39

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫باسی خۆتم بۆ بکە!‬ ‫چەند شیعرێکی پابلۆ نیرۆدا‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬دالوەر قەرەداغی‬

‫کە زۆر دووریت‬

‫********‬

‫کە زۆر نیمیت‬

‫********‬

‫ڕۆژێک لە ڕۆژان‬ ‫لە جێگەیەک‬ ‫لە دەقیقەیەکدا‬ ‫خۆت ئەدۆزیتەوە‬ ‫ئەوکات یان زەردەخەنەت دێتێ‬ ‫یان دەگریت‬

‫********‬

‫د‪ .‬رەفیق سابیر‬ ‫مندااڵنی بەر چۆڕاوگە و ئاگرباران!‬ ‫مندااڵنی ئاوارەیی و برسێتی و ژان!‬ ‫ئێستا کامتان لەنێو زوقما دەناڵێنێ؟‬ ‫کامتان بە سیمای ژاکاوی‪،‬‬ ‫بە گیاندان و گریان و ناڵەی خنکاوی‪،‬‬ ‫جەرگی دایە ئاوارەکەی دەسووتێنێ؟‬ ‫ئێستا کامتان مەلۆتکەیەکی بێ ناوە؟‬ ‫لە ئەشکەوتا‪ ،‬لە زیندانا‪،‬‬ ‫لە تاریکایی تاوانا‪ ،‬داگیرساوە‪.‬‬ ‫خوا دەزانێ ئێستا کامتان بە نیشانەدا کراوە!‬ ‫مندااڵنی ئەشکەوت و دەوار و باران!‬

‫یادی تۆ لە جنسی ڕووناکییە‬ ‫لە جنسی دووکەڵ‬ ‫لە جنسی تەنکی جۆگە و ڕووبار‬

‫********‬

‫بەو جۆرەی کە دوایین پاییز بینیمیت‬ ‫دەتهێنمەوە یاد‬ ‫بە هەمان کاڵوی زەرد و دڵی‬ ‫“میهرەبانتەوە”‬ ‫ڕەنگی ئاسمان لە چاوانتا بوو‬ ‫هەر گەاڵیەکیش کە لە درەختەکەی‬ ‫دەبۆوە‬ ‫دەکەوتە جۆگەلەی دەروونتەوە‬

‫********‬

‫لێرەی حەکایەتەکەدا‬

‫مندااڵنی برسێتی و کڕێوە و یەزدان!‬

‫ئەوەی کە بۆ تۆ ئەمرێ‬

‫ئەمشەو کامتان لەنێو بەفرا پێی گرتووە؟‬

‫منم‬

‫کامتان بە یەکەم گڕوگاڵ‬ ‫دڵی دایکی پڕ لە رووناکی کردووە؟‬

‫********‬

‫ئێستا کامتان فێری وشەی پڕ ئاوازی‪:‬‬

‫کەواتە چاو لەڕێت دادەنیشم‬

‫دایە‪ ،‬مەمە‪ ،‬بابە‪ ،‬بووە؟‬

‫وەک ماڵێکی جێهێڵراو‬

‫ئەمشەو کامتان سەری بە بەردێک کردووە؟‬ ‫خەو دەبینێ‬ ‫خەودەبینێ‪ :‬گەورە بووە‬ ‫ناوی بە شێری هەرد و شار دەرکردووە‬ ‫لە سەنگەرەکەی باوکیدا‬ ‫پێشی بە دوژمن گرتووە‪.‬‬ ‫ئاخۆ کامتان ئەمشەو نانوێ‬ ‫“بۆ رۆژی تۆڵەستاندنەوە‪ ،‬خەنجەر دەسوێ”‬ ‫مندااڵنی رەشماڵ و زیندان و بەیان!‬ ‫کاژۆڵەکانی کوردستان!‬

‫********‬

‫هەمیشە ئەو شتانەم زۆر خۆشویستوون‬ ‫وەک تۆ‬

‫تا بێیت و لە مندا بژیت‬ ‫کە بێیت و چیتر‬ ‫پەنجەرەکانم ئازار نەچێژن‬

‫********‬

‫بەاڵم خۆ ئەگەر هیچ شتێ نەتوانێ‬ ‫ئێمە لە مەرگ ڕزگار بکا‬ ‫النی کەم عیشق‬ ‫ڕزگارمان دەکا لە ژیان‬

‫کامەران سوبحان‬

‫ئای کە عیشق‬ ‫چەند کورتە و‬ ‫بیرچوونەوە چەند درێژ!‬

‫ئێستاش‬ ‫وەک لەنگەرێکی کۆنینە‬ ‫لە بنی دەریادا‬ ‫لەبیرت کردووم‬

‫کە نەمبوون‬

‫مندااڵنی یەزدان‬

‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫تۆ ئەوەندە لێم نزیکی‬ ‫ئەگەر لە هەر جێیەک نەبم‪،‬‬ ‫تۆیش لەوێ نی‬ ‫تۆ ئەوەندە لێم نزیکی‬ ‫لەوە ئەچێ دەستەکانت لە سەر شانم‬ ‫دەستی خۆم بن‬ ‫کاتێ کە پێڵوویش لێک ئەنێی‪،‬‬ ‫منم ‪ ....‬ئەنووم‪.‬‬

‫********‬

‫بەاڵم پێوپلتم خۆش دەوێ‬ ‫تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫کە ئەرز لەپێوە دەدەن‬ ‫کە دەریا و وشکانی لەپێوە دەدەن‬ ‫تا بتگەیەننە من‬

‫********‬

‫ئەگەر “تۆ” هەبی‬ ‫“من” ێ دەبێت و‬ ‫“ئێمە” یەک‬ ‫لەبەرئەوەی “تۆ” هەی‬ ‫“من” ێکیش هەیە و “ئێمە” یەک‬ ‫لەپێناو عیشقدایە‬ ‫کە “تۆ” یەک دەبی‬ ‫“من” ێک دەبێ و‬ ‫“ئێمە” یەک‬

‫********‬

‫میراتی تۆ‬ ‫ڕووبارەکانە‬ ‫میراتی تۆ بیابانەکانە‬ ‫میراتی تۆ ساپیتەی خانووەکەمانە‬ ‫ئای باوکە‪ ،‬میراتی تۆ نانی ڕۆژانەمانە‬

‫********‬

‫ئازیز‬ ‫قەت ئەو شتەی کە لەسەر ترۆپکەکان‬ ‫بۆم داناوی‪،‬لەو چاڵەدا نادۆزیتەوە‬ ‫کە تێی کەوتووی‬ ‫نە ئەو چەپکە یاسەمینە ئەدۆزیتەوە‬ ‫نە ئەو ماچەی‬ ‫کە قووڵتر لە چاڵی تۆیە‬ ‫* سەرچاوە‪ :‬از خودت برایم بگو‬ ‫بابلو نرودا‬ ‫ترجمە‪ :‬بابک زمانی‬ ‫نشر کتاب کولەپشتی‬

‫‪3‬‬

‫زمانی کوردی سەدەیەک لەمەوبەر‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫تیار حەمەسوور‬ ‫بەخ‬

‫رۆژنامەی ‹پێشکەوتن› لەالیەن حاکمی‬ ‫سیاسیی بریتانیا‪ ،‬مێجەرسۆن (‪١٨٨١/٨/١٦‬‬ ‫– ‪ )١٩٢٣/٢/٢٤‬لە سلێمانی‪ ،‬یەکەم ژمارەی لە‬ ‫(‪٢٩‬ـ ی ئەپریلی ‪ )١٩٢٠‬چاپ و باڵو کراوەتەوە‪،‬‬ ‫دوایین ژمارەیش لە (‪٢٧‬ـ ی جواڵی ‪)١٩٢٢‬‬ ‫لەو ماوەیەدا (‪ )١١٨‬ژمارەی لێ دەرچووە‪ ،‬ئەم‬ ‫رۆژنامەیە یەکەمین رۆژنامەی کوردییە‪ ،‬کە تێکڕای‬ ‫هەموو بابەتەکانی بە زمانی کوردی نووسرابێت‪،‬‬ ‫رۆژنامەی ‹پێشکەوتن› سەر بە خولی سێیەمی‬ ‫رۆژنامەگەریی کوردییە‪ .‬لەم رۆژنامەیەدا گرنگی بە‬ ‫نووسین و بابەتەکانی‪ :‬سیاسی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬ئەدەبی‪،‬‬ ‫مێژوویی‪ ،‬پەروەردە و خوێندن‪ ،‬باسی جۆراوجۆری‬ ‫تر‪ ،‬لە شارەکە و واڵتانی دراوسێو جیهاندا داوە‪.‬‬ ‫‹پێشکەوتن› لە چوار و دواتر شەش الپەڕەدا‪،‬‬ ‫حەفتانە بە رێکوپێکی‪ ،‬بە پیتی عەرەبی و ئیمالی‬ ‫فارسی‪ ،‬بە قەوارەی (‪٢٠*٣٢‬سم) چاپ بووە‪.‬‬ ‫نرخەکەی؛ لە بەشی سەرەوەی الپەڕەی یەک و الی‬ ‫راست نووسراوە‪‹ :‬یەکی بە ئانەیەکە› مێجەرسۆن‬ ‫تا ژمارە (‪ )٤٥‬لە رۆژنامەکەدا وەک سەرپەرشتیار‪،‬‬ ‫بە نووسین و وەرگێڕان‪ ،‬کاری کردووە‪ ،‬لە پاش‬ ‫رۆیشتنیشی‪ ،‬پێڕەوی هەمان ئەو چوارچێوەیە کراوە‬ ‫کە ئەو بۆ رۆژنامەکەی داڕشتووە‪ .‬لە پشت چاپکردنی‬ ‫ئەم رۆژنامەوە مەبەستی سیاسی و داگیرکاریی‬ ‫ئینگلیز‪ ،‬حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەیشدا خودی‬ ‫مێجەرسۆن بە دەرکردنی ئەم رۆژنامەیە خزمەتێکی‬ ‫زۆری بە زمان و فەرهەنگی کوردی کردووە‪ ،‬شازدە‬ ‫کتێب‪ ،‬نامیلکە و لێکۆڵینەوەی لەبارەی کوردەوە‬ ‫نووسیوە‪ ،‬بەرگریکارێکی سەرسەختی زمانی کوردی‬ ‫بووە‪ ،‬لەخۆڕا نییە کەسانی وەک (محەمەد ئەمین‬ ‫زەکی بەگ‪ ،‬رەفیق حیلمی‪ ،‬تۆفیق وەهبی‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫خواجە‪ ،‬محەمەد رەسووڵ هاوار‪ ،‬نەوشیروان مستەفا‬ ‫ئەمین‪ ،‬کەمال رەئووف محەمەد‪ ،‬عومەر مەعرووف‬ ‫بەرزنجی) و‪ ...‬ستایشی کوردیزانی و شارەزایی‬ ‫سۆنیان لە زمان و مێژووی کورددا‪ ،‬کردووە‪.‬‬ ‫هەر لەو کاتەی رۆژنامەی ‹پێشکەوتن› دەرچووە‪،‬‬ ‫دەیان رووداو لە دنیا و ناوچەکە و شارەکەدا روویان‬ ‫داوە‪ ،‬وێڕای کۆتایی هاتنی یەکەم جەنگی جیهانی و‬ ‫کەوتنی دەوڵەتی عوسمانی و سەرکەوتنی واڵتانی‬ ‫هاوپەیمان‪ ،‬هاوکات لەم بەشەی رۆژهەاڵتدا‪ ،‬لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬جوواڵنەوەکانی شێخ مەحموودی حەفید‬ ‫(‪ )١٩٥٦/١٠/٩ – ١٨٨١‬بۆ دامەزراندنی یەکەمین‬ ‫حکومەتی کوردی‪ ،‬دەستیان پێکردووە‪ ،‬رۆڵی‬ ‫ئینگلیز لە سەرخستن و بنخستنی ئەم حکومەتەدا‪،‬‬ ‫لە دەیان راپۆرت و بەڵگەنامەی ئەرشیفکراودان‪،‬‬ ‫وێڕای چەند وردەباسێکی گرنگ و بەبایەخی‬ ‫وەک بوژانەوەی نووسین و جێکەوتەبوونی زمانی‬ ‫کوردی لەسەر رووپەڕی کتێب و رۆژنامە‪ ،‬رۆڵی‬ ‫رۆژنامە و‪ ...‬دەیان باسی تر‪ ،‬کەسانی پسپۆڕ‪،‬‬ ‫کەم و زۆر لە هەریەک لەو الیەنانەیان کۆڵیوەتەوە‬

‫رۆژنامەی پێشکەوتن‬ ‫و شتی گرنگیان خستووەتەڕوو‪ ،‬لێرەدا ئێمە لەناو‬ ‫رۆژنامەی ‹پێشکەوتن› دا دەمێنینەوە و دوو‬ ‫وتار‪ ،‬کە پەیوەندییان بە زمانی کوردییەوە هەیە‪،‬‬ ‫دەخەینە بەردەست‪.‬‬ ‫زمانی کوردی لەم بەشەی کوردستاندا‪،‬‬ ‫سلێمانی و دەوروبەری‪ ،‬لە بونیادنانی شاری‬ ‫سلێمانییەوە لە ساڵی ‪١٧٨٤‬دا‪ ،‬چووزەرە دەکات‬ ‫و بە دیالێکتی سلێمانی ناودێر دەکرێت‪ ،‬خەمڵینی‬ ‫ئەم دیالێکتە لەسەر دەستی شاعیرانی سێکوچکەی‬ ‫بابان (نالی‪ ،‬سالم و کوردی) دەچەسپێت و‬ ‫نەوەی دوومی شاعیرانی بابان (مەحوی‪ ،‬حاجی‬ ‫قادری کۆیی‪ ،‬شێخ رەزا‪ ،‬کەیفی‪ ،‬مەال حەمدوون‪،‬‬ ‫حەریق‪ ،‬ئەدەب و‪ )...‬زیادتر پەرە بەم دیالێکتە‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئەوەی دیار و ئاشکرایە ئەم زمانە لە‬ ‫شیعردا دەمێنێتەوە و سنووری پەخشان نابڕێت‪.‬‬ ‫لە پاش کەوتنی میرنشینی بابان لەسەر دەستی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی لە ساڵی ‪١٨٥٠‬دا‪ ،‬نیوسەدە‬ ‫پاشتریش لەژێر چنگی تورکە عوسمانلییەکاندا‪،‬‬ ‫ئەم زمانە هەر لە چوارچێوەی شیعردا درێژەی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەگەڵ هەڵگیرسانی یەکەم جەنگی جیهانی‬ ‫یەکەم و شکست و کەوتنی عوسمانییەکان لە‬ ‫سەرتاسەری رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬ئینگلیز دێتە‬ ‫ناوچەکە و دەست بە کۆمەڵێک چاالکیی فەرهەنگی‬ ‫و جێخستنی کۆمەڵێک وردەکولتوور دەکات‪ ،‬یەک‬ ‫لەوانە بواری چاپ و باڵوکردنەوەیە‪ .‬لەم قۆناغەدا‬ ‫رۆژنامە دەبێتە بزووێنەر و چاالککردنی دیالێکتی‬ ‫سلێمانی لە بواری پەخشاندا‪ ،‬برەوی تایبەت و‬ ‫جدی بەم الیەنە دەدرێت و تاقی دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی مەبەستمانە لە خستنەڕووی ئەم دوو‬ ‫وتارەی خوارەوە‪ ،‬مەسەلەی زمانی کوردییە‪،‬‬ ‫تێڕوانینی مێجەرسۆنە بۆ زمانی کوردی و نووسین‬ ‫بەو زمانە‪ ،‬هەڵبژاردن و تەڵبژێرکردنی زاراوە و‬ ‫رەسەنێتیی وشەی کوردی‪ ،‬سازدانی گرەو لەپێناو‬ ‫کوردییەکی پوخت و پەتیدا‪ ،‬هاوکات خوێنەر لەمیانی‬ ‫ئەم وتارەوە دەتوانێت رەوتی ئەو بەرەوپێشچوون‬ ‫یان بەرەوپاشچوونەی زمانی کوردیش لەنێوان‬ ‫رابردوو و ئێستەدا‪ ،‬کە مەوداکەیان سەدەیەکە‪،‬‬ ‫ببینێت و بدۆزێتەوە‪ .‬وتاری یەکەم لەالیەن ئەحمەد‬ ‫بەگ(ئەحمەد حەمدی ‪)١٩٦٩/١١/٤ – ١٨٩٤‬‬ ‫نووسراوە‪ ،‬لە ژمارە (‪ )٥‬ی رۆژنامەکەدا‪ ،‬لە‬

‫رۆژی ‪١٩٢٠/٥/٢٧‬دا باڵوکراوەتەوە‪ ،‬رووی وتارەکە‬ ‫لە مێجەرسۆنە‪ ،‬ناوەڕۆکەکەی لەوە ئاشکراتر‬ ‫و روونترە من شەرحی بکەم‪ .‬وتاری دووەم لە‬ ‫ژمارەی دواتردا‪ ،‬ژمارە (‪ )٦‬رۆژی پێنجشەممە‪٣ ،‬ی‬ ‫جونی‪١٩٢٠‬دا باڵوکراوەتەوە‪ ،‬وەاڵمی مێجەرسۆنە بۆ‬ ‫ئەحمەد بەگ‪ ،‬لێرەدا هەردوو وتارەکە وەک خۆی‬ ‫دادەنێینەوە‪ ،‬تەنیا ئیمال و رێنووسەکەیان دەگۆڕین‬ ‫و دەیخەینە سەر ئیمال و رێنووسی ئەمڕۆ‪.‬‬

‫بۆ مودیری پێشکەوتن‬

‫ئەحمەد حەمدی‬ ‫نیشانەی سەعاتەدە‪ ،‬کە وەک ‹پێشکەوتن› بێ‪،‬‬ ‫لە لیوای سلێمانییا دانرا و نوێنرا‪ .‬زۆر مەمنوونی‬ ‫حوکوومەت و واسیتەی بووین‪ ،‬ئومێدیش دەکەین‬ ‫کە حوکوومەت بە ‹پێشکەوتن›ی‪ ،‬بە فەیز و بە‬ ‫رووناکیمان بگەیەنێ‪.‬‬ ‫بێینە سەر مەقسەد‪ ،‬وا دیارە کە ئەربابی‬ ‫نووسین جەنابیان خەریکن بە جارێ زبانی کوردی‬ ‫لە فارسی و عەرەبی رووت بکەن‪ ،‬بەجارێ سادە‬ ‫و ئازادی بهێڵنەوە‪ .‬ئەمەیش لە پڕا مومکین نابێ‪،‬‬ ‫لەبەر ئەمەی زبانی کوردی لەگەڵ فارسییا تەرحێک‬ ‫و نموونەیەکە و بۆ عەرەبیش عادەتەن بووە بە‬ ‫موحتاج و موحتاجی‪ ...‬خسووس زبانی عەرەبی‬ ‫زۆر دەوڵەمەنگە هەروا بە دەستوبردێ ناتوانین‬ ‫ئیستیغنای لێبکەین‪ ،‬هەرچەن ئەمە ئینکار ناکرێ؛‬ ‫ئەمڕۆ لە کورد و عەشایەری کوردەواریی خۆمان‬ ‫کە جونووبییە‪ ،‬زبانیان هەیە‪ ،‬زۆر سادە و ئازادە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەرباب خۆی بگەڕێ و لێکی باتەوە‪،‬‬ ‫نزیک ئیمکان دەبێ کە ئەمەندە ئیحتیاج نەنوێنین‪،‬‬ ‫سەربەخۆی زبانی ئێمەش رەنگ و شکڵێک بەجوێ‬ ‫بۆ خۆی پەیا بکا‪ ،‬بەاڵم ئەو ظەرافەت(زەرافەت)‬ ‫و طەراوەتە(تەراوەتە)‪ ،‬ئەو جیناس و حەالوەتەی‬ ‫کە هەیە تێک دەچێ‪ ،‬نامێنێ‪.‬‬ ‫ئەمە الزمە نەک وا بە دەستوبردیی و بە‬ ‫مانووکردنی فیکر و هۆش‪ ،‬بە تەدریج زبانی خۆمان‪،‬‬ ‫رێگای نووسین و وتن بدۆزێتەوە و بە حەقی خۆشی‬ ‫بگات‪ .‬زاتەن دەبێ لەمەوال ئەربابی فەزیلەتیش‪،‬‬ ‫حەمییەتەن هەوڵ بدا بۆ ئەم زبانە‪ ،‬وەکو زبانەکانی‬ ‫کە‪ ،‬ئەساس و قاعیدەی بۆ بدۆزێتەوە و داینێ بۆی؛‬ ‫لەبەر ئەمەی زبانی ئێمە زۆر لە دوا ماوەتەوە‪ ،‬کە‬

‫مێجەرسۆن‬ ‫زۆریش ئیستعدادی پێشکەوتنی هەیە‪.‬‬ ‫وام نیازو رجا هەیە‪ ،‬وا دەمودەست‪،‬‬ ‫یەکجارەکی‪ ،‬زبانەکەمان دەستی لێ نەدرێ‪ ،‬هیچ‬ ‫نەبێ قیاس لە زبانی عوسمانی بکەین؛ ئەو بە‬ ‫کوهنەییە (کۆن) و بەم هەموو هیمەتەوە کە لێی‬ ‫کرا و ئەدەبیاتیشی بەم دەرەجەیە تەرەققی کرد‪،‬‬ ‫جارێ هەر لە ئەسارەتی فارسی و عەرەبی‪ ،‬خۆی‬ ‫پێ رزگار نەکرا‪.‬‬ ‫رۆژنامەی پێشکەوتن‪ ،‬س‪ ،١‬ژ‪ ،٥ :‬پێنجشەممە‪،‬‬‫(‪٢٧‬ی مەی‪.)١٩٢٠‬‬

‫بۆ خۆواڵتییەکان بە هەموویەتی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەحمەد بەگ بەتایبەتی‬ ‫مێجەرسۆن‬

‫جاری پێشوو لە ‹پێشکەوتن›دا‪ ،‬لەسەر زمانی‬ ‫‹کورد› شتێک درێژ درابوو کە ئەم زمانە بەجارێ‬ ‫لە عەرەبی و فارسی رووت نەکرێت و ناکرێت‪ .‬بەڵێ‬ ‫خۆ دیارە لە پڕێکدا کەس نابێ بە کوڕێک‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لە دەست بێت و بکرێت‪ ،‬بۆ چ نەکرێت؟‬ ‫وا دەزانم ئەو نووسینانە کە عەرەبی و‬ ‫فارسی تێکەڵە‪ ،‬ئەگەر بڵێم زۆر کەسی وا هەیە‬ ‫کە تێ ناگا‪ ،‬درۆ نابێت‪ .‬وەک لە فەرموودەکەی‬ ‫ئەحمەد بەگدا ئەم دێڕەی تیا نووسرابوو؛ [ئەو‬ ‫ظەرافەت(زەرافەت) و طەراوەتە(تەراوەتە)‪ ،‬ئەو‬ ‫جیناس و حەالوەتە!] ئێوە بن و خوا ئەمە کەی‬ ‫کوردییە؟ یەکێک لە عەرەبی زۆر شارەزا نەبێ‪،‬‬ ‫لەمە چۆن دەگات؟ کوێخا و پیاوە ماقوڵەکانمان‬ ‫یەکەیەکە ئەمانەیان لێ بپرسنەوە‪ ،‬باش‬ ‫دەردەکەوێت کە درۆ ناکەم‪ .‬ئەو جوانی و باشی و‬ ‫خۆشییە کە بۆ عەرەبی و فارسی دادەنرێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەمەیە کە زۆر بێژراوە و باش چووەتە مێشکەوە‪،‬‬ ‫ئەگینا کورد لە فارسیش کۆنترە‪ .‬ئەگەر باش‬ ‫تەماشای فارس بکرێت‪ ،‬تیا دەردەکەوێت کە لە‬ ‫کوردی زۆر وەرگرتووە‪ ،‬چونکە نووسینمان بە‬ ‫کوردی نەبووە‪ ،‬الی عەرەبی و فارسیش زۆرتر‬ ‫گیرا‪ ،‬بەو رەنگە زمانەکەمان پاشکەوت‪.‬‬ ‫ئێستایش حەز لە وتن و نووسینی عەرەبی‬ ‫و فارسییەکە دەکەین‪ ،‬چونکە زیاتر پێیانەوە‬ ‫راهاتووین‪ .‬بەڵێ بڕواش بەوە دەکرێت‪ ،‬بێت‬

‫ئەحمەد ئەفەندی‬ ‫و زمانەکەمان رووت بکرێت‪ ،‬لەوانیتر بۆ ئەمڕۆی‬ ‫ئێمە گرانە‪ ،‬بەشکو زۆریش گرانە‪ ،‬ئەگەر ئێمە ئەم‬ ‫گرانییە لەسەر خۆمان فڕێ بدەین‪ ،‬لەو ‹رابوردوانە›‬ ‫کە ئەم گرانییەیان بۆ بەجێ هێشتووین بێجێیتر‬ ‫دەکەین‪ ،‬چونکە بەیەکجاریی دەیکوژێنینەوە‪،‬‬ ‫ئەوانەی پاش ئێمە دەکەون لێیان ون دەبێ‪ ،‬ئیتر‬ ‫بۆیان نادۆزرێتەوە‪ .‬خۆ دیارە چ لەناو عەرەب و‬ ‫چ لەناو عەجەم‪ ،‬لەناو کورد و تورک‪ ...‬شت بۆیە‬ ‫دەنووسرێت کە هەموو کەس بتوانێ تێبگات‪ ،‬هەچ‬ ‫کەس بەو زمانە کە ئەیەوێت‪ ،‬شتێکی نووسی کە‬ ‫هەموو کەس تێگەیشت و توانی لە زمانێکی کە‬ ‫کەم‪ ،‬یا هیچی تێکەڵ نەکرد‪ ،‬بۆچ ناشیرینە؟‬ ‫ئێوە دەڵێن جارێ بەو زمانە رەنگێک بڕێژرێت‪،‬‬ ‫ئینجا دەستی لێ بدرێت‪ ،‬بەڵێ باشە‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫دەستلێدانە رووخانن نییە‪ ،‬بەشکو نەهێشتنی‬ ‫دڵۆپەی عەرەبی و فارسییە‪ ،‬هەتا لە توانیندا بێ‪،‬‬ ‫کون و قوژبنیشی بگیرێت‪.‬‬ ‫ئینجا لەمەوال‪ ،‬هەچ کەس بە رەنگێک‬ ‫خزمەتێکی باش بکات‪ ،‬وەک خۆتان دەفەرموون‬ ‫[ئەساس و مەساس] [قاعیدە و ماعیدە] وەک‬ ‫رەنگڕشتن و ئەو شتانە بێ‪ ،‬بۆی دانرێت‪ ،‬زۆر‬ ‫هەوڵبدرێت بۆ پێشکەوتنەوەی زمانەکەمان‪ .‬نەک‬ ‫لەبەر دڵگران بێ‪ ،‬لەمە زیاتر لەسەری ناڕۆم‪.‬‬ ‫رۆژنامەی پێشکەوتن‪ ،‬س‪ ،١‬ژ ‪ ،٦‬پێنجشەممە‪،‬‬‫(‪٣‬ی جونی‪.)١٩٢٠‬‬ ‫تێبینی‪ :‬دەقی هەردوو وتارەکەو زانیارییەکان لە‬ ‫بارەی ڕۆژنامەی ‹پێشکەوتن› و نووسەرەکانیانەوە‪،‬‬ ‫لەم سەرچاوەیەی خوارەوە وەرگیراون‪:‬‬ ‫ڕۆژنامەی ‹پێشکەوتن›ـی سلێمانی‪ ،‬یەکەمین‬‫ڕۆژنامەی سلێمانی(ژمارە ‪ ،)١١٨- ١‬ئامادەکردنی‪:‬‬ ‫ڕەفیق ساڵح‪ ،‬سدیق ساڵح‪ ،‬لە باڵوکراوەکانی‬ ‫بنکەی ژین‪ ،‬چاپی یەکەم‪ ،‬سلێمانی ‪.٢٠١٢‬‬

‫بەبێ دەنگی دەدوێت‬ ‫نەوزاد رەفعەت‬ ‫هەولێر‬

‫كەژاڵ ئیبراهیم‪ ،‬لەم شیعرەدا هەستەكانی بە‬ ‫جوانی پەخش كردووە‪ ،‬كە لە وێنەیەكی شیعریی جوان‬ ‫و زمان پاراو خۆی دەنوێنێ‪ ،‬زمانێك ئاسان بەاڵم‬ ‫پڕ لە نەشئەی راكێشانی خوێنەر بۆ خوێندنەوەی‪.‬‬ ‫ئەم شیعرە‪ ،‬چنینێكە بێ ئەرك‪ ،‬هەشت كۆپلە‬ ‫شیعری جوان و ناسكە‪ ،‬پڕە لە تریفەی مانگەشەو‪،‬‬ ‫وەك شەونمی بەربەیان دەیخاتە بەردەستت‪ .‬هەر‬ ‫كۆپلەیەكی بەچەند وشەیەك بارگاوی كراوەو‬ ‫شێوازێكی راستگۆیانەو دوور لەهەڵچوون دەخوڵقێنێ‪.‬‬ ‫شاعیر كاتێ باس لە خواست و مەبەستی‬

‫باوكەكان دەكات بەرامبەر بە هاوسەرەكانیان‪ ،‬ئەو‬ ‫دێت ئەو كۆت و بەندە سەپێنراوە لە رۆحیەوە‬ ‫تێكدەشكێنێ تاكوو ئەو ترسەی كۆمەڵگە‬ ‫خوڵقاندویەتی لەسەردەم و گێڕانەوە كۆتایی پێ‬ ‫بێنێت‪ ،‬كەژاڵ دەنگ و رەنگ دەبەخشێتە گوێگر‬ ‫و بانگەشە بۆ سۆزداریەك دەكات‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫ئاشكرا بۆ هەموو عاشقان‪ ،‬دیارە هەموو كۆپلەیەكی‬ ‫ئەم شیعرە غەزەل و دیاردەیەكی تایبەتی تێدایە و‬ ‫دونیایەكی گەورە لەخۆی دەگرێت‪ .‬بەاڵم ئەم هەشت‬ ‫كۆپلەیە پێكەوە گرێدراون وەك ئەو ئەستێرانە وایە‬ ‫كە دەسووڕێنەوە بە دەوری تاكە عاشقەكەیدا‪.‬‬

‫بە بێ دەنگی بۆت دەدوێم‬ ‫‪1‬‬ ‫ئەگەر یەكێ لێم بپرسێ‬ ‫شعر بۆچاوی كێ دەڵێی‬ ‫كەمانچەی دڵە شەیداكەت‬ ‫بەچ ئاوازێ لێدەدەیت‬ ‫چی پێ بڵێم كەمن هێشتا‬ ‫نازانم بۆ خۆشم دەوێیت‬ ‫كەمن هێشتا دەتپەرستمو‬ ‫نازانم چیت‪ ،‬نازانم كێیت‬

‫‪2‬‬ ‫دەستێكم بدەیە‪ ،‬دەستێكم بۆتۆ‬ ‫چاوێكتم بدەیە‪،‬چاوێكم بۆتۆ‬ ‫لێوێكتم بدەیە‪ ،‬لێوێكم بۆتۆ‬ ‫بادڵنیابم بەشێكی لەمن‬ ‫بەشێكم لەتۆ‬ ‫‪3‬‬ ‫تۆ حەزت لەرەنگی زەردە‬ ‫منیش هەروا‬ ‫ئەو ساتەی كە خۆشم ویستی‬ ‫كازیوەی بەیانیەك‬ ‫هەردووكمانی لە ئامێزنا‬ ‫‪4‬‬ ‫كە باوكم مرد‬ ‫دایكم بەرگی رەشی پۆشی‬ ‫منی مناڵ‬ ‫زۆر رقم لە رەنگی رەش بوو‬ ‫كاتێ رەشی چاوانتم دی‬ ‫هێندە شەیدای رەنگی رەشبووم‬ ‫بەقەد رەشی چاوەكانتو‬ ‫روخساری تۆ‬ ‫وەكوو شەوە زەنگێكی رەش‬ ‫تێكەڵ بەشەوقی مانگی تۆ‬ ‫لەچاوانما بوون بە تابلۆ‬

‫‪5‬‬ ‫دەڵێن داری چنار‬ ‫بەرناگرێ‬ ‫بااڵی تۆ چنارەو‬ ‫ساڵە‬ ‫چەندان‬ ‫دەمی من‬ ‫هە نگو ین‬ ‫بەرسیلەی‬ ‫و‬ ‫لێدەدزێ‬ ‫‪6‬‬ ‫دەمەوێ دوای مردنم‬ ‫لەنێو باوەشی تۆدا بمنێژن‬ ‫چونكە بەهەشتێك نییە‬ ‫لەباوەشی تۆ ئاسوودە تربێو‬ ‫دۆزەخێك نییە‬

‫وەك ئاگری خۆشەویستیت بمسوتێنێ‬ ‫‪7‬‬ ‫مانگ لەو بەرزاییەوە‬ ‫دڵداری لەگەڵ شەپۆلەكان دەكاو‬ ‫ئاو بەدەم رێگەوە ماچی بەردەكان دەكا‬

‫من لە ژێر لێفەكەمەوە‬ ‫بیر لەچاوەكانی تۆ دەكەمەوە‬

‫کەژاڵ ئیبراهیم خدر‬ ‫‪8‬‬ ‫لەبەردەمتا‬ ‫هێشتا هەر لە منداڵ دەچم‬ ‫وەكوو شەوانی جەژن‬ ‫یادگاریەكانت الی خۆم دەخەوێنم‬ ‫بەیانیان گیرفانەكانم پڕ دەكەم‬ ‫لە نوقڵی لێوت‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم شیعرە هەڵکۆ عومەر تۆفیق‪،‬‬ ‫وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی عەرەبی و لەرۆژنامەی “زەمان‬ ‫“باڵوكراوەتەوە “‬

‫‪2‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫بەسەركردنەوەی بەرچاكێ وشە‬ ‫دوو زبانی همچوخامە‪ ،‬روسیاهی چون قلم‬

‫لێرەدا (خامە) و (قەڵەم) یەك ئامێرن‪ ،‬خامەی فارسی و‬ ‫قەڵەمی عەرەبی جیاوازییان نییە‪ ،‬بەاڵم نالی (دەوات) و (قەڵەم)‬ ‫واتە شووشەی مورەكەب یا مورەكەبدان و قەڵەم رەخنەی لێ‬ ‫گرتووەو ساتمەكەی هێناوەتە سەر بار‪.‬‬ ‫‪ -22‬لەبت میم و قەدت ئەلف و زوڵف چیم‬ ‫دەزانی بەم سیانە تالیبی چیم؟ ل‪321‬‬

‫(کامەران سوبحان دەینووسێت)‬

‫پەستیی زرنگەی دێ بە ماتی‬ ‫هەندێ لەو شیعرانەی باستکردوون‪ ،‬راستە دیدێکی غەمگینانە هەیە بۆ‬ ‫مرۆڤ و ژیان‪ ،‬بەاڵم قوواڵیی هەندێ لەو شیعرانە وەک ئەو دوو شیعرە نییە‬ ‫کە ئێمە پێشتر باسمان کردن‪ ،‬کە شیعرەکانی(پاییز و سەوزەگیای پاییز) ن‪،‬‬ ‫هەندێکیان دەتوانین بڵێین شیعری بۆنە و یادێکی تایبەتین‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫وێنەی شیعریی و چنینی وشەکان لە ماڵی شیعرەکاندا‪ ،‬سادە و ساکارن‪ .‬وەک‬ ‫ئەو دوو شیعرەی تر‪ ،‬ناخی خوێنەر ناجوڵێنێ و وێنە لە هزریاندا درووست ناکات‪.‬‬ ‫قالە مرد‪ ،‬قالەی ئایشەخان و کورد‬ ‫قالە نا‪ ،‬دایکی قالە مرد‪ ،‬کورد مرد؟‬ ‫قالەی خوشکان و قالەی خزمانی‬ ‫رووناکیی چاوی گشت سلێمانی!‬ ‫کزەی بای مەرگی پێش وادە دای لێی‬ ‫ئیتر ئێجگاری تاریک داهات جێی‬ ‫ئەمە چەند دێڕێکە لە شیعری (قالە مرد) یەکێکە لەو شیعرانەی کە‬ ‫خۆت هێمات بۆ کردووە‪ ،‬کە دیدێکی تەواو غەمینی تێدایە‪ .‬بەاڵم ئایا وەک‬ ‫شیعری(پاییز) خوێنەر دەخاتە بەردەم بیرکردنەوەیەکی قووڵ؟ ئایا وێنەی رەنگا‬ ‫و رەنگ و جووڵەی جیاوازی تێدایە وەک لە(پاییز و سەوزە گیای پاییز)دا هەیە؟‬ ‫یا ئیالهی حەققی خۆم داوا ئەکەم‬ ‫کوا نگین و تەختەکەم‬ ‫بۆ لە عەرشی دادپەروەر‪ ،‬بۆ دڵی کوردی هەژار!‬ ‫تاقە تیرێکی ستەم عەکسی بکات و بێتە خوار؟‬ ‫ئۆف‪ ،‬هەزار ئۆف! ئاخ‪ ،‬هەزار ئاخ!‬ ‫خالیقی کوردی هەژار‪ ،‬ئاخ!‬ ‫ئەمەش بەشی کۆتایی شیعرێکە بە ناوی(ئاخ هەزار ئاخ) کە پێشتر وتت ئەم‬ ‫شیعرەش دیدێکی غەمگینی تێدایە بۆ مرۆڤ و چارەنووس‪ .‬بەاڵم پەیکەری ئەم‬ ‫شیعرە‪ ،‬جیاوازە لەو شیعرانەی کە من پێموابوو قووڵتر گوزارشت لە غەمگینی‬ ‫و نیگەرانی ئەکەیت‪.‬‬ ‫(بەم باسکردنە لەسەر غەمگینیی گفتوگۆم لەگەڵ –گۆران‪ -‬دەستپێکرد‪).‬‬ ‫(دەفتەرێکی دەستنووسی بە دەستەوە بوو‪ ،‬الپەرەکانی هەڵدایەوە‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی بەدوای شیعرێکدا بگەڕێ و بۆم بخوێنێتەوە‪ .‬لەسەر الپەرەیەک وەستا‪.‬‬ ‫چاویلکەکەی کردە چاوی و بە تۆنێکی ئارام‪ ،‬ئەم شیعرەی خوێندەوە)‪:‬‬ ‫بە ئەسپایی‪ ،‬بەبێ هێزی‪ ،‬بە عاستەم‪،‬‬ ‫هەوای رۆحم ئەخاتە سەر لەرەی خەم!‬ ‫بە ئەسپایی‪ ،‬بە لەرزۆکی‪ ،‬هەژاری‪،‬‬ ‫ئەناڵێنێ لە شوێنی نادیاری!‬ ‫زمانێک دێتە گۆ هەرچەن زڕەی دێ‪،‬‬ ‫کە تێرنابم لە گوێگرتن بە دوو گوێ!‬ ‫(گۆران‪ ،‬دەفتەرەکەی داخست و کەوتە قسەکردن)‪:‬‬ ‫ئەمە چەند کۆپلەیەکی سەرەتای شیعری(زەنگی پەستی)یە‪ .‬لە دیوانی‬ ‫(سرووشت و دەروون)دا باڵوبووەتەوە‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٤٠‬نووسراوە‪ .‬چونکە لە‬ ‫کۆتاییەکەیدا‪ ،‬مێژووی شیعرەکەم نووسیووە‪ .‬ئەم شیعرە‪ ،‬نزیکەی حەوت ساڵ‬ ‫پاش ئەو دوو شیعرەی ترم نووسراوە کە تۆ باستکردن‪ .‬لەم شیعرەدا‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫شیعریم لە شیعرەکانی(پاییز و هەوری پایز) دەوڵەمەنتر و زۆرترە‪ !.‬کەواتە‬ ‫خوێندنەوەی خوێنەر و رەخنەگر بۆ شیعر‪ ،‬جیاوازە لە بینینی شاعیرێک بۆ‬ ‫شیعریی خۆی‪ .‬ئەم بابەتە هەر لە ئەدەبی ئێمەدا قسەی لەسەر ناکرێ‪ ،‬لە‬ ‫ئەدەبی دنیادا‪ ،‬باسێکی فراوان و زۆری لەسەر دەکرێت‪.‬‬ ‫لەهەندێ لە شیعرەکانمدا‪ ،‬رەنگە هەموو خوێنەرێ پەی پێنەبردبن‪ ،‬ئەو دیدە‬ ‫غەمگینییەم هەیە‪ ،‬ئەمەش پەیوەستە بە دنیابینی من بۆ شیعر و ئەو رووداوانەی‬ ‫شیعرم پێ‪+‬دەنووسن‪ .‬بەاڵم خوێنەری ئاسایی شیعرەکانم وا دەزانن بەس لە‬ ‫شیعری (پاییز) دا من ئەو دیدە غەمگینەم هەیە‪ ،‬رەنگە تۆش وات زانیبێت؟ لە‬ ‫کاتێکدا نەخێر لە زۆر شیعرمدا ئەو بینینە تراژیدییانە هەیە‪(.‬‬ ‫لەسەر بینینی تراژیدییانە لە شیعردا‪- ،‬گۆران‪ -‬وای وت)‬ ‫کە دێ پەستم‪ ،‬کە نایە ئارەزووی دڵ‬ ‫بە دوویا وێڵ ئەبێ‪ :‬مەنزڵ بە مەنزڵ!‬ ‫چییە ئەم زەنگە زرنگەی دێ بە ماتی‬ ‫کە ژێر تەم کەوتووە شوێنی واڵتی؟‬ ‫ئەمە دوو کۆپلەی کۆتایی (زەنگی پەستی) یە‪ ،‬ئایا هەستناکەیت لەو‬ ‫شیعرانەی پێشتر کە تۆ باستکرد‪ ،‬قووڵتر ئەو نیگەرانییەی ناخم خستووەتە ناو‬ ‫شیعرەکەوە؟ (هیچم نەوت و بێدەنگ بووم‪ .‬هەستم کرد لەبەردەم وشەکانیدا‬ ‫خەیاڵ و توانای وەاڵمدانەوەم نییە‪ ).‬کەمێ بێدەنگی‬ ‫ئا‪ ...‬بیرم کەوتەوە لە کۆتایی شیعری (زەنگی پەستی) کە لە دیوانەکەمدا‬‫باڵوبووەتەوە‪ ،‬بە خەتی خۆم ئەم چەند دێڕەم لەسەر نووسیووە‪( :‬هەندێجار‬ ‫لە قواڵیی دڵما‪ ،‬هەستی پەستییەک ئەکەم‪ ،‬لە چەشنە مەستییەک ئەچێ‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەندەم بیر و خەیاڵ و لێکدانەوە لێ ئەوروژێنێ‪ ،‬شەکەتم‬ ‫ئەکات‪ .‬کەچی ئەگەر سەردەمێکی نەختێ درێژ خۆیم لێ بشارێتەوە‪ ،‬گیانم‬ ‫وەکو مناڵ ئەکەوێتە تایەکی بەکوڵ بۆی‪ ..‬ویستم ئەم بیرانەم لە قاڵبی شیعردا‬ ‫داڕێژم‪ ،‬هەرچەن تێکۆشام‪ ،‬هەر توانیم ئەمە بێنمە دی‪ ،‬شیعرێ بە ناوی“زەنگی‬ ‫پەستی”‪ ).‬بنووسم و ئێستا من و تۆ گفتوگۆی لەسەر بکەین‪.‬‬

‫ەکیم مەال ساڵح‬ ‫ح‬

‫ئەڵقەی دووەم‬ ‫‪-١6‬حەزرەتی هەیبەتە‪ ،‬نەك غەیبەتو رەیبەت (نالی)‬

‫ئەڵاڵ ئەڵاڵ چ حوزوورێكە كە ئەسڵەن نییە باس‪.‬‬ ‫ل‪248‬‬ ‫سەرواكانی ئەم غەزەلە بریتین لە (هەیووال‪ ،‬سینا‪ ،‬دەریا‪،‬‬ ‫دونیا‪ ،‬غەڕڕا‪ ،‬دارا‪ ،‬ئەمما) بەاڵم لە دوا بەیتدا (ئەسڵەن)‬ ‫نووسراوەكە لەگەڵ ئەوانی پێش خۆیدا یەك ناكەون‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە لە رووی هونەرییەوە (ئەساڵ) بنووسرێ بۆئەوەی‬ ‫شیعرییانە جێگە بگرێ‪ ،‬شیعریش ئەوەی تیا جێ دەبێتەوە لەبەر‬ ‫راگرتنی بااڵنسی هونەر وشە لەباری ئاسایی خۆی دەربێنێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی شیعری كالسیكی وەكو الی ئەم شاعیرەمان و مەولەوی‬ ‫و مەحوی هەیە‪ ،‬ئەم شاعیرانە دەستكاری وشەیان جێهێشتووە‬ ‫بۆ خوێنەری وردبینی خۆی‪.‬‬ ‫‪ -١7‬شیعری ‪ ٤‬ل‪ 252‬لە دوو بەیتی یەكەمدا گرفتی سەروا‬ ‫هەیە (بە عەبەس)ەكان هەموو رەدیفن و سەرواكانیش دەبنە‬ ‫(چوو‪ ،‬بەدخوو‪ ،‬بفەرموو‪ ،‬ئەرجوو) بەاڵم لە بەیتی یەكەمو‬ ‫دووەمدا تێكدەچێ وەكو‪:‬‬ ‫عومری بێ حاسڵی من چوو بە عەبەس‬ ‫ئەمەكم هەرچی هەبوو چوو بە عەبەس‬ ‫میهری بێ میهری روخت گیراوە‬ ‫لە منی سایە سیفەت چوو بە عەبەس‬

‫باوەڕ ناكەین نالی گەورە لەسەر رەدیف و سەروا گرفتی‬ ‫بووبێ‪ ،‬بۆیە چاكتر وایە نوسخەی دیمان دەست بكەوێ تا‬ ‫ناڕێكیەكە رێك بخەینەوە‪ ،‬چونكە ئەوە رستكردنە الدانە لە‬ ‫پڕۆگرامی شیعری كالسیكی و هەڵەیە‪.‬‬ ‫‪ -18‬بە هاوین جەستە خەستەی دەردی گەرمام‬ ‫بە زستان دڵ شكستەی بەردی سەرمام‪ .‬ل‪272‬‬

‫ئەم غەزەلە بە ئاسانی دەردەكەوێ‪ ،‬كە یەكێكە لەشیعرە‬ ‫غوربەتییەكانی و لەخوێندنەوەیدا دوا بەیت ئەم راستییەی‬ ‫مۆركردووە‪ ،‬كە تێیدا بە شێوەی كینایە لە باتی(سلێمانی)‬ ‫وشەی دوانەی (دارالعلم)ی بەكارهێناوە‪ ،‬بە واتای مەكۆی‬ ‫زانست‪ ،‬بۆ (دڵ شكستە) كەشكۆڵی (چن) جوانتر جێگە دەكرێ‬ ‫كە (پاشكستەی) نووسیوە (لە زستاندا بە بەردی سەرما پێم‬ ‫دەشكێ) دروست و جێگیرە‪ ،‬چونكە لە بەرانبەریدا دڵ بە (بەرد)‬ ‫ناشكێ‪ ،‬ئەوەی لە پەراوێزدا نووسراوە (لە وشەی‪ -‬بەرد‪-‬یشدا لە‬ ‫تافەت هەیە چونكە – برد‪ -‬بە عەرەبی واتە سەرما)‪ .‬دڵی خوێنەر‬ ‫ئەم لە تافەتە ناگرێ (بەردی سەرمام=سەرمای سەرمام) دوورن‬ ‫لە دەربڕینی نالییەوە‪.‬‬ ‫(بەردی سەرما) دەربڕینێكی هونەرییە لە شێوەی‬ ‫تەركیبسازیداو لە زمانەكەشماندا نموونەی هەیە وەك (شەقی‬ ‫زەمانە‪ ،‬گورزی ڕۆژگار)‪.‬‬ ‫‪ -19‬لەم كولبەیی ئەحزانە نە زیندووم و نە مردووم‬

‫بۆ دەستخستنە سەر هونەری نالی‪ ،‬پێویستە ئاماژە بكرێ بە‬ ‫(كولبەیی ئەحزان) كە كینایەو الناوە لە دنیا‪ .‬لە لێكدانەوەكەدا‬ ‫بە (كەالوەی خەفەت) لێكدراوەتەوە‪ ،‬ئەوە وەرگێڕانی جووت‬ ‫وشەكەیە نەك هونەری شیعرییانە! چونكە ئەم شاعیرەمان‬ ‫زۆر پەنای بۆ بابەتەكانی موحەسسیناتی بەدیعی بردووە‪.‬‬ ‫پیرەمێرد واتەنی‪( :‬لە زەمانێكدا ژیاوە‪ ،‬كە شەرائیتی كەمالی‬ ‫شیعر عیبارەت بووە لە جیناس‪ ،‬ئیستیعارەو لەفو نەشر‪،‬‬ ‫جەمعی ئەزدادو سائیرە‪ ،‬وەلحەق لە مانەدا قەڵەمی نالی لە هی‬ ‫شاعیرەكانی تر زیادتر مووەففەق بووە)‪ .‬دیوان ل‪272‬‬ ‫‪-20‬حەنایی كردووە پەنجەی بە خوێناوی دڵی زارم‬ ‫ئەمە رەنگە شەهادەت بێ كە كوشتەی دەستی دڵدارم‪.‬‬ ‫بۆ وشەی یەكەمی ئەم بەیتە نوسخەكانی (كم‪ ،‬گم‪ ،‬من)‬ ‫راستن كە (خەناوی) نووسیوە و بەم شێوە هونەری رەوانبێژیی‬ ‫تێدایەو لەگەڵ وشەی (خوێناوی)دا دەبێتە جیناسی ناقیس‪.‬‬ ‫بۆ وشەی (رەنگە)ش هەردوو نوسخەی (كم)و(گم) راستن كە‬ ‫بە (رەنگی) خوێندوویانەتەوە‪ .‬لە لێكدانەوەی وشەی (زار)یشدا‬ ‫(بریندار) دانراوە كە لە راستیدا (كزو الواز) راستە‪ .‬بەم پێیە‬ ‫لێكدانەوەی دروستی بەیتەكە بەم شێوە دەبێت (یار بە خوێناوی‬ ‫دڵە كزو الوازەكەی من پەنجەی خۆی سووركردووە نەك بە خەنە‪،‬‬ ‫بەمەدا دەڵێ‪ :‬ئەمەش بۆ من رەنگی سووری شەهیدبوونە بە‬ ‫دەستی دڵدارو دڵبەندی خۆم) نازانم خوا یار كاكە فاتیح بۆ لەم‬ ‫بەیتەدا (زار)ی بەو شێوە لێكداوەتەوە؟ كەچی بە پێچەوانەی‬ ‫ئەمەوە لە قەسیدە بەرزو شەنگەكەی ئەم شا شاعیرەماندا‬ ‫(زار)ی بە (الواز) داناوە‪.‬‬ ‫زارم وەكو هیالل و نەحیفم وەكو خەیاڵ ‪ .‬ل‪205‬‬

‫(الواز و بریندار) لێك جیاوازن‬

‫‪ -21‬كەی دەكا شەرح و بەیاناتی رموزی دەردی دڵ‬ ‫رووڕەشی هەروەك دەوات و دوو زبانی وەك قەڵەم‪.‬‬ ‫ل‪320‬‬

‫لە پەراوێزی ئەم بەیتەدا‪ ،‬بەیتە شیعرێكی فارسی وتراوی‬ ‫موفتی زەهاوی جێگای كراوەتەوە كە كارێكی جوان و شیاوە‪.‬‬ ‫بەاڵم نووسیویانە(جا نازانین ئەو و نالی كامیان لەویانی‬ ‫وەرگرتووە؟)‬ ‫بەاڵم بە ورد تێڕوانین دەردەكەوێ كە نالی رەخنەیەكی‬ ‫هونەریی جوانی لە موفتی گرتووە‪ ،‬لە بەیتەكەی موفتیدا ساتمەی‬ ‫زمان ئەوەیە كە نووسیویە‪:‬‬

‫لە میسرەعی یەكەمدا شتێكی وەك مەتەڵی داڕشتووە‪ ،‬لە‬ ‫میسرەعی یەكەمی بەیتی دووەمیشدا دەڵێ‪:‬‬ ‫وەفای عەهدە لە من رۆح و لە تۆ ماچ‬ ‫بە وشەی ماچ تەڵەی مەتەڵەكەی تەقاندووە‪ ،‬چونكە (م)‬ ‫بۆ لەب‪( ،‬أ) بۆ قەدو (چ) بۆ زوڵف هەرسێكیان وشەی (ماچ)‬ ‫دروست دەكەن‬ ‫‪ -23‬كە تۆی قیبلە‪ ،‬دەمت سا بێنە قوربان‬ ‫لەسەر قوبلە دڵم مەشكێنە‪ ،‬قوربان ‪ .‬ل‪326‬‬

‫ئەم بەیتە بەم شێوە داڕشتنە نالییانە نییە و تەنیاوتەنیا‬ ‫هونەری جیناسی موحەرەف لە نێوان (قیبلە)و (قوبلە) دا هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بەم شێوە پێچەوانەی بكەینەوە‪:‬‬ ‫كە تۆی قوبلە دەمت سا بێنە قوربان‬ ‫لەسەر قیبلە دڵم مەشكێنە‪ ،‬قوربان‬ ‫ئەوا شاعیر رووی دەمی لە دڵخوازەكەیەتی و پێی دەڵێ‪:‬‬ ‫كە تۆ بۆ منی شەیدات بە شێوەیەكی سەرەكی بریتیت لە‬ ‫(قوبلە=ماچ) دە قوربان دەمت بێنە با ماچی كەم‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەوەش كە تۆی جوان بە قیبلەی خۆم دەزانم دڵم مەشكێنە‪-‬‬ ‫بەم شێوەیە سیحری بەیانی نالیمان دێتە دەست و بەیتەكە‬ ‫هونەرپژێن دەكا‪.‬‬ ‫‪ -24‬فوتووری چاوەكانت نانوێنی‬ ‫بە (نالی) فیتنە بەس بنوێنە‪ ،‬قوربان‪ .‬ل‪327‬‬

‫لە نوسخە بەدەلێكدا كە بەداخەوە ئێستە لەبەردەستمدا نییە‪،‬‬ ‫لە باتی وشەی (نانوێنی) نووسراوە (می نوێنە) واتە (مەی‬ ‫نوێنە) كە باش لێی ورد بوومەوە ئەم چەشنەم بە هونەریتر‬ ‫دەزانی‪ ،‬چونكە جووت واتایە‪ .‬یەكەم بە واتای (مەی خەوێنە)‬ ‫دووەم بە واتای (مەی دەنوێنێ)‪.‬‬ ‫ساردی و بێمەیلی چاوەكانت مەخەرە خەو= مەینوقێنە‪ ،‬یا‬ ‫ساردی و بێمەیلی چاوەكانت شێوەی (مەی دەنوێنێ= چاوی‬ ‫مەست)‪ .‬لە هەردوو حاڵەتەكەدا شاعیر بە یار دەڵێ‪ :‬بە هەر‬

‫جۆرێ هەیە ئاژاوەم پێ مەگێڕە‬ ‫‪ -25‬شەرابی لەعلی روممانی لە (نالی)‬ ‫حەرامە بێ مەزەی ماچێكی لێوان‪ .‬ل‪333‬‬

‫بەپێی لێكدانەوەی بەیتەكە یارییەك نەكراوە بە وشەی‬ ‫(لێوان) و بە هەردوو (لێو) دیاری كراوە‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫رەوانبێژیی شیعر وشەكە دەكرێ بە واتای (پەرداخ) یش‬ ‫بخوێنرێتەوە‪ ،‬لێوان وشەیەكی رەسەنی كوردییە بە واتای‬ ‫ئەوەی لێوی پێوە دەنرێ‪ ،‬كە ئەم لێكدانەوەشمان دایە پاڵی‪،‬‬ ‫ئەوا وشەكە دەبێتە جیناسی تەواوی موماسیل و نالییانەترە‪.‬‬ ‫بۆ وشەی (روممانی)یش دەگونجێ بە هەمان پێوانە كە بە‬ ‫(هەناری) لێكدراوەتەوەو دروستیشە‪ ،‬بە (رۆمان= واڵتی رۆم)‬ ‫یش بخوێنرێتەوە‪ ،‬چونكە شاعیرمان بۆ خۆی دوا ساڵەكانی‬ ‫تەمەنی لە واڵتی رۆمدا بەسەر بردووە‪ ،‬كە مەبەست توركیای‬ ‫ئێستەیە‪ .‬ئەو دەمانەو تا دواتریش بە توركیا وتراوە واڵتی ڕۆم‬ ‫و بە ئێرانیش واڵتی عەجەم‪.‬‬ ‫‪ -26‬چاوەكەم! مەنواڕە رەنگی زاهیری‬ ‫خۆ دەزانی (رووسپی) چەند رووسییان‪ .‬ل‪366‬‬

‫شاعیر لەسەرەتای ئەم غەزەلەیدا تا دەگاتە بەیتی‬ ‫پێنجەم‪ ،‬قسە لەسەر عیشقی مەجازی دەكات‪ ،‬وشەكانی زوڵف‪،‬‬ ‫خاڵ‪ ،‬غەزالە‪ ،‬چاو‪ ،‬موو‪ ،‬دەستیان لەسەر داگیراوە و جوان و‬ ‫بەجێن‪ ،‬بە مەرجی شیعری تۆكمە‪ ،‬بەاڵم لەسێ بەیتی كۆتاییدا‬ ‫بە عادەتەكەی خۆی دادەبارێ بەسەر سۆفی و واعیزەكاندا‪.‬‬ ‫دەڵێ‪:‬‬ ‫نەرم و زەرقی خەرقەیی سالووسییان‬ ‫شاهیدی زوورە زوبانی لووسییان‬ ‫چاوەكەم! مەڕوانە رەنگی زاهیری‬ ‫خۆ دەزانی (رووسپی) چەند رووسییان‬ ‫ناوی مەخمووران نەبەی (نالی) لەنێو‬ ‫حەلقەیی واعیز‪ ،‬لەوێن جاسووسییان‬ ‫لەم سێ بەیتەدا ئێمە هەقمان بەسەر وشە دوانەی‬ ‫(رووسپی)یەوە هەیە كە بە ئافرەتی داوێن پیس لێكدراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە واتا رووكەشی و دەرەوەكەیەتی‪ ،‬كەچی دەبینین لە‬ ‫پشتی ئەم واتایەوە واتای سۆفی و واعیزەكانیش هەڵدەگرێ‬ ‫كە ریشی سپییان بەل كردۆتەوە بۆ سەر سنگ‪ ،‬بەم پێیە واتا‬ ‫دووەمەكەی كە نالییانەترە (رووسپی) روویان بە ریش و سمێڵی‬ ‫سپی ناشیرین كردووە و لەگەڵ ئەو سپییەتی ریش و سمێڵەشدا‬ ‫كە رووی (زاهیری)یە هێشتا هەر (رووسیان)‪.‬‬ ‫ئەوەش كە مۆری ئەم واتایە دەكات ناوهێنانی واعیزە لە‬ ‫دوا میسرەعدا‪ .‬بەم شێوە بەپێی هونەری رەوانبێژی (رووسپی)‬ ‫دەبێتە (تەوریە) كە دوو مەبەست دەگەیەنێت‪ ،‬مەبەستێكی‬ ‫نزیكو یەكێكی دوور‪.‬‬ ‫‪ -27‬من سەرووی رەوانی چەمەنی عالەمی بااڵم‬

‫(نالی بە توفەیلی بووەتە سایە لە دوومن)‪.‬‬ ‫شاعیر لەم بەیتەدا (عالەمی بااڵ)ی هێناوە كە واتای‬ ‫(عەرشی خوداوەند) دەگەیەنێت‪ ،‬ئەمەش مۆری ئەوە دەكات‬ ‫كە لە رووی تەسەوفەوە گەیشتووە بە پلەی (عارف) بۆیە لە‬ ‫گەلێ شیعری دیكەیدا لەو مەقامە بەرزەوە تانەوتەشەر دەبارێنێ‬ ‫بەسەر سۆفییەكاندا‪ ،‬لە ژیاننامەو شیعرەكانی ئەم شاعیرەماندا‬ ‫سۆفییەتی تیا نابینین‪ ،‬چونكە سۆفی ئەو كەسەیە شێخێكی‬ ‫كردۆتە مورشیدی كامل و بە دڵ بەندبوون بەوەوە لەنگەری‬ ‫خۆیان گرتووە و گیرساونەتەوە‪ ،‬كە شێخ پلەكانەی گەیشتن‬ ‫بە حەق و عەرش و خودایە‪ ،‬ئەمەش وەكو بە روونی و زەق و‬ ‫زۆپ لە شیعرەكانی بۆ نموونە (مەولەوی و مەحوی)دا دیارن و‬ ‫شێخانی نەقشبەندییان بە عارف داناوەو خۆیان بە سۆفی‪ .‬لە‬ ‫لێكدانەوەكەی ئەم بەیتەدا نووسراوە (یار ئەڵێ من سەروویەكی‬

‫پەیکەری نالی ‪ -‬کاری هونەرمەند زاهیر سدیق‬

‫قنجی بااڵ بەرزی جیهانی بڵندی گیانم) بەاڵم زۆر بە داوای‬ ‫لێبوردنەوە(یار) لەكایەدا نییە‪ ،‬بەڵكو ئەوە (نالی) خۆیەتی‬ ‫كە دان بە عارف بوونی خۆیدا دەنێ‪ .‬لەم رووەوە لە بەیتێكی‬ ‫دیكەیدا عارف بوونی خۆی دەسەلمێنێ و دەڵێ‪:‬‬ ‫ئەحوەلی تەفرەقە نەزەر تەقوییەتی سەبەب دەكا‬ ‫عارفی وەحدەت ئاشنا لەم قسەیە ئەدەب دەكا‪.‬‬

‫ئەحوەلی تەفرەقە نەزەر= موفتی زەهاوی – عارفی‬ ‫وەحدەت ئاشنا= نالی‪.‬‬ ‫لە میسرەعی دووەمی بەیتی مەبەستدا وشەی (توفەیلی)‬ ‫هاتووە و ئەز بڕوام بە نوسخەی (چر) هەیە كە (سەفیلی)‬ ‫نووسیوە‪ ،‬چونكە ئەم شیعرە لە الیەن شاعیری ئەو دەورانە‬ ‫(مەال عوسمانی فائق)ەوە كراوەتە پێنج خشتەكی وشەی‬ ‫(سەفیلی) داڕشتووە بەم شێوەیە نووسیویە‪:‬‬ ‫من سەرووی رەوانی چەمەنی عالەمی بااڵم‬ ‫نالی بە سەفیلی بووەتە سایە لە دوو من‪،‬‬ ‫دیوانی مەال عوسمانی فایەق ل‪231‬‬ ‫‪ -28‬ئەم تاقمە مومتازە كەوا خاسەیی شاهن‬ ‫ئاشووبی دڵی مەملەكەت و قەلبی سوپاهن ‪.‬‬ ‫وشەی (ئاشووبی) دڵگیر نییەو جێگە ناگرێ و لە بەرزایی‬ ‫شیعری نالییەوە دوورە‪ .‬بۆیە دوای چەند جار خوێندنەوەی‬ ‫دیوانەكەی‪ ،‬وای بۆ دەچم ئاماژە بێت بۆ زاراوەی (شارا شووب=‬ ‫شاری ئاشووب) بە واتای جوانێك دێت كە بە لەبارییەكەی هەراو‬ ‫پشێوی بخاتە ناو شارەوە‪ .‬ئەم زاراوەیە لە زمانی فارسیدا باو‬ ‫بووەو ئێستەش برەوی هەیە‪ .‬لە كوردیدا بۆ ئەو كچە جوانانە‬ ‫گوتراوە و دەگوترێ (مەاللەدین الدەدا‪ ،‬یا شێخ لە دین الدەدا‪،‬‬ ‫هێمن واتەنی‪:‬‬ ‫شێخی سەنعان بۆ كچی گاور لە ئیسالم وەرگەڕا‬ ‫بۆ كچە شێخێ خەریكم من پەژیوان ببمەوە‬ ‫‪ -29‬سەحرا بە تەجەللی دەكەنە وادیی ئەیمەن‬ ‫قامەت شەجەرو‪ ،‬مەزهەری ئەلتافی ئیالهن‪.‬‬

‫وشەی (ئەلتافی) لە نوسخەكانی (عم) و (گم) و (خب)دا‬ ‫(ئەنواری) هاتووە‪ ،‬كە ئەمەیان دڵگیرە‪ ،‬چونكە لە میسرەعی‬ ‫سەرەوەدا (تەجەللی) هاتووە و تەناسووبی تەواو لەنێوان‬ ‫(تەجەللی و ئەنوار)دا هەیە و دروستە‪ .‬وشە دوانەی (قامەت‬ ‫شەجەر) تێیدا ئاماژەیە بۆ(شجرة الطوبی) لە قورئاندا هاتووە‪.‬‬ ‫‪ -30‬خەتات فەرموو كە خۆشە چین و ماچین‬ ‫كە ناچین لێرە خۆشە چینی ماچین‪ .‬ل‪355‬‬ ‫چین و ماچین پێویستە بە (چینی ماچین) بخوێنرێتەوە كە‬ ‫لەگەڵ چینی ماچینی دووەمدا دەبنە جیناسی تەواو (ماچین=‬ ‫چینی گەورە كە واڵتی چین لەناویدایە) – (چینی ماچینی)ی‬ ‫دووەم واتاكەی دەبێتە ماچ دەچنین‪ ،‬بە واتای چنینەوەی ماچ‪،‬‬ ‫نالی پڕ زەوق و دڵگیری حەبیبە‪ ،‬خێل بەوپەڕی جوان دەناسێت‬ ‫و تەنانەت بۆ خێل بوونەكەی دەڵێ (خێل و خیچە یا تەرازووی‬ ‫نازی نەختێ سەر دەكا) بەرزترین هۆنینەوەیە بۆ حوسنی‬ ‫تەعلیل‪ ،‬كە كەم شاعیر لەم هونەرەی شیعردا سەركەوتنیان‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫‪ -31‬برۆت هەر چین و پەرچەم چین لەسەر چین‬ ‫ئەمەندە چینە‪ ،‬قوربان پێم بڵێ چین‪ .‬ل ‪356‬‬

‫شەش بارەكردنەوەی پیتی (چ) هونەری ئەوەی تیا دەنوێنێ‬ ‫بە زمانی (چریكە)ی بولبوول دڵبەندەكەی واتە حەبیبە‬ ‫دەدوێنێ‪ .‬یا بە دیوێكی دیدا حەبیبە بەگوڵ دەداتە قەڵەم و‬ ‫خۆیشی بە بولبوول كە بەرامبەر بەو گوڵە بە شیعر دەچریكێنێ‪.‬‬ ‫لە بەیتی چوارەمدا دەڵێ‪:‬‬ ‫لەسەر بەرگی گوڵێكی باغی حوسنت‬ ‫هەزار‪ ،‬گوڵچینی بێ بەرگ و نەواچین؟‬ ‫لێرەشدا دوا وشەكان بەم شێوەش دەخوێنرێنەوە (بێ بەرگ‬ ‫و نەوا چین؟=جل شڕو بێ پەناو پەسێو چین‪.‬‬ ‫بەیتی پێنجەم‪:‬‬ ‫ئەتۆ میهری و مەهڕوویان ستارەن‬ ‫لە خزمەت شەوقی تۆدا شەو‪ ،‬چرا چین؟‬ ‫واتە‪ :‬ئەوانەی بەشەودا(چرا چین) ئەم – چراچین – ە بە‬ ‫كەسێك گوتراوە چرا لەپێش بووكدا هەڵدەگرێ و لە شەودا بووك‬ ‫دەبەنە پەردەی ماڵە زاواوە‪ .‬بە فارسی(چراغچی) پێدەڵێن‪.‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری زەمەن گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫داعش و کورد ناوەڕۆکی فیلمەکەیە‬

