Zaman 46

‫‪8‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫تۆ هێشتا‬ ‫خۆت نەکوشتووە؟‬

‫رامیار مەحمود‬

‫پێویستە خۆت بکوژیت‪..‬‬ ‫بۆ ئەوەی ژیان رووبدات‪...‬‬ ‫ئەو رابردووە قورسە‪..‬‬ ‫لە کێشی ئەم لەشە بچووکەی‬ ‫تۆدا نییە‪...‬‬ ‫بەیانییەک توڕەبە و بە لەشی‬ ‫خۆت بڵێ بفڕە‪.‬‬ ‫قەاڵی‬ ‫تۆ‬ ‫ئەم جەستەیەی‬ ‫بەندیخانەی‬ ‫نەک‬ ‫ئازادییە‪..‬‬ ‫خەیاڵێکی سەربەست‪...‬‬ ‫تۆ کەی خۆت کوشت‪..‬‬ ‫هەستی داهاتووت لە دەست داوە‪...‬‬ ‫(سبەینێ) ئەوە هیچ پرسیار نییە‬ ‫چۆن ئەگوزەرێت‪..‬‬ ‫کەچی هێشتا خۆت نەکوشتووە ؟‬ ‫لە تەناییدا دەست لە خۆت ئەدەیت‬ ‫بزانیت ماویت‬ ‫پەشیمان ئەبیتەوە لەگەڵ هەر‬ ‫کەسێک پیاسە بکەیت‬ ‫مرۆڤەکان چاوەڕێی پێشنیارێکن‬ ‫کەس وەاڵمێکی پێ نییە‬ ‫کەڕواڵڵییەکی فراوان دونیای‬ ‫گرتۆتەوە کەچی تۆ هێشتا خۆت‬ ‫نەکوشتووە‪....‬‬ ‫تۆ لە ناو شێوازێکی پێشتر‬ ‫سەپینراودا‪..‬‬ ‫بەندکراوی بە ناوی ژیانەوە‪..‬‬ ‫کەچی هێشتا خۆت نەکوشتووە؟‬ ‫پێویستمان بەوە هەیە‬

‫هەستی لەدایکبوون بگەڕێنێنەوە‬ ‫من ئەمە ناو ئەنێم خۆ کوشتن و‬ ‫دووبارە‬ ‫بە تاقانەیی دروستبوونەوە‬ ‫واتا چۆن لە ناو خۆتا لەدایک‬ ‫ئەبیتەوە‪...‬‬ ‫بە دووبارەبوونەوەیەکی رەها‬ ‫گەمارۆ دراوین‬ ‫شوێنەکان‬ ‫رۆژەکان‬ ‫دیدارەکان‬ ‫هەموو شت دووپات ئەبێتەوە‬ ‫هەموو رۆژێک ژیانێک ئەمرێت‬ ‫بە ناوی رۆژێکی بەڵێنپیدرا و کە‬ ‫بوونی نییە‬ ‫ئاوارەبووین لە خودی خۆمان‬ ‫داهاتووی خراپ بە چەپڵەڕێزان‬ ‫دێت بە پیرتانەوە‬ ‫ئێستا خۆشە‬ ‫دواتر کۆن ئەبین‬ ‫ئەوەی خەڵک پێی ئەڵێت پیربوون‬ ‫ئیتر ئەتوانم وەک شاعیرێک بڵیم‬ ‫زەمان تاریک دادێت‬ ‫خۆت‬ ‫هێشتا‬ ‫تۆش‬ ‫کەچی‬ ‫نەکوشتووە‪!..‬‬ ‫نۆڤەمبەری ‪2019‬‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫سیروان رەشید‬

‫کامەران سوبحان‬

‫بەڕووتی دەبارێ؛‬ ‫بــــــاران‬

‫قوباد جەلیزادە‬

‫‪1‬‬ ‫شوێن پێیەکانت‪،‬‬ ‫پڕن بوون لە ئاوی باران‪.‬‬ ‫هەر چۆلەکەیەک لێی دەخواتەوە‬ ‫دەبێ بە‬ ‫کەناری‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫پێی خلیسکا‪..‬‬ ‫کەوتە قواڵیی دەریاوە‪..‬‬ ‫زۆر لوسن کەوشەکانی؛‬ ‫مانگ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫دەبارێ و‬ ‫من بیر لە تۆ دەکەمەوە‪..‬‬ ‫هەموو کولوە بەفرێک‬ ‫دەبێ بە‬ ‫پەپوولە‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫باران باریوە‬ ‫لە هەر کات و شوێنیکا‪،‬‬ ‫ماچم کردبیت‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫شوێن کزەبایەک کەوتم‬ ‫کە شەو بە دزی‬ ‫خۆی خزاندە باخچەکەمان‪.‬‬ ‫پێموابوو عەتر دەدزێ‪..‬‬ ‫کە لێی نزیک بوومەوە‬ ‫دیتم کۆڵوانە دەخاتە سەرشانی‬ ‫گوڵەکان و‬

‫پێیان دەڵێ‪:‬‬ ‫خۆتان گەرم داپۆشن‪،‬‬ ‫دەمێکی دی باران دەبارێ‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫دەبوایە ناوم باران بوایە‬ ‫نەک قوباد‪.‬‬ ‫ئاخر من لە بنەچەدا‬ ‫کوڕی هەورم‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ئاسمان‪،‬‬ ‫جلە شینەکانی داکەند و‬ ‫بۆ کراسێکی دی‬ ‫چووە الی بەرگدرووی؛‬ ‫هەور‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫دارهەنارە رووتەکە‪،‬‬ ‫سەرمایەتی‪.‬‬

‫لەبەر ئاگردانی هەتاوا؛‬ ‫خۆی گرمۆڵە کردووە‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫جلەکانی داکەند و‬

‫خستییە ناو لۆکەری هەور‪.‬‬ ‫باران‪،‬‬

‫بە رووتی دەبارێ‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫تووشی ئەلزهایمەر بووە ‪ -‬باران‬ ‫بەسەر گۆڕی ژن کوژەکانیشا‪،‬‬ ‫دادەکات‪.‬‬

‫هێڵێکی ئاسنین لە بیابانەوە‬

‫بەکر ئەحمەد‬

‫هۆڵۆکۆستی جووەکان تەنها وەک پرسیارێکی‬ ‫سیاسی و مێژوویی نامێنێتەوە و لە بوارە جیاجیاکانی‬ ‫ئەدەب و هونەردا ئامادەیی خۆی رادەگەێنێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫کە ئینسان دەرەقەتی خوێندنەوەی ئەم مێژووە‬ ‫خوێناوییە درێژەی نەبێت‪ ،‬دەکرێ لە ئەدەبدا و لە‬ ‫رۆمانێکدا گۆشەیەکی ئەم چیرۆکە دیژ و گەوەرەیە‬ ‫بخوێنێتەوە‪ .‬ئەم ئامادەییە هونەریی و ئەدەبییەی‬ ‫هۆلۆکۆست‪ ،‬وشیارییەکی کۆمەاڵیەتی گەورە لە‬ ‫دەرەوەی بازنەکانی جووبووندا دروستدەکات و‬ ‫پرسی هۆلۆکۆست لە پرسی جووەکانەوە دەگۆرێت‬ ‫بە پرسێکی ئینسانی و ئاسان‪ ،‬ئینسانەکانی ژینگە‬ ‫کۆمەاڵیەتی و جوگرافیا جیاوازەکانی دیکە لەگەڵیدا‬ ‫هاوسۆزی پەیدادەکەن‪.‬‬ ‫“ نۆرمان فینکڵیشتاین” لە (پیشەسازی‬ ‫هۆلۆکۆست) دا‪ ،‬دەست بۆ هەستیارترین جومگەکانی‬ ‫تراژیدیای جووەکان دەبات و پێی وایە کە ئازارو‬ ‫فرمێسکی جووەکان لە هۆلۆکۆستدا لە دەستی‬ ‫ناسیونالیزمی جوودا دەبێتە سەرچاوەیەکی سەروەت‬ ‫و سامان پێکەوەنان بۆ ئیلیتێکی کەمی جوو‪.‬‬ ‫بە کورتییەکەی‪ :‬تەرمی قوربانییەکانی نازیزم‬ ‫هەمیشە بە شانی سیاسەتمەدارانی جوەوەوەیە تا‬ ‫قازانجی تایبەتی لێ بکەن‪ .‬یان بە هەق و ناهەق‪،‬‬ ‫پرسیاری جووی قوربانی بەرز ڕادەگیرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر پیشەسازی دروستکردن لە قوربانییەکانی‬ ‫جوو‪ ،‬فینکڵیشتاین دەخاتە سەرکەڵکەڵەی ئەوەی‬ ‫سنوورێک بۆ ئەم ماکینە گەورەیەی دروستکرن و‬ ‫دووبارە دروستکردنەوەی جووی قوربانی دابنرێت‪،‬‬ ‫ئەوا لە بوارەکانی ئەدەبدا‪ ،‬کەمتر دروستکرن و‬ ‫دووبارەگێڕانەوەی قەتڵوعامی جووەکان دەخرێتە بەر‬ ‫هەمان نیگای رەخنەگرانە‪.‬‬ ‫بە بڕوای من (لیستی شیندلەر) و (خاڵکوتەکەی‬ ‫ئاوشویتش) و دەیەها چیرۆک و فیلمی جۆراوجۆر‬ ‫لە ئاگادرکردنەوەی ئینسانەکانی ئەمڕۆدا‪ ،‬لە‬ ‫سەدان دۆکۆمێنت و وانەی مێژوویی سەبارەت بە‬ ‫دڕندەییەکانی نازیزم کاریگەرتر بوون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا لە بەرامبەر هۆلۆکۆستی کوردەکاندا لە‬ ‫ئەنفالدا‪ ،‬بە جیا لە شیوەن و فوغان و مۆنیۆمێنتەکانی‬ ‫ئەنفال و شیعرە پڕلە فرمێسکەکانی ئەنفالدا‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫ئەنفال لە رۆماندا چۆن دەگێڕدرێتەوە؟‬ ‫لێرەوە دەمەوێ سەیرێک لە رۆمانی “ زیکزیکە”‬ ‫ی(عومەر سەید)ە بکەم کە کۆششێکی هەتا‬ ‫بڵێی جوانی بە ئەدەبیکردنی ئەم مێژووە پڕ لە‬ ‫نەهامەتییەی خەڵکی کوردستانە لە بواری رۆماندا‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە‪ ،‬ناچارم باسەکەم هەر لە‬ ‫هۆلۆکۆستی جووەکانەوە دەست پێبکەم‪.‬‬ ‫لە هەر الیەکەوە سەرنج لە هۆلۆکۆستی‬ ‫جووەکان بدەیت‪ ،‬ناکرێ چاوت نەچێتە سەر‬ ‫رەیلی شەمەندەفەرەکەی ئاوشویتس‪ .‬قووللەیەکی‬ ‫بەرز‪ ،‬هێڵی شەمەندەفەرێک کە بەژێر قووللەکەدا‬ ‫تێدەپەڕێت و دەتگەێنێتە ئەو دیوی شوراکانی دوای‬ ‫قوووللەکە‪ .‬لێرەدا سنووری ژیانی کۆتایی دێت‪.‬‬ ‫بەخێربێن بۆ ئاوشویتش!‬ ‫ئەم وێنەیەی سەرەوە‪ ،‬بە یەکێک لە بەهێزترین‬ ‫سیمبولەکانی قەتڵوعامی جووەکان دەناسرێتەوە‪.‬‬ ‫تراژیدیای جوو‪ ،‬لەبەردەم ئەم دەمە داچەقیوەی ناو‬ ‫قووللە سەربازییەکەی ئاوشویتسدا‪ ،‬بە لوتکەی خۆی‬ ‫دەگات‪ .‬بەاڵم هەمووشمان دەزانین کە بەرلەوەی‬ ‫ژیانی پینەچییەکی کراکۆڤ‪ ،‬یان وێنەگرەکەی‬ ‫پراگ‪ ،‬یان پیانۆژەنەکەی بەرلین‪ ،‬لە‬ ‫کوورەکانی ئاوشویتسدا کۆتایی‬ ‫پێبێت‪ ،‬ئەوا لە رێگای هونەری‬ ‫رۆمانەوە‪ ،‬بێگومان هونەرەکانی‬ ‫دیکەشەوە‪ ،‬دووبارە ژیان‬ ‫بە بەریاندا کراوەتەوە‬ ‫و تەماشاکەری ئەم‬ ‫وێنەیە‪ ،‬دەکرێ‬ ‫ئەو ژیانەش‬ ‫ببینێت‬ ‫کە لە‬

‫سەنتەری شارەکانی کراکۆڤ و پراگ و بەرلینەوە‬ ‫دەست پێدەکات و بەرلەوەی ئەو کەسانەی سەرەوە‬ ‫بخرێنە ناو فارگۆنی شەمەندەفەرەکانی ئاوشویتسەوە‪،‬‬ ‫ژیانێکی دیکەیان بووە و ئامادەیی هەبووە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە دۆخی هۆلۆکۆستی کوردەکاندا‪ ،‬لە‬ ‫ئەنفالدا‪ ،‬ئێمە خاوەنی وێنەیەکی وەک ئەو وێنەیەی‬ ‫سەرەوە نین کە لە ناوشیاریی دەستەجەمعیی‬ ‫ئینسانەکانی سەرزەویدا‪ ،‬ئەنفالی پێ بناسرێتەوە‪.‬‬ ‫هونەر و ئەدەبی کوردییش لەم ئاستەی ئێستایدا‬ ‫لە خوڵقاندنی وێنەیەکی دیار و ناسراوی هولۆکۆستی‬ ‫کوردەکاندا بە تەواوەتی دەستەپاچەیە‪.‬‬ ‫ئەنفال لە شیعری کوردیدا‪ ،‬بەشی شێری‬ ‫بەردەکەوێت‪ .‬رێک بە پێچەوانەی (تیۆدۆر ئەدۆرنۆ)‬ ‫وە کە لە ساڵی ‪ ١٩٥١‬دەنووسێ‪( :‬لە دوای‬ ‫ئاوشویتسەوە شیعرنووسین کارێکی بەربەریانەیە‪).‬‬ ‫بەاڵم رێک لەو شوینەدا کە کورتهێنانی شیعر‬ ‫دەکرێتە هۆکارێک لەالی ئەدورنۆوە بۆ ئەوەی‬ ‫دەرەقەتی تراژیدیای هۆلۆکۆست نەیەت‪ ،‬رێک لەو‬ ‫شوێنەوە شاعیری کورد لەپاڵ ئەو هەموو شێوازەی‬ ‫دەربڕیندا‪ ،‬زیاتر دەست بە داوێنێ شیعرەوە دەگرێت‬ ‫بۆ ئەوەی ئەنفال بگرێت و رامی بکات‪.‬‬ ‫دەربڕینەکەی ئەدۆرنۆ جێگای مشتومڕێکی زۆرەو‬ ‫بە شێوازی جۆراوجۆر راڤە کراوە‪ .‬الی رەخنەگری‬ ‫ئەدەبی (سارا عەبدولالهی) ئاواهی تەفسیری‬ ‫ئەم دەربڕینەی ئەدۆرنۆ کراوە‪ :‬لە دوای سامی‬ ‫هۆلۆکۆستەوە‪ ،‬ئینسان لە بەرامبەر ئەو نەکردە‬ ‫مۆراڵییەدایە کە بتوانێت جوانییەکی شاعیرانە‬ ‫فۆرمۆلە بکات‪ .‬ئاخر زمان وەک کەوتوویەک سەرنج‬ ‫دەدرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانێت هەستێتەوە‪ ،‬پێویستبوو‬ ‫ئەو درزە بدۆزرێتەوە کە کەوتۆتە ناو زمانەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫درزەکە تۆمار بکرێت‪ .‬الی ئەدۆرنۆ‪ ،‬شیعر فۆرمی‬ ‫دەربڕینی کەسی ئازادە‪ ،‬ئاوشویتسیش نەفیکەرەوەی‬ ‫هەموو ئازادییەکی ئینسان بووە‪)١( ).‬‬ ‫گەر زیادەڕەوییم نەکردبێ‪ ،‬دەتوانم راشکاوانە‬ ‫بڵێم‪ :‬عەرعەر‪ ،‬بیابانی خۆرئاوا‪ ،‬زیل‪ ،‬جاش ئەو وشە‬ ‫هەمیشە ئامادانەن کە چیرۆکی ئەنفالیان لە شیعردا‬ ‫تۆمار کردووە و ئەنفالیان لە ناودا دیلکردووە‪.‬‬ ‫هەموویشی لە وێنەیەکی کۆلیکتیڤیستی گەورەدا کە‬ ‫قوربانی دەمووچاوی دیار نییە‪.‬‬ ‫بە تەفسیری سارا عەبدولالهی‪ ،‬لە هۆلۆکۆستی‬ ‫جووەکاندا‪ ،‬زمان زەربەیەکی گەورەی بەردەکەوێت و‬ ‫درزێکی گەورە دەکەوێتە جەستەی زمان خۆیەوە‪.‬‬ ‫کاتێک ئینسان دەستی خستە سەر ئەو برین و‬ ‫درزەی کە زمان تێی کەوتووە‪ ،‬ئەوسا دەتوانێت‬ ‫فۆڕمێک بدۆزێتەوە کە دەربڕی ئەو جوانکارییە بێت‬ ‫کە شیعری پێ دەناسرێتەوە‪.‬‬ ‫لەوە دەچێت کە دەربڕینی ئیستاتیکیانەی شیعری‬ ‫کوردی لە سی ساڵ دوای ئەنفالیشەوە‪ ،‬هێشتا‬ ‫نەیتوانیوە دەست بخاتە سەر ئەو برینەی کە ئەنفال‬ ‫لە جەستەی ئینسانی کورددا هەڵیکەندووە‪ .‬بۆیەش‬ ‫دەربڕینەکانی سەبارەت بە ئەنفال‪ ،‬لە پێنچ وشە‬ ‫تێناپەڕێت کە نەک دەروازەیەکی ئەدەبی لە بەرامبەر‬ ‫ئەنفالدا ناکاتەوە‪ ،‬بەڵکو لە بێ دەموچاوییەکی‬ ‫نەبینراودا بە نادیاریی دەیهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بگەڕێمەوە سەر وێنەکەی سەرەوە‪،‬‬ ‫شەمەندەفەرەکەی کە دەگاتە ئاوشویتس‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫ئەم وێنەیە لەگەڵ وێنەیەکدا کە دەکرێ ئەنفالی‬ ‫کوردستانی لە ئاستی لۆکاڵیدا پێ بناسرێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئێمە جگە لە بیابانێكی رووت‪ ،‬هیچ شتێکی دیکە‬ ‫شک نابەین‪ .‬واتا لە بەرامبەر دوا وێستگەی ئەنفالدا‬ ‫کە چارەنووسی ‪ ١82‬هەزار ئینسانی کوردی تیا‬ ‫دەگاتە کۆتایی‪ ،‬تەنها بیابانێکی رووت شک دەبەین‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هۆلۆکۆستی جووەکاندا‪ ،‬لە دوای‬ ‫گەیشتنی جووەکانەوە بۆ ئاوشویتش‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫چیرۆک و رۆمانەوە‪ ،‬ئێمە دەموچاوی ئەوانە‬ ‫دەبینین کە دەسووتێنرێن‪ .‬واتا لە رێگای دووبارە‬ ‫دروستکردنەوەی ئەدەبی هۆلۆکۆستەوە‪ ،‬بەسەر‬ ‫هێڵی هەمان ئەو شەمەندەفەرەدا‪ ،‬کە سەرێکی لە‬ ‫ئاوشویستدایە دەتوانین بگەرێینەوە بۆ ناو کوچە و‬ ‫کۆالنەکانی شارەکانی ئەوروپا و ژیان و دەموچاوی‬ ‫قوربانییەکان بدۆزینەوە‪ .‬بەاڵم شیعری کوردی کە‬ ‫گێڕەرەوەی بەشێکی زۆری ئەدەبی ئەنفالە‪ ،‬ئەم‬ ‫دەرفەتەمان بۆ ناڕەخسێنێ‪ .‬واتا هێڵێک دروست‬ ‫ناکات بۆ گەڕانەوە بۆ ناو ژیان‪.‬‬ ‫رۆمانی‬ ‫بۆیەش‬ ‫هەر‬ ‫(سەرزەمینی زیکزیکە)‬ ‫ی عومەر سەیدە‪،‬‬ ‫م‬ ‫لە‬

‫شو ێنە و ە‬ ‫ی‬ ‫جێگا‬ ‫سە ر نجد ا نە‬ ‫بەرلەوەی‬ ‫کە‬ ‫قوربانییەکانی ئەنفال‬ ‫بگەیەنرێنە عەرعەر و لەژێر‬ ‫لمدا بشاردرێنەوە‪ ،‬ژیانێکی‬ ‫دیکەیان بۆ دروست دەکات و‬ ‫سەرزەمینی زیکزیکە دەبێتە ئەو‬ ‫هێڵی شەمەندەفەرەی کە لە وێنەکەی‬ ‫ئاوشویتسدا هەیە‪ ،‬بەاڵم لە شێوەی رێگای‬ ‫قەتارئاسای ئەو لۆری و زیالنەی لە گوند و‬

‫عومەر سەید‬ ‫شارەکانی کوردستانەوە بەڕێ دەخرێن تا بە دوا‬ ‫مەنزڵگای خۆیان بگەن کە بیابانە‪.‬‬ ‫ئەگەر لە دیمەنی شەمەندەفەرەکەی ئاوشویتسدا‬ ‫سەرێکی ئەم هێڵی ئاسنە لە ناو ئاوشویتسدایە و‬ ‫سەرێکی تری بە پایتەختی شارەکانی ئەوروپاوەیە‪،‬‬ ‫سەرێک لە ناو مەرگ و سەرێکیش بە ژیانەوە‪،‬‬ ‫ئەوا رۆمانی (سەرزەمینی زیکزیکە) کێشانی ئەو‬ ‫رێگا درێژەیە کە سەرێکی لە مەرگدایە‪ ،‬لە بیاباندا‬ ‫و سەریکی دیکەی ریگاکە لە ناو شار و گوندێکی‬ ‫کوردستانەوە دەست پێدەکات‪ .‬لێرەوەیە کە ئەنفال‬ ‫و حەکایەتە گەورەکەی تراژیدیای کورد‪ ،‬دەکرێ‬ ‫بگیرێت و قوربانییەکان ببنە خاوەنی دەموچاوی‬ ‫خۆیان‪ .‬سەرزەمینی زیکزیکەی عومەر سەید‪ ،‬لێرەوە‬ ‫لەم بەشەوە دەچێت بۆ کۆ‪ ،‬نەک وەک ئەو گوتارە‬ ‫باوە ئاساییەی کە ئەنفال هەمیشە لە کۆدا تەفسیر‬ ‫دەکات و توانای پەڕینەوەی نەبووە بۆ بەش‪.‬‬ ‫“ لەم ماڵەدا من و میمکم و باپیرەم دەژین‪ .‬لە‬ ‫باوک و دایک و سێ براو دوو خوشک‪ ،‬هەر بە تەنها‬ ‫خۆم ماوم و ئەوان هەر هەموویان ئەنفالن‪ .‬میمکیشم‬ ‫حەوت براو چوارخوشکی بێسەروشوێنی ئەنفالە‪”.‬‬ ‫عومەر سەیدە لە کێشانی وێنەی یەکێک لە‬ ‫پاڵەوانەکانیدا‪ ،‬بەو شێوەیەی سەرەوە‪ ،‬لە زمانی‬ ‫کەسی یەکەمی تاکەوە‪ ،‬کاراکتەرێکی رۆمانەکە‬ ‫دەخوڵقێنێ‪ .‬ئەم پاڵەوانە لە ئۆردۆگایەکی کەسوکاری‬ ‫بێسەروشوینکراوی ئەنفالکراوەکاندا ژیان بەسەر‬ ‫دەبات‪ .‬دیمەنی ئەم ئۆردوگایە کە بەسەرزیندووەکانی‬ ‫دوای ئەنفالی تێدا دەژی‪ ،‬هێندە خاکستەری و‬ ‫بێڕەنگ باس دەکرێت‪ ،‬کە جیاوازییەکی ئەوتۆی‬ ‫لە ژیانی ناو ئاوشویتسدا نییە‪ .‬دیمەنی کارو لە‬ ‫خەوهەستانی پاڵەوان و ئاخاوتنی بێ ئاخاوتنی ئەم‬ ‫لەگەڵ میمکیدا‪ ،‬لە شانۆگەرییەکی بێدەنگ دەچێت‪.‬‬ ‫باسکردنی ژیانی ئەم ئۆردوگایە‪ ،‬خوێنەر دەخاتە ناو‬ ‫کەشوهەوایەکی هەتا بڵێی ئۆردوگا ئاساوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە جێگایەکی گەورە لە (سەرزەمینی‬ ‫زیکزیکە)دا داگیر دەکات‪ ،‬لە راستیدا میمکی پاڵەوانە‬ ‫و لە بێ زمانی ئەو و کەم قسەکردنیشیدا‪ ،‬بەشێکی‬ ‫گەورە لە حەکایەتی ئەنفال دێتە گێرانەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫لە چارەنووسی بنەماڵەیەکدا‪.‬‬ ‫یەکێک لە دیمەنە جوان و بەهێزەکانی ئەم‬ ‫رۆمانە ئەوەیە کە پڕۆسەی ئەنفالکردنی گوندێک لە‬ ‫گوندەکانی ئەنفال‪ ،‬لە رێگای پاڵەوانەکانی کتێبی‬

‫(ئەلف و بێی) باڵدارەوە دێتە گێرانەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە ریگای ئاخاوتنی نێوان دارا لەگەڵ کوڕە‬ ‫فیگورئاساکەی (ناجی ئەلعەلی)دا کە بە حەنزەڵە‬ ‫ناو دەبرێت‪ .‬بێنە بەرچاوی خۆت کە دارا بۆردومان‬ ‫دەبینێت و مام زۆراب هەڵدێت و زارا پەالماری منداڵ‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی کەسایەتییەکانی ناو ئەلف و بێی‬ ‫باڵدار‪ ،‬کە زرنگانەوەیەکی گەورە و شەخسی لە‬ ‫یادەوەریی ئینسانی کورددا هەیە‪ ،‬قورساییەکی‬ ‫گەورە لە سەر زەینی خوێنەر دروست دەکات و‬ ‫نووسەر زیرەکانە خوێنەر کیشدەکاتە ناو بازنەیەکی‬ ‫خۆناسینەوەی کۆمەاڵیەتییەوە کە پاڵەوانی چیرۆکی‬ ‫ئەنفال پێویستی پێیەتی‪.‬‬ ‫شایەنی باسەکە کە دەنگی گێڕانەوەی ناو رۆمان‬ ‫بەسەر چەند کاراکتەرێکدا دابەش دەبێت‪ .‬دەنگێکی‬ ‫بێڕەنگ کە رووداوەکان وەک ئەوە دەبینێ لە پەیوەند‬ ‫بە ژیان لە دوای قەومانی ئەنفالەوە‪ .‬دەنگێکی دیکە‬ ‫کە هێندەی لە دەنگی رەنگدار دەچێت کە جێگایەکی‬ ‫تایبەت لە دووبارە نیشاندانی ژیانی پاڵەوانەکانی‬ ‫ناو رۆماندا داگیر دەکات بەرلەوەی لە دواوێستگەی‬ ‫ئەنفالدا‪ ،‬لە بیاباندا جێ بگرێت‪ .‬ئەم دەنگە وەک‬ ‫دەنگی زیکزیکەکانی گەرمیان وایە و رەنگاوڕەنگە‪.‬‬ ‫ئەم رەنگە دەکرێ ئازارێکی پرتەقاڵی بێ‪ ،‬کە‬ ‫سەرگوزشتەی دڕکەپیاوێکە کە شادی هێنەری ناو‬ ‫مەملەکەتی دڕکە‪ ،‬یان دەکرێ دەنگێکی خەنەیی بێت‬ ‫کە لە سیمای تارماییەکەی دەشتی حەمریندا خۆی‬ ‫بەرجەستە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫زمانی گێڕانەوە لە دەربڕینی هەردوو دەنگی بێڕەنگ‬ ‫و رەنگداری سەرزەمینی زیکزیکەدا سادەیە و وەک‬ ‫زمانی سادەی گەرمیانییەکانی قوربانی ئەنفال ئاسان‬ ‫دەچێتە دڵەوە‪ .‬ئایا ئەمە هەڵبژاردنێکی بە ئاگاهانەی‬ ‫نووسەرە بۆ نەخشاندنی زمانێک کە تراژیدیای تیا‬ ‫دەخوڵقێ‪ ،‬یاخود زمانی ناوەوەی قوربانیانێکە کە‬ ‫کەوتنی زمان لە دوای ئەنفالەوە تەنیویەتی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ ئەدۆرنۆ‪ ،‬هیشتا دەستی نەخستۆتە‬ ‫سەر درزو بریندارییەکانی ناو زمانەوە‪ ،‬تا لە ئاست‬ ‫ئەم تراژیدیایەدا بێت‪ .‬بە هەرحاڵ‪ ،‬سادەیی ئەم زمانە‬ ‫لە گێڕانەوەدا لە هەرکامێکی ئەو هۆکارانەی سەرەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتبێ‪ ،‬وەک خاڵێکی سەرکەوتوو بۆ‬ ‫نووسەر تۆمار دەکرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم جێی داخە لە نێوان الپەرەکانی ‪ ٧٥‬تا‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪ ٧٩‬دا ئەم دووبارە گێڕانەوەی تراژیدیای ئەنفال لە‬ ‫گێڕانەوە ئەدەبییەکەی خۆی دەکەوێت و بە زمانی‬ ‫راپۆرتێکی رۆژنامەوانی‪ ،‬مێژوویەکی سادە وەک‬ ‫ئەوەی کە چۆن بووە دەگێڕدرێتەوە‪.‬‬ ‫بە بڕوای من ئەگەر ئەم بەشەش وەک دەنگی‬ ‫زیکزیکەیەکی رەنگدار بهێنرایەتە گێرانەوە‪ ،‬دەکرا‬ ‫رەهەندی تر و گۆشەی دیکەی رووداوی تێ بکەوتایە‬ ‫کە زمانی رێپۆرتاژی رۆژنامەوانی نەدەکردە دەربڕین‬ ‫بۆ خۆی‪.‬‬ ‫لەگەڵ گەیشتنە کۆتایی دێڕەکانی ئەم رۆمانەدا‪،‬‬ ‫خوێنەر هەستدەکات کە هەڵبژاردنی ناونیشانی‬ ‫سەرزەمینی زیکزیکە چەند هەڵبژاردنێکی بە‬ ‫ئاگاهانەی نووسەرە و خوێنەر لە بەشی ‪ ٧‬رۆماندا‪:‬‬ ‫کیڵگەی دڕک‪ ،‬زریکەی ئەبەدی میمکمدا‪ ،‬دەکرێ‬ ‫زریکەی ئەنفال ببیستێت و هاوکاتیش بە تاسەیەکی‬ ‫زۆرەوە بە شوێن گەیشتن بە کۆتاییەکانی رۆمانەوە‬ ‫بێت‪ .‬لە جێگایەکی ئەم رۆمانەدا گوێبیستی‬ ‫ئاخاوتنێکی نێوان حەزرەتی ئیبراهیم و خودا دەبین‪:‬‬ ‫حەزرەتی ئیبراهیم بەدەم چەقۆ تیژکردنەوەوە‬ ‫رووی کردە ئاسمان و وتی‪:‬‬ ‫خودایە قوربانییەکە ئامادەیە لە کوێ سەری‬ ‫ببڕم؟‬ ‫دەنگێک لە ئاسمانەوە وەاڵمی دایەوە‪ :‬بچۆرە‬ ‫گەرمیان‪ ،‬مەگەر نازانی من ئەو جێگایەم بۆ‬ ‫قوربانیدان خولقاندووە‪.‬‬ ‫لە زریکەی ئەبەدی میمکمدا‪ ،‬زۆر بە سادەیی‬ ‫نەک هەر پڕۆسەی سەربڕینی قوربانییەکان‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ژیانی ئەوانەیشی لە دوای ئەنفالەوە لە چاوەڕوانیدا‬ ‫رۆژەکان تێدەپەڕێنن‪ ،‬بە تەواوەتی دیلت دەکات و‬ ‫قورگت پڕدەکات لە گریان‪ .‬النی کەم بۆ من کە‬ ‫چاوەڕوانی ئەم جۆرە لە چارەنووس نەبووم بۆ‬ ‫میمکی پاڵەوان‪.‬‬ ‫عومەر سەید‪ ،‬بەوەی حەنزەڵەی (ناجی‬ ‫ئەلعەلی) دەکاتە گوێگری دارای ئیبراهیم ئەمین‬ ‫باڵدار بۆ بیستنی چیرۆکی ئەنفال‪ ،‬ئەوا جێگای‬ ‫خۆیەتی ئاماژەیەک بەم فیگورە کاریکارێستییەی‬ ‫ناجی ئەلعەلی بدەین ‪ .‬ئەو لە چاوپێکەوتنێکیدا‬ ‫سەبارەت بەم فیگورە دەڵێ‪ :‬حەنزەلە خۆیەتی لە‬ ‫منداڵیدا کە لە گوندەکەی خۆی هەڵدەکەنرێت‪ .‬وەک‬ ‫منداڵێکی تۆراو‪ ،‬دەست لە پشتاوپشت لە بینەر‪،‬‬ ‫تەمەن دە ساڵ‪ ،‬بڕیارە گەورە نەبێ تا نەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ شوینێ خۆی‪.‬‬ ‫لە سەرزەمینی زیکزیکەدا‪ ،‬حەنزەلەکانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬بە گەورە و بچووکەکانیانەوە‪ ،‬دەست‬ ‫لە پشت و پشت لە بینەر نین‪ .‬وەک ئەوەی کە‬ ‫فیگۆرەکەی ناجی ئەلعەلیدا دەبینرێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫رووخساریان هەیە و ناویان دڕکە پیاو و میمک و‬ ‫کاکەواڵیە‪.‬‬ ‫ئەگەر حەکایەتی گومناوکردنی ‪ ١82‬هەزار‬ ‫گوندنشینی کورد‪ ،‬تاکە زانیاری ئێمەیە لەسەر‬ ‫یەکێك لە برینە قووڵەکانی سەرجەستەی ئینسانی‬ ‫کورد‪ ،‬ئەوا (سەرزەمینی زیکزیکە) پێدانی دەموچاوە‬ ‫بە چەند کەسێکی ئەم قوربانیانە‪.‬‬ ‫وەزیفەی ئەدەبیش هیچ شتێکی دیکە نییە جگە‬ ‫بەخشینەوەی دەموچاو بەو کەسانەی لە دەموچاو‬ ‫بێبەشکراون‪.‬‬ ‫عومەر سەیدە لە کێشانەوە و دووبارە‬ ‫دروستکردنەوەی هەندێک لە دەموچاوەکانی ئەنفالدا‪،‬‬ ‫بە سۆزو میهرەبانانە و وەستایانەوە ئەم پڕۆسەی‬ ‫بە کەسی کردنەوەی قوربانییەکان ئەنجام دەدات و‬ ‫لە چەند سەد الپەرەیەکدا کارێکی هەتا بڵێی جوان‬ ‫دەخوڵقێنێ‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە بە سویدی لەژێر ناونیشانی‪ :‬شیعر‬ ‫لە دوای ئاوشویتسەوە لە رێگەی ئەم لینکەی‬ ‫خوارەوە پەیدادەبێت‪.‬‬

‫زمانی گێڕانەوە‬ ‫لە دەربڕینی‬ ‫هەردوو دەنگی‬ ‫بێڕەنگ و رەنگداری‬ ‫سەرزەمینی‬ ‫زیکزیکەدا سادەیە و‬ ‫وەک زمانی سادەی‬ ‫گەرمیانییەکانی‬ ‫قوربانی ئەنفال‬ ‫ئاسان دەچێتە‬ ‫دڵەوە‬

‫‪6‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫شاعیرێكی دڵتەڕ و چاوباشقەڵ‬

‫ەكیم مەال ساڵح‬ ‫ح‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫كە لە رووی عەشقی مەجازی واتە دڵدارییەوە‪،‬‬ ‫دیوانەكەی ئەم شاعیرە پڕ لە هونەرە دەخوێنینەوە‪،‬‬ ‫سەرسام دەبین لە ئاستی رستكردن و هۆنینەوەی‬ ‫وشە و تەركیبات و داڕشتندا‪ ،‬هەر ئەمەش وایكردووە‬ ‫كە بە كەڵە شاعیرێكی مەزن بناسرێ و لە دڵی‬ ‫خوێنەرانیدا جێگای تایبەت بگرێت‪.‬‬ ‫ئەمیش بە پشوویەكی درێژی چەند ساڵە و‬ ‫خوێندنەوەی سێبارەی‪ ،‬گەشتم بەوەی كە قەڵەمی‬ ‫لەسەر دابگرم و الی خۆم وایە كە شتێك دەنووسم‬ ‫یا نووسیومە دەیدەمە دەست خوێنەران و داوایان‬ ‫لێ دەكەم ئەگەر هەڵەیەكم كردبێ بۆم راست‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬ئەو راستكردنەوەیەش خزمەتێكی دیكەیە‬ ‫بە گوڵشەنی رازی ئەم شاعیرە سەر لە ئاسمان‬ ‫سووەدا‪ .‬لە گۆشەی ئەم جارەدا دەڵێم نالی عاشق‬ ‫و شەیدا و ناخ دارماڵ لە چركەچركی چریكەی‬ ‫ئەڤین‪ ،‬گەلێ غەزەل و بەیتە شیعری دەخوێنینەوە‬ ‫وەك لەسەر ئافرەت نووسیونی‪ .‬وەك ئافرەت كە‬ ‫خۆی ناوی دەبات (حەبیبە) یا (مەحبوبە) مان‬ ‫بە ئاشكرا لە دەستدایە‪ ،‬لەم رووەوە دەچینە‬ ‫سەر ژمارەیەك بەیت كە پێداهەڵدانی چاوە‪ .‬ئەم‬ ‫بەیتانەش لە بەرامبەر ئەو بەیتانەدا رادەگرین كە‬ ‫لەسەر حەبیبە یا مەحبووبە نووسیونی‪ ،‬وەك دەڵێ‪:‬‬ ‫پێم دەڵێن (مەحبووبە) خێل و قیچە مەیلی شەڕ دەكا‬ ‫خێل و قیچە؟ یا ترازووی نازی نەختێ سەر دەكا‪.‬‬ ‫دیوان ل‪105‬‬ ‫نموونەش بۆ (حەبیبە) دەڵێ‪:‬‬ ‫جەنانی وەك جینان كردم بە ماوا‬ ‫(حەبیبە) ی ماڵیاوا ماڵی ئاوا‪.‬‬ ‫دیوان ل‪.118‬‬

‫لە بەیتی سەرەوەدا پێ لەوە دەنێ كە مەحبووبە‬ ‫(چاوی خێل و قیچە) بەاڵم بەپێی هونەری بەدیعی‬ ‫كە یەكێكیان حوسنی تەعلیلە ئەو عەیبەی دەگۆڕێ‬ ‫بەوەی كە (ترازووی نازی نەختێ سەردەكا) لەگەڵ‬ ‫ئەمەدا دەبینین لە قەسیدەیەكی تژی و سەرشار‬ ‫لە هونەردا‪ ،‬رۆژانێك دڵی داوە بە (مەستورەی‬ ‫ئەردەاڵنی) دیوان‪ .‬ل ‪.636- 611‬‬ ‫هەروەها لە بەیتەشیعرێكی دیكەیدا‪ ،‬دڵداری لەگەڵ‬ ‫كیژێكدا دەكات كە نازانرێت لە چ رەگەزێكی نەتەوەییە‪.‬‬ ‫(گێل) ئەگەر توركی‪( ،‬تعال) ئەر عەرەبی‬ ‫(بێ) ئەگەر كوردی‪ ،‬وە گەر فورسی (بیا)‪.‬‬ ‫دیوان ل ‪123‬‬ ‫روون و ئاشكرا دیارە كە ئەمە ئافرەتێكی دیكەیە‬ ‫و دوورە لە حەبیبەی ماڵیاوایی یا مەحبووبەی خێل و‬ ‫قیچ‪ .‬لە بارەی چاوەوە ئەم بەیتانە بەسەر دەكەینەوە‬ ‫تا نالیمان وەك دڵدارێكی جوانپەرست بێتە دەست‪.‬‬ ‫یەكەم‪:‬‬ ‫عاشقی سونعی حەقم‪ ،‬قوربانی رەنگی قودرەتم‬ ‫چاوی ماوی‪ ،‬خاڵی شین‪ ،‬كوڵمی سپی‪ ،‬زوڵفی سیا‪.‬‬ ‫ل‪126‬‬ ‫چاوی كاڵ دڵگیر و جوانە و دوورە لە چاوی‬ ‫مەحبووبەوە‪ .‬لە زمانەكەماندا ماوی بە واتای (كەوە)‬ ‫ش دێت‪ ،‬كە شینی كاڵ دەگەیەنێت‪ .‬لەم رووەوە‬ ‫وشەمان هەیە كە (كەوە) ی پێوەیە وەك (ملەكەوە‬ ‫و كێلەكەوە) یا لە ناو جافدا بە خۆڵەمێش دەگوترێ‬ ‫(خۆڵەكەوە) یا مارێ رەنگی شینی كاڵ بێ پێی‬ ‫دەگوترێ (كەوەمار) تەنانەت وشەی (كەو) یش كە‬ ‫پەڕەكانی خۆڵەمێشین هەر لەو ریشەیە‪ .‬مەبەست‬ ‫ئەوەیە كە (كەوە) ش رەنگێكی سەربەخۆیە و جیایە‬ ‫لەوەی بە دوایدا دەڵێ‪ :‬خاڵی شین‪.‬‬ ‫دووەم‪:‬‬ ‫نرگسان توكە خواب همە عالم بردند‬ ‫خفتگانند ولی رهزن بیمارانند‪.‬‬

‫ئافرەتێك چاوی‬ ‫وەك گوڵی‬ ‫نێرگس جوان‬ ‫و لەبار بێ‪،‬‬ ‫دیارە چاوی‬ ‫ئافرەتێكی‬ ‫دیكەیە نەك‬ ‫حەبیبە!‬ ‫هەموو دەزانین كە چاوی ئاسك جوانە و لە‬ ‫شیعری فارسی و عەرەبیشدا نموونەی هەیە‪ ،‬لەمەدا‬ ‫چاوی ئاسك و خێل و قیچ لە یەكەوە دوورن‪.‬‬

‫ئەم بەیتە لەدیوانەكەدا بە هەردوو دیوەكەیدا‬ ‫جوان لێكدراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی تێدا دەردەكەوێ‬ ‫(نەرگسی نادیدە) كە دەبێتە(چاوی نەبینراو)‬ ‫یا(چاوی نەبینین)ئەوە دەگەیەنێت كە بەپەچە‬ ‫داپۆشراوە‪ ،‬ئەی لە(توڕڕەیی پێچیدە) چیبكەین‬ ‫كە دیارەو بەدەرەوەیە؟! چاو داپۆشرابێ و(توڕڕە)‬ ‫بە دەرەوەبێ گونجاو نییە‪ ،‬دەبێ پێچیدە بە واتای‬ ‫پێچراوە بخوێنینەوە‪ ،‬واتای پێچانەوە لە ناو شتێكدا‪،‬‬ ‫كە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت یار سەرپۆشی پۆشیوە‪.‬‬ ‫شەشەم‪:‬‬ ‫گەلێ شێرو پوڵەنگو بازو شاهێنی شەهەنشاهی‬ ‫وەكو (نالی) بە دڵ نێچیری راوی چاوی جادوتن‪.‬‬ ‫ل‪340‬‬ ‫چاوی جادوكار واتە سیحری جوانی بنوێنێ دوورە‬ ‫لە چاوی مەحبووبەوە‪ .‬شێر و پوڵەنگ لە زەویدان‪،‬‬ ‫باز و شاهێنیش ئاسمانین‪ ،‬بەم پێیەو دەگەیەنێت‪:‬‬ ‫نالی بە بەرزایی ئاسمانەوە یاخود لە زەویدا بێ‪،‬‬ ‫هەر نێچیرێكە و چاوی سیحربازت راوی دەكات‪( .‬برا‬ ‫گەورەكەم بەم شێوەش دەبێت) ئەمە نالییە و شیعری‬ ‫دوو یا سێ جۆر داڕشتن‪.‬‬ ‫حەوتەم‪:‬‬ ‫بنازم دڵبەری خۆم چەندە پڕ وەسف و چ بێ عەیبە‬ ‫بە چاو مەست و‪ ،‬بە دڵ هۆشیار‪ ،‬بە ئەبرۆ جووت و هەم تاقە‪.‬‬ ‫ل‪464‬‬ ‫(چ بێ عەیبە) و (بە چاو مەست) ئافرەتێكی ترە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەشدا چاوی بە مەست دیاری كردووەكە‬ ‫جوانی تێیدا جیلوەی دێ‪ ،‬لە بەیتی پێشەوەشدا‬ ‫چاوی بە نەرگس چواندووە‪ ،‬وەك دەڵێ‪:‬‬ ‫رەیاحین پەرچەم و‪ ،‬اللەكوالهو‪ ،‬یاسەمەن توڕڕە‬ ‫بە نەفشە خاڵ و‪ ،‬نەرگس چاو و‪ ،‬گوڵزار و‬ ‫سەمەن ساقە‪.‬‬

‫ل‪.176‬‬ ‫واتە‪ :‬دوو نێرگسەكەی چاوت خەڵكی هەراسان‬ ‫كرد و خەوی زڕاندن و هەروەها بوونەتە چەتە و‬ ‫رێگر‪ .‬بەم پێیە ئافرەتێك چاوی وەك گوڵی نێرگس‬ ‫جوان و لەبار بێ‪ ،‬دیارە چاوی ئافرەتێكی دیكەیە‬ ‫نەك حەبیبە‪.‬‬

‫چوارەم‪:‬‬ ‫كە لێڵ و سوور و كول بوو چاوی تیژت‬ ‫ئەوەندە پێی دەڕێژی خوێنی ناحەق‪.‬‬ ‫ل‪.261‬‬ ‫چاوت هیندە تیژ و گەشن بە تیری نیگا ئەوەندە‬ ‫خوێنی عاشقانی رشتووە‪ ،‬تا بەو چەشنە لە جوانییەوە‬ ‫گۆڕاوە بۆ (لێڵ و سوور و كول) ئەمەش پەسن و پیا‬ ‫هەڵدانێكی هونەرییە‪.‬‬

‫هەشتەم‪:‬‬ ‫شەربەتی عوننابی لێوی شەككەر و بادامی چاو‬ ‫سەرووی قەدت راستە ئەنواعی سیماری گرتووە‪.‬‬ ‫ل‪546‬‬ ‫بادام كە چوالەشی پێدەگوترێ‪ ،‬چواندنی چاو‬ ‫پێی جوانكاری شیعرییە و الی شاعیری دیكەش‬ ‫هەمان چواندنم بەرچاو كەوتووە‪ .‬بادام كە پێگەی‬ ‫رەنگی زەرد وەردەگرێ‪ .‬ئەم ئافرەتەش كە نالی دڵی‬ ‫پێداوە‪ ،‬دیارە رەنگی گلێنەی چاوی زەرد بووە‪.‬‬

‫سێیەم‪:‬‬ ‫خاو بێ خاوی دوو زوڵفی خاوم ئەز‬ ‫چاوە چاوی یەك غەزالە چاوم ئەز‪.‬‬ ‫ل‪.232‬‬

‫پێنجەم‪:‬‬ ‫وەك توڕڕەیی پێچیدەیی تۆ ساغ و شكستەم‬ ‫وەك نەرگسی نادیدەیی تۆ خۆش و نەخۆشم‪.‬‬ ‫ل‪291‬‬

‫نۆیەم‪:‬‬ ‫ئەی خەستەیی چاوت هەموو ئاهویی تەتاری‬ ‫وەی بەستەیی زوڵفت هەموو شێرانی شكاری‪.‬‬ ‫ل‪653‬‬

‫چاوی مەست و كەیلت وەك چاوی هەموو‬ ‫ئاسكەكانی هەرێمی تەتارن‪...‬هتد‪ .‬ئەم پیاهەڵدانە‬ ‫جوانەش دوورە لە چاوی الر‪ .‬تەتار هەرێمێكە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ئاسیا‪ ،‬لە كۆنەوە بەوە دیاریكراوە كە‬ ‫ئاسكی زۆرە‪.‬‬ ‫دەیەم‪:‬‬ ‫یادی چاوی بە فوتوورت لە دەرووندا مەرەزە‬ ‫غەمی زوڵفی بە خەمت بوو لە دڵمدا بەگرێ‪.‬‬ ‫ل‪659‬‬ ‫فتوورت واتە مەست و خەواڵووت‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫شیعری كالسیكیدا جوان و دڵپەسەند دەگەیەنێت كە‬ ‫نموونەیە بۆ چاوی جوان و دڵگیر‪.‬‬ ‫یازدەیەم‪:‬‬ ‫(بحمدلله) دووچاوی یارم ئۆخەی‬ ‫بەبێ مەی مەستە‪ ،‬بێ مەی مەستە بێ مەی‪.‬‬ ‫ل‪713‬‬ ‫لێرەشدا چاوی مەست و خومار خۆی دەنوێنێ و‬ ‫دوورە لەو مەبەستەوە كە قسەمان لەسەر كردووە‪.‬‬ ‫لەم بەشەدا ناوی حەبیبە‪ ،‬مەحبووبە و مەستوورە‬ ‫دیارن‪ ،‬بەاڵم بەیتەكانی دیكە تەنیا پیا هەڵدانیان‬ ‫تێدایە و ناو دیارنییە‪ ،‬بۆیە وەكو ئاماژەمان پێكرد‪،‬‬ ‫نالی جوان پەرست بووە و نیگای لەسەر هەركچێكی‬ ‫جوان گیرسابێتەوە‪ ،‬بە عیشقی خۆی كااڵی بە بااڵی‬ ‫بڕیووە‪ .‬یاخود لە نالی وردەكار ئەوەش چاوەڕێ‬ ‫دەكرێ كە لە وشەی (مەست) ی چاودا چوار پیتە‬ ‫سەرەتاكەی ناوی (مەستوورە) بێت‪ .‬هەر با نموونەی‬ ‫بڕگەی دووەمی ئەم بەیتە وەرگرین (بەبێ مەی‬ ‫مەستە‪ ،‬بێ مەی مەستە‪ ،‬بێ مەی) واتە مەستوورە‬ ‫بێئەوەی مەیی خواردبێتەوە هەردوو چاوی مەست و‬ ‫خومار دەنوێنن‪.‬‬

‫شیعری بەڵگەنامەیی‬

‫لە «لهنێو ماساییهكان»ی «پێشهوا كاكهیی»دا‬ ‫لێرهدا پێشهوا کاکەیی‪ ،‬پاتی دهكاتهوه كه ژیان‬ ‫لهناو هۆز و خێڵەكانی ئهفریقیادا‪ ،‬لهوپهڕی سادهییدایه‪.‬‬ ‫کاکەیی دەڵێت‪:‬‬

‫هۆشەنگ قادر‬ ‫لەناو خێڵه ئهفریقاییهكاندا‪ ،‬ژیان له سادهیی هۆزه‬ ‫دووره دهستهكاندا و لهناو قواڵیی و پنتی ئاڵۆزی‬ ‫جوگرافیای ناو بیابان‪ ،‬لم‪ ،‬سهراب‪ ،‬جوگرافیناس دهبێت‬ ‫سهرزهوین بۆیان بگهڕێت تا بهركهوتهی ئهو خێڵە‬ ‫ئهفریقییانه بكهیت‪.‬‬ ‫تهلیسكۆبهكهی پێشهوا کاکەیی‪ ،‬ههموو پانتایی‬ ‫دونیامان پێ دهناسێنێت‪ ،‬جاربهجارێک سهفهرێک بۆ ناو‬ ‫گهردوون‪ .‬نازم حیكمهت‪ ،‬له رۆمانی سێوی سهوزدا‪،‬‬ ‫باس لهو هۆز و خێاڵنه دهكات‪ ،‬تهنانهت هێندێكیان‬ ‫به مرۆڤخۆرهكان ناودهبات؛ بەاڵم هی پێشەوا کاکەیی‬ ‫جیایه‪ ،‬لەگەڵ خێڵه سەرەتاییەکانی ئەفریقیایە‪ ،‬شاعیر‬ ‫لێرەدا دەخوازێت تێكهڵ بێت لهگهڵ ماساییهكاندا‪ ،‬بە‬ ‫شێوەی تێكهڵبوونێكی فیزیکی‪ ،‬هەڵبەت بە شێوەی‬ ‫مەجازی‪ .‬پێشهوا كاكهیی‪ ،‬له ستایشی ئهو خێاڵنهدا‬ ‫سهفهرێكی خهیاڵی و رۆحی دەکات‪ ،‬هاوشێوهی دانتی‬ ‫کە له كۆمیدیای ئیالهیدا‪ ،‬بهناو ئهو خێاڵنەدا کردی‪ ،‬له‬ ‫گوزهران و شێوه و سیستهمی ژیانیاندا‪ .‬کاکەیی دەڵێت‪:‬‬ ‫«بەم وشکەساڵییە راهاتوون‪ ،‬پزیشكانی دونیا‬ ‫پشتیان كردۆته ئێرە‪ ،‬كهچی ههمووشیان چاویان‬ ‫بڕیوهته گیای ئێرە‪».‬ئێمه له ههژاری راهاتووین‪ ،‬ههموو‬ ‫سهرمایهداران و كۆمپانیا وهبهرهیێنهرهكانی جیهان‬ ‫پشتیان له كورد كردووه‪ ،‬زێڕی ئێمه بۆ ئهوانه‪ ،‬ههمووشیان‬ ‫به دوای نهوتی ئێرهدا دهگهڕێن‪ ،‬چش له كۆمپانیا توركی‬ ‫و رووسییه بێزاركهره بهرژهوهندخوازهكان‪ ،‬چش له‬ ‫چڵكاوخۆری حزبهكاندا‪ .‬ئهوان كه پێشمان بڵێن هێی‬ ‫میستهر پترۆڵ‪ ،‬لەپێناو دینارهكهدایە‪ .‬کاکەیی‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬

‫«تۆ‌سه‌یری‌جانتاكه‌ت‌بكه‌‬ ‫ئاوێنه‌یه‌كی‌بچووكی‌تیایه‌‪،‬‬

‫«له‌‌ ئاسک‌ و‌ مامز‌ بڕوانن‌ بزانن‌ چۆن‌‬ ‫گیانیان‌ده‌له‌رزێ‪،‬‬ ‫دڵشاد‌ نین‪ ‌،‬با‌ سه‌ری‌ شێریش‌ خوێنی‌‬ ‫لێچۆڕێ‪».‬‬

‫ئهفریقیا‪ ،‬ژیانی جهنگهڵ و ژیانی پهیدابوونی یهكهمین‬ ‫مرۆڤەكانی دونیایە‪ .‬دهبێت ئهوروپی و ئهمریكییهكان‬ ‫سوپاسگوزاری ئهفریقیا بن‪ ،‬ئهگینا له خهونیش ئهو‬ ‫پێشكهوتنه سهرسووڕهێنهرهیان به خۆیانهوه نهدهدی‪.‬‬ ‫کاکەیی دەڵێت‪:‬‬

‫«خودا‌وه‌ک‌ئاوێک‌لە‌ئاسمانەوە‌دێته‌‌‬ ‫خوارێ‪،‬‬ ‫هەرچی‌تۆز‌و‌خۆڵی‌سەر‌گەاڵی‌درەخت‌‬ ‫هەیە‌دەیشواتەوە‌و‬ ‫بەسەر‌سەرابی‌دڵدا‌دەبارێ‪،‬‬

‫وەکو‌ژیشک‌خۆی‌خڕکردۆتەوە؛‬ ‫دە‌تاوی‌بدەیە‌ماڵتە‪‌،‬خۆ‌ناتخوا‪.‬‬

‫رووخساری جوانی‪ ،‬جوانییهكی بێئهندازه‪ ،‬جوانییەک‬ ‫هێشتا ئاوێنه ئێرەیی پێ دهبا‪ ،‬ئاوێنه هێشتا خۆی پاک‬ ‫دهكاتهوه له ژهنگه گهرداوییهكانی‪ ،‬تا خۆی ئاماده بكات‬ ‫و خۆی دابماڵێ له ههموو ژهنگگرتووهكانی‪ ،‬بۆ ساتێک تا‬ ‫خاوهن رووخساری جوان له ئاوێنهكهوە سهیری خۆی پێ‬ ‫بكات‪ ،‬دهبێ ئاوێنه سوپاسگوزار بێت بۆ ساتێک بینینی‬ ‫رووخساری مانگی چوارده‪ ،‬ئهم خهسڵهته وهک ئهوه وایه‬ ‫دارێک كه تهمهنی حهوتسهد ساڵ بێت‪ ،‬بازێک ههڵۆیهک‬ ‫بۆ یهک جار لهسهری بنیشێتهوه‪ .‬ئیدی دەبێت ئەو‬

‫جهاللهدینی رۆمی‪ ،‬ئهوهتا پێمان دهڵێ خودا لهناو‬ ‫دڵه بێگهردهكاندایە‪ .‬خودا لهناو مرۆڤە پاكهكاندایه‪.‬‬ ‫دارە دڵخۆش بێت کە بازێک بەسەریەوە دەنیشێتەوە‪ .‬نهخش و زەغرەفهكێشراو دهنهخشێنن تاكو جوانییمان ئهگهر «ئیدوارد سهعید» رۆژههاڵتناس بێت‪ ،‬ماركۆ پۆڵۆ‬ ‫یانییش ئهو یاریگایه تهنانهت ئهگهر زۆرترین تێچوونیشی نیشان بدهن‪.‬هەروەها کاکەیی دەڵێت‪:‬‬ ‫گهشتهكانی بۆ بازرگانی بێت‪ ،‬جەیمس كاڵودیۆس ریچ‬ ‫بۆ كرابێت‪ ،‬دهبێت خهنی بێت یاریكهرێكی وهک میسی «ببینن‪‌:‬من‌نه‌‌په‌یامبه‌رم‌و‌نه‌‌داگیركه‌رم‌ گهشتهكهی بۆ ناساندن بێت‪ ،‬ههریهكهیان سهرزهمینێكی‬ ‫تهنهاوتهنها بۆ یهک جار یاریی لهسهر بكات‪ .‬ئاوێنهش‬ ‫دیاریكراویان لهناو نهخشهكانیاندا كێشابێت؛ ئهوا پێشهوا‬ ‫دهبێت زۆر بهختهوهر بێت ئهگهر یاری گوڵهندام بۆ تهنها و‌نه‌‌سه‌روه‌تیشم‌ده‌وێ‪،‬‬ ‫کاکەیی‪ ،‬به خهیاڵ و ئهندێشه فراوانەكانییهوه‪ ،‬سهر‬ ‫جارێک سهیری خۆی پێ بكات‪ .‬شێركۆی شاعیریش‪ ،‬له‬ ‫زهوینه جۆراوجۆرهكان تهی دهكات‪ ،‬ههموان له سهر‬ ‫و‌‬ ‫‌بژێرم‌‬ ‫ه‬ ‫‌ڵد‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫گاوانی‌‬ ‫‌م‌‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫من‌‬ ‫‌تا‌‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ملوانكهی دهقی وااڵكهی خۆیدا‪ ،‬هاوشێوهی ئەمە شتێكی‬ ‫سفرهیهک كۆ دهكاتهوه‪ ،‬سهر زهوینێک کە دۆاڵودۆڵ‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫وایوتووه‪ ،‬بهاڵم له زمانی ئهنگوستیلهدا‪ .‬کاکەیی‪،‬‬ ‫چیا و چیا شارەوشاران لەناو قواڵیی ئەو کیشوەره‬ ‫هه‌میش‌ژنی‌ماساییم‌ده‌وێ؛‬ ‫پانوپۆڕانەدا‪ ،‬تا بیانگەیتێ و بیانناسیت و ئاشنابیت‬ ‫«په‌یكه‌رتاشه‌كانیش‌ سه‌یركه‌رن‪ ‌،‬تاكو‌‬ ‫لێ‌بۆ‌نوێبوونەوەی‌خود‌پارچە‌قوڕی‌ به ژیانیان و به کولتوور و دابونەریتیان‪ ،‬كه هێشتا‬ ‫شتێک‌له‌‌ژیان‌بتاشن‪».‬‬ ‫زۆرێكمان پێی ئاشنا نین‪.‬‬ ‫دیکەی‌ناوێ‪،‬‬ ‫نیگاركێشەکانیش وێنهی ژیان لهناو تابلۆییهكی به‬

‫‪5‬‬

‫ــــــێرزاد حەسەن دا‪:‬‬

‫ـــییە شكۆمەندی مرۆڤە‬ ‫* لێرە حیکمەت جێگەی نابێتەوە بۆیە دمرێت؟‬ ‫ بەڵێ‪ ...‬لێرە حیكمەت جێگەی نابێتەوە‪.‬‬‫* بۆچی؟‬ ‫چونكە شتێ نییە ناوی ژیری وهۆشیاری بێت‪.‬‬‫* تۆ لە رێگەی رۆمانی (ژنێك بەسەر منارەوە)‬ ‫بانگەشەی بۆ نائومێدبوون دەکەیت؟‬ ‫ نانا‪ ..‬هەرگیز ئەوەم ناوێت‪ ،‬ئەسڵەن‬‫ئیشی ئەدەب بەو مانایەی كە ئایین و سیاسەت‬ ‫دەیكەن‪ ،‬ئەوە نییە كەس هان بدات‪ ،‬بەڵكو ئەدەب‬ ‫ئیشی ئەوەیە پرسیار و گومان دروست بكات‪،‬‬ ‫من بڕوا ناكەم هەرگیز ئەدەب بەو راستەوخۆییە‬ ‫هانی خەڵك بدات بۆ مەرامێك‪ ،‬یاخود بابەتێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬بەڵكو تۆ كۆمەڵێك كارەكتەر و رووداوت‬ ‫هەیە‪ ،‬بە مانا تەقلیدییەكەی ئەگەر قسان بكەین‪،‬‬ ‫لەنێوان شەڕ و خێر‪ ،‬پاكی و جوانی‪ ،‬ناشرینی‬ ‫و پیسی‪ ،‬هەروەها كۆمەڵێك كارەكتەرت هەیە‬ ‫مرۆڤ بە غەریزە ئەگەر زۆر نەخوێندەواریش‬ ‫بێت لە كاتی خوێندنەوەی تێكستێكدا لە خۆیەوە‬ ‫دەكەوێتە قۆناغی دادگایكردن‪ ،‬مەسەلەن تۆ‬ ‫(راسكۆلۆنیكۆف) ناتوانیت وەك تاوانبارێك‬ ‫دادگایی بكەیت‪ ،‬قسە لەسەر ئەوەیە لە ئەدەبدا‬ ‫كاریگەرییەك یان هەوڵێك هەیە بۆ گۆڕینی مرۆڤ‬ ‫لە ناوەوە‪ ،‬كۆڵن وڵسن قسەیەكی زۆر جوانی هەیە‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوەی رۆماننوس كردی نە ماركس پێی‬ ‫كراوە نەفرۆید و نەداروین‪ ،‬لەبەر ئەوەی رۆماننوس‬ ‫لە ئەدەبدا باسی ژیان دەكات‪ ،‬بەاڵم ئابووریناسێك‬ ‫تەنها باسی ئابووری دەكات‪ ،‬لەبەر ئەوە دەكرێت‬ ‫رۆماننوسێك هەم دەروونناس بێت و ئابووریناس‬ ‫بێت و كۆمەڵناسیس بێت‪ ،‬بەاڵم ئەوانی دیكە تەنها‬ ‫باسی ئەو بوارەی خۆیان دەكەن كە دەیزانن‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە بە هیچ شێوەیەك لە ئەدەبدا هیچ نووسەرێكی‬ ‫راستەقینە نییە بیەوێت یان نەخشەی هەبێت بۆ‬ ‫هاندان و لێخۆڕین بەرەو شوێنێك‪.‬‬ ‫* لە دەستپێكی نووسینتەوە هەتا تازەترین‬ ‫بەرهەمت‪ ،‬خوێنەر بەردەوام كارەكتەری غەمگین‬ ‫و دڵشکاو و فەزایەكی حەزین دەبینێت‪ ،‬ئەم‬ ‫غەمگینییەی ناو بەرهەمە ئەدەبیەكانت تا چەند‬ ‫نزیكە لە رۆحی خۆتەوە؟‬ ‫ من لە منداڵییەوە هەست بە غەمگینی‬‫دەكەم‪ ،‬لەباری خێزاندارییەوە هەتا دەگات بەو‬ ‫ماڵ و كۆاڵنانەی لێی ژیاوم‪ ،‬كێشەو گرفتەكانی ناو‬ ‫خێزان‪ ،‬هەتا رۆیشتنم بۆ قوتابخانە‪ ،‬لە چونم بۆ‬ ‫ناو ئایین و مزگەوتەوە‪ ،‬تا شتەكانی دیكە‪ ،‬هەموو‬ ‫فێریانكردم كە مرۆڤێكی غەمگین بم‪ ،‬لە قوتابخانە‬ ‫وانەكان هیچ لەزەتێكی تێدا نەبوو‪ ،‬بەڵكو هەمووی‬ ‫غەمگینی بوو‪ ،‬خێزانیش هیچ دەرفەتێك بۆ خۆشی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو هەمووی زەبروزەنگ و هەڕەشەیە‪ ،‬كە‬ ‫كەمێك پێدەگەیت و دەكەویتە دڵداری‪ ،‬لەوێش‬ ‫دیسان غەمگین دەبیت‪ ،‬چونكە پانتایی دڵداری‬ ‫هەمووی غەم و حەسەرت و دابڕان ودڵشكان و‬ ‫گریانە‪ ،‬سیاسەتیش دەكەیت دیسان هەر غەمگینی‬ ‫و ماڵكاولی و خوێنە‪ ،‬بۆیە شتێك نییە لە دنیای‬ ‫ئێمەدا غەمگین نەبێت و ئێمەشی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫گەورە نەكردبێت‪ ،‬تەماشاكە ئێمە بۆچی سەرسامین‬ ‫بە چیرۆكە ئەفسانەییەكان‪ ،‬چونكە لەوێدا دڵدارەكان‬ ‫بەیەك ناگەن و تووشی غەمگینی دەبن‪.‬‬ ‫* هۆكاری ئەمانە چین‪ ...‬بۆچی مرۆڤ‬ ‫مەحكومە بەم غەمگینیانە؟‬ ‫ دەبێت هۆكار چیی بێت؟ جگە لەوەی خودی‬‫مرۆڤ بوونەوەرێكی غەمگینە لەسەر زەمین‪ ،‬خودی‬ ‫ئەو پرسیارە میتافیزكیانەی مرۆڤ لە خۆی دەكات‬ ‫بەرامبەر بە خۆی و بوون و نەبوون و مردن و‬ ‫ئاخیرەت و ئاسمان و زەوی و لەدایكبوون و مردن و‬ ‫پاش مەرگ‪ ،‬هەموو ئەمانە سەرچاوەی غەمگینین‪،‬‬ ‫تۆ هیچ مرۆڤێك نادۆزیتەوە لە‬ ‫جەوهەردا جۆرە غەمێكی‬ ‫قووڵی نەبێ‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫مرۆڤ بوونەوەرێكی‬ ‫غەمگینە‪ ،‬پرسیارە‬ ‫میتافیزكیانەی‬

‫مرۆڤ بەرامبەر بە‬

‫بوون و مردن و پاش‬ ‫مەرگ‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫غەمگینین بۆی!‬

‫* مامۆستا‪ ...‬لەم نێوەدا كولتوور چ رۆڵێكی لە‬ ‫ئاڕاستەكردنی مرۆڤی ئێمەدا هەیە بەرەو غەمگینی‬ ‫زیاتر و قووڵتر؟‬ ‫ هەر تەماشایەكی سادەی ژیانی ئێرە بكەیت‪،‬‬‫دەبینی مرۆڤی ئێمە ئەوەندەی مەرگدۆستن‪،‬‬ ‫ژیانیان خۆش ناوێت‪ ،‬تەماشای هەندێك شوێنی‬ ‫گشتی دەكەیت‪ ،‬كارەساتە كە تەنها نێرینە دەبینی‪،‬‬ ‫ئەمانە مایەی خەمن‪ ،‬تۆ تەماشای خانوەكانمان‬ ‫واتە شوێنی ژیانمان بكە‪ ،‬ئەوە دەبینی كە ئەم‬ ‫خانوانە بۆ خۆشگوزەرانی نەكراون‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫گوزەران كراون‪ ،‬ئێمە تەنانەت شادی و ئاهەنگ‬ ‫و پرسەكانمان ئەوەندەی شێوەیەكی هیستریان‪،‬‬ ‫كەمتر شادی یاخو پرسەن‪ ،‬هەموو ئەوانەی كە‬ ‫ئێواران لە سەیران دەگەڕێنەوە بۆ ماڵەوە‪ ،‬حەز‬ ‫دەكەن بگرین‪ ،‬ئەمە بۆچی؟ چونكە هیچ لەزەتێكیان‬ ‫نەدیوە‪ ،‬لەبەر ئەوە ژیانی سیاسی و كۆمەاڵیەتیمان‬ ‫هەمووی دەگەڕێنەوە سەر سەرچاوەی غەمگینی‪،‬‬ ‫هەمیشە حەزمان لە خوێندنەوەی رۆمانی غەمگین‬ ‫و تەماشاكردنی فیلمی غەمگین و گوێگرتن لە‬ ‫گۆرانی غەمگین و حەزمان لە عیشقی غەمگینە‪،‬‬ ‫تەنانەت رەنگی جلوبەرگەكانیشمان غەمگینن‪ ،‬بە‬ ‫گشتی ئەمانەش كاریگەریی كولتووریان لەسەرە‪،‬‬ ‫كولتوورێك كە ئەوەندەی ئامادەت دەكات بۆ مەرگ‪،‬‬ ‫نیو هێندە فێری ژیان و چێژی راستەقینەت ناكات‪.‬‬ ‫* بە گشتی نووسین لەالی تۆ زۆر دەمێنێتەوە و‬ ‫پەلە ناكەیت لە تەواوكردن و چاپ و باڵوكردنەوەی‪،‬‬ ‫ئەم ترسەت لەپای چییە و هۆكارەكەی چییە؟‬ ‫ دروست وایە‪ ،‬لەبەر ئەوەی یەكەم دەكرێت من‬‫خۆم بە بەهرەدار نەزانم و پێم وا نەبێ نووسەرێكی‬ ‫هێند بە توانام بتوانم بە یەك ساڵ بەرهەمێك بێنمە‬ ‫بوون‪ ،‬ئەمەش رەنگە شكستی من بێت‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫زۆر نووسەری دیكە لە دنیادا هەن وەك (سالنجەر)‬ ‫یەكدوو كۆمەڵە چیرۆك و رۆمانێكی هەیە‪ ،‬زۆر‬ ‫شاعیریش هەن تەنها یەك دیوانیان هەیە‪ ،‬هەردی‬ ‫شاعیر تەنها دوازدە شیعری هەیە‪ ،‬زۆر نووسەری‬ ‫دیكە هەن كە بەرهەمی كەمیان نووسیوە بەاڵم‬ ‫خەاڵتی جیهانییان بە ناوەوە نراوە‪ ،‬بەگشتی مەرج‬ ‫نییە دەقی زۆرت هەبێ‪ ،‬من بۆ خۆم كەرەستەی‬ ‫زۆرم هەیە‪ ،‬بەاڵم وەك هەمیشە وتوومە من‬ ‫مرۆڤێكی بێ بەهرەم‪ ،‬ئەگینا ئەوەندە‬ ‫شتم دیوە لە منداڵیمەوە هەتا‬ ‫ئێستا‪ ،‬دەبوو دەیان دەقی‬ ‫دیكەم بنووسیایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا منیش‬ ‫هۆكاری تایبەتی خۆم‬ ‫هەیە لەوەی تەمەڵ بووم‬ ‫لە نووسیندا‪ ،‬یاخود ترسم‬ ‫هەبووە‪ ،‬یان پشووم درێژ‬ ‫بووە و بە حەوسەڵە بووم‪،‬‬ ‫دڵەراوكەیەكی‬ ‫نایشارمەوە‬ ‫گەورەم هەیە بەرامبەر بە‬ ‫تەكنیك و بابەت و‬ ‫زمانەكەم‪ ،‬من بیرم‬ ‫دێت (پێدەشت)م‬ ‫نووسی‪ ،‬دەمویست‬ ‫لەسەر ئیقاعی حەیران‬ ‫بینووسم‪ ،‬ناچار حەڤدە ساڵ گوێم‬ ‫لە حەیران گرت و كەلەپووری دەشتی‬ ‫هەولێرو ناوچەكانی بەری كوردستانی‬ ‫ئێرانم خوێندەوە‪ ،‬هاوكات كاتێكی باشم دانا‬ ‫بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵێك جوتیاردا بژیم‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەو ژن و پیاوەی كارەكتەری دەقەكەمن‪ ،‬من‬ ‫لە منداڵییەوە لەگەڵیان دەژیام‪ ،‬هەتا‬ ‫زانكۆشم تەواو كرد‪.‬‬

