زەمەن

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬ ‫کامەران سوبحان‬

‫لە کافکاوە بۆ شێرکۆ‪ ...‬پارکێک بۆ ئازادیی‬ ‫ڤینۆس فایەق‬

‫کافکای چیکی‪ ،‬یەکێک لە بەناوبانگترین‬ ‫نووسەرانی رۆمان و چیرۆکی کورت و بە زمانی‬ ‫ئەڵمانی دەینووسی‪ ،‬زۆربەی ژیانی لەناو شاری‬ ‫پراخ بەسەربردووە‪ ،‬ئەگەرچی هەمووی نەهامەتیو‬ ‫ئازار و نائارامی بووە‪ ،‬بەاڵم ئەو بەردەوام پراغ‬ ‫لەناو مێشک و بەرهەمەکانیدا دەژیا‪ ،‬بەتایبەت ئەو‬ ‫ماوانەی کە لە بەرلین ژیانی کردووە و دواجاریش‬ ‫دەگەڕێتەوە پراخ و لەوێ کۆچی دوایی دەکات و لە‬ ‫یەکێ لە گۆڕستانەکانی ئەو شارەش نێژراوە‪.‬‬ ‫ماڵەکەی فرانز کافکا (‪)1924 – 1883‬‬ ‫دەکەوێتە ناوجەرگەی شاری پراغی پایتەختی‬ ‫چیکەوە‪ ،‬کراوەتە مۆزەخانەیەکی سەردەمیانە‪،‬‬ ‫سااڵنە دەیان هەزار گەشتیار و ئاشقانی ئەدەب و‬ ‫بەتایبەت بەرهەمە ئەدەبیەکانی کافکا‪ ،‬سەردانی‬ ‫دەکەن و لێی دادەنیشن و وێنەی لێدەگرن‪ ،‬زۆربەی‬ ‫هەرە زۆری وێستگەکانی ژیان و بەسەرهات و‬ ‫بەرهەمە چاپکراو و چاپنەکراوەکانی کافکای تیا‬ ‫پارێزراوە و بە شێوازی جیاجیا‪ ،‬وێنە‪ ،‬دەستنووس‪،‬‬ ‫فیلم بە دەنگ بۆ گەشتیاران و هەوادارنی نمایش‬ ‫دەکرێن‪ .‬گۆڕی ئەم پیاوە مەزنەش لە یەکێک لە‬ ‫گۆڕستانەکانی شاری پراغە‪ ،‬کە شوێنی ئاسایی و‬

‫لۆژیکی خۆیەتی و زۆر کەسیش هەن هەر نازانن‬ ‫کەوتووەتە کوێوە‪ ،‬چونکە ئەوەی بۆ هەوادارانی‬ ‫گرنگە‪ ،‬بەرهەمەکان و رۆحی بەرهەمەکانیەتی نەک‬ ‫گۆڕەکەی‪ ،‬بەڵکو بە گۆڕەکەی کەس بێزار ناکەن‪،‬‬ ‫لە جێگەیەکدا کە شوێنی پیاسە و حەوانەوە بێت‪.‬‬ ‫دووساڵ بەر لە ئیستا‪ ،‬کە لە میانەی‬ ‫سەردانێکمدا بۆ یەکەمجار بۆ شاری پراغ دەبوو‬ ‫سەردانی ماڵەکەی کافکا بکەم‪ ،‬وا تێگەیشتبووم‬ ‫کە گۆڕەکەی هەر لە حەوشەی ماڵەکەیدا بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم وا نەبوو‪ ،‬بەڵکو ماڵەکەی کرابووە سەنتەرێک‬ ‫بۆ کۆبوونەوەی نووسەر و شاعیر و هەوادارانی‬ ‫ئەدەب و رۆمانخوێندنەوە و بەتایبەت بەرهەمەکانی‬ ‫کافکا‪ ،‬سەنتەرێک بۆ ئاشنابوون لە نزیکەوە بە‬ ‫ورد و درشتی ژیانی کافکا و دەستنووسەکانی‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەو پارچە کاغەزانەی کە چەند‬ ‫چیرۆکو دەقەکانی کە لە دواساتەکانی ژیانیدا لە‬ ‫حاڵەتەکانی بێ هیوایی و رەشبینیدا نووسیونیو‬ ‫نامەیەک بۆ هاوڕێی تەمەنی (ماکس برۆد) کە‬ ‫تکای لێدەکات هەمووی بسوتێنێت لە دوای مردنی‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆشبەختانە (برۆد) نایانسوتێنێت و ئیستا‬ ‫هەمووی بە دەستوخەتی کافکا خۆی لە ماڵەکەیدا‬ ‫کە مۆزەخانەیە‪ ،‬نمایشکراون و خەڵک دەتوانن‬ ‫بیانبینن و بیانخوێننەوە و وێنەشیان بگرن‪.‬‬ ‫کە لە ماڵی کافکا چوومە دەرەوە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫بیرمنەکردەوە سەردانی گۆڕەکەی بکەم‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوەی بۆ منێکی هەواداری بەرهەمەکانی ئەو پیاوە‬ ‫ئەو جێگەیە‪ ،‬تینوێتیم دەشکێنی کە هەموو ئەو‬ ‫وردو درشتانەی ژیانی تێدا دەبینمەوە‪ ،‬نەک کێلی‬

‫کەی ماڵەکەی شێرکۆ بێکەس دەکرێتە مۆزەخانە؟‬

‫گۆڕەکەی و ناوەکەی لەسەر کێلەکە‪ ...‬ئەوجا بیرم‬ ‫لەوە کردەوە‪ ،‬کە بۆچی ئێمەی کورد‪ ،‬هێندە رەشبینو‬ ‫نیگەتیفین تا ئەو رادەیەی گۆڕی ناودارترین شاعیر‬ ‫بۆ نموونە شیرکۆ بێکەس لەناو پارکێکدا دانراوە‬ ‫کە تەنها و تەنها بووەتە رەمزێک بۆ فەنابوونی ئەو‬ ‫شاعیرە ناودارە و لەناوچوونی جەستە و ئاوابوونی‬ ‫تەمەنی داهێنان و بەرهەمهێنانی‪ ...‬لە کاتێکدا ئەو‬ ‫پارکە منداڵ و گەورە و بچووک بۆ حەوانەوە و‬ ‫کاتبەسەربردن سەردانی دەکەن‪ ،‬نەک بۆ ئەوەی‬ ‫بەردەوام لووتیان بە گۆڕێک بپژێ و لەگەڵ ماناکانی‬ ‫مردن و لەدەستدانی کەسەکان ئەو ساتانە لەو‬ ‫پارکەدا بەسەربەرن‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا کورد شیرکۆ بێکەسی وەکو مرۆڤ و‬ ‫جەستە لەدەستداوە‪ ،‬بەاڵم ماڵ و مێژوو و بەرهەم‬ ‫و داهێنانەکانی لەدەستنەداوە‪ ،‬ئەی نەدەکرا‬ ‫لەجیاتی ئەوەی گۆڕەکەی لە پارکی ئازادی وەکو‬ ‫رەمزێک بۆ نەمانی ئەو شاعیرە‪ ،‬ماڵەکەی بکرایەتە‬ ‫مۆزەخانەیەکی بەرهەم و خەیاڵەکانی شیرکۆ بۆ‬ ‫هەوادارن و تەنانەت بۆ گەشتیارانیش‪ ،‬هەروەک‬ ‫چۆن لە مۆزەخانەکەی کافکا دەفتەرەکانی کافکا‬ ‫بە الپەڕە سپیەکانیشیەوە نمایشکراون و زۆر‬ ‫کەلوپەلی تر کە رۆژانە بە کاری هێناون‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەگەڵ شێرکۆ بێکەس و هەموو ئەو کەسایەتیانەی‬ ‫کە دەمرن و ئەم دونیایەمان بەجێ دەهێڵن بکەن؟‬ ‫ئاخر کە سەردانی ماڵەکەی کافکا دەکەیت‪،‬‬ ‫بەردەوام بە هەستێکەوە بەناو ماڵەکەیدا پیاسە‬ ‫دەکەیت‪ ،‬کافکا قۆڵی لە قۆڵتایە و خۆیەتی‬ ‫قسەت بۆ دەکات و شتومەکەکانیت پیشاندەدات و‬ ‫دەستنوسەکانیت بۆ دەخوێنێتەوە و باسی ژیان و‬ ‫بەسەرهاتەکانی ژیانی خۆیت بۆ دەکات و وێنەکانی‬ ‫منداڵی و هەرزەکارییت پیشان دەدات‪.‬‬ ‫برادەرێکم لێی پرسیم‪ :‬لەوەتەی شێرکۆ بێکەس‬ ‫مردووە‪ ،‬چوویت سەردانی گۆڕەکەی بکەیت؟ گوتم‪:‬‬ ‫نەخێر‪ ،‬بەتەماش نیم بچم سەردانی بکەم‪ .‬هاوڕێکەم‬ ‫زۆر سەیری لێهات‪ ،‬گوتم ئاخر شێرکۆ بێکەس و‬ ‫هەموو شاعیر و نووسەرە بەناوبانگەکانی میللەتەکەم‬ ‫کە دەمرن‪ ،‬بۆ من بریتی نین لە جەستەیەک کە دوای‬ ‫ماوەیەک لە ژێر خاکدا هەڵدەوەشێن‪ ،‬بریتی نین لە‬ ‫کێلی گۆڕێک بچم لەبەریا بووەستم‪ ،‬دەی ئەگەر‬ ‫چووم و وەستام‪ ،‬دوایی؟ ئەوەی بۆ من مایەی‬ ‫مانەوە و ئەزەلیەتی ئەو شاعیر و نووسەرانەیە‪،‬‬ ‫بەرهەم و وێستگەکانی ژیانیان و وردەکاریی‬ ‫ژیانی رۆژانەیان و دەستنووسە باڵونەکراوەکانیانە‪،‬‬ ‫کە دەبێت شوێنێک هەبێت تیایدا پارێزراو بن و‬ ‫پیشانی گەشتیاران و هەوادارانیان بدرێت‪ .‬خەڵک‬ ‫سەردانیان بکەن و ببنە مایەی ئیلهام و داهێنان‬ ‫و هەروەها رووی گەشی مێژووی ئەدەبمان پیشانی‬ ‫گەشتیارانی واڵتانی دیکە بدات‪.‬‬ ‫النیکەم دەکرێ وەکو هەنگاوێکی سەردەمیانە‬ ‫مۆزەخانەیەکی ئەدەبی هەبێت‪ ،‬ژیان بکاتەوە‬

‫بەبەری ئەو نووسەر‪ ،‬رۆماننووس و شاعیرانەی‬ ‫کە بە جەستە ئەم جیهانەیان بەجێ هێشتووە‪ ،‬و‬ ‫نووسین و بەرهەم و وردەکارییەکانی ژیانی رۆژانە و‬ ‫داهێنانە نەبینراو و نەبیستراو و چاپنەکراوەکانیانی‬

‫نووسەر لەبەردەم ماڵەکەی کافکا‬

‫پورتووگال لە دڵی تاریکیدا‬

‫سەردار عەزیز‬

‫هاوەڵەکەمان کە بەم سەفەرە هەڵدەستێت‪ ،‬پێش‬ ‫سەفەر زۆری دەربارەی ئەو واڵتە بیستووە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫شەوقەوە سەفەر دەکات‪ .‬لە دڵی تاریکیدا دەگاتە‬ ‫فرۆکەخانەی لیشبۆنەی پایتەخت‪ .‬هەوای گەرمی‬ ‫شارەکە‪ ،‬ختوکەی یادەوەری دەدا بۆ واڵتەکەی خۆی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ .‬یەکەم سەفەر هەمیشە پڕیەتی‬ ‫لە سیحرێکی شاعیرانە‪ .‬ئەو ماڵەی کە لە رێگای‬ ‫کۆمپانیای جیهانی ئێر‪ -‬بی ئەناد‪ -‬بیەوە گرتویانە‪ ،‬لە‬ ‫نهۆمی دووەمی باڵەخانەیەکی کۆنە لە نزیک کڵێسای‬ ‫باسلیکا ئیسترادا‪ .‬کە تاکسیەکە دەڕۆشت هەستی‬ ‫بە شەقامە بەردینەکان و دیوارە کۆنەکان و کاشییە‬ ‫رەنگاورەنگەکان دەکرد‪ .‬شۆفێرەکە کەمێک ئینگلیزی‬ ‫دەزانی‪ .‬ئەوانی وەک گەشتیارێکی هاکەزایی دەبینی‬ ‫کە هاتوون بۆ لیشبۆن هەتا چێژ لە خۆر و دەریا و‬ ‫خواردن ببینن‪.‬‬ ‫کاتێک لە رۆژبوونەوەدا هیچیان نەبوو بیخۆن‪،‬‬ ‫ناچار چوون بۆ کافێی سەر سووچەکە‪ .‬لەوێ بۆ‬

‫یەکەمجار ترامی ژمارە ‪28‬یان بینی کە بە ترامی‬ ‫گەشتیاران ناسراوە‪ .‬ترامەکە بە هەوراز و نشێویەکانی‬ ‫شاردا دێت و دەچێت ‪ ،‬هەمیشە پڕ بە گەشتیارەوە‪.‬‬ ‫گەشتیاران بوونەوەرێکی سەیرن‪ ،‬لە پەنجەرە‬ ‫کراوەکانەوە لێنزی کامیراکانیان روودەکەنە دەرەوە‬ ‫و بە دەموچاوێکی مۆنەوە لە هەموو شتێک دەڕوانن‬ ‫و بەردەوام وێنە دەگرن‪ .‬لیشبۆنە وەها خۆی وێنا‬ ‫دەکات کە هاوشێوەی ئیستەنبوڵ و رۆمایە‪ ،‬بەسەر‬ ‫چەند گردێکەوە دروستکراوە‪ .‬پەیوەندی گرد و شار‪،‬‬ ‫لە دونیای هاوەڵەکەماندا‪ ،‬پەیوەندییەکی ئاڵۆزە‪ .‬گرد‬ ‫پانتاییەکی سۆمەرییە بۆ حوکمی شار‪.‬‬ ‫چەند رۆژێک پاشتر کاتێک هاوەڵەکەمان هاوڕێیەکی‬

‫بینی کە لە بەڕازیلەوە هاتبوو‪ ،‬پێیوت لە چەند ساڵی‬ ‫رابوردوودا ئەوەی وەهای کردووە لە لیشبۆنە ببێتە‬ ‫جێگای سەفەری هەموان ئینیستیگرامە‪ .‬ئەمە بۆ‬ ‫هاوەڵەکەمان‪ ،‬هەرچەند جێگای بڕوا نەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جێگای سەرنج بوو‪ .‬کەیتی کە ئەمەی وت پورتوگالی‬ ‫زانە‪...‬لە کافێیەکە کە هەموو خەڵکی دەروبەربوون‪،‬‬ ‫ئەمان مایەی تێڕامان بوون‪ .‬رۆژەکە رووناک بوو‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی زۆربەی رۆژەکانی دوورگەی هاوەڵەکەمان‪.‬‬ ‫چەند رۆژێک لە لیشبۆنە مانەوە‪ ،‬سەردانی‬ ‫کتێبخانەی دەستی دوو و ماڵی پێسوا و پەرلەمان‬ ‫و وەقفی گولبەنکیان و زانکۆی کاتۆلیکیان کرد‪.‬‬ ‫هاوەڵەکەمان پەیمانی داوە لە داهاتوودا زیاترمان‬

‫تێدا پارێزراوبێت و خەڵک سەردانیان بکات و ببێتە‬ ‫شوێنێک بۆ ئارامی و گردبوونەوە و پێکگەیشتنی‬ ‫هەوادارانیان و پێشوازیکردن لە گەشتیاران و‬ ‫ئاشناکردنیان بە داهێنەرەکانمان لە مێژوودا‪.‬‬

‫دەربارەی ئەوانە پێ بڵێت‪ .‬پاش لیشبۆنە‬ ‫چێشتەنگاوێکی درەنگ لە وێستگەی شەمەندەفەری‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬ئەوەی لەوێ پێی دەڵێن گار دۆ ئۆریەنت‪،‬‬ ‫بەرەو باشوور بە شەمەندەفەرێک رۆشتن‪ .‬وێستگەکە‬ ‫ئەندازەسازی ئیسپانی سانتیاگۆ کاالتراڤا دروستی‬ ‫کردووە‪ ،‬کە لە کڵێسایەکی گۆتیک دەچێت‪ ،‬شۆفێری‬ ‫تەکسیەک وتی‪ ،‬رەنگە لە رووی هونەرییەوە دڵگیر‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم هێندە پراکتیک نییە‪ .‬لە باشوور لە‬ ‫شاری لولێ‪ ،‬لە ناوەندێکی کولتووریی‪ ،‬هاوەڵێکیان‬ ‫چەند شەوێک مانەوە‪ .‬لولێ عەرەبه موسڵمانەکان لە‬ ‫سەدەی سیانزە دروستیان کرد و ناویان لێنا العلیا‪،‬‬ ‫پاشان پورتوگالیەکان کردیان بە لولێ‪ .‬زۆر ناوی‬

‫باشوور لەو جۆرەن‪.‬‬ ‫هاوەڵەکەمان لە میانەی سەفەریدا زۆر شت‬ ‫ختۆکەی یادەوریی دەدا‪ ،‬مێرگە پڕ لە زەلەکان‪،‬‬ ‫دارپەڵکی قەراخ هێڵی شەمەندەفەرەکە‪ ،‬سەرابی‬ ‫گەرمای سەر لم‪ ،‬رەشەبی تەنیا‪ .‬لە میانەی سەفەریدا‬ ‫کتێبێکی ساراماگۆ رێنیشاندەری بوو؛ بە ناوی سەفەر‬ ‫بە پورتوگالدا‪ .‬ژوزێ بە پورتوگالی ناوی یەکەمی‬ ‫ساراماگۆیە‪ ،‬نووسەرێکی هێندە خۆشەویست نییە لە‬ ‫واڵتی خۆی‪ .‬هاوەڵی هاوەڵەکەمان لە لولێ کاتێک‬ ‫کتێبەکەی بینی زۆر پێکەنی‪ ،‬وتی زمانی ژوزێ زۆر‬ ‫میکانیکی و بێ گیانە‪ .‬بەاڵم هاوەڵەکەمان پێشتر ئەوەی‬ ‫دەزانی کە کۆمۆنیست بوونی ساراماگۆ‪ ،‬لە واڵتێکی‬ ‫کاتۆلیکیدا هێندە قابیلی قبووڵ نییە‪ .‬ساراماگۆ لە‬ ‫میانەی سەفەرەکەیدا کە لە هەشتاکان ئەنجامی داوە‪،‬‬ ‫تەنانەت جارێکیش ناوی ساالزار ناهێنێت‪ .‬ساالزار‬ ‫ئەو دیکتاتۆرەیە کە مێژوی نوێی پۆرتوگالی لە قاڵب‬ ‫داوە‪ .‬بەبێ تێگەیشتن لەو مەحاڵە لە پورتوگالی ئەمڕۆ‬ ‫تێبگەیت‪ .‬پورتوگال خاوەن مێژویەکی ئیمپراتۆری و‬ ‫کۆلۆنیالی ئاڵۆزە‪ .‬هاوەڵەکەمان رۆژێک لە یەکێک‬ ‫لە پەناڵەکانی کۆنفرانسی ئێم ئێل ئەیدا لە زانکۆی‬ ‫کاتۆلیک‪ ،‬گرژیی مامۆستایەکی زانکۆی هەستپێکرد‬ ‫لە مامەڵە لە گەڵ ئەو مێژوو و یادەوەرییەدا‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫لە سەردەمی نیولیبراڵ و جیهانگەریدا‪ ،‬پورتوگال‬ ‫بە جۆرێکی جیاواز خۆی کۆلۆنی دەکرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫لە رێگای گەشتیارە باکوورییەکانەوە‪ ،‬روودەدات کە‬ ‫لەوێ کۆلۆنی تایبەتی خۆیان هەیە و بە هیچ جۆرێک‬ ‫تێکەڵ بە پورتوگالییەکان نابن‪ .‬ساراماگۆ لەم رووەوە‬ ‫هەندێک گلەیی و بۆڵەی هەیە‪ :‬کاتێک کە دەچێتە‬ ‫ئوتێلێک و بە پورتوگالی قسە دەکات و ئەوان بە‬ ‫ئینگلیزی وەاڵمی دەدەنەوە‪ .‬ساراماگۆ دەڵێت‪ ،‬خۆش‬ ‫دەبوو ئەگەر لە جێگاکانی تری دونیاش خەڵك وەها‬ ‫بە رەوانی زمانی پورتوگالی بزانیایە‪ .‬بەاڵم لە وەاڵمی‬ ‫خۆیدا دەڵێت‪ ،‬پورتوگالی زمانی خەڵکێکی هەژارە‪،‬‬ ‫کە باوەڕیان بە خۆیان الوازە و کەس بە زمانی ئەوان‬ ‫قسە ناکات‪ .‬لێرەدا هاوەڵەکەمان هەستی دەکرد‬ ‫کە چۆن ساراماگۆ لەنێوان کۆمۆنیزم و ناشنالیزمدا‬ ‫جۆالنێی بوو‪.‬‬

‫جەوهەر مەحمود دارئاغا‪:‬‬

‫وەرگێڕان پێویستیی بە بڕوانامە و خوێندنی زانکۆ نییە‬ ‫تەمەنێکە لە رێی وەرگێڕانەوە‪ ،‬خزمەت بە‬ ‫کتێب و خوێنەر و کتێبخانەی کوردیی دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫لە پڕۆسەی وەرگێڕاندا‪ ،‬زەوق و سەلیقەی خۆی‬ ‫بەکار دێنیت و بە ئاستێکی بەرزی مەعریفییەوە‬ ‫کتێب هەڵدەبژێرێت و بە زمانێکی بێ گرێ و گۆڵ‬ ‫وەریاندەگێڕێتە سەر زمانی کوردیی‪ ،‬ئەو شاکارە‬ ‫جیهانیانەی لەسەر رەفەی کتێبخانەکان چاوەڕیی‬ ‫خوێنەر دەکەن‪ ،‬بەشێکی بە دەست و هزر و‬ ‫شەونخونی “جەوهەر مەحمود دارائاغا” هاتوونەتە‬ ‫بوون‪ .‬ناوبراو لەم دیدارەی “کولتووری زەمەن”‬ ‫دا باس لە گرنگی پڕۆسەی وەرگێڕانی ئەدەبی و‬ ‫ئەزموونی خۆی لەو بوارەدا دەکات‪.‬‬ ‫کولتووری زەمەن ‪ -‬بارین عەلی‬

‫* ماوەی چەند ساڵێکە پڕۆسەی وەرگێڕان‬ ‫لەنێو کورددا پەرەیسەندووە‪ ،‬ئێمە لەم نێوەدا‬ ‫چۆن بتوانین وەرگێڕی باش و خراپ‪ ،‬لە یەکتر‬ ‫جیا بکەینەوە؟‬ ‫پڕۆسەی وەرگێڕان باوی نێو ئەو نەتەوانە بووە‪،‬‬ ‫کە سەدەیانێکی زۆر بندەست بوون و دڵسۆزانیان‬ ‫و رەمەکی خەڵکەکەی شۆڕشیان دروست کردووەو‬ ‫بە سەربەخۆیی گەیشتوون‪ .‬بە دوایدا قەڵەم ئازاد‬ ‫بووەو نووسەرانیش وەکو سەرکردەکانیان وێڵ بوون‬ ‫بە دوای شاکارە جیهانییەکانەوەو بوارەکانی تری‬ ‫زانست و فەلسەفە‪ .‬منیش لەنێو کەڵە وەرگێڕەکانی‬ ‫تردا شانازیی وەرگێڕانی شاکارەکانی‪ :‬هـەزارو یەک‬ ‫شەوەو شەڕو ئاشتیی تۆلستۆی رووسی و شاکاری‬ ‫(بێنەوایان ــ البؤساء)ی ڤیگتۆر هیگۆی فرەنسی‬ ‫و قەموورەکەی نۆتردام و قومارچی و‪...‬هتد‬ ‫پێبڕا‪ .‬وەرگێڕەکانی تریش‪ ،‬هەریەکەو بە گوێرەی‬ ‫شارەزایی خۆی لە بوارەکانی ئەدەب و فەلسەفە و‬ ‫زانستدا درێغییان نەکردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی بنکۆڵ و بە دواداچوون بۆ ئاستی کەسی‬ ‫وەرگێڕ بکات‪ ،‬دەبێت بەرهەمە وەگێڕدراوەکانی‬ ‫وەرگێڕەکە بە ئامانج بگرێت‪ ،‬بە دوایدا شێواز و‬ ‫زمانزانی و سەلیقەی وەرگێڕ‪ ،‬دەرخەری توانا و‬ ‫زاراوەسازیی وەرگێڕەکەن‪.‬‬

‫بەرگی دوو لەو شاکارانەی کردوونی بە کوردیی‬ ‫بۆ بەشی دووەمی پرسیارەکەت‪ ،‬وەاڵمەکەی الی‬ ‫من نییە‪ ،‬ئەوە رەخنەگران و خوێنەرانــن بڕیاری‬ ‫راستەقینەیان بەالوەیە‪ .‬ئــێ خۆ هیچ گۆڤارو‬

‫رۆژنامە و رادیۆ و تەلەفزیۆنێکیش خۆیان بە‬ ‫ئەدەبی کوردییەوە ماندوو ناکەن‪ ،‬تاکو راپرسییەک‬ ‫بۆ وەاڵمی ئەم پرسیارە بکەن‪.‬‬

‫بۆ رەخنەیش هەموو دەوروبەر لەوەمان تێ‬ ‫گەیشتوون کە ئێمە نەتەوەیەکین یەکتریمان پێ‬ ‫قبووڵ نییەو رەخنەگریشمان لەنێودا نەماوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش لە دوای راپەڕینە مەزنەکەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەموان لەسەر ئەوە کۆکن‪ ،‬کە زانینی زۆرینەی‬ ‫زمانەکان و باگراوندی رۆشنبیری و ئەزموون‪ ،‬لە‬ ‫بنەماکانی سەرکەوتوویی وەرگێڕن‪..‬‬ ‫* پێوەرەکانی وەرگێڕی سەرکەوتوو چین؟‬ ‫پێموایە ئەدەبی وەرگێڕان ناترنجێنرێتە‬ ‫چێوەیەکی تەنگەوە! وەرگێڕان فرە پێویستی بە‬ ‫بڕوانامەو خوێندنی زانکۆ نییە‪ ،‬بەاڵم بوونی ئەم‬ ‫شەهادانەیش پاڵپشتی چاکن بۆ کەسی خاوەن‬ ‫خولیای وەرگێڕان‪ .‬من پێموایە بوونی باگراوندێکی‬ ‫رۆشنبیریی گشتی و سەرومڕ بوونی وەرگێڕ‬ ‫لەسەر خوێندنەوە و زانینی زۆرترینی زمانەکان‬ ‫و گەشت و گەڕان بەنێو ناوەوە و دەرەوەی‬ ‫واڵت و ئەزموونی فرە لە وەرگێڕاندا‪ ،‬لە پێوەرە‬ ‫راستەقینەکانی وەرگێڕە باشەکانن‪ .‬ئەمە جگە لە‬ ‫بەئاگا بوون لە میدیای خوێنراو و بیستراو و بینراو‬ ‫و تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و شارەزایی پێویست لە‬ ‫بەکارهێنانی کۆمپیوتەردا‪.‬‬ ‫*رات چییە لە سەر ئەو دەنگۆیەی دەڵێت‪:‬‬ ‫زمانی کوردیی هــەژارە! ئەگەر وایە چۆن دەتوانرێت‬ ‫ئەو شاکارە جیهانیانەی پێبکرێت بە کوردیی؟‬ ‫ئــەوانەی کار لە زماندا دەکەن‪ ،‬بوون بە دوو‬ ‫گرووپەوە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬گرووپی کۆنەپارێزان‪ ...‬کالسیکەکانیشیان‬ ‫پێ دەڵێن‪ .‬ئەم گرووپە زۆر بە جدی کاریان لەسەر‬ ‫زمانی کوردی کردووە و (کۆڕی زانیاریی کورد)یش‬ ‫لە حەفتاکاندا پێشەنگی ئەم گرووپە بوو‪ .‬ئەمەیش‬ ‫بە بەرهەمە ئەدەبی و هونەرییەکانی سااڵنی‬ ‫حەفتاکان بەدواوە دیارە‪ .‬پاڵنەری سەرەکیی ئەم‬ ‫گرووپەش‪ ،‬ئەو زەبروزەنگەی ئەو سەردەمە بوو‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گرووپی زمانی کوردیی سەردەمیانە‬ ‫بوو‪ .‬ئەم گرووپە تا ئێستایش درێژەی هەیەو‬ ‫بەرهەمەکەشیان ئەم زمانە کوردیە سەردەمیانەیە‬ ‫کە ئێستا سەرومڕە‪ ،‬پاڵنەری ئەم گرووپەیش بۆ‬ ‫بە ئازادکردن و کرانەوەی زمانی کوردی ئەوەیە کە‬ ‫دەیانگوت گوایە گەر زمانەکەمان ئازاد نەکەین‪ ،‬ئەوا‬ ‫بە رەوتی پەرەی جیهاندا ناگەینەوە‪ ،‬بە هەرحاڵ‪،‬‬ ‫منیش الی خۆمەوەو دوای ئەو هەموو ئەزموونی‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫وەرگێڕانی ئەو شاکارە جیهانیانە گەیشتوومەتە‬ ‫ئەوەی بە بڕوایەکی تۆکمەوە بڵێـــم‪ :‬نەخێر‬ ‫زمانی کوردی هەژار نییە! بۆ دەوڵەمەندکردنیشی‬ ‫پێویستمان بە هێنانەوە بەرکاری زاراوە کۆن و‬ ‫رەسەنەکانی زمانی کوردی و کارکردن لە بواری‬ ‫زاراوەسازییدا‪.‬‬ ‫* پێویستە وەرگێڕ چ جۆرە کتێبێک وەربگێڕێت‬ ‫و چ جۆرە کتێبێک بۆ کتێبخانەی کوردی بە گرنگ‬ ‫دەزانیت؟‬ ‫ئەمەیان پەیوەستە بە رۆشنبیریی هەمەالیەنەی‬ ‫وەرگێڕەوە! خۆ وەرگێڕ لە کۆمەڵگەکەی خۆی دابڕاو‬ ‫نییە و هەست بە دواکەوتوویی کۆمەڵگەکەی خۆی‬ ‫دەکات‪ .‬ئەمجا ئاگایشی لە رەوتی پەرەگرتووی‬ ‫ئەورووپایش هەیەو هۆی پێشکەوتنیشیان‬ ‫دەزانێت‪ .‬بۆیە دەگەڕێت بۆ ئەو بەرهەمە ئەدەبی‬ ‫و زانستییانەی کە خزمەت بەو ئامانجەی وەرگێڕ‬ ‫دەکات‪ .‬کارەکە هێندەیش ئاسان نییە‪ ،‬چونکە‬ ‫بژاردەکەیش بۆ وەرگێڕ هیندە ئاسان نییە‪ .‬زمانی‬ ‫وەرگێڕیش رۆڵـی خۆی هەیە‪ ،‬شێوازی سادە لە‬ ‫داڕشتنەوەی دەقدا بۆ زۆرینە بەسوودە و شێوازی‬ ‫وەرگێڕان لە ئاستی بااڵشدا بۆ نوخبە دەنووسرێت‬ ‫و کەمینەی کۆمەڵگە دەیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫کتێبە فەلسەفی و پەروەردەیی و کشتوکاڵی و‬ ‫پیشەسازیی و دروستیی مرۆڤ‪ ،‬تا دەگاتە رۆمان و‬ ‫شاکارە جیهانییەکانیش‪ ،‬لە خۆیاندا گەلێک گرنگن‬ ‫و من لەم بوارەدا ئەسپی خۆم تاو داوە‪.‬‬ ‫* ئــایا وەرگێڕان بە گوێرەی داوای کتێبفرۆشان‬ ‫و خواستی کۆمەڵگە بێت‪ ،‬واتا وەرگێڕ خۆی‬ ‫کتێبەکەی نەخوێندبێتەوە و لەسەر داوا کردنی‬ ‫دەزگایەک‪ ،‬یان ناوەندێک وەری بگێڕێت؟‬ ‫ئــاخر لە واڵتی کوردان وا کەوتووەتەوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫خاوەن چاپخانەکان و ناوەندە رۆشنبیرییەکان‬ ‫خۆیان کتێبخوێن نین! بۆیە پێویستە وەرگێڕی‬ ‫رەسەنیش بیر لە چییەتی بەرهەمەکەی بکاتەوە‪،‬‬ ‫نەک لە چەندێتی‪..‬‬ ‫ئێوە دەزانـــن کە ئەو ناوەندی چاپخانەیەی‬ ‫کە بەرهەمەکەی دۆستۆفسکی چاپ کرد‪ ،‬ئاگاداری‬ ‫دۆستۆفسکیی کرد‪ ،‬ناوی رۆمانەکەی دەگۆڕێت بۆ‬ ‫(قومـارچی) هــەر وایشی کرد! کە وابوو خاوەن‬ ‫ناوەندەکانی چاپ و رۆشنبیریی گەر کتێبخوێنیش‬ ‫بن‪ ،‬سەرکەوتوویش دەبن‪.‬‬

‫پیرەمێرد ‪ -‬حاجی تۆفیق مەحمود ئاغا‬ ‫بیبلیۆگرافیای كتێب‪ ،‬نووسین و وەرگێڕان ‪2018 -1908‬‬ ‫بیبلیۆگرافیا و پێڕست لە كتێبی كوردیدا ‪2010 -1939‬‬

‫بوار نوورەدین‬

‫بازرگانیی‬ ‫كتێب‪،‬‬ ‫برینێكی‬ ‫قووڵی‬ ‫رۆشنبیریی‬ ‫كوردییە‬

‫کتێبی (پیرەمێرد ‪ -‬حاجی تۆفیق مەحموود ئاغا) بە‬ ‫شێوەیەكی فراوان ئامادەكراوەو تەواوی بابەت و نووسین‬ ‫و وەرگێڕانەكانی پیرەمێردە‪ ،‬لە دوو تەوەری سەرەكی‬ ‫پێكهاتووە‪:‬‬ ‫یەكەم تەوەر‪ :‬دوو بەشە‬ ‫یەكەم بەش‪ 49 ،2018 -1932 :‬كتێبی پیرەمێردە‪،‬‬ ‫كە بە زمانی كوردی باڵوكراونەتەوە‪ ،‬یان بۆ سەر زمانی‬ ‫كوردی وەرگێڕدراون‪.‬‬ ‫دووەم بەش‪ :‬رۆژنامە و گۆڤار ‪،1950 -1908‬‬ ‫بیبلیۆگرافیای نووسین و وەرگێڕانەكانی پیرەمێردە لە‬ ‫رۆژنامەكانی «كورد تەعاون و تەرەقی غەزەتەسی»‪،‬‬ ‫«ژیان»‪« ،‬ژین»‪« ،‬هەتاو» و «گۆڤاری گەالوێژ»دا‪.‬‬ ‫دووەم تەوەر‪ :‬چوار بەشە‪ ،‬سێ بیبلیۆگرافیای ئەم‬ ‫تەوەرەیە‪ ،‬تەنها تا ساڵی ‪ 2010‬وەرگیراون‪ ،‬چونكە‬ ‫بەزاندنی سنووری پڕۆژەی كورد و كوردستان‪ ،‬گەڕانی‬ ‫زۆرتری پێویستە و هەر وا بە ئاسانی ناكرێت‪.‬‬ ‫یەكەم بەش‪ :‬بیبلیۆگرافیای پیرەمێرد لە كتێبی‬ ‫كوردیدا‪ 14 ،2014 -1951 ،‬كتێبی سەربەخۆ لەبارەی‬ ‫پیرەمێردەوە نووسراوە‪.‬‬ ‫دووەم بەش‪ :‬پێڕستی پیرەمێرد لە ناوەڕۆكی كتێبی‬ ‫كوردیدا‪ 79 ،2010 -1939 ،‬بابەت لەبارەی پیرەمێردەوە‬ ‫نووسراوە‪.‬‬ ‫سێیەم بەش‪ :‬بیبلیۆگرافیای رۆژنامەكانی ژیان و‬ ‫ژین لە كتێبی كوردیدا‪ ،2008 -1984 ،‬شەش كتێبی‬ ‫سەربەخۆ لەبارەیانەوە نووسراوە‪.‬‬ ‫چوارەم بەش‪ :‬پێڕستی رۆژنامەكانی ژیان و ژین‬ ‫لە ناوەڕۆكی كتێبی كوردیدا‪ 14 ،2005 -2001 ،‬بابەت‬ ‫لەبارەی ئەم دوو رۆژنامەیەوە نووسراوە‪.‬‬ ‫بیبلیۆگرافیا‪ ،‬سەرچاوەی سەرچاوەكانە‪ ،‬یان‬ ‫دۆزەرەوەی سەرچاوەكانە و هاوكاریی خوێنەر‪ ،‬نووسەر‬ ‫و توێژەر دەكات‪ ،‬دۆزینەوەی سەرچاوەش‪ ،‬كاری لێكۆڵەر‬ ‫نییە‪ ،‬كە بەداخەوە فێری بەكارهێنانیشی نەبوون و‬ ‫ناكرێن‪.‬‬ ‫بیبلیۆگرافیا سەرچاوەیەكی گشتییە‪ ،‬ئەو كتێبە‬ ‫نییە یەكێك ئیشی پێی بێت و یەكێكی تر حەزی لە‬ ‫خوێندنەوەی نەبێت‪ ،‬درەنگ و زوو‪ ،‬هەموو چین و‬ ‫توێژەكان ئیشیان پێی دەبێت‪ ،‬وەك كەرتی تەندروستی‬ ‫بەخشندەیە‪ .‬كتێبخانە و رۆشنبیریی كوردی‪ ،‬پێویستی‬ ‫زۆری بە بیبلیۆگرافیا هەیە‪ ،‬كە بەداخەوە زۆر كەم‬ ‫ئامادەكراوە و دەكرێت‪ ،‬کە چەند هۆكارێكی هەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی سەختیی ئامادەكردن و كێشەی چاپكردن‪،‬‬ ‫كە زۆربەی دەزگا و ناوەندەكان‪ ،‬خۆیانی لێ الدەدەن‪،‬‬ ‫چونكە فرۆشی كەمە‪ ،‬تەنانەت هەندێكیان وەك برووشوور‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن‪ ،‬زۆربەی كتێبفرۆشەكانیش وەك‬

‫كتێبی ئاسایی وەری ناگرن و ئامادەنین بە سیستمی‬ ‫داشكاندن “تصریف” بیفرۆشن‪ ،‬كە بە النی كەمەوە‬ ‫لە ‪%40‬ی نرخی كتێبەكەش داوا دەكەن‪- .‬كێشەی‬ ‫بازرگانیی كتێب‪ ،‬برینێكی قووڵی رۆشنبیریی كوردییە‪،‬‬ ‫چونكە كتێبی كوردی‪ ،‬تاڕادەیەكی زۆر‪ ،‬پێگەی تایبەتیی‬ ‫خۆی لەدەست داوە‪ ،‬ئەم دەردانەش زۆر لەمێژە بەرۆكی‬ ‫رۆشنبیریی كوردییان گرتووە‪ ،‬كە بابەتێكی درێژە و بۆ‬ ‫ئێرە ناشێت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬پڕۆژەی “كورد و كوردستان‪ -‬بیبلیۆگرافیا‬ ‫و پێڕستیان لە كتێبی كوردیدا” هەموو ئەو كتێبانەی‬ ‫كۆكردووەتەوە‪ ،‬كە لە ماوەی نەوەت ساڵدا ‪-1920‬‬ ‫‪ ”2010‬لەبارەی ئەو زانست و زانیارییانەوە نووسراون‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندییان بە كورد و كوردستانەوە هەیە‪ .‬پڕۆژەكە‪،‬‬ ‫‪ 12‬بەرگ و ‪ 5206‬الپەڕەیە و ماوەی ‪ 12‬ساڵێك خەریكی‬ ‫ئامادەكردنی بووم‪ ،‬هیچ ناوەندێكی حكومی و ناحكومی‬ ‫هاوكاریی تەواوكردن و چاپكردنیان نەكردم و نزیكەی‬ ‫دوو ساڵێك لە كۆمپیوتەردا مایەوە‪ ،‬دواجار خانمی‬ ‫خۆشەویست “هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد” ساڵی ‪2016‬‬ ‫تێچووی چاپكردنەكەی كێشاوە‪ .‬پڕۆژەی ناوبراو‪ ،‬دایكی‬ ‫زۆربەی ئەو بیبلیۆگرافیایانەیە‪ ،‬كە تا ئێستا پێشكەشی‬ ‫كتێبخانەی كوردی و لێكۆڵەرانم كردووە‪ ،‬ناونیشانەكان‬ ‫زۆرن و بە پێویستی نازانین ئاماژەیان پێ بكەین‪.‬‬

‫پڕۆژەی “كورد و كوردستان” جگە لە بایەخی‬ ‫زانستی و پێگەكەی لە كتێبخانەی كوردیدا‪ ،‬ئەگەر هەر‬ ‫بۆ جوانیش لە ئۆفیس و مااڵندا دابنرێت‪ ،‬بایی ئەو‬ ‫پارەیە جێگە دەگرێت‪ ،‬كە پێی دەدرێت‪ ،‬لە كاتێكدا لە‬ ‫پێشانگای نێودەوڵەتیی كتێبی هەولێردا‪ ،‬دوو كتێبفرۆش‬ ‫دایاننا و بە بیانووی ئەوەی باڵوكراوەی خۆیان نییە‪،‬‬ ‫ئیدارەی پێشانگاكە پێی البردن و نەتوانرا یەك دەورەشی‬ ‫لێ بفرۆشرێت‪.‬‬ ‫لە ماوەی سااڵنی ‪ -2016‬تا ئێستا‪ ،‬چەند جارێك‬ ‫هەوڵم داوە‪ ،‬كە الیەنەكانی پەیوەندیدار و بەتایبەتیش‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری‪ ،‬چەند دەورەیەك بكڕنەوە و هەر‬ ‫هیچ نەبێت پێشكەشی كتێبخانە گشتییەکانی باشووری‬ ‫كوردستان بكرێت‪ ،‬هیچ ئەنجامێكم نەبووە‪ ،‬تەنها‬ ‫پارێزگاری سلێمانی‪ -‬دوكتۆر هەڤاڵ نەبێت‪ ،‬كە زۆر‬ ‫جوان گوێی لێ گرتم وساڵی پار ‪ 50‬دانەی كڕیەوە‪،‬‬ ‫كە لە ئێستادا خەریكن بۆ هەندێك ناوەندی زانستی و‬ ‫ئەكادیمیی كوردستانی دەنێرن‪.‬‬ ‫پڕۆژەیەك‪ ،‬كە بەرهەم و رەنج و ماندووبوونی ‪90‬‬ ‫ساڵی زۆربەی نووسەران و وەرگێڕەكانی كوردی تێدا‬ ‫كۆكرابێتەوە‪ ،‬فراوانترین سەرچاوە بێت لەبارەی كورد‬ ‫و كوردستانەوە‪ 5680 ،‬كتێبی تێدا ناسێنرابێت‪ ،‬حەیف‬ ‫نییە كتێبخانەكانی كوردستان لێی بێبەش بن و ئاوا‬

‫ژیندا دابنرێت؟! كە بە‬ ‫بە بێنازی لە بنكەی‬ ‫سوپاسەوە جێگەیان بۆ كردوومەتەوە‪ ،‬ئەگەرنا دەبوایە‬ ‫كرێی گەنجینەكردنەكەشی بدەم‪ ،‬چونكە زۆربەی ئەو‬ ‫بیبلیۆگرافیانەی ئامادەم كردوون‪ ،‬تەنانەت باڵوكردنەوە‬ ‫و فرۆشتنەكەشیان‪ ،‬بەسەر خۆمدا كەوتوونەتەوە‪،‬‬ ‫سەرەڕای كارەكانی تری ئامادەكردنی بیبلیۆگرافیا‪ ،‬وەك‪:‬‬ ‫بەدواداچوون‪ ،‬دۆزینەوە‪ ،‬تایپ‪ ،‬هەڵەبڕی‪ ،‬بەراوردكردن‬ ‫و پێداچوونەوە‪ ،‬ئیدیتكردن‪ ،‬هەندێ جار دیزاین‪ ،‬یان‬ ‫سەرپەرشتیی دیزاین و چاپكردن‪ ،‬سكانكردن‪ ،‬بۆ‬ ‫زانیاریتان لەسەر پڕۆژەیەكی تر كارم كردووە‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫تەواو نەبووە‪ ،‬زۆرتر لە چوار هەزار سكانم بۆ كردووە‪.‬‬ ‫لە پێناوی چارەسەركردنی كێشەی باڵونەبوونەوەی‬ ‫بیبلیۆگرافیاكانم و بەرژەوەندیی گشتیدا‪ ،‬كە هەر ئەمساڵ‬ ‫سێ بەرهەمم باڵوكراوەتەوە‪ ،‬بڕی تایبەتیم بۆ زۆربەی‬ ‫كتێبخانە گشتییەکانی باشووری كوردستان تەرخان‬ ‫كردووە‪ ،‬بە مەرجێك‪ ،‬لەگەڵ دیاردەی دابەشكردنی‬ ‫كتێبدا نیم‪.‬‬ ‫لە هەوڵدام بیبلیۆگرافیای كتێبی سااڵنی ‪ 2011‬تا‬ ‫‪ 2020‬یش ئامادە بكەم و پڕۆژەكە تا ‪ 100‬ساڵ بهێنم‪،‬‬ ‫کە هێشتا بڕیاری تەواوم نەداوە و بەهۆی دوو پڕۆژەوە‬ ‫دوامخستووە‪ ،‬كە یەكێكیان پێنج ساڵ ئیشم تێدا‬ ‫كردووە‪ .‬هیوادارم بتوانم لەم هەوڵەشدا سەركەوتووبم‪،‬‬ ‫ئیتر ئەنجامی چاپكردن و باڵوكردنەوەكەی هەرچییەك‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫كتێبخانەی گشتیی سلێمانی‪ ،‬بە هاوكاریی‬ ‫مۆزەخانەی نیشتمانیی ئەمنەسوورەكە‪ ،‬مەراسیمێكیان‬ ‫بۆ یادی ‪ 69‬ساڵەی “پیرەمێرد ‪ -‬حاجی مەحمود تۆفیق‬ ‫ئاغا ‪ ”1950/6/19 -1867‬سازكرد‪ ،‬لە مەراسیمەكەدا‪،‬‬ ‫كتێبی بیبلیۆگرافیای پیرەمێرد باڵوكرایەوە‪ ،‬كە “بوار‬ ‫نوورەدین” ئامادەی كردووەو لەسەر ئەركی “د‪.‬هەڤاڵ‬ ‫ئەبوبەكر‪ -‬پارێزگاری سلێمانی” چاپكراوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫شەش‌چیرۆکی‌زۆر‌کورتی‌کافکا‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫رەووف بێگەرد‬ ‫ەتی بە کوردی‬ ‫کردووی‬

‫شمشێر‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫مەالی دیوەخان!‬ ‫(لە دە شیعریی کورتدا‪ ،‬لەناو گوڵدانی چامەیەکی ‪ ١٢٢‬بەیتی نیوە دێڕدا‪،‬‬ ‫گەشتنامەیەکی لە خەیاڵ و وێنەی چنیوە‪ ،‬لە سێ شیعریی ناوەڕاستی ئەم‬ ‫گوڵدانی چامە شیعرییەدا‪ ،‬وێنەیەکی ئەفسووناویی دوور لە “ڕق و خۆشەویستیی”‬ ‫مەالی دیوەخان و مزگەوت و بانگی بەیانیی دەکێشێت‪ ،‬لە ئێستادا پێویستمان‬ ‫بە وێنەیەکی خەیاڵیی جوانی نێو شیعر هەیە بۆ ئەو ناوانە‪)!.‬‬ ‫*هەرچەندە لە بەشێکی پێشووی گفتوگۆکانماندا‪ ،‬باسی ئەو دوو گەشتە‬ ‫شیعریی و خەیاڵییەمان کرد‪ ،‬بەاڵم هەندێجار کە دیوانەکەت دەگرم بەدەستەوەو‬ ‫شیعرەکانت دەخوێنمەوە‪ ،‬هەستدەکەم مافی تەواوەتیمان بەو دوو گەشتە‬ ‫شیعرییە نەداوە‪ .‬بە تایبەتییش ئەو دوو گەشتە شیعرییە‪ ،‬لە هەموو شیعرەکانی‬ ‫تری دیوانەکەت جیاوازترن‪ ،‬چ لە تەکنیکی نووسین‪ ،‬چ وەک خەیاڵ و وێنەی‬ ‫شیعریی‪ .‬هەرچەندە باس لە کاریگەریی شیعریی ئینگلزییش دەکرێت لەسەر‬ ‫ئەم گەشتە شیعرییانە‪ ،‬بەتایبەتیش شیعری”دێی وێران”ی شاعیری بەناوبانگی‬ ‫ئینگلزیی سەدەی هەژدەهەم‪“ ،‬ئۆلیڤەر گۆڵد سمس” وەک وێنەی شیعریی‪،‬‬ ‫ئەم شیعرەی ئەو شاعیرە ئینگلزە‪ ،‬نزیکە لە چامە شیعرییەکەی “گەشت لە‬ ‫هەورامان”(بەم جۆرە گفتووگۆکەمان لەگەڵ مامۆستا گۆران دەستپێکرد‪).‬‬ ‫ من بە پێویستی نازانم‪ ،‬لەسەر کاریگەریی ئەدەبیاتی ئینگلیزیی لەسەر‬‫شیعرەکانم قسە بکەم‪ ،‬وابزانم لە بەشەکانی پێشتری گفتووگۆکانماندا و لە‬ ‫بابەتی ئەدەبیاتی بەراوردکاریی قسەی زۆرمان لەو بارەیەوە کرد‪ .‬بەاڵم ئەو‬ ‫پەرەگرافە کوورتەی سەرەتای قسەکانت‪ ،‬کە خستووتەتە ناو کەوانەکەوە‪،‬‬ ‫دەکرێت لەسەری بووەستین و گفتوگۆی لەسەر بکەین‪ ،‬چونکە الی من گرنگ و‬ ‫بایەخدارە بۆ خوێنەرانی شیعرەکانم‪( .‬گۆران وای ووت‪)!.‬‬ ‫*باشە وادەکەین‪ ،‬لەوێوە گفتوگۆ دەکەین(وام وت بە مامۆستا گۆران)‬ ‫ئەو سێ بەشەی چامە شیعری (گەشت لە هەورامان) ت‪ ،‬کە هەریەکەیان‬ ‫ناوێکی هەیە بەناوەکانی (مەالی دیوەخان‪ ،‬بەیان‪ ،‬مزگەوت) دەتەوێ بە خەیاڵی‬ ‫شیعریی وێنەیەکی تێکەاڵوی سرووشتی هەورامان و الیەنی رۆحی خۆت لە‬ ‫گەشتەکەتدا بکێشیت‪ ،‬یان هەوڵێکە بۆ قسەکردن بە زمانی شیعر‪ ،‬لەو چەمک‬ ‫و شتانەی لەو ڕۆژگارەدا ڕەنگە جۆرێک بووبێت لە مەحاڵ و دەستبردن بۆیان‪،‬‬ ‫جۆرێک بووبێ لە تاوان؟ (وا پرسیارم لە گۆران کرد‪ ،‬سەبارەت بە (مزگەوت و‬ ‫بانگی بەیان و مەالی دیوەخان)‬ ‫لەڕاستیدا لەم گەشتەمدا‪ ،‬وێنەکان تا ئاستێکی زۆر‪ ،‬تێکەاڵون لە خەیاڵ‬‫و وێنەی شیعریی‪ ،‬دوور لە زیادەڕۆیی و زۆر لە خۆکردن‪ .‬هەوڵمداوە وەک لە‬ ‫پێشەکیی چامە شیعریی “گەشت لە هەورامان” نووسیوومە‪(:‬ئەم گەشتە مایەی‬ ‫ئینتیباعاتی تاقە گەشتێک نییە‪ ،‬بەڵکوو هەست و بینینیی چەن گەشتێکی‬ ‫کات و وەرزی جیاجیای پێشووە‪ ،‬کە لە بیرەوەریما پەنگیان خواردەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫بۆ جاری دوایی لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی گیانی بۆ چەند ڕۆژێک بە پێکەنین و‬ ‫گۆرانی وتن بەناو باخە زۆرەکان و یاڵە بەرزەکانی هەورامانا سووڕاینەوە‪ )!.‬ئەو‬ ‫سێ شیعرەش‪ ،‬کە تۆ ناوت هێناوون‪ ،‬هەریەکەیان پەیوەندییان بە بەیتی دوای‬ ‫خۆیانەوە هەیە‪ .‬گەر سەیری کۆی بەیت و نیووە دێرە شیعرەکانیش بکەیت‪،‬‬ ‫یەک تەواوکەری یەکن‪ ،‬چ بەیتە شیعرییەکان‪ ،‬چ هەر دە شیعرەکە بەیەکەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە دەستپێکی شیعریی “مەالی دیوەخان” بەم شێوەیە دەست بە دیمەنی‬ ‫شیعرەکە دەکەم‪ ،‬بە سێ بەیتی کوورت‪ ،‬وێنەیەکی خەیاڵی مەال بۆ خوێنەرانی‬ ‫شیعرەکە دەکێشم‪:‬‬ ‫لە ژێر مێزەرا مەالی نووشتاوە‬ ‫ڕیشی بۆ سەر سنگ‪ ،‬پرش و باڵوە‬ ‫قیافەت پەڕپووت وەک کتێبی کۆن‬ ‫زمانی شیرین‪ ،‬سیامی نەختێ مۆن‬ ‫بازی ڕۆحی چەش بە شیعر و ئەدەب‬ ‫بەاڵم شێوەی زووی عەجەم و عەرەب‬ ‫ئەمە وێنەکێشانی مەالیەکە لە مزگەوتدا‪ ،‬بە نیووە دێڕەکانی پاشتری‬ ‫شیعرەکەدا‪ ،‬پاش ئەم نیووە دێڕانە خوێنەر دەزانیت‪ ،‬ئەم شیعرە بەشێکە‬ ‫لەو تابلۆ ڕەنگاو ڕەنگە گەورەیە‪ ،‬یان ئەو فیلمە خەیاڵییەی ناومناوە “گەشت‬ ‫لە هەورامان” کە هەموو نیووە بەیت و شیعرەکان پێکەوە‪ ،‬وێنە گەورەکەی‬ ‫گەشتەکە‪ ،‬بۆ خوێنەران دەخاتە ڕوو‪( .‬گۆران وا باسی مەالی دیوەخانی کرد‪)!.‬‬ ‫*بەاڵم لە شیعری پاشتردا‪ ،‬زیاتر دەتەوێ وەک سۆفیستێک‪ ،‬وێنەی‬ ‫دیمەنەکان بکێشیت‪ ،‬یان هەوڵتداووە زیاتر گرنگی بە بینینی دیمەنی ڕۆحی‬ ‫بدەیت‪ ،‬نەک دیمەنی بەرجەستەکراوی ناو سرووشتی هەورامان؟(لەبارەی‬ ‫شیعری “بەیان” وام بە مامۆستا گۆران وت)‬ ‫ (بەڕووخساریدا وا دیار بوو‪ ،‬پرسیار و تێڕوانینەکەمی بە دڵ نەبوو)‬‫گەر بە وردی خوێندبێتتەوە‪ ،‬لەم بەشەی شیعرەکەشدا‪ ،‬خەیاڵ زاڵترە لە‬ ‫گێرانەوە‪ ،‬ڕەنگە خوێنەر خۆی بەیت بەیت‪ ،‬لەگەڵ وێنەکاندا بڕوات‪ ،‬تا بە‬ ‫تەواوەتیی گەشتە شیعرییەکە دەگاتە کۆتایی و تەواو دەبێت‪ .‬بەاڵم لەم بەشەی‬ ‫شیعرەکەمدا‪ ،‬خوێنەر لەگەڵ خەیاڵی خۆمدا دەبەمە ناو ئەو وێنە و بۆچوونانەی‬ ‫خۆم‪ ،‬کە لەسەر ئەو شتانەی من بینوومن لە هەورامان‪ .‬دیمەنەکان هێندە زۆرن‪،‬‬ ‫کاتەکەش هێندە جوان و ئەفسووناوییە‪ ،‬مەگەر لەم بەیتە شیعرییانەدا بتوانم‬ ‫جێگەیان بکەمەوە و خوێنەر بزانێت من چی دەڵێم و لە کوێم‪:‬‬ ‫ئەستێرەی مەغریب وەک قەترەی ئەمەل‬ ‫کز کز ئەتکێتە ناو بەفری سەرکەل!‬ ‫لەرێی ئەوبەری شاخ دەنگی زەنگ دێ‪،‬‬ ‫لە سوێنی ڕاوکەر تەقەی تفەنگ دێ!‬ ‫وا بە تەواوی دنیا ڕووناکە‬ ‫هەر سیحری ڕووتە رسوشت ئێستاکە!‬ ‫لە درەخت ئەدا شنەی بای سەحەر‪:‬‬ ‫جموجووڵیەتی چەشنی سەودای سەر!‬ ‫(گۆران‪ ،‬بە دەنگێکی خۆش بەیتەکانی بۆ خوێندمەوەو جوڵەی جەستەشی‬ ‫دەتووت لەناو سرووشتی هەورامانە و دەیەوێ‪ ،‬منیش بەو وشە و بەیتە شیعرانە‪،‬‬ ‫بباتە ناو کەشی گشتیی گەشتەکەیەوە‪)!.‬‬

‫(ماویەتی)‬

‫لەگەڵ دوو هاوڕێمدا بڕیار وابوو رۆژی‬ ‫یەکشەممە بچین بۆ گەڕان‪ ،‬بەاڵم لە سەعاتی‬ ‫دیاریکراودا‪ ،‬بەشێوەیەکی چاوەڕواننەکراو من‬ ‫خەوم لێکەوتبوو‪ ،‬هاوڕێکانم کە هەمیشە‪،‬‬ ‫منیان بە کەسێکی وا دروست دەزانی‪ ،‬لە‬ ‫دیارنەبوونەکەم سەریان سوڕمابوو‪ ،‬هاتن بۆ‬ ‫ماڵەکەم‪ ،‬ماوەیەک بەرانبەر ماڵەکەم چاوەڕێیان‬ ‫کرد‪ ،‬دوایی بە پلیکانەکاندا سەرکەوتن و لە‬ ‫دەرگایاندا‪ ،‬لە خەو راپەڕیم‪ ،‬لەسەر تەختی‬ ‫نووستنەکەمەوە خێرا خۆمم هەڵدایە خوارەوە‪،‬‬ ‫بیرم لە هیچ نەدەکردەوە جگە لەوەی تا زووە‬ ‫خۆم ئامادە بکەم‪ ،‬سەرئەنجام کە جلم لەبەر‬ ‫کردو چوومە دەرەوە‪ ،‬هاوڕێکانم تۆقین و خۆیان‬ ‫کێشایە دواوە‪ ،‬هاواریان کرد‪ :‬پشتی سەرت‬ ‫چییەتی؟ ئەو کاتەی لە خەو هەستام هەستم‬ ‫کرد شتێک هەیە ناهێڵێ سەرم بەدوادا بخەم‪،‬‬ ‫دەستم بۆ برد‪ ،‬دەستم بەر دەسکی شمشێرێک‬ ‫کەوت‪ ،‬هاوڕێکان کە کەمێک هاتبوونەوە سەر‬ ‫خۆیان‪ ،‬یەکسەر کەوتنە هاوار‪ :‬ئاگاداری خۆت بە‬ ‫بریندار نەبیت‪ .‬نزیکتر بوونەوە‪ ،‬کەوتنە پشکنینم‪،‬‬ ‫بردمیانە ژوورەوەو لەبەردەم ئاوێنەیەک دایاننام‪،‬‬ ‫رووتیان کردمەوە‪ ،‬شمشێریکی کۆنی شەڕڤانان‬ ‫بە دەسکێکی خاچئاساوە کە تا دەسکەکەی لە‬ ‫پشتم چەقیبوو‪ ،‬بەاڵم دەمەکەی بەشێوەیەکی‬ ‫سەیر لەنێوان پێست و گۆشتدا چەقیبوو‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی برینداری کردبێت‪ ،‬تەنانەت لە پشتملەوە‪،‬‬ ‫لەو شوێنەدا کە رۆچووبووە خوارەوە‪ ،‬برینداریی‬ ‫پێوە دیار نەبوو‪ ،‬هاوڕێکانم دڵنیایان کردم کە‬ ‫قەڵشێکی پێویست بۆ چوونە ناوەوەی دەمی‬

‫پشکنی و چێژی لێ بینی‪ ،‬بە زیندوویی مایەوەو‬ ‫سەرئەنجامیش پاش زنجیرەیەک رووداو بوو بە‬ ‫جێگای لێکۆڵینەوەیەکی قووڵ‪.‬‬

‫شمشێرەکە‪ ،‬بێ کەمترین زام و خوێن لێ هاتنی‬ ‫دروست بووە‪.‬‬ ‫پاشان کە چوونە سەر کورسی و زۆر‬ ‫لەسەرخۆ‪ ،‬میلیمەتر بە میلیمەتر دەریان هێنا‪،‬‬ ‫دیسانەوە خوێنی لێ نەهات‪ ،‬قەڵشەکەی پشتەملم‬ ‫قەتماغەی بەستبوو‪ ،‬بە جۆرێک تەنیا درزێکی‬ ‫کەمی مابووەوە‪ ،‬هاوڕێکانم بە پێکەنینەوە‬ ‫گوتیان‪“ :‬بگرە ئەمەش شمشێرەکەت” و دایانە‬ ‫دەستم‪ ،‬بە هەردوو دەستم سەنگ و سوکیم کرد‪،‬‬ ‫چەکێکی گرانبەها بوو‪ ،‬بێگومان شەڕڤانانی‬ ‫خاکپەرستان سوودیان لێ بینیبوو‪ ،‬بە ڕاستی‬ ‫کێ قایلە شەڕڤانە کۆنەکان لە خەونی ئەم و‬ ‫ئەودا پیاسە بکەن‪ ،‬بەبێ کەمترین هەستی‬ ‫بەرپرسیارێتی تاو لە شمشێری خۆیان بدەن‪،‬‬ ‫بیکەن بە لەشی خەوتووە بێ گوناهەکاندا و تەنیا‬ ‫لەم الیەنەوە زامیک دروست نەکەن‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫چەکەکانیان دەچەقێتە ناو لەشی زیندووەوە‪،‬‬ ‫جگە لەمە هاوڕێ بەوەفاکان لە پشت دەرگاوە‬ ‫وەستاون و بۆ هاوکاریکردن لە دەرگا دەدەن‪.‬‬

‫رێبوارەکان‬

‫ئەگەر شەوێک بە شەقامێکدا تێپەڕیت‬ ‫و یەکێک لە دوورەوە‪ ،‬کە بە تەواوی دیارە‪،‬‬ ‫چونکە مانگەشەوە‪ ،‬بە راکردن بەرەو التان‬ ‫بێت‪ ،‬وا چاکترە گوێی پێ نەدەیت و لێگەڕێیت‬ ‫بەالتا تێبپەڕێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر کەسەکە الواز‬ ‫و شڕوشێواویش بێت‪ ،‬یان ئەگەر یەکێکی دی‬ ‫بەدوایەوە بیت و هاوار بکات‪.‬‬ ‫چونکە شەوە و ئێمە چ گوناهێکمان هەیە‬ ‫کە شەقامەکە لەبەر مانگەشەوەکەدا بەرەوژوور‬ ‫دەڕوات‪ ،‬جگە لەمە‪ ،‬کێ ناڵێت ئەو دوو کەسە‬ ‫تەنیا بۆ خۆشی و سەرگەرمکردنی خۆیان‬ ‫نەکەوتوونەتە دوای یەکتری‪ ،‬ئەی کێ ناڵێت‬ ‫هەردووکیان بە دوای کەسی سێیەمەوە نین‪،‬‬ ‫رەنگە یەکەم کەس بێتاوان بێت و کەسی دووەم‬ ‫بیەوێت بیکوژێت‪ ،‬ئیدی ئێمەش بکەوینە ناو‬ ‫گوڵمەزەکەوە! ئەی کێ ناڵێ ئەم دوانە هیچ‬

‫کانیاو‬

‫ئەو تینوویەتی و مەودایەکی زۆر کەم لە‬ ‫کانیاوەکەوە دوورە‪ ،‬بەاڵم دوودڵە‪ ،‬دڵێکی‬ ‫هەموو شتێک دەزانێت‪ ،‬دەزانێت ئێستا لێرەدا‬ ‫وەستاوە و کانیاوەکە لەپاڵیایەتی‪ ،‬بەاڵم دڵەکەی‬ ‫تری ئاگای لە هیچ نییە‪ ،‬لێ هەست دەکات‬ ‫کە دڵی یەکەم هەموو شتێک دەزانێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەیش کە لە هەموو شتێک بێ ئاگایە‬ ‫ناتوانێت ئاو لە کانیاوەکە بخواتەوە‪.‬‬

‫پڵنگەکانی ناو پەرستگا‬

‫پڵنگەکان دەچنە ناو پەرستگاوە‪ ،‬هەرچییەک‬ ‫لەگۆزەی قوربانیدا‪ ،‬هەیە دەیخۆنەوە‪ .‬ئەمە چەند‬ ‫جارێک دووبارە دەبێتەوە‪ ،‬سەرئەنجام ئەمانە‬ ‫لەبەرچاو دەگرن و رووداوەکە دەکرێت‪ ،‬بە‬ ‫بەشێک لە ئاهەنگ‪.‬‬ ‫کاریان بەسەر یەکەوە نییە و هەرکەسە و پەلەی‬ ‫چوونە سەرجێگا خەوەکەی خۆیەتی‪ ،‬رەنگە‬ ‫کەسی یەکەم چەکداریش بێت‪.‬‬ ‫سەرئەنجام ئایا حەقی خۆت نییە‬ ‫شەکەت بیت‪ ،‬بەهۆی ئەو شەرابە زۆرەوە‪ ،‬کە‬ ‫خواردووتەوە؟ کەواتە بەختەوەرین کە ئیتر‬ ‫کەسی دووەمیش نابینینەوە‪.‬‬

‫روبنسوون کروزو‬

‫ئەگەر روبنسوون بەرزترین‪ ،‬یان بە‬ ‫دەربڕینێکی چاکتر دیارترین شوێنی دوورگەکەی‬ ‫واز لێ نەهێنایە‪ ،‬لەبەر حەسانەوە‪ ،‬یان‬ ‫خەکەڕایی یان ترس یان نەزانی یان ئارەزووی‬ ‫تایبەتی خۆی‪ ،‬زۆر زوو لەناودەچوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی کە گوێی نە بە کەشتی داو نە‬ ‫بە دووربینە الوازەکەی‪ ،‬هەموو دوورگەکەی‬

‫هاتنی مەسیح‬

‫مەسیح دێت‪ ،‬ئەوکاتەی پچرانی جڵەوی‬ ‫تاکگەرایانەترین کەس لە ئارادا بێت‪ ،‬کەسیش‬ ‫نەبێت بەرگەی لەناوبردنەکەی بگرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەمی گۆڕەکان دەکرینەوە‪ ،‬لەوانەیە ئەمە‬ ‫لەخۆیدا بڕوایەکی کریستیانی بێت‪ ،‬چ لەبارەی‬ ‫رۆنانی نموونەیەکەوە‪ ،‬کە پێویستە پەیڕەوەی‬ ‫لێبکرێت‪ ،‬نموونەیەکی تاکگەرایانە‪ ،‬یان بۆ رۆنانی‬ ‫سەمبولی رابوونەوەیەکی بەرەڤانی لە دەروونی‬ ‫هەر یەکێک لە مرۆڤەکاندا‪ .‬مەسیح رۆژێک دێت‬ ‫کە پێویست بە هاتنی ناکات‪ ،‬مەسیح رۆژێک‬ ‫دوای هاتنی دێت‪ ،‬لە دوارۆژدا نایەت‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫دوا رۆژترین رۆژدا دەگات‪.‬‬ ‫*سەرچاوە‪ :‬داستان های کوتاه کافکا‬ ‫فرانتس کافکا‪ :‬عەلی ئەسغەر حداد‬

‫به‌رخۆریی‌هزریی‌له‌‌خوێندنه‌وه‌و‌وه‌رگێڕاندا‬

‫نهوزاد جهمال‬

‫ئاڵوگۆڕکردنی زانین و زانیاری‬ ‫لهنێوان شارستانیهت و گهالندا‪ ،‬نهک ههر‬ ‫ئاساییه‪ ،‬بهڵکو پێویستیشه‪ .‬لهکاتێکدا‬ ‫گهله سهردهستهکان بههۆی دهوڵهتێکی‬ ‫بههێزهوه‪ ،‬یان بههۆی ئایینێکی زاڵهوه‪ ،‬یان‬ ‫ئایدۆلۆجیایەکی گشتگیرهوه‪ ،‬یان بههۆی‬ ‫زانست و تهکنۆلۆجیا‪ ،‬یان له رێی ئابوورییهکی‬ ‫بههێزهوه‪ ،‬توانیویانه ههژموونیان بهسهر‬ ‫گهله بندهستهکاندا بسهپێنن‪ .‬بۆیه زمان‪،‬‬ ‫کولتوورو نووسین و کتێبیش لهو بااڵدهستییه‬ ‫بهدهرنهبووهو به باوهڕبهخۆبوونهوه گووتاری‬ ‫کولتووریی خۆیان سهپاندووه‪ .‬بهردهوام‬ ‫کولتووری خۆیان بهسهرچاوهی هونهر‪ ،‬زمان‪،‬‬ ‫بیرو زانست داناوه‪ .‬له گێڕانهوهکانی خۆیاندا‬ ‫گهله بندهستهکانیان به ههژاری کولتووری‪،‬‬ ‫نهفامی و نهزانی و پاشکهوتوویی وێنا کردووه‪.‬‬ ‫ئاسۆی کوردیش له ئاڵوگۆڕی کولتووریی‬ ‫و شارستانیدا‪ ،‬ئهگهر خاڵیش نهبێت له‬ ‫رۆڵی کارا‪ ،‬ئهوا راستهوخۆ لهژێر کاریگهریی‬ ‫گهالنی سهردهستدایه‪ .‬لهگهڵ ئهوهی‪ ،‬نکوڵی‬ ‫له رۆڵی ههندێ زانای ناسراوی کورد لهنێو‬ ‫شارستهنییهتی ئیسالمیدا ناکرێت‪ .‬وهلێ کورد‬ ‫نهک ههر له رووی خاک و جوگرافیاو ئایین‬ ‫و سیاسهتهوه ژێردهستهبووه‪ ،‬بهڵکو له رووی‬ ‫هزریی‪ ،‬ههست و مهیلیشهوه داگیر کراوبووه‪.‬‬ ‫ئێستهشی لهگهڵدابێ‪ ،‬نهیتوانیوه له رووی‬ ‫هزرو رووناکبیرییهوه سهربهخۆیی رابگرێت‪.‬‬ ‫چهنده ئهمه بۆ بااڵدهستی و خۆسهپێنهریی‬ ‫ئهویتر بگهڕێتهوه‪ ،‬هێندهش کزی متمانه‬ ‫بهخۆبوون هۆکاره‪ .‬داگیرکردنی کوردستان به‬ ‫داگیرکردنی بیر و ههستی گهلهکهیدا رهتبووه‪.‬‬ ‫ئهگهر بواری رووناکبیری و رۆشنبیریی‬ ‫نووسین و خوێندنهوه وهرگرین‪ ،‬دهبینی‬ ‫زهبوونی‪ ،‬وابهستهیی و خۆڕادهستکردنی بیرو‬ ‫هزری ئهویتری بااڵدهست (کولتووری عهرهبی‪/‬‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬فارسی و تورکی بهوپێیهی ئهویتره‪،‬‬ ‫زهوتکهرهکهی زاتی کوردن) به زهقی دیاره‪.‬‬ ‫دیاردهی بهرخۆریی رۆشنبیری و وهرگرتن‬ ‫له دهستی سێ و دووی زمانی عهرهبی‬ ‫(بهمدواییانهش فارسی) سهلمێنهرهکهیه‪ .‬زاتی‬

‫کهمدهست و زهبوونی کورد له خوێندهوارو‬ ‫نووسهرهکانیدا‪ ،‬خۆی لهراگوێزانهوهو‬ ‫وهرگرتنێکی ههژارانهی نووسهره عهرهبهکاندا‬ ‫دهبینێتهوه‪ .‬خۆبهکهمزانی وهک گرێیهکی‬ ‫کولتووری و شارستانی‪ ،‬رهگێکی ئایینی‬ ‫ههیه‪ .‬لهبهرئهوهی به درێژایی ههزاران‬ ‫ساڵ‪ ،‬مرۆڤی ئێمه دهسهنگهو گوێڕایهڵی‬ ‫ئایدۆلۆجیای ئایین بووه‪ .‬ههرچییهک له زمان‬ ‫و گوتاری عهرهبیدایه‪ ،‬به چاوی مهزنایهتی‬ ‫و پیرۆزییهوه پهسهندی کردووه‪ .‬ئیدی‪،‬‬ ‫نووسهرو رۆشنبیرانیش‪ ،‬له کۆپیکردنهوهی‬ ‫ئهوهی لهو زمانهدا وتراوه چڕ بووەتهوه‪ .‬ئهم‬ ‫زاته کوردییه‪ -‬نووسهر‪ /‬رۆشنبیر‪ -‬که خۆی‬ ‫ئهوهنده به کهم و بچووک دهزانێ‪ ،‬تا پێی‬ ‫بکرێ به چاوی مهزنێتییهوه له نووسهرێکی‬ ‫عهرهب بڕوانێ‪ ،‬ده ئهوهندهش نووسهرێکی‬ ‫هاوزمانی به سووک دهبینێت‪ .‬لهبهرامبهر‬ ‫ئهویترهکهیدا‪ ،‬وهک سێبهرو گهدایهکی‬ ‫چهماوه‪ ،‬بهاڵم وهک ئاغایهک هاوزمانهکهی به‬ ‫کهمزان و ئاستنزم پێناسه دهکات‪.‬‬ ‫لێرهوه‪ ،‬ئهوهندهی ناوهندی کۆمهاڵیهتی‬ ‫گشتی و سیاسی‪ ،‬ناههقی به نووسهر و‬ ‫رووناکبیران کردووه‪ ،‬ده هێنده هاونووسهرو‬ ‫قهڵهمبهدهست و خوێندهوارهکانی‪ ،‬نووسهری‬ ‫کوردیان به بوودهڵهو به هیچ زانییوه‪.‬‬ ‫سووکایهتی‪ ،‬یهکترشکاندنهوه‪ ،‬ئهنجامی‬ ‫ئێرهیی‪ ،‬گیانی تۆڵهخوازی و هیچ لهبارا‬ ‫نهبوونێکه که ناسنامهی نووسین و نووسهرانی‬ ‫تا رادهی کهمبایهخکردن بردووه‪ .‬دواجار ئهمه‬ ‫ئهنجامی خۆ به کهمزانی ئهو زاته کوردیهیه‪.‬‬ ‫الی ئێمه‪ ،‬رووناکبیرو به توانا ئهوهیه‬ ‫که ههرچی له زمانی عهرهبیدایه‪ ،‬بۆ کوردی‬ ‫راگوازێت‪ ،‬وهک ئهوهی تاکه دهرچهو دهروازهی‬ ‫رووناکبیری ههر ئهو تاقه زمانهبێ که “ئهو”‬ ‫دهیزانێ‪ .‬یا لێزانی ههر دووبارهکردنهوهیهکی‬ ‫فوودراوی وتهو بۆچوونهکانی دهستی دوو و‬ ‫سێیه‪ .‬ئهو تایپه نووسهرو خوێنهره‪ ،‬لهئاسۆی‬ ‫توانای زمانیی و باگراوندی بهرتهسکی‬ ‫خۆیهوه‪ ،‬پێی وایه ههرچی له عهرهبیدایه‪ ،‬باش‬ ‫و بهرزه‪ .‬ئیتر‪ ،‬ئێمه قهرزاربارین و بۆیه دهبێت‬ ‫بێ سێودوو وهریبگرین‪ .‬بهاڵم ههرگیز بیر له‬ ‫دانهوهو بهخششی خۆمان بۆ ناوهندی عهرهبیی‬ ‫یان فارسیی ناکهینهوه‪ .‬ئهمه وا ناگهیهنێ‬ ‫که زمانی عهرهبی به بهراورد به کوردی‬ ‫(نهک زمانێکی ئهوروپی‪ ،‬ئینگلیزی‪ ،‬فرهنسی)‬ ‫دهوڵهمهند نییه‪ .‬بهاڵم من به سهرچاوهی‬ ‫فهلسهفهو زانستی نازانم‪ .‬بێگومان‪ ،‬زمانی‬ ‫ئهدهبه‪ ،‬زمانی ئایین و زانسته شهرعییهکانه‪.‬‬ ‫بۆیه‪ ،‬ئهگهر رووناکبیرو نووسهرێک‪ ،‬خۆی‬ ‫بهو زمانهدا ههڵبواسێ‪ ،‬دواتر ههموومان له‬ ‫تێگەیشتن و شرۆڤهی فهلسهفهو زانستدا به‬ ‫قهرزاربار دابنێ‪ ،‬ئهوه ههژاری خۆیهتی به‬ ‫زمانه جیهانییهکان‪.‬‬ ‫له رووی مێژووییهوه‪ ،‬نهوه‬ ‫خوێندهوارهکانی کورد تا پێش راپهڕین‪،‬‬ ‫عهرهبی درهوازی دونیای ئهدهب و رووناکبیرو‬ ‫تهنانهت خویندنیش بووه له زانکۆکانیشدا‪.‬‬

