4
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە خاوەنی ئیمتیاز :کۆمپانیای وشە
سەرنووسەر سیروان رەشید
سەرپەرشتیار کامەران سوبحان
ئاڤان سدیق:
له هێڵكارییهکامندا مرۆڤ وهك تهم و غوبار دهردهكهون
خانمە ھونەرمەندی شێوەکار(ئاڤان سدیق) ناوێکی دیارە لە دونیای شێوەکاریی کوردیدا ،ئەو بە تەنیا تابلۆ ناکێشێت ،بەڵکو بەھۆی ئاستی رۆشنبیرییەوە کۆمەڵێک بابەتی تیۆریشی سەبارەت بە ھونەری شێوەکاری ھەیە ،ساڵی ١٩٩5 پەیمانگای ھونەرەجوانەکانی سلێمانی تەواو دەکات ،پاشتریش زانکۆی یوھانس لە گوتنبیرگی ئەڵمانیا بەشی شێوەکاریی تەواو دەکات ،کارە ھونەرییەکانی ئاڤان فره رهھهندن ،وهك ئینستلهیشن و ڤیدیۆ ئارت و پیرفۆرمانس. چاوپێکەوتنی :ئیدریس عەلی
دروستبوونی فیلم له بناغهدا فرێمی وێنهیهو به رۆشتنی خێرای یهك له دوای یهكی وێنهكان جووڵه دروست دهبێت .ئهم خێرا رۆشتنه له فرێمهكانی وێنه كه لهقته دروست دهكات و دواتر فیلم ،وێنهی خێرا ناوهڕۆكی خۆی بۆ بینین لهدهست دهدات ،وهك وێنه ،و بهو شێوهیه باسكرا كه بینهر له رێگهی وێنهوه بیركردنهوهی چاالك دهبێت و دهوروژێت ،بهپێچهوانهی كاری میدیاییهوه كه وێنه خێراو تێپهڕەو بینهر بیركردنهوهی چاالك نابێت و دهبێته كهسێكی سهیركهرو پاسیڤ .ڤیدیۆ ئارت وهك دیاردهو زهرورهتێكی سهردهمیانه دهركهوت ،یهكێك له كاره ڤیدیۆ ھهره ناوازهكان ھی ھونهرمهند Bruce Naummanه كه كارهكه وێنهی سهری خۆیهتی لهسهر دوو شاشه به پێچهوانهی یهكهوه له دوو ئامێری تهلهفیزیۆندا دهردهكهون ،سهرهكان دهخولێنهوەو ھاوار دهكەن Feed me
من شاعیرێکی جیۆلۆجیم رامیار مەحمود من شاعیرێکی جیۆلۆجیم بەهۆی تەنیایی و بێکەسی و بێ شوێنییەوە. واڵتێکم لە ناوەوەی خۆمدا دروست کرد... من ئەو واڵتەم ناو ناوە شیعر... من شاعیرێکی جیۆلۆجیم. دابەشبوونەکانی مرۆڤ لەناو چینی جیاوازدا. بایەخیان بۆم نییە،.. چونکە دەستکردی کەلتورن... من بە دوای مرۆڤێک ئەگەڕێم لە پلەی سفردا. کە زەوی راستەوخۆ ماڵی ئەوە. ئەمەوێت کێشەکە دەستنیشان بکەم وەکو خۆی. ئێمە لە ماڵی خۆماندا نین بەهۆی مەعریفەوە. ئێمە لە سەردەمێکداین . وەها پێویست ئەکات زانین فڕێ بدەین. ئایینەکان بە دیار گوناهێکەوە دایانناوین. هەر نەشمان کردووە.
*کاتێک بینەر تەماشای کارە کۆن و تازەکانت دەکات ،ھەست بە گۆڕانکاری و جیاوازییەکی زۆر دەکات ،ئایا سەرەتای ھەر گۆڕانێک لە شێوازی ئیشکردندا پەیوەندی ھەیە بە گۆڕانی ھزر و دونیابینی؟ بۆ شیكاریی قۆناغهكان ،پێویستمان به پسپۆڕ ھهیه له دهرهوهی كاری ھونهرمهند خۆی تا قۆناغهكان شیبكاتهوه ،وهك پسپۆڕێكی بواری تیۆری ھونهری و دهرونشیكاری و پسپۆڕ له پهیوهندی بهكارھێنانی مهتریال و ھتد ...ئهوهی من خۆم لهسهر قۆناغی كارهكانی خۆم دهتوانم بیڵێم ئهوهیه سهرهتا وهك وێنهكێش دهستم پێكردووه و كاریگهری لهسهر كاره ئهنستلەیشنەکانم تا ئێستا ماوه ،بهاڵم من دهست بۆ میدیوم و ماتریاڵی جیاواز دهبهم بۆ گهیاندنی بیرۆكهكانم ،ئیتر لهشی خۆم بێت وهك پیفۆرمانس
من هانتان ئەدەم بۆ تاوان کردن.
لەم رۆژانەدا کە بیر ئەکەمەوە. پەیوەندییەکی سەیر ئەدۆزمەوە. لەنێوان تاوانکردن و ئازادیدا... زەوی قاتوقڕییەکی گەورە بە خۆیەوە ئەبینێت. چونکە لە یادمان کردووە... نە بیر لە راکردن بکەرەوە.. نە لە مانەوەش.. شتێک نییە بە ناوی شاری خۆش و ناخۆش. مەسەلەکە پەیوەندی بە گیرفانتەوە هەیە... من ئاوازی رۆژگارێکی تازەم. دڵدانەوە نا ،بەڵکو تالنەوەم لە ئازاردا بۆ هێناون... من ئەوە پشتڕاست ناکەمەوە. شاعیرەکان کۆتاییەکی غەمگینیان هەبێت... ئەگەر هەڵە نەبم. هەر لە سەرەتاوە بە ناشادی دەست پێئەکەن.. بۆ یەکجار و دواجار لە کۆتاییدا. بە ئارامی ئەنوون. سێپتەمبەری 2019
یەکێک لە ھێڵکارییەکانی ئاڤان
*لە کارە نوێکانتا رووخساری مرۆڤ ئامادەییەکی بەرچاوی ھەیە ،بەاڵم غەمگین دەردەکەون ،چ پەیام و ئامانجێک لە پشت ئەم رووخسارە غەمگینانەوە ھەیە؟ ئهوهی رێگه به خۆی بدات پهیام بدات ،لهوه دهكهوێت ھونهرمهند بێت و دهبێت به پهیامبهر. ھونهرو ھونهرمهدان ئهو بهشه ھهبووه نهبینراوه پیشان دهدهن تا بینهر درك به بوونی بهشه نهبینراوهكه بكات .بهڵێ بۆ من پرسیاری مرۆڤ و مرۆڤ بوون به دیوه وجودییهكهیدا گرنگترین بابهته بۆ كار لهسهركردن ،جگه له قۆناغی خوێندنم له ئهكادیمیا، كه كارهكانم تابلۆی ئهبستراكت بوون ،مرۆڤ ھهموو كات بوونی ھهبووه وهك فۆڕم و بابهت له كاره كۆن و نوێیهكانمدا ،مرۆڤ بااڵدهستترین بوونهوهری سهر زهویه به دیوێكدا ،به دیوێكی تریش گیرۆدهترین و داماوترین و غهمگینترین مهخلووقه بهھۆی عهقڵیهوه كه ھهمیشه بهدوای كهماڵدا دهگهرێ ،بهھۆی دركیهوه ،چونكه تا درك نهبێت ھهست به الوازی و بێدهسهاڵتی ناكرێت بهرامبهر به مردن و سروشت، مرۆڤ له كارهكانی مندا به یهك شێوه دهرناكهوێت، له ھهر كارێكدا بهپێی پێویستیی ئایدیای كارهكه مرۆڤ جیاوازه ،بۆ نموونه له پێشانگای (جهستهی بینراو و نهبینراو) مرۆڤهكان ئهسڵهن رووخساریان نییه ،پشتیان كردۆته بینهر ،وهك كهسانی پاسیڤ و وهستاو و تهماشاكهر دهردهكهون بهرامبهر به رووداو. بهھۆی ئهو كۆمپۆزهیشنهی كه كارهكانی پێدانراوه ،به گشتی لهش وهك پێكهاتهیهك له خوێن و گۆشتێكی تووندوتۆڵ دهرناكهون له كارهكانمدا .زیاتر له تهم دهچن ،له قاوغێك كه تووندوتۆڵ نییه و قابیلی فهنا و شیبوونهوهیه ،لهكهسانێك كه رووخساریان نییه .له كاره ھیڵكارییهكانیشم تهنانهت مرۆڤ وهك تهم و غوبار دهردهكهون ،كهچی ھێشتا ھهر له ملمالنێ و تووندوتیژی دان بهرامبهر یهكتر ،واته فۆڕمهكه وهك مرۆڤ بهھێز دهرناكەوێت ،بهاڵم بابهتی ملمالنێکەی نێوان مرۆڤهكان بهھێز دهردهكهوێت ،مرۆڤ فۆڕمێكه لێوهی دهتوانین ھهموو بابهتهكانی بوونی تیا بخوێنینهوه ،دهسهاڵت، ھێز ،الوازی ،كهمبودی ،پاسیڤی ،بە پێچهوانهشهوه دهتوانین له فۆڕمه دروستكراوهكانیش ،ئهوانهی لهسهر دهستی مرۆڤ دروستكراوه ھهموو مرۆڤ و مرۆڤایهتی پێ شیبكهینهوه ،بهڵێ مرۆڤ بابهتی سهرهكی كاركردنمه ،بهاڵم مرۆڤ بهس غهمگین و شێواو نییه، له ھهر كارێ مرۆڤ جۆرێك دهردهكهوێت ،بهاڵم بەگشتی مرۆڤهكان له تابلۆكانمدا ھێشتا نهبوون به مرۆڤ ،تهنها به جیابوونهوهی له باگراوند وهك مرۆڤ دهردهكهوێت ،واتا رهنگهكانی ناو فۆڕمی مرۆڤهكان رێكخراو نین ،ئهوەی رێكخراوه چوارچێوهكهیهتی واتا رهنگی باگراوندی تابلۆكه. *ھونەری ڤیدیۆ ئارت ،لە دنیای ھونەریی ئێمەدا تازەیە ،ئەگەر بکرێت ھێڵە سەرەکییەکان و شێواز و بنەماکانی ئەم ھونەرەمان بۆ باس بکەیت؟
ھونهری ڤیدیۆ ئارت ،له سهرهتای شەستەكانی سهدهی رابردووهوه وهك ھونهرێكی سهربهخۆ له ئهوروپا و ئهمهریكا دهركهوت و خۆی له ھونهركانی سینهماو جیاكردهوه. كورتهفیلم قسهوباسێكی زۆر لهالیهن بیرمهندان و رهخنهگرانهوه لهسهر ئهم بابهته كرا و تێكستی زۆر لهو بارهیهوه ھاته كایهوه كه ھهندێك به وێنهی جواڵو ناویان دەبرد ،جیاكارییهكه ئهمه بوو كه ئهوان پێیان وا بوو
بۆ بهشی دووهمی پرسیارهكهت، ئهم ھونهره به ھێزێكی زۆرهوه بینهر بهالی خۆیدا رادهكێشێت، بهھۆی ھێزی راكێشانی وێنهی جواڵو و دهنگ و رهنگهوه ،به ھونهرێكی زۆر كاریگهر دادهنرێت تارادهیهكی زۆر ھێزی موخاتهبهی بینهری ھهیه. *خۆت یەکەم کاری ھونەریی ڤیدیۆت کەی نمایشکرد؟ یهكهم نمایشی ھونهری ڤیدیۆم له ساڵی ١٩٩٩دا كرد له گهلهری زامۆا لهژێر (ئاسهواری رابردوو) دوو كاری ناوی خۆێندنی زانكۆم بوو له دواقۆناغ ،ئهوهندهی من زانیاریم ھهبێت تا ئهو كاته ھیچ كارێك وهك ڤیدیۆ ئارت پیشان نهدرابوو.
كامێرای ڤیدیۆ یان ھهر ماتریالێك ،گرنگه له خزمهت گهیاندندا بێت ،له رووكهشدا رهنگه وا دهركهوێت كه قۆناغهكان جیاوازن ،بهاڵم بۆ خۆم تهنها دابڕان دوای زانكۆ دهستپێدهكات ،كه له قۆناغی تابلۆی ئهبستراكتهوه دهچمه سهر كاری ئهنستلهیشن و مامهڵه لهگهڵ راومی ریالیتی ،بهاڵم به دیوێك لە دیوهكاندا چاوی شارهزاو بینینی شارهزا دهتوانێت ئهو ھێڵه ببینێت كه لە نێوان كارهكان و قۆناغهكاندا ھهیه ،الی من ،رهنگه بازدان ھهبێت له بهكارھێنانی ماتریال ،بهاڵم ئهو ھێاڵنهش روونن كه كارهكانی منی پێ دهناسرێتهوه ،من له میانهی ھونهرهوه دهچمه ناو بابهتهوه ،بابهت الی من وهك البوره كاری ھونهری لهگهڵ بینهردا تهواو دهبێت به كار ،چیرۆكی كۆنكرێتی بوونی نییه الی من. *لەنێو ھونەرمەندە گەنجەکاندا لە شێوازی ئیشکردندا درووست بووە ،ئەم شێوازە نوێیە تا چەند پێویستی بە زەمینەی گونجاو ھەیە بۆ جێکەوتەبوون؟ ئاسان بوونی ئامڕازهكانی گهیاندن دهروازهیهكی فراوانی به رووی پهیوهندیكردن و وهرگرتنی زانیاری به رووی جیهانی ئێمهدا كردۆتهوه بۆ دروستبوونی شیوازی نوێ ،كرانهوهكه دوو ئهگهری لهبهردهمدایه، وهرگرتن بهبێ پێشینهی مهعریفی كه بۆی ھهیه تهنها الساییكردنهوه ،بهبێ ئاگاداربوون و بێ بناغهسازی كه كاری كرچوكاڵ بهرھهمدێنێت ،ئهگهری دووهم گهڕانی ورد و وهرگرتنی زانیاریی زانستی كه دهكرێت زهمینهی مهعریفی خۆتی پێ پهروهرده بكهیت و سوودی لێ ببینیت و بناغهی كاری خۆتی پێ بهھێز بكهیت ،گهنجان لهبهردەم ھهردوو ئهگهرهكهدان، ھهموو سهردهمێكیش پێداویستی و داواكاریی جیاواز و سهردهمیانهی خۆی ھهیه ،پێموایه ھونهر كاركردنه له دهرهوهی عورفی باو ،پێموایه ئهگهر ئهگهرێكی تازه له ئارادا ھهبێت ،ئهوه كاره ھونهریهكهیه خۆی دهسهپێنێت ،زهمینهسازی گونجاو بۆ ھونهر ھیچ كاتێك له ئارادا نییه ،ئهوه ھونهر خۆیهتی ئهركی زهمینهسازیی سهردهم ھهڵدهگرێت. *تاکو ئێستا ھونەری شێوەکاری نەبووەتە بەشێک لە بینینی ئیستاتیکیانەی خەڵک ،بەڕای تۆ ئەمە چەند پەیوەندی بە ئاستی رۆشنبیریی تاکی کوردەوە ھەیە؟ ئەو پرسیارە زۆر راستە ،پێم وایه پهیوهندی به تازەیی میژووی ھونهری شێوهكارییهوه ھهیه لهم ناوچانهی خۆرھهاڵتی ئیسالمی به گشتی، ئهگهر ھهڵه نهبم ،یان دابڕان له میژوویهك كه دروست نهبووەو بۆ نهمانهوەو پارچهی ھونهریی تا مێژووی پێ دهستنیشان بكهین ،ئهمانه وایانكردووه دابڕانێكی گهوره له تێنهگەیشتن له كولتوور دروست بیت بۆیه دهڵێم دابڕان ،باوهڕم نییه مێژوویهك ھهبێت كه ھونهر و كاری ھونهریی ئامادهبوونی
نهبێت ،بهاڵم كاتێك چهند سهردهمێكی دوورو درێژ ھیج پارچهیهكی ھونهریی یان تێكستی ھونهریی یان مێژووی ھونهریت نهبێت و بهجێ نهمێنێت و دیكۆمێنت نهكرابێت ،كهواته تهنها دهتوانین بڵێین كه میژووی بنچینهی پهروهردهی ھونهریمان نییه، یان بناغهی مێژوویی پهروهردهی ھونهریمان نییه، لێرهوه بهراورد به مێژووی تێكستی ئهدهبی، ھونهرهكان مێژوویان ئێجگار نزیكه ،رهنگه رێگه به خۆم بدهم بڵێم تا ئهم چركهساتهش كردهی ھونهری ھهیه ،بهاڵم ھونهری شێوهكاری بوونی نییه. *چۆن دەتوانی روونکردنەوەی زیاترمان لەم بارەوە پێبدەیت؟ بەڵێ ...دەمەوێت بڵێم ھونهر كاتێك له كۆمهڵگەدا شوێن دهگرێت ،كه تیۆری ھونهر پشتگیری دهكات و مامهڵهی زهرورهت و تیكههڵكێشی به ژیانهوه دهبهستێتهوه له رووی فهرھهنگی و فكرییهوه، لەالیهكی ترهوه ،دهبێته بهرھهمێكی مەعریفی و خوێندنهوهی لۆژیكیستیانهی قۆناغ و سهردهم. ھهركات ھونهر توانی وهك كایهیهكی گرنگی رۆشنبیری و كولتووری به زانستهكان بێته ناو پهروهردهوه ،ئهوكات ھونهر دروست دهبێت و بینهری ھونهریی و كڕیاریشی بۆ دروست دهبێت.
3
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
دوو کورتە یادداشت ،بۆ ساڵیادی م .کەمال رەئووف محەمەد
/١لێکۆڵەری تۆزتەکێن میتۆدی مامۆستا کەمال رەئووف محەمەد (١٩٤٢ – )٢٠١٨/٩/٣٠لە لێکۆڵینەوەدا میتۆدێکی ناوازە و تەواو تایبەت بە خۆیەتی ،کە بەش بە حاڵی خۆم زۆر کەم الی لە لێکۆڵەرانی کورد دیومە ،هەرچەند ئاگادارم شێوە و نووسینی مامۆستا کەمال لە دامێنی شێوە و شاڕێی زانا و نووسەری پایەبەرز تۆفیق وەهبییەوە داکەوتووە ،بەاڵم هەر لێی جوودایە .لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا ،زۆرترین کاتی خوێندنەوەم بۆ کتێبەکانی مامۆستا کەمال رەئووف تەرخان کرد، زۆری لێ فێربووم ،لە زۆر الیەنەوە بەرچاوم روون بووەوە و لە گەلێک بواریشەوە هاندرام بۆ بیرکردنەوەو بەدواداچوون .میتۆدی لێکۆڵینەوە الی ئەم نووسەرە، پشکینە ،لێوردبوونەوەیە ،ساخکردنەوەیە بە ساڵو مانگ و رۆژەوە .زۆرجار مێژووی رووداوێک،
/٢سەرەتای پەخشانی کوردی
سەبارەت بە کتێبی «ئەدەبی نامەنووسینی کوردی»ی مامۆستا کەمال رەئووف محەمەد؛ کتێبەکە بریتییە لە سێ جزم و نزیکی دوو هەزار الپەڕە .لێکۆڵەر رووبەرێکی ون و دەستبۆنەبراوی بۆ باسەکەی هەڵبژاردووە؛ چارەکی کۆتایی سەدەی
کەمال رەئووف لە رادیۆی کوردی بەغدا
تیار حەمەسوور بەخ
دامەزراندنێکی حوکوومی و رێکخراوەیی ،ساڵی ژیانو مردنێک ،بە هەڵە چەسپیوەو دەگوترێتەوە و دەنووسرێتەوە ،بەاڵم ئەم دێت و راستی دەکاتەوە بە بەڵگەوە ،هەمووشتێک بە بەڵگەوە .لەنێو نووسەرانی کورددا ،دوو کەسم پێ شک دێت نزیک بن لە میتۆدی مامۆستا کەمالەوە ،هەڵبەت بە جیاوازی دانانی فەرهەنگ و رێچکەی هەردووال ،شێوازی نووسین و وردبوونەوەیان سەر بە هەمان میتۆدە ،ئەوانیش؛ (دوکتۆر جەمال نەبەز و مامۆستا عومەر مارف بەرزنجی)یە. ئەو سەرچاوەو دەستنووس و بەڵگانەی لە نووسراوەکانی مامۆستا کەمالدا هاتوون ،دەگمەنن، فەرامۆشکراون، لەبیرچووەوەن، بەتەمەنن، تۆزلێنیشتوون ،لەژێر تەبەقەی ئەستوور و چین لەسەر چینی گەرد و غوباری ساڵ و سەدە دوورەکاندا قوورس و چەماونەتەوە ،بەاڵم ئەمە نابێت وابێت ،ئەمە یانی کەمتەرخەمی ،نەزانی ،قەدرنەزانین ،دەبێت دەستێک بێت و دەرگای دۆاڵب و دااڵنە شێدار و تاریکەکان بکاتەوە و دەگمەنیی ئەو سەرچاوە و دەستنووس و بەڵگانە درک و تیشکپرژێن بکات و لە ترس و خەمی لەبیرچوونەوە ،فەرامۆشی ،تۆزلێنیشتن دەربازیان بکات و بیانخاتە بەرچاوان .مامۆستا کەمال رەئووف محەمەد ئەم کارەی کرد ،بۆیە بیرەوەری و یادی سەوزە ،بۆ لەبیرچوونەوە و فەرامۆشی و تۆزلێنیشتن نابێت.
نۆزدە تاکو ناوەڕاستی سەدەی بیست ،لە وردبوونەوە و تەتەڵەکردنی باسەکەیدا ،میتۆدێکی هێجگار زانستی و دەقیق پێڕەو دەکات ،بە ئەمانەتەوە رۆژ و ساڵەکان رادەگوازێت و بە شێوەیەکی قیرسچمەیی و وردەکارانە ،گەشتێکی درێژ بەنێو هەموو ئەو رۆژنامە ،گۆڤار و باڵڤۆکانەدا دەکات ،کە دەکەونە پانتایی لێکۆڵینەکەیەوە .بە شێوەیەک سەروەختی خوێندنەوە ،تووشی حیرمان و سەرسووڕمان دەبیت، کاتێک دەبینی نووسەر بە حەوسەڵە و سەبرەوە، کونپشکنانە ،دانە بە دانەی ئەو باڵوکراوانەی تەماشا کردووە و بە شوێن ئەو سەرەدەزوو و داوانەدا گەڕاوە
نیشتیامن وەک ناتاراوگەیەکی کاتی بەکر عەلی کتێبێکی دەبەخشێتە پیتەر سلۆتەردایک پیتەر سلۆتەردایک لەئەڵمانییەوە :بەکر عەلی زمانی ئەڵمانی تایبەتمەندییەکی سیمپاتییانە بگرە سەختی هەیە ،لەوەدا کاتێک قسە لەسەر شوێنی لێوەهاتن Ort der Herkunftدەکات، وشەیەکی پڕ دەنگمان بەناوی (نیشتیمان )Heimatەوە پێشکەش دەکات .لەبەر ئەوەش پڕدەنگە ،چونکە ئەو وشەیە وای کردووە :لێوەهاتن و حەزی گەڕانەوە بۆی و خەونبینین بە دۆخێکی رابوردووەوە بخاتە نێو یەک دەستەواژەوە (نیشتیمان) .بۆ تێگەیشتن لەو مەسەلەیەش با نموونەی زمانەکانی تر بهێنینەوە. لە زمانی ئینگلیزی ئەمەریکیدا بەبێ هیچ تاسەیەک مرۆڤ دەتوانێت بڵێت: Home is where we start from. واتە نیشتیمان /ماڵەوە بریتییە لەو شوێنەی لێوەی دەستمان پێکردووە ،ئەمەش رستەیەکی زۆر بەسوود و روونە ،بەتایبەتیش لەبەرئەوەی کە ئەمەریکییەکان خۆشیان دان بەوەدا دەنێن ،کەوا ئەوان خۆیان کۆچەرین و لەو شوێنەوە نەهاتوون و خەڵکی ئەو شوێنە نین کە ئێستا تێیدا هەن .کەواتە لە واڵتێکی ئاوا کۆچبەریدا ،دەستەواژەی لە ماڵەوە بوون/ لە نیشتیمان بوون being at homeلە خودی خۆیدا بریتییە لە شتێکی جیاواز لەو واڵتانەی هەر هیچ نەبێت بۆ ماوەیەکی دوورە خەڵکی ناوخۆی خۆیان نیشتەجێی بوون. کەچی ئەوە شتێکی بەڵگەنەویستە، کەوا ئەمەریکییەکان ئەگەرچی زۆرینەی
زۆریان لە کۆچەر و کۆچبەرەکانن ،نایانەوێت دەستبەرداری ئەزموونی لە ماڵەوەــ بوون بن. ئەزموونکردنی کۆمەڵگەی مۆبایل /جوواڵو ئەوە دەسەلمێنێت کەوا :توانینی لە ماڵەوە ــ بوون بریتییە لە مارەییەک بۆ مرۆڤی جوواڵو ،نەک بریتی بێت لە ئیمتیازێک بۆ ئەو کەسانەی پێیان وایە مرۆڤ و سەرزەمینەکەی بە شێوەیەکی حەتمی پێکەوەلکاون. یەکێک لە داهێنانە ناوازەکانی ئەمەریکییەکان ،بریتییە لە ماڵی جوواڵو ،mobile homesواتە ئەو ماڵە تاک خێزانییانەی دەتوانرێت هەڵبگیرێن و بە واگۆنێک بگوێزرێنەوە بۆ ئەو شوێنەی خۆیان حەزیان لێیەتی ،تاوەکو سەرلەنوێ دایبنێنەوە .مۆبایل هۆم راستییەکی قەڵەمڕەویی ئەنترۆپۆلۆژیمان بۆ دەردەخات: ئەگەرچی مرۆڤ هەر لە بنەڕەتەوە بریتییە لەو بوونەوەرەی لەناو ماڵدا لەنگەر دەگرێتەوە، بەاڵم پەیوەندی ئەو بە دەوروبەری ماڵەکەیەوە هەر بە جواڵوی دەمێنێتەوە . بۆیە ئەگەر ئەمەریکییەکان وشەیەک شک نەبەن وەک ئەم وشە نەتەوەییەی ئێمە (ماڵەوە/نیشتیمان )Heimatکە هەموو دەنگە الوەکییەکانیشی تێدا دەنگبداتەوە، سەرباری ئەوەش ئەوان لەگەڵ ئێمە و هەموو خەڵکانی تریشدا لەو دۆخانەی شیاوی بەراوردکردنن لە ئەزموونی چوونەدەرەوە لە ماڵەوە و گەڕانەوە بۆ ماڵەوە بەشداریمان دەکەن .چونکە شتەکە بە تەواوەتی ئەوەیە، بەبێ گەڕانەوە شتی وا نابێت. ماڵەوە Heimat,homeبریتییە لەو
جێگەیەی کە تێیدا زامە دەروونییەکانت لەناو گەنجینەی ژێر بنمچیکەدا ،لەناو چەکمەجە کڵۆمدراوەکاندا ،لەناو تاقە لەیادکراوەکانی ژێرزەمینەکەدا دووبارە دەهێنرینەوە زمان .بەم پێیە ماڵەوە بریتییە لەو جێگەیەی کە تێیدا ئێمە دووبارە لە نزیکەوە دەتوانین لێکۆڵینەوە لەو بریندارکردنانە و لەو شڵەژانانە و لەو ناتەواوییانە بکەین کە ئێمە لێیانەوە هاتووین. ئەمانە ئەو ناڕیالی یادەوەرییە پێکدەهێنن ،کە تێیاندا ماددە تاریکەکەی رۆژگارە بزربووەکەی تێدا دانراوە. رێگەی دووەم کە خۆمانی لێوە لە بازنە تەماوییەکەی چەمکی هایمات/ماڵەوەی ئەڵمانی دوور بخەینەوە ،وەکو هەمیشە ئەوەیە کە بەرەو باشوور دەمانباتەوە .ئێمە قەرزارباری رۆمەکانین کە دووەمین رستەی باوی خۆیان لەسەر چییەتی لەناو ــ ماڵەوەداــ بوون دا بۆ بەجێهێشتووین :ئوبی بێنە ئیبی پاتریا ubi bene ibi patriaکە دەڵێت: لە کوێ باش بوویت ،ئەوێ نیشتیمانە. خۆ ئەگەر ئێمە لە نزیکەوە لێی بڕوانین، ئەوا لەم رستە سادەیەدا توانستێکی زۆری مانایەکی روخێنەرانە دەدۆزینەوە .ئەم رستەیە رێک و ڕەوان داوای هەڵگەڕاندنەوەیەکی رەخنەیی دەکات ،واتە :لە کوێ تۆ باش نەبوویت ،ئەوێ ماڵی تۆ نییەــ یان با دروستتر بڵێین :چیتر نابێت لەوێدا بمێنیتەوە. لەبەرئەوەی دڵسۆزی بۆ شوێنێکی خراپ هیچ فەزیلە نییە.
نیشتمانپەروەریی وەک مۆڵەتێک بۆ رۆشتنە دەرەوە
ئەو شتەی بە یەکەمین نیگا دروشمی شوێن پتەوی نیشتیمانپەروەرییەکی دەردەخات ،بەاڵم گەر بێت و نزیکتر لێی رابمێنین ،دەبینین خۆی وەکو مۆڵەتێک بۆ رۆشتنە دەرەوە پیشان دەدات .بەمەش مانا و ئاڕاستەی گرفتی پاتریا /نیشتیمان دەگۆڕدرێن :واتە ئەگەر نیشتیمان سەرەتا و بەر لە هەرشت واتای ئەوشوێنەی لێوەی هاتووین Herkommenبگەیەنێت ،لەگەڵ ئەو بارەی بۆ یادەوەرییە تاریک و رووناکەکانی هەڵیگرتووە ،ئەوا دەشێت لە خوێندنەوەی دووەمیدا نیشتیمان واتای شوێنێک بگەیەنێت لە داهاتوودا ،Zukunftکە بە ئارامییەکەوە تێیدا دەتوانین بڵێین :ئیبی بێنە ibi bene لێرە بەرگە دەگرین .ئەمەش پێویست ناکات ببێتە میوانخانەیەک بۆ ئاشتی هەمیشەیی، شتێک کە بە ئیرۆنییەکی مۆنەوە نووسینە هاوناوەکەی ئیمانۆئیل کانتمان وەبیر دەخاتەوە .دیارە لە دیدی میوانەکانی ئەو خانووە هەموو زیندووەکان بریتین لە کۆچەر و بەس ،چونکە ژیان خۆی هیچ نییە ،جگە لە لێکۆڵینەوەیەکی بەرواردکارییانەی ئاستەکانی تاراوگە .ئەی چۆن دەکرێت وەاڵمی مردووەکان بدەینەوە؟ جگە لەوەی پێیان بڵێین ،وەک هەمیشە نیشتمان ،بریتیشە لەو دازاینە کاتییەی لەناو ناــ تاراوگەیەکدایە. سەرچاوەBerliner Zeitung,24.09.2019 :
کە پەیوەستن بە ناونیشانی باسەکەیەوە .ئەم کتێبە، کتێبێکی سەرچاوەیی گرنگە ،ئاسۆی زۆر الیەنی تاریک و پەیپێنەبراو بە رووی خوێنەر و لێکۆڵیاراندا وااڵ دەکات. نامە ،وەک بەشێک لە پەخشانی هونەری ،لە ئەدەبیاتی کوردیدا ،سەرەتاکەی دەچێتەوە سەر یەکەم رۆژنامەی کوردی« ،رۆژنامەی کوردستان»: .١٨٩٨/٤/٢٢کاتێک باس لە پەخشان دەکەین لە نووسراوی کوردیدا ،دەبێت رۆڵی رۆژنامە نەدیو نەگرین، چون رۆژنامە بزووێنەر و هەڵسوڕێنەری پەخشانی کوردی بووە ،ئێمە پشتر کەشکۆڵ و دەستنووسمان
هەبووە ،بەاڵم سەرومڕ شیعر بوون ،ئەگەر هەوڵێکیش بە ئاڕاستەی پەخشاندا هەبووبێت ،ئەوا لە شێوەی مەولوودنامە یان میعراجنامە و دەقی دینیدا بوون، بۆ نموونە :مەولوودنامەکەی شێخ حسێنی قازیی لە سەردەمی حوکمڕانی باباندا ،واتە دەقانێک نەبوون کە کوردییانە و کوردانە تەعبیریان لە هەست و نەستی خۆمان کردبێت .کاتێک دەگەڕێینەوە بۆ دەستپێک و یەکەم گوژمەکانی ئەم هونەرە ،نابێت چاوەنواڕیی زۆرمان ببێت ،لە دەستپێکی ئاماژەبۆکراوەوە، شێوازی پەخشانی کوردی و نامەکاری ،شێوازێکی کارگوزاری بووە نەک شێوازێکی هونەری ،واتە شێوازێک بووە سەرقاڵ بە بابەتی هوشیارکردنەوە، ئیعالنات ،تەبلیغات ،جاڕنامە ،زانیاری ،فێربوون و... دەتوانین نوختەی پێشکەوتنی هونەری پەخشان لە ئەدەبی کوردیدا ،ببەینەوە سەرەتای دەرکەوتن و چەکەرەکردنی هەستی ناسیۆنالیستی کوردی ،ئەویش بە دروستی پاش کەوتنی دەوڵەتی عوسمانی لە ساڵی ١٩١٨و هاتنی ئینگلیزەکان بۆ ناوچەکە و الوازبوونی زمانی تورکی ،عەرەبی و فارسی لە کوردستان و بەتایبەت سلێمانیدا ،لەو مێژووە بەدواوە ،وردەوردە بەکارهێنانی زمانی کوردی برەوی ئەستاند و چووە ناو فەرمانگە ،دامودەزگەی میری ،مەکتەب و نامەکارییە کەسەکی و رەسمییەکانەوە .هاتنی چاپەمەنی بۆ شارەکە و چاپکردنی رۆژنامە ،کارێکی کرد کە رۆشبیران و منەوەران سەر بکەنە کوردی نووسین، بیسەلمێنن زمانی کوردی هەر بەتەنیا زمانی شیعر نییە ،بەڵکو لە توانایدایە ببێتە زمانی پەخشان و پەخشانی هونەریی و زانستیشی پێ بنووسرێت. بە کورتی ،لە مێژووی پەخشانی کوردیدا ،رۆژنامە رۆڵێکی سەرەکی گێڕاوە ،بە گوتەیەکی تر :سەردەمی رۆژنامە ،سەردەمی دەرکەوتن و چەسپێنەری پەخشانی کوردییە.
پایتەختی خۆر و دڵتەنگی
سەردار عەزیز دەبێت پێسەوا بناسین .کە ناسیمان تێدەگەین کە رێبەرێکی باش نییە .من پانتاییم لەنێوان ئەوەمی منم و ئەوەی من نیم، لەنێوان خەونەکانم و ئەوەی کە ژیان تیاما درووستدەکات .ئەو لە خۆیدا چەند کەسێکە .خۆی تەنها جێگایەکە .وەک خۆی دەڵێت: ژیانێکی ناکۆتا لە ئێمەدا دەژی .نازانم کاتێک کە بیردەکەمەوە یان هەست دەکەم ،کێیە کە بیردەکاتە و هەست دەکات .من تەنها جێگایەکم کە شتەکان هەستی پێدەکرێت و بیری لێ دەکرێتەوە. ئەمە (رێکارد ڕایسی پێسەوا) وەها دەڵێت ...لیشبۆنەی ئێستا، نە زەوی و نە ئاسمانی هاوشێوەی لیشبۆنەی (پێسەوا) نییە .ئەو لە ئەفریقا هاتەوە لە نهۆمی دووی باڵەخایەکی بچکۆلە لە نزیک پەرلەمان دەژیا .لە سەرەتای ئەو بەرزاییەی کە بەرەو دەریا لێژ دەبێتەوە. ئەو رۆژەی کە چووم بۆ پەرلەمان ،هیچ مەوعیدێکم نەبوو .کە چومە کتێبخانەکە ،ئافرەتێ گەنمڕەنگی نازداری لێبوو .سەرەتا سەری راوەشاند ،پاشان کەوتینە قسە وتی با تەلەفونێک بکەم. سەرئەنجام هەوڵیدا کە هەموو شتێک بکات بۆئەوەی پەرلەمان ببینم .لە پەرلەمان دوو خانم بوون بە هاوەڵم ،هیچکامیان ئینگلیزییان نەدەزانی .منیش بەردەوام دەمگوت ئۆبریگادۆ. بەاڵم با ساتێک بگەڕێینە دواوە .بۆ ساتەوەختێکی تۆقێنەر کە هەتا ئەمڕۆ وەک دێوزەمەیەک بە دوای ئەم شارەوەیە .زوو چەند سەدەیەک لەمەوپێش ،لیسەبۆن شارێک بوو لە سەر دەریا .دەڵێن یولیسێس بونیادی ناوە .ناوەکەی لە زمانی فینیقیەکانەوەیە ئەلیس ئوبوو ،کە یانی بەندەری هێمن .وەک هەر شارێکی تری بەندەریی ،پرە لە حیکایەتی گەیشتن و رۆیشتن و چێژ و ئازار. بەاڵم ئەو ساتەوەختەی کە هێشتا لە یادەوریدایە ،رۆژێکە لە سەدەی هەژدە .سەدەی هەژدە لە ئەوروپا سەدەیەکی ئاڵۆز بوو .گەشبینی یەکێک بوو لە باوەڕە باوەکانی ئەو سەدەیە. الیبنیز لە ساڵی ١٧١٠تێزی ثیودیسی دەنووسێت ،کە تیایدا بانگەشە دەکات بۆ سرووشتێک یان دونیایەک کە بە گشتی چاکە ،بەاڵم لە هەناویدا بەش بەش ،یان تاک تاک خراپەی تیادایە .ڤۆڵتیریش ،نووسەری قۆشمەبازی فەرەنسی کاریگەربوو بەم تێزە .بەاڵم لە رۆژی یەکی مانگی یانزەی ساڵی ،١٧٥٥کە لە رۆژژمێری کاتۆلیکیدا بە رۆژی هەموو پیاوچاکان ناسراوە، بوومەلەرزەیەک دای لە لیشبۆنە .بوومەلەرزەکە لە کاتژمێر نۆی بەیانی روویدا ،ئەو کاتەی کە هەموو باوەڕداران لە کڵێساکاندا بوون و مۆمیان داگیرساندبوو بۆ یادکردنەوە .کۆبوونەوەی خەڵک لە کلێساکان ،بوونی ئەو هەموو مۆمە ،بووە هۆکاری مردنێکی زۆر زیاتر لەوەی کە لە رۆژێكی ئاساییدا روویبدایە .پاش ئەوە، چونکە شارەکە لەسەر دەریایە ،شەپۆلێک بە بەرزی شەش متر شارەکەی سەرتاپا نوقم کرد.
پاش ئەم رووداوە لە رۆژێکی وەهادا ڤۆڵتێر چیدی گەشبین نەماو و دەستی کرد نووسینی رۆمانی (کاندید) بۆ هێرشکردنە سەر تێزی گەشبینی و چاکە ،بوونی دونیا و باش بوونی خودا. بوومەلەرزەکە سەرەتایەکی نوێیە بۆ لیشبۆنە .پاش ئەوە چیدی پادشای ئەو واڵتە نەیوێرا جارێکی تر لە خانودا بنوێت ،سی ساڵی رەبەق لەژێر چادردا ژیا. پاش ئەم رووداوە ،لێشبۆنە دەبێتە شارێكی لەبیرکراو. هەرچەندە پورتوگالییەکان خۆیان وەها دەبینین کە دۆزەرەوەی دونیان ،بەاڵم بەختی کۆلۆنیالییان هێندەی ئیسپانی و فەرەنسی و ئینگلیزەکان بەهێز نەبوو .لە سەدەی بیست دیکتاتۆریەتێکی تێکەڵ بە ئایین ،کە بە ساالزار ناسراوە ،لە دونیا دایان دەبڕێت و لە هەژاریدا گڕمۆڵەیان دەکات .ئەمڕۆ لیشبۆنە لە هەناو جیهانگەریدا لە دایک دەبێتەوە .لە دایک بوونەوەی شارەکان، دیاردەیەکی جیهانییە کە شڵەژانێکی گەورەی دروستکردوە لە ئاستی سیاسی و کۆمەاڵیەتی و کولتووریدا .گەرچی ئەم شەپۆلە جیهانییە ،بەاڵم ئەوروپا لە هەمو جێگایەک زیاتر پێوەی دەناڵینێت. چێشتەنگاوێکی خۆرەتاو لەگەڵ خوری چنێکی گەنجدا کەوتمە قسە .لە زانکۆ کۆمەڵناسیی خوێندبوو ،تێزەکەی لەسەر مۆزەمبیق بوو لە سەردەمی کۆلۆنیالیزمی پورتوگالیدا .الوێکی پڕ لە ڕۆشنبیری بوو .وەک زۆرێک لە ئەوانیتر هەرزوو هاتە سەر پرسی کۆچی چینی کرێکاری پۆرتوگالی لە شارەکە .ئەمڕۆ لە ئەوروپا بەتایبەتی لە فەرەنسا تێزێک هەیە کە کەڵەکبوونی سەرمایە الی دەوڵەمەندان و هاتنی پەنابەران وەک کرێکاری هەرزان ،جێگای بۆ چینی کرێکاری ئەو واڵتانە نەهێشتۆتەوە. ئەم تێزە گەر راستیشی تێدا بێت ،بەاڵم بەکاربردنی بەکاربردنێکی رەگەزپەرستانەیە .لە واقیعدا کەڵەکەبوونی سەرمایە خەتای کۆچبەران نییە .بە هەرزان بەکاربردنی کۆچبەران بۆ زۆر ئیش کە خەڵکی ئەو واڵتانە خۆیان یان نایکەن ،یان بەو نرخە نایکەن ،دیسانەوە خەتای کۆچبەران نییە ،چونکە سیستەمی ئەو واڵتانە کۆچبەر وەها لێدەکات کە ناچار بێت بە هەموو کارێک .بەاڵم سەرباری هەمووی هەموو کۆچبەران خەڵکی بێ شارەزایی و بێ ئەزموون و چینی کرێکار نین .بەشی زۆری کارە هەستیار و بااڵکان کۆچبەران بەڕێوەی دەبەن و ئەگەر رێگری کەم بکرێتەوە باشتر بەڕێوەی دەبەن. کریستۆف گویلی یەکێکە لە بانگەشەکەرانی ئەم تێزە لە فەرەنسا ،بەتایبەت لە کتێبی ناکۆمەڵگە ،فەرەنسای پەراوێز. بەاڵم ئەم دیاردەیە دەرئەنجامی جیهانگەرییە. ئەمڕۆ لیشبۆنە دەبێتە شارێکی جیهانی .شاری لەمجۆرە جەنجاڵ و گران و ئاڵۆز و پڕ لە قەیرانە .لە پڕ روودانی ئەم دیاردەیە جۆرێک لە نۆستالیژیای الی خەڵکەکەی دروستکردووە.
2
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
(کامەران سوبحان دەینووسێت)
دیدێکی تری غەمگین!.
لەپاڵ وێناکردنی جوانییەکی رەها لە سرووشت و قووڵبوونەوە لە هەندێساتی ئیرۆتیک و رۆچوون بەناو پیاهەڵدانێکی بێ سنووری رووخسار و قژو بااڵو جەستەی خانماندا ،دەیان شیعری غەمگین و سەدان وشەو دێڕو ناونیشانی رەشبینانەش لە دیوانەکەیدا هەیە!. ئایا “جوانی و غەمگینی” پێکەوە کۆدەبنەوە؟ قووڵبوونەوە لە شیعرەکانیو تێگەیشتن لە دنیابینی ئەو بۆ (ژیان و مردن و چارەنووس) خوێنەری ورد دەتوانێ رەگەزەکانی (جوانی و هەناسەکانی غەمگینی) و دیووە تاریکەکانی شاعیر ئاشکرا بکات( .لەم بەشەدا ،بەم پێشەکییە قسەم لەسەر شیعرەکانی مامۆستا گۆران کرد و ئەویش لە تیڕامان و بێدەنگییەکی قوڵدا بوو). لە شیعرە سەرەتاییەکانی دیوانەکەتدا ،کۆمەڵێ شیعر هەن ،لەگەڵ ئەوەیبە قۆناغی رۆمانتیکیی ئەدەبیاتی تۆ دادەنرێت ،بەاڵم دیدێکی غەمگین و رەشبینانەی پێوە دیارە .بەتایبەتیش لە کۆمەڵەی سێیەم لە دیوانی (سروشت و دەروون) کە یانزە شیعرن ،یەکەم شیعریان بە ناوی (پایز) ەوەیە ،ئەمە بەتەواوەتی ئەو دیدە غەمگینییە دەبینرێت بۆ دەروونی مرۆڤ و خودی شاعیر، لەگەڵ وەرز و سیمای زەردباوی پایزدا .لە شیعری پاشتریشدا بە ناوی (هەوری پایز) هەمان هێڵی غەمگینی و رەشبینی بۆ ناو شیعر و دیمەنەکان درێژ دەبێتەوە، لە شیعرەکانی تری ئەم کۆمەڵە شیعرەدا ،خوێنەر هەست بەو غەمگینییە دەکات و وێنەی شیعریی و “وشەکان” زۆر راستەوخۆ بەر خوێنەر دەکەون .دەیان وشەی وەک( :هەور ،گریان ،تەنیایی ،گەاڵ زەرد ،پوش ،دڕک ،فرمێسک....هتد) لەم شیعرەو شیعرەکانی تریشدا هاتوون .ئەم وشانە گوزارشت لەو ساتە غەمگین و رەشبینانەی تۆی شاعیر دەکەن ،لە گوزارشتکردن لە کەشێکی دەروونی ،کە دەیەوێت هەموو رووداو و دیمەنەکانی دەوروبەری وەک ئەو ساتە ببینێ کە ئەم شیعرەی تێدا نووسراوە .هەروەک لە کۆتایی شیعری (هەوری پایز) دا نووسیوتە ساڵی ١٩٣٣واتە ئەم شیعرە ،قۆناغی یەکەمی نووسینی شیعرەکانتە. بەسەر پاییزی زەردا با بە خوڕ بگری ،بە کوڵ بگری لەسەر ئاخر گەاڵ ،ئاخر چڵی تەنیایی گوڵ بگری! بەخوڕ بگری ،بە کوڵ بگری بەسەر دەشت و دەری وشکا بەسەر داری گەاڵزەردا ،بەسەر پووشا ،بەسەر دڕکا بەسەر سەرچاوەی کزرا ،بەسەر زیخی چەمی دێما بەسەر هەر وشکیێکا وا لە هاوینی گەرم جێما. بەڵێ بگری ،بە کوڵ بگری ،هەتا ئاخر دڵۆپ بگری، بە گریەی هەوری پاییز ،با نوقوم بێ سینەی کزری! لە شیعری (پایز) یشدا ،بە هەمان هەناسەی غەمگینییەوە ناخی خۆتو کەشی پایز بە یەک بەراورد دەکەیت ،لەم شیعرەیاندا روونتر و راشکاوانەتر خەمەکانی خۆت و گریانی هەورەکانی پایز بە یەکتری دەگەیەنیت .رەنگە ئەم دوو نموونە بەس بێت لەو کۆمەڵە شیعرەتدا کە تۆ دیدێکی غەمگینت بۆ ژیان و رووداوەکان و دەورەبەری خۆت هەیە .بەتایبەتیش دیمەنی شیعرەکە لە شێوەی دیالۆگێکە لە نێوان دەروونی ماتی تۆ و پایزدا: من مات ،تۆ زیز هەردوو هاودەرد! من فرمێسکم ،تۆ بارانت من هەناسەم ،تۆ بای ساردت من خەم ،تۆ هەوری گریانت دوایی نایە ،دادم ،دادت! * چ شتێ ماوەتەوە من لەسەر دەروونی نیگەران و غەمگینم بە خوێنەرانی بڵێم؟ پێشتر و لە گفتوگۆکەماندا کە باسمان لەو شیعرانە کرد بۆ هەندێ هاوڕێ و کەسایەتیم نووسیووە ،بە خێرایی هێمام بۆ هەندێ الیەنی دەروونیی شاعیر کردووە .کە تۆش وتت کۆتایی هەندێ لە شیعرەکانت غەمگینانەیە و نموونەی شیعری (بۆ گەورەیەکی شیعردۆست)ت هێناوەیە ،من کەمێ هەڵوێستەم کرد، چونکە سەرەتای ئەو شیعرە زۆر گەشبینانەیە ،بەاڵم تۆ دوو دێڕی کۆتایی شیعرەکەت بۆ خوێندمەوەو وتت:: بەسەر شیعرا کەسێ زاڵە سەربەست بێ بەرەڵاڵ بێ ،بە عارەقی عەشق مەست بێ بۆ من وەها ئەلوێ ئیتر خامۆش بم با لە مەیدان ون بم و فەرامۆش بم! ئەمە بەڵگەی رەشبینیی و غەمگینی تۆیە .من بێدەنگ بووم و هیچم نەگوت، وا رێکەوتین باسی دیدی غەمگینی و رەشبینانە لە شیعرەکانمدا بکەین ،تۆ نموونەی دوو شیعری منت هێنایەوە کە لە دیوانی(سرووشت و دەروون) دان. بەاڵم لە راستیدا من تەنها لە ئەو شیعرانەدا ئەم تێڕوانینە غەمگینانەم نییە ،لە دەیان شیعری تردا ،بە شێوەو رووخساری جیاواز ،غەم و رەشبینی دێنە ناو ماڵی شیعرییم( !.گۆران وای وت). بەاڵم ئەوانەی لەسەر شیعرەکانی تۆ قسە دەکەن ،ئەو گۆشە جیاوازانەیشیعری تۆیان لەبەرچاو گرتووە .چ ئەو شیعرانەی پڕن لە وێنەی رەنگاورەنگ و گەش ،چ ئەو وێنانەی زەردباون و پڕن لە نیگەرانی( !.وام بە گۆران وت) *بەدەر لەو کۆمەڵە شیعرەی کە تۆ ناوت هێناون ،من دەیان شیعری تری لەو شێواز و ریتمەم هەیە .بەتایبەتیی لە کۆمەڵە شیعری (دەنگی دەروون) شیعرەکانی (قالە مرد ،بۆ هیوای کوڕم ،ئاخ هەزار ئاخ ،لە بەندیخانە ،ئەی نەی ...هتد) زۆر شیعری تریش ،بەو هەناسە غەمگینانە نووسراوە .بەاڵم دەبێ خوێنەر کات و شوێن و بارودۆخی دەروونیی شاعیر لەبەرچاو بگرێ ،لە ساتی خوێندنەوەو تێگەیشتن لە شیعرەکاندا.
(گۆران بە نیگەرانی و غەمگینییەوە ،ئەم دێڕانەی کۆتایی پێوتم)!.
