریا) ش‬ ‫جگە لەوەی مەبەستی خۆیەتی‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەگەیەنێت التیرێكی تێدایە بەتایبەتی‬ ‫بۆ مەولەوی‪ ،‬چونكە سااڵنێك لە شاری‬ ‫(سنە) ی پایتەختی میرنشینی ئەردەاڵندا‬ ‫خوێندوویەتی و بووەتە دۆست و هاودەمی‬ ‫سەرانی ئەو میرنشینە‪ .‬بەمەش بە (ریاكار)‬ ‫دەیداتە قەڵەم‪ .‬بەاڵم ئەوەی لەدەستدایە‬ ‫ئەوەیە كە مەولەوی جیاوازی لەنێوان‬ ‫(ئەردەاڵن و بابان) و دەستەاڵتدارێتی‬ ‫(پاشاكانی جاف) دا نەكردووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەچاوی سۆز لە هەموویانی روانیووە‬ ‫و بە دەستەاڵتدارێتی كوردی زانیوون‪.‬‬ ‫كورتەی مەبەست لەمەدا ئەوەیە كە‬ ‫نالی لەم دوو شیعرەیدا بە ئاشكرا و‬ ‫بێ زمانە مەتەاڵویەكەی دەریبڕیووە‪،‬‬ ‫كەخۆی سلێمانی بەجێ هێشتووە‪ .‬كەچی‬ ‫لەبەرامبەر ئەمەدا دەگەین بەم بەیتانەی‬ ‫خوارەوە و وای نیشان دەدات‪ ،‬كە‬ ‫دەربەدەر كراوە و بە ویستی خۆی نەبووە‪.‬‬ ‫وەك دەڵێت‪:‬‬ ‫لە قوربی (قاب قوسین) ی دوو ئەبرۆت‬ ‫من (ادنی) چ (دوور) و (دەربەدەر)مام‪.‬‬

‫جاران بە مەودایەكی زۆر كورت (ئەی‬ ‫سلێمانی یا میری بابان) لێتەوە نزیك‬ ‫بووم‪ ،‬كەچی ئێستە چەند (دوور) م لێت و‬ ‫(دەربەدەر) كراوم‪ .‬لە دوابەیتیشدا دەڵێت‪:‬‬ ‫لە (دارالعلم) ی تەحیسلی مەعاریف‬

‫ل ‪104‬‬ ‫دیاری كردنی شیعری شاعیرانی تر‬ ‫بە (پەتك) و شیعری خۆی بە (هەودا)‬ ‫ئەمە ئەوپەڕی سەرخستنی خۆیەتی بەسەر‬ ‫شیعرەكانی دیدا‪ .‬راستە شاعیری دیكەی‬ ‫لەخۆبایی بوو هەبوون‪ ،‬بەاڵم ئاوا؟‬ ‫هەموو ئەوەمان لەال بڕاوەتەوە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫شاعیرەمان پلەیەكی بەرز و بەرچاوی‬ ‫هەبووە و هەیە‪ ،‬دیوانەكەی ئەوە نییە جارێ‬ ‫یا دوو جار بیخوێنیتەوە و تێر و تەسەلت‬ ‫بكات‪ ،‬بەڵكو دەبێ زۆرجار بچیتەوە‬ ‫خزمەتی‪ ،‬چونكە زۆر هونەریانە بابەتەكانی‬ ‫رەوانبێژی لە شیعرەكانیدا دیارن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەمەشدا پرسیار ئەوەیە چۆن ئەم‬ ‫دوو دژیەكییەی یەك خستووە؟ دیارە‬ ‫مەبەست (رۆشتووە) یا (دەركراو) ە كە‬ ‫بەیەك ناخۆن‬ ‫(نالی) بەداوە شەعری دەقیقی خەیاڵی شیعر‬ ‫بۆ ئەو كەسەی كەشاعیرە سەد داوی نایەوە‪.‬‬

‫ل ‪560‬‬ ‫ئەگەر بۆ كەسێكی شاعیر كە سەری‬ ‫لە هونەری شیعر دەردەچێ (سەد داو) ی‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬ئەوا بۆ ناشاعیر ئەو سەد داوە‬ ‫دەبێتە هەزاران‪ ،‬بەاڵم لە خوێندنەوەی ئەو‬ ‫بەیتانەی سەرەوەدا هیچ (داو) ێ نابینرێ‬ ‫و نییە‪ ،‬بۆیە جێگای سەرسوڕمانە‪.‬‬ ‫ئەوەم لەال بووەتە جێگەی پرسیار‪،‬‬ ‫كە كاكە فاتیحی رەحمەتی‪ ،‬بەهاوكاریی‬ ‫باوكی و كاك محەمەدی برای‪ ،‬چۆن‬ ‫لە پاكژكردن و لێكدانەوەی دیوانەكەدا‬ ‫هیچیان لەسەر ئەم بەیتە دژبەیەكیانەیان‬ ‫نەنووسیوە؟‬

‫بیشوان جەالل‬ ‫(دوو هەفتە جارێک دەینووسێت)‬

‫یەكێك لەو فیلمانەی كە‬ ‫پرسی‬ ‫چەندین‬ ‫وروژێنەری‬ ‫فەلسەفییو میتۆلۆجییە‪ ،‬فیلمی‬ ‫“پی كەی” یە‪.‬‬ ‫فیلمەكە بەرهەمی ساڵی ‪2014‬‬ ‫یەو لەسەر چەندین ژانری هونەری‬ ‫بەرهەمهێنراوە‪ ،‬بەاڵم كۆی ژانرەكان‬ ‫لەپێناو وروژاندنی چەند واقیعێكە‬ ‫كە مرۆڤەكان لە چوارچێوەی‬ ‫هەستی گشتیدا بێ بیركردنەوە‬ ‫پێیدا تێپەردەبن‪ ،‬فیلمەكە لەسەر‬ ‫ئاستی هیندستان و جیهان چەندین‬ ‫ریكۆردی شكاندووە‪ ،‬ساڵی ‪2014‬‬ ‫خاوەن‬ ‫پلەی حەفتاهەمینی‬ ‫زۆرترین داهاتی فیلمەكانی جیهانی‬ ‫وەرگرت و بووە باشترین فیلمی‬ ‫هیندی‪ ،‬لە ساڵی ‪ 2014‬دا‪ .‬هاوكات‬ ‫پلەی سێیەمی لە پڕ داهاتترین‬ ‫فیلمەكانی مێژووی فیسلمسازی‬ ‫وەرگرت‪.‬‬ ‫چیرۆكی فیلمەكە بەم شێوە‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬بوونەوەرێك لە‬ ‫هەسارەیەكی دیكەوە رێی دەكەوێتە‬ ‫سەر زەوی و لە یەكەمین بەركەوتنیدا‬ ‫ئەو ئامێرەی لێ دەدزرێت كە‬ ‫تەنها ئامرازە بۆ گەڕاندنەوەی بۆ‬ ‫زێدی خۆی‪ ،‬دزی وەك كردەیەكی‬ ‫قێزەون بەرمەبنای فێڵ بەرهەمدێت‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لە یەكەمین گرتەی‬ ‫فیلمەكەوە‪ ،‬تێدەگەین كە لێكدانەوە‬

‫و دەرئەنجامەكانی فێڵ‪ ،‬دەبێتە‬ ‫پلۆتی سەرەكیی فیلمەكە و پەردە‬ ‫لەسەر ئەو فێاڵنە هەڵدەداتەوە كە‬ ‫رۆژانە مرۆڤ لەسەر زەوی بەگشتی‬ ‫و لە هیندستان بەتایبەتی دەست و‬ ‫پەنجەی لەگەڵدا نەرم دەكات‪.‬‬ ‫سەرنجراكێشی ئەم فیلمە‬ ‫لەوەدایە كە رەخنە و تەنزێكی ورد‬ ‫ئاراستەی كۆی ئایینەكان دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەمانكاتدا دڵی هیچ‬ ‫یەكێك لە ئاینپەروەران ئازار نادات‪.‬‬ ‫بەجۆرێكی دی فیلمەكە هەوڵێكە بۆ‬ ‫تاقیکردنەوەی بەشێك لەو دۆگما‬ ‫ئایینیانەی كە بەشێكی زۆر لە‬ ‫خەڵكی واڵتی هیندستان پەیڕەوی‬

‫لێدەكەن‪ ،‬بێگومان كۆی ئەم‬ ‫تاقیکردنەوانەش لە رێگەی گەڕانی‬ ‫ئەو بوونەوەرەیە بۆ دۆزینەوەی‬ ‫خودا‪ ،‬تاكو ئامێرە دزراوەكەی بۆ‬ ‫بدۆزێتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی لەكاتی‬ ‫گەڕان بۆ ئامێرەكەی‪ ،‬مرۆڤێك پێی‬ ‫دەڵێت مەگەر تەنها خودا بتوانێت‬ ‫ئامێرەكەت بۆ بگێرێتەوە‪.‬‬ ‫پی كەی‪ ،‬كە ناوی‬ ‫بوونەوەرەكەیە‪ ،‬لەراستیدا ئەو‬ ‫ناوە مرۆڤەكان پێیان بەخشیوە‪،‬‬ ‫ئەو كەسێكی بێناو و بێدین و بێ‬ ‫زمانە‪ ،‬كەسێكە ئاشنا نییە بە‬ ‫كاری خراپ‪ ،‬بەاڵم لە رێگەی ئەو‬ ‫گەشتەی كە بەدوای دۆزینەوەی‬

‫ئامێرەكەیەتی‪ ،‬پەردە لەسەر‬ ‫هەموو ئەو خراپانە هەڵدەداتەوە‬ ‫مرۆڤایەتی‬ ‫كۆمەڵگەی‬ ‫كە‬ ‫بەگشتیو هیندستان بەتایبەتی‬ ‫پێیدا تێپەردەبن‪ ،‬باوەڕدارانی‬ ‫ئایینە جیاوازەكان دەگەیەنێتە ئەو‬ ‫راستییەی كە ئەوەی ئەوان شەڕی‬ ‫لەپێناودا دەكەن‪ ،‬لەراستیدا جگە لە‬ ‫دۆگمایەكی پووچ هیچی دیكە نییە‪.‬‬ ‫نموونەیەك كە لەبەردەم پی كەی‬ ‫دا خۆی دەردەخات ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫هیچ یەكێك لە باوەڕداران نكۆڵی لە‬ ‫بوونی خودا ناكەن‪ ،‬هەمووشیان لە‬ ‫زۆرینەی كاتەكاندا دەڵێن (ئۆ مای‬ ‫گەد) واتە ئای خوایە‪ ،‬بەاڵم كەسیان‬

‫ئایینەكان لەبەردەم تاقیکردنەوەی‬ ‫فیلمێکی سینەماییدا‬

‫نایانەوێت دوای نۆرمی ئەوانی دی‬ ‫بكەون‪ ،‬كە رێبەرانی ئایین بوونەتە‬ ‫دامەزرێنەر و درێژەپێدەری‪.‬‬ ‫ئەو بۆ دۆزینەوەی خودا سەردانی‬ ‫پەرستگای هیندۆسی و مزگەوت و‬ ‫كڵێسا دەكات‪ ،‬دەچێتە الی ئەو‬ ‫كەسانەی كە نوێنەرایەتی خودا‬ ‫دەكەن لەسەر زەوی‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫یەكێك لەوان ناتوانێت رێگەیەك بۆ‬ ‫ئەو بوونەوەرە بدۆزێتەوە كە لێوەی‬ ‫بگاتە خودا‪ ،‬تێدەگات بەشێكی زۆر‬ ‫لەو ئامۆژگاری و راوێژانەی لە زاری‬ ‫پیاوانی خوداوە دێتە دەرێ‪ ،‬جگە‬ ‫لە فیڵ و هەڵخەڵەتاندن هیچی دیكە‬ ‫نین‪.‬‬ ‫لەراستیدا بەهۆی ئەوەی‬ ‫كۆمەڵگەی هیندستان رۆچووەتە‬ ‫نێو ئایینەوە‪ ،‬بە یەكەمین واڵت‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬كە زۆرترین ئایینی‬ ‫جۆراوجۆی تێدایە‪ ،‬بۆیە فیلمی‬ ‫زۆریش لەسەر مەبنای ئایین‬ ‫بەرهەمهاتوون‪ ،‬بەاڵم هیچ كام‬ ‫لەو فیلمانە نەبوونەتە جێگەی‬ ‫مشتومڕی كۆی ئایینپەروەران‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە پرسیاری جدی‬ ‫لەسەر كۆی ئایینەكان بوروژێنێت‪،‬‬ ‫بەشێوەیكی گشتی فیلمەكە بەر‬ ‫رەخنە و پیاهەڵدانی زۆر كەوتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەرگای لەسەر چەندین‬ ‫پرسیاری جەوهەری كردەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئێستادا بووەتە جێگەی مشتومڕی‬ ‫ئایینپەروەرە جۆراوجۆرەكان لە‬ ‫واڵتی هیندستان و جیهان‪.‬‬

‫سینەما ڤیژن‬

‫‪8‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫لە سلێامنی پەیکەری‬ ‫د‪.‬جەمال نەبەز دانرا‬

‫کاتژمێرەکەی‬ ‫کۆماری‬ ‫شاعیرانی کورد‬ ‫پێشەوا کاکەیی‬ ‫زۆربەی ئەو شیعرانەی‬ ‫لەگەڵ رووداوی لە ناکاودا‬ ‫دەنووسرێن‪ ،‬لە رووداوی‬ ‫دواتری هەواڵە راستییەکەدا‬ ‫دەمرن‪ « .‬هەرگیز رووداوی‬ ‫لەپڕ شیعری بۆ نانووسم‪ ،‬بە‬ ‫درێژایی پێنج ساڵە وا بیر‬ ‫دەکەمەوە» ئەوەی کە داعش‬ ‫هات و ئەزموونی شەنگال و‬ ‫کۆبانێ و مشتومڕی حزبەکان‪،‬‬ ‫سێ ساڵ کارم تێداکرد ئینجا‬ ‫لە خانووچکەکەی ماڵی پوورە‬ ‫خونچێم باڵو کردەوە‪« ،‬بە‬ ‫هەر حاڵ» ئەوانەی دژی ئەوە‬ ‫قسە دەکەن‪ ،‬هەموو کورد‬ ‫بووەتە شاعیر‪« ،‬ئەم قسەیە‬ ‫فەیس گەواهیدەرێتی» بە‬ ‫تەنیا رووداوەکان نین شیعر‬ ‫دەخوڵقێنن‪ ،‬بەڵکوو خۆیان‬ ‫شیعرەروودراون؛‬ ‫بەرهەمی‬ ‫ئەو قسەیە تاڵە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت بە جدی وەری بگرین‪.‬‬ ‫نیگەرانم دەکات وەک خود‬ ‫نا کە ئاڕاستەی شاعیران‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵکوو دواڕۆژی شیعر‬ ‫کە دەکەوێتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫لەو‬ ‫پێشتر‬ ‫«ماوەیەک‬ ‫بارەوە قسەم کردووە‪ ،‬لێرە‬ ‫جێی باس نییە» قسەی‬ ‫رەخنەگران لە شیعرنووسان‪،‬‬ ‫لەوەوە سەرچاوەی گرتووە‬ ‫کە شیعر هاوتای فۆتۆ‬ ‫پێکەوە دەچرکێندرێن‪ .‬فۆتۆ‬ ‫لە کاتی خۆیدا دەبیندرێت و‬ ‫دەخوێندرێتەوە‪ ،‬بەاڵم شیعر‬ ‫دواتر لەبارەی وێنەوە دەدوێت‪،‬‬ ‫فۆتۆ چرکاندنێکی خێرایە بۆ‬ ‫ئەوەی تۆ بیبینیت؛ شیعر‬ ‫خێرایی وێنە نییە‪ ،‬دەڕۆی بۆ‬ ‫ئەوەی بە وێنە بگەیت‪ .‬فۆتۆ‬ ‫لەگەڵ رووداودا دەتوەستنێت و‬ ‫مامەڵەی واقیع دەکەیت؛ شیعر‬ ‫لە دەرەوەی رووداو و ناوەوەی‬ ‫رووداو دایە‪ ،‬لێ رووداوێکی‬ ‫دی دروست دەکات‪ ،‬نەک‬ ‫رووداو شیعر دروست بکات‪.‬‬ ‫هەر رووداوێک راستەوخۆ‬ ‫بچێتە نێو شیعرەوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫شیعری چرکەسات‪ .‬ئەوەی‬ ‫کاتژمێرەکە‪ ،‬کات‪ :‬نۆ نەبوو‪ ،‬نۆ‬ ‫و یەک خولەک بوو‪ ،‬هیی گۆڕە‬ ‫بە کۆمەڵەکەی سەماوە نەبوو‪،‬‬ ‫کاتژمێرێکی دی بوو‪ ،‬هیی‬ ‫شوێنێکی دی‪ .‬بۆیە فۆتۆکە‬ ‫لە کاتی خۆیدا دواوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شاعیری نائاگا فۆتۆ بە جۆرێک‬ ‫بۆ شیعر دەگوازێتەوە‪ ،‬نەک‬ ‫رووداوێکی دی پێ بخوڵقێنێت‬ ‫و بخوێندرێتەوە‪ ،‬رووداوە‬ ‫راستەقینەکەش دەگەڵ خۆیدا‬ ‫شیعرەڕوودراو‪،‬‬ ‫دەکوژێت‪.‬‬ ‫ئەوەیە پێشتر روویداوە‪ ،‬تۆ‬ ‫دەیگێڕیتەوە وەک خۆی نا‪.‬‬ ‫شیعرەڕووداو‪ ،‬بە رووداوێک‬ ‫رووداوێکی دی دەخوڵقێنیت‪.‬‬ ‫کێشەی شیعری ئەمڕۆ لەگەڵ‬ ‫فۆتۆدا بەرخود دەکات‪ ،‬نەک‬ ‫خۆی وێنەیەکی دی بێت‪..‬‬

‫لە حەوشەی ئوتێل فەرەح لەشاری سلێمانی‪ ،‬بە ئامادەبوونی د‪ .‬هەڤاڵ ئەبوبەکر‬ ‫پارێزگاری سلێمانی و ژمارەیەک نووسەرو هونەرمەندو هاوڕێ و دۆست و کەسوکارەکەی‪،‬‬ ‫پەردە لەسەر پەیکەری د‪ .‬جەمال نەبەز الدرا‪.‬‬ ‫پەیکەرەکە‪ ،‬کە رۆژی شەممە ‪ 2019/7/27‬دانرا‪ ،‬چێنەر نزار‪ ،‬لەبارەی دروستکردنی‬ ‫پەیکەرەکە‪ ،‬بۆ کولتووری زەمەن وتی‪ :‬ئەم پەیکەرە نوێترین کاری منە‪ ،‬کە ‪ 2٨‬هەمین‬ ‫کاری پەیکەرسازیمە‪ ،‬پۆرترێتە و لەسەر ستاند دانراوە‪ ،‬بەرزی پەیکەرەکە خۆی بە‬ ‫تەنها یەک مەترە‪ ،‬لەسەر ئەرکی بنەماڵەکەی دروستمکردووە‪ .‬لە مەراسیمی پەردەالدان‬ ‫لەسەر پەیکەرەکەشدا‪ ،‬دەوەن مەعروف‪ ،‬بەناوی بنەماڵەکەی (جەمال نەبەز) ەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫کولتووری زەمەن وتی‪ :‬پێمانخۆشە ئەم پەیکەرە لە حەوشەی ئوتێل فەرەح دابنرێت‪،‬‬ ‫چونکە ئەم ئوتێلەش‪ ،‬موڵکی بنەماڵەی د‪.‬جەمال نەبەز بووە و بەخشیویانە بە شوێنەوار‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە بەهۆی بوونی چێشتخانەیەکەوە‪ ،‬خەریکە جوانیی ئاسەوارەکە نامێنێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫داواکرین لەپارێزگاری سلێمانی‪ ،‬ئەو چێشتخانەیە دابخات‪ ،‬بۆ ئەوەی جوانیی شوێنەوارە‬ ‫مێژووییەکەی ئەم ئوتێلە لە سلێمانی‪ ،‬وەک خۆی بمێنێتەوە‪.‬‬

‫یادی ئیسامعیل سابووریی‪...‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی رۆشنبیریی و هونەری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەشی هونەرەکانی موزیک‪ ،‬بەهاوکاری‬ ‫سەندیکای هونەرمەندانی کوردستان لە چلەی‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ (ئیسماعیل سابووری) دا‪،‬‬ ‫مەراسیمێکی هونەرییان سازکرد‪.‬‬ ‫نیاز نوری نەقیبی سەندیکای هونەرمەندانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬بۆ کولتووری زەمەن دەڵێت‪:‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی رۆشنبیریی و هونەری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە هاوکاریی سەندیکای هونەرمەندان‪،‬‬ ‫چلەی ماتەمینیمان بۆ ئیسماعیل سابوری سازکرد‪.‬‬ ‫لە مەراسیمەکەدا‪ ،‬جگە لە وتاری بنەماڵە‪ ،‬چەند‬ ‫گۆرانییەکی سابوری بە دەنگی گۆرانیبێژانی تر‬ ‫وترانەوە‪ ،‬ئەمە جگە لە نمایشکردنی فیلمێکی‬ ‫دیکۆمێنتاریی‪ ،‬لەسەر ژیان و بەرهەمە هونەرییەکانی‬ ‫ئەو هونەرمەندە کۆچکردووە‪ .‬هەر لەو مەراسیمەدا‪،‬‬ ‫نامیلکەیەک باڵوکرایەوە کە ئەو نووسینانەی لەخۆ‬ ‫گرتبوو‪ ،‬بۆ مەرگی هونەرمەندەوە نووسرا بوون‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‬ ‫نالی بە دیدێکی تر‬

‫وتارێکی “حەکیم مەال ساڵح”ە لەسەر نالی‬ ‫و سەرهەڵگرتنی لە سلێمانیی بە زنجیرە بۆ‬ ‫کولتووری زەمەن دەینووسێت‪.‬‬

‫ل‪2‬‬

‫لەم الپەڕەیەدا سێ نووسینی هەر سێ‬ ‫نووسەر(شوان ئەحمەد‪ ،‬فاروق هۆمەر‪،‬‬ ‫عەبدولخالق یەعقوبی) باڵوکراوەتەوە‪.‬‬ ‫ل‪٣‬‬ ‫لەم الپەڕەیەدا‪ ،‬دیالۆگێک لەگەڵ شەفیق‬ ‫حاجی خدر‪ ،‬لەگەڵ نووسینێکی هۆمەر‬ ‫نۆریاوی لەسەر دنیای شیعری فەرید زامدار‪،‬‬ ‫باڵوکراونەتەوە‪.‬‬

‫ل‪٤‬‬

‫فەرهەنگێکی ئیتاڵیی کوردیی چاپ دەکرێت‬

‫فێربوونی زمانی ئیتاڵی بۆ خوێنەرێکی‬ ‫کورد بە دەنگ و رەنگ‪ ،‬لە قۆناغی کۆتایی و‬ ‫تەواوبوون دایە‪ ،‬وەرگێڕەکەشی هێما بۆ ئەوە‬ ‫دەکات بە رێگەیەکی ئاسان و دروست لە‬ ‫رێگەی ئەم فەرهەنگەوە ئارەزوومەندانی زمانی‬

‫*هەموو شتێ دەربارەی کافکا‬ ‫(کافکا ئەدەبی نەدەنووسی‪ ،‬خۆی‬ ‫ئەدەب بوو‪ ).‬رەینەر شتاخ‬ ‫لەگەڵ ئەوەی تەمەنێکی کورتی‬ ‫چلویەک ساڵی ژیا‪ ،‬بەاڵم فۆڕمی ژیان و‬ ‫نووسینەکانی‪ ،‬وەک دیاردەیەکی ناوازە‬ ‫و دەگمەن لە کتێبخانە گەورەکانی‬ ‫دونیادا تەماشا دەکرێت‪ .‬هەتا ئێستاش‬ ‫دەیان کتێب و سەدان لێکۆڵینەوەی‬ ‫جیاواز لەسەر دەق و رۆمان و‬ ‫بەرهەمەکانی دەکرێت‪ .‬لە کتێبخانەی‬ ‫هیچ گەل و واڵتێکدا نییە‪ ،‬دەیان کتێب‬ ‫و لێکۆڵینەوەو بەرهەم لەسەر ژیان و‬ ‫تێکستەکانی نەنووسرابێت‪.‬‬ ‫نووسەرێکە‬ ‫کافکا‪،‬‬ ‫فرانتس‬ ‫لەکتێبخانەی کوردیشدا ناوێکی دیار و‬ ‫ئاشنایە بە خوێنەران‪ .‬دەیان بەرهەم‬

‫و رۆمانی کراون بە کوردی‪ .‬یەکێ‬ ‫لەو کتێبانەی بە قەبارە بچووک و بە‬ ‫زانیاریی گەورە‪ ،‬لەسەر ئەم نووسەرە‬ ‫کراوە بە کوردی‪ ،‬کتێبی (هەموو شتێ‬ ‫دەربارەی فرانتس کافکا) یە‪ ،‬شوان‬ ‫ئەحمەد کردوویەتی بە کوردی‪.‬‬ ‫(هەموو شتێ دەربارەی فرانتس‬ ‫کافکا) نزیکەی ‪ 2٣0‬الپەڕەیە‪ ،‬سەرجەم‬ ‫زانیارییە گرنگ و تایبەتییەکانی لەالیەن‬ ‫دوو کافکاناسەوە خراوەنەتە روو‪ ،‬کە‬ ‫ئەوانیش رەینەر شتاخی ئەڵمانی و‬ ‫ئیبراهیم وەتفی نووسەری سورییە‪.‬‬ ‫کتێبەکە‪ ،‬کۆمەڵێ زانیاریی ورد‬ ‫و گرنگی لەسەر دنیای کافکا تێدایە‪،‬‬ ‫کە لە چەند گفتوگۆ و وتارێکی‬ ‫تایبەتدان و ناوەڕۆکی پڕۆژەکەی‬ ‫رەینەر شتاخی ئەڵمانی لەسەر کافکا‬ ‫لەالیەک و پەیوەندیی بەتینی ئیبراهیم‬ ‫وەتفی ئەو نووسەرە سوورییەش بە‬ ‫کافکاوە لەالیەکی ترەوە‪ .‬ئەمە جگە‬

‫ئیتاڵی دەتوانن فێری زمانی ئیتاڵی ببن‪.‬‬ ‫مەزهەر كەریم‪ ،‬وەرگێڕی فەرهەنگەکە‪ ،‬بۆ‬ ‫کولتووری زەمەن دەڵێت‪ :‬ئەم فەرهەنگە زیاد‬ ‫لە ‪ 1000‬وشەی ئیتاڵی لەخۆ دەگرێت‪ ،‬هەر لە‬ ‫وشەی رۆژانە و چونە بازاڕ و پێویستی وشەكانی‬

‫لە کرۆنۆلۆژیایەک لەسەر وێستگە‬ ‫گرنگەکانی ژیانی ئاسایی و ئەدەبیی‬ ‫و رۆشنبیریی کافکا‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫کتێبەکەدا خراوەتە روو‪ .‬هەندێ لەو‬ ‫زانیارییانە لەسەر جیهانبینیی و دەق‬ ‫و ژیانی کافکا‪ ،‬زانیاریگەلێکی نوێ و‬ ‫کاریگەرن لەسەر ئەم نووسەرە قووڵ و‬ ‫تایبەتەی دنیای ئەدەبیات‪.‬‬ ‫کتێبی (هەموو شتێ دەربارەی‬ ‫کافکا) چەند بەش و الیەنێکی تری‬ ‫گرنگی لەسەر ئەو نووسەرە تێدایە‪،‬‬ ‫لەوانە (ساڵەکانی بڕیار‪ ،‬ئەفسانەی‬ ‫ئێرۆسانەی کافکا‪ ،‬کافکا و دۆزەخی‬ ‫خێزان و نامە بۆ باوک و‪ ...‬هتد چەند‬ ‫بەشێکی تر) بەرهەمەکانی تر‪.‬‬ ‫شوان ئەحمەد بە زمانێکی شیرین و‬ ‫بێ گرێ و پڕ تام و چێژ‪ ،‬دنیای کافکای‬ ‫بۆ خوێنەری کورد گێڕاوەتەوەو خوێنەر‬ ‫لە کاتی خوێندنەوەیدا بەر ئەو زمانە‬ ‫پاراو و پڕ لە چێژە دەکەوێ‪.‬‬

‫*وتەی ناوداران لە بادینان‬

‫کتێبی (وتەی ناودارانی بادینان)‬ ‫بە چوار بەرگ‪ ،‬لە پارێزگای دهۆک‬ ‫باڵوکرایەوە‪ .‬تێکڕای الپەڕەکانی ئەو‬ ‫چوار بەرگە ‪ 11٥٦‬الپەڕەیەو بێجگە لە‬ ‫نووسینی قسەی بەتوێکڵ و بەمانا‪ ،‬نووسەر‬ ‫شرۆڤەی بەشێک لە وشە و دەستەواژە و‬ ‫ئیدیۆمەکانی ناو قسەکانی کردووە‪.‬‬ ‫رێکێش ئامێدی نووسەری کتێبەکە بۆ‬ ‫کولتووری زەمەن دەڵێت‪ :‬نزیکەی ‪ ٤0‬ساڵ‬ ‫دەبێ خەریکی کۆکردنەوەی قسەی نەستەق‬ ‫و بەپێزی ناوچەی بادینانم‪ ،‬دواجار لە‬ ‫دووتوێی ئەم کتێبەدا چاپم کردن‪.‬‬ ‫رێکێش‪ ،‬ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬کە بۆ‬ ‫نووسین و چاپکردنی ئەم کتێبە‪ ،‬دووچاری‬ ‫ئاستەنگ و کێشەی زۆر بووەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چونکە ئامانجی ئەوەیە فۆلکلۆری ناوچەی‬ ‫بادینان لەناو نەچێ‪ ،‬کۆڵی نەداوە تا‬ ‫دواجار بە چاپی گەیاندووە‪.‬‬ ‫مێهڤان مجید – زاخۆ‬

‫كڕینی شتومەكی رۆژانەو ژمارەكانو وشەی‬ ‫ئەدەبی و فەرهەنگیی تا کۆمەڵێ وشەی تر‪ ،‬کە‬ ‫ئارەزوومەندانی فێربوونی زمانی ئیتاڵی دەتوانن بە‬ ‫ئاسانی فێری ببن‪.‬‬

‫*کوانوی هەناسە تەزیوەکان‬ ‫ئەمە ناونیشانی دیوانە شیعرێکی‬ ‫“رەئووف محەمەد ئاالنی”ە‪ ،‬لەم‬ ‫رۆژانەدا لە دووتووێ ‪ 200‬الپەڕەدا‬ ‫باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫دیوانە شیعرییەکە‪ ،‬کۆمەڵێ‬ ‫شیعریی کورتی تێدایە‪ ،‬کە شاعیر لەناو‬ ‫تایتڵی کورت و ناونیشانی کورتدا‪،‬‬ ‫چەند کۆپلە شیعرێکی داناوە‪ .‬ناو و‬ ‫بابەتەکانی شیعرەکان زیاتر حاڵەتێکی‬ ‫بەرامبەر‬ ‫شاعیرە‬ ‫سایکۆلۆژیی‬ ‫چەمکەکانی ئەڤین و یادەوەریی و خەون‬ ‫و ئومێد‪ .‬هەر یەک لەم چەمکانەشی‬ ‫لەناو وێنەی کورتی شیعریدا خستووەتە‬ ‫روو‪.‬‬ ‫لەو ناونیشانە شیعرییانەش لەم‬ ‫دیوانەدا( پەنجەمۆر‪ ،‬پەیکەر‪ ،‬راپەڕین‪،‬‬ ‫ژن‪ ،‬دڵنیابوون‪ ،‬رۆژی خۆشەویستیی‬ ‫و‪ ...‬هتد) چەندین شیعری تر هەیە‪.‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سەرنووسەر‬ ‫رەشید‬ ‫سیروان‬ ‫رەشید‬ ‫سیروان‬

‫گشتییە‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسی‬ ‫سیاسی گشتییە‬ ‫رۆژنامەیەکی‬ ‫کۆمپانیای وشە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬ ‫کۆمپانیای وشە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬

‫ی گۆڕان‬ ‫بزووتنهوه‬ ‫نامەی‬ ‫دوا‬ ‫دووڕییاندا‬ ‫کاکلهنەوشیروان‬

‫ڕۆژنامەیەکیگشتییە‬ ‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی‬ ‫سیاسی گشتییە‬

‫پ‪.‬ی‪.‬د‪ .‬رعد رفعه محمد‬ ‫عەدنان عوسامن‬

‫پێگەی درێژ له كاری‬ ‫زموونێكی‬ ‫کەاڵم خاوهن‬ ‫گۆڕان به‬ ‫هەڵسوڕاوی ساڵی‪،‬‬ ‫نێكی كورتی ده‬ ‫دا‪ ،‬تهمه‬ ‫گۆڕان‬ ‫‪/١/٢٤‬وهی‬ ‫لە بزووتنه‬ ‫بەشێکیانئهلە‬ ‫حەوت‬ ‫‪٢٠١٧‬‬ ‫نەوشیروانخاوهن چهندین‬ ‫کاکتێپهڕ بووه‪،‬‬ ‫ورازو بۆنشێودا‬ ‫هه‬ ‫قۆناغی‬ ‫ندین‬ ‫چه‬ ‫به‬ ‫نیدا‬ ‫مه‬ ‫ته‬ ‫ی‬ ‫ماوه‬ ‫و‬ ‫له‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫بەرپرسیارێتی گرنگ و هەستیاردا ئەبن‪ ،‬نامەیەک‬ ‫سیاسی مهدهنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ری‬ ‫داهێنه‬ ‫‪.‬‬ ‫بووه‬ ‫ق‬ ‫زه‬ ‫نوشستی‬ ‫و‬ ‫ڵه‬ ‫هه‬ ‫و‬ ‫وره‬ ‫گه‬ ‫وتی‬ ‫ده‬ ‫ستكهئەنێرن‪ .‬ئەو هەڵسوڕاوانە سەرباری جەخت کردنەوەیان لە‬ ‫مستەفا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنهكهی‬ ‫وتی‬ ‫سكه‬ ‫ده‬ ‫اڵم‬ ‫به‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫له‬ ‫بوو‬ ‫بێوێنه‬ ‫وتووی‬ ‫ركه‬ ‫سه‬ ‫زموونێكی‬ ‫ئه‬ ‫كه‬ ‫پاراستنی یەکڕیزی و تەبایی بزوتنەوەکەو پێداگری لەسەر بەهێزکردنی‬ ‫حكومهبۆتدا لهدهستدا‪.‬‬ ‫پرۆسهی‬ ‫له‬ ‫روبەروبونەوەی هەمو ئەو کێشانەی روبەروی‬ ‫چوونهگۆڕان‬ ‫ناوخۆی‬ ‫بەرەی‬ ‫الوازانەو‪،‬لە بیستوچوار‬ ‫پاشهكشێدایه‪،‬‬ ‫له‬ ‫ی‬ ‫كه‬ ‫یه‬ ‫ماوەر‬ ‫جه‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫ره‬ ‫پێوه‬ ‫به‬ ‫گۆڕان‬ ‫ی‬ ‫وه‬ ‫بزووتنه‬ ‫ئەبێتەوە‪ ،‬لەهەمان کاتدا پەنجە ئەخەنە سەر ئەو جومگە‬ ‫ملیۆن دهنگدهری‬ ‫پێداچونەوەو نزیکەی‬ ‫كورسی پهرلهمانی‪،‬‬ ‫وایە دوازده‬ ‫پێیانوه بۆ‬ ‫کەمیكرده‬ ‫بوارانەی كه‬ ‫ئەوكورسییەوە‬ ‫نیو خێرا‬ ‫چاککردنی‬ ‫پێویستی بە‬ ‫نگ‪.‬‬ ‫ده‬ ‫زار‬ ‫هه‬ ‫ت‬ ‫وه‬ ‫دونه‬ ‫سه‬ ‫له‬ ‫متر‬ ‫كه‬ ‫بۆ‬ ‫هەیە‪.‬مكرده‬ ‫كه‬ ‫ئەووههەڵسوڕاوانە لە شەش خاڵدا کۆی سەرنج و پێشنیازەکانیان‬ ‫گۆڕان‪.‬ئهو چهند فاكتهرهی خوارهوهن‪:‬‬ ‫رئهنجامی‬ ‫ده‬ ‫كشێیه‬ ‫پاشه‬ ‫م‬ ‫ئه‬ ‫ئەخەنە بەردەستی رێکخەری گشتی‬ ‫كاردانهئەووهی حزبهكانی‬ ‫ترس له‬ ‫ری لهواتەكاریلە سیاسیداو‬ ‫ستپێخشه‬ ‫بوونی ده‬ ‫کاکكهم‪ :‬نه‬ ‫یه‬ ‫وەاڵمی‬ ‫‪٢٠١٧/١/٢٥‬‬ ‫دواتر‬ ‫رۆژێک‬ ‫نەوشیروان‬ ‫رووداوه جیهانیو‬ ‫له‬ ‫یشتن‬ ‫تێگه‬ ‫له‬ ‫خۆی‬ ‫به‬ ‫ت‬ ‫تایبه‬ ‫جیهانبینی‬ ‫بوونی‬ ‫نه‬ ‫ت‬ ‫نانه‬ ‫ته‬ ‫اڵت‪.‬‬ ‫سه‬ ‫ده‬ ‫هەڵسوڕاوانە ئەداتەوە‪ .‬لەسەرەتای نامەکەیدا‪ ،‬کاک نەوشیروان ئاوا‬ ‫زۆرجار “بههۆی نهبوونی‬ ‫ڵیان‪.‬‬ ‫گه‬ ‫له‬ ‫كردن‬ ‫ڵه‬ ‫مامه‬ ‫تی‬ ‫چۆنیه‬ ‫زانینی‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫كان‬ ‫ناوخۆییه‬ ‫و‬ ‫رێمی‬ ‫هه‬ ‫هەستی خۆی لەسەر ناوەرۆکی نامەی هەڵسوڕاوان بەیان ئەکات‪:‬‬ ‫كانیش بقۆزێتهوه‬ ‫پێرفهته‬ ‫یتوانیوه ده‬ ‫دبلۆماسی نه‬ ‫سیاسی و‬ ‫ربهخۆ له‬ ‫بە روئیای سه‬ ‫زێڕینهزۆر‬ ‫گەیشت‪.‬‬ ‫‪ ٢٠١٧‬تانم‬ ‫‪٢٤‬ی ‪١‬ی‬ ‫كارینامەی‬ ‫زۆرەوە‬ ‫سوپاسێکی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن روانگهو‬ ‫تری‬ ‫كانی‬ ‫حزبه‬ ‫ڵ‬ ‫گه‬ ‫له‬ ‫یانتوانی‬ ‫نه‬ ‫ریفراندۆم‬ ‫دوای‬ ‫له‬ ‫ی‬ ‫وهك ئه‬ ‫پێخۆشحاڵوه بوم کە خەریکە کارکردنی بە تیم و گەاڵڵەکردنی بیری‬ ‫گشتیەکانبهغدا‪ .‬تهنانهت‬ ‫كێشه وكانی ههولێرو‬ ‫و‬ ‫یران‬ ‫قه‬ ‫ركردنی‬ ‫سه‬ ‫چاره‬ ‫بۆ‬ ‫ڕوو‬ ‫نه‬ ‫بخه‬ ‫خۆیان‬ ‫تی‬ ‫ستراتیژیه‬ ‫هاوبەش لە ناو هاوڕێکانمان دا بۆ کێشە ناوخۆییەکان‬ ‫پێوره مامهڵهیان‬ ‫هەمویانم گه‬ ‫هێزێكی سیاسی‬ ‫نامەکەتان كه وه‬ ‫بادیشیانلە رهتكردهوه‬ ‫ئەوی عه‬ ‫ئەبێ‪.‬ریهكه‬ ‫ستپێشخه‬ ‫ده‬ ‫كو کردوە‬ ‫باستان‬ ‫بابەتانەی‬ ‫دروست‬ ‫كێتی!!!‬ ‫یه‬ ‫و‬ ‫پارتی‬ ‫پاڵ‬ ‫له‬ ‫وه‬ ‫مه‬ ‫كه‬ ‫نی‬ ‫الیه‬ ‫به‬ ‫یان‬ ‫جیاتی‪،‬‬ ‫له‬ ‫بكات‬ ‫ڵدا‬ ‫گه‬ ‫له‬ ‫گرنگن و‪ ،‬لە زۆری بۆچونەکان دا هاورام لەگەڵ ئێوەدا‪ ،‬رەنگە جیاوازیم‬ ‫بێت‪ ”.‬و ههرێمییهكان و بهههند وهرنهگرتنی‬ ‫نێودهوڵهتی‬ ‫ندییه‬ ‫یوه‬ ‫په‬ ‫پشتگوێخستنی‬ ‫م‪:‬‬ ‫دووه‬ ‫لەگەڵ ئێوەدا تەنیا لە کات( تەوقیت) دا‬ ‫هەڵبژاردنیرازووی هێز له‬ ‫ریان لهسهر ته‬ ‫باس ولەكاریگه‬ ‫نەوشیروانوڵهتی‬ ‫سیاسهتی نێوده‬ ‫درێژەی له‬ ‫رۆڵی واڵتان‬ ‫شێوازی‬ ‫داڕشتنی کاک‬ ‫نامەکەیدا‪،‬‬ ‫لە‬ ‫وەسێتنامەوهكو میرات بۆ‬ ‫پشتگوێخستنه‬ ‫م‬ ‫ئه‬ ‫چێ‬ ‫پێده‬ ‫ت‪.‬‬ ‫تایبه‬ ‫به‬ ‫كوردستان‬ ‫رێمی‬ ‫هه‬ ‫و‬ ‫گشتی‬ ‫عێراق به‬ ‫سەرکردایەتی گۆڕان دەکا (دواتریش لە نامەیەکدا کە وەک‬ ‫گشتی حزبهكه‪.‬‬ ‫رێكخهری‬ ‫جەختدامهزرێنه‬ ‫داڕشتن مستهفا‬ ‫بەهەماننهوشیروان‬ ‫مابێتهوه له‬ ‫وهی گۆڕان‬ ‫بۆ بزووتنه‬ ‫پرسە‬ ‫لەسەررو ئەو‬ ‫ئەنێرێت‪،‬‬ ‫جڤاتی‬ ‫لیستی ئارهزوو و‬ ‫كۆتایی‬ ‫له‬ ‫كوردستان‬ ‫ڵكی‬ ‫خه‬ ‫ندی‬ ‫وه‬ ‫رژه‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫وه‬ ‫ئه‬ ‫ڵ‬ ‫گه‬ ‫له‬ ‫كێتی‬ ‫یه‬ ‫و‬ ‫پارتی‬ ‫ئەکاتەوە)‪ “ :‬ئاڵوگۆڕ لە هەیکەلی سەرکردایەتی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫ئاسانترە‪.‬حزبی ئهسپی‬ ‫كاری سیاسی و‬ ‫كانی‬ ‫ره‬ ‫به‬ ‫موو‬ ‫هه‬ ‫له‬ ‫توانیویانه‬ ‫چی‬ ‫كه‬ ‫‪،‬‬ ‫كانیانه‬ ‫پێدانه‬ ‫گرنگی‬ ‫دا‪ ،‬لەچاو هەمو حیزب و رێکخراوەکانی تری کوردستان دا‬ ‫حزبه لهپاڵ كاری‬ ‫هەموببهن‪ .‬ئهو دوو‬ ‫تەجروبەی بهڕێوه‬ ‫شێکردنەوی لهیهك كاتدا‬ ‫جۆرێك له فرەبهرهیی‬ ‫خۆیان‬ ‫حیزبەکانی تر‬ ‫ئەوەشمانتاودهلەن وئەنجامی‬ ‫كاری دبلۆماسیو‬ ‫ربازی‪،‬‬ ‫سه‬ ‫هێزی‬ ‫پاڵ‬ ‫له‬ ‫‪.‬‬ ‫زراندووه‬ ‫دامه‬ ‫ریشیان‬ ‫ماوه‬ ‫جه‬ ‫رێكخستنی‬ ‫سیاسی‪،‬‬ ‫دەرهێناوە‪ .‬بۆ ئەوەی سەرکردایەتی نەبێتە مۆتەکەی سەر لەشی حیزب‪.‬‬ ‫نیە‪،‬پاڵوەکوكڕینی ویژدانی‬ ‫خستووه‪ .‬له‬ ‫كانیان بەپشتگوێ‬ ‫سەرکردایەتیههرێمیه‬ ‫هەڵبژاردنینێودهوڵهتی و‬ ‫بۆ پهیوهندییه‬ ‫بەستنینهکۆنگرە‬ ‫پێویستمان‬ ‫گرنگیهكی بێ وێنه‬ ‫چی‬ ‫كه‬ ‫كان‪،‬‬ ‫ته‬ ‫شیره‬ ‫عه‬ ‫رۆك‬ ‫سه‬ ‫و‬ ‫بااڵكان‬ ‫بڕوانامه‬ ‫ن‬ ‫خاوه‬ ‫و‬ ‫رۆشنبیران تر‪ ،‬جڤاتی نیشتمانی بە شێوەیەکی ئاسۆیی لە هەمو‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫كانی تریش‪ ،‬كه‬ ‫تاراوگەاڵم گۆڕان و حزبه‬ ‫واڵگری‪ .‬به‬ ‫توێژینهوهو كاری هه‬ ‫میدیایی و‬ ‫باژێڕەکانیبه كاری‬ ‫دهدهن‬ ‫هەڵئەبژێردرێ‪.‬‬ ‫رێکخراوەکانی‬ ‫و‪ ،‬لەناو‬ ‫کوردستان‬ ‫جۆره خهباتهكانی‬ ‫موو‬ ‫هه‬ ‫پێویست‬ ‫كو‬ ‫وه‬ ‫یانتوانیوه‬ ‫نه‬ ‫اڵم‬ ‫به‬ ‫‪،‬‬ ‫یانه‬ ‫پێشینه‬ ‫له‬ ‫كاری‬ ‫چاكسازی‬ ‫ئەوانیش بێ ئەوەی پێویستیان بە بەستنی کۆنگرە بێ رێکخەری گشتی‬ ‫گۆڕینڵی كاربكهن‪.‬‬ ‫بنبڕكردنی گهنده‬ ‫هەلئەبژێرن‪.....‬بهرهبەكانی‬ ‫گرێبدهن و له ههموو‬ ‫خانەیبهیهكهوه‬ ‫ئەندامانیسیاسی‬ ‫و مهدهنی و‬ ‫واتایەکی تر‬ ‫راپەراندن‬ ‫ئومێده وكانی نهوهكانی‪.‬‬ ‫هیواو‬ ‫و‬ ‫داهاتوو‬ ‫پشتگوێخستنی‬ ‫و‬ ‫رابردوو‬ ‫ی‬ ‫بازنه‬ ‫له‬ ‫وه‬ ‫مانه‬ ‫م‪:‬‬ ‫لە سێیه‬ ‫هەیکەلی سەرکردایەتی بزوتنەوەی گۆڕان دا هەمو وەختێ ئاسان‬ ‫بیسهری میدیای گۆڕان دهبیت ههست دهكهیت وهكو پارتی و یهكێتی‬ ‫رو‬ ‫بینه‬ ‫كاتێك‬ ‫ئێستاکات ئەشێ بکرێ‪”.‬‬ ‫هەمو‬ ‫مەبەستی رۆژانه‪ .‬پارتی‬ ‫تردا‪،‬بۆته ویردی‬ ‫بۆنەیمستهفا‬ ‫وشیروان‬ ‫نه‬ ‫به‬ ‫ڵدان‬ ‫پیاهه‬ ‫بۆیه‬ ‫پڕۆژهی داهاتوویان‬ ‫ماوهلەم نامەیەو چ لە زۆر‬ ‫دەرئەکەوێتنه چ‬ ‫وەک‬ ‫سەرکردایەتی كردۆته هێماو‬ ‫شێوازەیوشیروان مستهفای‬ ‫ئێستاش گۆڕان نه‬ ‫كێتی لەمام جهالل‪،‬‬ ‫فای ههبوو‪ ،‬یه‬ ‫مهال‬ ‫داهێنانی ئەو‬ ‫نەوشیروان‬ ‫مستهکاک‬ ‫سەرەکی‬ ‫ی‪.‬‬ ‫كه‬ ‫وه‬ ‫بزووتنه‬ ‫مزی‬ ‫ره‬ ‫کردنەی گۆڕان‪ ،‬هەم نەهێشتنی سەرکردایەتی هەمیشەییە‪ ،‬وە‬ ‫ئاراستەو حزب دژایهتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬یهكهم‬ ‫حزبی‬ ‫م‬ ‫كه‬ ‫یه‬ ‫كو‬ ‫(وه‬ ‫رابردوو‬ ‫كانی‬ ‫رییه‬ ‫روه‬ ‫سه‬ ‫بۆ‬ ‫نابردن‬ ‫په‬ ‫رێگەگرتنە لە قۆرغکردنی دەسەاڵتی حزبیەوە لەالیەن یەک‬ ‫دەستەیسهاڵت‪ ،‬یهكهم‬ ‫گۆڕینین بڕیارو ده‬ ‫نەرمكرده خاوه‬ ‫كه وگهنجی‬ ‫كهم حزب‬ ‫وەهەمیشرنامهبەو پڕۆژه‪،‬‬ ‫ڵی كرد به به‬ ‫گهنده‬ ‫سادەیی‬ ‫ئاسانییه و‬ ‫گروپەوە‪،‬‬ ‫نگاریهكانی قۆناغی نوێ‪.‬‬ ‫ئاڵه‬ ‫له‬ ‫وه‬ ‫خۆدزینه‬ ‫له‬ ‫جۆرێكه‬ ‫‪...‬هتد)‬ ‫حزب‬ ‫م‬ ‫كه‬ ‫حزب‪...‬یه‬ ‫سەرکردایەتیە کە خۆی لە رێکخەرو خانەدا ئەبینێتەوە‪.‬‬ ‫رههمیدا‪،‬شهونخونی و‬ ‫کاک گۆڕان به‬ ‫مەرگیئهویش‪:‬‬ ‫دوای ههیه‪،‬‬ ‫کەمیشاراوه‬ ‫ماوەیەکیڵنهگرو‬ ‫كی حاشا هه‬ ‫نەوشیروان‬ ‫راستییه لە‬ ‫گۆڕان‬ ‫پیادەچهندین چاالكی‬ ‫رۆشنبیران و‬ ‫و‬ ‫هلی‬ ‫ئه‬ ‫میدیای‬ ‫له‬ ‫تی‬ ‫یاندنیه‬ ‫راگه‬ ‫پێش‬ ‫كانی‬ ‫وه‬ ‫نه‬ ‫قوربانیدانی‬ ‫سەرکەوتوانە‪ ،‬سەرباری هەر تێبینی و رەخنەیەک‪ ،‬ئەم نەریتەی‬ ‫کرد‪.‬چاالكوانی مهدهنیو وتاری مامۆستایانی ئایینی ئازاو بیرمهندو شاعیرو هونهرمهنده خاوهن‬ ‫و‬ ‫روحییەتیهكی سیاسی؛‬ ‫بەهەمان بزووتنهوه‬ ‫دەبێتدووریهوه له‬ ‫دا‪،‬وانهی‬ ‫موو ئه‬ ‫هه‬ ‫كاری‬ ‫هات‬ ‫گۆڕان‬ ‫كان‪.‬‬ ‫ڵوێسته‬ ‫هه‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لە ‪٢٠١٩/٧/٢٥‬‬ ‫نەوشیروانوه به كهسێك‬ ‫ریه ببهسترێته‬ ‫جهماوه‬ ‫تیه سیاسیه‬ ‫بزووتنهوه كۆمه‬ ‫و ههربۆیه‬ ‫کاک‬ ‫دواتێبینی‬ ‫وەرگرتناڵیه لە‬ ‫نابێتوەئهو بەسود‬ ‫ئیرادەوە‪،‬‬ ‫ئاڵوگۆڕ ستهملێكراوی‬ ‫هیوای خهڵكی‬ ‫پێناو‬ ‫له‬ ‫گۆڕان‬ ‫رابردوودا‬ ‫له‬ ‫چینێك‪.‬‬ ‫و‬ ‫توێژێك‬ ‫یان‬ ‫گروپێك‬ ‫یان‬ ‫لەسەر پێکهاتەی خانە کە دەبێ هاوبەشی نەوەکان بێت‪،‬‬ ‫ندی كهسێك یان‬ ‫وه‬ ‫رژه‬ ‫به‬ ‫قوربانی‬ ‫بكرێته‬ ‫داهاتوودا‬ ‫ئێستاو‬ ‫له‬ ‫نابێ‬ ‫و‬ ‫دروستبووه‬ ‫كوردستان‬ ‫لە سەرکردایەتی خۆی بکات‪ ،‬بەوەش هەنگاوی گەورە بە ئاراستەی‬ ‫گروپێك‪.‬‬ ‫چەسپاندنی ئەم شیوازە مۆدێرن و گەورەیە لە هەڵبژاردن و‬ ‫سیاسهتهی ئێستا‬ ‫و‬ ‫ئه‬ ‫ر‬ ‫سه‬ ‫له‬ ‫بێت‬ ‫ده‬ ‫وام‬ ‫رده‬ ‫به‬ ‫یه‬ ‫وه‬ ‫ئه‬ ‫یان‬ ‫؛‬ ‫دووڕییاندایه‬ ‫له‬ ‫گۆڕان‬ ‫ئێستا‬ ‫نوێنەرایەتیکردندا ئەنێت و‪ ،‬لە قۆناغی داهاتویدا‪ ،‬پێدەنێتە دەورانی‬ ‫ئازاووەو خۆی نوێ‬ ‫دەنگە بچێته‬ ‫هەموبهخۆیدا‬ ‫کردنیئهوهیه‬ ‫نوێنەرایەتیكات‪ ،‬یان‬ ‫هەستانەوەوچاوهڕوانی ده‬ ‫شكستێكی گهوره‬ ‫كه پێموایه‬ ‫خۆبەهێزکردن و‬ ‫کۆمەڵگا‪.‬ركه سیاسی و مێژووییهكهی خۆی بدات بۆ ئهوهی بتوانێ ههردهم‬ ‫ئازادەکانی پهره بهئه‬ ‫بكاتهوەو‬ ‫ههنگاوێك لهپێش حزبهكانی تر بێت‪.‬‬

‫سێشەممە ‪2019/7/23‬‬ ‫(‪ )28‬سێشەممە‬ ‫ژمارە (‪)27‬‬ ‫ژمارە‬ ‫‪2019/7/30‬‬

‫ناونیشان‬ ‫ئاشتی‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫(‪)132‬‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫نووسینگەیهەولێر‬ ‫نووسینگەی‬ ‫هەولێر‬ ‫ئیتاڵییەک‬ ‫گوندیئیتاڵی‬ ‫گوندی‬ ‫یەک‬ ‫ژمارە(‪)633‬‬ ‫خانوویژمارە‬ ‫خانووی‬ ‫(‪)633‬‬ ‫‪0750‬‬ ‫‪444‬‬ ‫‪7109‬‬ ‫‪0750‬‬ ‫‪444‬‬ ‫‪7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫فرۆشتنی ئۆتۆمبیلە‬ ‫خەریکی وکڕین و‬ ‫حکومەت دەگرێ‬ ‫ئهحمهد ساالر رەخنە لە حزب‬

‫“ پێیانوتم بۆ وهزیرى ڕۆشنبیریى نەمکرد و رەتم کردەوە”‬

‫مەزهەر کەریم‬ ‫کاری کڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێلیش دەکات‬ ‫و پێشانگای تایبەت بە خۆی هەیە‪.‬‬ ‫لە یەک کاتدا لە ئاهەنگەکاندا گۆرانیی‬ ‫کۆرش دەڵێت‪ :‬خۆی بە قەرزاری‬ ‫دەڵێت کاری و کڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێلیش ئەوانە دەزانێ کە لە سەرەتای کاری‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەم کەسە پڕ کارە گۆرانیبێژ کۆرش هونەرییدا یارمەتیان داوە‪ .‬ماوهى ‪22‬‬ ‫دهكهم‪،‬‬ ‫هونهرى‬ ‫شانۆىبهبهرده‬ ‫تائێستا زۆربەمان وامانزانیوە بۆ ساڵه‬ ‫کەر كهریم‬ ‫عەزیزییە‪،‬زهه‬ ‫مه‬ ‫(شێخ‬ ‫كارىناوى‬ ‫وامىکە به‬ ‫دووهم‬ ‫تەواو‪.‬‬ ‫گۆرانیبێژەو‬ ‫هەر‬ ‫كارهكانی‬ ‫سپۆنسهرى‬ ‫تائێستا هیچ‬ ‫كانى ئهو‬ ‫سێك لهخهمه‬ ‫مان)ـە‪،‬كهباس‬ ‫محمودى قاره‬ ‫ئاشكرایکرد‪،‬‬ ‫“زەمەن”‬ ‫بۆ‬ ‫كۆرش‬ ‫كانمى بووم‬ ‫سپۆنسهرى كاره‬ ‫ئهوهخۆم‬ ‫كردووم و‬ ‫ڕاستكردنهوه‬ ‫شدا زۆر‬ ‫دهكاتونهلهگهڵ‬ ‫یان كلیپى‬ ‫خوێندنهوهسێ‬ ‫ڵكى دروستکردنی‬ ‫رقاڵى‬ ‫ئێستا سه‬ ‫ئه‪.‬وهشدا‬ ‫پێنهگهڵ‬ ‫ستووهی‪ .‬له‬ ‫خۆمخه به‬ ‫مێژوویىپشتم‬ ‫كه‬ ‫“چاوهكانم‬ ‫بردووه‬ ‫ڵكى په‬ ‫تێدایهبه كه‬ ‫قوربان‬ ‫ژنى‬ ‫جه‬ ‫بۆ‬ ‫وێت‬ ‫یه‬ ‫ده‬ ‫گۆرانییهو‬ ‫سانهم ماچ‬ ‫كهبهیهكهى‬ ‫ستى یه‬ ‫ده‬ ‫نهماوهو گوێیهكم نابیستێو ئهوى تریان‬ ‫دەڵێت‪،‬ئهو بۆكه ئه‬ ‫ساالر‬ ‫ئەحمەد‬ ‫یهكێك له گۆرانییهكانی ئەو سێ‬ ‫رە‪.‬تیاندام‬ ‫یارمه‬ ‫شانۆگەرییەیانله ده‬ ‫ڕێناكەن” کلیپە دهكهم‬ ‫كزبووه‪ .‬قاچەکانیشم بهباشى‬ ‫سپێكى بەكاره‪٤٤‬كانمئهكته‬ ‫پێویستی‬ ‫باڵوبکاتەوە‪.‬‬ ‫وه”‪.‬‬ ‫یان بده‬ ‫ڕێمى رۆژێك بێ‬ ‫ناوداری کورد ئەحمەد ساالر هەروەهاچاوه‬ ‫هونەرمەندی‬ ‫خولهمهكه‪.‬‬ ‫چاكه ‪٩٠‬‬ ‫شانۆگەرییەکە‬ ‫ماوه‬ ‫عەزیزی‪،‬‬ ‫کۆرش‬ ‫بەرهەمەی‬ ‫ئەم‬ ‫بەندبێژەکان و‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوڕاى نییە‬ ‫بەمجۆرە وەاڵمی هەواڵپرسی تەندروستی ئێستا به ئەو‬ ‫خهرجییەكهى‬ ‫حكومهت‬ ‫هۆى ئهوه‬ ‫داود ئیمانى كارى دهنگى بۆ‬ ‫دەڵێن با‬ ‫دەکات کە هەر بەند‬ ‫داواشیان لێ‬ ‫خۆی دایەوە‪.‬‬ ‫شانۆگەرییەکەی‬ ‫ناگرێ‪ ،‬دوو‬ ‫له ئهستۆ‬ ‫كردووەو ئاوازو هۆنراوهى‬ ‫وشەکانی جوان بێت و نەبێتە شەڕەجنێو‪،‬‬ ‫“زەمەن” ئەحمەد ساالری لە بیر راگیراون‪.‬‬ ‫سهباح موقهدهمه‪.‬‬ ‫کۆرشریىدەڵێت‬ ‫میوزیکیشەوە‬ ‫لەبارەی‬ ‫نەکردووە‪ ،‬کاتێک لێمان پرسی ئێستا کە‬ ‫“كارى هونه‬ ‫الیڤدەڵێت‪:‬‬ ‫ساالر‬ ‫ئەحمەد‬ ‫رابردوودا‬ ‫لە ماوەی‬ ‫دڵمبێ‪،‬‬ ‫خۆم به‬ ‫ندى ههبێ‬ ‫رمهیهك‬ ‫جێگه‬ ‫پرۆژەیەکی جوان “ئه‬ ‫تەمەنت ‪ ٧٢‬ساڵە‪ ،‬ئایا هیچ‬ ‫هەن‪،‬‬ ‫باشیشـمان‬ ‫گهرهونه‬ ‫ماوهو‬ ‫ئەوروپا‬ ‫واڵتانی‬ ‫کۆرش لە‬ ‫موزیكیش‬ ‫تەواویان الیڤ‬ ‫ئاساییهو كارى‬ ‫دەداتەوە “بەڵێ بهاڵم ئهوه‬ ‫شانۆییت هەیە؟ خێرا وەاڵم‬ ‫پێنادات‪.‬‬ ‫زۆر گرنگی‬ ‫حكومهت‬ ‫زنجیرە‬ ‫هێزىمى تۆنى‬ ‫حزبوكهم‪،‬نه له‬ ‫کۆنسێرتێکی ده‬ ‫سەرقاڵی دوو کاری نوێی شانۆییم”‪.‬‬ ‫موزیكیشدا لهخه‬ ‫الیڤت هیچیان‬ ‫حكومه‬ ‫نه‬ ‫ئێستا‬ ‫ئەنجامدا‪.‬‬ ‫زارهدهتهبێیانمنیش‬ ‫ئاشكرا‬ ‫هونهرمه‬ ‫دهنگى ئهو‬ ‫نین‪.‬ندهئهو وه‬ ‫ڕۆشنبیریدا‬ ‫ئەحمەد ساالر هێشتا شێوازە وهزارهتى‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫لە‬ ‫ئەو‬ ‫كانیش خۆم‬ ‫ئاشكراكردنىحزبهدهنگى‬ ‫پهم بۆ‬ ‫ئاماده‬ ‫كخستووه تهنانهت‬ ‫تایبەتەکەی خۆی لە دەست نەداوە بۆ بهجۆرێك‬ ‫لەگەڵ‬ ‫کوردستانەو‬ ‫راوێزشدارى‬ ‫په به‬ ‫كراوهمهووێت‬ ‫سروشتى ده‬ ‫وێت‪،‬شێوهیه‬ ‫ئاخاوتن کە هەمیشە پێی دەناسرێتەوە‪ .‬نایانه به‬ ‫كى بێ بهها‬ ‫چونكه‬ ‫ئا هە نگگێڕ ا ند ا ‪،‬‬ ‫خراوه”‪.‬الیڤ موزیك بكهم”‪.‬‬ ‫تەمەن کۆڵی پێنەداوەو هێشتا سەرقاڵی‬ ‫شانۆیە‪ .‬ئەو بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬دوو كارى‬ ‫هونەرمەند ئەحمەد ساالر ئاشکرایکرد‪،‬‬ ‫نوێى شانۆییم بهدهستهوهیه یهكیان بهناوى داوای لێکراوە لە کابینەی نوێدا ببێتە‬ ‫(گهمهكهى جاران) باسی چیرۆکی ئەو وەزیری ڕۆشنبیریی “ههستم دهكرد بههۆى‬ ‫دوكاندارو دارتاشو ئاسنگهرو گۆشتفرۆشانە ههڵكشانی تەمەنهوه تواناى ئهوكارهم‬ ‫دەکات کە یەکێکیان وەک پاشاو وەزیرو نهماوه ههربۆیه ڕهتمكردهوه ببمە وهزیرى‬ ‫گزیرو دەستوپێوەند هەڵدەبژاردو سێ ڕۆژ ڕۆشنبیریی”‪.‬‬ ‫ویش حكومى‬ ‫دایێ ئه‬ ‫سێ ڕۆژ حكومیان ده‬ ‫‪١٩68‬ەوە‬ ‫شۆخان ساالر‬ ‫ئهحمهد‬ ‫خالید‬ ‫چاوان‬ ‫دەتوانێ‬ ‫لەساڵىجۆرێکە‬ ‫پێیوایە ژن بە‬ ‫و‬ ‫وه‬ ‫گرته‬ ‫رده‬ ‫لێوه‬ ‫یان‬ ‫كه‬ ‫دهكرد دواتر حكومه‬ ‫کۆمەڵگای یهكهم‬ ‫دهستى به‬ ‫كردووهوژن‬ ‫شانۆیی بهێنێ‪،‬‬ ‫كارى بەرهەم‬ ‫تەندروست‬ ‫شانۆگەرییە‬ ‫ئەم‬ ‫ند‪.‬‬ ‫په‬ ‫دهیان كرد‬ ‫شانۆییهو‬ ‫ئەو كارى‬ ‫دەتوانێ‪١8٠‬‬ ‫ماوەیەکیبه کەمە بووە بە دایک‪ ،‬بەاڵم خاوهنى‬ ‫شانۆیىکە‬ ‫‪36‬ڕابگرێت‬ ‫کۆمەڵگادا‬ ‫بااڵنسە لە‬ ‫ئەکتەرە‪”.‬‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫بە‬ ‫پێویستی‬ ‫شیعرین‪.‬‬ ‫شانۆیى‬ ‫پێنجیان‬ ‫هیواخوازە هەموو ژنێک ببێتە دایک و ئەو نووسیوه‪،‬‬ ‫پێیەتی‪.‬‬ ‫پێویستی‬ ‫کۆمەڵگایكهئێمە‬ ‫تامەی بچێژن‪ .‬شۆخانی بێژەر دەڵێت‪:‬‬ ‫شۆخان ئێستا دایکی کچێکە بەناوی‬ ‫درێژەدان بە کاری میدیا ئامانجیەتی و ئانێ‪ ،‬لەبارەی هەستی دایکایەتییشەوە‬ ‫خوالێخۆشبوو نەوشیروان مستەفا بە پاڵنەری دەڵێت‪“ :‬دایکایەتی پیرۆزترین و گەورەترین و‬ ‫توانا و ئیرادەکەی دەزانێ‪.‬‬ ‫بەنرخترین ئەرکە‪ .‬بەرپرسیارێتی زۆر دەخاتە‬ ‫شۆخان کەریم کە لە سەرەتای دامەزراندنی سەرشانی ژن‪ .‬بەڕاستی هەستی دایکایەتی بە‬ ‫‪KNN‬ەوە تائێستا لەو کەناڵە بێژەرە‪ ،‬دوای هیچ دێڕێک پێناسە ناکرێت تەمەننا دەکەم‬ ‫‪ ١٧‬ساڵ کارکردنی لە میدیادا باس لە تواناکانی هەموو ژنێک هەستی دایکایەتی ببینێ”‪.‬‬ ‫خۆی دەکات و بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬مرۆڤ‬ ‫شۆخان هیوادارە تەمەنی درێژبێت تا‬ ‫بەئەندازەی تواناو ئیرادەی خۆی‪ ،‬دەتوانێ خۆی بتوانێ کچەکەی بەباشی گەورەو پەروەردە‬ ‫بسەلمێنێ‪ .‬بێگومان شانازییە بۆمن کە توانیومە بکات و دەڵێت‪ :‬ئێستا گەورەترین ئاواتم ئەوەیە‬ ‫بینەری کەناڵی ئازیزی ‪ KNN‬بەدەستبهێنم‪ ،‬کە خوا تەمەنی درێژم بداتێ تاوەکو بتوانم‬ ‫کە ئەو تواناو ئیرادەیەش بێگومان سەرکردەو کچەکەم پەروەردە بکەم‪ ،‬پەروەردەیەک کە‬ ‫کاریزمای گەلەکەمان بەڕێز نەوشیروان مستەفا سودبەخشبێ بۆ کۆمەڵگەو بتوانێ کاریگەری‬ ‫پاڵنەری ئەو تواناو ئیرادەیەی من بووە‪ ،‬هەبێ لەسەر کۆمەڵگەکەی‪ .‬بتوانم بە جۆرێک‬ ‫وەک دایکێک‬ ‫کە بتوانم بەو هێزو ئیرادەوە لە دەزگایەکی پەروەردەی بکەم کە هەم خۆم ‪10‬‬ ‫شانازی بێ بۆ‬ ‫گرنگ و گەورەو کاریگەری وەکو کەی ئێن ئێن هەستی‬ ‫شانازیم هەبێ و ئەویشل‬ ‫رووبەڕووی ئاستەنگەکان ببمەوە”‪.‬‬ ‫دەوروبەرەکەی‪.‬‬