‫ئهمه وهک پڕۆسهیهکی ئاڵوگۆڕی شارستانی‬ ‫ئاساییه‪ .‬بهاڵم‪ ،‬دانانی زمان و دهقی‬ ‫عهرهبی به پێوەری رووناکبیری و زانست و‬ ‫فهلسهفه‪ ،‬ستهمه له خودی ئهو بوارانهو جۆره‬ ‫تهسلیمبونێکه به ههژموونی بیری عهرهبی‬ ‫لهژێر پهردهی رووناکبیریدا‪.‬‬ ‫دهوڵهتهکان‪ ،‬تهنها له رێی سیاسهت و‬ ‫سهربازییهوه ههژموونیان بهسهر گهالنی تردا‬ ‫نهبووه‪ ،‬بهڵکو زمان و ئهدهب و راگهیاندنیان‬ ‫وهک دیوێکی تری ئامڕازی داگیرکردنی‬ ‫بیرو پوکاندنهوهی باوهڕبهخۆبوونیان الی‬ ‫خوێندهوارانی کورد به هێز کردووه‪ .‬ئهوانهی‬ ‫شارهزایی زمانه ئهورپییه بهرفراوانهکانیان‬ ‫(ئینگلیزی‪ ،‬ئهڵمانی‪ ،‬فرهنسی و ئیسپانی)‬ ‫ههیه‪ ،‬دهزانن بهشێکی زۆری ئهوهی له بواری‬ ‫فیکرو فهلسهفهو زانستدا به عهرهبین(فارسی)‬ ‫دووبارهکردنهوهی خراپ یان باشی بهرههمی‬ ‫شارستانییهتی ئهورپی بن‪ .‬ههڵبهت‪ ،‬مهبهستم‬ ‫لهوهش نییه که بهرههمی زمانه زیندووهکان‬ ‫چهنده پێشکهوتوون‪ ،‬ئیتر بێ خهوشن‪ .‬بهاڵم‪،‬‬ ‫بهرههمی نووسهره ناسراوه عهرهبهکان(دیاره‬ ‫ههموویان نا) وهرگرتنی ئاشکرای پێوهدیاره‪.‬‬ ‫رهنگه ههندێ نووسهرو وهرگێڕ‪ ،‬قهرزارباری‬ ‫تێکستی عهرهبی ناوداربن‪ .‬وهلێ ههرگیز‬ ‫کایهی رووناکبیریی کوردی قهرزاربارهکه‬ ‫نییه‪ .‬چونکه‪ ،‬ئهو نووسهرو وهرگێڕانه‬ ‫زمانی رووناکبیرییان به دهقی عهرهبی‬ ‫پژاوه‪ ،‬که دهکرا ههمان شت بۆ فارسی‪،‬‬ ‫تورکی یان زمانێکی ئهورپیش راستبایه‪.‬‬ ‫وهک چۆن سهروهختێ بهشێکی مارکسیسته‬ ‫کوردهکان‪ ،‬هێندهی خۆیان بهقهرزارباری‬ ‫‘ئیحسان تهبهری” دهزانی‪ ،‬ئهوهنده خۆیان به‬ ‫قهرزارباری مارکس نهدهزانی‪ .‬چونکه‪ ،‬تاکه‬ ‫دهروازهی ناسینی مارکسیزم(نهک مارکس‬ ‫خۆی) تهبهری یان ههر نووسهرێکی کارای‬ ‫فارسی یان عهربی بووه‪.‬‬ ‫سهدهیهک لهمهوبهر‪ ،‬له نووسهرو‬ ‫رووناکبیرو خوێندهوارهکان نهدهگیرام‪ ،‬ئهگهر‬ ‫لهژێر کاریگهریی فارسی و عهرهبیدابوون‪ .‬بهاڵم‪،‬‬ ‫ئهمڕۆ به نهنگی و نیشانی کهم رۆشنبیریی‬ ‫دادهنرێ‪ .‬چونکه‪ ،‬چیتر لهمپهری دهستگهیشتن‬ ‫به زمانه جیهانی و زیندووهکان لهبواری‬ ‫زانست( کۆمهاڵیهتی‪ /‬مرۆیی) تهکنۆلۆجیاو‬ ‫فهلسهفهو رووناکبیریدا نهماوه‪ .‬سهلماندنی‬ ‫ئهمهش بهڵگهی ناوێت و به گهڕانێکی ناو‬ ‫ئینتهرنێت‪ ،‬دهتوانیت بۆ ههر بابهتێک‪ ،‬ههزاران‬ ‫ژێدهری به ئینگلیزی و هتد‪ ...‬دهستبکهوێ‪.‬‬ ‫جگهلهوهی بابهتگهلێکی فهلسهیی و زانستی و‬ ‫هزریی نوێ دهدۆزیتهوه‪ ،‬که هێشتا نووسهرانی‬ ‫ئهو زمانه هاوسێیانه پێی رانهگهیشتوون‪.‬‬ ‫پێویسته نووسهرو توێژهر بۆ ئهو‬ ‫سهرچاوانهی به زمانی رهسهن نووسراون‬ ‫بگهڕێنهوه‪ .‬سهیره له زمانی کوردیدا‪،‬‬ ‫وهرگێڕانی تێکستی جیهانی له زمانی نهک‬ ‫دووهمهوه‪ ،‬بهڵکو سێههمیشهوهیه‪ .‬راسته‬ ‫وهرگێڕهکان توانایهکی دیاریکراویان ههیهو‬ ‫وهرگێڕانیش پێویسته‪ .‬بهاڵم چیتر پاساوێکی‬

‫گونجاو نییه‪ .‬جگه له دهستخۆشی به‬ ‫کهموکورتیەکانیشانهوه‪ ،‬دهبێ دهقی دایک‬ ‫و شاکارو سهرچاوهکان له زمانی رهسهنی‬ ‫خۆیانهوه وهربگێڕدرێن (مهگهر التینی‪ ،‬یا‬ ‫یۆنانی کۆن بێت)‪.‬‬ ‫چیتر‪ ،‬نابێ وهرگێڕان پاشکۆی فارسی‬ ‫و عهرهبی بێت‪ .‬چونکه‪ ،‬ههموو زمانێک‬ ‫و وهرگێڕانێک لێوهی‪ ،‬ملکهچی گووتاری‬ ‫شوناسی کولتووری و سانسۆری وهرگێڕان و‬ ‫پێوهره کۆمهاڵیهتی و ئایینی و سیاسییهکانی‬ ‫کۆمهڵگای خۆیهتی‪ .‬بۆیه گوومان دهخرێته‬ ‫سهر ئهو دهقه ههستیارو رهخنهییانهی له‬ ‫بواری هزرو فهلسهفهو زانستدان‪ ،‬ئاخۆ چهنده‬ ‫له وهرگێڕاندا شێوێنراون‪ ،‬دهنا له سانسۆری‬ ‫چاپ تێناپهڕن‪ .‬له تویژینهوهیهکمدا سهبارهت‬ ‫به (میری ماکاڤیلی‪-‬به عهرهبی و فارسی‪،‬‬ ‫یان کتێبی چیرۆکی فهلسهفهی وێڵ دۆرانت‪-‬‬ ‫عهرهبی) بۆم دهرکهوت که به مهبهست بێت‬ ‫یان نا دهستکاری کراون‪.‬‬ ‫رهنگه کهسێک واتێبگات بهرخۆری هزری‬ ‫خۆرئاوایم له هی فارسی و عهرهبی پێ باشتره‪.‬‬ ‫نهخێر‪ ،‬مهبهستهکه زاتی بیرکهرهوهی کورده‪،‬‬ ‫که دهبێت سهربهخۆیی له زانست‪ ،‬فهلسهفهو‬ ‫بیر و هزر و ئهدهب و بوارهکانی تردا به‬ ‫ئامانجێکی شارستانی و رووناکبیری (نهک‬ ‫هزری نهتهوهی بهرتهسهک) سهرڕێ بخات‪.‬‬ ‫نهشیاوه له سهردهمێکدا که جیهان لهنێو‬ ‫تۆڕی ئینتهرنێتدا وااڵیه‪ ،‬نهتوانین خاوهنی بیرو‬ ‫هزرو جیهانبنییهکی خۆمانهیی بین‪ .‬ئیدی له‬ ‫دهرهوهی دهمارگیری گووتاری نهتهوهییهوه‬ ‫باس له سهربهخۆیی ئاگایی و بهرههمی‬ ‫هزری دهکهم‪ ،‬نهک شهڕهنهتهوه‪ .‬لهبهرئهوه‪،‬‬ ‫تهماشاکردنی نووسهرو توێژهرێکی خۆمانه‪ ،‬به‬ ‫چاوی نهوییهوه‪ ،‬گرێیهک له کهسێتی ئێمهدا‬ ‫دهردهخات‪ .‬دیاردهیهکی تر له ناوهندی‬ ‫نووسیندا ههیه‪ ،‬له نووسهر وا چاوهڕوان دهکرێ‬ ‫ئهوه بنووسێ که خهڵکی حهزی لێیهو پێی‬ ‫پهسهنده‪ .‬واته ههمان ههڵوێست و میزاجی‬ ‫سیاسی و ناوچهگهری و خێڵیی ههبێت‪ ،‬نهک‬ ‫پراکتیزهکردنی ئازادی بیری خۆی بکات‪ .‬بۆیه‬ ‫ئهگهر ئهوه نهنووسیت که خوێنهر پێی خۆشه‬ ‫بیبیستێ‪ ،‬ئیتر نووسینهکهی چهنده قووڵ و به‬ ‫پێزیش بێت‪ ،‬بێنرخه‪ ،‬لهمهوه باشترین دهرفهت‬ ‫بۆ نووسینی رۆژنامهیی و لێوانلێو لهههڵوێستی‬ ‫رۆژانهو وتنهوهی ئهو بابهتانهی بازاڕیان گهرمه‬ ‫هاتووەتهپێش‪ .‬نووسهر دهربڕی ئهوهی خوێنهر‬ ‫پێی باشهو رازیکردن مهیلیان نهک رهسهنێتی‬ ‫بیری خۆی بووەته پێوهر!‬ ‫ئهوهشی به ناوی رهخنهوه ئاڕاستهی‬ ‫ههر نووسینێک دهکرێ‪ ،‬نهک ههر رهخنه‬ ‫نییه‪ ،‬بهڵکو پهالماردان و سووکایهتی کردنه‪.‬‬ ‫چونکه‪ ،‬ئهگهر رهخنهبایه دهبوو ئهلتهرناتیڤی‬ ‫بۆچوونهکه له نووسینێکدا بخرێتهڕوو‪ ،‬نهک‬ ‫پرتهوبۆڵه بهدهم فڕکردنی پێک و چایهک‪،‬‬ ‫سهروپۆتهاڵکی نووسهرێک بکوترێتهوه‪.‬‬ ‫نووسین و رهخنه دیالۆگی جیدییه‪ ،‬نهک‬ ‫هاشوهووش‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫بەڕێوەبەری ڕۆشنبیریی و هونەری سلێامنی‪:‬‬

‫نامانەوێ ملمالنێکە ببێتە‬ ‫شەڕی ئاین و هونەر‬

‫سەبارەت بەو هێرشانەی‬ ‫“مەال هەڵۆ” کردبوویە سەر ماریا‬ ‫هەورامیی‪ ،‬میدیا و سۆشیال میدیای‬ ‫کوردیی بەخۆیەوە سەرقاڵکردبوو‪،‬‬ ‫بابەکر دڕەیی‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫ڕۆشنبیریی و هونەری سلێمانیی‪،‬‬ ‫لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ کولتووری‬ ‫زەمەن‪ ،‬وتی “لەیەکەم ڕۆژی ئەو‬ ‫هێرشانەی “مەال هەڵۆ” بۆ سەر‬ ‫ئەو خانمە هونەرمەندە‪ ،‬ئێمە‬ ‫هاتینە دەنگ‪ ،‬چونکە پێمانوایە‬ ‫کاری مەال و مامۆستایەکی‬ ‫ئاینیی نییە هێرشبکاتە سەر‬

‫ئەگەر‬ ‫پەشێو مبرێ!‬ ‫کاروان عوسمان شوانی‬ ‫دەمێکە ترسی مردنی پەشێو چووەتە‬ ‫دڵمەوە‪ ،‬وەلێ مردن شەرمی لەکەس‬ ‫نییە‪ ،‬ڕەنگە من پێش وی بمرم‪ .‬ترسی‬ ‫من لە مردنی پەشێو‪ ،‬ترسێکە لە کۆتایی‬ ‫هاتنی قۆناغێکی گرنگ و گەورەی ئەدەبی‬ ‫کوردیی‪!.‬‬ ‫ئەدەبیاتی نوسراوی پەشێو‪ ،‬لە‬ ‫‪ ١٩٦٥‬ەوە دەستپێدەکات‪ ،‬دوو ساڵ دواتر‬ ‫یەکەم دیوان بە ناوی “فرمێسک و زام” بە‬ ‫چاپ دەگەیەنێت‪ ،‬ئیتر لە کاتەوە فارگۆنە‬ ‫ئەدەبییەکەی بەردەوامە‪ ،‬نەوە لە دوای‬ ‫نەوە‪ ،‬خوێنەر و شەیدای شیعرەکانی دەبن‪.‬‬ ‫پەشێو بۆ من دونیایەکی تایبەتی‬ ‫و زۆر جیاوازی ئەدەبییە‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫هەرزەکاریمەوە ئاشنای شیعری بڵندی‬ ‫بووم‪ ،‬لێرە و لەوێ‪ ،‬تا ئێستاش شیعرەکانی‬ ‫لەبەر خۆمەوە دەڵێمەوە و وەک دەقێکی‬ ‫پیرۆزی دەبینم‪ .‬سەرەتای ئەوین و دڵداریم‬ ‫بە شیعری پەشێو گۆشکرا‪ ،‬پاشان لەگەڵ‬ ‫کامڵبونی عەقڵ و خوێندنەوەدا‪ ،‬زانیم ‪،‬‬ ‫پەشێو پیاوی بەرگریی کوردانە و پیاوی دژ‬ ‫بە براکوژی و پیاوی ئینساندۆستییە‪.‬‬ ‫یەک لەو تایبەتمەندیانەی شیعری‬ ‫پەشێو‪ ،‬کات و شوێنی شیعرەکان یاداشت‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەمە وا لە خوێنەر دەکات زۆرتر و‬ ‫باشتر لە کۆدەکانی شیعرەکە بگات‪ ،‬کاتێک‬ ‫تەواوی دیوانەکانی دەخوێنیتەوە ‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫شیعر و ئەدەبەکەیدا هەست بەوەش دەکەی‬ ‫ڕۆمان یا ژیاننامەی کەسێک دەخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫چونکە هێندە راستگۆیانە هەستەکانی‬ ‫دەروونی خۆی هۆنیوەتەوە‪ ،‬لە ڕووی‬ ‫زەمەنیشەوە بەشیوازێکی رێک شیعرەکانی‬ ‫لە دیوانەکاندا ریزکردوە رێک ژیاننامەکەیت‬ ‫بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫لە ‪ 2٠٠٤‬ەوە‪ ،‬خوێنەری عەبدوڵاڵ‬ ‫پەشێوم‪ ،‬هەتا ئێستاش هەر دێڕێک لەسەر‬ ‫پەشێو بنووسرێت‪ ،‬دەیخوێنمەوە و الی خۆم‬ ‫یاداشتی ئەکەم‪ ،‬ئاخر ئەم هێندە بە قوڵی‬ ‫ئەدەبەکەی چووەتە دەروونمەوە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫تینووی شتی نوێیم لەسەری بگوترێ‪.‬‬ ‫بەردەوامیش سۆراخی شیعری نوێیم‬ ‫کردووە‪ 2٠٠٦ ،‬کە تەواوی دیوانەکانی لە‬ ‫چاپدانەوە‪ ،‬تا ئەمساڵ دیوانی تازەی‬ ‫باڵونەکردەوە‪ ،‬خۆشبەختانە کۆتایی مانگی‬ ‫ڕابردوو نوێترین دیوانی بە ناوی (سەوڵم‬ ‫پۆاڵ و کەناریش دوور) کەوتە بەر دیدەی‬ ‫خوێنەران‪.‬‬ ‫رۆژانە چەندان کەس لە نێو کورددا‬ ‫دەمرن‪ ،‬بەاڵم تەنها لەکەس و کار و‬ ‫نزیکەکانی خۆیان دەڕۆن‪ ،‬پەشێو لەو‬ ‫کەسانەیە ئەگەر بمرێت لە تەواوی کورد‬ ‫دەڕوات‪.‬‬ ‫لە ‪ 2٠١٣‬کە هەواڵی مەرگی شێرکۆ‬ ‫باڵوکرایەوە‪ ،‬من بۆ مەرگی پەشێو ڕاچڵەکیم‪،‬‬ ‫تا ئێستاش ترسی ئەو ڕاچەڵەکینە لە دڵمدا‬ ‫ماوە و دەمێنێ‪ .‬ئەو کات تێگەیشتم‪،‬‬ ‫شێرکۆیەکمان هەبوو‪ ،‬لە ڕوی فیزیکییەوە‬ ‫کۆتایی هات‪ ،‬بۆیە خەمی لە دەستدانی‬ ‫پەشێو لە ناوە و دەیخواردمەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫هەردوکیان کارێکی وەهایان کردووە‪،‬‬ ‫تا کوردێک بمێنێ‪ ،‬ناو و ناوبانگی‬ ‫ئەمانیش دەمێنێ چونکە بایی ئەوەیان‬ ‫پێشکەشکردووە‪ ،‬کە بە نەمریی بمێننەوە‪.‬‬ ‫ئێستا کە پەشێو زیندووە و ناو بە ناو‬ ‫هەواڵی ناڕاست لەسەر مردنی باڵودەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو جۆرە هەوااڵنە بێ مۆڕاڵیی ئەو میدیا‬ ‫و سۆسیال میدیایانە دەردەخات کە هەواڵی‬ ‫بێبنەما باڵودەکەنەوە‪.‬‬

‫هونەر و خانمە هونەرمەندێک‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش بە ڕێنمایی‬ ‫ڕۆشنبیریی‪،‬‬ ‫وەزیریی‬ ‫بەڕێز‬ ‫سەندیکای‬ ‫هەماهەنگی‬ ‫بە‬ ‫هونەرمەندان و ڕۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫چەند کۆبونەوەیەکمان کرد و‬ ‫یەکێتی زانایان و ئەوقافیشمان لێ‬ ‫ئاگادارکردەوە‪”.‬‬ ‫سەبارەت بەو دوو بەرەیەی‬ ‫ئێستا لە سۆشیال میدیا‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەم کێشەیە درووستبووە‪ ،‬دڕەیی‬ ‫وتی” ئێمە دژ بە دووبەرەیین‪،‬‬ ‫ئێمە نامانەوێت کۆمەڵگەکەمان‬

‫تووشی لێکترازان بێ‪ ،‬نامانەوێ‬ ‫شەڕەکە ببێتە شەڕی ئاین و‬ ‫هونەر‪ ،‬دەمەناوێت هونەر کاری‬ ‫خۆی بکات و ئاین کاری خۆی‬ ‫بکات‪ .‬هەروەک چۆن‪ ،‬لە رابردوودا‪،‬‬ ‫ئاین لە کۆمەڵگەی ئێمەدا‪ ،‬هێمای‬ ‫ناتوندوتیژیی و عیرفانیی و‬ ‫لێبوردەیی بووە‪ ،‬دەیان زانای‬ ‫وەک عەالدین سەجادی و مەال‬ ‫عەبدولکەریمی مودەڕیس و شێخ‬ ‫محەمەدی خاڵی تێدا هەڵکەوتووە‪،‬‬ ‫دەبوو لە ئێستاشدا هەمان ڕۆڵی‬ ‫هەبێت‪.‬‬

‫پزیشکێکی کورد‪ ،‬گلگامێش‬ ‫بە فینلەندیی باڵودەکاتەوە‬

‫د‪ .‬شڤان زەنگەنە‪ ،‬کتێبی داستانی‬ ‫گلگامێش‪ ،‬بە زمانی فینلەندی دەنووسێت‬ ‫و دەزگای چاپەمەنیی “گڕانۆ” کتێبەکەی بۆ‬ ‫چاپ و باڵودەکاتەوە‪ .‬کتێبەکەش جێگەی‬ ‫سەرنجی خوێنەرانی فیللەندی دەبێ و‬ ‫لە کتێبخانەی گشتی شاری “هیلنسکی”‬ ‫مەراسیمێکی باڵوبوونەوەی بۆ سازدەکەن‪.‬‬ ‫لە لێدوانێکدا بۆ کوولتووری زەمەن‪ ،‬د‪.‬‬ ‫شڤان زەنگە‪ ،‬لەبارەی کتێبی گلگامێش‪،‬‬ ‫دەڵێت” بە تەکنیکێکی تایبەت‪ ،‬کتێبەکەم‬ ‫نووسیووە‪ ،‬سەرەتا چیرۆکی گلگامێشم‬ ‫گێڕاوەتەوە‪ ،‬پاشتریش شیعرەکانم داناوە‬ ‫و باسی نووسینی بزماریم کردووە‪ ،‬ئەوسا‬ ‫باسی ڕەهەند و قۆناغەکانی گەشەکردنی‬ ‫زمانی بزماریم کردووە‪.‬‬ ‫لەبارەی گرنگی و بایەخی کتێبەکە‪،‬‬ ‫زەنگەنە‪ ،‬دەڵێت‪“ :‬کتێبەکە‪ ،‬گرنگی‬ ‫و بایەخی زۆری هەیە‪ ،‬چونکە لە‬ ‫پێشەکییەکەیدا باسی ئەوەم کردووە‪،‬‬ ‫بۆچی گەالنی عێراق‪ ،‬لەیەککاتدا هەڵگری‬ ‫ڕەگی دیکتاتۆریی و کۆیالیەتین‪ ،‬چونکە‬ ‫کاتی خۆی پاشای گلگامێش خەڵکی‬

‫عیشق ڕواڵەتناس نییە!‬

‫دنیای عیرفان و سۆفینزم‪ ،‬دنیایەکە‬ ‫لە دەرەوەی چەمکە هەستپێکراو و‬ ‫دەستنیشانکراوەکانی گەردوون‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫لەبەردەم کێوی رۆحییانەت و ئەو‬ ‫جیهانە بەرفراوانەدا بە چۆکدا دێت‪ ،‬تاکە‬ ‫فریادڕەسێک دەتوانێ مرۆڤ لەبەردەم ئەو‬ ‫گەردەلوول و شەپۆلەدا بپاریزێ‪ ،‬وشە و‬ ‫زمانی شیعرە‪.‬‬ ‫عیشقەکەی مەوالناو شەمسی تەورێزی‪،‬‬ ‫نموونەی بااڵی ئەو عیشقە جاویدانیی و‬ ‫بااڵیەیە کە زمان تا ئاستێکی فراوان و‬ ‫بەرین گەیشتووتە پلەیەکی کامڵبوون و‬ ‫پێگەیشتن‪ ،‬کاتێ خوێنەر دێڕ و پەرەگرافە‬ ‫شیعرییەکان دەخوێنێەوە‪ ،‬تووشی‬ ‫دابرانێکی قووڵ دەبێ لە دنیای مادییات‪،‬‬ ‫رەنگە بەشێکی بۆ ئەو سەروەتە مەزنەی‬

‫ئەدەبیات و کوولتوور و زمانی فارسیی‬ ‫کۆن بگەڕێتەوە‪ ،‬کە جلیوەی ئەو عیشقەی‬ ‫پێنووسراوە‪.‬‬ ‫هەموو زمانێ توانای گرتن و هەیمەنەی‬ ‫ئەو زمانەی نییە‪ .‬پشکۆ نەجمەدینی‬ ‫نووسەر و شاعیر‪ ،‬لە دووتوێی کتێبێکدا‪،‬‬ ‫بە زمانێکی پاراو و شیعریی نزیک لە‬ ‫زمانە تایبەت و نووسراوەکەی‪ ،‬کردیووەتی‬ ‫بە کوردیی و ئێستا لە کتێبخانەکاندا‬ ‫دەستدەکەوێت‪.‬‬ ‫پشکۆ نەجمەدین‪ ،‬لە قوواڵی ئەو‬ ‫عیشقەوە‪ ،‬لە پەڕەگرافێکدا دەنووسێت‪( :‬تۆ‬ ‫هەرگیز بە هەستێکی سەرپێی و ڕاگوزەر‪،‬‬ ‫پێ نانێیتە مەملەکەتی عاشقان و ناکرێت‬ ‫بە نیگایەک‪ ،‬ئەگەر ئاوێنەی هاواری دڵ‬ ‫نەبێت‪ ،‬خۆت فریو بدەیت! دڵی عاشق‪ ،‬بە‬ ‫فێڵ و دهۆی ڕووخسار ناخاپێت‪ ،‬ئەوە تەنیا‬

‫ناچارکردووە‪ ،‬کاربکەن بە بێ پارە و‬ ‫پاداشت‪ .‬ڕازی بوون بەو کۆیالیەتییە و‬ ‫ئەو ڕەگە لەو رۆژگارەوە درێژ بووەتەوە بۆ‬ ‫ئێستا‪”.‬‬ ‫لەبارەی پەیوەندی کوردبوون و‬ ‫گەلگامێش‪ ،‬ئەو نووسەرە دەڵێت‪ “ :‬پێش‬ ‫نزیکەی ‪ ٣‬هەزار ساڵ لەمەوبەر‪“ ،‬شین ئیقی”‬ ‫چیرۆکی گلگامێشی نووسیوەتەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫نووسەرەکەی کوردبووبێ‪ ،‬چونکە هەندێ‬ ‫پیت هەیە لە شێوە نووسینی بزماریدا‪،‬‬ ‫لە عەرەبیدا نییە و لە کوردیدا هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە پیتی (گ) لە زمانی عەرەبیدا نییە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لەناوی نووسەرەکەش “شین‬ ‫ئیقی”یە “ئیقی” بەهیچ شێوەیەک ناوێکی‬ ‫عەرەبی نییە‪”.‬‬ ‫لە کۆتایشدا‪ ،‬د‪ .‬شڤان‪ ،‬لەبارەی‬ ‫کتێبەکەیەوە‪ ،‬دەڵێت “ڕاستە کتێبەکەم بە‬ ‫فینلەندی نووسیووە‪ ،‬بەاڵم پەرەگرافێکم بە‬ ‫کوردیی نووسیووە‪ ،‬چونکە هاوار و زوڵمێکە‬ ‫دژ بە چەوساندنەوە‪ ،‬پێم خۆش بووە‪،‬‬ ‫ئەو هاوارو ئازارە‪ ،‬هەر بە کوردی بێت لە‬ ‫کتێبەکەدا‪”.‬‬

‫زریکەی ناخی مەعشووقە‪ ،‬کە کەمەندکیشی‬ ‫دەکات و بە تانوپۆی عیشق‪ ،‬لە گوڵجاڕی‬ ‫ئەڤینی دەنێ!) ئەم دنیایە تایبەت و پڕ‬ ‫لە ئەڤینە‪ ،‬تەنها لە عیشقەکەی مەوالنا و‬ ‫شەمسدا دەدۆزێتەوە‪ ،‬مامۆستا پشکۆش‪،‬‬ ‫بە تاڤگەی وشە و ڕستەکانی‪ ،‬لەم کتێبەدا‬ ‫پێشکەشی کتێبخانەی کوردیی کردووە‪.‬‬

‫فەرهەنگی لهۆن‬

‫فەرهەنگی لهۆن‪ ،‬یەکێکە لەفەرهەنگە‬ ‫گرنگ و پڕ بایەخەکانی کتێبخانەی‬ ‫کوردیی‪ ،‬فەرهەنگی فۆلکلۆری (هەورامی‪-‬‬ ‫سۆرانی)یە‪ ،‬وەک دوو شێوەزاری زمانی‬ ‫کوردیی‪ ،‬لەالیەن “رەفعەت مورادی”‬ ‫لەچوارچیوەی ‪ ٣٧٥‬الپەڕەی قەبارە‬ ‫گەورەدا‪ ،‬لە چاپخانەی کارۆ لە سلێمانی‬ ‫چاپ و باڵوکراوەتەوە‪.‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪:‬‬ ‫شەش چیرۆکی کافکا‬

‫ل‪2‬‬

‫پیرەمێرد‪...‬بیبلیۆگرافیا‬ ‫لە كتێبی كوردیدا‬ ‫ل‪٣‬‬

‫لە کافکاوە بۆ شێرکۆ‬

‫لەم فەرهەنگەدا سەدان وشەی‬ ‫نەبیستراو و گرنگی فۆلکلۆری ناوچەی‬ ‫هەورامان بە سەلیقە و گەڕانێکی زۆر‪،‬‬ ‫کۆکراوەتەوەو واتا کوردیی‪ ،‬سۆرانییەکەشی‬ ‫بۆ دانراوە‪ .‬بایەخی ئەم فەرهەنگە‪ ،‬بە‬ ‫پلەی بۆ گەشەکردن و فراوانبوونی زمانی‬ ‫کوردیی دێت‪ ،‬ئەوسا کرانەوەی زمان بە‬ ‫رووی شێوە زار و شێوە دیالێکتەکانی تری‬ ‫زمانی کوردیدا‪ ،‬کە بەداخەوە ئەمە یەکێکە‬ ‫لە گرفتە گەورەکانی گەشەکردنی زمانی‬ ‫کوردیی‪ ،‬لە قۆناغی ئێستا و ڕابردوودا‪.‬‬ ‫خاڵێکی تریش‪ ،‬لەم فەرهەنگەدا مایەی‬ ‫لەسەر وەستانە‪ ،‬کە ئەویش گرنگیدان‬ ‫و بایەخی زۆرە بەو وشە فۆلکلۆریی و‬ ‫مێژووییانەی ناوچەی هەورامان‪ ،‬کە رەگێکی‬ ‫هونەریی و فۆلکلۆرییان هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هاوتا کوردییەکەیدا‪ ،‬ئەمەش بۆ خوێنەر‬

‫ل‪٤‬‬

‫زانیارییەکی بایەخدارە سەبارەت بە چەمک و‬ ‫زاراوە فۆلکلۆریی و کولتوورییەکانی ناوچەی‬ ‫هەورامان‪.‬‬ ‫لە پێشەکیی ئەم فەرهەنگەدا‪ ،‬رەفعەت‬ ‫مورادیی دەنووسێت‪( :‬کولتوورو فۆلکلۆریی‬ ‫ناوچەی هەورامان وەک بەشێک لە پێکهاتەی‬ ‫کولوتووری کورد‪ ،‬بایەخ و کاریگەرییەکی‬ ‫یەکجار زۆری هەیە‪ ،‬ئاین و مۆسیقا و‬ ‫دابونەرێتی ئەم بەشە لە خاکی کوردستان‬ ‫ئەوەندە دەوڵەند و ڕیشدارە کە ئەوڕۆکە‬ ‫بووتە مشتوومڕی گەالنی ناوچەکە و زۆربەی‬ ‫الیەنەکان کۆدەنگن لەسەر ئەوە‪ ،‬کە نزیکترین‬ ‫و زیندوترین کولتووری بەجێماو لە زمان و‬ ‫ئاینی کۆنی ناوچەی میزۆپۆتامیا‪ ،‬کولتوور‬ ‫و فۆلکلۆری ناوچەی هەورامانە کە خۆی‬ ‫لە شێوەزاری هەورامیی لە دووتوێی کتێبە‬ ‫پیرۆزەکانی ئاینی راساندا دەبینێتەوە‪).‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫کۆمپانیای وشە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬ ‫گشتییە‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسی‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی‬ ‫یەکهەولێر‬ ‫نووسینگەی‬ ‫(‪)633‬‬ ‫خانووی ژمارە‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫‪)633( 0750‬‬ ‫خانووی ژمارە‬ ‫‪444 7109‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫سیروان رەشید‬

‫ناونیشان‬ ‫ئاشتی‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی‬ ‫ناونیشان‬ ‫سۆران (‪)132‬‬ ‫شەقامی‬ ‫گەڕەکی ئاشتی‬ ‫سلێمانی ‪-‬‬ ‫شەقامی (‪)20‬‬ ‫خانووی ژمارە‬ ‫سۆران (‪)132‬‬ ‫‪07740881458‬‬ ‫ژمارە (‪)20‬‬ ‫خانووی‬

‫(ساختەچێتی) لە‬ ‫خ‬ ‫ۆ‬ ‫گشتییە‬ ‫سیاسی‬ ‫ڕۆژنامەیەکی‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫با یەکێتی و گۆڕان‬ ‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی ی‬ ‫گشتییەیا‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ۆ‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ام‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫(‬ ‫ز‬ ‫تازەگەرییەک‬ ‫وەک‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫بهێڵن‬ ‫سلێمانی بەجێ‬ ‫ن‬ ‫)‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ئەحمەد‪:‬‬ ‫مستەفا‬ ‫تەندروستیم وەک شەبەکەی مۆبایل وایەەیا‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫وا‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ڵ‬ ‫ب‬ ‫‪6‬‬ ‫ژا‬ ‫‪1‬‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫لە سیاسەتدا‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫وە‬ ‫ڵ‬ ‫چ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫عەبدوڵاڵ‬ ‫کاوە شێخ‬ ‫ڕ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫‪،‬‬ ‫“‬ ‫ز‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫گمۆ محمد‬ ‫ن” لەدایكبوو‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬ ‫ژمارە (‪ )29‬سێشەممە ‪2019/8/6‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬ ‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫سێ هۆکاری بەرچاو هەن کە وادەکەن ئیتر یەکێتی و گۆڕان‪ ،‬قورسایی‬ ‫سیاسی خۆیان بگوازنەوە بۆ پایتەخت و چیتر لەم دوورەوە چاوەڕێی‬ ‫تایبەتتر لە کوردستان و عێراقدا‪،‬‬ ‫لە ڕۆژهەاڵت‬ ‫ناوەڕاست ونەبن‪.‬‬ ‫گۆڕانکارییەکانی پایتەخت‬ ‫بەڵکو‬ ‫سیاسەتدا‪،‬‬ ‫لە‬ ‫بن‬ ‫ساختەچی‬ ‫توانیبێتیان‬ ‫کەمن‬ ‫ئەوانەیئەوەیە‪ :‬ئێستا ئیتر نێوانی هەولێر و بەغدا بەرەو‬ ‫یەکەمیان‬ ‫کوردییەکانەوە‬ ‫میرنشینە‬ ‫سەردەمی‬ ‫لە‬ ‫هەر‬ ‫مێژوو‬ ‫بەدرێژایی‬ ‫ئاساییبوونەوە دەچێ‪ ،‬تا کاغەزی هەولێر وەستابێ بەغدا بە وردی و‬ ‫ناخوێنێتەوە‪ .‬و حزبەکان لێزان و‬ ‫کوردی‪ ،‬میرنشین‬ ‫حکومەتی‬ ‫دەگاتە‬ ‫تا‬ ‫کاغەزی تر‬ ‫بۆکراوی‬ ‫حساب‬ ‫کۆمەڵێک‬ ‫لەبەر‬ ‫درۆکردنەکانیش‬ ‫درۆکردندا‪،‬‬ ‫لە‬ ‫کارامەبوون‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش‪ ،‬کونسوڵخانەی واڵتان زۆربەی لە پایتەخت‬ ‫هۆکار بووە‪:‬‬ ‫کۆبوونەتەوە‪ .‬بۆیە بە هەموو پێوەرێک هەولێر شوێنی نەشونماکردنی‬ ‫گەورەبوون‪ .‬ڕای‬ ‫لە عەیبەیە بۆ‬ ‫یاخود‬ ‫نابێت‬ ‫کە‬ ‫ڕاستیەک‬ ‫شاردنەوەی‬ ‫‪.1‬‬ ‫سیاسەتە‪ .‬دووربوون لە هەولێر دووربوونە‬ ‫ئاشکرابکرێت‪.‬‬ ‫گشتی‬ ‫دەبێ یەکێتی و گۆڕان کۆتایی بەوە بێنن شاند و میوانە‬ ‫دەبێ تایبەتی‬ ‫بەرژەوەندی‬ ‫هاتنە بۆ‬ ‫سیاسەت‬ ‫‪.2‬‬ ‫وێستگەیو دووەمیان‬ ‫کوردستان‪،‬‬ ‫بەکارهێنانیهەرکە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان‬ ‫کەسێکی‬ ‫وەک‬ ‫بانگەشەکردن‬ ‫بەرژەوەندییەکەو‬ ‫پاراستنی‬ ‫سلێمانی بێ‪ .‬هەمیشە وێستگەی یەکەم سەنگ و قورسایی دیاری دەکات‪.‬‬ ‫خزمەتگوزار‬ ‫دووەمیان‪. :‬یەکێتی و گۆڕان دەنگ و الیەنگرێکی زۆریان لە هەولێرو‬ ‫زۆری‬ ‫بەشی‬ ‫کوردیدا‪،‬‬ ‫حکومڕانی‬ ‫ساڵی‬ ‫‪28‬‬ ‫ماوەی‬ ‫لە‬ ‫دەوروبەری هەیە‪ ،‬ئەم الیەنگر و دەنگدەرانە هەمیشە خۆیان بە بێ‬ ‫لە‬ ‫سەرەکی‬ ‫بەشێکی‬ ‫وەک‬ ‫درۆیان‬ ‫حزبەکان‬ ‫و‬ ‫سیاسەتوان‬ ‫پشتوپەنا دەزانن کاتێ دەبینن‪ ،‬سەرکردایەتییەکەیان لە مەڵبەندە زەمەن‬ ‫دوورە‪ .‬بەردەوام بۆ شاردنەوەی ئەو‬ ‫بەکارهێناوە و‬ ‫پێبەخشین‪.‬‬ ‫سیاسەتکردن سیاسەت‬ ‫هەستیارەکەی‬ ‫تا‬ ‫کەم‬ ‫هاواڵتیانیش‬ ‫کردوویانە‪،‬‬ ‫ئاشکرابن‬ ‫شتانەی‬ ‫گۆران فەریق زۆر دڵخۆشە بەهاتنەدی ئەو‬ ‫نابێتئەم دوو هێزە تەنیا لە سلێمانی گرمۆڵە ببن‪ .‬پارتی‬ ‫کە نابێ‬ ‫سێەمیان‪:‬‬ ‫درۆی‬ ‫بە‬ ‫ئاشنابوون‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە‬ ‫دروستبوونی‬ ‫دوای‬ ‫بۆزۆر لە‬ ‫ئەوەی بەشدارییان پێ بکات لە حکومەت‪ ،‬وەکو میوان و خانەخوێ لە شەوی ‪14‬ی ئاب بۆ گۆران و ئاشنای خێزانی ئاواتەیان و بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬سەعات ‪9.30‬‬ ‫کورتخایەنە‬ ‫سیاسەتدا‬ ‫لە‬ ‫درۆکردن‬ ‫ئێستادا‬ ‫لە‬ ‫سیاسەتوانەکان‪،‬‬ ‫سلێمانی چاوی پێیان دەکەوێ‪ .‬گفتوگۆ قورسەکانی نێوان پارتی لەگەڵو تەواوی كەسوكاریان‪ ،‬بووە جەژنێكی دیكەو بۆ ‪10‬ی شەوی ‪ 14‬لەسەر ‪15‬ی ئابی ‪2019‬‬ ‫نهێنیترین درۆکان‬ ‫هاواڵتیان هەر زوو‬ ‫و‬ ‫دەسکەوتە قورسەکان‬ ‫سلێمانییە‪ .‬کەچی‬ ‫میدیا ویەکێتی لە‬ ‫گۆڕان و‬ ‫ئاشکرادەکەن‪ ،‬لە هەولێرشەوێكی مێژوویی كە خەونی ‪ 16‬ساڵی رابردوویان كچەكەم لەنەخۆشخانەیەكی ئەهلی لەشاری‬ ‫ئاشکرابوونی‬ ‫پاش‬ ‫درۆزن‬ ‫سیاسەتوانی‬ ‫جۆرێکە‬ ‫بە‬ ‫تەنانەت‬ ‫لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫دەکات‬ ‫دابەش‬ ‫هاتەدی و خوای گەورە كچێكی پێبەخشین و سلێمانی لەدایكبووە‪ ،‬ئەو سااڵنەی منداڵمان‬ ‫بەرگریشی لێ دەکات‪.‬‬ ‫درۆکەی‬ ‫سلێمانی لە دوو‬ ‫نەدەبوو هەستێكی زۆر ناخۆشبوو‪ ،‬بەاڵم ئیتر‬ ‫هەڵبژاردنی نزیکدا‪1٢ ...‬ی ئایار و ‪٣٠‬ی ئەیلولیناویان نا (زەمەن)‪.‬‬ ‫بریتیە‬ ‫کوردی‬ ‫سیاسەتی‬ ‫کولتوورو‬ ‫بە‬ ‫نامۆیە‬ ‫ئەوەی‬ ‫هەولێرو‬ ‫بە‬ ‫بەراورد‬ ‫بە‬ ‫کەمدابوو‬ ‫ئاستێکی‬ ‫لە‬ ‫دەنگدەرانی‬ ‫رێژەی‬ ‫‪..٢٠18‬‬ ‫گۆران فەریق و ئاشنا مەحمود كە تەمەنیان ‪ 38‬خۆشەویستی خۆم و خێزانم هێشتینیەوە‪،‬‬ ‫بڕیاربێت‬ ‫ئەگەر‬ ‫سیاسەتدا‪،‬‬ ‫لە‬ ‫فێڵبازی‬ ‫و‬ ‫ساختەچێتی‬ ‫لە‬ ‫پارێزگای‬ ‫و‬ ‫‪٪58‬‬ ‫هەولێر‬ ‫پارێزگای‬ ‫بوو‪،‬‬ ‫‪٪61‬‬ ‫دهۆک‬ ‫پارێزگای‬ ‫دهۆک‪،‬‬ ‫ساڵە دانیشتووی گوندی داربەڕوولەی نزیك شاری سوپاس بۆ خوا كە ئەو منداڵەی پێبەخشین‪ ،‬ئەو‬ ‫ساختەچێتی‬ ‫ئەوا‬ ‫بێت‪،‬‬ ‫ڕاستیەک‬ ‫شاردنەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫درۆکردن‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫بەشداری‬ ‫کەمتر‬ ‫زۆر‬ ‫رێژەیە‬ ‫لەم‬ ‫وترا‬ ‫کە‬ ‫‪٪54‬‬ ‫سلێمانیش‬ ‫سلێمانین‪ ،‬گۆران شۆفێری شۆفڵەو خێزانەكەشی شەوە نەمدەتوانی ئارام بگرم و شەو تا بەیانی‬ ‫سلێمانی کە نییە‪،‬‬ ‫گشتییەوە‪ ،‬بابەتێک‬ ‫خزمەتگوزارییگشتیە لەسەر‬ ‫دروستکردنی ڕای‬ ‫بۆلەڕووی‬ ‫بەڕادەیەکی زۆرژنی ماڵەوەیە‪ ،‬ئەوان ‪ 16‬ساڵە چوونەتە ژیانی نەخەوتم‪ ،‬ئەو شەوەش جگە لەكەسوكارمان ئەو‬ ‫یاخود‬ ‫بوون‪،‬‬ ‫بیهێنێتە‬ ‫نییە‬ ‫نیاز‬ ‫بە‬ ‫ساختەچی‬ ‫کەسی‬ ‫یاخود‬ ‫و‬ ‫توند‬ ‫ملمالنێ‬ ‫بڵێی‪،‬‬ ‫دەتوانی‬ ‫دوودڵیی‬ ‫بێ‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫پاشەکشەی‬ ‫هاوسەرییەوە‪ ،‬بەاڵم نەبووبوونە باوك و دایك‪ ،‬كەسانەشی لەو نەخۆشخانەیەدا بوون لەخۆشیدا‬ ‫و‬ ‫ئەنجامیدەدەن‬ ‫دیکە‬ ‫خەڵکی‬ ‫کە‬ ‫بابەتێکدا‬ ‫بە‬ ‫خۆهەڵواسینە‬ ‫بەسەر‬ ‫هەبووە‬ ‫گەورەی‬ ‫زۆر‬ ‫زۆر‬ ‫رۆڵێکی‬ ‫یەکێتی‪،‬‬ ‫و‬ ‫گۆڕان‬ ‫بەردەوامەکانی‬ ‫تا خوای گەورە لەجەژنی قورباندا منداڵێكی دەگریان”‪.‬‬ ‫ساختەچی‬ ‫سیاسەتوانی‬ ‫نموونە‬ ‫خۆیان‪ ،‬بۆ‬ ‫دەیکەنەو موڵکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و‬ ‫بازرگانی و‬ ‫ئابووری و‬ ‫کەرتەکانی‬ ‫پاشەکشەی‬ ‫سستی‬ ‫هەرێمی کوردستاندا لەگەڵ پۆپۆلیستیدا تەواو ئاوێتەی‬ ‫لە‬ ‫ئیدارییەوە‪.‬‬ ‫سەر چونکە بە‬ ‫جیابکرێنەوە‪،‬‬ ‫راستەوخۆیەکتر‬ ‫زەحمەتە لە‬ ‫یەکبوون کە‬ ‫پاشەکشەی بەشداری‬ ‫کاریکردووەتە‬ ‫پاشەکشێیانە‬ ‫ئەم‬ ‫لەسەر‬ ‫دەجوڵێنێت‬ ‫پشتگیری ڕایگشتی‬ ‫سیاسەت ودەکات کە‬ ‫جۆرێکلە سیاسەت‬ ‫ئاستی بڕست‬ ‫سلێمانی تا‬ ‫ملمالنێکەران‪.‬‬ ‫خەڵک‬ ‫زەمەن‬ ‫متمانە بەنیازە‬ ‫خەڵکی تر‬ ‫خەڵکی ترە‪،‬‬ ‫ماندوو موڵکی‬ ‫بابەتێک کە‬ ‫جەماوەرییەکەی‪،‬‬ ‫یاخودلەسەر‬ ‫گرەوکردن‬ ‫کراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لێبڕان‬ ‫نەکات‬ ‫خاوەنکارەکەکەکارەکەش‬ ‫لەسەرتەنانەت‬ ‫گرەوکردنەبدات‪،‬‬ ‫ئەنجامی‬ ‫دەیەوێ پێی‬ ‫راوچییەک‬ ‫ئەگەرکوون تێبوو‬ ‫بەلەمێکی‬ ‫زەمەن‬ ‫نایکات و تەنیا بۆ ماوەیەکی کاتی‬ ‫ساختەچی هەر‬ ‫سیاسەتوانی‬ ‫دەریاچەکەوە‪.‬‬ ‫ناوەڕاستی‬ ‫بچێتە‬ ‫خەڵک دەربکەوێت‪ ،‬بەاڵم لەو کاتەدا من هەفتەیەک بوو لە ئێران‬ ‫خانمە پێشکەشکار دەشە کەریم دەڵێت‪ :‬لە ئێستادا هیچ‬ ‫چواردەورین‪ ،‬تا‬ ‫بکات کە لە‬ ‫خەڵک‬ ‫دەیەوێت‬ ‫بەردەمی‪ ،‬خێرا‬ ‫پێشنیازە بخەیتە‬ ‫ڕازی ئەم‬ ‫گۆڕانێک‬ ‫کۆمەڵێک یان‬ ‫یەکێتییەک‬ ‫هەر‬ ‫گەڕابوومەوە‪ ،‬بەداخەوە پزیشکەکانی ئێرانیش پێیانوتم چاوی‬ ‫کەسێک لە ژیانیدا نییەو مەرجەکانی بۆ هاوسەرگیریش‬ ‫ڕاستەقینە‪،‬‬ ‫ئێمەین‬ ‫وەاڵمەبە ڕای‬ ‫ئەوانیش‬ ‫پێگەی سیاسیو‬ ‫خزمەتکاریقواڵیی‬ ‫دوو هێزە کە‬ ‫بڵێن ئەم‬ ‫گشتیناکرێ‬ ‫دەداتەوە “‬ ‫ئەم‬ ‫منداڵەکەم چاکنابێ و بەردەوام بەرەو کزبوونی زیاتر دەچێ”‪.‬‬ ‫زووانە لەسەر‬ ‫دەدات بەم‬ ‫پێشکەشکارەومژدەش‬ ‫هەم دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫لەکاتی‬ ‫بینەرانی جارێک‬ ‫هەم بەپارێزەرە‪،‬‬ ‫بهێڵن!” خزمەتکردن‬ ‫جێینەک بۆ‬ ‫ساختەچێتیەکە‬ ‫جەماوەرییان مەبەستی‬ ‫لە کاتێکدا‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫میهرەبان باسی لەوەشکرد لەو کاتەدا لەگەڵ پێشکەشکارێکی‬ ‫دەردەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫شاشە بەرنامەیەکدا‬ ‫ئەمە ناکاتەپێشكەشکردنی‬ ‫بسەلمێنێ‬ ‫نموونە سادەیە‬ ‫دەتوانی‬ ‫میدیاوکەلەسەر‬ ‫بۆیسۆشیال‬ ‫پاڵەوانکردنە لە‬ ‫بەم خۆ بە‬ ‫بەڵکو بۆ‬ ‫نییە‪،‬‬ ‫دەستیکرد بە گریان و لەڕێی هاوکارم‪ ،‬باسی ئەو هەواڵە ناخۆشەی دکتۆرەکانم دەکرد‪ ،‬کتوپڕ‬ ‫لەسەر‬ ‫زووانە‬ ‫“بەم‬ ‫وت‪:‬‬ ‫“زەمەن”ی‬ ‫بە‬ ‫دەشە کەریم‬ ‫نهێنییەکەی ئاشکرا دەکات‪.‬‬ ‫جەماوەرەکەت‪ .‬پارتی لە ساڵی ‪1991‬ـەوە‪ ،‬بە دەنگی“زەمەن”یشەوە‬ ‫جێهیشتنی‬ ‫واقیع نییە‪.‬‬ ‫ئەرزی‬ ‫کامێرا هاتە بەردەمم‪ ،‬بۆیە نەمتوانی لەو بەرنامەیەدا خۆمبگرم‬ ‫سەرشاشە‬ ‫بینەرەکانم و‬ ‫ساڵ بیری‬ ‫دەردەکەومەوە‬ ‫شاشە‬ ‫کارکردنی لە میدیادا‬ ‫حەبیب دوای نۆ‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا میهرەبان‬ ‫هەمیشە لە‬ ‫دهۆک‪،‬‬ ‫خۆیەتی لە‬ ‫الیەنگر و‬ ‫ئاشکراکردنی‬ ‫ئەوەیە‪،‬‬ ‫بوترێ‬ ‫دەنگدەرانی کۆتاییدا‬ ‫ئەوەی گرنگە لە‬ ‫دەستمکرد بە گریان‪ .‬بەڕاستی ئەو کاتە بێزاربووم چونکە لە‬ ‫خەون و‬ ‫دەبینن”‪.‬‬ ‫من‬ ‫تر‬ ‫شێوازێکی‬ ‫بە‬ ‫ئەمجارە‬ ‫دەکەم‪،‬‬ ‫بەاڵم سەنگیبەوەوە دەبینێ ببێ بە دادوەر‪.‬‬ ‫دهۆکە‪،‬‬ ‫دەنگی لە‬ ‫دەکات‪.‬لە پارتی‬ ‫ژمارەی‬ ‫چونکە‬ ‫درۆزن‪،‬‬ ‫سیاسەتوانی‬ ‫تۆمارگرانترە‬ ‫گەورە زۆر‬ ‫ساختەچێتی‬ ‫فەیسبووک زۆر شتی ناخۆشیان وت لەسەر گریانەکەم”‪.‬‬ ‫داناو دەڵێت‪:‬‬ ‫خانمە ڕابردوودا‬ ‫حەبیب‪،‬ماوەی‬ ‫میهرەبانئەو لە‬ ‫ڕێستۆرانتێکیکەناڵی‬ ‫پێشکەشکاری ئێستای‬ ‫هەولێرە‪ .‬ئاشکرابوونی بەڵگەکە کۆتایی پێدێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدرۆزن بە‬ ‫میهرەبان ئێستا بەرنامەیەکی کۆمەاڵیەتی لە کەناڵی زار‬ ‫کۆمەڵێک گەنج‬ ‫ڕابردووکارلە بۆ‬ ‫توانیویەتیساڵیهەلی‬ ‫بەرنامەیەکدا‬ ‫دڵخۆشە (خەندان)‪،‬‬ ‫دەوێتبۆ خەڵکی(زار)و پێشووی‬ ‫درێژتریهەولێر‪،‬‬ ‫بگوازنەوە بۆ‬ ‫گۆڕانیش‬ ‫یەکێتی و‬ ‫دەکرێ‬ ‫بارگەماوەیەکی‬ ‫کاتە و‬ ‫پێویستی بە‬ ‫ساختەچێتی‬ ‫پێشکەش دەکات‪ ،‬کە کەناڵێکی کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬بەاڵم خۆی‬ ‫بەاڵم‬ ‫ڕێستۆرانتە‪،‬‬ ‫خاوەنی‬ ‫ئێستا‬ ‫ئەگەرچی‬ ‫دیاریبکات‪،‬‬ ‫گریان و‬ ‫سەنگیان بۆدەستیکرد بە‬ ‫دەدات لەبە هەولێر‬ ‫بەڵگە بدەنێ‪،‬‬ ‫کەمترسلێمانی‬ ‫دەنگیان لە‬ ‫خۆیانی بسەلمێنن‬ ‫دەستەوە‬ ‫ئاشکراکردنی‪ ،‬چونکە‬ ‫بۆ‬ ‫ئەو لەو کاتەدا ڤیدیۆکەی بەشێوەیەکی خەونیەتی کە زیاتر بەرنامەی سیاسی پێشکەش بکات‪.‬‬ ‫ئێستا‬ ‫دابەزیوەو‬ ‫کێشی‬ ‫دەنگدانەوەیخۆی‬ ‫بەرباڵو بە وتەی‬ ‫لێکەوتەوە لە‬ ‫کاردانەوەی‬ ‫ئەوەش‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫دێننەوە‪.‬‬ ‫هەمیشە وەک سەرابێک خۆی دەردەخات کە لێکۆڵینەوە‬ ‫و‬ ‫ماندووترە‪ .‬میهرەبان هاوکات لەگەڵ پێشکەشکاری تەلەفزیۆنیی‪ ،‬لە‬ ‫مەرجی ئەوەم‬ ‫وتی‪“ :‬بۆ‬ ‫ئەو‬ ‫هاوسەرگیریبەهۆی‬ ‫هەندێکیان دەیانوت‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫دەداتێ هەمیشە‬ ‫گرەنتیو ئەوەیان‬ ‫مانەوە لە‬ ‫ساختەچی لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬درۆزن‬ ‫سیاسەتوانی‬ ‫هەمیشە هەردوو‬ ‫بەاڵمئەستەمە‪،‬‬ ‫لێی‬ ‫شانی سلێمانی کاری پارێزەریش دەکات‪ .‬خەونی ئەوەی هەیە‬ ‫جیابوونەوەینییە دادگای‬ ‫بگرێت وکە لێت‬ ‫دووری حورمەتت‬ ‫بەهۆی گرنگە‬ ‫ئاوا بێت‬ ‫هاوسەرەکەیەتی و و باڵی‬ ‫ئاوا بێت‬ ‫منداڵەکەیەوە‪.‬‬ ‫هەندێک‬ ‫ئەویشسلێمانی بۆلە‬ ‫پارتی لە‬ ‫میوانداریکردنی‬ ‫دەسەاڵت لەدەبن‪.‬‬ ‫خوارەوەی‬ ‫دەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫کارەکەیان‬ ‫یەک ئەنجام‬ ‫لەکۆتاییدا‬ ‫لەگەڵ کاری ڕاگەیاندندا ببێتە دادوەریش “من خەونمە وەک‬ ‫نەکات‬ ‫ژیانت‬ ‫لە‬ ‫ڕێگری‬ ‫چییەو‬ ‫خەونت‬ ‫بزانێت‬ ‫و‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران وبەاڵم ئەوتێبگات‬ ‫دەیانهێڵێتەوە لە‬ ‫میوانێک‬ ‫هەمیشە وەکو‬ ‫هاواڵتی‪.‬‬ ‫بێ هیواییە الی‬ ‫دروستبوونی‬ ‫گفتوگۆ‪ ،‬متمانەو‬ ‫نەمانی‬ ‫نهێنییەکەی بۆ “زەمەن” ئاشکرادەکات و دەڵێت‪“ :‬من پێشکەشکارێک زیاتر بناسرێم و لە کاری پارێزەرایەتیشدا تا‬ ‫ماڵەکەم پێش‬ ‫منیش‬ ‫الوازییەکانم الی‬ ‫ئارامیناهێڵم‬ ‫هەوڵدەدەمهەرگیز‬ ‫لەگەڵ خەڵکدا‪،‬‬ ‫زۆر کراوەو نیم‬ ‫هاوکێشە سیاسییەکانی پایتەخت‪.‬‬ ‫شتێک دەبمە دادوەر بڕۆم”‪.‬‬ ‫هەموو ئەوەی‬ ‫بێت”‪.‬‬

‫مەزهەر کەریم‬ ‫هەفتەنامەی زەمەن‬ ‫سەرۆکی تیپی شانۆی پێشڕەوی‬ ‫هەفتەنامەیەكی‬ ‫وەكو‬ ‫ئەمساڵەوە‬ ‫لەسەرەتای‬ ‫بۆ‬ ‫کوردی بوو‪ ،‬لەبارەی هۆکاری داخستنی‬ ‫سێشەممان‬ ‫رۆژانێكی‬ ‫هەموو‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫گشتی ‪-‬‬ ‫تیپەکەیانەوەكچەكەی‬ ‫كە‬ ‫دەخوازێت‬ ‫وتی‪“ :‬جاران یارمەتیان‬ ‫تەندروستی‬ ‫ئەگەرچی‬ ‫لەرۆژنامە‬ ‫یەكێكە‬ ‫ئێستاش‬ ‫باڵودەكرێتەوەو‬ ‫“تەمەننا‬ ‫دەداین‪،‬بگاتو‬ ‫لەداهاتوودا پێی‬ ‫دەكەمداراییەوە‬ ‫قەیرانى‬ ‫کەچیوتی‪:‬بەهۆى‬ ‫خۆی وەک شەبەکەی‬ ‫پڕخوێنەرەكان‪.‬‬ ‫ئێمەش ئەو‬ ‫چارەسەركردنی‬ ‫ببێتە پزیشك بۆ‬ ‫قەرزارێکى‬ ‫هاوکارییەش نەما‪.‬‬ ‫لەداهاتوودائەو‬ ‫دەکات‪،‬‬ ‫وەسف‬ ‫مۆبایل‬ ‫هۆكار‬ ‫دوو‬ ‫بۆ‬ ‫منداڵەكەی‬ ‫ناونانی‬ ‫گۆران‬ ‫هاتەپێخۆشە‬ ‫خانووزۆریشم‬ ‫ئێمە بوون‪،‬‬ ‫سەرمان و‬ ‫هاودەردیکرێى‬ ‫كەسانەی زۆرى‬ ‫ساڵ‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫دوای‬ ‫بەاڵم‬ ‫ناوناوە‬ ‫منداڵەكەمان‬ ‫“بۆیە‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫و‬ ‫گەڕاندەوە‬ ‫ببێتە رۆژنامەنووس و‬ ‫بکات”‪.‬تیپەکەمان‬ ‫پڕۆفیشناڵناچار‬ ‫ئیشوکاریشكارینەما بۆیە‬ ‫یەكێك بەردەوامە‬ ‫پیرۆزەوهێشتا‬ ‫تەمەن‬ ‫(زەمەن) چونكە ناوێكی‬ ‫داخست”‪ .‬بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫بەپێی ئامارێكی‬ ‫مستەفا‬ ‫هونەریی‪،‬‬ ‫کاری‬ ‫لە ڕۆژنامە پاك و لە‬ ‫رۆژنامەی‬ ‫بێگەردەكان‬ ‫دراوە سێیەمی‬ ‫چارەکی‬ ‫ئەوەیبە کە لە‬ ‫“زەمەن”‬ ‫لەبارەی كە‬ ‫تەندروستی سلێمانی‬ ‫دەرهێنەری‬ ‫ئەکتەرو‬ ‫ئەحمەد‪،‬‬ ‫لەخوێنەرەكانی‪،‬‬ ‫یەكێكم‬ ‫(زەمەن)ە كە‬ ‫ئەگەرچیژنی پارەش‬ ‫ڕابردوودا‬ ‫سەدەی‬ ‫لەماوەی چوار رۆژی جەژنی قورباندا ‪137‬‬ ‫“پێیانوتین‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫کورد‬ ‫دیاری‬ ‫منداڵمان‬ ‫كە‬ ‫زۆرەش‬ ‫زەمەنە‬ ‫هەروەها بۆ ئەو‬ ‫ماونەتەوە‪،‬بەردەوام‬ ‫بەاڵم شانۆ‬ ‫تیپەکان‪،‬‬ ‫بە‬ ‫نەدەدرا‬ ‫دووگیان لە نەخۆشخانە خەوێنراون و‬ ‫دەکەین‪،‬‬ ‫پێ‬ ‫ئینتەالی‬ ‫پێوەنایەت‬ ‫شانۆمان‬ ‫نەبوو”‪.‬‬ ‫وتیان لەشانۆمان‬ ‫“ئاخر‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫ئەو‬ ‫بووە‪،‬‬ ‫هەروەها لە نێو شاری سلێمانی ‪ 92‬منداڵ‬ ‫نەهێشت”‪.‬‬ ‫شانۆیان‬ ‫هەربۆیە‬ ‫زەمەن‪،‬‬ ‫لەلەدایكبوونی‬ ‫هەفتەیەك‬ ‫دوای‬ ‫رۆژی هەربۆیە‬ ‫پێدەکەین‪،‬‬ ‫ئینتەالی‬ ‫پێوەنایەت‬ ‫دایكبوون كە ‪ 49‬كچ و ‪ 43‬كوڕن‪ ،‬لەیەكەم‬ ‫خێزانی هەواڵی‬ ‫كچەكەی وهەندێجار‬ ‫تەندروستیئەحمەد‪،‬‬ ‫بەوتەی باوكی‪،‬مستەفا‬ ‫دەمی خۆمان‬ ‫نەهێشت‪ .‬جاران‬ ‫شانۆیان‬ ‫لەدایكبوونی‪،‬لە گیانی‬ ‫منداڵ دوای‬ ‫جەژنیشدا یەك‬ ‫تەندروستیچارەسەر نەما‬ ‫خراپی وتی‪“ :‬ئێمە‬ ‫زۆر باشن‪ .‬گۆران‬ ‫لەدەستداوە‪ .‬ئێستا ئەوە نەماوەو‬ ‫باڵودەبێتەوە‪ ،‬ئەو دەگرتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫“زەمەن”ی‬ ‫بە‬ ‫وت‪:‬منداڵ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دروستبوونی‬ ‫نەكەینەوە بۆ‬ ‫تاقی‬ ‫“تەندروستیم وەک ناکرێت”‪.‬‬ ‫نابێت”‪.‬وایە جاروبار باشەو‬ ‫مۆبایل‬ ‫شەبەکەى‬ ‫نەیكات‬ ‫ئەوەی خوای گەورە‬ ‫مستەفا ئەحمەد ساڵى ‪ 194٧‬لە‬ ‫نامێنێ”‪.‬‬ ‫باش ونییەو‬ ‫پیاوێك‬ ‫هیچ ژن‬ ‫جاروباریشكاتێك‬ ‫زۆرجار روودەدات‬ ‫شارۆچکەى عەربەتی سەر بە شاری‬ ‫سەرقاڵی‬ ‫چەند ساڵێك‬ ‫ئێستا وئەودوای‬ ‫هاوسەرگیری دەكەن‬ ‫درامایەکە بە ناوی سلێمانی لەدایکبووە‪ ،‬ساڵى ‪ 1958‬چووەتە‬ ‫دەرهێنەرو‬ ‫مقۆمقۆ و‬ ‫ئەکتەر کاری سەر تەختەى شانۆ لەساڵى حەفتاکانى‬ ‫ناكات و‬ ‫وەکتەحەمول‬ ‫پیاوەكە‬ ‫لەنەبوونی منداڵ‪،‬‬ ‫سێشەممانیش‬ ‫جیابوونەوەدەکات‬ ‫تێدا‬ ‫بەرنامەیەکی سەدەى رابردوو بۆ یەکەمجار بەناوى‬ ‫دەڵێت‬ ‫دەبات‪،‬و بەاڵم گۆران‬ ‫پەنا بۆ‬ ‫ترشو و شیرین‬ ‫“بۆ تەحەمول ڕادیۆیی‬ ‫پیاوەكە‪ ،‬پێشکەش وەستا عەلى دەرکەوتووەو بە یەکێک لە‬ ‫بەناوی ژن‬ ‫كەوتۆتەوە سەر‬ ‫ئەکتەرو هونەرمەندە دیارەکانی کورد‬ ‫دەکات‪ .‬باوەڕ ناكەم پیاوەكە‬ ‫ئەگەر ژنەكە باش بێت‬ ‫ئەحمەد‪،‬‬ ‫مستەفا‬ ‫کە دوایین دادەنرێت‪.‬‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫ژنیشی هێنا‬ ‫ژن بێنێتەوە‪ ،‬خۆ ئەگەر‬ ‫نییە”‪.‬‬ ‫هەرچەندە هێشتا زەمەن كۆرپەیەكی تەمەن‬ ‫حەوت رۆژەیە‪ ،‬بەاڵم باوكی دوو تەمەننای‬

‫دەشە کەریم‪ ..‬مەرجی هاوسەرگیریکردنی ئاشکرا دەکات‬

‫دەمەوێ لەگەڵ پێشکەشکاریش دا ببمە دادوەر‬

‫جیابوونەوە و قەیرەیی‬ ‫زیاترین جیابوونەوەی ژن و مێرد لە سلێمانییە‬

‫سەرچاوە‪ :‬سکای نیوز ‪ -‬ئەنجومەنی دادوەری ‪ -‬دەستەی ئاماری هەرێم‬

‫‪ 10‬کەس لە دهۆک‬ ‫‪902‬‬ ‫سەرگیرییان کردووە‬ ‫هاو‬

‫لە‬

‫ڕێكخرا‬ ‫قەی وە نێودە‬ ‫و‬ ‫ڵ‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫كان‬ ‫رەیی‬ ‫تەمەنی‬ ‫ئەژمارك كچانیان ل‬ ‫ە‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ردووە‬ ‫ساڵییەوە‬

‫ی ساڵی ‪2017‬‬ ‫ە‬ ‫ماو‬

‫ڕێژەی قەیرەیی لە کچاندا‬ ‫گەیشتووەتە ‪ ٪70‬لە عێراقدا‬

‫‪ 13136‬کەس لە سلێمانی‬ ‫هاوسەرگیرییان کردووە‬

‫و‪8‬‬

‫هەرێم ‪٪38‬ی کچان‬ ‫لە‬ ‫ەرگیرییان نەکردووە‬ ‫هاوس‬

‫‪5‬‬ ‫‪ 1502‬کە‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫هاو‬ ‫ولێر‬ ‫سەرگیرییا‬ ‫ن کردووە‬

‫‪2‬‬

‫دا‬

‫‪01‬‬

‫ڕێژەی جیابوونەوە لە هەولێر‬ ‫لە ساڵی ‪2018‬دا زیاترین‬ ‫لە هەمان ساڵدا ‪ 2985‬حاڵەتی‬ ‫ڕێژەی جیابوونەوە لە‬ ‫جیابوونەوە تۆمارکراوە‬ ‫سلێامنی تۆمارکراوە کە ‪4085‬‬ ‫حاڵەت بووە‬

‫هەرچی پارێزگای دهۆکیشە‬ ‫‪ 1509‬حاڵەت هەبووە‬

‫وو�‬ ‫د ی��د و �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪19‬‬

‫بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە‬

‫د‪ .‬شۆڕش حاجی‬

‫ئەڵقەی دوەم‪:‬‬ ‫ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕان‬

‫بزوتنەوەی گۆڕان لە رۆژی سەرهەڵدانیەوە‬ ‫شێوازێکی جیاوازی لە کاری حیزبیو پەیکەری‬ ‫رێکخراوەیی پەیڕەو کردوە‪ .‬کاک نەوشیروانو‬ ‫دامەزرێنەرانی گۆڕان لە سەرەتاوە هەوڵیاندا‬ ‫گۆڕان وەک حیزبەکانی تری کوردستانی عیراق‬ ‫کار نەکات‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫حیزبی هەڵبژاردن بێ‪ ،‬نەک حیزبی دەوامکردن‬ ‫لە بارەگا‪ .‬هەروەها شێوازی ئاسۆییمان بۆ‬ ‫نوێنەرایەتی لە سەرکردایەتی گۆڕان دانا‪،‬‬ ‫نەک شێوازی ستونی هاوشێوەی حیزبە‬ ‫سێنتڕاڵو شێوە ستالینیەکان‪ ،‬کە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستو کوردستان باوە‪ .‬ئەمەش لە ئەنجامی‬ ‫دیراسەکردنی ئەزمونو پەیکەری رێکخراوەیی‬ ‫زۆر حیزبو رێکخراوی سیاسی لە ئاسیاو‬ ‫ئەوروپاو ئەفریقا‪ .‬بەمەش گۆڕان داهێنانێکی‬ ‫تری خستە سەر خەرمانی نوێخوازی لە کاری‬ ‫سیاسی‪ ،‬حیزبیو جەماوەریدا‪.‬‬ ‫سەرکردایەتی گۆڕان لە چەند ئۆرگانێک‬ ‫پێکهاتوە‪ .‬جڤاتی نیشتیمانی بااڵترین ئۆرگانی‬ ‫سەرکردایەتیو بڕیاردانە لەناو بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانو لە نوێنەری گۆڕانخوازانی هەمو شارو‬ ‫دەڤەرەکانی کوردستان‪ ،‬فراکسیۆنەکانی‬ ‫پەرلەمانی کوردستانو ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬تیمە حکومییەکانو‬ ‫ژورەکانی گۆڕان پێکهاتوە‪ .‬هەر یەک لە‬ ‫ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی ئەرکێکی‬ ‫دیاریکراوی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو هەیەو هەر‬ ‫کاتێک ئەو کارو ئەرکەیان نەما لە سەرکردایەتی‬ ‫گۆڕان نامێنن‪.‬‬ ‫خانەی راپەڕاندنو رێکخەری گشتی بااڵترین‬ ‫ئۆرگانی جێبەجێکارە لەناو بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی‬ ‫نیشتیمانی لە بوارە جیاکانی کاری گۆڕان‪.‬‬ ‫جڤاتی گشتی شانبەشانی جڤاتی نیشتیمانی‬ ‫وەک ئۆرگانێکی راوێژکاری چاودێری کارو‬ ‫چاالکییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان دەکاو‪،‬‬ ‫پێشنیارو راوێژ پێشکەش بە جڤاتی نیشتیمانی‬ ‫دەکات‪ .‬میکانیزمی هەڵبژاردنی هەر یەک لەو‬ ‫دەزگایانەو ماوەو ئەرکەکانیان لە دەستوری‬ ‫ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان باسکراوە‪ .‬خاڵی‬ ‫هەرە جەوهەری لە دەستوری ناوخۆو پەیکەری‬ ‫رێکخراوەیی گۆڕان ئەوەیە کە ئەندامانی هیچکام‬ ‫لەو ئۆرگانە سەرکردایەتییانە لە کۆنفرەنسی‬ ‫نیشتیمانی هەڵنابژێردرێن‪ ،‬بەڵکو رێکارو‬ ‫میکانیزمی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆیان هەیە‪.‬‬

‫هەر بۆیە هەڵبژاردنو گۆڕینی ئەندامانی دەزگا‬ ‫سەرکردایەتییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەکاتی‬ ‫خۆیدا کارێکی ئاسانو کەم سەرئێشەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫وەک هەمو شتێکی نوێو لەبەر کۆمەڵێک‬ ‫هۆکار نەتوانراوە هەمو ئەو نەخشەو پالنەی‬ ‫کاک نەوشیروانو دامەزرێنەرانی گۆڕان بۆ‬ ‫جومگەکانی ئەم حیزبە دامانناوە تا ئێستا‬ ‫جێبەجێ بکرێ‪.‬‬ ‫جێبەجێ نەکردنی هەمو پرەنسیپە‬ ‫رێکخراوەییەکانو‪ ،‬هەندێ جاریش‪ ،‬بایەخ نەدان‬ ‫بە جۆرایەتی لە ئاستی سەرکردایەتی گۆڕان‪،‬‬ ‫تا کاک نەوشیروان مابو کێشەیەکی ئەوتۆ‬ ‫نەبو‪ .‬چونکە وجودی ئەو زاتە بەشێکی زۆری‬ ‫کەموکوڕییەکانی بزوتنەوەی گۆڕانی داپۆشیبوو‬ ‫خۆی ئەو کەلێنانەی پڕکردبۆوە‪ .‬بەاڵم کۆچی‬ ‫دوایی کاک نەوشیروان هەلومەجێکی نوێی‬ ‫هێنایە پێش‪ ،‬کە دەبێ هەڵوەستەیەکی جیدی‬ ‫لەسەر بکرێ‪.‬‬ ‫جێگای سەرنجە کە تا ئێستاش هەندێ لە‬ ‫گۆڕانخوازان‪ ،‬لە هەمو ئاستە رێکخراوەییەکان‪،‬‬ ‫لە گرنگیو بایەخی ئەو پەیکەرە رێکخراوەییەی‬ ‫گۆڕان تێنەگەیشتون؛ بەشێکی تریان‪ ،‬کە لەسەر‬ ‫شێوازی کارکردن لە حیزبی تر راهاتون‪ ،‬ئاسان‬ ‫نیە بتوانن لەگەڵ ئەم مۆدێلە نوێیەی کاری‬ ‫حیزبایەتی رابێن‪ .‬هەروەها ئاستی هوشیاریو‬ ‫توانای شەخسی لە هەندێ جومگەی گرنگی‬ ‫گۆڕاندا بونەتە قوربانیی ئەو شێوازەی ئێستا‬ ‫لە دانان یان هەڵبژاردنی ئەو کەسانە لە جومگە‬ ‫سەرکردایەتییەکانی گۆڕان‪ .‬ئەمەش وایکردوە‬ ‫هەندێ جار توانای بڕیاردان لە کاتی خۆیداو‬ ‫هەڵوێستی گۆڕانخوازانە سەبارەت بە روداوەکان‬ ‫لەالیەن ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕانەوە‬ ‫لە ئاست چاوەڕوانی گۆڕانخوازانو هەلومەرجی‬ ‫ئێستای کوردستان نەبێ‪ .‬بەمەش متمانەی‬ ‫رێژەیەکی هاواڵتیان بە بزوتنەوەی گۆڕان الواز‬ ‫بوە‪ .‬هەمو ئەمانە کاریگەری خراپیان لەسەر‬ ‫کۆی پرۆسەی سیاسی لە هەرێم دروست کردوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان هێزێکی خۆنەویستو بوێر‬ ‫بوەو لەسەر پرسە نەتەوەییو چارەنوسسازەکان‬ ‫هێزێکی خاوەن هەڵوێستی نیشتیمانیەو هەرگیز‬ ‫سڵی لە هیچ بڕیارو هەڵوێستێک نەکردۆتەوە‪،‬‬ ‫کە لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان‬ ‫بوبێ‪ .‬هەروەها سەرسەختانە بەرگری لە‬ ‫داواکارییەکانی هاواڵتیان کردوە‪ .‬هەر ئەمانە‬ ‫وایانکردوە بزوتنەوەی گۆڕان ببێتە جێگای‬ ‫ئومێدی زۆربەی خەڵکی کوردستان‪ .‬بەاڵم کاتێک‬ ‫هاونیشتیمانیان لە بزوتنەوەی گۆڕان نیگەران‬