لە ناکاوێک هەژاری دەدۆزمەوە دەرگای ماڵەوە دەترازێنم و دەچمە دەرێ ،دەمی نیوەڕۆیە .لەبەر دەرگە لە خوار و ژوور دەڕوانم ،هیچ شتێک سەرنجم راناکێشێ .بەرەو خوارەوە بۆ ئەو شوێنەی ناوی ئاشە رووخاوەکەیە شۆڕدەبمەوە ،ئاشێک لێرەدا نابینم ،تەنیا دەریچەیێکە لە شەقامێکی باریکەوە بۆ سەر شەقامێکی گەورە. کەمێک لەوێ خۆم دەخاڵفێنم و تاوێک دەڕوانمە گەڕەکی گاوران و لەوێ کۆمەڵێک منداڵ دەبینم بەسەر دیوارێکا سەر دەکەونە سەرێ .منیش لە دوویان دەچم و هەر وەک ئەوان بەسەر دیوارەکەدا هەڵدەزنێم .ناو بلۆکەکان هەمووی چاڵ و چۆڵن و دەتوانی ئاسان لێیان سەر بکەوی ،ئەگەر تا ئاسمان بلۆک بوایە، من دەمتوانی دەست لە ئاسمانەوە بدەم و بێ ماندووبوونیش بگەڕێمەوە سەر زەمین. مندااڵن بێ تێڕامان و بیرکردنەوە ،السایی هەموو شتێک دەکەنەوە .خۆم وەک سمۆرەیێک دێتە پێشچاو شوێن هاوڕێکانی بکەوێ .کاتێک دەگەمە سەر دیوار دەشتاییەکی گەورە لە پێش دەمما درێژ بۆتەوە و لە گۆشەیێکی سەرەوەیدا ژورێکی بچکۆلە دەبینم .یەکەمجارە بەو دەشتاییە بزانم کە زۆر لە ماڵی باپیرەمەوە دوور نییە .مندااڵن هەموو سەرنجیان لەسەر ئەوێیە و یەک لە دوای یەک خۆیان هەڵدەدەنە خوارێ، منیش لە دوویان دەڕۆم .هەر تەواو وەکو سمۆرەیێک بازێک دەدەم و کەمێک هەڵدەقونێمەوە .من ئێستا لەنێو دەشتاییەکی گەورەدام ،هەرچوارالی بە دیواری بلۆک هەڵچنراوە .ئێرە دونیایێکی دییە ،پێیدەڵێن کەالوە ،دونیایێک لەوە دەکات خاوەنی نەبێت .مندااڵن هەموو بەرەو ژوورەکە دەڕۆن و منیش لە دواوە شوێنیان کەوتووم .کەسیان هیچ ناڵێن و هەر وەک ئەوەی بۆ دۆزینەوەی گەنجینەیێکی تازە دۆزراوە بڕۆن ،بێدەنگییەکی کپ و خامۆش هەموویانی داپۆشیوە .من لە پشتەوە تەنیا کەللەی سەریان دەبینم لەسەر شانەکانیان هەڵتۆقیووە ،کۆمەڵێک ملی درێژ و باریکی رەشیش لەژێر تیشکی خۆرا ،ساف و لووس دەبریسکێنەوە .منداڵەکان زۆر شارەزایانە لەژێر گونیەیەکی لوول کراوەوە کە چمکی خوارەوەی بەرەو سەرەوە هەڵدراوەتەوە و بە بزمارێکەوە رایەڵ کراوە دەڕۆنە ژوورەوە .من ناچمە ژوورێ .لەوێ پاڵ بە دیوارەکەوە دەدەم و لەژێر گوێنی دەمی دەرگاکە دەوەستم و دەڕوانمە ناو ژوورەکە .لە ناوەوە ژنێک خواردن بە دار لێدەنێ ،ئاگر لە هەر چوار الوە مەنجەڵێکی بە ئارەزووی خۆی رەشکردووە .سەری مەنجەڵ وااڵیە و دەبینم لەناویا بامێ دەکوڵێت .مندااڵن هەموو چوونەتە ژوورێ و ژنەش هەر وەک ئەوەی ئاگای لە ئێمە نەبێ ،پشتی لە هەموومانە و سەری بەسەر مەنجەڵەکەدا شۆڕکردۆتەوە .ئەو خەیاڵی لە شوێنێکی دی بوو ،شوێنێک کە من نازانم کوێیە .کتومت هەر بەو جۆرەش هەڵسوکەوتی دەکرد کە ئێمە لەوێ نەبین. لە شوێنێکی ژوورەکەش دوو منداڵی بچکۆلە نوستوون .ئەو مندااڵنەی لەگەڵ من هاتبوون ،هەر لە خۆوە پێدەکەنن .من نازانم ئەوان بە چی پێدەکەنن ،بەاڵم من هیچ هۆیێک بۆ پێکەنین نابینم .لە شوێنی خۆم راوەستاوم و بە شێنەیی دەڕوانم ،هەموو نیگام پڕە لە حەپەسان .ئێرە ژوورێک نییە بۆ ژیان ،تەنیا بلۆک لەسەر بلۆک بە خوار و خێچی هەڵچنراون، لە هەندێک شوێنیش کونوکەلەبەری نێوان بلۆکەکان تەواو پڕ نەکراونەتەوە و دەتوانی دەرەوە بە تەواوی ببینی .هیچ شتێک لە ژوورەکەدا نییە ،تەنیا خۆڵ و بۆشاییەک لە شوێنێکی بەرزی دیوارەکە ،کە بۆ پەنجەرە جێهڵراوە و پەنجەرەیێکیشی تیا نییە .ژنەکە بەرز دەبێتەوە و ئاوڕێک لە ئێمە دەداتەوە، ئەو هیچ ناڵێ و هەر وەکو ئەوەی نەمانبینێ بەرەو گۆشەیێکی تری ژوورەکە دەڕوات و قاپێک هەڵدەگرێت .قاپ کەمێک دۆشاوی تەماتەی تیایە .لەپڕ هەاڵیێک لەنێو منداڵەکان پەیدا دەبێت .یەکێک بە سرپەوە دەڵێت: ‘’ مشک’’ ‘’ مشک چی ؟’’ ‘’ لە سەرەوە کەوتە خوارێ’’ ‘’ مشک نەبوو’’ ‘’ با مشکە’’ ‘’ مشک چی دەکات لێرە’’ من هیچ شتێکم نەبینی .ژنەکە لە شوێنەکەی پێشووی خۆی دادەنیشێت و دۆشاوەکە دەکاتە ناو مەنجەڵەکە ،بە کەوچک دۆشاوەکە تێکەڵ دەدات .ئەو بەردەوام خەیاڵی رۆیشتووە و لەوە ناچێ بۆ ساتێکیش لێرە بێت .خۆزگە دەمزانی ئەو خەیاڵی بۆ کوێ چووە و بیر لە چی دەکاتەوە. لەپڕ بەدەم راچڵەکینێکەوە دەوەستێت .لەوە دەکات شتێکی دی بێ .من لەگەڵی کەمێک سەر دەبەمە پێشێ .ژنەکە دەست دەکات بەناو مەنجەڵەکەدا و شتێک بەخێرایی دەردەهێنێت. هەموو منداڵەکان بە سەرسامی لێی ورد دەبنەوە ،پێم وانییە ژنەکە بۆ خۆی هیچ سەرسامییەکی پێوە دیار بێت .جۆری دانیشتنەکەی و نەشڵەژانی پێت دەڵێ ،ئەو کارە یەکەمجاری نییە رووی دابێت و ئەگەری هەیە زۆر دووبارە بووبێتەوە. گوێم لێیە یەکێک لە منداڵەکان بە گوێی منداڵێکی دی دا کە تۆزێک لە پێشی منەوە راوەستاوە دەسرپێنێ. ‘’ ئەوە مشکە’’ ‘’ باوڕ ناکەم مشک بێت’’ ‘’ با ،مشکە’’ ‘’ مشک چی دەکات لێرە’’ منداڵێکی دی کە بە تەواوی لە ژنەکەوە نزیک بوو ،بەدەم ئاوڕدانەوەیێکەوە گوتی: ‘’ مشکە ،تەماشای کلکی بکەن چۆن بەرزی کردۆتەوە’’
فاروق هۆمەر ‘’ مشک هەر لە بامێ دەچێت ،هەردووکیان لووسن’’ منداڵێکی دی لەبەردەمی منەوە ئاوڕێک بەرەوالم دەداتەوە و بە رووخسارێکی پڕ لە شڵەژاوییەوە دەڵێ’’ ئاخر بامێ کلکی نییە’’ هەموومان پێکەوە تەماشای مشک دەکەین بە دەستی ژنەکەوە لەسەر گەرمی و هااڵوی مەنجەڵەکە ،تەڕایی شلەی بامێی لێ دەچۆڕێتەوە .ژنەکە مشکەکە فڕێدەداتەوە ناو مەنجەڵەکە .ئەویش بۆ خۆی لەگەڵ ئێمەدا تەماشای مشکەکەی دەکرد کە لەناو مەنجەڵەکەدا تەواو کواڵبوو. ‘’ مشکەکە دەخۆن’’ منداڵێک ئەوەی گوت و رای کردە دەرەوە .سەرنجمدا منداڵەکە دەستی کرد بە رشانەوە. ‘’ مشک ناخورێ’’ ئەو منداڵەی کە مشکی لێ بووبوو بە بامێ وای گوت. منداڵەکان هەموو یەک لە دوای یەک هاتنە دەرێ ،ژنەکەش هەر لە شوێنی خۆی دانیشتبوو .لەوە دەچوو هێشتا خەیاڵی هەر الی مشکەکە بێ کە لەناو مەنجەڵەکەدا خەریکبوو دەکواڵ. سەرنجم چووە سەر دوو منداڵەکە ،کە لەژێر لێفەیێکی شڕۆڵەدا لەسەر خۆڵەکە خەوتبوون .دەشێ دوو منداڵی بەختەوەر بن بەو پەڕی بێ خەمییەوە تا ئیستا لە خەو هەڵنەساون .هەر هیچ نەبێ ئاگایان لەو مەنجەڵە بامێیە نییە کە دایکیان لە نزیکیانەوە بۆ خوانی نیوەڕۆ بۆیان ئامادە دەکات. بە هێواشی لەبەردەم دەرگەی ژوورەکە دوور کەوتمەوە و بە دوای منداڵەکاندا چووم. ئەو منداڵەی کە پێشتر رشابۆوە هەموو سنگی خۆی بە رشانەوە تەڕ کردبوو. دیار بوو منداڵەکان دەمێک بوو بەو خێزانەیان دەزانی کە لەو ژوورەدا دەژین .رۆژانە و جارجارێک منداڵێکی تازەیان لەگەڵ خۆیان دەهێنا بۆ تەماشاکردنی ئەو خێزانە بەدبەختە. لەپڕ منداڵێک دەستێکی بۆ خوارەوە بەرز کردەوە و گوتی’’ ئەوە پیاوەکەش هاتەوە’’ هەموو سەرنجمان بۆ ئەو شوێنە چوو ،کە منداڵەکە دەستی بۆ رادەکێشا. لە خوارەوەی کەالوەکە ،کونێکی کەمێک گەورە هەبوو، هێندەی ئەوەی کەسێک بتوانێ لێوەی بێتە ژوورێ .پیاوێک لەوێوە دەرکەوت و بەخێرایی بەرەو ژوورەکە ملی دەنا .من لەخۆوە سەرنجم چووە سەر هەنگاوەکانی ،کە چەندێک بە پەلە دەیویست بگاتەوە الی ژن و منداڵەکانی .هەر بەوە دەچوو رابکات .پیاوێکی بچکۆالنەی کورتەبااڵ بوو، جامانەیێکی سووری لەسەر بەستبوو ،لە اللەوە چمکێکی درێژی جامانەکەی بەسەر شانێکیا شۆربووبۆوە خوارێ و بەدەم رۆیشتنەوە کەمێک بەرز دەبۆوە و کەمێکیش دەکەوتەوە خوارێ. “هەموو رۆژێک بۆ نانی نیوەڕۆ دەگەڕێتەوە” یەکێک لە منداڵەکان ،کە پێدەچوو لە هەموویان زیاتر دەربارەی ئەو ماڵە شارەزا بێت ،بۆ منداڵێکی دی قسەی دەکرد کە دیاربوو بە هەموو هێنابوویان خێزانەکەی نیشان بدەن .ئەو منداڵە تازەیە بە میوانی لە گەڕەکێکی دییەوە بۆ ئێرە هاتبوو ،هەموو منداڵەکان بە بایەخەوە لێیان دەڕوانی. منداڵە تازەکە گوتی“ :لەوە ناکات خەڵکی ئێرە بن؟” من لە هەموو منداڵەکان بچکۆلەتر بووم و هەر بە تەنیا گوێم لێ گرتبوون. ‘’باوکم دەڵێ ،لە کوردستانی ئێرانەوە هاتوون’’ یەکەمجارم بوو کوردستانی ئێران ببیستم .دەبێ
کوردستانی ئێران لەکوێ بێت؟ تۆ بڵێی من چووبم بۆ ئەوێ. ‘’کابرا لێرە لە سابوونکەران شاگرد پینەچییە ،کار بۆ کابرایێک دەکات باوکم دەیناسێ’’ ‘’کابرایێکی هەژارە ،بەاڵم دەیەوێت بە رەنجی شانی خۆی بژی’’ منداڵە تازەکە گوتی’’ ئی بۆ هاتوون بۆ ئێرە’’ ‘’باوکم دەڵێ ،ئەو کابرایە شەیدای مستەفا بارزانی بووە. خێزانەکەی هێناوە بۆ سلێمانی ،لەژێر دەسەاڵتی ئەودا بە ئازادی بژین’’ من یەکەمجارە مستەفا بارزانی بناسم ،نازانم بارزانی کێیە ،بەاڵم لەوە دەکات پیاوێکی گەورە بێت .هەوڵدەدەم ناوەکەی لە ئەندێشەمدا هەڵبکۆڵم و لە بیرم نەچێتەوە ،بەاڵم دەمێکە ئەوە دەزانم کە من لە سلێمانی دەژیم و سلێمانیش شارێکی جوانە و هەموو خەڵکی خۆشیان دەوێ .ئەو پیاوە پینەچییەش هەر بەخۆشی سلێمانییەوە رووی کردۆتە ئێرە. من هیشتا بیر لەو خێزانە دەکەمەوە ،خێزانێکی هەژار بۆ ژیان لەنێو ئازادییا هاتوون ،لە کەالوەیێکی چۆڵوهۆڵ و پڕ لە مشکا دەژین. منداڵەکان هەموو باڵو دەبنەوە و هەر یەکەیان لە شوێنێکەوە خۆی بەدیوارەکەدا هەڵدەزنێ و ئیدی لەبەرچاوم دیار نامێنن .کۆمەڵێک سمۆرە کەمێک پێشتر هەموو لێرەبوون و رۆیشتن .من جارێکی دی سەرێک هەڵدەبڕم و تەماشایێکی ئەو ژوورە دەکەم و دەڕوانم گوێنییەکە دادراوەتەوە و ژوورەکەی بەتەواوی شاردۆتەوە .لەبەرخۆمەوە دەڵێم دیارە دەبێ نانی نیوەڕۆ بخۆن .شلەی بامێ. دەگەڕێمەوە ماڵێ و هێشتا بیر لە کوردستانی ئێران و مستەفا بارزانی دەکەمەوە .تۆ بڵێی منیش لەژێر دەسەاڵتی مستەفا بارزانیدا بژیم. شەوێ هەر خەونم بە مستەفا بارزانییەوە دەدی ،پیاوێک کە هێشتا نەمدەزانی کێیە .تۆ بڵێی پیاوێکی باشبێ یان خراپ .هەر کاتێک باوکم گەڕایەوە لێی دەپرسم مستەفا بارزانی کێیە؟ .رۆژێک و دوان تێپەڕین و من هەر خەیاڵم الی ئەو خێزانەبوو کە منداڵەکان دەیانگوت ماڵێکی هەژارن. من لە دونیایێک دەژیم خەڵکانی هەژاری زۆر لێ دەژین .بە دزی دایکمەوە چوومە سەر ئەو دۆاڵبەی پڕی بوو لە خواردن. فەردەیێک برنج لە خوارەوەی دۆاڵبەکە بوو ،قاپێکم پڕکرد لە برنج و چوومە دەرێ .بە خێرایی دەچمە ئەو کۆاڵنەی کە لەوێوە دەتوانی ئاودیوی ژوورەوە بی .دەچمە ناو کەالوە و بەرەو ژوورەکە بە تاو هەڵدێم و قاپێک برنجیشم لەگەڵ خۆم هێناوە .لە شوێنی خۆم سەرسام دەمێنم .ناو ژوور چۆڵوهۆڵە و کەسی لێ ناژی .من قاپە برنج لە شوێنێکی ژوورەکە جێدەهێڵم و دێمە دەرێ. تاوێک لە گوێنی دەڕوانم کە هێشتا بە شوێنی خۆیەوە ماوە ،بەاڵم نازانم ئەوانەی لێرە دەژیان بۆ کوێ چوون .تۆ بڵێی دڵیان لە مستەفا بارزانی نەڕەنجابێ و نە گەڕابێتنەوە بۆ کوردستانی ئێران ،یاخود مستەفا بارزانی بانگی کردوون بۆ الی خۆی و ئیستا لەوێ دەژین .من هیچ نازانم ،بەاڵم دڵنیام رۆژێک لە رۆژان لەناو ئەو کەالوە چۆڵوهۆڵەدا خێزانێکی هەژار دەژیان و من بە دوو چاوی خۆم لێم روانین ،لەو ژنەی هەمیشە خەیاڵی رۆیشتبوو، دڵی لەشوێنێکی دی بوو .ئەو چرکەساتەشم بۆ هەمیشە بیرناچێتەوە کە ژنە کلکی مشکێکی تەڕی بەدەستەوە گرتبوو ،نەیدەزانی چی لێبکات.
16 www.zamenpress.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات
مەرگی ئینسکلۆپیدیایەک کولتووری زەمەن
فێستیڤاڵی ئێمەو فێستیڤاڵی لوبنان دڵشاد حسێن ماوەیەکە بەهۆی بارودۆخی ئابورییەوە لە لوبنان ،دەوڵەت بودجەی ڤێستیڤاڵە هونەرییەکانی بڕیووە ،کەچی هیچ فێستیڤاڵێک نەوەستاو زۆربەی فێستیڤاڵە هونەرییەکان درێژەیان بە کارو پڕۆگرامەکانی خۆیان دا ،بە شێوازو ستایلی جیاواز ،لەوانە فێستیڤاڵی “بعلبگ” ی نێودەوڵەتی لە لوبنان. بەدەر لەم فێستیڤاڵە ،سااڵنە نزیکەی 180فێستیڤاڵی تری رۆشنبیری و هونەریی جۆراوجۆر لەو واڵتەدا ساز دەکرێت ،زۆربەیان بە چاودێری و پاڵپشتی وەزارەتی گەشتوگوزارو رۆشنبیرین .بەاڵم گرنگترینیان فێستیڤاڵی رۆشنبیری “بعلبگ”ە ،کە یەکێکە لە کۆنترین و بەناوبانگترین ئەو فێستیڤاڵە هونەرییانەی کە لە بوارە جۆراوجۆرەکانی هونەر بەرهەم پێشکەش بە هونەرەمەندان دەکات و بەرهەمی هونەریی ناوخۆیی و دەرەوەی تێدا نمایش دەکرێت. ئەم فێستیڤاڵە هونەرییانە سااڵنە بۆ لوبنان ،زیاد لە 100هەزار گەشتیار لە جیهانەوە بۆ لوبنان رادەکێشن .بەاڵم چاالکییەکانی فێستیڤاڵی “بعلبگ” نزیکەی 40 هەزار بینەری هەیە و چاالکییەکانی بریتین لە( :مۆسیقا و ئۆپێرا و سینەما و شانۆ و سەما) هەموویان لەو فێستیڤاڵەدا پێشکەش دەکرێن و بە درێژایی رۆژانی فێستیڤاڵ جووڵەیەکی فەرهەنگی و ئابووریی گەورە دەخەنە ئەو واڵتەوە .بۆیە حکومەت ناچار دەکات ،لەگەڵ ئەوەی بودجەی فێستیڤاڵەکەی بڕیووە ،رێکخەرانی فێستیڤاڵ بە رێگە و شێوازی جیاواز ،بەردەوامی بدەن بە فێستیڤاڵ و نەهێڵن بووەستێ و بگرە بە ستایل و شێوازی تر بەردەوامی بدەن بە فێستیڤاڵەکە و دانانیشن هەر چاوەرێی دەوڵەت بن تا بودجەیان بداتێ و ئەوانیش لە تێچووی فێستیڤاڵەکەیاندا سەرفی بکەن!. ئەوە بارودۆخی لوبنان بوو لە سازکردنی فێستیڤاڵی هونەری، ئەی الی ئێمە چەند فێستیڤاڵ دەکرێت؟ بۆچی دەکرێت؟ وەزارەتی رۆشنبیری و گەشتوگوزار لە کوێی ئەم فێستیڤااڵنەدان؟ ئەم فێستیڤااڵنە لە ئێستا و لە رابردوودا چی جەدوایەکی هونەری و ئابوری هەبووە ،چەند بینەری هەیە؟ ئایا بەرپرسانی فێستیڤاڵەکان و رۆژنامەنووسان بەدوای ئەم پرسیارانەوە بوون؟ بە بڕوای من تا وەاڵمی ئەو پرسیارانە نەدرێتەوەو بەدوادواچوونی لەسەر نەکرێت، فێستیڤاڵە هونەرییەکانی ئێمە هەروەک ئێستا دەبێت و چەند رۆژێ هونەرمەندان کۆدەبنەوەو بەرهەمە هونەرییەکان نمایش دەکەن و بە بێدەنگی و بەبێ بەدواداچوون کۆتاییان دێت و هیچی تر!.
تا دوا رۆژەکانی تەمەنی ،بەردەوام بوو لە خوێندنەوەو نووسین .ئەو بەیانییەی کۆچی دواییکرد ،گۆشە هەفتانەکەی بە ناوی (ئەم کونجەش) باڵوکردەوە ،ئەوە دواهەمین دێڕو دواهەمین نووسین و گۆشەی ئەو نووسەرو پڕۆفیسۆرە بوو لە ژیاندا. لەو نووسینەی کۆتایی تەمەنیدا ،پڕۆفیسۆر د.عیزەدین مستەفا رەسوڵ ،جۆرێک لە نیگەرانیی هەیە بەرامبەر بە نووسین و خوێندنەوەو دەنووسێت( :زۆرجار بڕیار دەدەم كە ئیتر نەنووسم .چونكە زۆر كەمن ئەوانەی چ نووسینی من ،چ نووسینی كەسانی تر دەخوێننەوە .هەر لە جیهاندا دۆستانی رۆژنامەگەریی كاغەز ،بەهۆی ئەم تەكنیكە هەمەڕەنگانەوە باوی كەم بووە. نایشارمەوە كەسێكی خوێندەوار پێم دەڵێ :فاڵنە نووسینتم خوێندەوە ،سوپاسێك دەكەم ،كە هێشتا كەسانێك ماون دەخوێننەوەو دەستدەدەمەوە قەڵەم ،ئەمجارەش دەڵێم قەڵەم و(پێنووس) ناڵێم .دەی با بێمە سەر مەبەست و (گڕی دڵ) دیارە سەد شوكر چاوم ماوە و دەخوێنمەوە. بەداخەوە هەندێ هاوڕێم لەو “نیعمەتە” بێبەرین). د.عیزەدین ،هەمیشە سەری لەناو کتێب و هۆشی الی نووسین بوو .کۆڕ و کۆبوونەوەکانی لە ژوورەکەیدا ،جمەی دەهات لە باسی زمان و ئەدەب و مێژوو .لە زۆر بواریشدا قسەی هەبوو، لە زۆریشیاندا بەرهەم و کتێبی چاپکراوی هەیە. “چیرۆک ،شیعر ،لێکۆڵینەوە ،وەرگێڕان ،شانۆنامە، ساغکردنەوە ،زمانناسی ،فۆلکلۆر ،رۆژنامەوانی، یادداشت..هتد” خاوەن یادەوەرییەکی بەهێز و پەیوەندییەکی فراوانی کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی بوو .ئینسکلۆپیدیایەک بوو لە فەرهەنگ و ئەدەبیات ،وەرگری بڕوانامەی پڕۆفیسۆری ناوک بوو ،کە جگە لە د.کەمال مەزهەر و ئەکایمیستێکی تری فەلەستینی ،لەو سەردەمەدا هیچ کەس لە ناوچەکەدا ،ئەو بڕوانامەیەی بە دەست نەهێناوە. 85ساڵ ژیا ،نزیکەی 90کتێبی لە بوارە جیاوازەکانی ئەدەبیات و فەرهەنگدا چاپکرد و نزیکەی 40ساڵ مامۆستای زانکۆ بووەو سەرپەرشتیاری سەدان نامەی “بەکالۆریۆس و ماستەر و دکتۆرا”ی کردووە .بەرەبەیانی -10-3 2019لە سلێمانی کۆچی دوایی کرد و لە گردی سەیوان ،لە مەراسیمێکی فراواندا بە خاک سپێرا.
جان دۆست بۆ «کولتووری زەمەن» دەدوێت
رۆماننووسی بەناوبانگی کورد “جان دۆست” لە دیدارێکی تایبەتی “کولتووری زەمەن”دا ،کۆمەڵێ پرسی گرنگی ئەدەبیی و کولتووری دەخاتە روو.. لەسەر پرسی پەیوەندی نێوان جیهانگیری و رۆمان و کاریگەرییەکانی لە دونیای نوێدا .جان دۆست دەڵێت( :ئەم کرانەوە گەورەیە بە رووی رۆماندا هێمایەکی گەورەیە بۆ بایەخی رۆمان لەناو رەگەزەکانی تری ئەدەبیاتدا .لە ئێستاماندا رۆمان داستانی سەردەمە و کتێبی پیرۆزی سەدەیە)!. سەبارەت بە بایەخی نووسەرانی کورد بۆ رۆماننووسین ،جان دۆست دەڵێت( :بە بۆچوونی من “رۆمان ،سینەما ،موزیک ،شێوەکاری” بۆ ئێمە زۆر لە هەڵگرتنی چەک کاریگەرترە ،کە جەنگاوەرێکی کورد هەڵیدەگرێ)!.
نەوەی دووەمی شاعیرانی بابان نوێترین کتێبی دەستنووسی نەوشیروان مستەفا پاش مردنی کتێبی (نەوەی دووەمی شاعیرانی قوتابخانەی بابان) ە .لەم ڕۆژانەدا باڵوکرایەوە. بەدەر لە بابەتە مێژوویی و سۆسیۆلۆژیی و بیرەوەرییەکانی ،ئەم کتێبەی نووسەر ،ئاوڕدانەوەیەکە لە ئەدەبیاتی کالسیکی کوردی ،بەتایبەتی ئەو شێواز و تایبەتمەندییە ئەدەبییەی کە لەناو خەڵکدا بە (قوتابخانەی شیعری بابان) ناوبران و هەریەک لە (نالی و سالم و کوردی) سەرمەشق و رێبەرانی بوون .بەردەوامبوون لەسەر ئەو قوتابخانەیە گرووپ و چەند شاعیرێکی تری هێنایە ناوەندەکە ،کە ئەویش ناوبراو بە (نەوەی دووەمی شاعیرانی قوتابخانەی بابان) کە رێبەرانی سەرەکی بریتیبوون لە (حاجی قادری کۆیی ،شێخ رەزای تاڵەبانی ،وەفایی و حەریق) هەرچەندە بۆخۆی ناوی قوتابخانەی شیعری بابان، هەندێ لە نووسەران پێیان وایە راستترە بگوترێ قوتابخانەی شیعریی سلێمانی ،چونکە پێش درووستکردنی شاری سلێمانی لەالیەن میرانی بابانەوە ،هیچ کام لەو شاعیرانە، ناوەکانیان وەک پاش درووستبوونی شار درەوشاوە نەبووە!. کتێبی (نەوەی دووەمی شاعیرانی قوتابخانەی بابان) لەچاو هەندێ لە کتێبەکانی تری نەوشیروان مستەفادا قەبارەی بچووکترە ،بەاڵم ئەم کتێبەی تایبەت ترە و
4الپەڕە
خوێندنەوەیەکی وردی ئەدەبیی و سۆسیۆلۆجیانەیە ،لەسەر ژیان و بەرهەمی ئەو چوار شاعیرە ،کە هەریەک لەو شاعیرانە تایبەتمەندیی خۆی لە بواری شیعر و ئەدەبیاتدا هەبووە. وەک زۆرێ لە نووسەرانی تری دونیا ،کە لە کاتی نووسینی کتێبێکدا ،مەرگ دەرفەتی تەواوکردنی نادات ،بەداخەوە، ئەم کتێبەش بەو شیوەیە بووەو لە کاتی نووسینیدا بێ ئەوەی کتێبەکە تەواو بکات ،کۆچی دوایی دەکات .خوێنەر کە کتێبەکە دەیخوێنێتەوە ئەو هەستەی هەیە ،کە هێشتا کتێبەکە ماویەتی و رەنگە لە ژیاندا بمایە پێداچوونەوە و دەسکاری تری بکردایە. تێڕوانینی نەوشیروان مستەفا بۆ ژیان و شیعری شاعیرانی کالسیکی کوردی ،درێژکراوەی بۆچوونە سۆسیۆلۆژییەکانیەتی کە پێشتر بۆ ژیان و بەرهەمی مەوالنا خالیدی نەقشبەندیی و هەندێ لە شاعیران و نووسەرانی تری کورد هەیبووە ،کە زیاتر خوێندنەوەی باری کۆمەاڵیەتی و سیاسی و جوگرافیای ئەو سەردەمە بووە کە شاعیرەکە، بەرهەمەکانیان تێدا نووسیووە. *کتێبی(نەوەی دووەمی شاعیرانی قوتابخانەی بابان) لە زنجیرەی “بەدەم رێگاوە گوڵچنین”دا ،دەبێتە بەرگی سێیەم لە کتێبی یەکەم.
رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە خاوەنی ئیمتیاز :کۆمپانیای وشە
سیاسەتکردنی بێ مۆڕاڵ و
فۆبیای دەسەاڵتگەری سیروان حەمەڕەشید “ئەگەر دادوەریی نەبێت ،ئەوا شارنشین و مەملەکەت دەبێتە جیێ تاوانبارو دزو چەتە” قەشە ئۆگستین بێگومان بنەمای سەرەکی و بنەڕەتی سیاسەت بریتیە لەهونەری حکومڕانیو بەرژەوەندییە بااڵکان ،بەاڵم بەگشتی لەمێژوودا دوو ڕووگەو تێزو فکری سیاسی بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسیەکانی دەوڵەت وهێزەکان و پاراستنی دەسەاڵت(ئەوتۆریتە) لە ئارادایە ـ ڕووگەی یەکەم بریتیە لە تێرمی میکیاڤێڵڵی و هۆبز و فۆکۆ ...هتد ئەم ئاراستەیە پێیانوایە بۆ گەیشتن بەئامانجە سیاسیەکان دەبێت ئەخالق لەپرۆسی سیاسەت دابڕاو بێت ،بەشئکی زۆری دەسەاڵتە دیکتاتۆرو دیپۆتیزمەکان ئەم فکرەیە کردۆتە پێودانگ و رەفتاری کاری سیاسی هەر دوو جەنگی ماڵوێرانکاری یەکەم و دووەمی جیهانی و سەرهەڵدانی راسیزم و فاشزم ونازیزم و داعشیزم لەبەرئەنجامی نەبوونی مۆڕاڵی سیاسیەوە سەرییان هەڵداوە، هەرچی ڕووگەی دووەمە بیرمەندان لیبرال وسودگەرا و کۆمەاڵیەتیەکان و وەک جۆن لۆک و رۆسۆ جۆن رولز جیرمی بنتام و جۆن ستوارت مێڵ و چەندان تر بەرئەساسی مۆڕاڵی سیاسی رێبازی لیبرال دیموکراسیان کردۆتە بنچینە و پڕادایمی کاری فەرمانڕەوایی . هەڵبەتە مۆڕاڵ لەسیاسەت دەربهێنرێت ئەوا دەسەاڵت و حکومڕانیی ستەمگەرو دیکتاتۆرو حزبی قائیدو سەرۆکی موقەدەسی هەتاهەتای دەخوڵقێنت ،واتە بوونی مۆڕاڵی سیاسی رێگریەکی بەهێزە لەئەگەری هاتنە ئارای هەرجۆرە دەسەاڵتێکی ئیستبدادو ستەمکار ،چونکە ئاشکرایە الدان لە پرسە گشتیەکانی کۆمەڵگە دەچێتە خانەی نەبوونی مۆڕاڵی سیاسیەوە ،بەاڵم کانت پێی وایە کە مرۆڤی سیاسی دەبێ خاوەنی مۆڕاڵێکی باش و شایستە بێت .هەر بۆیە بەو شێوە باس لە ئەخالقی مرۆڤێکی سیاسی دەکات و دەڵێت: “ئەوەی بۆ خۆت رەوا دەبینی بۆ خەڵکیش بەرەوا ببینە. یەکێک لە کردەوەکانی مرۆڤێکی خاوەن مۆڕاڵ ئەوەیە کە دان بە هەڵەکانی خۆیدا بنێت” چۆن بزانین دەسەاڵت و حکومەت مۆڕاڵی سیاسی کردۆتە پێوەری خۆی؟ ئەوەی گرنگە پێش وەخت دیموکراسی بێت و النی کەمی دادپەروەری و ئازادییە سیاسی و مەدەنیەکانی بەرجەستە کردبێت ،هەر کاتێک دەسەاڵت خۆی لەو بابەتانە هەاڵوێرد کرد بەدڵنیایەوە ئەو دەسەاڵت و سیستەمە داماڵڕاوە لە هەمو چەشنە ئەخاڵقێکی سیاسی ،دیارە ئەمجۆرە بیرکردنەوەیەش ڕاستەوخۆ مەترسی لە سەر پێشلکاری ماف و ئازادی و ئیرادەی تاک و ڕووبەری گشتی دروستدەکات. گەر لەڕوانگەی پێوەری ئەخالقی سیاسیەوە لەدۆخی سیاسی و حکومڕانی هەرێم بڕوانین ئاکامێکی نەرێنی و بێ هیوایی هەست پێدەکرێت ـ چونکە تا ئێستا هەرێمی کوردستان نەدیموکراسییە و نە النی هەرە کەمی دادپەروەری و خۆشگوزەرانی بۆ هاواڵتییان دەستەبەر نەکراوە!! بێشک تەوژم و ڕەوتگەلێکی بەهێز هەیە هەنگاودەنێت بەرەو جێگرکردنی شێوازێک لە حکومڕانی یەک ڕەنگی و تاکڕەوی و داخراوی سیاسی . جا بۆ ئەوەی کوردستان لە مەترسی سەرهەڵدانی هەرچەشنە ستەمگەریو دیکتاتۆرییەتەوە دوور بکەوێتەوە ،ئەرکی لەپێشینەی ناوەندو هێزە مەدەنی و کۆمەاڵیەتی ودەستەبژێری کۆمەڵگایە کار جددی بکەین بۆ ئەوەی النی کەم بەهاو شکۆ بۆ هاواڵتییەکانی و وەزیفەی حکومڕانی و مانا دروستەکەی سیاسەت بگەڕێنتەوە . ئەمەش بەپلەی یەکەم پەیوەستە بەوەی مۆڕاڵ لەگەڵ ئاستەکانی ملمالنێ و دەسەاڵت و ڕووحی نوخبەی سیاسی وابەستە و ئاوێتە بکرێت ،بۆئەوەی هەرێم لەفۆبیای سەپاندنی نەزعەی دیکتاتۆری و سەرۆک و دەسەاڵتگەری ڕەهاخواز بەدوور بێت .
ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە
سەرنووسەر سیروان رەشید
نووسینگەی هەولێر گوندی ئیتاڵی یەک خانووی ژمارە ()633
نەخشەساز شاخەوان ئەنوەر
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
میدیا رەوف بێگەرد: دڵم بۆ کەسێک لێی دەدا کەچی ئەو دڵی الی کەسێکی تر بوو زەمەن خانمە هونەرمەندی کورد (میدیا رەوف بێگەرد) لەم دیمانە تایبەتەیدا لەگەڵ “زەمەن” ،تیشک دەخاتە سەر قۆناغەکانی ژیانی خۆی و لە یەکەمین دڵشکانی خۆیەوە وەک ئەویندارێک، تا سەرەتای ئاشنابوونی بە هونەر و پەیوەندی خۆی و هونەرمەندی شەهیدکراو (هادی مەهدی) باس دەکات. لەبارەی یەکەم چیرۆکی دڵشکانیەوە، میدیا رەوف بێگەرد دەڵێت :دڵم بۆ کەسێک لێیدا ئەویش دڵی بەکەسێکی ترەوە بوو .بۆ من ئەو کاتە کە هیچ ئەزموونم نەبوو ،یەکەم دڵشکانم بوو. لەبارەی پەسەندترین دیاری لەالی خۆی دەڵێت“ :حەز بەو دیارییانە دەکەم کە کەسەکە بە پەنجەکانی خۆی بۆی دروست کردووم نەک کڕیبێتی. هەموو ئەو دیاریانەی بۆم دروستکراون تائێستاش الم ماون ،ئەگەر بە گوڵیش دروستکرابێ ،ئێستا بە وشکی المە”. تەواوی چاوپێکەوتنەکە لە الپەڕە ١٠دا دەخوێنیتەوە.
0750 444 7109
نرخ 500دینار
ناونیشان سلێمانی -گەڕەکی ئاشتی شەقامی سۆران ()132 خانووی ژمارە ()20 07740881458
www.zamenpress.com
شنیار هەڵەبجەیی
سێ بەرهەمی نوێ باڵودەکاتەوە مەزهەر کەریم شنیار هەڵەبجەیی كەمتر لەمانگێگ دەبێت بۆیەكەمجار بەرهەمێكی نوێی هونەری بەناوی باخی گوڵ باڵوكردەوە ،بەاڵم لە ئێستاوە دوو بەرهەمی نوێی ئامادەیەو دەشڵێت بە ستایلی پۆپ گۆرانی دەڵێت. شنیار هەڵەبجەیی لەبارەی کارە نوێیەکەیەوە بە “زەمەن”ی وت“ :بەرهەمە نوێیەكەم لەالیەن جەزای سازەوە كاری میلۆدی بۆ كراوە ،ئاری عەبدوللەتیف تێكستی بۆ نووسیوەو ستافی دیاكۆ موهتەدیری كاری دەرهێنانی كلیپەكەی بۆ ئەنجامداوم”. ڕاشیگەیاند ماوەی سێ ساڵ دەبێت ناوەناوە لەبەرنامەی تەلەفزیۆنی دەركەوتووەو گۆرانی وتووە ،بەاڵم بۆ یەكەم جار یەكەم بەرهەمی هونەری خۆی باڵودەکاتەوە. وتیشی“ :بە ستایلێكی پۆپو گەنجانە گۆرانی دەڵێم و بەردەوام دەبم”. لەپاش یەكەم كاری هونەری ئێستا شنیار بە وتەی خۆی سەرقاڵی سێ بەرهەمی دیكەی هونەرییە دوو لەو كارانە فاینەڵن ئەوی دیكەشیان ئەرێنجە ،لەالیەن هادی مورادی كاری موزیكی بۆ كراوە. بەوتەی خۆی لەهەفتەی ئایندەدا دوو لە گۆرانیەكانی لەالیەن دیاكۆ موهتەدیری كاری كلیپی بۆ دەكرێت لەئەكاوتنی خۆی باڵوی دەكاتەوە. لەبارەی الیڤ میوزیکیشەوە شنیار دەڵێت :نامەوێت بەهیچ شێوەیەك بەشداری الیڤ موزیك بكەم هەركاتێك سیدیەكەم تەواو بوو پێمخۆشە لە كۆنسێرتێكدا هەوادارانم كۆبكەمەوەو گۆرانیان بۆ بڵێم.
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
ئ�گا�گاداری
19
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3159ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی :دابینکردنی کودی کیمیاوی (داپ +یۆریا) پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان /فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )1.000.000یەک ملیۆن دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/1دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/14لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/17كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/17دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )75حەفتاو پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستکردنە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بڕی بارمتەی یاسایی بە بڕی ( )120.000.000سەدو بیست ملیۆن دینارەو بە (چەکی پەسەندکراو) یان (خطاب ضمان) لە 118ڕۆژ کەمتر نەبێت و لە ڕۆژی کردنەوەی تەندەرەوە دەستپێدەکات. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ( )emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی بكات. .21كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەری ئەم پرۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین بكات.
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3160ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی :دابینکردنی جلی دیسپۆزەبڵی نەخۆش و سێتی نەشتەرگەری (بوخچەی نەخۆش و بوخچەی نەشتەرگەری) بۆ نەخۆشخانەکانی (فێرکاری و فریاکەوتن و نەخۆشخانەی پسپۆڕییەکانی دڵ و هەناوی فێرکاری (شەهید د.هێمن)و هیواو شەهید د.ئاسۆو مناڵبوون و منااڵن و شارو شەهید شاسوار گەرمیانی بۆ چاندنی مۆخی ئێسک و نەخۆشخانەی گشتی شەهید تۆفیق (دەربەندیخان)و پێنجوێن و شەهید غەریب هەڵەدنی (دوکان)و شەهید پێشڕەو و شەهید هۆشەنگ و باسەرە لە (چەمچەماڵ)و پیرەمەگرون و نەخۆشخانەی شەهید رەئوف بەگ لە هەڵەبجەی تازەو شەهید شەوکەتی حاجی موشیر لە سەیدسادق و سەنتەری (قوڕگ و لووت و گوێ و کۆئەندامی هەرس و جگەر) پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداریكردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان /فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )300.000سێسەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/6دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/20لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/23كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/23دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )365سێسەدو شەست و پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9پێویستە كۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بڕی بارمتەی یاسایی بە بڕی ( )35.000.000سی و پێنج ملیۆن دینارەو بە (چەکی پەسەندکراو) یان (خطاب ضمان) بۆماوەی 118ڕۆژ پێشکەشدەکرێت. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ()emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەشبكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بكات. ((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی کە بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنیان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و تۆمارکرابن لە وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری پێداویستی پزیشکی. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆماربن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری پێداویستی پزیشکی. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری پێداویستی پزیشکی. .4پێویستە لە قۆناغی شیکردنەوەی تەندەرەکاندا پێش کۆنووسی ئەسپاردن ئەو کۆمپانیایەی پێشنیار دەکرێت پابەند بێت بە هێنانی سامپڵی سەرجەم پێداویستیەکان. ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/10/2
ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/10/2
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3162ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی :دابینکردنی قڕکەری کیمیاوی (قەاڵچۆکردنی مێرووی زیان بەخش قڕکەری (دیسس ))EC پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان/ فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )100.000سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/3دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/16لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/21كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/21دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )90نەوەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بارمتەی سەرەتایی /بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ()emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی بكات. .21كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەری ئەم پرۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین بكات.
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3163ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی :دابینکردنی قڕکەری کیمیاوی (قەاڵچۆکردنی بژاری ناو باخ قڕکەری (راونداپ)) پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان/ فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )100.000سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/7دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/20لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/23كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/23دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )90نەوەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بارمتەی سەرەتایی /بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ()emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی بكات. .21كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەری ئەم پرۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین بكات.
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3164ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی( :دابینکردنی مێوی هەنگ) پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان/ فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )100.000سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/10دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/27لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/30كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/30دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )90نەوەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بارمتەی سەرەتایی /بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ()emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی بكات. .21كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەردی ئەم پرۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین بكات.
((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن.
((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی.
((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەندبن لە بواری کشتوکاڵی.
ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/10/2
ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/10/6
ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/10/7
((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی کە بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و تایبەتمەندبن بە کاری کشتوکاڵ و هاوردەو هەناردەکردنی پێداویستیە کشتوکاڵییەکان. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تایبەتمەند بن بە کاری کشتوکاڵ و هاوردەو هەناردەکردنی پێداویستیە کشتوکاڵییەکان و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە تایبەتمەندبن بە کاری کشتوکاڵ و هاوردەو هەناردەکردنی پێداویستیە کشتوکاڵییەکان و پشتگیری کردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان. ئەحمەد عەلی ئەحمەد جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری 2019/9/30
پارێزگای سلێمانی كۆدی پرۆژە { })SUL.G.)3161ساڵی 2019 كەمكردنەوەی نهێنی /بانگهێشتی(كراوە) بۆ پرۆژەی :دابینکردنی قڕکەری کیمیاوی (قەاڵچۆکردنی نەخۆشی کوێری گەنم قڕکەری (ڕاکسیل)) پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە ،سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری /ب.گرێبەستەكان/ فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی ،بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر ( )200.000دوو سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت. .1وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی ( )2019/10/3دەستپێدەكات تا رۆژی ( )2019/10/16لە كاتژمێر ()9ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر ()12:00ی نیوەڕۆ. .2رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا ( )2019/10/21كاتژمێر ()10:00ی پێش نیوەڕۆ دەبێت. .3رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی ( )2019/10/21دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر ()10ی پێش نیوەڕۆ. .4ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت ،ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر. .5هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت. .6ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە ( )90نەوەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری). .7پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ()2ی ساڵی ( )2016بێت. .8پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی .2019 .9پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی .2019 .10پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە. .11پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات. .12بارمتەی سەرەتایی /بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر. .13مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت. .14ماوەی بەسەرچوونی تەندەر ( )90رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر. .15دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە. .16پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن. .17پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت. .18پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات. .19پێویستە بەڵێندەر لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ ()emailو ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات. .20كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی بكات. .21كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەری ئەم پرۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین بكات. ((مەرجەكانی بەشداریكردن)) .1ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن. .2ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن. .3ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پسپۆڕی کشتوکاڵی بن.
وو� د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن
18
د .محەمەد شوانی
د.کامەران مەنتک
زانكۆی سەاڵحەدین /هەولێر
گرفتەكانی زانكۆو بوارەكانی چاكسازی خوێندنی بااڵ لە هەرێمی كوردستان بەشی یەكەم ()4-1 مەبەست لە خوێندنی بااڵ ،خوێندنە لە چوارچێوەی پسپۆڕیەكدا ،واتە وەرگرتنی تایبەتمەندی و پسپۆڕی لە بوارێكی زانستی و پیشەیی و هونەری دیاریكراودا ،بەشێوەیەكی گشتی لە جیهاندا ئەم پرۆسەیەش بۆ سێ قۆناغی جیاواز دابەش دەكرێت: أ -خوێندنی بەرایی ،ماوەكەی لە دوو ساڵەوە تا شەش ساڵە ،بەپێی سیستمی خوێندن لە كۆمەڵگاكاندا لەژێر ناوی (پەیمانگاو سكوڵ و فاكەڵتی وكۆلێژو ئەكادیمی و...هتد) دیاریكراوە ،لەم ماوەیەدا خوێندكار هێڵە گشتی و دەروازەكانی بوارێكی زانستی فێر دەبێت و پێویستە رێبازەكانی جیاكردنەوەی مەعریفەی زانستی لە جۆرەكانی تری مەعریفە فێر بێت و ئاشنای ئەو كایە زانستیە بێت كە بڕیارە پسپۆڕی تێدا وەربگرێت. ب-دبلۆمی بااڵ یان ماستەر (لە ساڵێكەوە بۆ دوو ساڵە) تیایدا خوێندكار یاساو رێساكانی توێژینەوەكردن و چۆنیەتی قوڵ بونەوەو گەڕان بەدوای مەعریفەی زانستیدا فێر دەبێت ،ئامادە دەبێت بۆ ئەنجامدانی توێژینەوەی قوڵ و دۆزینەوەو داهێنان لە بوارەكەیدا ،هەر لە رووی زمانەوانیشەوە ماستەر واتە خۆئامادەكردن،یان ئامادە بۆ ئەنجامدانی توێژینەوە ،كە هێشتا ئەنجامی نەداوە . ج-دكتۆرا :واتە دۆزەرەوەی تێز ،یان خستنەرووی بیرۆكەیەك كە پێشتر نەخرابێتەروو ،هەڵگری دكتۆرا دەبێ تواناو لێهاتوییەكی تەواوی هەبێت لە بوارەكەی خۆیدا ،تەواو شارەزای توێژینەوەكردن و رێبازەكانی توێژینەوەو میتۆدەكانی ئەو كایە زانستیەو پسپۆڕیەكی وردی لەو چوارچێوەیەدا هەبێت، كۆی ئەم سێ قۆناغە پێكەوە ،بە خوێندنی بااڵ یان (خوێندنا بڵند) ناو دەبرێت ،بڕینی هەرسێ قۆناغەكە تا رادەیەك ئەو (دوازدە عیلمەیە) كە جاران لە دوا قۆناغدا بە مەالكانیان دەگوت . مێژووی دروستبوون و سەرهەڵدانی خوێندنی زانكۆیی لە كوردستانی عێراقدا بۆ پەنجا ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە ،نیو سەدەیە ئێمە زانكۆمان هەیە، لە ساڵی 1969بڕیاری كردنەوەی زانكۆی سلێمانی درا ،ئەوەی سەرەتای هەشتاكانی لە بیر بێت دەزانێت ئەم زانكۆیە چ رۆڵێكی نەتەوەیی گرنگ و كاریگەری هەبووە لە پێگەیاندنی كادری ئەكادیمی و هۆشیاری سیاسی و بژاردەی رۆشنبیری و هونەری لە كوردستاندا ،بۆیە هەق بوو لە كوردستان، یان بە الیەنی كەمەوە لە سلێمانی لە 2019وەكو یۆبیلی زێڕین لە یادی پەنجا ساڵەی زانكۆی سلێمانیدا وەكو یەكەم زانكۆ لە كوردستان ،كۆنفرانسێكی زانستی گەورە ئەنجامبدرایە ،هەڵسەنگاندنێك بۆ پەنجا ساڵ تەمەنی زانكۆ و گۆارنكاریەكانی ئەم مێژووەو پێویستیەكانی ئەم قۆناغە بكرایە بەاڵم بەداخەوە هێندەی من ئاگادار بم بیری لێ نەكراوەتەوە. بەتایبەت لە رۆژگارێكدا كەرتی خوێندنی بااڵش وەكو هەموو كایەكانی تری ژیانی كۆمەڵگاكەمان رووبەڕووی گرفتی گەورە بووەتەوەو پێویستیان بە چارەسەر كردنە . پێش ئەوەی باسی گرفتەكانی خوێندنی بااڵ بكەین لە هەرێمی كوردستاندا، پێویستە وەاڵمی ئەو پرسیارە بدەینەوە ئایا پایەو كۆڵەکەو بنەماكانی زانكۆی پێشكەوتوو چین؟ زانكۆكان چۆن دەتوانن لە پۆلێنكردن و ریزبەندی جیهانیدا پێگەی بااڵتر بگرن؟ بۆ ئەوەی ئاسانكاریمان بۆ بكات بۆ دەستنیشانكردنی ئەو بوارانەی پێویستە لە هەرێمی كوردستاندا چاكسازیان تێدا بكرێت: -1پرۆگرام و ئامانج و روئیاو وێناكردنی ئایندە ،واتە پەیامی بەشە زانستیەكان چین؟ دەیانەوێت چ دەرهاویشتەیەكی مەعریفی یان كردەیی یان فێركاریان هەبێت؟ . ئەمڕۆ لە جیهاندا یەكەمین بنەمای پۆلێنكردنی زانكۆكاكان ئەم تایبەتمەندیەی زانكۆكانە ،واتە لە بنەڕەتدا ئەم زانكۆیە یان ئەم كۆلێژە یان ئەم بەشە زانستیە بۆچی دامەزراوە؟ بۆ نمونە لەم بارەوە سێ ئەركی بنچینەیی هەیە( :وانە گوتنەوەو فێركردن) (توێژینەوەی زانستی) (خزمەتی كۆمەڵگا) .ئیتر ئەوانەی هەڵسەنگاندن دەكەن لەسەر ئەم بنەمایە سەیری هەر زانكۆیەك دەكەن و بڕیار دەدەن چیی كردووەو چۆن بووە؟ -2شوێن و ئامێرو كەرەستەو بیناو مەرجە فیزیكییەكانی پێگەیاندن ،واتە ئەو تەكنیكانەی بۆ گەیاندنی ئەو پەیام و روانگەیە پێویستن ،شوێن و ژینگەی ئەكادیمی مەرجی سەرەكیە بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفە و پێگەیاندن. -3مامۆستا :رەگەزێكی زۆر گرنگی ناو پرۆسەی خوێندنی بااڵیە ،هەموو دامەزراوەو دامودەزگاكانی تایبەت بە پۆلێنكردنی زانكۆكان لە جیهاندا زۆر جەخت دەكەنە سەر مامۆستا بۆ نمونە دامەزراوەی (ئارو) لە زانكۆی جیاوجۆنگ لە شەنگەهای لە چین كە بەناوبانگترین دامەزراوەیەكە بۆ پۆلێنكردنی زانكۆكان ( )40چل نمرەی بۆ مامۆستاو كارەكانی مامۆستا داناوە لە هەڵسەنگاندنی زانكۆكاندا ،لەم هەڵسەنگاندنەشەدا چەند پرسیارێك دەكات وەكو (چەند لە مامۆستاكانی ئەو زانكۆیە ویسامی فیلدز یان خەاڵتی نۆبڵ یان داهێنان و دۆزینەوەیەكیان كردووە)( ،لە لیستی یۆنسكۆدا دە هەزار زانكۆی یەكەم وەردەگرێت ،لەناو ئەو دە هەزارە لە رێگای پشكنین و هەڵسەنگاندنێكی وردەوە دوو هەزار زانكۆ هەڵدەبژێرێت ،لە هەنگاوی دووەمدا بەپێی چەند پێوەرێك هەزار زانكۆ دیاری دەكات ،لەناو ئەوانیشدا پێوەرێك پەیڕەو دەكات، تا پێنجسەد زانكۆی یەكەم لەسەر ئاستی جیهان دیاری بكات .هەموو ساڵێك لە مانگی ئەیلولدا باڵوی دەكاتەوە ،بۆیە ناكرێت مامۆستای زانكۆ بە دامەزراندنی هەمیشەیی بێت و هیچ ترسێكی نەبێت لەسەر لەدەستدانی كارەكەی . -4خوێندكار :لە سیستمی پەروەردەی مۆدێرندا چەقی پەروەردە قوتابی و خوێندكارە ،دەبێ لە روانگەی ئەوەوە سەیری خوێندكار بكرێت (كە جەستەو دەرون و ئەقڵە ،وەرگرێكی ئیجابیەو ئینپوتە ،سەربەخۆو بەڕێزە ،تەوەری هەرە سەرەكیە لە پرۆسەی پەروەردەو خوێندندا) ،بەپێچەوانەوە الی ئێمە ئەم تەوەرە گرنگە وەكو پاشكۆ سەیر دەكرێن و بێ ئومێد كراون ،لە ئەنجامی ئەوەشدا گروپی توندڕەو و كۆچكردن بۆ دەرەوەو الدان و تاوان و نەخۆشی دەرونی باڵوبوەتەوە ناو ئەم توێژەدا. -5ئەقڵی كارگێڕی مۆدێرن و بەڕێوەبردنی مەدەنیانەو بە دامەزراوەیی كردن، دامەزراندن بەپێی سی ڤی و لێهاتوویی و شارەزایی و پسپۆری ،نەهێشتنی رۆتین و كاریگەری كۆمەاڵیەتی و ئابوری و سیاسی لەسەر كارو چاالكی و روانگەی زانستی دامەزراوەكانی خوێندنی بااڵ.
ئەو خۆنیشاندانانەی چەند رۆژێكە بەغدای پایتەخت و ژمارەیەك لە شاری تری لە ناوەڕاست و باشووری ئێراق گرتۆتەوە ،بەر لەهەموو شتێك دەرئەنجامی ئەو گەندەڵی و پاشاگەردانی و نا دادپەروەرییە ،كە لەو ناوچانە دەگوزەرێت، سەرباری ئەو هەڵبژاردنە ساختەو بێهیوایانەی ئەنجام دەدرێت ،دەسەاڵتی سیاسی لە بەغدا هیچ رەوایەتیەكی نەماوە ،بۆیە هەموو مرۆڤێكی ئازادیخواز پێویستە پاڵپشتی و الیەنگری ئەو خۆنیشاندانانە بكات .بەاڵم ئەمە تەنیا دیوێكی مەسەلەكەیە ،دیوەكەی تری پەیوەندی بە رەهەندە هەرێمی و جیهانییەكەوە هەیە ،كە چۆن ئەو مافە رەوایانانەی خەڵك دەخەنە دوو توێی بەرژەوەندە سیاسی و هاوسەنگیە هەرێمایەتیە ئاڵۆزەكان!. بێگومان ئەمەش شتێكی ئاساییە ،لەبەرئەوەی ئێستا ئێراق وەكو دەسەاڵتی سیاسی و جوگرافی كەوتۆتە ژێر كاریگەری راستەوخۆ و نا راستەوخۆی هێزە هەرێمی و جیهانیەكان، كە هەر الیەنەی دەیەوێت بەرژەوەندیه
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
خۆنیشاندانەكانی بەغداو دەرئەنجامەكانی لەسەر هەرێم
ستراتیژیەكانی خۆی بپارێزێت .دەرئەنجامی ئەو خۆنیشاندانانە هەرچیەك بێت هیچ لە بایەخی ئەوە ناگۆڕێت ،كە سەرەتای قۆناغێكی نوێیە لە ئێراق بە ڕێوەیە ،ئەو سەرەتایە بەرەو دوو ئاڕاستەی پێچەوانەی یەكتر كاردەكات ،لە الیەك بۆ نەهێشتنی گەندەڵی دامەزراندنی دەسەاڵتێكی دادپەروەرانەتر ،لە الیەكی تر بۆ قووڵكردنەوەی نا سەقامگیریەكان و بە سوریا كردنی ئێراق هەنگاو دەنێت .بەهۆی بوونی میلیشیاو هێزی چەكداری زۆرو جیاواز ،بۆ ماوەیەكی رەنگ بێت زۆر دوور نا ،ئەگەری دووەم بەهێزترە ،كە بە داخەوە ئەمە دۆخەكە زۆر ئاڵۆزتر دەكات و دواتر دەگاتە ئەو ئامانجانەی خەڵك كاری بۆ دەكات ،ئەمەش ماوەیەكی دەوێت و دەوەستێتە ئەو مامەڵە سیاسی و جیۆپۆلەتیكانەی لە پشت پەردەكانەوە لە نێوان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان ئەنجام دەدرێت .بڵێسەی سەركەوتنی ئەو خۆنیشاندانانە گومانی تیا نیە بۆ زۆر شوێن دەپەڕێتەوە چوارچێوە جوگرافیەكەی خۆی دەبەزێنێت و رەنگه بێت لە كۆتایدا سیستەمی سیاسی هەموو ناوچەكە بخاتە مەترسیەوەو گۆڕانكاریەكی بنەڕەتی لە فەزای سیاسەتی هەرێمی دروست بكات. بەاڵم ئەوەی گومانی تیانیە ئەو بڵێسەیە
بەر لە هەموو شوێنێك دەپەڕێتەوە هەرێمی كوردستان! .ئەگەر لەبەغدا دەستكەوتی باش بە دەست بێت! .راستە دۆخی هەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ پارچەكانی تری ئێراق جۆرە جیاوازیەكی هەیە ،بەاڵم لە رووی سیاسەوە دەسەاڵتدارانی ئەو هەرێمەش دووچاری هەمان ئەو نەخۆشیانە هاتوون ،كە دەسەاڵتدارانی ئێراق تووشی بوون ،تووڕەیی و بێزاری خەڵكی كوردستان هەرگیز لە تووڕەیی و بێزاری ناوچەكانی تری ئێراق كەمتر نیە ،وەكو ئەوان متمانە بە دەسەاڵتداران و پڕۆژەی هەڵبژاردن نەماوە ،دوا هەڵبژاردن رێژەی بەشدارینەكردنی خەڵك ،كە زۆرینەیەكی رەها بوو ئاماژەیەكی روونە بۆ ئەوەی خەڵك لە كوردستانیش باوەڕی بە خەباتی سیاسی و پەرلەمانی نەماوە ،ئەمە ئەگەری توندو تیژی و رووبەرووبوونەوەی چەكداری زیاتر دەكات لە هەر گۆڕانكاریەك لە هەرێم بێتە ئارا. بە داخەوە زۆر لە خوێندەواران و چاودێرانی كورد پێیان وایە بەهۆی بێهیوابوونی خەڵكی كوردستان، ئە گە ر ی پەڕینەوەی
بەختیار شێخ عوسمان
د .سەردار عەزیز
خوێندنەوەیەکی سەرەتایی بۆ بڕیارەکەی ترەمپ
درەنگانێکی ڕۆژی یەکشەممە کاتژمێر ١١ی شەو ،کۆشکی سپی بەیانێکی باڵو کردوەتەوە کە هاوشێوەی بڕیارەکەی هاوینی پێشوی ترامپە .لە بەیانەکەدا ترەمپ دەڵێت بەمزوانە تورکیا دەست دەکات بە چونە ژورەوە بۆ باکوری سوریا .ئەم هەنگاوە لە بەیاننامەکەدا وەک پالنێکی کۆنی تورکیا لە قەڵەم دراوە. هێزە ئەمریکیەکان پشتیوانی ئەم هەنگاوە ناکەن و بەشداری تیادا ناکەن .سوپای ئەمریکا پاش تێکشکانی داعش ،چیدی لەوێ نابێت ،بەیاننامەکە دەڵێت. بڕگەی دوەمی بەیاننامەکە باس لەوە دەکات کە ئەمریکا هەوڵی زۆری داوە لە گەڵ واڵتانی ئەوروپی :فەرەنسا ،ئەڵمانیا و ئەوانیتر بۆ ئەوەی داعشە بەندکراوەکانیان وەربگرنەوە ،بەاڵم ڕازی نەبوون. ئەمریکا ئامادەنیە ئەم بەندیانە الی خۆی بهێڵێتەوە کە سااڵنێکی زۆر بەند دەبن و تێچونی زۆری دەوێت. ئەمە پوختەی بەیاننامەکەیە.