‫شۆخان کەریم گەورەترین ئاواتی ئاشکرا دەکات‬

‫دێ‬ ‫ر‬ ‫ێ‬ ‫حەزدەکات‬ ‫ئارا‬

‫م‬

‫هاوسەرەکەی‬ ‫راستگۆ بێت‬

‫د‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ەوا‬

‫بۆ هاوسەرگیری‬

‫بڕوای بە قیسمەت و‬

‫ل‬

‫‪11‬‬

‫ج‬

‫ە‬ ‫مال‬

‫نسیبە‬

‫گوزەرانی هاواڵتیانی هەرێمی کوردستان چۆنە؟‬ ‫قەبارەی خێزان‬ ‫تێکڕای ژمارەی خێزان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ 5.4‬کەسە‪.‬‬ ‫تێکڕای ژمارەی خێزان لە عێراق شەش‬ ‫کەسە‪.‬‬

‫ئاو و کارەبا‬ ‫تێکڕای پێدانی کارەبا بە هاواڵتیان لە‬ ‫ڕۆژێکدا ‪ 11‬سەعاتە‬ ‫بەاڵم لە عێراق ڕێژەکە بەرزترە و ڕۆژانە ‪17‬‬ ‫سەعات کارەبا هەیە‬ ‫لە هەرێم ‪90.6٪‬ی یەکەکانی نیشتەجێبوون‬ ‫بەستراونەتەوە بە تۆڕی ئاوی خواردنەوەوەو‬ ‫لە عێراق ڕێژەکەی بەرزترە ‪92٪‬ە‬ ‫سەرچاوە‪ :‬دەستەی ئاماری هەرێم‬

‫‪239000‬‬

‫دینار‬

‫تێکڕای خەرجی تاکە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە عێراقیش خەرجی تاک ‪212‬‬ ‫هەزار دینارە‪ .‬لەسەر ئاستی پارێزگاکانیش‬ ‫لە سلێمانی زیاترین خەرجی دەکرێت و تاک‬ ‫مانگانە ‪ 234‬هەزار دینار خەرج دەکات‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم خاوەنی‬ ‫شوێنی نیشتەجێبونی‬ ‫خۆیانن‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم‬ ‫کرێچین‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪19‬‬

‫چەند پێشنیازێکی خۆڕایی بۆ کابینەی نۆ‬ ‫“راگرتنی نەزیفی چوونە دەرەوەی سەرمایە”‬

‫فرمان عەبدولڕەحمان‬

‫مێژوو تۆماری کردووە کە لە هەشتاکانی سەدەی‬ ‫رابردوودا تەنها لە شاری سلێمانیدا دەیان کارگەی‬ ‫گەورەو بچوک و مامناوەندی هەبوون‪ ،‬ژمارەی ئەو‬ ‫خێزانانەی بژێوی ژیانیان لەسەر کارکردن بوو لە‬ ‫کارگەکاندا‪ ،‬نزیک بوو لە ‪ ٤٠‬لە سەدی دانیشتوانی‬ ‫شارەکە‪ .‬ئەوێ رۆژێ نیوەی شەکری عێراق لە کارگەی‬ ‫شەکرەکەی سلێمانی و بە چەوەندەری شەکری‬ ‫چێنراو لە شارەزوور‪ ،‬بەرهەم دەهێنرا‪ .‬جگەرەو‬ ‫بەرهەمەکانی شیرەمەنی و جلوبەرگ و بەرهەمە‬ ‫خۆراکیەکانی دیکەش هەر لە ناوخۆی شاردا بەرهەم‬ ‫دەهێنران‪ .‬ئێستاش ناوی هەندێ گەڕەکی سلێمانی‬ ‫هەر بە ناوی ئەو کارگانەوە ناودەبرێن “شەکرەکە‪،‬‬ ‫ئەلبیسەکە‪ ،‬ئەلبانەکە‪ ،‬سایلۆکە‪ ،‬سەهۆڵەکە‪ ،‬کارگەی‬ ‫جگەرەکە‪ ،‬کارگەی چیمەنتۆکە”‪ .‬سودی ئەو کارگانە‬ ‫تەنها دابینکردنی هەلی کار نەبوو بۆ خەڵکی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫رێگرییەکی باش بوو لە چوونە دەرەوەی سەرمایە بۆ‬ ‫واڵتانی دەرەوە‪.‬‬ ‫لە دوای ساڵی ‪٢٠٠٣‬ەوە کاتێک دەروازەی‬ ‫سنورەکان بە بێ پالن و بەرنامەڕێژیی وااڵکران بۆ‬ ‫هاوەردەکردنی شمەک و کەلوپەل لە واڵتانی دەرەوە‪،‬‬ ‫نەک ئەو کەمە کارگانەشی توشی داڕووخانکرد کە‬ ‫بەرهەمی ناوخۆییان دابیندەکرد‪ ،‬هاوکات نەزیفێکی‬ ‫گەورەشی کردە ئەو سەرمایە داراییەی کە وەکو‬ ‫بەشە بودجەی هەرێم لە بەغداوە دەهات‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئەو ژمارانەی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی پالن و‬ ‫بەدواداچوون لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫هەرێمی كوردستان بونیان هەیە‪ ،‬لە ‪ ١٣‬ساڵی‬ ‫رابردوودا ‪ ١٣٧‬ملیار دۆالر لە كوردستان بۆ كڕینی‬ ‫كااڵو شمەک و پێداویستی چووەتەدەرەوە‪.‬‬ ‫با سەرنج لەم ئامارانە بدەین*‪:‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای ‪ ٢‬ملیار دۆالر جلوبەرگ و‬ ‫قوماش هاوردە دەکرێت‪.‬‬

‫• سااڵنە بە بەهای ‪ ٢٥٠‬ملیۆن دۆالر دارو تەختە‬ ‫هاوردە دەکرێت‪.‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای نزیكەی ‪ ٦٠٠‬ملیۆن دۆالر‬ ‫شووشەوات و جوانكاریی نێو ماڵ هاوردە دەكرێت ‪.‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای ‪ ١٢٧‬ملیۆن دۆالر چوكلێت و‬ ‫بسکیت هاوردە دەکرێت‪.‬‬ ‫• هەموو وەرزێکی هاوین بە بەهای ‪ ١‬ملیۆن دۆالر‬ ‫ئایسکریم و شەربەت هاوردە دەکرێن‪.‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای یەک ملیار دۆالر جگەرە لە‬ ‫‪ ٤٢‬واڵتەوە هاوردە دەکرێت‪.‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای ‪ ١٧‬ملیۆن دۆالر زۆپا‬ ‫دەهێنرێتە كوردستان‪.‬‬ ‫• سااڵنە بە بەهای ‪ ١‬ملیارو ‪ ٤٠٠‬هەزار دۆالر‬ ‫مۆبایل دەهێنرێتە كوردستان‪.‬‬ ‫• سااڵنە نزیكەی ‪ ٢‬ملیار دۆالر بۆ كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێل دەچێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫• سااڵنە ‪ ٥٠‬هەزار تۆن گوڵەبەرۆژە هاوردەی‬ ‫کوردستان دەکرێت‪.‬‬ ‫• سااڵنە ‪ ١٠‬ملیۆن نەمام و گوڵی سروشتی‬ ‫هاوردە دەكرێن‪.‬‬ ‫• سااڵنە ‪ ٦‬ملیۆن تایەی ئۆتۆمبێل دەهێنرێتە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫• سااڵنە بەهای زیاتر لە ‪ ٢٣٠‬ملیۆن دۆالر برنج‬ ‫هاوردە دەكرێت‪.‬‬ ‫• لە ‪ ٨‬ساڵی رابردوودا بە بەهای ‪ ٢٠‬ملیۆن دۆاڵر‬ ‫باڵندە و ئاژەڵی جوانی هاوردە كراوە‪.‬‬ ‫• سااڵنە ‪ ١٠٠‬ملیۆن دۆالر بۆ کڕینی گەنمەشامی‬ ‫دەچێتە دەرەوە‬ ‫ئەمانە مشتێک بوون لە قەبارەی ئەو دیاردە‬ ‫ترسناکەی بە ناوی بازرگانیەوە لە هەرێمدا بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬کێشەی ئەم نەزیفە بەردەوامەی چونە‬ ‫دەرەوەی سەرمایە ئەوە نیە کە لە ماوەی رابردوودا‬ ‫ئابوری هەرێمی توشی داڕوخانێکی گەورە کرد‪،‬‬ ‫بەڵکو مەترسیە جدیەکەی ئەوەیە کە داڕووخانی‬ ‫گەورە توشی پیشەسازی ناوخۆیی دەکات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لە سادەترین کاردانەوەیدا مانای داڕمانی ئابوری‬ ‫نیشتیمانی و نەمانی هەلی کار دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫با هەندێ لەو ئامارانەی پێشوو شەن و کەو‬ ‫بکەین‪ ،‬وەک ئاماژەمان پێدا سااڵنە بە بەهای‬ ‫یەک ملیار دۆالر جگەرە هاوردەی هەرێم دەکرێت‪،‬‬ ‫الیەن نەرێنیەکەی ئەم هاوکێشەیە تەنها ئەوە نیە‬ ‫کە پارەیەکی زۆر بەهۆیەوە دەڕواتە دەرەوەی‬ ‫کوردستان‪ ،‬کاریگەریە ئابوریە خراپەکانی ئەم‬ ‫حاڵەتەش هێندە دیارو بەدیهین پێویست ناکات لە‬ ‫رووی زانستی ئابوریەوە شرۆڤەو شیکاریی بۆ بکەین‪.‬‬ ‫دیارە ئەو خاڵەش ئاشکرایە کە بازرگانی جگەرە لە‬ ‫بزنسێکی قازانجدارە‪ ،‬بەاڵم لەم دۆخەی ئێستایدا‪ ،‬ئەم‬ ‫کەرتە تەنها گروپێکی بچوک لە بازرگانان کە دابەش‬ ‫بوون بەسەر چەند بەرپرسێکی حیزبیدا سودمەندو‬ ‫دەوڵەمەندبوون‪ .‬بیهێنە پێشچاوی خۆت ئەگەر لە‬ ‫کوردستان زیاتر لە کارگەیەکی بەرهەمهێنانی جگەرە‬ ‫هەبونایە‪ ،‬لە بری ئەوەی جگەرە لە ‪ ٤٢‬واڵتەوە‬ ‫هاوەردە بکرێ‪ ،‬لە ناوخۆدا بەرهەم دەهێنراو هەزاران‬

‫ئایا رەوایە سااڵنە بە‬ ‫ملیۆنان دۆالر سەرمایە‬ ‫بۆ نمونە تەنها بۆ‬ ‫هاوردەکردنی دۆشاوی‬ ‫تەماتەو بەرهەمەکانی‬ ‫ماکەرۆنی‪ ،‬دەچنە دەرەوە؟!‬ ‫هەلی کاریشی فەراهەم دەکرد‪ ،‬سەرباری ئەوەش‬ ‫بوونی ئەو کارگانە دەبوونە بزوێنەری جوتیاران و‬ ‫ئاوەدانکردنەوەی گوندەکان‪ ،‬بەوپێیەی جوتیاران‬ ‫سەرقاڵی بەرهەمهێنانی توتن دەبوون و کارگەکانیش‬ ‫دەبونە وێستگەی ساغکردنەوەی بەرهەمی جوتیاران‪،‬‬ ‫ئەمە ئەگەر بزانین لە حەفتاو هەشتاکانی سەدەی‬ ‫رابردوودا ئەم دیمەنە بە تەواوی ئەو وردەکاریە‬ ‫خەیاڵیانەی باسی لێوە دەکەین بونی هەبووەو‬ ‫بەشێک بوون لە واقیعی ئابوری کوردستان‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەم هاوکێشەیە بۆ زۆرێکی دیکە لەو‬ ‫کەلوپەالنەی تریش راستن کە هاوەردەکردنیان نەزیفی‬ ‫خستۆتە نێو سەرمایەی ناوخۆیی کوردستانەوەو‬ ‫بەوەش هەم پیشەسازی نێوخۆیی توشی ئیفلیجی‬ ‫بووەو هەمیش رێژەی بێکاریی زیادکردووە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫بەشێک لە ئەرکە هەنوکەیی و زۆر جدیەکانی‬ ‫کابینەی نۆ راگرتنی نەزیفی چوونە دەرەوەی‬ ‫سەرمایەیە‪ ،‬ئەویش زۆر بە سادەیی بە پاڵپشتیکردن‬ ‫و گەشەپێدانی پیشەسازیە بچوک و مامناوەندییەکان‬ ‫دەستپێدەکات‬

‫گەشەپێدانی‬ ‫پیشەسازیە بچوک و مامناوەندییەکان‬

‫ئەڵمانیا یەکێکە لە واڵتە پیشەسازیە‬ ‫پێشەنگەکان لەسەر ئاستی دونیا‪ ،‬گوزارەی‬ ‫“‪ ”made in Germany‬بوەتە براندو‬ ‫شوناسێکی پیشەسازی گرنگو متمانەپێکراو‪،‬‬ ‫بەشداریی پیشەسازی لە هاوکێشەی ئابوری‬ ‫ئەڵمانیا ئەو واڵتەی کردۆتە یەکێک لە ئابوریە‬ ‫هەرە بەهێزەکانی جیهان‪ ،‬کە نەک تەنها بۆ خودی‬ ‫ئەڵمانەکان بەڵکو پایەکانی ئابوری کیشوەری‬ ‫ئەوروپاشی راگرتووە‪ .‬هەڵبەت نەخوێندەوارییەکی‬ ‫گەورەیە پێمانوابێت پشکی پیشەسازییبوونی‬ ‫ئابوری ئەڵمانیا تەنها بەر کۆمپانیا زەبەالحەکانی‬

‫وەکو مارسیدس و سیمینس و بی ئێم دەبلیو و‬ ‫پیشەسازییە قورسەکان دەکەوێت‪ ،‬بەڵکو سیحری‬ ‫بەهێزیی ئابوری ئەڵمانیا لە پیشەسازیە بچوک و‬ ‫مامناوەندییەکاندایە‪ ،‬ئەو پیشەسازیانەی کە دەچنە‬ ‫خانەی پێداویستیە رۆژانەییەکانی بەکاربەر‪ ،‬لە‬ ‫گرنگترینیان پیشەسازیە خۆراکیەکان و جلوبەرگ‬ ‫و پاکەرەوەو بابەتی جوانکاریی و پێداویستیەکانی‬ ‫دیکەی ناوماڵ و پیشەسازی ریسایکلین‪ .‬بەشێکی‬ ‫گەورەی بازاڕی کاریش لەو واڵتە هەمیشە پیشەسازییە‬ ‫بچوک و مامناوەندییەکان فەراهەمی دەکەن‪.‬‬ ‫ئێستا با بگەڕێینەوە بۆ کوردستان‪ ،‬ئایا رەوایە‬ ‫سااڵنە بە ملیۆنان دۆالر سەرمایە بۆ نمونە تەنها‬ ‫بۆ هاوردەکردنی دۆشاوی تەماتەو بەرهەمەکانی‬ ‫ماکەرۆنی‪ ،‬دەچنە دەرەوە‪ ،‬لە کاتێکدا ئەو دوو‬ ‫کااڵیە هێندە سادەو ئاسان بەرهەم دەهێنرێن‬ ‫هاونیشتمانییەکی سادەش لە ماڵەوە خۆی دەتوانێت‬ ‫بەرهەمی بهێنێت‪ .‬کابینەی نۆ دەتوانێت بە پێی‬ ‫چەند رێوشوێنێکی یاسایی و زانستی و ئابوری‪،‬‬ ‫هەڵمەتێکی گەورە بۆ دامەزراندن و پاڵپشتیکردن و‬ ‫گەشەپێدانی چەندین پیشەسازی بچوک و مامناوەندی‬ ‫دەستپێبکات‪ ،‬بە تایبەتی ئەو پیشەسازیانەی کە جگە‬ ‫لە دروستکردنی هەلی کار‪ ،‬برەوو بازاڕیش بۆ بەرهەمە‬ ‫کشتوکاڵیەکان فەراهەم بکات‪ ،‬بۆ نمونە ئەگەر لە‬ ‫کوردستان ‪ ١٠‬کارگەی دۆشاوی تەماتە هەبێت بە‬ ‫کوالیتەکی باش پێداویستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە‪،‬‬ ‫بازاڕەکانی کوردستان پێویستیان بە بەرهەمی‬ ‫دەرەکی نامێنێت‪ ،‬هاوکات جوتیاران دەتوانن بەشێکی‬ ‫زۆر لە زەوی و بەیتە پالستیکیەکانیان بکەنە‬ ‫بەرهەمی تەماتە‪ ،‬ئەوەش قازانجێکی دیکەیەوە دەبێتە‬ ‫هۆی پاڵپشتیکردنی جوتیارو کەرتی کشتوکاڵ‪ .‬ئەم‬ ‫هاوکێشەیە بۆ زۆرێک لە شمەک و کااڵکانی دیکەش‬ ‫هەر راستە‪ ،‬بۆ نمونە ئەو کاغەزو کارتۆنەی وەکو زبڵ‬ ‫و خاشاک دەسوتێنرێ دەتوانرێ بەهۆی پیشەسازی‬ ‫ریسایکلینەوە جارێکی دیکە بکرێتەوە بە کلێنس و‬ ‫کاغەزو کارتۆن و پێویست نەکات بازرگانان سااڵنە‬ ‫بە بەهای ملیۆنان دۆالر کلێنس لە دەرەوە بهێنن‬ ‫و نەزیف بخەنە سەرمایەی نێوخۆیی کوردستانەوە‪.‬‬ ‫لە دونیای مۆدێرن و سیستماتیکدا هەر کابینەیەکی‬ ‫نوێی حکومەت پێکدەهێنرێ‪ ،‬یەکەم گوتارو کارنامەی‬ ‫کابینەکە ئاشکراکردنی ژمارەی ئەو هەلی کارانەیە‬ ‫کە بۆ گەنجەکانی فەراهەم دەکات‪ ،‬شانازی هەر‬ ‫کابینەیەکیش زۆریی قەبارەی ئەو هەلی کارانەیە‬ ‫کە بۆ ئابوری واڵتی دەڕەخسێنێت‪ ،‬ئەو پرۆسەیەش‬ ‫تەنها یەک رێگەی هەیە کە بریتیە لە دامەزراندن و‬ ‫پاڵپشتیکردن و گەشەپێدانی پیشەسازییە بچوک و‬ ‫مامناوەندییەکانە‪ ،‬کە بەهۆیەوە دەتوانرێت بەشێکی‬ ‫باش لە “نەزیفی چوونە دەرەوەی سەرمایە” لە‬ ‫کوردستان رابگیرێت‪.‬‬ ‫* ئامارەکان زانیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی پالن‬ ‫و بەدواداچوونە لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان كە پشتی بە داتای واڵتانی‬ ‫هەناردەكار بەستووە بەشێکی زۆریان لە رێگەی‬ ‫رۆژنامەنووس رەوا عەبدوڵاڵوە باڵوکراونەتەوە‪.‬‬

‫نەریتە ترسناکەکە دوورخەنەوە لە گۆڕان‬

‫نەشاد عومەر‬

‫لە شوێنێکدا “ نەوشیروان مستەفا “ دەڵێت‪ ،‬نەوەی‬ ‫نوێ بە الیەوە گرنگ نییە ئێمە لە ڕاپەرین چیمان بۆی‬ ‫کردووە‪ ،‬بەڵکو ئەوان ژیانێكی شەرەفمەندانەیان ئەوێت‬ ‫لە ئێستادا و ئێستایان بۆ گرنگە‪ ،‬ئەم قسەیە ئەگەر‬ ‫چی لە ساتەوەختێکدا بەرەو ڕووی هاوڕێ پێشمەرگەو‬ ‫سیاسییەکانی خۆی دەکاتەوە و مەبەستێتی ئەو‬ ‫بۆچوونە ناڕاستە بسەلمێنێت کەوا دەسەاڵتی کوردی‬ ‫پێی وایە لەبەر ئەوەی سااڵنێک ئەوان سەرکردایەتی‬ ‫شۆڕشیان کردووە‪ ،‬ئەوا بە هەمان نەفەس خەڵک‬ ‫لەگەڵیان دەمێنێتەوەو دەتوانن تا سەر حوکم بکەن‪،‬‬ ‫دەڵێم ئەگەرچی مەبەستی نەوشیروان مستەفا لەو‬ ‫قسەیە ئەوە بوو‪ ،‬بەاڵم لەهەمانکاتدا ئەو جۆرە لە‬ ‫تێڕوانینی نەوشیروان مستەفا وەکو سیاسیەکی‬

‫خوینەوار دەتوانرێت لە مەجالێکی زۆر فراوانتری کاری‬ ‫سیاسیدا بۆ ئێستاو بۆ داهاتووو سودی لێببینرێت ‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا لەو قسەیەوە گەرەکێتی پێمان‬ ‫بڵێت‪ ،‬کە حزب یان دەسەاڵتی سیاسی نابێت لەسەر‬ ‫ڕابردووی خۆی بژێت‪ ،‬ئەو لە کاتێکدا ئەو قسەیە دەکات‬ ‫کە هەردوو حیزبی دەسەاڵتداری کوردی ڕێژەیەکی‬ ‫فراوانی الیەنگرەکانی خۆیان لە دەستداوە بە بەراورد‬ ‫بە ڕابردووی خۆیان‪ ،‬بەم مانایە دەبێت قەناعەت بەو‬ ‫ڕاستییە بکەین کە هەر حیزبێک تەنها لەسەر دروشم و‬ ‫وتارەکانی ڕابردوو بژیت و کەمتر کار لە سەر ئێستاو‬ ‫داهاتوو بکات‪ ،‬ئەوا ئەو حزبە ئەگەرەکانی بەردەم الواز‬ ‫بوونی پێگە جەماوەرییەکەی بەردەوام ئەگەرێکی کراوە‬ ‫دەبێت ‪.‬‬ ‫لە پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە‪ ،‬گۆڕان‬ ‫ساتەوەختێک کە دێتە دروست بوون ئومێدێکی‬ ‫گەورە لە دۆخی خراپیی بێ هیوایی سیاسی کوردی‬ ‫لەگەڵ خۆی دەهێنێتە بوون‪ ،‬لە هەمانکاتدا لەگەڵ‬ ‫سەرەتاکانی دروستبوونی خۆیدا دونیایەک شانازی بۆ‬ ‫الیەنگرو کادیرەکانی خۆی دروست دەکات کە تا هەتایە‬ ‫دەتوانن شانازی بەو پرۆژە سیاسییەوە بکەن کە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬و لە دەوری کۆبوونەتەوە‪ ،‬بەم مانایە پرۆژەکە‬ ‫بۆ خۆی لە هەموو ڕوویەکانییەوە یەکێک بوو لە هەرە‬ ‫پرۆژە سیاسیە پەسەندەکانی ناو مێژووی سیاسی‬ ‫کوردستانی باشور‪ ،‬ڕوونتر‪ ،‬ڕاستە پرۆژەی گۆران و‬ ‫سەرەتای بونیاد نانی لە دۆخێکدا دروستبووە کە هیج‬ ‫خراپ نییە ئەگەر دەیان لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێ‬ ‫و سااڵنە یادی بکریتەوەو قسەو باسێکی زۆری تێدا‬ ‫بکرێت و بەشیکی فراوانی میدیایشی بۆ تەرخانبکرێت ‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوانە گەورەترین مەترسی بۆ خودی‬ ‫پرۆژەکە ئەوەیە کە لێی بگەڕێی تەنها لەسەر‬ ‫ڕابردووەکەی خۆی بژیت و هیچی نەخەیتە سەر و‬ ‫لەگەڵ گۆڕانکارییەکان نەیگۆڕی‪ ،‬ئەگەر ئێمە پێمان‬ ‫وابێت کە گۆران پرۆژەیەکی کاتی نەبوو وە تایبەت‬ ‫نەبوو بە ساتەواختیکی دیاریکراو ئەوا دەبێت سور‬ ‫بین لەسەر ئەوەی کە بەردەوام‪ ،‬دیوە ناشرین و‬

‫گۆڕان دەبێ کار لەسەر‬ ‫ئەوە بکات ئێستا چی‬ ‫پی ئەکرێت و چۆن‬ ‫دەتوانێت لەوە ڕزگاری‬ ‫بێت کە نەبێت بە‬ ‫حیزبێکی مێژوویی‬ ‫خەتەرەکانی ئەو بۆچوونە پیشان بدەین کە گۆڕان‬ ‫تەنها وەکو پرۆژەیەکی مێژوویی و کۆمەڵێک کار و‬ ‫کردەوەی جوانی مێژووی ببینین و لێی گەرێن تەنها لە‬ ‫ناو خەیاڵە خۆشەکانی ڕابردوودا بژێت‪ ،‬ئەمە گەورەترین‬ ‫لێدانە لە بزوتنەوەکە گەر ئەو بیرو سیاسەتەی بەسەردا‬ ‫زاڵ بێت‪ ،‬سیاسەتی “لەسەر ڕابردوو ژیان “‪.‬‬ ‫ڕەنگە سەرەتاکانی دروستبوونی گۆڕان نەوەیەکمان‬ ‫هەبووبێت کە نە مافی بەشداری دەنگدانی هەبووبێت‬ ‫وە نە ئاگایی سیاسی هەبووبێت و وە چاوەڕوانیی و‬ ‫داواکارییەکانی کەمتر بووبێت لە ئێستا‪ ،‬بۆیە بە الی‬ ‫ئەم نەوەیەوە ئەوە گرنگ نییە گۆڕان لە ‪ ٢٠٠٩‬چۆن‬ ‫دروستکراو چی کرد‪ ،‬ئەم نەوەیە ئەوەی بۆ گرنگە کە‬ ‫گۆڕان ئێستا دەتوانێت چی بۆ بکات ؟‬ ‫لە ڕاستیدا گۆڕان بۆ ئەوەی بتوانێت پێگە‬ ‫جەماوەرییەکەی فراوانتر بکات و بچێتە نێو ملمالنێی‬

‫ڕاکێشانی جەماوەرەوە ئەوا دەبێت لە ئێستادا بژێت‪،‬‬ ‫کار لەسەر ئەوە بکات ئێستا چی پی ئەکرێت و چۆن‬ ‫دەتوانێت لەوە ڕزگاری بێت کە نەبێت بە حیزبێکی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬ئەوەی حزبێک بیەوێت تەنها لەسەر مێژوو‬ ‫بژێت‪ ،‬ئەوا ترسناکترین نەخۆشی سیاسییە‪ ،‬لە مێژووی‬ ‫سیاسی هەریمدا کەم نین ئەو حیزبانەی کە تەنها‬ ‫لەسەر خەون و خەیاڵی ڕابردوو ژیان وای کرد بکەون‬ ‫و نەتوانن ببن بە حیزبی ئێستا ‪.‬‬ ‫بۆیە ئەرکی ژمارە یەکی پێکهاتی سیاسی‬ ‫بزوتنەوەکە ئەوەیە کە یاد و پەیامە مێژوویەکانی‬ ‫گۆڕان بهێڵنەوە بۆ کادیرەکانی‪ ،‬خودی خۆیان سەرقاڵ‬ ‫بن بەوەی چۆن دەتوانن حیزبی ئێستا بن و مژدەو‬ ‫چاوەڕوانی و خەونی ئێستایی بدەن بە هاواڵتی نەک‬ ‫تەنها کار لەسەر هەڵدانەوەی ڕابردوو بکەن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئێستا دەنگ بە گۆڕان دەدات بە پلەی یەکەم لەسەر‬ ‫ئەو بنەمایە نییە کە گۆڕان چی کردووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەنگدەر ئەوەی بە الوە گرنگە ئەو حزبەی دەنگی پێ‬ ‫دەدات دەتوانێت چی بۆ بکات ‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا لەسەر پیرۆزییەکانی ڕابردوو ژیاندن‬ ‫نەریتێکی خراپی هێزە تەقلیدییەکانی کوردستانە‪،‬‬ ‫نەریتێکە کە زیاتر حیزبە دەسەاڵتدارەکانی کوردستان‬ ‫وەکو شەرعیەتی مێژوو کاریان لەسەر کردووە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەو شەرعیەتە ئەو هێزانەی لە دونیای ئەمرۆ دابڕیوەو‬ ‫لە زۆر دەسکەوتی گرنگی ڕۆژگار دوری خستونەتەوە‪.‬‬ ‫کە دەیانتوانی بەدەستی بهێنن بۆ کۆمەڵگاکەو هەمیش‬ ‫هێزەکانی خۆیان پێ بەهێز تر دەکرد‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئەوەی پشت ئەستوور بوون بەو نەریتەو تەنها لە ناو‬ ‫خەون و خەیاڵەکانی ڕابردوودا دەژیان‪ ،‬کۆمەڵگای‬ ‫کوردستانیان دوچاری کاولکارییەکی زۆر کردوو هەمیش‬ ‫مێژووی سیاسی خۆیان کرد بە مێژوویەکی ناشرین‬ ‫و وە حیزبەکانی خۆیانیش لە شەرعیەتی دەنگدانەوە‬ ‫گۆڕی بۆ شەرعیەتی هێز و پارەو تەزویر ‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوەیەر کە کاری پلە یەکی گۆڕان‬ ‫ئەوەیە ڕێگا نەدات ئەو نەریتە ناشرین و ترسناکەی‬ ‫هێزەکانی تر بگوێزرێتەوە بۆ ناو بزوتنەوەکە ‪.‬‬

‫پیالنەکەی توركیا دژی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‬

‫د‪.‬سەنگەر سەید قادر‬ ‫بەشێك لە راگەیاندنی كوردی و نوخبەی‬ ‫سوشیاڵ میدیا بێ ئاگا لە مەترسیەكانی پالنی‬ ‫توركیا بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام وەها‬ ‫پێناسەی ناوچەی ئارام دەكەن كە بۆ پاراستنی‬ ‫كوردە‪ ،‬بەاڵم ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم ناوچەی ئارامە هاوشێوەی بڕیاری ‪٦٨٨‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩١‬ئەنجومەنی ئاسایش نییە بۆ‬ ‫پاراستنی كورد لە باكوری عێراق (باشوری‬ ‫كوردستان) دەركرا‪.‬‬

‫پالنەكەی توركیا چییە؟‬

‫ئەم ناوچە ئارامەی توركیا داوای دەكات‬ ‫دروستكردنی ناوچەكی داماڵدراوە لە چەك و‬ ‫هێزەكانی سوریای دیموكرات بە قواڵیی ‪٤٠‬‬ ‫كیلۆمەتر لە قواڵیی رۆژئاوای كوردستان كە‬ ‫دەسەاڵتی بەسەر ‪ ٥٠‬كیلۆمەتری تردا بێت‬ ‫بەوەش دەبێت بە ‪ ٩٠‬كیلۆمەتر لە قواڵیی‬ ‫خاكی رۆژئاوای كوردستان دا بە درێژایی‬ ‫سنوری رۆژئاوای كوردستان و توركیا كە‬ ‫ناوچە ئارامەكە دەكاتە ‪%٧‬ی خاكی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و چەندین شاری گرنگی وەك كۆبانێ‬ ‫دەكەونە سنوری ناوچەی ئارامەوە‪.‬‬

‫پێشنیارو هەڵوێستی ئەمەریكا چیە؟‬

‫ناكۆكی سەرەكی توركیاو ئەمەریكا لەسەر‬ ‫دروستكردنی ناوچەی ئارام بریتیە لەوەی‬ ‫ئەمەریكا پێشنیاری كردووە ناوچەی ئارام تەنها‬ ‫بە قواڵیی ‪ ٥‬كیلۆمەتر بێت و ئاوارە سوریە‬ ‫عەرەبەكانی تێدا نیشتەجێ نەكرێت و تەنها‬ ‫ناوچەیەكی داماڵراو لە چەك و هێزبێت و‬ ‫دانیشتوانی ئەو ناوچەیە رانەگوێزرێنەوەو ناوچە‬ ‫ئارامەكە لەژێر كۆنترۆڵی هاوبەشی توركیاو‬ ‫ئەمەریكاو هێزە ئەوروپیەكاندا بێت و چەند‬ ‫دەروازەیەكی سنوری بازرگانی لەنێوان رۆژئاواو‬ ‫باكوری كوردستاندا كراوەبێت ‪.‬‬

‫ئامانجی توركیا چیە‬ ‫لە دروستكردنی ناوچەی ئارام؟‬

‫‪ .١‬ئامانجی توركیا لە دروستكردنی ناوچەی‬ ‫ئارام پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی و دزەكردنی‬ ‫چەكدارانی هێزەكانی سوریای دیموكرات و‬ ‫بچڕاندنی هەرجۆرە پەیوەندیەكە لەنێوان‬ ‫پەكەكەو ئەو هێزانەدا بەاڵم ئەمە ئامانجە‬ ‫ئاشكراكەیە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئامانجی شاراوەی توركیا لە دروستكردنی‬ ‫ناوچەی ئارام بریتیە لە دابڕینی كوردانی‬ ‫رۆژئاواو باكوری كوردستان لە یەكتر لە رووی‬ ‫كۆمەالیەتی رۆشنبیریەوە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬نیشتەجێكردنی هاواڵتیانی ئاوارەی‬ ‫عەرەبی سوریا لەو ناوچەیە بۆ گۆڕینی‬ ‫دیمۆگرافیای ناوچە سنوریەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و باكوری كوردستان‪.‬‬ ‫‪ .٤‬خنكاندنی ئابوری رۆژئاوای كوردستانە‬ ‫لە رێگەی بەتەواوی داخستنی سنورەكانی‬ ‫توركیاو رۆژئاوای كوردستانەوەو رێگری كردنە‬ ‫لە هەرجۆرە بازرگانیەكی یاسایی و نایاسایی‬ ‫لەنێوان باكورو رۆژئاوای كوردستاندا ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئامانجێكی تری توركیا بریتیە لە‬ ‫وشکكردنی سەرچاوەی كشتوكاڵی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان چونكە ئەو ناوچە سنورییانەی‬ ‫رۆژئاواو باكوری كوردستان بەپیتترین خاكی‬ ‫كشتوكاڵین‪.‬‬ ‫ئەمانەو چەندین ئامانجی ستراتیژی تری‬ ‫پەیوەست بە ناوخۆی توركیاو پەیوەندیەكانی‬ ‫لەگەڵ ئەوروپاو ئەمەریكا‪ ،‬هۆكاری سوربوونی‬ ‫توركیایە لەسەر دروستكردنی ناوچەی ئارام لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫لەمێژووی كورددا دروستكردنی ناوچەی‬ ‫ئارامو راگواستنی هاواڵتیانی كورد نوێ نییەو‬ ‫لە سەردەمی بەعسداو لە دوای رێكکەوتنامەی‬ ‫جەزائیر‪ ،‬عێراق دانیشتوانی كوردی ناوچە‬ ‫سنوریەكانی عێراق و ئێرانی لەنێوان سااڵنی‬ ‫‪ ١٩٨٨-١٩٧٨‬راگواست و لە كۆمەڵگای‬ ‫نیشتەجێبوونی نزیك لە شارەكان نیشتەجێی‬ ‫كردن ‪ .‬بەوەش هەزاران گوندی چۆڵكردو‬ ‫دیمۆگرافیای كۆمەاڵتی و ئابوری كوردستانی‬ ‫گۆڕی و كەرتی كشتوكاڵ و بەروبومی‬ ‫ئاژەڵی لەناوبردو كۆمەڵگای بێكارو تەمەڵ و‬ ‫دەستەمۆكرد‪ ،‬كە كاریگەریە خراپەكانی هەتا‬ ‫ئێستاش بە پێكهاتەی كۆمەاڵتی و كەرتی‬ ‫ئابوری و كشتوكاڵی و پەروەردەیی كۆمەڵگای‬ ‫كوردیەوە دیارە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫كابینەی نۆیەمی حكومەت‪ ...‬دەستپێكێكی خراپ‬

‫چۆمان محمد علی‬

‫پەرلەمانی كوردستان لە خولی‬ ‫پێنجەمی خۆیداو لە دانیشتنی ئاسایی‬ ‫ژمارە ‪13‬ی خۆیدا لە بەرواری ‪2019/7/10‬‬ ‫متمانەی بەخشیە كابینەی نۆیەمی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ .‬ئەم‬ ‫كابینەیە كابینەی پاش قەیرانی دارایی‬ ‫و سەپاندنی سیستەمی پاشەكەوت و‬ ‫خراپی دۆخی دارایی خەڵك و جوڵەی‬ ‫بازاڕو شەڕی داعشە‪ ،‬كابینەی ئاڵوگۆڕی‬ ‫دەسەاڵتە پاش چەند كابینەیەكی یەك‬ ‫لەدوای یەكی نێچیرڤان بارزانی بۆ مەسرور‬ ‫بارزانی ئامۆزای و ئەگەرچی پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نۆیەم و لەدایكبوونی وەك‬ ‫ئەزمونی پێشووتری هەرێم زۆری‬

‫كاروان كازم محمد‬

‫خایان بەئاسانی دروست نەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان سەرەرای‬ ‫بەشدارینەكردنی چەند هێزێكی براوەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان لەم‬ ‫كابینەیە وەك كۆمەڵو یەكگرتوو نەوەی‬ ‫نوێ‪ ،‬هێشتا بە چاوی هیواو ئومێدەوە‬ ‫لە ئەنجومەنی وەزیران و حكومەتی نوێ‬ ‫دەڕوانن بەو پێیەی لەروی ستراتیج و‬ ‫ئەدای كاری پێشووتری سەرۆك وەزیرانی‬ ‫پێشوو هاواڵتی كوردی قەیرانی دارایی‬ ‫و بڕینی موچەو پاشەكەوت و قەرزی‬ ‫بێشوماری كۆمپانیا بیانیەكانی بواری‬ ‫نەوت و ناشەفافی لەو پرسەو گەندەڵی زۆر‬ ‫زەوەندەو بێئەندازەی بینی‪ .‬بۆیە خەڵكی‬

‫هەرێمی كوردستان چاوی لەوەیە مەسرور‬ ‫بارزانی هێڵێكی جیاوازی كاركردن لەوەی‬ ‫نێچرڤانی ئامۆزای تاقیبكاتەوەو بە هاوكاری‬ ‫بارزانی باوك هیچ نەبێت ئەزمونێكی باشتر‬ ‫پێشكەشبكات و وێنایەكی وا دروست بكات‬ ‫كە ویست و ئیرادەی گۆرانكاری هەیە‪ .‬وە‬ ‫پێویستی و زەرورەتی هەنوكەی واقیعی‬ ‫هەرێم بە چەشنێكە گەر دەست نەبات‬ ‫بۆ راستكردنەوەو چاكسازی هەستپیكراو‬ ‫كاریگەری خراپی دەبێت بۆ خودی پارتی و‬ ‫هەرێمی كوردستان و هیچ ئینتیماو باوەڕو‬ ‫هیوایەك نامێنیت بە هیچ پیرۆزیەك لە‬ ‫كوردستاندا!‬ ‫هەرچەندە هێشتا زووە هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ ئەدای كاركردنی كابینەی نۆیەمی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم جێگەی خۆیەتی پەنجە بخەینە سەر‬ ‫گرنگترین ئەو پێشهاتو روداوانەی زادەی‬ ‫كارو تەمەنی كورتی ئەم كابینەیەن و‬ ‫ناكرێت چاوپۆشین لێبكرێت خوێندنەوەی‬ ‫خراپ و ئاماژەی بێئومێدی دەبەخشنەوە‬ ‫لەوانە‪:‬‬

‫بەردەوامی خراپی دۆخی ئابوری‪:‬‬

‫دوای دەستبەكاربونی كابینەی نۆیەم‬ ‫نەك دۆخی دارایی هەرێم بە بەراورد بە‬ ‫كابینەی هەشتەم جوڵەی بەرەو باشبون‬ ‫نەكردووە بەڵكو ئەوەی هەیە دۆخی موچە‬ ‫و وادەی دابەشكردنی زیاتر دواكەوتنی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوەو فەرمانبەران زیاتر لە‬ ‫جاران هەست بە دودڵی دەكەن لەئاست‬ ‫چارەنوسی ئەو موچانەی كە هێشتا وەریان‬ ‫نەگرتوە بەنمونە لە كاتی نوسینی ئەم‬ ‫بابەتە كە كۆتاییەكانی مانگی تەموزە‬

‫كاستی گۆڕان لە پەرلەمانو‬ ‫حكومەت كە دەبێت وەك‬ ‫چۆن لەرابردودا ‪ 100‬رۆژیان‬ ‫بۆ هەڵسەنگاندنی كاری‬ ‫ئەم كابینەیە دانابوو‬ ‫بەوردی كار لەسەر سەرەتای‬ ‫کاری كابینەی نوێ بكەن‬

‫كابینەكانی پێشوتر زۆر بە شەرمنانە‬ ‫یان ئیدانەی ئەو پێشێلكاریانە دەكات‬ ‫یان بێدەنگەو هەڵوێستی جدیو بنبری‬ ‫نیە و زۆرجاریش هەڵوێستی نەخوازراو‬ ‫دەردەبرێت و ماف دەداتە دەوڵەتە‬ ‫ئیقلیمیەكانی دراوسێ بۆ پێشێلكاریەكانیان‬ ‫لەسەر خاكی هەرێم‪.‬لەسەر ئاستی ناوخۆش‬ ‫رێژەی كاری تاوانكاری لەروی كوشتن و‬ ‫دزی تاوانە جۆربەجۆرەكانی تر بەرێژەیەكی‬ ‫بەرچاو زیادیان كردووە‪.‬‬

‫بڕیارە ناجۆرەكان‪:‬‬

‫هێشتا موچەی زۆرینەی وەزارەتەكان‬ ‫بۆ مانگی نیسان دابەشنەكراوە كە ئەمە‬ ‫پاشەكشەیەكی مەترسیدارە بۆ ئەدای ئەم‬ ‫كابینەیەو پێویستە دەستبەجێ وەزارەتی‬ ‫دارایی هەرێم بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە‬ ‫بێنە سەرخەت بگەنە ریگە چارەیەك جیاواز‬ ‫لەو ریگانەی خولی پێشوو گرتبویە بەر‪.‬‬

‫دەبیسترێتەوەو‬ ‫لەوێ‬ ‫لێرەو‬ ‫بەڵگەكانیش لە میدیا جۆربەجۆرەكان‬ ‫باڵودەكرێنەوە كە گوایە كابینەی نۆیەم‬ ‫بریارگەلێكی دەركردوە لەمەڕ رێگریكردن‬ ‫لە فەرمانبەرانی حكومەت لە ئاشكراكردنی‬ ‫زانیاری لەسەر هەموو بابەتێ‪ :‬پەیوەست‬ ‫بێت بە پیشەكانیانەوە تەنانەت ئەگەر ئەو‬ ‫پرسە پەیوەست بێت بە كەیسی گەندەڵیو‬ ‫بەفیرۆدانی سامانی گشتیشەوە كە ئەمە‬ ‫پێچەوانە دەوەسێتەوە لەگەڵ دەقە‬ ‫یاساییەكانی مافی بەدەستهێنانی زانیاریو‬ ‫یاسای سزادانی عێراقی‪.‬‬

‫كێشەی ئەمنیو‬ ‫تێكچونی دۆخی سنورەكان‪:‬‬

‫بابەتی یاریدەدەرەكانی سەرۆكی‬ ‫حكومەت‪:‬‬

‫لەساتی دەستبەكاربونی ئەم كابینەیەوە‬ ‫وەك پێشووتر سنورەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان رۆژانە ڕوبەروی هەرەشەو‬ ‫تۆپاران كردنی هەردو واڵتی ئێران و‬ ‫توركیا دەبنەوەو چەندین هاواڵتی ئەم‬ ‫هەرێمە لەسەر سنورەكان شەهیدو بریندار‬ ‫دەبنو حكومەتو كابینەی نوێش هەروەك‬

‫بابەتی دانانی یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫حكومەت بۆ بابەتی نەوت و وزە بۆ ئاشتی‬ ‫هەورامی و دەنگۆی دانانی ریباز حمالن‬ ‫وەك یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ‬ ‫بابەتی دارایی‪ ،‬پرسیكی رەخنە ئامێزانە‬ ‫چونكە ئەمە لیدان و كەمكردنەوەی‬ ‫دەسەالتی وەزیرەكانە و كەم دەسەالتی‬

‫سەرۆكی حكومەت دەردەخات كە ناتوانیت‬ ‫دەست بەرداری ئەم كەسانەبیت كە‬ ‫رەخنەی جدیان لەسەرەو ناڕەزایی الیەنە‬ ‫سیاسیەكان و هاواڵتیانی لەسەرە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم هەنگاوە بە دەستپێكێكی خراپ‬ ‫دادەنرێت‪.‬‬ ‫پێكهاتەی كابینەی نوێی حكومەتی‬ ‫هەرێم دەكەوێتە ژێر چاودێری پەرلەمانی‬ ‫كوردستانو دەزگا چاودێریە بەركارەكانی‬ ‫ترەوە لەسەر ئەو الیەنانە پێویستە هەموو‬ ‫پەرلەمانتاران بەبی جیاوازی و بە گڕوتینێكی‬ ‫زۆرەوە چاویان لەسەر ئەدای كابینەی‬ ‫نۆیەم بێت و لێنەبڕاوانەو بێ چاپۆشین‬ ‫لەهەڵەی الیەنە سیاسیەكەی خۆیان پەنجە‬ ‫بخەنە سەر كەموكورتیەكانو سەرنجی‬ ‫ئەم كابینە نوێیە بۆ كارە ناجۆرەكان‬ ‫رابكێشن‪ ،‬وە ئەمەش دژ ناوەستێتەوە‬ ‫لەگەڵ بەژداری ئەو الیەنانە لەحكومەت‪،‬‬ ‫چونكە پرسی چاودێری ئەركێكی یاسایی‬ ‫پەرلەمان و پەرلەمانتارانە‪ ،‬گەر پەرلەمان‬ ‫لەسەر چاودێری حكومەت سازش و نەرمی‬ ‫بنوێنێت خەڵك هێندەی تر باوەڕی بە‬ ‫پەرلەمان نامێنێت و بێهیوایی لەئاست‬ ‫چارەسەری ریشەی بۆ بەگژاچوونەوەی‬ ‫گەندەڵی زیاتردەبێت‪ ،‬بەدیاریكراوییش‬ ‫كاستی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەرلەمان و‬ ‫حكومەت كە دەبێت وەك چۆن لەرابردودا‬ ‫ماوەی ‪ 100‬رۆژیان بۆ هەڵسەنگاندنی‬ ‫ئەدای كاری ئەم كابینەیە دانابوو بەوردی‬ ‫كار لەسەر ماوەی تێستی كاری سەرەتای‬ ‫كابینەی نوێ بكەن نەخاسمە ئەم‬ ‫كابینەیەش وەك ئەوانی رابردوو هاواڵتی‬ ‫كوردی جارێكی تر بخاتەوە ناو لێاڵوی‬ ‫نائومێدیو خراپی دۆخی گوەزەران‪.‬‬

‫ئیتیکاى لێخۆشبوون‬

‫هاوار محەمەد‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬ئەو تەنگژەیەى سەرەوە‪،‬‬ ‫لەوێدا لە ڕووى تیۆرییەوە چارەسەر دەبێت‬ ‫کە ئەو دوو جۆرەى لێخۆشبوون وا تا‬ ‫ئێستا باسمان کردوون‪ ،‬وەک دوو جۆرى بە‬ ‫ڕەهایى دژبەیەکتر نەبینین‪ .‬ئەم دوو جۆرە‬ ‫لێخۆشبوونە بە تەواوەتى لێکتر جیاوازن‬ ‫و ناکرێت لە یەکتردا کورت بکرێنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێکیشەوە بەستراون و دێریدا بە‬ ‫ڕوونى ئاماژە بەوە دەدات کە هەردووکیان‬ ‫لێکدژن بەاڵم هەر بەسادەیى و بەشێوەى‬ ‫دیالەکتیکى نا‪ ،‬بەڵکو بەجۆرێکى تەواو‬ ‫تایبەت‪ .‬سایمۆن کریچلى پتر لێکدژییەکەى‬ ‫ئەم دوو لێخۆشبوونە زەق دەکاتەوە‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا خاڵە گرنگەکە ئەو جومگەیە کە‬ ‫تێیدا پێکەوە بەستراون‪ .‬بە ناچارى دەبێت‬ ‫لێخۆشبوونى مەحاڵ لەنێو لیخۆشبوونى‬ ‫مومکیندا ڕووبدات‪ ،‬بەو مانایەى کە ئیمکان‬ ‫لە مەحاڵییەکەیدا ببینرێتەوە لەوێدا‬ ‫کە لێخۆشبوونى مومکین خۆى مەحاڵە‬ ‫لێخۆشبوون بێت‪ .‬لێخۆشبوونى مومکین بۆ‬ ‫ئەوەى ماناى هەبێت و لێخۆشبوون نەبێت‬ ‫بە بێ لێخۆشبوون‪ ،‬دەبێت ماناى خۆى‬ ‫لە لێخۆشبوونى مەحاڵەوە وەربگرێت کە‬ ‫ئەمیش خۆى هیچ واتایەکى نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫وەختێ لەنێو لێخۆشبوونى مومکیندا و‬ ‫بۆ نموونە لە ڕێى میدیۆمێکى وەک زمان‪،‬‬ ‫کاریگەرى‪ ،‬کەرەستەى مێژووییەوە ڕووبدات‪،‬‬ ‫ئەوا مانایش وەردەگرێت‪ .‬ناتوانین بە ئاسانى‬ ‫مانایەک لە لێخۆشبوونى پەتیدا ببینەوە‬ ‫وەختێ توانایەکى وەها تەواو نامرۆییە‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئەم لێخۆشبوونە بێ مانایە خۆى بنچینەى‬ ‫هەموو لێخۆشبوونێکى مومکینى مانادارە‬ ‫لە جۆرى داواکردنى لێبووران‪ ،‬قەرەبوو‪،‬‬ ‫پەیماننامە‪ ،‬بەڵێننامە‪ .‬هەموو ئەم ڕێوشوێنە‬ ‫واقیعییانەى لێخۆشبوون‪ ،‬بە گوێرەى ڕێسا و‬ ‫عورف و یاسا و پەیماننامەکان‪ ،‬دەبێت لە‬ ‫پێناو یەک ئامانجدا بێت کە “لێخۆشبوونى‬ ‫پەتى”ـە‪ ،‬واتە لەپێناو لێخۆشبوونێکى‬ ‫مەحاڵدا کە دەشێت وەک دابڕان و‬ ‫سوپرایزێک داغڵ بە مێژووى بەردەوامى‬ ‫مرۆڤ و سیستەمى سیاسیى گەردوونى‬ ‫ببێت‪ .‬ئەگەر ئەمە خوازراو بێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بمانەوێت لێخۆشبوونى پەتى ماناى کۆنکریت‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬ئەوا دەبێت بێتە نێو زنجیرەیەک‬ ‫کاریگەرى و کەرەستە و دەزگاى مەرجدارەوە‬ ‫کە هاوخەمى‪ ،‬ئاشتەوایى‪ ،‬ڕێکەوتن‪ ،‬بەڵێن‪،‬‬ ‫ئارامکردنەوەى سایکلۆژیى و ساڕێژکردنى‬ ‫سیاسى هەندێکن لە میکانیزمەکانیان‪ .‬وێڕاى‬ ‫ئەمەیش‪ ،‬ئەم دوو لێخۆشبوونە هەر بە‬ ‫ڕەهایى ناچوونیەک و هێترۆژین دەمێننەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هێڵى نێوانیاندایە کە بڕیار و‬ ‫بەرپرسیارێتى دێنە پێش (‪: Derrida‬‬ ‫‪ .)2005‬دێریدا خۆى وەک فەیلەسوفێکى‬ ‫یەهودى خوازیارى ئەوەیە لە دەرەوەى‬ ‫گوتارى باوى دژە ئەڵمان (کە هەندێک کینە‬ ‫و ویستى تۆڵەکردنەوەى یەهودییانەیشى‬ ‫لەگەڵدایە) بیر لە کوشتارى جوولەکە و‬ ‫ئیمکانەکانى دواى تاوانەکان بکاتەوە‪،‬‬ ‫واتە لە دۆخێکدا کە هەموو جیهان لەسەر‬ ‫جوولەکە هاتوونەتە دەنگ و دەوڵەتیان‬ ‫بۆ سازکردوون و لەالیەن زلهێزەکانیشەوە‬ ‫پارێزگارییان لێدەکرێت‪ .‬دێریدا ئەو هەموو‬ ‫بەڵیننامەى جیهانییە‪ ،‬دادگایى تاوانباران‪،‬‬ ‫بە دیکۆمێنتکردن‪ ،‬یادکردنەوە‪ ،‬ناچارکردن‬ ‫بە قەرەبووکردنەوە‪ ،‬دەرکردنى یاساى‬ ‫دژە دژایەتیى سامیى بینیووە و ڕەنگە بۆ‬ ‫ئەوەى کەمێک لەم هەستیارییە جیهانییە‬ ‫زێدەڕەوانەیە کەم بکاتەوە‪ ،‬بە جۆرێکیتر‬ ‫بیرى لە لێخۆشبوون کردۆتەوە کە ئێجگار‬ ‫قووڵ و بلیمەتانەیە‪ ،‬بەاڵم داخۆ ڕەوایە‬ ‫کوردێکیش بەم جۆرە بیر بکاتەوە؟‬ ‫بەالى منەوە لە هەموو ڕوویەکەوە‬ ‫دۆخى ئەمڕۆى کورد دوور نییە لە دۆخى‬ ‫جوولەکە لە سەدەى بیستەمدا‪ ،‬لە هەر چوار‬ ‫پارچەیش هێشتا نەهامەتییەکانى بەردەوامە‬ ‫و دەوڵەتانى ناوچەکە نە دانیان بە هیچ‬ ‫تاوانێکدا ناوە وەک جینۆسایدى کورد و‬ ‫نە هەستى پەشیمانییان هەیە؛ تازەترین‬ ‫نەهامەتییەکان‪ ،‬شرناخ‪ ،‬کۆبانێ‪ ،‬عەفرین‪،‬‬ ‫کەرکوک (‪16‬ى ئۆکتۆبەر) و هیترن‪.‬‬ ‫حاڵى حازر جەندرمەى تورک لە چەقى‬ ‫خاکى کوردستاندایە و لە هێرشدان بۆ سەر‬ ‫قەندیل؛ تۆپبارانى خاڵە سنوورییەکانیش‬ ‫هەر بەردەوامە‪ ،‬پێگەى کورد لە ڕۆژهەاڵتى‬ ‫ناوەڕاستدا لە پێگەى جوولەکە دەچێت لە‬ ‫ئەوروپاى سەدەى بیستدا کە تەنیا یەک‬

‫تەفسیر هەڵدەگرێت‪“ :‬بوون وەک تاوان”‪.‬‬ ‫کورد لەم ناوچەیەدا هەر بە بوون تاوانبارە‪،‬‬ ‫تاوانەکەى تەنیا بوونیەتى وەک کورد یان‬ ‫کووردبوونیەتى‪ .‬ئەمە شرۆڤەى جانکلیڤیتچە‬ ‫بۆ بوونى جوولەکە لە سەدەى بیستەمدا‬ ‫تاوەکو گەیشت بە تاوانە تۆقێنەرەکان لە‬ ‫کەمپ و کوورەکاندا‪ .‬کینەدۆزیى بەرامبەر‬ ‫بە یەهودییەکان و تاوانە باوەکان دژ بە‬ ‫جوولەکە لە مێژوودا وەک جووبێزیى هەر‬ ‫هەبوون‪ ،‬بەاڵم ئەمەیان‪ ،‬ئەم تاوانەى وا‬ ‫ئاگایى و ویژدانى ئەڵمانى بەرپرسیارێتییە‬ ‫گەورەکەى لە ئەستۆیە‪ ،‬تاوانە دژ بە خودى‬ ‫“مرۆڤایەتى”ـى مرۆڤ‪ ،‬دژ بە جەوهەرى‬ ‫هەر جوولەکەیەک وەک جوولەکە‪ ،‬نەک‬ ‫دژ بە ئەم جوولەکە و ئەویان بەهۆى‬ ‫باوەڕ و ئیمانیانەوە‪ ،‬یان بەهۆى ئەوەى‬ ‫گوایە ماسۆنییە‪ ،‬کۆمۆنیستە‪ ،‬دوژمنى‬ ‫ئایدیۆلۆژییە یان مۆنۆپۆلیستى بازاڕە و‬ ‫هیتر (‪.)1996 : Jankelevitch‬‬ ‫جانکلیڤیتچ باسى نموونەیەک دەکات‬ ‫دەربارەى دەوڵەتى ئیسرائیل کە‬ ‫خستمییەوە بیرى وتارى دەرودراوسێکانى‬ ‫کورد لە وەختى ڕیفراندۆمە شوومەکەدا‪:‬‬ ‫“ئێمە دەبێت ڕێز لە مافى ژیانى دراوسێکانمان‬ ‫بگرین‪ ،‬دراوسێکانیشمان لەسەریانە تەنیا بە‬ ‫هەمان ڕێزەوە مامەڵەمان لەگەڵ بکەنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ جوولەکەدا پێویست ناکات‬ ‫زەحمەتى خۆت بدەی”‪ .‬هەموو شتێک‬ ‫بەرامبەر جوولەکە ڕێپێدراوە چونکە لە زەینى‬ ‫ڕاسیزمى دژە سامیدا شتێک بە ناوى دەوڵەتى‬ ‫جوولەکە (ئیسرائیل) بوونى نییە‪ ،‬ئەوەیشى‬ ‫بوونى نەبێت ناتوانیت لەگەڵیدا بچیتە نێو‬ ‫گفتوگۆ و ئاشتەوایییەوە‪ .‬لە بەرامبەردا‬ ‫جوولەکەیش بۆ ئەوەى بیسەلمێنێت هەیە و‬ ‫پارێزگاریى لەم هەبوونە بکات‪ ،‬دەبێت بە‬ ‫بەردەوامى پاساو بۆ بوونەکەى بهێنێتەوە‪،‬‬ ‫بەردەوام پاکانەى وجودى خۆى بکات‪،‬‬ ‫چونکە هەر هەبوونەکەى بۆ خۆى تاوانە‪.‬‬ ‫ئەمە بنەوانى تێپەڕینە لە تەفسیرکردنى‬ ‫تاوانە دژە‪-‬سامییەکان بە کۆلۆنیالیزم کە‬ ‫زۆرجار بۆ لێکدانەوەى کۆمەڵکوژیى ئێمەیش‬ ‫پەناى بۆ دەبرێت‪ .‬جانکلیڤیتچ هەوڵدەدات‬ ‫ڕووبەرێکى سەربەخۆ بۆ چەوساندنەوەى‬ ‫جوولەکە دیاریى بکات کە سەر بە مێژووى‬ ‫چەوساندنەوەى پرۆلیتاریا نەبێت‪ ،‬ماناکەیشى‬ ‫ئەوەیە قڕکردنى جوولەکە پەیوەندییەکى‬ ‫ئەوتۆى بە تەماحى کۆلۆنیالیستى‪ ،‬گەڕانى‬ ‫وەحشیانەى دەوڵەتانى سەرمایەدار بەدواى‬ ‫سەرچاوەى دیکەى ساماندا‪ ،‬داگیرکردنى‬ ‫جیهانى سێیەمەوە نییە‪ ،‬چونکە «وەختێ‬ ‫کۆلۆنیالیست دانیشتوانە ئەسڵیەکەى واڵتێک‬ ‫دەچەوسینێتەوە‪ ،‬پێش هەموو شتێک ئەو‬ ‫بسنزمانێکە بەدواى دەستى کارى هەرزاندا‬ ‫دەگەڕێت و چاو لە زێدە‪-‬بەها دەبڕێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو مێگەلە مرۆییە وەک ئامرازى‬ ‫کار بەکاردەهێنێت‪ .‬بەاڵم جوولەکە هەر‬