‫رۆژئـــــــاڤا‬

‫هەڵۆ شێركۆ بێكەس‬

‫شوان عەتوف و هانی لە فیلمێکدا بەیەکدەگەن‬

‫(شوان عەتوف و هانی) پێکەوە لە فیلمێكی‬ ‫سینەماییدا بە ناوی (باڵە تەڕەکانی پەپولە) بەشداری‬ ‫دەكەن‪ ،‬کە بڕیارە لە ماوەی دوو مانگی داهاتوودا‪،‬‬ ‫دەست بە وێنەگرتنی فیلمەکە بکرێت و لە ماوی یەک‬ ‫ساڵیشدا کارەکانی فیلمەکە تەواو ببێت‪.‬‬ ‫(باڵە تەڕەکانی پەپولە) لە نووسین و دەرهێنانی‬ ‫(تورەج ئەساڵنی) دەرهێنەری ناسراوی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬لە فیلمەكەدا (شوان عەتوف و هانی)‬ ‫رۆڵی سەرەكی دەبینن و نزیكەی شەش هەزار كەسی‬ ‫دیكەش‪ ،‬وەك كۆمبارس بەشدار دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لە ستافی بەرهەمهێنانەوە‪،‬‬ ‫لەبارەی ناوەڕۆکی دراوە بە (کولتووری زەمەن)‬ ‫ناوەڕۆکی فیلمەکە‪ ،‬باس لە كچە كوردێکی موزیكژەن‬ ‫و گۆرانیبێژی رۆژهەاڵتی كوردستان دەکات‪ ،‬کە‬ ‫لە ئێران ناتوانێت پەرە بە كاری موزیك و گۆرانی‬

‫بدات و روو دەکاتە باشووری كوردستان و ژیانی‬ ‫هاوسەری پێکدەهێنێت کارەکتەری (چیرۆ و ئاكۆ) کە‬ ‫(شوان و هانی) رۆڵەکانیان دەبینن‪ ،‬لە چاوەڕوانی‬ ‫لەدایكبوونی منداڵەكەیانن‪ ،‬هاوکات دەیانەوێت لە‬ ‫رێگەی سنوورەكانی عێراقەوە‪ ،‬بە قاچاخ بڕۆنە توركیا‬ ‫و لەوێشەوە بگەنە ئەوروپا‪.‬‬ ‫هانی‪ ،‬لەبارەی فیلمەکە‪ ،‬بۆ (کولتووری زەمەن)‬ ‫وتی‪“ :‬هەمیشە خۆم بە ئەكتەر زانیوە‪ ،‬راستە یەكەمجارە‬ ‫بەشداری فیلمی سینەمایی دەكەم‪ ،‬بەاڵم رۆڵەكە زۆر‬ ‫لە كەسایەتی خۆمەوە نزیكە‪( ،‬تورەج ئەساڵن)یش‬ ‫دەرهێنەرێکی زۆر بە توانایە‪ ،‬ئەمە هاندەرمە بۆ رۆڵ‬ ‫بینین لە فیلمەکەیدا‪ ،‬دڵنیاشم ئەم فیلمە سەركەوتوو‬ ‫دەبێت و لە سااڵنی داهاتوودا‪ ،‬دەبێتە فیلمێكی ناسراو‪،‬‬ ‫دەتوانێت خەاڵتی باش بەدەست بێنێت”‪.‬‬ ‫شوان عەتوف‪ ،‬لەبارەی رۆڵ بینین لەم فیلمەدا‪ ،‬بۆ‬

‫کولتووری زەمەن‪ ،‬وتی‪“ :‬ئەم فیلمە‪ ،‬باسی خنكاندنی‬ ‫دەوروبەر بەتایبەتیش تورك دەكات لەسەر كورد‪ ،‬دواتر‬ ‫مەسەلەی نەوت و داعش و كورد‪ ،‬لەبەرئەوە فیلمەکە‬ ‫بۆ ئەم چركەساتە گونجاوە‪ ،‬من رۆڵی گەنجێكی‬ ‫هەڵەبجەیی دەبینم‪ ،‬وەك سیمبولێكی باشوور‪ ،‬کە‬ ‫دەیەوێت بە ڕێگەی نایاسایی بڕواتە دەرەوەی واڵت”‪.‬‬ ‫تورەج ئەساڵنی‪ ،‬دەرهێنەری فیلمەكە‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫هەڵبژاردنی (هانی و شوان) بۆ کولتووری زەمەن‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫“شوان ئەكتەرێكی باشە‪( ،‬هانی)یش كەسایەتییەكی‬ ‫تایبەتەو لەسەر ستەیج وەك ئەكتەر هەڵسوكەوت‬ ‫دەكات‪ ،‬لە فیلمەكەشدا هانی زیاتر نواندن دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە گۆرانیش بۆ تایتڵی فیلمەکە بڵێت”‪.‬‬ ‫لەبارەی بودجەی فیلمەکەش‪ ،‬ئەساڵنی وتی‪:‬‬ ‫“بەشێكی بودجەی فیلمەکە‪ ،‬هی خۆمە‪ ،‬بەشێكیشی‬ ‫كۆمپانیایەك لە ئەڵمانیا‪ ،‬دابینی دەکات”‪.‬‬

‫دووكەڵ ئەچێتە ناو دووكەڵەوە و‬ ‫خوێن ئەچێتە ناو خوێنەوە و‬ ‫”سەرێكانی”سەری ئەداتە دەست رەشەبای‬ ‫جەسارەت و”مەزڵوم”یەتەوە!‬ ‫”سەر”ئەبێ بە خۆر و لە رۆژئاواوە هەڵدێ‬ ‫دیسانەوە بە خوێندا هەڵئەزنێم‬ ‫لە باكووری دڵمدا هەمدیسان ئەتاتورك ئەمگرێ و‬ ‫ئەمداتەوە بەر چەقۆ و ئایندەم ئەكوژێ!‬ ‫لە رۆژهەاڵتی سەرمدا ئاخوند ئاوێرم كوێر ئەكات و‬ ‫پەت بۆ گۆرانییەكی ساباڵخم هەڵئەواسێ!‬ ‫لە باشووری خەفەتەوە‪ ،‬دەنگم قەوزەیەك‬ ‫گرتوویەتی و دەرنایە‪ ،‬وا ئەزانم بە ئێجگاری‬ ‫ئەمبا بۆ فەنا بوونێ!‬ ‫ئێستا بەرژەوەندی بە ”توویت”ێكی خائیندا‬ ‫ناونیشانی مەرگی تازەم بۆ هەموو دنیا ئەنێرێ!‬

‫کراوە‪ .‬بەاڵم پێدەچێ لەم‬ ‫نە‬ ‫بۆ دیوە شاراوەکانی دا‪ ،‬زیاتر هۆش و چێژی‬ ‫ئەزموونە نوێیەی شاعیر‬ ‫اتە دونیای تایبەتی خۆی‪.‬‬ ‫خوێنەر‪ ،‬بیب‬ ‫جیاواز دەنووسێت‪ ،‬بە‬ ‫دڵشاد عەبدوڵاڵ بە‬ ‫دنیایەکی تایبەتمەندیی‬ ‫جیاواز کار دەکات و لە‬ ‫ڕۆژێکی خۆشە‪.‬‬ ‫لە وێنە و زمانی ئەفسانە‬ ‫شەقامێکی مەیلەو چۆڵ شیعریدا کەشێکی فراوانی‬ ‫لەسەر شۆستەی‬ ‫رۆڤایەتی شاردۆتەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نی م‬ ‫و چیرۆکە کۆنەکا ەدا وێنەی شیعریی و وشەی‬ ‫پیاسەدەکەم‬ ‫یای‬ ‫ناکەم کە دەمێکە ئەوەی بتوانی لەو دون ببینیت‪ ،‬پێویست دەکات‬ ‫ست بە ئازاری چۆک‬ ‫نوێ و رەنگی پیتەکانی‬ ‫هە‬ ‫شاعیر بێت‪ ،‬بە تایبەتیش‬ ‫کەمێ ئاگات لە دنیای‬ ‫پێیەوە دەناڵێنم‬ ‫شیعر وەک تێکست‪ ،‬شیعر‬ ‫ەڵ‬ ‫مێک کووڕبۆتەوە‪ ،‬لەکۆنەوە ئەو لە مامەڵەکردنی لەگ ەی چیرۆک و دنیابینینە‬ ‫پشتم کە‬ ‫وەک بابەت و گێڕانەو‬ ‫پێشەوە چەماوەیە‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫ەم‬ ‫ی‪.‬‬ ‫بڕ‬ ‫تایبەتەکانی خۆ‬ ‫عەیبەم هەیە بڕ‬ ‫شیعر لە چرکەساتێکی‬ ‫وەتە سەر رۆیشتنم‪.‬‬ ‫الی ئەم شاعیرە‪،‬‬ ‫دو‬ ‫کر‬ ‫ئەوەش کاری نە‬ ‫ێدەکات‪ ،‬وەلێ تا نەبێتە‬ ‫پ‬ ‫ئینفیعالییەوە دەست ێی وێنەی شیعریی و ئاوازی‬ ‫ری شاعیری بونیادێک لە زەیندا‪ ،‬لە ر‬ ‫شیع‬ ‫ئینسانییەوە کامڵ نابێ‪.‬‬ ‫وزەی سپی‪ ،‬نوێترین دیوانە انە شیعرییە‪ ،‬وشە و هەست و سۆزێکی‬ ‫دیو‬ ‫ردنی ئاستی بەرهەمی هەر‬ ‫ناودار (دڵشاد عەبدوڵاڵ) یە‪ .‬ئەم عیر لەنێوان تاکە پێوەرێک بۆ دیاریک‬ ‫شا‬ ‫ێستا‪ ،‬تەنها تایبەتمەندی‬ ‫ستانە لەخۆ دەگرێ کە‬ ‫تا ئ‬ ‫ئەو تێک‬ ‫‪ ٢٠١٨‬تا ناوەڕاستی ‪ ٢٠١٩‬نووسیویەتی‪ .‬شاعیرێک لە کۆنەوە مەندییەش لە نووسەرێکەوە‬ ‫ناوەڕاستی‬ ‫شیعریی و وەردەگیرێت‪ ،‬ئەو تایبەت‬ ‫می‬ ‫ت‪ .‬دەکرێت شاعیری ئەم‬ ‫وزەی سپی‪ ،‬لە رووی فۆڕ شاعیرە لە بۆ نووسەرێکی تر دەگۆرێ‬ ‫زی‬ ‫رە تایبەتمەندەکانی دنیای‬ ‫تەکنیکەوە‪ ،‬ئەزموونێکی جیاوا یعردا‪ ،‬گەرچی دیوانە‪ ،‬بە یەکێ لە شاعی‬ ‫دن لەگەڵ زمان و دنیای ش‬ ‫کی و وێنەی ئەدەبی کوردی ناوبەرین‪.‬‬ ‫کر‬ ‫مامەڵە ای ئاڵۆز و پڕ لە ئیستاتی‬ ‫دنی‬ ‫پێشتر‬ ‫وەک پێویست لەالیەن‬ ‫ناباوی نێو شیعرەکانی‪،‬‬ ‫ەسەر نەکراوەو خوێندنەوە‬ ‫رەخنەگرانەوە کاری ل‬

‫وزەی سپی‬

‫تورەج ئەساڵنی‬

‫هانی‬

‫شوان عەتوف‬

‫هونەری وەرگێڕان‬ ‫“هونەری وەرگ‬ ‫ێڕان” ئەمە ناونیشانی کتێبێ‬ ‫کە‪،‬‬ ‫لە‬ ‫الی‬ ‫ەن‬ ‫“ژی‬ ‫ڤان‬ ‫بە‬ ‫نووسراوە و لە دوو‬ ‫کر”ەوە‬ ‫بەش پێکهاتووە‪ ،‬بەشی یەکە‬ ‫می‬ ‫باب‬ ‫ەتێ‬ ‫کە‬ ‫لە‬ ‫بار‬ ‫ەی‬ ‫وە‬ ‫رگێ‬ ‫ئامادەکاری کتێب‬ ‫ڕانەوە‪،‬‬ ‫ەکە بۆچوونی خۆی لەمەڕ ئەم‬ ‫پڕۆ‬ ‫سەی‬ ‫ەدا‬ ‫خس‬ ‫توو‬ ‫ەتە‬ ‫ڕ‬ ‫وو؛‬ ‫دووەمی کتێبەکە‬ ‫بەشی‬ ‫چاوپێکەوتنی کۆمەڵێ وەرگێ‬ ‫ڕە‪،‬‬ ‫ئا‬ ‫ماد‬ ‫ەکا‬ ‫ری‬ ‫ک‬ ‫تێب‬ ‫ەکە‬ ‫لە‬ ‫بارەی‬ ‫وەرگێڕانەوە پرسیویەتی‪.‬‬ ‫لە کتێبەکە‬ ‫دا‪ ،‬چەندان الیەن و کەلەبەری‬ ‫تار‬ ‫یک‬ ‫سە‬ ‫بار‬ ‫ەت‬ ‫بە‬ ‫وە‬ ‫رگێ‬ ‫تیشکی خراوەتە‬ ‫ڕانەوە‪،‬‬ ‫سەر‪ ،‬وەرگێڕە بەشدارەکانی‬ ‫نێو‬ ‫کت‬ ‫ێبە‬ ‫کە‪،‬‬ ‫بە‬ ‫بۆ‬ ‫چو‬ ‫ونی‬ ‫خۆیان‬ ‫پرسەکانیان بە وە‬ ‫وەاڵمی هونەری اڵم گەیاندووە‪ .‬پرسەکان هونە‬ ‫ریی‬ ‫انە‬ ‫پر‬ ‫سرا‬ ‫ون‪،‬‬ ‫و‬ ‫ەرگ‬ ‫ێڕە‬ ‫کانیش‬ ‫یان داوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە کۆشین و ئە‬ ‫زمو‬ ‫ونی‬ ‫چەند وەرگێڕێکە‪ ،‬دەمێکە‬ ‫لەو پانتایییە ڕەنجیان کێشاوە‬ ‫و ماندوو بوون؛ ئامادەکاری‬ ‫ک‬ ‫تێبەکەش‪ ،‬کاری لەسەر دەرخ‬ ‫بەشداربووان کردووە‪ ،‬لەوانە ستنی گەوهەری دەریای هزری‬ ‫م‬ ‫نزیکەی نیو سەدەیە لەو مەی امۆستا “عەبدواڵ حەسەن زادە”‬ ‫دانە‬ ‫ک‬ ‫اردەکات‪ .‬هونەری وەرگێڕان‪،‬‬ ‫لەالیەن خانەی کولت‬ ‫وورەوە چاپ و باڵودەکرێتەوە‪.‬‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫فەیسبوک چۆن‬ ‫ژیانی گۆڕیوین ؟!‬ ‫فرمان عەبدولڕەحامن‬ ‫ئەوکاتەی نەنکی هاوڕێیەکم بووە خاوەنی ئەکاونتی تایبەت بە خۆی لەسەر‬ ‫تۆڕی کۆمەاڵیەتی فەیسبوک‪ ،‬ئیدی تێگەیشتم ئەم جیهانە وەحشەتناکەی “دنیای‬ ‫گریمانەیی” تا دێت کەسانی دی بۆ نێو کوچە ئاڵۆزو تەلیسماویەکانی خۆی‬ ‫کەمەندکێش دەکات‪ .‬پێشبینی دەکرێت ساڵی ‪ ٢٠٢٠‬ژمارەی بەکاربەرانی فەیسبوک‬ ‫بگاتە ‪ ٣‬ملیار کەس‪ ،‬کە ئەوەش دەبێتە یەکەم تۆڕی کۆمەاڵیەتی کە خاوەنی ئەو‬ ‫ژمارە زۆرەی بەکاربەربێت لە جیهاندا‪.‬‬ ‫فەیسبوک تەنها نەبۆتە مینبەرێک بۆ گوزارشتکردن لە ئایدیا جیاوازەکان‬ ‫و دواتر بەهێزکردنی بەهاکانی ئازادی و دیموکراتی وەکو پێنجشەمەی رابردوو‬ ‫مارک زوکەربێرگی خاوەنی فەیسبوک لە زانکۆی جۆرج تاون ئاماژەی پێدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫فەیسبوک بۆتە جیهانێکی ترسناک کە زۆرجار هەم راستی تێدا دەبێتە قوربانی‬ ‫هەمیش پاڵەوانی ساختە هەڵدەتۆقێنێت‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی ئەو جیهانە گریمانەییەی‬ ‫لە نێو فەیسبوکدا دەگوزەرێ‪ ،‬هەستێکی وەها الی مرۆڤ بەرجەستە دەکات کە‬ ‫ئیکتیفا بکات بە پراکتیک کردنی نەریت و پرەنسیپە جوانەکان تەنها لە نێو ئەم‬ ‫جیهانە گریمانەییەدا بێ ئەوەی واقیعی راستەقینە بایەخێکی بمێنێ لەالی‪.‬‬ ‫بۆ نمونە بەکاربەری فەیسبوک وتەو هەستی جوان پۆست دەکات بۆ دایکی یان‬ ‫بۆ خۆشەویستانی‪ ،‬واز لەوە بێنە کە هەستەکەی هەڵقواڵوی ناخی خۆی نیەو کۆپی‬ ‫پەیستی شوێنانی دیکەیە‪ ،‬هاوکات ئەو شعورەشی لەال گەاڵڵە دەبێت کە مادام لە‬ ‫فەیسبوک ئەو خۆشەویستیەی دەربڕیوە ئیدی پێویست ناکات لە واقیعدا بە فیعلی‬ ‫دەریبڕێت‪ .‬ئەمە بۆ شتەکانی دیکەش هەر راستە‪ ،‬مادەم لە فەیسبوک هەڵوێستی‬ ‫خۆی لەبارەی هێرشی تورکیا بۆ رۆژاڤا دەربڕێوە ئیدی پێویست نەکات لە واقیعدا‬ ‫بڕژێتە سەرشەقامەکان و بەشداری ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان بکات‪ .‬مەسەلەکە وای‬ ‫لێهاتووە لەمڕۆدا مرۆڤەکان هێندە گرنگی بەو ژیانە گریمانەییە دەدەن کە لە نێو‬ ‫فەیسبوکدا بونی هەیە‪ ،‬نێو هێندە بگرە کەمتریش ژیانی راستەقینەیان بیرنەماوە‪.‬‬ ‫لە نێو فەیسبوکی کوردیدا هیچ شتێک هێندەی بابەتە سۆفستایی و‬ ‫پۆپۆلیستیەکان بازاڕیان گەرم نیە‪ ،‬الیک و کۆمێنت ئێستا بونەتە بەهای کاریگەر‬ ‫لە ژیانی خەڵکدا‪ ،‬کردن و نەکردنیان لێکەوتی جیاواز دروست دەکەن‪ ،‬پەیوەندیە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان ساردو گەرم دەکەنەوە‪ ،‬چەندان دەناسم پەیوەندی نێوانیان لەسەر‬ ‫الیک و کۆمێنت ساردوسڕ بونەتەوە لەکاتێکدا پێشتر بێ کێشە بوون‪.‬‬ ‫لەمانە ترسناکتر ئەو رووداوانەیە کە ژیانە گریمانەییەکەی فەیسبوک هێڵە گشتی‬ ‫و چوارچێوە سەرەکیەکانی دادەڕێژێت‪ ،‬چی لەوە ترسناکترە راستی و رووداوەکان‬ ‫بۆ خاتری الیک و کۆمێنت ئاوەژوو بکەیتەوەو ئاڕاستەی دیکەی پێ ببەخشی‪،‬‬ ‫بێ گوێدانە ئەوەی کە لێکەوتی ئەوە چی دەبێت لەسەر واقیعی راستەقینە‪ .‬بە‬ ‫کوردیەکەی ئەوەی لە فەیسبوکدا دەگوزەرێ بەرجەستە بونێکی ئاشکرای ئەو‬ ‫گوزارەیەی ئیرێش فرێدی شاعیری ئەڵمانیایە کاتێک وتی “منداڵەکان بە گاڵتەوە‬ ‫بەردیان لە بۆقەکان دەگرت‪ ،‬بەاڵم بۆقەکان بە ڕاستی دەمردن”‪.‬‬ ‫تەنانەت ئێستا وای لێهاتووە پارتە سیاسیەکانیش بە فەیسبوک ئیکتیفایانکردووە‪،‬‬ ‫میدیاو بەیاننامەو خۆپیشاندان و بایکۆتی کااڵی تورکی و پشتیوانی رۆژاڤاو پرسەو‬ ‫هەواڵپرسین و یەکتربینین هەموو شتێک لە نێو ژیانی گریمانەیی فەیسبوکدا بازاڕیان‬ ‫گەرمترە‪ ،‬پێ دەچێ خەڵک ژیانی راستەقینەیان فەرامۆش کردبێ‪ ،‬بۆ نا ؟ هیچ‬ ‫لەوە ئاسانتر نیە لە ژیانی گریمانەیی فەیسبوکدا بژیت و چێژ وەربگری چونکە‬ ‫تەنها گوتارو گفتارت پێویستەو پێویستت بە هیچ کردارێک نیە‪ ،‬کردار لەوێ فلسێک‬ ‫ناکات‪ .‬لە واقیعدا دڵرەق بە بێ بەزەیی بە مایەی بێزاری دەوروبەرت بە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاتێک هاتیتە ژیانی گریمانەیی فەیسبوک پۆستێکی جوان لەسەر لەسەر جوانی‬ ‫لەسەر مرۆڤایەتی بکەو بە بەها بااڵکاندا هەڵبدە‪ ،‬هەم ویژدانت ئاسودە دەکات‬ ‫هەمیش پاکت دەکاتەوە لەو ئازارانەی ویژدان کە واقیع بۆی دروستکردووی‪..‬‬ ‫هەر ئەمەیە کە رۆژنامەنوس الورا پۆتەر فەیسبوک بە یەکێک لە “کۆاڵنە‬ ‫تاریکەکانی دۆزەخ” وەسف دەکات‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫“زۆر دڵم سافە”‬

‫ئاریان کەریم عاشق بووە؟‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫هونەرمەند ئاریان کەریم ئاشکرای دەکات‬ ‫هەرگیز عاشق نەبووەو بەو هۆیەوە هاوسەرگیری‬ ‫نەکردووەو ناشیشارێتەوە زۆر دڵسافە‪.‬‬ ‫ئاریان کەریم لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫باس لە نوێترین کاری هونەری دەکات و دەڵێت‬ ‫“گۆرانییە نوێکەم ئاوازو هۆنراوەی زانا ئەحمەدە‪،‬‬ ‫كاری موزیكی لەالیەن شادمیر نامۆوە بۆ كراوە‪،‬‬ ‫دیاكۆ موهتەدیری كاری وێنەگرتنی بۆ كلیپەكە‬ ‫ئەنجامداوە”‪.‬‬ ‫دەشڵێت‪ :‬ئەگەر هونەرمەندێک بۆ کاری دوێتێک‬ ‫داوای لێبکات ڕەتی ناکاتەوەو دوێتەکەشی لەگەڵ‬ ‫مەریوان سەفادین دەنگدانەوەی باشی هەبووە‪.‬‬

‫ئەو دەڵێت‪ :‬لەگەڵ سەرجەم هونەرمەندان‬ ‫نێوانی باشە‪ ،‬بەاڵم زۆربەكەمی تێكەڵ دەبێ‬ ‫بەتەنیا لەگەڵ هەردوو هونەرمەند مەریوان‬ ‫سەفادینو هۆشیار حەمەفەرەج نێوانیان خۆشە‬ ‫بەردەوام ئاگایان لەیەكە‪.‬‬ ‫ئەو ڕوونیدەکاتەوە کە زۆر دڵی سافەو‬ ‫ئەوەش بۆ وەسیەتێكی دایكی دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە دایكی بەردەوام پێیوتووە دەبێ لەگەڵ‬ ‫خەڵكیدا باشبێ بەهۆی ئەو باشیەوە زۆركات‬ ‫لەالیەن كەسانێكەوە مافی خوراوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی تائێستا ژیانی‬ ‫هاوسەرگیری پێكنەهێناوە‪ ،‬عاشقە یان نا؟‬ ‫ئەو نایشارێتەوە تا ئێستا تەنیا عاشقی‬ ‫خاكو واڵتەكەی بووە كەسێكی دیاریكراو‬ ‫نەبووە لە ژیانیدا‪.‬‬

‫کەنار بە گۆرانی‬ ‫شەڕی تورکیا دەکات‬ ‫زەمەن‬

‫خانمە گۆرانیبێژ کەنار تەها‪ ،‬دژی هێرشەکەی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان‬ ‫گۆرانییەکی نوێ باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫کەنار بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەم گۆرانییە لەالیەن نزار زێوێی لەماڵەكەی خۆیاندا كاری‬ ‫ئاوازو موزیكی بۆكراوە‪ ،‬بەدەنگی كەنار تەها وتراوە‪ ،‬محەمەد پاكژ هۆنراوەكەی نووسیوە”‪.‬‬ ‫كەنار تەها بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬جەرگمان بوو بە خوێن ئەوەی لەدەستمان بێ درێخی‬ ‫ناكەین ئێمە بەو ئاوازو موزیكە لەگەڵ ڕۆژئاواین‪.‬‬ ‫نزار زێوێی ئاوازدانەری گۆرانییەکە پێیوایە‪ ،‬نەك تەنیا گۆرانیەك بەڵكو‬ ‫دەبوو هەموو كوردی باشور چەكیان هەڵبگرتایە‪ ،‬تا لەپێناوی ڕۆژئاوا‬ ‫شەڕبكەن وتی‪ ”:‬ئەوەی لەدەستمان بێ دریخی ناكەین بۆ ڕۆژئاوا”‪.‬‬

‫چۆپی عەزیز‪:‬‬

‫ژینۆ هادی‪:‬‬

‫هونەرمەند مامۆستا‬

‫دەمەوێت لە ناخی‬ ‫ئینسانەکان نزیک‬ ‫ببمەوە‬

‫ل‬

‫نییەو کەسانی تر‬

‫‪10‬‬

‫گوێگر بن‬

‫ل‬

‫‪11‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫فەرەیدون نوری‬

‫وانەكانی ئەزموونی ڕۆژئاوا‬

‫نزیكەی هەزار ساڵ لەمەوبەرو لە ساڵی ‪٤٣٤‬‬ ‫كۆچی‪ ،‬سوپای توركانی سەلجوقیو كەواسووری بەر‬ ‫لەشكرەكانیان كە توركانی غۆز “غۆز” بوون‪ ،‬دوای‬ ‫داگیركردنی زۆربەی شوێنەكانی نێوان مەودای ئاسیای‬ ‫ناوەڕاست تا میزۆپۆتامیا‪ ،‬هێرشیان كردەسەر ناوچەی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی خانەدانی مەروانی كوردو شاری ئامەد‬ ‫كە ناوەندی حوكمڕانی مەروانیانو نمونەیەكی بەرچاوی‬ ‫ئاوەدانیو پێكەوەژیان بوو لە سەردەمی خۆیدا‪ ،‬وێران‬ ‫كراو نزیكەی نیوسەدە شەڕو ماڵ وێرانی دەرئەنجام بووە‬ ‫هۆكاری هەرەسهێنانی حوكمڕانی مەروانیانو دواتریش‬ ‫تۆتۆشی كوڕی ئاڵپ ئەرسەالنو برای مەلەكشای‬ ‫سەلجوقی هێرشی كردە سەر شاری نوسەیبینو دوای‬ ‫كوشتارێكی زۆری خەڵكو دەیان كردەوەی قێزەون‬ ‫حوكمڕانی شارەكەی ڕادەستی كابرایەكی عەرەب بەناوی‬ ‫ئەمیر موحەمەدی عەقیلی كرد‪.‬‬ ‫ئێستا هەزار ساڵ پاش ئەو ڕووداوە ئەردۆغان كە‬ ‫میراتگرو نەوەی توركانی ڕەوەندەو تووشی وەهمی‬ ‫زیندووكردنەوەی ئیمپراتۆری عوسمانیەو خولیایی‬ ‫دوبارەكردنەوەی هەمان مێژووی لەسەردایەو لەگەڵ‬ ‫مورتەزەقەكانی هاوڕێی كە بۆ خۆی ناوی لێناون لەشكری‬ ‫نیشتمانی سوریاو زیاتر لە سیی دەستەو تاقمی چەكداری‬ ‫سوننەی توركمانو عەرەبی سەر بە توركیا لەخۆدەگرێت!!!‬ ‫لە پێش چاوی جیهانو بەهەڵكردنی گڵۆپی سەوز لەالیەن‬ ‫ترامپی بازرگانو پوتینی میرات خۆری یەكێتیی سۆڤیەتی‬ ‫جارانەوە بەشێوەیەكی مەغۆل ئاسا هێرشیان بۆسەر‬ ‫خاكی كوردستانی سوریا “ڕۆژئاوا” دەستپێكردوەو دیارە‬ ‫ئەردۆغان كە بە ئاوات بوو داعش وەك كۆڵەوەسی سوڵتان‬ ‫بتوانێت كوردستان داگیربكاتو دانیشتوانی ئەو ناوچانە‬ ‫پاكتاوی نەژادی بكات‪ ،‬بەاڵم بەرەنگارییو بەرخودانی‬ ‫نمونەیی هێزە كوردییەكانو باقی گەالنی ئەو ناوچەیە‬ ‫كە سەمبولەكەی لە داستانی كۆبانیدا جیهانی تووشی‬ ‫سەرسوڕمانو داعشی تووشی شكست هێنا‪ ،‬خەونی‬ ‫ئەوكاتەی سوڵتانی عوسمانی پوچەڵكردەوەو جیهانی‬ ‫هێنایە سەر ئەو بڕوایە كە چاكترینو چاالكترین هێز كە‬ ‫بە كردەوەو لە گۆڕەپانی شەڕدا دەتوانێت بەرەنگاری‬ ‫داعش بێتەوە هێزەكانی سوریای دیموكراتو شەڕڤانانی‬ ‫ناو ڕیزەكانی ئەواننو دەرئەنجام بەپاڵپشتی هاوپەیمانی‬ ‫دژی داعش لەسەر دەستی وان دوایین ناوەندی خەالفەتی‬ ‫داعش كۆنتروڵكراو ئاخرین ئااڵی رەشی ئەوان داگیراو‬ ‫لێرە وردە وردە یاریەكە ئاراستەی گۆرا چارەنووسی شەڕ‬ ‫لەمەیدانی ملمالنێ سەر ئەرزەو گواسترایەوە بۆ پشت‬ ‫دەرگا داخراوەكانی سیاسەتی نێودەوڵەتیو دیسانەوە‬

‫‪19‬‬

‫خولیاكانی ئەردۆغان‬ ‫بۆ ئەگەری دووبارەبوونەوەی مێژوو‬

‫كورد بەتەنیا مایەوەو دەیان هەزار شەهیدو برینداری‬ ‫شەڕی داعشو وێرانیو خاپووربوونی دەیان شارو سەدان‬ ‫گوندو هەر دەوڵەتێكیش بۆ خۆی دیعایە دەكات كە‬ ‫كۆتایی داعش لەسەر دەستی ئەوبووەو كوردیش یەكەم‬ ‫زەرەرمەندی شەڕی دژ بە داعشە‪.‬‬

‫دەبێ هەڵوێستە لەسەر چەند شتێك بكەین‬

‫ دوابە دوای بڕیارە لەناكاوەكەی ترامپ بۆ كشانەوەی‬‫هێزەكانی ئەمریكا‪ ،‬لەشكركێشی توركیا بۆ ناو خاكی‬ ‫سوریاو ڕۆژئاوای كوردستان بەشێوەیەكی بەرباڵو و بەبێ‬ ‫ڕەچاوكردنی یاساكانی شەڕ‪ ،‬كوردی ڕۆژئاوای خستووەتە‬ ‫دۆخێكی دژوارو نێوان دوڕیانێكی چارەنووسساز‪،‬‬ ‫واخەریكە جارێكی تر كورد تووشی كارەساتی زۆر گەورە‬ ‫بكاتو شەڕێكی نەخوازراو لەئاسمانو زەوی بەسەر‬ ‫خەڵكی ڕۆژئاوادا سەپاوەو تەوازونی هێز لە مەیدانەكەدا‬ ‫بوونی نییەو بەرگری قارەمانانەی شەڕوانان تێچوویەكی‬ ‫زۆری هەیە بۆ هێزەكانی سوریای دیموكراتو دانیشتوانی‬ ‫ئەو ناوچەیە‪ .‬ئەوەی ڕوویداوە گەرچی واقیعێكی زۆرتاڵو‬ ‫سامناكەو لەوەش خراپتر هەڵوێستی واڵتانی بەناو‬ ‫الیەنگری مافی مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم وانەو دەرسی زۆری تێدایە‬ ‫كە كورد دەبێ بە وردی جارێكی تر خوێندنەوەی بۆ‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوا دوای بێ هیوابوونی‬‫تەواوی لە ئەمریكاو ئیدارەی ترامپو بەتەنیا مانەوەو‬ ‫لە بەرامبەری هێرشە ئاسمانیو زەمینیەكانی توركیاو‬ ‫چەتەكانی بەناو لەشكری نیشتمانی لەگەڵ روسیاو‬ ‫حكومەتی ناوەندی سوریادا ڕێككەوتنێكی بەپەلەی بۆ‬ ‫بەرگری بەرامبەر داگیركاری توركیاداو پاراستنی ژیانی‬ ‫خەڵك لە قەاڵچۆبوون واژۆكرد كە دەوترێت روسیا‬ ‫چاودێری جێبەجێكردنی ڕێكەوتننامەكەو دانوستانەكانی‬ ‫لە ئەستۆ گرتووەو هێزەكانی سوپای سوریا وەك یەكەم‬ ‫هەنگاو دوای شەش ساڵ گەڕانەوە بۆ سەر سنوورو بڕێك‬ ‫لە ناوچەكانی ژێر دەسەاڵتی كوردان‪ ،‬وا بریارە پێكەوە‬ ‫بەهێزێكی هاوبەش لە سنوورەكان ڕووبەڕووی هێرشی‬ ‫توركیا ببنەوەو دیارە ڕێكەوتنەكە بە پەلەو بەشێوەیەكی‬ ‫ناچاری بۆ سەرنەگرتنی پالنی ئەردۆغان بۆ گۆرینی‬ ‫دیمۆگرافی ناوچەكەو پاكتاوی نەژادی واژۆكراوە كە بۆ‬ ‫بەڕێوەبەرابەتی خۆسەری زیاتر لە نۆشینی جامی ژەهر‬ ‫دەچێتو بەشێكی زۆر لەو دەستكەوتانەی وا بەدەستهاتوون‬ ‫دەكەونە بەر مەترسی لە ناوچوونو دیار نییە ئاراستەی‬ ‫ڕووداوەكان بەرەوكوێ دەروات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە رونو‬ ‫دیارە ئەوەیە كە ئەمە تەنیا بژاردە بۆ ڕێگریكردن لە‬ ‫بەدیهاتنی خولیای ئەردۆغانو دووبارەنەبوونەوەی‬

‫مێژوویی هێرشی تۆتۆش خانی باپیرەی ڕەجەب بۆ‬ ‫كاولكردنو پاكتاویی رەگەزیی كوردان‪.‬‬ ‫ وانەكانی ناو ئەم كارەساتە بۆ مڕۆڤی كوردو ڕێبەرانی‬‫سیاسی كامەن؟ هۆكارەكانی تەنیا مانەوەی ڕۆژئاوا لە‬ ‫بەرانبەر هێرشی توركیا چین؟ براوەی سەرەكی ئەم‬ ‫یارییە تا ئەم قۆناغە كام حكومەتو گروپو الیەنە؟ ئەم‬ ‫هێرشە ناڕەوا بۆ ڕۆژئاواو كوردان هیچ دەرئەنجامێكی‬ ‫ئیجابی لێدەكەوێتەوە؟و ‪ ...‬ئامانە بڕێك لەو پرسیارانەن‬ ‫كە دەكرێت خوێندنەوەی جدییان بۆ بكرێت وەاڵمی‬ ‫جۆراوجۆریان بدرێتەوەو لێرەدا بەكورتی ئاماژە‬ ‫بەهەندێكیان دەكەین‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئەمریكاو هاودەنگی ڕوسیاو ئەمریكا‬ ‫لەئەنجومەنی ئاسایش بۆ ڕێگریكردن لە دەرچوونی هەر‬ ‫چەشنە بڕیارێك دژی هێرشو داگیركاری توركیاو تەنانەت‬ ‫ڕێگەنەدان بەدەرچوونی بەیانێكی فەرمی بۆ ئیدانەكردنی‬ ‫توركیا‪ ،‬ئاماژەیەك بۆ ئەوەی كە ژێربەژێر جۆرێك لە‬ ‫ڕێككەوتن لە نێوان توركیاو ئەمریكاو ڕوسیا لەسەر ئەم‬ ‫بابەتە كراوەو دواتریش بەكشانەوەی هێزی ئەمریكاو‬ ‫تویتەكانی ترامپو بێدەنگی ڕوسیا‪ ،‬توركیا بەشێك لە‬ ‫پالنەكەی لە سەر ئەرز خستەبواری جێبەجێكردنو بە‬ ‫هاوكاریی چەتە بەكرێگیراوانی هێرشی وەحشیانەی بۆ‬ ‫سەر ناوچەكانی رۆژهەاڵتی فورات دەستپێكرد‪.‬‬ ‫دوابەدوای بێ هیوابوون لە ئەمریكا‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫خۆسەری ڕۆژئاوا بەناچاری پەیوەندی بە روسیاوە‬ ‫كردو بەو شێوەیە یارییەكە بەقازانجی سوریاو ڕوسیا‬ ‫ئاراستەكراو هەتا ئەم كاتە براوەی سەرەكی یارییەكە‬ ‫ڕوسیاو سوریای ئەسەدن‪ ،‬پەنا بردن بۆ سوریا باشترین‬ ‫بڕیاری مومكین بوو بۆ بەرگریكردن لە گۆڕینی دیموگرافی‬ ‫ناوچەكەو جێگیركردنی ملیونان ئاوارەی سوری لە قواڵیی‬ ‫‪ ٣٠‬كیلۆمەتری خاكی ڕۆژئاوادا كە بەشێكی زۆر جاش و‬ ‫نۆكەرانی توركیا لە ناویاندان‪ ،‬ئەمە لە خۆیدا ئەگەرچی‬ ‫جۆرێكە لە نشێوو گەڕانەوە بەدواوە لە خەباتی سیاسی‬ ‫كوردی ڕۆژئاوادا‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا تاكە ڕێگەی دەربازبوون‬ ‫لە ئەو داوەی بوو كە سوڵتان رەجەب رەزامەندی ترامپو‬ ‫پوتین بۆ لە ناوچوونی تەواوی دەسكەوتەكانی كوردی‬ ‫تەنی بوو‪.‬‬ ‫خاڵێكی تری جێی ئاماژە ئەوەیە‪ ،‬چەمكی خیانەت لە‬ ‫مێژووی سیاسی كورددا زۆر نامۆنییە‪ .‬ئەمە یەكەمجار نیە‬ ‫كورد دوای ماوەیەك لە هاوپەیمانی لەگەڵ هێزێكی وەك‬ ‫ئەمریكادا لە مەیدانەكەدا بەتەنیا دەمێنێتەوە كەمتر لەنیو‬ ‫سەدە بەر لە ئێستاو لە هەفتاكانی سەدەی رابردوودا‬ ‫شۆڕشی كورد لە عێراق بەسەركردایەتی بارزانی بە‬ ‫خیانەتی ئەمریكاو بەپێی پالنی جەزایر هەرەسی هێناو‬

‫مەخابن دەتوانم بڵێم یەكێك لە سەرەكیترین هۆكارەكانی‬ ‫خوالنەوەی خەباتی كورد لە بازنەی سەرهەڵدانو شكستدا‪،‬‬ ‫خیانەتی دەرەكیو ناوەكی بووە‪ ،‬هێشتا تێڕوانینی كورد‬ ‫بۆ سیاسەتی نێۆدەوڵەتی لە واقیع بیینیەوە دوورەو‬ ‫دەبێ تەفسیرو بۆچوونی بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی‬ ‫گۆڕینی بەسەردا بێت‪ ،‬لەوە تێبگات لە دیپلۆماسی واڵتان‬ ‫لەسەر دەستەبەركردنی بەرژەوەندی بونیاد دەنرێت و‬ ‫نابێت وا بزانین ئەگەر لە هاوپەیمانیدا ڕاستگۆ‪ ،‬بەوەفاو‬ ‫فیداكار بووین و ڕۆڵی فریشتەی چاكی بگێڕین دەبێتە‬ ‫هۆی مانەوەی هاوپەیمانی دەوڵەتانو بەردەوامبوونی‬ ‫پشتگیرییانو ئێمەیش بەهۆی فیداكارییەوە میدالیای‬ ‫وەفاو سوارچاكی دەبەینەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە لەوە تێبگات‬ ‫دەوڵەتانو بەتایبەت ئەمریكا دیپلوماسیەتێكی قازانج‬ ‫میحوەر پەیرەو دەكەنو تا ئەو كاتە خیانەت ناكەن‬ ‫بەرژەوەندییان هەبێتو نمونەی ڕۆژئاواو شەڕی داعشو‬ ‫هەڵوێستو كرداری ئەمریكا بەر لە كۆتایی دەوڵەتی‬ ‫خەالفەتو دوای كۆتایی هاتنیو ئەوەی لەو ڕۆژانەدا روویدا‬ ‫دەریدەخات كە ئەخالقو وەفا لە سیاسەتو دیپلوماسی‬ ‫ئەمریكادا مانای نیە‪.‬‬ ‫ گومانی تێدا نییە چارەنووسی كورد لە ڕۆژئاوا‬‫بەشێكە لە پرسی گشتیی كوردو دەتوانێت وەك خاڵی‬ ‫وەرچەرخان لە بزاڤی ئەم نەتەوەیەدا كە زیاتر لە سەد‬ ‫ساڵە بوونەتە قوربانی ڕێككەوتنی سایكس پیكۆو‬ ‫دەستەبەركردنی بەرژەوەندی دەوڵەتە براوەكانی ئەو‬ ‫سەردەمەی جەنگی یەكەمی جیهانی‪ .‬بۆیە دەبێ كورد‬ ‫وەكو پرسێكی ئینسانیو مێژوییو سەردەمیانەو بە دوور‬ ‫لە ئینتمای تەسكی حیزبی‪ ،‬خوێندنەوەی بۆبكاتو هەوڵ‬ ‫بدات بەڕاكێشانی ڕایگشتی دونیا بۆ ئەو داگیركارییە‬ ‫بێرەحمانەو وەحشیانەی وا پەیرەو دەكرێت وێنەی‬ ‫راستەقینەی روخساری ئەردۆغانو هاوتەریبەكانی بۆ‬ ‫ڕایگشتی دونیا دەربخات‪.‬‬ ‫هەڵبەت ڕەفتاری ئەردۆغانو هەڵوێستی شەقامی‬ ‫توركیا دەریدەخات ئەو فەلسەفەو جەوهەرەی وا كیانی‬ ‫سیاسی توركیایی لەسەر بونیادنراوەو ستراتیژیی یەك‬ ‫نەتەوەو یەك دەوڵەت كە نزیكەی سەد ساڵە وەك‬ ‫بەردی بناغەی سیاسەتو دیپلوماسییەت لە توركیا‬ ‫پەیرەو دەكرێت‪ ،‬هەر چەشنە سەرهەڵدانو چرۆكردنی‬ ‫كیانێكی كوردی لە هەر كوێیەك بێت بە دوژمنو‬ ‫مەترسی دادەنێت بۆ سەر خەونو خولیای خۆی‪ ،‬ئەم‬ ‫بۆچوونە دوای دەسەاڵتداری ئاك پارتیو هەوڵدانی بۆ‬ ‫زیندوكردنەوەی میراتگێڕی عوسمانی بووەتە پالنی‬ ‫ستراتیژیی ئەردۆغانو هەردوو چەمكی ئایینو نەتەوە‬ ‫وەك ئامرازێك بۆ چەسپاندنی سیاسەتی نێوعوسمانی‬

‫بەكاردێننو لە و پێناوەدا بۆدژایەتیكردنو لەناوبردنی‬ ‫كورد پشتیوانیو هاوكاری داعشو نوسرەو سوپای ئازادو‬ ‫چەتەكانی هاوڕێیان بۆ خۆیان حەاڵڵو رەوا دەزاننو‬ ‫شەرمی لێ ناكەنو جۆرێك لە فاشیزم پەیرەو دەكەن وا‬ ‫نموونەی لە مێژوودا كەم بینراوە‪.‬‬ ‫بۆیە جیهانی غەیری ترامپو سیاسیەكانی هاوپیاڵەی‬ ‫لەم هێرشانەی توركیا بۆ سەر ڕۆژئاوا‪ ،‬ڕوخساری‬ ‫مەترسی داری فاشیزمی توركی ئەردۆغانی بیینیو‬ ‫ئەو دەموچاوە ڕاستەقینەی لە ژێر دروشمی ئیسالمی‬ ‫میانەڕەو لە بن پەردەیان نابوو‪ ،‬بۆ هەموو گەالنی دونیا‬ ‫دەركەوتو عالەم دەزانێ ئەردۆغان ئەگەر بۆی بچێتەسەر‬ ‫چەند مەترسیەكی گەوڕەیە بۆسەر دیموكراسیو ئازادییو‬ ‫ئاسایشی گەالن!‬ ‫بۆیە دەبێ كورد لەوە تێبگات دوژمنو هێرشی‬ ‫ئەردۆغان بۆ سەر ڕۆژئاوا لەبەرئەوە نییە وا هەسەدە‬ ‫گوایە نزیكە لە ‪ pkk‬و دژی توركیایە‪ ،‬بەڵكو هەڵقواڵوی‬ ‫ئەو واقعەیە كە توركیا ڕێگەنادات هیچ جۆرە كیانێك كە‬ ‫مافو ئازادیو كەرامەتی كوردان تا ڕادەیەك دەستەبەر‬ ‫بكات پێك بێتو ئەگەریش وەها كیانێك بە بەرخودانو‬ ‫شكاندنی داعشو پاراستنی كیانی خەڵك بێتەدی ئەوا‬ ‫ئامادەیە بۆ لەناوبردنی هەموو باجێك بدات‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا وادەزانم ئەم كۆدەنگییە نیشتمانیو‬ ‫مەدەنییە لە ناوخۆو دەرەوەی كوردستان دروستبووەو‬ ‫ڕاكێشانی سەرنجی ڕایگشتی دونیا بۆالی كێشەی كوردو‬ ‫شەرمەزاركردنی بێ دەنگی زلهێزانو بەتایبەتی ڕەفتاری‬ ‫نەشیاوی ترامپو دەزگای دیپلۆماسی ئەمریكاو ئەو‬ ‫بەدناوییە بۆ ئەمریكا دروستبووە دەبێت وەك سامانێكی‬ ‫مەعنەوی بۆ گوشار دروستكردن بۆ سەر ناوەندەكانی‬ ‫بڕیار بۆدەربازبوونی كورد لەم قەیرانە سیاسیو مروییە‬ ‫كاری لەسەر بكرێت‪ ،‬وەك دیارە بەرخۆدانو خۆڕاگری‬ ‫مەیدانیو گوشاری مەدەنیو میدیایی تێچووی هەڵوێستی‬ ‫لەناكاوی ترامپو ملهووڕی ئەردۆغانی بۆ هەردو دەوڵەتی‬ ‫ئەمریكاو توركیا زۆر لەچاوەروانی ئەوان زیاتر بردوەتەسە‬ ‫رێو هەردووال لەژێر گوشاری جدی رایگشتی جیهانیو‬ ‫ناوچەییدان‪.‬‬ ‫هەڵوێستی كۆنگرێسمانو سیاسەتوانانی ئەمریكا لە‬ ‫هەردوو حیزب لەئەگەری بەردەوامیدا دەتوانێت ئاراستەی‬ ‫بڕیار لە كۆشكی سپی بگۆڕێتو بەمەیش ئەردۆغان‬ ‫نەك مێژووی باپیرانی خۆی بۆ دووپات نابێتەوە بەڵكو‬ ‫تێچووی ئەم بڕیارە نامرۆڤانەیە دەتوانێت بگاتە ئاستێك‬ ‫كە شكستە یەك لەدوای یەكەكانی ئەو لە ئیدارەو‬ ‫سیاسەتی دەرەوە ناوخۆدا ببنە هۆكاری كۆتایی هاتن بەر‬ ‫هەوڵی قوتابیو موریدە بێ وەفاكەی فەتحوڵاڵ گولەن‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3166‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬گواستنەوەو داگرتنی ئاردی ناو شاری سلێمانی محوەری(‪)1‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە‬ ‫بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪/‬‬ ‫فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )200.000‬دووسەد‬ ‫هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە‬ ‫ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/10/14‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/10/28‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/10/31‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/10/31‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی‬ ‫تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم‬ ‫رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )365‬سێ سەدو شەست و پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪)2016‬‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو‬ ‫ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی‬ ‫سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات‬ ‫و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە‬ ‫تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت‬ ‫بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی دروستکراوی دانەوێڵە‪ /‬سلێمانی بكات‪.‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3157‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬چاککردنەوەی سێ پەمپی (‪ )IDP‬لە پڕۆژەی ئاوی دوکان قەشقۆڵی‬ ‫لە پڕۆژەی ئاوی دوکان(‪ )1‬دووەم جار‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە‬ ‫بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪/‬‬ ‫فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )50.000‬پەنجا هەزار‬ ‫دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی‬ ‫ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/10/15‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/11/3‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/11/6‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/11/6‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی‬ ‫تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم‬ ‫رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە (‪ )120‬سەدو بیست رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪)2016‬‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەركردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی‬ ‫سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات‬ ‫و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا‬ ‫هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت‬ ‫بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیا بۆ بازرگانی‬ ‫گشتی و خزمەتگوزاری گواستنەوەیان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫هەبێت و مۆڵەتی گواستنەوەیان هەبێت لە وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندنی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنیان لە وەزارەتی بازرگانی و‬ ‫پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی‬ ‫بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت‪.‬‬

‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/10/13‬‬

‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/10/13‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3165‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪( :‬کۆکردنەوەو گواستنەوەو چارەسەرکردن و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک و‬ ‫دروستکردن و دامەزراندنی کارگەی بەرهەم هێنانی پەیین لە سنوری زۆنی(‪)1‬ی شارەزوور)‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ‬ ‫ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی‬ ‫تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )2.000.000‬دوو ملیۆن دیناری عێراقی‬ ‫كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە‬ ‫پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/10/15‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2019/10/29‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2019/11/3‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2019/11/3‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر‬ ‫كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی‬ ‫دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )3(:‬ساڵ واتە(‪)1095‬هەزارو نەوەدو پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .10‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای‬ ‫تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی (‪ )670.000.000‬شەش سەدو حەفتا ملیۆن دینارە بە(چەکی پەسەندکراو) یان‬ ‫(خطاب ضمان) بۆماوەی (‪ )148‬ڕۆژ پێشکەشدەکرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )120‬سەدو بیست رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر‬ ‫ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری‬ ‫نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی‬ ‫پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی شارەوانییەکانی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫‪ .21‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستانداردی ئەم پرۆژەیە سەردانی پارێزگای‬ ‫سلێمانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان (هۆبەی تەندەرین) بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان لە پلە (‪)1‬‬ ‫یەک دا بێت‪ ،‬وە پێناسی پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانان)ەوە دەرچووبێت و بەرواری‬ ‫بەسەرنەچووبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری‬ ‫كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی‬ ‫بازرگانی و پیشەسازی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/10/14‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو�� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫راستییەکان لە کوێن؟‬

‫ئیحسان وەڵزی‬

‫دەربارەی متمانە و بێ متمانەیی لە کۆمەڵگەی کوردیی باشووری کوردستان‬ ‫“راستییەکان تا ئەو کاتە دوور لە گومان‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬کە کولتوورێکی هاوبەش هەبێت‪،‬‬ ‫پاڵپشتییان لێ بکات و دامەزراوەگەلێک پشتیان‬ ‫پێ ببەسترێت‪ ،‬تا ئەو دەمەی فەزایەکی گشتیی‬ ‫گونجاو و میدیاگەلێکی تا ئاستێک جێ باوەڕ‬ ‫پێکردن هەبن‪”.‬‬ ‫(بڕونۆ التوور)‬ ‫ئێمە لە کۆمەڵگەیەکدا دەژین‪ ،‬تاکەکانی وەک‬ ‫ئەوانەی هەر کۆمەڵگەیەکی دیکە‪ ،‬تامەزرۆی زانینی‬ ‫راستی و راستیی رووداوەکانین‪ .‬جیاوازییەکی ئێمە‬ ‫لەگەڵ ئەوانەی دیکە لەوەدایە‪ ،‬کە الی ئێمە بۆ هەر‬ ‫رووداوێک‪ ،‬ئەگەر رەهەندێکی کەم تا زۆر سەروو‬ ‫تاکەکەسی و گشتی هەبێت‪ ،‬النیکەم دوو ریوایەت‬ ‫هەن‪.‬‬ ‫راستییەکان دروستکراوی دەستی کۆمەڵگە‬ ‫یان باشتر بڵێین بەرهەمی کردە و پەیوەندییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانن‪ .‬النیکەم و لەو کاتەوەی کتێبە‬ ‫هاوبەشەکەی پێتەر بێرگەر و تۆماس لوکمان‬ ‫سەبارەت بە دروستکردنی کۆمەاڵیەتییانەی‬ ‫واقیع‪ ،‬نیوسەدە لەمەوبەر باڵوکرایەوە‪ ،‬ئەمە بۆتە‬ ‫بنەمایەکی پتەوی نێو زانستە کۆمەاڵیەتییەکان‪.‬‬ ‫(‪ )Berger/Luckmann: 2013‬لە رێی بە‬ ‫کۆمەاڵیەتیکردنەوە‪ ،‬کۆمەڵگە ئەو راستییانەی‬ ‫نێو دونیای رۆژانەمان وەک راستی بابەتی و‬ ‫نێوان و بگرە هەندێک جاران سەروو مرۆییش پێ‬ ‫دەفرۆشێت‪ .‬بە حوکمی بەشداربوونیشمان لەو‬ ‫پڕۆسەیەدا‪ ،‬زۆربەی جاران ئێمەش راستییەکانی‬ ‫بەم نرخە لێ دەکڕین و بۆ کاتێکی مەودا مامناوەند‬ ‫یان مەودادرێژیش وەک حەقیقەتێک مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا دەکەین‪.‬‬ ‫بە کۆمەاڵیەتیبوون ئەگەر بریتیش بێت لە‬ ‫هەوڵی لە قاڵبدانی مرۆڤ‪ ،‬ئەوا لەالیەکەوە‬ ‫کۆمەڵگە لە هەر ئان و ساتێکدا بوونێکی جیاوازی‬ ‫هەیە‪ ،‬جیاواز لە هەر ئان و ساتێکی دیکە و لە هەر‬ ‫کۆمەڵگەیەکی دیکە‪ ،‬لەالیەکی دیکەشەوە سەرەڕای‬ ‫لە قاڵبدان یان هەوڵی لە قاڵبدانی تاکەکان‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫نەوەک هەر وەک جۆر‪ ،‬بەڵکو وەک تاک تاکیش‬ ‫بە ناوازەیی دەمێنێتەوە‪ .‬هەر ئەمەیشە هەموو‬ ‫هەوڵێکی بە ماشێنکردنی تاک لەالیەن کۆمەڵگە و‬ ‫لە رێی شێواز‪ ،‬میکانیزم و دەزگا زەبەالحەکانی بە‬ ‫کۆمەاڵیەتیکردنەوە لە بار دەبات‪.‬‬ ‫لە نێوان گۆڕانی بەردەوامی گۆمەڵگە‪ ،‬کە‬ ‫وەک خەسڵەتێکی دانەبڕاوی خودی دیاردەی‬ ‫پێکەوەژیانی مرۆڤەکان و هەم هێزێکی غەریزەئاسایە‬ ‫لە بوونی مرۆڤدا و هەوڵی لەبن نەهاتووی کۆمەڵگە‬ ‫بۆ بەردەوامی و رێکخستنی پێکەوەژیان‪ ،‬ئەو‬ ‫شتە دروست دەبێت کە پێی دەگوترێت سیستەم‪،‬‬ ‫یاخود رێکخستنی کۆمەاڵیەتی‪ .‬رێکخستنێک کە‬ ‫هەرچەندە بوونێکی ئەزەلی نییە‪ ،‬بەاڵم لە جۆرێک‬ ‫لە بەردەوامی و سەقامگیرییش بەرخوردارە‪ ،‬کە‬ ‫بکرێت پێی بگوترێت رێکخستن‪.‬‬ ‫هەڵبەتە لە دونیا و کۆمەڵگەی نوێدا‪ ،‬لەو‬ ‫رۆژەوەی وەک تۆپە بەفرێکی غلۆربووەوە‪،‬‬ ‫گۆڕانکارییەکانیش هەرچی زیاتر خێرا و خێراتر و‬ ‫گەورە و گەورەتر دەبن‪ ،‬زۆرێک لە راستییەکانیش‬ ‫لەگەڵیدا و بە هەمان ئەندازە تەمەن کورت و‬ ‫کورتتر دەبن‪.‬‬ ‫هەم ئەو فاکتەرانەی کە دەبنە مایەی جۆرێک‬ ‫لە سەقامگیریی مامناوەند یان مەودادرێژ و‬ ‫هەم میکانیزمەکانی کارکردنیشیان دەکرێت بە‬ ‫گوێرەی کات و شوێن جیاواز بن‪ .‬لەمەڕ راستی‬ ‫و ئەو واقیعەی ژیانی رۆژانە کە تێیدا لە کۆمەڵگە‬ ‫مۆدێرنەکاندا هێزیان هەیە‪ ،‬دەکرێت ئاماژە بەو‬ ‫چوار فاکتەرە سەرەکییە بکرێت کە لە گوتەکەی‬ ‫سەرەوەی فەیلەسوف و کۆمەڵناسی فەڕەنسی‬ ‫بڕونۆ التووردا هاتوون‪ ،‬ئەوانیش بریتین لە؛‬ ‫کولتوورێکی هاوبەش‪ ،‬دەزگا و دامەزراوەگەلێکی‬ ‫کارا‪ ،‬فەزایەکی گشتیی چاالک و هەروا میدیایەکی‬ ‫جێ متمانە‪)2018 :Latour( .‬‬

‫میدیای کوردیی باشوور‬ ‫بەشێکی زۆری میراتگری‬ ‫میدیایەکی دەوڵەتی و‬ ‫ئاڕاستەکراوە‪ ،‬کە تەنیا‬ ‫بوار بە هاتن و بیستنی‬ ‫یەک دەنگ دەدات‬

‫گیانلەدەستدانی ئامانج‬ ‫بابانی و هاوسەر و‬ ‫منداڵەکەی‪ ،‬ریوایەتی‬ ‫جیاجیای نەک لەسەر‬ ‫ئاستی رەسمی و سیاسی‬ ‫و میدیاییەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەسەر ئاستی کۆمەاڵیەتی‬ ‫خەڵکیشەوە هەبوون‬

‫رووداوەکاندا‪ ،‬ئەگەر هۆکاری سەرەکیش نەبووبێت‪،‬‬ ‫ئەوا یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی گومانە لە‬ ‫ئاست هەر ریوایەت و زانیارییەک کە وەک راستی‬ ‫و حەقیقەتێک فڕێ دەدرێتە نێو کۆمەڵگە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دەکرێت لێرە باس لە لەتلەتبوونی کولتووریی‬ ‫نەوەک هەر ئاسۆیی‪ ،‬واتە جوگرافی و ناوچەیی‬ ‫بکرێت‪ ،‬بەڵکو دەکرێت بە هەمانشێوە باس لە‬ ‫دابەشبوونێکی ستوونیش لە نێوان دەسەاڵت و‬ ‫هاواڵتیاندا بکرێت‪ .‬راستییەکان جارێک لەسەر‬ ‫ئاستی ناوچەیی‪ ،‬جارێکی دیکەش بە گوێرەی زۆنی‬ ‫حزبی و هەندێک جاریش بە گوێرەی دەسەاڵت و‬ ‫الیەنگرانی لە الیەک و ئۆپۆزسیۆن و نەیارانی لە‬ ‫الیەکی دیکەوە‪ ،‬لێک دادەبڕێن‪ .‬دەکرێت سەبارەت‬ ‫بە تاکە رووداوێکیش زیاتر لە دابەشبوونێک لە‬ ‫ریوایەت و گێڕانەوەکاندا هەبن‪.‬‬ ‫دیارە وەک میکانیزمێکی بەرگریی کۆمەڵگەیش‬ ‫لە خۆی‪ ،‬دواجار ئەم هەوڵەی حزب و کەسانی‬ ‫دەستڕۆیشتووی نێو حزبەکان بە رووی خۆیاندا‬ ‫هەڵدەگەڕێتەوە و لە رێی نەمانی متمانەوە‪ ،‬ئەو‬

‫تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‪،‬‬ ‫ئێستا تاکە رووبەرێکە‬ ‫پێی بگوترێت رووبەری‬ ‫ئاڵۆگۆڕ و پەیوەندیکردن‪،‬‬ ‫بۆتە شوێنی جنێوفرۆشی و‬ ‫تۆمەتبەخشینەوە‪!.‬‬

‫بە بۆچوونی التوور ئەمانە ئەو فاکتەرانەن‪ ،‬بە‬ ‫بەردەستبوونیان راستییەکان دەتوانن خۆیان لە‬ ‫گومانی بەردەوام بپارێزن‪ .‬لەبەر رۆشنایی ئەم چوار‬ ‫فاکتەرەدا‪ ،‬هەوڵ دەدرێت لە چەند دێڕی داهاتوو‬ ‫ئەو دیاردەیەی بێ متمانەیی و لەرزۆکیی راستی‬ ‫و راستیی رووداوەکان لە کۆمەڵگەی باشووردا‬ ‫شیبکرێتەوە‪.‬‬

‫میدیایەکی جێ متمانە‬

‫یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی میدیا‪ ،‬گەیاندنی‬ ‫زانیارییە‪ .‬لەمەشدا میدیا بەردەوام لەبەردەم‬ ‫هەڵبژاردنی ئەوەدایە کە کام زانیاری کەی و چۆن‬ ‫شایانی گەیاندنە‪.‬‬ ‫میدیای کوردیی باشوور لە بەشێکی زۆریدا‬ ‫میراتگری میدیایەکی دەوڵەتیی و ئاڕاستەکراوە‪ ،‬کە‬ ‫تەنیا بوار بە هاتن و بیستنی یەک دەنگ دەدات‪.‬‬ ‫دابەشبوونی میدیای کوردی دوای راپەڕین بەسەر‬ ‫بەرە حزبییەکاندا تەنیا دابەشبوونی هەمان ئەو‬ ‫دەنگانەیە کە خاسییەتی سەرەکییان مۆنۆلۆگبوونە‪.‬‬ ‫میدیای حزبی ناوەکەی بە خۆیەوەیەتی و میدیای‬ ‫حزبە و هیچی دیکە‪ ،‬چ بەرخۆرەتاو و بێت و چ‬ ‫لە سێبەردا‪.‬‬ ‫ئەوەش کە بە میدیای ئەهلی ناسراوە و نزیک بە‬ ‫دوو دەیەیە بوونی هەیە‪ ،‬هەتا رۆژگاری ئەمڕۆش بە‬ ‫دەست ناپڕۆفیشناڵبوونەوە دەناڵێنێت‪ .‬سەربارەی‬ ‫ئەمەش ئەم جۆرەش لە میدیا‪ ،‬ئەگەر توانیبێتیشی‬ ‫بەرگەی هەژموونی پارە و هەوڵی کڕین لەالیەن‬ ‫هێزە سیاسییەکان و هەژموونی حزب بگرێت‪،‬‬ ‫ئەوا نەیتوانیوە بە تەواوی خۆی لە الیەنگیریی‬ ‫سیاسی بەدوور بگرێت و زیاتر میدیایەکی شەڕکەر‬ ‫و پارتیزان بووە و کەمتر بابەتی‪ .‬لە بری بێالیەنی‬ ‫و بابەتیبوون‪ ،‬سەنگەرگیریی و بوونی بە دەنگی‬ ‫ناڕازی هەڵبژاردووە‪.‬‬

‫کولتوورێکی هاوبەش‬

‫چەمکی کولتوور دەکرێت هێندە بەرتەسک‬ ‫لێکبدرێتەوە کە تەنیا چەند بوارێکی وەک‬ ‫هونەر‪ ،‬ئەدەب‪ ،‬کەلەپوور و بەرهەمی فیکری‬ ‫دیکە بگرێتەوە‪ ،‬هەروەک چۆن دەکرێت مەبەست‬ ‫لێی تەواوی سامانی هزری و بەرهەمە ماددی‬ ‫ومەعنەوییەکانی کۆمەڵگەیەک بێت‪ ،‬وەک ئایین‪،‬‬ ‫ئاکار‪ ،‬یاسا‪ ،‬تەکنیک و دابونەریت و سیستمی‬ ‫پەروەردەیی و مەعریفی‪ .‬کاتێکیش دەگوترێت‬ ‫بۆ ئەوەی راستییەکان دوور بن لە گومان‪،‬‬ ‫ئەوا پێویستە کولتوورێکی هاوبەش هەبێت‪،‬‬ ‫پشتگیرییان بکات‪ ،‬ئەوا مەبەست لە کولتوور لێرەدا‬ ‫بە مانا فراوانەکەیەتی‪ ،‬کە کۆی جیهانی مانا و‬ ‫مانابەخش و ئەو سیستەمە رەمزییانە دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫کە تاکەکانی گرووپێک‪ ،‬بچووک بێت یان گەورە‪،‬‬ ‫بەردەوام واقیعەکەیانی پێ لێکدەدەنەوە و لە‬ ‫رێیانەوە دایدەڕێژنەوە‪.‬‬ ‫ئەو بەشە لە کۆمەڵگەی کوردی کە نزیک‬ ‫بە سێ دەیەیە لە جۆرێک لە خۆبەڕێوەبەرییدا‬ ‫دەژیەت و وا چاوەڕوان دەکرا‪ ،‬بەهۆی ئەو واقیعەی‬ ‫دوای جەنگی جیهانیی یەکەم هاتبووە کایەوە‪،‬‬ ‫جۆرێک لە هاوبەندیی و هاوبەستەیی درێژخایەنی‬ ‫تێدا دروست بێت‪ ،‬کە ببێتە مایەی هاتنەکایەی‬ ‫کولتوورێکی هاوبەشی دەوڵەمەند‪ ،‬دەبینین‬ ‫هەمان ئەو واقیع و فاکتەرە سۆسیۆسیاسییانە‬ ‫دەرەنجامێکی رێک پێچەوانەی ئەمە دەخەنەوە‪.‬‬ ‫لە بری هاوبەستەیی و یەکانگیری‪ ،‬لەتلەتبوون و‬ ‫ماڵ ماڵۆچکە دەبنە خەسڵەتی ئەم کۆمەڵگەیە‪.‬‬ ‫واقیعێکی کۆمەاڵیەتی ئەوتۆ دێتە کایە‪ ،‬کە لە‬ ‫توانایدا نییە زەمینەیەکی لەبار و گونجاو بۆ‬ ‫گەشەیەکی کۆمەاڵیەتیی گونجاو لەگەڵ رۆژگار و‬ ‫قۆناغی ئەمڕۆدا بڕەخسێنێت‪ .‬رەوتی گواستنەوە لە‬ ‫ئێمەی نەرێتییەوە بۆ ئێمەیەکی مۆدێرن‪ ،‬لە منێکی‬ ‫کالسیکیی پشتبەستوو بە بونیادە کۆمەاڵیەتییە‬ ‫پێشمۆدێرنەکانەوە بەرەو منێکی چاالک و بە ئاگا‬ ‫لە رۆڵ و رۆژگاری خۆی‪ ،‬ناکەوێتە سەر هێڵی‬ ‫دروستی خۆی‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەو ملمالنێ سیاسییانەی کە مێژووی‬ ‫النیکەم پەنجا ساڵی رابردووی ئەم کۆمەڵگەیەیان‬ ‫رەنگڕێژ کردووە‪ ،‬بەردەوام بۆ خۆجیاکردنەوە لەوی‬ ‫دی هەوڵی زەقکردنەوەی خاسییەتە کولتووری و‬ ‫کۆمەاڵیەتییە ناوچەییەکان دراوە‪ .‬زەقکردنەوەی بۆ‬ ‫نموونە جیاوازییەکانی نێوان بادینان و سۆران‪ ،‬جا‬ ‫چ لە رووی زمان و دیالێکتەوە بووبێت‪ ،‬یا لە‬ ‫رووی پەیوەندی و بونیادە کۆمەاڵیەتییەکانەوە‪،‬‬ ‫کاریگەرییەکی زۆری بەسەر پەرتەوازەیی‬ ‫کولتوورییدا هەبووە و تاکو ئێستاش هەیەتی‪ .‬زیاتر‬ ‫لەمەش لەتبوونی هەرێم بۆ زۆنی حزبی و دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی و ئیداری جیا‪ ،‬ئەم کاریگەرییەی چەند‬ ‫قات کردۆتەوە‪ .‬ئەمەش کاریگەریی راستەوخۆی‬ ‫کردۆتە سەر باسکردن و گێڕانەوەی فاکت و‬ ‫رووداوەکان‪ .‬هەر نموونەیەک لەو رووداوانەی لە‬ ‫دە پانزە ساڵی رابردوو لە زۆنی سەوز یان زەرد‬ ‫روویان داوە بگرین – نزیکترینیان رووداوەکەی‬ ‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬کە بووە مایەی گیانلەدەستدانی‬ ‫ئامانج بابانی و هاوسەر و منداڵەکەی‪ ،‬دەبینین‬ ‫کە چۆن ریوایەتی جیاجیا نەوەک هەر لەسەر‬ ‫ئاستی رەسمی و سیاسی و میدیاییەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەسەر ئاستی کۆمەاڵیەتی و لەنێو کۆڕ و کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵکیشەوە هەبوون‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئاشکرایە کە تێوەگالنی زۆر جاری‬ ‫حزب و کەسانی بااڵدەستی نێوحزبەکانیش لە‬