بەیاننامەکە کۆمەڵێک خەسڵەتی هەیە:
یەکەم ،هاوشێوەی بڕیارەکەی پێشوی ترەمپە. بڕیارەکەی پێشوی ترەمپ ،یەکێك بوو لە هاندەرەکانی حکومەتی تورکی کە بڕوا بەوە بهێنێت کە ترەمپ هاوڕای ئەردۆگانە ،بەاڵم ئیدارەکەی دژیەتی ،بۆیە تورکەکان هەمیشە لەو بڕوایەوە کاریان دەکرد ،کە دەرئەنجام بڕیار بڕیاری ترەمپ دەبێت. دووەم ،ترەمپ و ئەردۆگان بڕیار وەهابو لە کۆبونەوەی نەتەوە-یەکگرتوەکان یەکتر ببینن ،ئەردۆگان پێش سەفەرەکەی ئەمەی بە جەماوەرەکەی ووت لە ئاسکی-شەهیر ،بەاڵم هەرچەندە ئەردۆگان لە خوانە گشتیەکەی ترەمپدا بەشدار بوو ،بەاڵم ڕوبەڕو یەکتریان نەبینی ،وەها دیارە ئەم تەلەفونە لە بڕی دیدارەکە بوە. سێ ،چونکە ڕۆژی یەکشەممە ،نزیکەی نیوەشەو بوە ،ئەوانەی چاودێرن دەڵێن ترەمپ پرسی بە
کەس نەکردوە .ئەمەش وەها دەکات کە بپرسین، ئەمرۆ کە سەرەتای هەفتەیە ،ئیدارەی ترەمپ چی دەڵێت ،بە تایبەتی کە لە چەند ڕۆژی ڕابوردودا پەنتاگۆن ئاگاداری تورکیایان کردەوە لە نەهاتنە ناوەوە. چوار ،داڕشتنی بەیاننامەکەی ترەمپ زیاتر بە ئاراستەی ناوخۆیە .بە گشتی چەند تەوەرەیەک لە خۆی دەگرێت :یەکەم ،کۆتایی هێنان بە داعش، دوەم ،کشانەوەی سەربازی ئەمریکی ،سێیەم، ئامادەنەبون بۆ پارە خەرجکردن بۆ واڵتانی تر. چوارهەم ،سپاردنی ئەرک بە ئەوانیتر .پێنجەم، بڕیاردان لە بەرامبەر سەرسەختی ئەوانیتردا .ئەمانە هەمو خەسڵەتەکانی خیتاب و دیدی ترەمپن ،لە گەڵ دەنگدەرانیدا. پێنجەم ،لە کاتێکدا کە وەرزی بانگەشەیە ،ئەم بڕیارەی ترەمپ نەک تەنها لە الیەن ئیدرارەکەیەوە، بەڵکو لە الیەن ڕکەبەرانیشیەوە دەبێتە جێگەی ڕەخنە .چونکە ،وەها دیارە کە بڕیارێکی تاکە کەسیە .بەاڵم ترەمپ هێندە گوێ بە دەرئەنجامەکەی نادات ،گرنگ ئەوەیە کە ئەو هەنگاوەکەی ناوە، ئەوەش گرنگترین شتە بۆ دەنگدارانی ،کە بە گشتی خەڵکانی کەم ئاگا و گوێپێنەدەرن بۆ کێشە دەرەکیەکان. شەشەم ،ترەمپ خۆی لە ئێستادا لە دۆخێکی سەختدایە پاش ئەوەی کە کۆنگریس لێپێچینەوەیان دەستپێکردوە لە هەوڵەکانی ترەمپ لە گەڵ سەرۆکی ئۆکرانیادا ،دەربارەی گەندەڵیەکانی کوڕەکەی جۆ بایدن .ئایا ترەمپ قەیران دروست دەکات بۆ پۆشینی قەیرانەکەی. لەمڕۆوە پەرچەکردارەکان دەردەکەون .هەرچەندە ئیدرەکە ئێستا الوازترە لە جاران .نەمانی خەڵکانی وەک ماتییسو بۆڵتن ،گۆڕانکاری کردوە لە ڕەوتی سیاسەتی ئیدارەکە. ئەم هەنگاوە بە خێرایی ڕونادات .دیارە کورد زەرەرمەندی یەکەم دەبێت ،بەاڵم ئەمریکاش هیچ سودێکی لێنابینیت.
کاسپەرێک لە شۆفێری ئەمنەکانی ڕژێمەوە بۆ بازرگانێکی پلەدار حیزبە ماهیەتی بۆئەوەی دەسەاڵتدارەکان ڕون بێت لەالت، بڕوانە لەو کۆمپانیاو کارەکتەرانەی کە کارە ئابوری و داراییەکانی حیزب بە ئاشکرا یان بە نهێنی بەڕێوەدەبەن و لە تەندەرەکانی حکومەت و قۆرغکردنی بازاڕدا دەبنە کوڕی سێو لە باخەڵ. نمونەیەک لەوانە: پێش ڕاپەڕین ،بە پیشەی شۆفێری بۆ نەقیبێکی پۆلیسی دائیرەی ئەنفالی چەمچەماڵ ،خزمەتکاری پیاوانی ڕژێم بوو .هێندە ئازاری گەنجانی ئەو شارەی داوە ،هەر بۆیە هەر لە ڕاپەڕینەوە نیوە یاساغە لە شاری شەهیداندا. ئەمێستا بازرگانێکە لە الپەڕەی هەموو تەندەرێکدا دێڕی سورە ،ئیمزای پەیوەستنامە هەر لە خۆی دێ، هەرچەندە لە جێبەجێکردندا ،ئەم سوارو میری دەبێتە پیادە. پەیوەستنامەیەک لەگەڵ شارەوانی: لە شانزە خاڵی ڕەبەق تەنیا خاڵی دەستپێکردنی هاتۆتە جێبەجێکردن ،لە پانزە خاڵەکەی تری ،جەنابی سەرۆکی شارەوانی نیگەرانەو لیژنەی بێئەنجامی پێکهێناوە و پێدەچێت بێدەنگی بۆ هەردوال باش بێت. لە ڕۆتیناتی تەندەردا کە ئاسایش دەبێتە تەڕەف و تەدقیق ،ئیتر ئاوی لیخن دروست دەبێت ،باشترین مەلەوانیش ئەم کاسپەرە خۆیەتی. بازرگانێکی الواز دەبوو ،ئەگەر ئەستێرەکانی بانی شانی و پشتگیری ئیدارە گشتییەکەی (ی.ن.ک) لە پشتی نەبایە (خۆی وا دەڵێ و شەرمی لە کەسیش نیە). ئەستێرەکانی سەر شانی بە شەوی
ژمارە1174 / فەرمانگەی دادنووسی سلێمانی2/ بەروار2019/10/6 / ئاگاداری بەپێی ئەو داوایەی کە لەالیەن (صالح بهاءالدین صالح) پێشکەش بە فەرمانگەکەمان کراوە خاوەنی (فڕنی -گوڵیا -بۆ دروستکردنی صەمون /پرۆژەی بچوک) لە بەرواری ( )2019/5/14داوای تۆمارکردنی ئەو ئامێرانەی کردووە کە لە (ڕزگاری) دانراون کە ئامێرەکانیان لە خوارەوە دیاریکراوە بەپێی پەیڕەوی یاسای دادنووسانی ژمارە ()33ی ساڵی ()199٨ی بەرکار لە هەرێمی کوردستان باڵودەکەینەوە. جا هەرکەسێ خۆی بە پەیوەندیدار یان خاوەنی هەریەک لەو ئامێرانە دادەنێ لەماوەی ( )15پانزە ڕۆژدا سەردانی ئەم فەرمانگەیە بکات، بە پێچەوانەوە ناچارین بەناوی داواکارەوە تۆماری دەکەین و بڕوانامەی تۆماری ئامێرەکانی پێ دەدرێت. لەگەڵ رێزدا...
ئامێرەکان: .1ئامێری فڕنی 4چوار خانەیی /ئێرانی. بێ ژمارە -کارەبای و غازی. .2ئامێری هەویرشێل /عجانە /نەمسا. بێ ژمارە -کارەبای.
سۆران یادگار رشید دادنوسی یەکەمی فەرمانگەی دادنوسی سلێمانی2/ 2019/9/15
خۆنیشاندانەكان بۆ هەرێم زۆر نیە ،بەاڵم بە پێچەوانەوە ،بێهیوابوونی خەڵك بەهۆی ملكەچ بوونەوە نیە بۆ ئەو دۆخە سیاسی و ئابوورییەی سەپێنراوەتە سەری ،بەڵكو تەنیا بێ متمانەییە بەو هێزانەی لەسەر گۆڕەپانی سیاسیدا وەك گەڕۆكێك (مهرج) ێك نواندن دەكەن ،نەك بێ متمانە بوون بە زەرورەتی گۆڕانكاری و دامەزراندنی دەسەاڵتێكی تر ،كە رەنگدانەوەی ویست و خەونەكانی خەڵك بێت .ئەو هێزانەی لە گۆڕەپانەكەدان ،هیچ كامێكیان ناتوانێت سەركردایەتی و پیشەنگی گۆڕانكاریەكی لەو شێوەیە بكات ،بەاڵم گۆڕانكاریە پۆزەتیڤەكانی ئێراق ،ئەگەر لەبەرژەوەندی خەڵك بشكێتەوە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی خەڵك و دروست بوونی سەركردایەتی مەیدانی نوێ ،ئەو كاتە ئەو هێزانەی لە ئارادان ،بە هەموو رەنگەكانیانەوە دەخرێنە بەردەم دادگای خەڵك و بەرپرسیاریەتی ئەو هەموو تاوان و گەندەڵی و نادادپەروەریەیان دەخرێتە ئەستۆ .دەسەاڵتدارانی كوردی بە تەواوی دركیان بەمە كردووە بۆیە هەر لە ئێستاوە سیناریۆ بۆ كەمكردنەوەو بڕینی هێڵەكانی ئەنتەرنێت و تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان دادەنێن.بەاڵم لە كۆتایدا ،كە زەنگی حەشرەكە لێیدا هیچ شتێك فریایان ناكەوێت!.
تار زێدەتر دەدرەوشێتەوە ،شەو هەیە دەبێتە لیوا ،بەڕۆژی ڕوناک دادەبەزێت و لە عەقید خۆی دەگرێتەوە (بەحیساب خانەنشینیشە) .دوو تڕومبێل لە پاسەوان، پاسەوان بە جلی سەربازی ،بەاڵم لەکاتی تردا بە جلی ئیشەوە دەبینرێنەوە، ئەو دەزگایەی کە (بەناو) ئەم پلەدارە کاری تێدا دەکات هێندە سامناکە هەر ناوهێنانی ڕەنگی هاواڵتی زەرد دەکا. ژمارەی ئەستێرەکانی سەر شانی دەقات بکەیتەوە ،هێشتا ناکاتە ژمارەی پارک و بیناو کابینەو زەوی و شتەکانی تری کە بەعەقدی عەجایب ڕوپۆشکراوە. وەکو کوللە وایە بۆ پارکی ئۆتۆمبێل، ئەوێ ساڵێ پارچە زەوی نێوان دادگاو تاپۆی سیمڕێژ کرد لەبۆ خۆی ،وەسڵی پارەی بۆ تڕۆمبێالن یەک یەک دەبڕی، تا داواکاری گشتی پێیزانی ،بەڕاست کەیسەکەی الی داواکار چی بەسەرهات؟ ئەوێ ڕۆژێ پارکێکی تری نزیک بە دوو دائیرەی وەزارەتی ناوخۆی سیمڕێژ، ڕەنگە ئەمە یەکەم جار بێت کە لە قافا گیرابێت ،ڕوبەڕوی هێزی تەجاوازاتی شارەوانی بوبێتەوە و شکستی هێنا بێت. کام دائیرە قەاڵی بەرزە و لە گرتن نایە ،لەالی ئەم تەنیا هەفتەی یەکەمی تۆزێک زەحمەتە ،ئیتر ئەگەر سەرەویشی بۆ نەگیرێت ،خوارەوە وا بنکۆڵ دەکات، کە سەرەوە لەڕ و الواز لێیدەرچێت . پارساڵ بەڕێوەبەرێکی سەر بە وەزارەتی ناوخۆ ،کوڕەشەهیدێک بۆ ماوەی دوو سەعاتان لە ژورێکی دائیرەکەیدا بەند دەکات ،تاوانی کرد بوو کە منافەسەی بازاڕەکەی کاکی کاسپەری کرد بوو. بۆیە ئەوەی هەیە دەسەاڵتی مافیایە، نەک حکومەتی شەهیدان.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی هۆبەی راگەیاندن بانگەواز بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی هەڵدەستێت بە بەکرێدانی (هۆڵی پەلەوەری هەرەوەزی گەرمک) لە قەزای پێنجوێن بۆماوەی یەک ساڵ لە ( 2019/10/29تا )2020/10/29بەشێوەی زیادکردنی ئاشکرا، هۆڵەکە لەسەر پارچە زەوی ژمارە 34و 29لە کەرتی 49هەنگەژاڵە لەالیەن کۆمەڵەی هەرەوەزی یەوە بە رووبەری 6دۆنم و 3ئۆلک و 12 مەتر دروست کراوە. هەرکەسێ خوازیاری بەشداریە پێویستە بارمتەی یاسایی بە بڕی ( )750.000حەوت سەدو پەنجا هەزار دینار لەگەڵ خۆی بهێنێت رۆژی سێ شەممە بەرواری ( )2019/10/22کاتژمێر 11ی پێش نیوەڕۆ لە هۆڵی ناوبراو کە زیادکردنەکەی لێ دەکرێت. تێبینی :کرێی بانگەوازی رۆژنامەو تەلەفزیۆن لەسەر ئەوکەسەیە زیادکردنەکەی بۆ دەردەچێت. شااڵو جمال رسول بەڕێوەبەری گشتی
ت�سە ن�سدرو�س ت�ی
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
17
د .سیروان محەمەد ،بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی گەرمیان:
دەستتێوەردانی حزبیی گەورەترین كێشەی بۆ تەندروستی گەرمیان دروستكردووە * هەموو كەسێك كە پۆستێك وەرئەگرێ بەرنامەو پالنی هەیە بۆ بەڕێوەبردنی پۆستەكەی ،بەرنامەی تۆ چی بوو لەو ماوەیەدا چیت كردووە بۆ گەرمیان؟ لە ساڵی 2015من دەستبەركاربووم،ژێرخانی تەندروستی گەرمیان زۆر الواز بوو ،سەرچاوەی مرۆیی كەمبوو، ژمارەیەكی كەم پزیشكو كارمەند خولی پەرەپێدانیان بینیبوو ،بەاڵم هەندێ رووی باشی هەبوو ،وەكو هەڵمەتی كوتانەكان. كە دەستبەكاربووم دەستمان كرد بە فراوانكردنی ئەو ژێرخانە تەندروستیە، ئێستا ژمارەی پزیشكە پسپۆڕەكانمان دوو ئەوەندەو نیوی پێشووە ،لەناو قەیرانەكەدا دوو سێ مەڵبەندی تەندروستیمان كردەوە ،نەمانتوانی سەدا سەد بەرنامەكەمان جێبەجێ بكەین ،بەاڵم دۆخی ئێستای تەندروستی گەرمیان زۆر جیاوازەو لەڕووی پزیشكو كارمەندو بیناوە .ئێستا كەرتی تایبەت هاوبەشێكی گەورەی كەرتی گشتیەو پێشتر وا نەبوو ئێستا سێ نەخۆشخانەی گەورەی تایبەت هەیە، ئێستا سێ عیادەی شەوانە رۆژمان هەیەو ئێستا كراونەتەوە ،زۆر هەوڵماندا بەشی قەستەرە بكەینەوە الی خۆمان زۆر زەحمەت بوو چونكە ملیۆنو نیوێك دۆالرمان بەس بۆ بینا ئەویست ،بەاڵم لەماوەی مانگو نیوی داهاتوودا لەالیەن كەرتی تایبەتەوە دەكرێتەوە. جیاواز پسپۆڕی كۆمەڵێك نەبوون پێشتر ئێمە دامان ناون وەكو مێشكو دەمار ،ئێستا لە ناو كەالر گۆڕینی جومگە ئەنجامدەدرێت ،بەاڵم كێشەشمان هەیە تائێستا خودەجمان نیە ،چاودێری وردمان نیە. * ساڵی 2017رێكخراوەكانی گەرمیان راپۆرتێكیان لەسەر كێشە تەندروستیەكانی گەرمیان ئامادەكردو كۆپیەكیشیاندا بە بزوتنەوەی گۆڕان ئایا كار لەسەر ئەو راپۆرتە كرا؟ ئەو راپۆرتە رەسمی نەبوو ،ئەورێكخراوانە سێبەری حزبی دەسەاڵتدارنو ئێستاش ئیعازیان بدرێتێ هەمان كار دەكەن بەڵێ ئێمە كێشەمان هەیە لە تەندروستی گەرمیاندا نایشارینەوە، ئێمە لەگەڵ رادیۆی دەنگەوە دوو ساڵە كار دەكەینو مانگانە راپۆرت لەسەر بەشێكی كەرتی تەندروستی دەكەن، ئەمانە ئیعاز وەرناگرنو دەیانەوێت كێشەكانی تەندروستی بخەنەڕوو ئێمە هاوكاریان دەبین ،بەاڵم ئەوانی تر رێكخراوی حزبینو كاتی خۆمانیان پێوەناكوژین. *كۆتا راپۆرتی رادیۆی دەنگ لەسەر مەسەلەی ژینگە پارێزەكان بوو كارتان لەسەر كرد؟ من خۆشم لەناو راپۆرتەكانیانقسە دەكەم هەندێك كێشەی خستوەتەڕوو، ژینگەپارێزەكانیان دەستمان بە چارەسەركردنی كردووە، هەندێكی پەیوەندی بە ئێمەوە نیە، پێشتریش ئیشمان لەسەر راپۆرتەكانیان كردووە ،كێشەی گەورەی ئێمە بۆ چارەسەری كێشەكان ئەوەیە كادیری باشمان لەبەردەستدا نیە ،بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی گەرمیان پێشتر لە
كاتێك من دەستبەكاربووم مانگانە 200بۆ 220 ئیحالەكردن هەبوو بۆ سلێمانی ،ئێستا 90بۆ 120ئیحالەیە
د .سیروان محەمەد ،بەڕێوەبەری گەرمیان، تەندروستی گشتی دەستتێوەردانی حزبی بە گەورەترین بەربەست لەبەردەم بەرەو پێشچوونی كەرتی تەندروستی دادەنێت لەو ناوچە بەرفراوانەی هەرێم ،وتی“ :بەو هۆیەوە ئەوەی بەتەماین بە شەش مانگ بیكەین دەبێت دوو ساڵ پێوەی خەریك بین”. لە محەمەد، سیروان د. چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ “زەمەن” دڵخۆشە بەوەی ،كە لە ٢٠١5ەوە دەستبەكاربووە تائێستا “ئیحالەكردنی” نەخۆشی بۆ سلێمانی بۆ نیوە كەمكردووەتەوە، دەڵێت :هەموو ئیحالەكردنێك ٤٠٠هەزار دینار لەسەر حكومەت دەكەوێت.
مەزەندەدەكرێت ئێستا تەندروستی گەرمیان خزمەتی نزیكە 600هەزار كەس بكات
سازدانی :زەمەن
ساڵی 2015من دەستبەركاربوون، ژێرخانی تەندروستی گەرمیان زۆر الواز بوو
دەربەندیخان بووە ،بەڕێوەبەرایەتیەكی بچوك بووەو سنورێكی فراوانی لەسەرە، مەزەندەدەكرێت ئێستا تەندروستی گەرمیان خزمەتی نزیكە 600هەزار كەس دەكات. * رەخنەی ئەوە دەگیرێ كە لە گەرمیانەوە زۆرترین ئیحالەكردن هەیە بۆ سلێمانی؟ كاتێك من دەستبەكاربووممانگانە 200بۆ 220ئیحالەكردن هەبوو بۆ سلێمانی ،ئێستا ژمارەی ئیحالەكان 90بۆ 120ئیحالەیە ،بۆ نیوە كەممان كردووەتەوە ،ساڵی رابردوو توێژینەوەكمان لەسەر كرد، زۆرترین بەش كە ئیحالەی تێدا دەكرێت پەیوەستە بە دوو بەشەوە ،بوژانەوەی دڵو منداڵی نەبەكامە “خودەج” ئەگەر ئەم دوو بەشە بكەینەوە لەسەدا 70 ئیحالەكانی ئێستاش كەمدەكەینەوە، هەموو ئیحالەیەك لەسەر حكومەت 400 هەزار دینار زیاتر دەكەوێت ،لەگەڵ وەزیری پێشوو و پارێزگاری سلێمانی ئەمەم باسكردووەو وتومە بۆ ساڵێك خەرجی ئیحالە نیو ملیۆن دۆالرە، وتم ئەگەر هاوكارمان بنو پزیشكمان بۆ بنێرنو ئەو دوو بەشە بكەینەوە دەتوانین یەك لەسەر دەی ئەو پارەیە كەمبكەینەوەو بەو پارەیەش بەشەكان بكەینەوە ،ئەوە جگە مەسروفی كەسوكاری نەخۆشەكە ،ئەمەمان بە داتاو توێژینەوە داوە بە وەزارەت ،بەاڵم تائێستا وەاڵمیان نەبووە ،هاوشێوەی گەرمیان لە هەڵەبجەو ئیدارەی راپەڕینیش هەیە. * راپۆرتی كێشەو كەموكوڕییەكانت داوەتە وەزیری نوێی تەندروستی؟ تائێستا یەك كۆبوونەوەمانكردووە لەناو وەزارەت زیاتر وەكو تەعاروفی بووەو هەرچەند پالنی وەزارەتی تەندروستیش باسكرا ،بڕیاربوو لەم ماوەیەدا سەردانی گەرمیان بكات، بەاڵم پێموایە رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی دوای دەخات.
* نەبوونی پزیشكی پسپۆڕ لە فریاكەوتنی كەالر دەمێكە قسەی لەسەر دەكرێت ،بۆ ئەو كێشەیە چارەسەر نابێت؟ نەك هەر لە گەرمیان لەفریاكەوتنەكانی تریشدا پزیشكی پسپۆڕ كەمەو موقیم و موقیم ئەقدەم هەیەو پزیشكی پسپۆڕ بانگدەكرێتەوە ،كێشەی ئێمە ئەوەیە بەس موقیمان هەیەو موقیم ئەقدەمان نیە كە حەلقەی وەسڵە لەنێوان موقیمو پزیشكی پسپۆڕدا، ئێمە لەگەڵ كارگێڕی نەخۆشخانەكەدا قسەمان كردوو وتومانە هەر كاتێك پزیشكێك نەهاتەوە ئاگادارمان بكەنەوە بۆ ئەوەی ئیجرائات بكەین. ئێمە پزیشكمان كەمە ،لە نەخۆشخانەی مندااڵن سەروو 36 پزیشكی مندااڵنمان هەیە لە گەرمیان تەنیا پێنج پزیشكمان هەیە .زۆربەی پزیشكە پسپۆڕەكان لەناو شارەكاندان، پزیشكێك لە سلێمانی لە مانگێكدا یەكجار خەفەریاتی بەردەكەوێت لەكاتێكدا الی ئێمە 15رۆژی بەردەكەوێتو ئەوەش وادەكات توشی هەڵە بێت. * هۆڵی نەشتەرگەری نەخۆشخانەی گەرمیان لە زووەوە تەواو بووە بەاڵم نەكراوەتەوە؟ هۆڵی نەشتەرگەری شەهید هەژارنزیكەی حەوت ساڵە تەواو بووە ،كاتێ من دەستبەكاربووم كرابوو بە مەخزەن مەسروفێكی زۆر كرابوو ،لەماوەی ساڵو نیوێكدا من ئامادەم كردو كۆمپانیاكەمان بانگكردەوە زۆربەی ئامێرەكانی بەستەوە ،دوو ساڵە هۆڵی نەشتەرگەرییەكە ئامادەیە ،ئەوەی پێویستیەتی كارمەندی یاریدەدەری بێهۆشكارە كە نیمانە لەگەڵ پزیشكی بێ هۆشكار. بۆ هەموو كێشەكان وەزارەتو بەڕێوەبەرایەتی حكومەتو ئاگاداركردوەتەوە، تەندروستیمان مەسەلە بەس گەرمیان نیە ئێمە پێمانوایە ئەگەر ئەو مەركەزیەتە لە
وەزیری پێشووی تەندروستی خۆی بەشداربوو لە تەداخوالتی حزبی
كەرتی تەندروستیدا بەردەوام بێتو هەموو شتەكان لەشارەكان بن ناتوانین بڵێین سیستمێكی سەركەوتوومان هەیە. * مەركەزییەت تا چەند كێشەی بۆ دروستكردوون؟ كێشەی دروستكردووە ،كابینەیپێشووی وەزارەت زۆر مەركەزی بوو كابینەی پێشووی دەسەاڵتەكانی دانەبەزاند هاواڵتیەك بۆ ئیمزایەك ناچارە بچێتە هەولێر ،لە یەكەم كۆبونەوە لەگەڵ وەزیری نوێدا داوام كرد هەندێك دەسەاڵت بدرێن بە بەڕێوەبەرە گشتیەكان وەكو كردنەوەی سەنتەرو نەخۆشخانە ،چونكە نەخۆشخانەمان هەیە مۆڵەتەكەی نزیكەی ساڵێكو دوو مانگە لە وەزارەتە تائێستا تەواو نەبووە ،ئەگەر الی خۆمان بێت بە دوو مانگ تەواو دەكەین .نوسراوم هەبووە بۆ گۆڕینی وەحدەیەكی ئیداری بە پێنج مانگ لە وەزارەت وەاڵمیان نەداومەتەوە. * وابزانم تەداخوالتی حزبی كێشەی زۆر بۆ تۆ دروست كردووە؟ تائێستا قسەم لەسەر تەداخوالتیحزبی نەكردووە ،بەاڵم لەمەودوا ئەیكەم، بەڵێ تەداخوالتی حزبی لە گەرمیان زۆر زۆرە ،تەداخول كراوە لە نەخۆشخانەی كەالر ،ئێمە ویستومانە ئیدارەكەی بگۆڕین حزبی دەسەاڵتدار بەئاشكرا لە رێگەی یەكە ئیدارییەكانەوە رێگرییان كردو نوسراویان كرد بۆ وەزارەت ،ئەم تەداخوالتە كێشەی گەورەی بۆ من دروستكردووە ئەو بەرنامەیەی كە من ئەمەوێت جێبەجێی بكەم ئەوان رێگرن. * ئەم پرسی دەستتێوەردانەت نەگەیاندووەتە سەرووی خۆت؟ وەزیری پێشووی تەندروستی خۆیبەشداربوو لە تەداخوالتە حزبیەكە. * چۆن؟ بەڵێ خۆی بەشداربوو خۆیشتەكانی ئەوانی جێبەجێ ئەكرد ،بەبێ ئەوەی ئێمە ئاگاداربین بەڕێوەبەری دادەناو بەڕێوەبەری الدەبرد .بڕوام وایە ئەگەر بۆ سودی ناوچەكە ،ئەو الیەنەی كە بااڵدەستە بەردەوام بێت لە تەداخوالتەكانی الیەنی تەندروستی بەرەو پێشەوەناچێت ،ئەوەی بەتەماین بە شەش مانگ بیكە دەبێت دوو ساڵ پێوەی خەریك بین ،من زۆر هەوڵمدا لەگەڵ بەڕێوەبەرەكاندا دووربین لە حزبایەتی من بەشداری كۆبونەوە حزبیەكانی بزوتنەوەكەم ناكەم ،بۆ ئەوەی بێالیەنی خۆم بپارێزم چونكە بەڕێوەبەری هەموو الیەنەكانم. * لە زۆر شوێنەكان نەخۆشیە درێژخایەنەكان زیادیان كردووە ،هەست ناكەی خەڵكی كوردستان زۆر نەخۆش دەكەون الی ئێوە چۆنە؟ بەپێی داتاكانی نەخۆشخانەیهیوا نەخۆشی شێرپەنجە لە سنوری گەرمیان لە ئاستی ستانداردایە ،بەاڵم پشكنینی پێشوەختەی شێرپەنجە زیادیكردووە ،بەاڵم بەگشتی نەخۆشیە درێژخایەنەكان لە گەرمیان زۆرن،
بەحوکمی ئەوەی من مانگانە بودجەیەكی زۆرم دەڕوات بۆ دابینكردنی پێداویستی دەرمانی نەخۆشیە درێژخایەنەكان، نەخۆشیەكانی زەختو شەكرەمان زۆرە ،كۆلیژی پزیشكی ساڵێكە كراوەتە هیوادارین سەنتەرەكانی توێژینەوەی كۆلێژەكە بێن هاوكارمان بن هۆكاری زۆری نەخۆشیە درێژخایەنەكانمان بۆ دیاریبكەن. لە هەموو جیهاندا گەیشتن بە خزمەتگوزاری تەندروستی بە تێچویەكی كەم یەكێكە لە بنەماكان كە ئێستا رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئیشی لەسەر دەكات ،دەبێت نەخۆشەكانی ئێمەش بەئاسانی دەستیان بگات بە خزمەتگوزاری تەندروستیو دەستی بگات بە پزیشكی پسپۆڕیو بە تێچویەكی كەم ،ئێمە لە گەرمیان هەردوو كێشەكەمان هەیە، هاواڵتی بە ئاسانی دەستی ناگات بە خزمەتگوزارییەكان چونكە بەتەنیا راوێژكاری بەیانیانو كلینیكی ئێوارانمان هەیە ،بەبڕوای من ئەمە چاودێرییەكی تۆكمە نیە بۆیە نەخۆشی درێژخایەن زیادیكردووە. * باسی تەداخوالتی حزبیت كرد، ئەمە تاچەند كارئاسانی كردووە بۆ هێنانی دەرمانی قاچاخ؟ كاتێك لە گەرمیان دەستبەكاربووممامەڵەكردنم لەگەڵ سەرجەم كۆگا كە قەدەغەكرد، ناڕەسمیەكاندا پێش من دەكرا ،ئێستا دوو كۆگای رەسیمیمان هەیە داوام كردووە بكرێن بە حەوت كۆگا. ئەو ناوچەیە لەبەرئەوەی ناوچەیەكی سنورییە جوڵەیەكی بازرگانی گەورەی تێدایە ،بازرگانی دەرمانیش یەكێكە لەو بازرگانیە ،هەرچەندە ئێمە بەرپرس نین لەمە ،بەاڵم دەزانین كە دەرمانی قاچاخو بێ كوالیتی هەیە ،هەڵمەتێكمان دەستپێكردووە بۆ داخستنی دەرمانخانە نارەسمیەكانو 12دەرمانخانەی نارەسمیمان كردووەتەوە كە پێش من دەرمانخانەی رەسمی نەبوو. ئێستا بە كۆنتێنەر دەرمان دەگیرێتو كە پێمانوایە هەندێك لەناودەبرێتو هەندێكی بەڕەاڵ دەكرێت.
هەرچەندە ئێمە بەرپرس نین لەمە، بەاڵم دەزانین كە دەرمانی قاچاخو بێ كوالیتی هەیە
خواردنی تەندروستی دەخوارد ،كەچی تووشی شێرپەنجە بوو! سەروەر ساالر چوچانی بە كارێك رێم كەوتبووە نەخۆشخانەی هیوا ،هاوڕێیەكی دێرین بە پڕتاو بەرەو رووم هاتو وتی :دكتۆر دەزانی خوشكەكەم تووشی شێرپەنجە بووە؟ باشە خۆ ئەو خواردنی لەقوتونراوی نەدەخواردو ماڵیشمان لە گوندێكی دووری گەرمیانەو هەموو خواردنەكانمان سرووشتین ،وا خەریكە تێكدەچم ،چۆن دەبێ تووشی شێرپەنجە ببێ؟ دەرەنجامی هاوڕێكەم شۆكبوونی تێنەگەیشتن بوو لە وێنە گەورەكەی تەندروستی ،كە تەنیا لە خواردنی سرووشتیدا كورتی كردبووەوە .ئەم تێنەگەیشتنە تەنیا هاواڵتی ئاسایی نەگرتووەتەوە ،بەڵكو رۆژانە مانشێتی سەیرو سەمەرە لە میدیای كوردیشدا دەبینین ،وەكو :ئەم خواردنە بخۆ تووشی شێرپەنجە نابی ،ئەم كارە بكەو ماڵئاوایی لە شێرپەنجە بكە ،چەوری لە كارەساتی رێگاوبان زۆرتر خەڵكی كوشتووەو....هتد. لە راستیدا هیچ هەنگاوێكی موعجیزەئاسا نییە سەدا سەد دوورمان بخاتەوە لە شێرپەنجەو زۆرینەی نەخۆشییەكان ،بەڵكو لیستێكی گەورە لە هۆكار هەن كە بە جێبەجێكردنی هەریەكەیان بە رێژەیەك ئەگەری توشبوونمان بە شێرپەنجەو نەخۆشییە جۆراوجۆرەكان كەمدەكەینەوە ،بۆ نموونە كۆمەڵەی شێرپەنجەی بەریتانی دەڵێ دەكرێ رێگە لە روودانی ٪٤٠ی حاڵەتەكانی شێرپەنجە بگرین ،نەك هەر هەموویان! بۆ روونكردنەوەی زیاتر ،با لە رێگەی كۆمەڵەی شێرپەنجەی بەریتانییەوە هۆكارەكانی تووشبوون بە شێرپەنجەتان پێبڵێینو خۆتان لەناو ئەواندا پێگەو رۆڵی خۆراك بدۆزنەوە، هۆكارەكان گەلێك زۆرنو لە چوار گروپدا كورتكراونەتەوە: بایۆلۆجییەكانو هۆكارە -١گروپی ناوەكییەكانی جەستە :وەكو تەمەن ،رەگەز، ناتەواویی جینەكانو رەنگی پێست. -٢گروپی بەركەوتنە ژینگەیییەكان :وەكوو تیشكی سەرو وەنەوشەیی هەتاو ،تیشكی سرووشتیی رادۆن كە لە هەندێك جۆری بەردو خۆڵەوە دەردەچێو رەنگو بۆنی نییە ،هەروەها ئەو گەردو دەنكۆڵە پیسكەرانەی لە هەوادا هەن. -٣گروپی ئەو هۆكارانەی پەیوەندییان بە كارو پیشە هەیە :وەكو ماددە كیمییایەكانی پەیوەست بە جۆری ئیشەكەت ،ماددە تیشكدەرەكان ،ئەزبێز ،پالستیكو هۆكارگەلی دیكە. -٤گروپی ئەو هۆكارانەی پەیوەندییان بە شێوازی ژیانەوە هەیە :وەكو جگەرەو بەرهەمەكانی تووتن ،كحول ،زۆر بەركەوتنی تیشكی خۆر ،نەریتی خۆراكیی كەسەكە! جگە لەوانە هەندێك نەخۆشیی ڤایرۆسی كە بەشێكی بەرچاویان لە رێگەی سێكس دەگوێزرێنەوەو هەندێك جۆری دەرمانو هۆرمۆن ئەگەری تووشبوون زیاددەكەن.. بە وردبوونەوە لەم لیستە كورتكراوەیە، دەردەكەوێ كە هاوڕێكەی من لەناو هەموو هۆكارەدا تەنیا سەرنجی لەسەر خۆراك بووە، كە خاڵێكە لەناو یەك گروپ هۆكاری ناو كۆمەڵە گروپێك لە هۆكاردا! بۆیە تەندروستبوون پاكێجێكی گەورەیە لە گۆڕانكاری ئەرێنیو بڕیاری ئازایانەی دەوێ بۆ گۆڕینی شێوازی ژیان ،كە جێبەجێكردنیان هەم تووشبوونمان بە نەخۆشیو مردن كەمدەكاتەوەو هەم كواڵیتی ژیانیشمان باشدەكات ،لە كوێ تۆ لە هەشتا ساڵیدا بەپشت بەخۆ بەستنو تواناوە ژیان بەڕێبكەیتو رۆڵی كۆمەاڵیەتیت لەدەست نەدەیتو لە كوێ لە پەنجاو پێنج ساڵییەوە پەكت بكەوێو ببیتە بار بەسەر كەسانی چواردەورەوەو خۆیشت هەمیشە لە ئازارو هەناسەتوندیو بەدخەویو بەدهەرسیدا چاوەڕێی مردن بكەی!
د� پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن
16
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
مامۆستایان چاویان لەوەیە رۆژانی شەممە بکرێتە پشوو یەکێتی مامۆستایان الیەنگری پشووەکەیەو وەزارەتی پەروەردە هێشتا دوودڵە مەزهەر كەریم
به‌همه‌ن‌جه‌بار
بیركردنهوه لە پەروەردە بهشێوهیهكی ڕهخنهگرانه بۆ ئهوهی به بیركردنهوهی رهخنهگرانه وانه بڵێینهوه ،پێویسته ڕێكار و بۆچوون و دیدهكانی ئێستای پهروهرده بخهینه ژێر ڕهخنهو توێژینهوهی زانستیهوه و لهبری ئهوه ،پهره به چهمك و تێگهیشتنێكی نوێی مهعریفی و فێربوون بدهین .پهروهردهكاران دهبێ بهشێوهیهكی جدی پرسهكانی سروشتی مهعریفه و فێربوون و مێشكی مرۆڤ بكهنه تهوهری بیركردنهوهكانیان و باسی ههموو ئهوشتانه بکەن كه پهیوهندی به پرۆسهی بیركردنهوه و ئهزموون و كێشه و گرفتهكانیان ههیه. دهبێ له هۆكاری سهركهوتن و نوشستیان لهناو پرۆسهی پهروهردهدا بكۆڵنهوه و توێژینهوهی زانستی و ئهكادیمی لهسهر بكهن. لهم بارهیهوه فرانسیس بهیكۆن ،فهیلهسوفی گهورهی ئینگلیزی و باوكی فهلسهفهی ئهزموونگهری ،دهنووسێ :بیركردنهوهی ڕهخنهگرانه حهزی لێكۆڵینهوهیه ،ئارامگرتنه لهسهر گومان ،تامهزرۆییه بۆ ڕامان ،هێمنیه له بڕیاردان ،ئامادهییه بۆ بیركردنهوه ،پێداگیرییه لهسهر وهالخستن و ڕێكخستنه ،دواجاریش ڕقه له ههموو جۆرهكانی فرتوفێڵ. بۆئهوهی زهمینهسازیی بۆ ئهم جۆره بیركردنهوه ڕهخنهییه سازبكرێت ،وهزارهتی پهروهده پێویسته بیرله دروستكردنی فهرمانگهی پهرهپێدان و توێژینهوهی زانستی بكاتهوه و هانی مامۆستایان و پهروهدهكاران بدات تا توێژینهوهی و زانست و ئهكادیمی لهسهر قوتابخانه و بوارهكانی پرۆسهی پهروهرده له كوردستاندا بكهن و بیكاته بنهمای بیركردنهوهكانی خۆی بۆ بڕیاردان له گۆڕین و چاكسازیی لهپرۆسهی پهروهرده له كوردستاندا .ئێستا ژمارهیهكی بهرچاو لهمامۆستایان لهناو خوێدنگه و دامودهزگاكانی پهروهردهدا بڕوانامهی بااڵی ماستهر و دكتۆرایان ههیه و پێویسته هانبدرێن بۆ توێژینهوه له بوارهكانی پهروهردهدا ،جگه لهژمارهیهكی زۆری ههڵگرانی بڕوانامهی بهكالۆریۆس كه ژمارهیهكی باشیان دهتوانن، گهر هانبدرێن و ئاڕاستهبكرێن ،توێژینهوه و لێكۆڵینهوهی پهروهردهیی ،سهرهڕای كارهكانی خۆیان ،ئهنجام بدهن. گهر ئامانجی بیركردنهوهی ڕهخنهگرانه ئهوهبێ خوێندكاران فێری بیركردنهوه و ههڵسهنگاندنی زانستیانه و گرفت چارهسهركردن بكات ،ئهی تاكهی و چهندی تر مامۆستایانی ئێمه نابێ فێری ئهم جۆره بیركردنهوهیهبن؟ بۆیه لێرهوه دهبێ بایهخهكان زیاتر له سهر مامۆستایانبێ و پهره بهتوانا و بیركردنهوهكانیان لهڕێی ڕاهێنان و گهشهپێدانی پیشهییهوه بدرێ .تا ئهمهش بهشێوهیهكی ورد و زانستیانه ئهنجام نهدرێت، زهحمهته پرۆسهی پهروهرده نهك ههرلهجێی خۆی بجوڵێ بهڵكو لهكاروانی پێشكهوتنی گهالنی تریش دوادهكهوێ و سهرئهنجام پاشاگهردانی لهبیركردنهوه و تێفكرینی ئایندهی كۆمهڵگهكهماندا دروستدهبێت. ئهكادیمیستی بهناوبانگی ئوسترالی جۆن ستراتۆن دهڵێت :مهبهستی بیركردنهوهی ڕهخنهگرانه ئهوهیه ،دووباره بیربكهینهوه. ئهمیش واته پێداچوونهوه و ههڵسهنگاندن و چاوخشاندنهوه به بیركردنهوهكانمادا بكهینهوه. بۆیه كاتی ئهوه هاتووه ئێستادا پهروهردهكارانیش له كوردستان جارێكی تر خۆیان ههڵبسهنگێننهوه و جارێكیتر بیربكهنهوه و چاوێكی ورد بخشێننیهوه بهههموو ئهو شتانهی بوونهته ڕێگر لهبهردهم بهرهوپێشچوونی پهروهرده له واڵتدا ،ئهمهش تهنیا بهشێوهیهكی زانستی و ئهكادیمی دهتوانرێ بكرێت و چیتر بڕیارهكان نابێ لهسهر بنهمای وتی وتی بینا بكرێت.
مامۆستایانی هەرێمی كوردستان چاویان لەوەیە وەزارەتی پەروەردە بەشێوەیەكی فەرمی رۆژانی شەممەش بكاتە پشوو لە خوێندنگاكاندا ،هاوشێوەی سااڵنی قەیرانو شارەكانی تری عێراق لە هەفتەیەكدا دوو رۆژ پشوو بێت. ئەم بابەتە لە ڕۆژی سێشەممەی ڕابردوەوە بە گەرمی قسەی لەسەر دەكرێت ،ئەوەش دوای دزەكردنی دەنگۆیەك كە گوایە وەزارەتی پەروەردە بڕیاریداوە رۆژانی شەممەش بكرێتە پشوو ،هەر زوو بەرپرسانی وەزارەتەكە هاتنە سەر خەتو دەنگۆكەیان رەتكردەوە. رێكان كەمال ،وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە بۆ “زەمەن” وتی“ :ئێمە سایتو پەیجی فەرمیمان هەیە وەك وەزارەتی پەروەردە ئەگەر ڕۆژی شەممە بكرایەتە پشوی فەرمی ئەوا خۆمان باڵومان دەكردەوە ،هەر شتێك هەبێت خۆمان لەپێش هەمو دەزگا ڕاگەیاندنەكانی دیكە ئاشكرای دەكەین”. وتیشی“ :نازانین بۆچیو بەچی مەبەستێك ئەو هەواڵە باڵوكراوەتەوە ئێمەش لەهەواڵەكان ئاگاداری هەواڵی لەو شێوەیە بوین نازانین چی پەیجو ئەكاونتێك دایناوە ،بەدواداچونی خۆمان دەكەینو ئیجرائاتی یاسای لەگەڵ ئەو شوێنانە دەكەین ئەو هەواڵەیان باڵوكردۆتەوە”. لەگەڵ ئەوەشدا جەختیكردەوە ،بەهیچ شێوەیەكیش ڕۆژی شەممە ناكرێتە پشوی فەرمی بۆ مامۆستایان لە وەزارەتی پەروەردە. بەاڵم سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ “زەمەن” ئاشكرایكرد ئەم پرسە لەناو وەزارەتی پەروەردە باسكراوە بەاڵم بڕیاری كۆتایی لەسەر نەدراوە. ئەمەش لەكاتێكدایە لەكابینەی پێشوی حكومەتی هەرێم وەزارەتی پەروەردەو بەرێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی شارەكان، لەماوەی چەند ساڵی ڕابردودا بەهۆی پاشەكەوتی موچەو قەیرانی دارایەوە ڕۆژانی شەممەی بۆ مامۆستایان وەك پشوو دیاریكرد.
ژمارەیەک مامۆستا لە هۆڵێکی تاقیکردنەوەدا لە خوێندنی ئەمساڵدا وەزارەتی پەروەردە پشووی شەممەی هەڵوەشاندەوە ،الی مامۆستایان جۆرێك لە كۆدەنگی هەیە لەسەر ئەوەی رۆژانی شەممە بكرێتە پشوو. نەوشیروان غەریب ،ئەندامی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان ،بۆ “زەمەن” وتی“ :وەك یەكێتی مامۆستایان سێ ساڵ پێش ئێستا چەند جارێك داوامان لە وەزارەتی پەروەردە كردوە ڕۆژانی شەممە بۆ مامۆستایان بكاتە پشوی فەرمی وەك كۆی وەزارەتەكانی دیكەی حكومەت، ئەوكات قۆناغی قەیرانو پاشەكەوتی موچە بوو ئەوەبوو شەممەمان كرایە موچە بەاڵم لەمساڵدا ئەوە هەڵوەشایەوە”. ئەو بەرپرسەی یەكێتی مامۆستایان، پشووی شەممە بە “مافێكی رەوای مامۆستایان” دەزانێتو لە بەرژەوەندی
فەرمانبەرانی دیكەشی دەزانێت“ ،چونكە كاتێك فەرمانبەرێكی وەزارەتێكی دیكە پشویەكی ،بەاڵم منداڵەكەی پشوی نیە دەبێت بەیانی زوو بیباتە قوتابخانە ئەو فەرمانبەرە وەك ئەوە وایە پشوی نەبوبێت هەربۆیە پشوەكەی لێ دەشێوێت”. لە هەرێمی كوردستان ،نزیكەی 150هەزار مامۆستاو فەرمانبەر لە وەزارەتی پەروەردەدا دەوام دەكەن ،لە ژێر دەسەاڵتی حكومەتی عێراقیدا ،ڕۆژانی هەینیو شەممە پشووی فەرمیە ،سەنگەر فایەق ئەندامی لیژنەی بااڵی مامۆستایانی سەردەم ،بە “زەمەن”ی وت“ :داوادەكەین لە هەرێمی كوردستانیش هاوشێوەی بەغدا بێت”. ئەو قسانەش ڕەتدەكاتەوە كە دەڵێن ڕۆژی شەممە كاریگەری دەبێت لەسەر الیەنی زانستی قوتابیان“ ،چونكە لە سااڵنی ڕابردودا
پشوو بوەو كاریگەری ئەوتۆی نەبووە ،هەر بۆیە هیچ كاریگەریەكی لەسەر ئاستی زانستی نابێت ،لەگەڵ ئەوەشدا تەنیا قوتابخانە حكومیەكان ڕۆژانی شەممە دەوام دەكەن”. بەاڵم دڵشاد عومەر بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی ،كە لەگەڵ ئەوەدانیە شەممە بكرێتە پشوو ،پێیوایە ئەو پشووە كاریگەری لەسەر ئاستی زانستی دەبێت. وتی“ :بەهۆی ئەوەی زۆربەی قوتابخانەكان دوو دەوامیو سێ دەوامین هەربۆیە زیان لەالیەنی زانستی پەروەردە دەدات”. قوتابخانەو “هەركاتێك وتیشی: خوێندنگەكانمان بوو بەیەك دەوام ،واتا تا كاتژمێر سێ قوتابیان دەوامیان كرد چاالكی قوتابیان زیادی كرد ئەوكاتە ئاساییە ،بەاڵم بەبڕوای من لەئێستادا هەبونی ئەو پشووە زوڵمێكە لە مندااڵنی ئەم هەرێمە دەكرێت”.
پرۆسەی خوێندن بەبێ كتێب
عەمار‌عەزیز-شنگال
خوێندكارانی خوێندنی كوردی لە شنگال ،هێشتا كتێبیان پێنەگەیشتووەو ناچار كتێبی دڕاو و كۆنی سااڵنی پێشوویان بەسەردا دابەشكراوە ،ئەوەش لەكاتێكدایە 10رۆژ بەسەر دەستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندندا تێپەڕ بووە. وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان21 ،ی ئەیلول زەنگی ساڵی نوێی خوێندنی لێدا ،لە تەواوی هەرێمی كوردستان و ئەو پەروەردانەی لە ناوچەكانی جێناكۆك سەر بە پەروەردەی هەرێمن. بەاڵم كێشەی نەبوونی كتێب بەرۆكی گرتوون و زۆرینەی خوێندكاران هێشتا كتێبیان وەرنەگرتووە. سابر سلو ،خوێندكاری قوناغی یانزەی وێژەیی لە خوێندنی كوردی لە شنگال ،هێشتا سێ كتێبی
وەرنەگرتووە ،ئەوانیش ئابووری ،عەرەبیی و مێژوو، ئەو كتێبانەی تریش زۆرینەی دڕاون و كۆن بوون. “ئەو شتانەی گرنگن ناچار لەسەر دەفتەر دەینووسین ،ئیدارەی خوێندنگەكە پێماندەڵێت كتێبەكان كۆپی بكەن تا كێشەكە چارەسەردەبێت”، سابر زیاتر وتی“ :پارەمان نییە هەموو كتێبەكە كۆپی بكەین”. ئەوەش لەكاتێكدایە بەهۆی گەڕانەوەی بەشێك لە ئاوارەكان ،ئەمساڵ سێ خوێندنگەی ئامادەیی و 15خوێندنگەی سەرەتایی و بنەڕەتی كراونەتەوە. لە قەزای شنگال پێنج هەزار خوێندكار سەر بە وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستانن و بە كوردی دەخوێنن و لە 21ی ئەیلولەوە دەوامیان دەستپێكردۆتەوە. نەزیر خەڵەف ،بەڕێوەبەری ئامادەیی بەرخودان لە شنگال – سەر بە وەزارەتی پەروەردەی هەرێم،- هەرچەندە 500خوێندكاریان هەیە بەاڵم هیچ كتێبێكیان وەرنەگرتووە.
نەزیز وتی“ :تەنیا نیوەی خوێندكارەكانمان كتێبیان وەرگرتووە ،ئەویش كتێبی دڕاو و كۆنن، لەكاتێكدا قۆناغی ئامادەیی گرنگترین قۆناغی خوێندنە”. ئەو گلەیی هەیە لەوەی هیچ الیەنێك لە خەمی پرۆسەی خوێندن نییەو وتی“ :رۆژانە پەیوەندی بە بەڕێوەبەری پەروەردەی شنگالەوە دەكەین، ئەوانیش دەڵێن هەوڵدەدەین كتێبتان بۆ رەوانە بكەین ...ترسمان هەیە خوێندكارەكان واز لە خوێندن بهێنن” .كرۆكی كێشەكە پەیوەندی بە بازگەكانەوە هەیە وەك بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی شنگال دەڵێت. حسێن خدر ،بە (كەركوك ناو)ی وت “لە مانگی ئابی ئەمساڵەوە بە نوسراوی فەرمی داوامان لە رێكخراوی یونسێف و ژمارەیەك رێكخراوی تر كردووە ،بۆ گەیاندنی كتێبەكان ،بەاڵم تاوەكو ئێستا هیچ رێكخراوێك بە داواكارییەكەمان رازی نەبووە”. دوو ساڵی رابردوو ،رێكخراوی یونسێف بەو
ئەركە هەڵدەستا. بەڕێوەبەری پەروەردە وتیشی“ :ئەمساڵ یونسێف وتیان ئێمە كتێب ناگەیەنین ...بۆیە نوسراوی فەرمیمان ئاراستەی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا كردووە ،بۆ هاوكاریكردنمان، بەاڵم ئەوانیش وەاڵمیان نییە”. كتێبی خوێندنی كوردی بۆ شنگال لە پارێزگای دهۆكەوە دێت ،لە ماوەی نێوان ئەو دوو شارەش نزیكەی 10بازگەی لێییەو هەر یەكەو هێزو الیەنێكی ئەمنی لێیە و رێگریی دەكەن لە گواستنەوەی كتێبی كوردی. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ،بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی شنگال لە خۆرئاوای موسڵ ،وتی: “خوێندكاران دڵنیادەكەینەوە كە بە هەموو شێوەیەك هەوڵدەدەین كێشەكەیان چارەسەر بكەین بەاڵم لەوانەیە كاتی بوێت”.