‫دابڕانێکى‬ ‫گەورە کەوتۆتە‬ ‫نێوان دەسەاڵتداران‬ ‫و گەل‬

‫بە سادەیى ‘ئامرازى کار’ بۆ ئەڵمانییەکان‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵکو خۆی ماتریاڵە بنەڕەتییەکەیان‬ ‫بوو»‪ ،‬بەم پێیە ناکرێت وەک بەشێک‬ ‫لە چەوساندنەوەى پرۆلیتاریا لەالیەن‬ ‫دەوڵەتانى سەرمایەداری کۆلۆنیالیستەوە‬ ‫لێکبدرێتەوە (‪: Jankelevitch‬‬ ‫‪ .)1996‬ئەم شرۆڤەیە دواجار ملدەنێت‬ ‫بەرەو خاڵێکى مەترسیدار کە تێیدا هەموو‬ ‫زەین‪/‬ویژدانى ئەڵمانى دەبنە بەرپرسیارى‬ ‫تاوانەکانى نازیزم‪ ،‬پاساوى ئەمە وا لەوەدا‬ ‫کە جانکلیڤیتچ دەیڵێت‪ :‬دواى بیست ساڵ‬ ‫لە ڕووداوەکەیش هیچ کەسێکى ئەڵمانى‬ ‫نایەوێت بەرپرسیارێتییەکەى هەڵبگرێت و‬ ‫بگرە خەڵکى ئەڵمان هێشتایش هەستیى‬ ‫پەشیمانییان نیە؛ تەنیا ئەو کاتە دەشێت‬ ‫بەرپرسیارێتییەک وەئەستۆبنرێت کە بێ‬ ‫هیچ ناچاربوونێک‪ ،‬بێ هیچ تەنگانە و‬ ‫دەستوەردانێکى دەرەکى داواى لێخۆشبوون‬ ‫لەپاى تاوانێک بکەیت کە ناکرێت قەرەبوو‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم جۆرە داوایە ڕوونادات‪،‬‬ ‫چونکە وەک ئەو دەڵێت وەختێ تاوانبار لە‬ ‫خۆشگوزەرانى و ئاسوودەییدا بێت داواى‬ ‫لێخۆشبوون دەبێتە گاڵتەوگەپ‪ .‬کەواتە‬ ‫ڕێگەى دووەم ماوەتەوە‪ :‬سزادانى تاوانبار‪.‬‬ ‫گەر لە ڕوانگەى جانکلیڤیتچ خۆیەوە بڕوانین‬ ‫لە وەها بارێکدا سزادان بێ مانا دەکەوێتەوە‬ ‫و تەنیا دەبێتە تووندوتیژییەکى تەعەسوفى‪،‬‬ ‫چونکە مەحاڵە تاوانبار بەسزایەک سزا‬ ‫بدرێت لە ئاستى تاوانە میتافیزیکییەکەیدا‬ ‫بێت‪ .‬جانکلیڤیتش دەکەوێتە سنوورێکى‬ ‫سەختى سزادان‪ /‬لێخۆشبوونەوە‪ ،‬دەکەوێتە‬ ‫نێوان دوو سنوورى مەحاڵەوە‪ :‬مەحاڵیى‬ ‫لێخۆشبوون و مەحاڵیى سزادان‪ .‬لەم پنتەدا‬ ‫کە هەردووکیان هەڵپەسێردراوە‪ ،‬وەک بڵێى‬ ‫زەمەن بە داواى لێخۆشبوونى بەردەوام و‬ ‫نەبەخشینى بەردەوام دەتوانێت بەرەو خاڵێک‬ ‫بڕوات کە تێیدا ئاشتەوایى لەنێوان نەوەکانى‬ ‫داهاتوودا بڕەخسێت‪ ،‬دەنا هیچ ئیتیکایەک‬ ‫ناتوانێت پاساوى لەبیرکردنى تاوانەکانى‬

‫وەکو هۆڵۆکۆست بدات و زێدەڕەویکردنیش‬ ‫لە لێخۆشبوونى خراپەدا خۆى خراپەیە‪،‬‬ ‫وەک ئەو دەڵێت‪« :‬لێخۆشبوون وەک خراپە‬ ‫بەهێزە‪ ،‬بەاڵم خراپەیش وەک لێخۆشبوون‬ ‫بەهێزە» (‪.)1996 : Jankelevitch‬‬ ‫کورد لە دۆخێکى پێچەوانەى دۆخى‬ ‫نێودەوڵەتیى ئەمڕۆى جوولەکەدا دەژى‪،‬‬ ‫هێشتا هیچ یاسایەکى نێودەوڵەتى پشتگیرى‬ ‫ناکات‪ ،‬دان بە هیچ جینۆسایدێکیدا نەنراوە‪،‬‬ ‫هیچ الیەنێک ناچار بە قەرەبوو نەکراوە‪،‬‬ ‫خۆیشى لە بارى ناوخۆدا قەترەیەک لە‬ ‫ڕۆحى تۆکمەیى و خۆویستى جوولەکەى‬ ‫تێدا نییە و لەبارەى حوکمڕانیشەوە بە هیچ‬ ‫کلۆجێک لەو دڵسۆزییە نزیک نابێتەوە کە‬ ‫دەسەاڵتدارانى یەهودى بۆ گەلى خۆیان‬ ‫هەیانە‪ .‬دۆخى پەرێشانى ئێمە ڕێماننادا‬ ‫هێشتا باس لە لێخۆشبوونى پەتیى بکەین‪،‬‬ ‫چونکە لە ئێستادا هەموو لێخۆشبوونێک‬ ‫خۆى لێخۆشبوونێکى یەکالیەنەیە و ڕەنگە‬ ‫ببێتە هاندەرى جینۆساید و کوشتوبڕى‬ ‫دیکەى کورد‪ ،‬هەموو ئاشتەواییەکى‬ ‫نەتەوەکانى ناوچەکە بە تایبەتى لەگەڵ‬ ‫کورددا‪ ،‬لە باشترین حاڵەتدا لە جۆرى‬ ‫یەکەمى لێخۆشبوون تێناپەڕێت و بگرە‬ ‫لە سیستەمى ئەمڕۆى دنیادا تاکە‬ ‫شێوازیشە‪ ،‬کە پتر چاوپۆشیى ستراتیژى و‬ ‫کاتییە‪ .‬تاکە بژاردەى مومکین خەبات و‬ ‫بەرەنگارییە‪ ،‬بەاڵم دەبێت هەموو خەباتێک‬ ‫درزێک بۆ بروسکەى لێخۆشبوونى پەتیى و‬ ‫نا‪-‬مومکین لە لۆچەکانى خۆیدا بهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بەالى منەوە بە کێشەکردنى ئەم مەسەالنە‬ ‫لە ئێستادا خۆیان پێویستە بەشێک بن لە‬ ‫مژارەکانى ئەو ناوچەیەى کە پڕیەتى لە‬ ‫تاوانى سەروو‪-‬ئاسایى‪ ،‬هاوکات پێویستە‬ ‫بێنە نێو مشتومڕى فەلسەفى و فیکریمانەوە‬ ‫تاوەکو ببنە پەردەى پشتەوە بۆ ناسینەوەى‬ ‫هەر بڕیارێکى لێخۆشبوون‪ ،‬لێخۆشنەبوون‪،‬‬ ‫عافوات‪ ،‬قەرەبوو‪ ،‬ڕێکەوتن‪ ،‬چون لە‬ ‫ڕێکەوتننامەى یانزەى ئازارەوە تاوەکو‬ ‫ئێستا (هەڵبەت لە ئاستى کۆمەاڵیەتیشدا‬ ‫هەروا) ئێمە بەردەوام لەگەڵ ئەم پرسانەدا‬ ‫دەرگیرین‪ ،‬ئینجا بە ڕوونیش لەبەرامبەر‬ ‫دەسەاڵتدا داکۆکیى لەوە بکەین کە مافى‬ ‫ئەوان نییە بە گوێرەى ئاورایەکى ئیالهى و‬ ‫بە گوێرەى بەرژەوەندیى چینەکانى خۆیان‪،‬‬ ‫لە برى ئێمە بڕیارى لێخۆشبوون بدەن‪ ،‬جا‬ ‫هەر شێوازێکى لێخۆشبوون بێت‪.‬‬ ‫هێشتا هیچ یەکێک لە هاوسێکانى‬ ‫کورد نەک داواى لێبووردنیان لە کورد‬ ‫نەکردووە‪ ،‬بگرە بەردەوامن لەسەر هەڵمەت‬ ‫و شااڵوەکانیان دژ بەخەڵکى سڤیل و‬ ‫شەڕڤانان‪ .‬دەسەاڵتى لۆکاڵى دەیەوێت‬ ‫هێرش بۆ سەر گەلى کورد وەک هێرش‬ ‫بۆسەر کیانە سیاسییەکە پیشان بدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ئێستادا هیچ هێرشێک بۆ سەر دەسەاڵت‬ ‫و حکومەت و چینى دەسەاڵتدارانى هەرێمى‬

‫کوردستان لە ئارادا نییە‪ ،‬چونکە دابڕانێکى‬ ‫گەورە کەوتۆتە نێوان دەسەاڵتداران و گەل‪.‬‬ ‫ئەوان پەیوەندیى بازرگانى و پارەپوولیان‬ ‫لەگەڵ هاوسێکان هەیە‪ ،‬بەاڵم هاوسێکان‬ ‫پەیوەندیى دژایەتى و دوژمنایەتیان لەگەڵ‬ ‫خەڵک و میللەتى ئێمە هەیە‪ .‬یەکەمیان‬ ‫ناتوانێت قەرەبووى دووەمیان بکاتەوە‪.‬‬ ‫ماوەیەک پێشتر ئەردۆگان بەرهەم ساڵحى‬ ‫بە تایبەتى بانگهێشتى کۆشکەکانى خۆى‬ ‫کرد‪ ،‬هەزاران کۆمپانیا و خاوەنکارى‬ ‫تورکیش لە هەولێردا هەن و هیچ کەسێک‬ ‫بۆى نییە زیانیان پێبگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم چەند‬ ‫ڕۆژێک لەمەوبەر لە تورکیا هێرشکرایە سەر‬ ‫گەشتیارانى کورد‪ ،‬لەنێو ئەو قسانەدا کە‬ ‫ڕەگەزپەرستانى تورک بە سووکایەتى بە‬ ‫کوردەکانیان دەگوت‪ ،‬یەکێکیان مایەى‬ ‫سەرنج بوو “ئێوە کێن‪ ،‬ئێوە مێژووتان‬ ‫نییە”! الى مارکس ڕۆح یان جیهانى ئایدیا‬ ‫مێژووى نییە‪ ،‬بەڵکو خۆی سەر بە پانتاییە‬ ‫ماتریاڵییە واقیعییەکەى پەیوەندییەکانى‬ ‫بەرهەمهێنان و خاوەندارێتیى تایبەتە‪ ،‬کە‬ ‫لێیان دوورخراوەتەوە‪ .‬مارکس مەملەکەتى‬ ‫ئایدیۆلۆژیا و ڕۆح وێران دەکات‪ ،‬کوردیش‬ ‫کە مێژووى نییە بەردەوام بەو دەردە چووە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەدیوێکیتردا فرۆید دەڵێت نائاگایى‬ ‫مێژووى نییە‪ ،‬کەواتە تۆ بڵێى کورد نائاگایى‬ ‫ناوچەکە بێت؟ گەر وابێ کەواتە هیچ کات‬ ‫لەنێو ناچێت و هەر وەک نائاگایى تورک و‬ ‫عەرەب و فارس دەمێنێتەوە‪ ،‬وەک ئاڵتوسێر‬ ‫دەڵێت‪ :‬نائاگایى ئەبەدییە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫‪1- Jacques Derrida: On Cos‬‬‫‪mopolitanism and Forgiveness,‬‬ ‫‪Thinking in Action, Translat‬‬‫‪ed by Mark Dooley And Rich‬‬‫‪ard Hughes, Preface by Simon‬‬ ‫‪Critchley and Michael Kearney,‬‬ ‫‪Routledge. Taylor & Francis Li‬‬‫‪brary, 2005.‬‬ ‫‪2- Jacques Derrida: The Gift‬‬ ‫‪of Death & Literature in Secret,‬‬ ‫‪Translated by Davis Wills, The‬‬ ‫‪University of Chicago Press, Sec‬‬‫‪ond Edition, Chicago and Lon‬‬‫‪don, 2007.‬‬ ‫‪3‬‬‫‪Vladimir‬‬ ‫‪Jankelevitch:‬‬ ‫‪Should we Pardon Them? Trans‬‬‫‪lated by Ann Hobart, in ”Criti‬‬‫‪cal Inquiry, Vol. 22, Number 3,‬‬ ‫‪spring 1996“, The University of‬‬ ‫‪Chicago Press, 1996‬‬

‫‪-4‬جاك دريدا‪ :‬الصفّح‪ :‬ما ال يقبل الصفّح و ما‬ ‫ال يتقادم‪ ،‬ترجمة‪ :‬مصطفى العارف و عبدالرحيم‬ ‫نورالدين‪ ،‬منشورات املتوسط‪ ،‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫ميالنو‪ -‬إيطاليا‪.2018 ،‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪17‬‬

‫گۆڕان و گۆڕان‬

‫د‪ .‬دەرباز محەمەد‬

‫پاش دە ساڵ ئەزمونی گۆڕان و‪،‬‬ ‫تێپەڕاندنی دوو ساڵ پاش کۆچی دوایی‬ ‫رەوانشاد کاک نەوشیروان‪ ،‬دامەزرێنەرو‬ ‫خوڵقێنەری ئەم بزوتنەوەیە‪ .‬کاتی ئەوە‬ ‫هاتووە هەڵسەنگاندنێکی سیاسیی بۆ کۆی‬ ‫هەڵوێست و هەڵسوڕانی گۆڕان بکرێ‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی ‪ ١٠‬دە ساڵی رابردوودا‪.‬‬

‫یەکەم‪:‬‬

‫ئەگەر هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولی‬

‫‪ ١٩٦١‬سەرەتای قۆناغێکی نوێ بێ لە‬ ‫خەباتی سیاسی و چەکداری‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەڵگیرسانەوەی شۆڕش لە ‪ ١٩٧٦‬بە‬ ‫تەواوکەرو درێژەپێدەری ئەو خەباتە‬ ‫دابنێین‪ ،‬کە سەرەنجام راپەڕین و رزگاری‬ ‫بەشێک لە کوردستانی لێکەوتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫وەرچەرخانو شۆڕشێکی نوێ بوو لە‬ ‫مێژووی سیاسی و حوکمڕانی کوردستان‪،‬‬ ‫چونکە‪ ،‬یەکەم جار بوو لە مێژوی کورد‬ ‫دا‪ ،‬هێزی ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی لەناو‬ ‫حکومەتێکی کوردستاندا‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫سندوقی دەنگدانەوە دروست ببێ‪ ،‬هێزێک‬ ‫لەگەڵ لەدایکبوونیدا بتوانێ متمانەی‬ ‫چواریەکی دەنگدەران بەدەستبهێنێ‪.‬‬ ‫بۆ یەکەم جار میللەت بەخەباتی‬ ‫راستەقینەی پەرلەمانی ئاشنا بوو‪،‬‬ ‫ناڕەزایەتیەکانی نێو ماڵ و بازاڕو شەقامی‬ ‫بردە نێو هۆڵی پەرلەمانەوە‪ .‬حکومەتی‬ ‫ناچار کرد وەاڵمی خەڵک بداتەوە‪.‬‬ ‫ئەم شۆڕشە دیموکراسیەی گۆڕان‬ ‫ئەزمونێکی نوێ بوو پرۆسەی حوکمڕانی‪،‬‬ ‫بۆ پێشکەوتنی بیرکردنەوەی سیاسی‬ ‫هەموو تاکێک‪ ،‬تەنانەت وەکو ئاڵنگاریەک‬ ‫لە ئاستی ناوچەکەشدا تێبینی دەکرا‪.‬‬

‫دووەم‪:‬‬

‫ئەم شۆڕشەی گۆڕان‪ ،‬پرۆسەیەکی‬ ‫ساناو ئاسان نەبوو‪ ،‬دەرکردن و‬ ‫ئەشکەنجەدان و برسیکردنی هەزاران‬ ‫کەسی ئازاو چاونەترسی بەدواوە بوو‪.‬‬ ‫بۆیە بەرگەگرتنی گۆڕان بەرامبەر هەموو‬ ‫ئەو گوشارە ناڕەوایانە‪ ،‬لەالیەک دەرخەری‬ ‫بەهێزی ئیرادەی هاواڵتی بێ چەک بوو‪،‬‬ ‫بەرامبەر بە دەسەاڵتێکی پڕچەک و بێ‬ ‫ویژدان‪ ،‬لەالیەکی تر‪ ،‬ئەزمونێکیش‬ ‫بوو بۆ ئاشتی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەپاش‬

‫شەڕی ناوخۆی سااڵنی نەوەتەکان‪ ،‬ئایە‬ ‫دەکرێ ئێمە تەواو جیاواز بیر بکەینەوە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی یاسایی و مەدەنی بەرەنگاری‬ ‫یەکتر ببینەوە‪ ،‬بەاڵم یەکتر نەکوژین؟!‬

‫سێیەم‪:‬‬

‫گۆڕان دەرگای کردەوە بۆ هێزەکانی‬ ‫دیکە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەگەڵ خۆی بیانکات بە‬ ‫خاوەنی پرۆژەی چاکسازی‪ ،‬چونکە لە‬ ‫بنەمادا گۆڕان پرۆژەیەو جێبەجێکردنی‬ ‫پرۆژەکەی مەبەست بوو‪ ،‬نەک‬ ‫جێبەجێکردنی دەبێتە دەسکەوت بۆ کێ‪.‬‬ ‫لەم پێناوەدا بۆ چەندین مەلەف پاکێج و‬ ‫بەرنامەی هەبوو بۆ حکومەت‪ ،‬کە دەکرا‬ ‫سودی لێ ببینن بەبێ بەشداریکردنی‬ ‫گۆڕان لە حکومەت‪.‬‬

‫چوارەم‪:‬‬

‫گۆڕان لە تاقیکردنەوەی قۆناغی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن سەرکەوتو بوو‪ ،‬قوربانی زۆری‬ ‫دا تاوەکو بتوانێ چوار ساڵی سەختی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی چەک و دەسەاڵت و‬ ‫شەڕانگێزی هەردوو حزب ببێتەوە‪.‬‬ ‫لە قۆناغی بەشداری لە دەسەاڵتیشدا‪،‬‬ ‫لەپێناو سوربوون لەسەر جێبەجێکردنی‬ ‫بەرنامە سیاسیەکەی‪ ،‬سازشی نەکرد‪،‬‬ ‫گەورەترین باجیدا‪ ،‬بەاڵم کۆڵی نەداو‬ ‫پاشگەز نەبوەوە‪.‬‬

‫پێنجەم‪:‬‬

‫گۆڕان راستگۆیانەو سەرڕاستانە‬ ‫مامەڵەی سیاسی و رێککەوتنی سیاسی‬ ‫کردووە‪ ،‬سەرەتا لەگەڵ هەردوو حزبی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬سەرەڕای جیاوازیەکان‪ ،‬رێککەوت‬ ‫بۆ بەهێزکردنی بەرەی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬تا دوا‬ ‫هەنگاو خاوەنی بەڵێنەکانی خۆی بووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانەکانی‪.‬‬

‫کە رێککەوت لەگەڵ پارتی بە هەمان‬ ‫شێوە‪ ،‬رێککەوتن نەبووە هۆی سڕینەوەی‬ ‫ناسنامەو بەرنامەی گۆڕان لەپێناو‬ ‫دەسکەوتی کەسی و کاتی‪.‬‬ ‫کە لەگەڵ یەکێتیش رێککەوت‪،‬‬ ‫نەبوو بە دوو بەرەوەو بەرەیەک هەوڵی‬ ‫پەکخستنی رێکكەوتنەکە بدات و بەرەیەک‬ ‫موجامەلەی ساردوسڕ بکا‪ ،‬بەڵکو ڕوونو‬ ‫راشکاو ئەوەی لەسەری رێککەوتووە‬ ‫جێبەجێی کردووە‪.‬‬

‫شەشەم‪:‬‬

‫گۆڕان نەبوو بە داردەستی هیچ‬ ‫هێزێکی دەرەکی‪ ،‬مەسەلە نیشتیمانیەکانی‬ ‫نەکردە قوربانی بەرژەوەندیە حزبیەکان‪.‬‬ ‫پەیوەندیە دەرەکیەکانی شەفاف و ئاشکرا‬ ‫بوون‪ .‬لە سەختترین رۆژگاردا‪ ،‬پەنای بۆ‬ ‫هێزی دەرەکی نەبرد لەدژی دەسەاڵت یان‬ ‫حزبەکانی تر‪.‬‬

‫حەوتەم‪:‬‬

‫گۆڕان مۆدێلێکی نوێی لە کارو‬ ‫کارەکتەری حزبی هێنایە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەستەڵەکی سەرکردایەتی کالسیکی‬ ‫تێکشکاند‪ ،‬فۆرمی بەشی زۆری‬ ‫سەرکردایەتی‬ ‫لە‬ ‫سەرکردایەتی‪،‬‬ ‫شۆڕشگێریەوە بۆ سەرکردایەتی مەدەنی‬ ‫و جەماوەریی‪ .‬هەیکەلیەتێکی حزبی‬ ‫وای داڕشت کە حزب لەبەر کەس‬ ‫پەکی نەکەوێت و زۆر بەئاسانی بتوانێ‬ ‫گۆڕانکاری لە سەرکردایەتیەکەیدا‪ ،‬یان لە‬ ‫ئۆرگانەکانیداو سەرکردایەتی حزب تاپۆو‬ ‫موڵکی کەس نییە تا مردن‪.‬‬ ‫گۆڕانکاریانەی‬ ‫لەو‬ ‫باسکردن‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لە کایەی سیاسی‬ ‫دروستی کرد‪ ،‬دوورو درێژەو قسەی زۆر‬ ‫زیاتر هەڵدەگرێ‪.‬‬

‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا دە ساڵی رابردوی‬ ‫گۆڕان بێ هەڵەی زەق و کەموکورتی نییە‪.‬‬

‫یەکەم‪:‬‬

‫ئەقڵیەتی بەڕێوەبردن و ئاراستەکردنی‬ ‫لەنێوان‬ ‫دوالیزمەیەکە‬ ‫گۆڕان‪،‬‬ ‫کارەکتەرەکانی سەرکردایەتی سەردەمی‬ ‫شۆڕش و کارەکتەرەکانی پاش سەردەمی‬ ‫راپەڕین‪ .‬جیاوازی روون لەنێوان ئەم‬ ‫دوو گروپە لە جوڵەو گوتارو دونیابینی‬ ‫گۆڕانبینیدا هەیە‪ ،‬بێگومان باگراوندی هەر‬ ‫یەک لەم دوو گروپە سەرچاوەی سەرەکی‬ ‫ئەم جیاوازیەیە‪ .‬هیچکامیشیان بێ کێشەو‬ ‫کەموکورتی نین‪ ،‬بەبێ هەردووکیشیان‬ ‫مەحاڵ بوو‪ ،‬ئێستاش مەحاڵە‪ ،‬گۆڕان بەم‬ ‫شێوەیە خاوەنی کاریگەری گەورە بوایە‪.‬‬ ‫ئەندازیاری دروستکردن و راگرتنی ئەو‬ ‫بااڵنسە‪ ،‬چ لەنێوان خودی گروپێکیاندا‪،‬‬ ‫یان لەنێوان دوو گروپە جیاوازەکەدا‪،‬‬ ‫خودی کاک نەوشیروانی رەحمەتی بوو‪،‬‬ ‫بەو کاریزماو ئەزمونە گەورەیەی کە‬ ‫زادەی نیو سەدە خەبات و سەرکردایەتی‬ ‫سیاسیو پێشمەرگایەتی بوو‪.‬‬ ‫ئەم دوو بیرکردنەوەیە پاش دوو ساڵ لە‬ ‫غیابی کاک نەوشیروان‪ ،‬ئێستا لە قۆناغی‬ ‫هەوڵدان بۆ یەکتر قبوڵکردنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا بەستەڵەکی تەمەن و دونیابینیو‬ ‫گۆڕانبینی لەنێوانیاندا نەتواوەتەوە‪ .‬بە‬ ‫ئاسانیش ناتوێتەوە‪.‬‬

‫دووەم‪:‬‬

‫حزب لە هەموو دونیا لەسەر دوو‬ ‫پایە بەندە‪ ،‬بەرنامەو کارەکتەرەکانی‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی رابردوودا بەشێک لە کارەکتەرکانی‬ ‫گۆڕان خۆفرۆش‪ ،‬یان سیخوڕ دەرچوون‪.‬‬ ‫بەشێکیش زۆر بەڕێزەوە ماڵئاواییان‬ ‫کرد لە کاروانەکە‪ ،‬کە ئەمیان مافێکی‬

‫رەوای هەموو کەسێکە‪ .‬بێگومان بەشێک‬ ‫لە متمانەی هاواڵتیان لەدەستچوو بەم‬ ‫هۆیەوە‪ .‬گومان و دڵەڕاوکێی لەنێو‬ ‫هەڵسوڕاوان دروستکرد‪.‬‬

‫سێیەم‪:‬‬

‫هەر لەبارەی کارەکتەرەکانەوە‪ ،‬حاڵی‬ ‫حازر بەشێک لە کارەکتەرەکانی گۆڕان لە‬ ‫دەرەوەی بزوتنەوەکەوە گوتاری سیاسی‬ ‫دەدەن و بەشێکیشیان بێدەنگ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەجوڵەوە‪ ،‬چاوەڕوانن‪ .‬خاڵی ناکۆکی‬ ‫ئەم بەشە لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬چۆنێتیو‬ ‫لەکاتێکدا‬ ‫بڕیاردانە‪،‬‬ ‫خاوەندارێتی‬ ‫هەموو ئەو هەڵسوڕاوانە تا ماوەیەکی‬ ‫نزیک خاوەنی پێگەو پۆستی کاریگەرو‬ ‫جۆراوجۆربوون‪ ،‬لە هەردوو جڤاتەکە‪،‬‬ ‫و جڤاتی نیشتیمانیش‪ ،‬کە تاکە جڤاتی‬ ‫بڕیاردەرەو هیچ بڕیارێک لە دەرەوەی ئەم‬ ‫جڤاتە نەدراوە‪.‬‬ ‫هەرچۆنێک بێ‪ ،‬بەهەر هۆیەک بێ‪،‬‬ ‫بەرژەوەندی گشتی و بەرژەوەندی گۆڕان‬ ‫وا دەخوازێ دەرگایەکی نوێی دۆستانە‪،‬‬ ‫لەنێوان ئەو هەڵسوڕاوە بەڕێزانەی بەهەر‬ ‫هۆیەک بێ‪ ،‬نیگەرانن‪ ،‬بکرێتەوە بۆ‬ ‫گفتوگۆی زیاتر بەمەبەستی گەیشتن بە‬ ‫ئەنجامێکی ئەرێنی‪ .‬ئەگەر مەبەست کاری‬ ‫تەندروستی حزبی بێت بۆ بەرژەوەندی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەوا دەرفەتی ئاشتبوونەوە لەبارو‬ ‫بەردەستە‪ ،‬خۆ ئەگەر مەبەستەکان جیاواز‬ ‫بن‪ ،‬ئەمەیان بابەتێکی دیکەیە‪.‬‬ ‫گۆڕان بۆ خۆی وەرچەرخانێکی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬داهێنەرو داینەمۆکەی ئەقڵ‬ ‫و ئەزمونی سەرکردەیەکی مێژوویی‬ ‫بێوێنەیە‪،‬‬ ‫وزەکەی دۆزێکی رەوای هاواڵتیە‪،‬‬ ‫تاوەکو ئەو دۆزە بمێنێ‪ ،‬گۆڕان وەک‬ ‫پرۆژەیەکی زیندوو دەمێنێ و دەبزوێ‪.‬‬

‫دەرگاكە بەدیوێكی تردا كرایەوە‬

‫چەمكی خۆفرۆشی‬

‫نەجات نوری‬

‫لە هەموو دەرگایەك دەدەن بۆ پۆستو‬ ‫پارە‪ ،‬وەاڵمە بۆ ئەو پرسیارانەی كە لە‬ ‫بەهێز بەهێزتر هەیە‪ ،‬وەاڵمە گرنگەكەش‬ ‫ئەمەیە‪ :‬ئەگەر ئەمڕۆ لە دەینەسوورەكان‬ ‫ڕزگارت بـوو ئەوا دڵنیابە سبەی لە‬ ‫تیمساحە زەبەالحەكان ڕزگارت نابێت‪.‬‬ ‫پێم وابێ حەقیقەتێك هەیە بەشێكی‬ ‫زۆری ئەوكەسانەی كە بەرپرس بوونو‬ ‫گرنگیان بە بوونی شكستی رۆحیو‬ ‫ئەخالقی خۆیان نەدەداو هۆكاربوون بۆ‬ ‫هەڵتەكاندنی هەموو بەهاكانی كۆمەڵگای‬ ‫ئێمە لەماوەی ئەم بیستو هەشت ساڵەدا‪،‬‬ ‫ئێستا ئەم شكستە بەرۆكی گرتونو‬ ‫خستوونیەتیە بەردەم دەرگای مەرگو‬ ‫شپرزەییەوەو خەریكە تیمساحە زەبەالكە‬ ‫لە قواڵیی دەریاكەوە نا بەڵكو لە قواڵیی‬ ‫رۆحی خەڵكەوە وێنەو بوونی دەردەكەوێتو‬ ‫دێتە دەرێ‪ ...‬لەكاتێكدا ئەمە رودەدات كە‬ ‫دەبێ بچینەوە سەر وێنەی ئەو كەسانەی‬ ‫كە لە شۆڕشەكانی كوردەوە هاتنو‬ ‫زۆركەسی تریشیان بەخۆیانەوە گالند لە‬ ‫مەرگەساتەوە‪.‬‬

‫شـۆڕش بە دیوەكەی تریدا‬

‫ئەو كەسەی دژی هیچ شتێك ناوەستێت‪،‬‬ ‫هەڕەشەیە بۆ سەر راستی‪ ...‬حەالج‬

‫تیمساحە زەبەالحەكە‬

‫لە فیلمی (سەردەمی دەینەسوورەكان)‬ ‫دا كاتێك یەك دوو كەس دەیانەوێت‬ ‫لەڕێگەی پەیژەیەكەوە بە فڕۆكەیەك‪،‬‬ ‫یەكێك لە هاوڕێیەكیان لە دەینەسوورێك‬ ‫رزگاربكەن‪ ،‬تەقەاڵیەكی زۆر دەدەنو‬ ‫كارەكەیان سەردەكەوێتو خەنی دەبن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا هاوڕێكەیان بە نیوەی پەیژەكەوەیە‬ ‫تیمساحێكی زەبەالح لە قواڵیی دەریاوە‬ ‫پەیدادەبێتو دێتە دەرێو بە پەیژەكەوە‬ ‫هاوڕێكەیان دەكات بە پارویەك‪ ...‬ئەمە‬ ‫وەاڵمە بۆ گەلێك كەس كە لە هێزە ونبوو‬ ‫شاراوەكان تێناگەن‪ ،‬وەاڵمە بۆ رۆژگاری‬ ‫ئەوكەسانەی كە ئازارەكانی كۆمەڵگا درك‬ ‫پێناكەن‪ ،‬وەاڵمە بۆ ئەو خۆفرۆشانەی كە‬

‫شۆڕش ناوێكە زیاتر لە حەفتا بۆ هەشتا‬ ‫ساڵ دەچێت لە بیری پیرو الوی ئێمەدا‬ ‫دێتو دەچێت‪ ،‬شۆڕش الی بەشێكمان‬ ‫دەرگایەك یان رێگایەك بوو بۆ بەختەوەریو‬ ‫گەیشتن بە ئومێدێك كە الیەنی كەم‬ ‫ببێتە هۆكاری پێكەوە ژیانو رەوینەوەی‬ ‫تاریكیەكان‪ ،‬دەنگێك بوو بۆ تێكشكاندنی‬ ‫داماڵینی‬ ‫شەڕەنگێزەكانو‬ ‫شەیتانە‬ ‫ئەشكەنحەو ئازارو نەهاتی‪ ،‬زۆركەسیش‬ ‫لەپێناو ئەم ناوەدا رۆحی خۆیان بەخشیو‬ ‫بوونە یادەوەری مەزن الی زۆربەمان‪،‬‬ ‫ئەم قوربانیە لەبیركراوانە خۆیان هەر لە‬ ‫جوتیارێكەوە تا كرێكارێك تا پزیشكێك‬ ‫تا رۆشنبیرێك تا مامۆستایەك تا نەدارێك‬ ‫دەبینیەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوانەی دیوەكەی تری‬ ‫شۆڕش دەبینن‪ ،‬ئاسەوارێكی ترسناك‬ ‫درك پێدەكەن ئەویش ئەوەیە سەرەنجام‬ ‫گروپێكی بچوكی ناو شۆڕشو جواڵنەوەكان‬ ‫لە رۆژگاری كۆنو نوێ دا دەبنە خاوەنی‬ ‫هەموو شتەكانی شۆڕشو جواڵنەوەكان‪،‬‬ ‫ئەم گروپە هەموو قوربانیەكان دەكەن بە‬ ‫هی خۆیان و بە كۆمەڵگای دەفرۆشنەوەو‬ ‫خۆیانی پێوە دەكەن بە پاڵەوان‪ ،‬دەبنە‬ ‫ناوێك لەژێر ناوی شۆڕشدا خەڵك ئیتر‬ ‫ترسی لێدەنیشێت‪ ،‬ئەمانە دەبنە ناوێك‬ ‫وەك چۆن هەموو شتەكانی شۆڕشو‬

‫جواڵنەوەكان دەبەن ئاواش هەموو ئابوریو‬ ‫هەموو رۆحی خەڵك دەكەن بە هی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەمە دیوە نەبینراوەكەی شۆڕشە‪ ،‬دیوێك‬ ‫كە سەرئەنجام كۆمەڵگا دەتۆقێنێت‪ ،‬لەم‬ ‫تێڕامانەوە بەو خاڵە گرانە دەگەین كە قەینا‬ ‫كەسانێك شۆڕشیان بۆ بنەماڵەو بوونی‬ ‫خۆیان دەكردو الیان شەرم نەبوو كە ئەم‬ ‫تێڕامانەیان هەبێتو نەیشیان دەشاردەوەو‬ ‫تاكوئێستاش كاری بۆدەكەن كە ئەمەش‬ ‫خەریكە سەردەمەكەی بەرەو ئاوابوون‬ ‫دەچێت‪ ،‬بەاڵم بە دیوەكەی تردا كەسانێك‬ ‫هەبوون شۆڕشیان وەها نەدەبینی‪ ،‬ئەمانە‬ ‫كەسە رۆشنبیرو شاریەكەی سەركردایەتی‬ ‫ناو (كۆمەڵەی رەنجەدەران)بوون‪ ،‬ئەمانە‬ ‫چەندین ساڵ بە گفتوگۆو نوسین‪ ،‬بانگەوازو‬ ‫جەنگو پەالماردان‪ ،‬دژی دەرەبەگو خێڵو‬ ‫بنەماڵەو فرەژنیو تااڵنیو سەرمایەداریو‬ ‫بازرگانیو خۆفرۆشیو دەستەگەری بوون‪،‬‬ ‫خەڵكیان دەدواندو كوڕی نەداریان لە‬ ‫پێناودا بە كوشتدەداو دەیانویست لەناو‬ ‫كۆمەڵگادا سوسیالیزم بنیات بنێن‪ ،‬ئەمە‬ ‫نكۆڵی لێناكرێتو بە وێنەو دۆكۆمێنتو‬ ‫نوسین بوونی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەی ئەمانە‬ ‫دواجار كەوتنە كوێ شۆڕشەوە؟ چیان لە‬ ‫فیكرو بوونی خۆیان كرد؟ بوون بەچی؟‬ ‫ئێستا لە كوێن؟ بانگەواز بۆچی دەكەن؟‬ ‫چیان لە خەڵك كرد؟ جۆرێك لە فریودان‬ ‫هەیە كە هەمیشە لە گەروی شۆڕشەكانەوە‬ ‫دێتە دەرێ‪ ،‬خەڵك دركی پێناكەنو زۆر‬ ‫زویش ناچنە ژێر بوونیەوەو درك بەوەناكەن‬ ‫كە ئەم فریدانە دواجار رەنجو ئومێدەكانیان‬ ‫دەكات بە خۆڵەمیشی دەم با‪ ،‬ببینن لە‬ ‫دوای راپەڕینەوە ئەم (كەسانە)كە زۆریشن‪،‬‬ ‫ناوو وێنەیان لەالی خەڵك وەكو فریشتە‬ ‫بوو‪ ،‬جێگەی ئەوەبوون كە شۆڕش بكەنە‬ ‫فریادڕەس بۆیان‪ ،‬بەاڵم ئێستا كە لە بوونو‬ ‫فیكریان دەڕوانین ئەمانە كێنو چیدەكەن؟‬ ‫ببینن زۆری ئەمانە كە قیادەكانی ناو‬ ‫(كۆمەڵە)بوون ئێستا بوونەتە دۆستو‬ ‫الیەنگری پارتی‪ ،‬هیچ شەرم لەم تێڕوانینەی‬ ‫خۆیان ناكەن‪ ،‬كە هەر ئەمانە بوون جاران‬ ‫دژی بنەماڵەی بارزانیو پارتی دەجەنگانو‬ ‫دەیان تۆمەتیان بۆ دادەتاشین‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫دەزانن كە پارتی خاوەنی نەوتو دۆالرەو‬ ‫مام جەالل نەماوە پاریان بداتێ‪ ،‬دەبینین‬ ‫ئەمانە هەر رۆژە لەالیەكەوە دێنو بە‬ ‫شانو باڵی بارزانیەكانو دەسەاڵتەكەیاندا‬ ‫هەڵدەدەن‪ ،‬تا پارتی نەوتو دۆالریان بداتێو‬ ‫رێگای بازرگانیان بۆ بكاتەوە‪ ،‬ئەمە رێگایە‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر بۆ پارتی سەری گرتووەو‬

‫ئەم كەسانەی كردووە بە پارێزەری خۆی‬ ‫لە زۆر الوە‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەیشدا كەسانێكی‬ ‫تریش كە لە سەر لیستی الیەنەكانی تر‬ ‫بوون بە وەزیرو پەرلەمانتار بۆ دۆالرو نەوت‬ ‫وەكو ئەم قیادانەی ناو كۆمەڵە چوونە‬ ‫بەرەی پارتیەوەو پشتیان كردە گەلێكی‬ ‫بەشمەینەت‪ ،‬ئەمە فیرودانە كوشندەكەیە‪،‬‬ ‫ئەمە هەڵهاتنە لە فیكرو شۆڕشو خەڵكو‬ ‫دەنگدەرانو فەلسەفەی ئەخالق‪ ،‬هەر‬ ‫ئەمە نا ببینن زۆری ئەمانە ئێستا‬ ‫بازرگان‪ ،‬خاون كۆشكو باخو نەخۆشخانەو‬ ‫میوانخانەو بازاڕی چەند نهۆمین‪ ،‬خەریكی‬ ‫دەستەگەریو فرەژنیو ژن هێنانن‪ ،‬خەریكی‬ ‫ئەوەن كە شۆڕش لە بیری خەڵك بەرنەوە‪،‬‬ ‫خەریكی كوشتنی رۆحی رۆشنگەریو‬ ‫داڕمانی بیری ئەو شۆڕشەن كە خۆیان‬ ‫سااڵنێك تێیدا خەڵك و پێشمەرگەیان‬ ‫فریودەداو خەریكن كار بۆ گەڕانەوەی‬ ‫خێڵو بنەماكانی دەكەن‪ .‬ئەمە شۆڕشە‬ ‫بە دیوەكەی تریدا‪ ،‬شۆڕشی فریودانو‬ ‫پۆستو پارەو ملكەچی‪ ،‬ئەمە خۆفرۆشی‬ ‫ئەو هەڵۆیانە بوو كە رۆژگارێك وەها ناویان‬ ‫دەهات كە كوردستان دەكەن بە واڵتی‬ ‫ئازادیو دادپەروەریو سۆسیالیزم‪ ...‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەم كەسانە گرنگە كە تێبگەن چەند‬ ‫ساڵە لە دەمی دەینەسوورەكە رزگاریان‬ ‫بووە دەبێت ببینن كە تیمساحە نوستووەكە‬ ‫رۆژێك هەر بەخەبەردێت‪.‬‬

‫دەرگاكە بەدیوێكی تردا كرایەوە‬

‫پێ دەچێت چەمكی خۆفرۆشی هەر‬ ‫فرۆشتنی خاكو رۆحی خۆت نەبێت‬ ‫بە دوژمن‪ ،‬نۆكەرایەتیو جاشایەتیو‬ ‫خۆمەاڵسدان نەبێت لەپەنا دوژمنێكدا بۆ‬ ‫تێكشكاندنی رۆحی میللەتێك‪ ،‬ئێستا لێرە‬ ‫تێكشكاندنی رۆحی میللەتێك بە جۆرێكی‬ ‫تری خۆفرۆشی هاتۆتە ناو كایەی ژیانی‬ ‫كەسانێكی ترەوە‪ ،‬ئەوە خۆفرۆشیە‬ ‫كە ئێستا لەم كوردستانە وێنەیەكی‬ ‫تری پێ دەدرێتو باویەتی‪ ،‬خۆفرۆشی‬ ‫بەدەیان وێنەی هەیە لە فەرەهەنگی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬تۆ كە بەدەنگی خەڵكو خوێنی‬ ‫قوربانیو شەهیدەكانی ناو شۆڕش بوویتە‬ ‫كاربەدەست چۆن چۆنی دەستت تێچوو‬ ‫بكەویتە كۆكردنەوەی پارەو سامانو‬ ‫داگیركاریو پشتكردنە دۆستو هاوڕێكانت‪،‬‬ ‫ئەمە دەبێتە چی؟ لە خۆفرۆشی زیاتر‬ ‫دەچێتە خانەی چ ناوێكەوە‪ ،‬من بۆخۆم‬ ‫دەیان ناوم الیە كە ئێستا خۆفرۆشن‪،‬‬ ‫خۆفرۆشێكی بچوكیشن‪ ،‬هەر لە ناو هەموو‬

‫حیزبو رێكخراوەكانی خۆیاندا خۆفرۆشی‬ ‫پارەو پلەو پۆستو تەكەتوالتن‪ ،‬دەیان‬ ‫ناسمەوە كە ئەمان چ خۆفرۆشێكن لەژێر‬ ‫بەرگی گۆڕنكاریو ناوی زلو فەلسەفەی‬ ‫پوچ دا‪ ،‬كۆیلەی بەردەرگای كەسانێكن كە‬ ‫هیچ لە رۆشنگەریو سیاسەتو ئیرادەی‬ ‫خەڵك نازانن‪ ،‬زۆری ئەمانە جاران بە‬ ‫منو هاوڕێكانمیان دەوت كە دژی فاڵنو‬ ‫فاڵن بنوسینو هانیان دەداین كە دژی مام‬ ‫جەاللو نەوشیروان مستەفا بووەستینەوە‪،‬‬ ‫چونكە خۆیان نەخوێندەوارو نەزانن بوون‪،‬‬ ‫كەچی ئێستا ئەمانە وەزیرو پەرلەمانتارنو‬ ‫راوێژكارن‪ ،‬بە موچەی شەش ملێونو سێ‬ ‫ملێونی خانەنشینن یان لەكار بەردەوامن‬ ‫بەبێ ئەوەی یەك دڵۆپ ئاویان بۆ هەژارێك‬ ‫كڕی بێت یان هەتوانێكیان بۆ نەدارێك‬ ‫كڕیبێت‪.‬‬ ‫ئاخر خۆفرۆشی چەند جۆری هەیە؟‬ ‫ئەگەر ئەمە خۆفرۆشی نەبێت لە پێناو‬ ‫پۆستو پارەو موڵكداریدا چی ترە؟‬ ‫خۆفرۆشی ئێستا بۆتە رۆحی كەسانێك‬ ‫كە لە هەچ حیزبو گروپێكدابن هیچ‬ ‫الیان شەرم نیە رۆحی میللەتێك بكەنە‬ ‫قوربانی پۆستێكی بچوكیش‪ ،‬ئێستا‬ ‫رۆحی خۆفرۆشی لە گیانی زۆر رۆشنبیرو‬ ‫هونەرمەندو سیاسیو كادرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ناو هەموو حیزبەكاندا قوڵپ دەدات‪،‬‬ ‫هۆكارێكە بۆ تێكدانی رۆحی گۆڕانكاریو‬ ‫ئاشتەوایو پێكەوە ژیان‪ ،‬ئێوە ببینن‬ ‫چەند كەسی گەورەو بچوك لەو پارتیو‬ ‫یەكێتیو گۆڕانو كۆمەڵو یەكگرتوودا‬ ‫تائێستا خەریكی خۆفرۆشتن بۆ پۆستو‬ ‫پارەو دۆالرو نەوت؟ زۆرن ئەمانە كە‬ ‫لەالیەك دەرگایان لەسەر دادەخرێت بە‬ ‫پۆل روودەكەنە ناو الیەنێكی تر‪ ،‬ئەمە‬ ‫لێرە چەمكی خۆفرۆشیە‪ ،‬رۆژی پەیداكردنی‬ ‫پارەو پۆستە‪ ،‬رۆژی بەدەنگەوەچوونی‬ ‫میلگەتێكی بەشمەینەت نیە‪ ،‬ببینن بە هۆی‬ ‫ئەم خۆفرۆشانەوە دواجار لەم هەرێمەدا‬ ‫ئەوەی بەشێك لە خەڵك پێشبینیان دەكرد‬ ‫رویدا‪ ،‬دەرگای ئومێد لەسەریان قفل دراو‬ ‫دەرگاكە بە دیوێكی تردا بۆ خۆشبەختیو‬ ‫ئومێدی گروپێك كرایەوە‪ ،‬بۆ تاقمێك لە‬ ‫پەرلەمانتارو وەزیرو راوێژكار كرایەوە‪،‬‬ ‫ئەوانەی ناونیشان بۆكردنەوەی دەرگایی‬ ‫ئازادیو دیموكراسی دادەنا ئیتر دەبێت‬ ‫ئەو گوتارو فۆرمانەیان بپێچنەوەو بچن لەو‬ ‫دەرگایە بدەن كە ئێستا زۆر بەپێچەوانەی‬ ‫ویستو خواستی ئەوانەوە دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو ماڵەی كە ئەگەر ناویبنێن هەرێمی‬

‫كوردستان ئێستا ئیتر ماڵێكە بە هەموو‬ ‫شێوەیەك لە زۆر كەس قەدەغە دەكرێت‬ ‫و ئەم دیوەكەی زیندانەو دیوەكەی تریشی‬ ‫بەهەشت بۆ گروپێك كە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫لە ماناكانی سیاسەتو گۆڕنكاری نازاننو‬ ‫خەریكی خۆفرۆشین بۆ گەیشتن بە داهاتو‬ ‫پۆست‪ ...‬ئیتر تا رۆژگارێكی نادیار دەبێت‬ ‫چاوەڕوان بین بزانین كەی دەرگاكە بە دیوە‬ ‫راستەقینەكەی خۆیدا دەكرێتەوەو گەل لەم‬ ‫دەستە خۆفرۆشانە رزگاریان دەبێتو دەمی‬ ‫تیمساحە زەبەالحەكە بەدەردەكەوێت‪.‬‬

‫كۆمیدیای مردن‬

‫كە چەمكی خۆفرۆشی پەرەدەسێنێت‬ ‫هەندێك كەس زۆر زوو هەلیان بۆ‬ ‫هەڵدەكەوێتو دەبن بە كەسانێكی كۆمیدی‬ ‫مردوو‪ ،‬كەسانێك كە دەگەنە پلەو‬ ‫پۆست ئیتر زمان دەگرنو شەرم لەالیان‬ ‫مااڵوایی دەكات‪ ،‬دەست دەوەشێنن لە‬ ‫هاوڕێ نزیكەكانی خۆیانو دەبنە هۆكاری‬ ‫تێكشكاندنی بەها گرنگو گۆڕانكاریەكان لە‬ ‫ناو حیزبو كۆمەڵگادا‪ ،‬ئەمان وتاری درۆو‬ ‫كۆمیدیانە دەنوسن‪ ،‬گفتوگۆی ساختەكارانە‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ خەڵەتاندنی خەڵك خۆیان‬ ‫دەردەخەن‪ ،‬بە دیوەكەی تریشدا بانگی‬ ‫لەناوبردنی كەسانی تر رادەگەیەنن بۆ‬ ‫مانەوەی خۆیان‪ ،‬دەبن بە هەموو شتێك‬ ‫بەس خزمەتكاری خەڵكو خاك نەبێت‪،‬‬ ‫لە تابووتە تاریكەكەی رۆحی خۆیانەوە‬ ‫تاریكی باڵودەكەنەوە پێ بەسەر هەموو‬ ‫ئەو قوربانیانیو دۆستایەتیانەدا دەنێن كە‬ ‫ئەوانی گەیاندە ئەو پۆستو پالنە‪ .‬ئەمانە‬ ‫كۆمیدیای مردنن و مردن بەناو كۆمەڵگادا‬ ‫دەبەخشنەوە لەپای خۆفرۆشیان‪ ،‬نە‬ ‫سودیان بۆ خەڵكو بۆ رێكخراو حیزبەكانی‬ ‫خۆیان هەیە‪ ،‬نە توانایی ئەوەیان هەیە‬ ‫خۆیشیان لە رۆحی خۆفرشی پاك بكەنەوە‬ ‫بگەڕێنەوە بەرەی گەل‪ ،‬چەند بەدبەختین‬ ‫كە كورد ئەم جۆرە كەسانەی لێ‬ ‫دورناكەوێتەوەو رۆحی خۆفرۆشی لە گیانی‬ ‫زۆركەس دوورناكەوێتەوە‪ ...‬بەاڵم مێژوو‬ ‫پڕە لە نموونەی ئینسانی سەرشۆڕی ناو‬ ‫شۆڕشو جواڵنەوەكان هەر وەكو چۆن زۆر‬ ‫بەناو ماركسیو چەپو ئیماندارو گۆڕانخواز‬ ‫دواجار بۆ پۆستو پارەو پشتیان كردە‬ ‫ئیرادەی گەلو هەڵهاتنو بە تێكشكاوی‬ ‫مردن‪ ...‬ئاواش ئەوانەی ماونەتەوە ئەمڕۆ‬ ‫كە لە دەمی دەینەسوورەكە رزگاریان بووە‬ ‫دەبێت بیریان لەالی بەخەبەرهاتنەوەی‬ ‫تیمساحە زەبەالحەكە بێت لە سبەینێدا‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫بەشی موزیکی پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی‬ ‫کفری دادەخرێت‬ ‫دیمەن‌ئیسماعیل‬

‫ڕه‌هێڵ‌ته‌ڵعه‌ت‌دزه‌یی‬

‫تێپەڕاندنی‬ ‫پەروەردەی کالسیک‬ ‫ههموو ئهو سهرکردهو سیاسهتمهدارانهی‬ ‫دهوڵهتداری دهکهن‪ ،‬که پهنایان بۆ چاکسازیی‬ ‫لهبواری پهروهرده و فێرکردندا بردووه بۆ‬ ‫ڕزگارکردنی واڵت له ههژاری و دواکهوتوویی‪،‬‬ ‫ئهنجامهکانیان سهرسووڕهێنهر بووه‪ .‬نموونهی‬ ‫واڵتانی وهک فیلهندا‪ ،‬سهنگافووره و چهندین‬ ‫واڵتی تر‪.‬‬ ‫سیستمی پهروهرده و فێرکردنی ههرێمی‬ ‫کوردستان سیستێمکی کالسیکییەو دووره له‬ ‫نوێخوازیی‪ ،‬له سیستمی کالسیکدا مامۆستا به‬ ‫شێوازێک وانه دهڵێتهوه که نابێته هۆی ئهوهی‬ ‫زانیارییهکان ببن به زانست و داواتر زانستهکان‬ ‫به ئۆتۆماتیزهکردن ببێ له الی خوێندکار‪.‬‬ ‫ئۆتۆماتیزهکردنی زانست لهالی خوێندکار‬ ‫بهو مانایه دێت‪ ،‬له ڕۆشنایی ئهم زانستانهی‬ ‫خوێندکار له یادهوهرییهکانیدا پاراستوونی‪ ،‬ئهگهر‬ ‫خوێندکارهکه ههر دیاردهیهکی نوێی دیکهی‬ ‫بینی یان خوێندییهوەو توانی به شێوهیهکی‬ ‫ئۆتۆماتیکی و بهبێ بیرکردنهوه شیکردنهوهی‬ ‫بۆ بکات‪ ،‬ئهوه ئهم زانست و مهعرفهیهی که‬ ‫فێری بووه بیری ناچێتهوه و کاریگهری بهسهر‬ ‫خوێندکارهکهوە بهچێهێشتووه‪.‬‬ ‫فهلسهفهی کالسیک نهوهیهکی خوێندهوار و‬ ‫بهمهعریفهو پڕ له زانستمان بۆ بهرههم ناهێنێ و‬ ‫کۆمهڵگایهکی بێ بهرههم دێنێتهکایهوه‪.‬‬ ‫لهپێناو گهشهکردن و بهرهوپێشچوونی‬ ‫بواری پهروهردهو فێرکردن‪ ،‬دهبێ پێش ئهوهی‬ ‫بیر له دروستکردنی خوێندنگا بکهینهوه کادری‬ ‫پسپۆری پهروهردهیی باش دروستبکهین‪.‬‬ ‫مامۆستاکان فێری زانستی دیاکتیک بکهین‪،‬‬ ‫فێری مێتۆدهکانی وانهبێژی سهردهمییانه بکهین‪.‬‬ ‫ئهرکی مامۆستاکان گواستنهوهی زانستهکان نییه‬ ‫له ناو کتێبهکانهوه بۆ خوێندکار‪ ،‬بهڵکو ئهرکی‬ ‫مامۆستاکان ئهوهیه خوێندکارهکان فێربکات چۆن‬ ‫زانستهکان بۆ خۆیان بهرههم بهێنن‪ ،‬ههروهها فێر‬ ‫بکرێن نهک تەنیا لهبهرکردن‪.‬‬ ‫ئهرکی کۆلیژهکانی پهروهردهیه که بهزانستی‬ ‫سهردهمیانه خوێندکارهکانیان جۆش بدهنو ههوڵ‬ ‫بدهن تازهترین و سهرکهوتووترین مێتۆدهکانی‬ ‫وانهبێژی و پهروهردهیی فێری خوێندکارهکانیان‬ ‫بکهن‪ .‬بهم شێوهیه کادری پهروهردهی باش‬ ‫دهنێرن بۆ خوێندگاکان‪.‬‬ ‫پهرلهمانی کوردستان تائێستا به ڕۆڵی خۆی‬ ‫ههڵنهستاوه‪ ،‬کهمتهرخهم بووه لهوهی پالنی‬ ‫فێربوون داڕێژێ ‪.‬ئهرکی لیژنهی پهروهردهیه‬ ‫له پهرلهمانی کوردستان که ههستێ به‬ ‫داڕشتنی پالنی فێربوون‪ ،‬ئهمهش به هاوکاریو‬ ‫ڕێنماییکردنیان لهالیهن شارهزایانی بواری‬ ‫پهروهرده وفێرکردنەوە‪.‬‬ ‫پالنی فێربوون دهبێ گشتگیربێ‪ ،‬دهبێ بۆ‬ ‫ههر پۆلێک له یهکی سهرهتاییهوه تا دواقۆناغی‬ ‫ئامادهیی دهسنیشان بکات که دهبێ لهمساڵی‬ ‫خوێندنه چی فێرببن‪.‬‬ ‫پهرلهمان وهزارهتی پهروهردهو فێرکردن‬ ‫پابهند دهکات که پالنی فێرکردن وهک خۆی‬ ‫جێبهجێ بکهن و لهالیهن لیژنهی پهروهردهوە‬ ‫چاودێری بکرێ‪ .‬نهک تهنیا خوێندنگاکانی‬ ‫حکومیی پابهندی پالنی فێربوون بن‪ .‬بهڵکو‬ ‫دهبێ خوێندگاکانی تایبهتیش پابهندی ئهم پالنه‬ ‫بن و لهالیهن وهزارهتی پهروهردهو پهرلهمانهوه‬ ‫چاودێی بکرێن‪.‬‬ ‫بێگومان مامۆستا تا بتوانێ ئهرکهکهی به‬ ‫باشی جێبهجێ بکات پێوستی به پێداویستیهکانی‬ ‫وانه بێژییه که دهبێ بۆی دابین بکرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهم مهبهستهش ئهرکی حکومهتی ههرێمه که‬ ‫بوجهیهکی باش بۆ دروستکردنی خوێندنگای‬ ‫سهردهمیانه که ههموو پێداویستیهکانی فێرکردن‬ ‫بوونی ههبێ تێدا دابین بکات‪.‬‬ ‫دیاره بواری پهروهرده و فێرکردن له ههرێمی‬ ‫کوردستان له ئاستێکه که کاری یهکجار زۆر و‬ ‫ئیرادهیهکی زیاتری دهوێ تا بتوانین گهشبینبین‬ ‫که دواڕۆژی نهوهکانمان ڕۆشن دهبێ‪ .‬بۆیه دهبێ‬ ‫له ههنگاوێک دهست پێبکهین‪.‬‬

‫بەهۆی نەبوونی مامۆستا و‬ ‫بەشێکی زۆر لە ئامێرەکانی موزیک‪،‬‬ ‫سەرۆکی بەشی موزیک لە پەیمانگای‬ ‫هونەرە جوانەکانی کفری‪ ،‬بڕیاریدا‬ ‫ئەو بەشە دابخەن‪.‬‬ ‫لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا‪،‬‬ ‫بەشی میوزیکی ئەم پەیمانگایە‪،‬‬ ‫یەک قۆناغی خوێندکاری لێدەرچووە‪.‬‬ ‫ئەوانیش ‪ ٨‬خوێندکار بووون سێ کچ‬ ‫و پێنج کوڕ‪.‬‬ ‫سەرۆکی بەشەکە دەڵێت‪ :‬بۆ‬ ‫دابینکردنی مامۆستا و ئامێرەکانی‬ ‫موزیک‪ ،‬ساڵێک پێویستیان بە ‪١٠‬‬ ‫ملیۆن دینار هەبووە‪ .‬حکومەتیش‬ ‫ئامادە نەبووە ئەم پارەیە دابین‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫بێستون باهیر سەرۆکی بەشی‬ ‫موزیکی پەیمانگای هونەرە جوانەکانی‬ ‫کفری بۆ “زەمەن” روونیکردەوە‪،‬‬ ‫ئەم بەشە کێشەی کەمی مامۆستاو‬ ‫ئامێرە موزیکییەکانی هەبووە‪.‬‬ ‫بێستون زیاتر وتی‪“ :‬پێنج ساڵە‬ ‫فشار دەخەینە سەر پەیمانگاو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی پەیمانگاکان و‬ ‫ئیدارەی گەرمیان بۆ دابینکردنی‬ ‫مامۆستاو پێداویستییەکان‪ ،‬کەچی‬ ‫هیچ هەڵوێست و بەدەمەوەهاتنێکمان‬ ‫نەبینی‪ .‬مامۆستامان کەمە ئەو‬ ‫مامۆستایانەی داوای دامەزراندن‬ ‫دەکەن ئامادەنین بە ‪ ٣٠٠‬هەزار دینار‬ ‫وانە بڵێنەوە‪ ،‬حکومەتیش ئامادە‬ ‫نییە ئەو بڕە پارەیە بدات کە ئەوان‬ ‫داوای دەکەن”‪.‬‬ ‫خوێندکارانی کفری‪ ،‬خانەقین‪،‬‬ ‫کەالر‪ ،‬باوەنوور‪ ،‬ڕزگاری و سەرقەاڵ‬ ‫لەم پەیمانگایەدا دەخوێنن‪ .‬ئێستا‬

‫لەبەر کەمی مامۆستا و ئامێری موزیک بۆ ساڵی داهاتووی خوێندن پەیمانگاکە خوێندکار وەرناگرێ‬ ‫کە بەشی موزیک دادەخرێ‪ ،‬ئەو‬ ‫خوێندکارانەی دەیانەوێ موزیک‬ ‫بخوێنن دەبێ ڕووبکەنە سلێمانی‬ ‫هەولێر‪.‬‬ ‫بەاڵم بەڕێوەبەری پەیمانگای‬ ‫هونەرە جوانەکانی کفری دەڵێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەشی موزیک دانەخرێت‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدەن مامۆستا و پێویستییەکانی‬ ‫تری بۆ بۆ دابین بکەن‪.‬‬ ‫داود محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری‬

‫پەیمانگای هونەرە جوانەکانی‬ ‫کفری بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لەگەڵ‬ ‫ئیدارەی گەرمیان قسەمان کردووە تا‬ ‫پێویستییەکانمان بۆ دابین بکەن تا‬ ‫ئەو بەشە دانەخرێ”‪.‬‬ ‫هەڤاڵ ئیبراهیم‪ ،‬وتەبێژی ئیدارەی‬ ‫گەرمیان سەبارەت بەم کێشەیە بۆ‬ ‫“زەمەن” رایگەیاند‪ :‬نووسراویان‬ ‫ئاراستەی الیەنەکان کردووە تا‬ ‫مامۆستاو پێداویستییەکانی تری‬

‫ئەو بەشە دابین بکەن و چاوەڕێی‬ ‫وەاڵمن‪.‬‬ ‫موزیکی‬ ‫بەشی‬ ‫داخستنی‬ ‫پەیمانگای هونەرە جوانەکانی کفری‬ ‫لەکاتێکدایە‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫پەیمانگاکان دەڵێت ئاگاداری کێشەی‬ ‫لەمجۆرە نییە‪.‬‬ ‫د‪.‬عوسمان ئیبراهیم بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی پەیمانگاکان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬

‫نووسراوێک‬ ‫هیچ‬ ‫تائێستا‬ ‫نەهاتووەتە‬ ‫داواکارییەک‬ ‫و‬ ‫بەردەستمان بۆ ئەوەی ئەم کێشەیە‬ ‫چارەسەر بکەین‪ .‬ئێمە ئاگاداری‬ ‫کەموکوڕییەکانی پەیمانگای هونەرە‬ ‫جوانەکانی کفری نین”‪.‬‬ ‫پەیمانگای هونەرە جوانەکانی‬ ‫کفری‪ ،‬ساڵی ‪ 2٠٠١‬دامەزراوەو‬ ‫پێکهاتووە لە‪ :‬بەشی شێوەکاریی‪،‬‬ ‫بەشی شانۆ‪ ،‬بەشی موزیک‪.‬‬