‫بوون کە چاوەڕوان دەکرا ببنە مایەی سەرهەڵدانی‬ ‫ئەم فەزا گشتییە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە شەری ناوخۆی‬ ‫چەندین ساڵە و دواتریش باڵوبوونەوەی گەندەڵی و‬ ‫سڵ نەکردنەوە لە هەر ئامرازێک ‪ -‬زۆربەی جاران‬ ‫نەرم و جارجارەیش توند ‪ -‬بۆ بەردەوام بوون‬ ‫لە دەسەاڵتدا‪ ،‬وایان کرد ئەم فەزا گشتییە‪ ،‬وەک‬ ‫چاوەڕوان دەکرا دروست نەبێت‪ .‬لە بری پەیوەندی‬ ‫وئاڵوگۆڕی سیاسی‪ ،‬کڕین و فرۆشتن و دەمشڕی‬ ‫دەبنە دوو خەسڵەتی سەرەکی لەم شوێنەدا‪.‬‬ ‫بەتیابەتیش خاڵی دواییان لەگەڵ باڵوبوونەوەی‬ ‫هەرچی زیاتر تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان و زیادبوونی‬ ‫بەکارهێنانیان‪ ،‬هەرجۆرە هەوڵێکی جیدیی‬ ‫پەیوەندی‪ ،‬گفتوگۆ و ئاڵۆگۆڕی لە فەزای گشتییدا‬ ‫خستۆتە کەنارەوە‪.‬‬ ‫دەسەاڵتێک کە هەموو هەوڵێکی داوە بۆ‬ ‫سڕکردنی عەقڵی‪ ،‬خۆی لە خۆیدا الوازی تاکەکان‪،‬‬ ‫کۆمەڵگەیەکی مەدەنی شەپڵەلێدراو و تاکێکی‬ ‫الواز لە لێکدانەوە و نوێنەرایەتی کردنی خۆی‬ ‫و گەلێک جارانیش ئامادەی چوونە نێو تەونی‬ ‫گەندەڵی‪ ،‬بوارێکی ئەوتۆیان بۆ فەزایەکی گشتیی‬ ‫زیندوو نەهێشتۆتەوە‪ .‬تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‪،‬‬ ‫کە ئێستا تاکە رووبەرێکە بکرێت پێی بگوترێت‬ ‫رووبەری ئاڵۆگۆڕ و پەیوەندیکردن‪ ،‬بووەتە شوێنی‬ ‫جنێوفرۆشی و تۆمەتبەخشینەوە‪.‬‬

‫هەواڵ و زانیارییەیش کە دروستن وا نابینرێن‬ ‫و هەموو سەرچاوەیەکی رەسمی گەیاندنی‬ ‫زانیارییەکان‪ ،‬بە گومان و بێ متمانەییەوە لێیان‬ ‫دەڕوانرێت و وەک سیناریۆ و دروستکراو لە قەڵەم‬ ‫دەدرێن‪.‬‬

‫دامەزراوەگەلێکی کارا‬

‫دامەزراوە دیاردەیەک نییە تایبەت بێت بە‬ ‫کۆمەڵگەی مۆدێرن‪ ،‬کۆمەڵگە نەرێتییەکانیش‬ ‫جۆرێک لە دامەزراوەی سادەیان ناسیوە‪ ،‬لێ‬ ‫کۆمەڵگەیەکی مۆدێرن بێ دەزگا و دامەزراوەکان‬ ‫بەرچاو ناکەوێت‪ .‬رۆڵی دامەزراوەکان کاتێک بە‬ ‫روونی دەردەکەوێت کە رەوایەتی لە کۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫چ سیاسی بێت‪ ،‬چ یاسایی چ هی بواری دیکە‬ ‫لە بنەمای نەریتەوە دەگوازرێتەوە بۆ بنەماگەلێکی‬ ‫دیکە‪ ،‬کە ئەگەر بە خەسڵەتێکی دیاریکراو‬ ‫بناسرێتەوە‪ ،‬ئەوا ئەمە خەسڵەتە وەزیفییەکەیانە‪.‬‬ ‫بێگومان کاتێک دەکرێت باس لە دامەزراوەگەلێکی‬ ‫پشت راستییەکان بکرێت‪ ،‬کە ئەمانە وەزیفەی‬ ‫خۆیان بە گوێرەی ئەو لۆژیکە وەزیفییە بەڕێوەبەرن‬ ‫کە بنەمای بوونیانە‪ .‬چونکە دامەزراوەکان ئەرکێک‬ ‫هێناونیەتە بوون و پێویستییەکی رێکخستنی‬ ‫کۆمەاڵیەتین‪.‬‬ ‫بەداخەوە لە کۆمەڵگەی المۆدێرنی ‪ -‬الیەک‬ ‫مۆدێرن ‪ -‬کوردی ئەم هەرێمەدا‪ ،‬هەم پێویستی‬ ‫هەبوونی دامەزراوەکان دەمێکە بووەتە واقیع و‬ ‫هەمیش بوونیان‪ .‬گرفت لە بوون و نەبوونیاندا نییە‪،‬‬ ‫هێندەی گرفت لە ئەداکردنی ئەرک و رۆڵیاندایە‪.‬‬ ‫کارایی دامەزراوەکان بەندە بە سەربەخۆییان و‬

‫دووربوونیان لە دەستێوەردانی کایەکانی دیکەی‬ ‫دەرەوەی ئەو کایەیەی دامەزراوەکە بەشێکە لێی‪.‬‬ ‫داگیرکردنی دامەزراوەکان و بەتایبەتیش ئەوانەی‬ ‫بەشێکی ئەرکەکەیان پەیوەندی بە سەقامگیریی‬ ‫کۆمەاڵیەتییەوە هەیە‪ ،‬وەک دادگاکان‪ ،‬داواکاری‬ ‫گشتی‪ ،‬پۆلیس و دەزگا دادوەرییەکانی دیکە‪ ،‬و‬ ‫دەستوەردان لە کاروباریان لەالیەن کایەی سیاسی‬ ‫و بەتایبەتیش حزبی سیاسییەوە‪ ،‬ئەمانەی لە‬ ‫ئەداکردنی ئەرک و بینینی رۆڵی سەرەکی خۆیان‬ ‫الڕێ کردووە و بەمەش دواجار سەرچاوەیەک‬ ‫لە سەرچاوەکانی متمانە و باوەڕکردنی ئەو‬ ‫زانیارییانەی باڵویان دەکەنەوە‪ ،‬لێڵ کردووە‪.‬‬

‫رووبەرێکی گشتیی زیندوو‬

‫فەزا یان رووبەری گشتی‪ ،‬ئەو رووبەرە ئازاد‬ ‫و کراوەیەیە کە دەکەوێتە نێوان دەسەاڵت و‬ ‫کۆمەڵگە‪ .‬لەم رووبەرەدا پرس و دامەزراوە سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەکان بە بابەت دەکرێن‪ ،‬ئەو شوێنەیە‬ ‫کە گفتوگۆی سیاسیی تێدا روودەدات و لەالیەن‬ ‫هیچ کامێکیانەوە مۆنۆپۆل ناکرێت‪ ،‬بەڵکو زیاتر‬ ‫شوێنی بەیەکگەیشتنیانە‪ .‬فەزای گشتی‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی ئەو دۆخەی لە دونیای کۆندا تێیدا‬ ‫بوو و تەنیا بۆ توێژێکی دیاریکراو ئاوەاڵبوو‪ ،‬لە‬ ‫سەردەمی ئەمڕۆدا دەبێ بۆ هەموان کراوە بێت و‬ ‫هەموان دەستیان وێڕابگات‪.‬‬ ‫بەهۆی مێژووی پڕ لە سەرکوتکاری لە عێراقدا‪،‬‬ ‫تا ساتی راپەڕینی ‪1991‬یش شوێنێکی ئەوتۆ نەبوو‪،‬‬ ‫بکرێت پێی بگوترێت فەزای گشتیی ئازاد‪ .‬راپەڕین‬ ‫و دواتریش رووخانی رژێم ئەو دوو ساتەوەختە‬

‫کەواتە‪:‬‬ ‫دەکرێت ئێمە لەو گرفتانەی لەنێو ئەم کولتوورە‬ ‫پەرتەوازەیەدا‪ ،‬لە ناکارایی و بێکاریگەریی‬ ‫دامەزراوەکان‪ ،‬لە نەبوونی فەزایەکی گشتیی‬ ‫زیندوو کە پرسە سیاسی و کۆمەاڵیەتییەکانی‬ ‫تێدا تاوتوێ بکرێن و هەروا لە میدیایەکی حزبی‬ ‫و یاخود الواز لە پڕۆفێشناڵبووندا بەدوای ئەو بێ‬ ‫متمانەییەدا بگەڕێین کە کۆمەڵگەی کوردی باشوور‬ ‫گیرۆدەیەتی‪ .‬بەمەش راستییەکان لەم کۆمەڵگەیەدا‬ ‫بوونەتە قوربانیی ملمالنێی نێوان حەز و میزاجی‬ ‫تاکەکان و بەرژەوەندیی کۆمەڵێک الیەن و گرووپی‬ ‫پەرتەوازە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫‪Berger, Peter L./ Luckmann, Tomas )2013(:‬‬ ‫‪Die gesellschaftliche Konstruktion der‬‬ ‫‪Wirklichkeit. Frankfurt: Fischer.‬‬ ‫‪Latour, Bruno )2018(: Das terrestrische‬‬ ‫‪Manifest. Berlin: Suhrkamp.‬‬

‫میدیای ئەهلی‪ ،‬میدیایەکی‬ ‫شەڕکەر و پارتیزانە و‬ ‫کەمتر بابەتی‪ .‬لە بری‬ ‫بێالیەنی و بابەتیبوون‪،‬‬ ‫سەنگەرگیریی و بوونی بە‬ ‫دەنگی ناڕازی هەڵبژاردووە‬

‫ە�‬ ‫ت��ا ی�� ب� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫‪17‬‬

‫“سوریای دۆزەخ جێبهێڵن‪ ،‬لەوێ لم و خوێن و مەرگ هەیە”‬

‫دیوی ناوەوەی کشانەوەی فەوزاویی ئەمریکا لە سوریا‬ ‫کورد لە ژێر هێرشدا‬

‫واڵتریست جێرناڵ‬ ‫“بڕیاری سەرۆک ترەمپ بۆ کشاندنەوەی‬ ‫سەربازەکان‪ ،‬سیاسەتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی‬ ‫سەراوقووچ کردەوە و دوژمنەکانی واشنتۆنی‬ ‫بەهێز کرد”‪.‬‬ ‫کشانەوەی بێپالنی ئەمریکا لە ڤیەتنام بە‬ ‫وێنەی پڕ فەوزای خەڵك رەنگ کرا‪ ،‬کە لە‬ ‫پەلەقاژەی سواربوونی دواین هەلیکۆپتەرەکان‬ ‫بوون لەسەر سەربانی باڵوێزخانەی ئەمریکا‬ ‫لە سایگۆن‪ ،‬ئەو کاتەی ئەوێیان جێدەهێشت‪.‬‬ ‫ئەمریکا نەیدەویست بەو شێوازە سوریا‬ ‫بەجێبهێڵێت‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە بوو کە جەیمس جێفری‪،‬‬ ‫نێردەی تایبەتی ئیدارەی ترەمپ بۆ شەڕی‬ ‫دژ بە داعش بە بااڵترین فەرماندەی کورد‪،‬‬ ‫هاوپەیمانێکی درێژماوە لە شەڕی دژ بە‬ ‫داعش‪ ،‬ئەمە قسەی جەیمسە لە دواهەمین‬ ‫گفتوگۆکانیاندا پێش ئەوەی تورکیا هێرش‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫چەند رۆژ دواتر لەگەڵ پێشڕەوی‬ ‫هێزەکان بە پشتیوانی تورکیا بۆ ناو سوریا‪،‬‬ ‫هێزی سەربازی ئەمریکا دەستی کرد بە‬ ‫کشانەوەیەکی بێسەروبەر لەو سنورە‪ .‬بەم‬ ‫کارەی هەزاران هاوپەیمانی کوردی بە تەنیا‬ ‫و بە چەکی سوکەوە بەجیهێشت‪.‬‬ ‫لەگەڵ توندبونی شەڕەکە‪ ،‬ئەمریکا‬ ‫روبەڕوی ساتێکی دیکەی وەکو سایگۆن‬ ‫بووەوە‪ .‬دەیان ژن و منداڵی کورد ماڵەکانیان‬ ‫بەجیهێشت‪ ،‬بۆ نەوایەک ئەگەڕان لە بنکە‬ ‫سەربازییەکانی هاوپەیمانی دژ بە داعش‪،‬‬ ‫بە سەرکردایەتی ئەمریکا‪ ،‬لە کارگەیەکی‬ ‫چیمەنتۆی پێشتر چۆڵکراو لە دوریی‬ ‫نزیکەی ‪ ٣٠‬مایڵ لە سنوری تورکیا‪ -‬سوریا‪.‬‬ ‫سەربازەکان دەستیان بە روویانەوەنا و‬ ‫گەڕاندیاننەوە‪.‬‬ ‫دوای سێ رۆژ‪ ،‬ئەو هێزانەی تورکیا‬ ‫پشتیوانی دەکردن‪ ،‬نزیک بوونەوە لە هەمان‬ ‫بنکەی سەربازی‪ ،‬هەلیکۆپتەری ئاپاچی و‬ ‫ئێڤ ‪١٦‬ی ئەمریکا بە نزمی و خێرایی بە سەر‬ ‫سەری شەڕکەرەکاندا فڕین‪ .‬ئەمە پیشاندانێکی‬ ‫هێز بوو بۆ پاراستنی ئەو ئەمریکیانەی لە‬ ‫پشتی دیوارەکانەوە خۆیان شاردبووە‪.‬‬ ‫شەڕفانانی کورد ئاگریان لەو بەشەی‬ ‫بنکەکە بەردا‪ ،‬کە تێیدا بوون‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هیچی بە بەها بەجێنەهێڵن‪ .‬لە چەند‬ ‫کاتژمێرێکدا هێزەکانی ئەمریکا کشانەوە‪ .‬دوو‬ ‫فڕۆکەی ئەمریکا گەڕانەوە و مەخزەنی چەک‬ ‫و تەقەمەنی و خیوەتى خاپور کرد‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫سوود و بەهای ئەو بنکانە‪ ،‬کەم بکەنەوە بۆ‬ ‫هێزەکانی تورکیا و ئەو هێزە چەکدارانەی‬ ‫تورکیا پشتیوانیان ئەکات‪.‬‬ ‫بڕیاری سەرۆک ترەمپ بۆ کشانەوە لە‬ ‫سوریا زنجیرەیەک روداوی فەوزاوی خستەرێ‪،‬‬ ‫کە سیاسەتی ئەمریکای لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا سەراو قوچ کردەوە و گومانی‬ ‫خستە سەر پشتبەستن بە ئەمریکا‪ ،‬وەکو‬ ‫هاوپەیمانێک و رێگەی خۆشکرد بۆ دوژمنەکانی‬ ‫واشنتۆن‪ ،‬کە بۆشاییەکە پڕ بکەنەوە‪ :‬رژێمی‬ ‫ئەسەد خۆی بەهێزتر کرد‪ ،‬روسیا کاریگەری‬ ‫خۆی فراوانتر کرد‪ .‬هەروەها ئێران ئازادی‬ ‫زیاتری هەبێت لە گواستنەوە و گەیاندنی‬ ‫چەک بە هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هەڕەشەی نوێ بۆ ئیسرائیل دروست دەکات‪.‬‬ ‫تا ئێستا زیاتر لە ‪ ٣٠٠،٠٠٠‬سێ سەد هەزار‬ ‫کەس بەهۆی شەڕەوە هەڵهاتوون‪ .‬ئەمانە بە‬ ‫موبايل تۆمار کراون و لە ماوەی هەفتەی‬ ‫رابردودا باڵو کرانەتەوە‪ .‬هەروەها ئەوەش‬ ‫بینرا‪ ،‬کە ئەو هێزانەی تورکیا پشتیوانیان لێ‬ ‫دەکات‪ ،‬کە لە تەنیشت رێگایەکەوە دوو دیل‬ ‫گولەباران دەکەن‪.‬‬ ‫“بەردەوام ئێمە بەرخین بۆ قوربانی”‬ ‫ئەمە قسەی ئەبو خەلیل بوو‪ ،‬کە جوتیارێکی‬ ‫کورد و خەڵکی شاری سەرێکانیە‪ ،‬لەگەڵ ‪١٤‬‬ ‫ئەندامی خێزانەکەی بەرەو عێراق ئەوێیان‬ ‫بەجێێشتووە‪ ،‬زیاتر لە ملیۆن و نیوێک کورد‬ ‫لە باکوری رۆژهەاڵتی سوریا دەژین‪.‬‬ ‫گروپەکانی هاریکاری ئۆپەراسیۆنەکانیان‬ ‫راگرت و کارکەرە نیودەوڵەتییەکانیان‬ ‫گواستەوە‪ .‬ئەو هاواڵتیانەی سوریا‪ ،‬کە لەگەڵ‬ ‫ئەم گروپانەدا کار دەکەن بەڵگەکانیان دڕاند‪،‬‬ ‫کە رەنگە پیشانی بدات پەیوەندییان لەگەڵ‬ ‫ئەمریکیەکان هەبووە‪ ،‬ئەمە لە ترسی ئەوەی‬ ‫رژێمی ئەسەد‪ ،‬کە هەر بەڵگەیەک بەکار‬ ‫دەهێنێت بۆ زیندانی کردن و ئەشکەنجەدان‬ ‫و کوشتنیان‪.‬‬ ‫لە واشنتۆن‪ ،‬یاسادانەرانی دیموکرات و‬ ‫کۆماری بە توندی پەالماری ترەمپ‪-‬یاندا بۆ‬ ‫بەخشینی کاریگەری ئەمریکا لە سوریا بە‬ ‫مۆسکۆ‪ ،‬تاران و ئەنقەرە‪ .‬نارەزایەتی هەردوو‬ ‫پارتەکە لە کاتێکدایە‪ ،‬کە ترەمپ روبەڕوی‬ ‫لێکۆڵێنەوەیەکی چر دەبێتەوە بۆ دادگایکردنی‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە‪.‬‬

‫ترەمپ ئابڵوقەی بەسەر تورکیادا سەپاندو‬ ‫هەڕەشەی وێرانکردنی ئابوری تورکیای کرد‪،‬‬ ‫ئەگەر رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی‬ ‫تورکیا هێرشە سەربازییەکەی نەوەستێنێت‪.‬‬ ‫تورکیا رەزامەند بوو هێرشەکەی راوەستێنێت‪.‬‬ ‫رۆژی پێنج شەممە پاش ئەوەی ئەمریکا‬ ‫زۆرینەی خواستەکانی ئەردۆغانی قبوڵ کرد‪،‬‬ ‫ئەمەش دەتکەوتەکانی ئەنقەرەی چەسپاند‪.‬‬ ‫رۆژی هەینی توندوتیژی بەردەوام بوو‪،‬‬ ‫شەڕڤانانی کورد هیچ ئاماژەیەکیان نەدا‬ ‫سەبارەت بە ئامادەییان بۆ دانانی چەک و‬ ‫کشانەوە لە ئەو ناوچانەی شەڕیان لەسەرە‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی تورکیا و ئەمریکا چاوەڕوانن‪.‬‬ ‫راگەیاندنی بڕیاری کشانەوە لەالیەن‬ ‫ترەمپەوە لە ‪٦‬ی تشرینی یەکەم پاش‬ ‫چەندینجار بەڵێندان بوو بە هێنانەدەرەوەی‬ ‫ئەمریکا لەوەی ناوی ناوە جەنگی بێکۆتایی‪،‬‬ ‫هەروەها داواکردنی بەجێهێشتنی سوریا‬ ‫نزیکەی ساڵێک پێش ئێستا‪.‬‬ ‫بەرپرسانی ئێستا و پێشوو دەڵێن‬ ‫بڕیاری ئەم مانگە رەنگدانوەی پرۆسەی‬ ‫ناڕێکی ئاسایشی نەتەوەییە‪ ،‬کە لەالیەن ئەو‬ ‫راوێژکارانەوە بەڕێوە دەبرێت‪ ،‬کە دابەشبوون‬ ‫لە نێوان پشتیوانانی کورد و ئەوانەی زیاتر‬ ‫لە تورکیا نزیکن‪ .‬یەکێک لە بەرپرسانی‬ ‫وەزارەتی دەرەوە وتی‪“ :‬سەرۆک شکستی‬ ‫هێنا لەوەی راوێژکارەکان بخاتە ژێر هێزی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬تەنانەت ئەوانەشی ئامانجەکانیان دژ‬ ‫بە بڕیارەکانی ترەمپە”‪.‬‬ ‫هەندێ لە بەرپرسانی پێنتاگۆن‬ ‫دەڵێن ئەوانیش پشکیان هەیە لە هەندێک‬ ‫بەرپرسیارێتی لەو فەوزایەی سوریای‬ ‫تێکەوتووە‪ ،‬چونکە چەندین مانگ پێش ئێستا‬ ‫پالنێکی بەهێزتری کەمکردنەوەی هێزەکانیان‬ ‫دانەڕشت‪ ،‬ئەمە کاتێک لە مانگی کانوونی‬ ‫دووەمی ساڵی رابردوو یەکەمجار ترەمپ داوای‬ ‫کشانەوەی کرد‪ .‬سەربازەکان تەنیا چەند‬ ‫کاژێرێکیان هەبوو تاکو بڕیار بدەن لەوەی‬ ‫چی پێداویستیەکی سەرباز هەیە لەگەڵ‬ ‫خۆیان بیبەن و کامانەش لەناو ببەن و کامیان‬ ‫بەجێبهێڵن‪.‬‬ ‫بڕیاری ترەمپ بە کشانەوەی سەربازەکان‬ ‫لە سوریا هێندە لە ناکاو هات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پشتیوانە سەرسەختەکانیشی وتیان‪:‬‬ ‫وێناکردنی ئەمریکا‪ ،‬وەک هاوپەیمانییەک‬ ‫جێگەی پشت پێبەستن نییە‪.‬‬ ‫سیناتۆر لینزی گراهام (کۆماری‪-‬‬ ‫کارۆلینای باشور) وتی‪“ :‬ئێران دەچێتە‬ ‫سوریا‪ .‬داعش سەرهەڵدەداتەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫سەرۆک ترامپ بەردەوام بێت لەم شێوازی‬ ‫بیرکردنەوەیە‪ ،‬ئەمانە بە بەرچاوییەوە ڕوو‬ ‫دەدەن و سوریا دەبێت بە عێراقی ئەو” لێرەدا‬ ‫مەبەست لە عێراقی ئەو‪ :‬بڕیاری کرچوکاڵی‬ ‫باراک ئۆبا بوو‪ ،‬کە ساڵی ‪ ٢٠١١‬سوپای‬ ‫ئەمریکای لە عێراق کشاندەوە و دواجار‬ ‫سەرهەڵدانی داعشی لێ کەوتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ هێرشی سەربازانی تورکیا بۆ سوریا‬ ‫لە ‪٩‬ی تشرینی یەکەم‪ ،‬ترەمپ نامەیەکی سێ‬ ‫پاراگرافی بۆ ئەردۆغان نارد‪ ،‬ئەمە وەکو دواین‬ ‫هەوڵ بوو بۆ رێکەوتن لەگەڵ ژەنراڵ مەزڵوم‬ ‫عەبدی‪ ،‬فەرماندەی ئەو هێزانەی ئەمریکا‬ ‫پشتیوانیان دەکات‪ ،‬کە هێزەکانی سوریای‬ ‫دیموکراتن و کورد سەرکردایەتیان دەکات‪.‬‬ ‫“ئەگەر بە دروستی و مرۆڤانە کارەکان‬ ‫ئەنجام بدەیت‪ ،‬ئەوا مێژوو بە باشی تەماشات‬ ‫دەکات‪ .‬ئەگەر شتی باش ڕوونەدات‪ ،‬ئەوا هەتا‬ ‫هەتایە وەکو شەیتان سەیرت دەکات‪ .‬بۆیە‬ ‫خۆت سورمەکەرەوە و گەمژە مەبە!”‬ ‫رۆژی هەینی ئەددۆغان رایگەیاند‪ ،‬کە‬

‫نامەکەی ترەمپ رێزی تێدا نەبووەو نەدەگونجا‬ ‫لەگەڵ زمانی دیپلۆماسی‪ .‬وەاڵمی ئەو فەرمان‬ ‫بوو بە دەستپێکردنی هێرشەکە‪.‬‬ ‫دەربارەی نامەکە‪ ،‬ئەردۆغان وتی‪“ :‬ئێمە‬ ‫لە بیرمان ناچێتەوە‪ .‬کە هەر کاتێک وەختی‬ ‫هات هەنگاوی پێویست بنێین”‪.‬‬

‫پێشڕەوی یەکەکان‬

‫بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا‬ ‫دەمێکە وتوویانە‪ ،‬کە كشانەوەیان لە سوریا‬ ‫پێویستی بە چارەسەرێکی سیاسی هەیە‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش کاری دیپلۆماتەکانە نەک سەربازەکان‪.‬‬ ‫بەرپرسانی سەربازی دیپلۆماتی هۆشداریاندا‬ ‫بە ترەمپ‪ ،‬کە کشانەوەی سەربازەکان لە‬ ‫باکوری رۆژهەاڵتی سوریا پێش ئەوەی ئەو‬ ‫الیەنانەی لە جەنگدان لەگەڵ تورکیا بگەن‬ ‫بە رێکەوتن‪ ،‬ئەمە رێگە دەدات داعش خۆی‬ ‫رێکبخاتەوە‪.‬‬ ‫بە درێژایی هاوین ژمارەی سەربازەکان‬ ‫لە ‪ ١٠٠٠‬هەزار سەرباز بە نەگۆڕی مانەوە‪.‬‬ ‫تورکیاو ئەمریکا هەوڵیاندا رێكەوتنێک لەگەڵ‬ ‫میلیشیا کوردەکان‪ ،‬کە بە یەپەگە ناسراون‬ ‫ئەنجام بدات‪ ،‬بۆ ئەوەی دەست هەڵبگرن لەو‬ ‫ناوچەیەی دیوی سوریا لە سنوری تورکیا‪.‬‬ ‫ئەمریکا قەناعەتی بە یەپەگە کرد‪ ،‬کە‬ ‫چەند پێگەیەکی سەر سنور چۆڵ بکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە ئەردۆغانی رازی نەکرد‪ .‬لە کاتی‬ ‫پەیوەندییە تەلەفونیەکەیدا لەگەڵ ترەمپ لە‬ ‫‪٦‬ی تشرینی یەکەم‪ ،‬سەرۆکی تورکیا وتی‪:‬‬ ‫“ئەمریکا سەبارەت بە دانانی ناوچەی ئارام‬ ‫لەسەر سنوور‪ ،‬بۆیە چیدی تورکیا ناتوانێت‬ ‫چاوپۆشی لەو دۆخە بکات”‪.‬‬ ‫بەرپرسانی ئەمریکی دەڵێن‪ :‬لە کاتی‬ ‫پەیوەندیە تەلەفونیەکە‪ ،‬ئەردۆغان‪ ،‬ترەمپی‬ ‫دڵنیا کردەوە‪ ،‬کە ئەو ناوچەیە دەپارێزێت‬ ‫و زەمانەت دەدات‪ ،‬کە زیندانیانی داعش‬ ‫هەڵنایەن‪.‬‬ ‫ئەو رۆژەی ئەم دوو سەرۆکە قسەیان‬ ‫کرد‪ ،‬ترەمپ دەوری درا بوو بە تیمی نوێێ‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی‪ .‬ژەنراڵ مارک میڵی‪،‬‬ ‫سەرۆکی ئەرکانی سوپا‪ ،‬تەنیا هەفتەیەک بوو‬ ‫ئەرکەکەی دەست پێکرد بوو‪ .‬مارک ئێسپەر‪،‬‬ ‫وەزیری بەرگری‪ ،‬دوو مانگ بوو لەو پلەیەدا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫دوای پەیوەندییە تەلەفونیەکە‪ ،‬ترەمپ‬ ‫لەگەڵ بەرپرسانی بااڵی ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫قسەی کردبوو‪ .‬هەموویان پشتیوانی پاراستنی‬ ‫هەندێک سەرباز بوون لە سوریا‪.‬‬ ‫بە گوێرەی قسەی ئەو کەسانەی ئاگاداری‬ ‫کۆبونەوەکان بوون‪ ،‬ترەمپ بێزار بوو بوو‪.‬‬ ‫سور بوو لەسەر ئەوەی بەالی ئەوەوە شەڕ و‬ ‫جەنگی دەرەوە تەواو بووە‪ .‬بۆیە فەرمانی بە‬ ‫کشانەوەی ‪ ٥٠‬پەنجا سەربازی ئەمریکا کرد‬ ‫لە دوو پێگەی چاودێریی لەو شوێنەی تورکیا‬ ‫پالنی هێرش کردنی هەبووە بۆی‪.‬‬ ‫رۆژی دواتر‪٧ ،‬ی تشرینی یەکەم‪ ،‬ترەمپ لە‬ ‫تویتەری خۆی ئاماژەیدا بە کشانەوەی تەواوی‬ ‫سەربازەکان و وتی‪“ :‬ئیدی کاتی دەرچوونە‬ ‫لەم جەنگە بێکۆتا سەخیفە” هەروەها‬ ‫“تورکیا‪ ،‬ئەوروپا‪ ،‬سوریا‪ ،‬ئێران‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫روسەکان و کوردەکان ئێستا دەبێت دۆخەکە‬ ‫لە نێوان خۆیاندا چارەسەر بکەن‪ .‬خۆشیان‬ ‫سەربەستن چی لە دەستگیرکراوەکانی داعش‬ ‫دەکەن”‪.‬‬ ‫تۆوی بڕیارەکەی ترەمپ لە مانی ئابی‬ ‫‪ ٢٠١٧‬چێنرا‪ ،‬کاتێك رازی بوو چەکدارە‬ ‫کوردەکان پڕچەک بکات‪ ،‬ئەمە لە پێناو‬ ‫خێراترکردنی شەڕی دژ بە داعش‪ .‬تورکیا‪ ،‬کە‬ ‫شەڕڤانە کوردەکان بە تیرۆریست دەزانێت‪،‬‬

‫بە توندی دژی هەر پالنێکی ئەمریکا بوو بۆ‬ ‫پڕچەککردنی دوژمنەکانی‪.‬‬ ‫ئەو کات بەرپرسانی ئەمریکا دوو‬ ‫بژاردەیان خستە بەردەم ترەمپ‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬کوردەکان پڕچەک بکەن و‬ ‫رێگەیان بدە سەرکردایەتی شەڕەکە بکەن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬نزیکەی ‪ ١٠،٠٠٠‬دە هەزار سەربازی‬ ‫ئەمریکیی بنێرن بۆ سوریا بە مەبەستی‬ ‫ئەوەی سەربازە ئەمرکیەکان لەگەڵ تورکیا و‬ ‫هاوپەیمانەکانی کار بکەن بۆ گرتنی رەققەی‬ ‫پایتەختی دەوڵەتی ئیسالمی خۆ‪-‬راگەینراو‪.‬‬ ‫بە گوێرەی کەسێكی ئاشنا بە گفتوگۆکان‪،‬‬ ‫ترەمپ وتویەتی‪“ :‬من سەربازی دیکە نانێرمە‬ ‫سوریا‪ .‬کوردەکان پڕچەک بکەن‪ ،‬رەققە‬ ‫بگرن‪ ،‬داعش لەوێ دەرپەڕێنن و دوای ئەوەش‬ ‫سوریای دۆزەخ جێبێڵن‪ .‬لەوێ لم و خوێن و‬ ‫مەرگ هەیە”‪.‬‬ ‫لە ماوەی پێنج مانگدا ئەو هێزانەی کورد‬ ‫سەرکردایەتی دەکرد‪ ،‬بە پشتیوانی ئەمریکا‬ ‫رەققەیان گرت‪ .‬حەڤدە مانگی دیکەی خایاند‬ ‫تاکو پێگەی هێزی داعش لە سوریا خاپور‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫بۆ ترەمپ ئەمە ئاستی بەشداری ئەمریکا‬ ‫بوو‪ .‬کەچی ئەو راوێژکارانەی هەڵبژارد‪ ،‬کە‬ ‫دژ بە کشانەوەی تەواو بوون لە سوریا‪ -‬لە‬ ‫وانەش وەزیری بەرگری پێشوو جیم ماتیس‪،‬‬ ‫راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەی پێشوو ئێچ‪.‬‬ ‫ئاڕ‪ .‬مەکماستەر و وەزیری دەرەوەی پێشوو‬ ‫رێکس تیڵەرسن‪.‬‬ ‫ترەمپ بێزاری خۆی نیشان دەدا بەو‬ ‫راوێژکارانەی‪ ،‬کە هانیان دەدا سەربازەکان‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بهێڵێتەوە‪ ،‬تیمی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی بە ئاشکراو نهێنی‬ ‫دەیانوت‪ :‬ئەمریکا لە سوریا دەمێنێتەوە تا‬ ‫ئەو کاتەی هێزەکانی ئێران دەچنە دەرەوەو‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی دەسڕێتەوە‪.‬‬

‫کۆتایی رێکەوتن‬

‫ترەمپ بۆ یەکەمجار بڕیاریدا سوریا‬ ‫جێبهێڵیت‪ ،‬ئەمە نزیکەی ساڵێک پێش‬ ‫ئێستا و دوای پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ‬ ‫ئەردۆغان لە مانگی کانوونی دووەم ڕوویدا‪.‬‬ ‫سەرۆک یاریدەدەرەکانی تووشی سەرسوڕمان‬ ‫کرد‪ ،‬کاتێك وتی‪“ :‬سەرجەم سەربازەکانمان‬ ‫لە سوریا‪ ،‬کە ‪ ٢٠٠٠‬دوو هەزار سەربازە‪،‬‬ ‫دەكشێنینەوە و کاری رێگەگرتن لە دروست‬ ‫بوونەوەی داعش دەدەینە دەست تورکیا”‪.‬‬ ‫ئەم راگەیەنراوە هەاڵیەکی مەزنی لە ناو‬ ‫هەردوو پارتدا لە کۆنگرێس دروست کرد‪.‬‬ ‫یاسادانەران هۆشداریان دا‪ ،‬کە هەڵەیە پشت‬ ‫لە شەڕڤانانی یەپەگە بکرێت بۆ تورکیا‪.‬‬ ‫یەپەگە لیستێکی پەکەکەیە‪ ،‬پارتێکی‬ ‫شەڕکەری کوردییە‪ ،‬کە لەالیەن ئەنقەرەو‬ ‫واشنتۆنەوە بە تیرۆریست پۆلێن کراوە‪.‬‬ ‫سوپای ئەمریکا لە بایەخی پەیوەندی نێوان‬ ‫یەپەگە و پەکەکەی کەمکردەوە و ئامێزی بۆ‬ ‫یەپەگە وەکو کاریگەرترین هێز لە شەڕی دژ‬ ‫بە دەوڵەتی ئسیالمی کردووە‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو کاتیش‪ ،‬بەرپرسانی ئیدارەی‬ ‫ترەمپ ئاشکرایان کرد‪ ،‬کە سەرۆک هیچ گوێ‬ ‫بەوە نادات تورکیا هێرش بکاتە سەر هێزە‬ ‫کوردییەکان‪.‬‬ ‫ئەو کات بەرپرسێکی ئەمریکی وتی‪:‬‬ ‫“پێموایە سەرۆک پێت ئەڵێت‪ :‬ئەوە شەڕی‬ ‫ئێمە نیە‪ .‬بێگومان یەپەگە هاوپەیمانی ئێمە‬ ‫بوو لە شەڕی دژ بە داعشدا‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫هاوپەیمانی یەپەگە نەبووین بۆ شەڕی دژ بە‬ ‫تورکیا”‪.‬‬ ‫پاش رەخنەی ئەندامانی کۆنگرێس و‬

‫بەرپرسانی سەربازی ئەمریکا‪ ،‬ترەمپ پاش‬ ‫دوو مانگ هەڵوێستی گۆڕی و وتی‪ :‬بۆ‬ ‫ماوەیەکی کاتی ‪ ٢٠٠‬ئاشتی پارێز لە سوریا‬ ‫دەهێڵینەوە”‪.‬‬ ‫لە جیاتی ئەوە بەرپرسانی ئەمریکا‬ ‫ژمارەی سەربازە ئەمریکیەکانیان لە ‪ ٢٠٠٠‬دوو‬ ‫هەزارەوە کەم کردەوە بۆ ‪ ١٠٠٠‬سەرباز‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەپێی ڕاگەیەندراوێکی واڵستری جێرناڵ بوو لە‬ ‫مانگی ئازاردا‪ .‬ژەنراڵ جەو دەنفۆرد‪ ،‬کە ئەو‬ ‫کات سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئەمریکا بوو‪،‬‬ ‫گومانی خستە سەر راپۆرتەکەی واڵستریت‬ ‫جۆرناڵ و وتی‪“ :‬هێشتا پێنتاگۆن پالنی‬ ‫هەیە سەربازەکان بۆ چەند سەد سەرباز کەم‬ ‫بکاتەوە”‪ .‬جەیمز جێفری‪ ،‬نێردەی تایبەت بۆ‬ ‫شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬قەناعەتی‬ ‫بە ترەمپ هێنا‪ ،‬کە چەند سەد سەربازێک‬ ‫لە بنکەی دوورە دەستەکان لە باشوری‬ ‫سوریا ببێڵێتەوە‪ .‬ئەو و تیمەکەی وتیان‪:‬‬ ‫“ئەوە رێگری دەکات لە تاران‪ ،‬کە رێگایەکی‬ ‫نوێی زەمینی دروست بکات بۆ گواستنەوەی‬ ‫چەک لە ئێرانەوە بۆ حیزبواڵی هاوپەیمانی‬ ‫لە لوبنان‪.‬‬ ‫بەرپرسێکی وەزارەتی دەرەوە وتی‪“ :‬ئەمە‬ ‫فێڵە زیرەکانەکەیان بوو‪ :‬بۆ ئەوەی بە سەرۆک‬ ‫بڵێن‪ ،‬ئەمانە هەمووی پەیوەندی بە سیاسەتی‬ ‫توند و دژەکانی ترەمپ بە ئێرانەوە هەیە”‪.‬‬ ‫ترەمپ زۆر کەم گرنگی دەدات بە‬ ‫وردەکاری بڕیاردان لەسەر سیاسەت‪،‬‬ ‫رێگە دەدات بە راوێژکارەکانی تەفسیر بۆ‬ ‫خواستەکانی سەرۆک بکەن‪ ،‬بە شێوەیەک‪،‬‬ ‫کە پشتیوانی بێت لە روانینەکانی خۆیان‪،‬‬ ‫ئەمەش بە گوێرەی قسەی بەرپرسانی ئێستاو‬ ‫پێشووی ئیدارەی ترەمپ‪ ،‬کە بەشدار بوون لە‬ ‫گفتوگۆکاندا بۆ بڕیاردان‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەو جیاوازییەی فراوان کرد‪ ،‬کە‬ ‫لەنێوان بەرپرسانی ئیدارەی ترمپ و ئەوانەی‬ ‫کوردیان وەکو شەریکی ئێجگار گرنگ دەبینی‪.‬‬ ‫هەروەها ئەوانەی وەکو تورکیا کوردیان‬ ‫دەبینی‪-‬وەک هەڕەشە‪ .‬ترەمپ چاوەڕوانی‬ ‫ئەوە بوو‪ ،‬کە کشانەوەکە بەرەوپێش بچێت‪.‬‬ ‫پاش چەندین ساڵ لە راگرتنی هاوسەنگی‬ ‫لەنێوان بەرژەوەندییەکانی کوردو تورکیا‪،‬‬ ‫ترەمپ دەستی کرد بە گۆڕینی سیاسەت بە‬ ‫ئاراستەی تورکیا‪ ،‬ئەمە هاوکات بوو لەگەڵ‬ ‫ئەوەی راوێژکاری نوێ و هاوسۆزی تورکیا‪،‬‬ ‫پەیوەندییان کرد بە تیمەکەیەوە‪.‬‬ ‫برێت مەکگۆرك‪ ،‬نوێنەری تایبەتی ئەمریکا‬ ‫بۆ شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫تەواوی لە یەپەگە کردو باسی ئەوەی دەکرد‪،‬‬ ‫کە دەکرێت هاوشان لەگەڵ تورکیا هەڵبکەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ئیدارەی ترەمپ بە‬ ‫ئاراستەی خراپی پەیوەندییەکان رۆیشتن‪،‬‬ ‫مەکگۆرک ئامۆژگاری یەپەگەی کرد‪ ،‬لە‬ ‫حاڵەتی کشانەوەی سەربازە ئەمریکیکان‬ ‫پەیوندییەکانیان لەگەڵ رژێمی ئەسەد بەهێز‬ ‫بکەن‪ .‬جەیمز جێفری‪ ،‬کە ئەو پۆستەی لە‬ ‫مانگی کانوونی یەکەمەوە وەرگرتووە‪ ،‬دژ‬ ‫بەوە بوو‪ ،‬چونکە هێشتا ئەمریکا دەیویست‬ ‫لە کۆتایدا ئەسەد رۆڵی نەمێنێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ترەمپ نیەتی خۆی‬ ‫بۆ کشانەوەی هێزەکان لە سوریا ئاشکرا‬ ‫کرد‪ ،‬بەرپرسانی ئیدارەکەی بە سەرکردە‬ ‫کوردەکانیان وت‪“ :‬ئەمریکا پالنی هەیە بۆ‬ ‫ماوەیەکی درێژ بمێنێتەوە”‪.‬‬ ‫بەرپرسێکی ئەمریکا بەرگری لە سیاسەتی‬ ‫ئیدارەی ترەمپ گرت و وتی‪“ :‬واشنتۆن‬ ‫هەوڵیدا هاوبەشە کوردەکانی لەوە تێبگەن‪،‬‬ ‫کە پەیوەندییان لەگەڵ ئەمریکا‪ :‬کاتی‪،‬‬ ‫مامەڵەیی و تاکتیکیە”‬

‫ئەو کاتەی تورکیا هێرشەکەی‬ ‫دەستپێکرد‪ ،‬ئەمریکا بۆی دەرکەوت‪ ،‬شەڕەکە‬ ‫سنوردار نابێت و لە سنورێکی ‪ ١١٢‬کم نێوان‬ ‫سنوری تورکیا‪ -‬سوریا ناوەستێت‪ ،‬وەکو‬ ‫ئەوەی سەرەتا چاوەڕوان دەکرا‪ .‬بۆمباران‬ ‫بۆ ئەودیو سنور بە درێژایی ‪ ٤٨٢‬کم‪ ،‬کە‬ ‫کوردەکان دەسەاڵتیان بەسەریدا هەیە‪ ،‬لەو‬ ‫دیو سوریا دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫دوای دوو رۆژ لە هێرشەکە‪ ،‬گوللە تۆپی‬ ‫تۆپهاوێژەکانی تورکیا چەند سەد یاردێک لە‬ ‫نزیک بنکەی سەربازی ئەمیرکا لە سەر ئەو‬ ‫گردەی لە کۆبانی کەوتە سەر ئەرز‪ ،‬کە هێشتا‬ ‫سەربازە ئەمریکییەکانی لێ بوو‪.‬‬ ‫بەرپرسانی ئەمریکا گەیشتنە ئەو‬ ‫ئەنجامەی‪ ،‬هێرشەکە بە مەبەست بووەو‬ ‫نیەت لێی ئەوە بووە‪ ،‬کە ترەمپ فەرمان‬ ‫بدات بە هاتنە دەرەوەی هەموو سەربازەکانی‬ ‫لە سوریا‪ .‬هەرچەندە تورکیا رەتیکردەوە‬ ‫ئەمریکییەکانی کردبێتە ئامانج‪.‬‬ ‫لەگەڵ فراوانبوونی بۆمباران لە دەوروبەری‬ ‫کۆبانی‪ ،‬دانیشتوانان بەرەو باشورو‬ ‫کارگەری چیمەنتۆی الفارج هەڵهاتن‪ ،‬ئەم‬ ‫کارگەیە وەکو بارەگای هێزی هاوپەیمانان‬ ‫بە سەرکردایەتی ئەمریکا بەکاردەهێنرا‪.‬‬ ‫خەڵکەکە بە رۆژنامەنووسێکیان وت‪ :‬تورکیا‬ ‫زات ناکات تەقە لە بنکەیەکی ئەمریکی بکات‪.‬‬ ‫سەربازەکان گەڕاندنیانەوە‪.‬‬ ‫تۆمارێکی ڤیدیۆیی‪ ،‬کە لە نزیک بنکە‬ ‫ئەمریکیەکەوە گیراوە‪ ،‬ژنێک نیشان دەدات‪،‬‬ ‫کە روبەڕوی سەربازانی هاوپەیمانی ئەمریکا‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬هەرچەندە دەموچاوی سەربازەکان‬ ‫دەرناکەوێت و بە کوردی پێیان دەڵێت‪“ :‬ئێوە‬ ‫ئەگەر ئەم جەنگە ناوەستێنن‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەجێمانبهێڵن‪ .‬بۆ ئەوەی ئێمە لەگەڵ ئەم‬ ‫رەوشەدا بژین‪ .‬ئایا ئەبێت منداڵەکانمان‬ ‫بمرن پێش ئەوەی ئێوە شتێك بکەن؟ ئێمە‬ ‫منداڵەکانمان دەنێژین و ئێوەش داوامان‬ ‫لێدەکەن چاوەڕوان بین‪ .‬ئەمە تا کەی؟”‬ ‫زۆرینەی سەربازە ئەمریکییەکان لە‬ ‫سوریا‪ ،‬کە رێزیان لە هەڤاڵە کوردەکانیان‬ ‫دەگرت‪ ،‬مەعنەویاتیان لە دەست دابوو‪.‬‬ ‫یەکێک لە بەرپرسە سەربەزییە‪ ،‬کە لە‬ ‫نزیکەوە لەگەڵ شەڕڤانانی کورد کاری‬ ‫کردووە‪ ،‬وتی‪“ :‬من پەرێشانترم لەوەی بتوانم‬ ‫قسە لەو بارەیەوە بکەم”‪.‬‬ ‫هەندێ خەڵکی سوریا‪ ،‬کە روویان‬ ‫لە عێراق کرد‪ ،‬وەک نەوایەک لە سنور‬ ‫گەڕێنرانەوە‪ .‬ئەوانی تر بەبێ مۆڵەت لە سنور‬ ‫پەڕینەوە بۆ عێراق‪.‬‬ ‫مەحمود ئیسماعیل لەگەڵ یەکەم هێرشی‬ ‫ئاسامانی شارۆچکەکەی لە دەربازیەی نزیک‬ ‫سنوری تورکیا بەجێهێشت‪ .‬ئەو رۆژی پێشتر‬ ‫راگەیەنراوەکەی ترەمپی بیست بوو‪.‬‬ ‫“پێم وابوو نەجاتمان بووە لەمە”‬ ‫ئیسماعیل وتی‪“ :‬پارەم داوە بە قاچاخچییەک‬ ‫تا خێزانەکەم بگەیەنێتە باکوری عێراق”‪.‬‬ ‫سەرکردە کوردەکان بە توڕە بوون و‬ ‫کاردانەوەیان نواد‪ .‬یەک شەممە پەیوەندییان‬ ‫بە دیمەشقەوە کرد‪ ،‬سەبارەت بە پارێزگاری‬ ‫و رێگە خۆش کردن بۆ هاوپەیمانێتییەک‪ ،‬کە‬ ‫ئیدارەی ترەمپ هەوڵیدا رێی لێبگرێت‪.‬‬ ‫ژەنراڵ مەزڵوم وتی‪“ :‬ئەگەر ئێمە‬ ‫ناچاربین لە نێوان سازش و جینۆسایدی‬ ‫گەلەکەماندا بڕیار بدەین‪ ،‬بێگومان ژیانی‬ ‫گەلی خۆمان هەڵدەبژێرین” پێشتر ژەنراڵ‬ ‫مەزڵوم گوێێ لە نیگەرانیەکانی جەیمز‬ ‫جێفریس گرتبوو سەبارەت بە کشانەوەی‬ ‫ئەرمریکا‪ ،‬وەک کشانەوەی لە سایگۆنی‬ ‫ڤیەتنام‪.‬‬ ‫حسێن ئیبراهم لە شاری رئس العین‬ ‫بوون‪ ،‬پاش ئەوەی بۆمبێک لە حەوشەکەیان‬ ‫کەوتە خوارەوە‪ ،‬لەگەڵ ژن و کچەکەی‬ ‫سوریایان بەجێهێت‪.‬‬ ‫ئیبراهیم‪ ،‬تەمەن ‪ ٥٢‬ساڵ‪ ،‬پێشترو‬ ‫لەکاتی قەیرانی سوریا پەناهەندە بووە‪.‬‬ ‫تازە نوێکردنەوەی ماڵەکەی تەواو کردبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم هەفتەی رابردوو تورکیا داگیرکاری‬ ‫دەستپێکرد‪.‬‬ ‫کوردستان یوسف‪ ،‬ژنی ئیبراهیم وتی‪:‬‬ ‫“فڕنەکەمان هێشتا لە پاکەتەکەدا بوو”‪ .‬ئەو‬ ‫خێزانە پێشبینی دەکەن ماڵە نوێکراوەکەیان‬ ‫لەالیەن ئەو هێزانەی تورکیا پشتیوانیان‬ ‫دەکات‪ ،‬بەکاربهێنرێت‪.‬‬ ‫ئیبراهیم وتی‪“ :‬پەندێکی کوردی هەیە‬ ‫دەڵێت‪ ،‬ئێمە دۆستێکمان نیە جگە لە‬ ‫چیاکان” ئەمە راستە‪ .‬چونکە هەمیشە‬ ‫لەالیەن دۆستەکانمانەوە خیانەتمان لێکراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە مەزترین خیانەتی ناو هەمو‬ ‫خیانەتەکانە”‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬زەمەن‬ ‫دیۆن نیسباوم لە بەیروت‪ ،‬ئزابێل کۆڵز‬ ‫لە دهۆک و نانسی ئەی یوسف لە واشنتۆن‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫ئەحمەد كەركوكی‪ ،‬ئەندامی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایان‪:‬‬

‫یەكێتی مامۆستایان بە رێكەوتنی حزبیی كار دەكات‬

‫مەریوان سەاڵح حیلمی‬

‫سەیرو سەمەرەکانی‬ ‫فۆرمی هەڵسەنگاندنی مامۆستایان‬ ‫لەدوای پرۆسەی ئازادكردنی عێراق لە ساڵی ‪ 2003‬و ئەو‬ ‫گۆڕانكاریانەی كە هاتنە پێشەوە‪ ،‬یەكێكیان پەروەردە بوو‪،‬‬ ‫ئەگەرچی بەهۆی ئەو كێشانەی هاتنە پێشەوە بەتایبەتی شەڕی‬ ‫داعشو قەیرانی دارایی ئیتر پرۆسەی پەروەردە نەك پێشنەكەوت‪،‬‬ ‫بەڵكو دواكەوت‪ ،‬لە ئێستا هەوڵ هەیە بۆ گۆڕانكاری تر لە‬ ‫پرۆسەكەدا ‪ ،‬یەكێك لەو هەواڵنە “فۆرمی خود هەڵسەنگاندنی‬ ‫مامۆستایانە”‪.‬‬ ‫پێشتر فۆرمی هەڵسەنگاندنی مامۆستایان چۆن بوو؟‬ ‫پێشتر فۆرم دەدرا بە بەڕێوەبەر‪ ،‬واتە بەڕێوەبەری خوێندنگە‬ ‫فۆرمی مامۆستای پڕدەكردەوە لەگەڵ سەرپەرشتیاری پسپۆڕی‬ ‫بەیەكەوە مامۆستایان هەڵدەسەنگاند‪ ،‬ئەگەرچی بەڕێوەبەرو‬ ‫سەرپەرشتیار دەتوانن مامۆستا هەڵسەنگێنن‪ ،‬بەاڵم پرۆسەكە‬ ‫فەشەلی هێنا لەبەر دوو هۆكار یەكەمیان قەیرانی داراییو بایكۆتی‬ ‫دەوام بە پچڕپچڕی‪ ،‬دووەمیان لە بەشێك لە مەكتەبەكاندا‬ ‫كەسانی كەم ئەزموونو ناشایستە بەناوی دەعوەتو دروستكردنی‬ ‫موناسەباتو خۆ نزیككردنەوە لەبەڕێوەبەر وای لێدەهات بەڕێوەبەر‬ ‫چاو لە كەموكوڕی مامۆستا بپۆشێت‪ ،‬هاوكاتیش زۆرێك لە‬ ‫بەڕێوەبەرەكان رووگیر دەبوون بەرامبەر مامۆستایانو لەم بێنەو‬ ‫بەرەیەدا عاجزیو دڵڕەنجاندن دروستدەبوو‪ ،‬بۆیە بەڕێوەبەرەكان‬ ‫ئەم كارەیان بە ئیشی سەرپەرشتیاری پسپۆڕی دەزانی‪،‬‬ ‫سەرپەرشتیارانیش لەسەر بناغەی قسەی بەڕێوەبەر نمرەیان بۆ‬ ‫مامۆستا دادەنا‪.‬‬ ‫ئێستا چی لێهاتووە؟‬ ‫بۆ ساڵی خوێندنی ‪ 2020 – 2019‬بەتەواوی پێچەوانە بۆوە‪،‬‬ ‫لەم فۆرمەدا مامۆستا خۆی خۆی هەڵدەسەنگێنێ‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫داواكارییەی یان ئەو پرسیارانەی كە لێی كراوە خۆی وەاڵم‬ ‫دەداتەوەو خۆی نمرە بۆ خۆی دادەنێ‪ ،‬دوای ئەوەی كە نمرەكانی‬ ‫بۆ خۆی دانا‪ ،‬ئەوكات لیژنەیەكی سێ كەسی دێن لە هەڵسەنگاندنی‬ ‫مامۆستا دەكۆڵنەوە بۆ ئەوەی بزانن تاچەند زانیارییو نمرەكانی‬ ‫راستن‪.‬‬ ‫بۆنمونە‪ :‬ئایا مامۆستا پالنی هەیە؟ لەكاتێكدا مامۆستا بەڵێ‬ ‫بكاتو نمرە بۆ خۆی دابنێ‪ ،‬ئەوا لیژنەكە دێن لێیدەكۆڵنەوە بزانن‬ ‫مامۆستاكە پالنی هەیە یان نا؟‬ ‫پرسیاری سەیروسەمەرە لە فۆرمە تازەكەدا چیە؟‬ ‫یەكێ لەو پرسیارانەی كە جێی سەرنجەو سەیرو سەمەرەیە‬ ‫ئەوەیە كە دەپرسێت‪ :‬مامۆستا ئەو بابەتەی دەیڵێتەوە دەیزانێت؟‬ ‫بەڕاستی ئەگەر ئەمە پرسیارێكی جدی بێت ئەوا پرسیارێكی‬ ‫ئابڕوبەرەیە بۆ پەروەردە لە الیەكو بەڕێوەبەری خوێندنگە‬ ‫لەالیەكی تر‪ ،‬چۆن دەبێت مامۆستا لە وانەیەك نەزانێتو بەڕێوەبەر‬ ‫ئەو دەرسەی پێبڵێتەوە؟ رەنگە ئەگەر پرسیارەكە بەم شێوەیەی‬ ‫لێبكرێ ئاسایی بێت‪ :‬ئایا مامۆستا ئەو بابەتەی دەیڵیتەوە زۆر‬ ‫بەباشی دەیزانێت؟‪.‬‬ ‫پرسیاری ناڕوون‪:‬‬ ‫ناڕوونەكان ئەمانەن‪1 :‬ـ مامۆستا پێداویستیەكانی پرۆگرامی‬ ‫خوێندنی ئەو بابەتەی كە دەیڵێتەوە دەیزانێت؟ رەنگە ئەم‬ ‫وەرگێڕانی كوێرانەی ئەو زمانە بێت كە لێوەی وەرگیراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫روون نیە باسی چیدەكات‪.‬‬ ‫‪2‬ـ مامۆستا شێوازەكانی هەڵسەنگاندنی پەروەردەیی دەزانێت‬ ‫مەبەستی چیە؟ روون نیە؟‬ ‫گریمان وانەبوو‪ ،‬چی دەكرێ؟‬ ‫لەفۆرمە كۆنەكەو ئەم تازەیەش هیچ ڕێككارێكی یاساییو‬ ‫پەروەردەیی نیە بۆ نمونە ئەگەر مامۆستایەك دەرنەچوو چی‬ ‫لێدەكرێ؟ ئایا دەخرێتە خولەوە؟ ئایا پیشەیی مامۆستایی‬ ‫لێوەردەگیرێتەوەو دەكرێ بە فەرمانبەر؟‬ ‫خول بۆ هەموو مامۆستایان زۆر پێویستەو لە ساڵی ‪2014‬وە‬ ‫ئەوەندە كەم بۆتەوە وەك نەبوو وایە‪ .‬لەبارەی كردنی بەفەرمانبەر‬ ‫ئەمەش سەرناگرێ چونكە پەروەردە كێشەی كەمی مامۆستای‬ ‫هەیەو بەوانەبێژو گرێبەست پڕیان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫گرنگترین پرسیاری تیا نیە‪:‬‬ ‫ئەو پرسیارەی تیا نیە كە بەڕوونی بڵێ ئایا خوێندكار دەخوێنێ‬ ‫یان نا؟ ئایا مۆبایل تاچەند كاری كردۆتە سەر پرۆسەی خوێندن؟‬ ‫چی بكرێ بۆ ئەوەی خوێندكار رۆحی لەگەڵ وانەكەو قسەی‬ ‫مامۆستادا بژی؟ من الم وایە هەموو پەروەردە ناتوانن وەاڵمی ئەو‬ ‫پرسیارە بدەنەوە بەتایبەتی لەسەر كاریگەرییە خراپەكانی مۆبایل‬ ‫لەسەر پەروەردەو فێركردن‪.‬‬ ‫یان چی تری تیا نیە؟‬ ‫گرنگترین شت كە تیایدا نیە ئەوەیە كە بە مامۆستا ناڵێ ئایا‬ ‫لە مەنهەج رازیت یان نا؟ ئایا لەگەڵ ئەم سەردەمە دەگونجێت‬ ‫یان نا؟ بۆ گۆڕانكاری ناكرێ؟ كێ بیكات؟ چۆن بیكات؟ ئەمانە‬ ‫پرسیاری بنەڕەتی و گرنگن‪.‬‬ ‫تێكەڵ كردنی تیایە‪:‬‬ ‫كە پرسیار لە مامۆستا دەكرێ‪ ،‬ئەبێ بە روونی ئەوەی بنوسرێ‬ ‫كە ئایا ئەم فۆرمە بۆ مامۆستای قۆناغی بنەڕەتیە؟ ئامادەییە؟‬ ‫ئامادەیی پیشەییە؟ ئێوارانە؟ باخچەی ساوایانە؟ چونكە ئەم‬ ‫قۆناغانە هەریەكەو هەڵسەنگاندنی تایبەتی خۆی هەیەو نابێت‬ ‫پرسیارو هەڵسەنگاندنەكان تێكەڵ بكرێن‪.‬‬

‫*بۆچی هەڵبژاردنی كۆنگرەی یەكێتی‬ ‫مامۆستایان دواخرا؟‬ ‫ هەڵبژاردنی یەكێتی مامۆستایانی‬‫كوردستان‪ ،‬وەك سەرجەم ڕێكخراوەكانی دیكە‬ ‫بەهۆی پاشەكەوتی نایاساییو شەڕی داعشەوە‬ ‫دواكەوتووە‪ ،‬لەساڵی ‪2015‬دا ئامادەكاریمان‬ ‫كرد نەكرا‪ ،‬دواخستی هەڵبژاردنیش بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە هەڵبژاردنی یەكێتی مامۆستایان‬ ‫سەرتاسەری كوردستان دەگرێتەوە بە ناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكانیشەوە‪ ،‬كە سێ لقی یەكێتی‬ ‫مامۆستایان لەو ناوچانەیە‪ ،‬مەسەلەی سندوق‬ ‫بردن بۆ ئەو ناوچانە كارێكی هەر ئاوا ئاسان‬ ‫نیە‪ ،‬دواخستنی هەڵبژاردنیش بەهۆی كێشەی‬ ‫تەكنیكیەوەیە بەتەئكید ناتوانین لەكاتی خۆیدا‬ ‫هەڵبژاردن ئەنجام بدەین‪ ،‬هەرچەندە كۆتا بڕیار‬ ‫بەدەست مەكتەبی جێبەجێكردنە‪.‬‬ ‫*بەدەر لەو خااڵنەی سەرەوە هیچی دیكە‬ ‫هەیە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن یان نا؟‬ ‫ هۆكاری دواخستنی هەڵبژاردن بۆ ئەوە‬‫دەگەڕێتەوە كارە هونەرییەكان تەواو نەبوون‪،‬‬ ‫لقەكان كارەكانیان تەواو نەبووە بابەتی‬ ‫سندوقەكان یەكالنەبۆتەوە ئێمە كێشەی‬ ‫خانەقینمان هەیە سێ هەزار مامۆستا سەر‬ ‫بە حكومەتی ناوەندین‪ ،‬هەویەی یەكێتی‬ ‫مامۆستایانی هەیە لە قەرەتەپەو لە قەرە‬ ‫حەسەنو ئەو ناوچانە ئەمانە هەمووی دەبێ‬ ‫دیراسەی وردی بۆ بكرێ كە بۆی نەكراوە‪،‬‬ ‫هەروەها لقی موسڵی یەكێتی مامۆستایانو لقی‬ ‫كەركوك بە دوزو ئەو ناوچانەوە كە دەبێ كاری‬ ‫بۆ بكرێ هێشتا وەك پێویست كاری بۆنەكراوە‪.‬‬ ‫* ئەو خااڵنە چین لەناو یەكێتی مامۆستایاندا‬ ‫یەكالنەبۆتەوە؟‬ ‫ ئەو خااڵنە بۆچوونن‪ ،‬بۆنمونە بۆچوون‬‫هەیە سەرجەم مامۆستایانی كوردستان بەشداری‬ ‫هەڵبژاردن بكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی بەشداربوونی‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردن ئەوە مافی مامۆستایە‬ ‫بەشداری بكات‪ ،‬بەاڵم ئیمتیازات بۆ ئەو كەسەیە‬ ‫كە ناسنامەی تازەی هەبێ ئەمە بۆچوونێكە‪،‬‬ ‫بۆچوونی بازنەكان كە تائێستا دوانزە بازنەیە‬ ‫ئایا بازنەكان لەسەر كۆی مامۆستایانی سنوری‬ ‫پەروەردەكە بێ یان ئەوانەی ناسنامەیان هەیە‬ ‫ئەوە‪ ،‬تا ئێستا یەكالنەبوەتەوە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫كارمەندانی سەر سندوقەكانی دەنگدان داوا كراوە‬ ‫بە رێكەوتن بێ لەنێوان لیستەكانی ناو یەكێتی‬

‫هەفتەی رابردوو هەڵبژاردنی‬ ‫یەكێتی مامۆستایان بەهۆی “‬ ‫كێشە هونەرییەكانەوە” دواخرا‪،‬‬ ‫بەوتەی ئەحمەد كەركوكی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایان‬ ‫سەرجەم ئەو لیستانەی بەشداری‬ ‫دەكەن “حزبین”‪.‬‬ ‫كەركوكی لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” وتی‪“ :‬رێكخراوی‬ ‫یەكێتی مامۆستایان لەسەر رێكەوتنی‬ ‫حزبی كارەكانی دەكات”‪.‬‬ ‫سازدان‪ :‬مەزهەر كەریم‬

‫مامۆستایان تا پڕۆسەكە سەركەوتوو پاك بێ‪.‬‬ ‫* هەموو مامۆستیان بەشدار دەبن یان ئەو‬ ‫مامۆستایانەی هەویەیان هەیە؟‬ ‫ بەپێی ئەو ئالیەتەی دانراوە ئەو‬‫مامۆستایانەی ناسنامەی تازەیان هەیە كە‬ ‫ساڵی ‪ 2019‬بۆ ‪ 2020‬دەگرێتەوە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەمەش‬ ‫قابیلی قسەكردنو گفتوگۆیە‪ ،‬ناسنامەكەش‬ ‫وەك پێوەرێك بەكاردێت‪ ،‬بۆچی مامۆستایان‬ ‫كە مافی خۆیانە بەشداری هەڵبژاردن نەكەن‬ ‫كە لە كۆی ‪ 140‬هەزار مامۆستا ‪ 77‬هەزاریان‬ ‫ناسنامەیان دەركردووە‪.‬‬ ‫* ژمارەی مامۆستایانی شارەزا دەكرێتە‬ ‫پێوەر یان ئەندامانی یەكێتی مامۆستایان‬ ‫بۆچی؟‬ ‫ پێوەرێك هەیە بەنمونە ‪ 15‬مامۆستای‬‫بەتوانا دەتوانن دیاری بكرێنو ببنە ئەندام‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەتاكو ئێستا پێوەر ناسنامەیەو ناسنامەكەش‬ ‫تەنیا ئەندامانی ئەنجومەنی جێبەجێكردن‬ ‫راستەوخۆ دەبنە ئەندامی كۆنگرە باقی هەمووی‬ ‫بە هەڵبژاردن دەبێ ئەوەش بۆچوونێكی دیكەی‬

‫لەسەرە بۆئەوەی ئەندامانی لقیش ببنە ئەندامی‬ ‫كۆنگرە راستەوخۆ‪ ،‬كە ئەمانە هەموویان‬ ‫گفتوگۆیان لەسەر دەكرێ‪.‬‬ ‫* بۆ درێژكردنەوەی ماوەی دەركردنی‬ ‫ناسنامە بۆ مامۆستایان چی دەكەن؟‬ ‫ بە تەئكید هەڵبژاردنەكان دوابخرێت‬‫بابەتەكانی دیكە هەمووی قابیلی گفتوگۆیە‬ ‫ئایا ناسنامە درێژ بكرێتەوە ئایا سەرجەم‬ ‫مامۆستایان بەشداری بكات ئایا بە چ ئالیەتێك‬ ‫مامۆستایان بێنە پێشەوە لە جێبەجێكردن‬ ‫قسەی لەسەر دەكرێتو بڕیاری لەسەر دەدرێت‪.‬‬ ‫* بۆچی لەناو ئەنجومەنی تەنفیزیدا‬ ‫ناتوانرێت بڕیار بدرێت سەرجەم مامۆستایان‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن بكەن لەسەر ئاستی‬ ‫سیاسی رێكەوتن دەكرێ؟‬ ‫ رێكخراوی یەكێتی مامۆستایان لەسەر‬‫رێكەوتنی حزبی كارەكانی دەكات‪ ،‬لیستێكی‬ ‫حزبیە تائێستا نۆ حزب لیستیان پێشكەش‬ ‫كردووە لیستەكانیش سەرجەمیان حزبین‪،‬‬ ‫بۆئەوەی بەشداری بكەن لە هەڵبژاردنەكاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دەتوانینو یاساكە مەجالی ئەوەی‬

‫تێدایە سەرجەم مامۆستایان بەشداربن‬ ‫دەنگدان مافێكی ڕەوای سەرجەم مامۆستایانە‪،‬‬ ‫ئەوەشمان بیرنەچێت لەزۆر شوێندا حزب لە‬ ‫دەرەوە كاری لەسەر رێكخراوەكە كردووە بۆیە‬ ‫ئەو ئەگەرانە هەمووی هەیە پێویستە قسەی‬ ‫لەسەر بكرێ‪.‬‬ ‫* لقەكانی یەكێتی مامۆستایان ئامادە‬ ‫كراون بۆ دەنگدان یان نا بۆچی؟‬ ‫ لقەكان ژمارەیان دوانزەیە‪ ،‬هەر دوانزە‬‫لقەكە بەپێی ئەو میكانیزمەی دانراوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫سندوقەكان بەشداری هەڵبژاردن دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەتاكو ئێستا ئێمە رێژەكەمان دیاری‬ ‫نەكردووە ئایا بەچەند مامۆستا دەنگ بدا‬ ‫كاندیدێك سەردەكەوێت بۆ كۆنگرە‪ ،‬دوو سەدو‬ ‫پەنجا دەنگ بكرێتە پێوەر بۆ بەرزكردنەوەی‬ ‫كاندیدێك؟ ئەگەر سەرجەم مامۆستایان بێ ئەو‬ ‫رێژەیە دەگۆڕێت ئەو كاتە ئەگەر هەیە بكرێتە‬ ‫پێنج سەد دەنگ كاندیدێك بەرز بكرێتەوە‬ ‫بكرێتە ئەندامی كۆنگرە‪.‬‬ ‫* تێچووی گۆنگرە لەئەستۆی كێ دەبێت؟‬ ‫ كتابی ڕەسمیمان بۆ ئەنجومەنی وەزیران‬‫كردووە داوای تێچووی هەڵبژاردنەكانمان كردووە‬ ‫كە بڕەكەی ‪ 110‬ملیۆن دینارە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫وەاڵم نەدراوینەتەوە‪ ،‬ئەگەر حكومەت ئەو‬ ‫پارەیەمان بۆ خەرجنەكات ئەوكات ناچار دەبین‬ ‫الیەنی بودجەكە بخەینە ئەستۆی لقەكانی‬ ‫یەكێتی مامۆستایان بەتایبەتی ئەو لقانەی‬ ‫باجیان هەیە یان هەوڵدەدەین لە رێكخراوی‬ ‫“ئی ئای” كە یەكێتی مامۆستایان ئەندامە لەو‬ ‫رێكخراوە پارە وەربگرین‪.‬‬ ‫* لە پێشكەشكردنی لیستەكانی هەڵبژاردن‬ ‫چەند لیستی نوێ هەیە؟‬ ‫ بەڵێ هەیە بۆ ئەمجارە نۆ لیست‬‫پێشكەشی كردووە‪ ،‬هەموو لیستێك سەدو‬ ‫پەنجا ئەندامی هەبێو ناسنامەی تازەیان دەبێ‬ ‫دەتوانێ بەشداربێ هەڵبژاردن بكات‪.‬‬ ‫* مامۆستیان وەك لیستی هاوبەش‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن دەكەن یان نا؟‬ ‫ لەدوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی ‪ 2011‬لیستی‬‫هاوبەشمان دروستكردووە‪ ،‬لیستی هاوبەش بۆ‬ ‫ناو كۆنگرە بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا لیستی هاوبەش‬ ‫هەیە لیستی كوردستانیش هەریەكەو لیستی‬ ‫سەربەخۆی هەیە تەنانەت لیستەكانی كلدو‬ ‫ئاشورو سریانیش لیستی سەربەخۆیان هەیە‪.‬‬

‫گرنگی وانەی هونەرو‬ ‫پەراوێزخستنی لە خوێندنگاكان دا‬ ‫بەڕێز عەباس‬

‫شێركۆ بێكەس لەبارەی نەمریو گرنگیو‬ ‫كاریگەریی هونەرەكەی شارلی شاپلن جوانی‬ ‫وتوە “زۆر شت هەن ژەنگ هەڵدێنو بیردەچنەوەو‬ ‫دوایش دەمرن وەك تاجو سەوڵەجانو تەختی‬ ‫ژێر پێی پادشاكان! زۆر شتی تری دنیاش هەن‬ ‫ناڕزێنو بیرناچنەوەو هەرگیز نامرن وەكو شەپقەو‬ ‫گۆچانەكەو پێاڵوەكەی شارلی شاپلن”‪.‬‬ ‫بووە بەباو و دیاردە لە كۆتایی هەموو ساڵێكو‬ ‫لەكاتی وەرگرتنەوەی نمرەی تاقیكردنەوەكان‪،‬‬ ‫دایبابو فێرخوازەكان دەست دەكەن بە گلەییو‬ ‫گازەندە بەوەی نمرەی وانەی هونەریان بەپێوەری‬ ‫خۆیان كەمیان بۆدانراوە! زۆرجاریش لە‬ ‫تۆڕەكۆمەاڵیەتییەكان لەناویاندا فەیسبوك وێنەی‬ ‫دەرچوونی بڕوانامەی ئەو فێرخوازانە دادەنێن كە‬ ‫لەهەموو وانەكانی سەروو نەوەتی هێناوەو كەچی‬ ‫لەوانەی هونەر شەست یان حەفتای بۆ هاتۆتەوەو‬ ‫ئیتر مامۆستاو قوتابخانە دەكەوێتە بەر نەشتەری‬ ‫نوكتەو ڕەخنە‪ ،‬چونكە پێیان وایە و پرسیاری‬ ‫ئەوەدەكەن چۆن دەبێت فێرخوازێك لە وانەكانی‬ ‫ئینگلیزی عەرەبی و زانست كە بە تێڕوانینی ئەوان‬ ‫بەوانە قورس و گرانەكان وێنادەكرێن فێرخواز‬ ‫نمرەی بەرز بهێنێت و لە وانەیەكی “ئاسانی”‬ ‫وەكو هونەر نمرەیەكی بە بەراورد وەكو ئەوان كەم‬ ‫بهێنێت!‬ ‫هونەر لە ناوەندەكانی خوێندندا دەچێتە ڕیزی‬ ‫ئەو وانانەی كە بە وانە الوەكییەكان هەژماردەكرێت‬ ‫لە پاڵ ئاین و وەرزش و جینۆسایدو كۆمیوتەر‬ ‫تراژیدیاكە ئەوەیە خەریكە فەلسەفەو كۆمەڵناسیش‬ ‫دەچێتە ڕیزەوە یان ڕاستر چووەتە ڕیزەوە! وانەی‬ ‫الوەكی لە تێڕوانینی بەرپرسان و مامۆستایان‬ ‫لە ناوەندەكانی خوێندندا بە مانای ئەوەی كەس‬ ‫ناكەوێت و گرنگ و بە بایەخ نییە! لە ڕاستیدا‬ ‫ئەوەی بەرپرسانی پەروەردە لە تیڤییەكان و‬ ‫ڕوبەڕوبونەكان دەیڵێن دەربارەی گرنگی و بایەخی‬ ‫وانەی هونەرو وەرزش لە واقیعدا نایبینیت و‬ ‫خۆشیان بڕوایان بە قسەكانی خۆیان نییە!‬ ‫ئەوەی وایكردووە وانەی هونەر بكرێت بە‬

‫مامۆستایەک لە کاتی وتنەوەی وانەی هونەردا‬ ‫نوكتەو لەگرنگییەكەی بكەوێت بەشێكی گرنگی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی پەروەردەو بەرپرسانی‬ ‫پەروەردەیی‪ ،‬زۆرێك لە خوێندنگا ئامادەییەكان‬ ‫وانەی هونەریان هەیەو دەبێت بخوێنرێت كە‬ ‫چی بەهۆی نەبوونی مامۆستاوە ناخوێنرێت و‬ ‫لە دەرئەنجامدا یان لەخۆوە نمرە دادەنرێت یان‬ ‫هەر دانانرێت! یان بەشێكی گرنگی ئەوانەشی‬ ‫وانەی هونەر دەڵێنەوە لە قۆناغی بنەڕەتی لە‬ ‫پسپۆڕی خۆیان نییە وە هیچ هاندەرێكیان نییە بۆ‬ ‫وانەوتنەوەو زۆرجاریش پاڵنەرن بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫بەهاو گرنگی وانەی هونەرو هەندێكیان پێیان وایە‬ ‫لە بنەمادا وانەی هونەر كوفرە! زۆرجار مامۆستای‬ ‫بابەتەكانی تر چونكە پێیان وایە وانەی هونەر‬ ‫گرنگ و بایەخی نییە لە هەل دەگەڕێن بۆ ئەوەی‬ ‫وانەی هونەر بە بابەتەكانی خۆیان پڕبكەنەوە!‬ ‫بۆیە لێرەدا بەرپرسانی پەروەردەیی و لەناویشیاندا‬ ‫لە دەرئەنجامدا خوێندنگا دەكەوێتە بەر رەخنەو‬ ‫لێرەدا حەق بە فێرخوازو كەس و كاروكەیەتی‬ ‫ناڕازی بن لە نمرەكانیان‪ ،‬چونكە پێدانی نمرە‬ ‫بنەمایەكی زانستیی و پەروەردەیی نییە!‬ ‫وانەی هونەر ئەوەندە بە كەم بایەخ سەیركراوە‬ ‫لەم هەرێمەی ئێمەدا قبوڵ و ڕێگەپێدراونییە‬ ‫فێرخواز نمرەی كەم بهێنێت و دەبێت لەوانەی‬ ‫هونەر هەمووی نمرەی بەرزبێت وەك ئەوەی‬ ‫وابێت خوێندنگاكانی ئێمە بەردەوام شێوەكارو‬ ‫مۆسیقارو هونەرمەند و وێنەكێشی بەناوبانگی بۆ‬

‫دۆزیبێتینەوەو بەهرەكانییانی دەرخستبێت! بە‬ ‫چ پێوەرێكی زانستی و پەروەردەیی فێرخوازێك‬ ‫گەر لەوانەی ئینگلیزی و زانست نمرەی سەرو‬ ‫نەوەتی هەبوو پێت خۆشبێت یان نا دەبێت‬ ‫لە هونەرییش سەرو نمرەی نەوەتی بۆ دابنرێت‬ ‫و واتە دەبێت هونەر بەپێی پێوەری زانست و‬ ‫ئینگلیزی هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت! بە داخەوە‬ ‫ئەمە ئێستا بووە بە عورف و الدان لێی بووە بە‬ ‫ئاستەم و گەر مامۆستایەكی هونەر بتوانێت وەكو‬ ‫خۆی هەڵسەنگاندن بۆ فێرخوازێك بكات پێی‬ ‫دەوترێت هونەر چییە ئەو لە عەرەبی و بیركاری‬ ‫نەوەت و پێنجی هێناوە! هەروەها دەبێت ئاماژە‬ ‫بەوەش بكەین ئێستا ئەوەی منداڵی دایك و‬ ‫باوكانی مامۆستا یەكالدەكاتەوە كە ڕكابەری‬ ‫لەسەربكەن بۆ ئەوەی منداڵەكانیان یەكەم بن‬ ‫وانەی هونەرە كە نمرەكەی پێ بەرزدەكەنەوە!‬ ‫هونەر واتە چاالكی و ڤیستیڤاڵی هونەری بۆ‬ ‫ئەوەی بەهرەو تواناكانی فێرخوازانی پێدەربخەیت‬ ‫و وەكو خۆی هەڵسەنگاندن بكەیت دیسانەوە‬ ‫بەداخەوە ئەمەش ناكرێت نەلەالیەن بەرپرسانی‬ ‫پەروەردەیی و نە مامۆستایانی قوتابخانەكەش!‬ ‫دكتۆر محەمەد كەمال لە كتێبی “فەلسەفەی‬ ‫هونەر” دەڵێت “دوو هونەرمەندی شێوەكاری‬ ‫یۆنانی (زیۆكسیس و پارهاسێوس) لە‬ ‫پێشبڕكێیەكی هونەریدا دوو تابلۆ ئامادە دەكەن‪.‬‬ ‫زیۆكسیس لە تابلۆكەیدا چەند هێشووەترێیەك‬

‫دروست دەكات‪ .‬هێشووەترێكان هێندە لە‬ ‫ڕاستەقینەدەچن‪ ،‬گوایە باڵندەكان دەنووكیان لێ‬ ‫داون‪ ،‬لە دواییدا زیۆكسیس داوا لە پارهاسێوس‬ ‫دەكات پەردەی سەر تابلۆكە البەرێت تاكو‬ ‫وێنەكە بە تەواوی ببینین‪ ،‬بەاڵم پەردەكەش‬ ‫وێنەی سەرتابلۆكە بووە‪ ،‬بێ ئەوەی بینەربزانێت‬ ‫كە پەردەكە قوماش نییەو بەشێكە لە وێنەی نێو‬ ‫تابلۆكە”‪( .‬زیۆكسیس و پارهاسێوس) ئەگەر لە‬ ‫دونیای ئێمە بونایە چیان لێبەسەردەهات!؟‬ ‫پسپۆرو شارەزای دەروننزانی “د‪.‬یوسف‬ ‫عوسمان ئەحمەد” لە كتێبی “ چەند‬ ‫وێستگەیەكی سایكۆلۆژی” دەڵێت‪ ”:‬لە شۆڕشی‬ ‫قوتابیانی پاریس لە شەستەكاندا (شەستەكانی‬ ‫سەدەی بیست) حكومەتی ئەوسای فەرەنسا‬ ‫پۆلێك قوتابی دەستگیركرد كەزۆر توندوتیژبوون‬ ‫لەنێوان خۆپیشاندەرەكان و دیاربوون‪ ،‬دواتر لە‬ ‫ژوورێكیان دانان كە پڕبوو لە تابلۆ كوبیزمەكانی‬ ‫(پابلۆ بیكاسۆ) بۆ ماوەی یەك هەفتە لە‬ ‫مەئموری بەندیخانەوەو سەرپەرشتیاری چاكسازی‬ ‫دەروونی وتیان ئەم قوتابیانە ڕۆژانە بۆ ماوەی‬ ‫چەند كاتژمێرێك لە بەرامبەر تابلۆكان بێ دەنگ‬ ‫دەوەستان و لەشێوەی ئەندازیاریان ڕادەمان‪،‬‬ ‫دوایی لە نێوان خۆیاندا گفتوگۆیان دەكرد تا‬ ‫وای لێهات حاڵەتە هەڵچون و دژایەتیەكەیان‬ ‫دامركایەوەو گۆڕدرایەوە بە خۆشەویستی ژیان و‬ ‫تێفكرین لە ئایندەدا”‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫‪15‬‬

‫مارەبڕین رێكدەخرێتەوە‬ ‫یەكێتی زانایان پرۆژەیەكی ئامادەكردووەو كۆتایی بە مارەبڕینی “الكۆاڵن” دەهێنێت‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫یەكێتی زانایانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬پرۆژەیەكی‬ ‫بۆ رێكخستنی مارەبڕین ئامادەكردووە‪ ،‬بەپێی‬ ‫پرۆژەكە ئەوانەی كاری مارەبڕین دەكەن دەبێت‬ ‫“رێپێدراوی شەرعی” بن‪ ،‬دەسەاڵتی تەواو دەدرێت‬ ‫بە رێپێدراوەكانو دادگا تەنیا “تەسدیقی” ئەو‬ ‫گرێبەستانە دەكات كە رێپێدراوەكان بۆ كچو‬ ‫كوڕێكی دەكەن‪.‬‬ ‫پرۆژەی “رێپێدراوی شەرعی” هەفتەی رابردوو‬ ‫یەكێتی زانایانی هەرێم رادەستی وەزارەتی ئەوقافو‬ ‫كاروباری ئاینی كرد بۆئەوەی لەوێوە بەرزبكرێتەوە‬ ‫بۆ پەرلەمانو بكرێت بە یاسا‪ ،‬بەوتەی بەرپرسانی‬ ‫یەكێتی زانایان پرۆژەكە كۆتایی بە مارەبڕینی‬ ‫نایاسایی دەهێنێتو دادگاش تەنیا كار بە نوسراوی‬ ‫ئەو رێپێدراوانە دەكات كە بەپێی پرۆژەكە مۆڵەتیان‬ ‫پێدراوە‪.‬‬ ‫مەال جەالل خەیالنی‪ ،‬جێگری سەرۆكی یەكێتی‬ ‫زانایانی هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە دەوڵەتە‬ ‫ئیسالمییەكاندا مەعزونی شەرعی “رێپێدراوی‬ ‫شەرعی” هەیە‪ ،‬بەاڵم لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫نیە‪ ،‬بابەتێكی گرنگەو سودی لێوەرگیراوە بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی كێشەكانی مارەبڕین‪ ،‬ئێمەیش پرۆژە‬ ‫پێشنیارێكمان لەو بارەوە داوەتە وەزارەتی ئەوقاف‬ ‫بۆئەوەی ئاراستەی پەرلەمان بكرێتو ببێت بە یاسا‪.‬‬ ‫جێگری سەرۆكی یەكێتی زانایانی هەرێم‪ ،‬وتیشی‪:‬‬ ‫“هەیە ئیمام یان خادمە یان خوێندەوارییەكی كەمی‬ ‫هەیەو كچو كوڕ لەیەك مارەدەكات‪ ،‬ئەمەش دەیان‬ ‫كێشە بەدوای خۆیدا دەهێنێت‪ ،‬ئێمە دەمانەوێت بە‬ ‫یاسا كۆتایی بەوە بێنین ئەوانەی ئیشی مارەبڕین‬ ‫دەكەن رێپێدراوی شەرعی بن”‪.‬‬ ‫یەكێتی زانایان چاوی لەوەیە بە پەسەندكردنی‬ ‫ئەم پرۆژەیە كارئاسانی بۆ دادگاكان بكاتو‬ ‫دادوەرەكان تەنیا تەسدیقی گرێبەستەكە بكەن كە‬ ‫رێپێدراوە شەرعیەكە كردوویەتی‪ ،‬هەروەها ئەوانەی‬ ‫دەچنە پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە دەتوانن بچنە‬ ‫كەژاوەی زێڕینەوەو دواتر رێكارە یاساییەكانیان لە‬

‫ئیرادە و سیستمی‬ ‫پەروەردە و خوێندن‪..‬‬

‫پرۆژەکە الیەنی شەرعی یاسای مارەبڕین چارەسەر دەكات‬ ‫دادگا تەواو بكەن‪ ،‬ئامانجێكی یەكێتیەكە كۆتایی‬ ‫هێنانە بە “مارەبڕینی الكۆاڵن” بەتایبەت ئەوانەی‬ ‫ژنی دووەم دەهێنن‪.‬‬ ‫“ئەم پرۆژەیە الیەنی شەرعی یاسای مارەبڕین‬ ‫چارەسەر دەكاتو كارئاسانی زۆری تێدایە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫مۆڵەتیان پێدەدرێت دەبێت لە رووی كۆمەاڵیەتیو‬ ‫ناوبانگو شەرعەوە مەرجەكان بیانگرێتەوە” مەال‬ ‫جەالل خەیالنی وای وت‪.‬‬ ‫جێبەجێكردنی ئەو پرۆژەیە رۆڵی سەرەكی‬ ‫دەبێت لە كەمبوونەوەی كێشەی خێزانیو‬ ‫لێكجیابوونەوەی خێزانەكان‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم‬ ‫‪ 39‬هەزارو ‪ 763‬مارەبڕین لەساڵی ‪ 2018‬دا‬ ‫تۆماركراوەو لە بەرامبەردا نۆ هەزارو ‪ 192‬حاڵەتی‬

‫جیابوونەوە هەبووە‪.‬‬ ‫وەیسی سەعید‪ ،‬جێگری سەرۆكی لیژنەی‬ ‫ئەوقافو كاروباری ئاینی لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بوونی پرۆژەیاسایەكی لەوجۆرە بە گرنگ دەزانێت‬ ‫بۆ قۆناغی ئێستای هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫وەیسی سەعید‪ ،‬وتی‪“ :‬بەداخەوە بەهۆی‬ ‫كۆمەڵێك دابونەریت كە لەناو كۆمەڵگای ئێمەدا‬ ‫باون كێشەو گرفتی خێزانی هێشتا بەردەوامە‪ ،‬ئەو‬ ‫موئەزنە شەرعییە رێگرە لەو غەدرەی هەندێكجار لە‬ ‫ئافرەت دەكرێتو مافی پارێزراو دەبێت”‪.‬‬ ‫ناوبراو پشتیوانی لیژنەكەیانی بۆ پرۆژەكە‬ ‫راگەیاند‪“ ،‬بە ئومێدی ئەوەی كاریگەری بێت لەسەر‬ ‫كەمبوونەوەی كێشە خێزانییەكانو ئافرەت زیاتر‬ ‫ئازاد بێت لە ئەنجامدانی هاوسەرگیریو بەسەر‬

‫دابونەریتە چەوتەكانی كۆمەڵگەدا سەربكەوێت”‪.‬‬ ‫ئەو پرۆژەیە لە خولی رابردوودا درایە پەرلەمان‪،‬‬ ‫بەاڵم دەنگی نەهێنا‪ ،‬بۆیە لەالیەن یەكێتی زانایانو‬ ‫لیژنەی فتوا دووبارە داڕێژراوەتەوەو دەستكاری‬ ‫كراوە بۆئەوەی پەسەند بكرێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫نەقشبەندی‪،‬‬ ‫مەریوان‬ ‫پەیوەندییەكانی وەزارەتی ئەوقافو كاروباری‬ ‫ئاینی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەمجارەیان‪ ،‬ئێمەیش‬ ‫هەر بڕیارێك لیژنەی فەتوا بیدات پشتگیری‬ ‫دەكەین”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬پرۆژەكە پێویستی بە دیراسەكردنە‬ ‫لە ئەنجومەنی وەزارەت كە نوێنەری وەزارەتەكانی‬ ‫تێدایە‪ ،‬ئەگەر دەنگی پێویستی هێنا ئاراستەی‬ ‫پەرلەمانی دەكەین”‪.‬‬

‫مردن لە سلێمانی بووە بە دوو خەم‬

‫مەزهەر كەریم‬ ‫نەبوونی گۆڕستان‪ ،‬خەمی مردنی لە شاری‬ ‫سلێمانی كردووە بە دوو خەم‪ ،‬لەالیەك خەمی‬ ‫لەدەستدانو دابڕان لەالیەكی دیكەوە نەبوونی‬ ‫شوێنی پێویست و گونجاو بۆ ناشتنی مردوو‪.‬‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 12‬ساڵە بڕیاری دروستكردنی‬ ‫گۆڕستانێكی نوێ بەناوی وەیساوا لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫شاری سلێمانی بە ڕوبەری ‪ 180‬دۆنم لەالیەن‬ ‫شارەوانی سلێمانیەوە دەرچووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫دیار نیە كەی دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ماوەی ‪ 16‬ساڵە گۆڕستانەكانی سلێمانی كە‬ ‫ژمارەیان ‪ 24‬دانەیە‪ ،‬بەهۆی زۆری ناشتنی گۆڕەوە‬ ‫پڕبوونەتەوەو چیتر جێگەی ئەوە نەماوە مردوویان‬ ‫تێدا بنێژرێت‪.‬‬ ‫ساڵێك پێش ئێستا لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنووسیدا بەرپرسانی شارەوانی سلێمانی‬ ‫رایانگەیاند‪ ،‬گۆڕستانە نوێیەكە دراوەتە كۆمپانیاو‬ ‫كاری كارەباو ئاو خزمەتگوزاریە سەرەتاییەكانی‬ ‫تەواو بووە‪ ،‬بەم نزیكانە دەكرێتەوەو لەمەودوا‬ ‫دەبێ لەو شوێنە مردوو بنێژرێ‪.‬‬ ‫لەدوای ساڵێك لەو لێدوانە‪ ،‬توانا كەمال‪،‬‬ ‫سەرۆكی شارەوانی سلێمانی لەبارەی نەكردنەوەی‬ ‫گۆڕستانەكەوە‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ڕاستە ئێستا‬ ‫سلێمانی شارێكی بێگۆڕستانە‪ ،‬ئەو گۆڕستانەی‬

‫لە ڕۆژهەاڵتی سلێمانیە كێشەیەكی تێدایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناكرێتەوە ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كاتی خۆی‬ ‫بەشێوەیەكی نەشارەزا كاری تەندەرینی بۆ كراوە‪،‬‬ ‫نرخی ناشتنی مردوو لەو گۆڕستانە ‪ 350‬هەزار‬ ‫دینار بووە‪ ،‬ئەمە جگە لە بڕە پارەیەكی دیكە لە‬ ‫خاوەنی مردووەكە وەردەگیرێ”‪.‬‬ ‫سەرۆكی شارەوانی سلێمانی وتیشی‪:‬‬ ‫“بەوهۆیەوە ناشتی مردومان لەو گۆڕستانە‬ ‫ڕاگرتووە لە گفتوگۆداین لەگەڵ ئەو كۆمپانیایەی‬ ‫خاوەنی گرێبەستەكەیە بۆئەوەی بتوانین ئەو‬ ‫نرخانە كەمبكەینەوە‪ ،‬نوسراویشمان كردووە بۆ‬ ‫وەزارەتی شارەوانی ئەوانیش تێبینیو سەرنجی‬ ‫خۆیان هەیە داوای زانیاری دیكەیان كردووە‬ ‫لەوبارەیەوە تائێستا هیچ نەتیجەیەك‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خاوەن كۆمپانیاكە دیارنیە”‪.‬‬ ‫ئەگەر شارەوانی لەگەڵ خاوەنی ئەو‬ ‫كۆمپانیایەی گۆڕستانەكەی وەرگرتوە نەگەیشتە‬ ‫رێكەوتن ئەوا ئەو گۆڕستانە لەخاوەنی تەندەرینەكە‬ ‫وەردەگیرێتەوەو گرێبەستەكە هەڵدەوەشێنرێتەوە‪.‬‬ ‫لیژنەی‬ ‫بەدواداچوونەكانی‬ ‫بەپێی‬ ‫خزمەتگوزارییو شارەوانیو گواستنەوەو گەیاندن‪،‬‬ ‫لە ئەنجومەنی پارێزگاری سلێمانی‪ ،‬هۆكارێكی تری‬ ‫نەكردنەوەی گۆڕستانەكە بەهۆی رێكنەكەوتنی‬ ‫نرخەكانی گۆڕی مردووەوەیە‪ ،‬هاواڵتیان بەو نرخە‬ ‫رازینینو كۆمپانیاكەش ئامادەنیە گۆڕستانەكە‬ ‫بەبێ مەرج وااڵ بكات‪.‬‬ ‫ئەو كۆمپانیایەی ئێستا كارەكەی وەرگرتووە‬

‫ڕاستە ئێستا سلێمانی‬ ‫شارێكی بێگۆڕستانە‪،‬‬ ‫ئەو گۆڕستانەی لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی سلێمانیە‬ ‫كێشەیەكی تێدایە‪،‬‬ ‫بۆیە ناكرێتەوە‬

‫نرخی گۆڕەکانی بەم شێوەیە دیاری کردووە‪،‬‬ ‫گۆڕی گەورە بە ‪ 360‬هەزار دینار هەڵدەكەنرێ‪،‬‬ ‫‪ 150‬هەزار دیناری بۆ گۆڕهەڵكەن دەبێو ‪110‬‬ ‫هەزار دیناریش بۆ كۆمپانیاكە دەبێو بۆ مندااڵنیش‬ ‫گۆڕێك بە ‪ 90‬هەزار دینار دەبێ‪.‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی گلەیی هاواڵتیانەوە لە نرخەكان‪،‬‬ ‫لیژنەكەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی داوای‬ ‫كردووە گۆڕی گەورە بەهەموو كارەكانیەوە بكرێتە‬ ‫‪ 150‬هەزارو گۆڕی منداڵیش بكرێتە ‪ 75‬هەزار‬

‫دینار‪ ،‬بەاڵم كۆمپانیاكە ئەو نرخەی ڕەتكردەوە‪.‬‬ ‫محەمەد رەسوڵ‪ ،‬سەرۆکی لیژنەکە وتیشی‪:‬‬ ‫“خاوەنی كۆمپانیاكە بەمەرجێك شوێنەكەیان‬ ‫پێدرابوو كە دەبوو سیاجی گۆڕستانەکە بكات‪،‬‬ ‫هەروەها گۆڕستانەكە بڕازێنێتەوە بە جۆرە بەردێكی‬ ‫تایبەت هاوکات دەبوو تەنیشتی گۆڕەكانیش كاشی‬ ‫بكات و هەشت پاسەوانیش هەبێ بۆ گۆڕستانەكە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەو هۆكارانە كۆمپانیاكە كارەكانی‬ ‫ڕەتكردۆتەوەو نەیكرد لەئێستادا لەهەوڵی ئەوەداین‬ ‫لەوەزارەتی شارەوانی ڕاگەیاندنی بۆ بكرێتەوەو‬ ‫بدرێتە كۆمپانیاكی دیكە”‪.‬‬ ‫بەپێی شەریعەتی ئیسالم‪ ،‬كە ئاینی زۆرینەی‬ ‫خەڵكی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬ئەگەر لە شارێكدا‬ ‫گۆڕستان نەبێ هەموو مرۆڤەكان تاوانبارن یان‬ ‫دەبێ حكومەت گۆڕستان دابین بكات‪ ،‬یان دەبێ‬ ‫كەسانی دەوڵەمەند لەو شارە گۆڕستان بنیات‬ ‫بنێنو دروستی بكەن‪.‬‬ ‫محەمەد عەبدوڵاڵ پێنجوێنی‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫فەتوای سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬تاوانەكەی‬ ‫موقەسیربوونە بەرامبەر مافی گشتیی‪ ،‬نەبوونی‬ ‫گۆڕستان وەك ئەوە وایە مردوویەكمان هەیەو‬ ‫كەس نیە بیشواتو بیشارێتەوە‪ ،‬كە ئەمەش لە‬ ‫دیندا بە الیەنێكی ئەخالقی باس دەكرێت”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬وەك لیژنەكەیان بەهەوڵی‬ ‫زانایانو وەزارەتی ئەوقاف پێشتر داوای زەوییان‬ ‫لە شارەوانی كرد بۆ گۆڕستان‪ ،‬دواتر گوندی‬ ‫كەڵەكن كرا بە گۆڕستان‪ ،‬بەاڵم ئێستا پڕبۆتەوە‪.‬‬

‫جگە لەخێزان‪ ،‬هەروەها سیستمی پەروەردەو‬ ‫فێركردنیش رۆڵی گەورەی هەیە لە بێ ئیرادەكردنی‬ ‫مرۆڤدا‪ .‬چونكە سیستمی پەروەردەو فێركردن یەكێكی‬ ‫ترە لەو فاكتەرانەی كە راستەوخۆ رۆڵو كاریگەریی هەیە‬ ‫لەسەر ئیرادەی مرۆڤ بەگشتیو الوانو خوێندكاران‬ ‫بەتایبەتی‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە سیستمی پەروەردەو فێركردن‬ ‫كاریگەریی زۆری هەیە لەسەر پێگەیاندنی كەسێتیو‬ ‫هۆشیاریو بیركردنەوەی مرۆڤ‪ ،‬چونكە لەهەر واڵتێكدا‬ ‫ئەگەر سیستمی پەروەردەو فێركردنێكی مرۆڤدۆستانە‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوا دواجار تاكێكی ئاشتیخوازو خزمەتگوزارو‬ ‫كاریگەرو لێبووردەو ژیری خاوەن ئیرادە بەرهەم هاتووە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت كە ئیرادە تەنها لەژێر كاریگەری‬ ‫سیستمی پەروەردەو فێركردندایەو بەسو هیچ فاكتەرێكی‬ ‫تر وازی لەم مەسەلەیەدا ناكات‪ .‬نەخێر‪ ،‬مەبەستمان لەم‬ ‫دەربڕینە ئەوەیە كە دەشێو دەكرێ ئیرادە لەمرۆڤدا‬ ‫وەكو جەستەو عەقڵو رۆح پەروەردە بكرێت‪.‬‬ ‫وەك ئاشكرایە كە زیاتر لەشێوازێك لەپەروەردەو‬ ‫فێركردن هەیە‪ ،‬كە ئێمە لێرەدا تەنها ئاماژە بەدوو‬ ‫جۆریان دەكەین‪:‬‬ ‫یەكەم؛ پەروەردەی ئازادو سەربەخۆ‪.‬‬ ‫دووەم؛ پەروەردەی ملكەچیو گوێڕایەڵیو‬ ‫بێدەنگبوونو جێبەجێكردن‪ ،‬كە وەكو یەك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جیاوازیش لەیەكتری كاریگەرییان لەسەر پێگەیاندن‪،‬‬ ‫یان زەلیلكردنو مراندنی ئیرادە لەمرۆڤدا هەیە‪.‬‬ ‫یەكێك لەبنەما سەرەكییەكانی پەروەردەی ئازادو‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬دیالۆگو پرسیاركردنو رێزگرتنی رای‬ ‫ئەویدییو قبوڵكردنی جیاوازی فیكر و‪ ..‬هتد‪ ،‬یە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە ئیرادە لەسایەی سیستمێكی ئاوهادا‪،‬‬ ‫پێدەگات‪ ،‬مەزن دەبێتو مرۆڤ دەكاتە خاوەنی‬ ‫كەسێتییەكی تەندروست لەكۆمەڵدا‪.‬‬ ‫جۆری دووەم لە پەروەردە كە لەسەر بنەمای ملكەچیو‬ ‫گوێڕایەڵی كوێرانەو بێدەنگبوونو جێبەجێكردنی‬ ‫فرمانو زەلیلكردنی فكرو نەبوونی پرسیار بونیادنراوە‪،‬‬ ‫دەبێتە مایەی لێسەندنەوەو دواجاریش مراندنی ئیرادە‬ ‫لەمرۆڤدا‪ ،‬چونكە ئیرادە پێش ئەوەی هەرچییەك بێت‪،‬‬ ‫پرسیاركردنە‪ .‬هەر لەڕێگەی پرسیاریشەوەیە كە مرۆڤ‬ ‫دەتوانێت خۆیو پێكهاتەكانیو دەوروبەری باشتر‬ ‫بناسێت‪ .‬ئەمەش یەكێكە لەخاڵی جیاكەرەوەی نێوان‬ ‫مرۆڤ و هەر گیانلەبەرێكی تر‪.‬‬ ‫ئێستا بابپرسین‪ :‬سیستمی پەروەردە و فێركردن و‬ ‫خوێندنی كوردستان لەكام جۆریانە؟‬ ‫ئێمە وایدەبینین كە بەداخەوە لەجۆری دووەمیانە‪،‬‬ ‫چونكە هەتا ئێستاش زۆربەی مامۆستا و پەروەردەكارانی‬ ‫ئێمە ئەوەندی بەفێرخوازان دەڵێن (بێدەنگ بن)‪ ،‬نیو‬ ‫ئەوەندە ناڵێن (پرسیار بكەن)‪.‬‬ ‫سیستمی پەروەردە لەكوردستان‪ ،‬زۆر نزیكە لە‬ ‫سیستمی عەسكەرییەوە‪ ،‬ئەگەر سەرباز بەپێوەو‬ ‫بە قاچەكانی (پشووبدە ‪ -‬ئیستەریح) و (وریابە ‪-‬‬ ‫ئیستاعید) ی پێبكرێت‪ ،‬ئەوا قوتابیان لەسەر ریحلە و‬ ‫بەدانیشتن و بەدەستەكانیان (پشووبدە) و (وریابە)یان‬ ‫پێدەكرێت‪ ..‬ریزبوونی قوتابیان لەناو ساحە و ئەمركردن‬ ‫و قسەكردنی یەك الیەنەی بەڕێوەبەری قوتابخانە و‬ ‫دواجاریش بەبێدەنگی بەڕێخستنی دوو دووی قوتابیان‬ ‫بۆ ناو پۆل‪ ،‬زۆر لەساحەی عەرەزاتی سەربازگە دەچێت‬ ‫كە چۆن ئەفسەر‪ ،‬فەرمان بەسەربازەكان دەكات بۆ‬ ‫پێشەوە بچن‪ ،‬راوەستن‪ ،‬بەالی راست‪ ،‬یان بەالی چەپدا‬ ‫وەرگەڕێن !‬ ‫پەروەردەی لەمجۆرە‪ ،‬مرۆڤی جەنگاوەر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گوێڕایەڵ و ملكەچ دروست دەكات‪ ،‬بەاڵم لەبەرامبەردا‬ ‫ئیرادە و توانای قسەكردن و چاالكیی و رۆڵبینینی‬ ‫لێدەستێنێتەوە‪.‬‬ ‫جگە لەشێوازی پەروەردەی لەمجۆرەی مامۆستا‬ ‫و پەروەردەكاران‪ ،‬هەروەها ناوەرۆك و پرۆگرامەكانی‬ ‫خوێندنیش هۆكارێكی ترن بۆ بێ ئیرادەكردنی‬ ‫خوێندكاران‪ ،‬بەتایبەتی لەقۆناغی دوای ئامادەیی‪،‬‬ ‫چونكە سیستمی خوێندن لەكوردستاندا ئەوەندی‬ ‫سیستمی پێلەبەركردنی وانەكانە‪ ،‬نیو ئەوەندە تێگەیشتن‬ ‫و بەعەمەلیكردنی خوێندن و (سیستمی ئەزموونگەری‬ ‫ تجریبی) نییە‪.‬‬‫بۆیە پێگەیاندن و مەزنبوونی ئیرادەی زانستی‪،‬‬ ‫لەسایەی سیستمێكی ئاوهادا‪ ،‬جگە لەمەسەلەیەكی‬ ‫گاڵتەجاڕی هیچی دی ناگەیەنێت‪.‬‬ ‫لەئەڵقەی داهاتوودا‪ ،‬ئەم بابەتە درێژەی دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردە و دەروونناسیی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫خەندان جەزا‪ :‬ئەو رێكخراوانەی بە واقیعی خەمخۆری ژنانن‬ ‫دەرەقەتی لەشكرێك لە سمێڵ ساالر نایەن‬ ‫* لە ناوەڕاستی نەوەدەكانەوە تا‬ ‫سەرەتای ساڵی دوو هەزار بزوتنەوەیەكی‬ ‫بەهێز بۆ بەرگریی لە مافەكانی ئافرەتان لە‬ ‫كوردستان هەبوو‪ ،‬ئەم بزوتنەوەیە بۆچی‬ ‫پاشەكشەی كردو چی لێهات؟‬ ‫ بزوتنەوەی ژنان وەك هەر پرسێكی تر‬‫گەرموگوڕ بوو لەسەرەتادا‪ ،‬بێگومان دوای‬ ‫قۆناغێكی سەختی ستەمو دەسەاڵتێكی‬ ‫دیكتاتۆر دەنگی ئاشكرا بوو‪ .‬بەاڵم بەهێزیی‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە زیاتر لە گوتاردا بوو‪،‬‬ ‫گوتارەكانیش نامۆ بوون‪ ،‬گوتاری نەبیسراو‬ ‫بوون داخوازی مەدەنییەت بوو باس لە‬ ‫یەكسانیو ماف بوو لە فۆڕمو داڕشتنێكی‬ ‫فەرهەنگیی لۆكاڵیدا‪ ،‬واتە ناوخۆیی‪.‬‬ ‫بەاڵم هێواش هێواش گوتارەكان بوونە‬ ‫سێبەری گوتاری سیاسییەكانو رەنگڕێژكران‪،‬‬ ‫ئەم بزوتنەوەیە لە گوتاری ئازادیو مافو‬ ‫یەكسانی بووە پاشكۆی نێرینەكانی‬ ‫ماڵ‪ ،‬لەنێویاندا چەند دەنگێك یان چەند‬ ‫رێكخراوێك بەبێ دەنگی مانەوەو بەرگەی‬ ‫هێرشی سیستەمی تێكەڵەی “مێنێر”یان‬ ‫نەگرت “مێنێر” وشەیەكە من بەكاری دێنم‬ ‫كە مەبەستم مێینەیەكە بە فكری نێرساالری‪.‬‬ ‫*هەندێك ئافرەتی دیار لە ناوەندی‬ ‫دەسەاڵتو بڕیاردان‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫نەیانتوانیوە شتێكی ئەوتۆ بۆ بێ مافیو‬ ‫چەوساندنەوەی ئافرەتان بكەن‪ ،‬پێتوایە‬ ‫ئەوانە لەژێر هەژموونی دەسەاڵتی‬ ‫پیاوساالریی حزبەكانیاندا دەرچووبن؟‬ ‫ من ناتوانم سەرزەنشتی ئەو ژنانە‬‫بكەم‪ ،‬چونكە بە بڕوای من دەسەاڵت لەو‬ ‫ناوچەیەدا بۆخۆی دەسەاڵتێكی ستەمكارو‬ ‫سمێڵساالری دیوەخانە‪ ،‬تەنانەت زۆرێك‬ ‫لە پیاوەكانیش لەو ناوەندەدا بودەڵەنو‬ ‫نەیانتوانیوە هەنگاوێ بنێن‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫پەرلەمان ناوەندێكی بڕیاردان نییە بەقەد‬ ‫ئەوەی لە یاریی مام سڵێمان دەچێ كە بە‬

‫خەندان جەزا‪ ،‬نوسەرو چاالكوانی بواری مافەكانی ژنانو كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی‪ ،‬یەكێكە لە ناوە دیارەكانی نێو بزوتنەوەی بەرگریی لە مافەكانی‬ ‫ژنان‪ ،‬ئێستا لە ئەوروپا دەژیو لەوێش وەك ژنێكی چاالك سەرقاڵی كارو‬ ‫خەباتە بۆ یەكسانیو بەدەستهێنانی مافەكانی ژنانو لە نووسینەكانیدا‬ ‫دیدێكی رەخنەگرانەی هەیە بۆ مەسەلەكانو وەك ژنێكی ئازاو جەسوور‬ ‫ناسراوە كە سازش لەسەر بیروباوەڕی خۆی ناكات‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬بارین عەلی‬ ‫منداڵی پێیان دەوتین مام سڵێمان دەڵێ‬ ‫هەمووتان دەست هەڵبڕن ئەوەی هەڵی‬ ‫نەبڕیایە دەكرایە دەرەوە‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫سیستمو دەسەاڵتێكی هێندە گەندەڵە‪،‬‬ ‫ئەستەمە ئەوەی چووە سەر كورسی‬ ‫چاوبەرەو ژێر نەكرێ‪.‬‬ ‫* لەم سەدە نوێیەو لە دونیایەكی‬ ‫پێشكەوتوودا كە جیهانی كردووە بە‬ ‫گوندێكی بچووك‪ ،‬هێشتا ئافرەتی كورد لەژێر‬ ‫هەڕەشەی كوشتنو ئەتكردنو القەكردنو‬ ‫توندوتیژیدان‪ ،‬هاوكات چەندین رێكخراویش‬ ‫هەن بەناوی بەرگریی لەوان دروست بوون‪،‬‬ ‫بەگشتی پێمانبڵێ ئەو رێكخراوانە بۆچی‬ ‫كاریگەرییان نییە لەسەر دۆخی ژنان؟‬ ‫ ئایا رێكخراوی ژنان كامانەن؟ ئایا‬‫چەندێتی گرنگە یان چۆنێتی؟ پاشان ئەو‬ ‫رێكخراوانەی بە واقیعی خەمخۆری پرسی‬ ‫ژنان بن هێندە كەمن دەرەقەتی لەشكرێك‬ ‫لە سمێڵ ساالر نایەن‪ ،‬ئەو جەنگە جەنگی‬ ‫فەرهەنگو جەنگی یاساو رێسایە‪ ،‬جەنگی‬ ‫ئایینە‪ ،‬چەند ژنێك تەنیا بە میتۆدی‬ ‫مەدەنییەت چیان پێ دەكرێت‪ ،‬بیریشمان‬ ‫نەچی دەسەاڵتی خێڵەكی كورد لە هێزو‬ ‫فكری ژنان بەتواناترن‪ ،‬من لەمێژە دەڵێم‬ ‫ئەوەی ژنان بەرهەمی دێنن‪ ،‬دەسەاڵت لە‬

‫چوارچێوەی سێ رۆژ كۆنفرانسدا لەباری‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫ژنان لە سەرەتای راپەرینەوە دەستیان‬ ‫بۆ زۆر پرسی سەختو دژە باو برد‪،‬‬ ‫بەاڵم دەسەاڵت بەپەلە كۆنفرانسێكیان بۆ‬ ‫رێكدەخاو سێ رۆژ نانی باش لە ئوتێلی‬ ‫باش میواندارییەكی بێ وێنە‪ ،‬یەكەم رۆژی‬ ‫كۆنفرانس تەواوی سمێلساالرەكانی خێڵ‬ ‫وتارو قسەی باقوبریق دەكەن‪ ،‬دووەم رۆژ‬

‫كۆمەڵێ بابەت قسەی لەسەر دەكرێو سێهەم‬ ‫رۆژ بۆ خواحافیزیو گوڵ بەخشینەوە‪ ،‬پرسو‬ ‫بابەتەكەش دەنێژرێ‪.‬‬ ‫*قسە زۆر كراوە لەسەر یاساكانی باری‬ ‫كەسێتیو رەخنەی زۆر لێ گیراوە كە گوایە‬ ‫ژن لە سایەی ئەم یاسایانەدا بێمافییان‬ ‫بەرامبەر دەكرێت‪ ،‬دەكرێت تێڕوانینی‬ ‫خۆتمان لەم بارەوە پێ بڵێیت؟‬ ‫‪ -‬یاساكانی باری كەسێتی تەواو لە‬

‫یاساو رێساكانی قورئانەوە داڕێژراوە‪،‬‬ ‫نادادپەروەرییەكی ئاشكرایەو ژن كااڵیەكی بێ‬ ‫بەهایە‪ .‬یاسای ‪ ١٨٨‬ساڵی ‪ ١٩٥٩‬دانراوەو‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩7٨‬تەعدیالتێكی تێدا كراوە‪،‬‬ ‫كەواتە با بپرسین ئایا دەشێت لە سەردەمی‬ ‫تەكنەلۆژیاو ئایفۆنو پۆپجی و بۆتۆكسدا‪،‬‬ ‫كار بە یاسای ‪ ٦٠‬ساڵی پێشوو بكەین؟‬ ‫*بە حوكمی ئەزموونی ژیانو‬ ‫ئیشكردنت لە ئەوروپا‪ ،‬ئافرەتو كچی كورد‬ ‫لەو واڵتە ئەوروپیانەش لەالیەن باوكو‬ ‫براو مێردەكانیانەوە ئازادییان لێ زەوت‬ ‫دەكرێتو توندوتیژییان بەرامبەر دەكرێت‪،‬‬ ‫ئایا كولتووری پێشكەوتووی ئەو واڵتە‬ ‫ئەوروپیانە نەیتوانیوە كاریگەریی لەسەر‬ ‫فكرو عەقڵییەتی پیاوی كورد بكات؟‬ ‫ تاكی كورد لە كۆمەڵگای خێڵەكیو‬‫كشتوكاڵەوە كۆچ دەكات‪ ،‬ئامانجی كۆچیش‬ ‫خۆشبەختییە لە رووی ئاسایشو ئابوری‬ ‫نەك لەپێناو ئازادی تاكدا‪ ،‬فەرهەنگی‬ ‫كۆمەڵگایەكی بە سیستم تەنیا بە تیۆری‬ ‫نابێتە فەرهەنگی تاكێكی دیكتاتۆر‪ ،‬هەمیشە‬ ‫لەنێو پەنابەراندا زۆر ئاشكرا ئەوجەنگە‬ ‫ساردە دەبینی لەنێوان نێرو مێدا‪ ،‬نێرەكان‬ ‫فەرشی سوور لەژێر پێیان دەردێتو لە‬ ‫لوتكەی دەسەاڵتو پێگەوە دەهێنرێنە‬ ‫خوارەوە لە ریزو ئاستی ژنو منداڵدا دەبێ‬ ‫ببن‪ ،‬كە شوناس یەك شوناسەو یەك ئاستە‪،‬‬ ‫ئەویش شوناسی مرۆڤ‪ .‬كەواتە شەڕ شەڕی‬ ‫دەسەاڵتو پێگەو سمێڵە‪ ،‬پیاوەكان خۆیان‬ ‫چێژ لە هەموو خۆشییەكانی خۆرئاوا دەبینن‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەیان ژنی ئەوروپی دەخەون‪ ،‬دەچنە‬ ‫دیسكۆ‪ ،‬كاتێ دێنە دەر بەدوای قەسابخانەی‬ ‫حەاڵڵدا دەگەڕێن‪.‬‬ ‫*مەسەلەی شەرەف گەورەترین شتە‬ ‫كە لەسەر ئافرەت رەنگڕێژ كراوە‪ ،‬بەگشتی‬ ‫بۆچی ئافرەتو شەرەف وەك دوانەیەك‬ ‫لە كۆمەڵگە فەرهەنگ نزمو ئایینییەكاندا‬

‫پیاوانی كورد لە‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬لەگەڵ دەیان‬ ‫ژنی ئەوروپی دەخەون‪،‬‬ ‫دەچنە دیسكۆ‪ ،‬كاتێ‬ ‫دێنە دەر بەدوای‬ ‫قەسابخانەی‬ ‫حەاڵڵدا دەگەڕێن‬

‫بەستراون بە یەكەوە؟‬ ‫ شەرەف هەڵقواڵوی سێكسە‪ ،‬خۆ ئەگەر‬‫مەسەلە سێكس نەبوایە‪ ،‬شتێك نەدەبوو‬ ‫بەناوی شەرەف‪ .‬بۆ ئەوەی سێكس كۆنترۆڵ‬ ‫بكرێ شوناسی شەرەفی لە فەلسەفەی‬ ‫ئایینەوە پێدەدەن‪ ،‬شەرەف هێندە بچووك‬ ‫كراوەتەوە كە ئەندازەی پەردەیەكی كچێنییە‪،‬‬ ‫هێندە سنووردارە كە ماچێك باوەشێك‪،‬‬ ‫پیاوی لەسەر بكوژرێ‪ ،‬بۆ كۆنترۆڵ كردنی‬ ‫ئەمەش پێویستت بەدەسەاڵتە‪ ،‬دەسەاڵتیش‬ ‫دەبێ لە خواوەندەوە بێ كە مرۆڤی پێ‬ ‫ملكەچ بكرێ‪.‬‬

‫ژنان بۆ كاڵكردنەوەی جیاوازییە جێندەرییەكان دێنە مەیدان‬ ‫سامان عومەر‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٠‬وەزارەتی خوێندنی بااڵی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی‬ ‫زانكۆی بریستۆلی بەریتانییەوە هەوڵەكانی‬ ‫خۆی بۆ كردنەوەی یەكەمین سەنتەری تایبەت‬ ‫بە خوێندنی “جێندەر” لە زانكۆی سلێمانی‬ ‫خستەگەڕ‪ .‬ئەمە یەكەمین هەوڵ بوو لەالیەن‬ ‫دەزگایەكی حكومییەوە بۆ بەسەركردنەوەی‬ ‫پرسی جێندەر لە هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫جێندەر خاسیەتی جیاوازی دروستكراوی‬ ‫نێوان ژنو پیاوە‪ ،‬وەك رۆڵی هەریەكەیان لە‬ ‫كۆمەڵگادا‪ ،‬دابونەریتو پەیوەندی نێوانیان‪،‬‬ ‫كە بەپێی كلتوری كۆمەڵگاو شوێنو كات‬ ‫گۆڕانیان بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫سیاسەت داڕێژەرانو داكۆكیكاران‬ ‫لە مافەكانی مرۆڤو ژن‪ ،‬پێیانوایە بەبێ‬ ‫بایەخدان بەجێندەرو كەمكردنەوەی جیاكاریی‬ ‫لەسەر بنەمای جێندەر كۆمەڵگا دوادەكەوێت‬ ‫لە دەستەبەركردنی ژیانێكی ئازادو سەالمەتو‬ ‫پڕ بەرهەم بۆ تاكەكانی‪.‬‬ ‫لە دەرەنجامیشدا‪ ،‬ژنان كە قوربانی‬ ‫یەكەمی ئەم سیاسەتو نەریتو یاساو‬ ‫كلتورە نایەكسانانەن‪ ،‬بەشێوەی تاكو گروپ‬ ‫هەوڵەكانیان دەستی پێكرد بۆ دەستەبەركردنی‬ ‫یەكسانیەكی زیاتر لەگەڵ پیاواندا‪.‬‬

‫كابینەی نۆیەمو پێگەی ژن‬

‫لە تازەترین هەوڵیاندا دوای هەڵبژاردنی‬ ‫‪٣٠‬ی ئەیلولی ساڵی ڕابردوو‪ ،‬پێش پێكهێنانی‬ ‫كابینەی نوێ‪ ،‬ژمارەیەك لە ژنانی ناو‬ ‫حزبەكانو كەسانی ئەكادیمیو مامۆستای‬ ‫زانكۆو رێكخراوەكان گروپێكی فشاریان‬ ‫دروستكرد كە ئامانج لێی هاندانی حزبەكانیان‬ ‫بوو تا ژنان كاندید بكەن بۆ وەرگرتنی پۆستە‬ ‫بااڵكان لە كابینەی حكومەتدا‪.‬‬ ‫ئەندامێكی گروپی هاوسەنگیی جێندەریی‬ ‫بۆ كابینەی نۆ‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ڕاستە‬ ‫هەوڵەكەیان سەد لەسەد ئامانجی خۆی‬ ‫نەپێكاو چاوەڕوانی زیاتریان هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوڵەكەیان بۆ ئەم قۆناغە دڵخۆشكەر بوونو‬ ‫ئەنجامی هەبووە‪.‬‬ ‫لەنجە عەبدوڵاڵ وتی‪“ :‬ئامانجمان لە‬ ‫دروستكردنی گروپەكە ئەوەبوو كە ترسمان‬ ‫هەبوو وەك كابینەی پێشوو تەنها ژنێك‬ ‫بەشدار بێت لە كابینەكەدا‪ ،‬بۆیە فشارەكەمان‬ ‫زیاتر بۆسەر پەرلەمان بوو‪ ،‬باش بوو‬ ‫هەوڵەكانمان ئەوەی لێكەوتەوە كە سێ ژن‬ ‫بە پلەی وەزیرو هەروەها سەرۆكو سكرتێری‬

‫چاالکییەکی زانکۆی سۆران لەسەر جێندەر‬ ‫پەرلەمانیش ژن بن‪ ،‬ئەمە دڵخۆشكەرەو‬ ‫چاوەڕوانی زۆریشمان لێیان هەیە”‪.‬‬ ‫كابینەی نۆی حكومەتی هەرێم یەكەمین‬ ‫كابینەیە ڕێژەی ژنان بەبەراورد بە كابینەكانی‬ ‫پێش خۆی زیاترە‪ ،‬ئەوە جگە لە مەرجی‬ ‫لە ‪ %٣٠‬ی كورسی كۆتا بۆ ئەندامانی ژن‬ ‫لە پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم بەوتەی ژنان ئەوە‬ ‫تەنها بەس نییەو دەیانەوێ لە دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردنیشدا ئەو بەشدارییەی ژنان‬ ‫ببینن‪ ،‬بەجۆرێك بەشداری ژنان بە ڕێژەیەكی‬ ‫یەكسان شۆڕبێتەوە بۆ ناو جومگەكانی تریش‪.‬‬ ‫“ئێمە باسی یەكسانی جێندەریی‬ ‫دەكەینو دەمانەوێت بەشداری ژن یەكسان‬ ‫بێت بە بەشداری پیاو لە دەسەاڵتدا‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ عەدالەت نییە ژن كە ‪%٥٠‬ی كۆمەڵگا‬ ‫پێكدەهێنێت بێبەش بێت لە داهێنانو‬ ‫كاركردن‪ .‬بۆیە دەخوازین پەرلەمانو‬ ‫حكومەتی نوێ بە عەقڵێكی جێندەریانە‬ ‫بڕواننە ئەو یاسایانەی كە دەردەچێتو‬ ‫جیاكاری ڕەنگنەداتەوە تیایاندا‪ ”،‬لەنجە‬ ‫عەبدواڵی ئەندامی گروپی بااڵنسی جێندەری‬ ‫بۆ كابینەی نۆ وای وت‪.‬‬

‫پرسی ژن پرسی هەمووانە‬

‫مەرج نییە ئەوانەی ژنو چاالكوان بن‬ ‫باوەڕیان بە پرسی ژن هەبێ‪ ،‬لەبەرئەوەی‬

‫پرسەكە پرسێكی گشتییەو بەتایبەت ڕووی‬ ‫لە ژنان نییە‪ ،‬بۆیە بەپێویست دەزانرێت‬ ‫پیاوانیش ڕۆڵیان هەبێو لەپێناو بەدیهێنانی‬ ‫یەكسانیو دادپەروەری كۆمەاڵیەتیدا داكۆكی‬ ‫لە یەكسانی جێندەریی بكەن‪.‬‬ ‫هەوڵەكانی بااڵنسی جێندەریی هەر‬ ‫تەنیا پشت بە یەك كەناڵی كاركردن‬ ‫نابەستێ؛ ژنان بەچڕی لە چەند الیەكەوە‬ ‫خەریكی داكۆكیكردنن لەوانە؛ ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی كاروباری خانمان سێ ساڵ بەر لە‬ ‫ئێستا ستراتیژی ئەنجومەنەكەیانی رادەستی‬ ‫حكومەتی هەرێم كرد‪.‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی بااڵی كاروباری‬ ‫خانمان‪ ،‬ئەمەل جەالل‪ ،‬وتی‪“ :‬خۆشبەختانە‬ ‫لە كۆتایی ساڵی ‪ ٢٠١٦‬ئەو ستراتیژەی‬ ‫كە ئامادەمان كردبوو لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانی حكومەتی هەرێمەوە پەسەندكرا‪،‬‬ ‫یەكێك لە میكانیزمەكانی ئەو ستراتیژییەتە‬ ‫دامەزراندنی یەكەكانی یەكسانی جێندەرییە لە‬ ‫وەزارەتەكاندا”‪.‬‬ ‫لە قۆناغی یەكەمدا لە ‪ 9‬وەزارەت‬ ‫یەكەكانی یەكسانی جێندەری دامەزران‪،‬‬ ‫ئەو یەكانە تایبەت دەبن بە ڕاستكردنەوەی‬ ‫بااڵنسی جێندەرییو دۆسییەكانی ژنان‪ ،‬كە‬ ‫بەوتەی ئەمەل جەالل لەناو وەزارەتەكاندا كە‬ ‫“نایەكسانییەكی زۆر” تیایاندا بەدیدەكرێت‪.‬‬

‫ئەمە هەمان ئەو قسەیەی جێگری‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی دژی ژنانە لە وەزارەتی ناوخۆ‪،‬‬ ‫كە دان بەوەدا دەنێت نایەكسانی جێندەریی‬ ‫لە وەزارەتەكاندا بوونی هەیە‪ ،‬بۆیە وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ وەك یەكەمین وەزارەت پڕۆژەی‬ ‫یەكسانی جێندەریی جێبەجێكردووە‪.‬‬ ‫ئاری ڕەفیق‪ ،‬جێگری بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬باسی لەوەكرد یەكەكانی‬ ‫تایبەت بەیەكسانی جێندەریی لە هەموو‬ ‫وەزارەتەكانی حكومەت بەبێ جیاوازی بوونی‬ ‫هەیەو بڕیاریشە بكرێن بە بەڕێوەبەرایەتی‪.‬‬ ‫‘’وەزارەتەكەشمان بەنوسراو سیاسەتی‬ ‫یەكسانی لە ئەركو مافەكانی ئافرەتانو پیاوان‬ ‫لەسەر ئاستی وەزارەت لە ڕێگەی نامیلكەوە‬ ‫چاپكردووە كە هیچ وەزارەتێك پێش ئێمە‬ ‫بەوشێوە جددییە ئەو بابەتەی وەرنەگرتووە‪،‬‬ ‫لە نامیلكەكەدا كێشەو چارەسەرمان بۆ‬ ‫بابەتی جێندەریی دەستنیشان كردووە‪’’.‬‬ ‫بڕیار وایە ئەو پڕۆژە یاسایەی كە‬ ‫ئەنجومەنی كاروباری خانمان ئامادەی‬ ‫كردووە‪ ،‬لە خولی پێنجەمی یاسادانانی‬ ‫پەرلەمانی كوردستاندا دەنگی لەسەر بدرێتو‬ ‫كۆمەڵێك بابەتی جێندەری تیایدا پارێزراوە‪.‬‬ ‫گوڵستان سەعید‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬

‫لیژنەی داكۆكیكردن لە مافی ئافرەتان لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬هەوڵێكی نوێی بۆ‬ ‫یەكسانی جێندەریی ئاشكرا كرد كە بریتیە‬ ‫لە پێشكەش كردنی پرۆژە یاسایەك داوا لە‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ بكەن مۆڵەت نەدەن هیچ‬ ‫پارتو گروپێك بەبێ بوونی ‪%٥٠‬ی ژنان‬ ‫تیایاندا تۆمار بكرێن ئەمەش بەمەبەستی‬ ‫چەسپاندنی پێگەی سیاسی ژن لە‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬

‫ناوەندەكانی خوێندنی جێندەر لە‬ ‫برەودان‬

‫كردنەوەی سەنتەری جێندەرو پاشان‬ ‫خوێندنی وانەی جێندەر‪ ،‬كاریگەری لەسەر‬ ‫بەرزركردنەوەی ڕانكی زانكۆكان دەبێت لە‬ ‫هەڵسەنگاندنی پێوەرە زانستییەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫كاتێك پسپۆرییەك دەخرێتە ناو پرۆگرامی‬ ‫زانكۆوە دەیان توێژینەوەی زانكۆیی لەسەر‬ ‫پێشكەشدەكرێت‪ ،‬ئەمەش وەك زانكۆیەكی‬ ‫مەدەنیو بنەماكانی مافی مرۆڤ لێی‬ ‫دەڕوانرێ‪ ،‬بۆیە بەمەرجكردنی خوێندنی‬ ‫وانەی جێندەر وا لە زانكۆكان دەكات‬ ‫پێشبڕكێ بكەن لە خوێندنی ئەو وانەیەو لە‬ ‫ئێستادا زانكۆكانیش خەریكی بەهێزكردنی‬ ‫سەنتەرەكانیانن‪.‬‬ ‫دڵپاك تاهیر‪ ،‬بەڕێوەبەری سەنتەری‬

‫یەكسانی جێندەر لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬دەڵێت سەنتەرەكەیان بە‬ ‫پێشكەشكردنی سیمینارو ۆركشۆپو‬ ‫توێژینەوەی زانستی كار لەسەر ئەو‬ ‫نایەكسانییە جێندەرییە دەكات‪ ،‬كە لەنێوان‬ ‫ژنو پیاودا هەیە‪ .‬وتیشی‪“ :‬دەمانەوێت‬ ‫لە ڕێگەی سەنتەرەكەمانەوە هۆشیاریی‬ ‫جێندەریی بدەین بە خوێندكارە كچو‬ ‫كوڕەكانمان‪ ،‬چونكە ئەو خوێندكارانە دەبنە‬ ‫خاوەنی خێزان لە داهاتوودا”‪.‬‬ ‫لە دوو هەفتەی ڕابردوودا بەرپرسی هەموو‬ ‫سەنتەرەكانی جێندەر لە زانكۆ حكومییو‬ ‫ناحكومییەكان گفتوگۆیان كرد‪ ،‬پرۆگرامێكی‬ ‫پێشنیارکراویان بەرزكردووەتەوە بۆ وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵو پێشنیاریان كردووە لە قۆناغی‬ ‫سێ یان چواری زانكۆ وانەكە بخوێندرێت‪،‬‬ ‫“چاوەڕوانی بڕیاری كۆتایی وەزارەت‬ ‫دەكەین‪ ،‬بەاڵم نامانەوێ لەئەمساڵدا وانەكە‬ ‫بخوێندرێتو بەشێوەی كاڵو كرچ دەست بە‬ ‫پرۆسەكە بكەین” دڵپاك تاهیر وای وت‪.‬‬ ‫ئەمە هەمان بۆچوونی السك ئەرسەالن‬ ‫بایز بەرپرسی سەنتەری جێندەرە لە زانكۆی‬ ‫سلێمانی كە لەو بڕوایەدایە ئەمساڵ خوێندنی‬ ‫واناخرێتە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە لەبەر‬ ‫نەبوونی ئامادەكاری پێویست‪.‬‬ ‫بەاڵم بەرپرسی سەنتەرەكانی جێندەر‬ ‫كۆڵنادەنو بەدیلیان بۆ پڕكردنەوەی ئەو‬ ‫بۆشاییە جێندەرییە داناوە‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫خوێندنی چەند بابەتێكی جێندەر كە‬ ‫لەناو وانەی “گفتوگۆ‪-‬دیبەیت” جێگایان‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬ئەمە بە وتەی بەرپرسی‬ ‫سەنتەری جێندەرە لە زانكۆی سلێمانی‪.‬‬ ‫هەوڵەكانی حكومەت بەردەوامن بۆ‬ ‫دەستەبەركردنی یەكسانی نێوان ژنو پیاو‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا كاریگەریی ئەو هەواڵنە لەسەر‬ ‫ژیانی ئاسایی ژنان ئاشكرا نیەو ئاستەنگی‬ ‫زۆر ماوە لەبەردەم گۆڕانكاری ریشەیی‬ ‫لەمجۆرەدا كە زۆرجار كاتو سەرچاوەو‬ ‫هەوڵی هەمەالیەنەی دەوێت‪.‬‬ ‫بڕیاردانی كۆتاییش لەسەر خوێندنی‬ ‫وانەی جێندەر لە زانكۆكان بێ گرفت نابێتو‬ ‫ئاسان سەیر ناكرێت‪ ،‬چونكە كەمیو نەبوونی‬ ‫پسپۆڕی جێندەرییو مامۆستای ڕاهێنراو‬ ‫بۆ وتنەوەی وانەكە وەك بەربەستێك‬ ‫سەیردەكرێت بۆ خستە پێشی ئەو هەوڵە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ /‬دوای بەشداریكردنی لە خولێكی‬ ‫رێكخراوی “‪ ”Internews‬لەسەر شێوازی‬ ‫نووسینی راپۆرتی هەستیاریی جێندەریی‪،‬‬ ‫نووسەر ئەم راپۆرتەی نووسیوە‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫‪13‬‬

‫ئیبراهیم عەزیز‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ڕێگاوبانو ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی‪:‬‬

‫بۆ چاكسازی رێگاوبانەكان داوای ‪ 18‬ملیار‬ ‫دینارمان كرد ‪ 13‬ملیارمان بۆ دابینكرا‬ ‫*لە زۆربەی شوێنەكان كاركردن لە‬ ‫رێگاوبانەكان دەستیپێكردووە‪ ،‬تا كەی ئەمە‬ ‫بەردەوام دەبێتو دەتانەوێت چی بكەن؟‬ ‫بەڵێ لە چوارچێوەی بەرنامەی وەزارەت‬‫بۆ چاكسازی لە هەموو رێگاوبانەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئێمە وەكو بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رێگاوبانی سلێمانی دەستمان بە كاركردن‬ ‫كردووەو وەزارەت بڕی ‪ 13‬ملیار دیناری بۆ‬ ‫تەرخانكردین‪ ،‬ئێستا بەڵێندەران بەردەوامن‬ ‫لە سیانەكردنی رێگاوبانەكان‪.‬‬ ‫ئەو رێگاوبانانەی كاریان تێدا دەكرێت‪،‬‬ ‫رێگا سەرەكییەكانی نێوان شارەكانن‪،‬‬ ‫بەهیواین لە ماوەیەكی كورتدا ئەو پرۆژانەی‬ ‫چاكسازین بكەونە بواری جێبەجێكردن‪،‬‬ ‫زۆربەی زۆری بەڵێندەران ئیشی باشیان‬ ‫كردووە‪ ،‬ماوەی چاكسازی كە وەزارەت‬ ‫بڕیاری لەسەر داوە حەفتا رۆژە‪ ،‬بەهیواین‬ ‫ئەگەر بارانو الفاو بهێڵێت لەكاتی خۆیان‬ ‫تەواو ببن‪ ،‬ئینجا جوتسایدی نێوان هەڵەبجە‬ ‫سەیدسادق كاری باشی تیاكراوەو بەهیواین‬‫زوو تەواو بێت‪ ،‬پردێكیش هەیە لە رێگەی‬ ‫شانەدەری ‪-‬سەیدسادق ئەویش لەماوەیەكی‬ ‫كورتدا تەواو دەبێت‪.‬‬ ‫لە‬ ‫هەیە‬ ‫كاركردن‬ ‫بەردەوام‬ ‫بەجوتسایدكردنی كەالر ‪ -‬رزگاری‪،‬‬ ‫فراوانكردنی رێگای دەربەندی رانیە‬ ‫هەتا سەنگەسەر كاری تێدا دەكرێت‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەش بەردەوام تیمەكانمان‬ ‫چاكسازی لە رێگای گوندەكانی سنووری‬ ‫سلێمانیدا دەكەن‪ ،‬الفاوی ساڵی رابردوو‬ ‫زەرەرو زیانێكی زۆری بە رێگاوبانەكانمان‬ ‫گەیاندو بەاڵم نەمانهێشتووە هاواڵتیان‬ ‫پەكیان بكەوێت‪ ،‬كارەی سەرەكی ئێمە‬ ‫تەرخانكردنی پارەیە بۆ رێگای نێوان‬ ‫شارەكانو گوندەكان‪.‬‬ ‫*لەماوەی رابردوودا مەرگی زۆربەی‬ ‫رێگاكانت راگەیاند‪ ،‬هۆكارەكەی قەیرانی‬ ‫دارایی بوو‪ ،‬یان خراپی مەوادەكان؟‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەری گەورەی‬‫هەبوو‪ ،‬شەش ساڵە سیانەی رێگاوبانەكان‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬ ‫بودجەیەكی زۆر كەم تەرخانكرا بۆ‬ ‫بەو‬ ‫بەخۆشحاڵیەوە‬ ‫رێگاوبانەكان‪،‬‬ ‫بودجەیەی ئەمساڵ تەرخانكراوە دەتوانم‬ ‫بڵێم رێگا سەرەكییەكانی ناوچەی سلێمانی‬ ‫نەك هەمووی ئەو قەرەباڵغە دەكەوێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوەو چاكسازی تێدا دەكەینو‬ ‫بۆ سااڵنی داهاتووش ئەو رێگایانەی ماون‬ ‫چاكسازیان تێدا دەكرێت‪.‬‬ ‫*خەڵك قسەیەك دەكەن دەڵێن قیری‬ ‫سەردەمی هەشتاکان باشتر بووە‪ ،‬تۆ ئەمە‬ ‫تا چەند بەڕاست دەزانی؟‬ ‫بیرۆكەیەكی هەڵەیەو خەڵك بە هەڵە‬‫تێگەیشتووە‪ ،‬ئەو مەوادانەی ئێمە بەكاریان‬ ‫دەهێنین زۆر زۆر كوالیتی باشترە لە قیری‬ ‫ئەو سەردەمە‪ ،‬كارگەكانمان زۆر ستاندارو‬ ‫بەسیستمێكی كۆنترۆڵكراو ئیش دەكەن‪،‬‬ ‫زۆربەی زۆری تێكچوونی رێگاوبانەكان‬ ‫دەگەڕێنینەوە بۆ بارهەڵگرەكان‪ .‬كاتی‬ ‫خۆی كە تێكنەچوون بارهەڵگرێكی زۆر‬ ‫كەم بەسەر رێگاوبانەكاندا رۆیشتوون‪،‬‬ ‫ئێستا ژمارەیان لە ئەندازە تێپەڕیوەو لە‬ ‫پێشبینی ئەو ئەندازیارانە دەرچووە كە لە‬ ‫بواری رێگاوباندا كاردەكەن‪ ،‬ئەمەش هۆی‬ ‫كارەساتەكەیە نەك بڵێن كوالیتی ئێمە‬ ‫نزمترە‪ ،‬كەشوهەواش كاریگەری هەبووە‪،‬‬ ‫لە سااڵنی رابردوودا الفاوێكی زۆر بووە‬ ‫بۆ تێكچوونی رێگاوبانەكان‪ ،‬هۆكارەكەی‬ ‫كوالیتی نیە‪ ،‬سیانەكردنی رێگاوبانەكان‬

‫بەشێكی كەمی‬ ‫رووداوەكانی هاتوچۆ‬ ‫بۆ خراپی رێگاوبان‬ ‫دەگەڕێتەوە بەشێكی‬ ‫زۆری بەهۆی سەرپێچی‬ ‫شۆفێرانەوەیە‬

‫تیمەكانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫نیشتەجێكردن‪ ،‬دەستیان بە كاركردن لە‬ ‫رێگاوبانی نێوان شارەكان كردووە‪ ،‬لە سنوری‬ ‫پارێزگای سلێمانی چاكسازی لە زۆربەی‬ ‫رێگاكاندا دەكرێت‪.‬‬ ‫ئیبراهیم عەزیز‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ڕێگاوبانو‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” وتی‪“ :‬بۆ چاكسازی لە‬ ‫رێگاوبانەكان داوای ‪ 18‬ملیار دیناریان كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ‪ 13‬ملیاریان بۆ دابینكراوە‪.‬‬ ‫لەبارەی هێڵی شەمەندەفەرەوە‪ ،‬ئیبراهیم‬ ‫عەزیز‪ ،‬دەڵێت پێویستی بە دیراسەكردن‬ ‫هەیەو نابێت لە خۆمانەوە بچین بە گژیدا‪،‬‬ ‫ئەو لە كاری كۆمپانیا ناوخۆییەكان رازیەو‬ ‫وتی‪“ :‬كۆمپانیاكانی واڵتانی دراوسێ‪ ،‬زۆربەی‬ ‫كارەكانیان وەكو پێویست ئەنجام نەداوە”‪.‬‬ ‫زەمەن‬

‫زۆربەی ئەو‬ ‫پرۆژانەی كۆمپانیا‬ ‫بیانیەكان كردویانن‬ ‫شكستیان هێناوە یان‬ ‫بەجێیانهێشتوون‬

‫تاقیگەی‬

‫بیناسازی‬

‫لەژێر چاودێری‬ ‫سلێمانیدایە‪.‬‬ ‫*لە چەند كارگەوە قیرو پێداویستیەكانی‬ ‫رێگاوبانەكان بەرهەمدەهێنرێت‪ ،‬هەمووی‬ ‫خۆماڵیە؟‬ ‫كارگەكان زۆرن لە هەموو قەزاو‬‫ناحیەك مەعمەلی قیرمان هەیەو تاڕادەیەك‬ ‫باشن‪ ،‬هەندێكیان نەبێت كۆنن كە ئێمە‬ ‫ئیعتمادیان ناكەینە سەر‪ ،‬بە خۆشحاڵیەوە‬ ‫چەند ساڵێكە مەواد موكەسر بەكاردەهێنین‬ ‫كە سەركەوتنێكی باشی بەدەستهێناوەو‬ ‫باشترە لە مەوادی چەم‪.‬‬ ‫هاتوچۆكردن‬ ‫ناكەیت‬ ‫*هەست‬ ‫یەكێكە لە گەورەترین كێشەكانو كاتی‬ ‫زۆر دەبات‪ ،‬بۆ چارەسەری ئەمە باس لە‬ ‫هێڵی شەمەندەفەر كرا‪ ،‬ئەمە پرۆژەیەكی‬ ‫جددییەی الی وەزارەت؟‬ ‫من ناتوانم باسی هێڵی شەمەندەفەر‬‫بكەم چونكە ئەو پرۆژەیە الی ئێمە نیەو‬ ‫وەزارەتی ئیشی لەسەر دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بودجەیەكی زەبەالحی دەوێت‪ ،‬پرۆژەیەكی‬ ‫زۆر ستراتیژییە‪ ،‬هیوادارم هەنگاو بنرێت‬ ‫بۆ دروستكردنی‪ ،‬چونكە پرۆژەكە‬ ‫دیراسەكردنی زۆری دەوێت‪ ،‬ناتوانم بڵێم‬ ‫دەكرێت یان ناكرێت‪.‬‬ ‫*بۆچی ئەوەندە بە زەحمەتی دەزانی؟‬ ‫بودجەی زۆری دەوێت‪ ،‬بزانین سودی‬‫هەیە یان نا‪ ،‬هێڵی شەمەندەفەر لەو واڵتانە‬ ‫زۆر ئەكتیڤە كە قەرەباڵغی زۆریان هەیە‬ ‫وەكو چینو هندستانو میسر‪ ،‬ئەو واڵتانەی‬ ‫دانیشتوانی كەمە زۆر نیانە‪.‬‬ ‫*بەس هەست ناكەیت ئەگەر وانەبێت‬ ‫هاتوچۆكردن زۆری پێدەچێت‪ ،‬وات كەسێك‬ ‫لە سلێمانیەوە بڕوات بۆ دهۆك رۆژێكی‬ ‫پێدەچێت بۆ چوونو هاتنەوە؟‬ ‫بۆچی رۆژێكی پێدەچێت‪ ،‬ئەگەر‬‫رێگاكان دووساید بن بە چوار بۆ پێنج‬ ‫سەعات دەگەیتە دهۆك‪ ،‬من خۆ ناڵێم‬ ‫با سكەی قیتار نەكرێت‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫هەنگاوی بۆ بنرێتو دیراسە بكرێت‪.‬‬ ‫*هیچ ئیجرائاتێك كراوە لەگەڵ ئەو‬ ‫كۆمپانیایانەی كە كەمتەرخەمی دەكەن لە‬ ‫كارەكانیاندا؟‬

‫بەڵێ بەردەوام ئێمە لەگەڵ كۆمپانیاكان‬‫كۆبوونەوە دەكەین‪ ،‬ئەوانەی كەمتەرخەمن‬ ‫لێپرسینەوەی یاساییمان لەگەڵ كردونو‬ ‫لیژنەمان لەسەر پێكهێناون‪.‬‬ ‫*كۆمپانیاكان زیاتر خۆماڵینو یان‬ ‫بیانی‪.‬‬ ‫هەموو جۆرێكیان تێدایە‪ ،‬كۆمپانیای‬‫بیانیو ناوخۆی لە رێگاوبانەكاندا كاردەكەن‪،‬‬ ‫كۆمپانیای بیانیمان هەیە ئیشەكەی‬ ‫بەجێهێشتووەو كۆمپانیا خۆماڵییەكان‬ ‫ئیشەكەی دەكەن‪.‬‬ ‫*بۆچی ئیشیان بەجێهێشتووە؟‬ ‫لەبەرئەوەی نەیانتوانیوە ئیشەكان‬‫بكەن‪ ،‬زۆربەی زۆریان كۆمپانیای زەبەالح‬ ‫نین لە واڵتەكانیان خۆیان‪ ،‬زۆربەیان‬ ‫باوەڕپێكراو نین‪ ،‬شارەزایەكی ئەوتۆیان‬ ‫نیە‪ ،‬كاتێك پرۆژەكەیان بۆ دەردەچێت ئێمە‬ ‫تاقیان دەكەینەوە بۆمان دەردەكەوێت ئەو‬ ‫كۆمپانیا نین كە لە سی ڤیەكەدا باسكراوە‪،‬‬ ‫زۆربەی زۆریان كە سی ڤیەكانیان پێشكەش‬ ‫دەكەن هەڵەیە‪.‬‬ ‫*زۆربەی كۆمپانیاكان هی كام واڵتن؟‬ ‫زۆربەیان ئێرانیو توركین‪ ،‬هیوادارین لە‬‫سااڵنی داهاتوودا هەنگاو بەرەو ئەوە بنێین‬ ‫كۆمپانیاكانی خۆمان زیاتر ئەكتیڤ بكەینو‬ ‫پشتگیریان بكەینو بەرەو پێشیان بەرین‪،‬‬ ‫چونكە هەر كۆمپانیاكانی خۆمان دەتوانن‬ ‫كوردستان ئاوەدان بكەنەوە‪ ،‬كۆمپانیای‬ ‫واڵتانی دەرو دراوسێ زۆربەی كارەكانیان‬ ‫وەكو پێویست ئەنجام نەداوە‪ ،‬زۆربەی ئەو‬ ‫پرۆژانەی ئەوان كردویانن شكستیان هێناوە‬ ‫یان بەجێیانهێشتوون‪.‬‬ ‫*لەسەر رێگاوبانەكان نیشانەو هێماكانی‬ ‫هاتوچۆو ناونیشانی شارەكان زۆر كەمە؟‬ ‫راستە خۆی نیشانەو هێماكان‬‫لە هەرێم وەكو پێویست دانەنراون‪،‬‬ ‫بەشێكی دەكەوێتە ئەستۆی ئێمە ئەگەر‬ ‫لەتەندەرەكاندا هەبێت‪ ،‬بەشە زۆرەكەی الی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێمی‬ ‫كوردستان لێی بەرپرسیارە‪.‬‬ ‫*ئێوە قسەتان لەسەر ئەم بابەتە‬ ‫كردووە؟‬ ‫قسەمان كردووە ئەوان ئەو ئەركەیان‬‫خستوەتە سەر شانی خۆیان‪ ،‬ئەركی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆیە كە هێماكانی‬ ‫هاتوچۆ لە شوێنە پێویستەكاندا دابنێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو گەشتیارانەی دێنە هەرێم‬ ‫كێشەیان بۆ دروست نەبێت‪.‬‬ ‫*كەم رۆژ هەیە رووداوی هاتوچۆ‬ ‫نەبێت‪ ،‬تۆ ئومێدت هەیە بەو پرۆژانەی‬ ‫ئێستا ژمارەی رووداوەكانی هاتوچۆ‬ ‫كەمببنەوە‪.‬‬ ‫ئومێدم هەیە كەمتر بێتەوە خۆی‬‫رووداوی هاتوچۆ لە هەموو جیهاندا هەر‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەر هەموو رێگاكان بكرێن بە دوو‬ ‫ساید رێژەی رووداوەكان كەمتر دەبێتەوە‬ ‫بەاڵم بەهۆی سەرپێچی شۆفێران رێگاكانیش‬ ‫بكرێن بە دووساید ئەو كارەساتانە هەر‬ ‫روودەدەن‪ ،‬بەشێكی كەمی رووداوەكان بۆ‬ ‫خراپی رێگاوبان دەگەڕێتەوە بەشێكی زۆری‬ ‫بەهۆی سەرپێچی شۆفێرانەوەیە‪.‬‬ ‫*خنكانێكی زۆر هەیە لە ناو شاری‬ ‫سلێمانیو رێگاكان زۆر تەسكو بچوكن؟‬ ‫رێگاكانی ناو شار پەیوەندی بە‬‫شارەوانیەوە هەیە‪ ،‬ئەگەر داوامان لێبكەن‬

‫كاتی خۆی كە تێكنەچوون‬ ‫بارهەڵگرێكی زۆر كەم‬ ‫بەسەر رێگاوبانەكاندا‬ ‫رۆیشتوون‪ ،‬ئێستا‬ ‫ژمارەیان لە ئەندازە‬ ‫تێپەڕیوە‬

‫هاوكاریان دەكەین‪ ،‬بەاڵم ئەوە ئیشی‬ ‫شارەوانی سلێمانیو بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫هاتوچۆیەو دەتوانن هەماهەنگی بكەن‪.‬‬ ‫*مەسەلەی مەركەزیەتی ئیداری‬ ‫كێشەی بۆ سلێمانی دروست كردووە‪ ،‬ئەمە‬ ‫كێشەی بۆ ئێوەش دروستكردووە؟‬ ‫ئێمە كێشەیەكی وامان نیە‪ ،‬ئەگەر‬‫بودجەمان بۆ تەرخان بكەن ئێمە كێشەمان‬ ‫نیە‪ ،‬ئەو رۆتینەی بۆ مامەڵەی هاواڵتیان‬ ‫هەیە الی ئێمە نیە‪ ،‬ئەگەر بودجەمان بخەنە‬ ‫بەردەست مەركەزی بێت یان المەركەزی‬ ‫كێشەمان نیە‪.‬‬ ‫*واتە بەتەنیا كێشەی بودجەتان‬ ‫كردووە؟‬ ‫بەڵێ ئێمە بەس داوای بودجەمان‬‫كردووە‪ ،‬سااڵنە داوای ‪ 15‬ملیۆن دۆالرمان‬ ‫كردووە بەتەنیا بۆ چاككردنەوەی‬ ‫رێگاوبانەكان‪ ،‬ئەمساڵ ‪ 13‬ملیار دیناریان‬ ‫پێداوین ئێمە بۆ چاكسازی رێگاوبانەكان‬ ‫داوای ‪ 18‬ملیار دینارمان كرد‪ ،‬دروستكردنو‬ ‫جوت سایدی رێگاكانیش پرۆژەی دەوێت‬ ‫هیوادارین بودجەی بۆ تەرخانبكرێت‪.‬‬

‫پرۆژەی هێڵی‬ ‫شەمەندەفەر دەبێت‬ ‫چەند ساڵێك‬ ‫توێژینەوەی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫نابێت لە خۆمانەوە‬ ‫بچین بە گژیا‬

‫ئەنوەر كەریم‬

‫ئابووری لەرزۆكی‬ ‫عێراقو هەرێم‬ ‫لەماوەی رابردوودا عێراق پشێویەكی تەواوی بەخۆیەوە بینی بەهۆی‬ ‫ناڕەزاییەكانی خەڵكەوە‪ ،‬كە داوای مافە سەرەتاییەكانی خۆیان كرد هەر لە‬ ‫رەخساندنی هەلی كارو خزمەتگوزاری سەرەتاییەكاندا‪.‬‬ ‫لە ماوەی ‪ 15‬ساڵی رابردوودا نوخبەی دەسەاڵتدارانی عێراق تادێت‬ ‫زیاتر لە خەڵك دووردەكەونەوە ناڕەزاییەكانی شەقامی عێراقی توندكردووەو‬ ‫رەوایەتی سیستمی حكومڕانی عێراقی الوازتر كرد ‪.‬‬ ‫شكانی نرخی نەوتو قەیرانی دارایی‬ ‫لە ‪ %90‬داهاتی عێراق لەسەر نەوتە‪ ،‬پێش شكانی نەوت لەساڵی ‪2013‬‬ ‫داهاتی سااڵنەی حكومەتی عێراق‪ ،‬لە هەناردەكردنی ‪ 2.4‬ملیۆن بەرمیل‬ ‫نەوتدا لە رۆژێكدا ‪ 102‬ملیار دۆالر بووە‪ ،‬بەاڵم داهاتی نەوت لەساڵی‬ ‫‪2017‬دا لە ناردنی ‪ 3.8‬ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا تەنیا ‪ 48‬ملیار‬ ‫بووە‪ .‬بودجەی حكومەتی عێڕاق بۆ ساڵی ‪ 2019‬بەرزبۆتەوە بۆ ‪ 106‬ملیار‬ ‫دۆالر هەرچەندە كورتهێنانی زۆری هەیە‪ ،‬بەاڵم بودجە بەرزبۆتەوە ئەمەش‬ ‫تاڕادەیەك سەركەوتنی بەدەستهێناوە‪ ،‬بەاڵم ئەم سەركەوتنە لەوانەیە ببێتە‬ ‫هۆی شكستهێنان لە پشتگوێخستنی سیاسەتە درێژخایەنەكانی چاكسازی‬ ‫ئابووری لە عێراقدا ‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2016‬دا حكومەتی عێراقو سندوقی دراوی نیودەوڵەتیو بانكی‬ ‫جیهانی ڕێككەوتن كە ‪ 5.3‬ملیار دۆالر قەرز بدەن بەعێراق لە بەرامبەردا‬ ‫بەغداد كۆمەڵی چاكسازی ڕیشەی بكات لە ئابووری واڵتەكەیداو سندوقەكە‬ ‫دەڵێت عێراق نەیتوانیوە دەستكاری موچەو پشتیوانە داراییەكان بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم حكومەت لەم دواییەدا بڕیاریداوە موچە بۆ ملیۆنێكو ‪ 250‬هەزار‬ ‫كەس ببڕێتەوە‪ ،‬بەهۆی خۆپیشاندانەكان بەمەش بودجەی گشتی ئەوەندەیتر‬ ‫فشاری دەچێتە سەر لە جیاتی ئەوەی پەرە بدات بەكەرتی تایبەت كەرتی‬ ‫گشتی گەورە دەكات‪.‬‬ ‫كەرتی گشتی عێراق كە كەرتێكی هەڵئاوساوە ئەمەش یەكێكە لە هۆكارە‬ ‫سەرەكییەكانی بەئیدارەی خراپی داهاتو نایەكسانی داهات‪ ،‬ئەمەش پێكهاتە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی عێراق كاریگەریەكی زۆریان هەیە لەسەر ئەو چاكسازیانە‪،‬‬ ‫چونكە حیزبەكانو پێكهاتەكان دژی چاكسازین هەموو دەیانەوێت بەشێكی‬ ‫خۆیان بخۆن بەهەموو شێوەیەك دەیانەوێت ڕێگری بكەن لە چاكسازی‪.‬‬ ‫لە ‪ %62‬ئەو كەسانەی لە عێراق دامەزراون‪ ،‬لەساڵی ‪ 2014-2007‬لە كەرتی‬ ‫گشتیدا دامەزراون‪ ،‬لە ‪ %47.5‬بودجەی عێراق لە ساڵی ‪ 2016‬بۆ موچەی‬ ‫پێنج ملیۆن فەرمانبەران ڕۆیشتووە‪.‬‬ ‫وەزارەتی پالندانانی عێراق دەڵێت لە ‪ %40‬هیچزی كاری عێراق لە‬ ‫كەرتی گشتیدا كار دەكەن‪ ،‬موچەی زۆری كەرتی گشتیو نەبوونی بەدیلێكی‬ ‫یەكسان لە كەرتی تایبەتدا وایكردووە خەڵك چاوەڕێی حكومەت بكات كە‬ ‫دایانبمەزرێنێت‪ ،‬هەروەها نەڕەخساندنی هەلی كار لەالیەن عێراقو كوردستانو‬ ‫زۆربوونی ژمارەی دەرچووانی زانكۆكان بۆ نمونە لە كوردستان هەموو ساڵێك‬ ‫‪ 35000‬هەزار قوتابی لە زانكۆو پەیمانگاكان دەردەچنو ئەمەش قەیرانی‬ ‫بێكاری زیاتر دەكات‪.‬‬ ‫كەرتی تایبەتو ئابووری نافەرمی‬ ‫بەگوێرەی ئامارە نافەرمیەكان كەرتی تایبەت لە ‪ %37‬بەرهەمی ناپوختەی‬ ‫ناوخۆی عێراق پێكدەهێنێتو بەنیازە ئەو ڕێژەیە بەرزبكاتەوە بۆ ‪ ،%54‬بەاڵم‬ ‫كێشە سەرەكیەكە ئەوەیە دروستكردنی بااڵنس لەنێوان ژمارەی هێزی كاری‬ ‫كەرتێك لەگەڵ بەشداری كەرتەكە لە بەرهەمهێنانی ناوخۆیدا‪.‬‬ ‫بۆ نمونە كەرتی نەوت بەشی سەرەكی بەرهەمی ناوخۆی عێراق‬ ‫پێكدەهێنێت‪ ،‬بەاڵم لە ‪ %4‬هەلی كار لە عێراقدا دەڕەخسێنێت‪ ،‬لە كوردستاندا‬ ‫تەنیا ‪ %1‬هەلی كاری رەخساندوە‪ .‬كەرتی پیشەسازی عێراقی كە لە ‪%16‬‬ ‫هێزی كاری عێراقی لەخۆگرتووە‪ ،‬بەاڵم تەنیا لە ‪ %1‬بەرهەمی ناپوختەی‬ ‫ناوخۆی عێراق دابین دەكات‪ ،‬وەك وەزارەتی پیشەسازی هەرێمی كوردستان‬ ‫كە داهاتی كەمترە لە خەرجیەكانی وەزارەت بەهۆی زۆری كارمەندەكانیەوە‪.‬‬ ‫هەروەها زۆربەی زۆری چاالكییە ئابورییەكان كەرتی تایبەت بەبێ ئاگاداری‬ ‫الیەنە فەرمیەكان ئەنجامدەدەرێت واتە وا لە ‪ %62‬ناوەندە ئابوورییەكانو‬ ‫بازرگانییەكان الی حكومەت تۆمار نەكراون بۆ ئەوەی باج نەدەن كەواتە‬ ‫بەشێكی زۆری ئابوری عێراق باج نایگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا رێژەی بێكاری لە عێراقدا گەیشتۆتە ‪ %31‬وە چاوەڕێدەكرێت ئەم‬ ‫رێژەیە بەرزتر بێتەوە لە سااڵنی داهاتوودا زۆرتر بەرزببێتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا رێژەی‬ ‫دانیشتوانی نێوان ‪ 64-15‬ساڵ لە ‪ %60‬دانیشتوانی عێراق پێكدەهێنێت‪.‬‬ ‫بەم پێیە ژمارەی دانیشتوانی خاوەن توانای كاركردن دەگاتە لوتكەو‬ ‫ئەمەش لەگەڵ گۆڕانی دیمۆگرافیای شارەكانی عێراق كە ژمارەی دانیشتوانی‬ ‫بەغداو بەسرە زۆر گەورەن كەواتە كێشەی گەورەی نەخوازراو دروست دەبێت‬ ‫ئەگەر خەڵكی شارەكان بیانەوێت دروستیبكەن‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەیاننامە رەسمیەكانیدا پشتیوانی لە‬ ‫خۆپیشاندارەكان دەكات كە بەشێوەیەكی ئاشتی داوای مافەكانی خۆیان‬ ‫بكەن‪ ،‬هەروەها پشتیوانی لە سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكات بۆیە باشترین‬ ‫بژاردە ڕێكەوتنە بۆ ئەوەی پشێوی جارێكی تر دروستنەبێتەوە لەناو عێراقو‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫رادەستكردنی ‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوت حكومەتی هەرێم وەك سیاسەتی‬ ‫پراگماتیك بیگرێتە بەر بەرامبەر عێراق‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫كااڵی توركی لەبەردەم بایكۆتی هاواڵتیاندا‬

‫ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەرێمو توركیا زیاتر لە ‪ 12‬ملیار دۆالرە‬ ‫بایكۆتو هەڵوێستی سیاسی‬

‫وریا فەتاح‬ ‫دوای لەشكركێشی سوپای توركیا‬ ‫بۆ رۆژئاوای كوردستانو لێكەوتەكانی‬ ‫وایكردووە بیرۆكەی بایكۆتكردنی كااڵو‬ ‫شمەكی توركی لە هەر كاتێكی دیكە‬ ‫گەرمتر بێتو بووەتە باسوخواسی نێو‬ ‫خەڵكو تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وەك سادەترین كاردانەوە دژی كردنە‬ ‫قوربانیی كوردانی رۆژئاواو ئاوارەكردنیانو‬ ‫داگیركردنی خاكەكەیان‪.‬‬ ‫پرسیاری سەرەكی ئەوەیە‪ ،‬بازاڕەكانو‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم كە سااڵنێكە لە بۆشایی‬ ‫بەرهەمی خۆماڵیدا بەرخود لەگەڵ كااڵی‬ ‫توركی دەكەنو كڕیارێكی سەرەكین‪ ،‬چۆن‬ ‫دەتوانن بایكۆتی بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا قەبارەی‬ ‫بازرگانی هەرێم لەگەڵ توركیا لە هەر‬ ‫واڵتێك زیاترە‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری یەكێتیی هاوردەو‬ ‫ناردنكارانی كوردستان‪ ،‬قەبارەی ئاڵوگۆڕی‬ ‫بازرگانی نێوان هەرێمی كوردستانو توركیا‬ ‫لە ساڵی ‪2018‬دا بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە‬ ‫بینیوەو توانرا ئاڵوگۆڕێكی بەرفراوان‬ ‫بكرێت بەشێوەیەك قەبارەی ئاڵوگۆڕی‬ ‫بازرگانی لەو ساڵەدا نزیكەی ‪ 12‬ملیار دۆالر‬ ‫بووە‪ ،‬بۆ ئەمساڵ ‪ 2019‬پێشبینی كراوە‬ ‫ئەو قەبارەیە بەرزبوونەوەی زیاتر بەخۆوە‬ ‫ببینێت و بگاتە ‪ 13‬تا ‪ 14‬ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان هەڵمەتەكە‬ ‫بەرفراوانەو بە كۆمێنتو بۆچوونو‬ ‫زانیاریو هەڵوێست دەربڕین‪ ،‬پشتگیری لە‬ ‫بایكۆتكردنی كااڵی توركی دەكەن‪.‬‬

‫بایكۆت چییە؟‬

‫بایكۆت‪ ،‬بریتییە لە هەڵوێست وەرگرتن‬ ‫بۆ نەكردنی كارێك یان پشتكردنە كااڵیەك‬ ‫یان بڕیارێك بە كۆدەنگیو پابەند نەبون‬ ‫پێیەوە‪ ،‬بایكۆت لە ئێستادا چەكێكی‬ ‫مەدەنی كاریگەرەو زۆر جار توانیویەتی‬ ‫ئاڕاستەی بڕیارێك یان كااڵیەك بگۆڕێت‪.‬‬ ‫تایبەت بە توركیا‪ ،‬چەند ساڵێك‬ ‫پێش ئێستا لە سنوری ئاسمانی نێوان‬ ‫“توركیا و سوریا” فڕۆكەیەكی روسی‬ ‫لەالیەن توركیاوە تێكشكێنرا‪ ،‬لە یەكەم‬ ‫هەنگاودا حكومەتی مۆسكۆ بڕیاریدا‬ ‫نابێت هیچ گەشتیارێكی روسی سەردانی‬

‫د‪ .‬كامەران مەنتك‪ ،‬نوسەرو مامۆستای‬ ‫زانكۆ لەوبڕوایەدایە چیتر بایكۆتكردنی كااڵی‬ ‫توركی پەیوەندی بە سیاسەتەوە نەماوە‪،‬‬ ‫بەڵكو “پەیوەستە بە شەڕێكی بایەلۆجیەوە‬ ‫كە توركیا لە رێگەی هەناردەی شمەكو‬ ‫كااڵكانی دژ بە هەرێمی كوردستان دەستی‬ ‫پێكردووە”‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬لەو كاتەوەی كااڵی‬ ‫توركی هاتوەتە ماڵەكانمانەوە‪ ،‬هەر لەو‬ ‫كاتەشەوە نەخۆشخانەكانی توركیاو تارانو‬ ‫بەغداو ئوردن پڕبوون لە نەخۆشی ئێمە”‪.‬‬ ‫زۆرێك پێیان وایە لەبەر ئەو فشارو‬ ‫لەشكركێشییەی لەسەر رۆژئاوای كوردستان‬ ‫هەیە دەبێت بایكۆتی كااڵی توركی بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كامەران مەنتك باسلەوە دەكات‪،‬‬ ‫شەڕەكە تەنها لە كۆبانێ و رۆژئاوا نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو توركیا لە رێگەی كااڵوە لە شەڕێكی‬ ‫نەرمتردایە لەگەڵ كورد‪.‬‬

‫توركیا وەك واڵتێكی زەبەالح‬ ‫لە هەناردەكردن‬

‫شمەک و کااڵی تورکی بازاڕی هەرێمی داپۆشیوە‬ ‫توركیا بكات‪ ،‬ئەمە وای لە ئەردۆغان كرد‬ ‫یەكسەر بگاتە مۆسكۆ‪ ،‬چونكە حكومەتی‬ ‫ئەنقەرە لەوە تێگەشت ئەگەر نزیكەی پێنج‬ ‫ملیۆن گەشتیاری روسی لەدەست بدات‬ ‫چ كاریگەرییەك لەسەر كەرتی گەشتیاری‬ ‫توركیا دروست دەبێت‪ ،‬بۆیە ئەردۆغان بە‬ ‫فەرمی داوای لێبوردنی كردو قەرەبووی‬ ‫هەموو ئەو زیانانەی كردەوەو بەڵێنی‬ ‫دووبارە نەبوونەوەیدا‪.‬‬

‫كااڵی توركی لەبەردەم‬ ‫بایكۆتی هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‬

‫لە دوای دەستپێكردنی لەشكركێشی‬ ‫توركیا بۆ سەر باكورو رۆژهەاڵتی سوریا‪ ،‬لە‬ ‫باشوری كوردستان هەڵمەتێكی بەرفراوان‬ ‫بۆ بایكۆتكردنی كااڵی توركیی دەستپێكردو‬ ‫ئێستا بیرۆكەی بایكۆتكردنی كااڵی توركی‬ ‫لە هەر كاتێكی تر گەرمترەو هەزاران كەس‬ ‫بەدەربڕینی بۆچوونو رەتكردنەوەی كڕینی‬

‫كااڵی توركی لۆبی دروست دەكەن بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی بایكۆتی كااڵی توركی‪.‬‬ ‫هەڵمەتەكە سەرەتا لە رێگای تۆڕە‬ ‫دەستیپێكردو‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانەوە‬ ‫چەندین گروپی جیاواز لە فەیسبوكو‬ ‫ئینستاگرام دروستكراونو هەزاران كەس‬ ‫تێیدا بەشدارنو بە دەربڕینی بۆچونو‬ ‫ئاگاداركردنەوەو چەندین شێوازی جیاواز‬ ‫هەڵمەتە بەردەوامیی هەیە‪.‬‬ ‫بەشداربووانی هەڵمەتەكە زانیاریی‬ ‫باڵودەكەنەوە بۆ ناسینەوەی كااڵ‬ ‫جێگرەوەش‬ ‫كااڵی‬ ‫توركییەكانو‬ ‫دەستنیشان دەكەن‪ ،‬تا خەڵك بیانكڕێت‪.‬‬ ‫كاوە قەرەداغی‪ ،‬پسپۆڕی ئیداریو‬ ‫ئەندامی دەستەی بااڵی مونتەدای‬ ‫ئابوری كوردستان‪ ،‬پێیوایە دەبێت‬ ‫هاواڵتیان دەستپێ بكەنو بڕیار بدەن‬ ‫بایكۆتی كااڵی توركی بكەن‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫“چی تێدایە با قاپێك ماست نەخۆین دوو‬ ‫كەوچك بخۆین با كڕینی جلوبەرگەكانمان‬

‫كەم بكەینەوە با گەشتی توركیا نەكەینو‬ ‫هێڵی توركیا بەكار نەهێنین”‪.‬‬ ‫زۆرێك لە خەڵك پێیانوایە بۆ‬ ‫بایكۆتكردنی كااڵی توركی دەبێت حكومەت‬ ‫و دامەزراوە فەرمییەكانی هەرێم بڕیار‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم ئەو پسپۆڕەی ئابورییە‬ ‫پێیوایە؛ حكومەتو دامەزراوەكانی هەرێم‬ ‫بەرژەوەندییان لەگەڵ توركیا هەیە هەم‬ ‫لە رووی جوگرافیاوە هەم لە رووی خەتی‬ ‫نەوتییو چەندین پەیوەندی دیكە‪ ،‬كە‬ ‫قورسە حكومەتی هەرێم بتوانێت بە رەسمی‬ ‫بایكۆتی كااڵی توركیا بكاتو دەبێت لەوە‬ ‫تێبگەن‪.‬‬

‫هەرێم دەتوانێت جێگرەوەی‬ ‫كااڵی توركی دابین بكات‬

‫بازاڕەكانی هەرێم جمەیان دێت لە كااڵی‬ ‫دەرەوە بە تایبەت كااڵی توركی‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫كاتێك دەچیتە بازاڕ بتەوێ كااڵیەك بكڕی‬ ‫بێجگە لەوەی كااڵی توركی زۆرترین كااڵی‬

‫بازاڕە لە هەمان كاتدا بەچەندین هەڵبژاردەو‬ ‫كوالێتی جیاواز سەرنجت رادەكێشێت بۆ‬ ‫كڕین‪ ،‬ئەمە وایكردووە خەڵك بیر لەوە‬ ‫بكاتەوە كاتێك لەناو كااڵی توركیدا نقوم‬ ‫بوون چۆن دەتوانن بێنە دەرەوەو كااڵی‬ ‫جێگرەوە بدۆزنەوە؟‬ ‫لەسەر ئەم بۆچوونە حیسام بەرزنجی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوری‬ ‫كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێستا لە‬ ‫پاڵ كااڵی توركی‪ ،‬كااڵو شمەكی ئێرانیو‬ ‫سعودییو میسریو ئیماراتی و ئەندەنوسیو‬ ‫چەندینی دیكە لە بازاڕەكانی هەرێمدا‬ ‫هەن‪ ،‬بەاڵم خواست لەسەر كااڵی توركی‬ ‫وایكردووە زۆرترین كااڵكان توركی بن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەاڵم ئێمە دەتوانین لە رێگەی‬ ‫بایكۆتی كااڵی توركییەوە بە كااڵی واڵتانی‬ ‫دیكەو گەشەپێدانی بەرهەمی خۆماڵی‬ ‫شوێنی بگرینەوە‪ ،‬بۆیە بایكۆتی كااڵی‬ ‫توركی هیچ مەترسی دروست ناكات لە‬ ‫كاتێكدا جێگرەوەی ئەو كااڵیانە ئامادەن”‪.‬‬

‫لەم سااڵنەی دوایدا ئابوری توركیا‬ ‫گەشەكردنێكی خێرای بەخۆیەوە بینی‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك بەپێی ئاماری )�‪Econom‬‬ ‫‪ )ic Complexity Index‬تەنیا لە‬ ‫ساڵی (‪ )2017‬توركیا (‪ )166‬ملیار دۆالری‬ ‫هەناردە كردوەو لە ریزبەندی (‪)27‬ەمین‬ ‫واڵتانی هەناردەكاردایە‪.‬‬

‫ناسەرەوەی كااڵی توركی‬

‫ هەمو جۆرە كااڵیەك باركۆدێكی هەیەو‬‫هەر واڵتەو كۆدی تایبەت بە خۆی هەیە‬ ‫بەپێی پۆلێنبەندی جیهانیی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بەشێوەیەكی كۆنكرێتی باركۆد دەرخەری‬ ‫واڵتی بەرهەمهێنەری كااڵ نییە بەهۆی‬ ‫فڕوفێلێ بازرگانییەوە‪ ،‬بەاڵم زۆرینەی كااڵی‬ ‫توركی لە حاڵەتی ئاساییدا بەم ژمارانە‬ ‫دەست پێدەكات‪868 :‬یان ‪. 869‬‬ ‫ لەسەر زۆرینەی بەرهەمەكان ئاماژە‬‫بە واڵتی دروستكەر یان بەرهەم هێنەر‬ ‫دراوە “‪”Made in Turkey‬‬ ‫ زمانی بەكارهێنانی سەر بەرهەمەكان‬‫توركییە‪.‬‬ ‫ بەرهەم و براندە توركییەكان لە واڵتی‬‫ئێمە ناسراون‪ ،‬زۆرینەی كڕیاری ئاسایی‬ ‫كە كڕینی ڕۆژانە دەكەن بە ئاسانی دەیان‬ ‫ناسنەوە‪.‬‬

‫چین بە زێڕ سەنگەری‬ ‫شەڕە بازرگانیەكەی دژی ئەمریكا قایمتر دەكات‬ ‫زەمەن‪-‬بلومبێرگ‬ ‫بانكی ناوەندی چینی ‪ 10‬مانگە‬ ‫لەسەر یەك قاڵبی زێڕ دەكڕێتو دەیەوێت‬ ‫پەرژینێك دژی دۆالر دروستبكات‪.‬‬ ‫حكومەتی پەكین زیاتر لە ‪ 100‬تۆن زێڕی‬ ‫زیادكردووە بۆ سەر یەدەگی زێڕەكەی‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەی دەستیكردوەتەوە بەكڕینی زێڕ لە‬ ‫مانگی دیسەمبەری ئەمساڵەوە‪.‬‬ ‫مانگی ڕابردوو ژمارەی ئۆنسەی بانكی‬ ‫ناوەندی چین گەیشتۆتە ‪ 62‬پۆینت‬ ‫‪64‬ملیۆن ئۆنسە‪ ،‬كە لەمانگی ئابدا ‪62.45‬‬ ‫ملیۆن ئۆنسە بووە‪ .‬بەو شێوەیەش‬ ‫لەماوەی ‪ 9‬مانگدا یەدەگی زێڕ لە ‪509‬‬ ‫تەنەوە زیادیكردووە بۆ ‪ 599‬تەنو ‪800‬‬ ‫كیلۆ‪.‬‬ ‫بەهۆی بەرزبونەوەی خواست لەسەری‬ ‫مانگی ئەیلول نرخی زێڕ بەرزترین ئاستی‬ ‫تۆماركرد لە ماوەی شەش ساڵی رابردوودا‪،‬‬ ‫بانكی ناوەندی واڵتان كڕیاری سەرەكی‬ ‫زێڕن لە جیهاندا‪ ،‬بەتایبەت واڵتە تازە‬ ‫پێشكەوتووەكان‪.‬‬ ‫كڕینی زێڕ لەالیەن بانكە فەرمیەكانەوە‬ ‫بەردەوام دەبێت بەتایبەتی كە پۆڵێسی‬ ‫خۆپارێزگاریكردن بەردەوامەو هەورەها‬ ‫كێشەكانی جیۆ سیاسی جێی سەرنجن‪،‬‬ ‫ئەمە وادەكات خواست زیاتر بێت‪ ،‬سوكی‬ ‫كۆپەر‪ ،‬شیكەرەوەی شتومەكو زێڕ لە‬ ‫بانكی ستاندەر چارتەر‪ ،‬وای وت‪.‬‬ ‫كاتێك كە بارگرژییەكانی لەگەڵ ئەمریكا‬ ‫زیاتر دەبن‪ ،‬چین پەرژینێكی دەوێت بۆ‬ ‫ئەوەی یەدەكە دۆالرییەكەی پێبارێزێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەش پەنا بۆ كڕینی زێڕ دەبات‪،‬‬ ‫“لە كاتێكدا كە چین بووە بەهێزی گەورەی‬ ‫جیهان مافی خۆیەتی زێڕ بكڕێتو بەردەوام‬ ‫بێت لە كڕینی”‪ .‬هۆوی لی ئابوریناس لە‬

‫لە كاتێكدا كە چین‬ ‫بووە بەهێزی گەورەی‬ ‫جیهان مافی خۆیەتی‬ ‫زێڕ بكڕێتو بەردەوام‬ ‫بێت لە كڕینی‬

‫یەدەگی زێڕی چین زیاد دەکات‬ ‫سینگاپورە وای وت‪.‬‬ ‫كرینی زێڕ لەالیەن بانكی ناوەندییەوە‬ ‫دژی ئە و بەرەنگاریانەیە كە چین بەرەو‬ ‫ڕوویبۆتەوە هەر لە خاوبوونەوەی گەشەی‬ ‫ئابووریەكەیو شەڕە بازرگانییەكەی‬

‫لەگەڵ ئەمریكا‪ ،‬لە كاتێكدا دانوستاندنی‬ ‫بازرگانی نێوان چینو ئەمریكا لە واشنتۆن‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەرپرسە فەرمیەكانی چین‬ ‫بەتەواوی ئەوەیان پشتگوێخستووە كە‬ ‫ڕێككەوتن بكرێت‪ ،‬نرخی زێڕ كە ‪1.511‬‬

‫دۆالرە بۆ ئۆنسەیەك‪ ،‬لە كاتێكدا نرخی‬ ‫زێڕ لە مانگی سێپتەمبەردا ‪ %3.2‬دابەزیوە‬ ‫هەرچەندە نرخی زێڕ ئەمساڵ ‪%17‬‬ ‫بەرزبۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەم داتایە لەالیەن بانكی ناوەندی‬ ‫چینەوە سەرەتای ئەم مانگە باڵوكراوەتەوە‪.‬‬

‫سندوقە نهێنیەكەی ڕوسیا بە بەهای‬‫زیاتر لە ‪ 100‬ملیار دۆالر زێڕی تێدایە‪.‬‬ ‫ بانكی ناوەندی چین ئارەزووی كڕینی‬‫زێڕی هەیەو هەرواش دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ سیتی بانك دەڵێت زێڕ بەرزترین نرخ‬‫تۆمار دەكات كە ڕێژەی سوودی بانكی‬

‫ئەمریكی دەگاتە سفر‪.‬‬ ‫لەگەڵ چیندا ڕوسیاش بەردەوام بە‬ ‫قەبارەی گەورە زێڕی كڕیوە‪ ،‬لە شەش مانگی‬ ‫یەكەمی ئەمساڵدا‪ ،‬بانكە ناوەندییەكانی‬ ‫جیهان ‪ 374‬تەنو پۆینت یەك تەن زێڕیان‬ ‫كڕیوە ئەمەش بەرزترین خواست بووە لە ‪3‬‬ ‫ساڵی ڕابردوودا‪ ،‬وەك ئەوەی ئەنجومەنی‬ ‫زێڕی جیهان ئاشكرایكردووە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كە ‪ 10‬مانگ لەسەر یەك‬ ‫كڕینو كۆكردنەوەی زێڕ لەالیەن بانكی‬ ‫ناوەندی چینەوە بەردەوامە‪ ،‬لە ڕابردوودا‬ ‫یەدەكی زێڕەكەی ڕانەدەگەیاند‪ ،‬كاتێك‬ ‫بانكی ناوەندی چین ڕایگەیاند‪ ،‬كە‬ ‫ڕێژەی یەدەگی زێڕی بەرزبۆتەوە بەڕێژەی‬ ‫‪%57‬و گەیشتۆتە ‪ 53.3‬ملیۆن ئۆنسە‪،‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ساڵی ‪ .2015‬ئەوە یەكەم‬ ‫ڕاگەیاندن بوو لەماوەی شەش ساڵدا‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫چۆپی عەزیز‪:‬‬

‫‪11‬‬

‫هونەرمەند مامۆستا نییە و کەسانی تر گوێگر بن‬ ‫زەمەن‬

‫ئەکتەری بواری دراما کوردییەکان چۆپی‬ ‫عەزیز لە دیدارێکی تایبەتدا بۆ “زەمەن” باس‬ ‫لە ئەزموونی هونەری خۆی دەکات و دەڵێت‬ ‫هەوڵدان و ركابەری مرۆڤ بەرەو ئامانج و‬ ‫پێشكەوتن دەبات‪.‬‬ ‫ئەم خانمە هونەرمەندە حەز و خولیای مرۆڤ‬ ‫بە یەکەم رێگە و یەکەم هەنگاو ی گەیشتن‬ ‫بە خەون و ئامانجەکان دەزانێت و ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوەش دەکات هەوڵی خۆی و هاوکاریی‬ ‫خێزانەکەی ئەویان بەرەو دنیای هونەر ئاراستە‬

‫کردووە و باس لەیەکەم کاری هونەریی خۆیشی‬ ‫دەکات کە شانۆگەریی (گۆڕستانێکی نوێ)‬ ‫بووە لەگەڵ تیپی نواندنی سلێمانیدا لە الیەن‬ ‫هونەرمەندی کۆچکردوو حسێن میسرییەوە‬ ‫کاری دەرهێنانی بۆ کرابوو‪.‬‬ ‫چۆپی لە هەردوو بواری شانۆ و درامادا‬ ‫بەشداری کردووە‪ ،‬بۆیە وای بۆ دەچێت شانۆو‬ ‫دراما دوو هونەرى جياوازن و هەر یەکەیان‬ ‫ياساو رێسا و سەختی تایبەت بە خۆی هەیەو‬ ‫وتی‪ :‬هونەرە بە هەموو جۆرەکانیەوە سەختە‬ ‫بەتایبەت شانۆ‪ ،‬چونکە بۆ گەیشتن بە کارەکتەرو‬ ‫تێگەیشتن لە دەقەکە خوێندنەوەیەکی تایبەت‬ ‫وردبینیی دەوێت‪ ،‬شانۆ رووبەڕووبوونەوەیەکی‬ ‫جەستەیی و رۆحییە‬ ‫لەگەڵ بینەردا‪ ،‬بەالم‬ ‫دراما رووبەرووبوونەوەیە‬ ‫لەگەڵ ئامێرێک کە پێی‬ ‫دەڵێن کامێرا‪ ،‬کەواتە‬

‫دەتوانین یاری بە هەستەکانمان بکەین و‬ ‫چەندئین جار هەڵەی بەردەم کامێرا راست‬ ‫بکەینەوە تا دەگەین بە باشترین‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو گوتەیەی گوایە خانمە‬ ‫هونەرمەندەکان حەز بە سەرکەوتنی یەکتر‬ ‫ناکەن‪ ،‬چۆپی پێی وایە لە رواڵەتی هەموو‬ ‫مرۆڤێکدا وا بووە کە مرۆڤ سەرکەوتنەکانی‬ ‫پێش هەر کەسێک بۆ خۆی دەوێت‪ ،‬باس لەوەش‬ ‫دەکات هەوڵدان و رکابەری مرۆڤ بەرەو ئامانج‬ ‫و پێشکەوتن دەبات‪ ،‬ئەوەش رەت دەکاتەوە‬ ‫کە حەز بە سەرکەوتنی هاوڕکەی نەکات و‬ ‫دڵخۆش بێت بە شکستەکانی و باوەڕیش ناکات‬ ‫ئەو گوتەیە راست بێت کە خانمان حەز بە‬ ‫سەرکەوتنی یەکترنەکەن‪.‬‬ ‫بەالی ئەم خانمەوە هونەر دابڕاو نییە لە‬ ‫یەکەکانی تری کۆمەڵگە و دەڵێت‪ :‬ناتوانرێت‬ ‫هونەر داببڕێنرێت لە واقیعی ئەو کۆمەڵگایەی‬ ‫تێیدا دەژین‪ ،‬تەماشا بکە وێڕای هەموو‬

‫ئەم قەیران و ماڵوێرانیانە کەچی هێشتا‬ ‫هونەر لە پێشکەوتندایە‪ ،‬بەتایبەت لە الیەن‬ ‫گەنجەکانمانەوە کە جاالکانە کار دەکەن‪.‬‬ ‫نموونەی فێستیڤاڵی سااڵنەی شانۆ و سینەما‬ ‫دەهێنێتەوە کە چەندین بەرهەمی نوێیان تێدا‬ ‫پێشکەش دەکرێن و دەشڵێت‪ :‬دەتوانین بڵێین‬ ‫سەرباری ئەم هەموو ئاستەنگیانەی لەبەردەم‬ ‫هونەردا دروست بووە دەتونرێت بشکێنرێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرنگی خوێندنەوە و‬ ‫خۆڕۆشنبیرکردنی هونەرمەندان‪ ،‬چۆپی عەزیز‬ ‫وای بۆ دەچێت مەسەلەی خوێندەوە پەیوەندی‬ ‫بە هونەرمەند و دکتۆر و هەر تاکێکی ئاسایی‬ ‫کۆمەڵگاوە نییە‪ ،‬چونکە بەالی ئەمەوە‬ ‫هونەرمەند مامۆستا نییە و کەسانی تر گوێگر‪،‬‬ ‫چۆپی وای بۆ دەچێت خوێندنەوە بۆ کۆی‬ ‫گشتی کۆمەڵگا پێویستە و بۆ رۆیشتنە لەگەڵ‬ ‫رۆژگار و دانەبڕانە لە دەوروبەر‪ ،‬بۆیە بۆ گشت‬ ‫تاکێ گرنگە‪.‬‬

‫ژینۆ هادی‪ :‬دەمەوێت لە ناخی ئینسانەکان نزیک ببمەوە‬ ‫زەمەن‬

‫ئەتەکێتی چارەسەرکردنی‬ ‫کێشەی هاوسەران‬ ‫کاتێک دوو مرۆڤ‪ ،‬کە لە دوو ژینگەی جیاوازەوە هاتوون پێكەوە‬ ‫دەژین وەک دوو هاوسەر‪ ،‬هەندێک جار تووشی لێکتێنەگەیشتن‬ ‫دەبن‪ ،‬بەاڵم شێوازی چارەسەرکردنی ئەو کێشانەش ئەتەکێتی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬هەروەها کۆمەڵێک ئەتەکێتیش دوورت‬ ‫دەخاتەوە لە کێشە‪.‬‬ ‫رەنگە پێت وابێت کە هەموو مافێکت بەسەر هاوسەرەکەتەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە راست نییە‪ ،‬ئەگەرچی ئێوە هاوسەرگیریتان‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم پێویستە مەجالیش بە یەکتر بدەن کە ژیانی تایبەتی‬ ‫خۆیان بژین‪ ،‬بۆ نموونە کاتێک هاوسەرەکەت بە تەنها لە ژوورێکدا‬ ‫دانیشتووە‪ ،‬ناکرێت بەپرتاو خۆت بکەیت بە ژوورداو پێویستە کە‬ ‫دەچیتە ژوورەکەوە لە دەرگا بدەیت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی کێشەتان لەگەڵ یەک کەم بێت‪ ،‬هەوڵ بدەن‬ ‫خۆشەویستیی خۆتان دەرببڕن و کاتێک لە یەک دووردەبن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بۆ ماوەیەکی کورتیش بێت‪ ،‬لە یاد نەکەن ساڵو لە یەک بکەن‪،‬‬ ‫کاتێکیش دەچنە دەرەوە لە یەک بپرسن کە ئایا هیچیان پێویستە‬ ‫یاخود نا‪.‬‬ ‫یەکێکی دیکە لە خاڵەکانی مامەڵەکردن ئەوەیە کە بەبێ‬ ‫پرسکردن بە یەکتری کەلوپەلەکانی یەکتری دەستکاری مەکەن‪.‬‬ ‫هەروەها کاتێک شتی یەکتری دەبەن و دوایی کە دەیگێڕنەوە‬ ‫شوێنی خۆی بە پاکی و بە جوانی بیبەنەوە‪.‬‬ ‫چەند خاڵێکی دیکەش گرنگە‪ ،‬بۆ نموونە ئەگەر هەڵەت بەرامبەر‬ ‫هاوسەرەکەت کرد داوای لێبوردنی لێ بکەو ئەگەر بەرامبەرەکەت‬ ‫داوای لێبوردنی کرد تۆش قبووڵی بکەو بیبورە‪.‬‬ ‫لەیاد نەکەیت دەبێت گفتوگۆی نێوان هاوسەرەکان لەسەرخۆو‬ ‫رێزدار بێت و تووڕەبوونی تیا نەبێت‪ ،‬لەهەر حاڵەتێکیشدا بوویت و‬ ‫تووشی کێشە بوویت‪ ،‬نابێت بە هیچ جۆرێک درۆی لەگەڵ بکەیت‪،‬‬ ‫ئەگەر زانیشت هەر سوورە لەسەر بیستنی شتێک‪ ،‬باشترە شتی‬ ‫گشتی پێ بڵێیت‪.‬‬

‫درێژترین قژ‬ ‫کچێکی تەمەن ‪ ١٧‬ساڵ بەهۆی درێژی قژیەوە‬ ‫ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەو کچە ناوی ئابرێل لۆرنزاتییەو تەمەنی ‪١٧‬‬ ‫ساڵە‪ ،‬ئەو هاوشێوەی کچە قژزەردەکەی فیلمکارتۆنی بازڵ‬ ‫قژی دێژە‪ ،‬بەاڵم تاڵە قژەکانی رەشن و ئاڵتونی نین‪.‬‬ ‫ئابرێل وەک خۆی باسی دەکات تا ئێستا قژی نەبڕیوەو‬ ‫ئەوەی خۆی هەستی پێ دەکات ماوەی ‪ ١0‬ساڵ زیاترە‬ ‫مقەستی لە قژی نەداوە و درێژی قژی ‪ ١‬مەتر و ‪ 52‬سانتیمە‪.‬‬

‫کچە دەرهێنەرێکی کورد بۆ یەکەم‬ ‫جار لە فێستیڤاڵی فیلمی نێودەوڵەتی‬ ‫سلێمانی بە کورتە فیلمی (رۆژێک لە‬ ‫رۆژان لە کوردستان) بەشداری دەکات‬ ‫و خەاڵتی باشترین فیلمی پێ دەدرێت‪،‬‬ ‫ئەم هونەرمەندە گەنجە بە وەرگرتنی ئەو‬ ‫خەاڵتە دڵخۆشە کە بە یەکەمین ئەزموونی‬ ‫دراوەو دەڵێت خەاڵت وام لێ دەکات زیاتر‬ ‫هەست بە بەرپرسیارێتی بکەم‪.‬‬ ‫ژینۆ هادی ساڵی ‪ 2005‬بەشی‬ ‫راگەیاندنی پەیمانگای تەکنیکی سلێمانی‬ ‫تەواو کردووە‪ ،‬ئەمساڵیش کۆتا ساڵی‬ ‫خوێندنیەتی لە کۆلێژی هونەر بەشی‬ ‫فیلمسازی لە زانکۆی سلێمانی‪ ،‬سەرەتای‬ ‫کاری هونەریی ژینۆ دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەرەتای پەیوەندیکردن و خوێندن لە‬ ‫بەشی فیلمسازی‪ ،‬وەک خۆی بۆ “زەمەن”‬ ‫باسی کرد لە کۆمپانیا پرۆدۆکشنەکانیشدا‬ ‫لەگەڵ چەند کۆمپانیایەکدا لەسەر سێت‬ ‫و یاریدەدەری دەرهێنەر کاری کردووە‪،‬‬

‫دواتریش لەگەڵ هاوڕێکانیدا بە گروپ‬ ‫کاری کورتە فیلمیان کردووە‪ ،‬لە یەک‬ ‫دوو ئەزموونی فیلمی دەرەوەی زانکۆشدا‬ ‫ئەزموونی کردووە‪.‬‬ ‫ژینۆ هادی سەبارەت بە یەکەم‬ ‫بەرهەمی کورتە فیلمی خۆی بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬تاکو ئێستا وەک دەرهێنەر یەکە‬ ‫کورتە فیلمی خۆم بەرهەمهێناوە کە‬ ‫لە چوارەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی‬ ‫فیلمی سلێمانیدا بەشداریم پێ کرد‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵەکانی سااڵنی پێشوو تەنها وەک‬ ‫بینەرێک دەهاتم و ئامادە دەبووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمساڵ بۆ من فێستیڤاڵەکە ئەزموونێکی‬ ‫جیاواز بوو چونکە وەک دەرهێنەر‬ ‫بەشداریم کرد و خەاڵتیشم برد”‪.‬‬ ‫ژینۆ ئەم هەنگاوەی بە ئەزموونێکی‬ ‫بەسوود پێناسە دەکات کە زۆری‬ ‫لێوە فێربووەو خۆی گوتەنی دنیایەک‬ ‫گۆڕانکاری بەسەر تموحەکانیدا بۆ داهاتوو‬ ‫روویداوە‪ ،‬سەبارەت بەو خەاڵتەش کە‬ ‫لەپای باشترین فیلمی فێستیڤاڵەکە پێی‬ ‫بەخشراوە وتی‪ :‬خەاڵت هەستێکی خۆشم‬ ‫پێ دەبەخشێت و وام لێ دەکات هەست‬

‫بە شانازی بکەم‪ ،‬چونکە هەست بەوە‬ ‫دەکەم کە من کارێکی باشم کردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواجار ئەم خەاڵتە وام لێ دەکات‬ ‫زیاتر هەست بە بەرپرسیارێتی بکەم‬ ‫و وام لێ دەکات زیاتر هەنگاو بەرەو‬ ‫پێشەوە بنێم و پاشەکشە نەکەم لە‬ ‫کارو داهێناندا‪ ،‬من هیوادارم هەرکەسێک‬ ‫کە خەاڵت وەردەگرێت لەبری ئەوەی‬ ‫سەرقاڵی خەاڵتەکە بێت با سەرقاڵی‬ ‫بەرەوپێشچوون و داهێنان بێت و زیاتر‬ ‫هەوڵبدات بۆ ئەوەی بگات بە شوێنی‬ ‫بەرزتر‪.‬‬ ‫ژینۆ دەیەوێت لە رێگەی هونەرەوە‬ ‫پەیامی خۆی بە کۆمەڵگە بگەیەنێت و‬ ‫دەشڵێت‪ :‬پەیامی من لە سەرو هەموو‬ ‫شتێکەوە پەیامێکی ئینسانییە‪ ،‬لە‬ ‫فیلمەکانیشمدا ئەو ئایدیانەم هەیە‪،‬‬ ‫کێشەکانی من کێشەی ئینسانین و‬ ‫دەمەوێت لە ناوەوەی ئینسانەکان و‬ ‫ئازارەکانیان نزیک ببمەوە‪ ،‬من کە باسی‬ ‫کۆمەڵگەکەم دەکەم بۆ ئەوەیە ئەو دیاردە‬ ‫ناشرینانە نیشان بدەم کە رۆژانە لەناو‬ ‫سووچ و کۆاڵنەکاندا روودەدەن‪.‬‬

‫لە پشدەر نرخی سەگێک پێنج دەفتەر دۆالرە‬ ‫رەنجدەر عوسمان‬ ‫بە گوتەی شارەزایان سەگی ناوچەی‬ ‫پشدەر بە زیرەکی و جەستەی قەبەو گەورە‬ ‫دەناسرێنەوەو بێ تووکیشن‪ ،‬هاوکات لەالیەن‬ ‫ئارەزوومەندانی سەگ بەخێوکردنەوە خواستێکی‬ ‫زۆریان لەسەرەو نرخیان لە ‪ 500‬دۆالرەوە دەست‬ ‫پێدەکات تا پێنج دەفتەر‪ ،‬هەندێک جاریش بە‬ ‫ئۆتۆمبێلی مۆدێل بەرزو دەمانچەو پارچە زەوی‬ ‫ئاڵوگۆڕیان پێ دەکرێت‪.‬‬ ‫ئارام محەمەد‪ ،‬کە دانیشتووی قەاڵدزێیەو‬ ‫ماوەی بیست ساڵە سەگ بەخێو دەکات‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬سەگەكان بە مەبەستی شەڕ‬ ‫بەکاردەهێنرێن چونکە سەگی پشدەر ئازاو‬ ‫زیرەكن و راهێنانیان زۆر ناوێت‪ ،‬هەندێكیش بۆ‬ ‫پاسەوانیی باخ و ئاژەڵداری رایاندەگرن”‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەم هاواڵتییە لە ئێستادا‬ ‫خواستێكی زۆر لەسەر سەگی پشدەر هەیە‪،‬‬ ‫پێشتر بۆ ئێران و توركیا براون‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫شارەكانی تری هەرێم بەتایبەت هەولێرو‬ ‫دهۆك و زاخۆوە‪ ،‬كڕیار روو لە پشدەر‬

‫دەكەن بەمەبەستی كڕینی ئەو جۆرە سەگانە‪،‬‬ ‫بەرپرسانیش زۆربەی كڕیارەكان پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫ئارام بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد کە سەگی‬ ‫هەیە ‪ 45‬دەفتەر دۆالریان داوەتێ نەیفرۆشتووەو‬ ‫وتیشی‪“ :‬جاری واش هەیە سەگم بە دیاری‬ ‫ناردووە بۆ ئەمریکا‪ ،‬جگە لە سەگی پشدەریش‬ ‫من سەگی چینی و تورکی و رووسیشم هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەگی پشدەر لە هەموویان باشترە”‪.‬‬ ‫ئەم هاواڵتییە لەسەر سەگی پشدەر زانیاری‬

‫گەورترین ئاڤاگادۆ‬ ‫ئاڤۆگادۆ میوەیەکی بچووکە و بە ئەستەم کێشی‬ ‫دەگاتە کیلۆیەک‪ ،‬بەاڵم خێزانێکی ئەمریکی موعجیزەیان‬ ‫خولقاند‪.‬‬ ‫خێزانی بوکینی‪ ،‬لە هاوای ئەمریکا‪ ،‬توانییان پارێزگاری لە‬ ‫ژمارەی پێوانەیی گەورەیی ئاڤۆگادۆ بکەن و ئاڤۆگادۆیەک بەرهەم‬ ‫بهێنن کە بە تەنها کێشی ‪ 2.55‬کیلۆ گرامە‪.‬‬ ‫پێشتریش هەر گەورەترین ئاڤۆگادۆ لەو ناوچەیە بەرهەم‬ ‫هێنراوە‪.‬‬

‫زیاتر بە “زەمەن” دەدات و دەڵێت‪ :‬بااڵی‬ ‫سەگی پشدەر لەنێوان ‪ 60‬بۆ ‪120‬سم دایەو‬ ‫كێشیان ‪ 60‬بۆ ‪ 90‬كیلۆ دەبێت‪ ،‬بەگشتی رۆژانە‬ ‫ژەمێك دەخۆن كە بریتییە لە یەك كیلۆو نیو‬ ‫گۆشتی مریشك و ئێسقان‪ ،‬جگە لەمەش ئەو‬ ‫رۆژانەی شەڕەسەگیان پێ دەكرێت لەالیەن‬ ‫خاوەنەكانیانەوە ساوەری كواڵویان پێ دەدرێت‪.‬‬ ‫محەمەد مەحمود‪ ،‬یەكێكی ترە لەو‬ ‫كەسانەی كە سەرقاڵی بەخێوكردنی سەگە‪ ،‬ئەو‬

‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬نێرەکان بۆ شەڕەسەگ و‬ ‫مێیەكانیش بۆ وەچەخستنەوە بەخێو دەكەن”‪.‬‬ ‫ئارام عومەر‪ ،‬مامۆستای كۆلیژی كشتوكاڵە لە‬ ‫زانكۆی راپەڕین‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا کە رەچەڵەكی‬ ‫ئەم جۆرە سەگانە بۆ هەرێمی كوردستان و‬ ‫بە دیاریكراوی بۆ ناوچەی پشدەر دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی نەبوونی دیراسات و لێكۆڵینەوەی‬ ‫زانستی و هەژاریی كورد لەم رووەوە‪ ،‬واڵتانی‬ ‫دراوسێ هەلەكەیان قۆستۆتەوەو كردوویانە‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫و‬ ‫بە هی خۆیان‬ ‫پشدەرەوە‬ ‫“لە كاتێكدا لە‬ ‫و اڵ تا نە و‬ ‫براون بۆ ئەو‬ ‫گۆڕیون”‪.‬‬ ‫نا و ە کە شیا ن‬

‫بچووکترین ئەسپ‬ ‫رێکخراوی گینس ئاشکرایکرد کە ئەسپێکی‬ ‫بچووکیان دۆزیوەتەوە لە پۆڵەندا کە بەهۆی‬ ‫بچووکیەکەیەوە لە کتێبی گینسی ساڵی ‪ 2020‬ناویان‬ ‫تۆمارکردووە‪.‬‬ ‫ئەو ئەسپە دەکەوێتە واڵتی پۆڵەنداوە و بااڵی تەنها‬ ‫‪ 56.٧‬سانتیمەترە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬ ‫هەوار جەوهەر‪:‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫شەو و رۆژێک کەمە بۆ ئەو شتانەی کە حەز دەکەم بیانکەم‬ ‫زەمەن‬ ‫هەوار جەوهەر یەکێکە لە وەرگێڕکارە‬ ‫ئەدەبییەکان و لە ماوەی رابردوودا رۆمانی‬ ‫(کیلەکەی سارا)ی وەگێڕایە سەر زمانی کوردی‪،‬‬ ‫وەک خۆیشی دەڵێت باوکی هاوکاریی کردووە لە‬ ‫رستەسازی و رێکخستنەوەی تێکستە کوردییەکەدا‪،‬‬ ‫ئەم خانمە لەدایکبووی شاری سلێمانییە کچی‬ ‫وەرگێری ناوداری کورد جەهەر مەحمود دارۆغایە‪،‬‬ ‫هەوار ئێستا لەگەڵ خێزانەکەیدا لە واڵتی فەڕەنسا‬ ‫دەژی و مامۆستای کۆلێژە بۆ فێرخوازانی تەمەن‬ ‫یازدە بۆ پازدە سااڵن‪.‬‬ ‫هەوار سەبارەت بە قۆناغەکانی خوێندن‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪ :‬لە شاری سلێمانی ئامادەیی‬ ‫بەشی زانستیم تەواو کردووە و پاشانیش‬ ‫کۆلێژی زمان بەشی زمان و ئەدەبی ئینگلیزیم‬ ‫خوێندووە‪ ،‬تەنها ساڵێک وانەی زمانی ئینگلیزم‬ ‫لە یەکێک لە ناوەندییەکانی دەرەوەی شاری‬ ‫سلێمانی وتووەتەوە‪ ،‬پاش ئەوەی لەگەڵ هاوسەرو‬ ‫منداڵەکانمدا لە فەڕەنسا نیشتەجێ بووین‪ ،‬لێرەش‬ ‫لە زانکۆی (ژان ژۆغێس) کۆلێژی زمان و ئەدەبی‬ ‫فەڕەنسیم خوێندووە و دبلۆمەکەیشم تایبەتە بە‬ ‫دیداکتیکی زمانی فەڕەنسی وەک زمانێکی بیانی‪،‬‬ ‫ئێستاش مامۆستای زمانی فەڕەنسیم وەک زمانێکی‬ ‫بیانی لە کۆلیژی (فغانسوا ڤێغدئیە)‪.‬‬ ‫هەوار باس لە وەرگێڕانی (کلیلەکەی سارا)‬ ‫دەکات هەشت مانگی خایاندووەو بە درێژایی ئەو‬ ‫ماوەیەش لەگەڵ باوکیدا لە رێی ئینتەرنێتەوە لە‬ ‫پەیوەندیدابوون‪ ،‬ئەمە لە کاتێکدا کە هەر لەو‬ ‫ساڵەدا لە خۆئامادەکردندا بووە بۆ ئەوەی دەست‬ ‫بە خوێندن بکاتەوە لە زانکۆ و دەشڵێت‪ :‬گرنگیی‬ ‫وەرگێڕان پتەوکردنی پەیوەندیی هزریی مرۆڤەکانە‬

‫و سوود وەرگرتنە لە ئەزموون و بۆچوونی گەالنی‬ ‫هاوسێ و دوور‪.‬‬ ‫هەوار وەک خۆی بە ئەدەبیات سەرسامە‪،‬‬

‫بۆیە بە وەرگێڕانی ئەدەبی دەستی پێکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ئێستادا وەرگێڕانی جۆری دیکەش دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫پێی وایە کتێبێک دەتوانێت رێچکەی ژیانی مرۆڤێک‬

‫وەرچەرخێنێت‪ ،‬ئەگەر کەسەکە خۆی بیەوێت‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی ئەم خانمە‪ ،‬وەرگێڕان جۆرێکە‬ ‫لە هونەر‪ ،‬دووبارە نووسینەوەی دەقێکە‪ ،‬زمانی‬

‫دووەم تێیدا دەبێت جۆرێک داڕێژرابێت تا‬ ‫دەتوانرێت نزیکتر بێت لە دەقی سەرچاوەکەوە‪،‬‬ ‫ئەو وای بۆدەچێت کە ئەمەش شارەزایی تەواوی‬ ‫هەردوو زمانەکەی گەرەکە لە بوای رستەسازی و‬ ‫خاڵبەندی و هەموو ئەو تەکنیکانەی کە نووسەر‬ ‫بەکاری هێناوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی کە وەرگێڕ تا چەند پێویستە‬ ‫لەگەڵ ئەو تێکستەدا ژیابێت کە وەری دەگێڕێت‪،‬‬ ‫هەوار جەوهەر ئەزموونی خۆی لە بواری وەرگێڕاندا‬ ‫بە تاقانە پێناسە دەکات و دەڵێت‪ :‬بەش بە حاڵی‬ ‫خۆم نەک هەر دەقەکە‪ ،‬بەڵکو فیلمەکەی و ئەو‬ ‫دیدارانەی لەگەڵ نووسەرەکەیشیدا کراون‪ ،‬بەر لە‬ ‫دەستپێکردنی وەگێڕانەکە سەیرم کردوون‪.‬‬ ‫ئەم خانمە پێی وایە کولتوورە جیاوازەکان‬ ‫دەوڵەمەندمان دەکەن‪ ،‬بۆیە کرانەوە بە رووی‬ ‫کولتوورەکانی تری جیهاندا‪ ،‬لە هەر رێگایەکەوە‬ ‫بێت بەنرخە‪.‬‬ ‫هەوار وای بۆ دەچێت کە هەڵەیە گەر‬ ‫وابزانین ئەدەبی کوردی لە ئاستێکی نزمدایە و‬ ‫ناشیشارێتەوە کە نووسەرمان هەیە لە ئاستی‬ ‫فەیلەسووف دایە‪ ،‬ئەو بۆ زەمەن وتیشی‪ :‬داوام‬ ‫لێکراوە کولتوور و ئەدەبی کوردان بە خوێنەرانی‬ ‫فەڕەنسی ئاشنا بکەم‪ .‬بەاڵم شەو و رۆژێک کەمە‬ ‫بۆ کردنی ئەو هەموو شتانەی حەز دەکەم بیانکەم‪.‬‬ ‫شارەزایی تەواو لە هەردوو زمانەکەدا مەرج‬ ‫و پێوەری هەوارە بۆ وەرگێڕی سەرکەوتوو‪،‬‬ ‫تەنانەت لە رووی کولتووریشەوە‪ .‬هەوار دەڵێت‬ ‫پێویستە وەرگێڕ خوێنەرێکی باش بێت و لە‬ ‫چوارچێوەی بوارەکەی خۆیدا ئەکادیمی بێت‪ ،‬ئەو‬ ‫وتیشی‪ :‬ئەکادیمی بوونیش مەرج نییە هەمیشە‬ ‫لە رێی بەدەستهێنانی بڕوانامەوە بێت‪ .‬بۆیە گەر‬ ‫ویستی تەواوەتی لە پشت هەر کارێکەوە هەبێت‬ ‫سەرکەوتوو دەبێت‪.‬‬

‫کۆنرتین موجەمیدە لە کوردستاندا لە هەڵەبجەیە‬ ‫مۆزەخانەیەک مێژووی شارێک دەگێڕێتەوە‬

‫زەمەن‬ ‫ساڵی ‪ 2017‬کردنەوەی پێشانگایەکی کاری‬ ‫دەستی لە پارێزگای هەڵەبجە دەبێت بە بیرۆکەو‬ ‫دەستپێکی کردنەوەی مۆزەخانەیەکی کولتووری کە‬ ‫ئێستا نزیکەی هەزار پارچە کەلوپەلی شوێنەواری و‬ ‫کەلەپووری تیدا نمایشکراوەو بەشێک لەو کەلوپەالنە‬ ‫مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ ‪ 500‬ساڵ لەمەوپێش‪.‬‬ ‫سەمیرە ساڵح‪ ،‬بەڕێوەبەری مۆزەخانەی‬ ‫کولتووریی هەڵەبجە بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬کاتێ‬ ‫ساڵی ‪ 2017‬پێشانگاکەم کردەوە کە بابەتەکانی‬ ‫بریتیبوون لە کاری دەستی کەلوپەلە کۆنەکان‪،‬‬ ‫خەڵکی هەڵەبجە بە گەرمی پێشوازییان لەو هەنگاوە‬ ‫کردو هەستمکرد زۆریان پێخۆشە‪ ،‬ئەوان تامەزرۆی‬ ‫مێژووی شارەکەیان بوون‪ ،‬ئەمە وایکرد بیر لە‬ ‫کردنەوەی مۆزەخانەیەک بکەمەوە چونکە پێشتر‬ ‫هیچ مۆزەخانەیەک لە شارەکەدا بوونی نەبوو”‪.‬‬ ‫سەمیرە وای بۆدەچێت هەموو شارێک بە‬ ‫مێژووی خۆیەوە دەناسرێتەوەو ئەو مێژووەش‬ ‫دەبێت لە مۆزەخانەیەکی کولتووریدا نمایش بکرێت‪،‬‬ ‫نموونەی مێژووی هەڵەبجە وەک شارێکی مێژوویو‬ ‫شارستانی دێنێتەوە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سااڵنی هەزارو شەشسەدەکان و دەڵێت‪ :‬هەزارو‬ ‫شەشسەدەکان لە هەڵەبجەدا ژیانێکی خۆش هەبووە‪،‬‬ ‫هەروەها کۆمەڵێک کەرەستەی دێرین لە ناوچەکەدا‬ ‫هەن ئەگەر کۆنەکرێنەوەو نەخرێنە مۆزەخانەیەکەوە‬ ‫رەنگە مەترسی لەناوچوونیان هەبێت‪ ،‬ئێمە لە‬ ‫سۆنگەی بەرپرسیارێتی و وەک ئەرکێکی نیشتمانی‬ ‫خۆبەخشانە هەستاین بە دروستکردنی مۆزەخانەی‬ ‫کولتووری هەڵەبجەو تاکو ئێستا بەردەوامین‪.‬‬

‫ساڵی ‪ 2017‬سەمیرە کە ئێستا بەڕێوەبەری‬ ‫مۆزەخانەکەیە لەگەڵ کۆمەڵێک گەنجی خۆبەخش‬ ‫دەست دەکەن بە کارکردن لە دروستکردنی‬ ‫مۆزەخانەکەداو مانگی دووی ‪ 2018‬مۆڵەتی فەرمی‬ ‫لە وەزارەتی رۆشنبیری وەردەگرن بەو نیازەی‬ ‫لەژێر چەتری ئەو وەزارەتەدا برەو بە کارەکانیان‬

‫بدەنو هاوکاری بکرێن‪ ،‬بەاڵم وەک خۆیان دەڵێن‬ ‫تاکو ئێستاش هیچ هاوکارییەک نەکراون‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بۆ چۆنیەتی بەدەستهێنانی کەلوپەلە کەلەپوری و‬ ‫دێرینەکان‪ ،‬سەمیرە ساڵح وتی‪“ :‬سەرەتا بە شارو‬ ‫شارۆچکەو گوندەکاندا گەڕاین و زانیاریمان لە‬ ‫کەسانی شارەزا لە بواری مێژوویدا کۆکردەوە‪ ،‬دواتر‬

‫کەوتینە کۆکردنەوەو دۆزینەوەی کەرەستەکان ئەو‬ ‫کەلوپەالنەی لە کۆندا بەکارهاتوون‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫لەناو هەڵەبجەدا نەمابوون هەوڵماندا لە گوندو شارو‬

‫شارۆچکەکانی تر پەیدا بکەینەوەو بیانهێنینەوە بۆ‬ ‫مۆزەخانەکە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری مۆزەخانەکە بۆ “زەمەن”‬ ‫روونیکردەوە کە کەرەستەکان بریتین لە (جۆاڵییو‬ ‫گۆزەڵەو دەۆڵ و دۆڵچەو دەستاڕو جەنجاڕو بافردێنی‬ ‫دارو‪ ...‬هتد) باسی لە بەفرگرێکیش کرد کە‬ ‫مێژوویەکی دێرینی هەیەو کاتی خۆی لە هەڵەبجە بە‬ ‫تەختەو دار دروستکراوەو خواردنی تێدا هەڵگیراوە‪،‬‬ ‫بە گوتەی سەمیرە ئەو بەفرگرەیە تاکە بەفرگرە‬ ‫بووە لەسەر ئاستی کوردستان و تەنها لە هەڵەبجەدا‬ ‫هەبوو کە خۆیان دروستیان کردووە‪.‬‬ ‫سەمیرە ساڵح گلەیی هەیەو دەڵێت‪ :‬ئێمە تاکو‬ ‫ئێستا خۆبەخشانە کار دەکەین و هیچ میالکێکمان‬ ‫نییە‪ ،‬چەندین جاریش داوامان کردووە لەبەر مێژووە‬ ‫جوان و شارستانییەکەی هەڵەبجە هاوکاریی بکرێین‬ ‫بەاڵم وەاڵممان نەدراوەتەوە‪ ،‬سەرباری ئەوەش ئێمە‬ ‫هەر بەدەوامین و دەبێت ئەو مێژووە پرشنگدارە‬ ‫بگەڕێنینەوە بۆ هەڵەبجە‪.‬‬ ‫دەستپێکی مۆزەخانەکە لە ژێرزەمینێکدا بووە‪،‬‬ ‫پاش حەوت مانگ لە حەوشەی مۆنۆمێنتەکە‬ ‫هۆڵێکیان پێ دەدرێت‪ ،‬بەاڵم بەڕێوەبەران و‬ ‫خۆبەخشانی مۆزەخانەکە داواکاریی زیاتریان هەیەو‬ ‫دەڵێن‪ :‬چاوەڕوانین لەالیەن دڵسۆزانەوە بینایەکی‬ ‫تایبەتمان بۆ بکرێتەوە کە تایبەتمەندی خۆی‬ ‫هەبێت و گونجاو بێت بۆ دانان و دیزاینکردنی ئەو‬ ‫کەلوپەالنەی لە مۆزەخانەکەدا هەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لەسەر هەر پارچەیەک ناوو مێژوو و زانیاریی لەسەر‬ ‫بنووسین‪ ،‬لەگەڵ ناوی ئەو کەسانەی پارچەکانیان‬ ‫پێ بەخشیوین‪ ،‬بۆئەوەی هەر گەشتیارێک‬ ‫سەردانیان کردین هەست بکەن کە مۆزەخانەکە‬ ‫موڵکی هەمووانە‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫گەورەترین هێلکەوڕۆن‬ ‫لە شاری سوچای دووەم گەورەترین شاری‬ ‫کۆڵۆمبیا‪ ،‬ژمارەیەکی نوێی پێوانەیی تۆمارکرا‪ ،‬کە‬ ‫ئەویش بۆ هێلکەوڕۆن بوو‪.‬‬ ‫لە ئامادەکردنی ئەو هێلکەوڕۆنەدا‪ 59758 ،‬هێلکە بەکار هات‬ ‫کە کێشی هەموویان کردیە ‪ ٣1112‬کیلۆگرام و پێش ئەو کارە بە‬ ‫ناوی گرووپێکەو بوو کە ‪ 2466‬کیلۆگرام هێلکەیان بەکارهێنابوو‪.‬‬ ‫دوای ئامادەکردنی هێلکەوڕۆنەکە‪ ،‬خواردنەکە بێ بەرامبەر‬ ‫بەسەر ‪ 10‬هەزار کەسدا دابەشکرا‪.‬‬

‫بچوکترین دی جەی‬ ‫منداڵێکی تەمەن چوار ساڵ بووەتە جێگەی سەرنجی‬ ‫میدیاکان بەهۆی ئەوەی بەو تەمەنە یەکێکە لە ئاهەنگگێڕانی‬ ‫یانە شەوانییەکان کە دەتوانێت کاری دی جەی بکات‪.‬‬ ‫ئارچی نۆربووری‪ ،‬توانی ناوی بچێتە گینسەوە بەهۆی ئەوەی لە‬ ‫تەمەنی چوارساڵ و ‪ 1٣0‬رۆژیدا توانیویەتی بەشداری چەندین ئاهەنگی شەوانە‬ ‫بکات و وەک دیجەی ئاهەنگەکان بەڕێوە ببات‪.‬‬ ‫ئارچی بۆ ئەوەی ئەو نازناوە بەرێتەوە پێویست بوو بۆ ماوەی زیاتر لە‬ ‫کاتژمێرێک گۆرانییە جیاوازەکان میکس بکات و پێکەوە پەخشیان بکات بۆ‬ ‫ژمارەیەک خەڵک کە ژمارەیان لە ‪ 20‬کەس کەمتر نەبێت‪.‬‬

‫خێراترین ئۆتۆمبێلی کۆنتڕۆڵ‬ ‫رەنگە بیرت لێ نەکردبێتەوە ئۆتۆمبێلێکی‬ ‫گەورە بە کۆنتڕۆڵ هاوشێوەی ئۆتۆمبێلی مندااڵن‬ ‫لێ بخوڕدرێت‪ ،‬بەاڵم گرووپی رۆبۆکار‪ ،‬توانییان ئەو‬ ‫خەونە بکەن بە راستی‪.‬‬ ‫ئەو گرووپە توانییان ئۆتۆمبێلێکی کۆنتڕۆڵ دروست بکەن‬ ‫کە لە کاتژمێرێکدا لەسەر رێگای سەرەکی بتوانێت ‪282.42‬‬ ‫کیلۆمەتر ببڕێت‪.‬‬ ‫پێشتریش ئەو گرووپە توانیبویان لە هەمان بواردا ژماری‬ ‫پێوانەیی تۆمار بکەن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫کهیسێکی کۆن و دادگاییهکی تازه‬ ‫زه‌مه‌ن‬

‫کۆچی نایاسایی و ڕێگه ترسناکهکانی‪،‬‬ ‫سااڵنه سهدان و ههندێک جار ههزاران مرۆڤ‬ ‫دهکاته قوربانی‪ ،‬که له زۆربهی دۆخهکاندا‬ ‫ئهو کهسانهی کاری قاچاخچێتی دهکهن و‬ ‫هیوای ساختەو ئومێدی ڕێگهیهکی سهالمهت‬ ‫و ئایندهیهکی باش دهخهنه بهر کۆچبهرهکان‬ ‫و دواتر به ڕێگهی ترسناک و پڕمهترسیدا‬ ‫دهیانبهن هۆکاری مهرگ و تراژیدیای گهورهن‪.‬‬ ‫ڕۆژی ههینی ڕابردوو له ئوستورالیا‪،‬‬ ‫پیاوێکی عێراقی که قاچاخچی بووەو‬ ‫سهرپهرشتی کاروباری بردن و هێنانی خهڵک‬ ‫بووه بهڕێگهی قاچاخداو بهرپرسیاری ڕوداوێکی‬ ‫خهمهێنهر بووه‪ ،‬که زیاتر له ‪ ٣٥٠‬کهسی تێدا‬ ‫بوونه قوربانی‪ ،‬تۆمهتبار کرا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠١‬ژمارهیهک پهنابهر لهناو‬ ‫بهلهمێکدا که له ئهندۆنیزیاوه بهرهو‬ ‫ئوستورالیا دهڕۆیشت نقوم بوون و خنکان‪.‬‬ ‫پۆلیس رایگهیاندووه ئهو پیاوه عێراقیه ‪٤٣‬‬ ‫ساڵه‪ ،‬یهکێکه له ئهندامانی ئهو گروپهی که‬ ‫سهرپهرشتی ئهو کارهی کردووەو ڕێوشوێنی‬ ‫هاتوچۆو مانهوهیانی ئامادهکردووه‪ .‬ئهمه‬ ‫سێههم کهسه لهم کهیسهدا دادگایی دهکرێت‪.‬‬ ‫پۆلیس رایگهیاند که له نیوزلهنداوه‬ ‫هێنراوهتهوەو له فڕۆکهخانهی بریسبهین‬ ‫وهرگیراوەو براوهته زیندان‪ .‬ئهگهر تاوانهکهی‬ ‫بهسهردا ساغ بێتهوه که ڕۆژی دادگاییکردنهکهی‬ ‫‪٣١‬ی ئهم مانگه دهبێت‪ ،‬ئهوا بۆ ماوهی ‪١٠‬‬ ‫ساڵ زیندانیی دهکرێت‪ .‬ههرچهنده پۆلیس‬ ‫ناوهکهی رانهگهیاندووه‪ ،‬بهاڵم ڕۆژنامهی سیدنی‬ ‫مۆرنینگ هیڕاڵد ناوهکهی ئاشکرا کرد که‬ ‫(مهیسهم رازی)یه‪ .‬مهیسهم ماوهی ده ساڵه‬ ‫شهڕی یاسایی دهکات دژی رادهستکردنی به‬ ‫ئوستورالیاو بهرپرسیارێتی ئهو کارهساته‬ ‫ڕهتدهکاتهوه‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬مافی پهنابهرێتی‬ ‫پێدراوەو لهگهڵ ژن و منداڵهکانیدا له ئۆکالند‬

‫ئهردۆغان‪...‬‬

‫سهردهمی پاشهکشهو‬ ‫بهچۆکداهاتن‬ ‫ئه‌میل‌ئه‌مین‬

‫ژیاون‪ .‬پۆلیس دهڵێت‪“ :‬با چاوی خۆمان لهو‬ ‫راستیه دانهخهین که ‪ ٣٥٠‬کهس لهو کارهساتهدا‬ ‫مردوون‪ .‬ئەوان شایانی دادپهروهرین ئهو‬ ‫قوربانیانەو ئێمهش سورین لهسهر ئهوهی‬ ‫ڕێگه لهو کهسانه بگرین که له ڕێگهی ئهم‬ ‫بازرگانیهوه قازانج کۆدهكهنهوه”‪.‬‬ ‫پۆلیسی ئوستورالیا سهرقاڵی لێکۆڵینهوهیه‬ ‫بهلهمێکو‬ ‫بهسهر‬ ‫کارهساتهی‬ ‫لهو‬ ‫سهرنشینهکانیدا هات کاتێک بهلهمهکه بهرهو‬ ‫دورگهیهکی دوور دهڕۆیشت بهناوی دورگهی‬ ‫کریسمس‪ .‬پێشتریش ههر له پهیوهندی بهم‬ ‫کهیسهوه پیاوێکی عێراقی له سویدهوه‬

‫گهڕێنرابۆوه بۆ ئوستورالیاو ‪ ٩‬ساڵ حوکم درابوو‬ ‫بهناوی داود خالید‪ .‬هاواڵتیهکی میسریش ههر‬ ‫لهم کهیسهدا تاوانبار دهرچوو و له واڵتی خۆیدا‬ ‫دادگایی کراو حوکمی ‪ ٧‬ساڵ زیندانی وهرگرت‪.‬‬ ‫سااڵنه‪ ،‬ههزاران پهناخوازی نایاسایی‬ ‫له ڕێگهی دهریاوه دهیانهوێت بگهنه‬ ‫ئوستورالیا؛ بۆ ئهمهش پارهیەکی زۆر دهدهن‬ ‫به قاچاخچیان تاکو بیانبهن‪ .‬ئیندۆنیزیا‬ ‫یهکێکه لهو واڵتانهی پهناخوازان وهکو خاڵی‬ ‫گواستنهوه بهکاری دههێنن چونکه جێگاکهی‬ ‫سهرهڕێگهی ئوستورالیایەو هاوکات سنوره‬ ‫بەرفراوانەو‬ ‫گهورهو‬ ‫نێودهوڵهتیهکهشی‬

‫کۆنترۆڵکردنی ئاسان نییه‪.‬‬ ‫بهشێوهیهکی گشتی ئهو گهشته‬ ‫نایاساییانهی ناو دهریا مهترسیدارن و پۆلیسی‬ ‫ئوستورالیا زۆرجار ههڵمهتی ڕزگارکردنی ئهو‬ ‫کهسانهیان ئهنجامداوه که له مهترسیدا بوون و‬ ‫یاخود لهناو دهریادا سهرگهردان بوون‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا ئوستورالیا به بهردهوامی بەهۆی‬ ‫سیاسهتی توندی پهنابهریهکهیهوه ڕهخنهی‬ ‫لێگیراوه‪ ،‬چونکه ئهو کهسانهی به نایاسایی‬ ‫بچنه ناو واڵتهکهوه دهیانخاته ناو کهمپێکهوه‬ ‫که زیاتر له زیندان دهچێت نهک کهمپی‬ ‫پهنابهران‪.‬‬

‫خۆپیشـــــاندان له لوبنان‬ ‫زه‌مه‌ن‬

‫ههرچهنده خۆپیشاندانهکانی لوبنان‬ ‫که سااڵنێکی زۆره خۆپیشاندانی بهو‬ ‫شێوهیه فراوان نهکراوه له ئهنجامی‬ ‫بڕیاری حکومهت به زیادکردنی پارهی‬ ‫تهلهفونکردن لهڕێگهی ئهپهکانی وهکو‬ ‫وهتس ئهپ و ئهوانی ترهوه تهقیهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫پێدهچێت ئهم بابهته تهنیا نیشانهیهک‬ ‫بێت له نیشانه زۆرهکانی بارودۆخی ئابوری‬ ‫و سیاسی پڕتهنگژهی لوبنان‪ .‬ئهوهی‬ ‫زیاتریش ئهو بابهته روندهکاتهوه داخوازی‬ ‫خۆپیشاندهرانه که ههر زوو مهسهلهی‬ ‫ئینتهرنێت و ئهپهکانی تێپهڕاندو هاتهسهر‬ ‫داوای دهستلهکارکێشانهوهی حکومهت‬ ‫چونکه بهپێی قسهی خۆپیشاندهران‬ ‫توانای بهڕێوهبردنێکی ئابوری باش و‬

‫دادپهروهرانهی نییه‪.‬‬ ‫ملمالنێ لهسهر دهسهاڵت و تهنگژهی‬ ‫شێوازی بهڕێوهبردنی دهسهاڵتی سیاسی‬ ‫که بنهمایهکی تائیفی ههیه ههرجارهی له‬ ‫لوبنان بهشێوهیهک خۆی بهیان دهکات که‬ ‫ئهمجارهشیان ههر فشارێکی نهیارانی سیاسی‬ ‫سهعد حهریریه که ناچاریان کرد داوا له‬ ‫‘هاوڕێکانی له حکومهت’ کرد که مهبهستی‬ ‫له شهریکهکانی بوو له حکومهت که لهماوهی‬ ‫‪ ٧٢‬کاتژمێردا ڕیفۆرمهکان بوهستێنن لهو‬ ‫بوارهدا‪ .‬حهریری گوتی‪“ :‬واڵتهکەمان به‬ ‫کاتێکی سهخت و بێپێشینهدا تێدهپهڕێت”‪،‬‬ ‫بهاڵم دهستی لهکارنهکێشایهوه‪ .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا که حکومهت بڕیاری وهستاندنی‬ ‫بڕیارهکهی دا‪ ،‬بهاڵم خۆپیشاندهران‬ ‫کۆتاییان به خۆپیشاندان نههێنا‪ .‬ئێستا‬ ‫داواکاری و بانگهوازی خۆپیشاندهران‬ ‫سنوری داواکاریهکی ئابوری دیاریکراوی‬ ‫تێپهڕاندووه‪ ،‬بهڵکو داواکاری ‘ڕوخاندنی‬

‫حکومهت’ دهبیسترێت‪.‬‬ ‫ههزاران هاواڵتی لوبنانی که لهسهر‬ ‫شهقامهکان حکومهت به هۆکاری قهیرانی‬ ‫ئابووری دهزانن‪.‬‬ ‫ئێستا له لوبنان ژمارهیهکی زۆری خهڵکی‬ ‫بێکار ههن که زۆربهیان گهنجن مانگانه‬ ‫دهبێت بخوێنن و کرێی قیستی خانوبهرهیان‬ ‫بدهن که لهم کاتی بێکاریهیاندا فشارێکی‬ ‫زۆر بۆ سهر ژیانیان دروست دهکات‪.‬‬ ‫به گشتی خۆپیشاندهران‪ ،‬حکومهت به‬ ‫خهمسارد و ناچاالک دهبینن بهتایبهت که‬ ‫حکومهت بێتواناییهکی زۆری نیشاندا له‬ ‫مهسهلهی کوژاندنهوهی ئهو ئاگرانهی که‬ ‫له دهشت و کێوهکانی لوبنان کهوتبووهوه‪.‬‬ ‫خۆپیشاندهران هاوار دهكهن که ئهوان‬ ‫ههر لهبهر وهتس ئهپ لهسهر شهقام نین‪،‬‬ ‫ئهوان بۆ ههموو شتێک لهسهر شهقامن‪ ،‬بۆ‬ ‫سوتهمهنی‪ ،‬بۆ خواردن‪ ،‬بۆ نان‪ ،‬بۆ ههموو‬ ‫شتێک‪.‬‬

‫داوای سهعد حهریری بۆ هاوپهیمانهکانی‬ ‫له حکومهت و مانهوهیان گوێی لێنهگیراو‬ ‫پارتی مهسیحی لوبنانی له حکومهتهکه‬ ‫کشایهوه‪ ،‬چوار وهزیریش له پارتی هێزی‬ ‫لوبنان که پارتێکه له کۆنهوه به هاوپهیمانی‬ ‫حهریری ناسراوه دهستیان لهکار کێشایهوه‪.‬‬ ‫له سهرهتادا داواکاری خۆپیشاندهران‬ ‫البردنی باجی سهر ئینتهرنێت و وهتس‬ ‫ئهپ و ئهپهکانی تر بوو‪ ،‬بهاڵم ورده‬ ‫ورده داواکاریهکان بۆ مهسهلهی گهندهڵی‬ ‫و بێتوانایی حکومهت له چارهسهرکردنی‬ ‫کێشهکانی دیکه پهلی هاویشت‪.‬‬ ‫حهسهن نهسروڵاڵ‪ ،‬که سهرۆکی‬ ‫حیزبوڵاڵی لوبنانی شیعهی نزیک له ئێرانه‪،‬‬ ‫سهرهڕای پشتگیری داواکاری خۆپیشاندهران‬ ‫و ناوهێنانیان وهکو ‘کهسانی راستگۆو‬ ‫دڵسۆز’‪ ،‬بهاڵم داوا دهکات پشتی حکومهت‬ ‫بگرن له چاکسازی و ههمووان شان بدهنه‬ ‫بهر لێپرسراوێتی‪.‬‬

‫ئهو گۆڕانکاریانەی له گۆڕهپانی رووبهڕووبوونهوهی تورکی‬ ‫روودهدهن پێویستی به ههڵوێستهیه‪ :‬ئایا ئهوه سهرهتای کۆتایی‬ ‫ئهردۆغانه‪ ،‬دوای ئهوهی به ڕوونی دهرکهوت چۆته ناو سهردهمی‬ ‫پاشهکشه و بهچۆکداهاتن بۆ هێزه نێودهوڵهتییهکان که تیایدا‬ ‫تورکیا نامهی فهرمانپێکردن له هێزهکانی جیهانهوه وهردهگرێت و‬ ‫جگه له گوێڕایهڵی هیچی دیکهی پێناکرێت؟‬ ‫کاتێک واشنتۆن بڕیاری ناردنی وهفدێکی بااڵی دا که مایک‬ ‫پێنس جێگری سهرۆک که عهقڵێکی بهتوانای ئیدارهی ترهمپه‬ ‫لهگهڵ مایک پۆمپیو‪ ،‬که لێهاتوویی سیاسی و زیرهکی ههواڵگریی‬ ‫و نهێنیهکانی تێدا کۆبۆتهوه‪ ،‬ئاغای عوسمانی رایگهیاند که ئهو‬ ‫ناچهمێت و ئامادهی پێشوازیلێکردنیان نییه‪ ،‬بهڵکو ئهو سهرۆکەو‬ ‫تهنیا ئامادهیه ترهمپ ببینێت‪ .‬سوڵتان ئێستاش له وههمی‬ ‫سهردهمی عوسمانی قهدیمدا دهژیت‪ ،‬کەچی سهردهمی ئێستای‬ ‫زیاتر به سهردهمی تورکیای نهخۆشی سهرهتای سهدهی بیست‬ ‫دهچێت؛ پێش ڕوخانی ئیمپراتۆریا که تیایدا عهرهبهکان ههر دهردو‬ ‫بهاڵیان لێی دهستکهوت و لهدوای خۆی ههر ئازارو ژان و دواکەوتنی‬ ‫مهعریفی جێهێشت‪ ،‬تا دهگات به داخرانی مێژوویی که عهرهبهکان‬ ‫له سهرهتای شۆڕشی سهربهخۆییهوه دهستیان کرد به ڕهتکردنهوهی‬ ‫له ناوهڕاستی سهدهی بیستدا‪.‬‬ ‫ئهردۆغان ههر لەماوهی کهمتر له ‪ ٢٤‬کاتژمێردا‪ ،‬ههڵوێستی خۆی‬ ‫گۆڕی و ئامادهیی خۆی بۆ بینینی ئهمریکیهکان نیشاندا‪ ،‬پرسیارهکه‬ ‫ئهوهیه‪ :‬دهیتوانی دیدارهکهیان رهتبکاتهوەو لهسهر ملهوڕی بهردهوام‬ ‫بێت؟‬ ‫لهم ڕۆژانەدا‪ ،‬لهنێوان واشنتۆن و ئهنکهرهدا زۆر شت لهپشت‬ ‫پهردهوه روویانداوه‪ ،‬بەاڵم دنیا تهنیا قسهکانی ترهمپی بۆ سهرۆکی‬ ‫تورکیا بیست که له زمانی نێوان سهرۆکەکانی جیهاندا بێپێشینه‬ ‫بوو و پێشتر هیچ بهرپرسێکی دنیا لهالیهن سهرۆکی ئهمریکاوه وای‬ ‫پێنهوتراوه‪.‬‬ ‫گوتاری ئهمریکی نوێ‪ ،‬گوتارێکی ڕهقی خاڵیه له هێزی‬ ‫نهرم‪ ،‬ئهگهر بهشێوهیهکی عهقاڵنی و دوور له سۆزو الیهنگیری‬ ‫شیبکهینهوه‪ ،‬بهاڵم وا پێدهچێت ئهوه تاکه زمانێکیش بێت که‬ ‫ئهردۆغان لێی تێبگات‪ ،‬ئهوهی زۆر مهترسیداریشه ئهوه نییه که‬ ‫سوپای ئهمریکی دهجوڵێنێت‪ ،‬بهڵکو ئابوری تورکیا وێران دهکات‪.‬‬ ‫ترهمپ هیچ کاتی به خهسار نهدا دوای ئهوهی بۆی دهرکهوت‬ ‫دیموکرات و کۆماریهکان بههۆی داگیرکاری تورکیا بهرامبهر سوریا‬ ‫دهیانهوێت بهڕهکه لهژێر پێی دهربهێنن‪ ،‬بۆیه کوتهکی سزاکانی‬ ‫به رووی پیاوێکدا بهرزکردهوه که له ناوهوه روخابوو‪ ،‬ئینجا‬ ‫کابرای کۆشکی سپیش گوێڕایهڵیهکهی پێشووتری له مهسهلهی‬ ‫قهشه ئهندرۆ برانسۆن بیرهێنایهوه که پێش دوو ساڵ ڕێکاره‬ ‫سهرهتاییهکانی ئهمریکا لیرهی تورکی بۆ نیوهی نرخهکهی دابهزاند‪.‬‬ ‫دهرگای کۆشک کرایهوه‪ ،‬ئهردۆغان پێنس و پۆمپیۆی بینی و‬ ‫به تهنیا بۆ ماوهی سهعات و نیوێک قسهیان کرد‪ .‬خوێنهر دهکرێت‬ ‫بیهێنێته بهرچاوی خۆی که چی روویداوه پێش ئهوهی بگهنه بڕیاری‬ ‫وهستاندنی کرده سهربازیهکان و ئامادهسازی بۆ کشانهوهی هێزه‬ ‫کوردیهکان‪.‬‬ ‫ئایا ئهردۆغان خهون و خهیاڵهکانی هاتنه دی‪ ،‬یاخود ئیرادهی‬ ‫تورکیا بهر تاوێری تهماحهکانی و گوێڕایهڵیه بێپێشینهکهی کهوت؟‬ ‫کاتی زیاتر پێویسته بۆ روونبوونهوهی ڕهههندو ئاسۆکانی ئهو‬ ‫ڕێکهوتنه‪ ،‬لهکاتێکدا مهولود چاوهشئۆغڵو به زمانێکی تر قسه‬ ‫دهکات و باسی خاڵگهڵی تری ڕێکهوتنه دهکات که ئهمریکا باسی‬ ‫نهکردووه‪.‬‬ ‫ئهردۆغان ناخۆشترین سوکایهتی لهمێژووی خۆیدا له ترهمپ‬ ‫قبوڵ کرد‪‘ :‬گهمژه مهبه’‪ ،‬گهمژهییهک که دەزانێت دهرمانهکهی‬ ‫چیه‪ ،‬ئهوه ئیتر ئهوه له دهرهوه بێزراوو له ناوهوه تێکەڵهیهک له‬ ‫مهحبوب و بێزراو‪.‬‬ ‫لێکهوته نێگهتیڤهکانی ئهو کرده سهربازییهی ئهم دواییه‬ ‫له باکوری سوریا تهنیا لهبواری سهربازیدا قهتیس نابێت؛‬ ‫بهڵکو بۆ زۆر بواری دیکهی ژیان له ناوخۆی قهیراناوی تورکیا‬ ‫دهگرێتهوه له بهرزبوونهوهی نرخی کااڵکان‪ ،‬باڵوبوونهوهی ههژاری‪،‬‬ ‫دهستڕانهگهیشتن به ژیانێکی شهریفانەو بهرزبوونهوهی ڕێژهی‬ ‫بێکاری‪.‬‬ ‫پێش چهند ڕۆژێک سهرۆکی پارتی گهلی کۆماری ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫کهمال ئۆغڵو له پهرلهمانی تورکی پرسیاری کرد‪ :‬پێگهی تورکیا له‬ ‫خۆرههاڵتی ناوهڕاست چیه تاکو ئێمه دهست بخهینه کاروباریهوه؟‬ ‫ئهوه چ لۆژیکێک بوو وایکرد واڵتانی عهرهبی و ئیسالمی که رایهڵهی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬ڕۆشنبیری‪ ،‬ئیمانی و ئینسانی ئێمه بهوانهوه دهبهستێتهوه‬ ‫ببن به دوژمنمان؟ بۆچی دهبێت لهگەڵ ئهواندا بهر یهکتر بکهوین؟‬ ‫کهمال ئۆغڵو ئاماژهی به ڕاستیهک دا ئهویش ئهوهیه ئهردۆغان‬ ‫بووهته قوربانی گهمهی هێزه ئیمپریالیهکان‪ -‬به قسهی کهمال ئۆغڵو‪-‬‬ ‫و تورکیا بووهته دهوڵهتێک فهرمان له روسیاو ئهمریکا وهردهگرێت‬ ‫و به توندترین شێوه سوکایهتی پێدهکرێت‪ ،‬سوڵتانهکهشی تووشی‬ ‫نهخۆشی مهزنخوازی و خهیاڵپاڵوی بووه‪ .‬ئهمه سهرهتایەو هێشتا‬ ‫خراپتر لهڕێیه‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫بارودۆخی ترهمپ و بارودۆخی ڕۆژئاوا‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫له بهشی بۆچوون له ڕۆژنامهی‬ ‫واشنتۆن پۆست‪ ،‬میچ مکۆنێڵ نوسیویهتی‬ ‫بڕیاری کشاندنهوهی هێزهکان لهالیهن‬ ‫ترهمپهوه هاوکاته لهگهڵ دهستدرێژی‬ ‫تورکیاو ‘مۆتهكهیهکی ستراتیجی’یه‪،‬‬ ‫ئهمهش وهاڵمێک بوو بۆ ترهمپ که ڕۆژی‬ ‫چوارشهممه وتبووی بارودۆخی سنووریی‬ ‫تورکیا ‪-‬سوریا بۆ ئهمهریکا ‘لەڕووی‬ ‫ستراتیجیهوه نایابه’‪.‬‬ ‫بهاڵم هێشتا شهڕ له سنورهکان‬ ‫بەتوندی بهردهوامەو ئهنکهره ههر‬ ‫لهگهڵ بڕیاری کشانهوهی ترهمپ هێرشی‬ ‫دهستپێکردووه‪.‬‬ ‫بهپێی ئهو ڕێکهوتنهی که مایک‬ ‫پێنس لهگهڵ ئهردۆغان کردی‪ ،‬دهبوایه‬ ‫تورکیا بۆ ماوهی پێنج ڕۆژ ئاگربهست‬ ‫ڕابگهیهنێت کاتێک شهڕڤانه کوردهکان‬ ‫ناوچهکه جێدههێڵن‪.‬‬ ‫بیانووی ئهردۆغان بۆ هێرشهکان‬ ‫گوایه دهرکردنی ئهوهی خۆی‬ ‫له‬ ‫‘تیرۆریستهکان’‬ ‫پێیدهڵێت‬

‫سنورهکەو دروستکردنی ‘زۆنی ئارام’و‬ ‫نیشتهجێکردنی ملیۆنان ئاوارهی سوری‪.‬‬ ‫بهاڵم کوردهکان پێیان وایه هێزێک چهکی‬ ‫قهدهغهکراوی نێودهوڵهتی دژی هاواڵتیان‬ ‫و ژن و مندااڵن بهکاربهێنێت دیاره‬ ‫مهبهستی چیه له ‘زۆنی ئارام’‪ ،‬ههروهها‬ ‫کوردهکان وایدهبینن که ئهردۆغان‬ ‫دهیهوێت دانیشتووانی ناوچهکه پاکتاوی‬ ‫ڕهگهزی بکات و ئاواره عهرهبهکان که‬ ‫بهشی زۆریان لەپاڵ هێزهکانی تورکیادا‬ ‫دژی ههسهده شهڕ دهکهن لهو ناوچانه‬ ‫نیشتهجێ بکات و دیمۆگرافیای ناوچهکه‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬ماکرۆن‪ ،‬سهرۆکی فهڕهنسا‬ ‫رایگهیاند که ئهوان یهپهگه وهکو هێزێکی‬ ‫تیرۆریست نابینن وهک ئهردۆغان دهیڵێت‪،‬‬ ‫بهڵکو فهڕهنسیهکان یهپهگه وهک هێزێکی‬ ‫کوردی خهباتکار دهبینن که بهرگری له‬ ‫بوونی نهتهوهیی خۆیان دهکهن‪.‬‬ ‫سوپای تورکیا بهو شهڕانه دهیهوێت‬ ‫ههلومهرجێکی ئاڵۆز له ناوچه کوردیهکان‬ ‫دروست بکات که دانیشتووانی ئهو ناوچانه‬ ‫ماڵهکانیان جێبهێڵن و تورکیا داگیریان‬ ‫بکات و ئاوارهکانی تێدا نیشتهجێبکات‪.‬‬ ‫ڕۆژنامه جیهانیهکان و ههندێک راپۆرتی‬

‫ڕێکخراوهکانی مافی مرۆڤ باس‬ ‫له ئهگهری بهکارهاتنی چهکی‬ ‫قهدهغهکراو دهکهن لهالیهن سوپای‬ ‫تورکیاوه‪ ،‬چونکه ههندێک منداڵ‬ ‫بینراون که شوێنهواری چهکی‬ ‫فۆسفۆڕی سپی قهدهغهکراویان‬ ‫پێوه بووه‪.‬‬ ‫میچ مکۆنێڵ نوسیویهتی‬ ‫که بهشێکی زۆری ئهنجومهنی‬ ‫پیران به ئهندامانی پارتهکهی‬ ‫‘پارتی‬ ‫ترهمپیشهوه‬ ‫کشاندنهوهی‬ ‫کۆماری’‬ ‫هێزه ئهمهریکیهکان به‬ ‫ستراتیجی‬ ‫‘ههڵهیهکی‬ ‫ترسناک’ دهبینن‪.‬‬ ‫مکۆنێڵ جگه لهوهی پێی‬ ‫وایه ئهو بڕیارهی ترهمپ کارهساتی‬ ‫لهسهر سنورو بۆ خهڵکی مهدهنی‬ ‫خوڵقاندووه‪ ،‬جهخت لهسهر ئهوهش‬ ‫دهکاتهوه که شهڕی ئهمهریکای دژ به‬ ‫داعش خستۆته دواوه‪ .‬ههموو ئهوانه‬ ‫بهالیهک‪ ،‬بهالیهکی تردا نفوزو توانای‬ ‫روسیاو ئێران له سوریادا بههێزتر‬ ‫دهکات‪ .‬کهچی ترهمپ به خوێنساردییهوه‬ ‫به ڕۆژنامهنووسانی وت که ‘کێشه لهسهر‬ ‫سنور ههیه‪ ،‬بهاڵم خۆ سنوری ئێمه نییه‪،‬‬ ‫ئێمه نابێت ژیانی خۆمانی بۆ بهخت‬ ‫بکهین‪’.‬‬ ‫لیندسی گراهام به یهکێک له‬ ‫نهیارهکانی دیکهی ترهمپ دهناسرێت‬ ‫له بابهتی کشاندنهوهی هێزهکان‪.‬‬ ‫گراهام دوای قسهکردنی لهگهڵ هێزه‬ ‫کوردیهکان گهیشتۆته ئهو بڕوایهی که‬ ‫ئهوهی روودهدات پاکتاوی ڕهگهزیه دژی‬ ‫کوردهکان و هێرشی سهربازی سهدان‬ ‫ههزار کهسی بێماڵ و ئاواره کردووه ئهوه‬ ‫کهی ‘زۆنی ئارامه’؟‪.‬‬ ‫موستهفا بیالل‪ ،‬وتهبێژی هێزهکانی‬ ‫سوریای دیموکرات ‪ -‬ههسهده ‪ -‬له‬ ‫تویتهردا نوسیویهتی که تورکیا پابهند‬ ‫نهبووه به ئاگربهست و تۆپ و تانک‬

‫ئهردۆغان‬ ‫دهیهوێت‬ ‫دانیشتووانی‬ ‫ناوچهکه پاکتاوی‬ ‫ڕهگهزی بکات‬ ‫و فڕۆکهکانی تورکیا بنکهی شهڕڤانان‬ ‫و ماڵ و جێگهی خهڵکی سڤیل و‬ ‫نهخۆشخانهکانی بۆردومان کردووه‪.‬‬ ‫ههرچهنده ئهردۆغان دهڵێت ئەو زانیاریانه‬ ‫ڕاست نین که سوپای تورکیا پابهندی‬ ‫ئاگربهست نهبووبێت‪ ،‬بهاڵم راپۆرتی‬ ‫میدیا جیهانیهکان قسهکانی موستهفا‬ ‫بیالل دهسهلمێنن نهک ئهوهی ئهردۆغان‪.‬‬ ‫بهپێی زانیاریهکانی ڕێکخراوی‬ ‫چاودێری مافهکانی مرۆڤی‬ ‫سوریا که بنکهکهی له‬ ‫بهریتانیایه‪ ،‬له سهرهتای‬ ‫هێرشهکهوه تاکو ڕۆژی‬ ‫پێنجشهمهی ڕابردوو نزیکهی‬ ‫‪ ٥٠٠‬کهس کوژراون که ‪٢٢٤‬‬ ‫شهڕڤانی هێزهکانی سوریای‬ ‫دیموکرات و ‪ ١٨٣‬ئهندامی‬ ‫گروپهکانی سهر به تورکیا‪،‬‬ ‫هاوالتی‬ ‫‪٧٢‬‬ ‫ههروهها‬ ‫مهدهنیش که ‪ ٢٠‬کهسیان‬

‫تورکن و ئهوانی دیکه کوردن‪.‬‬ ‫ههندێک ڕاپۆرت ههن که باسی‬ ‫بهکارهێنانی چهکی فسفۆڕی سپی دهکهن‬ ‫که هێزهکانی تورکیا بهکاریان هێناوه‬ ‫دژی مهدهنیهکان‪ .‬وێنەو ڤیدیۆی منداڵێک‬ ‫به فراوانی باڵوبۆتهوه که شوێنهواری‬ ‫سوتاوی لهسهر جهستهیهتی و سوتاویهکه‬ ‫هی ئاگر نییه‪ .‬سوپای تورکیا دهڵێت ئێمه‬ ‫ئهو چهکهمان پێ نییه‪ ،‬بهاڵم کوردهکان‬ ‫دهڵێن تورکیا ئهو چهکهی داوه به هێزه‬ ‫میلیشیاکانی سهر به تورکیاو ئهوانیش‬ ‫بهکاریان هێناوه‪ .‬وتهبێژی ڕێکخراوی‬ ‫قهدهغهکردنی چهکی کیمیاوی رایگهیاند‬ ‫که ئهوانیش بیستوویانه بهاڵم هێشتا‬ ‫هیچ کهسێکیان‬ ‫نه بینیو ه‬ ‫بهو چهکه‬ ‫بر یند ا ر‬ ‫بووبێت و‬ ‫وا ئێستا‬ ‫خه ر یکی‬ ‫ز ا نیا ر ی‬

‫کۆکردنهوهن‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی لێبوردنی نێودهوڵهتی‬ ‫رایگهیاندووه که ‘بهڵگهی بنهبڕیان‬ ‫دهستکهوتووه که تاوانی جهنگ و‬ ‫پێشێلکاری دیکه ئهنجام دراوه’ لهالیهن‬ ‫سوپای تورکیاوه‪ .‬ئهم ڕێکخراوه دهڵێت‬ ‫ڕۆژی ‪١٢‬ی ئۆکتۆبهر هێزهکانی سهر‬ ‫به تورکیا ‘ههڤرین خهڵهف’ که ژنه‬ ‫سیاسهتکارێکی کورده به دیل گیراوەو‬ ‫له ئۆتۆمبێلهکهی هێنراوهته دهرهوه‪ ،‬لێی‬ ‫دراوەو ئینجا کوژراوه’‪.‬‬ ‫به گشتی بارودۆخی مهیدانی شهڕهکان‬ ‫بۆ هاواڵتیانی مهدهنی کارهساتبارەو بۆ‬ ‫کوردهکانیش که لهسهر خاک و ئاوی‬ ‫خۆیانن وهک دهستدرێژیهکی بێپاساو‬ ‫دهبینرێت‪ .‬له ئهمهریکاش دۆناڵد ترهمپ‬ ‫لهژێر گوشاردایه چونکه بهشێکی‬ ‫زۆری ئهو شهڕو ئاژاوهیه دهکهوێته‬ ‫ئهستۆی سیاسهته ههڵهو بێ‬ ‫لێکدانهوهکانی که ماوهیهک‬ ‫بهڵێنی به هێزهکانی سوریای‬ ‫دیموکرات دا که ڕێگه نادات‬ ‫تورکیا هێرش بکات و دواتر کتوپڕ‬ ‫بڕیاری کشانهوهی دا‪.‬‬

‫مۆسکۆ براوهیەو ههمووان له سوریا پێویستیان پێیهتی‬ ‫ئاودێر‌حه‌کیم‬ ‫بڕیاری ناوهختی کشانهوهی سهربازانی‬ ‫ئهمهریکی له سوریا که دیار نییه‬ ‫ترهمپ چۆن داویهتی‪ ،‬چونکه ئهندامانی‬ ‫ئیدارهکهیو کۆنگرێس بێزاری خۆیان‬ ‫دهربڕی‪ ،‬ههر بەتهنیا ههڵکردنی چرای‬ ‫سهوز نهبوو بۆ تورکیا که دهمێک بوو به‬ ‫دوای دهرفهتێکدا دهگهڕا تاکو لهشکرکێشی‬ ‫بۆ سهر کوردانی سوریا دهستپێبکات‪،‬‬ ‫بهڵکو ڕوسیای کرده بههێزترین ئهکتهری‬ ‫سیاسی له سوریادا‪.‬‬ ‫پێشتر‪ ،‬به بوونی ئهمهریکیهکان له‬ ‫سوریا ههر هێزێکی ناوخۆو ههرێمی دهبوایه‬ ‫بۆ جوڵهی سیاسی و سهربازی خۆیان دڵی‬ ‫یهکێک له روسیا یان ئهمهریکا رازی بکهن؛‬ ‫ئێستا لهسهر تهختهی شهترهنجهکه یهک‬ ‫سهرباز بهبێ ڕهزامهندی روسیا ناتوانێت‬ ‫بجوڵێت‪.‬‬ ‫پێدهچێت ترهمپ گوێی لهوه نهبێت‪،‬‬ ‫یاخود دهکرێت لهگهڵ پوتین ڕێککهوتبێت‬ ‫سوریا بۆ مۆسکۆ بێت و عێراق بۆ واشنتۆن‬ ‫بێت‪ ،‬بهاڵم ئهی تورکیا چی لێبکهن؟ نه‬ ‫روسیا دهستبهرداری ئهنقهره دهبێت نه‬ ‫واشنتۆن‪.‬‬ ‫هێرشی تورکیا به دهست ئهردۆغان‬ ‫بوو‪ ،‬بهاڵم بهدڵی عهرهبه سوننهکان بوو‬ ‫که الیهنگرو هاوسۆزی گروپه ئیسالمیسته‬ ‫جیهادیهکان بوون و تهواو دژی خواستی‬ ‫کوردهکان بوو که له هێزهکانی سوریای‬ ‫دیموکرات ‪ -‬ههسهده ‪ -‬دا بااڵدهست بوون‪،‬‬ ‫ئهوهش ناچاری کردن لهگهڵ ئهسهدداو‬ ‫به نێوانگیری ڕوسیا ڕێکبکهون‪ .‬ههسهده‬ ‫بژاردهی تری لهبهردهمدا نهبوو و ڕێگهی‬ ‫تری نهبوو بۆ پاراستنی خۆی و خهڵکانی‬ ‫سڤیل بیکات جگه لهو ڕێگهیه‪ ،‬چونکه‬ ‫ههر لهگهڵ دهستپێکردنی شهڕهکه سهدو‬ ‫پهنجا ههزار هاواڵتی له ترسی بۆردومانی‬ ‫فڕۆکهکانی تورکیا و شااڵوی هێزه جیهادی‬ ‫و رادیکاڵهکانی سهر به تورکیا ماڵهکانی‬ ‫خۆیان جێهێشت‪.‬‬ ‫ههر الیهنهو بهشێوهیهک ڕێکهوتنهکهی‬ ‫ههسهدەو ئهسهد لێکدهداتهوه‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئهوه خواستی بنهڕهتی کوردهکان نییه‪،‬‬ ‫بهاڵم له سهرهتای ههڵگیرسانی شۆڕشی‬ ‫سوریاوه هێزه کوردیهکان لهگهڵ بهشێکی‬ ‫زۆری گروپه چهکدارهکانی ناو سوریا‬

‫کهوتونهته شهڕهوه‪ ،‬بهاڵم توانیان‬ ‫پهیوهندی نه شهڕ نه ئاشتی خۆیان لهگهڵ‬ ‫ئهسهد بپارێزن‪.‬‬ ‫ناوچهکانی باکورو خۆرههاڵتی سوریا‬ ‫به خوێنی کوردهکان پاک کراوهتهوه‪.‬‬ ‫دوای ئهوهی ئهسهد بۆ سوک کردنی‬ ‫ئهو لۆدهی لهسهری بوو ئهو ناوچانهی‬ ‫بۆ کوردهکان جێهێشت‪ ،‬کوردهکانیش‬ ‫له بهرامبهردا ئهرکی دیمهشقیان قورس‬ ‫نهکردو کارێکیان کرد ئهسهد به هاوکاری‬ ‫روسیا دهست ئاوهاڵ بێت له بهرهکانی‬ ‫ترهوه هێرش بکاته سهر نهیارهکانی‬ ‫و خهمی ئهو ناوچانهی نهبێت‪ .‬بهاڵم‬

‫ئهوه بۆ کوردهکان بێ سهرئێشه نهبوو‪،‬‬ ‫چونکه داعش بهشێوهیهکی ترسناک بۆ‬ ‫ئهو ناوچانه کشاو پایتهختی خهالفهتهکهی‬ ‫له ڕهقه دامهزراند‪ .‬ههسهده به هاوکاری‬ ‫هاوپهیمانهکان و له سهرووی ههموویانهوه‬ ‫به هاوکاری ئهمهریکا داعشی لهو ناوچانه‬ ‫دهرکرد‪.‬‬ ‫مانهوهی ئهسهد بهبێ هاوکاری‬ ‫روسیا ئهستهم بوو‪ .‬هاوکاری روسیا‬ ‫له یارمهتیدانی ئهسهد تهنیا له هێزی‬ ‫ئاسمانیدا چڕ نهبۆوه‪ ،‬بهڵکو هێزه ئهمنیو‬ ‫کهسانی روسی ڕۆڵی گهورهیان لهسهر‬ ‫زهوی گێڕا‪ .‬ئێستا ئهسهد له ههمووان‬

‫زیاتر قهرزاری مۆسکۆیەو لهمهودوا له‬ ‫ههمووان زیاتر ئیشی به مۆسکۆ دهبێت‪.‬‬ ‫ڕێکهوتنی ههسهدەو دیمهشق به‬ ‫سهرپهرشتی مۆسکۆ کراوه‪ ،‬کهواته‬ ‫دهستی مۆسکۆ لهژێر باری ههسهدهدایەو‬ ‫هێزه کوردیهکان بهبێ مۆسکۆ هیچیان‬ ‫پێناکرێت‪ .‬ههسهده که خاوهنی نزیکهی‬ ‫سهد ههزار چهکدارەو جگه له کورد‬ ‫پێکهاتهی ئاسوری و عهرهبی تێدایه به‬ ‫جوڵهیهکی ترهمپ کهوته دهست مۆسکۆ‪.‬‬ ‫ههسهده ناچاره داوای ناوچهی دژه‪-‬فڕین‬ ‫له مۆسکۆ بکات بهتایبهت له ناوچهکانی‬ ‫خۆرههاڵتی فورات‪ .‬ههسهده دهیهوێت‬

‫بااڵدهستی خۆی له ناوچه کوردیهکان‬ ‫بهردهوام بێت‪ ،‬بهبێ ڕهزامهندی مۆسکۆ‬ ‫ئهوه ئاسان نابێت‪.‬‬ ‫هێشتا ڕوون نییه تورکیا بهبێ ئاگاداری‬ ‫روسیا لهشکرکێشی کردووه یان نا‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهوهی ڕوونه جوڵهی تورکیا به قازانجی‬ ‫پوتین بوو‪ ،‬چونکه پوتین دهیهوێت‬ ‫ئهنقهره له ناتۆ دوربخاتهوه‪ .‬مۆسکۆ که‬ ‫سهرپهرشتی ڕێکهوتنی ئهسهدو ههسهدهی‬ ‫کرد‪ ،‬وایکرد تورکیا دیسان ئیشی به‬ ‫روسیا بێت‪.‬‬ ‫تاران بۆ پاراستنی قواڵیی ستراتیجی‬ ‫خۆی و هاوکاری هێزه شیعهکانی لوبنان‬

‫دیسانهوه پێویستی به سوریا دهبێت‪ ،‬واته‬ ‫دیسان پێویستی به مۆسکۆ دهبێت چونکه‬ ‫ئیتر پوتین پاشای سوریایه‪ ،‬له بهارمبهردا‬ ‫ئیسرائیل پێویستی به مۆسکۆ دهبێت بۆ‬ ‫ئهوهی ڕێگه له کشانی ئێرانی له سوریاوه‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫دواجاریش‪ ،‬بۆ ئهوهی ڕێکهوتنی ڕۆژی‬ ‫پێنجشهمهی رابردووی نێوان تورکیاو‬ ‫ئهمهریکاش سهربگرێت واشنتۆنیش‬ ‫پێویستی به مۆسکۆیه‪.‬‬ ‫لهمهودوا ههمووان پێویستیان به‬ ‫پوتینه له سوریا‪ ،‬بهاڵم مۆسکۆ پێویستی‬ ‫به کێیه؟ ئهوه هێشتا ڕوون نییه‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫ــــــــاتژمێرییەکە کۆتایی دێت‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪7‬‬

‫ــــــەڵ ئەمریکا جێبەجێ دەکات؟‬

‫ئەو فەرماندەیەى هەسەدە ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬ئەوەى تورکیا داواى دەکات‬ ‫ئەگەر ئەمە ناوەڕۆکى رێککەوتنەکە بێت‬

‫ئەمە سڕینەوەى نەژادى کوردو گۆڕینى‬ ‫دیمۆگرافیایەکە هەرگیز قبوڵکراو نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەوتەى خۆى ئەوەى ئەمریکا باسى‬

‫دەکات ئەوا قابیلى گفتوگۆیە نەک سەد‬ ‫لە سەد قبوڵکردنیش‪ ،‬چونکە هەسەدەش‬ ‫بڕیارى سەربازى خۆی هەیە‪.‬‬ ‫رۆژى ‪٨‬ی ئەم مانگە هێزەکانى‬ ‫ئەمریکا لەسەر سنورى تورکیاو رۆژئاواى‬ ‫کوردستان کشانەوەو رۆژى ‪ ١٤‬ئەم‬ ‫مانگەش لەکۆبانى کشانەوە‪ ،‬دوێنێ دوو‬ ‫شەممەش هێزەکانى ئەمریکا لە سوریاوە‬ ‫بەرەو عێراق کشانەوەو بەپێى بڕیارێکى‬ ‫ترەمپ تەنیا ‪ ٢٠٠‬سەربازیان لە رۆژئاوای‬ ‫کوردستان دەهێڵنەوە‪.‬‬ ‫دیاریکردنی مەودای ناوچەی ئارام‬ ‫هێشتا روون نییە‪ ،‬چونکە ئەردۆغان‬ ‫دەڵێت‪ ٤٤٠ ،‬کیلۆمەترە لە رۆژهەاڵتەوە‬ ‫بۆ رۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم جەیمس جێفری‪،‬‬ ‫نێردەی ئەمەریکا بۆ کاروباری سووریا‬ ‫رایگەیاندووە‪ ،‬مەوداکە لەوە کەمترە‬ ‫لەوەى ئەردۆغان باسى دەکات‪.‬‬ ‫رۆژى ‪١٨‬ى ئەم مانگە وەزارەتى‬ ‫دەرەوەى ئەمریکا بانگهێشتى مەزڵوم‬ ‫کۆبانى کرد بۆ کۆشکی سپى‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناوبراو رەتیکردەوە سەردانەکە ئەنجام‬ ‫بدان و رایگەیاندووە کە ئەو بەرەکانى‬ ‫شەڕ جێناهێڵێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەست‬ ‫ئیلهام ئەحمەدى راسپارد لەجیاتى ئەو‬ ‫بچێتە ئەمریکا‪ ،‬ئامانجى سەردانەکەش‬ ‫روونکردنەوەى رێککەوتنەکەى ئەمریکاو‬ ‫تورکیایە بۆ کورد‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمێ‪ ،‬وتەبێژى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر لە رۆژئاواى کوردستان‬ ‫ئەنجومەنى بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫“ئەگەر رێککەوتنەکە ئەو خااڵنە بێت‬ ‫کە باڵوکراونەتەوە ئیدارەى خۆسەر پێى‬ ‫رازی نییە‪ ،‬چونکە ئەمە ئەگەر جێبەجێ‬ ‫بکرێت داگیرکارییە‪ ،‬بەاڵم بێ شەڕ‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێمە بەردەوام دەبین لە پاراستنى گەلى‬ ‫خۆمان”‪.‬‬ ‫وتەبێژى ئیدارەى خۆسەر بەدوورى‬ ‫ئەمریکاو‬ ‫رێککەوتنەکەى‬ ‫دەزانێت‬ ‫تورکیا جێبەجێ بکرێت و ئاماژە بەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬پێشنیازەکانى تورکیا بۆ‬ ‫داگیرکردنى هەرێمى رۆژئاوایەو لەناوبردنى‬ ‫دەستکەوتەکانى گەالنى باکورى سوریایە‪،‬‬ ‫بۆیە بجەخت دەکاتەوە داگیرکارى قبوڵ‬

‫مستەفا بالی‪:‬‬ ‫ئەوەى تورکیا داواى دەکات ئەگەر ئەمە‬ ‫ناوەڕۆکى رێککەوتنەکە بێت واتە سڕینەوەى‬ ‫نەژادى کوردو گۆڕینى دیمۆگرافیاکەیەتی‪،‬‬ ‫کە ئەوە هەرگیز قبوڵکراو نییە‬

‫ناکەن بەناوى ناوچەى ئارامەوە‪.‬‬ ‫ئەوەى ئەمریکا باسى دەکات و‬ ‫هەسەدە لەپێناو پاراستنى خەڵک قبوڵى‬ ‫کردوە ناوچەیەکى ئارامە لەسەر سنور کە‬ ‫لەژێر چاودێرى ئەمرکیاو تورکیا دابێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەى تورکیا داواى دەکات تەواو‬ ‫جیاوازەو دەیەوێت ‪ ٣٢‬کیلۆمەتر تەنیا‬

‫لەژێر کۆنترۆڵى خۆیدا بێ‪،‬دواتریش زیاتر‬ ‫لە یەک ملیۆن پەنابەرى سوری لەو ناوچە‬ ‫ئارامەدا نیشتەجێ بکات‪.‬‬ ‫لە دواى ساڵى‪ ٢٠١٧‬وە سێ رێککەوتن‬ ‫لەنێوان ئەمریکاو تورکیا کراوە بۆ‬ ‫ئەنجامنەدانى هێرشى تورکیا بۆسەر‬ ‫رۆژئاواى کوردستان‪ ،‬بەاڵم هەرسێ‬

‫جارەکە تورکیا رێککەوتنەکانى جێبەجێى‬ ‫نەکردوە‪ ،‬ساڵى ‪ ٢٠١٧‬ئەمریکاو تورکیا بۆ‬ ‫باڵوەپێکردنى هێزى هاوبەشى هەردووال لە‬ ‫منبج و رۆژهەاڵتى فورات و دوورخستنەوەى‬ ‫یەپەگە لەو ناوچانە رێککەوتن‪.‬‬ ‫مانگى ئابى ئەمساڵ وەزارەتى بەرگرى‬ ‫ئەمریکاو تورکیا رێککەوتن لەسەر‬ ‫ناوچەى ئارام بە قواڵیی ‪ ١٤‬کیلۆمەترو‬ ‫ئەو ئەرکەى بۆ هەسەدە دانراوبوو وەک‬ ‫خۆى جێبەجێکرد‪ ،‬بەاڵم تورکیا پابەندى‬ ‫رێککەوتنەکە نەبوو ئەوە بوو ‪٩‬ى ئەم‬ ‫مانگە هێرشى دەستپێکرد‪.‬‬ ‫رێککەوتنى سێیەم ‪١٧‬ى ئەم مانگە‬ ‫بوو کە تورکیا رازیى بوو بە راگەیاندنى‬ ‫ئاگربەست و دروستکردنى ناوچەیەکى ئارام‬ ‫بە قواڵیی ‪ ٣٢‬کیلۆمەترو لەگەڵ خاڵێکى‬ ‫تر‪ ،‬بەاڵم دیسان تورکیا تا ئەم ساتەش‬ ‫پابەندى ئاگر بەست نەبووەو هێرشەکانى‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬ئەوەش دەریدەخات نایەوێت‬ ‫رێککەوتنەکە جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫لەئێستادا هەسەدە ناوچەیەکى‬ ‫فراوانى بۆ تورکیا جێهێشتووە بۆ ئەوەى‬ ‫بیانووەکانى بۆ ناوچەى ئارام ببڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم پێناچێت تورکیا تەنیا بەوە‬ ‫بوەستێت و بەڵکو دەیەوێت لە تەواوى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان هەسەدەو یەپەگەو‬ ‫یەپەژەو پەیەدە نەمێنێت‪.‬‬ ‫سەاڵح دەروێش‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی پێشكەوتنخواز لە سوریا‬ ‫بە “زەمەن”ى راگەیاند‪“ :‬رازى بوون‬ ‫بە رێککەوتنى ئەمریکاو تورکیا واتاى‬ ‫تەسلیمبوونە‪ ،‬بۆیە هەسەدە رازى نابێت‬ ‫بە پێشنیازەکانى ئەردۆغان کە تەنیا‬ ‫ئامانجى لەناوبردنى هەرێمى رۆژئاوایە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویستە ئەمریکا نێوەندگیرى بکات‬ ‫گفتوگۆ لەسەر رێککەوتنەکە بکرێت”‪.‬‬ ‫ئاماژە بەوەشدەکات‪ ،‬فشارى زۆر‬ ‫لەسەر دەوڵەتى تورک هەیەو پێدەچێت‬ ‫لەرۆژانى داهاتوو هەندێ گۆڕانکارى‬ ‫رووبدات کە هەموو شتێک بە دڵى تورکیا‬ ‫نەبێت بەو جۆرەى لەرێکەوتنەکەدا‬ ‫داواى کردووە‪ ،‬جەختیش دەکاتەوە‬ ‫ئەوان پشتگیرى هەر بڕیارێک دەکەن کە‬ ‫هەسەدە بیدات‪.‬‬