‫* ئەی رۆمانی ژنێک بەسەر منارەوە؟‬ ‫ رۆمانی ژنێك بەسەر منارەوە‪ ،‬لە سەرەتادا‬‫دوو سێ رستە بوو‪ ،‬دواتر وتم دە پازدە الپەڕەی‬ ‫لەسەر دەنووسم‪ ،‬ئیدی هێدی هێدی لە كاتی‬ ‫مونتاژدا گۆڕانی بەسەردا هات و بوویە ئەو‬ ‫رۆمانەی كە ئێستا قسەی لەبارەوە دەكەین‪،‬‬ ‫ئەویش پێنج ساڵ خەریكی بووم‪.‬‬ ‫* وتت پێنج ساڵ‪ ...‬باشە ئەگەر دەساڵ‬ ‫لەالت بمایەتەوە هەمان تێكست دەردەچوو یاخود‬ ‫لەگەڵ تێپەڕینی كاتتدا شتەكان و رووداوەكانی‬ ‫ناو رۆمانەكەت دەگۆڕان؟‬ ‫ حەتمەن دەگۆڕا و وەك ئێستا نەدەمایەوە‪،‬‬‫بەاڵم ئیدی هەستمكرد ئەمە دواین هێزو توانا‬ ‫و قەناعەتی منە بۆ ئەم رۆمانە‪ ،‬بەاڵم (تەمی‬ ‫سەر خەرەند) زیاتر لە سی ساڵ لەالم مایەوە‬ ‫و بەردەوام كارم تێدا كرد (پێدەشتی كارمامزە‬ ‫كوژراوەكان) حەڤدە ساڵ كارم لەسەر كرد‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمانەشدا من بەردەوام لە ناوەوە دەنووسم‪،‬‬ ‫بەردەوام لەگەڵ كارەكتەركانمان دەژیم‪.‬‬ ‫* مامۆستا ئەگەر كەسێك بپرسێت خۆاڵسەی‬ ‫فیكری تۆ لە چ بەرهەمێكتدایە چیی دەڵێت؟‬ ‫ دەڵێم لە حەسار و سەگەكانی باوكمدایە‪،‬‬‫بە هەموو تەمەنی ئەدەبیم بیرم لەوە دەكردەوە‬ ‫كە دەقێكی لەو شێوەیە بنووسم‪ ،‬لەناكاو‬ ‫رۆژێك چوومە ناو دووكانێكی گوڵفرۆشییەوە‬ ‫لە بەغدا‪ ،‬باڵندەیەكی بچكۆلە لەناو قەفەزێكدا‬ ‫بوو لە دووكانەكەدا‪ ،‬باڵندەكە هاتە دەروە و من‬ ‫پێم وابوو لە دووكانەكە دەردەچێتە دەرەوە‪،‬‬

‫كەچی پاش ئەوەی بە ئاسمانی دووكانەكەدا‬ ‫خولێكی خوارد‪ ،‬ئیدی راستەوخۆ رۆشتەوە ناو‬ ‫قەفەسەكەی خۆی‪ ،‬بە گوڵفرۆشەكەم وت ئەو‬ ‫باڵندەیە چۆن دەرنەچووە دەروە و هاتەوە‬ ‫ناو قەفەسەكەی‪ ،‬دووكاندارەكە وتی لەو جۆرە‬ ‫باڵندانەیە ئەگەر چل شەو لەناو قەفەسدا بێت‬ ‫ئاسوودە دەبێت و ئیدی لێی دوور ناكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ئیتر منیش لەسەر ئەو بنەمایە بیرم كردەوە كە‬ ‫هەموو شتەكانی ئێمە وەهان‪ ،‬راستە حەسارو‬ ‫سەگەكانی باوكم نۆڤلێتێكی محەلییە و قسەكردنە‬ ‫لەسەر كوشتنی باوك‪ ،‬بەاڵم گەشتێكی خێراشە‬ ‫بەناو كۆی ئەو قۆناغانەدا كە كۆمەڵگەی بەشەری‬ ‫پێیدا تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫* بێینەوە سەر رۆمانی ژنێك بەسەر منارەوە‪،‬‬ ‫كۆتایی ئەو رۆمانە بۆ خوێنەر زۆر كراوەیەو‬ ‫مەودایەكی زیاتر بۆ بیركردنەوە و خەیاڵ و‬ ‫تەسەوڕاتی خوێنەر هێڵدراوەتەوە‪ ،‬ئەم كۆتاییەت‬ ‫بە چ مەبەستێك ئاوا هێشتووەتەوە؟‬ ‫ زۆر بەرهەمی دیكەم لە رۆمان و كورتە‬‫چیرۆكیش كۆتاییەكانیان كراوەن‪ ،‬هەمیشە‬ ‫حەزم لە كۆتایی كراوە بووە‪ ،‬ئەبێ ئەوەمان‬ ‫بیر نەچێت‪ ،‬ئەو پێگەو مەقامەی خوێنەر‬ ‫هەیەتی لەناو ئەدەبیاتدا‪ ،‬گەورەترە لە خودی‬ ‫نووسەر‪ ،‬چونكە خوێنەر بڕیار دەدات نووسەر‬ ‫زیندووە یاخود مردووە‪ ،‬هەموو ئەو بەرهەمانەی‬ ‫كۆتاییەكی كراوەیان هەیە‪ ،‬مانای ئەوەیە رێزیان‬ ‫لە خوێنەر گرتووە و خوێنەریان بەشداركردووە‬ ‫لە بەرهەمەكەدا‪.‬‬

‫هەمیشە وتوومە‬ ‫من مرۆڤێكی بێ‬ ‫بەهرەم‪ ،‬ئەگینا‬

‫ئەوەندە شتم دیوە‬ ‫لە منداڵیمەوە‬

‫هەتا ئێستا‪ ،‬دەبوو‬ ‫دەیان دەقی دیكەم‬ ‫بنووسیایە!‬

‫‪4‬‬

‫رووبەڕوو لەگەڵ شـــ‬

‫ئەوەی دەڕمێت منارە نـــ‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫لە رۆمانی (ژنێك بە سەر منارەوە) دا‪(،‬شێرزاد حەسەن) بە تەنها قسە لەسەر داڕمانی منارەیەكی دێرینی حەقیقی ناكات‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫رێگەی ئەو منارەوە‪ ،‬باس لە شكۆمەندی و كەسێتی ئینسانی كورد دەكات‪ ،‬كە وردە وردە كار بۆ داڕمانی دەكەن! لە زۆربەی بەرهەمە‬ ‫ئەدەبیەكانی ئەم نووسەرەدا‪ ،‬هەمیشە ژنێكی چەوساوە و مرۆڤێكی غەمگین و دڵشكاو دەبینین‪.‬‬ ‫لەم گفتوگۆیەدا لەگەڵ “کولتووری زەمەن” شێرزاد حەسەن‪ ،‬هەندێك دەرگای دیكەمان بۆ دەكاتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی خوێنەران باشتر بچینە‬ ‫ناو دنیای رۆمانەكە و هەندێ دیدگاو بۆچوونی تری ئەم نووسەرەوە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئیدریس عەلی‬

‫* ئوستاز‪ ...‬با دەستپێكی ئەم گفتوگۆیەمان‬ ‫لە ناونیشانەكەوە بێت‪ ...‬تۆ پێت چۆنە؟‬ ‫ زۆر باشە ئیدریس گیان‪ ...‬با بە دڵی تۆ بێت‪.‬‬‫* ناونیشانی رۆمانەكەت واتە (ژنێك بەسەر‬ ‫منارەوە) هەست دەكەین خوێندنەوە و دەالالتی‬ ‫سێكسی هەیە‪ ،‬ئایا خۆت بە ئەنقەست ئەمەت داناوە‬ ‫و پێشتر بڕیارت دابوو هەمان ناونیشان بە هەمان‬ ‫دەالالتەوە بێت؟‬ ‫ لێرەدا دوو شت لەالی من بەرجەستە دەبێت‪،‬‬‫یەكەمیان مەسەلەی منارەكەیە وەك شوێنەوارێكی‬ ‫مێژوویی و دێرین‪ ،‬یان وەك بابەتێكی جوانی‪ ،‬بۆ خۆی‬ ‫منارەش بە گشتی لەناو رۆمانەكەدا ئاماژەیەكە بۆ‬ ‫تەالرسازی‪ ،‬قوتابخانەیەك هەیە بە ناوی (تەالرسازی‬ ‫فالۆسی) دیارە فالۆسی ئاماژەیە بۆ (چوكی) پیاو‪،‬‬ ‫من لە راستیدا ماوەیەك بوو خەریكی ئەو بابەتە‬ ‫بووم و سەرنجی راكێشابووم‪ ،‬هاوكاتیش لە كۆتایی‬ ‫نووسینی رۆمانەكەدا بووم‪ ،‬بەاڵم خۆشحاڵ بووم كە‬ ‫من بەبێ ئەوەی بزانم تەالرسازی فالۆسی هەبووە‬ ‫و لە شەستەكانەوە ئاماژەی بۆ كراوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫دەبینین گومەز و منارە تەنانەت لە واڵتێكی وەك‬ ‫هۆڵەندا‪ ،‬لەسەر شەقامەكانیش (شوورە) لەسەر‬ ‫چوكی پیاو دروستكراوە‪ ،‬بیریشمان نەچێت چوكی‬ ‫پیا و و لەشی ئافرەت‪ ،‬بۆ هەزار ساڵ پەرسراون و‬ ‫وەك شتێكی پیرۆز سەیركراون‪ ،‬چونكە ئەوانە وەك‬ ‫سەرچاوەی پیت و فەڕ و چێژ و لەدایكبوون و ژیان‬ ‫تەماشا كراون‪.‬‬ ‫* تکایە با بێینەوە سەر بابەتی منارەكە؟‬ ‫ باشە‪ ...‬من وەك فیگەرێك یان وەك مرۆڤێك‬‫مامەڵە لەگەڵ منارەکەدا دەكەم و بۆ من هێمایە‬ ‫بۆ چەند شتێك‪ ،‬سەرەتا بۆ من مەسەلەكە ئەوە بوو‬ ‫كە شتێكی دێرین و جوانی سەر بە مێژوو خەریكە‬ ‫دەیڕمێنن‪ ،‬ئەمە لە سەرەتادا بیرۆكەی چیرۆكێكی‬ ‫زۆر سادە بوو‪ ،‬خوشك و براكانم لە هەولێر رۆژێك‬ ‫پێیان وتم خەریكن (منارەی چۆلی) دەڕوخێنن‪ ،‬من‬ ‫بیرم بۆ ئەوە چوو كە ئەم منارەیە لە منداڵییەوە‬ ‫دەیبینم بە پێوە وەستاوە‪ ،‬باشە ئەگەر بیڕوخێنن‬ ‫چییە و چی دەبێت؟ دواجار من باسی منارەی‬ ‫چۆلی ناكەم‪ ،‬بەڵكو باسی منارەیەك دەكەم كە‬ ‫دەبێتە رەمزی شكۆمەندی و جوانی و خۆشەویستی‬ ‫و تەواوی بەها جوانەكان‪ ،‬كە لەم مێژووی بیست‬ ‫ساڵەی ناوی ئازادییە خەریكن دەیڕوخێنن‪ ،‬دواجار‬ ‫لە راستیدا من ویستم ئەم رۆمانە گومان بخاتە سەر‬ ‫ئەو بیست ساڵەی كە كورد تێیدا دەسەاڵتی گرتە‬ ‫دەست‪ ،‬پاشان من نامەوێت بڵێم منارە تەنها یەك‬ ‫دیوو و یەك رەهەندی هەیە‪ ،‬چونکە دواجار منارە‬ ‫بۆ خۆی رەمزی نێرینەیی شارە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫منارە وەك منارەی مزگەوت وەربگرین‪ ،‬دەبینین دین‬ ‫بۆ خۆی لەگەڵ سیاسەتدا دوو كایەن كە پڕاوپڕن‬ ‫لە دەسەاڵتی نێرینەیی و پیاوساالری‪ ،‬بۆیە بۆ‬ ‫من منارەكە كۆمەڵێك دیوی جیاجیای هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو دوو دیوە زۆر بە زەقی زاڵە بە سەریدا‪ ،‬بە‬ ‫دەلیلی ئەوەی ئەو منارەیە لە شارێكدا دەیانەوێت‬ ‫بیڕوخێنن‪ ،‬كە پێنج شەش هەزار مزگەوتی تێدایە‬ ‫و لە منارەكانیەوە بانگ دەدرێت‪ ،‬بەاڵم ئەو منارەیە‬ ‫تاكە منارەیەكە كە بانگی لەسەر نادرێت‪ ،‬دواجار‬ ‫دەمەوێت ئەو گەمارۆدان و بانگدانەی بەشی‬ ‫كۆتایی رۆمانەكە لە دژی ژنەكە كە گوایە سۆزانی‬ ‫و لەشفرۆش و بێڕەوشتە نیشان بدەم‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەو ژنە بۆ خۆی كەسێكی وشیار و نیگاركێشیشە‪.‬‬ ‫*بۆچی لەالی تۆ ئافرەتێكی وەک (شادی)‬ ‫بەرگری لەم منارەیە دەكات و رووبەڕووی ئەوانە‬ ‫دەبێتەوە كە دەیانەوێت بیڕوخێنن؟‬ ‫‪ -‬من كاتێك ئەم رۆمانەم نووسی و كارەكتەرێكی‬

‫من ویستم ئەم‬ ‫رۆمانە گومان‬

‫بخاتە سەر ئەو‬ ‫بیست ساڵەی‬ ‫كە كورد تێیدا‬

‫دەسەاڵتی گرتە‬ ‫دەست!‬

‫وەك (شادی) م دروستكرد (نورا)م‪ ،‬لە خەیاڵدا‬ ‫بوو‪ ،‬نورا لە شانۆگەری (ماڵی بووكەشوشە) ی‬ ‫(ئیپسن) دا‪ ،‬شەڕ دەكات لەگەڵ دنیای ناشرینی‬ ‫و ملهوڕی و زۆرداریدا‪ ،‬نورا لەوێدا لە خانەوادەكەی‬ ‫هەڵدەگەڕێتەوە كە رۆحی نێرینەیی تێدا زاڵە‪،‬‬ ‫هەروەها (دكتۆر ستۆكمان) یش لەباری سیاسی‬ ‫و فەرهەنگییەوە برایەكی گەندەڵی هەیە‪ ،‬كە‬ ‫سەرچاوەكان بۆگەن دەكەن ئەو بەرگرییان لێ‬ ‫دەكات‪ ،‬بە كورتی مانەوەی پاڵەوانی تەنیا لە‬ ‫ئەدەبیاتدا یەكجار زۆرن‪ ،‬من پێمخۆش بوو پاڵەوانێكی‬ ‫كوردیمان هەبێت‪ ،‬ئەگەرچی لە ئەدەبیاتی كوردیدا‬ ‫پاڵەوانی لەو شێوەیەمان زۆرە‪ ،‬بەاڵم ئایا دەقێك بە‬ ‫زیندوێتی خۆی دەتوانێت ئەوە بكات یان نا؟ واتە‬ ‫ئەوەی كە هونەر و داستان دەیخوازن‪ ،‬ئایا ئەوە‬ ‫دەكرێت لەناو ئەدەبی ئەوەی پێی دەوترێت ئەدەبی‬ ‫(خەیاڵئامێز و داستانئامێز؟) لە راستیدا قسەكەی‬ ‫تۆ رەوایەو راستە‪ ،‬بەالی منەوە ژن رەمزی ژیان و‬ ‫جوانییە (شادی) بۆ خۆی كەسێكی هونەرمەندە لە‬ ‫رۆمانەكەدا‪ ،‬لەبەر ئەوە بەو رۆحیەتە جوانەوە پێی‬ ‫ئەستەمە منارەیەك كە پاشماوەیەكی مێژوویی و‬ ‫جوانییە بڕمێنن‪.‬‬ ‫* لە راستیدا کارەکتەری (شادی) دركیش بەوە‬ ‫دەكات كە ئاماژەكانی دوای رووخاندنی ئەم منارەیە‬ ‫چەند ترسناكن لە سەر ژیانی مرۆڤ‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫پێی وایە لەگەڵ داڕمانی ئەو منارەیەدا بەهاكانی‬ ‫مرۆڤیش دەڕمێن‪ ...‬وا نییە؟‬ ‫ بەڵێ راستە‪ ...‬لەم تێكستەدا دوو منارەمان‬‫هەیە‪ ،‬منارەیەك هەیە لە دەرەوە كە منارەیەكی‬ ‫جوانی دێرینی راستەقینەیەو بەراستی خەریكە‬ ‫دەیڕمێنن‪ ،‬لەالیەكی دیكەوە بەراستی من دەمەوێت‬ ‫باس لە منارەیەك و بەرزاییەك بكەم كە هاوشانی‬ ‫شكۆمەندی و كەرامەت و بەهای خودی مرۆڤە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە من بە تەنها رۆمانێكم نەنووسیوە باس‬ ‫لە داڕمانی منارەیەكی راستەقینە بكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫باس لە داڕمانی شكۆمەندیی مرۆڤیش دەكەم لە‬ ‫دوای راپەڕینەوە‪ ،‬هەر بە ئەنقەستیش باگراوندی‬ ‫رۆمانەكە هەمووی شەڕی نێوان ئێران و عێراقە‪.‬‬ ‫*رووداوەكان لە دوو سەردەمدا روودەدەن‪ ،‬پێش‬ ‫راپەڕین و دووای راپەڕین‪ ،‬بۆچی ئەم دوو سەردەمە‬ ‫جیاوازەت هەڵبژاردووە وەک کاتی ناو رۆمانەکە؟‬ ‫ بێگومان وایە‪ ...‬شادی كاتێك خاڵۆزاكەی‬‫خۆی دەیكات بە ژن و پەردەی كچێنی لێ‬ ‫دەسەنێت‪ ،‬سەردەمی شەڕی ئێران و عێراقە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە خاڵۆزاكەی كە عاشقی شادییە لە ترسی شەڕ‬ ‫واڵت جێدەهێڵێت و روو دەكاتە ئەوروپا‪ ،‬ئەو ژنەش‬ ‫واتە شادی‪ ،‬بە تەنیا دەمێنێتەوە‪ ،‬لێرەشدا ئەگەر‬ ‫باس لە جەنگ بكەین دیسان جەنگەكان دەستكردی‬ ‫پیاوانن‪ ،‬تەنانەت ئەوانەی دەیانەوێت منارەكە‬ ‫بەسەر ژنەكەدا بڕمێنن هەر پیاوانن‪.‬‬ ‫* رۆمانەكە فرە تێما و فرە رەهەندە‪،‬‬ ‫كەسایەتییەكان زیاد لە رەوشتێك و زیاد لە‬ ‫سروشتێكیان هەیە‪ ،‬بە گشتی فەزاكە زۆر فراوانە‬ ‫و كێشە لە دوای كێشە و رووداو لە دوای رووداو‬ ‫رۆمانەكەیان تەنیوە‪ ،‬بەاڵم دەمەوێت بپرسم بۆچی‬ ‫وەك بەرهەمەكانی پێشووترت‪ ،‬كارەكتەرەكانت‬ ‫لە رووی جێگەو رێگەی چینایەتییەوە فەرامۆش‬ ‫كردووە‪ ،‬لە كاتێكدا لە زۆربەی بەرهەمەكانی تۆدا‬ ‫كارەكتەری هەژار و دەوڵەمەند هەیە‪ ،‬واتە هەست‬ ‫بە جیاوازی چینایەتی دەكرێت؟‬ ‫ كۆمەڵە چیرۆكی (گوڵی رەش و تەنیایی) و‬‫كێشەی جوتیار و دەرەبەگ تا ئەندازەیەك لە رێگەی‬ ‫چیرۆكێكی ئەڤینداریی وەك (پێدەشتی كارمامزە‬ ‫كوژراوەكان) دەتوانیت لەمانەدا خەمی چینایەتی‬ ‫قووڵتر ببینیت‪ ،‬من بە مانا تەقلیدییەكە چەپ نیم‪،‬‬ ‫بەاڵم هەمیشە چەپم بەو مانایەی بڕوام بە یەكسانی‬ ‫و ئازادی هەیە‪ ،‬بەتایبەت یەكسانی نێوان ژن و‬ ‫پیاو‪ ،‬بەردەوام ئەم گرفتانەم هەبووە‪ ،‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫نەموتووە من كۆمۆنیستم یان چەپێكی ئایدۆلۆژیی‬ ‫و سیاسیم‪ ،‬بە گشتی من الیەنگریی هەژارانم و دژی‬ ‫زۆرداریم‪.‬‬ ‫* مامۆستا‪ ..‬با بێنەوە ناو گفتوگۆ لەسەر‬ ‫رۆمانەكە‪ ،‬بۆچی لەم رۆمانەدا مرۆڤ دابەش نەبووە‬ ‫بەسەر دوو چینی كۆمەاڵیەتیدا؟‬ ‫ باشە دێینەوە ناو رۆمانەكە‪ ...‬لەبەر ئەوەی‬‫تۆ بە تەنیا كێشەی چینێكت نییە‪ ،‬لەوێدا من‬ ‫تەنیا خەمێكم هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە تۆ دەتوانیت‬ ‫رەگوڕیشەی چینەكان بدۆزیتەوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫ئەوانەی دەیانەوێت سۆپەرماركێت یان‪ ،‬بازاڕێكی‬ ‫نوێ بكەنەوە‪ ،‬خێرا دەزانین ئەمانە سەرمایەدارن‪،‬‬ ‫لە راستیدا سەرمایەدارە سیاسییەكانیشن‪ ،‬كە‬ ‫دەیانەوێت مێژووی خۆیان و منارەكان بڕمێنن بۆ‬ ‫ئەوەی بازاڕی گەورە بكەنەوە لە شوێنەكەیدا‪،‬‬ ‫كەواتە ئەوانەی دەیانەوێت منارەكە بڕوخێنن‬ ‫رەگێكی چینایەتیشیان هەیە‪ ،‬بۆ نموونە كە دەڵێن‬ ‫شاری هەولێر دەكەین بە (دووبەی) ئەمە چ مانایەكی‬ ‫هەیە؟ راستە لە رووی تەالرسازییەوە دەیكەن‬ ‫بە دووبەی‪ ،‬بەاڵم لە ناوەڕۆكدا مرۆڤی خەسیو و‬ ‫ترسنۆك و شەرمن دروست دەكەن‪ ،‬من بۆ خۆم‬

‫ماوەی سی و پێنج ساڵە لە بواری پەروەردەدا كار‬ ‫دەكەم‪ ،‬لە سەردەمی بەعسەوە هەتاكو ئێستا‪ ،‬ئێمە‬ ‫منداڵەكانمان بە گرگنی و خەسیوی دروست دەكەین‬ ‫و بە ترسنۆكی گەورەیان دەكەین‪ ،‬بۆیە لە راستیدا‬ ‫ئەوەی لە منداڵەكانی خۆمانی دەسەنینەوە‪ ،‬خودی‬ ‫شكۆمەندی و ئەو فیزە ئینسانییەیە كە خەریكە‬ ‫نامێنێ‪ ،‬یاخود فێری ملكەچی و زەلیلییان دەكەین‪،‬‬ ‫كێشەی من ئەوەیە مەسەلەن ئەگەر (شادی) كە‬ ‫ئافرەتێكە سەر بە چینێكی مام ناوەندە‪ ،‬هۆمەر‬ ‫كەسێكی خاوەن باخ و باخات و موڵك و پارەیە‪،‬‬ ‫هۆمەر ئەو پیاوە بەتەمەنەیە كە عاشقی شادی‬ ‫دەبێت‪ ،‬شادیش بۆ ئەوەی كێشەی پەردەی كچێنی‬ ‫چارەسەر بكات و بیشارێتەوە لە خەڵك‪ ،‬دواجار‬ ‫دەبێتە هاوسەری هۆمەر‪.‬‬ ‫* ببوورە مامۆستا قەتعت دەكەم‪ ...‬ئەو ساتەی‬ ‫هۆمەر شادی دەناسێت و عاشقی دەبێت و نهێنی‬ ‫بە ژنبوونیشی دەپارێزێت‪ ،‬لەحزەیەكە كە ئیدی‬ ‫هۆمەر كە لە رابردووی خۆی پەشیمان دەبێتەوە‬ ‫كە پێشمەرگە بووە و بە قەولی خۆی راوە مرۆڤی‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم لە رێگەی عەشق و هونەرەكەی‬ ‫شادییەوە دەبێتەوە بە مرۆڤی راستەقینەو تامی‬ ‫ژیان دەكات‪ ،‬لە راستیدا ئەم گۆڕانكارییە لەم‬ ‫كارەكەتەرەدا چۆن ئاوا کتوپڕ روویدا؟‬ ‫ لە راستیدا من نەمویستووە بڵێم كەسێك‬‫شەیتانە و كەسێك فریشتەیە‪ ،‬لەبەر ئەوە لەناو‬ ‫ژیانیشدا دەشێت مرۆڤێك هەبێ شەیتانیش و‬ ‫فریشتەشی تێدا بێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بڕوام بەوە‬ ‫هەیە كە ژینگەی دەوروبەر مرۆڤ دروست دەكات‬ ‫(هۆمەر) لە ژینگەیەكدا ژیاوە كە لە گەنجێتییەوە‬ ‫حەزی كردووە ببێتە پێشمەرگە‪ ،‬هۆمەر لەم‬ ‫رۆمانەدا لە رێگەی ئافرەتێكەوە دەبێتەوە بە‬ ‫ئینسانی راستەقینە‪ ،‬دیارە هۆمەر لە رێگەی جوانی‬ ‫و خۆشەویستی ئەو ئافرەتەوە پاك دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەمەوێت باسی ئەو ساتەش بكەم كە هۆمەر‬ ‫دەبێتەوە بە ئینسان‪ ،‬تەماشاكە‪ ...‬ئەو كاتەی‬ ‫دەبێتەوە بە ئینسان‪ ،‬ئیتر دەبێت بمرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫جێگەی نابێتەوە لەناو جوانی و ژیانی راستەقینەدا‪،‬‬ ‫هۆمەر هێشتا ژەهری پیسی و ناشرینییەكانی تێدا‬ ‫ماوەتەوە و وردە وردە كاریگەریی لەسەر ژیانی‬ ‫داناوە‪ ،‬ئەو ژەهرەی مرۆڤ دەكات بە شەیتان و‬ ‫بەهای مرۆیی لێ دەسەنێتەوە‪.‬‬ ‫* با بێینەوە سەر كارەكتەری (شادی) كە‬ ‫من زۆرم خۆشدەوێت‪ ،‬ئەم كچە كە لەدایكبوو‪،‬‬ ‫خێزانەكەیان بەو نییەتە ناویان نا شادی كە ئیدی‬ ‫وەك ناوەكەی بە شادی بژی‪ ،‬بەاڵم سەراپای‬ ‫ژیانی قوربانی و چاوەڕوانی و تراژیدیا بوو‪ ،‬واتە‬ ‫پێچەوانەی ناوەكەی خۆی ژیا‪ ،‬پرسیارەكەم ئەوەیە‬

‫من نەمویستووە‬ ‫بڵێم كەسێك‬

‫شەیتانە و كەسێك‬ ‫فریشتە‪ ،‬دەشێ‬ ‫مرۆڤێ هەبێ‬ ‫شەیتانیش و‬

‫فریشتەشی تێدا بێت!‬

‫خۆت وەك نووسەر سەرەتا كە دەستتدایە نووسینی‬ ‫ئەم رۆمانە‪ ،‬ئەم حاڵەتەت لەبەرچاو بوو‪ ،‬واتە‬ ‫داتنابوو شادی وەهای لێبێت‪ ...‬یان چارەنووسی‬ ‫رووداوەکان وایان خواست؟‬ ‫ نەخێر نا‪ ...‬دامنەنابوو وەهای لێبێت و وەها‬‫چارەڕەش بێت‪ ،‬ئەوە لەكۆتاییەكەیدا بوو وەهای‬ ‫لێهات‪ ،‬من لەكاتی نووسینی رۆمانەكەدا هەتا‬ ‫كۆتاییەكەشی‪ ،‬بیرم لەوە دەكردەوە كە ژنێكی وەها‬ ‫چارەڕەش چ ناوێكی بۆ دابنێم؟ پێم وابێ سەرەتا‬ ‫ناوی (فریشتە) بوو‪ ،‬بەاڵم دواتر ناوەكەیم گۆڕی بە‬ ‫شادی‪ ،‬دیارە لە ئەدەبیاتی ئەورپیشدا گەمەكردن بە‬ ‫ناوی كارەكتەر هەیە‪ ،‬الی خۆشمان (بەختیار عەلی)‬ ‫زۆر گەمە لەسەر ناوەكان دەكات‪ ،‬نووسەرێكیش‬ ‫هەیە ناوی (ناسانێڵ)ە‪ ،‬ئەمریكییە و لە یەكێك‬ ‫لە رۆمانە كۆنەكانیدا زۆر گەمەی لەسەر ناوی‬ ‫کاراکتەر كردووە‪ ،‬دیارە هەموو ناوێكیش مانایەكی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە هەموو ناوێك هەڵگری‬ ‫مانایەكی شاراوەی هەبێت و مەرجیش نییە هەمیشە‬ ‫هەڵگری مانا شاراوەكان بێت كە تۆ وەك نووسەر‬ ‫مەبەستتە‪ ،‬بەاڵم من لە كۆتایی رۆمانەكەدا بیرم‬ ‫لەوە كردەوە كە ئەو بەدبەختە ناو بنێم (شادی)‬ ‫چونكە لە خێزانەكەیاندا ئومێدیان بووە كچێك بێت‬ ‫كە بەختەوەری بێنێت و بە شادی بژی‪.‬‬ ‫* بە درێژایی رووداوەكانی ناو رۆمانەكە‪ ،‬خوێن‬ ‫بەرۆك و خەیاڵ و زیهنی (شادی) بەرنادات‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەمە لەو ساتەوە دروستبوو كە بەهرامی خاڵۆزای‬ ‫خوێنی كچێنی رژاند‪ ،‬یاخود خوێنێكە لەالی خۆت‬ ‫وەك نووسەر ماناو دەالالتی دیكەی هەیە؟‬ ‫ خوێن بۆ خۆی وەك غەریزەش حساباتی خۆی‬‫هەیە‪ ،‬خوێن دەتوانین بڵێین هاوشانی غەریزەیە‪،‬‬

‫زۆرجاریش رەمزی شۆڕشە‪ ،‬مەسەلەی شۆڕشگێڕی‬ ‫بەندە بە خوێنەوە‪ ،‬بێگومان هیچ شۆڕشێكیش‬ ‫نییە لە دونیادا بەبێ خوێن ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫تێڕوانینی من بۆ خوێن لەو رۆمانەدا زیاتر بۆ دیوە‬ ‫ئەخالقییەكەیەتی‪ ،‬ئەو تنۆكە خوێنەی شەرەف لە‬ ‫دنیای رۆژهەاڵت و ئیسالمدا گەورەترین كارەساتی‬ ‫دروستكردووە‪ ،‬دەتوانین لە مێژوودا هەتاكو ئێستا‬ ‫ملیۆنەها ئافرەت بژمێرین كە لەسەر شەرەف‬ ‫كوژراوە‪ ،‬لە كوردستانی خۆشمان بەپێی ئامارێكی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬سیازدە هەزار ئافرەت لەسەر‬ ‫مەسەلەی شەرەف كوژراون‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە‬ ‫بیربكەرەوە مەسەلەكە هیچ شتێك نییە دڵۆپێك‬ ‫خوێن نەبێ‪ ،‬تۆ زۆر باش دركت بە مەسەلەی خوێن‬ ‫كردووە لەم رۆمانەدا‪ ،‬ئەو تنۆكە خوێنەی لەو كچە‬ ‫دەڕژێت كۆتایی نایەت‪.‬‬ ‫* كتومت هەر لە دوای ئەوەی خوێنی كچێنی‬ ‫دەڕژێت‪ ،‬شادی دەچێتە ناو ژیانێكی تراژیدیی و‬ ‫جیاوازتر لەوەی پێشووی‪ ...‬ئەمە راستە؟‬ ‫ ئاخر خۆ هەر لەباری واقیعیشەوە وایە‪ ،‬لە‬‫باری واقیعییەوە هەر ئەوە نییە من شتێكی رەمزیم‬ ‫نووسیبێت‪ ،‬ئەو دڵۆپە خوێنەی لە كچێك دەڕژێت و‬ ‫ئەو پەردە تەنكەی كە دەتەقێت‪ ،‬لەباری رۆحیشەوە‬ ‫ژیانی ئافرەتێك وێران دەكات‪ ،‬تۆ سەیركە‪ ،‬ئەو‬ ‫خوێنەی لە ئاژەڵ و باڵندەكان و تەنانەت لە كاتی‬ ‫شۆڕشدا دەڕژا‪ ،‬جیاوازە لەو خوێنەی كە لە شادی‬ ‫رژا‪ ،‬بە گشتی ئەگەر تەماشا بكەیت لەم رۆمانەدا‬ ‫هەموو پاڵەوانەكان راوچیشن‪ ،‬راوەمرۆڤ‪...‬‬ ‫راوەئاسك‪ ...‬راوەباڵندە‪ ...‬راوەژن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫(بەهرام)ی كۆنە عاشقی شادی‪ ،‬هەر لە منداڵییەوە‬ ‫راوەپەپولەی كردووە و لە دەفتەرەكەیدا دایناون‪،‬‬ ‫لێرەوە ئەو كچەش دەبێت بە نێچیر‪ ،‬هۆمەریش‬ ‫دیسانەوە كە چەند میهرەبان و عاشقی شادییە‪،‬‬ ‫هەر دەبێتەوە بە راوچی لە روانگەی شادییەوە‪،‬‬ ‫كەواتە بە شێوەیەكی فراوان كارم لەسەر گەمەی‬ ‫راو و خوێن كردووە لەم رۆمانەدا‪.‬‬ ‫* مامۆستا‪ ...‬بە شێوەەیكی گشتی مەسەلەی‬ ‫ئومێدو نائومێدی ئینسانەكان لەم رۆمانەدا‬ ‫دابەشكراون بەسەر دوو سەردەمی جیاوازدا‪،‬‬ ‫سەردەمی بەعس ئینسان ئومێدی هەیە كە شۆڕش‬ ‫دێت و بەختەوەری دێنێت‪ ،‬بەاڵم وەك دەبینرێت لە‬ ‫پاش راپەڕین نائومێدی سەرهەڵدەدات‪ ،‬ئەم حاڵەتە‬ ‫لەالی خۆت چۆن لێكدەدەیتەوە؟‬ ‫ زۆر راستە‪ ...‬خۆ من لە سەرتای‬‫گفتوگۆكەمنادا ئاماژەم بەوە كرد و وتم نیازمە بڵێم‬ ‫لەو بیست ساڵەدا هەموو ئەو درووشمانەی شۆڕش‬ ‫و راپەڕین راست و دروست دەرنەچوون‪ ،‬درووشم‬ ‫بوون و وەك پێویست نەگەیشتنە بواری پڕاكتیك‪،‬‬ ‫هەموو شۆڕشەكانی جیهانیش هەروا بوون‪ ،‬شۆڕشی‬ ‫ئۆكتۆبەر لە سەرتادا خەریكبوو موژدەی بە هەموو‬ ‫سەرزەمین دەدا كە بەهەشت دروست دەكەن‪ ،‬واش‬ ‫نەبوو‪ ،‬سەیری ئەو شۆرشە بکە کە پێیان دەوت‬ ‫بەهاری عەرەبی‪ ،‬بینیت كارەساتێكی خولقاند کە‬ ‫شێوەی نەبێت‪.‬‬ ‫* بەڕای تۆبۆچی وای لێهات؟‬ ‫ چونكە هێزە تاریكەكان دەستیان پێکردەوە‪،‬‬‫دەمەوێت بڵێم شۆڕشەكان هەر مژدە دەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من بۆ خۆم هەرگیز بڕوام بەوە نییە كە مرۆڤ‬ ‫بتوانێت ئەم سەرزەمینە پاك بكاتەوە‪ ،‬بە كورتی‬ ‫خۆ من شتێكم نەهێناوە لە ئاسمانەوە دامگرتبێ‪،‬‬ ‫شتێكە لە واقیعدا هەیە‪ ،‬سەردەمێك خەڵك هەموو‬ ‫ئومێدیان هەبووە‪ ،‬بەاڵم دواتر نائومێد كران‪.‬‬ ‫* ئەم هەموو نیشانەی پرسیار و گومانە‬ ‫لەبەردەم شۆڕش و ئومێدی مرۆڤەكاندا بۆچی‬ ‫دەگەڕێنیتەوە‪ ،‬ئەم رەشنبییەی تۆ لە چییەوە‬ ‫سەچاوەی گرتووە و تا کوێ دەڕوات؟‬ ‫ ( بیكێت) یەكێك بوو لەو نووسەرانەی دنیا‪،‬‬‫كە هەموو ژیانمی گۆڕی‪( ،‬لە چاوەڕوانی گۆدۆ)‬ ‫م خوێندەوە‪ ،‬تێگەیشتم مرۆڤ بەردەوام بە دوای‬ ‫فریادڕەسێكەوەیە و لە گەڕاندایە بۆی‪ ...‬بەاڵم ئیدی‬ ‫هەرگیز نایەت‪.‬‬ ‫* من بڕوای خۆتم دەوێت بزانم چۆنە؟‬ ‫ خۆشم گومانم هەیە كە هەتا دنیا دنیایە‬‫ئەو مرۆڤە فریادڕەس و رزگاركەرە نایەت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گێژەنێك هەیە بەردەوام مرۆڤ لەسەر ئەم زەمینە‬ ‫دەخولێنێتەوە‪.‬‬ ‫* هەست ناكەیت ئەمە تەسەوڕێكی(زۆربا)‬ ‫ییانەیە‪ ،‬واتە وا لە مرۆڤ بكەیت بۆ ئەو ساتەوەختە‬ ‫بژی كە تێیدایە؟‬ ‫ راستە زۆربا كوڕی ئەو ساتەی خۆیەتی‬‫كە تیایدا دەژی‪ ،‬بیرت نەچێ (زۆربا) كەسێكی‬ ‫نەخوێندەوار بوو‪ ،‬بەاڵم بە ئەزموون بوو‪ ،‬هاوکات‬ ‫لە هەموو شتێكیش تێدەگەیشت‪ ،‬زۆربا جوانییەكەی‬ ‫لەوەدایە لە رێگەی ئەزموونی ژیانەوە فێری حیكمەت‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم ئەو كاتەی هۆمەر كەمێك حیكمەت‬ ‫دەخوازێت لە شادی لە‬ ‫رێگەی عیشقەوە‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ئید‬ ‫دەمرێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫چۆن رۆمانێک بە ‪ ١٠٠‬رۆژ‬ ‫یان کەمرت دەنووسی؟‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫کردویەتی بە کوردی‬ ‫(بەشی پێنجەم)‬ ‫رۆژی ‪31‬‬

‫منداڵی ورد و مامۆستای زانکۆ بوو‪ ،‬زۆر بە دەگمەن لە‬ ‫رۆژدا کاتی بۆ نووسین دەدۆزییەوە ‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫کە بە شەو لەسەر مێزی نووسینەکەی دادەنیشت‪،‬‬ ‫چیرۆکێکی وەکو (یانسیب) لەسەر رەشنوسێکی‬ ‫سەرەتایی هەڵقواڵ‪ ،‬بۆ؟ چونکە بە درێژایی رۆژ بیری‬ ‫لێدەکردەوە‪ .‬پشت بە الیەنی ناهوشیاری (الوعي)‬ ‫ت ببەستە‪ ،‬بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتییەکە هەڵگرێ و‬ ‫بیرۆکەکانت کە بە رۆژ بۆت دێن چارەسەر بکات‪.‬‬

‫رۆژی ‪43‬‬

‫دەفتەرێکی بچوک لەگەڵ خۆت هەڵگرە‪ ،‬دەست بکە‬ ‫بە نووسین‪ ،‬تەنانەت ئەگەر چاوەڕێی دەستپێکردنی‬ ‫کۆبوونەوەیەکیت‪ ،‬بنووسە تەنانەت ئەگەر لە فڕۆکەدایت‬ ‫و سەفەر دەکەیت‪ ،‬بنووسە هەر کاتێک توانیت‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەوەی لەو کاتانەدا دەینووسیت دەستکەوتە بۆت‪.‬‬

‫رۆژی ‪44‬‬

‫رۆژی ‪33‬‬

‫پەرۆشی لە پێکهاتە بنەڕەتییەکانی ئیشی‬ ‫گێرانەوەیە‪ ،‬لە ئەنجامی ئەمەدا خوێنەر دەپرسێت‪ :‬ئاخۆ‬ ‫دوای ئەمە چی رووبدات و بەردەوام دەبن لە خوێندنەوە‬ ‫بۆ ئەوەی وەاڵمەکە ببیننەوە‪.‬‬

‫رۆژی ‪34‬‬

‫کاتێک بەهۆی کەسایەتییەکەوە زانیاری و‬ ‫ئەرگومێنتەکان پێشکەش دەکەیت‪ ،‬زمانی جەستەی‬ ‫کەسایەتییەکان لەبیرمەکە‪ ،‬چونکە ئەو هێما نەوتراوە‬ ‫بێدەنگانە لە توانایاندایە ئەوانە بڵێن کە زمان ناتوانێت‬ ‫بیانگەیەنێت و ئەتوانی لەهەر دوو عاشقێک بپرسیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪35‬‬

‫تاقیکەرەوە یەکەمجار بە دەستت بنووسە‪،‬‬ ‫ئینجا لەسەر کۆمپیوتەر‪ ،‬ئەمە بۆت دەبێتە دوو جار‬ ‫پیاچوونەوە‪ ،‬پێش قۆناغی ئیدتینگ (تحریر‪).‬‬

‫رۆژی ‪36‬‬

‫با ئامانجت دروستکردنی وێنەیەکی سەرسوڕهێن لە‬ ‫ناو هەموو الپەڕەیەکدا‪ .‬نموونە‪ ،‬هەوڵبدە السایی وێنەی‬ ‫رۆژهەاڵتن لە کەنار دەریا بە قەڵەمی فیلیب بۆتۆ‪ ،‬لە‬ ‫رۆمانی گەشت ‪“ :the Voyage‬تروسکەیەکی‬ ‫ئاڵتوونی لە شوێنی خۆیدا لە ئاسۆدا دەرکەوت‪ ،‬ئینجا‬ ‫خۆرێکی سوور دەرچوو‪ ،‬وەک سەری منداڵێکی ئاگرین‪،‬‬ ‫لە هەناوی ئاسمانی خۆڵەمێشییەوە دەردەچێت‪ ،‬ئاو‬ ‫توخمێکی پێچەوانەی خۆی دروست دەکات‪”.‬‬

‫رۆژی ‪37‬‬

‫دێڕژدادڕی مەکە‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەی تەکنەلۆژیا‬ ‫ئەو بوارەی پێ بەخشیویت‪ .‬ئامێرەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫و بواری ئینتەرنێت هەموو شتێکیان ئاسانتر کردووە‪،‬‬ ‫لە گەڕان بەدوای زانیارییەکاندا‪ ،‬هەتا نووسین و‬ ‫پێداچونەوە و ئیدیتین‪ .‬بەردەوام بە لە بیرکردنەوە لە‬ ‫شتە بچووکەکان‪ ،‬هەموومان هەست دەکەین فلیمەکان و‬ ‫یارییەکانی تۆپی پێ‪ ،‬زیاد لە پێویست درێژن‪ .‬ئەی چی‬ ‫لە بارەی کتێبەکانەوە؟ ئیدیتۆرەکان و باڵوکەرەوەکان‬ ‫پێت دەڵێن‪ :‬سیاق بڕیار لە درێژی دەدات‪ .‬تەنها لە‬ ‫بیرت بێت (رۆمانەکەی فیتز جیرالد) (جاتسبی مەزن)‬ ‫درێژییەکەی تەنها ‪ 200‬الپەڕەیە‪.‬‬

‫رۆژی ‪38‬‬

‫بەبێ وەسفکردن خوێنەر هەست بە کات و شوێن‬ ‫و باری دەرونییەکان ناکات – ناتوانی بەبێ ئەوانەش‬ ‫چیرۆکەکەت بنووسیت‪ .‬بەاڵم بە وەسفی زیاد لە حەدی‬ ‫خۆی بەربەست دەخەیتە بەردەم بەرەوپێشچوونی‬ ‫چیرۆکەکە و بێزارکەر دەبێت‪ .‬بچۆ ناوەوە‪ ،‬وردەکاری‬ ‫بەهێز پێشکەش بکە‪ ،‬ئینجا جارێکیتر لێی دەرچۆ‪.‬‬ ‫زۆر درێژە بە وەسف (لێکۆڵینەوەکە) مەدە‪ .‬جیهانێک‬ ‫بۆ کەسایەتییەکانت دروست بکە بتوانن لە ناویدا‬ ‫بژین و هەناسە بدەن‪ .‬نەک بە تەممەڵی وەکو رووەک‬ ‫نیشتەجێیان بکەی‪.‬‬

‫رۆژی ‪39‬‬

‫بیرۆکەکان‪ ،‬تازەکانیان و بێ وێنەکانیان‪ ،‬ئەمەیە کە‬ ‫خوێنەر تووشی سەرسوڕمان دەکات و تێریان دەکات‬ ‫و دڵخۆشیان دەکات‪ .‬دووربە لە بابەتە تاقیکراوە و‬ ‫واقیعییەکانەوە‪ ،‬کە دەنووسیت با خەیاڵ یارمەتیت‬ ‫بدات‪.‬‬

‫رۆژی ‪40‬‬

‫ریک باس‪ ،‬کە یەکێکە لە خاوەن باشترین‬ ‫شیوازەکانی نووسین‪ ،‬دەڵێ‪“ :‬نووسەرەکانی چیرۆک‪،‬‬ ‫وەکو ئەو کرێکارانە وان کە بیناکان دروست دەکەن‪ ،‬هێز‬ ‫و دیقەتێکی زۆریان پێویستە بۆ بیناکردنی چیرۆکێکی‬ ‫توند و پتەو‪ .‬دەڵێ‪“ :‬پێویستە لەسەرت بەردێک بخەیتە‬ ‫سەر بەردێک‪ ،‬بە مەرجێک بەیەکەوە بگونجێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستیت بە تەندروستییەکی باش هەیە بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫بەردانە لە جێگەیەکەوە بۆ جێگەیەکی تر راکێشیت‪”.‬‬

‫رۆژی ‪41‬‬

‫ئەو دەمەی شیرلی جاکسۆن کابانوو و دایکی چوار‬

‫کچی مامەکەی‪ .‬لە بیرت بێت کردارەکان بەهێزترین‬ ‫بەشەکانن لە هەر رستەیەکدا‪ ”.‬هەروەک “می براون”‬ ‫گوزارشتی لەوە کردووە کە گوتوویەتی‪“ :‬کردارەکان ئەو‬ ‫رەشەبایەن لەسەر رێگای خێرا هەڵتدەگرن‪”.‬‬

‫رۆژی ‪56‬‬

‫لە کتێبی “توخمەکانی شێواز” هەریەک لە سترانک‬ ‫و وایت ئیلی دەڵێن‪“ :‬ئەگەر پێویست بکات ئەوانەی‬ ‫“نووسین”یان خوێندنەوە لەسەر یەک خاڵ کۆکبن‪،‬‬ ‫ئەمەیە‪:‬زامنترین رێگا بۆ دروستکردنی پەرۆشی الی‬ ‫خوێنەر و راکێشانی ئەوەیە نووسینەکانت دەبێت‬ ‫دەستنیشانکراو و روون و سەلمێندراو(هەستپێکراو)‬ ‫بن‪”.‬‬

‫رۆژی ‪42‬‬

‫هەر لە سەرەتای نەخشەکەتەوە پابەند بە‬ ‫پرەنسیپێکەوە‪ .‬بەم پێیە خوێنەر بنەمایەکی پتەو‬ ‫دەبینێت‪ ،‬ئیتر کە بڕیارت دا چ کەسایەتییەک لە‬ ‫چیرۆکەکەدا هەڵگری ئەو پرەنسیپە دەبێت ئیتر‬ ‫پابەند بە بەو بڕیارەتەوە‪ .‬گۆشەنیگات مەگۆڕە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر هەڵتبژارد چەند گۆشەنیگایەکت هەبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چیرۆکەکەت لە گۆشەنیگای یەک کەسایەتیەوە بخەیتە‬ ‫بەردەست خوێنەر‪ ،‬بۆ ئەوەی خوێنەر نەشڵەژێنیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪32‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫کەسایەتییە باشەکان پەرە دەسەنن و گەشە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بە پشتبەستن بە دوو فاکتەر بە شێوەیەکی‬ ‫بنەڕەتی‪ :‬کردارەکانیان و بیر و باوەڕەکانیان‪ ،‬ئێمە لە‬ ‫رێگەی کردارەکانیان و بیر و باوەڕەکانیانەوە بە درێژایی‬ ‫رووداوە دراماتیکییەکانی تایبەت بە چیرۆکەکەوە لە‬ ‫کەسایەتییەکان تێدەگەین‪.‬‬

‫رۆژی ‪57‬‬

‫مۆڵەتێک لە کارکردن لە رۆمانەکەتا وەرگرە‪،‬‬ ‫مۆڵەتێکی یەک رۆژی یان هەفتەیی‪ ،‬دوای ئەوە‬ ‫ئیشەکەت بە چاوێکی تازە دەبینیت‪.‬‬

‫شاعیری (ئیتالی کۆن) هۆراس‪ ،‬دەوروبەری سەدەی‬ ‫‪14‬ی پێش لە دایکبوون‪ ،‬تێبینی کرد وا پێویست دەکات‬ ‫نووسەرەکان هەوڵ بدەن “ئەوەی پیویست دەکات بوترێ‬ ‫خێرا بیڵێن‪ ”.‬بە دەربڕینێکی تر‪“ ،‬سەرنجی مێشکی‬ ‫خوێنەرەکەت لە یەکەمین رستەوە راکێشە”‬

‫رۆژی ‪58‬‬

‫لە بیرت بێت لەوانەیە رۆمانەکەت رایەڵەکانی بێهێز‬ ‫بن و رەنگە شێوازەکەی فشەڵ بێت‪ ،‬بەاڵم تەنها شت‬ ‫کە هەر نووسەرێک رزگار دەکات و خوێنەر بۆ خۆی‬ ‫رادەکێشێت‪ ،‬ئەوەیە کەسایەتییەکانی(واقیعی) بن‪،‬‬ ‫لەگۆشت و خوێن و پاڵنەری باوەڕپێکراویان هەبێت‪.‬‬

‫بێهیوا مەبە و پەرۆشیت لەدەست مەدە‪ ،‬بەردەوامبە‬ ‫لە نووسین‪ .‬لە بیرت بێت رۆمانی (ئایرۆن وید)ی ولیام‬ ‫کەنەدی کە خەاڵتی (بۆلیتزر)ی پێبەخشراوە‪ ،‬دەزگایەکی‬ ‫باڵوکردنەوە ‪ 13‬جار رەتیکردەوە‪ ،‬پێش ئەوەی نووسەری‬ ‫ناودار (سۆل بیلۆ) تێکەوێت و پشتگیریی لێبکات‪.‬‬ ‫کاتێکیش یەکێک لە ئێدیتۆرەکان(محرر)رۆمانەکەی‬ ‫(لۆرانس جی پیتەر) (‪)The Peter Principle‬ی‬ ‫رەتکردەوە‪ ،‬بۆی نووسیبوو‪ :‬پێشبینی ناکات ئەم کتێبە‬ ‫هیچ دەسکەوتێکی بازرگانی هەبێت‪ .‬واتا فرۆشی نابێت‪.‬‬

‫رۆژی ‪59‬‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫رۆژی ‪45‬‬

‫ئامۆژگارییەکەی ئەنتوان تشیخۆف زۆر سادە بوو‪:‬‬ ‫“ئەگەر لە یەکەم دیمەنی شانۆگەرییەکا دەمانچەیەک‬ ‫لەسەر دیوارەکە هەڵواسرابوو‪ ،‬ئەوا دەبێت پێش کۆتایی‬ ‫چیرۆکەکە فیشەکی پێ تەقێنرابێت‪ ”.‬دەبێت بابەتەکەت‬ ‫بە باشی چارەسەر بکەیت و ئەو ئامۆژگارییە لە مێشکتا‬ ‫بێت و هەر شتێک کە پێویست نییە بۆ تەواوکردنی‬ ‫چیرۆکەکە دەریبهێنە‪.‬‬

‫رۆژی ‪46‬‬

‫بۆ ئەوەی بە باشی بنووسیت شتێکی ئاسان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو نرخەکەی لە رووی سۆزدارییەوە زۆرە‪.‬‬ ‫سەماکەرەکان‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬دەزانن قاچەکانیان خوێنی‬ ‫لێ دێت و ئەوانەی پیانۆ لێدەدەن‪ ،‬دەزانن ئەوەندە‬ ‫مەشق دەکەن هەتا پەنجەکانیان ئێشیان پێدەگات‪.‬‬ ‫نووسینی رۆمانێکیش وەکو نووسینی نامەیەک نییە‪.‬‬ ‫نووسینی رۆمان شتێکە ئەقڵ هیالک دەکات‪ .‬زۆریش‬ ‫لە پیشەیەکی دەوامی تەواو قورسترە‪ ،‬چونکە کاتێک‬ ‫تۆ رۆمانێک دەنووسیت‪ ،‬ژیانی تایبەتی کەسایەتییەکانت‬ ‫دەژیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪47‬‬

‫ساڵی ‪ ،1979‬لە تەمەنی هەشتا ساڵیدا (جیسی بی‬ ‫براون فوفوکس) دەستی کرد بە نووسینەوەی چیرۆکی‬ ‫ژیانی خۆی‪ .‬چیرۆکی زۆری لە بارەی رابردووی خۆیەوە‬ ‫نووسی‪ ،‬چیرۆک لە بارەی نەنکی و پوورە دوورەکەی‬ ‫(کالرا) کە توتنی دەجوو بە هێندەی تۆپێکی شوشەیی‬ ‫تفی دەکردەوە‪.‬‬ ‫هەموو بەیانییەک دەچووە چێشتخانەی شوقەکەی‬ ‫کە لە دوو ژووری نوستن پێکهاتبوو لە مانهاتن‪،‬‬ ‫کەنسان‪ ،‬لەوێ کە هەشت منداڵی لێ پەروەردە کردبوو‪،‬‬ ‫لەسەر مێزی نانخواردنەکە دادەنیشت و دەکەوتە‬ ‫نووسین‪ ،‬بە یارمەتی دەفتەرە کۆنە بچووکەکان کە‬ ‫الپەڕەکانی لێدەکرێنەوە و دەنرێن بە شوێنێکەوە و‬ ‫نامەکان و وێنە فۆتۆگرافییەکان‪ .‬رۆژ لە دوای رۆژ و‬ ‫هەفتە لە دوای هەفتە‪ ،‬بە دەستوخەتی خۆی چیرۆکی‬ ‫ژیانی خۆی نووسییەوە‪ ،‬هەموو رووداوە سەرەکییەکانی‬ ‫تۆمارکردبوو‪ :‬لەدایکبوونەکان‪ ،‬مردنەکان‪ ،‬یەک‬ ‫هاوسەرگیری‪ ،‬سێ جەنگ‪ ،‬الفاوێک‪ ،‬لەگەڵ هەموو ئەو‬ ‫شتانەی کە خەیاڵ هەڵی گیرساندبوو‪ ،‬وەکو یەکەمجار‬ ‫کە (لۆرانس ویلک)ی بینبوو‪ .‬دوای ئەوەی گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆکی ژیانی تەواوکرد‪ ،‬دەستی کرد بە باسکردنی ئەو‬ ‫جیهانەی کە هەرگیز قسەی لیوە نەکردبوو‪ :‬هەستەکانی‬ ‫و بیرکردنەوەکانی‪.‬‬ ‫جیسی لی‪ ،‬هەموو ئەمەی لەسەر دەستی‬ ‫مامۆستایەک تشارلی کیمبتۆن بوو نووسی‪ ،‬لە‬ ‫پرۆگرامەکەیدا‪ ،‬ساڵەکانی دروێنە (سنوات الحصاد)‬ ‫کە پرۆگرامێکە تایبەتە بە بەتەمەنەکانەوە‪ .‬پاشان‬ ‫کۆلیژی ناوخۆیی هەموو نووسینەکانی بۆ باڵوکردەوە‪،‬‬ ‫بە ناونیشانی (جیسی لی لە لەدایکبوونەوە هەتا‬ ‫تەمەنی هەشتا ساڵی) تەنها بە ‪ 30‬دانە کە بەسەر‬ ‫ئەندامانی خێزان و هاوڕێکانیدا دابەشکران‪ ،‬ئەمە پێش‬ ‫بیست ساڵ بەر لە ئیستا بوو‪ ،‬بەاڵم ئیستا خێزانەکەی‬ ‫و هاوڕێکانی و هەموو خوێنەرێک دەتوانن کتێبەکەی بە‬ ‫ناونیشانی (‪ ) Any Given Day‬بخوێننەوە‪ ،‬کە‬ ‫بریتییە لە ژیان و سەردەمی جیسی لی براون فۆفۆکس‪:‬‬ ‫یادەوەرییەکانی ئەمریکا لە سەدەی بیستەمدا‪ ،‬کە‬ ‫خانەی برۆکس ساڵی ‪ 1997‬چاپی کردووە‪.‬‬ ‫لەو کاتەوە کە یەکەمین کتێبی یادەوەرییەکانی‬ ‫نووسی‪ ،‬جێسی لی براون دوو کتێبی تری تەواوکرد‪،‬‬ ‫نوێترینیان “بۆڵەبۆڵەکانی نەنکێک لە بارەی ئەم و‬ ‫ئەوەوە” و ساڵی ‪ 1993‬چاپکرا‪ .‬لەو ساڵەدا نامەیەکی‬ ‫بۆ ئەو مامۆستایەی کە هانیدا چیرۆکی خۆی بگێڕێتەوە‬

‫قسەیەکی کۆن لە بارەی نووسینەوە هەیە‪،‬‬ ‫دەڵێ‪”:‬نەکەی هەواڵ بدەیت‪ ،‬پێویست دەکات پیشانی‬ ‫بدەیت‪ ”.‬مانای ئەوەیە هەواڵی توڕەبوونمان مەدەرێ‪،‬‬ ‫پیشانمانی بدە‪ .‬ئەو کاتە دەخوێنینەوە و هەست بە‬ ‫توڕەیی دەکەین‪ .‬بە خوێنەر مەڵێ دەبێت هەست بە چی‬ ‫بکات‪ ،‬بەڵکو کەسایەتییەکان و هەڵوێستەکانیان پیشان‬ ‫بدە‪ ،‬ئەو کاتە هەستی توڕەیی لە ناویدا دروست دەبێت‬ ‫(یان پەشیمانی‪ ،‬یان خۆشەویستی‪ ،‬یان دەستپاکی‪ ،‬یان‬ ‫دادپەروەری‪..‬هتد‪).‬‬

‫نووسی‪ ،‬دەڵێ‪“ :‬سوپاسی بێپایانم چونکە تۆ لە من بێ‬ ‫هیوا نەبوویت‪ .‬من نووسەر نیم‪ ،‬بەاڵم هەوڵی بچووکم‬ ‫جیاوازییەکی مەزنی لە ژیانمدا دروستکرد‪”.‬‬ ‫ئەگەر جێسی لی براون نووسەر نەبوایە‪ ،‬کێ‬ ‫نووسەرە؟ ژیانی هەموو کەسێک کتێبێکە‪ ،‬جێسی‬ ‫لی چیرۆکی خۆی گێڕایەوە و کۆمپانیای وارتەری‬ ‫بەرهەمهێنانی سینەمایی چیرۆکەکەی بە یەک ملیۆن‬ ‫دۆالر لێ کڕی‪.‬‬

‫رۆژی ‪48‬‬

‫کۆششکردن وشە نهێنییەکەیە‪ ،‬هارالن ئەلیسۆنی‬ ‫رۆماننووس‪ ،‬جارێکیان گوتی ئەگەر هەر کەسێک توانی‬ ‫رێگرت بێت لەوەی ببیتە نووسەر‪ ،‬ئەوە نابیتە نووسەر‪.‬‬

‫رۆژی ‪49‬‬

‫ژنە نووسەری بەهرەمەند جۆ‪ -‬ئان مایسۆن‪ ،‬کە‬ ‫چەندین رۆمانی دەرچوون‪ ،‬باوەڕی وایە نووسەری‬ ‫پێویستی بە ئارەزوویەکی جەستەیی هەیە‪“ .‬شتێک لە‬ ‫کتێب و رەخنەگرەکان دوورت بخەنەوە‪ ،‬چونکە ئەوە‬ ‫ئیلهامی زۆرت بۆ دەهێنێت و نووسینەکانت دەگۆڕێت‪”.‬‬

‫رۆژی ‪50‬‬

‫نزیکی کۆتایی ژیانی‪ ،‬جێمس دیکی شاعیر و‬ ‫رۆماننووس کە قسەی بۆ خوێندکارەکانی دەکرد‪ ،‬گوتی‪:‬‬ ‫“مەبەستم نییە ئەو هەموو کاتە پڕوپاگەندە بۆ شاعیر‬ ‫بکەم‪ ،‬بەاڵم ئەوە دەکەم‪ ،‬چونکە جیهان لە بنەڕەتدا‬ ‫زۆر نرخی شاعیر نازانێت‪ .‬ئەوان لەو جێگەیە تێناگەن‬ ‫کە لێوەی هاتووین‪ ،‬لە سودی ئێمە تێناگەن‪ ،‬هەر لە‬ ‫بنەڕەتەوە لەوە تێناگەن ئەگەر سودێک هەبێت یان نا‪.‬‬ ‫ئێمە خاوەنی نهێنییە مەزنەکەین‪ ،‬ئەوان نا‪ ،‬با ئەوەتان‬ ‫لەبیر بێت کە دەنووسن‪.‬‬

‫رۆژی ‪51‬‬

‫زۆربەی نووسەرەکان منداڵییەکی بەدبەختی ژیاون‪،‬‬ ‫“دین کۆنتز” بۆ نموونە‪ ،‬منداڵی تاقانەی دایکێکی بە‬

‫دەبێت نووسەرەکان‬

‫منداڵییەکی سەخت‬ ‫و بەدبەختیان‬ ‫هەبووبێت‪،‬‬

‫یان النیکەم وا‬

‫بیربکەنەوە کە‬

‫منداڵییان وابووە!‬

‫جەستە الواز و باوکێکی توندوتیژ و موعتادی ماددە‬ ‫هۆشبەرەکان بووە‪ ،‬دووجار هەوڵی خۆکوشتنی‬ ‫داوە و لە کۆتاییدا خراوەتە یەکێک لە دەزگاکانی‬ ‫سەرپەرشتیارییەوە‪ .‬ئەم قۆناغی منداڵییە سەختە وای‬ ‫لە کۆنتز کرد‪ ،‬پەرۆشییەکی زۆری بۆ کتێب هەبێت‪.‬‬ ‫یەکەمین یادەوەرییەکانی لەوێوە هەڵدەقوڵێت کە‬ ‫دایکی بۆ چەندین مانگ لە نەخۆشخانە دەخرێت‪ .‬لە‬ ‫تەمەنی سێ ساڵی یان چوار ساڵیدا الی هاوڕێیەکی‬ ‫دایکی دەژی‪ ،‬کە شەوانە دەیخاتە جێگەوە و ئایسکرێمی‬ ‫دەداتێ و کتێبی بۆ دەخوێنێتەوە‪ .‬کۆنتز هەستەکانی‬ ‫ئاسودەیی دەبەستەوە بە گێڕانەوەی چیرۆکەکانەوە و‬ ‫ئەو پەیوەندییەشی هەر مابوو‪.‬‬ ‫کۆنتز رۆمانی “با لە شۆڕەبیدا”ی کینیث گراهام”ی‬ ‫بەالنی کەمەوە پەنجا جار خوێندەوە‪ ،‬چێژی لە بابەتی‬ ‫“مانەوەی هاوڕیکان بە یەکەوە بۆ زاڵبوون بەسەر‬ ‫خراپەکارەکاندا” دەبینی‪ .‬کۆنتز پشتی بە کتێبەکانی‬ ‫تەمەنی نۆ ساڵی بەستبوو‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانێت کە هەموو‬ ‫خێزانەکان وەکو خێزانەکەی ئەو نین‪.‬‬ ‫کۆنتز دەڵێ‪ ”:‬وەکو منداڵێکی گەورەی باوکێکی‬ ‫مودمینی کوحول‪ ،‬پەروەردەبووم‪ ”.‬بەاڵم ئیستا شەش‬ ‫رۆژ لە هەفتەیەکدا کار دەکات‪ ،‬سەعات حەوت و نیوی‬ ‫بەیانی دەگاتە ئۆفیسەکەی‪ .‬هەتا کاتی نانی ئێوارە‬ ‫دەنووسێت و بۆ نانی نیوەڕۆش ناچێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر منداڵییەکی بەدبەختی نەبووە دەبێت‬ ‫چی بکات؟ هەمنگوای جارێکیان گوتی‪“ :‬دەبێت‬ ‫نووسەرەکان منداڵییەکی سەخت و بەدبەختیان‬ ‫هەبووبێت‪ ،‬یان النیکەم وابیربکەنەوە کە منداڵییان‬ ‫وابووە‪”.‬‬

‫رۆژی ‪52‬‬

‫ئێف سکۆت فیتزجیرالد گوتی‪“ :‬کەسایەتییەکە‬ ‫کردارەکەیە‪”.‬کەسایەتییەکان لە ناو بۆشاییدا‬ ‫ناجۆڵێنەوە‪ ،‬کردارەکانیان زۆربەی جار بەستراوەتەوە‬ ‫بە کەسانی ترەوە‪ ،‬لەو تێکەڵبونانەشەوە دیمەنەکان‬ ‫دروست دەبن‪ .‬دیمەنە تەواوەکان و نیو دیمەنەکان‬ ‫و بڕگە و وردەکارییەکان بەردی بناغەکانن کە هێڵی‬ ‫یەکگرتووی چیرۆکەکەی لەسەر بینا دەکەین‪.‬‬

‫رۆژی ‪53‬‬

‫لەکاتی وێنەگرتنی فلیمی‬ ‫‪ ”sion‬لە رۆمانێکی جیزامین ویست وەرگیراوە‪ .‬ویست‬ ‫دەرهێنەری فلیمەکەی بیردەکەوێتەوە کە گوتوویەتی‪:‬‬ ‫“پیویستە سەرنجڕاکێشی زیاتری پێشبینییەکان زیاد‬ ‫بکەین‪ ،‬ئایا پاڵەوانەکە ئەمە دەکات یان ئەوە؟ دەیکات‬ ‫یان نا؟ ویست نەیدەویست بڕی زیاتر لەو “گێژاو”‬ ‫پێشکەش بکات‪ ،‬ئەوەش ئەو شتەیە کە خوێنەر‬ ‫دەیەوێت‪.‬‬ ‫‪Friendly Persua-‬‬

‫رۆژی ‪54‬‬

‫بڕۆ بۆ کتێبخانەی گشتی و کتێبێک لە بارەی‬ ‫خواردن و باخچە و باخچەداری هەڵدەرەوە‪ .‬لەو کتێبانەدا‬ ‫نووسەرەکان وەسفی بۆن و تام و چێژەکان دەکەن‪،‬‬ ‫تەنانەت دەنگەکان بە وردترین وردەکارییەکانەوە‪.‬‬ ‫لە کاتی نووسیندا باسی هەستەکانی بۆن و دەست‬ ‫لێدانەکان بکە‪ ،‬باشترین وەسف ئەوەیە گرنگی بە‬ ‫هەستەکان دەدات‪.‬‬

‫رۆژی ‪55‬‬

‫وردەکارییەکانت بە وریاییەوە هەڵبژێرە‪ ،‬هەروەک‬ ‫مارک توین دەڵێ‪“ :‬وشەی گونجاو بەکاربهێنە‪ ،‬نەک‬

‫رۆژی ‪60‬‬

‫ئەگەر لە ماوەی ئەو شەست رۆژەدا‪ ،‬رۆژی پێنج‬ ‫الپەڕەت نووسی‪ ،‬ئەوا نزیکەی ‪ 90.000‬وشەت نووسیوە‪.‬‬ ‫ئیستا کاتی ئەوەیە‪ ،‬رۆمانەکەت جارێکیتر نووسیتەوە و‬ ‫پاکنووسی بکەیتەوە‪.‬‬