سەرچاوە :کەرکوک ناو
�� ڵ���ە ڵ��گە
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
15
گوڵستان سەعید ،ئەندامانی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی پەرلەمان:
چاكسازییەكان لەبری چاكسازیی بوونەتە شوێنی راهێنانو پێگەیاندنی تاوانباران گوڵستان سەعید ،ئەندامانی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی پەرلەمانی كوردستان ،رەخنەی لە رەوشی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان هەیەو پێیوایە ،لەبری ئەوەی شوێنی چاكسازی بن بوونەتە شوێنی راهێنانو پێگەیاندنی تاوانباران. گوڵستان سەعید ،كە لەگەڵ ئەندامانی تری لیژنەكە سەردانی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستانی كردووە، لەم چاوپێكەوتنەدا ،بە “زەمەن”ی وت“ :باڵەخانەكانی چاكسازی لە ئاستی پێویست نین بۆ گیراوان”. ناوبراو باس لە بوونی كەموكوڕی دەكات لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیو ئاماژە بەهەوڵەكانیان دەكات بۆ هەمواركردنەوەی یاساكە. سازدانی ئیبراهیم عەلی
* كەموكوڕییەكانی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی چین كە ئێوە دەتانەوێت هەمواری بكەنەوە؟ ئەم یاسایە تەنیا داكۆكی لە ئافرەت دەكاتلەناو خێزاندا ،بەاڵم ژنان لە شوێنەكانی دیكەش رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە .لە شەقامو تەواوی شوێنەكانی دیكە ژنان رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوەو پێویستە ئەم یاسایە ببێتە هۆی پاراستنی ژنان لە هەموو شوێنو جێگەیەك. دەبێت یاساكە تەنیا بۆ ئەوە نەبێت كە ئافرەت لەدەست ئەو توندوتیژیانە بپارێزێت كە لەالیەن پیاوانەوە ئەنجام دەدرێت .بەڵكو دەبێت لە یاساكەدا ئاماژە بەو توندوتیژیانە بدرێت كە لەالیەن دایكەوە بەرامبەر كچ ئەنجام دەدرێت یاخود بەپێچەوانەوە .یان لەالیەن خوشكو خوشكەوە ئەنجام دەدرێت ،یاخود لەالیەن خەسووەوە بەرامبەر بووك ئەنجام دەدرێت یاخود بەپێچەوانەوە .دەبێت یاساكە تەواوی ئەو بنەمایانە بگرێتەوە كە لەرێككەوتنی مافی مرۆڤدا هاتووە .بەو پێیە عێراق یەكێكە لەو واڵتانەی ئیمزای لەسەر كردووە. ئەوەی الی ئێمە جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە ئێستا لە هەرێمی كوردستان خۆكوشتن زۆر زۆر بووە .بەالی ئێمەوە زۆر گرنگە رێگەچارەی گونجاو بۆ ئەو دیاردەیە بدۆزرێتەوەو بتوانین ئەو رێژەیە كەم بكەینەوە تا ئاستی نەمان. * ئێوە وەك لیژنەیەكی پەرلەمانی سەردانی چاكسازییەكانی هەولێرو سلێمانیو دهۆكتان كردووە .لەو چاكسازییانە تەواوی زیندانییەكان هەمان شوێنیان هەیەو گیراوەكان بەتێكەڵی بەند دەكرێن .ئەمەش یەكێكە لەو هۆكارانەی وا دەكات زیندان لەبری ئەوەی شوێنێك بێت بۆ چاكسازی، رەنگە ببێتە هۆی پەیوەندیكردنی زیندانییان بەباندی تاوانكاری ،ئێوە وەكو پەرلەمان دەتانەوێت چۆن رێگە لەو دیاردەیە بگرن؟ بەالی ئێمەشەوە ئەو دیاردەیە مەترسیدارەوزۆربەی تاوانبارەكان بەبێ گرنگیدان بە جۆری تاوانەكانیان تێكەڵكراون .گرفتێكی گەورەیە كە كەسێك لەسەر تاوانێك دەستگیركراوە ،بەاڵم كە بەریەككەوتنی دەبێت لەگەڵ تاوانباری كەیسێكی دیكە وادەكات كاریگەری خراپ لەسەر یەكتر
ئەوەی الی ئێمە جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە ئێستا لە هەرێمی كوردستان خۆكوشتن زۆر زۆر بووە
خەڵك هەیە لەناو چاكسازییەكان لە بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەرەوە بووە بەبازرگانی ماددەی هۆشبەر جێبێهڵنو زۆرجار تا ئەو ئاستە دەڕوات كە گیراوەكان ئاسانكاری بۆ ئەنجامدانی تاوانی دیكە بۆ یەكتری بكەن. كاریگەرییەكان ئەگەر نەگاتە ئاستی ئەوەش كە ئەو كەسانە ببن بەیەك باند یا پەیوەندی بەهێز دروست بكەن لەسەر بنەمای هاوكاری كردن بۆ ئەنجامدانی تاوانی دیكە .رەنگە هەندێك گیراو هەبن لەسەر شتی زۆر سادەو ئاسایی دەستگیركرابن ،بەاڵم كە دەبینێت لەگەڵ تاوانباری زۆر مەترسیدار تێكەڵكراون كاریگەری خراپ لەسەر دەرونی ئەو كەسە جێدەهێڵێت. ئێمەش زۆر پرسیارمان لەسەر ئەو پرسە كرد، بەاڵم بەرپرسانی چاكسازییەكان پێیان وتین كە ئەوان شوێنیان نییە تا تاوانباران بەپێی ماددە یاساییەكانی لەسەر دەستگیركراون جیایان بكەینەوە .بۆیە پێویستمان بەهۆڵی دیكەو فراوانكردنی چاكسازییەكان هەیە .لە پارێزگاكانی هەرێم باڵەخانەكانی چاكسازی لە ئاستی پێویست نین بۆ گیراوان. پێویستمان بەباڵەخانەی زۆر مۆدێرنو پێشكەوتوو هەیە بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی كردەیی ئەو شوێنە ،شوێنی چاكسازی بێت .بتوانرێت ئەو تاوانبارانەی دەستگیردەكرێن تا ئەو كاتەی ئازاد دەكرێن بەشێوەیەك كاریان لەسەر بكرێت كە لەداهاتوو لەبری ئەوەی تاوانەكانیان دووبارە بكەنەوە ببن بەكەسانی بەسوود بۆ كۆمەڵگە. بۆ ئەمەش پێویستمان بەدەركردنی یاسای جێگرەوەیە كە لەواڵتانی پێشكەوتوو بایەخی زۆری پێدەدرێتو لەزیندانەوە سوود لەتواناكانی ئەو كەسانە وەردەگیریت بۆ پێشخستنی ئەو بوارانەی زیندانییەكان بەهرەیان تێیدا هەیە .بەو هۆیەوە دەتوانرێت ئەو كەسانە لەبری ئەوەی كەسانێك بن بارقورسی بن لەسەر حكومەت. بەڵكو بار سوكییەك بن لەسەر میزانییەی حكومەت. * بۆچوونێك هەیە دەوترێت چاكسازییەكانی هەرێم لەبری ئەوەی شوێنی چاكسازی بن ،بەڵكو شوێنێكن بوون بەشوێنی راهێنانو پێگەیاندنی تاوانباران؟ بەڵێ زۆر راستە .ئەگەر باسی نمونەیئەو كەسانە بكەین كە لەسەر ماددەی هۆشبەر
دەستگیركراون بەهۆی ئەوەی ئەوانە چارەسەرێك ناكرێت دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو كەسانە خەڵكانی دیكەش فێری ماددەی هۆشبەر بكەنو رێگەكانی دەستخستنی ئەو ماددانە نیشانی ئەوانی دیكە دەدەن .بۆیە لەسەر حكومەت پێویستە نەخۆشخانەیەكی تایبەت بەبواری ماددەی هۆشبەر بكاتەوە بۆ ئەوەی لەو نەخۆشخانانە ئەو كەسانە چارەسەر بكرێنو دووربخرێنەوە لەماددەی هۆشبەر .لەهەموو دنیا بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەر وەك تاوانبار سەیر ناكرێن، بەڵكو هەوڵدەدرێت چارەسەری بۆ بكرێت .بەڵكو بازرگانەكانی ماددەی هۆشبەر دەبێت سزابدرێن و سزای قورسیان بەسەردا بسەپێندرێت .بەهۆی ئەوەی ئەو كەسانەی بەكارهێنەری ماددەی هۆشبەرن چارەسەرێكی گونجاویان بۆ ناكرێت، بۆیە دەبینین بۆ چەند بارە ئەو كەسانە دەچنەوە بۆ چاكسازییەكان. هەموو ئەوانەی لەناو زیندانەكاندان بەتۆمەتی بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر، دەبێت جیابكرێنەوە لەو كەسانەی كە بازرگانییان كردووە بەماددەی هۆشبەر .یاخود تاوانبارەكانی دیكە .چونكە جۆری تاوانەكانی ئەوان زۆر جیاوازە لەگەڵ ئەو كەسانە .بۆیە زۆرجار بەهۆی ئەم جیانەكردنەوەیە گروپی زۆر مەترسیدارییان لێ دروست بووە ،یاخود كەسێك لەبەكارهێنەری ماددەی هۆشبەرەوە بووە بەبازرگانی ماددەی هۆشبەر. * ئەوەی ئێوە تێبینیتان كردووە لە سەردانە مەیدانییەكانتان لەسەر گیراوەكانی ئەو چاكسازییانە چی بوون؟ من بۆ خۆم ئەوەم زۆر بەالوە سەیر بووكە دایك پاڵنەربێت بۆ ئەوەی منداڵەكانی تاوانی قێزەون ئەنجام بدەن .چونكە ئەو جۆرە كەیسانە زۆر زۆر بوون كە دایكان هانی منداڵەكانیانداوە بۆ دزیكردن .بەراستی ئەمە كارەساتێكی گەورەیەو دەبێـت بەهەموو شێوەیەك بەر بەو دیاردەیە بگرین .دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی چاككردنی بژێوی هاواڵتیان بدات ،ئەگینا كارەساتی گەورەتر لەوەی هەیە روودەدات لەناو كۆمەڵگە .لە دامودەزگاكانی چاودێری
بەرپرسانی چاكسازییەكان پێیان وتین كە شوێنیان نییە تاوانباران بەپێی تاوانەكانیان لە یەكتر جیابكەنەوە
ئەو جۆرە كەیسانە زۆر زۆر بوون كە دایكان هانی منداڵەكانیان داوە بۆ دزیكردن كۆمەاڵیەتیش كەموكوڕی زۆرمان بەدی كردو هەموو ئەو كەموكوڕییانە دەكەین بە راپۆرتێكو پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمانی دەكەین بۆ ئەوەی بتوانین بەهاوكاری حكومەت كەموكوڕییەكان نەهێڵین. * تیمێكی وەزارەتی كاروباری كۆمەاڵیەتی بۆ دروستكردنی پرۆژەی خێزانی جێگرەوە لەهەولێرەوە سەردانی واڵتی بەریتانیایان كرد بۆ ئەوەی ئەزموونی ئەوێ بۆ خێزانی جێگرەوە بگوازنەوە بۆ هەرێمی كوردستان، ئێوە ئاگاداری كارەكانی ئەو تیمەن؟ خێزانی جێگرەوە رۆڵێكی گرنگ دەبینێتلە بەخشینی سۆز بە مندااڵنی بێ سەرپەرشت. ئەو مندااڵنەی بێنازی دایكو باوك دەبن، جۆرێك لە كەموكوڕییان لەباری دەرونی بۆ دروست دەبێت .ئەوەی ئێمە ئاگادارین ئەوەیە كە لە سلێمانی خانەیەكی بچوك هەیە بەناوی خێزانی جێگرەوە .ئەو پرۆژەیە تا ئێستا كە لە سلێمانی جێبەجێ دەكرێت نۆزدە ماڵیان هەڵبژاردبوو كە گونجاون بۆ ئەوەی منداڵی بێ سەرپەرشتیان تەسلیم بكرێت .لەو نۆزە ماڵەش تا ئێستا یانزە ماڵیان منداڵی بێ سەرپەرشتیان تەسلیم كراوە .ناوەڕۆكی پرۆژەكە بریتییە لەوەی ئەو مندااڵنەی بێ سەرپەرشتنو لەخانەكانی بێ سەرپەرشتاندان، بدرێن بەو خێزانانەی كە منداڵیان نییەو حەز بە بەخێوكردنی منداڵ دەكەن ،بەاڵم ناسنامەی منداڵەكە ناگۆڕێت و هەر لەسەر ناوی دایك و باوكە ئەسڵییەكەی خۆیان دەبن .ئەو پرۆژەیە بۆ ئەوەی ئەو مندااڵنە بێ بەش نەبن لەسۆزی خێزانی .لەرێگەی خانەی خێزانی جێگرەوەش چاودێری رەوشی ئەو مندااڵنە دەكرێت لەناو ئەو خێزانانەدا .بەاڵم دەبێت لەپەرلەمانەوە یاسایەك دەربكرێت بۆ ئەوەی بتوانرێت سوود لەو ئەزموونە وەربگیرێت بۆ هەموو شارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان .چونكە ئەوەی لەسلێمانی جێبەجێدەكرێت تەنیا پاڵپشتە بەیەك بڕگەی یاسایی كە باس لە بەرژەوەندی بااڵی منداڵ دەكات .من زانیاریم لەسەر ئەوە نییە كە لەهەولێرەوە هیچ هەوڵێك هەبووبێت بۆ گواستنەوەی ئەو ئەزموونە.
دەروون نیگا
گۆشەیەكی دەروونیی ،پەروەردەیی ،كۆمەاڵیەتییە د .سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت
مامەڵە لەگەڵ كەسی میزاجیدا بكەین؟ ئەمە ئەو پرسیارە بوو كە لە كۆتایی ئەڵقەی رابردوودا كردمانو لەم ئەڵقەیەدا دەمانەوێت وەاڵمی بدەینەوە .لەبەرئەوەی كە مرۆڤ (كەسی ئاساییو كەسی میزاجیی) بوونەوەرێكی كۆمەاڵیەتییەو ناتوانێت لە دەرەوەی كۆمەڵگە بژێت ،بۆیە بەناچاری دەبێت لەگەڵ یەكتریدا مامەڵە بكەین ،بەاڵم ئاشكرایە كە مامەڵەكردن لەگەڵ یەكدا ،یەك جۆرو یەك شێوازی نییە، بۆیە دەبێت باشترینیان لەبەرچاو بگرینو پیادەی بكەین .لەبەرئەوەی مامەڵەكردن لەگەڵ كەسی میزاجیدا ،وەك لە دوو ئەڵقەی رابردوودا گوتمان زۆر ناخۆشو پڕ ئێشو ژانە ،بۆیە پێویستە سنوورێك بۆ مامەڵەو تێكەاڵوبوونو نزیكبوونەوەی دابنرێت ،چونكە هیچ كەسێك ناچار نییە كە هەر دەبێت هاوڕێیەتی، هاوسەرگیری ،گەشتو سەیران ،كارو كاسبی، پیشە و ..هتد ،لەگەڵ كەسی میزاجیدا بكات، بەاڵم ئەگەر هەر ناچاربووین كە پەیوەندی و نزیكبوونەوەو بەریەككەوتنمان لەگەڵ كەسی میزاجیدا هەبێت ،ئەوا دەبێت وریا بین و ئەو پەیوەندییە سنوری ناسیاوی تێنەپەڕێنێت و هەرگیز نەگاتە سنورو قۆناغی هاوڕێیەتی و هاوسەرگیری و هاوسەفەری و هاوسەنگەری هاوبیری و زۆر (هاو)..ی تریش! چونكە هەموو ئەوانەی كە بەیانمانكرد ،كۆمەڵێ پەیوەندی كۆمەاڵیەتی گرنگ و پڕ بایەخن لەژیانداو لەسەر كۆمەڵێ بنەمای بەهای بااڵی مرۆڤایەتی دروست بوونە ،كە هیچیان وەكو پێویست لەالی كەسی میزاجی بوونیان نییە ..ئەی كەواتە لە مامەڵەكردن لەگەڵ كەسی میزاجیدا چی بكەین؟ لەوەاڵمدا زۆر بەكورتی دەڵێین :پێویستە ئەم خااڵنە لەبەرچاو بگرین: یەكەم :هەتا دەتوانیت لە گفتوگۆو قسەكردندا ،خۆت دووربگرە لە رەخنەگرتنی، خۆ ئەگەر هەر ناچاربوویت و پێویستی كرد كە رەخنەی لێبگریت ،هەوڵبدە رەخنە گرتنەكە لەبەرچاوی خەڵكی نەبێت ،چونكە كەسی میزاجی ،لەهەر كەسێك زیاتر كەللەڕەق و عینادە ،بۆیە لەپێشچاوی خەڵكی نەك هەر دان بەهەڵەی خۆیدا نانێت ،بەڵكو زۆر سەرسەختانە داكۆكی لە را چەوتەكانی خۆی دەكات. دووەم :هەوڵبدە ،لەقسەو گفتوگۆدا ،خۆت دوور بگرە لەو بابەتانەی كە لە گیانی ئەم خۆش نین و دەبنە مایەی نیگەرانی توڕەبوونی. سێیەم :هەتا بۆت دەكرێت دەرگای گفتوگۆی لەسەر مەكەرەوە ،خۆ ئەگەر هەر ناچار بوویت گفتوگۆی لەگەڵدا بكەیت ،بەكورتی بیبڕەوەو با زۆر درێژە نەكێشێت ،چونكە چەند درێژە بكێشێت ،ئەوەندە زیاتر ئەگەری بە رێككەوتن و دروستبوونی كێشە لەگەڵیدا دێتە ئاراوە. چوارەم :هەتا دەتوانیت چاكەكاربە لەگەڵیدا ،هەرگیز ئەوە لەبەرچاو مەگرە كە ئەو بە چاكەكانی تۆ نازانێت ،چونكە ئەمە بەشێكە لەخەسڵەتی كەسی میزاجیی ،بەاڵم بەئومێدی ئەوەی كە ئەویش السایی تۆ بكاتەوە ،بۆیە چەخت لەبەردەوامی چاكەكاری دەكەینەوە. پێنجەم :لەبەرئەوەی كەسی میزاجیی ،ژیانی خۆشەویستی و سۆزداری پڕە لەكەلێن و بۆشایی، تۆ هەوڵبدە رۆڵی باشە بگێریت لەپڕكردنەوەی كەلێن و بۆشاییەكانی ئەم بوارەی ژیانیدا. شەشەم :ئەگەر داوای قەرزی لێكردیت و توانای ئەوەت هەبوو كە یارمەتی بدەیت، یارمەتی بدە ،لەوەرگرتنەوەی قەرزەكەشدا زۆر پەلە مەكە ..هەموو ئەمانە ،بەئومێدی ئەوەی كە ئەویش لەكاتێكی تردا ،لەگەڵ تۆ ،یان كەسانی تر ئەنجام بدات. حەوتەم :هەرگیز بیر لە تۆڵكردنەوە مەكەرەوە لەگەڵیدا ،ئەگەر وانەكەیت ،تۆش دەبیتە كەسێكی وەكو ئەو. ئەمانەو چەندین خاڵی تر هەن كە لە مامەڵەكردن لەگەڵ كەسی میزاجیدا پێویستە لەبەرچاو بگیرێن ،كە بەداخەوە پانتایی گۆشەكەی ئێمە لەمەزیاتر مەودامان نادات بۆ نووسین. * پسپۆر لەبواری پەروەردە و دەروونناسیی
�� ڵ���ە ڵ��گە
14
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
بەپێی دەستوری عێراق دەبێت بنووسرێت
زمانی كوردی لەسەر دراو یاساغە مەزهەر كەریم عێراق لەسەر عەرەبی دراو بە تائێستا
ساڵی 2005كە دەستوری نووسرایەوە ،الیەنە عێراقییەكان ئەوە رێكەوتن كە زمانی كوردیو دوو زمانی فەرمینو دەبێت لەسەر هەردوو زمانەكە بنوسرێت ،بەاڵم زمانی كوردی نەخراوەتە سەر دراو. لە بڕگەیەكی مادەی چواری دەستوردا هاتووە “دراوو پولو پاسپۆرت دەبێت بەهەردوو زمانی كوردیو عەرەبی چاپبكرێن”. چواردە ساڵ بەسەر پەسەندكردنو دەنگدان بەسەر دەستوری عێراقدا تێدەپەڕێت ،بەاڵم هێشتا ئەو بڕگەیەو دەیان پڕۆژەی دیكە كە لەدەستوردا هاتووە جێبەجێنەكراون. بەختیار شاوەیس ،ئەندامی پەرلەمانی عێراق وتی“ :هەبوونی زمانو وێنەی شوێنەوارەكانی كوردستان كە لە دەستوردا هاتووە تائێستا لە پەرلەمان باسنەكراوە”. بەبڕوای ئەو “لەو بڕگەیە گرنگتر جێبەجێنەكراوە مادەی 140و موچەی فەرمانبەرانو موستەحەقاتی پێشمەرگەیە”. جێبەجێنەكردنی مادە دەستورییەكان بۆ “هەبوونی كێشەی سیاسی گەڕاندەوە لەنێوان هەرێمو بەغدا”. وتیشی“ :لەگەڵ ئەوەشدا بەغدا ئێستا موچە بۆ هەرێم نانێرێت ئیتر چۆن بچین بڵێین زمانی كوردی با لەسەر دراوی عێراقی
هەبێت ،بێگومان گوێمان لێناگرن”. عێراق لە مێژووی خۆیدا چەندین دراوی هەبووە ،بەاڵم كەمترینیان نووسینی كوردییان لەسەر بووە ،ساڵی 2004دراوی نوێ خرایە بازاڕەوە كە تائێستا كاری پێدەكرێت كە بە چاپی نوێ یان بریمەر ناسراوەو لە 250دینارەوە هەیەتی تا 50هەزار دینارو جگە لە پێنج هەزار دینارییەكە كە وێنەی تاڤگەی گەلی عەلی بەگی لەسەرە ،هیچ نووسین یاخود وێنەی شوێنەوارێكی كوردستان لەسەر دراوەكە دانەنراوە. شارەزایەكی ئابووری ،پێیوایە بەهۆی ئەوەی كوردستان سیاسەتی “نەقدییو مالیو بازرگانی نیە” ،هیچ گوشارێكی بۆ ناكرێت. د .هۆشیار مەعروف ،مامۆستای زانكۆی لوبنانی فەرەنسی لە شاری هەولێر وتی“ :گرنگی نووسینی كوردی لەسەر دراو ئەوەیە ،ڕۆژێك لە ڕۆژان ئەو پارەیە لە مۆزەخانە دادەنرێت ئەوە گرنگە شوناسی كوردیشی لەسەربێت”. وتیشی“ :هاواڵتیانی كوردستان ئەگەر ئەو دراوە بە توركیش لەسەری بنوسرێت ئەوا مامەڵەی پێوەدەكەن ،چونكە بەدیلیان نیە بۆ دراوێكی دیكە ،لەگەڵ ئەوەشدا دەسەاڵتێكی گشتی لەپشتە ،حكومەتی هەرێم هیچی پێناكرێت ،چونكە ئابوریەكی هێندە بەهێزی نیە لەگەڵ ئەوەشدا بەدیلی دیكەی نیە ناشتوانێت بەهاواڵتیان بڵێت ئەو دراوە بەكارمەهێنن”.
تەنیا دراوی پێنج هەزار دیناری وێنەی هاوینەهەوارێکی کوردستانی لەسەرە ئەم پرسە لەالی لیژنەی دارایی پەرلەمان تائێستا نەبووەتە بابەتی مشتومڕ ،بەاڵم لیژنەی رۆشنبیری تێبینی كردووە. محەمەد سەعدەدین ،ئەندامی لیژنەی
دارایی لە پەرلەمانی كوردستان بۆ “زەمەن” وتی“ :دراوی عێراقی بۆ هەموو خەڵكی عێراقە بەبێ جیاوازی بەو هۆیەشەوە دەبێت زمانی سەر پارەكەو وێنەكان تەعبیر
لەسەرجەم پێكهاتەكان بكەن ،بەتایبەت وێنەی شوێنەوارو كەسایەتیە دیارەكانی كورد كە ڕۆڵیان هەبووە لەمێژوودا وێنەكانیان لەسەر دراوەكە هەبێت”.
وتیشی“ :وەك لیژنەی دارایی تائێستا سەرنجی ئەوەمان نەداوە ،كە دەبێت پارەی عێراقی نووسراو و وێنەی كوردی لەسەر بێت ،بەداخەوە نووسراوی سەر دراوی عێراقی تەنیا پێنج هەزاری نەبێت وێنەی گەلی عەلی بەگی تێدایە سەرجەم دراوەكانی دیكەی دەوڵەتی عێراقی بەعەرەبی لەسەری نووسراوە”. گۆران عومەر ،ئەندامی لیژنەی ڕۆشنبیری لە پەرلەمانی كوردستان، لەوبارەیەوە وتی“ :ئێمە وەك لیژنەكەمان باسی نەبوونی نووسین بەكوردیو شوێنەوارو ناودارانی كوردستانمان لەسەر دراوی عێراقی كردووە ،بەاڵم بەهۆی ئەوەی لەدەستوری عێراقدا هەیە ناتوانین وەك پڕۆژە یاسا پێشكەشی بكەین”. وتیشی“ :ئەوەی لەسەر ئێمەیە تەنیا دەتوانین داوا لە سەرۆكی پەرلەمان بكەین ئەوانیش بەرپرسانی كورد لەبەغدا ئاگادار بكەنەوە ،تا نوسراوی كوردیو شوێنەوارە كوردییەكان لە دراوەكەدا هەبێت ناكرێت دراوێك گشتگیر بێت بۆ سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق بێتو بەدڵی پێكهاتەیەكی دیكەش بێت مافی ئەوانی دیكە پێشێل بكرێت”. ئەمە لەكاتێكدایە بانكی ناوەندی عێراق تاوتوێی دراوەكەی دەكات تا سێ سفری دراوەكەی البەرێت ئەویش وەك هەوڵێك بۆ بەرزكرنەوەی دراوەکەی ،بەاڵم هیچ شتێك لەبارەی گۆڕانكاری نووسینو وێنەی سەر دراوەكە باسنەكراوە.
ئاوارەکان خێوەت و ئاوارەییان لە ماڵی خۆیان پێباشترە نزیكەی 800هەزاریان نەگەڕاونەتەوەو خەرجی سااڵنەیان نزیكەی ملیارێك دۆالرە
213هەزارو 779كەس لە كەمپەكاندا دەژین سەرچین ساڵح پێدەچێت ژێر خێوەتو ژیانی كرێچیەتی لە هەرێمی كوردستان بۆ ئاوارە عێراقییەكان ئارامترو لەبارتربێت وەك ژیانكردن لەسەر زێدی خۆیان ،هەرچەندە شەڕ لە ناوچەكانیان نەماوەو فشاریش هەیە بۆ گەڕانەوەیان ،بەاڵم زۆرترینیان بنەیان لە كەمپەكان داخستووەو جارێ بەتەمای گەڕانەوە نین. پێنج ساڵ دەبێت بەشێك لە هاواڵتیانی موسڵو پارێزگاكانی ناوەڕاستی عێراق روویان لە هەرێمی كوردستان كردووە ،كە ئاگری شەڕی داعش داگیرسا ،زیاتر لە ملیۆنێكو
600هەزار ئاوارە رژانە شارەكانی هەرێم. لەو ژمارەیە 800هەزاریان گەڕاونەتەوە زێدی خۆیانو 794هەزارو 61كەسیان ماون، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان سەر بە وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان. هەر بەپێی ئامارەكان ،لە كۆی ژمارەی ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان ،تەنیا 213 هەزارو 779كەس لە كەمپەكاندا دەژین ،كە لە 40هەزار خێزان پێكهاتوونو دابەشبوون بەسەر 29كەمپدا لە شارەكانی هەرێمی كوردستان. نەگەڕانەوەی ئاوارەكان لەكاتێكدایە لەسەر ئاستی پارێزگاكانی عیراق ،بەپێی
بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ،هەڵمەتێكی بەرفراوانو درێژخایەن بۆ گەڕانەوەی تەواوی ئاوارەكان دەستپێكردووە ،تا بگات بە داخستنی كەمپەكان. دوای ئەوەی لە ساڵی 2014چەكدارانی داعش دەستیان بەسەر پارێزگاكانی نەینەواو سەاڵحەدینو ئەنبارو زۆرێك لە ناوچەكانی دیالەو باشووری كەركوكدا گرت، دانیشتوانێكی زۆری ئەو ناوچانە ئاوارەبوونو لە شارو شارۆچكەو كەمپەكانی هەرێمدا گیرسانەوە. وەك لە ئامارەكانی ناوەندی هەماهەنگی قەیرانەكاندا هاتووە ،خەرجی داواكراوی رۆژانەی ئاوارەو پەنابەران لە هەرێمی
كوردستان گەیشتۆتە دوو ملیۆنو 700 هەزار دۆالر ،ئەوەش بۆ مانگێك زیاتر لە 81 ملیۆن ،لە ساڵێكیشدا ئەو خەرجییە 974 ملیۆن و 300هەزار دۆالر دەكات. هەماهەنگی هاوبەشی ناوەندی قەیرانەكان ،لە راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بەوەشداوە 189 ،رێكخراوی ناوخۆییو نێودەوڵەتی وەك هاوبەشی مرۆیی لە دۆسیەی ئاوارەكاندا كاردەكەن. ئاوارەكان لە هەرێمی كوردستاندا بەدرێژایی کاتی مانەوەیان بوون بە دوو بەشەوە ،بەشێكیان هێشتا لە كەمپەكاندا ماونەتەوەو بەشێكی تریان چوونەتە سەنتەری پارێزگاو قەزاو ناحیەكان لە خانووی كرێدان.
هۆشەنگ محەمەد ،بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی هاوبەشی قەیرانەكان لە وەزارەتی ناوخۆ بە “زەمەن”ی وت“ :ئاوارەكان لەبەر نەبوونی خزمەتگوزاری لە شوێنی خۆیانو نەبوونی توانای دارایی بۆ دروستكردنەوەی خانوو ،نەبوونی دەرفەتی كاركردنو زیادبوونی چاالكیەكانی داعش ،جگە لەوانەش لێرە لە ژیانێكی خۆشدان ئەماندانو هەلی كاریان دەست دەكەوێت ئەمەش وای كردووە نەگەڕێنەوە”. ئاماژەی بەوەشكرد ،هیچ بڕیارێك نییە بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان تەنیا ئاسانكاری دەكەن بۆ گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە ،لە كەمپەكاندا بەردەوامن لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری
مرۆیی تا ئەوكاتەی خۆیان دەگەڕێنەوە. ساڵی 2016زیاتر لە ملیۆنێكو 600 ئاوارە لە هەرێمی كوردستاندا هەبوو، ئێستا نزیكەی 800هەزاریان لە هەرێم ماون بەشێكیان گەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان بەشێكیشیان كۆچیان كردووە بۆ هەندەران. عەتا عەزیز ،سەرۆكی رێكخراوی یاو بۆ كاروباری ئاوارەو پەنابەران بە “زەمەن”ی وت“ :ئاوارەكان بەشێكیان بە زۆر هەڕەشەی دەركردنیان لە وەزیفەكەیان لێكراوە بۆیە گەڕاونەتەوە ،لەم زروفەدا لە هەرێم باشتریان دەستناكەوێت”. ئەوەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە ،هەم رێكخراوەكان هاوكاریان دەكەن هەم هەلی كاریان بۆ دەستەبەر دەبێت ،حكومەتی هەرێم لە رووی ئەمنی لۆجستیەوە هاوكاریان دەكات ،نەتەوە یەكگرتووەكانو رێكخراوەكانیش تەواوی پێویستیەكانی تریان بۆ دابیندەكات ،ئەمەیش وایكردووە ئاوارەكان نەگەڕێنەوە شوێنی خۆیان. سەرۆكی رێكخراوی یاو وتیشی: “ئاوارەكان دەڵێن هەڕەشەمان لەسەرە لە ناوچەكانی خۆمان ناتوانین بگەڕێینەوە، بەشێكیشیان كێشەی عەشایەریان هەیە لە ناوچەكانی خۆیان ،لە یاسای نەتەوە یەكگرتووەكاندا گەڕانەوەی زۆرە ملێ نییە، ئەبێ حكومەتی هەرێمو بەغدا رێكبكەون لەسەر گەڕاندنەوەیان بۆ شوێنی خۆیان، بەاڵم بە بیانووی ئەوەی ناوچەكانیان ئارام نییەو بژێوی ژیانیان دەستناكەوێ نەتوانراوە بگەڕێنرێنەوە”. ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان%40یان لە عەرەبی سوننە %30 ،لە ئێزیدی%13 ، لە كورد %7 ،كریستیانو %10دیكەشیان لە توركمانو شیعەو شەبەكو ئەرمەنی پێكهاتوون. لیژنەی ناوخۆو ئاسایش لە پەرلەمانی كوردستان ،بەنیازە كار لەسەر پرسی نەگەڕانەوەی ئاوارەكان بكاتو بەدواداچوونی بۆ بكات. شاخەوان رەئوف ،بڕیاردەری لیژنەكە ،بە “زەمەن”ی وت“ :لەبەرئەوەی كێشەی ئەمنی ناوچەكانیان چارەسەركراوە داعش نەماوەو ناوچەكانیان لەژێر دەستی سوپای عێراقدایە، بۆیە پێویستە حكومەتی هەرێم كار لەسەر گەڕانەوەیان بكات ،لەبەرئەوەی بیانووی مانەوەیان نەماوە”. وتیشی“ :ئاوارەبوونیش پرۆسەیەكی كاتییە نەك نیشتەجێبوونیان یەكجاری یان مانەوەیان بۆ ماوەیەكی درێژ ،گەڕانەوەیان لەالیەك بارگرانی سەر حكومەت كەمدەكاتەوە لەالیەكی ترەوە كێشەی نیشتەجێبوون بەرەو كەمبوونەوە دەباتو دەرفەتی كار بۆ هاواڵتیانی هەرێم دەڕەخسێنێت”.
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
ئ��ا��بوو�ی و زو�ە
13
نرخی تابلۆی دوو ژمارەیی ئۆتۆمبیل دەگاتە نزیكەی 200هەزار دۆالر
رەهەند حەسەن نرخی ژمارەی ئۆتۆمبیل بەپێی جۆری ژمارەكان دەگۆڕدرێت ،بەاڵم گرانترینیان نرخی دوو ژمارەیی لەهەموویان گرانترەو دەگاتە نزیكەی 200هەزار دۆالر ،كەمترینیشیان سەرووی هەزار دۆالرە. بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی ئێستا 781هەزار و 552 ئۆتۆمبیل لەپارێزگای سلێمانی تۆماركراون، جگە لە ئۆتۆمبیلە میرییەكان ،تەنیا لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵیشدا تۆماری یەكەمجاری ئۆتۆمبیل لە هاتوچۆی سلێمانی 415هەزارو 26 ئۆتۆمبیل تۆمار كراوە.
ژمارەی جوانی ئۆتۆمبیل یەكێكە لەخواستەكانی هاواڵتیان كە هەندێك دەیانەوێت ژمارەی جوانیان هەبێت ،ئەوەش نرخی ژمارەی هەندێك لەئۆتۆمبیلەكانی بەرز كردۆتەوە. ئاوات محەمەد ،لە یەكێك لە پێشانگاكانی ئۆتۆمبیل لە شاری سلێمانی كە رۆژانە مامەڵەی كڕینو فرۆشتنی ئۆتۆمبیل دەكات بە “زەمەن”ی راگەیاند ،ژمارەی تاك بۆ ئۆتۆمبیل واتە یەك ژمارە ،بەهیچ شێوەیەك دەستناكەوێت ،بەاڵم نرخی دوو ژمارەیی نرخەكەی دەگاتە نزیكەی 150تا 200هەزار دۆالر ،چونكە ژمارەی جوانن، بەاڵم ئەوانیش زۆر كەم دەست دەكەون. ناوبراو روونیكردەوە ،زۆرترین خواست لەسەر چوار ژمارەییەو ئەوەش نرخی سەرووی هەزار دۆالر دەكات ،بەاڵم چوار ژمارەیی بۆ
نمونە وەك ( )3333نزیكەی دوو هەزارو 500 دۆالر دەكات ،سێ ژمارەییش ئەگەر جوان بێت بۆ نمونە ( )666تا 10هەزار دۆالر دەكات، ئەگەر جوانیش نەبێت تا هەزارو 500دۆالر دەڕوات. ئاوات محەمەد دەڵێت ،داواكردنی ئەو ژمارانە لەالیەن هەندێك كەسەوەو رەنگە باری داراییان باش بێت ،یان زۆرتر بەرپرسە بااڵكان حەز دەكەن ژمارەی ئۆتۆمبیلەكانیان جوان بێت. ئەو وتی“ :ئەگەر كەسێك ئۆتۆمبیل بە نزیكەی 40هەزار دۆالر یان زیاتریش بكڕێت، بەالیشیەوە ئاساییە ژمارەیەك بكڕێت بە نموونە بە 3هەزار دۆالر ،یان زۆر كەس دەیەوێت ژمارەی ئۆتۆمبیل و مۆبایلەكەی وەك یەك بێت”.
گۆران مستەفا ،فەرمانبەری حكومەتی هەرێمی كوردستانەو لەم ماوەیەی رابردوودا ئۆتۆمبیلێكی جۆری ئەڤەلۆنی كڕیوە ،ژمارەكەی شەش ژمارەیی بووە ،بەاڵم جوان بووە ،چونكە بەالی راستو چەپدا وەك یەك دەخوێنرایەوەو هەمان ژمارەی مۆبایلی ئەو كەسە بووە كە لێی كڕیوە. گۆران وتی“ :ئۆتۆمبیلەكەم بەنرخی 15هەزار 500دۆالر كڕی ،فرۆشیارەكە وتی ژمارەكەی لێدەكەمەوە ،چونكە ژمارەی مۆبایلەكەمە، بەاڵم من رازی نەبووم ،بۆیە هەر بەو ژمارەیەوە كڕیم ،ئەوەش دوایی كاریگەری بۆ فرۆشتنەوەی ئۆتۆمبیلەكە هەبوو و بەنرخی 16هەزار دۆالر فرۆشتمەوە”. لە پێشانگاكانی ئۆتۆمبیل لە شارەكانی هەرێمی كوردستان ،رێساو رێنمایی جۆراوجۆر پەیڕەو دەكرێنو فرۆشیارانی ئۆتۆمبیلێش بۆ خۆیان چەندین دەستەواژەو شێوازی نوێی مامەڵەیان بە ئیشەكەداوە ،دانانی نرخی بەرز لەسەر ژمارەی تابلۆو رەنگی ئۆتۆمبیلیش هەر لەدەستی خۆیاندایە. بەالی كوردستان عەبدولكەریم ،توێژەری كۆمەاڵیەتیەوە ،ژمارەی جوان بۆ ئۆتۆمبیل بەشێكی سەرەكی پەیوەندی “بەخۆدەرخستنەوە” هەیە بەتایبەتی ئەو كەسانەی باری داراییان باشە، چونكە كاتێك كەسێك ئامادە بێت 3هەزار یان 10هەزار دۆالر بەژمارەیەكی جوان بدات ،كەواتە خاوەنی دوو ئەوەندە پارەی دیكەیە ،یان دەیەوێت ژمارەی مۆبایلو ئۆتۆمبیلەكەی یەك ژمارە بێت. دەڵێت، عەبدولكەریم، كوردستان هەندێكجاریش چاولێكەری هۆكارێكی دیكەیە، بۆ نمونە گەنجێك دەبینێت كوڕی كەسێكی دەوڵەمەند ژمارەیەكی جوانی بۆ ئۆتۆمبیلەكەی كڕیوە ،ئەویش ئەگەر قەرزی بۆ كردبێت هەمان كردار دووبارە دەكاتەوە. “هەروەها هەرێمی كوردستان بەهۆی نزیكایەتی لەواڵتانی كەنداو كاریگەری كلتوری ئەو واڵتانەی لەسەرە بۆ دەستخستنی ئەو ژمارە جوانانە” .كوردستان وای وت.
توركیا...گەشەی ئابووری بە باجەوە
هەناردەو گەشتیاری بەرزبووەتەوە لەبەرامبەردا نرخ دابەزێنراوە زەمەن هەرچەندە ئابووری توركیا گەشەی بەخۆو بینیوە ،بەاڵم ئەم گەشەكردنە بەبێ باج نەبووە، هەناردەو گەشتیاریی ئەو واڵتە بەرزبوەتەوە، لەبەرامبەردا خاوەنكارو كۆمپانیاكان نرخی كااڵكانیان دابەزاندووە. ئەو دیمەنەی لە مانگەكانی رابردوودا لە توركیا بینرا جێگەی تێڕامانە ،هەناردەو گەشتیاری گەشەیان بەخۆیانەوە بینیوەو خەرجی بەكاربردنیش لەالیەن خەڵكەوە زیادیكردووە ،ئەوەش یارمەتیدەر بووە بۆ ئەوەی ئابوری لە وەرزی دووەمدا تەنیا %1.5پاشەكشە بكات. مانگی ئەیلول لەوەدەچێت ئەوە تۆماربكات كە بۆ چوارەم وەرزە ئابوری توركیا پاشەكشە بكات، دابەزینی وەبەرهێنان هۆكارێكی سەرەكی بوو بۆ پاشەكشەكە ،دوای كەمكردنەوەی خەرجیەكانی بەكاربردن لەالیەن خێزانەكانەوە یان كەمبوونەوەی خواست لەسەر بەرهەمی ناوخۆ. هەرچەندە حزبی ئاك پارتی ڕەتیدەكاتەوە وشەی “قەیران” بەكاربهێنێت بۆ ئەو دۆخەی ئابوری توركیا ،بەاڵم تێكڕای گەشەی ناوخۆ بەڕێژەی %1.1لە 12مانگی ڕابردوودا پاشەكشەی كردووە. ئەگەر بە دۆالر پێوانە بكرێت ئابوری توركیا دابەزیوە بۆ 722ملیار دۆالر ،ئەمە زۆر كەمترە لە ساڵی 2013كە 950ملیار دۆالر بوو. هەرچەندە پاشەكشەی ئابوری لە 12مانگی ڕابردوودا كەمتر كاریگەر بووە ئەگەر بەراورد بكرێت بە دوو قەیرانەكەی 2001و ساڵی ،2009دوو فاكتەر یارمەتی ئەوەیدا قەیرانەكە زۆر قوڵ نەبێت ،ئەوەش بەهۆی زیادكردنی خەرجیەكانی حكومەتەوە كە بەهۆی هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی ئەمساڵەوەو هەروەها زیادكردنی هەناردەو زیادكردنی داهاتی كەرتی گەشتوگوزار. لە وەرزی یەكەمی ئەمساڵدا هەناردە بەڕێژەی %2.6زیادیكردووە گەیشتە 42.2ملیار دۆالر، بەاڵم بە وەرزی دووەمی ساڵی 2018هەناردە 41.5ملیار بووە ،واتە بەڕێژەی %1.1زیادیكردووە بەرامبەر بە ساڵی ڕابردوو. لە مانگی كانونی دووەمی ئەمساڵ ئیسماعیل گویڵ ،بەرپرسی ئەنجومەنی هەناردەی توركیا،
وتی“ :ئێمە دەمانەوێت بۆ ساڵی 2019هەناردە بگەیەنینە 182ملیار دۆالر”. وا باسیكرد ئەم ژمارەیە دەبێتە مێژوو لە كۆماری توركیاداو لە لیستێكی چەند پڕۆژەییدا كە ئاماژەی بەوەكرد ،دەبێتە هۆی بەهێزكردنی هەناردەو بەردەوامبوون لە گەشەو داهێنان. ئەمە باشترین ڕێنیشاندەرە بۆ ئابوری توركیا، ئەو پرسیارە زیاتر پەیوەندی هەیە بەو ڕەشەبایەی كە هەڵیكردوە لەسەر ئابوریو بازرگانی جیهانی كە ڕووبەڕووی ڕیسك بۆتەوە بەهۆی بەردەوامی شەڕی بازرگانی نێوان چینو ئەمریكا ،هەروەها خاوبونەوەی ئابوری چینو ئەو دیمەنە چاوەڕوانكراوەی بەریتانیا كە دێتە دەرەوە لە یەكێتی ئەوروپاو بەبێ هیچ ڕێككەوتنێك ،تاجێگەی ئەو ڕێككەوتنە بگرێتەوە كە ئێستا هەیە ،هەروەها سزاكانی ئەمریكا لەسەر ئێرانو كێشەی كۆریای باكورو شەڕەكانی سوریاو یەمەنو ئۆكرانیا ئەمەش هەڕەشەی جیۆپۆڵتیكو ڕیسكە كاریگەری هەیە لەسەر بازرگانیو ئابوری جیهان. هەناردەی توركیا لە شەش مانگی یەكەمی
ئەمساڵدا 83.5ملیار دۆالر بووە ،ئەمەش ئابوری ئەو واڵتەی بەرزكردۆتەوەو پاشەكشەی ناوخۆی نەهێشتووە تا ئابوری زیاتر پاشەكشە بكات. ئەگەر شیكارییەك بكرێت لە پشت ئەو ژمارەیەی هەناردەو لە ڕووی جۆرییەوە بپرسێت چۆن توانرا بگەیەنرێتە ئەو ژمارەیە .دابەزینەكەی بەهای لیرەی توركیا كە ڕوویدا لە نیوەی دووەمی ساڵی 2018وایكرد هاوردەی توركیا بەتەواوی دابەزێتو كەرەستەكانی هاوردەو كەلوپەلەكان زۆر گران بێت بەرامبەر لیرەی توركیا ،ئەمەش بوە هۆی ئەوەی هەڵئاوسان زیادبكات بۆ هەناردەكاران هەرچەندە دابەزینی لیرە بووە پشتیوانی یاریدەدەر. هەناردەكاران هەندێجار نرخ دادەبەزێنن بۆ ئەوەی بازاڕەكەیانو دۆخەكە جێگیر بێت هەتا داهاتە گشتیەكان خۆیان بگەیەننە ئەنجامو زۆرجار تەنیا گوێ دەدەنە ئەوەی كە بە لیرە داهاتەكەیان چەندە. ئەگەر بەروارد بەنرخی یەكەیەكی هەناردە بكرێت كە هەناردەی توركیا پێبەرزبۆتەوە گەیشتۆتە ئەو ژمارەیە ،نرخی یەكەیەك لەماوەی
18مانگی ڕابردوودا بەڕێژەی %7نرخەكەی دابەزیوەو كەمبۆتەوە. بەواتەیەكی تر ئەگەر بەرهەمێكی هەناردە فرۆشراو بێت بە 100دۆالر لە مانگی كانونی دووەمی ساڵی 2018لە مانگی تەموزی ئەمساڵدا فرۆشراوە بە 93دۆالر .هەمان ڕەوشت بەدیدەكرێت لە كەرتی گەشتوگوزاردا ،ئەم كەرتە دووەم كەرتە بۆ بەدەستهێنانی دراوی بیانی بۆ توركیا .داهاتی سافی كەرتی گەشتیاری كە نیشانەی خەرجكردنی گەشتیاران لەگەڵ داهاتی كەرتەكە گەیشتۆتە 8.8ملیار دۆالر. ئەمەش زیادیكردوە بەڕێژەی %24زیادیكردوە، 7.1ملیار دۆالر بووە لەهەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو .لەگەڵ ئەو ژمارە گەشتیارەی كە هاتووە بۆ توركیا داهات بۆ هەر گەشتیارێك لە 680 دۆالرەوە دابەزیوە بۆ 660دۆالر ،بۆ بەشی یەكەمی ساڵی ،2018ئەمەش پێشنیاری ئەوەدەكات كە پاكێجەكانی گەشتیاری بەهەرزان فرۆشراون.
سەرچاوە :ئەلمۆنیتەر
ئارام قادر كۆكۆیی
بیركردنەوەی تاكو كاریگەرییەكانی لەسەر ئابووری دوو لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەتی هەرێم زۆرترین خەرجی و كەمترین داهاتیان هەیە .هۆكاری ناكارایی دارایی ئەم دوو وەزارەتە لەوانەیە بۆ داڕشتنی سیستمەكەی بگەڕێتەوه ،بەاڵم لەهەمان كاتدا شێوازی بیركردنەوە و ڕەفتارو هۆشیاری كۆتا بەكارهێن و سوودمەند لە خزمەتگوزاریەكانیان واتە هاواڵتی ،كاریگەریەكی ڕاستەخۆی لە سەر كارایی و خەرجی ئەم وەزارەتانە هەیە. وەزارەتی تەندروستی :ڕۆژانە هاواڵتیەكی زۆر ڕوو لە نەخۆشخانەكان و بنكە تەندروستیەكان دەكەن .ڕاسته هەندێك لەو هاواڵتیانە پێویستیان بە چارەسەری دەستبەجێ هەیە .بەاڵم زۆربەی ئەوانەی سەردانی ئەم ئەخۆشخانەو بنكە تەندروستیانە دەكەن بە هیچ شێوەیەك پێویستیان بە گرنگی پێدان و چارەسەری دەستبەجێ نیە ،زۆربەیجاریش بەپێی ستانداردە تەندروستیەكان تەنانەت بە نەخۆش لە قەڵەم نادرێن. بەاڵم بەپێی وتەی زۆربەی كارمەندانی تەندروستی و پزیشكەكان ئەم هاواڵتیانە نایانەوێت بە دەستی خاڵی ئەو نەخۆشخانە و بنكە تەندروستیانە بەجێبهێڵن ،بەڵكو پزیشكەكە ناچار دەكەن كە دەرمانی ئازار شكێن یان دژە بەكتریایان بۆ بنوسن ،لەبەر ئەوە یەكەم :زۆربەی ئەو دەرمانەی كە حكومەتی هەرێم و بە تایبەتیش وەزارەتی تەندروستی دەیكڕێت یان ئازار شكێنە یان دژە بەكتریایە ،دووەم؛ بە هۆی ئەو هاواڵتیانەی كە نەخۆش نینو سەردانی نەخۆشخانەو بنكە تەندروستیەكان دەكەن ،قەرەباڵخییەك دروست دەكەنو بەشێك لە كاتی ئەو پزیشكو كارمەندە تەندروستیانەی بە فیڕۆ دەدەن ،ئەمەش ڕێگرە لە كارمەندانی تەندروستیو پزیشكەكان تەركیز بخەنە سەر كەیسە ئێمێرجنسییەكان .حكومەتیش كرێیی ئەو كاتە بەهەدەر دراوە دەدات بەشێوەی مووچە. وەزارەتی خوێندنی بااڵ :لە هەرێمو عێراق خوێندن نەك هەر بە خۆڕاییە بەڵكو حكومەت پێش ئەم قەیرانە داراییە بۆ ماوەیەك مانگانە دەڕماڵەی بە خوێندكاران دەبەخشی وەك هاندەرێك بۆ خوێندن .كەس نكوڵی لەوە ناكات كە خوێندن مافەو دەبێت هەموو كەس ئەو دەرفەتەی بۆ بڕەخسێنرێت كە بخوێنێت .بەاڵم لە هەرێم ئەم سیستەمە بەشێوەیەكی ناتەندروست لە الیەن خۆێندكارانەوە بەكاردەهێنرێت .وەزارەت تێچووی تەواوی هۆڵەكانی خوێندنو وانەبێژو تاقیگەكانو هەروەها بەشی ناوخۆیی خوێندكاران دابین دەكاتو لە بەرامبەردا خوێندكاران نە هەوڵی بەرزكردنەوەی ئاستی زانستی خۆیان نە ئەو سیستەمەی كە سوودی لێدەبیننو نە ئەو كۆمەڵگەیەی تێدا دەژین دەدەن .لە زۆربەی وواڵتانی ڕۆژئاواو بەتایبەت ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا خوێندكار وەك بەشێك لە سیستەمی خوێندنی بااڵ ،تەواوی تێچووی خوێندنو شوێنی مانەوەو تەنانەت تێچووی بەكارهێنانی ئامێرەكانو بەشەكانی زانكۆی كەوتووەتە ئەستۆ ،سەرەڕای ئەوەش زۆربەیان هاوتەریب لەگەڵ خوێندنەكەدا كارێكی دی دەكەن بۆ مسۆگەركردنی گوزەرانیان، كەچی هێشتا لە ڕووی ئاستی زانستییەوە بە سەد قات لە خوێندكاری ئێرە باشترنو تەنانەت پاش كۆتایی هێنان بە خوێندنەكەیان چاوەڕیی حكومەت ناكەن بۆ دامەزراندن بەڵكو زۆربەیان یان دەبن بەكارساز یان كارێك لە دەرەوەی كەرتی گشتی پەیدا دەكەن. لەبەر ئەوە ڕاستە سیستەمەكان ناكاران ،بەاڵم شێوازی بیركردنەوەو ڕەفتاری بەكارهێنەرانیان یەكێكە لە هۆكارە سەرەكیەكانی ناكارایی ئەو سیستمانە.
ئ��ا��بوو�ی و زو�ە
12
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
سیحری بڕیارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ بەتاڵدەكرێتەوە لە مەرزەكانی عێراقەوە بە لێشاو سەوزەو میوەی هاوردە دەهێنرێتە بازاڕەكانی هەرێم
سەرچین ساڵح لەكاتێكدا وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم بڕیاری زیادكردنی رەسمی گومرگی ئەو بەرهەمانە دەدات كە لە ناوخۆدا پێگەیشتوون ،بەاڵم مەرزەكانی عێراق پابەندنین بە بڕیارەكەوەو ئەو بەرهەمانەی لەو مەرزانەوە هاوردە دەكرێن بازرگانان بەشێكی زۆری هەناردەی هەرێم دەكەن، ئەمەش وایكردووە بڕیارەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ كاریگەری نەمێنێت. ئەو بەرهەمانەی هاوردە دەكرێن لە هەرێم بەهۆی زیادكردنی رەسمی گومرگییەوە نرخیان بەرزبووەتەوە، بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی كشتوكاڵ هەناردەكردنیان لە پارێزگاكانی عێراقەوە بۆ هەرێم ،لەالیەك زیان بە جوتیارانی هەرێم گەیاندووە ،لەالیەكی ترەوە كاریگەری بڕیارەكانی الوازكردوون. هۆكاری پابەندنەبوونی مەرزەكانی عێراق بە یاسای گومرگییەوە بۆئەوە دەگەڕێتەوە هێزەكانی حەشدی شەعبیەوە بەڕێوەدەبرێنو پابەند نابن بە بڕیارەكانەوە ئەمەش وایكردووە بازرگانان بۆ خۆپاراستن لە زیادكردنی رەسمی گومرگی رووبكەنە ئەو مەرزانە. بەڕێوەبەری محەمەد، حسێن گومرگی پەروێزخان بە “زەمەن”ی وت: “پارێزگاری لە بەرهەمی ناوخۆ نەكراوە ئەو هەموو سەوزەواتەی لە بازاڕدایە لە كوێوە هاتووە؟ لەكاتێكدا لە مەرزەكانی هەرێمەوە وەك جۆرێك لە قەدەغەكردنی لێهاتووە لەبەرئەوەی رەسمی گومرگیەكەی هێندە زیاد كراوە بازرگان زیان دەكات لە هاوردەكردنی ،بەاڵم لە مەرزەكانی عێراقەوە بە لێشاو بەبێ زیادكردنی تەعریفەی گومرگی رێگە بە هاوردەكردنیان دەدرێت”. بەڕێوەبەری گومرگی پەروێزخان،
ئەم گرفتە پێویستی بەچارەسەرە، كاریگەری بڕیارەكانی كەمكردوەتەوەو زیانی بە بەرهەمی ناوخۆو جوتیاران گەیاندووە
وتیشی“ :بەپێی یاسا هاوردەكردنیشی لە مەرزەكانی عێراقەوە قەدەغەیە، بەاڵم لەبەرئەوەی مەرزەكان بەدەست حەشدەوەیە ،هەموو شتێك دێتە ژوورەوە تەنانەت مادەی هۆشبەریش ،بۆیە پالنەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ مەتاتیەو هیچ جوتیارێك سود لەو بڕیارانەی وەزارەتی كشتوكاڵ وەرناگرن”. باسی لەوەشكرد ،ئەو بەرهەمانەی لە مەرزەكانی عێراقەوە بەبێ زیادكردنی رەسمی گومرگی رێگەی پێدەدرێت لە شێراوەو سحێالوە تادەگاتە خانەقین دێتە هەرێمی كوردستانەوە ،وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم هیچ ناكات بۆ بەرپێگرتنی ،لەكاتێكدا دەتوانن بینێرن
بۆ گومرگو بەو شێوەیە هەم داهاتێكە بۆ حكومەت هەم پالنەكەی وەزارەتیش سەردەگرێت. سااڵنە بەپێی وەرزی پێگەیشتنی بەرهەمی ناوخۆ وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێمو عێراق بڕیاری قەدەغەكردن یان زیادكردنی رەسمی گومرگی بەرهەمی هاوردە دەردەكەن ،بۆئەوەی ئەو بەرهەمەی لە ناوخۆدا پێگەیشتووە بە ئاسانی ساغببێتەوەو جوتیاران قازانجیان دەست بكەوێتو بەرهەمی ناوخۆ ببوژێتەوە. سەروەر عەلی ،بەڕێوەبەری عەلوەی سلێمانی بە “زەمەن”ی وت“ :هەماهەنگی نەكرێت لەگەڵ حكومەتی عێراقدا بە یەك بەرنامە مامەڵە لەگەڵ بەرهەمی ناوخۆدا
نەكرێت جوتیاران سود لەو بڕیارەی وەزارەتی كشتوكاڵ وەرناگرن”. هەرێم بۆ هەر كیلۆیەك 350دینار باجی زیادكردووە ،بەاڵم لە مەرزەكانی عێراقەوە بەهەموو تێچوویەكە بە 100دینار دێتە ناوەوە. وتیشی“ :زۆر هەوڵمانداوە بۆ بەرگرتن بە هاوردەكردنی بەرهەمی دەرەكی لە پارێزگاكانی عێراقەوە ،بەاڵم لەبەرئەوەی وەسڵی گومرگیان پێیە ناتوانرێت رێگەیان لێبگیرێت ،ئەگەر بەر بەمە نەگیرێت ئەوا جوتیاران زەرەر دەكەن لەبەرئەوەی خەرجی تێچووی بەرهەمەكانیان زۆر لەو نرخە زیاتر ئێستا بۆیان ساغ دەبێتەوە”. هاوینی ئەمساڵ وەزارەتی كشتوكاڵ
هاوردەكردنی تەماتەی قەدەغەكرد، كە جوتیاران بەهۆی ساغنەبوونەوەی هاواریان لێ هەستابوو ،لەگەڵ پێگەیشتنی هەناریش بڕیاردرا هاوردەكردنی قەدەغە بكرێت. بەپێی ئەو رێكەوتنەی لەنێوان حكومەتی هەرێمو ناوەندا هەیە دەبێ هەموو وەزارەتە هاوشێوەكان لەگەڵ یەكدا دابنیشن بەرنامەی كار دابنێن ،وەزارەتی كشتوكاڵ لیژنەی دروستكردووە لەم ماوەدا سەردانی بەغدا دەكات یەكێك لەو پرسانەی باس دەكرێ بابەتی مەرزەكانە. وتەبێژی حەمەكەریم، حسێن وەزارەتی كشتوكاڵو سەرچاوەكانی ئاو ،بە “زەمەن”ی وت“ :كارنەكردن
دەردی بێكاری لە هەرێمی كوردستان
بە تەعریفەی گومرگی لە مەرزەكانی عێراقدا گەورەترین موعاناتی ئێمەیە ،ئەم جیاوازییە لە بڕیارداندا بووەتە گرفتێك بۆ بەرهەمی ناوخۆ ،كاریگەری گەورەی لەسەر الوازكردنی بڕیارەكانی ئێمەیە، ناتوانین رێگریان لێبكەین یان دووبارە گومرگیان بكەینەوە لەبەرئەوەی لەنێوان یەك واڵتدایەو زۆرجار بەناوی بەرهەمی ناوخۆوە دەیهێننە هەرێم”. ئەو بەرپرسەی وەزارەتی كشتوكاڵ، وتیشی“ :ئەم گرفتە پێویستی بە رێكخستنەوەیە، چارەسەركردنو بڕیارەكانی كاریگەری لەبەرئەوەی ئێمەی كەمكردووەتەوەو زیانی گەورەی بە بەرهەمی ناوخۆو جوتیارانی هەرێم گەیاندووە وایكردووە سودی بڕیارەكانی ئێمە كەمبكاتەوە”.
-بێكاری سایكڵیی
جۆرێكە لە یێكاری كە هاوڕێیە خولی بازرگانیو دوركەوتنەوەیە لە سروشتی بێكاری ،ئەمجۆرە بێكاریە لە كاتی پوكانەوەی ئابوریو كزی ڕوودەدات.
لەگەڵ ڕێژەی زیاتر بازاڕدا
-بێكاری شاراوە
جۆرێكە لە بێكاریو كارمەندان مووچە وەردەگرن ،بەاڵم بەشێكی زۆر كەم لە بەرهەم زیاددەكەن ئەمجۆرە بێكاریە زیاتر لە كەرتی گشتیدا زیاتر ڕوودەدات لەسەر بنەمای خزمایەتیو بنەماڵەچێتیو حیزبایەتی ڕێژەی ئەمجۆرە بێكاریە زیاد دەكات ئەمەش مانای بەفیڕۆدانی زیاتری سەرچاوە داراییەكانە.
-بێكاری وەرزی
ئەمەش لە ناوەكەیەوە دیارە كە دەكرێت لەوەرزێكدا كۆمەڵێك كارمەند بێكاربنو لەوەرزی داهاتوودا كاریان دەستبكەوێت.
-بێكاری بونیادی
ئەمجۆرە بێكاریە بۆ ماوەی درێژخایەنە زیاتر لە ساڵێكە هۆی سەرەكی ئەمجۆرە بێكاریە بریتیە ،لە چەقبەستووی كرێی كاری ڕاستەقینە ،چەقبەستوی كرێی كار مانای ئەوەیە كرێ ناتوانێت هاوسەنگی نێوان خواستو خستنەڕووی كار بخولقێنێت.
ئەنوەر كەریم بەپێی پێناسەی بێكاری كەسێك كە تەمەنی لە 65-16ساڵ بێتو مەدەنی بێتو بەدوای كاردا بگەڕێ لە بازاڕی كاردا ئەوا بە بێكار ناودەبرێت. بۆ ئەوەی رێژەی بێكاری بدۆزینەوە دەبێت ژمارەی هێزی كار بزانین، هاوكێشەكە بەمشێوەیە دەبێت: هێزی كار = ژمارەی كاركەران + ژمارەی بێكار رێژەی بێكاری = ژمارەی بێكاران/ هێزی كار ×.100 رێژەی بێكاری لە هەرێمی كوردستاندا بۆ ڕەگەزی نێر لە ساڵی 2017دا یەكسانە بە %8.1
رێژەی بێكاری بۆ ڕەگەزی مێینە لە هەمانساڵدا یەكسانە بە .%20.1 لە راپۆرتی دەستەی ئاماری وەزارەتی پالنداندا هاتووە رێژەی بێكاری لە هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2018یەكسانە بە ، %٩ بەاڵم بەپێی راپۆرتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە 2018/4/20ژمارەی بەتاڵە لە هەرێمی كوردستان یەكسانە بە %47واتە رێژەی بێكاری بۆ رەگەزی نێر بەپێی راپۆرتەكە یەكسانە بە %24و بۆ رەگەزی مێ یەكسانە .%6٩ بۆیە جیاوازیەكی زۆر هەیە لە راپۆرتی وەزارەتی پالندانانو راپۆرتی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ رێژەی بێكاری. لەبەرئەوەی سەنتەرێكی كار نیە لە هەرێمی كوردستان كاتێك كەسێك بەدوای كاردا دەگەڕێت بڕوات لەوێ ناوی
خۆی تۆمار بكاتو كە كاری دۆزیەوە لەو لیستە بێتە دەرەوە بەوەش ژمارەی تەواو دیاری دەكرێت كە چەند كار رەخساوە لەو مانگەدا. سروشتی بازاڕی كار كاریگەری گەورەی هەیە لەسەر پێگەی خۆشگوزەرانی كارمەندو قازانجی خاوەنكار ،لە سیستمێكدا كە پالنی مەركەزیەت بێت وەك سۆشیالیستی بێت یان ئابوری موڵكانە بێت بەشی زۆری بازاڕی كار لەالیەن دەوڵەتەوە قۆرخ دەكرێتو سیستمی موچە بە مەركەزیەت دادەنرێتو الی كەمی كرێ Minimum Wageلە هەرێمی كوردستان بڕەكەی بە 250هەزار دینار دادەنرێت. مەركەزیبوونی كرێی كار ڕۆحی كاركردنو هەوڵدانی زیاتر الوازدەكات ،ئەوەی ڕۆڵی بەرچاوی لە بەرزكردنەوەی كارمەند دەبێت
بااڵدەستی حیزبو حكومەتەو كەمتر لێهاتووییە لەو سیستمەداو زۆربەی كارمەند ڕوودەكەنە كەرتی گشتیو خەرجی بودجەی گشتی قورس دەكەن. بازاڕی كار بەپێی وەرچەرخانی الیەنی خواست لەسەر كارو خستنەڕووی كار دەگۆڕدرێت هەر جوڵەیەكی الیەنی بازاڕیش گۆڕانكاری بەسەر ڕێژەی بێكاری دەهێنێت.
هۆكارو جۆرەكانی بێكاری
لەگەڵ ئەوەی ڕێژەی بێكاری لە ئامارەكاندا ڕادەگەیەنرێت ،بەاڵم ئەمە مانای یەكجۆر بێكاری ناگەیەنێت ،تێڕامان لە جۆری بێكاری كردنەوەی دەرگای تێگەیشتنە لە هۆكارەكانی لەم خااڵنەی خوارەوەدا دەردەكەوێت .
-رێژەی سروشتی بێكاری
جۆرێك لە جۆرەكانی بێكاری ناسراوە بە بێكاری لە رێژەی سروشتیدا ئەمجۆرە بۆ ماوەی درێژخایەنە ڕێژەكەی دەكەوێتە نێوان %6-%4ئەمجۆرە بۆ ماوەی درێژخایەن دانراوەو هەر سیاسەتێكی ئابوری بتوانێت ڕێژەی دۆزینەوەی كار خێرا بكات دەتوانێت كار لە ڕێژەی سروشتی بێكاری بكات.
-بێكاری بەریەككەوتە
ئەمجۆرە بێكارییە كاتێكی زۆر ناخەیەنێت ،بریتیە لە نەگونجانی ئارەزووی كارمەند لەگەڵ دەرفەتی كارەكە جاری واهەیە كارمەندەكە بەتوانایەو قبوڵی ئاستی كرێكەو جۆری كارەكە ناكاتو جاری وا هەیە پێویست دەكات خاوەنكار پێویستی بەماوەیەك هەبێت تا بڕیار بدات لەسەر وەرگرتنی كارمەندەكە.
گرنگترین ڕێگای دۆزینەوەی كار لە هەرێمی كوردستان:
*پەیوەندیكردن بەحكومەتەوە. *ڕۆژنامەكان * ئۆفیسی كار *داوای كاركردن لە خاوەنكار *لە خزمو هاوڕێ پرسین. بەپێی راپۆڕتی دەستەی ئاماری وەزارەتی پالندانان ،ڕێژەی گەشەی دانیشتوان بریتیە لە %2.3وە دانیشتوانی هەرێمی كوردستان شەش ملیۆن كەسە ،بەپێی ئەم یاسایە كە ڕێژەی گەشەی دانیشتوان بۆ ساڵێك یەكسانە بە ڕەخساندنی ژمارەی هەلی كار لەو ساڵەدا. كەواتە هەرێمی كوردستان دەبێت سااڵنە 138هەزار هەزار هەلی كار بڕەخسێنێت، ئەگەر ئەم یاسایە پشتگوێبخرێت ئەوا لە شكرێكی بەتاڵە لە پاشەڕۆژدا دروست دەبێت هەر كاتێك بیانەوێت دەتوانن ئاسایشی كۆمەڵگا بەئاسانی تێكبدەن .
ا� ��ا ب�� ت
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
11
گەوهەرەکانی شارەزوور کـــــــــــــــــــــچانن
زەمەن لە ماوەی رابردوودا (گروپی کچانی گەورهەر) وەک گروپێکی سەربەخۆی کچانە ،بۆ بەکولتوورکردنی خوێندنەوە و رۆشنبیری تاک و بەتایبەت کارکردن لەسەر فیکر و تێگەیشتنی ئافرەتان ،لە قەزای شارەزوور دامەزرا .بۆ ئەم مەبەستەش چەندین کار و پڕۆژەی گرنگیان ئەنجامدا ،بەاڵم یەکێک لە دامەزرینەرانی ئەو گروپە ،گلەیی لە ئاستی رۆشنبیری ناوچەکە هەیە و دەڵێت بەهۆی نەبوونی شوێنەوە کار و چاالکی گروپەکەیان راگرتووە. نارین عوسمان وەک کچێکی چاالکی بواری
رۆشنبیری و یەکێک لە دامەزرینەرانی ئەو گروپە، باس لەوە دەکات ئەو کاتانەی خەریکی کار و چاالکی کولتووری بوون لە قەزاکەدا لەالیەن خەڵکەوە پشتگیری دەکران و هاوکاریان بوون ،بەاڵم ئەوە نەبوو ئومێدی گەورەی لەسەر هەڵبچنرێ. نارین ئەوەش ناشارێتەوە کە هەستیان بەوە کردووە خەڵک تینوو و تامەزرۆی ئەو کار و چاالکییە رۆشنبیرییانە بوون ،بەتایبەت کچان و ئافرەتان لە پێناو دۆزینەوەی رێگایەک بۆ خۆپێگەیانند و ژیانێکی باشتر هاوکارێکی باشی ئێمە بوون. ئەم کچە چاالکەی بواری کولتوور لە قەزای شارەزوور بڕوای وایە بێدەنگبوونی گروپی کچانی گەوهەر دەکرێت شتێکی کاتیی بێ و دەشکرێت بۆ هەمیشەییبێ “تائێستا دیار نییە چۆن دەبێ بەاڵم ئەوەی ئامانجی ئێمەیە
کارکردنمانە وەک کۆمەڵەیەک کە ئامانجی پێگەیاندنی تاکی رۆشنبیر بێت،کارێکی جدی بێت تا هیچ نەبێ بتوانێ زۆرینەی ئامانجی خۆی بپێکێ”. نارین نیگەرانە لەوەی تاکو ئێستا لە قەزای شارەزوور کتێبخانە و ناوەند ،یان شوێنێکی کولتووری نییە ،نەک بۆ کچان بەڵکو بۆ پیاوانیش نییە ،لە روانگەی نارینەوە نەبوونی شوێنی تایبەت دەکرێت هۆکاری سەرەکیی وەستانی کچانی گەوهەربێت. سەبارەت بە توانا و وزەی گەنج لە قەزای شارەزوور ،نارین دەڵێت :پێموایە هەموو گەنجێک خاوەنی توانا و هێزی گەورەیە ،بەاڵم ئەوەی گرنگە چۆنیەتی بەکارخستن و بەرەوپێشبردنی ئەم توانا و وزەیە ،ئەوەی ئێستا دەبینرێت نەک هەر لە شارەزوور ،بەڵکو لە سەرجەم ناوچەکانی کوردستان وزەی گەنجان پشتگوێ خراوە.
ئاکام بەدوای خوشکە هااڵتووەکەیدا دەگەڕێت زەمەن ئەکتەری بواری شانۆ (ئاکام تاهیر) بۆ یەکەمجارە لە درامایەکی کوردیدا بەشداری بکات کە ڕۆڵەکەی خۆی لەو درامایەدا بۆ زەمەن ئاشکرا دەکات و دەڵێت رۆڵی کەسێکی توند دەبینم. هونەرمەند ئاکام تاهیر تائێستا لە چەندین شانۆگەریدا بەشداریکردووە و بەهۆی نواندنە جوانەکەیەوە سەرنجی بینەرانی بەالی خۆیدا راکێشاوە ،بەتایبەت لە شانۆگەری (مارا ساد) لەگەڵ هاوڕێکانیدا بە ئاستە بەرزەکەی هەمووانی سەرسام کرد. ئاکام لە درامای دوا کاتژمێر دا کە لە نووسین و دەرهێنانی (کارۆخ ئیبراهیم حەکیمە)ە ،رۆڵی سەرەکی دەبینێ و سەبارەت بەو رۆڵەی بۆ زەمەن وتی :رۆڵی کەیوان دەبینم کە یەکێکە لە کارەکتەرە سەرەکییەکانی ناو ئەم درامایە ،ئەم کارەکتەرە رۆڵێکی
توند دەگێڕێ لەناو چوارچێوەی چیرۆک و سیناریۆی دراماکەدا ،بەرەوام لە گەڕاندایە بە دوای رێناسی خوشکیدا کە زۆربەی سامانەکەی باوکی بە ناوەیەو هەاڵتووە ،هەربۆیە بۆ دۆزینەوەی خوشکەکەی و دەستگرتن بەسەر ئەو سامانەدا ،پەنا دەباتە بەر چەندین رێگای توندوتیژی و ئازاردانی خەڵکی بێتاوان. ئەم درامایە پێکهاتووە لە ١5ئەڵقە و باسی گیروگرفتەکانی نێوان چوار خێزان دەکات کە چۆن بازرگانی نایاسایی و مامەڵەکردنی خراپ لەگەڵ پارەدا دەبێتە هۆی تێکچوون و پچڕانی شیرازەی خێزانەکان. ئاکام تاهیر پێی وایە کوردیش پێویستە هاوشێوەی واڵتانی دراوسێ هەوڵبدەن بەرهەمی دراماو فیلمیان هەب”ێ هەموو هەوڵێک بدرێت کە بە کوالێتییەکی گونجاو فیلم و دراما دروست بکەین. ئێستا درامای (دوا کاتژمێر) لە قۆناغەکانی وێنەگرتندایە .لە داهاتودا دەست دەکرێت بە کاری مۆنتاژکردن.
زۆربەی ژنە بەرپرسەکان لێرە خۆیان دەشۆرن ئەم کارانە لە ئەتەکێتت
مەزهەر كەریم
کەم دەکەنەوە
گەرماوی موفتی لە گەڕەكی سابونكەرانی شاری سلێمانی ،چوار ساڵ دوای دروستبوونی ئەمارەتی بابان وەك یەكەم گەرماو دروستكراوەو تاکو ئێستاش گەرمەو لە كار نەوەستاوە. شیرین عوسمان ژنێكی تەمەن 65ساڵە بۆ خۆشتن هاتبووە گەرماوەكە باسی لەوە کرد کە بۆ خۆشۆردن بەردەوام دێتە ئەم حەمامە، شیرین ئەو ڕۆژانەی بیر ناچێت كە لەگەڵ دایكو پوریدا هاتوون بۆ ئەم گەرماوە ،دایكو پوری شیرین لە ژیاندا نەماون ،بەاڵم وەک خۆی دەڵێت گەرماوەكە بووەتە سەبوری بۆی. نەزیرە عەبدوڵاڵ هاوشێوەی شیرین بەردوام سەردانی حەمامەکە دەکات ،نەزیرە بۆ “زەمەن” وتی“ :لە ساڵی هەشتاكانەوە ناوبەناو دێمە ئەم گەرماوە ،هەتا گەرماوەكە بمێنێتو من لە ژیاندابم پێی لێ نابڕم ،زۆر شوێنو شارو واڵتان گەڕاوم و شوێنەواری مێژویم دیوە ،بەاڵم هێندەی ئەم گەرماوە پێی ئاسودە نەبووم”. نەزیرە گێڕایەوە دوای سێو پێنج ساڵ دابڕان لە دوو هاوڕێی دێرینی خۆی کە ناویان (خونچەو گەالوێژ)ە ،لەم گەرماوە بینینیەوە، ئەوان ئێستا تەواو رەنگیان گۆڕاوەو پیربوون، نەزیرە وتیشی“ :ئەو رۆژانەی ئەوان دێن بۆ گەرماوەكە ،منیش دەڕۆم بۆ ئەوەی پێكەوە قسەو باس بکەین و یادی رۆژە خۆشەکان بکەینەوە”.
هەموان دەیانەوێت بە ئەتەکێتەوە مامەڵە بکەن ،بۆ ئەوەی هەمیشە جێگەی سەرنج بن و بە ویقارەوە دەربکەون، بەاڵم زۆرجار بەبێ ئەوەی بزانن هەندێک رەفتار دەنوێنن کە لە ئەتەکێتیان کەم دەکاتەوە ،شارەزایانی بواری ئەتەکێت ئامۆژگاریمان دەکەن کە لەم هەڵسوکەوتانە دووربکەوینەوە. یەکێک لەو کارانە ئەوەیە بە دەنگی بەرز پێبکەنیت یاخود بە ئەژنۆی خۆتدا یان شوێنێکی تری جەستەدا بکێشیت. بەدەنگی بەرز قسەکردن و کێشان بە شان و پشتی هاوڕێکانتدا و بە خاوی رۆیشتن و زۆر دەست جواڵندن. پاککردنەوەی ددانەکانت بە دەست و پەنجەکانت و کاتێک نان دەخۆیت یان دوای نان خواردن ،هەوڵبدە پاکەرەوەی ددان بەکاربهێنیت. توندکردنەوەی قایش و پانتۆڵ و کراس بەگشتی چاککردنی جلوبەرگ بە شێوەیەکی دیار دیمەنێکی نەشازی هەیە ،یان دەرکەوتنی جلوبەرگی ژێرەوە و دانیشتن بە شێوەیەکی ناڕێک ،یان ئەنجامدانی هەندێک جووڵەی خراپ وەک داهێنانی قژ و یاریکردن لە شوێنی گشتیدا لە شیک و ئەتەکێت کەم دەکاتەوە .
خێزانەکەی 345کەسە پیاوێکى 87ساڵى ئۆکرانى دەیەوێت ناوى بچێتە کتێبى گینس بۆ ژمارە پێوانەییەکان، چونکە خێزانەکەى ئێستا بووە 346کەس کە لە منداڵى خۆى و نەوەکانى پێکهاتوون. پاڤل سمنیۆک ،ئەو پیاوە 87ساڵە ئۆکرانیەیە کە خاوەنى ١3کوڕ و کچە و ١27کوڕەزا و کچەزاى هەیە و ئەوانیش باوک و دایکى 203کوڕ و کچى دیکەن ،ئەوەى چانسى داوەتە ئەو پیاوە ئەوەیە خاوەنى ئەو نەوە زۆرەیە و هێشتا خۆشى لە ژیاندایە و دەیانبینێت.
خاوەنی گەرماوەكەش بۆ “زەمەن” ئاشکرای دەکات کە ماوەی سی ساڵە لەم گەرماوەدا كار دەكات و نایەوێت دەستبەرداری ئیشەکەی بێت ،چونکە بە بەشێکی ژیانی دەزانێت لە ژیانی. ئامینە محەمەد وتی“ :لە ساڵی حەفتاكانی سەدەی رابردوودا هاوسەرەكەم ئەم گەرماوەی بە سەرقفاڵنە وەرگرت ،رۆژانە لە دوو كاتی جیاوازدا پیاوان و ژنان دەهاتن خۆیان دەشۆرد، پاش مردنی هاوسەرەکەم ناچار تایبەتم كرد بە ژنان ،زۆربەی ئەو ژنانەی سەردانی گەرماوەكە دەكەن ،تەمەنیان لە پەنجا ساڵ سەروترە کە بەشێكیان پزیشك بۆی داناون سەردانی ئێرە
درێژترین پێی هەیە هاواڵتییهکی مهغریبی به ناوی ئیبراهیم تهقیهاڵ، تهمهنی 29ساڵهو درێژی بااڵی 2.46سانتیمهتره، بههۆی درێژی پێی چووە گینسەوە ئهو هاواڵتییه مهغریبیه دوای پشکنینی لهالیهن دادوهرانی کتێبی گینسهوه ،بەهۆی درێژی پێیەوە کە پێاڵوی تایبەتی بۆ دروست دەکەن ،ناویان تۆمارکرد. درێژی پێی چهپی ئیبراهیم 38.١سانتیمهتره و پێی راستیشی 37.5سانتیمهتره.
بکەن ،ژمارەیەكیشیان بیرەوەرییان لەگەڵ گەرماوەكەدا هەیە”. خاوەنی حەمامەکە باس لەوەش دەکات کە رۆژانە خەڵكانێکی زۆر کە لە دەرەوەی واڵتەوە دێنەوە سەردانی گەرماوەكە دەكەنو بیرەوەرییەکانی رۆژانی زووی خۆیان دەگێڕنەوەو وێنەی تێدا دەگرن ،هەشیانە خۆیان دەشۆن و دەڵێن زۆر تامەزرۆی بینینەوەی ئەم حەمامە بوون. ئامینە وتیشی“ :زۆرجار خەڵكی بیانی هاتونەتە گەرماوەكە و وەك شوێنێكی کولتووری سەیریان كردووە ،هەروەها دەیان ژنە بەرپرسی ئەم شارە هاتوونەتە گەرماوەكەو
خۆیان شۆردووە ،هاوکات هەر لێرە چەندین فلیمو كلیپی گۆرانی لە گەرماوەكەدا تۆماركراوە. لەوبارەیەوە مێژوونووسو شوێنەوارناسێك بەمەترسی وەسفی خزمەت نەكردنی گەرماوی موفتی دەكات لەالیەن حكومەتەوە بەزیانێكی نەتەوەیی دەیدا لەقەڵەم. عەبدولڕەقیب یوسف ،وەک شوێنەوارناسێک خزمەت نەکردنی حەمامەکە لەالیەن حکومەتەوە بە مەترسی دەزانێت و دەڵێت: بەدەر لە گەرماوی موفتی كە بە كۆنترین گەرماوی سلێمانی هەژمار دەكرێت ،ئێستا لە شاری سلێمانی تەنها سێ گەرماوی مێژوویی لە شارەكەدا ماون.
کپترین ژور ژورێک لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەیە بە کپ و بێدەنگترین ژوور دادەنرێت لە جیهاندا ،تا ئاستێک بێدەنگە کە دەتوانیت دەنگی سووڕی خوێنی خۆت ببیستیت. ژوورێک لە تاقیگەکانی ئۆرفیلد لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، وەک بێدەنگترین شوێن لە جیهاندا لەالیەن کتێبی گینس تۆمارکراوە، بەو پێیە کە بەهۆی دیزاینەکەیەوە لە ٪99.99ی سەرجەم دەنگەکان دەگرێتە خۆی و مرۆڤ لەو ژوورەدا بەشێوەیەک ترپەی دڵی خۆی دەبیستێت کە هیچ کاتێک پێشتر بەو شێوەیە نەیبیستووە.
ا� ��ا ب�� ت
10 میدیا رەوف بێگەرد:
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
دڵم بۆ کەسێک لێی دەدا کەچی ئەو دڵی الی کەسێکی تر بوو هونەرمەندی خانمە کورد (میدیا رەوف بێگەرد) لەم دیمانە تایبەتەیدا لەگەڵ “زەمەن” ،تیشک دەخاتە سەر قۆناغەکانی ژیانی خۆی و لە یەکەمین دڵشکانی خۆیەوە وەک ئەویندارێک ،تا سەرەتای ئاشنابوونی بە هونەر و پەیوەندی خۆی و هونەرمەندی شەهیدکراو (هادی مەهدی) باس دەکات. میدیا نەک لەسەر ئاستی کوردستان و عێراق، بەڵکو لەسەر ئاستی واڵتە ئەوروپییەکانیش وەک ئەستێرەیەکی شانۆ دەناسرێت.
*منداڵیت لە خێزانێکی رۆشنبیر و شاریدا چۆن گوزەراند و هەستت بە چ جیاوازییەک دەکرد لەگەڵ منداڵەکانی تری هاوڕێتدا؟ ئێمە چوار کچ و کوڕێک بووین ،زۆربەی کات پێکەوە یاریمان دەکرد، سەما گۆرانی پێشبڕکێی کتێب خوێندنەوە ،السایی بەرنامەکانی کردنەوەی تەلەفزیۆن و ئەکتەرو باوکم گۆرانیبێژەکان. دەیبردین بۆ سینەما، نمایشە شانۆییەکان و کۆڕە ئەدەبیەکان .زۆر جاریش لە دەوری باوکم کۆدەبوینەوەو چیرۆکی بۆ دەخوێندینەوە.
شەوانە د و و گۆ ڵیما ن لەگەڵ دراوسێکاندا دەکرد. ماڵەوەدا لەگەڵ زۆرجار دەچووین بۆ ماڵی هونەرمەندو ئەدەبدۆستەکانی باوکم و لەگەڵ مناڵەکانیاندا یاریم دەکرد و هەموویان هاوڕێم بوون. لە دەرەوەی ماڵەوە هەمیشە نزیک بووم لە هاوڕێکانمەوەو گوێم بۆ دەگرتن .زۆریان نهێنیەکانی خۆیان بۆ باس دەکردم. تەنیا شتێک نیگەرانی دەکردم ئەوە بوو دەبوایە هەندێجار وزەیەکی زیاترم بەکار بهێنایە بۆ ئەوەی خۆم لە چاوی مامۆستاو ئەوانەی دەوروبەرم بدزمەوە. * کەی هەستت کرد گەنجیت و بوویت بە خاوەنی دڵی خۆت ،بە گشتی گەنجێکی سەرکێش بوویت یان دەستەمۆ؟ دەتوانم بڵێم هەمیشە خاوەنی دڵی خۆم بووم .هیچ شتێکم بەبێ هەستی خۆم نەکردووە .بڕیارەکانی ژیانیشم خۆم داومە. راشکاوانە دەتوانم بڵێم من لە ماڵەوە ئازاد تر بووم وەک لە دەرەوە و لە ناو کۆمەڵگە.
* هەموو گەنجێک سەرەتایەکی ئەوینداری هەیە ،چیرۆکی تۆ لەم بارەوە چۆنە؟ سەیری کوڕێکی دراوسێمانم دەکرد لە سەربانەوە (بەپێکەنینەوە) * یەکەم دڵشکانت کەی و چۆن بوو ؟ دڵم بۆ کەسێک لێیدا ئەویش دڵی بەکەسێکی ترەوە بوو .بۆ من ئەو کاتە کە هیچ ئەزموونم نەبوو ،یەکەم دڵشکانم بوو. * سەرەتا لە رێی کێوە بە هونەر ئاشنا بوویت و یەکەم کاری هونەریت چی بوو؟ لە منداڵییەوە نزیک بووم لە هونەر و بەشداریم لە هەموو چاالکییەکانی قوتابخانە کردووە ،بە گۆرانی و شیعرخوێندنەوەو نواندن .بەاڵم یەکەم کاری هونەریم بۆ تەلەفزیۆن ،درامای (بوکەخان) بوو. * تۆ و مامۆستا (رەوف بێگەرد)
ئەگەر سپۆنسەری بکرێن کاری باشرت دەکەن
زەمەن بە بەراورد بە سااڵنی پێشوو ،هونەر لە شاری کەالر و ناوچەی گەرمیان گەشەی کردووە و بەم هۆیەوە چەندین کار و چاالکی و نمایشی جۆراوجۆر پێشکەش کراون ،بەاڵم یەکێک لە هونەرمەندە بە ئەزموونەکانی ئەو شارە گلەیی هەیە کە لە هیچ الیەکەوە سپۆنسەری ناکرێن.
عومەر عەبدوڵاڵ ،یەکێکە لە هونەرمەندە دیارەکانی بواری شانۆ لە شاری کەالر ،یەکەم کاری لە بواری نواندندا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1985لە هەڵەبجە و تاکو ئێستا لە دەیان کاری شانۆیی جیاجیادا چ وەک دەرهێنەر چ وەک ئەکتەر لەسەر ئاستی شارەکانی کوردستاندا بەشداری کردووە و چەندین خەاڵتیشی لەپای کارەکانی وەرگرتووە، هاوکات وەک ئەزموونێکی نوێش لە دوو درامای تەلەفزیۆنیدا سەرکەوتوانە رۆڵی
لە شارۆچکەی تەقتەقەوە خەونێکی جیهانیی هەیە
بینیوە. بە بڕوای ئەم هونەرمەندە رەوشی هونەر بە گشتی لە کوردستاندا خراپە، هۆکارەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە لەالیەن وەزارەتی رۆشنبیرییەوە هاوکاریی جدی ناکرێن. عومەر عەبدوڵاڵ سەبارەت بە ئاستی گەشەکردنی کاری هونەری لە شاری کەالر و گەرمیان بۆ “زەمەن” وتی“ :وەک هەوڵدان بۆ کاری هونەری شاری کەالر زۆر باشە ،بەاڵم نە سپۆنسەر هەیە نە هاوکاریی لەالیەن بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیرییەوە ،ئەگەر بشکرێت هێندە کەمە جێی باس نییە، چونکە خوشیان هەلومەرجیان لە ئێمەباشتر نییە ،خەڵکی ئەم شارە تینووی کاری هونەرین”. سەبارەت بە ئاستی بەشداریکردنی ئافرەتان لە کارە هونەرییەکاندا ،ئەم هونەرمەندە دەڵێت :ئاستی ئافرەت لە کەالر دا ئاستێکی مامناوەندی هەیە و هەوڵ دەدرێت لەوە باشتر بێت کە ئێستا هەیە ،بەاڵم بەهۆی باری کۆمەاڵیەتییەوە کەمێک رێگری دەکرێ. گلەیی لە پەیمانگای هونەرە جوانەکانی کفریش هەیەکە ماوەی چەندین ساڵە نەیتوانیوە وەک پێویست ئەکتەر بەرهەم بهێنێ، بەتایبەت ئەکتەری ئافرەت.
لە گینسەوە سواربوونی گەورەترین شەپۆل خانمێكی بەرازیلی لەسەر گەورەترین شەپۆلی دەریا یاری خلیسكانێی سەر ئاو ئەنجام دەدات و بەو هۆیەوە ناوی لە كتێبی گینس تۆمار دەكرێت. مایا گابیرای بەرازیلی ،یاری خلیسكانێی سەر ئاو لەسەر گەورەترین شەپۆلی دەریا لە كەناراوەكانی نازاری لە پرتوگال ئەنجام دەدات كە بەرزییەكەی 68پێ بووە و توانی سەركەوتن بەدەست بهێنێت ،بەوەش دەبێتە یەكەم خانم كە ئەو توانایەی هەبێت و ناوی لە كتێبی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان تۆمار دەكرێت.
بێجگە لە کچ و باوک زۆر هاوڕێشن .کاتێ نەشتەرگەریی بۆ کرا چ هەستێکت هەبوو لە دوورەوە؟ خەریک بوو تا ئەبەد هەتیوم بکات!............... * کاتێ هادی مەهدی شەهید کرا تۆ گەڕایتەوە بۆ کوردستان و پرسەت دانا... ئەمە چۆن بوو لە کاتێکدا چەندین ساڵ بوو بێ یەکتر دەژیان؟ من و هادی دوو هاوڕێی زۆر جوان بووین پێکەوە ،هەندێجاریش پرسیاری ژیانی تایبەتی خۆمی لێ دەکردم ،قسەی لەسەر نووسینەکانم هەبوو ،پرسیاری شیعرە تازەکانی زۆر لێ دەکردم ،بەاڵم وەک هاوسەر نەماندەتوانی پێکەوە ژیان بکەین. ئەو باوکی مناڵەکانمەو پاشان مردنەکەشی ئاسایی نەبوو بۆ ئێمە .پرسەکەشی وەفایەک بوو بۆ ئەو پەیوەندییە. * لەنێوان کابانێکی باش و هونەرمەندێکی باشدا تۆ کامیانی؟ ئەمە کێشەیەکی ئەوەندە گەورە نییە، تەنیا الی ئێمە نەبێ ئەگینا هەموو کەسێک کە کاری ئاسایی بکات هەر کەموکوڕی دەبێ لە الیەکەوە .کاتێکیش ئیش نەکات ئەوا سەرکەوتوو دەبێت لە الکەی تر .ئەمانە لە بیانوو زیاتر هیچی تر نین. وەک خۆم هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدا بووم کە تەوازنێک دروست بکەم لە نێوانیاندا، ئەوەش ئاسان نییە و بە تەنیا ناکرێت و دەبێ باجی بدەیت .هیچ شتێک لە دنیادا بە ئاسانی نایەتە دی .بەاڵم تێگەیشتن هەموو ئەوکێشانە تێدەپەڕێنێت .من ناتوانم واز لە هونەر بهێنم و ببمە کابانێک ،ئەوسا خۆم لەدەست دەدەم ،هاوسەریش دەبێ تێگەیشتنی تەواوی هەبێت لە کاتی ئیختیار کردندا .ژیان هەمووی لە سەدا سەد خۆشی نییە و تاڵیشی نییە ،بەاڵم کە خۆشیەکانی
رێژەیەک زیاتر بوو ئەوە باشترە .بە رای من هەر پەیوەندییەک رووناکییەکانی زیاتر بوون و دیالۆگ هەبوو ،تێگەیشتنەکان زیاتر دەبن و بیانووەکانیش ناهێڵن .منداڵیش بە هیچ شێوەیەک کێشەی نییە ،چونکە کە گەورە بوو تێدەگات و شانازیشت پێوە دەکات. * دەوترێت خانمە هونەرمەندەکان چارەی یەکتریان ناوێ ئایا ئەمە راستە؟ من خۆم هیچ کێشەم نەبووە لەگەڵ خانمانی هونەرمەند دا .لەوانەیە مونافەسە هەبێ ئەوەش دروستە .کێشە کاتێک دروست دەبێ کە بڕوات بە خۆت نەبێ .بە پێچەوانەوە من خۆم زۆر حەز دەکەم لەگەڵ ئەکتەرە سەرکەوتووەکاندا کار بکەم و بڕواشم بەوە هەیە کە هەر مرۆڤەو وزەی خۆی هەیەو کە تەواو بوو ئیتر تەواو هیچ نامێنێت .لەوانەیە ئەو کێشانەش زیاتر الی خۆمان هەبێت ،لێرە لە ئەوروپا کەمتر دەبینرێت. جارێکیان لەگەڵ ژنە نووسەرێکی کورد دا باسی ئەم کێشەیە کرا ،ئەو رای وا بوو کە ئەم کێشانە زیاتر پیاوەکان دروستی دەکەن بۆ بەرژەوەندی خۆیان ،تا زیاتر سۆزی ژنان لە خۆیان کۆ بکەنەوە ،چونکە ناتوانن بە تەنیا بژین .لەوانەیە راستبێ ،من خۆم نازانم چونکە تێبینیم نەکردووە. * ئەگەر خەڵکی سلێمانی نەبوویتایە حەزت دەکرد خەڵکی چ شارێکی تری کوردستان بوویتایە؟ هەموو کوردستان بە شاری خۆم دەزانم، بەاڵم سلێمانی تایبەتمەندی خۆی هەیە الم. * ئەگەر ئازیزترین کەست دیارییەکت بۆ بنێرێت حەز دەکەیت ئەو دیارییە چی بێ؟ حەز بەو دیارییانە دەکەم کە کەسەکە بە پەنجەکانی خۆی بۆی دروست کردووم نەک کڕیبێتی .هەموو ئەو دیاریانەی بۆم دروستکراون تائێستاش الم ماون ،ئەگەر بە گوڵیش دروستکرابێ ،ئێستا بە وشکی المە.
بلیاردێکی جیاوازی کرد بلیارد یەکێکە لەو یاریانەی زۆربەمان کردوومانە ،بەاڵم ئەویش توانی ژمارەی پێوانەیی تێدا تۆمار بکرێت. كوڕێكی ئەمریكی بە ناوی سیۆ لیمیس ،كە تەمەنی 14 ساڵە ریكۆردێكی نوێ لەو یارییەدا تۆمار دەكات و تۆپێكی بلیارد 40سانتیمەتر بەرزدەكاتەوە و دەشیخاتە شوێنی مەبەست ،بەوەش ژمارەی پێوانەیی پێش خۆی دەشكێنێت كە توانیبووی تۆپەكە 34 سانتیمەتر بەرزبكاتەوە و ناوی لە كتێبی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان تۆمار دەكرێت.
زەمەن گەنجێکی دانیشتووی شارۆچکەی تەقتەقی سەر بە قەزای کۆیە ،کاری بێژەریی وەرزشی دەکات و خەونی ئەوەی هەیە لە دوارۆژدا ببێتە بێژەرێکی جیهانیی .ئەم گەنجە دڵخۆشە بەوەی کە لەالیەن کەناڵە کوردییەکانەوە گرنگی بە وەرزش و بێژەری کوردی بۆ یارییەکان دەدرێت و دەلێت بێژەری سەرکەوتوو دەبێ خاوەنی زاکیرەیەکی باشبێ. هەرێم شەفیق رەسوڵ ناسراو بە (هەرێم قەرەناوی) ساڵی 1996لە ناحیەی تەقتەقی سەر بە قەزای کۆیە لەدایکبووە ،سەرەتای دەستپێکردنی بێژەریی تۆپی پێ دەگەڕێنێتەوە بۆ قۆناغی مێردمنداڵی خۆی ،کاتێ لە کەناڵەکانەوە سەیری یارییەکانی کردووە دەنگی تەلەفزیۆنەکەی کز کردووە و خۆی بە دەنگی بەرز بووەتە بێژەر و تەعلیقی یارییەکەی کردووە ،ئەم گەنجە ئێستا لە کەناڵی کوردستان سپۆرت بێژەرە و خەونی هەیە ببێتە بێژەرێکی جیهانی و سەرکەوتوو. هەر سەبارەت بە دەستپێکی بێژەری، هەرێم بۆ “زەمەن” وتی“ :ئەوانەی لە چواردەورم بوون و گوێیان لە دەنگم دەبوو دەیان وت دەنگت زۆر باشە بۆ بێژەری ،ئیتر وردەوردە دەستم پێکرد و هەندێک گرتەی ڤیدیۆییم باڵوکردەوە، دەمبینی خەڵک بۆچوونی خۆیان دەنووسن
زۆریان پێ باشە”. بە بڕوای ئەم گەنجە تایبەتمەندی بێژەری سەرکەوتوو سەرەتا دەبێت ئەو کەسە بەهرەی بێژەریی هەبێت و قسەکەرێکی باش بێت و دەنگ و سەدایەکی باشی هەبێت ،لەگەڵ قوڕگێکی پتەو ،هاوکات کەسێک بێت لە رووی عەقڵییەوە زاکیرەی باش بێت و شتی بیر بێت ،بۆ ئەوەی لە کاتی یارییەکاندا زۆرترین زانیاری پێشکەش بە گوێگر بکات ،هەرێم گومانی لەوە هەیە کە ئێستا بێژەرێکی پرۆفیشناڵ بێت و دەڵێت؛ تاکو ئێستا نازانم بێژەرێکی پرۆفیشناڵم یان نا، بەاڵم ئەوەی کە زیاتر منی ناساند هەندێ کورتە ڤیدیۆ بوو ،رێچکەکەی من زیاتر گرنگیدانە بە رستەسازی و رەوانبێژی ،هەندێک بێژەر هەیە بەوە دەناسرێتەوە کە زۆرترین زانیاریی پێیە، هەندێکیش بەوە دەناسرێنەوە کە تەبەقەی دەنگیان بەرزە ،هەندێکیش هەن وەک (عسام شوالی) بەوە دەناسرێنەوە کە وشەی جوان دادەڕێژن و رەوانبێژییەکی قووڵ بەکاردێنن بۆ یارییەکان ،پێشی وایە ئەو کاتەی ڤیدیۆکانی لەسەر میسی و رۆناڵدۆ باڵوکردەوە زیاتر ناسراوە و کەنالەکان گرنگییان پێداوە. بە گوتەی هەرێم لەنێو بێژەرە عەرەبەکاندا دە بێژەریان زۆر باشن و ناوبانگێکی زۆر و سەرسامکەریان هەیە ،ناوبراو بۆ “زەمەن” وتیشی“ :ئەوەی خۆم پێی سەرسامم عسام شوالییە ،پێموایە ئەو ئوستازی تەعلیقی هەموو دنیایە ،بەاڵم من السایی کەس ناکەمەوە و رێچکەی تایبەت بە خۆم گرتووە،بە بۆچوونی من ،دەبێت بێژەرە کوردییەکان ئاستی خۆیان بەرز بکەنەوە و سەرنجی بینەرانی وەرزشی رابکێشن بەالی خۆیاندا”.
مزراحێک 24کاتژمێر دەخولێتەوە کۆمپانیایەکی ئەمریكی جۆرە مزارحێكی ئەلەكترۆنی دروست دەكات كە بۆ ماوەی زیاتر لە 24كاتژمێر دەخولێتەوە. كۆمپانیاكە چەند نموونەیەكی جیاوازی مزراحی دروستكردووە كە لەڕێی پاترییەوە كار دەكەن و بۆماوەیەكی زۆر دەخولێنەوە ،یەكێك لەو جۆرانەش لەكاتی تاقیكردنەوەیدا بۆ ماوەی زیاتر لە 27كاتژمێر و نۆ خولەك و 24چركە خوالوەتەوە ،بەوەش ناوی لە كتێبی گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان تۆماركراوە.
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی
9
چه‌کی‌خۆرئاوا‌و‌بازاڕی‌سعودی زهمهن
بابهتی فرۆشتنی چهک لهالیهن واڵتانی دیموکراتهوه به واڵتانێک که تیایدا دیموکراسی گهشهی نهکردووه و سیستمه سیاسیهکهیان لهسهر پێشێلکردنی مافهکان بنیادنراوه ،بهردهوام بابهتێکی ئهخالقی گهرمه .ئایا دهوڵهتی ملهوڕ دهتووانێت بهبێ هاوکاری و بازرگانی چهک بمێنێتهوه که له زۆربهی دۆخهکاندا ئهو چهکانه لهالیهن واڵتانی پێشکهوتوو له رووی تهکنۆلۆجیهوه بهرههم دههێنرێن و زۆربهشیان ئهو واڵتانهن که سیستمی سیاسیهکهیان دیموکراسیه. له ساڵی ٢٠١٨- ٢٠١٤له ڕیزی یهکهمی ئهو واڵتانهی چهکیان به سعودیهی عهرهبی فرۆشتووه ئهمهریکا بووه ،دواتر بهریتانیا. لهکاتێکدا سعودیه یهکێکه لهو واڵتانهی که له ڕووی دیموکراسی ،مافهکانی مرۆڤ ،مافهکانی تاک ،ئازادی سیاسی و ڕۆژنامهگهری و بیروڕاو عهقیده یهکێکه لهو واڵتانهی که ناوبانگێکی زۆر خراپی ههیه .یهکێکه لهو واڵتانهی که جاڕنامهی گهردونی مافهکانی مرۆڤی ئیمزا نهکردووه ،ژنان له بارودۆخێکی بێمافیی خراپدان ،گوزارشتکردن له بیروبۆچوون و عهقیدهیهک که لهگهڵ ئهرسۆدۆکسی ئاینی وههابی ناتهبا بێت بهتهواوی قهدهغهیه. ئهمهریکاو بهریتانیا کاتێک چهک دهفرۆشن دهزانن بهکێی دهفرۆشن ،بێگومان ئهوهش دهزانن که سعودیه بۆ مانهوهی خۆی پێویستی بهو چهکانه ههیه. دیاره بابهتی کۆنترۆڵی دهوڵهت، بهدیاریکراوی دهوڵهتی سعودیه بهسهر دانیشتووانی خۆیهوه بابهتێکی هێنده سهرهکی نییه له فرۆشتن و کڕینی چهکدا، چونکه دهوڵهتی مۆدێرنی سعودیه که له ناوخۆ کهمترین بهرهنگاری ههیه بهرانبهری دهتووانێت بهبێ کڕینی ئهو چهکانهش بمێنێتهوه ،بهڵکو بابهته سهرهکیهکه ڕۆڵی سعودیهیه وهک پاسهوانی کهنداو دژی ئێرانو
جگه له ڕهههنده سیاسی و ستراتیجیهکهی، لهڕووه ئابووریهکهیهوه کۆمپانیاکانی فرۆشتنی چهک توانای گهورهی لۆبیکردنیان ههیه
ئهو چهکانهی سعودیه پێویستی پێیهتی بۆ شهڕی یهمهن ،بۆ سوریا و بۆ لوبنان و عێراق. جولیان بۆرگهر له ڕۆژنامهی گاردیان نوسیویهتی فرۆشتنی چهک به سعودیه بۆ واڵتانی خۆرئاوا وهکو دهرمانێکی لێهاتووه که حکومهتهکانی خۆرئاوا ناتووانن دهستبهرداری بن .بهتایبهت ئهمهریکاو بهریتانیا. لهو ڕۆژهوهی شهڕی یهمهن دهستی پێکردووه ئهمهریکا وهک ئهوهی ههنگی له داردا دۆزیبێتهوه بازاڕی چهک و جبهخانهی خۆی بهڕووی دهوڵهتی سعودیهدا کردۆتهوه،
زۆر به دیاریکراویش لهو کاتهوهی که حوسیهکان به هاوکاری ئێران تووانیویانه هێزێکی زیاتریان له گۆڕهپانی یهمهندا ههبێت. له ساڵی ٢٠١٥وه سعودیه بووه به گهورهترین کڕیاری چهک .تهنیا له ساڵی ٢٠١٨دا لهسهدا ٩ی ههموو داهاتی واڵت بۆ کڕینی ئهو چهکانه ڕۆیشتووه .لهنێوان ساڵهکانی ٢٠١٤بۆ ٢٠١٨ له سهدا ٧٠ی چهکهکانی سعودیه له ئهمهریکا کڕدراون ،دووای ئهمهریکاش بهریتانیا دێت. بیانووه مۆراڵیهکهی ئهمهریکاو ئینجا بهریتانیا ئهوهیه که سعودیه ئهو چهکانه
بۆ مهبهستی بهرگری بهکاردههێنێت ،بهاڵم له زۆر جێگادا بهڵگه ههن که ههر بهو چهکانه کهسانی زۆری مهدهنی به کۆمهڵ کوژراون .له توێژینهوه و بهدوواداچوونێکدا که قوتابخانهی ستانفۆردی یاسایی له مانگی ئاداری ڕابردوودا باڵوی کردۆتهوه له ٢٧ ڕوداوی کوژرانی مهدهنیهکاندا له یهمهن ٢٥ جار ئهو چهکانهی تێدابهکارهێنراوه که له ئهمهریکا کڕدراون ،ههروهها لهو ٢٧روداوهدا پێنج جار چهکی بهریتانی بهکارهاتووه ..ئهو بۆمبهی له مانگی ئۆگهستی ساڵی ڕابردوو
لهناو پاسێکدا ٤٠منداڵی کوشت له یهمهن، دروستکراوی ئهمهریکا بوو. سهرباری زیادبوونی ژمارهی قوربانیهکان، هێشتا ئهو دوو واڵته دهیانهوێت زیاتر چهک به سعودیه بفرۆشن .له مانگی حوزهیرانی ڕابردوودا ،دادگای پێداچوونهوهی بهریتانی فرۆشتنی ئهو چهکانهی به نایاسایی لهقهڵهمدا و ڕایگهیاند که وهزیرهکان و خودی سهرۆک وهزیرانیش ئهو مهترسیانهیان لهبهرچاو نهگرتووه که فرۆشتنی ئهو چهکانه بۆ کهسانی مهدهنی دهکرێت بیانبێت.
ههڵبهته بهریتانیا دهستبهرداری فرۆشتنی چهکهکانی نابێت ،بهالم گوایه حکومهت بڕیاری داوه وردبینی زیاتر بکات لهوهی ئهو چهکانه بۆ چی مهبهستێک بهکاردێن. کۆنگرێسی ئهمهریکاش ههوڵێکیدا تێوهگالنی ئهمهریکا له کێشهی یهمهن سنووردار بکات ،بهاڵم بهو پێیهی پهیوهندیداره به سعودیه و ئێران و پاراستنی ئیسرائیلهوه ،ئاسان نابێت بۆ ئهمهریکا خۆی لهو کێشهیه بکێشێتهوه ،له کۆنگرێسیشدا ئهو ڕاستیه زیاتر دهرکهوت بهوهی الیهنگرانی دوورکهوتنهوه له کێشهی یهمهن کهمینه بوون و نهیانتووانی یاسایهک دهربکهن. جگه له ڕهههنده سیاسی و ستراتیجیهکهی ،لهڕووه ئابووریهکهیهوه کۆمپانیاکانی فرۆشتنی چهک توانای گهورهی لۆبیکردنیان ههیه و دهتووانن به کاریگهری کۆنگرێس لهالیهک و کاریگهری سینک تانکهکان ههلومهرجێک دروست بکهن فرۆشتنی چهک وهکو پێداویستیهکی ستراتیجی و ئاسایشی ئهمهریکا نیشان بدهن.
دوای‌سه‌ربه‌خۆیی
هێشتا‌بابه‌تی‌سربیا‌له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی‌کۆسۆڤۆ‌بابه‌تێکی‌گه‌رمه؟ ئێستا نادیده بگرن که تهنگژهی ئابووری و گهندهڵی ههراسانی کردووه .هارادیناج ئهگهر بهسهرخۆیشی نههێنێت هێشتا له ناوهوه ترسی لهوه ههیه هاواڵتیانی کۆسۆڤۆ ڕووی لێ وهربگێڕن و روو بکهنه خانمی گهنج و پرۆفیسۆری یاسای نێودهوڵهتی ڤجۆسا ئۆسمانی تهمهن ٣٧ ساڵ که کاندیدی هاوبهندی دیموکراتی کۆسۆڤۆیه بۆ سهرۆکی ئهنجومهنی وهزیران ،یاخود رووبکهنه بزوتنهوهی ناسیونالیستی ئهلبانی که پهیامی توندو ڕاشکاوی دژی گهندهڵی ههیه. کۆسۆڤۆ ئێستای حکومهتی ههڵوێستی توندی ئابوری و گومرگی دژی سربیا وهرگرتووەو لهالیهن یهکێتی ئهوروپاوه هۆشداری پێدراوه ،چونکه ئهوه چانسی کۆسۆڤۆ کهمدهکاتهوه بهوهی هاواڵتیانی ڕێگهیان پێبدرێت بهبێ ڤیزا سهردانی ناو یهکێتی ئهوروپا بکهن ،مهسهلهی ئهندامێتیش له یهکێتی ئهوروپا ههر نابێت جارێ باسی بکهن .بهاڵم حکومهتێک که دوای ئهم ههڵبژاردنه پێکدێت ناچار دهبێت پهیوهندی خۆی لهگهڵ یهکێتی ئهوروپا ئاسایی بکاتهوه که بێگومان ڕێگهکهی بهناو سربیادا تێدهپهڕێت.
زهمهن
پێشوهختهکهی ههڵبژاردنه له یهکشهمهدا له کۆسۆڤۆ ،مهسهلهی ئهوهی که سهرۆک وهزیران ڕاموش ههرادیناج جهنگاوهرێکی دێرین بووه دژی سربهکان بابهتێکی گهرمه .ههڵبهته سهرۆکی واڵتیش هاشم تاجیش ههر جهنگاوهرێکی دژی سوپای سرب بووه. ئهمڕۆ له کۆسۆڤۆی سهربهخۆدا ژمارهی سربهکان کهمینهیەو ڕێژهکهیان نزیکهی له سهدا ١٠ی دانیشتووانن، بهاڵم ئهلبانهکان که دهسهاڵتدارانی ئهمڕۆو زوڵملێکراوانی دوێنێی ژێر ستەمی سربهکان بوون له سهدا ٩٠ی دانیشتووان پێکدێنن. ههرچهنده ههتاکو ئێستاش ههر سیاسیهک له کۆسۆڤۆ ئهگهر پێشتر دژی سربهکان جهنگابێت وهکو جۆرێک له شکۆمەندی سهیر دهکرێت ،بهاڵم ئایا چیدی ئهو جۆره ڕهوانبێژیه سیاسیەو مشهخۆربوون لهسهر رابردوو دهیخوات؟ ههتاکو ئێستاش گرژیهکانی نێوان ههردوو واڵتی دراوسێ خاونهبوونهتهوه، بهاڵم ئهو دوو واڵته ئهوروپیه بۆ هێزی سیاسی و ئابووری خۆیان پێویستیان به یهکێتی ئهوروپایه؛ یهکێتی ئهوروپاش بۆ وهرگرتنیان لهناو ڕێکخراوهکهدا مهرجی ئاساییکردنهوهی پهیوهندیهکانی نێوانیانی بهسهردا سهپاندوون. ئێستا جهنگی چهکداری لهنێوان کۆسۆڤۆو سربیادا نهماوه ،بهاڵم جهنگێکی بازرگانی توند ههیه که درێژکراوهو میراتی ڕابردووی پڕکێشهی نێوانیانه .ههرادیناج له مانگی نۆڤهمبهری ساڵی پاردا بهڕێژهی له سهدا سهد تاریفهی گومرگی بهسهر ئهو شتومهکانهدا سهپاند که له سربیاوه دههاتنه ناو کۆسۆڤۆ که ئهوهش زیانێکه له ئابووری سربیا .سربیاش دهتوانێت قوڕقوڕاگهی کۆسۆڤۆ بگرێت؛ وهک گرتووشیهتی بهوهی له ساڵی ٢٠٠٨دا دانی به بڕیاری کۆسۆڤۆدا نهنا بۆ
ئێستا جهنگی چهکداری لهنێوان کۆسۆڤۆو سربیادا نهماوه ،بهاڵم جهنگێکی بازرگانی توند ههیه
جاڕدانی سهربهخۆیی تاکالیهنه ،نهک ههر ئهوهی دانیپێدا نهنا که مهرجێکی تارادهیهک پێویسته تاکو واڵتانی دیکهش هانبدات دانیپێدا بنێن ،بهڵکو له ههوڵێکی بێوچانیشدایه ئهو واڵتانهش که دانیان پێداناوه پهشیمان بکاتهوه. سربیا تاکو ئێستا توانیویهتی ١٥واڵت لهو دانپیانانه پهشیمان بکاتهوه .ئهوهی زیاتریش شوێنگهی کۆسۆڤۆی ناڕهحهت کردووه دانپێدانهنانی دوو واڵتی گرنگ و دوو ئهندامی ههمیشهیی ئهنجومهنی ئاسایشه که ئهوانیش چین و روسیان؛ ئهمهش خۆبهخۆ وایکردووه کۆسۆڤۆ نهتوانێت ببێت به ئهندامی ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان و زۆر ڕێکخراو و ڕێکهوتنی جیهانی تر .هارادیناج بهو فشارهی لهڕێگهی تاریفی گومرگیهوه دهرئهنجامێکی هیواداره دهیکات
دهستبکهوێت. سیاسی پۆزهتیڤی کۆسۆڤۆ دهڵێت لهکۆی ١٩٣واڵتی ئهندام له ڕێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان ١١٦ واڵت دانیان به سهربهخۆییهکهیدا ناوه، بهاڵم سربیا دهڵێت ئهو ژمارهیه راست نییه بهڵکو ٩٧واڵتن. جهنگاوهری دێرین ههر بهتهنیا شکۆمەند نییه ،بهڵکو سهرئێشهی خۆی ههیه ،سهرۆک وهزیران که هاشم ههرادیناجەو پێشتر سهرۆکی سوپای ڕزگاری کۆسۆڤۆ بووه تۆمهتباره به تاوانباری جهنگ؛ تۆمهتبارەو هێشتا هیچ تاوانێکی جهنگی بهسهردا ساخ نهبۆتهوه. پێشتر له زنجیرهی دادگاییهکانی الهای بۆ جهنگی بهلقان ئهویش یهکێک بوو لهوانهی دووجار دادگایی کراو ههردوو جارهکهش بێتاوان دهرچوو ،بهاڵم هێشتا تهمومژ لهسهر چاالکیهکانی لهکاتی
شهڕی کۆسۆڤۆ ههیه بهوهی هێزو توندوتیژی ناپێویستی بهکارهێنابێت دژی سربهکان. لهگهڵ ئهوهشدا چوونی ههرادیناج بۆ الهای بۆ بهردهم دادگا پێگهی ئهو وهک کهسێک که خۆی بهبێتاوان دهزانێت و ئامادهی حوکمی دادگایه بههێز دهکات. رای میلی له کۆسۆڤۆ بهشێوهیهکی زۆر جیاواز لهوهی دادگای الهای سهیری کێشهکه دهکات .کۆسۆڤۆییهکان پێیان وایه ئهوان مافی ژیانیان ههیەو بۆ پاراستنی خۆیان جهنگی ڕهوایان دژی سربهکان کردووەو بۆیه نابێت لهسهر ئهوه لێپرسینهوه له سهرکردهکانیان بکرێت؛ بۆ کۆسۆڤۆییهکان هارادیناج پاڵهوانی میللیه نهک تۆمهتباری جهنگ. لهگهڵ ئهوهشدا شانازی ڕابردوو ناتوانێت وا له هاواڵتیانی کۆسۆڤۆ بکات
حکومهتی ئێستای کۆسۆڤۆ ههڵوێستی توندی ئابوری و گومرگی دژی سربیا وهرگرتووە
ن�س�ر�سە�ڵا ت�سی �ساوەڕا�س � ڵ ت ن
8
زوحه‌ل‌ده‌میر
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
سه‌باره‌ت‌به‌ناوچه‌ی‌ئارامی‌سوریا ئایا‌ده‌بێت‌متمانه‌به‌تورکیا‌بکه‌ین؟ مێژوو‌ده‌ڵێت‌نه‌خێر
زەمەن
پێی دهڵێن ‘خانمی ئاسنین’ لهبهر سیاسهته توندهکانیو دیدگای ئهو بۆ کهمکردنهوهی ماوهی هاوکاری کهسانی بێکار لهالیهن دهوڵهتهوه ،لهههمان کاتدا وشهی دهمیر له زمانی تورکیدا مانای ئاسنه. زوحهل خۆی له بهلجیکا لهدایکبووه ،بهاڵم دایکو باوکی کوردی عهلهوی خهڵکی تورکیان ،ههربۆیه کوردبوونهکهی زۆرجار بۆته ههڕهشه لهسهر ژیانی لهالیهن تورکه نهتهوهییه توندڕهوهکانهوه ،ئهوه جگه لهوهی بهردهوام لهالیهن دهوڵهتی تورکیاوه به چاوی گومان و دڕدۆنگییهوه سهیری کراوەو وهکو الیهنگری پهکهکه سهیر دهکرێت. پاش ئهوهی ماوهیهکی کورت وهزیری کاروباری کهمکردنهوهی ههژاری بوو ،چوارشهمهی رابردوو وهکو وهزیری داد سوێندی خوارد ،وێنهی سوێندخواردنهکهشی له تویتهرهکهی خۆی باڵوکردهوه .ئیتر لهمهودووا ئهو بهرپرس دهبێت له نهخشهسازی حکومهت بۆ دابینکردنی دادپهروهری و بوارهکانی پهیوهندیدار پێیهوه له بابهتی ژینگەو وزەو گهشتیاریی. باوانی زوحهل له کورده عهلهویهکانی ناوچهی دێرسیمن. له چاالکیه کوردیهکانی بهلجیکاو به دیاریکراوی ئهو شارهی که خۆی تیایدا سهرۆکی شارهوانی بووه ‘ئهنتوێرپ’، ئهمهش وایکردووه ببێته ئامانجی تانهوتهشهری ئهو میدیایانهی که هاوسۆزی دهوڵهتی تورکیان ،بهاڵم ئهو سهرهڕای ئهوهی نکوڵی لهوه دهکات هیچ پهیوهندیهکی به پارتی کرێکارانی کوردستانهوه ههبێت؛ نایشارێتهوه که بهردهوام لهگهڵ چارهسهری ئاشتیانهی کێشهی کورد بووه له تورکیاو کاری بۆ ئهو مهبهسته کردووه .زوحهل چهندین جار رایگهیاندووه که بڕوای به ملمالنێی چهکداری نییەو لهگهڵ خهباتی مهدهنیه .لەههمان کاتدا زوحهل دهڵێت ئامادهبوونی ئهو له چاالکی کهلتووری کوردیدا له شارێکدا که خۆی تیایدا پارێزهرو مافناس و سهرۆکی شارهوانی بووه شتێکی ئاساییه. ئێستا ئهو ئهندامی پارتی فالندهرزه ،که پارتێکی خاوهن مهیلێکی ناوهندخوازه لەنێوان چهپ و ڕاستداو کهمێک بهالی کۆنزهرڤاتیڤیزمدا دهشکێتهوەو لهناو هاوپهیمانێتی نوێی فلێمیش دان که له ئێستادا گهورهترین کوتلهن .وهکو پیشه یاساناسەو له ساڵی ٢٠١٠وه بۆته ئهندامی پهرلهمان. پێش ئهم بهرپرسیارێتیهی ئێستای ،وهزیری دهوڵهت بوو بۆ کاروباری کهمکردنهوهی ههژاری و رهخساندنی ههل و دهرفهتی یهکسان بۆ کهسانی خاوهن پێداویستی تایبهت. زوحهل دهمیر سهرهڕای لێهاتوویی و سهرکهوتنی له بواری سیاسهتدا له بهلجیکا ،بهاڵم هێشتا کوردبوونهکهی ههڕهشهیه لهسهر ژیانی و رووبهڕووی ههڕهشهی کوشتن بۆتهوه .بهو پێیهی ئهو ڕهخنهی له سیاسهتی دهوڵهتی تورکیا گرتووه سهبارەت به پێشێلکردنی مافی کوردهکان، ساڵی ٢٠١٧پیاوێک شهش مانگ زیندانی کرا بههۆی ئهوهێ ههڕهشهی له زوحهل کردبوو ،پیاوێکی تریش ساڵی ٢٠١٨به بڕی ٤٠٠یۆرۆ غهرامه کرا بههۆی ئهو ههڕهشانهوه که له تۆڕی کۆمهاڵیهتی فهیسبوکهوه له زوحهل دهمیری کردبوو. زوحهل دهمیر ساڵی ١٩٩٨بۆ ساڵی ٢٠٠٣له زانکۆی کاسۆلیکی لیوڤێن یاسای خوێندووه ،پاشان له زانکۆی ڤیریجی برۆکسل ماستهری له یاسای کۆمهاڵیهتی خوێندووه .له ساڵی ٢٠٠٤وه وهکو پارێزهرێک بۆ سێنتهرێکی یاسای نێودهوڵهتی کاری کردووه .ساڵی ٢٠١٣بۆ ٢٠١٥سهرۆکی شارهوانی ئهنتوێرپ بووه ،پاشان ئهندامی پهرلهمان و ئینجا وهزیر. زوحهل ساڵی ١٩٨٠له شاری (جینک)ی باکووری ڕۆژههاڵتی بهلجیکا لهدایکبووەو ئێستا تهمهنی ٣٩ساڵه.
مایکل ڕۆبین ئیتر ئهمه تهڵهیهکەو بهردهوام وهزارهتی دهرهوه تێیدهکهوێت :نهیاران خۆیان وهکو مهزڵوم نیشان دهدهن تاکو شتێکیان چنگ بکهوێت .تورکیا لێزانه لهوهدا .لهبری ئهوهی سهرکۆنه بکرێت و لێی بپێچرێتهوه لهسهر ئهوهی هاوکاری گروپهکانی سهر به ئهلقاعیدهی کردووه له سوریا ،لهسهر ئهوهی چاوی خۆی له چهکدارانی بیانی نوقاند بۆ ئهوهی سنوور ببڕن ،ههروهها لهسهر ئهوهی خودی سهرۆک ئهردۆغان و خێزانهکهی له بازرگانی لهگهل داعش سودمهند بوون ،لهبری ههموو ئهوانه دیپلۆماسی ئهمهریکی ترس و نیگهرانی تورکیایان سهبارهت به ‘تیرۆریزمی کوردی سوریا’ تا ئهوپهڕی به ههند گرت، ئهوه لهکاتێکدا دهسهاڵتدارانی تورکیا نهیانتوانیوه بچوکترین زانیاری ههواڵگری نیشان بدهن تیرۆریزمی کوردی له ناوچهی بهڕێوهبهرێتی ئۆتۆنۆمی باکورو خۆرههاڵتی سوریا بسهلمێنێت. سهرباری ئهوهش ،نێردهی ئهمهریکی تایبهت جهیمس جێفری و تیمهكهی ،ئهگهر به نابهدڵیش بێت خۆیان رادهستی داواکاریهکانی تورکیا بۆ ناوچهیهکی دابڕاو کرد ،ههرچهنده وردهکاریهکهشی نادیاره .کوردهکان که بهسهر ئارامترین و سهالمهتترین ناوچهی ههرێمهکهدا بااڵدهستن متمانهیان به وتوێژکاره ئهمهریکیهکان نییه کاتێک دهڵێن تورکهکان دێنه ههرێمهکهیان و به وریاییهوه ئیلتیزام بهو هێڵه سورانهوه دهکهن که گفتوگۆیان لهسهر کراوه .یهکهم ،پێشینهیهک له عهفرین ههیه که تورکهکان هاتنه ناویهوه دهستیان به پاکتاوی ڕهگهزی کرد ،گۆڕستانهکانیان تهخت کرد، پهیکهرهکانیان داڕماند و ژنانیان ناچار کرد سهرپۆش بکهن و ناوی عهرهبی بهکاربهێنن. ئهو جۆره ڕهفتارانه سااڵنێکه بۆته ڕێساو یاسا نهک حاڵهتێکی ناوازه .دوو ساڵ و نیو دوای ئهوهی دیپلۆماتکارهکان ڕێککهوتنیان کردبوو لهسهر کۆتاییهێنان به داگیرکاری تورکیا له بهعشیقهی باکوری عێراق ،هێزه تورکیهکان ههر لهوێ بوون .سااڵنێکی زۆر پێشتریش ‘هێزهکانی پاراستنی ئاشتی’ که تورکیا سهرپهرشتی دهکردن له ههندێک بنکهی کوردستانی عێراق بوون و ماوهیهکی زۆر پاش ئهوهی الیهنهکان ئاشتببوونهوه ئهو هێزه ههر لهوێ بوو ،ههتا داوایان لێکردن چۆڵی بکهن. کێشهکه ههر تورکیا نییه ،ههر سهرۆکاتیه ڕهگهزپهرستهکهی نییه دژی گوزارشتی کلتوری کوردی و چاوداخستن له ئاست خهونهکانیان، یاخود کهڵکهڵهی ئیمپریالی ئهردۆغان ،بهڵکو ئهوه خودی ڕێگای تورکیه بۆ دیپلۆماسی. با ههوڵی تورکیا له نێوهندگیری ناکۆکیهکانی سۆمال بهێنیهوه یاد .ساڵی ،١٩٩١سۆمالیالندی پێشتری بهریتانیا له یهکێتیهکهی لهگهڵ دهوڵهتی سۆمال کشایهوەو سهربهخۆیی ڕاگهیاند؛ ئهمهش جوڵهیهک بوو حکومهتی سۆمالی له مهقهدیشۆ ڕهتیکردهوه.
کوردهکان که بهسهر ئارامترینو سهالمهتترین ناوچهی ههرێمهکهدا بااڵدهستن متمانهیان به وتوێژکاره ئهمهریکیهکان نییه لهم سااڵنهی دوواییدا ،مهقهدیشۆ بووه به کرێگرتهی تورکیا ئهگهر نهڵێین بووه به کۆڵۆنی تورکیا ،کهچی تورکیا کۆنسولی خۆی له هارگیسای پایتهختی سۆمالیالند ههر هێشتۆتهوەو خۆی کردووه به نێوهندگیر له کێشه ناوخۆییهکانی سۆمالدا. قبوڵکردنی نێوهندگیری تورکیا ههڵه بوو ،چونکه ئهنکهره بهردهوام نیهتی خراپ بووه .بۆ نمونه سنووری سۆمالیالند، بهرههمی کۆتایی سهدهی نۆزدهیه کاتێک دیپلۆماتکاره بهریتانییهکان لهگهڵ سهرۆک خێڵه ناوچهییهکان کهوتنه ناو کۆمهڵێک ڕێککهوتنهوه و دواجار ههرێمێکی پارێزراویان لهژێر ماندهیتی بهریتانی -پێکهێنا .ساڵی ،١٩٦٠کاتێک بهریتانیا سهربهخۆیی تهواوی به سۆمالیالندی بهریتانی بهخشی سهرجهم ئهندامه ههمیشهییهکانی ئهنجومهنی ئاسایشی سهر به نهتهوه یهکگرتووهکان ئهم سنورهی ئێستایان پهژراند -قبوڵیان کرد. کهچی ،دهوڵهتی سۆمالی پونتالند که ساڵی ١٩٩٨دروست بوو به سنوری سۆمالیالند ناکۆک بوو .بهشی زۆری نهگبهتیهکهیان ههڵگیرسێنراو بوو ،ڕێگهیهک که سۆمال (پارادۆکسهکه ئهوه بوو خۆرئاوا کۆمهکی دارایی دهکرد) ههوڵیدهدا سۆمالیالند نادیده بگرێت ،ئهمهش ههم وهکو تۆڵهکردنهوه ،ههم بۆ ئهوهی سهرنجی دنیا لهسهر گهندهڵی و شکستی دهوڵهت البهرێت. مانگی شوباتی ڕابردوو ،که دیپلۆمتکاره تورکهکان خۆیان وا دهردهخست که نێوهندگیری مهقهدیشۆ و هارگیسا دهکهن ،تورکیا له سۆمالیالند که سۆمال داوای دهکاتهوه هاوکاری دابهش دهکرد؛ یارمهتیهکان به ئااڵی تورکیاو سۆمال نهخشابوو (نهک ئااڵی سۆمالیالند)، بهمهش دهیهویست نیشانی بدات که ههم له ناڵ دهدات ههم له بزمار ،ههم یارمهتی نهیارانی سۆماڵ دهدات که سۆمالیالندەو ههم سۆمالیالند نادیده دهگرێت .گرفتی تورکیا
ئهوهیه که لهکاتێکدا سۆمال مهیلی تورکیا بۆ دنهدانی توندڕهوی ئیسالمی دهپهژرێنێت قبوڵی دهکات -سۆمالیالند وهکو واڵتێکیمیانڕهوی خۆرئاواخواز دهردهکهوێت .ئهمهش هۆکاری سهرهکیه که ئێستا سۆمالیالند ناوبژیوانی فراوانتری ئهمهریکاو بهریتانیاو ههندێک له واڵتانی ئهوروپاو ئهفهریقای دهوێت ،نهک تهنیا تورکیا. ئینجا بابهتی بهئاسمانی واڵتدا فڕین ههیه .گهشتیارانی گهشته ئاسمانیه نێودهوڵهتییهکان زۆرکهم بیر لهو پێداویستیه لۆجستیانه دهكهنهوه که له فڕین به ئاسمانی واڵتێکدا پێویستن .کاتێک فڕۆکهی واڵتێک دێته ئاسمانی واڵتێکی ترهوه ،بۆ پاراستنی کۆنترۆڵی ئاسمانی پارهدان و ههماههنگی پێویسته .دانپیانان به دهوڵهت وابهستهی ڕێککهوتنی به ئاسماندا فڕین نییه .کاتێک بۆ یهکهمجار ئاداری ساڵی ٢٠٠٠سهردانی کابوڵم کرد تاڵیبان کۆنترۆڵی پایتهختی کردبوو ،بهاڵم دانیپێدا نهنرابوو ،بهاڵم بهرپرسانی کۆمهڵهی نێودهوڵهتی گهشتی ئاسمانیم بینی هاتبوون وتوێژیان لهگهل تاڵیبان دهکرد سهبارهت به فڕین به ئاسمانی ئهفغانستانداو سهبارهت به پهیوهندیگرتن و ڕێوشوێنی روداوی کتوپڕ. بهههمان شێوه دیپلۆماتکاره تورکیهکان ناوبژیان دهکرد لهنێوان مهقهدیشۆو هارگیسا دهربارهی فڕین به ئاسمانی سۆمالیالنددا که رۆژبهرۆژ زیاتر بههۆی ئهوهی چۆن کۆمپانیا بازرگانیه گهورهکانی ئهسیوپیاو ئیمارات و جیبۆتی له فڕۆکهخانهی سۆمالیالند سودمهند بن .سهرهڕای ڕێککهوتنێک که تورکیا نێوهندگیری کرد لهنێوان مهقهدیشۆو هارگیسا ،لهپڕ حکومهتی سۆمال تاکالیهنه ئامادهکاریهکانی الی خۆی ههڵوهشاندهوەو رایگهیاند خۆی دهسهاڵتی بهسهر ئاسمانی سۆمالیالندو ڕێوشوێنهکانیدا ههیه .کاتێکیش بهرپرسانی سۆمالیالند الی تورکیا دادو بێدادیان کرد ،وهزیری دهرهوهی تورکیا کاژی خۆی گۆڕی و گوتی ئینجا خۆ ئهوان
ڕهنگه ئیدارهی ترهمپ بیهوێت بروا بهوه بکات که سکااڵو گلهیی تورکیا ڕهوایە
به مانایهکی تر ،تورکیا وابهستهیی خۆی به ڕێکهوتنێکهوه ڕهتکردهوه نێوهندگیرن و ئاسانکاری دهکهن نهک گهرانتیدهر. به مانایهکی تر ،تورکیا وابهستهیی خۆی به ڕێکهوتنێکهوه ڕهتکردهوه که دیپلۆماتکارهکانی خۆی چنیبوویان .ئهم بێبهڵێنییه کاریگهری خراپی ههیه .بهپێی یهکێک له بهرپرسه بااڵکانی سۆمالیالند گوتی ئێستا فڕۆکهی بچوکی نهناسراو له ئاسمانی سۆمالیالند باڵوبونهتهوەو لێرهولهوێ له جێگای دورهدهست دهنیشنهوەو گومانی ئهوهیان لێدهکرێت چهک بگهیهننه ئهو توندڕهوانهی ئهردۆگان هاوسۆزیانه. ڕهنگه ئیدارهی ترهمپ بیهوێت بروا بهوه بکات که سکااڵو گلهیی تورکیا ڕهوایەو پێویسته دهرگا بهڕووی ئامادهییهکی زیاتری تورکیا له باکوری سوریا بکرێتهوه .نێردراوی تایبهتی جهیمس جێفری ڕهنگه ڕاستگۆیانه پێی وابێت تورکیا وابهستهی بهڵێنه دیپلۆماسیهکانی خۆی دهبێت .بهاڵم ڕهفتارهکانی پێشتری تورکیا له سوریا ،له عێراق و سۆمال پێچهوانهی ئهوه نیشان دهدات .تورکیا هیچ نیهتی ئهوهی نییه وابهستهی ڕێککهوتنهکان بێت ،به تهما نییه واز له حکومهتی خۆ- بهڕێوهبهرێتی کوردی بێنێت ،به نیاز نییه دهست له پاکتاوی ڕهگهزی ههڵبگرێت، یاخود ڕێگه له دزهکردنی چهکدارانی بیانی و ئیسالمیه توندڕهوهکان بگرێت. تێگهیشتنێکی فراوان له دیپلۆماسیهتی تورکی پێمان دهڵێت که ڕێککهوتنی ئهمهریکا لهسهر ههرێمی ئارام وهکو ههڵکردنی گڵۆپی سهوز وایه بۆ داگیرکاری ههمیشهیی تورکیاو پاکتاوی ڕهگهزی کوردهکانی ناوچهکه و یهزیدی و مهسیحیهکان .ئهمهش ههر له ڕووی مرۆییهوه کارێکی نامۆڕاڵی نییه ،بهڵکو له گۆشهنیگای ئاسایشیشهوه سیاسهتێکی خراپەو سهقامگیری و میانڕهوی دهخاته ژێر پێوه لهبری ئهوه تۆوی توندڕهوی و تیرۆر دهچێنێت.
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )3٧سێشەممە ٢٠١9/١٠/8
��ورد�� ت�ان�� ی�ی
7
مەزڵوم کۆبانێ ،فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات:
ئێستاش هیوامان وایە ترەمپ پاشگەز بێتەوە * چۆن سەیرى بڕیارەکەى ئەمریکا دەکەن بۆ کشانەوەى لە سنورەکان؟ ئەمریکا دەمێکە دەڵێت دەکشێینەوەئێوە دەزانن کە ساڵى رابردووش ترەمپ بڕیارێکى لەو جۆرەى دەرکرد ،بەاڵم دواتر بریارەکەى دواخست ،ئێمە پشتمان بە ئەمریکا نەبەستووە بۆ پاراستنى گەلى خۆمان ،بەڵکو گەالنى باکورى سوریا خاوەن ئیرادەو هێزى خۆیانن، بەاڵم بێگومان ئەم کشانەوەیە کاریگەرى لەسەر شەڕ دژى داعش دەبێت ،ئەمە ئۆفەرێکە ترەمپ وەک بەخشیش دای بە تورکیاو داعش ،ئێستا هیوامان وایە ترەمپ پاشگەز بێتەوە. * کشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا چ زیانێکى بۆ رۆژئاواى کوردستان دەبێت؟ ئەگەر تورکیا هێرش بکات،کارەساتێکی گەورە لە هەرێمەکە ڕوودەدات ،یەکەم شت دەوڵەتی تورکیا ماوەیەکی زۆرە هەڕەشەی ئۆپەراسیۆن لە دژی باکوورو ڕۆژهەاڵتی سوریا دەکات ،هێرش دەکات ،سەدان هەزار کەس ئاوارە دەبنەوەو قەیرانێکى مرۆیی و کۆمەاڵیەتى گەورە روودەدات ،خاکى رۆژئاوا داگیر دەکرێت و دیار نییە کەی دەوڵەتى تورکیا لێی دەردەچێت، سیستمى باکورى سوریا شکست دەهێنێت ،زیندانییەکانى داعش لە زیندانەکان ئازاد دەکرێن و جارێکى تر دەوڵەتى تورکیا رێکیاندەخاتەوەو دژى جیهان بەکاریان دەهێنێتەوە. * هۆکار چی بوو ترەمپ لەم کاتەدا بڕیارى کشانەوەى هێزەکانی دا؟ هۆکارەکان بەشێکى پەیوەندىبە بەرژەوەندیەکانى ئەمریکاوە هەیە لە ناوچەکەو لەگەڵ تورکیا ،ئێستا هەڵبژاردن لە ئەمریکا هەیە پرسى سوریا بۆ ئەو هەڵبژاردنە بەکاردەهێنرێت، پێمانوایە سەودایەک لەنێوان ئەمریکاو تورکیا هەیە ،ئەمانە دەکرێت هۆکارێک
مەزڵوم کۆبانێ ،فەرماندەى گشتى هێزەکانى سوریاى دیموکرات (هەسەدە) لەم دیدارە تایبەتەى “زەمەن”دا لەبارەى کشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا لەسەر سنورى تورکیاو باکورو رۆژهەاڵتى کوردستان دەڵێت، کشانەوەی هێزەکانى ئەمریکا کاریگەرى لەسەر شەڕ دژى داعش دەبێت ،پێشیوایە ئەمە ئۆفەرێکی ترەمپە بۆ تورکیا تا داعش زیندوو بکاتەوە. سازدانی :هێمن حەسەن
بن ،ئەوەى پەیوەندى بە ئێمەوە هەبوو وەک هەسەدە ئەوەیە بۆ دروستکردنی سنوورو ئاسایشی میکانیزمی دروستکردنى ناوچەى ئارام ئەرکەکانمان بە زوویی جێبەجێکرد ،ئەمریکا خۆشیان ئەوە دەزانن و بە هەماهەنگی ئەوان ئەرکەکانمان جێبەجێکردووە ،بەاڵم هێزەکانی ئەمریکا ئەرکەکەی خۆیان جێبەجێ نەکردو هێزەکانی خۆیان لە سنووری تورکیا کشاندەوە. * ئێستا دواى بڕیارى کشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا پێتانوایە تورکیا هێرش بکات؟ ئێمە نازانین چى روودەداتجارێ چاوەڕێی دۆخەکە دەکەین ،بەاڵم بەرپرسى هێرشی دەوڵەتى تورکیا ئەمریکاو هاوپەیمانان بوون ئێستا کە ئەوان لە سنور نەمان و بێدەنگ
بن لە ئاست هێرشەکان ،ئەوا تورکیا مەیدانەکەى بۆ وااڵ دەبێت و هێرش دەکات. * ئێوە بەنیازى چین و چۆن ئەم دۆخە تێدەپەڕێنن؟ ئێمە لە خەبات و تێکۆشانى خۆمانبەردەوام دەبین هێزەکانمان سەرجەمى لە ئامادە باشیدایە ،بێگومان وەاڵمى هەر هێرشێکى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى هاوشانى دەدەینەوە ،هەرگیز رێگە بە داگیرکارى نادەین یانزە هەزار شەهیدو دەیان هەزار بریندارمان بۆ ئەوە نەداوە خاکى خۆمان هەر ئاوا دیارى پێشکەشى دەوڵەتى تورک بکەین ،کورد لەژێر کۆمەڵکوژییەکى دەوڵەتى ئەردۆغاندایە بۆئەوەى مانەوەى خۆمان درێژە پێ بدەین دەبێت خاوەندارییەتى لە خاکى خۆمان بکەین لەوە زیاتر هیچ رێگەیەکى دیکە
نییە ،بۆئەوەش بانگەواز بۆ گەلەکەمان دەکەین بە هەموو پێکهاتەکانیەوە واڵتی خۆیان لە هێرشەکانی تورکیا بپارێزن. * پەیوەندیتان بە الیەنەکانى ترى سوریاو کۆمەڵگەى نێودەوڵەتییەوە کردووە بۆ راگرتنى هێرشەکان؟ لە پەیوەندیدان لەگەڵ سەرجەمالیەنە پەیوەندیدارەکان بۆ ئەوەى رێگە لە داگیرکارى بگرین ،چونکە ئەمە تەنیا مەترسى نییە بۆ باکورى سوریا، بەڵکو مەترسییە بۆ تەواوى جیهان بە ئەمریکا خۆشییەوە ،چونکە بوونى دەوڵەتى تورکیا لە خاکى باکورى سوریا واتە زیندووکردنەوەى داعش و دووبارە سەرهەڵدانەوەى جەنگێکى دیکە. * داواتان لە رژێمى سوریا کردووە بۆ ئەوەى رێگرى بکات لە هێرشەکانى تورکیا؟
نەخێر پەیوەندیمان پێوەنەکردوون ،بەاڵم لە هەوڵداین بتوانین بۆ ئەوەى گفتوگۆ لەسەر ئەو رەوشە نوێیە بکەین ،ئەمە ئەرکە لەسەر شانى رژێم تا بەرگرى لە سەروەرى خاکى واڵتەکەى بکات. * چەند زانیارییەک هەیە کە دەڵێن کشانەوەکە تەنیا لەسەر سنورە نەک هەموو باکورى سوریا؟ ئێمە چاودێرى دۆخەکە دەکەیندەبێت روون بێتەوە ئایا لەشکرکێشى روودەدات یان نا ،ئەگەر روویدا تا کوێ دەبێت ،جارێ ئەمریکا لە ئەرکەکانى خۆى لە باکورى سوریا بەردەوامە هیچ سەربازێک نەکشاوەتەوە ،تەنیا لە سنوری تورکیا نەبێت ،ئێمە هیوادارین ئەمریکا هەڵەیەکى لەو جۆرە نەکات و خۆى و جیهانیش نەخاتە مەترسییەوە.
* ئەم کشانەوەیە چ کاریگەریەک لەسەر شەڕى دژى داعش دروست دەکات؟ تائێستا شەڕى داعش کۆتاییشەڕڤانەکانى شەڕی نەهاتووە، ئێمە هاوشان لەگەڵ سەربازەکانى هاوپەیمانان لە دێرەزوور بەردەوامە، رۆژانە شەهید دەدەین لەو شەڕەداو چەکدارى زیاتر دەستگیر دەکرێن و دەکوژرێن ،لەگەڵ ئەوەشدا شەڕى پاشماوەکانى داعش ئەرکێکى ترە لەسەر شانمانە ،هێشتا لە کەمپەکاندا خێزانەکانى داعش دەژین ،ئەوانەش پێویستیان بە دۆزینەوەى چارەسەرە کە فکرەى توندڕەوییان هەڵگرتووەو بەرگریى لە بیرى داعش دەکەن ،لە زیندانەکاندا دەیان هەزار چەکدارى داعش هەیە زۆریان واڵتەکانیان وەریان نەگرتوونەتەوە ئەمانە مەترسین لەسەر سوریاو ئەوروپاو ئەمریکاش ،لە دۆخێکى ئاوادا دەوڵەتى داگیرکەرى تورکیا هێرش دەکات و ئەمریکاش هێزەکانى بکشێنێتەوە ئەمانە جارێکى تر گەشە دەکەنەوەو دەوڵەتى تورکیا بۆ زیندووکردنەوەى داعش دێتە باکورى سوریا. * ئامانجى تورکیا چییە لەو هێرشانەى دەیکاتە سەر رۆژئاواى کوردستان؟ دەوڵەتى تورکیا دەیەوێت زۆرترینخاکى سوریا داگیر بکات و هەیمەنەى خۆى بسەپێنێت تا لەو رێگەیەوە دەوڵەتى عوسمانى زیندوو بکاتەوە، دەیەوێت چەکدارەکانى داعش رزگار بکات و جارێکى تر کۆیان بکاتەوەو دەست بە رێکخستنیان بکات ،نایەوێت کوردان خاوەن مەترێک زەوی بن لەم جیهانە ،ئەمە شەڕی مان و نەمانە بۆیە دەبێت رووبەڕووى خواستەکانى ئەردۆغان ببینەوە.
توركیا ئابورى كوردستان وشك دەكات
سەدان کۆمپانیاو سەرمایەدارى کورد لە باکورى کوردستان مایەپووچ دەبن زەمەن لەگەڵ ئەوەى حكومەتی توركیا هێشتا نەیتوانیوە بە چەک و سیاسەت باکورى کوردستان لە جوڵە بخات ئەمجارەیان لە رووى ئابوورى و داراییەوە فشارەکانى دەستپێکردووەو بۆ ئەو مەبەستە نە خۆی بودجەی پێویست تەرخان دەكات بۆ ئاوەدانکردنەوەى شارو شارۆچکەو گوندەکانى کوردستان نە رێگەش بە بانكەكانی ئەو واڵتە دەدات کاربکەن. ئێستا حکومەتى تورکیا لە چەند رێگەیەکەوە فشارى خستووەتە سەر باکورى کوردستان تا ئەگەر بە گرتن و کوشتن و زیندانیکردن بۆى کۆنترۆڵ نەکراون ئەوا لە رێى ئابورییەوە بیکات ئەویش بە دانەمەزراندنى کوڕو کچان لە دامەزراوەکانى دەوڵەتدا ،بە بردنى سامانى سەرزەوى و ژێر زەوى و تەنگ هەڵچینین بە سەرمایەدارە کوردەکان. لەگەڵ سەرهەڵدانی قەیرانی داراییش لەتوركیا بەشێك لە كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان و كۆمپانیای بوارەكانی دیكە لە باكوری كوردستان كشانەوە یان مایەپووچ بوون، ئەوەش بەهۆى پەیڕەوکردنى سیاسەتێکى دارایی لەدژى سەرمایەدارو وەبەرهێنە کوردەکان بە دابین نەكردنی پارە لەالیەن حكومەت و پێنەدانی قەرز لەالیەن بانكە حكومی و ئەهلییەكانەوە. بەشێك لە كۆمپانیاكانی باكوری كوردستان بۆ ئەوەی بانكەكانی توركیا كارئاسانیان بۆ بكەن و قەرزی بانكییان پێبدەن كۆمپانیاكانیان بۆ شارەكانی توركیا گواستووەتەوە تاكو لەو رێیەوە بتوانن قەرز لە بانكەكان وەربگرن و دواتر لە شارەكانی باكوری كوردستاندا بیخەنە گەڕ. ساڵح ئەمین تاشەر خاوەنی كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانە لە شاری ماردینى باكوری كوردستان باس لەوە دەكات حكومەتی توركیا هیچ هاوكارییەكی وەبەرهێنەران و سەرمایەداران ناکات بۆ گەشەپێدانی ئاوەدانكردنەوەی شارەكانى باکورى کوردستان ئەوەش مەبەستێکى سیاسییە زیاتر لەوەى قەیرانى دارایی بێت. ساڵح ئەمین تاشەر بە “زەمەن”ی وت:
لە ساڵی ٢٠١٥وە تا ئێستا نزیکەى ٤٥٠كۆمپانیا و ٧٠٠ سەرمایەدار لە باكوری كوردستان مایەپووچ بوون
“هەر کەس دەزانێت دەوڵەت مەبەستى نییە ئاوەدانى و پێشکەوتن بگاتە شارەکانى کوردستان هۆکارەکەش دیارە مەلەسە نەتەوەییە ،ئەوان دژى بوونى کوردن نەک بێن واڵتمان بۆ ئاوەدان بکەنەوە ،بۆیە هەرچى داوایەک دەیکەین بۆ وەبەرهێنان و قەرزو پارە رەتدەکرێتەوە”. تاشەر جەخت لەوە دەکاتەوە ،حكومەتى تورکیا جیاوازی دەکات لەنێوان كۆمپانیاكان و سەرمایەدارەكانی ئەوان شارەكانی توركیا، وەک خۆى دەیڵێت ،چەندین جار داوای قەرزی لە بانكەكان كردووە ،بەاڵم بەهۆى کوردبوونیەوە قەرزى پێنادەن. بەپێى ئامارەکان سااڵنە زیاتر لە ٧٠ كۆمپانیا لە باكوری كوردستانەوە دەچنە شارەكانی تری توركیا بۆ وەبەرهێنان، بەهۆى فشارخستنەسەر سەرمایەدارەکان بەهۆى پێنەدانى قەرز یان دەستگرتن بەسەر پارەکانیاندا. بەپێى ئامارێکى رێکخراوى “ئەنادۆڵ بۆ
پرسە ئابورییەکان” لە باکورى کوردستان لە ساڵی ٢٠١٥وە تا ئێستا نزیکەى ٤٥٠ كۆمپانیاو زیاتر لە ٧٠٠سەرمایەداریش لە باكوری كوردستان مایەپووچ بوون یان سەرمایەکانیان بۆ واڵتانى عەرەبى و ئەوروپا یان بۆ شارەکانى دیکەى تورکیا گواستووەتەوە. هەر بەپێى راپۆرتێکى رێکخراوەکە حکومەتى تورکا بەمەبەست كەرتی بیناسازیو ئاوەدانكردنەوە لە باكوری كوردستان ئیفلیجکردوەو بەهای كەلوپەلی بیناسازی بە رێژەی %٤٠زیادیكردووە و بەوهۆیەوە تێچووی گشتی دروستكردنی خانووبەرە بەڕێژەی ٣٥% بەرزبووەتەوە. ئامینە دەمیر باش ئەندامى ژوورى بازرگانى پارێزگاى وان بە “زەمەن” راگەیاند: “بە درێژایی ١٠٠ساڵى رابردوو دەوڵەت هیچى ئەوتۆى بۆ شارەکانى کوردستان نەکردووە، هۆکارەکەش تەنیا لەبەرئەوەیە دانیشتوانەکەى کوردن ،بەاڵم لەم یەک دوو ساڵەدا ئیدی
دەوڵەت بە هەموو مانایەک گەمارۆى ئابورى و دارایی خستووەتە سەر شارە کوردییەکان و سزایان دەدات”. دەمیر باش ئاماژە بەوە دەکات ،شارەکان باکورى کوردستان پێویستیان بە دروستکردنى هەزاران قوتابخانەو نەخۆشخانەو زانکۆ و بەڕێوەبەرایەتى هەیە ،بەاڵم حکومەت نایکات، بەوتەى خۆى حکومەت نە خۆى پارە دەدات و نە دەهێڵێت ،بانکە حکومى و ئەهلییەکان پارە بدەن بە خەڵک و سەرمایەدارەکان. لەئێستادا بەهۆی بەرزبوونەوەی تێچووی خانووبەرە رێژەی دروستكردنی خانووبەرە لە باكوری كوردستان %٧٣كەمیكردووەو بەشێك لە كۆمپانیاكان لەو كەرتە كشاونەتەوە ،چونكە بانكەكان ئامادە نیین قەرز بدەنە كۆمپانیا، لەبوارەكانی دیكەشدا نەك كار ئاسانیان بۆ ناكرێت بگرە رێگری لەكارەكانیشیان دەكرێت. یەکێکى دیکە لەو فشارە ئابورییانەى لەسەر باکورى کوردستان هەیە ئەوەیە حکومەت بەبیانووى تیرۆرەوە دەست بەسەر
پارەو داهاتى سەرمایەدارو وەبەرهێنە کوردەکاندا دەگرێت تا ناچاریان بکات باجێکى زۆر بدەنە حکومەت یان لە شارەکانى دیکەى تورکیا کار بکەن. هەروەها لەسەر ئاستى پرۆژە خزمەتگوزارییەکانیش حکومەت لە بودجەى گشتى سااڵنەى تورکیا کەمترین پارە بۆ ناوچە کوردیەکان تەرخان دەکات ،ئەوەش وایکردووە زۆرینەى شارو شارۆچکەو گوندەکان بەدەست نەبوونى خزمەتگوزارى سەرەتاییەوە بناڵێنن. بانكەكانى تورکیا مەرجی زۆریان بۆ كۆمپانیاكان داناوە بۆئەوەی قەرز بە سەرمایەدارو وەبەرهێنە کوردەکان بدەن، هەرچەندە بانكەكانیش رازى نین لەو بڕیارانەى حکومەت ،بەاڵم بەهۆى بڕیارەکانى حكومەتەوە کە بۆ بانکەکان دەریکردون ناچارن قەرز نەدەنە ئەو كۆمپانیایانەی لە باكوری كوردستان وەبەرهێنان دەكەن. باکورى کوردستان کە ناوچەیەکى دەوڵەمەندە بە کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ترى
ئابورى و سەرچاوەى هێزى ئابورى تورکیاشە، بەاڵم حکومەت بە نرخێکى زۆر کەم و هەرزان بەرهەمەکان لە جوتیاران دەکڕێتەوە یان لەژێر ناوى پشتیوانیکردن لە پەکەکە بەرهەمى زۆرى جوتیاران ناکڕێتەوە. هاوکات حکومەت بووەتە سەرچاوەى مەترسى بۆ ژینگەو زەوییە کشتوکاڵییەکانى باکورى کوردستان لەڕێی بە سەربازگەکردنیان یان پڕۆژەى تایبەت بە حکومەت بەبێ ئەوەى هیچ سودو قازانجێکى ئابورى بۆ خەڵک و ئەو ناوچەیە هەبێت کە پڕۆژەکەى تێدایە. ئیبراهیم یاڵچین ،کە پسپۆڕی بوارى ئابوریە لە شارى ئامەد بۆ “زەمەن” دەڵێت، مەرجى پێدانى قەرزو پڕۆژە بە سەرمایەدرە کوردەکان ئەوەیە لە رۆژئاوای توركیا واتە شارەکانى ترى تورکیا وەبەرهێنان بكەن ئینجا قەرزیان پێ دەدەن ،دەشڵێت ،ئێستا شارەکانى باکورى کوردستان بوونەتە وێرانەو هەژاریش لەناو خەڵکدا زۆر زیادى کردوە. یاڵچین باس لەوە دەکات ،بەهۆی پێنەدانی قەرز بەكۆمپانیاكان پڕۆژەكانی بیناسازی و خانووبەرە لە باكووری كوردستان بە رێژەی نزیكەی %8٠كەمیكردووە ،پێشیوایە حكومەت بە پالن دەیەوێت ئابوری باكوری كوردستان داڕمێنێت.
وو� ب��ەدوادا چ�� ن
6
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
ئەبو شەهاب ،پارێزگاری پێشووتری كەركوك:
لە کەرکوک لیست دروستدەكەم و باوەڕم بە پرسی نەتەوەیی نییە *چۆن لە بوونی لیستی جیاو فرەلیستی دەڕوانیت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك؟ لیست دروستكردن لە كەركوکدایاریكردنە بە ئاگرێكی زۆر گەورە ،دەبێت پیاو بیربكاتەوە لەو هێزانەی لە كەركوك هەیە چ ئیقلیمی بێت ،چ هێزی ناوخۆیی بێت ،چ هێزی جیهانی بێت ،چونكە كەركوك شارێكە پیاو نابێت وەك شارەكانی دیكە حسابی بۆ بكات و تابڵێت لیستێكی بۆ دروستدەكەم ،لە كەركوك لیست دروستدەكەیت توشی كۆمەڵێك پرسیاری قورس دەبیتەوە ،رووبەڕوو دەبیتەوە لەگەڵ كۆمەڵێك هێزی گەورەدا ،هێزە گەورەكان هەر ئەوە نییە بڵێیت پارتی و یەكێتیەو چەكدارەو دەتكوژێت و گەمارۆت دەدات ،كۆمەڵێك هێزی نێودەوڵەتی هەیە دەتوانێت هەموو شتێكت بەرامبەر بكات، هێزی عێراقیە ،لە عێراقدا هێزی شیعە هەیە بەستراوە بە ئێرانەوە ،لەكەركوكدا هێزی توركمان هەیە بەستراوە بە توركیاوە، ئەم هەموو هێزانە پیاو حسابی بۆ نەكات ناتوانێت بڕیار بدات .من مەبدەئیەن بڕیارم داوە لیستێك دروستبكەم. * چ ناوێكت بۆ لیستەكەت دیاری كردووە؟ من لە وەختی خۆی لیستێكمدروستكرد لەبەر هەندێك مەسەلە وازم لە لیستەكە هێنا ،چونكە دەركەوت ئەو لیستە خەڵكی تێخزێنرابوو ،كە سەربە یەكێتی و پارتی بون ،لەبەرئەوە وازم لەو لیستە هێنا ،ئێستا بەتەمام ئەو لیستە پاکتاو بكەم و بیگەڕێنمەوە دەستخۆم. * لیستەكەت ناوی چی بوو؟ -ناوی لیستی قەاڵ بوو.
ئیحسان نەجم (ئەبو شەهاب) ،ئامادەكاریی دەكات بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بە لیستێكی سەربەخۆ .هەرچەندە دەڵێت “یاریكردنە بە ئاگر”. ئەو هەنگاوەی ئەبو شەهاب كە لە 71ساڵەی تەمەنیدایە و بەر لە روخانی رژێمی بەعس و لە نەوەدەكانی رابردوو پارێزگاری كەركوك بووە لە ئیدارەی سلێمانی ،بە پێچەوانەی رێككەوتنی زیاتر لە 10حزب و الیەنی سیاسی كوردییە كە بڕیاریانداوە بە هاوپەیمانێتییەك بەشداری هەڵبژاردنەكە بكەن. لەم دیدارەیدا لەگەڵ “زەمەن” ،ئەبو شەهاب كە لە سەرەتای نەوەدەكان ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بوو ،باس لە پالنەكانی لیستەكەی دەكات “لیستی قەاڵ” بۆ هەڵبژاردنەكان .ئەوەش لەكاتێكدایە لە ساڵی 2010لیستی بە هەمان ناوەوە بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عیراق دروستكردو دواتر كشایەوە. سازدانی :زەمەن
*جاری پێشوو یەكێتی فشاری لێكردی پێتوانییە ئەمجارەش لەژێر فشاردا لیستەكەت هەڵبوەشێنێتەوە؟ جاری پێشوو یەكێتی فشاریلێنەكردم خۆم وازم لە لیستی قەاڵ هێنا. *بەاڵم تائێستا ئێوە هەر كادرێكی یەكێتی نین؟ من لەناو كۆنگرەی یەكێتیدا بەڕەسمیدەستلەکارکێشانەوەم كردووە ،من وەك
هاواڵتیەك پارێزگار بوم ،نوسراوەکەیشم ماوە .من یەكێتی نیم لە سەرەتای 1992دا كە کۆنگرەكەمان بەست لە هەولێر ئیتر من یەكێتی نەبووم. * باشە لیستەكەت نەتەوەیی و كوردی دەبێت یان فرە پێكهاتە دەبێت؟ من باوەڕم بە پرسی نەتەوەیی نییە،باوەڕم بە رێکخستنی ناوخۆیی هەیە، چونكە حزبی سەرتاسەریی و نەتەوەیی
لە میانەی ئەم سەدەیەی رابردوودا سەلماندی چەند شکستی هێناوە ،ئەو حیزبانەی بەناوی كوردستانیەوە كردیان، لە كوردستاندا .ئاشوری هەیە ئەرمەنیو كاكەیی و یەزیدیی هەیە ئەمانە حزبی كوردی و نەتەوەیی تەواو بوون ،حزبی كوردستانی نەبوون بۆیە شکستیان هێنا، من بەشبەحاڵی خۆم باوەڕناكەم بتوانم بچمە لیستێكەوە لیستی نەتەوەیی بێت، لیستەكەم زیاتر لیستێكی كەركوكیە یەعنی لەباتی ئەوەی دوای حزبی گەورەو ناوی گەورە بكەوین ،باشترە هێزی ناوخۆیی دروستبكەین ،وەك رێکخستنێكی گۆڕان چۆن زیاتر سلێمانی بۆی بووە هەرێمێكی
دیاریکراو ،منیش پێمخۆشە رێکخستنو لیستەكەی كە دەكرێت تایبەت بێت بە كەركوک پەیوەندی نەبێت بە سلێمانی و هەولێرو دهۆكو ئەوانەوەو سنوردار بێت. *مشتومڕێكی قوڵ هەیە لەسەر پێویستی نەبوونی فرەلیستی لە كەركوكو ناوچەدابڕاوەكان ،بەتایبەتی لەدوای 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە ،كە بەحساب دەبێتە زیان بۆ دۆزی كورد ،ئێوە دەڵێن چی؟ ئەتوانن بە مانشێتێكی گەورە ئەموەاڵمەم بۆ بنوسن؟ ئەی باشە ئەوانەی ئەم قسەیە دەكەن چی بەخشش و شتێكیان هەبووە بۆ كەركوكو لە كوردستان ،خەڵك بە تاوانكارو بە خیانەتكار بزانن ،مرۆڤی
خیانەتكار ناتوانێت خەڵك تاوانبار بكات بە خیانەت. *مەبەستت چ الیەنێكی سیاسیە؟ هەموو كورد بێبەش نییە لەوخیانەتانەی كە كراوە یەك الیەن نییە، هەریەك لە ماوەیەكی زەمەنی خیانەتی خۆی كردووە. *بەڕێوەبردنی لیست و كیانێکی سیاسی هەروا شتێكی ئاسان و سانا نییە، بۆ بەڕێوەبردنی لیستەكەت پشتیوانی دارایی لە كێ وەردەگرن؟ كورد هەموو حسابێك لەسەر پارەدەكات ،من لەبەرئەوەی كورد نیم حساب لەسەر پارە ناكەم ،حساب لەسەر بیروڕاو خزمەتو كەسایەتی بەهێز دەكەم ،جاری پێشوو لیستەكەم تێچووی نەگەیشتە دە ملیۆن دینار ،مرۆڤی كورد پێش هەموو شتێك بیر لە پارە دەكاتەوە من بیر لە پارە ناكەمەوە. من وەك كەركوكیەك قسەدەكەم، خەڵكی كەركوك باوەڕیان بە كەسانێك نییە ،كە خاوەن هێز بن ،چونكە خاوەن هێز دەتوانێت دەستدرێژی بكات ،كە یاسای بەدەستەوە بوو هێزی هەبوو دەتوانێت چی بوێت بیكات ،خەڵكی كەركوك باوەڕی بە مرۆڤی بێ چەك هەیە ،چونكە ناتوانن بە ئارەزووی خۆیان یاری بە خەڵك بكەن و هەڕەشە لە خەڵك بكەن. *پێتوایە ئەو لیستە هاوبەشەی كە لە زیاتر لە 11حیزبی كوردستانی پێكهاتووە ،مەبەستم لیستی “هاوپەیمانی كوردستانی”یە بتوانێت یەكگرتوو و یەك گوتار بێت؟ هەتا دونیا دونیایە كورد رێکناکەوێتئیتر تەواو ئەوە بەسە.
سكرتێری حیزبی بەیت نەهرەین:
سەرژمێری بڕیاری سیاسییە لە بەرژەوەندی مەزهەبێك * بۆچونی ئێوە وەكو گەلی (كلدان، ئاشور و سریان) لەسەر ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی عێراق چییە؟ سەرژمێری شتێكی پێویستە و لەهەمووواڵتێكدا دەبێت وەكو نەریتێك هەبێت ،جا 10 ساڵ جارێك یان بیست ساڵ جارێك .عێراق دەمێكە سەرژمێری نەكردووە .هەرچەندە لەهەموو شوێنێك ژمارەی دانیشتوان زیادبوون یان كەمبوون ،هەمیشە لەگۆڕاندایەو دەبێت ئەو ژمارانە دیاربن و بزانرێت ئەو تۆمارانەی هەن تا چەند دروستن .بەهۆی نالەباری ،باری ئەمنی و هەبوونی شەڕو ملمالنێ لە عێراق، نەتوانراوە سەرژمێری ئەنجامبدرێت .ئێستاش كە دەیانەوێت سەرژمێری بكەن .بەهەمان شێوەی پێشوو بارودۆخی ئەمنی عێراق نالەبارە ،هیچ شتێكی ئەوتۆ نەگۆڕاوە تا بڵێین كاتەكەی گونجاوە. * لەئێستادا كاتەكە بەگونجاو نازانن بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری؟ بارودۆخ بۆ گەلی ئێمە بەراورد بە كورد وعەرەب زۆر جیاوازە ،چونكە داعش كە لە 2014 موسڵی داگیركردو پاشانیش دەشتی نەینەوای داگیركرد ،ئەو ناوچانە زۆرینەی خەڵكی ئێمەی تێدابوو .سەردەمێك زیاتر لە ()٪90ی دەشتی نەینەوا گەلی (كلدان ،ئاشور و سریان)ی بووە. تەنیا لەدەشتی نەینەوا لەگەڵ هاتنی داعش زیاتر لە ( )200هەزار كەس لە خەڵكی ئێمە ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووە .بەداخەوە نیوەی زیاتری ئەو ژمارەیە بەیەكجاری عێراقیان بەجێهێشتووە .دوای ئازادكرنی ئەو ناوچانەش لەدەستی داعش ،خەڵكی ئێمە گەڕایەوە ناوچەكانی خۆیان ئەوانەی لەعێراق مابوون ،بەاڵم بەداخەوە دیسان لەالیەن ئەو میلیشایانەی لەوێ بااڵدەستن كێشە بۆ خەڵكی ئێمە دروستكرایەوە .ئەمە وایكردووە خەڵكی ئێمە جارێكی دیكە ناوچەكانی خۆیان جێبهێڵن. ئێستا هەوڵدەدرێت دیمۆگرافیای ئەو ناوچەیە بگۆڕدرێت بەتایبەت كە لەئێستادا هێزەكانی حەشدی شەعبی لەو ناوچەیە بااڵدەستن .بەهۆی خراپی مامەڵە میلیشای حەشدی شەعبی لەگەڵ هاواڵتیانی (كلدان، ئاشور و سریان) جارێكی تر گەڕاونەتەوە بۆ ناوچەكانی هەولێرو دهۆك .بۆیە لەئێستادا بەهۆی ئەو بارودۆخە هەر سەرژمێرییەك بكرێت كاریگەری نێگەتیڤی دەبێت لەسەر رێژەو ژمارەی ئێمە لەو ناوچانەو هەم لەعێراقیش.
رۆمیۆ هەكاری ،سكرتێری حیزبی بەیت نەهرەین ،دژایەتی حزب و نەتەوەكەی ئاشكراكرد لە ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لە عیراق و پێیوایە بڕیارێكی سیاسییە بۆ بەرژەوەندی مەزهبێك .لەگەڵئاماژەدان بەوەی گەلی (كلدان ،ئاشوری و سریان) زەرەمەندی یەكەم دەبن. ئەو بۆچونانەی رۆمیۆ هەكاری كە حزبەكەی خاوەنی كورسی كۆتایە لە هەردوو پەرلەمانی عیراق و كوردستان ،لە دیمانەیەكی تایبەتدا دێت لەگەڵ “زەمەن” ،كە تیایدا دەڵێت “تەنیا لەدەشتی نەینەوا و لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی داعش زیاتر لە ( )200هەزار كەس لە كریستیانییەكان ماڵەكانیان جێهێشتووە و زیاتر لە نیوەی ئەو رێژەیەش بەیەكجاری چونەتە دەرەوەی عیراق”. رۆمیۆ دەڵێت “كاتی سەرژمێری گونجاو نییە ،ئەگەر ئەنجامبدرێت كاریگەری دەبێت لەسەر مافەكانمان” .هێزەكانی حەشدی شەعبیش بە رێگریكردن لە گەڕانەوەی كریستیانەكان بۆ دەشتی نەینەوا تۆمەتبار دەكات ،لەگەڵئەوەشدا رەخنە لە خۆیان دەگرێت و وتی “عەیبەیە بۆ پێنج كورسی كۆتا زیاتر لەهەشت لیست كێبڕكێ بكەین”.
لەسەر ئاستی عێراق مەترسی زۆر هەیە لەسەر ژمارەی كورسییەكانمان
سازدانی :ئیبراهیم عەلی
كاریگەرییەكان تەنیا بەژمارە نابن و ئەو سەرژمێرییە كاریگەری دەبێت لەسەر مافەكانی ئێمە .بەبۆچونی ئێمە بڕیاری ئەنجامدانی سەرژمێری بڕیارێكی سیاسییە لە بەرژەوەندی مەزهەبێكی دیاریكراو. چونكە لە زۆر لە پارێزگا گەورەكانیش بارودۆخی دانیشتوان زۆر نالەبارە ،بەتایبەت لە پارێزگاكانی ناوەڕاست و بە دیاریكراویش ئەو پارێزگایانەی سوننەكان تیایدا زۆرینەن. رەنگە لەو سەرژمێرییە رێژەكان گۆڕانكاری زۆری تێدا بكرێت .چونكە لەدوای روخانی رژێمەوە كار بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانە دەكرێت بەهۆی بااڵدەستی شیعە لەعێراق .چونكە بەشێكی زۆری ئەو خەڵكانەش نەگەڕاونەتەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان .بۆیە پێموانییە دانیشتوانی هەر یەك لە پارێزگاكانی موسڵ و تكریت و دیالەش پێیان باش بێت لەو كاتەدا سەرژمێری ئەنجامبدرێت. * ئێوە هیچ داتایەكی وردتان لەبەردەستە كە بیسەلمێنێت خەڵكی ئێوە بەو قەبارەیە چووەتە دەرەوەی واڵت؟ زیاتر لەسەدا 50ی خەڵكی ئێمەلەو ناوچانە نەماون .ئەوەش شتێك نییە بەخۆشی خۆیان رۆیشتبن ،بەڵكو بەپێچەوانەوە بەزۆرەملێ ئەو خەڵكانە
دەركراون .خەڵكی ئێمە لەناچاری ناوچەكانی خۆیان جێهێشتووە .خەڵكانی ئێمە یا راونراون یا لەترسا رۆیشتوون .چونكە لە ناوچەكانی خۆیان بەردەوام هەڕەشەیان لێكراوەو بەشێكیشیان ماڵیان داگیركراوە. بۆیە ئەم هۆكارانە وایكردووە زۆرینەی خەڵكی ئێمە واڵت جێبهێڵێت .بەڵگە لەمە زیاتر چییە كە خەڵكی ئێمە سەروەت و سامانی خۆی جێبهێڵێت و بڕوات یاخود موڵك و ماڵی هەمووی داگیركراوە. * بە دیاریكراوی ئایا ئێوە لەگەڵ ئەنجامدانی سەرژمێرین؟ ئێمە بەهیچ شێوەیەك لەگەڵئەنجامدانی سەرژمێری نین لەمكاتەدا .بگرە نەك هەر لەگەڵی نین ،دژیشی دەوەستینەوە، لەداهاتووش یاداشت پێشكەش بە حكومەتی عیراقی دەكەین و بەشێوەیەكی فەرمی داوای راگرتنی سەرژمێری دەكەین. * لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش هەمان خواست و داواكاریتان هەیە؟ یاخود داواكاری ئێوە تەنیا بۆ پارێزگای موسڵە؟ لە هەرێمی كوردستانیش خەڵكی ئێمەواڵتی جێهێشتووە ،جیاوازیی هەرێم لەگەڵ موسڵ تەنیا لە رێژەی كۆچكردنە ،رەنگە لەهەرێم بەو شێوە زۆرە نەبێت ،ئەگینا لێرەش ژمارەیەكی زۆری خەڵكمان رۆیشتووە.
من دەمەوێت ئەوە بڵێم هەرێمی كوردستان بۆ خەڵكی ئێمە ناوچەیەكی ئارام بوو ،خەڵكی ئێمە كە لە شوێنەكانی دیكە روبەڕوی هەڕەشەو راوەدوونان دەبۆوە لەهەرێم دەگیرسایەوە .واتە هەرێم بۆ خەڵكی ئێمە النەیەكی ئارام بووە .بەاڵم مانای ئەوە نییە خەڵكی ئێمە هەمووی توانیبێتی لێرەش جێگیر بێت. * كەواتە ئەو سەرژمێرییە پێگەو قورسایی ئێوە الواز دەكات لەداهاتوو؟ بێگومان وایە ،چونكە كەمبونەوەیژمارەی ئێمە لە سەرژمێری كاریگەری دەبێت لەسەر مافەكانمان و ژمارەی نوێنەرەكانمان لە ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمانی عێراقیش .بۆ نمونە لە شارێكی وەكو كەركوك ،سەردەمانێك نیوەی زیاتری دانیشتوانی ئەو شارە خەڵكی ئێمە بون، بەاڵم ئێستا كە باسی پێكهاتەكانی ئەو شارە دەكرێت تەنیا باسی كورد ،عەرەب و تورك دەكرێت .ئەسڵەن حیساب بۆ گەلی ئێمە ناكرێت .لەكاتێكدا سەردەمانێك زۆرینەی دانیشتووانەكەی گەلی (كلدان ،ئاشورو سریان) بوون .ئێستاش سەرژمێری بكرێت بەهەمان شێوەی كەركوك كەمی ژمارەی خەڵكی ئێمە دەكەن بەواقیع .وەك چۆن لەكەركوك كردویانە بەئەمری واقیع.
* پێتانوایە ئەو سەرژمێرییە كاریگەری دەبێت لەسەر كەمكردن یا زیادكردنی كورسی كۆتاكان لەپەرلەمانی كوردستانیش؟ پێم وانییە لە كوردستان هیچ كەسێكجورئەتی ئەوەی هەبێت دەست بۆ كورسی كۆتاكان ببات .باوەڕناكەم هیچ كاریگەرییەكی هەبێت بە ئاراستەی كەمبونەوەی ژمارەی كورسییەكانی ئێمە لەپەرلەمانی كوردستان. بەداخەوە لەخولی رابردوو هەوڵدانێك هەبوو بۆ كەمكردنەوەی ژمارەی كورسییەكانی ئێمە ،بەاڵم خۆشبەختانە سەرینەگرت. چونكە لەبەرامبەر هەوڵی ئەو فراكسیۆنانە، فراكسیۆنی گەورەش هەبوون دیفاعیان لەمافی ئێمە دەكرد ،بەاڵم لەسەر ئاستی عێراق مەترسی زۆر هەیە لەسەر ژمارەی كورسییەكانمان. * بەشێوەیەكی گشتی كورسی كۆتاكان لە پەرلەمانی كوردستان لە بەرژەوەندی حیزبێكی سیاسی بەكارهێنراون .یاخود ئەو كورسیانە بەردەوام لە خزمەت هێزێكی سیاسییدا بوون؟ من سەدا سەد پشتگیری ئەوبۆچونە دەكەم .بەاڵم ئەمە مانای وانییە بڵێم با كورسی كۆتاكان بوونیان نەبێت. بەاڵم ئەگەر ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین ئێمە بۆچی وەك گەلی (كلدان ،ئاشور و
سریان) لەنێوخۆمان رێكناكەوین بۆ ئەوەی هیچ هێزێكی دیكە دەستوەردان نەكات لە كاروبارمان؟ بەڕاستی بەر لەوەی ئێمە دەستی تاوان بۆ هێزێكی كوردی درێژ بكەین. دەبێت گلەیی لەخۆمان بكەین .ئەگەر ئێمە لەنێوخۆمان رێكبین و رێكەوتنمان هەبێت لەسەر تەواوی پرسەكان ،ئەوا هەرگیز هیچ هێزێك ناتوانێت دەستوەردان بكات لە كاروبارەكانمان. عەیبەكە لەسەر ئێمەیە كە بۆ پێنج كورسی زیاتر لەهەشت لیست كێبڕكێ دەكەن .بەڵكو دەبێت ئێمە خۆمان لەنێو خۆمان رێكبكەوین .بۆیە ناكۆكییەكانی ئێمە وا دەكات حیزبە كوردییەكان تەدەخول لەكارەكانمان بكەن. * پێتوانییە كە دەبێت تۆمارێكی تایبەت بە كەمە نەتەوەكان هەبێت بۆ ئەوەی تەنیا كەمە نەتەوەكان نوێنەری خۆیان هەڵبژێرن، نەك الیەنێكی سیاسی لەڕێی الیەنگرانی خۆیەوە دەنگ بەیەكێك لەكاندیدەكانی كەمە نەتەوەكان بكات؟ ئەمە دەكرێت بە رێگەی دیكەشچارەسەر بكرێت ،بۆ نمونە ئەگەر یاسای هەڵبژاردن تەعدیل بكرێت و وا بكرێت تەنیا توركمان دەنگ بەكاندیدی توركمان بدات و بۆ گەلی ئێمەش بەهەمان شێوە ئەوا كورد ناتوانێت دەنگ بەكاندیدی كەمە نەتەوەكان بدات.
وو� ب��ەدوادا چ�� ن
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
ــاتە سەر دەسەاڵتەكانم لەگەڵ ئەو دەستوورە نەبێت و بگرە دژیشی بێت .قۆناغی سێیەم بۆ دەستوور ئەوەیە كە ئەو دەستوورە بچێتە ناو خەڵك و دەبێت خەڵك دەنگی پێ بدات .هیوادارم پارتی بەو شێوەیە بیر نەكاتەوە كە تۆ دەیڵێی. * رەخنەیەك لەتۆ هەیە كە دەوترێت نەدەبوو دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان سەردانی حیزبەكان بكات ،بەڵكو دەبوو بانگهێشتی الیەنەكان بكرابایە بۆ پەرلەمان؟ لەنێوان چەند بژاردەیەك ،مرۆڤ یەكێكلەبژاردەكان هەڵدەبژێرێت .بۆ ئەوەی کاری لەسەر بكات ،من بۆ خۆم بۆ ئەو قۆناغەی هەرێمی كوردستان زۆر بەالمەوە سروشتییە، ئەگەر سەردانی هەموو حیزبە سیاسییەكان بكەم ،من مامەڵە لەگەڵ واقیع دەكەم و ژنێكی واقیعیم ئەنجام الی من گرنگە ،ئەو ئامرازەی بەكاری دەهێنم ئامرازێكی ڕەوا بێتو ناڕەوا نەبێت .الی منیش سەردانیكردنی حیزبە سیاسییەكانی براوە لەهەڵبژاردن كارێكی ناڕەوا نییەو كارێكی ڕەوایە .ئەوەی من بەكارمهێناوە ئامرازێكی ڕەوایە بۆ گەیشتن بەئامانجێكی ڕەوا .خەڵكیش ئازادە لەوەی رەخنە دەگرێت ،لەبەرامبەر ئەو رەخانەنەش روانگەی دیكە هەن ،روانگەیەك هەیە پێی وایە ئێمە كارێكی زۆر باشمان كردووە .بۆیە من ئەگەر جارێكی دیكەش بگەڕێمەوە بۆ ئەو رۆژە كە هێشتا بڕیارم نەداوە لەسەر ئەو كارە هەمان بڕیار ئەدەمەوە كە كردوومە .مەرجیش نییە ئەمە دواجار بێت كە من سەردانی حیزبە براوەكانی هەڵبژاردن بكەم. * یەكێكی دیكە لە رەخنەكان لە بەرێزت ئەوەبوون كە تۆ بەسەردانیكردنی سەرۆكی حكومەت شكۆی پەرلەمانت شكاندووەو خەڵكێك پێیوایە كە چۆن دەكرێت سەرۆكی دەزگای تەشریعی سەردانی سەرۆكی دەزگای تەنفیزی بكات ،بەڵكو دەبوو كارەكە بەپێچەوانەوە بوایە؟ پێش منیش سەرۆك پەرلەمانی دیكەشسەردانی سەرۆكی حكومەتیان كردووە ،بەاڵم رەنگە راگەیاندن ئاگاداری نەبووبێت ،من بۆ خۆم ژنێكی ترسنۆك نیم و ژنێكی جەریئم ،كە بڕیاری شتێك دەدەم بەئاشكرا بڕیار دەدەم، ئیشی ژێر بەژێرم نییە ،كێش رازییە یان رازی نییە ئەوە بابەتێكی ترە ،بژاردەی سەردانی سەرۆكی حكومەتیش بژاردەی خۆم بووە. دەمەوێت پەیوەندییەكی تەندروستم لەگەڵ سەرۆكایەتی حكومەت و هەرێم هەبێت لەپێناو بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان، ئێمە ئەزموونی دیكەمان هەیە لەرابردوو، ئەزموونمان هەیە حكومەت بڕیاریداوە بە دوو ساڵ مامەڵە لەگەڵ پەرلەمانی كوردستاندا نەكات ،وەزیر نەنێرێت بۆ پەرلەمان و وەاڵمی پرسیارەكانی پەرلەمانتاران نەداتەوە ،دەرگای دامەزراوەكان بەرووی پەرلەمانتاراندا دابخات، من هاتووم بەراوردم كرد لەگەڵ ئەوەی كە ئایا ئێمە پەیوەندییەكی تەندروستمان هەبێت لەگەڵ دامەزراوەی جێبەجێكردن یان ئەو ئەزموونەی رابردوو دووبارە بكەینەوە؟ من نامەوێت لەسۆشیال میدیا خۆم بكەم بەپاڵەوان و پێم بڵێن دكتۆرە رێواز حساب بۆ حكومەت ناكات .ئەوەی لەئێستادا لەبەرژەوەندی خەڵك و پەرلەمان و پەرلەمانتارانە ئەوەیە كە ئێمە پەیوەندییەكی تەندروستمان هەبێت ،بەتایبەت ئەو حكومەتەی بەتەنیشت ئێمەوە كە 100 مەترێك لەئێمەوە دوورە پێكهاتەكەی هەمان ئەو پێكهاتەیە كە سەرۆكایەتی پەرلەمانی پێكهێناوەو زۆرینەن لەپەرلەمان ،لەهەمان كاتدا ئێمە شتی شەخسیمان لەگەڵ هیچ كەسێك نییە تا رێگر بێت لەوەی بچین بۆ هەر شوێنێك ،من بەئاشكرا چووم بۆ سەردانەكانم و بڕوام بەپەیوەندییەكی تەندروستە لەپێناو بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان. لەپێناو دەرچوواندنی یاسای باش و دروست دەبێت پەیوەندی باش و تەندروستمان هەبێت، لەخولی پێشتر سەدان پرسیاری پەرلەمانتاران هەبوو لەالیەن پەرلەمانەوە وەاڵم نەدراوەتەوە، بەاڵم ئێستا پرسیارەكان وەاڵم دەدرێنەوەو وەاڵمەكان دەگاتەوە دەست پەرلەمانتاران. قانونەكان كە لەپەرلەمانەوە دەنێردرێن بۆ حكومەت بۆمان دیراسە دەكەن و بۆمانی دەنێرنەوە ،لەكۆتاییشدا هەڵسەنگاندن بۆ پەرلەمانی كوردستان دەبێت لەسەر بنەمای ئەوە بێت كە لەكۆتاییدا پەرلەمانی كوردستان چەند یاسای لە بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان دەركردووە؟ دەبێت هەڵسەنگاندنەكان لەسەر ئەو بنەمایە بێت نەك شتی تر ،شتێكی دیكە هەیە ئایا پەرلەمانتاران تا چەند توانیویانە چاودێری حكومەت بكەن .وەزیرەكان تا چەند ئامادەن بێنە پەرلەمان و روئیای خۆیان بخەنەروو لەسەر كارەكانیان ،لەدوای چوار ساڵ دەبێت هەڵسەنگاندن لەسەر ئەو بنەمایان بن كە نەك لەسەر ئەوەی جارێك لەجارەكان من چوبێتم سەردانی حكومەتم كردووە.
دەبێت چاکسازیی لە خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب بکرێت
* تۆ باست لەوە كرد كە ئێستا حكومەت وەاڵمی پرسیاری پەرلەمانتاران دەداتەوە، بەاڵم تا ئێستاش پەرلەمانتاران گلەییان هەیە لەدرەنگ كەوتنی وەاڵمی وەزیرەكان بۆ پرسیاری پەرلەمانتاران؟ بەڵێ راستە هەندێكجار وەاڵمەكانیحكومەت درەنگ دەگەڕێنەوە ،یەكێك لەو بابەتانەی ئێمە لەسەردانەكەمان لەگەڵ حكومەت باسمان كرد ئەو بابەتە بوو ،ئەو گلەییەمان پێیانگەیاند كە وەاڵمی پرسیارەكانی پەرلەمانتاران زۆر درەنگ دەگەڕێتەوە، بەاڵم ئەوان بەئێمەیان وت كە ئێستا ئێمە میكانیزمێكمان داناوە لەئەنجومەنی وەزیران، ئەنجومەنی وەزیران دكتۆرە ڤاال فەریدی بۆ كاروباری نێوان پەرلەمان و حكومەت دیاریكردووەو الی ئێمەشەوە پرسیارەكانی پەرلەمانتاران لەرێگەی سكرتێری پەرلەمانەوە دەنێردرێت بۆ دكتۆرە ڤاالو ئەویش بە وەزیری پەیوەندیداری دەگەیەنێت ،بەاڵم تائێستاش دۆخەكە لەئاستی تموحی مندا نییە. * یەكێك لەو رەخنانەی لە بەرێزت دەگیرێت ئەوەیە كە لە دانیشتنی پەرلەماندا نەتتوانی رێگە لە پەرلەمانتار جەالل پەرێشان بگری ،بۆ ئەوەی لەدەرەوەی پەیڕەوو لەناو هۆڵی پەرلەمان سرودی ئەی رەقیب نەڵێتەوە. ئەو دانیشتنەی ئەنجامدرا تایبەت نەبووبە ریفراندۆم ،بەڵكو یەكێك لە بڕگەكانی تایبەت بوو بە ریفراندۆم ،ریفراندۆم لە پەرلەمانی كوردستاندا راسپاردەی بۆ دەرچووە ،ئەو رۆژە كە رۆژی ریفراندۆمە رویەكی جوانی هەیە ئەویش بەرجەستەی یەكێك لە دروشمەكانی حیزبە سیاسییەكانە كە داوای مافی چارەی خۆنووسینە ،حەقێكە لە رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان دراوە بەهەموو گەالن ،بەاڵم هەندێك لێكەوتەی ناخۆشیشی هەبوو ،وەك لەدەستدانی خاك ،بابەتی ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەو قۆناغەدا ئێمەیان بەجێهێشت، لێكەوتەی ئابوری ناخۆشی هەبوو ،كەوتینە بەر گەمارۆیەكی ئابوری ،ئێمە لەو دانیشتنە هەموو ئەوانەمان باس كرد ،بەاڵم ئەندامێكی پەرلەمان لەشوێنی خۆیەوە هەڵدەستێت سرودێك دەڵێت جارێ ئەگەر بە مایكی پەرلەمان سرودەكەی بوتایە من دەمتوانی مایكەكەی بكوژێنمەوە ،بەاڵم جەنابیان هەڵسایە سەر پێ و سرودی ئەی رەقیبی وت، من كە سەرۆكی پەرلەمانم ناتوانم سرودی ئەی رەقیب بوترێت و هەڵنەستم و پێی ببڕم، پێم وتووە مۆفەق نەبووی لەهەڵبژاردنی ئەو كاتە ،بەاڵم سرودی ئەی رەقیب شتێك نییە من جورئەت بكەم رایبگرم ،لەسایەی ئەو سرودە هەزاران گەنج گیانی خۆیان بەخشیوە، جگە لەوەش ئەگەر من ئەو پەرلەمانتارەم رابگرتایە ،خەڵكێكی دیكە دەیانوت سەرۆكی پەرلەمان رێگە بەوتنی سرودی نەتەوەی كورد نادات لەناو پەرلەمان. * یەكێك لەو یاسایەی لەئێستادا گفتوگۆی زۆری لەسەر دەكرێت چاكسازییە، دەوترێت یەكێتی لەگەڵ پەسەندكردنی ئەو پرۆژەیە نییە ،ئەگەر یاساكە بێتە پەرلەمان تۆ وەك یەكێتییەك دەیخەیتە بەرنامەی كارەوە؟ بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ هەر پڕۆژەیاسایەك لەحكومەتەوە بێت ،دەبێت لەیەكەم دانیشتنی دوای گەیشتنی پرۆژە یاساكەوە بیخەیتە بەرنامەی كارەوە ،بەدڵنیاییەوە من پابەندی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان دەبم. * لیژنەیەكی هاوبەشی نێوان حكومەت و پەرلەمان هەیە لەبارەی ئەو یاسایە ،كارەكانی ئەو لیژنەیە بەكوێ گەیشتووە؟ ئەمڕۆ یەكەمین دانیشتنی ئەو لیژنەهاوبەشە كراوە .ئەو پڕۆژە یاسایە چەند رەهەندێكی هەیە ،رەهەندێكی یاساییە، رەهەندێكی تەكنیكییە ،رەهەندێكیشی سیاسییە.
لە بواری یاسایی و تەكنیكی ئەوە پەیوەندی بە حكومەت و پەرلەمانەوە هەیە ئەمەیان ئاسانە ،بەاڵم جێبەجێكردنەكەی رەهەندی سیاسیی هەیە ،رەهەندە سیاسییەكەی پەیوەندی بە چییەوە هەیە؟ پەیوەندی بە هەزاران خانەنشین كراو هەیە لەهەموو حیزبە سیاسییەكان، پەیوەندی بەچەندین كادیرو ئەندامی حیزبە سیاسییەكان هەیە ،لەحكومەت جێگەیان بۆ كراوەتەوە پەیوەندی بە یەكەكانی 70و 80هەیە ،بۆ تێكەڵكردنیان لەو هەلومەرجەی ئێستادا ،پەیوەندی بە دوو موچەو سێ موچەوە هەیە كە بەشێكیان بە یاسا كراون ،كە لەنێو ئەوانەدا كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی و كەمئەندامان باسیان لێوە دەكرێت ،هەندێك لەوانە بە یاسا دوو موچە وەردەگرن ،ئایا ئەمانە موچەكەیان دەبڕدرێت؟ بەشێكی دیكەی پەیوەندی بە دەرماڵەكان هەیە كە ئایا چۆن رێكیبخەینەوە ،ئەم پڕۆژەیاسایە بۆ خۆی هەڵگری چەند گرێیەكە ،دەبێت بەیەكەوە دابنیشین و بێین گرێیەكان بكەینەوە ،دەبێت ئیرادەیەكی هێندە بەهێزمان هەبێت كە وامان لێبكات بتوانین خاڵی هاوبەش بدۆزینەوە ،چونكە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەگەر ئێستاش چاكسازی نەكات دەبێت لەئایندەدا بیكات، پڕۆسەی چاكسازیی پرۆسەیەكی بەردەوامەو بەدەرچوونی یاسایەك چاكسازی ناكرێت، تا خاڵی دەستپێك دیاری نەكەین ناتوانین ئاستی تموحمان لەو بوارە دیاری بكەین، پێویستمان بە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێزە ئەوەی ئێستا هەیە پڕۆژەیاسایەكە لە بواری خەرجییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ،تەنیا خەرجییەكانە ،پەیوەندی تەنیا بە خەرجییەكانی وەك موچەو خانەنشینی و بەخشینەكان و ئیمتیازاتەكان هەیە ،بەاڵم بوارێكی زۆر زۆر گرنگ هەیە كە چاكسازییە لەبواری داهاتەكان .حكومەتی هەرێم ئەگەر بیەوێت ریفۆرم بباتە پێش دەبێت بابەتی خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب چاكسازی تێدا بكات ،بەیەكەوە دەبێت ئەو دوو پڕۆژەیە كاری لەسەر بكرێت. زۆر گرنگە كە هاواڵتیانی هەرێم بزانن داهاتی نەوت چەندە؟ داهاتی خاڵە سنوورییەكان چەندە؟ داهاتی ناوخۆو باج چەندە؟ داهاتی گشتی چەندە؟ ئایا هەرێمی كوردستان چەند مینحە لەواڵتانی جیهان وەردەگرێت؟ كە هەموو ئەوانەمان زانی و میكانزمی كۆكردنەوەی ئەو داهاتانەمان بە یاسایەك رێكخست ئەو كات چاكسازی لەبواری خەرجییەكان شتێكی ئاسانە ،كەی سندوقی داهاتە نەوتییەكانمان دامەزراندو كەی یاسای بودجەمان لەپەرلەمان پەسەندكرد ،ئەوانە پێی دەوترێت پاكێجی چاكسازی ،بەاڵم ماناشی وانییە كە نەتوانین لە خاڵێكەوە دەست پێبكەین. * باست لە ئیرادەی سیاسی كرد بۆ جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی ،ئایا لەئێستادا ئەو ئیرادە سیاسییە هەیە بۆ ئەنجامدانی چاكسازی؟ سەرەتا دەبێت حكومەت چاكسازیبكات و پەرلەمانیش لە رێگەی دەركردنی یاساوە پاڵپشتی ئەو چاكسازییە بكات، دواتریش حیزبە سیاسییەكان نەبن بە رێگر لەبەردەم شەفافكردنی داهاتی هەرێمی كوردستان ،بەاڵم حەزدەكەم ئەوە بزانن ئەوانەی دوو موچەیان هەیە كادیرو ئەندامانی حیزبە سیاسییەكان نین، بەڵكو كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و زیندانییانی سیاسیین ،ئەمانە بەیاسا رێگەیان پێدراوە دوو موچەیان هەبێت، ئایا پەرلەمانی كوردستان یان حكومەتی هەرێم دەتوانێت موچەی ئەو كەسانە ببڕێت؟ ئایا پەرلەمانی كوردستان دەتوانێت دەست بۆ موچەی ژنی شەهیدێك ببات كە لەهەمان كاتدا مامۆستایە؟ كە فەرمانبەری حكومەتەو موچەی خۆی وەردەگرێت لەهەمان كاتدا موچەی شەهیدانەی مێردەكەشی وەردەگرێت .ئایا ئەمە بە دوو موچەیی هەژمار دەكرێت؟. دەبێت ورد بین لە شتەكان ،حاڵەتی گەندەڵی لەگەڵ حاڵەتی دادپەروەری لەیەكتر جیابكەینەوە ،ئەوەی گەندەڵییە واتا الدانە لە یاسا ،ئەوەی بەیاسا كراوە گەندەڵی نییە ئەوەی كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان كارێكی دادپەروەرانەیە ،چونكە مامۆستایەو مێردەكەشی شەهید بووە مافی خۆیەتی هەردوو موچەكەی وەربگرێت، بەاڵم ئەوەی نادادپەروەرانەیە قسە دەكرێت لەسەر موچەی خانەنشینی پلە بااڵكان و دانانی چەندین كەس بەپلەی وەزیر بەبێ ئەوەی رۆژێك لە رۆژان وەزیر بووبن.
5
جەنگ لە رۆژئاوای کوردستان
شیکاریی :د .هۆشیار عومەر عەلی
پوختە
شەوی یەكشەممە لە گۆڕانکارییەکی ریشەیی لە سیاسەتی ئەمریکا لەالیەن دۆناڵد ترەمپ ،سەرۆکی ئەمریکا ،گڵۆپی سەوزی بۆ تورکیا هەڵکرد ،کە هێرش بکاتە سەر رۆژئاوای کوردستان .ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانی بەرپرسان و بڕیاردەرانی دیکەی ئەمریکا لە وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی دەرەوە و ئەندامانی کۆنگرێسە لە پەیوەندییەکی تەلەفونیداو بەبێ راوێژو هەڵسەنگاندن ،دۆناڵد ترەمپ ئەم بڕیاریدا. دەستبەجێ ئەم بڕیارە جێبەجێکرا و هێزەکانی ئەمریکا لە دو پێگەی چاودێری لە (گرێسپی و عین عیسی) کشانەوە. ئەمەش دوای بەڵێنی ئەمریکا بۆ پاراستنی کورد لە هێرشی تورکیا و روخاندنی بەربەست و سەنگەرەکان لەسەر سنوری سوریا-تورکیا بەهۆی ئەم بەڵێنە .هەرچەندە ئەمە کشانەوەی تەواوی هێزەکانی ئەمریکا نیە لە رۆژئاوا .بەاڵم کورد بە بەردەم گەورەترین مەترسیدایە .سەرەڕای لێدوانەکان نیەتی تورکیا رونە لە ویستی بۆ هێرشی سەربازی زەمینی و ئاسمانی بۆ سەر کورد :لە ناوبردنی ئەزمونی خود-حوکمڕانی کورد.
پێشینەی بڕیارەکەی سەرۆکی ئەمریکا
ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات ریشەیی لە خۆپیشاندانی هاواڵتیانی سوریا دژ بە حکومەتی بەشار ئەسەد لە ساڵی ٢011هەیە .ئەمریکا سیاسەتێکی رونی نەبو بۆ ئەو شەپۆلی خۆپیشاندانانەی کە دەوڵەتانی عەرەبی گرتەوە ،بە تایبەت سوریا .زۆری نەخایاند کە خۆپیشاندانەکان گۆڕان بۆ شەڕی ناوخۆ لە سوریا و سەرهەڵدانی یەکێک لە مەترسیدارترین گروپە تیرۆریستیەکان کە ئەویش دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق و شام بو (داعش) .دەوڵەتانی ناوچەکە ،بە تایبەت تورکیا و سعودیە و قەتەر و ئیمارات سیاسەتیان پشتیوانی بو لە روخاندن و نەمانی رژێمی بەشار ئەسەد .بە کردەوەش پشتیوانیان لە چەکدارەکان کرد کە دژ بە ئەسەد دەجەنگان. ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا سیاسەتیان بە هەمان شێوە نەمانی بەشار ئەسەد بو لە دەسەاڵتدا .لەبەرامبەردا ئێران و هەندێ گروپی ناو عێراق و حیزبواڵی لوبنان پشتیوانی سەرسەختی مانەوەی بەشار ئەسەد بون .بەهۆی نزیکی لە هاوسەنگی هێز شەڕی خوێناوی لە سوریا بەردەوام بو .رون نەبو دەوڵەتی سوریا و هاوپەیمانەکانی یان هێزەکانی دژ بە دەوڵەت و هاوپەیمانەکانی دەتوانن سەرکەوتن بەدەستبهێنا. دەستێوەردانی روسیا لەسەر داوای حکومەتی سوریا لە ٣0ی ٩ی ٢01٥تەرازوی هێزی بە تەواوی گۆڕی لە بەرژەوەندی حکومەتی بەشار ئەسەد .لەو رێکەوتەوە مانەوەی بەشار ئەسەد مسۆگەر بو .ئامانجی جەنگەکە بۆ ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپاش گۆڕا بۆ جەنگی دژ بە داعش چونکە داعش بو بە مەترسی گەورەتر لە مانەوەی بەشار ئەسەد بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا و بەریتانیا و ئەڵمانیاو فەرەنسا ،چونکە ژمارەیەکی زۆر لە هاواڵتیانی ئەو واڵتانە بون بە سەرباز لە ناو هێزەکانی داعشدا و داعش کردەوەی تیرۆریستی لەو واڵتانەدا ئەنجام دا. لە گێژاوی جەنگی ناوخۆی سوریادا کورد دەرفەتی بۆ رەخسا کە هەم خۆی بسەلمێنێت و هەمیش ببێت بە هاوپەیمانێکی گرنگی ئەمریکا و بەریتانیا و فەرەنسا لە جەنگی دژ بە داعش .ئەو دەوڵەتانەش هیچ بژاردەیەکیان نەبو جگە لە کورد لە سوریا ،چونکە بژاردەکان پشتیوانی حکومەتی سوریا یان پشتیوانی لە گروپە تیرۆریستیەکان .کورد توانی حکومەتێکی ئۆتۆنۆمی بنیات بنێت .ئەمەش لە رۆژی یەکەمەوە بە گەورەترین مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی لەالیەن تورکیاوە سەیر کرا .سەرەڕای جەخت کردنەوەی تورکیا لەسەر ئەوەی کە پەیەدە و پەکەکە یەك شتن ،ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا روانین و سیاسەتیان جیاواز بو. تورکیا دەوڵەتێکی بەهێزە لە ناوچەکدا ،ئەندامی ناتۆیە، بەرژەوەندی گەورەی هەیە لەگەڵ ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا.
سیناریۆکان پاش بڕیاری ئەمریکا
یەکەم :جەنگی راستەخۆی نێوان تورکیا و هێزەکانی سوریای دیموکرات .ئەمەش مەترسیدارترین و خوێناویترین سیناریۆ دەبێت بۆ تورکیا و بە تایبەت بۆ کورد .گومان لە توانای سەربازی هێزەکانی دیموکراتی سوریا نیە ،بەاڵم رووبەڕووبوونەوەی سوپای تورکیا تاقیکردنەوەی مەزنی تواناکانی کورد دەبێت .هەمو شارەزایان پێشبینی دەکەن لە رودانی ئەم سیناریۆدا کوشتاری گەورە روبدات. دووەم :جەنگی سنوردار کە تێیدا تورکیا تاکو قواڵیی ٥ کیلۆمەتر دەچێتە ناو خاکی سوریا .ئەمریکا چاوپۆشی دەکات لە وەها هەنگاوێک لەالیەن تورکیا و هێزەکانی کوردیش رەنگە خۆ بە دور بگرن لە جەنگی فراوان .بەاڵم تورکیا خواستی هەیە تا قواڵی ٢0کیلۆمەتر بچێتە ناو خاکی سوریا بەمەش بە پراکتیکی کورد دەکەوێتە بەردەم هەڕەشەی مان و نەمان. سێیەم :گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمریکا .بڕیاربەدەستانی وەزارەتی بەرگری و دەرەوەو دەزگا هەواڵگرییەکان و ئەندامانی
دیاری کۆنگرێس ،لە ناویاندا لینزی گراهام (کۆماری) ،میت رۆمنی (کۆماری) ،بێرن ساندەر (دیموکرات) ،کامیاڵ هاریس (دیموکرات)( ،کریس مێرفی (دیموکرات) ،داوا دەکەن دۆناڵد ترمپ بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە .دۆناڵد ترمپ جارێکی تر لە کانونی یەکەمی ٢018لە ناکاو بڕیاری کشانەوەی دا لە سوریا و ئەو کات جەیمز ماتیس ،وەزیری بەرگری ئەمریکا ،برێت مەکگۆرك ،نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ جەنگی دژی داعش لە نارەزایەتیدا دەستیان لەکارکێشایەوە. ئێستاش سیناتۆر لینزی گراهام و سیناتۆر کریس ڤان هۆڵن بڕیارە لە ئەنجومەنی پیران بڕیاری ئابڵوقە خستنە سەر تورکیا دەربکەن لەگەڵ هەڵپەساردنی ئەندامێتی تورکیا لە ناتۆ ئەگەر تورکیا هێرش بکاتە سەر کورد. ئەم سیناریۆیە الوازتر لە دوو سیناریۆی یەکەم .زەحمەت دەبێت دۆناڵد ترەمپ بڕیار بگۆڕێت و رەجەب تەیب ئەردۆغان بەئاسانی لەبەر ئابڵوقە لە بڕیاری هێرش بۆ سەر کورد پاشگەز نابێتەوە .بڕیاری ئەمریکا یەک رۆژە دراوە و ئاستی ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا روون نیە .نازانرێت پێکدادانی راستەوخۆ لەگەڵ هێزەکانی پاراستینی سوریا کەی و چۆن و لە کوێدا رو دەدات .ئەم بڕیار الی تورکیایە و پالن و نیەتیان بە ئاسانی ئاشکرا ناکەن.
الیەنە دۆڕاوەکانی ئەم بڕیارە
کورد ،بە پلەی یەکەم کورد لە ئەنجامی ئەم بڕیارەی ئەمریکا زیان دەکات .پاش چەند ساڵ جەنگ وەکو هاوپەیمانی ئەمریکا و ئەوروپا و کوژرانی نزیکەی ( )11هەزار کەس ئێستا دیسان دەبێت بچنە شەڕێکی نابەرامبەرەوە. حکومەتی سوریا ،داگیرکردنی بەشێکیتر لە خاکی سوریا لەالیەن تورکیا بە مانای دۆڕانی دیمەشق دێت .ئەمەش رەنگە فاکتەری نزیکبونەوەی تەواوی کورد و حکومەتی سوریا بێت، چونکە تا ئەمڕۆ کورد پشتی بە ئەمریکا بەستبوو ،بەاڵم دەکرێت لە ئایندەی دوردا سوریا سودمەند بێت لە الوازبوون یان کشانەوەی تەواوی ئەمریکا لە سوریاو لەناوچوونی ئەزمونی کورد. هەرێمی کوردستان .هێرش بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان لێدانە لە پێگەی ستراتیژی کورد .لە رووی سیاسی و دیپلۆماسی و سەبازییەوە زیانە بۆ سەر هەرێمی کوردستان. لە هەمان کاتدا جەنگ بە ئەندازەی بێشومار ئاوارەبونی لێدەکەوێتەوە و هەرێمی کوردستان دیسان دەبێت خۆی بۆ کارەساتێکی مرۆیی ئامادە بکات. ئەمریکا :دۆڕاوێکی سەرەکی هێرشی تورکیا بۆ سەر کورد خودی ئەمریکایە .ئەمە پەیامی جێی باوەڕنەبوونی ئەمریکا دەدات بە کوردو واڵتانی ناوچەکە .بە تایبەت لە زەینی کوردا بیرەوەری پشتتێکردنی لەالیەن ئەمریکاوە لە رابردوودا هەر تازەیە .بۆ ئەمریکا قورس ئەبێت لە داهاتوودا هاوپەیمانی جێی متمانە لە ناوچەکەدا بدۆزێتەوە کە ئامادە بێت قوربانی بۆ بدات.
الیەنە براوەکانی بڕیاری ئەمریکا
تورکیا :تورکیا دواجار سەرکەوتوو دەبێت لە جێبەجێ کردنی ستراتیژی خۆی بۆ ئەوەی )1( :ئەزمونی کورد لە سوریا لە ناو ببات )٢( .ببێتەوە ئەکتەرێکی بەهێز لە داهاتوی سوریا چونکە ئێستا روسیا و ئێران ئەکتەری سەرەکین لە سوریا و کاریگەری تەواو دادەنێن لەسەر رێڕەوی روداوەکان و ئایندەی سوریا .تورکیا الوازە بەم هەنگاوە بەهێز دەبێت)٣( . پشتێنەی مرۆیی دروست دەکات وەکو دیوارێک لە نێوان ناوچە کوردییەکان و تورکیا )٤( .لە خراپترین حاڵەتدا تورکیا هێزی خۆی وەکو دەوڵەتێکی کاریگەر نیشان دەداتەوە. روسیا :روسیا یەکێکە لە براوە سەرەکیەکانی ئەم بڕیارە چونکە پێی ئەمریکا لە سوریا بە تەواوی لەق دەبێت .روسیا تەنیا مەرجی پاراستنی یەکپارچەی خاکی سوریایە و دژ بە هێرشی تورکیا نییە .لە هەمان کاتدا رەنگە کورد نزیکتر بێتەوە لە روسیا .روسیا پێشوازی دەکات لە گەڕانەوەی کورد بۆ باوەشێ دیمەشق و دەتوانێت لە رێگەوە کاریگەری زیاتر بکات لە سوریا. حکومەتی سوریا :حکومەتی سوریا دۆڕاوی هێرشی تورکیاو کۆنترۆڵکردنی بەشێک لە خاکەکەی دەبێت .بەاڵم لە ماوە درێژدا رەنگە رێکەوتنی لەگەڵ تورکیاو رێگری لە مافی کورد لەالیەن دیمەشقەوە ئاسانتر بێت بۆ دەستگرتنەوە بەسەر تەواوی خاکی سوریا لەالیەن حکومەتی سوریاوە. ئێران :ئێران براوەیەکی سەرەکیە ،چونکە بونی هێزی ئەمریکا لە سوریا جگە لە رێگری بۆ زاڵبونەوەی دیمەشق بەسەر تەواوی خاکی سوریا ،هەڕەشەی راستەوخۆیە لەسەر ئێران چ لە ئێستا و چ رۆلێ ئێران لە ئایندەی سوریا .هەر الوازبوونێکی ئەمریکا و کشانەوەی سەربازی لە ناوچەکە بۆ ئێران بردنەوەیە. هێزە توندڕەوەکان :گروپی تیرۆریستی و توندڕەو دەرفەتیان بۆ دەرەخسێت سەر هەڵبدەنەوە .بە تایبەت داعش کە ئێستا لە عێراق جوڵەی دەست پێکردوە .زیاتر لە 10هەزار دەستگیرکراویان هەیە لە ژێر دەسەاڵتی هێزەکانی سوریای دیموکرات .جگە لە هەزاران لە خێزان و کەسانی تیرۆریستان.
ئەنجام
ئەمریکا پشتیوانی کورد یان تورکیا ناکات و خۆی بە دور دەگرێت لە شەڕی راستەخۆ لە نێوان تورکیا و کورددا .بەاڵم ئەمڕۆ گڵۆپی سەوزی هەڵکرد بۆ تورکیاو کورد دەبێتە قوربانی راستیە تاڵەکانی سیاسەتی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی نێوان دەوڵەتان و ملمالنێی جیۆپۆلتیکی ناوچەکە و جیهان .باشترین سیناریۆ بۆ کورد پێچەوانە بونەوەی بڕیاری ئەمریکا یان شەڕێکی سنوردارە کە تورکیا تا قواڵیی ٥کیلۆمەتر بچێتە ناو خاکی سوریا .خراپترین سیناریۆش جەنگێکی فراوانە کە بونی کورد دەخاتە بەر مەترسی و کارەساتێکی مرۆیی دروستدەکاتو رێگەش خۆش دەکات بۆ سەرهەڵدانەوەی گروپی توندڕەوو تیرۆریستی.
وو� ب��ەدوادا چ�� ن
4
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
رێواز فایەق ،سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان:
لە هیچ كەسێك قبوڵ ناكەم تەجاوز بكــــــــــــ
د .رێواز فایەق لە یەکەم دیمانەیدا لەگەڵ میدیای نوسراو ،لەدوای دەستبەکاربوونی وەک سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان ،وەاڵمی پرسیارەکانی “زەمەن” دەداتەوە لەبارەی ئەدای سەرۆکایەتی پەرلەمان و هەوڵەکانیان بۆ تێپەڕاندنی دەستور و رێکارەکانی وەاڵمدانەوەی پرسیاری پەرلەمانتاران و یاسای چاکسازیی ،هەروەک وەاڵمی ئەو رەخنانە دەداتەوە کە لەبارەی سەردانی بۆ الیەنە سیاسییەکان و سەردانیکردنی سەرۆکی حکومەت و شکاندنی عورفی پەرلەمانی ،ئاڕاستەی کرابوون. لەبارەی یاسای چاکسازییەوە دەڵێت :حكومەتی هەرێم ئەگەر بیەوێت ریفۆرم بباتە پێشەوە دەبێت خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب چاكسازی تێدا بكات ،چونکە زۆر گرنگە كە هاواڵتیانی هەرێم بزانن داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەكان و داهاتی ناوخۆو باج و داهاتی گشتی چەندە؟ كەی سندوقی داهاتە نەوتییەكانمان دامەزراندو یاسای بودجەمان لە پەرلەمان پەسەند كرد ،ئەوانە پێی دەوترێت پاكێجی چاكسازیی. سازدانی :ئیبراهیم عەلی * وەكو ژنێك كە پۆستی سەرۆكایەتی گەورەترین دامەزراوەی تەشریعیت وەرگرت هەستت چۆن بوو؟ لە راستیدا وەرگرتنی ئەو پۆستەلەڕووی ئیحساسەوە هیچ پەیوەندی بە رەگەزەكەیەوە نییە .وەكو مرۆڤ وەرگرتنی پۆستێكی وا رەنگە هەر بۆ هەفتەیەك ئیحساسەكەی خۆشبێت .چونكە دوای ئەوە بەرپرسیارێتی زۆر گەورە دەستپێدەكات. تا نەیەیتە ناو دۆخەكەو سەر كورسییەكە نازانیت بەرپرسیارێتییەكە چەند گەورەیە. من پێش ئەوەی ببم بە سەرۆكی پەرلەمان لەئێستا ئازادتر بووم .ئازادتر ئەمتوانی قسە بكەم ،چونكە قسەكانم هیچ باجێكی لەسەر نەبوو .ئەو قسانەی من ئەمكرد قسەی ئەندامێكی پەرلەمان بوو ،كە 110كەسی دیكەش دەتوانن لەو قسەیەی من بكەن، بەاڵم ئێستا هەموو قسەیەكی من ،هەموو كردەوەیەكی سیاسی من ،هەموو هەڵوێستێكی من ،بەپرسیارێتییەكی گەورەیە ،چونكە لە كوردستان یەك كەس هەیە سەرۆكی پەرلەمانە ،ئەویش منم .بەرپرسیارێتییەكەم جیاوازە لە بەرپرسیارێتی هەر ئەندامێكی پەرلەمان ،لەبەرئەوە دەڵێم سەرۆكایەتی پەرلەمان ،خۆشەو بەرپرسیارێتییشە. * بەهۆی پۆستەکەتەوە کەسانی بیانی زۆر دەبینیت ،بۆچوونیان چییە لەسەر تۆ وەك ژنێك سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكەیت و لەالیەكی دیكەش وەك ژنێكی سەرپۆش بەسەر؟ زۆر بەتایبەت سەیری ئەو دۆخەئەكەن پێیانوایە خاڵێكی وەرچەرخانە لەدۆخی سیاسی ژن ،كاریگەریی زۆری هەیە بۆ بەشداریی سیاسی ژن ،لەالیەكی دیكە خاڵێكی وەرچەرخانی گرنگە بۆ رووی هەرێمی كوردستان لەدەرەوە ،قابیلی ئەوەیە كە ببێتە هۆی فەخرو شانازیی پێوەكردن بۆ هەرێمی كوردستان كە ژنێك سەرۆكی پەرلەمانەكەیەتی ،بەاڵم بۆ بابەتی سەرپۆشەكەم ،هیچ گوێبیستی ئەوە نەبووم كە باسی بكەن ،چونكە ئەوان لەو رووەوە لەئێمە زیاتر گەشەیان كردووەو بابەتی سەرپۆش بە بابەتێكی زۆر شەخسی و
تایبەت سەیر دەكەن .خۆم هەڵسەنگاندنی زۆربەی ئەوانەی سەردانیان كردووم بینیومن. بۆ نمونە کۆنسوڵی بەریتانیا ،لەتویتێكدا باسی منی كردووەو نوسیویەتی ئەمە ژنێكە هیواداخوازم هەموو ژنێكی كورد چاوی لێبكات ،چونكە ئەمە ژنێكە زۆر گەورە بیر دەكاتەوە .روئیای ئەوان پێشتر بۆ ژن زۆر جیاواز بووە .چونكە ئەوان ژنی كوردیان هەروا بینیوە كە لەسەر شەرەف دەكوژرێت، یان بەزۆر بەشوو دەدرێت ،یان لەماڵەوە توندوتیژیی بەرامبەر دەكرێت ،یان بۆچوونی وەرناگیرێت. * لەماوەی كاركردنت وەك سەرۆكی پەرلەمان ،لەدەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان وەك یەك تیم كاردەكەن؟ یان الیەنێكی سیاسی بۆچوونەكانی زاڵە بەسەر دەستەی سەرۆكایەتییەوە؟ تائێستا پەیوەندی شەخسی وسیاسییمان باشە ،پەیوەندی پیشەییمان لەسەر دوو بنەما رێكخراوە ،یەكەمیان بریتییە لەو رێكکەوتنەی لەنێوان حیزبە سیاسییەكان ئەنجامدراوە بەدیاریكراوی لە رێككەوتنە سیاسییەكەمان ماددەیەكی تیایە كە دەڵێت سەرۆكی پەرلەمان بەهەماهەنگی لەگەڵ جێگرەكەی كارەكانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بەڕێوە دەبەن. بنەمای دووەم كە كاری لەسەر دەكەین بریتییە لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان ،كە لە پەیڕەوی ناوخۆیی پەرلەماندا ئەرك و دەسەاڵتەكانی هەریەك لە ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان زۆر بەڕوونی دیارە. من لە هەفتەی یەكەم كە هاتم بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان ،هەندێك لە دەسەاڵتەكانی خۆمم لە رووی دارایی و كارگێڕییەوە بە جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمان دا. * باس لەوە دەكرێت راستە سەرۆكی پەرلەمان لە پشكی یەكێتییە ،بەاڵم بڕیار بەدەستی یەكەم و كۆتایی جێگری سەرۆكی پەرلەمانە كە پشكی پارتییە ،یان دەوترێت سەرۆكایەتی پەرلەمان لەالیەن پارتییەوە كۆنتڕۆڵ كراوەو هیچ بایەخێك بۆ پۆستی
سەرۆكی پەرلەمان نەماوە ،بەڕێزت وەك سەرۆكی پەرلەمان لەسەر ئەو بۆچوونە چی دەڵێیت؟ پەیڕەو دیاری كردووە دەسەاڵتەكانیسەرۆكی پەرلەمان چییەو هی جێگری سەرۆكی پەرلەمان چییە ،کارکردن لە پەرلەمان دەستەجەمعییە ،کاركردن لە پەرلەمان جیاوازە لە حكومەت ،چونكە سروشتی پەرلەمان لەسەر بنەمای دەنگدان و بنەمای سازانە .من بەشەخسی لەگەڵ بنەمای سازانم ،لەگەڵ ئەوەم سەرجەم كارەكان بە سازان ئەنجام بدرێت ،لەرووی سیاسییەوە ئێمە رێككەوتنمان هەیە كە سازان بكەین. هەر كەسێك من بناسێت و لێمەوە نزیك بێت دەزانێت من بەهیچ شێوەیەك لە هیچ كەسێك قبوڵ ناكەم تەجاوز بكاتە سەر دەسەاڵتەكانم، نە لە رابردوو نە ئێستاو نە لە داهاتووش ئەوە قبوڵ ناكەم ،جێگری سەرۆكی پەرلەمانیش لەو جۆرە کەسایەتییانە نییە كە هەوڵی تەجاوزكردنە سەر دەسەاڵتەكانی من بدات. دەسەاڵتەكانی من بەپێی پەیڕەو دیارە. من لەو جۆرە كەسانە نیم كە زۆر حەزم بە سەفەركردن و بابەتی لەو شێوەیە هەبێت، بە سروشتی خۆم زۆر حەزم بە پەیوەندیی
پرۆژەیەكمان لەبەردەستە بۆ تاپۆكردنی هەزاران خانووی خەڵك كە بەزێدەڕۆیی دروستكراون
دیپلۆماسی نییە ،زیاتر دیپلۆماسییەتی پەرلەمان كاك هێمن ئەیكات ،چونكە بە شەخسی كاك هێمن پێشتر لەو بوارە پسپۆڕی هەبووەو حەزیشی لەو كارەیە ،بەاڵم پسپۆڕی من زیاتر تەشریعە ،من بۆیە بووم بە سەرۆكی پەرلەمان بۆ ئەوەی قانونی باش لە پەرلەمان دەربچێت ،جارێ سێ مانگ كەمترە لێرەم .لەو ماوەیەشدا ئەسڵەن دوو مانگ پشووی پەرلەمان بووە ،نازانم خەڵك لەسەر چ بنەمایەك بەو ماوە كورتە ئەو جۆرە هەڵسەنگاندنانە دەكەن ،من نازانم لەسەر چ بنەمایەك ئەوە دیاریكرا كە ئایا من باشم یا خراپم؟ ئەم جۆرە قسانە دەكرێن، بەاڵم بەالی من ئەنجامەكەی گرنگە ،گرنگە لەكۆتاییدا خەڵك ببینێت كە من چیم كردووە یان چی دەكەم. * باست لەوە كرد كە وەك خۆت حەز دەكەیت كارەكانی پەرلەمان بە سازان ئەنجام بدرێت نەك بەدەنگدان ،لەو ماوەیەدا بووە شتێك بەدڵی تۆ نەڕۆیشتبێت و لەڕێی دەنگدان یەكالیی كرابێتەوە؟ لەكاتێكدا تۆ حەزت كردبێت بە سازان یەكالیی بكرێتەوە؟ لەوەتەی من بووم بە سەرۆكی پەرلەمانهەموو شتەكان بە سازان بوون ،من كەسێكم پابەندم بە رێككەوتنی سیاسی حیزبە سیاسییەكان كە بەیەكەوە كردوویانە .كە لە هەموو رێككەوتنەكان ئەوە هەیە لەسەر بابەتە گرنگ و چارەنوسسازەكان سازان دەكەین ،تا دەگەینە خاڵی هاوبەش ،عەراب و پێشەنگی سازان دەبم ،رابەڕی دروستكردنی سازان دەبم لەناو پەرلەمانی كوردستان، تەبعەن بەهاوكاری جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمان. * لەماوەی رابردوودا وەكو دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كۆمەڵێك سەردانتان كرد بۆ الی هێزە سیاسییەكان لەسەر پرسی دەستوور ،لەو سەردانانە چ ئەنجامێكتان دەستكەوت؟ بابەتی ئامادەكردنی دەستووریهەرێمی كوردستان لە خولی پێشووەوە دەستی پێكردووە .ئەگەر هەڵە نەبم لەالیەن لیژنەیەكی 21كەسییەوە 71ماددەی نوسراوەتەوە بۆیە ئێمە بەگرنگمان زانی
بابەتی دەستوور قسەی لەسەر بكەین ،چونكە بابەتی دەستوور لەكارنامەی هەڵبژاردنی هەموو هێزە سیاسییەكان باسكراوەو ئاماژە بەدەستوورێكی دیموكراسی كردووە. كارنامەی هەموو هێزە سیاسییەكان باس لەوە دەكات كە دەبێت هەرێمی كوردستان دەستوورێكی مۆدێرنی هەبێت .دەستوور خاڵی هاوبەشی هەموو هێزە سیاسییەكان و تەنانەت فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستانیشە. ئێرە هەرێمی كوردستانە ،ئێرە نە سویدەو نە كەنەدایە ،لێرە حیزب رۆڵی هەیە لە رەسمی سیاسەتدا ،بۆیە من بۆخۆم دەستپێشخەریەكم كردو بە بەڕێزان جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمانم وت كە پێم باشە سەردانی الیەنە براوەكانی هەڵبژاردن بكەین ،لە سەردانەكان ئەوە بەالی ئێمەوە گرنگ بوو كە بزانین ئایا هێزە سیاسییەكان بەالیانەوە گرنگە هەرێمی كوردستان دەستورێكی هەبێت؟ هەموویان پێیان باش بوو. جگە لەوەش ئێمە پرسیاری ئەوەشمان لەالیەنەكان كرد كە پێیان وایە دەبێت ئەو دەستوورە چۆن بێت؟ هەموویان بۆچوونیان لەسەر ئەوە بوو كە دەبێت سازان لەسەر دەستوور بكرێت .هەرچەندە رەنگە سازانێكی موتڵەق نەبێت ،بەاڵم دەكرێت خاڵی هاوبەشی زۆر زۆر هەبێت ،چونكە دەستوور شێكە الیەنی كەم دەبێت %90ی الیەنە سیاسییەكان لەسەری رازی ببن .من بۆ خۆم لەگەڵ ئەوەم ئەو سێ خاڵەی كە خاڵی جیاوازی الیەنە سیاسییەكانە پێشتر الیەنەكان لەسەری رێكبكەون .ئینجا لێژنەی نووسینەوەی دەستوور دەست بە نووسینەوەی دەستوور بكات ،چونكە لیژنەی نووسینەوەی دەستوور هەر كەسێك بێت دواجار سەر بە حیزبە سیاسییەكانن. * ئەو سێ خاڵە جیاوازە چین كە حیزبەكان لەسەری ناكۆكن؟ یەكەمیان سەرچاوەی یاسادانانە ئایاسەرچاوەی یاسادانان لە هەرێمی كوردستان چی دەبێت؟ دووەمیان سنووری هەرێمی كوردستان كوێ بێت؟ سێیەمیان سیستمی سیاسی لەهەرێمی كوردستان چۆن بێت؟ ،ئایا سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمان هەڵدەبژێردرێت یاخود لەناو خەڵك؟ یان دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم چی دەبن؟. * دەوترێت تۆ لەو سەردانانەت بەهێزە سیاسییەكانت وتووە خۆتان لەدەرەوەی پەرلەمان لەسەر دەستوور رێكبكەون ئینجا بینێرن بۆ پەرلەمان ،ئایا ئەمە راستە؟ بەڵێ ئەو قسەیە زۆر راستەو من واموتووە ،چونكە ئەزموونی ناخۆشمان لەوبارەوە هەیە ،من نامەوێت پەرلەمانی كوردستان
سەرقاڵ بێت بەبەریەك كەوتنی هێزەكان لەسەر دەستورو پەرلەمان ئاگای لەدەركردنی قانونی دیكە نەبێت ،نامەوێت وای لێبێت پەرلەمان ئاگای لەكارە بنەڕەتییەكانی خۆی نەمێنێت كە كاری پەرلەمانن .بۆ من گرنگە حكومەتی هەرێم قانونی بودجە بنێرێتە پەرلەمان و ئێمە پەسەندی بكەین .پرۆژەیەكمان لەبەردەستە بۆ تاپۆكردنی هەزاران خانوی خەڵك كە بەزێدەڕۆیی دروستكراون ،ئەمانە پەیوەندییان بە ژیان و گوزەرانی خەڵكەوە هەیە .بەالی منەوە ئەو بابەتانە دەستكەوتن نەك بێین و لێرە لەسەر دەستوور بەر یەك بكەوین و ئاگامان لە كارە بنەڕەتیەكانمان نەمێنێت، بەڵێ من داوام لەحیزبە سیاسییەكان كردووە شەڕی خۆیان نەهێننە ناو پەرلەمان. * بۆچوونێك هەیە دەوترێت پارتی لەم خولەی پەرلەماندا دەیەوێت دەستوور تێپەڕێنێت و بیكات بەكااڵیەك بۆ بااڵی خۆی؟ چونكە ئێستا پارتی لەگەڵ كورسی كۆتاكان ()1+ 50ی هەیە؟ دەستوور سێ قۆناغی پێویستە تاببێت بە دەستوور .یەكەمیان ئەوەیە كە لە لیژنەی نوسینەوەی دەستوور بۆ راپرسی تێبپەڕێندرێت كە 21ئەندامە كە بەئیجماع دەنگی لەسەر دەدەن ئەگەر ئالیەتەكەی نەگۆڕێت .دووەمیان لەناو پەرلەماندا دەستوور بە دەنگی دوو لەسەر سێ تێدەپەڕێندرێت، ئەمەش پێویستی بە دەنگی 74ئەندامی پەرلەمانە .دەستوورێك بەنیوە زائید یەك تێبپەڕێندرێت لە روانگەی ئێمەوە نابێت بە دەستوور .لەوە مەترسیدارتر نییە هاواڵتی هەست بكات ئەو دەستوورە ئەو ناپارێزێت. یان لەگەڵ روانگەی ئەو ناگونجێت .ئاساییە %15ی خەڵك پێی وابێت ئەو دەستوورە بەدڵی ئەو نییە ،بەاڵم ناكرێت %49ی خەڵك
داوام لە حیزبە سیاسییەكان كردووە شەڕی خۆیان نەهێننە ناو پەرلەمان
وو� ب��ەدوادا چ�� ن
zamenpress@gmail.com
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
3
بیرەوەرییەكانی مام جەالل بۆچی چوار ساڵە بەرگی دووەمی باڵوناکرێتەوە؟!! زهمهن ماوەی زیاتر لەچوار ساڵە میدیاكانی ئێران باس لەباڵوكردنەوەی بەرگی دوەمی “پاش شەست ساڵ ،ژیانو بیرەوەرییەکانی جەالل تاڵەبانی -پس از شصت سال ،زندگی و خاطرات جالل طالبانی” دەكەن ،بەاڵم هێشتا باڵونەكراوەتەوە ،ئامادەکاری ئەم بیرەوەریانە دەڵێت “هۆکاری باڵونەکردنەوەی نازانم”. “پاش شەست ساڵ ،ژیانو بیرەوەرییەکانی جەالل تاڵەبانی” ،كە لەالیەن عیرفان قانعی فەرد -ەوە لە دوو بەرگدا ئامادەكراوەو هەر بەرگەی زیاتر لە 1000الپەڕەی قەبارە گەورە دەبێت ،وەک ئەو دەڵێت “وا بڕیار بوو ساڵی ،2016لەیادی ٤0ساڵەی دامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان -دا بەرگی دووەمی بە سێ زمانی عەرەبیو كوردیو فارسی چاپو باڵوبێتەوە ،بەاڵم بەبێ ئەوەی هۆکارەکەی بزانم باڵوكردنەوەی دواخرا”. بەرگی یەكەمی ئەم بیرەوەرییانە ،ساڵی 2009لەالیەن انتشارات علم -ەوە بەزمانی فارسی چاپو باڵوكرایەوە ،کە قۆناغی گەنجێتیو 33ساڵی یەكەمی ژیانی ئەم سەركردە كوردە لەخۆدەگرێت (-1933 .)1966 بەرگی یەکەمی ئەم بیرەوەریانەی مام جەالل ،یەكێك بو لەكتێبە پڕ فرۆشەكانی ساڵی 2009ی پێشانگای نێودەوڵەتی كتێبی تاران. بەرگی دوەمی ئەم بیرەوەرییانە، گرنگترین قۆناغە سیاسییەكانی ژیانی مام جەالل لەخۆدەگرێ ،كە لەساڵی 1967ەوە دەستپێدەكات تا ساڵی ،2005واتە لە ملمالنێی جەاللیو مەالییەوە تا ئەو کاتەی تاڵەبانی دەبێتە سەرۆك كۆماری عێراق. مام جەالل کە بەدرێژایی ئەو سااڵنە یەكێك بووە لەدروستكەرانی بڕیاری سیاسی كورد ،هەڵوێستو رونکردنەوەو گێڕانەوەی ئەو بۆ روداوەكان گرنگیو بایەخی تایبەت بەخۆی هەیە ،هەر لەملمالنێی جەاللیو مەالییەوە بگرە تا دەگات بەهاتنە سەركاری حیزبی بەعسو سەدام حسێن ،رێككەوتنامەی 11ی ئازارو پاشان رێككەوتنامەی
جەزائیر ،هەرەسی شۆڕشی ئەیلولو دامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستانو دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێ ،زۆرانبازی لەگەڵ قیادە موەقەتەو شەڕی براكوژی، روخانی شای ئێرانو هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسالمیو هەڵگیرسانی شەڕی نێوان ئێرانو حیزبەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان، جەنگی نێوان ئێرانو عێراقو گفتوگۆ لەگەڵ بەعسو شكستهێنانی ،هاوكاریكردنی نێوان پێشمەرگەو سوپای پاسداران، دروستكردنی بەرەی كوردستانی ،پرۆسەی ئەنفالو كیمیاباران ،تیرۆركردنی قاسملو، داگیركردنی كوەیتو هێرشی هاوپەیمانان بۆ سەر عێراق ،و راپەڕینو كۆڕەوو چونەوە بۆ بەغدا ،پێكهێنانی پەرلەمانو حكومەتی هەرێمو هەاڵیسانی جەنگی ناوخۆو دوو ئیدارەیی ،پاشان رێككەوتننامەی واشنتۆنو رێككەوتننامەی ستراتیجی نێوان پارتیو یەكێتیو یەكگرتنەوەی حكومەتی هەرێمو بونی تاڵەبانی بەسەرۆك كۆماری عێراق. قسەو هەڵوێستی مام جەالل بۆ هەر یەك لەم روداوانە كە هێمای قۆناغێكی مێژوویی كوردستانو عێراقن ،سەنگو قورسایی خۆیان دەبێت .گێڕانەوەی ئەم بیرەوەریانە تەنها گەشتكردن نابێ بەژیانی تاڵەبانیو مێژوی هاوچەرخی كورددا ،بەڵكو گەشتكردن دەبێت بەمێژوی 70ساڵەی مێژوی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەگشتیو واڵتانی ئێرانو عێراقو توركیاو سوریادا بەتایبەتیو تیشك خستنە سەر پێگەی زلهێزەكانی رۆژهەاڵتو رۆژئاواش دەبێت لەم ناوچەیەدا. قانعی فەرد كە لەبەهاری 2016دا گەڕایەوە بۆ كوردستانو بەنیازبوو بەرگی دووەمی بیرەوەرییەكانی مام جەالل بەفارسیو كوردیو عەرەبی پاش چاپكردنی لەبەیروتی پایتەختی لوبنان ،لەیادی ٤0ساڵەی دامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی لەكوردستان باڵوبێتەوە ،بەاڵم چاوەڕوانییەكەی نەهاتەدیو گەڕایەوە بۆ دەرەوەی واڵتو وتی “نازانم بۆ باڵوکردنەوەی راگیراوە”. قانعی فەرد ئەوەی روونكردوەتەوە كە لەم بەرگەدا ،جگە لەتاڵەبانی کە کاراکتەری سەرەکییە ،هاوكات زیاتر لە160 كەسایەتی گرنگو ناوداری جیهانی دەربارەی
تاڵەبانی لەحەڤدە واڵتی جیهاندا دواندوە، لەوانە “بیل كلینتۆن ،برژینسكیو هاشمی رەفسەنجانیو خاتەمیو كۆندالیزا رایسو كەیسنجەرو موحسینی رەزایی و چۆمسكیو جیمس بیكەرو عەلی شەمخانیو جەعفەری سەحرارودیو دەیان كاربەدەستانی سیاسیو ئەمنیو سەربازی ،ئەمە جگە لەوەی دو مێژونوسی ناودار “جۆناسان راندل”و “نادر ئینتیسار” پێشەكییان بۆ نوسیوەو چەندین خاڵی سەرنجڕاكێشو نەوتراویش دەربارەی ژیانی تایبەتیو سیاسی مام جەالل ئاشكرا كراون. بەشێكی گرنگی بەرگی دوەمی ئەم بیرەوەریانەش سااڵنی 1970تا 197٤ دەگرێتەوە ،كە مام جەالل زۆربەی كاتی لەنێوان سێ واڵتی لوبنانو سوریاو میسردا بەسەربردوەو هەرچی زیاتر تۆڕی پەیوەندییەكانی فراوانتر كردوە ،بەتایبەتی
لەگەڵ كاربەدەستانی سوریاو هێزە فەلەستینییەكانی وەك بەرەی گەلی جۆرج حەبەشو بەرەی دیموكراتی نایف حەواتمەو لەگەڵ كۆمەڵێك رۆژنامەنوسو سیاسەتمەداری چەپو ناسیۆنالیستی دیاری واڵتانی عەرەبیو كەسایەتی كاریگەری ئەوروپیدا. بەوتەی قانعی فەرد لەبەرگی دوەمدا تیشك خراوەتە سەر دۆستایەتی دێرینی مام جەالل لەگەڵ ئێراندا ،كە لەكۆتایی دەیەی ،1950واتە لەسەردەمی شای ئێرانەوە درێژدەبێتەوە تا دەگات بەكۆماری ئیسالمی ئێران ،ئەو پێیوایە هەرچەندە بەدرێژایی ئەو سااڵنە ئەم پەیوەندییانە جاروبار داكشانی بەخۆیەوە بینیوە ،بەاڵم بەردەوام لەهەڵكشاندا بوە ،لەو كاتەوەی كە نێردەی ساواك بۆ عێراقو باشوری كوردستان “عیسا پەژمان” بۆ یەكەمجار پەیوەندی بەتاڵەبانیەوە دەكات كاتێك دێتە عێراقو هانی سەركردەكانی
پارتی دیموكراتی كوردستان دەدات بۆ شۆڕشو هەڵگەڕانەوە لەرژێمی عەبدولكەریم قاسم ،دواتریش كە باڵی مەكتەبی سیاسی لەبەرامبەر بارزانیدا تێكدەشكێت ،ئیبراهیم ئەحمەدو مام جەاللو سەركردەكانی دیكەی باڵی مەكتەبی سیاسی پەنادەبەنە بەر ئێرانو لەپاش شكستی دانوستانەكانی ،1983 هەرچی زیاتر پەیوەندی نێوان مام جەاللو ئێران بەهێزو دوای راپەڕینیش بەهێزتر دەبێت. قانعی فەرد جەخت لەوەش دەكات كە مام جەالل لەناو هەموو كەسایەتییە كاریگەرەكانی ئێراندا ،پەیوەندی لەگەڵ دوو كەسدا لەهەموو ئەوانی تر توندوتۆڵتر بووە ،كە ئەوانیش جەعفەری سەحرارودیو دكتۆر ئەحمەدی ئەمیری بووە ،ئەو وتی “جەعفەریو ئەمیری لەداڕشتنی سیاسەتی كۆماری ئیسالمی ئێراندا بەرامبەر بەهەرێمی كوردستانو عێراق،
تۆمەتبارە بە “گەندەڵی”
جۆرە
سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ بۆ سێیەم جار كەیسێك دەدۆڕێنێت زەمەن زیا پترۆس سڵێوە ،سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم ،داوایەكی یاسایی لە بەرژەوەندی بەڕێوەبەری گشتی دیوانی هەمان دەستە دەدۆڕێنێت ،بەاڵم ئامادەنییە گوێ بە بڕیارەكانی دادگا بدات ،هەوڵەكانی پەرلەمانیش لەبارەی هەمان كەیسەوە سودی نەبووە .ئەوەش لەكاتێكدایە سەرۆكی دەستەكە تۆمەتبارە بە “گەندەڵی”. كرۆكی كێشەكە دەگەڕێتەوە بۆ چەند ساڵێك لەمەوبەر ،كاتێك زیا پترۆس، بڕیاریدا بە لێسەندنەوەی تەواوی دەسەاڵتە کارگێڕیی و یاساییەکان لە عەبدوڵاڵ دلێر، بەڕێوەبەری گشتی دیوانی دەستەی مافی مرۆڤ. تائیستا ناوبراو نەگەڕێنراوەتەوە سەر كارەكەی ،سەرەڕای بونی دوو بڕیاری ئەنجومەنی شورا ،بریارێكی دادگای هەولێر و پەرلەمان .لەوەشدا رەخنە روبەڕوی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكرێتەوە. دادگای كارگێڕی هەولێر لە 9/25ی ئەمساڵ ،بڕیاریدا بە گەڕانەوەی بەڕێوەبەری گشتی دیوان بۆ سەر كارەكەی بە تەواوی دەسەاڵتەكانییەوە، لەگەڵ قەربوكردنەوەی بە بڕی 7ملیۆن دینار كە پێویستە زیا بترۆس بیدات. پێشتریش دەستەی بەرزەفتی فەرمانبەرانی هەرێم ،سەر بەئەنجومەنی شورا لە دوو بڕیاردا لە ساڵەكانی 2013ەو 2018هەمان كەیسی لە بەرژەوەندی بەڕێوەبەری گشتی دیوان یەكالییكردەوە، بەاڵم هیچ یەكێك لەو بڕیارانە جێبەجێنەكراون.
بەهەمان شێوە ناوبراو گوێی بە راپۆرتی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمانیش نەداوە كە بە “گەندەڵی” تۆمەتباریان كردووەو داوای گەڕانەوەی بەڕێوەبەری گشتی دیوانیان كردووە بۆ سەر كارەكەی. ئەوانەش بەپێی چەند دیکۆمێنتێك كە دەست “زەمەن” كەوتووە. گوڵستان سەعید ،ئەندامی لیژنەی مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی کوردستان، لیژنەكەیان لەوبارەیەوە راپۆرتێكیانداوە بە سەرۆكایەتی پەرلەمان ،بە “زەمەن”ی وت“ :داوامان لە سەرۆکایەتی پەرلەمان کردوە دەسەاڵتە کارگێڕییەکان بگەڕێنێنرێنەوە بۆ بەڕێوەبەری گشتی دیوان ،لەبەرئەوەی بڕیاری سەرۆکی دەستە لەوبارەیەوە سەرپێچی یاساییە و
لە دەسەاڵتی ئەودا نییە دەسەاڵتەکانی بەڕێوەبەری گشتی وەربگرێتەوە و رێگریی لەکارەکانی بکات”. بەپێی راپۆرتەكەیان“ ،سەرۆکی دەستەی مافی مرۆڤ لە گەندەڵییەوە تێوەگالوە ،پارەیەکی زۆری بەهەدەرداوە، لەڕوی کڕینی ئەساس و کەلوپەلەوە، خەڵکی بەنایاسایی جگەلەوەی دامەزراندووە ،ئەوانەی دایمەزراندوون کەسانی نزیکی خۆیەتی ،دەبوو ئەو دامەزراندنە بە ئیعالن بوایە ،بەاڵم ئەو بە میزاجی خۆی خەڵکی دامەزراندوە”. گوڵستان ئەو زانیاریانەی بۆ “زەمەن” پشتڕاستكردەوە. ئەوەش لەكاتێكدایە ،زیا بترۆس سڵێوە ،كە لەسەر پشكی مەسیحییەكان
بۆتە سەرۆکی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم ،لە 2017/1/27ەوە ماوەی هەرچەندە بەسەرچووە. یاسایی مەسیحییەكان كاندیدیان بۆ ئەو پۆستەش یەكالییكردۆتەوە ،بەاڵم تائێستا ئاڵوگۆڕی سەرۆکایەتی دەستەکە نەکراوە. یەكالییكردنەوەو دیاریكردنی كەسێكی تر لە جێگەی زیا پترۆس ،لە دەسەاڵتی سەرۆکایەتی پەرلەمانە ،بەاڵم ئەوانیش سەرەڕای بونی بڕیاری دادگا ،ئەنجومەنی شورا و راپۆرتی پەرلەمانیش هێشتا ئامادەنین سەرۆكی دەستەكە بگۆڕن و وەاڵمی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمانیان نەداوەتەوە. گوڵستان سەعید ،وتی“ :بەداخەوە ئەوە بوەتە کلتور و حکومەت و دەسەاڵت
دەستێكی بااڵیان هەیە”. “پاش شەست ساڵ ،ژیانو بیرەوەرییەکانی جەالل تاڵەبانی -پس از شصت سال ،زندگی و خاطرات جالل طالبانی” لەگەڵ “دیداری تەمەن” دو بیرەوەری تاڵەبانین کە بەشیوەی زارەکی گێڕاوێتییەوە .دیداری تەمەن – لەالیەن سەالح رەشید-ەوە ئامادەکراوە. سەبارەت بەبیرەوەرییەکانی تاڵەبانی، رەخنەی ئەوە ئاڕاستەی قانعی فەرد دەکرێ، كە لەگفتوگۆكانیدا وەک دەردەکەوێت زۆر بەكەسایەتی مام جەالل سەرسام بوەو نەیتوانیوە پرسیاری روگیرانەی ئاڕاستە بكات سەبارەت بەهەڵوێستە ناكۆكو هەورازو نشێوییەكانی ژیانی سیاسیو ئەمەش وایكردوە ئەم كتێبە تەنها گێڕانەوەیەك بێت لەزاری تاڵەبانییەوە. جگە لەوەی كە نادری ئینتیسار راوێژكاری نوسینەوەی ئەم بیرەوەریانە بوە، هەریەك لە -د.كەمال فوئادو نازم دەباغ یش سەرپەرشتیاری پێداچونەوەو چاپوباڵوكردنەوەی بون. یەكێك لەو هۆكارانەی كە وەک باس دەكرێ باڵوكردنەوەی بەرگی دوەمی دواخستوە ،كۆچی دوایی د.كەمال فوئاد – ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسی یەكێتیە، كە هاوكارێكی گەورەو گرنگی ئامادەكاری ئەم بیرەوەریانە بوە. نازم دەباغ ،نوێنەری یەکێتی لەتاران ،کە خۆی یەکێکی دیکەیە لەسەرپەرشتیارانی ئەم بیرەوەریانە ،پێشتر رایگەیاند بو “دواخستنی باڵوکردنەوەی بەرگی دوەم پەیوەندی بەچەند کەموکوڕییەکەوە هەیە کە لەهەوڵی پیاداچونەوەیداین”. بەاڵم هۆكارێكی دیكە کە پێشبینی دەكرێ رۆڵی گرنگی هەبوبێ لەدواخستنی باڵوكردنەوەی ئەم بیرەوەریانەی هەستیارترین قۆناغی مێژویی كوردو رۆژگاری پڕ لەملمالنێی تاڵەبانیو بارزانی باوكو كوڕ لەخۆدەگرێ، توڕەیی پارتییە پاش باڵوكردنەوەی بەرگی یەكەمی ئەم بیرەوەریانەی تاڵەبانی، بەتایبەتی كە قانعی فەرد گومانی لەسەر پەیوەندی دۆستانەی مەال مستەفاو قازی محەمەد دروستكردبو ،بۆیە ماڵی بارزانی ناڕەزاییان بەرامبەر دەربڕی.
وابەستەی کات نەبون ،زۆرکەس هەیە چەندەها ساڵە لە پۆستەکەی ماوەتەوە بەاڵم ناگۆڕدرێت ،تەنانەت ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکانیش لەکاتی خۆیدا هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت ،ئەوەش جۆرێکە لە ناڕێکی و ناسیستمی بەڕێوەبردن”. لە ئێستادا دۆسییەكە ئاراستەی دەستەی نەزاهە كراوە ،ئەگەرچی بەپێی یاسا بەركارەكان گەڕاندنەوەی دەسەاڵتی بەڕێوەبەری گشتی دیوان لە دەسەاڵتی سەرۆكایەتی پەرلەمانە .بەهۆی ئەوەی دەستەی مافی مرۆڤ سەر بە پەرلەمانی كوردستانە. بێدەنگی سەرۆكایەتی پەرلەمان، لەكاتێكدایە پێشتر “زەمەن” تەواوی تۆمەتەكانی سەر زیا بترۆسی باڵوكردەوە بە پشتبەستن بە چەند بەڵگەیەك. خولى پێشوی پەرلەمانیش ،لیژنهیهك كە لە ئەندامانی لیژنەی مافی مرۆڤ پێكهاتبوون ،راپۆرتێكیان لەسەر هەمان كەیس ئاراستەی سهرۆكایهتى پهرلهمان و چاودێرى دارایی كرد. زیا پترۆس ،پێشتر ،به “زهمهن”ى وت“ :ئهو مهوزوعه ئاساییه تهنیا لیژنهى مافى مرۆڤ سهردانى دهستهى كردووەو هیچ شتێكى تر نییه .ئهوهى ئهو قسانهى كردووه پڕوپاگهندهى كردووەو بنهماى راستی نییه”. وتیشی“ :ئەو پارەیەی خەرجمكردووە بۆ ساڵى 2013دەگەڕێتەوە به رهزامهندى وهزارهتى ناوخۆ”. وهرگرتنهوهى به سهبارهت دهسهاڵتهكان له بهڕێوهبهرى گشتیى دیوان زیا پترۆس ،كەیسەكەی بە زۆر ئاسایی ناوبردو وتى “ئهوانه مهوزوعى كارگێڕى ناو دهستهیه و هی راگهیاندن نییه”.
ماددەیەکی هۆشبەری مەترسیدار دەهێنرێتە هەرێم مەزهەر‌كەریم ژمارەی ئەو کەسانەی لەسەر بەکارهێنانی مادەی هۆشبەر دەستگیرکراون ،بەراورد بە ساڵی رابردوو دوو هێندە زیادی کردووە ،چەندین مادەی هۆشبەری مەترسیدارو ترسناکیش هێنراونەتە هەرێمی کوردستان. عەمید كەیوان تۆفیق ،بەڕێوەبەری گشتی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەکان بۆ “زەمەن” وتی: “ژمارەی ئەو کەسانەی لەسەر بەکارهێنانی مادەی هۆشبەر لە کوردستان دەستگیر کراوون بەراورد بە ساڵی رابردوو زۆر زیاتر بوون رێژەکەش بەردەوام لە بەرزبونەوەدایە”. رۆژی یەكشەممەی ڕابردوو بەڕێوەبەرایەتی گشتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكان لە هەرێمی كوردستان رایگەیاند :لەدەروازەی حاجی ئۆمەران دەست بەسەر 15كیلۆ و 50گرام ماددەی هۆشبەر لە جۆری “كیتامین”دا گیراوە كە مادەیەكی ترسناكە و بۆ یەكەمجارە دەهێنرێتە هەرێم. بەڕێوەبەری گشتی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەکان لەوبارەیەوە ئاشكرای كرد؛ بەدەر لەكیتامین چەند مادەیەكی هۆشبەری دیكە لەتاران دروست دەكرێت و دەهێنرێتە هەرێم كە تائێستا لە كوردستان و عێراق ئەو جۆرە مادەیە نەبووە و بەکارنەهێنراوە ،هێندە ترسناكە تەنیا بەدەرهێنانی ئەو زەرفەی تێیكراوەو بۆنكردنی ،کار لەسەر هۆشی مرۆڤ دەكات. وتیشی“ :سااڵنێکی زۆرە بەکارهێنانی مادەی هۆشبەر لە ئێران باڵوبوەتەوەو بەهۆی هاوسنورییەوە لەگەڵ هەرێم ،بازرگانی و بەکارهێنانی گواستراوەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان”.
�هەواڵ
2
zamenpress@gmail.com ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
سەرۆكی هەرێم دەسەاڵتی بە جێگرەكانی نەبەخشیوە زەمەن دامەزراوەی سەرۆكایەتی كۆشكی هەرێم بێ بارەگایەو ،جێگرەكانیشی تائێستا مەراسیمی دەستبەكاربونیان بۆ نەكراوەو ەسەاڵتەكانیان دیاری نەكراوە. نزیكەی چوار مانگە نێچیرڤان بارزانی وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خواردووە ،مانگێكە مەرسومی سەرۆكایەتی بۆ جێگرەكانی دەركردووە ،بەاڵم هێشتا بینای نوێی سەرۆكایەتی هەرێم دیارنییەو لەبەر نەبوونی شوێنییش جێگرەكانی دەست بەكارنەبوون و دەسەاڵتەكانیان بۆ دیاری نەكراوە. بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن” جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم بە فەرمیی دەستبەکار
نەبوون و شوێنی دەوام و کارکردنیان بۆ دیاری نەكراوە ،ئەوەی هەیە بینای وەزارەتی
سامانە سروشتیەكانە كە بڕیارە بكرێت بە بینای سەرۆكایەتی هەرێم.
بەپێی زانیارییەكان كە لە سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست “زەمەن” كەوتووە ،جێگرانی سەرۆكی هەرێم دەوام ناكەن ،سەرۆكی هەرێمیش لەماڵەكەی خۆیدا دەوام دەكات، دەسەاڵتی بە جێگرەكانی نەبەخشیوە ،كە بەشی زۆری پەیوەندی بە نەبوونی شوێنی کارکردنەوە هەیە .لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆكایەتی هەرێم هیچ كارێكی نەكردووە بۆ رێكخستنی مەراسیمی دەستبەكاربوونی جێگرانی سەرۆكی هەرێم. دامەزراوەی دروستكردنی لەدوای سەرۆكایەتی هەرێم لە ساڵی ،2005بارەگای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لە (سەری رەش) بووە ،مەسعود بارزانی كە 12ساڵ سەرۆكی هەرێم بوو ،دوای وازهێنانی لە پۆستەكەی ،تا ئێستا دیدارو میوانداریەكانی هەر لەو بارەگایەدا بەڕێدەكات و گۆڕیویەتی بە
“بارەگای بارزانی”. بینای وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كە دەكەوێتە سەر شەقامی 40مەتری هەولێر، بەرامبەر كونسوڵخانەی توركیا ،ماوەیەكە كاری نۆژەنكردنەوەو رێكخستنی دەستی پێكردووە، بڕیارە بكرێت بە بینای سەرۆكایەتی هەرێم. جەالل محەمەد ،ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت“ :جێگرانی سەرۆكی هەرێم مەرسومیان بۆ دەركراوە ،بەاڵم دەستبەكار نەبوون دوای دەست بەكاربونیان دەسەاڵتیان بۆ دیای دەكرێت لەالیەن سەۆكی هەرێمەوە”. رۆژی 8ی ئەیلول نێچیرڤان بارزانی مەرسومی دەستبەكاربوونی بۆ هەردوو جێگرەكەی (جەعفەر شێخ مستەفا و مستەفا سەید قادر) دەركرد ،تائێستا یەكجار بەفەرمی لەبەردەم میدیاكاندا لەگەڵ نێچیرڤان
بارزانیدا دەركەوتوون ،ئەوەش لەسەردانەكەی ئەمدواییەی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقدا بوو بۆ شاری هەولێر. ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكێتی كە نەیویست ناوی باڵوبكرێتەوە بە “زەمەن”ی وت“ :شێخ جەعفەر دێتە هەولێر ،بەاڵم نازانم لەكوێ دەوام دەكات ،لەبەرئەوەی جێگرانی سەرۆكی هەرێم تائێستا دەسەاڵتیان بۆ دیاری نەكراوەو نوسینگەو شوێنی دەوام كردنیان دیار نییە”. عوسمان سێدەری ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بە “زەمەن”ی وت“ :لە ئایندەیەكی نزیكدا دەسەاڵتەكان دابەشدەكرێت بەسەریاندا، کارەکانی خۆیان الی خۆیانە هیچ كۆبونەوەیەكیان ئەنجام نەداوە بۆئەوەی دەسەاڵتەكان دابەش بكەن”.
بە بەهای 680ملیۆن دۆالر پڕۆژەی شەقامی 100مەتری سلێمانی مانگی رابردوو نەوت فرۆشراوە هەفتەی داهاتوو دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە زەمەن
تەنها مانگی رابردوو هەرێمی کوردستان لە رێگەی بۆرییەوە بە بەهای 680ملیۆن دۆالر نەوتی فرۆشتوەو لەو رێژەیەش 480ملیۆن دۆالری وەک داهات دەگەڕێتەوە خەزێنەی گشتی. بەپێی بەدواداچوونی دیسکی ئابوریی
“زەمەن” ،مانگی ئەیلول لە رێگەی بۆری نەوتی کوردستانەوە 12ملیۆن و 900هەزار بەرمیل نەوت رەوانەی بەندەری جەیهانی تورکیا کراوە و بە تێکڕا رۆژانە 430هەزار بەرمیل هەناردە کراوە. بەراورد بە مانگەکانی پێشوتر ئاستی هەناردەی نەوتی هەرێم کەمیکردوە ،ئەوەش بەهۆی جێبەجێکردنی بڕیارێکی ئۆپیکەوە سەبارەت بە کەمکردنەوەی ئاستی هەناردە و بەهۆی پەیوەست بونی بە عێراقەوە ،هەرێمیش ئاستی هەناردەی کەمکردوەتەوە و پشکی خۆی بەرکەوتوە. مانگی رابردو تێكڕای نرخی نەوتی برێنت دۆالربوە ،لەبەرئەوەی هەرێمی 62.83 کوردستان نەوتەکەی بە 10دۆالر کەمتر لە نرخی جیهانیی دەفرۆشێت ،یەک بەرمیل نەوتی بە 52.83دۆالر فرۆشتوە. بەوەش تێکڕای داهاتی نەوتی هەرێم کە تەنها لە رێگەی بۆرییەوە فرۆشتویەتی گەیشتوەتە 681 ملیۆن و 507هەزار دۆالر ،لەو بڕەش 200ملیۆن دۆالری بۆ شایستە داراییەکانی کۆمپانیاکانی نەوت چوە ،بەوپێیەش داهاتی سافی نەوت کە دەگەڕێتەوەبۆ خەزێنەی گشتی 481ملیۆن و 507هەزار دۆالر بوە لە مانگی رابردودا.
سەرچین‌ساڵح دەستبەکاربونی شەقامی 100مەتری سلێمانی دوو مانگە چاوەڕوانی بڕیارێکی وەزارەتی شارەوانییە ،لەکاتێکدا 10 مانگ پێش ئێستا حکومەتی هەرێم 90 ملیار دیناری بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەکە تەرخانکرد. پرۆژەی شەقامی 100مەتری سلێمانی 146كیلۆمەتر درێژە لە سێ قۆناغ پێكدێت ،قۆناغی یەكەم 32كیلۆمەترە لە پردی تاسلوجەوە دەستپێدەكات الی دەمركانەوە شەقامی سلێمانی -عەربەت دەبڕێت ،قۆناغی دووەم لە كۆتایی قۆناغی یەكەمەوە دەستپێدەكات بەرەو گۆیژەو بناری گۆیژەو بە تونێلێك دەپەڕێتەوە بۆالی تونێلی پێشڕەو و هەواری شار، قۆناغی سێیەم لەكۆتایی قۆناغی دووەمەوە دەستپێدەكات تا كەڵەوانانو بۆ سەر شەقامی دوكان -سلێمانی ،لەگەڵ 18شەقامی سەربەست كە ئەو قۆناغانە دەبەستێتەوە بەیەكەوەو بە شەقامی
شەست مەتریی و رێگای سەرەکی سلێمانی -تاسڵوجەوە دەبەسترێتەوە. خەدیجە عەبدولجەبار ،سەرۆكی لیژنەی پالندانانو پڕۆژەكان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئاماژەی بەوەکرد، دەستكردن بە جێبەجێكردنی پرۆژەی شەقامی 100مەتری سلێمانی تەنیا ئەوەی ماوە وەزارەتی شارەوانی فەرمانی دەستبەكاربوونی كۆمپانیای جێبەجێكار دەربكات.
لەو لێدوانەیدا بۆ “زەمەن” رایگەیاند: پڕۆژەکە دراوە بە كۆمپانیا و ماوەی دوو مانگە لە وەزارەتی شارەوانیەو هەموو رێكارەكانی تەواوبووە تەنیا فەرمانی دەستبەكاربوونی ماوە. خەدیجە عەبدولجەبار ،دەرنەكردنی فەرمانی دەستبەكاربوونی كۆمپانیای جێبەجێكاری بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە پەیوەندی بە نەبوونی بودجەوە هەیەو بودجەی بەردەست نییە بۆ خەرجكردنو
جێبەجێكردنی پرۆژەكە. شەقامی 100مەتری سلێمانی ساڵی 2011بڕیاری دروستكردنی دراوەو رۆژی 2013/11/6لەالیەن عیماد ئەحمەد، جێگری پێشووتری سەرۆك وەزیرانەوە، بەردی بناغەی دانراوە ،بەاڵم بە پاساوی قەیرانی داراییەوە پرۆژەكە نەخرایە بواری جێبەجێكردنەوە ،تا سەرەتای ئەمساڵ جارێکی تر بڕیاری جێبەجێکردنی پڕۆژەکە دەرکرایەوە. بەپێی دەرخستەی سەرەتایی پرۆژەكە 469 ،ملیار و 900ملیۆن دیناری تێدەچێت ،وەزارەتی پالندانانی هەرێم لە 2018/12/26بڕی تەرخانكراوی پرۆژەی شەقامی 100مەتری سلێمانی بۆ ساڵی 2019بە 90ملیار دینار دیاریکردوە ،بۆ ئەوەی %25ی پڕۆژەکەی پێ تەواوبکرێت. كوردۆ عومەر ،بەڕێوەبەری راگەیاندنی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاری هەرێم ،لەبارەی جێبەجێکردنی پڕۆژەکەوە بۆ “زەمەن” وتی“ :پڕۆژەكە الی شارەوانی سلێمانییە و ئەوان سەرپشك كراون لەوەی كەی دەیخەنە بواری جێبەجێكردنەوە”.
پشكۆی ئاگری خۆپیشاندانەکانی بەغدا نەكوژاوەتەوە
كێ لە پشت خۆپیشاندانەکانی عێراقەوەیە؟ زهمهن کۆتایی مانگی رابردوو بە بڕیارێکی سەرۆک وەزیران ،عەبدولوەهاب ساعدی، جێگری فەرماندەی هێزەکانی دژەتیرۆری عێراق لە پۆستەکەی دوورخرایەوەو گواسترایەوە بۆ وەزارەتی بەرگری ،ئەوە سەرەتای سەرهەڵدانی توڕەیی خەڵک و بەشێک لە الیەنگرانی و دەرکەوتنی ملمالنێی قوڵی ئەمەریکاو ئێران لەالیەک و ملمالنێی نێوان گروپە شیعییەکان بوو لەالیەکی دیکەوە. هاوکات لەگەڵ دوورخستنەوەی ساعدی لە پۆستەکەی ،ئەو پەیکەرەشی کە لە بەری راستی موسڵ بۆی دورستکرابوو البراو رێگەنەدرا پەردە لەسەری البدرێت، ئەوەش ناڕەزایەتی بەشێکی خەڵکی موسڵی لێکەوتەوە ،دواتر ناڕەزایەتییەکان گواسترانەوە بۆ گۆڕەپانی تەحریری بەغداو پاشان پریشکی خۆپیشاندانەکان هەشت پارێزگای عێراقی گرتەوە ،داواكارییەكانیان بۆ خزمەتگوزاریی و هەلی كار گۆڕدرا. گرژیی و ئاڵۆزیی و رژانی خوێنی 104 خۆپیشاندەرو برینداربوونی زیاتر لە 6000 کەس دەرەنجامەکەی بوو. فەریق روکن عەبدولوەهاب ساعدی، لە مەدینە سەدری بەغدا گەورە بووە ،بە کەسێکی سەربازیی پیشەیی ناسراوە ،لە دوای ساڵی 2014زیاتر وەک پاڵەوانی شەڕی داعش ناسێنرا ،تکریت و بێجی و حەویجەو فەلوجەو رومادی و دواجاریش موسڵ بە سەرۆکایەتی ئەو لە دەستی داعش دەرهێنرا، ئەمەریکا پاڵپشتی تەواوەتی دەکرد ،بەاڵم دواجار لەژێر فشاری ئێران و بەشێکی گروپەکان حەشدی شەعبی لە پۆستەکەی دوورخرایەوە ،ئەوەش ناکۆکی قوڵی خستە ناو ماڵی شیعەکانەوەو سەدرو مالیکی و عەبادی و بەشێکی زۆری گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو رەوتەی توڕەکرد. عێراق لە ریزبەندی یەکەمینەکانی واڵتانی
گەندەڵە لەسەر ئاستی جیهان ،لە دوای ساڵی 2003ەوە زیاتر لە 450ملیار دۆالری لێ بەهەدەر دراوەو زیاتر لە %22ی گەنجانی واڵتەکە بێکارن و رۆژانە زیاتر لە 3ملیۆن و 500هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکات، بەاڵم 125ملیار دۆالر قەرزارە ،خەڵکە بێکارو هەژارەکەی تەنها دوو دروشمی حەماسییان بەسە بۆ ئەوەی بڕژێنە سەر شەقامەکان، لەهەمانکاتدا بووەتە گۆڕەپانی یەکالیی کردنەوەی شەڕی ئێران و ئەمەریکا ،هەر بڕیارو رووداوێکی بچووک بەسە بۆ ئەوەی سەدان خۆپیشاندەری توڕە بڕژێنە سەر شەقامەکان و تەڕو وشک پێکەوە بسوتێنن. بەپێی چەند سەرچاوەیەکی هەواڵی ناوخۆیی جیهانی ،خۆپیشاندانەکانی ئەمجارەی عێراق جیاواز لە خۆپیشاندانەکانی پێشوو لەژێر ناوی هەژاریی و بێکاری و کەمی خزمەتگوزاریی ،بۆ یەکەمجار پێکدادانی بەرژەوەندییەکانی الیەنە ناکۆکەکانی شیعە بوو کە دابەش بوون بەسەر دژایەتی و پشتیوانیی ئێراندا. موقتەدا سەدر مانگێک لەمەوبەرو لە شەوی 5ی ئەیلول لە تویتێكدا ماڵئاوایی لە عێراق کردو نووسی :ماڵئاوا نیشتیمان، ئەم راگەیاندنە بەمانای كۆتایی حكومەتی عێراقی دێت ،بەمانای گۆڕانی دەوڵەتەوە دێت لە دەوڵەتێكەوە كە یاسا حوكمی دەكات بۆ دەوڵەتی ئاژاوە ،بۆیە ئەگەر دەوڵەت ڕێوشوێنی توند نەگرێتەبەر (دژی گەندەڵكاران) ئەوا من بێبەری بوونی خۆم لە حكومەت رادەگەیەنم. لە دوای ئەم تویتە سەدر راستەوخۆ چوو بۆ شاری قومی ئێران بۆ بەشداریكردن لە یادی عاشوراو نەگەڕایەوە بۆ عێراق، لەکاتێکدا پێشتر خۆی سەرکردایەتی بەشێکی زۆری خۆپیشاندانەکانی گۆڕەپانی تەحریری بەغدای دەکرد. سەرەتای خۆپیشاندانەکانی عێراق رۆژی سێشەممەی رابردوو بە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی هێمنانەو رۆژی چوارشەممە گۆڕدرا بۆ خۆپیشاندانی بەرفراوان و پریشکی
ئاگرەکە بەسرەو میسان و زیقارو نەجەفی گرتەوەو شەوی چوارشەممە خۆپیشاندانەکان گۆڕان بۆ روبەڕوبونەوەو توندوتیژیی و پێکدادانی چەکداریی تا درەنگانی شەو پێکدادان لە بەغداو میسان بەردەوام بوو، تا ئەو کاتەی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق و الیەنە سیاسییەکان کۆبوونەوەو دواتر عادل عەبدولمەهدی بڕیاری قەدەغەکردنی هاتوچۆی راگەیاند. بەوتەی چاودێرانی دۆخی سیاسی و ئەمنی عێراق ،رەنگە هۆكاری رووكەشی خۆپیشاندانەكان گەندەڵی و دانەمەزراندن و بێكاری و خراپی دۆخی ئابووری و خزمەتگوزارییەكان بێت ،بەاڵم ئەم هۆكارانە تەنها رووكەشن و چەندین ساڵە بوونی هەیەو تازە نییە ،بۆیە هۆكاری راستەقینەی خۆپیشاندانەكان ملمالنێی ئەمەریكاو ئێرانە،
چونکە وا بڕیاربوو ئەم هەفتەیە پەرلەمانی عێراق لەسەر پرسی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر حەشدی شەعبی و دەركردنی هێزە بیانیەكان لە رێگای پڕۆژە یاسایەكەوە كۆببێتەوە ،كە ئەوەش شەرعیەتی هێزەكانی ئەمەریكا لەعێراق دەخاتە ژێر پرسیارەوە، ئەوەش ئەوەندەی دیکە ئەمەریکای توڕەکردو کەوتە ملمالنێوە لەگەڵ ئێران بۆ گۆڕینی حکومەتی عێراق. وەک هەوڵێکیش بۆ جێبەجێکردنی داواکاریی خۆپیشاندەران ،ئەنجومەنی وەزیران ژمارەیەک بڕیاری دەرکرد ،کە وەک قۆناغی یەکەم 17بڕیار دەرکرا ،لەوانە؛ دابەشکردنى زەوى نیشتەجێبوون بۆ ئەو کەسانەى داهاتێکى دیاریکراوو کەمیان هەیە لە بەغداو پارێزگاکانى دیکەى عێراق، هەروەها تەواوکردنى رێکارەکانى دابەشکردنى
17000یەکەی نیشتەجێبوون بۆ ئەو کەسانەى کە داهاتیان دیاریکراوە لە پارێزگاى بەسڕە لەماوەى کەمتر لە چوار هەفتەدا .دانان و جێبەجێکردنى بەرنامەى 100.000یەکەى نیشتەجێبوون لە تەواوى پارێزگاکانداو ئەو پارێزگایانەى کە هەژارترینن پێشەنگ بن و ئەم بڕیارە زیاتر پارێزگا هەژارنشینەکان دەگرێتەوە. هەروەها 150.000کەس کە تواناى کارکردنیان نییە یان لە کارەکانیان دوورخراونەتەوە ،مانگانە 175.000دیناریان پێدەدرێت بۆ ماوەى سێ مانگ کە بڕى تەرخانکراو ،لەگەڵ پێدانى هاوکاری چاودێرى کۆمەاڵیەتى بۆ ئەو خێزانانەی سودمەند نەبوون بە بڕى 600هەزار دینار بۆ هەر خێزانێک. هاوکات وەزارەتى بەرگرى عێراق لە
رۆژى 15ی ئەم مانگە دەرگای خۆبەخشی وەرگرتنى گەنجانى تەمەن 18بۆ 25ساڵ دەکاتەوە لەڕێى ئەلکترۆنى و شێوازى راستەوخۆوە ،لەالیەکی دیکەوە وەزارەتى پەروەردە رێوشوێنى پێویست دەگرێتە بەر بۆ دامەزراندنی وانەبێژە خۆبەخشەکان لە پڕۆژە یاساى بودجەى ساڵى 2020دا. سەبارەت بە قوربانیانی خۆپیشاندانەکانی ئەمدواییەش ،بەپێی بڕیارەکەی ئەنجومەنی وەزیران ئەو کەسانەى لە خۆپیشاندانەکاندا کوژراون هەموو جۆرە هاوکارییەک دەیانگرێتەوەو مووچەو دەرماڵەی شەهید دەدرێت بە وارسەکانیان ،ئەو کەسانەى کە بریندار بوون لە خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەکان بێبەرامبەر هاوکارى دەکرێن. لە دوای ئەو زنجیرە بڕیارانەو رێوشوێنە توندەکانی حکومەت بۆ روبەڕوبونەوەی خۆپیشاندەران و پەیامێکی توندی سیستانی دوای روبەڕوبونەوەکانی نێوان میلیشیاکانی سەر بە سەدرو عەسائیبی ئەهلی حەق، لە رۆژی یەکشەممەوە خۆپیشاندانەکان خاوبونەوە ،بەاڵم بەشێوەی پچڕپچڕ بەردەوام بون ،دوای هێرشکردنە سەریان زۆرینەی کەناڵە عێراقییەکان روماڵی خۆپیشاندانەكانیان ڕاگرت ،ئینتەرنێت و بەشێکی تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان سنوردار کران ،پردی پەیوەندیی و دەنگی خۆپیشاندەران کز کراوە و بەرەو کپ بوون رۆیشت .بەاڵم دۆخەگە پەلی بۆ ئاڵۆزی كێشاوە و شەوان جۆرێك لە روبەڕوبونەوەی خۆپیشاندەران گروپە چەكدارەكان هەیە. ئەوە ویستی براوەی خۆپیشاندانەکان بێت ،تاڕادەیەکی زۆر بە دۆڕاوی دەرچوو، بەاڵم دەرەنجام خوێنی 104کەسی عێراقیی لەسەر شەقامەکان رژاو زیاتر لە 6000 کەسیش بریندار بوون ،داواکارییەکان و بێکاری و هەژاری و بێالنەیی وەک خۆیان مانەوەو لە هەر چرکەیەکدا بێت تەنها پریشکێکی بچوکی بەسە بۆ ئەوەی بڵێسە بسێنێت ،بەاڵم نازانرێت ئەمجارە ئاگرەکە کوێ دەسوتێنێت؟.
بۆچی بەرگی دووەمی یاداشتەكانی مام جەالل باڵوناکرێتەوە؟ ماوەی زیاتر لە ئێران باس لە دووەمی “پاش بیرەوەرییەکانی
زەمەن -هەولێر: چوار ساڵە میدیاكانی باڵوكردنەوەی بەرگی شەست ساڵ ،ژیانو جەالل تاڵەبانی -پس از شصت سال، زندگی و خاطرات جالل طالبانی” دەكەن ،بەاڵم هێشتا باڵونەكراوەتەوە، ئامادەکاری ئەم بیرەوەرییانە دەڵێت:
“هۆکاری باڵونەکردنەوەی نازانم”. بەرگی دووەمی ئەم بیرەوەرییانە، گرنگترین قۆناغە سیاسییەكانی ژیانی مام جەالل لەخۆدەگرێ ،كە لەساڵی 1967ەوە دەستپێدەكات تا ساڵی ،2005واتە لە ملمالنێی جەاللیو مەالییەوە تا ئەو کاتەی تاڵەبانی دەبێتە سەرۆك كۆماری عێراق. قانعی فەرد كە لە بەهاری 2016دا
گەڕایەوە بۆ كوردستانو بەنیازبوو بەرگی دووەمی بیرەوەرییەكانی مام جەالل بەفارسیو كوردیو عەرەبی پاش چاپكردنی لە بەیروتی پایتەختی لوبنان، لەیادی 40ساڵەی دامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی لەكوردستان باڵوبێتەوە ،بەاڵم چاوەڕوانییەكەی نەهاتەدیو گەڕایەوە بۆ دەرەوەی واڵتو وتی“ :نازانم بۆ
باڵوکردنەوەی راگیراوە”. یەكێك لەو هۆكارانەی كە وەک باسدەكرێ باڵوكردنەوەی بەرگی دووەمی دواخستووە ،كۆچی دوایی د.كەمال فوئاد ئەندامی پێشووی مەكتەبی سیاسییەكێتییە ،كە هاوكارێكی گەورەو گرنگی ئامادەكاری ئەم بیرەوەرییانە بووە. بۆ ل٣
مەزڵوم کۆبانێ:
ئێستاش هیوامان وایە ترەمپ
پاشگەز بێتەوە
www.zamenpress.com رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە
ژمارە ( )37سێشەممە 2019/10/8
سەرۆكی پەرلەمان لە دیدارێكی تایبەتی
ل7 2٤الپەڕە
نرخ 500دینار
دا:
داوا لە حیزبەکان دەکەم شەڕی خۆیان نەهێننە پەرلەمان زەمەن -هەولێر :د.رێواز فایەق ،دەڵێت: پرۆژەیاسای چاكسازیی سێ رەهەندی هەیە كە یەكێكیان سیاسییەو پەیوەستە بە هەزاران كادری خانەنشینكراوی حیزبەكانەوە ،پرۆژەكە هەڵگری چەندین گرێیەو دەبێت بەیەكەوە گرێكان بكەینەوە. سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان لە یەكەمین چاوپێكەوتنی میدیای نوسراودا لەگەڵ “زەمەن” ئاماژە بۆ ئەوەدەكات ،حكومەتی هەرێم ئەگەر بیەوێت ریفۆرم بباتە پێشەوە ،دەبێت بابەتی خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب چاكسازیی تێدا بكات ،زۆر گرنگە كە هاواڵتیانی هەرێم بزانن داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەكان و ناوخۆ و باج چەندە؟. ئاشکرای کرد؛ پڕۆژەیەکیان لەبەردەستە بۆ تاپۆکردنی هەزاران خانوو کە بە زێدەڕۆیی دروستکراون، وتیشی“ :داوام لە حیزبەکان کردووە لە دەرەوەی پەرلەمان لەسەر دەستور رێککەون”. لە ل 4دا دەقی چاوپێكەوتنەكە باڵوكراوەتەوە
ئێرانیەكان هۆشداریی دەدەنە بەرپرسانی هەرێم پشتیوانی خۆپیشاندانەكان نەکەن
زەمەن -هەولێر :دەسەاڵتدارانی ئێران ،هۆشداریی دەدەنە بەرپرسانی هەرێم ،لە هەولێرو بەغدا کە بەهیچ شێوەیەک پشتگیریی خۆپیشاندانەکانی عێراق نەکەن. سەرچاوەیەكی ئاگادار بە “زەمەن”ی راگەیاند :ئێرانییەكان بە بەرپرسانی بااڵی كوردیان لە هەرێم و بەغدا وتووە “الیەنداریی خۆپیشاندانەکانی بەغداو شارەکانی دیکەی عێراق نەكەن و
پێویستە پشتگیریی مانەوەی عادل عەبدولمەهدی بكەن لە پۆستەکەی”. بەوتەی سەرچاوەکە ،لە چەند رۆژی رابردوودا ئیرەج مەسجدی ،باڵیۆزی ئێران لە بەغدا سەردانی نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی كردووەو هۆشداری پێداون كە نابێت كورد الیەنگریی خۆپیشاندانەكانی عێراق بكات. ئەوە لەکاتێکدایە ،رۆژی چواری ئەم مانگە ،نێچیرڤان بارزانی بەیاننامەیەكی
لەبارەی خۆپیشاندانەکانی بەغداوە باڵوكردەوەو لەبارەی داواكارییەکانی رایگەیاند: خۆپیشاندانەكانەوە خۆپیشاندانى مەدەنى و ئاشتییانە، مافێکى دەستووریى پارێزراوە ،بەاڵم نابێت بۆ توندوتیژى و پێکدادان و نانەوەى پشێوى و دهرچوون له ياسا بگۆڕێت و ههڕهشه له ئاسايشى گشتى و تێكدان و ههڵوهشاندنهوهى دامهزراوهكانى دهوڵهت بكات.
د.مەحمود عوسمان :چاکسازى نەکرێت خۆپیشاندان هەرێمیش دەگرێتەوە زەمەن -سلێمانی بڕیار نامیق مەحمود عوسمان سیاسەتمەدارى کورد هۆشداریی دەداتە دەسەاڵتدارانی هەرێمی كوردستان و دەڵێت “ئەگەری ناڕەزایی و هەیە”، خۆپیشاندان ئەوەش لەحاڵەتێكدا
ئەگەر ئەو بەرنامەیە جێبەجێنەكرێت كە الیەنەكان لە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا لەسەری رێككەوتوون. ئەو هۆشدارییەی مەحمود عوسمان لەڕێی “زەمەن”ەوە بۆ سەركردایەتی كوردو حكومەتی هەرێم ،هاوكاتە لەگەڵ بەردەوامی خۆپیشاندانی
هاواڵتیانی عێراق ،كە بەهۆی نەبوونی خزمهتگوزاریی و ههلی كارهوه لەسهرهتای ئهم مانگهوه لهبهغدا دهستیپێكردووە. مەحمود عوسمان وتی“ :کاریگەرییەکانى ئەم خۆپیشاندانە بۆ سەر هەرێمى کوردستان بەجۆرێکە رەنگە خراپ بشکێتەوە” ،ئەو
لە کەرکوک لیست دروستدەكەم و باوەڕم بە پرسی نەتەوەیی نییە
ل5
سەرۆكی هەرێم دەسەاڵتی بە جێگرەكانی نەداوە زەمەن -هەولێر :كۆشكی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بێ بارەگایەو مەراسیمی تائێستا جێگرەكانیشی نەكراوەو بۆ دەستبەكاربوونیان دەسەاڵتەكانیان دیاری نەكراوە. نزیكەی چوار مانگە نێچیرڤان بارزانی
وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خواردووە ،مانگێكە مەرسومی سەرۆكایەتی بۆ جێگرەكانی دەركردووە ،بەاڵم هێشتا بینای نوێی سەرۆكایەتی هەرێم دیار نییەو لەبەر نەبوونی شوێنیش جێگرەكانی دەستبەكارنەبوون و دەسەاڵتەكانیان بۆ
دیاری نەكراوە. جەالل محەمەد ،ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی وت“ :جێگرانی سەرۆكی هەرێم مەرسومیان بۆ دەركراوە ،بەاڵم دەستبەكار نەبوون”. بۆ ل2
مەرجە نوێیەکانی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێلی الفاو و لێدراو باڵودەکاتەوە زەمەن -سلێمانی :بە مەرج و تا کۆتایی مانگی داهاتوو رێگە بە هاوردەکردنی ئەو ئۆتۆمبێالنە دەدرێت کە لێدراون و تەنها لە سنوری باشماخ 16٣0ئۆتۆمبێل چاوەڕوانی رێگەپێدانی هاتنە ناوەوەن. بەپێی کۆنوسی لیژنەیەکی هاوبەشی وەزارەتی ناوخۆو دارایی ،بە کۆمەڵێک مەرجەوە رێگە بە هاوردەکردنی ئەو ئۆتۆمبێالنە دەدرێت ،کە لێدراوییان هەیەو لە پشکنین دەرنەچوون و تا کۆتایی مانگی 11دەرفەت دەدرێتە کۆمپانیاکان بۆ هێنانە ناوەوەی ئەو ئۆتۆمبێالنە عەمید فەرەیدون عومەر ،بەڕێوەبەری گشتی هاتوچۆی سلێمانی و ئەندامی لیژنە
هاوبەشەکە لەوبارەیەوە بە “زەمەن”ی راگەیاند: ئەو ئۆتۆمبێالنەی بڕوانامەی (سی.ئۆ.سی) یان بۆ نەكراوە لەسەر سنورەکان ماونەتەوە تا 2019/11/1و بەپێی رێنماییەكی نوێی وەزارەتی ناوخۆ دەتوانرێت بڕوانامەکەیان بۆ بکرێت و لە كوالێتی كۆنترۆڵ دەبێت دەربچن، ئەگەر دەرنەچن داخڵی هەرێم ناكرێن. بەپێی رێنماییە نوێیەکەی وەزارەتی ناوخۆ، نابێت ئۆتۆمبێلی الفاو یان لێدراوی قورس و محەوەر داخڵی هەرێم بکرێن. جۆرێكی تری ئەو ئۆتۆمبێالنەی كە گرفتیان هەیە ئەوانەن ،كە لە پشکنینەکان دەرنەچوون و كارئاسانییان بۆكراوە ،بەاڵم لە پشكنینی هاتوچۆ دەرناچن ،ئەو جۆرە
ئۆتۆمبێالنەن كە گیروگرفتی گەورەیان هەیەو لێدراوەكانیان قورسەو كاریگەری لەسەر توندوتۆڵی ئۆتۆمبێلەكان هەیە ،ئەگەرچی هاتونەتە ناوەوەی هەرێم ،بەاڵم رێگەیان پێنادرێت تۆمار بكرێن ،وەك كارئاسانیەكیش بۆ ئەو كۆمپانیایانەی هاوردەی كردوون رێگەیان پێدەدرێت ببرێنە دەرەوە هەرێم و واڵتێكی تر. بەپێی رێنماییە نوێیەکە ئەو كۆمپانیایانەی کە پشكنین بۆ ئۆتۆمبێلەكان دەكەن لە مەرزەکانی (باشماخ ،پەروێزخان ،حاجی ئۆمەران و ئیبراهیم خەلیل) كارئاسانی بۆ ئەو جۆرە ئۆتۆمبێالنە بكەن کە پێچەوانەی رێنماییە نوێیەكانی وەزارەتی ناوخۆن ،ئەوا بە بڕی 50ملیۆن دینار غەرامە دەكرێن.
نمونەی هێنایەوە “گفتوگۆکانى نێوان هەرێم و بەغداد رادەگرێت ،زۆر شتى تریش لەنێوان هەرێم و بەغداد دەوەستێت و كاریگەری دەبێت لەسەر هەرێم”. لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەرێمى کوردستان چاکسازى نەکات چى روودەدات؟ ،مەحمود
عوسمان كە نیو سەدەیە سیاسەت دەكات، وتی“ :بەدڵنیاییەوە زیانى خۆى دەبێت، چونکە ئەو بەرنامەیەی كە الیەنەکان لەسەری رێککەوتوون ،ئەگەر جێبەجێنەکرێت ئەوا حزبەکان خۆیان بڕیاردەدەن چی دەکەن، بەاڵم لەسەر ئاستى جەماوەرى ئەگەرى
ناڕەزایى و خۆپیشاندان دەکرێت” .بەاڵم بەالی ئەوەوە سەیرە ،كە خەڵكی هەرێمی كوردستان لەسەر ناڕەزایی بەردەوام نابێت و وتی“ :بۆ نمونە لە 17ى شوباتی 2011خۆپیشاندان کرا ،بەاڵم دواجار کۆتاییپێهات بێئەوەى هیچ گۆڕانکارییەک رووبدات”.