‫خولی‌هاوینه‌ی‌قوتابیان‌و‌چه‌ند‌سه‌رنجێك‬

‫بۆچی مامۆستا فێری شتی تازە نابێ؟‬ ‫دهبێ شت فێر ببێ‪.‬‬ ‫وهاڵمی ئهو نووسینگانهی شۆفێری‬ ‫زۆر راسته‪ ،‬مامۆستا نابێ وا تێبگات‬ ‫ههموو كاتێ مامۆستایه‪ ،‬ئهو كاته‬ ‫مامۆستایهو گهورهیه كه منداڵ‬ ‫لهبهردهستیدابێ‪ ،‬لهدوای دهوام دهبێ‬ ‫ببێتهوه به فێرخواز و قوتابی بۆ‬ ‫ئهوهی زانیاری زیاتر لهسهر پسپۆڕی‬ ‫یان زانیاری گشتیی بهدهست بهێنێ‪.‬‬ ‫رهنگه به هۆی خولی هاوینهو‬ ‫فێربوونی زمانی ئینگلیزی ( كه فێر‬ ‫نابێ) له زۆر شتی تر دووری بخاتهوه‪،‬‬ ‫بۆ نموونه له وهرزش‪ ،‬له وهرزشیشدا‬ ‫مهلهكردن‪ ،‬منداڵ حهزی له ئاو و‬ ‫مهله كردنه‪ ،‬كه گهوره دهبێ و بواری‬ ‫ئازادی زیاتر دهبێ‪ ،‬ههر دهرفهتێكی‬ ‫بۆ ههڵكهوێت مهله دهكات‪ .‬جا ئهم‬ ‫مهلهكردنه به منداڵیی فێری ببێ‬ ‫باشتره‪ ،‬بۆ ئهوهی له گهورهییدا‬ ‫نهخنكێ‪.‬‬

‫مه‌ریوان‌سه‌اڵح‌حیلمی‌‬ ‫له كوردستان كه كۆتایی به‬ ‫خوێندنی ساڵ دێت‪ ،‬ههر سهنتهرو‬ ‫پهیمانگایه دهست دهكهن به‬ ‫ڕیكالمكردن بۆ ئهوهی كهسوكاری‬ ‫قوتابیان و خوێندكاران بچن‬ ‫منداڵهكانیان ناونووس بكهن‪.‬دیارترین‬ ‫ئهو ڕیكالمانه ئهوهیه كه له خولی‬ ‫هاوینهدا منداڵ فێری ئینگلیزی‬ ‫دهكرێت‪.‬‬ ‫ئهم نووسینه تایبهته به قۆناغی‬ ‫بنهڕهتی و ئامادهیی‪ ،‬واته له قۆناغی‬ ‫یهكهوه بۆ پۆلی دوانزه‪ .‬لهواڵته‬ ‫ئهوروپیهكاندا پشووی كۆتایی ساڵ‬ ‫بریتیه له شهش حهفته بۆ ههشت‬ ‫حهفته‪ ،‬واته مانگ و نیوێك بۆ دوو‬ ‫مانگ‪ .‬زۆرێك له خێزانهكان ئهو‬ ‫شهش حهفتهیه بۆ گهڕان و سهیران‬ ‫و چاالكی جۆراو جۆر تهرخان‬ ‫دهكهن‪ ،‬بهاڵم له كوردستان ئهگهرچی‬ ‫چاالكییه خۆشییهكان كهمه بههۆی‬ ‫بژێوی ژیان و گهرمای هاوینهوه‪ ،‬بۆیه‬ ‫بهشێك له خێزانهكان منداڵهكانیان‬ ‫دهخهنه خولهكانی فێربوونی زمانی‬ ‫ئینگلیزییهوه‪.‬‬ ‫هۆی چیه خێزانهكان منداڵ‬ ‫دهخهنه خولهوه ؟ پشووی خوێندنی‬ ‫كۆتایی ساڵ واته بهشێك له بههار و‬ ‫ههموو هاوین ‪ ،‬له كوردستان درێژه‪،‬‬ ‫نزیك دهبێتهوه له چوار مانگ‪ ،‬ئهم‬ ‫چوار مانگه منداڵ له ماڵهوهبێ تووشی‬ ‫بێزاریی دهبێ چونكه الی ئێمه گهشت‬ ‫و چوونه دهرهوهی واڵت و ‪ ..‬هتد‬ ‫ئێجگار كهمه‪.‬‬ ‫منداڵی ئێستا كاتهكانی خۆی‬ ‫به مۆبایل و كۆمپیوتهر بهڕێ‬ ‫دهكات‪ ،‬ئهمهش كاریگهری خراپی‬ ‫لهسهر جهستهو چاوی منداڵ دهبێ‪.‬‬ ‫نهبوونی ههلی كارو ژیانی گونجاو‬ ‫لهدوای قۆناغی خوێندكاریی‪ ،‬ئهمهش‬ ‫هاندهرێكه بۆ ئهوهی منداڵ ههر له‬ ‫منداڵییهوه لهزمانی ئینگلیزییدا بههێز‬

‫ههندێ خولی بەسوود‬

‫بكرێ بۆ ئهوهی له گهورهییدا كارێكی‬ ‫دهست بكهوێ‪.‬‬ ‫لهكاتی دهوامی ئاساییدا پشوو‬ ‫له خوێندنگهكانی كوردستاندا زۆره‪،‬‬ ‫ههر له پشووی رهسمیهوه تا دهگاته‬ ‫شاغیرو نوقسانی مامۆستای میالك‪،‬‬ ‫بۆیه ئهمه هاندهرێكه كه له پشووی‬ ‫كۆتایی ساڵدا دایك و باوك بیر له‬ ‫قهرهبووكردنهوهی ئهو ماوه فهوتاوه‬ ‫بکهن‪ .‬ههندێ له خێزانهكانیش دهوامی‬ ‫فهرمی و خولی هاوینهیان بۆ ئهوه‬ ‫دهوێت كه منداڵهكانیان لێ دوور‬ ‫بكهوێتهوه‪ .‬زۆر دایك و باوكم دیوه‬ ‫وتویهتی خۆزگه عوتڵهی سهری ساڵ‬ ‫نهبووایه‪ ،‬وتوومه بۆچی ؟ وتویهتی‬ ‫منداڵ خواردینی‪ ،‬مێشكمان چوو‪.‬‬

‫زیانهكانی خولی هاوینه‬

‫بۆ خوێندكاران و تهنانهت‬ ‫مامۆستایانیش پێویسته ئهو چهند‬ ‫مانگهی كه پشووی كۆتایی ساڵی‬

‫خوێندنه‪ ،‬پشوو بدهن بۆ ئهوهی‬ ‫لهپایزدا كه خوێندنگه دهكرێتهوه‬ ‫به گوڕوتینێكی بههێزهوه بچن بۆ‬ ‫خوێندن‪.‬‬ ‫زیانی خولی هاوینه ئهوهیه كه‬ ‫منداڵ و گهنج هیالك و وهڕس دهكات‪،‬‬ ‫دیسان وهك كاتی خوێندن واجب و‬ ‫سهعیكردنی دهبێ‪ .‬لهكاتێكدا دهبێ له‬ ‫ساڵێكدا چهند مانگێك سترێس واته‬ ‫فشاری لهسهر كهمبێتهوه‪.‬‬ ‫بۆ مامۆستایانیش گهورهترین زیانی‬ ‫جهستهیی و عهقڵی ههیه‪ ،‬لهبهر ئهوهی‬ ‫مامۆستا بهدرێژایی چهند مانگێكی‬ ‫خوێندن‪ ،‬له مهكتهب ئیشهكهی به‬ ‫پلهی یهكهم بریتیه له قسهكردن‪ ،‬بۆیه‬ ‫پێویستی بهوه ههیه له هاویندا پشوو‬ ‫بدات و زیاتر به كارو باری تهرفیهی‬ ‫لهالیهك و خوێندنهوهی بابهته‬ ‫جۆراوجۆرهكانەوە خهریكبێ نهك بچێ‬ ‫له پهیمانگاكان دهرس بڵێتهوه‪.‬‬ ‫یهكێك لهو باجانهی كه مامۆستا‬

‫به گشتی و مامۆستایانی خولی هاوینه‬ ‫به تایبهتی دهیدهن‪ ،‬ئهوهیه كه شتی‬ ‫تازه فێرنابن یان زۆر به زهحمهت فێر‬ ‫دهبن‪ .‬هۆكارەکهیشی ئهوهیه كه له‬ ‫مهكتهب زۆر قسه دهكات و زانیاری‬ ‫دهبهخشێ ئیتر وا دهزانێ ژیان و‬ ‫دنیا بریتیه لهوهی كه ئهم زانیاری‬ ‫ببهخشێ‪ .‬بهپێچهوانهوه دهبێ زانیاری‬ ‫زیاتر وهربگرێت‪ ،‬بهاڵم كه ههر خهریكی‬ ‫بهخشین و قسهكردنی دهرس وتنهوه‬ ‫بوو‪ ،‬ئیتر توانای وهرگرتنی نامێنێ‪.‬‬ ‫بۆ ئهم مهبهسته سهردانی چهند‬ ‫نووسینگهیهكی شۆفێریم كرد له‬ ‫سلێمانی و وتم خراپترین فێرخواز‬ ‫كێیه؟ وتیان له ههموو چین و‬ ‫توێژێك باش و خراپ ههیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫الی ئێمه خراپترین فێرخواز بریتین‬ ‫له مامۆستایان‪ .‬وتم بۆچی ؟ وتیان‬ ‫لهبهر ئهوهی ههر ڕاهاتووه قسه بكات‬ ‫و زانیاری ببهخشێ‪ ،‬فێر نهبووه كه‬ ‫ڕۆژێك له رۆژان دهبێتهوه به قوتابی و‬

‫خولی‬ ‫بەهەندێ‬ ‫ئاماژە‬ ‫بەسوود دەدەین وهك خولی‬ ‫خوێندنگه پیشهییهكان بهتایبهتی‬ ‫كشتوكاڵییهكان كه له هاویندا ڕۆژانه‬ ‫دهچنهوه بۆ خوێندنگه‪ ،‬بۆ ئهوهی‬ ‫له پیشهكهی خۆیاندا قوڵ ببنهوه‪،‬‬ ‫چونكه خوێندكار پێشتر سێ وهرزی‬ ‫بینیوه وهك بهروبووم و گهشهكردن‪،‬‬ ‫پێویسته وهرزی هاوینیش ببینێ‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهوهی بهتهوای وێنهكهی ال روونبێ‪.‬‬ ‫ههروهها زۆرێك له دایكان و باوكان‬ ‫لهبارهی كاركردنی منداڵ لهوهرزی‬ ‫هاویندا پرسیار دهكهن‪ ،‬لهوهاڵمدا‬ ‫دهڵێم كاركردنی منداڵ له هاویندا‬ ‫ههڵهیه‪ ،‬تهنیا ئهو كاتانه نهبێ‪،‬‬ ‫كه له گهڵ باوكی یان برایهكی‬ ‫جاروبار بڕوات‪ ،‬بهاڵم لهنێوان خولی‬ ‫هاوینەو کارکردنی منداڵدا بێگومان‬ ‫خولی هاوینە باشترە چونکە لەگەڵ‬ ‫هاوتەمەنەکانی خۆیدا دەبێ و قوتابی‬ ‫تازە دەناسێ و پەیوەندی کۆمەاڵیەتی‬ ‫بەهێز دەبێ‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪15‬‬

‫“ عەریزەیەکی ئەلیکترۆنیی ‪ 1000‬دیناری تێدەچێ”‬ ‫حکومەت نرخەکەی دەکاتە ‪ 25‬هەزار دینار‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫بە بڕیاری وهزارهتى دادو ئهنجومهنى‬ ‫وهزیرانو فەرمانگەی تهكنهلۆژیای زانیارى‬ ‫ههرێم‪ ،‬نرخى عهریزهنووسین له سێ ههزار‬ ‫دینارهوه بەرز کرایەوە بۆ ‪ 25‬ههزار دینار‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارە لەچوارچێوەی بەئەلیکترۆنیکردنی‬ ‫کاروباری حکومەتدایەو جێبەجێکردنیشی‬ ‫دراوەتە دەستی کۆمپانیاوە‪ .‬هاواڵتیان و‬ ‫عەریزەنووسەکان رەخنەی زۆر لەم بڕیارە دەگرن‬ ‫و دەڵێن “ئەو نرخەی دانراوە بەڕادەیەکی زۆر‬ ‫بێویژدانی و ناحەقی تێدایە بەرامبەر بە خەڵک”‪.‬‬

‫چارەنووسی عەریزەنووسەکان‬

‫وەکو دەیان ساڵ لەمەوپێش‪ ،‬عەریزەنووسین‬ ‫بە کاغەزو قەڵەم دەکراو لەبەردەم دادگاو‬ ‫دەیان‬ ‫حکومەت‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەکانی‬ ‫عەریزەنووس داواو سکااڵی هاواڵتیانیان‬ ‫دەنووسی‪.‬‬ ‫لە سنووری پارێزگای سلێمانی ئێستا ‪١2٨‬‬ ‫عەریزەنووس هەن‪ .‬لە سنووری پارێزگای هەولێر‬ ‫هەرچەندە ئامارێکی ورد لەبەردەستدا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ژمارەکە لەوەی سلێمانی زۆرترە‪.‬‬ ‫ئێستا کە بڕیارە عەریزەنووسین بکرێتە‬ ‫ئەلیکترۆنیی‪ ،‬ئەو کۆمپانیایەی بڕیارە پرۆسەی‬ ‫بە ئەلیکترۆنییەکە جێبەجێ بکات‪ ،‬هەفتەی‬ ‫رابردوو لەگەڵ بەشێکی زۆری عەریزەنووسەکان‬ ‫کۆبوونەتەوە و پێیان راگەیاندوون‪ :‬دەبێ واز‬ ‫لە عەریزەنووسین بهێنن یان ببنە کارمەندی‬ ‫ئەوان بە موچەیەکی دیاریکراوی مانگانە‬ ‫بەاڵم عەریزەنووسەکان تێکڕا ئەم داوایەیان‬

‫رەتکردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو عەریزەنووسانەی بۆ ئەم راپۆرتە قسەیان‬ ‫کردووە‪ ،‬هەموو دەڵێن کۆمپانیاکان گرەنتی‬ ‫نادەن بە کارمەند و کاروگوزاری بەردەستیان‪.‬‬ ‫بۆیە ئامادە نین بێکار بکرێن و ببنە بەشێک‬ ‫لەو کۆمپانیایەی بڕیارە عەریزەنووسین بکاتە‬ ‫ئەلیکترۆنیی‪.‬‬ ‫سەالح مارف دەڵێت ماوەی ‪ ١5‬ساڵە لە‬ ‫سلێمانی عەریزەنووسە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئێمە‬ ‫هەموومان ناڕازین لەو داواکارییەی کۆمپانیاکە‪.‬‬ ‫ئهوان به چ حهقێك نانى من و دەیانی وەک‬ ‫من دهبڕن کە بژێوی دەیان خێزان لەسەرئەم‬ ‫پیشەیە؟ ئێمە بۆیە ناچینە ئەو ژێرباری ئەو‬ ‫داواکارییەوە چونکە گرەنتیمان نییە مانگێ تر‬ ‫ئیزنمان نەدەن وبۆ هەمیشە بێکار بمێنینەوە”‪.‬‬

‫دیسان دەستی حزب!‬

‫دادوەرێک کە خاوەنی سااڵنێکی زۆر ئەزموونی‬ ‫دادوەرییە لە دادگاکانی هەرێمی کوردستان‬ ‫ئاشکرای دەکات‪ ،‬لەو کاتەوە باسوخواسی بە‬ ‫ئەلیکترۆنییکردنی عەریزە هاتووەتە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەدواداچوونیان بۆ ئەم شتە کردووەو بۆیان‬ ‫دەرکەوتووە نرخی هەر عەریزەیەک بە سیستمی‬ ‫ئەلیکترۆنیی‪ ،‬تەنیا هەزار دیناری تێدەچێ‪.‬‬ ‫ئەو دادوەرە كه نهیویست ناوى بنووسرێ‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬له راستیدا دهبێ حكومهت‬ ‫خۆى نرخى عهریزهنووسین لهئهستۆ بگرێت لە‬ ‫دادگا و فەرمانگەکانی تردا نهك عهریزهنووس‬ ‫پاره لەهاواڵتیان وهربگرێ‪ .‬ئێستاش کە دەکرێتە‬ ‫ئەلیکترۆنیی هیچ رەواتییەکی تێدا نییە بدرێتە‬ ‫كۆمپانیاى حزبیى و نرخەکەی نزیکەی ‪ ١٠‬هێندە‬ ‫پێشوو زیاد بکات”‪.‬‬

‫“بۆ خزمەتی هاواڵتیانە”‬

‫وهزارهتى دادی ههرێم دەڵێت‪ ،‬بە‬ ‫ئەلیکترۆنییکردنی عەریزە و مامەڵە‬ ‫یاساییەکان‪ ،‬پالنێکی چەند ساڵ‬ ‫لەمەوبەری وەزارەتەکەیانە بە‬ ‫مەبەستی کەمکردنەوەی رۆتین لە‬ ‫دادگاکاندا‪.‬‬ ‫نهریمان تاڵب بەرپرسى‬ ‫ڕاگهیاندنى وهزارهتى داد بۆ‬ ‫“زەمەن” وتى‪“ :‬فهرمانگهى‬ ‫تهكنهلۆژیای زانیارى ههرێم‬ ‫بهههماههنگى لهگهڵ وهزارهتى‬ ‫لهگهڵ‬ ‫رێكهوتوون‬ ‫داد‬ ‫كۆمپانیایهكى بهریتانى تا کاری‬ ‫عەریزەنووسین بكرێته سیستمى‬ ‫ئهلیكترۆنیى و گرێبهسهتهكه بۆ‬ ‫به ئهلیكترۆنیكردنى كوردستانه‪.‬‬ ‫ئەمەش لهپێناو هاواڵتیان تا‬ ‫رێزێكى زیاتریان لێبگیرێ و تاچیتر‬ ‫لهبهردهم بهرپهنجهرهو لهقهرهباڵغیدا‬ ‫نهوهستن”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرانکردنی نرخی‬ ‫عەریزەنووسین نەریمان تاڵب وتی‪“ :‬لهگهڵ‬ ‫كۆمپانیاكه رێكکهوتووین تەنیا شێوازی‬ ‫عهریزهنووسین به ئهلیكترۆنیى بكرێت‪ .‬ئهو‬ ‫بڕهپارهیهش کە دیاریكراوه پێشتر قسهوباسى‬ ‫لهسهركراوهو به رێكکهوتن بووه”‪.‬‬

‫چارەسەركردنی درۆی منداڵ‪..‬‬

‫گەورەترین تەجاوزی ئەم سنوورە لەالیەن‬ ‫بەرپرسێکی ئەمنییەوە کراوەتە سەر موڵکی گشتیی‬ ‫زەمەن‬ ‫بەڕێوەبەری ناحیهى وارماوا سهربهقهزاى‬ ‫شارهزوور ئاشکرای دەکات‪ ،‬بهپرسێكى‬ ‫بااڵى ئهمنى بە شێوەی نایاسایی لەسەر‬ ‫رووبەری ‪ ١٨‬دۆنم زەوی‪ ،‬مهیدانێكى ئاژهاڵنی‬ ‫دروستکردووە لە کاتێکدا ئەو زەوییە موڵکی‬ ‫وەزارەتی داراییە‪.‬‬ ‫بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو “دەستدرێژیی و‬ ‫کارە نایاساییەی کراوەتە سەر موڵکی گشتیی”‬ ‫بهڕێوهبهرى ناحیە و داواكارى گشتىی‬ ‫وارماوا‪ ،‬بڕیارى ڕووخاندنى ئهو زیادهڕۆییهیان‬ ‫داوه‪ .‬بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەش دوایان له‬ ‫پارێزگارى سلێمانى كردووه هێزێکی تایبەت‬ ‫بنێرێت بۆ ڕوخاندنى‪.‬‬ ‫رۆژی ‪3٠‬ی مانگى ڕابردوو‪ ،‬کامەران‬ ‫عەبدوڵاڵ بهڕێوهبهرى ناحیهى وارماوا له‬ ‫كۆنگرهیهكى ڕۆژنامهنووسیدا ڕایگهیاند‪ :‬لەو‬ ‫زیادەڕۆییەدا ‪ 2٤‬بیناى گهوره لەسەر رووبەی‬ ‫‪ ١٨‬دۆنم زەوی دروستكراوه بەناوی مهیدانى‬ ‫كڕینو فرۆشتنى ئاژهڵەوە‪.‬‬

‫شارۆچکەی وارماوا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫ئەو دادوەرە دەپرسێ‪ :‬عەریزەیەک بە‬ ‫سیستمی ئەلیکترۆنیی هەزار دیناری تێدەچێ‪.‬‬ ‫باشەی ئەی ئەو ‪ 2٤‬هەزار دینارەی تر کە‬ ‫قازانجی عەریزەیەکە بۆ کوێ دەچێ؟‬

‫بەڕێوەبەری ناحیەی وارماوا‪:‬‬

‫کامەران عەبدوڵاڵ بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬دوای‬ ‫دوو هەفتە لە ئاشکراکردنی ئەو یاساشکێنی و‬ ‫دەستدرێژییە بۆ سەر موڵکی گشتیی‪ ،‬کەچی‬ ‫هێشتا پارێزگاری سلێمانی کە داوای هێزمان‬ ‫لێکردووە بۆ تێکدانی بینا دروستکراوەکان‪،‬‬ ‫نەهاتووە بەدەم داواکارییەکەمانەوە‪ .‬بەڕاستی‬ ‫له چوار ساڵى ڕابردوودا ئهمه گهورهترین‬ ‫تهجاوزه له سنوورهكهدا كراوهو هی ئهوهنیه‬ ‫چاوپۆشی لێبكرێت”‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرى ناحیهى وارماوا ئاماژەی بەوەدا‬ ‫“دادگایش بڕیارى ڕووخاندنی ئەو بینایانەی‬ ‫داوه‪ ،‬ئێستا ڕووخاندنى لهسهر ئیمزایهكى‬ ‫پارێزگار وهستاوه‪ .‬له رۆژی ‪2‬ی ئەم مانگهوه‬ ‫داواكارى گشتیى سلێمانى نووسراویان بۆ‬ ‫پارێزگار كردووه بۆ ناردنى هێز بۆ ڕووخاندنى‬ ‫ئهو زیادهڕۆییه‪ ،‬ئێمهیش دووجار نووسراومان‬ ‫بۆ پارێزگار كردووه تائێستا هێزى نهناردووه”‪.‬‬ ‫کامەران عەبدوڵاڵ نایشارێتەوە‪ ،‬چەندین‬ ‫هاواڵتی تر کە خانوو و دوکانی زیادەڕۆیان‬ ‫روخێنراوە‪ ،‬ئێستا ئێخەی دەگرن و دەڵێن‬ ‫بۆچی بۆ کاربەدەستە بااڵکان ناتوانن‬ ‫زیادەڕۆییەکانیان بڕوخێنن کەچی بۆ خەڵکی‬

‫دەروون نیگا‬

‫هەژار ئەوەندە زوو جێبەجێی دەکەن؟ بۆیە‬ ‫دەڵێت‪:‬ئێستا ئیحراجیهكى گهورهى بۆ‬ ‫دروستكردووین‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو کێشەیە و نەناردنی هێز بۆ‬ ‫روخاندنی زیادەڕۆییەکە‪ ،‬د‪.‬ههڤاڵ ئهبوبهكر‬ ‫پارێزگارى سلێمانى به“زهمهن”ى راگەیاند‪ :‬هێز‬ ‫نانێرن بۆ هیچ شوێنێك بۆ تێکدانی زیادەڕۆیی‪،‬‬ ‫دهبێ داوا لە قایمقامییهتهكان بکرێ چونکە‬ ‫خۆیان لیژنهى ئهمنییان ههیەو ئەو لیژنە‬ ‫ئەمنییە ببرێ بۆ تێکدانی زیادەڕۆییەکە‪.‬‬ ‫پارێزگاری سلێمانی وتی‪“ :‬دهبێ‬ ‫بهڕێوهبهرى ناحیه داوا له قایمقامییهتهكهى‬ ‫بكات بۆ دابینکردنی هێز بۆ تێکدانی‬ ‫زیادەڕۆییەکە‪ .‬چونكه ئهمه دهوڵهتێكى تر‬ ‫نهیكردووه‪ ،‬ئهوهى دیارى دهكات یاساییه یان‬ ‫نا قایمقامییهته‪ ،‬كهى قایمقامیهت داواى هێزى‬ ‫كرد ئهوكاته ئێمه ئیجرائات دهكهین”‪.‬‬ ‫پارێزگاری سلێمانی وتیشى‪“ :‬لیژنهیهكمان‬ ‫پێكهێناوه به نوێنهرایهتى ههموویان بۆئهوهى‬ ‫دوا ههڵوێستى خۆیانمان لهسهر ئهو پرۆژهیه‬ ‫بدهنێ‪ ،‬ئهگهر زیادهڕۆییه با ئیجرائاتى بهرامبهر‬ ‫بكهین”‪.‬‬

‫پەرلەمان و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا‬ ‫چی دەڵێن؟‬

‫شاخهوان ڕهووف ئهندامى لیژنهى ناوخۆو‬ ‫ئاسایش له پهرلهمانى كوردستان سەبارەت‬ ‫بەو پێشێلکاریی و زیادەڕۆییەی ناحیەی‬ ‫وارماوا بۆ“زهمهن” وتی‪ ”:‬لیژنهكهمان لهسهر‬ ‫ئهو پێشێلكارییه زهقه نووسراو دهكات بۆ‬ ‫ئهنجومهنى وهزیران بۆ ئهوهى ئیجرائاتى‬ ‫پێویست بكرێت بۆ ڕووخاندن و نههێشتنى‬ ‫ئهو زیادهڕۆییه‪ .‬لهبهرئهوهى ئهو زیادهڕۆییه‬ ‫لهسهر موڵكى وهزارهتى دارایى دروستكراوهو‬ ‫زهوییهكه لهالیهن وهزارهتهوه حیجزى‬ ‫خراوهتهسهر‪ ،‬بهاڵم شهخسێك دهیهوێت سااڵنه‬ ‫داهاتێكى زۆرى پێ كۆبكاتهوهو مهینهتى و‬ ‫پیسبوونى ژینگهكهیش بۆ خهڵكى ناوچهكه‬ ‫بمێنێتهوە”‬ ‫ئەو کەسەی کە تۆمەتبار دەکرێ بە‬ ‫ئەنجامدانی ئەو زیادەڕۆییە‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫ئاسایشی قەزای شارەزوورە‪ .‬زەمەن هەوڵیدا‬ ‫لێدوانی ئەو بەرپرسە وەر بگرێ‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫ئامادە نەبوو لەسەر ئەم پرسە قسە بکات‪.‬‬

‫لە شەش ئەڵقەی رابردووی گۆشەكەماندا‬ ‫قسەمان لەبارەی جۆرەكانی درۆی منداڵەوە كرد‪.‬‬ ‫لەم ئەڵقەیەشدا قسە لەبارەی ئەو هەنگاوانە دەكەین‬ ‫كە دەبنە چارەسەر بۆ درۆكردنی منداڵ‪ .‬بەاڵم پێش‬ ‫ئەوەی باس لەچارەسەرەكان بكەین‪ ،‬راستییەكی‬ ‫زانستیو پەروەردەیی هەیە دەبێت دركی پێبكەین‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە دەبێت بزانین چارەسەرەكان‬ ‫راستەوخۆ پەیوەستن بەهۆكارەكانەوە‪ ،‬واتا ئەگەر‬ ‫بەباشی لەهۆكارەكانی درۆكردنی منداڵ تێنەگەین‪،‬‬ ‫ئەوا زەحمەتە بتوانین بەشێوەیەكی دروست‪،‬‬ ‫چارەسەر بۆ درۆكان بدۆزینەوە‪ ،‬ئەمە بەومانایەی‬ ‫كە هۆكارەكانو چارەسەرەكان هەمیشە دوو دیوی‬ ‫یەك عانەنو پەیوەندییەكی ئۆرگانیو تەواوكاری‬ ‫هەیە لەنێوانیاندا‪ ،‬بەنەمانی ئەمیان‪ ،‬ئەویشیان‬ ‫لەناودەچێتو نامێنێتو پێچەوانەكەشی هەر راستە‪.‬‬ ‫پسپۆرانو شارەزایانی سایكۆلۆژیای منداڵ‬ ‫باسیان لەچەندین هەنگاوی پەروەردەیی كردووە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی درۆكردنی منداڵ‪ ،‬دیارترینیان‬ ‫ئەمانەن‪-:‬‬ ‫یەكەم‪ /‬زانینو ناسینەوەی جۆری درۆكە‪:‬‬ ‫مەبەست لەم خاڵە ئەوەیە كە ئەگەر گەورەكان‬ ‫جۆری درۆكە نەناسنەوەو نەزانن منداڵەكەیان چ‬ ‫جۆرە درۆیەكی كردووە‪ ،‬زەحمەتە بتوانن چارەسەر‬ ‫بۆ درۆكە بدۆزنەوە‪ ،‬چونكە چارەسەرەكانی (درۆی‬ ‫تێكەڵكردن) تەواو جیاوازە لە چارەسەرەكانی‬ ‫(درۆی خۆهەڵكێشان)‪ ،‬ئەم دوانەش جیاوازن لە‬ ‫چارەسەرەكانی (درۆی بەرگریی)‪ ،‬هەموو ئەمانەش‬ ‫جیاوازن لە (درۆی تۆڵەكردنەوە)و‪ ..‬هتد‪ .‬بۆیە‬ ‫بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەم جیاوازییانە‪ ،‬هەر‬ ‫هەنگاوێك بنرێت بۆ چارەسەری دیاردەی درۆكردن‬ ‫لەالی منداڵ‪ ،‬بێ ئاكامو بێهودە دەبێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ /‬درۆنەكردنی گەورەكان لەبەردەم‬ ‫منداڵەكانیان‪ :‬وەك لەئەڵقەكانی پێشودا‬ ‫رونمانكردەوە كە منداڵ ئەوەندەی السایی‬ ‫گەورەكان دەكەنەوە‪ ،‬ئەوەندە گوێیان لێناگرن‪،‬‬ ‫بۆیە بۆئەوەی لە درۆكردندا منداڵەكان السایی‬ ‫گەورەكان نەكەنەوە‪ ،‬پێویستە گەورەكان لەبەردەم‬ ‫منداڵەكانیاندا درۆ نەكەن‪ ،‬چونكە نەمانی ئەم‬ ‫هۆكارە‪ ،‬هەرخۆی دەبێتە چارەسەرێكی باش بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی درۆكردن لەالی منداڵ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ /‬سۆزو خۆشەویستی لەبری سزاو‬ ‫سەرزەنشت‪ :‬ئەمەش خاڵێكی گرنگی ترە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی دۆر لەالی منداڵ‪ ،‬چونكە یەكێك‬ ‫لەهۆكارە هەرە دیارەكانی درۆكردنی منداڵ‪،‬‬ ‫لەترسی سزاو سەرزەنشتی گەورەكانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەر گەورەكان توندوتیژیو سزا جەستەییو‬ ‫دەروونییەكانیان‪ ،‬لەبەرامبەر هەڵەو رەفتارە‬ ‫نەشیاوەكانی منداڵەكان كەم بكەنەوەو لەبری‬ ‫توندوتیژیی‪ ،‬سۆزو میهرەبانیو خۆشەویستی‬ ‫ببەخشن بە منداڵەكانیان‪ ،‬ئەوانیش ناچار نابن كە‬ ‫پەناببەنە بەر درۆكردنو خەڵەتانی گەورەكان‪ ،‬هەر‬ ‫ئەمەشە كە پەیوەندی نێوان منداڵەكانو گەورەكان‬ ‫خۆشتر دەكات‪ ،‬رێزو دڵسۆزی بۆیەكتری زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬راستگۆیی دێتە بەرهەم‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫متمانەش لەنێوان هەردوو الدا زیاتر دەبێت‪..‬‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬درۆكردن لەالی منداڵ دەبێتە‬ ‫پێویستیو ناچاریو لەترسی گەورەكان هەمیشە‬ ‫پەنای بۆدەبەن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ /‬بوار نەدرێت بەتێپەڕاندنی درۆ‪:‬‬ ‫شارەزایانی دەروونناسیی منداڵ‪ ،‬ئەو راستییەیان‬ ‫سەلماندووە كە منداڵ لەسااڵنی سەرەتای‬ ‫تەمەنیاندا‪ ،‬بەشێك لەو رەفتارانەی كە ئەنجامی‬ ‫دەدەن‪ ،‬نازانن راستە‪ ،‬یان هەڵە‪ ،‬جا ئەو هەڵەیە‬ ‫ئەگەر درۆكردنیش بێت‪ ،‬بەاڵم گەورەكان دەبێت‬ ‫باش بزانن كە هەرگیز نابێت لە بەرامبەر هەڵەدا‬ ‫بێدەنگ بن‪ ،‬بۆیە پێویستە هەڵە‪ ،‬ئەگەر درۆكردنیش‬ ‫بێت‪ ،‬لەكاتو لەشوێنی خۆیدا‪ ،‬بەاڵم بەشێوازێكی‬ ‫پەروەردەییانە‪ ،‬هەڵەكە راست بكەنەوە‪.‬‬ ‫گەورەكان هەڵەدەكەن كە جارجارە سازش‬ ‫لەسەر راستكردنەوەی هەڵەی منداڵەكانیان دەكەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەمە دەبێتە مایەی ئەوەی كە هەڵەكان‬ ‫زۆرو كەڵەكەببن‪ ،‬جا ئەو هەڵەیە ئەگەر درۆش‬ ‫بێت‪ ..‬پێویستە رێنمایی بكرێن كە جارێكی تر‬ ‫درۆ نەكەن‪ ،‬ئەمە ئەگەر عەقڵی منداڵەكە گەشەی‬ ‫كردبێتو لە بایەخی قسەو رێنمایی تێبگات‪.‬‬ ‫ئەمانەو چەندین رێگەچارەی ترهەن بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی درۆكردنی منداڵ‪ ،‬بەاڵم سنورداری‬ ‫روبەری گۆشەكەی ئێمە ناهێڵێت لەمە زیاتر بڵێین‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫“لە هەندێک کافتریا مادەی هۆشبەر بەکاردەهێنرێ!”‬ ‫لە کۆاڵندا بەبێ مۆڵەت کافتریا کراوەتەوە‬

‫کافتریا و مادەی هۆشبەر!‬

‫زەمەن‬ ‫ساڵێک نابێ وەزارەتی تەندروستی‬ ‫بۆ رێکخستنی کافتریاکان‪ ،‬لیستێک‬ ‫بڕیارو رێنمایی دەرکرد‪ .‬بەگوێرەی‬ ‫بەدواداچوونەکانی “زەمەن” کەمترین‬ ‫کافتریا پابەندبووە بەو مەرج و بڕیارانەوە‪.‬‬ ‫شارەزایانی تەندروستی تەئکید لەوە‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬نێرگەلە بۆ خۆی چەند زیانی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەر بەشێوەیەکی هەڕەمەکی و‬ ‫بەبێ چاودێری بەکاربهێنرێ‪ ،‬زیانەکانی‬ ‫دووقات دەبنەوە‪ .‬لە زۆربەی زۆری‬ ‫کافتریاکانی هەرێمیشدا‪ ،‬دوور لە مەرج و‬ ‫رێنماییەکان نێرگەلە دەکێشرێ‪.‬‬ ‫وهزارهتى‬ ‫ئامارێكى‬ ‫بەگوێرەی‬ ‫تهندروستى كه دهست “زهمهن”‬ ‫كهوتووه‪ ،‬زیاتر لە ههزارو ‪ 213‬كافتریا‬ ‫له ههر سێ پارێزگاكهى ههرێمدا ههن‪،‬‬ ‫کە نێرگهلهیشیان تێدا دەكێشرێ‪.‬‬ ‫بهشێوهیهك ههولێر ‪ 712‬و سلێمانى ‪314‬‬ ‫و دهۆك ‪ 187‬کافتریایان تێدا هەیە‪.‬‬ ‫ئەم ئامارە پارێزگاى ههڵەبجهو ئیدارهى‬ ‫گهرمیانو ڕاپهڕین و سۆرانی تێدا تۆمار‬ ‫نەکراوە‪.‬‬

‫مەرج و بڕیارەکانی وەزارەت‬

‫وەزارەتی‬ ‫ڕێنماییهكانى‬ ‫مهرجو‬ ‫تەندروستی بۆ رێکخستن و چاودێریکردنی‬ ‫كافتریاكان بریتیبوون لە‪:‬‬ ‫ تهنیا ئهو كافیانه بۆیان ههیه‬‫خواردن پێشكهش بكهن كه ڕووبهرهكهیان‬ ‫‪ 100‬مهتر دوجابێ و دەبێ شوێنى‬ ‫خواردنو كێشانى نێرگهله جیاوازبێ‪.‬‬ ‫دهبێ هەواکێش هەبێ بۆ بردنەدهرەوەی‬ ‫دوكهڵ‪.‬‬ ‫ نابێ سهرى سۆندەی نێرگەلە دووجار‬‫بهكاربهێنرێ‪ ،‬پێویستە یەک کەس بەکاری‬ ‫بهێنێ و دواى تەواوبوونی فڕێ بدرێ‪.‬‬

‫کافتریاکان کەم‬ ‫پابەند دەبن بە‬ ‫بڕیار و رێنماییەکانی‬ ‫وەزارەتی‬ ‫تەندروستییەوە‬

‫ پێویستە لەسەر فلێکس و لەوحە‪ ،‬لە‬‫دهرهوهى كافتریاكان بنوسرێ كۆپیشۆپی‬ ‫نێرگهلهو جگهره‪ .‬نابێ بنووسرێ كافێ‪،‬‬ ‫هەروەها دهبێ له ژوورهوه‪ ،‬بە خەتێکی‬ ‫درشت مهترسییهكانى نێرگهلهو جگهره‬ ‫بنووسرێ و ههڵیشواسرابێ‪.‬‬ ‫ نابێ نێرگهله بدرێت بهو كهسانهى‬‫تهمهنیان له خوار ‪ 18‬سااڵنهوهیه‪.‬‬ ‫ئەمانە بەشی سەرەکی بڕیارو‬ ‫رێنماییەکان بوون‪ ،‬بهاڵم ئەوەندەی‬ ‫پەیامنێری “زەمەن” بەدواداچوونی‬ ‫کردووە‪ ،‬زۆر کەم کافتریاکان پابەندبوون‬ ‫بەم بڕیارو مەرجانەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی کە ئەو بڕیارانەی‬

‫دەکردووە‪ ،‬پێ لەوەدەنێ کە بەشێ زۆری‬ ‫مەرجەکانیان جێبەجێ نەکراوە لەالیەن‬ ‫خاوەن کافتریاکانەوە‪ .‬بێوار نیعمهت‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرى چاودێرى تهندروستى له‬ ‫وهزارهتى تهندروستى بۆ “زهمهن”‬ ‫وتی‪“ :‬ئێمه مهرجو ڕێنمایی دهردهكهین‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییهكان‬ ‫پێویستە‬ ‫بەدواداچوون بکەن و لێێ بپرسنەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێمە دەرمانکرد دەکرا لەگەڵ‬ ‫پێدانی مۆڵەت بەو شوێنانە جێبهجێ‬ ‫بكرێن‪ ،‬بهاڵم لهبهرئهوهى پێشتر زۆربەی‬ ‫کافتریاکان مۆڵهتیان وەرگرتووە‪ ،‬هێشتا‬ ‫بڕیارە نوێکانی وەزارەت نەچووەتە بواری‬ ‫جێبەجێکردنەوە”‪.‬‬

‫پێنج ساڵە هاوکار بەسەر کورسییەوەیە‬

‫ڤیزایەک ژیانی رزگار دەکات‬ ‫کەچی دەستی ناکەوێ!‬ ‫زەمەن‬ ‫نزیکەی نۆ مانگ دوای هەڵمەت‬ ‫و کەمپینی کۆکردنەوەی پارە بۆ‬ ‫ناردنە دەرەوەی هاوکار بە مەبەستی‬ ‫کەچی‬ ‫پزیشکیی‪،‬‬ ‫چارەسەری‬ ‫ئەم کوڕە کەمئەندامە ڤیزای بۆ‬ ‫وەرناگیرێ‪.‬‬ ‫هاوكار فاتیح گهنجێكى تهمهن‬ ‫‪ 31‬سااڵنى دانیشتووى شارۆچکەی‬ ‫دهربهندیخانهو دهرچووى بهشیى‬ ‫ڕاگهیاندنه‪ .‬سهرهتاى مانگى نیسانى‬ ‫‪ 2014‬بەهۆی بوون بەژێر ئۆتۆمبێلەوە‬ ‫دوو جومگهى بڕبڕهى پشتى و دڕكه‬ ‫پهتكى‪ ،‬زیانى گهورهیان بهردهكهوێ‪.‬‬ ‫لەو کاتەوە ئەم گەنجە لەسەر جێدا‬ ‫کەوتووەو بەسەر عەرەبانەوە هاتوچۆ‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫پزیشکەکان دەڵێن لە واڵتانی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬هاوکار چارەسەر دەکرێ‬ ‫و دەتوانێ وای لێبکرێتەوە بە‬ ‫پێیەکانی خۆی بگەڕێ‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەم گەنجە بگەیەنرێتە ئەوروپا‪ ،‬لە‬ ‫دەربەندیخانەوە کەمپینێک راگەیەنرا‬ ‫بۆ کۆکردنەوەی خەرجی رۆشتن و‬ ‫نەشتەرگەرییەکەی‪.‬‬ ‫بەدەمەوهاتنێکی‬ ‫کەمپینەکە‬ ‫باشی هەبوو‪ ،‬خەڵکێکی زۆر‬ ‫بەبەشداری پێشوازییان لێکردو لە‬ ‫‪ 10‬ڕۆژدا ئهو پارهى پێویست بوو‬ ‫كۆكرایهوه‪.‬‬ ‫سۆران حاجى‪ ،‬سهرپهرشتیارى‬ ‫كهمپینی کۆکردنەوەی پارەی کرد بۆ‬ ‫چارەسەری هاوکار‪ .‬ئەو به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬بهدهنگهوه هاتنى هاواڵتیان بۆ‬ ‫كهمپینهكه‪ ،‬له ئاست پڕكردنهوهى‬ ‫پێویستیهكاندا بوو‪ .‬ئهوهى پێویست‬ ‫بوو لهالیهنى مادییهوه كۆكرایهوه‪،‬‬ ‫ئێستا هاوکار تهنیا كێشهى پێنهدانى‬

‫“قوباد تاڵەبانیو‬ ‫شاناز ئیبراهیم‬ ‫ئەحمەد بەڵێنەکەیان‬ ‫نەبردە سەر بۆ‬ ‫هاوکاریکردنم”‬ ‫ڤیزای هەیە”‪.‬‬ ‫سۆران دەڵێت لە سهرەتاى‬ ‫كهمپینهكهدا‪ ،‬زۆركهس بهڵێنى‬ ‫ئەوەی پێداون کە ڤیزا بۆ هاوکار‬ ‫دابین بکەن‪ .‬بەاڵم ئێستا ئەو‬ ‫کەسانە بەڵێنەکەیان نەبردووەتە‬ ‫سەر و کیشەکە تەنیا لە وەرگرتنی‬ ‫ڤیزادا ماوە‪ .‬بۆ پەیداکردنی رێگاکانی‬ ‫دەسختنی ڤیزا رێگای تر دەگرنەبەر‪.‬‬ ‫هاوكار فاتیح بەهۆی ئەو زیانانەی‬ ‫لەو رووداوەدا پێگەیشتووە‪ ،‬پێنج‬ ‫ساڵه لهسهر كورسییه‪ .‬دوو ساڵی‬ ‫ئەم نەهامەتییانەی بە چاوەڕوانی‬ ‫چوون بۆ ئەڵمانیا بردووەتە سەر‪.‬‬ ‫بەاڵم چەند مانگە بەرپرسانی ئەم‬ ‫واڵتە ڤیزای پێنادەن بههۆى ئەوەی‬ ‫دڵنیا نین کە دەگەڕێتەوە بۆ ههرێمى‬ ‫كوردستان یان داوای پەنابەری‬ ‫دەکات!‬ ‫هاوكار فاتیح بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬له‬ ‫مانگى نیسانى ‪ 2017‬ئهوه سێ جاره‬ ‫داواى ڤیزام كردووه له كونسوڵخانهى‬ ‫ئهڵمانیا لە هەولێر‪ ،‬کەچی پێم‬ ‫دهڵێن ناتوانى بۆمان بسهلمێنى كه‬

‫دهگهڕێیتهوه‪ .‬چونکە نه خێزانت‬ ‫هەیەو نه موچهیهكیش تا زهمانهتى‬ ‫گهڕانهوهت بکات ‪ .‬له ئهڵمانیا لهگهڵ‬ ‫سێ نهخۆشخانهدا قسهم كردووه‬ ‫بهڵێنى چارهسهركردنیان پێداوم به‬ ‫گرەنتیهوه‪ ،‬چارهسهرهكهم تهنیا له‬ ‫ئهڵمانیایه‪ .‬ئهو نهخۆشخانهیەی كه‬ ‫به نیازم چارهسهرى لێوهربگرم زیاتر‬ ‫له ‪ 45‬ههزار یۆرۆم له مانگى تشرینى‬ ‫دووهمى ساڵى ڕابردوهوه تێدا داناوه‪،‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا دهعوهتنامهى ئهوێم‬ ‫ههیه”‪.‬‬ ‫لەناو ئەو بەرپرسانەی هەرێم کە‬ ‫بەڵێنی هاوکارییان بە کەمپینەکەی‬ ‫هاوکار داوە‪ ،‬سەرەتا زۆر بە‬ ‫گەرموگوڕی و بەڵێنی گەورەوە‬ ‫بەشدارییان کرد‪.‬‬ ‫هاوکار لەمبارەیەوە وتی‪“ :‬له‬ ‫سهرهتاى كهمپینهكهدا زۆر كهس‬ ‫بۆ موزایەده بهڵێنى هاوكارییان‬ ‫پێدام‪ ،‬پێش ههڵبژاردنى پهرلهمانى‬ ‫كوردستان قوباد تاڵهبانى بهڵێنى‬ ‫پێدام گرفتى ڤیزام بۆ چارهسهر‬ ‫بكات پێیوتم بهسهرچاو ههر ئهو‬ ‫بهسهرچاوه بوو‪ .‬شاناز ئیبراهیم‬

‫ئەڵمانیا ڤیزام‬ ‫پێنادات دەڵێت‬ ‫گرەنتی نییە‬ ‫بگەڕێمەوە بۆ‬ ‫هەرێمی کوردستان‬

‫ئهحمهد سهرەتاى كهمپینهكه وتى‬ ‫كهمپینهكه ڕاگرن خۆم ههموو‬ ‫شتێكی بۆ دهكهم کەچی تائێستا‬ ‫هیچم نەبینیوە”‪.‬‬ ‫له كهمپینهكهدا ‪ 100‬ههزار‬ ‫دۆالر بۆ هاوکار كۆكرایهوهو ‪50‬‬ ‫ههزار دۆالرى له نهخۆشخانهیەكی‬ ‫ئەڵمانیا دانراوەو گرەنتى ‪%70‬ی‬ ‫چاکبوونەوەیان پێداوە‪.‬‬ ‫هاوکار وەکو کەمئەندامێک‪،‬‬ ‫پێویستە کۆمەڵەو رێکخراوەکانی‬ ‫کەمئەندامان هاوکاری پێشکەش‬ ‫بکەن‪ .‬بەاڵم بەهۆی نەبوونی‬ ‫گرەنتی گەڕانەوە‪ ،‬بەشێک لەو‬ ‫رێکخراوانەش ناتوانن بچنە‬ ‫ژێر باری هاوکاریکردنەوە‪.‬‬ ‫حسێن‬ ‫سامان‬ ‫یهكێتى‬ ‫بەرپرسی‬ ‫كهمئهندامانی کوردستان‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫پشتگیرى‬ ‫“ئێمه‬ ‫ئهو كهسانه دهكهین‬ ‫كونسوڵخانهو‬ ‫بۆ‬ ‫كه‬ ‫باڵیۆزخانهكان‬ ‫بۆ چارهسهر دهچنه‬ ‫بهاڵم‬ ‫دهرهوه‪،‬‬ ‫گرەنتى‬ ‫ناتوانین‬ ‫كهس‬ ‫گهڕانهوهى‬ ‫بكهین‪ .‬ئێمە خۆمان‬ ‫ناخهینه ژێر ئهو‬ ‫بهرپرسیارێتیهوه”‪.‬‬

‫بەبێ رەچاوکردنی‬ ‫پێوەر و مەرجەکان‬ ‫تادێت ژمارەی‬ ‫کافتریاکان‬ ‫زیاد دەکات‬

‫ئەندامێکی پەرلەمانی کوردستان لە‬ ‫لیژنەی تەندروستی و ژینگە ئاشکرای‬ ‫دەکات‪ ،‬لە هەندێ لە کافتریاکاندا‪ ،‬بۆ‬ ‫راکێشانی مشتەری زیاتر مادەی هۆشبەر‬ ‫بەکاردەهێنن‪.‬‬ ‫موسلیم عەبدوڵاڵ‪ ،‬پەرلەمانتاری‬ ‫کوردستان لە لیژنەی تەندروستی ژینگە‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ژمارهى كافتریاكان‬ ‫بهبێ رەچاوکردنی هیچ پێوهرێكو‬ ‫گرتنهبهرى ڕێوشوێنى تهندروستى‪،‬‬ ‫تادێت ژمارەیان زیاتر دەبێ‪ .‬ئەم‬ ‫زیادبوونە بەدەره لە رێژەی ستاندارد‪،‬‬ ‫بهشێك له بهرپرسان خاوهندارێتى ئەو‬ ‫کافتریایانە دهكهن ئهمهش هۆكاربووه‬ ‫بۆئهوهى پابهند نهبن به مهرجو‬ ‫ڕێنماییهكانهوه‪ .‬تەنانەت ههندێك‬ ‫كافتریا بۆ ڕاكێشانى كڕیار مادهى‬ ‫هۆشبهر بهكاردەهێنن”‪.‬‬ ‫بە قسەی ئەم پەرلەمانتارە‪ ،‬تائێستا‬ ‫هیچ كافتریایهك لەسەر سەرپێچی و‬ ‫ناتەندروستی شوێن و کەرەستەکانی‬ ‫سزا نەدراوە‪ .‬نەک هەر ئەوە بەڵکو‬ ‫بهشێكیان ههر مۆڵهتیان نییهو لە كۆاڵندا‬ ‫کراونەتەوە‪ .‬بۆ ئەمەش دەیانەوێ لەم‬ ‫خولەی پەرلەماندا یاسایەک دەربکەن کە‬ ‫مەرجی کردنەوەی کافتریا قورس بکات‪.‬‬ ‫خاڵس قادر‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى‬ ‫تهندروستى بۆ “زەمەن” روونیکردەوە‪،‬‬ ‫پێدانى مۆڵهت به كافتریاو نێرگهلهخانه‬ ‫ڕانهگیراوه‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ پێدانی مۆڵەتدا‬ ‫مەرجی خۆیان دەسەپێنن بەسەر‬ ‫خاوەنی ئەم شوێنانەدا تا رێنمایی و‬ ‫بڕیارەکان جێبەجێ بکەن‪ .‬خاڵس وتی‪:‬‬ ‫“بۆ هیچ شارێک ژمارهی کردنەوەی‬ ‫کافتریا دیارى نهكراوه‪ ،‬بەاڵم كافتریاكان‬ ‫پابەندکراون بە مەرج و رێنماییەکانەوە‬ ‫هەرکامیان سهرپێچیان بکات ئەوا دهبێ‬ ‫سزا بدرێ”‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫ـــــندوقی داهاتەکانی نەوت و گاز‬ ‫ئەم نەخشە رێگایە بۆ‬ ‫رێکخستنەوەی داهاتی‬ ‫نەوت و گازە تا ئەم‬ ‫سامانە لە نەفرەتییەوە‬ ‫بگۆڕێ بۆ خۆشگوزەرانیی‬ ‫خەڵک‬ ‫* سندوقی نەوەکانی داهاتوو‬ ‫* ژێرخانی ئابووری کەرتی نەوت و گاز‬ ‫* قەرەبووکردنەوەی ئەو کەسانەی‬ ‫زیانیان لێکەوتووە بەهۆی نەوت و گازەوە‬ ‫* پاڵپشتی سندوقی ژینگە‬ ‫* دەستبەری کێشە کۆمەاڵیەتییە‬ ‫سەرەکییەکان‬ ‫* گەشەپیدانی ژێرخانی کشتوکاڵ‬ ‫* دوو دۆالر بۆ هەر بەرمیلێک وەک پترۆ‬ ‫دۆالر بۆ هەر قەزایەک‬

‫کاری دەستبەجێی دەستە چییە؟‬

‫فراوان لە نێوان الیەنە پەیوەندیدارەکانی بواری‬ ‫نەوت و گاز‪ ،‬ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫دارایی‪ ،‬وەزارەتی سامانە سروشتییەکان‪،‬‬ ‫پەرلەمان و هەر دەزگایەکی دیکەی پەیوەندیدار‪.‬‬ ‫* هەموو داهات و هەموو خەرجییەکان‬ ‫دەبێ لەو سیستمە ئەلیکترۆنییەدا تۆمار بکرێن‪،‬‬ ‫هەروەها گرێبەستەکان ئەمە کاری کۆمپانیای‬ ‫ژمێریارییە کە باشتر وایە یان ئەوروپی یان‬

‫ئەمریکیبێ و لە ناوچەکەدا کاری کردبێ و‬ ‫خاوەنی مێژویەکی ناسراو وپیشەییبێ‪.‬‬ ‫* هەڵبژاردنی کۆمپانیاکە بە پەیرەوکردنی‬ ‫رێکاری یاسایی و پیشەیی دەبێ‬ ‫بەشە سەرەکییەکانی دابەشکردنی داهات‬ ‫دابەشکردنی داهاتی نەوت لەسەر بنەمای‬ ‫یاساکانی پەرلەمان بەم شێوەیە دەبێ‪:‬‬ ‫* دراوپێدانی بودجەی گشتی‬

‫لە کارە سەرەکییەکانی دەستە کە دەبێ‬ ‫بەزوویی دەستپێشخەری بکات بۆ‪:‬‬ ‫* داڕشتنی نەخشەیەک “�‪Stakehold‬‬ ‫‪ ”ers Mapping‬بۆ هەموو هاوبەشەکان‬ ‫و ئەوالیەنانەی لەم بوارەدا کار دەکەن واتە‬ ‫دەستنیشانکردنی کێ لە کوێ چی دەکات؟‬ ‫پەیرەوێکی‬ ‫ئامادەکردنی‬ ‫*‬ ‫دەستە کە‬ ‫ناوخۆی”‪”Handbook‬‬ ‫هەیکەلو سیاسەت و پالنی ستراتیژیی و‬ ‫پیشەیی و میکانیزم و رۆڵی بەشەکانی‬ ‫دەستەکە دەستنیشان بکات وەک میکانیزمی‬ ‫تۆمارکردنی داتاکان و چاودێریکردن و‬ ‫راپۆرتەکان و کۆی کاری دەستەکە‪ .‬ئەم‬ ‫پەیرەوە دەێتە دەستوورێک بۆ کاری دەستە‪.‬‬ ‫* ئامادەکردنی پالنی سااڵنە بە‬ ‫پەیرەوکردنی کات و قۆناغەکانی کارکردن‬

‫هەیکەلی کارگێڕی دەستە‬

‫نوێنەرایەتی دەستە و پێکهاتەکەی بەم‬ ‫جۆرەی خوارەوەیە‪:‬‬

‫* سەرۆکی دەستە‬ ‫* جێگری دەستە‬ ‫* بەڕێوەبەری گشتی سندوق‬ ‫* نوێنەرانی وەزارەتی دارایی و ئابووری و‬ ‫رەنگە سامانە سروشتییەکانیش‬ ‫* شارەزایی یاسایی (ئەندام)‬ ‫* شارەزایی ئابووری و دارایی (ئەندام)‬ ‫* بێگومان دەستە کارمەندی تری‬ ‫پێویستە‪ ،‬دواتر بە پێی پێویست پێشنیاز‬ ‫دەکەین‪.‬‬

‫سندوقی نیشتمانیی ئەبوزەبی‬ ‫خاوەنی ‪ 697‬ملیار دۆالرە‬ ‫زەمەن‬ ‫لە جیهاندا کە داهات بەرەو کەمبوونەوە‬ ‫دەڕوات‪ ،‬سندوقی سامانی ئەبوزەبی‬ ‫دەیەوێت خەڵکە بەهرەدارەکان کە شارەزان‬ ‫لە بواری وەبەرهێناندا دابمەزرێنێ هەتا‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی سندوقەکە چاالکتر بێ‬ ‫کە هەگبەی وەبەرهێنانەکەی ‪ 697‬ملیار‬ ‫دۆالری ئەمریکیە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی ئەم سندوقە چەند بەشێکی‬ ‫نوێ زیاد دەکەن لە وەبەرهێناندا کە‬ ‫فۆکەس بخاتە سەر لێکۆڵینەوەو داهاتی‬ ‫جێگیرو لەگەڵ بەشی گەنجینە‪ ،‬وەک لە‬ ‫راپۆرتی سااڵنەکەیدا هاتووە ئەم سندوقە‬ ‫کە تەمەنی ‪ 20‬ساڵە‪ ،‬داهاتەکەی لەمساڵدا‬ ‫دابەزیوە بۆ ‪ %5.4‬کە ساڵی پێشووتر‬ ‫‪ %6.5‬بووە‪.‬‬ ‫هەرچەندە سندوقەکە داهاتەکەی‬ ‫بەرامبەرە بە داهاتی ئیندێکسی ئێس &‬ ‫پی ‪ 500‬کە داهاتەکەی بەتێکڕایی لە ‪20‬‬ ‫ساڵی ڕابردوودا ‪ %5.6‬بووە‪.‬‬ ‫ئەم سندوقە بە ‪ %42‬سەرمایەکەی‬ ‫واڵتە‬ ‫لە‬ ‫کردووە‬ ‫وەبەرهێنانی‬ ‫پێشکەوتووەکان و لە پشک و بۆندو قەرزو‬ ‫پڕۆژەی خانووبەرەو ڕێگاوبان پشکی کەرتی‬ ‫تایبەت و پارەی نەختی‪ .‬هەرچەندە داهاتی‬ ‫جێگیرو وەبەرهێنان لە گەنجینەی واڵتاندا‬ ‫کراوە بەاڵم زیاتر چاالکتر دەبێ لەم بوارەدا‬ ‫کە ئێستا ‪%40‬ی سندوقەکە پێکدەهێنی‪.‬‬ ‫شیخ حمد بن زاید ئالنەهیان لێپرسراوی‬ ‫سندوقەکە وتی وەبەرهێنانی بەرزکردۆتەوە‬ ‫بۆ ‪ %55‬لە ئەمساڵدا بە بەراورد بەساڵی‬

‫رابردوو کە لە ‪ %50‬بوو‪ .‬بەشی پشک‬ ‫هەڵگری لە بانکی تایبەت زیادکردووە‬ ‫ئەمساڵ بۆ ‪ %40‬کە لەساڵی ڕابردوو ‪%30‬‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫ئەم سندوقە کارەکانی خێراتر‬ ‫کردووە تا وەبەرهێنانی راستەوخۆ بکات‬ ‫بەتایبەتی کە لە جیهاندا ئیستا ڕێژەی‬ ‫سوودی بانکی نزمە لە بانکەکاندا بەهۆی‬ ‫ئەمەوە داهات کەمتر بووە‪ ،‬وە ئیستا‬ ‫تیمێکی دروستکردووە بۆ بەدواداچوون بۆ‬ ‫وەبەرهێنان لە چوکلێتی(نێستڵ)دا‪.‬‬ ‫سندوقی سامانی نیشتیمانیی ئەبوزەبی‬ ‫کە سێیەمین سندوقی گەورەی جیهانە‬ ‫بەپێی (پەیمانگای سندوقی نیشتمانی)‬ ‫ئێستا تیمەکەی زیاتر بەهێزکردووە لە‬ ‫ناوخۆی واڵت و لە چەند ساڵی رابردوودا‬ ‫ژمارەی ئەو بەڕێوەبەرانەی کەمکردۆتەوە‬

‫ئەمساڵ داهاتی‬ ‫سندوقەکە‬ ‫دابەزیوە‬ ‫بۆ ‪ %5.4‬کە ساڵی‬ ‫پێشوو لە‬ ‫‪ %6.5‬بووە‬

‫کە خەڵکی واڵتەکە نەبووە‪ .‬ئێستا زیاتر‬ ‫لە ‪%45‬ی سەرمایەکەی لە ناوەوەیە کە‬ ‫تاساڵی ‪ 2013‬تەنها ‪ %25‬لە ناوخۆی واڵتدا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫هەروەها شێخ حمد بن زاید لە راپۆرتی‬ ‫سااڵنەکەدا دەستی بۆ ئەم خااڵنە خوارەوە‬ ‫ڕاکێشا ‪.‬‬ ‫سندوقەکە ترس و دڵەڕاوکێی هەیە‬ ‫لەوەی کە ناسیۆنالیزم و پۆپۆلیزم لە‬ ‫زیادبووندایە ئەو دەڵێت‪ :‬جیهانگیریی‬ ‫یارمەتی گەشەکردنی ئابووری داوەو بووە‬ ‫هۆی زیادبوونی داهات و بەرزبوونەوەی‬ ‫بازاڕی پشکەکان‪ .‬پێویستە ئەم ئاراستەیە‬ ‫بەردەوامبێ ‪.‬‬ ‫هەروەها سندوقەکە ترسی هەیە لە‬ ‫گۆڕینی کەشوهەواو وتی‪ :‬سندوقەکە‬ ‫وەبەرهێنانی کردووە لە نەوتی ئەبوزەبیداو‬ ‫کاریگەری هەبووە لەسەر بڕیارەکانی‬ ‫ژینگە لە پێشوودا‪ .‬ئێستاش تیمێکی‬ ‫داناوە بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کەشوهەوا‪.‬‬ ‫لە راپۆرتەکەدا هاتووە کە دەیانەوێ زیاتر‬ ‫وەبەرهێنان بکەن لە هیندستان و چین‪.‬‬ ‫چونکە نرخی خانووبەرە بەڕێژەی ‪%30‬‬ ‫بەرزبۆتەوە لەدوو ساڵی ڕابردوودا ‪.‬‬ ‫لە راپۆرتەکەدا هاتووە کە سندوقەکە‬ ‫هەندێ راسپاردەی دەرکردووە بۆ ئەوەی‬ ‫وەبەرهێنان بکەن لە کەنەدا و کەسێکی‬ ‫داناوە بۆ ئەو بەشە کە ئیماراتی نییە‪،‬‬ ‫وابڕیارە لەمساڵدا بگەڕێن بەدوای واڵتی‬ ‫تردا تابتوانن وەبەرهێنانی تێدا بکەن‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئەنوەر کەریم‬ ‫ماڵپەڕی بلومبێرگ‬