‫هەسەدە پاراستنى کۆبانى‬ ‫وەک مەرجى دانوستان لەگەڵ ئەمریکاو تورکیا دادەنێت‬

‫هێمن حەسەن‬ ‫دواى سێ ساڵ لە رزگارکردنى لە دەستى‬ ‫چەکدارانى داعش جارێکى دیکە شارى کۆبانى‬ ‫لەژێر هەڕەشەى داگیرکردن و کارەساتێکى‬ ‫دیکەدایە‪ ،‬ئەمجارەیان سوپاى تورکیا بە‬ ‫تانک و فڕۆکە بۆردومانى کۆبانى دەکات‪،‬‬ ‫بەاڵم هەسەدە دەیەوێت بە رێگاى دیبلۆماسى‬ ‫ئەو شارە لە هێرشەکانى تورکیا بپارێزێت‪.‬‬ ‫کۆبانی یان کۆبانێ شارێکی کوردنشینە‬ ‫لە رۆژئاواى کوردستان کەوتووەتە باکورو‬ ‫رۆژهەاڵتى سوریا سەر بە پارێزگاى حەلەبەو‬ ‫‪ ١٥٠‬کیلۆمەتر لەو پارێزگایەوە دوورە‪ ،‬لە‬ ‫دیوی چەپی ئاوی رووبارى فورات هەیەو‬ ‫لەباکورەوە شاری ئورفایە لە باکورى‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی سەرژمێری ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬دانیشتوانی‬ ‫کۆبانى نزیکەی ‪ ٢٠٥‬هەزار کەس بوون‪،‬‬ ‫زۆرینەى هەرە زۆری کوردەو لە (کوردو‬

‫عەرەبو ئێزیدى‪ ،‬کریستیان‪ ،‬سریان)‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬گوزەرانی زۆرینەی خەڵکی‬ ‫کۆبانێ لەسەر کشتوکاڵە‪.‬‬ ‫لە ‪١٩‬ی تەمووزی ساڵی ‪ ،٢٠١٢‬دەسەاڵتى‬ ‫رژێمى سوریا لەو شارە بەهۆى بەرخۆدانى‬ ‫شۆڕشگێڕە کوردەکان لەو کاتەدا کشایەوە‬ ‫بەوەش شاری کۆبانی یەکەمین شار بوو کەلە‬ ‫‪١٩‬ی تەمووزی ‪٢٠١٢‬دا لە ڕژێمی بەعسی‬ ‫سوری پاککرایەوە‪ ،‬دواتر کورد ئیدارەو‬ ‫ئەنجومەنى بەڕێوەبردنى تێیدا دامەزراند‪.‬‬ ‫چەکدارانى داعش لە ڕۆژى ‪١٥‬ى ئەیلولى‬ ‫‪٢٠١٤‬دا دەستیان بە هێرشکردن بۆ سەر‬ ‫کۆبانى کردو لە کاتژمێر ‪ ٢ :٥٠‬رۆژى ‪٢٦‬ی‬ ‫کانوونى دووەمى ‪ ٢٠١٥‬دواى ‪ ١٣٤‬رۆژ‬ ‫بەرگریکردن شاری کۆبانی ڕزگارکرا‪.‬‬ ‫لەو کاتەوە کۆبانى وەک سیمبولی‬ ‫بەرخۆدانی جیهانی و ناوەندی تێکشکاندنى‬ ‫دێوەزمەی داعش و رەمزى خۆراگری کورد‬ ‫بەرامبەر بە تیرۆرى داعش و سوپاى تورکیاو‬ ‫گروپە چەکدارەکان ناسراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬

‫بۆ کورد تایبەتمەندى خۆى هەیە بەو پێیەى‬ ‫کورد لە سوریا ئەو شارە وەک پایتەختى‬ ‫خۆیان سەیر دەکەن‪.‬‬ ‫جگە لەوەش لە کۆبانیدا گەنجانى کورد‬ ‫لە هەر چوار پارچەى کوردستان بەرگریان‬ ‫کردو خوێنیان لەو شارەدا تێکەڵ بەیەک‬ ‫بوو‪ ،‬هاوکات لەهەموو شارو شارۆچکەکانى‬ ‫سێ بەشەکەى ترى کوردستان خۆپیشاندان‬ ‫بۆ پشتیوانى لە شەڕڤان ئەنجامدراو کۆمەک‬ ‫و هاوکارى کۆدەکرایەوەو لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫پەرلەمانى کوردستان بڕیاری رەوانەکردنى‬ ‫هێزى پێشمەرگەى بۆ کۆبانى دەرکردو‬ ‫حکومەتى هەرێمیش جێبەجێیکرد‪ ،‬ئەوەش‬ ‫جۆرێک لە یەکگرتوویی و هاوهەڵوێستى‬ ‫کوردى دروستکرد‪ ،‬بۆیە کۆبانى وەک‬ ‫رەمەزیی یەکگرتوویی نەتەوەیش سەیر‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫بەرخۆدانی کۆبانی وەک سیمبولى شەڕی‬ ‫دژە تیرۆری جیهانی ناسێندرا‪ ،‬قارەمانێتی‬ ‫شەڕڤانان و خەڵکی کۆبانی و ئازادیخوازانی‬

‫جیهان‪ ،‬بووە مانشێت و بابەتی سەرەکی‬ ‫میدیاکانى جیهان‪ ،‬بۆیە ڕۆژی یەکی نۆڤەمبەر‬ ‫لە ئاستى نێونەتەوەیی دا کرایە ڕۆژی جیهانی‬ ‫کۆبانی‪.‬‬ ‫لە ڕۆژى ‪٧‬ى تشرینى یەکەمى ‪٢٠١٦‬‬ ‫یەکێتیى شارەوانییەکانى جیهان بۆ ئاشتى‬ ‫کۆبانێی وەک ئەندامی خۆی قبوڵ کرد‪ ،‬لە‬ ‫سەرجەم شارەکانى کوردستان ناوی شوێن‬ ‫و پرۆژەو شەقام و باخەکانیان گۆڕیى بە‬ ‫کۆبانى‪ ،‬و بەشێک لە دایک و باوکان‬ ‫منداڵەکانیان ناو نا کۆبانى‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫بەهۆى ئەو داستانە بێوێنەیە بوو کە لەو‬ ‫شارە تۆمارکرا‪.‬‬ ‫ئێستا جارێکى دیکە کۆبانى لەژێر‬ ‫هەڕەشەى داگیرکردندایە‪ ،‬رۆژى ‪٩‬ى ئەم‬ ‫مانگە سوپاى تورکیاو گروپە چەکدارەکان‬ ‫هێرشیان بۆ سەر کۆبانى دەستپێکرد‪،‬‬ ‫لەماوەى ‪ ١٠‬رۆژى هێرشى تورکیا بۆ سەر‬ ‫کۆبانى سوپاى تورکیاو گروپە چەکدارەکان‬ ‫بەهۆى خۆڕاگرى شەڕڤانانەوە نەیتوانیوە‬

‫گوندێکى سەر بەو شارە بگرێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫دیسان هەمان مەترسى ‪٢٠١٤‬ى لەسەرە‪.‬‬ ‫بۆ بەرگرتن لە وێران بوونى ئەو‬ ‫شارەو بەهۆى ئەو تایبەتمەندیانەى الى‬ ‫کورد هەیەتى هەسەدە کۆبانى خستوەتە‬ ‫گفتوگۆکانى لەگەڵ ئەمریکاو تورکیا بۆ‬ ‫ئەوەى سوپاى ئەو واڵتە هێرش نەکاتە سەر‬ ‫شارەکەو بەشێک نەبێت لە ناوچەى ئارام‪.‬‬ ‫ئەوەش کاتێک پشتڕاستکرایەوە کە‬ ‫دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى ئەمریکا ئەوەى‬ ‫ئاشکرا کرد کە لەگەڵ مەزڵوم کۆبانى بە‬ ‫تەلەفۆن قسەى کردوەو ناوبراو داواى‬ ‫لێکردووە هێرش نەکرێتە سەر کۆبانى‪،‬‬ ‫چونکە ئەو شارە بۆ کوردان تایبەتمەندى‬ ‫خۆى هەیەو بە پیرۆز سەیر دەکرێت ئەویش‬ ‫ئەو دڵنیاییەى لە ئەردۆغان وەرگرتووە کە‬ ‫هێرش نەکاتە سەر کۆبانى‪.‬‬ ‫بەرپرسانى ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان‬ ‫لەگەڵ ئەمریکییەکان باسى گرنگى کۆبانییان‬ ‫کردووەو داوایانکردووە نەکەوێتە دەست‬

‫تورکیا‪ ،‬بەاڵم هەر زوو ئەمریکا بنکە‬ ‫سەربازییەکانى لەو شارە جێهێشت و پشتى‬ ‫کوردى چۆڵکرد‪.‬‬ ‫بەپێى ئەو رێکەوتنەى هەسەدە لەگەڵ‬ ‫رژێمى سوریاو روسیا کردویەتى‪ ،‬دەبێت‬ ‫هێزێکى هاوبەشى روسیاو سوریا بچنە‬ ‫کۆبانى تا رێگر بن لە داگیرکردنى شارەکە‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا ئەو هێزە هاوبەشە لە کۆبانى‬ ‫جێگیر کراون بەو هۆیەوە هێرشەکانى‬ ‫تورکیاش راگیراون‪.‬‬ ‫لەئێستادا هەسەدەو ئیدارەى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان هەموو هەوڵە سیاسى و‬ ‫دیبلۆماسییەکانى خستووەتە گەڕ بۆ ئەوەى‬ ‫النى کەم کۆبانى لە هێرشەکانى تورکیا‬ ‫پارێزراو بێت‪ ،‬بەاڵم تورکیا پێداگرە لەسەر‬ ‫ئەوەى کۆبانیش بکەوێتە سنورى ناوچەى‬ ‫ئارامەوە بۆ ئەوەى هەزاران پەنابەرى‬ ‫عەرەب لەو شارە نیشتەجێ بکات ئەوەش‬ ‫بە ئامانجى گۆڕینی دیموگرافیاى ناوچەکە‬ ‫بەگشتى و کۆبانى بەتایبەتى‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫ئەمڕۆ وادە ‪120‬‬

‫کـــــــــــ‬

‫ئایا تورکیا رێککەوتنەکەى لەگــــ‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەمریکاو تورکیا بۆ وەستاندنى شەڕ‬ ‫رێککەوتنێکى چەند خاڵیان کرد کە تیایدا‬ ‫بڕیار درا ئاگربەست رابگەیەنرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالیەک تورکیا پابەندى رێککەوتنەکەى‬ ‫لەگەڵ ئەمریکا نابێت و لەالیەکى‬ ‫دیکەشەوە هەسەدە مەرجەکانى ئەنقەرە‬ ‫رەتدەکاتەوەو بەو جۆرەى کە داوایکردوە‪.‬‬ ‫‪١٧‬ى ئەم مانگە مایك پێنس‪ ،‬جێگری‬ ‫سهرۆكی ئهمهریكا بەمەبەستى راگرتنى‬ ‫هێرشەکانى تورکیا سەردانى ئەنقەرەى‬ ‫کردو لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان‬ ‫کۆبووەوە‪ ،‬دواى نزیکەى سێ کاتژمێر‬ ‫کۆبوونەوە هەردووال لەسەر چەند خاڵێک‬ ‫رێککەوتن‪ ،‬بەاڵم بەرپرسانى هەردوو واڵت‬ ‫زانیارى جیاواز لەبارەى رێککەوتنەکەوە‬ ‫باڵودەکەنەوە‪.‬‬ ‫بەپێى رێککەوتنەکە توركیا هێرشەکانى‬ ‫دهوهستێنێت‪ ،‬بۆ ئهوهی رێگه بە‬ ‫شەڕڤانان بدرێت لهماوهی ‪ ١٢٠‬كاتژمێردا‬ ‫هێزهكانی به قوواڵیی ‪ ٣٢‬كیلۆمهتر له‬ ‫سنووری توركیاوە بكشێنێتهوە‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئهمهریكا ههماههنگی لهگهڵ هەسەدە‬ ‫دهكات بۆ ئهوهی دهستهبهری ئاسایشی‬ ‫‪ ٣٢‬كیلۆمهترە بێت له نزیك سنوری نێوان‬ ‫سووریا و توركیا‪.‬‬ ‫بەپێى رێککەوتنەکە دوای كشانهوهی‬ ‫یهكجارهكیی هێزه كوردییهكان‪ ،‬كۆتایی‬ ‫به ئۆپهراسیۆنه سهربازییهكهی توركیا‬ ‫دههێندرێت‪ ،‬هەروەها ئهمهریكا هیچ‬ ‫سهربازێكی لهناو خاكی سووریا نابێت‪،‬‬ ‫هاوکات ئهمهریكا و توركیا پابهندن به‬ ‫رێككهوتنی ئاشتیانه لهبارهی ناوچهی‬ ‫ئارام له سووریا‪ ،‬به شێوهیهك كه‬ ‫ئاسایشی ئهنقهره و كوردهكان لهخۆ‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫لەدواى راگەیاندنى رێککەوتنەکە‬ ‫بریار بوو ئاگربەست رابگەیەنرێت‪،‬بەاڵم‬ ‫لەو رۆژەوە تائێستا تورکیا هێرشەکانى‬ ‫بۆسەر رۆژئاواى کوردستان رانەگرتووەو‬ ‫بەپێى ئامارەکان لەدواى راگەیاندنى‬

‫ئاگربەستەکە نزیکەى ‪ ٢٥‬شەڕڤان و ‪٣٠‬‬ ‫هاواڵتى شەهید بوون‪.‬‬ ‫هەروەها هێزەکانى سوریاى دیموکرات‬ ‫لە چوارچێوەى ئەو رێککەوتنەى لەنێوان‬ ‫ئەمریکاو تورکیا کراوە هێزەکانى خۆى‬ ‫لە شارۆچکەى سەرێکانى کشاندەوەو‬ ‫لەئێستادا ئەو شارۆچکەیە لەدەستى‬ ‫گروپە چەکدارەکان و سوپاى تورکیادایە‪،‬‬ ‫بەوەش هەردوو شارۆچکەى سەرێکانى‬ ‫و گرێسپى و گوندەکانى دەوروبەرى‬ ‫لەژێر کۆنترۆڵى هەسەدە دا نەماون و‬ ‫لەسەرداواى ئەمریکا کشاونەتەوە‪.‬‬ ‫ئیدارەى‬ ‫هەسەدەو‬ ‫بەرپرسانى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان ئەو رێککەوتنە بەو‬ ‫جۆرەکەى تورکیا دەیڵێت رەتدەکەنەوەو‬ ‫کۆبانى‬ ‫مەزڵوم‬ ‫لەوچوارچێوەیەدا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەسەدە رێگە نادات تورکیا‬ ‫تەواوی ناوچە کوردییەکان کۆنتڕۆڵ‬ ‫بکات و خەڵکی کورد لە شوێنی خۆیان‬ ‫دەربکات ئەوەی ئێستا تورکیا دەیکات‬ ‫پاکتاوی ئیتنیی کوردە‪.‬‬ ‫زانیارییەکان باس لەوە دەکەن‬ ‫بەکشانەوەى هەسەدە لە سەرێکانى چیتر‬ ‫تورکیا هێرش ناکاتە سەر ناوچەکانى‬ ‫دیکەو ئەمریکا ئەوەى پێ راگەیاندوە کە‬ ‫تەنها دەتوانێت هێزەکانى لە گرێسپى و‬ ‫سەرێکانیدا هەبێت و بۆی نییە هێرش‬ ‫بکاتە سەر ناوچەکانى دیکە‪ ،‬هەر لەبەر‬ ‫ئەو هۆکارەشە هەسەدە لە سەرێکانى‬ ‫کشاوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم زانیارییە لە رۆژانى‬ ‫داهاتوودا زیاتر دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ سێ شەممە دواین ئەو وادەیە‬ ‫بوو کە لەرێککەوتنەکەى ئەمریکاو تورکیا‬ ‫دیاری کرابوو بۆ ئەوەى هێزەکانى هەسەدە‬ ‫بەقواڵیی ‪ ٣٢‬کیلۆمەتر بکشێنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا هەسەدە تەنها لەگرێسپى و‬ ‫سەرێکانى کشاوەتەوەو رەتیدەکاتەوە‬ ‫لەناوچەکاتى تر بکشێتەوە وەک ئەوەى‬ ‫ئەنقەرە داواى دەکات‪.‬‬ ‫مستەفا بالى کە یەکێکە لە فەرماندە‬ ‫سەرەکییەکانى هەسەدە دەڵێت‪ ،‬هەسەدە‬ ‫رێز لە هەر رێککەوتنێک دەگرێت بۆ‬ ‫دروستکردنى ناوچەیەکى ئارام کە خەڵک‬ ‫تێیدا پارێزراو بێت و شەڕ بوەستێت‪،‬‬

‫بەاڵم تەئکید دەکاتەوە رێگە بە داگیرکاری‬ ‫نادەن لەژێر پەردەى ناوچەى ئارامدا بەو‬ ‫شێوەیەى تورکیا دەیلێت‪.‬‬

‫مستەفا بالى بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫“ئێمە تائێستا زانیاریەکى ئەوتۆ لەبارەى‬ ‫رێککەوتنەکەوە نازانین‪ ،‬بەاڵم ئەوەى کە‬

‫باڵوکراوەتەوە مایەى قبوڵکردن نییە لە‬ ‫یەکەم دەقەى رێککەوتنەکەوە تورکیا‬ ‫پێشێلی ئاگربەستى کردووە‪ ،‬کەواتە‬

‫بۆ راى گشتى نێونەتەوەیی دەرکەوت‬ ‫دەوڵەتى تورک بەردەوام دەبێت لەسەر‬ ‫داگیرکارى”‪.‬‬

‫رۆژاڤا‪ ..‬الپەڕەیەکی دی لە چیرۆکی نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت‬ ‫زەمەن‬ ‫لە دوای شۆڕشی گەالنی سوریا لە‬ ‫ساڵی ‪٢٠١١‬ەوە‪ ،‬ناوچە کوردنشینەکانی‬ ‫باکوری سوریا‪ ،‬کە رۆژاوای کوردستانی‬ ‫گەورە دەکات‪ ،‬توانییان ئیدارەیەکی نیمچە‬ ‫سەربەخۆ بۆ خۆیان دروست بکەن‪.‬‬ ‫هاوکات بەهۆی گۆڕانی هاوکێشەی هێزو‬ ‫رووداوە سیاسیەکانی پەیوەست بە جەنگی‬ ‫ناوخۆیی سوریاوە‪ ،‬کورد لە رۆژاڤا توانی‬ ‫بەشێکی باش لەمافە سیاسی و کەلتوری و‬ ‫نەتەوەییەکانی لە جوگرافیایەکی بەرفراواندا‬ ‫بەدەستبهێنێ‪ ،‬دوای ئەوەی دەیان ساڵ‬ ‫لەژێر جەبری چەوساندنەوەو ستەمی‬ ‫نەتەوەییدا هەموو دەروازەو دەرفەتێکی بۆ‬ ‫پیادەکردنی ئەو مافانە لێ سەندرابۆوە‪.‬‬ ‫لە دوای باشورەوە‪ ،‬رۆژاڤا دووەم‬ ‫ناوچەی جوگرافی کوردستانی دابەشکراوبوو‪،‬‬ ‫هەناسەی ئازادی دەداو هێواش هێواش‬ ‫لەسەر پێیەکانی خۆی دەوەستا‪.‬‬

‫بەاڵم ئەم خەونە ئەرخەوانیە‬ ‫لە رۆژاڤا چۆن بەرجەستەبوو؟‬

‫کورد لە سوریا رێژەی ‪ ١٠‬لە سەدی‬ ‫دانیشتوان پێکدەهێنێ‪ ،‬بەشێوەیەکی گشتی‬ ‫لە بەشی باکورو باکوری رۆژاوای سوریا‬ ‫نیشتەجێن‪ .‬لە رووی بنەماڵەییەوە زۆرینەی‬ ‫کوردانی رۆژاڤا بەشێکن لە کوردانی باکوری‬ ‫کوردستان‪ ،‬بەاڵم جەبری رێکەوتننامەی‬ ‫سایکس بیکۆ بە شێوەیەکی سەخت‪ ،‬کوردی‬ ‫ئەم ناوچەیەی بەسەر سوریاو تورکیادا‬ ‫دابەشکرد‪ .‬بەشێوەیەک ئەو شارانە لە کۆندا‬ ‫یەک پێکهاتەو یەک جەستە بوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێکەوتننامەی سایکس بیکۆ ئەو شارانەی‬ ‫کردە دوو شوێنی جیاواز‪ ،‬ئەو دابەشکردنەش‬ ‫بە ئاشکرا لە شارەکانی کوبانێ و سوروچ‪،‬‬ ‫قامیشلۆو نسێبین رەنگیداوەتەوە‪.‬‬ ‫لە دوای دامەزراندنی کۆماری سوریای‬ ‫عەرەبیەوە‪ ،‬کورد لەو واڵتە لە هەموو جۆرە‬ ‫مافێکی سەرەتایی بێبەشکران‪ .‬خوێندنو‬ ‫نوسین بە زمانی کوردی قەدەغە بوو‪،‬‬

‫ئازادی کاری سیاسی و چاالکی رۆشنبیری‬ ‫قەدەغە بوو‪ ،‬تەنانەت بەشێکی زۆریشیان تا‬ ‫‪ ٢٠١١‬لە مافی هاواڵتی بوون بێبەش بوون و‬ ‫خاوەنی رەگەزنامەی سوری نەبوون‪.‬‬

‫رۆژاڤا لە خۆڵەمێشی نەتەوەیەکی‬ ‫سوتاوەوە چۆن هەستایەوە؟‬

‫دوای کشانەوەی سوپای بەشار ئەسەد‬ ‫لە ناوچەکانی کوردنشینەکانی رۆژاڤا‪،‬‬ ‫پەیەدە وەکو هێزی سیاسی بااڵدەست لە‬ ‫ناوچەکە‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٢‬دا هەرێمی رۆژاڤای‬ ‫پێکهێنا کە لە سێ کانتۆنی جەزیرەو کۆبانێو‬ ‫عەفرین پێکهاتبوون‪ .‬دوای پەالمارەکانی‬ ‫رێکخراوی داعش بۆ سەر ناوچەکانی رۆژاڤا‪،‬‬ ‫کورد بە ئیرادەیەکی پۆاڵیینەوە دەستی بە‬ ‫بەرخۆدان کرد‪ ،‬نەبەردی یەپەگەو یەپەژە‬ ‫وەکو باڵی سەربازی پەیەدە توانی هاوسۆزی‬ ‫و پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ کورد لە رۆژاڤا‬ ‫بەرجەستە بکات‪.‬‬ ‫گەشەی رۆژاڤا لەدوای ئۆکتۆبەری‬

‫‪٢٠١٥‬ەوە هات‪ ،‬کاتێک بەرەی هەسەدە‬ ‫پێکهێنرا‪ .‬هێزی سوریای دیموکرات هەسەدە‬ ‫هاوپەیمانیەکی سەربازی فرە نەتەوەیی فرە‬ ‫ئایینیە‪ ،‬لە کۆبونەوەی چەند هێزو الیەنێکی‬ ‫سوریا پێکهاتووە‪ ،‬ژمارەی شەڕکەرەکانی بە‬ ‫‪ ٥٠‬هەزار چەکدار مەزەندە دەکرێت‪ .‬خەبات‬ ‫دەکات بۆ بونیادنانی سوریایەکی عەلمانی و‬ ‫دیموکراتی و فیدراڵی ‪.‬‬ ‫یەکینەکانی پاراستنی گەل‪ ،‬باڵی‬ ‫سەربازی پەیەدە ستراکچەری سەرەکی‬ ‫ئەم هاوپەیمانێتیە پێکدەهێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا چەندین الیەنی عەرەبیو‬ ‫مەسیحی و سریانی و تورکمانی تێدا‬ ‫کۆبونەتەوە‪ .‬بەپێی خەماڵندنی پنتاگۆن ‪٤٠‬‬ ‫لە سەدی هەسەدە لە کورد پێکهاتوون‪٦٠،‬‬ ‫لە سەدیشی لە عەرەب و نەتەوەکانی‬ ‫دیکە پێکهاتوون‪ .‬لە ‪١٠‬ی ئۆکتۆبەری‬ ‫‪ ٢٠١٥‬ئەم هاوپەیمانێتیە دامەزرێنرا بۆ‬ ‫رووبەڕووبونەوەی داگیرکاریەکانی داعش‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا ئەمریکاو هێزی هاوپەیمانان‬

‫پشتیوانی گەورەی ئەم هێزە بوون‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫هەسەدە رۆڵێکی گەورەی گێڕا لە‬ ‫تێکشکاندنی داعش لە سوریا‪ ،‬لەو پێناوەشدا‬ ‫‪ ١١‬هەزار شەهیدو ‪ ٢٢‬هەزار برینداری‬ ‫بەخشیوەو ‪ ١٦‬ئۆپەراسیۆنی گەورەی دژی‬ ‫داعش و میلیشیا سەربازیەکانی نزیک لە‬ ‫تورکیا ئەنجام داوە‪ .‬هەتا ‪٩‬ی ئۆکتۆبەری‬ ‫‪ ٢٠١٩‬سی و چوار لە سەدی خاکی سوریای‬ ‫لەژێر دەستدا بوو‪.‬‬

‫لە رۆژاڤاوە بۆ هەرێمێکی گەورەتر‬

‫هەسەدە لە ماوەیەکی کەمدا هەرێمی‬ ‫رۆژاڤای بەشێوەیەکی بەرچاو بەرفراوانکردو‬ ‫ناوی لێنا رێڤەبەریا خۆسەرێی باکورو‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ .‬ئەم هەرێمە ناوێکی‬ ‫سیاسیە بۆ خۆبەڕێوەبردنی ناوچەیی لە باکورو‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ ،‬گەشەکردنێکی راستەوخۆی‬ ‫هەرێمی رۆژاڤایە کە پێشتر تەنها ناوچە‬ ‫کوردنشینەکانی دەگرتەوە‪ ،‬بەاڵم لە دوای‬ ‫شکستی داعشەوە بەشێکی زۆری ناوچەکانی‬

‫ژێر دەسەاڵتی داعش کەوتنە چوارچێوەی‬ ‫ئەم ئیدارەیەوە‪ ،‬لەوانە ناوچەکانی پارێزگای‬ ‫حەسەکە‪ ،‬دەیرزور‪ ،‬رەققە و حەلەب‪ .‬لەگەڵ‬ ‫سەرکەوتنی هێزەکانی هەسەدە بەسەر‬ ‫داعشدا‪ ،‬رووبەری ناوچەکە بەرفراوان بوو‪،‬‬ ‫هەریەکە لە هەرێمی رەققە‪ ،‬هەرێمی تەبەقە‪،‬‬ ‫هەرێمی منبج و هەرێمی دەیرزوری بۆ زیادکرا‪.‬‬ ‫جگە لە کورد هەریەکە لە عەرەب و‬ ‫ئاشوری و سریانی و تورکمان و شەرکەسیش‬ ‫بوونە بەشێک لە پێکهاتە نەتەوەییەکانی ئەم‬ ‫هەرێمە‪ .‬ژمارەی دانیشتوانی هەرێمەکە بە‬ ‫‪ ٤‬ملیۆن و ‪ ٥٠٠‬هەزار کەس دەخەمڵێنرێت‪،‬‬ ‫خاوەنی دەستورو سیستمی سیاسی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنی تایبەت بەخۆیەتی‪.‬‬ ‫لە ماوەی رابردوودا سەرباری مەترسیە‬ ‫بەردەوامەکانی رێکخراوی داعش و گروپە‬ ‫چەکدارەکانی دیکەی جەنگی نێوخۆیی سوریا‪،‬‬ ‫توانی تا رادەیەکی زۆر لەسەر پێی خۆی‬ ‫بوەستێت‪ .‬گەشەیەکی گرنگیدا بە کەلتورو‬ ‫زمانی کوردی و زمانی کەمە نەتەوەکانی دیکە‬

‫کە بۆ سااڵنێکی زۆر بەکارهێنانی قەدەغە‬ ‫کرابوو‪.‬‬ ‫رێڤەبەریا خۆسەرێی باکورو رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریا رۆڵی راستەقینەی دامەزراوەی‬ ‫حوکمڕانی دەبینی‪ ،‬بوژانەوەی ئابوری و‬ ‫گەشپێدانی کۆمەڵگە‪ ،‬بەراورد بە زۆرینەی‬ ‫خاکی سوریا لەسەر دەستی دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئەم هەرێمە لە باشترین ئاستیدا بوو‪.‬‬ ‫هەرێمەکە باوەڕی بە ئاشتی و پێکەوە‬ ‫ژیانی پێکهاتە جیاوازەکان و کۆنفیدراڵی‬ ‫لە بەڕێوەبردن و ئازادی و مافی ئافرەت‬ ‫هەبوو‪ .‬کارکردن بۆ هێنانەدی ئەو بەهایانە‬ ‫ناوبانگێکی نێودەوڵەتی باشی بەم هەرێمە‬ ‫بەخشی بوو‪.‬‬ ‫جگە لە داعش‪ ،‬تورکیا سەرسەختترین‬ ‫دوژمنی ئەم هەرێمە بوو‪ ،‬هەمیشە رێڤەبەری‬ ‫خۆسەرێی باکورو رۆژهەاڵتی سوریای بە‬ ‫مەترسی بۆسەر ئاسایشی خۆی دەزانی‪.‬‬ ‫هۆکارەکانی ئەم دژایەتیە هەرچی بووبن‪،‬‬ ‫بااڵدەست بوونی کورد لەنێو پێکهاتەو‬ ‫بەڕێوەبردنی ئەم هەرێمە‪ ،‬پاڵنەری سەرەکی‬ ‫دژایەتیەکانی تورکیا بوو‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردوودا تورکیا سێجار‬ ‫ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە دژی ئەم هەرێمە‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠١٦‬ئۆپەراسیۆنی “زرێی‬ ‫فورات”ی ئەنجامدا بۆ داگیرکردنی جەرابلوسو‬ ‫عەزازو راعی‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٨‬ئۆپەراسیۆنی “چڵە‬ ‫زەیتون”ی ئەنجامدا بۆ داگیرکردنی عەفرین‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٩‬ئۆپەراسیۆنی “کانی ئاشتی”‬ ‫ئەنجامدا بۆ داگیرکردنی کانتۆنەکانی جەزیرەو‬ ‫کۆبانی‪ ،‬لە ئۆپەراسیۆنی سێهەمیاندا ئامانجی‬ ‫تورکیا داگیرکردنی ناوچەیەکی بەرفراوانی‬ ‫سنوری بوو‪ ،‬لە دێرکەوە بۆ فورات بە درێژایی‬ ‫زیاتر لە ‪ ٤٦٠‬کم بە قواڵیی ‪ ٣٢‬کم‪.‬‬ ‫ئامانجی تورکیا لەم داگیرکاریە‬ ‫تەنها کۆتایی هێنان نەبوو بە دەسەاڵتی‬ ‫خۆبەڕێوەبەری رۆژاڤا‪ ،‬بەڵکو دەیەوێت‬ ‫نزیکەی سێ ملیۆن ئاوارەی عەرەبی سوری‬ ‫لەو ناوچانە نیشتەجێ بکات‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە‪ .‬تورکیا بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجەکەی ‪ ٢٥‬ملیار دۆالری‬ ‫تەرخانکردووە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪5‬‬

‫لە کابینەی نوێ دا تائێستا شەش پۆست پڕنەكراونەتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە سێ‬ ‫مانگ بەسەر پێكهێنانی کابینەی نوێی‬ ‫حكومەتی هەرێمدا‪ ،‬هێشتا کابینەکە‬ ‫بەتەواوەتی جێگیرو سەقامگیر نەبووە‪،‬‬ ‫شەش پۆست پڕنەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫پارتی و گۆڕان و یەكێتی سێ‬ ‫الیەنی سەرەكی پێكهێنەری حكومەتی‬ ‫هەرێمن‪ ،‬بەاڵم تائێستا هەیكەلییەی‬ ‫كابینەی تازەیان پێ تەواو نەكراوە‪،‬‬ ‫هەرالیەنەو بەشێك لە بەركەوتەكانی‬ ‫پڕنەكردووەتەوە‪.‬‬ ‫پۆستی سەرۆكی سندوقی داهاتە‬ ‫نەوتییەكان‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی‪ ،‬ئەو‬ ‫دوو پۆستەن كە بەركەوتەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانن و دوای سێ مانگ لە پێکهێنانی‬ ‫حکومەت پڕ نەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫كاروان هاشم‪ ،‬ئەندامی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان بە‬ ‫“رێكەوتنەكەمان‬ ‫وت‪:‬‬ ‫“زەمەن”ی‬ ‫وایكردووە یاسای چاكسازیی كە‬ ‫دەچێتە پەرلەمان لەوێ دەسەاڵتەكانی‬ ‫یاریدەدەری سەرۆکی حکومەت بۆ‬ ‫کاروباری چاکسازیی بە یاسا رێكدەخرێت‬ ‫و ئەنجومەنێكی بۆ دروست بكرێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫یاریدەدەرێكی رەمزی بێ دەسەاڵتمان‬ ‫ناوێت‪ ،‬بۆیە دانانی یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫حكومەت بۆ چاكسازیی پەیوەندی بەوەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬پۆستەكانی دیکەش الی رێكخەری‬ ‫گشتییەو ئەو بڕیاری لەسەر دەدات”‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن”‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان ناردنی كاندیدی‬ ‫پۆستەكانی راگرتووە‪ ،‬دەیەوێت سەرجەم‬ ‫ئەو پۆستانەی لە حكومەتدا بەری‬ ‫دەكەوێت بە یەك پاكێج ناوەكانی بنێرێت‬ ‫و لەیەك كاتدا هەموویان پڕبكرێنەوە‪،‬‬ ‫بۆیە پڕكردنەوەی بەشێكی پۆستەكانی‬

‫شوان کەریم‪:‬‬ ‫پڕنەكردنەوەی ئەو‬ ‫پۆستانە پەیوەندی‬ ‫بەو الیەنانەوە‬ ‫هەیە كە پۆستەكەی‬ ‫بەركەوتووە لەوانەیە‬ ‫كاندیدی ئامادەنەبێت‬ ‫یان لەناوخۆیاندا‬ ‫یەكالیان‬ ‫نەكردووەتەوە‬

‫دواخستووە‪.‬‬ ‫پۆستەكانی سەرۆكی دەستەی‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار‪،‬‬ ‫سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری‬ ‫مین‪ ،‬بەركەوتەی یەكێتین و تائێستا‬ ‫پڕنەكراونەتەوە‪ ،‬پۆستی وەزیری هەرێم بۆ‬ ‫كاروباری نێوان هەرێم و بەغداد تا ئێستا‬ ‫ناونیشانی ئەو پۆستە دیارینەكراوە‪.‬‬ ‫راهی رەهبەر‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان بە‬

‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬كێشەمان هەیە لەسەر‬ ‫رێكەوتنی پارتی و یەكێتی تائێستا‬ ‫بۆشاییەك لە جێبەجێكردنیدا هەیە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەش بەفەرمی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬مەكتەبی سیاسی پارتی‬ ‫ئاگاداركردووەتەوە لەو كێشانەی لە‬ ‫جێبەجێكردنی رێكەوتنەكەدا دروست‬ ‫بوون‪ ،‬ئەوانیش وەاڵمیان داوەتەوەو وا‬ ‫خەریكە بەرەو چارەسەر دەچێت”‪.‬‬ ‫ئەو‬ ‫“پڕنەكردنەوەی‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫یەكێتین‬ ‫بەرکەوتەی‬ ‫پۆستانەی‬

‫پارێزگای هەڵەبجە‬ ‫دوو بژاردەی لەبەردەمدایە‬ ‫سەرچین ساڵح‬

‫پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی هەڵەبجە‬ ‫بە بنبەست دەگات‪ ،‬ئەوەش بەهۆی ناكۆكی‬ ‫توندی نێوان پارتیی و یەكێتیەوە‪ ،‬هەردووال‬ ‫یەكتر تۆمەتباردەكەن بە شكستهێنان بە‬ ‫هەوڵەكان و پاشگەزبوونەوە لە بڕیارو‬ ‫رێكەوتنەكانیان‪.‬‬ ‫سەرەتاى مانگى رابردوو و دواى زیاتر‬ ‫لە ‪ 53‬کۆبوونەوە‪ ،‬هەشت الیەنى سیاسی‬ ‫رێکەوتن لەسەر دابەشکردنى ‪ 25‬کورسی‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگای هەڵەبجەو ‪13‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتى گشتى‪ ،‬بەاڵم تەنیا دوای‬ ‫‪ 10‬رۆژ‪ ،‬یەکێتى لە رێكەوتنەكە کشایەوەو‬ ‫داوای بەشداریپێكردنی حزبەكەی كرد‬ ‫لە حكومەتی خۆجێی هەولێرو دهۆك‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر بەشداریكردنی پارتی لە‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە‪.‬‬ ‫ئەحمەد قەدەفەرى‪ ،‬جێگری بەرپرسی‬ ‫مەڵبەندى شارەزورى یەکێتى بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬پارتى ناهێڵێت حکومەتى خۆجێى‬ ‫هەڵەبجە دروستببێت لەبەرئەوەى لە‬

‫بەرژەوەندى ئەواندا نییە‪ ،‬ئەوەى ئەوان‬ ‫دەیانەوێت لە بەرژەوەندى کورد نییەو‬ ‫دەیانەوێت چییان بوێت لە هەڵەبجە بەریان‬ ‫بکەوێت‪ ،‬بەاڵم لە هەولێرو دهۆک هیچ‬ ‫بەکەس نەدەن”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬ئەوەى پارتى داواى دەکات‬ ‫ناگونجێت‪ ،‬ناکرێت لە شوێنێک شەریک‬ ‫بیت و لە شوێنێکى تر تەریک‪ ،‬سەرۆکى‬ ‫حکومەت‪ ،‬سەرۆکى هەرێم و وەزیرى ناوخۆ‬ ‫پارتین و ئەوان بڕیار نادەن بەبێ پارتى‬ ‫ئەو حکومەتە دروستببێت‪ ،‬هەمووالیەنەکان‬ ‫ئەندامانى خۆیان بۆ ئەنجومەنى پارێزگاى‬ ‫هەڵەبجە ناردووە تەنیا پارتى نەبێت‪،‬‬ ‫دەڵێت دەبێت دروستکردنى ئەنجومەن و‬ ‫حکومەتەکە بەیەک پاکێج بێت”‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەى یەکێتى وتیشى‪:‬‬ ‫“کۆتا هەوڵ بۆ دروستکردنى حکومەتى‬ ‫خۆجێى هەڵەبجە دروستکردنى ئەنجومەنى‬ ‫پارێزگایەو ئەوکاتە ئەنجومەنى پارێزگا‬ ‫کارەکان بکات‪ ،‬تاوەکو ئەنجومەن‬ ‫دروستنەکرێت هیچ ناکرێت یان ئەوەتا‬ ‫پارتى چۆن لێرە پۆستى دەوێت ئاواش‬ ‫لە هەولێر دهۆک الیەنەکانى تر بەشدارى‬ ‫پێبکات”‪.‬‬

‫چوار ساڵ لەمەوبەرو لە سەرەتاى مانگى‬ ‫شوباتى ساڵى ‪ ،2015‬پەرلەمانى کوردستان‬ ‫یاسای ژمارە (‪)1‬ی ساڵی ‪2015‬ی ئیدارەی‬ ‫پارێزگای هەڵەبجەى پەسەندکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستاو دواى دەیان کۆبونەوە یەکێتیی‬ ‫و پارتى لەسەر پێکهێنانى ئیدارەى ئەو‬ ‫پارێزگایە رێکنەکەوتوون‪.‬‬ ‫بەسام عەلى‪ ،‬بەرپرسی لقى هەڵەبجەى‬ ‫پارتى بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬دواى چەند‬ ‫رۆژێک لە رێكەوتنی الیەنەكان‪ ،‬یەکێتی‬ ‫کشایەوە‪ ،‬هەڵەبجە پاکێجێکى جیاوازەو‬ ‫هیچ پەیوەندى بە هەولێرو دهۆکەوە نییە‪،‬‬ ‫سلێمانی‪ ،‬هەولێرو دهۆک بە یاسایەکى‬ ‫جیاواز پێکهێنراون و باسی پارێزگاى‬ ‫سلێمانیمان نەکردووەو هیچ پۆستێکمان‬ ‫لەو پارێزگایە نییە”‪.‬‬ ‫ئەو لێپرسراوەی پارتی‪ ،‬جەختیكردەوە‬ ‫كە ئەوان پابەندن بە رێکەوتنەکەیانەوەو‬ ‫یەكێتی بە پاشگەزبوونەوە تۆمەتباركرد‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەڵەبجە لەبەردەم دوو‬ ‫ئەگەردایە‪ ،‬یان ئەوەتا رێکەوتنەکە بچێتە‬ ‫ئەوەتا‬ ‫بوارى جێبەجێکردنەوە‪ ،‬یان‬ ‫هەڵەبجە چاوەڕێبکات تا هەڵبژاردنى‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگاکانى هەرێم دەکرێت”‪.‬‬

‫پەیوەندی بە پابەند نەبوونی پارتیەوەیە‬ ‫بە رێكەوتنی پێكهێنانی حكومەتەوە‪،‬‬ ‫جگەلەوەش دەسەاڵتەكانی جێگری‬ ‫سەرۆكی حكومەت روو لە باشییەو سوكە‬ ‫رێكەوتنێك لەنێوان سەرۆك وەزیران‬ ‫و جێگرەكەیدا هەیە بۆ دیاریكردنی‬ ‫دەسەاڵتەكان”‪.‬‬ ‫سامانە‬ ‫وەزارەتی‬ ‫پۆستی‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬ئەو پۆستەش بەر‬ ‫پارتی كەوتووەو تائێستا چارەنوسی‬ ‫ئەو وەزارەتە یەكالیی نەبووەتەوەو‬

‫لەئێستادا لەالیەن سەرۆكی حكومەتەوە‬ ‫بەڕێوەدەبرێت‪.‬‬ ‫شوان كەریم‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی لە پەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬پڕنەكردنەوەی ئەو‬ ‫پۆستانە پەیوەندی بەو الیەنانەوە هەیە‬ ‫كە پۆستەكەی بەركەوتووە لەوانەیە‬ ‫كاندیدی ئامادەنەبێت یان لەناوخۆیاندا‬ ‫یەكالیان نەكردووەتەوە‪ ،‬ئەگەرنا كابینەی‬ ‫نوێ وەكو یەك پاكێج رێكەوتنی لەسەر‬ ‫كراوەو پارتی پابەندە بە رێكەوتنەكانەوە‬

‫لەگەڵ هەموو الیەنەكاندا”‪.‬‬ ‫سامانە‬ ‫“وەزارەتی‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫سروشتیەكان لەم قۆناغەدا سەرۆكی‬ ‫حكومەت سەرپەرشتی دەكات‪ ،‬رەنگە‬ ‫كەسێكی شیاو دەست نەكەوتبێت‪،‬‬ ‫بابەتی نەوت هەستیارە لەوانەیە پێویست‬ ‫بێت لەم كاتەدا سەرۆكی حكومەت خۆی‬ ‫سەرپەرشتی بكات‪ ،‬بەاڵم هەر پۆستێك‬ ‫رەسمی بێت و بەركەوتەی هەر الیەنێك‬ ‫بێت پڕی بكاتەوە باشترە نەك بە بەتاڵی‬ ‫بمێنێتەوە”‪.‬‬

‫بایكۆتكردنی كااڵی توركی ‪٪65‬‬ ‫بەرهەمی ناوخۆی زیادكردووە‬

‫سەرچین ساڵح‬

‫بایكۆتكردنی كااڵو شمەكی توركی‬ ‫بەرهەمی كارگەكانی ناوخۆی باشوری‬ ‫كوردستانی بە رێژەی ‪ ٪65‬زیادكردووەو‬ ‫نرخی بلیتی گەشتكردنی بۆ توركیاش ‪٪70‬‬ ‫دابەزاندووە‪ ،‬پسپۆڕانی ئابوریش ئاماژە‬ ‫بەوە دەكەن ئەگەر هەڵمەتەكە بەشێوەیەكی‬ ‫بەرنامە بۆداڕێژراو ئەنجام بدرێت دەبێتە‬ ‫هۆكارێكی گەورە بۆ پاڵپشتی كردن و‬ ‫گەشەكردنی كارگەو بەرهەمە ناوخۆییەكان‪.‬‬ ‫یەكێتی كۆمپانیا گەشتوگوزارییو‬ ‫فڕۆكەوانییەكانی هەرێم‪ ،‬رایدەگەیەنێت‬ ‫بەهۆی كاریگەری هەڵمەتی بایكۆتكردنەوە‬ ‫نرخی بلیتی گەشتكردن بۆ توركیا لە‬ ‫باشوور‪ ،‬لە ‪ 600‬دۆالرەوە بۆ ‪ 250‬دۆالر‬ ‫دابەزیوەو ڕێژەی گەشتكردنیش لە ‪٪75‬‬ ‫كەمی كردووە‪.‬‬ ‫خۆماڵی‬ ‫كارگەیەكی‬ ‫خاوەن‬ ‫بەرهەمهێنانی رۆن و سابون ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات بایكۆت بەرهەمی ئەوانی ‪٪65‬‬ ‫زیادكردووە‪ .‬سۆران جەمال خاوەنی كارگەی‬ ‫رۆن و سابونی كاشۆ بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫كارگەكەی ئەوان پێش دەستپێكردنی‬ ‫هەڵمەتی بایكۆتی كااڵی توركی رۆژانە‬ ‫‪ 1200‬لیتر رۆنیان بەرهەم دەهێنا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی بایكۆتی هاواڵتیانەوە ئێستا خواست‬ ‫لەسەر بەرهەمەكانیان زیادیكردووەو بڕیارە‬ ‫لە دوو هەفتەی داهاتوودا ئاستی بەرهەم بۆ‬ ‫‪ 10‬هەزار لیتر رۆژانە بەرز بكەنەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە كۆمپانیای گشتی‬ ‫پیشەسازیە پزیشكیەكانی عێراق لە‬ ‫بەیاننامەیەكدا باڵویكردەوە ئاستی فرۆشی‬ ‫بەرهەمەكانیان لە سەرجەم پارێزگاكانی‬ ‫عێراق ‪ ٪35‬زیادیكردووە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪9‬ی ئەم مانگە توركیا هێرشی‬ ‫ئاسمانیو زەمینی بۆ داگیركردنی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان دەستپێكرد‪ ،‬لە دەستپێكی‬ ‫هێرشەكەدا دەیان هەزار هاواڵتی كورد‬ ‫لەزێدی رەسەنی خۆیان ئاورەبوونو‬ ‫ژماریەكی زۆر لە ژنو منداڵو هاواڵتی‬ ‫مەدەنی بەر بۆردوومان كەوتنو گیانیان‬ ‫لەدەستدا‪.‬‬ ‫ئەو هێرشە داگیركارییە ناڕەزایی‬ ‫ناوخۆیو جیهانی لێكەوتەوە‪ ،‬هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمیش لەگەڵ رژانە سەرشەقامو‬

‫كۆكردنەوەی هاوكاری بۆ ئاوارەكان‪،‬‬ ‫هەڵمەتی بایكۆتكردنی شمەكو كااڵی‬ ‫توركیان راگەیاندو وەك شۆڕشێكی سپی‬ ‫دژ بە توركیا ناوی دەبەن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن” بەشێك‬ ‫لە بازرگانان بەتایبەتی بازرگانی كەرەستە‬ ‫خۆراكیەكان دوودڵن لە هاوردەكردنی‬ ‫بەرهەمی توركی‪ ،‬هەربۆیە چاوەڕێی ئارام‬ ‫بوونەوەی بارودۆخەكە دەكەن‪ .‬لەوبارەیەوە‬ ‫هەرێم عوسمان‪ ،‬كە بازرگانی بەرهەمی‬ ‫توركییە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێمەش‬ ‫لەگەڵ میللەتی خۆمانداین ئەگەر بڕیارەكە‬ ‫دەستەجەمعی بێت”‪ ،‬هەوەها وتیشی‪:‬‬ ‫“ئێمە دوودڵین لە هاوردەكردنی ئەو‬ ‫بەرهەمانەی پێشتر هاوردەمان كردوون‪،‬‬ ‫دەترسین ساغ نەبنەوەو زەرەر بكەین”‪.‬‬ ‫ئەو بازرگانە ئەوەشی نەشاردەوە كە ئەگەر‬ ‫بەدیل دانەنرێت قەیرانی نرخ لە بازاڕدا‬ ‫دروستدەبێت‪.‬‬

‫سەرباری چڕبوونەوەی هەڵمەتی‬ ‫بایكۆتكردنەكە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بە بڕوای‬ ‫پسپۆڕانی ئابوری ناتوانێت كاریگەریەكی‬ ‫گەورە لەسەر ئابووری توركیا دابنێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬هۆشیار مەعروف‪ ،‬پسپۆڕی ئابووری‬ ‫لە زانكۆی فەرەنسی لوبنانی لە هەولێر‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دەبێت هەوڵبدرێت‬ ‫كۆمپانیا دروستبكرێت بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫كااڵی نیشتمانیو بازرگانان كااڵی واڵتانی‬ ‫تر هاوردە نەكەن‪ ،‬ئەگەر ئەمە نەكرێت نە‬ ‫هەڵمەتی بایكۆتەكە كاریگەریەكی ئەوتۆی‬ ‫ئەبێ نە ئەتوانرێت بەردەوامبێت”‪ .‬ئەو‬ ‫پسپۆڕە ئابوورییە وتیشی‪“ :‬ئەو شتانەی‬ ‫ئێستا بایكۆت ئەكرێ الی خۆمان دروست‬ ‫ئەكرێن‪ ،‬نابێت رووبكەن لەكااڵی واڵتێكی تر‬ ‫ئەمەش وەك ئەوە وایە هیچمان نەكردبێ‪،‬‬ ‫دەبێ پێشانی دنیا بدرێت دوژمنی كەس‬ ‫نین ئەگەر دوژمنایەتی بكرێین چەكمان‬ ‫بەدەستەوەیە”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫هەوڵدەدەین سەرلەنوێ کار لەسەر پرۆژەیاسای سۆشیال بکەین‬ ‫* لەماوەی ‪ 100‬رۆژی كاركردنتان‪ ،‬لە‬ ‫وەزارەتەكەتان‪ ،‬چیتان جێبەجێكردووەو‬ ‫پالنی چیتان داناوە بۆ چوار ساڵی داهاتوو؟‬ ‫ لە سەرەتای دەستبەكاربوونمانەوە‪،‬‬‫داوامان لێكرا كارنامەی چوار ساڵمان‬ ‫ئامادە بكەین بۆ ئەنجومەنی وەزیران‪.‬‬ ‫ئێمە كارنامەكەمان ئامادەكردووەو لەكاتی‬ ‫خۆیدا بۆ ئەنجومەنی وەزیرانمان ناردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم تائێستا چاوەڕێی ئەوەین ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كارنامەكەمان پەسەند بكات‪.‬‬ ‫كارنامەكەمان‪ ،‬كارنامەیەكی چڕوپڕەو‬ ‫گرنگی زۆرمان بە بابەتی كرێكاران و‬ ‫خانەنشینی كرێكاران و هەلی كار بۆ‬ ‫كرێكاران داوە‪.‬‬ ‫یەكێكی دیكە لە خاڵە بنەڕەتییەكانی‬ ‫كارنامەكەمان گرنگیدانە بە كەمئەندامان و‬ ‫تۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫هەروەها چاكسازییەكانی هەرێم و‬ ‫بەسااڵچووان و نەوجەوانان و هەموو‬ ‫ئەوانەی پەیوەندییان بە وەزارەتەكەمانەوە‬ ‫هەیە لە كارنامەی وەزارەتەكەماندا هەیەو‬ ‫گرنگی زۆریان پێدراوە‪ .‬بۆ هەموو ئەوانە‬ ‫پرۆژەی پێویست و بڕی پارەی پێویست‬ ‫و كاتی پێویست دەست نیشان كراوە بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی پرۆژەكانمان‪ .‬كارنامەكەمان‬ ‫ئێستا لەبەردەمی ئەنجومەنی وەزیرانە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی پەسەندی بكات و ئێمەش دەست‬ ‫بكەین بەجێبەجێكردنی پرۆژەكانمان‪.‬‬ ‫* باست لەوە نەكرد لەماوەی ئەو سێ‬ ‫مانگەی كاركردنتان چیتان جێبەجێكردووە؟‬ ‫ لەماوەی ئەو سێ مانگەدا‪ ،‬بە‬‫سەردانو بینینی خەڵك زۆرترین زانیاریمان‬ ‫لەسەر وەزارەتەكەمان كۆكردووەتەوە‪ .‬لەم‬ ‫ماوەیەدا تەواوی كەم و كوڕی و كێشەكانی‬ ‫وەزارەتەكەمان دەستنیشان كردووە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫دەستنیشانكردنی تەواوی داواكارییەكانی‬ ‫دام و دەزگاكانی وەزارەتەكەمان‪ .‬بۆ هەموو‬ ‫كێشەو گرفتەكانمان توانیومانە بەپێی‬ ‫توانا كێشەكان چارەسەربكەین بەهاوكاری‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی‪.‬‬ ‫جگە لەوەی كە ئێمە هاتینە ئەو وەزارەتە‬ ‫كێشەیەك هەبوو‪ ،‬كێشەی كەمئەندامان بوو‪،‬‬ ‫كە پێشتر پشكنین بۆ كەمئەندامان كرابوو‪،‬‬ ‫لەناو هەموو ئەو كەسانەی پشكنینیان‬ ‫بۆ كرابوو‪ ،‬سیانزە هەزار كەس دووجار‬ ‫پشكنینیان بۆ كرابوو‪ ،‬چونكە ئەوانە لە‬ ‫پشكنینی یەكەمدا دەرنەچووبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تانەیان لە بڕیارەكە دابوو‪ ،‬لەنێو ئەوانەدا‬ ‫‪ 13‬هەزار كەس جارێكی دیكە لە پشكنین‬ ‫دەرچووبوون‪ .‬توانیمان موچەكانیان بۆ‬ ‫ببەستینەوە‪ .‬لەم ماوەیەدا توانیومانە‬ ‫ئەنجومەنی شیاندنی كەمئەندامان دروست‬ ‫بكەین‪ .‬توانیومانە سندوقی هاوكاری‬ ‫كەمئەندامان دروست بكەین‪ .‬لیژنەیەكمان‬ ‫دروستكردووە بۆ دروستكردنی سندوقی‬ ‫هاوكاری كۆمەاڵیەتی‪ .‬بۆ ئەوەی هیچ‬ ‫رێكخراوێك خێوەت هەڵ نەدات و كۆمەك بۆ‬ ‫كەمئەندام كۆبكاتەوە‪ .‬ئێمە بەچاوی بەزەیی‬ ‫و خێر سەیری كەمئەندام ناكەین‪ .‬بەڵكو وەك‬

‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لە دیدارێكی‬ ‫تایبەتی “زەمەن”دا باس لە پالنی چوار ساڵی داهاتووی‬ ‫وەزارەتەكەی دەكات و ئاماژە بۆ ئەوە دەكات لەماوەی‬ ‫سێ مانگی رابردوودا توانیویانە كاروباری وەزارەتەكەیان‬ ‫رێكبخەن و كارنامەی چوار ساڵی داهاتووشیان پێشكەشی‬ ‫پەرلەمان بكەن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ئیبراهیم عەلی‬

‫مرۆڤێكی ئاسایی سەیریان دەكەین‪ .‬بۆیە هەر‬ ‫كەس بیەوێت هاوكاری كەمئەندامان بكات‬ ‫دەبێت لە رێگەی ئەو سندوقەوە هاوكاری‬ ‫كەمئەندامان بكات‪ .‬بۆئەوەی بتوانین‬ ‫پێداویستییەكانی كەمئەندامان بەشێوەیەكی‬ ‫سیستماتیك جێبەجێ بكەین‪ .‬بەاڵم دەبێت‬ ‫لیژنەیەك هەبێت ئەو كارانە بكات‪ .‬هەمان‬ ‫شت بۆ چاودێری كۆمەاڵیەتیش دەكەین‪.‬‬ ‫سااڵنە چەندین خێرخواز هاوكاری دەبەن‬ ‫بۆ خانەی بەسااڵچووان و نەوجەوانان و‬ ‫فەرمانگەكانی دیكە‪ .‬بۆ ئەوەی هەموو‬ ‫ئەو هاوكارییانە رێكبخەین و بەشێوەیەكی‬ ‫رێك و پێك كارەكان بەڕێوەبچن لیژنەیەكی‬ ‫تایبەتمەندمان پێكهێناوە‪ .‬بۆئەوەی ئەو‬ ‫هاوكارییانە لە سندوقێكدا كۆبكرێتەوەو‬

‫لەساڵی ‪2012‬ەوە‬ ‫كەمئەندامی نوێ‬ ‫تۆمار نەكراوە‬ ‫دەمانەوێت‬ ‫کەمئەندامی نوێ‬ ‫تۆمار بکەین‬

‫ئەنجومەنێك سەرپەرشتی بكات‪ .‬ئەمەش لە‬ ‫ئایندەیەكی نزیكدا دروست دەكەین‪ .‬هەروەها‬ ‫لیژنەمان پێكهێناوە‪ ،‬بۆ ئەوەی سەنتەری‬ ‫دەستنیشانكردنی كەمئەندامی دروست‬ ‫بكەین‪ .‬لەكابینەی پێشوودا كار لەسەر ئەمە‬ ‫كراوەو داوا لەئەنجومەنی وەزیران كراوە بۆ‬ ‫دروستكردنی ئەو سەنتەرە‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران رەزامەندی نیشانداوە لەسەر‬ ‫دروستكردنی ئەو سەنتەرە‪ ،‬بەاڵم بڕیارەكە‬ ‫نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە‪ .‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێت بە فۆرمێك و شێوازێكی نوێ ئەو‬ ‫سەنتەرە دروست بكەین‪ .‬بۆ ئەوەی چیتر‬ ‫كەمئەندامی راستەقینە غەدری لێنەكرێتو‬ ‫خەڵكێكیش كەمئەندام نییە لەژێر ناوی‬ ‫كەمئەندامییەوە بە گەندەڵی سودمەند‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ئێمە توانیومانە لەو ماوەیەدا‬ ‫رێكخستنەوەیەكی گرنگ بۆ دیوانی‬ ‫وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانمان‬ ‫ئەنجامبدەین‪ .‬هەندێك چاكسازی ئەنجام‬ ‫بدەین‪ .‬چونكە لە هەڵەبجە گەندەڵییەك‬ ‫ئەنجام درابوو‪ ،‬توانیومانە رێگە لەو‬ ‫گەندەڵییە بگرین‪ .‬ئێستاش بەردەوامین لە‬ ‫خزمەتكردنی هەموو ئەو چین و توێژانەی‬ ‫لەسنوری دەسەاڵتی وەزارەتەكەماندایە‪.‬‬ ‫* هەواڵێك باڵوكرایەوە گوایە لەسەر‬ ‫لێدوانێكی بەڕێزتان سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بەستنی موچەی ئەو ‪ 13‬هەزار‬ ‫كەمئەندامەی راگرتووە؟‬ ‫ نەخێر ئەو هەواڵە راست نییەو‬‫تائێستا ئەو سیانزە هەزار كەمئەندامە دوو‬ ‫موچەشیان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫* باست لەوە كرد كە چاكسازییتان‬ ‫كردووە لەسنوری وەزارەتەكەتان دەكرێت‬ ‫پێمان بڵێی چ چاكسازییەكتان كردووە؟‬

‫ ئێمە رێكخستنەوەمان كردووە لەناو‬‫دیوانی وەزارەت و لەناو بەڕێوەبەرایەتییە‬ ‫گشتییەكان و تەواوی فەرمانگەكانی‬ ‫سەر بە وەزارەتەكەمان‪ .‬رێكخستنەوەی‬ ‫كارەكانمان كردووە‪ .‬دەستمان كردووە‬ ‫رێنماییەكانی‬ ‫هەمواركردنەوەی‬ ‫بە‬ ‫وەزارەتەكەمان‪ .‬بە بەرژەوەندی تەواوی ئەو‬ ‫چین و توێژانەی رێنماییەكان دەیانگرێتەوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵێك ئاڵوگۆڕمان كردووە لەبەرژەوەندی‬ ‫وەزارەتەكەمان‪.‬‬ ‫* باست لەوەكرد لە سنووری هەڵەبجە‬ ‫گەندەڵییەكتان ئاشكرا كردووە كە بوەتە‬ ‫هۆی گەڕاندنەوەی زیاتر لە یەك ملیار‬ ‫دینار بۆ حكومەت‪ ،‬دەكرێت وردەكاری ئەو‬ ‫گەندەڵییەمان بۆ باس بكەیت؟‬ ‫ گەندەڵی كرابوو لە مەسەلەی‬‫پارەی كەمئەندامان‪ .‬توانیمان ئەو پارەیە‬ ‫بگێڕینەوە بۆ خەزێنەی حكومەت كە‬ ‫بڕەكەی لە یەك ملیار دینار زیاتر بوو‪.‬‬ ‫بابەتەكە بەم شێوەیە بووە كە پارەی‬ ‫كەمئەندامان چووەتە ئەو بەڕێوەبەرایەتییە‬ ‫لە هەڵەبجە دەبوایە دابەشی بكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی كە ناچێت موچەكەی وەربگرێت‬ ‫دوای شەش مانگ موچەكەی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫خەزێنە‪ .‬دواتر ئەگەر ماوەكەی ساڵێك بوو‬ ‫ئەوا پارەكە دەگەڕێتەوە بۆ بانكو بەشێوەی‬ ‫ئەمانەت هەڵدەگیرێت‪ .‬بەپێی هەندێك‬ ‫رێكاری ئاسایی كەمئەندام دواتر دەتوانێت‬ ‫وەریبگرێتەوە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە ئەوان ئەو‬ ‫كارەیان نەكردووەو چەند ساڵە ئەو پارەیان‬ ‫الی خۆیان هەڵگرتووە‪ .‬پارەكەش كەوتۆتە‬ ‫الی هەندێك كەس‪ .‬خاتونێك ‪ 185‬ملیۆن‬ ‫دیناری البوو‪ .‬ئێمە ئەو پارانەمان هەمووی‬ ‫وەرگرتووەتەوەو لیژنەی لێكۆڵینەوەمان‬ ‫لەناو وەزارەتەوە ناردووە‪ .‬پارەكەیان‬

‫وەرگرتووەتەوەو پارەكان گەیشتوونەتەوە‬ ‫بانكەكان‪.‬‬ ‫* بە دیاریكراوی لەو كارنامەیەی‬ ‫پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیرانتان كردووە چ‬ ‫پرۆژەیەكی تێدایە بۆ كەمئەندامان؟‬ ‫ لەساڵی ‪2012‬ەوە كەمئەندامی نوێ‬‫تۆمار نەكراوە‪ .‬ئێمە داوامان لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كردووە كە بتوانین سەر لەنوێ‬ ‫كەمئەندامان تۆمار بكەین‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین تۆماری تازە بكەین‪.‬‬ ‫* لەگەڵ دروستبوونی قەیرانی دارایی‬ ‫موچەی تۆڕی پاراستنی خێزان بڕدراوە كە‬ ‫لەناو خەڵك بە موچەی بێوەژنانە ناسراوە‪،‬‬ ‫ئایا هیچ بەرنامەیەكتان هەیە بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫موچەیە بگەڕێننەوە یان بەیەكجاری ئەو‬ ‫موچەیە دەبڕدرێت؟‬ ‫ ئەم تۆڕی پاراستنی خێزانە ئەو‬‫كەسانە دەگرێتەوە‪ .‬ئەو ژنانەی لە‬ ‫هاوسەرەكانیان جیابوونەتەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەو كچانەی تەمەنیان زۆربووەو هیچ‬ ‫سەرچاوەیەكی داراییان نییە‪ .‬ئەو پیاوانەش‬ ‫دەگرێتەوە كە بەتەنیا دەژین و كەس‬ ‫تەمویلیان ناكات و هیچ موچەیەكیان‬ ‫نییە‪ .‬ئەو تۆڕی پاراستنی خێزانە ئەو‬ ‫سزادراوانەش دەگرێتەوە كە حوكم دراون و‬ ‫خێزانەكانیان پێویستیان بەهاوكارییە‪ .‬ئەو‬ ‫خوێندكارانەش دەگرێتەوە كە هاوسەرگیریان‬ ‫كردووەو هیچ موچەو داهاتێكیان نییە‪ .‬ئەو‬ ‫موچەیە چوار ساڵ زیاترە بڕدراوە‪ .‬ئێستا‬ ‫لیژنەیەكمان بۆ رێكخستنەوەی ئەو موچەیە‬ ‫دروستكردووە‪ ،‬چونكە ‪ 80‬هەزار كەس‬ ‫لەو موچەیە سودمەند بوون‪ .‬ئێمە پێمان‬ ‫وایە گەندەڵییەكی زۆری تێدا ئەنجامدراوەو‬ ‫خەڵكێكی زۆر لێی سودمەند بوون كە‬ ‫شایەنی ئەو سودمەندبوونە نەبوون‪ .‬خەڵكی‬ ‫شایەنیش بێ بەش بووە لەو موچەیە‪.‬‬ ‫ئێستا لیژنەمان پێكهێناوە بەهاوكاری‬ ‫رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی و یوئێن دی‬

‫تا ئێستا‬ ‫چاوەڕێی ئەوەین‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫كارنامەكەمان‬ ‫پەسەند بكات‬

‫پی و راوێژكارێكی فەرەنسیش لەو لیژنەیە‬ ‫هاوكارمانن‪ .‬چونكە ئەو لیژنەیە رێنمایی‬ ‫نوێش دەردەكات و رێنماییەكان بەشێوەیەك‬ ‫دەبن كە گەندەڵی تێدا نەكرێت‪ .‬چونكە‬ ‫ئێمە پێمان وایە ئەو هاوكارییە دەبێت‬ ‫ئەو خێزانانەش بگرێتەوە كە لەخوار هێڵی‬ ‫هەژارییەوەن‪ .‬هەروەها دەبێت بەمەرجیش‬ ‫بێت‪ .‬بۆ نمونە ژنێك هاوسەرەكەی مردووە‬ ‫بەاڵم بەهۆی نەبوونی پارەوە منداڵەكانی لە‬ ‫قوتابخانە دەرهێناوەو كاسبیان پێدەكات‪،‬‬ ‫دەبێت ئەو كەسە منداڵەكانی بگێڕێتەوە بۆ‬ ‫قوتابخانە ئینجا موچەكە شمولی دەكات‪.‬‬ ‫هەر كاتێك رێنماییەكان تەواو بوون‪ ،‬دەبێت‬ ‫بینێرین بۆ ئەنجومەنی وەزیران بۆ ئەوەی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران پەسەندی بكات‪ .‬دوای‬ ‫رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬لیژنەكانی‬ ‫ئێمە سەردانی تەواوی ئەو خێزانانە دەكات‬ ‫كە ئەو هاوكارییە وەردەگرن و دەیانگرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی دڵنیا ببین لەوەی ئەو خێزانانە‬ ‫شیاوی هاوكارین یاخود نا‪ .‬ئەمەش‬ ‫پێویستی بەكات و پارەیەكی زۆرە‪ .‬من ئەو‬ ‫بابەتەم لەگەڵ بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران باس كردووە‪ .‬ئەو پێی وتم ئێوە‬ ‫كارەكانی خۆتان ئەنجام بدەن‪ .‬رایمەگرن‪.‬‬ ‫لەكاتی رێككەوتنمان لەگەڵ عێراق‪ ،‬یان‬ ‫لەكاتی باشبوونی داهات ئێمە ئەو پرۆژەیە‬ ‫جێبەجێ دەكەین‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە لەماوەی‬ ‫مانگێك و دوو مانگ یاخود شەش مانگ‬ ‫جێبەجێ بكرێت‪ ،‬چونكە رێكاری زۆری‬ ‫پێویستەو رەنگە لە رووی كاتەوە لەوە‬ ‫زیاتری پێویست بێت‪ .‬بۆ ئەوەی هیچ‬ ‫گەندەڵییەكی تێدا نەكرێت‪.‬‬ ‫* دروستكردنی سیستمی سۆشیال لە‬ ‫بەرنامەی كاری وەزارەتەكەتاندا هەیە؟‬ ‫ كاتی خۆی لە پەرلەمان پرۆژەیەك‬‫هەبوو‪ ،‬پرۆژەكەش نێردراوە بۆ حكومەت‪.‬‬ ‫ئێمە هەوڵ دەدەین سەر لەنوێ كار لەسەر‬ ‫ئەو پرۆژەیەی پەرلەمان بكەین‪.‬‬ ‫* پرۆژەی قەرزی بچوك هەبوو لە‬ ‫وەزارەتی كار‪ ،‬جارێكی دیكە ئەو پرۆژەیە‬ ‫جێبەجێ دەكەنەوە؟‬ ‫ بەڵێ‪ ،‬بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬‫وەستاوە‪ .‬بەاڵم ئەو پرۆژەیە یەكێكە‬ ‫لەخاڵەكانی كارنامەكەی وەزارەت كە بۆ‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانمان ناردووە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫پەسەندكردنی كارنامەكەمان لەالیەن‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانەوە رێنمایی تازە‬ ‫دەردەكەین‪ .‬بۆ جێبەجێكردنی ئەو پرۆژەیە‪.‬‬ ‫چونكە بەپێی بەدواداچوونەكانی ئێمە‬ ‫زۆربەی ئەو كەسانەی بۆ پرۆژەكانیان قەرزی‬ ‫بچووكیان كردووە‪ ،‬پرۆژەكانیان شكستی‬ ‫هێناوە‪ .‬ئێمە دەمانەوێت بە رێنمایی نوێ‬ ‫دەست پێ بكەینەوە‪ .‬بەپێی پرۆژەكەی ئێمە‬ ‫هەر كەسێك قەرزی بچووك وەردەگرێت‬ ‫دەبێت دوو خول ببینێت‪ .‬خولی راهێنانی‬ ‫پیشەیی و خولی چۆنیەتی جێبەجێكردنی‬ ‫پرۆژەكەی بۆ ئەوەی ئەو پرۆژەیەی ئەنجامی‬ ‫دەدات شكست نەهێنێت‪.‬‬

‫رۆتیناتی حكومەتو ناڕەزایی یەكێتی‬ ‫یاسای چاکسازیی پەکخستووە‬ ‫زەمەن‬

‫هەرچەندە سەرجەم فراكسیۆنەكان‬ ‫ئاماژە بە بە “گرنگی یاسای چاكسازی”‬ ‫دەدەن‪ ,‬بەاڵم دوای زیاتر لە ‪ 100‬رۆژ لە‬ ‫دەستەبەكاربوونی كابینەی نۆی حكومەتی‬ ‫هەرێم هێشتا یاساكە تەواونەكراوە‪ .‬بە‬ ‫پێی بەدواداچوونەكانی “زەمەن” رۆتیناتی‬ ‫حكومەتو ناڕەزاییەكانی یەكێتی هۆكاری‬ ‫سەرەكین بۆ دواكەوتنی دەركردنی یاساكە‪.‬‬ ‫یاسای چاكسازی‪ ،‬مانگی دووی ساڵی‬ ‫‪ 2018‬لەالیەن خولی پێشووی پەرلەمانی‬ ‫كوردستانەوە پەسەندكرا‪ ،‬پڕۆژەیاساكە‪ ،‬لە‬ ‫‪ 24‬مادە پێكهاتووەو پاش پەسەندكردنی‬ ‫بووە یاساو پەرلەمانتاران بانگەشەی‬ ‫ئەوەیان دەكرد بەهۆی یاساكەوە مانگانە‬ ‫‪ 150‬ملیار دینار دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ناڕەزایی لەسەر موچەی پلە‬ ‫بااڵكان‪ ،‬یاساكە جێبەجێنەكراو جارێكی تر‬ ‫گەڕێنرایەوە بۆ كابینەی هەشتەم‪ ،‬ئەویش بۆ‬ ‫كابینەی نۆیەمی بەجێهێشت‪.‬‬

‫رۆتیناتی نێوان حكومەتو پەرلەمان‬

‫هەرچەندە بڕیاربوو یەكەم كاری خولی‬ ‫نوێی پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكە‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم دوای نزیكەی ساڵێك لە خولی‬ ‫پێنجەمی پەرلەمانو زیاتر لە ‪ 100‬رۆژ لە‬ ‫تەمەنی كابینەی نوێ‪ ،‬هێشتا نەك ئەوەی‬ ‫یاساكە پەسەند نەكراوە‪ ،‬تەنانەت ئامادەش‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بڕیاربوو لەم مانگەدا پڕۆژەكە‬ ‫بنێردرێتەوە بۆ پەرلەمان‪.‬‬ ‫لە ئێستادا “لیژنەی چاكسازی” كە‬ ‫لەالیەن مەسرور بارزانییەوە سەرۆكایەتی‬ ‫دەكرێت سەرقاڵی ئامادەكردنی یاساكەیە‪.‬‬ ‫رۆژی حەوتی ئەم مانگە لیژنەكە یەكەم‬ ‫كۆبوونەوەی ئەنجامدا‪ ،‬لە كۆبوونەوەكەدا‬ ‫گفتوگۆی پێویست دەربارەی یاسای‬ ‫چاكسازی كراو جەخت لە سەر گرنگی‬ ‫ئامادەكردنی یاساكەو ناردنی بۆ پەرلەمانی‬ ‫كوردستان كرایەوە‪.‬‬ ‫حاكم ئەحمەد‪ ،‬سەرۆكی دەستەی‬ ‫دەستپاكی هەرێم‪ ،‬كە بەشداری لە‬ ‫كۆبوونەوەكەدا كردووە‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬قەناعەتێكی باش هەبوو كە ئەو‬ ‫یاسایە پێویستەو هەموو دیوەكانی قسەیان‬

‫لەسەر كرا‪ ،‬بڕیاربوو هەفتانە لیژنەی‬ ‫چاكسازی كۆببێتەوە‪ ،‬دەتوانرێت بە چەند‬ ‫كۆبونەوەیەك یاساكە ئامادە بكرێتو بدرێتە‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“:‬زیاتر تەئكید لەسەر دادپەروەری‬ ‫لە موچەدا كرایەوە‪ ،‬هەرچەندە پرۆسەیەكی‬ ‫درێژخایەن دەبێت‪ ،‬بەاڵم لێكەوتی دارایی‬ ‫باشی دەبێت‪ ،‬راستە ئێمە پێویستمان بە‬ ‫گەڕانەوەی داهاتو پارە هەیە بەاڵم دیوە‬ ‫مەعنەوییەكەی ئەم یاسایە زۆر گرنگتر‬ ‫دەبێت”‪.‬‬

‫نیگەرانیەكانی یەكێتی لە یاساكە‬

‫پەسەندكردنی یاسای چاكسازی لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان بەو شێوەیەی كە ئێستا‬ ‫لە حكومەت گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی بە كودەتا دژی خۆی ناوی‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست “زەمەن”‬ ‫كەوتوون‪ ،‬كادیرە دیارەكانی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان دژی پەسەندكردنی ئەو پرۆژەیە‬ ‫یاسایەنو لەگەڵ ئەوەدان حزبەكەیان هەرچی‬ ‫كردووە رێگە نەدات ئەو یاسایە لەپەرلەمان‬

‫یاسای چاکسازی لەنێوان پەرلەمان و حکومەت گیری خواردووە‬

‫تێپەڕێندرێت‪ ،‬بەتایبەت كە پۆستی سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان پشكی یەكێتییەو لە رێگەی ئەو‬ ‫پۆستەوە هەوڵبدرێت شكست بە پەسەندكردن‬ ‫یان خستنەكاری ئەو یاسایە بدرێت‪.‬‬ ‫هەبوونی هەزاران كەسی خانەنشینكراو‬ ‫كە بەپێی ئەو یاسایە موچەكانیان دەبڕدرێت‪،‬‬ ‫یەكێكە لە نیگەرانیەكانی یەكێتی‪ .‬بەاڵم‬ ‫خانەنشینكراوەكانی پارتی ئەو موچە بڕینە‬ ‫نایانگرێتەوە‪ ،‬بەوپێیەی پێشتر لە رووی‬ ‫یاساییەوە كێشەكانیان چارەسەركراون‪.‬‬ ‫بابەتی دوو موچەیی‪ ،‬خانەنشینی پلە‬

‫بااڵكان و فەرمانبەرانی سەر بە فەرمانگەی‬ ‫رێكخراوەكان كە زۆرینەیان كادیری حیزبین‪،‬‬ ‫ئەو بابەتانەن كە یەكێتی لێی نیگەرانە‪.‬‬ ‫هەرچەندە پێشتر پارتیش هەمان گرفتی‬ ‫هەبووە بەاڵم پارتی بابەتەكەی بۆ كادیرەكانی‬ ‫خۆی بە یاسایی كردووەو چاكسازیەكە بە‬ ‫زۆری زۆنی یەكێتی دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا زیاد جەبار‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكێتی بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بە پەرۆشەوە چاوەڕوانن‬ ‫حكومەت رەشنووسی پرۆژە یاساكەیان بۆ‬ ‫بنێرێت‪ .‬زیاد جەبار وتی‪“ :‬ئەم پرۆژەیە‬ ‫گشتگیرەو پرۆژە كۆنەكە كراوەتە بنەمای‬ ‫پرۆژەكەی حكومەت‪ ،‬هەموو چاوەڕوانین‬ ‫حكومەت پرۆژەكە ئامادە بكات و بینێرێتە‬ ‫پەرلەمان”‪.‬‬ ‫دواكەوتنی‬ ‫ئەگەری‬ ‫لەبارەی‬ ‫پرۆژەكەشەوە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ئەگەر پرۆژەكە‬ ‫بەمانای وشە پرۆژەی چاكسازی بێت‪،‬‬ ‫شەش مانگی تریش بخایەنێت كێشە نابێت‪،‬‬ ‫هەموومان دەزانین كە چ ناعەدالەتیەك لە‬ ‫داهاتی كوردستاندا هەیەو شەفافیەت نییە‪،‬‬ ‫تائێستا نازانین ناوەڕۆكی پرۆژەكە چۆن‬ ‫گۆڕانكاری تێدا كراوە”‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫‪3‬‬

‫بڕەكەی ‪ 16‬ترلیۆن دینارە‬

‫ئەگەری گۆڕینى‬

‫بەغدا بودجە خەمڵێنراوەکەی هەرێم‬

‫بەڕێوەبەرە گشتییەکانى‬

‫ڕەتدەكاتەوە‬

‫پێویستە سااڵنە پەرلەمانی کوردستان بەر‬ ‫لەو وادەیە پڕۆژە بودجەی خەمڵێنراوی‬ ‫هەرێم بۆ بەغدا ئامادە بکەن‪.‬‬

‫پەرلەمانتاران ئاگادار نین‬

‫ئەگەرچی پەرلەمانی کوردستان‬ ‫شوێنی یەکالکردنەوەی بودجەی هەرێمە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەرلەمانتارانی کوردستان ئاگادار‬ ‫نین و هیچ ڕاوێژێکیش بە ئەندامانی‬ ‫فراکسیۆنە کوردییەکان نەکراوە‪.‬‬ ‫شێرکۆ جەودەت‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫دارایی لە پەرلەمانی کوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی ڕایگەیاند‪ :‬لەبارەی ئەو پڕۆژە‬ ‫بودجەیەی ڕەوانەی عێراق کراوە ئاگادار‬ ‫نین و هیچ ڕاوێژێکیان پێ نەکراوە‪.‬‬ ‫هاوکات غالب محەمەد‪ ،‬ئەندامی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان لە ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ی ڕاگەیاند‪:‬‬ ‫حکومەتی هەرێم ئاگاداری نەکردوونەتەوە‬ ‫وەک فراکسیۆنە کوردییەکان و ڕاوێژیان‬ ‫لەگەڵ نەکردوون‪.‬‬ ‫رەوا بورهان‬ ‫بەغدا ئەو بودجە خەمڵێنراوەی‬ ‫حکومەتی هەرێم رەتدەکاتەوە‪ ،‬کە‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمانی کوردستان‬ ‫نێردراوەتە بەغدا‪.‬‬ ‫حکومەتی هەرێم بێ گەڕانەوە بۆ‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬پێنجشەممەی‬ ‫خەمڵێنراوی‬ ‫بودجەیەکی‬ ‫ڕابردوو‬ ‫ئاڕاستەی بەغدا کردو داوای ‪1٦‬‬ ‫ترلیۆن دیناری کردووە بۆ بودجەی‬ ‫ساڵی ‪2020‬ی هەرێم‪ ،‬بەاڵم بە وتەی‬ ‫پەرلەمانتارێک ڕاستەوخۆ بەغدا ئەو‬ ‫بودجە خەمڵێندراوەی ڕەتکردووەتەوەو‬ ‫شارەزایەکی ئابووریش جەخت دەکاتەوە‬ ‫کە ڕێکنەکەوتن مەترسییەکی گەورەیە بۆ‬ ‫سەر ئابووری هەرێم‪.‬‬ ‫حکومەتی هەرێم پەیامی ئەوەی‬ ‫ناردووە‪ ،‬کە دواتر گفتوگۆ و ڕێککەوتنی‬ ‫لەسەر بکرێت‪ .‬ئەحمەد حاجی ڕەشید‪،‬‬ ‫ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“هەرێم لەو بودجەیەدا داوای ‪ 1٦‬ترلیۆن‬ ‫دیناری کردووە‪ ،‬لەکاتێکدا ساڵی ڕابردوو‬ ‫بەشە بودجەی هەرێم ‪ 10‬ترلیۆن و ‪500‬‬ ‫ملیار دینار بووە”‪.‬‬

‫ئەگەرچی تائێستا پەرلەمانتاران ئەو‬ ‫بودجە خەمڵێنراوەی حکومەتی هەرێمیان‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬بەاڵم ئەحمەدی حاجی ڕەشید‬ ‫ئاشکرایدەکات کە بەغدا ڕاستەوخۆ ئەو‬ ‫بودجەیەی ڕەتکردووەتەوە و دەڵێت‪“ :‬ئەو‬ ‫بودجە خەمڵێنراوەی هەرێم ناردوویەتی‬ ‫بەالی بەغداوە ناشەفافە لەبەرئەوەی‬ ‫وردەکاری داهاتی تێدا ڕووننەکراوەتەوە‬ ‫و بەغدا نازانێت ئەو ژمارەیەی کە وەک‬ ‫داهات نوسراوە‪ ،‬چەندی لە پارەی نەوت‬ ‫و چەندی لە داهاتی ناوخۆ و خاڵە‬ ‫سنورییەکانەوە بەدەستهاتووە و چۆن‬ ‫خەرجکراوە‪ ،‬هەر بۆیە ڕاستەوخۆ ئەو‬ ‫بەشە بودجەیەی ڕەتکردووەتەوە”‪.‬‬ ‫شیروان میرزا‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە بارەی‬ ‫هەنگاوەکانی ڕێککەوتنی نێوان هەرێم و‬ ‫بەغداوە‪ ،‬وتی‪“ :‬هەوڵەکان بەردەوامن‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆپیشاندانەکانی عێراقیش‬ ‫کاریگەری دەبێت لەسەر گفتوگۆکان”‪.‬‬

‫ناردنی بودجەی خەمڵێنراو‬ ‫بەو شێوەیە نایاساییە‬

‫بە گوێرەی مادەی یەکی بەندی‬ ‫هەشتی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی لە‬ ‫عێراق‪ ،‬دەبوایە هەرێم ئەو بەشە بودجە‬ ‫خەمڵێنراوەی داوای دەکات لە پەرلەمانی‬

‫کوردستان ئامادە بکرایەو دواتر بنێردرایە‬ ‫بۆ حکومەتی هەرێم و لەوێشەوە بۆ‬ ‫حکومەتی عێراق بنێردرایە‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەحمەد حاجی ڕەشید‪،‬‬ ‫ناردنی ئەو بودجە خەمڵێنراوە نایاساییەو‬ ‫دەبوایە پەرلەمان بڕیاری لێبدایە‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشکرد ئێستا درەنگە بۆ ئەوە چونکە‬ ‫لە مانگی شەشدا گفتوگۆکان لە عێراق‬ ‫لەسەر بەشە بودجە دەستپێدەکات و‬

‫ئەو بودجە خەمڵێنراوەی‬ ‫هەرێم ناردوویەتی‬ ‫بەالی بەغداوە‬ ‫ناشەفافە لەبەرئەوەی‬ ‫وردەکاری داهاتی تێدا‬ ‫ڕووننەکراوەتەوە‬

‫مەترسییەکانی ڕێککنەکەوتن‬

‫ماوەی چەند مانگێکە هەرێم و‬ ‫بەغدا لە گفتوگۆیەکی بەردەوامدان‬ ‫بۆ ڕێککەوتن لەسەر بەشە بودجەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بە تایبەت لە دەستپێکی ئەم‬ ‫کابینەیەدا‪ ،‬مەسرور بارزانی سەرۆکی‬ ‫حکومەتی هەرێم ڕایگەیاند کە دەیانەوێت‬ ‫لەگەڵ بەغدا بگەن بە ڕێککەوتن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا ئێستا ئاسۆی چارەسەری پرسی‬ ‫بودجە نادیارە و لە ئێستاشدا حکومەتی‬ ‫عێراق ئامادەکارییەکانی تەواوکردووە و‬ ‫دەبێت بەر لە کۆتایی ساڵ ئەو پرسە‬ ‫یەکالبکرێتەوە‪.‬‬ ‫وریا حسێن شارەزای ئابووری‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بەم شێوەیەی ئێستا‬ ‫لە باشترین حاڵەتدا ناردنی مووچەی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێم بەردەوام دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بەغدا و هەرێم ڕێکنەکەون‬ ‫ڕەنگە بەغدا مووچەش نەنێرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بارگرانییەکی گەورە بۆ سەر حکومەتی‬ ‫هەرێم دروست دەکات”‪.‬‬ ‫رێکنەکەوتن‬ ‫کە‬ ‫روونیکردەوە‬ ‫مەترسیدارە بۆ هەرێم‪ ،‬بە هۆی ئەوەی‬ ‫هەرێم قەرزێکی زۆری کۆمپانیاکانی‬ ‫لەسەرەو هەروەها پڕۆژەکان پەکیان‬ ‫دەکەوێت و بازاڕی هەرێمی کوردستان‬ ‫توشی داتەپینی ئابووری زیاتر دەبێت‪.‬‬

‫سلێمانى هەیە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫الیەنە پێکهێنەرەکانى حکومەتى خۆجێى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى بە زارەکى رێککەوتوون بۆ‬ ‫گۆڕینى بەڕێوەبەرە گشتییەکانى پارێزگاكە‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا بڕیاری رەسمی نەدراوە‪.‬‬ ‫لە سنورى پارێزگاكانی سلێمانیو‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬لەگەڵ هەردوو ئیدارەى راپەڕین و‬ ‫گەرمیان‪ 15 ،‬قەزاو زیاتر لە ‪ 30‬بەڕێوەبەرایەتى‬ ‫گشتیی و ‪ 43‬ناحیە هەیە‪ ،‬بەشێك لەو‬ ‫پۆستانە ماوەی ‪ 15‬بۆ ‪ 20‬ساڵە بەدەست یەك‬ ‫كەسەوەیەو هیچ گۆڕانكارییەكی تێدانەكراوە‪.‬‬ ‫رێبوار ئەحمەد‪ ،‬سەرۆکى فراکسیۆنى‬ ‫گۆڕان لە ئەنجومەنى پارێزگاى سلێمانى بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬هەماهەنگیی و رێکەوتنی‬ ‫زارەکى هەیە لەنێوان الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫حکومەتى خۆجێى سلێمانی بۆ گۆڕێنى‬ ‫بەڕێوەبەرە گشتییەکان‪ ،‬لە کۆبوونەوە‬ ‫ناڕاستەوخۆکانى ئەنجومەنى پارێزگا باسی‬ ‫ئەوە كراوە‪ ،‬بەاڵم نەبووە بە بڕیارى رەسمى‬ ‫تا بهێنرێتە كۆبونەوەكانی ئەنجومەن”‪.‬‬ ‫جەختیشیكردەوە “بەڕێوەبەرێک لە‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگا متمانەى بۆ چوار ساڵ‬ ‫پێدەدرێت‪ ،‬دەبێت هەڵسەنگاندن بۆ کارى‬ ‫چوار ساڵی بکرێت‪ ،‬ئەگەر كاری باشی كردبێت‬ ‫سوپاسی بکرێت و پلەى بەرزبکرێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫دوبارە متمانەى پێبدرێتەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫ئەوە نەكراوەو بەڕێوەبەر هەیە ‪ 15‬تا ‪ 20‬ساڵە‬ ‫لە پۆستێکدایە”‪.‬‬ ‫رێبوار ئەحمەد‪ ،‬پێیوایە دەبێت مانەوەى‬ ‫بەڕێوەبەرێک بەپێى هەڵسەنگاندن و چاودێرى‬

‫ئەنجومەن بێت‪ ،‬هەروەها مانەوەكەشی لە‬ ‫خزمەتى گشتیدا بێت‪ ،‬ئەگینا بە زیانى ئیدارە‬ ‫و خزمەتى گشتى دەشکێتەوە‪.‬‬ ‫ئازاد حەمە ئەمین‪ ،‬سەرۆکى ئەنجومەنى‬ ‫پارێزگای سلێمانى لەو بارەیەوە‪ ،‬بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬گۆڕینى بەڕێوەبەرە گشتییەکان‬ ‫پەیوەندى بەو الیەنە سیاسییانەوە هەیە کە‬ ‫دایانناون و دەبێت ئەوان کاندید بنێرن بۆ‬ ‫گۆرینیان‪ ،‬بەاڵم تا ئەم ساتە بڕیارێکى فەرمى‬ ‫نییە”‪.‬‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا بەدووری‬ ‫نەزانی‪ ،‬هەموو الیەنە سیاسییەکان بیر لە‬ ‫گۆڕینى ئەو کاندیدانەى خۆیان بکەنەوە کە‬ ‫چوارساڵیان تەواو کردووە‪“ ،‬ئاڵوگۆڕ بە‬ ‫بەردەوامى دەستکەوتى باشترى بەدواوەیە‪،‬‬ ‫بەپێى یاساش بۆ چوار ساڵ بەڕێوەبەر‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬مەگەر لە حاڵەتێکدا هەڵبژاردنى‬ ‫ئەنجومەنى پارێزگاکان دوابکەوێت”‪.‬‬ ‫رێكەوتنی زارەكی بۆ گۆڕینی بەڕێوەبەرە‬ ‫گشتییەكانی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬دوای ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانە دیت كە لە پارێزگای هەولێر‬ ‫دەستیپێكردووە‪.‬‬ ‫ئازاد حەمە ئەمین وتی‪“ :‬بەدەر لە‬ ‫گۆڕانکارى ئاسایی‪ ،‬هەموو بەڕێوەبەرێک‬ ‫الدەبرێت لە پۆستەکەى لە سێ حاڵەتدا‪ ،‬خراپ‬ ‫بەکارهێنانى پۆستەكەی‪ ،‬بەفیڕۆدانى دارایی‬ ‫گشتیی و دەستپیسی‪ ،‬یان کەمتەرخەمى لە‬ ‫ئەركەكەیدا”‪.‬‬ ‫لە حاڵەتى گۆڕینى بەڕێوەبەرێکى گشتى‬ ‫یان قایمقام یان بەڕێوەبەرى ناحیەیەکدا‪،‬‬ ‫پارێزگار کاندید پێشکەش بە ئەنجومەنى‬ ‫پارێزگا دەکات بۆ پەسەندکردنى‪.‬‬

‫كورتهێنان؛ هەرەس بە ئابووری عێراق دەهێنێت‬ ‫زەمەن‬ ‫ئاستی کورتهێنان و کەمبوونەوەی‬ ‫سەرچاوەکانی داهات و زیادبوونی ژمارەی‬ ‫موچەخۆران و کەڵەکەبوونی قەرزەکان‪،‬‬ ‫ئابووری عێراق بەرەو هەرەسهێنان دەبات‪،‬‬ ‫پێشبینیش دەكرێت بودجەی ساڵی داهاتوو‬ ‫‪%33‬ی کورت بهێنێت‪.‬‬ ‫وەزارەتی دارایی و حکومەتی عێراق‬ ‫سەرقاڵی گفتوگۆکردنی پڕۆژە یاسای‬ ‫بودجەی گشتی عێراقن بۆ ساڵی ‪،2020‬‬ ‫بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان ئاستی‬ ‫کورتهێنانی بودجە سەرەتا بە ‪ 72‬ترلیۆن‬ ‫دینار خەمڵێنراوە‪ ،‬حکومەت و پەرلەمانیش‬ ‫لە هەوڵی کەمکردنەوەی دان بۆ ‪ 46‬ترلیۆن‬ ‫کە هێشتا رێژەیەکی زۆرەو زیاتر لە ‪%33‬ی‬ ‫داهاتی گشتی واڵت دەکات‪.‬‬ ‫بودجەی ساڵی داهاتووی عێراق کە‬ ‫‪%93‬ی سەرچاوەکەی نەوتە‪ ،‬بە خراپترین‬ ‫بودجەی مێژووی عێراق دادەنرێت‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫داهاتی گشتی عێراق بە ‪ 139‬ترلیۆن دینار‬ ‫خەمڵێنراوە‪ ،‬لەکاتێکدا بودجەکە ‪ 46‬ترلیۆن‬ ‫دینار کورتهێنانی هەیە‪ ،‬ئەوەش وایکردووە‬ ‫شارەزایانی ئابووری‪ ،‬بودجەی ئەمساڵ بە‬ ‫خراپترین لە مێژووی عێراقدا پێناسە بکەن‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای ئیدارەی مالی عێراق نابێت‬ ‫کورتهێنانی بودجە ‪%3‬ی داهاتی نیشتیمانی‬ ‫زیاتربێت‪ ،‬بەپێی ستانداردە جیهانییەکانیش‬ ‫هەر بەو رێژەیەیە‪ ،‬بەاڵم بودجەی عێراق‬ ‫سەرپێچی ستانداردی جیهانیی و یاسایی‬

‫ئیدارەی مالیشە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە ئەحمەد حاجی رەشید‪،‬‬ ‫ئەندامی لیژنەی دارایی و پەرلەمانی عێراق‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬ئەگەر داهاتی گشتی‬ ‫عێراق بگاتە ‪ 250‬ملیار دۆالر ئەوکاتە دەبێت‬ ‫کورتهێنانی بودجە بگاتە ‪ 10- 7‬ترلیۆن‬ ‫دینار”‪.‬‬ ‫“بودجەی ئەمساڵ خراپترین بودجەیە‪،‬‬ ‫کورتهێنانەکەی دەگاتە ‪ ،%40‬ئەگەر‬ ‫بەوشێوەیە بڕوات ئەوا ئابووری عێراق‬

‫هەرەسدەهێنێت و دادەڕوخێت”‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەپێی وتەی سەرچاوەیەک لە پەرلەمانی‬ ‫عێراقەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە وتی‪“ :‬ناتوانرێت نرخی نەوت‬ ‫بە ‪ 50‬دۆالر زیاتر بخەمڵێنرێت‪ ،‬رۆژانەیش سێ‬ ‫ملیۆن و ‪ 800‬هەزار بەرمیل نەوت هەناردە‬ ‫بکرێت‪ ،‬ئەوکاتە داهاتی واڵت دەگاتە ‪139‬‬ ‫ترلیۆن دینار‪ ،‬بەاڵم خەرجییەکان زۆر لەوە‬ ‫زیاترەو کورتهێنان دەگەیەنێتە ‪ 70‬ترلیۆن‬ ‫دینارو دەگاتە ‪%40‬ی بودجە‪ ،‬لەگەڵ‬

‫کەڵەکەبوونی قەرزی ناوخۆیی و دەرەکی بە‬ ‫رێژەی ‪.”%60‬‬ ‫لەبارەی وردەکاریی بودجەوە‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫حاجی رەشید‪ ،‬بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد؛‬ ‫رەشنووسی بودجە هێشتا لە وەزارەتی دارایی‬ ‫عێراقەو نەهاتووەتە پەرلەمان‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫دارایی چاوەڕوانی بودجەی خەمڵێنراوی‬ ‫هەرێمی کوردستان بوو‪ ،‬دوای تەواوکردنی‬ ‫لە وەزارەتی دارایی دەبێت لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بخوێنرێتەوەو پەسەند بکرێت‬

‫ئینجا دێتە پەرلەمان‪ ،‬بۆیە بودجەی ‪2020‬‬ ‫دوادەکەوێت‪.‬‬ ‫“یەکەمجار کورتهێنانی بودجە بە ‪72‬‬ ‫ترلیۆن خەمڵێنرابوو‪ ،‬دواتر کەمکرایەوە‬ ‫بۆ ‪ 56‬و دوا ژمارەیش ‪ 46‬ترلیۆن بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا دوا ژمارە جێگیر نەکراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی خەرجیی زۆر زیاترە لە‬ ‫داهات و کورتهێنانیش هەموو ستاندارەکانی‬ ‫تێپەڕاندووە”‪ ،‬ئەوەش بەوتەی ئەحمەد حاجی‬ ‫رەشید‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی رێکخراوی شەفافیەتی‬ ‫نێودەوڵەتی لە کۆی ‪ 168‬واڵت‪ ،‬عێراق‬ ‫لە ریزبەندی ‪161‬ەم واڵتدایە لە رووی‬ ‫گەندەڵییەوە‪ ،‬ئەگەر ساڵ بە ساڵیش‬ ‫کورتهێنانی بودجەکە زیاد بکات و قەرزەکانی‬ ‫سەری کەڵەکە ببێت‪ ،‬ئەوا لە رووی‬ ‫گەشەسەندنی ئابووریشەوە دەچێتە ریزبەندی‬ ‫خراپترین واڵتانی جیهانەوە‪.‬‬ ‫بەوتەی شارەزایانی ئابووری‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی هیچ وەبەرهێنانێك لە دەوڵەتی‬ ‫عێراقی نەبوە كە ببێتە داهات بۆ دەوڵەت‪،‬‬ ‫تا بتوانرێت كەرتی تایبەت و هاواڵتیان‬ ‫كاری تێدا بكەن‪ .‬هەروەک ژمارەیەكی زۆری‬ ‫موچەخۆری سەربازی و مەدەنی بۆ بودجەی‬ ‫‪ 2019‬زیادكران‪ ،‬بەتایبەت هێزەكانی حەشدی‬ ‫شەعبی كە ژمارەیان ‪ 36‬هەزار چەكدارە لەگەڵ‬ ‫دووبارە گەڕاندنەوەی چەكدارە سوننەكان‬ ‫كە پێش شەڕی داعش رایانكردبوو‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی بوون بە بار بەسەر بودجەوەو ساڵ‬ ‫بە ساڵ کورتهێنانی زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ‪ 48‬ترلیۆن دینار لە بودجەی‬

‫عێراق بۆ موچە دەڕوات‪ 15 ،‬ترلیۆن دینار‬ ‫بۆ پێدانەوەی قەرزەكان‪ 20 ،‬ترلیۆن بۆ‬ ‫خانەنشین و زیندانیانی سیاسی و شەهیدان‪،‬‬ ‫لەگەڵ بڕێکی زۆر بۆ گرێبەستە نەوتیەكان و‬ ‫كارەبا‪ ،‬كە هەموو ئەمانە هۆكاری سەرەكین‬ ‫لەپشت كورتهێنانی بودجەوە‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو لە کۆنفرانسی “هەرێمی‬ ‫کوردستان و ئەمەریکا‪ ،‬هاوبەشی کردن بۆ‬ ‫ئاشتی و سەقامگیری” کە لە شاری هەولێر‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬فوئاد حسێن وەزیری دارایی‬ ‫عێراق رایگەیاند‪ :‬ئەگەر هەیە ساڵی داهاتوو‬ ‫نرخی نەوت لەنێوان ‪ 46‬بۆ ‪ 50‬دۆالر بێت‬ ‫کە ئەوەش کاریگەریی لەسەر بودجەی گشتی‬ ‫عێراق هەیە‪.‬‬ ‫وەزیری دارایی بارگرانییەکی دیکەی‬ ‫سەر بودجەی ئاشکراکرد‪ ،‬کە بەهۆی‬ ‫خۆپیشاندانەکانی عێراقەوە فشاری زۆری‬ ‫خراوەتە سەر حکومەت و بودجەی گشتی‪،‬‬ ‫بەتایبەت بەهۆی ئەو بڕیارانەی لە حکومەت و‬ ‫پەرلەمانەوە دەرچوون‪ ،‬کە دەبێت ‪ 200‬هەزار‬ ‫کەس لە سوپاو پۆلیس و حەشدی شەعبی‬ ‫بگەڕێندرێنەوە بۆ سەر کار ئەوەش فشارێکی‬ ‫زۆر لەسەر بودجەی واڵت دروست دەکات‪.‬‬ ‫بەراورد بە بودجەی ئەمساڵ‪ ،‬بودجەی‬ ‫ساڵی داهاتوو زۆر خراپتر دەبێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەوتەی ئەندامانی لیژنەی دارایی و شارەزایانی‬ ‫ئابووری و دارایی‪ ،‬چونکە ساڵی رابردوو‬ ‫کورتهێنانی بودجە ‪ 27.5‬ترلیۆن دینار بوو‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا داهاتی گشتی عێراق تەنها ‪105.5‬‬ ‫ترلیۆن دیناربوو‪ ،‬بەاڵم خەرجییەکانی زیاتر‬ ‫لە ‪ 133‬ترلیۆن دینار بووە‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫پەرلەمانتار سۆران عومەر‪:‬‬ ‫دوای بەدواداچوونی ورد گەیشتمە خاڵی كۆتایی‪ ،‬ئامانج بكوژی خۆی و هاوسەرو منداڵەكەیەتی‬ ‫بڕیار‌نامیق‬ ‫راپۆرتی پزیشکی دادیی و بەڵگەی تاوان‬ ‫و پۆلیس و پەڕاوەکانی دادگا‪ ،‬خاڵی کۆتایی‬ ‫لەسەر گیان لەدەستدانی ئامانج بابانی و النە‬ ‫محەمەد و هامۆی کوڕیان دادەنێن‪ ،‬کە ئامانج‬ ‫بکوژی خۆی و هاوسەرەکەی و منداڵەکەیەتی‪.‬‬ ‫سۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬کە بەدواداچوونی بۆ دۆسیەکە‬ ‫کردووەو سەرجەم راپۆرتی الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکانی بینیوە دەڵێت‪ :‬دوای‬ ‫بەدواداچوونی ورد گەیشتمە خاڵی كۆتایی كە‬ ‫“بكوژی النەو منداڵەكەی و خودی ئامانجیش‪،‬‬ ‫ئامانج خۆیەتی”‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“راپۆرتی پزیشكی دادییم بینیوە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫گولالنەی بەر منداڵەكەو دایكی کەوتوون لە‬ ‫یەك الیان دراوە”‪.‬‬ ‫سۆران لەبارەی وردەکاریی رووداوەکەوە‬ ‫بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬چوونە دەرەوەی النەو‬ ‫ئامانج بە رێکكەوتنی هەردووالیان بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە النە نەیزانیبێت بۆ ئەو كارە‬ ‫بووە‪ ،‬لەهیچ شوێنێكیش الیان نەداوە ماوەی‬ ‫پێكەوەبوون و رووداوەكە لە ماڵی دایكی النە‬ ‫دەست پێدەكات لە گەڕەکی ئاشتی تا خوار‬ ‫تێرمیناڵی شارەزوور کە شوێنی رووداوەکەیە‪.‬‬ ‫بە وتەی دوو شایەتحاڵ کە لە شوێنی‬ ‫رووداوەکە بوون و قسەیان بۆ پۆلیس‬

‫ئامانج و النە‬ ‫لەماوەی ‪ 11‬ساڵی‬ ‫هاوسەرگیریاندا‬ ‫‪ 10‬ساڵیان بە کێشەو‬ ‫ناکۆکی و نەگونجانەوە‬ ‫بەسەر بردووە‬ ‫کردووە‪ :‬ئامانج تەقەی لە هاوسەرەکەی و‬ ‫منداڵەکەی کردووەو دواتر خۆی کوشتووە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی الی ئاسایش هەیە‪،‬‬ ‫بە پشت بەستن بە کامێراکانی چاودێریی‪،‬‬ ‫ئامانج رۆژێک پێش رووداوەکە لە دوکانێکی‬ ‫چەکفرۆشی لە سلێمانی دەمانچەکەی کڕیوە‪،‬‬ ‫هەمان ئەو دەمانچەیەیە کە تاوانەکەی پێ‬ ‫ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫نوری خەیات‪ ،‬باوکی ئامانج بابانی‬ ‫نایشارێتەوە‪ ،‬کە کوڕەکەی و النە کێشەی‬ ‫خێزانییان هەبووە‪ ،‬بەاڵم باوەڕی بەوە‬

‫نەکردووە بگاتە ئاستی کوژرانی سێ کەس‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماژە بەوە دەکات کە سکااڵیان‬ ‫لەسەر کەس تۆمار نەکردووە لەسەر دۆسیەی‬ ‫کوژرانی کوڕەکەیان‪.‬‬ ‫باوکی ئامانج بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬بەڵێ‬ ‫ئێمە دەمانزانی و ئاگادار بووین کە كێشەیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم كێشەكان ئەوە نەبوون بگاتە‬ ‫ئەوەی سێ كەسی لەسەر شەهید بكرێت‪،‬‬ ‫النەش بە كچی خۆمان دەزانین‪ ،‬یەكەم رۆژ‬ ‫چووینە پرسەکەی و كەسوكارەکەشی رێزیان‬ ‫لێگرتین”‪.‬‬ ‫نوری خەیات دەڵێت‪“ :‬سکااڵمان نییەو‬ ‫كێشەكە لەدەستی یاسادایەو یاسا خۆی‬ ‫یەكالیی دەكاتەوە‪ ،‬ئەگەر تاوانباریشمان‬ ‫بكات رازین‪ ،‬چونكە ئێمە نازانینو هیچ‬ ‫سەرەداوێكمان دەست نەكەوتووە چۆن‬ ‫هەرسێکیان شەهید كراون”‪.‬‬ ‫سۆران عومەر‪ ،‬پشتڕاستی دەکاتەوە کە ئەو‬ ‫دوو هاوسەرە کێشەیان هەبووەو دۆسیەکەیان‬ ‫لە دادگا بووەو دەڵێت‪ :‬كێشەی النە لە دادگا‬ ‫بووە‪ ،‬سەرەتای کێشەکانیشیان لە کڕینی‬ ‫خانوویەكەوە دەستپێدەکات‪ ،‬ئەو خانووە لە‬ ‫گەڕەكی بەكرەجۆی شاری سلێمانی بە ‪8٠‬‬ ‫هەزار دۆالر (هەشت دەفتەر دۆالر) کڕدراوە‪،‬‬ ‫بڕیاربووە هەریەكەیان نیوەی پارەکە بدەن و‬ ‫بەناوی هەردووکیانەوە تۆمار بکرێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئامانج بەڵێننامەی بۆ النە پڕكردووەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫دەبێت نیوەی پارەکە بگەڕێنێتەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫هەموو پارەكە النە داوەیەتی‪ ،‬دواتر ئامانج بە‬

‫زیاتر لە ‪ 50‬گەنجی باشوور‬

‫بۆ بەرگریكردن دەچنە رۆژئاوا‬ ‫سەرچین‌ساڵح‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی “زەمەن” لە چەند‬ ‫سەرچاوەیەكی تایبەتەوە دەستیكەوتوون‪،‬‬ ‫لە سەرەتای هێرشەكانی توركیاوە تائێستا‬ ‫زیاتر لە ‪ ٥٠‬خۆبەخش لە باشووری‬ ‫كوردستانەوە بۆ بەرگریكردن بە نهێنی‬ ‫چوونەتە رۆژئاواو بڕیاردەری لیژنەی ناوخۆو‬ ‫ئاسایش لە پەرلەمانی كوردستانیش دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئەگەر سنورەكە بە رەسمی بكرێتەوە‬ ‫خەڵكێكی زۆر ئامادەی رۆیشتنە رۆژئاوای‬ ‫هەیە”‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی “زەمەن” لە چەند‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە‪،‬‬ ‫لە سەرەتای شەڕەكەوە‪ ،‬ژمارەی ئەوانەی‬ ‫بەشێوەی گروپ لە ناوچەكانی هەولێر‪،‬‬ ‫كەركوك‪ ،‬خانەقین‪ ،‬مەخمور‪ ،‬سلێمانی‪،‬‬ ‫پێنجوێن‪ ،‬گەرمیان و راپەڕین‪ ،‬گەیشتونەتە‬ ‫سوریا بۆئەوەی هاوشانی شەڕڤانان دژی‬ ‫توركیا شەڕ بكەن‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٥٠‬كەس دەبن‪.‬‬ ‫شەش گەنجی گەرمیان ‪14‬ی ئەم‬ ‫مانگە وەك یەكەم گروپی خەڵكی‬ ‫هەرێمی كوردستان گەیشتنە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬دوابەدوای چوونی ئەو گروپە‬ ‫چەند گروپێكیتر لە ناوچە جیاوازەكانەوە‬ ‫رۆیشتوونەتە رۆژئاوا‪ .‬ئەگەرچی لەسەر سنور‬ ‫رێگری لە چوونی ئەو خۆبەخشانە دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم “زەمەن” ئەوەشی زانیوە زۆرینەی ئەو‬ ‫گەنجانە بە رێگەی قاچاخ پەڕیونەتەوە‪.‬‬ ‫سلێمان عەرەب‪ ،‬نوێنەری پەیەدە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دەروازەی سیمێلكا بەڕووی هەرسێ‬

‫پارچەكەی تری كوردستاندا داخراوەو رێگە‬ ‫نادرێت نە رۆژنامەنووسان نە پێداویستی‬ ‫پزیشكی نە خۆبەخشان بچنە رۆژئاوا‪ ،‬بۆیە‬ ‫نازانین خۆبەخشان چۆن دەچنە رۆژئاوا”‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە شاخەوان رەئوف‬ ‫بەگ‪ ،‬بڕیاردەری لیژنەی ناوخۆو ئاسایش لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان ئەوەی نەشاردەوە كە‬ ‫چوونی گەنجان و خۆبەخشان لە باشوورەوە‬ ‫بۆ رۆژئاوا دەستی پێكردووە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫وتەی ئەو پەرلەمانتارە بەرەسمی رێگە بەو‬ ‫خۆبەخشانە نەدراوە كە بە نیازبوون بچنە‬ ‫رۆژئاوا بۆ بەرگریكردن‪ ،‬بەشێكیان لەسەر‬ ‫سنور گەڕاونەتەوە بەشێكی تریان بە رێگای‬ ‫نهێنی رۆیشتوونەتە رۆژئاوا‪.‬‬

‫شاخەوان رەئوف بەگ بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪“ :‬تائێستا حكومەتی هەرێم‬ ‫بڕیاری ئەوەی نەداوە خۆبەخش یان هێز‬ ‫رەوانەی رۆژئاوا بكاتو رێگە بە كەسیش‬ ‫نادات بەونیازە بڕوات‪ ،‬ئەوە لەدەسەاڵتی‬ ‫حكومەتدایە”‪ ،‬وتیشی‪“ :‬زۆركەس پەیوەندی‬ ‫پێوە كردووین گلەیی رێگەگرتنیان كردووە‪،‬‬ ‫هەربۆیە ئەگەر سنورەكە بەرەسمی بكرێتەوە‬ ‫خەڵكێكی زۆر ئامادەیی رۆشتنی هەیە بۆ‬ ‫رۆژئاوا”‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫توركیا‬ ‫سوپای‬ ‫هێرشی‬ ‫داگیركردنی رۆژئاوای كوردستان ‪ 13‬رۆژە‬ ‫ناوچەكانی باكوورو‬ ‫دەستیپێكردووەو‬ ‫خۆرهەاڵتی سوریا دەكاتە ئامانج‪.‬‬

‫دزییەوە خانووەكەی كردووە بەناوی خۆیەوە‪،‬‬ ‫النەش بەمەی زانیوەو سكااڵی لە دادگا‬ ‫تۆمارکردووە‪ ،‬لەناو پەڕاوی سکااڵکەشدا هەر‬ ‫ئەوە وەک هۆکار تۆمارکراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەت کە ئاگاداری‬ ‫دۆسیەکە بووە بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد‪:‬‬ ‫ئامانج و النە ساڵی ‪ 2٠٠8‬هاوسەرگیرییان‬ ‫کردووە‪ ،‬لە ماوەی ‪ 11‬ساڵی هاوسەرگیریاندا‬ ‫‪ 1٠‬ساڵیان بە کێشەو ناکۆکی و نەگونجانەوە‬ ‫بەسەر بردووەو بەبەردەوامی کێشە لەنێوانیان‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫محەمەد رەوف رۆژنامەنووس و توێژەری‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬کە هاوڕێی نزیکیان بووە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫رووداوەکە نووسیویەتی‪ :‬دوای تێپەڕینی‬ ‫ساڵێك تا دوو ساڵ لە هاوسەرگیرییان کێشە‬ ‫لەنێوان ئامانج و النە دروست بووە‪ ،‬چەند‬ ‫جارێك النە دەچێتە ماڵەوەو ئامانج لەرێگەی‬ ‫كەسە نزیكەكانییەوە چارەسەری كێشەكان‬ ‫دەكات و دەگەڕێنەوە الی یەكتری‪ ،‬كێشەكان‬ ‫كێشەی لێكتێنەگەیشتن و نەگونجانی‬ ‫تەبیعەتی یەكتری بوو‪.‬‬ ‫پێش رووداوەکەش هەردووالیان توێژەری‬ ‫کۆمەاڵیەتییان بینیوە‪ ،‬راپۆرتی توێژەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬جیابوونەوە بە دواچارەسەر‬ ‫دەزانێت‪ ،‬بۆیە رۆژی یەكشەممەی رابردوو‬ ‫‪ ،2٠19/1٠/2٠‬واتە چوار رۆژ دوای رووداوەکە‪،‬‬ ‫وادەی دانیشتنی دادگا بووە بۆ جیابوونەوەیان‪،‬‬ ‫ئەگەر بكرایە ئەوكات بە ئەگەری زۆر دادگا‬ ‫بڕیاری جیابوونەوەی پەسەند دەكرد‪.‬‬

‫باوکی ئامانج‪:‬‬ ‫سکااڵمان نییەو‬ ‫كێشەكە لەدەستی‬ ‫یاسادایەو یاسا خۆی‬ ‫یەكالیی دەكاتەوە‬

‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” دوێنێ‬ ‫دووشەممە‪ ،‬بنەماڵەی النە محەمەد‬ ‫لەالی سەرۆکایەتی فەرمانگەی داواکاری‬ ‫گشتی سلێمانی سکااڵیان تۆمارکردووەو‬ ‫داوایان کردووە بەدواداچوون بۆ روماڵ و‬ ‫بەدواداچوونەکانی کەناڵی (‪ )NRT‬بکەن‬ ‫لەوبارەیەوە‪.‬‬ ‫لە سکااڵکەی بنەماڵەی النە محەمەد دا‬ ‫هاتووە‪“ :‬دەمانەوێت بەدواداچوون بکەن‬ ‫لەسەر ئەو هەڵمەتە چەواشەکاریەی کە‬ ‫تەلەفزیۆنی (‪ NRT‬و سایت و سۆشیال‬

‫حكومەت و پەرلەمان دوو بڕیاری “گرنگ”‬ ‫لە بارەی رۆژئاوای كوردستان دەشارنەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫حكومەتی هەرێم تا ئێستا دوو‬ ‫كوردستانی‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫بڕیاری‬ ‫لە بارەی رۆژئاوای كوردستانەوە‬ ‫پەرلەمانیش‬ ‫جێبەجێنەكردووەو‬ ‫بڕیارەكانی لەسایتی فەرمی خۆی‬ ‫سڕیوەتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،2٠٠3‬ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بڕیاری ژمارە ‪37‬ی‬ ‫دەركردو تێیدا‪ ،‬داوایكرد هێزی “ئاشتی‬ ‫پارێزی سەر بە توركیا كۆتایی بە‬ ‫ئەركەكانی خۆی بهێنێت لە هەرێمداو‬

‫بگەڕێنەوە كۆماری “توركیای دۆست”‪.‬‬ ‫هێرشەكانی‬ ‫سەروەختی‬ ‫لە‬ ‫داعشیش بۆ سەر كۆبانێ‪ ،‬پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بڕیاری ژمارە (‪)24‬ی ساڵی‬ ‫(‪ )2٠14‬دەركرد‪ ،‬كە حكومەتی هەرێم‬ ‫پابەنددەكات بەداننانو پاڵپشتی‬ ‫شێوازی خۆبەڕێوەبردنی گەلی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانو بەپێی توانای دارایی‬ ‫خۆی هاوكاری پێویست پێشكەش بە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بكات‪.‬‬ ‫بڕیارەكە‬ ‫هەردوو‬ ‫بەاڵم‬ ‫تائێستا لە الیەن حكومەتەوە‬ ‫جێبەجێنەكراونو لەگەڵ ئەوەشدا لە‬ ‫سایتی فەرمی پەرلەمانی كوردستان‬

‫وەزیری رۆشنبیری دۆسیەی خەرجییەكانی فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی سلێمانی رەوانەی دادگا دەكات‬ ‫زه‌مه‌ن‬

‫پارەی‬ ‫خەرجنەكردنی‬ ‫لەسەر‬ ‫فێستیڤاڵی فیلمی سینەمای سلێمانی كێشە‬ ‫دەكەوێتە نێوان كۆمپانیای سەرپەرشتیاری‬ ‫فێستیڤاڵەكەو وەزارەتی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫وەزیری رۆشنبیری تەواوی دۆسیەكەی‬ ‫داوەتە دادگا و دیوانی چاودێری دارایی‪.‬‬ ‫دوای هەفتەیەك بەسەر كۆتاییهاتنی‬ ‫چوارەمین فێستیڤاڵی فیلمی سینەمایی‬ ‫لە سلێمانی‪ ،‬تائێستا هیچ بڕە پارەیەكی‬ ‫بۆ خەرجنەكراوە‪ ،‬كۆی خەرجییەكانی‬

‫فێستیڤاڵەكەش بە قەرز كراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا سەرۆكی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ڕەزامەندی دەربڕیووە بۆ‬ ‫خەرجكردنی نزیكەی ‪ ٥٠٠‬ملیۆن دینار‬ ‫بۆ فێستیڤاڵەكە‪ ،‬بەاڵم لەالیەن وەزیری‬ ‫رۆشنبیرییەوە ڕێگریی لە خەرجكردنی‬ ‫پارەی فێستیڤاڵەكە دەكرێت‪ ،‬پێیوایە‬ ‫هێشتا سەرپەرشتیارانی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫پاكتاوی خەرجییەکانی ڤێستیڤاڵی‬ ‫ساڵی ڕابردوویان نەكردووە‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی كۆمپانیای مەستی فیلم‪ ،‬كە‬ ‫سەرپەرشتیاری ئەم فێستیڤاڵە بوون‪،‬‬ ‫كێشەی یاساییان هەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە نووسینگەی وەزیری‬

‫رۆشنبیری بە “زەمەن” وت‪“ :‬هەفتەی‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬محەمەد حەمەسەعید‪ ،‬وەزیری‬ ‫رۆشنبیری لە كۆبوونەوەیەكیدا لەگەڵ‬ ‫بەڕێوەبەرو سەرۆكی بەشەكانی فەرمانگە‬ ‫ڕۆشنبیرییەكانی سلێمانی‪ ،‬هێمای بۆ ئەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬سەرپەرشتیارانی فێستیڤاڵی‬ ‫سینەمای سلێمانی دەداتە دادگا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی پاكتاوی تێچووی فێستیڤاڵی‬ ‫ساڵی رابردوویان نەكردووە” وەزیری‬ ‫رۆشنبیریی ئاماژەشی بەوە کردووە‬ ‫“سەرپەرشتیاری فێستیڤاڵەكەو بەرپرسی‬ ‫هونەریی فێستیڤاڵەكەش‪ ،‬كارمەندی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیرین‪ ،‬لەكاتێكدا یاسا‬ ‫رێگە نادات كارمەندی دەوڵەت‪ ،‬كۆمپانیای‬

‫میدیای ‪ )NRT‬کە دەیانەوێت بە‬ ‫ناڕەواو لەسەر حسابی ژان و ئازاری ئێمە‬ ‫“وەبەرهێنانێکی پۆخەڵ” بکات و بکوژی‬ ‫النەی کچمان و جگەرگۆشەکەی کە دەچێتە‬ ‫خانەی قەتلی جەماعیەوە بگۆڕێت بە کەیسی‬ ‫تیرۆرو دیسانەوە لەسەر حسابی مەرگی‬ ‫بەسوێی ئێمە ئیعتیباری کەناڵەکەی خۆی پێ‬ ‫بەقوەت بکاو وا الی رای گشتی نیشانبدات‬ ‫کە رۆژنامەنووسەکەی ئەو تیرۆرکراوە‪ .‬واتە‬ ‫بکوژی لێکردووین بە پاڵەوان‪.”..‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” دوێنێ‬ ‫دووشەممە لە بنکەی پۆلیسی سەیوان وتەی‬ ‫هەردوو بنەماڵەکە لەسەر دۆسیەکە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫عەمید ئاسۆ تەها‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫پۆلیسی سلێمانی بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەرکی پۆلیس بەدواداچوون بووە لە‬ ‫دۆسیەکەو سەرجەم رێکارەکانی تەواوکردووەو‬ ‫بەپێی بەڵگەکان ئامانج بکوژی خۆی و‬ ‫هاوسەرو منداڵەکەیەتی‪ ،‬سەرجەم بەڵگەکان‬ ‫دراونەتە دادگا‪ ،‬دادگا بڕیاری کۆتایی لەسەر‬ ‫دۆسیەکە دەدات و یەکالیی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪16‬ی ئەم مانگە‪ ،‬ئامانج بابانی و‬ ‫النە محەمەدی هاوسەری و هامۆی تەمەن سێ‬ ‫سااڵن لە رووداوێکی تەقەکردندا لە سلێمانی‬ ‫گیانیان لەدەستدا‪ ،‬دواتر پۆلیسی سلێمانی‬ ‫لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا بەڵگەکانی‬ ‫خستەڕوو و ئاشکرای کرد‪ ،‬رووداوەکە‬ ‫خۆکوژیی بووە و ئامانج دوای کووشتنی‬ ‫منداڵەکەی و هاوسەرەکەی خۆیشی کوشتووە‪.‬‬

‫هەبێت و پارە لە حكومەت وەربگرێت بۆ‬ ‫فێستیڤاڵ بەناوی كەرتی تایبەتەوە‪”.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە وتیشی‪“ :‬بڕیارمانداوە‬ ‫ئەو كەیسە رووبەڕووی دادگاو دیوانی‬ ‫چاودێری دارایی بكەینەوە‪ ،‬دۆسیەكە‬ ‫چووەتە پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگا و‬ ‫دادگا”‪.‬‬ ‫گۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫رۆشنبیری لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بۆ چوارەمین فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی سینەمایی سلێمانی (ملیارێك و‬ ‫‪ 179‬ملیۆن دینار) بۆ خەرجكراوە‪ ،‬هیچ‬ ‫پاساوێكیان نیە ئەو پارەیان لەچیدا‬ ‫خەرجكردووە‪ ،‬ئەمەیش نازانین لەچیداو‬

‫چۆن خەرجیان كردووە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو كۆمپانیایە كێشەكەیان‬ ‫لە دادگایە و ئێمەش دۆسیە دەدەینە‬ ‫داواكاری گشتیی و دەستەی دەستپاكی”‪.‬‬ ‫كۆمپانیای “مەستی فلیم” بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی هونەریی و فیلمی سینەمایی‪،‬‬ ‫سااڵنە سەرپەرشتی فێستیڤاڵی سینەمای‬ ‫فلیم دەكات لە سلێمانی‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا فوئاد جەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫كۆمپانیای مەستی فیلم بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“هەڵە تێگەیشتنێك لەسەر ئەو بابەتە‬ ‫دروستبووە لەگەڵ وەزارەتی رۆشنبیریدا‪،‬‬ ‫بەاڵم دانیشتن كراوەو گەیشتوینەتە‬ ‫ئەنجام‪ ،‬ئێستا هیچ كێشەیەك نیە”‪.‬‬

‫سڕدراونەتەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونێكی “زەمەن”‪ ،‬تا‬ ‫سەرەتای ئەمساڵ سوپای توركیا زیاتر‬ ‫لە (‪ )2٠‬بنكەو سەربازگەی لەناو خاكی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا هەبووەو چەندین‬ ‫كیلۆمەتر قواڵیی خاكی هەرێمی‬ ‫بەزاندووەو ژمارەیەك تۆپخانەی لە‬ ‫ناوچەكانی برادۆست جێگیر كردووە‪،‬‬ ‫كە بەهۆیەوە بەئاسانیی گوندە‬ ‫سنورییەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بە بیانوی بوونی گەریالكانی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‬ ‫تۆپباران دەكات‪.‬‬ ‫رۆژی ‪1٥‬ی ئەم مانگەش پەرلەمان‬ ‫راسپاردەیەكی ‪ 12‬خاڵی لەبارەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانەوە پەسەندكرد‪ ،‬كە‬ ‫رووبەڕووی رەخنەیەكی زۆری خەڵك‬ ‫بویەوە لەنێو تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫و راسپاردەكانی پەرلەمانیان بە‬ ‫“شەرمنانە” وەسفكرد‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬پەرلەمانتاری‬ ‫یەكگرتوو كە دەنگی بە راسپاردەكانی‬ ‫پەرلەمان نەدا‪ ،‬لە لێدوانێكیدا بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬زۆر بەپێویستی‬ ‫دەزانین ئیش لەسەر هەردوو بڕیارەكە‬ ‫بكرێت‪ ،‬بڕیاری ژمارە ‪37‬ی ‪2٠٠3‬و‬ ‫بڕیاری ژمارە ‪24‬ی ساڵی ‪2٠14‬ی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬كە داواكراوە حكومەت‬ ‫هاوكاری كانتۆنەكانی رۆژئاوا بكات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەبەرئەوەی بابەتێكی‬ ‫سیاسیە پێناچێت حكومەت بتوانێت‬ ‫بڕیارەكان جێبەجێ بكات”‪.‬‬

‫راستییەکان‬ ‫لە کوێن؟‬

‫زەنگی مەترسیدار لەبارەی هەرەسهێنانی ئابووری عێراقەوە لێدەدرێت‬

‫زەمەن‪ :‬کورتهێنانی بودجەی عێراق‬ ‫ژمارەی پێوانەیی دەشکێنێت و‬ ‫نزیک دەبێتەوە لە ‪%50‬ی داهاتی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەوەش وەک مەترسییەکی‬ ‫گەورە لەبەردەم ئابووری عێراق‬ ‫دادەنرێت‪.‬‬ ‫حکومەت و پەرلەمانی عێراق‪،‬‬ ‫بودجەی‬ ‫گفتوگۆی‬ ‫سەرقاڵی‬

‫ساڵی داهاتوون‪ ،‬هەردووال بەدوای‬ ‫دەرچەیەکدا دەگەڕێن بۆ دەربازبوون‬ ‫لەو کورتهێنانە گەورەیەی رووبەڕووی‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬کە سەرەتا بە ‪ 72‬ترلیۆن‬ ‫دینار خەمڵێنراوە‪ ،‬لەکاتێکدا داهاتی‬ ‫عێراق کەمتر لە ‪ 139‬ترلیۆن دینارە‪.‬‬ ‫سندوقی دراوی نێودەوڵەتیش‬ ‫هۆشداریی توندی داوەتە عێراق‬

‫کە خەرجییەکانی سااڵنە بەڕێژەی‬ ‫‪ %25‬زیاد دەکات و بەهۆیەوە‬ ‫دۆخی ئابووری رووبەڕووی چەندین‬ ‫ئاڵنگاریی مەترسیدار دەبێتەوە‪.‬‬ ‫دوای ماوەیەک چاوەڕوانیش‪،‬‬ ‫بودجەی‬ ‫هەرێم‬ ‫حکومەتی‬ ‫خەمڵێنراوی ساڵی داهاتووی خۆی‬ ‫ناردە بەغداو داوای ‪ 16‬ترلیۆن‬

‫دیناری کردووە‪ ،‬لەکاتێکدا بودجەی‬ ‫خەمڵێنراوی ئەمساڵی تەنها ‪10‬‬ ‫ترلیۆن دینار بووە‪ ،‬بۆیە راستەوخۆ‬ ‫بەغدا ئەو بودجەیەی رەتکردەوە‪،‬‬ ‫کە بەبێ ئاگاداریی پەرلەمان‬ ‫ئامادەکراوەو رەوانەی بەغدا کراوە‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لە الپەڕە ‪ 3‬دایە‬

‫ل‪18‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫“سوریای دۆزەخ‬ ‫جێبهێڵن‪ ،‬لەوێ لم و‬ ‫خوێن و مەرگ هەیە”‬ ‫ل‪17‬‬ ‫ژمارە (‪ )39‬سێشەممە ‪2019/10/22‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 2٤‬الپەڕە‬

‫بەهۆی رێگریکردنیان‪ ،‬بە قاچاخ دەڕۆن‬

‫زیاتر لە ‪ 50‬گەنجی باشوور بۆ بەرگریكردن چوونە رۆژئاوا‬

‫ل‪2‬‬

‫زەمەن‪ :‬مستەفا بالى‪ ،‬کە یەکێکە لە فەرماندە‬ ‫سەرەکییەکانى هەسەدە لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێت‪“ :‬ئەوەى تورکیا داواى دەکات‬ ‫ئەگەر ئەمە ناوەڕۆکى رێککەوتنەکە بێت واتە‬ ‫سڕینەوەى نەژادى کوردە لە رۆژاڤاو گۆڕینى‬ ‫دیموگرافیاکەیەتی‪ ،‬کە ئەوەش هەرگیز قبوڵکراو‬ ‫نییە”‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لە الپەڕە ‪ 6‬دایە‬

‫فۆتۆ‪ :‬حەمە عومەر‬

‫مستەفا بالى‬ ‫بۆ “زەمەن”‪:‬‬ ‫ئەوەى تورکیا‬ ‫داواى دەکات‪،‬‬ ‫سڕینەوەى‬ ‫کوردە‬

‫سۆران عومەر‪ :‬ئامانج بكوژی خۆی و هاوسەرو منداڵەكەیەتی‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬راپۆرتی پزیشکی دادیی و‬ ‫بەڵگەی تاوان و راپۆرتی پۆلیس و پەڕاوەکانی‬ ‫دادگا‪ ،‬خاڵی کۆتایی لەسەر گیانلەدەستدانی ئامانج‬ ‫بابانی و النە محەمەدو هامۆی کوڕیان دادەنێت‪ ،‬کە‬ ‫ئامانج بکوژی خۆی و هاوسەرەکەیو منداڵەکەیەتی‪.‬‬ ‫سۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫کە بەدواداچوونی بۆ دۆسیەکە کردووەو سەرجەم‬ ‫راپۆرتی الیەنە پەیوەندیدارەکانی بینیوە دەڵێت‪:‬‬ ‫دوای بەدواداچوونی ورد گەیشتمە خاڵی كۆتایی‬ ‫كە “بكوژی النەو منداڵەكەی و خودی ئامانجیش‪،‬‬ ‫ئامانج خۆیەتی”‪.‬‬

‫بایكۆتكردنی كااڵی توركی ‪٪65‬‬ ‫بەکارهێنانی بەرهەمی ناوخۆی زیادكردووە‬

‫ل‪5‬‬

‫وەزیری كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫سندوقی هاوكاری كەمئەندامان دروست دەكەین‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬كوێستان محەمەد‪،‬‬ ‫وەزیری كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دیدارێكی‬ ‫رایدەگەیەنێت‬ ‫“زەمەن”دا‬ ‫تایبەتی‬ ‫بۆ ئەوەی هیچ رێكخراوێك خێوەت‬ ‫هەڵ نەداتو كۆمەك بۆ كەمئەندامان‬

‫كۆبكاتەوە‪ ،‬سندوقی هاوكاری كەمئەندامان‬ ‫دروست دەكەین‪ .‬وەزیری كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئاماژە بەوەشدەكات لەمەودوا‬ ‫هەموو ئەو الیەنە خێرخوازیانەی‬ ‫دەیانەوێت كۆمەكی كەمئەندامان بكەن‬ ‫لەو سندوقەدا هاوكاریەكان كۆدەكەینەوەو‬

‫بە شێوەیەكی سیستماتیك پێشكەشی‬ ‫كەمئەندامانی دەكەین‪ .‬هەروەها دەشڵێت‬ ‫هەمان شت بۆ چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەنجام دەدەین‪.‬‬ ‫درێژەی دیدارەكە لە الپەڕە ‪ 4‬دایە‬

‫شەش پۆست لە كابینەی نوێ دا پڕنەكراونەتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬دوای تێپەڕبوونی زیاتر‬ ‫لە سێ مانگ بەسەر پێكهێنانی کابینەی‬ ‫نوێی حكومەتی هەرێمدا‪ ،‬هێشتا کابینەکە‬ ‫بەتەواوەتی جێگیرو سەقامگیر نەبووە‪،‬‬ ‫شەش پۆست پڕنەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫پارتی و گۆڕان و یەكێتی سێ الیەنی‬ ‫سەرەكی پێكهێنەری حكومەتی هەرێمن‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا هەیكەلییەی كابینەی تازەیان‬ ‫پێ تەواو نەكراوە‪ ،‬هەرالیەنەو بەشێك لە‬

‫بەركەوتەكانی پڕنەكردوەتەوە‪.‬‬ ‫پۆستی سەرۆكی سندوقی داهاتە‬ ‫نەوتییەكان‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت‬ ‫بۆ كاروباری چاكسازی‪ ،‬ئەو دوو پۆستەن‬ ‫كە بەركەوتەی بزوتنەوەی گۆڕانن تائێستا‬ ‫پڕنەكراونەتەوە‬ ‫پۆستەكانی سەرۆكی دەستەی ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی گەشتوگوزار‪ ،‬سەرۆكی دەستەی‬

‫گشتی كاروباری مین‪ ،‬بەركەوتەی یەكێتین‬ ‫و تائێستا پڕنەكراونەتەوە‬ ‫سامانە‬ ‫وەزارەتی‬ ‫پۆستی‬ ‫سروشتییەكانیش‪ ،‬كە بەركەوتی پارتیە‬ ‫تائێستا چارەنووسی ئەو وەزارەتە یەكالیی‬ ‫نەبووەتەوەو لەئێستادا لەالیەن سەرۆكی‬ ‫حكومەتەوە بەڕێوەدەبرێت‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لە الپەڕە ‪ 5‬دایە‬

‫حكومەت و پەرلەمان دوو بڕیاری‬ ‫“گرنگ” لە بارەی رۆژئاوا دەشارنەوە‬

‫ل‪2‬‬

‫بە وتەی دوو شایەتحاڵ‪ ،‬کە لە شوێنی‬ ‫رووداوەکە بوون و قسەیان بۆ پۆلیس کردووە‪:‬‬ ‫ئامانج تەقەی لە هاوسەرەکەی و منداڵەکەی‬ ‫کردووەو دواتر خۆی کوشتووە‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی الی ئاسایش هەیە‪ ،‬بە پشت بەستن‬ ‫بە کامێراکانی چاودێریی‪ ،‬ئامانج رۆژێک پێش‬ ‫رووداوەکە لە دوکانێکی چەکفرۆشی لە سلێمانی‬ ‫دەمانچەکەی کڕیوە‪ ،‬هەمان ئەو دەمانچەیەیە کە‬ ‫تاوانەکەی پێ ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫نوری خەیات‪ ،‬باوکی ئامانج نایشارێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫کوڕەکەی و النە کێشەی خێزانییان هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬

‫باوەڕی بەوە نەکردووە بگاتە ئاستی کوژرانی‬ ‫سێ کەس دەڵێت‪ :‬ئێستاش کێشەکە لەدەستی‬ ‫یاسادایەو یاسا خۆی یەكالیی دەكاتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫تاوانباریشمان بكات رازین‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەت کە ئاگاداری دۆسیەکە‬ ‫بووە بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد‪ :‬ئامانج و النە‬ ‫لەماوەی ‪ 11‬ساڵی هاوسەرگیریاندا ‪ 10‬ساڵیان بە‬ ‫کێشەو ناکۆکی و نەگونجانەوە بەسەر بردووەو‬ ‫بەبەردەوامی کێشە لەنێوانیان هەبووە‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لە الپەڕە ‪ 2‬دایە‬