‫رۆژی ‪61‬‬

‫ئیتسا نزیکەی ‪ 300‬الپەڕەت نووسیوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا ئەو الپەڕانە بە کەڵکی ئەوە دێن بە رۆمان‬ ‫دانرێن؟‬ ‫سەرەتا و ناوەڕاست و کۆتایی هەیە؟‬ ‫جارێکی تر رۆمانەکە بخوێنەرەوە و لە خۆت بپرسە‪:‬‬ ‫هیچ پرسیارێکت کردووە و مەتەڵێکت داناوە و شیکاریت‬ ‫بۆ کردبێت؟‬ ‫ئەگەر لە تواناتدا بوو وەاڵمێکی پڕاوپڕی ئەم‬ ‫پرسیارەت بدەیتەوە‪ ،‬ئەوا بەرەو پێشەوە بڕۆ‪.‬‬

‫رۆژی ‪62‬‬

‫هەڵەچنی زمانەوانی و رێزمانی بۆ کتێبەکەت بکە‪.‬‬

‫رۆژی ‪63‬‬

‫نووسخەیەکی وەرەقی کتێبەکەت (راکێشە) پرینت‬ ‫بکە‪.‬‬

‫رۆژی ‪64‬‬

‫کتێبەکەکە لە شوێنێکی ئەمین دانێ و بۆ ماوەی دوو‬ ‫هەفتە بەجێی بهێڵە‪.‬‬

‫رۆژی ‪65‬‬

‫ئیستا کە ماوەیەک لە رۆمانەکەت دوورکەوتوویتەوە‪،‬‬ ‫کاتی ئەوەیە پیابچیتەوە و هەڵەچنی بۆ بکەیت‪ .‬پێش‬ ‫ئەوەی دەست پێبکەیت‪ ،‬لە بیرت بێت جێمس ئێن فری‬ ‫دەڵێت‪”:‬لە کتێبی چۆن رۆمانێکی باش دەنووسیت‬ ‫‪How to Write a Damn Good Novel‬‬ ‫ترۆپکەکە بکەرە ئامانج و ئەوەی دەمێنێ لە چیرۆکەکە‬ ‫گەشتی تیرەکەیە بەرەو ئامانجەکە‪“ .‬کاتی ئەوە هاتووە‬ ‫پیاچوونەوە بۆ خودی “گەشتە”ەکە بکەیتەوە‪.‬‬

‫رۆژی ‪66‬‬

‫بگەڕێرەوە و رۆمانەکە لە سەرەتاوە جارێکیتر‬ ‫بخوێنەرەوە‪ ،‬ئاگات لە رستە و دەستەواژەکان بێت‬ ‫کە جوان نین و بەردەوامبە لە خوێندنەوە‪ ،‬خۆت بە‬ ‫سەرلەنوێ داڕشتنەوە سەرقاڵ مەکە‪ ،‬ئیستا نا‪.‬‬

‫رۆژی ‪67‬‬

‫پیاچوونەوە بۆ دەقەکە‪ ،‬بڕگە بە بڕگە بکە‪،‬‬ ‫ئێسقانەکانی چیرۆکەکەت لە هەموو شتێکی زیادە‬ ‫پاکبکەرەوە‪ .‬بەش بە دوای بەشدا بڕۆ‪ ،‬خۆت لە هەموو‬ ‫“ئەزیزانیت” رزگار بکە‪ ،‬وەک ولیام فۆگنەر راهاتبوو‬ ‫ئەوانەی زیادەن و پێویستت پێیان نییە ناوبنێت‪.‬‬

‫رۆژی ‪68‬‬

‫الپەڕەکانت جارێکی تر بخوێنەرەوە – هەر جارەی‬ ‫الپەڕەیەک – بە دەنگێکی بیستراو‪ ،‬بۆ ئەوەی “گوێت”‬ ‫لە هەر رستەیەکی نەشاز و ناشرین بێت‪.‬‬

‫رۆژی ‪69‬‬

‫بگەڕێرەوە هەموو الپەڕەیەک و لە هەموویان شتێکی‬ ‫مەجازی یان زیادڕەوی و ناپێویست البەرە‪ .‬لەو بارەیەوە‬ ‫ئێف سکۆت فیتزجیرالد دەڵێ ‪”:‬لە سڕینەوەی هەر‬ ‫شتێکی زیادە و ناپێویستیی هەرگیز پەشیمان نابیتەوە‪”.‬‬

‫‪2‬‬

‫پراگ‬

‫شارەكەی فرانتس كافكا‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫پـــــــراگ‬

‫(‪)21‬‬

‫شوێن و خەون‬ ‫لە ئەزموونی مندا‪ ،‬شوێن و خەون‪ ،‬دوو‬ ‫رەگەزی شیعریی گرنگن‪ .‬کاتێکیش باسی شوێن‬ ‫دەکەین‪ ،‬یەکسەر کات خۆی دەخزێنێتە ئەم‬ ‫نێوەندەوە‪ ،‬کاتێکیش (کات و شوێن) ئامادەیی‬ ‫تەواویان دەبێ‪ ،‬دەق چوارچێوەڕێژ دەکەن‪،‬‬ ‫دەیبەستنەوە بە مێژوو‪ ،‬ئەمەش کار لە شیعر‬ ‫تێكدەدات‪ ،‬بۆیە پەنابردن بۆ چەمکی خەون لەم‬ ‫رووەوە ئەرکێکە‪ ،‬کاتێکیش خەون دەچێتە نێو‬ ‫درزی شوێنەکانەوە‪ ،‬بە شێوەیەک کار لەسەر‬ ‫کات دەکات کە بە هەڵواسراویی دەیهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫هەندێجار شوێنەکان هەڵگری ئاماژەگەل و‬ ‫دەالالتی مێژوویین‪ ،‬بەاڵم مێژوو وەک گێڕانەوە‬ ‫نا‪ ،‬بەڵکو وەک بارستاییەک دێت و ئێستامان‬ ‫داگیر دەکات‪ ،‬کار لە سەر ئێستامان دەکات و‬ ‫یارمەتیمان دەدات تا لە ئاڵۆزییەکانی ئێستامان‬ ‫تێدەگەین‪ .‬ئەم شوێنانە وەکو چنین تێکهەڵكێشی‬ ‫یەکتر دەبن‪ ،‬قەبرغەی یەکتر بریندار دەکەن و‬ ‫رۆشناییمان پێ دەبەخشن‪ .‬بۆیە گرنگە شوێن‬ ‫رووت کەینەوە و پرسیاری لێ بکەین‪.‬‬ ‫شاعیری کۆن‪ ،‬پەیوەستبوونی بە شوێنەوە‪،‬‬ ‫پەیوەستییەکی گەرموگوڕ بووە‪ ،‬شاعیری‬ ‫دەوارنشین لە کەلەپووری عەرەبیدا‪ ،‬هەمیشە‬ ‫ئاوڕی لە شوێنی جێهێڵراو داوەتەوە‪ ،‬شوێنی‬ ‫جێهێڵراو هەڵگری حەکایەتی عەشق و ئازایەتی‬ ‫و سەرجەم ئەو رەگەزانە بوونە کە مایەی شکۆ‬ ‫و هەڵگری بەهاگەلی قەبیلە بوونە‪ ،‬گریان‬ ‫بەسەر شوێنەواردا قوواڵییەکی ئەنترۆپۆلۆژی‬ ‫هەیە کە رەهەندەکانی مرۆڤی بیابانمان بۆ‬ ‫شیتەڵ دەکات‪ .‬لە شیعری ئێمەشدا‪ ،‬سۆز بۆ‬ ‫شوێنێ جێهێڵراو زۆرجار گەیشتۆتە چڵەپۆپە‬ ‫و ئاوڕدانەوەی شاعیر بۆ کاتی بەسەرچوو‪ ،‬بۆ‬ ‫شوێنی لەدەستچوو بووە بە مایەی هەڵکرووزان‬ ‫و سووتان و نۆستالژیاییەکی قووڵ‪ .‬ئەم‬ ‫دیاردەیە لەسەر هاوکێشەی ئێرە‪ /‬ئێستا و‬ ‫ئەوێ‪ /‬رابردوودا بەرجەستە بووە‪ .‬دوو توێژی‬ ‫مرۆڤ‪ /‬شاعیری بەسەرکردۆتەوە‪“ .‬ئەوێ‬ ‫هەمیشە” و “ئێستا هەنووکەیی” نموونەی‬ ‫شیعرە بەناوبانگەکەی نالی کە لە شامەوە بۆ‬ ‫سالمی هاوڕێی ناردووە کە بە تەنها یەک وێنەش‬ ‫باسی شاممان بۆناکات‪ ،‬بەڵکو سڕانەوەی تەواوی‬ ‫ئێستای شاعیرە‪.‬‬ ‫بەاڵم کاتێک ئێمە شوێنە ئەفسانەییەکان‪،‬‬ ‫شوێنە بەرجەستەکان‪ ،‬شوێنە مێژووییەکان‬ ‫تێکەڵ بە یەکتر دەکەین‪ ،‬سەر لە کاتەکان‬ ‫دەشێوێنین لە پێناو داگیرساندنی کاتێکی‬ ‫دیکە‪ ،‬کاتێکی نوێ‪ .‬کاتێک باسی ئەنفال‬ ‫وەکو رووداوێکی مێژووی هاوچەرخ دەکرێ‪،‬‬ ‫ئەم رووداوە‪ ،‬یەکسەر بانگهێشتمان دەکات بۆ‬ ‫شوێن و رووداوی دیکە؛ شەڕەکانی ئوحود‪،‬‬ ‫بەدر‪ ،‬کوشتارەکانی دیکە‪ ،‬ناتوانین بیرمان بۆ‬ ‫سااڵنی شەستەکانی الی خۆمان نەچێت‪ .‬ئەنفال‬ ‫تەنها شوێنێک نییە‪ ،‬بەڵکو دەبێت بە چەندین‬ ‫شوێن و چەندین کاتەوە‪ .‬کاتێک باسی شام‬ ‫و ئەستەمبول لە الی نالی زەق دەکەینەوە‪،‬‬ ‫تاراوگەکانی سەدەی بیست و بیستویەکەممان لە‬ ‫پێش قوت دەبنەوە‪ .‬رەنگە بپرسین ئەم بابەتانە‪،‬‬ ‫بابەتی لێکۆڵینەوەی مێژوویین‪ ،‬ئەمەش راستە‪،‬‬ ‫بەاڵم مێژوو وەکو زانست بە شێوەیەکی دیکە‬ ‫کار دەکات و کاتێک شیعر ئاوڕ لەم بابەتانە‬ ‫دەداتەوە‪ ،‬شیکل و فۆرمێکی دیکەیان دەکاتە‬ ‫بەر‪ .‬لێرەوە بە بۆچوونی من‪ ،‬پەنا بۆ خەون‬ ‫دەبەین‪ ،‬خەون ئەو زەمەنە الستیکییە کە‬ ‫دەتوانێ رەگەزە جیاوازەکان لێک نزیک بکاتەوەو‬ ‫ئاوێتەی یەکتریان بکات‪.‬‬ ‫ئیدی شیعر وەک رەگەزێکی نوێ دەبێ‬ ‫بەشدار بێ لە خوێندنەوەی دنیا‪ ،‬بەشدارێکی‬ ‫چاالک بێ لە هەڵسەنگاندن و هەڵدانەوەی‬ ‫الپەڕەکانی مێژوو بۆ ئەوەی خوێندنەوەیەکی‬ ‫شیعرییان بۆ بکات‪ .‬لە روویەکی دیکەشەوە‪،‬‬ ‫رەنگە هەڵتۆقاندنی رەگەزی شوێن بۆ من‪،‬‬ ‫بەدەربووبێ لە ویست‪ ،‬واتە چاالکییەکی ئیرادی‬ ‫نەبووبێ‪ ،‬بەڵکو پەیوەندی بە بیۆگرافی خۆمەوە‬ ‫هەبێت‪ .‬لە هەموو بارێکدا‪ ،‬شیعر دەبێ الاڵنەوەو‬ ‫نووزانەوە نەبێ‪ ،‬بۆ سەردەم و شوێنێکی‬ ‫لەدەستچوو‪ ،‬بەڵکو هەڵساندنەوەی ئەو رەگەزانە‬ ‫بێ تاکو پرسیاری هەنووکەییان لێ بکەین‪.‬‬ ‫خەونبینین گرنگە نەک بۆ لێکدانەوەی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬بەڵکو یارمەتیدەرە و لە رێگای دەقەوە‬ ‫پرسیاری دیکەمان لێ بکات‪ .‬مادامەکی هەموو‬ ‫وشەیەک ژیانی تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬کەواتە‬ ‫رابردوو و ئێستا و ئایندەشی هەیە‪ ،‬هەر بۆیە من‬ ‫ئارەزوومەندم کە بچمە نێو خەونی وشەکانەوە‪.‬‬

‫ئیبراهیم وەتفی‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫لە سەدەی نۆزدەهەمدا‪ ،‬خەڵكانێكی زۆری‬ ‫دانیشتوانی پراگ بە ئەڵمانی قسەیان دەكرد‪.‬‬ ‫دەوروبەری ساڵی ‪ 1910‬پراگ دوای هەردوو‬ ‫شاری ڤییەننا و بۆدابست‪ ،‬سێیەم گەورە‬ ‫شاری ئیمپراتۆریای نەمسا بوو‪ .‬ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی شارەكە لەو كاتەدا‪ 230 ،‬هەزار‬ ‫كەس بوو‪ ،‬بەاڵم بەرلەوە پراگ بەهۆی كۆچی‬ ‫زۆری خەڵكانێكی چیكییەوە‪ ،‬بەرفراوان دەبێت‬ ‫و ژمارەی دانیشتوانەكەی (لەگەڵ دەروبەری)‬ ‫دا‪ ،‬دەبێت بە زیاتر لە ‪ 600‬هەزاركەس و‬ ‫دەبێت بە شارێكی چیكی كە كەمینەیەكی‬ ‫ئەڵمانی تێدا دەژی و ژمارەیان دەگاتە ‪32‬‬ ‫هەزارو نیوەشیان جولەكەدەبن‪ .‬ئەو كەمینەیە‬ ‫لە سەنتەری شارەكەدا دەژیان وەك ئەوە‬ ‫وەهابوو لە دوورگەیەكدا بن‪ .‬ئەوانە نوێنەرایەتی‬ ‫بۆرژوازیەتێکی گەورەیان دەكرد لە شارەكەداو‬ ‫كۆنترۆڵی بازرگانی و پیشەسازییان كردبوو‬ ‫تێیدا‪ .‬لە سەردەمی كافكادا‪ ،‬بارودۆخی سیاسی‬ ‫لە شاری پراگدا شلۆق بوو‪.‬‬ ‫ئاخر ئەو خوێندكارە ئەڵمانیانەی‬ ‫لە دەرەوەی پراگەوە هاتبوون‪ ،‬دژایەتی‬ ‫بۆرژوازیەتیان دەكرد‪ .‬وەك چۆن كرێكاران دژی‬ ‫سەرمایەدارە چاوچنۆك و چیكییەكانیش‪ ،‬دژی‬ ‫ئەو هەژموونە ئابوریی و سیاسییە بوون‪ ،‬كە‬ ‫ئەڵمانییەكان پەیڕەویان دەكرد‪ .‬ئەو ملمالنێیە‬ ‫دووسەرە بوو‪ ،‬بە سەرێكیان ملمالنێ بوو لە‬ ‫نێوان نەتەوەكان و بە سەرێكی دیكەشیان‬ ‫ملمالنێ بوو لە نێوان چینەکاندا‪.‬‬ ‫پراگ‪ ،‬لەو شارانەبوو هەر لە بەراییەكانی‬ ‫سەدەی بیستەمەوە بەپێی بڕیارەكانی ڤییەننا‪،‬‬ ‫باری نائاسایی تێدا راگەیەنرابوو‪ .‬هاوكات‬ ‫دەزگایەكی بیرۆكراسی دێرین و بەرفراوانیش‪،‬‬ ‫ئەركەكانی خۆی جێبەجێ دەكرد‪.‬‬ ‫پاش هەرەسهێنانی ئیمپڕاتۆریای نەمسایی‬ ‫لە جەنگی یەكەمی جیهانی‪ ،‬لە تشرینی یەكەمی‬ ‫ساڵی ‪ ،1918‬كۆماری چیكۆسلۆڤاكیا راگەیەنراو‬ ‫پراگیش كرایە پایتەختی واڵتەكە‪ .‬ئیدی لە‬ ‫پڕێكدا خەڵكی بوونە هاواڵتیی واڵتێكی نوێ‬ ‫و فرانتس كافكاش‪ ،‬بوو بە خاوەنی پاسپۆرتی‬ ‫چیكۆسلۆفاكی‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ژمارەی ئەڵمانەكان لە پراگدا‪ ،‬لە‬ ‫‪ %5‬ژمارەی دانیشتوانی شارەكە زیاتر نەبوون‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ژیانێكی پڕ جموجوڵی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و كولتوورییان بەڕێدەكرد‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە خاوەنی دوو هۆڵی شانۆ و باڵەخانەیەكی‬ ‫گەورەبوون بۆ ئاهەنگە میوزیكییەكان و‬ ‫باڵەخانەیەكی دیكە بۆ یانەكان و چوار‬ ‫قوتابخانەی ناوەندی و پێنجی ئامادەیی و دوو‬ ‫زانكۆ و دوو رۆژنامەی رۆژانە‪.‬‬ ‫لە دەیەی یەكەم و دووەمی سەدەی بیستەمدا‪،‬‬ ‫ئەدەبی ئەڵمانی لە شاری پراگ‪ ،‬قۆناغێكی‬ ‫زێڕینی بەڕێكردو لەوێدا بزوتنەوەیەكی فكری‬ ‫چاالك لەگۆڕێدا بوو‪ .‬ئەڵبەتە لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫وەها نییە بە شێوەیەكی بنجبڕ‪ ،‬ئەو هۆكارانە‬ ‫دەربخات كە لە پشت ئەو گەشە كورتخایەنەی‬ ‫ئەدەبی ئەڵمانییەوە بووە‪ ،‬لە شارێكدا كە‬ ‫ئەڵمانی نییەو لەنێو چینێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گۆشەگیرو پەراوێزخراودا‪ .‬هەندێجار دەوترێت‬ ‫ئەو بوژاندنەوە ئەدەبییە‪ ،‬دەركەوتەو نیشانەی‬ ‫شلۆقبوون و گیانەاڵی ئەو كەمینە ئەڵمانییە‬ ‫بووە لە پراگدا‪.‬‬ ‫نووسەرانی ئەڵمانی لە پراگ‪ ،‬سێ‬ ‫ئینتیمایان هەبوو‪ :‬ئینتیمای ئەڵمانی لە‬ ‫رووی كولتوورییەوە‪ ،‬ئینتیمای نەمسایی لە‬

‫رووی سیاسییەوە‪ ،‬ئینیتمای چیكی لە رووی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە‪ .‬ئەدەبی ئەو نووسەرانە لە‬ ‫لۆكاڵی بوون و نەتەوایەتی هاتەدەرێ و بوون‬ ‫بە ئەوروپایی و نێونەتەوەیی بوون بوو‪.‬‬ ‫كافكا و ریلكە‪ ،‬لە گرنگترین ئەو نووسەرانە‬ ‫بوون‪ .‬لە كاتێكدا چەندین نووسەری ئەڵمانی‬ ‫وەك ریلكە پراگیان بەجێهێشت‪ ،‬كافكا بە‬ ‫درێژایی ئەو ژیانە كورتخایەنەی خۆی لە‬ ‫سااڵنی(‪ )1924-1883‬تێیدا مایەوە‪ .‬جارێكیان‬ ‫نووسیبووی‪ :‬پراگ وازم لێناهێنێت‪ ،‬ئەم كەڵتە‬ ‫كۆنە كەڵبەی هەیە‪).‬‬ ‫فرانتس كافكا‪ ،‬لە گەڕەكێك لە سەنتەری‬ ‫شاری پراگ لەدایك دەبێت و بە درێژایی‬ ‫ژیانیشی‪ ،‬هەر لەوێدا دەمێنێتەوە‪ .‬ئەو گەڕەكە‬ ‫تەواوی ئەو خانوانەی لێیە كە كافكا تێیاندا‬ ‫ژیاوە‪ ،‬هەروەها ئەو خوێندنگە سەرەتایی‬ ‫و ئامادەیی و زانكۆیەش كە كافكا تیایاندا‬ ‫خوێندوویەتی‪ .‬هەر ئەو گەڕەكە شوێن كاری‬ ‫فەرمانبەرێتی بووەو دووكانەكەی باوكی و‬ ‫كارگەكەشیان هەر لەوێدا بووە‪.‬‬ ‫كافكا بە درێژایی ژیانی‪ ،‬لەو گەڕەكەی‬ ‫ناوجەرگەی شاری پراگ نەچۆتەدەر‪ ،‬چەند‬ ‫حاڵەتێكی دەگمەن و تایبەتی لێ بەدەربێت‪:‬‬ ‫(چونەدەرەوە بە مەبەستی كار‪ ،‬مۆڵەتی پشوو‪،‬‬ ‫مۆڵەتی نەخۆشی‪ ،‬مانەوە لە نەخۆشخانەكان‪،‬‬ ‫مانەوەی چەند مانگێكی كەم لە گوندەكانی‬ ‫دەوربەری پراگ‪ ،‬مانەوەی شەش مانگ لە‬ ‫بەرلین) ئەوە هەموو شتێك بووە‪.‬‬ ‫دەوترێت كافكا نەیدەتوانی ئەفراندنی‬ ‫ئەدەبی بكات‪ ،‬گەر لە شارێكی وەك پراگدا‬ ‫نەبوایە‪(:‬خانوی كۆن‪ ،‬ئەو كۆگایانەی پڕبوون‬ ‫لە شتومەكی ئەنتیكە‪ ،‬كۆاڵن و گەڕەكی تەسك‬ ‫و تەنگەالن)‪ .‬لە فەزایەكی لەو جۆرەدا‪ ،‬پێویستە‬ ‫بەدوای ئەوەدا بگەڕێیت كە دەشێت پێی بوترێت‬ ‫فەزای ئەدەبیی كافكا‪.‬‬ ‫لە سەردەم و رۆژگاری كافكادا‪ ،‬كارەبا و‬ ‫پاسی كارەبایی و تەلەفۆن و ئۆتۆمۆبێل‪ ،‬هاتنە‬ ‫ناو پراگ‪ .‬لە راستیدا پراگ بۆ خۆی شارێكی‬ ‫كافكایی بوو‪ .‬دەكرێت ئەوە بسەلمێنرێت كە‬ ‫تەواوی كارەكتەرەكانی ناو رۆمان و چیرۆكەكانی‬ ‫كافكا و هەموو هەڵوێست و تێكڕای وەسفكردنی‬ ‫بۆ شوێن و جێگاكان‪ ،‬هەر هەموویان هی پراگن‬ ‫و سەرچاوەكەیان ئەو شارەیە‪.‬‬ ‫توێژەرێكی هاوچەرخی خەڵكی پراگ هەیە‪،‬‬ ‫كافكا لەوەدا كورت دەكاتەوە كە تەنها وەسفی‬ ‫شتە لۆكاڵی و تایبەتییەكانی پراگ دەكات‪ .‬بەاڵم‬ ‫راستییەكەی ئەوەیە‪ ،‬كافكا لە تۆبۆگرافیای‬ ‫شارێكی وەك پراگدا كورت ناكرێتەوە‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە باس لەوە دەكرێت كە‬ ‫دەشێت لە رێی كافكاوە نەك هیچ نووسەرێكی‬ ‫دیكەی چیكی كە بە زمانی چیكی نووسیبێتی‪،‬‬ ‫دەستنیشانی پراگ بكەین و لێی تێبگەین‪.‬‬ ‫رەنگە ئەمە هۆكاری یەكێك لەو هەڵە‬ ‫نائیرادیانەی ئەم دواییانە بێت لە الیەن‬ ‫چیكییەكانەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی كافكا بە نووسەرێكی‬ ‫چیكی بدەنە قەڵەم و لە ئەڵمانەكانی‬ ‫بسەننەوە‪ .‬هەر بۆ نموونە نووسەرێكی چیكی‬ ‫دەنوسێت‪(:‬هەرچەندە كافكا بە ئەڵمانی‬ ‫نووسیویەتی‪ ،‬وەلێ تەواوی بەرهەمەكانی زیاتر‬ ‫دەرگیری میراتی ژیاری و ئەدەبی ئێمەیە‪،‬‬ ‫نەك هی ئەڵمانەكان بێت)‪ .‬بەاڵم نووسەر(هەر‬ ‫نووسەرێك) بە پلەی یەكەم سەر بە زمانە‬ ‫خۆڕسكەكەیەتی كە بیری پێ دەكاتەوەو پێی‬ ‫دەنووسێت‪ .‬زمانی كەمینەی ئەڵمانی لە پراگ‬ ‫پێیان دەوت (ئەڵمانی پراگ) ئەوەش زمانی‬ ‫نووسینی پەتیی بوو‪ ،‬تایبەتمەندیشی كورتبڕی‬ ‫بوو لە دەربڕیندا‪.‬‬ ‫کافکا بەم زمانە دەینووسی و قسەی‬ ‫دەكرد(لەگەڵ كەسوكار و هاوڕێیانیدا) وەلێ‬

‫لە كارخانە بە چیكی دەدوا‪ .‬دواتر یەكێك‬ ‫لە ناسیاوە ئەڵمانییەكانی دەنووسێت‪:‬‬ ‫(هەركەسێك گوێبیستی كافكا بووبێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫باسی ژیانی رۆژانەی كردبێت‪ ،‬وەك ئەوە‬ ‫وەهابووە دێڕ بەدێڕی‪ ،‬كتێبەكانی گۆ بكات‪.‬‬ ‫ئەوەش نهێنیی شوناسێكی ناوەكیی تایبەتمەند‬ ‫و ناوازەیە‪).‬‬ ‫تەرمی كافكا لە پراگ نێژراو هەر بە كوڕی‬ ‫پراگ مایەوە‪ .‬تێكستەكانیشی بەرهەمی ئەو‬ ‫شارەبوو‪ .‬زۆرجار ئەڵمانەكان ناوی (شاعیری‬ ‫پراگ) لە كافكا دەنێن‪ .‬بەاڵم بۆ بەدبەختی‬ ‫كافكا بە درێژایی چەند دەیەیەك‪ ،‬وەك كەسێكی‬ ‫نەویستراو لە پراگی زێدی خۆیدا سەیر كراوەو‬ ‫بەرهەمەكانیشی تاساڵی ‪ ،1990‬لەوێدا یاساغ‬ ‫بووە‪ .‬لە ئەیلولی ‪ 1920‬كافكا پارچە پەخشانێك‬ ‫بە ناوی (دروشمی شارە)وە دەنووسێت‪ .‬ئەم‬ ‫نووسینە وەك تەلیسمێكی راستەقینە وایە بۆ‬ ‫ئەوانەی هیچ شتێ لە بارەی بارودۆخی پراگی‬ ‫ئەو سەردەمەوە نازانێت‪.‬‬ ‫دەبێت لە ئێستادا كۆتاییەكانی ‪1993‬چ‬ ‫شتێكی كافكا و سەردەمەكەی لە پراگدا‬ ‫مابێت؟‬ ‫زۆربەی زۆری ئەو خانو و باڵەخانانە ماون‬ ‫كە كافكا تیایاندا ژیاوە‪ ،‬یان شوێنكاری بوون‪.‬‬ ‫وەك چۆن زۆربەی زۆری ئەو باڵەخانانە ماون‬ ‫كە هامشۆوڕۆتی كردوون‪( .‬شانۆكان‪ ،‬هۆڵی كۆڕ‬ ‫و كۆبوونەوەكان‪ ،‬كتێبخانەكان‪ ،‬سینەماكان‪،‬‬ ‫قاوەخانەو رێستۆرانت و مەلەوانگە و پارك و‬

‫شوێن پیاسەو گەڕانەكانی و‪ ...‬هتد‪).‬‬ ‫هەر بۆ نموونە لە بەرواری ‪ ،1912/12/4‬لە‬ ‫ئێوارە كۆڕێكی ئەدەبیدا کە لە هۆڵی(ئاوێنەكان)‬ ‫لە میوانخانەی (دۆق ستیڤان) بۆی ساز‬ ‫دەكرێت‪ ،‬كافكا چیرۆكی(دۆز) دەخوێنێتەوەو لە‬ ‫ئێستاشدا ئەو میوانخانەیە هەر ماوە (ناوەكەی‬ ‫گۆڕاوە بۆ هۆتێل ئەوروپا) و ئەو هۆڵەش كە‬ ‫كافكا چیرۆكی (دۆز)ی تێدا خوێندۆتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫وەك خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئەو خانوەی ئەو چیرۆكەی تێدا نووسیوە‪،‬‬ ‫یەكێكە لەو شوێنە كەمانەی كافكای تێدا بووە‪،‬‬ ‫ماوەیەك بەر لە ئێستا‪ ،‬ئەو خانووە تێکدرا‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە هەر دەبوو تێك بدرایە‪ ،‬چونكە‬ ‫خانویەكی نزمی داڕوخاو بوو‪ .‬كافكا لە نێوان‬ ‫سااڵنی ‪ 1907‬بۆ ‪ 1913‬لەگەڵ ماڵەوەیان‪ ،‬لەو‬ ‫خانوەدا ژیاون‪ .‬ئێستا جێگەی ئەو خانوە بووە‬ ‫بە هوتێل ئەنتەر كۆنتینتال‪ .‬گەر خوێنەرێك‬ ‫لە خوێنەرانی كافكا بۆی هەڵكەوت و سەردانی‬ ‫پراگی كرد و لەو ئوتێلەدا دابەزی‪ ،‬ئەوا بێگومان‬ ‫ئەو رووبار و پرد و دیمەنە قەشەنگانە دەبینێت‬ ‫كە لە بەرەكەی دیكەدا بە سەوزاییەكی تەنك‬ ‫داپۆشراوە‪ .‬ئەو شوێنە تا ئێستاش هەر‬ ‫پاركەكانی(شازادە رۆدۆلفی) پێدەڵێن‪.‬‬ ‫وەك چۆن سەردانیكەری ئەو شوێنە‪،‬‬ ‫دیواری ئەو پردە دەبینێت كە جیۆرج بندمانی‬ ‫لێ كەوتە خوارەوەو كەوتە ناو رووباری(مۆڵدا)‬ ‫وە‪ .‬هاوكات لەسەر پردەكە جوڵەو هاتۆچۆیەكی‬ ‫بەردەوام دەبینێت‪.‬‬

‫کافکــــا‬

‫‪25‬‬

‫قوبادی جەلیزادە‬

‫شێرزاد حەسەن‪:‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫الپەڕە ‪5 - 4‬‬

‫مرۆڤ بوونەوەرێکی‬ ‫غەمگـــــــینە‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫الپەڕە ‪8‬‬

‫بەڕووتی دەبارێ؛‬ ‫بــــــاران‬

‫‪ 8‬الپەڕە‬

‫گوڵەکانی‌نیشتامن‌لە‌تاراوگە‬

‫کولتووری زەمەن‪-‬ئەڵمانیا‬

‫چەند‌سه‌رنجێ‬ ‫له‌‌بارەی‌‬ ‫رێنووسه‌وه‌‬ ‫کاروان عەلی خەیات‬ ‫‪ .١‬ههندێ وشهمان ههس‪ ،‬که به دوو‬ ‫(یی) کۆتاییان دێت‪ ،‬وهکو‪ :‬کۆتایی‪،‬‬ ‫رۆشنایی‪ ،‬کولیایی‪ ،‬کهندۆڵهیی‪ ...‬ئهم‬ ‫وشانه کاتێک وشهی وهسفی به دوایاندا‬ ‫دێت‪ ،‬دهبێ به سێ (ییی) بنووسرێت‪ .‬له‬ ‫راستیدا ههندێ وشهمان ههیه له فارسی‬ ‫و عهرهبییشدا ههر خۆیان دوو (یی)ن‬ ‫و کاتێک وشه وهسفییهکه به دوایاندا‬ ‫دێت‪ ،‬دهبنه سێ (ییی) بهاڵم له فارسی‬ ‫و عهرهبیدا بەهۆی بوونی (کهسره)وه‬ ‫ئهو (ی) سێیهمه نانووسرێت‪ .‬بۆ نموونه‪:‬‬ ‫کولیائی‪ ،‬کندولهای یا کندولهء‪ ،‬حی‬ ‫الینام حی قیوم‪ ،‬کاتێک به رێنووسی نوێ‬ ‫له شیعردا دهنووسرێت دهبێ به حهییی‬ ‫الیهنام‪ ،‬حهییی قهیووم‪ ،‬ئهڵماسخانی‬ ‫کهندلهییی شاعیر‪ ،‬میرزا شهفیعی‬ ‫کولیاییی شاعیر‪ ...‬جوان و ناشیرینی‬ ‫لێرهدا دهور نابینێت‪ ،‬نازانم ههندێک بۆ‬ ‫لهبهر ناشیرینی (ی) سێیهم ال دهبهن‪،‬‬ ‫کاتێک کهسێک خۆی رهشپێست بێت به‬ ‫ههزار لفکهی زبر و بهردی زبر بیشۆریت‬ ‫سپی نابێتهوه‪.‬‬ ‫‪ .2‬ههندێ وشهی لێکدراومان ههیه‪،‬‬ ‫دهبێ به نیوسپهیس بنووسرێت‪ ،‬ئهگهر‬ ‫به کاری نههێنین وشهکه مانای نامێنێت‪.‬‬ ‫وهکو‪ :‬میشک ئهفشان‪ ،‬که دهبێ به له‬ ‫رێگهی دوگمهی کۆنترۆڵ و دوگمهی‬ ‫لێدهرکردن دادهنرێت‪.‬‬ ‫ههندێ وشهی تری ههن‪ ،‬کاتێک‬ ‫نیوسپهیسیان بۆ دادهنێین‪ ،‬ئهوا‬ ‫نیوسپهیسهکه دهرناکهوێت‪ ،‬بهاڵم خۆی‬ ‫نیوسپهیسه و دهبێ وهکو ئهو شێوهی‬ ‫وتم بنووسرێت‪ ،‬وهکو‪ :‬ئهحمهدموختار‪،‬‬ ‫موحهممهدئهمین‪ .‬ههندێکی تریشیان‬ ‫بڕوام وایه دهبێ ههر پێکهوه بنووسرێت‪،‬‬ ‫وهگهر نا ماناکهی دهگۆڕێت‪ ،‬وهکو‪:‬‬ ‫گوڵئاسا‪ ،‬بولبولئاسا‪...‬‬ ‫‪ .3‬ناوی کهس و جێگاکان دهبێ وهکو‬ ‫چۆن له زمانهکهی خۆیدا گۆ دهکرێت‪،‬‬ ‫بهو شێوه بنووسرێت‪ ،‬وهکو‪ :‬محمد=‬ ‫موحهممهد‪ ،‬کرماشان‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ههندێ وشهی تر ههن‪ ،‬که دهبێ‬ ‫له کاتی نووسیندا ئاگاداری جۆری‬ ‫نووسینهکهی بین‪ ،‬وهگهر نا ماناکهی‬ ‫دهگۆڕێت‪ ،‬وهکو رهسوول و رهسووڵ‪،‬‬ ‫روسوول و رسووڵ‪ ،‬ههردووکیان تهواون‬ ‫و دهبێ له کاتی نووسیندا بزانین کامهیان‬ ‫به کار دێنین له شوێنی خۆیدا‪.‬‬

‫لە دوو پێشانگەی شێوەکاری لە‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬دایە فایزە هونەرمەندی‬ ‫نمایشکردنی‬ ‫گەلەری‬ ‫شێوەکار‪،‬‬ ‫تابلۆکانی پڕکرد لە بۆنی گوڵ و‬ ‫گوڵزاری نیشتمان‪ .‬رەنگ و ستایلی‬ ‫سەرسامی‬ ‫جێگەی‬ ‫تابلۆکانی‬ ‫بینەران و هونەرمەندانی بەشداربووی‬ ‫پێشانگەکەی بوو‪ .‬ئەو خانمە‬ ‫هونەرمەندەش‪ ،‬پێیوایە گوڵی نێو‬ ‫تابلۆکانی‪ ،‬یادگارییە جوانەکانی‬ ‫کوردستانە‪ ،‬لە تاراوگە بە گوڵ وێنەی‬ ‫کێشاون و لە تابلۆدا نەخشاندوونی‪.‬‬ ‫یەکەم پێشانگەی گوڵەکانی‬ ‫نیشتمان لە تاراوگە‪ ،‬لە شاری هانۆڤەر‬ ‫بوو‪ ،‬ئەم پێشانگەیە ‪ ١٦‬تابلۆی لەخۆ‬ ‫گرتبوو‪ ،‬پێشانگەکەش بە هاوکاریو‬ ‫(تەها‬ ‫هونەرمەند‬ ‫پشتیوانیی‬ ‫خۆشنووس) بەرێوەچوو‪ .‬لە ساتی‬ ‫کردنەوەی پێشانگەکەشدا موزیکە‬

‫سەرنجڕاکێشەکەی (هێمن عومەر‬ ‫رەزا)‪ ،‬کەشێکی سەرنجراکێشی دابوویە‬ ‫پێشانگەکە‪ .‬بڕیارە ئەم پێشانگەیە تا‬ ‫کۆتایی مانگی داهاتوو‪ ،‬بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫چاالکی دووەمی دایە فایزە‪ ،‬لە‬ ‫شاری “بۆن”ی ئەڵمانیا بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫چاالکییەکەش لەگەڵ ‪ ٤٥‬هونەرمەندی‬ ‫تری کورد لە گرووپی کورد ئارت لە‬ ‫پێشانگەیەکی هاوبەشدا کۆبوونەوە‪،‬‬ ‫فرۆشی تابلۆکانی ئەم پێشانگەیە‬ ‫دەبەخشرێتە ئاوارەکانی رۆژئاوا‪ .‬ئەم‬ ‫پێشانگەیەش تا هەفتەی داهاتوو‬ ‫بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم دوو پێشانگە‬ ‫هونەرییە‪ ،‬دایە فایزە‪ ،‬تایبەت بۆ‬ ‫کولتووری زەمەن وتی‪“ :‬لە ناو تابلۆ‬ ‫هونەرییەکانمدا‪ ،‬فیگەری گوڵەکانم‬ ‫یادگارییە جوانەکانی کوردستانە لە‬ ‫تاراوگە‪ ،‬کە من توانیومە بە گوڵ‬ ‫وێنەیان بکێشم‪ ،‬کە بە بڕوای خۆم‬ ‫توانیومە‪ ،‬گوڵەکان لە پیشاندانی‬ ‫بە‬ ‫گوڵستان‪،‬‬ ‫پر‬ ‫خەونێکی‬

‫یاریکردنێکی خۆرسکانە بە رەنگ‪،‬‬ ‫جوانییەکانی نیشتمان بێنمە ناو‬ ‫پانتایی تابلۆکانمەوە‪ ”.‬سەبارەت بە‬ ‫شوێن و تایبەتمەندیی تابلۆکانیش‪،‬‬ ‫ئەو هونەرمەندە دەڵێت‪ ”:‬لە کارە‬ ‫هونەرییەکانمدا‪ ،‬زەمەن لە روانینی‬ ‫تابلۆکاندا وەستاوە‪ ،‬لە هاوتایی‬ ‫و هاویەکییەکی پڕاو پر لە رەنگ‪،‬‬ ‫رەنگێک تەنها لە گوڵدا نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە بوراق و چنینی سەر فەرشەکان‬ ‫و شەقام و دیوارەکانی شاریشدا‬ ‫دەبینرێن و بوونی هەیە‪”.‬‬

‫هونەرمەند فایزە عارف کەریم‪،‬‬ ‫ناسراو بە ”دایە فایزە” ساڵی ‪ ١9٤3‬لە‬ ‫سلێمانی لە دایکبووە‪ ،‬ماوەی چەندین‬ ‫ساڵە کاری هونەریی دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە یەکەمین پێشانگەی تایبەتییەتی‬ ‫کە لە واڵتی ئەڵمانیا کراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە ئەزموونی کارەکانیدا‪ ،‬رەنگی‬ ‫گوڵ‪ ،‬فیگەری سەرەکی و ناسنامەی‬ ‫هونەرییەتی‪.‬‬

‫دایە فایزە لە گەلەرییەکەیدا‬

‫هێشتا‌نازناوى‌شارى‌ئەدەب‌جێگیر‌نەبووە‬

‫سلێامنی‌لە‌ژێر‌تاقیکردنەوەدایە‬

‫ولتووری زەمەن‬ ‫ک‬ ‫کاتێک یونسکۆ سلێمانى وەک شارى داهێنەر‬ ‫لە بوارى ئەدەب دەستنیشان کرد‪ ،‬خۆشنودی و‬ ‫شادییەکی زۆر‪ ،‬لەسەر ئاستی کولتووریی و سیاسی‬ ‫و دەوڵەتیدا دروست بوو‪ ،‬بەاڵم بۆچوونێک هەیە‬ ‫دەڵێت “هێشتا ئەو نازناوە جێگیر نەبووەو تەنیا‬ ‫وەک پێشنیازە‪ ،‬بۆ ناسنامەی ئەم شارە‪”.‬‬ ‫مانگێک لەمەوبەر‪ ،‬لەڕێگەی سایتی فەرمی بەشی‬ ‫کولتووری رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان‪-‬یونسکۆ‬ ‫ناوی کۆمەڵێک شاری جیهان ئاشکرا کرا‪ ،‬کە ئەو‬ ‫شارانە هەڵبژاردەی ئەو ڕێکخراوە جیهانییەی بواری‬ ‫کولتوورن‪ ،‬وەک شاری ئەدەبی و هونەریی و مۆزیکی‬ ‫و گەشتیاریی و مێژوویی و زۆر بواری تریش لە‬ ‫جیهاندا دەناسێنرێن‪.‬‬ ‫لەناو ئەو شارانەدا‪ ،‬شاری سلێمانی وەک شاری‬

‫ئەدەب و سنە وەک شاری مۆزیکیی دەستنیشانکراون‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش‪ ،‬رێکخراوەکە لە ماوەی چوار‬ ‫ساڵی داهاتوودا‪ ،‬چاودێریی ئەو شارانە دەکات‪،‬‬ ‫لەو بوارانەدا دەکۆڵێتەوە کە هەردوو شارەکەى پێ‬ ‫هەڵبژێردراون‪ ،‬بۆ ئەوەى لە ریزبەندی شارە ناسراوو‬ ‫تایبەتەکانی یونسکۆدا‪ ،‬ناویان وەک شاری داهێنان‬ ‫بمێنێتەوە و بناسرێن‪.‬‬ ‫شێنێ محەمەد‪ ،‬ئەندامی گروپی کەشکۆڵ‬ ‫لە زانکۆی ئەمریکی‪ ،‬یەکێک لەو کەسانەی رۆڵی‬ ‫هەبوو لە کارکردن بۆ ناساندنی سلێمانی وەک‬ ‫شاری داهێنانی ئەدەبی‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬هەموو‬ ‫ئەو شارانەی ناسنامەیەک وەردەگرن‪ ،‬لە بوارێکدا‬ ‫بۆ وەرگرتنی ئەو ناسنامەیە پێشتر پڕۆپۆزەڵ‬ ‫پێشکەشکراوە‪ ،‬لە ماوەی ئەو چوار ساڵەدا کۆمەڵێ‬ ‫کار بکەن لە بواری پەرەپێدانی ئەدەبیدا‪ .‬گەر لە‬ ‫ماوەی ئەو چوار ساڵەدا نەتوانرا بەپێی ئەو پڕۆژانەی‬ ‫پێشکەشی یونسکۆمان کردووە‪ ،‬جێبەجێیان بکەین‪،‬‬ ‫یان بە الوازی جێبەجێ بکرێت‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ئەو‬ ‫ناسنامەیە وەردەگیرێتەوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ستانداردەکانى یونسکۆ‪ ،‬شێنێ‬

‫روونیکردەوە کۆمەڵێک خاڵ هەیە الی یونسکۆ زۆر‬ ‫گرنگن‪ ،‬لەوانە گرنگە لەماوەی ئەم چوار ساڵەدا‬ ‫چاالکی ناوخۆیی و چاالکی ئەدەبی ئەنتەرناشناڵ‬ ‫هەبێت‪ .‬گرنگە دەزگا ئەدەبییە ناوخۆییان و چاالکی‬ ‫پێکەوەیی بکەن‪ .‬شێنێ دەڵێت‪ :‬کاری هاوبەشی‬ ‫ئەدەبی الی یونسکۆ زۆر گرنگە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫چاالکی ئەدەبی جیهانیی‪ ،‬دەزگا ناوخۆییەکان‬ ‫بەشداربن تێیدا و چاالکییان هەبێت‪.‬‬ ‫کەمیش نەبوون ئەو رەخنانەی لە دەستنیشانکردنى‬ ‫سلێمانى وەک شارى داهێنان لە ئەدەب گیران‪،‬‬ ‫لە بەشی کولتووری “زەمەن”‪ ،‬نووسەری بواری‬ ‫فەلسەفەو هزر‪ ،‬بەکر عەلی لە ئەڵمانیاوە وتارێکی‬ ‫رەخنە ئامێزی بەناوی “سلێمانی‪ ..‬شیزۆفرینیا یاخود‬ ‫ئینتیگراسیۆن” نووسی‪ ،‬لە پەرەگرافێکیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫“لەکاتێکدا ئەوەی شکۆمەندی شارێک دەنەخشێنێت‬ ‫تەنیا ئاهەنگگێڕان نییە‪ ،‬بەڵکو تێگەیشتنە لەو‬ ‫خەسڵەتە سایکۆدینامیکییەی بزوێنەری ڕۆحی ئەو‬ ‫شارە بووە‪ .‬لەکاتێکدا ئەو کەشە ئاهەنگسازییەی‬ ‫لەمڕۆدا بۆ ئەو شارە سازکراوە تەنیا بەرجەستەی‬ ‫ڕووە میکانیکیی و ماتەریالییەکەی شار دەکاتەوە!”‪.‬‬

‫بەکر درێژە دەدات بە دیدە رەخنەییەکەی لەسەر‬ ‫شارو لە پەرەگرافێکی تردا دەنووسێت‪“ :‬لە شاری‬ ‫سلێمانیدا ئەم شاربەدەرکردنە لەسایەی دەسەاڵتی‬ ‫کوردییەوە بەرانبەر بەو هاوشارییانەی خۆی‬ ‫ئەنجامی داوە کە وێنایەکی تریان بۆ کرانەوەی شار‬ ‫پێشکەشکردووە‪ ،‬بە نموونە لە سایەی دەسەاڵتی‬ ‫بابانییەکاندا نالی و نەقشبەندی وەکو دوو داهێنەری‬ ‫بواری پەرەپێدانی کولتوری لە هاوشارێتی خران‬ ‫و شاربەدەر کران‪ ،‬لەدوای ڕاپەڕینیشەوە ژمارە‬ ‫گەلێک لەو جۆرە کارەکتەرانە شاربەدەرکران کە‬ ‫تەنیا یۆتۆپیایەکی تری جیاوازیان‪ ،‬بۆ شارو‬ ‫هاوشارییەکان ڕاگەیاندبوو”‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنى سلێمانى و سنە لە خۆڕا نییە‪،‬‬ ‫رەهەندێکی مێژوویی هەیە‪ ،‬کە پەیوەستە بە‬ ‫مێژووی بەرهەمهێنانی ئەدەبیات لە رابردووی ئەو‬ ‫دوو شارەداو بوونی نووسەرانو شاعیرانی وەک “مەال‬ ‫مستەفای بێسارانی‪ ،‬مەستوورەی ئەردەاڵنی‪ ،‬گۆران‪،‬‬ ‫پیرەمێرد‪ ،‬مەحوی‪ ،‬سالم‪ ،‬کوردیی و دەیان ناوی‬ ‫تری ناسراو و درەوشاوە”‪.‬‬ ‫نیاز نوری‪ ،‬نەقیبی سەندیکای هونەرمەندان و‬ ‫ئەندامی بۆردی راوێژکاریی و پەرەپێدانی ناسنامەی‬ ‫ئەدەبی و کولتووری سلێمانی‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“لەم رۆژانەدا‪ ،‬بۆردی راوێژکاریی لەگەڵ پارێزگاری‬ ‫سلێمانی کۆبووینەوە‪ .‬ئامانجی کۆبوونەوەکەش‪ ،‬بۆ‬ ‫چۆنێتی گەشەپێدانی ژێرخانی ئەدەبی و کولتووری‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە چوار ساڵی داهاتوودا‪،‬‬ ‫بۆ یونسکۆی بسەلمێنین سلێمانی شایەنی ئەو‬ ‫نازناوەیە‪ ،‬گەر لەم چوار ساڵەدا نەمانتوانی‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪ ،‬نازناوی شاری داهێنانی ئەدەبی لە‬ ‫سلێمانی دەسەنرێتەوە”‪.‬‬ ‫نەقیبی هونەرمەندانی کوردستان‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫سلێمانى زەمینەى ئەوەى تێدایە پارێزگارى لە‬ ‫نازناوەکەى بکات‪ ،‬چونکە بە وتەى ئەو چەندین‬ ‫نووسەرو ئەدیبی بە تواناو ناوداری تێدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێشیوایە دەبێت پالن هەبێت و پڕۆژەی ستراتیژی‬ ‫گرنگ بۆ ژێرخانی ئەدەبی و کولتووریی دابنرێت لە‬ ‫چوار ساڵی داهاتوودا‪.‬‬ ‫یونسکۆ نوێنەریان لە سلێمانییەوە بە وردی‬ ‫چاودێری پرسە ئەدەبییەکان و پڕۆژەو ستراتیژی‬ ‫چوار ساڵی داهاتوو دەکات‪ .‬جگە لەمەش پارێزگاری‬ ‫سلێمانیش خۆی سەرپەرشتیاری بۆردەکە دەکات‪،‬‬ ‫بۆ چوار ساڵی داهاتوو‪ ،‬کە کۆمەڵێک پرۆژەی گرنگ‬ ‫و ستراتیژی بکرێت‪.‬‬ ‫جگە لە (سنە و سلێمانی) یونسكۆ‪ ،‬هەر لەو‬ ‫رۆژەدا‪ ٦٤ ،‬شاری تری جیهانی خستە ریزبەندی‬ ‫شارە داهێنەرەكانی جیهانەوە‪ ،‬لەوانە‪( :‬ئاساهیکاوا‬ ‫لە ژاپۆن‪ ،‬برغامۆ لە ئیتاڵیا‪ ،‬فورتالیزا لە بەڕازیل‪،‬‬ ‫بێندیگۆ و بەللەرات لە ئوستورالیا‪ ،‬ئەنگۆلیم‬ ‫لە فەرەنسا‪ ،‬بەیروت لە لوبنان) بەمەش بەپێی‬ ‫پۆلێنبەندیی رێکخراوێکی جیهانیی‪.‬‬

‫نەتەوەی‬ ‫ئۆێنبازی‬ ‫گۆڕەپان لەوێیە‬ ‫سەردەست‬ ‫تیرەکە‬ ‫فەرموو‬ ‫بهاوێژە‬ ‫عەدنانعەبدوڵاڵ‬ ‫سرتان‬ ‫عوسامن‬

‫بیردۆزێکی سیاسیی‬ ‫ئەوە نییە ئاستی‬ ‫دەرکردنیسەردەست‬ ‫ئۆێنبازی نەتەوەی‬ ‫نەبووم‪ ،‬پێکە‬ ‫خاڵیەکەدا‪ ،‬من لێرە‬ ‫بەیاننامەهیحەوت‬ ‫لەکاتی‬ ‫بیرۆکەم لێ‬ ‫ناوی نیمچە‬ ‫ئیدعایدا‪،‬وا ناکەم‪ .‬بۆیە‬ ‫کاکدەوێ و‬ ‫بیرمەندی‬ ‫بدەم‪.‬‬ ‫لەو‬ ‫گەورەوە باسی‬ ‫بەحەماسەتێکی‬ ‫نەوشیروانم‬ ‫بیردۆزسەری‬ ‫گەڕامەوەو‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫مەسەلەی کورددا‬ ‫ئەوە لە‬ ‫بیرۆکەیە‬ ‫بەیانەوهەقە ئەم‬ ‫ناوە‪.‬‬ ‫لەناوچەکە‬ ‫وەرچەرخانێک‬ ‫پانتاییپێی وابوو‬ ‫کرد‪ .‬ئەو‬ ‫نیمچەدوای‬ ‫هەنگاوەکانی‬ ‫خۆشە بە‬ ‫میللەتانی لەتر ئەگەرچی‬ ‫بکەمبۆبۆ ئەزموونی‬ ‫نەک گشتگیری‬ ‫بکرێ‪،‬‬ ‫هەرێمیشدا‪.‬پێمدواتر‬ ‫گۆڕانکاری ریشەیی‬ ‫دەرفەتێکیشە‬ ‫بەڕێوەیەو‬ ‫‪١٧‬ی‬ ‫پاشبێت‪.‬‬ ‫تریش‬ ‫کەڵکی‬ ‫چەند رۆژێک سەرم لێدا‪ ،‬بینیم زۆر بێزارو بێتاقەتەو ئەو‬ ‫خەڵکی دا‪.‬‬ ‫شوبات رووی‬ ‫بیرۆکەیەک‬ ‫سەردەست‬ ‫نەتەوەی‬ ‫کاتەی‬ ‫لەو‬ ‫ئەوەیە‬ ‫سەردەست‬ ‫نەتەوەی‬ ‫ئۆینبازی‬ ‫حەماسەی جارانی پێوە دیار نیە‪ .‬من ئەمەم ال سەیر بوو چونکە وام هەست‬ ‫زوڵملێکراوی‬ ‫نەتەوەی‬ ‫خۆپیشاندان وهەمووان‪ ،‬بە‬ ‫ئەو داوا دەکات‬ ‫گشتگیر کەدەکاو‬ ‫بەیانەکەی گۆڕان‬ ‫رەنگدانەوەی‬ ‫ناڕەزایەتیانە‪،‬‬ ‫ئەکرد‬ ‫کوردیشەوە‪،‬و‬ ‫هەڵدەگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫لێی‬ ‫ناچێ‬ ‫پێ‬ ‫زۆری‬ ‫کەچی‬ ‫لێبدەن‬ ‫بۆ‬ ‫جاڕی‬ ‫و‬ ‫بکەن گەورەیەیە کە گۆڕان و راگەیاندنەکەی دەستیان پێ کردووە‪.‬‬ ‫تەبەنیحەملە‬ ‫ئەو‬ ‫مێژوویی کوردو‬ ‫پێویستییەکانیئەممەسەلەی‬ ‫وتیکورد‬ ‫پرسی‪ ،‬ڕای‬ ‫حیساب بۆ‬ ‫بادانەوەشدا‬ ‫لەم‬ ‫لەدەست‬ ‫دەرفەتەشمان‬ ‫تازەو هیچ نابێت و‬ ‫ئەوەم لێ‬ ‫هۆکاری‬ ‫وجودمان‬ ‫و‬ ‫حەیسیەت‬ ‫و‬ ‫نەبین‬ ‫ئێمە‬ ‫ئەوەی‬ ‫وەک‬ ‫ناکەن‪،‬‬ ‫تایبەتمەندییەکانیشی‬ ‫دەرچوو بۆ گۆڕانکاری گەورە‪ ،‬وتم چۆن؟ وتی تازە مادام خۆپیشاندانەکان‬ ‫نەبێ گەرەکیانە دوای خۆیانمان بخەن‪ ،‬ئەمە نموونەکانە کە باسی دەکەم‪:‬‬ ‫سەرەتا لە هەولێر دەستی پێ نەکردو لێرە لە سلێمانی دەستیان پێکرد‪ ،‬کەواتە‬ ‫*تورکیای سەدەی بیست لە ناکاو بڕیاریدا خەالفەت جێ بێڵێ و بەرگی‬ ‫هیچ‬ ‫زۆر ئەستەمە بگوازرێتەوە بۆ ئەو دەڤەرە‪ ،‬هەر لێرە قەتیس ئەمێنێتەوەو‬ ‫کەشخەی عەلمانیەت لەبەر بکا‪ ،‬بیرۆکەی نەتەوە‪-‬دەوڵەتیان رەواج پێ داو لەگەڵ‬ ‫پایتەختیلە‬ ‫ئەستەنبولحوکمڕانی‬ ‫ناتوانینقەتسیستەمی‬ ‫نابێت‪ ،‬چونکە‬ ‫گەورەی‬ ‫ئاکامێکی‬ ‫لێرەوە بڵێی‬ ‫مۆدێرنتە وەک‬ ‫کەینوبەینی‬ ‫کەوتنە‬ ‫رۆژئاوا‬ ‫بگۆڕین‪.‬‬ ‫کوردستاندا‬ ‫خەالفەتی دژە رۆژئاوایی نەبووبێت‪ ،‬کورد نەتەوەی بندەستە کە تازە هەراش‬ ‫پیرانو‬ ‫حزبەکان‬ ‫تەجاوزکردنی‬ ‫سلێمانی‪،‬‬ ‫خواسی ئەم‬ ‫ماوەیەکە باس و‬ ‫سەعیدی‬ ‫دەکاو شێخ‬ ‫دەڤەرەیشۆڕش‬ ‫دەپرسێتەوە‪.‬‬ ‫مافەکانی خۆی‬ ‫دەبێ و لە‬ ‫نەخەمڵیون وو‬ ‫تەواو‬ ‫بیرۆکەکان‬ ‫هێشتا‬ ‫راستە‬ ‫تازەیە‪.‬‬ ‫گروپی‬ ‫دروستکردنی هێزو‬ ‫رزگاری کوردستان دەبێ‪ .‬کەچی ئەتاتۆرک کورد بە دواکەوتوو‬ ‫رێبەری رێی‬ ‫ئاراستەکان‪،‬‬ ‫ترپەکان و‬ ‫خەالفەت بۆو زانینی‬ ‫گێڕانەوەی هەوڵدانن‬ ‫تاقیکردنەوەن و‬ ‫بەشێکیانبەباڵۆنی‬ ‫تۆمەتبار دەکات و‬ ‫رەجعیەت‬ ‫پیالنگێری‬ ‫عەشایەر‪،‬‬ ‫ریوایەتیلە‬ ‫دیموکراتتازەیان‬ ‫رۆژئاوایسەهمێکی‬ ‫دەیانەوێت‬ ‫کە‬ ‫هەن‬ ‫تەیفێک‬ ‫حاڵەتێکدا‪،‬‬ ‫لەهەموو بۆ دەچێتە سەر‪ .‬مۆسکۆی سوور و‬ ‫بەاڵمئیدعایەیان‬ ‫ئەم‬ ‫جواڵنەوەی‬ ‫رابەرایەتیکردنی‬ ‫خۆیان لە‬ ‫ئەردۆگان خۆی‬ ‫سەد ساڵ دواتر‬ ‫شانسینزیکەی‬ ‫هەبێت ودەکەن‪.‬‬ ‫سیاسیداپەسەند‬ ‫پرۆسەیسەردەست‬ ‫تورکی‬ ‫تاقیبکەنەوە‪.‬‬ ‫نوێدا‬ ‫موسڵمان و کوردیش بە چەپگەرایی و زەردەشتێتی تۆمەتبار‬ ‫دەکاتە خەلیفەی‬ ‫ئەم‬ ‫هەنگاوێکدا‪،‬و ناشبێ‬ ‫نەوەکانیهەر بڕیارو‬ ‫مرۆڤەکانبەئازادن لە‬ ‫رەوایەو‬ ‫ئەم ویستە‬ ‫هاوڕێکانی‬ ‫سەالحەدین ئەیوبی‬ ‫سوننە باوەڕ‬ ‫عەرەب و‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫گفتوگۆیان‬ ‫هێمنی‬ ‫پێویستە‬ ‫بکرێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەماشا‬ ‫حەساسیەتەوە‬ ‫پرسە بە‬ ‫بخوازێ ئاوها‬ ‫تورک بەچۆنی‬ ‫سەردەستی‬ ‫نەتەوەی‬ ‫ناکەن‪.‬‬ ‫سەالحەدین دەمیرتاش‬ ‫لەسەر بکرێت‪.‬‬ ‫دەوڵەت و سیاسەت دیزاین دەکەن و ئەبێ کوردیش سەری تەعزیم و‬ ‫شێوەی‬ ‫ئەفەندمیان‬ ‫بلەقێنێ‪.‬بزانین کە گۆڕانکاری فعلی لە هەرێمدا دەبێ لە پایتەختەوە‬ ‫سەرەتا بۆدەبێ ئەوە‬ ‫سیاسیە قازییان‬ ‫شاپەسەندییەوە سمکۆو‬ ‫ساڵیئێرانچێتی‬ ‫بە ناوی‬ ‫ئێرانی‬ ‫نوێکان‬ ‫رابردوودا‪،‬و سەرجەم هەوڵە‬ ‫بیستسێ‬ ‫سەدەیلە دوو‬ ‫دەستپێبکات‪.‬‬ ‫کەچی لەناکاو‬ ‫قەتیسشتێکە‪،‬‬ ‫لێرەش هەموو‬ ‫هەرئێرانێتی‬ ‫زەمین و‬ ‫وت ئێران‬ ‫سلێمانیەوەکوردیان‬ ‫لەسێدارەداو بە‬ ‫بوونەتە‬ ‫ماونەتەوەو‬ ‫پێکردووەو‬ ‫دەستیان‬ ‫لە‬ ‫وت‪ :‬دوامان‬ ‫تواناکانی سنەیان‬ ‫کوردی مەهابادو‬ ‫مەزهەبیانبۆکردە کۆمبەس و‬ ‫کەون‪.‬زیاتری‬ ‫کەرتکردنی‬ ‫سلێمانی و‬ ‫پەرتەوازەکردنیبە زیاتری‬ ‫هەوڵێک‬ ‫گروپیبەناوی‬ ‫پێشەوەی رۆژێ‬ ‫هێنانە ئۆینەکانە‪.‬‬ ‫عێراق ئۆینی‬ ‫عەرەب لە‬ ‫سەردەستی‬ ‫هێزەکان‪.‬نەتەوەی‬ ‫ئۆینی‬ ‫تازەو‬ ‫یەکێتی و‬ ‫تەزویراتی‬ ‫پێشتریش بە‬ ‫عەرەبەوە‬ ‫و‬ ‫کورد‬ ‫شەراکەتی‬ ‫عێراقێتی‬ ‫بەناوی‬ ‫تر‬ ‫رۆژێکی‬ ‫و‬ ‫پادشایی‬ ‫عیراقێتی‬ ‫کەمپینی بایکۆت و‪...‬هتد‪ ،‬جۆرێک الوازی سیاسی و غیابی مەرجەعیەتی لێرە‬ ‫رەشیدەو‬ ‫مەرجەعیەتی‬ ‫هێزەکانیترلە وتیان‬ ‫هاوسەنگیو رۆژێکی‬ ‫دەرخوارد داین‬ ‫عێراقیان‬ ‫ئوممەی‬ ‫تردا‪،‬‬ ‫بەدیوێکی‬ ‫هەرێم تێکدا‪.‬‬ ‫بەتەواوەتی‬ ‫دروستکردو‬ ‫خۆی‪،‬و‬ ‫تایبەتی کورد‬ ‫کاریزماییشەراکەتی‬ ‫تواناو دەکات‪.‬‬ ‫مستەفادا‪ ،‬وبەئاشتی)‬ ‫عێراقی (هیوا‬ ‫مسۆگەری‬ ‫فەریدە‬ ‫دەستوری‬ ‫لە دوای هەوڵەکانی نەوشیروان‬ ‫ریفراندۆمی ناوێ‪،‬‬ ‫سوننەیە‬ ‫شیعەو‬ ‫سەر کوردو‬ ‫کوچکەی‬ ‫ئەستەمەبەڵکو سێ‬ ‫عەرەب نییە‪،‬‬ ‫دروشمی‬ ‫قەدیمەکەبن‪ ،‬لەژێر‬ ‫کاستی‬ ‫بەهەمان‬ ‫کەسانێک کە‬ ‫ئیتر‬ ‫عەبدولکەریم‬ ‫وەسفی‬ ‫بە‬ ‫دا‪،‬‬ ‫نەمر)‬ ‫(کۆماری‬ ‫لە‬ ‫کاسۆلۆکییە‬ ‫مارەیی‬ ‫زەواجەکە‬ ‫مادام شەپۆل و ئاوازی شەقامدا‪ ،‬بتوانن ئاراستەیەکی راستەقینە دروست بکەن‬ ‫ترو‬ ‫قاسم‪.‬خەمی گۆڕانکاری فعلی بێت‪ .‬لە هەمووشی خراپتر ئەوەیە‪ ،‬کە واقعی‬ ‫کە‬ ‫کەچی ئێمەی باڵشکاو و بێدەرەتان قبوڵمان کرد‪ ،‬وا چەند مانگە بە ناوی‬ ‫دارایی‬ ‫حزبایەتی لە هەرێمدا بەجۆرێک ئیحتکار کراوە‪ ،‬کە بەبێ ئیمکانیاتێکی‬ ‫ناسنامەی عیراقێتی و ئەنتی موحاسەسە و مەزهەبییەتەوە خەریکن ڕیسەکە‬ ‫گەورەو کۆمپانیا‪ ،‬بتوانرێت هێزی سیاسی نوێ سپۆنسەر بکرێت‪ ،‬تێکەڵبوونی‬ ‫دەکەنەوە بە خوری‪.‬‬ ‫شەراکەت‬ ‫بازرگان و پرۆسەی‬ ‫قازانجی‬ ‫وەکهەر بە‬ ‫دواجار‬ ‫خۆیان ولە سیاسەت‬ ‫بازرگان‬ ‫هەڵگەڕاونەتەوە دەیانەوێ‬ ‫بەعسێتی‪،‬‬ ‫پێشتر لە‬ ‫شیعەگەرێتی‪،‬‬ ‫کارێکی‬ ‫بناغەدا‬ ‫لە‬ ‫بازرگانیش‬ ‫کاری‬ ‫دەشکێتەوە‪.‬‬ ‫ئابوریەکاندا‬ ‫پرۆژە‬ ‫لە‬ ‫کارو لە کوردێتی خۆی هەڵگەڕێتەوە کە هەمووی دوو دەیەیە چێژ لە‬ ‫کوردیش‬ ‫بەو روح و عەقڵیەتەوە کار لە کایەی سیاسیدا بکەی‪،‬‬ ‫کە‬ ‫بۆیە‬ ‫هەر‬ ‫خێزانیە‪،‬‬ ‫کوردبوونی خۆمان دەبینین‪.‬‬ ‫برەودان‬ ‫هەر دەکاتەوە‬ ‫مۆدێرندا بێت‪،‬‬ ‫دروشمێکی نوێ‬ ‫لەژێر هەر ناو و‬ ‫کۆنترۆڵی هەموو‬ ‫دواتر بوو‬ ‫ئەوانی تیا‬ ‫مەزهەبگەراییو قازانجی‬ ‫تایفەگەری و‬ ‫تا‬ ‫دەسەاڵتی‬ ‫دژایەتی‬ ‫بەناوی‬ ‫لەوێشەوە‬ ‫هەر‬ ‫تر‪،‬‬ ‫بنەماڵەی‬ ‫دەسەاڵتی‬ ‫خێزان و‬ ‫بە‬ ‫کرد‪ ،‬ئێستا بە ناوی زۆرینەی دیموکراتییەوە مەبەستیانە کوردستان‬ ‫شتێکیان‬ ‫پێشەوە‪.‬‬ ‫حەبیبەکەیدێنە‬ ‫بنەماڵەی تر‬ ‫بنەماڵەوە‪،‬‬ ‫ئۆینی خۆیان بکەنە قەدەری ئێمەش‪.‬‬ ‫جاران و‬ ‫شمالی‬ ‫بکەنەوە‬ ‫بوون ولە‬ ‫تەواو وبێزار‬ ‫خەڵکی‬ ‫ئەڵێت کە‬ ‫نوێیەی‬ ‫تاقیکردنەوە‬ ‫ئەم‬ ‫رەفاقەت‬ ‫شەراکەت‬ ‫دەبینن‪.‬‬ ‫پێمانخۆیان‬ ‫عێراقلوتی‬ ‫هەر بەر‬ ‫سەردەستن و‬ ‫نەتەوەی‬ ‫خراپ و باشەکانیانەوە‪،‬‬ ‫بە نیەت‬ ‫خراپیانەوە‪،‬‬ ‫باش و‬ ‫هاوچارەنووسیقەدیمە‪ ،‬بە‬ ‫دەم و چاوی‬ ‫خواست‪.‬‬ ‫خۆیان‬ ‫بەرژەوەندی‬ ‫ناخوێننەوە کە‬ ‫قەبوڵبین‪.‬بکەن‪ .‬کوردستانیش‬ ‫مەرجەعیەتێکی‬ ‫ئامادە نین‬ ‫ئۆینیکۆنخۆمان‬ ‫هیچئێمە خاوەنی‬ ‫پێویستە‬ ‫بۆیەش هەبین‬ ‫هەربۆ ئەوەی‬ ‫هاوکێشەیەبا بەدەر‬ ‫زەحمەتە لەو‬ ‫بێت‪ .‬کاروانیش دوا بکەوین‪.‬‬ ‫تەنانەت لە‬ ‫ئەندێشەمان جیاوازە‪،‬‬ ‫کوردین و نەتەوەین و هەقی خۆمانە‪.‬‬

‫سیاسی گشتییە‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسی‬ ‫رۆژنامەیەکی‬ ‫گشتییە‬ ‫کۆمپانیای وشە‬ ‫ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬ ‫خاوەنی‬ ‫وشە‬

‫سیاسی گشتییە‬ ‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی‬ ‫ڕۆژنامەیەکی‬ ‫گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬ ‫سیروان‬ ‫رەشید‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫‪2019/12/10‬‬ ‫(‪ )45‬سێشەممە‬ ‫ژمارە(‪)46‬‬ ‫ژمارە‬ ‫سێشەممە ‪2019/12/3‬‬

‫‪444 7109‬‬ ‫‪7109‬‬ ‫‪0750 444‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫مەرجەکانی بۆ هاوسەرگیری دووهەمی ئاشکرا دەکات‬