‫ئەرکە سەرەکییەکانی دەستە‬

‫* تۆمارکردن و بە دۆکیۆمێنتکردنی‬ ‫داهاتەکانی نەوت و گازی هەرێم‬ ‫* بەرێوەبردن و گواستنەوەیان بۆ ژمێرەی‬ ‫وەزارەتی دارایی و ئابووری‬ ‫* وردبینیکردنی جوڵەی گشت داهاتەکان‬ ‫* دەرکردنی راپۆرتی مانگانە‬ ‫* ئاشکراکردنی چاالکییەکانی سااڵنە‬ ‫* سەرپەرشتیکردنی کۆمپانیایەکی‬ ‫ژمێریاریی جیهانیی لێهاتوو لەگەڵ ئامادەکردنی‬ ‫راپۆرتی دارایی‬ ‫* پەیرەوکردنی ئاستی ستانداردی‬ ‫جیهانیی لەسەر ژمێرەکانی سندوو‬ ‫* راپۆرتی مانگانە و سااڵنە بۆ پەرلەمان و‬ ‫دەزگای چاودێری دارایی و رای گشتی‬ ‫ئەرکە سەرەکییەکانی سەرۆکی دەستە‬ ‫* سەرپەرشتیکردنی کۆی چاالکییەکانی‬ ‫دەستە‪ ،‬پالنی ستراتیژیی و تەکنیکی و پالنی‬ ‫سااڵنە‬ ‫* سەرپەرشتیکردنی ئیدارەدانی دەستە لە‬ ‫بوارە تەکنیکیی و دارایی و کارگێرییدا‬ ‫* نوێنەرایەتیکردنی دەستە لە ئاستی‬ ‫وەزارەتەکان و پەرلەمان و دەزگاکانی هاوشان‬ ‫لە حکومەتی فیدراڵ‬ ‫* سەرپەرشتیکردنی پرۆسەی ئامادەکردنی‬ ‫پرۆژەکان و رێنماییە عەمەلییەکان لە سەر‬ ‫بنەمای یاساکانی پەرلەمان و بڕیارەکانی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫* پێشکەشکردنی راپۆرت و شیکردنەوەی‬ ‫دارایی بەشێوەیەکی گونجاو لە کاتی تەواودا بۆ‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان‬ ‫* ئاگادارکردنەوەی دەزگاکانی حکومەتو‬ ‫پەرلەمان لە هەموو ئەو مەترسییانەی کە‬ ‫رەنگە کاریگەرییان لەسەر پرۆسەی سیاسی و‬ ‫پرۆژە ئابوورییەکان هەبێ‬ ‫* دڵنیابوون لەوەی کارەکانی دەستە‬ ‫بە شەفافیەت و ئەمانەت و راستگۆیی و‬ ‫پیشەییەوە بەرێوە دەچن‬

‫* سەرپەرشتی هەموو پەیوەندییەکانی‬ ‫میدیا و پەیوەندییەکان لەگەڵ هاوبەشەکان‬ ‫‪ stakeholders‬دەکات‬

‫ئەرکە سەرەکییەکانی جێگری دەستە‬

‫* پێشکەشکردنی راوێژی تەکنیکی‬ ‫بەتایبەتی لە داڕشتنەوەو پیادەکردنی‬ ‫سیاسەتو پالنەکان‬ ‫* یارمەتیدانی وەزیر لە ئیدارەدانی دەستە‬ ‫لە بوارە تەکنیکیی و دارایی و کارگێڕییدا‪.‬‬ ‫* لە غیابی وەزیردا بە ئەرکەکانی وەزیر‬ ‫رادەپەڕێنێ‪.‬‬ ‫* هەماهەنگی لە ئاستی پیشەیی خۆیدا‬ ‫لەگەڵ وەزارەتەکانی دیکە بە سەرپەرشتی‬ ‫دەستە‪.‬‬ ‫* یارمەتی سەرۆکی دەستە دەدات لە‬ ‫ئامادەکردنی پرۆژەکان و رێنماییە عەمەلییەکان‬ ‫لەسەر بنەمای یاسا و بڕیارەکانی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪.‬‬

‫پێوەرێک بۆ چاودێریکردن و هەڵسەنگاندن‬

‫* دەستە لەسەر پێوەرێک و میکانیزمێک‬ ‫بۆ چاودێریکردنی کارەکانی خۆی وەک بەشێک‬ ‫لە هەیکەلی دەستە هەڵدەبژێرێت‪ .‬پێوەرەکان‬ ‫لەسەر بنەمای ئەو یاسایە دەبێ کە پەرلەمان‬ ‫دایڕشتووە لەگەڵ رێنماییەکانی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪.‬‬ ‫* پێوەرەکان و میکانیزمەکان دەبنە‬ ‫بەشێک لە پالنی سااڵنەی دەستە‪.‬‬ ‫* پێوەرەکان و میکانیزمەکان بۆ‬ ‫ئاگاداربوون لە ئەدای دەستە و لە کواڵیتی‬ ‫کارەکان و بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجانەیە کە‬ ‫دەستەکە لە پێناویدا دامەزراوە‪.‬‬

‫میکانیزمی بەڕێوەبردن و وردبینی ئامار‬

‫* دەستە سەرپەرشتی کۆکردنەوەی ئامار‬ ‫و داتاکان دەکات لە هەموو ئەو الیەنانەی کار‬ ‫لە بواری نەوت و گازدا دەکەن؛ کۆمپانیاکان‪،‬‬ ‫وەزارەتەکان و رێکخراوەکان‬ ‫* وەک وتمان نەخشە رێگایەک واتە‬ ‫“‪ ”Stakeholders Mapping‬هەر لە‬ ‫سەرەتاوە ئامادە دەکات بۆ دەستنیشانکردنی‬ ‫ئەرکی هەموو الیەنەکان‬ ‫* دەستە سەرپەرشتی تەواوی کاری‬ ‫کۆمپانیا ژمێریارەکە دەکات‬ ‫* کۆمپانیاکە باشترین و چاکترین‬ ‫سۆفتوێری دارایی بۆ تۆماکردن و خەزنکردنو‬ ‫جیاکردنەوەی ئامار و داتاکان ئامادە دەکات‬ ‫* کۆمپانیاکە راهێنانی کارمەندە‬ ‫ناوخۆییەکان لەسەر ئەم سۆفتوێرە دەگرێتە‬ ‫ئەستۆ‬ ‫* دەستە رێنمایی روون و ئاشکرا بۆ‬

‫ئەم نەخشە رێگایە بۆ‬ ‫پاراستنی سەرمایەی‬ ‫نەوت و گازی هەرێمە‬ ‫بۆ ئێستا و نەوەکانی‬ ‫ئایندەی کوردستان‬

‫پرۆسەی وردبینینی داتاکان ئامادە دەکات‬ ‫و دەبێتە بەشێک لە پرۆسەی چاودێریکردن‬ ‫وردبینی ناوخۆی کاری دەستە بۆ دڵنیابوون لە‬ ‫راست و دروستی ئامار و داتاکان‬ ‫* کۆمپانیا ژمێریاریەکە ئەمنیەت و نهێنی‬ ‫پاراستنی ئامار و داتا دەگرێتە ئەستۆ و دەستە‬ ‫سەرپەرشتی ئەم پرۆسەیە دەکات‬ ‫* دەستە شوێن و نووسینگەی گونجاو بۆ‬ ‫کاری کۆمپانیاکە دەستەبەر دەکات‬ ‫میکانیزمی سەرەکی کاری بانک‬ ‫* دەکرێت داهاتی نەوت و گاز بۆ عەجزی‬ ‫دارایی و پاشەکەوتی حکومەت بەکاربێ ئەگەر‬ ‫بەرهەمی نەوت لەو ئاستەدابێ‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەڕێی حسابی بانک بە دراوی ناوخۆ و بیانی‬ ‫رێکدەخرێ‬ ‫* رێکارەکانی بانک دەبێ یاسایی و‬ ‫پیشەیی بن و بانکەکە جێی متمانەبێ‬ ‫* دەستە بەرپرسیارە لە مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵ بانک و جوڵەی دراو لەگەڵ بانک و‬ ‫سەرپەرشتیکردنی هەموو مامەڵەکان‪.‬‬ ‫* راپۆرتدان لە هەر گرفتێک یان ریسکێک‬ ‫کە چارەسەرکردنی لە توانا و دەسەاڵتی‬ ‫دەستەدا نەبێ‬ ‫* دوو جۆر حساب هەبێ یەکەمیان‬ ‫حسابی جاری و ئەوی تریان پاشەکەوت بۆ‬ ‫سندوقەکە‬ ‫* بەرێوبەری گشتیی دەستە سەرپەرشتی‬ ‫پرۆسەی هەماهەنگی لە نێوان کۆمپانیای‬ ‫ژمێریاریی و بانکدا دەکات‬ ‫* بانک بەردەوام هەموو ئامار و داتاکانی‬ ‫داهاتەکان و خەرجییەکان یاساییانە تۆمار‬ ‫دەکات‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫نەخشەڕێگایەک بۆ دامەزراندنی ســــــ‬ ‫الوک سەاڵح‬ ‫هەمووو پرۆژەیەک لە داڕشتن و‬ ‫پیادەکردندا وەک یەک نییە‪ ،‬ئەم نووسینە‬ ‫پرۆژەیەکی تەکنیکییە بۆ دامەزراندنی سندوقی‬ ‫داهاتەکانی نەوت و گاز‪ .‬دەستپێشخەرییەکە‬ ‫وەک بەشێک لە پرۆسەی چاکسازیی ئەگەر‬ ‫کاری لەسەر بکرێت‪.‬‬ ‫ئەوەندەی من ئاگاداربم بۆ ئەم مەسەلەیە‪،‬‬ ‫تائێستا دیدێکی یاسایی و ستراتیژیی و‬ ‫پیشەیی رانەگەیەنراوە‪ .‬هەرچەندە وەک یاسا‬ ‫لە پەرلەمان دەرچووە‪ ،‬هیوادارم ئەم نەخشە‬ ‫رێگاسەرەتاییە کارێکی بەسوودبێ هەم لە‬ ‫شێوازی نووسینی پرۆژە و هەم لە ناوەرۆکی‬ ‫بابەتەکە و هەمووو الیەنە پەیوەندیدارەکانی‪.‬‬ ‫پرۆژە نووسین کە ئێستا بووەتە‬ ‫دەستەواژەیەکی باو‪ ،‬لە پاش جەنگ کارێکی‬ ‫هەر وا ئاسان نییە‪ .‬متمانەپێکردن و زمانی‬ ‫نووسینی تەکنیکی حکومیی و ناوەرۆکی‬ ‫بابەتەکە و شێوازی کۆکردنەوەی زانیاری و‬ ‫شیکردنەوەی بابەتەکە لەگەڵ بە خۆماڵیکردنی‬ ‫زانیارییەکان پرۆسەیەکی ئاسان نییە‪ .‬دارشتنی‬ ‫هەنگاوە پراکتیکە یەک لە دوایەکەکان‬ ‫مەبەستی سەرەکی ئەم نووسینەیە‪.‬‬

‫گرنگی ئەم پرۆژەیە‬

‫ئەم نەخشەڕێگا ستراتیژییە کە بۆ‬ ‫پیادەکردنی یاسای ژمارە ‪2‬ی ساڵی ‪2015‬ی‬ ‫پەرلەمانی کوردستانە بۆ دامەزراندنی “سندوقی‬ ‫کوردستان بۆ داهاتەکانی نەوتو گاز”‬ ‫کۆڵەکەیەکی گرنگی حکومڕانی هاوچەرخە‪ .‬بە‬ ‫بەراورد بە ئەزموونی واڵتانی وەک نەرویچ و‬ ‫جەزائیرو چەند واڵتیکی ئەفریقی و عەرەبی‬ ‫تر‪ ،‬لەگەڵ رۆڵی زانکۆی کۆڵۆمبیا لە ئەزموونی‬ ‫نەرویجدا ئامادەکراوە بە مەبەستی‪:‬‬ ‫* باشتر رێکخستنەوەی داهاتی هەرێم بۆ‬ ‫نەوت و گاز گواستنەوە لە دۆخی لەعنەتییەوە‬ ‫بۆ خۆشگوزەرانیی!‬ ‫* هێنانەکایەی شێوازێکی ستانداردی‬ ‫جیهانیی بۆ بەڕێوەبردن و ئیدارەدان و‬ ‫میکانیزم و چاودێریکردنی کاری سندوقەکە‪.‬‬ ‫* پتەوکردنی پرۆسەی پالندان و پالنی‬ ‫فریاگوزاریی بۆ ئایندە بە پێشکەشکردنی‬ ‫چارەسەری ئیداریی و ئابووری و تەنانەت‬ ‫سیاسی لە داڕشتنی بودجەی گشتی و‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییەکان و ریسکەکانی‬ ‫ئایندەدا‪.‬‬ ‫* دەبێتە بنەما و کۆڵەکەیەک بۆ پاراستنی‬ ‫داهات و سەرمایەکانی نەوت و گاز بە جۆرێک‬

‫لە مەودایەکی دووردا سندوقی نەوەکانی ئایندە‬ ‫دابمەزرێ‪.‬‬ ‫* یارمەتی پالنی پەرەسەندنی ئابووری‬ ‫دەدات؛ دەستنیشانکردنی وردی داهات و‬ ‫خەرجییەکانە‪.‬‬ ‫* پاراستنی سەرمایەی نەوت و گازی‬ ‫هەرێم بۆ نەوەکانی ئایندە‪.‬‬ ‫* ئەگەر بکرێت لە دوور مەودادا ئەم‬ ‫سەرمایە بکرێتە جۆرێک لە بنەمای دارایی لە‬ ‫بازاڕە جیهانییەکاندا‪.‬‬ ‫* ئیدارەدانی چاوڕوانی هاواڵتیان لەم‬ ‫سەرمایە بە پیادەکردنی پرۆسەیەکی شەفاف‪.‬‬

‫چارەسەری ئاڵنگارییەکان‬

‫* هەبوونی ئامار و داتای تەواو سەبارەت‬ ‫بە داهات و خەرجی‪.‬‬ ‫* پێگەیاندنی کارمەندی بە توانای میریی‬ ‫بە ستانداردی جیهانیی بۆ ئیدارەدانی پیشەیی‬ ‫سەرمایەکە‪.‬‬ ‫* هەبوونی دەستەیەک کە بتوانێ‬ ‫سیاسەتێکی ستراتیژیی بۆ داهاتوو داڕێژێ‪.‬‬ ‫* کەمکردنەوەی ملمالنێی حزبە سیاسییە‬ ‫لۆکاڵەکان کە کاریگەری خراپی بەسەر ئەم‬ ‫بوارەدا هەیە‪.‬‬ ‫* رێکخستنەوەی دابەشبوونی سەرمایەی‬ ‫نەوت و گاز لە پێگەی جوگرافی حزبە‬ ‫سیاسییەکان کە زۆر جار دەبێتە چەک و دژی‬ ‫یەک بەکار دەهێنرێن‪.‬‬ ‫* سەقامگیری پەیوەندی سیاسی لەگەڵ‬ ‫حکومەتی فیدراڵ کار لەسەر دامەزراندنی‬ ‫پرۆژەیەک بۆ گەشەسەندنی سیاسی وئابووری‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫* بەکارنەهێنانی هەموو سەرمایەکە لە‬ ‫ناوخۆدا‪.‬‬ ‫* نەهێشتنی گەندەڵی سیاسی و ئیدارییو‬ ‫خراپ بەکارهێنانی سەرمایەکە‪.‬‬ ‫* جیاکاری تەواو و راشکاوی نێوان‬ ‫داهاتو خەرجیاتی نەوت‪.‬‬ ‫* دەستنیشانکردن و دیاریکردنی رۆڵ و‬ ‫کاری هەمووو الیەنە پەیوەندیدارەکانی ئەم‬ ‫بوارە‪.‬‬ ‫* چاودێریکردنی وردی بودجەی گشتی و‬ ‫ئاستی داهات و خەرجییەکان بۆ کەمکردنەوەی‬ ‫کاریگەری خراپی کەڵێنی نێوانیان‪.‬‬

‫پێویستە چی بکرێ؟‬

‫* دەستەبەرکردنی ئەزموون و شارەزایی‬ ‫بە پەیوەندیکردن بە دەزگا نێودەوڵەتییەکان‬ ‫و سندوقە ئەوروپییەکان وەک سندوقی‬ ‫نەرویجیو زانکۆی کۆلۆمبیا‪.‬‬

‫* بەدەستهێنانی تەکنەلۆژیای پێویست بۆ‬ ‫ئەنجامدانی کارەکان‪.‬‬ ‫* دابینکردنی بودجەی پێویست‪.‬‬ ‫* کارکردن لەسەر هێنانەکایەی کارمەندی‬ ‫پسپۆر بە دامەزرانی پرۆسەیەکی تواناسازیی‬ ‫پیشەیی هەر لەناو کارەکاندا‪ ،‬بە یارمەتی ئەو‬ ‫دەزگایانەی کە وەک هاوبەش کاریان لەگەڵ‬ ‫دەکەین‪.‬‬

‫* هەبوونی ئیرادەی سیاسی هەمووو ئەو‬ ‫الیەنانەی بەشدارن لە حکومەتدا کە ئەمە‬ ‫دەبێتە زامنی سەرکەوتنی ئەم پرۆسەیە کە‬ ‫سەرکەوتنە بۆ هەمووو الیەک‪.‬‬

‫کام داهات دەگرێتەوە؟‬

‫* کۆی داهاتە شایستە و دەستهاتووەکانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬

‫* سەرجەم پێبەخشین و پاداشتەکان لە‬ ‫گرێبەستەکانی نەوت و گاز و موڵکەکان‬ ‫* کۆی داهاتەکانی بەرهەمی نەوت و گاز‪.‬‬ ‫* داهاتی هاتوو لە حکومەتی فیدراڵ‬ ‫پەیوەست بە نەوت و گاز‪.‬‬ ‫* بەدەستهێنانی داهات لە ئەنجامی‬ ‫وەبەرهێنان بەسەرمایەی سندوقەکە‪.‬‬

‫شەفافیەت و بەرپرسیارێتی‬

‫بە هەبوونی ئیرادەیەکی سیاسی تۆکمەی‬ ‫هەموو الیەنە سیاسییەکانی ناو حکومەتەوە‪:‬‬ ‫* بەکارهێنانی نوێترین ئامرازەکانی‬ ‫تەکنەلۆژیا بۆ بە ئەلیکترۆنییکردنی ئامارەکان‬ ‫و داتا و زانیارییەکان کە بۆ هەموو الیەک وەک‬ ‫یەک ئامادەبێ‪.‬‬ ‫* هێنانە کایەی تۆڕێکی تەکنەلۆژیای‬

‫بۆرییەکان بە ئوردن و سوریادا تێدەپەڕن‬

‫عێراق دوو هێڵی نوێی گواستنەوەی نەوت دروست دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫لەکاتێکدا عێراق زۆربەی ئەو نەوتەی‬ ‫بەرهەمی دەهێنێ هەناردەی دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەیەوێ بۆرییە نەوتییەکانی دابەش بکات‬ ‫بۆ ئەوەی لە ئەگەری هەر زیانێک بیانپارێزێ‬ ‫کە لە ئەنجامی گرژییەکانی ناوچەی کەنداو‬ ‫دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫عادل عەبدولمەهدی لە کۆنگرەیەکی‬ ‫ڕۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪ :‬پالنمان هەیە ڕێگای‬ ‫نوێ دروست بکەین بۆ هەناردنی نەوت‬ ‫لەڕێگای سوریاو ئوردنەوە‪ .‬بەغدا دڵەڕاوکێی‬ ‫هەیە بەرامبەر ئەو ڕووداوانەی کە لە گەرووی‬ ‫هورمز ڕوودەدات‪.‬‬ ‫مانگی ڕابردوو هەناردەی نەوتی عێراق‬ ‫ڕۆژانە ‪ 3.52‬ملیۆن بەرمیل بووە لە‬ ‫بەسرەوە کە دەچێتە سەر کەنداوی فارس‬ ‫و بۆرییەکەی کەرکوک کە دەچێتە سەر‬ ‫بەندەری جەیهانی تورکی‪.‬‬ ‫عێراق و ئوردن لە مانگی شوباتدا‬ ‫ڕازیبوون بەوەی کە ئەو ڕێکەوتنە چاالک‬ ‫بکەنەوە بۆ ئەوی کە ئەو بۆرییەی کە لە‬ ‫بەسرەوە دێت بۆ بەندەری عەقەبەی ئوردن‬ ‫کە ڕۆژانە توانای گواستنەوەی ‪ 2‬ملیۆن‬ ‫بەرمیل نەوتی هەیە‪.‬‬ ‫هەندێ راپۆرتی تر ئاماژە بەوەدەکەن‬ ‫کە عێراق نیازی ئەوەی هەیە بۆرییەکی‬ ‫تازە دروستبکات و جێگەی ئەم بۆریە کۆنە‬ ‫بگرێتەوە بەهۆی تێکدان و خراپبوونیەوە ‪.‬‬ ‫عاسم جیهاد‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی نەوتی‬ ‫عێراق بە سایتی ئەلمۆنیتەری راگەیاندووە‪،‬‬ ‫عێراق بیر لەوە دەکاتەوە کە بۆرییەکی تری‬

‫عێراق خۆی ئامادە‬ ‫دەکات بۆ مسۆگەرکردنی‬ ‫هەناردنی نەوت‬ ‫لەکاتی توندبوونەوەی‬ ‫ئاڵۆزییەکان لە کەنداو‬

‫نەوت رابکێشێ بەناو سوریادا بۆ ئەوەی‬ ‫بگاتە سەر دەریای ناوەڕاست‪ .‬هەروەها‬ ‫ئێستا لێکۆڵینەوە لەسەر پڕۆژەکە دەکەن‬ ‫بۆ ئەوەی لەڕووی ئابوورییەوە باشبێ و لە‬ ‫ڕووی جوگرافی و ئاسایشەوە پارێزراوبێ‪.‬‬ ‫جیهاد وتیشی‪ :‬ئەم بیرۆکەیە ساڵی ‪2004‬‬ ‫پێشنیار کراوە بەاڵم دواکەوتووە بەهۆی‬ ‫ئەوەی هەردوو واڵت لە ڕووی ئاسایشەوە‬ ‫ناسەقامگیربوون‪.‬‬ ‫لەبارەی بۆرییەکەی ئوردنەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران دەنگی داوە لەسەر‬

‫پرۆژەکەی ئوردن دوای ڕێکەوتنەکە لەگەڵ‬ ‫عەمان و ئێستا لە لێکۆڵینەوەداین لەسەر‬ ‫ئەو کۆمپانیایانەی کە پێشنیزیان داوینەتێ‬ ‫لەسەر وەبەرهێنان لە بۆرییەکەدا‪.‬‬ ‫جیهاد زیاتر روونیکردەوە‪ ،‬لێرەوە ڕۆژانە‬ ‫‪ 1‬ملیۆن بەرمیل نەوت دەگاتە عەقەبە‪.‬‬ ‫ئێمە دەمانەوێت هەناردە زیاد بکەین بۆ‬ ‫ئەوەی بازاڕ دروستبکەین بۆ ئەم زیادکردنە‪.‬‬ ‫ئەمە هیچ پەیوەندی نییە بە گرژییەکانی‬ ‫کەنداوەوە چونکە دروستکردنی ئەم بۆرییانە‬ ‫‪ 5-4‬ساڵی پێدەچێ تا ئەوکاتەی ئەم بۆریانە‬

‫تەواو دەبن لەوانەیە گۆڕانکاری ڕوویدابێت و‬ ‫تەواو بووبێ‪.‬‬ ‫ئەمە پێچەوانەی قسەکانی سەرۆکوەزیران‬ ‫بوو کە دەیوت بەهۆی گرژیەکانی کەنداو و ئەو‬ ‫هەڕەشانەی کە لەسەر کەشتیە نەوتییەکانە‬ ‫لە گەرووی هورمزدا‪ ،‬لەکاتێکدا ئێران بەردوام‬ ‫هەڕەشەی داخستنی گەرووەکە دەکات کە‬ ‫سێ یەکی نەوتی جیهان بەو گەرووەدا‬ ‫تێدەپەڕێ ڕۆژانە‪ ،‬لە مانگەکانی رابردوودا‬ ‫‪ 2‬کەشتی بارهەڵگری نەرویجی و سعودی‬ ‫کەوتنە بەر هێرش لە ئاوەکانی ئیماراتدا کە‬

‫ئەمریکا ئێرانی تۆمەتبارکرد بەو هێرشانە‬ ‫ئەمەش ئەوە پیشان ئەدات کە لە کۆتاییدا‬ ‫گرژییەکان زیاد دەکات ‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەو بۆریەی کە بەناو سوریادا‬ ‫رادەکێشرێت بۆری دووهەم دەبێ کە تەواو‬ ‫دەبێ‪ ،‬چونکە بۆرییەکەی پێشوو کارناکات‬ ‫کە لە کەرکوکەوە راکێشرابوو بۆ بەندەری‬ ‫(بەنیاس) لە سوریا بۆ سەر دەریای سپی‬ ‫ناوەڕاست‪.‬‬ ‫ئەم بۆرییە کاری نەکردووە لە دوای‬ ‫ئەوەی لە شەڕی ئێران و عێراقدا سوریا‬ ‫پشتیوانی دەکرد لە ئێران لەوکاتەوە‬ ‫وەستاوە‪ .‬هەروەها دوای ساڵی ‪ 2003‬گرژییە‬ ‫بەردەوامەکانی سەر سنووری هەردوو واڵت‬ ‫ڕێگای ئەوەی نەدا بۆری نوێ دروستبکرێت‬ ‫چونکە ئەو ناوچانە بەردەوام لەژێر کۆنتڕۆڵی‬

‫قاعیدەو داعشدا بوون‪.‬‬ ‫هەمزە جەواهیری شارەزای بواری نەوت‬ ‫و ڕاوێژکاری پێشووی وەزارەتی نەوتی‬ ‫عێراق دەڵێت‪ :‬دەستبەسەراگرتنی کەشتییە‬ ‫نەوتییەکەی ئێران لەالیەن هێزی بەریتانیەوە‬ ‫لە ئاوەکانی جەبەل تاریقدا کە دەڕۆیشت بۆ‬ ‫سوریا‪ ،‬وایکردووە لە ئێران فشار بخاتە سەر‬ ‫عێراق بۆ ئەوەی نەوت بدات بە سوریا‪.‬‬ ‫ئەمە یەکەم جار نییە پاپۆڕی نەوتهەڵگر‬ ‫دەڕوات بۆ سوریا لە جەبەلتاریقەوە بۆ‬ ‫ئەوەی بە کەناڵی سویسی میسریدا نەڕوات‬ ‫کە سعودییەکان وەبەرهێنانێکی زۆریان‬ ‫هەیە لەو کەناڵەدا‪ .‬ئەو سزایانەی کە بەسەر‬ ‫ئێراندا سەپێنراون ڕێگا نادات ئێران نەوت بە‬ ‫سوریا بفرۆشێ بۆیە ئەمەش دەچێتە باری‬ ‫بەقاچاخبردنی نەوتەوە‪.‬‬ ‫هیبەت حەلبوسی‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی‬ ‫نەوت و غاز لە پەرلەمانی عێراق وتی‪ :‬درێژی‬ ‫ئەو پڕۆژەیە نازانین چەندەو دەمانەوێت‬ ‫حکومەت ئاگادارمان بکاتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫زیادکردنی هەناردەی نەوت دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەی کە ئەو زیانانە کەم بکەینەوە کە لە‬ ‫شەڕی کەنداودا ڕوودەدات‪ .‬ئێمە مەبدەئیەن‬ ‫پشتیوانی ئەم پڕۆژەیە دەکەین”‬ ‫جوڵەکانی ئێران تەنیا لەسەر پڕۆژەی‬ ‫بۆری نەوت نییە‪ ،‬بەڵکو ئێران لە پڕۆژەی‬ ‫هێڵی ئاسندا کاردەکات کە لە بەندەری‬ ‫ئیمام خومەینیەوە رایدەکێشێ بۆ بەندەری‬ ‫الزیقیەی سوریاو بەناو عێراقدا دەڕوات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم پڕۆژەیە لەوانەیە پەیوەندی بەناوخۆو بە‬ ‫سزاکانەوە هەبێ کە ئێران قەدەغە بکات لە‬ ‫جێبەجێبکردنی تا ئەو ئابڵوقە ئابوورییانە‬ ‫بشکێنێ کە لەسەریەتی‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪11‬‬

‫بڕیاربوو له ماوهى دوو ساڵدا تهواو بكرێت‬

‫نهخۆشخانه‪ 291‬قهرهوێلهییەکەی ڕانیه‬ ‫تەواو ناکرێ‬

‫د‪.‬ههڤین كهمال‬

‫نامەیەک بۆ توشبووانی‬ ‫شێرپەنجە‬

‫دوای شەش ساڵ کارکردن لە بینای نەخۆشخانەکەدا هێشتا ‪٪٦0‬ی کارەکانی تەواوبووە‬ ‫رەنجدەر عوسمان‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٢‬بەردی بناغەی نهخۆشخانهى‬ ‫‪ ٢9١‬قهرهوێلهیى ڕانیه دانرا‪ ،‬بەرپرسان و‬ ‫کۆمپانیای جێبەجێکار بەڵێنیاندا لە ماوەی‬ ‫دوو ساڵدا تەواوی بکەن‪ .‬بەاڵم بوو بە درێژرین‬ ‫بەڵێنی وەزارەتی تەندروستی کە جێبەجێی‬ ‫نەکرد‪.‬‬ ‫حکومەتی هەرێم ‪ ١٠7‬ملیۆن دۆالری‬ ‫تەرخانکردبوو بۆ دروستکردنی‪ ،‬دوو ساڵ دوای‬ ‫دانانی بەردەی بناغەکەی‪ ،‬قەیرانی دارایی هاتە‬ ‫ئاراوەو حکومەت راوەستا لە خەرجکردنی‬

‫بودجەی پرۆژەکە‪.‬‬ ‫تائێستا ‪٪٦٠‬ی پرۆژەکە تەواوکراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چونکە تەواوکاریی نەبوو بۆ ئەو بەشانەی‬ ‫وکەرەسانەی‬ ‫تەواوکراون‪ ،‬ئەو کەلوپەل‬ ‫بەکارهاتوون خراپبوون یان شکاون‪.‬‬ ‫تهها محەمەد بهرپرسی ڕاگهیاندنی‬ ‫بهڕێوهبهرایهتى گشتیى تهندروستى ڕاپهڕین بۆ‬ ‫“زهمهن” روونیکردەوە‪ ،‬نهخۆشخانهكه زۆربهى‬ ‫بهشه پزیشكییهكانى له خۆگرتووه‪ ،‬تهنانهت‬ ‫شوێنى نیشتهوهى فڕۆكهشى ههیه بۆ حاڵەتی‬ ‫کتوپڕ و خێرا‪.‬‬ ‫تەها وتی‪“ :‬به تهواوبوونى ئهو پڕۆژهیه‪،‬‬ ‫بهشێكى بهرچاو له گرفتهكانى كهرتى‬

‫فۆتۆ‪ :‬زەمەن‬ ‫تهندروستى له سنوورهكهماندا كۆتاییان پێدێت‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییهكهمان له ههوڵى جدیدایه بۆ‬ ‫دهستپێكردنهوهى كاركردن له پڕۆژهكهدا”‪.‬‬ ‫بەرپرسی ئیدارەی راپەڕین‪ ،‬کە رۆڵی‬ ‫پارێزگار دەبینێ‪ ،‬رایدەگەیەنێ‪ ،‬بۆ تەواوکردنی‬ ‫ئەم پرۆژەیە‪ ،‬لەنێوان هەردوو وەزارەتی‬ ‫تەندروستی و ئاوەدانکردنەوە کێشە هەیە چونکە‬ ‫لە دروستکردنیدا کەرەسەی خراپ و بێکوالێتیی‬ ‫بەکارهاتووە‪.‬‬ ‫هیوا قهرهنى سهرپهرشتیارى ئیدارهى ڕاپهڕین‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬ئێستا له ههوڵى ئهوهداین‬ ‫دهست بهكارهكانى پڕۆژهكه بكرێتهوه‪ ،‬بۆ ئهو‬ ‫مهبهستهش داواى ‪ ٢٠‬ملیۆن دۆالرمان كردووه له‬

‫حكومهتى ههرێم‪ .‬هیوادارین کابینەی نوێ ئەم‬ ‫پارەیەمان بۆ دابین بکات بۆ تەواوکردنی”‪.‬‬ ‫له سنوورى ئیدارهى ڕاپهڕین کە قەزاکانی‬ ‫رانیەو قەاڵدزێ بە هەموو ناحیەکانیان‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬شهش نهخۆشخانه و ‪ ١٨‬مهڵبهندى‬ ‫تهندروستى و ‪ ٨٥‬بنكهى تهندروستى و سێ‬ ‫سهنتهر (گورچیله و ددان و تیشك) و تاقیگهى‬ ‫ناوهندى و دوو پزیشكى دادیى هەن‪.‬‬ ‫بەهۆی کەمی دەرمان و پزیشک و‬ ‫پێداویستی‪ ،‬سەرەڕای ئەو نەخۆشخانەو بنکە‬ ‫تەندروستییانە‪ ،‬کەچی زۆربەی خەڵکی ناوچەکە‬ ‫بۆ نەخۆشییەکانیان سەردانی سلێمانی یان‬ ‫هەولێر دەکەن‪.‬‬

‫مۆتەکەو وڕێنە بۆچی روودەدەن؟‬ ‫شانیا مەحمود‬ ‫زۆر ئەستەمە لە دنیادا کەسێک هەبێ‪،‬‬ ‫کە لە شیرین خەودا شتی ناخۆش و سەیری‬ ‫بەسەردا نەهاتبێ‪ ،‬ئیتر ئەو شتە قورسبوونی‬ ‫لەش یان هەناسە توندی یان رۆشتن بەدەم‬ ‫خەوەوە بووبێ یان وڕێنە و مۆتەکە‪.‬‬

‫مۆتەکە‬

‫مۆتەکە ئەو شتەیە کە کەسەکە لە شیرینی‬ ‫خەودا بەخەبەر دێت و ناتوانێ بجوڵێتەوە‪.‬‬ ‫وڕێنە دەکات و وا هەست دەکات یەکێکی تر‬ ‫لە ژوری نووستنەکەیدایە‪ .‬لە هەندێ کولتووری‬ ‫کۆندا دەوترا ئەم حاڵەتە پەیوەندی هەیە بە‬ ‫ئازاردانی رۆحە خراپەکانەوە‪.‬‬ ‫بۆچی ڕوودەدات؟ بە شێوەیەکی ئاسایی‪،‬‬ ‫کاتێک کە دەخەوین‪ ،‬ئیفلیج دەبین‪ .‬بۆیە‬ ‫ناتوانین لە شوێنی خۆمان بجوڵێین‪ ،‬لە کاتی‬ ‫حاڵەتی مۆتەکەدا لەو کاتەی کە مێشک بە‬ ‫ئاگایە‪ .‬ماسولکەکان راوەستاون‪ .‬ئەمە لەو‬ ‫کاتانەدا ئەگەری روودانی زیاترە کاتێک کە‬ ‫لەسەرپشت دەخەوین‪.‬‬

‫وڕێنەکردن لە خەودا‬

‫ئەمە کاتێک روو دەدات کەسیک کە چاوی‬ ‫دەچێتە خەو‪ ،‬بەاڵم هێشتا بە ئاگایە‪ .‬لەوکاتەدا‬ ‫هەندێک وێنەی سەیر دێتە بەرچاوی ئەو کەسە‬ ‫کە هەندێجار ئەو وێنانە ڕووی ترسناک و‬ ‫دروستکراوی خەیاڵین‪.‬‬ ‫بۆچی ڕودەدات؟ ئەمە یەکێکە لە جۆرەکانی‬ ‫وڕێنەکردن کە لە هۆشی کەسە تەندروستەکاندا‬ ‫هەیە‪ .‬وڕێنەکردن زیاتر بەسەر مندااڵندا دێت‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئەوە هۆکارێک بێ کە نایانەوێت بنوون‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە وڕێنانە لەوانەیە بە هۆی زۆری‬ ‫فشارەوەبێ یان کاتێک کەسەکە بە مەستیی و‬ ‫سەرخۆشی دەچیتە ناوجێگا‪.‬‬

‫قسە کردن بەدەم خەوەوە‬

‫ئەو کەسانەی کە لە خەودا قسە دەکەن‪،‬‬ ‫هیچ بیرۆکەیەکیان نییە بۆ ئەوەی قسە‬ ‫بدرکێنن‪ ،‬هەرچەندە ئەو کەسە لەوانەیە‬

‫نیگەران بێ کاتێ بەدەم خەوەوە قسە دەکات‬ ‫نهێنیەکانی بدرکێنێ‪ .‬بە اڵم ئەم حاڵەتە لەڕووی‬ ‫دەروونییەوە مەترسیدار نییە‪.‬‬ ‫بۆچی ڕوودەدات؟ پیاوان و مندااڵن زیاتر‬ ‫توشی ئەم حاڵەتە دەبن‪ ،‬هۆکارەکایشی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ رارایی و دوو دڵیی‪ .‬دەروونی‬ ‫ئەو کەسە هەوڵ دەدات بەرگری بکات لە یەکێک‬ ‫کە راستییەکان قبوڵ ناکات‪.‬‬

‫خەون بینین لە خەودا‬

‫ئەو کەسە خەونێک دەبینێ کە چەند‬ ‫شتێکی سەیری بە سەردا دێت‪ ،‬لە پڕ وا هەست‬ ‫دەکات کە بە ئاگا هاتووە‪ .‬بەاڵم راستییەکەی‬ ‫ئەوەیە هێشتا ئەو لە شیرین خەودایە‪.‬‬ ‫بۆچی ڕودەدات؟ شارەزایان پێیانوایە ئەگەر‬

‫خەونێکی ئاوها روویدا‪ ،‬ئەمە نیشانەی ئامادە‬ ‫باشیتە بۆ ئەنجامدانی کرداری ڕۆحانی‪ .‬بەاڵم‬ ‫زانست هێشتا نازانێ ئەمە بۆچی ڕودەدات‪.‬‬

‫ڕۆشتن بەدەم خەوەوە‬

‫ئەم حاڵەتە پێچەوانەی مۆتەکەیە‪،‬‬ ‫ماسولکەکان بە ئاگان و ئیفلیج نەبوون‪ .‬لەم‬ ‫کاتانەدا ئەو کەسە بە دەم خەوەوە هەڵدەستێ‬ ‫و دەچێتە دەرەوەی ماڵەکەیان بێ ئەوەی‬ ‫خەبەری بووبێتەوە‪ ،‬ئەم حاڵەتە هەندێجار‬ ‫زۆر مەترسیدارە‪ .‬بەاڵم ئەو کەسە کە بەیانی‬ ‫هەڵدەستێ لە خەو بیری نایەت شتێکی وا‬ ‫روویدابێ!‬ ‫بۆچی ڕودەدات؟ ڕۆشتن لە خەودا ڕودەدات‬ ‫بەسەر زیاتر لە ‪ ٦‬تا ‪ ٪١٠‬ی خەڵکی جیهاندا‪.‬‬

‫ئەم حاڵەتە زیاتر بەسەر مندااڵندا دێت‪،‬‬ ‫هۆیەکەشی هێشتا نەزانراوە‪.‬‬

‫بەربوونەوە لە خەودا‬

‫زۆرجار وا رێکەوتووە ئێمە لە شیرینی خەودا‬ ‫وا هەست دەکەین کە لە شوێنێکی بەرزەوە‬ ‫بەردەبینەوە‪ ،‬دواتر لەپر بە خەبەر دێین‪.‬‬ ‫یان هەندێجار خەون دە بینین کە دەفڕین‬ ‫یان قاچمان لە شتێک گیربووە و دەکەوین کە‬ ‫هەستێکی تا رادەیەک ناخۆشە‪.‬‬ ‫بۆچی ئەمە ڕوودەدات؟ نووستن هاوشێوەی‬ ‫مردن‪ ،‬هەناسەدان و لێدانی دڵ هێواش‬ ‫دەکاتەوەو تۆنەکانی ماسولکە کەم دەبنەوەو‬ ‫مێشک دەست دەکات بە شەڕکردن‪ ،‬ئەمە وەک‬ ‫و مردنێکی راستەقینە هەستی پێ دەکەین‪.‬‬

‫شاعیرێکی ژاپۆنی کینجی میازاوا دەڵێت‪ :‬ئێمە‬ ‫پێویستە ئازارەکانمان هەڵبگرین و وەک سوتەمەنی‬ ‫بەکاری بێنین بۆ تەواوکردنی گەشتەکەمان لە ژیان!‬ ‫واتە مەرج نییە کە ئازارمان دەبێ هەر بیر لە‬ ‫ڕووە نەگەتیڤەکانی بکەینەوە‪ .‬بەڵکو دەبێ ڕووە‬ ‫پۆزەتیڤەکانیشی لەبەر چاو بگرین‪ .‬دەبێ بزانین ئازار‬ ‫زەنگی بەرگرییە کە جەستەت بە هۆیەوە ئاگادارت‬ ‫دەکاتەوە کە شتێکی هەڵە لە لەشتدا ڕوو دەدات ‪.‬‬ ‫بە داخەوە لە نەخۆشی شێر پەنجەدا ئەم زەنگە‬ ‫درەنگ لێدەدات‪ ،‬هەندێجار هەستی پێناکرێ تا‬ ‫نەخۆشییەکە بە تەواوەتی باڵودەبێتەوەو دەگاتە‬ ‫قۆناغێکی پێشکەوتوو‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕوون و ئاشکرایە شێرپەنجە یەکێکە لە هەرە‬ ‫نەخۆشییە ترسناکەکانی ئەم سەردەمە‪ .‬یەکێکە لەو‬ ‫نەخۆشیانەی کە تەنیا بە ناوهێنانی‪ ،‬دەروون دەهەژێنێ‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگی پێدان بەالیەنی دەروونیی ئەمجۆرە‬ ‫نەخۆشانەو بەرزکردنەوەی ورەیان‪ ،‬کاریگەرییەکی‬ ‫زۆری هەیە لەسەر باری دەروونیی و هەم کۆنتڕۆڵکردنی‬ ‫نەخۆشیەکە خۆی‪ .‬چونکە هەتا ئارامترو ورەیان‬ ‫بەرزتربێ‪ ،‬ئەوا کۆئەندامی بەرگرییان چاالکتر دەبێ بۆ‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجە‪.‬‬ ‫بەهۆی پسپۆڕییەکەمەوە کە ئازار شکاندنە‪،‬‬ ‫زۆربەی ئەو نەخۆشانەی ڕۆژانە دێنە الم‪ ،‬لە قۆناغێکی‬ ‫پێشکەووتووی ئەم نەخۆشیەدان‪ .‬بە ئازارێکی زۆر‬ ‫زۆرەوە دەناڵێنن کە هەم نەخۆشەکە دەخاتە بارێکی‬ ‫سەخت و بێتاقەتی و شەونخونییەوەو هەم خێزانەکەش‬ ‫بێزارو نائارام دەکات‪.‬‬ ‫بۆیە لێرەدا ڕووی دەمم دەکەمە ئەو خێزانە بەڕێزانەی‬ ‫کە یەکێک لە ئەندامەکانیان ئەم جۆرە نەخۆشییەیان‬ ‫هەیەو نائاسودەو نائارام و بێزارن بەهۆیەوە‪:‬‬ ‫بەڕێزەکان دڵنیابن چەند چارەسەری شێرپەنجەکە‬ ‫گرنگە‪ ،‬ئیتر ئایا چارەسەری کیمیاییبێ یان چارەسەر‬ ‫بە تیشک یان چارەسەر بەهەرشێوەیەکی تر‪ .‬ئەوا‬ ‫باری دەروونیی و ئارامیی و ورەی نەخۆشەکەش هێندە‬ ‫گرنگە‪ ،‬بۆیە تا دەتوانن ئارام و بەسەبرو خۆڕاگربن‬ ‫لەگەڵ نەخۆشەکانتاندا‬ ‫بە هەمانشێوە دەمەوێ بەو نەخۆشەی کە‬ ‫شێرپەنجەی هەیەو پێوەی دەناڵێنێ بڵێم‪ :‬ڕاستە‬ ‫شێرپەنجە بڕیاری هەڵکردنی جەنگێکی داوە لە‬ ‫جەستەی تۆدا‪ ،‬بەاڵم تەنیا تۆی ورەو ئازایەتی‪ .‬تۆیە‬ ‫دەتوانێ کۆتایی بێنێ بەو جەنگەو ئاشتی بەرقەرار‬ ‫کات‪.‬‬ ‫دڵنیابە شێرپەنجە لەوانەیە بتوانێ چاالکیەکانت‬ ‫کەم بکاتەوەو لە جێگادا بتخات‪ ،‬بەاڵم هەرگیز ناتوانێ‬ ‫زەفەر بە فیکرو بیرت ببات‪ .‬ناتوانێ خۆی لە دڵت‬ ‫نزیکاتەوە ناتوانێ ڕۆحت بکوژێ‪.‬‬ ‫بۆیە بەهێزبە‪ ،‬ئەوە تۆیت بڕیار دەدەی ببیتە‬ ‫قوربانییەک بۆ شێرپەنجە‪ ،‬یان سەرکەوتوویەک بەسەر‬ ‫شێرپەنجەدا‪ .‬هەمیشە وتەکەی (فریدریک نیچە)ت‬ ‫لەیادبێ کە دەڵێت‪ :‬ئەوەی نامانکوژێت بەهێزترمان‬ ‫دەکات‪ .‬ژیانکردن لەگەڵ شێرپەنجەدا شتێکی قورسو‬ ‫زەحمەتە‪ ،‬بەاڵم ئەستەمیش نییە‪ .‬هەروەک دەڵێن‪:‬‬ ‫خۆراک بدە بە باوەڕەکانت‪ ،‬ترسەکانت تا ماوە بە‬ ‫ڕۆژوو دەبن‪ .‬باوەڕو متمانەت بە خۆتبێ‪ ،‬ترسەکانت باڵ‬ ‫دەگرن و دووردەکەونەوە ‪.‬‬ ‫ئێمە لەوانەیە نەتوانین ئاراستەی ڕەشەباکان‬ ‫بگۆڕین‪ ،‬بەاڵم بێگومان دەتوانین چارۆکەی‬ ‫کەشتییەکانمان بگونجێنین لەگەڵ ئاراستەی بایەکاندا‪.‬‬ ‫هەر بەو شێوەیەش دەتوانین خۆمان بگونجێنین لەگەڵ‬ ‫ئازارو نەخۆشییەکانماندا ‪.‬‬ ‫ئینگرید بیرگمان خانمە ئەکتەری سویدی‪ ،‬یەکێکبوو‬ ‫لە ئەکتەرە هەرە بەناوبانگەکانی هۆلیوود‪ .‬کە تووشی‬ ‫شێرپەنجەی مەمک بوو و لە کۆتایشدا لەتەمەنی ‪٦7‬‬ ‫ساڵیدا ژیانی لە دەستدا بەهۆیەوە‪ .‬هەمیشە دەیوت‪:‬‬ ‫من دەزانم ساتەکانی ژیانم ڕۆژبەڕۆژ کورت دەبنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر ڕۆژێکی تازە لە ژیانم تێدەپەڕێ‪ ،‬دەزانم‬ ‫سەرکەوتنێکی تازەم بەسەر شێرپەنجەدا تۆمار کردووە‪،‬‬ ‫بۆیە خۆشحاڵم‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا دەمەوێ بڵێم‪ :‬پەندێکی ئێرلەندی هەیە‬ ‫دەڵێت‪ :‬تەنیا ئومێد و هیوا پزیشکی هەموو دەردەسەری‬ ‫و ناخۆشییەکانە‪ .‬بۆیە هەرگیز بێهیوا مەبە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫تەنیا یەکجار دەژی و یەکجاریش دەمرێ‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫کەس پێی نەوتووم خۆشم دەوێی‬ ‫عەلی حەمەساڵح‪ :‬خۆزگە بەختیار عەلی تەنها رۆمانی دەنووسی‬ ‫زەمەن‬ ‫دوو خولە ئەندامی پەرلەمانەو پێشی ئاساییە‬ ‫ئەگەر تا چەند خولێکی دیکە هەر پەرلەمانتار بێت‪،‬‬ ‫عەلی حەمە ساڵح‪ ،‬لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن” دا‪،‬‬ ‫هەندێک نهێنی تایبەتی ژیانی رۆژانەی خۆی ئاشکرا‬ ‫دەکات‪ ،‬رەنگە خەڵکانێک تەنها وەک سیاسیی ئەو‬ ‫بناسن‪ ،‬بەاڵم خۆی دەڵێت‪ :‬شیعریشم نووسیوە و لە‬ ‫پێشبڕکێی چیرۆکیشدا خەاڵتی یەکەمم وەرگرتووە‪.‬‬ ‫* پێناچێت قۆناغی گەنجێتیت ئاسایی‬ ‫گوزەراندبێت‪ ،‬چونکە هێشتا گەنجیت و زووش‬ ‫کەوتیتە نێو دنیای سیاسەت و ملمالنێوە؟‬ ‫ راسته‪ ،‬من له ‪ ١٨‬ساڵییهوه بۆ خوێندن هاتمه‬‫ههولێر‪ ،‬له ‪ ٢٠‬ساڵیی تهمهنمهوه له رۆژنامهی هاواڵتی‬ ‫دهستمکرد به کاری رۆژنامهوانی‪ ،‬چوار ساڵی زانکۆش‬ ‫له بهشی ناوخۆیی بووم‪ ،‬رهنگه ئهو چوار ساڵه‬ ‫زۆرترین تێکهاڵوی بێت بۆمن‪ ،‬گهنجێتیم زیاتر به‬ ‫ملمالنێ و سهرکێشیی بهڕێکردووه‪ .‬له تهمهنی ‪٢٧‬‬ ‫ساڵی‪ ،‬بووم به رێکخهری ژوورو ئهندامی جڤات و‬ ‫له ‪ ٢٩‬ساڵی تا ئێستا ئهندامی جڤاتم‪ ،‬بۆیه زۆرتر‬ ‫له ملمالنێ و کاری رۆژنامهوانی و سیاسهتدا بووه‬ ‫تهمهنی گهنجیم‪..‬‬ ‫* خەڵک نازناوی کۆمپیوتەریان پێ بەخشیت‪ ،‬تۆ‬ ‫چیت بەخشی بە خەڵک؟‬ ‫ پێیان دەگوتم تو حاسیبەیت‪ ،‬ئهوه له بوونی‬‫متمانهی خهڵکهوه بووه‪ ،‬بهرامبهر ئهو متمانه زۆرهی‬ ‫خهڵک زۆر ههوڵمدا له دژایهتیی گهندهڵی‪ ،‬زۆر خۆم‬ ‫ماندوو کرد به دوای بهڵگهو داتادا‪ ،‬زۆر دۆسیهم لهسهر‬ ‫گهندهڵیی بهرپرسانی بااڵ برده دادگا‪ ،‬ههوڵماندا‬

‫هۆشیاریی دروست بکهین‪ ،‬ههرچهنده تاوهکو ئێستا‬ ‫ئهنجام وهکو پێویست نییه‪ ،‬هیوادارم ئهم فرسهتهی‬ ‫ماوه به دهستمانهوه ههندێک کاری باش بکهین‪.‬‬ ‫* جا دهکرێت؟‬ ‫ بڕیاره چهند کارێکی گرنگ بکرێت‪ ،‬لهوانه یاسای‬‫چاکسازی و رێکخستنی داهاتی ناوخۆو دروستکردنی‬ ‫سندووقی داهاتی نهوت‪ ،‬ئێمهش چهندین فایلی‬ ‫گهندهڵیمان بۆ کابینهی نوێ ئامادهکردوه‪.‬‬ ‫* دوو خولە پەرلەمانتاریت‪ ،‬ئایا پەرلەمانتاریی‬ ‫هێندە خۆشە دەستبەرداری نابیت؟‬ ‫ من ئهگهر ههر پۆستێکی حکومهتیشم پێبدرێت‬‫نایکهم‪ ،‬توانایهکی باشم ههیه بۆ چاودێریی و‬ ‫بهدواداچوون‪ ،‬که بهشێکی گرنگی کاری پهرلهمانییه‬ ‫خۆههڵبژاردنهوهی ئهمجارهشم لهسهر پێشنیازی‬ ‫کۆمهڵێک هاوڕێ بوو‪ ،‬پێیانوا بوو دهتوانین لهم‬ ‫خولهی پهرلهمان ههندێک کاری گرنگ بکهین‪.‬‬ ‫بهدهر له خۆم‪ ،‬بهاڵم ئهو بیرۆکه ههڵهیه بڵێیت‪:‬‬ ‫نابێت پهرلهمانتار دوو خول یان زیاتر بمێنێتهوه‪،‬‬ ‫له ههندێک واڵت پهرلهمانتار چوار خول و پێنج‬ ‫خول دهمێنێتهوه‪ ،‬پهرلهمانتارێک ئهزموون و توانای‬ ‫کاری ههبێت و بزانیت دهتوانێت خزمهت بکات‪ ،‬بۆ‬ ‫نهمێنێتهوه؟‬ ‫* ئەبوبەکر هەڵەدنی لە دیدارێکی زەمەن دا وتی‬ ‫الیەنگری فرەژنیم بۆچوونی تۆ چییە لەمبارەوە؟‬ ‫ ئهمه کێشەیە‪ ،‬ئهوهی پهیوهندی به ئایینی‬‫ئیسالمهوه ههیه بابهتێکی رێز لێ گیراوه‪ ،‬دهبێت‬ ‫واقیعی کۆمهڵگاش رهچاو بکرێت‪ ،‬ئهوهندهی‬ ‫پهیوهندی به خۆمهوه ههیه لهگهڵی نیم‪ ،‬بیانووهکهش‬ ‫الوازه‪ ،‬دهڵێن‪ :‬ژمارهی ئهو ژنانهی دهچنه تهمهنهوه‬ ‫زۆرن و بۆ هاوسهرگیری نهکهن؟ که بریاری ژنی دووهم‬ ‫یان زیاتر دهدهن به دوای کچێکی گهنجدا دهگهڕێن ‪.‬‬

‫* چەند جار لە عەشقدا دڵت شکاوە؟‬ ‫ جگه له خێزانەکەم به هیچ کچێکم نهوتووه‬‫خۆشم دهوێیت‪ ،‬بۆیه دڵم نهشکاوه‪ ،‬کهسیش به منی‬ ‫نهوتووه‪.‬‬ ‫* تا چەند لەنێو ماڵەکەتدا گرنگیی بە گوڵ و‬ ‫کتێب و موزیک دەدەیت؟‬ ‫ گوڵ و کتێب زۆر‪ ،‬مۆسیقا کهمتر‪ ،‬چونکه له‬‫هیچ ئامێرێک نازانم‪ ،‬زۆر حهزم له سهنتوورو پیانۆیه‪،‬‬ ‫بهاڵم فێر نهبووم‪.‬‬ ‫* لە کەشی خێزانیدا چ شتێ دڵخۆش و چی‬ ‫نیگەرانت دەکات؟‬ ‫ خێزانهکهم زۆر هاوکارمه‪ ،‬زۆرینهی ههره زۆری‬‫ئهرکی ماڵ و ئیدارهی ماڵ و منداڵی خستووهته‬ ‫ئهستۆی خۆی‪ ،‬تێگەیشتنێکی زۆر باشی بۆ واقیعی‬ ‫ژیانی من ههیه‪ ،‬منداڵهکانیشم زیرهک و وریان‪،‬‬ ‫ئهمهش جێی دڵخۆشییه‪.‬‬ ‫* چهند منداڵت ههیهو ناویان چییهو تهمهنیان‬ ‫چهنده؟‬ ‫ راڤین ‪ ١٠‬ساڵ‪ ،‬رۆڤان ‪ ٧‬ساڵ و رێما ‪ 3‬ساڵ‪.‬‬‫* لەگەڵ خوێندنەوە نێوانت چۆنەو بە چ‬ ‫نووسەرێکی کورد سەرسامیت؟‬ ‫ جاران زۆر باشتر‪ ،‬ئێستا کهمتر له بواری‬‫دارایی گشتیی و ئابووریی نهوتدا دهخوێنمهوه‪،‬‬ ‫ههستدهکهم له خوێندنهوهی ئهدهبیات خهریکه دوور‬ ‫دهکهومهوه‪ ،‬من بهکالۆریۆسم له ئهدهبی کوردیدا‬ ‫ههیهو بهکالۆریۆسێکیشم له دارایی و بانک‪ ،‬دوو بواری‬ ‫جیاوازم تێکهڵکردووهو ههردووکیشیانم به حهزی خۆم‬ ‫خوێندووه‪.‬‬ ‫له ئهدهبی نوێدا سهرسامم به رۆمانهکانی بهختیار‬ ‫عهلی‪ ،‬له ئێوارهی پهروانهو دواههمین ههناری دونیاو‬ ‫شاری مۆسیقاره سپییهکانهوه تا ئهمڕۆ‪ ،‬خۆزگه‬

‫لە زاخۆ‪ ..‬یەکەم ژنە ماسیفرۆش‬ ‫دەرکەوت‬

‫مێھڤان مجید ‪ :‬زەمەن‬ ‫گەالوێژ ھەمزی‪ ،‬دانیشتوی قەزای‬ ‫زاخۆیەو ماوەی دوو مانگە دوکانێکی‬ ‫فرۆشتنی ماسی کردووەتەوەو شانبەشانی‬ ‫ھاوسەرەکەی کار دەکات و بژێوی‬ ‫خانەوادەکایان دابین دەکەن‪.‬‬ ‫گەالوێژ بەم کارە زۆر دڵخۆشەو دەڵێت‪:‬‬ ‫سەربەرزو شانازم بەم کارە‪ ،‬ھەر لە کۆنەوە‬ ‫بیرم لەوە کردبووەوە ببمە خاوەنکارو‬ ‫پڕۆژەی تایبەتی خۆم و پێویستم بە ھیچ‬ ‫کەسێک نەبێت‪ .‬ئەم ژنە بۆ “زەمەن”‬ ‫باسی لەوە کرد‪ ،‬کە لەمێژە بیری لەوە‬

‫کردووەتەوە کە بۆچی دەگوترێت ژن‬ ‫بێهێزو الوازە “لەبەرئەوە لەناو کومەڵگای‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬تارادەیەک ژن بندەستەو رێگری‬ ‫لێ دەکرێت‪ ،‬من ویستم بە ئەنجامدانی ئەم‬ ‫کارە بۆ کومەڵگای بسەلمێنم ژنیش خاوەن‬ ‫ئیرادەو ھێزو ھزری خۆیەتی و ھیچی لە پیاو‬ ‫کەمتر نییە”‪.‬‬ ‫گەالوێژ ئاماژە بۆ خێزان و ھاوسەرەکەی‬ ‫دەکات کە لەم کارەیدا پشتگیرییان‬ ‫کردووەو ھاوکاری بوون و ھانیان داوە‪،‬‬ ‫ئەم ژنە دەیەوێت بە کردەیی بیسەلمێنێت‬ ‫کە ژن دەتوانێت ھاوکاری ھاوسەرو‬ ‫خێزانەکەی بێت لە دابینکردنی بژێوی ژیان‪،‬‬ ‫سەبارەت بە پێشوازی خەڵکیش دەڵێت‪:‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫بچوکترین پیاوی دنیا‬ ‫ئەمساڵ جونێری باوینج تەمەنی بوو بە‬ ‫‪ ٢6‬ساڵ کە بچووکترین وکورتەبااڵترین پیاوە‬ ‫لە جیهاندا‪.‬‬ ‫جونێری بااڵی ‪ 59.93‬سانتیمەترە‪ .‬سەرەتای‬ ‫ھاتنە دنیای‪ ،‬دایک و باوکە فلیپینییەکەی توشی شۆک بوون‬ ‫کاتێ بینیان کوڕەکەیان بە قەبارەیەکی زۆر بچوکەوە لە‬ ‫دایک بووە‪.‬‬ ‫کاتێ ھاتەدنیاوە‪ ،‬رێنمایی درا بە دایک و باوکی کە‬ ‫بەردەوام بایەخ بە گەشەپێدانی ماسولکە و درێژی بااڵی‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم لە بێ بەختی جونێر‪ ،‬ئەو دەرمانانە کاریگەرییان‬ ‫نەبوو کە پێیان دەدا بۆ گەشەپێدانی ماسولکەکانی‪.‬‬

‫بهختیار عهلی تهنیا رۆمانی دهنووسی‪.‬‬ ‫* تا ئێستا هەوڵی شیعرنووسینت داوە؟‬ ‫ چهندین جار شیعرم نووسیوه‬‫تهنیا بۆ خێزانم ناردووه‪ ،‬جارێکیش‬ ‫پێموابێت ‪ ٢٠٠٥‬بوو‪ ،‬چیرۆکێکم‬ ‫نووسی له پێشبڕکێی یهکێتی‬ ‫نووسهرانی کورد بهشداریم پێکردو‬ ‫خهاڵتی ‪ ٢٥٠‬دۆالرم وهرگرت و بە‬ ‫پارەکەی کۆمپیوتهرم پێ کڕی‪.‬‬ ‫* بیر لە ژنی دووەم‬ ‫ناکەیتەوە؟‬ ‫ نا‪ ...‬ههرگیز بیرم لێ‬‫نهکردووهتهوه‪ ،‬چهند جارێکیش‬ ‫دۆست و هاوڕێ ههبوون بیری وایان‬ ‫ههبووه‪ ،‬ههوڵی پهشیمانکردنەوهم‬ ‫داون‪ ،‬پێموانییه لهم واقیعهدا‬ ‫ئاسوودەیی بهێنێت‪.‬‬ ‫* ئامادەیت سەروەت و‬ ‫سەرمانەکەت بۆ زەمەن ئاشکرا‬ ‫بکەیت؟‬ ‫ من سامانی خۆم بۆ‬‫نهزاههش ئاشکرا کردووه ههموو‬ ‫ساڵێک‪ ،‬خانوویهکمان ههبوو له‬ ‫گهڕهکی فهرمانبهرانی ههولێر‪،‬‬ ‫فرۆشتمانو ههندێک پارهی ترمان‬ ‫خسته سهری خانوویهکمان به‬ ‫‪ ١٥‬دهفتهر کڕی ههر له ههولێر‪،‬‬ ‫ئهمه چوار ساڵ پێش ئێستا‪ ،‬تا‬ ‫ئێستاش چوار دهفتهر لهسهری‬ ‫قهرزارین‪ ،‬ئۆتۆمبیلێکی جۆری‬ ‫هۆندای سهنتراشمان ههیه‪.‬‬

‫کۆنرتین پاسكیل لە سلێامنییەو‬ ‫پارچەی دەستناکەوێت‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫خەڵک بەشێوەیەکی گەرموگوڕ سەردانی‬ ‫دوکانەکەی دەکەن و کڕیاریان زۆرە‪ ،‬چونکە‬ ‫بە کارێکی نوێی دەزانن و پێیانوایە کارێکی‬ ‫جیاوازە ژنێک ئیشی ماسیفرۆشیی بکات‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵگای کوردیدا تا ئەندازەیەکی‬ ‫زۆر رێگری لە ئافرەت دەکرێت‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫ئافرەتانیش رایدەگەیەنن بە ھەموو‬ ‫شێوەیەک پشتگیریی لە ئافرەتان دەکەن‪،‬‬ ‫فاتمە زاخۆیی‪ ،‬بەرپرسی ئەنجومەنی‬ ‫ئافرەتان لە زاخۆ دەڵێت‪ :‬ھەر ئافرەتێک‬ ‫ھەنگاوێک بەرەو پێش بچێت‪ ،‬جێگای‬ ‫دڵخۆشی ئێمەیەو پشتگیری لە ھەموو‬ ‫ئافرەتان دەکەین بەھەر شێوەیەک بێت و‬ ‫لە توانای ئێمەدا بێت‪.‬‬

‫پاسكیلێكی تەمەن زیاتر لە ھەشتا‬ ‫ساڵ‪ ،‬کە ھی سەربازەکانی سوپای‬ ‫ئەڵمانیا بوو‪ ،‬ئێستا لە شاری سلێمانییە و‬ ‫بە کۆنترین پاسکیل دادەنرێت لە باشووری‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫ئیبراھیم ئەحمەد‪ ،‬ناسراو بە براھیمی‬ ‫ئەحە شێخە‪ ،‬ماوەی ‪ 46‬ساڵە ئەم‬ ‫پاسکیلەی الیەو بە گوتەی ئەو “پاسكیلەكە‬ ‫لەالیەن كۆمپانیای (پیكۆ)وە دروستكراوە‪،‬‬ ‫جۆری ھەژدەییەو ھەتا ئێستا كوردستان‬ ‫لەو جۆرە پاسكیلەی بەخۆیەوە نەبینیوە”‪.‬‬ ‫ئیبراھیم ئەو شایەتیەش دەدات لە‬ ‫ساڵی حەفتاكاندا‪ ،‬كاتێك لە یەكێك لە‬ ‫شەقامەكانی سلێمانیدا كاری كردووە‪،‬‬ ‫چەند كەسێك لە پاسكیلەكەیان روانیوەو‬ ‫پێیان وتووە كۆنترین جۆری پاسكیلەو‬ ‫لە سااڵنی چلەكاندا سەربازانی سوپای‬ ‫ئەڵمانیا لەو جۆرە پاسكیلەیان پێبووە‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“پاسکیلەکەم تەمەنی زۆرەو ئەزموونی‬ ‫کارکردنم ھەیە لەگەڵیدا‪ ،‬بۆیە نامەوێت‬ ‫رۆژانە بەردەوام خزمەتی‬ ‫بیفرۆشم‪،‬‬ ‫دەكەم‪ ،‬وای لێهاتووە گەر رۆژێک‬ ‫پاسکیلەکەم نەبینم یاخود بەکاری نەھێنم‬ ‫ھەست بە بێزاری دەکەم و ھەست دەکەم‬ ‫شتێکم لێ بزر بووە”‪.‬‬ ‫ئیبراھیم لەبارەی بردنی پاسكیلەكەی‬ ‫بۆ مۆزەخانە دەڵێت‪ :‬ئێستا منو‬ ‫پاسكیلەكەم ھەردووكمان تەمەنمان زۆر‬ ‫لەیەكەوە نزیكە‪ ،‬چەندین جار ویستومە‬ ‫بیبەمە مۆزەخانە‪ ،‬بەاڵم مەرجم ھەیە‪،‬‬ ‫دەبێت رۆژانە رێگریم لێ نەكرێت‬ ‫پاسكیلەكەم ببینم و دەستی لێ بدەم و‬ ‫لە بەرامبەریشدا پێویستە بڕێک پارەم‬ ‫بدەنێ‪ .‬ناوبراو ھۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە‬

‫نزیکەی شەش خولەک‬ ‫ئاگری لە خۆی بەردا‬ ‫پیاوێکی نەمسایی بۆ ئەوەی ناوی بچێتە کتێبی گینسەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نزیکەی شەش خولەک ئاگری بەردایە جەستەی!‬ ‫جۆزێف تۆدلینگی بەڕەگەز نەمسایی‪ ،‬ئەو پیاوەیە کە ھەست بە‬ ‫سوتانی زۆر ناکات و ماوەی ‪ 5‬خولەك و‪ 41‬چركە ئاگری لە تەواوی جەستەی‬ ‫بەردا‪.‬‬ ‫ھەروەھا جارێکی دیکەش‪ ،‬ئەم پیاوە ئەسپێک بە ئاگرەوە ‪ 499‬مەتر بە دوای‬ ‫خۆیدا ڕایکێشا‪.‬‬ ‫بەھۆی ئەم ھەڵسوکەوتە سەیروسەمەرانە و نەسووتانی الشەی توانی ناوی لە‬ ‫كتێبی گینسدا بۆ ژمارە پێوانەییەكان تۆمار بکات‪.‬‬

‫دەگێڕێتەوە کە چەندین ساڵە ماڵو منداڵی‬ ‫بەو پاسكیلە بەخێوكردووەو خانووی پێ‬ ‫دروست كردووەو زیاد لە بیست ھاوڕێی‬ ‫بەو پاسكیلە فێربوون پاسكیل بەكاربهێنن‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەشدا دوو جار ژیانی لە مردن‬ ‫ڕزگار كردووە‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە ئێستا كەلوپەلی پارچەی‬ ‫پاسکیلەکەی لە دەرەوە دەھێنێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی پارچەکانی لە کوردستان‬ ‫دەستناكەون‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا وەك‬

‫ھۆكارێكی وەرزشی بەکاری دەھێنیت بۆ‬ ‫جەستەو بەتایبەت قاچەكانی‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەر بەو پاسکیلە ھاتووچۆم نەکردایەو‬ ‫لە جێگەی ئەو ئۆتۆمبیلم پێبوایە‪،‬‬ ‫دۆخی قاچەكانم وەك ئێستا نەدەبوو‬ ‫و لەپێ دەكەوتم‪ ،‬کەواتە پاسكیلەكەم‬ ‫نەك ھەرپارە‪ ،‬وەرزشیشی بۆ دەستەبەر‬ ‫كردووم‪.‬‬

‫هەموو جەستەیان‬ ‫تاتۆیە‬ ‫ئافرەتێكی تەمەن ‪ 67‬سااڵن کە‬ ‫خەڵکی‪..‬؟ بەشێكی زۆری جەستەی بە تاتۆ‬ ‫داپۆشیوە و ڕێژەی داپۆشینەکە بەنزیكەی ‪91.5‬‬ ‫سانتیمەتر‪ .‬ئەمەش حاڵەتێكی دەگمەنە ئافرەتێك لەو‬ ‫تەمەنەدا ئەو ھەموو تاتۆیەی كێشابێ لەرسەر جەستەی!‬ ‫ھەروەھا ھاوسەرەکەشی بە ھەمانشێوە زۆرینەی‬ ‫جەستەی کردووە بە تاتۆ و ‪٪97‬ی جەستەی تاتۆیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژنەکە ناوی چووە کتێبی گینسەوە بە ھۆی ئەوەی ھیچ ژنێک‬ ‫لە تەمەنی ئەودا ئەو ڕێژە تاتۆیەی نییە‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪9‬‬

‫بۆریس جۆنسن‪..‬‬

‫بیانوویه‌ک‌بۆ‌تێڕوانین‌له‌ته‌وژمی‌راستڕه‌و‬

‫شیکردنەوە‪ :‬ماردین ئیبراهیم‬ ‫ههڵبژاردنی بۆریس جۆنسن بۆ‬ ‫سهرۆکایهتی پارتی پارێزگارانی بهریتانیا؛‬ ‫که پاشتر راسپاردنی لهالیهن شاژنهوهی‬ ‫بهدوادا هات تاکو کابینهكهی دروست بکات‬ ‫و ببێته سهرۆکوهزیرانی بهریتانیا لێکهوتهی‬ ‫ههلومهرجێکی بابهتیه که سااڵنێکه رهوتی‬ ‫راست له بهریتانیا زهمینهی بۆ خۆش‬ ‫کردووه‪ .‬له ههمان کاتدا لهناو بارودۆخێکی‬ ‫جیهانی و خۆرئاواییدا روویداوه که چیدی‬ ‫دهرکهوتنی پیاوان و ژنانی پۆپۆلیستی‬ ‫راستڕهو وهک سیمای سهرهکی سیاسهت هیچ‬ ‫کهسێک تووشی سهرسوڕمان ناکات‪.‬‬ ‫هێندهی پهیوهندی به بهریتانیاوه ههبێ‪،‬‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤیزم ههمیشه تهوژمێکی سهرهکی‬ ‫کۆمهڵگاو سیاسهت بووه و کۆمهڵگای‬ ‫بهریتانی له گۆڕانی دراماتیک و رادیکاڵ‬ ‫پاراستووه‪ .‬لێرهوه سهیر نییه ئهگهر بڵێین‬ ‫ئهو تهوژمه پێداویستیهکی کۆمهڵگو بووه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی نیگهرانکهره ئهوهیه که رۆژ‬ ‫بهڕۆژ ئهو رهوته چی له بهریتانیا و چی‬ ‫له ئەمریکاو واڵتانی تری ئهوروپیدا له ژێر‬ ‫کاریگهری راستی پهڕگیردا بههاکانی خۆی له‬ ‫دهست دهدات و خۆی زیاتر بهرهو راستی‬ ‫توند وهردهچهرخێنێ‪ .‬کۆنزهرڤاتیڤیزمی‬ ‫بهریتانی له چهرچڵهوه که تێکشکێنهری‬ ‫هیتلهر بوو و تا دهگاته تاتچهر و پاشان‬ ‫جۆن مهیجهر که یهکێک بوو له ئهندازیارانی‬ ‫پاراستنی کوردستان له ساڵی ‪١٩٩١‬ئێستا‬ ‫سااڵنێکه به دهست نهبوونی سهرکردهیهکی‬ ‫باش و دید و تێڕوانینێکی هاوسهنگ و‬ ‫رهسهنهوه دهناڵێنێت‪.‬‬ ‫ههرچهنده ههر دهستکهوتێک له‬ ‫خۆشگوزهرانی و ئازادی له ئهوروپا و‬ ‫خۆرئاوادا بهدهست هاتبێ زیاتر قهرزاری‬ ‫بزوتنهوهی چهپه نهک راست‪ ،‬بهاڵم له دوای‬ ‫جهنگی دووەمی جیهانییەوە هیچ کاتێک باڵی‬ ‫راستی توندڕهو بهو بێچاوڕووییهی ئێستایهوه‬ ‫نیگاکانی خۆی پهخش نهکردووه‪ .‬بۆ ئهمهش‬ ‫رهوته کۆنزهرڤاتیڤهکانی خۆرئاوا بهرپرسیاری‬ ‫یهکهمن‪ .‬راسته باڵی راستی توندڕهو له‬ ‫هیچ جێگایهکی ئهوروپا بێجگه له نهمسا و‬ ‫ئیتالیا نهیانتوانیوه بگهنه دهسهاڵت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫تووانیویانه پارادایمی سیاسی خۆیان و زمان‬ ‫و ریتۆریکی خۆیان بهسهر فهزای سیاسیدا‬ ‫زاڵ بکهن‪ ،‬که بهداخهوه ئهو کاریگهرییه به‬ ‫تهنیا لهسهر کۆنزهرڤاتیڤهکان نییه بگره‬ ‫لهسهر سۆشیال دیموکرات و ههندێکجار‬ ‫لهسهر چهپهکانیشه‪.‬‬ ‫بۆریس جۆنسن یهکێکه لهو‬ ‫سیاسهتکارانهی کۆنزهرڤاتیڤ‪ ،‬که تینوێتی‬ ‫راستی توندڕهو دهشکێنێ‪ .‬ههر وهکو ترهمپی‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤ که بهرادهیهک ڤۆڵگاریزم‬ ‫و بازاڕیبوونی له سیاسهتدا پهرهپێداوه‬ ‫که ئیدی ئهمریکییهکان پێویستیان به‬ ‫راستی توندئاژۆ نییه گوزارشت له خهونی‬ ‫رهگهزپهرستیان بکات‪ .‬بێهۆ نییه ترهمپ‬ ‫به سهرکهوتنی بۆریس جۆنسن شاگهشکه‬ ‫دهبێ‪ .‬ئێستا له بهریتانیا پارتی نهتهوهیی‬ ‫بهریتانی که پارتێکی رهگهزپهرسته هیچ‬ ‫کورسیهکی نییه له پهرلهمان بهاڵم زۆر کهس‬ ‫ههن له بری ئهوان گوزارشت له خهون و‬ ‫ئایدیاکانیان بکات‪ ،‬بۆریس جۆنسن و ئاراسته‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤهکهی له الیهک و پارتی بریگزیت‬ ‫و نایجیل فاراج لهالیهکی دیکهوه ئهو ئهرکه‬ ‫رادهپهڕێنن‪.‬‬

‫ترس و هیوا‬

‫بۆریس جۆنسن به هاوکاری نایجیل‬ ‫فاراج و سهرۆکایهتی دهیڤید کامیرۆن که‬ ‫ببوون به عهڕابی بریگزیت و دهرچوونی‬ ‫بهریتانیا له یهکێتی ئهوروپا‪ ،‬تهنگژهیهکیان‬ ‫دروستکردووه که بهریتانیا ناتوانێ بهبێ زیان‬ ‫لێی دهربچێت‪ ،‬کهواته بابهتهکه بڕی زۆری و‬ ‫کهمی زیانهکهیه‪ .‬بهاڵم ههڵهیه بڵێین بریگزیت‬ ‫هۆکاری تهنگژهکهیه‪ ،‬بگره خودی بریگزیت‬

‫ئهنجامی قهیرانێکی تر بوو که له کۆمهڵگای‬ ‫بهریتانیدا شهپۆلی دهدا‪ ،‬که قهیرانهكهش‬ ‫ئهو گهرمهتا ئهوروپیهی هاتنهوه مهیدانی‬ ‫باڵی راست بوو که لهوهیاندا ههم چهپهکان‬ ‫و ههم سۆشیال دیموکرات لێی بهرپرسن که‬ ‫نهیانتووانیوه سیاسهتێکی ئهڵتهرناتیڤ بۆ‬ ‫نیولیبڕالیزم و سیاسهته ئابوورییه توندهکانی‬ ‫بخهنه ڕوو‪ .‬چینی کرێکار که چیدی ههست‬ ‫ناکات بهشداری سیاسهت دهکات و رۆژبهڕۆژ‬ ‫خزمهتگوزارییهکانی لێ کهمدهکرێتهوه‬ ‫به ئاسانی دهبێته نێچیری ئایدیۆلۆژیا‬ ‫راستڕهوهکان که وهک ‘چانتال مۆفێ’ دهڵێت‬ ‫ترس و هیوای تێدا سهوز دهکهن؛ که بێگومان‬ ‫ترس و هیوایهکی ساختهیه‪ .‬ترس لهوهی که‬ ‫ئهوانی بێگانه به ئامادهیی فیزیکی و رهمزی‬ ‫خۆیان دهرفهتی کارهکانیان دهبهن و کلتوره‬ ‫ئهوروپیه ‘ڕهسهنهکهیان’ دهشێوێنن‪ ،‬هیواش‬ ‫بهوهی که دهتووانن له دهرهوهی نیولیبرالیزم‬ ‫ئهڵتهرناتیڤی دیکه بخهنه روو که گهڕانهوهی‬ ‫دهوڵهتی نهتهوهیه بۆ ناو خۆی‪ .‬پارتی‬ ‫کرێکاران و سهرۆکه چهپهکهی ‘جێرمی‬ ‫کۆربین’ دهستهوهستان مانهوه لهوهی‬ ‫نهیانتووانی بهر بهو ژاوهژاوهی بریگزیت بگرن‬ ‫و بهشێکی زۆری ئهندامانیشیان کهوتنه ژێر‬ ‫ماشێنیکی ئایدیۆلۆجیهوه که له بنهڕهتدا‬ ‫باڵی راست لێی دهخوڕی‪ .‬پارتی کرێکاران‬ ‫نهیتووانی هێڵێکی دیار بکێشێت له نێوان‬ ‫رهخنهگرتن له دیوه نێگهتیڤهکانی یهکێتی‬ ‫ئهوروپا و ترسناکی خواستی جیابوونهوهی‬ ‫بهریتانیا‪ .‬بۆ رهخنهگرتن له یهکێتی ئهوروپا‪،‬‬ ‫ئهدهبیاتێکی کالسیک و نوێی چهپ له‬ ‫بهردهستدا بوو که پارتی کرێکاران هیچ‬ ‫پێویستی بهوه نهبوو ههڵوێستێکی هێنده‬ ‫الواز بنوێنێت ئهندامهکانی بکهونه تهڵهی‬ ‫سیاسهتکارانی ڤۆڵگاری وهکو بۆریس جۆنسن‬ ‫و نایجیل فاراجهوه‪.‬‬ ‫له فهرهنسا بهشێکی زۆری چینی کرێکار‬ ‫له ههڵبژاردندا دهنگیان به مارین لۆپینی‬ ‫رهگهزپهرست دا‪ .‬چینی ناوهند و کرێکاران‬ ‫وا ههست دهکهن سیاسهتی نیولیبرالیزم‬ ‫پهالماریان دهدات‪ ،‬وا ههست دهکهن مافه‬ ‫ئابووری و کۆمهالیهتییهکانیان کهمبۆتهوه‬ ‫ئهوهش بههۆی ئهوهوه که چهپی میانڕه و‬ ‫راستی میانڕهو ههماههنگن‪ ،‬بۆیه بۆ بزنێکی‬ ‫قوربانی دهگهڕێن کینهی خۆیانی ئاراسته‬ ‫بکهن‪ .‬مارین لۆپین دهیهوێت ‘بێگانهکان’‬ ‫و ‘کۆچبهران’ بکاته ئهو قوربانیه‪ .‬باڵی‬ ‫راستی توندڕهو سهرکهتوو بووه لهوهدا که‬ ‫له بێگانهکان و کۆچبهران وێنهی دوژمنی‬ ‫دروستکردووه‪ ،‬له کاتێکدا سیاسهتی‬ ‫ئابووری گڵۆباڵیزم دوژمنه سهرهکیهکهیه‬ ‫نهک کۆمهڵێک پهنابهری بهلهنگاز که زمانی‬ ‫واڵتهکهش نازانن‪.‬‬ ‫سیاسهتی بێڕهحمی بازار و حوکمی‬ ‫تهکنۆکراتهکان سهروهره که ئیرادهی گهل‬ ‫تهنیا فۆرمهکهی ماوهتهوه‪ ،‬وایلێهاتووه‬ ‫دهنگدان وهک بهیعهتدانهوهی لێهاتووه بهو‬ ‫سیاسیانهی که ماشینی نیولیبرالیزم و‬ ‫سیاسهته ئابووریه نابیناکهی دهئاژوون‪.‬‬ ‫بێهو نهبوو له ئیسپانیا دهیانگوت‪‘ :‬ئێمه‬ ‫دهنگدانمان ههیه‪ ،‬بهاڵم دهنگمان نییه’‬ ‫ئهمهش رێک ئهو دۆخه بوو که چانتال مۆفێ‬ ‫ناوی نا ‘میتا سیاسهت’‬

‫کینە لە پەنابەر‬

‫ههر له بنهڕهتدا دیموکراسی بههانهکهی‬ ‫زیاتر کردنی دادپهروهری و یهکسانیه که له‬ ‫ئیرادهی خهڵکدا خۆی بهیان دهکات‪ ،‬ئهگهر‬ ‫پێچهوانهكهی بێت وهک ئهوه وایه دژی‬ ‫بنهماکانی خۆی بوهستێتهوه؛ ههر رێک وهک‬ ‫ئهوهی دوپشکێک به خۆیهوه بدات‪.‬‬ ‫خهڵک تێرمێکی سیاسیه نهک‬ ‫ئهنسرۆپۆلۆجی‪ .‬خهڵک له رێگهی‬ ‫گوتارهکانهوه دروست دهکرێت‪ .‬ئهو شێوازهی‬ ‫ترهمپ و باڵی راست خهلکی پێدروست‬ ‫دهکات تهواو جیاوازه له شێوازێکی تری‬ ‫دروستکردنی خهڵک‪ .‬ئهو شێوازهی که ماری‬

‫بێهۆ نییه ترهمپ‬ ‫به سهرکهوتنی‬ ‫بۆریس جۆنسن‬ ‫شاگهشکه دهبێ‬

‫بلۆکێکی راستڕهوی توندڕهوه له ئهوروپا و‬ ‫لهگهڵ گریت ڤیلدهرزی بهدناوی هۆڵهندی و‬ ‫مێتۆ سالڤینی ئیتاڵی وێنه باڵودهکاتهوه‪،‬‬ ‫تهنانهت له گردبوونهوهیهکی جهماوهری‬ ‫کاتی ههڵمهتی ههڵبژاردنهکانی ئیتالیا‬ ‫لهگهڵ میتۆ سالڤینی دهرکهوت‪ .‬له‬ ‫نهمسا پارتی ئازادی که هاینز کریستیان‬ ‫ستراچ سهرۆکایهتی دهکرد به هاوکاری و‬ ‫هاوپهیمانی کۆنزهرڤاتیڤهکان هاتنه سهر‬ ‫حوکم‪ .‬سهپرایزی گهوره له ئیسپانیا‬ ‫بوو؛ کهس بیری بۆ ئهوه نهدهچوو دوای‬ ‫ئهزمونێکی تاڵ لهگهڵ دیکتاتۆریهتی فاشیزم‬ ‫و حوکمی فرانکۆ جارێکی دیکه خهڵکی‬ ‫ئیسپانیا بۆ ئهو مێژووه تاریکه بگهڕێنهوه‪.‬‬ ‫له ههڵبژرادنی مانگی نیساندا ڤۆکس پارتی‬ ‫تووانی بۆ یهکهمجار ‪ ٢٤‬کورسی بهدهست‬ ‫بهێنێت‪ ،‬له کاتێکدا راستی توندڕهو پێشتر‬ ‫ههرگیز له کورسیهک زیاتری نههێناوه‪.‬‬ ‫سهرجهم گوتاری سیاسی ڤۆکس پارتی‬ ‫لهسهر کۆمهڵێک خاڵی راستڕهوانه بنیاد‬ ‫نرابوو که ریتۆریکێکی نزم و ساده دهیبرده‬ ‫رێوه ئهویش دژایهتیکردنی کۆچبهران و‬ ‫ههڵوهشاندنهوهی ئهنجامی ریفراندۆمی‬ ‫کاتالۆنیهکان بوو‪ ،‬واته بزوواندنی رک و‬ ‫کینهی ئیسپانیهکان بوو دژی کۆچبهران‬ ‫و دژی خهڵکی کاتالۆنیا‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٧‬بۆ‬ ‫یهکهمینجار له ئهڵمانیا ‘پارتی ئهڵتهرناتیڤ‬ ‫بۆ ئهڵمانیا’ تووانی به رێژهیهکی بهرزهوه‬ ‫که له سهدا ‪١٢‬ی دهنگدهران بوو بچێته‬ ‫پهرلهمان و ببێته گهورهترین کوتلهی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن‪ .‬نایجیل فاراج ههڵتهک ههڵتهک‬ ‫له بهریتانیاوه هاتبوو بهشداری ههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردنهکانی ئهو حیزبهی دهکرد‪.‬‬ ‫له ئیتالیا مێتۆ سالڤینی خۆی گهیانده‬ ‫دهسهاڵت و ئێستا جێگری سهرۆکوهزیرانه‪.‬‬ ‫له سویسرا ‘پارتی خهڵکی سویسری’ له‬ ‫سهدا ‪ ٢٩‬ی دهنگهکانی هێناوه‪ .‬له سهرووی‬ ‫ههمووشیانهوه دۆناڵد ترهمپ که نمونهی‬ ‫ڤۆڵگاریزمی سیاسیه و پشت به تووانا و‬ ‫لێهاتوویی و لۆجیکی عهقاڵنی نابهستێت‬ ‫بهڵکو پشت به هێز و پاره دهبهستێت‪.‬‬ ‫ترهمپ به ئیستیفزازکردنی بهها لیبراڵهکانی‬ ‫پهیوهست به ئازادی و مافهکانی مرۆڤ‬ ‫بێشهرمی نۆرمالیزه دهکات و نهک ههر ئهوه‬ ‫بگره دهیکات به شتێکی سهرنجڕاکێش‪.‬‬ ‫بۆریس جۆنسن لهناو ئهو بارودۆخهدا‬ ‫سیاسیهکه ئیلهام لهو بازاڕیبوونهوهی‬ ‫سیاسهت وهردهگرێت‪ .‬ههرچهنده به فۆرمی‬ ‫دیار و رهسمی بۆریس جۆنسن کۆنزهرڤاتیڤه‬ ‫و راستی میانڕهوه بهاڵم هێندهی له نایجیل‬ ‫فاراجی دژه‪-‬ئهوروپی و دژه ‘بێگانه’ نزیکه‬ ‫له هیچ کهسێکی تر هێنده نزیک نییه؛ بگره‬ ‫کوشته و دێوانهی ههمان پارادایمی سیاسیه‪.‬‬

‫تەنیا عەقڵ نا سۆزیش پێویستە‬

‫لۆپین و نایجیل فاراج و ‘بزوتنهوهی نهتهوهیی‬ ‫بهریتانی‪ -‬بی ئێن پی’ خهڵکی پێدروست‬ ‫دهکهن زۆر جیاوازه لهو شێوازهی که له‬ ‫دوای جهنگی جیهانیهوه مرۆڤی ئهوروپی‬ ‫خهونی پێوه دهبینی‪ .‬ههتاکو ئێستاش‬ ‫له فۆرمی سیاسهتدا و بۆ دروستکردنی‬ ‫خهڵک سیاسهتی یهکێتی ئهوروپا پشت به‬ ‫ئایدیای هاواڵتیبوون دهبهستێت که تیایدا‬ ‫گهل ههمووان دهگرێتهوه‪ ،‬بهاڵم باڵی راستی‬ ‫نوێ شێوازێک له خهڵک دروست دهکات که‬ ‫شێوازێکی ئهندێشهکراوه و بێگانهکان ‘ئهوان’‬ ‫دهکاته ئامانج و وهک دوژمن دهیانناسێنێت‬ ‫بۆ ئهوهی بتوانێ به ئاسانی مۆبیلیزهی‬ ‫‘ئێمه’بکات بهرامبهریان‪ .‬ههروهها بۆ ئهوهی‬ ‫بتوانێ خهڵک هانبدات له ئهوروپا بێنه‬ ‫دهرهوه‪ ،‬سنورهکان دابخهن‪ ،‬له یۆرۆ بێنه‬ ‫دهرهوه‪ ،‬بنیادنانی سیاسهتێکی نهتهوهیی‬ ‫پهتی بکهنه ئامانج که ئهوانهش ههر ههمووی‬ ‫به رێگای رق و کینه دژی بێگانهکان و‬ ‫زینۆفۆبیا‪ -‬ترس له بێگانه‪ -‬دا دهڕووات‪.‬‬ ‫ههرچهنده یهکێتی ئهوروپا وهکو‬ ‫یهكهیهی سیاسی ئهزمونێکی گرنگی‬ ‫کارکردنی پێکهوهییه و کوالیسیۆنێکه که‬ ‫له ئایندهدا دهکرێت ببێت به ههوێنی ئهو‬ ‫حکومهته جیهانیهی که ‘کانت’ خهونی پێوه‬ ‫دهبینی؛ ئێستا بهدهست کۆمهڵێک کێشهوه‬ ‫دهناڵێنێت که سهرهکیترینیان زاڵبوونی‬ ‫کۆمهڵێک ئۆلیگارشی سیاسیه که نهئهوان‬ ‫دهزانن خهڵک چی دهوێت و نه خهڵکیش‬ ‫ئاگای لهوانه دهیانهوێت چی بکهن‪ .‬کاتێک‬ ‫هاواڵتیانی فهڕهنسا و هۆڵهندا له ریفراندۆمی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬دهستووری یهکێتی ئهوروپایان‬ ‫رهتکردهوه کۆمیسیۆنی ئهوروپا و پهرلهمانی‬ ‫ئهوروپا وهک ئهوه وابوو سهتڵێک ئاوی‬

‫ساردیان پێداکرابێت؛ کهچی له جیاتی‬ ‫باوهشکردن به سیاسهتێکی مارکێتی‬ ‫مرۆڤانهتردا هێندهی تر خۆیان به رێساکانی‬ ‫دیوه ئابووریه دڕندهکانی جیهانگهراییدا‬ ‫چهسپ کرد که ئهو خۆ چهسپکردنه تهنیا‬ ‫به بڕینی خزمهتگوزاریهکان و دهرفهتی کاری‬ ‫خهڵکی ئاساییدا مهیسهر دهبوو‪ .‬پۆپۆلیستی‬ ‫راست ئهو بارودۆخهی قۆستهوه و ورده ورده‬ ‫یهکێتی ئهوروپای لهبهرچاوی خهڵک خست‪،‬‬ ‫چهپیش بێحهول و قووهت سهیری دراماکهی‬ ‫دهکرد لهکاتێکدا دهبووایه جهخت بکاتهوه‬ ‫لهسهر ئهوهی که ئهلتهرناتیڤی یهکێتی‬ ‫ئهوروپا ههر یهکێتی ئهوروپایهکی باشتر و‬ ‫دیموکراتتر و مرۆڤانهتره نهک گهرانهوه بۆ‬ ‫ناو سنووری تهسکی دهوڵهته نهتهوهییهکان‬ ‫که بۆریس جۆنسنهکانی بهریتانیا خهڵکی‬ ‫بهریتانیایان بۆ کرده بهرانهکهی حهزرهتی‬ ‫ئیبراهیم‪.‬‬

‫سهرنج بدهن بۆریس جۆنسن لهناو‬ ‫چی ههلومهرجێکی ئهوروپی و‬ ‫خۆرئاواییدا هاتۆته پێشهوه!‬

‫پارتی خهڵک لە دانیمارک‪ ،‬دووهم‬ ‫حیزبی ناو پهرلهمانه کاریگهری زۆری‬ ‫ههیه لهسهر ئهوهی که سیاسهتی کۆچ و‬ ‫پهنابهرانی دانیمارک یهکێک له توندترینی‬ ‫ناو ئهوروپا بێت‪ .‬گریت ڤیڵدهرز و پارتهکهی‬ ‫‘پارتی ئازادی هۆڵهندا’ ههموو ریتۆریکی‬ ‫خۆی لهسهر دژایهتیکردنی موسوڵمانان‬ ‫و بێگانهکان داڕشتووه‪.‬فینس پارتی یان‬ ‫‘فینلهندیه راستهقینهکان’ له فینلهند‬ ‫دهنگهکانیان له دوای سۆسیال دیموکراتهوه‬ ‫بوو و پێش پارچهپارچهبوونهکهیان له دوا‬ ‫ههڵبژاردندا به پلهی دووهم دههاتن‪ ،‬کرۆکی‬

‫سهرهکی سیاسهتهکهی دژایهتیکردنی‬ ‫کۆچبهریی و رهتکردنهوهی ئهو پرۆگرامهی‬ ‫که ئامانجی بوو پارهیهکی زۆرتر بخرێته‬ ‫خزمهتی رێگریکردن له گۆڕانی کهشوههواو‬ ‫گهرمبوونی زهوی‪ .‬پارتی ‘دیموکراتهکانی‬ ‫سوید’ که رهگوڕیشهی فیکری سیاسیان‬ ‫تهواو لهژێر کاریگهری نازیزمی نوێ دایه‬ ‫تووانیان له ساڵی ‪ ٢٠١٠‬بچنه پهرلهمان و‬ ‫له ههڵبژاردنی پاردا ‪٪١٨‬ی دهنگهکان به‬ ‫دهست بهێنن‪ ،‬لهکاتێکدا ههموو گوتاره‬ ‫سیاسییهکهیان لهسهر دژایهتیکردنی‬ ‫پهنابهران و رهتکردنهوهی مهڵتیکهڵچرالیزم‪-‬‬ ‫فرهکلتووری‪ -‬داڕشتبوو‪ .‬ماری لۆپینی‬ ‫فهڕهنسی که پێدهچێ رهگهزپهرستی له‬ ‫باوکیهوه به میرات بۆ جێمابێت که باوکی‬ ‫دامهزرێنهری پارتی ‘بهرهی نهتهوهیی’‬ ‫بوو‪ ،‬له بهرامبهر ماکرۆندا شکستی خوارد‪،‬‬ ‫ئێستا سهرقاڵی تاوتوێکردنی دروستکردنی‬

‫ههرچهنده پێویسته‬ ‫بڕبڕهپشتی‬ ‫ههموو سیاسهتێک‬ ‫عهقالنیهتبێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫سیاسهت تهنیا به‬ ‫عهقالنیهت بهڕێوه ناچێ‬

‫چهپ له ئهوروپادا به گشتی و له‬ ‫بهریتانیاش بۆ بهرهنگاربوونهوهی پۆپۆلیزم و‬ ‫راستڕهوی زۆرتر گوتارێکی سهرزهنشتکارانهی‬ ‫ههیه؛ ههڵبهته سهرزهنشتی ئهخالقی‬ ‫بابهتێکی سیاسی گرنگه بهاڵم ئهگهر هاوشان‬ ‫نهبێت به نهخشهڕێگای پراکتیکی که خهڵک‬ ‫ههست بکات ئهلتهرناتیڤی بۆ پێشنیار کراوه‬ ‫ئهوا بێهوده دهمێنێتهوه‪ .‬ههرچهنده جێرمی‬ ‫کۆربینی سهرۆکی پارتی کرێکاران پیاوێکی‬ ‫خاوهن رهوشتی بهرز و ههڵگری پرهنسیپگهلی‬ ‫مرۆییه‪ ،‬بهاڵم له بهریتانیاش و له ئهوروپاش‬ ‫چهپهکان پێویستیان به کهسانی کاریزمی‬ ‫ههیه که هاوتهریب به سیاسهتێکی عهقاڵنی‬ ‫بتووانن ههست و سۆزی خهڵکیش بجوڵێنن‪.‬‬ ‫راستهکان له ههر واڵتێکدا چهند کهسێکی‬ ‫کاریزمیان ههیه که رای گشتی دهوروژێنن‪.‬‬ ‫کاریزما مهرج نییه خۆبهخۆ باش یان‬ ‫خراپبێ‪ .‬ههرچهنده پێویسته بڕبڕهپشتی‬ ‫ههموو سیاسهتێک عهقالنیهتبێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫سیاسهت تهنیا به عهقالنیهت بهڕێوه ناچێ‪.‬‬ ‫بهڵکو وروژاندنی سۆزهکانیش گرنگه‪.‬‬ ‫کاریزمای راستهکان ههست و سۆزی خهڵک‬ ‫بۆ بابهتێکی ناڕهوا دهجوڵێنن که پشتی‬ ‫به کۆمهڵێک ههڵهی لۆجیکی و درۆ و‬ ‫ئهفسانهسازیی بهستووه‪ ،‬چهپهکان دهتووانن‬ ‫بۆ مهبهستی رهوا ئهو ههست و سۆزانهی‬ ‫خهڵک بجوڵێنن‪ .‬خهڵک جیاوازیهکی بنهڕهتی‬ ‫لهنێوان سیاسهتهکانی راست و چهپدا‬ ‫ههست پێناکات‪ ،‬بهڕێوهبردنی دهوڵهت وهکو‬ ‫کارێکی تهکنۆکراتی رووتی لێهاتووه که ههر‬ ‫کهسێک بێت ههمان درێژهپێدان وبرهودانه‬ ‫به نیولیبرالیزم‪ ،‬لێرهوهیه راستی توندڕهو‬ ‫ئهلتهرناتیڤێکی رادیکال ‪ -‬که بێگومان‬ ‫ئهلتهرناتیڤێکی کارهساتباره‪ -‬دهخاته‬ ‫روو‪ ،‬کارهساتباره بهاڵم سهرنجڕاکێشه‬ ‫الی خهڵکی ئاسایی که وا ههست دهکهن‬ ‫ئۆلیگارشه سیاسیهکان دهرفهتی بهشداری‬ ‫راستهقینهیان لێوهرگرتوونهتهوه‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫لە بری سوپاسکردنیان‬

‫دۆستە دڵسۆزەکەی ئەمریکا ههڕهشهی لێدەکرێ‬

‫دهیڤید ئیگناتیوس*‬ ‫له دهنگی ڕاستهوخۆ و تۆکمهی‪ ،‬جهنهڕال‬ ‫مهزڵوم عهبدی‪ ،‬فهرماندهی فهرماندهیی‬ ‫چهکدارانی کوردی سوریا‪ ،‬ئهو پێداگری‬ ‫و عهزمه دهبینی که وایکردووه کوردهکان‬ ‫ببن به دۆستێکی مهزنی ئەمریکا و ببن به‬ ‫نایابترین چیرۆکی خۆڕاگری و مانهوه له‬ ‫خۆرههاڵتی ناوهڕاست‪.‬‬ ‫مهزڵوم به ئهسپایی قوربانییهکانی‬ ‫خۆیان که به هێزهکانی سوریای دیموکرات‬ ‫ناسراون؛ له شهڕی لهناوبردنی دهوڵهتی‬ ‫ئیسالمی ههژمار دهکات‪ ١١ :‬ههزار له‬ ‫شهڕڤانهکانی کوژران‪ ٢٤ ،‬ههزاریش بریندار‬ ‫بوون‪ ،‬ههروهها ههزاران خهڵکی سڤیلیش‬ ‫لهناوچوون یاخود ئاواره بوون‪ .‬کوژراوانی‬ ‫ئەمریکا له شهڕی دهوڵهتی ئیسالمی کهمتر‬ ‫بوون له ‪ ١٠‬کهس‪.‬‬ ‫“ئهوه ئهو نرخه بوو که بۆ شکاندنی‬ ‫داعش دامان” مهزڵوم له چاوپێکهوتنێکدا‬ ‫لهم ههفتهیهدا وایوت “خهڵک لێره حهز‬ ‫دهكهن بهرههمی ئهو قوربانیه بچننەوە که‬ ‫دایان” مهزڵوم ئهو قسانهی له بنکهکهی‬ ‫خۆیدا کرد که به “ماڵی زهرد” ناسراوه و‬ ‫ڕهنگێکی درهوشهداری ههیه لهناو خاکێکی‬ ‫تهختی به خۆر سوتاودا‪.‬‬ ‫ئیستاش له جیاتی سوپاس‪ ،‬مهزڵوم و‬ ‫شهڕڤانهکانی دهستوپهنجه لهگهڵ ههڕهشهی‬ ‫تازهدا نهرم دهكهن‪ .‬سهرۆک ترهمپ له‬ ‫دیسهمبهری ساڵی پاردا ڕایگهیاند که‬ ‫دهیهوێت سهرجهم هێزهکانی ئهمـریکا له‬ ‫پاڵپشتی هێزهکانی سوریای دیموکرات‬

‫بکشێنێتهوه و ئاسایشی ناوچهکه به تورکیای‬ ‫مڵۆزمی مێژوویی کوردهکان بسپێرێت‪.‬‬ ‫به خۆشحاڵییهوه‪ ،‬ترهمپ لهو بڕیاره‬ ‫ناحهکیمانهیهی پهشیمان بۆوه و ‪١٠٠٠‬‬ ‫کهس له هێزه تایبهتهکانی ئەمریکا لهوێ‬ ‫مانهوه‪ .‬جێگاکهیان دیاره له نزیک شوێنی‬ ‫نیشتنهوهی ئهو فڕۆکانهی شتومهک بۆ ئهو‬ ‫هێزه بچووکه دههێنن‪.‬‬ ‫مهزڵوم ئاماژهی به خیانهتهکهی ترهمپ‬ ‫نهدا‪ “ :‬ئێمه ڕێزی ههر بڕیارێک دهگرین‬ ‫ئەمریکا بیدات‪ ،‬چی به مانهوەبێ چی به‬ ‫ڕۆیشتن” بهاڵم هیوای خواست ئەمریکا‬ ‫وهکو یاریکهرێک له ناوچه کوردییهکانی‬ ‫باکوری سوریا بمێنێتهوه “ بۆ دۆزینهوهی‬ ‫چارهسهرێکی یهکجاری بۆ کێشهکانی نێوان‬ ‫الیهنهکانی سوریا و تهفروتوناکردنی داعش”‪.‬‬ ‫لهم مانگهدا‪ ،‬مهترسیهکی تازه بههۆی‬ ‫ههڕهشهکانی ڕهجهب تهیب ئهردۆغانی‬ ‫سهرۆکی تورکیاوه بۆ داگیرکردنی ناوچه‬

‫کوردییهکه سهریههڵداوه‪ ،‬بۆ هاڕینی ئهوهی‬ ‫خۆی پێی دهڵێت “ههڕهشهی تیرۆریستی‬ ‫کوردی” لێرهش دیسان مهزڵوم به هێمنی‬ ‫کاردانهوهی ههبوو‪ .‬ئهو وتی ئامادهیه بۆ‬ ‫پشتیوانیکردنی پێشنیاری ئەمریکی به‬ ‫دامهزراندنی دهوریاتی هاوبهشی ئەمریکی‪-‬‬ ‫تورکی له باکووری خۆرههاڵتی سوریا‪ -‬ئهگهر‬ ‫ئهوه ڕێ له هێرشی تورکی بگرێ‪.‬‬ ‫“شهڕ بۆ کهس باش نییه‪ ”،‬وای گوت‬ ‫و وتی ئهوان کراوهن بۆ ئهو پالنهی لهالیهن‬ ‫نێردهی تایبهتی ئەمریکا‪ ،‬جهیمس جێفریهوه‬ ‫پێشنیار کراوه‪“ .‬پێمان خۆشه وردهکاری‬ ‫ئهو دهورییه هاوبهشه ڕاستهوخۆ لهگهڵ‬ ‫تورکهکاندا باس بکهین‪ ،‬یاخود ببینه بهشێک‬ ‫لهو پرۆسهیه” به مهرجێک “هیچ بنکهیهکی‬ ‫سهربازیی تورکی بهردهوام له ناوچهکهماندا‬ ‫نهبێ”‪.‬‬ ‫دیدی دیپلۆماسی ئەمریکی‪ ،‬بهبهشداری‬ ‫کوردهکان چارهسهرێکی نمونهیی دهبێ‬

‫چونکه ڕهنگه ناکۆکی ژههراوی نێوان‬ ‫ئهردۆغان و کوردهکان هێور بکاتهوه‪.‬‬ ‫مهزڵوم هۆشداری ئهوهشیدا ئهگهر تورکیا‬ ‫لهشکرکێشی بکات “ئێمه شهڕهکه ههر لهو‬ ‫جێگایانه قهتیس ناکهین که تورکیا دهیهوێت”‬ ‫بهڵکو ئهو سنووره ‪ ٦٠٠‬کیلۆمهتریهی نێوان‬ ‫تورکیا و ناوچه کوردیهکانیش دهگرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهو وتی هێزهکانی سنوور نابهزێنێ‪“ ،‬بهاڵم‬ ‫کوردهکان له ههموو جێگایهک هاوکارمان‬ ‫دهبن” به ملیۆنان کوردی ناو تورکیاشهوه‪.‬‬ ‫ئێستا مهزڵوم لهگهڵ دواههمین‬ ‫مێردهزمهدا تهقهالیهتی‪ ،‬ئهویش زیندایکردنی‬ ‫‪ ١٢‬ههزار چهکداری داعشە که لهکاتی‬ ‫تێکشکاندنی خهالفهتدا بهدیلیان گرتوون‪.‬‬ ‫ئهو ئاشکرایکرد که لهناویاندا ‪ ٢‬ههزار و ‪٥٠٠‬‬ ‫چهکداری بیانی‪ ،‬ههزار ئهوروپی و ‪ ٣‬ههزار‬ ‫عێراقی ههن‪ .‬مهزڵوم وتی ئهگهر تورکیا‬ ‫هێرش بکات‪ ،‬شهڕڤانان ناتوانن پاسهوانی‬ ‫زیندانهکان بکهن و ئهوهش مانای ئهوهیه‬

‫ههزاران تیرۆریست به دنیادا باڵو دهبنهوه‪.‬‬ ‫ئەمریکا له چهند دهیهی ڕابردوودا‬ ‫چهندان ههڵهی له خۆرههاڵتی ناوهڕاستدا‬ ‫کردووه‪ ،‬بهاڵم لێره؛ له سوریا‪ ،‬دوو کار‬ ‫ههیه شایانی ستایشه‪ -‬دۆستایهتی لهگهڵ‬ ‫مهزڵوم و سوپای ئازادی سوریا له باکووری‬ ‫خۆرههاڵتی سوریا‪ ،‬ههروهها هاوپهیمانێتیهکی‬ ‫بچووکتر لهوه لهگهڵ هێزێکی خێڵهکی‬ ‫سوننی که ناسراون به “مهغاویر ئهلسهوره‪-‬‬ ‫جهربهزهکانی شۆڕش”‪.‬‬ ‫به هاوسهفهری لهگهڵ جهنهرال کینێس‬ ‫مهکهنزی‪ ،‬سهرپهرشتیاری ناوهندی گشتیی‪،‬‬ ‫ڕۆژی دوو شهممه ههردووالم بینی‪ .‬دوای‬ ‫سهردانی کۆبانێ بهدرێژایی سنووری باکوور‪،‬‬ ‫بهرهو باشوور ڕۆیشتین بۆ حامیهی تهنف‬ ‫له بهرهی باشوور‪ ،‬له خاڵێکی ستراتیژی به‬ ‫تهنیشت ڕێگای سهرهکی بهغدا‪ -‬دیمهشق‪،‬‬ ‫نزیک ئهو شوێنهی سوریا و ئورد و عێراق‬ ‫پێک دهگهن‪.‬‬

‫هاوشێوهی ئۆپهراسیۆنهکهی لهگهڵ‬ ‫هێزهکانی سوریا دیموکرات‪ ،‬ئۆپهراسیۆنی‬ ‫تهنفیش بچووکه و جێپێی ورده و پرۆژهیهکی‬ ‫کهمبینراوه که لهالیهن ئۆپهراسیۆنی هێزه‬ ‫تایبهتهکانهوه بهڕێوه دهچێ‪ .‬ئهوانهش‬ ‫بهزۆری چهکدارانی ئۆپهراسیۆنی هێزه‬ ‫تایبهتهکانن که ڕیشدارن و خۆر سوتاندوونی‬ ‫و ناتوانن روبهڕوی ههموو گرفتێکی سهربازیی‬ ‫ببنهوه‪ .‬بهاڵم کاری باشیان به هاوکاری هێزه‬ ‫خۆجێیهکانی سوریا کردووه‪.‬‬ ‫به گوێگرتن له مهزڵوم‪ ،‬بۆت دهردهکهوێت‬ ‫که دۆستایهتی باش پێداویستیهکی بنهڕهتیه‬ ‫بۆ ئۆپهراسیۆنێکی ئهمنی سهرکهوتوو‪.‬‬ ‫متمانه‪ ،‬له ڕێی قوربانیدانی خوێناویهوه‬ ‫بنیاد نراوه‪ ،‬ههروهها واباشه سهرۆک ترهمپ‬ ‫گوێ له قسهکانی مهزڵوم بگرێت و تێبگات‬ ‫که متمانه چهند شتێکی به نرخه‪.‬‬ ‫* واشنتۆن پۆست‬

‫سەبیسی‪ ..‬یەکێک لە باوکانی کۆماری نوێی تونس‬ ‫ریفۆرمخوازێک لە بن دەستی دەسەاڵتخوازەکاندا‬

‫زەمەن‬ ‫رۆژی ‪٢٥‬ی ئهم مانگه رێکهوتی‬ ‫پێنجشهممهی رابردوو‪ ،‬ئهلباجی قاید‬ ‫سەبیسی سهرۆک کۆماری واڵتی تونس‬ ‫له تهمهنی ‪ ٩٢‬ساڵیدا کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫پرسیارێک که راستهوخۆ دهکرێت ئایا‬ ‫له تونس بە مردنی سەبیسی ئهو نهریته‬ ‫سیاسیهی که له دوای کۆڵۆنیالیزمی‬ ‫فهڕهنسیهوه له تونسدا زاڵه دەمرێ؟‬ ‫ئهو که پیرترین سهرۆکی دنیابوو‪،‬‬ ‫یهکێکیش بوو لهو پیاوانهی تونس که به‬ ‫خهیاڵی سهردهمی گهشانهوهی تونس له‬ ‫کاتی حوکمی حهبیب بۆرقیبەدا دهژیا که‬ ‫هیوایان ئهوه بوو تونس ببێته واڵتێکی‬ ‫سیکیۆالر لهسهر مۆدێلی فهڕهنسی‪.‬‬ ‫سەبیسی که پێشتر سااڵنێکی زۆرو له‬ ‫پۆستی جیاجیادا له سهردهمی بۆرقیبه لهناو‬ ‫دهوڵهتدا کاری کردبوو چ به وهزیرو چ سهفیرو‬ ‫ههندێکجار به راوێژکاری بۆرقیبهی سهرۆکی‬ ‫واڵت‪ ،‬کاتێک له پاریس یاسا دهخوێنێ له‬ ‫سهرهتای پهنجاکاندا ئاشنایهتی لهگهڵ‬ ‫حهبیب بۆرقیبهدا پهیدا دهکات و یهکێک‬ ‫دهبێ لهو فیگهرانهی خهبات دهکهن بۆ‬ ‫رزگاربوون له دهست حوکمی فهڕهنسیهکان‪.‬‬ ‫کاتێکیش تونس سهربهخۆ دهبێ و حهبیب‬ ‫بۆرقیبه دهبێته سهرۆکی واڵت سەبیسی له‬ ‫گروپی سهرهوهی دهسهاڵتی تونسدا خۆی‬ ‫دهبینێتهوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١١‬تونس یهکهم واڵت بوو‬ ‫که شنهبای شۆڕشهکانی بههاری عهرهبی‬ ‫گرتییهوه؛ سهرۆکی دهوڵهت زهین ئهلعابدین‬ ‫بن عهلی ههر زوو رایکرد‪ .‬بهمهش زهمینهی‬ ‫بۆ جوڵهیهکی سیاسی هێواش و نهرم و دوور‬ ‫له توندوتیژی دوای خۆی خۆشکرد‪ .‬نهبوونی‬ ‫سهرهتایهکی خوێناوی له تونسدا رۆڵی زۆر‬ ‫ئهرێنی ههبوو لهوهی قۆناغی دواتر قۆناغێکی‬

‫الیهنگرانی سەبیسی‬ ‫ئهویان به دهستێکی‬ ‫ئهمین دهزانی‬ ‫بۆ پاراستنی‬ ‫عیلمانییەتی تونسی‬

‫ئهلباجی قاید سەبیسی‬

‫باشترو سهرکهوتووتربێ له ههموو ئهو‬ ‫واڵتانهی تر که بههاری عهرهبی گرتنیهوه‪.‬‬ ‫قۆناغی دوای زهین ئهلعابدین قۆناغی‬ ‫دهرکهوتنی زیاتری دوو رهوتی سیاسی بوو‬ ‫له تونس که ههردوو رهوتهکه تاڕادهیهکی زۆر‬ ‫میانڕهو بوون و سهقامگیری سیاسی تونس‬ ‫له نیو سهدهی رابردوودا کاریگهری ههبوو‬ ‫لهسهریان بهوهی بتوانن میکانیزمێکی مهدهنی‬ ‫بدۆزنهوه که بهیهكهوه ههڵبکهن‪ .‬رهوتێکیان‬ ‫که عیلمانی و لیبڕاڵهکان بوون و ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫به سهرۆکایهتی سەبیسی له دهوری حیزبێک‬ ‫کۆبوونهوه بهناوی حیزبی ‘نیدائی تونس’ و‬

‫له ههڵبژاردنهکانی ساڵی ‪ ٢٠١٤‬سەبیسیان‬ ‫گهیانده کۆشکی کۆماریی‪ ،‬رهوتهکهی‬ ‫تریشیان رهوتێکی ئیسالمی میانڕهو بوو که‬ ‫راشید ئهلغهنووشی سهرپهرشتی دهکردن و‬ ‫دیدێکی کراوهتریان ههبوو بۆ ئاین له رهوته‬ ‫دینیهکانی تری جیهانی عهرهبی و ئیسالمی‪.‬‬ ‫الیهنگرانی سەبیسی‪ ،‬ئهو پیاوهیان به‬ ‫دهستێکی ئهمین دهزانی بۆ پاراستنی نهریتی‬ ‫عیلمانی تونسی تهنانهت یهکهمین واڵتی‬ ‫زۆرینه موسوڵمان بوو که له سهرهتای ئهم‬ ‫مانگهدا به هۆکاری ئاسایش ‘نیقاب’ی ژنانی‬ ‫قهدهغه کرد‪ .‬سەبیسی لهژێر فهرمانڕهوایی‬

‫دوو پیاوی دهسهاڵتخوازدا ژیابوو که بۆرقیبه‬ ‫و زهینهلعابدین بوون‪ ،‬بهاڵم خۆی بوو به‬ ‫یهکهمین سهرۆکی به ئازادی و دیموکراتی‬ ‫ههڵبژێردراو له باکووری ئهفریقادا‪.‬‬ ‫سەبیسی که به تهمهنێکی زۆرهوه‬ ‫خاوهنی وزهیهکی زۆر بوو‪ ،‬خهون و هیوا‬ ‫سیاسییهکانی پاڵنهری بوون له تهمهنی‬ ‫‪ ٨٨‬ساڵیدا ههڵمهتێکی ههڵبژاردنی‬ ‫تاقهتپڕووکێن بهڕێوه ببات و بیباتهوه‪ .‬بهاڵم‬ ‫لهچاوی نهیارهکانیدا ئهو نوێنهرایهتی ئهو‬ ‫دهسەاڵتداره کۆنانهی دهکرد که نیو سهده‬ ‫بوو واڵتیان بهڕێوه دهبرد‪.‬‬

‫ههرچۆنێکبێ‪ ،‬سەبیسی یهکێک بوو له‬ ‫باوکانی دامهزرێنهری کۆماری تونسی نوێ‬ ‫که دوای رزگاربوون له داگیرکاری فهڕهنسی‬ ‫بنیاتنرا له ساڵی ‪ .١٩٥٦‬له سهردهمی‬ ‫حهبیب بۆرقیبهدا وهزیری ناوخۆ بوو ‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی ناوبانگی سەبیسی‬ ‫وهکو کهسێکی ریفۆرمخواز رۆیشتووەو له‬ ‫چاکسازییه ئابووری و کۆمهاڵیهتییهکانی‬ ‫تونسدا‪ ،‬ههمیشه ناوی دههێنرێ‪ .‬له ههمان‬ ‫کاتدا به یهکێک لهو کهسانهش دهناسرێت که‬ ‫رۆڵی ههبووه له زاڵبوون و ههژموونکردنی‬ ‫تهواوی حزبیی گردبوونهوهی دهستووری‬

‫دیموکراتی فهرمانڕهوا که تاکو راکردنی‬ ‫زهینهلعابدین تاکه حیزبی رێگهپێدراوی‬ ‫تونس بووه‪ .‬ههروهها وای دهبینن که رۆڵی‬ ‫ههبووه له جێگیربوونی دهوڵهتی پۆلیسی و‬ ‫دهستی تۆمهتی له مهسهلهی ئهشکهنجهدانی‬ ‫زیندانیان بۆ رادهکێشرێت به تایبهت لهو‬ ‫کاتهدا که وهزیری ناوخۆی سهردهمی‬ ‫بۆرقیبه بووه‪.‬‬ ‫پێدهچێ ههردووال راست بکهن‪.‬‬ ‫سەبیسی ههم رۆڵی ههبووه له ریفۆرمه‬ ‫گرنگهکانی واڵتی تونس و توانیویهتی‬ ‫سهقامگیری دوای بههاری عهرهبی مسۆگهر‬ ‫بکات‪ ،‬له ههمان کاتدا سهردهمی بۆرقیبه‬ ‫سهردهمێکی دهسهاڵتخوازانهی سیاسیه‬ ‫له تونس و سەبیسی یهکێک بووه له‬ ‫فیگهرهکانی دهوڵهت و به تایبهت وهزیری‬ ‫ناوخۆ بووه‪ ،‬ناکرێت لهو ههژمونگهراییه‬ ‫سیاسییه به دوور بووبێ‪ ،‬له دوای ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١١‬وه دیسان کاریگهری زۆر بووه لهوهی‬ ‫فایلهکانی سهردهمی حوکمی بهسهرچوو‬ ‫بخرێنه ژێر بهڕهوه‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٢8‬سێشەممە ‪٢٠١9/7/٣٠‬‬

‫‪7‬‬

‫گوندی “ژنوار” لە رۆژئاوای کوردستان‬

‫ژن دروستیکردو پیاو بۆى نییە لێی بمێنێتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫لەناو دەشتاییەکى رووتەن و چۆڵدا ‪٧٠‬‬ ‫کیلۆمەتر دوور لە شاری حەسەكەى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان‪ ،‬ژنان گوندێکیان دروستکردووە‬ ‫کە تەنیا تایبەتە بە خۆیان و پیاوان بۆیان‬ ‫نییە لە گوندەکەدا بمێننەوە‪.‬‬ ‫ئێستا ‪%٧٠‬ى کارەکانى ئەو گوندە تەواو‬ ‫بووەو لە دەشتایەکى کاکى بە کاکییەوە‬ ‫کردویانە بە گوندێکى ئاوەدان و سەر سەوز‪.‬‬ ‫بیناو خانووەکانى ئەو گوندە بە دەست‬ ‫و مەچەکى ژنان دروستکراوەو پیاو هیچ‬ ‫رۆڵێکى نەبووە لە بنیاتنانیدا‪.‬‬ ‫ئەو گوندە ناوى “ژنوار”ە لەو ژنانە‬ ‫پێکهاتووە کە تائێستا هاوسەرگیرییان‬ ‫نەکردووە یان هاوسەرەکانییان لەژیاندا‬ ‫نەماون یان لە مێردەکانیان جیابوونەتەو‬ ‫بەتەنیا لەگەڵ منداڵەکانیان لەوێ دەژین‪.‬‬ ‫ژنوار دەكەوێتە نێوان هەردوو‬ ‫شارۆچكەی دەربەسییەو سەرێكانی لە‬ ‫ڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ماوەی دوو ساڵە بە‬ ‫دەیان ژن و کچ دەستیان بە دروستکردنى‬ ‫کردووەو زیاتر لە ‪ ٤٠‬ژن کاریان تێدا کردووە‪.‬‬ ‫بەپێى یاساو رێنمایی بەرپرسانى گوندى‬ ‫ژنوار‪ ،‬مەرجە هەر ژنێك لە گوندەكەدا بژی‬ ‫نابێ هاوسەرگیری بكات‪ .‬ئەگەرهاتو بیەوێ‬ ‫هاوسەرگیری بكات ئەوا دەبێ گوندەكە‬ ‫جێبهێڵێ‪.‬‬ ‫بیرۆکەى دروستکردنى ئەم گوندە‬ ‫هى دوو ژنە بەناوەکانى حەلیمە حاجۆ و‬ ‫عایشە عەبدوڵاڵ‪ ،‬دواتر ژمارەیەکى زۆرتر بۆ‬ ‫جێبەجێکردنى ئەو بیرۆکەیە کۆدەکەنەوەو‬ ‫لەسەر ئەرزى واقیع جێبەجێی دەکەن‪.‬‬ ‫عایشە عەبدوڵاڵ دەڵێت‪ :‬دەمانەوێت بۆ‬ ‫مرۆڤایەتى بسەلمێنین کە ژنانیش دەتوانن‬ ‫وەک پیاوان ژیان ئاڤا بکەن و شارستانى‬ ‫بنیات بنێن‪.‬‬ ‫عایشە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئێمە وەك‬ ‫ژنانى گوند دەتوانین هەم كارى رۆژانەى‬ ‫خۆمان بكەین و هەم پارێزگاری لە خۆمان‬ ‫بكەین وەكچۆن پیاو ئەو كارە دەکەن”‪.‬‬

‫ژنانی گوندەكە لە كورد و عەرەب و توركمان و سریانی پێکهاتوون‬ ‫ژمارەی خانووەكانی گوندەكە نزیكەی‬ ‫‪ ٥٠‬خانووە و ئێستا ‪ ٦٠‬خێزانی تێدا دەژی‪،‬‬ ‫هاوكات قوتابخانە و بنكەی تەندروستییشی‬ ‫لێ دروستكراوە و ژمارەیەك لە دوكان‬ ‫و شوێنی فرۆشتنی پێداویستییەكانی‬ ‫دانیشتوانی گوندەكەش هەیە‪.‬‬ ‫خاوەنى بیرۆکەى دروستکردنى “ژنوار”‬ ‫باس لەوە دەکات‪ ،‬دروستکردنى گوندەکە‬ ‫بۆ جوانیى نییە تا ناوبانگ پەیدا بکات‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ ئەوەیە ئەوان شوێنێکیان هەبێ‬ ‫تیایدا بژین‪.‬‬

‫بێجگە لە ژن هیچ پیاوێک بۆی نییە‬ ‫بە هیچ بیانویەك لە گوندەکەدا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ سەردان و بۆ چەند سەعاتێک‬ ‫مانەوە‪ ،‬ئاساییە ئەمە لە کاتێکدایە ناتوانن‬ ‫شەوان لە گوندەکەدا بمێننەوە‪.‬‬ ‫ژنان بە تواناى دارایی خۆیان بەشێکى‬ ‫گوندەکەیان دروستكردووە‪ ،‬بەاڵم لەالیەن‬ ‫ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان و ژمارەیەک‬ ‫رێكخراوى نێودەوڵەتی و رێکخراوى ڕۆژئاواوە‬ ‫پشتیوانییان كراوە و پێداویستییان بۆ دابین‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫زۆرینەی خانووەكانی گوندەكە لە قوڕو‬ ‫بە خشتی قوڕ لەالیەن ژنان خۆیانەوە‬ ‫دروستکراون و قوتابخانەو بنكەی‬ ‫تەندروستی تێدایەو لە ئێستاشدا گوندەكە‬ ‫لەالیەن هێزى تایبەتى ژنانى گوندەکەوە‬ ‫پاسەوانى دەکرێت‪.‬‬ ‫ئامینە ئیراهیم سەرپەرشتیاری گوندی‬ ‫ژنوارە ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬تەواوى‬ ‫خانووەکانى گوندەکە بەدەست و مەچەکى‬ ‫ژنان دروستکراون و ماوەى دوو ساڵ زیاترە‬ ‫کارى تێدا دەکەن‪.‬‬

‫سەرپەرشتیارى گوندى ژنوار بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬ژنانی گوندەكە لە كوردو‬ ‫عەرەب و توركمان و سریانی و ئێزیدى‬ ‫پێکهاتوون و بەهاوکارى یەکتر گوندەکەمان‬ ‫دروستکردووە‪ .‬ئێستا هەر ژنێكی تر بیەوێ‬ ‫دەتوانێ لەو گوندە بژیت بەپێى ئەو‬ ‫مەرجانەی دانراون”‪.‬‬ ‫سەرەتا تەنیا ‪ ٣٠‬کچ و ژن بوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ژمارەیان گەیشتووەتە ‪ ٧٠‬کەس و‬ ‫رۆژ بە رۆژیش ژمارەى دانیشتوانى گوندەکە‬ ‫زیاتر دەبن و سەرنجى ژنانى دیکەشى بەالى‬

‫خۆیدا راکێشاوە‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری گوندى ژنوار باس‬ ‫لەوەش دەکات‪ ،‬بەشێك لەو ژنانەی لە‬ ‫گوندەكەدان‪ ،‬خوێندەوارن و بڕوانامەیان‬ ‫هەیە‪ .‬ئێستا لە بنكەی تەندروسیی و‬ ‫قوتابخانەى گوندەکەدا كار دەكەن‪.‬‬ ‫بەشێک لەو ژنانەى لە نەخۆشخانەکە‬ ‫کار دەکەن سەرقاڵى دروستکردنى دەرمانن‬ ‫لە گژوگیا بەمەبەستى دابینكردنی دەرمانی‬ ‫نەخۆشخانەكە‪ .‬هەروەها ژمارەیەكی‬ ‫دیكەشییان بوونەتە مامۆستای لە‬ ‫قوتابخانەى گوندەکەو وانە بە مندااڵن‬ ‫دەڵێنەوە‪.‬‬ ‫ئێستا گوندى ژنوار سەرنجی میدیاو‬ ‫ڕێكخراوەكانی جیهانی بەالی خۆیدا‬ ‫ڕاكێشاوەو ڕۆژانە ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫میدیا بیانییەكان و رێکخراوەکان سەردانی‬ ‫گوندەكە دەكەن و ڕاپۆرت و كورتەفیلم لە‬ ‫بارەی ژیان و گوزەرانیان دروست دەکەن‪.‬‬ ‫ژنانى ئەو گوندە سەرقاڵی كشتوكاڵ‬ ‫و ئاژەڵداری و كاری دەستیی و كڕین و‬ ‫فرۆشتنن‪ ،‬كە توانیویانە ببێتە سەرچاوەی‬ ‫بژێویی ژیانیان‪.‬‬ ‫ئیلهام ئەحمەد‪ ،‬هاوسەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫مەدەنی سوریای دیموكرات بە “زەمەن”ى‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەوان بە وردی ئاگاداریی ژیان‬ ‫و گوزەرانی گوندی ژنوارن و سەرجەم‬ ‫خزمەتگوزارییەكانیان بۆ دابینكردوون‪.‬‬ ‫ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬لە داهاتوودا‬ ‫چەندین پڕۆژەی دیكەیان بۆ دەبەنە‬ ‫گوندەكە و ژنوار دەكەنە گوندێكی نموونەیی‬ ‫لەسەر ئاستى جیهان‪.‬‬ ‫بە وتەی سەرپەرشتیاری گوندەكە‬ ‫چەند جارێك داعش هێرشیكردووەتە سەر‬ ‫گوندەكەیان‪ ،‬بەاڵم ڕووبەڕووی بوونەتەوەو‬ ‫تێكیانشکاندوون بەو هۆیەشەوە شەهیدو‬ ‫برینداریان هەبووە‪.‬‬ ‫گوندی ژنوار تەنیا گوند نییە لە جیهاندا‬ ‫تایبەتبێ بە ژنان‪ ،‬بەڵكو لە (كەنەدا‪،‬‬ ‫فینلەندا‪ ،‬ئەرجەنتین‪ ،‬بەڕازیل‪ ،‬هیندستان‪،‬‬ ‫مەغریب) گوندی تایبەت بە ژنان هەیە کە‬ ‫هاوشێوەى ژنوار هیچ پیاوێكی تێدا نییە‪.‬‬