‫خەڵک بەچاوێکی تر‬ ‫تەماشای رێکخەری‬ ‫گشتیو خانەی‬ ‫راپەڕاندن دەکەنو‬ ‫چاوەڕوانی رۆڵی‬ ‫زیاترو گرنگتریان‬ ‫لێدەکەن‬ ‫دەبنو ناچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان‪،‬‬ ‫تەرازوی هێز لە هەرێم دەگۆڕێ‪ .‬ئەمەش‬ ‫وادەکا هاواڵتیان لە دوبارەبونەوەی ئەزمونە‬ ‫تاڵەکانی رابردو بترسن‪ .‬هەر بۆیە لەمڕۆداو‬ ‫لەسەروبەندی هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندنو‬ ‫رێکخەری گشتیو بڕیاری بەستنی کۆنفرەنسی‬ ‫نیشتیمانی‪ ،‬کۆی پەیامی گۆڕانو ئامانجەکانی‬ ‫ئەم جواڵنەوە جەماوەرییە لەبەردەم دوڕیانێکی‬ ‫چارەنوسسازدایە‪ .‬لێرەدا جڤاتی نیشتیمانی‬ ‫ئەرکێکی مێژویی قورسی لە ئەستۆدایە‪ ،‬چونکە‬ ‫بڕیاری یەکالکەرەوەی ئەم دو بابەتە هەستیارو‬ ‫گرنگە الی ئەوانە‪ .‬گۆڕانخوازان چاوەڕێی ئەوە‬ ‫لە جڤاتی نیشتیمانی دەکەن کە لە ئاست‬ ‫ئەو ئەرکو بەرپرسیارێتییەدا بن کە پێیان‬ ‫سپێردراوە‪.‬‬ ‫ئەرکی جڤاتی نیشتیمانی لە ئێستادا‬ ‫بریتیە لە یەکەم‪ :‬خۆئامادەکردن بۆ بەستنی‬ ‫کۆنفرەنسی نیشتیمانی‪ ،‬کە لەالی زۆربەی‬ ‫حیزبەکانی کوردستان بە کۆنگرە ناو دەبرێ‪.‬‬ ‫لە کۆنفرەنسی نیشتیمانیدا پێداچونەوە بە‬ ‫دەستوری ناوخۆو بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان دەکرێو‪ ،‬ئەدای ئۆرگانو فراکسیۆنەکانی‬ ‫گۆڕان بە وردی هەڵدەسەنگێنرێنو نەخشە بۆ‬ ‫چوار ساڵی خەباتی ئایندەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫هەڵبژاردنی رێکخەری‬ ‫دادەڕێژرێ‪ .‬دوەم‪:‬‬ ‫گشتیو خانەی راپەڕاندن‪ ،‬کە وا بڕیارە پێش‬ ‫بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی ئەنجام بدرێ‪.‬‬

‫خانەی راپەڕاندنو رێکخەری گشتی بااڵترین‬ ‫ئۆرگانی جێبەجێکاری بزوتنەوەی گۆڕانە‪ .‬لە‬ ‫دوای هەڵبژاردنی رێکخەری گشتیو خانەی‬ ‫راپەڕاندنەوە لە ‪ ،٢٠١٧/٧/٢٥‬زۆرترین رەخنە‬ ‫روبەڕوی ئەم ئۆرگانە بۆتەوەو لەزۆر بۆنەدا‬ ‫بە هۆکاری سەرەکی کەمکردنی دەنگەکانی‬ ‫گۆڕان یاخود الوازبونی گۆڕان تاوانبار کراون‪.‬‬ ‫ئەگەرچی دەسەاڵتی رێکخەری گشتیو خانەی‬ ‫راپەڕاندن بەپێی دەستوری ناوخۆ تەنیا‬ ‫جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی نیشتیمانیە‪،‬‬ ‫بەاڵم خەڵک بەچاوێکی تر تەماشای رێکخەری‬ ‫گشتیو خانەی راپەڕاندن دەکەنو چاوەڕوانی‬ ‫رۆڵی زیاترو گرنگتریان لێدەکەن‪ .‬بۆیە دەبێ‬ ‫ئەو ئۆرگانە وەک تیمێکی چاالکو تۆکمەو‬ ‫بەهێز کار بکاو رێکخەرو کۆکەرەوەی هەمو‬ ‫گۆڕانخوازان بن‪ .‬هەروەها پێویستە نوێنەرایەتی‬ ‫هەمو گۆڕانخوازان بکەن – لە تێکۆشەری‬ ‫دێرینو بەئەزمون لەگەڵ گەنجو نەوەی‬ ‫نوێی بەتوانا‪ .‬ئەگەر بە وردی کار لەسەر‬ ‫هەڵبژاردنی رێکخەری گشتیو خانەی راپەڕاندن‬ ‫نەکرێ ئەوا لە ئایندەدا گۆڕان توشی کێشەو‬ ‫شکستی گەورەتر دەبێ‪ .‬هەر بۆیە زۆر گرنگە‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنی بەربژێرەکان لەسەر‬ ‫بنەمای تواناو لێهاتوییو سەرکەوتویی لە‬ ‫کاری رابردوی ئەو تێکۆشەرانە بێ‪ ،‬نەک بە‬ ‫عەقڵیەتی دەستەگەری‪ ،‬کە یەکێکە لە هۆکارە‬ ‫سەرەکییەکانی پاشەکشەی جەماوەری هەر‬ ‫حیزبو رێکخراوێکی سیاسی‪.‬‬ ‫کاک نەوشیروان زۆر جار کە باسی‬ ‫کەموکوڕییەکانی کاری حیزبایەتی لە‬ ‫کوردستانی عیراق دەکردو رەخنەی لە ئەدای‬ ‫هەندێ هەڵسوڕاوی گۆڕان دەگرت حیکایەتێکی‬ ‫دەگێڕایەوە‪ .‬یادی بەخێر دەیگوت‪ :‬دەڵێن‬ ‫سەردەمێک لە گوندێک نەخۆشی سیل‬ ‫باڵوبۆتەوەو زۆر لە خەڵکی گوندەکە بەهۆی‬ ‫ئەو دەردەوە مردون‪ .‬دواجار خەڵکی گوندەکە‬ ‫کۆدەبنەوەو دەڵێن ئەگەر لێرە بمێنینەوە‬ ‫بەردەوام خەڵکمان لێ دەمرێ تا هەمومان لەناو‬ ‫دەچین‪ .‬بۆیە وا چاکە باڵوەی لێبکەینو هەر‬ ‫چەند خێزانێکمان بچینە یەکێک لە گوندەکانی‬ ‫ئەم دەوروبەرە‪ .‬خەڵکەکە لە بری ئەوەی لە‬ ‫گوندەکەی خۆیان چارەسەری نەخۆشەکانیان‬ ‫بکەنو ئەو نەخۆشیە بنبڕ بکەن‪ ،‬بەسەر‬ ‫گوندەکانی ناوچەکە باڵو دەبنەوە‪ .‬بەمەش‬ ‫دەردەکەیان لەگەڵ خۆیان بردوە بۆ ئەو‬ ‫گوندانەی بۆی چونو خەڵکی ئەو گوندانەشیان‪،‬‬ ‫وەک خۆیان‪ ،‬توشی هەمان دەرد کردوە‪.‬‬

‫‪= 80 + 70‬‬ ‫له دهركهوتنى ناوى پێشمهرگه‬ ‫لهكۆمارى مههاباد تا ئێستا‪ ،‬پێشمهرگه‬ ‫ناوێكى بااڵیه لهناو گهلى كوردستاندا‪.‬‬ ‫پێشمهرگه لهههموو قۆناغه سهختهكانى‬ ‫خهباتى كوردایهتى ڕۆڵى بهرچاوى‬ ‫ههبووه بۆ جهنگى بوون و مانهوهى‬ ‫كورد‪ ،‬لهشۆڕشى ئهیلولدا ئهم ناوه‬ ‫واته پێشمهرگه گهیشته لوتكه لهئاستى‬ ‫كوردستانى گهورهدا‪ .‬پێشمهرگه بوو‬ ‫بهشانازى بۆیه لهشۆڕشى ئهیلولدا‪،‬‬ ‫كوردى ههموو پارچهكان و ههمو ئاین‬ ‫و ئاینزاكانى كوردستان پێشمهرگهیان‬ ‫بهموڵكى خۆیان دهزانى‪ ،‬لهدواى‬ ‫پیالنگێڕیهكهى جهزائیر كهشۆڕشى‬ ‫كوردى بۆماوهیهك تهواو الواز كرد‪،‬‬ ‫بهاڵم پاش ماوهیهكى كهم‪ ،‬شۆڕش‬ ‫ههڵگیرسایهوه ئهم جاره چهندان هێزى‬ ‫جیاجیا دروست بوون و دهستیان كرد‬ ‫بهخهباتى چهكدارى ئهمهش واى كرد‬ ‫ههموو حزبێك بۆخۆى بهشێكى ههبێ‬ ‫بهناوى مهكتهبى سهربازى‪ ،‬لهم ههلو‬ ‫مهرجهدا پێشمهرگه وهك خۆى ئهركى‬ ‫پاراستنى كوردو كوردستانى گرته‬ ‫ئهستۆ‪ ،‬بهاڵم دابهش بو بۆ هێزى‬ ‫جیا جیا واته پێشمهرگهى حزبهكان‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهمه واى نهكرد پێشمهرگه‬ ‫ڕۆڵى خۆى ون بكات‪ ،‬دواى چهندین‬ ‫قۆناغى گرنگ وشهڕو شۆڕى ناوخۆو‬ ‫دهرهكى پێشمهرگه ههروهك ڕۆڵهى‬ ‫بهوهفاى كوردستان مایهوه‪ ،‬شهڕى‬ ‫داعش سهلمێنهرى ئهو ڕاستیهیه لێرهوه‬ ‫پێشمهرگه لهناوێكى كوردستانییهوه بوو‬

‫كۆى خهڵكى كوردستان‬ ‫بههیوان بۆ كوردستان‬ ‫سوپایەكى یهكگرتووى‬ ‫كوردستانى دروست‬ ‫بكرێت‬

‫ (ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتی هەوڵی نێوەندگیریی‬‫نێوان دوو کەس ئەدات)‪..‬‬ ‫بە غەڵەت تێمەگەن؛ ناوبژیوانی بەینی کاک کۆسرەت و‬ ‫شاناز خان نا‪ ..‬ناوبژیوانی بەینی مەال هەڵۆو ماریا هەورامی‬ ‫ (باندێکی مەترسیدار دەستگیرکران)‬‫باندی دزینی نەوت و دەرمانی قاچاغ نیە‪ ..‬باندی دزینی‬ ‫سۆندەو مریشک و تەنەکەخۆڵی مااڵنە‪.‬‬ ‫ (بزانە سبەینێ موچەی کوێ دابەشدەکرێت؟)‬‫مەیکەرەوە‪ ..‬موچەی قاتی یەکەمی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ضەریبەیە‪.‬‬ ‫ (نازناوی دایکی کەمئەندامان بە وەزیری کاروباری‬‫کۆمەاڵیەتی در)‬ ‫بۆ باوکی کەمئەندامانیش چەند بەربژێرێک هەیە‪.‬‬ ‫ (سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی لە پێناوی سەوزکردنی‬‫کوردستان یەکی دارێکیان چاند)‬ ‫هەنێ کەسی ئەندام لە حیزبەکانیشیان سەدان دار‬ ‫ئەبڕنەوەو کەسابەت بە خەڵوزەوە ئەکەن‪.‬‬ ‫ (گۆڕان خۆی ڕێکدەخاتەوە)‬‫عەینەن تەشکیلەیە‪ ،‬هەنێ کەس لە دیفاعەوە ئەکرێن بە‬ ‫هجوم و بە عەکسەوەو تاک شوبی راست و چەپیش تەبدیل‬ ‫پێئەکەن‪.‬‬ ‫ (سودەکانی جەرجیر کامانەن؟)‬‫ئەگەر خوێنیشتەوە الیک مەکە‪ ..‬با دایکی مناڵەکان‬ ‫هیوابڕاو نەبێ‪.‬‬

‫تەفسیری پەندی پێشینان‪:‬‬

‫“مامۆستای قسان و دەستەوسانی دەستان”‬ ‫بۆ نمونە؛ تۆ ‪ 10‬ساڵ مەسئولی ژورێکی گۆڕان بی و مانگانە‬ ‫صەفتەیەک وەربگری و یەک پڕۆژەشت نەبێ‪ ..‬ئێستاش‬ ‫ناڕازی بی و وشەی بریقەیارو قسەی زل و مەشروعەکانت لە‬ ‫فەیسبوکەوە باڵوبکەیتەوانێ‪.‬‬

‫“ئەوەی بە بێوەژنی‬ ‫ئەیکەی بە کچێنی بتکردایە”‬

‫بۆ نمونە تۆ ئەوەنە دژی دیموکراسی بی‪ ..‬کە لەناو‬ ‫صوڵطەیا بوی بڵێی (یەک کورسیش بێنین هەر خۆمانین‬ ‫و خۆتان هیالک مەکەن)‪ ،‬بەس کە ئاوتکرای‪ ..‬هەر ڕۆژەو‬ ‫لەگەڵ توێژێکی کۆمەڵگا کۆبونەوە بکەیت و باسی چەمکی‬ ‫دیموکراسی و ئینتیخاباتیان بۆ بکەی‪.‬‬

‫“سەگی کونە ماسیەو‬ ‫پاسی جڕطاوا ئەکا”‬

‫بۆ نمونە بەهۆی حیزبێکەوە بناسرێی و دەستت لە دوو‬ ‫عانە گیربوبێ و شەوو ڕۆژ قسەش بەو حیزبە بڵێی‪.‬‬

‫“لەپاش تڕێ‪ ،‬خەمشێی بڕێ”‬

‫بە کورتیەکەی کە دەرکرای ئیتر قسە مەکەو ئیسفایەی‬ ‫نیە‪ ،‬پێشتر بتکردایە‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫فەرمانگەی دادنووسی بازیان‬ ‫ئاگاداری‬

‫فارس نەوڕۆڵی‬

‫بهناوێكى جوانى جیهانى‪.‬‬ ‫ئهوهى پێویسته بوترێ كۆى خهڵكى‬ ‫كوردستان بههیوان بۆ كوردستان‬ ‫سوپایەكى یهكگرتووى كوردستانى‬ ‫دروست بكرێت‪ ،‬ئێستا حكومهتى‬ ‫كوردستان نوێنهرى گهلى كوردستانه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوهى نیگهرانى خهڵكه بوونى‬ ‫دوهێزه بهناوى یهكهكانى ‪ ٧٠‬و ‪ 8٠‬ڕاسته‬ ‫ئهم دوو یهكهیه له ههڕهشه دهرهكیهكان‬ ‫هاوسهنگهرن و پێكهوه دهجهنگن‪،‬‬ ‫ههرچهنده له ‪١6‬ى ئۆكتۆبهردا بهداخهوه‬ ‫كه بوو بهدوئاڕاسته بۆیه تێكهاڵو‬

‫ھەواڵە گەرمەکانی‬ ‫ئەم چەن ڕۆژە‪:‬‬

‫نهكردنى ئهو دوو یهكهیه لهیهكهیهكى‬ ‫سهربازیدا كهلهژێر یهك فهرماندهییدا‬ ‫نهبێ جێگاى ترس و نیگهرانییه بۆ‬ ‫پرسى یهكگرتویى كوردستان‪ ،‬بۆ ئهم‬ ‫مهبهسته پێویسته لهسهر پارتى و‬ ‫یهكێتى هاوكارى سهرۆكایهتى ههرێم و‬ ‫حكومهتى كوردستان بن بۆ یهكگرتنى‬ ‫ئهو دوو یهكهیه‪.‬‬ ‫ههرچهنده لهكابینهى پێشودا ئهوكات‬ ‫وهزیرى پێشمهرگه لهگۆڕان بوو پارتى‬ ‫دهیوست ئهو یهكانه یهكبگرن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫دیاره دۆخى سیاسى ڕێگاى نهدا‪ ،‬كهواته‬ ‫ئێستا پێویسته ههموو الیهك ئیرادهیان‬ ‫ههبێ بۆ یهكگرتنى ئهم دوهێزه‪،‬‬ ‫ههرچهنده زانیاریم نیه بزانم واڵتانى‬ ‫هاوپهیمان و واڵتانى دهوروبهر چهنده‬ ‫كاریگهرییان ههیه لهسهر یهكگرتنهوه‬ ‫یان یهكنهگرتنهوهى ناو ئهو دوو هێزه‪،‬‬ ‫ههرچۆن بووه دهبێ كارى جددى بۆ‬ ‫بكرێ سهرهتا هێزهكانى یهكهى ‪، ٧٠‬‬ ‫‪ 8٠‬نهخشهڕێگاى بۆ دانرێ كه‪ ،‬لهیهك‬ ‫یهكهدا كۆبكرێنهوه ههنگاوى یهكهم‬ ‫پڕۆسهى دامهزراندن لهم دوو یهكهدا‬ ‫ڕاگیرێ و یاساى خانهنشینى جێ بهجێ‬ ‫كرێ واته لهم قهبارهیهدا تا ماوهیهكى‬ ‫دیاریكراو بمێنێت بۆئهوهى ههندێ كهس‬ ‫وانهزانێ لهبهرژهوهندیان دهدرێ‪ .‬دواجار‬ ‫بهپێى تهمهن و بڕوانامه قۆناغ بهقۆناغ‬ ‫بخرێنهوه ناو ئهو سوپایهى پێشمهرگه‬ ‫كهلهیهك جێگاوه ئاڕاسته دهكرێ‪،‬‬ ‫دواتر واباشه حكومهتى ههرێم سیستمى‬ ‫خزمهتى سهربازى جێ بهجێ بكات‪ .‬ئیتر‬

‫چى نمونهیهك لهبهرچاو دهگرێ ئهوه‬ ‫شارهزایانى سهربازى و دهروونى ئهكرێ‬ ‫دیارى كهن‪ ،‬چونكه خزمهتى سهربازى‬ ‫گرنگیهكى گهورهى ئهخالقى لهناو‬ ‫نهتهوهكاندا ههیه‪ ،‬مارشاڵ (مولتكه)‬ ‫لهبیرهوهریهكانیدا دهڵێ ‪(:‬كاریگهرى‬ ‫قوتابخانه لهسهر گهنجان كورت خایهنه‬ ‫قۆناغى پێگهیشتنى راستهقینه خزمهتى‬ ‫سهربازییه‪ ،‬بۆیه دهكرێ حكومهتى‬ ‫ههرێم كاربهو ئاڕاستهدا بكا‪ .‬ئهمه جگه‬ ‫لهوهى یهك سوپا دروست دهكات دهكرێ‬ ‫چهند فێرگهیهكى تایبهتى دروست‬ ‫بكات بۆ ئهوهى نهتهوهیهكى تهمهڵ‬ ‫نهبین ئهوانهى زانكۆو پهیمانگا تهواو‬ ‫دهكهن‪ ،‬لهو فێرگانهدا بۆ ماوهیهكى‬ ‫دیاریكراو بخرێنه مهشقهوه ئهمهش‬ ‫بكرێته مهرج بۆ دامهزراندن‪ ،‬چونكه‬ ‫هێزى مهعنهوى بهگهنجان دهبهخشێ‬ ‫‪ ،‬وهك ناپلیۆن دهڵێ (هێزى مهعنهوى‬ ‫نیوهى حهقیقهته) كهواته پێویسته‬ ‫حكومهتى ههرێم ئهو ههنگاوه ههڵگرێ و‬ ‫حزبهكانیش لهم بهرپرسیاریهتییه خۆیان‬ ‫نهدزنهوه‪ ،‬چونكه ‪ =8٠+٧٠‬تێپهڕاندنى‬ ‫قۆناغێكى سهخت و بهخشینى هێزه‬ ‫بهحكومهتى كوردستان و ڕێزگرتنه‬ ‫لهمێژوى پێشمهرگهو بهخشینى ئارامییه‬ ‫بهكۆمهڵگاى كوردستان‪ .‬بههێزكردنى‬ ‫حكومهت و پڕۆسهى سیاسى ههرێمى‬ ‫كوردستانه و زۆر مهسهله چارهسهر‬ ‫دهكات‪ ،‬بهاڵم مانهوهى بهم جۆرهو لهدو‬ ‫یهكهى جیاوازدا بهردهوام لێكهوتهى‬ ‫نهرێنى لێ دهكهوێتهوه‪.‬‬

‫بەپێی ئەو داوایەی کە لەالیەن داواکار پێشکەش بەم فەرمانگەیە کراوە لەالیەن‬ ‫(محمد احمد محمد شریف) لە (‪ )2019/8/5‬خاوەنی کارگەی (بازیان‪ /‬بۆ‬ ‫دروستکردنی طەبەقی هێلکە) داوای تۆمارکردنی ئەو ئامێرانەی کردووە کە‬ ‫لە (بازیان‪ /‬ئەڵاڵیی) دانراون و ئامێرەکانیان لە خوارەوە دیاریکراوە بەپێی‬ ‫پەیڕەوی یاسایی دادنووسان ژمارە (‪ )٣٣‬ساڵی (‪ )1998‬باڵودەکەینەوە‪.‬‬ ‫هەرکەسێ خۆی بە پەیوەندیدار یا خاوەنی هەریەک لەو ئامێرانە دادەنێ‬ ‫لەماوەی (‪ )15‬پانزە ڕۆژ سەردانی ئەم فەرمانگەیە بکات‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫بەناوی داواکارەوە تۆمار دەکرێت و بڕوانامەی پێ دەدرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‪...‬‬ ‫دادنووس‬ ‫هێمن کمال نوری‬ ‫ئامێرەکان‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئامێری هاڕینی کارتۆن‪ /‬بۆ هاڕینی کارتۆنی کۆکراوە‪ :‬پێکهاتووە لە‪:‬‬ ‫ا‪ .‬ئامێری هاڕین‬ ‫ب‪ .‬ئامێری ڤاکیوم‬ ‫جۆری کارەبایی (‪ /)30kw‬ئێرانی‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئامێری دروستکردنی فشار لەگەڵ تانکیەکەیدا بۆ دروستکردنی فشاری هەوا‪.‬‬ ‫جۆری کارەبایی (‪)50HP( - )37kw( - )3000/RPM‬‬ ‫‪ .٣‬ئامێری قاڵب ‪ -‬بۆ دروستکردنی شێوازی تەبەقی هێلکە‪.‬‬ ‫جۆری ئێرانی ‪ -‬کارەبایی‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئامێری فان ‪ -‬بۆ وشک کردنەوەی تەبەقی ئامادەکراو‪.‬‬ ‫جۆری ئێرانی ‪ -‬کارەبایی‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫پۆپۆلیزم وەك ئاكارێكی سیاسی لەم‬ ‫چەند دەیەیەی دواییدا بۆتە “دێوزمەیەك”‬ ‫بەسەر سەرجەم كایە سیاسیەكانەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە سیستەمە دیموكراسیەكاندا‪.‬‬ ‫جگە لەوەی كە لەسەرەتاوە ئاكارێكی‬ ‫پەیڕەوكراوی ڕاستڕەوەكان بوو بۆ‬ ‫كاریگەری خستنە سەر ئەو توێژەی میللەت‬ ‫كە گوتاری نەتەوەو نیشتیمان پەرستی و‬ ‫باسەكانی كۆچ و كۆچبەران و پەناهندەو‬ ‫بێگانە‪ ،‬ختوكەی هەستەكانیانی ئەدا‪،‬‬ ‫لێ لەم دواییەدا الی بەشێكی بەرچاوی‪،‬‬ ‫ڕاستڕەو و چەپخواز و لیبڕال و نیولیبرالو‬ ‫زۆری ترەوە‪ ،‬بۆتە ئاكارێكی ئاسایی و‬ ‫تەنانەت ئەو بڕوایەش‪ ،‬كە پۆپۆلیزم نەك‬ ‫كارێكی ناشرین و مەترسیدار نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كارێكی ئاسایی و بگرە پێویستیشە بۆ‬ ‫فرسەت بەدەستهێنانی دووبارە سەركەوتنو‬ ‫بۆپێشەوەچوون و گەیشتن بە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫پێدەچێت ئەم سەدەیەی سیاسەت ببێتە‬ ‫سەردەمی پۆپۆلیزمی سیاسی و بەو ناوەوە‬ ‫بناسرێت و وەك بەشێك لە گوتار و ئاكاری‬ ‫سیاسی و “پەتایەك” زوو باڵوبێتەوەو‬ ‫كاریگەری خۆی لەسەر سەرجەم پڕۆسەی‬ ‫سیاسی دابنێ و ئیتر مۆركی پۆپۆلیزم‬ ‫ببێتە “ماركەیەكی تۆماركراوی” سیاسەتی‬ ‫سەردەم و لەمەودوا پێبخەینە چەرخێكەوە‪،‬‬

‫پۆپۆلیزم چیە؟‬

‫پۆپۆلیزم ئاڕاستەو پێناسەی زۆری‬ ‫هەیە لە یەكێك لە پێناسە و مانا هەرە‬ ‫سەرەتاییەكانیدا‪ ،‬بە پەیڕەوی گوتارێكی‬ ‫سیاسی دەناسرێت‪ ،‬كە تیایدا پەیمانی‬ ‫كاری هەمەجۆر و جێبەجێكردنی بەرنامەی‬ ‫خزمەتگوزاری زۆر بە میللەت ئەدرێ‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی خاوەن گوتار باشدەزانێ‬

‫ئەوانە زۆربەیان مەحاڵە جێبەجێبكرێن‪،‬‬ ‫واتە پۆپۆلیزم هێنانە كایەی گوتارێكە كە‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ ویستی زۆرینەی گەلدا‬ ‫هەبێت و خۆی لەگەڵیاندا بگونجێنێ‪.‬‬ ‫بە ئاڕاستەیەكی تردا پۆپۆلیزم‬ ‫ڕەخنەبارانكردنی دەسەاڵت و نوخبەی‬ ‫سیاسیە‪ ،‬كە بۆچی ئەو كارو ئەم پڕۆژە‬ ‫و فاڵن بەرنامە جێبەجێ ناكات‪ ،‬كاتێك‬ ‫سوور دەزانن هەندێك لەوانە ئاستەمە‬ ‫بەدیبهێنرێن‪.‬‬ ‫پۆپۆلیزم‬ ‫دیكەی‬ ‫ئاڕاستەیەكی‬ ‫“ختوكەدان” و كاركردنە لەسەر هەندێ لە‬ ‫هەست و حەز و “وەتەرە” ناسكەكان و‬ ‫گرنگەكان و گەورەكان و ووروژاندنیانە بە‬ ‫مەبەستی جوڵەپێكردن و مۆبیلیزەكردنی‬ ‫كۆمەاڵنی خەڵك بەو شێوە و ئاڕاستەیەدا‬ ‫كە خاوەن گوتاری پۆپۆلیستی مەبەستێتی‪.‬‬ ‫بەكورتی پۆپۆلیزم ئەو گوتارە‬ ‫سیاسیەیە (هەرچەندە زۆر كەس بە‬ ‫لقێك لە ئایدیۆلۆژیای سیاسی دایدەنێن)‪،‬‬ ‫كە كار لەسەر ئەو بابەتانە دەكات سوور‬ ‫دەزانێت جێبەجێكردنیان و بەدیهێنانیان‬ ‫(هیچ نەبێت لەو سەردەمەدا) ئەستەمە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر بۆ ڕاكێشانی سۆزی خەڵكی و‬ ‫فشار بۆسەر الیەنی نەیار و بەدەستهێنانی‬ ‫هەندێ دەستكەوت‪ ،‬پەیڕەوی ئەو شێوازەی‬

‫وەک چۆن هیچ سەردەمێک هێندەی‬ ‫ئەمڕۆ کااڵکان زۆر نەبوون‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫نا کە زەرورن و بەڵکو لەبەرئەوەی کە‬ ‫بازاڕەکان زۆرن و بە هەموو پانتایی و‬ ‫سوچێکدا باڵوبوونەتەوە‪ .‬هەر ئاوایش‬ ‫هیچ سەردەمێک هێندەی ئەمڕۆ جنێو‬ ‫زۆر نەبووە‪ ،‬بەر لێشاوێکی گەورە و چڕی‬ ‫جنێو دەکەوین‪ ،‬لەبەر ئەوە نا کە گرنگ‬ ‫و زەرورن بەڵکو لەبەرئەوەی پانتاییەکانی‬ ‫بازاڕی جنێو بەرفراوان بوون‪.‬‬ ‫بە هۆی گەشەی میدیا و تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان و سینەما و هونەر‪،‬‬ ‫هەروەها رێگەکرانەوەی زۆر لەبەردەم‬ ‫گەیاندن و دەربڕین و کارکردی زمانیدا‪،‬‬ ‫جنێو رەواجی پێدراوە‪ ،‬رەواجەکەش بە‬ ‫مەبەستەوە پێیدراوە‪ .‬تا جێگەی دیالۆگ‬ ‫و ئارگیومێنت و دەرخستنی ڕاستی‬ ‫بگرێتەوەو دۆخێکی ئاڵۆز و شێواو دروست‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫جنێو دەشێ لە سێگۆشەی بایۆ‪-‬سایکۆ‪-‬‬ ‫سۆسیۆلۆجیەوە لێی بڕوانین‪ ،‬تا بتوانین‬ ‫لە واتا و مەغزاکانی تێبگەین‪ .‬جنێو هەموو‬

‫گەیالن شێخ عومەر‬

‫عێراق هەر لەسەرەتای دروست بونیەوە‬ ‫وەک قەوارەیەکی سیاسی تا ئەمڕۆ‬ ‫کۆمەڵێک کێشەو قەیرانی لە هەناوی‬ ‫خۆیدا هەڵگرتوە بەبێ ئەوەی توانای‬ ‫چارەسەرکردنی هەبێت‪.‬‬ ‫دوای روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی‬ ‫(‪ )2003‬زۆربەی گەالنی ئەم واڵتە بە‬ ‫ئومێدێکی گەورەوە لە ئایندەی خۆیان‬ ‫دەڕوانی و پێشبینی ژیانێکی زۆر باشتر لە‬ ‫جاران خوازیار بون‪.‬‬ ‫لێکدانەوەکان وابون کە ئیتر دەسەاڵتی‬ ‫سەربازی و دیکتاتۆری کۆتایی پێهات و‬ ‫واڵت دەبێتە بەهەشتێک بۆ ژیان‪ .‬دوای‬ ‫روخانی رژێمی بەعس‪ ،‬جارێکیتر نائومێدی‬ ‫باڵی کێشایەوە سەر ئومێدو هیوای گەالنی‬ ‫عێراق‪ .‬واڵت لە شێوە حوکمڕانێکی خراپ‬ ‫بەرەو شێوە حکومڕانییەکی خڕاپتر گۆڕا‪.‬‬ ‫عێراق لە حوکمێکی دیکتاتۆری قانونی‬ ‫مونەزەم و سەروەریەکی مەزن گۆڕدرا بۆ‬ ‫حوکمێکی ئینتیخابی فەوزەوی مونەزەمو‬ ‫توانەوەی سەروەری سیاسی‪ .‬کێ رۆژێک‬ ‫زیاتر هەوڵی تێکدانی واڵتی دابێت کارو‬

‫ئەرکی گەورەیان پێ سپارد‪ .‬هەر ئەو‬ ‫کەسانەی کاریان پێسپێردرا یەکەم‬ ‫ئەرکیان هەڵتەکاندنی ژێرخانی عێراق بو‬ ‫لە روی سیاسی و ئابوری و پیشەسازی و‬ ‫پەروەردە و تەندروستی و ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫دەسەاڵت و ئیمتیازات وەک میرات‬ ‫دابەشکرا‪ ،‬شیعە حکومەت‪ ،‬کورد سەرۆک‬ ‫کۆمار و سەرۆکی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫سونەی عەرەب سەرۆکایەتی پەرلەمانیان‬ ‫برد‪ .‬نزیکترین کەسی هەریەک لەو‬ ‫سەرۆکانە بون بە هەمەکارەی واڵت‪ ،‬داهاتو‬ ‫سامانی عێراق وەک باری ئێسترێکی تۆپیو‬ ‫سەیرکرا کێ نینۆکی درێژتر و کەڵبی تیژتر‬ ‫بایە زۆرتری دەکردە موڵکی خۆی‪ .‬هاواڵتی‬ ‫ئاساییش نەک هەر پشکی لە خێرو بێری‬ ‫واڵت دەستنەکەوت بەڵکوی دوای رژێمی‬ ‫بەعس تەنانەت لە خزمەتگوزاری ئاو و‬ ‫کارەباش بێ بەشکرا تاکو ئەمڕۆ‪ ،‬جگە لە‬ ‫دروستبونی دەیان کێشەو گرفتی نوێ‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمەریکا بەشێک بێت لە‬ ‫خراپکردنی دۆخی سیاسی عێراق ئەوا‬ ‫نوخبەی دەسەاڵتداری دوای رژێم بەشی‬

‫گوتار دەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر لە كۆمەڵە پێشكەوتوەكاندا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە ڕووی كولتوری سیاسیەوە‪،‬‬ ‫ئەو جۆرە لە گوتار‪ ،‬بڕوا بە زۆرینە‬ ‫نەهێنێت‪ ،‬بەڵكو كاریگەری لەسەر‬ ‫توێژێكی كەم و تایبەتی كۆمەڵ هەبێت‪،‬‬ ‫ئەوا لە كۆمەڵە پاشكەوتوەكاندا‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی هوشیاری سیاسی لەو ئاستەدا‬ ‫نیە و ئینتیما سیاسیەكان لەسەر بنەمای‬ ‫بیركردنەوە و هەڵسەنگاندن نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەیوەستە بە سۆزداریەوە‪ ،‬ئەوا پۆپۆلیزم‬ ‫كاریگەری باشی خۆی وازی دەكات‪.‬‬ ‫لەم ناوچەیەی ئێمەدا شێوازێكی تری‬ ‫پۆپۆلیزم‪ ،‬كە بە تایبەت لەم سەردەمەدا‬ ‫لە عێراق بە هەرێمی كوردوستانیشەوە‬ ‫بوە بە دیاردە‪ ،‬پۆپۆلیزمی حوكمڕانی و‬ ‫ئۆپۆزیسۆن بوونە لە یەك كاتدا‪ ،‬واتە‬ ‫“قاچێكی لە حكومەتداو ئەوی تری لە‬ ‫ئۆپۆزیسیۆندا”‪ .‬ئەم شێوازە لە یەككاتدا‬ ‫هەم زیان بە حكومەت دەگەێنێت هەم‬ ‫بە بەرەی ئۆپۆزیسیۆن هەم بەسەرجەم‬ ‫كایەی سیاسی‪ .‬گەر بەشداری حكومەتیت‬ ‫ئەوا هەوڵی جێبەجێكردنی بەرنامەكەت‬ ‫بدە‪ ،‬گەر “پێت بەقەد بەڕەكەی خۆت‬ ‫زیاد ڕاكێشاوە” و پەیمانی زۆر و‬ ‫زەبەندت داوە بە خەڵكی و ئێستا بۆت‬

‫جێبەجێناكرێت‪ ،‬ئەوا ئۆباڵی ئاكارت بگرە‬ ‫ئەستۆ و باجەكەی بدە هەرچۆنێكە‪ .‬دیارە‬ ‫لێرەدا مەبەستم ئاستی هێزە سیاسیەكانە‪،‬‬ ‫نەك تاكی حیزبی‪ ،‬كە مافی خۆیەتی‬ ‫ڕای جیاواز و ڕەخنەی خۆی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ناكرێت هێزێكی سیاسی بەشداری‬ ‫حكومڕانی بكات و وەزیر و لێپرسراوی‬ ‫هەبێت تیایدا و بێت ڕەخنە و گلەیی و‬ ‫گازەندە لە حكومەتیش بكات‪ .‬یان ئەوەتا‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن بەو بەكار و كردەوەی ئاسایی‬ ‫و سروشتی ئۆپۆزیسیۆنت هەستە‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێ ئاگاداربیت نەخزێیتە زۆنگاوی‬ ‫“ئۆپۆزیسیۆنێكی پۆپۆلیستیەوە”و ببیت‬ ‫بە “ئۆپۆزیسیۆنی خورمش”‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫كە بڕیاری بەشداری حكومەتت دا و ئەركی‬ ‫لێپرسراوێتیت خستە سەرشان‪ ،‬ببە بە‬ ‫هێزێكی دەوڵەتمەداری ڕاستەقینە و وەك‬ ‫ئەوە هەڵسوكەوت بكە‪ ،‬نەك وەك هێزێكی‬ ‫سیاسی “هەرزەكار”‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە لەم سەردەمەدا جۆرێكی‬ ‫تری پۆپۆلیزم هاتۆتە كایەوە‪ ،‬كە‬ ‫كارەكتەرەكەی جیاوازە لەوەی تا ئێستا‬ ‫هەیە‪ ،‬تا ئەم ساتە پۆپۆلیزم بە كار و‬ ‫كردەوەی تایبەت بە هێزی سیاسیو‬ ‫سیاسەتمەدارەكان دادەنرێت بۆ خۆ‬ ‫گونجاندن لەگەڵ “ویستەكانی گەلدا”‪ ،‬لێ‬

‫لەم دەیانەی دواییدا جۆرێك لە پۆپۆلیزم‬ ‫پەیڕوە دەكرێت لەالیەن گەل یان كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵك خۆیانەوە بەرامبەر دەسەاڵت و‬ ‫سیاسەتمەدار و هێزە سیاسیەكان‪ ،‬لە‬ ‫بابەتی پۆپۆلیزمی جوتیارەكانی سەدەی‬ ‫‪ ١٩‬لە ئەمریكا‪ ،‬كە بەدوای هەندێ‬ ‫داواكاریەوەن و شەقامی بۆ دەجوڵێنن‪،‬‬ ‫سوور دەزانن كە لە تواناو وزەو دەسەاڵتی‬ ‫حكومەتدا نیە‪.‬‬ ‫ماوەتەوە ئاماژە بە لێكەوتەیەكی گرنگی‬ ‫ئەم دیاردەیە بدەین‪ ،‬ئەویش تێكەاڵوكردنی‬ ‫ڕەخنەی سیاسی و بەرنامەی كاری‬ ‫چاكسازیە لەگەڵ گوتاری پۆپۆلیستانەدا‪،‬‬ ‫كە زۆربەی جار دەسەاڵت هەڵدەستێت‬ ‫پێی بۆ تاوانباركردن و ناشرینكردنی‬ ‫ڕەخنە و بەرنامە چاكسازیە سیاسیەكانی‬ ‫ئۆپۆزیسێۆن یان ئەوانەی كەسانی‬ ‫سەربەخۆ تەرحی دەكەن‪ .‬دەسەاڵت بە‬ ‫تاوانباركردنی ئەو ڕەخنەو بەرنامانە بە‬ ‫پۆپۆلیستی‪ ،‬دەیەوێت بڵێ ئەوانە كاری‬ ‫ئەستەمن و مەحاڵە جێبەجێكردنیان‪،‬‬ ‫خاوەنەكانیان بۆ مەبەستی تایبەتی خۆیان‬ ‫پۆپۆلیستانە دەیانورووژێنن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خۆشی‪ ،‬واتە دەسەاڵت‪ ،‬خۆی بدزێتەوە لە‬ ‫ئەنجامدانی ئەو ئەركانە و لە بەرپرسیارێتی‬ ‫بەدینەهێنانیاندا‪.‬‬

‫لەبارەی (جنێو)‬

‫ئارام قادر صابر‬

‫ئەو وشە و دەربڕین و دەستەواژە و رەفتار‬ ‫و ئاکتانە دەگرێتەوە کە تابۆ‪-‬ن و وەک‬ ‫بێزراو و بێزارکەر ناسێنراون‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫بەستێنێکی دیاریکراودا و بۆ مەبەستی‬ ‫جنێو دەشێ رەفتارێک کە سروشتی‬ ‫و ئاساییە ببێتە جنێوێک‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫پێکەنین و هێڵنجێک یان ئاماژە و جوڵە‬ ‫و رەفتاری دیکە‪ .‬بەاڵم بە گشتی جنێو‬ ‫ئاکتێکی زمانییە‪ ،‬هەندێ جاریش وەک‬ ‫ریاکت و هەڵچوونێک بۆ پاڵنەر و فاکتەری‬ ‫دیکە دەردەکەوێت‪ .‬هەندێ جاریش وەک‬ ‫درێژکراوەی دۆخی ئاژەڵی دێتە بەرچاو‪.‬‬ ‫جنێو لە وشە ئاساییەکان کاریگەرترە‪،‬‬ ‫وروژێنەرتر و جاڕسکارترە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫کاروکاردانەوە لەسەر بنەمای جنێو خێراتر‬ ‫و هەژێنەرترە‪ .‬ئەم کاریگەریانەش بە‬ ‫گوێرەی جۆری جنێوەکان جیاوازن‪ :‬جنێوی‬ ‫ئایینی‪ ،‬رەگەزیی‪/‬راسیستی‪ ،‬جەستەیی‪،‬‬ ‫ئەندامی جەستە‪ ،‬سێکس‪ ،‬تەندروستی و‬ ‫نەخۆشی‪ ،‬بەراوردی ئاژەڵیو ‪...‬هتاد‪.‬‬ ‫لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکان هەوڵدراوە بەر‬ ‫بە دیاردەی جنێو بگیرێت لە رێگەی یاساو‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫ڕووپۆشەكانی پۆپۆلیزم‬

‫د‪.‬ديارى ئەحمەد مەجيد‬

‫كە پۆپۆلیزم و دیموكراسی دوانەیەكی‬ ‫لەتەك یەكتردا هەڵكردو ئاسا بێنە‬ ‫بەرچاو و ناونیشانێكی وەك “دیموكراسی‬ ‫پۆپۆلیستی” پەیدابێت و بگرە ببێت بە‬ ‫پێویستیەكی سەردەمیش‪ ،‬هەروەك‬ ‫“دیموكراسی سازانئاسا واتە الدیمقراطیة‬ ‫التوافقیة” و “دیموكراسی بەشدارئاسا واتە‬ ‫الدیمقراطیة التشاركیة”‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵی كوردەواریدا‪ ،‬هەروەك‬ ‫زۆربەی چەمك و زاراوەو بیرۆكەكانی تر‪،‬‬ ‫پۆپۆلیزمیش بێ ڕۆچوونە ناو بنج و بناوانی‬ ‫ماناو مەبەست و لێتێگەیشتنەكانیو شەن و‬ ‫كەوكردنی ئاڕاستەكانی و بەكارهێنانەكانی‪،‬‬ ‫بۆتە زاراوەیەكی ووتراو و بیستراو و‬ ‫خوێنراوەی هەمیشەیی ناو كایەی سیاسیو‬ ‫بەچەپ و ڕاستدا و زۆربەی كات بە خراپی‬ ‫سەروگوێالكی دەكوترێ‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫پەروەردەو ئامرازەکانی تری رێکخستنی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ .‬بەاڵم هەژموونی ئەمڕۆی جنێو‬ ‫وابەستەی دۆخی خراپ و تەکنۆلۆژیاو‬ ‫ماسک و تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و‬ ‫روانگەی پوچگەراییانەیە بۆ هەر ئاکت‬ ‫و چاالکی و جوڵەیەک لە ژیاندا‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا جۆرێکی دیکەی جنێوفرۆش‬ ‫هەن کە راستەوخۆ و ناڕاستەخۆ لەالیەن‬ ‫و سیستم و دەسەاڵتەوە رێگەیان بۆ‬ ‫خۆش دەکرێت و زانیاریەکان لە شێوەی‬ ‫جنێودا دادەڕێژنەوە و مەبەستمەندانە‬ ‫زانیاری بۆ جنێو دەگۆڕن‪ .‬ئامانجی جنێو‬ ‫بەرەنگارییو ڕاستکردنەوە نییە بەڵکو‬ ‫ستەمکاریی و سڕینەوە و ملمالنێیەکە‬ ‫بۆ نەهێشتنی جیاوازی و شەڕی هەموانە‬ ‫لەگەڵ هەمووان‪ ،‬تا بازاڕە شێواوەکەی‬ ‫دزی گەورە خۆشتر بکەن‪.‬‬ ‫جنێودەران روانگەیەکی پۆزەتیڤانە بە‬ ‫رەفتاریان دەدەن و لە رێگەی جنێوەوە‬ ‫سوکناییان دێت و ئازارە زیهنی و‬ ‫جۆربەجۆرەکانیان کەم دەکەنەوە و دڵیان‬ ‫ئیسراحەت دەکات‪ ،‬سترێس و نیگەرانیان‬

‫دەڕەوێننەوە و پێیانوایە دەتوانن بەر‬ ‫بە بەدرەفتاری بەرامبەرەکانیان بگرن و‬ ‫بیانکەن بە ئوبێکت و ئامرازی خۆیان‬ ‫بۆ مەبەستی سوبێکتیانەی خۆیان‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەردا قوربانیانی جنێو روانگەیەکی‬ ‫نێگەتیڤیان هەیە دەکەونە ترس و‬ ‫کاریگەریی و دابڕانی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫نیگەرانی و گرفتی زۆری دەروونی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی و دەماغی (دەماریی)‪.‬هەردوو‬ ‫الیەنەکە دەکەونە ناو سێگۆشەی بایۆ‪-‬‬ ‫سایکۆ‪-‬سۆسیۆلۆژییەوە لە پەیوەست‬ ‫بە دەروون و کەسایەتی و نەخۆشی و‬ ‫گرفتە سایکۆلۆجیەکان‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‬ ‫و کولتور و پەیوەندی و بوون لەگەڵ‬ ‫یەکتری‪ ،‬نیۆرۆلۆجی و نافەرمانی مێشکی‬ ‫و نائەقاڵنییەت‪ .‬هەندێک جار لە پێناوی‬ ‫خۆ خاڵیکردنەوە و دەربڕینێک لە پەنای‬ ‫ڕەوایەتی و مافەوە جنێوەکان فرێدەدرێن‬ ‫و ئاڕاستەی کەسانی دیکە لە فۆرمی‬ ‫جیاواز و بابەت و شتانی دیکە دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫دۆخی شێواو و بازاڕی سیاسەتو‬ ‫کۆمەاڵیەتی و میدیا و تەکنۆلۆژیا لە‬

‫هەرێمدا‪ ،‬دەسەاڵت و هێز و برەوی‬ ‫زیاتری بە جنێو داوە‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫جنێودەرەکان دەرفەتی دەرکەوتنی زۆر و‬ ‫زیاتر‪ ،‬بردنەوە و زاڵبوون‪ ،‬بەدەستهێنانی‬ ‫دەنگ و پشتیوانی عەوام‪ ،‬بەخشیش و‬ ‫شاباش‪ ،‬شیڕە شیڕ و دەنگ دلێری و‬ ‫بە جەماوەریبوونیان هەیە‪ .‬تا ڕادەی‬ ‫دروستبوونی نوخبەی جنێودەر و زەمینەو‬ ‫پشتیوانی و ئیمکانیاتی جنێودانیان بۆ‬ ‫فەراهەم بووە‪ ،‬بە داخەوە کەسانێکی‬ ‫بەناو ڕەخنەگر و میدیایی و نووسەر‬ ‫و ڕۆژنامەنووس و خاوەن کەسایەتی‬ ‫جیاواز خلیسکاونەتە گۆم و زەلکاوی‬ ‫جنێوەوە‪ .‬بەشێکی گەورەی ئەم دەرفەتە‬ ‫لە سیستم و دەسەاڵتەوە دەدرێت بە‬ ‫هەموو رەهەندەکانیانەوە‪ ،‬چونکە سیستم‬ ‫و دەسەاڵت لە هەر کوێ کەلێنێکیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬نایانەوێت بخرێتە بە رۆشنایی‬ ‫عەقاڵنیەتو گریمانە و تێز و گوتار یان‬ ‫بە مەعریفەو ئاکتی سیاسی و بەها و‬ ‫ئەخالقی بەرەنگارانە پڕ بکرێنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫سیستمو دەسەاڵت نایانەوێ راستەقینەیان‬

‫دەرکەوێت‪ ،‬ئەوان بە جۆرێک حەقیقەتیان‬ ‫شێواندووەو خەڵکیان لە خشتەبردووە‬ ‫کە پوچێتیەکی فراوانیان لێکردون بە‬ ‫پێدەشتی بەختەوەری و خۆشگوزەرانیو‬ ‫حەقیقەت‪ .‬لێرەدا باشترین کەسانێک‬ ‫جنێودەرانن تا زیاتر و زیاتر حەقیقەت‬ ‫بشێوێنن و داپۆشن‪ ،‬چونکە جنێو هیچ‬ ‫راستیەک کەشف ناکات‪ ،‬بەڵکو راستیەک‬ ‫دەشێوێنێ و خەڵکی لێ دوور دەخاتەوە‬ ‫و وەک کەسێکی ڕاسیست و فاشیست‬ ‫لە پەنای جنێوەو هەوڵی سڕینەوە و‬ ‫پوچکردنەوە و بێ بەهاکردنی کەسان و‬ ‫بابەتەکان دەدات‪ .‬ئەمڕۆ ئەو وەکیل و‬ ‫عەمیلە جنێودەرانە لە هەموو شوێنێک بە‬ ‫ناوی میدیا و ئازادی و مەدەنی و سیاسی‬ ‫و شرۆڤەکار و ئایینی و ‪...‬هتاد دەبینرێنو‬ ‫قازانجەکەشیان دەچێتەوە گیرفانی‬ ‫سیستم و دەسەاڵت جا لە هەر شوێنێ بن‪.‬‬ ‫ئیتر ئەوان هەر قسەو پرۆژەیەکی جدی‬ ‫دەکەن بە لێزمەی جنێو تا لەباری بەرن‪،‬‬ ‫هەراوزەنا و چەنەبازی دەخەنە جێگەی‬ ‫گوتنی ڕەسەن‪.‬‬

‫ئایندەی سیاسی عێراق بەرەو کوێ؟‬ ‫هەرە گەورە بوون ‪.‬‬ ‫وا شانزدە ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر‬ ‫روخانی دەسەاڵتی سەدام حوسێن‪،‬‬ ‫ئەمەریکا دەرفەتێکی زۆری دایە الیەنە‬ ‫سیاسیەکانی کورد و عەرەبی شیعەو سونە‬ ‫بۆ دامەزاندن و پەیڕەوکردنی سیستمێکی‬ ‫سیاسی گونجاو لە عێراق و هەرێمی‬ ‫کوردستان کە سەرەتایترین بنەماکانی‬ ‫دیموکراسی تێدا جێگیر کرابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیانتوانی‪.‬‬ ‫دۆخی ناوچەکە لە رووی‬ ‫جەمسەرگیرییەوە گۆڕانکاری بەسەردا دێت‬ ‫ئێستا پێدەچێت دۆخی ناوچەکە لە‬ ‫روی جەمسەرگیرییەوە گۆڕانکاری بەسەردا‬ ‫بێت‪ ،‬عێراق بە حوکمی جوگرافیاو توانا‬ ‫ئابورییەکەی یەکێک دەبێت لە شوێنە‬ ‫گرنگەکانی ئەم گۆڕانکارییە‪.‬‬ ‫جەمسەرێک کە پێکهاتوە لە هەریەک‬ ‫لە واڵتانی ئیسرائیل و ئوردن و سعودیەو‬ ‫میرنشینەکانی کەنداوی فارسی و چەند‬ ‫واڵتێکی ئەوروپا بە سەرۆکایەتی واڵتە‬ ‫یەکگرتوەکانی ئەمەریکا‪ ،‬سیاسەتی‬

‫سەرەکی ئەو کوتلەیە کارکردنە بۆ‬ ‫پاشەکشەپێکردنی دەسەاڵتی گەورەی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێران و کەمکردنەوەی‬ ‫هەژمونی شیعەگەرایی لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬ئەویش بە لە کارخستنی‬ ‫توانای موشەکی و الوازکردنی کەرتی‬ ‫ئابوری و کەمکردنەوەی تۆڕی پەیوەندییە‬ ‫دبلۆماسیەکانی بە واڵتانی دور و نزیک ‪.‬‬ ‫جەمسەری دوەم کە پێکهاتوە لەهەریەک‬ ‫لە گروپی چەکداری حوسیەکان لە یەمەن‬ ‫و حەماسی فەڵەستینی و حیزبواڵی‬ ‫لوبنانی و کۆماری سوریای عەرەبی و‬ ‫بەشێک لە حیزب و الیەنی سیاسی عێراق‬ ‫و ئەفغانستان بە سەرۆکایەتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬هەمو ئەو گروپ و الیەن‬ ‫و واڵتانە لەوە باش تێگەیشتون کە‬ ‫مانەوەیان بەندە بە مانەوەو هێزی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران هەربۆیە زۆر بە جدی‬ ‫بەرگری لێدەکەن‪.‬‬ ‫تورکیا لە ئێستادا لە الیەک‬ ‫پەیوەندییەکانی لەگەڵ رۆژئاوا تێکداوە‬ ‫لە الیەکیتر بە تەواوی نەیتوانیوە خۆی‬

‫لەبەرەی روسیا جێبکاتەوە‪ ،‬لە دۆخێکی‬ ‫سیاسی و پەیوەندی ناجێگیردایە‪ .‬ئەو لە‬ ‫ئێستادا سەرقاڵی ئەنجامدانی ئۆپەڕاسیۆنە‬ ‫لە باشور و رۆژئاوای کوردستان و تەنها‬ ‫کاریگەری راستەوخۆی لەسەر چەند‬ ‫گروپێکی چەکداری تیرۆریست هەیە بۆ‬ ‫جوڵەکردن لە باکوری سوریا بە مەبەستی‬ ‫ئاژاوە دروستکردن‪.‬‬ ‫ئینجا دوای ئەو هەمو نەهامەتییە‬ ‫گەورەیەی الیەنە سیاسییەکانی ناوخۆ‬ ‫هێنایانە سەر سەری گەالنی عێراق‪ ،‬ئیتر‬ ‫چیتر الیەن و گروپی سیاسی ئیسالمی‬ ‫و نەتەوەیی الی خەڵک خۆشەویست و‬ ‫جێگای متمانە پێکردن نیە وەک رابردو‪.‬‬ ‫دەبێت مەیدانەکە چۆڵبکرێت بۆ الیەنی‬ ‫سیاسی نیشتیمانی و کەسانێک رابەرایەتی‬ ‫بکەن دور لە شێوەی کەسانی دەسەاڵتداری‬ ‫ئێستای سیاسی‪.‬‬ ‫ئەم حکومەتەی ئێستای عێراق بەهۆی‬ ‫جیاوازی زۆری نێوان الیەنە سیاسییەکان و‬ ‫الوازی ناوەند لە روی سەربازیەوە توانای‬ ‫خۆ گونجاندنی نییە لەگەڵ پێشهات و‬

‫گۆڕانکارییەکانی ئایندە‪ ،‬جا بۆ ئەوەی‬ ‫عێراق لە گۆڕانکارییەکان دانەبڕێت و بتوانێ‬ ‫رۆڵێکی گرنگ بگێڕێت‪ ،‬بەدور نازانرێت‬ ‫کودەتایەک بەسەر حکومەتی ئێستادا‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬یا حکومەتێکی رزگاری‬ ‫نیشتیمانی رابگەیەنرێت‪ .‬هەندێک لە‬ ‫دامەزراوەکان سڕ یان هەڵبوەشێندرێنەوە‬ ‫بە ئەنجومەنی نوێنەرانیشەوە ‪.‬‬ ‫ناتوانین بڵێین ئەم جۆرە پێشهاتە‬ ‫سەرجەم کەموکوڕییەکانی سیاسی‬ ‫چارەسەردەکات‪ ،‬بەاڵم النیکەم دەتوانێت‬ ‫عێراق لە پاشاگەردانیی حکومڕانی و فرە‬ ‫ئایدیاو رەوتی سیاسی ئیسالمی و نەتەوەی‬ ‫بێ سود رزگار بکات و واڵت لە لێشاوی‬ ‫گەندەڵی و لە لێواری لەناوچونی حەتمی‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬بەیەکجاری دوری بخاتەوە‬ ‫لە چونە ژێر رکێف و هەژمونی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪.‬‬ ‫وەک لە رابردو بینیومانە دور نیە‬ ‫ئەوجارەش هەر رۆژئاوا پشتیوانی لەو‬ ‫تاقمە بکات کە دەیانەوێت ئەو گۆڕانکارییە‬ ‫لە عێراقدا بهێننە ئاراوە‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪17‬‬

‫وەزارەت هیچ بڕیارێکی نوێی نییە‬

‫پهرلهمان دهیهوێت نرخى نهشتهرگهریى‬ ‫بباتهوە پێش قهیران‬ ‫مەزهەر کەریم‬ ‫قهیرانى‬ ‫سهروهختى‬ ‫له‬ ‫داراییدا حكومهت لەچوارچێوەی‬ ‫کەمکردنەوەی خەرجی و زیادکردنی‬ ‫نهشتهرگهری‬ ‫نرخى‬ ‫داهاتدا‪،‬‬ ‫لە نەخۆشخانە حكومییهكاندا‬ ‫بهرزكردهوه‪ ،‬بهوهى تهنیا ‪٪20‬ی‬ ‫خهرجییهكانى له ئهستۆ دەگرت‪.‬‬ ‫ئێستا كه کاریگەری قهیران بەرەو‬ ‫کەمبوونەوە دەچێ زۆربهى تێچووى‬ ‫نهشتهرگهرى له ئهستۆى هاواڵتیانه‪،‬‬ ‫بۆ كۆتایى هێنان بهو دۆخه‬ ‫پهرلهمانى كوردستان سهرقاڵى‬ ‫ئامادهكردنى پرۆژهیهكه‪.‬‬ ‫دارایى‪،‬‬ ‫قهیرانى‬ ‫پێش‬ ‫حكومهت ‪٪80‬ی تێچووی پارهی‬ ‫نهشتهرگهرییهكانى له ئهستۆ‬ ‫دهگرت‪ ،‬بهاڵم ئهمه گۆڕانكارى‬ ‫تێدا كراو تێچووهكهى حكومهت‬ ‫كهمكرایهوه بۆ ‪٪20‬و ئهوی تر له‬ ‫ئهستۆی هاواڵتی خۆیدا بوو‪.‬‬ ‫رابردوو‬ ‫ساڵى‬ ‫ههرچهنده‬ ‫بهرپرسانى وهزارهتى تەندروستى‬ ‫لیژنهیهك‬ ‫لهوهكرد‪،‬‬ ‫باسیان‬ ‫پێكهاتووه بۆ چاوخشاندنهوه به‬ ‫نرخهكانو كهمكردنهوهی ههندێك‬ ‫نرخی نهشتهرگهریو پێداچوونهوه‬ ‫بهو پارهیهی كه بۆ پزیشكانو كڕینی‬ ‫دهرمانو پێداویستی وهردهگیرێت‪،‬‬ ‫بهاڵم تائێستا هیچ بڕیارێکیان نەداوە‬ ‫لەسەر کەمکردنەوەی نرخەکان‪.‬‬ ‫ئهندامى‬ ‫محهمهد‬ ‫جهالل‬ ‫پهرلهمانى كوردستان لە لیژنەی‬ ‫“زهمهن”ى‬ ‫به‬ ‫تەندروستی‪،‬‬ ‫راگهیاند‪ :‬سهرقاڵى ئامادهكردنى‬ ‫پڕۆژه یاسایهكن بۆ ئهوهى بهیاسا‬ ‫مافى نهخۆشو ههم مافى پزیشكان‬ ‫لە هەرێمی کوردستان بپارێزێت‪.‬‬ ‫وتى‪“ :‬ئێمهش لهگهڵ ئهوهدا نین‬ ‫لهدوای قهیران پارهى نهشتهرگهرى‬ ‫بهمشێوهى ئێستا بمێنێتهوه‪،‬‬ ‫ئهوكات بههۆى قهیرانى داراییهوه‬ ‫ئێستا‬ ‫بهرزكرانهوه‬ ‫نرخهكان‬ ‫حكومهت ڕایگهیاندووه لهدۆخى‬ ‫قهیرانى دارایى ڕزگارى بووه”‪.‬‬ ‫رونیكردهوه پڕۆژه یاساكهى‬ ‫ئهوان دهچێتهوه لیژنهى یاسای‬ ‫دواتر ڕهوانهى دهستهى سهرۆكایهتى‬ ‫دهكرێت ئهوانیش تێڕوانینو دیدو‬ ‫بۆچوونى خۆیانى تێدا دهخهنهڕوو‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهشدا وهك لیژنهى‬

‫د‪ .‬سەروەر ساالر‬

‫یەکەمجار بە‬ ‫ئەلیکترۆنییکردنی‬ ‫تەندروستی‬

‫تهندروستى لهگهڵ وهزارهتى‬ ‫تهندروستى كۆبوونهوهیهك دهكهن‬ ‫تا دیدوبۆچوونى ئهوانیش وهربگرن‪.‬‬ ‫پڕۆژه یاساكه دهكهوێته دوای‬ ‫پشووى هاوینهی پهرلهمانەوە‪،‬‬ ‫بهاڵم جهالل محهمهد بهگرنگى زانى‬ ‫لهمساڵدا جێبهجێ بكرێت‪.‬‬ ‫له شوباتی ساڵی ‪ 2016‬وه‬ ‫وهزارهتی تهندروستی نهشتهرگهری‬ ‫نیمچه تایبهت له نهخۆشخانهكاندا‬ ‫ئهنجام دهدات ئهویش لهپێناوی‬ ‫كهمكردنهوهی سهرهی نهخۆشو‬ ‫یارمهتی ههژاران‪.‬‬ ‫سیستمێكیش بۆ نهشتهرگهری‬ ‫له نێوان ئێواران و بهیانیان‬ ‫دیاریكراوه‪ ،‬كه دهبێ ژمارهی‬ ‫نهشتهرگهری بهیانی ههر پزیشكێك‬ ‫زیاتربێ لهوهی ئێواران‪ ،‬ئهمهش‬ ‫بۆ ئهوهی دادپهروهرییهك ههبێ‬ ‫له كارهكاندا‪ ،‬چونكه له سەعات‬ ‫‪2‬ی پاش نیوهڕۆوه دهبێته دهوامی‬ ‫ئێواران بۆ نهخۆشخانه گشتییهكان‪.‬‬ ‫له‬ ‫نهشتهرگهری‬ ‫نرخی‬

‫نهخۆشخانه حكومییهكان جیاوازهو‬ ‫له ‪ 50‬ههزار دینارهوه دهستپێدهكات‬ ‫بۆ ‪ 500‬ههزار دینار‪.‬‬ ‫وتهبێژى وهزارهتى تهندروستى‬ ‫حكومهتى ههرێم باس لهوهدهكات‬ ‫چهند بهرنامهیهكیان ههیه بۆ‬ ‫برهودان به كهرتى تهندروستىو‬ ‫چارهسهركردنى كهموكوڕییهكان‪.‬‬ ‫محهمهد قادر‪ ،‬به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬نرخى نهشتهرگهرییهكانمان‬ ‫له نهخۆشخانهكان دابهشكردووه‬ ‫بۆ سێ بهشى جیاواز كهخۆى‬ ‫دهبینێتهوه لهنهشتهرگهرى بچووكو‬ ‫ناوهندو گهوره‪ ،‬ئهمهش لهپێناوی‬ ‫بهرژەوهندى نهخۆشدا”‪.‬‬ ‫بهوتهى وتهبێژهكهى وهزارهتى‬ ‫تهندروستى‪ ،‬ئهو نرخانهش لهالیهن‬ ‫لیژنهى پزیشكییهوه دیارى كراوهو‬ ‫نرخهكان گۆڕانیان بهسهردا نههاتووه‬ ‫لهڕووى ههرزانىو گرانییهوه‪،‬‬ ‫كهئهمهش بۆ نهخۆش سوودى ههیه‬ ‫كه بهپێى نهشتهرگهرییهكهى پاره‬ ‫دهدات‪.‬‬

‫سهرقاڵى ئامادهكردنى‬ ‫پڕۆژه یاسایهكن بۆ‬ ‫ئهوهى بهیاسا مافى‬ ‫نهخۆشو ههم مافى‬ ‫پزیشكان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان بپارێزێت‬

‫له‬ ‫بهشێك‬ ‫تائێستاش‬ ‫نهشتهرگهرییهكان له ئێواراندا‬

‫نهخۆشی گورگهسووره‬ ‫زهمهن‬ ‫گورگهسووره ‪ SLE-‬تێكچوونێكه له‬ ‫كۆئهندامی بهرگریدا‪ .‬خانهكانی كۆئهندامی‬ ‫بهرگری هێرش دهكهنه سهر خانه‬ ‫تهندروستهكانی جهستهو لەوەودوا تووشی‬ ‫ههوكردنو لهناوچوونیان دهكهن‪.‬‬ ‫ئهم نهخۆشییه كار له زۆربهی سیستمهكانی‬ ‫جهسته دهكاتو تائێستا چارهسهرێكی‬ ‫یهكجارهكی بۆ نهدۆزراوهتهوه‪ ،‬بهاڵم دهكرێ‬ ‫توندی نهخۆشییهكه كۆنترۆڵ بكرێ‪ .‬بهم‬ ‫پێیه دهبێ كهسی تووشبوو ههتا له ژیاندابێ‬ ‫لهژێر چاودێری پزیشكی پسپۆڕی جومگه و‬ ‫رۆماتیزمدا چارهسهر وهربگرێت‪.‬‬

‫نیشانە و دەرکەوتەکانی‬

‫له جومگهكاندا‪ ،‬گورگه سووره دهبێته‬ ‫هۆی ئاوسانو ههوكردنو ئازار‪ .‬له زۆربهی‬ ‫حاڵهتهكاندا جومگهكانی ههردووالی جهسته‬ ‫وهك یهك تووش دهبن‪.‬‬ ‫دهركهوتنی پهڵهیهكی شێوه پهپوولهیی‬ ‫له روومهتهكاندا یهكێكه له نیشانه گرنگو‬ ‫جیاكهرهوهكانی ئهم نهخۆشییه‪.‬‬ ‫بهگشتی پێستی تووشبووهكان بهههتاو‬ ‫ههستیار دهبێ و ئهو شوێنانهی ههتاویان‬ ‫بهردهكهوێت تووشی سووربوونهوهو كزانهوه‬ ‫دهبنو دواجاریش دهبنه پهڵه‪ .‬لهوانهیه‬ ‫ناودهمیشیان بریندار ببێ‪.‬‬

‫تهنكبوونی قژ یهكێكه لهو‬ ‫نیشانانهی گورگهسووره كه دێتو‬ ‫دهڕوات‪ .‬ههندێك كات ههموو قژ تهنك‬ ‫دهبێ‪ ،‬ههندێ جاری دیكه پهڵهیهكی‬ ‫قژی سهر بهتهواوی دهڕووتێتهوه‪.‬‬ ‫لهو حاڵهتانهی ههموو قژ تهنك‬ ‫دهبێ‪ ،‬دوای كۆنترۆڵكردنی نهخۆشییهكه‬ ‫دووباره ئاسایی دهبێتهوه‪ .‬بهاڵم ئهوانهی‬ ‫پهڵهیهكی قژیان تهواو دهڕووتێتهوه‪،‬‬ ‫ئیدی قژیان ناڕوێتهوه‪.‬‬ ‫له حاڵهته توندهكاندا‪ ،‬ئهم نهخۆشییه‬ ‫كارێكی نهرێنی زۆر دهكاته سهر‬ ‫گورچیلهو مێشكو خوێنو دڵ‪ ،‬ئهگهر به‬ ‫وردی كۆنترۆڵ نهكرێت كوشنده دهبێ‪.‬‬ ‫گورگه سووره زیاتر تووشی‬ ‫ئافرهتانی گهنج دهبێ‪ ،‬ئهمهش ئهوه‬ ‫دهگهیهنێ كه بهرزیی ئاستی هۆرمۆنی‬ ‫مێینه رێگاخۆشكهره بۆ تووشبوون به‬ ‫گورگه سووره‪ .‬بهاڵم دهكرێ له پیاوانو‬ ‫كهسانی بهتهمهنیشدا رووبدات‪.‬‬ ‫چارهسهری دهرمانیی بۆ ئهم‬ ‫حاڵهته بریتییه له كرێمی ستیرۆیدیو‬ ‫حهبی دژه ههوكردنی ناستیرۆیدی‪ ،‬له‬ ‫حاڵهته توندهكاندا دهرمانی الوازكردنی‬ ‫كۆئهندامی بهرگری پێدهدرێت‪ ،‬تا‬ ‫وابكات هێرشهكانی ئهو كۆئهندامه‬ ‫بۆ سهر شانه تهندروستهكانی‬ ‫جهسته الواز ببێت‪.‬‬

‫دهكرێت پزیشكو كارمهندان‬ ‫ههمان كهلوپهلى نهخۆشخانه‬ ‫بهكاردههێننهوه‪ ،‬محهمهد قادر‬ ‫وتى‪“ :‬بهنیوه قیمهت نهشتهرگهرى‬ ‫ئهنجام دهدهن‪ ،‬ئهمهش هۆكارهكهى‬ ‫بههۆى قهیرانى داراییهوه بووه‪.‬‬ ‫بهشێك لهو پارهیه بۆ وهزارهتى‬ ‫تهندروستى بووه بهشێكیشى بۆ‬ ‫پزیشكو كارمهندانى نهخۆشخانهكه‬ ‫بووه”‪.‬‬ ‫دهستكاریكردنى‬ ‫لهبارهى‬ ‫نرخهكانهوه‪ ،‬وتهبێژى وهزارهتى‬ ‫وادهیهكى‬ ‫هیچ‬ ‫تهندروستى‬ ‫دیارینهكرد‪ ،‬وتى‪“ :‬نازانرێت كهى‬ ‫نرخى نهشتهرگهرى وهك پێش‬ ‫دۆخى قهیرانى لێدهكرێتهوه‪ ،‬چهند‬ ‫پڕۆژهى دیكهمان ههیه لهوانه‬ ‫تهواوكردنى پڕۆژه تهواونهكراوهكانى‬ ‫كهرتى تهندروستى‪ ،‬ههروهها‬ ‫كاركردن لهسهر نهخۆشخانه‬ ‫فریاگوزارییهكان‪ ،‬لهگهڵ چارهسهرى‬ ‫كهمى دهرمانو ڕێكخستى دهوامى‬ ‫فهرمانبهران”‪.‬‬

‫رێسایەکی لۆژیکی هەیە دەڵێت‪ :‬کاری دروست‬ ‫لە بڕیاری دروستەوە دێت‪ ،‬بڕیاری دروستیش لە‬ ‫زانیاریی دروستەوەیە!‬ ‫بەاڵم ئێمە هێشتا زانیاری دروستمان‬ ‫لەبەردەستدا نییە سەبارەت بە تەندروستی‬ ‫هاواڵتیانی کوردستان‪ ،‬کەواتە چۆن رێی تێدەچێ‬ ‫چاوەڕوانی کارو هەنگاوی دروست بکەین لە کابینەی‬ ‫نوێ؟!‬ ‫هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە‪ ،‬ئەم کابینەیە مادە‬ ‫خاوەکانی تەواوکردنی زنجیرەکەی هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫زنجیرەیەی بە زانیاری دروست دەستپێدەکات‪،‬‬ ‫پاشان بڕیاری دروستی تێدا دەدرێت و لە‬ ‫کۆتاییدا بڕیاری دروست دێتە بەرهەم‪ .‬دوانەکەی‬ ‫دواییان چاوەڕێی تەواوبوونی هەنگاوە هەرە گەورە‬ ‫چەقیوەکەن!‬ ‫شەش ساڵ لەمەوبەر پرۆژەی بە‬ ‫ئەلیكترۆنییكردنی تۆمارە پزیشكییەكانی هاواڵتیانی‬ ‫کوردستان دەستیپێکردو هەندێک هەنگاویشی بڕی‪،‬‬ ‫بەاڵم سااڵنی قەیرانی دارایی و ئابووری‪ ،‬پرۆژەکەیان‬ ‫بە چەقیوی هێشتەوە‪ .‬بۆیە کاری هەرە گرنگی ئەم‬ ‫کابینەیە بە گەڕخستنەوەی پرۆژەکەیە‪ ،‬کە بە ئاسانی‬ ‫زانیاری دروست دەخاتە بەردەستی پەیوەندیداران‬ ‫لەبارەی تەندروستی خەڵکی کوردستان و ئەگەر‬ ‫کابینەی نوێ مەبەستی گۆڕانکاری ریشەیی هەبێ‪،‬‬ ‫دەبێ بە جدی کار بۆ سەرپێخستنەوە و تەواوکردنی‬ ‫ئەو پرۆژە ستراتیژییە بکات‪.‬‬ ‫بە ئەلیكترۆنییكردنی تۆمارە پزیشكییەكان‬ ‫(‪ )EMR‬جیاكەرەوەی هەرە دیاری سیستمە‬ ‫تەندروستیە پێشكەوتووەكانە‪ .‬ئەم سیستمە چەند‬ ‫بەشێك دەگرێتەوە‪:‬‬ ‫‪ - 1‬كارتی تەندروستی‪ :‬هەركەسەو زانیارییە‬ ‫تەندروستییەكانی (وەكو ئەو نەخۆشییانەی‬ ‫هەیەتی‪ ،‬ئەو دەرمانانەی دەیانخوات‪ ،‬هەستەوەری‬ ‫بە چ دەرمانێك هەیە‪ ،‬جۆری خوێن و چەندین‬ ‫تۆماری وردی تر) تۆمار دەكرێن و لە شێوەی‬ ‫كارتێكی زیرەك لەگەڵ خۆیدا هەڵیان دەگرێت‬ ‫و سەردانی هەر دامەزراوەیەکی تەندروستی‬ ‫بکات بە ئاسانی لەالیەن پزیشک و پەرستارەوە‬ ‫دەخوێنرێنەوەو رەچاوی باری تایبەتیی ئەو‬ ‫دەکرێت لە دەستنیشان و چارەسەردا‪ .‬هەروەك‬ ‫لە نزیكتریندامەزراوەی تەندروستی لەو كەسەوە‬ ‫زانیارییەکان تۆمار دەكرێن‪.‬‬ ‫‪ - 2‬داتابەیس‪ :‬زانیاری ناو هەر دەزگایەکی‬ ‫تەندروستی و نەخۆشەكانی دەكرێنە سۆفتوێرو بە‬ ‫ئاسانی دەتوانرێ لەکاتی پێویستدا بەدەست بخرێن‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ئینترانێت‪ :‬سەرجەم دەزگاو دامەزراوە‬ ‫تەندروستییەكان پێكەوە دەبەسترێن و دەتوانن بە‬ ‫ئاسانی پەیوەندی بگرن و زانیاری و نامە لەنێوان‬ ‫خۆیاندا ئاڵوگۆڕ بكەن‪.‬‬ ‫‪ - 4‬نەخشەی تەندروستی‪ :‬سەرجەم دەزگا‬ ‫تەندروستییەكان دەكرێنە نەخشەیەك و لە هەر‬ ‫شوێنێك بیت دەزانی نزیكترین دەزگای تەندروستی‬ ‫لە تۆوە كامەیە‪.‬‬ ‫‪ - 5‬زمانی كگرتووی پزیشكیی‪ :‬بەپێی پۆلێنی‬ ‫نێودەوڵەتی نەخۆشییەكان (‪ )ICD10‬هەر‬ ‫نەخۆشییەک كۆدێكی ستانداردی هەیەو لە نزیکەی‬ ‫هەموو واڵتاندا هەمان ناوە‪ ،‬دەبێت هەمووان بەو‬ ‫كۆدە ناوی بهێنن‪ .‬بەوجۆرە بەئاسانی دەتوانی‬ ‫زانیاری جۆراوجۆری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی‬ ‫دەربارەی نەخۆشییەكان دەستبخەیت‪.‬‬ ‫مەحاڵە بێ پەیڕەوكردنی سیستمی تۆماری‬ ‫ئەلیكترۆنیی‪ ،‬باسی پێشخستنی سیستمی‬ ‫تەندروستی بكرێت‪ .‬بەهۆی ئەم سیستمەوە‬ ‫لەكاتێكی كەمدا كاری گەورە دەكرێت و زانیاری‬ ‫زۆر بەدەست دەخرێت‪ ،‬سەرچاوە مرۆییەكان كەمتر‬ ‫ماندوو دەكرێن و خەرجییەكی زۆریش بۆ حكومەت‬ ‫دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫چەسپاندنی ئەم سیستمە‪ ،‬دەبێتە گەورەترین‬ ‫هەنگاو لە مێژووی نزیکی پێشکەوتنی بواری‬ ‫تەندروستی لە کوردستان‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫بە هەڵبژاردن و کۆنگرە‬

‫یهكێتى مامۆستایان خۆى نوێ دهكاتهوه‬ ‫زهمهن ‪ -‬هەولێر‬

‫بەڕێز عەباس‬

‫ئایا خولەكانی تایبەت‬ ‫چارەسەرن؟‬ ‫سااڵنێكە كردنەوەی خولی تایبەت لە دەرەوەی‬ ‫خوێندنگاو بە تایبەتی لە پشووی هاویندا بووە بە دیاردەو‬ ‫لە حاڵەت دەرچووە‪ ،‬سیمایەكی ناشرینی بە پەروەردەو‬ ‫فێركردن داوە! بەداخەوە بووە بەچاو لەچاو بڕكێو‬ ‫كاریگەری نەرێنی دروستكردووە بەسەر ئەو خوێندكارانەی‬ ‫توانای ئەوەیان نییە بەشداری خولەكان بكەنو باری دارایی‬ ‫سەرشانی خێزانەكانیشی قورسكردووەو بووە بەنانەوەی‬ ‫گرفتو وەك ڕەمزێكی كۆمەاڵیەتی لێهاتووە ئەوەی‬ ‫بیكاتەوە بە توانایەو ئەرستۆقراتە ئەوەشی نەیكاتەوە بە‬ ‫پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە لە بری ئەوەی چارسەری ڕیشەیی‬ ‫بۆ ئەم گرفتە بدۆزێتەوەو نەیهێڵێت‪ ،‬هاتووە بەناوی‬ ‫ڕێنماییو یاساوە چەند بڕیارێكی دەركردووە كە شەرعییەت‬ ‫بەكردنەوەی ئەو خوالنە دەدات‪.‬‬ ‫خوێندكار بەبیانووی نەبوونی كاتو زۆری پرۆگرامو‬ ‫مامۆستای الوازەوە بە دوای كردنەوەی خولدا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫بەرپرسانی پەروەردەیی لە بری ئەوەی پرسیارە دروستەكە‬ ‫لە خۆیان بكەن كە بۆچی خوێندكار ڕوو دەكاتە خولی‬ ‫تایبەتو ئەو بیانوانە بنبڕبكەن كە وادەكات ئەم خولە ڕۆژ‬ ‫لە دوای ڕۆژ زیاترببن خوێندكار پەنای بۆ بباتو چارەسەری‬ ‫بۆ بدۆزنەوە‪ ،‬دێن گرفتەكە ئاڵۆزتر دەكەنو بەدوای ئەسڵی‬ ‫مەسەلەكەدا ناڕۆنو خۆیان لە بەرپرسیارێتی الدەدەن‪.‬‬ ‫دەبێت ئەوەش بزانین بەدواداچونی پەروەردەیی‬ ‫دروست بەسەر ئەو خوالنەوە نییە لەالیەن پەیوەندیدارەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بزانرێن چی دەگوزەرێت لەو خوالنەدا‪ ،‬بەبۆچوونی‬ ‫من جگە لە هۆكاری تر‪ ،‬هۆكاری ڕاستەقینەو سەرەكی‬ ‫ئەم خوالنە دەگەڕێتەوە بۆ الوازی ئاستی مامۆستا‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی خوێندكار الوازی ئاستی مامۆستاكەی بۆ‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪ ،‬ناچار دەبێت خول بكاتەوەو پەنا ببات‬ ‫بۆ مامۆستایەكی تر‪.‬‬ ‫پشووی هاوین بۆیە دانراوە خوێندكار لەو ماوەیەدا‬ ‫ڕێستێك وەربگرێت لەبری خەریكی وانە تەرفیهییەكان‬ ‫بێت وەكو وەرزشو هونەرو میوزیكو وێنەكێشان خەریكی‬ ‫خوێندنی وانەكانی قوتابخانە دەبێت‪ ،‬ئەوە هەربۆیەشە‬ ‫كاتێك خوێندنگاش دەكرێتەوە تاقەتی خوێندنگای‬ ‫نامێنێتو تووشی مەلەلو وەڕسی دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم خوالنە وایكردووە خوێندكار گرنگییەكی ئەوتۆ‬ ‫بە خوێندنگاكەی نەداتو گوێ لە مامۆستاكەی نەگرێت‬ ‫بە بیانووی ئەوەی لە هاویندا خولی بینیوەو وانەكانی‬ ‫تەواوكردووە بەتایبەتی پۆلی دوازدە ئەمەش وادەكات لە‬ ‫زۆر ڕووەوە پابەند نەبێت بەڕێساو یاساكانی قوتابخانەو‬ ‫كێشە بۆ مامۆستاو بۆ خۆشی دروست دەكات! بەشێكی‬ ‫گرنگی ئەو سەنتەرو پەیمانگاو ئەو مامۆستایانەشی لە‬ ‫ماڵەوەو شوێنی دیكە خول دەكەنەوە الیەنی پەروەردەیی‬ ‫تێدا ڕەچاو ناكرێتو تەنیا وانەیەكی ڕووت دەخوێنن ئەمەش‬ ‫وادەكات ئینسانێكی ناتەواومان بۆ بەرهەمبێنێت كە لەڕووی‬ ‫پەروەردەییەوەو وادەكات كێشەی زیاتر دروست بكات!‬ ‫بەداخەوە بەشێكی ئەو مامۆستایانەی خول دەكەنەوە‬ ‫ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ هانی خوێندكارەكانی خۆیان‬ ‫دەدەنو بانگیان دەكەن كە بێن بۆ الیان تاوەكو لە دەرەوەی‬ ‫خوێندنگا خولیان بكەنەوە‪ ،‬ئەمەش وێنایەكی ناشرینی داوە‬ ‫بە مامۆستاو لە پەیامە ڕاستەقینەكەی دووری خستۆتەوە‪.‬‬ ‫بەشێك لەو مامۆستایانەی خول دەكەنەوە خیانەت لە‬ ‫پیشەكەی خۆیان دەكەن و لە پۆلدا ئەو جۆرە لە وانە‬ ‫ناڵێنەوە كە پێویست دەكات وەك لە خولەكان دەیڵێنەوەو‬ ‫ئەو گرنگییەی هەندێكجار لە خولەكان بە خوێندكاری‬ ‫دەدات لە خوێندنگا هەمان گرنگی پێنادات لە ڕووی‬ ‫تێگەیشتنی وانەكانەوە‪ ،‬بەشێكی دیكەشیان هەیە لە‬ ‫خوێندنگاكانی خۆیان الوازن و كەچی خول دەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جیاوازییەكەی ئەوەیە لە خولدا توڕەنابێت و نوكتە دەڵێت‬ ‫و وانەكە بە جوانی شی دەكاتەوە خوێندكار لێی تێدەگات‬ ‫زۆرجاریش شەربەت و كێك و چوكلێتیش دابەش دەكات‬ ‫بەسەر خوێندكارەكاندا! ئەم خوالنە وای كردووە بەشێك لە‬ ‫مامۆستایانی پۆلی دوازدە‪ ،‬وانەوتنەوەی پۆلی دوازدە بە‬ ‫موڵكی خۆیانی بزانن و نەیدەن بەهیچ مامۆستایەكی دیكە‬ ‫بۆ ئەوەی خوێندكارەكانی پۆلی دوازدە خولیان البكەنەوە‪.‬‬ ‫خەریكە دەبێت بە عورف خوێندكار پێویستە خول‬ ‫بكاتەوەو وای لێهاتووە هەموو بیركردنەوەی خۆی بە‬ ‫كردنەوەی خولەوە سەرقاڵبكات و خوێندنگاو پەروەردە‬ ‫وەك شتێكی الوەكی ببینێت‪ ،‬ئامانج لە كردنەوەی ئەو‬ ‫خوالنە الی بەشێكی گرنگ لەوانەی خول دەكەنەوە تەنها‬ ‫دەسكەوتنی بڕەپارەیەكی زیاترو قازانجی زیاتر هیچی دیكە‬ ‫نییە‪ ،‬نەوەك پێگەیاندنی خوێندكار لە هەردوو الیەنی‬ ‫زانستیو پەروەردەییەوە‪.‬‬

‫یهكێتى مامۆستایانى كوردستان‬ ‫بڕیاریدا لهمساڵدا لهرێى كۆنگرهى‬ ‫سیانزهههمینیهوه‪ ،‬خۆى نوێبكاتهوهو‬ ‫كۆتایى بهو گلهیىو گازندانهى‬ ‫مامۆستایان بهێنێ كه له‬ ‫هەیانە‬ ‫رێكخراوهكهیان‬ ‫سەبارەت بە دواخستنی‬ ‫کۆنگرە‪.‬‬ ‫له دوا كۆبوونهوهی‬ ‫ئهنجومهنی تهنفیزی یهكێتی‬ ‫مامۆستایاندا‪ ،‬كه چوارى‬ ‫ئهم مانگه له شاری ههولێر‬ ‫بهرێوهچوو‪ ،‬بڕیار درا رۆژی‬ ‫‪31‬ى‪10‬ى ‪ 2019‬ههڵبژاردنی یهكێتی‬ ‫مامۆستایان بهرێوهبچێو ئهگهر كێشهی‬ ‫دارایی چارهسهر بكرێ‪ ،‬ئەوا كۆنگرەش‬ ‫ببهسترێ كه تهنیا ‪ 117‬ملیۆن دینارى‬ ‫پێویسته‪.‬‬ ‫عهتا ئهحمهد‪ ،‬جێگرى سكرتێرى‬ ‫یهكێتى مامۆستایان‪ ،‬به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ههموو لیستهكان هاوڕابوون‬ ‫لهسهر ئهوهى ئهمساڵ كۆنگره‬ ‫ببهسترێ‪ .‬لەم کۆنگرەیەدا یهكێتى‬ ‫مامۆستایان ئیش بۆ دوو مهبهستى‬ ‫سهرهكى دهكات یهكهم بهرگریكردن‬ ‫له مافى مامۆستایانو دووهمیش بهرهو‬ ‫پێشبردنى كهرتى پهروهرده‪ ،‬لهدواى‬ ‫ئهم كۆنگرهیهش ههوڵ دهدهین ههردوو‬ ‫ئامانجهكه زیاتر رهنگ بدهنهوه”‪.‬‬ ‫ئهو بهرپرسهى یهكێتى مامۆستایان‬ ‫پێیوایه‪ ،‬لهخولى پێشوودا تارادهیهك‬ ‫توانیویانه کار بۆ مامۆستایان بكهن‪،‬‬ ‫سهرهڕاى ئهوهى قهیرانى سیاسى و‬ ‫ئابووریش لە ئارادا ههبووە‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬تموحمان ئهوهیه‬ ‫ئهم رێکخراوە زیاتر پیشهیى بێو‬ ‫دووربێ لهدهستتێوهردانى حزبیىو‬ ‫سهربهخۆیانه ئیش بكات‪ .‬ئهوهش‬ ‫لهسهر ئهوه كهوتووه مامۆستایان‬ ‫بهگهرموگوڕییهوه بهشدارى كۆنگره‬ ‫بكهنو سهرنجو پێشنیاریان ههبێ”‪.‬‬

‫پێکهاتەی یەکێتی مامۆستایان‬

‫یهكێتی ماموستایانی كوردستان‬ ‫تاكه رێكخراوی پیشهیی توێژی‬ ‫ماموستایانهو به یاسایهك كه‬ ‫لهپهرلهمانی کوردستانهوه دهرچووه‪،‬‬ ‫پهسهند كراوهو رۆژی ‪15‬ى‪5‬ى ‪1962‬‬ ‫دامهزراوه‪ .‬ساڵی ‪ 2011‬دوای ههڵبژاردن‬ ‫كۆنگرهی دوانزهههمینی بهست‪.‬‬ ‫یەکێتی مامۆستایان رێكخراوێكی‬ ‫فره ڕهنگه كه ههریهك لهم هێزه‬ ‫سیاسیانه نوێنهرایهتیان ههیه؛یهكێتی‪،‬‬ ‫یهكگرتوو‪،‬‬ ‫گۆڕان‪،‬‬ ‫پارتی‪،‬‬ ‫كۆمهڵ‪ ،‬زهحمهتكێشان‪ ،‬توركمان‪،‬‬ ‫كلدۆئاشووری‪.‬‬ ‫مهكتهبی سكرتاریهت پێكهاتووه‬ ‫له ‪ 15‬ئهندامو ‪ 12‬لقی لهشارو‬ ‫شارۆچكهكان ههیه‪.‬‬ ‫پێش كۆنگرهی دوانزه سهرجهم‬ ‫مامۆستایان ئهندامبوون لهرێكخراوهكه‪،‬‬ ‫كهژمارهیان ‪ 125‬ههزار مامۆستابوو‪،‬‬ ‫بهاڵم لهكۆنگرهی دوانزهدا بڕیاردرا‬ ‫ئهندامبون ئارهزوومهندانهبێو بهو‬

‫هۆیهوه ژمارهى ئهندامهكانى بۆ ‪82‬‬ ‫ههزار كهمی كرد‪.‬‬ ‫دهبووایه ئهم رێكخراوه له ساڵی‬ ‫‪ 2016‬ههڵبژاردنی بكردایهو دواتر‬ ‫كۆنگرهی سیانزهههمینی ببهستایه‪،‬‬ ‫چونكه بهپێی پهیڕهو و یاسای‬ ‫پهرلهمان چوار ساڵ جارێك دهبێ‬ ‫ههڵبژاردن بكرێ‪.‬‬

‫هۆكاری نهكردنى ههڵبژاردنو‬ ‫نهبهستنی كۆنگره‪:‬‬

‫‪ - 1‬ناجێگیری دۆخی سیاسی ههرێم‬ ‫‪2‬ـ دروستبوونی قهیرانی دارایی‬ ‫‪3‬ـ دۆخی دوای ریفراندۆم‬

‫تۆماركردنو دروستكردنی پێناس‪:‬‬

‫‪31‬ى‪7‬ى دوا وادهبوو بۆ‬ ‫دروستكردنی پێناس‪ ،‬واته حاڵى‬ ‫حازر هیچ پێناسێك بۆ مامۆستایان‬ ‫چاپ ناكرێ و پێناسیش تاكه بنهمای‬ ‫دهنگدانهو نزیكهی ‪ 82‬ههزار مامۆستا‬ ‫مافی دهنگدانیان ههیه‪.‬‬

‫مهرجی ئهو لیستانهی بهشدار دهبن‬

‫پێویسته ههر لیستێك كه دهیهوێ‬ ‫بهشداری ههڵبژاردن بكات‪ ،‬به لیستێك‬ ‫ناوی ‪ 150‬مامۆستا كه پشتگیری‬ ‫لیستهكه دهكهن پێشكهشی لیژنهی‬ ‫بااڵی ههڵبژاردنی سكرتاریهت بكات‪.‬‬ ‫وادهكهش له ‪18‬ى ئهم مانگهوه بۆ‬ ‫‪28‬ى مانگ دهبێ و دواتر ههفتهیهك‬ ‫بۆ وردبینی لیستهكه دیاریكراوه‪ ،‬ئهم‬ ‫بڕیارهش سهرجهم لیستهكان دهگرێتهوه‬ ‫به كۆنو نوێوه‪.‬‬ ‫بڕیاردراوه ماوهی بانگهشه یهك‬ ‫ههفتهبێو دهنگدانیش له ‪8‬ی بهیانی‬ ‫بۆ ‪5‬ی ئێوارهبێو تائێستا ههڵبژاردن‬ ‫بهلیستی نیمچهكراوه دهبێ‪ ،‬ههرچهند‬ ‫لهمبارهیهوه دوا بڕیار نهدراوه‪.‬‬ ‫مهرجه ئهو كهسانهی خۆیان‬ ‫دهپاڵێون لهلیستهكان ئهندامی‬ ‫رێكخراوهكهبن‪ .‬حاڵى حازر لهسهر‬ ‫ئاستی سكرتاریهتو ‪ 12‬لقهكهی‬ ‫خهریكی‬ ‫ههڵبژاردن‬ ‫لیژنهكانی‬ ‫ئامادهكارین‪.‬‬

‫له سااڵنى رابردوودا رهخنهى زۆر‬ ‫له یهكێتى مامۆستایان ههبوو لهسهر‬ ‫ئهوهى بهتهنگ ژیانو گوزهرانى‬ ‫مامۆستایانهوه نهبووە‪ ،‬كاتێك كه‬ ‫پاشهكهوتى موچه راگهیهنرا‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا رهخنهى ئهوه لهم رێكخراوه‬ ‫پیشهییه دهگیرێ‪ ،‬كه كهمترین‬ ‫جار قسهى لهسهر كهموكوڕییهكانى‬ ‫پهروهرده ههیه‪.‬‬ ‫لهمبارهیهوه‪ ،‬عهتا ئهحمهد‪ ،‬دهڵێت‪:‬‬ ‫“ئهو گلهییانهى لهسهر یهكێتیهكه‬ ‫ههبوون رێژهیى بوون‪ ،‬ئێمه ناڵێین‬ ‫سهدا سهد ئهركى خۆى بهجێهێناوه‬ ‫بهاڵم ئیشى باشى كردووه‪ .‬ههر كهس‬ ‫لهدوورهوه رهخنه دهگرێ با خۆى بێته‬ ‫پێشهوهو کاربكا ئهوه عهرزو ئهوه گهز”‪.‬‬ ‫زیاتر وتى‪“ :‬تێبینیمان ههبووه‬ ‫لهسهر ههندێ ئهداى رێكخراوهكهو‬ ‫بهاڵم ئهوهندهى له توانایدابووه شهڕى‬ ‫بۆ مامۆستایان كردووه‪ ،‬لهدهرهوهیش‬ ‫ئیشى زۆرى كردووه دهنگى مامۆستایانى‬ ‫كوردستانى گهیاندووهته دهرهوه”‪.‬‬

‫سهرپهرشتیاری پهروهردهیی ئهرکی خۆی جێبەجێ ناکات!‬

‫ڕههێڵ تهلعهت دزهیی‬ ‫پهروهردهیی‬ ‫سهرپهرشتیاری‬ ‫پلهیهکی ئیدارییه که مامۆستا دوای‬ ‫ئهزموونێکی زۆر له کاری پهروهردهیی‬ ‫و وانهبێژی و بڕینی پلهکانی‬ ‫جێگری بهڕێوهبهری و بهڕێوهبهری‬ ‫خوێندنگا پێدهگات‪ ،‬دوای سااڵنێک‬ ‫کار کردن لهم بوارانهدا و ئهزمون و‬ ‫پهیداکردنی شارهزایهکی زیاتر وهک‬ ‫سهرپهرشتیاری پهروهردهیی سوود له‬ ‫تواناکانی وهردهگیرێت‪.‬‬ ‫سهرپهرشتیاری پهروهردهیی له‬ ‫ههرێمی کوردستان ڕۆڵی چاودێر‬ ‫دهبینێت‪ ،‬ئهم کارهش زۆر دووره له‬ ‫ئهرکهکهی و بێ بههاکردنی ئهرکهکەی‬ ‫و مامۆستای لێبهدی دهکرێت‪.‬‬ ‫مامۆستا دوای تهواو کردنی‬ ‫کۆلێژی پهروهردهو بهدهستهێنانی‬ ‫بهکالۆریۆس له بواری پهروهرده و‬ ‫فێرکردن‪ ،‬دوای ئهوهی وهک مامۆستا‬ ‫قبوڵ دهکرێت متمانهی پێدهدرێت‬ ‫لهالیهن وهزارهتی پهروهرده و‬ ‫فێرکردنی‬ ‫پهروهردەو‬ ‫ئهرکی‬ ‫خوێندکارانی پێدهبهخشرێ‪ ،‬به‬ ‫بوونی سهرپهرشتیاری پهروهردهیی‬ ‫بهم ئهرکهی ئێستا ههیهتی بههاو‬ ‫متمانهی مامۆستا کهم دهکاتهوه‪.‬‬ ‫سهرپهرشتیاری پهروهردهیی بهم‬ ‫ئهزموون و شارهزایه زۆرهی ههیهتی‬ ‫ناکرێ ئهرکهکهی کۆبکرێتهوه لهوهی‬

‫سهردانی خوێندنگاکان بکات و بهبێ‬ ‫ویستی مامۆستا بچێت بۆ پۆلهکهی‬ ‫و له دواوهی پۆلهکه دانیشێت و‬ ‫سهیری مامۆستاکه بکات بزانێت چۆن‬ ‫وانهکهی دهڵێتهوه و ههڵسهنگاندن‬ ‫بۆ مامۆستایهکه بکات‪.‬‬ ‫ئهم شێوازه له چاودێریی‬ ‫دهرهاویشتهی نهرێنی زۆر زیاتره له‬ ‫دهرهاویشته ئهرێنیهکانی‪ ،‬لهالیهک‬ ‫مامۆستا زۆر شپرزه دهبێت و له‬ ‫بارودۆخێکی دهروونی زۆر ناجێگیر‬ ‫وانهکهی دهڵێتهوه‪ ،‬لهوانهیه پێش‬ ‫ئهوهی سهرپهرشتیاری پهروهردهیی‬ ‫بێت بۆ پۆلهکهی لهگهڵ خوێندکارهکان‬ ‫پێکبێت و وانهیهک ئامادهبکهن که‬ ‫زۆربهی خوێندکارهکان بیزانن و چهند‬ ‫خوێندکارێکی زیرهک دهستنیشان‬ ‫بکات و پرسیار و وەاڵمهکانیان پێبڵێت‬ ‫تا لهپێش چاوی سهرپهرشتیاری‬ ‫پهروهردهیی به مامۆستایهکی باش و‬ ‫زیرهک دهربکهوێت‪.‬‬ ‫ئهم سیناریۆیه له زۆربهی‬

‫خوێندگاکان ڕوودهدات‪ ،‬ئهمهش له‬ ‫ڕووی پهروەردهوه زۆر نادروسته‪.‬‬ ‫خوێندکارهکان متمانهیان به‬ ‫توانا و ئاستی مامۆستاکهیان کهم‬ ‫دهبێتهوه‪ ،‬که دهبێ خوێندکار‬ ‫متمانهی تهواوی به مامۆستاکهی‬ ‫و زانیاری و تواناکانی ههبێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهوهی ئهم زانیاریانهی مامۆستاکه‬ ‫دهیبهخشێت به خوێندکارهکهی ببێت‬ ‫به زانست و مهعریفهت لهالی له‬ ‫کاتی بێ متمانه بوون به مامۆستا‬ ‫و تواناکانی خوێندکار ناتوانێت‬ ‫متمانه به زانستهکانێش بکات کا‬ ‫مامۆستاکهی پێدهبهخشێت‪.‬‬ ‫مامۆستا ههست دهکات که‬ ‫باوهڕ به تواناو لێهاتوویی ناکرێت‬ ‫و ههردهم لهژێر چاودێری سهرووی‬ ‫خۆیهتی‪ ،‬ئهمهش وادهکات که ههست‬ ‫به بهرپرسیاریهتی نهکات‪.‬‬ ‫له الیهکیترهوه سهرپهرشتیاری‬ ‫پهروهردهیش ههست ناکات که ڕێز و‬ ‫گرنگی به ئهزموون و شارهزاییهکانی‬

‫دهدرێت‪ ،‬ههوڵنادرێت تواناکانی وهک‬ ‫پێویست بهکاربهێندرێت‪.‬‬ ‫ڕاستهقینهی‬ ‫ئهرکی‬ ‫پهروهردهیی‬ ‫سهرپهرشتیاری‬ ‫ئهوهیه ئهم ئهزموون و شارهزایه‬ ‫زۆرهی ههیهتی بیگوازێتهوه بۆ‬ ‫مامۆستایان و سوودی لێوهربگرن‬ ‫له ئهرکهکهیان‪ ،‬ههروهها ئهرکیهتی‬ ‫که بهدوا تازهگهرییهکانی ئهم بوارهو‬ ‫بهدواداچوون بۆ سیستمهکانی واڵتانی‬ ‫پشکهوتوو بکات له بواری پهروهرده‬ ‫و فێرکردن‪ ،‬خوێندنهوهی ههبێ بۆ‬ ‫مێتۆد و تیۆرییهکانی وانهبێژیدا‪.‬‬ ‫بۆ ئهوهی سوود له توانا‬ ‫و شارهزایی و ئهزموونهکانی‬ ‫سهرپهرشتیاری پهروهردهی وهک‬ ‫پێویست وهربگرین‪ ،‬دهکرێت له‬ ‫ڕێگای وانهوتنهوه (محازەره) که‬ ‫ههموو حهفتهیهک چهند کاتژمێرهک‬ ‫بۆ مامۆستایان شێوازی وانهبێژی و‬ ‫پهروهردهی دروست شیبکاتهوه و‬ ‫بهبەردهوامی تازهگهرییهکانی ئهم‬

‫بواره به مامۆستایان بگهیەنێت‪.‬‬ ‫ههروهها سهرپهرشتی پڕۆژهو‬ ‫گۆڕانکارییهکانی سیستمی پهروهرده‬ ‫و فێرکردن بکهن و ڕادهی سهرکهوتن‬ ‫و گونجاوی لهگهڵ کۆمهڵگا‬ ‫وکولتووری گهلهکهمان دهستنیشان‬ ‫بکهن‪.‬‬ ‫خۆیان‬ ‫ئهرکی‬ ‫بهمشێوهیه‬ ‫بهباشی و بهجێدههێنن و سوود به‬ ‫بوارهکه دهگهیەنن و مامۆستاکانیش‬ ‫سوودمهند دهبن له تواناکانیان‬ ‫و ئاگاداری نوێترین شێوازهکانی‬ ‫وانهبێژی دهبن و گهشه به تواناکانیان‬ ‫دهدهن‪.‬‬ ‫مایهی داخه له دامودهزگاکانی‬ ‫حکومڕانی ههرێمی کوردستان تواناو‬ ‫شارهزایی و پسپۆری خهڵکانێکی زۆر‬ ‫بهههدهر دهدرێت بهوهی که لهشوێن‬ ‫و بواری خۆی بهکارناهێندرێن‪،‬‬ ‫سودیان لێوهرناگیرێت بۆ ئهوهی ببن‬ ‫به بهشێک له بهرهوپێشچوونی واڵت‬ ‫و کۆمەڵگاکهمان‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪15‬‬

‫له فرهژنیدا؛‬ ‫ههولێر لهپێش سلێمانىو دهۆكهوهیه‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫له‌‌هه‌ولێر‌به‌رزبوونه‌وه‌یه‌كى‌به‌رچاوى‌به‌خۆیه‌وه‌‌بینیوه‌‌کە‌لە‌‌‪‌‌%‌ 5.3‬بووە‌بە‌‪%9.6‬‬ ‫سهرچین ساڵح‬

‫ههرچهنده له ههرێمى كوردستان به یاسا‬ ‫كۆتوبهند لهبهردهم فرهژنیدا دانراوه‪ ،‬بهاڵم بهشێك‬ ‫له پیاوان رێگاى جۆرجۆریان گرتووهتهبهر بۆ‬ ‫ئهوهى ببنه خاوهنى ژنىو دووهمو سێیهمو تهنانهت‬ ‫چوارهمیش‪ .‬ههربۆیه ئامارهكانى فرهژنى ههر بهرزه‬ ‫به تایبهت له ههولێر‪.‬‬ ‫بهپێى ئامارێكى وهزارهتى پالندانانى ههرێمى‬ ‫كوردستان‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠١٨‬ئافرهتانى تهمهن ‪ ١5‬بۆ‬ ‫‪ ٤٩‬ساڵ‪ ،‬لهم گروپه دیاریكراوهى تهمهندا بهرێژهى‬ ‫‪ %6.٨‬شوویان بەو پیاوانە کردووە کە ژنی تریان‬ ‫هەبووە‪.‬‬

‫پارە بتو رەزیلیش بتپەرست!‬

‫لەنێوان کەمبوونەوە و زیادبووندا‬

‫بەپێی ئەو ئامارانەی دەستەی ئامار‬ ‫خستوونیەتەڕوو‪ .‬لهنێوان سااڵنى ‪٢٠١١‬و ‪ ٢٠١٨‬دا‪،‬‬ ‫هەڵکشان و داکشانێكی بەرچاو هەیە لە فرەژنیدا‪.‬‬ ‫بهجۆرێك له ههولێر بهرزبوونهوهیهكى بهرچاوى‬ ‫بهخۆیهوه بینیوه کە لە ‪ %5.3‬بهرزبووهتهوه بۆ‬ ‫‪.%٩.6‬‬ ‫بهپێچهوانهوه له پارێزگاى دهۆك رێژهكه له‬ ‫‪ %6.5‬بۆ ‪ %٢.٩‬و له پارێزگاى سلێمانیش له ‪%5.7‬‬ ‫دابهزیوه بۆ ‪.%٤.5‬‬ ‫ههرچهنده بهپێى هەمواری یاساى ژماره ‪١5‬ى‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠٠٨‬ى بارى كهسێتى لە پەرلەمانی کوردستان‬ ‫مهرجى قورس دانراوە بۆ هێنانى ژنى دووهم‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهو بەربەست و ئاستەنگانه نهبوونهته رێگر لهبهردهم‬ ‫ههڵكشانى رێژهى هێنانى ژنى دووهمدا‪.‬‬ ‫الى ئهنجومهنى دادوهرى ههرێم‪ ،‬ههموو‬ ‫حاڵهتهكانى فرهژنى تۆمارناكرێن بهجۆرێك لهساڵى‬ ‫‪٢٠١7‬دا ‪ ٤١‬حاڵهتى رێگهپێدان بهژنى دووهم‬ ‫تۆماركراوه‪ ،‬بهاڵم ‪ ٨٩‬حاڵهت له ساڵى ‪ ٢٠١٨‬تۆمار‬ ‫كراوه‪ .‬ئهو حاڵهتانهیشى لهدهرهوهى دادگاكانى‬ ‫ههرێم تۆماردهكرێن زۆر له رێژهى دادگاكانى ههرێم‬ ‫زیاتره‪.‬‬ ‫بهپێی ئاماری بهڕێوهبهرایهتی پالنو ئامار له‬ ‫ئهنجومهنی دادوهریی ههرێمی كوردستانیش‪ ،‬له‬ ‫ماوهی ‪ ٢٠٠٩/١/١‬تاوهكو ‪ ،٢٠١7/3/3٠‬واته له‬

‫ماوهی ‪ ٩‬ساڵدا‪ ،‬له شارهكانی ههولێر‪ ،‬سلێمانیو‬ ‫دهۆك ‪ 36٤‬ههزار گرێبهستی مارهبڕین تۆماركراون‬ ‫كه ‪ ٨٤3‬گرێبهستیان بهشێوهی یاسایی ژنی دووهمو‬ ‫سێیهمیان هێناوه‪.‬‬ ‫ههر لهو ‪ ٩‬ساڵهدا‪ ٢6 ،‬ههزارو ‪ ٤٢١‬كهس له‬ ‫دادگاكانی دهرهوهی ههرێمی كوردستان ژنی دووهمو‬ ‫سێیهمیان ماره کردووه و له دادگاكانی كوردستان‬ ‫پهسهندیان كردووه‪ .‬بهو پێیهش له ههر ‪١٠٠‬‬ ‫گرێبهستی هاوسهرگیری‪ ،‬حهوتیان بۆ ژنی دووهمو‬ ‫سێیهم بووه‪.‬‬ ‫یاسایى‬ ‫راوێژكارى‬ ‫یاسین‪،‬‬ ‫عزهدین‬ ‫لهبهرێوهبهرایهتى بهرهنگاربوونهوهى توندوتیژى‬ ‫دژ بە ئافرەتان به“زهمهن”ى وت‪“ :‬هێنانى ژنى‬ ‫دووهم كاتێك دهچێته چوارچێوهى توندوتیژییهوه‬ ‫كه پیاوان لهدهرهوهى دادگاكانى ههرێم ژنى دووهم‬ ‫بهدهر له رهزامهندى ژنى یهكهم دههێننو دواتر كێشه‬ ‫دروستدهبێو دێتهالى ئێمه‪ ،‬هۆكارهكهى ئهوهیه بهبێ‬ ‫رهزامهندى ژنى یهكهم هێنراوه”‪.‬‬ ‫ئهو روونیكردهوه‪ ،‬ئهو حاڵهتانهى ئهنجومهنى‬ ‫دادوهرى تۆمارى كردوون‪ .‬ژنى یهكهم رازى بووه‬ ‫هاوسهرهكهى ژنى دووهم بێنێ و هیچ گرفتێكیان تێدا‬ ‫نییه‪ ،‬بهپێى ههموارى یاساى یاساى بارى كهسێتى‬ ‫كردوویهتى‪.‬‬

‫وتیشى‪“ :‬یهكێك لهو كێشانهى بهردهم ههموارى‬ ‫یاساى بارى كهسێتى ژماره ‪١5‬ى ساڵى ‪٢٠٠٨‬دا‬ ‫تایبهتمهندى شوێنهکە ئهمه بههیچ شێوهیهك له‬ ‫یاسادا دهستكارى ناكرێ‪ ،‬هاواڵتییهكى خهڵكى زاخۆ‬ ‫دهتوانێ له بهسره گرێبهستى هاوسهرگیرى بكاتو‬ ‫بهپێچهوانهوه‪ ،‬ئهوهى ئێمه كارى لهسهر دهكهین‬ ‫گرێبهستى هێنانى ژنى دووهم له دادگاكانى دهرهوهى‬ ‫ههرێم له ناو ههرێم كارى پێنهكرێت”‪.‬‬

‫مهرجهكانی فرهژنی‬

‫بهپێی یاسای باری کەسێتی ژماره ‪١٨٨‬ی ساڵی‬ ‫‪١٩5٩‬ی عێراق كه بهشێك له بڕگهو مادهكانی لهالیهن‬ ‫پهرلهمانی كوردستان له ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬ههموار كراوه‪،‬‬ ‫مهرجهكانی رێگهدان بههێنانی زیاتر له ژنێك بریتین‬ ‫له‪:‬‬ ‫لهبهردهم دادگا رهزامهندی هاوسهری یهكهم‬ ‫وهربگیرێت‪ ،‬تووشبوونی ژنهكه بهنهخۆشییهكی‬ ‫درێژخایهنی سهلمێنراو كه رێگه لهسهرجێیی ژنو‬ ‫مێرد بگرێتو ئومێدی چاكبوونهوهی نهبێ یان ژنهكه‬ ‫نهزۆكبێ‪ .‬توانای دارایی پیاوهكه بهشی بهڕێوهبردنی‬ ‫پتر له ژنێك بكات‪ ،‬پڕكردنهوهی بهڵێننامهی دادوهریو‬ ‫یهكسانی له نێوان هاوژینهكاندا‪ ،‬نابێ ژنی یهكهم ئهو‬ ‫مهرجهی له گرێبهستی هاوژینی دانابێ كه ههوێی‬

‫بهسهردا نهیهت‪ ،‬پابهندنهبوون بهو خااڵنهی سهرهوه‪،‬‬ ‫سزاكهی شهش مانگ بۆ ساڵێك بهندكردنه‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫غهرامهیهك به بڕی ‪ ١٠‬ملیۆن دینار‪.‬‬ ‫ئهنجومهنى بااڵى كاروبارى خانمان كه كاریان‬ ‫چاودێرىكردنو بهدواداچوونى جێبهجێكردنى‬ ‫یاساكانه له دادگاكانى بارى كهسێتىو خێزانیدا‪،‬‬ ‫پێیانوایه هێنانى ژنى دووهم شتێكى نامۆنییه و‬ ‫بهردهوامه‪.‬‬ ‫دڵخواز عهبدوڵاڵ‪ ،‬سهرۆكى لیژنهى یاسایى‬ ‫لەو ئهنجومهنە به“زهمهن”ى وت‪“ :‬ئهو پیاوانهى‬ ‫دهیانهوێ ژنى دووهم بهێنن‪ ،‬بهشێكیان دهچنه‬ ‫دادگاكانى دهرهوهى ههرێمو گرێبهستهكه دهكهن‪،‬‬ ‫بهشێكى تریشیان ئهو پیاوانهى ناوخۆى ههرێم ژن‬ ‫دەهێنن لهڕووى دهروونییهوه ئهوهنده كار دهكاته‬ ‫سهر ژنهكهى جۆرێك له فشار دروست دهبێ به‬ ‫ناچارى رازى دهبێ‪ .‬ئهگینا رازیبوونى ژن به هێنانى‬ ‫ژنى دووهم لهالیهن پیاوهكهوه حهتمیهو الدانه‬ ‫لهسروشتى ژن کە هیچ ژنێك ئهوهى پێخۆش نییه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬زۆركارمان لهسهر ئهوه كردووه یاساكه‬ ‫وهكخۆى جێبهجێبكرێت‪ ،‬بهاڵم ئهوانهى له دادگاكانى‬ ‫دهرهوهى ههرێم ژنی دووەم دەهێنن زۆر لهوه زیاتره‬ ‫له ههرێم هەیە‪ .‬ئەو پیاوانە لەوێ هیچ كێشهیهك‬ ‫نایهته رێگایانو به ئاسانی دەربازی دەبێ لە دادگا”‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری‌ڕێكخراوی‌نازی‌بێسه‌رپه‌رشتان‪:‬‬

‫ههندێ لهو كچانهى له خانهكان‬ ‫هاتوونهتهدهر تووشی لهشفرۆشی بوون‬ ‫زەمەن‬

‫*ئایا پێتانوایه رهوشى مندااڵن هێنده خراپه‬ ‫تا ههست بكهن كه پێویستى بهرێكخراوهكهى ئێوه‬ ‫ههبێ؟‬ ‫ڕێكخراوی ناز‪ ،‬لهسهر ئهو بیرۆكهیه دروستبووه‬‫كه ژیان ههمیشه نهرمونیانو بهخشنده نییه لهگهڵ‬ ‫مرۆڤدا‪ .‬كاتێك بارودۆخێك وا دهكات منداڵێكی‬ ‫بێتاوان‪ ،‬منداڵێك بهبێ ویستو ئیرادهی خۆی‪ ،‬بێ‬ ‫دایكوباوكو بێالنه دهکەوێ و لهسهر شهقامهكان‬ ‫فرێ دهدرێت یان بێناز دهخرێته خانهكانی‬ ‫مندااڵن‪ ،‬ئهوا ئهركی ئهخالقیو ئینسانیی ئێوهو‬ ‫ئێمهو حكومهته پێكهوه خهمیان بخۆینو نازی بێ‬ ‫نازیان بكێشینو ئاگامان له ژیانو داهاتوویان بێ‪.‬‬ ‫مهبهست لهدامهزراندنی رێكخراوهكهمان‬ ‫ئاشكرایه خۆشهویستی بۆ كاری خێرخوازییو‬ ‫خۆبهخشی لهقواڵیی دڵی زۆر كهسدایه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫گهر ئهو هێزو توانا تاكه كهسیانه كۆبكرێنهوهو‬ ‫ڕێكبخرێن‪ ،‬ئهوا كاریگهری زیاتری دهبێو ئامانجیش‬ ‫باشتر دهپێكێ‪.‬‬ ‫*ئێوه كارهكانتان چۆنچۆنى رێكخستووه‪،‬‬ ‫ههمووتان بهخۆبهخشى ئهم كاره دهكهن؟‬ ‫ خۆشبهختانه ڕێكخراوی نازی بێسهرپهرشت‬‫ههموو كارو چاالكییهكانی بهشێوازی گروپ‬ ‫(تیم) دهكات‪ .‬ئێستا سهرجهم ستافو ئهندامه‬ ‫خۆبهخشهكانی بهو پهڕی تواناوه ههوڵی‬ ‫بهدیهێنانی ژیانێكی باشتر دهدات بۆ مندااڵنی‬ ‫بێسهرپهرشت له ناو خانهكانو دهرهوهی‬ ‫خانهكاندا‪.‬‬ ‫*لهو كاتهوهى دروستبوون چیتان كردووه بۆ‬ ‫مندااڵن؟‬ ‫ له ماوهی چوار ساڵی ڕابردوودا‪،‬‬‫بههاوكاری چهند كۆمپانیاو خێرخوازێك بهتایبهت‬

‫بێسهرپهرشتان‪،‬‬ ‫نازی‬ ‫ڕێكخراوی‬ ‫ڕێكخراوێكی ناحكومی ‪NGO‬ی قازانج‬ ‫نهویسته‪ ،‬ئەندامانی ئەم رێکخراوە‬ ‫خۆبهخشانه كاردهكەن بۆ هاوكاری مندااڵنی‬ ‫بێسهرپهرشت‪ .‬نازی بێسەرپەرشتان ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٧‬دامهزراوه‪ ،‬پاش دوو ساڵ كاركردن‬ ‫لهالیهن حكومهتی ههرێمی كوردستانەوە‬ ‫مۆڵەتی پێدراوەو بارهگای سەرەکی له شاری‬ ‫سلێمانییه ‪.‬‬ ‫ژیار مستهفا‪ ،‬بهڕێوهبهرى ئەم رێكخراوە‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ “زەمەن” باسی کارەکانی‬ ‫خۆیان و ئەو کێشانە دەکات کە دێنە رێی‬ ‫ئەو منداڵآنەی بە هەر هۆکارێکەوە بووە‪ ،‬لە‬ ‫نازی دایکوباوکیان دوورن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫خۆبهخشهكانمان‪ .‬دابینكردنی پێداویستییه‬ ‫سهرهتاییهكانی وەک دهرمانو جلوبهرگ‪ ،‬هۆڵی‬ ‫یاریو چاككردنی تۆڕی ئاو و كارهبا ههروهها‬ ‫دابینكردنی كهلوپهلی ناو خانهكانی سەرپەرشتی‬ ‫مندااڵنو بردنه دهرهوهی منداڵهكان و گرنگیدان‬ ‫بهالیهنی تهندروستییو دهروونیان‪ ،‬كاری‬ ‫سهرهكی ئێمه بووه‪ .‬بۆیه ئهستهمه پرسێكی تر‬ ‫له كۆمهڵگهی كوردیدا بدۆزینهوه‪ ،‬به ئهندازهی‬ ‫كاركردن بۆ مندااڵنی بێسهرپهرشت ڕهوایهتی‬ ‫ئاینیو ئهخالقیو ئینسانیی ههبێ‪.‬‬ ‫مندااڵنێك كه لهتهمهنی منداڵیدا لهناو‬ ‫خانهكان بێناز گهوره دهكرێن دواتر له ناوجهوانیدا‬ ‫بێكهس و بێئیش بێ النه‪ ،‬دهبێ درێژه بهژیانی‬ ‫بدات له دهرهوهی خانهكان بێ ئهوهی كهسێك‬

‫ههبێ دهستی بگرێت راستهوخۆ دهخرێته ناو‬ ‫شهقامهكانو تێكهڵی كۆمهڵگه دهبێ‪.‬‬ ‫گهر بۆ چهند ساتێك خۆمان بخهینه بری ئهو‬ ‫ئێمه ئێستا سهرپهرشتی ‪ ١٨‬منداڵ دهكهین له‬ ‫دهرهوەی خانهكان كه خێزانهكانیان نهیانتوانیوه‬ ‫بهپێی پێویست بهخێویان بكهن‪ .‬ههروهها خاوهنی‬ ‫مندااڵنێكین كه له خانهكان هاتوونهته دهرەوەو‬ ‫بێئیشو بێالنهبوون‪ ،‬له تهمهنی ‪ ٤‬ساڵ تا تهمهنی‬ ‫‪ ١٩‬ساڵ مندااڵنێك لهژێر چاودێری رێكخراوهكهماندا‬ ‫ژیان دهكهن له خۆراكو جلوبهرگو ماڵو رهوزهو‬ ‫خوێندنگهو رۆژانهیان بۆ دابینكراوه‪ .‬تانهنهت‬ ‫خۆبهخشهكان وهك هاوڕێو دادهو برای خۆیان‬ ‫دهبینن هاوكاریكردنی ئـهم مندااڵنه‪.‬‬ ‫*وهزارهتی كاروباری كۆمهاڵیهتی پرۆژهی‬

‫خێزانی جێگرهوهی ههیه بۆچی منداڵهكانی الی‬ ‫ئێوه له خۆناگرن؟‬ ‫ خێزانی جێگرهوه بۆ ئهو مندااڵنهیه كه‬‫كهسوكاریان دیاره كاتێك دهدرێن بهخێزانێك بهبێ‬ ‫ئهوهی منداڵهكه ناوی بكرێت بهناوی ئهو باوكەوەو‬ ‫دهبنه خێزانی جێگرهوه بۆ منداڵهكه‪ .‬ئهو كهسانهی‬ ‫لهم پرۆژهیهدا بهشدار دهبن زیاتر منداڵی تهمهن‬ ‫بچووكیان دهوێ نهك تهمهنی ئهو ناوجهوانانهی‬ ‫الی ئێمهن یان منداڵێك كه گهورهبووبێو لهو‬ ‫تهمهنهدابێ كه پێویسته له خانهكان بڕواته‬ ‫دهرهوه‪ .‬یان منداڵێك كه كهیسهكهی یهكالیی‬ ‫نهبووبێتهوهو كێشهی لهسهربێ‪ ،‬ئهو مندااڵنهی‬ ‫ئێمه چاودێریان دهكهین كهیسهكانیان جیاوازن له‬ ‫منداڵی خانهكانو تهمهنیان گهورهن بۆ زانیاریتان‬ ‫له خێزانی جێگرهوهدا ههر كاتێك خێزانی‬ ‫بایۆلۆجی ئهو منداڵه دۆخی ژیانی باشبێ ویستی‬ ‫گهڕانهوهی منداڵهكهی ههبێ‪ ،‬ئهوا منداڵهكه له‬ ‫خێزانه جێگرهوهكه دهسهنرێتهوه‪.‬‬ ‫*ئهى چارهنووسى مندااڵن دواى تهمهنى ‪١٨‬‬ ‫سااڵن چى لێدێت؟‬ ‫چارهنووسی مندااڵن له دوای ‪ ١٨‬ساڵیی‪.‬‬‫دهبێ له خانهكان بڕۆنه دهرهوه بهبێ رهچاوكردنی‬ ‫شوێنی مانهوهوه دۆزینهوهی كار بۆیان‪ .‬ئێستا‬ ‫ئهمهش كێشهی گهورهی ئێمهیه چونكه له رابردوودا‬ ‫ئهم مندااڵنه بهشێكی كهمیان سهركهوتووبوون‬ ‫دوای هاتنه دهرهوهیان روبهروی كێشهی قورس‬ ‫بونهتهوهو بونهته قوربانی كێشهی خێزانهكانیان‬ ‫و كهمتهرخهمی حكومهت و الیهنی پهیوهندیدار‪.‬‬ ‫بۆ نموونه كچ هەبووە توشی لهشفرۆشی بووە یان‬ ‫كوڕهەبووه كوژراوه یان ههوڵی خۆكوشتن و خۆ‬ ‫سوتاندنیان داوه‪.‬‬ ‫ئێمه دهمانهوێ كار بكهین بۆ داهاتووی ئهم‬ ‫مندااڵنه لهڕێی وهزارهتی كار و پهرلهمانهوه پرۆژهی‬ ‫باشتر پێشكهش بكرێت بۆ دهستهبهركردنی‬ ‫ژیانێكی شایسته بۆیان‪.‬‬

‫لەئەڵقەی پێشووی گۆشەكەماندا‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە سایكۆلۆژیای رەزیل ئەوەمان خستەڕوو كە‬ ‫كەسی چروك دڵی نایەت پارەكانی خەرج بكات‪،‬‬ ‫بۆیە بۆ ئەو دوارۆژەی كە لە تراویلكە دەچێتو‬ ‫هەرگیز پێی ناگات‪ ،‬كۆیان دەكاتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئەوەمان پێدەڵێت كە كەسی رەزیل هەمیشە‬ ‫لە دڵەڕاوكێی سەالمەتی پارەكانیدایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫باری دەروونی نائارامو ناجێگیرە‪ ،‬سۆنگەی‬ ‫ئەم پەشێوییەش بۆ بێ متمانەییو نەگونجانی‬ ‫لەگەڵ دەوروبەریدا دەگەڕێتەوە‪ ،‬چونكە كەسی‬ ‫رەزیل لەئاستی كۆمەاڵیەتیدا كەسێكی بێزراوو‬ ‫ناپەسەندە‪.‬‬ ‫رەزیل هەمیشە هەوڵدەدەت كە بەدەوروبەری‬ ‫بسەلمێنێت نەك هەر دەوڵەمەند نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بڕێك نەداریشە! ئەم نەدارییەش هەمیشە‬ ‫لەجلوبەرگو خواردنو سەفەرو گەڕانیدا رەنگ‬ ‫دەداتەوە‪ ،‬بەاڵم زەحمەتە بەم كارانە بتوانێت‬ ‫قەناعەت بەدەوروبەری بكات كە نەدارو نەبووە‪،‬‬ ‫بۆیە بەم رەفتارانەی‪ ،‬جگە لەوەی كە خۆی‬ ‫ناشرینتر دەكات‪ ،‬هیچی تری دەستناكەوێت‪.‬‬ ‫ئەگەر بەپەیژەی سایكۆلۆژیای كەسی‬ ‫پیسكەدا زیاتر هەڵزنێین ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت‬ ‫كە رەزیل بەخۆی بزانێت یان نا‪ ،‬دانیپیادا بنێت‬ ‫یان نا‪ ،‬كەسێكی كۆیلەیە نەك ئازاد! كۆیلە‬ ‫بەو مانایەی كە ئازاد نییە لەبەكارهێنانو‬ ‫خەرجكردنی پارەو ماڵو سامانەكانی بۆ‬ ‫خۆیو ماڵو منداڵو دایكو باوكو خوشكو‬ ‫براو هاوسێو هاوڕێو‪ ..‬هتد‪ .‬رەزیل لەئاستی‬ ‫پارەكانیدا زۆر بێ ئیرادەو كەویو دەستەمۆو‬ ‫مجرۆیە‪ ،‬پارەش خاون شكۆو بااڵدەستە‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیە پارە دەبێتە بتو رەزیلیش بتپەرست !‬ ‫ئیتر بەم ئاوایە كەڵەكەكردنی پارە لەالی كەسی‬ ‫رەزیل دەبێتە ئەركێكی پیرۆزی هەمیشەیی‪،‬‬ ‫ئاشكرایە ئەركیش دەبێت جێبەجێ بكرێت‪ ،‬نەك‬ ‫فەرامۆش بكرێت‪..‬‬ ‫كەڵەكەكردنی پارە لەالی كەسی رەزیل‬ ‫ئاوها پیرۆزیی پەیدا دەكات‪ ،‬هەر شتێكیش‬ ‫گەیشتە ئاستو دۆخی پیرۆزیی‪ ،‬بۆ بەرزڕاگرتنو‬ ‫شكۆداری‪ ،‬پێویستی بەگیانفیداییو قوربانیدان‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆیە كەسی رەزیل‪ ،‬رۆژی نەك جارێك‪،‬‬ ‫بەڵكو سەدان جار دەبێت بەقوربانی پارەكانیو‬ ‫دڵسۆزانە دەیپەرستێت‪.‬‬ ‫ئەوەی سەبارەت بەم بابەتە زیاتر جێگەی‬ ‫سەرنجە ئەوەیە كە پیسكە بەم بتپەرستییو‬ ‫كۆیالیەتییە كۆڵێك دڵخۆشە! هەر ئەمەش وەك‬ ‫میكانیزمی بەرگری بۆ پەشێوییە دەروونییەكانی‬ ‫بەكار دەهێنێتو دەبێتە جۆرێك لە سەبوری‬ ‫بۆیو دڵنەوایی خۆی پێدەداتەوە‪.‬‬ ‫پارە‪ ،‬كە مرۆڤ هێناویەتێ بوون‪ ،‬ئامرازێكە‬ ‫بۆ خۆشگوزەرانی‪ ،‬بۆ جوانكردنی ژیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالی كەسی رەزیل كەڵەكەكردنی دەبێتە‬ ‫ئامانج‪ ،‬مرۆڤیش دەبێتە ئامراز بۆ بەدیهاتنی‬ ‫ئەو ئامانجە‪.‬‬ ‫پیسكە ئەگەرچی وا لەخۆی دەڕوانێت‬ ‫كە كەسێكی ژیرو داناو زانایە‪ ،‬بەپالنە‬ ‫لەخەرجكردنی پارەو ماڵو سامانەكانیدا‪،‬‬ ‫بۆیە وای لێكدەداتەوە كە ژیر ئەوكەسەیە‬ ‫دەتوانێت دەوڵەمەند بێت‪ ،‬بەاڵم دەوڵەمەندبوون‬ ‫لەپێناو چیو بۆچی؟ ئەو پرسیارانەن كە‬ ‫هیچ بایەخێكیان نییە لەالی كەسی پیسكە‪،‬‬ ‫چونكە دەوڵەمەندبوون خۆی ئامانجە‪ ..‬لەبەر‬ ‫رۆشنایی ئەم پێوەرانە دەتوانین بڵێن‪ :‬كەسی‬ ‫پیسكە لەڕوی سایكۆلۆجییەوە نەخۆشە‪ ،‬بۆیە‬ ‫جێگەی بەزەییە‪ ،‬لەڕوی عەقڵیشەوە تابڵێی‬ ‫گەوجو نەفامە‪ ،‬بەخۆی نازانێت كە تووشی‬ ‫نەخۆشی لەخۆنامۆبوون بووە‪ .‬لەخۆنامۆبوون‬ ‫ئەو نەخۆشییە دەروونیو عەقڵییەیە كە كەسی‬ ‫توشبوو هەرگیز ناتوانێت وەك ئەوەی هەیە‬ ‫خۆی بناسێت‪ ،‬هەمیشە بەشێوەیەكی ناڕاستو‬ ‫نادروست خوێندنەوەو پێوانەو هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ كەسێتیو بۆ عەقڵی خۆی دەكات‪ ..‬پیسكە‬ ‫هێند نەفامە نازانێت كە ماناو بەهای ژیان لە‬ ‫سەخاوەتو بەخشینو چاكەكاریدایە‪ ،‬نەك‬ ‫كەڵەكەكردنی سامان‪ .‬جێگەی بەزەییشە‪،‬‬ ‫چونكە نازانێت گەمژە ئەوكەسەیە كە دەمرێتو‬ ‫پارە لەدوای خۆی جێدەهێڵێتو لە ژیانیدا‬ ‫خەرجی ناكات‪..‬‬ ‫لەئەڵقەكانی تردا ئەم بابەتە درێژەی دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫کەناڵە لۆکاڵییەکان زۆربەیان ئاینین‬

‫هەرێمی کوردستان خاوەنی ‪ ١٣٠‬کەناڵى لۆکاڵى و ‪ ٣٩‬ئاسمانیى و ‪ ١٦٠‬رادیۆیە‬ ‫رێبین عەبدوڵاڵ‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬ ‫رۆژ لە دواى رۆژ ژمارەى کەناڵە لۆکاڵییەکان‬ ‫لە هەرێمى کوردستان زیاد دەبێ‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫ئاماری وەزارەتی رۆشنبیری ئیستا زیاتر لە‬ ‫‪ ١3٠‬کەناڵى لۆکاڵیى و ‪ 39‬كهناڵی ئاسمانیی‬ ‫و ‪ ١6٠‬ڕادیۆ ههن‪ ،‬کە زۆرترینیان بابەتەکانیان‬ ‫ئاینین و حاڵى حازر هیچ یاسایەکیش نییە بۆ‬ ‫کارکردنى کەناڵەکان ئەوەى هەیە رێنماییە‪.‬‬ ‫حکومەتی هەرێم لە بری مۆڵەتپێدانیان‪ ،‬بۆ‬ ‫ههر ساڵێك بڕی دوو ملیۆن و ‪ ٥٠٠‬هەزار دینار‬ ‫له كهناڵه ناوخۆییهكان وهردهگرێت‪.‬‬ ‫سەرباری زۆری ژمارەی کەناڵەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم رەخنە هەیە لەسەر جۆری ئیشکردن و‬ ‫بەرنامەکانیان‪.‬‬ ‫هۆشیار نوری بۆ خۆی بهڕێوهبهری‬ ‫كهناڵێکی ناوخۆییە بەناوی (رهسهن) بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێت‪“ :‬بهشی زۆری كهناڵه‬ ‫ناوخۆییهكان نهیانتوانیوه كولتورو رهسهنایهتی‬ ‫كورد بپارێزن و تهنیا فیلم و دراماو بابهته‬ ‫بیانییهكان پهخش دهكهن”‪.‬‬ ‫بهپێی ڕێنمایی ژماره یهكی ساڵى ‪2٠١4‬ی‬ ‫وهزارهتی ڕۆشنبیری‪ ،‬هەر كهناڵێك ئهگهر‬ ‫پابهندی ڕێنماییهكانی وهزارهت نهبێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫سزا دەدرێ‪.‬‬ ‫محەمەد گهردی‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتیی‬ ‫چاپ و باڵوكردنهوه‪ ،‬بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫لهسهرهتای ئهمساڵهوه سێ كهناڵ سزا دراونو‬ ‫سهرهتای ساڵی داهاتوو‪ ،‬ئەم سزایانە توندتر‬ ‫دەبن و رێنماییەکان ئاڵوگۆڕیان بەسەردا‬ ‫دەهێنرێ‪.‬‬ ‫محەمەد سەبارەت بەو سزایانە وتی‪:‬‬ ‫“سزاکە زیاتر لەسەر ئەو کەنااڵنە دەبێ کە‬ ‫بیری توندڕهویی باڵودەکەنەوەو دەبنە هۆى‬

‫تێكدانی پێكهوهژیانی ئاینیی”‪.‬‬ ‫محەمەد گهردی‪ ،‬نەبوونى هیچ یاسایەکى‬ ‫تایبەت به كهناڵهكان بە گرفت دەزانێ و‬ ‫وتى‪“ :‬دهسهاڵت دراوه به وهزارهتهكهمان كه‬ ‫ڕێنمایی دهربكهین‪ ،‬بۆیه رێنمایی ژماره یهكی‬ ‫ساڵی ‪ 2٠١4‬دهركرا كه تایبهته به كهناڵ و‬ ‫ڕادیۆ‪ .‬ههر بهپێی ئهم ڕێنماییه مامهڵه لهگهڵ‬ ‫رادیۆو كهناڵه ناوخۆييهكان و ئاسمانییەکاندا‬ ‫دهكەین”‪.‬‬

‫بهپێی ئامارەکەى وهزارهتی ڕۆشنبیری و‬ ‫الوان‪ ،‬زۆرترین كهناڵی لۆكاڵیی‪ ،‬بریتین لە‬ ‫كهناڵه ئاینییهكان‪ ،‬كه ژمارهیان ‪ 39‬كهناڵه‪.،‬‬ ‫بهدوایدا كهناڵی هونهریی و كۆمهاڵیەتیی و‬ ‫وهرزشیی و فیلم و دراماكان دێت‪.‬‬ ‫بۆ دانانی كهناڵی ناوخۆیی پێویسته مۆڵهت‬ ‫له وهزارەتی ڕۆشنبیری و وهزارهتی ناوخۆ‬ ‫وهربگیرێ‪ ،‬لهكاتی پێدانی مۆڵهتیش پێویسته‬ ‫بری ‪ ١٠‬ملیۆن دینار بدرێت به وهزارهتی‬

‫ڕۆشنبیری‪ .‬ئهمه بێجگه لهوهی سااڵنه بڕی‬ ‫دوو ملیۆن و نیو پارهیان لێوهردهگیرێت‪.‬‬ ‫حاكم ئازاد‪ ،‬نهقیبی سهندیكای‬ ‫ڕۆژنامهنووسانى کوردستان‪ ،‬پێیوایە بهشێك له‬ ‫كهناڵه ناوخۆییهكان هیچ پهیام و ئاڕاستهیهكی‬ ‫تایبهتیان نییهو تهنیا كهناڵی الساییكهرهوهن‪.‬‬ ‫هەبوونی ئهم بێبهرنامەیى و بێسهروبهرییهش‬ ‫لهناو كهناڵه ناوخۆییهكاندا بۆ نهبوونی یاسای‬ ‫ڕێکخستنی پهخشی ڕادیۆو تهلهفزیۆن ههم له‬

‫عێراق و ههرێمی كوردستان دهگهڕێنێتهوه‪.‬‬ ‫نهقیبی سهندیكای ڕۆژنامهنووسان‬ ‫داوا دهكات ئهنجومهنێكی بااڵ دابنرێت بۆ‬ ‫سهرپهرشتیی میدیاكان بهگشتیی و ڕاستهوخۆ‬ ‫لهالیەن سهندیكاوە بهڕێوهببرێ‪.‬‬ ‫حاكم ئازاد‪ ،‬بۆ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬ ‫سهندیكا هیچ بهریهككهوتنێكی یاسایی لهگهڵ‬ ‫كهناڵهكاندا نییهو تهنیا بە یاساى ژماره ‪3٥‬ی‬ ‫ڕۆژنامهنووسان کار دەکەین کە تایبهته به‬

‫ڕێكخستنی كاری ڕۆژنامهنووسان‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایکردووە نەتوانرێ بە باشی کاری ئەو‬ ‫کەنااڵنە رێکبخرێ کە پێچەوانەی یاساو کاری‬ ‫رۆژنامەوانیی بەرنامە پەخش دەکەن‪.‬‬

‫پیاوان له ژنان زیاتر رووى تێدهكهن‬

‫رۆژانه دوو تا سێ كهس داواى مانهوه‬ ‫له خانهى بهسااڵچووان دهكهن‬ ‫مهزههر كهریم‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‬ ‫بهراورد بە ساڵى رابردوو رێژهى‬ ‫داواكارى بۆ مانهوه له خانهى بهسااڵچووان‬ ‫له سلێمانى زیادیكردووه‪ ،‬بهڕێوهبهرى‬ ‫خانەکەش دهڵێت‪ :‬رۆژانه دوو تا سێ كهس‬ ‫داواى مانهوه دهكهن‪.‬‬ ‫بهناز كهریم‪ ،‬بهڕێوهبهرى خانهى‬ ‫بەسااڵچووان لە سلێمانى له چاوپێكهوتنێكدا‬ ‫لهگهڵ “زهمهن” وتى‪“ :‬ئێستا ژمارهى‬ ‫بەسااڵچووان‬ ‫لهخانهى‬ ‫سودمهندان‬ ‫بهرزبووەتهوه بۆ ‪ 6٠‬کەسو ڕۆژانه دوو تا‬ ‫سێ كهس سهردانمان دهكهن تا له خانه‬ ‫بمێننهوه“‪.‬‬ ‫خانهكه مهرجی ههیه بۆ وهرگرتنى ئهو‬ ‫هاواڵتیانه كه “زۆربهیان لهماڵهوه بێزاربوونو‬ ‫شهڕیان بووه لهگهڵ خێزانهكانیان”‪.‬‬ ‫لهخانهى‬ ‫سودمهندان‬ ‫مهرجى‬ ‫بەسااڵچووان بریتیه لهوهى‪ ،‬دهبێت پیاوان‬ ‫تهمهنیان له شهست ساڵ كهمتر نهبێتو‬ ‫ژنانیش پهنجاو پێنج ساڵ بنو پێویستى‬ ‫به چاودێرى كۆمهاڵیهتى هەبێت‪ ،‬مهرجیشه‬ ‫نهخۆشى گوازراوهیان نهبێتو دانیشتووى‬ ‫ههرێم بن‪.‬‬ ‫بهپێى پهیڕهوى ژماره دووى خانهى‬ ‫بەسااڵچووان‪ ،‬چهند هۆكارێكى دیكه‬ ‫دهبێته هۆى وهرگرتنى بەسااڵچووان‪ ،‬كه‬ ‫دهبێت ڕهزامهندى بهڕێوهبهرایهتى كاروبارى‬ ‫كۆمهاڵیهتى وهربگرێت‪ ،‬مهرجى خۆیان‬ ‫ههیهو دواتر لهالیهن توێژهرهكانیانهوه‬ ‫چاودێرى دهكرێن بۆ ماوهیهكى كاتیى تا‬ ‫بزانن تا چهند دهتوانن لهخانهدا بمێننهوهو‬ ‫پابهندى ڕێنماییهكان بن‪.‬‬ ‫بهڕێوهبهرى خانهى بەسااڵچووان‬ ‫ئاماژهى بهوه كرد زۆرترین سودمهند‬ ‫لهخانهى بەسااڵچووان پیاوانن‪ ،‬لهكۆى ‪6٠‬‬ ‫سودمهند تهنیا ‪١6‬یان ژنن‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهوانهى لهالیهن كهسوكاریانهوه‬ ‫دەهێنرێنه خانهى بەسااڵچووان گرێبهستیان‬

‫زۆربەی کارەکانمان‬ ‫بەهاوکاریی خێرخوازان‬ ‫بەڕێوەدەبەین و‬ ‫حکومەت وەک پێویست‬ ‫هاوکاریمان ناکات‬

‫زۆرترین سودمهند لهخانهى بەسااڵچووان پیاوانن‬ ‫لێوهردهگیرێت مانگانه دوو بۆ سێ جار‬ ‫سهردانیان بكهن‪ ،‬لهحاڵهتى نهخۆشیىو‬ ‫كێشهدا سهردانى خانه بكهن‪ ،‬مهبهست‬ ‫دانهبڕانه له خێزانهكانیانو دهتوانن مانگانه‬ ‫مۆڵهت وهربگرن سهردانى كهسوكارهكانیان‬ ‫بكهن”‪.‬‬ ‫بهناز كهریم‪ ،‬باسى له كێشهیهك كرد كه‬ ‫ڕۆژانه بهرۆكیان دهگرێت ژمارهیهكى زۆر‬ ‫له سودمهندانى خانهكه‪ ،‬دهچنه دهرهوهو‬ ‫دواتر ڕێگهی خانهکە نادۆزنەوە ههرچهنده‬ ‫چهندینجار ئاگادار كراونهتهوه نهچنه‬

‫دهرهوه‪ ،‬بهاڵم ئهوان گوێنادهنه ڕێنماییهكانو‬ ‫وتى‪“ :‬سودمهندمان ههیه چهندین شهو ڕۆژ‬ ‫ون بووه‪ ،‬دواتر لهڕێى ئاگاداركردنهوهى‬ ‫هێزهكانى پۆلیسهوه گهڕێنراوهتهوه خانه”‪.‬‬ ‫ڕۆژانهى‬ ‫خواردنى‬ ‫دابینكردنى‬ ‫بەسااڵچووان لهڕێى كۆمپانیاوه دهبێ‬ ‫بههاوكارىو ڕێنمایى تهندروستى‪ ،‬ژهمه‬ ‫خواردنهكانیان بۆ ئاماده دهكرێتو چاودێرى‬ ‫تهندروستیى دهكرێنو پێداویستى ژیانیان بۆ‬ ‫دابین دهكرێت‪“ .‬بهشێوهیهك كهم ماڵ ههیه‬ ‫لهخێزانهكاندا‪ ،‬بهو شێوهیه خزمهت بكرێت”‬

‫بهوتهى بهناز كهریم‪.‬‬ ‫لهكاتى حاڵهتى گیانلهدهستدانى‬ ‫سودمهندان لهخانهى بەسااڵچووان‪،‬‬ ‫نزیكترین بنكهى پۆلیس ئاگادار دهكرێتهوهو‬ ‫دواتر كهسوكارهكهى دێنو تهرمهكهى‬ ‫دهبهنهوهو ڕێكاره كۆمهاڵیهتیو ئاینییهكانى‬ ‫بۆ ئهنجامدهدهن‪ ،‬بهڕێوهبهرى خانهى‬ ‫بەسااڵچووان وتى‪“ :‬ههیانه كهسوكارى نییه‬ ‫یان گرنگى پێنادهن ئهوه تهرمهكهى ڕهوانهى‬ ‫پزیشكى دادوهرى دهكرێتو دواتر لهالیهن‬ ‫شارهوانییهوه تهرمهكهى دهشارێتهوه‪،‬‬

‫لهمساڵو پاردا چهندین حاڵهتى لهو شێوهیه‬ ‫ڕوویانداوه”‪.‬‬ ‫بهشى سودمهندان دهكرێن به دوو‬ ‫بهشهوه‪ ،‬بهشى ئاسایى‪ ،‬بهشى پهككهوته‪،‬‬ ‫بهشى ئاسایى ئهو كهسانهن كه دهتوانن‬ ‫خۆیان خزمهتى خۆیان بكهن‪ ،‬بهاڵم بهشى‬ ‫پهككهوته بهپێچهوانهوه ناتوانن خزمهتى‬ ‫خۆیان بكهن‪ ،‬كه ژمارهیان لهچهند كهسێك‬ ‫تێناپهڕێت‪.‬‬ ‫ئێستا ‪ 3٠‬كارمهند له خانهكه خزمهتى‬ ‫بهسااڵچووهكان دهكهن‪ ،‬بهناز كهریم دهڵێت‬

‫پێویستیان به ‪ ١2٠‬كارمهند ههیه بۆ ‪24‬‬ ‫سەعات‪ ،‬ئهگهر كارمهندى زیاترمان ههبوایه‬ ‫دهكرا باشتر كارهكانمان ڕایى بكرایه‪ ،‬كاری‬ ‫ئێمه خزمهت كردنى بەسااڵچووانه دهبێ‬ ‫بهردهوام چاودێریان بكهین ناكرێت بهجێیان‬ ‫بهێڵین‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬زۆربهى كارهكانمان بههاوكارى‬ ‫خێرخوازان بهڕێوهدهبهین گهر ئهوان نهبن‬ ‫دهبێت بهشهكهمان دابخهین‪ ،‬حكومهت‬ ‫وهك پێویست هاوكاریمان ناكات بهبیانوى‬ ‫نهبوونى پارهو پێكنههێنانى حكومهتو‬ ‫پهسهندنهكردنى بودجه”‪.‬‬ ‫بههۆى ئهوهى خانهى بەسااڵچووانى‬ ‫ئههلیى له كهالر كرایهوه بهناوى ماڵى‬ ‫حاجى ئاهوو لهالیهن خێرخوازانهوه خواردنو‬ ‫پێداویستى تهندروستى بۆ ستافهكهى‬ ‫دابیندهكرێت‪.‬‬ ‫لهمساڵدا چوار بهسااڵچوو گوازراونهتهوه‬ ‫بۆ ماڵى حاجى ئاهوو‪ ،‬بهالى بهناز كهریمهوه‬ ‫ئهمهش وهك هاوكارییهكه بۆ خانهى‬ ‫بەسااڵچووانى سلێمانى‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪13‬‬

‫قهیرانی نهوتییو دوو كێشهى جیاواز‬ ‫بهغداو ههولێر ناچارن دانوستان بکەن‬

‫پێشڕەو جەمال ‪ -‬هۆڵەندا‬

‫وەبەرهێنانی بیانی بۆ؟‬

‫محهمهد حسێن‬ ‫ههردوو حكومهتى ههرێمی كوردستانو‬ ‫حكومهتی عێراق به جدی هاتونهته سهر هێڵی‬ ‫دانوستاندنو دهیانهوێ ههرچی زووتره كێشه‬ ‫نهوتییو داراییهكانیان چارهسهر بكهن‪.‬‬ ‫سیاسیو‬ ‫لێدوانه‬ ‫بهپێچهوانهی‬ ‫میدیاییهكانیان‪ ،‬ههڵپهی ئاشتیخوازانهی ئهم‬ ‫دوو سهركردایهتییه بهرههمی نیازپاكییه‬ ‫سیاسیهكهیان نییه‪ ،‬هێندهی كه زهبرو فشاری‬ ‫ئهو نهخۆشییه ئابوورییهیه كه له ئهدهبیاتی‬ ‫سیاسیدا به“نهفرهتی نهوت” ناسراوه‪.‬‬ ‫ئهم نهخۆشیه ئابوورییه‪ ،‬كه ههمیشه‬ ‫وهك سهرچاوهی تهنگژهو ملمالنێی سیاسییو‬ ‫سهربازیی وێناكراوه‪ ،‬بۆ یهكهمجاره له مێژوودا‬ ‫دهبێته فاكتهری ئاشتیو سهقامگیریو‬ ‫سیاسییهكانی عێراقو كوردستان دههێنێته‬ ‫سهر مێزی دانوستان‪.‬‬

‫كێشهكه بۆ عێراق بهمجۆرهیه‪:‬‬

‫دهوڵهتی عێراق‪ ،‬كه زیاتر له ‪%٩٨‬ی‬ ‫ههناردهكهی نهوتی خاوه‪ ،‬ئێستا كهوتووەته‬ ‫بهردهم ههڕهشهی قهیرانو قاتو قڕیهكی‬ ‫راستهقینهوە بههۆی ئهو گرژییانهی ئهمریكاو‬ ‫ئێران له گهرووی هورمز دروستیان كردووه‪.‬‬ ‫چونكه ههتا مانگی رابردووش زیاتر‬ ‫له ‪%٩٦‬ی نهوتهكهی بهم رێڕهوه ئاوییهدا‬ ‫تێدهپهڕی‪.‬‬ ‫به وتهی سامر غهزبانی وهزیری نهوتی عێراق‪،‬‬ ‫رۆژانه ‪ ١٨‬ملیۆن بهرمیل نهوتی واڵتانی كهنداو‬ ‫و عێراق بههورمزدا رهوانه دهكرێت‪ .‬هێشتا هیچ‬ ‫روینهداوه تێچووی سهالمهتیو گواستنهوهی‬ ‫نهوت له هورمزهوه ‪ ١٠‬قات زیادیكردووه(‪ )١‬ههر‬ ‫گرژییو پێكدادانێكی سهربازیی ئهگهری ئهوهی‬ ‫ههیه بهتهواوی رێڕهوهكه دابخات بهڕووی‬ ‫كهشتیه نهوتبەرهكاندا‪ ،‬ئهمهش بهمانای‬ ‫وهستانی ‪%٩٦‬ی ههناردهی عێراق دێت بێجگه‬ ‫له داخستنی سهرهكیترین بهندهری بازرگانی‬ ‫واڵتهكه كه له بهسرهیه‪.‬‬ ‫لهبهردهم مهترسییهكانی ئهم قهیرانهدا‪،‬‬ ‫عێراق ههرێمی كوردستانی ههیهو چهند‬ ‫بژاردهیهكی تری الواز‪ .‬بۆری نهوتی كوردستان‬ ‫لهڕووی تهكنیكییهوه توانای ههیه رۆژانه تا‬

‫ئێستا روون بویهوه سیاسهتی‬ ‫بهتهنیا پشتبهستن به‬ ‫نهوت چهند ههڵوێستی‬ ‫سهركردایهتی ههرێمی‬ ‫كوردستانی الوازكردووه‬ ‫لهبهرامبهر بهغدا‬

‫یهك ملیۆن بهرمیل نهوت ههنارده بكات‪.‬‬ ‫له مانگی ‪٧‬ی‪٢٠١٩‬دا‪ ،‬ههرێم رۆژانه ‪٤٤١‬‬ ‫ههزار بهرمیل نهوتی خۆی ههنارده كردووه‪،‬‬ ‫كهواته دهتوانێ ‪ ٥٦٠‬ههزار بهرمیل نهوتی‬ ‫عێراقی فیدراڵیش ههنارده بكات‪ ،‬ئهمه به‬ ‫ڕادهی ‪%١٦.٤‬ی تێکڕای ههناردهی عێراقه كه‬ ‫به تێكڕا رۆژانه ‪ ٣.٥٦‬ملیۆن بهرمیل رۆژانه‬ ‫نهوتی ههناردهكردووه لهمساڵدا بهپێی داتاكانی‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫عێراق ئۆیڵ ریپۆرت‬ ‫ههڵبهته بۆئهوهی بتوانرێ سود له بۆرییهكهی‬ ‫كوردستان وهربگیرێت‪ ،‬عێراق پێویسته تۆڕی‬ ‫بۆرییه ناوخۆییهكانی نۆژهنبكاتهوه لهگهڵ‬ ‫بۆری نهوتی عێراق‪-‬توركیا تا دهگاته بهندهری‬ ‫جهیهان‪ .‬چونكه ئهم بۆرییه له فیشخابورهوه‬ ‫لكێنراوه به بۆری كوردستانهوهو گوماندهكرێت‬ ‫بهبێ نۆژهنكردنهوه بتوانێ تهواوی توانای‬ ‫ههناردهكردنی بخرێتهگهڕ‪.‬‬ ‫ئهم نۆژهنكردنهوانه كاتو تێچووی خۆی‬ ‫ههیه بهاڵم بۆ عێراق قابیلی جێبهجێكردنه‬ ‫لهماوهیهكی دیاریكراودا‪ .‬بێبێجگه له بۆرییە‬ ‫نهوتیهكهی كوردستان‪ ،‬دهروازهی ئیبراهیم‬ ‫خهلیل‪-‬ش چاوهڕوان دهكرێت بهڕادهی ‪%٢٠‬‬ ‫قهرهبووی ئاڵوگۆڕه بازرگانییه لهدهستچووهكانی‬ ‫بهندهری بهسره بكاتهوه‪.‬‬ ‫بۆ سود وهرگرتن له بژاردهكانی تری‪ ،‬كه‬ ‫سعودیهو ئوردنو سوریان‪ ،‬عێراق النیكهم‬ ‫دوو ساڵی (تهواو سهقامگیری داراییو ئهمنی)‬ ‫پێویسته تا بتوانرێت بۆرییە نهوته كۆنهكانی‬ ‫لهم واڵتانهدا نۆژهن یان سهر لهنوێ دروست‬ ‫بكاتهوه‪ .‬ئهمه بێجگه لهوهی هێشتا روون نییه‬ ‫سوریاو سعودیه تا چ ئاستێك تێوهدهگلێن‬ ‫له ههر شهڕێكی چاوهڕوانكراوی نێوان ئێرانو‬ ‫ئهمریكا‪ ،‬لهوانهیه ئهوان خۆشیان پێویستیان‬ ‫بهوه ههبێت كه واڵتانی تر به هانایانهوه بچێت‪.‬‬ ‫كهواته ههرێمی كوردستان و بۆرییە‬ ‫نهوتیهكهی بهقهدهر ههرچی واڵتانی دراوسێی‬ ‫عێراق ههیه جێگای پشت پێبهستنه بۆ ههر‬ ‫رۆژێكی رهش كه لهوانهیه به هۆی ملمالنێكانی‬ ‫ئێران ئهمریكاوه توشی عێراق ببێت‪ .‬ئهگهر‬ ‫چی ئهوهی ههرێم دهتوانێت پێشكهش بكات‬ ‫له رووی رێژهو ژمارهوه زۆر گهوره نییه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫چونكه خۆی بهشێكه لهعێراقو تهعریفهی باجو‬ ‫گومركی زیادهی نیهو مامهڵهكردن لهگهڵیدا‬ ‫خۆشترو ئاسانتره بهراورد به واڵتانی درواسێ‪،‬‬ ‫ههمیشه یهكهم بژاردهی بهرپرسانی بهغدا‬ ‫دهبێت‪.‬‬ ‫ئهگهر ههرێمی كوردستان پێشتر تهنیا‬ ‫گرنگیهكی جیوپۆلهتیكی ههبوو بۆ عێراق‪،‬‬ ‫ئێستا گرنگییهكی ئابووریشی ههیه كه زۆر‬ ‫زیاتره لهقهبارهی خۆی‪ .‬ئهمهش لهبهر الوازیو‬ ‫كۆڵهواری ئهو سیستمه رێنتخۆرییه ئابوورییهیه‬ ‫كه زیاتر له ‪ ٥٠‬ساڵه عێراق دهبات بهڕێوه‪.‬‬ ‫ئهمه باجی به تهنیا پشتبهستنه بهنهوت‪.‬‬ ‫لهبهر ئهوهی شهڕ خهریكه دێته ناو رێڕهوی‬ ‫ههناردنی نهوتهكهیهوه‪ ،‬تهواوی واڵتهكه‬ ‫ئهگهری شڵهژانێكی‬ ‫كهوتووەته بهردهم‬ ‫ئابووری قورسو قاتوقڕییهكی راستهقینهوە‪.‬‬

‫بۆ ههرێمی كوردستان‪:‬‬

‫ههرێمی كوردستانیش بهههمانشێوهی‬ ‫عێراق هیچی نییه بۆ ههناردن بێجگه لهنهوت‪.‬‬ ‫سكااڵیهكی دهوڵهتی عێراقیش نیشانهی‬ ‫پرسیاری دروستكردووه لهسهر تهواوی سامانو‬ ‫داهاتی نهوتهكهی‪ .‬سكااڵكه سهرهتای ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٤‬له پاریس تۆماركراوه الی ژوری بازرگانی‬

‫نێودهوڵهتی ‪International Cham-‬‬ ‫‪ ber of Commerce‬كه رێكخراوێكی‬ ‫جیهانییهو كاری یهكالییكردنهوهی ناكۆكییه‬ ‫بازرگانییهكانه له نێوان واڵتانو كۆمپانیا‬ ‫گهورهكاندا‪.‬‬ ‫چهند شارهزایهكی بواری ناكۆكییه‬ ‫بازرگانییه نێودهوڵهتییهكان چاوهڕوانی ئهوهن‬ ‫تا مانگی ‪١١‬ی ئهمساڵ دادگاكه له بهرژهوهندی‬ ‫عێراق حوكمی خۆی بدات‪ .‬ئهمهش دهوڵهتی‬ ‫توركیا ناچاردهكات بهپێی رێنماییهكانی‬ ‫بهغدا بۆری نهوتی توركیا‪-‬عێراق و كۆگاو‬ ‫تێرمیناڵهكهی بهندهری جهیهان بهكاربهێنێ‪.‬‬ ‫له دوای یهكهمین حوكمی یهكالییكهرهوه له‬ ‫دژی توركیا‪ ،‬عێراق مافی ئهوهشی دهبێ داوای‬ ‫قهرهبوو بكاتهوه‪.‬‬ ‫ههندێك له بهرپرسانی بهغدا باسی ‪٢٦‬‬ ‫ملیار دۆالر دهكهن وهك قهرهبووی ئهو زیانانهی‬ ‫عێراق بهریكهوتووه لهكاتی بهكارهێنانی‬ ‫تاكالیهنهی توركیا بۆ بۆرییەكه‪ .‬ئهم حوكمه‬ ‫چاوهڕوانكراوهی ژووری بازرگانی نێودهوڵهتی‪،‬‬ ‫دهسهاڵتی راگرتنی ههناردهی نهوتی ههرێم‬ ‫دهداته عێراقییهكانو مافی داواكردنی‬ ‫قهرهبووییهكی زۆریش له توركیا‪.‬‬ ‫بۆری نهوتی توركیا‪-‬عێراق كه به بۆری‬ ‫(كهركوك‪-‬جهیهان)یش ناسراوه‪ ،‬موڵكی ههردوو‬ ‫واڵتهو بهپێی رێكهوتنی دووالیهنهی نێوانیان بۆ‬ ‫ههناردنی نهوتی كهركوك له بهندهری جیهانهوه‬ ‫له ساڵی ‪١٩٧٠‬هوه خراوهتهگهڕ‪.‬‬ ‫بهرپرسانی توركیا پێیانوایه وهك بهشێك‬ ‫له عێراق‪ ،‬ههرێمی كوردستان مافی ئهوهی‬ ‫ههیه ئهم بۆرییە بهكاربهێنێ بهتایبهتی دوای‬ ‫ئهوهی تهقینهوهكانی داعش له سهرهتای‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٤‬دا ههناردهی نهوتی كهركوكی‬ ‫لهم بۆرییەوه پهكخست‪ .‬حكومهتی عێراق‬ ‫(كه نهوتی ههرێم وهك كااڵیهكی نایاساییو‬ ‫قاچاخ دهناسێنێ) پێیوایه توركیا رێكهوتنه‬ ‫دووالیهنهكهی پێشێلكردووه‪ .‬ئهم بۆرییە ئێستا‬ ‫بۆری نهوتی كوردستان دهگهیهنێته بهندهری‬ ‫جهیهان‪.‬‬ ‫به كورتی‪ ،‬ئهگهر دادگاكه لهبهرژهوهندی‬ ‫عێراق بڕیار لهسهر كهیسهكه بدات (كه‬ ‫ئهگهرێی زۆر بههێزه گهر سیاسیهكانی ههولێر‬ ‫و بهغدا نهگهنه چارهسهرێكی مامناوهندی)‬ ‫ئهوا دادگاكانی توركیا حكومهتهكهی ئهردۆغان‬ ‫ناچار دهكهن بۆرییەكه بهپێی خواستو‬ ‫بڕیارو ڕێنماییهكانی وهزارهتی نهوتی عێراق‬ ‫بهكاربهێنێ‪ .‬یهكهم دهرهنجامی ئهمهش لهوانهیه‬ ‫راگرتنی ههناردهكردنی نهوتی ههرێمبێ‪.‬‬ ‫سهركردهكانی ههرێم ههموو ههوڵێك دهدهن‬ ‫بۆ ئهوهی نهگهنه ئهم دۆخه‪ ،‬لهبهرامبهردا‬ ‫بهرپرسانی بهغداش بێ بهرامبهر سكااڵكه‬ ‫ناكشێننهوه له كاتێكدا بڕوایان وایه كهیسهكه‬ ‫لهبهرژهوهندی عێراق حوكمی لهسهر دهدرێت‪.‬‬ ‫ئێستا روونبوویهوه سیاسهتی بهتهنیا‬ ‫پشتبهستن به نهوت چهند ههڵوێستی‬ ‫كوردستانی‬ ‫ههرێمی‬ ‫سهركردایهتی‬ ‫بهغدا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫الوازكردووه لهبهرامبهر‬ ‫ئاراستهی دیپلۆماسییهتهكهی گۆڕیوه بهرهو‬ ‫رێكهوتن لهگهڵ بهغداو چارهسهری كێشه‬ ‫ههڵپهسێراوهكان‪ ،‬نهك سهربهخۆیی ئابووریو‬ ‫نهوت ههناردهكردن‪ ،‬ئهوگوتارهی سااڵنێكی زۆر‬ ‫خهڵكیان پێئههێنایه سهرجادهكان‪.‬‬ ‫كهواته یهكێك له كێماسیهكانی نهفرهتی‬ ‫نهوت‪ ،‬كه بهتهنیا پشتبهستنه به ههناردهی‬ ‫نهوتی خاو وهك سهرچاوهی داهاتی دهوڵهت‪،‬‬

‫ئهمڕۆ فاكتهری ئاشتییه له نێوان عێراقو‬ ‫كوردستاندا‪ .‬له ‪ ١٣٠‬ساڵی رابردوودا‪ ،‬به‬ ‫دهگمهن روویداوه نهوت فاكتهری ئاشتیبێ له‬ ‫رۆژههاڵتی ناوهڕاستدا‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهمڕۆ عێراقو هەرێمی كوردستان‬ ‫لهبهر زهبری كێشه ئابوورییهكانیان ناچاربوون‬ ‫گفتوگۆیهكی جدی دهستپێبكهن بۆ ههموو ئهو‬ ‫كێشانهی كه له ‪ ٦‬ساڵی رابردوودا سیاسهتی‬ ‫سهربهخۆییانه نهوتفرۆشتنی ههرێمی كوردستان‬ ‫دروستیكردووه‪.‬‬ ‫له مانگی ‪٧‬ی ‪٢٠١٩‬دا‪ ،‬بۆری نهوتی‬ ‫كوردستان رۆژانه ‪ ٥٤١‬ههزار بهرمیل نهوتی‬ ‫لێوه ههناردهكراوه ‪ ٤٤٠‬ههزار بهرمیلى هی‬ ‫ههرێم خۆیهتیو ‪١٠١‬یشی نهوتی كهركوكهو‬ ‫عێراق فرۆشتویهتی(‪ )٣‬بۆ عێراقو كوردستانیش‬ ‫سهرهڕۆییكردن بهم داهاتهوه ئاسان نییهو ڕێی‬ ‫تێناچێ‪.‬‬ ‫ئهمریكییهكان كه كاریگهرییان لهسهر‬ ‫ههولێر و بهغداش ههیه‪ ،‬ناتوانن تهحهمولی‬ ‫لهدهستدانی ئهم نهوته بكهن له كاتێكدا‬ ‫قهیرانی ئێران نزیكهی ‪ ٣‬ملیۆن بهرمیلی رۆژانه‬ ‫كورتهێنانی له ئاستی خستنهڕووی نهوتی خاو‬ ‫دروستكردووهو هێشتا نهتوانراوه به زیادهی‬ ‫بهرههمی نهوتی شێڵی ئهمریكاو سعودیه‬ ‫قهرهبوو بكرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهم قهیرانه نهوتییه‪ ،‬كه له بنهڕهتدا‬ ‫قهیرانێكی ئابووریی‪ -‬سیاسییهو خراپ‬ ‫بهڕێوهبردنی واڵت دروستیكردووه‪ ،‬ئێستا‬ ‫بهغداو ههولێریشی خستووەته بهردهم یهك‬ ‫بژاردهوه‪ ،‬ئهویش رێكهوتنێكی ههردوال ‪ -‬براوه‬ ‫(‪)win-win‬ی ناچارانهیه‪ .‬تهنیا ئهمهش‬ ‫یارمهتی دهربازبوونیان دهدات له قهیرانه‬ ‫چاوهڕوانكراوهكانیان‪.‬‬

‫پەراوێزەکان‪:‬‬

‫‪)1(https://www.cnbc.‬‬ ‫‪com/2019/07/09/oil-insurance‬‬‫‪rates-have-soared-since-tanker‬‬‫‪attacks-near-iran.html‬‬ ‫‪)2(https://www.iraqoilreport.‬‬ ‫‪com/news/oil-exports-jump-to‬‬‫‪more-than-4-million-barrels-a‬‬‫‪day-from-iraq-41989/‬‬ ‫(‪ )٣‬ههمان سهرچاوهی پێشوو‪.‬‬

‫ئهمڕۆ عێراقو هەرێمی‬ ‫كوردستان لهبهر زهبری‬ ‫كێشه ئابوورییهكانیان‬ ‫ناچاربوون گفتوگۆیهكی‬ ‫جدی دهستپێبكهن‬

‫رۆڵی وەبەرهێنان‪ ،‬بە تایبەت وەبەرهێنانی بیانی‪ ،‬ئێستا لە جیهاندا‬ ‫بووەتە بەشێکی گرنگ لە گەشەکردنی ئابووری واڵتان‪ ،‬هەرێمی‬ ‫کوردستان لە قۆناغی گەشەکردندایە‪ ،‬ئەم قۆناغەی ئێستای هەرێمی‬ ‫کوردستان پێویستی بە ئەزموونێکی شارەزای بیانی و سەرمایەگوزاری‬ ‫هەیە لە سەرجەم سێکتەرەکاندا‪ ،‬زۆربەی ئەو واڵتانەی لە قۆناغی‬ ‫گەشەکردندا بوون‪ ،‬بە هاوکاری وەبەرهێنەرانی بیانی توانیویانە‬ ‫بناغەیەکی پتەو بنیاد بنێن بە تایبەت لە سێکتەرە گرنگەکانی واڵتاندا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬پەرلەمانی کوردستان یاسایەکی دەرکرد بۆ‬ ‫وەبەرهێنەرانی بیانی بۆ وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان‪ ،‬ئەم یاسایە‬ ‫لە ناوەڕۆکدا یاسایەکی خراپ نییەو کارئاسانیەکی زۆر بە وەبەرهێنەرانی‬ ‫بیانی پێشکەش دەکات لە ڕووی ماف و خاوەنداریەتی و سەرمایەوە‪،‬‬ ‫لە پاش دەرچوونی یاساکە‪ ،‬حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستەی‬ ‫وەبەرهێنانی دامەزراند بۆ بەڕێوەبردن و گەشەپێدانی وەبەرهێنان لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی داتاکانی حکومەتی هەرێم‪ ،‬لە ماوەی ‪ ٢٠٠٦/٨/١‬تاوەکو‬ ‫‪ ،٢٠١٩/٧/٢٥‬تەنیا شەش ملیار دۆالر وەبەرهێنانی بیانی بووە لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬ئەمەش لە چاو ئەو بارودۆخەی هەرێمی کوردستان‬ ‫لە ڕووی ئارامی و ئاسایش و لە هەمانکاتدا یاسایەکی گونجاو بۆ‬ ‫وەبەرهێنەرانی بیانی‪ ،‬سەرمایەکی زۆر کەمەو دەبوو زیاتر گرنگی بە‬ ‫راکێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی بدرایە بۆ هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫ئەو سەردەمەی سەنگافورە لە قۆناغی گەشەکردندا بوو‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫ئامانجەکانی حکومەتی سینگاپۆر ڕاکێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی بوو بۆ‬ ‫سەنگافورە‪ ،‬ئەوان کاریان بۆ ئەم ئامانجە کردو توانیان سەرکەوتووبن‪،‬‬ ‫ئێستا تەنها سەرمایەی وەبەرهێنەرانی ئەمریکی لە سەنگافورە‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە ‪ ٢٤٤‬ملیار دۆالرە‪ ،‬نزیکەی ‪ ٣٨٠٠‬بۆ ‪ ٤٥٠٠‬کۆمپانیای ئەمریکی لە‬ ‫سەنگافورە کاردەکەن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا توانیویانە ‪ ٢٠٠‬هەزار هەلی کار‬ ‫لە سەنگافورە بڕەخسێنن‪ ،‬ئەمش خزمەتێکی گەورەی بە ئابووری و‬ ‫گەشەسەندنی سینگاپۆر کردووە لە ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫یەکێکی تر لەو واڵتانەی کە توانیویەتی سود لە وەبەرهێنانی‬ ‫بیانی ببینێت‪ ،‬دەوڵەتی ئیماراتە‪ ،‬هەرچەندە ئیماڕات بە بەراورد بە‬ ‫سەنگافورە لە ڕووی سامانی سروشتییەوە واڵتێکی دەوڵەمەندە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەرپرسانی ئیماڕات وەبەرهێنانی بیانیان هەمیشە بە پێویست زانیوە‪،‬‬ ‫بۆیە حکومەتی ئیماڕات ژینگەیەکی گونجاوی بۆ وەبەرهێنانی بیانی‬ ‫ڕەخساندووەو لە کۆڕبەندی سااڵنەی وەبەرهێنان لە ئیماڕات زیاتر لە‬ ‫‪ ١٦٥‬واڵت بەشداری دەکەن‪ ،‬بۆ نموونە تەنیا لەنێوان ساڵی ‪ ٢٠١٦‬بۆ‬ ‫‪٢٠١٨‬دا زیاتر لە ‪ ٣٠‬ملیار دۆالر وەبەرهێنانی بیانی لە ئیماڕات کراوە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا لە ‪ ١٣‬ساڵی رابردوودا لە هەرێمی کوردستاندا تەنیا ‪ ٦‬ملیار‬ ‫دۆالر وەبەرهێنانی بیانی کراوە‪.‬‬ ‫سودەکانی وەبەرهێنانی بیانی‬ ‫گەشەی ئابووری‪ :‬بۆ بەشێکی زۆر لەو واڵتانەی کە لە قۆناغی‬ ‫گەشەکردندان‪ ،‬وەبەرهێنانی بیانی بەشێکی گرنگە لە گەشەکردنی‬ ‫ئابووری ئەو واڵتەدا‪ ،‬سەرمایەگوزاری بیانی لە سیکتەرە جیاوازەکاندا‪،‬‬ ‫دەبێتە پاڵپشتێکی بەهێزی سەرجەم ئەو پرۆژانەی خزمەت بە ئابووری‬ ‫واڵت دەکەن‪.‬‬ ‫هەلی کار‪ :‬زۆربەی وەبەرهێنە بیانیەکان پێویستیان بە دامەزراندنی‬ ‫کۆمپانیایە لەو واڵتەی وەبەرهێنانی تێدا دەکەن‪ ،‬ئەم کۆمپانیایانەش‬ ‫دەبنە هۆی ڕەخساندنی هەلی کاری زیاتر‪ ،‬وەك چۆن کۆمپانیا‬ ‫ئەمریکیەکان لە سینگاپۆر نزیکەی ‪ ٢٠٠‬هەزار هەلی کاریان بۆ‬ ‫سەنگافورییەکان ڕەخساندووە‪.‬‬ ‫گواستنەوەی تەکنەلۆژیا‪ :‬زۆربەی وەبەرهێنەرە بیانیەکان خاوەنی‬ ‫ئەزموونێکی دوورو درێژن لە بواری تەکنەلۆجیاو پیشەسازیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫هەرێمی کوردستان نەک تەنها سەرمایە گرنگە‪ ،‬بەڵکو گواستنەوەی‬ ‫ئەو ئەزموون و تەکنەلۆژیایە هەنگاوێکی گرنگە بەتایبەت بۆ سێکتەری‬ ‫پێشەسازی و کشتوکاڵ‪.‬‬ ‫گواستنەوەی ئەزموونی بەڕێوەبردن‪ :‬بەشێکی گرنگی پێشکەوتن‬ ‫و گەشەکردن پەیوەستە بە (مەنەجمێنت) بەڕێوەبردنێکی بەهێز‪،‬‬ ‫بێگومان کۆمپانیا بیانیەکان ئەزموونێکی دوورو درێژیان هەیە لە بواری‬ ‫بەڕێوەبردن‪ ،‬گەیاندن و مارکتینگدا‪ ،‬ئەم ئەزموونە دەتوانرێت سودی‬ ‫باشی لێوەربگیرت بۆ سەرجەم سێکتەرەکان‪ ،‬زۆربەی واڵتانی ئەوروپا‬ ‫خاوەنی هیچ سەرچاوەیەکی سروشتی نین‪ ،‬بەاڵم بەهەشتێکیان بۆ‬ ‫خۆیان دروستکردووە‪ ،‬ئەمەش لە ئەنجامی بەڕێوەبردنێکی گونجاودا‬ ‫هاتۆتە دی‪.‬‬ ‫بە بەراورد بە ناوچەکانی تری عێراق‪ ،‬هەرێمی کوردستان ناوچەیەکی‬ ‫ئارام و تاڕادەیەک ئاسایشێکی باشی هەیە‪ ،‬خاوەنی یەدەگێکی زۆری‬ ‫نەوت و غازە‪ ،‬زۆربەی کۆمپانیا گەورەکانی جیهان وەک شیڤرۆن‬ ‫و ئیکسۆن مۆبیل و گازپرۆم و دی ئێن ئۆ لە هەرێمی کوردستان‬ ‫وەبەرهێنان لە پێشەسازی نەوتدا دەکەن‪ ،‬ئەمە خۆی لە خۆیدا‬ ‫هەنگاوێکی گرنگە بۆ سەرجەم کۆمپانیا بیانیەکانی تر کە وەبەرهێنان‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا بکەن‪.‬‬ ‫ئەوەی ماوەتەوە بیڵێن‪ ،‬رۆڵی حکومەتی هەرێم و بە تایبەت‬ ‫نوێنەرانی حکومەتی هەرێمە لە دەرەوەی واڵت‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانن‬ ‫سەرنجی زۆرترین وەبەرهێنەری بیانی رابکێشن بۆ هەرێمی کوردستان‬ ‫و یاخود ببنە پردێکی هاوکاری لەنێوان وەبەرهێنەرە ناوخۆیی و‬ ‫بیانییەکاندا‪ ،‬ئەمەش لە ڕێگەی سازدانی کۆنفرانسەوە بە سەرپەرشتی‬ ‫دەستەی وەبەرهێنان بۆ وەبەرهێنەرە بیانیەکان‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫بۆ‌سندوقی‌خانه‌نشینی‌حكومه‌تى‌نوێ‌له‌به‌رده‌م‌‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌دایه‌‬ ‫كابینه‌ى‌پێشوو‌ئیلتزامی‌بە‌یاسای‌سندوقی‌خانەنشینییەوە‌نەکردووە‬

‫ئه‌نوه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫یاسای چاكسازیی له موچهو‬ ‫خانهنشینى له ههرێمی كوردستاندا دوو‬ ‫هەفتەی تر ئامادهیه بۆ ئهوهى له پهرلهمان‬ ‫دهنگى لهسهر بدرێتو تاڕادهیهكیش‬ ‫كۆدهنگى لهسهره‪ ،‬بێجگه لهو بهشهى كه‬ ‫پهیوهندى به خانهنشینى پهرلهمانتارو‬ ‫پله بااڵكانهوه ههیه‪ .‬ئهم یاسایه دهكرێت‬ ‫دهروازهییهك بێ بۆ چاكسازیى له پرسى‬ ‫خانهنشینیدا‪.‬‬

‫داهاتی سندوقی‬ ‫خانهنشینی لهكوردستاندا‬

‫بهگوێرهی بڕگهی حهوتهم له مادهی‬ ‫سێیهمی یاسای خانهنشینی یهكگرتووی‬ ‫عێراق ژماره ‪27‬ی ساڵی ‪ ،2006‬كه له‬ ‫ههرێمی كوردستاندا كاری پێدهكرێت‪ .‬بهاڵم‬ ‫هاوكات بهگوێرهی بڕگهی سێیەم لهههمان‬ ‫ماده دهسهاڵت به ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫دراوه كه ڕێژهی له ‪ %7‬دهستكاری بكات‬ ‫بۆ كهمتر بهاڵم ئهگهر ویستی زیادیبكات‬ ‫دهبێ ڕهزامهندی پهڕلهمان وهربگرێت‪.‬‬ ‫ههروهها پاڵپشت بهیاسای خانهنشینی‬ ‫یهكگرتووی عێراق لهساڵی ‪2006‬‬ ‫خانهنشینی و دهستبهری كۆمهاڵیهتی‬ ‫كرێكارانو یاسای سندوقی خانهنشینانی‬ ‫پارێزهرانو یاسای سندوقی خانهنشینی‬ ‫ڕۆژنامهنووسان دهگرێتهوه‪ ،‬ئهو پارهیهی‬ ‫كه لێیان دهسێنرێت دهبێ ڕاستهوخۆ‬ ‫بكرێته سندوقهكانی خانهنشینانهوه‪.‬‬

‫یاسای خانهنشینی ژماره ‪ 27‬سالی‬ ‫‪ 2006‬كه له كوردستاندا كاری پێدهكرێت‬ ‫چهندین سهرچاوهی داهاتی بۆ سندوقهكه‬ ‫دیاریكردووه‪.‬‬ ‫‪ -1‬ڕێژهی گلدانهوهی خانهنشینی به‬ ‫بڕی ‪ %7‬موچهی فهرمانبهران دهكات‪.‬‬ ‫‪ -2‬به بهشداری حكومهت به بڕی ‪%12‬‬ ‫موچهی فهرمانبهران‬ ‫‪ -3‬ئهو بڕه پارهیهی كه له وهبهرهێنانی‬ ‫پارهی سندوقهكه دهستدهكهوێت‬ ‫‪ -4‬ئهو كۆمهكو بهخشینانهی كه‬ ‫له ناو ههرێـم یان له دهرهوهی عێراق بۆ‬ ‫سندوقهكه دابین دهكرێت‪ ،‬له حاڵهتی‬ ‫ڕوودانی كورتهێنان له سندوقهكه وهزارهتی‬ ‫داراییو ئابووری ههرێم كورتهێنانی‬ ‫سندوقهكه له ئهستۆ دهگرێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬سهرهڕای ئهوهی كه داهاتی‬ ‫سندوقهكه له پڕۆژهی وهبهرهێناندا خهرج‬ ‫بكرێت بهمهبهستی قازانج‪ ،‬له ههمانكاتدا‬ ‫دهتوانرێ داهاتی سندوقهكه بهقهرز به‬ ‫دامودهزگاكانی حكومهت بدرێ بهو مهرجهی‬ ‫سوود لهو قهرزه وهربگیرێت كه له مادهی‬ ‫حهوتهمی یاساكهدا دووپاتكراوهتهوه‪.‬‬

‫بهكارهێنانی سندوقی خانهنشینان‬

‫ڕۆشناییهكی ئهوتۆ نییه لهسهر‬ ‫مهدهنییو‬ ‫خانهنشینی‬ ‫داهاتهكانی‬ ‫سهربازیی له بهرئهوهی شهفافیهتی تێدا‬ ‫نییه بهگشتیی له بهڕێوبهرایهتی داهاتدا‪.‬‬ ‫بۆ نموونه ئهگهر فهرمانبهرانی‬ ‫شارستانی ههرێمی كوردستان به ‪600‬‬

‫ههزار فهرمانبهر دیاری بكهین‪ ،‬ئهوا مانگانه‬ ‫داهاتی سندوقهكه ‪ 30‬ملیار دینار دهبێ‪.‬‬ ‫ئهگهر ههر فهرمانبهرێک به تهنیا ‪ 50‬ههزار‬ ‫دیناری لێوهربگێرێ بۆ سندوقهكه به‬ ‫ڕێژهی ‪ %19‬واته بهشی حكومهتو بهشی‬

‫فهرمانبهرهكه‪ ،‬سااڵنه داهاتی سندوقهكه‬ ‫دهگاته ‪ 360‬ملیار دینار‪ .‬بهاڵم ئهوه ڕوونه‬ ‫داهاتی سندوقهكه زۆر لهوه زیاتره‪.‬‬ ‫ههرچی پهیوهندی ههیه به خانهنشینی‬ ‫سهربازییهوه ههر لهساڵی ‪ 2015‬دا ژمارهی‬

‫هێزهكان كه له سلکی سهربازییدابوون‬ ‫‪ 487203‬كهس بوون ئهگهر ههر یهكێك‬ ‫مانگانه ‪ 50‬ههزار دیناریان لیوهرگیرابێ‪،‬‬ ‫ئهوا ساڵێك دهگاته سهروو ‪ 122‬ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬

‫دهبێ داهاتی ئهم سندوقه تهنیا‬ ‫بۆ مهبهستی خانهنشینی بهكاربهێنرێ‪،‬‬ ‫بهاڵم حكومهت بهویستو ئارهزووی خۆی‬ ‫مامهڵهی لهگهڵدا كردووهو تێكهڵ به‬ ‫بودجهی گشتیی كراوه‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‪ ،‬ساڵى ‪2011‬دا بڕی ‪487‬‬ ‫ملیارو ‪ 403‬ملیۆن دینار بۆ خانهنشینی‬ ‫مهدهنییو بڕی ‪ 952‬ملیار دینار بۆ‬ ‫خانهنشینی سهربازیی دانراوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2013‬تهرخانكردنی بڕێكی‬ ‫كهمتر ‪ 330‬ملیار دیناری دابینكراوه بۆ‬ ‫فهرمانبهرانی شارستانی لهكاتێكدا له‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬بڕی ‪ 487‬ملیار دینار دانراوه‬ ‫له بودجهی گشتیی‪ ،‬ژمارهی خانهنشینی‬ ‫ساڵ به ساڵ زیاد دهكرێت‪ ،‬ئهمهش نا‬ ‫ڕوونییهكی ئاشكرایه له داهاتی ئهم‬ ‫سندوقهدا‪.‬‬ ‫بۆیه كێشه كه لهوهدایه حكومهتی‬ ‫ههرێم هیچ ئیلتزامێكی به یاساكانی‬ ‫سندوقهكهوه نهكردووهو دهبێ فشارێكی زۆر‬ ‫بكرێت كه سندوقهكه كار بهڕێنماییهكانی‬ ‫یاساكه بكات‪.‬‬ ‫گرنگ ئهوهیه بههیچ شێوهیهك نههێڵرێت‬ ‫حكومهت وابهسته نهبێ بهسندوقهكهوهو‬ ‫دهبێ دهستهی بهڕێوبهرایهتی سندوقهكه‬ ‫نوێنهرى ههموو سهندیكاكانی تێابێ بۆ‬ ‫ئهوهی ئاگاداری داهاتهكهیانبنو نههێڵرێ‬ ‫موچهی خانهنشینانو بودجهی گشتیی‬ ‫تێكهڵبكرێتو داهاتهكانیان پارێزراوبێ تا‬ ‫بتوانن قازانج بهو داهاتهوه پهیدا بكهنو‬ ‫دهبێ تهنیا له سندوقهكهوه موچه وهربگرن‪.‬‬

‫“كه‌رتى‌وه‌به‌رهێنان‌له‌‌‪‌%15‬جوڵه‌ى‌تێكه‌وتووه‌”‬

‫هێشتا‌بازاڕى‌خانووبه‌ره‌‌شۆكى‌قه‌یران‌به‌ری‌نه‌داوه‌‬

‫مه‌زهه‌ر‌كه‌ریم‬ ‫ئهحمهد وهلى‪ ،‬پێش قهیرانى دارایى‬ ‫پارهیهكى زۆریان پێدهدا بۆ فرۆشتنی‬ ‫خانووهكهى‪ ،‬بهاڵم ماوهى نۆ مانگه دهیهوێ‬ ‫بیفرۆشێ‪ ،‬نیوهى نرخهكهى جارانى‬ ‫پێنادهنهوه‪ .‬ههرچهنده چاوهڕوانبوو دواى‬ ‫پێكهێنانى حكومهت بهدڵى خۆى پارهى‬ ‫بۆ بکات‪.‬‬ ‫“ساڵى ‪ 2014‬مشتهرى خانووهكهم‬ ‫هاتووه یانزه دهفتهر دۆالریان دامێ‪ ،‬ئێستا‬ ‫ههر موشتهریەك دێت تهنیا شهش دهفتهرم‬ ‫دهداتێ‪ ،‬چاوهرێى پێكهێنانى حكومهت‬ ‫بووم تا بازاڕ بجوڵێو بهنرخێكى زیاتر‬ ‫لێم بكڕن‪ ،‬بهاڵم بازاڕ جوڵهى تێنهكهوت‬ ‫ههربۆیه منیش بهو نرخه نایفرۆشم”‬ ‫ئهحمهد وهلى واى وت‪.‬‬ ‫ههرچهنده چاوهڕوان دهكرا دواى‬ ‫پێكهێنانى کابینەی نوێ‪ ،‬كهرتى‬

‫وهبهرهێنان جموجوڵى زیاترى تێبكهوێ‪،‬‬ ‫بهاڵم رهوشهكه بهجۆرێكه نه بهدڵى‬ ‫هاواڵتیانو نووسینگهكانى كڕینو فرۆشتنى‬ ‫خانووبهرهیه‪ ،‬نه له ئاستى چاوهڕوانى‬ ‫دهستهى وهبهرهێنانیشدایه‪.‬‬ ‫الى نووسینگهى موڵكى سلێمانى‪،‬‬ ‫لهدوای پێكهێنانى حكومهت دوو بۆ سێ‬ ‫ڕۆژ بازاڕ زۆر باش بوو‪ ،‬بهاڵم دواتر بازاڕ‬ ‫چووەوە دۆخە سستەکەی خۆی‪.‬‬ ‫نهوزاد ڕهحیم‪ ،‬خاوهنى نووسینگهى‬ ‫موڵكى سلێمانى‪ ،‬وتى‪“ :‬حاڵى حازر‬ ‫ژمارەیەکى زۆر خهڵكى ڕۆژههاڵتى كوردستان‬ ‫ڕوویان لهشارهكانى ههرێم كردووەو خانوو‬ ‫بۆ كرێ زۆر كهمهو دهست ناكهوێت‪ ،‬ڕۆژ‬ ‫نییه زیاد له ‪ 10‬بۆ ‪ 11‬كهس نەیهنو ههواڵى‬ ‫خانووى كرێ نهپرسن‪ .‬بهاڵم خانوو زهوىو‬ ‫دوكانو ههن بۆ فرۆشتن داوای نرخێكى‬ ‫لێدهكهن نهفرۆشرێت ئهمهش بێبازاڕى‬ ‫لهكڕینو فرۆشتندا دروستكردووه بهتایبهت‬ ‫دوایى پێكهێنانى حكومهت”‪.‬‬

‫خاوهنى نووسینگهى موڵكى سلێمانى‪،‬‬ ‫باس لهوهدهكات شوقه بازاڕى باشه بههۆى‬ ‫ئهوهى خزمهتگوزارى ههیه كه نرخى گرانترین‬ ‫شوقه به ‪ 30‬ههزار دۆالرهوه دهستپێدهكات‪.‬‬ ‫وهبهرهێنانى‬ ‫دهستهى‬ ‫وتهبێژى‬ ‫كوردستان‪ ،‬یاساى وهبهرهێنان بههۆكارێك‬ ‫دهزانێ بۆ سیستى رهوشى بازاڕو‬ ‫ههمواركردنهوهى یاساكه بهپێویست دهزانێ‪.‬‬ ‫مهال یاسین وتهبێژى دهستهى وهبهرهێنان‬ ‫به “زهمهن”ى وت‪“ :‬پێكهێنانى كابینهى‬ ‫نۆیهم كاریگهرى نهرێنى دروستكردووه بۆ‬ ‫سهر كهرتى وهبهرهێنان‪ ،‬لهمساڵدا له ‪%15‬‬ ‫كهرتى وهبهرهێنان جوڵهى بهخۆیهوه بینیوه‬ ‫ئهمهش زۆر كهمه‪ .‬دهبێ بهشێوهیهكى‬ ‫زانستى حكومهت چارهسهرى كهرتى‬ ‫تایبهت بكات‪ ،‬ئێمه چاوهڕى بڕیارى گرنگین‬ ‫لهالیهن ئهنجومهنى وهزیرانهوه بهتایبهت ئهو‬ ‫بڕیارانهى بازاڕ دهجوڵێنێ”‪.‬‬ ‫كابینهى ههشت بههۆى قهیرانى‬ ‫داراییهوه باجێكى زۆرى خستووەته سهر‬

‫كهرتهكانى خانووبهرهو كۆمپانیاكانى‬ ‫بهرههمێهێنانى خانووبهره‪ .‬بهبڕواى مهال‬ ‫یاسین‪ ،‬ئهمهش بووەته هۆكارى وهستانی‬ ‫جموجۆڵى ئهم كهرته‪ ،‬ڕیسوماتى خانووبهره‬ ‫بهشێوهیهك بهرزكراوهتهوه هاواڵتیان‬ ‫لهدهرهوهى بهرێوهبهرایهتى خانووبهره ئهو‬ ‫كڕینو فرۆشتنە دەکەن و نایانهوێت ئهو‬ ‫باجه بدهن‪.‬‬ ‫بهپێویستى زانى حكومهتى ههرێم‬ ‫پێداچونهوه به باجدا بكاتو رێگاش خۆش‬ ‫بكات بۆ هێنانى سهرمایهی دهرهكى‪.‬‬ ‫یاسای وهبهرهێنان له ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬به ژماره چواری ساڵی ‪2006‬‬ ‫له پهرلهمانی كوردستان پهسەند كراوه‪،‬‬ ‫بهپێى یاساكه‪ ،‬وهبهرهێنهر چ خۆماڵی بێت‬ ‫یان بیانی‪ ،‬بۆ ههر پرۆژهیهكی وهبهرهێنان‪،‬‬ ‫زهوی پرۆژهكهی لهالیهن حكومهتهوه به‬ ‫خۆڕایی پێدهدرێ‪ .‬ئهوهش وهك هاندانێك‬ ‫بۆ كۆمپانیاو وهبهرهێنهران تا وهبهرهێنان له‬ ‫كوردستاندا بكهن‪.‬‬

‫یاساكه قازانجی زیاتر بۆ سهرمایهدارو‬ ‫وهبهرهێنهران مسۆگهر دهكات‪ ،‬چونكه‬ ‫بهپێی ناوهڕۆكهكهی‪ ،‬ههر وهبهرهێنهرێك‬ ‫بۆ ماوهی ‪ 10‬ساڵ له باجو ڕسوماته‬ ‫ناگومرگییهكانو بۆ ماوهی پێنج ساڵیش‬ ‫له ڕسووماتی گومرگیی دهبهخشرێ‪ .‬ئهمه‬ ‫بێجگه له بهخشینی وهبهرهێنهرهكه لهو‬ ‫باجو ڕسوماتهی دهكهوێته سهر ئامێرو‬ ‫كهرهستهكانی بهكاریان دههێنێ‪.‬‬ ‫بهبڕواى ڕزگار حهمهد‪ ،‬ئهندامى‬ ‫پهرلهمانى كوردستان‪ ،‬خراپى بازاڕى‬ ‫خانووبهره دهگهڕێتهوه بۆ ئهو یاسایهى‬ ‫حكومهت كارى پێدهكات بۆ وهبهرهێنان‬ ‫“لهبهرژوهندى خهڵكى كهمدهرامهتدا نییه”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬چهند كهسێكى كهم لهیاسای‬ ‫وهبهرهێنان سودمەند دهبن‪ ،‬هاواڵتیانى‬ ‫ههژار ناتوانن سودمهدبن خهڵكانى‬ ‫دهوڵهمهندیش پارهیان هەبێ شوقهو زەوى‬ ‫ناكڕن بهنرخێك زهرهریان بێ”‪.‬‬ ‫ئاماژهى بهوهشكرد‪ ،‬لهههوڵى ئهوهدان‬

‫یاسای وهبهرهێنان له پهرلهمانى كوردستان‬ ‫چاكسازیى تێدا بكرێت تا لهبهرژوهندى‬ ‫خهڵكى ههژاردابێ‪.‬‬ ‫سهرچاوهى یهكهمى داهاتى هاواڵتیان‬ ‫موچهیه‪ ،‬ههرچهنده مانگانه موچه دابهش‬ ‫دهكرێت‪ ،‬بهاڵم هێشتا مقۆمقۆ گهرمهو ترس‬ ‫ههیه موچه دوابكهوێت یان نهدرێت‪.‬‬ ‫دكتۆر خالید حهیدهر‪ ،‬مامۆستای‬ ‫ئابوورى لهزانكۆى جیهان‪ ،‬لهمبارهیهوه‬ ‫روونیكردهوه‪ ،‬ئهوهى دهبینرێت موچه‬ ‫دوادهكهوێت لهكاتى خۆیدا نادرێت‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا حكومهت هیچ كارێكى نهكردووه‬ ‫لهم كهرتهدا لهپێدانى زهوى بهفهرمانبهرانو‬ ‫پێشینهشى نههێشتووه‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئهو دهنگۆیانهى كه باسى‬ ‫ئهوهدهكات ساڵێكى دیكه حكومهتى‬ ‫عێراقى موچهى فهرمانبهرانى ههرێم ڕهوانه‬ ‫نهكات‪ ،‬ئهمهش ترسو دوودڵى الى خهڵكى‬ ‫دروستكردووه كه نایانهوێت ئهو پارهى‬ ‫پێییانه بیدهنه خانوو زهوى”‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪11‬‬

‫راوچییە دڕندەکانی سۆشیال میدیا و گێچەڵی سێکسیی‬

‫د‪.‬هه‌ڤین‌كه‌مال‬ ‫دارک وێب یان سایتە رەشەکان چین؟ ئەی پەیجە‬ ‫فریودەرەکان کامانەن؟‬ ‫سێکچواڵ پریدەیتەرەکان یان دڕندە سێکسییەکانی‬ ‫ئۆنالین کێن؟‬ ‫ئیکسپلوتەشینی سێکسی یان ئیستغاللکردن و‬ ‫گێچەڵی سێکسیی بەھۆی سۆشیال میدیاوە چیە؟‬ ‫کێ پێی ھەڵدەستێ؟ تووشی کێ دەبێ؟ دەرئەنجامە‬ ‫خراپەکانی چین و چۆن کاریگەرییان دەبێ لەسەرمان؟‬

‫چۆن پارێزراو دەبی؟‬

‫لەبەرئەوەی سۆشیال میدیا لەم سەردەمەدا بووەتە‬ ‫کایەیەکی گرنگی ژیانی رۆژانەمان‪ ،‬ھەم لەبواری‬ ‫شەخسیی و کەسێتیەوە‪ ،‬ھەم لە بواری پیشەییەوە‬ ‫بۆیە دەستبەرداربوون لێی مەحاڵە‪ .‬بەاڵم خۆپاراستن‬ ‫لێی و خۆبەدوورگرتن لە ئاکامە خراپەکانی گرنگە‪.‬‬ ‫سۆشیال میدیا بەھەموو جۆرەکانییەوە وەک‬ ‫فەیسبووک‪ ،‬تویتەر‪ ،‬ئینیستاگرام‪ ،‬سناپ چات‪،‬‬ ‫یانەی یاری و گەمەکانی وەک پۆپجی و چەندانی‬ ‫تر‪ ،‬کاریگەرییەکی گەورەو گرنگیان ھەیە لەسەر‬ ‫باڵوبوونەوەی زانیاری لەسەر خودی خۆمان‪ ،‬چۆنێتی‬ ‫ژیانمان حەزو خولیاو ئارەزووەکانمان‪ ،‬لەسەر‬ ‫پیشەکەمان و ھەڵسوکەوتی رۆژانەمان ‪.‬‬ ‫تاڕادەیەک ئەم زانیارییانە لەوانەیە ھیچ زیانێکی‬ ‫نەبێ کاتێ کچێکی شۆخ یان کوڕێکی گەنج وێنەی‬ ‫خۆی دادەنێ و ژیانی رۆژانەی شەیر دەکات لەگەڵ‬ ‫ھاوڕێکانیدا‪ .‬یان پیشەییەک زانیاری لەسەر کارو‬ ‫چاالکییەکانی باڵودەکاتەوە‪ ،‬یان ئەدیبێک تێکست و‬ ‫ھۆنراوەو وتارەکانی دادەنێ‪ ،‬ئەمانە ھەمووی دەچنە‬ ‫خانەی باڵوکردنەوەی ئینفۆرمەیشن و زانیاری و‬ ‫ئاڵوگۆڕکردنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئیستغاللکردن و گێچەڵی سێکسیی‪ ،‬کاتێک‬ ‫دەستپێدەکات کە تۆ دەبی بە فۆلۆوەری یەکێک لەو‬ ‫سایتە رەشانە یان ئەو پەیجە فریودەرانەی ئامانجی‬ ‫سەرەکییان باڵوکردنەوەی زانیاری و ئینفۆرمەیشن و‬ ‫تێکست و پۆیت و ھۆنراوەو ھونەر و بزنس نییە ‪.‬‬ ‫بەڵکو تەنیا پەردەپۆشیەکە بۆ ئامانجە‬ ‫سەرەکییەکەیان کە راکێشانی ھەرزەکارو گەنجە‪،‬‬ ‫بەڕێژەیەکی زۆریش ئافرەتان و رێژەیەکی کەمتر‬ ‫پیاوان‪ .‬بۆ سوودبینین لێیان لەڕووی جەستەیی و‬ ‫تێرکردنی حەزو ئارەزووە سێکسییەکانی ئەدمین یان‬ ‫خاوەنی ئەو سایتە رەشانە یان پەیجە فریودەرانە کە‬ ‫نەخۆشن زیاتر‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە کەسانە بەرەو روو راستەوخۆ ناتوانن‬ ‫حەزو ئارەزو و الدانە سێکسییەکانیان دەڕبڕن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕێی وشەو تێکست و نامەی نەشیاوی سێکسیی و‬ ‫وێنەی سێکسیی دەریدەبڕن‪ .‬لە دواییدا لە ستەیجێکی‬ ‫پێشکەوتووتردا لەوانەیە ببێتە بەرکەوتنی جەستەیی‬ ‫و سێکسیی راستەقینە لەگەڵ قوربانییەکانیاندا ‪.‬‬ ‫خاوەنی ئەم جۆرە پەیج و سایتە رەشانە بە‬ ‫سێکچواڵ پریدەیتەر یان دڕندە سێکسیەکانی ناو‬ ‫سۆشیال میدیا ناودەبرێن ‪.‬‬

‫دڕندە سێکسییەکانی ئۆنالین کێن؟‬

‫بەو کەسانە دەوترێت کە سوودی سێکسیی‬ ‫و جەستەییان دەست دەکەوێت یان ھەوڵ دەدەن‬ ‫دەستیان بکەوێ بەشێوەیەکی مێتافۆر یان ئەبیووس و‬ ‫خراپ‪ .‬بەھەمانشێوەی کە دڕندەیەک راوی نێچیرەکەی‬ ‫یان قوربانییەکەی دەکات ‪.‬‬ ‫راوچیە دڕندەکان‪ ،‬قوربانییەکانیان دادەماڵن لە‬ ‫ھەموو بەھا مرۆییەکانیان وھەست و نەستیان‪ ،‬تەنیا‬ ‫وەکو کااڵیەک بۆ چێژبینینی جەستەیی و سێکسیی‬ ‫بەرجەستەیان دەکەن ‪.‬‬ ‫مرۆڤی پریدەیتەر لەوانەیە کەسێکی نەناسراوبێت‪،‬‬ ‫پەیجێک یان وێبسایتێکی وەھمی دروست دەکات و‬ ‫زانیاری باڵودەکاتەوە بۆ راکێشانی فۆلوەرو ھەوادار‬ ‫تا ئاسانکاری بۆ بکات بۆ دۆزینەوەی قوربانییەکانی‪.‬‬ ‫لەوانەشە پریدەیتەر کەسێکی ناسراوبێ وەک‬ ‫سیاسەتمەدارێکی ناسراو‪ ،‬بزنسمانێک‪ ،‬ئەدیبێکی‬ ‫ھەست ناسک‪ ،‬پزیشکێکی کارامە‪ .‬ئەمانەو‬

‫ھەزاران کەسی تر کە لەپشت پیشەکەیانەوە‬ ‫الدانە دەروونییەکانیان دەشارنەوە‪ ،‬بەاڵم کاتێک‬ ‫قوربانییەکانیان دەدۆزنەوە بەئاسانی ناخیان‬ ‫دەردەبڕن‪.‬‬ ‫یەکەمجار لەوانەیە بە نامەیەک دەست پێبکات‬ ‫کە لە ئەدمینی ئەو جۆرە پەیجانەوە یان بڕێک جار‬ ‫خاوەنی راستەقینەی پەیجێکەوە دەست پێدەکات‪ ،‬کە‬ ‫نامەیەکی دەستخۆشییە بۆ خوێندنەوەی بابەتەکان‪،‬‬ ‫ئەویش دوای ھەڵبژاردنی نێچیرەکەی‪ .‬بەو شێوەیەی‬ ‫کە لەگەڵ حەزو ئارەزووەکانی ئەودا دەگونجێ‪.‬‬ ‫لەدوای ئەوەوە پریدەیتەر دەکەوێتە کۆکردنەوەی‬ ‫زانیاری لەسەر نێچیرەکەی و چوونە ناو پرۆفایل و‬ ‫دوور نییە خۆی داوای ھاوڕێیەتی لێبکات‪ ،‬ئەمانە‬ ‫ھەمووی تەنیا ئامانج لێی کۆکردنەوەی زانیاری زیاترە‬ ‫لەسەر نێچیرەکەی بۆ بەکارھێنانی لە دواییدا وەک‬ ‫کارتێکی فشار بەرامبەر قوربانییەکەی‪ .‬نامە و مەسج‬ ‫دەست پێدەکات و تا کار دەگاتە ئێکسپلۆتەیشنی‬ ‫سێکسیی و گێچەڵی سێکسیی و ھەندێجار سوودبینینی‬ ‫جەستەیی لە بەرامبەر ‪.‬‬ ‫ئەم دیاردەیە دیاردەیەکی جیهانییەو ھەموو‬ ‫واڵتەکانی تەنیوە بە واڵتە پێشکەوتووەکانیشەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬بەاڵم لەم‬ ‫دواییەدا و بەھۆی زیادبوونی بەکارھێنانی سۆشیال‬ ‫میدیاوە‪ ،‬بووە بە دیاردەیەکی زەق و روونیش لە‬ ‫کۆمەڵگەی ئێمەدا کە زۆربەی ئەوانەی لەگەڵیاندا‬ ‫روودەدات یان بەسەریان دێت ئازایەتی درکاندنیان‬ ‫نییە ‪ ،‬یان تەمەنیان بچووکەو لەترسی دەووروبەر‬ ‫ناوێرن باسی بکەن چی روویداوە لەگەڵیان‪.‬‬

‫کێ قوربانی دڕندەکانی ئۆنالینە؟‬

‫بەپێی ستاتیکسێک کە لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمریکادا ئەنجام دراوە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬زۆربەی ئەوانەی‬ ‫قوربانی دڕندە سێکسییەکانی ئۆنالینن‪ ،‬لەتەمەنی‬ ‫ھەرزەکاریدان لەنێوان تەمەنی ‪ ١٧ -٨‬ساڵ بۆ کچان‬ ‫و ‪١٧-١١‬ساڵ بۆ کوڕان‪.‬‬ ‫ھەروەھا توێژینەوەیەک لە پەیمانگای بروکینجز‬ ‫دەڵێت‪٪٧١ :‬ی ئەوانەی تووشی گێچەڵی سێکسیی‬ ‫دەبن بە ئۆنالین‪ ،‬لە خوار تەمەنی ‪ ١٨‬سااڵنەوەن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمە ئەوە ناگەیەنێ کە تەمەنەکانی تر تووشی‬ ‫ئەمجۆرە حاڵەتانە نابنەوە کە لە ‪ ٪١٤‬ی حاڵەتەکان‬ ‫لەنێوان تەمەنی گەنجیی وپێگەشتوو کامڵدان‪ ،‬تەنیا‬ ‫لە ‪ ٪١٢‬حاڵەتەکان کەسانی پێگەشتوو و کامڵن ‪.‬‬ ‫ رێژەی ئافرەتان لەنیوە زیاترە کە دووچاری‬‫نامەو تێکستی نەشیاوو وێنەی سێکسیی دەبنەوە و‬ ‫بۆیان دەنێرێ‪.‬‬ ‫ تەنیا ‪٪٣٠‬ی پیاوان لەوانەیە تووشی ئەم جۆرە‬‫گێچەاڵنە ببن ‪.‬‬ ‫ سێکس پریدەیتەرەکان تەمەنیان لەنێوان ‪-١٨‬‬‫‪ ٥٥‬سااڵندایەو ھەندێک جار بە تەمەنتر یان گەنجترن ‪.‬‬ ‫ تەنیا رێژەی ‪ ٪٢٥‬ی قوربانییەکان توانای‬‫باسکردنیان ھەبووە بۆ خێزانەکانیان یان کەسە‬ ‫نزیکەکانیان‪.‬‬

‫هەمیشە ئەم کەسانە‬ ‫بەشێوەیەکی نەرم دێنە‬ ‫پێشەوە و بە وتەی‬ ‫شیرین و وەسفی جوان‬ ‫دەست پێدەکەن‬ ‫ تێبینیکراوە ‪ ٪١٠٠‬ی ئەو ھەرزەکارانەی قوربانی‬‫ئەم جۆرە کەسانەن بە ویستی خۆیان چوون بۆ‬ ‫بینینی پریدەکتەرەکانیان دوای ئەوەی بە چەندان‬ ‫رێگا قایلیان کردوون‪.‬‬ ‫ رێژەی ‪ ٪٧٥‬ی گەنج حەز بە دانانی وێنەی‬‫خۆیان و خێزانەکانیان دەکەن‪ ،‬ھەروەھا شەیرکردنی‬ ‫ھەڵسوکەوتی رۆژانەی خۆیان‪ ،‬کەئەمیش ئاسانکاری‬ ‫دەکات بۆ کۆکردنەوەی زانیاری و لەدواییدا بەکارھێنانی‬ ‫وەک کارتی فشار‪.‬‬ ‫ ‪ ٪٣٣‬ی ھەرزەکاران ھاوڕێی کەسانی نەناسراون‬‫لە سۆشیال میدیا و ھەرگیز نەیانبینیون‪.‬‬ ‫لە ‪ ٪١٦‬ی ھەرزەکاران حەز بە دیداری ئەو‬‫کەسانە دەکەن کە تەنیا لەسۆشیال میدیا ھاوڕێیانن و‬ ‫سەرسامن پێیان‪ .‬ھەروەھا ‪ ٪٨‬یشیان ھەر بە راستی‬ ‫دەچن بۆ دیداریان‪.‬‬

‫دەرئەنجامە خراپەکان‬

‫لە سێپتەمبەری ‪ ٢٠١٢‬دا قوتابیەکی ھەرزەکاری‬ ‫کەنەدی بەناوی (ئاماندا مێشیل توود) کە تەمەنی‬ ‫تەنیا ‪ ١٥‬سااڵن بوو‪ ،‬لەڕێی خۆھەڵواسینەوە کۆتایی‬ ‫بەژیانی خۆی ھێنا‪ .‬پێش خۆکوشتنی‪ ،‬ڤیدیۆیەکی ‪٩‬‬ ‫خولەکی باڵوکردبووەوە لە یوتیوب کە تیایدا بەشێوەی‬ ‫دەرخستنی فالش کارد باسی لەوە کرد کەچۆن تووشی‬ ‫بێزارکردن و گێچەڵی سێکسیی بووە‪ .‬ئەمەش فشاری‬ ‫دەروونیی لەسەر دروستکردووە تاڕادەی خۆکوشتن‪.‬‬ ‫ئەم ڤیدیۆیە ‪ ١٢‬ملێۆن بینەری ھەبوو و‬ ‫بەخێراییەکی زۆر باڵوبوویەوە‪ .‬ھەروەھا میدیا و خەڵکی‬ ‫جیهانی ھەژاند‪ ،‬چەندین رێکخراوی مافی مرۆڤ و مافی‬ ‫منداڵ ھاتنە دەنگ بۆ بەسیستمکردن و یاسادانان لە‬

‫دژی ئەوانەی سۆشیال میدیا بەکاردەھێنین بۆ گێچەڵی‬ ‫سێکسیی بەرامبەر ھەرزەکاران‪.‬‬ ‫دایکی ئەماندا رێکخراوێکی خۆبەخشی دامەزراند‬ ‫بۆ یارمەتیدان و ھۆشیارکردنەوەی ئەوانەی دووچاری‬ ‫سێکس ئێکسپلوتەیشن دەبنەوە ‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم دیاردەیە کاریگەرییەکی زۆر خراپی ھەیە‬ ‫لەسەر باری دەروونی تاک‪ ،‬جا ئەو کەسە ھەرزەکاربێ‬ ‫یان پێگەشتوو چەندین فشاری دەروونیی بۆ دروست‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫زۆربەیجاران قوربانییەکان ئازایەتی درکاندنیان‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە ھەموو فشارەکان کۆدەبێتەوەو لەوانەیە‬ ‫تووشی چەندین کێشەی کۆمەاڵیەتی و نەخۆشی‬ ‫دەروونیی بکات تا رادەی ھەوڵی خۆکوشتن یان‬ ‫خۆکوشتنی راستەقینە‪.‬‬

‫چۆن فریوت دەدەن؟‬

‫ھەمیشە ئەم کەسانە بەشێوەیەکی نەرم دێنە‬‫پێشەوە و بە وتەی شیرین و وەسفی جوان دەست‬ ‫پێدەکەن‪ ،‬کە متمانەی قوربانییەکە بەخۆی زیاد‬ ‫دەکات و وای لێدەکات وابزانێ تەنیا ئەوە دەتوانێ‬ ‫رووە راستەقینەکەی ئەم ببینێ ‪.‬‬ ‫ واپیشاندان دەدات کە ھەمان خولیاو ئارەزووی‬‫ھەیە لەگەڵ قوربانییەکەیدا ‪.‬‬ ‫ گوزەر دەکات بەناو ناخی قوربانییەکەیدا و ئەو‬‫شتەی پێشکەش دەکات کەپێویستی پێیەتی‪ .‬ئیتر ئەو‬ ‫شتە ھەست و نەست بێت‪ ،‬وەسفکردن و پیاھەڵدانبێ‬ ‫یان ھەندێجار دەگاتە ئۆفەری پارە و شتی مادی ‪.‬‬ ‫ ھەوڵ دەدات باوەڕ و متمانەی قوربانییەکەی‬‫بەدەست بێنێ‪ ،‬تا دەگاتە رادەی سێکسیکردن‪.‬‬

‫چۆن خۆمان بپارێزین؟‬

‫ تکایە بە گومان بە‪:‬‬‫بە گومان و دوودڵ و ھۆشیاربە بەرامبەر ھەر‬ ‫نامەیەک لە پەیجێکی واوە یان کەسێکی واوە بۆت‬ ‫دێت‪ .‬لەبیرتبێ ئامانج لە سۆشیال میدیا دۆزینەوەی‬ ‫ئەو کەسانەیە کە ھەمان فیکر و ئارەزوو و خولیا‬ ‫کۆتان دەکاتەوە‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە ئەو کەسەی دەڵێت‬ ‫منیش ھەمان ئارەزووم ھەیە وەک تۆبێ ‪.‬‬ ‫ بە ئاگابە‬‫بە ئاگابە بەرامبەر ئەو کەسانەی دەتوانن‬ ‫پرۆفایلەکەت ببینین و دڵنیابەرەوە لەوەی کەسی‬ ‫وەھمیی نین‪.‬‬ ‫ ریپۆرت بکە‪:‬‬‫ھەر کردەوەیەکت بینی‪ ،‬یان نامەیەک یان وێنەیەک‬ ‫کە گومانی ال دروستکردیت ریپۆرتی بکە و بێدەنگ‬ ‫مەبە لێی ‪.‬‬ ‫ ئاگات لە منداڵەکانت و دەووروبەرت بێ‪:‬‬‫ئەو خێزانانەی کە منداڵی ھەرزەکار و تازە‬ ‫پێگەشتوویان ھەیە‪ ،‬دەبێ زیاتر وریای منداڵەکانیان‬ ‫بن لەسەر سۆشیال میدیا و گفتوگۆیان لەگەڵ بکەن لە‬ ‫بارەیەوە و کاتی بۆ دیاری بکەن‪.‬‬ ‫‪ --‬بێدەنگ مەبە‬

‫ھەرگیز بێدەنگی ھەڵمەبژێرەو فشاری دەروونیی‬ ‫سەر خۆت زیاد مەکە‪ ،‬لەوانەیە لەتەمەنی تازە‬ ‫پێگەشتندا قورسبێ لەبەر ئەوەی ئەزموونت کەمەو‬ ‫شەرمت زۆرە‪ .‬بەاڵم دەتوانی بۆ خێزانەکەتی باس‬ ‫بکەی یان بۆ ھاوڕێیەکی باوەڕپێکراوت‪ .‬یان بۆ‬ ‫مامۆستا نزیکەکەت یان بۆ پزیشکە تایبەتەکەت کە‬ ‫متمانەت پێیەتی‪.‬‬ ‫ئەمانە ھەمووی دەتوانن یارمەتیت بدەن و رێگا‬ ‫چارەت نیشان بدەن‪ ،‬ئەگەر ھەر کەسێکی وانەبوو‬ ‫دەتوانی پەیوەندی بکەیت بە رێکخراوەکانی مافی‬ ‫مرۆڤ یان مافی منداڵ و ھەرزەکاران‪.‬‬ ‫دیاردەی گێچەڵی سێکسی بەھۆی سۆشیال‬ ‫میدیاوە‪ ،‬دیاردەیەکی جیهانییەو دیاردەیەکی زۆر‬ ‫بەرباڵوە‪ .‬بە داخەوە کۆمەڵگەی ئێمەشی بە رێژەیەکی‬ ‫زۆر گرتووەتەوە‪ ،‬من وەک پزیشکێک کە خۆشبەختانە‬ ‫نەخۆشەکانم متمانەیان زۆرە پێم‪ ،‬بە دۆکیومێنتەوە‬ ‫لە الیەن چەندین پەیجی بەناوبانگ و کەسایەتی‬ ‫ناسراوەوە ئەم جۆرە گێچەاڵنەیان پێکراوە ‪.‬‬ ‫بۆیە ھیوادارم ئەم بابەتە بوروژێنرێت بۆ‬ ‫بەرچاوڕوونی زۆرترین ژمارە لە ھاواڵتییەکانم‪،‬‬ ‫دڵنیاشبە مەرج نییە گێچەڵی سێکی بەس ھەرزەکار‬ ‫و ئافرەت بگرێتەوە‪ ،‬نەخێر ھەموو تاکێکی ئەم‬ ‫کۆمەڵگەیە لەوانەیە دووچاری بێتەوە ‪..‬‬

‫پەراوێزو سەرچاوەکان‬

‫‪- who are predator on your social‬‬ ‫?‪network.‬‬ ‫‪life wire _ by Tony Bradley, CIS‬‬‫‪SP-ISSAP‬‬ ‫‪_for every child | digital safety.‬‬ ‫‪unicef. org‬‬ ‫‪_The Thinking Processes of Sex‬‬‫‪ual Predators‬‬ ‫‪By . Stanton Samenow, Ph.D.in‬‬ ‫‪psychology‬‬ ‫‪_7 Signs of Grooming by a Sexu‬‬‫‪al Predator‬‬ ‫‪By . Kati Morton‬‬ ‫‪_Sexual Exploitation in the media.‬‬ ‫‪UNICEF.org‬‬ ‫‪_Social Media Platforms Bring the‬‬ ‫‪Dark Web Closer Than You Think‬‬ ‫‪. By .dr Michael McGuire‬‬ ‫‪bromium . Com‬‬ ‫‪_Online Predators - Statistics ,‬‬ ‫‪pure sight , online child safety.‬‬ ‫_ االبتزاز الجنسي‪ :‬أحدث أشكال االستغالل عبر‬ ‫اإلنترنت ‪. Online Sense .org‬‬ ‫_اإلنترنت يمكن أن يكون “ملعبا لالستغالل الجنسي‬ ‫لألطفال‬

‫‪ BBC _ NEWS‬عربي‬

‫‪10‬‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪:‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫هەردوو هاوسەرەکەم بە خۆشەویستی هێناوە‬ ‫زەمەن‪ :‬ژیانی منداڵیت چۆن بەڕێکرد؟‬ ‫بە منداڵی باپیرم زۆری خۆشویستووم و تەنانەت‬ ‫پێکەوە لەژێر یەک بەتانیدا دەنووستین‪ ،‬هەمیشە بە‬ ‫باوکە باپیرم بانگ دەکردو بە باوکیشم وتووە کاکە‪ ،‬ئەو‬ ‫کاتەی باپیرم وەفاتی کردو لەسەر قەبران گەڕاینەوە‪،‬‬ ‫چووم بۆ الی کاکەم کە باوکم بوو پێم وت کوا باوکم؟‬ ‫کاکەشم باوەشی پێدا کردم و دڵی دامەوە‪ ،‬کەسایەتیم‬ ‫لە منداڵیدا وا هەڵکەوتبوو کە زۆربەی کاتەکان لەناو‬ ‫مەجلیس و دانیشتنەکانی باوکمدا بەسەر دەبرد‪،‬‬ ‫تەنانەت لە خوانەکانیشدا لەگەڵیان بووم‪ ،‬کەسێک‬ ‫بووم هەمیشە لەالیەن خوشکەکانم و دایکمەوە نازم‬ ‫هەڵدەگیرا‪.‬‬ ‫یەکەم منداڵی خێزانەکەمان بووم کە چوومە‬ ‫قوتابخانە‪ ،‬لە گوندەکەماندا تەنها من و مەالیەک‬ ‫خوێندەواریمان هەبوو‪ ،‬هەر کاتێک کادرەکانی حزبی‬ ‫شیوعی و پارتی بهاتتنایەتە گوندەکەمان و بەیاننامەیان‬ ‫پێ بوایە‪ ،‬من دەمخوێندەوە‪ ،‬من لەو سەردەمەدا تەمەنم‬ ‫‪ 6‬بۆ ‪ 7‬ساڵ بوو کە شۆڕشی ‪14‬ی تەمووز روویدا‪ ،‬ئەو‬ ‫کاتە لەگەڵ شەپۆلی خۆپیشاندانەکانی ئەو سەردەمەدا‬ ‫بۆ پشتیوانی کردن لە حکومەتی (عەبدولکەریم قاسم)‬ ‫کە ئەو کات ژیانێکی تازەی سیاسیی لەنێو گەنجاندا‬ ‫هێنابووە کایەوە‪ ،‬لە رێگەی خوێندنەوەی ئەدەبیاتی‬ ‫شتم ال دروست بوو‪،‬‬ ‫حزبی شیوعیەوە‬

‫کاتێ ئەو خۆپیشاندانانەش دەکران‪ ،‬هەستم دەکرد لە‬ ‫داخوازییەکانیان تێدەگەم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کە چوویتە ناو دنیای سیاسەت تەمەنت‬ ‫چەند ساڵ بوو؟‬ ‫تەمەنم ‪ 16‬بۆ ‪ 17‬ساڵ دەبوو‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫خوێندنەوەی ئەدەبیاتەوە لە گوندەکەماندا‪ ،‬بە ژیانی‬ ‫سیاسیی ئاشنا بووم‪ ،‬لەهەمان کاتیشدا شۆڕشی‬ ‫‪ 14‬تەمووز و خۆپیشاندانەکان و درووشـمەکانی ئەو‬ ‫سەردەمە بۆ من‪ ،‬چوارچێوەیەک بوو کە بە ژیانی‬ ‫سیاسیی ئاشنا کردم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ژن الی تۆ چی دەگەیەنێت؟‬ ‫دایک ژنە و یەکەم خوێندگایە کە ئینسان لێوەی فێر‬ ‫دەبێت‪ ،‬الی من ژن ژیانە و پێگەیەکی تایبەتی هەیە‪،‬‬ ‫لە سەردەمی پێش شۆڕشی ‪14‬ی تەمووز کە باوکم‬ ‫بەهۆی الیەنگریی بۆ حزبی شیوعی زۆرجار زیندانی‬ ‫دەکرا و لەماڵ نەدەبوو‪ ،‬دایکم هەموو شتێک بوو‪،‬‬ ‫نەک تەنها دایکی من‪ ،‬بەڵکو زۆر دایکی ئەو سەردەمە‬ ‫کە مێردەکانیان یان کوڕەکانیان پێشمەرگە یان لە‬ ‫زیندان بوون‪ ،‬ژنەکانیان رۆڵیان هەبوو لە بەڕێوەبردنی‬ ‫کاروباری ناوماڵ و بەخێوکردنی منداڵ‪ ،‬ئەگەر بێین‬ ‫ژنانی کورد بەراورد بکەین بە ژنانی واڵتانی دیکە‪،‬‬ ‫تا رادەیەک وێنەیەکی تایبەتتری هەیە‪ ،‬ژن کاریگەریی‬ ‫هەیە لەسەر خێزان و لەسەر پیاو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بە چ شتێک توڕە دەبیت و کە توڕە دەبیت‬ ‫چی دەکەیت؟‬ ‫لەکاتی توڕەبووندا بێدەنگی هەڵنابژێرم‪ ،‬چونکە‬ ‫نامەوێ لە کۆتاییدا بە شێوەیەک بتەقمەوە کە‬ ‫کۆنتڕۆڵی خۆمم بۆ نەکرێت‪ ،‬بەوە زۆر توڕە دەبم‬ ‫کە یەکێک شتێکی ناڕاست دووبارە بکاتەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫زەمانیش چۆنێتی توڕەبوون دەگۆڕێت‪ ،‬چونکە گەرماو‬ ‫گرفت و ماندووبون کار دەکاتە سەر چۆنێتی توڕەبوون‬ ‫بەاڵم بە گشتی من ئەعسابم ساردە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چەند جار عاشق بوویت و عەشق چی لە‬ ‫ژیانی تۆدا گۆڕیوە؟‬ ‫بەڵی عاشق بووم‪ ...‬بەاڵم هەمیشە باری خێزانیو‬ ‫کۆمەاڵیەتیم رێگەی نەدام کە جێبەجێی بکەم‪،‬‬ ‫مەسەلەی عیشق زۆرجار لە تەمەنی هەرزەکارییەوە‬ ‫دەست پێدەکات‪ ،‬لەو سەردەمەی مندا کە یەکێکت‬ ‫خۆشدەویست هەوڵت دەدا لە کەلێنێکدا چاوت پێی‬ ‫بکەوێت و بە بەردەم ماڵیاندا بڕۆیت‪ ،‬دڵت پێی‬ ‫دەکرایەوە‪ ،‬بە ئومێدی ئەو عەشقەوە لەخەو هەڵدەسیت‬ ‫و خۆت ئامادە دەکەیت و ریش دەتاشیت‪ ،‬ئەگەر عیشق‬ ‫نەبێت ژیان نابێت‪ ،‬عەشق دەتوانێ ئامانجی تۆ دیاری‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە رێگەی کێوە هاتیتە نێو دنیای‬ ‫سیاسەتەوەو کێ پشتگیریی کردیت؟‬ ‫باوکم پشتگیرم بوو‪ ...‬لەبەرئەوەی باوکم‬ ‫جوتیارێکی ناسراو بوو لە ناوچەی خۆمان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە سەرەتای پەنجاکاندا‪ ،‬باوکم یەکێک بوو لەو‬ ‫کەسانەی پشتیوانیی کردووە لە هەڵگیرساندنی‬ ‫شۆڕشی جوتیاران و کادرانی بزووتەوەی‬ ‫جوتیاران‪ ،‬براکانیشم بەهەمان شێوەی من‬ ‫سیاسی بوون‪.‬‬

‫لەم دیارە تایبەتەی “زەمەن” دا‪ ،‬سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی‬ ‫سیاسیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان‪ ،‬راشکاوانە وەاڵمی پرسیارە تایبەتییەکانی‬ ‫“زەمەن” دەداتەوە‪ ،‬ناوبراو لەم دیمانەیەدا هەندێک الیەنی نهێنی و شاردراوەی‬ ‫ژیانی خۆی ئاشکرا دەکات و دەرگای دڵی خۆی لە قۆناغی گەنجێتییەوە تا‬ ‫ژیانی سیاسیی و ئەوینداریی خۆی و هەستی تایبەتی بەرامبەر هەردوو‬ ‫هاوسەرەکەی بۆ خوێنەرانی “زەمەن” دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬چاوان‬ ‫زەمەن‪ :‬سوودو زیانەکانی سیاسەت بۆ تۆ چی بوو؟‬ ‫بەشێکی زۆری کاتی من لە ژیاندا سیاسەت‬ ‫بردوویەتی‪ ،‬سیاسەت بە مانای کردەوە نەک بە‬ ‫مانەی دانیشتن و بیرکردنەوە‪ ،‬من لە بزووتنەوەی‬ ‫خوێندکارانەوە دەستم پێکرد تا گەیشتمە بزووتنەوەی‬ ‫سیاسی و پۆستی جیاجیام لە ناو حزبدا وەرگرت و‬ ‫گەشەم کرد‪ ،‬سیاسەت شت پێشکەشی ئینسان دەکات‪،‬‬ ‫ئەگەر جارێکی تر زیندوو ببمەوە‪ ،‬دیسان سیاسەت‬ ‫هەڵدەبژێرمەوە‪ ،‬ئەگەر بتەوێ سیاسەت بکەیت دەبێت‬ ‫پەیوەندییە سیاسی و کۆمەاڵیەتییەکان بەیەکەوە گرێ‬ ‫بدەیت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر سیاسەت نەبوایە چ پیشەیەکت‬ ‫هەڵدەبژارد؟‬ ‫ئەندازیار‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە دنیای سۆشیاڵ میدیاوە زۆرجار دەبینین‬ ‫وتەکانت بە توانجەوە دادەبەزێنن‪ ،‬خۆت بۆچوونت‬ ‫چییە لەبارەی ئەمەوە ئایا دەیانبینی؟‬ ‫من سەغڵەت نابم‪ ،‬ئەگەر لەرووی بابەتییەوە رەخنە‬ ‫لە قسەکانم بگیرێت بۆ راستکردنەوەی هەڵەکانم‪ ،‬ئەوا‬ ‫رێزی لێ دەگرم‪ ،‬بەاڵم هەندێک هەیە پارەی پێدراوەو‬ ‫ئامۆژگاری کراوە‪ ،‬هەیە رقی لێمە و سۆشیاڵ میدیا‬ ‫بەکار دەهێنێ بۆ ئەوەی قسە لەسەر من بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من هەرگیز سەغڵەت نابم‪ ،‬رقی لێم بێت یان لێم‬ ‫نەبێت وەک یەک وایە الی من‪ ،‬سۆشیاڵ میدیا تووشی‬ ‫کارەساتی گەورە بووە لەناو کۆمەڵگای کوردیدا‪،‬‬ ‫بۆ شتی خراپ بەکاردێت و کێشەی کۆمەاڵیەتی لێ‬ ‫دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەیانیان کە هەڵدەسیت بە چی دەست بە‬ ‫رۆژەکەت دەکەی؟‬ ‫ددان دەشۆم و دووش دەکەم‪ ،‬نانی بەیانی دەخۆمو‬ ‫قاوە یاخود چا‪ ،‬نانی بەیانی الی من مەرغوبە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫وەرزشدا ماوەیەکە دابڕاوم و دەمەوێت دەست پێ‬ ‫بکمەوە‪ .‬لە هەڵبژاردنی جلوبەگیشدا هەڵبژاردەم‬ ‫جوانە‪ ،‬زۆر ئارەزوو بە رۆیشتن بەپێ دەکەم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەگەڵ خوێندنەوە چۆنیت؟‬ ‫باشم و زۆرتر ئەو کتێبانە دەخوێنمەوە کە لەسەر‬ ‫پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬یاخود لەسەر رووداوی‬ ‫رۆژن‪ ،‬حەز لە خوێندنەوەی مێژووی ژیانی سیاسیش‬ ‫دەکەم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەگەڵ هەردوو هاوسەرەکەت نێوانت چۆنە؟‬ ‫هەردوو هاوسەرەکەم بە خۆشەویستیی هێناوە‪،‬‬ ‫کاتێک هاوسەری یەکەمم پێش ‪ 9‬بۆ ‪ 10‬ساڵ‬ ‫سییەکانی لەدەستداو بە دەرمان دەژیا‪ ،‬ئنجا هاوسەری‬

‫دووەمم هێنا‪ ،‬گرنگی‬ ‫هاوسەری یەکەمم‬ ‫کە وەفاتی کردووە‬ ‫لەوەدا بوو ئەو‬ ‫زۆر هاوڕێم بوو‬ ‫لەرووی کولتوورو‬ ‫و‬ ‫سیاسیی‬ ‫پە یو ە ند ییە‬

‫کۆمەاڵیەتییەکانەوە‪،‬‬ ‫دوو منداڵمان هەیەو‬ ‫پە ر و ە ر د ە کر د نی‬ ‫مند ا ڵە کا نما ن‬ ‫ئەوە‪،‬‬ ‫هونەری‬ ‫هاوسەری دوەمیشم‬ ‫زۆر خۆشدەوێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەی‬ ‫بە نیازیت واز لە‬ ‫سیاسەت بێنیت؟‬ ‫بەوە واز ناهێنم کە‬ ‫چاویان لە جێگەکەم‬ ‫بێت‪ ،‬من نە کوڕی‬ ‫عەشیرەت بووم‪ ،‬نە‬ ‫باوکم بەرپرس بووە من‬ ‫بە هەوڵ و ماندووبونی خۆم هاتووم و بەردەوام دەبم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆرێک لە سەرکردە سیاسییەکان‬ ‫یادەوەریی خۆیان نووسیوەتەوە‪ ،‬تۆ یادەوەری کامیانت‬ ‫پێ راستگۆتر و جوان ترە؟‬ ‫من یادەوەری خۆمم نووسیوەتەوە‪ ،‬وردەوردە‬ ‫وا دەبێت بە کتیب و خەریکە چاپ دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرکردەکان کاتێک بیرەوەرییەکانی ژیانی خۆیان‬ ‫دەنووسنەوە‪ ،‬خۆیان دەکەن بە پاڵەوانی هەموو‬ ‫چیرۆکەکان‪ ،‬ئەوانە راست ناکەن‪ ،‬ئەوە گومڕاکردنو‬ ‫بە الڕێدابردنی خوێنەرە‪ ،‬من لە نووسینەکەی‬ ‫خۆمدا چیرۆکی جیاجام نووسیوەتەوە‪ ،‬پاڵەوانە‬ ‫ئەسڵەیەکە خۆیم داناوە‪ ،‬نووسینەوەی ژیاننمانە‬ ‫دەبێت راستگۆ بێت‪ ،‬ئەو رووداوانە هەڵبژێردرێت‬ ‫کە سوودی بۆ نەوەکانی داهاتوو هەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەوەی من دەینووسمەوە سوودێک نەبەخشێت بۆچی‬ ‫بینووسمەوە؟ یەکێک لەو بیرەوەریانەی تەواو نەبووە‪،‬‬

‫نهێنیییەکانی ژیانی سیاسیمە‪ ،‬بەاڵم جارێ باڵوی‬ ‫ناکەمەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەگەڵ مەشروب خواردنەوە چۆنیت؟‬ ‫مەشروب خۆر نیم‪ ...‬تەنها لە بۆنەکاندا دەخۆمەوە‪،‬‬ ‫لە ماڵیش قەت ناخۆمەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە ئەم تیمە تازەی یەکێتی کە‬ ‫چونەتە ناو حکومەتەوە کارابن؟‬ ‫جارێ زووە لەسەر بڕیاردان‪ ،‬چونکە جارێ‬ ‫دەستپێکن و کاریان نەکردووە‪ ،‬با ‪ 100‬رۆژی بەسەردا‬ ‫تێپەڕێت‪ ،‬ئەو کاتە بڕیار دەدەین‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫تیمەکانی پیشتر‪ ،‬بەڵێ کاریان کردووە‪ ،‬بەاڵم نامەوێ‬ ‫بڵێم چۆن بوون یان چۆن نەبوون‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆر سەفەر دەکەیت؟‬ ‫ئیشەکەم وایە کە دەبێت زۆر سەفەر بکەم‪ ،‬هەر‬ ‫واڵتەو چێژ و خۆشیی خۆی هەیە‪ ،‬من زۆربەری واڵتان‬ ‫گەڕاوم‪.‬‬

‫دابونەریت رێگا نادات بەشداریی پاڵەوانێتییەکان بکات‬ ‫ديمەن ئيسماعيل‬ ‫نیگار هەر لە منداڵییەوە حەزی‬ ‫لە وەرزش بووە‪ ،‬ئەمە واى لێ كردووە‬ ‫بەردەوام بێت لە برەودان بە حەز و‬ ‫خولياكانى و لەم پێناوەدا هەوڵ و‬ ‫كۆششەکانی زیاتر دەکات بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئاواتەكەى‪.‬‬ ‫نيگار مەحمود‪ ،‬ئێستا تەمەنی ‪ ٣8‬ساڵە و‬ ‫دانيشتووى شارى دەربەنديخانە‪ ،‬ئەو ماوەى ‪٥‬‬ ‫سالە راهێنەرى وەرزشەو لە ئێستادا لە هۆڵی‬ ‫سمارت جيم‪ ،‬کاری راهێنەرایەتی دەكات‪.‬‬ ‫ئەم خانمە لە سەرەتاى ساڵى‬ ‫(‪)2008‬ەوە‪ ،‬وهك وهرزشكارێك دەستى‬

‫لە گینسەوە‬ ‫قاچەکانی سەرسوڕهێنەرن‬ ‫کوڕێکی الو بە هۆی توانای زۆری بۆ‬ ‫پێچەوانەکردنی قاچییەوە‪ ،‬ناوی وەک یەکێک‬ ‫لە خاوەن بەهرە سەرسوڕهێنەرەکان تۆمارکراو‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ماکوێڵ الوێکی تەمەن ‪ ١٤‬ساڵە و خاوەنی‬ ‫بەهرەیەکی تایبەتە کە ئەویش ئەوەیە قاچەکانی‬ ‫بە پلەی ‪ ١٥٧‬پلە بجوڵێنێت‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫یەکەمجارە کەسێک هەبێت بتوانێت قاچی بەو‬ ‫ئاڕاستەیە بسوڕێنێت‪.‬‬

‫بە وەرزشكردن كردووە‪ ،‬ماوەى دوو ساڵیشە دەستی‬ ‫بە وەرزشەکانی (زۆمبا و ئايرۆبيك) کردووە له هۆڵی‬ ‫لهشجوانی سهنتهری چاالكی گهنجانی دهربهندیخان‪ ،‬كە‬ ‫تاکە هۆڵە لەو ناوچەیەدا کە ئافرەتانی دەربەندیخان و‬ ‫دەوروبەری توانیویانە سوودى لێ ببينن‪.‬‬ ‫لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن” دا‪ ،‬نیگار باس لە‬ ‫پيشەكەى دەكات و دەڵێت‪ :‬ماوهی ‪ ١٤‬ساڵ له سهنتهری‬ ‫چاالكى گهنجانی دهربهندیخاندا‪ ،‬وهك كارمهند لە چەند‬ ‫بەشێکی جیاجیادا كارم كردووه‪ ،‬بەاڵم بۆ ماوەی ‪ ٣‬ساڵە‬ ‫راهێنهری لهشجوانییە‪ ،‬لهم سهنتهرهدا چهندین توانا و‬ ‫بههرهی خۆمم دۆزییهوه‪.‬‬ ‫نيگار له ساڵی ‪ 20١٥‬دهستى به كاری راهێنهریی‬ ‫كردووه و بهشداری چهندین خولی راهێنهری و ناوبژیوانى‬ ‫كردووە‪ ،‬بروانامەى راهێنەری لەشجوانى و يارييەكانى‬ ‫(ئیرۆبیك و زومبا و ناوبژیوانی) به پله زۆرباشهكان‬

‫بڕوانامەی به دهست هێناوه‪ ،‬هەروەها بهشداریى له‬ ‫ئامادهكردنی ناوهڕۆكی پهرتوكێكی تایبهت به وهرزشی‬ ‫لهشجوانی كه یهكهم پهرتوك بووه تێیدا راهێنانهكانی‬ ‫لهشجوانی كراوه به كوردی و نووسيوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەشڵێت‪ :‬لهالیهن زۆرێك له رێكخراو و‬ ‫حزبهكانهوه خهاڵت كراوم و رێزلێنانم بۆ كراوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫سهبارهت به مهدالیاو بهشداریكردن له پاڵهوانێتیهكاندا‪،‬‬ ‫تا ئێستا بهشداریی پاڵهوانێتیهكانم نهكردووه‪.‬‬ ‫ناوبراو هۆکاری بەشداری نەکردنی لە پاڵەوانێتییەکاندا‬ ‫بۆ زەمەن ئاشکرا دەکات و دەڵێت‪ :‬هۆکاری بەشداری‬ ‫نەکردنم لە پاڵەوانێتییەکاندا بۆ رێگرییە کولتووریی و‬ ‫نەریتییەکان دەگەڕێتەوە نەک توانا جەستەییەکانی خۆم‪،‬‬ ‫به بڕوای خۆم‪ ،‬له رووی توانا و هێزی جهستهییهوه‬ ‫لهوپهڕی ئامادەباشیدام و وهك ههر بهشداربوویهكی‬ ‫پاڵهوانێتییهكان‪ ،‬له توانامدا ههیه بهشداربم وباوهڕم به‬

‫درێژترین بەرنامەی‬ ‫ڕاستەوخۆیی ڕادیۆیی‬ ‫دوو بێژهری ئوردونی توانییان ژمارهیهكی پێوانهیی نوێ‬ ‫تۆمار بكهن و بۆ ماوهی ‪ 6١‬سهعات بهرنامهیهكی راستهوخۆیان‬ ‫پێشكهش كرد‪.‬‬ ‫جیسی ئهبوفهیسهڵ و ئهمجهد حجازین سهركهوتوو بوون له‬ ‫پێشكهشكردنی درێژترین بهرنامهی رادیۆیی له مێژوودا كه ‪ 6١‬سهعاتی‬ ‫بهردهوام‪ ،‬بهشێوهی راستهوخۆ بهرنامهكهیان پێشكهش كرد‪.‬‬ ‫بهرنامهكه كه له رادیۆی “صوت الغد” پهخشكرا‪ ،‬سهعات ‪ ٧:٣0‬دهقیقهی‬ ‫بهیانی ڕۆژی دووشەممە دهستی پێكرد و سهعات ‪ 8:٣0‬دهقیقهی ئێوارهی‬ ‫پێنجشهممه ‪ ،‬كۆتاییهات و بهوشێوهیه ژمارهی پێوانهیی پێشووی درێژترین‬ ‫بهرنامهی رادیۆیی شكاند‪.‬‬

‫تواناكانی خۆم ههیه‪ ،‬بەاڵم تاکو ئێستا بڕيارم نەداوە‬ ‫بەشدار بم‪.‬‬ ‫نیگار لە ئێستادا راهێنەرو سەرپەرشتیاری هۆڵی‬ ‫(سمارت جیم)ە لە دەربەنديخان‪.‬‬ ‫هۆلى (سمارت جيم) دهكهوێته ناوهڕاستی شاری‬ ‫دهربهندیخان و له بهرواری (‪ )20١9/٧/6‬كراوهتهوه‪،‬‬ ‫ئەم هۆڵە پێکهاتووە لە دوو بەشی تایبەت‪ ،‬بەشێکیان‬ ‫تایبەتە بە راهێنانی ئاسن و بەشەکەی تر تایبەتە بە‬ ‫ئیرۆبیک و زومبا‪ ،‬ئهم هۆڵه تهنيا بۆ راهێنانی خانمانە‪،‬‬ ‫لە سەرەتای كردنەوەیدا تاکو ئێستا‪ ،‬زیاتر له (‪)200‬‬ ‫وهرزشكار سودمهند بوون لێی‬ ‫ئەم خانمە وەرزشکارە‪ ،‬جگە لە پیشەی راهێنەرى‪،‬‬ ‫چهندین گهشتی شاخهوانیی ئهنجامداوه لهگهڵ خانمان‪،‬‬ ‫كه وهك راهێنهر و رێنمایكهر لهگهڵیان بووه و‬ ‫سەرپەرشتی کردووە‪.‬‬

‫لە ‪ ١‬دەقەدا ‪ ١٨‬جار‬ ‫جلەکانی گۆڕی‬ ‫ئافرهتێكی مالیزی له خولهكێكدا ‪ ١8‬جار جلهكانی گۆڕی‬ ‫و توانی ناوی بچێته كتێبی گینس بۆ ژماره پێوانهییهكان‪.‬‬ ‫دوای ئهوهی له خولهكێكدا ‪ ١8‬جار جلهكانی گۆڕی‪ ،‬سیلفیا‬ ‫لیم‪-‬ی مالیزی وهك خێراترین كهسی جیهان له جلگۆڕیندا ناوی چووهی‬ ‫كتێبی گینس بۆ ژماره پێوانهییهكان‪.‬‬ ‫لهو كێبڕكێیهی كۆتایی مانگی رابردوو له پاركی ‪ Happy Valley‬واڵتی‬ ‫چین بهڕێوهچوو‪ ،‬سیلفیا به هاوكای ئیفۆری شن‪-‬ی هاوڕێی توانی ئهو ژماره‬ ‫پێوانهییه تۆمار بكات‪.‬‬ ‫سیلفیا به خێراییهكی زۆر جلهكانی بهری دهگۆڕێت بهبێ ئهوهی ماندوویی‬ ‫پێوه دیار بێت‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪9‬‬

‫روسیا و دیموکراسی نا لیبراڵ‬

‫ماردین ئیبراهیم‬

‫ههرچهنده له روسیای پوتیندا‬ ‫ههڵبژاردن بهشێوهیهکی ڕێکوپێک و له‬ ‫کاتی خۆیدا بهڕێوه دهچێ‪ ،‬بهاڵم بهپێی‬ ‫ڕاپۆرتی ههموو ئهو چاودێرو ڕێکخراوانهی‬ ‫پهیوهندیدارن به ههڵبژاردنهوه‪ ،‬هیچ‬ ‫کام له مهرجهکانی ههڵبژاردنێکی‬ ‫ئازادو دادپهروهر لهو پرۆسانهدا نین‪.‬‬ ‫بۆیه دیموکراتی روسیا پێی دهوترێت‬ ‫‘دیموکراتی نالیبراڵ’‪.‬‬ ‫فهرید زهکهریا له کتێبهکهی خۆیدا‬ ‫‘ئایندهی ئازادی‪ :‬دیموکراسی نالیبراڵ‬ ‫له ناوهوه و دهرهوه’ زۆرتر ئهو چهمکه‬ ‫روندهکاتهوه و پێیوایه که ئازادی‬ ‫یاخود سهربهستی و دیموکراتی پێکهوه‬ ‫ڕێدهکهن به دیاریکراویش له ئهزموونی‬ ‫ئهوروپیدا‪ ،‬بهاڵم مهرج نییه هێندهش‬ ‫بهیهکهوه بهسترابن‪ .‬ههندێکجار زۆرینه‬ ‫بڕیار دهدات لهسهر کهمکردنهوه یاخود‬ ‫مشتوماڵکردنی ئازادییهکان‪ ،‬بۆیه بۆ‬ ‫زامنکردنی ئهوهی دیموکراسی دژی‬ ‫ئازادی ههڵنهگهڕێتهوه دهبێت کارێک‬ ‫بکرێت زۆرینه ئایدیای ئازادی قبوڵ‬ ‫بکاتو وهکو بههایهک بهرگری لێبکات‪.‬‬

‫زۆربهی سیستمه دیموکراسییهکانی‬ ‫ئێستا دیموکراسی نوێنهرایهتی و‬ ‫دهستوورین که خهڵک له پرۆسێسێکی‬ ‫ههڵبژاردنی تێکهڵ له ڕاستهوخۆ و‬ ‫ناراستهوخۆدا مافی بڕیاردان دهدات به‬ ‫گروپێک له ههڵبژێردراوان‪ .‬دیموکراسی‬ ‫لیبراڵ که شێوه باوهکهی دیموکراسی‬ ‫ناسراوه و له واڵتانی خۆرئاوای ئهوروپا ههر‬ ‫که باسی دیموکراسی بکرێت مهبهستمان‬ ‫لهو جۆرهیانه بابهتی مافهکان و‬ ‫ئازادیهکانی تاک بابهتێکی زۆر سێنتراڵه‪،‬‬ ‫خهڵک دهسهاڵتێک ههڵدهبژێرێت که ههم‬ ‫ماف و ئازادیهکانی تاک بپارێزێت ههم‬ ‫دهستوور که پارێزهری ئهو مافانهیه‪.‬‬ ‫مهرجی دهسهاڵتێکی دیموکراسی ههر‬ ‫ئهوه نییه که خهڵک ههڵیبژاردووه‬ ‫بهڵكو پاراستنی مافهکانیشه‪ ،‬کهواته‬ ‫هیچ دهسهاڵتێک به تهنیا بهوه نابێته‬ ‫دیموکرات که چۆن ههڵبژێردراوه و کێ‬ ‫ههڵیبژاردووه بهڵکو چۆن حوکم دهکات‬ ‫ئهوهش مهرجێکی گرنگه‪.‬‬ ‫تارادهیهک‬ ‫ڕوسیا‬ ‫دیموکراسی‬ ‫پرۆسهیهکی پڕژان بوو‪ .‬پیرۆسترۆیکا و‬ ‫گالدسنۆست و دوواتر ڕمانی کۆمۆنیزم‬ ‫که روداوی گرنگی سهدهی بیست بوون‪،‬‬ ‫هیوایهکی زۆری به ڕوسیهکان بهخشی‬ ‫که ههمان ڕێچکهی ئهوروپای خۆرئاوا له‬ ‫بهڕێوهبردنی دهوڵهت و ههمان سیستمی‬ ‫سیاسی و ئابووری دهگرنەبهر‪ .‬بهاڵم‬ ‫تۆپبارانکردنی پهرلهمان له ناوهڕاستی‬ ‫مۆسکۆ لهالیهن تانکهکانی بۆریس‬ ‫یهڵسنهوەو پاشان شهڕی وێرانکاری‬ ‫چیچان ههر زوو ههمووانی تێگهیاند که‬ ‫مۆدیلی روسی مۆدیلێکی جیاواز دهبێ له‬ ‫مۆدیلی واڵتانی تری ئهوروپای خۆرههاڵت‬ ‫که ورده ورده و به هێواشی و قۆناغ‬ ‫قۆناغ به یهکێتی ئهوروپاوه پهیوهست‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ساموێل هانتینگتۆن له کتێبه‬ ‫‘پێکدادانی‬ ‫خۆیدا‬ ‫بهناوبانگهکهی‬ ‫شارستانێتیهکان’ روسیا ‪ -‬لەپاڵ تورکیاو‬ ‫مهکسیک ‪ -‬وهکو یهکێک لهو واڵتانه باس‬

‫روسیا نه دهیهوێ تهواو‬ ‫وهکو ئەوروپاو ئەمریکای‬ ‫لێبێ نە دەشتوانێ بە‬ ‫خەیاڵدانی قەیسەرەوە‬ ‫حوکم بکات‬

‫دهکات که کێشهی قوڵی ناسنامهیان‬ ‫ههیه‪ ،‬بهو مانایهی مۆسکۆ لهنێوان‬ ‫ڕهگوڕیشهی سالڤی خۆی و برۆکسلدا تیا‬ ‫ماوه‪ ،‬نه دهیهوێت تهواو وهکو ئهوروپا و‬ ‫ئهمریکای لێبێت؛ نه دهتوانێت به ههمان‬ ‫خهیاڵدانی قهیسهریهوه حوکم بکات‪.‬‬ ‫کێشهی روسیا کێشهی نێوان ترادیسیۆنو‬ ‫مۆدێرنیتی نییه‪ ،‬بهڵکو کێشهی نێوان‬ ‫مۆدێرنیتی و سێبهرهکانیهتی‪ .‬کرانهوهی‬ ‫روسیا بهدوودڵی و ناتهواوی بهرهوڕووی‬ ‫بازاری لیبراڵ وا دهکات ڕێگر بێت لهوهی‬ ‫روسیا ببێت به دیکتاتۆری تهواو‪ ،‬بهاڵم‬ ‫قهیرانی ئهو گهنجه بێکارانهی روسیا‬ ‫که به خهونی ئهوهی ڕۆژێک پاسپۆرتی‬ ‫یهکێک له واڵتانی یهکێتی ئهوروپایان‬

‫ههبێت ‪ -‬با ئهو پاسپۆرته هی واڵتێکی‬ ‫وهکو فینلهندای کۆنه کۆڵۆنی خۆشیان‬ ‫بێت‪ -‬ڕۆژهکانیان بهڕێدهکهن‪ .‬ههروهها‬ ‫گرفتێکی تریش که بهرۆکی ڕوسیا دهگرێت‬ ‫ئهوهیه که فۆرمی حوکمکردنهکهی‬ ‫له ئهوروپای خۆرئاوا بچێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههمووان دهزانن هاتوچوونی ڤالدیمیر‬ ‫پوتین و دیمیتری میدڤیدیڤ لهنێوان‬ ‫کرملینو ئهنجومهنی وهزیراندا حیلهیهکی‬ ‫یاسایی بوو تاکو سیستمی ئۆتۆکراتی‬ ‫ڕوسی پارێزراو بێت‪ .‬ههرچهنده بهپێی‬ ‫دهستووری ساڵی ‪ ١٩٩٣‬روسیا واڵتێکی‬ ‫کۆماری دیموکراتیه‪ ،‬بهاڵم ڤالدیمیر‬ ‫پوتین سهرۆکایهتی بهرهیهکی سیاسی‬ ‫دهکات ‘بهرهی ههموو خهڵکی روسیا’ که‬

‫بهرهی ناسیونالیزمی روسیه و تهوژمێکی‬ ‫کۆنزهرڤاتیڤه به دهستخستنه ناو بازاڕو‬ ‫میدیاو پهیوهندی جارانی خۆی به‬ ‫کۆمیتهی ئاسایشی دهوڵهت ‘کهی جی‬ ‫بی’یهوه و ههماههنگی ئاڵۆز و گوماناوی‬ ‫ئێستایهوه به ههرسێ دهزگای ههواڵگری‬ ‫روسیهوه ‪ -‬دهزگای ههواڵگری دهرهوه‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتی ههواڵگری سهرهکی‪،‬‬ ‫بهڕێوهبهرایهتی ئاسایشی فیدراڵی‪-‬‬ ‫وادهکات له ههڵبژاردنهکاندا بردنهوه‬ ‫مسۆگهر بکات و له ئێستادا له کۆی ‪٤٥٠‬‬ ‫ئهندامی پهرلهمان ‪ -‬ئهنجومهنی دۆما ‪-‬‬ ‫‪ ٣٤٠‬ئهندام سهر بهو بهرهیهن‪.‬‬ ‫دوای روخانی کۆمۆنیزم سیاسهتی‬ ‫ئابووری روسیا ناچار بوو مل بۆ‬

‫کرانهوهی ئابووری بدات که لێکهوتهکانی‬ ‫قهرزاربوونی دهوڵهت لهالیهک و‬ ‫دهستبهرداربوونی دهوڵهت له موڵکداری‬ ‫دهزگاکانی خزمهتگوزاری و فرۆشتنی به‬ ‫کهرتی تایبهت ‪-‬پرایڤهتایزهیشن‪ -‬ئهوهی‬ ‫به عهرهبی پێی دهڵێن ‘خصخصه’ بوو‬ ‫که بهشی زۆری کڕیارهکان وهبهرهێنی‬ ‫بیانی بوون‪ ،‬بهاڵم روسیا دوواجار‬ ‫توانی بااڵنسێک بدۆزێتهوه بهوهی‬ ‫نه ئابوورییهکهی و نه سیاسهتهکهی‬ ‫تهواو لیبراڵ نهبن و بتوانێت له رووی‬ ‫ئابوورییهوه نیمچهلیبراڵ بێت و له ڕووی‬ ‫سیاسیهوه مۆدیلی دیموکراسی نالیبراڵ‬ ‫بێت‪ .‬ئهوهی پوتین و ناسیونالیزمی‬ ‫روسی له ئێستادا خهونی پێوه دهبینن‬ ‫روسیایهکی بههێز و سێنترالیزهکراو و‬ ‫پارێزراو لهڕووی ئاسایشهوه‪.‬‬ ‫مۆدیلی پوتین به لهبهرچاوگرتنی‬ ‫تایبهتمهندی ههردوو واڵت ئێستا زۆرتر‬ ‫له مۆدیلی ئهردۆغانهوه نزیکتره وهک له‬ ‫مۆدیلی برۆکسل‪ ،‬به فۆرم دیموکراتیو‬ ‫بهناوهرۆک و ڕهفتار شێوازێک له‬ ‫دیسپۆتیزمی خۆرههاڵتی‪.‬‬

‫روسیا یوتیوب تۆمهتبار دهکات‬ ‫ئهدریۆ ڕۆس‬

‫مۆسکۆ پهنجهی تۆمهتی ئاراستهی‬ ‫تۆڕی یوتیوب کرد که بنکه سهرهکییهکهی‬ ‫له ئەمریکایەو تۆمهتهکهش ئهوهیه که‬ ‫زانیاری دهربارهی خۆپیشاندانی بێمۆڵهت‬ ‫له ڕوسیا باڵودهکاتهوه‪ ،‬بهوهی لهم‬ ‫دواییانهدا یوتیوب هۆشداری داوهته‬ ‫بهکارهێنهرانی که وهک جۆرێک له‬ ‫دهستخستنه کاروباری سهروهری روسیاوه‬ ‫لێکدراوهتهوه‪.‬‬ ‫چاودێری‬ ‫ڕۆسکۆمنادزۆر‪،‬‬ ‫پهیوهندییهکانی روسیا‪ ،‬ڕایگهیاند که‬ ‫نامهی فهرمی ئاراستهی گووگڵ و یوتیوب‬ ‫کردووەو سکااڵی کردووه له بهرامبهر‬ ‫ئهو هۆشدارییهی بهکارهێنهرانیان پێیان‬ ‫گهیشتووه سهبارهت به ‘بهشکردنی‬ ‫زانیاری لهسهر گردبوونهوهی بێمۆڵهت‪،‬‬ ‫لهناویشیاندا ئهو گردبوونهوهیهی ئامانجی‬ ‫کۆسپ دروستکردنه بۆ ههڵبژاردنهکان’‬ ‫بێمۆڵهتیش واته نایاسایی‪.‬‬ ‫ئهمـهش ڕۆژێک دوای گهورهترین‬ ‫خۆپیشاندانی ئۆپۆزیسیۆنی روسیا هات‬ ‫لهمساڵدا‪ ،‬کاتێک پهنجا ههزار کهس‬ ‫له مۆسکۆ بۆ داواکاری ههڵبژاردنێکی‬ ‫دادپهروهرانه له ههڵبژاردنی شارهوانیهکان‬ ‫کاندیدهکانی‬ ‫چونکه‬ ‫کۆبوونهوه‪،‬‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن بهشێوهیهکی سیستهماتیک‬ ‫له ملمالنێی ههڵبژاردنهکه دوورخراونهتهوه‪.‬‬ ‫گردبوونهوهکه لهالیهن حکومهتهوه‬ ‫ڕێگهی پێدرا‪ ،‬کهچی دواتر ‪ ١٣٠‬کهس‬ ‫لهالیهن پۆلیسی پشێویهوه دهستگیرکران‬ ‫کاتێک بهرهو بنکهی سهرۆکایهتی ڕوسیا‬ ‫کهوتنه جووڵه‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانی‬ ‫سێیهمین‬ ‫ئهوه‬ ‫یهکبهدوای یهک بوو له مۆسکۆدا که به‬ ‫دهستگیرکردنی به کۆمهڵ دوایی بێ‪.‬‬ ‫زیاتر له ههزار کهس دهستگیرکراون‬ ‫لەدوای گردبوونهوه بێمۆڵهتهکانی ‪٢٧‬ی‬ ‫جوالی و ‪٣‬ی ئۆگهست‪.‬‬ ‫روسیا ‪ ١٣‬کهسی به تۆمهتی وروژاندنی‬ ‫پشێوی گشتی له ڕۆژی ‪٢٧‬ی جوالی‬ ‫دهستگیرکردووه‪ ،‬تۆمهتێک که ئهگهر‬ ‫بهسهریاندا ساغ ببێتهوه دهکرێت حوکمی‬ ‫زیندانیهکهیان تاکو ‪ ١٥‬ساڵ بڕوات‪.‬‬ ‫دیمیتری ڤاسیلیڤ‪ ،‬که یهکێکه‬

‫له گومانلێکراوانی ئهو مهسهلهیه‪،‬‬ ‫نهخۆشی شهکرهی ههیەو دوای ئهوهی‬ ‫شهوێکی تهواو لهژێر لێکۆڵینهوهدا بووەو‬ ‫بێبهشکراوه له دهرزی ئهنسۆلین‪ ،‬بۆیه‬ ‫بهو هۆیهوه باری تهندروستی تێکچووەو‬ ‫بردراوه بۆ بهشی چادوێری ورد له‬ ‫نهخۆشخانه‪ .‬پارێزهرهکهی به دهزگایهکی‬ ‫میدیای ڕوسی راگهیاندووه که ڤاسیلیڤ‬ ‫ئاستی شهکری خوێنهکهی هێنده نزم‬ ‫بۆتهوه رهنگه زیان به مێشکی گهیشتبێت‪.‬‬ ‫پاش زیادبوونی گردبوونهوهکان له‬ ‫مانگی ڕابردوودا‪ ،‬بهرپرسانی روسیا‬ ‫ئاژانسه بیانییهکانیان به وروژاندنی‬

‫بەرپرسانی روسیا‬ ‫دەڵێن‪ :‬یوتیوب‬ ‫ئەو خۆپیشاندانانە‬ ‫باڵو دەکاتەوە کە‬ ‫مۆڵەتیان نەبووە‬

‫پشێوی تۆمهتبار دهکهن‪.‬‬ ‫ههفتهی ڕابردوو‪ ،‬وهزارهتی دهرهوهی‬ ‫روسیا‪ ،‬جێگری باڵیۆزی ئەمریکای‬ ‫بانگ کرد چونکه وێبسایتهکهیان‬ ‫نهخشهی خۆپیشاندانی ‪٣‬ی ئۆگهستی‬ ‫باڵوکردۆتهوەو داوای له هاواڵتیه‬ ‫ئەمریکییهکان کردووه خۆیان لهو ناوچهیه‬ ‫بپارێزن‪ .‬وهزارهت‪ ،‬باڵوکردنهوهی ئهوه‬ ‫وادهبینێت که ‘باڵوکردنهوهی نهخشهی‬ ‫روداوێکی نایاساییه که لهالیهن ڕێکخهرانی‬ ‫خۆپیشاندانهکهوه ئامادهکراوەو وهکو‬ ‫بانگهێشتنامه وایه بۆ بهشداریکردن‬ ‫لهو خۆپیشاندانەو داواکارییه بۆ کردار‬

‫نواندن‪’.‬‬ ‫بهههمان شێوه‪ ،‬گهوره دیپلۆماتێکی‬ ‫چونکه‬ ‫کراوه‬ ‫بانگ‬ ‫ئهڵمانیش‬ ‫ئاژانسی ههواڵی دۆچه ویل پشتگیری‬ ‫گردبوونهوهکهی کردووه‪ .‬ئاژانسهکهی‬ ‫ههواڵ ئهو تۆمهته ڕهتدهکاتهوه‪.‬‬ ‫له پهیوهندی به دهستتێوەردانی‬ ‫مۆسکۆ له ههڵبژاردنی سهرۆکایهتی‬ ‫ئەمریکا ساڵی ‪ ،٢٠١٦‬پهرلهمانی ڕوسیا‬ ‫پالن دادهنێت چهند دانیشتنێک ساز بکات‬ ‫بۆ باسکردنی دهستتێوەردانی بیانی له‬ ‫ههڵبژاردنهکانی روسیا‪.‬‬ ‫هیچ‬ ‫ڕۆسکۆمنادزۆر‬ ‫ههرچهنده‬

‫ههڕهشهیهکی دیاریکراوی له گووگڵ‬ ‫نهکردووه‪ ،‬بهاڵم رایگهیاندووه که روسیا‬ ‫مافی وهاڵمدانهوهی ههیه ئهگهر کۆمپانیاکه‬ ‫ئهو هۆشداری و ڕیکالمانه نهوهستێنێت‪.‬‬ ‫ئهوه یهکهم جاره ڕوسیا سهرکۆنهی‬ ‫گووگڵ دهکات لهو بارهیهوه‪ .‬بهاڵم‬ ‫ڕۆسکۆمنادزۆر پێشتر به ههزاران پاوهند‬ ‫گووگڵی غهرامه کردووه چونکه نهیتوانیوه‬ ‫له ئهنجامی سێرچهکانی ئهو پێگانه فیلتهر‬ ‫بکات که لهالیهن حکومهتهوه قهدهغهیان‬ ‫لهسهره‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬گاردیان‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬ ‫داعش كۆتايى‬ ‫پێنههاتووه‬

‫شاناز هیرانى‬ ‫هێزەکانى سوریای دیموکرات ڕۆژى ‪٢3‬ى ئازارى ‪٢٠١٩‬‬ ‫ڕایگەیاند کە (ڕێکخراوى تیرۆریستى داعش) بە یەکجارى کۆتایى‬ ‫پێهاتووە لە باغۆز لە ڕۆژهەاڵتى سوریا‪.‬‬ ‫ئەو هەواڵە سەرجەم ڕۆژنامە و ماڵپەرە هەواڵییەکانى جیهانى‬ ‫بە شێوەیەکى چڕو پڕ تەنى‪ .‬بەاڵم لێرەدا پرسیارێکى گرنگ و‬ ‫جهوههرى خۆى قوت دەکاتەوە‪ :‬ئایا بەڕاستى داعش کۆتایى‬ ‫پێهات لە خاکى سوریا و عێراق؟ یان ڕێکخراوەکە بە شێوەیەکى تر‬ ‫خۆى ڕێک دەخاتەوە و شانەى نوستو و گورگەکانى لێرەو لەوێدا‬ ‫هەن و خۆیان ئامادە دەکەن و بۆ نێچیرى تر خۆیان مەاڵس داوە؟‬ ‫ئەو پرسیارە جەوهەرییە پێویستە وەاڵمێکى دروستى بدرێتەوە‪،‬‬ ‫چونکە بە وەاڵمدانەوەى ئەو پرسیارە‪ ،‬پرسیارێکى تریش دێتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬ئایا لە ڕووى فکر و ئایدیۆلۆژیاوە داعش کۆتایى هاتووە؟‬ ‫کاتێک بەدواى وەاڵمدانەوەى ئەو دوو پرسیارەدا دەگەڕێین‪،‬‬ ‫دەبینین بە گوێرەى هەواڵەکان بێ‪ ،‬جەخت لەسەر کۆتایى هاتنى‬ ‫داعش دەکرێتەوە لە ڕووى کردەییەوە‪ ،‬بەاڵم هێزەکانى (قسد)‬ ‫پێیانوایە داعش شانەى نوستووى هەیەو هەر کاتێکبێ دەست‬ ‫دەکەنەوە بە کردەوەکانى خۆیان‪.‬‬ ‫لە الیەکى ترەوە ژمارەیەکى زۆرى ژن و منداڵى داعش هەن‪،‬‬ ‫کە لەداهاتودا دەبنە پرۆژەى تیرۆریستى‪ .‬گەر بێ و سوریا لە‬ ‫ڕووى سیاسى و ئیدارییەوە سەقامگیر نەبێ دووبارە بەئاسانى‬ ‫سەرهەڵدەدەنەوە‪ .‬بۆیە سەربارى کۆتایى پێهێنانیان لە باغۆزو‬ ‫نەهێشتنى دەسەاڵتیان لەو خاکە پان و بەرینەى کۆنتڕۆڵیان‬ ‫کردبوو لە ‪٢٠١٤‬ەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستاش رێکخراوى داعش سەرچاوەى‬ ‫هەڕەشەیەکى مەترسیدارە بۆ سوریاو عێراق و ناوچەکەش بە‬ ‫گشتى‪.‬‬ ‫تائێستا چەکدارانیان لە رۆژئاوای ڕووبارى فورات و ناوچه‬ ‫جياجياكانى عێراق دەبینرێن‪ .‬لیژنەى چاودێرى ناوخۆییش لە‬ ‫وەزارەتى بەرگریى ئەمریکا ‪-‬پنتاگۆن لە ڕاپۆرتێکیدا جەخت لەوە‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬کە چەند گروپێکى چەکدارى داعش چاالکن و سەرقاڵى‬ ‫خۆ رێکخستنەوەن لە عێراق و سوریاشدا‪.‬‬ ‫لە الیەکى تریشەوە‪ ،‬تائێستا چارەنووسى خەلیفەی‬ ‫ڕێکخراوەکە (ئەبوبەکر بەغدادى) نادیارە‪ .‬بە پێى سەرچاوەکانى‬ ‫ئەمریکابێت‪ ،‬ئەبوبەکر بەغدادى لەژیاندایە و ڕەنگە لە عێراقدا‬ ‫خۆى حەشار دابێ‪.‬‬ ‫بۆیە کەوتنى داعش لە سوریا و عێراق ماناى کۆتایى هاتنى‬ ‫رێکخراوەکە نییە‪ .‬بە پێى بەڵگەنامەکانى دەست ڕۆژنامەى‬ ‫سەندەى تایمزى بەریتانى‪ ،‬ڕێکخراوەکە پالنى هەیە لە داهاتوودا‬ ‫چاالکییەکانى بگوازێتەوە واڵتانى ئەوروپا و خۆى ئامادە دەکات‬ ‫بۆ پڕ چەککردن و تەمویلکردنى توندڕەوان و شانە نوستوەکانى‬ ‫لە واڵتانى ئەوروپا‪.‬‬ ‫گهوره تیرۆریست ئهبوبهكر بهغدادى له پهیامه دهنگییەكهیدا‬ ‫داواى لهالیهنگرانى كرد له ڕۆژئاواو ئهوروپا كردهوهى تیرۆریستى‬ ‫ئهنجام بدهن‪ ،‬ئاماژهى بهوهش كردبوو ئهنجامدانى كردهوهى‬ ‫تیرۆریستى له ئهوروپا یهكسانه به ههزار هێرش لهعێراق و سوریا‪.‬‬ ‫ههروهك بهغدادى داواشى كردبوو كۆچ بكهن بۆ شوێنێكى ترو‬ ‫واڵتێكى تر بكهنه جێگرهوهى عێراق و سوریا‪.‬‬ ‫لهكۆتاییدا هەبوونى كێشهو قهیرانى سیاسى و سهربازیى‬ ‫لهعێراق یاخود سوریا‪ ،‬ڕێگه بۆ بههێزبوونهوهى داعش خۆش‬ ‫دهكات بهناوى داعشهوه یاخود ههرناوێكى ترهوهبێ‪ .‬ئهمهش‬ ‫بهرژهوهندى ئهمریكاو ئێران و توركیاو ڕوسیاو سعودیه‪..‬هتد‬ ‫دهرئهنجامى داعش دیاری دهكهن لهههریهك لهو دوو واڵته جا‬ ‫ناوى داعشبێ یاخود لهژێر ههر ناوێكى تردابێ‪.‬‬ ‫لێرەدا پرسیارە گرنگەکەى تر ئەوەیە‪ :‬ئایا رێکخراوى داعش‬ ‫لەسەر ئاستى فیکریى کۆتایی پێهاتووە؟‬ ‫بە داخەوە تائێستا رووبەڕووبونەوەیەکى فیکریى و ڕێکخراوەیى‬ ‫ئاراستەى رێکخراوەکە نەکراوە‪ .‬تائێستا دامەزراوە ئایینیە‬ ‫گەورەکان نەیانتوانیوە ستراتیژیەتێکى تەواو بۆ رووبەڕووبوونەوەى‬ ‫ئەو رێکخراوە توندڕەوە پێشکەش بکەن‪ .‬چونکە شکست پێهێنانى‬ ‫سەربازیى پێویستە هاوکاتبێ لەگەڵ شکستى فیکرییان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەى گرەنتى نەگەڕانەوەیان هەبێ دووبارە‪.‬‬ ‫بۆیە دامەزراوە ئاینییەکان بە تایبەت لەبەردەم ئاڵنگاریەکى‬ ‫یەکجار سەختدان‪ ،‬کە بریتیە لە ڕووبەروبونەوەى فیکریى و‬ ‫ئایدیۆلۆژیى ئەو ڕێکخراوە هەرە توندڕەوییەدا‪ .‬بە تایبەتى پاش‬ ‫گێڕانەوە و کۆنتڕۆڵکردنەوەى سەرجەم خاکەکانى ناوچەکانى‬ ‫لەژێر دەستیان دابوو‪.‬‬ ‫بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى ئەو فیکرو ئایدیۆلۆژیەتەش پێویستە‬ ‫نەخشە ڕێگایەک و بەرنامەیەکى تۆکمە هەبێ بۆ شکست پێهێنانیان‬ ‫لە چوارچێوەیەکى فراوان و لەسەرجەم کون و کەلەبەرەکانى ئەو‬ ‫ڕیکخراوە کاریان لەناودا دەکات‪ .‬وەک لەبەریەک هەڵوەشاندنەوەى‬ ‫فیکرو دروشمە مەزنەکانیان‪ ،‬ئاشکراکردنى سەرجەم کارە‬ ‫قێزەوەن و تاوانکاریەکانیان‪ ،‬قایم کردن و پاراستنى کۆمەڵگەکان‪.‬‬ ‫چەسپاندنى بیروباوەڕى خۆشویستنى نیشتمان‪ .‬پارێزگاریکردن‬ ‫لەخاک و دەوڵەت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫شینی تورکیا بۆ نەوتەکەیە!‬ ‫مایکل ڕۆبن‬ ‫مارک ئیسپهری وهزیری بهرگریی ڕۆژی ‪ ٢٩‬ی‬ ‫تهموز پهیوهندی تهلهفۆنی به هاوتا تورکیهکهیهوه‬ ‫کرد؛ یهکهم تهلهفۆن بوو لهو کاتهوهی که به‬ ‫فهرمی ئیدارهی پنتاگۆنی کهوتۆته دهست و‬ ‫پهیوهندییه تهلهفونیهکهش باش تێنهپهڕی‪.‬‬ ‫بهپێی ڕاڤهی تورکی بۆ قسهکانی پهیوهندییه‬ ‫تهلهفۆنیهکه‪ ،‬وهزیری بهرگریی تورکیا خولوسی‬ ‫ئاکار داوای له ئەمریکا کردووه ڕێگه به تورکیا‬ ‫بدهن ناوچهیهکی ئارام له باکووری سوریا دروست‬ ‫بکهن که قواڵییهکهی بۆ ناو سوریا ‪ ٢٠‬ميل بێ‪.‬‬ ‫بۆ ئهو داواکارییه‪ ،‬پاساوی تورکیا ئهوهیه که‬ ‫تهنیا خۆیان دهتوانن ئاسایش بپارێزن و ههروهها‬ ‫ئهو تۆمهتهشه که ناوچهکانی ژێر کۆنترۆڵی‬ ‫کوردهکان بووه به النهی تیرۆریستی‪ .‬بهرپرسانی‬ ‫تورکیا دهڵێن پارتی کرێکارانی تورکیا ‪ -‬پهکهکه‪-‬‬ ‫کانتۆنه کوردییهکانی له باکوور و خۆرههاڵتی‬ ‫سوریا کۆنترۆڵ کردووه‪.‬‬ ‫ئاکار وتویهتی ئهگهر ئەمریکا داواکارییهکهی‬ ‫تورکیا به ههند وهرنهگرێت‪ ،‬ئهوا تورکیا‬ ‫ههڵمهتێکی سهربازیی تهواو دهکاته ناو باکووری‬ ‫سوریاوه‪.‬‬ ‫ئایا بهڕاست ترسی تیرۆریزمی کوردی و‬ ‫خۆبهڕێوهبهریی له پشت داواکارییه شهڕانگێزه‬ ‫روو له ههڵکشانهکانی تورکیایه؟‬ ‫لهماوهی پێنج ساڵی رابردوودا دووجار‬ ‫سهردانی ناوچهکانی باکووری سوریای ژێر‬ ‫دهسهاڵتی کوردهکانم کردووه‪ :‬له جانیوهری‬ ‫‪ ٢٠١٤‬و جارێکی دیکهش له سهرهتای ئهم‬ ‫مانگه (مهبهستی سهرهتای مانگی ‪ . ٧‬زهمهن)‪.‬‬ ‫ئهوهی کوردهکان‪ -‬ههروهها سوننه عهرهبهکان‪،‬‬ ‫مهسیحیهکان‪ ،‬ئێزییدیهکان و ئهوانهی تر که‬ ‫کاریان لهگەڵدا دهکهن‪ -‬بهدهستیان هێناوه‪،‬‬ ‫نایابه‪.‬‬ ‫به پارهیهکی زۆر کهم‪ ،‬ئاسایش و‬ ‫کۆمهڵگایهکی لێبوردهیان دهستهبهر کردووه‪.‬‬ ‫لهکاتێکدا که تورکیا هاوکاری گروپه ئیسالمییه‬ ‫پهڕگیرهکان دهکات و سنووری وااڵ کردووه بۆ‬ ‫ههزاران کهسی تازه پهیوهست بوو به داعشهوه‪.‬‬ ‫یهکینهکانی پاراستنی گهل‪ ،‬یهپهگه و یهکینهکانی‬ ‫پاراستنی ژنان‪ ،‬یهپهژه و هێزهکانی پاراستنی‬ ‫سوریا ڕوبهروی گروپه تیرۆریستییهکان بوونهوهو‬ ‫بهزاندیانن‪.‬‬ ‫ههڵبهته تورکیا و تهرهفدارانی سکااڵیانه له‬ ‫دهست یارمهتی ئەمریکا بۆ گروپه کوردهکان‬ ‫له سوریا‪ .‬ئەمریکا له سهرهتادا ویستی لهگهڵ‬ ‫تورکیادا ههماههنگی بکات‪ ،‬بهاڵم دواتر گهیشته‬ ‫ئهوهی که بۆ بهزاندنی دهوڵهتی ئیسالمی دهبێ‬ ‫لهگهڵ دوژمنانی ئهو دهوڵهتهدا‪ -‬که کوردهکان‬

‫بوون‪ -‬دۆستایهتی بکات نهک لهگهڵ هاوکارانی‪.‬‬ ‫لهکاتێکدا که ئاکار دهڵێت سهرتاپای ههرێمهکه‬ ‫ناوچهی تیرۆری پهکهکهیه‪ .‬کهچی وێنهکانی‬ ‫ئۆجهالنی دامهزرێنهری پهکهکه له ئێستادا زۆر‬ ‫کهمتر دهبینرێن له پێنج ساڵ لهمهوپێش‪.‬‬ ‫من له ڕابردوودا ڕهخنهم له کردارهکانی‬ ‫پهکهکه گرتووه و ئێستاش پرسیار لهسهر‬ ‫فهلسهفهی سیاسی پهکهکه دادهنێم‪ ،‬بهاڵم ئهو‬ ‫گروپه گهشهی کردووه‪ .‬لهوهش گرنگتر‪ ،‬لهم‬ ‫دواییانه دادگای بهلجیکا بڕیاری داوه که پهکهکه‬ ‫گروپێکی تیرۆریستی نییه‪.‬‬ ‫دیسان ئهگهر پهکهکه یان ههندێک لقی ئهو‪،‬‬ ‫ههندێک ههڵمهتی چهکداری دژی تورکهکان‬ ‫بکهن‪ ،‬هێشتا دوو حهقیقهت ههیه‪ :‬یهکهم‪ ،‬تورکیا‬ ‫تیرۆری سیاسی سهرکرده کوردهکان زیاتر دهکات‬ ‫وهک لهوهی کوردهکان دژی تورکیا دهیکهن؛‬ ‫دووهمیش‪ ،‬هیچ بهڵگهیهک نییه کوردهکان‬ ‫لهناو سوریاوه هێرشی تیرۆریستیان کردبێته‬ ‫سهر تورکیا‪ .‬بهم دواییانهش بۆ نموونه‪ ،‬چهند‬ ‫هێرشبهرێک ئهفسهرێکی ههواڵگری تورکیایان‬ ‫تیرۆر کرد له ههولێری کوردستانی عێراق‪.‬‬ ‫تورکهکان ئیدانهی پهکهکهیان کرد‪ ،‬ههرچهنده‬ ‫ڕاپۆرتی تورکیش ئاماژهیان بهوه داوه که کوردی‬ ‫تورکیا و ڕهنگه هی عێراقیش کارهکهیان کردبێ‬ ‫نهک کوردی سوریا‪.‬‬ ‫ئهگهر نیگهرانییهکانی دژایهتی تیرۆر له‬ ‫پشت داواکارییهکانی تورکیاوه نهبێ‪ ،‬ئهی چی‬ ‫له پشته؟‬ ‫سێ هۆکار‪:‬‬ ‫یهکهم‪ ،‬تورکیا دهیهوێ جێپێی خۆی لهناو‬ ‫خاکی سوریا قایم بکات‪ .‬له ئۆپهراسیۆنی عهفرین‬ ‫تورکیا خهریکی دژایهتیکردنی تیرۆر نهبوو‪ ،‬بهڵکو‬ ‫سهرقاڵی پاکتاوکردنی ڕهگهزیی بوو‪ .‬ناوچهی‬ ‫ئارامی ‪ ٢٠‬میل وادهکات تورکیا بهشی زۆری‬ ‫شار و شارۆچکهکانی ژێر دهسهاڵتی کوردهکان‬ ‫کۆنترۆڵ بکات‪ :‬قامیشلو‪ ،‬کۆبانێ‪ ،‬عامودا‪،‬‬

‫مالیکیه (دێریک)‪ ،‬عهین عیسا و مونجهب‪.‬‬ ‫ناوچهی ئارامی تورکی لهناو سنووری‬ ‫سوریا‪ ،‬شهڕی ناوخۆ ههڵدهگیرسێنێ چونکه ئهو‬ ‫کوردانهی له تورکیا ڕادهکهن هیچ جێگایهکیان‬ ‫نییە بۆی بچن‪ .‬ئهگهر تورکیا بهڕاستی له خهمی‬ ‫تیرۆردا بوایه‪ ،‬دهبوو ناوچهی ئارام لهناو سنووری‬ ‫خۆیدا دروست بکات‪.‬‬ ‫دیپلۆمات و جهنهڕاڵه تورکهکان دهبێ‬ ‫بزانن هەبوونی سوپای تورکی لهناو ههرێمه‬ ‫کوردییهکانی سوریا ئیستیفزازییه‪ ،‬ههروهک‬ ‫چۆن هەبوونی سوپای یۆنانی یان ئهرمینی لهناو‬ ‫تورکیادا ئیستیفزازی دهبێ بۆ ئهوان‪ .‬به کورتی‪،‬‬ ‫هەبوونی سوپای تورکیا لهناو سوریا نهک باش‬ ‫نییه‪ ،‬بگره هۆکارێک دهبێ بۆ شهڕی گهورهتر‪.‬‬ ‫دووهم‪ ،‬ئهردۆغان دهیهوێت ههڵمهتێکی‬ ‫سهربازیی ئهنجام بدات بۆ البردنی سهرنجی‬ ‫تورکهکان لهسهر شکستهکانی خۆی‪ .‬ئابووری‬ ‫تورکیا له پاشهکشهدایه‪ .‬سهرکۆنهکردنی‬ ‫دوژمنهکانی( یاخود دۆستهکانی پێشووی‬ ‫وهکو له حاڵهتی فهتحواڵ گولهندا) که بهردهوام‬ ‫دووبارهی دهکاتهوه ئیتر متمانهی پێوه ناهێڵێ‪.‬‬ ‫دۆڕانی دووبارهی له ههڵبژاردنهکانی ئیستهنبوڵ‬ ‫هێندهی دیکه متمانهی سهرۆکه تورکهکهی‬ ‫لهقاندووه‪.‬‬ ‫لهکاتێکدا که تورکیای نوێ له سهد ساڵهی‬ ‫خۆی نزیک دهبێتهوه‪ ،‬ئهردۆغان بۆی دهرکهوتووه‬ ‫که پێچهوانهی ئهتاتورکی دامهزرێنهری تورکیا‪،‬‬ ‫ئهو ناتوانێ سهرکهوتنی سهربازیی گهوره‬ ‫بهدهست بهێنێ‪ .‬پارادۆکسهکه‪ -‬موفارهقهکه‪-‬‬ ‫ئهوهیه که لوتبهرزی ئهردۆغان تورکیا دهخاته‬ ‫ناو ههڵمهتی شهڕ و تیرۆرهوه که دهکرێت دواجار‬ ‫به دابهشبوونی تورکیا کۆتایی بێ‪.‬‬ ‫سێیهم و ڕهنگه گرنگترین خاڵیشبێ‪ ،‬تینوێتی‬ ‫تورکیایه بۆ نهوت‪ .‬کهمی سهرچاوهی نهوت و‬ ‫غازی خۆی‪ ،‬وایکردووه دهمێکبێ تورکیا خۆی‬ ‫کردبێ به مهکۆی وزه‪ .‬رسومی گومرگی ئهو‬

‫بۆریانهی به تورکیادا دهڕۆن‪ ،‬سااڵنه بلیۆنان‬ ‫دۆالر دهخاته گهنجینهی تورکیاوه‪.‬‬ ‫شهرانگێزی تورکیا بهرامبهر قوبروس زیاتر بۆ‬ ‫مسۆگهرکردنی ههژمونی تورکیا (روسیاش) بوو‬ ‫بهسهر بۆرییه نهوتبەرهکان لهوهی ههر بۆ خودی‬ ‫سهرچاوهکانی نهوت و غازبێ‪ .‬بهشی زۆری‬ ‫سهرچاوهکانی نهوتی سوریاش دهکهوێته ئهو‬ ‫‘ههرێمه ئارامه‘ی تورکیا دهیهوێت دایمهزرێنێ‪.‬‬ ‫له ڕاستیدا‪ ،‬ئهوهی تورکیا دهیهوێ ههر تهنیا‬ ‫وهدهرنانی کوردهکان نییه له ‘ههرێمی ئارام’‬ ‫بهڵکو ویستی تورکیایه بۆ خاوهندارێتی ئهو‬ ‫یهدهگه نهوتیانهش که کهوتونهته شارۆچکه و‬ ‫گونده مێژووییهکانی کوردهکانهوه‪ .‬ئهوهش ههر‬ ‫خێروبهرهکهت نییه بۆ ئابووری تورکیا‪ ،‬بهڵکو‬ ‫بۆ خودی ئهردۆغانیش نیعمهتێکه‪ ،‬چونکه ئێستا‬ ‫له تورکیادا ژمارهیهکی کهمی سهفقهی بازرگانی‬ ‫گهوره ماوه که ئهردۆغان یاخود خێزانهکهی‬ ‫سودمهند نهبن لێی‪.‬‬ ‫ئیسپهر (وهزیری بهرگریی ئەمریکا) لهسهر‬ ‫حهق بوو کاتێک وتی چین گهورهترین ههڕهشهی‬ ‫دوورمهودای ستراتیژیه بۆ ئەمریکا‪ ،‬بهاڵم خۆ‬ ‫کاری وهزیری بهرگریی ههر باسکردنی ههڕهشه‬ ‫دوورمهوداکان نییه بهڵكو بهههندگرتنی قهیرانه‬ ‫نزیکمهوداکانیشه‪ .‬ئهگهر ئیسپهر دهیهوێ ڕێگه‬ ‫له قهیرانی روو له گهشهی خۆرههاڵتی دهریای‬ ‫ناوهڕاست یاخود سوریا بگرێت‪ ،‬زۆر گرنگه به‬ ‫ئاکار (وهزیری بهرگریی تورکیا) بڵێت سوریا‬ ‫‘ناوچهی ئارام’ی ناوێ‪ .‬ههروهها پێی بڵێت‬ ‫سهربازی زیاتری تورکی لهسهر خاکی سوریا‬ ‫ڕێگهپێدراو نییه‪ .‬ئیسپهر نابێ ببێته قوربانی‬ ‫گهمهیهکی تورکی که خۆی له نواندنی ههڵوێستی‬ ‫توند و زێدهڕۆییانهدا دهبینێتهوه‪ ،‬ئهوهش به‬ ‫مهبهستی ئهوهی له سازشدا شتێکی تری دهست‬ ‫بکهوێت که ئهویش ههر قازانج بێت بۆ تورکیا‬ ‫و خراپ بێت بۆ ئهوانی تر‪ .‬دهبێت وهاڵمهکه بۆ‬ ‫تورکیا نهخێر بێ‪.‬‬

‫بۆتان نییه بێنه ناو ئیسرائیلەوە‬ ‫رێگهی پێبدرێت تێپهڕێت “بهبێ دواکهوتنو کۆسپ‬ ‫دروستکردن”‪ .‬کهچی له کهیسی ئیلهان و رهشیده‪،‬‬ ‫که دوو ئهندامی کۆنگرێسن ترهمپ داوای کۆسپ‬ ‫دروستکردن دهکات بۆیان‪ .‬سەرۆکێکی ئەمریکی داوا‬ ‫له واڵتێکی دیکه دهکات رێگه له چوونهناوهوهیان بۆ‬ ‫واڵتهکه بگرێت که شتێکی زۆر نائاساییه”‪.‬‬

‫زەمەن‬

‫ئیسرائیل رێگه نادات دوو ئهندامی کۆنگرێسی‬ ‫ئەمریکا که رهخنهگری دیاری حکومهتی‬ ‫ئیسرائیلن لهسهر لیستی دیموکراتهکان‪ ،‬بڕۆنه ناو‬ ‫واڵتهکهیهوه‪.‬‬ ‫ئیلهان عومهرو رهشیده تهیب بڕیاره ههفتهی‬ ‫داهاتوو سهردانی کهرتی خۆرئاواو خۆرههاڵتی‬ ‫ئۆرشهلیم بکهن‪ .‬ههردووکیان له ئەمریکا‬ ‫پشتگیریان له بزووتنهوهی بایکۆتکردنی ئیسرائیل‬ ‫کردووه؛ یاسای ئیسرائیل رێگه به حکومهت دهدات‬ ‫قهدهغه بخاته سهر هاتنه ناوهوهی الیهنگرانی ئهو‬ ‫بزووتنهوهیه‪.‬‬ ‫سهرۆک ترهمپ له تویتێکدا نووسیویهتی‬ ‫ئهگهر ئیسرائیل رێگهی چوونهناوهوهیان پێبدات‬ ‫ئهوا “ئهوپهڕی الوازی” نیشان دهدات‪ .‬ترهمپ له‬ ‫تویتهردا داوای کردووه ئیسرائیل رێگه لهو دوو‬ ‫ئهندامهی کۆنگرێس بگرێت له سهردانیکردنی‬ ‫ئیسرائیل و نووسیویهتی‪“ :‬ئهو دووانه رقیان له‬ ‫ئیسرائیله‪ ،‬رقیان له ههموو جولهکهکانەو هیچ‬ ‫شتێک ناتوانێ عهقڵیان بگۆڕێت”‪.‬‬ ‫ههروهها ترهمپ به رۆژنامهنووسانی راگهیاند‪:‬‬ ‫“تێناگهم بۆچی ئیسرائیل رێگهیان بدات بچنه ناو‬ ‫واڵتهکهیانەوه‪ .‬خۆ ئیسرائیل دهتوانێ رێگهیان‬ ‫پێبدات‪ ،‬بهاڵم ناتوانم بیهێنمه بهرچاوم بۆچی‬ ‫رێگهیان پێدهدات”‬ ‫ئیلهان عومهر ئهو بڕیارهی ئیسرائیلی‬ ‫وهکو “سوکایهتی به بهها دیموکراتیهکان و‬ ‫وهاڵمدانهوهیهکی ترسناکی بهرپرسانی حکومهتێکه‬ ‫له واڵتێکی هاوپهیمانهوه”‪.‬‬ ‫ئیلهان و رهشیده ههردووکیان رهخنهی‬ ‫ئهوهیان لێدهگیرێت که دژی ئیسرائیل وهستاون‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوان ههموو تۆمهتێکی دژه‪-‬جولهکهبوون‬ ‫رهتدهکهنهوه‪.‬‬

‫بۆچی قهدهغهیان خراوهته سهر؟‬

‫یاسای ئیسرائیل دهتوانێ قهدهغه بخاته سهر‬ ‫هاتنهناوهوهی ههر کهسێک که پشتگیری ههر جۆره‬ ‫بایکۆتێک دژی ئیسرائیل بکات؛ ئینجا ئهو بایکۆته‬

‫ئیسرائیل چی دهڵێت؟‬

‫رەشیدە تەیب‬

‫ئیلهان عومەر‬

‫ئابووری‪ ،‬کولتووری یان ئهکادیمیبێ‪ .‬ئهو یاسایه‬ ‫دهیهوێ ئهو بزووتنهوهی بایکۆتهی دژی ئیسرائیل‬ ‫که له ئهوروپاو ئەمریکا له گهشهکردندایه‪ ،‬خهفه‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫بهرپرسانی ئیسرائیل پێشتر رایانگهیاندبوو که‬ ‫کارێک دهکهن ئهو یاسایه بهرپرسانی ههڵبژێردراوی‬ ‫ئەمریکا نهگرێتهوه‪ ،‬بهاڵم پهشیمان بوونهوه‪.‬‬ ‫بهپێی میدیای ئەمریکی‪ ،‬سهردانهکه یهکێک له‬ ‫ههستیارترین شوێنهکانیش دهگرێتهوه له ناوچهکه‬ ‫که گردۆڵکهی ئۆرشهلیمەو الی جولهکهکان و‬ ‫موسوڵمان و مهسیحیهکان جێگایهکی پیرۆزەو‬ ‫موسوڵمانهکان پێی دهڵێن “حهرهم ئهلشهریف”‪.‬‬ ‫ههروهها بهرنامهی سهردانی چاالکانی ئاشتی‬ ‫ئیسرائیل و فهلهستینیان ههیەو دهیانهوێت بچنه‬ ‫ئۆرشهلیم و شارهکانی کهرتی خۆرئاوای وهکو‬ ‫بهیت لهحم‪ ،‬رامهڵاڵ و حیبرۆن‪.‬‬ ‫سهردانهکهی کهرتی خۆرئاوا لهالیهن‬ ‫رێکخراوی “میفتاح” رێکخراوه‪ ،‬که وتوێژکاری‬ ‫ئاشتی فهلهستینی حهنان عهشراوی سهرۆکایهتی‬ ‫دهکات‪ .‬رهشیده تاڵیب دوو رۆژ زیاتر دهمێنێتهوه‬ ‫بۆ سهردانی نهنکی که له گوندێکی فهلهستین‬ ‫دهژێت‪.‬‬

‫ترهمپ‪ ،‬که پهیوهندییهکی نزیکی لهگهڵ‬ ‫سهرۆکوهزیرانی ئیسرائیل بنیامین نهتانیاهۆدا‬ ‫ههیه‪ ،‬بهردهوام دژایەتی لهگهڵ ئهو دوو ئهندامهی‬ ‫کۆنگرێس ههبووەو پێشتر قسهکانی دهربارهیان‬ ‫ناڕهزایهتی زۆری لێکهوتووەتهوه‪ ،‬که وتبووی‬ ‫“بڕۆنهوه” بۆ ئهو واڵتانهی که خێزانهکانتانی لێوه‬ ‫هاتووه‪.‬‬ ‫رهشیده تالیب یهکهمین ئهندامی کۆنگرێسه‬ ‫که رهگوڕیشهی فهلهستینی ههبێ له مهشیگان‬ ‫لهدایکبووەو ئیلهان عومهر له مینیسۆتای ئەمریکایە‪،‬‬ ‫بهاڵم له سۆماڵ لهدایکبووه‪.‬‬ ‫ئهنجومهنی نوێنهران که دیموکراتهکان تیایدا‬ ‫بااڵدهستن دژی بڕیاری بایکۆتکردنی ئیسرائیل‬ ‫دهنگیاندا له مانگی تهموزدا‪ ،‬ئیلهان عومهر به‬ ‫واڵتهکهی وتووه “رهگهزپهرست” وتی‪“ :‬ناتوانم‬ ‫تهحهمولی ئهو هێرشه بکهم بۆ سهر ئازادی‬ ‫قسهکردنمان و مافی بایکۆتکردنی سیاسهتی‬ ‫رهگهزپهرستانهی حکومهت و دهوڵهتی ئیسرائیل”‪.‬‬ ‫ئهنتۆنی زورخهری رۆژنامهنووس نووسیویهتی‪:‬‬ ‫“لهسهر پاسپۆرتی ئەمریکیهکان نووسراوه “بۆ‬ ‫الیهنی پهیوهندیدار” ههڵگری ئهم پاسپۆرته دهبێ‬

‫ئهوانه کێن؟‬

‫راگهیەنراوێک له وهزیری ناوخۆی ئیسرائیلهوه‬ ‫جهخت له قهدهغهکردنهکه دهکات‪“ :‬بڕواپێکراو‬ ‫نییه ئهوانهی بیانهوێت زیان به دهوڵهتی ئیسرائیل‬ ‫بگهیهنن رێگهی هاتنهناوهوهیان پێبدرێت”‪.‬‬ ‫مانگی رابردوو باڵیۆزی ئیسرائیل رۆن دێرمهر‬ ‫وتبووی ئهو دووانه رێگەیان پێدهدرێت بێنه ناو‬ ‫ئیسرائیلەوە بههۆی رێزگرتنمان له کۆنگرێسی‬ ‫ئەمریکی و پهیوهندی دۆستانهمان‪ ،‬بهاڵم نهتانیاهۆ‬ ‫وتی‪“ :‬هیچ واڵتێک به قهدهر ئیسرائیل رێز له‬ ‫کۆنگرێسی ئەمریکی ناگرێت‪ ،‬بهاڵم له بهرنامهکهدا‬ ‫دیاره مهبهستی ئهو دوو ئهندامهی کۆنگرێس‬ ‫زیانگهیاندنه به ئیسرائیل”‪.‬‬ ‫باڵیۆزی ئەمریکا له ئیسرائیل رایگهیاند‪:‬‬ ‫“ئێمه پشتگیری و رێزمان ههیه بۆ بڕیاری‬ ‫حکومهتی ئیسرائیل له مهسهلهی رێگهگرتن له‬ ‫هاتنهناوهوهیان”‪.‬‬

‫ئایا پێشتر شتی هاوشێوه روویداوه؟‬

‫رێگهگرتن له دوو کهسایهتی دیار حاڵهتێکی باو‬ ‫نییه‪ ،‬بهاڵم روویداوه پێشتریش‪ .‬چاودێری تایبهت‬ ‫به مافهکانی مرۆڤی سهر به نهتهوه یهکگرتووهکان‬ ‫مهکاریم ویبیسۆن ساڵی ‪ ٢٠١٥‬رێگهی پێنهدرا بچێته‬ ‫ئیسرائیلهوەو حکومهت وتی بههۆی دژه‪ -‬ئیسرائیلی‬ ‫بوونیهوه رێگهی پێنادرێت‪ .‬مانگی رابردووش فوئاد‬ ‫ئهحمهد عهسعهدی له پارتی سۆشیالیستی ئیسپانی‬ ‫رێگهی چوونهناوهوهی پێنهدرا به بیانووی مهترسی‬ ‫ئهو بۆ سهر ئاسایشی نهتهوهیی‪ .‬سیاسهتکارێکی‬ ‫لهدایکبووی لوبنانیش به نیازی بهشداریکردن له‬ ‫کۆنگرهی سااڵنهی سۆشیالیست ئهنتهرناسیونال له‬ ‫تهلئهبیب و رامهڵاڵ رووی کرده ئیسرائیل‪ ،‬بهاڵم له‬ ‫فڕۆکهخانهی بین گۆریۆن گێڕایانهوه‪.‬‬ ‫‪BBC NEWS‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪20١9/8/20‬‬

‫‪7‬‬

‫وتەبێژى ئیدارەى رۆژئاوای کوردستان‪:‬‬

‫نامانەوێ قواڵیی ناوچەی ئارام لە پێنج کیلۆمەتر زیاتر بێت‬ ‫زەمەن‬ ‫وتەبێژی ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان‬ ‫ئاشکرای دەکات‪ ،‬گفتوگۆى ناڕاستەوخۆ‬ ‫لەنێوان رۆژئاواى کوردستان و تورکیا بە‬ ‫نێوەندگیرى ئەمریکا لە ئارادایە‪ ،‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫ئامادە نین خاکى رۆژئاوا تەسلیمى تورکیا‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫رۆژى حەوتى ئەم مانگە ئەمریکاو تورکیا‬ ‫رێککەوتنێکى سەرەتاییان بۆ دروستکردنى‬ ‫ناوچەى ئارام لە سوریا راگەیاند‪ ،‬بەبێ ئەوەى‬ ‫وردەکاریى دروستکردنى ناوچە ئارامەکەیان‬ ‫داڕشتبێ‪ .‬چونکە لێرە بەدواوە گفتوگۆ لەسەر‬ ‫وردەکارییەکانى دروستکردنى ناوچەکە دەست‬ ‫پێدەکات‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمێ‪ ،‬وتەبێژی ئیدارەى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان لەبارەى دروستکردنى‬ ‫ناوچەى ئارام و هەڵوێستى ئیدارەى رۆژائاوا‬ ‫لەسەر ئەو ناوچەیەو دوایین گفتوگۆکانى‬ ‫الیەنى کوردو ئەمریکاو تورکیا‪ ،‬چەند‬ ‫زانیارییەکی بۆ “زەمەن” درکاند‪.‬‬ ‫وتەبێژی ئیدارەى (خۆسەر)ی رۆژئاواى‬ ‫کوردستان بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬مەبەستى‬ ‫دەوڵەتى تورک ئاشکرایە کە تەنیا داگیرکارییە‬ ‫بۆ ئەوەی لە سوریا هەرێمێکى کوردى دروست‬ ‫نەبێ و کوردان نەبنە خاوەن ستاتۆیەکى‬ ‫تایبەت بە خۆیان‪ .‬مەبەستى دەوڵەتى تورکیا‬ ‫سەپاندنى بارودۆخى عەفرینە لە باکوورى‬ ‫رۆژهەاڵتى فورات‪ ،‬هەزاران گەنج و الو‬ ‫خوێنیان بۆ ئەوە رشت گەلەکەمان بە ئازادى‬ ‫لە واڵتى خۆیدا بژی نەک ئازادى بکەین و‬ ‫تەسلیمى تورکیاى بکەین”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گفتوگۆکانى ئەمریکاو‬ ‫تورکیا‪ ،‬لوقمان ئەحمێ ئاماژە بەوە دەکات‬ ‫ئێستا گفتوگۆکان بەردەوامە لەنێوان ئەمریکاو‬ ‫تورکیاو ئەمریکاش ناوبژیوانی الیەنى کوردو‬

‫لوقمان ئەحمێ‪ ،‬وتەبێژی فەرمی ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان‬ ‫تورکیا دەکەن‪ .‬وەک خۆى باسى دەکات‬ ‫ئەمریکا بۆچوون و پێشنیازەکان لەنێوان‬ ‫هەردووالدا ئاڵوگۆڕ دەکات‪ ،‬تەئکید لەوەش‬ ‫دەکاتەوە سەپاندنى پڕۆژەى تورکیا پەسەند‬ ‫ناکەن ئەگەر لە پێنج کیلۆمەتر زیاتر بێ‪.‬‬ ‫دەربارەى ناوچەی ئارام‪ ،‬فەرماندەی‬ ‫هێزەکانى سوریاى دیموکرات ‪ -‬هەسەدە‬ ‫پڕۆژەیەکیان داوەتە ئەمریکا تا بیگەیەنێتە‬ ‫دەست بەرپرسانى تورکیا‪ ،‬بەپێی پڕۆژەکە‬ ‫کورد رازییە ناوچەى ئارام پێکبێ کە لە‬ ‫هەندێ ناوچە پێنج کیلۆمەترو لە هەندێ‬ ‫ناوچەى تریش ‪ ١٤‬کیلۆمەتر بێ‪.‬‬ ‫ئەحمێ باس لەوە دەکات‪ ،‬لە‬ ‫پرۆژەکەیاندا پێشنیازیان کردووە‪ ،‬ئاوارەکانى‬ ‫تورکیا بەشێکیان خەڵکى رەقەو دێرەزوورو‬ ‫ناوچەکانى ترن‪ ،‬دەتوانن بگەڕێنەوە‬ ‫ناوچەکانى خۆیان‪ ،‬نەک لە ناوچەى ئارامدا‬ ‫جێگیر بکرێن‪.‬‬ ‫پەیوەست بە چاودێریکردنى ناوچەی‬

‫ئارام‪ ،‬وتەبێژى ئیدارەى خۆسەر روونی‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬ئەوان پێشنیازیان کردووە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانان بە تورکیاشەوە چاودێرى‬ ‫ناوچە ئارامەکە بکەن و لەناوخۆشدا خەڵکى‬ ‫ناوچەکە هێزێکى پاراستنى ئەو ناوچەیە‬ ‫پێکبهێنن‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا شەڕڤانانى‬ ‫هەسەدە پاشەکشە دەکەن‪.‬‬ ‫کوردستان بۆ‬ ‫ئیدارەى رۆژئاواى‬ ‫دروستکردنى ناوچەى ئارام چەند مەرجێکى‬ ‫هەیە کە بریتین لەوەى‪ ،‬قواڵیی ناوچەى ئارام‬ ‫لە ‪ ٥‬کیلۆمەتر زیاتر نەبێ و شارەکانى وەک‬ ‫کۆبانى و گرێسپى و سەرێکانى نەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاوارەکانى ناو تورکیاش لەو ناوچەیە جێگیر‬ ‫نەکرێن و بگەڕێنرێنەوە شوێنەکانى خۆیان‪.‬‬ ‫هەروەها نابێ تورکیا بەتەنیا چاودێرى ناوچە‬ ‫ئارامەکە بکات‪.‬‬ ‫بەوتەى وتەبێژەکەى ئیدارەى خۆسەر‬ ‫مەرجێکى تر کە لە پڕۆژەکەیاندا ئاماژەیان‬ ‫پێکردووە‪ ،‬دەبێ دەوڵەتی تورکیا کۆتایی بە‬

‫داگیرکاری بهێنێ و لە عەفرینیش بکشێتەوە‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمێ دەڵێت‪ :‬پڕۆژەکەى ئێمە‬ ‫زۆر گونجاوە ئارامى ئێمەو تورکیاش گەرەنتى‬ ‫دەکات‪ ،‬پێشنیارو بۆچوونەکان لەنێوان ئێمەو‬ ‫الیەنى تورکیدا ئاڵوگۆڕ دەکرێن‪ ،‬هەر الیەو‬ ‫بۆچوونى خۆى دەڵێت‪ .‬ئەگەرى زۆر هەیە‬ ‫لە دواجاردا پڕۆژەکەی ئێمە سەربکەوێت‪ ،‬لە‬ ‫بنەڕەتدا ئامانجى ئێمە ئەوەیە ئەم کێشەیە بە‬ ‫دانوستان چارەسەر بکرێت و شەڕ روونەدات‪.‬‬ ‫یەکێک لەو ترسانەى کورد هەیەتى‬ ‫لەدواى دروستکردنى ناوچە ئارام‪ ،‬تورکیا‬ ‫گروپە چەکدارەکانى ئۆپۆزسیۆن و بەرەى‬ ‫نوسرەو فەتحو شام لەوێ کۆبکاتەوە‪ .‬لوقمان‬ ‫ئەحمێ دەڵێت‪ :‬هەرگیز رێگە بەوە نادەین ئەو‬ ‫چەکدارانە لە ناوچەى ئارامدا جێگیر بکرێن و‬ ‫هەمان دۆخى عەفرین دووبارە بکەنەوە‪.‬‬ ‫هەبوونى زیاتر لە ‪ ١٢‬هەزار چەکدارى‬ ‫داعش لە زیندانەکانى ژێر کۆنترۆڵى هەسەدەو‬ ‫هەشت هەزار خێزانى داعش لە کەمپەکاندا‪،‬‬

‫کارتێکى باشە کورد بەرامبەر ئەمریکاو‬ ‫ئەوروپا بەکاریبهێنێ‪ ،‬بۆئەوەى فشار لە‬ ‫تورکیا بکەن بە پێشنیازەکانى پڕۆژەکەى‬ ‫هەسەدە رازیبێ‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە وتەبێژەکەى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر باس لەوە دەکات‪ ،‬هەبوونى ئەو‬ ‫چەکدارانەو خێزانەکانیان‪ ،‬تەنیا کارتێک‬ ‫نییە بۆ فشار بەکاربهێنرێ‪ ،‬بەڵکو ئەمە‬ ‫ترسێکى راستەقینەیەو ئەگەر تورکیا هێرش‬ ‫بکات بێگومان ئەو چەکدارانە لە زیندانەکاندا‬ ‫نامێننەوەو رادەکەن ئەوکات مەترسى لەسەر‬ ‫تەواوى جیهان دروست دەبێ‪.‬‬ ‫رێککەوتنەکەى ئەمریکاو تورکیا تائێستا‬ ‫خاڵەکانی ناوی روون نییە کە چۆن و لەسەر‬ ‫چى رێککەوتوون‪ .‬بەاڵم لوقمان ئەحمێ‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەمریکاو تورکیا تەنیا لەسەر‬ ‫پێکهێنانى ناوەندێکى ئۆپەراسیۆنى هاوبەش‬ ‫لەسەر سنوور رێککەوتوون‪ ،‬بەاڵم تورکیا‬ ‫دەیەوێت ‪ ٣٠‬بۆ ‪ ٤٠‬کیلۆمەتر بێتە ناو خاکى‬ ‫رۆژئاواوە‪ ،‬تائێستا لەالیەن ئیدارەى خۆسەرو‬ ‫ئەمریکاوە ئەمە قبوڵ نەکراوە‪.‬‬ ‫پرسى گەڕانەوەى هەزاران ئاوارەى‬ ‫سوری و جێگیرکردنى لەو ناوچە ئارامەدا کە‬ ‫داواکارى تورکیایە‪ ،‬بەالى ئیدارەى رۆژئاواى‬ ‫کوردستانەوە قبوڵکراو نییە‪ .‬ئەحمێ لەسەر‬ ‫ئەو پرسە ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬وەک ئیدارەى‬ ‫خۆسەر بەردەوام پشتیوانى گەڕانەوەى‬ ‫ئاوارە سورییەکان دەکەن بۆ خاکى خۆیان‬ ‫لەم رووەوە ئەوان هاوکار دەبن تا دووبارە‬ ‫بگەڕێنەوە سەر ژیانى خۆیان‪ ،‬بەاڵم بۆ ناو‬ ‫ناوچەى ئارام قبوڵ ناکەن‪.‬‬ ‫وەک وتەبێژەکەى ئیدارەى خۆسەر باسى‬ ‫دەکات‪ ،‬کەسانێک لەناو ئاوارەکاندا دەستیان‬ ‫هەبووە لە کۆمەڵکوژى و کوشتنى هاواڵتیانى‬ ‫کوردو عەرەب و تورکمان و مەسیحى و‬ ‫ئێزیدى‪ ،‬بۆیە نابێ بگەڕێنەوە یان کە‬ ‫گەڕانەوە رووبەڕووى دادگا بکرێنەوە‪ ،‬چونکە‬

‫لەالیەن دادگاوە داواکراون‪.‬‬ ‫رژێمى سوریا نیگەرانە لە دروستکردنى‬ ‫ناوچەى ئارام و بە هەوڵێکى دەزانێ بۆ‬ ‫دابەشکردنى سوریا‪ ،‬لەسەر هەڵوێستى رژێمی‬ ‫سوریا‪ ،‬وتەبێژى ئیدارەى خۆسەر وتى‪:‬‬ ‫“هەڵوێستى رژێم باش نییە‪ ،‬ئەوان چاوەڕێی‬ ‫ئەوە دەکەن تورکیا باکوورى سوریا الواز‬ ‫بکات تا ئێمە سازش لە داواکاری و مافەکانى‬ ‫خۆمان بکەین و داواکارییەکانى خۆى لەسەر‬ ‫ئیدارەى خۆسەر بسەپێنێ”‪.‬‬ ‫لە ئەگەرى سیناریۆى سەرنەگرتنى‬ ‫رێککەوتنى کوردو ئەمریکاو تورکیا لەبارەى‬ ‫ناوچەى ئارامەوە‪ ،‬لوقمان ئەحمێ باس لەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەوە یەکێکە لە ئەگەرەکان‪ ،‬چونکە‬ ‫تورکیا بیانوو دەگرێت و دەیەوێت کێشەکانى‬ ‫ناوخۆى تورکیا بە هێرشى سەر رۆژئاوا‬ ‫پەردە پۆش بکات‪ ،‬پێشیوایە کە فشارى‬ ‫نێودەوڵەتى لەسەر تورکیا هەیەو پێدەچێ‬ ‫رازیبێ بە پڕۆژەیەکى هاوسەنگ‪.‬‬

‫کورد رازییە ناوچەى ئارام‬ ‫پێکبێ کە لە هەندێ‬ ‫ناوچە پێنج کیلۆمەترو‬ ‫لە هەندێ ناوچەى تریش‬ ‫‪ ١٤‬کیلۆمەتر بێ‬

‫رەوشی ژنان لە رۆژهەاڵتی کوردستان‬

‫خۆکوشتنی کچان بەهۆی بەزۆر بەشوودانەوە کەم ناکات‬ ‫هێمن حەسەن‬

‫بنەماڵەی سۆنیا کۆرش عەلیزادەی‬ ‫خەڵکی شاری سەردەشت‪ ،‬حەپەسان‬ ‫کاتێک بیستیان کچەکەیان‪ ،‬لە یەکەم شەوی‬ ‫بووکێنیدا پەتێکی کردووەتە ملی خۆی و‬ ‫کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە!‬ ‫ئەم رووداوە شەوی هەینى رابردوو لە‬ ‫شاری سەردەشت لە رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫روویداوە‪ .‬سەرچاوە ئاگادارەکان دەڵێن‪:‬‬ ‫هۆکاری خۆکوشتنی سۆنیا بەهۆی بەزۆر‬ ‫بەشوودانی بووە بە پیاوێک کە ‪ ٢٤‬ساڵ‬ ‫لە خۆی گەورەتر بووە‪ .‬بەاڵم باوکی‬ ‫پێی باشبووە شوو بەو پیاوە بکات نەک‬ ‫خۆشەویستەکەی خۆی‪.‬‬ ‫کەسە نزیکەکانی دەڵێن‪ :‬سۆنیا پێشتر‬ ‫کوڕە پورێکى خۆى خۆشویستووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باوکى بەزۆر داویەتى بە پیاوێکى دەوڵەمەند‬ ‫کە خەڵکى شارى کامیارانە‪ ،‬بەهۆى‬ ‫ناڕازیبوونى بەو بڕیارەى باوکى لە یەکەم‬ ‫شەوى بوکێنیدا خۆى کوشتووە‪.‬‬ ‫بەزۆر بەشوودان و دواتر خۆکوشتنی‬ ‫سۆنیا‪ ،‬تازەترین نموونەى ئەو زنجیرە‬ ‫بە شوودانە زۆرە ملێیەیە‪ ،‬کە تائێستا لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان چەندین کچ و ژنی تێدا‬ ‫بوونەتە قوربانی‪.‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتى کوردستان رێژەیەکى‬ ‫بەرچاو لە کچان‪ ،‬بە زۆرەملێ دەدرێن بە‬ ‫شوو‪ .‬ئامارەکانیش بەراورد بە سێ ساڵى‬ ‫رابردوو نیشانی دەدەن ئەم دیاردەیە کەمى‬ ‫نەکردووە‪ ،‬چاالکوانانیش دەڵێن‪ ،‬هۆکارى‬ ‫ئابوورى بە پلەى یەکەم دێت بۆ بەردەوامى‬ ‫بەشوودانی زۆرەملێ‪.‬‬ ‫“بە شوودانى زۆرە ملێ یان بە شوودانى‬ ‫بە زۆر” یەکێکە لەو دیاردە کۆمەاڵیەتیانەى‬ ‫لە کۆنەوە لەناو کۆمەڵى کوردەوارى‬ ‫هەبووەو ساڵ دواى ساڵیش ئەم دیاردەیە‬ ‫کەمتر بووەتەوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەتەواوەتى‬ ‫نەسڕاوەتەوەو بەپێى بارو گوزەران‬

‫رێژەیەکى مەترسیدارى‬ ‫بەشوودانى بە زۆر لە‬ ‫شارەکانى رۆژهەاڵتدا‬ ‫سەرى هەڵداوەتەوە‬

‫ئەو دیاردەیە کاڵ دەبێتەوەو دووبارە‬ ‫سەرهەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارێکى رێکخراوى “نەسیم” بۆ‬ ‫پاراستنى مافى ژنان لە ساڵى ‪ ٢٠١٧‬دا ‪١٢١‬‬ ‫کچ لە شارى سنە بە زۆر بە شوو دراون‪ ،‬لە‬ ‫مهاباد ‪ ١٤٦‬کچ لە ورمێ ‪ ٨٩‬کچ لە کرماشان‬ ‫‪ ٩١‬کچ بە زۆر بە شوو دراون‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪ ٢٠١٨‬ئەو ئامارە بەرزبووەتەوە‬ ‫بەجۆرێک لە شارى سنە ‪ ١٣٢‬حاڵەت و لە‬ ‫مهاباد ‪ ١٥٩‬حاڵەت و لە ورمێ ‪ ١١٣‬و لە‬ ‫کرماشان ‪ ١٤٤‬حاڵەتى بە شوودانى کچان بە‬ ‫زۆرەملێ هەبووە‪.‬‬ ‫هەر بەپێى راپۆرتى ئەو رێکخراوە‪ ،‬لە‬ ‫شەش مانگى ‪ ٢٠١٩‬دا ژمارەى ئەو کچانەى‬ ‫لە رۆژهەاڵت بە زۆر بەشوودراون لە سنە‬ ‫‪ ٥٥‬حاڵەت بوون و لە مهاباد ‪ ٦٢‬و لە ورمێ‬ ‫‪ ٣٨‬و لە کرماشان ‪ ٦٥‬حاڵەت بوون‪ ،‬ئەگەر‬

‫بەراوردى بکەین بە نیوەى یەکەمى دوو ساڵى‬ ‫رابردوو‪ ،‬ئامارى ‪ ٢٠١٩‬زیاتر بووە‪.‬‬ ‫خانم خۆشکەالم‪ ،‬بەڕێوەبەرى رێکخراوى‬ ‫نەسیم کە بارەگای رێکخراوەکەیان لە شارى‬ ‫مهابادە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئەو ئامارانە تەنیا‬ ‫ئەوانەن کە بۆ رێکخراوەکانى مافى مرۆڤ و‬ ‫ژنان ئاشکران‪ ،‬ئەگەرنا ژمارەی بە شوودانى‬ ‫بە زۆر‪ ،‬لەو رێژەیە زیاترن‪ ،‬بەاڵم تۆمارکردنیان‬ ‫ئاسان نییە‪ .‬چونکە ژمارەیەکى زۆر لە ژنان‬ ‫کە بە زۆر بە شوودراون بە ناچارى قبوڵى‬ ‫دەکەن و بێدەنگی هەڵدەبژێرن”‪.‬‬ ‫خانم خۆشکەالم ئاماژە بەوەش دەکات‪،‬‬ ‫زۆرینەى حاڵەتەکانى بە زۆر بەشوودان لە‬ ‫گوندەکان و شارۆچکەکاندان‪ ،‬ئەوەش بەهۆى‬ ‫ئەوەى کە ئاستى هۆشیارى تێیاندا کەمەو‬ ‫رێکخراوو چاالکوانەکان ناگەنە ئەو ناوچانە تا‬ ‫کارى هۆشیارکردنەوە بکەن‪.‬‬

‫لە رۆژهەاڵتى کوردستان کەم نین ئەو‬ ‫کچانەى بەهۆى بە شوودانى زۆرەملێوە‬ ‫خۆیان لەناو دەبەن‪ ،‬ئەو دیاردەیە بەیەکێک‬ ‫لە هۆکارە سەرەکییەکانى خۆکوشتنى کچان‬ ‫دادەنرێت کاتێک بە نابەدڵى دەیاندەن‬ ‫بەشوو دواتر پەنا بۆ خۆکوشتن دەبەن‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارەکانى رێکخراوى مافى مرۆڤ‬ ‫لە ناوچە جیاوازەکانى رۆژهەاڵتى کوردستاندا‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠١٦‬بەهۆى بەشوودانى بەزۆرەوە ‪٢١‬‬ ‫کچ خۆیان کوشتووەو لە ‪٢٠١٧‬دا بۆ ‪ ٢٤‬کچ‬ ‫زیادى کردووە‪.‬‬ ‫هەروەها لە ‪ ٢٠١٨‬رێژەى بە زۆردان‬ ‫بە شوو بۆ ‪ ٣٨‬کچ بەرزبووەتەوە‪ ،‬لە‬ ‫شەش مانگى یەکەمى ئەمساڵ تائێستا‬ ‫‪ ١٨‬کچ خۆیان کوشتووە بەهۆى ئەوەى‬ ‫هاوسەرگیرییەکەیان بە خواستى ئەوان‬ ‫نەبووە‪.‬‬

‫پەرى ئیسماعیلى‪ ،‬بەڕێوەبەرى رێکخراوى‬ ‫“ژیان” لە شارى سنە دەڵێت‪ :‬بە شوودانى‬ ‫بە زۆر لە زۆربەى ناوچەکانى رۆژهەاڵت‬ ‫هەیەو ئاستی هۆشیارکردنەوەى کۆمەڵگە‬ ‫زۆر نزمە‪ .‬چونکە سیستمەکە هۆکارە بۆ‬ ‫بەردەوامى ئەو دیاردەیە‪.‬‬ ‫ئامارى رێکخراوەکانى بوارى ژنان و‬ ‫مافى مرۆڤ بەگشتى دەریدەخەن رێژەیەکى‬ ‫مەترسیدارى بەشوودانى بە زۆر لە شارەکانى‬ ‫رۆژهەاڵتدا سەرى هەڵداوەتەوە‪ .‬ئەوەش‬ ‫هاوکاتە لەگەڵ ئەو بارە ئابوورییە قورسەى‬ ‫بەرۆکى ئێرانى گرتووە‪ ،‬بەاڵم هێشتا زۆرینەى‬ ‫کۆمەڵگەى رۆژهەاڵتى کوردستان نەیارى ئەو‬ ‫جۆرە دابونەریتەن کە بەشوودانى بە زۆرە‪.‬‬ ‫پەرى بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬پێویستە‬ ‫ئێمە لە هۆکارەکانى بە زۆر بەشوودان‬ ‫بڕوانین بزانین بۆچى کچان بە زۆر بە شوو‬

‫دەدرێن‪ ،‬هۆکارى ئابوورى و هەژاریى هۆکاری‬ ‫سەرەکین‪ ،‬باوک و براکان لەپێناو پارەدا‬ ‫کچەکانیان دەدەن بە پیاوی دەوڵەمەند کە‬ ‫بەتەمەن زۆر لە کچەکان گەورەترن”‪.‬‬ ‫چاالکوانێکى بوارى مافى مرۆڤ باس لەوە‬ ‫دەکات لەگەڵ توندکردنەوەى گەمارۆکانى‬ ‫سەر ئێران‪ ،‬دۆخى ئابوورى خەڵک زۆر خراپ‬ ‫بووە‪ .‬ئەوەش کاریگەرى راستەوخۆى لەسەر‬ ‫زیادبوونى هەندێ دیاردەى کۆمەاڵیەتى‬ ‫کردووە لەوانە بەشوودانى بە زۆر‪ ،‬پێشیوایە‬ ‫ژمارەکان لەوە گەورەترن رێکخراوەکان باسى‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫خەدیجە عەزیزپوور‪ ،‬چاالکى بوارى‬ ‫مافەکانى مرۆڤ لە شارى مهاباد بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬ئەگەر لە بارى هۆشیارى‬ ‫کۆمەاڵیەتییەوە سەیرى ئەم دیاردەیە‬ ‫بکەین‪ ،‬ئامارەکان مەترسیدار نین‪ .‬چونکە‬ ‫خەڵکێکى زۆر لە رۆژهەاڵت لە ئاستێکى‬ ‫بەرزی هۆشیارییدایە‪ ،‬بەاڵم ئەوەى ئەو‬ ‫دیاردەیەى گەشە پێداوە دۆخى ئابوورییە کە‬ ‫خانەوادەکان فشاریان بۆ هاتووە”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫کۆمەڵ بە ڤیتۆی بارزانی و‬ ‫یەکگرتوو بە تاکتیکی سیاسی بەشداری حکومەتیان نەکرد‬ ‫ئیرباهیم عەلی‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬

‫ئامانجی دوورخستنهوهی مهترسی و زیانه له‬ ‫خودی یهكگرتوو”‪.‬‬ ‫هیوا میرزا ئاماژەی بەوەشدا “ئهوهش‬ ‫راستییهكهو دهبێ بیڵێم‪ ،‬بهشدارینەکردنی‬ ‫سێ الیهنه ئیسالمییهكه‪ ،‬بهپێی پێكهاتنو‬ ‫رێكکهوتن و نهخشهو پالنێكی هاوبهشی‬ ‫پێشوهختە نهبووه”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەکاری هاوبەشی ئیسالمییەکان‬ ‫وەکو ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬هیوا میرزا سابیرو رێبوار‬ ‫حەمەد دەڵێن‪ :‬هەماهەنگی و هاوکاری دەبێ‬ ‫لەنێوانیاندا‪.‬‬ ‫نووسەرو رۆژنامەنووس عومەر عەلی‪،‬‬ ‫کە بۆ خۆی سااڵنێک لەناو ریزەکانی‬ ‫یەکگرتوودا کادرێکی چاالک و بەرچاوبوو‪.‬‬ ‫سەبارەت بەشداریپێنەکردنی ئیسالمییەکان لە‬ ‫حکومەتدا‪ ،‬دوو هۆکاری بە نموونە هێناوەتەوە‬ ‫کە یەکیان پەیوەستە بەکاری ئیسالمییەکان‬ ‫خۆیان و ئەویتریان پەیوەندی هەیە بە‬ ‫ئاڵوگۆڕە جیهانییەکانەوە‪.‬‬ ‫عومەر عەلی دەڵێت‪ :‬هەرسێ پارتە‬ ‫سیاسییەكە یەکگرتوو ‪ -‬کۆمەڵ ‪ -‬بزووتنەوە‬ ‫لە كاری سیاسییاندا‪ ،‬زیاتر پشت بە كاری‬ ‫بانگخوازیی دەبەستن‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫سیاسەتیان كردووەتە پاشكۆی كاری‬ ‫بانگخوازیی و هەر لەم رێگەیەشەوەیە‬ ‫دەیانەوێت جەماوەر بۆ پارتەكانیان زیاد بكەن‪.‬‬ ‫ئەم شێوازە لە كاری سیاسیدا زۆرتر هاوشێوەی‬ ‫پارتە ئیخوانییەكانە كە لە میسرو ئەردەن و‬ ‫كوەیت و یەمەن و هەندێ لە واڵتانی تر كە‬ ‫بەهۆی ئەم شێوازەوە تووشی چەقبەستوویی‬ ‫و قەیرانی جۆراوجۆر بوونەوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو هەروەها دەڵێت‪ :‬ئەم فۆڕمە لە‬ ‫ئیسالمی سیاسی رۆژ بەرۆژ لەناوخۆو‬ ‫دەرەوەدا دەكەوێتە پەراوێزەوەو چیتر‬ ‫وەك هێزێكی سیاسی كاریگەر مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا ناكرێ بەتایبەتی ئەمریكاو رێكخراوە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان‪ .‬چونكە لەدوای بەهاری‬ ‫عەرەبیەوە ئەو مامەڵەیەی كە لەگەڵ ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا دەكرێت رووبەڕووبوونەوەو لێدان و‬ ‫پەراوێزخستنە‪.‬‬

‫سێ هێزهكه بهشدارییان كردووه‪ .‬بەڵآم له‬ ‫دوای ساڵی ‪2005‬هوه یهكهمجاره كابینهیهكی‬ ‫حكومهت بهبێ هێزه ئیسالمییهكان‬ ‫پێكدههێنرێت‪.‬‬

‫ئێستا مانگێك دوای دەستەبەکاربوونی‬ ‫کابینەی نوێ‪ ،‬هێشتا وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫بە روون و راشکاوی نەدراوەتەوە کە ئایا‬ ‫حزبە ئیسالمییەکان بۆچی بەشدارییان‬ ‫نەکرد لە حکومەتی هەرێمدا؟ ئایا لەسەر‬ ‫ویست و خواستی خۆیان بوو یان رێگایان‬ ‫لێگیرا؟‬ ‫“زەمەن” بۆ وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫بەدواداچوونێکی رۆژنامەوانیی کردووەو‬ ‫تێیدا دەرکەوتووە‪ ،‬یەکگرتوو هەموو‬ ‫ئەو دەسپێشخەرییانەی رەتکردووەتەوە‬ ‫سەبارەت بە بەشداریکردن و پێیانباش بووە‬ ‫وەک ئۆپۆزسیۆن بمێننەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەرچی کۆمەڵی ئیسالمییە‪،‬‬ ‫بەهۆی ڤیتۆی راستەوخۆی مەسعود بارزانی‬ ‫سەرۆکی پارتی رێگرییان لێکراوە بەشداری‬ ‫بکەن‪ .‬سەرچاوەیەکی بااڵ لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بە “زەمەن” راگەیاند‪ :‬ڤیتۆکەی‬ ‫بارزانی‪ ،‬بەهۆی لێدوانێکی عەلی باپیرەوەیە‬ ‫کە دوو ساڵ لەمەوبەر لەسەروەختی‬ ‫ئامادەکاری بۆ ریفراندۆم دابووی‪.‬‬

‫ئاساییە لە دەرەوەی حکومەت بین‬

‫پێشتریش مەولود چاوشئۆغڵو وەزیری‬ ‫دەرەوەی تورکیا بە نێچیرڤان بارزانی وتبوو‬ ‫پێمان باشە یەکگرتوو بەشداری بکات‬ ‫لەم حکومەتە نوێیەدا‪ .‬بەاڵم دوایینجار‬ ‫کە مامۆستا سەاڵحەدین سەردانی کاک‬ ‫مەسعودی کرد لە سەری رەش‪ ،‬بە کاک‬ ‫مەسعودی وتبوو ئێمە دەمانەوێ وەکو‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بمێنینەوە‪ ،‬بەاڵم ئۆپۆزسیۆنێکی‬ ‫حەقانی کە بە چاکە بڵێین چاکەو بە خراپە‬ ‫بڵێین خراپە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە خواستی ئێران بۆ بەشداری‬ ‫حزبە ئیسالمییەکان لە کابینەی نوێدا‪،‬‬ ‫سەرچاوە بااڵکەی ئەنجومەنی وەزیران بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬لەمبارەیەوە ئێران‬ ‫هیچ خواست و نیەتێکی بە راستەوخۆو‬ ‫ناڕاستەوخۆ دەرنەبڕیوە کە ئیسالمییەکان‬ ‫بەشداری بکەن یان نا‪.‬‬

‫تورکیا و ئێران و ئیسالمییەکان‬

‫بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی لە چەند‬ ‫“زەمەن”‬ ‫دراونەتە‬ ‫سەرچاوەیەکەوە‬ ‫حکومەتی تورکیا لەسەر ئاستی بااڵ‪ ،‬داوایان‬ ‫لە پارتی دیموکراتی کوردستان کردووە کە‬ ‫پێیان باشە یەکگرتووی ئیسالمی لە کابینەی‬ ‫نوێدا بەشداری پێ بکرێ‪ .‬بۆ ئەمەش پارتی‬ ‫دووجار لەگەڵ ئەمیندار و سەرکردایەتی‬ ‫یەکگرتوودا کۆبوونەتەوە تا بەشداری لە‬ ‫حکومەتدا بکەن‪ .‬بەاڵم هەردوو جارەکە‬ ‫یەکگرتوو رەتیان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو کۆبوونەوانەی‬ ‫پارتی و یەکگرتوو بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬پارتی‬ ‫الری لەوە نەبوو یەکگرتوو بەشداری بکات‪.‬‬

‫ڤیتۆی بارزانی‬

‫رۆژی ‪14‬ی ئابی ‪ 2017‬لیژنەی بااڵی‬ ‫ریفراندۆم سەرانی بەغدایان کرد تا لەگەڵ‬ ‫بەرپرسانی حکومەتی عێراق وتوێژ بکەن‪.‬‬ ‫ئەو لیژنەیە ئەندامی زۆربەی حزبەکانی‬ ‫تێدابوو بێجگە لە گۆڕان و کۆمەڵ‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە نەچوونیان بۆ بەغدا‪ ،‬عەلی باپیر ئەمیری‬ ‫کۆمەڵی ئیسالمی وتی‪“ :‬ئێمە لە خۆمانەوە‬ ‫رەگەڵ کەس ناکەوین”‪.‬‬ ‫ئەم لێدوانەی ئەمیری کۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫بەگوێرەی سەرچاوەیەکی بااڵ لەناو پارتی‪،‬‬ ‫بووەتە هۆی توڕەبوون و زیزبوونی مەسعود‬ ‫بارزانی و تائێستاش سوورە لەسەر ئەو‬ ‫زیزبوونەی‪.‬‬ ‫لەکاتی گفتوگۆکانی پێکهێنانی حکومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬نێچیرڤان بارزانی هەوڵیداوە لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵیش گفتوگۆ بکرێ بۆ بەشداریکردن‪،‬‬

‫بەاڵم بەهۆی ڤیتۆی مەسعود بارزانی‪ ،‬ئەو‬ ‫هەواڵنە سەرکەوتوو نەبوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە بااڵکەی پارتی بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“نێچیرڤان بارزانی پەیامی بۆ مامۆستا عەلی‬ ‫باپیر نارد تا سەردانێکی کاک مەسعود بکات‬ ‫و داوای لێبوردنی لێ بکات لەسەر ئەو قسەیە‪.‬‬ ‫ئەمەش تەنیا لەبەرئەوەی کۆمەڵ بەشداری‬ ‫پێ بکرێ لە کابینەی نوێدا‪ .‬بەاڵم مامۆستا‬ ‫عەلی باپیر وەاڵمی ئەو پەیامەی نێچیرڤان‬ ‫بارزانی نەدایەوەو پارتی دەرگای گفتوگۆی‬ ‫بەشداریکردنی کۆمەڵی داخست”‪.‬‬ ‫هێزه ئیسالمییهكانی كوردستان كه پێكدێن‬ ‫له ههریهك له یهكگرتووی ئیسالمی و كۆمهڵی‬ ‫ئیسالمی و بزووتنهوهی ئیسالمی‪ .‬له ساڵی‬ ‫‪2005‬هوه تا ‪ 2019‬هیچ كابینهیهكی حكومهت‬ ‫نهبووه یهكێك لهالیەنە ئیسالمییهكان تێیدا‬ ‫بهشدار نهبووبێ یان زۆر كات وابووه ههر‬

‫سەبارەت بە بەشداری نەکردنیان لە‬ ‫کابینەی نوێدا‪ ،‬رێبوار حهمهد‪ ،‬وتهبێژی‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“بهشدارنهبوونی هێزه ئیسالمییهكان لهكابینهی‬ ‫نۆیهمدا‪ ،‬شتێكی ئاساییە‪ .‬ئێمە وەکو کۆمەڵ‬ ‫باوهڕمان بهوه ههبوو ئهگهر ئهم كابینهیه‪،‬‬ ‫كابینهیەكی خزمهتگوزاربێ و ئاوڕێكی جدی‬ ‫لهژیانی خهڵك بداتهوه‪ ،‬بەشداریمان بکردایە‪،‬‬ ‫بۆیه ئێمه وهك كۆمهڵی ئیسالمی ماوهیهكی‬ ‫درێژ پرسی بهشداریكردنمان لهكابینهی نوێی‬ ‫حكومهت بهكراوهیی جێهێشت”‪.‬‬ ‫رێبوار حەمەد ئاماژەی بەوەشدا‬ ‫“ئیسالمییهكان بهدڵنیاییهوه ئهگهر تهزویرو‬ ‫بێهیواكردنی خهڵك و كڕینی دەنگی خهڵك‬ ‫نهبوایه‪ ،‬قهبارهیان زۆر لهئێستا زیاتر دهبوو‪.‬‬ ‫بهالی ئێمه وهك چۆن گرنگه ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ههبێت‪ ،‬بهههمان شێوهش بهالمانهوه گرنگ‬ ‫بوو ئهو هێزو الیانانهی سهنگ و قورساییان‬ ‫ههیه لهناو جهماوهر بهپێی ئیستیحقاقی خۆیان‬ ‫بهشداربوونایه لهكابینهی نوێی حكومهتدا”‪.‬‬

‫بۆ ئەوەبوو پارێزراو بین‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬سكرتێری‬ ‫پێشووی مهكتهبی سیاسی یهكگرتووی‬ ‫ئیسالمی سەبارەت بهشدارینهكردنی هێزه‬ ‫ئیسالمییهكان بەتایبەت حزبەکەی خۆیان‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەشدارنەبوونی هەرالیەکمان‪ ،‬پاساو‬ ‫و هۆکاری خۆمان هەبوو‪ .‬بەاڵم پالنی‬ ‫پێشوەختە نەبووە‪.‬‬ ‫هیوا میرزا سابیر بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“یهكگرتووی ئیسالمی له ساڵی ‪1996‬هوه‬ ‫بهشداری لە حكومهتی هەرێمدا كردووه‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لهم خولهدا بڕیاری ئۆپۆزسیۆنبوونی داوه‪.‬‬ ‫بێگومان لهم كارهشیدا ئامانجی خۆی ههیهو‬

‫بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە سنووری ‪١٤٠‬‬

‫کورد یەک هەڵوێستە بەاڵم یەک بڕیار نییە‬

‫سهرچین ساڵح‬ ‫لهگهڵ ئهوهى وادهى ههڵبژاردنى‬ ‫ئهنجومهنى پارێزگاكانى عێراق دیارى كراوه‪،‬‬ ‫بهاڵم الیهنه كوردییهكان هیچ قسهیهكیان‬ ‫لهسهر یهكدهنگیی و یهكلیستى كورد لهو‬ ‫ناوچانهدا نهكردووه‪.‬‬ ‫بەقسەی بەرپرسانی کورد لە کەرکوک‪،‬‬ ‫تائێستا ئامادهكاریشیان دهست پێنهكردووه‬ ‫لهكاتێكدا هەمووان بە “هەڵبژاردنێکی‬ ‫چارهنووسسازو كاریگهرى لهسهر پێگهى‬ ‫كورد لهو ناوچانه” ناوی دەبەن‪.‬‬ ‫رۆژی ‪22‬ى تەموز پهرلهمانی عێراق یاسای‬ ‫ههڵبژاردنی پارێزگاكانی ههمواركردهوهو‬ ‫بڕیاردرا رۆژی یهكى نیسانى ساڵى ‪2020‬‬ ‫ههڵبژاردنى ئهنجومهنى پارێزگاكانى عێراق‬ ‫بهرێوهبچێ به پارێزگاى كهركوكیشهوه‪.‬‬ ‫بهپێى ههموارى یاساكه ژمارهى‬ ‫ئهندامانى ئهنجومهنى پارێزگاكان بهرێژهیهكى‬ ‫بهرچاو كهمكراوهتهوه بهشێوهیهك‪،‬‬ ‫پارێزگاى كهركوك كه پێشتر ‪ 41‬كورسی‬ ‫ههبوو‪ ،‬كهمكراوهتهوه بۆ ‪ 14‬كورسیى‪.‬‬ ‫پارێزگاى سهالحهدین له ‪ 29‬كورسیهوه‬ ‫كهمكراوهتهوه بۆ ‪ 13‬كورسی‪ ،‬پارێزگاى‬ ‫دیاله پێشتر خاوهنى ‪ 29‬كورسی بووه ئێستا‬ ‫كهمكراوهتهوه بۆ ‪ 13‬كورسی‪ ،‬پارێزگاى‬ ‫نهینهوا له ‪ 39‬كورسییهوه كهمكراوهتهوه بۆ‬ ‫‪ 27‬كورسی‪.‬‬ ‫حهكیم عوبێد باژێڕوانى مهكۆى‬

‫حەکیم عوبێد‪:‬‬ ‫ههموو الیهنهكان مهبدهئیهن‬ ‫لهسهر ئهوه كۆكن كورد به یهك‬ ‫لیست بهشدارى ههڵبژاردنى‬ ‫ئهنجومهنى پارێزگاكان بكهن‬

‫كهركوكى بزووتنهوهى گۆڕان به“زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ههموو الیهنهكان مهبدهئیهن لهسهر‬ ‫ئهوه كۆكن كورد به یهك لیست بهشدارى‬ ‫ههڵبژاردنى ئهنجومهنى پارێزگاكان بكهن‪.‬‬ ‫بهاڵم دانیشتنى جدى لهسهر ئهو پرسه‬ ‫نهكراوه‪ ،‬لهبهرئهوهى الیهنه كوردییهكان‬ ‫تێبینیان لهسهر یاساكه ههیه پێمانوایه‬

‫ناعهدالهتى تێدایە”‪.‬‬ ‫حەکیم وتیشى‪“ :‬بهپێى ئهم یاسایه‪،‬‬ ‫ناحیهى قادر كهرهم له دهنگدانى ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاكان بێبهش دهبێ‪ ،‬مادهى ‪140‬‬ ‫بڕگهكانى جێبهجێنهبووه‪ ،‬كورد لهم‬ ‫پرسهدا زهرهر دهكات‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫بارودۆخى كهركوك عهسكهرتارییهو گرەنتی‬ ‫ههڵبژاردنێكى پاكو بێگهرد ناكرێ”‪.‬‬ ‫ناوچه کوردستانییەکانی دەرەوەی‬ ‫ئیدارەی هەرێم کە کەوتوونەتە سنوورى‬ ‫مادهى ‪140‬ەوە‪ ،‬بریتین لە‪ :‬پارێزگاكانى‬ ‫نهینهواو كهكوكو دیالهو سهالحهدین‪.‬‬ ‫له ههڵبژاردنى ئهنجومهنى پارێزگاكانى‬ ‫عێراق له ساڵى ‪ 2013‬كورد له پارێزگاى‬ ‫نهینهوا ‪ 12‬كورسیو له پارێزگاى سهالحهدین‬ ‫یهك كورسیو له پارێزگاى دیاله دوو كورسی‬ ‫بهدهستهێنا‪ ،‬له ههڵبژاردنى ئهنجومهنى‬ ‫پارێزگاى كهركوکدا لە ساڵى ‪ 2005‬لیستى‬ ‫برایهتى کە زۆرینەی کوردبوو ‪ 26‬كوسی‬ ‫بهدهستهێنا‪.‬‬ ‫مهالكهریم شكور بهپرسی مهڵبهندى‬ ‫یهكێتى له حهمرین به“زهمهن”ى وت‪“ :‬وهكو‬ ‫یهكێتى ئامادهییمان ههیه به یهكلیست‬ ‫دابهزین‪ ،‬بهاڵم تائێستا كۆبوونهوهمان‬ ‫نهكردووه‪ ،‬له ههڵبژاردنى ئهنجومهنى‬ ‫نوێنهراندا زۆر ههوڵماندا بهیهك كاندید‬ ‫بهشدارى بكهین بهاڵم الیەنه كوردییهكان‬ ‫نههاتنه پێشهوه‪ .‬وەکو یەکێتی ئهمجارهش‬ ‫ئهو ئامادهییەمان ههیه بۆ یەکلیستیی”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬كورد له سنوورى پارێزگاى‬

‫قادر قاچاخ‪:‬‬ ‫لە نەینەوا‬ ‫لەگەڵ دروستکردنی‬ ‫یەک لیستین‬

‫سهالحهدین‪ ،‬دهبێ رێبكهوین لهبهرئهوهى‬ ‫ئهگهر یهك لیستیش دروست بكهین ئەوا‬ ‫هەر ناتوانین بگهین به مقیاسی ئینتیخابی‪،‬‬ ‫دهبێ لهگهڵ لیستێكى عهرهبیدا هاوپهیمانى‬ ‫دروست بكهین به یهك كاندید‪ ،‬تهنیا ئهوه‬ ‫گرەنتى دهرچوونى كاندیدێكى كوردە لەو‬ ‫پارێزگایەدا‪ .‬خۆ ئهگهر رێکنهكهوین ئهوا‬

‫دووره كورد ببێ به خاوهنى كورسی”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه‪ ،‬قادر قاچاخ بهرپرسی‬ ‫لقی شهنگالى پارتى به“زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“وهكو حزب ئامادهكارییمان كردووهو‬ ‫خهریكى ئامادهكردنى لیستى كاندیدهكانین‪،‬‬ ‫بۆ دروستكردنى یهكلیستى كوردى له‬ ‫سنوورى نهینهوا‪ ،‬جارێ هیچمان نهكردووه‬ ‫پهیوهندیمان بهالیهنهكانیشهوه كردووه‪،‬‬ ‫بەاڵم وهاڵممان نهدراوهتهوه”‪.‬‬ ‫قادر قاچاخ وتیشى‪“ :‬یهكگرتنى كورد‬ ‫لهو ناوچانه له ههمووشتێك باشتره‪،‬‬ ‫ئامادهى دروستكردنى یهكلیستى كوردیمان‬ ‫ههیه لهگهڵ الیهنه كوردییهكاندا به‬ ‫لهبهرچاوگرتنى پێگهى خۆمان‪ ،‬ئهگهر‬ ‫یهك لیست نهبین كورد زیان دهكات لهو‬ ‫ناوچانهدا”‪.‬‬ ‫سیاسی‪،‬‬ ‫چاودێرێكى‬ ‫بهوتهى‬ ‫دروستنهكردنى یهكلیست لهالیهن الیهنه‬ ‫كوردییهكانهوه‪ ،‬دهنگى كورد له ناوچه‬ ‫جێناكۆكهكان پهرت دهكاتو كاریگهرى‬ ‫لهسهر الوازبوونى پێگهى كورد دهبێ‪.‬‬ ‫لهتیف فاتیح فهرهج‪ ،‬چاودێرى سیاسی‬ ‫پێیوایه “كورد یهك دهنگو یهكلیست نهبێ‬ ‫له ناوچه جێناكۆكهكان‪ ،‬دهنگهكانیان‬ ‫پهرتهوازه دهبێو كورسی زۆریش لهدهست‬ ‫دهدهن‪ .‬دواتر خهڵكیش بهدهنگیانهوهناچێ‬ ‫لهبهرئهوهى یهكێك له پێشمهرجهكانى‬ ‫خهڵك یهك دهنگى كورده لهو ناوچانهدا”‪.‬‬ ‫بهگرنگیشی زانى “كورد له ناوچه‬ ‫جێناكۆكهكان لهگهڵ عهرهبو توركماندا‬

‫مەال شکور‪:‬‬ ‫وهكو یهكێتى ئامادهییمان‬ ‫ههیه به یهكلیست دابهزین‪،‬‬ ‫بهاڵم تائێستا كۆبوونهوهمان‬ ‫نهكردووه‬

‫رێگەیەک بۆ پێكهوبوون بدۆزێتهوه‬ ‫لهبهرئهوهى له دیالهو سهالحهدین‬ ‫ئهوهنهكهن‪ ،‬لهوانهیه نهتوانن كورسی‬ ‫بهدهست بێننو پێگهیان الواز دهبێ‪ .‬بهاڵم‬ ‫بهرژهوهندى حزبیی الیهنه كوردییهكان‬ ‫وایكردووه بهرژهوهندى كورد بخریته‬ ‫مهترسیهوه”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪5‬‬

‫بێرون عومەر فەتاح‪:‬‬

‫تازە ناگەڕێینەوە الی کاکە حەمەو حزبێكی نوێ رادەگەیەنین‬ ‫* ئێستا دوای زیاتر لە پێنج ساڵ‬ ‫جیابوونەوەتان لە سۆشیالیست‪ ،‬ڕهوتى‬ ‫چاکسازیی به تەماى چیه؟‬ ‫ ئێمه له دهسپێكى كارهكانمانهوه‬‫تائێستا چهند قۆناغێكى باشمان‬ ‫تێپهڕاندووهو دهمانهوێ بچینه قۆناغێكى‬ ‫ترەوە‪ .‬ماوهیهكى كهمە ئێمه بهڕهسمى‬ ‫داوای مۆڵهتمان كردووه لە حکومەتی‬ ‫هەرێم و ههموو رێكاره یاساییهكانمان تهواو‬ ‫كردووه‪ .‬له ئایندهیهكى نزیكدا وهزارهتى‬ ‫ناوخۆ مۆڵەتمان پێدەدات و بهناوى‬ ‫بزووتنهوهى چاکسازیی نیشتمانى وهك‬ ‫حزبێكى نوێ خۆمان ڕادهگهیهنێن‪.‬‬ ‫*كهواته ئیتر جارێكى تر ناگەڕێنهوه‬ ‫ناو حزبى سۆشیالیست؟‬ ‫ وهك پێشتر باسمكرد ئێمه بهڕهسمى‬‫داوای مۆڵەتمان پێشكهشى وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ كردووهو دهمانهوێ له كوردستان‬ ‫وهك حزبێكى نوێ کار بکەین‪ .‬كهواته‬ ‫ههرگیزو هیچ ئهگهرێك نییه جارێكى تر‬ ‫بچینهوه ناو حزبى سۆشیالیست‪.‬‬ ‫* ناكۆكیهكهنتان لهگهڵ هاوڕێكانتان له‬ ‫سۆشیالیست لهسهر چى بوو؟‬ ‫ چهند مانگێك پێش مانگى ‪4‬ى‬‫‪ ،2014‬پڕۆژهیهكى چاكسازییمان پێشكهشی‬ ‫سەرکردایەتی حزب كرد‪ ،‬داواى چاكسازییمان‬ ‫كرد لهسهرجهم بواره جیاجیاكانى ناو‬ ‫حزبدا بهتایبهت لهشێوهى ئیدارهدانى‪،‬‬ ‫بهاڵم نهگهشتینه هیچ ئهنجامێك‪ .‬لهبهرئهوه‬ ‫نهمانتوانى پێكهوه بهردهوام بین‪ ،‬لهههمان‬ ‫ساڵدا كه پڕۆژهكهمان پێشكهش كردبوو‬ ‫فراواندا‬ ‫ئاشكراو‬ ‫لهكۆبوونهوهیهكى‬ ‫به ئامادهبوونى پێنج سهد ههڤاڵى‬ ‫چاکسازییخواز بهناوى رەوتی چاکسازیی‬ ‫سۆشیالیست‪ ،‬خۆمان ڕاگهیاند‪ .‬ئێستا‬ ‫تهشكیالتى خۆمان ههیهو سایتى ڕهسمیمان‬ ‫داناوه كه زمانحاڵى ڕهوتى چاكسازییه‪.‬‬ ‫* دوای شەهیدبوونی عهتاى كوڕى‬ ‫كاكه حهمه‪ ،‬ژمارهیهك له ههڤااڵنی‬

‫بنەماڵەکەیان خزمایەتی و تێکەڵییەکی زۆری لەگەڵ محەمەدی حاجی مەحمود سکرتێری حزبی‬ ‫سۆشیالیست دیموکراتی کوردستاندا هەبوو‪ ،‬سااڵنێكی زۆر کادری بەرچاوی ئەو حزبەبوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫مانگی نیسانی ‪ 2014‬لەناکاو ناڕەزایەتی خۆی لە ئەدای سەرکردایەتی کاکە حەمەو حزبەکەی‬ ‫راگەیاندو باڵێکی جیاکردەوە‪.‬‬ ‫بێرون عومەر فەتاح‪ ،‬کە ئێستا سەرپەرشتیاری گشتیی رەوتێکی جیایە لە حزبی سۆشیالیست‪،‬‬ ‫لە دیدارێکیدا لەگەڵ “زەمەن” ئاشکرایکرد‪ :‬داوای مۆڵەتی رەسمیمان لە وەزارەتی ناوخۆ کردووەو‬ ‫بەمنزیکانە حزبێكی نوێ رادەگەیەنین‪.‬‬ ‫بێرون دەشڵێت‪ :‬ناوو لۆگۆو پەیڕەوی حزبەکەیان ئامادەیەو هەموو رێکارە یاساییەکانیان‬ ‫پێشكەشی وەزارەتی ناوخۆ کردووە بۆ وەرگرتنی مۆڵەتی حزب‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر کەریم‬ ‫ئێوە گەڕانەوە الی کاکە حەمە‪ ،‬هۆکاری‬ ‫گەڕانەوەی ئەوان چی بوو؟‬ ‫ گەڕانهوهى ئهو كهسانه بۆ ناو‬‫سۆشیالیست‪ ،‬پهیوهندى به كوژرانى كوڕى‬ ‫كاكه حهمهوه نهبوو‪ .‬چونكه ئهو پێش‬ ‫گهڕانهوهى ئهو هاوڕێیانهمان شههیدبوو‪،‬‬ ‫تەنیا دوو برادهرمان هەبوو بهبێ هیچ‬ ‫جهماوهرێك چوونهوه الی كاكه حهمه‪ ،‬كه‬ ‫كۆمهڵێك شتیان ههبوو كه نامهوێت باسى‬ ‫بكهم خۆیان گهڕانهوه بۆ ئهوال‪ .‬شت زۆره‬ ‫بیڵێم بەاڵم بە هەرحاڵ نامهوێ و پێمخۆش‬ ‫نییه باسیان بكهم‪ .‬ئهوان پێیان باشبوو‬ ‫بچینه ناو الیهنێكى ترەوە‪ ،‬بەاڵم ئێمه‬ ‫ئەمەمان پێباش بوو بهمشێوهیەى ئێستا‬ ‫بهردهوام بین‪.‬‬ ‫* ماوەیەک باسی ئەوە دەکرا کە‬ ‫دەچنە ناو یەکێتی یان ناو بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە‪ ،‬بۆچی ئەم چوونانە هیچیان‬ ‫سەری نەگرت؟‬ ‫ خۆى لهڕاستیدا ههموو الیهنهكان‬‫تموحیان له ئێمهدا ههبوو له خهڵكه‬ ‫ئاساییهكانمان له كادره ناوهندهكانمان‬ ‫و لهو جهماوهرى ههمانبوو‪ ،‬ههمووشیان‬ ‫ههوڵیاندا پێكهوهبین‪ .‬بهاڵم ئهوهى‬

‫ڕاستیبێ ئێمه مانهوهو بهردهوامبوونمان‬ ‫بهالوه باشتربوو لهوهى بچینه الی الیهنێك‪.‬‬ ‫ئهوهشمان پێباشبوو لهگهڵ سهرجهم‬ ‫الیەنهكان دۆستایهتیو هاوپهیمانێتیمان‬ ‫ههبێ‪.‬‬ ‫* ئهى پارتی ههوڵیدا بچنە ناو‬ ‫ریزەکانی ئەوانەوە؟‬ ‫ من زۆر بهكورتى دهڵێم زۆربهى‬‫الیهنهكان ههوڵیاندا بچینه ناو حزبهكهیانهوه‪،‬‬ ‫ههڵبهت مهبهستم پارتیش بوو كه ئهوانیش‬ ‫ههوڵیاندا بچینه ناویانهوه‪ .‬خهڵکێك ههبوو‬ ‫تموحى لهسهر تواناى بهشهریى ئێمه‬ ‫ههبوو‪ .‬خۆت دهزانى ههمووالیهك دهیانهوێ‬ ‫كهسى باش بۆ حزبهكهیان ڕابكێشن‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا بهپێى حهجمى خۆمان له ههموو‬ ‫ناوچهكانى كوردستان خهڵكى خۆمان ههیه‬ ‫به دهۆكو زاخۆشهوه‪.‬‬ ‫* الیەن هەبووە هەوڵیدابێ ناکۆکی‬ ‫بخاتە ناو رەوتەکەتانەوە؟‬ ‫ پێموانییه بابهتى وا ههبێ‪ ،‬بڕواناكهم‬‫بهو شێوازه زهختو كاریگهرى حزبى دیكه‬ ‫لهسهر ئێمه ههبێ‪ .‬ئێمه بڕوامان بهخۆمان‬ ‫ههیه خاوهنى پهیڕهو پڕۆگرامى خۆمانین‬ ‫و بهدڵنیاییەوە بهردهوام دهبین دڵنیام‬

‫لەو کاتەوەی جیابووینەتەوە دوو‬ ‫هەڤاڵی بێ جەماوەرمان گەڕاونەتەوە‬ ‫الی کاکە حەمە‬

‫جەماوەرمان تەنیا لە شارەزوورو‬ ‫سلێمانیدا نییە بەڵکو لە دهۆک و‬ ‫زاخۆش هەمانە‬ ‫ئایندهیهكى باش چاوهڕێمان دهكات‪،‬‬ ‫جهماوهرهكهشمان فراوانتر دهبێ‪.‬‬ ‫* دەکرێ بڵێی ئێستا ژمارهی ئەندام و‬ ‫کادرانتان چهنده؟‬ ‫ ئاساییە کە ئهو وردهكارییانه له‬‫كارى رێكخستنو تەنزیماتی حزبییدا‬ ‫باس نەكرێ‪ ،‬بهاڵم ئهوه دهڵێم خاوهنى‬ ‫پێگهیهكى جهماوهرى خۆمانین له ههموو‬ ‫ناوچه جیاجیاكانى كوردستان‪.‬‬

‫* ئێوه تائێستا حزب نین و کۆنگرەتان‬ ‫نەبەستووە‪ ،‬ئەی چۆن ئیشوكارهكانتان‬ ‫ڕیكخستووه؟‬ ‫ ئێمه خۆمان به حزب دهزانین‪ ،‬ئێمه‬‫وهكو ڕهوتێكى سیاسىو نیشتمانیىو‬ ‫چاکسازییخواز كاروچاالكیهكانى خۆمان‬ ‫دەکەین‪ .‬ئێمه له دواى ‪9‬ى چوارهوه‬ ‫دهستمان به تهشكیالتێكى نوێ كردووه‪،‬‬ ‫لهجێى ناوى مهڵبهند ئێمه ناوهندمان ههیه‪،‬‬

‫بۆ نموونه ناوهندى دهڤهرهكانمان داناوه‬ ‫ههر ناوهندهو تهشكیالتى خۆى بۆكراوه‬ ‫ئیشوكارو چاالكى خۆیان ئهنجام دهدهن‪.‬‬ ‫* سەرکردایەتی و سەرۆک یان کەسی‬ ‫یەکەمی حزب چۆن دانراوە؟‬ ‫ ئێمه تائێستا كۆنگرهمان نهبهستووه‪.‬‬‫خۆتان دهزانن لهكۆنگرهدا ژمارهیهك‬ ‫رێوشوێن ههیه جێبهجێ دهکرێ‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئێستا وهك سهرپهرشتیارى گشتیى‬ ‫رەوتەکە‪ ،‬من سهرپهرشتارى ئیشوكارهكان‬ ‫دهكهم‪.‬‬ ‫* ئەی هیچ پهیڕهوێكى ناوخۆتان‬ ‫ههیه؟‬ ‫ بۆ ئهوهى بهرچاوى ههموو الیهك‬‫ڕوونبێ كه بهپێى یاسای ژماره ‪17‬ی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬بۆ دامهزراندنى‬ ‫حزب دهبێ ژمارهى ئهندامهكانى له پێنج‬ ‫سهد كهس كهمتر نهبێ‪ ،‬ئێمه خۆشبهختانه‬ ‫نزیكهى دوو ههزار كهس دهبین كه ژمارهى‬ ‫دهستهى دامهزرێنهرو ئهندامهكانمان‬ ‫پێشكهش به حكومهت كردووه بۆ‬ ‫دامهزراندنى حزبهكهمان بهڕهسمى كه‬ ‫ئاڕم و لۆگۆى خۆمانمان ههیهو ناوێكى‬ ‫نوێشمان داناوه بهناوى ڕهوتى چاکسازیی‬ ‫سۆسیالیستەوە‪.‬‬ ‫* ئەی سەرچاوەی دارایی ڕهوت یان‬ ‫حزبهكهتان چۆن و لەکوێوە دابین دهكهن؟‬ ‫ تائێستا زۆربەى ناوهندهكانمان‬‫خۆبهخشانه كاردهكهن‪ ،‬کەناڵەکانی‬ ‫میدیامان خۆبهخشانه بهڕێوه دهبرێن‪.‬‬ ‫ئێمه تائێستا هیچ هاوكارییهكى داراییمان‬ ‫لهكهسو الیهنێك وهرنهگرتووه‪ ،‬زۆربهى‬ ‫ئیشوكارهكانمان خۆبهخشانهیهو ههندێكیش‬ ‫لهئیشوكارهكان دهكهوێته سهر ئیمكانیهتى‬ ‫شهخسى خۆم‪.‬‬ ‫* کەواتە لە ههڵبژاردنەکانی داهاتوودا‬ ‫بهشداری دەکەن؟‬ ‫ لهئێستاوه ئامادهكارییهكانمان‬‫دهستپێكردووهو دهمانهوێت وهك حزبێكى‬ ‫سیاسى لهكوردستان كاربكهین‪ .‬خۆتان‬ ‫دهزانن حزبیش تموحى خۆى ههیه ئێمه‬ ‫حزبینو دهمانهوێ بهشداری بکەین له‬ ‫دهسهاڵتو له بهڕێوهبردنى ئهم واڵتهدا‪.‬‬ ‫ئامادهكارییهكانیشمان بهو ئاڕاستهیهیە‬ ‫کە بهشدارى ههڵبژاردنهكان بكهین جا‬ ‫بهههرجۆرێكبێ بهشێوهى هاوپهیمانیبێ‬ ‫یان سهربهخۆ بهشدارى بكهین‪.‬‬

‫کۆتایی ئەمساڵ وەرزی بەستنی کۆنگرەی حزبەکانە‬ ‫نوێبوونەوەی راستەقینە یان بەهێزبوونی بنەماڵەو دەستەگەریی؟‬

‫بهئامادهبوونی ‪ 7٠‬ئهندام لهماڵی سهعید‬ ‫فههیم‪ ،‬له گهڕهكی نهجیب پاشا له ناوچهی‬ ‫ئهعزهمیهی شاری بەغدا بهستووه‪ .‬دوایین‬ ‫كۆنگرهشی كه كۆنگرهی سێزدهیه له ‪١١‬ی‬ ‫كانوونی یهكهمی ‪ ٢٠١١‬له شاری ههولێر‬ ‫بهستراوە‪.‬‬ ‫بهپێی پهیڕهوی ناوخۆی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬دهبێ چوار ساڵ‬ ‫جارێك كۆنگره ببهستێ‪ ،‬ئەگەر بهپێی‬ ‫تهمهن و پهیڕهوی ناوخۆی پارتی بوایە‪،‬‬ ‫دهبوو ژمارهی كۆنگرهكانی بگەیشتایە ‪ ١8‬و‬ ‫ئامادەکاری بۆ كۆنگرهی ‪ ١٩‬بكردایه‪.‬‬ ‫كهنعان خهیالنی‪ ،‬كادیری پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان و سهرۆكی لیستی‬ ‫ئهو حزبه له ئهنجومهنی پارێزگای ههولێر‬ ‫لهبارهی بهستنی كۆنگرهی حزبهكهیانهوه‬ ‫به “زهمهن”ی وت‪“ :‬بهشێوهیهكی فهرمی‬ ‫سهركردایهتی بڕیاری بهستنی كۆنگرهی‬ ‫نهداوه‪ .‬هیچ بڕیارێك نییه ئایا پارتی‬ ‫لهمساڵدا كۆنگره دهبهستێ یان لهساڵی‬ ‫داهاتوو‪ .‬چونكه تائێستا سهركردایهتی‬ ‫هیچ كۆبوونهوهیهكی لهبارهی كۆنگرهوه‬ ‫نهكردووهو ئهگهر پارتیش كۆنگره بكات‬ ‫دهبێ سهركردایهتی لهبارهی كۆببێتهوهو‬ ‫رۆژی كۆنگره دیاری بكرێت”‪.‬‬

‫ئیبراهیم عەلی‬ ‫بێجگە لە یەکگرتووی ئیسالمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬سەرکردایەتی هیچکام لە‬ ‫حزبە گەورەو خاوەن نفوزەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬شەرعیەتی کۆنگرەیان نەماوە‬ ‫بەهۆی درەنگکەوتنیان لە بەستنی کۆنگرەی‬ ‫ناوخۆیی‪.‬‬ ‫بەگوێرەی لێدوانی بەرپرسانی ئەو حزبانە‪،‬‬ ‫وابڕیارە کۆتایی ئەمساڵ ‪ ٢٠١٩‬بەشی زۆریان‬ ‫کۆنگرە ببەستن و سەرکردایەتییەکانیان نوێ‬ ‫بکەنەوە‪ .‬بەاڵم تائێستا هیچ الیەکیان رۆژی‬ ‫بەستنی کۆنگرەکانیان جێگیر نەکردووە‪.‬‬

‫یهكێتی نیشتمانی كوردستان‬

‫یهكێتی نیشتمانی كوردستان‪ ،‬له ‪١‬ی‬ ‫حوزهیرانی ‪ ١٩75‬له دیمهشقی پایتهختی‬ ‫سوریا دامهزراوه‪ .‬تائێستا تهنیا سێ‬ ‫كۆنگرهی بهستووه‪ .‬یهكێتی نیشتمانی به‬ ‫بهراورد بهتهمهنی سیاسی خۆی‪ ،‬كهمترین‬ ‫كۆنگرهی بهستووه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٠‬یەکێتی سێیەمین کۆنگرەی‬ ‫خۆی لە شاری سلێمانی بەست‪ ،‬هەروەها‬ ‫رۆژی ‪١٠‬ی تشرینی یهكهمی ‪ ٢٠١3‬یهكێتی له‬ ‫قەاڵچواالن پلنیۆمێكی بهست‪ .‬لهپلنیۆمهكهدا‬ ‫تهمهنی سهركردایهتی ئهو حزبه بهزۆرینهی‬ ‫دهنگ درێژكرایهوهو بڕیاردرا له رۆژی ‪3١‬ی‬ ‫كانوونی دووهمی ‪ ٢٠١4‬كۆنگرهی چوارهم‬ ‫ببهستێ‪ .‬تائێستا پێنج ساڵ بهسهر ئهو‬ ‫وادهیه تێپهڕیوهو بهدیاریكراویش دیار نییه‬ ‫كهی كۆنگره دهبهستێ‪.‬‬ ‫سهعدی ئهحمهد پیره‪ ،‬ئهندامی مهكتهبی‬ ‫سیاسی یهكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫دهبارهی بهستنی كۆنگرهی حزبهكهیان به‬ ‫“زهمهن”ی وت‪“ :‬یهكێتی لهساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫كۆنگره دهبهستێ‪ .‬چونکە ئهمه یهكهم‬ ‫كۆنگرهیه دوای كۆچی دوایی مام جهالل‪،‬‬

‫یهكگرتووی ئیسالمی کوردستان‬

‫دهبێ گۆڕانكاری گهوره بكرێت و گهنج‬ ‫و ئافرهت زیاتر بهێنرێنه پێشهوه‪ .‬ئهم‬ ‫كۆنگرهیه بهشێكی كێشهكانی ناو یهكێتی‬ ‫چارهسهر دهكات و بۆ دوورخستنهوهی‬ ‫یهكێتییه له به بنهماڵەیی بوون”‪.‬‬

‫بزووتنهوهی گۆڕان‬

‫رۆژی ‪٢5‬ی تهمووزی ‪ ٢٠٠٩‬به رۆژی‬ ‫دامهزراندنی بزووتنهوهی گۆڕان دادهنرێت و‬ ‫ئهو بزووتنهوهیه تائێستا تهنیا یهك كۆنگرهی‬

‫بهستووه‪ .‬كۆنگرهی یهكهمی بزووتنهوهی‬ ‫گۆڕان رۆژی ‪٢6‬ی كانوونی دووهمی ‪ ٢٠١3‬لە‬ ‫شاری هەولێر بهسترا‪.‬‬ ‫لهدوای كۆچی دوایی نهوشیروان مستهفا‬ ‫له ‪١٩‬ی ئایاری ‪ ٢٠١7‬ئهو بزووتنهوهیه بێ‬ ‫رێكخهری گشتی مایهوهو دوای دوو مانگ و‬ ‫له ‪٢5‬ی تهمووزی ‪ ٢٠١7‬به زۆرینهی دهنگی‬ ‫جڤاتی نیشتمانی‪ ،‬عومهری سهید عهلی به‬ ‫دووهم رێكخهری ئهو بزووتنهوهیه دیاریكرا‪.‬‬ ‫بهپێی دهستووری ناوخۆی بزووتنهوهی‬

‫گۆڕان‪ ،‬دهبوو له ‪٢5‬ی تهمووزی ئهمساڵ‬ ‫خانهی راپهڕاندن و رێكخهری نوێ‬ ‫ههڵبژێردرێن‪ .‬بهپێی بڕیارێكی جڤاتی گشتیی‬ ‫بزووتنهوهی گۆڕان له ‪١4‬ی ئەیلوولی ئهمساڵ‬ ‫ههڵبژاردن بۆ ههریهك له ئهندامانی خانهی‬ ‫راپهڕاندن و رێكخهری گشتی ئهنجام بدرێت‪.‬‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬یهكهمین‬ ‫كۆنگرهی خۆی له ‪١6‬ی ئابی ‪١٩46‬‬

‫یهكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪ ،‬یهكهمین‬ ‫كۆنگرهی دامهزراندنی خۆی له ‪6‬ی شوباتی‬ ‫‪ ١٩٩4‬بهستووهو له یهكهمین كۆنگرهدا‬ ‫سهاڵحهدین بههادین به ئهمینداری گشتی‬ ‫ئهو حزبه ههڵبژێردراوه‪ .‬دوایین كۆنگرهش كه‬ ‫كۆنگرهی حهوتهمیهتی له ‪٢8‬ی ئایاری ‪٢٠١6‬‬ ‫لە شاری هەولێر بەستووە‪ .‬ئێستا ئهو حزبه‬ ‫سهرقاڵی ئامادهكارییه بۆ بهستنی كۆنگرهی‬ ‫ههشتهمی كه پێدهچێ له مانگی كانوونی‬ ‫دووهمی ‪ ٢٠٢٠‬ببهسترێ‪.‬‬ ‫به بهراورد بهتهمهنی یهكگرتووی‬

‫ئیسالمی كوردستان ئیلتیزامی تهواوی كردووه‬ ‫بهبهستنی كۆنگرهو هیچ دواكهوتنێكی ئهوتۆ‬ ‫له بهستنی كۆنگرهكانیدا رووی نهداوه‪.‬‬ ‫د‪.‬موسهنا ئهمین‪ ،‬ئهندامی سهركردایهتی‬ ‫یهكگرتووی ئیسالمی كوردستان سهبارهت به‬ ‫بهستنی كۆنگرهی حزبهكهیان به “زهمهن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئێمه لهسهرهتای ساڵی ‪ ٢٠٢٠‬كۆنگرهی‬ ‫خۆمان دهبهستین و بهستنی كۆنگرهی‬ ‫ئێمهش پهیوهست نییه به ئاگاداركردنهوهی‬ ‫هیچ الیهنێك یان دامهزراوهیهك‪ ،‬چونكه‬ ‫یهكگرتووی ئیسالمی پێشهنگ بووه له‬ ‫بهستنی كۆنگرهكانی لهكاتی خۆیدا”‪.‬‬

‫كۆمهڵی ئیسالمی كوردستان‬

‫كۆمهڵی ئیسالمی كوردستان لهدوای‬ ‫جیابوونهوهیان له بزووتنهوهی یهكبوونی‬ ‫ئیسالمی كوردستان له ساڵی ‪ ٢٠٠١‬یهكهمین‬ ‫كۆنگرهی بهست و وهك حزبێكی نوێی‬ ‫ئیسالمی خۆی راگهیاند‪.‬‬ ‫كۆمهڵی ئیسالمی لهماوهی تهمهنی خۆیدا‬ ‫سێ كۆنگرهی بهستووهو دوایین كۆنگرهی له‬ ‫ئایاری ‪ ٢٠١5‬بهستووهو بهپێی پهیڕهوی‬ ‫ناوخۆی دهبوو له مانگی حوزهیرانی ئهمساڵدا‬ ‫كۆنگرهی چوارهمی ببهستێت‪.‬‬ ‫رێبوار حهمهد‪ ،‬وتهبێژی كۆمهڵی‬ ‫ئیسالمی دهربارهی بهستنی كۆنگرهی‬ ‫حزبهكهیان به “زهمهن”ی وت‪“ :‬كۆمهڵی‬ ‫ئیسالمی كوردستان بهر لهساڵی ‪٢٠٢٠‬‬ ‫كۆنگرهی چوارهمی خۆی دهبهستێ‪ ،‬بهستنی‬ ‫كۆنگرهی كۆمهڵی ئیسالمیش پهیوهست نییه‬ ‫به بڕیاری كۆمسیۆنی بااڵی ههڵبژاردنهكانی‬ ‫عێراق كه داوای كردووه دهبێ ههموو‬ ‫حزبهكان بهر لهساڵی ‪ ٢٠٢٠‬كۆنگرهی خۆیان‬ ‫ببهستن ئهگهرنا بێ بهش دهكرێن لهمافی‬ ‫بهشداریكردن لهههڵبژاردنی ئهنجومهنی‬ ‫پارێزگاكانی عێراق‪ ،‬بهڵكو كۆمهڵی ئیسالمی‬ ‫وهك نهریتێكی سیاسی پابهند بووه به كاتی‬ ‫بهستنی كۆنگرهكانی خۆی”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫هەڵسەنگاندن بۆ ‪ 100‬رۆژی یهكهمى كابینهى نوێ دەکرێت‬ ‫هەست بکەن چاودێرێکیان بەسەرەوەیەو‬ ‫لەهەر کاتێکدا ئەگەر بەڵێنەکان‬ ‫جێبەجێ نەکات‪ ،‬رووبەڕووی رەخنەو‬ ‫لێپرسینەوەی رایگشتی دەبنەوە‪.‬‬

‫بەهادین یوسف‬ ‫چاالکوانانو رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی بەپێویستی دەزانن چاودێریی‬ ‫کارەکانی حکومەت بکرێتو هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ ئەدای کارەکانی و جێبەجێکردنی‬ ‫بەشێوەی‬ ‫بکرێت‬ ‫کارنامەکەی‬ ‫خولیو بەتایبەتی ‪ 100‬رۆژی یەکەمی‬ ‫دەستبەکاربوونی کابینەی نوێدا‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2019/7/10‬کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت متمانەی وەرگرت و سەرۆکی‬ ‫حکومەت هێڵە گشتییەکانی کابینەکەی‬ ‫بۆ پەرلەمان خستەڕوو‪ ،‬کە بەشێکی زۆری‬ ‫کارنامەکە تایبەت بوو بە چاکسازیی و‬ ‫شەفافیەت و حوکمی رەشید‪.‬‬ ‫دوای وەرگرتنی متمانە‪ ،‬بە پلەی‬ ‫یەکەم ئەرکی پەرلەمانی کوردستانە‬ ‫بەدواداچوون بۆ کارەکانی و ئاستی‬ ‫جێبەجێکردنی کارنامەی حکومەت‬ ‫بکات‪ ،‬دواتر ئەرکی رێکخراوەکانی‬ ‫کۆمەڵگەی مەدەنی و رۆژنامەنووسان و‬ ‫میدیایە بەدواداچوون و هەڵسەنگاندن بۆ‬ ‫کارەکانی بکات‪.‬‬ ‫فەرمان رەشاد‪ ،‬سەرۆکی رێکخراوی‬ ‫ستۆپ بۆ دژایەتی گەندەڵی لەوبارەیەوە‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬نەخشەڕێگایەکمان‬ ‫بەناوی چاکسازیی باڵوکردەوەو ئاڕاستەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران کردووەو کە ‪14‬‬ ‫بواری دیاریکراوی تایبەت بە چاکسازیی و‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫کە بەشێکی زۆری لە کارنامەی‬ ‫حکومەتدا ئاماژەیان پێکراوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا پڕۆژەمان هەیەو بە بەردەوامیی‬ ‫هەڵسەنگاندنی شەش مانگی بۆ کارەکانی‬ ‫حکومەت بکەین”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لە کابینەی نوێدا ئەو‬ ‫کارنامەیەی خرایەڕوو بۆ چاکسازیی‬ ‫لەسەرجەم بوارەکان گشتگیرتر بوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێکخراوەکان دەتوانن لە چوارچێوەی ئەو‬ ‫بەڵێنانەی سەرۆکی حکومەت لەبەردەم‬ ‫چاودێریی‬ ‫خوێندییەوە‬ ‫پەرلەمان‬ ‫کارەکان بکات‪ ،‬ئەوەش هەم ئەرکی‬ ‫پەرلەمانیش ئاسانتر دەکات و هەم ئەرکی‬ ‫رێکخراوەکانیش”‪.‬‬ ‫ئارام جەمال‪ ،‬بەڕێوەبەری پەیمانگای‬ ‫کوردی بۆ هەڵبژاردن‪ ،‬بە گرنگی دەزانێ‬ ‫کە رێکخراوی تایبەتمەند خۆی تەرخان‬ ‫بکات بۆ چاودێری کارنامەی حکومەت‬ ‫و جێبەجێکردنی کە لە ماوەی ‪ 100‬رۆژی‬ ‫یەکەمیدا چەندی جێبەجێ کردووە‪.‬‬ ‫ئارام جەمال بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬زۆر‬ ‫گرنگە رێکخراوەکان ئەو ئەرکە بگرنە‬ ‫ئەستۆو چاودێربن بەسەر کارەکانی‬ ‫حکومەتەوە کە تا چەند کارەکانیان بە‬ ‫باشی جێبەجێکردووە‪ ،‬یان لە کوێدا‬ ‫کەموکوڕییان هەیەو ئەرکی خۆیان‬ ‫بەجێنەهێناوە”‪.‬‬ ‫بەپێی خاڵی پێنجەمی کارنامەی‬ ‫بارزانی‬ ‫مەسرور‬ ‫کە‬ ‫حکومەت‬

‫تەنیا ‪ 100‬رۆژ بەس نییە‬

‫سەرۆکوەزیران خوێندییەوە‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫بە هەموو توانامانەوە‪ ،‬رووبەڕووی هەموو‬ ‫جۆرە گەندەڵییەکی دارایی و کارگێڕی‬ ‫دەبینەوەو رێگردەبین لە بەهەدەردانی‬ ‫سامانی گشتی و زێدەرۆیی بۆ سەر موڵک‬ ‫و مومتەلەکاتی هەرێم‪ .‬ئەمەش لەڕێی‬ ‫کاراکردن و پشتیوانیکردنی دامەزراوە‬ ‫فەرمی و یاساییەکانی هەرێمی کوردستان‬ ‫بە تایبەتی پەرلەمان و دیوانی چاودێری‬ ‫دارایی و دەستەی نەزاهە و داواکاری‬ ‫گشتییەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬سەروەر عەبدولڕەحمان‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو‬ ‫گەشەپێدان کە رێکخراوەکەی چاودێری‬ ‫کارەکانی پەرلەمان و وەزارەتەکانی‬ ‫پەروەردەو خوێندنی بااڵ دەکات‪،‬‬ ‫بەپێویستی دەزانێ کاتێک حکومەت‬ ‫بەرنامەکەی دەخاتەڕوو‪ ،‬دواتر رەنگە‬ ‫نە حکومەت بەڵێنەکانی جێبەجێ بکات‬ ‫و نە لە بیری خەڵکیشدا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە زۆر گرنگە چاودێری ئەو بەڵێن و‬ ‫کارنامەیە بکرێت کە حکومەت لەسەری‬ ‫دامەزراوە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد؛ کاتێک حکومەت‬ ‫بەڵێنەکانی جێبەجێ ناکات‪ ،‬دەبێ‬ ‫بەدواداچوون بکرێت و لێپێچینەوە بکرێت‪،‬‬ ‫بێگومان لێپێچینەوەی رێکخراوەکان‬ ‫کاری مەدەنییە‪ ،‬ئیجباری نییە‪ .‬بە‬ ‫دەرخستنی بۆ رایگشتی گرنگە‪ ،‬حەقە‬ ‫کۆمەڵێک رێکخراو بێنە مەیدان و هەر‬ ‫رێکخراوەو چاودێری وەزارەتێک بکات و‬

‫دواتر سەرجەم ئەو رێکخراوانە تۆڕێکیان‬ ‫هەبێ و کۆی چاودێرییەکان کۆبکرێتەوە‬ ‫لە راپۆرتێکی یەکگرتوودا چاودێریی کۆی‬ ‫کارەکانی حکومەت بخرێتەڕوو‪.‬‬

‫حکومەت دەرگاکان بکاتەوە‬

‫دوای وەرگرتنی متمانەی پەرلەمان‪،‬‬ ‫مەسرور بارزانی لەبەردەم پەرلەمان‬ ‫وتی‪“ :‬دەمانەوێت لە سەرەتاوە لەگەڵ‬ ‫هاواڵتیانی خۆمان راستگۆو شەفاف بین‬ ‫و واقعی دۆخەکە لەبەرچاو بگرین”‪.‬‬ ‫ئارام جەمال‪ ،‬رەخنە لە کابینەکانی‬ ‫پێشووی حکومەت دەگرێت کە‬ ‫دەرگاکایان بەڕووی رێکخراوەکان و‬ ‫هاواڵتیاندا داخستووە بۆ ئەوەی چاودێریی‬ ‫کارەکانیان بکەن و وتی‪“ :‬رەنگە لە کابینە‬ ‫نوێ ئەو دەستپێشخەرییە دروست ببێ بۆ‬ ‫ئەوەی چاودێری کارەکانی بکرێت‪ ،‬دەبێ‬ ‫حکومەت دەستپێشخەریی بکات و ئاماژەی‬ ‫ئەوە بنێرێت بۆ ئەوەی بە کردەیی ئەو‬ ‫دەرگایە بکاتەوەو میکانیزمێک بدۆزێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی رێکخراوەکان بتوانن دەستیان‬ ‫بە زانیارییەکان بگات”‪.‬‬ ‫هەروەک فەرمان رەشاد ئەوەی‬ ‫خستەڕوو کە؛ مۆدێلێکی نوێیە بۆ ئەوەی‬ ‫رێکخراوەکان چاودێریی حکومەت بکەن‪،‬‬ ‫لەم کابینە نوێیەشدا ئیرادەیەکی باش‬ ‫هەیە پێچەوانەی کابینەکانی پێشوو کە‬ ‫هەوڵ دەدات کار لەگەڵ رێکخراوەکان‬ ‫بکات و پێدەچێ ئەو کابینەیە زیاتر‬ ‫بکرێتەوە لەگەڵ رێکخراوەکاندا‪ .‬ئەوەش‬

‫ئەو‬ ‫ئەو‬

‫یارمەتیدەرە بۆ جێبەجێکردنی‬ ‫بەرنامەی کارەی لەسەرەتای‬ ‫کابینەیە خراوەتەڕوو‪.‬‬ ‫سەرۆکی رێکخراوی ستۆپ وتیشی‪:‬‬ ‫“پێشتر دەرگای ئەنجومەنی وەزیران و‬ ‫حکومەت بەسەر رێکخراوەکان داخرابوو‪،‬‬ ‫هەندێجار بۆ ئەوەی هەڵسەنگاندن‬ ‫وردتربێ‪ ،‬پێویستە بەرپرسانی حکومەت‬ ‫ببینی‪ .‬پێشتر یان ئامادە نەبوون یان‬ ‫ئامادەبوون بە نافەرمی رێکخراوەکان‬ ‫ببینن”‪.‬‬ ‫د‪.‬سەروەر عەبدولڕەحمان‪ ،‬پێیوایە کە‬ ‫بەپێی یاسای رێکخراوە ناحکومییەکان‬ ‫و بەپێی یاسای مافی بەدەستهێنانی‬ ‫زانیاری‪ ،‬چاودێری حکومەت لەالیەن‬ ‫رێکخراوەکانەوە‪ ،‬ئاسایی و یاساییە و‬ ‫دەبێ ئەو کارەبکرێت‪.‬‬ ‫چاودێرینەکردنی‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫حکومەت لەماوەی رابردوودا لەالیەن‬ ‫د‪.‬سەروەر‪،‬‬ ‫رێکخراوەکانەوە‪،‬‬ ‫هۆکارەکەی گەڕاندەوە بۆ شاردنەوەی‬ ‫زانیارییەکان لەالیەن حکومەت و‬ ‫ناشەفافیەتی دامودەزگاکانی حکومەت‬ ‫و هەروەها الوازیی رێکخراوەکانی‬ ‫کۆمەڵی مەدەنییەوە‪ .‬یان هەندێک‬ ‫رێکخراو رووبەڕووی هەڕەشەو تۆمەت‬ ‫هەڵبەستن دەبنەوە‪ ،‬بەشێکی زۆری ئەو‬ ‫رێکخراوانەش ناڕاستەوخۆ پەیوەندیان بە‬ ‫حزبەوە هەیەو بەشێکی دیکەیان خۆیان‬ ‫لە قەرەی ئەو کێشانە نادەن‪ ،‬بەشێکی‬ ‫دیکەشیان بێتوانان لە رووی داراییەوە‪.‬‬

‫تۆڕی رێکخراوەکان بۆ چاودێری‬

‫بەپێی ئامارێکی فەرمانگەی رێکخراوە‬ ‫ناحکومییەکان زیاتر لە ‪ 4112‬رێکخراوی‬ ‫جۆراوجۆر لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫تۆمارکراون بەپێی تایبەتمەندی و‬ ‫پسپۆڕیی و سێکتەری جیاواز‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫جەمال‪،‬‬ ‫ئارام‬ ‫پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن وتی‪:‬‬ ‫“پێویستە رێکخراوی تایبەتمەند هەبێ‬ ‫چاودێری کارەکانی حکومەت بکات‪،‬‬ ‫رەنگە چاودێری هەموو حکومەت بە‬ ‫یەکەوە نەکرێ‪ .‬بەاڵم دەکرێ رێکخراوی‬ ‫تایبەتمەند چاودێری سێکتەرێکی‬ ‫تایبەتمەند بکات و بە چەند رێکخراوێک‬ ‫وێنەکە تەواو بکەن و هەڵسەنگاندن بۆ‬ ‫کۆی کارەکانی حکومەت بکرێت”‪.‬‬ ‫د‪.‬سەروەر عەبدولڕەحمان هاوڕایە‬ ‫لەگەڵ ئارام جەمال و دەڵێت‪ :‬کاتێک‬ ‫حکومەت بەڵێن و کارنامەی جێبەجێ‬ ‫ناکات دەبێت بەدواداچوون بکرێت‬ ‫و لێپێچینەوە بکرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫لێپێچینەوەی رێکخراوەکان کاری‬ ‫مەدەنییە‪ ،‬ئیجباری نییە‪ ،‬دەرخستنی‬ ‫بۆ رایگشتی گرنگە‪ ،‬حەقە کۆمەڵێک‬ ‫رێکخراو بێنە مەیدان و هەر رێکخراوەو‬ ‫چاودێریی وەزارەتێک بکات و دواتر‬ ‫سەرجەم ئەو رێکخراوانە تۆڕێکیان‬ ‫هەبێت و کۆی چاودێرییەکان کۆبکرێتەوە‬ ‫لە راپۆرتێکی یەکگرتوودا چاودێریی‬ ‫کۆی کارەکانی حکومەت بخرێتەڕوو‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی وەزارەتەکان و کۆی حکومەت‬

‫بە وتەی ئارام جەمال‪ ،‬تەنیا‬ ‫هەر ‪ 100‬رۆژەکە نییە‪ ،‬بەڵکو یەکێک‬ ‫لە ئەرکەکانی سەر شانی کابینەکە‬ ‫ئەوەیە شەفافیەت پیشان بدات و‬ ‫لەڕێی یاسای مافی بەدەستهێنانی‬ ‫بدات‪،‬‬ ‫زانیارییەکانی‬ ‫زانیارییەوە‬ ‫ئەو یاسایە لە ‪2013‬ەوە دەرچووەو‬ ‫چاوەڕوانی رێنماییەک دەکات و تائێستا‬ ‫لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەرنەچووە‪.‬‬ ‫گرنگە کابینە نوێ ئەو رێنماییە‬ ‫دەربکات و یاساکە بخاتە بواری‬ ‫جێبەجێکردنەوەو رەنگبداتەوە بەسەر‬ ‫سەرجەم وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتییە‬ ‫گشتییەکاندا‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری پەیمانگای کوردی بۆ‬ ‫هەڵبژاردن وتیشی‪“ :‬گرنگترین کاری‬ ‫کابینەی نوێ لەوبارەیەوە ئەوەیە‬ ‫یاسای مافی بەدەستهێنانی بکەوێتە‬ ‫بواری جێبەجێکردنەوەو دامەزراوەکانی‬ ‫حکومەت پابەند بکرێن بۆ ئەوەی بانکی‬ ‫زانیارییان هەبێت و ئەو کارانەی کە‬ ‫دەیکەن روون بێت بۆ رۆژنامەنووسان و‬ ‫رێکخراوەکان‪ ،‬ئەوانە ئاماژەن بۆ ئەوەی‬ ‫رێکخراوەکان زانیارییان دەستبکەوێت و‬ ‫ئەو گومانە دەڕەوێتەوە کە رێکخراوەکان‬ ‫دەستیان ناگات بە سەرۆکی حکومەت‬ ‫و ئەنجومەنی وەزیران و زانیارییەکان‪.‬‬

‫کرانەوەی کابینەی نوێ‬

‫لەبارەی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنییەوەو لە خاڵی دوازدەیەمی‬ ‫کارنامەی کابینەی نوێدا هاتووە‪ :‬گرنگی‬ ‫تایبەت دەدەین بە فەراهەمکردنی‬ ‫پانتایی کاری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی لە چوارچێوەی یاساداو‬ ‫پاڵپشتی بوارە وەرزشی و هونەری و‬ ‫فەرهەنگی و کلتورییەکان دەکەین لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫فەرمان رەشاد گەشبینە بەوەی کە‬ ‫کابینەی نوێ بیەوێت شەفافیەتی زیاتر‬ ‫پەیڕەو بکات و پەیوەندی باشتربێ‬ ‫لەگەڵ رێکخراوەکان و لەوبارەیەوە‬ ‫وتی‪“ :‬لە سەرەتای کابینەی نوێوە داوا‬ ‫لە زۆر کەسی شارەزا کراوە رۆڵیان‬ ‫هەبێ لە دانانی بەرنامەی وەزارەتەکان‬ ‫و جێبەجێکردنی کارنامەکەو وەرگرتنی‬ ‫پێشنیاز‪ ،‬ئەوانە بکرێت و بەوشێوەیە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ رێکخراوەکان و کەسانی‬ ‫پسپۆڕ بکرێت‪ ،‬پشتیوانییەکی گەورە‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەبری ئەوەی پشت بە کەسانی‬ ‫بیانی ببەسترێت و ملیۆنان دۆالریان‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬ئەمجارە ئاڕاستەکە بۆ ئەوەیە‬ ‫سود لە توانا ناوخۆییەکان وەربگیرێتو‬ ‫کاریان لەگەڵدا بکرێت”‪.‬‬

‫ئەندامێکی فراکسیۆنی پارتی‪:‬‬

‫ئەگەری زۆرە لەم خولەدا رەشنووسی دەستوور تێپەڕێنرێ‬ ‫مهزههر كهریم‬ ‫دوای زیاتر لە چوار ساڵ بەسەر‬ ‫پێکهێنانی لیژنەیەک لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ ئامادهكردنى دهستوورى‬ ‫هەرێمی كوردستان و دواتر راگرتنی‬ ‫کارەکانی ئەو لیژنەیە‪ ،‬دیسان پرسی‬ ‫دەستوورەکە دەهێنرێتەوە بەرباس لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪.‬‬ ‫لیژنەی ئامادەکردنی رەشنووسی‬ ‫دەستوور‪ ،‬مانگى ئایاری ساڵى ‪2015‬‬ ‫لە ‪ 21‬ئەندام پێکهات و بەگوێرەی‬ ‫قسەی بەهار مەحمود‪ ،‬ئەندامی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان و یەکێک لەو ‪21‬‬ ‫کەسەی لیژنە تایبەتەکە‪ ،‬کارەکانی‬ ‫ئامادەکردنی رەشنووسی دەستوور‬ ‫‪٪75‬ی کارەکانی تەواو کرابوو‪.‬‬ ‫هەروەها بەپێی قسەی ئەندامانی ئەو‬ ‫لیژنەیە‪ 72 ،‬مادەی لە کۆی ‪ 140‬مادە‬ ‫پەسەندو یەكالیی كرابوونەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی پەکخستنی پەرلەمانی کوردستان‬ ‫بە زەبری هێز لەالیەن پارتییەوە لە‬ ‫‪12‬ی ئۆکتۆبەری ‪ 2015‬کارەکانی ئەو‬ ‫لیژنەیەش راگیران‪.‬‬ ‫سەعید مستەفا‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی پارتی بۆ‬

‫“زەمەن” رایگەیاند‪ :‬ئەگەری زۆرە کە‬ ‫لەم خولەی پەرلەماندا‪ ،‬بە رێكکەوتنی‬ ‫هەموو الیەنەكان لەسەر پرۆژەی‬ ‫دەستوور‪ ،‬رەشنووسەکەی لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان تێپەڕێنرێ‪.‬‬ ‫سەعید وتی‪“ :‬ئەو رەشنووسەی‬ ‫دەستوور كە پێشتر كاری لەسەركراوە‬ ‫لە پەرلەمان‪ ،‬دەبێتە بنەمای کارکردن‬ ‫بۆ تاوتوێکردنی رەشنووسی دەستوور‪.‬‬ ‫چونکە هەندێك خاڵی هەیە پێویستی بە‬ ‫دەستكاریکردن هەیە‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەستوور ڕەهەندێكی نیشتمانیی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە دەبێ سەرجەم الیەنە‬ ‫ڕێکبكەون‬ ‫لەسەری‬ ‫سیاسییەكان‬ ‫دواتر لەپەرلەمان دەست بكرێت بە‬ ‫گفتوگۆکردن لەسەری”‪.‬‬ ‫د‪ .‬بههار مەحمود‪ ،‬ئهندامى پێشووی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان و ئەندامی لیژنە‬ ‫تایبەتەکەی نووسینەوەی دەستووری‬ ‫هەرێم‪ ،‬سەبارەت بە کارەکانیان‬ ‫لەوکاتەدا دەڵێت‪“ :‬دواى تهواوبوونى‬ ‫ئەو ماوهیەى کە بۆ لیژنهى نووسینهوهى‬ ‫دهستوور دانرابوو‪ ،‬چهند جارێك لهگهڵ‬ ‫سهرۆكى پهرلهمان دانیشتنمان کرد‪،‬‬ ‫بهاڵم لهبهر بارودۆخى سیاسی ئەو‬ ‫کاتەی ههرێم كارهكانمان دواخست كه‬ ‫‪ ٪78‬كارهكانى تهواو بووبوون‪ .‬تهنیا‬

‫دابهشكردنى دهسهاڵتهكان مابوو كه‬ ‫دهبوو جیا بكرانایەتەوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دیسان کاراکردنەوەی‬ ‫لیژنەیەکی هاوشێوە یان کارکردن‬ ‫بەو رێکارانەی لیژنەکەی ئەوان‬ ‫گرتبوویانەبەر‪ ،‬بەهار مەحمود وتى‪:‬‬

‫“دهتوانرێت ماوهى یاسایى بۆ ئهو لیژنهیە‬ ‫تازه بكهنهوه ههرچهنده ژمارهیهكیان‬ ‫لهدهرهوهى واڵتنو سهفهریان كردووە‪.‬‬ ‫ئهوهش دهكهوێته سهاڵحیهتى حزبهكان‬ ‫خۆیان ئاخۆ ئهو كهسانه دهكهنهوه‬ ‫به ئهندامى لیژنهكه یان گۆڕانكارى‬

‫تێدا دهكهن‪ ،‬بهاڵم بزووتنهوهى گۆڕان‬ ‫چوار ئهندامى بهردهكهوێت لهو لیژنهیەو‬ ‫ههمان ئهو كهسانەى پێشوو دهكاتهوه‬ ‫بهئهندامى لیژنهكه“‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە‪ ،‬دابان محهمهد‪،‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە‬

‫فراکسیۆنی گۆڕان بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬تائێستا له پهرلهمان باسى‬ ‫پێكهێنانهوهى لیژنهى ئامادەکردنی‬ ‫دهستوور نهكراوه‪ .‬بهاڵم پێدهچێ له‬ ‫ئایندهدا باس له دروستكردنى لیژنەیهك‬ ‫یان کاراکردنەوەی لیژنهكهى پێشوو‬ ‫بکرێ بۆ ئهو كاره”‪.‬‬ ‫درەنگکەوتنی‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫نووسینەوەی دەستوور بۆ هەرێمی‬ ‫کوردستان لە دوای ‪ 28‬ساڵ حکومڕانی‬ ‫کوردی‪ ،‬د‪ :‬شۆڕش حهسهن‪ ،‬شارەزای‬ ‫دهستوورو یاساو مامۆستا له زانكۆى‬ ‫سلێمانى دەڵێت‪ :‬نەبوونی دەستوور‬ ‫وایکردووە‪ ،‬بە ئاشکرا یاساکان لەالیەن‬ ‫خودی دەسەاڵت خۆیەوە پێشێل‬ ‫دەکرێن‪.‬‬ ‫د‪ .‬شۆڕش بۆ “زهمهن” وتى‪:‬‬ ‫“چهنده خراپه ماوهى بیستو هەشت‬ ‫ساڵه خاوهنى دهستوورى خۆمان نین‪،‬‬ ‫لهوه خراپتر ئهوهیه كه دهستوور به‬ ‫بااڵى چهند كهسێكدا بدورێتو بۆ چهند‬ ‫حزبێكى دیاریكراو بنووسرێتەوە‪ .‬خۆ‬ ‫ئهگهر دهستوورێكى توندمان ههبێ‬ ‫و کاری پێ بکرێ‪ ،‬ئێمە لەگەڵیداین‬ ‫نەک دەستوورێک کە پهرلهمان هەر‬ ‫کات ویستی له بهرژەوهندى الیهنێكو‬ ‫كهسێك‪ ،‬ههموارى بكاتهوه”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫‪3‬‬

‫دەقی پڕۆژەی مەكتەبی رێكخستن‬

‫بۆ‌بەستنی‌کۆنگرەو‌دەستەی‌بەڕێوەبردنی‌یەكێتی‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‬

‫“زەمەن” لە سەرچاوەیەكی تایبەتەوە‬ ‫دەقی پڕۆژەی چۆنێتی بەستنی كۆنگرەی‬ ‫یەكێتی و هەڵبژاردنی سەركردایەتیو دەستەی‬ ‫بەڕێوەبردنی ئەو حزبەی دەستكەوتووە‪،‬‬ ‫كە ئاڕاستەی جێگرانی سكرتێری گشتیو‬ ‫مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی و‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندی كراوە بۆ پەسەندكردنی‪.‬‬

‫دەقی پرۆژەکە‪:‬‬ ‫چۆنێتی بەستنی كۆنگرە‬

‫كۆنگرە بە دوو قۆناغ دەكرێت‪:‬‬ ‫‪ .1‬بۆ بەرنامەو پەیڕەوی ناوخۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬بۆ هەڵبژاردنی سەركردایەتی‪.‬‬

‫چۆنێتی هەڵبژاردنی سەركردایەتی‬

‫ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی ‪51‬‬ ‫هەڤاڵ دەبێ‪.‬‬ ‫دابەش بكرێت بەسەر‪:‬‬ ‫• هەولێر‬ ‫• سلێمانی‬ ‫• كەركوك ‪ +‬خورماتوو‬ ‫• دهۆك‬ ‫• هەڵەبجە‬ ‫• بەغدا ‪ +‬دیالە‬ ‫• موسڵ‬ ‫• گەرمیان‬ ‫• ڕاپەڕین‬ ‫• دەرەوە‬ ‫رێژەی دەنگەكانی هەردوو هەڵبژاردنی‬ ‫‪ 2014‬و ‪2018‬ی پەرلەمانی عێراق بە تێكڕا‬ ‫وەردەگیرێت و رێژەی ئەندامانی سەركردایەتی‬ ‫هەر ناوچەیەكی لەسەر دیاری دەكرێ بە پێی‬ ‫نیسبەو تەناسب بەمجۆرە ‪:‬‬ ‫• هەولێر (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• سلێمانی (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• كەركوك ‪ +‬خورماتوو (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• دهۆك (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• هەڵەبجە (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• بەغدا ‪ +‬دیالە (‪ )000‬نوێنەر‬

‫• موسڵ (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• گەرمیان (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• ڕاپەڕین (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫• دەرەوە (‪ )000‬نوێنەر‬ ‫* ئەو هەڤااڵنەی دەبنە ئەندامی كۆنگرەی‬ ‫چوارەم ئەمانەی الی خوارەوەن كە بە دوو‬ ‫قۆناغ دیاری دەكرێن بۆ ئەندامێتی كۆنگرە‪:‬‬ ‫قۆناغی یەكەم‪:‬‬ ‫لە سنووری هەر كۆمیتەیەك بۆ هەر ‪250‬‬ ‫هەڤاڵێك یەك ئەندامی كۆنفرانس دیاری‬ ‫دەكرێت كە لە ئەندامی كەرتەوە تا جێگری‬ ‫كۆمیتەو بەڕێوەبەری یەكە ئیدارییەكانی‬ ‫ناوچەكە دەبن بە ئەندامی كۆنفرانس بەپێی‬ ‫ئاماری رێكخستن‪.‬‬ ‫قۆناغی دووەم‪:‬‬ ‫ئەندامانی كۆنفرانسی كۆمیتەكان لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی مەڵبەندو ئەندامانی پەرلەمانو‬ ‫وەزیرو سەفیرو بەڕێوەبەرە گشتییەكانی‬ ‫ئەو سنوورە ڕێژەی بڕیارلێدراوی ئەندامانی‬ ‫كۆنگرە دیاری دەكرێت لە ڕێی هەڵبژاردنەوە‪.‬‬ ‫* كۆی ئەو هەڤااڵنەی لە شارو‬ ‫ئیدارەكان لە کۆنگرە‪ ،‬دەنگی پێویست‬ ‫دێننو هەڵدەبژێرێن بە سەركردایەتی‪ ،‬دەبنە‬ ‫سەركردایەتی حزب كە ژمارەیان ‪ 51‬هەڤاڵە‪.‬‬ ‫لەناو سەركردایەتیدا ‪ 9‬هەڤاڵ هەڵدەبژێردرێت‬

‫دەسەاڵتەكانی سەركردایەتی شار‪:‬‬

‫لەناو سەركردایەتیدا‬ ‫‪ 9‬هەڤاڵ هەڵدەبژێردرێت‬ ‫وەك دەستەی بەڕێوەبردن‬

‫وەك دەستەی بەڕێوەبردن پاشان لەناو‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیدا هەڤاڵێك‬ ‫هەڵدەبژێردرێت بۆ بەڕێوەبردنی حزب وەك‬ ‫سەرۆك یان هەر ناوێكی تر‪ ،‬كە بۆی هەیە بۆ‬ ‫یەكجاری ترو بۆ ماوەی ‪ 4‬ساڵ خۆی كاندید‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬سكرتێری گشتی ی‪.‬ن‪.‬ك تەنیاو‬ ‫تەنیا بۆ مامە ‪.‬‬

‫سەركردایەتی شار‬

‫پێكدێت لەو ئەندامانەی سەركردایەتی‬ ‫كە لە كۆنگرە دەنگی پێویستیان هێناوە‪.‬‬

‫‪٪26‬ی‌دانیشتوانى‌هه‌رێم‬

‫بهپێى ئهو ئاماره فهرمیانهى له‬ ‫دهستهى ئامارى ههرێمهوه دراونەتە‬ ‫“زهمهن” له ساڵى ‪ 2018‬دا رێژهى‬ ‫خاوهندارێتى شوێنی نیشتهجێبوون له‬

‫پێكهاتەی مەڵبەند‪:‬‬

‫لە سنووری هەر پارێزگایەك یان یەكەی‬ ‫ئیدارەی سەربەخۆ‪ ،‬یەك مەڵبەند دەبێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەندامێکی سەرکردایەتی لێپرسراوی دەبێ‪.‬‬ ‫مەڵبەند پێك دێت لە چەند بازنەیەك‬ ‫بەمجۆرە‪:‬‬ ‫ناوەندی شار ‪ 2‬بۆ ‪ 4‬بازنەو‪ ،‬هەر قەزایەك‬ ‫‪ 1‬بازنەو شارەدێ ناحیە ‪ 1‬بازنە‪.‬‬

‫حكومهتى عێراق تائێستا ئهو ‪ 68‬ملیار‬ ‫دینارهى موچەى پێشمهرگهی نەناردووە كه‬ ‫بڕیاربوو مانگانه لهگهڵ موچەى فهرمانبهراندا‬ ‫رەوانەی بکات‪.‬‬ ‫ههرچهنده حكومهتى عێراق هۆکاری‬ ‫نهناردنى ئەو موچەیەی ئاشکرا نەکردووە‪،‬‬ ‫بهاڵم هۆكارهكهى بۆ رێكنهكهوتنى ههرێمو‬ ‫ناوهند دهگهڕێنرێتهوه لهسهر نهوتو بودجه‪.‬‬ ‫ئەو موچەیەی بڕیاربوو بەغدا بۆ‬ ‫پێشمەرگەی دابین بکات‪ ،‬بڕهكهی ‪68‬‬

‫نووسینگەی ڕێكخستن‬

‫كادیری‬ ‫نووسینگە‬ ‫لێپرسراوی‬ ‫پێشكەوتووی سنوورەكە دەبێ و ‪ 2‬جێگر‬ ‫بۆ خۆی دەسنیشان دەكات كە یەكێكیان‬ ‫ژن دەبێت بە هەماهەنگی لەگەڵ لێپرسراوی‬ ‫مەڵبەند و وە لێپرسراوی بازنەكان ئەندامی‬ ‫نووسینگەی ڕێكخستن دەبێ و سەرجەم‬ ‫نووسینگەكانی تر بەهەمان شێوە هەیكەلی‬ ‫خۆیان بنیات ئەنێن‪.‬‬

‫هاوشێوەی‌بەغدای‌لێدەکرێ‬

‫ههرێمى كوردستان ‪%73.3‬هو له عێراق‬ ‫‪ .%72‬بووە‪ .‬واتە ئەو رێژەیە خاوەنی‬ ‫خانوو‪ ،‬شوقەی خۆیانن‪.‬‬ ‫ههر بهپێى ئامارهكه‪ ،‬ئهو خێزانانهى‬ ‫كه كرێچین له ههرێمى كوردستاندا‬ ‫رێژەکەی گەیشتووەتە ‪ %26.5‬و له عێراق‬ ‫بهراورد به ههرێم رێژهكه كهمتره ‪..%22‬‬

‫مهزههر كهریم‬ ‫وهزارهتى ناوخۆی هەرێمی کوردستان‬ ‫بۆ بە ئەلکترۆنیکردنی مۆڵەتی شۆفێریو‬ ‫سااڵنەی ئۆتۆمبیل‪ ،‬گرێبهستی لهگهڵ‬ ‫كۆمپانیایهكى بیانى کردووە‪ ،‬کە بڕیارە ئەو‬ ‫دوو کارت و ناسنامەیە هاوشێوەی بەغدا‬ ‫بە زمانەکانی کوردی و عەرەبی لەسەری‬ ‫بنووسرێن‪.‬‬ ‫پێنج ساڵ زیاترە‪ ،‬حکومەتی عێراق‬ ‫مۆڵەتی شۆفێری و کارتی سااڵنە ‪-‬سەنەوی‬ ‫کردووە بە ئەلکترۆنیی و بە هەردوو زمانی‬ ‫کوردی و عەرەبی زانیارییەکانی لەسەر‬ ‫نووسراوە‪ .‬بەاڵم هەرێمی کوردستان هەر بە‬ ‫کارتە کۆنەکە کار دەکات کە تەنیا بە زمانی‬ ‫عەرەبی نووسراوە‪.‬‬ ‫ئەسعەد مەال كەریم‪ ،‬بەرپرسی ئامارو‬ ‫پالندانان لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتوچۆی‬ ‫هەرێم بە “زهمهن”ی راگەیاند‪ :‬کارەکانی به‬ ‫ئهلكترۆنیكردنى مۆڵهتى شۆفێرى‪ ،‬ئێستا له‬

‫بهشى هونهریی بهڕێوهبهرایهتى گشتیدایەو‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ جێبەجێکردنی دەکرێت‪.‬‬ ‫ئەسعەد وتی‪“ :‬ئەو کارتی مۆڵەتە‬ ‫هاوشێوهى سیستمى هاتوچۆى عێراقى‬ ‫لێدهكرێت و به زمانەکانی كوردىو عهرهبى‬

‫لهسهرى دهنووسرێ‪ .‬بهاڵم ههندێك قۆناغى‬ ‫ماوه بۆ ئەوەی دهست بهكارهكانمان بكهین”‪.‬‬ ‫بەرپرسی ئامارو پالندانان لە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتوچۆی هەرێم‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬به ئهلكترۆنیكردنى‬

‫بەغدا‌موچە‌ى‌پێشمه‌رگه‌‌نانێرێ‬ ‫سەرچین ساڵح‬

‫نووسینگەكان‪:‬‬

‫لێپرسراوی نووسینگەكان كادری‬ ‫پێشكەوتووی سنوورەكان دەبن‪ ،‬سەركردایەتی‬ ‫شار كۆدەبێتەوە بۆ دانانی لێپرسراوی‬ ‫نووسینگە بەم مەرجانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬بڕوانامەی لە ئامادەیی بەسەرەوەبێ‪.‬‬ ‫‪ .2‬دەست و دەم و داوێن پاك بێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬شارەزایی باشی هەبێ لە كاری‬ ‫ڕێكخستن النیكەم ‪ 5‬ساڵ لە بواری ڕێكخستن‬ ‫كاری كردبێ‪.‬‬ ‫‪ .4‬كێشەی كۆمەاڵیەتی لەسەر نەبێ‪.‬‬

‫مۆڵه‌تى‌شۆفێریی‬

‫کرێچین‬ ‫زهمهن‬

‫‪ .1‬جێبەجێكردنی بڕیارو ڕاسپاردەكانی‬ ‫كۆمیتەی سەركردایەتی‪.‬‬ ‫‪ .2‬سەرپەرشتیكردن و ڕێنمایی كردنی‬ ‫ئۆرگانەكانی حزب‪.‬‬ ‫‪ .3‬هەڵسەنگاندنی ئۆرگانەكانی حزب لە‬ ‫رووی رێكخراوەیی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فیكرییەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬دانانی بەرنامەیەكی گونجاو لە‬ ‫چوارچێوەی بەرنامەی حزب بۆ سنووری‬ ‫چاالكی شارەكە‪.‬‬ ‫‪ .5‬مانگانە ڕاپۆرتێك ئامادە دەكات‬ ‫لەسەر وەزعی حزب لە شارەكەو دەیخاتە‬ ‫بەردەستی سەرۆك‪.‬‬ ‫‪ .6‬دە ڕۆژ جارێك كۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .7‬كردنەوەی هەر ئۆرگانێك بە پێی‬ ‫پێویستی سنوورەكە لەڕووی پیشەییەوە‪.‬‬ ‫‪ .8‬دەسەاڵتی سزادانی هەیە كە لە مادەی‬ ‫سزادان و جۆرەكانیدا هاتووە‪.‬‬

‫بەشەكانی مەڵبەند پێكدێت لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬نووسینگەی تایبەت‪:‬‬ ‫• ل‪.‬نووسینگە‬ ‫• سكرتێر‬ ‫• كارمەند‬ ‫‪ .2‬نووسینگەی ڕێكخستن لێپرسراوەكەی‬ ‫كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬نووسینگەی هەڵبژاردن لێپرسراوەكەی‬ ‫كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .4‬نووسینگەی ئامارو بانکی زانیاری‬ ‫لێپرسراوەكەی كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .5‬نووسینگەی رێكخراوە دیموكراتییەكان‬ ‫لێپرسراوەكەی كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬نووسینگەی چاودێری لێپرسراوەكەی‬ ‫كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .7‬نووسینگەی حكومەت و پەڕلەمان‬ ‫لێپرسراوەكەی كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬نووسینگەی ئیدارەو دارایی‬ ‫لێپرسراوەكەی كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .9‬نووسینگەی ڕاگەیاندن لێپرسراوەكەی‬ ‫كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫پەیوەندییەكان‬ ‫نووسینگەی‬ ‫‪.10‬‬ ‫لێپرسراوەكەی كادیرێكی پێشكەوتوو دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .11‬ئەنجومەنی ڕاوێژكاری‪:‬‬ ‫هەڤااڵنی ئەنجومەنی مەڵبەند جێگر‬ ‫مەڵبەند ‪-‬كارگێڕ مەڵبەند ‪-‬ئەندام مەڵبەند‪،‬‬ ‫دەبنە ئەندامی ئەنجومەنی ڕاوێژكاری ئەم‬

‫ئەنجومەنانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ڕاوێژیان پێ دەكرێت بۆ پرسە‬ ‫نەتەوایەتییەكان و پرسە گرنگەكانی ناوخۆی‬ ‫حزب‪.‬‬ ‫‪ .2‬لەنێو خۆیاندا كەسێك هەڵدەبژێرن بۆ‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنەكەو دوو جێگری دەبێت‬ ‫كە مەرجە یەكێكیان ژن بێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەنجومەنی ڕاوێژ ڕاستەوخۆ پەیوەندی‬ ‫بە ل‪.‬مەڵبەندەوە دەبێ‪.‬‬ ‫‪ .4‬بۆ هەر كێشەیەك دروست دەبێ لە‬ ‫سنووری مەڵبەند‪ ،‬مەڵبەند دەتوانێ لیژنە لەم‬ ‫هەڤااڵنە دروست بكات‪.‬‬ ‫‪ .5‬سوود لە توانای هەڤااڵنی ئەنجومەنی‬ ‫ڕاوێژ وەردەگیرێت‪.‬‬

‫ملیار دینار بوو بۆ ههر مانگێك‪ .‬ئێستا‬ ‫تێکڕا پارەی کەڵەکەبووی ئهو ههشت مانگه‬ ‫دهكاته ‪ 544‬ملیار دینار‪.‬‬ ‫بهپێى زانیارییهكانى “زهمهن” ناردنی‬ ‫موچهی پێشمهرگه پهیوهسته به ئهنجامی‬ ‫گفتوگۆكانی نێوان ههرێم و بهغدا‪،‬‬ ‫لهبهرئهوهى موچهی پێشمهرگه یهكێكه له‬ ‫كێشهكانى نێوان ئەم دوو حکومەتە‪ ،‬تا ئەو‬ ‫گفتوگۆو دانوستانانە نەگەنە ئەنجام‪ ،‬ئەو‬ ‫کێشەیە بە هەڵپەسێردراوی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫لیوا قارهمان كهمال‪ ،‬جێگرى ههیئهى‬ ‫ئهركان له وهزارهتى پێشمهرگه به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئێمه نازانین بۆچی بهغدا موچەى‬

‫پێشمهرگه نانێرێت‪ ،‬چهندینجار وتوویانه‬ ‫دهینێرین‪ ،‬بهاڵم هەر قسەیەو تائێستا‬ ‫نهیانناردووه‪ .‬چەندینجار شاندى حكومهتو‬ ‫وهزارهتى پێشمهرگه داواى ناردنیان كردووه‬ ‫لە حکومەتی عێراق‪ ،‬بێ ئەوەی هۆکارەکەی‬ ‫بزانین ئەوان ناینێرن”‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه‪ ،‬شاخهوان رهووف‪،‬‬ ‫بڕیاردهرى لیژنهی پێشمهرگهو ناوخۆ‬ ‫له پهرلهمانى كوردستان به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئهو پارهیه تائێستا نهگهیشتووهو‬ ‫پهیوهندى به ناكۆكى نێوان ههرێمو بهغداوه‬ ‫ههیه لهسهر نهوتو بودجه بۆیه تائێستا‬ ‫نهگهیشتووه“‪.‬‬

‫شاخەوان وتیشى‪“ :‬شاندى حكومهتى‬ ‫ههرێم كه چوونهته بهغدا لهسهر ئهو پرسه‬ ‫گفتوگۆیان لهگهڵ بەرپرسانی عێراقدا‬ ‫كردووه‪ ،‬حكومهتى ناوهند وهاڵمێكى‬ ‫روونیان نهداوهتهوه بهاڵم ئهسڵى مهسهلهكه‬ ‫پهیوهندى به رێکنهكهوتنو خیالفى ههرێمو‬ ‫ناوهندهوه ههیه”‪.‬‬ ‫شێروان میرزا‪ ،‬ئهندامى لیژنهى دارایىو‬ ‫ئابوورى له پهرلهمانى عێراق به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬هیچ كێشهیهك‬ ‫نییه له ناردنى ئەو موچەیەدا‪،‬‬ ‫بهاڵم بەڕاستی ئێمەش‬ ‫نازانین بۆچی نانێردرێ‪.‬‬

‫بهدواداچوونمان بۆ كردووهو وهزیرى دارایى‬ ‫پێیوتوین هیچ كێشهیهك لە ئارادا نییه“‪.‬‬ ‫لهالیهكى ترهوه ئهحمهد عهبدولڕهحمان‪،‬‬ ‫وتهبێژى وهزارهتى دارایى به “زهمهن”ى‬ ‫وت‪“ :‬ئهو پرسه پهیوهسته به گفتوگۆكانى‬ ‫نێوان حكومهتى ههرێمو حكومهتى‬ ‫ناوهندهوه”‪.‬‬

‫مۆڵهتى شۆفیرى و‬ ‫سااڵنهى ئۆتۆمبیل‪ ،‬هەنگاوێکی‬ ‫باش دەبێ تا کۆتایی بهێنێ بە گۆڕینی‬ ‫تابلۆی ئۆتۆمبیلەکانی هەرێم لەالیەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتوچۆی عێراقەوە‪.‬‬ ‫کە پێشتر بەبێ گەڕانەوە بۆ هەرێم‪،‬‬ ‫تابلۆ دەگۆڕدراو دەبووە کێشە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرنگی بە ئەلکترۆنیکردنی‬ ‫ئەو دوو کارتە‪ ،‬ئەسعەد مەال کەریم دەڵێت‪:‬‬ ‫“سیستمى به ئهلكترۆنیكردن دهمودهست‬ ‫وهك سیستمى واڵتێكى پێشكهوتوو نابێ‪،‬‬ ‫بهاڵم ههوڵ دهدهین کارێک بێ هەم خزمەتی‬ ‫شۆفێرانی کوردستان و هەم خزمەتی‬ ‫سیستمی هاتوچۆی هەرێم بکات”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە نرخى گۆڕینى مۆڵهتو‬ ‫سااڵنهى ئۆتۆمبیل لەسەر هاواڵتی‪،‬‬ ‫بەرپرسی ئامارو پالندانان لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی هاتوچۆی هەرێم وتى‪“ :‬تائێستا‬ ‫ئهوه یهكالیی نهکراوەتهوه کە چەند پارە‬ ‫وەردەگیرێ‪ ،‬بەاڵم پێناچێ بڕهكهى هێنده‬ ‫زۆر بێ”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫پیاوێکی ئارام و بەهێز لە سهرۆكایەتى ههرێم دا‬ ‫زهمهن‬ ‫له چوارچێوهى پرۆسهى پێكهێنانى‬ ‫كابینهى نوێی حكومهت و بهپێی رێكکهوتنى‬ ‫سیاسی نێوان بزووتنهوهى گۆڕانو پارتى‬ ‫دیموكراتى كوردستان‪ ،‬گۆڕان ناوی کاندیدی‬ ‫خۆی بۆ ئهو پۆستانهى ماون‪ ،‬ئاراستهى‬ ‫سهرۆكایهتییهكان دەکات‪.‬‬ ‫بهپێی زانیارییهكانى “زهمهن” رۆژى‬ ‫‪17‬ى ئەم مانگە بزووتنهوهى گۆڕان به‬ ‫نووسراوێك‪ ،‬كه ئیمزاى عومهر سهید عهلى‬ ‫ڕێكخهرى گشتى بەسەرەوەیە‪ .‬ناوى مستهفاى‬ ‫سهید قادری وهك جێگرى سهرۆكى ههرێم‪،‬‬ ‫ئاراستهى سهرۆكایهتى ههرێم كردووە ‪.‬‬ ‫دوای پەسەندکردنی کاندیدەکان‪ ،‬بڕیاره‬ ‫ههفتهى داهاتوو مهرسومى سهرۆكایهتیى بۆ‬ ‫دەستبەکاربوونی ههردوو جێگرانى سهرۆكى‬ ‫ههرێم دهربكرێت و كۆتایی ئهم مانگه‬ ‫دهستبهكاربن ‪.‬‬ ‫مستەفا کێیە؟‬ ‫ مستەفای سەید قادر ناوی تەواوی‬‫مستەفا قادر مستەفا عەزیزە‪ ،‬ساڵی ‪1958‬‬ ‫لە قەاڵدزێ له دایكبووه‪.‬‬ ‫ پهیمانگاى كشتوكاڵى له قەزای‬‫ئەبوغرێب تهواو كردووه‪ ،‬ساڵی ‪ 1978‬له‬ ‫تهمهنى ‪ 20‬ساڵییهوه پهیوهندى به ریزهكانى‬ ‫كۆمهڵهى رهنجدهرانى كوردستانهوه كردووهو‬ ‫له تەمەنی ‪ 22‬ساڵیشەوە بووهتە پێشمهرگه‪.‬‬ ‫ لهناو یهكێتی نیشتمانی کوردستاندا‬‫هەرزوو پله حزبییەكان دەبڕێ و دوایین‬ ‫وێستگەی کاری سیاسی لەناو یەکێتیدا‪،‬‬ ‫ئەندامی مهكتهبى سیاسى و جێگرى‬

‫فهرماندهی گشتیى هێزى پێشمهرگهى‬ ‫كوردستان – کە مام جەالل فەرماندەی‬ ‫گشتیی هێزە چەکدارەکان و مستەفای سەید‬ ‫قادر جێگری بوو‪.‬‬ ‫ ساڵى ‪ 1990‬لهالیهن رژێمى بەعسەوە‬‫لهههولێر دهستگیردهكرێ و له گرتووخانهى‬ ‫ئهبوغرێب زیندانى دهكرێت‪ .‬له كاتى‬ ‫دهستگیركردن و دادگاییكردنى دا‪ ،‬دوای‬ ‫ئەشکەنجەدانی زۆر‪ ،‬بەاڵم ئەو ئیعتیراف‬ ‫ناكات و بهناوى عومهر مهحمود ئیسماعیل‬ ‫خۆى دهناسێنێ‪ .‬پاش چهند مانگێك لهژێر‬ ‫ئهشكهنجهى جەستەیی و دهروونیدا خۆڕاگر‬ ‫دهبێ و هیچ نهێنییهكى شۆڕش نادركێنێ‪.‬‬ ‫ ساڵى ‪ 1991‬له سهروبهندى گفتوگۆى‬‫نێوان بهرهى كوردستانیى و رژێمى سهدام‬ ‫حسێن دا‪ ،‬نهوشیروان مستهفا له بهغدا‬ ‫دهیهوێ سهردانى مستهفا سهید قادر بكات‬ ‫له گرتووخانهى ئهبوغرێب‪ .‬حكومهتى‬ ‫بهعس رێگهى پێدهدهن‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫لەمبارەیەوە نووسیویەتی‪ :‬به المهوه زۆر گرنگ‬ ‫بوو چارهنووسی ههندێ له گیراوهکان بزانم‬ ‫بهتایبهتی جهباری حاجی رهشید و هاوڕێکانی‬ ‫که ماوهیهکی زۆر بوو دهنگیان نهبوو‪.‬‬ ‫گومانمان ههبوو کوژرابن‪ ،‬بهاڵم بهعس باسی‬ ‫نه ئهکرد‪ .‬له ههمان کاتدا ئهمویست جۆرێ له‬ ‫دڵنیایی و ئومێدی ئازادییان پێ بدهم‪ .‬پرسم‬ ‫کرد ئاخۆ ئهتوانم سهردانی گیراوهکان بکهم‪،‬‬ ‫پرسیان به سهدام کردبوو‪ ،‬وهاڵمیان دامهوه‬ ‫که ئهتوانم‪ .‬ئینجا داوای بینینی فهرهیدوون‬ ‫دارتاش و مستهفای سهید قادرم کرد‪.‬‬ ‫ههردووکیان له “سجنی ئهبو غرێب” بوون‪.‬‬ ‫وهاڵمیان دامهوه مستهفای سهید قادر لهناو‬ ‫گیراوهکانی ئهوان دا نییه‪ ،‬بهاڵم فهرهیدوون‬ ‫دارتاش ههیەو ههر کات بمهوێ ئهتوانم بچم‬

‫بۆ سهردانی‪ .‬ههواڵهکهیان راست بو مستهفا‬ ‫به ناوێکی ترهوه گیرا بوو‪ ،‬نهیان ئهناسی‪.‬‬ ‫لە درێژەدا نەوشیروان مستەفا دەنووسێ‪:‬‬ ‫رائید تهها ناموس (ئهبو یاسین)‪ ،‬یهکێ‬ ‫له مورافیقهکانمان‪ ،‬لهگهڵ دارای توفیق‬ ‫ئاغا و من چووین بۆ ئهبوغرێب‪ .‬له ژووری‬ ‫بهڕێوهبهری زیندان دانیشتین‪ .‬فهرهیدوونیان‬ ‫هێنا بۆ ئهوێ دیمان‪ ،‬شوێنێکی وا نهبو به‬ ‫تهنیا بیدوێنم‪ ،‬منیش داوای شتی وام نهکرد‪،‬‬ ‫پێشتر که پێیان وت بوو فاڵن ئهیهوێ بێت‬ ‫بۆ بینینت‪ ،‬وت بوی من نایناسم‪ ،‬دڵخۆشیم‬ ‫دایهوه‪ ،‬ههندێ ههواڵی گفتوگۆم بۆ باسکرد‪،‬‬ ‫ئومێدهوارم کرد که بهو نزیکانه ئهو و‬ ‫گیراوهکانی تر ههمو ئازاد ئهبن‪ .‬دوایی ههم‬

‫مستهفا و ههم فهرهیدوون سهرو نامهیان‬ ‫بۆ نووسیم دهربارهی ههلومهرجی ناخۆشی‬ ‫زیندان‪.‬‬ ‫ لە خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬‫لەسەر لیستی سەوز دەبێتە ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪.‬‬ ‫ ساڵى ‪ 1995‬بووە بە ئهندامى‬‫سهركردایهتى یهكێتى‪ ،‬هەروەها له كۆنگرهى‬ ‫دووهمى یهكێتی که ساڵى ‪ 2001‬بەسترا‪،‬‬ ‫مستەفای سەید قادر دهنگى یهكهمى کۆنگرەی‬ ‫بەدەستهێناو بووە ئەندامی سەرکردایەتی و‬ ‫دواتر مهكتهبى سیاسى‪.‬‬ ‫ مستەفای سهید قادر له سااڵنی ‪1998‬‬‫تا ‪ 2001‬وهزیرى ناوخۆ بووه له حكومهتى‬

‫ههرێم ‪ -‬ئیدارهى سلێمانى‪ .‬له كابینهى‬ ‫هەشتەمدا بۆ ماوهى ساڵێك و سێ مانگ‬ ‫وهزیرى كاروبارى پێشمهرگه بوو‪.‬‬ ‫ له مانگى ‪2‬ى ساڵى ‪ 2009‬دا لهگهڵ‬‫‪ 10‬ئهندامى سهركردایهتى و مهكتهبى‬ ‫سیاسى یهكێتى بهكۆمهڵ ریزهكانى ئهو حزبه‬ ‫بهجێدههێڵن و هاوكارى نهوشیروان مستهفا‬ ‫دهکەن بۆ دروستكردنى بزووتنهوهى گۆڕان‪.‬‬ ‫ساڵى ‪ 1986‬هاوسهرگیرى كردووه‬‫باوکی سێ كوڕ و دوو كچه‪.‬‬ ‫لهژیانى پێشمهرگایهتیدا دوو جار بریندار‬ ‫بووه كه جارێكیان به كیمایی بووه‪.‬‬ ‫ دواى شااڵوهكانى ئهنفال له مانگى ‪12‬‬‫ساڵى ‪ 1988‬دا لهسهر بڕیارى نهوشیروان‬

‫یهكگرتوو ناوبژى لەنێوان‬

‫ژاپۆن لەمڕۆوە به ‪ 32‬ههزار دینار‬

‫تورکیا و پەکەکەدا دهكات‬

‫ڤیزا دهدات به هاواڵتیانى ههرێم‬ ‫زەمەن‬ ‫لهمڕۆ سێشەممەوه كونسوڵخانهى ژاپۆن له‬ ‫ههولێرو باڵیۆزخانهى ئهو واڵته له بهغدا‪ ،‬دهست‬ ‫دهكهن به وهرگرتنى مامهڵهى داواكارى ڤیزا بۆ‬ ‫هاواڵتیانى ههرێمى كوردستانو عێراق‪ .‬پێدانى‬ ‫ڤیزا بهبێ چاوپێكهوتنو وهرگرتنى كهفیل دهبێ‬ ‫و له پێنج رۆژدا ڤیزاكان دهگهڕێنهوه‪.‬‬ ‫عومهر عادل له بهشى ئیدارهو ڤیزاو‬ ‫یاریدهدهرى دیپلۆماسی له كونسوڵخانهى‬ ‫ژاپۆن له ههولێر به “زهمهن”ى وت‪“ :‬لهمڕۆ‬ ‫سێشهممهوه دهست به وهرگرتنى مامهڵهى‬ ‫ڤیزا دهكهین‪ ،‬ماوهى ڤیزا ‪15‬و ‪30‬و ‪ 90‬ڕۆژیى‬ ‫ههیهو بهپێى داواكارى مانهوهى كاتهكهى بۆ‬ ‫دیارى دهكرێت‪ .‬نرخى ڤیزاش ‪ 32‬ههزار دینار‬

‫وهردهگیرێت”‪.‬‬ ‫باڵیۆزخانهى ژاپۆن لە بەغدا‪ ،‬تهواوى‬ ‫مامهڵهى وهرگرتنى داواكارى ڤیزاى داوهته‬ ‫دهست كۆمپانیاو تهنیا له شارى بهغداو ههولێر‬ ‫مامهڵهكان ئهنجام دهدرێ‪ .‬پێشكهشكردنى‬ ‫داواكارى ڤیزا له كونسوڵخانه ناكرێت‪ ،‬دوو‬ ‫كۆمپانیاى فڕۆكهوانیی یهكێكیان له گوندى‬ ‫ئیتاڵى و ئهویتریان لهسهر شهقامى ‪ 60‬مهترییه‬ ‫بهرامبهر ئهنجومهنى وهزیران لە هەولێر‪.‬‬ ‫ئهو كۆمپانیایانه مافى مامهڵهكانى خۆیان‬ ‫وهردهگرن لهو كهسانهى مامهڵهكان پێشكهش‬ ‫دهكهن‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬پێدانى ڤیزا بۆ ئهو کەسانهى بۆ‬ ‫گهشت دهچن‪ ،‬پێویست به كهفیل ناكات تهنیا‬ ‫كهشفى ئهژمارى بانكیى دێنن‪ .‬بهاڵم ئهوانهى‬ ‫بۆ بازرگانى دهڕۆن‪ ،‬دهبێ دهعوهتنامهیان ههبێ‬

‫یهكێتى‪ :‬له نهینهوا ههم له‬

‫دهسهاڵتداین ههم ئۆپۆزسیۆن‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫پرسی بهشداریكردنى یهكێتى له‬ ‫حكومهتى خۆجێى نهینهوا به وهرگرتنى‬ ‫چوار پۆست یهكالیى بووهتهوه‪ .‬ئێستا‬ ‫بەرپرسانی ئهو حزبه له بژاردهى‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوون پهشیمان بوونەتەوە‪ ،‬کە‬ ‫پێشتر هەڕەشەی ئەوەیان دەکرد ببنە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫نهسروڵاڵ سورچی‪ ،‬بهرپرسى مهڵبهندى‬ ‫یهكێتى لە نەینەوا به “زهمهن”ى وت‪:‬‬ ‫“ئێستا دوو پۆستمان له حكومهتى‬ ‫خۆجێى نهینهوادا پێدراوە‪ ،‬بەنیازى دوو‬ ‫پۆستى تریشین پێمان بدرێ‪ .‬یهكێكیان‬ ‫بهڕێوهبهرى شارهوانى نهینهوایه لهگهڵ‬ ‫پۆستى راوێژكارى پارێزگارى نهینهوا”‪.‬‬ ‫بهرپرسی مهڵبهندى یهكێتى له نهینهوا‬ ‫وتیشى‪“ :‬بهڵێنمان پێدراوه ئهو دوو‬ ‫پۆستهمان پێبدهن‪ ،‬بەاڵم ئێستا لهسهر‬

‫كۆبوونهوهى ئێمەو پارێزگار وهستاوه‬ ‫كه رێكکهوتنهكه ئیمزا بكهین‪ .‬پارێزگار‬ ‫دهتوانێ راستهوخۆ بهبێ گهڕانهوه بۆ‬ ‫ئهنجومهنى پارێزگا دهستهبهكاربوون بۆ‬ ‫كاندیدى پۆستهكان بكات‪ ،‬بەاڵم جارێ‬ ‫رێكنهكهوتووه سهردانى پارێزگار بكهم‬ ‫ئهگینا هیچ كێشهیهك لە ئارادا نییه له‬ ‫دواكهوتنى سهردانو رێككهوتنهكهدا”‪.‬‬ ‫جگه لهو دوو پۆستهى یهكێتى‬ ‫چاوهڕێیه پێى بدرێت‪ ،‬ئێستا یاریدهدهرى‬ ‫پارێزگار بۆ كاروبارى ئاوارهكانو پۆستى‬ ‫بهڕێوهبهرى ئاوهڕۆى پارێزگاى نهینهوا له‬ ‫دهستى یهكێتیدایه‪.‬‬ ‫سهبارهت به ههڵوێستى پێشوویان‬ ‫كه ئۆپۆزسیۆنبوونى خۆیان راگهیاندبوو‪،‬‬ ‫بهرپرسهكهى یهكێتى وتى‪“ :‬ئێستا‬ ‫ئێمه ههم بهشدارى حكومهتین و ههم‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیشین‪ .‬واته ههردووكیانین تا‬ ‫یهكالییبوونهوهى ئهو دوو پۆستهى كه‬ ‫بڕیاره پێمان بدرێ”‪.‬‬

‫مستەفا و كۆمهڵهى رهنجدهران بهنهێنى‬ ‫گهڕاوهتهوه بۆ سهرپهرشتى رێكخستنهكانى‬ ‫ناوهوهى كۆمهڵهى رهنجدهران‪.‬‬ ‫ بهشدار بووه له پێكهێنانى شانه‬‫چهكداره نهێنیهكانى یهكێتى كه دواتر‬ ‫بوو به سوپاى رزگارى كوردستان ‪-‬سرك‪،‬‬ ‫ههرخۆیشى راستهوخۆ سهرپهرشتى سركى‬ ‫كردووه‪.‬‬ ‫ رۆژى ‪ 1990/9/29‬لهههولێر لهالیهن‬‫بهعسهوه‬ ‫داپڵۆسێنهرهكانى‬ ‫دهزگا‬ ‫دهستگیركراو كاتێك دهستگیركرا برایهكى‬ ‫تری له زیندان بووه‪.‬‬ ‫ تاوهكو رۆژى ‪ 1991/12/22‬له زیندانى‬‫ئهبوغرێب مایهوهو دواتر ئازادكرا‪.‬‬ ‫ له زیندانى ئهبوغرێب لهگهڵ هاوڕێكانى‬‫له كۆمهڵهى رهنجدهران‪ ،‬كۆمیتهى رێكخستنى‬ ‫باوهڕ دروست دهكهن‪.‬‬ ‫ ساڵى ‪ 1998 – 1994‬لێپرسراوى‬‫مهڵبهندى ههشتى راپهڕین بووه‪.‬‬ ‫ له بزووتنهوهى گۆڕاندا رێكخهرى‬‫ژوورى دارایی و كارگێڕیى و ئهندامى جڤاتى‬ ‫نیشتمانى بزووتنهوهكه بووه‪.‬‬ ‫ئەوانەی لە نزیکەوە دەیناسن و کاری‬ ‫لەگەڵ دەکەن دەڵێن‪ :‬بهشێك له سیحرى ئهو‬ ‫كارهكتهره سیاسی و سەربازییه‪ ،‬هێمنییو‬ ‫پشوودرێژییهكهیهتى لە کاری حزبایەتیدا‪.‬‬ ‫دەڵێن ئەو به دهگمهن توڕهدهبێ‪.‬‬ ‫بۆ خۆی سەبارەت بەو بێدەنگیی و‬ ‫ئارامییەی دەڵێت‪ :‬مەرج نییە هەمووکات‬ ‫قسەکردن ئەنجامی باشی هەبێ‪ ،‬خەڵک بێزار‬ ‫بووە لە لێدوانی زۆرو پڕۆژەی زۆر‪ .‬خەڵک‬ ‫ئیتر بەرهەمی دەوێت نەک قسەکردن‪ ،‬منیش‬ ‫ویستوومە بەرهەمی کردەییم هەبێ نەک‬ ‫قسەکردن‪.‬‬

‫بڕیار نامیق‬

‫لهالیهن كۆمپانیایهكى ژاپۆنییهوه‪ ،‬بۆ ڤیزاى‬ ‫دیپلۆماسی ئهگهر کارهكهى ڕهسمى نهبێ ڤیزاى‬ ‫گهشتیاریى بۆ دهكرێت‪ .‬بۆ ڤیزاى مرۆییش‬ ‫دهدرێت بهوانهى لهالیهن رێكخراوى یوئێن یان‬ ‫رێكخراوهكانەوە داواكارى پێشکەش دهكهن”‪.‬‬ ‫باسی لهوهشكرد‪ ،‬لهماوهى پێنج رۆژدا‬

‫وهاڵمى پێدانهوهى ڤیزا دهگهڕێتهوه‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكان ههموو رێكارهكانى هاتوچۆو‬ ‫پێشكهشكردنى داوكارییهكان به كونسوڵخانهو‬ ‫ڤیزاكان بۆ هاواڵتیان دابین دهكهن‪ ،‬بهبێ‬ ‫چاوپێكهوتن ڤیزا دهدرێت مهگهر ههندێك‬ ‫جارنهبێ‪.‬‬

‫بهپێی زانیارییهكانى “زهمهن”‬ ‫کە لە چەند سەرچاوەیەکەوە‬ ‫یهكگرتووى‬ ‫دەستیکەوتووە‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫كوردستان‬ ‫ئیسالمى‬ ‫کۆتاییهێنان بە شەڕی نێوان‬ ‫سوپای تورکیاو گەریالکانی‬ ‫پەکەکە‪ ،‬پرۆژهیهكى بهناوى‬ ‫“ئاشتى له توركیا” ئاماده‬ ‫كردووهو بڕیاره لەگەڵ هێزو‬ ‫هەرێمی‬ ‫تری‬ ‫الیەنەکانی‬ ‫کوردستاندا راوێژ بکات بۆ‬ ‫دەوڵەمەندکردنی‪.‬‬ ‫سهركردایهتى‬ ‫ئهندامێكى‬

‫یەکگرتووی ئیسالمی لە لێدوانێکدا‬ ‫بۆ “زەمەن” روونیکردەوە‪ :‬ئامانج‬ ‫له ئامادەکردنی ئەو پرۆژهیه‪ ،‬بۆ‬ ‫نزیككردنهوهى توركیاو پهكهكهیه‬ ‫لە یەکترو دەستپێکردنەوەی‬ ‫گفتوگۆی نێوانیانە‪.‬‬ ‫سەرکردایەتی‬ ‫ئەندامەکەی‬ ‫بۆ‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫یەکگرتوو‬ ‫دەوڵەمەندکردنی پرۆژەکەمان‪،‬‬ ‫لەگەڵ هێزو الیەنەکانی تر‬ ‫دانیشتن و گفتوگۆ دەکەین‪.‬‬ ‫دواى بەدەستهێنانی پشتوانى‬ ‫هێزه سیاسیهكان‪ ،‬شاندێكى‬ ‫یهكگرتووى ئیسالمى بۆ گەیاندنی‬ ‫پرۆژەکەی‪ ،‬سهردانى قهندیلو‬ ‫ئهنقهره دهكات‪.‬‬

‫ئەو کەسەی وتی “شووتی پێنجوێن خراپە” دەدرێتە دادگا‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای سەردانی لیژنەیەکی شارەزای‬ ‫کشتوکاڵیی بۆ پێنجوێن و لێکۆڵینەوە‬ ‫لەو قسانەی هاواڵتییەک کە لەڕێی‬ ‫گرتەیەکی ڤیدیۆییەوە وتبووی بەهۆی‬ ‫تێکردنی دەرمانی کیمیاییەوە شووتی‬ ‫پێنجوێن بۆ خواردن نابێ و شێرپەنجەی‬ ‫پێوەیە‪ ،‬قایمقامی پێنجوێن رایگەیاند‪:‬‬ ‫لەڕێی داواکاری گشتییەوە ئەو هاواڵتییە‬ ‫دەدەنە دادگا‪.‬‬ ‫گرتە ڤیدیۆییەکە سەرەتای ئەم‬ ‫هەفتەیە لە تۆڕه كۆمهاڵیهتییهكاندا‬ ‫باڵوکرایهوهو دەنگدانەوەیەکی گەورەی‬ ‫جەماوەریی و حکومیی لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫چونکە ئەو هاواڵتییە داوای کردبوو‬ ‫خواردنی شووتی پێنجوێن بایکۆت بکرێ‪.‬‬ ‫گرته ڤیدۆییهكه یهكه ئیدارییهكانى‬ ‫سنوورى پارێزگاى سلێمانىو وهزارهتى‬ ‫كشتوكاڵى هێنایه سهرخهت و لیژنهیان‬ ‫بۆ بهدواداچوونو دڵنیاكردنهوهى‬ ‫هاواڵتیان دروستكرد‪ .‬بهوتهى سهرۆكى‬ ‫لیژنهكه ئهو گرته ڤیدۆییه پڕوپاگهنده‬ ‫بووەو دهرمانهكان رێگه پێدراو بوون‪.‬‬ ‫ئهوكهسهى گرته ڤیدۆییهکەى لهسهر‬ ‫شووتى پێنجوێن باڵوكردهوه كارمهندى‬ ‫گومرگى مهرزى سهیرانبهنى سهربه قهزاى‬ ‫پێنجوێنه‪ .‬ههرچهنده وتوویهتى كه بهبێ‬ ‫ئامانج ڤیدیۆكەى باڵوكردووەتهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫قایمقامى پێنجوێن پێیوایه “ئهوه كارێك‬ ‫نییه بێ مهبهست كرابێ”‪.‬‬ ‫زانا رهحمان‪ ،‬قایمقامى پێنجوێن به‬ ‫“زهمهن”ى وت‪“ :‬هەرکات كۆنووسی‬

‫لیژنه زانستییهكه بهدهستمان بگات‪ ،‬به‬ ‫نووسراوێك ئاراستهى داواكارى گشتى‬ ‫دهكهین تا دۆسێى لهسهر دهكرێتهوهو‬ ‫ئیجرائاتى یاسایى لهگهڵدا دهكرێ”‪.‬‬ ‫قایمقامی پێنجوێن وتیشى‪“ :‬ئێمه‬ ‫چاوهڕێى ئهنجامى كارى لیژنهكه بووین‬ ‫لهبهرئهوهى ئهو كهسه تۆمهتێكى‬ ‫ئاراستهكردبووین ئێمهیش دهبوایه بە‬ ‫بهڵگهوه بیسهلمێنین كه قسهكانى‬ ‫ناڕاستبوون‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا چهنده‬ ‫گرنگه بۆئێمه رهنجو ماندوبوونى‬ ‫جوتیاران بهزایه نهڕوات‪ ،‬ئهوهندهش‬ ‫سهالمهتىو تهندروستى هاواڵتیانى ههرێم‬

‫بۆ ئێمه گرنگه لهسهر ئهو دوو بنهمایه‬ ‫داواى لیژنهمان كردووه“‪.‬‬ ‫لیژنهیهكى پسپۆڕ له بهڕێوهبهرایهتى‬ ‫كشتوكاڵى سلێمانى لهسهر گرته‬ ‫ڤیدیۆییهكه پێكهێنراو رۆژی یەکشەممە‬ ‫لیژنەکە سەردانی پێنجوێن و بێستانی‬ ‫شووتیەکانی ئەو سنوورەی کرد‪.‬‬ ‫سهرۆكى‬ ‫شهمسهدین‪،‬‬ ‫جهلیل‬ ‫لیژنهکە به “زهمهن”ى وت‪“ :‬له‬ ‫ئهنجامى بهدواداچوونو پشكنینهكانماندا‬ ‫گهیشتینه ئهو ئهنجامهى‪ ،‬ئهو‬ ‫پڕوپاگهندانه دووربوون له راستیهوه‪.‬‬ ‫یهكێک لهو دهبانهى كه به سۆمۆ‬

‫پیشانى دهدا لهراستیدا دهبهى رۆن‬ ‫بووهو بهنزینى تیابووه بۆ كارپێكردنى‬ ‫مۆلیده‪ ،‬یهكێكى تریان كالیسیۆم بووه‬ ‫رێگهپێدراوهو ئهوى تریشیان مادهیهكى‬ ‫ئۆرگانیه بۆ چاككردنى سیفاتى زهوییهو‬ ‫رێگه پێدراوه“‪.‬‬ ‫جەلیل شەمسەدین وتیشى‪“ :‬تهنیا‬ ‫پشكنینو بهدواداچوونمان بۆ ئهو‬ ‫بهرههمه نهكردووه چهند كێڵگهیهكى تر‬ ‫گهڕاین‪ ،‬راپۆرتێك لهسهر ئهو كێڵگهیه‬ ‫ئاماده دهكهین بۆ بهڕێوهبهرایهتى‬ ‫وهزارهتى‬ ‫سلێمانىو‬ ‫كشتوكاڵى‬ ‫كشتوكاڵو قایمقامیهتى پێنجوێن”‪.‬‬

‫ل‪2‬‬

‫بۆ‌فرەژنی‌هەولێر‌لەپێش‌سلێمانی‌و‌دهۆکەوەیە‬ ‫زەمەن‬ ‫له ههولێر هێنانى ژنى دووهم‬ ‫بهرزبوونهوهیهكى بهرچاوى بهخۆیهوه‬ ‫بینیوه کە لە ‪ %5.3‬بهرزبووهتهوه بۆ‬

‫‪ .%9.6‬بهپێچهوانهوه له دهۆك رێژهكه‬ ‫له ‪ %6.5‬بۆ ‪ %2.9‬و له سلێمانیش له‬ ‫‪ %5.7‬دابهزیوه بۆ ‪.%4.5‬‬ ‫ههرچهنده بهپێى هەمواری یاساى‬ ‫ژماره ‪15‬ى ساڵى ‪2008‬ى بارى كهسێتى‬ ‫لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬مهرجى‬

‫قورس دانراوە بۆ هێنانى ژنى دووهم‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهو بەربەست و ئاستەنگانه‬ ‫نهبوونهته رێگر لهبهردهم ههڵكشانى‬ ‫رێژهى هێنانى ژنى دووهمداو لەماوەی ‪9‬‬ ‫ساڵدا (‪ 26 ،)2018- 2009‬ههزارو ‪421‬‬ ‫كهس له دادگاكانی دهرهوهی ههرێمی‬

‫پیاوێکی‌ئارام‌و‌بەهێز‬

‫كوردستان ژنی دووهمو سێیهمیان ماره‬ ‫کردووهو دواتر له دادگاكانی كوردستان‬ ‫پهسهند كراون‪ .‬بهو پێیهش له ههر ‪100‬‬ ‫گرێبهستی هاوسهرگیری‪ ،‬حهوتیان بۆ‬ ‫ژنی دووهمو سێیهم بووه‪.‬‬ ‫بەدواداچوونێک لە ل‪ 15‬دایە‬

‫لە‌سەرۆکایەتی‌هەرێم‌دا‬ ‫سەعدی‌پیرە‪:‬‬

‫هەردوو‌هاوسەرەکەم‌‬ ‫بە‌خۆشەویستی‌هێناوە ‌‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ل‪10‬‬ ‫ژمارە (‪ )30‬سێشەممە ‪2019/8/20‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 20‬الپەڕە‬

‫هه‌ڵسه‌نگاندن‌بۆ‌‪‌100‬رۆژى‌یه‌كه‌مى‌كابینه‌ى‌نوێ‌ده‌كرێ‬ ‫زهمهن ‪ -‬ههولێر‬ ‫بهگوێرهى ئهو زانیاریانهى به “زهمهن”‬ ‫گهیشتووه‪ ،‬چهند رێكخراوێكى كۆمهڵگهى‬ ‫مهدهنى و الیهنه پهیوهندیدارهكان‪،‬‬ ‫چاودێرى ئهدای (‪ )100‬رۆژى یهكهمى‬ ‫كابینهی نوێ دەکەن و پرۆسەكەش‬ ‫ههڵسهنگاندنە بۆ ئاستى جێبهجێكردنى‬ ‫ئهو چاكسازییانهی كه سهرۆكوهزیران‬ ‫لهبهردهم پهرلهماندا رایگهیاندو بهشێكی‬ ‫زۆری كارنامهكه تایبهت بوو به چاكسازیی‬ ‫و شهفافیهت و حوكمی رهشید‪.‬‬ ‫ههڵسهنگاندن بۆ ‪ 100‬رۆژی یهكهم له‬ ‫ئهدای حكومهتى نوێ‪ ،‬بووهته بهشێك‬

‫له كولتووری سیاسی جیهانی و له‬ ‫عێراق و ناوچهكهشدا رۆژنامهو میدیاكان‬ ‫بهدواداچوون و ههڵسهنگاندنی بۆ دهكهن‪.‬‬ ‫كابینهى نوێى ههرێمى كوردستان له‬ ‫‪10‬ى مانگى رابردوو دهستبهكاربوو‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ 2019/10/20‬سهد رۆژ بهسهر تهمهنى‬ ‫كاركردنیدا تێدهپهرێت‪.‬‬ ‫د‪.‬سهروهر عهبدولڕهحمان‪ ،‬سهرۆكى‬ ‫ئهنستتیوتى پهى كه چاودێرى ئهداى‬ ‫دامهزراوهكان دهكاو بارهگاكهى له‬ ‫ههولێره‪ ،‬بۆ “زهمهن” دەڵێت‪ :‬بهپێی‬ ‫یاسای رێكخراوه ناحكومییهكان و‬ ‫بهپێی یاسای مافی بهدهستهێنانی‬ ‫زانیاری‪ ،‬چاودێری حكومهت لهالیهن‬ ‫رێكخراوهكانهوه‪ ،‬ئاسایی و یاساییه و‬

‫دهبێ ئهو كارهبكرێت‪.‬‬ ‫هەروەها ئارام جهمال‪ ،‬بهرێوهبهرى‬ ‫پهیمانگاى كوردى بۆ ههڵبژاردن سەبارەت‬ ‫بەم پرسە دەڵێت‪ :‬له كابینه نوێدا ئهو‬ ‫دهستپێشخهرییه دروست دهبێت كه‬ ‫ههڵسهنگاندن و چاودێری كارهكانی بكرێ‪.‬‬ ‫بۆههمان مهبهست (رێكخراوى ستۆپ‬ ‫بۆ دژایهتى گهندهڵى) كه بارهگاكهى‬ ‫چاودێرى‬ ‫رایگەیاندووە‬ ‫لهههولێره‪،‬‬ ‫ئهداى حكومهت دهكات‪ .‬فهرمان رهشاد‪،‬‬ ‫سهرۆكی ئهو رێكخرهوه وتی‪ “ :‬ئێمه له ‪14‬‬ ‫بوارى جیادا كه لهكارنامهكهى حكومهتدا‬ ‫هاتووه‪ ،‬ههڵسهنگاندن و چاودێرى ئهداى‬ ‫وەزارەتەکان دهكهین”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪4‬‬

‫دانانی‌پارێزگاری‌کەرکوک‌دەکەوێتە‌دوای‌مانگی‌چواری‌‪2020‬‬ ‫بەهادین یوسف‬ ‫لەسەر داوای عادل عەبدولمەهدی‪،‬‬ ‫دانانی پارێزگاری کەرکوک دەکەوێتە دوای‬ ‫هەڵبژاردنەکانی مانگی نیسانی ساڵی ‪2020‬ی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکانەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەکی‬ ‫ئاگادارەوە دەست “زەمەن” کەوتووە‪،‬‬ ‫سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای لە‬ ‫یەکێتی و پارتی کردووە پەلە‬

‫نەکەن لە دانانی پارێزگارێکی کورد بۆ کەرکوک‬ ‫و پرسەکە بۆ دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان دوابخەن‪ ،‬بۆ ئەوەی ئاڵۆزی و‬ ‫ناسەقامگیریی زیاتری لێنەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد ئەمین‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای کەرکوک بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“داواکارییەکە بە فەرمی نەبووە‪ ،‬بەاڵم زانیاریی‬ ‫هەیە کە عادل عەبدولمەهدی لەڕێی تەلەفۆنەوە‬ ‫پەیوەندی بە سەرکردایەتی پارتی و یەکێتییەوە‬ ‫کردووەو پێیوتوون ئەو پرسە لە ئێستادا رەنگە‬ ‫هەندێک کێشەو ئاڵۆزیی سیاسی دروست‬

‫بکات‪ ،‬بەتایبەتی ئێستا لەبەردەم هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکانداین‪ ،‬پێی باش بووە تا‬ ‫دوای هەڵبژاردنی مانگی چواری ساڵی داهاتوو‬ ‫دانانی پارێزگار دوابخرێت”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد؛ لەسەر ئەو پرسە‬ ‫یەکێتی و پارتی لیژنەیەکیان دروستکردووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ کوتلەی پارتی و یەکێتی لە ئەنجومەن‬ ‫و رێبوار تاڵەبانی سەرۆکی ئەنجومەن‬ ‫کۆبوونەتەوەو تائێستا گفتوگۆ لەسەر ئەوە‬ ‫دەکەن چۆن پرسی دانانی پارێزگاری کەرکوک‬ ‫یەکالیی بکەنەوە‪ ،‬چونکە پڕۆسەکە بە ئاسانی‬

‫ناکرێت‪.‬‬ ‫ئەندامە کوردەکەی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫کەرکوک وتی‪“ :‬ئەگەر پارێزگاری کەرکوک‬ ‫بەبێ عەرەب و تورکمان دابنرێت شتێکی‬ ‫ترە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەو الیەنانەدا پێویستی بە‬ ‫دانوستان هەیە‪ ،‬لەم چەند مانگەی کە ماوە‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاکان قورسە بەتایبەتی‬ ‫کە الیەنەکان سەرقاڵی ئامادەکاریین‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫پەلەو حەماسەتیان نییە بۆ گفتوگۆ لەسەر ئەو‬ ‫بابەتە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی پرسەکە دەکەوێتە دوای‬

‫دەقی‌پڕۆژەی‬

‫وتەبێژی ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان بۆ “زەمەن”‪:‬‬

‫ناوچەی‌ئارام‌لە‌‪‌5‬کم‌زیاتربێ‌قبوڵی‌ناکەین‬

‫هەڵبژاردن‪ ،‬ئاوات محەمەد وتی‪“ :‬کارەکە‬ ‫ئەستەم نییە لەئێستادا‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵێک رێگری‬ ‫هەیە‪ ،‬لەوانە حکومەتی عێراق دەبێت رازی بێت‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪%70‬ی عەرەب و تورکمانی ئەنجومەن‬ ‫لەگەڵیدا نین‪ ،‬لەگەڵ کۆمەڵێک کێشەی دیکەی‬ ‫هونەریی وەک ئەوەی ئەنجومەن لە کوێ‬ ‫کۆدەبێتەوە‪ ،‬ئەندامانی پارتی دەگەڕێنەوە بۆ‬ ‫شارەکە‪ ،‬یان پڕۆسەکە چۆن ئەنجامدەدرێت و‬ ‫میکانیزمی هەڵبژاردنی پارێزگار چۆنە؟”‪.‬‬ ‫دوای چۆڵبوونی پۆستی پارێزگاری کەرکوک‬ ‫بەهۆی رووداوەکانی ‪16‬ی ئۆکتۆبەری ساڵی‬

‫‪2017‬ەوە‪ ،‬رۆژی ‪ 2019/7/11‬پارتی و یەکێتی بە‬ ‫فەرمی رایانگەیاند‪ :‬رێککەوتوون لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەندازیار تەیب جەبار کاندید بکەن بۆ پۆستی‬ ‫پارێزگاری کەرکوک‪ ،‬بەاڵم تائێستا رێکارەکانی‬ ‫هەڵبژاردن و دانانی ئەو کاندیدە کوردە بۆ‬ ‫پۆستەکەی دەستی پێنەکردووە‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫بڕیارە یەکی نیسانی ساڵی ‪2020‬هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجامبدرێت و دوای ‪15‬‬ ‫ساڵ لە کەرکوکیش هەڵبژاردنەکە بەڕێوەبچێت‪.‬‬

‫ل‪7‬‬

‫مەکتەبی‌رێکخستنی‌یەکێتی‌بۆ‌کۆنگرە‬

‫ل‪3‬‬

‫كۆمسیۆن‌تۆمارێكی‌نوێ‌بۆ‌دەنگدەرانی‌هەرێم‌ئامادە‌دەکات‬ ‫سهرچین ساڵح‬ ‫كۆمسیۆنی سهربهخۆی ههڵبژاردنو‬ ‫راپرسی ههرێم لهگهڵ ئهوهی ماوهی‬ ‫كاركردنیان چوار مانگی ماوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫دهستیان داوهته دروستكردنی تۆمارێكی‬ ‫نوێی دهنگدهران بۆ ههڵبژاردنەکانی داهاتووی‬ ‫ههرێم‪ ،‬ئهگهر ماوهی یاساییان درێژنهكرێتهوه‬ ‫فریای تهواوكردنی تۆمارهكه ناكهون‪.‬‬

‫سلێمان عهبدوڵاڵ‪ ،‬جێگری سهرۆكی‬ ‫كۆمسیۆنی ههڵبژاردنو راپرسی ههرێم به‬ ‫“زهمهن”ی راگەیاند‪ :‬ئهنجومهنی كۆمسیاران‬ ‫دەستەی كارگێڕی ههڵبژاردنی راسپاردووه بۆ‬ ‫ئامادهكردنی پرۆژهیهك تا هەموو الیەنەکانی‬ ‫هەڵبسەنگێنێ و تۆمارێك دروستبكرێت کە به‬ ‫دڵی هەموو الیهنهكانبێ‪.‬‬ ‫سلێمان عەبدوڵاڵ وتیشی‪“ :‬دیراسهی‬ ‫ئاستهنگه یاسایی و دارایی و مرۆییهكانی ئەو‬ ‫تۆمارە دهكهین‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا ئایا دهتوانین‬

‫كارتی نیشتمانیی بكهین به بنهمای ئهم‬ ‫تۆماره؟ دەبێ لیژنه راسپێردراوەكه ئهمانه‬ ‫هەڵبسەنگێنێ و ئهنجومهن یهكێكیان دیاری‬ ‫دهكات و پەسەندی دەکات”‪.‬‬ ‫باسی لهوهشكرد‪ ،‬الیهنه پهیوهندیدارهكانی‬ ‫ههرێم خۆیان بهدهر كردووه له داتایهكی‬ ‫دروست بۆئهوهی ئیشی لهسهر بكرێت‪ ،‬ئهوهی‬ ‫ههیه تهنیا كارتی نیشتمانییه کە دهتوانێ‬ ‫كۆتایی بهو كێشهیە بهێنێ‪.‬‬ ‫جێگری سهرۆكی كۆمسیۆنی ههڵبژاردنو‬

‫‪‌10‬رۆژ‌مۆڵەت‌بە‌لیستەكان‌دەدرێت‌ناوی‌‬

‫خۆیان‌بۆ‌هەڵبژاردنی‌مامۆستایان‌تۆماربكەن‬ ‫زەمەن‬ ‫رۆژی ‪4‬ی ئهم مانگه‪ ،‬ئهنجومهنی تهنفیزی یهكێتی‬ ‫مامۆستایان له شاری ههولێر کۆبووەوەو بەکۆی دەنگ‬ ‫بڕیار درا رۆژی ‪31‬ی‪10‬ی ‪ 2019‬ههڵبژاردنی یهكێتی‬ ‫مامۆستایان بهڕێوهبچێو ئهگهر كێشهی دارایی چارهسهر‬ ‫بكرێ‪ ،‬ئەوا هەر لەمساڵدا كۆنگرەش ببهسترێ‪.‬‬ ‫عهتا ئهحمهد‪ ،‬جێگری سکرتێری یهكێتی مامۆستایان‬ ‫به “زهمهن”ی وت‪“ :‬ههر لیستێك كه دهیهوێ بهشداری‬ ‫ههڵبژاردن بكات‪ ،‬ناوی ‪ 150‬مامۆستا كه پشتگیری‬

‫لیستهكه دهكهن پێشكهشی لیژنهی بااڵی ههڵبژاردن‬ ‫بكات‪ .‬وادهكهش له ‪18‬ی ئهم مانگهوه بۆ ‪28‬ی‬ ‫مانگ دهبێ و دواتر ههفتهیهك بۆ وردبینی لیستهكه‬ ‫دیاریكراوه‪ ،‬ئهم بڕیارهش سهرجهم لیستهكان دهگرێتهوه‬ ‫به كۆنو نوێوه‪.‬‬ ‫هەروەک بڕیاردراوه ماوهی بانگهشه یهك ههفتهبێو‬ ‫دهنگدانیش له ‪8‬ی بهیانی بۆ ‪5‬ی ئێوارهبێو تائێستا‬ ‫ههڵبژاردن به لیستی نیمچه كراوه دهبێ‪ ،‬ههرچهندە‬ ‫لهمبارهیهوه دوا بڕیار نهدراوه‪.‬‬ ‫بەدواداچوونێک لە ل‪ 16‬دایە‬

‫راپرسی ههرێم هەروەها دەڵێت‪“ :‬كاتێكی‬ ‫زۆرمان لهبهردهستدایه تا كۆتایی هاتنی‬ ‫پرۆسهكه دهكهوێته سهر ئهو پرۆژهی كه‬ ‫پهسهندی دهكهین‪ ،‬دوای ئهوهی تاچهند‬ ‫دهستهبهری سهركهوتنی دەكهین‪ ،‬گرنگ‬ ‫ئهوهیه بتوانین له ههڵبژاردنی داهاتوودا‬ ‫شتێكی وابكهین باشتربێ لهوانهی تائێستا‬ ‫هەبووە”‪.‬‬ ‫بهوتهی جێگری سهرۆكی كۆمسیۆن‪،‬‬ ‫كۆمپانیا ههیه به شهش مانگ كارتی زیرهكیان‬

‫بۆ دروست دهكات‪ ،‬بهاڵم ناتوانن خهڵك‬ ‫بهێنین ئهو كارته دهربكات‪ ،‬لهبهرئهوهی‬ ‫كۆمسیۆن هێزی ناچاركردنی یاسایی نییه‬ ‫خهڵك ناچاربكات له ماوەیەکی دیارکراودا‬ ‫بچن كارتهكه دهربكهن‪.‬‬ ‫ماوهی یاسایی ئهنجومهنی كۆمسیاران‬ ‫چوار مانگی ماوه‪ ،‬بهپێی یاسای ژماره چواری‬ ‫ساڵی ‪2014‬ی یاسای كۆمسیۆنی سهربهخۆی‬ ‫ههڵبژاردنهكان‪ ،‬خولی كاركردنی ئهنجومهنی‬ ‫كۆمسیاران پێنج ساڵەو دوای ئهوه كۆتایی‬

‫بە ماوەی یاساییان دێت‪ .‬بهپێی‬ ‫یاساكه پهرلهمان دهتوانێ ماوهی كاركردنیان‬ ‫بۆ پێنج ساڵی تر درێژبكاتهوه‪.‬‬ ‫لهو بارهیهوه جێگری سهرۆكی كۆمسیۆنی‬ ‫ههڵبژاردنو راپرسی ههرێم وتی‪“ :‬نووسراومان‬ ‫كردووه بۆ پهرلهمانی کوردستان كه ماوهی‬ ‫كاركردنمان رۆژی ‪23‬ی كانوونی یهكهمی‬ ‫ئهمساڵ كۆتایی دێت‪ ،‬پێویسته پهرلهمان‬ ‫بڕیاری لهسهر بدات کە ماوەکەمان بۆ درێژ‬ ‫دەکرێتەوە یان نا”‪.‬‬

‫ل‪13‬‬

‫قەیرانی‌نەوتیی‌و‬

‫دوو‌کێشەی‌جیاواز‬

‫ل‪11‬‬

‫راوچییە‌دڕندەکانی‬ ‫سۆشیال‌میدیا‌و‌گێچەڵی‌سێکسیی‌‌‬