‫سامرەند دارا‪ :‬هیوادارم‬ ‫بۆ جاری سێهەم عاشق ببمەوە‬ ‫مەزهەر کەریم‬ ‫سامرەند دارا‪ ،‬خانمە ئەکتەری‬ ‫بەرنامەی کۆمیدی بەزمی بەزم‪،‬‬ ‫تائێستا ‪ ١٨‬جار دەنگۆی جیابوونەوەی‬ ‫باڵوبووەتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا زۆركەس‬ ‫داوای هاوسەرگیریى لێدەكەن‪“ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا بیرم لێنەكردۆتەوە”‪.‬‬ ‫سامرەند دارا‪ ،‬ڕۆژێک کاری‬ ‫پێشکەشکاریی دەکات و ڕۆژێک کافتریا‬ ‫دادەنێت‪ ،‬دواجار هەر دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ کاری نواندن و سەبارەت بەوەی‬ ‫کە ئایا لە ژیانی خۆشیدا دڵخۆشە وا‬ ‫هەوڵدەدات ئەوانی دیکە بخاتە پێکەنین؟‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬زیاتر ئەو كەسانەی‬ ‫تاڵیی زۆریان چەشتووە لە بەردەوامی‬ ‫ژیاندا پێدەكەنن تا كەس هەستیان‬ ‫پێنەكات‪ ،‬ئەمەش لەپێناوی ئەوەی‬ ‫دڵی بەرامبەرەكانی خۆشبێت‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ئەكتەرە كۆمیدیەكان لەپاڵ خەمێكەوە‬ ‫دەچنە بواری كۆمیدیا‪ ،‬واتە دەڵێن‬ ‫ئەگەر منیش دڵخۆش نەبم‪ ،‬با بتوانم‬ ‫بەرامبەرەكەم دڵخۆش بكەم”‪.‬‬ ‫لە پاڵ خەندەو پێکەنینی بەرنامەى‬ ‫بەزمى بەزم‪ ،‬شتێک سامرەندى نیگەران‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە “ئافرەت بوون‬ ‫لەم كۆمەڵگایەدا تاڵترین تاڵیە لە هەموو‬ ‫ڕوویەكەوە‪ ،‬ئازادیەكانی لێوەرگیراوەتەوە‬ ‫لەبەرئەوە زۆر ئافرەتی بەتواناو بەهرەدارم‬ ‫بینی”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬زۆر خەم لە جیاوازی نێوان‬

‫پیاوو ژن دەخۆم‪ ،‬بۆیە من بڕیارمدا‬ ‫پیشانی بدەم ئەگەر ئافرەت ئازاد‬ ‫بێت‪ ،‬شان بەشانی پیاوانو زیاتریش‬ ‫کاردەکات”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی ئایا ڕاستە بۆ جاری‬ ‫دووەم هاوسەرگیریی کردووەتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ڕاستە من لە باوكی كچەكەم‬ ‫جیابوومەتەوە (بەپێکەنینەوە)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دروستكردنەوەی ژیانی هاوسەرگیریم‬ ‫دوورە لەڕاستییەوە‪ ١٨ ،‬جار ئەو دەنگۆیە‬ ‫باڵوبۆتەوە سامرەند هاوسەرگیریی‬ ‫کردووەتەوەو جیابووەتەوە”‪.‬‬ ‫داوای‬ ‫زۆركەس‬ ‫دەشڵێت‪:‬‬ ‫هاوسەرگیریم لێدەكەن‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫بیرم لێنەكردۆتەوەو هەموو شتێكیش‬ ‫گونجانو قسمەتە‪.‬‬ ‫مەرجى سامرەند بۆ دووبارە‬ ‫پێکهێنانەوەى خێزان ئەمەیەو وتى‪:‬‬ ‫“مەرجیشم هەیە سەرەتا بۆ ئەو كەسەی‬ ‫هاوسەرگیریی لەگەڵ دەكەم پێش ئەوەی‬ ‫ڕێز لە من بگرێت ڕێز لە كچەكەم بگرێت‪،‬‬ ‫دواتر ڕێگەی كاری هونەریم لێنەگرێت‪،‬‬ ‫من ڕقم لە پیاوی دڵ پیسە‪ ،‬پیاوێك‬ ‫بێت دەست و قاچی نەبێت بەس ڕێزو‬ ‫مەوقیفی هەبێت”‪.‬‬ ‫ڕوونیدەکاتەوە لە ژیانیدا دوو جار‬ ‫عاشق بووەو دەیەوێت بۆ جاری سێهەم‬ ‫عاشق ببێتەوەو دەڵێت‪ :‬جاری یەكەم‬ ‫عاشقی دایكم و جاری دووەم عاشقی‬ ‫كچەكەم‪ ،‬هیوادارم بۆ جاری سێیەم‬ ‫عاشقی كەسێك بم ببێتە هاوسەری ژیانم‪.‬‬

‫نیوەی هەژارەکانی جیهان‬ ‫لە پێنج واڵتدا دەژین‬

‫ملیار کەس‬ ‫لە هەژارییەکی فرە دیودا دەژین‬

‫ملیۆن کەس‬ ‫لە ئەوپەڕی هەژاریدا دەژین‬

‫فەرمانبەران و خێزانەکانیان لە‬ ‫ئەوپەی هەژاریدا دەژین‬

‫‪ 122‬ژن لە تەمەنی ‪ 34 - 25‬ساڵ لە ئەوپەڕی هەژاریدا‬ ‫دەژین بە بەراورد بە ‪ 100‬لە هەمان تەمەندا‬

‫لە هەر پێنج منداڵێک یەکێکیان‬ ‫بەدەست ئەوپەڕی هەژاریەوە دەناڵێنن‬

‫ملیۆن هەژار‬ ‫لەو پێنج واڵتە دەژین‬

‫هاواڵتیانی‬ ‫جیهان چاودێری‬ ‫کۆمەاڵیەتییان نیە‬

‫هەژارەکانی جیهان‬ ‫لە باکوری ئاسیا و ئەفریقا دەژین‬

‫ئەو واڵتانەی کە‬ ‫نیوەی هەژارانی‬ ‫جیهان لێی‬ ‫دەژین‬ ‫هندستان‬

‫نەیجیریا‬

‫ئەسیوبیا‬

‫جموریەتی کۆنگۆی‬ ‫دیموکراتی‬ ‫بەنگالدیش‬

‫ە�‬ ‫ت��ا ی�� ب� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪15‬‬

‫دەقی وتارەکەی سەرۆکوەزیران لە ‪ 100‬رۆژی كابینەكەیدا‬ ‫بە ناوی خوای گەورە و میهرەبان‬ ‫هاوواڵتیانی خۆشەویستی هەرێمی کوردستان‬ ‫خۆشحاڵم ئەمڕۆ دوای تێپەربوونی سەد ڕۆژی کارکردن‬ ‫بە سەر دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬ئەم گوتارەتان پێشکەش بکەم‪.‬‬ ‫لە ڕۆژی سوێندخواردنی کابینەکەمان لە پەرلەمان‪،‬‬ ‫ئاماژەم بەوەکرد‪ ،‬کە ئەرکێکی سەختمان لە ئەستۆ‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەاڵم وتمان پشت بەخواو متمانەی هاواڵتیانمان‪،‬‬ ‫دەتوانین بەسەر سەختییەکاندا زاڵ ببین و ئەم قۆناغە‬ ‫تێپەڕێنین‪ .‬خۆشحاڵم ئەمڕۆ لێرەدا ڕایدەگەیەنم‪ ،‬بە بڕوای‬ ‫ئێمە قۆناغی باشمان بڕیوە و ڕەوتی کارەکانمان کەوتووەتە‬ ‫سەر ڕاستەڕێ و دەسکەوتی بەرچاو بەدی هاتوون‪.‬‬ ‫من پێشتریش باسمکردووە‪ ،‬ئێمە حکومەتێکمان‬ ‫دەوێت‪ ،‬خزمەتی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکات‪،‬‬ ‫ئێمە پابەندبوونی خۆمان دووپاتدەکەینەوە بۆ بنیاتنانی‬ ‫کوردستانێکی بەهێزتر و حکومەتێک کە خزمەتی خەڵک‬ ‫بکات‪ ،‬نەک بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەمەش بنەمای کارکردنمان‬ ‫بووە لە ڕۆژی دەستبەکاربوونمانەوە‪.‬‬ ‫ئێمە هەرچی لە تواناماندا بێت دەیکەین بۆ‬ ‫خزمەتکردنی خەڵکی هەرێمی کوردستان و دەشزانم‬ ‫هاوواڵتیان چاوەڕوانی زیاتریان لە حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان هەیە‪ .‬بەاڵم بێگومان ئەنجامدانی پڕۆژەی‬ ‫گرنگو ستراتیجی‪ ،‬پێویستی بە کاتی زیاتر و زەمینەی‬ ‫لە بارتر هەیە‪ .‬پشتیوان بە خوا و هاوواڵتیان‪ ،‬ئومێدمان‬ ‫زۆرە‪ ،‬حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئاست چاوەڕوانی‬ ‫ئێوەدا بێت‪.‬‬ ‫بێگومان تێپەربوونی سەد ڕۆژ‪ ،‬تەنیا دەسپێکێکە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە گەڵ ئەوەشدا ئێمە لە سەد ڕۆژی دەستپێکدا‪،‬‬ ‫کاری بەرچاومان کردووە و لە چەندین بواری گرنگدا‬ ‫پێشکەوتنی باش بەدی هاتوون‪ .‬بۆ نموونە باشترکردنی‬ ‫پەیوەندییەکانمان لە گەڵ حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا‪،‬‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‪ ،‬هەروەها گەڕاندنەوەی‬ ‫شەفافییەت و دڵنیایی زیاتر لە بواری داهاتی گشتی و‬ ‫ناوخۆ و نەهێشتنی ڕێژەیەکی بەرچاوی ڕووتین‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین بە گشتی حکومەت چاالکتر و ئەکتیڤتر بووە‪.‬‬ ‫دەتوانم بە دڵنیاییەوە بڵێم‪ ،‬ئێستا کوردستان بەهێزتر و‬ ‫سەقامگیرترە و حکومەتیش شەفافترە‪ .‬ئێمە هیوادارین بە‬ ‫بەردەوامبوون لەم پالن و ڕێکارانەی کە گرتوومانەتەبەر‪،‬‬ ‫لە چەند ساڵی داهاتوودا دەسکەوتی زۆر گەورەتر بەدەست‬ ‫بهێنین‪.‬‬

‫ساردمان بکەنەوە‪ ،‬بەاڵم هاوواڵتیان دڵنیا دەکەمەوە‪ ،‬بە‬ ‫هەموو توانایەکمان لە هەوڵەکانمان بەردەوام دەبین‪.‬‬

‫هاوواڵتیانی بەڕێز‪:‬‬ ‫بەر لەهەموو شتێک‪ ،‬هەر حکومەتێک بیەوێت خزمەتی‬ ‫خەڵک بکات‪ ،‬پێویستە حکومەتێکی ڕوون و شەفاف بێت‪.‬‬ ‫لە بارەی داهاتی دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە‪ ،‬لە سەرەتای کاری ئەم کابینەیەوە‪ ،‬بڕیاردرا‬ ‫بە کۆکردنەوەی گشت داهاتەکان لە وەزارەتی داراییو‬ ‫ئابووری‪ ،‬بە جۆرێک کە بزاندرێت داهاتی حکومەتی‬ ‫هەرێم چەندە‪ ،‬هەروەها بۆ خەرجییە پێویستییەکانیش‬ ‫بەرچاومان روون بێت‪ .‬لە سەر ئەم بنەمایە‪ ،‬پالنمان داناوە‬ ‫بۆ زیاترکردنی داهاتی ناوخۆ و کەمکردنەوەی خەرجی بە‬ ‫پێی پێویستی‪ .‬ئەم رێکارانەش هاوتەریب بوون لە گەڵ‬ ‫ڕەچاوکردنی پێداویستی دارایی وەزارەت و فەرمانگەکان‪.‬‬ ‫تا ئێستا توانیومانە داهاتی ناوخۆمان زیاد بکەین و‬ ‫کاردەکەین بۆ ئەوەی تا کۆتایی ئەمساڵ داهاتی ناوخۆ بە‬ ‫ڕێژەی ‪ ٪50‬زیاد بکەین‪ ،‬ئەمەش لە ڕێگەی ڕێکخستنەوەو‬ ‫دانانی سیستەمێکی هاوسەنگی باج‪ ،‬کە ئامانجی‬ ‫خزمەتکردنی بەرژەوەندی گشتی بێت و بتوانێت‪ ،‬داهات بۆ‬ ‫‪.‬خزمەتگوزارییە گشتییەکان دابین بکات‬ ‫ئێستا سەرقاڵێ ڕێکخستنەوەی باجین لە هەرێم و‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬هەموو ئەو ڕێکارانەی ڕاگرتووە‪،‬‬ ‫کە ببوونە هۆی ئەوەی هەندێک کەس و کۆمپانیا بە‬ ‫شێوەیەکی نایاسایی لە باجدان ببەخشرێن‪.‬‬ ‫زیاتر‬ ‫حکومەتیش‪،‬‬ ‫خەرجییەکانی‬ ‫ئێستا‬ ‫بەداواداچوونیان بۆ دەکرێت و لە ڕێگەی دامەزراندنی‬ ‫کۆنترۆڵێکی ناوەندییەوە‪ ،‬چاودێرییەکی وردی خەرجییە‬ ‫گشتییەکان دەکەین بۆ ئەوەی دڵنیابین داهاتی گشتی‬ ‫بە فیڕۆ نادرێت و خەرجیە گشتییەکانیش بە پێی‬ ‫پێداویستییە لە پێشینەکان بێت‪.‬‬ ‫زیاتر‬ ‫حکومەتیش‪،‬‬ ‫خەرجییەکانی‬ ‫ئێستا‬ ‫بەداواداچوونیان بۆ دەکرێت‪ ،‬دەمانەوێت دڵنیابین ئەو‬ ‫خەرجیانە‪ ،‬بە شێوەیەکی دروست و لەپێناو بەرژەوەندی‬ ‫گشتیدا خەرج دەکرێن‪.‬‬ ‫هەر پەیوەست بە داهاتە گشتییەکانی حکومەتەوە‪،‬‬ ‫پرۆسەیەکی شەفافمان گرتووەتەبەر‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫بواری داهاتی سامانە سرووشتییەکان‪ .‬بە شێوەیەکی‬ ‫بەردەوام داتا و زانیارییەکانمان خستووەتەڕوو‪ .‬ئێستا‬ ‫گشت هاوواڵتیان دەتوانن بزانن‪ ،‬داهاتی نەوت و داهاتە‬ ‫ناوخۆییەکانمان چەندە و لە چ بوارێکدا خەرج دەکرێت‪.‬‬

‫لە بارەی چاکسازییەوە‬ ‫یەکەم بڕگەی بەرنامەی کارمان کە لە پەرلەماندا‬ ‫پێشکەشم کرد‪ ،‬پەیوەست بوو بە چاکسازی‪ .‬لە‬ ‫سەرەتای کاری ئەم کابینەیە‪ ،‬لێژنەیەکی بااڵمان لە الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکانی ناو حکومەت پێک هێنا و دوای چەند‬ ‫مانگ پێداچوونەوەیەکی باش و واقعیانە بە پڕۆژە یاسای‬ ‫چاکسازی‪ ،‬ئێستا ئەم پڕۆژە یاسایە‪ ،‬ئامادەیە ڕەوانەی‬ ‫پەرلەمان بکرێت‪.‬‬ ‫بۆ باشتر و خێراتر خزمەتکردنی هاوواڵتیان‪ ،‬داوام لە‬ ‫هەموو وەزارەتەکان کردووە‪ ،‬بیرۆکراسی کەم بکرێتەوە و‬ ‫پالنی چوار ساڵەی خۆیان بۆ چاکسازیکردن ئامادە بکەن‪.‬‬ ‫دەستمان بە ئەلکترۆنیکردنی چەند خزمەتگوزارییەکی‬ ‫گشتی کردووە و پەرەشی پێدەدەین‪ .‬خەریکین‬ ‫داتاسەنتەرێک‪ ،‬واتا ناوەندێکی زانیاری بۆ حکومەت‬ ‫دادەمەزرێنین‪ ،‬کە زیاد لە پەنجا لە سەدی کارەکانی تەواو‬ ‫بووە و لە چەند مانگی داهاتوودا دەستبەکار دەبێت‪ .‬ئەم‬ ‫ناوەندە بە شێوەیەکی ئەلکترۆنی‪ ،‬خزمەتگوزاری گشتی‬ ‫پێشکەشی هاوواڵتیان و خاوەنکاران دەکات بۆ ئەوەی بە‬ ‫ئاسانی دەستیان بە خزمەتگوزارییە حکومییەکان بگات‪.‬‬ ‫بۆ نموونە لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە‪ ،‬چەندین دەروازەی‬ ‫سنوورییمان بە یەکەوە بە ستوونەتەوە و ئێستاش‬ ‫بەردەوامین لە هەوڵەکانمان بۆ بەستنەوەی دەروازە‬ ‫سنوورییەکانی دیکە و فڕۆکەخانەکان بەو سیستەمەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئاسانکارییەکی باشی کردووە لە بواری‬ ‫کۆکردنەوەی گومرگ و سەرەئەنجام بزاڤی بازرگانی‬ ‫گەشەی کردووە‪ ،‬هەروەها بووەتە هۆی باشتربوونی‬ ‫کوالیتی کۆنترۆل‪.‬‬ ‫جیا لە بەئەلیکترۆنیکردن‪ ،‬هەوڵمان داوە خزمەتگوزارییە‬ ‫سەرەکییەکان لە ناوەندی پارێزگاکان کۆ نەکرێنەوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە لە جیاتی ئەوەی خەڵک بێت لە سەنتەری‬ ‫شارەکانی وەکو هەولێر و سلێمانی پاسپۆرت دەربهێنێت‪،‬‬ ‫یان نوێی بکاتەوە‪ .‬ئێستا چەند بنکەیەکی پاسپۆرت لە‬ ‫چەند شارۆچکەیەک کراونەتەوە و هی تریش دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫بەم شێوەیەش کات و سامانی هاوواڵتیان بە فیڕۆ ناچێت‬ ‫و قەرەباڵغی و جەنجاڵی لە ناوەندە خزمەتگوزارییەکان‬ ‫کەم دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها لە بابەتی دەوامکردنی فەرمانبەرانیش‪،‬‬ ‫گۆڕانکاری ڕوویداوە و ئێستا فەرمانبەرانی حکومەت‬ ‫باشتر لە جاران پابەندن بە کاتژمێرەکانی کارکردنیان و‬ ‫بەوجۆرەش ڕایی کردنی مامەڵە و کاروباری هاوواڵتیان‬ ‫خێراتر و کاریگەرتر بووە‪.‬‬ ‫ئێستا کاردانەوەی باشی هاوواڵتیانمان پێدەگاتەوە‪،‬‬ ‫کە نەمانی ڕۆتین و خێرایی ڕاییکردنی مامەڵەکانیان لە‬ ‫زۆر دامودەزگادا‪ ،‬جێگەی خۆشحاڵییان بووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زیاتر هانمان دەدات ئاستی خزمەتگوزارییەکان لە‬ ‫ڕووی کات و کوالێتییەوە بەرزتر بکەیەنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ڕەزامەندی و خۆشحاڵیی هاوواڵتیان ئامانجمان بووە‪.‬‬ ‫ئێستا لە پرۆسەی زۆر خزمەتگوزاری وەک‪ ،‬پاسپۆرت‪،‬‬ ‫ساڵنامە و مۆڵەتی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل و دادنووسی و‬ ‫کاروباری شارەوانییەکان‪ ،‬خێرایی زیاتر بەدی دەکرێت‪،‬‬ ‫بە خستنەگەڕی خزمەتگوزارییە ئەلکترۆنییەکان‪ ،‬ئەم‬ ‫خزمەتگوزارییانە‪ ،‬خێراتر و ئاسانتریش دەبن‪.‬‬

‫لە بابەتی پەیوەندیدار بە پرسی گەندەڵییەوە‬ ‫کەشێکی لەبارمان هێناوەتە ئاراوە‪ ،‬کە چیتر گەندەڵیی‬ ‫تیایدا گەشە ناکات‪ ،‬خۆم زۆرلە سەر ئەم بابەتە رژدم و‬ ‫چاوپۆشی لە گەندەڵیی هیچ کەس و الیەنێک ناکەم‪.‬‬ ‫ئێستا ڕێکاری یاسایی زۆر تووندمان گرتووەتەبەر‬ ‫بەرامبەر ئەوانەی بۆ راپەڕاندنی کارەکانیان‪ ،‬لە‬ ‫دامودەزگاکانی حکومەتدا‪ ،‬بەرتیل وەردەگرن‪ ،‬یان بەرتیل‬ ‫دەدەن‪ .‬چەندین کارمەند و بەرپرسی حکومی لەسەر‬ ‫بەرتیل وەرگرتن و چەندەها خاوەنکاریش‪ ،‬بە هۆی‬ ‫بەرتیلدان‪ ،‬لەم ماوەیەدا کەیسەکانیان دراوەتە دادگاکان‪.‬‬ ‫تا ئێستا بە سەدان فەرمانبەری وەهمیمان لە‬ ‫لیستەکان پاک کردووەتەوە و پرۆسەکەش بەردەوام‬ ‫دەبێت‪ .‬دەمانەوێت دڵنیابین کەسانی شایستە مافەکانیان‬ ‫نافەوتێت و تەنیا ئەوانەی زێدەڕۆییان کردووە‪ ،‬ڕێکاری‬ ‫پێوستیان لە بەرامبەر دەگیرێتە بەر‪.‬‬ ‫لە ئاستی گشت وەزارەت و دامەزراوەکان‪ ،‬چەندین لیژنە‬ ‫بۆ بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە لە گەندەڵی پێکهاتوون‪،‬‬ ‫ڕێکاری تووند بەرامبەر هەر سەرپێچی و گەندەڵییەک‬ ‫دەگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫دوای سەد رۆژ کارکردن‪ ،‬ئێستا دەتوانم بڵێم گەندەڵیمان‬ ‫تاڕاددەیەکی بەرچاو سنووردار کردووە‪ .‬بە یاساش‬ ‫ڕووبەڕووی هەموو گەندەڵکاران دەبینەوە‪ .‬لەم ماوەیەدا‪،‬‬ ‫زۆر هەوڵیش دراوە لە ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‬

‫دەربارەی پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی‬ ‫یەکێک لە ئەرکە لە پێشینەکانی کابینەی نۆیەمی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬بەهێزکردن و باشترکردنی‬ ‫پەیوەندییەکانمانە لە گەڵ حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا‪ .‬لە‬ ‫دوای یەکەم کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬سەردانی‬ ‫بەغدامان کرد‪ ،‬بۆ ئەوەی نیازپاکیمان بۆ گەیشتن بە‬ ‫ڕێککەوتنێکی دادپەروەرانە‪ ،‬لە چوارچێوەی دەستوردا بۆ‬ ‫بەغدا دووبارە بکەینەوە‪.‬‬ ‫باشترکردنی پەیوەندییەکانمان لە گەڵ بەغدا‪،‬‬ ‫کاریگەرییەکی ئەرێنی لە سەر ژیانی ڕۆژانەی خەڵکی‬ ‫هەرێمی کوردستان دەبێت و لە بەرژەوەندی هەموو‬ ‫هاوواڵتییانی عێراقیشە‪.‬‬ ‫ئێمە ئامانجمان ئەوەیە‪ ،‬ڕێککەوتنێکی هەمەالیەنەی‬ ‫گشتگیر لە گەڵ حکومەتی عیراق بکەین‪ ،‬کە لە بەرژەوەندی‬ ‫هەمووماندا بێت‪ .‬لێرەدا خۆشحاڵم کە ڕایبگەیەنم‬ ‫پێشکەوتنێکی باش لە گفتوگۆکانمان بەدیهاتووە و لە‬ ‫سەر چوار تەوەر دانوستانەکان بەردەوامن‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬دۆزینەوەی فۆرمۆڵەیەک کە دادپەروەرانە بێت‬ ‫بۆ بابەتی بەشی هەرێمی کوردستان لە بودجەی عێراق‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بە پێی دەستووری عێراق‪ ،‬دەسەاڵت و‬ ‫مافەکانی هەرێمی کوردستان تایبەت بە پرسی نەوت و‬ ‫گاز پارێزراو بن‪.‬‬ ‫سێەم‪ :‬کێشەی ناوچە دابڕێنراوەکان لە هەرێمی‬

‫کوردستان‪ ،‬بە پێی دەستوور چارەسەر بکرێن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬هێزی پێشمەرگەی کوردستان بەشێک بێت لە‬ ‫سیستەمی بەرگری عێراق و مافە دەستوورییەکانی پارێزراو‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫حکومەتی فیدراڵی نیگەرانییەکانی ئێمەی وەرگرتووەو‬ ‫ئێستا بەیەکەوە گفتوگۆ لەسەر چارەسەرییەکان دەکەین‪.‬‬ ‫بۆ نموونە بۆ یەکەمجارە حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫بەشداری لە داڕشتنی ڕەشنووسی پڕۆژەی بودجەی‬ ‫سااڵنەی عێراق دەکات و هەنگاوی باشمان لە گەڵ‬ ‫وەزارەتی دارایی عێراق بڕیوە بۆ جێگیرکردنی ماف و‬ ‫شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان‪ ،‬لە بودجەی‬ ‫‪2020‬دا‪.‬‬ ‫ئێمە ئێستا بەشێکمان لە بودجە پێدەگات‪ .‬نەوتی‬ ‫کەرکووکیش بە هاوبەشی هەناردە دەکەین‪ .‬سیاسەتە‬ ‫گومرگییەکانیشمان هاوتا کردووە‪ .‬بێگومان چارەسەرکردنی‬ ‫پرسی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە‬ ‫بودجەی فیدراڵی‪ ،‬زۆر یارمەتیمان دەدات بۆ ئەنجامدانی‬ ‫پڕۆژەی زیاتر کە لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان و‬ ‫تەواوی هاوواڵتییانی عێراق بێت‪ .‬لێرەدا هاوواڵتیانی‬ ‫خۆشەویستمان دڵنیا دەکەینەوە‪ ،‬کە هەموو هەوڵێکمان‬ ‫دەخەینە گەڕ تاکو بگەین بە ڕێککەوتنێکی دادپەروەرانە‬ ‫و مووچە و شایستە داراییەکانیان بە شێوەی مانگانە‪،‬‬ ‫بە تەواوەتی بگات و جارێکی دیکە مووچەی هاوواڵتیان‬ ‫پاشەکەوت نەکرێت‪.‬‬ ‫لە بواری جۆراوجۆردا‪ ،‬پێشڤەجوونی باش لە‬ ‫پەیوەندییەکانمان لە گەل بەغدا بەدیهاتوون‪ ،‬بۆ نمونە‪،‬‬ ‫ئێستا وەزارەتی ناوخۆی عێراق کارئاسانی بۆ پێدانی‬ ‫ڤیزا بۆ هاتنی بیانییەکان بۆ هەرێمی کوردستان دەکات‪،‬‬ ‫ئەمەش وادەکات وەبەرهێنەرانی بیانی بە ئاسانی سەردانی‬ ‫هەرێمی کوردستان بکەن‪.‬‬ ‫ئێمەش ئاسانکاریمان کردووە بۆ ئەو هاوواڵتیانەی لە‬ ‫بەشەکانی دیکەی عێراق سەردانی هەرێم دەکەن و کارتی‬ ‫نشینگە و ئەو پارەیەی بەرامبەری وەردەگیرا البردران‪،‬‬ ‫ئێستا تەنیا لە ڕووی ئەمنییەوە پێداچوونەوە بە ناوەکان‬ ‫دەکرێت و هەموو ئاسانکارییەک پێشکەشی ئەو هاوواڵتیانە‬ ‫دەکرێت تاکو لە هەرێمدا هەست بە ئاسوودەیی بکەن و لە‬ ‫دۆخی سەقامگیر و هێمندا کات بەسەر ببەن‪.‬‬ ‫دەربارەی راهێنان و چاکسازی لە پێشمەرگە‬ ‫ئامانجێکی هەرە لەپێشی حکومەتی هەرێم پاراستنی‬ ‫سنوورەکانی هەرێمی کوردستان و دابینکردنی‬ ‫ئاسایش و ئارامی هەرێمە‪ .‬لێرەدا بە پێویستی دەزانم‬ ‫سوپاسی پێشمەرگە قارەمانەکان و هێزەکانی پۆلیس‬ ‫و دامودەزگاکانی ئاسایش بکەم بۆ ئەو دۆخە ئارام و‬ ‫سەقامگیرەی لە هەرێمی کوردستان هەیە‪ ،‬کە جێی سەرنج‬ ‫و ستایشی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە‪.‬‬ ‫من خۆم شاهیدی قارەمانێتی و ئازایەتی پێشمەرگەم‪،‬‬ ‫کە چۆن لە سەنگەری پێشەوەی بەرگری لە خاکی‬ ‫هەرێمی کوردستان بوون‪ .‬حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫هەمیشە ڕێز لە قارەمانێیتی و قوربانیدانەکانی پێشمەرگە‬ ‫دەگرێت و هەموو هەوڵێک دەدات بۆ ئەوەی خزمەتێکی‬ ‫شایستە پێشکەش بە پێشمەرگە و کەسوکاری شەهیدە‬ ‫نەمرەکانمان بکرێت‪.‬‬ ‫والتانی هاوپەیمان بەردەوامن لە ڕاهێنانی هێزی‬ ‫پێشمەرگە و دابینکردنی کەلوپەلی پێویست بۆیان‪.‬‬ ‫لە ماوەی سەد ڕۆژی ڕابردوودا بە هاوکاری هێزەکانی‬ ‫هاوپەیمانان‪ ،‬دەستمان بە پرۆسەی چاکسازی کردووە‬ ‫لە نێو یەکەکانی هێزی پێشمەرگە‪ .‬لە نزیکەوە لەگەڵ‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم و جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬لە سەر ئەم بابەتە کار دەکەین‪.‬‬ ‫لەبارەی پەرەپێدانی وەبەرهێنان‬ ‫خەریکین یاسایەکی نوێی وەبەرهێنان دادەڕێژین‪،‬‬ ‫کە پرۆسەکە لە قۆناخی کۆتاییدایە‪ ،‬بەمەش زەمینە‬ ‫بۆ وەبەرهێنەران خۆشتر و ئاسانتر دەبێت‪ .‬ستراتیج و‬ ‫پالنێکی تایبەتمان بۆ وەبەرهێنان داڕشتووە‪ ،‬کە لەمەودا‬ ‫پرۆسەی وەبەرهێنان بە پێی پێداویستییەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان بێت‪ .‬بۆ نموونە لە کاتێکدا کەرتی کشتوکاڵ‬ ‫یەکێکە لە کەرتە هەرە گرنگەکان‪ ،‬بەاڵم پێشتر تەنیا ‪٪2‬‬ ‫وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان لەو کەرتەدا ئەنجام‬ ‫دراوە‪ .‬پێویستە ئەنجامدانی پڕۆژەکان لە چوارچێوەی‬ ‫یاسا و بە پێی ستاندارد و مەرجی دیاریکراو بن‪ ،‬هەر‬ ‫الیەنێک ئەو مەرجانە جێبەجێ نەکات‪ ،‬مۆڵەتی کارکردنی‬ ‫‪.‬لێ دەسەنرێتەوە‬ ‫خەڵکێکی زۆر ئارەزوویان هەیە بێنە هەرێمی کوردستان‬ ‫وەبەرهێنان بکەن‪ ،‬بۆیە ئێمەش ئاسانکاری پێویست بۆ‬ ‫هاتنی وەبەرهێنەرانی بیانی دەکەین‪ ،‬لە هەمانکاتیشدا‪،‬‬ ‫هانی وەبەرهێنەرانی ناوخۆش دەدەین بۆ وەبەرهێنانی‬ ‫زیاتر‪.‬‬

‫تا ئێستا چەندین کۆمپانیا و وەبەرهێنەری نوێ‬ ‫هاتوونەتە هەرێمی کوردستان‪ ،‬کە کۆی وەبەرهێنانیان‬ ‫نزیک لە نیو ملیار دۆالر دەبێت لە گشت کەرتەکاندا‪.‬‬ ‫دڵنیاشین چەندین وەبەرهێنەری دیکەش ڕوو لە هەرێمی‬ ‫کوردستان دەکەن‪.‬‬ ‫لەبارەی پرۆسە کارگێڕیی و یاساییەکانی وەبەرهێنان‪،‬‬ ‫بە نیازین خزمەتگوزارییە ئەلکترۆنییەکان پەرە پێ بدەینو‬ ‫سیستەمی یەک پەنجەرەیی ڕەچاو بکەین‪ ،‬تا پرۆسەی‬ ‫وەبەرهێنان خێراتر ببێت‪.‬‬ ‫لە بواری پێشخستنی ژێرخانی ئابووریدا‪ ،‬دوای‬ ‫ماوەیەک لە بەدواداچوون و پێداچوونەوە‪ ،‬لە مانگی ‪10‬ی‬ ‫ئەمساڵدا ڕەزامەندیمان لە سەر خەرجکردنی شەشسەد و‬ ‫حەڤدە ملیار دینار داوە بۆ ئەنجامدانی سەدان پڕۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاری لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫لەوانەش بۆ پرد و ڕێگەوبانەکان و بەنداو و دابینکردنی‬ ‫ئاوی خاوێن و یەکەی نیشتەجێ بوون بۆ هاووالتیانی‬ ‫کەمدەرامەت و دروستکردنی فەرمانگەی حکومی‪ .‬مەبلەغی‬ ‫ئاماژە پێکراو بە شێوەیەکی مانگانە و بە قستی جیا و‬ ‫‪.‬بە پێی توانای دارایی هەرێم بۆ پڕۆژەکان خەرج دەکرێت‬ ‫لە میانەی ئەو پڕۆژانەش‪ ،‬پڕۆژەی یازدە بەنداو‪،‬‬ ‫هەروەها سێ سایلۆ لە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و‬ ‫سلێمانی شایەنی ئاماژە پێدانن‪ ،‬چونکە گرنگییەکی زۆریان‬ ‫بۆ ئاسایشی ئاو و ئاسایشی خۆراک لە هەرێمدا هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها خەرجی پێویستمان بۆ دروستکردن و‬ ‫نۆژەنکردنەوەی چەندین نەخۆشخانە و بنکەی تەندروستی‬ ‫دابین کردووە‪ .‬بە نرخێکی هەرزانیش‪ ،‬سەدان یەکەی‬ ‫نیشتەجێبوونمان لە ناوچە جیاجیاکانی هەرێم بۆ‬ ‫هاوواڵتییانی کەمدەرامەت دەستەبەر کردووە‪.‬‬ ‫هەر لە سەرەتای دەستبەکاربوونی کابینەش‪ ،‬سی و‬ ‫سێ ملیار دینارمان بۆ نۆژەنکردنەوەی ڕێگەوبانەکان‬ ‫تەرخان کردووە‪.‬‬ ‫هاوواڵتییانی بەڕێز‪:‬‬ ‫هاوتەریب لەگەل ئەنجامدانی چاکسازی‪ ،‬پێویستە کار لە‬ ‫سەر گەشەپێدانی ئابووری هەرێمی کوردستانیش بکەین‪.‬‬ ‫ئابووری و داهاتی ئێمە تا ئێستا بەشی زۆری بەندە بە‬ ‫داهاتی نەوتەوە‪ .‬بە شێوەیەکی زۆر پشت بە هەناردەکردنی‬ ‫نەوت بەستراوە و کەرتەکانی دیکە فەرامۆش کراون‪ .‬بۆیە‬ ‫یەکێک لە کار و ئەرکی لە پێشینەمان هەمەجۆرکردنی‬ ‫ئابووری و سەرچاوەکانی داهاتە‪.‬‬ ‫نابێت چیتر تەنیا پشت بە یەک سەرچاوەی داهات‬ ‫ببەستین‪ .‬دەمانەوێت لە هەرێمێکی بەکاربەرەوە‪ ،‬ببین بە‬ ‫هەرێمێکی بەرهەمهێنەر‪.‬‬ ‫بۆ نموونە دەرفەتێکی گەورە هەیە بۆ وەبەرهێنان لە‬ ‫کەرتی کشتوکاڵ و سووود وەرگرتن لەو کەرتە‪ ،‬وەک‬ ‫یەکێک لە سەرچاوە سەرەکییەکاتی داهاتمان‪.‬‬ ‫هەرێمی کوردستان دەکرێ ببێتە سەبەتەی خۆراکی‬ ‫عێراق و تەنانەت ناوچەکەش‪ .‬لەم ڕووەوە دەرفەتێکی زۆر‬ ‫هەیە بۆ ئەوەی گەشەپێدان لە کەرتی کشتوکاڵ ئەنجام‬ ‫بدەین‪.‬‬ ‫هەروەها دەمانەوێ پشتگیریی کەرتی پیشەسازیش‬ ‫بکەین و پێشیبخەین‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش کارمان لە سەر‬ ‫پێشخستن و بەهێزکردنی ژێرخانی هەرێمی کوردستان‬ ‫کردووە‪ ،‬هەروەک ئاماژەمان پێدا لە دروستکردن‬ ‫و چاککردنی پرد و ڕێگاوبانەکان و بەنداو و سایلۆ و‬ ‫دۆزینەوەی بازاڕ بۆ بەرهەمەکانمان‪.‬‬ ‫وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو وەک‬ ‫پاڵپشتییەک بۆ جووتیارانی هەرێم بابەتی گەڕاندنەوەی‬ ‫قەرزە کشتوکالییەکانی کردووەتە پرۆسەیەکی درێژخایەنتر‬ ‫و ئاسانتر‪ ،‬تاکو فشاری دارایی بۆ سەر جووتیاران دروست‬ ‫نەکرێت‪.‬‬ ‫هەروەها پالنمان بۆ زیادکردنی بەرهەمی گەنم لە‬ ‫هەرێمی کوردستان هەیە‪ .‬ڕێوشوێن و ڕێکاری پێویستمان‬ ‫گرتووەتەبەر‪ ،‬بۆ پاراستنی بەرهەمی ناوخۆیی‪ .‬ئێمە کار‬ ‫دەکەین بۆ هێنانە ئارای زەمینەیەکی لە باری ئەوتۆ کە‬ ‫بەرهەمە ناوخۆییەکانمان بتوانن کێبرکێ لە گەل بەرهەمی‬ ‫بیانیدا بکەن‪.‬‬ ‫لە کەرتی کشتوکاڵدا‪ ،‬تا ئێستا ڕەزامەندیمان لەسەر‬ ‫سی پڕۆژەی کشتوکاڵی داوە‪ ،‬وەبەرهێنەرانی بیانیش‬ ‫ئارەزووی خۆیان نیشان داوە وەبەرهێنان لە بواری‬ ‫کشتوکاڵیدا بکەن‪ .‬لە دانیشتنەکانمدا لەگەل شاندە‬ ‫ئابوورییە بیانییەکان‪ ،‬هەمیشە جەختم لەسەر هاندانیان‬ ‫بۆ وەبەرهێنان لە بواری کشتوکال لە هەرێمدا کردووە‪.‬‬ ‫هاوواڵتیانی خۆشەویست‪:‬‬ ‫یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئێمە بنیاتنانی‬ ‫دواڕۆژە بۆ خۆمان و نەوەکانمان‪ .‬ئێستا ئێمە کار لەسەر‬ ‫ئەنجامدانی چەندین پڕۆژە دەکەین بۆ بنیاتنانی ژێرخانێکی‬ ‫بەهێز‪ ،‬ئەو ژێرخانانەی ڕۆژانە بەکاری دەهێنین‪.‬‬

‫من دەزانم بۆ خەڵکی ئێمە تا ئێستاش کارەبا جێی‬ ‫نیگەرانی و ناڕەزایی بووە‪ ،‬کە پێداویستییەکی زۆر گرنگە‬ ‫بۆ هاوواڵتییان و خاوەنکاران و کۆمپانیاکانیش‪ .‬بۆیە ئێمە‬ ‫هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ باشترکردنی کەرتی کارەبا‪.‬‬ ‫ئێستا زیاتر گازی کوردستان بەکار دەهێنین بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی کارەبا‪ ،‬بەمەش ئێستا کەمتر پشت بە‬ ‫گازوایلی دەرەکی دەبەسترێت‪ ،‬بەوجۆرەش سااڵنە نزیکەی‬ ‫یەک ملیار دۆالرمان لە تێچووی بەرهەمهێنانەکەی کەم‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەرهەمهێنان و دابەشکردن و بەکارهێنانی کارەبای‬ ‫هەرێم‪ ،‬پێداچوونەوەی پێویستە‪ ،‬ئێستا ئێمە سەرقاڵی ئەو‬ ‫پرۆسەیەین و هەوڵ دەدەین کەمترین ڕێژەی کارەبا بە‬ ‫فیڕۆ بچێت‪ .‬بێگومان هاوکاریی هاوواڵتیان لەم بوارەدا‬ ‫زۆر کاریگەر دەبێت و بۆیە کۆمپانیاکان و ناوەندە‬ ‫بازرگانییەکان و هاوواڵتیانی خۆشەویستمان دەبێت ئەرکی‬ ‫خۆیان لە بەفیڕۆنەدانی کارەبا و گەڕاندنەوەی خەرجیی‬ ‫بەکارهێنانی کارەبا لە ئەستۆ بگرن‪.‬‬ ‫پەیوەست بە دۆخی پەروەردەوە‪ ،‬من ئاگادارم‬ ‫قوتابخانەکانیشمان لە ڕەوشێکی باشدا نین‪ .‬سەردانی‬ ‫چەند قوتابخانەیەکم کردووە و دەزانم کێشە وگرفتی زۆریان‬ ‫هەیە و ژمارەیەکی زۆری قوتابیان لە یەک پۆلدا دەخوێنن‬ ‫و ڕۆژانە سێ شەفت‪ ،‬دەوامیان تێدا دەکرێت‪ .‬هەر بۆیەش‬ ‫بۆ کەمکردنەوەی ئەو بارگرانییەو باشترکردنی دۆخی‬ ‫قوتابخانەکانمان‪ ،‬بودجەیەکی تایبەتمان تەرخان کردووە‬ ‫بۆ دروستکردنی قوتابخانەی نوێ و نۆژەنکردنەوەی ئەو‬ ‫قوتابخانانەی پێویستن‪.‬‬ ‫لە بواری چاکسازی لە کەرتی پەروەردەشدا‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫ئەلیکترۆنییەوە‪ ،‬قوتابخانە و قوتابی و مامۆستاکان بە‬ ‫یەکەوە دەبەستینەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی ڕوونتر‪،‬‬ ‫پەیوەندییان بە یەکەوە هەبێت‪.‬‬ ‫داهاتووی منداڵەکانمان بە خوێندن و پەروەردەوە‬ ‫بەنده‪ ،‬بۆیە گرنگییەکی تایبەتی پێ دەدەین‪ .‬چاوەڕوانیمان‬ ‫لە خاوەنکار و کۆمپانیا خۆماڵییەکان هەیە‪ ،‬کە هاوکاریی‬ ‫زیاتری کەرتی پەروەردە بکەن و لە هەڵمەتی دروستکردنی‬ ‫قوتابخانە لە سەرانسەری هەرێم بەشدار بن‪.‬‬ ‫هاوواڵتییانی بەڕێز‬ ‫بۆ ڕێزگرتن لە قوربانیدانی پێشمەرگە و کەسوکاری‬ ‫شەهیدەکانمان‪ ،‬ڕەزامەندیمان لە سەر خەرجکردنی‬ ‫هاوکارییەک داوە بۆ خانەوادەی سەربەرزی شەهیدانی‬ ‫شەڕی دژ بە تیرۆریستانی داعش‪ .‬هەروەها بەردەوام‬ ‫دەبین لە پشتیوانیکردنی پێشمەرگە قارەمانەکان و‬ ‫هێزەکانی ئاسایش و خانەوادەی سەربەرزی شەهیدان و‬ ‫بریندارەکانمان‪.‬‬ ‫بە پێی تواناش هاوکاری پێویست پێشکەشی ئەو‬ ‫کەسانە دەکەین کە خاوەن پێداویستی تایبەتن‪ ،‬یان‬ ‫ئەوانەی شایستەی چاودێری کۆمەاڵیەتین‪ .‬حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان ئێستا پشتیوانیی دارایی پێشکەشی‬ ‫دەیان هەزار خاوەن پێداویستیی تایبەت دەکات و لە دوا‬ ‫هەنگاویشدا‪ ،‬دوای پێداچوونەوە‪ ،‬یارمەتیی دارایی بۆ زیاتر‬ ‫لە دوازدە هەزار کەسی دیکەی خاوەن پێداویستی تایبەت‬ ‫گەڕاندەوە‪ ،‬کاریش دەکەین بۆ ئەوەی ئەو یارمەتییە تەنیا‬ ‫خەڵکی شایستە لێی سوودمەند ببن‪.‬‬ ‫هاوواڵتیانی بەڕێز‬ ‫هەرچەندە لە سەد ڕۆژی کارکردنماندا دەسکەوتی باش‬ ‫بەدەست هاتوون‪ .‬بەاڵم هێشتا کاری زۆرمان لە پێشە‪ .‬تا‬ ‫ئێستا دامودەزگاکانی حکومەت لە ئاستی ویستی ئێمەدا‬ ‫چاالک و بەرهەمدار نین‪ ،‬دەکرێ زۆر کاراتر و بەرهەمدارتر‪،‬‬ ‫توانا مرۆڤی و ماددیەکانمان بەکار بهێنین‪.‬‬ ‫ئامانجمان کوردستانێکی بەهێزترو سەقامگیرترو‬ ‫گەشەسەندووترە‪ .‬کوردستانێک کە پەیوەندییەکی‬ ‫هاوسەنگی ئاشتیانەی لە گەڵ دراوسێکان هەبێ و جێی‬ ‫متمانەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بێت‪.‬‬ ‫خوازیارم بە پشتیوانی خوای گەورە و ئێوەی بەڕێز‪،‬‬ ‫بتوانین ئەم ئامانجە بەدیبهێنین‪.‬‬ ‫لە چەند ساڵی ڕابردوودا‪ ،‬خەڵکی ئێمە دووچاری‬ ‫بارودۆخێکی زۆر سەخت بوونەوە و زۆر ئازایانەش‬ ‫بەرگەی ئەو ڕۆژە سەختانەیان گرت‪ .‬بۆیە ئێمە لە کاتێکدا‬ ‫ڕێز و پێزانینی تایبەتمان هەیە بۆ ئەو قوربانیدان و‬ ‫ئارامگرتنەتان‪ ،‬پێمانوایە ئێوە شایانی ژیان و گوزەرانێکی‬ ‫باشترن‪ .‬ئێوە شایستەی حکومەتێکی کارامە و چاالکن‪،‬‬ ‫کە بتوانێت خزمەتێکی شایستەتان پێشکەش بکات‪ .‬ئێمە‬ ‫هەموو هەوڵێک دەخەینەگەڕ بۆ خزمەتکردنی ئێوە‪.‬‬ ‫هاوواڵتیانی بەڕێز‪،‬‬ ‫الیەنە سیاسییە بەڕێزەکانی هەرێمی کوردستان‪...‬‬ ‫خۆشبەختانە کەشێکی لە بارمان ڕەخساندووە کە‬ ‫هەماهەنگییەکی باش لە نێوان سەرۆکایەتی هەرێم و‬ ‫حکومەت و پەرلەمان و دەسەاڵتی دادوەریی و دەستە‬ ‫سەربەخۆکان هەیە‪ .‬ئەمەش کاریگەری ئەرێنی هەبووە‬ ‫لە سەر بەرەوپێشچوونی پرۆسە یاسایی و کارگێڕییەکان‪،‬‬ ‫لە ناو هەرێمی کوردستاندا‪ .‬حکومەتی هەرێم هی هەموو‬ ‫هاوواڵتیانە‪ ،‬بە تەنیا هی تاکە کەسێک و یان چەند‬ ‫حیزبێک نییە‪ ،‬بۆیە چاوەڕوانین هەموو الیەنە سیاسییەکانی‬ ‫هەرێم لە بەهێزکردنی ئەم حکومەتە پاڵپشتمان بن‪ .‬لە‬ ‫کارە باشەکان هاندەرمان بن و هەڵەکانمان بۆ دەستنیشان‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫دۆخی ناوچەکە وا دەخوازێت‪ ،‬کە هەموومان تەبا و‬ ‫یەکگرتووتر بین‪ .‬چەند جیاوازی و بۆچوونی جیامان‬ ‫هەبێت‪ ،‬پێویستە لە ئاست بەرژەوەندییە نیشتیمانییەکان‬ ‫یەکریز بین‪.‬‬ ‫لە جیاتی لەمپەر خستنە بەردەم یەکتری و دڵەڕاوکی‬ ‫و نیگەرانی دروست کردن بۆ هاوواڵتیان‪ ،‬با وزە و‬ ‫تواناکانمانو کاتمان بۆ پێشخستنی نیشتمان و خزمەتی‬ ‫هاوواڵتیان تەرخان بکەین‪.‬‬ ‫لە کۆتایی ئەم وتەیەمدا‪ ،‬ڕایدەگەیەنم کە ڕاپۆرتێکی‬ ‫وردی کار و دەسکەوتەکانی گشت وەزارەت و فەرمانگەکانی‬ ‫حکومەت ئامادەکراوە‪ ،‬کە لە ڕێگەی میدیاکانەوە‪ ،‬دەخرێتە‬ ‫بەر دیدەی هاوواڵتیانی خۆشەویستمان‪.‬‬ ‫سوپاس بۆ خۆڕاگریتان‪ ..‬سوپاس بۆ هاوکاریتان‪.‬‬ ‫هەر شاد و سەرفراز بن‬ ‫کوردستانیش ئاوەدانتر و بەهێزتر بێت‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪14‬‬ ‫هێلكه‬ ‫له جووجكهیه‬ ‫یاخود جووجكه‬ ‫له هێلكهیه؟!‬ ‫د‪ .‬كامهران مهنتك‬ ‫وابزانم پێویستی به رۆشنبیریهكی زۆرو زاناییهكی زۆر نیه تا بزانیت‬ ‫جیاوازییهكی زۆر لهنێوان زیادهڕۆیی و زیادهڕۆكار ههیه‪ .‬زیادهڕۆیی واته‬ ‫كارهكهو زیادهڕۆكار واته ئهو كهسهی زیادهڕۆییهكه ئهنجام دهدات‪ .‬نازانم‬ ‫ئهركی ئهو دهزگایهی ناوی نراوه ئهكادیمیای كوردی و پارهیهكی زۆری‬ ‫لێ سهرف دهكرێت چییه!‪.‬‬ ‫وهك گۆرانی شاعیر دهفهرموێت‪:‬‬ ‫كا بۆ سهگ دانراوه‬ ‫ئێسقان بۆ ئهسپه‬ ‫سهر له جێی كلك بهندكراوه‬ ‫كلك له جێی چهسپه‬ ‫گفتوگۆ لهسهر ئهم بابهتانه ئهوهی بیرهێنامهوه‪ ،‬كاتێك توركهكان له‬ ‫ساڵی ‪ ١4٥٣‬پهالماری قوستهنتهنتینه ‪ -‬ئیسالم پۆڵ ‪(-‬ئهستهمبۆلی)‬ ‫ئێستایان دا‪ ،‬گفتوگۆیهكی سهیر لهنێوان بهرپرسهكان و كلیساكانی ئهم‬ ‫شاره لهئارادا بوو‪ ،‬ئهویش گفتوگۆ بوو لهسهر ئهوهی جووجكه له هێلكهیه‬ ‫یاخود هێلكه له جووجكهیه!‪ .‬ئهو جۆره گفتوگۆیانه لهكاتی ئێستادا‪ ،‬كه‬ ‫ههرێمی كوردستان له قهیرانێكی زۆر گهورهدایهو ناوچهكهش بهگشتی‬ ‫له چاوهڕوانی تهقینهوهیهكی سیاسی و ئابووری و تهنانهت سهربازیی‬ ‫گهورهدایه‪ ،‬واتای ئهوهیه پهرلهمانی كوردستان هیچ پهیوهندییهكی به‬ ‫خهڵكی كوردستانهوه نهماوهو ئهوان له دۆڵێكن و خهڵكیش له دۆڵێكی‬ ‫تر‪ ،‬واتای راكردنه له بهرپرسیاریهتیە راستهقینهكهو فریودان و به‬ ‫الرێدابردنی رای گشتی ماندووی كوردستانه‪ .‬واتای ئهوهیه پهرلهمان جگه‬ ‫له دیكۆرێك‪ ،‬كه حیزبه ستۆكهكانی كوردستان دهیانهوێت رووی دزێو و‬ ‫ناحهزی خۆیانی پێ جوان بكهن‪ ،‬هیچ رۆڵێكی تر نابینێت و له بارگرانیهك‬ ‫زیاتر بۆ سهر ئابووری ههرێم‪ ،‬هیچ بههایهكی تری نهماوه!‪ .‬بۆیه دهبێت‬ ‫خهڵكی كوردستان درك بهوه بكات‪ ،‬كه چیتر ئهو دهزگایانه نوێنهرایهتی‬ ‫ئهو ناكهن و پێویسته له رهگ و ریشهوه بگۆڕدرێن ئهو حیزبانه‪ ،‬كه‬ ‫بهم شێوهیه سووكایهتی به دۆزی نهتهوهیهك دهكهن‪ ،‬بخرێنه بهردهم‬ ‫دادگاكان و وهك سیخوڕو واڵت فرۆش مامهڵهیان لهگهڵ بكرێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫وتارەكەی سەرۆك وەزیران لە ‪ 10‬خاڵدا‬ ‫ئیبراهیم عەلی‬ ‫دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە ‪ ١٠٠‬رۆژ‬ ‫كاركردنی حكومەت‪ ،‬مەسرور بارزانی‬ ‫سەرۆك وەزیرانی هەرێم وتارێكی بیست و‬ ‫چوار خولەكی پێشكەش كردو باسی كارو‬ ‫چاالكییەكانی حكومەتەكەی كرد لەماوەی‬ ‫ئەو ‪ ١٠٠‬رۆژەدا‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬گرنگە سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬قسەكردن لەسەر كارو‬ ‫چاالكییەكانی كابینەكەی بكات بەشێوەی‬ ‫دەوری و بەردەم هەڵسانگاندنی هەبێت‬ ‫بۆ كاری وەزارەتەكانی حكومەتەكەی‪،‬‬ ‫ئەمە وادەكات بەشێوەیەكی ورد ئاگاداری‬ ‫كارەكانی حكومەتەكەی بێت‪ .‬ئێستا‬ ‫بەهۆی ئەوەی ماوەیەكی كورتە مەسرور‬ ‫بارزانی بووەتە سەرۆك وەزیران بۆیە‬ ‫جددییە لە چاودێریكردنی كارەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گرنگە ئەو جددیەتە تا كۆتایی تەمەنی‬ ‫كابینەكەی بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬جگە لەچەند ساتێكی زۆر‬ ‫كەم نەبێت‪ ،‬لەتەواوی وتارەكەیدا‬ ‫سەرۆك وەزیران‪ ،‬بەروخسارێكی توڕەوە‬ ‫دەردەكەوت‪ ،‬لەكاتێكدا دەبوو گەشبینانە‬ ‫دەربكەوتایە بۆ ئەوەی خەڵك متمانەیان‬ ‫زیاتر بێت بە كابینەكەی‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫مەسرور بارزانی پێشینەیەكی ئەمنی‬ ‫هەیەو بەرپرسیارێتی ئەمنی هەبووە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەو روخسارە گونجاو بێت بۆ‬ ‫بەرپرسیارێتی دەزگایەكی ئەمنی ناكرێت‬ ‫بەهەمان روخسارەوە سەرۆكایەتی كابینەی‬ ‫حكومەت بكات‪ ،‬بەڵكو سەرۆكی حكومەت‬ ‫دەبێت گەشبینی تەنیا لەقسەكانیدا‬

‫نەبێت‪ ،‬بەڵكو لە روخساریشیدا رەنگ‬ ‫بداتەوە‪ .‬رەنگدانەوەی گەشبینی لە‬ ‫روخساری سەرۆكی حكومەت كاریگەری‬ ‫زۆری دەبێت لەسەر هاواڵتیان‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بەشێكی زۆری قسەكانی‬ ‫سەرۆك وەزیران تایبەت بوو بە پرسی‬ ‫گەندەڵی‪ ،‬بەاڵم پێی نەوتین لەماوەی‬ ‫كەسیان‬ ‫چەند‬ ‫دەستبەكاربوونیدا‬ ‫دەستگیركردووە لەسەر پرسی گەندەڵی‬ ‫و ئاستی بەرپرسیارێتییان چی بووە لە‬ ‫حكومەت؟ تەنیا بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫قسەی لەسەر ئەو پرسە كرد لەكاتێكدا‬ ‫لە وتارەكەی تەئكیدی لەوە دەكردەوە كە‬ ‫خۆی توندە لەسەر پرسی گەندەڵی‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫باسی لەوە كرد كە ئەوان تەواوی داهاتەكانی‬ ‫هەرێمیان خستووەتە بەردەستی وەزارەتی‬ ‫دارایی‪ ،‬ئەم قسەیەی سەرۆك وەزیران‬ ‫پێچەوانەی لێدوانەكانی پێشووی ئەو‬ ‫وەزارەتەیە كە باس لەوە دەكەن حكومەتی‬ ‫هەرێم مانگانە تەنیا ‪ ٣٥٠‬ملیۆن دۆالریان‬ ‫دەخاتە بەردەست بۆ پێدانی مووچە‪ .‬بۆیە‬ ‫زۆر گرنگ دەبوو بۆ سەرۆك وەزیران كە لە‬ ‫وتارەكەیدا پێی بوتینایە لەماوەی ئەو ‪١٠٠‬‬ ‫رۆژە بڕی ئەوەندە داهات هەبووەو لەرووی‬ ‫خەرجیشەوە لەم شتە سەرفكراوە‪ .‬یاخود‬ ‫حكومەت ئەو بڕە پارەیەی لەبەردەستە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫بەهیچ شێوەیەك باسی لە یاسای بودجە‬ ‫نەكرد‪ ،‬كە ماوەی شەش ساڵە حكومەتی‬ ‫هەرێم یاسای بودجە نانێرێت بۆ پەرلەمان‪.‬‬

‫جگە لەچەند ساتێكی‬ ‫زۆر كەم نەبێت‪،‬‬ ‫لەتەواوی وتارەكەیدا‬ ‫سەرۆك وەزیران‪،‬‬ ‫بەروخسارێكی توڕەوە‬ ‫دەردەكەوت‬

‫شەشەم‪ :‬سەرۆك وەزیران‪ ،‬باسی لەوە‬ ‫كرد لەسەر ئاستی سەرۆكایەتی حكومەت‬ ‫و هەرێم و پەرلەمان و دادوەرییەوە‬ ‫خاوەنی باشترین پەیوەندین‪ ،‬رەنگە لەسەر‬ ‫ئاستی تاكەكەسی قسەكانی سەرۆك‬ ‫وەزیران تەواو بن‪ ،‬بەاڵم لەرووی یاساییەوە‬

‫حكومەتی هەرێم تەنانەت یەك یاساشی بۆ‬ ‫پەرلەمان نەناردووە تا پەرلەمان گفتوگۆی‬ ‫لەبارەوە بكات و پاشان بكرێت بەیاسا‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬لە رووی وەبەرهێنانەوە‬ ‫سەرۆك وەزیران داتایەكی زۆر گرنگی‬ ‫خستە روو كە لەماوەی ئەو ‪ ١٠٠‬رۆژەدا‬ ‫وەبەرهێنەرانی بیانی بە بڕی نیو ملیار‬ ‫دۆالر وەبەرهێنانیان لە هەرێم كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ وردەكاری لەم رووەوە نەخستە‬ ‫روو‪.‬‬ ‫هەشتەم‪ :‬سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‪،‬‬ ‫باسی لەوە كرد كە لەرابردوودا وەبەرهێنان‬ ‫لەبواری كشتوكاڵ لەخوار رێژەی لەسەدا‬ ‫دوو بووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا زیاتر بووە‪ ،‬باسی‬ ‫لەوە نەكرد ئەو رێژەیە لەچیدا زیاد بووەو‬ ‫چەند زیاتر بووە‪.‬‬ ‫نۆیەم‪ :‬سەرۆك وەزیران بەیەك وشەش‬ ‫باسی سەردانەكەی نەكرد بۆ واڵتی توركیا‪،‬‬ ‫ئایا لەم سەردانەیدا دەستكەوتەكانی‬ ‫چی بوون؟ لەكاتێكدا قسەی زۆر لەسەر‬ ‫ئەوەبوو كە مەسرور بارزانی لەكابینەی‬ ‫نۆیەمدا دەیەوێت پشت لەئەنقەرەو روو‬ ‫لەبەغدا بێت‪.‬‬ ‫دەیەم‪ :‬سەرۆك وەزیران باسی لە‬ ‫چارەنووسی موچە پاشەكەوتكراوەكانی‬ ‫فەرمانبەران نەكرد‪ ،‬كە پەیوەستە بەژیانی‬ ‫زۆربەی هاواڵتیانەوە‪ .‬لەكاتێكدا لەهەڵمەتی‬ ‫بانگەشەی زۆربەی لیستە بەشدارەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان باس‬ ‫لەگەڕاندنەوەی موچە پاشەكەوتكراوەكانی‬ ‫فەرمانبەران كراوە‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫ونبوون‬ ‫سێ ناسنامەی باری كەسێتی بەناوەكانی (احمد امین رشید و اشتی مشیر فخرالدین و‬ ‫هەڵویست احمد امین) كە لە فەرمانگەی باری كەسێتی (دوز) دەرچووە‪ .‬لەچەند رۆژی رابردودا‬ ‫ونبووە‪ .‬داواكارین هەر بەڕێزێك دۆزییەوە بەسوپاسێكی زۆرەوە بیگێڕێتەوە بۆ ڕۆژنامەی “زەمەن”‬ ‫یان پەیوەندی بەم ژمارە مۆبایلەوە بكات‪٠٧٧٠ ١٥٣ ٠٠6٥ :‬‬

‫ئاگاداری‬

‫بۆ ئاگاداری هەمو الیەك‪...‬‬ ‫من نەبەز گۆران‪ ،‬خاوەنی ئیمتیازو سەرنوسەری (گۆڤاری جیهان) كە لە سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان تۆمارە بەناومەوە‪ ،‬بەمەبەستی سەرلەنوێ دەركردنەوەی بە ژمارەی نوێ‪ ،‬تەنازول لە‬ ‫خاوەندارێتی گۆڤارە دەكەم بۆ هەردو رۆژنامەنوسی هاوكارم (بەرهەم ئەحمەد حەسەن)و (نیاز محەمەد لەتیف)‪ ،‬بەم شێوەیەی الی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪.١‬خاوەنی ئیمتیازی گۆڤاری جیهان‪ :‬بەرهەم ئەحمەد حەسەن‪.‬‬ ‫خاوەنی ئیمتیازو سەرنوسەری گۆڤاری جیهان‪ /‬نەبەز ئیقبال(نەبەز گۆران)‬ ‫‪.٢‬سەرنوسەری گۆڤاری جیهان‪ :‬نیاز محەمەد لەتیف‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3169‬ساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬ڕاکێشانی بۆری (‪ )250mm‬پۆلی ئەسیلین لە گەڕەکی سۆران لە ڕاپەڕین‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪/‬‬ ‫ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )٥٠.٠٠٠‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم‬ ‫بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/١١‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/٢6‬لە كاتژمێر (‪)٩‬‬ ‫ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)١٢:٠٠‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )٢٠١٩/١٢/٣١‬كاتژمێر (‪)١٠:٠٠‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/٣١‬دەبێت دوای داخستنی‬ ‫صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)١٠‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .٥‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )١٨٠(:‬سەدو هەشتا رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .٧‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)٢‬ی ساڵی‬ ‫(‪ )٢٠١6‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .٨‬پێویستە كۆمپانیاو بەڵێندەر ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .٩‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .١٠‬پێویستە کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكان كرابن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .١١‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .١٢‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٣‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١4‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )٩٠‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .١6‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی‬ ‫سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات‬ ‫و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە‬ ‫تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .١٩‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت‬ ‫بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .٢٠‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3172‬ساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬ڕاکێشانی بۆری ئاو بۆ بەهێزکردنی ئاوی گەڕەکی وڵوبە‪٣٢6 /‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪/‬‬ ‫ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر‬ ‫(‪ )٥٠.٠٠٠‬پەنجا هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەرو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم‬ ‫بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/١١‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/٢6‬لە كاتژمێر‬ ‫(‪)٩‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)١٢:٠٠‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )٢٠١٩/١٢/٣١‬كاتژمێر (‪)١٠:٠٠‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/٣١‬دەبێت دوای داخستنی‬ ‫صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)١٠‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .٥‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )٩٠(:‬نەوەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .٧‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)٢‬ی ساڵی‬ ‫(‪ )٢٠١6‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .٨‬پێویستە كۆمپانیاو بەڵێندەر ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .٩‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .١٠‬پێویستە کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكان كرابن بۆ ساڵی ‪.٢٠١٩‬‬ ‫‪ .١١‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی‬ ‫كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .١٢‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٣‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .١4‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )٩٠‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .١6‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی‬ ‫سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات‬ ‫و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە‬ ‫تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .١٩‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت‬ ‫بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .٢٠‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی بكات‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .١‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان لەنێوان (‪ )١٠- ٢‬بێت‪،‬‬ ‫وە پێناسی پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان)ەوە‬ ‫دەرچووبێت و بەرواری بەسەرنەچووبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن‬ ‫وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .١‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان لەنێوان (‪ )١٠- ٢‬بێت‪،‬‬ ‫وە پێناسی پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان)ەوە‬ ‫دەرچووبێت و بەرواری بەسەرنەچووبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان‬ ‫هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن‬ ‫وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬

‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪٢٠١٩/١٢/٩‬‬

‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪٢٠١٩/١٢/٩‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی سلێمانی‬ ‫بانگەوازی ژمارە(‪ )٧‬ساڵی(‪)٢٠١٩‬‬ ‫کەم کردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی کراوە‬ ‫دەسەاڵتی گرێبەست کردن‪ :‬بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی سلێمانی‬ ‫پرۆژەی‪(:‬چاکردنەوەی سایدێکی شەقامی ڕێگای ناوشوان ‪ +‬قیرتاوکردن و دانانی کربستۆن بۆ‬ ‫شەقامی دووسایدی گەڕەکی ئاران‪ /‬سایدی دووەم بەشی یەکەم) لەناو چەمچەماڵ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات‬ ‫كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای (بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫شارەوانیەکانی سلێمانی‪ /‬بەشی پالندانان‪ /‬ژووری تەندەرین) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی‬ ‫تەندەر بەرامبەر (‪ )١٠٠.٠٠٠‬سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ بەڵێندەر‪ ،‬كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری‬ ‫ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو بەڵێندەرەی كە تەندەرەكەی بۆ دەردەچێت‪.‬‬ ‫‪ .١‬وەرگرتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/٣‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )٢٠١٩/١٢/١٥‬لە كاتژمێر (‪)٩‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)١٢:٠٠‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )٢٠١٩/١٢/١٨‬كاتژمێر (‪)١١:٠٠‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژ(‪ )٢٠١٩/١٢/١٨‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .4‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی‬ ‫دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .6‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری‬ ‫نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .٧‬پێویستە کۆمپانیاکان لەدوای بەرواری پرۆسەی کردنەوەی تەندەر بە بەردەوامی سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫شارەوانیەکانی سلێمانی‪ /‬بەشی پالندانان بکەن بە مەبەستی وەرگرتنی زانیاری لەسەر ئەسپاردەکردنی پڕۆژەکە‪.‬‬ ‫پاڵپشت بە ماددەی(‪ )٣٧‬بڕگەی(‪ )٢‬لە ڕێنمایی جێبەجێکردنی گرێبەستە گشتیەکان ژمارە(‪)٢‬ی ساڵی(‪.)٢٠١6‬‬ ‫‪ .٨‬بەڵێندەر یان كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و‬ ‫ئامادە بێت‪ ،‬ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٩‬بەڵێندەر بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر تەندەری پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی شارەوانییەکانی سلێمانی‪ /‬بەشی پالندانان بكات پێش کردنەوەی تەندەرەکان یان پەیوەندی بە ژمارە‬ ‫تەلەفونی (‪)٠٥٣٣١٨٧664( )٠٥٣٣١٩٥١٥٨‬وە بکەن‪.‬‬ ‫‪ .١٠‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە(‪ )٢٠٠‬دوو سەد رۆژی (رۆژ ژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .١١‬پێویستە لەسەر بەڵێندەر پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)٢‬ی ساڵی (‪ )٢٠١6‬بێت‬ ‫کە لە وەزارەتی پالندانان دەرچووە‪.‬‬ ‫‪ .١٢‬كۆمپانیاكان ئەبێت ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٩‬بهێنن و ئاراستەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫شارەوانیەکانی سلێمانی کرابێت وە پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكان كرابن بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٩‬وە‬ ‫بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا هاوبەشەکان تیایدا دیاری کرابن‪.‬‬ ‫‪ .١٣‬پێویستە کۆمپانیا پێکهاتەی کارگێڕی دامەزراندنی کۆمپانیاکەی پێشکەش بکات‪.‬‬ ‫‪ .١4‬بارمتەی سەرەتایی پڕۆژەکە بریتیە لە بەڵێننامەی نووسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر بەو شێوەیەی لە‬ ‫بەڵگەنامەکانی تەندەرەکە هاتووە‪.‬‬ ‫‪ .١٥‬دەسەاڵتی گرێبەست کردن پابەند نیە بە قبوڵ کردنی کەمترین نرخ لەسەر حسابی مواصفاتی هونەری و‬ ‫مەرجەکانی شیاندن‪.‬‬ ‫‪ .١6‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )٩٠‬رۆژە لەدوای داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .١٧‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەکی خۆپارێزی (تحفظ) کاری لەسەر ناکرێت و ڕەتدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .١٨‬بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش‬ ‫دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .١٩‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراوی کۆمپانیا بەڵگەنامەکانی تەندەرەکە مۆرو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو‬ ‫(تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .٢٠‬گەڕانەوەی تەندەر مەرجە لەالیەن هەمان کۆمپانیاوە بێت کە تەندەرەکەی کڕیوە‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .١‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان لە پلە(‪ )٨- ٢‬دا بێت‬ ‫و پێناسی پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانان)ەوە دەرچووبێت و بەرواری بەسەرنەچووبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە بیانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی‬ ‫لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی هەرێم‪.‬‬ ‫کەمال مصطفی سعید‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی شارەوانیەکانی سلێمانی‬ ‫‪٢٠١٩/١٢/١‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪13‬‬

‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ ،‬پزیشكی دەرمانساز‪:‬‬

‫خەریکە دەرمانیش وەکو نەوت لەالیەن حیزبەوە کۆنترۆڵ دەکرێت‬ ‫زەمەن‪ :‬قسە لەگەڵ هەر كەسێك‬ ‫دەكەیت چ لە وەزارەت بێت یان پەرلەمان‬ ‫باس لە بازرگانی دەرمان دەكات‪ ،‬ئەمەی‬ ‫الی ئێوە چۆنە كە لەناو بوارەكەدان؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬دەرمانیش وەكو‬ ‫بوارەكانی تر چەند الیەنێكی هەیە‪،‬‬ ‫الیەنێكی زانستی هەیە ئەو كەسانەی‬ ‫حەزیان لە زانستە توێژینەوەو بەدواداچوون‬ ‫دەكەن‪ ،‬پێویستیەكی رۆژانەشە بۆ نەخۆش‬ ‫بۆ كەمكردنەوەی ئازار‪ ،‬بە دیوێكی تریشدا‬ ‫بووە بە بابەتی بازرگانی‪ ،‬لە كوردستانو‬ ‫عێراقدا ئەوەی قوڵبوەتەوە بازرگانیو‬ ‫بەكارهێنانەكەیە‪ ،‬لەبواری توێژینەوەو‬ ‫ریسێرچدا هیچ ئیشی لەسەر نەكراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬باسی دەرمانی قاچاخ و بێ‬ ‫كوالیتیش دەكرێت؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬لە هەموو واڵتانی‬ ‫جیهاندا قاچاخی دەرمان هەیە‪ ،‬بە‬ ‫دەرمانێك دەوترێت قاچاخ كە بەشێوەی‬ ‫نایاسایی داخڵی واڵت بكرێت‪ ،‬لە ئەمریكاو‬ ‫ئەوروپا تارادەیەكی زۆر كۆنترۆڵ كراوە‬ ‫لەبەرئەوە كارگەكانی دەرمان بوونیان زۆرە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە واڵتی ئێمەدا پێویستیەكی زۆری‬ ‫بە دەرمان هەیەو هەموو دەرمانەكانیش بە‬ ‫شێوەی رەسمی دابیننەكراون‪ ،‬زۆر دەرمان‬ ‫هەیە زۆریش پێویستە‪ ،‬بەاڵم وەكالەتی نیە‬ ‫بۆیە بە قاچاخ هاوردە دەكرێت‪ ،‬لەڕووی‬ ‫یاساییەوە كێشەی هەیە‪ ،‬بەاڵم لەرووی‬ ‫كوالیتیەوە كێشەی نیە چونكە بە كوالیتی‬ ‫بەرز دروستكراوە بۆ ئەوەی واڵتەی تێیدا‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬هەندێكجار دەرمانی‬ ‫قاچاخ رێگە دروستدەكات بۆ ئەوەی لە‬ ‫واڵتانی تر دەرمانەكان ساختە بكرێن‬ ‫بەتایبەتی ئەوانەی زۆر خواستیان لەسەرە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە ئێستا ئەم شێوازە لە‬ ‫كوردستان هەیە؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬بەڵێ تاڕادەیەك‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬لە ناوخۆ دەستكاری دەرمان‬ ‫ناكرێت چونكە ئاسان نیە‪ ،‬بەاڵم زیاتر‬ ‫لە چینو هندستان دەرمانو پاكەتەكەی‬ ‫ساختە دەكرێتو هاوردە دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆربەی ماڵەكانیش وەكو‬ ‫دەرمانخانەیان لێهاتووەو هەست ناكەیت‬ ‫بەكارهێنانی دەرمان زۆرە؟‬

‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ پزیشكی‬ ‫دەرمانسازەو ماستەری لە بەریتانیا‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬دەڵێت لە كوردستان‬ ‫زیاتر كارئاسانی بۆ بازرگانی دەرمان‬ ‫كراوە نەك كردنەوەی كارگە‪،‬‬ ‫كە بەوتەی ئەو ئەوەش هۆكاری‬ ‫سەرەكی گرانی دەرمانە‪.‬‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ ،‬لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫قسە لەسەر رەوشی دەرمان دەكات‪،‬‬ ‫ئەو هەرچەندە زۆر رەشبین نیە‬ ‫لەسەر دۆخی دەرمان‪ ،‬بەاڵم دەڵێت‬ ‫خەریكە ئەویش وەكو نەوت لەالیەن‬ ‫حزبەوە كۆنترۆڵ دەكرێت‪.‬‬

‫لە واڵتانی تر‬ ‫كۆمپانیاكان ناچار‬ ‫دەكرێن لقێكی‬ ‫كارگەكەیان بكەنەوەو‬ ‫بەاڵم لە كوردستان‬ ‫وانیە‬

‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬هاواڵتی زۆرجار‬ ‫دەچێتە الی پزیشكێكو كە دەرمانی بۆ‬ ‫دەنوسێ دوو رۆژ بەكاری دەهێنێت كە‬

‫لە چینو هندستان‬ ‫دەرمان ساختە‬ ‫دەكرێتو هاوردە‬ ‫دەكرێتەوە‬

‫باش نەبوو‪ ،‬دەچێت بۆ الی پزیشكێكی ترو‬ ‫دەرمانەكانی ناخواتو جارێكی تر دەرمانی‬ ‫نوێ بەكاردەهێنێت‪ ،‬باشتر وایە نەخۆش‬ ‫كە زانی سود لە دەرمانەكە نابینێت‬ ‫بڕواتە الی دەرمانخانەیەكی متمانە پێكراوو‬ ‫داوای رێنمایی زیاتر بكات‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫نەخۆشیش خۆی تاوانبارەو ئارامی نیە دوو‬ ‫رۆژ دەرمانێك بەكاردەهێنێت دەیگۆڕێت‬ ‫بە دەرمانی تر‪ ،‬ئەگەر پزیشك یان‬ ‫دەرمانسازی بە ویژدانو پرۆفیشناڵ هەبوو‬ ‫بە نەخۆش دەڵێت كە پێویست ناكات‬ ‫دەرمانەكە بگۆڕێتو باشترە بەردەوام بێت‬ ‫لەسەری‪ ،‬هەندێك نەخۆش هەیە گوێ‬ ‫لەرێنمایی دەرمانسازەكە ناگرێتو خۆی‬ ‫حەزی لە دەرمان كڕینەو داوای دەرمانی‬ ‫تر دەكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا دەتوانرێت ئەو دڵنیاییە‬ ‫بدرێت كە ئەو دەرمانانەی ئێستا لە‬ ‫كوردستان بەكاردەهێنرێن دەرمانی باشو‬

‫بە كوالیتین؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬لە كوردستان‬ ‫دەرمانی زۆر باش هەیە‪ ،‬بەاڵم چۆن‬ ‫هاواڵتیەك دەچێـتە الی سەرتاشی خۆی‬ ‫دەبێت نەخۆشێكیش بە هەمانشێوە بڕواتە‬ ‫الی دەرمانسازێك كە جێی متمانەی خۆی‬ ‫بێت‪ ،‬زۆر دەرمانخانەمان هەیە كە بە‬ ‫ویژداننو رێنمایی باش دەدەن بە نەخۆش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مەسەلەی دەستێوەردانی‬ ‫حزبی هەیە لە بواری دەرماندا؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬بەڵێ ئەو دیاردەیە‬ ‫زۆر هەیە وەكو بوارەكانی تر لە كوردستاندا‬ ‫ئەم دەستتێوەردانە هەیە‪ ،‬لە بواری‬ ‫دەرماندا زۆر بەرباڵو بووەوەو بەرەو ئەوە‬ ‫دەچێت چۆن بازاڕی نەوت لەالیەن كەسانی‬ ‫حزبیەوە كۆنترۆڵ كراوە بە هەمانشێوە‬ ‫دەرمانیش كۆنترۆڵ بكرێت‪ ،‬دەرمان‬ ‫بازرگانیەكە قازانجی زۆری هەیە چۆن‬ ‫بواری نەوتیان كۆنترۆڵ كردووە بەهەمان‬

‫شێوە هاتونەتە سەر بواری دەرمانیش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬نرخی دەرمان بەراورد بە‬ ‫واڵتانی دراوسێ زۆر گرانە؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬بەڵێ بەدڵنیاییەوە‬ ‫ئەوە هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە لە كوردستانو‬ ‫عێراق كارگەی دەرمانی زۆر نیەو‬ ‫حكومەتیش كار ئاسانی ناكات بۆ ئەوەی‬ ‫كۆمپانیا گەورەكان لقیان بكەنەوەو‬ ‫لە ناوخۆدا دەرمان دروست بكەن‪ ،‬لە‬ ‫واڵتانی تر كۆمپانیاكان ناچار دەكرێن‬ ‫لقێكی كارگەكەیان بكەنەوەو لەناوخۆی‬ ‫واڵتەكەدا دەرمان بەرهەمبهێنن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكات هەلی كار دروست بێتو كوالیتی‬ ‫دەرمانەكانیش لە ژێر چاودێریدا بێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا دەرمان بەنرخی هەرزان‬ ‫دەگاتە دەستی هاواڵتیان‪ ،‬لە كوردستان‬ ‫زیاتر كارئاسانی بۆ بازرگانی دەرمان‬ ‫كراوە نەك كردنەوەی كارگە‪ ،‬ئێستا دوو‬ ‫كارگەی ناوخۆیی هەن ئەوانیش پایۆنیرو‬

‫ئاوا مێدیكان كوالیتیەكەیان زۆر زۆر باشە‪،‬‬ ‫هەنگاوێكی زۆر باشە بۆ ئابوری واڵتیش‪،‬‬ ‫ئەگەر كۆمپانیاكان ناچار بكرێن لقیان لە‬ ‫هەرێم بكەنەوە ئەو كاتە دەرمان هەرزان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واهەستدەكرێت خەڵكی ئێمە‬ ‫زۆر نەخۆش دەكەوێت؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬بەشێكی پەیوەندی‬ ‫بەالیەنی رۆشنبیرییەوە هەیە خەڵك زۆر‬ ‫كەم وەرزش دەكاتو ژینگەكەش خەریكە‬ ‫پیس دەبێتو هەواكەی پاك نیەو ئەو‬ ‫خۆراكانەش هاوردە دەكرێن كوالیتیان زۆر‬ ‫باش نیە‪ ،‬خەڵكیش هەیە زۆر حەز دەكات‬ ‫دەرمان بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬باس لە رێككەوتنی نێوان‬ ‫پزیشكو دەرمانخانەكان دەكرێت ئەمە تا‬ ‫چەند دروستە؟‬ ‫د‪ .‬دەرسیم فەقێ‪ :‬هەموو دكتۆرێك‬ ‫چەند رێگەیەكی هەیە بۆ چارەسەرو‬ ‫ئۆپشنی جیاوازیشی لەبەر دەستدایە‬ ‫بۆ چارەسەر ئاساییە دەرمان بگۆڕدرێت‬ ‫ئەمە دیوێكیەتی‪ ،‬لەالیەكی تریش‬ ‫جۆرێك لە رێككەوتن هەیە بۆ نمونە‬ ‫كۆمپانیایەك پشتگیری پزیشكێك دەكات‬ ‫لە كۆنفرانسێكدا یان لە شتێكدا ئەویش‬ ‫زیاتر دەرمانەكانی ئەو بۆ نەخۆشەكانی‬ ‫دەنوسێت‪ ،‬بەاڵم ناتوانین بڵێین ئەمە‬ ‫دیاردەیە‪.‬‬

‫لە كوردستان زیاتر‬ ‫كارئاسانی بۆ بازرگانی‬ ‫دەرمان كراوە نەك‬ ‫كردنەوەی كارگە‬

‫بۆ ئەوەی لە ئەنفلۆنزای وەرزی بە دوور بیت‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەنفلۆنزای وەرزی پەتایەكی درمیە‬ ‫كە بەهۆی چەند جۆرێك ڤایرۆسەوە‬ ‫دروست دەبێت و بەشێوەیەكی ئاسان‬ ‫لەنێوان مرۆڤەكان باڵدەبێتەوەو تووشی‬ ‫هەمووان دەبێت و بەپێی تەمەنی‬ ‫مرۆڤەكان نیشانەكان و كاریگەرییەكانی‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫باڵوبوونەوەی ئەنفلۆنزا لە وەرزی‬ ‫زستاندا دەگاتە ئەوپەڕی و دەبێتە هۆی‬ ‫نەخۆشكەوتنی توندی ‪ 3‬بۆ ‪ 5‬ملیۆن‬ ‫كەس و هەروەها نزیكەی ‪ 250‬بۆ ‪500‬‬ ‫هەزار حاڵەتی گیان لەدەستدان بەهۆی‬ ‫ئەنفلۆنزاوە تۆماردەكرێت بەتایبەت‬ ‫لەنێوان مندااڵن و بەسااڵچووان و ئەو‬ ‫كەسانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە‪.‬‬

‫جۆرەكانی ئەنفلۆنزای وەزری‬

‫ئەنفلۆنزای وەرزی دابەش دەكرێت‬ ‫بۆ چوار جۆری سەرەكی كە هەندێكیان‬ ‫تووشی مرۆڤ دەبێت و هەندێك‬ ‫جۆری دیكەشیان تووشی ئاژەڵ دەبێت‬ ‫ئەوانیش‪:‬‬ ‫ ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای وەرزی‬‫جۆری (‪ A‬و ‪ )B‬هۆكاری نەخۆشی‬ ‫ئەنفلۆنزای وەرزین كە سااڵنە لە وەرزی‬ ‫پایزو زستاندا باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫ ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای جۆری‬‫(‪ )C‬تووشی مرۆڤ دەبێت و هۆكاری‬ ‫ئەنفلۆنزایە بەدرێژایی ساڵ‪.‬‬ ‫ ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای جۆری (‪)D‬‬‫تووشی ئاژەڵ دەبێت و بۆ مرۆڤ‬ ‫ناگوازرێتەوە‪.‬‬

‫نیشانەكانی ئەنفلۆنزای وەرزی‬ ‫* بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش‬ ‫بەشێوەیەكی كتوپڕ و كۆكە و پژمین‪.‬‬ ‫* سەرئێشە و دروستبوونی ئازار‬ ‫لەماسولكە و جومگەكان و ئارەق‬ ‫كردنەوە‪.‬‬ ‫* گێژبوون و هەوكردنی قوڕگ و‬ ‫زیادبوونی دەردراوی لووت‪.‬‬

‫گواستنەوەی‬ ‫ئەنفلۆنزای وەرزی‬

‫ئە نفلۆ نز ا ی‬ ‫بەئاسانی‬ ‫وەرزی‬ ‫د ە گو ا ز ر ێتە و ە و‬ ‫بە خێر ا یی‬ ‫باڵ و د ە بێتە و ە‬ ‫شوێنە‬ ‫لە‬ ‫قە ر ە با ڵغە كا ن‬ ‫لە و ا نە‬ ‫خو ێند نگا كا ن‬ ‫شوێنە‬ ‫و‬ ‫گشتیە كا ن ‪،‬‬ ‫كاتێك كەسێكی‬ ‫تووشبوو دەكۆكێت‬ ‫یاخود دەپژمێت ئەوا‬ ‫ڤایرۆسەكە بەناو هەوای‬ ‫ئەو شوێنە باڵودەكاتەوە‬ ‫لەنێوان ئەو كەسانەی لێوەی‬ ‫نزیكن و هەڵیدەمژن‪.‬‬ ‫ڤایرۆسی ئەنفلۆنزا لە رێگەی‬ ‫دەستدان لە شوێنە پیسبووەكان بە‬ ‫ڤایرۆس و دواتر دەست لێدان لە چاو و‬ ‫لووت و دەم باڵودەبێتەوە‪ ،‬بۆ بەرگرتن‬ ‫لە باڵوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە پێویستە‬ ‫كەسانی تووشبوو لەكاتی كۆكین و پژمین‬ ‫دەم و لوتیان داپۆشن‪.‬‬

‫ئەو كەسانەی ئەنفلۆنزا‬ ‫مەترسیان لەسەر دروستدەكات‬

‫ئەنفلۆنزای وەرزی كاریگەری توندی‬ ‫دەبێت لەسەر ژنانی دووگیان و مندااڵنی‬ ‫خوار تەمەن پێنج ساڵ و كەسانی‬ ‫بەتەمەن و ئەو كەسانەی نەخۆشی‬ ‫درێژخایەنیان هەیە وەك كەسانی‬ ‫تووشبوو بە ئایدزو رەبۆو نەخۆشیەكانی‬ ‫دڵ و دەمارەكان لەگەڵ ئەو كەسانەی لە‬ ‫بواری تەندروستیدا كاردەكەن‪.‬‬

‫خۆپاراستن لە ئەنفلۆنزای وەرزی‬

‫كوتان سەركەوتووترین رێگاچارەیە‬ ‫بۆ دووربوون لە تووشبوون بە ئەنفلۆنزاو‬ ‫كاریگەرییەكانی‪ ،‬بەدرێژایی ‪ 60‬ساڵی‬ ‫رابردوو كۆمەڵێك ڤاكسینی سەركەوتوو‬ ‫دژی ئەنفلۆنزا بەرهەم هێنراوە‪.‬‬

‫‬‫سا اڵ نە‬ ‫بەكارهێنانی‬ ‫ڤا كسینی‬ ‫د ژ ی‬ ‫ئە نفلۆ نز ا ی‬ ‫بە‬ ‫وەرزی‬ ‫بەردەوامی‪.‬‬ ‫ شووشتنی‬‫بە‬ ‫دەستەكان‬ ‫باشی و بەئاو و‬ ‫سابون بە رێكخراوی‪.‬‬ ‫ دووركەوتنەوە لە‬‫دەست لێدانی ڕاستەوخۆ لەچاو‬ ‫و دەم‪.‬‬ ‫ دووركەوتنەوە لە بەركەوتنی‬‫ڕاستەوخۆ لەكەسی تووشبوو یاخود‬ ‫بەكارهێنانی كەلوپەلەكانی‪.‬‬ ‫ بەكارهێنانی كلێنكس لەكاتی پژمین‬‫و كۆكە و دواتر فرێدانی‪.‬‬ ‫ پاككردنەوەی بەردەوامی شوێنەكان‬‫وەك مێز و كورسی دانیشتن‪.‬‬ ‫‪ -‬دووركەوتنەوە لە شوێنە‬

‫قەرەباڵغەكان‬ ‫لەكاتی باڵوبوونەوەی ئەنفلۆنزا‪.‬‬

‫چارەسەری ئەنفلۆنزای وەرزی‬

‫* بەكارهێنانی ڤاكسینی دژی‬ ‫رێگاچارەی‬ ‫باشترین‬ ‫ئەنفلۆنزا‬ ‫خۆپاراستنە‪.‬‬ ‫* هەندێك كەس لەكاتی تووشبوون‬

‫بەبێ‬ ‫بەكارهێنانی چارەسەر چاك دەبنەوە‪.‬‬ ‫* بەكارهێنانی دەرمانی دژە ئەنفلۆنزا‬ ‫بەسوودە بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری‬ ‫نەخۆشیەكە و دروستبوونی مەترسی‬ ‫بەتایبەت بەكارهێنانی دەرمان لەدوای‬ ‫‪ 48‬كاتژمێری دەركەوتنی نەخۆشیەكە‪.‬‬ ‫رێكخراوی تەندروستی جیهانی‬ ‫رێنوێنی دەدات سااڵنە ڤاكسینی دژی‬ ‫ئەنفلۆنزا بدرێت بەهەندێك كەس لەوانە‬ ‫ژنانی دووگیان و مندااڵنی تەمەن ‪6‬مانگ‬ ‫بۆ ‪ 5‬ساڵ و كەسانی بەتەمەنی سەروو‬

‫‪ 65‬ساڵ و تووشبووانی نەخۆشیە‬ ‫درێژخایەنەكان و كارمەندانی تەندروستی‪.‬‬

‫كەی پێویستە‬ ‫سەردانی پزیشك بكەیت؟‬

‫زۆرینەی تووشبووانی ئەنفلۆنزای‬ ‫وەرزی تەنیا پێویستیان بە پشوودانە‬ ‫لەماڵەوە لەگەڵ خواردنەوەی بڕێكی‬ ‫زۆر شلەمەنی‪ ،‬بەاڵم لەهەندێك حاڵەتدا‬ ‫پێویستە سەردانی پزیشك بكرێت بۆ‬ ‫وەرگرتنی چارەسەر‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬تەندروستی سلێمانی‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫پێنج هەزار بڕوانامە یەكال دەكرێنەوە‬

‫بڕیاری نوێ لەبارەی بڕوانامەی زانكۆكانی دەرەوەی هەرێم دەدرێت‬ ‫ئیبراهیم عەلی‬

‫عهبدولواحید محهمهد‬

‫له كۆڕبهندی ئابووری‬ ‫جیهانیش باسی پهروهرده كرا‬ ‫لهبهرئهوهی پهروهرده سهرچاوهی ههموو گۆڕانكاریه‬ ‫باشهكانه‪ ،‬بۆیه بهردهوام له كۆڕو كۆنگره نێودهوڵهتییهكان‬ ‫گفتوگۆی لهبارهیهوه دهكرێت‪ ،‬لهدوا كۆڕبهندی ئابوری جیهانیش‬ ‫كه له داڤۆس بهڕێوهچوو‪ ،‬روبهرێكی فراوانی كۆنگرهكه بۆ گرنگی‬ ‫پهروهردهو كاریگهرترین ئهو هۆكارانه كرا‪ ،‬بۆ ئهوهی ئهو پرۆسهیه‬ ‫ههمیشه له پێشكهوتندا بێت و بۆڕبۆڕێن لهگهڵ زهمهن و ئهو‬ ‫بهدیالنه بكات كه خهریكه تواناكانی مرۆڤ سنوردار دهكات‪ ،‬لهو‬ ‫بارهیهوه بیرمهندو پهروهردهكار “جاك ما” لهو كۆڕبهندهو له‬ ‫وتارێكیدا راگهیاند‪ ،‬تهنیا به گۆڕانكاری له پهروهردهدا نهوهكان‬ ‫دهتوانن پێشبڕكێ لهگهڵ ئامێرهكان بكهن‪ ،‬لهبهرئهوهی جیهان‬ ‫بهرهو پشت بهستن به ئامێرهكانی ئیشكردن “رۆبۆت” دهڕوات‪،‬‬ ‫بهجۆرێك پێشبینیهكان وا دهردهخهن تا ساڵی ‪ 2030‬رۆبۆتهكان‬ ‫دهتوانن شوێنی ‪ ٨00‬ملیۆن دهستی كار پڕ بكهنهوه‪ ،‬ئهوهش وا‬ ‫دهكات توانای بیركردنهوه سنورداربێت‪ ،‬مرۆڤهكان گرنگیان كهم‬ ‫بێتهوه‪ ،‬تهنیا پهروهرده دهتوانێت روبهڕوی ئهو داڕسانه ببێتهوه‪،‬‬ ‫ئهوهش به گۆڕانكاری له رێگاكان و شێوازی وانه وتنهوه دهبێتو‬ ‫گۆڕینی بۆته پێویستیهكی بونیادی‪ ،‬بهدڵنیاییهوه لێرهوه تا‬ ‫‪ 2030‬گرفتهكان گهورهتر دهبن‪ ،‬لهبهر ئهوه ناكرێت رێگاكانی‬ ‫فێركردن ههر بهو شێوازه بێت كه له دوو سهدهی رابردوودا‬ ‫پهیرهو كراوه كه تهنیا زانیاری گواستنهوهیه له مامۆستاوه بۆ‬ ‫قوتابی‪ ،‬ئامانجی سهرهكیش نمره بووهو بهس‪ ،‬بێگومان بهو‬ ‫شێوه فێركردنه منداڵهكانمان ناتوانن پێشبڕكێی ئامێرهكان‬ ‫بكهن‪ ،‬زۆر گرنگه مامۆستاكان واز له تهلقیندان بهێنن‪ ،‬واته‬ ‫تهنیا زانیارییهكان بگوازنهوه‪ ،‬بهپێچهوانه دهبێت نهوهكان فێری‬ ‫كۆمهڵێك بابهت بكرێن‪ ،‬بۆ ئهوهی ئامێرهكان نهبنه بهدیل‪،‬‬ ‫ههر مرۆڤهكان پێشهنگی مهیدانهكه بن‪ ،‬دهبێت نهوهكانمان بهو‬ ‫توانستانه “بهها‪ ،‬باوهڕهێنان‪ ،‬بیركردنهوهی سهربهخۆ‪ ،‬كاری‬ ‫پێكهوهیی‪ ،‬گرنگیدان به ئهوانی دیكه” پهروهرده بكرێن‪ ،‬ئهو‬ ‫توانستانه پێیان دهوترێت توانسته نهرمهكان‪ ،‬بهو بابهتانه‬ ‫نهوهكان دهبنه مرۆڤی دوارۆژ تێرایی توانسته له بن نههاتوهكان‬ ‫دهبن و پێشبڕكێی ئامێر و تهكنهلۆژیا دهكهن‪ ،‬له درێژی وتهكانی‬ ‫ئهوهشی وت‪ ،‬بهبڕوای من پێویسته منداڵهكانمان فێری “موزیكو‬ ‫وێنهكێشان و هونهر” بكرێن بۆ ئهوهی دڵنیابین و دڵنیایی‬ ‫بدهینه نهوهكانمان‪ ،‬مرۆڤهكان جیاوازن ههر شتێكیشیان فێر‬ ‫بكرێت‪ ،‬دهبێت جیاواز بێت له ئامێرهكان‪ ،‬ئهگهر وا ههژماربكرێت‬ ‫ئامێرهكان باشتر له مرۆڤهكان كار دهكهن‪ ،‬دهبێت پهره به‬ ‫تواناكان و بیركردنهوه بدرێت‪ ،‬وا لێك بدرێتهوه ههرچی بكرێتو‬ ‫بهێنرێته كایهوه‪ ،‬ئهوه بیركردنهوهی مرۆڤهكانه‪ ،‬بیركردنهوهی‬ ‫مرۆڤهكانیش وا بهستهی پهروهردهی باش و نهرمه‪.‬‬ ‫له راستیدا وروژاندنی ئهو بابهتهو خستنهڕوی بهشێك له‬ ‫وتهكهی ئهو بیرمهندو پهروهردهكاره‪ ،‬بۆ ئهوه بوو بڵێم‪ ،‬ئهو‬ ‫پرۆسهیه ئێستا له واڵتهكهی ئێمه بهڕێوهدهچێت تهنیا فێركردنه‪،‬‬ ‫سیماكانی پهروهردهكردنی زۆر كهم پێوه دیاره به بهڵگهی‬ ‫ئهوهی‪:‬‬ ‫*ئهو بنهما نهرمانه لهو پرۆسهیهدا وهك “بهها‪ ،‬باوهڕهێنان‪،‬‬ ‫بیركردنهوهی سهربهخۆ‪ ،‬كاری پێكهوهیی و گرنگیدان به ئهوانی‬ ‫دیكه” پێویسته لهئهولهویهتدا بێت ئهوهی ههیه تا ههنوكه‬ ‫پهراوێزخراون ‪.‬‬ ‫*له زۆربهی ناوهندهكانی خوێندن ئهو بهشهوانانهی منداڵ‬ ‫ئهكتیف و زیاتر تهشویق دهكات‪ ،‬به تهواوی نیه یان ئهگهر‬ ‫ههشبێت بایهخی تهواوی پێنهدراوه‪ ،‬دهخرێنه دوایین وانهكانی‬ ‫خشتهی رۆژانه‪ ،‬ئهمه وێڕای ئهوهی پسپۆڕی پێویست بۆ‬ ‫ئهو بابهتانه وهك ئهوهی نهبن وایه‪ ،‬زۆرجارانیش ئهو وانانه‬ ‫دهكرێنه یهدهگ یان پارسهنگ بۆ پسپۆڕیهكانیتر وهكو تهواوكاری‬ ‫بهركهوتی بهشهوانه مامهڵهیان لهگهڵدا دهكرێت ‪.‬‬ ‫*چڕ كردنهوهی ههوڵهكانی مامۆستایان لهالیهك‪ ،‬قوتابیانو‬ ‫خوێندكارانیش لهالیهكیتر‪ ،‬تهنیا بۆ نمرهی سهركهوتنه‪،‬‬ ‫بهدیوێكیتر باش و خراپی قوتابی به ئاستی نمرهكهی بهراورد‬ ‫دهكرێت‪ ،‬نهك بهراورد به ئاستی بهرزی بهها و بنهما كۆمهاڵیهتیو‬ ‫ئهدگاره جوانهكان ‪.‬‬ ‫*ئهو سیستهمهی كاری پێدهكرێت زۆرتر بهالی گواستنهوهی‬ ‫زانیاریدا دهشكێتهوه‪ ،‬بهبهڵگهی ئهوهی مامۆستا به ئاستی‬ ‫دهرچونی قوتابیهكانیهوه ههژماری لهگهڵدا دهكرێت‪ ،‬راسته سێ‬ ‫ساڵه شێوازی ههڵسهنگاندنی بهڕێوهبهر و مامۆستا گۆڕدراوه‪،‬‬ ‫كۆمهڵێك بنهمای جۆراوجۆری بۆ دیاریكراوه‪ ،‬لهوهشدا زۆرتر‬ ‫بهالی جۆرێك له موجامهله و خاتر جهمبووندا شكاوتهوه‪،‬‬ ‫لهبهر ئهوهی لهههموو ههڵسهنگاندنهكاندا یهك الواز یان ناوهند‬ ‫دهرناخرێ‪ ،‬زۆرترینی زۆر باشه و نایابه‪ ،‬تهنانه باشهشی بهكهمی‬ ‫لێوه دهبینرێت‪.‬‬ ‫ترسیشم ههیه ئهوه بهردهوام بێت و بێشك ئهوه زهرهرو‬ ‫زیانی گهورهتری لێدهكهوێتهوه‪ ،‬ههندێك ئارداوێژیش لهو بارهیهوه‬ ‫خهریكه دهردهكهوێت‪ ،‬ئهگهر لێوردبوونهوهی جددی نهكرێت و‬ ‫پهروهرده نهبێته ئهولهویهت‪ ،‬بهدڵنیاییهوه ناتوانین روبهڕوی‬ ‫داڕسانه گهورهكانی داهاتوو ببینهوه لهبهرامبهر ئامێرهكانهوه‬ ‫دهبێت دهستهو ئهژنۆ بمێنینهوه ‪.‬‬

‫پێدەچێت وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬ ‫پێداچوونەوە بە بڕیارێكی خۆیدا بكات تایبەت‬ ‫بە داننان بەو بڕوانامانەی لە ژمارەیەك‬ ‫زانكۆو كۆلێژی ناوچە جێناكۆكەكان یاخود‬ ‫ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی‬ ‫هەرێم بەدەستهێنراون‪.‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ساڵی (‪ )201٥‬وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان فەرمانێكی دەركردو رایگەیاند‬ ‫وەك وەزارەت مامەڵە لەگەڵ هەریەك لە‬ ‫زانكۆكانی “نور‪ ،‬حەدبا‪ ،‬كیتاب‪ ،‬قەلەم”‬ ‫ناكەن كە دەكەونە ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئیدارەی هەرێم‪ .‬لەساڵی ‪201٦‬یش‬ ‫دوای ساڵێك زانكۆیەكی دیكەش خرایە‬ ‫لیستەكەوە ئەویش زانكۆی ئیمام ئەعزەم‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫پاساوی وەزارەتی خوێندنی بااڵ ئەوەبوو‬ ‫شێوازی دەوامكردن لەو كۆلێژو زانكۆیانە‬ ‫بەگوێرەی پێویستی زانستییو كارگێڕی‬ ‫نییە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬پێوەری‬ ‫وەرگرتن زۆر نزمترە بەراورد‬ ‫لەگەڵ پێوەری وەرگرتن لە‬ ‫زانكۆ تایبەتیەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫خوێندنی بااڵ‬ ‫ئەو كات داوای‬ ‫كەسانە‬ ‫لەو‬ ‫كردبوو كە لەو‬ ‫كۆلێژە زانكۆیانە‬ ‫دەخوێنن كاتی‬ ‫خۆیان بەفیڕۆ‬ ‫نە د ە ن و‬

‫پارەكەشیان بەهەدەر نەچێت‪ ،‬ئەو‬ ‫هۆشدارییە لەكاتێكدابوو هەزاران كەس‬ ‫سەرقاڵی خوێندن بوونو بەشێكیشیان‬ ‫بڕوانامەیان بەدەستهێنابوو‪.‬‬ ‫رێكخراوی دیداری ئاشتی داوای‬ ‫یاسایی لەسەر وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬ ‫تۆماركردووە بە ئامانجی گەڕاندنەوەی ماف‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی لەو زانكۆیانە بڕوانامەیان‬ ‫بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫محەمەد سەباح‪ ،‬سەرۆكی رێكخراوەكەیەو‬ ‫لە زانكۆی ئیمام ئەعزەمیش بڕوانامەی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دادگای ئیداری هەولێریش لە بەرژەوەندی‬ ‫ئەو خاوەن بڕوانامانە بڕیارێكی دەركردووە‬ ‫كە دەبێت ئەو كەسانەی بەر لە دەرچوونی‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی خوێندنی بااڵ لەو‬ ‫زانكۆیانە قوتابی بوون بڕوانامەكانیان‬ ‫پەسەند بكرێت لەالیەن‬ ‫و ە ز ا ر ە تی‬ ‫خوێندنی‬

‫بااڵی هەرێم”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێستاش بەڵێنمان لە وەزیری‬ ‫خوێندنی بااڵ وەرگرتووە بۆئەوەی بڕیاری‬ ‫كۆتایی لەبارەی چارەنووسی ئەو قوتابیانە‬ ‫بداتو ئیعتیراف بە بڕوانامەكانیان بكرێت”‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن” نزیكەی‬ ‫پێنج هەزار كەس لەو زانكۆیانە بڕوانامەیان‬ ‫بەدەستهێناوەو ئێستا كێشەی پەسەند‬ ‫نەكردنی بڕوانامەیان هەیە لەالیەن وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵوە‪.‬‬ ‫تا ‪٤‬ی حوزەیرانی ‪ 201٥‬ئەو زانكۆیانە‬ ‫هیچ كێشەیەكیان نەبووەو حكومەتی هەرێم‬ ‫بڕوانامەكانی پەسەند كردووە‪.‬‬ ‫حەسیبە گەردی‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫پەروەردەو خوێندنی بااڵ لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد لە رۆژانی‬ ‫داهاتوودا كێشەی بەشێكی زۆر لە‬ ‫دەرچووانی زانكۆكانی ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی‬

‫ئیدارەی هەرێم چارەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫حەسیبە گەردی وتیشی‪“ :‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر قوتابی دانیشتووی هەرێمی كوردستان‬ ‫داوای داننان دەكەن بە بڕوانامەكانیان‪،‬‬ ‫چونكە لەالیەن وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵی حكومەتی عێراقییەوە داننراوە بە‬ ‫بڕوانامەكانیان‪ ،‬بەاڵم لە هەرێمی كوردستان‬ ‫كێشەیان بۆ دروستبووەو ئەو قوتابیانەش‬ ‫شەونخونیان كردووە بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫بڕوانامەو ناكرێت هیچ چارەسەرێكیان بۆ‬ ‫نەدۆزرێتەوە”‪.‬‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت لەم رۆژانەدا‬ ‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ بڕیارێكی نوێ‬ ‫لەبارەی چارەنووسی ئەو بڕوانامانەوە‬ ‫بدات كە لەو زانكۆیانە بەدەستهێنراون‪،‬‬ ‫لەو بارەیەوە عەباس ئەكرەم‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“جارێ ناتوانین قسە لەسەر وردەكارییەكان‬ ‫بكەین‪ ،‬بەاڵم وەزارەت بڕیاری یەكالكەرەوە‬ ‫لەسەر ئەو پرسە دەدات”‪.‬‬

‫پڕۆژەی بریتش کەونسڵ (‪)BRITISH CUONSIL‬‬ ‫لەنێوان ڕەخنە و واقیعدا‬ ‫عەتا ئەحمەد*‬ ‫پرۆسەی پەروەردە پڕۆسەیەکی گشتگیرە‬ ‫پێویستی بە گەشەپێدانی بەردەوام هەیە‪،‬‬ ‫هەروەها بەرپرسیاریەتیەکی هەمەالیەنەیە‬ ‫لە وەزیری پەروەردەوە دەستپێدەکات هەتا‬ ‫سەرجەم مامۆستایان و خوێندکاران و‬ ‫کەسوکاریان و کۆمەڵگە‪...‬هتد‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان پرۆسەی پەروەردە‬ ‫دەکرا هەنگاوی باشترو نەوعی تر بنێت‬ ‫بەراورد بەوەی ئێستا هەیە لە نەبوونی‬ ‫پالنی ستراتیژی درێژخایەن و پالنی سااڵنەو‬ ‫زاڵبوونی حیزبایەتی و بێ بەرنامەیی بڕیارو‬ ‫پرۆژەکان و جێبەجێنەکردنیان و بوونی‬ ‫چەندین کەموکورتی تر ‪.‬‬ ‫پروژەی بریتش کەونسڵ یان بنیاتنانی‬ ‫تواناکان کە ئێستا لەسەرجەم ناوەندەکانی‬ ‫خوێندن جێبەجێدەکرێت و سەرپەرشتیارانیش‬ ‫ڕۆڵێکی سەرەکیان تیایدا هەیە‪ ،‬هێشتا زووە‬ ‫بڕیاربدەین لەسەر شکست یان سەرکەوتوویی‬ ‫پڕۆژەکە‪ ،‬بەاڵم دەکرێت خوێندنەوە بکەین بۆ‬ ‫شێوەی کارکردن بەم پڕۆژەیەو کاریگەرییە‬ ‫پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان و ڕەنگدانەوەی‬ ‫لەسەر بەڕێوەبردن و فێربوون و فێرکردن و‬ ‫بەشداری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و‬ ‫کەسوکاری خوێندکاران‪.‬‬ ‫خاڵە پۆزەتیڤ و باشەکان‪:‬‬ ‫‪ .۱‬نەخشەو پالن پایەیەکی سەرەکی ئەم‬ ‫پڕۆژەیەیە کەپێویستە سەرجەم کارەکتەرەکان‬ ‫نەخشەو پالنی کەسیان هەبێت و پالنی‬ ‫پەرەپێدانی قوتابخانە و بەرزکردنەوەی ئاستی‬ ‫زانستی و پەروەردەیی ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬پرۆسەکە گیانی کاری بەکۆمەڵ‬ ‫بەهێز دەکات هەموو تەواوکارو هەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ یەک دەکەن سەرپەرشتیار لەگەڵ‬ ‫بەڕێوەبەرو مامۆستایان‪ ،‬بەڕێوەبەر لەگەڵ‬ ‫مامۆستاو خوێندکاران و بەشداری کەسوکاری‬ ‫خوێدکارو ڕێکخراوەکان هەموو بەشدار دەبن‬ ‫لەسەرخستنی پرۆسەی پەروەردەو فێرکردن ‪.‬‬

‫‪ .۳‬خوێندکارو قوتابی و گەشەدان‬ ‫بەتواناکانی و بەرزکردنەوەی ئاستی زانستی‬ ‫و پەروەردەییان چەقی کارکردنەو هەموو کارو‬ ‫چاالکی و هەوڵەکان لەپێناو ئەواندایە ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬خود هەڵسەنگاندن و بەخۆداچوونەوەو‬ ‫گەشەدان بەخود لەڕێگەی نەخشەو پالن‬ ‫لەالیەن مامۆستا و دەستەی کارگێڕی و‬ ‫دیاریکردنی خاڵی الوازو بەهێزەکان و دانانی‬ ‫چارەسەری پێویست بۆیان ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬گرنگی فێربوون و فێرکردن و‬ ‫پابەندبوونی مامۆستایان بەخۆبەهێزکردن‬ ‫و گرنگیدان بەنەخشەو پالنی سااڵنەو‬ ‫مانگانەو ڕۆژانەو شێوازی نوێ و هاوچەرخ‬ ‫لە وانەوتنەوەو پیادەکردن و بەکارهێنانی‬ ‫هۆکاری جیاجیای فێرکردن ‪..‬‬ ‫‪ .٦‬گرنگیدان بە جیاوازی تاکەکەسی و‬ ‫سەرجەم خوێندکاران و خاوەن پێداویستی‬ ‫تایبەت و فەرامۆش نەکردنی هیچ قوتابی و‬ ‫خوێندکارێک‪.‬‬ ‫‪ .۷‬دروستکردنی خەمخۆری لەالی دەستەی‬ ‫کارگێڕی و مامۆستایان و خوێندکاران و‬ ‫کەسوکاریان و بەگەڕخستنی توانای دارایی‬ ‫و مرۆیی هەموان بۆ گەشەدان بەباڵەخانەی‬ ‫قوتابخانەو پێداویستیەکانی و باش‬

‫ئامادەکردنی لەڕووی پاک و خاوێنی تاقیگا و‬ ‫پێداویستیەکانی تر ‪.‬‬ ‫‪ .٨‬بەدواداچوونی بەردەوام لەسەرجەم‬ ‫قۆناغەکانی پرۆسەکەدا بۆ ئاستی‬ ‫زانستیو پەروەردەیی خوێندکاران لەڕێگای‬ ‫بەدواداچوونی نمرەکان و ڕێژەی دەرچونی‬ ‫خوێندکارانی هەر قۆناغێک و هەربابەتێک و‬ ‫هەر وەرزێک ‪..‬‬ ‫‪ .۹‬گرنگیدان بە الیەنی پەروەردەیی‬ ‫خوێندکاران و هەڵسوکەوتیان و هەتا تاکێکی‬ ‫بەسوود و باش بن لەکۆمەڵگادا لەڕێگای کۆڕو‬ ‫سیمیناری تایبەت و ڕێنمایی مامۆستایان و‬ ‫هاوکاری کەسوکاریان و هەماهەنگیان لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی دایبابان و لیژنەی پەرەپێدانی‬ ‫قوتابخانە ‪..‬‬ ‫‪ .۱۰‬دەرهێنانی قوتابخانە و قوتابی لەو‬

‫پرۆژەی بریتش کەونسڵ‬ ‫ئێستا لەسەرجەم‬ ‫ناوەندەکانی خوێندن‬ ‫جێبەجێدەکرێت و‬ ‫سەرپەرشتیارانیش‬ ‫ڕۆڵێکی سەرەکیان‬ ‫تیایدا هەیە‬

‫چەقبەستووییەی تیایدایە کەقوتابی تەنیا‬ ‫لەچوارچێوەی دیوارێکی ڕەق و تەقدابێت‬ ‫و بوار ڕەخساندن بۆ توانا جۆراوجۆرەکانی‬ ‫مامۆستا و خوێندکارو ئەنجامدانی چاالکی‬ ‫زانستی و هونەری و پەروەردەیی هەمەجۆر‪.‬‬ ‫خاڵە نێگەتیڤەکان و کەموکورتیەکان‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ئامادەکاری تەواو نەکراوە بۆ پرۆسەکە‬ ‫لەڕووی مادی و هونەری و باڵەخانەو بەتایبەت‬ ‫لە قوتابخانەکانی دەرەوەی شارو الدێکان و‬ ‫قوتابخانەکانی ئێواران ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬خولی پێویست نەکراوەتەوە بۆ‬ ‫سەرپەرشتیاران بەڕێوەبەرەکان و مامۆستایان‪،‬‬ ‫زۆربەیان لەپرۆژەکە تێنەگەیشتوون و لەالیەن‬ ‫نەخەمڵیوەو بەتەواوی قەناعەتیان بە پرۆژەکە‬ ‫بۆ دروستنەبووە ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬پسپۆرییەکان و سەرپەرشتیارانیان لەم‬ ‫پرۆژەیەدا فەرامۆش کراون و مامۆستایان و‬ ‫سەربەرشتیارانی پسپۆری لەیەک دابڕاون و‬ ‫فرسەتی یەکتربینین و ئاڵوگۆڕکردنی زانیاری‬ ‫زۆر کەم و دەگمەنە و بەمەش مامۆستایانی‬ ‫نوێ و گرێبەست و وانەبێژ ئەوانەی کەم‬ ‫ئەزموونن ناتوانرێت هەڵەو کەم و کورتیەکانیان‬ ‫بۆ چارەرەسەربکرێت‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ئەم پرۆسەیە پێویستی بەهاوکاری‬ ‫ماددی و پێداویستی هەیە لەتاقیگەو هۆڵی‬ ‫کۆمپیوتەر و کتێبخانەو هۆکارەکانی فێرکردن‬ ‫لەداتاشۆو وێنە و هۆڵی جیاجیا و قەڵەباڵغ‬ ‫نەبوونی پۆلەکان و ‪ ..‬هتد‬ ‫هەرچۆنێک بێت پرۆژەی بریتش‬ ‫کەونسڵ یان بنیاتنانی تواناکان هەنگاوێکە‬ ‫بۆ دەربازکردنی پرۆسەی پەروەردە‬ ‫لەچەقبەستوویی و پڕکردنەوەی کەموکورتیە‬ ‫زانستی و پەروەردەییەکانی کەئێستا‬ ‫پێیەوە دەناڵێنێت‪ ،‬گرنگە هەمووان بە‬ ‫سەرنج و تێبینیەکان دەوڵەمەندی بکەین و‬ ‫کەموکورتیەکان چارەسەربکەین ‪..‬‬ ‫*سەرپەرشتیاری پسپۆری و جێگری‬ ‫سەرۆکی یەکێتی مامۆستایانی کوردسان‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪11‬‬

‫نەوت و بۆرى کوردستان و حاسیبەى عێراق‬ ‫هەنگاوە تەکنیکیەکانى رادەستکردنى نەوت بە کۆمپانیاى سۆمۆ‬ ‫زەمەن‬ ‫وردە وردە گرێکوێرەى نەوت لەنێوان‬ ‫هەرێم و ناوەند دەکرێتەوە‪ ،‬ئەگەر رێککەوتنى‬ ‫نەوتى نێوانیان سەربگرێت و لە پەرلەمانەوە‬ ‫پرۆژەیاساى بودجە پەسەند بکرێت‪ .‬لەڕووى‬ ‫تەکنیکییەوە رادەستکردنى نەوت پرۆسەیەکى‬ ‫ئاسان دەبێت‪.‬‬ ‫لەدواى سەرهەڵدانى شەڕى داعش و‬ ‫راگەیاندنى ئابوورى سەربەخۆ لەالیەن‬ ‫حکومەتى هەرێمەوە‪ ،‬هەرێمى کوردستان‬ ‫نەوتى خۆى لە عێراق جیاکردەوەو بەشێوەى‬ ‫سەربەخۆ نەوتى هەناردەى دەرەوە کرد‪ ،‬ئەم‬ ‫پرۆسەیە بۆ هەرێم بێ موچەیى و قەیرانى‬ ‫دارایى بەدواى خۆیدا هێناو پەیوەندییەکانى‬ ‫بەغدا و هەولێریشى بە بنبەست گەیاند‪.‬‬ ‫بەپێى یاساى بودجەى ساڵى ‪،٢٠١٩‬‬ ‫هەرێمو ناوەند رێککەوتوون لەسەر ئەوەى‬ ‫هەرێمى کوردستان ڕۆژانە ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوت بداتە کۆمپانیاى سۆمۆ‪ ،‬لە بەرامبەریشدا‬ ‫حکومەتى ناوەندى عێراق ‪%١٢.٦٧‬ى بودجە‬ ‫بۆ هەرێم بنێرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە جێبەجێ نەکرا‪.‬‬ ‫لە رۆژانى رابردوودا وەفدى هەرێم و بەغدا‬ ‫دواى چەندین کۆبونەوە لەسەر سیاغەیەک‬ ‫رێککەوتن‪ ،‬لەبەرامبەر ناردنى بەشە بودجەدا‬ ‫هەرێم رازى بوو ‪ ٢٥٠‬هەزار بەرمیل نەوت‬ ‫لەڕێگەى کۆمپانیاى سۆمۆوە بنێرێت‪.‬‬ ‫حکومەتى هەرێم خاوەنى بۆرى نەوتى‬ ‫خۆیەتى تا ناو خاکى تورکیاو عێراقیش‬ ‫بەهەمانشێوە‪ ،‬بەاڵم لە فیشخاپورەوە بۆ‬ ‫بەندەرى جەیهان بە یەک بۆرى نەوتەکەیان‬ ‫دەگوازنەوەو لە بەندەرەکە هەریەکەیان‬ ‫خەزانى خۆى هەیە‪.‬‬ ‫غالب محەمەد‪ ،‬ئەندامى پەرلەمانى عێراق‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬پرۆسەى رادەستکردنى‬ ‫نەوتى هەرێم بە سۆمۆ ‪ -‬كۆمپانیای بازاڕیكردن‬ ‫و فرۆشتنی نهوتی عێراق ‪ -‬زۆر ئاسانەو‬ ‫پرۆسەکە لە بەندەرى جەیهان دەکرێت”‪.‬‬ ‫بەندەرى جەیهان تاکە رێگایە کە هەرێمى‬ ‫کوردستان نەوتی لێوە هەناردە دەکات بۆ‬

‫فەرمان ڕەشاد‬

‫چەند تێبینیەك‬ ‫لەبارەی پرۆژە یاساكەی چاكسازیی‬ ‫نەوتی کوردستان و عێراق دەچێتە بەندەری جەیهان‬ ‫بازاڕەکانی جیهان‪ .‬لە مانگی ئابی ساڵی‬ ‫‪١٩٧4‬وە ئەرکی گواستنەوەی نەوتی عێراقە‪،‬‬ ‫لەڕێگەی دوو بۆری ‪ 4٠‬ئینجی و ‪ 4٦‬ئینجی‪.‬‬ ‫نەوتى کەرکوک تەنیا لەڕێگەى بۆرى‬ ‫نەوتى کوردستانەوە هەناردە دەکرێت لە‬ ‫تەقتەقەوە دەچێتە خورمەڵەو لەوێشەوە بۆ‬ ‫فیشخاپور‪ ،‬لە کەرکوکیشەوە بۆریەکى تر‬ ‫هەیە دەچێتە ناو کار گروپ و لەوێوە بۆ‬ ‫فیشخاپور‪ ،‬لە فیشخاپورەوە نەوتى هەرێم‬ ‫بە بۆرى نەوتی عێراق دەگەیەنرێتە بەندەرى‬ ‫جەیهان‪.‬‬ ‫سعود هاشم‪ ،‬بەڕێوەبەری پەیمانگای‬ ‫كوردستان بۆ وزە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬له ئهگهری‬ ‫رێككهوتنى ههولێرو بهغدا لهسهر‬ ‫رادهستكردنى ‪ ٢٥٠‬ههزار بەرمیل نهوت‪،‬‬ ‫ههرێمى كوردستان له توانایدا ههیه ئاستى‬ ‫ههناردهى بهرزبكاتهوه‪.‬‬ ‫سعود هاشم روونیکردەوە ههرێمى‬

‫كوردستان جگه له ‪ ٢٥٠‬ههزار بەرمیل‪ ،‬لە‬ ‫توانایدا ههیه نهوتى كهركوك كه تێكڕای‬ ‫ههناردهى رۆژانهى ‪ ١٠٠‬هەزار بهرمیلەو بڕی‬ ‫‪ ٢٥٠‬ههزار بهرمیلی دیكهش بنێرێت كه وهك‬ ‫پێدانهوهى دهستحهق و خهرجیى كۆمپانیاكانى‬ ‫نهوت‪ ،‬ههرێمى كوردستان دهتوانێ سودی لێ‬ ‫ببینێ و قهرزهكانى بداتهوە”‪.‬‬ ‫بە بڕواى بەڕێوەبەری پەیمانگای كوردستان‬ ‫بۆ وزە‪ ،‬دهستپێكى ساڵی ‪ ٢٠٢٠‬وهبهرهێنانى‬ ‫كۆمپانیا نهوتیهكان له ههرێمى كوردستان‬ ‫زیاد دهبێ و كاری كۆڵین و پهرهپێدان و‬ ‫بهرزكردنهوهى ئاستى بهرههمهێنانى نهوتیش‬ ‫زیاد دهكات‪.‬‬ ‫ماوەى دوو ساڵە نەوتى کەرکوک لەڕێى‬ ‫بۆرى نەوتى کوردستانەوە لەالیەن وەزارەتى‬ ‫نەوتى عێراقەوە دەنێردرێت و تائێستا‬ ‫تێچووى بەکارهێنانى بۆریەکە نەدراوە بە‬ ‫حکومەتى هەرێم کە بەپێى رێنماییەکانى‬

‫وەزارەتى نەوت دەبێت بدرێت‪.‬‬ ‫ئەو رێککەوتنەى لەنێوان وەفدى دانوستانى‬ ‫هەرێم و بەغدا کراوەو لەچوارچێوەى بودجەى‬ ‫‪٢٠٢٠‬دایە پێویستى بەوە هەیە لە پەرلەمانەوە‬ ‫پەسەند بکرێت‪.‬‬ ‫شیروان میرزا‪ ،‬ئەندامى لیژنەى دارایى‬ ‫پەرلەمانى عێراق بۆ “زەمەن” وتى‪“ :‬ئەمە‬ ‫رێککەوتن نیە بە ماناى رێککەوتن‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەشداریکردنى هەرێمى کوردستانە لە‬ ‫ئامادەکردنى پرۆژەیاساى بودجەى ‪،٢٠٢٠‬‬ ‫پشکى هەرێمى کوردستانى تێدا چەسپێنراوە‬ ‫ئەم پرۆژەیاسایە دێتە پەرلەمان ئەگەر‬ ‫تێپەڕى و بوو بە یاسا ئەوە سەرکەوتنى‬ ‫باشە بۆ هەرێم”‪.‬‬ ‫شیروان میرزا وتیشى‪“ :‬ئەگەریش پرۆژەکە‬ ‫تێنەپەڕى ئەوە عێراق بودجەى نابێت ئەو‬ ‫کات بە هەمانشێوەى ساڵى ‪ ٢٠١٩‬پارە بۆ‬ ‫هەرێم دێت‪ ،‬واتە مانگانە ‪ 4٥٢‬ملیار دینار”‪.‬‬

‫بانكەكان بەرەو ئیفالسبوون دەڕۆن‬

‫قەرزە ناوخۆییەكان چینیان خستووەتە گێژاوەوە‬

‫زەمەن‬ ‫هەر لە بانكی ناو الدێكانەوە بیگرە‬ ‫تا دەگاتە ناوەندە داراییەكانی دیكەی‬ ‫چین‪ ،‬قەرزەكان لە بەرزبوونەوەدان‪ .‬ئەمە‬ ‫نیشانەی زۆر گەورەیە كە دارایی ئەو واڵتە‬ ‫لە ژێر فشاردایەو بۆ دەسەاڵتدارانیش بووەتە‬ ‫تاقیكردنەوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا بەرپرسانی چین تائێستا‬ ‫كەمتەرخەمبوون لەوەی بانكە قەرزدارەكان‬ ‫ڕزگار بكەن یان پاكێجی ژیانەوەو هاندان‬ ‫دەستپێبكەن‪ ،‬تێچووی ئەم كێشەیەو‬ ‫چاكردنەوەی لە زیادبووندایە لەكاتێكدا‬ ‫نەدانەوەی قەرزەكان لە زیادبووندایەو‬ ‫هێواشبوونەوەی ئابوریش قووڵدەبێتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەتمەدارانی چین هەوڵەكانیان زۆر‬ ‫كەمەو وەك پێویست نیە بۆ ئەوەی ئابورییەكە‬ ‫لەسەر سكەی خۆی بڕواتو نەهێڵن بكەوێتە‬ ‫خوارەوە‪.‬‬ ‫ئەندرۆ تیلتن‪ ،‬سەرۆكی بەشی ئابوری‬ ‫ئاسیا لە بانكی گۆڵدمان ساكس‪ ،‬بە بلومبێرگی‬

‫وت‪“ :‬لەناو چیندا ئەوەی زۆر مایەی توڕەییە‪،‬‬ ‫ئەوەیە بانكە بچووكە قەرزدارەكانو كۆمپانیا‬ ‫حكومییە داراییەكان‪ ،‬وردە وردە بەرەو‬ ‫مردنێكی هێواش دەڕۆن‪ ،‬بەهۆی ئەوەی هیچ‬ ‫پشتیوانیەكیان لە پەكینەوە پێنەگەیشتووە”‪.‬‬ ‫سەرنجو مەترسیەكان لە هەموو شوێنێكی‬ ‫ئەو واڵتەدا دەركەوتوون لەم مانگانەی دواییدا‬ ‫متمانە بە بانكە بچوكەكان تەواو الواز بووە‪،‬‬ ‫ئەوەش لە كاتێكدایە بەرپرسانی بانكی‬ ‫ناوەندی كۆنترۆڵی هەندێ بانكیان كردووەو‬ ‫ڕێكیانخستونەتەوەو پارەیان خستۆتە ناو دوو‬ ‫بانكی تر تا لە مایەپووچبوون بپارێزرێن‪.‬‬ ‫چین ئابورییەكەی ‪ 40‬ترلیۆن دۆالرە‪،‬‬ ‫ئێستا بیر لەوە دەكاتەوە كۆمەڵێ بانك‬ ‫یەكبگرن هەتا سەقامگیری جێگیربێت‪.‬‬ ‫لە راپۆڕتی سااڵنەی چیندا كە لەم‬ ‫هەفتەیەی رابردوودا دەرچوو‪ ،‬دەڵێت‬ ‫‪ 586‬بانك لە كۆی چوار هەزارو ‪ 400‬بانك‬ ‫ڕیسكیان زیاترە لە ساڵی ڕابردوو‪ ،‬مەترسیەكە‬ ‫لەوەدایە رێژەی خێزانە بەكاربەرەكان لە‬ ‫بەرزبوونەوەدایە بەراورد بەو داهاتەی بۆیان‬ ‫دەمێنێتەوە گەیشتۆتە لە ‪ %99.9‬لە ساڵی‬

‫‪2018‬دا كە پێشتر‪ %93.4‬بووە‪.‬‬ ‫بانكی میللی خەڵكی چین‪ ،‬زۆر دەمێكە‬ ‫ئاگادارە لەو ڕیسكەی لەسەر قەرزی كۆمپانیاكان‬ ‫هەیەو رێژەكەی بەرزبۆتەوە بەڕێژەی ‪%165‬‬ ‫تێكڕایی داهاتی ناوخۆ لەساڵی ‪2018‬دا‪.‬‬ ‫ئێستا وەبەرهێنەران گرەو لەسەر ئەوە‬ ‫دەكەن دەسەاڵتدارانی چین دەتوانن كێشەی‬ ‫دارایی چارەسەر بكەنو قەرزدانی دارایی‬ ‫بەردەوامبێت‪ .‬ئەم مانگە حكومەتی چین‬ ‫قەواڵەی سیادی بە شەش ملیار دۆالر دەركردو‬ ‫زیاتر لە پێویست خەڵك فۆرمیان پێشكەشكرد‬ ‫بوو بۆ كڕینی قەواڵەكە‪ ،‬بەرزبوونو دابەزینی‬ ‫بۆرسەی چین تاڕادەیەكی زۆر سەقامگیر بووە‪،‬‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪ 2018‬وانە بووە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی هیوایەك هەیە بۆ ڕێككەوتن لەگەڵ‬ ‫ئەمریكا بۆ شەڕە بازرگانیەكەی نێوانیان‪،‬‬ ‫هەندێ لە قەرزدەرە بچوكەكان دەتوانن ئەوە‬ ‫مسۆگەر بكەن كە دەتوانن چەند قەرزیان‬ ‫دەوێت وەریبگرن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا نیشانە هەیە كە‬ ‫وەبەرهێنەران هەر لەسەر قەراغە تیژەكەن‪،‬‬ ‫بەم دابەزینە خێراكەی لە رۆژی هەینیدا‬

‫ڕوویدا لە بۆرسەی هۆنگ كۆنگ‪ ،‬دوایی هەموو‬ ‫بۆرسەكانی چینی گرتەوە بە ڕێژەی لە ‪،%2.6‬‬ ‫ئەمەش بەهۆی ئەوەی تائێستا ئاراستەیەك‬ ‫نیەو وەبەرهێنەران سەریان لێشواوە‪.‬‬ ‫بانكی ناوەندی چینو رێكخەرەكانی تر‪،‬‬ ‫بە زۆر فەرزی دەكەن بەسەر ئەو بانكانەی‬ ‫كێشەیان هەیە دەبێت سەرمایە زیادبكەنو‬ ‫قەرزە خراپەكان كەمبكەنەوەو قازانجی هاوبەش‬ ‫دیاریبكەنو بەڕێوەبەرەكانیان بگۆڕنو پاكێج‬ ‫ئامادەبكەن بۆ ئەوەی بتوانن لەگەڵ بانكەكانی‬ ‫تردا یەكبگرن بەتایبەتی دەزگا داراییە‬ ‫بچووكەكانو چیان پێویستە داوای بكەن تا‬ ‫حكومەت یارمەتیان بدات‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو لیژنەی داراییو پێشكەوتن‬ ‫بە سەرۆكایەتی جێگری سەرۆك وەزیران “لیۆ‬ ‫هی” داوای كرد ڕێگای تر بگیرێتەبەر بۆ‬ ‫ئەوەی سەرمایە زیادبكرێتو بانكە بچوكەكان‬ ‫میكانیزمێك دابنێن تا كێشەكان چارەسەر‬ ‫بكەنو دووبارە نەبنەوە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی چین داوای ئەوەیان كرد‬ ‫هەوڵبدرێت پارێزگاری لە پشك هەڵگرەكان‬ ‫بكرێت بەتایبەتی وەبەرهێنەرانی تاكو كەسی‪،‬‬ ‫لە چاالكیەكاندا وا دەردەكەوێت سیولەی زیاتر‬ ‫نەكرێتە ناو بازاڕی پشكەكانی چینەوە ‪.‬‬ ‫بەاڵم یەكێك لە نیشانەكانی هەفتەی‬ ‫رابردووی وەزیری دارایی چین سەرنجێكی‬ ‫زۆری هەبوو كاتێك وتی‪“ :‬ئابوری چین‬ ‫بەرەو خوارەوە دەڕواتو داوای لە حكومەتە‬ ‫لۆكاڵیەكان كرد پەلە بكەن لە دانانی پارە بۆ‬ ‫پڕۆژەكانی ژێرخان”‪ .‬ئەم جووڵەیە جارێكی‬ ‫تر الیتەكەی خستۆتەوە سەر بەرپرسانی چین‬ ‫كە تووشی گێژاو بوون‪ ،‬لەوانەیە ئەم پێوەرانە‬ ‫بتوانن یارمەتی ئابوریو دارایی چین بدەن‬ ‫بۆ سەقامگیری لە ماوەیەكی كورتخایەندا‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕیسكەكە لەوەدایە واڵتەكە زیاتر بەرەو‬ ‫قەرزداری دەڕوات‪.‬‬ ‫دەسەاڵتداران هەوڵی ئەوەیانداوە زیاتر‬ ‫دیسپلین بخەنە ناو بازاڕەوە‪ ،‬بەاڵم هەر جارێك‬ ‫توندبووبن زیاتر بازاڕ ترساوە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫هاتونەتە دواوە‪“ ،‬مایكڵ پیتز” پڕۆفیسۆر لە‬ ‫داراییدا لە زانكۆی پەكین‪ ،‬وتی‪“ :‬هەتا درەنگ‬ ‫ئەو كێشەیە چارەسەر بكرێت بازاڕ زیاتر‬ ‫دەشێوێتو چارەسەرەكەی زیاتر بەئازارتر‬ ‫دەبێت”‪.‬‬

‫پرۆژە یاسای چاكسازیی كە لە خولی رابردوو پەسەندكراو دواتر‬ ‫گەڕێنرایەوە پەرلەمان بەهۆی هەبوونی تێبینی لەسەری‪ ،‬لە چوارچێوە‬ ‫گشتیەكەی هەنگاوێكی باشە بە ئاراستەی چاكسازیی لە موچە‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا حكومەت بە هەماهەنگی دامەزراوە جیاجیاكانی لیژنەیەكی‬ ‫بۆ پێداچوونەوە بە پرۆژەكەی خولی رابردوو پێكهێناوە‪ ،‬بۆیە لێرەدا‬ ‫چەند تێبینیەك لەسەر بنچینەی پرۆژە یاساكە كە لە سایتی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان باڵوكراوەتەوە دەخەینەروو‪:‬‬ ‫مادەی یەكەم‪ ،‬بڕگەی یەكەم‬ ‫تیایدا ئاماژە بۆ ئەوە كراوە بنەماكانی یەكسانی و دادپەروەری و‬ ‫شایستەبوون پێوەرن بۆ پێدانی موچە‪ ،‬جێبەجێكردنی ئەو خاڵەش‬ ‫بەوە دەبێت‪ ،‬هەر موچە خۆرێك كە موچە لە حكومەتی هەرێم‬ ‫وەردەگرێت پێویستە بەشی الیەنی كەمی پێداویستیەكانی ژیانی بكات‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەگەر كەسەكە كرێچی بێت‪ ،‬يان بارودۆخی تایبەتی هەبێت‪،‬‬ ‫پێویستە ئەو موچەیە بەس بێت بۆ ئەوەی بتوانێ كرێی خانووەكەی و‬ ‫پێداویستیەكانی تری پێ جێبەجێ بکات‪ ،‬بەو پێیەی بیمەی تەندروستی‬ ‫نیە پێویستە بایی ئەوەش بكات كە بتوانێ خەرجی نەخۆشخانە بدات‪،‬‬ ‫واتە سەرەنجام هەر موچەخۆرێك بەو موچەیەی وەریدەگرێت و پێویستی‬ ‫بە ئیشی دووەم نەبێت پێداویستیەكانی رایی بكات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫ئامانجی ئەو بڕگەیە نایەتە دی‪ ،‬رەنگە ئێستا هێنانەدی ئەو خاڵە‬ ‫ئاسان نەبێت‪ ،‬بەهۆی زۆری ژمارەی مووچەخۆران و الوازی سیستەمی‬ ‫تەندروستی و نیشتەجێكردن و بوارەكانی تر‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا پێویستە‬ ‫لە دوورمەودا بەو روانگەیە سەیری پێدانی موچە بكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫فەرمانبەر پەنا نەبات بۆ كاری دووەم كە دواجار دەرفەت لەبەردەم تازە‬ ‫دەرچووان كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫مادەی سێیەم‪ ،‬یەكەم‬ ‫لەو بڕگەیە ئاماژە بە جێبەجێكردنی یاسای خانەنشینی یەكگرتووی‬ ‫فیدراڵ ژمارە (‪ )9‬كراوە‪ ،‬ئێمە پێمانوایە یاسای خانەنشینی عێراق بنەمای‬ ‫دادپەروەری تێدا وەك پێویست رەچاو نەكراوە‪ ،‬راستە بەو پێیەی ‪%80‬ی‬ ‫داناوە بۆ خانەنشینی پلە تایبەت‪ ،‬بە مەرجی تەمەن و خزمەت‪ .‬كە‬ ‫ئەوەش دووجار ناعەدالەتی دەخولقێنێت‪ ،‬چونكە موچەخۆرێكی ئاسایی‬ ‫ئەگەر بە ‪%80‬ی موچەكەی خانەنشین بێت‪ ،‬جیاوازیەكی گەورەی هەیە‬ ‫لەگەڵ پلە بااڵیەك كە بەهەمان رێژەی موچەكەی خانەشین دەبێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەرگایەكی گەورەتر لەسەر ناعەدالەتی موچە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە بۆ كەمكردنەوەی ئەو بۆشاییە دەكرێت رێگا چارەسەری تر‬ ‫بگیرێتەبەر بۆ راستكردنەوەی ئەو السەنگیە‪ ،‬بە دیدی ئێمە پێویستە‬ ‫خانەشینی لە ‪%50‬ەوە دەستپێبكات تا ‪ %80‬بۆ سەرجەم فەرمانبەران‪،‬‬ ‫واتە پلە تایبەتەكان كە موچەیان زۆرە بە رێژەی ‪%50‬ی موچەكانیان‬ ‫خانەشین بكرێن‪ ،‬دوای تێدابوونی مەرجەكان‪ ،‬هەروەها پلە ئاساییەكان‬ ‫بەگوێرەی كەمبوونەوەی موچەكانیان ئەو رێژەیەی پێی خانەنشین دەبن‬ ‫بەرز بكرێتەوە تا رێژەی ‪.%80‬‬ ‫مادەی شەشەم‬ ‫لەو مادەیە بەخشینی موچەی خانەنشینی و هەر ئیمتیازاتێكی تری‬ ‫دارایی بەستراوەتەوە بە تۆماری بایۆمەتری‪ ،‬بەگوێرەی بەدواداچوون‬ ‫تۆماری بایۆمەتری تەنیا لەیەك بوار سەركەوتوو بووە كە دوو‬ ‫موچەی و سێ موچەیی ئاشكرا كردووە بۆ هەمان كەس‪ ،‬ئەوانی تر‬ ‫كە پێیان دەوترێ بندیوارو ناشایستە سیستەمەكە سەركەوتوو نەبووە‬ ‫لە ئاشكراكردنیان‪ ،‬بۆیە پێویستە پێوەرەكان توندتر بكرێن بۆ ئەوەی‬ ‫خەڵكی ناشایستە دەربهێندرێن‪ ،‬ئەو خاڵەش یەكێكە لەو بابەتانەی‬ ‫كە زۆرترین گفتوگۆی لەسەرە‪ ،‬ئایا دواجار چۆن موچەی بەشێكی‬ ‫خەڵك دەبڕدرێت‪ ،‬كە هەیانە بە دەیان ساڵە ئەو پارەیە وەردەگرێت‪،‬‬ ‫جێبەجێكردنی ئەو مادەیە جورئەتی سیاسی دەوێت‪ ،‬هەروەها رێكەوتن‬ ‫و پشتیوانی هەموو الیەكی پێویستە‪ ،‬وەك دەبینین یەكێتی بۆ نەچونە‬ ‫ژێر باری ئەو خاڵە ئەوە بە پاساو دەهێنێتەوە كە موچەخۆرانی ئەوان‬ ‫راستە بەشێكیان كێشەی یاساییان هەیە‪ ،‬بەاڵم پارتیش موچەخۆری‬ ‫نایاسایی هەیەو چارەسەركراون‪ ،‬ئەوەش زۆر مشتومڕ هەلدەگرێت كە‬ ‫دواجار سەر لەكوێ دەردەهێنێت‪.‬‬ ‫فەسڵی شەشەم‪ ،‬مادەی یانزەهەم‬ ‫ئەو مادەیە یەكێكە لەو بابەتانەی كە زۆرترین قسە هەڵدەگرێت‪،‬‬ ‫بەگوێرەی مادەكە بێت بەشێك لە فەرمانبەران دەرماڵەكانیان دەبڕدرێت‪،‬‬ ‫بەو پێیەی كە بەشێوەی فعلی خزمەت لە بواری ئەرك و چاالكی تەكنیكی‬ ‫ناكەن‪ ،‬بڕینی هەر دەرماڵەیەك كاردانەوەی خراپی لێدەكەوێتەوە بۆ‬ ‫پشتیوانی خەڵك بۆ پرۆژەی چاكسازی‪ ،‬چونكە بەگشتی موچەی‬ ‫فەرمانبەران بە بەراورد لەگەڵ پێداویستیەكانیان وەك پێویست یەك‬ ‫ناگرێتەوە‪ ،‬بەتایبەت دوای سااڵنێكی قەیرانی دارایی و پاشەكەوتی‬ ‫موچە كە خەڵك كەوتۆتە ژێر فشاری دارایی‪ .‬بۆیە پێویستە ئەو‬ ‫مادەیە هەڵبگیرێت یان زیاتركردنی موچەی كارمەندانی تەكنیكی بێت‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە خەڵك پێی وادەبێت ئەوە بە یاسایی كردنی پاشەكەوتی‬ ‫موچەو بڕینیەتی‪ ،‬چونكە لەبیرمان نەچێت نزیكەی ‪%57‬ی ئەو موچەی‬ ‫فەرمانبەران وەریدەگرن بریتیە لە دەرماڵە بەشێوە جۆراوجۆرەكانی‪.‬‬ ‫بەگشتی پرۆژە یاساكە ئەگەر پەسەند بكرێت و دواتر جێبەجێ‬ ‫بكرێت دەكرێت دەبێتە هەنگاوی یەكەمی پرۆسەی چاكسازی لە كابینەی‬ ‫نۆیەم‪ ،‬بەاڵم ئەگەر حكومەت و پەرلەمان لەوە شكست بهێنن ئەوە‬ ‫كاریگەری لەسەر قۆناغەكانی دواتری هەوڵەكانی چاكسازیش دەبێت‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫کەیسەکەى دیناستى سەرهەڵدەداتەوە‬