‫کورد تاکالیەنە جاڕی پرۆسەى ئاشتى بەگوێی دەسەاڵتدارانی تورکیا دەدا‬ ‫زەمەن‬ ‫پارتى ئاشتىو دیموکراتى گەالن‬ ‫دووبارە‬ ‫بۆ‬ ‫کەمپینێک‬ ‫هەدەپە‬‫دەستپێکردنەوەى پرۆسەى ئاشتى لە تورکیا‬ ‫رادەگەیەنێ و حکومەتیش ‪ ٣٠٠‬داواکارى بۆ‬ ‫دەستپێکردنەوەى ئاشتى لەگەڵ کورد رەت‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫رۆژى سێشەممەى رابردوو‪ ،‬هەدەپە‬ ‫گەورەترین میتنیگى بۆ دەستپێکردنەوەى‬ ‫پرۆسەى ئاشتى لە شارى ئامەدى باکوورى‬ ‫کوردستان رێکخست و تیایدا هاوسەرۆکانى‬ ‫گشتى هەدەپە بانگهێشتى حکومەتى‬ ‫تورکیایان کرد بۆ دەستپێکردنەوەى پرۆسەى‬ ‫ئاشتى و چارەسەرکردنى کێشەى کورد‪.‬‬ ‫هەدەپە تاکالیەنە گەڕانەوەى خۆى بۆ‬ ‫سەر مێزى گفتوگۆکانى پڕۆسەى ئاشتى‬ ‫دا بە گوێى دەسەاڵتدارانى دەوڵەتدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا لەالیەن کۆشکى چانکایەوە وەاڵمى‬ ‫ئەو بانگەوازەى هەدەپە نەدراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە میتنیگە فراوانەکەى هەدەپەدا‪،‬‬ ‫ژمارەیەک بەرپرسى ئەکەپەى دەسەاڵتدار‬ ‫بەشداریانکردو پشتیوانیان لە پرۆسەى‬ ‫ئاشتى کرد‪ ،‬بەاڵم بڕیاردان لەسەر ئەو‬ ‫پرۆسەیە لەدەستى خودى رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان سەرۆک کۆماردایە‪.‬‬ ‫لەماوەى چوار ساڵى رابردوودا کە‬ ‫پرۆسەى ئاشتى کۆتایی هاتووە حکومەتى‬ ‫تورکیا ‪ ٣٠٠‬داواکارى بۆ دەستپێکردنەوەى‬ ‫ئاشتى و ‪ ١٠‬دەستپێشخەرى پەکەکەى‬ ‫رەتکردوەتەوەو لەبەرامبەردا هێرشەکانى بۆ‬ ‫سەر هەدەپەو پەکەکە زیاتر کردووە‪.‬‬ ‫گۆنای کوبالی‪ ،‬وتەبێژی هەدەپە ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬ئەوان بەدواى چارەسەرى‬ ‫کێشەکانەوەن‪ ،‬بەاڵم حکومەتى تورکیا‬ ‫بەردەوامە لەسەر دژایەتى گەلى کورد‪ ،‬بۆیە‬ ‫گەشبینین بە وەاڵمدانەوەى دەوڵەت بۆ‬

‫حکومەتی تورکیا‬ ‫‪ ٣٠٠‬داواکارى بۆ‬ ‫دەستپێکردنەوەى‬ ‫ئاشتى لەگەڵ کورد‬ ‫رەت کردووەتەوە‬

‫کۆبوونەوەی ئەردۆغان و هەدەپە لە کاتی پرۆسەی ئاشتیدا ساڵی ‪٢٠١٤‬‬ ‫دەستپێکردنەوەى پرۆسەى ئاشتى‪.‬‬ ‫وتەبێژى هەدەپە بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫ئێمە لەسەر داواى یەکێتى ئەوروپاو چەند‬ ‫واڵتێک و گەلى کورد لە باکوورى کوردستان‪،‬‬ ‫ئەم دەستپێشخەرییەمان راگەیاندووە‪ ،‬داوا لە‬ ‫تورکیا دەکەین دەرفەتێک هاتووەتە پێشەوە‬ ‫لەدەستى نەدەین و بەیەکەوە کێشەکانمان‬ ‫چارەسەر بکەین‪ ،‬ئەگەر ئەوە نەکرێت تورکیا‬ ‫رووبەڕووى قەیرانێکى گەورەتر لەوەى ئێستا‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫کوبالى روونیدەکاتەوە بەشێوەیەکى‬ ‫راستەوخۆ نامەیەکى کراوەیان ئاڕاستەى‬ ‫حکومەتى تورکیاى کردووە بۆ ئەوەى دەست‬ ‫بە پرۆسەى ئاشتى بکەنەوەو پەیامەکەى‬ ‫ئۆجەالن جێبەجێ بکرێ‪ .‬بۆ ئەوەش‬

‫چاوەڕێی وەاڵمى حکومەتی ئەنقەرە دەکەن‪.‬‬ ‫جیا لە دەستپێشخەریەکەى هەدەپە‬ ‫بۆ دەستپێکردنەوەى پرۆسەى ئاشتى‪،‬‬ ‫لە نوێترین دەستپێشخەریدا جەمیل بایک‬ ‫هاوسەرۆکى کۆما جڤاکێن کوردستان‬ ‫کەجەکە لە وتارێکیدا لە رۆژنامەى‬‫واشنتۆن پۆست لە ‪٣‬ی ئەم مانگە‪ ،‬داواى‬ ‫دەستپێکردنەوەى گفتوگۆکان لەگەڵ‬ ‫حکومەت تورکیاو چارەسەرکردنى کێشەى‬ ‫کوردى کرد دەکات‪ ،‬بەاڵم تورکیا لەجیاتى‬ ‫بە هەندوەرگرتنى پێشنیارەکە بەتوندى‬ ‫هێرشکردە سەر رۆژنامەکە کە رێگەیان بە‬ ‫باڵوکردنەوەى وتارەکەى جەمیل بایک داوە‪.‬‬ ‫سەرەتاى مانگى رابردوو عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن لەڕێى پارێزەرەکانیەوە پەیامێکى‬

‫بۆ رای گشتی باڵوکردەوە‪ ،‬کە تیایدا جەختى‬ ‫کردووەتەوە پێویستە كێشەكانی توركیاو‬ ‫ناوچەكه به هێزی نەرم واته به هێزی عەقڵ‪،‬‬ ‫سیاسی و كولتووری چارەسەر بكەن نەك‬ ‫به رێبازی توندوتیژیی فیزیك‪ ،‬هەر دواى‬ ‫پەیامەکەش پەکەکەو هەدەپە پێشوازییان‬ ‫لەو پەیامە کردو داواشیان لە حکومەتی‬ ‫تورکیا کرد ئەو دەرفەتە لەدەست نەدات‪.‬‬ ‫پرۆسەى ئاشتى لە نەورۆزى ساڵى‬ ‫‪ ٢٠١٣‬بە پەیامێک بۆ راى گشتى تورکیا‬ ‫دەستیپێکردو لەئەنجامدا رێککەوتنێک‬ ‫لەنێوان کوردو حکومەتى تورکیا بە ناوى‬ ‫رێککەوتنى “دۆڵمەباخچە” راگەیەنرا‪.‬‬ ‫لەو رێککەوتنەدا ئاماژە بەوە کراوە‪،‬‬ ‫شەڕ لەنێوان پەکەکەو دەوڵەت رادەگیرێتو‬

‫گیراوە سیاسیەکان ئازاد دەکرێن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئۆجەالنیش لە زیندانەوە بۆ ماڵێکى‬ ‫چاودێرێکراو دەگوازرێتەوە‪ .‬دوا هەنگاویش‬ ‫پەکەکە چەک دادەنێ بەاڵم ئەمە شکستى‬ ‫هێنا‪.‬‬ ‫تەیب تەمەل‪ ،‬پەرلەمانتارى هەدەپە‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬لە پەرلەمان و‬ ‫دەرەوەى پەرلەمانیش خواستى کوردیان بۆ‬ ‫ئاشتى راگەیاندووە‪ ،‬بەالم دەوڵەت ئاشتى‬ ‫رەتدەکاتەوەو شەڕ پێش دەخات‪.‬‬ ‫تەیب تەمەل بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“گەلى کورد سەدانجار دەستپێشخەرى‬ ‫ئاشتى کردووەو هەزاران جاری تریش‬ ‫دەستپێشخەرى دەکاتەوە‪ ،‬چونکە بڕوامان‬ ‫بە رێگاى ئاشتى و دیموکراتى هەیە بۆ‬ ‫چارەسەرکردنى کێشەى کورد‪ ،‬بەالم ئەوەى‬ ‫ئێستا دەیبینین ئەوەیە ئەکەپە هەلەکان‬ ‫لەدەست دەدات و دوژمنایەتى کوردى لە‬ ‫هەموو پارچەکانى کوردستان فراوانتر‬ ‫کردووە”‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارەکانى وەزارەتى ناوخۆى‬ ‫تورکیا لەماوەى ‪ ٣١‬ساڵى رابردوودا حەوت‬

‫هەزار سەربازو پۆلیس و پاسەوانى گوندەکان‬ ‫“جاش” کوژراون و ‪ ٢٢‬هەزارو ‪ ٢٢٥‬گەریالى‬ ‫پەکەکەش کوژراون لەگەڵ کوژرانى شەش‬ ‫هەزارو ‪ ٨٠٠‬هاواڵتى مەدەنى‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪١٩٩٠‬وە پەکەکە ‪ ١٠‬ئاگربەستى‬ ‫یەکالیەنەى راگەیاندووەو زیاتر لە ‪ ٧٠٠‬جار‬ ‫لە رێگاى جۆراوجۆرەوە دەستپێشخەرى‬ ‫بۆ پرۆسەى ئاشتى کردووە‪ .‬بەاڵم تورکیا‬ ‫تەنیا دوو جار ئاگربەستى پەکەکەى قبوڵ‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارى رێکخراوەکانى مافى مرۆڤ‬ ‫لە تورکیا لەماوەى ‪ ٣١‬ساڵى رابردوودا‬ ‫بەهۆى شەڕی سوپاى تورکیاو گەریالکانى‬ ‫پەکەکەوە‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٣٠‬هەزار پۆلیسو‬ ‫سەربازى تورکیا کوژراون و ‪ ١٠‬هەزار‬ ‫گەریالى پەکەکەش گیانیان لەدەستداوە‪،‬‬ ‫هەروەها نزیکەى ‪ ١٧٠٠‬کەسیش لە‬ ‫زیندانەکاندا گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ناوەندى راگەیاندنى‬ ‫هێزەکانى پاراستنى گەل ‪ -‬هەپەگە ئەو‬ ‫ئامارەى حکومەتى تورکیا رەت دەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەپێى ئەو ئامارەى دراوە بە “زەمەن”‬ ‫لەماوەى ئەو ‪ ٣١‬ساڵەدا نزیکەى پێنج هەزار‬ ‫گەریالى پەکەکە “شەهید” بوونو نزیکەى‬ ‫‪ ٤٥‬هەزار سەربازو پۆلیسى تورکیاش‬ ‫کوژراون‪.‬‬ ‫ڕێزان سارجە‪ ،‬کە یەکێکە لە‬ ‫پارێزەرەکانی ئۆجەالن بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬تا رێگەى ئیمرالى نەکرێتەوەو گوێ‬ ‫بۆ پەیامى ئۆجەالن نەگیرێ‪ ،‬کێشەکان‬ ‫بەردەوام دەبن‪ .‬پێویستە هەموو الیەک‬ ‫بەدەم پەیامەکەى بەڕێز ئۆجەالنەوە بچن”‪.‬‬ ‫پارێزەرەکەى ئۆجەالن بەدوورى‬ ‫دەزانێ دەوڵەتى ئەکەپە پڕۆسەى ئاشتى‬ ‫دەستپێبکاتەوەو ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫حکومەتى تورکیا بە دانانەوەى گۆشەگیرى‬ ‫لەسەر ئۆجەالن پیشانى دەدات کە بەنیازى‬ ‫چارەسەرکردنى کێشەى کورد نییە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫لەو عێراقەی لەژێر گڵدایە کورد زۆرینەیە!‬ ‫پانۆرامای دۆزینەوەو هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکەی سەماوە‬

‫بەهادین یوسف‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٠‬گروپێکی بیانیی سەردانی‬ ‫ناوچەی گەرمیان دەکەن تا سەبارەت بە‬ ‫تاوانی ئەنفال و گۆڕی بەکۆمەڵ زانیاری‬ ‫کۆبکەنەوە‪ .‬لە گوندێکی گەرمیان پیاوێکی‬ ‫پیر بە ئەندامانی گروپەکە دەڵێت‪ :‬بۆچی‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬قەستەم بەخوا عێراقێکی تر‬ ‫لەژێر گڵدایە!‬ ‫قسەی پیاوە پیرەکە دەوڵەمەند نییە‬ ‫بە داتاو ئامار‪ ،‬بەاڵم پڕیەتی لە ئەزموونی‬ ‫ناسۆریی‪ ،‬چونکە خۆی بەشێک بوو لە‬ ‫ئەنفالکراوان و بە موعجیزە رزگاری بوو‬ ‫لە مردن‪ .‬قسەی پیاوەکە نیشانی دەدات‬ ‫لەو “عێراقەی لەژێر گڵدایە” بێگومان کورد‬ ‫زۆرینەیە‪.‬‬

‫شارۆچکەیەک لە ئێسکو پروسک‬

‫رۆژێکی گەرمی ناوەڕاستی مانگی‬ ‫تەموزی ‪٢٠١٩‬یە کە رادەی گەرما لە‬ ‫سەرووی ‪ 5٠‬پلەوە‪ ،‬لە دووریی ‪ ٩5‬کیلۆمەتر‬ ‫لە قەاڵی نوگرە سەلمانەوە‪ ،‬لەالیەن تیمە‬ ‫تایبەتەکانەوە ئێسکوپروسک و روفاتی‬ ‫‪ 8٠‬قوربانیی ژن و منداڵی ئەنفالکراو‬ ‫هەڵدەدرێنەوە‪.‬‬ ‫دیمەنەکان پڕن لە‪ :‬منداڵێکی شیرەخۆرە‬ ‫بەباوەشی دایکییەوە‪ ،‬منداڵێکی دیکە بە‬ ‫جووتێک پێاڵوی الستیکی مارادۆناوە‪ ،‬دوو‬ ‫بلوزی زستانە کە وادیارە هی دوو بران‪.‬‬ ‫ژنێکی بۆیمە لەسەر بە کراسێکی چاومارو‬ ‫قژێکی خەنەکراوەوە کە بە پارچە پەڕۆیەک‬ ‫چاوی بەستراوە وەکو ئەوەی جەالدەکان‬ ‫نەیانویستبێ دوایین دیمەنەکانی دنیا‬ ‫بەچاوی خۆی ببینێ‪.‬‬ ‫بەپێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان‪،‬‬ ‫مێژووی دروستکردن و ئاوەدانکردنەوە ئەم‬ ‫گۆڕە بە کۆمەڵە بەالشە و خوێنی دەیان‬ ‫ژن و منداڵی گەرمیان‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی ‪ ١٩88‬قوربانییەکانیش لە قۆناغی‬ ‫سێیەمی شااڵوی ئەنفالدا دەستگیرکراون‬ ‫کە بەرباڵوترین شااڵوی ئەنفال بوو و‬ ‫ناوچەی گەرمیانی گرتەوە‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕە رۆژی ‪١٢‬ی نیسانی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫لەڕێی لیژنهیهك بۆ گهڕان به دوای‬ ‫گۆڕهبەكۆمهڵهكانی كورد کە لە شایەتحاڵ‬ ‫و كارمهندانی پێشووی دهزگا ئهمنییهكانی‬ ‫سهردهمی رژێمی بهعس پێکهاتبوون‪ ،‬لە‬ ‫ناوچەی (تەلـلە شێخیە)ـی نوگرەسەلمان‬ ‫سەر بە شاری سەماوە کە ناوەندی‬ ‫پارێزگای موسەننایە‪ ،‬دۆزرایەوە‪.‬‬ ‫دوو رۆژ دواتر‪ ،‬ژمارەیەک لە‬ ‫کەسوکارو تاقانەی بەجێماوی ئەنفال‪،‬‬ ‫لەگەڵ شاندێکی وەزارەتی شەهیدانی‬ ‫هەرێم و نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫بە هاوڕێیەتی سەرۆک کۆماری عێراق‪،‬‬ ‫گەیشتنە بیابانەکانی نوگرە سەلمان‬ ‫بۆ بینینی گۆڕە بەکۆمەڵەکان‪ .‬سێ‬ ‫مانگ دواتر دەست بەهەڵدانەوەی گۆڕە‬ ‫بەکۆمەڵەکان کرا‪.‬‬ ‫رۆژی ‪١7‬ی تەموز‪ ،‬تیمی تایبەتی‬ ‫دامەزراوەی کاروباری گۆڕە بەکۆمەڵەکان‬ ‫لە دامەزراوەی شەهیدانی عێراق‪ ،‬دەستیان‬ ‫بە پرۆسە سەرەتاییەکانی هەڵدانەوەی‬ ‫گۆڕە بە کۆمەڵەکە کرد‪ ،‬رۆژی ‪٢3‬ی‬ ‫تەموز بە فەرمی دەستبەکارکرا بۆ‬ ‫کنەکردنی گۆڕەکەو دوو رۆژ دواتر‬ ‫هەڵدانەوە دەستیپێکرد‪.‬‬ ‫سەعات دووی بەرەبەیانی رۆژی‬ ‫شەممەی رابردوو‪ ،‬تیمی نیشتمانیی‬ ‫کە پێکهاتوون لە تیمەکانی وەزارەتی‬

‫هاوشێوەی عومەری خاوەر‬ ‫دایکێک و منداڵەکەی‬ ‫باوەشیانکردووە بە یەکدا‬ ‫و ئێسکوپروسکیان‬ ‫تێکەڵ بووە‬ ‫شەهیدانی هەرێم‪ ،‬دامەزراوەی شەهیدانی‬ ‫عێراق و پزیشکی دادوەری و تیمی‬ ‫لیژنەی نێودەوڵەتی بێسەروشوێنان‬ ‫لە عێراق ‪ ICMP-‬دەستیانکرد بە‬ ‫هەڵگرتنەوەی روفاتەکان و بڕیارە تا‬ ‫سبەینێ چوارشەممە‪ ،‬تەواوی روفاتەکان‬ ‫هەڵبگیرێنەوە‪.‬‬

‫دوای ‪ 3١‬ساڵ هەر بە منداڵیی دێنەوە‬

‫فوئاد عوسمان‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫شەهیدان و ئەنفالکراوانی بۆ “زەمەن”‬ ‫روونیکردەوە‪ :‬دوای هەڵگرتنەوەی روفاتی‬ ‫ئەنفالکراوان‪ ،‬دواتر دەبرێنە پزیشکی‬ ‫دادوەری لە بەغدا‪ .‬لەوێ سامپڵیان لێ‬ ‫وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫فوئاد ئاماژەی بەوەشدا دوای‬ ‫هەڵدانەوەی گۆڕەکان‪ ،‬لە رێوڕەسمێکی‬ ‫شایستەدا دەگوازرێنەوە بۆ هەرێمی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو گۆڕە بەکۆمەڵەی‬ ‫دیکە کە نزیکن لە گۆڕەکەی ئێستاوە‪،‬‬ ‫فوئاد عوسمان وتی‪“ :‬دواتر لەالیەن‬ ‫تیمی نیشتمانیی بەرنامەی هەڵدانەوەو‬ ‫هەڵگرتنەوەی ئەوانیش دادەنرێت”‬

‫هەڵدانەوەی‬ ‫تیمی‬ ‫ئەندامانی‬ ‫گۆڕبەکۆمەڵەکان دەڵێن‪ :‬هەڵگرتنەوەی‬ ‫رووفاتەکانی ئەم گۆڕەی تەللە شێخیە زۆر‬ ‫قورسە‪ ،‬چونکە منداڵی تێدایە لەباوەشی‬ ‫دایکیدایەو ئێسکوپروسکیان تێکەڵ بووە‪.‬‬ ‫هەروەها دەڵێن ئەو گۆڕە بەکۆمەڵە یەکێکە‬ ‫لە هەرە کاریگەرترین گۆڕە بەکۆمەڵەکان‬ ‫کە تائێستا کاریان تێدا کردووە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان و‬ ‫پشتبەستن بەوتەی شایەتحاڵەکان‪ ،‬لەو‬ ‫سێ گۆڕە بەکۆمەڵەی تەلـلە شێخیەی‬ ‫نوگرەسەلمان‪ ،‬زیاتر لە ‪ 4٠٠‬روفات هەن‬ ‫کە زۆرینەی هەرەزۆریان ژن و منداڵن‬ ‫و بەپێی جلوبەرگ و ئەو کەلوپەالنەی‬ ‫لەناو گۆڕە بەکۆمەڵەکاندا دۆزراونەتەوە‪،‬‬ ‫سەرجەمیان خەڵکی ناوچەی گەرمیانن‪.‬‬ ‫پێشتر دامەزراوەی شەهیدانی عێراق‬ ‫هەڵدانەوەو‬ ‫پڕۆسەی‬ ‫باڵویکردەوە؛‬ ‫هەڵگرتنەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکانی سەماوە‬ ‫دەستپێدەکەن کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ زستانی ساڵی ‪١٩88‬و نزیکەی ‪8٠‬‬ ‫قوربانیی تێدایە کە سەرجەمیان ژن و‬ ‫منداڵن و بەشێوەیەکی هەڕەمەکی و دوای‬ ‫گوللەبارانکردنیان‪ ،‬خراونەتە چاڵەوە‪.‬‬

‫مەمەی شیری دەمی‬ ‫منداڵێک ئەندامانی‬ ‫تیمی هەڵدانەوەی‬ ‫گۆڕەکانی تاساندبوو‬

‫زیا ساعدی‪ ،‬بەڕێوەبەری فەرمانگەی‬ ‫گۆڕەبەکۆمەڵەکان روونیکردەوە‪ :‬گۆڕەکەی‬ ‫تەلـلە شێخییە‪ ،‬بەشێکە لە ژمارەیەک‬ ‫گۆڕی بەکۆمەڵ کە رووبەرەکەی ‪ 45‬مەتر‬ ‫چوارگۆشە دەبێ‪.‬‬ ‫ساعدی ئاشکرایکرد؛ لە سێکوچکەی‬ ‫سەماوە‪ -‬نەجەف –دیوانیە‪ ،‬دەیان‬ ‫گۆڕی بەکۆمەڵی تر هەیە کە سەرجەم‬ ‫قوربانییەکانیان کوردن و لە تاوانی‬ ‫ئەنفالدا بە کۆمەڵ کوژراون‪.‬‬ ‫پێشتر‪ ،‬تەیموور عەبدوڵاڵ‪ ،‬تاقانەی‬ ‫ئەنفال کە یەکێکە لە رزگاربووانی‬ ‫گۆڕەبەکۆمەڵەکانی سەماوەو خەڵکی‬ ‫گوندی کوڵەجۆی حاجی حەمەجانە لە‬ ‫گەرمیان‪ ،‬ئاشکرایکردبوو؛ ئەو گۆڕە‬ ‫بەکۆمەڵەی لە سەماوە دۆزراوەتەوە‪،‬‬ ‫هەمان ئەو گۆڕەیە کە لێی دەربازبووە‪.‬‬ ‫تەیمور دەشڵێت‪ :‬لە ساڵی ‪٢٠٠٩‬ەوە‬ ‫ئاگاداری گۆڕە بەکۆمەڵەکەیەو بەرپرسانی‬ ‫لێ ئاگادارکردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا دەست‬ ‫بە هەڵدانەوەیان دەکرێت‪.‬‬

‫دایک و منداڵێک‬ ‫هاوشێوەی عومەری خاوەر‬

‫فوئاد عوسمان‪ ،‬کە وەک بەشێک‬ ‫لە تیمی وەزارەتی شەهیدانی هەرێم‬ ‫چووەتە سەماوە بۆ هەڵدانەوەی گۆڕە‬ ‫بەکۆمەڵەکان‪ ،‬چەندین دیمەنی ناخهەژێن‬ ‫“دایکێک‬ ‫یەکێکیان‬ ‫دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫هاوشێوەی عومەری خاوەری هەڵەبجە‪،‬‬ ‫منداڵێک لە باوەشیدایەو بەیەکەوە‬ ‫گوللەبارانکراون‪ .‬کەلـلە سەری منداڵەکە‬ ‫شکاوە کە پێدەچێ فیشەک بەر کاسە‬ ‫سەرە ناسکەکەی کەوتبێ‪ .‬تەمەنی ئەو‬ ‫منداڵە نەگەیشتووەتە ساڵێک و هەر‬ ‫لەسەر سنگی دایکی تێکەڵ بە ئێسک و‬ ‫پروسکی دایکی بووە” بۆ فوئاد ئەمە‬ ‫کاریگەرترین دیمەن بووەو کەم کەس‬ ‫هەبووە بە بینینی لە قوڵپەی گریان‬ ‫نەدات‪.‬‬

‫بەوتەی فوئاد “دیمەنێکی دیکەی‬ ‫ناخهەژێن‪ ،‬ئەو ژنە گەنجە بوو کە‬ ‫پرچە بەهارییە داهاتووەکەی‪ .‬ئەو‬ ‫پارچە پەڕۆیەی بزر کردبوو کە بەر لە‬ ‫گولـلەبارانکردن‪ ،‬چاویان پێ شەکەت‬ ‫دابوو هاوشێوەی سەرجەم ژنانی تر کە‬ ‫بە چاو بەستراوی گولـلەباران کرابوون”‬ ‫ئەو بوخچە رەنگاورەنگانەی کە هیی‬ ‫دەستی خوشک و دایک و گۆڕغەریبەکانی‬ ‫ئەنفال بوون‪ ،‬ئەوەندەی تر بارەکەی‬ ‫قورسکرد‪ .‬فوئاد عوسمان دەڵێت‪ :‬ئەو‬ ‫بوخچانە نەمانزانی چیان تێدا هەڵگیراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەڕوونی لەوە گەیشتین کە‬ ‫پێداویستی ژنانی کوردە کە لە کۆندا بۆ‬ ‫هەڵگرتنی پێویستیی بەکارهێنراون‪.‬‬ ‫یەکێک لە ئەندامانی تیمی پزیشکی‬ ‫دادوەری بەغدا “دیمەنی ئەو مەمەشیرە‬ ‫سەرنجی رادەکێشێ کە دەردەکەوێت‬ ‫منداڵەکە بە گریانەوە داوەو سەری لەسەر‬ ‫قۆڵی دایکی داناوەو مەمە شیرەکەی‬ ‫بە دەمەوە بووە کاتێک روحی پاک و‬ ‫بێگەردی سپاردووە”‪.‬‬ ‫پێاڵوی الستیکی مارادۆنا کە لە‬ ‫هەشتاکانی سەدەی رابردوو زۆربەی‬

‫لە سێکوچکەی‬ ‫سەماوە‪ -‬نەجەف –‬ ‫دیوانیە دەیان گۆڕی‬ ‫بەکۆمەڵی تر هەن کە‬ ‫سەرجەمیان کوردن‬

‫کچان و ژنان‬ ‫بوخچەکانیان لەگەڵ‬ ‫خۆیان بردووەتە ژێر گڵ‬ ‫کەتائێستا نازانرێ چیان‬ ‫تێدابووە‬ ‫کوڕوکاڵی کورد بۆ یاری دووگۆڵیی و‬ ‫تۆپێنی ناو کۆاڵنەکان لەپێیان دەکرد‪،‬‬ ‫لەگەڵ پێاڵوی پەنجەرە کە زۆرینەی‬ ‫مندااڵنی گەرمیان لەبەر گەرمای بەهارو‬ ‫هاوین لە پێیان دەکرد‪ .‬لەگەڵ پاپووچی‬ ‫الستیکی کچان و ژنان و كراسی جۆری‬ ‫چاوماری ژنان و بلوزی زستانەی دووبرا‬ ‫كە پێدەچوو پێکەوە بۆیان کڕابێ‪ .‬کراسە‬ ‫کوردییەکانی کچانی گەرمیان و چەندین‬ ‫وێنەی تر دیمەنی لەبیرنەکراوی ئەو گۆڕە‬ ‫بە کۆمەڵەی سەماوەن‪.‬‬ ‫بەوتەی شایەتحاڵەکان و ئەوانەی‬ ‫لێکۆڵینەوەیان لە تاوانی جینۆسایدی‬ ‫ئەنفال کردووە‪ ،‬دوای راگواستنی ئەو‬ ‫کەسانەی بەر شااڵوەکە کەوتوون لە‬ ‫ناوچەکانی ئەنفال‪ ،‬بەزۆری براونەتە‬ ‫سێ سەربازگە‪ ،‬ئەوانیش سەربازگەی‬ ‫جەیشی شەعبی تۆپزاوە لە باشووری‬ ‫کەرکوک و گرتووخانەی ژنان لە دوبز‬ ‫کە دەکەوێتە سەر رێگای سەرەکیی‬ ‫کەرکوک‪ -‬موسڵ و گرتووخانەی نوگرە‬ ‫سەلمان لە بیابانەکانی سەماوە تا دەگاتە‬ ‫ناوچەی عەرعەری سنوری سعودیە‪.‬‬ ‫گرتووخانەیەن‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪5‬‬

‫کاتی پێکهێنانی دەستەی دانوستانە‬

‫پرۆژه‌یه‌كى‌گرنگ‌بۆ‌چاره‌سه‌رى‌كێشه‌یه‌كى‌كۆن‬ ‫به‌هادین‌یوسف‬ ‫پێكهێنانی دهستهیهكی نیشتمانیی‬ ‫له ههرێم بۆ دانوستان لهگهڵ بهغدا‪،‬‬ ‫دهبێته خاڵی رێككهوتنه سیاسییهكان و‬ ‫چاودێرانیش به پێویستییهكی ههنوكهیی‬ ‫دهزانن بۆ چاكسازییو فایلى دانوستان و‬ ‫به دامهزراوهییكردنی ئەم بەشە گرنگەی‬ ‫سیاسەت وئیدارەدان‪.‬‬ ‫تائێستا له ههرێمى كوردستان‬ ‫دامهزراوهیهكى نیشتمانیى نییه فایلى‬ ‫چاودێریكردنى ئهدای نوێنهرانى كوردو‬ ‫دانوستانى نێوان ههولێرو بهغداى لهخۆگرتبێ‪.‬‬ ‫یان بهرپرسبێ له گفتوگۆ و دانوستانى‬ ‫نێوان ههرێم و حكومهتى عێراق‪ .‬پهرلهمانى‬ ‫كوردستان هەرچەندە وهك مهرجهعى بااڵى‬ ‫شهرعى ههرێمە‪ ،‬کەچی ئاگادارى پرۆسهى‬ ‫دانوستانهكان نهبووه‪.‬‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 2012‬بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫پێشنیاری پڕۆژه یاسایهكی بهناوی (دهستهی‬ ‫نیشتمانیی بۆ دانوستان) پێشكهشی‬ ‫پهرلهمانو حكومهتو سهرۆكایهتی ههرێم‬ ‫كرد‪ .‬پڕۆژه یاساكه له پێنج بهش و ‪18‬‬ ‫مادهو هۆیهكانی دهرچوونی پێكهاتووه‪،‬‬ ‫بهشێوهیهكی یاسایی چۆنێتی به دامهزراوهییو‬ ‫بهنیشتمانییكردنی دانوستانهكانی نێوان‬ ‫ههرێمو بهغدای خستوهتهڕوو‪.‬‬ ‫ههرچهندە به نووسراوی دیوانی‬ ‫سهرۆكایهتی ههرێمی كوردستان له‬ ‫(‪ )2012/12/13‬ئاڕاستهی سهرۆكایهتی‬ ‫پهرلهمانو ئهنجومهنی وهزیرانو یهكێتیو‬ ‫پارتی كراوه بۆ دیراسهكردنی نهخشهرێگاكهی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬کەچی تائێستا ئهو‬ ‫پڕۆژهیه پهسهند نهكراوه‪.‬‬ ‫بهپێی پڕۆژه یاساكه‪ ،‬دهستهی دانوستانی‬ ‫ههرێمی كوردستان له نۆ ئهندام پێكدێتو‬ ‫كهسایهتی مهعنهویو سهربهخۆیهو لهڕووی‬ ‫كارگێڕییو داراییهوه سهر به پهرلهمانی‬ ‫كوردستان دەبێ‪.‬‬ ‫دەستەکە لەگەڵ سهرۆكایهتی ههرێم‪،‬‬

‫ئهنجومهنی وهزیران‪ ،‬پهرلهمانی كوردستانو‬ ‫ئهو الیهنه سیاسییانهی كه نوێنهریان ههیه‬ ‫له پهرلهمانی كوردستان هەیە‪ ،‬ههماههنگی‬ ‫دەکەن بۆ دیاریكردنی ستراتیژی نهتهوهیی‬ ‫بۆ پاراستنی بهرژهوهندییه نیشتمانییهكان له‬ ‫چوارچێوهی دهوڵهتی عێراقدا‪.‬‬ ‫ئهركێكی تری دهستهكه‪ ،‬دانوستانه‬ ‫لهگهڵ حكومهتی فیدراڵو ئهو الیهنانهی‬ ‫پهیوهندییان به دۆسیه ههڵپهسێردراوهكانی‬ ‫نێوان حكومهتی ههرێمو حكومهتی ناوهندهوه‬ ‫ههیه‪.‬‬ ‫ئهركی سێیهمی دهستهی دانوستان‪،‬‬ ‫پاڵپشتیو چاودێریی ئهداو كاری نوێنهرانی‬

‫گهلی كوردستانه له دهسهاڵتی یاسادانانو‬ ‫جێبهجێكردنو هێزه چهكدارهكانو دهستهو‬ ‫دامهزراوه فیدراڵییهكان لە بەغدا‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئامادهكردنی راپۆرتی وەرزانە تا ئاڕاستهی بۆ‬ ‫پهرلهمانی كوردستانو رایگشتی بکرێن‪.‬‬ ‫دەستەکە کار دەکات بۆ به دیكۆمێنتكردنو‬ ‫ئهرشیفكردنی دانوستانهكانی پێشوو لهنێوان‬ ‫نوێنهرانی گهلی كوردستانو حكومهتو‬ ‫دهسهاڵتدارانی پێشووی عێراق‪.‬‬ ‫كاردۆ محهمهد‪ ،‬پهرلهمانتاری پێشووتری‬ ‫گۆڕان له پهرلهمانی كوردستان بۆ “زهمهن”‬ ‫وتی‪“ :‬پێكهێنانی دهستهی دانوستان‬ ‫بهشێكبوو لهو پاكێجانهی بۆ چاكسازیی‬

‫پێشكهشكران‪ ،‬دامهزراندنی دهستهی‬ ‫دانوستان كه دهزگایهكی پیشەیی یاساییو به‬ ‫ئهرشیفكراوبێ‪ ،‬دهبێته بهشێك له چاكسازییو‬ ‫به دامهزراوهییكردنی دهوڵهتو حكومڕانییهكی‬ ‫خاوهن دامهزراوهیی”‪.‬‬ ‫سهبارهت به هۆكاری جێبهجێنهكردنی‬ ‫پڕۆژهكهش‪ ،‬وتی‪“ :‬تێڕوانینی حزبیی بۆ‬ ‫حوكمڕانی كه حزب خۆی به خاوهنی خاكو‬ ‫سامانو دامهزراوهكانو نیشتمان دهزانێ‪،‬‬ ‫وایكردووه ئهو دهستهیه دانهمهزرێ”‪.‬‬ ‫ئهو ئهنجومهنهی كه بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان له پڕۆژهكهدا دیاری كردبوو‪ ،‬له نۆ‬ ‫ئهندامی سهرهكیو سێ ئهندامی یهدهگ‬

‫پێكدێن كه به زۆرینهی (‪)4/3‬ی ئهندامانی‬ ‫پهرلهمانی كوردستان پهسهند دهكرێن‪ .‬دوای‬ ‫پهسهندكردنیان لهالیهن پهرلهمانهوه ئهندامانی‬ ‫دهستهی دانوستان سوێندی یاسایی دهخۆن‪.‬‬ ‫له پڕۆژه یاساكهدا مهرجە كه نابێ‬ ‫ئهندامی دهستهی دانوستان‪ ،‬تا ئەو چوار‬ ‫ساڵەی لە کاردایە‪ ،‬هیچ وهزیفهو ئهركێكی‬ ‫تر له كهرتی گشتیو تایبهتدا بکات‪.‬‬ ‫سهرۆكی دهستهکە پابهندكراوه بهوهی كه‬ ‫سێ مانگ جارێك لهبهردهم پهرلهمانی‬ ‫كوردستانو لیژنه پهیوهندیدارهكان ئامادهبێ‬ ‫بۆ پێشكهشكردنی راپۆرتی خۆیان‪ .‬پهرلهمان‬ ‫مافی بانگهێشتكردنی سهرۆكو ئهندامانی‬ ‫دهستهی دانوستانی ههیه‪.‬‬ ‫دهستهكه مافی ئهوهی نییه كهسێكی تری‬ ‫دهرهوهی ئهنجومهن رابسپێرێت بۆ ئهنجامدانی‬

‫دانوستان یان ئیمزاكردنی هیچ رێككهوتن و‬ ‫وهرهقهیهكی دانوستان تا نهخرێته بهردهستی‬ ‫پهرلهمان‪.‬‬ ‫ئهبوبهكر ههڵهدنی‪ ،‬ئهندامی پهرلهمانی‬ ‫كوردستان له لێدوانێكدا بۆ “زهمهن”‪،‬‬ ‫دووباره پێشنیازی دروستكردنی دهستهیهك‬ ‫دهكاتو دهڵێت‪“ :‬پێویسته دهستهیهكی بااڵی‬ ‫دانوستانمان ههبێ له ههرێم‪ ،‬ئهم دهستهیه‬ ‫بتوانێ كارهكانی حكومهتی ههرێم لهگهڵ‬ ‫حكومهتی ناوهند رێكبخات‪ ،‬ههم بتوانێ‬ ‫ههماههنگی لهنێوان پهرلهمانتارانی كورد‬ ‫لهبهغدا لهگهڵ وهزیرهكان بكاتو چاودێری‬ ‫كارهكانیان بكات‪ .‬ئهم دهستهیهش بهرپرسیار‬ ‫بێت لهبهردهم پهرلهمانی كوردستان‪ .‬ئهم‬ ‫میكانیزمه‪ ،‬میكانزمێكی باش دهبێت تا ئهو‬ ‫نوێنهرانه لێیان بپێچرێتهوه”‪.‬‬

‫بڕیاردهرى ئەنجومەنی سهركردایهتى كۆمهڵی ئیسالمی‪:‬‬

‫گرنگ‌دەبوو‌ئیسالمییه‌كان‌له‌‌حكومه‌ت‌به‌شداربوونایه‬ ‫* لهدوای ههڵبژاردنهكانی ‪30‬ی ئهیلولی‬ ‫ساڵی رابردوو‪ ،‬كۆمهڵی ئیسالمی مهیلی‬ ‫بهشداریكردنی ههبوو لهكابینهی نۆیهم‪،‬‬ ‫هۆكاری ئهوه چی بوو كه كۆمهڵ‬ ‫ویستى بهشداریكردنى ههبوو نهك ببێته‬ ‫ئۆپۆزسیۆن؟‬ ‫ ههرگیز كۆمهڵی ئیسالمی نهیوتووه‬‫بهشداری لهحكومهت دهكهین‪ ،‬بهڵكو‬ ‫وتویهتی چاوهڕێی بهرنامهی حكومهت و‬ ‫شێوازی پێكهێنانی دهكهین‪ .‬لهكۆتاییشدا‬ ‫كۆمهڵ بهرنامهی حكومهت و شێوازی‬ ‫پێكهێنانهكهی بهدڵ نهبوو بۆیه بهشداری‬ ‫لهحكومهتدا نهكرد‪.‬‬ ‫* كۆمهڵی ئیسالمی چهند جارێك و‬ ‫لهچهند وێستگهیهكی جیاوازهوه ئهوهی‬ ‫راگهیاند ئهوان وهك چاوهڕوانی ساڵوێكی‬ ‫پارتین‪ ،‬بهاڵم پارتی ئهو ساڵوهی نهكرد‪،‬‬ ‫پێتانوایه هۆكاری ئهوه چییه كه پارتی‬ ‫بهرامبهر كۆمهڵ بێباك بوو؟‬ ‫پارتی باسی پێكهێنانی حكومهتی‬‫لهگهڵ كۆمهڵدا كرد‪ ،‬بهاڵم كۆمهڵ بهو‬ ‫باسكردنهو شێوازهكهی رازی نهبوو‪،‬‬ ‫دهرهنجام بهشداری لهو حكومهته نهكرد‪.‬‬ ‫لهناو پارتیشدا خهڵكێك ههبوو حهزى‬ ‫دهكرد كۆمهڵ بهشداری حكومهت نهكات‪.‬‬ ‫بهپێی لێكدانهوهی خۆیان ئامانجیان‬ ‫ئهوهیه كۆمهڵ بێهێز ببێ‪ .‬كۆمهڵ‬ ‫پێشتر لهحكومهت كشایهوه لهسهر‬ ‫زۆری كهموكوڕی لهحكومهت و هەبوونی‬ ‫رێژهیهكی زۆری گهندهڵی‪ .‬لهماوهی رابردوو‬ ‫كۆمهڵ ههڵوێستی لهسهر خراپهكارییهكانی‬ ‫حكومهت توندبوو‪ .‬بۆیه خهڵكێك حهزی‬ ‫دهكرد وهك تۆڵهكردنهوهیهك رێگه نهدهن‬ ‫كۆمهڵ بهشداری لهحكومهت بكات‪ .‬بهاڵم‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی لهناو حكومهتبێ یا‬ ‫لهدهرهوهی حكومهت كاری خۆی دهكات‬ ‫و خزمهتی خۆی بهخهڵكی كوردستان‬ ‫دهكات‪ .‬كۆمهڵی ئیسالمی خاوهنی متمانهو‬ ‫جهماوهر و سهنگی خۆیهتی‪ .‬بۆیه ئهگهر‬ ‫دژایهتیشی بكرێت لهكارو خهباتی خۆی‬ ‫بهردهوام دهبێ و پشت بهخوا بهردهوامیش‬

‫سهبارهت به پرسى بهشداری پێنەکردنی ئیسالمییهكان‬ ‫له كابینهى نوێ و كارى هاوبهشى ئهو الیهنانهو كۆنگرهى‬ ‫كۆمهڵى ئیسالمى‪“ ،‬زهمهن” ئهم چاوپێكهوتنهى لهگهڵ‬ ‫شوان رابهر‪ ،‬بڕیاردهرى ئەنجومەنی سهركردایهتى كۆمهڵی‬ ‫ئیسالمی کوردستان ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫سازدانى‪‌:‬زه‌مه‌ن‬

‫لهگهشهكردنداین‪.‬‬ ‫* كۆمهڵ تا دوایین چركهسات چاوهڕێ‬ ‫بوو بهشداری بكات لهكابینهدا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫دوایی بێ هیوا بوو ئینجا رایگهیاند دهبێته‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بهبۆچوونی تۆ دهتوانین‬ ‫كۆمهڵ ناو بنێین ئۆپۆزسیۆنێكی ناچاریی؟‬ ‫ئارهزووی‬ ‫ئیسالمی‬ ‫كۆمهڵی‬‫لهبهشداری كردن نهبووه لهحكومهت‪،‬‬ ‫چونكه ئهگهر زۆر مهبهستی بوایهو‬ ‫ئارهزووی لێبوایه رێگهی لهپێش بوو‪.‬‬ ‫چونكه پارتی هاته الی كۆمهڵ و‬ ‫دهروازهی بهشداریكردنی كۆمهڵی كردهوه‬ ‫لهحكومهت‪ .‬بهڵكو ئهوهی پارتی لێی‬ ‫دهترسا ئهوه بوو كه داوا لهكۆمهڵ بكات‬ ‫بهشداری حكومهت بكات و كۆمهڵیش‬ ‫رهتی بكاتهوه بهشداری لهحكومهت بكات‪.‬‬ ‫* عهبدولستار مهجید سهرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی كۆمهڵ لهدوای سوێندخواردنی‬ ‫كابینهی نۆیهم رایگهیاند هیوادارین‬

‫كابینهی نۆیهم كارنامهی حكومهتهكهی‬ ‫جێبهجێ بكات و ئێمهش دهستخۆشییان‬ ‫لێ دهكهین‪ ،‬لهكاتێكدا ههر هێزێك‬ ‫لهتهواوی دنیا كهدهبێته ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لهبهر ئهوهی بهرنامهی ئهو حكومهتهی‬ ‫بهدڵ نییه بۆیه بووهته ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫كۆمهڵ پێچهوانهی ئهو عورفه دهیهوێت‬ ‫بهرنامهی حكومهت جێبهجێ بكرێت‪ ،‬ئهمه‬ ‫چۆن دهبێ؟‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی كوردستان‬‫دهیهوێ لهههڵوێست و مامهڵهكردنیدا‬ ‫رهچاوی دادپهروهری بكات و بهخراپ‬ ‫بڵێت خراپ و بهباشهش بڵێت باش‪.‬‬ ‫كۆمهڵ چاكهو خراپهی خهڵكی لهبهرچاوه‪.‬‬ ‫ئێمه وهك كۆمهڵ خێر و خۆشیمان بۆ‬ ‫خهڵك دهوێ‪ ،‬بۆیه ئهگهر لهحكومهتیشدا‬ ‫نهبین یاخود لهحكومهتیش رازی نهبین‪،‬‬ ‫پێمانخۆشه حكومهت لهپێناو بهرژهوهندی‬ ‫خهڵك خزمهتی باشی خهڵك بكات‪.‬‬

‫* بێجگه لهكابینهی یهكهم‪ ،‬هێزه‬ ‫ئیسالمییهكان لهتهواوی كابینهكانی‬ ‫حكومهتی ههرێمدا بهشداربوون‪ ،‬بهاڵم‬ ‫یهكهمجاره لهدوای حهوت كابینهی دیكه‬ ‫ئهمجارهیان هێزه ئیسالمییهكان لهدهرهوهی‬ ‫حكومهتن‪ ،‬ئێوه لهدهرهوه بوونی هێزه‬ ‫ئیسالمییهكان چۆن لێكدهدهنهوه؟‬ ‫الیهنه ئیسالمییهكانی كوردستان‬‫بهئارهزووی خۆیان بهشدارییان لهحكومهتدا‬ ‫نهكردووه‪ .‬ئهگهرنا مافی خۆیان بوو‬ ‫بهشداری پێكهێنانی حكومهتدا بكهن‪.‬‬ ‫چونكه له ههڵبژاردنهكاندا سهركهوتنیان‬ ‫بهدهست هێناوه‪ .‬بهاڵم ئهمجاره‬ ‫ئیسالمییهكان دهیانهوێت لهدهرهوهی‬ ‫حكومهت خزمهتی خهڵك بكهن‪ .‬ئامانجی‬ ‫بهشداریكردنیشمان لهههر كابینهیهكی‬ ‫حكومهت پهیوهسته بهخزمهتكردنهوه‪.‬‬ ‫ئهگهر بێ ویژدانیش نهكرێت شوێن دهستی‬ ‫ئیسالمییهكان لهخزمهتكردنی خهڵكدا‬

‫دیاره ئهگهر لهناو حكومهت بوبن یاخود‬ ‫لهدهرهوهی حكومهت‪.‬‬ ‫* ئایا گرنگ بوو هێزه ئیسالمییهكان‬ ‫یهكێكیان بهشدار بونایه لهكابینهی‬ ‫نۆیهمی حكومهتی ههرێم؟‬ ‫ بهڵێ بێگومان بهشداریكردنی‬‫الیهنه ئیسالمییهكان گرنگی خۆی ههیه‪،‬‬ ‫چونكه كهسایهتییه ئیسالمییهكان ئهگهر‬ ‫پلهو پۆستیان لهحكومهت وهربگرتایه‬ ‫خزمهتی باشییان دهكرد‪ ،‬چونكه كهسانی‬ ‫خزمهتگوزار و سهر راستن لهگهڵ خهڵكدا‪.‬‬ ‫* لهگهڵ هێزه ئیسالمییهكانی دیكه‬ ‫بهرنامهی كاری هاوبهشتان ههبوو‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئهو بهرنامهیهتان گهیشتووهته كوێ‬ ‫و ئاستی هاوكاری و كاركردنتان لهچ‬ ‫ئاستێكدایه؟‬ ‫لهئێستادا هێزه ئیسالمییهكان‬‫بهرنامهیهكی هاوبهشیان لهنێواندا نییه‪،‬‬ ‫بهاڵم لهسهر ئاستی پهیوهندی‪ ،‬ههمیشه‬ ‫نێوانی هێزه ئیسالمییهكان باش بووهو‬ ‫هاوكاری یهكتر دهكهن لهزۆربهی‬ ‫ئاستهكاندا‪.‬‬ ‫* كۆمهڵی ئیسالمی لهماوهی رابردوو‬ ‫بهشێك لهكادیرانی لهههولێر دهستیان‬ ‫لهكاركێشایهوه‪ ،‬ئێستا دهنگۆی ئهوه‬ ‫ههیه كۆمهڵ لهگهڵ كادیره دهست‬ ‫لهكاركێشاوهكان لهگفتوگۆدایه بۆ‬ ‫گهڕانهوهیان بۆ ناو كۆمهڵ؟‬ ‫ ئهوه بابهتێكی ناوخۆی حزبییه‪،‬‬‫كۆمهڵی ئیسالمی رێز لهبۆچوونی جیاواز‬ ‫دهگرێت‪ .‬كه ئهندامهكانی دهریدهبڕن‪،‬‬ ‫بهاڵم دهبێ ئهندام و كادیرانیش بهبڕیار و‬ ‫پرهنسیپهكانی حزبهوه پابهند بن‪ .‬كۆمهڵی‬ ‫ئیسالمی ههر شتێك لهبهرژهوهندی‬ ‫ئهنجامی‬ ‫خزمهتكردنی ئهندامانیبێ‬ ‫دهدات‪ .‬لهههمانكاتیشدا ئهندامان و‬ ‫كادیرانیش دهبێت رهچاوی بارو دۆخی‬ ‫ناوخۆیی حزب بكهن‪.‬‬ ‫*كۆمهڵی ئیسالمی بهستنی كۆنگرهی‬ ‫لهپێشه ئهو كۆنگرهیهی كۆمهڵ تهنیا‬ ‫كۆنگرهیهكی تهقلیدی دهبێ یا بهرنامهی‬

‫ئیسالمییەکان مافی‬ ‫خۆیان بوو بەشداری‬ ‫لە حکومەتدا‬ ‫بکەن چونکە لە‬ ‫هەڵبژاردندا‬ ‫براوەبوون‬ ‫گۆڕانكاری ریشهییتان ههیه؟‬ ‫ پێش كۆنگره هیچ شتێك یهكالیی‬‫ناكرێتهوه‪ .‬تهنیا تاوتوێی شتهكان دهكرێت‬ ‫و ئامادهكاری دهكرێ تا تهواوی پرسهكان‬ ‫بهدهنگدان لهكۆنگره یهكالیی بكرێنهوه‪.‬‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی لهناوخۆیدا كێشهیهكی‬ ‫ئهوتۆی نییه بۆیه بهئاسانی بڕیاری‬ ‫بهستنی كۆنگرهی داوه‪ .‬دڵنیام كۆنگرهی‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی شتی باش بهدوای‬ ‫خۆیدا دههێنێ‪ .‬چونكه كۆنگرهی كۆمهڵ‪،‬‬ ‫كۆنگرهیهكی ئازاد دهبێ و ئهندامانی‬ ‫كۆنگره بهئازادانه بۆچوونهكانی خۆیان‬ ‫دهردهبڕن و بهئازادانهش دهنگ دهدهن‬ ‫لهسهر ههر شتێك بهباشی دهزانن‪.‬‬ ‫* ئهمیری كۆمهڵ لهلێدوانێكی‬ ‫رۆژنامهوانیدا باسی لهوه كردووه ئاساییه‬ ‫لهكۆنگره پاشگری ئیسالمی لهناوی‬ ‫كۆمهڵ بكرێتهوه‪ ،‬لهكۆنگرهدا بهرنامهیهكی‬ ‫واتان ههیه یا تهنیا بۆچونێكی تایبهتی‬ ‫ئهمیری كۆمهڵ بوو؟‬ ‫تائێستا هیچ شتێك یهكالیی‬‫نهكراوهتهوه‪ .‬ههر شتێكیش لهكۆنگره‬ ‫پێشنیار بكرێت‪ ،‬ههر لهوێش لهرێگهی‬ ‫دهنگدانهوه یهكالیی دهكرێتهوه‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫کەرکوک لەنێوان بێبەشکردن لە هەڵبژاردن و لەدەستچووندا‬ ‫سیناریۆکەی ‪23‬ی تەمموزی ‪ 2008‬لە کەرکوک دووبارە دەبێتەوە!‬

‫بەهادین یوسف‬ ‫دوای ‪ 11‬ساڵ و لەهەمان رۆژدا‪،‬‬ ‫پەرلەمانی عێراق هەمواری یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی پارێزگاکانی پەسەندکردو‬ ‫هەمان سیناریۆی ‪23‬ی تەمموزی ساڵی‬ ‫‪ 2008‬لەبارەی هەڵبژاردنی کەرکوک‬ ‫دووبارە بوویەوە‪ .‬بەمەش مەترسی هەیە‬ ‫جارێکی تر کورد کەرکوک لەدەست بدات‪.‬‬ ‫رۆژی ‪23‬ی ئەم مانگە‪ ،‬پەرلەمانی‬ ‫عێراق بە زۆرینەی دەنگ یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی‬ ‫هەموارکردەوەو جارێکی دیکە کۆتوبەندی‬ ‫بۆ ئەو هەڵبژاردنە دانا کە بڕیارە دوای‬ ‫‪ 15‬ساڵ لە کەرکوک ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫بەڕای شارەزایان و پسپۆڕانی یاسایی‬ ‫ئەو هەموارە ترسی ئەوەی هەیە جارێکی‬ ‫تر چارەنووسی کەرکوک و هەڵبژاردنی‬ ‫پارێزگاکان لەوشارە بخاتەوە بەردەم‬ ‫مەترسی‪.‬‬ ‫بەپێی هەمواری مادەی ‪35‬ی یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‬ ‫كە تایبەتە بە هەڵبژاردن لە پارێزگای‬ ‫كەركوك‪ ،‬كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫عێراق پابەندكراوە كە تا ‪31‬ی كانوونی‬ ‫دووەمی ساڵی ‪ 2020‬وردبینی لە تۆماری‬ ‫دەنگدەرانی پارێزگاکەدا بکات و بەراورد‬

‫لەنێوان پسوڵەی خۆراك و تۆماری‬ ‫باری شارستانی بکات‪ .‬هەروەها ئەو‬ ‫ناوانەی كە لە هەردوو تۆمارەكەدا هاوتا‬ ‫نین بیانسڕنەوە بە رەچاوکردنی ئەو‬ ‫رێکارانەی‪ ،‬کە لیژنەی بەدواداچوونی‬ ‫راستییەكان لە چوارچێوەی مادەی ‪140‬‬ ‫گرتویەتیەبەر‪.‬‬

‫ئەگەری لەدەستدانی کەرکوک‬

‫ئازاد چاالك‪ ،‬ئەندامی پێشووتری‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەبارەی‬ ‫مەترسی لەدەستدانی کەرکوک و‬ ‫هەڵبژاردنی پارێزگاکان پێیوایە کە؛‬ ‫ئەوەی سەرکردایەتی کورد دەیکات‬ ‫بەرامبەر کەرکوک‪ ،‬لە نەزانی و بێ‬ ‫ئاگاییەوە نییە‪ ،‬بەڵکو ئەولەویەتیان‬ ‫شتێکی تر بووە کە پەیوەندی بە‬ ‫ناکۆکیو هەژموون و بەرژەوەندی‬ ‫دەسەاڵتدارانی کورد خۆیەوە هەبووە کە‬ ‫لەالیەک ناکۆک بووە بە بەرژەوەندی ئەم‬ ‫یا ئەو حزب‪ ،‬لەالیەکی تریشەوە ناکۆک‬ ‫بووە بە بەرژەوەندییەکانی دانیشتووانی‬ ‫کەرکوک بە شێوەیەکی گشتیی‪.‬‬ ‫هەروەک د‪.‬لەتیف شێخ مستەفا‪،‬‬ ‫پسپۆڕی یاسای دەستووریی و‬ ‫پەرلەمانتاری پێشووی کورد لە بەغدا‬ ‫لەبارەی یاساکەوە بۆ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬ ‫لەسایەی دەنگدان بە یاسای ئەنجومەنی‬

‫پارێزگاکان لە پەرلەمانی عێراق‪ ،‬عەرەب‬ ‫و تورکمانەکان توانیان ئەو دەقە‬ ‫بسەپێنن کە پێویستە وردبینی تۆماری‬ ‫دەنگدەران بکرێت پێش هەڵبژاردنەکان‪.‬‬ ‫ئیتر ئەگەری لەدەستدانی کەرکوک بە‬ ‫یەکجاریی و بۆ هەتاهەتایە بەشێوەی‬ ‫یاسایی و دەستووریی زۆر زۆرە‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەگەر کورد فریای خۆی نەکەوێ یان‬ ‫شتێکی کتوپڕ روونەدات”‪.‬‬ ‫جەخت دەکاتەوە کە “ئەو دەقەی‬ ‫ئەمجارە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‬ ‫دەنگی لەسەردا‪ ،‬ریسی هەوڵەکانی‬ ‫پێشووی پەرلەمانتارانی کورد لە بەغدا‪،‬‬ ‫دەکاتەوە بە خوری‪ .‬چونکە کەرکوکی‬ ‫خستووەتە بەردەم ئەگەری لەدەستدانی‬ ‫یەکجاریی بەشێوەیەکی قانوونی و‬ ‫دەستووریی‪ .‬لەمەدا سیاسییەکانی کورد‬ ‫خۆیان تاوانباری سەرەکین”‪.‬‬

‫سانتلیگۆ بۆ قوتدانی بچوکەکان‬

‫مەترسییەکی تر لە هەمواری یاسای‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا‪ ،‬جێگیرکردنی رێژەی‬ ‫‪1.9‬ی سانتلیگۆیە بۆ دابەشکردنی‬ ‫کورسی ئەنجومەنی پارێزگاکان‪ .‬بەڕای‬ ‫شارەزایانی هەڵبژاردن ئەو رێژەیە تەنیا‬ ‫لە بەرژەوەندی لیستە گەورەکاندایە و‬ ‫سەرجەم ئەو لیستانەی دیکە کە دەنگی‬ ‫ناوەند یان کەم دەهێنن‪ ،‬گەورەترین‬

‫زیانیان بەردەکەوێت‪.‬‬ ‫بڕگەی هەشتی مادەی ‪35‬ی تایبەت‬ ‫بە کەرکوک مەترسییەکی ترە لەسەر‬ ‫شارەکە‪ ،‬چونکە بەپێی شیکاریی‬ ‫دەقەکە‪ ،‬هەر عەرەبێک لەچوارچێوەی‬ ‫سیاسەتی تەعریب برابێتە شارەکە‬ ‫مافی دەنگدانی هەیە‪ ،‬بەاڵم دانیشتوان‬ ‫و دەنگدەرانی کورد کە پێش پڕۆسەی‬ ‫ئازادیش هەر لە شارەکە بوون‪ ،‬ئێستا‬ ‫مافی دەنگدانی نامێنێ لەبەرئەوەی‬ ‫قەیدی نفوسی ئاغجەلەرە یان چەمچەماڵە‬ ‫یان تەکیەی جەبارییە کە ئەم شوێنانە‬ ‫بەپێی مێژوو سەر بە کەرکوک بوون و‬ ‫دابڕێنراون‪.‬‬

‫کارتی کورد‬

‫لەبەرامبەر ئەو مەترسییانەدا داوا لە‬ ‫نوێنەرایەتی کورد بەتایبەتی سەرۆک‬ ‫کۆمار دەکرێت کە یاساکە رەت بکاتەوەو‬ ‫تانەی لێبدات‪ .‬بەمەش جارێکی تر‬ ‫دەگەڕێنرێتەوە بۆ پەرلەمانی عێراق‬ ‫لەو ماوە یاساییە کورتەی کە ماوە‬ ‫گۆڕانکاریی لەو مادەیەدا بکات‪.‬‬

‫‪23‬ی تەممووزی ‪2008‬‬

‫پەسەندکردنی هەمواری یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی کەرکوک‪ ،‬دووبارەی هەمان‬ ‫سیناریۆیە کە ‪23‬ی تەمموزی ساڵی ‪2008‬‬

‫لە پەرلەمانی عێراق روویداو سەرەڕای‬ ‫بایکۆتی فراکسیۆنی کوردستانیی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یاساکە تێپەڕێنراو بەهۆیەوە کەرکوک‬ ‫لە هەڵبژاردن بێبەشکراو تائێستا لە‬ ‫دوو هەڵبژاردنی پێشووی پارێزگاکاندا‬ ‫نەیتوانیوە بەشداری بکات‪ .‬ترس هەیە‬ ‫ئەمجارەش بەشداری هەڵبژاردن نەکات‪،‬‬ ‫لە حاڵەتی بەشداریکردنیشیدا ئەگەری‬ ‫لەدەستدانی ئەو شارە هەیە‪.‬‬ ‫لەو دانیشتنەدا مادەی ‪23‬ی یاساکە‬ ‫پەسەندکرا کە کەرکوک بێبەشکرا لە‬ ‫هەڵبژاردن تا ئەو کاتەی پێداچوونەوە‬ ‫بە پۆستە ئیداریی و ئەمنییەکاندا‬ ‫دەکرێت و بەشێوەی یەکسان لەنێوان‬ ‫سێ پێکهاتەی کوردو عەرەب و تورکمان‬ ‫دابەش دەکرێت‪ .‬دوای وردبینی تۆماری‬ ‫دەنگدەران و البردنی زیادەڕەوییەکانی‬ ‫دوای ‪9‬ی نیسانی ‪ 2003‬و سەرجەم‬ ‫رێکارەکان دواتر هەڵبژاردن لە کەرکوک‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫دوای پەسەندکردنی ئەو مادەیەو‬ ‫لەالیەن‬ ‫دانیشتنەکە‬ ‫بایکۆتکردنی‬ ‫کوردەوە‪ ،‬رۆژی ‪28‬ی تەمموزی‬ ‫‪ 2008‬دانیشتوانی کوردی شارەکە‬ ‫خۆپیشاندانێکی گەورەیان ئەنجامداو‬ ‫لەکاتی خۆپیشاندانەکەدا تەقینەوەیەکی‬ ‫گەورە روویداو بەهۆیەوە نزیكەی ‪80‬‬ ‫كەس بریندار بوون و ‪ 24‬كەسیش‬

‫شەهیدبوون‪.‬‬ ‫یەکەم هەڵبژاردن کە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان ئەنجامدرا‪ ،‬هەڵبژاردنی ساڵی‬ ‫‪ 2005‬بوو بەپێی یاسای پۆڵ بریمەر‬ ‫حاکمی مەدەنی ئەمریکا لە عێراق‪ .‬دواتر‬ ‫ئەو شارە لە هەردوو هەڵبژاردنی ساڵی‬ ‫‪ 2009‬و ‪ 2013‬بێبەشکرا‪.‬‬ ‫بەوەش لەماوەی ‪ 14‬ساڵی رابردوودا‬ ‫هیچ هەڵبژاردنێکی پارێزگاکان لەو‬ ‫پارێزگایەدا ئەنجامنەدراوەو بڕیارە‬ ‫لە هەڵبژاردنی چوارەمی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکانی ساڵی ‪ 2020‬بەشداریی بکات‪،‬‬ ‫بەاڵم بە کۆمەڵێک کۆت و بەندەوە‪.‬‬

‫ژمارەی کورسییەکان‬

‫کورسییەکانی‬ ‫ژمارەی‬ ‫ئێستا‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک ‪41‬‬ ‫کورسییە‪ ،‬کە بەپێی یاساکەی پێشوو‬ ‫دیاری کرابوو‪ .‬بەاڵم بۆ خولی داهاتوو‪،‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە بە‬ ‫ملیۆنێک و ‪ 639‬هەزار و ‪ 953‬کەس‬ ‫دیاریکراوە‪ .‬بەپێی یاساکەش لەبەرئەوەی‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە لە یەک‬ ‫ملیۆن زیاترە ژمارەی کورسییەکانی‬ ‫بە ‪ 14‬کورسی دیاریکراوە‪ 13 ،‬کورسی‬ ‫گشتیی‪ 10 ،‬کورسی بۆ پیاوان‪ ،‬سێ‬ ‫کورسی بۆ کۆتای ژنان و یەک کورسی‬ ‫بۆ کۆتای مەسیحییەکان‪.‬‬

‫لێپرسراوی مەڵبەندی نەینەوای یەکێتی‪:‬‬

‫هەفتەی داهاتوو بڕیار دەدەین لە موسڵ ببینە ئۆپۆزسیۆن یان بچینە حکومەتەوە‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫دواى بهشدارى پێنهكردنیان له‬ ‫حكومهتى خۆجێى پارێزگاى نەینەوا‪،‬‬ ‫یهكێتى نیشتمانی کوردستان پێشتر بڕیاریدا‬ ‫ببێتە ئۆپۆزسیۆن لەو ئیدارەیەدا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێستا چاوەڕێی ئەوەن پۆستیان بدرێتێ‪.‬‬ ‫رۆژی ‪23‬ی ئەم مانگە ئهنجومهنی‬ ‫پارێزگای نهینهوا‪ ،‬له دانیشتنێكدا به‬ ‫زۆرینهی دهنگ ههریهك له پۆستهكانی‬ ‫بهڕێوهبهری‬ ‫پارێزگارو‬ ‫جێگری‬ ‫بهڕێوهبهرایهتییه گشتییهكانی تهندروستی‪،‬‬ ‫پهروهردهو وهبهرهێنانی پڕكردهوه‪ .‬لهو‬ ‫چوار پۆسته دوانیان بەر پارتی کەوتن کە‬ ‫بریتین لە جێگرى پارێزگارو بهڕێوهبهرى‬ ‫تهندروستى‪.‬‬ ‫دابهشكردنهوهی پۆسته ئیدارییهكانی‬ ‫نهینهوا‪ ،‬بهپێی رێكکهوتنێکی پێشوەختە‬ ‫بووە لەنێوان پارتی و كوتلهكانی مهشروعی‬ ‫عهرهب سهر به خهمیس خهنجهر‪ ،‬سهنهدو‬ ‫حزبی ئیسالمی دا‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو رێککەوتنە‪ ،‬یەکێتی کە‬ ‫خاوەنی یەک کورسییە پۆستی پێنەدرا‪.‬‬ ‫نهسروڵاڵ سورچی‪ ،‬لێپرسراوی مهڵبهندى‬

‫تهنیا قایمقامى‬ ‫مهركهزیمان ههبوو پارتی‬ ‫ئهو كهسهشیان كڕى‬ ‫یهكێتى له نەینەوا بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“ئێستا داوامان لێكراوه بهشدارى حكومهتى‬ ‫خۆجێى پارێزگاى نەینەوا بكهین و‬ ‫چهند پۆستێكمان بۆ پێشنیاز كراوه‪،‬‬ ‫لەوانە بهڕێوهبهرى ناحیهو بهڕێوهبهرى‬ ‫فهرمانگهیهكى خزمهتگوزاریىو راوێژكارێكى‬ ‫پارێزگار‪ .‬ئەگەر ئهو فهرمانگانهی پێمان‬ ‫دەدرێ کارابن‪ ،‬ئهوا پێى رازى دهبین و‬ ‫ههفتهى داهاتوو بڕیارى خۆمان دهدهین”‪.‬‬ ‫نەسروڵاڵ سورچی بۆ “زەمەن” وتیشى‪:‬‬ ‫“له رابردوودا پارتى ههموو پۆستهكانى‬ ‫ئێمهى بۆخۆى برد تهنیا قایمقامى‬ ‫مهركهزیمان ههبوو كهسێكمان بۆ دانا‪،‬‬ ‫پارتی ئهوكهسهشیان كڕى‪ .‬بۆیه بڕیارماندا‬

‫بهشدارى نهكهین‪ ،‬ئهگەرنا وهكو كورد‬ ‫بهیهكهوه پۆستهكانمان وهربگرتایه باشتر‬ ‫بوو”‪.‬‬

‫ئهنجومهنى پارێزگاى نەینەوا له ‪39‬‬ ‫ئهندام پێكهاتووهو كورد خاوهنى ‪12‬‬ ‫كورسییه‪ .‬بەمپێیە یهك لهسهر سێى‬

‫پۆستهكانى ئهو پارێزگایه بهر كورد‬ ‫دهكهوێت‪.‬‬ ‫بهوتهى بهرپرسی مهڵبهندى نەینەوا‬

‫“پارتى به زیادهوه پۆستى وهرگرتووهو‬ ‫پۆستى تریش وهردهگرن‪ ،‬تهنیا یهكێتیە کە‬ ‫غهدرى لێكراوەو بێبەشکراوە”‪.‬‬ ‫بهپێى رێكکهوتنى پارتى و الیهنه‬ ‫عهرهبهكانى نەینەوا‪ ،‬جێگرى پارێزگارى‬ ‫نەینەواو سهرۆكى ئهنجومهنى پارێزگاو‬ ‫‪%33‬ی پۆستهكانى حكومهتى خۆجێى‬ ‫نەینەوا بهر كوردو لهناو كوردیشدا‬ ‫بهر پارتى دهكهوێت‪ ،‬كه نزیكهى ‪30‬‬ ‫پۆستى بەڕێوهبهرى یهكه ئیدارییهكانو‬ ‫جێگرهكانیان دهگرێتهوه‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه سهعید مهموزینى‪،‬‬ ‫كارگێڕى لقی ‪14‬ى پارتى له نەینەوا به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬پارتى زۆرینهیهو ‪10‬‬ ‫كورسی ههیه لهگهڵ كۆتاكاندا دهچینه‬ ‫‪ 12‬كورسی‪ .‬یهكێتى یهك كورسی ههیه‪،‬‬ ‫ناكرێت یهكێتى به ئهندازهى ئێمه پۆست‬ ‫وهربگرێت‪ ،‬ئهگهر یهكێتى بهشدارى بكردایه‬ ‫بێبهشمان نهدهكردن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سێ ساڵه یهكێتى ئهو‬ ‫ڕێگهیهى ههڵبژاردووه‪ ،‬ئهگهر یهكدهنگ‬ ‫بووینایه بهتایبهت لهو ناوچانەى مادهى‬ ‫‪ 140‬دەیانگرێتەوە‪ ،‬ئهوا سهنگو پێگهمان‬ ‫زیاتر دهبوو و دهمانتوانى زیاتر كوردایهتى‬ ‫بكهینو سهركهوتوو بین”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪3‬‬

‫“زەمەن” وردەكاریی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەسەر دۆسیەكە ئاشكرادەكات‬

‫بە تۆمەتی “فێڵکردن” شاسوار عەبدولواحید دادگایی دەکرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫بە تۆمەتی فێڵکردن و زیادکردنی‬ ‫سەرمایەی کۆمپانیای چاڤیالند لە یەک‬ ‫ملیۆن دینارەوە بۆ ‪ 105‬ملیار دینارو‬ ‫گۆڕینی بۆ کۆمپانیای هاوپشکیی‪،‬‬ ‫فەرمانی دەستگیرکردن بۆ شاسوار‬ ‫عەبدولواحید دەردەچێ‪.‬‬ ‫لەسەر سكااڵی ‪ 48‬هاوپشكی‬ ‫چاڤیالند‪ ،‬بەتۆمەتی فێڵكردن و‬ ‫ساختەکاریی‪ ،‬دادگای لێکۆڵینەوەی‬ ‫سلێمانی فەرمانی دەستگیركردنی بۆ‬ ‫شاسوار عبدلواحید سەرۆكی جواڵنەوەی‬ ‫نەوەی نوێ دەرکردووە‪ .‬بەوتەی خاوەن‬ ‫پشكەكان شاسوار عەبدولواحید خاوەنی‬ ‫كەمتر لە ‪%15‬ی پشكەكانە‪ ،‬بەاڵم ‪%70‬ی‬ ‫كردووە بەناوی خۆیەوە‪.‬‬ ‫فەرمانەکە بەپێی مادەی ‪ 456‬لە‬ ‫یاسای سزادانی عێراقی دەرکراوەو هێزە‬ ‫ئەمنییەكان راسپێردراون بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫فەرمانی دەستگیركردنی شاسوار‪.‬‬ ‫یاساناسان روونی دەکەنەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫مادەیەی کە شاسوار عەبدولواحیدی‬ ‫پێ تۆمەتبار كراوە‪ ،‬تایبەتە بە تاوانی‬ ‫“فێڵكردن”و سزاكەی لە چوارچێوەی‬ ‫یاسای سزادانی عێراقیدا‪ ،‬بریتی دەبێ لە‬ ‫بەندكردن کە لە پێنج ساڵ زیاتر نەبێ‪.‬‬ ‫نەژاد رەشید‪ ،‬نوێنەری خاوەن‬ ‫پشكەكانی چاڤیالند بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“حكومەت لەسەر بنەمای قسەو ئەو‬ ‫ڤیدیۆیانەی شاسوار لەسەر چاڤیالند‬ ‫پێشانی بەڕێوەبەرایەتی كۆمپانیاكانی‬ ‫داوە‪ ،‬خەماڵندن بۆ پشكەكانی كراوە‪.‬‬ ‫شاسوار كراوە بە خاوەنی ‪%70‬ی‬ ‫پشكەكانی چاڤیالند لەكاتێكدا خۆی‬ ‫خاوەنی ‪%15‬ی پشكەكانیش نییە‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایكردووە مافی خاوەن پشكەكان زەوت‬ ‫بکات”‪.‬‬ ‫نوێنەری خاوەن پشكەكانی چاڤیالند‬ ‫كە بە بەهای ‪ 205‬ملیۆن دینار پشكی‬ ‫كڕیوە‪ ،‬وتیشی‪“ :‬نۆ هەزارو ‪ 700‬كەس‬ ‫خاوەنی پشكن لە چاڤیالند بە بڕی ‪22‬‬ ‫ملیۆن دۆالر‪ ،‬كە دەكاتە ‪ 30‬ملیار دینار‪،‬‬ ‫کەچی سااڵنی ‪2013‬و ‪ 2016‬بڕێكی كەم‬ ‫پارەی قازانج دراوە بە هاوپشکەکان”‪.‬‬ ‫بەوتەی خاوەن پشکەکان‪ ،‬ئێستا‬ ‫كەوتوونەتە ژێربارێكی قورسەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی ئەو پڕۆژەیە سااڵنە داهاتێكی زۆری‬ ‫هەیە‪ ،‬کەچی حەوت ساڵە لێی بێبەشن‪.‬‬ ‫بەوتەی نەژاد رەشید‪ ،‬تائێستا‬ ‫ئیدارەی چاڤیالند بودجەی نییە “ئەگەر‬ ‫كورسیەكیان كڕیبێ‪ ،‬ئەم ئیدارەیە هەموو‬

‫نوێنەری خاوەن پشکەکان‪:‬‬ ‫شاسوار كراوە بە خاوەنی‬ ‫‪%70‬ی پشكەكانی‬ ‫چاڤیالند لەكاتێكدا‬ ‫خۆی خاوەنی ‪%15‬ی‬ ‫پشكەكانیش نییە‬ ‫ساڵێك نوسیویەتییەوە‪ .‬هەموو ئەمانەمان‬ ‫بە بەڵگەوە لەالیە‪ ،‬بۆیە ئێستاش ئێمە‬ ‫قازانجی سااڵنەی چاڤیالندمان دەوێ لە‬ ‫ساڵی ‪2013‬ەوە بۆ ئێستا”‪.‬‬ ‫پسپۆڕێکی یاسایی کە چاودێری‬ ‫رەوتی لێکۆڵینەوەکان لەم دۆسێیەدا‬ ‫دەکات بۆ “زەمەن” ئاشکرایکرد‪ :‬لەسەر‬ ‫سکااڵیەکی پێشووی خاوەن پشکەکان‬ ‫فەرمانی دەستگیرکردنەکە دەرچووە‪.‬‬ ‫دۆسێکە پێشتر هەبووەو ئیجرائاتی تێدا‬ ‫نەکراوە‪ .‬بەاڵم ئێستا زیندوو کراوەتەوەو‬ ‫جارێکی تر جوڵێنراوە‪.‬‬ ‫سکااڵکەی سەر شاسوار عەبدولواحید‬ ‫لەالیەن ‪ 48‬خاوەن پشکەوە تۆمارکراوەو‬

‫دواتر‬ ‫بو و ە‬ ‫بە ‪12‬‬ ‫داوا‪ ،‬هەر‬ ‫سێ خاوەن‬ ‫پشکە کە و‬ ‫داواکەیان بووە بە‬ ‫پەڕاوێک‪.‬‬ ‫سە ر چا و ە کە ی‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬شاسوار‬ ‫عەبدولواحید بەپێی مادەی‬ ‫‪ 456‬و بە تۆمەتی ئەوەی‬ ‫لە زیادکردنی سەرمایەی‬ ‫کۆمپانیاکەدا فرتوفێڵی لە خاوەن‬ ‫پشکەکان کردووە‪ ،‬فەرمانی گرتنی هەیە‬ ‫لە دادگای لێکۆڵینەوەی دوو‪ .‬تائێستا‬ ‫وتەی لێوەرنەگیراوە بەاڵم نازانرێت کە‬ ‫دوای دەستگیرکردنی رادەگیرێت یان‬ ‫بە کەفالەت ئازاد دەکرێ یان مادەکەی‬

‫دەگۆڕێ‪.‬‬ ‫چونکە جارێ لە‬ ‫قۆناغی لێکۆڵینەوەدایە‪،‬‬ ‫دواتر دادگا بڕیار دەدات ئایا لە‬ ‫قۆناغی لێکۆڵینەوە دۆسێکە دادەخرێت‬ ‫یان حەواڵە دەکرێت بۆ دادگاو سزادانی‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەش لە دەسەاڵتی دادگادایە”‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی‬ ‫کە لەسەر ئەو دۆسێیە ئامادەکراوە‪،‬‬ ‫سەرمایەی کۆمپانیایەکە لە یەک ملیۆن‬ ‫دینارەوە زیادکراوە بۆ ‪105‬ملیار دینار کە‬

‫دیمەنی خۆپیشاندانی خاوەن پشکەکان‬

‫قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیەکان‬

‫دادو بێدادیانە بەدەست کەمیی نەسرییەوە‬ ‫قایمقامی پێنجوێنی سەر بە پارێزگاى‬ ‫سلێمانی دەڵێت‪ :‬مانگانه كهمتر له یهك‬ ‫ملیۆن دینار وهردهگرێ‪.‬‬ ‫زانا رهحمان‪ ،‬قایمقامى پێنجوێن‬ ‫بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬پێشتر نهسریهى‬ ‫قایمقامهكان زیاتر له سێ ملیۆن دینار‬ ‫بووه‪ ،‬بەاڵم لە ‪ 2015‬وە كهمكراوەتەوه‬

‫سەرچین‌ساڵح‬ ‫ساڵی ‪ 2015‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە‪،‬‬ ‫حکومەتی هەرێم نهسریهى مانگانەی‬ ‫قایمقامیهتو بەڕێوەبەری ناحیەکان کە سێ‬ ‫ملیۆن و ‪ 500‬هەزار دیناربوو‪ ،‬کەمکردەوە بۆ‬ ‫‪ 750‬هەزار تا دوو ملیۆن دینار‪.‬‬ ‫ئەم کەمکردنەوەیە بووەتە جێی گلەیی‬ ‫و ناڕەزایی قایمقام و بەڕێوەبەری ناحیەکان‬ ‫بەجۆرێک دەڵێن‪ :‬کەمیی نەسریەی‬ ‫مانگانە‪ ،‬الی هاواڵتیان و تیپە وەرزشیی‬ ‫و موزیکییەکانی ناوچەکانمان‪ ،‬توشی‬ ‫ئیحراجی شەرمەزاریی بووین‪.‬‬ ‫كرمانج عزهت‪ ،‬قایمقامى قهزاى سۆران‬ ‫کە بۆ خۆی دەڵێت‪ :‬ژمارەی دانیشتووانی‬ ‫قەزاکەی گەیشتووەتە ‪ 230‬هەزار کەس‪،‬‬ ‫ئێستا وەزارەتی ناوخۆ مانگانە تەنیا دوو‬ ‫ملیۆن دیناری وەکو نەسریە پێدەدات کە‬ ‫ئەمەش بڕێکی زۆر کەمەو بەشی هیچ ناکات‪.‬‬ ‫قایمقامی سۆران بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“سەرباری کەمکردنەوەی نەسرەیەی یەکە‬ ‫ئیدارییەکان‪ ،‬بەاڵم ئەوەش لەبەرچاو‬ ‫نەگیراوە کە قایمقامی وا هەیە ژمارەی‬ ‫دانیشتووانەکەی هێندەی ناحیەیەکی سەر‬ ‫بە ئێمەیە‪ ،‬کەچی لە نەسریەدا وەکو ئێمە‬ ‫مانگانە دوو ملیۆن دیناری پێدەدرێت‪.‬‬ ‫پێویسته قایمقامییهتهكان پۆلین بكرێنو‬

‫ئەو‬ ‫بڕ یا ر ە‬ ‫هەڵەی تێدایە‬ ‫یاسای‬ ‫بەپێی‬ ‫چونکە‬ ‫کۆمپانیاکان‪.‬‬ ‫بەپێی نووسراوی بانکی بازرگانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لەو بڕە تەنیا ‪ 340‬ملیۆن و‬ ‫‪ 440‬هەزار دیناری بە حازرەو بڕەکەی‬ ‫تری خەمڵێنراوەو حازر نییە‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫سەرمایەی کۆمپانیاکەدا وەک پارەی‬ ‫حازر (نەختینە) تۆمارکراوە‪ ،‬کە ئەوەش‬ ‫پێچەوانەی یاسای کۆمپانیاکانە‪.‬‬

‫قایمقامی سۆران‪:‬‬

‫کەمکردنەوەی نەسریەی مانگانەی قایمقامو‬ ‫بەڕێوەبەری ناحیەکانی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫حکومەتی هەرێم‪ ،‬بۆ “زهمهن” وتی‪“ :‬له‬ ‫کابینەی نوێدا وهزارهتى ناوخۆ پالنى‬ ‫ههیه ئهو كێشانهى پهیوهندى به یهكه‬ ‫ئیدارییهكانهوه ههیه چارهسهریان بكات‪ .‬لهو‬ ‫چوارچێوهیەشدا كێشهى نهسریه پالن ههیه‬ ‫چارهسهر بكرێت‪ ،‬بهاڵم نازانین دهگهڕێتهوه‬ ‫دۆخى جارانى یان نا”‪.‬‬

‫بەهۆی کەمی نەسرییەوە قەرزداری بازاڕ بووین‬ ‫نفوسی دانیشتوانیان لهبهرچاوبگیرێت”‪.‬‬ ‫کرمانج عزەت هەر سەبارەت بە کەمی‬ ‫نەسریەی مانگانە وتى‪“ :‬ئێستا ئێمه مانگانه‬ ‫دوو ملیۆن دینار وهردهگرین‪ ،‬بەاڵم النیكهم‬ ‫پێویستم به پێنج ملیۆن دیناره‪ .‬كهمى‬ ‫نهسریه نهك دهستوپێى بهستووین بەڵکو‬ ‫قهرزداری بازاڕو ئیحراجى ناو هاواڵتیانیشی‬ ‫كردووین”‪.‬‬ ‫جیاوازی نێوان سلێمانی و هەولێر‬ ‫لەکاتێکدا قایمقامى سۆران کە سەر‬ ‫بە پارێزگای هەولێرە دەڵێت‪ :‬مانگانە دوو‬ ‫ملیۆن دینار نەسریە وەردەگرێت‪ ،‬بەاڵم‬

‫بۆ ‪ 750‬ههزارو ئێستا نزیكهى یەک ملیۆن‬ ‫دیناره”‪.‬‬ ‫قایمقامی پێنجوێن دەڵێت‪ :‬ئهم‬ ‫نهسریهیه دهبێ زیادبكرێت لهبهرئهوهى‬ ‫قایمقامیهت سروشتى كارهكهى جیاوازه‪ ،‬لە‬ ‫هاواڵتییەکی نەدار یان نهخۆشەوە بگرە ههتا‬ ‫ئهو رێكخراوو گروپو تیپه وهرزشییانهى‬ ‫له سنوورهكهدا كاردهكهن‪ ،‬بۆ یارمەتی و‬ ‫دەسگیرۆیی ڕوودهكهنه قایمقامیهت‪ .‬لهوه‬ ‫ناخۆشتر نییه ئەو کاتەی داوای هاوکاریمان‬ ‫لێدەکەن ئێمە پارهمان پێنهبێ‪.‬‬ ‫د‪.‬سامى جهالل‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫دیوانى وهزارهتى ناوخۆ سەبارەت بە‬

‫قایمقامی پێنجوێن‪:‬‬ ‫نەسرییەکەمان لە ‪ 3‬ملیۆن‬ ‫دینارەوە بۆ ‪ 750‬هەزار‬ ‫کەمبووەتەوە‬

‫خاوەن‬ ‫پشکە کا نی‬ ‫چاڤی الند لە ساڵی‬ ‫‪2011‬ەوە وەک هاوپشک لە‬ ‫کۆمپانیاکە ناویان تۆمارکراوەو ژمارەیان‬ ‫‪ 9‬هەزارو ‪ 700‬کەسەو بڕی ‪ 30‬ملیار‬ ‫دیناریان خستووەتە پڕۆژهی چاڤی‬ ‫الندهوه‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچ بڕە پارەیەک‬ ‫نەچووەتە سەر حسابی پشکەکان و بڕی‬ ‫قازانجی پشكهكانیان نادیارەو گومانیان‬ ‫هەیە لەوەی پارەکانیان لە پڕۆژەو بابەتی‬ ‫دیکە سەرف بکرێت‪.‬‬ ‫تائێستا تەنها دوو جار پارەی قازانجی‬ ‫پڕۆژەکە دراوەتە خاوەن پشکەکان‪ ،‬جاری‬ ‫یەکەم لە ساڵی ‪ 2013‬بڕی ‪ 30‬هەزار‬ ‫دیناریان داوه به ههر خاوهن پشکێک‬ ‫له بەرامبەر یەک ملیۆن دیناری عێراقی‬ ‫و جاری دووەمیش لە ساڵی ‪ 2016‬بڕە‬ ‫پارەیەکیان وەک کارتی یاریکردن لە‬ ‫پڕۆژەکە پێدراوە‪.‬‬ ‫دوای چەندین خۆپیشاندان و‬ ‫گردبوونەوەی ناڕەزایەتی لە ساڵی‬ ‫‪2016‬ەوە خاوەن پشکەکان لە هەوڵی‬ ‫وەرگرتنەوەی مافەکانیان و دواجار لە‬ ‫دادگا سکااڵیان تۆمار کردو داوای مافی‬ ‫خۆیان کرد لە قازانجی کۆمپانیاکە‬ ‫لەماوەی شەش ساڵی رابردوودا‪.‬‬ ‫دوای گردبوونەوەو خۆپیشاندانەکان‪،‬‬ ‫ساڵی رابردوو جارێکی تر ‪ 70‬سکااڵی‬ ‫یاسایی لە بنکەی پۆلیسی ئازادی شاری‬ ‫سلێمانی لەسەر شاسوار عەبدولواحید‬ ‫تۆمارکرا‪.‬‬

‫دابەشکردنی‬ ‫موچەی پێشمەرگە‬ ‫بە ئەلکترۆنیی کراوە‬ ‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫وەزارەتى پێشمەرگە رایگەیاند‪:‬‬ ‫شەش مانگە موچەی پێشمەرگە کراوە بە‬ ‫سیستمی ئەلکترۆنیی‪ ،‬بەاڵم بانکەکانی‬ ‫هەرێم ناتوانن ئێستا ئەو سیستمە بە باشی‬ ‫جێبەجێ بکەن‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر‪ ،‬ئەمیندارى گشتى‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگە بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لەچوارچێوەی چاکسازییەکانی وەزارەتدا کە‬ ‫له كۆتایى ساڵى ‪2017‬وە دەستیپێکردووە‪،‬‬ ‫دابەشکردنی موچەی پێشمەرگە کراوە بە‬ ‫سیستمی ئەلکترۆنیی‪.‬‬ ‫جەبار یاوەر روونیکردەوە‪ ،‬لەو ‪35‬‬ ‫خاڵەى دانراوە بۆ یەکخستن و چاكسازیى‬ ‫لەناو هێزەکانی پێشمەرگەدا‪ ،‬تائێستا‬ ‫‪ 13‬خاڵیان جێبهجێ كراون كه لەناویاندا‬ ‫به ئهلكترۆنیكردنى موچهو یهكخستنى‬ ‫پهیوهندییهكانى وهزارهتو یەکپۆشیی‬ ‫پێشمەرگە هەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو کێشانەی هاتوونەتە رێی‬ ‫به ئهلكترۆنیکردنی موچەی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫جەبار یاوەر وتی‪“ :‬شەش مانگە موچە‬ ‫کراوە بە ئەلکترۆنیی‪ ،‬بهاڵم بانكهكانی‬ ‫ههرێم ناتوانن موچهى ‪ 160‬ههزار پێشمهرگه‬

‫بهو سیستمە دابهش بكهن‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫به وهجبهو بەو سیستمه موچە دابەش‬ ‫دەکرێ”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو ‪ 17‬خاڵەی ناو پرۆژە‬ ‫چاکسازییەکە کە جێبەجێ نەکراون‪،‬‬ ‫ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫وتی‪“ :‬ئەو خااڵنەی کە دەمێننەوە بریتین‬ ‫له دروستكردنى سەربازگەو هاوتاكردنى‬ ‫موچهى پێشمهرگه به سوپاى عێراق‬ ‫لەگەڵ زۆر كارى تر‪ .‬ئەمانە پێویستیان بە‬ ‫بودجەو کاتی زۆر هەیەو له كابینهى نوێ دا‬ ‫جێبهجێ دهكرێن”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫داوای کردووە ئەنجامدەری سەرەکی رووداوەکەی هەولێریان تەسلیم بکرێ‬

‫جێگری هاکان فیدان چاوی بە تۆمەتبارانی رووداوەکەی‬ ‫هەولێر کەوتووە‬ ‫بڕیار نامیق‪ -‬زەمەن‬ ‫سەرچاوەیەکی ئاگادار لە شاری‬ ‫هەولێر بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬هەفتەی‬ ‫رابردوو‪ ،‬شاندێکی بااڵی دەزگای میتی‬ ‫تورکیا بە سەرۆکایەتی جێگری هاکان‬ ‫فیدان‪ ،‬سەردانی شاری هەولێریان کردووە‬ ‫بە مەبەستی لە نزیکەوە ئاگاداربوون لە‬ ‫لێکۆڵینەوەکانی رووداوەکەی هۆقەباز‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە کە بەرپرسیارێتی بااڵیشی‬ ‫هەیە لە هەولێر ئاشكرایکرد‪ ،‬سەرۆکی‬

‫شاندەکەی تورکیا‪ ،‬چاوی بە تۆمەتبارانی‬ ‫رووداوەکەی هۆقەباز کەوتووە بەتایبەت‬ ‫مەزڵوم داغ و محەمەد بێشكسز‪ ،‬کە‬ ‫خەڵکی باکووری کوردستانن و چەند‬ ‫خولەکێک بە تەنیا لەگەڵ ئەوان قسەی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫شاندەکەی میتی تورکیا‪ ،‬دوای‬ ‫سەردانی بینای کونسوڵخانەکەیان لە‬ ‫هەولێر‪ ،‬تەماشای هەموو ئەو گرتە‬ ‫ڤیدیۆییانەیان کردووە کە رووداوەکەی‬ ‫تێدا تۆمارکراوەو گەڕاونەتەوە بۆ ئەنقەرە‪.‬‬ ‫چەند رۆژێک دوای گەڕانەوەی‬

‫سەرۆکی شارەوانی‪ :‬ئیشەکەمان راگرتووە‬

‫رێژهى ههژاریى‬ ‫له سێ پارێزگاكەى‬ ‫ههرێمدا‬

‫شاندەکەی میت بۆ ئەنقەرە‪ ،‬داوایان لە‬ ‫بەرپرسانی هەرێمی کوردستان کردووە کە‬ ‫ئەو تۆمەتبارانەیان رادەست بکەن تا لە‬ ‫تورکیا دادگایی بکرێن‪.‬‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫“زەمەن”‬ ‫سەرچاوەکەی‬ ‫“تورکەکان بە بەرپرسانی بااڵی هەرێمیان‬ ‫وتووە دەزانین کە یاسای عێراقیی رێ‬ ‫بە گواستنەوەی تۆمەتباران نادات بۆ‬ ‫دەرەوەی عێراق‪ .‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫ئەم‬ ‫سەرەکییەکانی‬ ‫تۆمەتبارە‬ ‫رووداوە رەگەزنامەی تورکیایان هەیەو‬ ‫کوژراوەکانیش خەڵكی تورکیای تێدایە‪،‬‬

‫“کۆمپانیایەک لە دەروازەی سلێمانی ‪ ٣٠‬دۆنم زەوی داگیرکردووە”‬

‫زەمەن‬

‫ديمەن ئيسماعيل ‪ -‬سلێمانی‬

‫بهپێى ئهو ئاماره فهرمیانهى له‬ ‫دهستهى ئامارى ههرێمهوه دهست‬ ‫“زهمهن” كهوتووه‪ ،‬له ساڵى ‪ 2018‬دا‬ ‫رێژهى ههژاریى له ههرێمى كوردستان‬ ‫گهیشتووهته ‪ %5.٤6‬لهكاتێكدا له عێراق‬ ‫ئەم رێژەیە ‪ %18‬بووه‪.‬‬ ‫لهسهر ئاستى پارێزگاكانى ههرێم‪،‬‬ ‫رێژهكه بهم شێوهیه بووە‪ :‬پارێزگاى‬ ‫ههولێر ‪ %6.7‬پارێزگاى سلێمانى‬ ‫‪ %٤.٤6‬پارێزگاى دهۆك بهرزترین رێژهى‬ ‫تۆماركردووه كه ‪ .%8.6‬بووە‪.‬‬

‫دوو ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫سلێمانی دەڵێن‪ :‬کۆمپانیایەک لە‬ ‫سەرەتای مانگی تەموزەوە‪ ،‬دەستیکردووە‬ ‫بەتەختکردنی زەوییەک بۆ دروستکردنی‬ ‫پێشانگایەکی ئوتۆمبیل و مۆڵەتیشیان بۆ‬ ‫ئەم پرۆژەیە وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫زەوییەکە دەکەوێتە سەر رێگای‬ ‫سەرەکی سلێمانی – تاسڵوجە لە‬ ‫نزیک فەرماندەیی گشتیی هێزەکانی‬ ‫‪ 70‬و بڕیارە بکرێ بە پێشانگایەکی‬ ‫فرۆشتنی ئوتۆمبیل‪ .‬سەرۆکی شارەوانی‬ ‫سلێمانی رایدەگەیەنێ‪ ،‬ئێستا کارەکانی‬

‫ئەو کۆمپانیایە لەسەر ئەو زەوییە‬ ‫راوەستێنراوە‪.‬‬ ‫رەمەزان ناميق‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنى‬ ‫ليژنەى‬ ‫لە‬ ‫سلێمانى‬ ‫پارێزگاى‬ ‫كشتوكاڵ لەمبارەیەوە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتى‪“ :‬كۆمپانياکە لەکاتێکدا خەریکی‬ ‫تەختکردنی ئەو زەوییە بووە‪ ،‬چەندین‬ ‫باخی زەیتوونی هەڵکەندووەو مۆڵەتى‬ ‫شارەوانیشی نییە‪ .‬ئێمە لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگا بۆ چارەسەركردنى ئەم كێشەيە‪،‬‬ ‫لیژنەیەکی تایبەتمان دروستكردووە‪ .‬دوای‬ ‫سەردانی شوێنەكە سەرۆکایەتی شارەوانی‬ ‫تاسڵوجەمان ئاگادار كردووەتەوە”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی قسەی رەمەزان نامیق‪،‬‬ ‫بڕیاری البردن و رووخاندن بۆ پڕۆژەکە‬

‫یوسف گۆران دوو رۆژ پێش‬

‫کۆتایی دەسەاڵتەکەی بینای زانکۆ‬ ‫دەبەخشێتە پارێزگا‬

‫زەمەن‬ ‫تەنیا دوو رۆژ پێش کۆتاییهاتنی‬ ‫دەسەاڵتەکانی‪ ،‬وەزیری خوێندنی بااڵو‬ ‫توێژینەوەی زانستی‪ ،‬بینای سەرۆکایەتی‬ ‫زانکۆی هەڵەبجەی بەخشیوەتە ئیدارەی‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە‪.‬‬ ‫بەپێی نووسراوێکی وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵ کە ئیمزای د‪.‬یوسف گۆران وەزیری‬ ‫پێشووی لەسەرەو رۆژی ‪ 2019/7/8‬واتە‬ ‫دوو رۆژ پێش دەستبەکاربوونی کابینەی‬ ‫نوێ‪ ،‬ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران کراوە‪،‬‬ ‫بەبێ ئاگادارکردنەوەو رەزامەندی زانکۆی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬رەزامەندیی نیشانداوە لەسەر‬ ‫گواستنەوەی میالکی پڕۆژەی بینای زانکۆی‬ ‫هەڵەبجە بۆ سەر وەزارەتی ناوخۆ بۆ‬ ‫بەکارهێنانی وەک بینای پارێزگای هەڵەبجەو‬ ‫ژمارەیەک بەڕێوەبەرایەتی ئەو پارێزگایە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی ئاگادار بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بڕیارەکە لەڕێی جێگری سەرۆکی‬ ‫حکومەت و بەبێ رەزامەندی زانکۆی‬

‫ئەوا داوا دەکەین رادەستی ئێمەیان‬ ‫بکەنەوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە وەاڵمدانەوەی بەرپرسانی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬سەرچاوەکە زانیاری‬ ‫لەمبارەیەوە النەبوو کە ئایا تەسلیمیان‬ ‫دەکەنەوە یان نا‪.‬‬ ‫بۆ روونکردنەوەی الیەنە یاساییەکەی‬ ‫ئەم داوایەی تورکیا سەبارەت بە‬ ‫رادەستکردنەوەی تۆمەتباران “زەمەن”‬ ‫بۆچوونی چەند یاساناس و دادوەرێک‬ ‫وەرگرت‪ .‬ئەوان روونی دەکەنەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫مادەی ‪ 6‬لە یاسای سزادانی عێراقیی‪،‬‬

‫هەر تاوانێك لەسەر خاکی عێراقدا بکرێ‪،‬‬ ‫دەبێ تۆمەتباران بە یاساو دادگاکانی‬ ‫عێراق دادگایی بکرێن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئەگەری تەسلیمکردنەوەی‬ ‫تۆمەتبارێک کە هاواڵتییەکی خۆی لەسەر‬ ‫خاکی عێراق کوشتبێ‪ ،‬دادوەرێکی‬ ‫شارەزاو خاوەن ئەزموونی دادوەریی وتی‪:‬‬ ‫“ئەگەر لە رێککەوتننامەی ئاڵوگۆڕی‬ ‫تاوانباراندا لەنێوان عێراق و تورکیا‬ ‫هەبێ و ئەم وردەکارییەی تێدابێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەردووال دەتوانن داوای تاوانبارانی یەکتر‬ ‫بکەنەوە”‪.‬‬

‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‬ ‫تائێستا یەک رێککەوتننامە لەنێوان‬ ‫عێراق و تورکیا ئیمزاکراوە بۆ ئاڵوگۆڕی‬ ‫(پەیماننامەی‬ ‫ئەویش‬ ‫تاوانباران‪،‬‬ ‫دۆستایەتی) و پاشکۆکانیەتی کە خۆی‬ ‫لە شەش پرۆتۆکۆڵدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫یەکێکیان تایبەتە بە هەماهەنگی یاسایی‬ ‫و ئاڵوگۆڕی تاوانباران کە لە ‪19٤7/6/17‬‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی نوێنەران و ئەعیانی‬ ‫عێراقییەوە پەسەندکراوە‪ .‬بەاڵم دیارنییە‬ ‫کە ئێستا ئەو یاسایە بەرکارە لە عێراق‬ ‫یان هەڵوەشاوەتەوە‪.‬‬

‫هەڵەبجە بووە‪ .‬بۆیە‬ ‫بڕیارە ئەمڕۆ سێشەممە‬ ‫زانکۆی‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫کۆببێتەوە‬ ‫هەڵەبجە‬ ‫سەبارەت بە رەتکردنەوەی‬ ‫ئەم بڕیارەی وەزیری پێشووی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪.‬‬ ‫ئەوە لەکاتێکدایە کۆتایی‬ ‫ساڵی ‪ ،2016‬پارێزگاری هەڵەبجە‬ ‫هەمان داوای ئاڕاستەی زانکۆ کردبوو‬ ‫بەرامبەر ئەوەی مانگانە پارە بۆ‬ ‫کۆمپانیای جێبەجێکاری پڕۆژەکە دابین‬ ‫بکات بۆ تەواوکردنی بیناکە‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫دوای تەواوبوونی‪ ،‬دیوانی پارێزگای‬ ‫هەڵەبجەو سەرۆکایەتی زانکۆ بە کاتیی لەو‬ ‫بینایەدا بن تا ئەوکاتەی بینایەکی شایستە‬ ‫بە خۆیان بۆ دروست دەکرێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکان؛ ئەنجومەنی زانکۆی‬ ‫هەڵەبجە ئەوکات بەکۆی دەنگ پێشنیازەکەی‬ ‫پەسەندکردووە بۆ تەواوکردنی بیناکە‪،‬‬ ‫بەمەرجێک پارێزگا بودجەی پێویستی بۆ‬ ‫دابین بکات و دوای تەواوبوونی پڕۆژەکە‬

‫دەرچووە‪ ،‬بەاڵم هیچ فەرمانگەیەکی‬ ‫حکومیی ئەم زيادەڕۆییە النابات‪.‬‬ ‫محەمەد شێخ وەهاب‪ ،‬بڕیاردەری‬ ‫لیژنەی خزمەتگوزاریی لە ئەنجومەنى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى‪ ،‬کە بۆ خۆی‬ ‫درەنگانێكی شەو چووەتە سەر زەوییەکەو‬ ‫بینیویەتی کۆمپانیاکە ئیشی تێدا‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬کاتێک کە‬ ‫درەنگانێكی شەو چوومە سەر ئەو زەوییە‪،‬‬ ‫بینیم کاری تێدا دەکەن‪ .‬چەند چەکدارێک‬ ‫پاسەوانییان دەکردو کە زانیان مەبەستی‬ ‫چوونەکەم چیە‪ ،‬چەکدارەکان هەڕەشەیان‬ ‫لێکردم کە باسی ئەم زیادەڕۆییە نەکەم”‪.‬‬ ‫محەمەد شێخ وەهاب ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫سکااڵی لەسەر ئەو کەسانە تۆمارکردووە‪.‬‬

‫حکومەت هەڵوێستی چیە؟‬

‫“زەمەن” بۆ بەدواداچوونی زیاتر‪ ،‬لێدوانی‬ ‫لە هەریەکە لە توانا کەمال‪ ،‬سەرۆکی شارەوانی‬ ‫سلێمانی و لوقمان رەووف‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫ناحیەی بەکرەجۆ‪ ،‬وەرگرتووە‪.‬‬ ‫توانا کەمال‪ ،‬سەرۆكى شارەوانى سلێمانى‬ ‫بۆ “زەمەن” وتى‪“ :‬ئەو كۆمپانيایە مۆڵەتی‬ ‫سەرەتاییان هەیە کە هی ساڵی ‪2017‬یە بەاڵم‬ ‫مۆڵەتی کۆتاییان نییە‪ .‬پێشتر چەندجارێک‬ ‫کارەکانیان راگیراوە‪ .‬لەبەرئەوەی ئێستا‬ ‫لەسەر زەوى كەسى تر خەريكى كاركردنن‪،‬‬ ‫بانگ كراون لێپێچينەوەيان لەگەڵدا كراوە‪.‬‬ ‫بۆیە لەالیەن شارەوانییەوە تا كاتێكى ناديار‬ ‫ئيشوكارەكانيان وەستێنراوە”‪.‬‬ ‫هەر سەبارەت بەم کێشەیە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتى‬

‫گشتیی كشتوكاڵى سلێمانى دەڵێن‪ :‬ئاگاداری‬ ‫ئەو کێشەیە نین‪ .‬رزگار حەمەخدر‪ ،‬جێگرى‬ ‫بەڕێوەبەرى كشتوكاڵى سلێمانى بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬لەم هەفتەيەدا سەردانى شوێنەكە‬ ‫دەكەين‪ ،‬ئەگەر بێ و موڵكى كشتوكاڵ بێ‪،‬‬ ‫رێگرى لێدەكەين”‪.‬‬ ‫هەروەها لوقمان رهووف‪ ،‬بهڕێوهبهرى‬ ‫ناحیهى بهكرهجۆ به “زهمهن”ى وت‪“ :‬پارچه‬ ‫زهویهك كه رووبهرهكهى ‪ 30‬دۆنم بووه دراوه‬ ‫به كۆمپانیایهك بۆئهوهى پێشانگاى ئوتۆمبێلی‬ ‫لەسەر دروست بكات‪ .‬بهاڵم لهكاتى نهخشه‬ ‫دابهزاندندا ههڵه ڕوویداوهو لهكاتى تهختكردنى‬ ‫زهوییهكهدا‪ ،‬تهجاوز كراوهته سهر باخى‬ ‫زهیتونى هاواڵتیهك‪ ،‬هاواڵتیهكهش سكااڵى‬ ‫تۆماركردووهو ئێستا كهیسهكه له دادگایه“‪.‬‬

‫ئەمڕۆ حکومەت پێکهێنانی‬

‫ئەنجومەنی راژە تاوتوێ دەکات‬ ‫بڕیار نامیق‪ -‬زەمەن‬ ‫ئەمڕۆ سێشەممە‪ ،‬ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫کۆبوونەوەی هەفتانەی خۆی دەبەستێ و‬ ‫چەند بڕیارێک دەردەکات‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی بااڵ لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بۆ “زەمەن” رایگەیاند‪ :‬گرنگترین‬ ‫ئەو خااڵنەی ئەنجومەنی وەزیران تاوتوێی‬ ‫دەکات‪ ،‬ناردنی پرۆژەیاسای چاکسازییو‬

‫دامەزراندنی ئەنجومەنی راژەیە بۆ‬ ‫هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە روونیکردەوە‪ ،‬پرۆژە‬ ‫یاسای چاکسازیی کە پێشتر پارتی و‬ ‫یەکێتی و گۆڕان لەسەری رێککەوتوون‪،‬‬ ‫ئەگەر بەم هەموارەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە جێبەجێ بکرێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫مانگانە ‪ 120‬ملیار دینار خەرجی زیادە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە بۆ خەزێنەی هەرێم‪ .‬چونکە‬ ‫موچەی خانەنشینی پلە تایبەتەکان کەم‬

‫دەکاتەوەو بندیوار ناهێڵێ‪ .‬هەروەها‬ ‫کەمترین موچەی خانەنشینی بەرز‬ ‫دەکرێتەوە بۆ ‪ ٤00‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئەنجومەنی راژە‪،‬‬ ‫سەرچاوەکە وتی‪“ :‬ئەنجومەنی راژە‬ ‫دەبێتە تەنیا سەرچاوەی دامەزراندنی‬ ‫کەرتی حکومیی‪ .‬ئەم ئەنجومەنە پێوەرو‬ ‫پێویستی دامەزراندن دیاری دەکات‬ ‫و هەر لەڕێی ئەم ئەنجومەنەوە خەڵک‬ ‫دادەمەزرێنرێت”‪.‬‬

‫رێگە‬ ‫بە پارێزگای‬ ‫بدرێت‬ ‫هەڵەبجە‬ ‫سەرەڕای هەبوونی سەرۆکایەتی‬ ‫زانکۆ لە بیناکەدا‪ ،‬پارێزگای هەڵەبجەش تا‬ ‫ئەوکاتەی بینای تایبەت بە خۆی دەبێ لەو‬ ‫بینایەدا کارەکانی خۆی رایی بکات‪.‬‬

‫هێلكه بە قاچاخ دەهێنرێتە ههرێمی کوردستانەوە‬ ‫مهزههر كهریم‬ ‫دوای قەدەغەکردنی هاوردنی هێلکە لە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی گشتیی سامانی‬ ‫ئاژەڵ لە وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێم‬ ‫ئاشکرای دەکات‪ :‬ئێستایش بڕێکی زۆر‬ ‫هێلکە لە ئێران و تورکیاو ئۆکرانیاوە بە‬ ‫قاچاخ دەهێنرێتە بازاڕەکانی کوردستانەوە‪.‬‬ ‫مانگى نیسانى ئهمساڵ به بڕیاری‬ ‫حكومهتى عێراق‪ ،‬هاوردنى هێلكه‬ ‫لهواڵتانى دهرهوه بۆ ناوخۆ ڕاگیرا‪ ،‬ئهم‬

‫بڕیاره ههرێمى کوردستانیشی گرتهوه‪.‬‬ ‫ڕهمهزان كهریم‪ ،‬بهڕێوهبهرى بهشى‬ ‫سامانى ئاژهڵ له وهزارهتى كشتوكاڵو‬ ‫سهرچاوهكانى ئاو بۆ “زهمهن” وتی‪:‬‬ ‫“پێش ئهوهى رێگرى بکرێ له هێنانى‬ ‫هێلكه لە دەرەوە‪ ،‬نرخی تهبهقێک هێلکە‬ ‫به سێ ههزارو ‪ 500‬دینار بوو‪ ،‬ئێستا دوای‬ ‫قەدەغەکردن نرخەکەی بەرزبووەتەوە بۆ‬ ‫پێنج ههزار دینار‪ ،‬کەچی هێلکە بە قاچاخ‬ ‫هەر دەهێنرێتە بازاڕەکانی هەرێمەوە”‪.‬‬ ‫رەمەزان کەریم ئاماژە بەوە دەکات‬ ‫“ئێمە ناتوانین رێگە لە هێنانی هێلکەی‬ ‫قاچاخ بگرین‪ ،‬تەنیا دەتوانین ڕای گشتى‬

‫ئاگادار بكهینەوە كه ئهو هێلكه سپیهى له‬ ‫بازاڕدایە‪ ،‬سهرجهمى به رێگهى نایاسایى‬ ‫دەهێنرێته بازاڕهكانى ههرێمەوە‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەرکی الیەنە پەیوەندیدارەکانی ترە کە‬ ‫رێگە نەدەن هێلکە بە قاچاخ لەڕێگەی‬ ‫سنوورەکانەوە بهێنرێ”‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارهكانى وهزارهتى كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫ههرێمی کوردستان سااڵنە پێویستى به‬ ‫‪ 900‬ملیۆن هێلكه هەیه‪ .‬ئەگەر كێڵگهكانى‬ ‫بهرههمهێنانى هێلكه لهناوخۆدا بەباشی‬ ‫کاریان پێبکرێ‪ ،‬ئەوا تواناى بەرهەمهێنانی‬ ‫ملیارێكو ‪ 290‬ملیۆن هێلكهیان ههیه‪ .‬بهاڵم‬ ‫ئێستا کەمتر لە نیوەی ئەو رێژەیە بەرهەم‬

‫دەهێنن و جۆرهكهیشی لە بازاڕەکانی‬ ‫هەرێمدا فرۆشی زۆر کەمە بۆیە ڕهوانهى‬ ‫خواروو و ناوهڕاستى عێراق دهكرێ‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬وهك بهشى سامانى ئاژهڵ‬ ‫له وهزارهتى كشتوكاڵو سهرچاوهكانى ئاو‬ ‫ناتوانین رێگرى بكهین له هێنانى هێلكه له‬ ‫سنورهكانهوه تهنها ئهوهمان لهدهستدێت”‪.‬‬ ‫ئهوهشى وت‪“ :‬سااڵنه پێویستمان به‬ ‫‪ 850‬ملیۆن هێلكهیه بۆ شارهكانى ههرێم‪،‬‬ ‫لهئێستادا چهندین پڕۆژهى هێلكه هاتونهته‬ ‫بهرههم زیاد له پێویستن ڕهوانهى خواروو‬ ‫و ناوهڕاست دهكرێت‪ ،‬ئهمهش بۆ نهزانى‬ ‫خهڵكى ههرێم دهگهڕێتهوه كه نازانن‬

‫هێلكهى سوور باشتره بههۆى ئهوهى‬ ‫زوو دهگاته دهستیان هێلكهى سپى‬ ‫چهندین ڕۆژ دهمێنێتهوه گومان دهكرێت‬ ‫لهجۆرهكهى”‪.‬‬ ‫کێڵگەکانی ناوخۆ ئەگەر بەباشی‬ ‫بخرێنە کار‪ ،‬ئەوا تواناى بهرههمهێنانى‬ ‫ملیارێكو ‪ 290‬ملیۆن هێلکەیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا نیوەی ئەو بڕە بەرهەم دەهێنن‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئامارەکانی وەزارەتی‬ ‫کشتوکاڵ‪ ،‬سااڵنه هەرێمی کوردستان‬ ‫پێویستى به ‪ 900‬ملیۆن هێلكهیه‪ .‬کەچی‬ ‫سەرباری ئەو بەرهەمە زۆری ناوخۆ‪،‬‬ ‫هێشتا لە دەرەوە هێلکە هاوردە دەکرێت‪.‬‬

‫ئهندامێكی پهرلهمانی كوردستان‪:‬‬

‫له ههندێك كافتریا مادهی هۆشبهر بهكاردههێنرێ‬ ‫ئهندامێكی پهرلهمانی كوردستان له‬ ‫لیژنهی تهندروستی و ژینگه ئاشكرای‬ ‫دهكات‪ ،‬له ههندێ له كافتریاكاندا‪،‬‬ ‫بۆ راكێشانی مشتهری زیاتر‪ ،‬مادهی‬ ‫هۆشبهر بهكاردههێنرێت‪.‬‬

‫موسلیم عهبدوڵاڵ‪ ،‬ئهندامى لیژنهى‬ ‫تهندروستى و ژینگه له پهرلهمانى‬ ‫كوردستان به “زهمهن”ى راگهیاند‪:‬‬ ‫“كافتریاكان بهبێ رهچاوكردنی هیچ‬ ‫پێوهرێكو گرتنهبهری ڕێوشوێنی‬

‫تهندروستی‪ ،‬تادێت ژمارهیان زیاتر‬ ‫دهبێ‪ .‬ئهم زیادبوونه بهدهره له‬ ‫رێژهی ستاندارد‪ ،‬بهشێك له بهرپرسان‬ ‫خاوهندارێتی ئهو كافتریایانه دهكهن‬ ‫ئهمهش هۆكاربووه بۆئهوهی پابهند‬

‫نهبن به مهرجو ڕێنماییهكانهوه‪.‬‬ ‫تهنانهت ههندێك كافتریا بۆ ڕاكێشانی‬ ‫كڕیار مادهی هۆشبهر بهكاردههێنن”‪.‬‬ ‫بەدواداچوونێک لە ل‪ ١٤‬باڵوکراوەتەوە‬

‫پرۆژەیەكى گرنگ‬ ‫بۆ چارەسەرى كێشەیەكى كۆن‬ ‫ل‪5‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )28‬سێشەممە ‪2019/7/30‬‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫هێشتا ‪ 62‬هەزار كەس دوو تا پێنج موچە وەردەگرن‬ ‫زهمهن ‪ -‬ههولێر‬ ‫ئەو كەسانەی چەند ساڵێکە بە نایاسایی‬ ‫چەند موچەیەكیان وەردەگرت‪ ،‬دوای سیستمی‬ ‫بایۆمەتریش هێشتا موچە زیادەكان وەردەگرن‪،‬‬ ‫بەو پێیەش پرۆسەی بایۆمەتری نەیتوانیوە‬ ‫ئەو كێشەو بارگرانییەی سەر بودجەی هەرێم‬ ‫چارەسەر بكات‪.‬‬ ‫هێڤیدار ئەحمەد‪ ،‬جێگری سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دارایی لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ژمارەكان پێمان دەڵێن پێش بایۆمەتری‬ ‫بودجەی موچە چەند بووە ئێستاش هەمان‬ ‫ژمارەیە‪ .‬ساڵی ‪ 20١3‬بودجەی موچە چەندبوو‬ ‫ئێستاش دوای نەمانی پاشەكەوت هەمان‬ ‫بودجەیە كەمێك بە زیادیشەوە‪ ،‬ئیتر لەكوێ‬ ‫بندیوار نەماوەو موچەی كێ بڕاوە؟ پرۆسەی‬ ‫بایۆمەتری تەنیا بەهەدەردانێكی داهاتی گشتیی‬ ‫بوو”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سەرەتا وا بانگەشە كرا بایۆمەتری‬ ‫دەتوانێ گرفتەكان چارەسەر بكات بەاڵم وانەبوو‪،‬‬ ‫پرۆژەی چاكسازیی بێتەوە پەرلەمان دەتوانین‬ ‫دەست بۆ ئەو مەلەفە ببەین و چارەسەری‬ ‫بكەین”‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە سۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی کوردستان ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات‪ ،‬بایۆمەتری ئاشكرایكردووە ‪62‬‬

‫هەزار كەس زیاتر لە موچەیەكیان هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەوە بەڵكو كەسی وا هەیە پێنج موچە‬ ‫وەردەگرێ‪ ،‬ئەمە بێجگە لەوانەی كەسوكاری‬ ‫شەهید یان زیندانیانی سیاسی و كەمئەندامن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەوانەی كە نەچوون بۆ بایۆمەتری‬ ‫ئیتر وەهمی بووبن یان نا‪ ،‬موچەی ‪ 50‬هەزار‬ ‫كەس بڕاوە‪ ،‬بەاڵم حكومەت كاری نەكردووە‬ ‫لەسەر ئەوانەی زیاتر لە موچەیەكیان هەیە كە‬ ‫دەیتوانی بیكات”‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا سەمیر هەورامی‪ ،‬وتەبێژی قوباد‬ ‫تاڵەبانی‪ ،‬جێگری سەرۆكی حكومەت كە پێشتر‬ ‫وتەبێژی سیستمی بایۆمەتریش بوو بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬حكومەتی هەرێم پێش بایۆمەتری‪ ،‬موچەی‬ ‫دەدا بە ملیۆنێك و ‪ 300‬و پێنج هەزار كەس‪،‬‬ ‫بەاڵم پاش تۆماركردن و پشتبەستن بە سیستمی‬ ‫بایۆمەتری‪ ،‬كۆی ئەو كەسانەی موچە وەردەگرن‬ ‫لە حكومەت كەم بووەتەوە بۆ ملیۆنێك و ‪250‬‬ ‫هەزار كەس‪ ،‬واتە زیاتر لە ‪ 50‬هەزار كەس كەمی‬ ‫كردووە وەك هەنگاوی یەكەم”‪.‬‬ ‫هەورامی ئاماژەی بەوەدا لە سیستمی‬ ‫بایۆمەتریدا بۆیان دەركەوتووە زیاتر لە ‪١00‬‬ ‫هەزار كەس هەن كە دوو موچە وەردەگرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆرترینیان یاساییە چونكە مینحە وەردەگرن‪،‬‬ ‫ئەو بەشە كەمەشی كە ماوەو پێدەچێ نایاسایی‬ ‫بێ‪ ،‬ئەوە پێویستە لیژنەیەكی تایبەت و پسپۆڕی‬ ‫یاسایی بڕیاری لێبدەن‪.‬‬

‫ل‪2‬‬

‫جێگری هاکان فیدان چاوی بە تۆمەتبارانی رووداوەکەی هەولێر کەوتووە‬

‫ناكۆكییە ناوخۆییەكانی پارتی‬

‫لەسەر خەرجی حکومەت هۆتێل بۆ وەزیرەکانی ئێستا گیراوە‬

‫دەیان بهرپرس ڤێلالو ئۆتۆمبێلەکانیان ناگەڕێننەوە‬ ‫له حكومهت و سهرۆكایهتى ههرێم‪ ،‬تائێستا‬ ‫خانووهكانیان چۆڵنهكردووهو ههندێكیشیان وا‬ ‫بهزوویى نیازى چۆڵكردنیان نین‪.‬‬ ‫سهرچاوهكه وتیشى‪“ :‬ههندێك لهو وهزیرو‬ ‫بهرپرسه پله تایبهتانه‪ ،‬له جیاتى خانوویهك‪،‬‬ ‫دوو خانوویان الیهو ههیانه بۆ یهك خانوو مانگانه‬ ‫حكومهت پێنج ههزار دۆالر كرێى بۆ دهدات”‪.‬‬ ‫به گوێرهى بهدواداچوونى “زهمهن”‪،‬‬ ‫ئهم دیاردهیه بارگرانى دارایى بۆ حكومهت‬ ‫دروستكردووهو ههموو رۆژێك دواخستنى‬

‫زەمەن‬ ‫بههۆى چۆڵنهكردنى خانوو و ڤێلالكانى‬ ‫حكومهت لهالیهن وهزیرو بهرپرسانى كابینهى‬ ‫پێشوو‪ ،‬حكومهت ئێستا بەکرێ خانووی بۆ‬ ‫وهزیرو ستافه نوێكان گرتووە‪ ،‬کە ئەمەش رۆژانە‬ ‫کرێیەکی زۆریان دەوێت‪.‬‬ ‫سهرچاوهیهكى ئاگادار به “زهمهن”ى راگهیاند‪:‬‬ ‫ژمارهیهكى زۆر له وهزیرو بهرپرسى پله تایبهت‬

‫چۆڵكردنى ئهو خانووانه‪ ،‬ههزاران دۆالر زیان‬ ‫به دارایى حكومهت دهگهیهنێ‪ .‬چونكه زۆرینهى‬ ‫وهزیرهكانى كابینهى نوێ كه خهڵكى سلێمانى‬ ‫و ههڵهبجهو دهۆكن‪ ،‬خۆیان و ستافهكانیان له‬ ‫هوتێل دهمێننهوه‪.‬‬ ‫جوتیار عادل‪ ،‬وتهبێژى حكومهتی ههرێم‪،‬‬ ‫راستی ئەم زانیارییانەی سەلماندو وتی‪“ :‬داوا‬ ‫له سهرجهم وهزیره بهڕێزهكانی كابینهی پێشوو‬ ‫دهكهین موڵك و ماڵی حكومهت له ئۆتۆمبێل و‬ ‫خانووبهره بگهڕێننهوه”‪.‬‬

‫رێگرە لە دانانی كاندیدی پۆستە حكومییەكان‬ ‫زەمەن‬ ‫نێوان‬ ‫ناكۆكییەكانی‬ ‫بەهۆی‬ ‫مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‬ ‫و نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫لیژنەی دیاریکردنی پۆستەكانی پشكی‬ ‫پارتی نەیتوانیوە (بریكاری وەزارەت و‬ ‫بەڕێوەبەرە گشتییەكان) دابنێت‪.‬‬

‫لەئێستادا نزیكەی هەزار ئەندام و‬ ‫الیەنگرو بەرپرسی پارتی لە رێگەی‬ ‫لقەكانەوە سیڤییان ناردووە بۆ ئەوەی‬ ‫لەكابینەی نوێی هەرێم پۆستی بریكاری‬ ‫وەزارەت و بەڕێوەبەری گشتی و راوێژكار‬ ‫وەربگرن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ناكۆكییەكانی‬ ‫ناوخۆی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫نەتوانراوە لەناو سیڤییەكاندا كاندیدەكان‬ ‫یەكالیی بكرێتەوە‪.‬‬ ‫باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫پەیسەر‬ ‫سایتی‬

‫گۆڕان بۆ ئاشتكردنەوەی زوویرەكان لیژنە پێكدەهێنێ‬

‫بەشێک لە نووسەرەکانی ئەم ژمارەیە‪:‬‬

‫مەال فەرمان‪ :‬پێشوازی لە بڕیارەكەی گۆڕان دەكەین‬ ‫زەمەن‬ ‫سەركردایەتی گۆڕان بڕیاردەدات لیژنەیەك‬ ‫بۆ ئاشتكردنەوەی هەڵسوڕاوە زوویرەكان‬ ‫پێكبێنێ و هەڵسوڕاوێكی ناڕازیش كە پێشتر‬

‫باژێڕەوان بووە دەڵێت پێشوازی لە بڕیارەكە‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫هەفتەی پێشوو‪ ،‬سەركردایەتی گۆڕان‬ ‫بڕیاریدا لیژنەیەك بۆ گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫هەڵسوڕاوە زوویرەكان و ئەوانەی چوونەتە‬ ‫ماڵەوە پێكبێنێت‪ .‬بە ئامانجی دەستكردنەوە‬

‫عەلی حەمە ساڵح‬ ‫سامانەکەی‬ ‫بۆ “زەمەن”‬ ‫ئاشکرا دەکات‬ ‫ل‪١0‬‬

‫بە كاری رێكخراوەیی و بەشداربوونیان لە‬ ‫كۆنفرانسی نیشتمانی و بەشداریكردنیان لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی گۆڕان دا‪.‬‬ ‫مەال فەرمان‪ ،‬کە پێشتر دەستی لەکار‬ ‫کێشابووەوە‪ ،‬لەوبارەیەوە بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬پێشوازی لە بڕیارەكە دەكەین‪،‬‬

‫ماردین ئیرباهیم‬

‫پێكهێنانی لیژنە كارێكی باشە گەر وەك‬ ‫لیژنەكانی پارتیو یەكێتی نەبێت‪ .‬وتیشی‪:‬‬ ‫“من لە شاری كەركوکدا پێشوازی لێدەكەم‪،‬‬ ‫ئەگەر لیژنەكە راستگۆییانە مەبەستی‬ ‫گێڕانەوەی گۆڕانە بۆ پرەنسیپە ئەساسیەكانی‬ ‫گۆڕان ئەوا بەخێربێن”‪.‬‬

‫شاسوار عەبدولواحید “بە فێڵ”‬ ‫خاوەندارێتی پشکەکانی لە‬ ‫‪ ٪15‬بۆ ‪ ٪70‬زیاد کردووە‬

‫كە هەرچەندە وا بڕیاربوو لیژنەیەك‬ ‫كاندیدەكان‬ ‫یەكالییكردنەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫پێكبهێنرێت‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا ناكۆکییەكان‬ ‫بەجۆرێك بووە رێگر بووە لە دانانی‬ ‫لیژنەكە‪.‬‬ ‫لەبارەی چارەسەركردنی كێشەكانیشەوە‪،‬‬ ‫ژمارەیەك ئەندامی مەكتەبی سیاسی‬ ‫پارتی داوایانكردووە‪ ،‬لیژنەكە لەهەردوو‬ ‫باڵەكەی مەسرور بارزانی و نێچیرڤان‬ ‫بارزانی پێكبهێنرێتەوە‪.‬‬

‫ل‪2‬‬

‫حەکیم مەال ساڵح‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫پ‪.‬ی‪.‬د‪ .‬رعد رفعه محمد‬

‫عەبدولخالق یەعقووبی‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬

‫مەریوان سەاڵح حیلمی‬

‫د‪ .‬دەرباز محەمەد‬

‫نەجات نوری‬

‫هاوار محەمەد‬

‫د‪ .‬سەنگەر سەید قادر‬

‫فاروق هۆمەر‬