‫داواى قەرەبووى ملیارێک و ‪ 600‬ملیۆن دۆالر لە هەرێم دەکات‬ ‫ئەنوەر کەریم‬ ‫هەرچەندە ئاشتى هەورامى بە‬ ‫بەرپرسانى حکومەتى هەرێمى کوردستانى‬ ‫وتووە کەیسى کۆمپانیاى دیناستى بۆ‬ ‫نەوت و گاز داخراوە‪ ،‬بەاڵم مانگى رابردوو‬ ‫جارێکى تر ئاگادار کراوەتەوە لەبەردەم‬ ‫دادگادا ئامادە بێت‪ ،‬کە کۆمپانیاکە داواى‬ ‫قەرەبووى ملیارێک و ‪ ٦٠٠‬ملیۆن دۆالر لە‬ ‫هەرێم دەکات‪.‬‬ ‫کۆمپانیای دیناستی پترۆلیۆم لە سلێمانی‬ ‫جێگیر کراوەو بە یاسایی کۆمپانیای ڕسپۆلی‬ ‫ئیسپانی کڕیوە‪ ،‬کە لە دوو کێڵگەی نەوتی‬ ‫تۆپخانەو کوردئەمیر کاردەکات‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتێکى گۆڤارى ئۆیل‬ ‫پرایزى ئەمریکى‪ ،‬مامەڵەی نێوان دوو‬ ‫کۆمپانیای دیناستی و ڕسپۆل بە گوێرەی‬ ‫یاسا دەرکراوەکانی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم کراوەو‬ ‫کە پێشتر لەژێر دەسەاڵتی ئاشتی هەورامی‬ ‫وەزیرى سامانە سروشتیەکان بوون ئێستا‬ ‫ڕاوێژکاری سەرۆک وەزیرانە‪.‬‬ ‫کەیسی سکااڵکەی کۆمپانیای دیناستی‬ ‫دژی حکومەتی هەرێمی کوردستان و‬ ‫شەخسی ئاشتی هەورامی لە دادگای‬ ‫شاهانەى بەریتانیا لە لەندەن تۆمارکراوە‪،‬‬ ‫لە کەیسەکەدا کۆمەڵێک تۆمەت تۆمارکراون‬

‫وەک‪ :‬کاری نایاسایی‪ ،‬چاوچنۆکی و‬ ‫هەڕەشە و تۆقاندن‪.‬‬ ‫لە سکااڵکەدا باس لەوەکراوە گوایە‬

‫کەسانێک لە حکومەت و لە دوو حیزبی‬ ‫دەسەاڵتداری هەرێمدا هەن هەر لە وەزیری‬ ‫ئەوکاتی سامانە سروشتییەکان و چەند‬

‫بەرپرسێکی بااڵی تر داوای پشکی خۆیانیان‬ ‫کردووەو کۆمپانیاکەش نەیداوە‪ .‬ئەو‬ ‫پشکەش کە داوا کراوە لەنێوان ‪ 2٠‬بۆ ‪3٠‬‬

‫لە سەدی مامەڵەکە بووە‪ ،‬بۆیە ڕێگرییان‬ ‫کردووە لە مامەڵەکەو مامەڵەی نێوان‬ ‫دوو کۆمپانیا بەریتانی و ئیسپانیهكهی‬ ‫پەکخستووە‪.‬‬ ‫یەکەمجار سکااڵکە لە ‪14‬ی مانگی ئابدا لە‬ ‫دادگای شاهانەی لەندەن تۆمارکراو تا کۆتایى‬ ‫مانگى رابردوو ئاشتی هەورامی بەرپرسانى‬ ‫حکومەتى هەرێمى ئاگادارکردوەتەوە ئەو‬ ‫کەیسە داخراوەو کۆتایی پێهاتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کۆتایى مانگى رابردوو لە فڕۆکەخانەی‬ ‫هیسرۆ ئاشتی هەورامی نامەی دادگای‬ ‫شاهانەی لەندەنی دەدرێتە دەست بۆ ئەوەی‬ ‫ئامادەیى دانیشتنی دادگا بێت‪ ،‬بەپێى ئۆیل‬ ‫پرایز‪.‬‬ ‫کاتی ئەوە هاتووە ئاشتی هەورامی‬ ‫بەرپرسانى هەرێم ئاگادار بکاتەوە کەیسەکە‬ ‫دانەخراوەو لەهەوڵى ئەوەدایە کەیسەکە‬ ‫دوابخات یان دادگاکە بگۆڕێت بۆ دادگایەک‬ ‫کە زیاتر نزیک بێت و پەیوەندییەکی باشی‬ ‫لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت‪.‬‬ ‫بەپێى ماڵپەرى ئۆیل پرایسى ئەمریکى‪،‬‬ ‫لە هەموو حاڵەتەکاندا حکومەتى هەرێم‬ ‫رووبەڕووى داوایەکى یاسایى کۆمپانیاى‬ ‫دیناستى بووەتەوە کە داواى قەرەبووى‬ ‫یەک ملیارو ‪ ٦٠٠‬ملیۆن دۆالر دەکات و‬ ‫ئەگەریش زۆرە بڕیارى دادگا لە بەرژەوەندى‬ ‫کۆمپانیاکە بێت‪.‬‬ ‫ئەمە یەکەمجار نیە ئاشتی هەورامی‬ ‫هەڵەی وا گەورە دەکات و پابەند نابێت‬

‫سکااڵکەی دیناستی‬ ‫دژی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان و شەخسی‬ ‫ئاشتی هەورامی لە‬ ‫دادگای شاهانەى‬ ‫بەریتانیا لە لەندەن‬ ‫تۆمارکراوە‬ ‫بە یاساکانەوەو کەرتی نەوت و گازی‬ ‫کوردستانی تووشی کێشەی گەورە دەکات‪،‬‬ ‫وەک ئەوەى پێشتر لە کەیسى دانا غازو‬ ‫هاوبەشەکانی روویداو بە زیانی گەورە لێى‬ ‫هاتە دەرەوەو خەڵكی کوردستان باجی‬ ‫گەورەیان دا‪.‬‬

‫عەزیز عەلی‪ ،‬شارەزای ئابووری‪:‬‬

‫حكومەتی هەرێم هیچ دامەزراوەیەكو‬ ‫سندوقێكی خانەنشینی نیە‬ ‫زەمەن‪ :‬مادەی ‪27‬ی خانەنشینی‬ ‫ساڵی ‪ 2٠٠٦‬چۆن پێناسەی خانەنشینی‬ ‫دەكات؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬لە مادەی یەكی‬ ‫یاساكەدا بەم شێوەیە پێناسەی‬ ‫خانەنشینی دەكات‪ ،‬خانەنشین ئەو‬ ‫كەسەیە‪ ،‬لە ئەنجامی خزمەتێكی وەزیفی‬ ‫بەگوێرەی یاسای خانەنشینی مەدەنی‬ ‫خانەنشینی سەربازی خانەنشینی‬ ‫هێزەكانی ناوخۆ خانەنشین كراون‪،‬‬ ‫خانەنشینی دەستەبەری كۆمەاڵیەتیش‬ ‫لە یاسای ژمارە ‪39‬ی ساڵی ‪1971‬ی‬ ‫دەوڵەتی عێراقی پێناسەی بۆ كراوە‬ ‫كە خانەنشینكردنی كرێكاران‪ ،‬پلە‬ ‫تایبەتەكان‪ ،‬كە بەشێوەی دەوری‬ ‫پۆستێكیان وەرگرتووە خانەنشین‬ ‫دەكرێن‪ ،‬بەاڵم بەپێی یاسای ژمارە‬ ‫‪28‬ی ساڵی ‪2٠٠7‬ی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫پەسەند كراوە‪ ،‬كە سەرجەم پێشمەرگە‬ ‫دێرینەكانی سااڵنی ‪19٦1‬و ساڵی‬ ‫‪ 1991‬تا ساڵی ‪ 2٠11‬خانەنشین دەبن‪،‬‬ ‫بەدەر لەو وادەیە هەرچی خانەنشین‬ ‫بكرێت نایاساییە‪ ،‬كە پێشمەرگەی‬ ‫كەمئەندام‪ ،‬بەهەمان ساڵو خزمەتی‬ ‫خانەنشین‬ ‫دێرینەكان‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا پێناسەی‬ ‫خانەنشینی ساڵی ‪ 2٠٠٦‬و ساڵی ‪2٠14‬‬ ‫بەم شێوەیە گۆڕانكاری تێدا كراوە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ ،‬فەرمانبەران ‪ ٦3‬ساڵی تەواو‬ ‫كردبێتو لەكاتی نەخۆشیو مردندا‬ ‫لەكاتی وەزیفەی دەوری خانەنشین‬ ‫دەكرێت‪ ،‬كرێكارانیش دەبێت لە ‪%1٠‬ی‬ ‫موچەكەیان بدەنە حكومەت‪ ،‬پارێزەرانو‬ ‫رۆژنامەنووسانیش‪ ،‬دەبێت بەشداربن‬ ‫بە رێژەی ‪ %1٠‬موچەكەیان لە سندوقی‬ ‫خانەنشینی دابنێن ئەوكات خانەنشینی‬ ‫دەیانگرێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬یاساكە ناونراوە یاسای‬ ‫خانەنشینی یەكگرتوو چۆن هەرێمی‬ ‫كوردستان دەگرێتەوە؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬یاسای خانەنشینی‬ ‫یەكگرتوو ژمارە ‪27‬ی ساڵی ‪2٠٠٦‬‬ ‫سەرجەم فەرمانبەرانو موچەخۆرانی‬ ‫عێراقو بە هەرێمی كوردستانیشەوە‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬تا ئێستا هەرێم بەم یاسایە‬ ‫كاردەكات رێژەی ‪%7‬ی موچەی بنەڕەتی‬ ‫بڕاوە لە فەرمانبەرانی هەرێم بۆ سندوقی‬ ‫خانەنشینی‪ ،‬بەاڵم یاسای خانەنشینی‬ ‫یەكگرتوو هەموار كراوە بە یاسای‬ ‫خانەنشینی یەكگرتووی ژمارە ‪9‬ی‬ ‫ساڵی ‪ ،2٠14‬كەچی تائێستا حكومەتی‬

‫عێراق بەم یاسایە كاردەكاتو پەرلەمانی‬ ‫كوردستان قسەی لەسەر چەند مادەو‬ ‫بڕگەیەكی كرد‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬

‫یاسای خانەنشینی‬ ‫یەكگرتوو سەرجەم‬ ‫فەرمانبەرانو‬ ‫موچەخۆرانی‬ ‫عێراقو بە هەرێمی‬ ‫كوردستانیشەوە‬ ‫دەگرێتەوە‬

‫عەزیز عەلی‪ ،‬شارەزای ئابووری دەڵێت‪:‬‬ ‫حكومەتی هەرێم هیچ دامەزراوەیەكو‬ ‫سندوقێكی خانەنشینی نیەو خانەنشینی‬ ‫هەرێم زۆربەیان نایاسایینو حیزب‬ ‫خانەنشینی كردوون بە پلەی تایبەت‪.‬‬ ‫عەزیز عەلی‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫“زەمەن”دا روونكردنەوە دەدات لەسەر‬ ‫هەمواری یاسای خانەنشینی ژمارە ‪9‬ی‬ ‫ساڵی ‪2014‬ی حكومەتی عێراقو دەڵێت‪:‬‬ ‫ناكرێت حكومەتی هەرێم بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫تەمەنی فەرمانبەرانی خانەنشین كراو كار‬ ‫بە یاسای خانەنشینی نوێی عێراقی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم خاڵەكانی دیكەی پەراوێز بخات”‪.‬‬

‫یاساكە هەموار‬

‫سازدانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬

‫نەكاتەوە‬

‫سەرجەم فەرمانبەرانو خانەنشینانی‬ ‫هەرێم لەسەرجەم مستەحەقاتی ئەم‬ ‫یاسایە بێبەشن‪.‬‬ ‫خانەنشینی‬ ‫تەمەنی‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫كەمكراوەتەوە لە ‪ ٦3‬ساڵەوە بۆ ‪٦٠‬‬ ‫ساڵ ئایا كاریگەری دەبێت لەسەر‬ ‫ڕەخساندنی هەلی كار؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬حكومەتی عێراق‬ ‫لە پەرلەمانەوە لە مادەی ‪1٠‬ی‬ ‫خانەنشینی یەكگرتووی ساڵی ‪2٠14‬‬ ‫تەمەنی خانەنشینی كردووە بە ‪٦٠‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬لەبەرئەوەی حكومەتی عێراق‬ ‫‪ 2٠2٠٠٠‬هەزار هەلی كار دەڕەخسێنێت‪،‬‬ ‫بەمەرجێك فەرمانبەری خانەنشین كراو‬ ‫دەبێت ‪ 25‬ساڵ خزمەتی هەبێت لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا موچەی‪ 12‬مانگی فەرمانبەر‬ ‫بەبێ دەستكاری وەردەگرێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫شەش‬ ‫موچەی‬ ‫خانەنشینكردنیدا‬ ‫مانگی پێشەكی وەردەگرێت موچەی‬ ‫خانەنشینیەكەی لە چوار سەد هەزار‬ ‫كەمتر نابێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆچی تائێستا نە‬ ‫حكومەتو نە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫هیچ روونكردنەوەیەكیان نەداوە لەسەر‬ ‫یاسای نوێی خانەنشینی یەكگرتوو؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬حكومەتی عێراق‬ ‫دامەزراوەیەكی گشتی خانەنشینی هەیە‬

‫كە موچەی سەرجەم خانەنشینان لەم‬ ‫دامەزراوەیە دابەش دەكرێت‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم هیچ دامەزراوەیەكو سندوقێكی‬ ‫خانەنشینی نیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫خانەنشینی حكومەتی عێراقی بە‬ ‫یاسای خانەنشینی وەردەگیرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خانەنشینی هەرێم زۆربەیان نایاسایینو‬ ‫حیزب خانەنشینی كردوون بە پلەی‬ ‫تایبەتو سەربازیی‪ ،‬ماوەی دوو ساڵە‬ ‫پڕۆژەی چاكسازی لە پەرلەمانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئەوەی زۆرینەی كادیرەكانی‬ ‫حیزب بە نایاسایی خانەنشین كراون‬ ‫ئەو پڕۆژەیاسایە ناچێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر پڕۆژەیاسای ژمارە‬ ‫‪9‬ی ساڵی ‪ 2٠14‬جێبەجێ بكرێت دەبێتە‬ ‫هۆی بارگرانی بۆ سەر حكومەتی هەرێم؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬لە مادەی ‪8‬ی پڕۆژە‬ ‫یاساكەدا كە تایبەتە بە سندوقی‬ ‫خانەنشینی تاوەكو ئێستا لە هەرێم‬ ‫دانەمەزراوە‪ ،‬دەبێت وەك عێراق‬ ‫دامەزراوەیەكی خانەنشینی لە هەرێم‬ ‫هەبێت‪ ،‬تا هەموو ئەو موشتەقاتانەی‬ ‫لە یاساكەدا هاتووە ئەو سندوقە‬ ‫دابینی بكات بەبێ جیاوازی‪ ،‬ئەوكات‬ ‫نابێتە بارگرانی بۆ سەر بودجە‪،‬‬ ‫چونكە فەرمانبەرانێك خانەنشین دەبن‬

‫ناكرێت حكومەتی‬ ‫هەرێم تەمەنی‬ ‫خانەنشینی‬ ‫كەمبكاتەوەو‬

‫هیچ پەیوەندیەكیان بەسەر موچەی‬ ‫حكومەتەوە نابێت ئەو دامەزراوەیە‬ ‫سەرجەم موچەی خانەنشینان دابین‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كێ بەرپرسیارە لە هەرێم‬ ‫لە جێبەجێنەكردنی یاسای ژمارەی ‪9‬ی‬ ‫ساڵی ‪2٠14‬ی حكومەتی عێراق؟‬ ‫عەزیز عەلی‪ :‬ماوەی پێنج ساڵە‬ ‫خانەنشینانی هەرێم لەو مشتەقاتانە‬ ‫بێبەش كراون بە موچەو مینحەیەكی‬ ‫كەم خانەنشین دەبن‪ ،‬پەرلەمانو‬ ‫حكومەتی هەرێم چەند بڕگەیەكیان‬ ‫ئاماژە پێكردووە لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەس قسە بووە هیچی‬ ‫لە بەرژەوەندی خانەنشینان نەبووە‪،‬‬ ‫دەبێت پەرلەمانی كوردستان زۆر‬ ‫بەخێرایی كار لەسەر یاسای خانەنشینی‬ ‫ژمارەی ‪9‬ی ساڵی ‪ 2٠14‬بكاتو‬ ‫وەكو خۆی پەسەندی بكەن‪ ،‬ناكرێت‬ ‫حكومەتی هەرێم تەمەنی خانەنشینی‬ ‫كەمبكاتەوەو یاساكە هەموار نەكاتەوە‬ ‫بە یاسای خانەنشینی حكومەتی عێراقی‬ ‫ساڵی ‪ ،2٠14‬كە كۆمەڵێك بڕگەو یاسای‬ ‫تێدایە لە پڕۆژەیاسادا كە سەرجەمیان‬ ‫لە خزمەتی خانەنشیناندان وەك‪:‬‬ ‫بڕینەوەی خانەنشینی بۆ كەرتی تایبەت‪،‬‬ ‫نەهێشتنی جیاوازی موچەی خانەنشینی‬

‫لەنێوان كەرتی گشتیو كەرتی تایبەتدا‪،‬‬ ‫بەخشینی پاداشتی خزمەت بۆماوەی‬ ‫دوانزە مانگ بە سەرجەم موچەو‬ ‫دەرماڵەوە جگە لە پارەی موچەو‬ ‫وەرگرتنی مۆڵەت بۆ كراوە بۆ ماوەی‬ ‫شەش مانگ‪ ،‬كۆكردنەوەی ماوەی‬ ‫مۆڵەتی كۆكراوە كە زیاد بووە‪ ،‬لە ‪18٠‬‬ ‫ڕۆژ خزمەت‪ ،‬ئاسانكاری گواستنەوەی‬ ‫كارمەندان لە كەرتی تایبەتەوە بۆ‬ ‫كەرتی گشتی بەپێچەوانەشەوە لەگەڵ‬ ‫بڕینەوەی موچە بۆ ئەو كەسانەی‬ ‫لەكاتی كاردا توشی بەركەوتن دەبن‪،‬‬ ‫خانەنشین كردنی بێوەژنی خاوەن ‪15‬‬ ‫ساڵ خزمەت بۆ ئەوانەی خاوەن سێ‬ ‫منداڵن تەمەنیان لەخوار ‪ 18‬ساڵەوەیە‪،‬‬ ‫داننان بە خزمەتی پێشمەرگە بەشداری‬ ‫هەموو شۆڕشی گەلی كوردی كردبێت‪،‬‬ ‫بڕینەوەی موچە بۆ كەسوكاری‬ ‫لەكاتی‬ ‫گرێبەست‬ ‫فەرمابەرانی‬ ‫مردنیدا‪ ،‬بەخشینی دەرماڵەی گرانی‬ ‫ژیان بەڕێژەی لە ‪ %1‬بۆ هەر ساڵێك‬ ‫بە خزمەتی خانەنشینی بۆی هەژمار‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەر فەرمانبەرێك خزمەتی‬ ‫وەزیفیەكەی بگاتە چل ساڵ ‪%1٠٠‬ی‬ ‫موچەی بنەڕەتیەكەی وەك موچەی‬ ‫خانەنشینی وەردەگرێت‪ .‬چەندین بڕگەی‬ ‫دیكە كە لە یاسا نوێكەدا ئاماژەی‬ ‫پێدەكرێت‪.‬‬

‫خانەنشینانی‬ ‫هەرێم‬ ‫زۆربەیان‬ ‫نایاسایینو‬ ‫حیزب‬ ‫خانەنشینی‬ ‫كردوون‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪٢٠١9/١٢/١٠‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫ـــــتییەکانی ‪12/12‬ی بەریتانیا‬ ‫نوێنەر هەڵبژێرن لەو ناوچەیەی لێی‬ ‫نیشتەجێن‪.‬‬ ‫هەموو کەسێکی سەروو تەمەن ‪ ١٨‬ساڵ‬ ‫مافی دەنگدانی هەیە‪ ،‬بەو مەرجەی ناوی‬ ‫لە تۆماری دەنگدەراندا هەبێت و هەڵگری‬ ‫رەگەزنامەی بەریتانی بێت‪.‬‬ ‫هەمیشە کەسانی بە تەمەن زیاتر‬ ‫بەشداری پرۆسەکە دەکەن بە بەراورد بە‬ ‫کەسانی گەنج‪ ،‬بۆ نمونە لە هەڵبژاردنە‬ ‫گشتیەکانی ساڵی ‪٢٠١٧‬دا تەنیا ‪ ٥٩‬لە‬ ‫سەدی ئەوانەی دەنگیان دابوو تەمەنیان لە‬ ‫نێوان ‪ ٢٠‬بۆ ‪ ٢٤‬ساڵیدا بوو‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫‪ ٧٧‬لە سەدی ئەوانەی بەشداری دەنگدانیان‬ ‫کردبوو تەمەنیان لە نێوان ‪ ٦٠‬بۆ ‪ ٦٥‬ساڵیدا‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی ناوەندەکانی دەنگدان‬ ‫لە قوتابخانە و کەنیسەو شوێنە گشتییەکانی‬ ‫دیکە دادەنرێن و دەنگدەران دوای دیاری‬ ‫کردنی ناوی کاندیدێک‪ ،‬کاغەزی تایبەت بە‬ ‫دەنگدان دەخاتە نێو سندوقێکی تایبەتەوە‪.‬‬

‫میکانیزمی دیاریکردنی براوەکان‬

‫دەنگدان لە هەڵبژاردنە‬ ‫گشتییەکەدا چۆن ئەنجام‬ ‫دەدرێت؟‬

‫نزیکەی ‪ ٤٦‬ملیۆن کەس لە هەڵبژاردنە‬ ‫گشتییەکەی ئەو واڵتەدا مافی دەنگدانیان‬ ‫هەیە و هەر یەکێکیان بۆیان هەیە یەک‬

‫هەر کاندیدێک زۆرترین دەنگ بە‬ ‫دەستبهێنێت دەبێتە خاوەنی کورسییەک‬ ‫لە ئەنجومەنی گشتی بەریتانیدا‪ .‬هەربۆیە‬ ‫کاندیدەکان دەبێت زۆرترین دەنگی دەنگدەر‬ ‫کۆبکەنەوە زیاتر لەوەی کە رکابەرەکەی لە‬ ‫هەمان بازنەی هەڵبژاردندا بە دەستی هێناوە‪.‬‬ ‫هەندێجار کاندیدی براوە پێویستی بە نیوەی‬ ‫دەنگی دەنگدەرانی بازنەی هەڵبژاردنەکە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫زۆرینەی کاندیدەکان سەر بە پارتێکی‬ ‫سیاسین لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەک کاندیدی‬ ‫سەربەخۆش لە هەڵبژاردنەکەدا هەن‪.‬‬ ‫هەر پارتێکی سیاسی نیوەی کورسی‬ ‫پەرلەمانی بەریتانیای بە دەستهێنا‪ ،‬واتە‬ ‫‪ ٣٢٦‬کورسی‪ ،‬دەبێتە براوەی هەڵبژاردن و‬ ‫لە الیەن شاژنی بەریتانیاوە رادەسپێردرێت‬ ‫بۆ پێکهێنانی کابینەی حکومەت‪.‬‬

‫ئەگەر هیچ پارتێک نەیتوانی زۆرینەی‬ ‫کورسییەکان بەدەستبهێنێت ئەوا دەتوانێت‬ ‫لەگەڵ پارتێکی دیکە یان زیاتردا هاوپەیمانی‬ ‫پێکبهێنن بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێ‪.‬‬

‫لە هەڵبژاردنی ‪٢٠١٧‬دا‬ ‫چی روویدا؟‬

‫لە ساڵی ‪١٩٢٢‬وەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫هەڵبژاردنەکانی بەریتانیا تەنیا دوو پارتی‬ ‫سیاسی تێیدا براوە بوون‪ ،‬ئەوانیش یان پارتی‬ ‫کرێکاران بووە یاخود پارتی پارێزگاران‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ‪ ٢٠١٧‬هەردوو‬ ‫پارتی سەرەکی ژمارەیەکی باشی دەنگی‬ ‫دەنگدەرانی بەریتانیایان بە دەستهێنا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیانتوانی بە تەنیا حکومەت پێکبهێنن‪ ،‬لەو‬ ‫کاتەدا پارتی پارێزگاران کوتلەی زۆرینە‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم کورسیەکانیان بەشی پێکهێنانی‬ ‫حکومەتی نەدەکرد هەربۆیە لەگەڵ پارتی‬ ‫یەکێتی دیموکراتی بەریتانیا کابینەی‬ ‫هاوبەشی پێکهێنا‪.‬‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەدا لە ساڵی ‪٢٠١٧‬وە‬ ‫هەردوو پارتی سەرەکی پارێزگاران و‬ ‫کرێکاران دەنگەکانیان زۆر کەمی کردووەو‬ ‫لە بەرامبەردا پارتی دیموکراتی ئازادیخواز‬ ‫دەنگەکانی زیادیان کردووە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی گشتی رۆژی ‪١٢‬ی مانگ‬ ‫بۆ دیاریکردنی نوێنەرانی ژووری یەکەمی‬ ‫پەرلەمانە کە پێی دەوترێت ئەنجومەنی‬ ‫گشتی بەریتانی‪ ،‬هەرچی ژوری دووهەمە‬ ‫کە بە ئەنجومەنی لۆردات ناودەبرێت‪،‬‬ ‫ئەندامەکانی بە هەڵبژاردن دیاری ناکرێن‬ ‫بەڵکو لەالیەن شاژنەوە دیاری دەکرێن‪.‬‬

‫لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٧‬وە هەردوو‬ ‫پارتی سەرەکی‬ ‫پارێزگاران‬ ‫و کرێکاران‬ ‫دەنگەکانیان زۆر‬ ‫کەمی کردووەو‬ ‫لە بەرامبەردا‬ ‫پارتی دیموکراتی‬ ‫ئازادیخواز‬ ‫دەنگەکانی‬ ‫زیادیان کردووە‬

‫کێ دەتوانێت خۆی کاندید بکات؟‬

‫هەموو کەسێکی سەروو ‪ ١٨‬ساڵ‬ ‫دەتوانێت خۆی کاندید بکات‪ ،‬بەو مەرجەی‬ ‫خاوەنی رەگەزنامەی بەریتانی بێت و لە‬ ‫کەرتی حکومی و دادوەری و پۆلیس و‬ ‫سوپادا کارمەند نەبێت‪ ،‬هەروەها زیندانیش‬

‫نەبێت‪.‬‬ ‫هەموو کاندیدێک پێویستە لەسەری ‪٥٠٠‬‬ ‫پاوەن گرەنتی دابنێت لە بانکێکدا‪ ،‬کە ئەگەر‬

‫نەیتوانی ‪ ٥‬لە سەدی دەنگەکانی بازنەی‬ ‫هەڵبژاردنەکەی بە دەستبهێنێت ئەوا بۆی‬ ‫ناگەڕێنرێتەوە‪.‬‬

‫کەی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان‬ ‫دەردەچێت؟‬

‫دەنگدان رۆژی ‪١٢‬ی کانونی یەکەمی‬ ‫‪ ٢٠١٩‬بەڕێوەدەچێت لە کاتژمێر ‪٧‬ی بەیانی‬ ‫دەستپێدەکات بۆ کاتژمێر ‪١٠‬ی شەو‪،‬‬ ‫ئەنجامەکانیش یان هەمان شەو یاخود رۆژی‬ ‫دواتر ئاشکرا دەکرێت‪.‬‬ ‫کاتێک پارتی براوە دەستنیشان دەکرێت‬ ‫پێویستە لەسەر سەرۆکی پارتەکە بچێتە‬ ‫کۆشکی شاهانەی پاکینگهام بۆ ئەوەی داوا‬ ‫لە شاژن بکات بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت‪.‬‬ ‫دوای رەزامەندی شاژن (زیاتر شتێکی‬ ‫رۆتینییە) سەرۆکی پارتی براوە دەچێتە‬ ‫خانوی ژمارە ‪ ١٠‬لە شەقامی داونینگ کە‬ ‫بارەگای ئەنجومەنی وەزیران و شوێنی‬ ‫نیشتەجێی سەرۆکی حکومەتیشە‪.‬‬

‫کاندیدێکی کورد لە هەڵبژاردنە‬ ‫گشتیەکانی بەریتانیا‬

‫ئیبراهیم دوگوز گهنجێکی کوردی باکوری‬ ‫کوردستانەو کاندیده لهسهر لیستی پارتی‬ ‫کرێکارانی بهریتانی بۆ ههڵبژاردنهکانی ‪١٢‬ی‬ ‫ئهم مانگه‪ ..‬ههرچهنده خهڵکی بهریتانی زیاتر‬ ‫بههۆی ههڵوێسته مرۆییهکهیهوه له کاتی کاره‬ ‫تیرۆریستیهکانی لهندهن که ئیبراهیم دهرگای‬ ‫چێشتخانهکهی خۆی کردبۆوه و ڕێگهی دابوو‬ ‫خهڵک بهبهالش نان بخۆن‪ ،‬دهیناسن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهو کوڕێکی چاالکی سیاسی و ئهندامێکی‬ ‫پڕ وزهی پارتی کرێکارانی بهریتانیه‪ .‬هاوکات‬ ‫کاندیدی ناوچهی وێست برۆمویچ ئیستە‪.‬‬ ‫ئیبراهیم لهگهڵ پارتهکهی دهیانهوێت‬ ‫پارهی خوێندنی زانکۆ نههێڵن و بهریتانیا‬ ‫له یهکێتی ئهوروپادا بمێنێتهو (ئهم خاڵهیان‬ ‫ههموو حیزبهکه لهگهڵیدا نییه)‪.‬‬

‫زۆریی ئاگرکەوتنەوەو کەمیی ئاگرکوژێنەوە‬ ‫محەمەد ئەلرومەیحی‬ ‫ئێمە خۆمان ئامادە دەکەین بۆچوونە‬ ‫ناو دەیەیەکی نوێوە‪ ،‬هاوکات ماڵئاوایی‬ ‫لە دەیەیەکی دیکە دەکەین کە پڕبوو لە‬ ‫رێژەیەکی بەرز لە ملمالنێ و کێشمەکێشی‬ ‫نێو کۆمەڵگەو دەتوانین زۆر بە ئاسانی بە‬ ‫دەیەی “عەرەبی”ی شڵەژاو وەسفی بکەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئایا سەبارەت بە دیمەنی گشتی عەرەب‬ ‫لە دەیەی داهاتوودا پێشبینی چ رووداوگەلێک‬ ‫دەکەین؟ دەتوانین ئەوەی پێشبینی دەکەین‬ ‫کورتی بکەینەوە لە گوزارشتێکدا “زۆری‬ ‫ئاگرکەوتنەوەو کەمی ئاگرکوژێنەوە”‪ ،‬کەمی‬ ‫ئاگرکوژێنەوە لەبنەڕەتدا لە کەمی بەرگری‬ ‫تێگەیشتنەوە سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬کە‬ ‫نوخبەیەکی فراوانی بڕیار بەدەستانی پێ‬ ‫دەناسرێتەوە‪ ،‬سەبارەت بە کاریگەری ئەو‬ ‫گۆڕانکارییە کۆمەاڵیەتیانەی لە ستراکچەری‬ ‫کۆمەڵگە عەرەبییەکاندا روویانداوە‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی دەخالەتکردنی ژمارەیەکی زۆر لە‬ ‫هۆکارە لۆکاڵی و جیهانییەکان‪.‬‬ ‫‪ 10‬ساڵی رابردوو ئاسان نەبوو‪ ،‬بەڵکو‬ ‫سەرەتاکانی بریتی بوون لە چەندین‬ ‫گۆڕانکاریی ریشەیی لە ژمارەیەک لە واڵتانی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬کە کودەتا بوو بەسەر شتە باوو‬ ‫پێشبینیکراوەکاندا‪ ،‬بەهۆیەوە بەشێوەیەک‬ ‫لە شێوەکان کاریگەری لەسەر زۆرینەی‬ ‫کۆمەڵگەکانی ناوچەکە بەجێهێشت و وایکرد‬ ‫ئەو کۆمەڵگایانە ریزبەندییە سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ئابورییەکانی بۆ دەیەییەکی‬ ‫تەواو دیاری بکات‪ .‬بە درێژایی دەیەیی رابردوو‬ ‫هەڵمەتە میللیە کورت و خێراکان لە هەر‬ ‫یەکە لە تونس و میسرو لیبیا بەردەوام بوو‪،‬‬ ‫سوریاش بوو بە شوێنی “ سیاسەتی خراپ‬ ‫بە پلەی ئیمتیاز”‪ ،‬لە سوریا تەنها هاواڵتیانی‬ ‫نەکوژران و نەچەوسێنرانەوە‪ ،‬بەڵکو شکۆو‬ ‫خودی سەروەری واڵتیش شکێنرا‪ ،‬کۆتایی‬ ‫دەیەی رابردووش بەردەوامیدان بوو بە‬ ‫داخوازییە سیاسی و جەماوەرییەکان‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی لە سودان روویداو ئەوەشی لە عێراق و‬ ‫لوبنان و یەمەن و جەزائیرو تونس و تەنانەت‬ ‫ئێرانیش روودەدەن‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سەدەدا کورتهێنانێکی‬ ‫ترسناک هەبوو لەالیەن نوخبەی عەرەبییەوە‬ ‫سەبارەت بە تێگەیشتنی رووداوەکان‪.‬‬ ‫بەشێوەیەک نەمانزانی چۆن خوێندنەوە‬ ‫بۆ دیمەنە کۆمەاڵیەتیە گۆڕاوەکان بکەین‪،‬‬ ‫هەروەها نەمانزانی چۆن خوێندنەوە بپ‬ ‫ئەو گۆڕانە ریشەییانە بکەین کە لە تەونی‬

‫کۆمەاڵیەتی نیشتمانیدا روویاندابوو‪ ،‬هەروەک‬ ‫زۆر کەمتەرخەمانە مامەمەڵەمان کرد‬ ‫لەگەڵ ئەو گۆڕانە بونیادی و رۆشنبیریانەی‬ ‫روویاندابوو‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لە داینامیکیەتی ئەو‬ ‫گۆڕانکاریانە بگەین‪ ،‬نمونەیەکی رۆژئاوایی‬ ‫بەرچاو دەهێنینەوە‪ ،‬کە لە فەرەنسا روویداوە‪،‬‬ ‫لە دوای هەڵمەتە سەربازییەکەی ناپلیۆن لە‬ ‫سەدەی نۆزدەدا بۆ سەر روسیا‪ ،‬فەرەنسا بە‬ ‫تێکشکاوی لەو جەنگە هاتە دەرەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫سوپای فەرەنسا توانی بچێتە ناو مۆسکۆی‬ ‫پایتەختی روسیاوە‪ .‬لەو جەنگەدا فەرەنسا لە‬ ‫رواڵەتدا وەک هێزێکی سەرکەوتوو دەرکەوت‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر بە تێکشکاوی خاکی روسیای‬ ‫بەجێهێشت‪ .‬یەکێک لە کەسایەتییەکانی‬ ‫فەرەنسا لەو دەمەدا وتی‪“ :‬شکانی فەرەنسا‬ ‫بەهۆی کەمی هێز و چەک و تەقەمەنییەوە‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵکو بەهۆی تێنەگەیشتنیانەوە بوو‬ ‫لە کۆمەڵگەی بەرامبەر‪ ،‬کە بەوهۆیەشەوە‬ ‫بڕیارە چارەنوسسازەکانیان بەبێ خەماڵندنو‬ ‫بەبێ رەچاوکردنی جوگرافیاو کەلتورو‬ ‫مێژووی دوژمنەکەیان دەردەکرد”‪ .‬هەربۆیە‬ ‫پەیمانگەیەکی دامەزراند بۆ ئەوەی نوخبەی‬ ‫سیاسی فەرەنسی فێری هونەرەکانی سیاسەت‬ ‫و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بکات‪،‬‬ ‫بنەمای ئەو فێرکردنەش لەسەر تێگەیشتنی‬ ‫کۆمەڵگەی بەرامبەر بونیادنرابوو‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫ئەوە کرۆکی سیاسەت و کلیلەکەشی بوو‪،‬‬ ‫ئەو پەیمانگەیە دواتر بوو بەو دامەزراوەیەی‬ ‫کە بە زانکۆی “سیانس پۆ” ناسراو پاشان‬ ‫بوو بەو قوتابخانەیەی کە لە سەردەمی‬ ‫هاوچەرخدا باشترین سیاسەتمەداری بەرهەم‬ ‫دەهێنا‪ ،‬چونکە رایدەهێنان بۆ تێگەیشتنی‬ ‫کۆمەڵگەکەیان و کۆمەڵگەکانی بەرامبەریش‬ ‫لەسەر بنەمایەکی زانستی تۆکمە‪.‬‬ ‫توێژەران لەسەر ئەوە کۆکن کە‬ ‫جیاکاری بکەن لە نێوان زانستە موجەرەدو‬ ‫پراکتیکیەکان و زانستە کۆمەاڵیەتییەکاندا‪،‬‬ ‫بەوپێیەی یەکەمیان وەکو زانستی نەرم‬ ‫و دووهەمیان وەکو زانستی قورس‪ ،‬لێک‬ ‫بدەنەوە‪ .‬بە واتایەکی دیکە ناسینی خۆت‬ ‫و ئەوانی دیکە لەسەر بنەمای میتۆدێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کارێکی قورسترە‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫پرۆسەکە پێویستی بە مەعریفەیەکی زانستیی‬ ‫هەیە نەک سۆزداریی‪ ،‬بەشێوەیەک مەسەلەکە‬ ‫بریتیە لە جیاکردنەوەی جەنگ لە ئاشتی‪،‬‬ ‫نائارامی لە ئارامی و پێشکەوتن لە چەقین‬ ‫و وەاڵمدانەوەی داخوازییەکانی خەڵک یان‬ ‫بێ بەهاکردنی‪ .‬ئەمەش پێچەوانەی ئەو‬ ‫تێگەیشتنە باوەی نێو کەلتوری ئێمەیە کە‬

‫بەداخەوە ئێستاش هەر بەردەوامە‪ ،‬کە‬ ‫زانستە موجەرەدەکان بەرز دادەنێ و زانستە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانیش بێ بەها تەماشا دەکات‪.‬‬ ‫هەر دەربارەی شرۆڤەیەکی تر لە‬ ‫گرنگی زانستی کۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬هاوڕێیەکم‬ ‫کە مامۆستایەکی عەرەب بوو لە سەنعای‬ ‫پایتەختی یەمەن‪ ،‬باسی یەکەم ئەزمونی‬ ‫خۆی بۆ کردم لە دانیشتنی “خواردنی قات”‬ ‫کە چۆن دوای خواردنی ئەو مادە هۆشبەرە‪،‬‬ ‫وزەو ئینێرجییەکی لە رادەبەدەری پێ‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬کاتێک گەڕاوەتە ماڵەوە هەموو‬ ‫پەڕەی ئیمتیحانی قوتابییەکانی سەحکردووە‪،‬‬ ‫کە ماوەیەکی زۆربوو بەسەریەوە کەڵەکەبووە‪،‬‬ ‫دواتریش دیواری ماڵەکەی بۆیاغ کردووە‪،‬‬ ‫چونکە هێشتا وزەیەکی زۆر لە جەستەیدا‬ ‫مابۆوە‪ .‬ئێستا ئەگەر ئێمە ئاگاداری ئەم‬ ‫دیاردەیەو لێکەوتەکانی نەبین لەسەر چین و‬

‫توێژەکانی شاری سەنعا‪ ،‬هەرگیز تێ ناگەیەن‬ ‫لەو پاڵنەرانەی کە وا لە حوسییەکان دەکەن‬ ‫بێ باکانە درێژە بە جەنگ بدەن‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئەو هەموو کارەساتە مرۆییانەی بەسەر ئەو‬ ‫واڵتەدا هاتووە‪ ،‬چونکە ئەوان رۆژانە لە‬ ‫“جیهانێکی دیکە”دا دەژین‪.‬‬ ‫ئەو بەسەرهاتە هێرشەکەی سوپای‬ ‫ئەدۆلف هتلەرمان بیردێنێتەوە بۆ سەر‬ ‫فەرەنسا لە جەنگی دووەمی جیهانیدا‪ ،‬کە‬ ‫تێیدا حەبی هۆشبەریان دابەشکرد بەسەر‬ ‫دەیان هەزار سەرباز بەناوی” حەبی بوێری”‬ ‫کە هۆشبەرێکی وزەبەخش بوو‪ ،‬وایکرد‬ ‫سەربازەکان بۆ ماوەی سێ رۆژ شەڕ بکەن‬ ‫بە بێ ئەوەی پشوو بدەن یان بخەون‪ ،‬هەتا‬ ‫بەسەرکەوتوویی چوونە ناو فەرەنساوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە لێرەدا گۆڕانکاریەکی سەرەکی‬ ‫هەیەو هەندێک فەرامۆشی دەکەن‪ ،‬ئەو‬

‫گۆڕانکارییەش بریتییە لەوەی کە کۆمەڵگاکانی‬ ‫ئەمڕۆ لە دۆخی پەیوەندی بە جیهانەوە‪،‬‬ ‫دەژین‪ ،‬دۆخی گواستنەوەکەش بێ وێنەیە‪،‬‬ ‫کۆمەڵگەکان تامەزرۆی چارەسەکردنی هەموو‬ ‫کێشەکانیەتی‪ ،‬ئەوان بە شوێن رزگارکەردا‬ ‫ناگەڕێن‪ ،‬بەڵکو بەشوێن رزگاریدا دەگەڕێن‪،‬‬ ‫ئەویش بە پشت بەستن بە کەرەستە‬ ‫هاوچەرخەکانی حوکمڕانی و بەڕێوەبردن کە‬ ‫بناغەکەی حوکمی یاساو مافەکانی مرۆڤە‪.‬‬ ‫لەسەرەتای ئەم دەیەیەدا‪ ،‬هەندێک‬ ‫هێزی کۆمەڵگە عەرەبییەکان پێیانوابوو‬ ‫دەتوانن پرۆژە پێشکەش بکەن بە دیدێکی‬ ‫رابردووخوازی‪ ،‬کە بۆ سێ بۆ چوار سەدە‬ ‫بوو قەتیسکرابوو‪ ،‬ئەو پرۆژەیەش لە ئەزمونی‬ ‫حوکمی “ئیخوان” لە میسردا بەرجەستە بوو‪،‬‬ ‫هەروەها هەوڵی هاوشێوەکانیشیان لە هەر‬ ‫یەکە لە سودان و تونس و لیبیا روویەکی‬

‫دیکەی هەما پرۆژە بوو‪ .‬بۆ نمونە لە تونس‬ ‫هاوسۆزی بۆ رابردوو زۆر بە ئاشکرایی‬ ‫دەرکەوت کاتێک یەکێک لە سەرکردەکانی‬ ‫ئەو واڵتە کە لە تاراوگە گەڕابۆوە‪ ،‬رایگەیاند‬ ‫“حوکمڕانی شەشەمی راشیدین دروست‬ ‫دەکەین” ‪ .‬ئەو لێدوانە خەیاڵی و سەرەتاییە‬ ‫هی بەڕێز حەمادی ئەلجیبالی بوو کە یەکەم‬ ‫سەرۆک وەزیرانی تونسی سەر بە بزوتنەوەی‬ ‫“نەهزە” بوو لە نێوان ‪ ٢011‬بۆ ‪ .٢01٣‬ئەمە‬ ‫تەنیا نمونەیەکە لەسەر ئەو دونیابینیەی لە‬ ‫دەرەوەی خوێندنەوەی لۆژیک‪ ،‬گەشەکردنی‬ ‫گەالن و پەیوەندییان بە جیهانی دەرەوە‬ ‫دەبینێت و تامەزرۆییان بۆ بەدیهێنانی‬ ‫خەونەکانی ئایندە نیشان دەدات کە چەند‬ ‫دژیەکی زەمەنە‪.‬‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬چاوان خالید‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2٠١9/١2/١٠‬‬

‫دەربارەی هەڵـبژاردنە گشـــــــ‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫رۆژی ‪١٢‬ی کانونی یەکەم‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫گشتی لە بەریتانیا بەڕێوە دەچێت و پارتە‬ ‫سیاسیە گەورەکانی بەریتانیا بەشداری‬ ‫تێدادەکەن بە مەبەستی بردنەوەی‬ ‫زۆرترین دەنگی گەلی بەریتانیا بۆ‬ ‫پێکهێنانی کابینەیەکی نوێی حکومەت بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵت‪.‬‬ ‫بە پێی یاسا هەموو پێنج ساڵ جارێک‬ ‫هەڵبژاردنی گشتی لە بەریتانیا بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە سێهەم هەڵبژاردنی‬ ‫گشتیە لەو واڵتە لە ساڵی ‪٢٠١٥‬ەوە‪.‬‬

‫بۆچی هەڵبژاردنی گشتی پێش‬ ‫وادەی خۆی بەڕێوە دەچێت؟‬

‫بڕیار بوو هەڵبژاردنی گشتی داهاتووی‬ ‫بەریتانیا لە ساڵی ‪ ٢٠٢٢‬ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆریس جۆنسۆن سەرۆک وەزیران‬ ‫بەردەوام بوو لەسەر داخوازی ئەنجامدانی‬ ‫هاوکات‬ ‫پێشوەخت‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی بەریتانیاش‬ ‫هاوهەڵوێستن لەگەڵ جۆنسۆندا بۆ‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت‪،‬‬ ‫هەربۆیە پەرلەمانی بەریتانیا بڕیاریدا رۆژی‬ ‫‪١٢‬ی کانونی یەکەمی ‪ ٢٠١٩‬هەڵبژاردنی‬ ‫گشتی ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫کە تیایدا دەنگدەران ‪ ٦٥٠‬پەرلەمانتار‬ ‫بۆ پەرلەمان هەڵدەبژێرن‪ ،‬کە ئەرکی‬ ‫سەرەکیان دەرکردنی بڕیاری گرنگ‬ ‫و چاوخشاندنەوەیە بەو بڕیارانەی کە‬ ‫جێگەی مشتومڕن‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارانە دەبنە ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی گشتی بەریتانی‪ ،‬کە یەکێکە‬ ‫لە دوو ژوورە سەرەکییەکەی پەرلەمانی‬ ‫بەریتانیا و بارەگای سەرەکی لە لەندەنی‬ ‫پایتەختی ئەو واڵتەیە‪ ،‬کە هاوکات‬ ‫بارەگای سەرەکی حکومەتیشی لێیە‪.‬‬

‫لەم هەڵبژاردنەدا بەریتانییەکان‬ ‫چییان بەالوە گرنگە‪،‬‬ ‫کەرتی تەندروستی یان‬ ‫بریکست؟‬

‫هەموو ئەو پارتە سیاسیانە بەشداری‬ ‫هەڵبژاردنەکان دەکەن‪ ،‬پێش پرۆسەی‬ ‫دەنگدان‪ ،‬پالن و پرۆگرامی خۆیان بۆ‬ ‫دەنگدەران ئاشکرا دەکەن‪ ،‬کە هەموو‬ ‫کەرتە جیاوازەکانی ژیان دەگرێتەوە لە‬ ‫بەریتانیا وەکو ئابوری و سیاسەت و‬ ‫بەرگری‪ ،‬هەر پارتێکیش بەپێی تۆکمەیی‬ ‫و بەهێزی پالنەکانی بۆ داهاتووی ئەو‬ ‫واڵتە دەتوانێت متمانەی دەنگدەر بە‬ ‫دەستبهێنێت‪.‬‬ ‫بەپێی راپرسییە گشتییەکان‪ ،‬ئەو‬ ‫بابەتانەی الی دەنگدەری بەریتانی جێگەی‬ ‫بایەخن گۆڕانکاری گەورەیان بەسەردا‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە لە هەڵبژاردنە گشتییەکانی‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٧‬دا بابەتی خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستییەکان و مەسەلەی کۆچ و‬ ‫پەنابەری لەسەر لوتکەی گرنگی پێدانی‬ ‫دەنگدەرانی بەریتانیا بوو‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫بابەتی دەرچوون لە یەکێتی ئەوروپا‬ ‫بایەخێکی وای نەبوو‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا شتەکان گۆڕاون‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک بابەتی دەرچوونی بەریتانیا‬ ‫لە یەکێتی ئەوروپا (بریکست) بووەتە‬ ‫مەسەلەیەکی زۆر بایەخدار الی‬ ‫بەریتانییەکان‪.‬‬ ‫ئەگەرچی سێ ساڵ تێپەڕیوە‬ ‫بەسەر ئەو راپرسییە جەماوەرییەدا‬ ‫کە ئەنجامەکەی رازی بوونی زۆرینەی‬ ‫بەشداربوان بوو بە دەرچوونی بەریتانیا لە‬ ‫یەکێتی ئەورورپا‪ ،‬بەاڵم هەتا ئێستا ئەو‬ ‫پرۆسەیە بەشێوەیەکی پراکتیکی جێبەجێ‬ ‫نەکراوە‪.‬‬ ‫سیاسییەکانی بەریتانیا دابەشبوون‬ ‫بەسەر چەند بڕوایەکدا‪ ،‬هەندێکیان‬

‫ئێستا شتەکان‬ ‫گۆڕاون‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک‬ ‫بابەتی دەرچوونی‬ ‫بەریتانیا لە‬ ‫یەکێتی ئەوروپا‬ ‫(بریکست) بووەتە‬ ‫مەسەلەیەکی زۆر‬ ‫بایەخدار الی‬ ‫بەریتانییەکان‬ ‫دەیانەوێت دەرچوونەکە خێراو دەستبەجێ‬ ‫جێبەجێ بکرێت‪ ،‬هەندێکی دیکەیان‬ ‫داوا دەکەن جارێکی دیکە راپرسی‬

‫ئەنجام بدرێتەوەو هەندێکی تریشیان‬ ‫دەخوازن بە تەواوی مەسەلەی بریکست‬ ‫هەڵبوەشێنرێتەوە‪.‬‬

‫جا بەوپێیەی بۆریس جۆنسۆن‬ ‫سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا خاوەنی‬ ‫زۆرینەی پەرلەمانی نییە‪ ،‬ناتوانێت بڕیاری‬ ‫چارەنوسساز دەربکات‪ ،‬هەربۆیە بە ئومێدە‬

‫ئەم هەڵبژاردنە پارتی پارێزگاران بکاتە‬ ‫زۆرینەی پەرلەمانی بۆ ئەوەی بتوانێت‬ ‫پرۆسەی بریکست بە خێرایی جێبەجێ‬ ‫بکات‪.‬‬

‫بۆچی درۆ لە ئینتەرنێتدا رەواجی هەیە؟‬ ‫زەمەن‬ ‫پێگەی ‪ Dictionary.com‬ی‬ ‫ئەمریکی‪ ،‬بەم دواییانە‪ ،‬نازناوی “وشەی‬ ‫گشتی” لکاند بە وشەی �‪Misinforma‬‬ ‫‪ ،tion‬کە بە مانای “سەرلێشێواندن” یان‬ ‫“زانیاری هەڵە” دێت‪ ،‬لەوبارەیەوە پێگەی‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوە داوە کە باڵوبونەوەی‬ ‫هەواڵی ساختە لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانداو‬ ‫رۆڵی ئەو هەواڵە ساختانەش لە هەڵبژاردنە‬ ‫سیاسیەکاندا لە سەرجەم ناوچە‬ ‫جیاوازەکانی جیهاندا وایکردووە وشەی‬ ‫‪ Misinformation‬بگەیەنێتە لوتکەو‬ ‫لە رووبەرێکی زۆر بەرفراواندا بەکاربهێنرێت‪.‬‬ ‫راپۆرتێکی گۆڤاری ‪Psychology‬‬ ‫‪ Today‬ئەمریکی‪ ،‬لەوبارەیەوە وتە‬

‫بەناوبانگەکەی رۆماننوسی ئەمریکی هیرمان‬ ‫میلفیلی کردۆتە دەستپێکی نوسینەکەی‪،‬‬ ‫کاتێک لە ساڵی ‪١٨٥٠‬دا وتی‪“ :‬شکست‬ ‫بهێنیت لە داهێناندا باشترە لەوەی‬ ‫سەرکەوتوو بیت لە الساییکردنەوەدا”‪.‬‬ ‫لەو راپۆرتەی گۆڤارە ئەمریکیەکەدا‬ ‫هاتووە “کە باش نیشاندانی داهێنان‬ ‫دەکەوێتە ناوەندی چاالکییەکانمانەوە‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفە‪ .‬بۆ نمونە لە‬ ‫ساڵی ‪٢٠١٤‬دا توێژینەوەیەک لە زانکۆی‬ ‫ئۆکسفۆرد‪ ،‬دەریخستووە کە داهێنان لە‬ ‫پێداویستییەکانی سەرکەوتنە‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫لە تاقیکردنەوەکانی بڕوانامەی دکتۆرا لە‬ ‫زانستە پسپۆڕییەکاندا”‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئەو توێژینەوانەی کە ئاسۆی‬ ‫نوێ دەردەخەن لە بوارە جیاوازەکاندا‬ ‫زیاتر شایستەی ئەوەن کە فەندبکرێن‬

‫و باڵوبکرێنەوە‪ ،‬هەروەها لە رووی‬ ‫دامەزراندن و پلە بەرزکردنەوەشەوە لە‬ ‫پێشترن‪ ،‬بە بەراوورد بەو توێژینەوانەی کە‬ ‫بابەتی بیستراوو ئاساییان کردۆتە چەقی‬ ‫لێکۆڵینەوەکانیان‪ .‬هیچ کەسێک نایەوێت‬ ‫پاڵپشتی دارایی پرۆژەیەک بکات کە ئەو‬ ‫شتانەمان پێ بڵێت کە پێشتر بیستومانە‪.‬‬ ‫بەاڵم راپۆرتەکەی گۆڤاری�‪Psy‬‬ ‫ئاماژە بەوە‬ ‫‪chology Today‬‬ ‫دەکات کە ئەو ستراکچەرە پاڵپشتیکراوە‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفە‪ ،‬لێکەوتی بێ‬ ‫مەبەستی بەرجەستەکردووە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫کە هانی شتی نوێ و نائاسایی دەدات و‬ ‫باشتر لە شتە راستەکان نیشانی دەدات‪.‬‬ ‫بۆ نمونە “ئیشکالیەتی دووبارەکردنەوە”‬ ‫لە زانستە کۆمەاڵیەتییەکاندا بەشێوەیەکی‬ ‫رێژەیی‪ ،‬بابەتی دۆزینەوە لەسەر حسابی‬

‫دۆکیۆمێنتکردن‪ ،‬بەهێزتر دەخەمڵێنێت‪ .‬لەو‬ ‫توێژینەوەیەی کە زۆر ئاماژەی بۆ دەکرێت‪،‬‬ ‫توێژەران توانیویانە تەنها سێیەکی‬ ‫دەرەنجامە داهێنراوەکان دووبارە بکەنەوە‬ ‫لە سێ خولی زانستی دەروونناسی هەرە‬ ‫بااڵدا‪ ،‬لەمیانی کۆشش کردنیان بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانن شتێکی نوێ بڵین‪ ،‬ناچار بوون‬ ‫قوربانی بە “راستیەکان” بدەن‪.‬‬ ‫لە پرۆسەی بەکاربردنی زانیاریەکانیشدا‬ ‫لە رێگەی ئینتەرنێتەوە‪ ،‬شتێکی هاوشێوەی‬ ‫ستراکچەری پاڵپشتیکراو بوونی هەیە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی مرۆڤ زیاتر مەیلی بەالی بابەتە‬ ‫نوێ و نائاساییەکان هەیە‪ ،‬هەربۆیە ئەو‬ ‫پۆست و تویتانەی بابەتەکانیان شتی‬ ‫داهێنراویان تێدایە ئەگەری سەرنجدان و‬ ‫خوێندنەوەیان لە ئاستێکی بەرزدایە‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەریشدا بابەتی ئاسایی و بیستراو‬

‫کەمتر دەبنە جێگەی بایەخی خەڵک‪.‬‬ ‫بە هەمان شێوەش ئەو هەوااڵنەی شتی‬ ‫نائاسایی و نوێ دەگێڕنەوە‪ ،‬زیاتر قبوڵ‬ ‫دەکرێن لە رێگەی الیک و کۆمێنت و‬ ‫شەیرو دووبارە تویتکردنەوەوە‪.‬‬ ‫هەروەکو چۆن لە زانستی کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئاوهاش لە دونیای ئینتەرنێتدا‬ ‫گرنگیدان بەوەی کە نوێیە لەسەر حسابی‬ ‫ئەوەی کە راستییە‪ ،‬ئیشکالییەتی مەعریفی‬ ‫دروست دەکات‪.‬‬ ‫توێژینەوەیەکی هاوچەرخ بابەتی‬ ‫باڵوبوونەوەی هەواڵی ساختەی لە‬ ‫ئینتەرنێتدا بەپێی بەدوایەکداهاتنی‬ ‫هەواڵەکان لە تویتەردا‪ ،‬کردۆتە تەوەری‬ ‫توێژینەوەکەی‪ ،‬کە ئەویش بریتیە لە‬ ‫زنجیرەیەکی نەپچڕاو لە ریتویت یان‬ ‫دووبارە تویتکردنەوەی تویتێک کە‬

‫ماوەی پێویست بۆ‬ ‫ئەوەی هەواڵی‬ ‫راست بگاتە‬ ‫‪ ١٥٠٠‬کەس‪،‬‬ ‫شەش هێندەی‬ ‫ئەو ماوەیەیە کە‬ ‫هەواڵێکی درۆ‬ ‫پێویستی پێیەتی‬ ‫بۆ ئەوەی بگاتە‬ ‫هەمان ژمارە‬ ‫لە خەڵک‬

‫سەرچاوەیەکی هاوبەشیان هەیە‪ .‬لە‬ ‫دەرەنجامدا توێژینەوەکە گەیشتووەتە ئەو‬ ‫بڕوایەی کە درۆو ساختەکردن خێراترو‬ ‫زۆرتر باڵودەبنەوە وەک لە راستی‪،‬‬ ‫هەڵبەت ئەوەش هەموو بوارە جیاوازەکان‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە بەدوایەکداهاتنی هەواڵی درۆ‬ ‫دەگاتە ‪ ١٠٠٠‬بۆ ‪ ١٠٠‬هەزار کەس‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫هەواڵە راستەکان بە دەگمەن دەگاتە ‪١٠٠٠‬‬ ‫کەس‪ .‬سەرباری ئەوەش ماوەی پێویست‬ ‫بۆ ئەوەی هەواڵی راست بگاتە ‪ ١٥٠٠‬کەس‪،‬‬ ‫شەش هێندەی ئەو ماوەیەیە کە هەواڵێکی‬ ‫درۆ پێویستی پێیەتی بۆ ئەوەی بگاتە‬ ‫هەمان ژمارە لە خەڵک‪.‬‬ ‫گەر سەرنج بدەین ئەوانەی هەواڵی‬ ‫ساختە و بابەتی درۆ باڵودەکەنەوە لە‬ ‫ئامانجیان گواستنەوەی‬ ‫ئینتەرنێتدا‪،‬‬ ‫زانیاری نییە‪ ،‬بەڵکو تەنها مەبەستیان‬ ‫زیادکردنی فان و الیک و هەوادارە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ئەکاونت و پەیجەکانیان هەمیشە کەمترین‬ ‫الیک و فۆلۆوەری هەیە وهەمیشەش لە‬ ‫پەیجە نا ئەکتیڤەکاندا هەنگاوی یەکەمی‬ ‫هەواڵی ساختە دەستپێدەکات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە بەدوایەکداهاتنی هەواڵی درۆ‬ ‫بەهێزتر نییە لە هەواڵە راستەکان‪ ،‬لە رووی‬ ‫سەرچاوەکەیەوە‪ ،‬بەڵکو ناوەڕۆکەکانیان‬ ‫هێزی بەگەڕخستن و داینامیکیەتی‬ ‫باڵوبوونەوەی فەراهەم دەکەن‪ ،‬هەموو‬ ‫جارێکیش هەوالی ساختەو درۆ بە بەراوورد‬ ‫بە هەوالە راستەکان‪ ،‬هەڵگری خەسڵەتی‬ ‫نوێ و نائاسایین‪ ،‬ئەمە سەرباری ئەوەی‬ ‫کارلێکی خەڵک لەگەڵ هەوالە ساختەکاندا‬ ‫زۆرترو زیاترێکە‪.‬‬ ‫جیاوای بەدوایەکداهاتنی هەواڵی‬ ‫ساختەو راستەقینە بە تایبەتی لە‬ ‫سیاسەتدا زیاترو ئاشکراتر دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫بۆ نمونە خێرایی باڵوبونەوەی هەواڵی‬ ‫ساختە بۆ ‪ ٢٠‬هەزار کەس سێ هێندەی‬ ‫خێرایی باڵوبوونەوەی هەواڵێکی راستە بۆ‬ ‫‪ ١٠‬هەزار کەس‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەمە گرفتێکی گەورەی‬ ‫دروستکردووە لە کاتێکدا بازاڕ گەرمی‬ ‫هەواڵی درۆو ساختە‪ ،‬بە تایبەتی لە‬ ‫سیاسەت‪ ،‬بووەتە روخسارێکی دیاری‬ ‫دونیای تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬هاوکات‬ ‫ئارەزووی مرۆڤیش بۆ بابەتە نوێ و‬ ‫ناباوەکان هێندەی تر هێزو ئینێرجی بە‬ ‫بەردەوامی پرۆسەکە دەدات‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫رۆژانە ئەم پرۆسەیە ئەزمونی خۆی نوێ‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪7‬‬

‫ئیدارەی خۆسەر موچەی بە رێژەی ‪ ٪15‬تا ‪ ٪35‬زیاد کرد‬

‫گرانى لە رۆژئاواى کوردستان دەستیپێکرد‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫لەدواى لەشکرکێشییەکەى سوپاى‬ ‫تورکیا‪ ،‬بازاڕەکانى سوریا بەگشتى و‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بەرزبوونەوەیەکى‬ ‫بەرچاوى کەلوپەل و پێداویستیەکانى‬ ‫ژیانى بەخۆیەوە بینی بەتایبەت‬ ‫پێداویستیە خۆراکییەکان‪ ،‬ئیدارەى‬ ‫خۆسەریش بۆ کەمکردنەوەى کاریگەرى‬ ‫ئەو گرانییە موچەى فەرمانبەرەکانى بەرز‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێکردنى لەشکرکێشى‬ ‫تورکیا بەرزبوونەوەى نرخى کەلوپەلو‬ ‫پێداویستییە خۆراکییەکان لە بازاڕەکانى‬ ‫رۆژئاوا سەرى هەڵدا‪ ،‬بەاڵم لە مانگى‬ ‫رابردووەوە بەرزبوونەوەى ئەو نرخانەى‬ ‫ئەوەندەى دیکەش زیادى کردووە‪،‬‬ ‫هاوکات لە بازاڕەکانى سوریاش نرخى‬ ‫پێداویستیەکان بەرزبوونەوەى بەرچاویان‬ ‫بەخۆیانەوە بینیوە‪.‬‬ ‫ئیدارەى خۆسەری رۆژئاواى کوردستان‬ ‫بۆ کەمکردنەوەى کاریگەرى ئەو گرانییە‬ ‫لە بازاڕەکاندا موچەى فەرمانبەرانى بە‬ ‫رێژەى لە ‪ %١٥‬بۆ ‪ %٣٥‬زیاد کرد بۆ‬ ‫ئەوەى دۆخى دارایی فەرمانبەران باشتر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫هەر بەپێی بڕیارەکەى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر ئەوانەی موچەیان لە ‪ 80‬هەزار‬ ‫لیرەی سووری کەمترە رێژەی ‪%٣٥‬‬ ‫دەچێتە سەر موچەکانیان و ئەوانەشی‬ ‫موچەیان لە ‪ 8١‬هەزار تاوەکو ‪١00‬‬ ‫هەزار لیرەیە رێژەی ‪ %2٥‬دەچێتە سەر‬ ‫موچەکانیان و ئەوانەشی موچەکانیان لە‬ ‫‪ ١0١‬هەزار لیرە بەسەرەوەیە رێژەی ‪%١٥‬‬ ‫بۆ موچەکانیان زیاد دەبێت‪.‬‬ ‫وتەبێژی‬ ‫ئەحمێ‪،‬‬ ‫لوقمان‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر بە “زەمەن”ى‬ ‫راگەیاند‪ :‬بە ئامانجی باشکردنی دۆخی‬ ‫دارایی فەرمانبەران و کارمەندانی ئاسایش‬ ‫لە رۆژئاوای کوردستان و ناوچەکانی‬ ‫دیکەی ژێر دەسەاڵتی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫خۆسەر‪ ،‬بڕیاری زیادکردنی موچە دراوە‪.‬‬ ‫بەوەشکرد‪،‬‬ ‫ئاماژەى‬ ‫ئەحمێ‬ ‫لەشکرکێشیەکەى تورکیا گرانى لە تەواوى‬ ‫بازاڕەکانى سوریادا دروستکردووەو‬ ‫دەروازە بازرگانییەکانى نەهێشتووە‪،‬‬

‫بازاڕی شاری قامیشلۆ‬ ‫پێشیوایە کە تورکیا سەرچاوە‬ ‫ئابورییەکانى باکورو رۆژهەاڵتى سوریاى‬ ‫کۆنترۆڵکردووە ئەوەش زیانى ئابورى‬ ‫زۆرى لە ئیدارەى خۆسەر داوە‪.‬‬ ‫سوپاى تورکیاو گروپە چەکدارەکان‬ ‫هەموو ئەو ناوچانەى کە سەرچاوەیەکى‬ ‫ئابورى بەهێز بوون بۆ رۆژئاواى کوردستان‬ ‫و سوریاو سەرچاوەى کشتوکاڵى و ئاوو‬ ‫کارەباو خاڵە سنوریەکان داگیریکردوون‬ ‫بە نموونەش ئەو سایلۆیانەى پڕبوون‬ ‫لە گەنم‪ ،‬گروپە چەکدارەکان بردوویانن‬ ‫بۆ خۆیان و هەروەها بەرهەمى باخە‬ ‫زەیتونەکانیشیان چنیوەو دارەکانیان‬ ‫دەبڕنەوە‪.‬‬ ‫نرخى کەرەستەکانى بیناسازى‬ ‫بەڕێژەى ‪ %٤0‬بەرزبوونەتەوە کە کێشەى‬

‫بۆ زۆربەى پرۆژەکانى ئیدارەى خۆسەر لە‬ ‫شارەکاندا دروستکردووە‪ .‬بەپێى ئامارێک‬ ‫دەست “زەمەن” کەوتووە نزیکەى ‪٣٥0‬‬ ‫پڕۆژە وەستاون‪ ،‬هەروەها هاواڵتیان‬ ‫ناتوانن بەو نرخە بەرزە کەرەستەى‬ ‫بیناسازى بکڕن‪.‬‬ ‫حامید خەلۆ‪ ،‬یەکێکە لە بازرگانەکانى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان و هۆکاری‬ ‫سەرەکى گرانبوونى نرخى کەلوپەل و‬ ‫پێداویستییەکان لە بازاڕەکانى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان بۆ هێرشەکانى تورکیا‬ ‫دەگەڕێنێتەوەو دەڵێت‪ ،‬جەنگ بازاڕ‬ ‫دەشێوێنێت و گرانى بەدواوەیە‪.‬‬ ‫خەلۆ بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێستا‬ ‫بەهای لیرەى سوری بەرزبووەتەوە‬ ‫ئەمەش بۆ خۆى کاریگەرى زۆرى‬

‫کردوەتە سەر بەرزبوونەوەى نرخەکان لە‬ ‫بازاڕەکاندا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە زۆر بە‬ ‫قورسى دەتوانین بازرگانى بکەین‪ ،‬چونکە‬ ‫لە سنورەوە تورکیا رێگە نادات‪ ،‬لە‬ ‫سوریاشەوە ئاسان نییەو بەربەستەکان‬ ‫زۆرن”‪.‬‬ ‫هاوشێوەى پێداویستیەکانى تر‬ ‫پێداویستیە تەندروستیەکانیش زۆر‬ ‫گرانن و لە توانای هاواڵتیاندا نییە‬ ‫دەرمان و پێویستییە پزیشکییەکان‬ ‫بکڕن‪ ،‬لە نەخۆشخانەکانیشدا دەرمان‬ ‫و هۆکارەکانى چارەسەرکردن زۆر کەمن‬ ‫بازرگانەکان بەهۆى گرانیانەوە خۆیان لە‬ ‫هاوردەکردنیان نادەن‪.‬‬ ‫زۆری ئەو پێداویستیانەى لە‬ ‫بازاڕەکانى رۆژئاواى کوردستاندا لە‬

‫هەرێمى کوردستانەوە دەچن کە بە دۆالر‬ ‫دەکڕدرێن‪ ،‬بەاڵم لە بازاڕەکانی رۆژئاوادا‬ ‫دۆالر بە رێژەیەکى بەرچاو کەمی کردووە‪،‬‬ ‫نەبوونى دۆالریش وایکردووە بەهاى‬ ‫کەلوپەل و پێداویستییەکان بەرز ببنەوە‪.‬‬ ‫ئیدارەى خۆسەر بۆ چارەسەرکردنى‬ ‫ئەم گرانییە چەند رێکارێکى داناوە لەوانە‬ ‫بەرزکردنەوەى موچەو البردنى گومرگ‬ ‫لەسەر کەلوپەلى بازرگانى و هەروەها‬ ‫خستنە بازاڕى دۆالر‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ئەم رێکارانە وەک پێویست نەیتوانیوە‬ ‫چارەسەرى ئەو گرانییە بکات‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو شەڕەى یەخەى رۆژئاواى گرتووە‬ ‫زۆرترین کاریگەرى هەبووە‪.‬‬ ‫ئامینە ئیبراهیم‪ ،‬ئەندامى ئەنجومەنى‬ ‫ئابورى ئیدارەى خۆسەر بە “زەمەن”ى‬

‫راگەیاند‪ :‬بۆ راگرتنى ئەو گرانییە یان‬ ‫کەمکردنەوەى توانیمان بڕیارى زیادکردنى‬ ‫موچە بدەین‪ ،‬ئەم بڕیارەش کاریگەری‬ ‫باشى هەبووە‪ ،‬چونکە فەرمانبەران‬ ‫موچەکانیان کەمبوو ئێستا ئاسانتر لە‬ ‫جاران دەتوانن پێداویستییەکانیان بکڕن‪.‬‬ ‫ئەندامەکەى ئەنجومەنى ئابورى‬ ‫ئیدارەى خۆسەر‪ ،‬ئاماژە بەوەش دەکات‬ ‫کۆمەڵێک رێکاری گونجاویان گرتووەتە‬ ‫بەر بۆ دابەزینى نرخى پێداویستییەکان‬ ‫لە بازاڕەکاندا‪ ،‬پێشیوایە بەشێک لە‬ ‫هۆکارى بەرزبوونەوەى نرخەکان ئەوەیە‬ ‫کە کۆمەڵێک بازرگان سودیان لەو‬ ‫ئاڵۆزییە وەرگرتووەو دەیانەوێت شت‬ ‫لەسەر خەڵک گران بکەن‪.‬‬ ‫لە سااڵنى رابردوودا لە خاڵە‬ ‫سنوریەکانى تورکیاوە هەندێ جموجوڵى‬ ‫بازرگانى هەبوو کە تورکیا رێگەى پێدابوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەم دوو ساڵەى کۆتاییدا ئەو کەمە‬ ‫جوڵەیەشى نەهێشت و دیوارێکى گەورەى‬ ‫لەنێوان واڵتەکەى و سوریا دروستکردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم جوڵەى بازرگانى لەنێوان شام و‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بەردەوامە‪.‬‬ ‫تورکیا بە درێژایی زیاتر لە‬ ‫‪ ٦00‬کیلۆمەتر سنورى بە رۆژئاواى‬ ‫کوردستانەوە هەیەو لەو سنورەوە‬ ‫نزیکەى ‪ ١0‬خاڵى سنورى تێدابوو کە‬ ‫جموجۆڵى بازرگانى لێوە دەکرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدواى داگیرکردنى عەفرینەوە ئەو‬ ‫خاڵە سنوریانە وەستان و تەنیا بۆ‬ ‫سوپاى تورکیاو گروپە چەکدارەکان هەیە‬ ‫بازرگانى لێوە بکەن‪.‬‬ ‫خەلیل سەبرى مامۆستاى زانکۆو‬ ‫شارەزاى بوارى ئابورى لە رۆژئاوایى‬ ‫کوردستان دەڵێت‪ :‬لەشکرێشکى تورکیا‬ ‫کاریگەرى لەسەر بازاڕەکانى تەواوى‬ ‫سوریا کردووە‪ ،‬چونکە جەنگ بازاڕ‬ ‫تێکدەدات و بەهاى کەلوپەلەکان بەرز‬ ‫دەکاتەوەو بازرگانیش پەک دەخات‪.‬‬ ‫ئەو مامۆستایەى زانکۆ بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬بەرزکردنەوەى موچەى فەرمانبەران‬ ‫ناتوانێت کاریگەرى لەسەر کەمکردنەوەى‬ ‫نرخى پێداویستییەکان هەبێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پێویستە بازاڕەکان کۆنترۆڵ بکرێن‪،‬‬ ‫چونکە بازرگان و خەڵکانێکى دیکە‬ ‫سودیان لەم دۆخە بینیوەو شتیان لەسەر‬ ‫خەڵکى گران کردووە”‪.‬‬

‫پێویستە خەڵكی كوردستان بەشێك بێت لەو ناڕەزایەتییانە‬ ‫حەسەن رەحمان پەنا‬

‫*‬

‫ناڕەزایەتی رەواو جەماوەری خەڵك لە‬ ‫عێراق نزیك بە دوو مانگە هەروا درێژەی‬ ‫هەیەو نیشانەیەك لە دامركانی پێوە دیارە‬ ‫نییە‪ .‬داخوازیەكانی ئەو بزوتنەوەیەی‬ ‫لە هەفتەی یەكەمی هەڵگیرساندنیدا‪،‬‬ ‫واتە دژایەتی لەگەڵ گەندەڵی و نەبوونی‬ ‫پێداویستی رەفاهی و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫تەندروستی‪ ،‬پێكهێنانی هەلی كار بۆ الوانو‬ ‫هیتر بوو‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوەی كە دەوڵەتی‬ ‫عێراق بەتوندی بەرەو ڕووی خۆپیشاندەران‬ ‫بۆوەو ژمارەیەكی زۆر لە خەڵك كوژران‪،‬‬ ‫ئاراستەی خەباتی جەماوەر بەرەو رووی‬ ‫سەرجەم دەسەاڵت و هەموو حیزبە‬ ‫سیاسیەكانی بەشدار لە دەسەاڵت بۆوەو‬ ‫گۆڕینی سەرجەمی پێكهاتەی دەسەاڵت‬ ‫بوو بە داخوازی سەرەكی و یەكەمی‬ ‫بزوتنەوەكە‪ .‬ئیتر بەڵێنەكانی چاكسازی‬ ‫“عادل عبدالمهدی” كاریگەرییان نەما‪.‬‬ ‫دوای نزیك بە دوو مانگ خواستی لەسەر‬ ‫كارالچوونی كاربەدەستانی سەرەكی لەم‬ ‫واڵتە‪ ،‬عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬واتە ئەو سەرۆك‬ ‫وەزیرانی بێ حیزب و بێ پارەو بێ چەكەی‬ ‫كە ‪ ١٣‬مانگ لەسەر كورسی دەسەاڵت‬ ‫دانیشتبوو‪ ،‬هێنایە خوارێ‪ ،‬بەاڵم لە دەسەاڵت‬ ‫الچوونی ناوبراو نەیتوانی ناڕەزایەتیەكان لە‬ ‫عێراق بەرەو دامركان بە رێ و خرۆشی‬ ‫ناڕەزایەتی هەروا درێژەی هەیە‪.‬‬ ‫كۆتایی هێنان بە دەستێوەردانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی و سوپای پاسداران‪ ،‬بۆتە یەكێك‬ ‫لە داوا سەرەكییەكانی خۆپیشاندەران‪ .‬ئاگر‬ ‫تێبەردانی ناوەندە سەربازی و ئەمنیەكانی‬ ‫سەر بە كۆماری ئیسالمی لە چەند شاری‬ ‫ئەم واڵتە لەوانە شاری ئایینی “نەجەف”‬ ‫لە ماوەی كورتی دوو رۆژەدا‪ ،‬بۆ دووهەمین‬ ‫جار‪ ،‬بێزاری خەڵكی راپەڕیوی عێراقی دژ‬ ‫بە هەژموونی كۆماری ئیسالمی لە عیراق بۆ‬

‫چەندەمین جار نیشان دا‪.‬‬ ‫ناڕەزایەتیەكانی خەڵك لە لوبنان كە بە‬ ‫سەپاندنی باج بەسەر تۆڕی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫دەستیپێكرد‪،‬‬ ‫ئینتەرنێتی‬ ‫تەلەفونی‬ ‫هاوشێوەی چەخماخەیەك ئاگری رق و‬ ‫نەفرەتی خەڵكی ناڕازی دژ بە سیستەمی‬ ‫پڕتووكاوی دابەشكردنی دەسەاڵت بەپێی‬ ‫تەوافوق لەنێوان كوتلە سیاسی و نەتەوەیی‬ ‫و ئاینیەكانی ئەو واڵتەی‪ ،‬گەشاندەوەو‬ ‫لە یەكەم هەنگاودا بوو بەهۆی ئەوەی كە‬ ‫سەرۆك وەزیرانی ئەم واڵتە واتە “سەعد‬ ‫حەریری” لەسەر كار الچێت‪ .‬كورت‬ ‫كردنەوەی دەستی رەوتە ئایینیەكان لەناو‬ ‫كاروباری دەوڵەت و كۆمەڵگاو بایەخ نەدان‬ ‫بە خواست و بانگهێشتنەكانی “حیزبوڵاڵ”‬ ‫لەالیەن ناڕازیانەوە كە ئەویش خۆی‬

‫لە جیرەخۆرەكانی كۆماری ئیسالمیە‪،‬‬ ‫وەرچەرخانێكی گەورە لە كەش و هەوای‬ ‫سیاسیی لوبنان و دژایەتی ئاشكرا لەگەڵ‬ ‫كۆماری ئیسالمی بە ئەژمار دێت‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی‪ ،‬واڵتانی عێراق‪،‬‬ ‫لوبنان و سووریە (هیاللی شیعە) بە‬ ‫حەساری خەڵوەتی خۆی دەزانێ‪ .‬دروشمی‬ ‫هەناردەكردنی “شۆڕشی ئیسالمی” لە‬ ‫رێگەی ئەم سێ واڵتەو دەست راگەیشتن‬ ‫بە “قودس لە رێگەی كەربەال”وە‪ ،‬لە‬ ‫دروشمە ستراتیژیەكانی ئەم نیزامە بۆ‬ ‫پاراستنی سنوورەكانی و سەقامگیر كردنی‬ ‫درێژماوەی وەالیەتی “موتڵەقی فەقیهـ”‬ ‫لە ئێران دێتە ئەژمار‪ .‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫ئەم دروشمە ستراتیژیانە لەگەڵ كۆسپ‬ ‫و بەرەنگاربوونەوەی جیددی بەرەوڕوو‬

‫بوونەتەوەو رژێمی ئێرانی لە ئاست‬ ‫ناوچەكەدا بە بنبەست گەیاندووە‪.‬‬ ‫ناڕەزایەتی بەرینی ئەم دواییانە لە ئێران‬ ‫كە ‪ 2٩‬پارێزگای لە ‪ ٣١‬پارێزگای ئەم واڵتە‬ ‫گرتەوەو بە گران بوونی سێ قاتی نرخی‬ ‫بەنزین چەخماخەكەی لێدرا‪ ،‬لەڕاستیدا ئەوە‬ ‫پژاندنی بەنزین بوو بەسەر ئاگری رقی پەنگ‬ ‫خواردووی ملیۆنان ئینسانی ناڕازی لە ماوەی‬ ‫‪ ٤0‬ساڵی رابردوو لە دەسەاڵتی ئاینی و دژە‬ ‫ئینسانی كۆماری ئیسالمی لەم واڵتە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی گران بوونی بەنزین كاریگەری‬ ‫راستەوخۆی لەسەر ژیانی رۆژانەی خەڵك‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە لەو راپەڕینە رەواو‬ ‫خۆرسكەدا روویداو سەدان كوژراو و بە‬ ‫هەزاران بریندارو بەدەیان هەزار بەندكراوی‬ ‫لە ماوەی كەمتر لە یەك هەفتەدا لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫تەنیا بە گران بوونی نرخی بەنزین پێناسە‬ ‫ناكرێت‪ .‬بەڵكو ئەوە رق و نەفرەتی سەر‬ ‫شەقام و دەنگی هەڵبڕاوە دژبە گەندەڵی‬ ‫بەرینی ئیداری و حكومیی لە “ئۆمولقوڕای‬ ‫ئیسالم” و ناڕەزایەتیەكی بەرینە لەدژی‬ ‫بێكاری ملیۆنی‪ ،‬نزم بوونی توانای كڕین‬ ‫و دۆخی نالەباری بژێوی پتر لە نیوەی‬ ‫كۆمەڵگا كە پەیوەندی هەیە لەگەڵ بە‬ ‫فیڕۆدانی سەروەت و سامانی بەرینی ئەم‬ ‫واڵتە لەالیەن خوێنڕێژانی سپای پاسداران‬ ‫و بەیتی رێبەری بۆ پشتیوانی لە گرووپە‬ ‫توندئاژۆ ئیسالمیەكانی سەر بەم رژیمە لە‬ ‫واڵتانی ناوچەكە لەوانە عێراق‪ ،‬لوبنان‪،‬‬ ‫فەلەستین‪ ،‬یەمەن و ‪...‬‬ ‫‪٤0‬ساڵ لەمەوبەر لەگەڵ بەدەسەاڵت‬ ‫گەیشتنی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬رەوتی‬ ‫توندئاژۆیی ئیسالمی شیعەو لە بەرامبەریدا‬ ‫رەوتی سوننی لە ناوچەكە پەرەی سەندو‬ ‫توندتر بۆوەو بێجگە لە شەڕ‪ ،‬وێڕانی‪،‬‬ ‫تیرۆریزم و توقاندن‪ ،‬شتێكی دیكەی لەگەڵ‬ ‫خۆی نەهێنا‪ .‬لە ئێستادا پڕۆسەی الوازبوونی‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە ناوچەكەدا‪ ،‬بارودۆخێكی‬ ‫گونجاوتری بۆ شەڕی نیهایی خەڵكی ئێران‬

‫دژ بەم رژیمە فاشیست و جەنایەتكارە‬ ‫خوڵقاندووە‪.‬‬ ‫لە مێژوودا زۆرجار كلیلی رووخاندنی‬ ‫دەوڵەتێكی دیكتاتۆرو زێدەخواز لە دەرەوەی‬ ‫سنوورەكان و لە شەڕەكاندا لێدراوە‪ .‬شكستی‬ ‫فەڕانسە لە شەڕی نێوان ئەم واڵتە و ئاڵمان‬ ‫و سەركەوتنی یەكەمین حكومەتی كرێكاریی‬ ‫جیهان واتە كۆمۆنی پاریس‪ ،‬رووخانی‬ ‫دیكتاتۆری تێزاری لە شەڕی یەكەمی جیهانی‬ ‫و سەركەوتنی شۆڕشی كرێكاریی رووسیە لە‬ ‫ساڵی ‪١٩١٧‬ی زایینی‪ ،‬رووخانی فاشیزمی‬ ‫هیتلێر لە شەڕی دووهەمی جیهانی‪ ،‬لە‬ ‫زۆمرەی نموونە بەرچاوەكانی جیهانن‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی وەك دەسەاڵت‬ ‫و سیستەمێكی فاشیستی ئیسالمی‪،‬‬ ‫لەالیەكەوە خەریكی زێدەخوازی هێژمۆنیكە‬ ‫لە بواری سیاسی و ئایدئۆلۆژیەوەو لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە گیرۆدەی شەڕی سەربازیە‬ ‫لە ناوچەكە‪ .‬بێ گومان تا ئەو ئاستە لە‬ ‫پاشەكشەو هاوكات پەرەسەندنی خەبات لە‬ ‫ناوەوەی واڵت‪ ،‬رووخان و نەمانی ئەم رژێمە‬ ‫ئاسانترو كورت ماوەتر دەكاتەوە‪.‬‬ ‫خەڵكی عێراق چەخماخەی راپەڕینیان‬ ‫لێدا‪ ،‬لوبنان درێژەی پێداو خەڵكی ئێرانیش‬ ‫دەتوانن بە سەرەنجامی بگەیەنن‪.‬‬ ‫ئەو كێشانەی كە ئەمڕۆ ناوچەكەی‬ ‫گرتوەتەوەو ئاگری بەرداوەتە كۆشكی‬ ‫دیكتاتۆرەكان‪ ،‬خەڵكی كوردستان النیكەم‬ ‫لە ماوەی سەد ساڵی رابردوودا قوربانی‬ ‫دەستی ئەم جنایتكارانە بووەو ویست و‬ ‫داخوازە رەواكانی بە ئاگرو ئاسن وەاڵم‬ ‫دراوەتەوە‪ .‬خەڵكی كوردستان لە خەباتی‬ ‫رۆژانە دژ بە دیكتاتۆرەكان لە هیچ‬ ‫پارچەیەكی كوردستان نابێت خۆی لە‬ ‫جەماوەری ئازادیخواز‪ ،‬چەپ و سوسیالیست‬ ‫بۆ لە گۆڕنانی دیكتاتۆرەكان و گەیشتن‬ ‫بە ئازادی و رزگاری دابڕێت‪ .‬خەڵكی‬ ‫كوردستانی ئێران لە راپەرینی خەزەڵوەری‬ ‫مانگی رابردوو لە ئێران كە بەشی زۆری‬

‫ناوچەكانی كوردستانیشی گرتەوە چاالك‬ ‫بوو و قوربانی زۆری پێشكەش بە ئازاد‬ ‫بوون لە چنگی دیكتاتۆری دا پێشكەش‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫لە راپەڕینی بەغداو شارەكانی دیكەی‬ ‫عێراق‪ ،‬خەڵكی كوردستانی باشور بێدەنگ‬ ‫بوون‪ .‬ئەگەر چی لەوانەیە زۆر هۆكار‪،‬‬ ‫لەوانە هەڵوێستی دەسەاڵت و حیزبە‬ ‫دەسەاڵتدارەكان لە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫پاساوی ئەم بێدەنگییە بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان سەلماندنی‬ ‫كە دەنگی شەقام باشترین ئامرازە‪،‬‬ ‫تەنانەت بۆ زەختكردنە سەر زلهێزەكان‬ ‫و ناوەندەكانی دەسەاڵت بۆ بێدەنگ‬ ‫نەبوون لە ئاست مافە رەواكانی خەڵكی‬ ‫كوردستان و كۆمەڵكوژی ئەو خەڵكە‪ .‬لە‬ ‫جیهانی تێك هەڵپێكراوەی ئەمڕۆ‪ ،‬چاالكانە‬ ‫بەشداری كردن لە رووداوەكان و گۆڕینی‬ ‫حەدەسەكان لە بەرژەوەندی خۆدا‪ ،‬تەنیا‬ ‫رێگا چارەسەرە‪ ،‬نەك لە پەراوێز راوەستان‬ ‫و دەست بە سەر كاڵوی خۆوە گرتن تا با‬ ‫نیبات‪.‬‬ ‫كلیلی رووخاندنی سیستەمی ئایینی‬ ‫دەسەاڵتدار لە عێراق‪ ،‬لۆبنان‪ ،‬سووریەو‬ ‫هێندێك لە واڵتانی دیكە لە تارانەوە‬ ‫لێدەدرێ و بە دڵنیاییەوە بەرژەوەندی‬ ‫خەڵكی كوردستانیش لە هەموو بەشەكانی‬ ‫لە بەدی هاتنی وەها ویست و خواستێكدایە‪.‬‬ ‫رووخاندنی شۆڕشگێڕانەی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬بناغەی سەرەكیی دیكتاتۆری‬ ‫ئایینی و سیاسی‪ ،‬بەتایبەت كەوانەی شیعە‬ ‫كە ئێستا لە گەمارۆی رقی جەماوەردایە لە‬ ‫واڵتانی عێراق و لوبنان و ئێران و‪ ...‬دەخاتە‬ ‫لەرزەو بە سەركەوتنی ئەم خەباتە‪ ،‬جیهان‬ ‫بۆ ژیان بۆ مرۆڤایەتی ئەمنتر دەبێت‪.‬‬ ‫* ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی کۆمەڵەی‬ ‫رێکخراوی کوردستان حزبی کۆمۆنیستی‬ ‫ئێران‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫فارس عیسا‪ ،‬نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغدا‪:‬‬

‫توانیمان قەناعەت بە بەغدا بكەین لە دەرەوەی‬ ‫وەزارەتی بەرگری پارە بۆ پێشمەرگە تەرخانبكرێت‬ ‫فارس عیسا‪ ،‬نوێنەری حكومەتی‬ ‫هەرێم لە بەغدا‪ ،‬گەشبینە بەرامبەر‬ ‫رێككەوتنی نێوان هەرێمو ناوەندو دەڵێت‬ ‫ناردنی بودجەی هەرێم وەك سااڵنی‬ ‫پێش بڕینی بەشە بودجەی لێدێتەوە‪.‬‬ ‫فارس عیسا لەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫لەبەرامبەر‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫“زەمەن”دا‬ ‫رادەستكردنی ‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوتدا‬ ‫پشكی ‪ %12.6‬لە بودجەی گشتی‬ ‫عێراق بۆ هەرێم رەوانە دەكرێت‪.‬‬ ‫نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغدا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬لە دەرەوەی وەزارەتی‬ ‫بەرگری بڕیارە بودجەیەك بۆ هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە تەرخانبكرێت‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫زەمەن‪ :‬رێككەوتنی كۆتایی لەنێوان‬ ‫حكومەتی هەرێمو عێراقدا كراوە لەسەر‬ ‫یاسای بودجەی ساڵی ‪2020‬؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬سەبارەت بە رێككەوتنی‬ ‫نێوان هەرێمو بەغدا لەسەر بودجە كۆتایی‬ ‫هاتووەو رێككەوتن كراوە لەسەر هەموو‬ ‫وردەكارییەكان‪ ،‬تەنیا ئەوە ماوە سەرۆك‬ ‫وەزیران پرۆژەكە بنێرێت بۆ پەرلەمانو‬ ‫لەوێ پەسەندبكرێتو دواتر جێبەجێبكرێت‪.‬‬

‫تەنیا ئیمزای‬ ‫سەرۆکوەزیران ماوە‬ ‫پارەی جوتیارانیش‬ ‫خەرج بکرێت‬

‫زەمەن‪ :‬واتە ئەو رێككەوتنە سیاسیەی‬ ‫كراوە لە چوارچێوەی پرۆژە یاسای‬ ‫بودجەی ساڵی ‪2020‬دا جێگای دەكرێتەوە؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬چوارچێوەی‬ ‫یاسایی بۆ دەدۆزرێتەوەو بەشە بودجەی‬ ‫حكومەت بەپێی رێككەوتنەكە دیاری‬ ‫دەكرێت لە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی‬ ‫‪2020‬ی عێراق دا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە چۆنە؟‬

‫ئەرکی الیەنە‬ ‫کوردیەکانە‬ ‫لە پەرلەمان‬ ‫‪٪12‬کە تێپەڕێنن‬

‫فارس عیسا‪:‬حكومەتی هەرێم رۆژانە‬ ‫‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ‬ ‫دەكات‪ ،‬لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق‬ ‫بەشە بودجەی هەرێم دەدات كە بەپێی‬ ‫رێككەوتنەكە ‪%12.6‬ی بودجەی عێراقە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەم بەشە بودجەیەی هەرێم‬ ‫مانگانە رەوانە دەكرێت یاخود وەك‬ ‫سااڵنی پێش بڕینی بەشە بودجەی هەرێم‬ ‫دەنێردرێت؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬ناردنی بەشە بودجەی‬ ‫هەرێم لەالیەن بەغدا بەپێی ئەم‬ ‫رێككەوتنە وەك پێش بڕینی بودجەی‬ ‫لێدێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی پشكی پێشمەرگە چۆن‬ ‫دیاری كراوە؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬ساڵی ‪ 2019‬پێشمەرگە‬ ‫لەچوارچێوەی وەزارەتی بەرگری عێراقدا‬ ‫ئەژمار كرابوو‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە توانیمان‬ ‫قەناعەت بە بەغدا بكەین لە دەرەوەی‬ ‫وەزارەتی بەرگری هەموو مانگێك ئەو‬ ‫پارەی دانراوە بۆ پێشمەرگە بۆیان خەرج‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو پارەیەی بۆ پێشمەرگە‬ ‫دانراوە چەندە؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬نازانم بەاڵم زیاتر‬ ‫لەو پارەیەی ساڵی رابردوو بۆی‬ ‫تەرخانكرابوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو پارەیە بەدەرە لەو‬ ‫‪ %12.6‬كە وەك پشكی هەرێم دیاری‬ ‫كراوە؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬بە حساب جیایەو‬ ‫میزانیەی پێشمەرگە دیاریكراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی پارەی گەنمی جوتیاران‬ ‫چی لێدێت؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬ئەوەش ماوە قسەمان‬

‫لەگەڵ سەرۆك وەزیران كردووە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئیمزای ئەو ماوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەپێی رێككەوتنەكە كرێی‬ ‫كۆمپانیا نەوتیەكان لە هەرێم كێ‬ ‫دەیدات؟‬ ‫فارس عیسا‪:‬چۆنێتی مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ قەرزەكان رێككەوتن كراوە ئەوەش‬ ‫سیغەی بۆ دەدۆزرێتەوەو ئەو بابەتەیش‬ ‫چارەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێشبینی ناكەن لە پەرلەمان‬ ‫بەربەست بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە‬ ‫دروست ببێت‪ ،‬چیتان كردووە بۆ ئەوە؟‬ ‫فارس عیسا‪:‬دەبێت هەوڵبدرێتو‬ ‫شەڕی بۆ بكرێت‪ ،‬الیەنە كوردییەكان‬ ‫بەیەك تیم وەك چۆن بۆ ساڵی ‪2019‬‬ ‫توانیمان ئەو بەشە بودجەیە دیاری‬ ‫بكەین ئاواش ئەمە تێپەڕێنین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مووچەی سێ مانگی ئەمساڵ‬ ‫نەدراوە ئایا ئەوە دەدرێت؟‬ ‫فارس عیسا‪ :‬وەزیری دارایی هەرێم‬ ‫قسەی لەسەر ئەو بابەتە كردووەو‬ ‫حكومەتی هەرێم تەحەمولی ئەوە دەكات‪.‬‬

‫لەگەڵ بەغدا‬ ‫دەچینەوە‬ ‫قۆناغی‬ ‫پێش بڕینی بودجە‬

‫فەرەیدون غەریب‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ئەوقافی سلێمانی‪:‬‬

‫لە پارێزگای سلێمانی ‪ 1900‬مزگەوتمان هەیەو‬ ‫پێویستمان بە ژمارەیەک مامۆستای ئاینی تر هەیە‬ ‫زەمەن‪ :‬تاچەند بەشدارن لە داڕشتنی‬ ‫سیاسەتی وەزارەتی ئەوقاف؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬لەماوەی سێ ساڵو‬ ‫نیوی رابردوو‪ ،‬دوای ئەوەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان وەزیرەكانی لە حكومەت دوورخرانەوە‪،‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقافو كاروباری ئاینی بەشێوەی‬ ‫وەكالەت بەڕێوەدەبرا‪ ،‬ئێمە پەیوەندیمان‬ ‫لەگەڵ پشتیوان سادقو دامودەزگاكانی‬ ‫دیكەی وەزارەت پەیوەندییەكی برایانەبوو‪،‬‬ ‫ئەوانیش دەستیان نەخستۆتە كاروباری‬ ‫ئێمەوە بەپێچەوانەوە هاوكارییان كردووین‪،‬‬ ‫لەم كابینەیەشدا وەزیری ئەوقاف‬ ‫ستراتیژێكی بەبەرنامەیەكی نوێ هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫سەرجەم مزگەوتەكانو مامۆستایانی ئاینی بۆ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەكان بۆ میالكاتو هەموو ئەو‬ ‫بوارانەی‪ ،‬وەك بەڕێوەبەری گشتی ئەوقافی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئەندامی لیژنەی بااڵی هەموو‬ ‫ئەو كۆڕو كۆبونەوانەین بۆ بەرنامەدانان بۆ‬ ‫ستراتیژی چوار ساڵی ئایندەی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف دانراوەو ئاگامان لەهەموویەتی‪،‬‬ ‫دەستمان هەیە لەداڕشتنی بەرنامەی چوار‬ ‫ساڵی وەزارەتدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەستدرێژی بۆ سەر موڵكەكانی‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف لە چ ئاستێكدایە لەمڕووەوە‬ ‫چیتان كردووە؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬موڵكەكان بەشێكی‬ ‫گرنگن لە پێكهاتەی وەزارەتی ئەوقاف خۆی‬ ‫لەڕاستیدا موڵكەكانی ئەوقاف‪ ،‬موڵكەكانی‬ ‫وەزارەتی كشتوكاڵ‪ ،‬وەزارەتی شارەوانی‪،‬‬ ‫وەزارەتی دارایی ئەمانە هەموویان ئەگەر‬ ‫پالنێكی ڕێكوپێكی حكومەت هەبێت‬ ‫لەمەودواش دەتوانرێت ئەو موڵكانە‬ ‫ئیستسمار بكرێن‪ ،‬بۆیە هەندێك تەجاوز‬ ‫كراوەتە سەریان‪ ،‬ئێمە لە ئەوقافی سلێمانی‬ ‫‪ 81‬هەزار مەتر موڵكی بازرگانیمان لەناو‬ ‫شاردا هەیە‪ ،‬پێنج سەد دوكانمان هەیە‪،‬‬ ‫سێ گەراجمان هەیە‪ ،‬یەك ئوتێلمان هەیە‪،‬‬ ‫سااڵنە سنوری ملیارێكو دوو سەد ملیۆن‬ ‫دینار وەك كرێ وەردەگرین‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫ئەو زەوییە كشتوكاڵیانەی لە سنوری‬ ‫دێیەكاندانو لە نزیكی شاری سلێمانیدان‬ ‫ئەمانە زیادەڕۆیان كراوەتە سەر‪ ،‬ئێمە‬

‫فەرەیدون غەریب‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ئەوقافی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاشكرایكرد لە سنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫‪ 1900‬مزگەوت هەیەو پێویستیان بە مامۆستای ئاینی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن” باس لەوەدەكات جیاوازیی مامۆستایانی‬ ‫ئاینی لە بۆنە ئاینیەكاندا ڕەنگی داوەتەوەو بەالیانەوە‬ ‫گرنگە ئاستی وتاربێژان بەرز بكەنەوەو وتاری هەینیش‬ ‫كەمبكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەوقافی سلێمانی ‪ 81‬هەزار مەتر موڵكی بازرگانیو‬ ‫پێنج سەد دوكانو سێ گەراجی لە سلێمانیدا هەیە‪،‬‬ ‫فەرەیدون غەریب دەڵێت‪ :‬سااڵنە سنوری ملیارێكو‬ ‫دوو سەد ملیۆن دینار وەك كرێ وەردەگرن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬ ‫بەناچاری چووین گرێبەستێكمان لەگەڵدا‬ ‫كردوون كرێیەكمان لەسەر داناوە‪ ،‬دەست‬ ‫بۆ هەر زەوییەكی وەزارەتی ئەوقاف دەبەین‬ ‫خاوەنێكی لێپەیدا دەبێت هەربۆیە دەستكاری‬

‫لە وەزارەت‬ ‫بەرنامەیەك هەیە‬ ‫بۆ رێككردنەوەی‬ ‫حوجرەكان‪ ،‬تێبینیمان‬ ‫هەیە لەسەر‬ ‫حوجرەكان‬

‫ئەو زەویانەی ئەوقاف نەكراوە بەم شێوەی‬ ‫ئێستا ماوەتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وەزارەتی ئەوقاف یەكێكە لەو‬ ‫وەزارەتانەی فەرمانبەری بندیواری زۆر بوو‪،‬‬ ‫ئەمەتان چۆن چارەسەر كرد؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫فەرمانبەرانی بندیوارمان چارەسەركردو‬ ‫هەموو ئەو كەسانەمان خستەوە سەركار كە‬ ‫موچەیان وەردەگرتو فەرمانبەری وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف بوون‪ ،‬تەنیا تەكیەی شێخانی‬ ‫چوێسە نەبێت لەكاتی خۆیدا بە بڕیاری مام‬ ‫جەاللو كۆسرەت ڕەسوڵ ‪ 250‬كەسیان بۆ‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬بەئەمرێك كە لە ئەمرەكەشدا‬ ‫دەڵێت ئەمانە تایبەتن بە تەكیەكانی‬ ‫چوێسە كە چەند تەكیەیەكیان هەیە‪ ،‬بەهیچ‬ ‫شێوەیەك ئەو فەرمانبەرانە ناگوازرێنەوە بۆ‬ ‫مزگەوتو جێگەیەكی دیكەی ناو وەزارەت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەپارەوە لە سنوری ‪ 60‬بۆ ‪70‬‬ ‫كەسێك كەخۆیان هەڵواسیبوو بەو تەكیانەدا‬ ‫گواسترانەوە بۆ سەر مزگەوتەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چەند پەیمانگاو حوجرە لە‬ ‫سنوری بەڕێوەبەرایەتیەكەتاندا هەن‪ ،‬ئایا‬ ‫كردنەوەی پەیمانگاكان بەردەوامە یاخود‬

‫پەیمانگای پێویست هەیە؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬لەساڵی ‪2016‬وە‬ ‫بڕیارێك دەرچوو تێیدا باس لەوەكرابوو‬ ‫خوێندنگە ئاینیەكان ژمارەیان ‪ 19‬خوێندنگەو‬ ‫پەیمانگایە كە بە بڕیارێك خرانەوە‬ ‫سەر وەزارەتی خوێندنی بااڵو وەزارەتی‬ ‫پەروەردە‪ ،‬ئێمە تەنیا حوجرەمان هەیە‪ ،‬لە‬ ‫وەزارەت بەرنامەیەك هەیە بۆ ڕێككردنەوەی‬ ‫حوجرەكان‪ ،‬تێبینیمان هەیە لەسەر‬ ‫حوجرەكان‪ ،‬كە دەبێت مامۆستاكانی دیار‬ ‫بێتو شەهادەو ئاستی خوێندنو ئەزموونیان‬ ‫ئاشكرابێتو ئەو فەقێیانەی لەوێ دەخوێنن‬ ‫بزانرێت كێن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەبارەی جێبەجێ نەكردنی یەك‬ ‫وتاری لەالیەن مامۆستایانی ئاینیەوە بۆ ئەمە‬ ‫چیتان كردووە؟ وەزارەتی ئەوقاف وتاری‬ ‫هەینی دیاریكردووە‪ ،‬ئایا تۆ لەگەڵ ئەمەدا‬ ‫بویت‪ ،‬ئایا هەموو مەالكان پابەندن بەو‬ ‫بڕیارەوە بەتایبەت سەلەفیەكان؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬شارەكان لەهەرێمی‬ ‫كوردستان جیاوازیان هەیە بۆ نمونە ئەو‬ ‫پابەندیەی لە دهۆكو دەوروبەری هەیە‬ ‫جیاوازە لە هەولێرو سلێمانی ئەو یەك‬

‫وتاریەی لەهەولێر هەیە جیاوازە لەسلێمانی‪،‬‬ ‫وەك سلێمانی سەربەخۆییەكی نیسبی‬ ‫هەیە لەم الیەنەوە‪ ،‬وەزارەتیش رێزیان لەم‬ ‫جیاوازیانەی ئێرە گرتووە‪ ،‬ناونیشانی ئەو‬ ‫وتارانەش وەزارەت دایدەنێت لەالیەن یەكێتی‬ ‫زانایانو مامۆستایانی ئاینی خۆیانەوە‬ ‫دانراونو مامۆستایانی سلێمانیش بەشدارن‪،‬‬ ‫یەك وتاریش پێویستە هەماهەنگ بێت‬ ‫لەگەڵ وتاری سیاسیدا‪ ،‬بەاڵم لەواڵتی ئێمەدا‬ ‫بەهۆی نیزامێكی حكومڕانی باشمان نەبووە‬ ‫بەردەوام خەڵك گلەیی لەئەدای حكومەت‬ ‫هەبووە بۆیە مامۆستای ئاینی كاریگەر‬ ‫دەبێت لەو دۆخەی لەكۆمەڵگادا دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی گرنگە بۆ ئێمە ئاستی توانای‬ ‫وتاربێژان بەرز بكەینەوە وتار كەم بكەینەوە‬ ‫لە مزگەوتەكاندا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مامۆستایانی ئاینی بەپێی‬ ‫بیروباوەڕی سیاسیان مزگەوتەكانیان‬ ‫بۆ خۆیان دابەشكردووە وەك وەزارەت‬ ‫تاچەند ئاگادارنو چیدەكەن بەرامبەر ئەو‬ ‫مامۆستایانە؟‬ ‫دابەشبوونی‬ ‫غەریب‪:‬‬ ‫فەرەیدون‬ ‫مامۆستایانی ئاینی بەسەر فێرگەو مەزهەبو‬ ‫فیقهی جیاوازدا لەدەسەاڵتی ئێمەدا نەبووە‪،‬‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی ئەم بوارەش ئاسان نیە‪،‬‬ ‫یەكێك لەهۆكارە ئەساسیەكانی دابەشبوونی‬ ‫مزگەوتەكان ئەوەیە مامۆستایانی ئاینی ئێمە‬ ‫لەدەرەوە خوێندویانەو ئەفكارو بۆچوونو‬ ‫بیروباوەڕی ئەو واڵتانەیان هێناوەتەوە بۆ‬ ‫ئێرە‪ ،‬بۆنموونە مامۆستایەكی ئاینی سەرسامە‬ ‫بە زانایەكی ئاینی واڵتێكی دەرەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫دێتەوە بۆ كوردستان دەچێتە مزگەوتێكو‬ ‫جۆرێك لە نامۆیی بۆ خەڵكی ئێمە دروست‬ ‫دەكاتو كاریگەری خراپیشی دەبێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئێمە پێمانوایە مامۆستایانی ئاینی‬ ‫هەربیرو بۆچونێكی جیاوازیان هەبێت سەر‬ ‫بەهەر مەدرەسەیەك بێت ئاساییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە جیاوازییەكانی مامۆستایان لە بۆنە‬ ‫ئاینیەكاندا ڕەنگی داوەتەوە‪ ،‬كە دەبێت لە‬ ‫خوێندنو پەروەردەوە دەستكاری ئەوە بكەین‬ ‫كە خیالفو جیاوازی نەهێڵین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێستاش مزگەوتەكان لەالیەن‬

‫دەست بۆ هەر‬ ‫زەوییەكی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف دەبەین‬ ‫خاوەنێكی لێپەیدا‬ ‫دەبێت‬

‫خێرخوازانەوە بەڕێوەدەبرێت ئەو داهاتەی‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف هەیەتی چی پێدەكرێت‬ ‫یان چۆن خەرجدەكرێت؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬وەزارەتی ئەوقاف لە‬ ‫رابردوودا مزگەوتی دروستكردووەو بودجەیەكی‬ ‫بۆ داناوەو خزمەتی مزگەوتەكانیشی كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەیرانی دارایی ئەمە نەماوە‬ ‫لەئێستادا خێرخواز مزگەوت دروست دەكات‬ ‫زۆرجار ئەو خێرخوازانە خۆیان مزگەوتەكان‬ ‫بەڕێوەدەبەن لەڕووی پێداویستیەكانەوە‪،‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف هیچ پارەیەكی وەهای‬ ‫لەبەردەستدا نیە كە خزمەتی مزگەوتەكانی‬ ‫پێبكات بەداخەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چەند وتارخوێنو پێشنوێژ هەنو‬ ‫پێویستتان بەچەندی ترە؟‬ ‫فەرەیدون غەریب‪ :‬سنوری دوو‬ ‫سەد گرێبەستمان هەیە كە زۆرینەیان‬ ‫خزمەتگوزاری مزگەوتن‪ ،‬پێویستمان بە‬ ‫دامەزراندنی مامۆستای ئاینی هەیە‪250 ،‬‬ ‫مامۆستای خۆبەخشمان هەیە‪ ،‬لە سنوری‬ ‫پارێزگاری سلێمانی ‪ 1900‬مزگەوتمان هەیە‬ ‫كە ژمارەیەكیان پێویستیان بە مامۆستای‬ ‫ئاینی هەیە‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪5‬‬

‫دەرباز محەمەد‪ ،‬ئەندامی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان‪:‬‬

‫هەنگاوەكانی چاكسازی بە خاو و خلیچكی دەڕوات‬ ‫دەرباز محەمەد‪ ،‬سكرتێری كاروباری ژورەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫كە هاوكات ئەندامی خانەی راپەڕاندنیشە‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوەدەكات؛‬ ‫هەنگاوەكانی حكومەت بۆ ئەنجامدانی چاكسازی و جێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتن و بەڵێنەكان خێرا نین و بە خاوو خلیچكی دەڕوات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئەوە الی هەموومان روون بێت كە هەرێمی كوردستان‪ ،‬جگە لە‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازیی هیچ دەرفەتێكی دیكەی نییە‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان کە خاوەنی بڕوانامەی‬ ‫دکتۆرایە‪ ،‬سەبارەت بە ئەدای كاربەدەستە بااڵكانیان لە حكومەت و‬ ‫كۆی دەسەاڵتی هەرێم دەڵێت‪ :‬خانە لە ئەدای وەزیرەكانیان رازین‪،‬‬ ‫بەاڵم بە تێبینییەوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫زەمەن‪ :‬رۆژی شەممەی رابردوو‬ ‫خانەی راپەراندنتان بە ئامادەبونی‬ ‫رێكخەر‪ ،‬كۆبونەوەی بە وەزیرەكانتان‬ ‫و جێگری سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان كرد‪ ،‬ئەو كۆبونەوەیە‬ ‫بەچ ئامانجێك بوو؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬كۆبونەوەیەك بوو‬ ‫بۆ پێداچونەوەی ناوخۆیی خۆمان‪.‬‬ ‫ئێمە پێداچونەوەیەكمان كرد بۆ‬ ‫مەلەفی بەشداریمان لە حكومەت‪،‬‬ ‫پێداچونەوەكە هەم لە رووی ئەوەی‬ ‫كە ئەم بەشداریكردنە لەسەر بنەمای‬ ‫رێككەوتنێك بووە كە بنەماكەی‬ ‫چاكسازییە لە كۆی دەسەاڵت و بەتایبەت‬ ‫حكومەت‪ ،‬هەڵسەنگاندنمان كرد لەسەر‬ ‫ئەوەی چەندی جێبەجێكراوەو چۆن‬ ‫جێبەجێكراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬تاچەند لە وەزیرەكانتان‬ ‫رازیبوون؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬ئێمە لە ئەدایی‬ ‫وەزیرەكانمان رازین بەاڵم بەتێبینییەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی سەبارەت بە‬ ‫ئەدای حكومەت‪ ،‬خانەی راپەڕاندن‬ ‫هەڵسەنگاندنی چۆن بوو؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬تایبەت بە‬ ‫ئەدائی حكومەت بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫پێمانوایە لە بابەتی چاكسازی و بابەتی‬ ‫شەفافیەت‪ ،‬پرۆسەیەكە بەخاو خلیچكی‬ ‫ئەڕوات بەرێوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆچونتان لەسەر پرۆژەی‬ ‫چاكسازی حكومەت چیە كە بڕیارە‬ ‫حكومەت بینێرێت بۆ پەرلەمان؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬ئێمە وەك گۆڕان‬ ‫بەتەواوەتی پشتگیری دەكەین‪ ،‬ئەو‬ ‫پرۆژەیە بە مەلەفی خۆمان دەزانین كە‬ ‫لە یەكەم خولی پەرلەمانەوە لە ‪2009‬وە‪،‬‬ ‫كارمان بۆ ئەوە كردووە دادپەروەری‬ ‫لە مووچەدا هەبێت‪ ،‬مووچە بەرزەكان‬ ‫كەمبكرێـتەوەو كەمەكانیش زیاد بكرێت‪.‬‬ ‫ئەوە جگە لە خانەنشینی ناهەق و‬ ‫نایاسایی كە ئێمە لەگەڵی نین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬خەڵكانێك رەخنە دەگرێت‬ ‫و دەڵێت ئەو بەڵێنانەی گۆڕان دای بۆ‬ ‫بەشداریكردنی‪ ،‬وەك خۆی جێبەجێ‬ ‫نەكراوە؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬ئێمە رێككەوتنێكی‬ ‫سیاسیمان هەیە بۆ هاوبەشی لە‬ ‫حكومەت‪ ،‬ئەو رێككەوتنە سیاسییە‬

‫ئێمە نوێنەرایەتی‬ ‫گۆڕانمان‬ ‫لەناو حكومەت‬ ‫بۆ ئەوەیە‬ ‫كە هەوێنی‬ ‫چاكسازی بین‬

‫ئەبێت ئەوە الی‬ ‫هەمومان رون بێت كە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بێجگە لە ئەنجامدانی‬ ‫چاكسازیی هیچ‬ ‫دەرفەتێكی دیكەی‬ ‫نییە‬ ‫لە رووی ئیدارییەوە بەشێكی جێبەجێ‬ ‫بووەو بەشێكی ماوە‪ ،‬لە رووی ئەوەی‬ ‫كە ئەرك و پۆستەكان چۆن دابەش‬ ‫بكرێت ئەمە بەشێكی جێبەجێ بووەو‬ ‫بەشێكی ماوە‪ ،‬پێویستمان بەوەیە‬ ‫لە زووترین كاتدا ئەو بەشەی دیكەی‬ ‫جێبەجێ بكەین واتا پێویستمان بەوەیە‬ ‫ئەو كاتە بێین هەڵسەنگاندنێكی ورد و‬ ‫كرداری بكەین بۆ ئاستی رێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫ئێستا قۆناغی وەزیرەكان تەواو بوە‪،‬‬ ‫بریكارەكانیان رۆیشتوە و لە زوترین‬ ‫كاتدا دانانی بریكارەكان تەواو دەبێت و‬ ‫پاشان دەكەوێتە سەر پۆستەكانی دیكە‪.‬‬ ‫پڕۆگرام و فەلسەفەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بۆ بەشداریكردن‪ ،‬چاكسازییە‬ ‫لە كۆی دەسەاڵت‪ ،‬ئێمە نوێنەرایەتی‬ ‫گۆڕانمان لەناو حكومەت بۆ ئەوەیە‬ ‫كە هەوێنی چاكسازی بین بۆ ئەوەی‬ ‫ئەگەر چاكسازی كێشەی هەبێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫یارمەتیدەر بین‪ ،‬بەشداریی ئێمە بۆ‬ ‫ئەوە نییە كە جێگە بۆ كادرەكانمان‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬واتا بەشداریی ئێمە بەو‬ ‫تێگەیشتنەوە سەیر نەكرێت كە ئێمە‬ ‫خەمی ئەوەمانە كێمان دەوێت كە‬ ‫فاڵنە پۆست وەردەگرێت بەقەد ئەوەی‬ ‫ئێمە ئەمانەوێت كە هەوێنێك بین‪،‬‬ ‫عەقڵیەتێك بین خەڵكی ئێمە بتوانێت‬ ‫چاكسازی بكات لەناو ئەو جومگانەی‬ ‫دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫بە راستی و راشكاوی دەیڵێین‬ ‫پاشماوەی (‪ )1991‬تاوەكو (‪)2019‬‬ ‫كە دەكاتە (‪ )28‬ساڵ لە كۆی ئەو‬ ‫كێشانەی كە ئیدارە و دەسەاڵت لە‬ ‫كوردستان هەیەتی‪ ،‬چارەسەرەكەی بە‬ ‫(كن فیكون)ێك نابێت‪ ،‬گرنگ ئەوەیە‬ ‫ئێستا ئێمە لەسەر رێگە خراپەكە الچین‬ ‫و بێینە سەر رێگەیەكی تەندروست و‬ ‫راست‪ ،‬ئەمە هاتنە سەر سكەیە لە‬ ‫خراپەوە بۆ باش‪ .‬ئێستا ئێمە ناڵێین‬ ‫یەكێتی و پارتی وەكو ئێمە سورن‬ ‫و وەك ئێمە خەمیانە‪ ،‬بەاڵم بڕیار و‬ ‫پەیامیان بۆ ئێمە بە تایبەت پارتی‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە دەبێت چاكسازی بكرێت‪.‬‬ ‫ئەبێت ئەوە الی هەمومان روون‬ ‫بێت كە هەرێمی كوردستان‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازیی هیچ دەرفەتێكی‬ ‫دیكەی نییە‪ ،‬لە بەغدا بەهۆی كەڵەكەبوی‬ ‫كێشەكانی (‪ )16‬ساڵی رابردوەوە ئێستا‬

‫هەرچی دەكەن هاواڵتی رازی نییە هەر‬ ‫پەیامێك دەدرێت هاواڵتیان رازی نین‪،‬‬ ‫بۆیە هەرێمی كوردستانیش ئەگەر لەسەر‬ ‫هەمان مەنهەجی حوكمڕانی بمێنێتەوە‬ ‫دور نییە ئەوەی لە بەغدا رودەدات‬ ‫لە هەرێمیش روبدات‪ .‬هیچ كات دور‬ ‫نییە و ئێمە وەك گۆڕان لە قۆناغی‬ ‫یەكەمی جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەین‬ ‫چاوەڕوان دەكەین رێككەوتنەكە وەك‬ ‫خۆی جێبەجێ بكرێت و چاكسازی‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫هەنگاوەكان بەرەو چاكسازی خێرا‬ ‫نییە‪ ،‬ئێمە پێمانوایە لە هەندێك روەوە‬ ‫رێگا خراپەكە بە خراپ ناسێنراوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫زۆر زۆر گرنگە كە سەرۆكێكی حكومەت‬ ‫بڵێت رێگەی خراپ گیراوەتە بەر لە‬ ‫رابردووداو گەندەڵی هەیەو ئێمە دەچینە‬ ‫سەر رێگا راستەكە‪.‬‬ ‫لە ماوەی داهاتوودا هێواش هێواش‬ ‫بەرهەمی ئەو چاكسازییانە ئەچنینەوە‬ ‫چ لە مەسەلەی دروستكردنی عەدالەت‬ ‫بێت لە مەسەلەی موچە‪ ،‬چ مەسەلەی‬ ‫نەهێشتنی رۆتین بێت‪ ،‬چ مەسەلەی‬ ‫نەهێشتنی گەندەڵی بێت‪ ،‬چ لە بواری‬ ‫كۆنتراكت و گرێبەستەكانی حكومەت‬ ‫یان بواری وەبەرهێناندا‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫هەنگاوی گرنگن و خەڵكی كوردستان پێی‬ ‫سودمەند دەبێت ئەگەر ئێمە هەنگاوی‬ ‫خێراتر بنێین كە پێمانوایە بە راستی‬ ‫هەنگاوەكان خێرا نین‪ ،‬بێگومان بۆ ئەوە‬ ‫لە حكومەتداین ئەگەر بزانین ناگەینە‬ ‫چارەسەر ئەوكاتە پێداچونەوەیەكی‬ ‫جدی دەكەین بەو مەسەلەیەدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە چەند رۆژی رابردودا‬ ‫كۆبونەوەتان هەبوو لەگەڵ سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ئێوە گەشبینن بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫سەرۆكایەتییە كە بەرزترین دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردنە هەنگاوی گرنگ بنێت‬ ‫لە بوارەكانی پەیوەندییەكان لەگەڵ‬ ‫بەغدا و دروستكردنی یەكڕیزی الیەنە‬ ‫سیاسیەكان و یەكخستنەوەی هێزی‬ ‫پێشمەرگە؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬ئەوەی ئێمە‬ ‫ئاگادارین و لە كۆبونەوەكەش بە‬ ‫رونی باسكرا چەند شتێك دەڵێم‪،‬‬ ‫لەسەر مەسەلەی بەغدا ئیستا‬ ‫حكومەتی هەرێم و سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم و هێزە سیاسییەكانی هەرێم‬

‫زۆر زۆر گرنگە كە‬ ‫سەرۆكێكی حكومەت‬ ‫بڵێت رێگەی خراپ‬ ‫گیراوەتە بەر لە‬ ‫رابردووداو گەندەڵی‬ ‫هەیەو ئێمە دەچینە‬ ‫سەر رێگا راستەكە‬

‫قەناعەتێكمان‬ ‫هەیە كە‬ ‫رێكخستنێكی‬ ‫تۆكمە و رێكوپێك‬ ‫رێكبخەینەوە‬ ‫پاشان كۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانی ببەستین‬ ‫گەیشتونەتە قەناعەتێك كە ئێمە دەبێت‬ ‫پەیوەندییەكی تەندروست و بەپێی‬ ‫دەستوری عێراق بۆ پاراستنی مافەكانی‬ ‫خەڵكی كوردستان هەبێت لەگەڵ بەغدا‪،‬‬ ‫قۆناغی رابردوو قۆناغی دابڕانی پێش‬ ‫ریفراندۆم و دوای ریفراندۆم قۆناغێكە‬ ‫رۆیشت‪.‬‬ ‫ئێستا قۆناغێكی نوێ دەستپێدەكەین‪،‬‬ ‫ئەو رێككەوتنەی ساڵی(‪ )2019‬كرا‬ ‫لەسەر مەسەلەی بودجە یەكێك لە‬ ‫بەرهەمەكانی ئەو قۆناغە نوێیەی كە‬ ‫دەبێت پەیوەندییەكی تەندروستمان‬ ‫لەگەڵ بەغدا هەبێت‪ ،‬چونكە لە ئەنجامدا‬ ‫سەروەری خاكی عێراق و بە هەرێمی‬ ‫چوارچێوەیەكی‬ ‫كوردستانیشەوە‬ ‫عێراقی هەیە لە رووی نێودەوڵەتییەوە‪،‬‬ ‫راستە هەرێمی كوردستان گرنگی‬ ‫و تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئەنجامدا دەرگاو دەروازەی ئێمە بۆ‬ ‫ئەوەی كە هەرێمەكەمان لەم قۆناغە‬ ‫چاك بێتەوە لە كێشەكانی رابردوو چ‬ ‫كێشەی سیاسی یان كێشەی بودجە‬ ‫و ئابوری‪ ،‬دەتوانین لە بەغدا رێك‬ ‫بكەوین‪.‬‬ ‫لە رووە سیاسییەكەیەوە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ بەغدا و بەشداریی كورد لە‬ ‫بەغدا‪ ،‬بەشدارییەكی واقعی رون‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم ئێمە تێبینیمان لەوە‬ ‫هەیە كە ئەم بەشدارییە نابێت تەنیا‬ ‫الی یەكێتی و پارتی و بۆ بەرژەوەندی‬ ‫ئەوان بێت‪ ،‬دەبێت لە بەرژەوەندی‬ ‫كورد بێت و ئەمەمان بە راشكاوی لە‬ ‫كۆبونەوەكاندا بە هەردوو الیەن وتووە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەشدارییەكی فراوان دەكرێت لە‬ ‫ماوەی داهاتوودا ناكرێت قۆرخ بكرێت‬ ‫بۆ یەكێتی و پارتی و دەبێت ئەم‬ ‫حاڵەتە چارەسەر بكەین ئەو كاتە ئێمە‬ ‫وەك گۆڕان دەتوانین بڵێین هاوبەشین‬ ‫لە مەسەلەی بڕیاری سیاسی تایبەت بە‬ ‫بەغدا‪.‬‬ ‫بۆ مەسەلەی ناوخۆو هێزی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬راستییەكەی ئەوەی كە‬ ‫لەو كۆبونەوەیە سەرۆكی هەرێم باسی‬ ‫كرد ئەوەیە كە هەردوو جێگرەكەی‬ ‫باكگراوندێكی‬ ‫هەردووكیان‬ ‫كە‬ ‫پێشمەرگانەو سەربازیشیان هەیە‪،‬‬ ‫سەرقاڵی رێكخستنەوەی ئەو مەلەفەن و‬ ‫كاری لەسەر دەكرێت‪ ،‬ئەوە مەلەفێكی‬

‫ئاسان نییە یەكێتی و پارتی لە ماوەی‬ ‫رابردوودا نەیانتوانیوەو نەیانویستوە‬ ‫مەسەلەی مەلەفی هێزی پێشمەرگە‬ ‫بكرێت بە هێزێكی نیشتیمانی‪ .‬ئێستا‬ ‫كە دەڵێین ئەمە داوای ئێمەیە بۆ‬ ‫چاكسازی‪ ،‬رای خۆشیانە كە دەبێت‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ ،‬تێڕوانینی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان ئەوەیە كە ئیمە هەمو هەوڵێك‬ ‫دەدەین بۆ ئەوەی ئەم پڕۆسەیە سەر‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫•ئێوە هەوڵ دەدەن یان پێداگری‬ ‫لەسەر دەكەن‪ ،‬بەتایبەت كە گۆڕان‬ ‫ئەو یەكخستنەوەیە بە پڕۆژەی خۆی‬ ‫دەزانێ؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬لە یەكەم رۆژەوە‬ ‫پڕۆژەی گۆڕان بووەو ئێستاش‬ ‫ئەوەندەی ئێمە كە جەختی لەسەر‬ ‫دەكەینەوە ئەوانی تر ناڵێن نا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێوستە هەنگاوی پراكتیكی بنرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫مەسەلەیە مەسەلەیەكی گەورەیە‪ ،‬ئایا‬ ‫چەكبەدەست ئینتیمای بۆ حیزب هەیە‬ ‫یان بۆ نیشتیمان و نەتەوە و حكومەت؟‪،‬‬ ‫ئێمە پێمانوایە بۆ ئەم قۆناغە ئەگەر‬ ‫هەرێمی كوردستان هێزێكی نیشتیمانی‬ ‫نەبێت‪ ،‬كەواتە هەموو رۆژێك روودانی‬ ‫شەڕ ئەگەرێكی زۆر زۆر بەهێزە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەر دەمانەوێت لە شەڕ بە دوور‬ ‫بین پێویستە هێز لەالی دام و دەزگا‬ ‫دەوڵەتییەكان بێت و ئەمە بۆ هێزی‬ ‫ئاسایش و ناوخۆش راستە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬جڤاتی نیشتمانی لە ماوەی‬ ‫رابردوودا بڕیاریدا بە ئەنجامدانی‬ ‫كۆنفرانسی نیشتیمانی و هەڵبژاردنە‬ ‫لە‬ ‫بێگومان‬ ‫كە‬ ‫ناوخۆییەكان‬ ‫باژێڕوانەكانیش بەشێكیان پێویستیان‬ ‫بەوەیە نوێ بكرێنەوە و وادەی‬ ‫هەڵبژاردن كاتی هاتوە‪ ،‬ئەم پرۆسانە‬ ‫بە چی گەیشت‪ ،‬كامیان پێش ئەویتریان‬ ‫دەكەوێت؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬سەبارەت بە‬ ‫رێكخستنەوەی كاروباری رێكخراوەیی‪،‬‬ ‫بەڕاستی گرفت نییە لەالیەن ئێمەوە كە‬ ‫كامیان پێش ئەویتریان دەكەون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قەناعەتێكمان هەیە كە رێكخستنێكی‬ ‫تۆكمە و رێكوپێك رێكبخەینەوە پاشان‬ ‫كۆنفرانسی نیشتمانی ببەستین‪ ،‬ئەوەش‬ ‫هیچ كێشەیەكی دەستوریی نییە‪.‬‬ ‫* لە هەمان كۆبونەوەی جڤاتدا‬

‫لە ماوەی داهاتوودا‬ ‫هێواش هێواش بەرهەمی‬ ‫ئەو چاكسازییانە‬ ‫ئەچنینەوە چ‬ ‫مەسەلەی دروستكردنی‬ ‫عەدالەت بێت لە‬ ‫موچە‪ ،‬چ نەهێشتنی‬ ‫گەندەڵی بێت‬

‫یەكێتی و پارتی‬ ‫لە ماوەی رابردوودا‬ ‫نەیانتوانیوەو‬ ‫نەیانویستوە مەسەلەی‬ ‫مەلەفی هێزی‬ ‫پێشمەرگە بكرێت بە‬ ‫هێزێكی نیشتیمانی‬ ‫لیژنەیەك پێكهێنراوە بۆ لێپێچنەوە و‬ ‫لێپرسینەوە لە بەرپرسانی گۆڕان‪ ،‬یان‬ ‫ئەو كەسانەی لە پشكی بزوتنەوەكە‬ ‫پۆستیان وەرگرتوە‪ ،‬ئەوەش لێكدانەوەی‬ ‫جیاوازی بۆكرا‪ ،‬رونكردنەوەی ئێوە‬ ‫لەسەر ئەم پرسە چیە؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬بەداخەوە تەعبیرەكە‬ ‫وەك خۆی نەكەوتە ناو راگەیاندنەوە‪،‬‬ ‫ئێمە بڕیاری هەڵسەنگاندنمان داوە‪ ،‬لە‬ ‫هەڵسەنگاندندا كاری باش دەستخۆشی‬ ‫لێدەكرێت‪ ،‬كاری خراپیش لێكۆڵینەوەی‬ ‫تێدا دەكرێت‪ .‬ئەگەر لێكۆڵینەوە كەوتە‬ ‫ئەوەی كەسێكی كە لە رێگەی ئێمەوە‬ ‫یان هەڵسوڕاوی ئێمەوە پۆستێكی‬ ‫هەیە‪ ،‬كەم و كورتییەكی هەیە جا‬ ‫كەموكورییەكە گەندەڵی ئیداریی یان‬ ‫گەندەڵی مادیی بێت‪ ،‬ئەو كاتە كە‬ ‫لێكۆڵینەوە سەلماندی كەمتەرخەم بووە‪،‬‬ ‫ئینجا لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكرێت‪،‬‬ ‫بێگومان ئێستا ئێمە لیژنەیەكمان‬ ‫پێكهێناوە نوێنەرایەتی سەرۆكایەتی‬ ‫ژوری حكومەت و ژوری ئیدارە و ژوری‬ ‫یاسایی و ژوری پەیجوری لەگەڵ ژوری‬ ‫پەرلەمانی تێدایە‪ ،‬ئەو لیژنەیە بە‬ ‫شێنەیی هەڵسەنگاندن بۆ هەموو ئەو‬ ‫كەسانە دەكات كە لە رێگەی ئێمەوە‬ ‫پۆستیان وەرگرتووەو لەسەر ئێمە ماڵن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو كەسانەی هەڵسەنگاندنەكە‬ ‫دەیانگرێتەوە پێویستە ساڵێك بەسەر‬ ‫پۆستەكەیدا تێپەڕ بووبێت واتا دوای‬ ‫ساڵێك لە بەردەوامییان لە كارەكانیان‬ ‫هەڵسەنگاندنیان بۆ دەكەین‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئەگەر كەسێكیش ساڵێك بەسەر‬ ‫ئەركەكەیدا تێپەڕ نەبووبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تێبینییەكی گەورە هەبێت‪ ،‬ئەوا لەو‬ ‫حاڵەتەشدا لێكۆڵینەوە دەكەین‪.‬‬ ‫•مامەڵەی بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ‬ ‫كەسێكدا چۆن دەبێت كە ئێستا‬ ‫پەیوەندی بە بزوتنەوەكەوە نەمابێت؟‬ ‫دەرباز محەمەد‪ :‬ئەوە پڕۆسەیەكی‬ ‫ئاڵۆزە‪ ،‬كە ئێمە هەڵسەنگاندن دەكەین‬ ‫بۆ ئەوەی تێبگەین ئایا قەناعەت دروست‬ ‫دەبێت بە سزادان یان نا‪ ،‬واتە جۆری‬ ‫كێشەكە و كەموكورتیەكە ئەوەیان‬ ‫دیاری دەكات‪ .‬ئەگەر كەسێك ئیستا‬ ‫لەناو گۆڕان نەبێت سزای رێكخراوەیی‬ ‫نادرێت‪ ،‬دواتر بڕیار دەدەین چ‬ ‫مامەڵەیەك لەگەڵ بابەتەكەیدا دەكەین‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫پشتیوانی بۆ بڕیارەكەی وەزیری پێشمەرگە فراوان دەبێت‬ ‫كێ دەتوانێت دەستی حیزب لەناو پێشمەرگە ببڕێت؟ لەكاتێكدا چەندین یاساو رێنمایی پێشووتر هەیە‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫تادێت ژمارەی ئەو بڕیارو یاسایانە زیاد‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە بۆ دوورخستنەوەی دەستی حیزب‬ ‫لەناو هێزەكانی پێشمەرگەدا دەردەكرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رۆژ لە دوای رۆژ دەستتێوەردانی حیزبیش‬ ‫زیاتر دەبێتو هێزەكانیش زیاتر ناسنامە‬ ‫حیزبیەكەیان تۆختر دەكەنەوە‪.‬‬ ‫لە پاڵ ئەوەشدا خواستێكی زۆر هەیە‬ ‫بۆ دوورخستنەوەی دەستی حیزبو بە‬ ‫نیشتمانیكردنی هێزەكان‪ ،‬كۆتایی مانگی‬ ‫رابردوو وەزیری پێشمەرگە لەمبارەیەوە‬ ‫بڕیارێكی نوێی دەركرد‪.‬‬ ‫بەپێی نووسراوێك‪ ،‬كە ئیمزای شۆڕش‬ ‫ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگەی لەسەرەو‬ ‫گشتاندنی بۆ كردووە‪ ،‬بڕیاردراوە بە‬ ‫قەدەغەكردنی هەموو جۆرە سزادانێكی‬ ‫سیاسی لەنێو هێزەكانی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان بەپێچەوانەوە ئیجرائاتی یاسایی‬ ‫بەرامبەر الیەنی كەمتەرخەم دەكرێت‪.‬‬ ‫جگە لە قەدەغەكردنی چاالكی حیزبی‬ ‫لەناو یەكەكانی وەزارەتی پێشمەرگەدا‪،‬‬ ‫بڕیارەكەی وەزیری پێشمەرگە وەرگرتنی‬ ‫ئابوونەی حیزبی لەناو هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەدا قەدەغە كردووە‪ ،‬هەڕەشەی‬ ‫سزادانی هەر كەسو الیەنێكی كردووە كە‬ ‫سەرپێچی ئەو خااڵنە بكات‪.‬‬ ‫عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫خۆی بۆ بڕیارەكەی وەزیری پێشمەرگە‬ ‫دەربڕی‪ ،‬جەختی كردەوە چاودێری‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكە دەكەن‪.‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫كاری حیزبی لە ناو وەزارەتو سزادانی‬ ‫سیاسییو ئەنجامدانی چاالكی سیاسی و‬ ‫حیزبیو وەرگرتنی ئابوونە كە لە بڕیارەكەی‬ ‫وەزیری پێشمەرگەدا هاتووە خاڵێكی‬ ‫رێككەوتنی الیەنەكانە‪.‬‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫وەزیری‬ ‫بڕیارەكەی‬ ‫هاوكاتە لەگەڵ وتەكانی سەرۆكی هەرێمدا‬ ‫لە مەراسیمی دەرچوونی ئەفسەرانی‬ ‫پێشمەرگەدا لە زاخۆ‪ ،‬كاتێك رایگەیاند‪:‬‬ ‫دەبێت پێشمەرگە هێزی پاراستنی گەل و‬ ‫واڵت و دەسكەوتەكان بێت‪ ،‬ناكرێت هێزی‬ ‫حیزب و الیەن و گرووپەكان بێت‪ ،‬دەبێ‬ ‫دوور بێت لە ناكۆكی و ملمالنێی ناوخۆ‪،‬‬ ‫بۆ مەرامی سیاسی و یەكالكردنەوەی كێشە‬ ‫سیاسییەكان بە هیچ شێوەیەك هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان نابێ بەكار بێت‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای ژمارە ‪17‬ی ساڵی‬

‫یەكخستنەوەی پێشمەرگە‬ ‫لە ‪2013‬وە راگیراوە‬ ‫یەكەی ‪80‬ی پارتی ژمارەیان‬ ‫‪ 60‬هەزار پێشمەرگەیە‬ ‫یەكەی ‪70‬ی یەكێتی ژمارەیان‬ ‫‪ 50‬هەزار پێشمەرگەیە‬ ‫هێزەكانی زێرەڤانی پارتی‬ ‫ژمارەیان ‪ 54‬هەزارە‬ ‫بەرگریو فریاكەوتنی‬ ‫یەكێتی ژمارەیان ‪ 26‬هەزارە‬ ‫تائێستا تەنیا ‪ 14‬لیوا‬ ‫یەكخراونەتەوە‬ ‫‪1993‬ی یاسای حیزبەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستانی عێراق‪ ،‬نواندنی كاری حیزبایەتی‬ ‫لە دامودەزگاكانی وەزارەتی كاروباری‬ ‫پێشمەرگەو هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ‬ ‫قەدەغەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا دامودەزگای‬ ‫سەربازیو شێوە سەربازی نەبێو لێی‬ ‫قەدەغەیە چەكی بەپێچەوانەی یاساوە‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە مادەی ‪ 47‬یاسای‬ ‫ژمارە ‪38‬ی ساڵی ‪2007‬ی یاسای راژەو‬ ‫خانەنشینی پێشمەرگە كە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان دەریكردووە هاتووە‪“ ،‬نابێ‬ ‫چاالكی حیزبی لەنێو ریزەكانی هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە بنوێنرێت”‪.‬‬ ‫رێڤینگ محەمەد‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫پێشمەرگە لە پەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬پشتگیری تەواوی ئەو‬ ‫بڕیارە دەكەین‪ ،‬لەبەرئەوەی چەندین ساڵە‬

‫كوردستان نەبووەتە خاوەنی لەشكرێكی‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬هەم لە كارنامەی كابینەی نوێداو‬ ‫هەم سەرۆكی هەرێمم بینیوەو زۆر جدین‬ ‫لەم قۆناغەدا هێزی پێشمەرگە یەك هێزی‬ ‫نیشتمانی بێت‪ ،‬جگە لەوەش هاوپەیمانان‬ ‫سورن لەسەر یەكخستنیانو پرۆژەشیان‬ ‫هەیە”‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە‪ ،‬وتیشی‪:‬‬ ‫“هەر شتێك پێویست بێت لە پەرلەمانەوە‬ ‫ئێمە ئامادەو پشتیوانین بۆ سەر خستنی‬ ‫پرۆسەی یەكخستنەوەو دوورخستنەوەی لە‬ ‫دەستی حیزب‪ ،‬بەردەوامیش لەسەر خەتینو‬ ‫سەردانی شوێنە پەیوەندیدارەكانیشمان‬ ‫كردووە”‪.‬‬ ‫جگە لە یاساو بڕیارەكانی پەرلەمان لە‬ ‫ساڵی ‪2010‬ەوە یەكخستنەوەی هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەو دوورخستنەوەیان لە دەستی‬ ‫حیزب قسەی سەرزاری بەرپرسانی بااڵی‬

‫هەرێمو یەكێتیو پارتی بووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫تەنیا ‪ 14‬لیوا یەكخراونەتەوەو بەهۆی‬ ‫رێكنەكەوتنی یەكێتیو پارتیەوە پرۆسەی‬ ‫یەكخستنەوەی پێشمەرگە لەساڵی ‪2013‬وە‬ ‫راگیراوە‪.‬‬ ‫مەسعود بارزانی‪ ،‬سەرۆكی پێشووی‬ ‫هەرێم لە رۆژی ‪14‬ی كانونی یەكەمی‬ ‫‪2014‬دا حەوت بڕیاری دەركرد بەمەبەستی‬ ‫یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە‪ .‬لە‬ ‫ناوەڕۆكی بڕیارەكەدا ئاماژە بەوەكرابوو‪:‬‬ ‫“پێویستە هەرچی زووترە هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان بە رێكوپێكی یەكبخرێتەوە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەك كە نابێ حیزبایەتی تێدا بێت‪،‬‬ ‫هەر هێزێك لە دەرەوەی وەزارەت هەبێت‪،‬‬ ‫بەنایاسایی دەژمێردرێتو كەس بۆی نییە‬ ‫هێزی تازە لە دەرەوەی وەزارەت دروست‬ ‫بكات”‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو لیژنەیەكی بااڵ لە‬

‫ئەندامێتی جێگرانی سەرۆكی هەرێمو‬ ‫راوێژكارێكی سەرۆكایەتی هەرێمو وەزیری‬ ‫پێشمەرگەو بریكاری وەزارەتی پێشمەرگەو‬ ‫ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگەو سەرۆكی‬ ‫ئەركانو فەرماندەی یەكەكانی ‪70‬و ‪80‬‬ ‫تێیدا ئەندامن كۆبونەوە‪ ،‬كاری ئەو لیژنەیە‬ ‫یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگەیە‬ ‫بە لەبەرچاوگرتنی پرۆژەی هاوپەیمانانو‬ ‫دۆزینەوەی میكانیزمی یەكخستنەوەیان‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی دژ بە‬ ‫داعش‪ ،‬پەرلەمانی كوردستانیش بە بڕیاری‬ ‫ژمارە (‪ )19‬لە ‪23‬ی تەموزی ‪2014‬دا تایبەت‬ ‫بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان (‪)21‬‬ ‫بڕیاری دەركرد‪.‬‬ ‫لە بڕگەی چوارەمی بڕیارەكەی پەرلەماندا‬ ‫هاتبوو‪“ :‬پێویستە لەسەر حكومەتی هەرێم‬ ‫هەموو هێزەكانی پێشمەرگە لەماوەی‬ ‫شەش مانگ لە دەرچوونی ئەم بڕیارەوە‬

‫لەچوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا وەك‬ ‫هێزێكی نیشتمانی یەكبخات‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫یەكەكانی (‪70‬و ‪)80‬ی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارە نافەرمییەكان یەكەی ‪80‬ی‬ ‫پارتی ژمارەیان ‪ 60‬هەزار پێشمەرگەیەو‬ ‫یەكەی ‪70‬ی یەكێتی ‪ 50‬هەزار پێشمەرگەیە‪،‬‬ ‫هێزەكانی زێرەڤانی پارتی ژمارەیان ‪ 54‬هەزارو‬ ‫بەرگریو فریاكەوتنی یەكێتی ‪ 26‬هەزارە‪ ،‬ئەم‬ ‫هێزانە تائێستا بە هێزی یەكێتیو پارتی‬ ‫ناسراونو مووچە لە حكومەتەوە وەردەگرن‪.‬‬ ‫لیوا حەمە رێگر‪ ،‬فەرماندەی پێشمەرگە‬ ‫لە یەكەی ‪ 80‬لە لێدوانێكی پێشتردا بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪”:‬پێمان خۆشە لە هێزی‬ ‫حزبەوە ببین بە هێزی نیشتمانی لەژێر‬ ‫دەسەاڵتو هەیمەنەی حیزبدا نەبین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەش كاتی ئەوێت لەبەرئەوە یەكخستنی‬ ‫دوو هێزی گەورە كارێكی ئاسان نیە”‪.‬‬

‫یەکێتی لە یاسای کۆمسیۆن رازییەو گۆڕانیش ناڕازی‬ ‫زەمەن‬ ‫پەرلەمانی عێراق‪ ،‬یاسای کۆمیسیۆنی‬ ‫هەڵبژاردنەکانی پەسەند کرد‪ ،‬ئەندامێکی‬ ‫ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان گۆڕانکارییەکانی‬ ‫یاساکە بە جەوهەریی و دڵخۆشکەر نازانێت‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارێکی کوردیش نایشارێتەوە‬ ‫جیاوازیی لە بۆچوونی فراکسیۆنە‬ ‫کوردستانییەکان هەبووەو یاساکەش بە‬ ‫تەواوەتی لە ئاستی داواکارییەکانیاندا‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫پێنجشەممەی رابردوو‪ ،‬پەرلەمانی‬ ‫عێراق یاسای نوێی کۆمیسیۆنی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەکانی پەسەند کرد‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاساکە ئەنجومەنی نوێی کۆمیسیاران‬ ‫لە حەوت دادوەر کە دوانیان هەرێمی‬ ‫کوردستان دایدەنێت‪ ،‬لەگەڵ دوو راوێژکار‬ ‫پێکدێن و سەرپەرشتی سەرجەم راپرسی و‬ ‫هەڵبژاردنەکانی سەرتاسەری عێراق دەکەن‪.‬‬ ‫هەروەها دەستەی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫هەرێم دەمێنێتەوە‪ ،‬کە بە هەماهەنگی و‬ ‫هاوکاریی و لەژێر سەرپەرشتیی کۆمیسیۆنی‬ ‫بەغدا ئەرکی بەڕێوەبردن و رێکخستن‬ ‫و ئەنجامدانی سەرجەم هەڵبژاردنە‬ ‫فیدراڵییەکان لە هەرێمی کوردستانە‪.‬‬ ‫وریا محەمەد‪ ،‬پارێزەرو ئەندامی ژووری‬ ‫هەڵبژاردنی بزووتنەوەی گۆڕان لەبارەی‬ ‫یاساکەوە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬یاساکە‬ ‫گۆڕانکاریی گەورەو جەوهەریی نەکردووەو‬ ‫دڵخۆشکەر نییە‪ ،‬تەنیا کۆمیسیارەکانی‬ ‫گۆڕیوە‪ ،‬لەکاتێکدا دەبوو زۆرینەی‬ ‫فەرمانبەرەکان بگۆڕێت”‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬ئەڵماس فازڵ‪ ،‬ئەندامی‬

‫لەمەودوا دادوەرەکان سەرپەرشتی کۆمیسیۆن دەکەن‬ ‫لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عێراق‪ ،‬یاساکە بە گرنگ دەزانێت و پێیوایە‬ ‫بەشێکی خواست و داواکارییەکانی کوردی‬ ‫تێدا جێگیرکراوە‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارە کوردەکە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬دەستەی هەڵبژاردنەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان دەمێنێتەوەو نووسینگەی‬ ‫کۆمیسیۆنیش لەسەر ئاستی پارێزگاکان‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬ئەوەش گرنگە بۆ بەڕێوەچوونی‬ ‫هەڵبژاردنەکان”‪.‬‬ ‫ئاشکرای کرد؛ لەماوەی چەند رۆژی‬ ‫پێش پەسەندکردنی یاساکەدا دانوستانیان‬ ‫لەسەر جێگیرکردنی دادوەرە کوردەکان و‬

‫مانەوەی دەستەی هەڵبژاردنەکانی هەرێم و‬ ‫یەکالیی کردنەوەی چارەنووسی بەڕێوەبەرە‬ ‫گشتییەکان بووەو توانیویانە زۆرینەیان‬ ‫جێگیربکەن‪.‬‬ ‫بەڕای بەشێک لە شارەزایانی‬ ‫هەڵبژاردنەکان‪ ،‬کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫هەرێم لەمەودوا هیچ ئەرک و گرنگییەکی‬ ‫نامێنێت‪ ،‬چونکە دەستەی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫هەرێم کە سەر بە بەغدایە کاری هەڵبژاردنی‬ ‫هەرێمەکان دەکات‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئەڵماس فازڵ وتی‪“ :‬بەپێی‬ ‫پڕۆژە یاساکە‪ ،‬دەستەی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان البرابوون‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬

‫پێداگریی ئێمەوە دەستەکە دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫کە ئەرکی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنە‬ ‫گشتییەکانە”‪.‬‬ ‫لە یاسای نوێی کۆمیسیۆنی‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا هاتووە‪ :‬نۆ کۆمیسیار‪،‬‬ ‫کۆمیسیۆنەکە بەڕێوەدەبەن‪ ،‬کە حەوتیان‬ ‫دادوەری پلە یەکن و دوان لەو دادوەرانە‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمەوە‬ ‫پێشنیاز دەکرێن‪ ،‬لەگەڵ دوو راوێژکاری‬ ‫دەوڵەتیی‪ ،‬کە ئەوانیش لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫دادوەرییەوە پێشنیاز دەکرێن و سەرجەمیان‬ ‫بە تیروپشک و بە ئامادەبوونی نوێنەری‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان و کەناڵەکانی‬

‫راگەیاندن و رێکخراو و کۆمەڵەکان دادەنرێن‪.‬‬ ‫هەروەها کۆمیسیارەکانی پێشوو‬ ‫و بەڕێوەبەرە گشتییەکان خانەنشین‬ ‫دەکرێن‪ ،‬یان راژەکەیان دەگوازرێتەوە بۆ‬ ‫فەرمانگەو وەزارەتەکان بەپێی پسپۆڕی و‬ ‫تایبەتمەندییان‪.‬‬ ‫ئەڵماس فازڵ‪ ،‬کە پەرلەمانتاری‬ ‫فراکسیۆنی یەکێتییە لەبارەی کۆی‬ ‫یاساکەوە وتی‪“ :‬یاساکە لە ئاستی‬ ‫خواستەکانی ئێمەدا نییە‪ ،‬بەاڵم باشترین‬ ‫دەق و ماددەکانی تێدا جێگیرکراون”‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬وریا محەمەد وتی‪:‬‬ ‫“حەوت ئەندامی ئەنجومەنی کۆمیسیاران‬ ‫دادوەرن‪ ،‬لەکاتێکدا پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫پڕۆسەیەکی هونەریی و تەکنینکی زۆر‬ ‫وردە‪ ،‬رەنگە هەندێک دادوەر دابنرێن کە‬ ‫ئەزموونیان لەو بوارەدا نەبێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئەنجومەنی دادوەریی هەرێم و‬ ‫عێراق دادوەرەکان پێشنیاز دەکەن‪ ،‬دواجار‬ ‫رەنگە دادوەرەکان حزبی بین‪ ،‬چونکە‬ ‫دیارنییە بە چ میکانیزمێک کاندیدەکان‬ ‫دیاری دەکرێن‪ ،‬بۆیە گۆڕانکارییەکان‬ ‫دڵخۆشکەر نین”‪.‬‬ ‫لەبارەی چارەنووسی بەڕێوەبەرە‬ ‫گشتییەکانی کۆمیسیۆنی پێشووەوە‪،‬‬ ‫ئەندامەکەی ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان دەڵێت‪ :‬بەپێی یاساکە بەڕێوەبەرە‬ ‫گشتییەکان بەهەمان پلەو ناونیشانی‬ ‫خۆیان دەگوازرێنەوە‪ ،‬بەاڵم دیارنییە‬ ‫راسپێردراوەکان (موکەلەفەکان) و‬ ‫دامەزراوەکان دەگرێتەوە‪ ،‬یان بەشێکیان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬نازانین چارەنووسی ئەوانە‬ ‫چۆن یەکالیی دەکرێنەوە‪ ،‬یاساکە‬ ‫نەچووەتە ناو وردەکارییەوە‪.‬‬

‫بەپێی یاسا نوێیەکەی کۆمیسیۆن‪،‬‬ ‫هەر حیزب و الیەنێک بیەوێت بەشداریی‬ ‫هەڵبژاردن بکات‪ ،‬بەپێی یاسای ژمارە ‪36‬ی‬ ‫ساڵی ‪2015‬ی عێراق دەبێت و پێویستە‬ ‫سەرجەم حیزبەکان لەماوەی ساڵێکدا‬ ‫خۆیان گونجاندبێت لەگەڵ ئەحکامی‬ ‫یاساکە لە رۆژی بەرکاربوونی‪.‬‬ ‫ئەڵماس فازڵ‪ ،‬نەیشاردەوە کە‬ ‫لەسەر یاسای کۆمیسیۆن‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫بۆچوون هەبووە لەنێوان فراکسیۆنە‬ ‫کوردستانییەکان‪ ،‬بەشێکیان پێیانوابوو‬ ‫دەبێت عێراق بە تەواوەتی سەرپەرشتیی‬ ‫هەڵبژاردنەکانی هەرێم بکات نەک بە‬ ‫هەماهەنگیی‪ ،‬یان لەسەر ئەوەی تیروپشک‬ ‫بۆ دادوەرەکان لە هەرێمی کوردستان‬ ‫بکرێت‪ ،‬یان لە عێراق ئەوەش کات و‬ ‫وردەکارییەکی زۆری ویست‪ ،‬وتیشی‪:‬‬ ‫“لە روانگەی ئێمەوە ئەوەی توانیمان و‬ ‫لە بەرژەوەندیی خەڵک بوو لە یاساکەدا‬ ‫جێگیرمان کرد”‪.‬‬ ‫دوای پەسەندکردنی یاساکەش‬ ‫لەالیەن پەرلەمانەوە‪ ،‬محەمەد حەلبوسی‪،‬‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە‬ ‫کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪ :‬ئەم‬ ‫یاسایە یەکێکە لە یاساکانی چاکسازیی‬ ‫و دوایاساش نابێت‪ ،‬دوای دەرچوونی‬ ‫یاساکە کۆمیسیۆنی نوێ دەستبەکار‬ ‫دەبێت و سەرجەم ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫کۆمیسیاران و بەڕێوەبەرە گشتییەکان‬ ‫خانەنشین دەکرێن‪ ،‬یان ئەرکەکانیان لە‬ ‫دەرەوەی کۆمیسیۆن دەبێت‪ ،‬ئەوەش وەک‬ ‫گرەنتییەک بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێکی‬ ‫پاک و دوور لە دەستوەردان و بەپێی‬ ‫خواستەکانی شەقام و خۆپیشاندەران‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪3‬‬

‫سەرۆکی ئەنجومەنی فەتوا لەبارەی ئافرەت و تەکسییەوە‪:‬‬

‫فەتوامان بۆ موسڵمان داوە نەک بۆ ئەوانەی بە یاسای ئەوروپی کاردەکەن‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەوەی لەبارەی ئافرەتو‬ ‫تەكسیەوە دەرتانكردووە‪ ،‬فەتوایە یان‬ ‫روونكردنەوە؟‬ ‫حەسەن موفتی‪ :‬تەبعەن فەتوا‬ ‫بنەمای تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬بەشێوازە‬ ‫گشتیەكەی فەتوایە‪ ،‬بەاڵم بە روونكردنەوە‬ ‫باسمان كردووەو شێوازێكی ئامۆژگاری‬ ‫لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كاردانەوەیەكی زۆری لەسەر‬ ‫دروستبووە‪ ،‬بەتایبەت الی چاالكوانە‬ ‫ژنەكان؟‬ ‫حەسەن موفتی‪ :‬ئێمە فەتوا دەردەكەین‬ ‫كە شێوازی ئامۆژگاریو روونكردنەوەی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم فەتوایەمان بۆ موسڵمانان داوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوانەی ئیلتیزامیان هەیە بە شەریعەتی‬ ‫ئیسالمەوە‪ ،‬باسی خەڵكێكمان نەكردووە‬ ‫كە دەیەوێت كار بكات بە یاسای ئەوروپیو‬ ‫ئەمریكی‪ ،‬بۆ هاواڵتیانی هەرێممان‬ ‫دەركردووە كە ‪%98‬ی موسڵمانە‪ ،‬چەندین‬ ‫پرسیارمان لەوبارەیەوە بۆ هاتبوو‪ ،‬كە‬ ‫زانیمان حاڵەتو پرسیارەكان زیاد بووە‪،‬‬ ‫روونكردنەوەمان لەوبارەوە نووسی‪ ،‬كە‬ ‫هەشت خاڵەو هەندێكی ئامۆژگارییەو‬ ‫هەندێكیشی فەتواو روونكردنەوەیە‪،‬‬ ‫بەپێویستمان زانی كۆمەڵگەی كوردەواری‬ ‫كە پابەندە بە ئاینی ئیسالمەوە شیرازەی‬ ‫نەپچڕێتو وەكو خۆی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫خەڵكێك كە خۆی داخ لە دڵە لە‬ ‫ئیسالمو مەالو قورئان‪ ،‬خەڵكانی نامەسئول‬

‫حەسەن موفتی‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی بااڵی فەتوای‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەبارەی سەركەوتنی ئافرەت لە تەكسیدا‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت فەتوایان بۆ موسڵمانانو ئەوانە داوە ئیلتیزامیان‬ ‫هەیە بە شەریعەتی ئیسالمەوەو وتی‪“ :‬باسی خەڵكێكمان‬ ‫نەكردووە كە دەیەوێت كار بكات بە یاسای ئەوروپیو ئەمریكی”‪.‬‬ ‫حەسەن موفتی‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ “زەمەن” وەاڵمی‬ ‫ئەو رەخنانە دەداتەوە كە لە دوایین فەتوایان گیرا‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫هەتا ئەو كاتەی دەچنە قەبرەوە لە فەتواكاندا خاتری كەس‬ ‫ناگرن‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی بۆچی تائێستا هیچ ئافرەتێك ئەندامی‬ ‫لیژنەی فەتوا نییە‪ ،‬موفتی‪ ،‬وتی‪“ :‬ئافرەتی خوێندەوارمان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئافرەتێكمان نەبینیوە پسپۆڕ بووبێتو گەیشتبێتە ئاستی‬ ‫موفتی”‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫وتویانە دەبێت فەتواكە بسوتێنرێت‬ ‫ئەوانە فێرن قورئان دەسوتێنن‪ ،‬ئەوانە‬ ‫بە شێوازێكی عەقاڵنەو لۆژیكیانە بیر‬ ‫ناكەنەوە‪ ،‬سەیری ئەوە ناكەن ئەگەر‬ ‫بێت و شیرازەی كۆمەڵگە پچڕا دواتر‬ ‫كۆمەڵگەیەكی بێغیرەتی لێدەردەچێت كە‬ ‫نەتوانێت دیفاع لە زەویو خاكو واڵتی‬ ‫خۆی بکات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬رەخنەی ئەوە لە ئێوە دەگیرێت‬ ‫كە لە فەتواكانتاندا زۆر دەستێوەردان لە‬ ‫ژیانی تایبەت خەڵك دەكەن؟‬

‫حەسەن موفتی‪ :‬بەپێچەوانەوە‬ ‫ئەوانەی رەخنەیان هەیە تەداخول‬ ‫دەكەن لە ژیانی خەڵكی تردا‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەر لە خۆمانەوە فەتوامان نەداوە‪،‬‬ ‫پرسیارمان لێكراوە‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫فەتوا دامەزراوەیەكی فەرمیە‪ 18 ،‬لقمان‬ ‫هەیەو لە هەموویانەوە پرسیارمان بۆ‬ ‫دێت هەڵقواڵوی خەڵكی بەشەرەفی‬ ‫موسڵمانی كوردستانە‪ ،‬ئەوانە تەداخول‬ ‫دەكەن كە دژی دەوەستنەوە فەتواكەو‬ ‫هیچ لۆژیكێكیشان ال نیە حەز دەكەن‬

‫“زەمەن” هەناردەو داهاتى نەوتی‬

‫کوردستان بۆ مانگی ‪ ١١‬ئاشکرا دەکات‬ ‫زەمەن‬ ‫هەرێمى کوردستان لە مانگى‬ ‫رابردوودا زیاتر لە ‪ 1٣‬ملیۆن بەرمیل‬ ‫نەوتى هەناردە کردووەو داهاتەکەشى‬ ‫زیاترە لە ‪ ٧٠٠‬ملیۆن دۆالر‪.‬‬

‫بەپێى داتاکانى بەردەست دیسکى‬ ‫ئابوورى “زەمەن” هەرێمى کوردستان‬ ‫لە مانگى ‪11‬دا رۆژانە ‪ ٤٤٠‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوتى بە رێگەى بۆرى هەناردە کردووە‪،‬‬ ‫کە کۆى گشتى لەو مانگەدا ‪ 1٣‬ملیۆن و‬ ‫‪ ٢٠٠‬هەزار بەرمیلە‪.‬‬ ‫تێكڕایی نرخی نەوتی برێنت بۆ‬

‫مانگی رابردوو ‪ ٦٣‬دۆالرو ‪ 1٢‬سەنت‬ ‫بووە‪ ،‬هەرێمى کوردستان نەوتەکەی بە‬ ‫‪ 1٠‬دۆالر کەمتر دەفرۆشێت‪ ،‬واتە بەرمیلى‬ ‫بە ‪ ٥٣‬دۆالرو ‪ 1٢‬سەنت فرۆشتووە‪.‬‬ ‫بەو پێیەش داهاتى نەوتى هەرێم بە‬ ‫بۆرى ‪ ٧٠1‬ملیۆن و ‪ 18٤‬هەزار دۆالر‬ ‫بووە‪.‬‬

‫لەسەر شەرەفو كەرامەتی ئافرەتی‬ ‫كورد بژین‪ ،‬بەبێ ئەوەی فەتواكەی ئێمە‬ ‫بخوێننەوە دژی وەستاونەتەوە‪ ،‬كەی‬ ‫ئێمە وتومانە ناكرێت ئافرەت سواری‬ ‫تەكسی بێت‪ ،‬تاكە واڵتین لە جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا وتومانە دروستە ئافرەت‬ ‫شۆفێری تەكسیی بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆچی تائێستا لە لیژنەی‬ ‫فەتوادا ئافرەت نیە‪ ،‬لەكاتێكدا بەشێك‬ ‫لە فەتواكانتان پەیوەندییان بە ئافرەتەوە‬ ‫هەیە؟‬

‫ئافرەتی‬ ‫موفتی‪:‬‬ ‫حەسەن‬ ‫خوێندەوارمان هەیە‪ ،‬بەاڵم ئافرەتێكمان‬ ‫نەبینیوە پسپۆڕ بووبێتو گەیشتبێتە‬ ‫ئاستی موفتی‪ ،‬هەر كاتێك زانیمان‬ ‫ئافرەتێك هەیە دەگاتە ئاستی ئەوەی‬ ‫لە زانستی ئیجتیهادو فەتوادا كە‬ ‫زانستێكی موعەقەدە لە عیلمی ئوسوڵی‬ ‫فیقهـ‪ ،‬ئەوە ئاساییە ئافرەتێك یان‬ ‫دوانو سیان ببنە ئەندامی لیژنەی‬ ‫فەتوا‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا لەو مەسەالنەی‬ ‫پەیوەندی بە ئافرەتەوە هەیە ئێمە‬ ‫راوێژمان لەگەڵ ئافرەتان هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە كوردستان دامەزراوەی‬ ‫فەرمیو حكومی هەیە‪ ،‬دەوترێت لە‬ ‫بنەڕەتدا لیژنەی فەتوا پێویست نیە؟‬ ‫حەسەن موفتی‪ :‬ئەوە بۆچوونێكە‬ ‫رێزی دەگرین‪ ،‬بەاڵم لەگەڵیدا هاوڕانین‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی فەتوا هەڵقواڵوی یەكێتی‬ ‫زانایانەو بە كۆنگرە هەڵبژێردراوەو‬ ‫زیاتر لە پێنج هەزار مەال هاودەنگ‬ ‫بوون لەسەریو دەنگیان بۆ داوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫بۆچوونی پێنج هەزار مەال وەالنانێین بۆ‬ ‫بۆچوونی یەك دوو نەخۆش‪ ،‬كە رەنگە‬ ‫حەز بكەن ئیغتیسابو كوشتنی ژن‬ ‫زۆر بێت‪ ،‬ئێمە رێگریی دەكەین لەوەی‬ ‫ئیغتیسابو كوشتنی ئافرەت ببێتە‬ ‫حاڵەتیش‪ ،‬ئافرەت زۆر پیرۆزترە لەوەی‬ ‫بكرێتە كااڵیەكو بەمالوبەوالدا ببرێت‬ ‫كەسێكیش نەبێت بەرگری لێبكات‪،‬‬ ‫لە زۆرێك لە بوارەكانیشدا وەزارەتی‬

‫ناوخۆ سەدا سەد پشتیوانی فەتواكانی‬ ‫ئێمەیە‪ ،‬ئەو ئاگاداری دۆخەكەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە راوێژتان لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی خانمانو رێكخراوەكانی تری‬ ‫ژنان هەیە یاخود نا؟‬ ‫حەسەن موفتی‪ :‬بەڵێ لە هەندێك‬ ‫فەتوادا هەمانبووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەو فەتوایەی لەبارەی‬ ‫تەكسیەوە دەركراوە راوێژتان كردووە؟‬ ‫حەسەن موفتی‪ :‬نەخێر‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێویستمان نەزانیوە‪ ،‬ئەمە پەیوەندی‬ ‫بە شەریعەتی ئیسالمەوە هەیەو خۆمان‬ ‫پسپۆڕین تێیدا‪ ،‬پێویستی بە راوێژ‬ ‫نەبووە ئەگەر پێویست بوایە راوێژمان‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەگەر هەر فەتوایەك پەیوەندی‬ ‫بە هەر بوارێكی ترەوە بێت راوێژ بە‬ ‫خەڵكی شارەزا لەو بوارانەدا دەكەین‪.‬‬ ‫داواكارین لە هەموو چینو توێژەكان‬ ‫فەتوایەك كە دەردەچێت بە جوانی‬ ‫بیخوێننەوە‪ ،‬هەندێك خەڵك هەیە كە‬ ‫قسەیان لەسەر ئەو فەتوایە كردووە‬ ‫دەتوانین سكااڵیان لەسەر تۆمار بكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە ئامانجمان چاكسازیو‬ ‫ئامانجمان ئەوە نیە بەنزین بكەین‬ ‫بە ئاگردا‪ ،‬هەتا ئەو كاتەی دەچینە‬ ‫قەبرەوە خاتری كەسیش ناگرین لە‬ ‫فەتواكاندا‪ ،‬خاتری هیچ كەسو حزبو‬ ‫دەسەاڵتێك ناگرین‪ ،‬خاتری یەكەمو‬ ‫دەیەم الی ئێمە شەریعەتی پیرۆزی‬ ‫ئیسالمە‪.‬‬

‫سەرۆكی پەرلەمان یەكێك‬ ‫لە خانووەكانی پەرلەمان دەفرۆشێت‬ ‫زەمەن ‪-‬هەولێر‬ ‫سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان یەكێك لە‬ ‫خانووەكانی سەرۆكایەتی پەرلەمان بە بڕی‬ ‫‪ ٧9٠‬هەزار دۆالر دەفرۆشێت‪ ،‬ئەوەش لەپێناو‬ ‫چاككردنەوەی ئەسانسۆرو دانەوەی قەرزەکان‪.‬‬ ‫لە خولی سێیەمدا‪ ،‬پەرلەمانی كوردستان‬ ‫ژمارەیەك خانووی لە گوندی ئیتاڵی شاری‬ ‫هەولێر بۆ نیشتەجێبوونی پەرلەمانتاران‬ ‫دابینكردو بۆ بەشێكی دیكەی پەرلەمانتارانیش‬ ‫لەخولی دووەمدا لە شوقەكانی نازستی كە بە‬ ‫شوقەكانی زەكەریا ناسراون نیشتەجێبوون‪.‬‬ ‫لەنێو خانووەكانی گوندی ئیتاڵی سێ‬ ‫خانوو بۆ سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫تەرخان كراون‪ ،‬بەاڵم لە چەند رۆژی رابردوودا‬ ‫رێواز فایەق یەكێك لەو خانووانەی بە بڕی ‪٧9٠‬‬ ‫هەزار دۆالر ‪ 9٤8 -‬ملیۆن دینار فرۆشتووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی نزیك لە سەرۆكی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان سەبارەت بە هۆكاری فرۆشتنی‬ ‫یەكێك لە خانووەكان‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫“لە خولی چوارەمەوە ئەسانسۆرەكانی پەرلەمان‬ ‫تێكچوون‪ ،‬لە چەند رۆژی رابردوودا ئەسانسۆری‬ ‫فەرمانبەرانی پەرلەمان‪ ،‬سێ فەرمانبەریشی‬ ‫تێدابوو‪ ،‬لە نهۆمی سێیەمەوە كەوتە خوارەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆشبەختانە فەرمانبەرەكان هیچیان لێ‬ ‫نەهات‪ .‬بەمەبەستی گۆڕینی ئەو ئەسانسۆرانە‬ ‫سەرۆكی پەرلەمان واژووی لەسەر فرۆشتنی ئەو‬ ‫خانووە كرد”‪.‬‬ ‫فرۆشتنی خانووەكەی‪ ،‬دوای ئەوە هاتووە‬ ‫سەرۆكی پەرلەمان نووسراوێكی ئاراستەی‬

‫حكومەت كردووە بۆ ئەوەی ئەسانسۆرەكانی‬ ‫پەرلەمان یان چاكبكرێن یاخود بگۆڕدرێن‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەت وەاڵمی سەرۆكی پەرلەمانیان‬ ‫داوەتەوە كە توانای داراییان نیە‪“ .‬بۆیە سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان بەناچاری واژووی لەسەر فرۆشتنی‬ ‫ئەو خانووە كرد بۆ ئەوەی ئەسانسۆرەكانی‬ ‫پەرلەمان لە زووترین كاتدا چاكبكرێنەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەسانسۆری سەرۆكایەتی پەرلەمان‬ ‫لەكاركەوتووەو ئەسانسۆری پەرلەمانتارەكانیش‬ ‫هێندە خراپ بووە كە ماوەیەكی زۆری‬ ‫پێدەچێت تا چاکبکرێت‪ .‬هی فەرمانبەرانیش‬ ‫ئەوە بارودۆخیەتی”‪ ،‬سەرچاوەكەی نزیك لە‬

‫سەرۆكی پەرلەمان وای وت‪.‬‬ ‫ئێستا پارەی فرۆشتنی ئەو خانووە لە‬ ‫حیساب بانكێكەو سەرۆكایەتی پەرلەمانیش‬ ‫گۆڕینی ئەسانسۆرەكانی پەرلەمانی داوە بە‬ ‫تەندەر‪ ،‬كە پێنج دانەن لەگەڵ ئەسانسۆرێكی‬ ‫خزمەتگوزاریی‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە ئەوەی بۆ “زەمەن”‬ ‫خستەڕوو‪ ،‬بەر لەوەی سەرۆكی نوێی پەرلەمان‬ ‫دەستبەكاربێت‪ ،‬پەرلەمان بڕێكی زۆر قەرزی‬ ‫كەوتبووە سەر بەهۆی زۆری خەرجییەكان‬ ‫لەماوەی دەستبەكاربوونی خولی پێنجەم‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە وتی‪“ :‬پەرلەمان بڕی ‪٢‬‬ ‫ملیارو ‪ ٢٠٠‬ملیۆن دینار قەرزدار بوو‪ ،‬لەماوەی‬ ‫دەستبەكاربوونی سەرۆكی نوێی پەرلەمان كە‬ ‫نزیكەی شەش مانگە‪ ،‬توانراوە ملیارێك و ‪8٥٠‬‬ ‫ملیۆن دینار قەرز بدرێتەوەو ئێستا پەرلەمان‬ ‫تەنیا ‪ ٣٥٠‬ملیۆن دینار قەرزدارە”‪ .‬بەشێكی‬ ‫ئەو قەرزە لەالیەن حكومەتو بەشێكی تری لە‬ ‫نەسرییەی پەرلەمان دراوەتەوە‪.‬‬

‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ سەرۆكی دوو لیژنەی پەرلەمان دەداتە دادگا‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لە دادگای هەولێر سكااڵی لەسەر‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دەستپاكیو سەرۆكی لیژنەی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی لە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫تۆماركرد‪ ،‬بەتۆمەتی ناوزڕاندنی لە رۆژنامەو‬ ‫كەناڵەكانی راگەیاندنەوە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیو‬ ‫كاروباری‬ ‫لیژنەی‬ ‫داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ‪ ،‬لە ماوەى‬ ‫رابردوودا راپۆرتێكی لەسەر بەهەدەردانی‬ ‫سامانی گشتیو گەندەڵیەكانی سەرۆكی‬ ‫دەستەى مافى مرۆڤ ئاراستەی سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان كرد‪ ،‬بەپێی ناوەڕۆكی راپۆرتەكە‬ ‫سەرۆكی دەستەكە ‪ ٢8٢‬ملیۆنو ‪ ٦1٢‬هەزار‬ ‫دینارى بە هەدەر داوە‪.‬‬ ‫گوڵستان سەعید‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتیو داكۆكیكردن لە‬

‫زیا پتریۆس‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬دەستەی‬ ‫مافی مرۆڤ سكااڵیان تۆماركردووە لەسەر‬ ‫سەرۆكی لیژنەكەمان‪ ،‬بە تۆمەتی ئەوەی لە‬ ‫كەناڵو رۆژنامەكانەوە تەشهیری پێكراوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا سەرۆكی دەستەكە خۆی زۆرترین‬ ‫تەشهیری بە پەرلەمان كردووە قسەی بە‬

‫پەرلەمانتار وتووە‪ ،‬بەاڵم ئەو كەسە تێوەگالوە‬ ‫لە گەندەڵی‪ ،‬زیادەڕۆیی كردووە لە خەرجیو‬ ‫بەكارهێنانی دەسەاڵتەكانی بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬داوامان لە سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان كردووە لە زووترین كاتدا هەڵوێست‬ ‫وەربگرێتو متمانەی لێوەربگیرێتەوە‪،‬‬ ‫بەداخەوە ئیجرائاتەكان لەم واڵتەدا ئاوایەو‬ ‫لەكاتو ساتی خۆیدا بەڕێوەناچێتو ئیجرائاتی‬ ‫پەرلەمان خاوە‪ ،‬بۆیە سەرۆكی ئەو دەستەیە‬ ‫دواكەوتنی ئیجرائاتەكانی قۆستووەتەوەو‬ ‫سكااڵی تۆماركردووە”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسا پەرلەمانتار پارێزبەندی‬ ‫هەیە بۆیە چاوەڕوان دەكرێت لیژنەی یاسایی‬ ‫پەرلەمان وەاڵمی سكااڵكەی سەرۆكی دەستەی‬ ‫سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ بداتەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتیو‬ ‫داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی مافی مرۆڤی تۆمەتبار كردووە بە‬

‫رۆمیۆ هەکاری‬ ‫هەدەردانی زیاتر لە ‪ ٢8٢‬ملیۆن دینار لە‬ ‫بەرژەوەندی تایبەتی خۆی‪ ،‬بەشێوەیەك ‪٤٤‬‬ ‫ملیۆن دینار بۆ جلوبەرگو كارتی مۆبایلو‬ ‫میوانداری خەرجكردووە لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫حەوت جار خۆی ئیفاد كردووە بە بڕی ‪٦8‬‬ ‫ملیۆن دینار‪.‬‬

‫شیرین ئەمین‬ ‫ئەو دوو سەرۆك لیژنەیەی لەالیەن‬ ‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤەوە سكااڵی‬ ‫یاساییان لەسەر تۆماركراوە بریتین لە‪:‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی دەستپاكیو‬ ‫رۆمیۆ هەكاری‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیو داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ لە‬

‫پەرلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا زیا پترۆس‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی مافی مرۆڤ بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬لەبەرئەوەی غەدریان لێكردووەو‬ ‫راپۆرتەكەیان بێ بنەمایەو پەیوەست نیە بە‬ ‫هیچ رێكارێكی یاساییو ژمێریاری و مەبەستی‬ ‫ناوزڕاندن بووە‪ ،‬بۆیە سكااڵی فەرمی خۆمان‬ ‫پێشكەش كردووە الی دادگا لەسەر سەرۆكی‬ ‫لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتیو مافی مرۆڤو‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی پەرلەمان كە‬ ‫ناویان زڕاندووم‪ ،‬بۆیە داوای مافی خۆم دەكەم‬ ‫و دادگا یەكالیان دەكاتەوە”‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمان‬ ‫راپۆرتەكەی ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان‬ ‫كرد‪ ،‬سەرۆكایەتی پەرلەمانیش كەیسەكەی‬ ‫رەوانەی دەستەی دەستپاكی هەرێم كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرۆكی دەستەی مافەكانی مرۆڤ‬ ‫رەتی دەكاتەوە تائێستا دەستەی دەستپاكی‬ ‫قسەی لەگەڵدا كردبێت لەسەر ئەو كەیسە‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫وردەكاریی پڕۆژەیاسای چاكسازیی حكومەت‬

‫یەکێتی نیگەرانە لەو بەشەی پڕۆژەکە کە تایبەتە بە خانەنشینانی سەربازی و خەرجی و موچەی یەکەی ‪٧٠‬‬ ‫زەمەن‬ ‫بڕیارە لە کۆبونەوەی سبەینێ‬ ‫چوارشەممەیدا‪ ،‬ئەنجومەنی وەزیرانی‬ ‫هەرێمی کوردستان یاسای چاکسازیی‬ ‫لە خانەنشینی و مووچەو دەرماڵەو‬ ‫بەخشینەکان پەسەند بکات و ئاڕاستەی‬ ‫پەرلەمانی بکات‪.‬‬ ‫كۆتایی مانگی رابردوو‪ ،‬ئەو لیژنەیەی بۆ‬ ‫پێداچوونەوە بە پرۆژەیاساكە پێكهێنرابوو‬ ‫كارەكانیان تەواوكرد‪ ،‬سەرچاوەیەك لە‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو یەکێتی‬ ‫رازی نەبوو لەسەر بەشێکی پڕۆژەکە‪،‬‬ ‫بە پێداگریی سەرۆکی حکومەت ئەم‬ ‫چوارشەممەیە پڕۆژەکە دەبرێتە ناو‬ ‫کۆبونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران و پەسەند‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بە مەبەستی رەوانەکردنی بۆ‬ ‫پەرلەمان‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بۆ ئەوەی پرۆژەكە بەزوویی‬ ‫لە پەرلەمانیش پەسەند بكرێت‪ ،‬وەزیرەكان‬ ‫بەكۆی دەنگ پەسەندی دەكەن بۆ ئەوەی‬ ‫فراكسیۆنەكانیان لە پەرلەمان دەنگی‬ ‫پێبدەن”‪.‬‬ ‫لەبارەی نیگەرانییەکانی یەکێتییەوە‪،‬‬ ‫سەرچاوەکە ئاشکرای کرد؛ یەکێتی‬ ‫نیگەرانە لەو بەشەی کە تایبەتە‬ ‫رێکخستنەوەی پێشمەرگە و پێداچوونەوە‬ ‫بە خەرجی و مووچەی هێزەکانی ‪،70‬‬ ‫هەروەها نیگەرانە لە پێداچوونەوەی لیستی‬ ‫ئەو خانەنشینانەی پلەی بااڵی سەربازییان‬ ‫پێدراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکەی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫ناوەڕۆکی پڕۆژەیاسای چاکسازیی بۆ‬ ‫“زەمەن” ئاشکرا کرد کە؛ پڕۆژەکە ناوی‬ ‫(چاکسازیی لە خانەنشینی و مووچە و‬ ‫دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازەکانی دیکە لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪-‬عێراق)ە و لە ‪ ٢١‬ماددە‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬لە پڕۆژە نوێیەکەدا خانەنشینی‬ ‫پەرلەمانتارو وەزیر نامێنێت‪ ،‬جگە لەو‬ ‫كەسانەی تەمەنیان سەروو ‪ ٥0‬ساڵەو ‪١٥‬‬ ‫ساڵ خزمەتیان هەیە (هاوشێوەی یاسای‬

‫هاواڵتیان چاوەڕوانی چاکسازیین‬ ‫خانەنشینی یەکگرتووی عێراق)‪.‬‬ ‫لە پڕۆژەکەی حكومەتدا راستكردنەوە‬ ‫كراوە بۆ موچەی خانەنشینی ئەو‬ ‫كەسانەی بە پلەی بەرزتر لە شایستەی‬ ‫خۆیان خانەنشین كراون‪ ،‬واتە‪ :‬كەسێك‬ ‫پلەی بەڕێوەبەری گشتییەو بە بریكاری‬ ‫وەزیر خانەنشین كراوە‪ ،‬دەكرێتەوە‬ ‫بە بەڕێوەبەری گشتی‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو‬ ‫خانەنشینی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫كەسانەی كە بە پلەی وەزیرو بریكاری‬ ‫وەزیرو بەڕێوەبەری گشتیو هەر پلەیەكی‬ ‫دیكە خانەنشین كراون و بە فعلی ئەو‬ ‫پۆستەیان نەبینیوە‪.‬‬ ‫هەروەها پێداچوونەوەی تەواوەتی‬ ‫بە خانەنشینی سەربازیی و پێشمەرگەدا‬ ‫دەکرێت و سەرجەم خانەنشینییە‬ ‫نایاساییەکان دەبڕدرێن‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی‬ ‫بەدەر لە یاسا کارپێکراوەکانی هەرێمو‬

‫هەردوو یاسای رێزلێنانی پێشمەرگەو‬ ‫خانەنشینی پێشمەرگە (زێرەڤانی)‬ ‫خانەنشین کراون‪ ،‬جگە لەو كەسانەی‬ ‫بە فیعلی پێشمەرگەی دێرین بوون‪،‬‬ ‫ئەوانیش بە یاسای تایبەت بە خانەنشینی‬ ‫پێشمەرگەی دێرین خانەنشین دەكرێن‪.‬‬ ‫هەر لە پڕۆژە نوێیەکەدا زیاتر لە یەك‬ ‫جار سودمەند بوون لە موچە قەدەغەکراوە‪،‬‬ ‫جگە لە كەسوكاری شەهیدو ئەنفالکراوان‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک ئەگەر كەسێك فەرمانبەر یان‬ ‫مامۆستا بووبێت و هاوسەرەکەی شەهید‬ ‫بێت بە دوو موچە بۆی ئەژمار ناكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا سەرجەم دوو مووچەکان دەبڕدرێن‪.‬‬ ‫بەپێی پڕۆژەی چاکسازیی‪ ،‬یەكەی‬ ‫ژمێریاری لە گشت یەكەكانی هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان بە یەکەكانی‬ ‫(‪ )70‬و (‪ )٨0‬هەڵدەوەشێنرێنەوەو لە‬ ‫یەك یەكەی ژمێریارییدا کۆدەکرێنەوە‪ ،‬کە‬

‫لەسەر سوتاندنى خێزانەکەى هەڵەبجە‬

‫سزای لەسێدارەدان‬ ‫چاوەڕێی تۆمەتباران دەکات‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫دەزگا ئەمنیەکانى ورمێ لە ئێران‪ ،‬بە‬ ‫تۆمەتى ژەهراوى کردن و سوتاندنى هێمنو‬ ‫هاوسەرەکەى‪ ،‬سێ کەسیان دەستگیر‬ ‫کردووە‪ ،‬شارەزایەکی یاساییش لەنێو ئەو‬ ‫زیندانەی تۆمەتبارەکانی تێدا دەستبەسەرە‬ ‫بە کەسوکاری قوربانییەکان راگەیاندووە‪،‬‬ ‫تۆمەتبارەکان دانیان بە تاوانەکەیاندا ناوەو‬ ‫بەوهۆیەشەوە سزای لەسێدارەدان تاکە‬ ‫سزایە کە چاوەڕێیان دەکات‪.‬‬

‫رووداوەکە چۆن روویدا؟‬

‫رۆژى ‪ 30‬مانگى رابردوو‪ ،‬هێمن و‬ ‫هاوسەرەکەی و خەسووى‪ ،‬بۆ وەرگرتنى‬ ‫چارەسەرى پزیشکى سەردانی کۆمارى‬ ‫ئیسالمى ئێران دەکەن و دەیانەوێت بچنە‬ ‫شاری ورمێ‪ ،‬دواى ئەوەى تەکسییەک‬ ‫دەگرن بۆ ئەوەى بیانگەیەنێتە ورمێ‪،‬‬ ‫شۆفێرى تەکسییەکە پێیان دەڵێت‪:‬‬ ‫“ئەمشەو لەماڵى ئێمە پشوو بدەن و‬ ‫بەیانى بەڕێدەکەوین بۆ ورمێ”‪.‬‬ ‫بە وتەى کەسوکارى هێمن‪ ،‬شۆفێرى‬

‫تەکسییەکە زانیویەتى هێمن و خێزانەکەى‬ ‫پارەو زێڕیان پێیە‪ ،‬هەربۆیە بەرنامەى‬ ‫لەناوبردنیان دادەنێت بۆ ئەوەى پارەو‬ ‫زێڕەکەیان ببات‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ‬ ‫ژن و پیاوێکی دیکەدا هەماهەنگی دەکەن‪.‬‬ ‫هێمن و هاوسەرەکەی و دایکی‬ ‫هاوسەرەکەی‪ ،‬دواى ئەوەی شەوێک لە‬ ‫ماڵی شۆفێری تەکسییەکە بەسەردەبەن‪،‬‬ ‫بۆ رۆژی دواتر نانی بەیانی ئامادە دەکرێت‬ ‫و خۆیان ئامادە دەکەن بۆ رۆیشتن بەرەو‬ ‫ورمێ‪.‬‬

‫دواى نانى بەیانى‬

‫شۆفێرى‬ ‫بەڕێکەوتنیان‪،‬‬ ‫پێش‬ ‫تەکسیەکەو دوو هاوکارەکەى قاوەى‬ ‫ژەهراوی بۆ هێمن و هاوسەرەکەى‬ ‫دادەنێنو ئەوانیش قاوەکە دەخۆنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خەسووى بە بیانووی ئەوەی تاڵە‪،‬‬ ‫قاوەکە ناخواتەوە‪ .‬دواى ئەوەى هێمن و‬ ‫هاوسەرەکەى بێهۆش دەبن و دەکەونە‬ ‫زەوى‪ ،‬خەسووى تێدەگات خاوەن ماڵ‬ ‫ئامانجی چییە‪ ،‬هەرچەندە هاوار دەکات‬ ‫بەاڵم بە چەقۆ هێرشی دەکەنە سەرو دواتر‬ ‫دەیانبەنە شوێنێکى چۆڵ و بەنزین دەکەن‬

‫بە هێمن و هاوسەرەکەیداو بەمەبەستی‬ ‫کوشتنیان ئاگریان تێبەردەدەن‪.‬‬ ‫خەسووى هێمن کە ئەنجامدەرانى‬ ‫رووداوەکە وایان زانیوە گیانى لەدەستداوە‬ ‫ئاگریان تێبەرنەداوەو بەهۆش دێتەوەو‬ ‫خۆی دەگەیەنێتە خەڵکى ناوچەکەو‬ ‫ئەوانیش دەیانگەیەننە نەخۆشخانە‪.‬‬ ‫ئێستا هێمن و هاوسەرەکەى ‪ ١0‬ڕۆژە‬ ‫لە نەخۆشخانەى ئیمام خومەینى لە‬ ‫ورمێ چارەسەرى پزیشکى وەردەگرن‪،‬‬ ‫هێمن بارى تەندروستى جێگیرەو تەنیا‬ ‫‪ ٤0‬لەسەدی جەستەی سووتاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوسەرەکەی بەهۆى ئەوەى ‪ ٩0‬لە سەدی‬ ‫جەستەی سوتاوە‪ ،‬مەترسی لەسەر ژیانى‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫موحسین باقی‪ ،‬برای هێمن بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬ئێمە سکااڵمان‬ ‫تۆمارکردووەو لە چەند رۆژی رابردوودا‬ ‫خەسووى هێمنى برام و برایەکى خۆمیان‬ ‫بردووەتە زیندان و ئەو سێ کەسەیان‬ ‫پیشانداون کە تاوانەکەیان ئەنجامداوە”‪،‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬یاساناسێک لەوێ پێیان‬ ‫وتوون ئەوان دانیان بە تاوانەکەیاندا‬ ‫ناوەو بەوهۆیەشەوە سزای لەسێدارەدان‬ ‫چاوەڕێیان دەکات”‪.‬‬ ‫هەر لەبارەی رووداوەکەوە‪ ،‬نوخشە‬ ‫ناسیح‪ ،‬قایمقامى قەزای ناوەندى هەڵەبجە‬ ‫بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬دواى رووداوەکە‬ ‫دەستبەجێ پەیوەندیمان بە قایمقامى‬ ‫ورمێوە کرد‪ ،‬تا رۆژى یەکشەممە کۆمەڵێک‬ ‫کەس دەستگیرکرابوون‪ ،‬کە گومانیان‬ ‫لێدەکرێت تاوانەکەیان ئەنجامدابێت‪،‬‬ ‫ئەوان هەڵوێستیان زۆر توندەو سوورن‬ ‫لەسەر دەستگیرکردنى تاوانباران و بە سزا‬ ‫گەیاندنیان”‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬هاوسەرەکەى هێمن چەند‬ ‫نەشتەرگەرییەکى قورسی بۆ کراوە‬ ‫ناتوانرێت بجوڵێنرێت‪ ،‬ئەگینا بۆ وەرگرتنى‬ ‫چارەسەر دەمانهێنایەوە بۆ هەرێم”‪.‬‬

‫دەچنە چوارچێوەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫بودجەو بەرنامەكان لەژێر وردبینی دیوانی‬ ‫چاودێری داراییدا دەبن‪.‬‬ ‫هەروەها وردبینی لە لیستی‬ ‫پێشمەرگەدا دەکرێت و دۆسیەی كەسی‬ ‫بە هەموو پێداویستییە یاساییەكانیەوە بۆ‬ ‫هەر کەسێک دەکرێتەوە کە ناوی لە لیستی‬ ‫پێشمەرگەدا بێت‪ ،‬بەوشێوەیەش لیستی‬ ‫موچەی پێشمەرگە پاکدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەستنیشانكردنی ژمارەی‬ ‫پاسەوان بۆ بارەگاو دامەزراوە‬ ‫حیزبیەكانو پاسەوانی خاوەن وەزیفە‬ ‫بااڵكان و بەرپرسانی بااڵی حیزبەكان‪،‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوێك لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە دەردەچێت لەماوەی ‪ ٩0‬رۆژدا‪،‬‬ ‫بەوشێوەیەش میالكی زیادی پاسەوانەكان‬ ‫دەخرێتەوە سەر میالكی دامەزراوە‬ ‫فەرمییەكان‪.‬‬

‫ئێستا حکومەت ‪ ٢٤‬جۆری دەرماڵە‬ ‫دەداتە فەرمانبەران‪ ،‬کە ‪ 3‬دەرماڵەیان‬ ‫جێگیرن و ‪ ٢١‬دەرماڵەی ناجێگیر هەن‪،‬‬ ‫دەرماڵە جێگیرەکان (بڕوانامە‪ ،‬هاوسەر‪،‬‬ ‫منداڵ) دەستکاریی ناکرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەرماڵەکانی دیکە کە دەرماڵەی (پایە‪،‬‬ ‫مەترسی‪ ،‬شوێنی جوگرافی‪ ،‬پیشەیی‪،‬‬ ‫تایبەت‪ ،‬زانکۆیی‪ ،‬ئەندازیاریی‪ ،‬گواستنەوە‪،‬‬ ‫میوانداریی‪ ،‬نیشتەجێبوون‪)..‬ن دەستکاریی‬ ‫دەکرێن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکان‪ ،‬کۆی ئەو‬ ‫پارەیەی کە وەک موچەو دەرماڵە دەدرێتە‬ ‫فەرمانبەران‪)%٤٤( ،‬ی موچەی بنەڕەتی و‬ ‫(‪)%١٦‬ی سێ دەرماڵە جێگیرەکەو (‪)%٤0‬‬ ‫ی بۆ دەرماڵە ناجێگیرەکانە‪ ،‬لەم بەشەیاندا‬ ‫گۆڕانکاریی و پێداچوونەوە دەکرێت‪.‬‬ ‫لە‬ ‫دەرماڵەکانیشەوە‪،‬‬ ‫لەبارەی‬ ‫پڕۆژەیاسای چاکسازییدا هاتووە‪ :‬دەرماڵە‬

‫تایبەت و دەرماڵەی ترسناكی لە سەرجەم‬ ‫وەزارەت و دامەزراوەكان تەنیا بۆ ئەو‬ ‫کەسانە خەرج دەکرێت کە بە كردەیی‬ ‫لەو بوارەدا کاردەکەن و شایستەی ئەو‬ ‫دەرماڵەیەن‪ ،‬سەرجەم دەرماڵەکانی دیکەش‬ ‫بەپێی شایستەیی کارکردن رێکدەخرێنەوە‪.‬‬ ‫خولی رابردوو پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬ ‫یاسای چاكسازیی لە خانەنشینی و موچەو‬ ‫دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازاتەکان لە‬ ‫رۆژی (‪ )٢0١٨/٢/٢7‬بە زۆرینەی دەنگی‬ ‫پەرلەمانتاران پەسەندکرد‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫دوای پەسەندکردنی و بەهۆی دروستبوونی‬ ‫ناڕەزایەتی و كاردانەوەی شەقام و خەڵك‪،‬‬ ‫چوار رۆژ دواتر‪ ،‬هەر خودی سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان كە دەسەاڵتەكانی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی پێدرابوو بۆ رەتكردنەوەی یاساكان‪،‬‬ ‫یاساكەی رەتكردەوەو دووبارە ناردیەوە بۆ‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬تا كۆتایی خولەكەش ئەو یاسایە‬ ‫گفتوگۆی لەسەر نەكراوە‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكگرتوو لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫داوایان كردووە‪ ،‬موچەی خانەنشینی لە‬ ‫‪ ٤00‬هەزار كەمتر نەبێتو دەرماڵەكان‬ ‫هاوتای بەغدا بكرێنو بندیوارەكان یەكالیی‬ ‫بكرێنەوەو چارەسەر بكرێن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬چاوەڕێی بۆچوونەكانی‬ ‫حكومەتین لەسەر پڕۆژەیاساكە كە هاتە‬ ‫پەرلەمان و گەیشت بەدەستمان ئەوكات‬ ‫ئێمە قسەی خۆمان دەكەین‪ ،‬هیوادارین‬ ‫حكومەت ئەوە بكات‪ ،‬كە پێویستە”‪.‬‬ ‫هاوكات سۆران عومەر پەرلەمانتاری‬ ‫فراكسیۆنی كۆمەڵ‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“وەك كۆمەڵی ئیسالمی لەگەڵ چاكسازی‬ ‫ڕیشەییو ڕاستەقینەین‪ ،‬لەپێشدا چاكسازی‬ ‫بكرێت لە داهاتەكان پاشان چاكسازیی لە‬ ‫خەرجیەكان لەبەرئەوەی قەبارەی گەورەی‬ ‫گەندەڵی لە داهاتەكاندایە لە نادیارییو‬ ‫ناشەفافی خاڵە سنورییەكانو گومرگو‬ ‫نەوتدایە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەگەڵ ئەوەداین چاكسازی‬ ‫لە كەرتی گشتیو خانەنشینی نایاسایی‬ ‫بكرێتو ئەگەر ئەوە بكرێت پشتیوانی‬ ‫دەبین”‪.‬‬

‫لەسەر گەندەڵی؛ ‪ 9‬وەزیر فەرمانی‬ ‫دەستگیرکردنیان بۆ دەردەچێت‬ ‫زەمەن‬ ‫دەستەی نەزاهەی عێراق تەنيا لە‬ ‫مانگی رابردوودا فەرمانی دەستگیرکردنی‬ ‫بۆ ‪ ٩‬وەزیرو ‪ ١٢‬پەرلەمانتارو ‪ ١١‬پارێزگار‬ ‫دەرکردووە‪.‬‬ ‫فەرمانگەی لێپێچینەوە لە دەستەی‬ ‫نەزاهە لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند‪ :‬لەو‬ ‫‪ ٩‬وەزیرە دووانیان ئێستا بەردەوامن لە‬ ‫کارکردن و پێنجیشیان پێشتر وەزیر‬

‫بوون و دووانیشیان پلەی وەزیریان‬ ‫هەبووە‪ .‬هەروەها لەو ‪ ١٢‬پەرلەمانتارەش‬ ‫‪ ١0‬پەرلەمانتاریان هی ئەم خولەن و‬ ‫دووانیشیان هی خولی پێشوون‪.‬‬ ‫بە‬ ‫پەیوەندی‬ ‫هەرچی‬ ‫پارێزگارەکانیشەوە هەیە پارێزگارێکیان‬ ‫ئێستا لە کاردایەو ‪١١‬ی دیکەشیان پێشتر‬ ‫پارێزگار بوون‪.‬‬ ‫بەیاننامەکەی فەرمانگەی لێپێچینەوە‬ ‫لە دەستەی نەزاهە‪ ،‬ئەوەشی خستۆتەڕوو‬ ‫کە بەشێوەیەکی گشتی ‪ ٢٥٦‬فەرمانی‬

‫دەستگیرکردن و داواکردنی بۆ بەرپرسە‬ ‫دەرکردووە‬ ‫جیاوازەکان‬ ‫حکومییە‬ ‫لەنێویاندا ‪ ١١٨‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای تێدایە کە ئێستا لە کار‬ ‫بەردەوامن‪ ،‬هەروەها ‪ 3٢‬بەڕێوەبەری‬ ‫گشتیشیان تێدایە‪.‬‬ ‫بەیاننامەکەی فەرمانگەی لێپێچینەوە‬ ‫لە دەستەی نەزاهە راشیگەیاندووە‪ ،‬کە‬ ‫تا ئێستا ‪ ٥١‬فەرمانیان جێبەجێکردووەو‬ ‫‪٦٨‬ی دیکەشیان رەوانەی دادگاکان‬ ‫کردووە‪.‬‬

‫ژنە چاالکوانەکان‪ :‬دەبێت ئەنجومەنی‬ ‫فەتوا داواى لێبوردن بکات‬ ‫زەمەن‬ ‫ژمارهیهك رێكخراوو پهرلهمانتارو‬ ‫چاالكوانی ژنان‪ ،‬ناڕەزایى خۆیان نیشاندا‬ ‫لەبەرامبەر فەتواى “حوکمى سەرکەوتنى‬ ‫ئافرەت لەگەڵ شۆفێرى تەکسیدا”و‬ ‫داوایان کرد ئەنجومەنى بااڵی فهتوای‬ ‫ههرێمی كوردستان داواى لێبوردن بکات‪.‬‬

‫نیاز عهبدوڵاڵ‪ ،‬رۆژنامەنووس و‬ ‫چاالكوان بەناوى چاالکوانەکانەوە‬ ‫دوێنێ دووشەممە لە کۆنگرەیەکى‬ ‫رۆژنامەوانیدا قسەى کردو وتى‪:‬‬ ‫“پێویسته ئهنجومهنی بااڵی فهتوا‪،‬‬ ‫فهتواكهی بكێشێتهوهو دهستههڵبگرێت‬ ‫له ههر فهتواو روونكردنهوهیهك بهناوی‬ ‫ئایین كه سوكایهتیكردن بێت به ژنان و‬ ‫زهوتكردنی مافهكانیان”‪.‬‬

‫جەختیکردەوە‪ ،‬دهبێت یهكێتی‬ ‫زانایان رێز له ئازادیی تاكهكهسی و‬ ‫مافهكانی مرۆڤ بگرێت و داوای لێبوردن‬ ‫له ژنان و پیاوانی كاسبكارانی شۆفێری‬ ‫تاكسی بكات‪ ،‬كه وهك مهترسی بۆ سهر‬ ‫كۆمهڵگه باسیان كردوون‪.‬‬ ‫ئەنجومەنى فەتواى هەرێم لە‬ ‫فەتوایەکدا‪ ،‬کە بەوتەى سەرۆکى‬ ‫ئەنجومەنەکە شێوازى ئامۆژگارى و‬ ‫روونکردنەوەى وەرگرتووە‪ ،‬لە هەشت‬ ‫خاڵدا “حوکمەکانى سەرکەوتنى ئافرەتانى‬ ‫لەگەڵ شۆفێرى تەکسیدا” بەپێى‬ ‫شەریعەتى ئیسالمى روونکردووەتەوە‪.‬‬ ‫نیاز عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەناوى ژنانەوە داوایکرد‬ ‫زهمینهی ئهنجامدانی تاوان بهرامبهر‬ ‫ژنان نههێڵدرێت‪ ،‬بۆئهو مهبهستهیش‬ ‫دهزگا ئهمنییهكان و دادگاكان لهڕێگهی‬ ‫جێبهجێكردنی یاسا بهركارهكان‪ ،‬رۆڵ و‬ ‫ئهركی خۆیان جێبهجێ بكهن و وهزارهتی‬ ‫ئهوقاف و مامۆستایانی ئایینی رۆڵ ببینن‬ ‫له بهرجهستهكردنی ئاشتی كۆمهاڵیهتیو‬ ‫دووركهوتنهوه له سوكایهتیكردن به ژنان‬ ‫بهناوی ئایینهوه‪.‬‬

‫رێواز فایەق خانوویەكی پەرلەمان دەفرۆشێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬سەرۆكی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان یەكێك لە خانووەكانی‬ ‫سەرۆكایەتی پەرلەمان بە بڕی ‪٧٩٠‬‬ ‫هەزار دۆالر دەفرۆشێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەپێناو چاككردنەوەی ئەسانسۆرو‬ ‫دانەوەی قەرزەکان‪.‬‬ ‫لە خولی سێیەمدا‪ ،‬پەرلەمانی‬

‫كوردستان ژمارەیەك خانووی لە گوندی‬ ‫ئیتاڵی شاری هەولێر بۆ نیشتەجێبوونی‬ ‫پەرلەمانتاران دابینكردو سێ خانوویان‬ ‫بۆ سەرۆكی پەرلەمان تەرخان كراون‪،‬‬ ‫بەاڵم لە چەند رۆژی رابردوودا رێواز‬ ‫فایەق یەكێك لەو خانووانەی بە بڕی‬ ‫‪ ٧٩٠‬هەزار دۆالر ‪ ٩٤٨ -‬ملیۆن دینار‬

‫فرۆشتووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی نزیك لە سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬لە‬ ‫خولی چوارەمەوە ئەسانسۆرەكانی‬ ‫پەرلەمان تێكچوون‪ ،‬لە چەند رۆژی‬ ‫رابردوودا ئەسانسۆری فەرمانبەران‪،‬‬ ‫سێ فەرمانبەری تێدابوو‪ ،‬لە نهۆمی‬

‫بڕیارەكەی‬ ‫وەزیری پێشمەرگە‬ ‫لە چاوەڕوانی جێبەجێکردندا‪..‬‬

‫سێیەمەوە كەوتە خوارەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆشبەختانە فەرمانبەرەكان هیچیان‬ ‫لێ نەهات‪ .‬بەمەبەستی گۆڕینی ئەو‬ ‫ئەسانسۆرانە سەرۆكی پەرلەمان واژووی‬ ‫لەسەر فرۆشتنی ئەو خانووە كرد‪.‬‬ ‫وردەكاریی زیاتر لە ل ‪ 3‬دایە‪.‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪4‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )46‬سێشەممە ‪2019/12/10‬‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫سبەینێ حکومەت یاسای چاکسازیی پەسەند دەکات‬

‫خانەنشینی پەرلەمانتارو وەزیر نامێنێت‬ ‫خانەنشینی نایاسایی و تایبەت دەبڕدرێت‬ ‫‪ 21‬جۆری دەرماڵە بە“دادپەروەرانە” رێكدەخرێنەوە‬

‫ل‪2‬‬

‫ئەنجومەنی فەتوا‪ :‬ئەوەی لەبارەی ئافرەتان و‬ ‫‪ 700‬ملیۆن دۆالر داهاتی فرۆشتنی‬ ‫تەكسییەوە دەرمانكردووە روونكردنەوەو ئامۆژگارییە‬ ‫نەوتی مانگی رابردووە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬مانگى رابردوو هەرێمى‬ ‫کوردستان زیاتر لە ‪ ١3‬ملیۆن بەرمیل نەوتى‬ ‫فرۆشتووە‪ ،‬داهاتەکەشى زیاترە لە ‪ ٧٠٠‬ملیۆن‬ ‫دۆالر‪ .‬بەپێى بەدواداچوونەکانی “زەمەن” لە‬ ‫مانگى ‪١١‬دا رۆژانە ‪ ٤٤٠‬هەزار بەرمیل نەوت بە‬ ‫رێگەى بۆرى هەناردە کراوە‪ ،‬کۆى گشتى ‪١3‬‬

‫ملیۆن و ‪ ٢٠٠‬هەزار بەرمیل بووە‪.‬‬ ‫مانگی رابردوو هەر بەرمیلێک نەوت بە‬ ‫‪ 53.١٢‬دۆالر فرۆشراوە‪ ،‬بەوەش داهاتى نەوتى‬ ‫هەرێم لەو نەوتەی بە بۆری فرۆشراوە ‪٧٠١‬‬ ‫ملیۆن و ‪ ١٨٤‬هەزار دۆالر بووە‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫گۆڕان‪ :‬هەنگاوەكانی چاكسازیی بە خاو و خلیچكی دەڕوات‬

‫لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستان‬ ‫گرانییە‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬فەتوایەكی ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی فەتوای هەرێمی كوردستان لەبارەی‬ ‫حوكمی سەركەوتنی ئافرەت لەگەڵ شۆفێری‬ ‫تەكسی كاردانەوەی لێكەوتەوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی فەتوا دەڵێت‪ :‬بەشێوازە گشتیەكەی‬ ‫فەتوایە‪ ،‬بەاڵم بە روونكردنەوە باسمان كردووەو‬

‫شێوازێكی ئامۆژگاری لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫حەسەن موفتی‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” رەتیكردەوە لە فەتواكانیاندا‬ ‫دەستتێوەردان لە ژیانی تایبەتی خەڵك بكەنو‬ ‫وتی‪“ :‬بەپێچەوانەوە ئەوانەی رەخنەیان هەیە‬ ‫تەداخول دەكەن لە ژیانی خەڵكی تردا”‪.‬‬

‫ل‪7‬‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬دەرباز محەمەد‪،‬‬ ‫سكرتێری كاروباری ژورەكان و ئەندامی‬ ‫خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫پێیوایە هەرێمی كوردستان جگە لە‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی هیچ دەرفەتێكی‬ ‫دیكەی نییەو دەڵێت‪ :‬هەنگاوەكانی‬

‫حكومەت بۆ چاكسازی و جێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتن و بەڵێنەكان خێرا نین و بە خاوو‬ ‫خلیچكی دەڕۆن‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان‪،‬‬ ‫سەبارەت بە ئەدای كاربەدەستە بااڵكانیان‬ ‫لە حكومەت و كۆی دەسەاڵتی هەرێم‪ ،‬لە‬

‫ئاشتى هەورامى لە کەیسێکى ترى دادگادا حکومەت بە هەڵەدا دەبات‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬کۆمپانیای دیناستی‬ ‫پترۆلیۆم‪ ،‬کە لە سلێمانی جێگیر کراوە‪ ،‬لە‬ ‫مانگى ئابى رابردوودا سکااڵى دژی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان و شەخسی ئاشتی‬ ‫هەورامی لە دادگای شاهانەى بەریتانیا لە‬ ‫لەندەن تۆمارکرد‪ ،‬لە کەیسەکەدا داواى‬

‫قەرەبووى ملیارێک و ‪ ٦٠٠‬ملیۆن دۆالرى‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بەپێى ماڵپەرى ئۆیل پرایسى ئەمریکى‪،‬‬ ‫ئاشتی هەورامی بەرپرسانى حکومەتى‬ ‫هەرێمى ئاگادارکردوەتەوە ئەو کەیسە‬ ‫داخراوەو کۆتایی پێهاتووە‪ ،‬بەاڵم کۆتایى‬

‫مانگى رابردوو لە فڕۆکەخانەی هیسرۆ‬ ‫ئاشتی هەورامی نامەی دادگای شاهانەی‬ ‫لەندەنی دەدرێتە دەست بۆ ئەوەی ئامادەیى‬ ‫دانیشتنی دادگا بێت‪.‬‬ ‫بەپێى سەرچاوەکە‪ ،‬لە هەموو‬ ‫حاڵەتەکاندا حکومەتى هەرێم رووبەڕووى‬

‫لە رۆژنامەو كەناڵەكانی راگەیاندنەوە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیو‬ ‫كاروباری‬ ‫لیژنەی‬ ‫داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ‪ ،‬كۆتایی‬ ‫مانگی تەمموزی ئەمساڵ راپۆرتێكی لەسەر‬ ‫بەهەدەردانی سامانی گشتیو گەندەڵیەكانی‬ ‫سەرۆكی دەستەكە ئاراستەی سەرۆكایەتی‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫رامیار مەحمود‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫دوا الپەڕە‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫ل‪2‬‬

‫یاساییان لەسەر تۆماركراوە هەریەک لە‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی دەستپاكیو‬ ‫رۆمیۆ هەكاری‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیو داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤن‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫لەسێدارەدان چاوەڕێی تۆمەتبارانی سوتاندنی خێزانە هەڵەبجەییەکە دەکات‬

‫قوباد جەلیزادە‬

‫ستران عەبدوڵاڵ‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ سەرۆكی دوو لیژنەی پەرلەمان دەداتە دادگا‬ ‫پەرلەمان كرد‪ ،‬بەپێی ناوەڕۆكی راپۆرتەكە‬ ‫كۆی ئەو پارەیەی سەرۆكی دەستەكە بە‬ ‫هەدەری داوە ‪ ٢٨٢‬ملیۆنو ‪ ٦١٢‬هەزار‬ ‫دینارە‪.‬‬ ‫ئەو دوو سەرۆك لیژنەیەی لەالیەن‬ ‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤەوە سكااڵی‬

‫چاوپێكەوتنێکیدا لەگەڵ “زەمەن” دەڵێت‪:‬‬ ‫خانە لە ئەدای وەزیرەكانیان رازییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە تێبینییەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی پرۆژەیاسای چاكسازییەوە‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬وەك گۆڕان بەتەواوەتی پشتگیری‬ ‫دەكەین‪ ،‬ئەو پرۆژەیە بە مەلەفی خۆمان‬

‫دەزانین كە لە یەكەم خولی پەرلەمانەوە‬ ‫لە ‪٢٠٠٩‬وە‪ ،‬كارمان بۆ ئەوەكردووە‬ ‫دادپەروەری لە مووچەدا هەبێت‪ ،‬مووچە‬ ‫بەرزەكان كەمبكرێـنەوەو كەمەكانیش زیاد‬ ‫بكرێن”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪5‬‬

‫بەشێک لە نووسەرانی ئەم ژمارەیە‪:‬‬

‫داوایەکى یاسایى کۆمپانیاى دیناسیتى‬ ‫بووەتەوە کە داواى قەرەبووى یەک ملیارو‬ ‫‪ ٦٠٠‬ملیۆن دۆالر دەکات و ئەگەریش زۆرە‬ ‫بڕیارى دادگا لە بەرژەوەندى کۆمپانیاکە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫بۆ ل‪١٠‬‬

‫لەسەر گەندەڵی فەرمانی دەستگیرکردن بۆ ‪ 9‬وەزیر دەردەچێت‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬سەرۆكی دەستەی‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬لە دادگای هەولێر سكااڵی‬ ‫لەسەر سەرۆكی لیژنەی دەستپاكیو‬ ‫سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان تۆماركرد‪ ،‬بەتۆمەتی ناوزڕاندنی‬

‫موفتی دەڵێت‪ :‬لە جیهانی ئیسالمیدا تاكە‬ ‫واڵتین وتومانە دروستە ئافرەت سایەق تەكسیی‬ ‫بێت‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد ئافرەتی خوێندەوار لە‬ ‫كوردستان هەیە‪ ،‬بەاڵم ئافرەتێكیان نەبینیوە‬ ‫پسپۆڕ بووبێتو گەیشتبێتە ئاستی موفتی‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫ل‪2‬‬

‫ڤینۆس فایەق‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫حەکیم مەال ساڵح‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫شێرزاد حەسەن‬

‫بەکر ئەحمەد‬

‫ئەحمەدی مەال‬

‫حەسەن رەحمان پەنا‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫کوردستانی‬