48

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫کامەران سوبحان‬

‫نەفرەتی نانی رووت‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد شوكری‬

‫سازدانی‪ :‬حەسەن ئەغالن‬ ‫شوان ئەحمەد كردوویەتی بە كوردی‬ ‫* لە دەسپێكی ئەم گفتوگۆیەماندا‪ ،‬پێمخۆشە‬ ‫باس لە ئەزمونی رۆماننووسینت بكەین‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫تۆئێستا رۆمانێكی بایۆگرافی (نانی رووت)و رۆمانی‬ ‫(بازاڕی ناوخۆیی)یت‪ ،‬باڵوكردۆتەوە؟‬ ‫ سەرەتا دەمەوێت بڵێم كە من خۆم بە‬‫رۆماننووس دانانێم‪ ،‬هەرچەندە ئەو دوو رۆمانەشم‬ ‫نووسیوە‪ .‬ئاخر نووسینی رۆمانێك‪ ،‬یان دوو رۆمان‬ ‫نامكەن بە رۆماننووس‪ .‬من بۆ خۆم چوار شانۆنامەم‬ ‫نووسیوەو لەگەڵ ئەوەشدا شانۆنامەنووس نیم‪ .‬ئەم‬ ‫قسەیە بۆ شیعریش راستە‪ .‬خۆ نابێت هەركەس لە‬ ‫ئێمە هەستاو چەند شیعرێكی نووسی‪ ،‬ئیتر پێی‬ ‫بڵێین شاعیر‪.‬‬ ‫* دەی كەواتە دەبێت محەمەد شوكری لە چ‬ ‫خانەیەكی داهێناندا پۆلبەندی بكەین؟‬ ‫ من نووسەرم‪ ،‬بە نووسینی هەر بەرهەمێكیش‬‫دڵخۆشدەبم‪ ،‬ئیتر چیرۆك بێت یان رۆمان یا شانۆنامە‪.‬‬ ‫* قسەكردن لە ئەزموونی رۆماننووسین‪،‬‬ ‫پرسیارێكی دیكە بە دوای خۆیدا دێنێت‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫پرس و باسی رۆمانی عەرەبییە‪ .‬ئایا دەشێت قسە لە‬ ‫رۆمانی عەرەبی بكەین‪ .‬ئەی ئەوانە كێن كە نووسەری‬ ‫دڵخوازی تۆن و بەرهەمەكانیان دەخوێنیتەوە؟‬ ‫ زۆرجار ئەم پرسیارەم لێكراوە‪ ،‬وەلێ راشكاوانە‬‫پێتی دەڵێم من خوێنەرێكی باشی رۆمانی عەرەبی‬ ‫یان تەنانەت ئەدەبی نوێی عەرەبیش نیم‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫بەو مانایەش نایەت كە هیچ یەكێ لەو بەرهەمانە‬ ‫ناخوێنمەوە‪ ،‬نا هەندێ رۆمانم بە دڵە‪ ،‬وەك‬ ‫بەرهەمەكانی(صنع اللە أبراهیم‪ ،‬جەبرا ئیبراهیم‬ ‫جەبرا‪ ،‬ئێدوارد خەرات‪ ،‬حەنامینە‪ ).‬ئەوەی جێی‬ ‫باس و سەرنجە ئەوەیە‪ ،‬زۆرێكی زۆر لەو بەرهەمانەی‬ ‫سەیرم كردوون‪ ،‬ئایدیۆلۆژیا بە خەستی زاڵە بە‬ ‫سەریاندا‪ .‬دەی من وەك خوێنەرێك ئەگەر بمەوێت‬ ‫ئایدیۆلۆژیا بخوێنمەوە‪ ،‬ئەوا دەچم لە دەرەوەی‬ ‫رۆماندا دەیخوێنمەوە‪.‬‬ ‫* ئیجازە بدە قسەكەت دەربارەی ئایدیۆلۆژیا پێ‬ ‫ببڕم‪ .‬من پێم وایەو ‪ -‬تۆش ئەوە دەزانیت ‪ -‬كە‬ ‫ئایدیۆلۆژیا لەنێو هەموو بەرهەمێكی داهێنەرانەدا‬ ‫هەیە؟‬ ‫ راستە‪ ،‬وەلێ نووسین پێودانگ و مەرجی خۆی‬‫هەیە‪ .‬من تەنها باس لە هەژموونی ئایدیۆلۆژیا دەكەم‪.‬‬ ‫واتە ئایدیۆلۆیا ببێتە داینەمۆی داهێنان‪ .‬ژمارەیەكی‬ ‫كەمی نووسەران لە بارەی سیاسەتەوە نووسیویانەو‬ ‫سەركەوتوو بوون تێیدا‪ .‬بۆ نموونە (ئەندرێ مارلۆ لە‬ ‫هەردوو رۆمانی ئومێد و دۆخی مرۆیی‪ ،‬لەگەڵ ئێرنست‬ ‫هەمەنگوای لە رۆمانی زەنگەكان بۆكێ لێ دەدرێت؟)‬ ‫* سەبارەت بە نووسینی جیهانیی چی دەڵێیت؟‬ ‫ گەر بەرهەمی رۆماننووسانی جیهانیم‬‫نەخوێندایەتەوە‪ ،‬ئەوا(نانی رووت)م نەدەنووسی‪.‬‬ ‫چونكە نووسەرانی دنیا‪ ،‬خۆیان لەو كۆت و پێوەندانە‬ ‫ئازادكردووە كە ئێمە بە دەستیانەوە دەناڵێنین‪.‬‬ ‫* لە سەدەی حەڤدە بە دواوە‪ ،‬خۆرئاوا هەنگاوی‬ ‫گرنگی هەڵناوەو بیرمەندانی كاریان بۆ ئەوەكردووە تا‬ ‫لەگەڵ قۆناغەكانی پێشوتردا دابڕانێك دروست بكەن‪.‬‬ ‫لە هەموو قۆناغەكانی ئەم ئازادبوونەدا‪ ،‬شتی تازەو‬ ‫نوێ دەبینین‪ .‬چ لەسەر ئاستی چۆنیەتی تێكوپێكدانی‬ ‫ئەوەی پێشتر‪ ،‬چ لەسەر ئاستی دامەزراندن و هێنانە‬

‫ئارای تازە‪ .‬لە كاتێكدا واڵتانی عەرەبی هێشتا خەون‬ ‫بە ئازادی و رزگاربوونەوە دەبین؟‬ ‫ سەرەتا پرسی ئازادی و بانگەشەكردنی بۆی‪،‬‬‫لەگەڵ ئینسكلۆپیدیاكانی سەردەمی رۆشنگەریدا‬ ‫(لەگەڵ دیدرۆو ئەوانی دیكەدا)دا دەستیپێكرد‪ .‬ئەوانە‬ ‫هەوڵیاندا مرۆڤی نوێی ئەوروپی دروست بكەن‪ .‬لە‬ ‫بواری ئەفراندنی ئەدەبیدا كەسانی وەك (ماركیزە‬ ‫دی سادو ئارتۆر رامبۆ و شارل بۆدلێر و لۆتریامۆن‬ ‫و ژێراردی نێرڤال و كێ و كێ) پەیدا بوون‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا‪ ،‬ئێمە ئێستاشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬نەمان‬ ‫توانیوە چ وەك تاك و چ وەك كۆمەڵگا‪ ،‬پرسیار‬ ‫لە شتە سەرەكی و بنەڕەتییەكانمان بكەین‪ .‬ئێمە‬ ‫نەمانتوانیوە رووبەڕووی ئەو شمشێرانە ببینەوە كە‬ ‫بەسەر سەرمانەوەن و ناهێڵن باس لە كایەكانی‬ ‫وەك‪( :‬مۆراڵ و سێكس و سیاسەت) بكەین‪ .‬من لە‬ ‫كتێبی (نانی رووت)دا‪ ،‬هەوڵمدا خۆم رووت بكەمەوەو‬ ‫راستگۆیانەو بوێرانە باس لە دەسەاڵت و كۆمەڵگە‬ ‫بكەم‪ .‬قسەكردن لە ئەزموونی ژیانی خۆم‪ ،‬تەنها‬ ‫قسەكردن نەبوو لە تاكە كەسێك‪ ،‬بەڵكو گوزارشتێكی‬ ‫دەستەجەمعی بوو‪ .‬گوزارشت بوو لە خێزانە هەژار و‬ ‫كەمدەستەكانی مەغریب‪ ،‬لە مرۆڤی ناو ئەو خێزانانە‪.‬‬ ‫بە دەربڕینێكی تر خانەوادەكەی من‪ ،‬نموونەی بنەماڵە‬ ‫هەژارو دەستكورتەكانی كۆمەڵگاكەمانە‪.‬‬ ‫* (نانی رووت) بەپێی بۆچوونی رەخنەگرانی‬ ‫عەرەب‪ ،‬قەڵەمبازێكە لە رۆمانی بایۆگرافی عەرەبیدا‪،‬‬ ‫واتە جۆرێك بوو لە قەدەغەشكێنی و بە دەنگهێنانی‬ ‫ئەو شتانەی بێدەنگییان لێكراوە‪ .‬ئەڵبەتە‬ ‫نووسینێكی لەو جۆرەش كۆسپ و تەگەرەی زۆری‬ ‫دێتەڕێ‪ .‬دەشتوانم بڵێم ئەوەی لە (نانی رووت)دا‬ ‫پەردەت لە رووی هەڵماڵیوە‪ ،‬هەر هەمان شتە كە‬ ‫لە بەرهەمەكانی دیكەشتدا دەیانبینین‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫(بازاڕی ناوخۆیی)؟‬ ‫ (بازاڕی ناوخۆیی)یش جۆرێكە لە ژیاننامەی خۆم‬‫و ئەزموونێكی تایبەتە‪ .‬هەنوكە هەموان هاوڕان لەسەر‬ ‫ئەوەی واقیع تاڵە‪ .‬دەی كەواتە بۆچی بە ئازادانە‬ ‫باسی لێ نەكەین؟ بۆچی پەردە لە رووی ئەو واقیعە‬ ‫هەڵنەماڵین؟ گەر وامان كرد‪ ،‬ئەوا پەردە لە رووی‬ ‫تەواوی ئەو دەسەاڵتانەش هەڵدەماڵین كە لە ناویدا‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬بۆ نموونە وەك دەسەاڵتی باوك‪.‬‬ ‫با باسی بەسەرهاتێكت بۆ بكەم كە لە كاتی‬ ‫منداڵیمدا بەسەرمدا هات‪ .‬خەریكی ئەوە بووم بە‬ ‫قوڕ باڵندەیەك دروست بكەم‪ .‬نازانی هەستم بە چ‬ ‫خۆشییەك كرد‪ ،‬سەروەختێك لە دروستكردنی ئەو‬ ‫شتە مندااڵنەیە بوومەوە‪ .‬بەاڵم لەوكاتەدا بە رێكەوت‬ ‫باوكم بینیمی‪ ،‬پێلەقەیەكی لێدام و ئەوەی دروستم‬ ‫كردبوو وردوخاش بوو‪ .‬ئەوە جۆرێكە لەو نائومێدییەی‬ ‫باوك لە ناو خێزانی مەغریبیدا دروستی دەكات‪ .‬كەم‬ ‫تا زۆر لەو نائومێدی و خەمساردیانە دەچێت كە لە‬ ‫شوێنانی تر پەیڕەو دەكرێت‪.‬‬ ‫* با بچینە سەر باسێكی دیكەو لە دەرگایەكی‬ ‫تر بدەین‪ ،‬تا وێنەی تۆ الی خوێنەر روونتر بێت‪.‬‬ ‫مەبەستیشم شێوازی نووسین و خوێندنەوەتە‪ .‬لە چ‬ ‫فەزایەكدا دەنووسیت و دەخوێنیتەوە؟‬ ‫ بە شێوازێكی خۆویستانە سەودا لەگەڵ نووسیندا‬‫ناكەم‪ .‬واتە سەعات ئەوەندە دەست بەكار بكەم و‬ ‫لە سەعات ئەوەندەدا دەست هەڵگرم‪ .‬من كەسێكی‬ ‫بە بەرنامە نیم‪ ،‬واتە بە شێوەیەكی تایبەت كوشتەی‬ ‫نووسین نیم‪ .‬لە هەر شوێنێك كە تیایدا ئاسودەبم‪،‬‬

‫دەتوانم بنووسم‪ .‬ئیتر لە شەمەندەفەردا بێت یان لە‬ ‫پاركێكـ‪ ،‬لە بازاڕدا یاخود لە قاوەخانەیەك‪ .‬زۆرجار‬ ‫لەكافێ سێنتراڵدا نووسیومە كە پڕ بووە لە خەڵك و‬ ‫تەلەفزیۆنیش‪ ،‬یاری فتبۆڵێنی پەخش كردووە‪ .‬هەر‬ ‫لەبەرئەوەی بە بەرنامە نیم بۆ نووسین‪ ،‬ئاوەهاش بۆم‬ ‫گرنگ نییە گەر لەسەر خاولی و پەتووی باڕەكان‪ ،‬یان‬ ‫دەفتەر و الپەڕە بنووسم‪.‬‬ ‫* چۆن و لە چ دۆخێكدا دەخوێنیتەوە؟‬ ‫ بەر لە هەر شتێ‪ ،‬من بۆ ئەوە دەخوێنمەوە‪ ،‬تا‬‫كەمێك لە شپرزەییم كەم كەمەوە‪ .‬كە دەشخوێنمەوە‬ ‫هەر بە یەك كتێبەوە داناكەوم‪ ،‬بەڵكو شەش بۆ حەوت‬ ‫كتێب دادەنێم و لەم كتێبەوە دەچم بۆ ئەو كتێب‪.‬‬ ‫* لە چ كاتێكدا دەخوێنیتەوە‪ .‬ئایا بەیانیان‬ ‫دەخوێنیتەوە یان ئێواران؟‬ ‫ كاتێكی دیاریكراوم نییە‪.‬‬‫* دواین شت كە بە خوێندنەوەیەوە خەریك بیت‬ ‫چییە؟‬ ‫ بەتەواوەتی بیرم نایەت‪.‬‬‫* پەیوەندیت بە تەنجەوە چۆنە‪ ،‬ئەو شارەی‬ ‫بە خەستوخۆڵی لە نووسینەكانتدا ئامادەیەو لەگەڵ‬ ‫یەكەم بینیندا‪ ،‬سەردانكەرانی تەوق دەكات؟‬ ‫ بیرەوەری زۆرم لەگەڵ تەنجەدا هەیە‪.‬‬‫شوێنگەلێكی هەیە‪ ،‬تیایاندا ژیاوم و منداڵیم تیایاندا‬ ‫بەڕێ كردووە‪.‬‬ ‫* قاوەخانە یەكێكە لە شوێنە سەرەكییەكانی‬ ‫ژیانی هەر داهێنەر و رۆشنبیرێك‪ .‬پەیوەندی تۆ بە‬ ‫قاوەخانەكانەوە چۆن بووە؟‬ ‫ جاران پەیوەندیم بە قاوەخانەكانەوە گەرموگوڕتر‬‫بوو‪ .‬ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ دوو شت‪ .‬یەكەم‪ ،‬بە‬ ‫خەڵك و خوای ئەوێ جاڕس نەدەبووم و دووەم‪،‬‬ ‫جاران قاوەخانە لە ئۆفیسێك دەچوو‪ .‬من بۆخۆم‬ ‫تێكستگەلێكی زۆرم لە سێنتراڵ كافێ و رۆكسی و‬ ‫زاكورەدا نووسیوە‪ ،‬لەوانە شانۆنامەی (بەختەوەری)یم‬ ‫لە قاوەخانەی (مونوكڵ) نووسی‪ .‬شەوێكیان ئەو‬ ‫دەقەم لە هەمان شوێندا بزركرد‪ ،‬وەلێ ژنە گارسۆنێكی‬ ‫ئەوێ دۆزیبویەوەو بۆی گەڕاندمەوە‪ .‬حەز بەوە دەكەم‬ ‫لە دەرەوەی ماڵەوە بنووسم‪ ،‬ئاخر ماڵەوە تووشی‬ ‫دڵەڕاوكێم دەكات‪ ،‬هەست بە فشارێكی ترسناك‬ ‫دەكەم‪.‬‬ ‫* با بگەڕێینەوە الی شوێن‪ .‬كام جێیە دڵخوازی‬ ‫تۆیە‪ ،‬واتە لە هەرشوێنێكی تر‪ ،‬زیاتر دڵت پێی‬ ‫دەكرێتەوە؟‬ ‫ بۆ خۆم تا ئێستا پەیوەندی گەرموگوڕم لەگەڵ‬‫هیچ جێیەكدا نییە‪ ،‬تەنها لەگەڵ ئەو شارانەدا نەبێت‬ ‫كە تیایاندا ژیاوم‪ .‬بۆ نموونە بازاڕی (ناوخۆی)ی وەك‬ ‫شوێن‪ ،‬پەیوەندییەكی ویژدانی سەیرم پێیەوە هەیەو‬ ‫تەنانەت دڵم بەو كۆاڵن و رێگایانەش دەكرێتەوە‬ ‫كە نزیكی ئەون و یادگاری زۆرم لەگەڵیاندا هەیە‪.‬‬ ‫نازانم چۆنچۆنی باسی ئەوەت بۆ بكەم‪ .‬عەرائیش و‬ ‫تەتوانیش بە هەمانشێوە‪ .‬من هەرچەندە زۆر جێ و‬ ‫شوێنی دیكەی مەغریب گەڕاوم‪ .‬وەلێ نەمتوانیوە ببمە‬ ‫هاوڕێی هیچیان‪ .‬ئاخر لە یەك رۆژدا هاوڕێ دەسگیر‬ ‫نابێت‪ .‬جێ و شوێنەكانیش بەو جۆرەن‪.‬‬ ‫* ئەی (دار البیضاء) وەك شار و شوێن چۆن‬ ‫دەبینیت؟‬ ‫ ئەوەی بە وێوەم گرێدەدات كارەكانمە‪ ،‬مەبەستم‬‫چاپكردنی كتێبەكانمە‪ .‬سرووشتی ئەو كارانەش بواری‬ ‫ئەوەم بۆ دەڕەخسێنێ‪ ،‬تا چاوم بەو هاوڕێیانەم بكەوێت‬

‫لەوێدا دەژین‪ ،‬وەك‪(:‬محەمەد زەفراف‪ ،‬ئەلمەسناوی‪،‬‬ ‫ئەحمەد سەنوسی‪ ،‬حەسەن عەلەوی‪ ،‬بو هیالل و‪)...‬‬ ‫* قسەكردن دەربارەی شوێن‪ ،‬خۆبەخۆ بەرەو ‪-‬‬ ‫كات‪-‬مان دەبات‪ .‬پەیوەندی شوكری بە كاتەوە چۆنە؟‬ ‫ هیچ هەستێكم بە زەمەن نییە‪ ،‬واتە بیری‬‫لێناكەمەوە‪ .‬بەو مانایەی مەزەندەی ئەوە ناكەم بمرم‪،‬‬ ‫هەرچەندە دەزانم كە دەمرم‪ .‬زەمەن دێوودرنجێكە‬ ‫مرۆڤ دادەپاچێت‪ ،‬كەوابێ مردن ترسی ناوێ‪ .‬لە‬ ‫ئەبیكۆریان پرسی‪ :‬دەربارەی مردن دەڵێیت چی؟ لە‬ ‫وەاڵمدا وتی‪( :‬مادامەكی دەژیم‪ ،‬ترسم لە مردن نییە‪).‬‬ ‫گەر مردیشم‪ ،‬ئەوا هەست بە هیچ ناكەم‪.‬‬ ‫* لە ئێستادا تێكشكانی هەندێ لە بەها‬ ‫مرۆییەكانی وەك خۆشەویستی دەبینین‪ ،‬ئەمەش لە‬

‫لە(نانی رووت)‬ ‫دا‪ ،‬هەوڵمدا خۆم‬ ‫رووت بكەمەوە و‬ ‫راستگۆیانەو بوێرانە‬ ‫باس لە دەسەاڵت و‬ ‫كۆمەڵگە بكەم‬

‫واقیعی ئەمڕۆماندا بەدی دەكەیت لە هەڵسوكەوتی‬ ‫نەوەی نوێدا دەبینرێت‪ .‬لێكدانەوەت بۆ ئەمە چییە؟‬ ‫گەنجی ئەمڕۆ‪ ،‬لە مۆراڵ و نۆرم و بەهای‬‫خێزان یاخی دەبێت‪ .‬وەلێ جۆرە گەنجانێك هەن‬ ‫كوشتەی شۆو خۆنمایش كردنن (مەبەستم ئەوانەیە‬ ‫ماتۆڕسكیلیان پێیە) ئەو جۆرە لە یاخیبوون‪،‬‬ ‫لەسەر پوچی و بەتاڵییەكی گەورە ڕۆنراوەو‬ ‫السایكردنەوەیەكی كوێرانەی ئەو شتانەیە كە لە فیلمە‬ ‫ئەكشنەكاندا نیشان دەدرێت‪ .‬ئەو شۆو خۆنمایشكردنە‬ ‫(جلوبەرگ‪ ...‬شۆفێری كردن و فیلمی سەمائامێزو‪..‬‬ ‫هتد) لە بنەڕەتدا منداڵی دەوڵەمەندەكان ئەنجامی‬ ‫دەدەن‪ .‬دەكرێت ئەم وەرگۆڕانەش وەها شرۆڤە بكرێت‬ ‫كە جۆرە پەرچەكردارێكە دژ بە سەركوتی ئازادی لە‬ ‫الیەن خێزانەكانەوە‪.‬‬ ‫با بێینە سەر ئەو بابەتەی باستكرد‪ ،‬كە‬ ‫خۆشەویستییە‪ .‬لە ڕابردوودا خۆشەویستی پەیوەست‬ ‫بوو بە مانگ و لەژێر دار و درەخت و كەنار دەریادا‬ ‫بوو‪ ،‬وەلێ ئێستا لە قاوەخانەو سینەماو سەر‬ ‫شەقامەكاندایەو هەر بەو خێراییەی دەست پێدەكات‪،‬‬ ‫تەواو دەبێت‪ .‬ئێمە هەنوكە سەیرمان پێ دێت‪ ،‬كە‬ ‫دەبینین ژن و مێرد پێكەوە دەمێننەوەو پەیوەندییان‬ ‫بۆ ماوەیەكی دورودرێژ بەردەوام دەبێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا جاران تەواو پێچەوانە بوو‪ .‬ئەمە ئاسۆیەكی‬ ‫تاریك و داخراوە بۆ ئەم نەوەیە‪ .‬كۆمەڵگاكان بەرەو‬ ‫بەشتكردنی مرۆڤ و پەیوەندییە مرۆییەكان دەچن‪.‬‬ ‫* باسمان لە خۆشەویستی كرد و ئێستاش‬ ‫دەمانەوێت گوێبیستی محەمەد شوكری عاشق بین؟‬ ‫ باشە‪ ،‬باسی یەكەم ئەزموونی خۆشەویستی‬‫خۆمت بۆ دەكەم‪ .‬لە تەمەنی هەرزەكاریمدا كەوتمە‬ ‫داوی یەكەمین ئەوین و دواجاریش لە ساڵی ‪1967‬بوو‪.‬‬ ‫یەكەمجار كچێكم خۆشویست (لە قۆناغی پێنجی‬ ‫ئامادەیی بوو) ئەڵبەت سەردەمی ئەوسا رێگەی بە‬ ‫یەكتربینین نەدەدا‪ .‬ئەوەی وایلێكردم بچمە داوای‪،‬‬ ‫هاوڕێیەكم بوو كە بە فیعلی هانی دام بۆ ئەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بە بیانووی ئەوەی من كەسێكی مەشروب خۆرم‪ ،‬باوكی‬ ‫رازی نەبوو‪ .‬ئەوكات بۆیاخچی بووم و پێاڵوم بۆیاخ‬ ‫دەكرد‪ ،‬بەاڵم دۆخی داراییم بە جۆرێك بوو‪ ،‬دەمتوانی‬ ‫خێزان دروست بكەم‪ .‬سەیرەكە لەوەدا بوو كچە دوای‬ ‫ئەوەی خوێندنی تەواو كرد‪ ،‬لە یەكێك لە شارەكانی‬ ‫مەغریب و لە ماڵەكەی خۆمدا بینیمەوە (بێ هیچ‬ ‫مەوعیدو پالنێك) مەسەلەكە ئەوە بوو‪ ،‬كچە فێری‬ ‫تلیاككێشان و مەیخواردنەوە بووبوو‪ .‬هاوڕێیەكم لەگەڵ‬ ‫خۆی هێنابوویەوە‪ ،‬بێ ئەوەی كچە بزانێت ئەوە ماڵی‬ ‫منە‪ .‬مەبەستم لە گێڕانەوەی ئەم بەسەرهاتە ئەوە بوو‬ ‫كە نیشانی بدەم‪ ،‬بڕیاری هەندێ باوك لەسەر ئەخالق‬ ‫هەڵەیە‪ .‬ئاخر باوكی ئەو كچە‪ ،‬وای دەزانی منداڵەكانی‬ ‫نموونەیی دەردەچن‪.‬‬ ‫* ئایا ئەم رووداوە بوو بە هۆكاری ئەوەی‬ ‫هاوسەرگیری نەكەیت؟‬ ‫ نا نا‪ ...‬من بۆ خۆم تا رادەیەك بوەیهیمیەتێكی‬‫ترسناكم تێدایە‪ ،‬هەر ئەمەشە وا دەكات هەندێ لە ژنان‬ ‫بە شایەنی هاوسەرگیری و خێزان پێكەوەنانم نەزانن‪.‬‬ ‫وەلێ پەیوەندییەكی زۆر جوانم لەگەڵ سوزانییەكدا‬ ‫لە بیرە (لە نێوان سااڵنی‪1956‬بۆ ‪ )1964‬بێ ئەوەی‬ ‫سەرجێگایی لەگەڵدا بكەم و لەگەڵیدا بخەوم‪.‬‬ ‫ئەوە ئەزموونی خۆشەویستییەكی راستەقینە بوو‪.‬‬ ‫هەردووكمان لە یەك میوانخانەدا دەژیاین‪ .‬هەرچەندە‬ ‫دەمبینی شەوانە ئۆردوویەك لە پیاوان‪ ،‬خۆیان بە‬ ‫ژوورەكەیدا دەکەن‪ .‬بەاڵم بۆچی ژنم نەهێنا؟ ئەوە‬ ‫پەیوەستە بە خۆمەوە‪ .‬من ئێستا لە پەنجاو دوو ساڵی‬ ‫نزیك دەبمەوە‪ ،‬وەلێ‪ ..‬بە هەرحاڵ لە سەڵتێتی و تەنها‬ ‫مانەوەم پەشیمان نیم‪ ،‬وەك چۆن دژی دامەزراوەی‬ ‫خێزانیش نیم‪.‬‬ ‫* رێم پێبدە دوو پرسیاری دیكەش بكەم‪ :‬یەكەمیان‬ ‫دەربارەی رۆژنامەوانییە لە مەغریب و دووەمیشیان‬ ‫سەبارەت بە پرۆژەی داهاتووتە‪ .‬با بە پرسیاری یەكەم‬ ‫دەست پێبكەین كە پەیوەندی بە رۆژنامەوە هەیە‪..‬‬ ‫كام رۆژنامانە دەخوێنیتەوە؟ ئەو رۆژنامەنووسانە كێن‬ ‫كە دەیانخوێنیتەوە‪ ،‬یاخود نووسینەكانیانت بە دڵە؟‬ ‫ لەم سااڵنەی دواییدا رۆژنامە ناخوێنمەوە‪ ،‬جگە‬‫لە پاشكۆی رۆژنامەی (االتحاد االشتراكي)و (العلم)‬ ‫نەبێت‪ .‬ئەمەش مانای ئەوە ناگەیەنێ گرنگی بە‬ ‫سیاسەت نادەم‪ ،‬بەاڵم ناوبەناو‪ .‬لەو رۆژنامەنووسانەی‬ ‫نووسینەكانیان دەخوێنمەوە‪ ،‬ئەمانەن‪( :‬باهی‬ ‫محەمەد‪ ،‬مستەفا فەرشاوی‪ ،‬عەبدولجەبار ئەلسحەیمی‪،‬‬ ‫لەگەڵ وتارە ئەدەبیەكانی محەمەد ئەلئەشعەری‪).‬‬ ‫* وەك نووسین پڕۆژەی داهاتووت چییە؟‬ ‫ ئێستا خەریكی نووسینی بەشی دووەمی‬‫ژیاننامەكەمم (الشطار) سەیر لەوەدایە كە بەرگی‬ ‫یەكەمم (نانی رووت) لە كەمتر لە دوو مانگدا نووسی‪.‬‬ ‫كەچی زیاتر لە پێنچ ساڵە بە بەرگی دووەمەوە‬ ‫خەریكم‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەقەد نیوەی بەرگی یەكەمم‬ ‫نەنووسیوە‪ .‬ئەوەش پەیوەندی بە دوو شتەوە هەیە‪..‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬پەیوەندی بە رووداوەكانی بەرگی یەكەمەوە‬ ‫هەیە كە لە زەینمدا تەواو پێگەیشتبوو‪ .‬دووەم‪،‬‬ ‫پەیوەندی بەگەشەی دەرونییەوە هەیە لەسەر ئاستی‬ ‫نووسین‪ .‬واتە دەبێت ستایل و تەكنیكی نووسینی‬ ‫بەرگی یەكەم (نانی رووت) تێپەڕێنم‪ .‬هەندێ هاوڕێ‬ ‫پرسیار لە هۆكاری بێدەنگ بوون دەكەن لەو ماوەیەدا‪،‬‬ ‫وەلێ رەنگە بێدەنگییەكی شكۆمەندانە بێت‪ .‬وەك‬ ‫چۆن لە هەندێ داهێنەری وەك (ئارتۆر رامبۆ)‬ ‫روویداو وەستانی یەكجاریشی‪ ،‬بێدەنگ بوونێكی‬ ‫شكۆمەندانەبوو‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫چۆن‌رۆمانێک‌بە‌‪‌١٠٠‬رۆژ‌‬ ‫یان‌کەمرت‌دەنووسی؟‬

‫گیاندارێکی‌ناو‌که‌نیس ‌ه‬ ‫فرانز کافکا‬ ‫وەرگێڕانی‪:‬‬

‫رەووف بێگەرد‬

‫نووسەری کتێبەکە‬

‫ڤینۆس فایەق‬ ‫کردویەتی بە کوردی‬

‫(بەشی حەوتەم و کۆتایی)‬ ‫رۆژی ‪91‬‬

‫لە گەشتی گەڕان بە دوای وەکیل‪ /‬دەزگای‬ ‫باڵوکردنەوەکاندا‪ ،‬لە بیرت بێت کە تۆ هێشتا‬ ‫نەناسراویت و ئەو وەکیالنەی لە لوتکەدا خەڵکی‬ ‫زۆر بە شانیانەوەیە‪ ،‬رووبکەرە ئەوانەی لە‬ ‫ناوەڕاستی پەیژەی وەکیلەکاندان و دڵنیابە‬ ‫لەوەی ئەوانیش تەمسیلی هەمان جۆری ئەو‬ ‫رۆمانانە دەکەن کە تۆ نووسیوتە‪.‬‬

‫رۆژی ‪92‬‬

‫کورتەیەکی چڕوپڕ لەبارەی رۆمانەکەتەوە‬ ‫بنووسە‪ -‬یەک بڕگە‪ ،‬زیاتر نەبێت‪ .‬با‬ ‫کورتکراوەیەکی بەهێز و سەرنجڕاکێش بێت‪،‬‬ ‫ئەمە دەبێتە ئینسترومێنت‪ ،‬یان هۆیەک لە‬ ‫هۆیەکانی بە بازاڕکردن‪.‬‬

‫رۆژی ‪93‬‬

‫کۆپییەک لەسەر وەرەقە لە یەکەم پەنجا‬ ‫الپەڕەی کتێبەکەت جیابکەرەوە‪ .‬هەوڵبدە‬ ‫کۆتایی ئەو پەنجا الپەڕەیە لە خاڵێکدا بێت کە‬ ‫خوێنەر پەرۆش بکات و هان بدات چیرۆکەکە‬ ‫تەواو بکات‪.‬‬

‫رۆژی ‪94‬‬

‫بەرگێکی وەرەقی پتەو بکڕە بۆ تیا هەڵگرتنی‬ ‫رۆمانەکەت بە کۆپیکراوی‪ .‬بۆ ئەو جۆرە بەرگە‬ ‫لە دووکانە گەورەکانی کەرەستەکانی ئۆفیسەکان‬ ‫بۆی بگەڕێ‪.‬‬

‫رۆژی ‪95‬‬

‫نامەیەکی کورتوپوخت بۆ وەکیل‪ /‬دەزگای‬ ‫باڵوکردنەوەکان بنووسە‪ ،‬ئەو بڕگەیەی باسی‬ ‫رۆمانەکەتی تێدا دەکەیت کە پێشتر نووسیوتە‬ ‫تێی بکە‪ ،‬هەروەها ئەو بڕگەیەش کە باسی‬ ‫خۆتی تێدایە‪ .‬هەوڵبدە بە شێوازێکی پسپۆڕانە‬ ‫بنووسیت‪ ،‬بۆ نموونە مەنووسە‪“ :‬هەمیشە حەزم‬ ‫کردووە ببمە نووسەر‪ ”...‬یان “من لەو خۆڵ و‬ ‫خاشاکانەی کە ئیستا دەنووسن زۆر باشتر دەتوانم‬ ‫بنووسم‪”...‬‬ ‫ئەگەر دەستنووسەکەت لە یەککاتدا بۆ‬ ‫زیاتر لە دەزگایەکی باڵوکردنەوەی کتێب نارد‪،‬‬ ‫باشتر وایە بۆیان بنووسیت “ئەم کتێبەم نێردراوە‬ ‫بۆ دەزگای تر” ئیتر چجای هەر کەسەیان‬ ‫دەقەکەی زووتر پێش ئەوانیتر خوێندەوە یان‬ ‫نا‪ ،‬وەاڵمت لە ماوەیەکی کورتدا بۆ دێتەوە‪ .‬لە‬ ‫ناو ئەو بەرگە وەرەقییە پتەوەدا‪ ،‬هەریەک لە ‪)1‬‬ ‫یەکەمین الپەڕە “کەم و زیاد”ی رۆمانەکەت‪)2 .‬‬ ‫نامەکەت کە ئاڕاستەی وەکیلەکەت کردووە‪)3 .‬‬ ‫زەرفێک کە ناونیشانتی لەسەرە‪ ،‬لەگەڵ پولێک‬ ‫بۆ ئەوەی وەاڵمت بۆ بێتەوە‪( .‬زەرفەکە بەسە‪،‬‬ ‫چونکە پەنجا الپەڕەکەت بۆ نانێرێتەوە‪).‬‬

‫‪-‬‬

‫وەرگێڕی کتێبەکە‬

‫رۆژی ‪96‬‬

‫زەرفێکی ئەستوور لە کۆمپانیای پۆستەکە‬ ‫وەرگرە کە ئەندازەکەی بکرێ بەرگە پتەوەکەی‬ ‫تۆ کە رۆمانەکەتی تێدایە جێگەی ببێتەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێک بە هەرزان مەبینە لە کاتی ناردندا‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫پرۆفیشناڵ – پسپۆڕ بیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪97‬‬

‫زەرفی رۆمانەکەت بدە کۆمپانیای پۆستەکە و‬ ‫پسوڵەی ناردنەکە الی خۆت بپارێزە و مێژووی‬ ‫ناردنەکە الی خۆت تۆمار بکە‪ ،‬چاوەڕێ مەبە لە‬ ‫ماوەی دوو مانگدا وەاڵمت دەستکەوێتەوە‪.‬‬ ‫(لەبارەی هەنگاوەکانی ‪ 96 ، 95‬و ‪ 97‬ەوە‬ ‫هەڵبەتە ئەوەی پەیوەندی بە ناردن بە رێگەی‬ ‫پۆستەوە لە کاتی ئیستادا هەمووی لە رێگەی‬ ‫ئیمەیل و ئینتەرنێتەوە ئەم جۆرە کارانە بەڕێ‬ ‫دەکرێن‪ ،‬بۆیە دەتوانین هەموو ئەو شتانەی کە‬ ‫باسکران‪ ،‬بە دیجیتاڵ بینێرین و چاوەڕێی وەاڵم‬ ‫بکەین‪ - .‬وەرگێڕ ‪)-‬‬

‫رۆژی ‪98‬‬

‫خۆت بانگهێشتی خواردنەوەیەک بکە و بیر لەوە‬ ‫بکەرەوە کێ پاڵەوانی فلیمی شەوە لەسەر کەناڵی‬ ‫فلیمەکان کە شەوانە سەیری دەکەیت‪.‬‬

‫رۆژی ‪99‬‬

‫لە بیرت بێت کە پێویستە دوو مانگ چاوەڕێ‬ ‫بکەیت‪ .‬نەکەی پەیوەندی بە وەکیل‪ /‬دەزگای‬ ‫باڵوکردنەوەکەوە بکەیت‪ .‬ئەگەر دوو مانگەکە‬ ‫تێپەڕین و هیچ وەاڵمێکت دەست نەکەوت‪ ،‬دەتوانیت‬ ‫بە نامەیەکی کورت پرسیار بکەیت‪( .‬ئەمەش بە‬ ‫ئیمەیل دەکرێت لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا – وەرگێڕ‪) -‬‬

‫رۆژی ‪100‬‬

‫بیری خۆت بهێنەرەوە کە هەموان – هەموان‬ ‫هەندێجار رەتدەکرێنەوە‪ .‬چیرۆکەکانی ئەو‬ ‫رەتکردنەوانەش ئەوەڵیان هەیە ئەخیریان نییە‪.‬‬ ‫لەوانە مارگرێت میتشێل (لەگەڵ با رۆشت) و دافنی‬ ‫موریر (ریبێکا) و (جۆزێف هیللەر) (کاتش ‪)22-‬‬ ‫و ستیڤن کینگ (یەکەم چوار رۆمانەکانی) و ئیتر‬ ‫لیستەکە دوورودرێژە‪.‬‬

‫رۆژی ‪101‬‬

‫دەست بکە بە کارکردن لەسەر رۆمانی داهاتووت‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫‪ .1‬بۆ وشەی ‪ Editing‬کە لە زمانی عەرەبیدا‬ ‫بە (تحریر) دێت‪ ،‬هەر وشەی ‪ Editing‬ئێدیتینم‬ ‫داناوەتەوە‪ ،‬چونکە بە کوردی وشەیەکی وام‬ ‫نەدۆزیەوە بەرانبەر بەوە بێت‪ ..‬وشەی ‪Edit-‬‬ ‫‪ ing‬ماناکەی بە کوردی دەکاتە دەستکاریکردن‪،‬‬ ‫یان راستکردنەوە‪ ،‬لە عەرەبیدا دەکاتە (تحریر)‬ ‫ئەو دەستەیەی کاری ‪ Editing‬دەکات بە‬ ‫ئینگلیزی (‪ )Editorial Board‬بە عەرەبی‬ ‫پێی دەڵێن (هيئة التحرير) بەاڵم لە زمانی کوردیدا‬ ‫پێی دەگوترێت (دەستەی نووسین) یان (دەستەی‬ ‫نووسەران) لە کاتێکدا مانای وشەی ‪Editing‬‬ ‫ناکاتە ‪ Writing‬کە مانای نووسین دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬محمد عبد النبى چیرۆکنووس و وەرگێڕ‪،‬‬ ‫ئەم کتێبەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی و بە‬ ‫شێوەی نامیلکە لەگەڵ گۆڤاری (الثقافة الجديدة‬ ‫القاهرية) مانگی تەمووزی ساڵی ‪ 2012‬باڵوبۆتەوە‪.‬‬

‫له کهنیسهکهماندا گیاندارێک دهژی‪ ،‬به قهواره ههر له سمۆرهیهک‬ ‫دهچێت‪ .‬زۆر جار دهتوانێت به چاکی بیبینیت‪ ،‬چونکه دههێڵێت‬ ‫خهڵکی تا مهودای دوو مهتر لێی نزیک ببنهوه‪ .‬پێستێکی روونی‬ ‫رهنگ شینی ههیه به سهوزیدا دهڕوانێت‪ ،‬تا ئێستا کهس دهستی‬ ‫بهر پێستهکهی نهکهوتووه‪ ،‬بۆیه ناتوانیت له بارهیهوه هیچ بڵێیت‪.‬‬ ‫رهنگه بتوانیت بڵێیت رهنگێکی دیاریکراوی نییه‪ ،‬رهنگێک وا دێته‬ ‫بهرچاو‪ ،‬بهرهنجامی ئهو خاک و خۆڵه بێت که له تووکهکهی نیشتووه‪.‬‬ ‫له راستیدا رهنگهکهی له رهنگی گهچکاری کهنیسهکه دهچێت‪ .‬بهاڵم‬ ‫کهمهکێک رووناکتر‪ .‬ئهم گیانداره جگه له ترسنۆکیهکهی‪ ،‬گهلێک ئارام‬ ‫و لهسهرخۆیه‪ .‬ئهگهر ئهمهنده راویان نهنایه‪ ،‬ههرگیز له جێگاکهی‬ ‫خۆی نهدهجوواڵ‪ .‬زیاد له ههر جێگایهک ئالودهی تهخته بهندهکهی‬ ‫بهشی ژنان بوو‪ .‬زۆر به خۆشییهوه چنگی له تۆڕی تهخته بهندهکه‬ ‫گیر دهکرد‪ ،‬ملی درێژ دهکرد و له سهرهوه لهسهر شانۆی پهرستگاکهی‬ ‫دهڕوانی‪ ،‬دیاربوو له ههڵوێسته بوێرانهکهی خۆی ههستی به خۆشی‬ ‫دهکرد‪ .‬بهاڵم ئهرکی مجهوهری پهرستگاکهیه ئاگاداریی گیاندارهکه‬ ‫بکات و ماوهیهک له پاڵ تهخته بهندهکهدا بووهستێت‪ .‬چونکه لهوانهیه‬ ‫لهگهڵ ئهو شوێنهدا رابێت‪ ،‬لهبهر ئهوهی ژنهکانیش لێی دهترسن‬ ‫چاوپۆشیی لێ ناکرێت‪ .‬نازانیت بۆ ژنان لێی دهترسن‪ ،‬له راستیدا‪،‬‬ ‫لهگهڵ یهکهمین بینینی گیاندارهکهدا ترسناک دێته بهرچاو‪ .‬ملی درێژ‬ ‫و دهم و چاوه سێ گۆشهییهکهی‪ ،‬ددانه دهرپهڕیوهکانی سهرهوهی که‬ ‫تا رادهیهک شێوهیهکی ئاسۆیی لهخۆ گرتووه‪ ،‬تووکه درێژهکهی که به‬ ‫رهنگێکی رووناک بهسهر ددانهکهیدا شۆڕ بۆتهوه‪ ،‬دهشێت ههموو ئهمانه‬ ‫ترسناک بن‪ .‬لێ زۆر زوو دهبێت به ناچاری ئهوه قبووڵ بکهیت که ئهم‬ ‫شێوه به رواڵهت ترسناکه چهندهبێ ئازاره‪ .‬بهتایبهتی که گیاندارهکان‬ ‫دوورهپهرێزن له مرۆڤ و له ههر گیاندارێکی تری دارستان تۆراوتره‪.‬‬ ‫وا دیاره بێجگه لهم ساختمانه دڵی به هیچهوه نییهو بۆ نهگبهتیش‬ ‫ئهم ساختمانه کهنیسهیهکه و زۆر جار جمهی دێت له خهڵک‪ .‬ئهگهر‬ ‫بکرێت پهیوهندی لهگهڵدا بگیرێت‪ ،‬دهشێت بهم وتهیه دڵی بدرێتهوه‬ ‫که لهم شاره بچووک و شاخاوییهی ئێمهدا ئهو کهسانهی سهر به‬ ‫کهنیسهن‪ ،‬ساڵ به ساڵ کهم دهبنهوه‪ ،‬دابینکردنی بودجهی پاراستن و‬ ‫چاککردنهوهی کهنیسهیش زۆر گران دهکهوێت‪ .‬کهواته دوور نییه دوای‬ ‫ماوهیهک کهنیسه بکرێت به ئهنباری دانهوێڵه‪ ،‬یان شتێکی لهو بابهتهو‬ ‫گیاندارهکهیش به ئاسوودهییهک بگات که تا ئێستا لێی بێبهش بووه‪.‬‬ ‫به راستی ژن لهو گیانداره دهترسێت‪ ،‬پیاوان ماوهیهکی زۆره گوێی‬ ‫پێ نادهن‪ .‬ههموو نهوهیهک ئاماژه به نهوهی دوای خۆی دهکات‪.‬‬ ‫ههموویان چهنجارێک بینیویانه و ئیدی تهماشای ناکهن‪ .‬تهنانهت‬ ‫ئهو مندااڵنهیش که یهکهمجاریانه گیاندارهکه ببینن‪ ،‬به الیانهوه سهیر‬ ‫نییه‪ .‬گیاندارهکه بووه به گیاندارێکی ماڵیی کهنیسه‪ .‬کێ وتوویهتی‬ ‫نابێت کهنیسه خاوهن گیاندارێکی تایبهت و بێوێنه بێت؟ ئهگهر ژنان‬ ‫نهبوونایه‪ ،‬ئیتر کهس گوێی به بوون و نهبوونی گیاندار نهدهدا‪.‬‬ ‫بهاڵم تهنانهت ژنهکانیش به راستیی لێی ناترسن‪ .‬له راستیدا ئهگهر‬ ‫یهکێک ساڵ به ساڵ و رۆژ به رۆژ لهو گیانداره بترسێت‪ ،‬جێگای‬ ‫سهرسووڕمانه‪ .‬ههڵبهته ژنهکان دهڵێن گیاندارهکه زیاتر لهوانهوه نزیکه‬ ‫تا پیاوان‪ ،‬ئهمه راسته‪ ،‬گیاندارهکه ناوێرێت بێته خوارهوه و بڕواته‬ ‫ئهو بهشهوه که پیاوانی تیادان‪ ،‬تا ههنوکه کهس ئهوی لهسهر زهوی‬ ‫نهدیوه‪ .‬ئهگهر نههێڵن خۆی بگهیهنێته تهخته بهندهکهی بهشی ژنان‪.‬‬ ‫ناچاره بهسهر دیوارهکهوه بهرانبهر دهرگاکه لهسهر شوێنێکی بهرزی‬ ‫تهختهبهندهکهوه جێگا بۆ خۆی خۆش بکات‪ .‬لەوێدا لێوارێکی باریک‬ ‫ههیه به پانیی کهمتر له پانایی دوو پهنجه که له سێ الی کهنیسهکهوه‬ ‫درێژ دهبێتهوه‪ .‬گیاندارهکه ههندێک جار بهسهر ئهو کهنارهدا خێرا‬ ‫بهمالوئهوالدا رادهکات‪ .‬لێ زۆر جار له نوختهیهکی دیاریکراودا بهرانبهر‬ ‫ژنهکان دادهنیشێت‪ .‬کارامهیی ئهو له راکردن بهسهر ئهو لێواره باریکهدا‬ ‫جێگای باوهڕکردن نییه‪ .‬لهوانه کاتێک دهگاته کۆتایی رێگاکه سوڕێک‬ ‫دهخوات و خێرا بهو رێگایهدا که پێیدا هاتووه دهگهڕێتهوه‪ .‬ههڵبهته‬ ‫ئهو کهسهی چهند جارێک ئهم دیمهنهی دیبێت‪ ،‬تێر له تهماشاکردنی‬ ‫دهخوات و ئیدی پاساوی ئهوهی نامێنێت ههر تهماشای بکات‪ .‬ههروهها‬ ‫ئهوهی ژنان دهشلهژێنێت نه ترسهو نه کون پشکنی‪ .‬له راستیدا ئهگهر‬ ‫ئهوان زیاتر سهرگهرمی درودخوێندن بوونایه‪ ،‬دهیانتوانی گیاندارهکه به‬ ‫تهواوی له بیر خۆیان بهرنهوه‪ .‬بێگومان ژنانی ئیماندار ئهو ئامانجهیان‬ ‫ههیه‪ .‬بهاڵم دهستهیهک له ژنان که زۆربهیان دهیانهوێت سهرنج بۆ‬ ‫الی خۆیان رابکێشن کێشه بۆ ئهوانی دی دروست دهکهن‪ .‬به راستیی‬ ‫ئهو ژنانه تهنیا دهیانهوێت خۆیان بنوێنن و بۆ ئهمیش گیاندارهکه‬ ‫پاکانهیهکی باشه بۆ ئهوان‪ .‬ئهگهر ئهمانه بیانتوانیایه و شکۆیهکیان‬ ‫ههبوایه‪ ،‬بێگومان گیاندارهکه یان به الی خۆیاندا رادهکێشا تا بتوانن‬ ‫لهوه زیاتر بترسن‪ .‬له راستیدا گیاندارهکه حهز به نزیک بوونهوهیان‬

‫ناکات‪ ،‬تا ئهوکاتهی پهالمار نهدرێت چهند گوێ به پیاو نادات‪ ،‬ههروهها‬ ‫به ژنیش‪ .‬ئهو زیاد له ههرشتێک حهزی لهوهیه له حهشارگهکهی خۆیدا‬ ‫بمێنێتهوه‪ ،‬لهو کونهدا که له دڵی دیوارهکهدایهو ئهو لهو ساتانهدا که‬ ‫رێوڕهسمی وێردخوێندنی تیا نییه‪ ،‬کاتی خۆی لهو کونهدا بهسهردهبات‪.‬‬ ‫تا ئێستا ئێمه نهمانتوانیوه سۆراخی ئهو کونه بکهین‪ .‬ههمیشه که‬ ‫وێردخوێندن دهست پێدهکات سهروگوێالکی گیاندارهکه دهردهکهوێت‪.‬‬ ‫له ههراوزهناکه ترساوه‪ ،‬ئایا دهیهوێت بزانێت چی روویداوه‪ ،‬دهیهوێت‬ ‫گوێ له زهنگهکه بگرێت‪ ،‬یان دهیهوێت ئازاد و ئامادهی ههاڵتن بێت؟ له‬ ‫ترسا هاتۆته دهرهوه‪ ،‬له ترسا تووشی دڵهڕاوکێ هاتووه‪ ،‬تا رێوڕهسمی‬ ‫وێردخوێندنهکه کۆتایی نهیهت‪ ،‬ناوێرێت بگهڕێتهوه کونهکهی‪ .‬دیاره‬ ‫بۆیه حهزی له دانیشتنی بهرزییه چونکه لهوێدا‪ ،‬له ههر جێگایهکی دی‬ ‫زیاتر ههست به ئاسودهیی دهکات و لهسهر تهختهبهندهکه و لێواری‬ ‫دیوارهکه دۆخێکی چاکتری بۆ هاتوچوون له پێشدایه‪ .‬بهاڵم ههمیشه‬ ‫لهوێدا نامێنێتهوه‪ .‬ههندێک جار دێته خوارهوه و بهرهو الی پیاوهکان‬ ‫دهچێت‪ .‬پهردهی تابووتی پهیمان به ئهلقهیهکی مسی بریقهدارهوه‬ ‫ههڵواسراوه‪ .‬وا دیاره ئهو ئهڵقهیه گیاندارهکه بهرهو الی خۆی کێش‬ ‫دهکات‪ .‬گهلێک جار گیاندارهکه به بێدهنگیی خۆی پێ دهگهیهنێت‪.‬‬ ‫به هێوریی لهسهری دادهنیشێت‪ .‬تهنانهت ئهوکاتهی به تهواوی له‬ ‫سندووقهکه نزیک بووهتهوه‪ ،‬ناتوانیت بڵێیت دهردهسهرییهکی دروست‬ ‫کردبێت‪ .‬دیاره به دوو چاوی شهفاف‪ ،‬ههمیشه کراوهو بێ پێڵوهوه‪،‬‬ ‫تهماشای خهڵکهکه دهکات‪ .‬بهاڵم بێگومان به دوای یهکێکدا ناگهڕێت‪.‬‬ ‫تهنیا چاوهڕێی مهترسییهکه که رووبهڕووی خۆی دهیبینێت‪.‬‬ ‫لهم الیهنهوه‪ ،‬النیکهم تا ئهم دواییه ئهو له ژنهکانمان ماقووڵتر‬ ‫نهبوو‪ .‬به راست له چ مهترسییهک دهسڵەمێتەوە؟ کێ لهپای ئازاردانی‬ ‫ئهودایه؟ مهگهر سااڵنیک نییه کهس ههقی بهسهر ئهوهوه نهبووه‪،‬‬ ‫پیاوان کاریان پێی نییهو ئهگهر ههندێک جار دیار نهبێت‪ ،‬لهوانهیه‬ ‫ژنهکان زۆر غهمگین بن‪ .‬لهبهر ئهوهیش که ئهو تاقه گیانداری‬ ‫کهنیسهیه‪ ،‬ئهسڵهن دوژمندارییه دهبوو‪ .‬به درێژایی ئهم ههموو سااڵنه‬ ‫ئهم راستیانهی به روونی بزانیایه‪ .‬پێدهچێت دهنگ و ههرای رێوڕهسمه‬ ‫ئایینیهکه به سهختی ترساندبێتی‪ .‬بهاڵم ههرچۆنێک بێت ئهو‬ ‫رێوڕهسمه رێکوپێکه‪ ،‬بهبێ هیچ وهستانێک‪ ،‬ههموو رۆژێک به کورتی و‬ ‫له جهژنهکاندا به درێژایی زیاتر دووباره دهکرێتهوه‪ .‬به جۆرێک تهنانهت‬ ‫ترسنۆکترین گیاندار دهیتوانی لهگهڵیدا رابێت‪ .‬بهتایبهتی کاتێک‬ ‫دهیبینی دهنگهدهنگهکه له گهرووی ئهوانهوه نایهت که ههڕهشهی لێ‬ ‫دهکهن و پهیوهندی بهوهوه نییه‪ .‬لهگهڵ ههموو ئهمانهیشدا گیاندارهکه‬ ‫ههر دهترسێت‪ .‬کێ ناڵێت ترسهکهی له یادهوهرییهکانی رابردووی دوور‬ ‫یان دڵهڕاوکێی ئایندهوه سهرچاوه ناگرێت؟ به راستی ئهم گیانداره‬ ‫پیره ئاگای له سێ نهوه ههیه که یهک به دوای یهکدا لهم کهنیسهیهدا‬ ‫کۆبوونهتهوه‪.‬‬ ‫دهڵێن پێش چهند ساڵێک به راستیی ویستویانه گیاندارهکه له‬ ‫کهنیسهکه بکهنه دهرهوه‪ .‬رهنگه قسهکه راست بێت‪ .‬بهاڵم لهوانهیه‬ ‫هیچ نهبێت جگه له چیرۆکێکی دروستکراو و بهڵگهیش بۆ ئهمه ههیه‪.‬‬ ‫دیاره لهو رۆژانهدا له دیدی یاسای ئایینییهوه لێپرسینهوهیهک ههبووه‪.‬‬ ‫خهڵک دهیویست بزانێت ئایا بوونی گیاندارێکی وا له ماڵی خودادا‬ ‫دروسته یان نا‪ .‬لهم بارهیهوه پرسیار له کۆمهڵێک حاخامی ناودار کرا‪.‬‬ ‫راکان جیاواز بوون‪ .‬زۆربهیان داوایان کرد گیاندارهکه بکرێته دهرهوه‬ ‫و ماڵی خودایش تازه بکرێتهوه‪ .‬دهرچوونی بڕیارێکی لهم جۆره له‬ ‫دوورهوه ئاسان بوو‪ ،‬بهاڵم به راستی گرتنی گیاندارهکه و دهرکردنی‬ ‫کارێکی مهحاڵ بوو‪ .‬چونکه تهنیا به گرتن و دوورخستنهوهی بۆ‬ ‫شوێنێکی دوور‪ ،‬دهیانتوانی تا رادهیهک لهوه دڵنیابن که له شهڕی‬ ‫گیاندارهکه رزگاریان بووه‪.‬‬ ‫دهڵێن چهند ساڵێک لهوهوبهر ویستوویانه گیاندارهکه بکهنه دهرهوه‪.‬‬ ‫مجهوهری پهرستگاکه دهڵێت له بیریهتی باوهگهورهی که ئهویش‬ ‫مجهوهری ئهوێ بووه‪ ،‬به راشکاوی لهو بارهیهوه قسهی کردووه‪ .‬ئهم‬ ‫باوهگهورهیه دهڵێت کاتێک کوڕێژگهیهک بووه زۆر جار گوێی لێ بووه‬ ‫که رزگاربوون له شهڕی ئهم گیانداره مهحاڵه‪ ،‬ههستی ناو پهیداکردن‬ ‫بۆ سهرکهوتنی بهرزاییهکه که زۆری لێدهزانی ئارامی لێههڵدهگرێت‪،‬‬ ‫بهیانییهک دوای خۆرههاڵتن که تهواوی گۆشهو کهناری کهنیسهکه‬ ‫رووناک دهبێتهوه‪ ،‬هێدی هێدی دهڕواته ناو کهنیسهکهوه‪ ،‬ئاماده به‬ ‫قۆچهقانی و گوریس و داردهستێکی چهماوهوه‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬کۆمەڵە چیرۆک‪ ،‬وەرگێڕانی عەلی ئەسغەر حەداد‬

‫‪2‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫سەیرانێك لە ناو گوڵشەنی عیرفاندا‬

‫ەکیم مەال ساڵح‬ ‫ح‬ ‫‪٢٢‬‬

‫شیعر ساڵوێکە‬ ‫پوختەی ئەزموون گەڕانە‪ ،‬گەڕانە بە دوای‬ ‫زمانێک کە نایگەینێ‪ ،‬گەڕان بە دوای فۆرمێکە‬ ‫کە لەژێر پەڕەمووچ خۆی رادەپسکێنێ‪،‬‬ ‫رەنگە دواجار گەڕانێک بێ بە دوای ئاوازێک‬ ‫کە زاکیرەی قووڵ بانگهێشتی کردبێ‪ .‬ئایا لە‬ ‫کۆتاییدا گەڕان نییە لە خودێکی ونبوو‪ ،‬گومڕا؟‬ ‫یا گردکردنەوەی پارچەکانی خودێک نییە کە‬ ‫رۆژێک لە رۆژان بەربووەوەو شکا؟‬ ‫بەاڵم لە ئەزموونی شیعریدا‪ ،‬هیچ شتێک‬ ‫نییە پێی بگوترێ گەڕان بە دوای جەوهەردا‪ ،‬یا‬ ‫گەڕان بە دوای کاکڵدا‪ ،‬یا گەڕانێک بێت بە دوای‬ ‫چەقێکی پیرۆزو دەستلێنەدراودا‪ .‬شیعر دژ بە‬ ‫پیرۆز لەگەڕدایە‪ .‬چونکە هەموو چەقێکی پیرۆز‬ ‫شیعر دەپڕوکێنێتەوە‪ ،‬دەیژاکێنێ‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫لە شیعردا لوتکە بوونی نییە‪ ،‬هیچ هەنگاوێک‬ ‫شاقووڵی نییە‪ ،‬هیچ هەوڵێک بۆ ئەوەی نییە‬ ‫دەست بەسەر تێکڕای شیعردا بگرین‪ ،‬یا دەست‬ ‫بەسەر پارچەکانی ئەم تێکڕاییەدا بگرین‪،‬‬ ‫بەڵکو لەم پرۆسەیەدا گەڕان و دۆزینەوە‬ ‫پێکەوە هەڵدەکەن‪ ،‬یەک بەرجەستەی ئەوی‬ ‫دیکە دەکات‪ .‬هەنگاوێکی شیعر هەمیشە لە ناو‬ ‫“مەجهول” نەناسراودایە‪.‬‬ ‫بوونەوەری نووسەر لە نێو ئەزموونی‬ ‫شیعرنووسیندا‪ ،‬بە دەیان لەتە ئاوێنەی‬ ‫جۆراوجۆر دەکات کە هەر بەشێکی ئەم‬ ‫ئاوێنەیە حەکایەتی قووڵی ئەم بوونەوەرەمان‬ ‫بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬بۆیە تا فۆرم چەقبەستوو بێ‪،‬‬ ‫حیکایەتەکان پێکدەکەن و نەزۆکتر دەبن‪ ،‬تاکو‬ ‫ئەقڵی شیعریی ئاڕاستەکراو بێ‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫دیکە فەزا و ژیانی شیعر کاڵوکرچ دەردەکەون‪.‬‬ ‫کاتێک توانیمان بە ئاسانی ئەقڵی شیعریی‬ ‫پێناسە بکەین‪ ،‬یەکڕەهەندی پرۆسەی خودی‬ ‫شیعرییەتمان بۆ ئاشکرا دەبێت‪ .‬یەکڕەهەندییش‬ ‫پەیوەندیی بە سروشت و ناوەڕۆکی بابەتەوە‬ ‫نییە‪ ،‬دەشێ بابەت خۆشەویستی ژن بێ یا‬ ‫خۆشەویستی نیشتیمان بێ‪ ،‬یا پیاهەڵدانێکی‬ ‫زیادەڕەوانەی بێ سنوور بێت‪ .‬دەشێت شیعر‬ ‫ستایشی عەدەمێک بێ کە لە کاتی سەرهەڵدان‬ ‫و بوون بە بوون بێ‪.‬‬ ‫هەموو شیعرێک ئەزموونێکە‪ ،‬سەرکێشییەکە‪،‬‬ ‫خۆشەویستییەکە کە زمان دێت و دەبێتە‬ ‫جەستە بۆی‪ .‬ملمالنێی نێوان خەیاڵ و زمانە‪،‬‬ ‫تا خەیاڵ فراوان بێ‪ ،‬ئەوەندە پێویستیمان بە‬ ‫کەرەسەی زمانێکی تێروتەسەلە‪ ،‬زمانێک کە‬ ‫بتوانێ رۆ بچێتە نێو بۆشاییەکانی خەیاڵ و‬ ‫پڕی بکاتەوە‪ .‬خەیاڵی قووڵ بۆی هەیە زمان‬ ‫تێکبشکێنێ‪ ،‬بیشێلێ و پەیکەرێکی نوێی لێ‬ ‫بتاشێ‪ .‬هەندێجار بۆ ئەوەی زمان بگات بە‬ ‫خەیاڵ‪ ،‬دەبێ رێچەیەکی دیکە بگرێتەبەر‪.‬‬ ‫دواجار شیعر‪ ،‬هەر وەک سان جۆن پێرس‬ ‫دەڵێ “بۆ ئەوەیە باشتر بژیین‪ ”.‬واتە‪ ،‬باشتر‬ ‫ببینین‪ ،‬باشتر گوێ بگرین‪ ،‬باشتر بۆنی دنیا‬ ‫بکەین و جوانتر تامی ئاسمان بکەین‪ .‬شیعر‬ ‫کۆکەرەوەیە‪ ،‬هەیوانێکە هەموو دیاردەکان لەخۆ‬ ‫دەگرێ‪ ،‬هەموو بوارەکان لە خۆی مارە دەکات‪،‬‬ ‫هەموو ئاستەنگێ لە ناو خۆی دەتوێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەموو دیدگایەک قبووڵ دەکات بە مەرجەکانی‬ ‫خۆی‪ .‬بە قەد ئەوەی لە ناو زانستدا شیعرییەت‬ ‫هەیە‪ ،‬هەندەش لە ناو شیعردا پزیسکی‬ ‫زانست بۆی هەیە بوونی هەبێ‪ .‬ئوبێر رییڤ‪،‬‬ ‫ئەستێرەناس و فیزیاناسی کەنەدی دەڵێ‬ ‫“بۆ ئەوەی پەپوولەیەک بتوانێ بفڕێ‪ ،‬دەبێ‬ ‫گەردوون ئەوەندە فراوان بێ وەک ئەوەی‬ ‫هەیە‪ ”.‬بە واتایەکی دیکە‪ ،‬شیعر هاتوچۆیەکە‬ ‫لە نێوان ماکرۆکۆسم و میکرۆکۆسم‪ ،‬لە نێوان‬ ‫گەورەترین تەن و بچووکترین تەن‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ :‬مانگ تەنها رەنگپەڕیو و‬ ‫دەردەدارێکی ئاسمان نییە‪ ،‬بەڵکو هاوسەنگییە‬ ‫بۆ جیهانی ئێمە‪ ،‬گوڵێک تەنها بۆ بۆنکردن و‬ ‫جوانیی نییە‪ ،‬بەڵکو بەشدارە لە دروستکردنی‬ ‫میکرۆ سیستەمێک‪ ،‬گەاڵ دارێک تەنها مانای‬ ‫خەزان و هەڵوەرین و ئاوابوون نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫گەرای بوژانەوەشی پێیە‪ ،‬ئاوابوونی خۆر تەنها‬ ‫تۆزی زێڕینمان بەسەردا ناپڕژێنێ‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫گەڕان و سوڕانێک بەشدارە کە بوونی ئێمەی‬ ‫پێوە بەندە‪ .‬دواجار‪ ،‬شیعر تەنها دیاردە‬ ‫رووکەشەکان نانووسێتەوە‪ ،‬بەڵکو هەمیشە‬ ‫رۆ دەچێتە نێو شتەکانەوە بۆ ئەوەی باشتر‬ ‫بژین‪ .‬شیعر شیلەی خەمۆکی و توڕەبوون‬ ‫و سەرگەردانیی نییە‪ ،‬بەڵکو ساڵوێکە لەم‬ ‫جیهانەی ئێمەدا‪.‬‬

‫بەشی حەوتەم‬ ‫(پیاسەی یەكەم)‬ ‫خوایار (كاكە فاتیح) لە پێشەكیی‬ ‫دیوانەكەدا وشەی (ئاسۆفی) بۆ ئەم شاعیرەمان‬ ‫دیاری كردووە‪ ،‬ئەمەش زۆر راستە و پێویستە‬ ‫لە بەرامبەریاندا وەك عاریف بیناسین‪ ،‬كە‬ ‫لە ناو دونیای هزری رۆحدا عاریف پلەیەكی‬ ‫بەرزەو بەتایبەت لە ناو گەالنی رۆژهەاڵتدا‬ ‫ژمارەیەكی بەرچاو عاریف هەڵكەوتوون كە‬ ‫بە زیكری خەفی رەگەكانی دڵیان گرێدراون بە‬ ‫حەقیقەت و یەكتایی و الهووتی خوداوە‪.‬‬ ‫لەم بارەوە شاعیری ئەم باسەمان‪،‬‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی رۆحی بە شێخانی ئەو‬ ‫سەردەمەوە نەبووە و دەروێش یان خەلیفەی‬ ‫كەسیان نەبووە‪ ،‬كە بریتیبوون لە (قادرییەكان‪،‬‬ ‫تاڵەبانییەكان و نەقشبەندییەكان)‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫شاعیر لە دوو بەیتە شیعردا ناوی (نەقشبەندی)‬ ‫دێنێ و دەڵێ ‪:‬‬ ‫یەكەم‪:‬‬ ‫لە عەكسی زاتی بێڕەنگت هەتا كەی دیدە رەنگین بێ‬ ‫جونوونی لەیل و مەیلی نەقشبەندی مەیلی ئەسمابێ‬ ‫ل ‪606‬‬ ‫دووەم‪:‬‬ ‫مەگەر هەر یاری نەقشینم ببێتە نەقشبەندی دڵ‬ ‫كە نەقشی غەیری رەنگی ئەو بە ئاوی دیدە شۆرابی‬ ‫ل‪607.‬‬ ‫بەاڵم ئەمە هەر ناو هێنانە و بەس‪ ،‬یەكەم‪:‬‬ ‫لە رووی هەنەرییەوە یاریكردنە بە وشە و‬ ‫دووەم‪ :‬بەپێی ئەو نزیكی و خزمایەتییەی‬ ‫لەگەڵ (مەوالنا خالید) هەیبووە‪ ،‬ئەمانەش لە‬ ‫ناوەڕۆكدا ئەوە دەگەیەنن كە رێبازی نەقشیی‬ ‫بەالوە بابەتدارتر بووە تا هەردوو رێبازەكەی‬ ‫دی كە (قادری) و (تاڵەبانی)ن‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫ئەمە دەبینین و هیچی دی‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫لەمە زیاتر هەبوایە ئەوا دەبوو ببوایەتە سۆفی‬

‫یا خەلیفەی یەكەمی (مەوالنا خالید)‪ .‬بەاڵم‬ ‫نەك بە هیچ شێوەیەك ئەوە دیارنییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫(نالی) بەرزەفڕو لەخۆبایی راستەوخۆ دڵی‬ ‫گەیاندووەتە عەرشی خوداو بە پلەی عاریف‬ ‫گەیشتووە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی لە گەلێ بەیتە‬ ‫شیعریدا خراپ داباریوە بەسەر سۆفییەكاندا‬ ‫و بە چاوی سووك تەماشای كردوون‪ .‬ئێستە‬ ‫دەچین بەپیر وشەی عاریفەوە و پێناسەی‬ ‫دەكەین (عاریف كەسێكە خودا ئەوی بە پلەی‬ ‫دینی‪ ،‬زات و ناوەكان و سیفاتەكانی خۆی‬ ‫گەیاندووە‪ ،‬ئەم پلەیەش بە رێگەی چۆنیەتی‬ ‫دۆزینەوە لەودا دەردەكەوێت‪ ،‬نەك بە تەنیا‬ ‫زانست و مەعریفەو وچۆنیەتی و حاڵ) هەر‬ ‫لە رووی ئەوەی كە هەر خۆی بە پایەبەرز و‬ ‫شكۆمەندار دەزانێ‪ ،‬بە شێوەی داشۆرین لە‬ ‫بەیتێكدا بەردەبێتە گیانی شاعیرانی ئەو دەور‬ ‫و رۆژگارە كە بریتیبوون لە(مەولەوی‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫بەگی كۆماسی‪ ،‬مەجزووب‪ ،‬سالمی سنە‪،‬‬ ‫حاجی قادری كۆیی‪ ،‬بولبوول‪ ،‬شێخ عەزیزی‬ ‫جانەوەر‪ ،‬سالم‪ ،‬كوردی‪ ،‬خاكی‪ ،‬وەفایی‪،‬‬ ‫مەحوی‪ ،‬مەستورە و خالسی و هتد‪).‬‬ ‫دەڵێ‪:‬‬ ‫شیعری خەڵقی كەی دەگاتە شیعری من بۆ نازكی !؟‬ ‫كەی لە دیققەتدا پەتك دەعوا لەگەڵ هەودا دەكا‬ ‫ل‪204.‬‬ ‫شیعری ئەوانە كەی هاوبااڵو هونەر و‬ ‫جوانكاریی شیعرەكانی منن‪ ،‬شیعری ئەوانە لە‬ ‫(پەتك = لەتكە گوریس ) دەچن و شیعری من‬ ‫لە ( هەودا = تاڵی رێسمان هەوریشم‪ ).‬هەروەها‬ ‫لە بەیتە شیعرێكی دیكەیدا سەرودڵی زانای‬ ‫گەورە (موفتی زەهاوی) دەگرێت و زۆر بە چاوی‬ ‫سووك تەماشای دەكات و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەحوەلی تەفرەقە نەزەر تەقوییەتی سەبەب دەكا‬ ‫عاریفی وەحدەت ئاشنا لەم قسەیە ئەدەب دەكا‬ ‫ل‪93‬‬ ‫ئەحوەل‪ :‬خێڵێك كە یەك شت بە دوان‬ ‫ببینێ‪ ،‬لە بەرامبەریدا (عاریفی وەحدەت ئاشنا)‬ ‫دەكا بە كااڵی بەری خۆی ‪.‬‬ ‫(سەبەبیەكان) كەسانێك بوون كە بڕوایان‬ ‫بە (لكل شی سبب) هەموو شتێك هۆكاری‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬هەبووەو ئەمەش لەالی عاریفەكان‬ ‫قبوڵ كراو نەبووە‪ ،‬ئەی هۆكاری بوونی خودا‬ ‫چییە؟ لە وەاڵمیدا هەموویان زمانیان قوفڵ‬ ‫دەبێت بەرامبەر بە سورەتی (ئیخالس) كە مامە‬ ‫(هەژار موكریانی) كردوویە بەكوردی (بێژە ئەو‬ ‫خودایە تاكە‪ ،‬خودایەكی بێ نیاز و جێ نیازە‪،‬‬ ‫كەس لەو نەبووە و ئەویش لە هیچ كەس نەزاوە‪،‬‬ ‫هەرگیز كەسیش نەیتوانیوە هەمبەری بێ‪).‬‬ ‫لە فەلسەفەی عیرفاندا‪ ،‬عاریفە پایە‬ ‫بەرزەكان بە پلەی یەكەم (حەقیقەت) و بە‬ ‫پلەی دووەم (مەجاز) یان لەبەر چاوگرتووە‬

‫‪ .‬حەقیقەت وەك ئیبنوعەرەبی (محی الدین)‬ ‫دیاریی كردووە دەڵێ‪ :‬حەقیقەت ئەوەیە كە بە‬ ‫پیاهەڵدانەكان و بنەماكانی حەق‪ ،‬پیاهەڵدان و‬ ‫بنەماكانی خۆت بێوەری بكەیت‪ ،‬بە شێوەیەك‬ ‫كە هەق كارایە لە تۆ و لە مندا و بە تۆیشەوە‬ ‫وەك دەفەرموێ (ما من دابة اال هو اخذ‬ ‫بناصیتها = تەكاندەرێ نییە جگە لەوەی كە‬ ‫هەر ئەوە لە ناوچاواندا دیاری دەكات)‪.‬‬ ‫مەجازیش واتە شەیدابوون بە كارە‬ ‫گەورەكانو جوانەكانی خودا‪ ،‬لە مەدا زیاتر‬ ‫مەبەست عاشقبوونی نێرە لە مێ‪ ،‬بەاڵم عەشقێكی‬ ‫بێگەردو دوور لە هەموو جۆرە خەوشێك‪ ،‬هەر‬ ‫عاریفێ كیژێكی شۆخ و لەبار دڵی گرتووە و‬ ‫یەكێك لە كارە گەورەكانی خودا بەوە دەزانێت‬ ‫كە چۆن ئەم كیژە ناسكەی دروستكردوەو كە‬ ‫چۆن كردوویەتی بە میوانی دیوەخانی عیشقی؟‬ ‫بەم پێیە هەر دوو عیشقی حەقیقی و مەجازی‬ ‫دەبنە دوانەی عیشق‪ ،‬عیشقێكی الهوتی نەك‬ ‫شەیتەنەتی‪ .‬مەال مستەفای بێسارانی زۆر بەر‬ ‫لە نالی وتوویە!‬ ‫تامەجاز نەبۆ حەقیق نمەبۆ‬ ‫حەقیق بێمەجاز تەحەقیق نمە بۆ‬ ‫نەبۆ‪ :‬نەبێ‪ .‬نمەجۆ‪ :‬نابێ‪ .‬شاعیران ددان‬ ‫بە زانستی حەقیقەتدا دەنێن‪ ،‬بەاڵم بە مەرجی‬ ‫ئەوەی عیشقی مەجازی لەگەڵدا جووت بێ‪ ،‬واتە‬ ‫هەر دوو عیشقەكە یەك دەخات و دەیانكاتە الزم‬ ‫و مەلزوم ‪ .‬هەروەها نالی لەسەر ئەم دوو جۆرە‬ ‫عیشقە دەڵێت‪:‬‬ ‫زاهیرو باتین‪ ،‬لەسەر لەوحی حەقیقەت یا مەجاز‬ ‫ئاشنای سیڕی قەڵەم بێ غەیری نالی كەس نەما‬ ‫دیوان ل‪128.‬‬ ‫كرداری رواڵەتی و ناخ لە بارەی حەقیقەتەوە‬ ‫بێت یا مەجازی‪ ،‬كەس نەما جگە لە (نالی)‬ ‫كە بەتەواوی ئاشنای نهێنی قەڵەم بێت‪.‬‬ ‫مەالی جەزیریش كە نیشانەی عاریف بوون لە‬ ‫شیعرەكانیدا پرشنگ دەدەنەوە‪ ،‬كچێكی بەناوی‬ ‫(سەلما یا سەلوا) وەك عیشقی مەجازی‬ ‫هەڵبژاردووە بۆ گواستنەوەی رۆح تا عەرشی‬ ‫رەحمان‪ .‬لەم بەیتە شیعرییەدا دەڵێ‪:‬‬ ‫خوون ژ دل جۆ جۆڕەوان تێ وەك عەقیق و ئەرخەوان‬ ‫لێ ژدەست (سەلوا) جوان تێ ئەو شەپاالشەنگ و شۆخ‬ ‫قەیسی عامیری‪ :‬مەجنوون‪ ،‬عیشقەكەی‬ ‫لەسەر كیژێ گیرساوەتەوە بەناوی لەیالكەپێیدا‬ ‫هەڵدەڵێ ‪:‬‬ ‫یقولون لیلی سودا حبشیە‬ ‫ولوال سواد المسك ماكان غالیا‬ ‫واتە‪ :‬دەڵێن لەیال رەشتاڵەیەكی‬ ‫حەبەشیە‪ ،‬بەاڵم گەر میسك رەش‬ ‫نەبوایە ئەوا گرانمایە نەدەبوو‪:‬‬

‫ئەمە لە رەوانبێژیدا پێی دەگوترێت (حسن‬ ‫التعلیل = جوانكردنی ناشرین و دزێو‪).‬‬ ‫شاعیری ئەم باسەشمان بەو شێوەیە باس لە‬ ‫حەبیبەی مەعشوقی دەكات و دەڵێ ‪:‬‬ ‫پێم دەڵێن مەحبووبە خێل و قیچە مەیلی شەڕ دەكا‬ ‫خێل و قیچە یا ترازووی نازی نەختێ سەر دەكا‬ ‫دیوان‪.‬ل‪.105‬‬ ‫لەگەڵ ئەم نموونانەدا دەبینین حافزی شیرازی‬ ‫لە بارەی عیشقی مەجازییەوە سەیرانگاو چاوگەی‬ ‫ئاوی (روكنا باد)و (موسەال)ی لەبەرچاو گرتووە‬ ‫و دەڵێ ‪:‬‬ ‫بدە ساقی می باقی كەدر جنت نخواهد یافت‬ ‫كنار أب (ركناباد) و گلگشت مصلی) را‬ ‫بە گەز و پێوانەی دین ئەم دەربڕینە‬ ‫دەچێتە خانەی كوفرەوە‪ .‬چونكە دەڵێ (ساقی‬ ‫لەو شەرابەی ماوەتەوە بەشم بدە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫بەهەشتدا كەناری ئاوی روكناوا و سەیرانگای‬ ‫موسەلال دەست ناكەوێ‪ ).‬یەكێك لە دوا دەنگی‬ ‫شاعیرانی كالسیكماندا (عەباسی حەقیقی ‪-‬‬ ‫بۆكانی) وەك ئەوەی بەرپەرچی ئەو كوفرەی‬ ‫حافزی دابێتەوە دەڵێ‪:‬‬ ‫اللەزاری حەوشی حوجرەی (قوڵقوڵە)‬ ‫شەرح حاڵی جەنەتولمەئوا دەكا‬ ‫بۆ نموونەی خولد ئەگەر مەیلی هەبێ‬ ‫حەق تەعاال نەقشی وا ئینشا دەكا‬ ‫ئەم دەربڕینەی (حەقیقی) شەریعەت و‬ ‫تەریقەت مۆری دەكەن و ئەوەی حافز هێڵی راست‬ ‫و چەپ پیاهێنان ‪.‬‬

‫پەیکەری نالی‬

‫ئەو شاعیرەی لیمۆ بە تاریکی لەت دەکات‬ ‫وچانێک لەسەر کتێبی “شاعیرەکان” ی پایک مالینۆڤسکی‬

‫سەالن چەڵەبی‬ ‫ئەر‬ ‫ئەوڕۆکە خوێنەری چاالک و ژیری شیعر‪،‬‬ ‫زۆر باش دەزانێ کە شیعر بە گشتی لە ئاستی‬ ‫جیهاندا بە چ قۆناغێکدا تێدەپەڕێ‪ ،‬شەپۆلە‬ ‫یەک لە دوای یەکەکانی مێژووی ئەدەبیات‪،‬‬ ‫هەر جارەی لە سۆنگەیەکەوە چاویان لە‬ ‫دەق کردووە‪ .‬لەو ناوەشدا شیعر‪ ،‬زۆرتر لە‬ ‫هەموان بۆتە مەیدانی ئەو تاقیکاریانە‪ ،‬رەنگە‬ ‫گرینگترین هۆکار بۆ ئەوەش بەرباڵوبوون‬ ‫و بەهێزبوونی زمانە لە شیعردا‪ .‬واتە زمان‬ ‫لە شیعردا زۆرتر رێگەی دەربازبوونی لە‬ ‫چوارچێوەکان هەیە و شاعیر بە حەزی‬ ‫خۆی و بەپێی دەسەاڵتی خۆی بەسەر زماندا‬ ‫گەمەی پێ دەکا و هەر جارەی الیەنێکی ئەو‬ ‫جیهانە بینا دەکات و دەیبینێتەوە‪ .‬لە الیەکی‬ ‫تریشەوە وەک “تێری ئیگێلتۆن” ناودارترین‬ ‫رەخنەگر و تێئۆریسییەنی هاوچەرخی‬ ‫بریتانیایی دەڵێ‪“ :‬شیعر بەردەوام بۆ تیۆری‬ ‫دژوارترین ئەزموونی پێکهێناوە‪ ،‬ئەو بژاردە‬ ‫قوورس و هەمە چەشنەش نیشان دەدا کە‬ ‫بە راستی ئاکامی رووبەڕووبوونەوەی ئەو دوو‬ ‫مژارە چەندە پڕ بەرهەم بووە”‪.‬‬ ‫ئەو ماوەیە هاوڕێی ئازیز کاک (ئاالن پەری)‬ ‫کتێبە شیعرییەکی دانمارکی وەرگێڕاوەتە سەر‬ ‫زمانی کوردی و بۆیناردم هەتا بیخوێنمەوە‪،‬‬ ‫لە پاش چەند جار خوێندنەوەی هەر جارەی‬ ‫بە جۆرێک چێژم لەو کتێبە وەرگرت‪ .‬یەکەم‬ ‫رستەی کتێبەکە ئەوەیە‪ “ :‬ئەو شاعیرانەی‬ ‫عاشقن” هەر لە سەرەتاوە زەینی خوێنەر‬ ‫ئامادە دەکا بۆ رووداوەکانی دوای ئەو‪ ،‬کە‬ ‫شاعیر چی دەکا و لە راستیدا شاعیر چ جۆرە‬ ‫بوونەوەرێکە؟ شاعیر هەموو دەم لە هەوڵی‬

‫ئەوەدابووە کە ئیحساسی مرۆڤی سەردەمی‬ ‫خۆی بە جۆرێکی نوێ و بەپێی سەردەمی‬ ‫خۆی بنووسێتەوە‪ ،‬زۆر جاریش شاعیر زۆر‬ ‫خۆی بە کۆمەڵگە و ئەوەی لە تەنیشتییەوە‬ ‫روودەدا ماندوو نەکردووە و خەریکی‬ ‫نووسینیەوەی خۆی و جیهانی چێکراوی‬ ‫زەینی خۆی بووە‪ ،‬بۆیە پێدەچێ ئەوجارەیان‬ ‫پایکی شاعیر‪ ،‬تەنیا سەرقاڵی دەربڕینی‬ ‫ئیحساسی مرۆڤی شاعیرە و بەس‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫کۆمەڵێک جیاوازیی زۆرەوە‪ .‬دەبێ جیاوازیی‬ ‫مرۆڤی شاعیر لەگەڵ مرۆڤێکی ئاسایی چ بێت‬ ‫و ئەو چۆناوچۆن بۆ ژیان بڕوانێ؟ چۆناوچۆن‬ ‫دەخەوێ و دەخوا و پێیاسە دەکا‪ ،‬چۆناوچۆن‬ ‫عاشق دەبێت و هتد؟ شیعر چۆن دەنووسێ و‬ ‫پێوەرەکانی بۆ شیعری باش و جیاواز چۆنە؟‬ ‫دەڵێی ئەو کتێبە پێمان دەڵێ کە لە راستیدا‬ ‫ئێستا ئیتر چوارچێوەیەکی ئەوتۆ بۆ شیعر‬ ‫بوونی نەماوە‪ ،‬تەنیا شتیک کە دەتوانین لە‬ ‫ئێستادا لەنگەری لەسەر بگرین دەربڕینە‪،‬‬ ‫واتە شاعیر چۆن هەست و پەیامی خۆی‬ ‫دەردەبڕێ؟ ئەو دەربڕینە جیاوازە چۆناوچۆنە‬ ‫کە خۆی لە شیعرەکانی تر جیا دەکاتەوە؟‬ ‫پایک مالینۆڤسکی شاعیر و نووسەرێکی‬ ‫گەنجی دانماڕکییە و لە ساڵی ‪2016‬ی زایینی‬ ‫ئەو کتێبە شیعرییەی باڵوکردووەتەوە بە‬ ‫ناوی “شاعیرەکان” وەک خۆی لە وتوێژێکدا‬ ‫کە لەگەڵ رۆژنامەی “ئەنفۆڕماسیون” دا‬ ‫کردوویەتی‪ ،‬چوار ساڵ بە نووسینی ئەو‬ ‫کتێبەوە سەرقاڵ بووە‪ .‬کتێبەکە دەنگدانەوەی‬ ‫باشی بووە‪ ،‬پایک لەو کتێبە شیعرییەدا‬ ‫تەنیا باس لە شیعر و شاعیر دەکا‪ .‬هەڵبەت‬ ‫نەک وەکو پێشوو‪ ،‬دیارە بەر لەویش دەقی‬ ‫هاوشێوە باڵوبووەتەوە و شاعیر جارجار لە‬ ‫شیعرێکدا خۆی لە قەرەی ژینگەی شاعیر‬ ‫و چۆنییەتی بیرکردنەوە داوە‪ .‬بەاڵم پایک‬ ‫چی کون و کەلەبەری شاعیرە دەیهێنێتە بەر‬ ‫باس‪ .‬وەک باوە شاعیران هەموو کات خۆیان‬ ‫لە دەرەوەی کۆمەڵگە پێناسە کردۆتەوە‪،‬‬

‫جارجارەش بەپێی حەز و خولیای خۆیان‬ ‫هاتوونەتە ناو جەرگەی ئەو کۆمەڵگەیە و‬ ‫دەق و هزر و روانینی خۆیان بە گوێی‬ ‫بەردەنگ و کۆمەڵگەدا چرپاندووە‪.‬‬ ‫کە کتێبەکەی پایک دەخوێنییەوە‬ ‫دەڵێی لەوێدا رێک باسی ئەو تەریک‬ ‫کەوتنەوەی شاعیر دەکات کە لەو‬ ‫کات و ساتانەدا خەریکی چییە‬ ‫و بە چییەوە سەرقاڵە و چی‬ ‫بە دەمەوەیە؟‬ ‫مالینۆڤسکی‬ ‫پایک‬ ‫لە وتوێژەکەدا ئاماژە‬ ‫بەوەش دەکا کە‬ ‫رەنگە ئەوە کتێبێکی‬ ‫نەبێت‬ ‫شیعری‬ ‫هێندەش‬ ‫و‬ ‫شا عیر ا نە‬ ‫نەبێت‪ ،‬دیارە‬ ‫مە بە ستی‬ ‫پایک لەو وتەیە‬ ‫پێناسەی باوە لە سەر‬ ‫شیعر‪ ،‬کە ئایا خوێنەر لەناو‬ ‫شیعرێکدا تەنیا بەشوێن چەند دیمەنی‬ ‫جوان و چەند وتەی ئێحساسییەوەیە و ئیتر‬ ‫هیچی تر؟ بە دڵنیاییەوە ئەو کتێبە شیعرە‬ ‫و لە راستیشدا دەقێکی زۆر شاعیرانەیە بەو‬ ‫پێیەی خوێنەری ئەمڕۆ هەتا چەندە روانینی‬ ‫بۆ شیعر بەرباڵوە و هەتا چەندە شیعر و‬ ‫ژینگەی شیعری لەو سەردەمە دا ناسیبێ‪.‬‬ ‫ئەوانە کۆمەڵێک لە هەناسەکانی ئەو کتێبە‬ ‫شیعرییەن کە دەرم هێناون هەتا وتەکانم‬ ‫زۆرتر روون ببێتەوە‪ “ :‬ئەو شاعیرانەی‬ ‫لیمۆ بە تاریکی لەت دەکەن” “قەشەکە بە‬ ‫خانمە شاعیرەکەی گوت‪ ،‬خوا لەنێو ئامێری‬ ‫تایپەکەتدایە” “ئەو شاعیرەی تەپڵەکی جگەرە‬ ‫لە چێشتخانەکان دەدزێت” “ئەو شاعیرەی بە‬ ‫دەگمەن لە بڕیارێک پەشیمان دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەو بڕیارانە پەشیمان دەبێتە کە هێشتا بڕیار‬

‫نەدراون”‬ ‫“ئازارەکانی‬ ‫عیر‬ ‫شا‬ ‫دەخرێنە سەر‬ ‫فالشێک” “شاعیر‬ ‫کەسێکە پڕە لە‬ ‫و چڵم داپۆشراوە”‬ ‫ژیان‪ ،‬بە گریان‬ ‫“ئەو شاعیرەی پێی وایە کە راستیی‬ ‫دەبێت گوێی لێ بگیرێت‪ ،‬نەک لە منداڵ و‬ ‫سەرخۆشەکان‪ ،‬بەڵکو لە گارسۆن و شۆفیری‬ ‫بارهەڵگرەکان” ‪ .‬شیعر تەنیا ژانڕێکی ئەدەبیی‬ ‫نییە بەو پێناسەی لە کۆنەوە بۆی کراوە‪،‬‬ ‫دەکرێ بڵێین شیعر جۆرێکە لە ژیان‪ ،‬مرۆڤی‬ ‫شاعیریش کە لەو ژینگەیەدا ژیانی بەسەر برد‬ ‫هەموو ئەو دیمەنە سەیر و سەمەرە و تەنانەت‬ ‫هەندێ جار سووریالەش تاقی دەکاتەوە و‬ ‫لە ناویدا دەژیت‪ .‬هەموو ئەو دیمەنە سەیر و‬ ‫سەمەرە و سوریاالنەش دەتوانن لە کتێبەکەی‬ ‫پایکدا ببینن و بیخوێننەوە‪.‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫لە دیداری ئەدەبی هاوچەرخی کوردییدا شەنوکەوى وەرگێڕان کرا‬ ‫ئازاد بەرزنجی وەرگێڕ‪ :‬کەسانێ بێ هەستکردن بە بەرپرسیاریی‪ ،‬دەست دەدەنە وەرگێڕان‬

‫لە پانێڵێکى یەکەمین دیدارى ئەدەبى هاوچەرخى‬ ‫کوردییدا‪ ،‬ژمارەیەک وەرگێرى ناسراو قسەیان لەسەر‬ ‫رەوشى وەرگێران لە هەرێمى کوردستان کرد‪.‬‬ ‫دیدارەکە لەالیەن وەزارەتی رۆشنبیریی و الوانەوە‬ ‫لە هەولێر رێکخراوە‪ ،‬پانێلێکی تایبەت بوو بە‬ ‫وەرگێڕانی بە ناوی “دیداری هەژار موکریانی”‪.‬‬ ‫لە پانێڵەکەدا هەریەک لە “ئازاد بەرزنجی‪،‬‬ ‫عەبدولخالق یەعقووبی‪ ،‬د‪.‬ئازاد حەمەشەریف‪،‬‬ ‫محەمەد حوسێن موهەندیس” بەشدارییان کرد‬ ‫و هەریەکەیان لە گۆشە و روانینێکی جیاوازەوە‪،‬‬ ‫باسیان لە وەرگێڕان و وەرگێرانی کوردیی کرد‪.‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی‪-‬وەرگێڕ دەڵێت گەر وەرگێڕان بە‬ ‫بەشێکی گرنگی ژیار و شارستانییەتی کۆمەڵگە‬ ‫بزانرێت‪ ،‬دەبێ ئەم بزاڤە بە دەزگایی بکرێت و بەرنامە‬ ‫و پالنی بۆ داڕێژرێت و حکومەتیش پشتیوانی بکات‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێ وەک بەشێک لە دروستکردنی شوناسی‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬دەزگایەکی تایبەت بە وەرگێڕان هەبێت‪.‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی بۆ “زەمەن”ى رونیکردەوە دوو‬ ‫مۆدێل لە وەرگێڕان هەیە‪ .‬وەرگێڕێک کە پسپۆڕە لە‬

‫بوارێکدا‪ ،‬یان بۆ بوارێک خۆی تەرخان دەکات‪ ،‬جۆری‬ ‫دووەمیان وەرگێرێک‪ ،‬کە دەشێت خۆی بۆ چەند‬ ‫بوارێک تەرخان بکات‪ ،‬بەپێی ئاستی رۆشنبیریی و‬ ‫باگراوندی مەعریفیی ئەو وەرگێرە‪.‬‬ ‫ئەو وەرگێڕە‪ ،‬رەخنە لە بزاڤی وەرگێرانی‬ ‫کوردیش دەگرێت و دەڵێت‪“ :‬بەداخەوە ئێستا‬ ‫جۆرێ لە پاشاگەردانی باڵی بەسەر وەرگێراندا‬ ‫کێشاوە‪ ،‬کتێبخانەکان و بازاڕی کتێب‪ ،‬پڕ بوون لەو‬ ‫کتێبانەی کە بە پێوەرەکانی داهێنان و زانست‪ ،‬هیچ‬ ‫شایستەیەکیان تێدا نییە بۆ باڵوکردنەوەو چاپکردن”‪.‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی هۆکاری ئەو پاشاگەردانیەى‬ ‫بۆ ئەوە گەراندەوە کەسانێ بێ هەستکردن بە‬ ‫بەرپرسیاریەتی‪ ،‬دەست دەدەنە وەرگێڕانی هەموو‬ ‫جۆرە کتێبێک‪ ،‬تەنانەت بە شاکارەکانیشەوە‪.‬‬ ‫هەروەها دروستبوونی ژمارەیەکی زۆر دەزگا و‬ ‫ناوەندی چاپ و باڵوکردنەوەی ناشایستە و گوێ بە‬ ‫هیچ پێوەرێکی جددی نادەن لە وەرگێڕان و چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوەی کتێبی وەرگێڕاندا‪ ،‬بە هۆکارێکى تر‬ ‫زانى‪.‬‬

‫ســەرەتا ‪...‬‬ ‫زۆر ســەرەتـــــا‬

‫ئەمە ناونیشانی نمایشێکی شانۆگەریی (گروپی ستێچ)‬ ‫کە ماوەی هەفتەیەکە لە هۆڵی “مۆزەخانەی مۆدێرنی‬ ‫سلێمانی” نمایش دەکرێت و بڕیارە تا چەند رۆژێکی‬ ‫تریش‪ ،‬نمایشەکە بەردەوام بێ‪ .‬ئەکتەرانی شانۆگەرییەکە‪،‬‬ ‫بە (دەنگ و گۆرانیی و نواندن) گێڕانەوەی ساتە‬ ‫فەرامۆشکراوەکانی ژیان لەناو دیمەنی سێ ماڵی جیاوازدا‪،‬‬ ‫بۆ بینەران دەگێڕنەوە‪.‬‬ ‫چیرۆکی شانۆگەرییەکە‪ ،‬لە چەند پرسیارێکی قووڵەوە‬ ‫دروست بووە‪ ،‬کە ئایا ئەم ژیانە شایستەو بەهای ئەوەی‬

‫عەقڵی شیعری‬ ‫ری) ئەمە ناونیشانی نوێترین کتێبی‬ ‫(عەقڵی شیع‬ ‫نو و سە ر و‬ ‫وەرگێڕ “حسێن‬ ‫لە تیف ” ە ‪،‬‬ ‫لەم‬ ‫کە‬ ‫چەند رۆژەدا‬ ‫باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫عەقڵی شیعرى‪،‬‬ ‫بەرگریکردنە لە‬ ‫شیعر‪ ،‬لەرێگاى‬ ‫گفتو گۆکردنەوە‬ ‫لە و دیدە‬ ‫فە لسە فیا نە ى‬ ‫قسەیان لەسەر‬ ‫شیعر کردووە‪،‬‬ ‫لە ئەفالتۆنەوە‬ ‫هەتا سەر هیگڵ‬ ‫هۆلدەرلین‪.‬‬ ‫و‬

‫قڵی شیعریی‪ ،‬لە رێگاى ئەو گفتوگۆ‬ ‫کتێبی عە‬ ‫داکۆکى لە مانەوەو بوونى شیعر‬ ‫تیۆریانەوە‪،‬‬ ‫لەدونیای نوێدا دەکات‪.‬‬ ‫لەتیف‪ ،‬نووسەرى ئەم کتێبە‪ ،‬باس‬ ‫حسێن‬ ‫مرۆڤى سەردەمى مۆدێرن زیاتر لە‬ ‫لەوەدەکات‬ ‫ەردەمەکانى تر پێویستى بە شیعرە‪،‬‬ ‫مرۆڤى س‬ ‫یاى مۆدێرن دونیای ژمارەیە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫چونکە دون‬ ‫بەتەنها بە دەسکەوتەکانى مۆدێرنە‬ ‫ناتوانێت هەر‬ ‫ستکەوتە مادیەکان ناتوانن دادى قەیرانە‬ ‫دە‬ ‫بژێت‪ ،‬دەرونیەکانى مرۆڤ بدەن‪ ،‬ئەوە شیعرە‬ ‫رۆحی و‬ ‫بەالنى کەمەوە رۆشناییەک بێت لە‬ ‫دەتوانێت‬ ‫کە بەرژەوەندى و ژمارە بەرەو تاریکیی‬ ‫دونیایەکدا‬ ‫لەیەکێک لە بەرگریکردنەکانیدا لە شیعر‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‬ ‫نووسەرى‬ ‫دەگوزەرێت قەیرانى شیعر نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەوەى کە‬ ‫دیدگانەیە قسە لەبارەى شیعرەوە‬ ‫قەیرانى ئەو‬ ‫شێت شیعر لە دونیای نوێدا‪ ،‬خوێنەرى‬ ‫دەکەن‪ ،‬دە‬ ‫ەوە بە بەراورد بە رابردوو‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫کەم بووبێت‬ ‫نییە بۆ شیعر‪ ،‬بەڵکو پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەمە قەیران‬ ‫وەک فەلسەفەو فیزیاو کایەکانى تر‪ ،‬لە‬ ‫شیعریش‬ ‫گشتیبوونەوە رزگارى بووە!‪.‬‬

‫ئهشكهوتهكانی‬ ‫هایدرا هۆداهۆس‬ ‫(ئهشكهوتهك‬ ‫انی هایدرا هۆداهۆس) ئەمە‬ ‫ناوی نوێترین رۆم‬ ‫(سهلیم بهرهكا انی ڕۆماننووسی ناوداری کورد‬ ‫ت)ە‬ ‫کە لەالیەن “بەکر دەروێش”ەوە‬ ‫کراوە بە کوردیی‬ ‫و ناوەندی رەهەند بۆ چاپ‬ ‫و باڵوکردنەوە‪،‬‬ ‫رۆمانی(ئهشكه لەم رۆژانەدا باڵویانکردەوە‪.‬‬ ‫وته‬ ‫ك‬ ‫انی هایدرا هۆداهۆس) وەک‬ ‫رۆمانەکانی تری رۆ‬ ‫نووسین و گێڕا ماننووس‪ ،‬لە ڕووی تەکنیکی‬ ‫نەو‬ ‫لە چینینی کار ەوە سەرنجڕاکێش و جوانکاریی‬ ‫ەکت‬ ‫ەرو روداو و دیمەن و گرێی‬ ‫رۆمانەکەدا هەیە‪.‬‬ ‫سەلیم بەرەکا‬ ‫ت‪ ،‬وەک رۆماننووسێک‪،‬‬ ‫دەیەوێت بە گەڕان‬ ‫ەوە بۆ مێژوویەکی کۆن‬ ‫چیرۆکێک بگێڕێتە‬ ‫(راستی و خە وە‪ ،‬کە بە جۆرێ لە جۆرەکان‬ ‫یاڵ‬ ‫)ی تێدا رەنگبداتەوە‪ ،‬چ لە‬

‫هەیە مرۆڤ تێیدا بژی؟ کەی مرۆڤ دەست لە خوێن رشتن‬ ‫و ناشیرینی ژیان هەڵدەگرێ؟ بۆچی مرۆڤ بەردەوام بە‬ ‫بەشی خۆی ناڕازییە و دەیەوێ باشتر بێ لەوەی کە هەیە؟‬ ‫گرنگی نمایشەکە لەوەدایە‪ ،‬ئەم پرسیارە قورس و‬ ‫کاریگەرانەی لە چوارچێوەی ماڵ و پرسیارو گومانی مرۆڤی‬ ‫کورددا نمایش دەکات‪.‬‬ ‫(سەرەتا‪ ..‬زۆر سەرەتا) نووسین و دەرهێنانی شوان‬ ‫کەریم‪ ،‬نمایشێکە‪ ،‬شایەنی ئەوەیە‪ ،‬ئێوارەیەک دوور لە‬ ‫جەنجاڵییەکانی ژیان‪ ،‬کاتی خۆتی پێببەخشیت‪.‬‬

‫ساتیلی نووسین‪،‬‬ ‫چ وەک ئەو چیرۆکەی لە‬ ‫رۆمانەکەدا دەگێڕێتە‬ ‫وە‪ .‬زمانی گێڕانەوەی روداوی‬ ‫رۆمانەکانی سەلیم‬ ‫بۆ شوناس و ن بەرەکات‪ ،‬کارکردنێکی شاوڵییە‬ ‫اسنام‬ ‫ەی مرۆڤ‪ ،‬کە هەمیشە بەدەر‬ ‫لە سێبەرەکەی‪ ،‬مر‬ ‫ۆڤ جۆرێ لە ون بوونی تێدا‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬ونبوونێک‬ ‫زۆر جار مرۆڤ گیرۆدەیەتی‬ ‫و‬ ‫ناتوانێ‬ ‫خۆی‬ ‫لێ‬ ‫قوتار بکات‪،‬‬ ‫کە ئەویش‬ ‫و ێڵبو و نی‬ ‫مرۆڤە لەنێوان‬ ‫خەون‬ ‫و‬ ‫حە قیقە تد ا ‪.‬‬ ‫ناتوانێ خۆی‬ ‫لەو نێوەندەدا‬ ‫یە کال یی‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫‪27‬‬

‫ل گف‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ەگە گ‬ ‫ۆ‬ ‫ی‬ ‫ڵ ع ەک‬ ‫ی‬ ‫ەدنا فر‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ن کە ان‬ ‫ریم‬

‫کۆنگرهی یهکێتی‬ ‫له ههلومهرجێکی‬ ‫گۆڕاودا‬ ‫ماردین ئیرباهیم‬

‫پێش ههموو شتێک ئهو بۆچوونه ڕاست نییه که پێی وایه کێشهو ئاریشەو‬ ‫ههلومهرجهکانی ناو حیزبێک به تهنیا کێشهو بابهتی خودی ئهو حیزبهیەو‬ ‫کهسی تر بۆی نییه قسهی تێدا بکات‪ ،‬به پێچهوانهوه حیزب یهکێکه له‬ ‫دهزگاکانی ناو کۆمهڵگای مهدهنی که جوڵەو ههڵبهزو دابهزهکانی زۆر پهیوهندی‬ ‫به کۆمهڵگاوه ههیه‪ .‬تێکشکان و ههڵکشان‪ ،‬بههێزبوون و الوازبوونی حیزبێک‬ ‫راستهوخۆ کاریگهری ئهرێنی یان نهرێنی بۆ سهر کۆمهڵگا ههیه‪ ،‬بۆیه مرۆڤ‬ ‫ئهندام بێت یان ئهندام نهبێت له حیزبێکدا هێشتا وهکو هاواڵتیهک مافی ئهوهی‬ ‫ههیه قسه لهسهر حیزبهکانی واڵتهکهی بکات‪.‬‬ ‫ئهم بارودۆخهی ئێستا کۆنگرهی یهکێتی تێدا دهکرێت به تهواوی بارودۆخێکی‬ ‫سیاسی و ئابووری و تا رادهیهک کۆمهاڵیهتی گۆڕاوه به بهراورد بهو کاتانهی که‬ ‫پێشتر کۆنگرهکانی دیکهی یهکێتی تێدا بهستراوه‪ ،‬کۆنگرهی یهکهم له سهردهمی‬ ‫بهعسداو له دهرهوهی شارهکان لهناو ههلومهرجی ترس و خۆشاردنهوهدا‬ ‫بهستراوه‪ ،‬کۆنگرهی دووهم ڕاستهوخۆ دوای ڕاپهڕین که هێشتا دامودهزگاو‬ ‫حوکمی خۆماڵی دهڵهمه بوو‪ ،‬کۆنگرهی دواتر پاش کۆتاییهاتنی شهڕی ناوخۆو‬ ‫ڕێککهوتننامهی واشنتۆن و ئهم کۆنگرهیهشیان دوای مهرگی مام جهالل‪.‬‬ ‫بارودۆخ گۆڕاوه‪ ،‬بهاڵم پێدهچێت دابهشبوونی یهکێتی له شێوهی نیمچه‬ ‫کۆنفیدراسیۆنێکدا هیچ نهگۆڕابێت‪ .‬ئهگهر جاران ستراکتۆری ڕێکخراوهیی یهکێتی‬ ‫له کۆمهڵهی ڕهنجدهران‪ ،‬یهکێتی شۆڕشگێران و بزوتنهوهی سۆشیالیست‪ ،‬پاشان‬ ‫کۆمهڵهی ڕهنجدهران و شۆڕشگێڕان پێکهاتبێت و نیمچهبهرهیهکی ڕێکخراوهیی‬ ‫بووبێت که ههموویان ئۆتۆریتی مام جهاللیان قبووڵ بووبێت‪ ،‬ئهوا ئێستا یهکێتی‬ ‫هێندهی کۆنفیدراسیۆنی گروپی بهرژهوهندی و ملمالنێکاره لهسهر دابهشکاری‬ ‫پۆست و پارەو دهسهاڵت‪ ،‬هێنده ڕێکخراوێک نییه که پێکهێنهرهکانی لهسهر‬ ‫دیدو تێڕوانین و ئایدیۆلۆجیا ناکۆک بن‪ .‬پێشتر ههردوو مام جهالل و کاک‬ ‫نهوشیروان ناکۆک بوون لهسهر شێوازی بهڕێوهبردنی حیزب و دامودهزگای‬ ‫دهوڵهت و ئیدارهی ملمالنێ ناوخۆییهکانی کوردستان و شێوازی داڕشتنی‬ ‫ههیکهلهی حیزب و دهوڵهت‪ ،‬بهاڵم دوای ئهوان ئێستا لهناو یهکێتیدا ملمالنێکان‬ ‫له دوورو نزیکهوه ملمالنێی جیهانبینی جیاواز نین‪ ،‬بهڵکو شهڕه لهسهر ئهوهی‬ ‫کێ چانسی ههیه ئهو ماشێنه لێبخوڕێت که به زۆر مانا ماشێنێکی ماندووه‪.‬‬ ‫نهوهیهکی تازه له یهکێتی هاتۆته سهر سهحنهی سیاسی که کوڕو خزمی‬ ‫نزیکی سهرکردهکانی یهکێتین‪ ،‬ئهو گهنجانه پێش کۆنگرهش بهبێ ئهوهی هیچ‬ ‫سیفاتێکی فهرمیان ههبێت سهرچاوهی بڕیاری گرنگ و ههندێک جار ترسناک‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ههموو ئاماژهکان بۆ ئهوه دهچن که پالنهکه بهم شێوهیه دهبێت‪.‬‬ ‫ئهنجومهنێکی سیاسی له فیگهره کۆنهکانی مهکتهبی سیاسی دروستکراوه که‬ ‫له ڕاستیدا بۆ خافاڵندنیانه بۆ ئهوهی لهم کۆتایی تهمهنهدا زۆر بێتاقهت نهبن‬ ‫و له چهند ساڵی داهاتوودا ناوی ئهم ئهنجومهنەو فیگهرهکانی لهبیر ههموومان‬ ‫دهچنهوه‪ .‬بۆ سهرۆکی یهکێتی کهسێک دادهنرێت که هیچ دهسهالتێکی نابێت‬ ‫و به ئهگهری زۆر دکتۆر بهرههم یان کهسێکی هاوشێوهی ئهو دهبێت که به‬ ‫سهرۆکایهتی کۆمارهوه سهرقاڵ دهکرێت‪ ،‬واته سهرۆکایهتیکردنهکهی بۆ یهکێتی‬ ‫ههروهک سهرۆکایهتیهکهی بۆ کۆمار ڕووکهشی و تهشریفاتی دهبێت‪ .‬بافڵ‬ ‫دهیهوێت خۆی جێگر بێت به ناوو له پراکتیکدا سهرۆکی راستهقینه بێت‪ .‬الهور‬ ‫که لهم قۆناغهدا بۆی نالوێت شهڕ لهسهر جێگری بکات که ههمووان دهزانن‬ ‫جێگر مانای چی‪ ،‬بۆیه دهیهوێت دهسهاڵت تۆزێک پهرت بکات و ههمووی له‬ ‫دهستی بافڵدا کۆنهبێتهوه‪ .‬الهور دهیهوێت سهرۆکی تهشریفاتی و ڕووکەش چوار‬ ‫جێگری خاوهن دهسهاڵتی ههبێت که ههم خۆی یهکێک دهبێت له جێگرهکان‪،‬‬ ‫ههم خهونی دهسهاڵتی تهواوهتی بافڵ دوادهخات و ههم لهگهڵ خولیای ئێستای‬ ‫ماڵی کاک کۆسرهتدا یهکدهگرێتهوه که یهکێک له کوڕهکانی ببێت به یهکێک‬ ‫له جێگرهکان‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ئاسۆس جاف‪:‬‬ ‫ئەو کارانەی لێرە دەکرێت ترسنۆکانەیە‬ ‫زەمەن‬

‫شێوە نوێیە زۆر نوێیە الی ئێمە”‪.‬‬ ‫بە تێڕوانینى ئەم کچە پەیکەرتاشە‬ ‫ئەو کارانەی لە کوردستان دەکرێن‬ ‫“ترسنۆکانەن”‪ ،‬ئەمەش وایکردووە‬ ‫کارەکان کەم تا زۆر کەموکورتی پێوە‬ ‫دیار بێت‪ ،‬وتیشى‪“ :‬جگە لەوە ئەمە‬ ‫لە سنوری دەسەاڵتی خۆتدا نییە‬ ‫چونکە سپۆنسەر نییە‪ ،‬یاخود الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەکان ڕێگەنادەن ئەو کارە‬ ‫بکەیت کە لە خەیاڵی خۆتدایە”‪.‬‬ ‫ئەو باس لەو هەستە دەکات‪ ،‬کە‬ ‫لەکاتی دروستکردنی پەیکەرێکدا بۆی‬

‫ئاسۆس‬ ‫پەیکەرتاش‪،‬‬ ‫خانمە‬ ‫جاف‪ ،‬هەندێک کارى پەیکەرتاشى بە‬ ‫ترسنۆکانە ناودەبات و دەڵێت تائێستا‬ ‫سڵ لە کۆمەڵگا دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاسۆس جاف‪ ،‬لەبارەى هونەرى‬ ‫پەیکەرتاشیەوە بۆ “زەمەن” وتى‪:‬‬ ‫“هونەری پەیکەرتاشی زۆر نوێیە بۆ‬ ‫کوردستان و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫ئەم هونەرە زۆر لەمێژە لەم ناوچەیە‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بەاڵم دەستپێکردنەوەی بەم‬

‫دروست دەبێت و دەڵێت‪“ :‬کاتێک‬ ‫پەیکەرێک دروست دەکەم یەکێکە‬ ‫لەو ساتانەی جەستەو زیهنم پێوەی‬ ‫هیالک دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەو کاتەی کە‬ ‫ئەو هونەرە لەدایکدەبێت هەست‬ ‫دەکەم هەموو ئەو قورساییەی لەسەر‬ ‫شانم بوو دامناوەو ئەو مەبەستەی‬ ‫هەمبووە دەیگەیەنم و ئەوە خۆشترین‬ ‫ساتەکانی منە”‪.‬‬ ‫دەشڵێت من خۆشەویستیم بۆ‬ ‫کارەکەم هەیەو ئەگەر خۆم لە‬ ‫کارێکمدا نەبینمەوە ئەوە نایکەم‪.‬‬

‫تروسکە سادقی‪ :‬هاوسەرەکەم‬ ‫لە سەروو هەموو شتێکەوەیە‬ ‫مەزهەر کەریم‬ ‫تروسکە سادقی‪ ،‬بێژەرو پێشکەشکاری کەناڵی‬ ‫کوردستان ‪ ٢٤‬پێی وایە ئەوەی هەیەتی بەهۆی‬ ‫دایک و باوکیەوەیەو دەشڵێت هاوسەرەکەی لە‬ ‫سەروو هەموو شتێکەوەیە‪.‬‬ ‫تروسکە بە “زەمەن”ی وت‪ :‬ئەگەر کاری‬ ‫پێشکەشکاری و بێژەری نەکردایە ئەوا دەبووە‬ ‫وەرگێڕ‪.‬‬ ‫جگە لە کاری بێژەری‪ ،‬کاری وەرگێڕانیش‬ ‫دەکات‪ ،‬لەوبارەیەوە وتی‪“ :‬سێ کتێبم لە‬ ‫ئاستی مندااڵن و گەنجان بە ناوەکانی (میسی‬ ‫و دۆلفین‪ ،‬تام سایەرو سەربزێویەکانی و زنجیرە‬ ‫چیرۆکەکانی شێل سیلڤەرستاین) لە ئینگلیزیەوە‬ ‫وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی و بەمزووانە دوو‬ ‫کتێبی دیکەشم چاپ دەبن”‪.‬‬

‫ئێمەی‬

‫دەشڵێت‪ :‬شتێک کە دەبێ هەمیشە شوکری‬ ‫خودای بۆ بکەم خانەوادەی باش و تێگەیشتووە‪،‬‬ ‫ئەوەی کە من تروسکە سادقیم لە باوک و‬ ‫دایکمیەوە دەزانم‪.‬‬ ‫ئەو پێشکەشکارە حەوت ساڵە‬ ‫هاوسەرگیری کردووەو دەڵێت “ژیوار‬ ‫رەسوڵی هاوسەرم پیاوێکی تێگەیشتوو‬ ‫و کوردستان خۆشەویستە ئەوە لە‬ ‫سەرووی هەموو شتێکەوەیە بۆ من‪،‬‬ ‫بەیەکەوە‬ ‫زۆر کارو پرۆژەمان‬ ‫کردووە‪ ،‬لەو گەنجانەیە کە‬ ‫باوەڕی وایە کۆمەڵگا پێویستی‬ ‫بە ژنی رچەشکێن و تێگەیشتوو‬ ‫هەیە‪ .‬هاوسەرەکەم هاوکاریشمە لە‬ ‫کوردستان ‪ ،٢٤‬زۆر جاریش لە شاشە‬ ‫بەیەکەوە دەرچووین‪ ،‬خودای گەورەش‬ ‫کچێکی پێ بەخشیوین بە ناوی ‘نیارا’‪.‬‬ ‫عەب‬

‫دول‬ ‫یح‬

‫تاوانبارین‬

‫سەرۆکی مافیای‬

‫ەم‬

‫هونەرمەندیش‬ ‫ل‬

‫چ‬

‫نو‬ ‫رم‬

‫ەج‬ ‫وان‬

‫‪:‬‬

‫‪10‬‬

‫ماددە هۆشبەرەکان‬ ‫لە هەڵەبجەیە‬

‫ل‬

‫‪10‬‬

‫ەح‬

‫م‬ ‫ود‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫فه‌رهاد‌ئه‌مین‌‌پوور‬

‫نهوشیروان مستهفا له کتێبی “له کهناری‬ ‫دانوبهوه بۆ خڕی ناوزهنگ” باس له هۆکاره‬ ‫نێودهوڵهتیهکانی ههرهسهێنانی شۆڕشی ئهیلوول‬ ‫دهکاو بۆ سهلماندنی دهستێوهردانی زلهێزهکان‬ ‫له کاروباری کوردستان‪ ،‬ئاماژه دهکات به‬ ‫لێکۆڵینهوهیهکی کۆنگرێسی ئهمریکا‪ .‬وهک دیاره‬ ‫کۆنگرێسی ئهمریکا له کۆتایی ساڵی ‪١٩٧٥‬دا‬ ‫لیژنهیهکی لێکۆڵینهوه لهسهر چاالکییه نهێنیهکانی‬ ‫“سیا” پێکدههێنێ و داوا دهکات لیژنهکه لهسهر سێ‬ ‫بابهت لێکۆڵینهوه بکات که یهکێکیان سهبارهت به‬ ‫پێوهندییهکانی نێوان ئهمریکاو کورده‪ .‬ئهم لیژنهیه‬ ‫له ژانویهی ‪١٩٧٦‬دا راپۆرتهکهی خۆی ئاراستهی‬ ‫کونگره دهکات بهاڵم لهبهر ههستیاربوونی بابهتهکه‬ ‫که دیاره پێوهندی به باری ئهمنیی ئهمریکاوه‬ ‫بووه‪ ،‬ههموو رێکخراوه ئهمنییهکانی ئهم واڵتەو‬ ‫سهرۆککۆمار “فورد”یش دژی باڵوکردنهوهی‬ ‫ئهم راپۆرته دهبن‪ ،‬بهاڵم لهئهنجامدا راپۆرتهکه‬ ‫دهکهوێته دهست یهکێک له رۆژنامهکان و چهند‬ ‫بهشێکی باڵودهبێتهوه‪.‬‬ ‫له راپۆرتهکهدا به وردی باس له پێوهندی نێوان‬ ‫ئهمریکا و باشووری کوردستان کراوه‪ ،‬ههر له‬ ‫سهرهتاوه تا کۆتایی شۆڕشی ئهیلوول‪ .‬ههروهها‬ ‫ئاماژه بهوه کراوه که ئهمریکییهکان بهردهوام‬ ‫وهکوو کارتی کایه باس له کورد دهکهن‪ .‬دیسان به‬ ‫وردی هاتووه که چۆن ئهم کارته کاتێک حکومهتی‬ ‫بهعسی عێراق دژی شای ئێران و ئیسرائیل بووه‪،‬‬ ‫بهکارهاتووه بۆ الوازکردنی ئهم حکومهتەو له‬ ‫دواییدا چۆن ئهم کارته لهکار دهخرێت کاتێک‬ ‫حکومهتی بهعسی سوریا دژی رێککهوتنی‬ ‫عهرهبهکان و ئیسڕاییل دهبێت و پێویسته سهدام‬ ‫که سهری به کوردهوه قاڵه‪ ،‬بتوانێت لهم گێژاوه‬ ‫رزگاری بێ و دژایهتی سوریا بکات تاکوو سوریا‬ ‫لهوه زیاتر بۆی نهکرێت درێژه به دژایهتییهکهی‬ ‫خۆی بهرانبهر به رێکهوتنی ئیسرائیل و عهرهبهکان‬ ‫بدات‪ .‬بهم پێیه رێکهوتنی ئهلجهزایر له درێژهی‬ ‫ئهم مهبهستهدا دیته ئهنجام و ههرهس به شۆڕشی‬ ‫کورد دههێنێ‪.‬‬ ‫ئهمه نموونهیهکی بهڵگهییه له مێژووی‬ ‫ههڵسوکهوتی زلهێزێکی وهکو ئهمریکا که تا‬ ‫ئهمکاتهش یهکێکه له کاریگهرترین واڵتهکان‬ ‫له سهر کێشهی کورد‪ .‬بهاڵم ئایا دهتوانین‬ ‫ههڵوێستهکانی ئهم دواییهی “ترامپ” و دهوڵهتی‬ ‫ئهمریکا سهبارهت به ریفراندۆمهکهی باشوور و‬ ‫دۆخی کورد له رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬له درێژهی‬ ‫ئهم جۆره روانین و سیاسهتهدا تاوتوێ بکهین؟‬ ‫که دواتر گلهیی له کیسینجهر دهکرێ سهبارهت‬ ‫بهو شێوه ههڵسوکهوتهی ئهمریکا لهگهڵ نهتهوهی‬

‫‪19‬‬

‫با زوڕناکه‬ ‫لهسهری خۆیهوه لێبدرێ‬

‫کورد‪ ،‬له وەاڵمدا دهڵێ‪“ :‬سەودای ژێربەژێر‪ ،‬كاری‬ ‫تەبشیری نیە‪ ”.‬ئهم وەاڵمه دهتوانێت یهکێکیتر له‬ ‫پێناسهکانی ریاڵ پۆلیتیک بێت که خوێندنهوه و‬ ‫ناسینی بۆ ئێمه یهکجار پێویسته‪ .‬وهکوو کیسینجهر‬ ‫له درێژهی باسهکهیدا دهڵێ‪“ :‬له سیاسهتدا کهمتر‬ ‫ئاوڕ له بهها ئهخالقی و ئایینیهکان ئهدرێتهوه‪”.‬‬ ‫بێگومان کورد ئێستاش لهالی زۆربهی واڵتانی‬ ‫ناوچهکه و زلهێزهکانی جیهانیش ههر کارتی‬ ‫کایهیه و به وتهی خۆی‪ ،‬ناتوانێت له بازنهی‬ ‫تهنگ و ئاڵۆزی ئهم ریاڵ پۆلیتیکهی لهسهر‬ ‫ئهساسی دهوڵهت ‪ -‬نهتهوه دامهزراوهو چهقی‬ ‫بهستووه رزگاری بێت‪ .‬بهاڵم هۆی سهرهکی ئهم‬ ‫رزگارنهبوونه بهرلهوهی بهرههمی روخساری رهق‬ ‫و بێبهزهیی سیاسهتی جیهانی و پێوهندییه‬ ‫نێودهوڵهتییهکان بێت‪ ،‬ئهنجامی دژوازییهکی‬ ‫(تناقض) قووڵه له پێناسهی سیاسهت الی‬ ‫روناکبیران و رێبهرانی سیاسی کورد بهگشتی؛‬ ‫لهم لۆژیکه سیاسییه ناوازهدا‪ ،‬بهرانبهر به هێز‬ ‫و الیهنه سیاسییه ناوخۆییهکان به شێوهیهکی‬ ‫تهواو واقیعیانه و بهپێی تێزه باوهکانی ریالیزمی‬ ‫سیاسی ههڵسوکهوت دهکرێ‪ ،‬بهاڵم که کار دهگات‬ ‫به دهرهوه‪ ،‬چاوهڕێی ههڵوێست و ههڵسوکهوتی‬ ‫ئهخالقیانه دهکرێ له دهوڵهتهکانی ناوچهکه و‬ ‫زلهێزهکان بهرانبهر به کێشه و داهاتووی کورد‪.‬‬ ‫پرسیار ئهمهیه‪ :‬له ههموو مێژووی کورددا کام‬ ‫هێزی کوردی له دهرهوهی واقیع و بهرژهوهندیی‬ ‫سیاسیی خۆیهوه و تهنیا بهپێی ئهخالقی‬ ‫سیاسیی مامهڵهی لهگهڵ هێزێکیتری کوردیدا‬ ‫کردووه؟ بهدڵنیاییهوه هیچ هێزێک‪ .‬تهنانهت ئهم‬ ‫بهرژهوهندیخوازییه زۆرجار ئهوهنده زهق بووه که‬ ‫شهڕی ناوخۆ و براکوژی و دهیان کێشهیتری‬ ‫لێکهوتۆتهوه‪ .‬کهوایه کورد بۆ چاوهڕێی‬ ‫ههڵوێستی ئهخالقی دهکات له دهوڵهته کهمهێز‬ ‫و زلهێزهکان؟ پرسیارێکی گرنگی تر ئهوهیه که‬ ‫کورد بۆ ناتوانێت خۆی لهم دژوازییه دهرباز‬ ‫کات‪ ،‬واته بۆ ناتوانێت ئهو سیاسهته ئهخالقییه‬ ‫که چاوهڕێی دهکات دهوڵهتهکان و کۆمهڵگهی‬ ‫جیهانی بهرانبهر بهم بیانبێت بیگوێزێتهوه بۆ‬ ‫ناوهوهی خۆی و سیستهمی دهسهاڵت و حوکمڕانی‬ ‫ناوخۆ بهپێی ئهم ئهخالقیاته دابمهزرێنێ؟ که‬ ‫ئهمهی بۆ ناکرێ ئهی بۆ ناتوانێ ئهو شێوه‬ ‫روانینه تهواو واقیعیانهی که له ناوخۆدا و‬ ‫بهرانبهر به خۆی پێڕهوی دهکا و کردوویهتی‬ ‫به لۆژیکێکی سیاسی سهخت و ههموو هێز و‬ ‫دهسهاڵتی لهسهر داڕشتووه‪ ،‬بگوێزێتهوه بۆ‬ ‫دهرهوهی خۆی و بیکات به ئامرازی خوێندنهوه‬ ‫و کارکردن بهرانبهر به کۆمهڵگای نێودهوڵهتی؟‬

‫کورد به پێچهوانهی‬ ‫ئێستاوه‪ ،‬دهبێ‬ ‫له ناوخۆ سیستمێکی‬ ‫سیاسی دیموکراتیک و‬ ‫دادپهروهرانهی ببێت‬ ‫که خۆی جۆرێکه له‬ ‫حوکمڕانی ئهخالقی‬ ‫ئهوهی دهتوانێت ئهم دژوازییه چارهسهر‬ ‫بکات ئهوه نییه که ههم له ناوخۆ و ههم له‬ ‫دهرهوهش یهک شێوه روانینمان سهبارهت به‬ ‫سیاسهت و دهسهاڵت ببێت‪ ،‬بهڵکو فارس وتهنی‬ ‫نابێ زوڕناکه له سهره ههراوهکهیهوه لێبدهین‪،‬‬ ‫واته دهبێ کۆتایی بهێنرێت بهم ههڵه بنهماییه و‬ ‫جێگهی ئهم دوو شێوه روانین و کرده سیاسییه‬ ‫بگۆڕدرێت‪“ .‬لودویک فۆنرۆکه” بیرداڕێژی‬ ‫ریالپۆلیتیک ههوڵی ئهوه بوو گۆشهنیگایهکی‬ ‫واقیعیانه ببهخشێت به سیاسیهکان تاکوو ئهو‬ ‫هێزانه بناسن که دهوڵهتهکان دروستدهکهن‬ ‫و رایاندهگرن و دهیانگۆڕن‪ .‬ئهو پێیوابوو ئهم‬ ‫ناسینه‪ ،‬بنهمای ههموو ئهو روانینانهیه که دهبنه‬ ‫هۆی دهرک و ناونشینکردنی ئهو یاسای هێزهی‬ ‫که دونیا بهڕێوه دهبات‪.‬‬ ‫کورد به پێچهوانهی ئێستاوه‪ ،‬دهبێ له ناوخۆ‬ ‫سیستمێکی سیاسی دیموکراتیک و دادپهروهرانهی‬ ‫ببێت که خۆی جۆرێکه له حوکمڕانی ئهخالقی و‬ ‫بهردهوام له رێگهی ههڵبژاردنی راستهقینهوه سواڵی‬ ‫شهرعییهت له خهڵک دهکات‪ .‬لهالیهکیتریشهوه‬ ‫بهرانبهر به دهرهوهی خۆی‪ ،‬روانینێکی واقیعیانهی‬ ‫بۆ سیاسهت و پێوهندییه نێودهوڵهتییهکان ببێ و‬ ‫کۆتایی بێنێ به دهوری قوربانی بوونی ههمیشهیی‬ ‫و سواڵکردنی سیاسی‪ .‬له کاتی ریفراندۆمهکهی‬ ‫باشوور و هێرشی تورکیا بۆ سهر رۆژئاوا به‬

‫روونی دهرکهوت که شهڕ لهگهڵ داعش و تهنیا‬ ‫وهکوو شهڕکهری چاک یان قوربانی دهرکهوتن‬ ‫چ کاریگهرییهکی کهمی ههیه لهسهر سیاسهتی‬ ‫نێودهوڵهتی به تایبهت سیاسهتی زلهێزێکی وهکوو‬ ‫ئهمریکا‪ .‬ئهمه پێکهاتهی دیموکراسی راستهقینه‬ ‫له ناوخۆ و روانین و ههڵسوکهوتی واقیعیانه له‬ ‫دهرهوهیه که هێز و توانا دهبهخشێت به دهوری‬ ‫هێزێکی سیاسی و نهتهوهیی له ئاستی جیهانیدا‬ ‫و ورده ورده دهیکات به کاراکتهرێکی کاریگهر‪ ،‬نه‬ ‫پێچهوانهکهی که به داخهوه ئێستا له کوردستان‬ ‫زاڵه و بهڕێوه دهچێت‪.‬‬ ‫راستییهکهی ئهوهیه که رێبهرانی سیاسی‬ ‫و روناکبیرانی کورد‪ ،‬به تایبهت له باشووری‬ ‫کوردستان‪ ،‬گیرۆدهی چهندین دژواریی بنهمایی‬ ‫فیکری و سیاسی لهم چهشنهن که ئهنجامهکهی‬ ‫بووه به سهرلێشێواوییهکی سهیر و خوالنهوهیهکی‬ ‫بهردهوام له نێو بازنهی تاقیکردنهوهی ئهزموونه‬ ‫مێژووییه تاڵهکاندا‪ .‬ئهو بانگهشهش که له الیهن‬ ‫زۆربهی روناکبیرانی کوردهوه دهکرێت که گوایه‬ ‫روانین و خوێندنهوهی ئهوان جیاوازه له روانین و‬ ‫ههڵسوکهوتی دهسهاڵتداران‪ ،‬جگه له پڕوپاگهنده‬ ‫هیچیتر نییه و بهداخهوه ئهم دوانه بهردهوام‬ ‫تهواوکهری یهکتر بوون‪ .‬روناکبیران لهجیاتی‬ ‫ئهوهی دهسهاڵتی سیاسی بچووک بکهنهوەو دووری‬ ‫بخهنهوه لهو شوێن و شتانهی که ئامادهبوون و‬ ‫دهستێوهردانیان ماف و ئهرکی دهسهاڵتی فهرمی‬ ‫نییه‪ ،‬له ژێر ناوی رهخنهدا بهردهوام داوای شتی‬ ‫زیاتر و گهورهتریان له دهسهاڵتداران کردووەو بهم‬ ‫بۆنهشهوه دهرهتان و دهرفهتی زیاتریان پێداوه‬ ‫بۆ خۆ باڵوکردنهوه و پهلکوتان به نێو ههموو‬ ‫کهلێن و قوژبنهکانی کۆمهڵگادا‪ .‬لهالیهکیترهوه‬ ‫روناکبیران دهوری سهرهکییان بووه له فورموله‬ ‫کردن و دهرخستنی ئهو وێنه بهردهوام قوربانی‬ ‫و جێگهی بهزهییهی کورد که توانای هیچ‬ ‫خوێندنهوه و ئهکتێکی سیاسی نییه و پێویسته‬ ‫له الیهن زلهێزهکانهوه شتێکی پێبدرێت‪ .‬ههر بۆیه‬ ‫روناکبیری ئێمه لهم دۆخهی ئێستادا شهریکهو‬ ‫ناتوانێت خۆی لهم بهرپرسیارێتیه بشارێتهوه‪.‬‬ ‫ههروا که چاکسازی و سڕینهی گهندهڵی له‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬لهسهرهوه بۆ خوارهوه ناکرێ و پێویستی‬ ‫به دادگای سهربهخۆ و رۆژنامهگهریی ئازاد و‬ ‫حیزبی ئازاد و رێکخراوهی مهدهنی و ههڵبژاردنی‬ ‫ئازاد ههیه‪ ،‬سیاسهتیش له دونیای ئهمڕۆدا‪ ،‬تهنها‬ ‫به بهها ئهخالقییهکان و به لۆژیکی قوربانیدان و‬ ‫دروستکردنی بهزهیی الی ئهویتر به ئهنجام ناگات‪.‬‬ ‫بۆیه پێویسته زوڕناکه لهسهری خۆیهوه لێبدرێت‪.‬‬

‫سیاسەتی نێودەوڵەتی‬

‫زاگرۆس‌هیوا‌‪‌-‬قەندیل‬

‫خۆڕاگری خاوەن تایبەتمەندییەكی وەهایە كە‬ ‫رووی راستی هەموو كەسێك ئاشكرا دەكات‪ .‬دۆست‬ ‫و دوژمن بە مرۆڤ دەناسێنێت‪ .‬ئەگەر خۆڕاگری‬ ‫نەبێت نە بەهای كۆمەاڵیەتی‪ ،‬نە كەلتووری و نە‬ ‫ئەخالقی نایەتە ئاراوە‪ .‬هەموو دەسكەوتەكانی‬ ‫مرۆڤایەتی بەرهەمی خۆڕاگری و تێكۆشانە‪ .‬هەموو‬ ‫نەخۆشی و شكستەكانیش بەرهەمی تەسلیمییەت‬ ‫و خۆبەدەستەوەدانە‪ .‬هێرشی داگیركاری توركیا‬ ‫بۆ سەر رۆژئاڤای كوردستان و باكوورو رۆژهەاڵتی‬ ‫سوریا و خۆڕاگری گەالن و شەرڤانان لە بەرامبەر‬ ‫ئەم هێرشانەدا چەند راستییەكی تاڵی سیاسەتی‬ ‫هەرێمی و نێودەوڵەتی سەبارەت بە كوردستان‬ ‫ئاشكرا كردو الیەنە شاراوەكانی دەخستە روو‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەو خۆڕاگری نەبووایا‪ ،‬رەنگە هێزە هەرێمی‬ ‫و نێودەوڵەتییەكان بیانتوانیبا رووی راستەقینەی‬ ‫خۆیانیان تا ماوەیەكی درێژتر بشاردایەوە‪.‬‬ ‫خۆڕاگری رۆژئاڤا دەمامكی هەموو ئەم هێزانەی‬ ‫البرد‪.‬‬ ‫ئاماژەكان هەموو نیگاتیف نین‪ .‬رەنگە‬ ‫سیستەمێكی نێودەوڵەتی بۆ داگیركردن و‬ ‫تااڵنكردنی كوردستان لە سەر كار بێت‪ .‬بەاڵم رای‬ ‫گشتی دیموكراتی دونیا لەگەڵ كورددایە‪ .‬كورد‬ ‫مرۆڤایەتی لە بەاڵیەكی رەشی وەكو داعش پاراست‪،‬‬ ‫مرۆڤایەتی پێشكەوتوو خواز و رای گشتی دونیاش‬ ‫وەاڵمی ئەم هەڵوێستەی كوردی دایەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە ئەمریكا و توركیای مەجبووری ئاگربەست كرد‬ ‫زەختی رای گشتی دونیاو دۆستانی گەلی كورد‬ ‫بوو‪ .‬ئەمریكا بە توركیای وت كە “لە هەموو دونیادا‬ ‫شەرمەزاربووین‪ ،‬پێویست دەكات دەستبەجێ ئەم‬ ‫هێرشە رابگرین‪ .‬ئەگەر ئەم هێرشانە رانەگرین‬ ‫رەنگە گەالن لە هەموو شوێنێك سەرهەڵدان بكەن‬ ‫و دۆخەكە لە كۆنترۆڵی ئێمە دەربچێت”‪ .‬ئەمریكا‬

‫لە ئاوێنەی خۆڕاگری رۆژئاڤادا‬

‫گوایە وای نیشاندا كە ئەو توركیای مەجبووری‬ ‫ئاگربەست كردووە‪ .‬بەاڵم پێویستە ئەو راستییە لە‬ ‫بیر نەكەین ئەوەی كە توركیا هاندا بۆ داگیركاری‬ ‫خودی ئەمریكا بوو و هەر ئەمریكا بوو كە لە ژێر‬ ‫زەختی رای گشتی و دەرەوە بە توركیای وت كە‬ ‫هێرشەكانی رابگرێت‪ .‬پشتیوانی رای گشتی دونیا‬ ‫بۆ كورد نموونەی ڤێتنامی تێپەڕاند‪ .‬پشتیوانی‬ ‫رای گشتی گەورەترین دەسكەوتی كوردە‪ .‬ئەوە‬ ‫دەسكەوتێكە كە تەنانەت زلهێزەكانی دونیاش لێی‬ ‫بێبەشن‪ .‬ئەگەر سەرۆك دەوڵەتانی وەك ترەمپ‬ ‫و ماكرۆن و هتد پەیامی تووندیشیان بۆ توركیا‬ ‫دەنارد ئەمە تەنیا بۆ ئەوە بوو كە ئەو شەپۆلەی‬ ‫پشتیوانی رای گشتی دونیا بۆ خۆیان ئیستغالل‬ ‫بكەن و گوایە خۆیان بە نوێنەری رای گشتی دونیا‬ ‫لە قەڵەم بدەن و هەروەها رای گشتی هەندێك‬ ‫سارد بكەنەوە‪ .‬رای گشتی دیموكراتی و گەالنی‬ ‫دونیا ئەم پەیامەیان بە كورد دا‪“ ،‬ئێدی چیا تاكە‬ ‫دۆستی ئێوە نییە‪ ،‬ئێوە چیایەك لە دۆستانتان‬ ‫هەیە‪ .‬ئێمە چیای ئێوەین”‪ .‬هەر ئەمانە بوون كە‬ ‫لە چوار گۆشە دونیاوە‪ ،‬لە ئەمریكا تا ئوسترالیا‬ ‫خۆیان گەیانده رۆژئاڤا‪ ،‬لە دژی داعش و توركیا‬ ‫شەڕیان كردو نزیكەی سەد كەسیان لێی شەهید‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫خۆڕاگری رۆژئاڤا یەكێتی نەتەوەیی كوردیشی‬ ‫بەهێز كرد‪ .‬بە تایبەتی گەلی باشووری كوردستان‬ ‫ئەو هێرشەی وەكو هێرشێك لەسەر خۆی لە قەڵەم‬ ‫دا و گەنجان پۆل بە پۆل بەشداری ئەو خۆڕاگرییە‬ ‫بوون و لەو پێناوەشدا شەهید بوون‪ .‬سەرهەڵدانی‬ ‫جەماوەری و هەڵمەتی بایكۆتیش تەواوكەری ئەم‬ ‫هەڵوێستە قارەمانانە بوو‪ .‬بایكۆت شۆڕشێكی نوێ‬ ‫بوو لە مێژووی باشووردا كە ئەگەر دەسەاڵتی‬ ‫هەرێمیش بچووكترین هەڵوێستی بۆ پشتیوانی لە‬

‫بایكۆت كردبایە‪ ،‬ئەوا دەرەنجامی زۆر گەورەتری‬ ‫دەبوو بۆ خۆڕاگری رۆژئاڤا‪ .‬دەسەاڵتی هەرێم‬ ‫خۆی لە هەمبەر ئەم بایكۆتە بێ دەنگ كرد و‬ ‫تا ئەو جێگایەی لە دەستی هات هەوڵی دا بە‬ ‫شێوەیەكی ناراستەوخۆ ئەم بایكۆتە بشكێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئیدی وای لێهاتبوو كە هەڵوێستی نیشتمانی‬ ‫گەلی باشوور دەسەاڵتی هەرێم و حیزبەكانی‬ ‫تێپەڕ كردبوو‪ .‬گەلی باشوور سەلماندی كە لە‬ ‫پێش حیزبەكانەوەیە‪ .‬رەنگە حیزبەكان هەموو‬ ‫داهاتییان لە ژێر چەپۆكی خۆیاندا كۆكردبێتەوە‬ ‫و دەسەاڵتیان بە تەواوی بۆ بنەماڵەكان قۆڕخ‬ ‫كردبێت بەاڵم كاتێك دێتە هەڵوێستی نەتەوەیی‬ ‫و نیشتمانی ئەوە كۆمەاڵیەتی خەڵكن كە لە‬ ‫پێشەوەی دەسەاڵت و حیزبن‪ .‬مێژووی باشووری‬

‫هەموو ئەم راستییانە‪،‬‬ ‫بە شیرین و تاڵییەوە‪،‬‬ ‫شتێكمان بۆ دەسەلمێنن‪.‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە هیچ‬ ‫دەوڵەتێك دۆستی كورد‬ ‫نییە‬

‫كوردستان پڕە لە نموونەی وەها‪.‬‬ ‫هەموو ئەم راستییانە‪ ،‬بە شیرین و تاڵییەوە‪،‬‬ ‫شتێكمان بۆ دەسەلمێنن‪ .‬ئەویش ئەوەیە كە هیچ‬ ‫دەوڵەتێك دۆستی كورد نییە‪ .‬هەموو دەوڵەتان بە‬ ‫شێوەیەك لە شێوەكان بەرژەوندی خۆیان گرێداوە‬ ‫بە دۆخی داگیركراوی كوردستان و كۆمەڵكوژی‬ ‫كورد‪ .‬پێویستە لەمەوبەدوا نەڵێین كە ئەم دەوڵەتە‬ ‫یان ئەو دەوڵەتە خیانەتی لێمان كرد‪ .‬چۆنكە‬ ‫سیستەمی نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای خیانەت‬ ‫كردن لە كورد دامەزراوە‪ .‬ئەوروپاو ئەمریكا‬ ‫خاوەنی ئەم سیستمەن‪ .‬بەكرێگیراوی ناوچەیی و‬ ‫هەرێمیشیان هەیە‪ .‬ئیرادەی ئازادی كورد پێویستە‬ ‫تەنیا و تەنیا پشت بە خۆپاراستن‪ ،‬خۆڕێكخستن‬ ‫و خۆ پەروەردە كردن و خۆڕاگری ببەستێت‪.‬‬ ‫هەروەها پێویستە گرنگی بدرێت بە دۆستایەتی‬ ‫و تەبایی لەگەڵ هەموو گەالنی ناوچەكەو هێزە‬ ‫دیموكراسیخوازو شۆڕشگێڕەكانی سەر ئاستی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین و دونیا‪ .‬ئەگەر لە سەر ئەم‬ ‫بنەمایە تێكۆشان بكرێت ئەوا سیستەمی داگیركاری‬ ‫لە سەر كوردستان مەجبووری پاشەكشە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە تەنیا خەیاڵی خۆش و بانگەشە نییە‪ .‬لە‬ ‫بیرمان نەچێت كە رۆژەڤی ئەساسی كۆبوونەوەی‬ ‫لووتكەی ناتۆ لە لەندەن كورد بوو‪ .‬زلهێزەكانی‬ ‫دونیا لە بەرچاوی كامێراكانەوە باسی كوردو یەپەگە‬ ‫یان كرد‪ .‬چونكە خۆڕاگری ئەو سیستەمەی تووشی‬ ‫ئاستەنگ و كێشە كردبوو‪ .‬ئەگەر ئەم خۆڕاگرییە‬ ‫بكەینە هەوێنی یەكێتی نەتەوەیی و یەكێتی گەالن‬ ‫و زۆرتر پەرەی پێبدەین ئەوا سیستەمی داگیركاری‬ ‫لە سەر كوردستان تووشی هەڵوەشاندنەوە دێت و‬ ‫نەك تەنیا كورد بەڵكو هەموو گەالنی ناوچەكە و‬ ‫مرۆڤایەتی بە ئازادی راستەقینە دەكات‪.‬‬

‫سەردار‌عەزیز‬

‫دانپیانان‬ ‫لە یاسای چاکسازیدا‬ ‫لە ئامانجەکانی یاسای چاکسازی‬ ‫هەرێمی کوردستاندا هاتووە کە ئامانجی‬ ‫یاساکە بریتیە‪ :‬لە بەرجەستەکردنی‬ ‫بنەماکانی یەکسانی و دادپەروەری و‬ ‫شایستەبوون له خەرجکردنی مووچەو‬ ‫دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازەکان‬ ‫لە هەرێمی کوردستان و نەهێشتنی‬ ‫سودمەندبوونی ناشایستەیی لە بودجەی‬ ‫گشتی و ڕێگرتن لە هەدەردانی سامانی‬ ‫گشتی‪.‬‬ ‫ئەمە پێش ئەوەی ئامانج بێت‬ ‫دانپیانانە‪ .‬کردەی دانپیانان بەهایەکی‬ ‫گرنگی هەیە لە گەیشتن بە ڕاستی‪ ،‬لە‬ ‫دابینکردنی دادپەروەری و زۆر بواری‬ ‫تردا‪.‬‬ ‫بە جۆرێک بیرمەندی فەرەنسی‬ ‫میشێل فۆکۆ بونەوەری ڕۆژئاوایی بە‬ ‫بونەوەرێکی دانپیانەر دادەنێت‪ .‬دیارە‬ ‫سیستمی دانپیانان بە هەڵەو گوناهـ‬ ‫لە ئاینی مەسیحی و کلێسادا کارێکی‬ ‫ڕێکخراوە‪ .‬هەر لەم ناوەندە ئاینیەشەوە‬ ‫گوازراوەتەوە بۆ بوارەکانی تری وەک‬ ‫دادگا‪ ،‬سایکۆلۆجی و تاوان و زۆر بواری‬ ‫تر‪.‬‬ ‫ئەم دانپیانانە لەالیەن حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە‪ ،‬پاش ماوەیەکی درێژ دێت‬ ‫لە بێدەنگی یان نکوڵی‪ .‬ئەم دانپیانراوانە‬ ‫جاران بەشێکی سەرەکی خیتابی‬ ‫ڕەخنەگران بوون‪ .‬دیارە پەیوەندیەکی‬ ‫ئاڵۆز هەیە لەنێوان بێدەنگیو دانپیاناندا‪.‬‬ ‫دانپیانان وەک پرۆسەیەک دەبینرێت بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ڕاستی‪ ،‬وەک فۆکۆ دەڵێت‪.‬‬ ‫ئەگەر میتۆدەکەی فۆکۆ لە چوارچێوەی‬ ‫کەلتوری ڕۆژئاوایی بهێنینە دەرەوە‬ ‫بۆ دونیای ئێمە‪ :‬دەکرێت بپرسین‪،‬‬ ‫چۆن ئێمە گەشتینە قۆناغی دانپیانان؟‬ ‫ئایا چۆن لەم دانپیانانە تێبگەین؟‬ ‫لە هەمانکاتدا چۆن مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بکەین‪ .‬بەپێی دانپیانانەکە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان نایەکسانی و نادادپەروەریو‬ ‫ناشایستەبوون لەماوەی سااڵنی زۆری‬ ‫ڕابردوودا لە خەرجکردنی بودجەی گشتی‬ ‫بوونی هەبووە‪ .‬ئێستا ئەم بوونە کە بە‬ ‫فەرمی دانی پیادا دەنرێت ئیتر چیدی‬ ‫تەنها لە بوارەکانی ڕەخنەو نافەرمێتیدا‬ ‫نیە بەڵکو بوونی ئەم دیاردانە فەرمیە‪.‬‬ ‫هەمیشە لەگەڵ دانپیاناندا گوناهـ‬ ‫هەیە‪ .‬ئەم گوناهانە ئایا تەنها لە‬ ‫میانەی دانپیانانیاندا کۆتایی دێن‪ ،‬یان‬ ‫سەرەتایەکی نوێ دادەڕێژن؟ پرۆژەی‬ ‫چاکسازی لە میانەی دانپیاناندا ئامانجی‬ ‫ئەوەیە کە کۆتایی بەم گوناهانە بهێنێت‪،‬‬ ‫ئایا ئەمە مەیسەر دەبێت؟ ئەمە ئێستا‬ ‫کاتی وەاڵمی نیە‪ ،‬چونکە پرۆسەکە تەنها‬ ‫قۆناغێکی بڕیوەو چەند قۆناغێکی تری‬ ‫ماوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ پرۆسەی دەوڵەتداری و‬ ‫دەوڵەتسازی دەبێت ئێمە لە ڕەگی ئەم‬ ‫گوناهانە بکۆڵینەوە‪ .‬چی وەهای لێکردین‬ ‫کە ئەم کارانە بکەین‪ ،‬بۆ ماوەیەکی هێندە‬ ‫دوورو درێژ؟‬ ‫ئەگەر زیاتر جەخت بکەینەوە لە‬ ‫دانپیانان ئەوا مافمانە لە حکومەت‬ ‫بپرسین ئایا‪ ،‬چەندێکە ئەم گوناهانە‬ ‫دەکرێت و بڕیان چەندێکە؟ زانینی جۆرو‬ ‫بڕو قەبارە زەمینەی ئەوە دەسازێنێت‬ ‫کە بتوانین وێنایەکی ڕوونمان هەبێت بۆ‬ ‫گوناهەکان و بتوانین بە باشی یان باشتر‬ ‫بیر لە چارەسەر بکەینەوە‪.‬‬ ‫کلیلی هەموو ئەمانە پرۆسەیەکە کە‬ ‫ناوی بودجەیە‪ .‬بودجە ئەو دۆکیومێنتەیە‬ ‫کە پێمان دەڵێت کێ سودمەندەو کێ‬ ‫زۆر سودمەندەو کێ کەمتر سودمەندەو‬ ‫کێ بەهیچ جۆرێک سودمەند نیە‪.‬‬ ‫بودجە هەڵسوکەوتی سااڵنەی حکومەت‬ ‫دەردەخات لەگەڵ سامان و خەڵکیدا‪.‬‬ ‫ئێستا چاکسازی خیتابە‪ ،‬جاران‬ ‫خیتابی ئۆپۆزسیون بوو‪ ،‬ئێستا خیتابی‬ ‫حکومەتە‪ .‬ئایا لە خیتابەوە چۆن دەبێت‬ ‫بە کردار؟ ئایا هەموو شتێک دانی پیادا‬ ‫دەنرێت؟ هەموو بێدەنگیەکان کۆتاییان‬ ‫دێت؟ ئیتر ئێمە دەتوانین بەبێ گوناهـ و‬ ‫بە بێدەنگی حوکمڕانی بکەین؟‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫کەناڵەکانی راگەیاندن و‬

‫مەجید ساڵح‬ ‫الوک سەاڵح‬

‫کۆتایی دووهەمین‬ ‫“دە” ساڵی سەدەیەک‬ ‫لەچەند رۆژی داهاتوودا ساڵی ‪ ۲٠۱۹‬کۆتایی دێت و پێدەنێینە ‪.۲٠۲٠‬‬ ‫بەمە دە ساڵی دیکە لە سەدەی بیست و یەک تەواو دەبێت‪.‬‬ ‫دە ساڵەکە‪ ،‬هەر لە سەرەتایی ساڵی ‪ ،۲٠۱٠‬بە قەیران و بەستەڵەکی‬ ‫ئابووری دەستیپێکرد و بە توورەیی سیاسی و جەنگ و ماڵوێرانی‬ ‫و کاولکردنی زیاتر کۆتایی هات‪ .‬زۆربەی سااڵنی ئەم دە ساڵە یان‬ ‫قەیرانی کوشندەی ئابووری بوون یان تارمایی قەیرانی دارایی باڵی‬ ‫بەسەردا کێشابوو کە دواجار بووە مایەی دروستبوونی تەوژمێکی چڕ لە‬ ‫توندرەوی لە هەڵسوکەوتی سیاسی دەوڵەتان و فیکری سیاسی دامەزراوە‬ ‫رەسمییەکان لە سەرتاپای جیهاندا‪ .‬بێگومان لە پاڵ کێشە سیاسییەکان‬ ‫چەندان کێشەی دیکەی جۆراجۆری وەک کێشەکانی ژینگە و پەنابەران و‬ ‫کۆچبەری و توندوتیژی کۆمەاڵیەتی هەن کە لێکەوتەی بەردەوامی جەنگ‬ ‫و ئاڵۆزبوونی دۆخە گەردوونییەکە بوون‪ .‬رەنگە‪ ،‬ئەگەر جەنگ نەبوایە و‬ ‫ئەگەر سەرکێشی سیاسی لە دونیادا نەبوایە کە خەڵکێکی زۆری کردە‬ ‫قوربانی و خۆڵەمێش‪ ،‬پرۆگرامەکانی پەرەسەندن و گەشەسەندنی ئابووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتی و کەلتووری لە دونیادا دارێژرابایە‪ ،‬ئەمە بەو بودجانەی بۆ‬ ‫جەنگ تەرخان کران‪ ،‬بەاڵم ئەفسوس‪.‬‬ ‫لەم دە ساڵەدا‪ ،‬نەوەیەک پێگەیشتووە کاری سەختییان ئەوەیە چۆن‬ ‫لە دونییایەکی چەوتدا هەنگاوی راست بنێن؟‬ ‫دە ساڵ لە تەمەنی سەدەیەکی دیکە‪ ،‬رۆچوون بوو بەناو جەنگ و وێرانی‬ ‫لە جۆرێکی دیکە‪ ،‬بەرجەستەی ئەوپەری قێزەوەنی و وەحشیەتگەری و‬ ‫بێباکی و فۆبیا و هەڵتەکاندنی کۆمەڵگەو بێ ماناکردنی بەها سەرەکییەکانی‬ ‫مرۆڤایەتی بوو‪ ،‬زۆر جار لەسەر رۆخ و لێواری جەنگێکی ئەتۆمی فراواندا‬ ‫بووین و بەخۆمان نەزانیووە‪ ،‬بە کێڵگەیەکی مینرێژدا پیاسەمان کردووە و‬ ‫جەستەیەکی سڕ و بێ باک بووین‪ ،‬لەگەڵ بوومەلەرزەدا سەمامان کردووە‬ ‫و ئاسایی بوو گولەیەکی نادیار لە تاریکییەوە کۆتای بە تەمەنێکی خێر‬ ‫لەخۆ نەدیوو بێنێت‪ ،‬لەناو الفاوی خوێندا راکشابووین و بە بێدەنگی‬ ‫چاومان نووقاندوە و خەوتووین‪.‬‬ ‫لەم دە ساڵەدا‪ ،‬نەوەیەک پێگەیشتووە کاری سەختییان ئەوەیە چۆن‬ ‫لە دونییایەکی چەوتدا هەنگاوی راست بنێن؟ چۆن لە دونیایەکدا کە بەها‬ ‫سیاسی و کەلتووری و کۆمەاڵیەتی و دامەزراوەیی خۆی نەوەک ناپارێزێت‬ ‫بەڵکو وێران دەکات‪ ،‬ئەوان لەم دۆخەدا ناچارن بڕوایان بە بەها مرۆیی و‬ ‫گشتییەکان بمێنێت‪ ،‬بڕوایان بە شتێک هەبێت ناوی پرۆسەی بیناکردنی‬ ‫لێبنێین‪ ،‬لە دونیایەکدا بژێن سەری زمان و بنی زمانی لێبوردەیی و‬ ‫راستگۆیی و بەهای مرۆیی و مافەکانی مرۆڤ و جەندەر بێت بەاڵم لەسەر‬ ‫ئەرزی واقیع بوونیان نەبێت‪ ،‬بەداخەوە هەموو ئەو دروشمانە چیدی لە‬ ‫گوێیاندا نازرینگێتەوە‪.‬‬ ‫لە قەیرانە هەرە کوشندەکانی ئەم دە ساڵەی رابردوو کێشەی شوناسی‬ ‫سیاسی نەوەک نەتەوەکان و میللەتەکان بوو بە تەنها بەڵکو دەوڵەتەکان‬ ‫و دامەزراوە شەرعیەکانیش بوو‪ .‬ئەو سەرکێشییە سیاسییە کە ئێستا‬ ‫باوە زۆر لەو دۆخە دەچێت کە فاشیەت و نازییەت لە سااڵنی سییەکانی‬ ‫سەدەی رابردوو پەرەی سەند و رەوایەتی خۆی لە پشتگیری ئەو تەوژمە‬ ‫سیاسییە باوانەوە بەدەست هێنا کە بەهۆی شکست لە جەنگدا بە دوای‬ ‫شوناسێکی نوێ بۆ خۆی دەگەڕا تاوەکو نەخشەرێگای سیاسی و مەرامی‬ ‫سیاسی خۆی رەوا بکات‪.‬‬ ‫لەم ساڵەدا ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان ‪ ٦٥‬ساڵە لەسەر ئەم کەوکەبە‬ ‫دەژێن زیاتر دەبێت لە رێژەی ئەو مندااڵنەی خوار تەمەن ‪ ٥‬سااڵنن‬ ‫لەراستیدا‪ ،‬ئەم قەیرانە سیاسییە و ئەم دۆخە شپرزەیە نەوەک تەنها‬ ‫قەیرانی پارتی سیاسییە لە سەرانسەری دونیادا بەڵکو قەیرانێکی بونیادی‬ ‫کۆمەڵگەیە کە توانای پیادەکردن و چاالک کردن و بەرهەم هێنانی فیکرێکی‬ ‫میانرەوی سیاسی هاوشان بە گۆرانکارییەکان نییە‪ ،‬بەداخەوە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بەرەنگاری ئەم تەوژمە توندرەوانە دەبنەوە دەستەاڵتیان سنووردارە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە پارتە راسترەوەکان چیدی ناتوانن نوێنەری ئەدەبیاتی سیاسی‬ ‫خۆیان بکەن بەوەی کە خۆیان بە پارتی نەتەوە دەزانن یاخود پارتە‬ ‫چەپرەوەکان دەناڵێنن بە دەست نەبوونی نوێنەرایەتی و سەرکردایەتی‬ ‫سیاسی بۆ بەرجەستەکردنی پرۆگرامە کۆمەاڵیەتییەکانیان‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫سەرهەڵدانی ئەو تەوژمە سیاسییە توندرەوانە بە هۆی چەندان هۆکارەوەیە‬ ‫و تەنها یەک پارتی سیاسی لێی بەر پرسیار نییە‪ .‬بەداخەوە توندرەوی‬ ‫لە هەندێ دۆخدا گەیشتۆتە رادەیەک کە هەندێ لە پارتە سیاسییە‬ ‫ناسیۆنالیستەکان بۆ نموونە لە بریتانیادا دەخوازن بگەرێنەوە سەردەمی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی کۆنی بریتانیا‪.‬‬ ‫هەر بۆیە کە ساڵی ‪ ۲٠۲٠‬لە دەرگا دەدات یەکەم پرسیاری جەوهەری‬ ‫ئەوەیە ئایا دەکرێت ژیانێکی نوێ لەسەردەم و چەرخێکی کۆندا بهێنینە‬ ‫ئاراوە؟ ئایا دەکرێت حیکایەتێکی دیکە بنووسینەوە لە سەردەمێکدا کە‬ ‫دونیایەک گۆرانکاری دیموگرافی‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬بەرێژەی دانیشتوانەوە بەدی‬ ‫دەکرێت و کاریگەری لەسەر ئابووری و بڕیارە سیاسییەکان هەیە‪ .‬لەم‬ ‫ساڵەدا ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان ‪ ٦٥‬ساڵە لەسەر ئەم کەوکەبە دەژێن‬ ‫زیاتر دەبێت لە رێژەی ئەو مندااڵنەی خوار تەمەن ‪ ٥‬سااڵنن‪ .‬بە مانایەکی‬ ‫دیکە رێژەی منداڵ کەمترە و تەمەن درێژترە‪ ،‬واتە رەنگە لە ماڵێکدا چەند‬ ‫نەوەیەک پێکەوە بژێن کە تێکەڵەیەک لە تێروانین بۆ دونیا و بۆ کارکردن‬ ‫و بۆ خێزانیان هەبێت‪ .‬هەر بوونی ئەم دابەشبوونە دیمۆگرافییە نوێیە‬ ‫بوونی مرۆڤ و مەبەستی مانەوەی بە بەهاوە دەخاتە بەرپرسیارەوە و‬ ‫ملمالنێی نەوەکان تۆخ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئایا لە ‪ ۲٠۲٠‬کاتی ئەوە نەهاتووە حیکایەتە راستەقیینەکان بگێرینەوە‪،‬‬ ‫ئەوانەی پەیوەندییان بە رابردووە هەیە و ئەوانەی کە بۆ ئاییندە دەشێن؟‬ ‫ئایا لە نێوان بەرداشی شەپۆلی خێرایی رووداوەکان ونۆستالجیایەکی‬ ‫بریندار خۆمان لە دروشمە سیاسییە چەواشەکان دەپارێزین؟ بۆ ئەوەی‬ ‫دونیا راستگۆیانە بینابکەینەوە پێویستمان بەسەرگوزشتەیەکی راستەقیینە‬ ‫هەیە‪ ،‬سەرگوزشتەی سەرکردایەتییەکی بەتوانا و راستگۆ‪ ،‬پێویستمان بەو‬ ‫دامەزراوانە هەیە لە دونیادا کە رەوایەتی بەرجەستە دەکەن و بەهای‬ ‫مرۆڤایەتی دەپارێزن‪ ،‬پێویستمان بە ئاشتبوونەوەیە لەگەڵ یەکتردا بۆ‬ ‫ئەوەی رێ لە دیاردە نارەوا و قێزەوەنەکان بگرین‪.‬‬ ‫ئەگەر نا ‪ ...‬دونیا هەر خەراباتە‪...‬‬

‫“بە کپ کردنی رای کەسێک‪ ،‬راستییەکمان‬ ‫شاردوەتەوە”‬ ‫جون ستیوارد میل‬

‫لە یاسای سروشتیەوە‬ ‫بۆ لیبرالیزمی رەها‪:‬‬

‫زیاتر لە ‪ ٤٠٠‬ساڵە ئەو واڵتانەی کە‬ ‫مێژوویەکی دێرینیان هەیە لە کاری‬ ‫رۆژنامەگەری‪ ،‬لە رێگەی یاساوە هەوڵ دەدەن‬ ‫ئەرک و بەرپرسیارێتی کەناڵەکانی راگەیاندن‬ ‫لە کۆمەڵگاکانیان رێکبخەن‪ .‬هاوکات لەگەڵ‬ ‫ئەوەدا‪ ،‬ئەکادیمی و پسپۆرانی بواری‬ ‫کۆمەڵناسی و راگەیاندن‪ ،‬هەمیشە بەدوای‬ ‫دانانی تیۆری و پرەنسیپی نوێدا گەڕاون‬ ‫تاوەکو کەناڵەکانی راگەیاندن لەپاڵ ئەرکی‬ ‫گەیاندنی هەواڵ و زانیاری و باڵوکردنەوەی‬ ‫بیروڕا جیاجیاکان‪ ،‬نەبنە هۆی تێدانی شیرازەی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کۆمەڵگاکانیان‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سەدەی هەژدەیەم‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی کۆمەڵگاکانی رۆژئاوا بەهۆی‬ ‫ئابورییەوە‬ ‫لیبرالیزمی‬ ‫تیۆرییەکانی‬ ‫پێشکەوتنێکی گەورەیان بەخویانەوە بینی‪،‬‬ ‫لەبواری رۆژنامەوانیشدا “تیۆری ئازادی‬ ‫بێ کۆت و مەرجی رۆژنامەوانی” سەری‬ ‫هەڵدا و تاوەکو بیستەکانی سەدەی رابردوو‬ ‫برەوی هەبوو‪ .‬بەاڵم بە هۆی پێڕاکێشانی لە‬ ‫رادەبەری کەناڵەکانی راگەیاندن و بەزاندنی‬ ‫هەموو سنورە کۆمەاڵیەتی و سیاسیەکانەوە‪،‬‬ ‫کۆمەڵگا رۆژئاواییەکان بەرەو هەڵوەشانەوە‬ ‫و لەدەستدانی داب و نەریت و بەهاکا‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانی دەچوون‪ ،‬ئەمەش پسپۆرانی‬ ‫کۆمەڵناسی و میدیاکارانی ناچار کرد بیر لە‬ ‫چارەسەرێک بکەنەوە بۆ ئەوەی ئەوەی ماوە‬ ‫لەدەست نەچێ‪.‬‬

‫سانسۆر یان‬ ‫بەرپرسیارێتی کۆمەاڵیەتی‬

‫ساڵی ‪ ،١٩٤٧‬دوای جەنگی دووەمی جیهانی‪،‬‬ ‫بە پشتیوانی دارایی (دائیرەتولمەعاریفی‬ ‫بەریتانیا) و گۆڤاری (تایم) لیژنەیەک لە‬ ‫کەسانی ئەکادیمی و پسپۆر بە سەرۆکایەتی‬ ‫پرۆفیسۆر روبرت هوچر‪ ،‬و ئەندامێتی تيودور‬ ‫پترسون و وليم ريفرز‪ ،‬پێکهات بۆ ئامادەکردنی‬ ‫راپۆرتێک لە سەر کاریگەریی کەناڵەکانی‬ ‫راگەیاندن لە سەر کۆمەڵگا رۆژئاواییەکان‪.‬‬ ‫پاش ماوەیەک لیژنەکە راپۆرتێکی لە ژێر ناوی‬ ‫(رۆژنامەوانی ئازادو بەرپرسیار) ئامادە کرد‪.‬‬ ‫هاوکات لەگەڵ ئەو راپۆرتەدا وليم هوكينگ‬ ‫کە ئەندامی هەمان لیژنە بوو لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫زانستی بە ناوی (ئازادی رۆژنامەوانی‪:‬‬ ‫چوارچێوە و بەرپرسیارێتی) ئامادەکرد بەم‬ ‫جۆرە پرەنسیپەکانی (تیۆری بەرپرسیارێتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کەناڵەکانی راگەیاندن) راگەیەندراو‬ ‫وەک ئەڵتەرناتیڤێک بەرامبەر (تیۆری‬ ‫لیبرالیزم) خرایەڕوو‪ .‬فەلسەفەی (تیۆری‬ ‫بەرپرسیارێتی کۆمەاڵیەتی کەناڵەکانی‬ ‫راگەیاندن) هاوکات لەگەڵ ئازادی کاری‬ ‫راگەیاندن جەخت لەسەر رۆڵی کەناڵەکانی‬ ‫راگەیاندن بەرامبەر کۆمەڵگاکانیان دەکاتەوە و‬ ‫شەش پرەنسیپی سەرەکی خستەڕوو‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بەشێوەیەکی گشتی نابێ حکومەت‬ ‫کۆنترۆڵی کەناڵەکانی راگەیاندن بکات‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو کەنااڵنەی کە خاوەنەکانیان‬ ‫کەس و دامەزراوەی ئەهلی و تایبەتن و نابێ‬ ‫سانسۆر بخرێتە سەریان و تەنها ویژدانی‬ ‫پیشەی رۆژنامەوانی و سیاسی خۆیان‬ ‫ئاراستەیان دەکەن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬خەڵک ئازادن لەوەی چی کەناڵێکی‬ ‫راگەیاندن بەکاردەهێنن و لەبەرامبەردا دەبێ‬ ‫کەناڵەکانی راگەیاندن کۆمەڵگاکانیان لە‬ ‫نوێترین و راسترین و زۆرترین و وردترین‬ ‫رووداوەکان ئاگادار بکەنەوە‪ ،‬واتە دەبێ‬ ‫کەناڵەکانی راگەیاندن درۆهەڵنەبەستن و‬ ‫جیاوازی بکەن لەنێوان گەیاندنی حەقیقەت و‬ ‫دەربڕینی بیروڕا و بۆچوونەکان‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دەبێ کەناڵەکانی راگەیاندن ببنە‬ ‫سەکۆیەک بۆ ئاڵوگۆڕکردنی بیروڕا و رەخنە‬ ‫و پێشنیازەکان و رێگە بدەن بۆ باڵوبوونەوەی‬ ‫را جیاوازەکان و هەموو بۆچوونە گرنگەکان‪،‬‬ ‫چی ئەوانەی لەگەڵیدان و چی ئەوانەی ناکۆکن‬ ‫لەگەڵیاندا بخەنەڕوو‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬دەبێ کەناڵەکانی راگەیاندن وێنەی‬ ‫کۆمەڵگا بە شێوەیەکی بابەتیانە پیشان‬ ‫بدەن و هەموو پێکهاتە و گروپە جیاوازەکانی‬ ‫کۆمەڵگا خۆیانی تێدا ببینەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬دەبێ کەناڵەکانی راگەیاندن‬ ‫بەرپرسیار بن لە خستنەڕوو و روونکردنەوەی‬ ‫ئامانج و بەهاکانی کۆمەڵگا‪ ،‬و رێز لە نەریت‬ ‫و تایبەتمەندییە ترادیسۆنەکانی کۆمەڵگاکانیان‬ ‫بگرن‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬دەبێ کەناڵەکانی راگەیاندن پابەند‬

‫بن بە پێدانی زانیاری بە خەڵک بەشێوەیەکی‬ ‫رۆژانە و خەڵک ئازاد بن بۆ دەستڕاگەیشتنیان‬ ‫بە زانیارییەکان‪.‬‬ ‫ساڵێک دوای ئەوە‪ ،‬جاڕنامەی‬ ‫گەردوونی مافەکانی مرۆڤ لە الیەن نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانەوە دەرچوو‪ .‬لە مادەی نۆزدەی‬ ‫ئەو جاڕنامەیە هاتووە‪“ :‬هەموو کەسێک مافی‬ ‫رادەربڕین و وەرگرتن و باڵوکردنەوەی هەواڵ‬ ‫بیروڕای خۆی هەیە بە هەر کەناڵێک کە‬ ‫دەیەوێت‪ ،‬بەبێ پابەند بوون بە سنورە”‪.‬‬ ‫دوابەدوای باڵوبوونەوەی ئەو جاڕنامەیە‪،‬‬ ‫زۆربەی واڵتەکان لە کاتی داڕشتنی یاساکانی‬ ‫تایبەت بە کەناڵەکانی راگەیاندن‪ ،‬بنەماکانی‬ ‫ئەو مادەیە و تیۆری بەرپرسیارێتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی کەناڵەکانی راگەیاندنیان بەهەند‬ ‫وەرگرت‪ .‬هاوکات لەگەڵ ئەوەدا دامودەزگاکانی‬ ‫راگەیاندن لە کاتی نووسینەوەی (پەیمانەکانی‬ ‫شەرفی پیشەی رۆژنامەوانی) تایبەت بە‬ ‫خۆیان وەک پێوەرێکی سەرەکی بنەماکانی‬ ‫ئەو تیۆرییەیان لەبەرچاو گرت‪.‬‬

‫لە کوردستان چ باسە؟‬

‫هەرچەندە مێژووی رۆژنامەوانی کوردی‬ ‫زیاتر لە سەد ساڵە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی نەبوونی‬ ‫دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردستانییەوە‪،‬‬

‫لەم هەرێمەی ئێمەدا‪،‬‬ ‫هەرکەس دوو بابەت‬ ‫لە فەیسبووکەکەیدا‬ ‫پۆست دەکات‪،‬‬ ‫ئیتر پێی وایە ئەو‬ ‫رۆژنامەنووسەو‬ ‫لەکاتی سکااڵو‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫دادگادا دەبێ مامەڵەی‬ ‫رۆژنامەنووسی‬ ‫لەگەڵدا بکرێت‬ ‫ئەرکی رۆژنامەوانی لە کوردستان جیاواز‬ ‫بووە لە واڵتانی خاوەن سەروەری‪ .‬رۆژنامە و‬ ‫رۆژنامەوانی کورد هەمیشە لە بەرەی بەرگری‬ ‫کردندا بوون‪ ،‬ئەمەش وای کردوە پێوەرەکانی‬ ‫رۆژنامەوانی کەمتر بەسەردا جێبەجێ بکرێت‪.‬‬ ‫لە دوای راپەڕینی ‪١٩٩١‬ەوە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان رۆژنامەوانی لە رووی جۆر و ژمارەوە‬ ‫پێی نایە قۆناغێکی دیکەوە و گۆڕانێکی زۆری‬ ‫بەسەردا هات‪ ،‬بەاڵم خاوەندارێتی کەناڵەکانی‬ ‫راگەیاندن هەر بەدەست حزبەکانەوە مایەوە‪.‬‬ ‫بە مانایەکی تر ناوەڕۆکی پەیامەکانیان لە‬ ‫جوغزی پڕوپاگەندەی سیاسی و ئایدۆلۆژیای‬ ‫حزبەکانیان دەرنەچوون‪ .‬کەناڵەکانی راگەیاندن‬ ‫نەک هەر بە ئەرکی بەرپرسیارێتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫خۆیان هەڵنەسان‪ ،‬بەڵکو بوون مایەی‬ ‫سەرهەڵدانی گرژی سیاسی و سەربازیی‪ ،‬بگرە‬ ‫لە هەندێ قۆناغدا بوون بە بووقی جەنگ و‬ ‫کۆمەڵگایان بەسەر رەش و سپیدا دابەش کرد‪.‬‬

‫یاسا ناکاراکان‪:‬‬

‫هەرچەندە حکومەت و پەرلەمانی کوردستان‬ ‫هەوڵی زۆریاندا بۆ دانانی چوارچێوەی یاسایی‬ ‫بۆ رێکخستنی کاری رۆژنامەوانی لە هەرێم‪،‬‬ ‫بەاڵم ژمارەی ئەو یاسایانەی کە پەیوەندیدارن‬ ‫بەکاری رۆژنامەوانییەوە تا ئێستا لە سێ‬ ‫یاسا تێپەڕ ناکات و لەخوارەوە ئاماژەیان پێ‬ ‫دەدەم‪.‬‬ ‫یەکەم‪ :‬یاسای ژماره (‪)٤٠‬ی ساڵی‬ ‫(‪)١٩٩٨‬ی سهندیكای رۆژنامهوانان‪ :‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٤‬پهرلهمانی کوردستان یاساكه ههموار‬ ‫كردەوە‪ .‬لە رووی پراکتیکەوە ئەم یاسایە‬ ‫توانی هەردوو سەندیکاکەی (یەکێتی و پارتی)‬ ‫کە لە کاتی شەڕی ناوخۆدا لە سلێمانی و‬ ‫هەولێر دروست کرابوون‪ ،‬یەکخاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرگیز نەیتوانی بیکات بە سەندیکایەک کە‬ ‫جێی باوەڕی تەواوی رۆژنامەوانان بێ‪ ،‬چونکە‬

‫بەرپرسیارێتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫بەپێی رێژەی حزبەکان پۆستەکانی ئەو‬ ‫سەندیکایەیان لەنێوان خۆیاندا دابەشکرد‪.‬‬ ‫یاساکە لە رووی سەندیکاییەوە کەمترین‬ ‫کەموکوڕی تێدایە‪ ،‬بەاڵم حزبەکان کۆنترۆڵیان‬ ‫کردوە و رۆژنامەنووسە سەربەخۆو ئەهلیەکان‬ ‫خۆیانی تێدا نابیننەوە‪ ،‬جگە لەوە بە هەزاران‬ ‫کەسیان ترنجاندوەتە ناو ئەو سەندیکایەوە کە‬ ‫هیچ پەیوەندییەکیان بە کاری رۆژنامەنووسیەوە‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬یاسای ژماره (‪)٣٥‬ی ساڵی ‪٢٠٠٧‬‬ ‫(یاسای رێکخستنی کاری رۆژنامەنوسی لە‬ ‫هەرێمی کوردستاندا)‪ :‬ئەم یاسایە لە رووی‬ ‫ناوەڕۆکەوە یاسایەکی باشە‪ ،‬بەاڵم توانیویەتی‬ ‫تەنها بەشێک لە کاروبارەکانی رۆژنامەوانی‬ ‫نوسراو چارەسەر بکات و رۆژنامەوانی بینراوو‬ ‫بیستراوی پشت گوێخستووە‪ .‬جگە لەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی کەلێنە یاساییەکانیەوە‪ ،‬لەکاتی‬ ‫سکااڵکاندا دادوەر ناچارە کەمترین جار پەنای‬ ‫بۆ ببات‪ .‬ئەم یاسایە باشیەکەی تەنیا لەوەدایە‬ ‫کە کاری مۆڵەتی دەرکردنی رۆژنامە و گۆڤاری‬ ‫بەشێوەیەکی ئاسان کردوە کە لە ناوچەکەدا‬ ‫نمونەی نییە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬یاساى ژماره (‪)١١‬ى ساڵى ‪٢٠١٣‬‬ ‫یاساى مافى دهسكهوتنى زانیارى له ههرێمى‬ ‫كوردستان‪:‬‬ ‫(سەنتەری یاسا و دیموکراتی) و (یەکێتی‬ ‫نێودەوڵەتی رۆژنامەنوسان) لە راپۆرتێکی‬ ‫تایبەتدا کە لەسەر ئەم یاسا ئامادەیان‬ ‫کردوە گەیشتوونەتە ئەو دەرئەنجامەی‬ ‫کە یاساکە توانیویەتی ‪ ٩٨‬خاڵ لە کۆی‬ ‫گشتی ‪ ١٥٠‬خاڵ بەدەست بهێنێت و لە‬ ‫‪ ٩٥‬واڵتدا کە ئەم یاسایەیان هەیە پلەی‬ ‫‪ ٢٨‬هەمین بەدەستبهێنێت‪ .‬ئەمەش ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت کە یاساکە دەوڵەمەندە و پێوەرە‬ ‫نێودەوڵەتییەکانی رەچاوکردوە‪ ،‬بەاڵم لە کاتی‬ ‫دەرچوونیەوە تاوەکو ئێستا رێنماییەکانی‬ ‫جێبەجێکردنی لەالیەن حکومەتی هەرێمەوە بۆ‬ ‫دەرنەکراوە‪.‬‬

‫کێ رۆژنامەنووسە؟‬

‫بەرفراوان بوونی تۆڕەکانی ئینتەرنێت و‬ ‫تەشەنە سەندنی سۆسیال میدیا‪ ،‬نەبوونی‬ ‫چوارچێوەیەکی یاسایی و ئەخالقی بۆ‬ ‫رێکخستنی ئەم کەناڵەی پەیوەندی کردن‪،‬‬ ‫هەموو پێوەرە تەقلیدیەکانی دەستنیشان‬ ‫کردنی ئەوەی کێ رۆژنامەنووسە و کێ نوسەرە‬ ‫و کێ جوێن فرۆش و پەالماردەرە‪ ،‬نەک هەر‬ ‫سەخت و دژوار کردوە‪ ،‬بگرە مەحاڵ کردوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لەم هەرێمەی ئێمەدا‪ ،‬هەرکەس دوو‬ ‫بابەت لە فەیسبووکەکەیدا پۆست دەکات‪ ،‬ئیتر‬ ‫پێی وایە ئەو رۆژنامەنووسەو لە کاتی سکااڵو‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی دادگادا دەبێ مامەڵەی‬ ‫رۆژنامەنووسی لەگەڵدا بکرێت‪.‬‬ ‫لە دۆخێکی وادا بەرپرسیارێتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫کەناڵەکانی راگەیاندنی تەقلیدی بەرامبەر بەو‬ ‫کۆمەڵگایانەی تێدا دەژین‪ ،‬زیاتر دەبێ و‬ ‫ئەرکەکانیان تەنها لە چوارچێوەی گەیاندنی‬ ‫هەواڵ و زانیاری قەتیس نامێنی و پێوسیت‬ ‫دەکات بۆ پتەوکردنی بەها کۆمەاڵیەتییە‬ ‫پۆزەتیڤەکان و پاراستنیان هەوڵی زیاتر‬ ‫بخەنە گەڕ‪ .‬جگە لەوە دەبێ ببنە سەکۆیەک‬ ‫بۆ ئەوەی هەموو چین و تویژەکانی کۆمەڵگا‬ ‫لە رێگەیانەوە خواست و بۆچوونەکانی خۆیان‬ ‫بەبێ هیچ سانسۆر و شێواندنێک بخەنەڕوو‪.‬‬

‫کەلێنە یاساییەکان‪:‬‬

‫لەبەرامبەردا حکومەت و پەرلەمانی‬ ‫کوردستان دەبێ بە خێرایی هەموو ئەو کەلێنە‬ ‫یاسایانەی کە لە کوردستاندا هەیە پڕ بکەنەوە‬ ‫و وەک واڵتانی دیکە کۆمەڵێک یاسای گرنگ‬ ‫بۆ رێکخستنی کاری رۆژنامەوانی دەرچوێنن لە‬ ‫سەرووی ئەو یاسایانەش‪:‬‬

‫یەکەم‪ :‬یاسای راگەیاندن‪:‬‬

‫بریتیە لە کۆمەڵێک رێسا کە لە رێگەیەوە‬ ‫پیشەی و چاالکییەکانی کاری میدیایی و‬ ‫ئەو دەستە و دامەزراوانە رێکدەخات لە‬ ‫هەموو قۆناغەکانی وەرگرتنی مۆڵەت و‬ ‫دەستبەکاربوون وکارکردنیاندا‪ .‬دەبێ ئامانج لە‬ ‫دەرچواندنی یاسای راگەیاندن بریتی بێت لە‪:‬‬ ‫‪ .۱‬پەرەپێدانی پاراستنی مافی ئازادی‬ ‫رادەربڕین و بەرگری کردن لە مافەکانی‬ ‫رۆژنامەنووسان و دابین کردنی هەلومەرج و‬ ‫ژینگەیەکی لەبار بۆ کاروچاالکییەکانیان‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پەرەپێدان و فراوانکردنی ماس میدیای‬ ‫ئازاد و سەربەخۆ و گشتگیر‪.‬‬ ‫‪ .٣‬رەخساندنی هەلومەرج و کەناڵی گونجاو‬ ‫بۆ ئەوەی هاواڵتیانی هەرێم بتوانن لە رێگەیەوە‬ ‫بیروڕاو هەستوسۆزی خۆیان لە رێگەی نوسین‪،‬‬ ‫وێنە‪ ،‬فۆتۆگراڤ‪ ،‬هەر کەرەستەیەکی ئەدەبی‬ ‫و هونەری و چاپ و باڵوکردنەوە دەربخەن‪.‬‬

‫‪ .٤‬رەچاوکردنی مادەی نۆزدەی جاڕنامەی‬ ‫گەردونی مافەکانی مرۆڤ دایناوە بۆ ئازادی‬ ‫رادەربڕین‪.‬‬ ‫‪ .٥‬هاوکاری کردنی کەناڵەکانی راگەیاندن‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانن کاریگەریان هەبێ لەسەر‬ ‫باڵوکردنەوەی کولتووری پێشکەوتووخوازانەو‬ ‫دروستکردنی رای گشتی پۆزەتیڤ کە‬ ‫لەبەرژەوەندی کۆمەڵگادا بێت‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬ئەنجومەنی بااڵی راگەیاندن‪:‬‬

‫دەبێ ئەم ئەنجومەنە سەربەخۆ بێت و‬ ‫ئەرکەکەی بریتی بێ لە رێکخستن و پێشخستنی‬ ‫کاری راگەیاندن لە هەرێمی کوردستان بە پێی‬ ‫پێوەرە مۆدێرنە نێودەوڵەتییەکان‪.‬‬ ‫دەبێ ئامانجی دەستەكە بریتی بێت لە‬ ‫پشتیوانی کردن لە هەموو دەستپێشخەریەکی‬ ‫میدیایی و رەخساندنی ژینگەیەکی لەبارە‬ ‫بۆ کارکردنی راگەیاندن و کۆمەنیکەیشن لە‬ ‫هەرێم‪ ،‬هەروەها گەرەنتی و پاراستنی ئازادی‬ ‫ڕۆژنامەنوسی و راگەیاندن لە چوارچێوەی‬ ‫ركابەری ئازاد و بەتایبەتی‪ .‬ئەرکەکانی دەستە‬ ‫دەبێ بریتی بن لە‪:‬‬ ‫‪ .١‬مۆڵەتی کارکردن دەدات بە پرۆژەکانی‬ ‫راگەیاندن لە هەرێمی کوردستان دادەمەزرێن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬مۆڵەتی کارکردن دەدات بە رۆژنامەنووس‬ ‫و پەیامنێر و کەناڵەکانی راگەیاندنی جیهانی‬ ‫(نوسراو‪ ،‬بینراو و بیستراو) کە دەیانەوێت‬ ‫لە هەرێمی کوردستاندا کار بکەن‪ .‬ناسنامەی‬ ‫تایبەتی کارکردنیان لە سەر خاکی هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆ دەردەکات بۆ ماوەیەکی‬ ‫دیاریکراو و کە قابیلی نویکردنەوە بێت‪،‬‬ ‫هەروەها کار ئاسانیان بۆ دەکات لە رێگەی‬ ‫دەستراگەیشتنیان بە هەواڵی دامودەزگاکانی‬ ‫حکومەت و بانگهێشکردنیان بۆ روماڵکردنی‬ ‫کۆنگرە رۆژنامەوانییەکان و پەیوەندی‬ ‫دروستکردنی بەردەوام لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫‪ .٣‬پێدانی مۆڵەتی کاری وێنەگرتنی‬ ‫تەلەفزیۆن و فۆتۆگراف بۆ ئەو تیمە‬ ‫راگەیاندنکارانەی کە لە دەرەوە دێن بە‬ ‫مەبەستی ئامادەکردنی مادەیەکی میدیایی‬ ‫لەسەر هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫‪ .٤‬چاودێری کردنی مادە ئیعالمییەکانی‬ ‫نێوخۆیی هەرێمی کوردستان و دروست کردنی‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ سەرجەم دامودەزگاکانی‬ ‫حکومەت و هەموو ئەوانەی لەبواری راگەیاندندا‬ ‫کار دەکەن‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬یاسای میدیای ئەلکترۆنی‪:‬‬

‫دانانی یاسایەک بۆ بواری میدیای ئەلکترۆنی‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی دەبێ لە چوارچێوەی‬ ‫رێکخستندا بێت نەک سزا‪ ،‬بە تایبەتی بۆ ئەو‬ ‫پێگەو ماڵپەڕانەی کە لە سنوری دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەتدا دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫هەلومەرجی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیای‬ ‫زانیاری و پەیوەندی کردن وای کردوە واڵتان‬ ‫یاسای تایبەتیان هەبێ بۆ میدیای ئەلکترۆنی‬ ‫و بەتەواوەتی جیا بێت لەو یاسایانەی کە بۆ‬ ‫میدیای تەقلیدی (کاغەز و بینراو و بسیتراوی)‬ ‫دادەنرێت‪ .‬جگە لەو تاوانانەی کە تابعێکی‬ ‫جینایی تەواویان هەیە و یان ئەو هەواڵ و‬ ‫زانیاریی و وتارانەی کاریگەرییان لەسەر ئاشتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی هەیە‪.‬‬

‫دەرئەنجام‪:‬‬

‫لەبەر ئەوەی ژینگەی سیاسی هەرێمی‬ ‫کوردستان پڕە لە ملمالنێی حزبایەتی و‬ ‫میدیاکانیش بە زۆری موڵکی حزبەکانن‪ ،‬بۆیە‬ ‫تەنانەت لەگەیاندنی هەواڵ و زانیاری کە‬ ‫دەبێ بە مەوزوعیەت و بێ الیەنی بگەیەنرێن‪،‬‬ ‫بەداخەوە بوونەتە بەشێک لە پڕوپاگەندە‬ ‫و بازاڕدۆزینەوەی سیاسی و ئایدۆلۆژی بۆ‬ ‫حزبەکانی زاوەنیان‪ ،‬ئەوە چ جای وتار و نوسین‬ ‫و راپۆرتی رۆژنامەوانی‪ ،‬کە تێیاندا کەمترین‬ ‫هەست دەکرێ بە پەیڕوەکردنی بەرپرسیارێتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لە پەیام و سیاسەتی میدیایی ئەو‬ ‫کەنااڵنە‪.‬‬ ‫لە نەبوونی دامەزراوەیەکی میدیایی‬ ‫سەربەخۆ و رێکخراوی پیشەیی راستەقینە‪،‬‬ ‫کە بتوانێ رێز لە ئازادی رادەبڕین و مافی‬ ‫هاواڵتیان بۆ وەرگرتنی هەواڵی وزانیاری‬ ‫مەوزوعی‪ ،‬ئەو کەنااڵنەی کە سەربەحزبەکانن‬ ‫هەمیشە وەک کەرەستەیەک بۆ پشێوی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و شێواندنی راستیەکان و دنەدان‬ ‫بە ملمالنیی و چەسپاندنی کولتووری رق و‬ ‫کینە دەمێننەوە‪ ،‬و ئاشتەوایی و پێکەوە ژیان‬ ‫لەم هەرێمەدا دەخەنە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫تاکەچارەسەر بۆ دەرباز بوون لەو دۆخە‪،‬‬ ‫پڕکردنەوەی ئەو کەلێنە یاسایانەیە لە‬ ‫بواری کاری میدیایی‪ ،‬بەاڵم یاساکان دەبێ‬ ‫بۆ رێکخستن بن‪ ،‬نەک بە گیانی سزا و‬ ‫تۆڵەسەندنەوە داڕێژرابن‪.‬‬

‫��� ن��س �ێ� پ�‬ ‫�‬ ‫ێ‬ ‫ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪17‬‬

‫لە پەراوێزی کۆوانەکانی سروشتناسیی ئەڕستۆدا‬ ‫پێش دەستپێک‬ ‫ئەوەی لە خوارەوە دەیخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫شەرحی کورت کورتی کتێبی فیزیکای‬ ‫ئەڕستۆیە؛ لە شەرحەکەدا بە پلەی یەک‪،‬‬ ‫قەرزارباری د‪.‬عیرفان مستەفام؛ دەکرێت‬ ‫بڵێین کۆی نووسینەکە‪ ،‬لەژێر چاودێری‬ ‫ئەودا نووسراوە‪ ،‬وە ئەگەر ئەو نەبوایە‪ ،‬ئەم‬ ‫نووسینەش بوونی نەدەبوو؛ ئەمە تێڕامانە لە‬ ‫فیزیکا لە ئاوێنەوە‪.‬‬

‫هاوار بەرزنجی‬

‫هۆکاری ئارمانجی‬

‫(‪)final cause‬‬ ‫دوا ئارمانج‪ ،‬یان دەکرێت بپرسین ئەو‬ ‫مەبەستە چییە کە بازنەکەی بۆ دروستکراوە؟‬ ‫ئێمە چ ئیشکێمان بە بازنەکە هەیە؟ واتە‬ ‫ئەگەر پێویستیی دروستکردنی بازنەکە‬ ‫نەبوایە‪ ،‬ئێمە بازنەکەمان دروست نەدەکرد‪.‬‬

‫دەستپێك‬

‫فیزیکا وەکو کتێبێک‪ ،‬مەرجەعێک کە هەتا‬ ‫ئێستاش شایەنی ئەوەیە بۆی بگەڕێینەوەو‬ ‫دەست و پەنجەی لەگەڵدا نەرم بکەین‪.‬‬ ‫کتێبێک کە هەتا سەردەمی گالیلیۆ (‪-١٥٦٤‬‬ ‫‪ )١٦٤٢‬بەسەر بیرکردنەوەی ڕۆژئاوادا زاڵە‪.‬‬ ‫فیزیکا جیاوازە لەو فیزیکەی دونیای مۆدێرن‬ ‫پێی ئاشنایە‪ ،‬واتە فیزیکا شەرحی سروشتە‬ ‫بە مێتافیزیک؛ فیزیکە بە چاوی ئەڕستۆی‬ ‫گریگی؛ فیزیکی مۆدێرن مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هیوالدا دەکات‪ ،‬هۆکارەکانی تر بۆ ئەو مایەی‬ ‫بایەخ پێدان نین‪ .‬هێندە بەسە ئەو قەولەی‬ ‫هایدگەر بهێنینەوە کە دەڵێت‪ ،‬فیزیای‬ ‫ئەڕستۆیی جیاوازە لەو زانستە فیزیایەی‬ ‫کە ئەمڕۆ ئێمە پێی ئاشناین‪ ،‬لەبەر ئەو‬ ‫حەقیقەتەی کە فیزیای ئەڕستۆ فەلسەفەیە‪،‬‬ ‫لێ فیزیای مۆدێرن زانستێکی تاقیکارییە و‬ ‫فەلسەفەیەک دەکاتە پێشگریمانەی خۆی‬ ‫(‪Martin Heidegger, The‬‬ ‫‪Principle of Reason, trans.‬‬ ‫‪.)٦3 ,Reginald Lilly‬‬ ‫ئەڕستۆ سێ پۆلبەندی بۆ مەعریفە دەکات‪،‬‬ ‫بە دیدی ئەو‪ ،‬شتەکان یان جووڵەدارن‪ ،‬یان‬ ‫بێجووڵەن؛ وە یان جیابووەن (دابڕاو‪-‬مفارق)‪،‬‬ ‫یان جیانەبووەن (دانەبڕاو‪-‬غیر مفارق)‪.‬‬ ‫مەعریفە بە شتە جووڵەدار و جیانەبووەکان‬ ‫بریتییە لە فیزیک؛‬ ‫مەعریفە بە شتە بێجووڵە و جیابووەکان‬ ‫بریتییە لە ماتماتیک؛‬ ‫شتە بێجووڵە و جیانەبووەکانیش‬ ‫مێتافیزیک (بڕوانە‪ :‬ارسطو‪ ،‬در آسمان‪،‬‬ ‫ترجمە‪ :‬اسماعیل سعادت ص‪.)١١‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا دەبێتە پرسیار ئەوەیە کە‬ ‫ئەڕستۆ شتە بێجووڵەکان بە فیزیک دانانێت‪،‬‬ ‫واتە دەکرێت بڵێین ئەو شتی ڕەقی (جامد)‬ ‫پێ فیزیک نییە؛ واتە تۆ بڵێیت ئەو جگە لە‬ ‫شلە و هەوا‪ ،‬ڕەقی پێ بابەتێک نەبووبێت‬ ‫بۆ فیزیک؟! یان بڵیین نا‪ ،‬لەو ڕووەوە کە‬ ‫شتی ڕەقیش لە پێکهاتوویدا عالەمێکی پڕ لە‬ ‫جووڵەو هەرگیز نەوەستاوە‪ ،‬بۆیە ڕەقیشی‬ ‫هەر پێ جووڵە دار بووە‪ .‬ئەم شتە لە فیزیای‬ ‫کوانتەمی بە تەواوی سەلمێندراوە‪ ،‬لە پشتی‬ ‫پەردەوە‪ ،‬عالەمێک هەیە سەراپا جووڵەیەکی‬ ‫ئەزەلی هەیە و هەرگیز ناوەستێت‪.‬‬

‫هۆکار ئەو شتەیە کە دەبێتە هۆی‬ ‫هێنانەدی شتێک (شت وەکو ئەنجام)؛ هۆ‬ ‫و ئەنجام(‪ )Causality‬مەسەلەیەکی‬ ‫گرنگی ناو مێتافیزیکە و‪ ،‬لە ئەڕستۆوە‬ ‫بۆ هیوم و هیگڵ درێژدەبێتەوە‪ .‬زانست‬ ‫بە هۆکارەکان لە زانست بە ئەنجامەکان‬

‫فیزیکا‬ ‫کتێبی ‪١‬‬ ‫§‪١‬‬ ‫بە دیدی ئەڕستۆ‪ ،‬لە هەر توێژینەوەیەکی‬ ‫زانستیدا‪ ،‬بۆ ناسینی هەر ئۆبژەیەک‬ ‫مەعریفەمان‬ ‫دەبێت‬ ‫(‪،)object‬‬ ‫سەبارەت بە سێ شت هەبێت‪:‬‬ ‫بنەماکان (‪،)principles‬‬ ‫هۆکارەکان (‪،)causes‬‬ ‫توخمەکان (‪.)elements‬‬ ‫لە سەرەتای پەرەگرافەکەدا‪ ،‬ئەڕستۆ‬ ‫هەرسێکیان پێکەوە دەهێنێت؛ لێ‪ ،‬چەند‬ ‫دێڕێک دوای ئەوە‪ ،‬بنەماکان و هۆکارەکان‬ ‫لەگەڵ یەک و توخمەکانیش بەجیا لەو‬ ‫دووانە باس دەکات‪ .‬ئەو دەڵێت‪ ،‬ئێمە کاتێک‬ ‫پێمان وایە بابەتێک دەناسین‪ ،‬کە لەگەڵ‬ ‫هۆ یەکەمینەکان و بنەما یەکەمینەکاندا‬ ‫شوناسمان پەیداکردبێت و‪ ،‬وە تەحلیلمان‬ ‫هەتا سادەترین توخمەکان بردبێت‬ ‫(‪.)١8٤a١٢-١8٤a١0 ,١,١ Physics‬‬ ‫لێرەدا دوو پرسیار دێتە ئاراوە کە شایەنی‬ ‫هەڵوەستە لەسەر کردنە‪ ،‬باشە ئەگەر لەو‬ ‫دووانەوە بگەین بە توخمەکان‪ ،‬دەکرێت‬ ‫بڵێین کە ئەو دووانە هۆن و توخمەکانیش‬ ‫دەرەنجام؟ یان ئایا لەو دووانەوە دەتوانین‬ ‫بگەینە توخمەکان؟‬ ‫بەاڵم ئەم سەفەرە دەبێت چۆن و لە‬ ‫کوێوە دەست پێ بکات؟! الی ئەڕستۆ ئەم‬ ‫سەفەرە دەبێت لەو شتانەوە دەست پێ‬ ‫بکات کە قابیلی ناسینن (‪)knowable‬‬ ‫و ڕوونن‪ ،‬بۆ ئەو شتانەی کە بەسروشت‬ ‫ناسراوتر و ڕوونترن‪ .‬چونکە‪ ،‬ئەوەی بۆ‬ ‫ئێمە مایەی ناسینە (ڕەنگە بەسروشت وا‬ ‫نەبێت)‪ ،‬ئەو شتە نییە کە بەڕەهایی وە لە‬ ‫خۆیدا مایەی ناسینە (‪,١,١ Physics‬‬ ‫‪ .)١8٤a٢١-١8٤a١7‬ئەمە کێشەیەکی‬ ‫گەورەی ئەپیستمۆلۆژیایە و ئێمە لێرەدا‬ ‫لەسەری ناوەستین‪.‬‬ ‫باشە چ شتێک بۆ ئێمە مایەی ناسین و‬

‫یەکەمین پەڕەی کتێبی فیزیکا‪ ،‬چاپی ئۆکسفۆرد‪18٣٧ ،‬‬

‫دووەم‪ :‬بنەماکان‬

‫ڕوونترە؟! وەاڵمی ئەڕستۆ شتە تێکەڵەکانن‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئەو سەفەرە دەبێت لە گشتەوە‬ ‫(‪ )whole‬بۆ بەش (‪ )part‬بێت‪ .‬چونکە‬ ‫گشت ئەم ئەدگارانەی تێدایە‪:‬‬ ‫‪ .١‬بۆ ئیدراکی هەستەکی ناسراوە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی بەشەوە‪ ،‬کە زیاتر بۆ عەقڵ‬ ‫مایەی ناسینە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬گشت‪ ،‬بەشی لەخۆیدا هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫ئەو پێی وایە کە دەکرێت ناو و پێناسە‪،‬‬ ‫وەکو مەسەلەی گشت و بەش چاو لێبکەین‪.‬‬ ‫وە بۆ ڕوونکردنەوی ئەم بابەتە‪ ،‬نموونەی‬ ‫بازنە دەهێنێتەوە‪ ،‬بازنە بەشێوەیەکی ناڕوون‬ ‫دەاللەتە لە گشت‪ ،‬لەکاتێکدا پێناسەکردن‬ ‫بازنە دەبەستێتەوە بە بەشەکانیەوە‪.‬‬ ‫ئێستا با بێینە سەر ناسینی هەریەکە لەو‬ ‫سیانە‪:‬‬

‫یەکەم‪ :‬هۆکارەکان‬

‫گرنگتر و لەپێشترە‪ .‬چونکە تۆ لێرەدا‬ ‫لەگەڵ هۆکارەکاندا دەرگیریت کە دەبنە هۆی‬ ‫هێنانەدی شتێک‪ .‬واتە تۆ هەتا هۆکارەکانی‬ ‫نەشونماکردنی ڕووەک نەناسیت‪ ،‬ڕووەکیشت‬ ‫بە تەواوی نەناسیوە‪.‬‬ ‫بابەتی هۆکارێتی هەروا سادە نییەو‬ ‫لە مێتافیزیکادا جەدەلی زۆری لەسەرە‪.‬‬ ‫بە گوزەشتکردن لە ئەڕستۆ‪ ،‬هیوم لەو‬ ‫باوەڕەدایە کە ئێمە هیچ بەڵگەیەکمان‬ ‫نییە بۆ هۆو ئەنجام؛ ئەوەی کە هەمیشە‬ ‫دەبینین خۆر لە خۆرهەاڵتەوە هەڵدێت‪،‬‬ ‫ئەوەیە کە خومان پێوە گرتووە‪ ،‬بەوەی‬ ‫کە هەمیشە دەبێت لەوێوە دەرکەوێت‪،‬‬ ‫هیچ کەس ناتوانێت دڵنیابێت لەوە کە‬ ‫سبەینێش هەر لەوێوە هەڵدێتەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەیە تەنها ئینتیباعە (‪)impressions‬‬ ‫و بەس‪ .‬بەڵگەی هیوم بۆ ڕەدکردنەوەی هۆو‬ ‫بەرهۆ لەوەدا چڕدەبێتەوە کە‪ ،‬ئەگەر هۆو‬ ‫ئەنجام دوو ڕووداوی جیاواز بن‪ ،‬ئەوا‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەندییەک لەنێوانیاندا نییە‪ .‬ژەهرو مردن؛‬ ‫مشارو دار؛ ئاگرو دار؛ دوو شتی جیان لە‬ ‫یەکتر‪ ،‬کەواتە نابنە هۆو ئەنجامی یەکتر؛‬ ‫ئەگەر بڵێین یەک شتن‪ ،‬دیسانەوە هۆ و‬ ‫ئەنجامێک بوونی نابێت‪( .‬هۆكارهكان الی‬

‫ئەوەی کە هەمیشە دەبینین‬ ‫خۆر لە خۆرهەاڵتەوە‬ ‫هەڵدێت‪ ،‬ئەوەیە کە خومان‬ ‫پێوە گرتووە‪ ،‬بەوەی کە‬ ‫هەمیشە دەبێت لەوێوە‬ ‫دەرکەوێت‪ ،‬هیچ کەس ناتوانێت‬ ‫دڵنیابێت لەوە کە سبەینێش‬ ‫هەر لەوێوە هەڵدێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی هەیە تەنها ئینتیباعە‬ ‫ئهرستۆ ئهوانهن كه ههبوویهك لێیانهوه دێته‬ ‫بوون‪ .‬واته هۆكارهكان هیچ پهیوهندیهكیان‬ ‫به كارتێكردن و كارتێكرانهوه نییه‪،‬‬ ‫كارتێكردن و كارتێكران له كردهدا ههیه نهك‬ ‫له هاتنهبووندا‪ .‬دار به ئاگر دهسوتێت‪ .‬ئاگر‬ ‫كارتێكهرهو دار كارتێكراوه لێرهدا هیچ شتێك‬ ‫نههاتووهته بوون بهاڵم چوار هۆكارهكهی‬ ‫ئهرستۆ ئهوانهن كه شتێكییان لێدێتهبوون‪.‬‬ ‫بۆیه لێكدانهوه هۆكاره ئهرستۆییهكان كه‬ ‫به كارتێكهرو كارتێكراو ههڵهیه‪ .‬زیادکراوی‬ ‫د‪.‬عیرفان مستەفا)‪.‬‬ ‫هیگڵ‪ ،‬وەکو ترۆپکی ئایدیاڵیزمی‬ ‫ئەڵمانی‪ ،‬لە فەلسەفەکەی خۆیدا‪ ،‬هۆکارێتی‬ ‫خۆی دەگۆڕێتەوە بە سێکوچکەی‬ ‫دایەلێکتیک (تێز‪ ،‬ئەنتی‪-‬تێز‪ ،‬سێنتێز)‪.‬‬ ‫من لە نامەیەکدا کە بۆ گەورە هیگڵناسی‬ ‫ئێڕانم نارد (د‪.‬محمد مهدی اردبیلی)‪ ،‬تێیدا‬ ‫پرسیارم سەبارەت بەم مەسەلەی لێکرد‪،‬‬ ‫ئەویش لە وەاڵمدا نوسیبووی‪ ،‬هیگڵ‬ ‫دەیەوێت لەڕێی دایەلێکتیکەوە لەو یارییە‬ ‫کۆنەی “مشک و پشیلە”ی هۆکارێتی دەرباز‬ ‫ببێت‪ .‬دایەلێکتیک الی ئەو‪ ،‬مۆنۆلۆگە و تێز‬ ‫بۆ ئەوەی دەست بکات بە جووڵە و گەشە‪،‬‬ ‫لەناو خۆیدا دژەکەشی هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫بەڕای من‪ ،‬کێشەی گەورەی هۆکارێتی‪،‬‬ ‫کێشەی شوێن‪-‬کاتە‪ ،‬لەو شوێن و کاتەی هۆ‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬ئەنجام نییە و‪ ،‬لەو شوێن و‬ ‫کاتەش ئەنجام هەیە‪ ،‬هۆ دیار نییە‪.‬‬ ‫زانست‪ ،‬بەتایبەت فیزیا‪ ،‬تایبەتتر کوانتەم‬ ‫میکانیک؛ وەکو تازەترین و‪ ،‬ترۆپکی زانست‪،‬‬ ‫پاڵپشتی لە هۆکارێتی ناکات و‪ ،‬دوا لێدانی‬ ‫خۆی دەدات لەو قانوونە سروشتیەی‬ ‫لەسەر هۆکارێتی بونیاد نراوە؛ بە گوێرەی‬ ‫پرەنسیپی نادڵنیایی هایزنبێرگ بێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەرگیز ناتوانین شوێن و خێرایی پارتیکڵ‬ ‫لە هەمانکاتدا بپێوین‪ ،‬خێرایی بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫شوێن دەگۆڕێت‪ ،‬شوێن بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫خێرایی دەگۆڕێت‪ .‬ئەم بنەمایە وەکو‬ ‫بنەڕەتیترین بنەمای کوانتەم میکانیک‪ ،‬دژ‬ ‫دەوەستێتەوە لەگەڵ ڕەهایی شوێن‪-‬کاتی‬ ‫فیزیای کالسیکو‪ ،‬هۆکارێتی ڕەد دەکاتەوە‪،‬‬ ‫لە عالەمە کوانتەمییەکەدا‪ ،‬ئەگەری هەیە‬ ‫شتێک ڕووبدات‪ ،‬بەبێ ئەوەی هیچ هۆکارێکی‬ ‫هەبێت؛ لەو عالەمە حیرەتهێنەرەدا ئەوەی‬ ‫هەیە تەنها ئەگەرترین ئەگەرە‪.‬‬

‫هۆکارەکان الی ئەڕستۆ ئەمرێکی‬ ‫پێشینەن (‪ )a priori‬بۆ بوونی هەرشتێک‬ ‫لێرەدا (‪ .)res‬ئەو هۆکارەکان چوار‬ ‫بەشن؛ دوو دانەی یەکەمیان (ماتەریی و‬ ‫فۆرمیی) ئەزەلین و هەر هەبوون؛ ئەڕستۆ‬ ‫لە سەلماندی ئەوەی کە ماتەر هەر هەبووە‬ ‫پەیڕەی لە پارمەندیس دەکات کە پێی وایە‬ ‫لە هیچەوە هیچ بەرهەم دێت‪.‬‬

‫هۆکاری ماتەریی (‪)hyle‬‬

‫هۆکاری ماتەریی وەاڵمگۆی ئەو پرسیارە‬ ‫کە پرسیار چەندێتی ئەو پێکاتووە دەکات‪.‬‬ ‫یەکەمین شت‪ ،‬بوونی ماددە سەرەتاییەکانە‬ ‫(الی هیراکلیتوس ئاگرە و‪ ،‬الی تاڵیس‬ ‫ئاو و‪ ،‬الی ئەناکسیمنس هەوا) وە ماتەر‬ ‫بوونێکی هێزەکییە(پۆتێشناڵ ‪ -‬بالقوە)‪.‬‬ ‫ماتەر لە دروستکردنی بازنەدا‪ ،‬بوونی‬ ‫ئاڵتوونە کە پێویستە بۆ دروستکردنی‬ ‫بازنەکە‪ .‬باشە ئەوە چییە وا دەکات‬ ‫بازنەیەکی ئاڵتون لەگەڵ بازنەیەکی برۆنزیدا‬ ‫کە هەمان فۆرمیان هەیە‪ ،‬بەاڵم لێکجیا بن؟!‬ ‫وەاڵمەکە هۆکاری ماتەرییە‪ ،‬ئەو دوو بازنەیە‬ ‫لە دوو ماتەری جیا دروست بوون‪ .‬کە فۆرم‬ ‫یەک دەگرێت لەگەڵ ماتەردا‪ ،‬لە هەمەکییەوە‬ ‫دەبێته هەندەکی و ڕەنگ و بۆنی ئەو ماتەرە‬ ‫وەردەگرێت (د‪.‬محەمەد کەمال‪ ،‬مێتافیزیکی‬ ‫ئەڕستۆ‪ ،‬ل‪.)8٦‬‬

‫هۆکاری فۆرمیی (‪)morphe‬‬

‫وەاڵمگۆی چییەتی هەبووەکەیە؛‬ ‫شێوەپێدانە بە ماددەکە‪ .‬الی ئەڕەستۆ‪،‬‬ ‫هیوال (‪ )hyle‬ماتەرێکی لە فۆرم بەدەرە‪،‬‬ ‫واتە فۆرمێکی سەربەخۆ یان سەرەتاییە‬ ‫(‪ .)materia prima‬فۆرم بوونێکە‬ ‫کردەکی (ئاکچواڵ ‪ -‬بالفعل)؛ لێ کاتێک‬ ‫ئەم فۆرمە دەرگیردەبێت لەگەڵ ماتەردا‪،‬‬ ‫دەبێت بە هیلۆمۆرفی (‪hyle-mor-‬‬ ‫‪ ،)phe‬لێرەدا فۆرم لە هەمەکییەوە دەبێتە‬ ‫هەندەکی و ماتەریش لە دوورەوە دەبێتە‬ ‫نزیک و دیاریکراو و‪ ،‬الیەنە ماتەرییەکەی‬ ‫دەیکات بە هەبووەیەکی نێو شوێنکات‬ ‫(‪.)res‬‬ ‫ئەم دوو هۆکارە‪ ،‬بەرپرسی ئەدگار و‬ ‫ڕەفتاری بوونن (‪)entities‬؛ ئێمە بۆ‬ ‫کردەی خەلقکردن بەالیەنی کەمەوە ئەو دوو‬ ‫هۆکارەمان دەوێت‪ ،‬ماتەر توانای وەرگرتنی‬ ‫فۆرمی هەیە‪ ،‬لێ ئەو دووانە خۆیان ناتوانن‬ ‫ئەم کارە بکەن! بۆ ئەوەی ئەم کردارە ڕوو‬ ‫بدات‪ ،‬پێویست بە بکەرێک دەکات‪ .‬واتە‬ ‫ئەوەی کە لە پشتی ئەم دوو هۆکارەوە‬ ‫کار دەکات‪ ،‬بریتییە لە هۆکاری کارایی و‬ ‫هۆکاری ئارمانجی(‪Stanford ency-‬‬ ‫‪clopedia of philosophy, Ar‬‬‫‪istotle’s Natural philosophy,‬‬ ‫‪.)the four causes‬‬

‫هۆکاری کارایی‬

‫(‪)efficient cause‬‬ ‫وەاڵمگۆی پرسیاری کێ یە؛ واتە هۆکاری‬ ‫کارایی‪ ،‬بوونی بکەرێکە بۆ ئەوەی کارەکە‬ ‫ئەنجام بدات‪ .‬ئاڵتوون وەکو ماتەر‪ ،‬کە‬ ‫فۆرم وەردەگرێت و دەبێتە بازنە‪ ،‬لێ خۆیان‬ ‫ناتوانن ئەم کارە بکەن‪ ،‬ئەوەی ئەم کردەیە‬ ‫ئەنجام دەدات‪ ،‬بوونی بکەرێکە‪.‬‬

‫بنەماکان کردەکە دروست ناکەن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کردەکە وا لێدەکات بەوجۆرە بێت؛ واتە‬ ‫بنەماکان جۆر دیاری دەکەن‪ .‬بنەما وەکو‬ ‫پێوەر (معیار) کاردەکات‪ ،‬دەستنیشانی ئەو‬ ‫شتە دەکات (ناسنامەی ئەو شتە دیاری‬ ‫دەکات) کە وایە‪ ،‬یان وا نییە‪ .‬بنەماکان یاسا‬ ‫گشتییەکانن‪ ،‬وە ڕێککەوتنین (ئیتیفاقین)‪.‬‬ ‫نموونەی بنەما‪ ،‬وەکو مەتر‪ ،‬یاسا فیزیاییەکان‬ ‫و‪ ،‬چوار کردارەکان (‪... ،)÷ ،x ،- ،+‬هتد‪.‬‬ ‫خەسڵەتێکی گرنگری بنەماکان بریتییە لە‬ ‫مەحرومییەت (‪ ،)privation‬واتە پاش‬ ‫ئەوەی کە دەستنیشانی سیفاتێک دەکات بۆ‬ ‫شتێک‪ ،‬ئیتر ئەو شتە دادەماڵێت لە سیفاتی‬ ‫تر(‪Aristotle’s physics, Books‬‬ ‫‪.)I to IV, sparknotes.com‬‬ ‫باروخ سپینۆزا‪ ،‬وتەیەکی گرنگی هەیە‬ ‫کە دەڵێت (‪Omnis determinatio‬‬ ‫‪ )est negatio‬کە ئەگەر بکرێت بە‬ ‫کوردی وای لێدێت‪“ :‬هەر دەستنیشانکردنێک‬ ‫نەفیکردنە”‪ .‬تۆ کاتێک دەڵێیت ئەمە‬ ‫ئەڕستۆیە‪ ،‬ڕاستەوخۆ ئەڕستۆت نەفیکردووە‬ ‫لە بوون بە کەسی تر‪ .‬منداڵ لە سەرەتادا‬ ‫وا دەزانێت هەر پیاوێکی بینی باوکییەتی‬ ‫و هەر ژنێکی بنین دایکییەتی‪ ،‬لێ دواتر‬ ‫هەریەکەیان لەوانی تر جیادەکاتەوە کە‬ ‫دایک و باوکی ئەو نین (‪,١,١ Physics‬‬ ‫‪ .)١8٤b١٤-١8٤a٢٢‬واتە کە دەستینیشانی‬ ‫دایک و باوکی خۆی کردەوە‪ ،‬ڕاستەوخۆ‬ ‫ئەوانی تر نەفی دەکات کە دایک و باوکی‬ ‫بن‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬توخمەکان‬

‫لە شیکردنەوەی پێکهاتەیەکدا‪ ،‬دەگەینە‬ ‫توخمەکان‪ ،‬واتە بچووکترین یەکە توخمە‪.‬‬ ‫کە لێکیان دەدەین‪ ،‬ماددەی شتەکە دەهێننە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬وە دەکەوێتە ناو هیوالوە (‪)hyle‬‬ ‫و‪ ،‬ڕوڵ دەبینێت لە فۆرمبەخشین بە هاتنە‬ ‫ئارای شتێک‪ .‬پێکهاتە لە دوو توخم زیاترە‪،‬‬ ‫لێ ناپێکهاتە یەک توخم‪ .‬توخمەکان‬ ‫پەیوەندی سەرەکییان لەگەڵ هۆکاری‬ ‫ماتەرییدا هەیە‪ ،‬چونکە هۆکاری ماتەریی‬ ‫بە پلەی یەک دەرگیرە لەگەڵ ماددەکان و‬ ‫پێکهاتووەکانیان‪ .‬توخم بنەمای هیوالیە و‬ ‫ئێمە کە باس لە توخم دەکەین‪ ،‬ڕاستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ هیوالدا سەروکارمان هەیە‪.‬‬ ‫بۆ نووسینی ئەم بابەتە سوود لەم‬ ‫سەرچاوانە وەرگیراون‪:‬‬

‫‪- Physics, Aristotle, Translated‬‬ ‫‪by R. P. Hardie and R. K. Gaye‬‬ ‫‪- Stanford encyclopedia of phi‬‬‫‪losophy, Aristotle’s Natural phi‬‬‫‪losophy‬‬ ‫‪- Aristotle’s physics, Books I to‬‬ ‫‪IV, sparknotes.com‬‬

‫ کۆوانەکانی سروشتناسیی ئەڕستۆ‪،‬‬‫لێکچەری یەکەم‪ ،‬د‪ .‬عیرفان موستەفا‪.‬‬ ‫‪ -‬مێتافیزیکی ئەڕستۆ‪ ،‬د‪.‬محەمەد کەمال‬

‫بە گوێرەی پرەنسیپی‬ ‫نادڵنیایی هایزنبێرگ بێت‪،‬‬ ‫ئێمە هەرگیز ناتوانین‬ ‫شوێن و خێرایی پارتیکڵ‬ ‫لە هەمانکاتدا بپێوین‪،‬‬ ‫خێرایی بدۆزینەوە‪ ،‬شوێن‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬شوێن بدۆزینەوە‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫دەق و پڕۆژەی ڕەخنەیی‬ ‫ئەندێشەی دەرەوە‬ ‫هاوار محەمەد دەینووسێت‬

‫نیهاد جامی‬

‫دەرەوە کوێیە؟‬ ‫(‪)1‬‬ ‫فەیلەسوفى فەرەنسى میشێل فۆکۆ‬ ‫لە وتارێکى قووڵ و گرنگیدا بە ناوى‬ ‫“ئەندێشەى دەرەوە”‪ ،‬دەربارەى فیکر و‬ ‫ئەدەبیاتى “مۆریس بالنشۆ”‪ ،‬سکێچى‬ ‫مۆدێلێکى دیکەى بیرکردنەوە دەکێشێت‬ ‫کە بە چەمکە تەقلیدییە باوەکانى نێو‬ ‫فیکرى ڕۆژئاوایى‪ ،‬وەکو ڕۆح‪ ،‬جەوهەر‪ ،‬سوبێکت‪ ،‬دیالەکتیک‪ ،‬ناوەوە بارگاوى‬ ‫نەبووە و دیارینەکراوە‪ ،‬بەڵکو بیرکردنەوەیەکى دیکەیە لە دەرەوەى ئەم‬ ‫چەمکانە لە خودى “دەرەوە” کە هاوکات “دەرەوەى خود”یشە‪ .‬لەم مۆدێلەدا‬ ‫فیکر لەبرى ئەوەى بیرکردنەوەى سەتحى و ئەبستراکت بێت (بەناوى عەقڵى‬ ‫گەردوونى و گەشتى ڕۆح و هتد) لە شتە قووڵەکان‪ ،‬بیرکردنەوەى قووڵە لە‬ ‫سەتحەکان و شتەکانى سەر ڕووتەختەکان‪ .‬بە بڕواى فۆکۆ ئەدەبیاتى بالنشۆ‬ ‫زمانێکە کە لە دوورترین پنت لە خۆیەوە جێگیر دەبێت‪ ،‬دەاللەتى ئەم ڕستەیە‬ ‫“سەتح” دەخاتە جێگاى “قوواڵیى”‪ .‬سەتح ئەوە نییە تەنیا ئاسۆیى و سادەیە‪،‬‬ ‫ناکۆتا و بێ ئامانجە‪ ،‬بەڵکو ڕەنگە ستوونییش بێت‪ ،‬بەاڵم هێشتا هەر وەکو‬ ‫قووڵیى سەتح‪ ،‬یان ناوەوەى دەرەوە دەمێنێتەوە و پڕیشە لە قەد و لۆچ‪.‬‬ ‫مادام هێشتایش باس لە ناواخن و دەرەوە دەکەین داخۆ ئەمە هەر دوالیزمە‬ ‫تەقلیدییەکەى “ناوەوە‪-‬دەرەوە” نییە؟ پێناسەى ژیل دۆلۆز بۆ “دەرەوە” الى‬ ‫فۆکۆ و بالنشۆ ئەوەیە کە دەرەوە هاوکات “دەرەوەى دەرەوە” و “دەرەوەى‬ ‫دەرەکێتی”یە‪ ،‬واتا ئەم “دەرەوە” هەم لە دەرەوەى دوالیزمى ناوەوە‪-‬دەرەوەیە‬ ‫و هەمیش “دەرەوە” لە دەرەوەى دەرەکێتیى ئەم دووانەیە لە یەکترى‪.‬‬ ‫“ئەندێشەى دەرەوە” لەالیەک لە دەرەوەى “دەرەوە”ەکەى نێو دووالیزمى‬ ‫“ناوەوە‪-‬دەرەوە”یە؛ لەالیەکیتر‪ ،‬لە دەرەوەى دەرەکێتیى دوو شتە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫قسە و بینین‪ .‬گەر قسە و بینین لە دەرەوەى یەکترى بن‪ ،‬بینین قسە نەبێت‬ ‫و قسە بینین نەبێت‪ ،‬بەڵکو لەیەک دەرەکى بن بەاڵم هەردووکیان دیاریکراو و‬ ‫خاوەن فۆڕم و سنووردار بن‪ ،‬ئەوا “دەرەوە” لەم ماناى دەرەکێتییە تێدەپەڕێت‬ ‫و وەکو دەرەوەى دیارینەکراو و بێفۆڕم و مەجازى دەمێنێتەوە‪ .‬سوبێکت هیچ‬ ‫نییە و ناتوانێت هەبێت ئەگەر شتێک لە دەرەوە بەرینەکەوێت‪ ،‬یان بەر شتێک‬ ‫نەکەوێت لە دەرەوە‪ ،‬بەاڵم شتێک کە بە تەواوى لەو فەزا دیارینەکراوەوە‬ ‫دێت‪ .‬الى بالنشۆ بیرکردنەوەى سوبێکت وەک ڕۆحى ئەفاڵتوونى نییە خۆى‬ ‫خۆى بجوڵێنێت‪ ،‬بەڵکو شتێکى گەورە یان بچووک ناچارى دەکات وریاى‬ ‫بکاتەوە و بیجوڵێت‪ ،‬ئەم بزاوتنە جوڵەیە بە ئاراستەى دەرەوەى خۆیدا؛ وەها‬ ‫کردارێک سوبێکت دەباتە دەرەوە خۆى‪ .‬بەم جۆرە سوبێکت لەبرى ئەوەى‬ ‫کۆببێتەوە و بەسەر خۆیدا چڕببێتەوە تا “منى بیرکەرەوە” شتێک بڵێت‪ ،‬لە‬ ‫فەزا دیارینەکراوەکاندا باڵودەبێتەوە و پەڕاگەندە دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم لۆژیکە دژە لۆژیکە بۆ دەسەاڵتیش هەر ڕاستە‪ .‬الى فۆکۆ دهرهوه‬ ‫و ناوهوه دوو كاتیگۆریای وێنهیی نین كه له شوناسێكدا یهك بگرن‪ ،‬بهڵكو‬ ‫هێز لهگهڵ هێزگەلێكی تردا دهچێته پهیوهندییهوه‪ ،‬هێز كردهیه لهسهر كردە‪،‬‬ ‫بهمهش لهجیاتی یهكگرتنى هێزەکان له یهك شوناسدا‪ ،‬پنته پهرژ و باڵوهكان‬ ‫دروست دهكهن‪ .‬گرنگ ئهسڵی هێز نییه‪ ،‬بهڵكو مومارهسهی هێزه‪ ،‬هێز‬ ‫ههمیشه له دهرهوهیه‪ ،‬ئهوهیه كه دهنوێنرێت‪ ،‬هێز كاریگهری دانانه لهسهر‬ ‫هێزێكی دیكه و كارتێكرانه لهالیهن هێزێكی دیكهوه‪ ،‬ههر هێزێكیش له یهك‬ ‫كاتدا ههڵگری ئهم دوو ڕهگهزهیه‪ ،‬ههر بۆیه دهسهاڵت خاوهندارێتیی هێز‬ ‫نییه بهڵكو مومارهسهی هێزه له ملمالنێ و بهریهككهوتندا‪ .‬پهیوهندییهكانی‬ ‫دهسهاڵت تۆڕه یهكداچووهكان و ئهپاراتوسهكانه‪ ،‬پهیوهندییه لۆكاڵی و‬ ‫ناجێگرهكانه‪ ،‬جوڵهی بهردهوام و گواستنهوه و پهیوهندییه لهنێوان پنته‬ ‫جیاوازهكان و شوێنه دیارینهكراوهكاندا‪ ،‬بهم مانایه دهسهاڵت ستراتیژییهته‪،‬‬ ‫مومارهسهیه له دهرهوهی بونیادهكان‪ ،‬یان به قهولی دۆلۆز “ستراتیژه شوناس‬ ‫نادیارهكانه“‪.‬‬ ‫دهكرێت به كۆمهكی دۆلۆز بونیاد الی فوكۆ دیاری بكهین‪ :‬بونیاد بریتییه‬ ‫له دوو پێكهاته‪ ،‬ئهوهی دهبینرێت و ئهوهی گوزارشتی لێ دهكرێت‪ ،‬ئهوی‬ ‫بكهوێته نێو بونیادهوه له ڕێگهی ئهم دوو ڕهگهزهوه دێت‪ ،‬ئهوهی بكهوێته نێو‬ ‫ئهم دوو ڕهگهزهوه دهبێته بهشێك له بونیاد‪ ،‬ئهم بونیادهیش هیچ نییه جگه‬ ‫له مهعریفه‪ .‬مهعریفه بریتییه لهوهی كه دهبینرێت و لهوهی كه گوزارشتی لێ‬ ‫دهكرێت‪ ،‬ههر یهكێك لهم دوو الیهنه دوو ڕهگهز و كهرهسته و بابهت و زاتی‬ ‫تایبهت به خۆیان ههیه و یهكێتی پێك ناهێنن‪ ،‬بهاڵم به ههردووكیان بونیادی‬ ‫مهعریفی پێك دههێنن‪ ،‬پهیوهندیی نێوانیان له ڕێگهی ناپهیوهندییهكهیانهوهیه‪،‬‬ ‫پهیوهندیی ملمالنێ و كێشمهكێش و پێكدادانه‪ ،‬تهنیا له ڕێگهی ئهم‬ ‫كێشمهكێشهوه ئهم دووانه دهگهن به یهك‪ ،‬واته ئهوهی لێكیان جیا دهكاتهوه‬ ‫بۆشایی نییه بهڵكو پهیوهندیی ملمالنێیه‪ ،‬به ههردووكیشیان بونیاد پێك‬ ‫دههێنن و له بونیاده جیاوازهكانیشدا شێوهی جیاواز وهردهگرن‪ .‬له دهرهوهی‬ ‫جهبری بونیادهوه پانتاییهكی دیارینهكراو و ستراتیژی ههیه كه پهیوهندییهكانی‬ ‫دهسهاڵته‪ ،‬لهوێدا هێزهكان بهریهك دهكهون‪ ،‬لهپهیوهندییهكی فره ئاراسته‬ ‫و ئاڵۆز و بهیەكداچوودان‪ ،‬له چوونه پاڵ یهك و لێك دووركهوتنهوهدان‪،‬‬ ‫كارلهیهكتر دهكهن و بهیهكتر كاریگهر دهبن‪ ،‬مومارهسه دهكهن و ڕووبهڕووی‬ ‫بهرەنگاریى دهبنهوه‪ ،‬خێرا دهبن و خاو دهبنهوه‪ ،‬توند دهبن و نهرم دهبنهوه‪.‬‬ ‫لەم لۆژیکەدا لەبرى هێزى سەرکوتکار‪ /‬سەرکوتکراو‪ ،‬هێزى زاڵ‪ /‬ملکەچ‬ ‫هەیە‪ .‬هێزى زاڵ ئەوەى کە لە ڕێگەى دامودەزگاکانەوە هەوڵدەدات دۆخى‬ ‫هەژموونەکەى خۆى دووبارە بەرهەم بهێنێتەوە و ڕێک لەم پنتەدایە تێکەڵ‬ ‫بە مەعریفە دەبێتەوە‪ ،‬چونکە دامەزراوە ڕێک شوێنى پیادەکردنى مەعریفە و‬ ‫بەرهەمهێنانى حەقیقەتە و بە هەمان شێوە دەبێتە شوێنى بەرهەمهێنانەوەى‬ ‫پەیوەندییەکانى دەسەاڵتیش‪ .‬بەاڵم ئەم دۆخە هەموو فەزا کراوە دیارینەکراوە‬ ‫بێفۆڕمەکە کۆنترۆڵ ناکات‪ ،‬ئەوەى لەو فەزا ستراتیژییە دەمێنێتەوە پانتایى‬ ‫هێزە هێزەکییەکانە‪ ،‬واتە فەزاى ئەو هێزانەیە کە بە ڤێرچواڵ لەو دەوروبەرەدا‬ ‫هەن و هێشتا بە کردەیى نەبوون و ئەگەرى بەرکەوتنى فرە و بێشوماریشیان‬ ‫هەیە و لە هەر بەرکەوتنێکیشدا فۆڕمى بەرەنگارى وەردەگرن کە دەسەاڵت‬ ‫ناچار دەکەن دەستکاریى ستراتیژییەکانى خۆى بکات؛ بەاڵم هەتا لە دۆخە‬ ‫پەتییەکەیاندا بن بواری شێوهگرتن و فۆڕم وهرگرتنیان نەداوە و لێنەگەڕاون‬ ‫ببینرێن و گوزارشتیان لێ بكرێت‪ .‬ئا ئەم فەزایە ئەو شتەیە کە فۆکۆ ناوى‬ ‫دەنێت “دەرەوە”‪ .‬بەم مانایە “دەرەوە” شوێن یان باشتر بڵێین “ناشوێنى‬ ‫بەرەنگاری”ـیە‪.‬‬

‫ئەو پانتاییەی زمان لە پڕۆژەی ڕەخنەییدا‬ ‫بەرهەمی دێنێ‪ ،‬ڕووبەرێكە بەهەموو ماناكان‬ ‫لەبەردەم ئەگەری ڕەخنەیەكی دیكەدایە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو ڕەخنەیە وەك دەقێك سەیر‬ ‫دەكرێت‪ ،‬دەقێك كە دەچێتەوە نێو پڕۆژەی‬ ‫ڕەخنەیی‪ ،‬بۆیە زمان لەڕەخنەدا ئەگەرێك‬ ‫دەخاتە نێو دەقی خوێنراو‪ ،‬بەاڵم ئەو ئەگەرە‬ ‫گریمانەیەكە بۆ داخستن‪ ،‬چونكە بۆ خۆی‬ ‫دەقێك دێنێتە بوون‪ ،‬ئیدی ڕەخنە لەئاستێكی‬ ‫بەرزترەوە دەڕوانێتە نووسین‪.‬‬ ‫نووسینێك كە ڕەخنەگرتنە لە ڕەخنە‪..‬‬ ‫ئەوەش دەبێ بە ڕەخنەیەكی ئەبستمۆلۆژیی‪،‬‬ ‫نەك لەبەر توانای ئەو نووسینەی كە ئاراستەی‬ ‫ڕەخنە دەكرێت‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە ئەوە‬ ‫بەهەند وەرگرتنی ئەو دەقە ڕەخنەییە كە‬ ‫چەمك و زاراوە ڕەخنەییەكانی وا دەكەن‬ ‫ڕەخنەیەكی ئەبستمۆلۆژی لەسەر ئەو زەمینەیە‬ ‫بەرهەم بێت‪ ،‬بەرهەمهێنانی ئەو زەمینەیە‬ ‫پەیوەندیی بەو دۆخە ڕەخنەییەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫پڕۆژە ڕەخنەییەكە خوڵقاندوویەتی‪ ،‬چونكە‬ ‫خوێندنەوەی ڕەخنەیی هەوڵی دۆزینەوەی‬ ‫ڕووبەرێك دەدات‪ ،‬تاوەكو سیستمێكی‬ ‫ئاماژەكاری نێون نووسین بێنێتە دواندن‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەش میتۆدێك دەبێ بە پاڵپشت‬ ‫بۆ خوێندنەوە‪ ،‬تاوەكو خوێنەر بۆ پڕۆسەی‬ ‫خوێندنەوە ستراتیژێكی ڕۆشنی هەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫پڕۆسەیەش لەڕەخنەی نوێدا كارێكی دەگمەن‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو بە بەردەوامی كاری لەسەر دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێ دەمانەوێ ئەو خوێندنەوەیە ببەینە‬ ‫نێو خوێندنەوەیەكی دی‪ ،‬ئەوساتە ئێمە لەو‬ ‫دەقە نادوێین كە خوێندنەوە كاری لەسەری‬ ‫كردووە (خوێنەری یەكەم)‪ ،‬بەڵكو كاری ئێمە‬ ‫(خوێنەری دووەم) هەوڵێكە بۆ بەشداری‬ ‫كردن لە پڕۆسەی نووسین‪ ،‬ئەمەش چوونە‬ ‫نێو پڕۆسەی نووسینەوەی خوێنەری یەكەمە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو كاتەی ئێمە لەڕەخنە دەدوێین‪،‬‬ ‫ڕەخنە وەك دەقێك كە لەئەنجامی خوێندنەوە‬ ‫پێی گەیشتووە‪ ،‬ئەو چەمكانە دێنینە دواندن‬ ‫كە ڕەخنە بەرهەمی هێناوە‪ ،‬نەك ئەوانەی‬ ‫لەناو دەق ئامادەبوونیان هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە كاتێ دەمانەوێ تێڕوانینێكی ڕەخنەیی‬ ‫لەسەر پڕۆژەی ڕەخنەیی ڕەخنەگری عەرەبی‬ ‫عەلی حەرب دەرببڕین‪ ،‬ئێمە بۆ ئەو دەقانە‬ ‫ناگەڕێینەوە‪ ،‬كە چۆن ڕەخنەگر ڕەفتاری‬ ‫لەگەڵدا كردوون‪ ،‬بەڵكو ئاوا سەیری ئەو پڕۆژەیە‬ ‫دەكەین‪ ،‬ڕەخنەگر تاچەند توانای خوڵقاندنی‬ ‫مانای جیاوازی هەیە؟ ئایا ئەو جیاوازیە چیە‬ ‫خوێندنەوە كەشفی دەكات؟ئایا خوێندنەوە‬ ‫دەتوانێ حەقیقەت لە دەق بەرهەم بێنێت؟‬ ‫وروژاندنی ئەو بڕیارانە بەو مەبەستەیە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫چیتر لە پەراوێزی دەقەكانەوە شوێنگەیەك‬ ‫بۆ خوێنەری كورد دەست نیشان نەكەین‪،‬‬ ‫بەڵكو لەئاست دواندنی دەقەوە ئامادەگی‬ ‫خۆمان دەربخەین‪ ،‬بەتایبەت بۆ پڕۆژەیەك كە‬ ‫دەیەوێ ئەو دەقانەی لەڕێگەی ڕەخنەگرتنیان‬ ‫لە عەقڵ هاتونەتە بەرهەم‪ ،‬ئەویش ڕەخنەیان‬ ‫ئاراستە بكات‪ ،‬لەڕێگەی دوو تێزی فەلسەفی‬ ‫ئەویش چەمكی هەڵوەشاندنەوەگەرایی دریدا‬ ‫وپرسیاری فەلسەفە وخوڵقاندنەوەی چەمكە‬ ‫الی دۆلۆز‪.‬‬ ‫رەخنەگرتن لەدەق بەزانستێك سەیر دەكات‬ ‫لەو بوارەی كە ڕەخنە دەبێ بە دەقناسی‪،‬‬ ‫ئەوەش پێشتر ژۆلیا كریستیڤا كتێبێكی‬ ‫تایبەتی لەم بوارەدا نووسیووە‪ ،‬دە دەق وەك‬ ‫زانستێك ناو دەبات بۆیە كتێبەكەی ناوناوە‬ ‫(زانستی دەق)‪ ،‬دیارە ئەو كاتەی عەلی حەرب‬ ‫ئەو پڕۆسەی زانستە بەڕەخنەگرتن لە دەق ناو‬ ‫دەبات‪ ،‬مەبەستی بنیاتنانی پانتایی چەمكی‬ ‫ڕەخنەیە‪ ،‬بەاڵم میكانیزمی سەرەكی فەرامۆش‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەو میكانیزمەی بۆخۆی ناگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەرەنجامی ئەو گۆڕانە سیمیۆلۆژییە كە‬ ‫كریستیڤا هێنایە بوون‪ ،‬بۆیە فەرامۆش كردنی‬ ‫كریستیڤا هەمان ئەو پرسیارەی خۆیمان بیر‬ ‫دێنێتەوە كە‪ :‬بۆچی دۆلۆز لەگوتاری فەلسەفی‬ ‫خۆرئاوا دریدا فەرامۆش دەكات؟‬ ‫ئەوەش بەرەو ئەو گومانەمان دەبات كە‬ ‫سەیركردنی بۆ دەق بەر لەهەر شتێك دەیەوێ‬ ‫ڕوانینێك بێت دایببڕێت لەو كولتورەی كە‬ ‫لەگوتاری ڕەخنەییدا پێشڤەچوونێكی گەورەی‬ ‫لەناو زماندا بنیاتنا‪ ،‬دواتر ئەوسا دەتوانین‬ ‫بۆ پڕۆژە ڕەخنەییەكەی ئەوە دەردەبڕین‪،‬‬ ‫كە سەیركردنی بۆ دەق وەك زانستێك‪،‬‬ ‫سەیركردنێكی ڕاڤەكاریانەیە بۆ دەق هەوڵی‬ ‫تەئویلكردنی بەشە پێكهاتووەكانی دەدات‪،‬‬ ‫دەیەوێ بەدەرەنجامەكانی دەقدا بچێتەوە‪،‬‬

‫بۆ ئەوەی دەق بخاتە نێو پڕۆسەی كرانەوە‪،‬‬ ‫تاوەكو زمان بهێنێتە نێو تەئویلی خوێنەر‪ ،‬دەق‬ ‫لەناو سەركێشی خوێنەر دەكەوێتە دركاندنی‬ ‫مەعریفەی شاراوە‪ ،‬مەعریفەیەك لەڕووكەشدا‬ ‫بوونی نیەو لەنێو پەیوەندیی زمانەوانی نەبێت‬ ‫ئاشكرا نەبێت‪ ،‬ئەوەش مانای هاوكۆك بوونی‬ ‫دەق وخوێنەر نیە‪ ،‬بەڵكو پەیوەندی ئەو دوانە‬ ‫لەسەر بنەمای ڕەخنە وجیاوازیی درووست‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫جیاوازیش دەبێتە هۆی خوڵقاندنی دەیالۆگ‬ ‫لەگەڵ دەق‪ ،‬وەك كاتێ لەچەمكی جیاوازی‬ ‫الی (جاك دریدا) وە دەیەوێ سەرهەڵدانی‬ ‫ئەو چەمكە وەك ڕووداوێكی مێژوویی الی‬ ‫ئیسالم بخوێنێتەوە‪ ،‬بەوەی دوای مردنی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم بوونی جیاوازی لەسەر‬ ‫ئەوەیە كێ نوێنەرایەتی ئیسالم بكات؟‬ ‫ئەوەش لەبنەڕەتدا ناكۆكیەكی سیاسیە زیاتر‬ ‫لەوەی ئاینی بێت‪ ،‬بۆیە خوێندنەوەی بۆ ئەو‬ ‫ڕابردووە‪ ،‬خوێندنەوەیەكی ئەركیۆلۆژیانەی‬ ‫پەیوەندی زمانەوانییە بۆ زمانی عەرەبی‪،‬‬ ‫(الخالفە‪ -‬خەلیفایەتی) لەگەڵ (الخالف‪-‬‬ ‫ناكۆك) سەرچاوەی جیابوونەوە وجیاوازییە‪،‬‬ ‫چونكە مردنی پێغەمبەر مردنێكە “ناكرێ‬ ‫كەسیتر لە شوێنی دابنرێت‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫كەسێك نیە ئەو تایبەتمەندێتیەی هەبێت كە‬ ‫لەودا هەبوو‪ ،‬ناكرێ هیچ كەسێكیش بانگەواز‬ ‫بۆ پێغەمبەرایەتی بكات‪ ،‬یا خەڵك تووشی ئەو‬ ‫(‪)1‬‬ ‫وەهمە بكات كە وەحی بۆ هاتووە”‬ ‫بۆیە جیاوازی لە فكری ئیسالمی چەمكێكە‬ ‫بەدوای مردنی پێغەمبەر سەرچاوە دەگرێت‪،‬‬

‫پێویستە لەنێوان‬ ‫(بانگەشەكردن) و‬ ‫(دۆزینەوە) جیاوازی بناسین‪،‬‬ ‫چونكە بانگەشەكردن بۆ‬ ‫ئاشكراكردنی چەمك‪..‬‬ ‫جیاوازە لەدۆزینەوەی چەمك‬ ‫لەخوێندنەوەی ڕەخنەیی‬ ‫ئەو كارەی ڕەخنەگریش گەیشتنە حەقیقەت‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو تێڕامانێكی تەئویلكاریانەیە بۆ‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬تەئویلێكی زمانەوانیانەی قبووڵ‬ ‫كراوە‪ ،‬تەئویلێكە زمان (ڕەفتار) و(دەسەاڵت)‬ ‫وەك دوو بونیاد هاودژ ناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫جیاوازی نێوانیان دەسڕێتەوە‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫خوڵقاندنی جیاوازیی لەئایندا‪ ،‬جیاوازیەك‬ ‫مردنی پێغەمبەرە وا دەكات سیماكانی ئەو‬ ‫جیاوازییە دەربكەوێت‪ ،‬ئەو خوێندنەوەیەی‬ ‫جیاوازی دروست ناكات و لەگەڵ دەقدا تەبایە‪،‬‬ ‫وەك یەك دێنەوە‪ ،‬خوێندنەوەیەكە توانای‬ ‫خوڵقاندنەوەی دەیالۆگی ڕەخنەیی نییەو‬ ‫لەپەراوێزی دەقدا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەر خوێندنەوەی بۆ واقعێكی‬ ‫مێژوویی كە ئیسالمە كردبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫خوێندنەوەیە مەرج نیە بتوانێ جیاوازیی‬ ‫لەگەڵ خوێندنەوەی دەقەكانیش درووست‬ ‫بكات‪ ،‬جگە لەوە ئایا بوونی ڕوانینی جیاواز‬ ‫بەسە بۆ دڵنیابوون بەوەی ئاراستەیەكی دی‬ ‫بۆ خوێندنەوە دەست نیشان كراوە؟ ئەو‬ ‫پرسیارە بۆ وەاڵمێكی بێئاگایانە نیە‪ ،‬لەترسی‬ ‫هەستكردن بە دەقێك كە جورئەتی ڕەخنەی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەڵكو پرسیارێكە بەمەبەستی‬ ‫گومانكراوە‪ ،‬چونكە ئەگەر جیاوازی‬ ‫ئاراستەیەكی بۆ دەست نیشان بكات‪ ،‬دواجار‬ ‫ئەو چەمكە لە نەبوونی توانایەكی قووڵی‬ ‫ڕەخنەیی لەبڕی جیاوازیی تووشی دووفاقی‬ ‫دەكات‪ ،‬بەواتای دووفاقی ڕەخنە لەو ساتەدا‬ ‫پێی دەگات نەك جیاوازیی‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ئەو حاڵەتە دەپەڕێتەوە نێو‬ ‫بیركردنەوەش‪ ،‬بەتایبەت لەڕووی خوێندنەوەی‬ ‫ڕەخنەیی بۆ دەق‪ ،‬كە تێڕوانینەكان دەگەنە‬ ‫ئاستێك ئەوانی پێش خۆیان بسڕنەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەبەر ئەو خوێندنەوەیەی كە دەق فەرامۆش‬ ‫دەكات‪ ،‬بڕوای وابێت ئەو مۆركە ڕوانینە “دەق‬ ‫ڕەتدەكاتەوە‪ ،‬بەرامبەر بەو خوێندنەوە خۆشی‬ ‫ڕەتدەكاتەوە‪ ،‬ئەوەش لەناخوێندنەوە دەچێت‪،‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫یان بەواتای خوێندنەوەیەكی مردووە”‬ ‫لێرەدا پڕۆسەی مردنی خوێندنەوە‬ ‫دەبەستێتەوە بە ڕەتكردنەوەی دەق‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هاوكێشەیە لە جەوهەردا هاوواتا‬ ‫دەبێتەوە بە ستراتیژی خوێنەر‪ ،‬كاتێ ئەو‬ ‫ستراتیژە دەگۆڕێتە سەر ئەو بۆچوونەی “ئەو‬ ‫خوێندنەوەیەی بەدوای هۆكاری پێویست‬ ‫دەگەڕێت بۆ ڕاڤەكردنی دەق‪ ،‬ئەو خوێندنەوەییە‬

‫كە نەڕاڤە دەكات ونەدەخوێنێتەوە”‬ ‫ئەو دیدە بونیادگەریە بۆ خوێندنەوە بە‬ ‫مەبەستی نووسینەوەی سەرلەنوێی بونیاد‬ ‫نیە لەناو دەقدا‪ ،‬بەڵكو بۆ ئەوەی واسەیری‬ ‫خوێندنەوە بكات لەدەرەوەی دەق ڕاڤەكردن‬ ‫پڕۆسەیەكە توانای ئەنجامگەیاندنی نابێت‪،‬‬ ‫بەڵكو مەبەستی ڕەخنەگرتنە لە پڕۆژە‬ ‫ڕەخنەییەكانی پێشوو كە توانای وەدەست‬ ‫كەوتنی حەقیقەتیان نیە‪ ،‬ئەوەش حەقیقەتی‬ ‫ڕەها نیە‪ ،‬بەڵكو مەبەست لە حەقیقەتێكە‬ ‫مانای جیاواز بخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫كاتێ لەپەیوەندی نێوان (دەق)‬ ‫و(حەقیقەت) یش سەیری ئەو دوو بۆچوونە‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەو ساتە لە دووفاقیەتی ئەو‬ ‫ڕەخنەیە دڵنیا دەبین‪ ،‬كە ڕەخنەیەكە‬ ‫لەهەر بۆچوونێكەوە سەیركردنی بۆ دەق‬ ‫سەیركردنێكە بە پێچەوانەی ستراتیژی‬ ‫خوێندنەوە دەكەوێتەوەو ناكۆك دەبێ‬ ‫لەگەڵ خۆیدا‪ ،‬ئاشكرایە نەبوونی (جیاوازی)‬ ‫ش‪ ،‬واتە نەبوونی توانایەكی ڕەخنەیەكی‬ ‫بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەسەاڵتی دەق‪ ،‬ئەو‬ ‫توانایە لەڕێگەی ڕەخنەگرتنی لەسێنتەر كە‬ ‫بەرهەم هێنەری دەسەاڵتە‪ ،‬ئەو دەسەاڵتە‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم نەبوونی ئەو توانا‬ ‫ڕەخنەییە‪ ،‬نەك هەر سێنتەر دەهێلێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو مانەوەی سێنتەر هەرگیز ڕێگەی ئەوەی‬ ‫پێنادات چەمكی فەلسەفی ئاشكرا بكات‪،‬‬ ‫چونكە ئەو پشتی بە میكانیزمێكی ڕەخنەیی‬ ‫بەستووە‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا لەسەر ڕەخنەگرتن‬ ‫لە میتافیزیكیاو سێنترالیزمی لۆگۆس پایەكانی‬ ‫خۆی ڕاگرتووە‪.‬‬ ‫بۆیە لێرەدا پێویستە لەنێوان‬ ‫(بانگەشەكردن) و (دۆزینەوە) جیاوازی‬ ‫بناسین‪ ،‬چونكە بانگەشەكردن بۆ‬ ‫ئاشكراكردنی چەمك‪ ..‬جیاوازە لەدۆزینەوەی‬ ‫چەمك لەخوێندنەوەی ڕەخنەیی‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫شێوە ڕەخنەییەی عەلی حەرب پەیڕەوی‬ ‫دەكات و پێی وایە توانای “كرانەوەی‬ ‫(‪)4‬‬ ‫پەیوەندیەكی نوێیە لەگەڵ حەقیقەت”‬ ‫تەنیا ئاڵۆز كردنی حەقیقەتەو پەیوەندیی‬ ‫بە فرەیی نییەو سنوری دەقیش نابەزێنێت‪،‬‬ ‫جگە لەو حەقیقەتە گوتراوەی دەق وتوویەتی‬ ‫پەیوەندیەكی دی ناخوڵقێنێت تا سێنتەری‬ ‫حەقیقەت هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬فرە حەقیقەتی‬ ‫دەربخات‪ ،‬پرسیارێك كە بە پێویست بزانێت‬ ‫پرسیارە لە فرە خوێندنەوە‪ ،‬ئایا ئاراستەی‬ ‫دژ بەیەك‪ ..‬مەرجی خوێندنەوەی زیندووە؟‬ ‫بەر لەوەاڵمدانەوەی ئەو پرسیارە دەبێ ئەو‬ ‫ڕوانینەمان لەبەرچاو بێت‪ ،‬كەوا سەیری‬ ‫خوێندنەوە دەكات‪ ،‬ڕەتكردنەوەی دەق‬ ‫گەواهی مردنی خوێندنەوەیە‪ ،‬خوێندنەوەی‬ ‫فرە ئاست خوێندنەوەیەكە “جیاوازیشی‬ ‫نە شوورەییەو نەكەمو كورتیە‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫(‪)5‬‬ ‫پێچەوانەوە تواناو هێزە”‬ ‫لێرەدا دەگەڕێینەوە بۆ پرسیارەكەو‬ ‫دەیبەستینەوە بەو دەستەواژەیە‪ ،‬بەوەی‬ ‫چ تواناو هێزێكە حەقیقەت رووبەڕووی دوو‬ ‫فاقیەت بكاتەوەو بەجیاوازیش تێی بگات‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەوە خوێندنەوەیەكی مردوو نیە؟ جیاوازی ئەو‬ ‫خوێندنەوەیە چیە لەگەڵ ئەو خوێندنەوەی كە‬ ‫هەر لەسەرەتاوە هەڵدەستێ بەڕەتكردنەوەی‬ ‫دەق؟ كاتێ هەست دەكەین ئەو دوو ئاستە‬ ‫بۆ خوێندنەوە پڕۆژەی نیهلیستین‪ ،‬ئەوە دەبێ‬ ‫دڵنیابین لەوەی لەو جۆرە خوێندنەوەیەدا‬ ‫دەسكەوتنی حەقیقەت بونیادێكی شاراوەی‬ ‫دەسكەوتوو نیە‪ ،‬تاوەكو دوا ووتەی خۆی‬ ‫بڵێ وەك (عەلی حەرب) تێگەیشتنی خۆی‬ ‫لەو خاڵەدا چڕدەكاتەوە‪ ،‬كە سوكرات چونكە‬ ‫بیانووی بەهێزە ئەوا ئاخاوتن دادەخات‪،‬‬ ‫بەڵكو پرسیار الی سوكرات ئاخاوتن بەرەو‬ ‫كرانەوەیەكی بەردەوام دەبات‪ ،‬ئاخاوتن ئەو‬ ‫كاتە الی سوكرات دەمرێت كە قسەكەر‬ ‫دەمرێ‪.‬‬ ‫خوێندنەوە چەمكێك نیە لەناو بانگەشەكردن‬ ‫توانای بەخشینی خوێندنەوەی جیاوازی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆیە بەالیەوە ئەگەر خوێندنەوە‬ ‫بەپێی گریمانەی ڕووكەشیانەی دەق‬ ‫خوێندنەوەیەكی مردوو بێت‪ ،‬خوێندنەوەیەك‬ ‫بێت بكەوێتە دووبارە كردنەوەی دەق‪،‬‬ ‫چونكە لەو كاتەدا (خوێندنەوە)و (دەق)‬ ‫دەبنە بابەتێكی خوێنراو‪ ..‬نەك نەخوێنراو‪،‬‬ ‫ئەوا خوێندنەوەكەی خۆشی هەر بەهەمان‬ ‫شێوە كەوتۆتەوە‪ ،‬نەیتوانیووە لەناو چەند‬ ‫گەمەیەكی ڕەوانبێژیی دەربچێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە خوێندنەوەی محەمەد ئەركۆن و وەرگێڕی‬ ‫كتێبەكانی ئەركۆن (هاشم ساڵح) دەیەوێ‬ ‫پێمان بڵێت ئەوەیان خوێندنەوەیەكی‬ ‫جیاوازە‪ ،‬بەاڵم خوێندنەوەكە ناتوانێ مانای‬ ‫جیاواز بەرهەم بێنێت‪ ،‬چونكە ئەو میتۆدەی‬ ‫ئەركۆن قورئانی پێ دەخوێنێتەوە‪ ،‬میتۆدێكە‬ ‫ئەو قسەی جیاوازی لەبارەیەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو تەواو هاوڕایە‪ ،‬بەمانایەكی دی هیچ‬ ‫ناكۆكیەكی لەگەڵ میتۆدەكە نییە‪ ،‬وەك خۆی‬ ‫ئاماژەی پێ دەدات‪ ،‬ئەو هاوواتا بوونە لەسەر‬ ‫میتۆد ونەبوونی ناكۆكی و تێگەیشتنی جیاواز‬ ‫(‪)3‬‬

‫وادەكات خوێندنەوە نەتوانێ دەسەاڵتی‬ ‫دەق ببەزێنێت‪ ،‬هێندەی خوێندنەوە لە‬ ‫گەمەیەكدایە‪ ،‬گەمەیەك دەیخاتە پەراوێزەوە‪،‬‬ ‫ئەوە لەكاتێكدا بانگەشە بۆ ئەوە دەكات‪،‬‬ ‫مەبەستی لە “ئابڕووبردنی گەمەكانی‬ ‫حەقیقەتە كە مومارەسەی گوتاری حەقیقەت‬ ‫(‪)6‬‬ ‫دەكەن”‬ ‫بۆیە دەبێ ئەوە بزانین كە ئەو ڕەخنەیە‬ ‫لەبڕی (ئابڕووبردنی گەمەكان) دەكەوێتە‬ ‫(بەرهەم هێنانەوەی گەمەكان) ئاخۆ چ‬ ‫گەمەیەك لەخوێندنەوە بۆ فكری عەرەبی‬ ‫ئابڕووی گەمەكانی حەقیقەتی تیا دەبردرێت‬ ‫و ئاراستەیەكی دی بۆ دەق دەدۆزێتەوە؟‬ ‫مەبەست لەو پرسیارە نەبوونی توانای‬ ‫ڕەخنەییە بۆ چەمكی فەلسەفی‪ ،‬كە‬ ‫ڕەخنەگرتن لە دەق توانای پەیبردنی نیە‬ ‫بەنهێنی ئەو دیو نووسین‪ ،‬ئاماژەی زمانەوانی‬ ‫وەك ئەوەی هەیە ڕاڤە دەكرێت‪ ،‬نەبوونی‬ ‫پڕۆسەیەكی تەئویلكاری بۆ دەق‪ ،‬زمانی بە‬ ‫داخراوەیی هێشتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەداخستن‪ ..‬بەواتای لەناو مانای ڕووكەش‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬چونكە جیاوازیی لەناو گوتراو‬ ‫بەرهەم نایەت‪ ،‬بەڵكو لەناو كرانەوەی زمان‬ ‫دێتە بوون‪ ،‬بە كرانەوە جیاوازی خوێنەر‬ ‫لەگەڵ دەق دەست پێدەكات‪ ،‬جیاوازیەك‬ ‫ماناو چەمك بەڕوویەكی دی دەبینێت‪ ،‬كە‬ ‫دەق پەی پێنەبردووە‪.‬‬ ‫ئەو تێگەیشتنەش لە ڕەخنە پەیوەندیی‬ ‫بە بەدحاڵی بوون نیە‪ ،‬چونكە عەلی حەرب‬ ‫لەڕووی تیۆریی وشێوازی میتۆدی كارەكەی‬

‫ڕەخنەگرتن لەو‬ ‫پڕۆژە ڕەخنەییە‬ ‫قسەكردنەوەیە‬ ‫لەجیاوازیی ئەو‬ ‫چەمكەی ڕەخنەگر‬ ‫بانگەشەی بۆ دەكات‬ ‫هیچ گرفتێكی نیە‪ ،‬ڕەخنەكەی ئێمە لەڕووی‬ ‫خوێندنەوەی پڕاكتیكە‪ ،‬نەك بەدحاڵی بوونی‬ ‫ڕەخنەگر بێت لەمیتۆدی كاركردن‪ ،‬ئەو چەند‬ ‫لەچەمكە سەرەكیەكانی هەڵوەشاندنەوە‬ ‫گەیشتووە‪ ،‬هێندەش لەدوابەشی كتێبەكەی‬ ‫خۆیدا(‪ )7‬توانیویەتی خوێندنەوەیەكی وورد‬ ‫بۆ كتێبی (فەلسەفە چیە) ی جیل دۆلۆزو‬ ‫فیلیكس گوتاری بكات‪ ،‬هەروەها پرسیاركردن‬ ‫لە فەلسەفە الی دۆلۆز بەتەواوی دەست نیشان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوەش مانای تێگەیشتنی قووڵیەتی‬ ‫لەو دوو فەیلەسووفە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ڕوویەكی‬ ‫ڕواڵەتخوازانەی پێدەبەخشێت خوێندنەوە‬ ‫ڕەخنەییەكانیەتی‪ ،‬خوێندنەوەیەك توانای‬ ‫خوڵقاندنی جیاوازیی نیە‪ ،‬ناتوانێ هێلێك بۆ‬ ‫مانا جیاوازەكانی خۆی دەست نیشان بكات‪.‬‬ ‫بۆیە ڕەخنەگرتن لەو پڕۆژە ڕەخنەییە‬ ‫قسەكردنەوەیە لەجیاوازیی ئەو چەمكەی‬ ‫ڕەخنەگر بانگەشەی بۆ دەكات‪ ،‬دواتر‬ ‫لەپەراوێزی دەقەكان دەمێنێتەوە وتوانای‬ ‫دۆزینەوەی ئاراستەیەكی جیاوازی نییە‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی لە زۆر شوێن ناكۆك‬ ‫دەكەوێتەوەو تووشی دووفاقی دێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پرسیارێك كە وەك ڕەخنەیەك ئاراستەی‬ ‫ئەو پڕۆژە ڕەخنەییە بكرێت‪ ..‬پرسیارە‬ ‫لەبارەی جیاوازیی‪ ،‬بەوەی جیاوازیەكانی‬ ‫نێوان ڕەخنە كامانەن‪ ،‬كە دەتوانن خۆیان‬ ‫لە دەق جیا بكەنەوە؟ ئایا خوێندنەوەیەكی‬ ‫ڕەخنەیی ئامادە بوونی هەیە كە حەقیقەت‬ ‫هەڵبوەشێنێتەوەو مەعریفەی نەستی بەرهەم‬ ‫بێنێت؟ پڕۆژەیەك كە توانای ئەو ئاستەی‬ ‫نەبێت‪ :‬ئایا ڕەخنە لە پەراوێزی دەق‬ ‫نامێنێتەوە؟‬

‫پەراوێزو سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬نقد الحقیقة‪ /‬عيل حرب‪ ،‬املركز الثقايف العريب‬ ‫(بیروت) الطبعة الثانیة‪ ،1995 /‬ص ‪33‬‬ ‫(‪ )2‬نقد النص‪ /‬عيل حرب‪ ،‬املركز الثقايف العريب‬ ‫(بیروت) الطبعة الثانیة‪ ،1995 /‬ص‪13‬‬ ‫(‪ )3‬نقد الحقیقة‪ /‬ص ‪15‬‬ ‫(‪ )4‬نقد النص‪ /‬ص‪13‬‬ ‫(‪ )5‬هەمان سەرچاوە‪ /‬ص‪20‬‬ ‫(‪ )6‬نقد الحقیقة‪ /‬ص ‪1‬‬ ‫(‪ )7‬مەبەست لە كتێبی (نقد النص)‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪15‬‬

‫د بارین زاهیر‪ ،‬سەرۆكی سەندیكای دەرمانسازانی كوردستان‪:‬‬

‫دەرمانخانە نافەرمییەكان‬ ‫چوار هێندەی دەرمانخانە فەرمییەكانن‬ ‫د بارین زاهیر‪ ،‬سەرۆكی سەندیكای دەرمانسازانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاشكرایدەكات ژمارەی دەرمانخانە‬ ‫نافەرمییەكان كە كاری دەرمانی قاچاخیان تێدا دەكرێت‬ ‫چوار هێندەی دەرمانخانە فەرمییەكانن‪.‬‬ ‫لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ “زەمەن” د‪.‬بارین زاهیر‬ ‫ئاماژە بەوەدەکات دەرمانی ڕەشو قاچاخ لە بازاڕدا‬ ‫هەیەو سیستمی ئەلكترۆنی دانەنرێت ناتوانرێت بنبڕ‬ ‫بكرێت و سەندیكای دەرمانسازان لەمساڵدا زیاد لە ‪180‬‬ ‫لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەرمانسازان كردووە‪.‬‬ ‫د‪.‬بارین دەڵێت‪ :‬كە شوێنێك دادەخەین خەڵكی لێمان‬ ‫دێتە پێشەوەو دەڵێت ئەوە من الیەنگری فاڵنم بۆیە‬ ‫دایدەخەن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬

‫دەرمانسازان‬ ‫حكومەتو‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫بەنیازی سیستمێكی كۆمپیوتەری بوون بۆ‬ ‫دەرمانخانەكان بۆ ئەمە چیتان كرد؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬ئەو سیستمەی دادەنرێت‬ ‫بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانە‪ ،‬داوا دەكات‬ ‫هەموو دەرمانخانەو كۆگاكان بۆ لەمەودوا‬ ‫بە سیستمی ئەلكترۆنی بكرێت‪ ،‬هەموو‬ ‫نەخۆشێك بتوانێت لەكاتی كڕینی دەرماندا‬ ‫وەسڵ وەربگرێت‪ ،‬بۆئەوەی بتوانین باشترین‬ ‫خزمەت بگەیەنین بە نەخۆش‪ ،‬ئێمە وەك‬ ‫سلێمانی بڕیارمانداوە سیستمێكی گشتگیر‬ ‫دانێین بۆ هەموو دەرمانخانەكانی سلێمانی‪،‬‬ ‫هەولێریش دواتر پاشان دهۆكیش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سیستمەكە بە چ شێوەیەك‬ ‫دەبێت؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬هەموو دەرمانخانەیەك‬ ‫سوود دەبینێت لەو زانیاریانەی لەسەر‬ ‫نووسراوی دەرمانەكانە‪ ،‬لەالیەن سەندیكای‬ ‫دەرمانسازانەوە‪ ،‬بە پاڵپشتی ئەو زانیاریانەی‬ ‫وەزارەتی تەندروستی دەیداتێ‪ ،‬واتا ئەو‬ ‫دەرمانانەی داخڵی هەرێم دەبن بەشێوەیەكی‬ ‫فەرمی‪ ،‬ئێمە ئەو زانیاریانە وەردەگرین بۆ‬ ‫دەرمانخانەكانی خۆمانو دابەشی دەكەین‪،‬‬ ‫سوودی ئەمەش لەوەدایە دەرمانی قاچاخ‬ ‫نامێنێت‪ ،‬لە هیچ شوێنێكی ڕەسمی ناكرێت‪،‬‬ ‫ئەو كەسانەشی لەم سیستمەدا كاردەكەن‬ ‫شارەزا دەبن‪ ،‬دەتوانین بەئاسانی كۆنترۆڵیان‬ ‫بكەین‪ ،‬تا هەركەس نەتوانێت بەئاسانی مامەڵە‬ ‫بە دەرمانەوە بكەن‪ ،‬تەنیا ئەوانە دەتوانن‬

‫دەرمان بدەن بە نەخۆش‪ ،‬كە ڕێگە پێدراون‬ ‫لە سەندیكاوە شارەزان لە دەرماندا هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەرمانساز بۆی هەیە خاوەنی‬ ‫چەند جێگەی دەرمان بێت؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬لەساڵی حەفتاكاندا بڕیار‬ ‫دەرچووە دەرمانساز تەنیا یەك شوێنی‬ ‫دەرمانسازی هەبێت ئەویش یان دەرمانخانەیە‪،‬‬ ‫یان كۆگای دەرمان‪ ،‬هەرگیز ڕووینەداوە‬ ‫دەرمانسازێك دوو جێگەی دەرمانی هەبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كەلوپەلی دەرمانی قاچاخ هەیە‬ ‫بۆچی؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬هەرچی دەرمانی ڕەشو‬ ‫قاچاخ هەیە لەم واڵتو بازاڕەدا هەیە دەتوانین‬ ‫بە سیستم بنبڕی بكەین‪ ،‬ئەو سیستمە‬ ‫دانەنێین ناتوانین بنبڕی بكەین كە هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێوە دەتوانن ئیجرائات بكەن‬ ‫لەگەڵ ئەو كەسانەی كاری دەرمانی قاچاخ‬ ‫دەكەن؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬ئەوە كاری حكومەتە‪،‬‬ ‫حكومەت تائێستا هەنگاوی نەنانەوە بۆ ئەو‬ ‫شوێنانەی نافەرمین كاری دەرمانی قاچاخیان‬ ‫تێدا دەكرێت‪ ،‬كە چوار هێندەی دەرمانخانە‬ ‫فەرمیەكانن‪ ،‬دوو هەزار دەرمانخانەی‬ ‫نافەرمی هەن‪ ،‬ئەگەر حكومەت بیەوێت كاری‬ ‫ڕاستكردنەوە بكات لەكاری دەرماندا دەبێت‬ ‫یەكەم كاری داخستنی شوێنە نافەرمیەكانی‬ ‫دەرمان بێت‪ ،‬كە لە هەموو جێگەیەك هەن لە‬ ‫شارو الدێو قەزاو ناحیەكاندا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬تاچەند سەندیكا ڕۆڵی هەیە لە‬

‫دیاریكردنی نرخی دەرمان لە بازاڕدا؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬حكومەت دەبێت نرخێكی‬ ‫فەرمیمان بداتێ بۆ دیاریكردنی نرخی دەرمان‪،‬‬ ‫ئێمە زۆر نیگەرانین لەو سیستمە نوێیەی‬ ‫حكومەت دایناوە‪ ،‬نووسراویشمان بۆ ناردون‪،‬‬ ‫داوامان كردووە لیستێكمان بداتێ بڵێ ئەوە‬ ‫نرخی دەرمانە‪ ،‬تائێستا لیستێكی گشتگیری‬ ‫نەداوینەتێ‪ ،‬ئەمەش زیانی هەیە بۆ هاواڵتیان‪.‬‬ ‫چەند‬ ‫سەندیكا‬ ‫وەك‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫دەرمانخانەیەكتان داخست لە سلێمانی‬ ‫ئەوانیش گلەییان لە ئێوە هەبوو؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬كە شوێنێك دادەخەین‬ ‫خەڵكی لێمان دێتە پێشەوەو دەڵێت ئەوە من‬ ‫الیەنگرانی فاڵنم بۆیە دایدەخەن‪ ،‬كەواتە ئێمە‬ ‫مەگەر ئیجرائات نەكەین‪ ،‬نەخێر ئیجرائاتی‬ ‫قانونی دەكەین‪ ،‬هەركەسێك لەم شارەدا‬ ‫ئیجرائاتی لەگەڵ بكرێت لە سەندیكاوە‬ ‫یاساییە‪ ،‬هەر كەسێكیش ڕەخنەی هەیە‬ ‫بابێتە سەندیكاو یاخود لە دادگا شكاتمان‬ ‫لێبكات‪ ،‬ئێمە لە دادگا وەاڵمی دەدەینەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەمساڵدا چەند لێپێچینەوەتان‬ ‫كردووە؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬لەمساڵدا زیاد لە ‪180‬‬ ‫لێپێچینەوەمان‪ ،‬لەگەڵ دەرمانسازان كردووە‪،‬‬ ‫كە لێپێچینەوەكان جۆراوجۆرو جیاوازن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆرجار دەرمانسازانیش گلەییان‬ ‫لە سەندیكای دەرمانسازان هەیە؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬بەڵێ گلەییمان لەسەرە‬ ‫هەركەسێك كارێك بكات گلەیی لەسەرە‪،‬‬

‫بەاڵم ئێستا سەندیكا لەناو دەرمانسازاندایە‪،‬‬ ‫دوو هەفتە پێش ئێستا لەگەڵ دەرمانسازان‬ ‫كۆبوینەوە تا گوێ لە گلەییەكانیان بگرین‬ ‫هەندێك گلەیی هەبوون بەڵێنمان داوە ئەو‬ ‫گلەییانەش نەهێڵین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو پڕۆژەیاسایەی تایبەت بوو بە‬ ‫دەرمانسازان لە پەرلەمان چی بەسەر هات؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬ئێمە وەك سەندیكای‬ ‫دەرمانسازان لە مانگی هەشتی ئەمساڵدا‬ ‫پێشنیازمان كرد بۆ پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫پێویستمان بە تەعدیالتە لە یاسای چاودێری‬ ‫دەرمانسازیدا‪ ،‬بە دڵێكی فراوانەوە وەریانگرتو‬ ‫داوایان كرد بەزوویی پڕۆژەیاساكەیان بۆ‬ ‫بەرین‪ ،‬ئێمە پێشنیازێكمان پێشكەش بە‬ ‫لیژنەی تەندروستی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫كرد مناقەشەیەكی زۆرمان كرد لەگەڵیانداو‬ ‫ماوەی دوو كاتژمێری پێچوو‪ ،‬پێمانوتن‬ ‫هەركاتێك پرسیارێكتان هەبوو جوابتان‬ ‫دەدەینەوە‪ ،‬پێش هەفتەیەك دەبێت بانگیان‬ ‫كردینو وتیان وەرنەوە با مناقەشە بكەین‬ ‫لەسەر پڕۆژەیاساكە‪ ،‬پڕۆژەیاساكە مناقەشە‬ ‫كراوە‪ ،‬تائێستا ئێمەو وەزارەتی تەندروستیو‬ ‫نەگەیشتووینەتە‬ ‫پەرلەمان‬ ‫لیژنەكەی‬ ‫رێككەوتنێكی كۆنكرێتی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە لەمساڵدا ئەو پڕۆژەیاسایە‬ ‫لە پەرلەمان دەربچێت؟‬ ‫د‪.‬بارین زاهیر‪ :‬بەدڵنیاییەوە دەكەوێتە‬ ‫ساڵی ئایندە‪ ،‬بەاڵم من یەك بۆچوونم هەیە‬ ‫لەسەر پڕۆژەیاساكە‪ ،‬ئێمە پێشكەوتن ناكەین‬ ‫لەگەڵ كاتدا‪ ،‬بۆ ئەوەی زۆرترین پڕۆژەیاسا‬ ‫بەرینە پەرلەمان‪ ،‬بەڵكو گرنگییەكە لەوەدا‬ ‫نیە چەند پڕۆژەیاسا دەبەینە پەرلەمانو‬ ‫چەندیان دەكەینە یاسا‪ ،‬بەڵكو گرنگیەكە‬ ‫لەوەدایە تا چەند چینێكی كۆمەڵگا دەتوانێت‬ ‫سود وەربگرێت لە پڕۆژەیاساكە‪ ،‬بۆیە لیژنەی‬ ‫تەندروستی تا بوەستێتو پرسیاری زیاتر‬ ‫بكات الیەنە باشو خراپەكان لێكبداتەوەو‬ ‫ئەوكات بیكەینە پڕۆژەیاسا زیاتر سوود‬ ‫دەگەیەنین بەكۆمەڵگا‪ ،‬تاوەكو پەلەبكەنو‬ ‫بیانەوێت زووتر بیگەیەنن بە سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان بیكەنە پڕۆژەیاساو دەنگی لەسەر‬ ‫بدرێت بەدڵنیاییەوە توشی هەڵە دەبن‪ ،‬جا چ‬ ‫لە بەرژەوەندی ئێمە بێت وەك دەرمانسازان‬ ‫لەدواییدا پەرلەمان توشی هەڵە دەبێت‪،‬‬ ‫بۆیە من هیوادارم ئەو جۆرە بڕیارانەی كە‬ ‫رەهەندێكی نیشتمانیان هەیە كاریگەری‬ ‫لەسەر چەند چینێكی نیشتمانی هەیە پەلەی‬ ‫تێدا نەكرێت پرسیار لەچەند شارەزایەكی‬ ‫دەرمانیش بكرێت‪ ،‬تاوەكو پڕۆژەیاساكەش‬ ‫دەوڵەمەند بكەین بە زانیاری‪ ،‬ئێمە وەك‬ ‫دەرمانسازان كۆبونەوەیەكمان كردووە لەگەڵ‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانیش ئەوەمان پێوتون‬ ‫پەلەمان نیە لە پڕۆژەیاساكە‪ ،‬با هەندێك‬ ‫كەسو لیژنەش پەلەیان بێت‪.‬‬

‫پەتای وەرزیی مندااڵن چیە؟‬ ‫ئایا جێگەی مەترسییە؟‬ ‫زەمەن‬ ‫نەخۆشیەکی ڤایرۆسیە‪ ،‬تووشی بەشی‬ ‫سەرەوەی کۆئەندامی هەناسە دەبێت‪ ،‬یەک‬ ‫بۆ سێ ڕۆژ دوای بەریەک کەوتن لەگەڵ‬ ‫ڤایرۆسەکە بۆ ماوەی هەفتەیەک بۆ ‪ ۱۰‬ڕۆژ‬ ‫بەردەوام دەبێت‪ ،‬نەخۆشیەکی ترسناک نیەو‬ ‫خۆی چاک دەبێتەوە دوای تەواوکردنی سوڕی‬ ‫ڤایرۆسەکە‪.‬‬

‫نیشانەکانی‪:‬‬

‫‪-۱‬لووت تەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫‪-۲‬قوڕگی خوران و ئازاری دەبێت‪.‬‬ ‫‪-۳‬کۆکە‪.‬‬ ‫‪-٤‬هەست بە ئازارو بێتاقەتی دەکات‪.‬‬ ‫‪-٥‬پژمە‪.‬‬ ‫‪-٦‬تایەکی کەم هەندێکجار تایەکی بەرز‪.‬‬ ‫‪-۷‬بە گشتی هەست بە باشی ناکات‪.‬‬

‫لە چ کاتێکدا‬ ‫پێویستە پزیشک ببینێت؟‬

‫‪-۱‬تا بەرزتر لە ‪ ۳۸‬پلەی سیلیزی لە منداڵی‬ ‫خوار تەمەنی سێ مانگ‪.‬‬ ‫‪-۲‬بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی یان مانەوەی‬ ‫تاکەی بۆ زیاتر لە دوو ڕۆژ‪.‬‬

‫‪-۳‬نیشانەکانی بەرەو خراپی بڕۆن‪.‬‬ ‫‪-٤‬سەرئێشەیەکی زۆرو کۆکەیەکی زۆر‪.‬‬ ‫‪-٥‬خیزەی سنگ‪.‬‬

‫‪-٦‬ئازاری گوێچکە‪.‬‬ ‫‪-۷‬ئارەزووی خواردنی نەمێنێت‪.‬‬ ‫‪-۸‬هۆشی بەرەو خراپی بڕوات‪.‬‬

‫چۆنیەتی خۆپاراستن‪:‬‬

‫‪ -۱‬بەردەوام دەستی منداڵەکە بە سابون بشۆ‪.‬‬ ‫‪-۲‬بەردەوام ئاگاداری پاک و خاوێنی مەتبەخ‬ ‫و حەمام بە‪.‬‬ ‫‪-۳‬بەردەوام کلێنێکس بەکاربهێنە بەتایبەت‬ ‫لەکاتی کۆکەو پژمە‪ ،‬منداڵەکەت فێر بکە‬ ‫لەکاتی نەبوونی کلێنێکس ئەگەر کۆکەو پژمەی‬ ‫هات با سەر بنێت بە ئانیشکیەوە بۆئەوەی‬ ‫ڤایرۆسەکە باڵونەکاتەوە‪.‬‬ ‫‪-٤‬هەوڵبدە بەهیچ شێوەیەک کەوچک و‬ ‫پەرداخی کەسی تووشبوو بەکارنەهێنێت‪.‬‬ ‫‪-٥‬هەوڵبدە بەریەک کەوتنی لەگەڵ کەسی‬ ‫تووشبوو نەبێت‪.‬‬

‫چارەسەرەکانی لە ماڵەوە‪:‬‬

‫‪-۱‬خواردنەوەی بڕێکی زۆر لە شلەمەنی وەک‬ ‫ئاوو شەربەت وەک شەربەتی گەرمی لیمۆ‪.‬‬ ‫‪-۲‬خواردنی شۆربای مریشک‪.‬‬ ‫‪-۳‬پشوودان لە ماڵەوە‪.‬‬ ‫‪-٤‬ڕێکخستنی پلەی گەرمی و شێداری‬ ‫ژووری پشوودانی منداڵەکەت‪ ،‬نابێت زۆر گەرم‬ ‫بێت یان سارد بێت‪ ،‬یان ووشک بێت‪.‬‬ ‫‪-٥‬غەڕغەڕەکڕدن بە خوێ و ئاو (خوێواو)‬ ‫د‪.‬پشدەر عەبدوڵاڵ ئیسماعیل‬ ‫پزیشکی پسپۆڕی نەخۆشیەکانی مندااڵن‬

‫سۆشیاڵ میدیا و‬ ‫هۆشیاریی تەندروستی‬ ‫د‪ .‬هەڤین كەمال‬ ‫“ئەم چارەسەرە بە تەواوەتی نەخۆشی شەکرە ناهێڵێت”‪“ ،‬بۆ ئەوانەی‬ ‫بۆ باشترین رێگا دەگەڕێن بۆ کێش دابەزاندن‪ ،‬تەنیا رێگا بەکارهێنانی ئەم‬ ‫کەپسولەیە”‪“ ،‬نەخۆشیەک نیە بەناوی شێرپەنجەوەو ئەوە تەنیا دروستکراوی‬ ‫کۆمپانیاکانی دەرمان و پزیشکەکانە”‪“ ،‬ئەم جۆرە گیایە‪ ،‬هەموو جۆرەکانی‬ ‫شێرپەنجە چارەسەر دەکات”‪“ ،‬زەیتی دووپشک بەکاربهێنەو هیچ جۆرە‬ ‫ئازارو هەوکردنێکت نامێنێت لە جومگەکان”‪.‬‬ ‫ئەم ناونیشانانەو چەندین ناونیشانی تری سەرنجڕاکێش رۆژانە دێتە‬ ‫بەرچاومان لە سۆشیاڵ میدیاو بە خێراییەکی زۆر باڵودەبێتەوە لەناو‬ ‫بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکاندا‪ ،‬کە رێژەیەکی زۆر لە کۆمەڵگا بە‬ ‫نەخۆش و لەشساغیشەوە دووچاری مەترسی گەورەو تێکچوونی باری‬ ‫تەندروستی دەکات بەهۆی ئەگەری هەڵەی ئەو زانیارییە تەندروستیانەو‬ ‫بەکارهێنانی هەڕەمەکی بۆ هەندێک چارەسەر بێ گەڕانەوە بۆ الی پزیشک‬ ‫و کەسانی پسپۆڕ‪.‬‬ ‫لەم سەردەمەدا سۆشیاڵ میدیا بۆتە کایەیەکی گرنگی ژیانی مرۆڤ‪،‬‬ ‫رۆژ لە دوای رۆژ لێکۆڵینەوەو توێژینەوەکان دەیسەلمێنن‪ ،‬کە بەکارهێنەرانی‬ ‫ئینتەرنێت و سۆشیال میدیا روو لە زیادبوونە‪ .‬جیهان نەک بۆتە گوندێکی‬ ‫بچکۆلە بەڵکو لەوە زیاتریش وەک گەڕەکێکی بچکۆلەی لێهاتووە‪ ،‬ئەو ژیانە‬ ‫مەجازی و ئیفترازییەی کە سۆشیاڵ میدیا پێشکەشی دەکات بووە بە ژیانێکی‬ ‫راستەقینە الی هەندێک کە زۆربەی کاتەکانی رۆژەکەی تیادا بەسەر دەبات ‪.‬‬ ‫سۆشیاڵ میدیا ئێستا پێشکەوتنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە لە‬ ‫هەموو بوارەکاندا بە گشتی و لە بواری پزیشکی و تەندروستیشدا بەتایبەتی‬ ‫و توانیویەتی ببێت بە ژینگەیەکی لەبار بۆ زانین و ئاڵوگۆڕکردنی زانیاری‬ ‫پزیشکی و تەندروستی‪ ،‬بەشداریەکی کاریگەری کردووە لە گواستنەوەی‬ ‫زانیارییە پزیشکی و تەندروستیەکان لە ژوورە قفڵ دراوەکانەوە بۆ فەزایەکی‬ ‫دیجیتاڵی و ئەلکترۆنی ‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ هەموو سوودەکانی ئەم ئاڵوگۆڕکردنی زانیارییە‬ ‫تەندروستیانە‪ ،‬نابێت ئەوەمان لەیاد چێت کە لەوانەیە کاریگەرییەکی دوو‬ ‫الیەنەی هەبێت‪ ،‬کە بەالیەکدا تاک و نەخۆش سوودمەند بێت لێی و زانیاری‬ ‫زیاتر وەرگرێت و چاوکراوەتر بێت لە رووی تەندروستییەوە‪ ،‬بەالیەکی دیدا‬ ‫زەرەرمەند بێت و بێ ئاگایانە بازرگانی پێوە بکرێت‪.‬‬ ‫زۆر گرنگە ئەو کەسانەی فۆلوەری پەیجە پزیشکی و تەندروستیەکانن‬ ‫بزانن زانیاری و ئینفۆرمەیشن لەکوێوە وەردەگرن‪ ،‬چۆن بتوانن سوودی‬ ‫لێوەربگرن بەبێ ئەوەی بهێڵن بازرگانی بە تەندروستیانەوە بکرێت‪ .‬دەبێت‬ ‫دڵنیابن لەوەی ئایا خاوەنی پەیجە پزیشکیەکان پزیشکی پسپۆڕو کەسانێکن‬ ‫لە بواری تەندروستیدا کاردەکەن و پرۆفیشناڵن؟؟ یاخود تەنیا بازرگان و‬ ‫کۆمپانیای بازرگانین‪ ،‬کە ریکالم بۆ پێکهاتە گیایی و بەرهەمە بازرگانیەکانی‬ ‫خۆیان دەکەن؟‬ ‫بۆ نموونە ئەو نەخۆشەی بێ پرسی پزیشکەکەی واز لە چارەسەری‬ ‫نەخۆشی شەکرەکەی دەهێنێت و پەنا دەبات بۆ بەکارهێنانی پێکهاتە‬ ‫رووەکیەکان‪ ،‬بێگومان ئەنجامەکەی تەندروست و باش نابێت و لەپڕ‬ ‫تەندروستی بەتەواوەتی تێکدەچێت‪.‬‬ ‫ئەو نەخۆشەی شێرپەنجەی هەیەو بەهۆی هەندێک زانیاری هەڵەوە‬ ‫لە سۆشیاڵ میدیا واز لە چارەسەرە کیمیاوییەکەی دێنێت و رێگای تر‬ ‫تاقیدەکاتەوە‪ ،‬بە دڵنییاییەوە ژیانی بە مردنێکی خێراترو بەئازارتر کۆتایی‬ ‫دێت ‪.‬‬ ‫ریکالم کردن بۆ دەرمان و کرێم و هەر جۆرێکی تری چارەسەری‬ ‫رووەکی لە تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان دەبێت سنووردار بێت و رێگا نەدرێت هەر‬ ‫کەسێک هات و زانیاری تەندروستی هەڵە باڵوکاتەوە بێئەوەی پسپۆڕ بێت‬ ‫لە بوارەکەدا ‪.‬‬ ‫لە راستیدا سەرپەرشتیارانی ئەم پەیجە تەندروستیانە دوو جۆرن ‪:‬‬ ‫ کەسانێک کە پسپۆڕو پڕۆفیشناڵن و ئامانجیان باڵوکردنەوەی‬‫هۆشیاری تەندروستییە لە کۆمەڵگاو چۆن تاکی کۆمەڵگا بتوانێت پارێزگاری‬ ‫لە تەندروستی خۆی بکات و کە ئەمیش راستەوخۆ پەیوەندی هەیە بە‬ ‫تەندروستی دەروونی تاکیشەوە ‪ .‬کە بێگومان تاکێکی تەندروست لەڕووی‬ ‫جەستەو دەروونەوە تاکێکی چاالک و بەرهەمهێنەریش دەبێت لە کۆمەڵگا ‪.‬‬ ‫ جۆری دووەم کەسانێکن کە تەنیا بازرگانن و ئەم پەیجانە بەکاردێنن بۆ‬‫چەواشەکردنی کۆمەڵگاو ریکالم کردن بۆ کااڵ بازرگانیەکانیان بەشێوەیەکی‬ ‫سەرنجڕاکێش ‪.‬‬ ‫هەر بۆیە زۆر گرنگە ئەم پەیجە پزیشکی و تەندروستیانە لەالیەن پزیشک‬ ‫خۆیەوە سەرپەرشتی بکرێت و نەدرێتە دەست کەسانی ناپرۆفیشناڵ و‬ ‫ناپسپۆڕ لە بواری تەندروستیدا‪ ،‬لەبەرئەوەی پێدانی زانیاری تەندروستی بە‬ ‫شێوەیەکی هەڵە کاریگەریەکی راستەوخۆی هەیە لەسەر ژیان وسەالمەتی‬ ‫تاک بەتایبەتی و تەندروستی هەموو کۆمەڵگا بە گشتی ‪.‬‬ ‫هۆشیاری تەندروستی کایەیەکی زۆر گرنگە لە ژیانی کۆمەڵگادا‪ ،‬بەپێی‬ ‫دواترین توێژینەوەکان لە(‪ )٤‬کەسدا (‪)1‬کەس شوێنکەوتەو فۆلوەری پەیجە‬ ‫پزیشکی و تەندروستییەکانن‪ ،‬وە زۆربەی جار تاکەکان لە هەوڵی ئەوەدان‬ ‫ئەو زانیارییەی ناتوانن لە پزیشکە تایبەتەکەیان دەستیانکەوێت‪ ،‬بە گەڕان و‬ ‫سێرچ لە تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان بەدەستی بێنن‪ ،‬بۆیە زۆر گرنگە بەکارهێنەری‬ ‫ئەم پەیجانە زۆر هۆشیار بن لەوەی کە زانست و زانیاری لەکوێوە وەردەگرن‬ ‫و ئەوەش بزانن کە چارەسەر نووسین لە رێی پەیج و سایتەوە نەگونجاو‬ ‫بێ ئیتیکی پزیشکییە‪ ،‬لەهەمانکاتدا هەموو پەیجێکی تەندروستی لەالیەن‬ ‫پزیشک و کەسانی پڕۆفیشناڵ لە بواری تەندروستیدا سەرپەرشتی بکرێت‬ ‫و ریکالم کردن بۆ چارەسەرە پزیشکی و پێکهاتە سروشتی و رووەکیەکان‬ ‫سنووردار بکرێت لەالیەن وەزارەتی تەندروستییەوە‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫رەهەندەكانی‬ ‫جنێوی سیاسی‬ ‫سیاسەت وەك چاالكییەكی مرۆیی‪ ،‬مێژوویەكی‬ ‫دێرینی هەیە‪ .‬رەنگە هەڵە نەبین گەر بڵێین‪:‬‬ ‫هێندەی تەمەنی مرۆڤ كۆنە‪ .‬هەر لەم سۆنگەیەوەیە‬ ‫كە وتراوە‪( :‬مرۆڤ بوونەوەرێكی سیاسیە)‪.‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬شانبەشانی ئاینو یاسا‪ ،‬رۆڵی گرنگو‬ ‫كاریگەری هەبووە لەڕێكخستنی ژیانی كۆمەاڵیەتیدا‪.‬‬ ‫پسپۆڕانی زانستی سیاسی ئەوەیان خستووەتەڕوو‬ ‫كە سیاسەت بریتییە لە هونەری حوكمڕانی‪ .‬ئەگەر‬ ‫وابێت سیاسەت بنەمایەكی ئەخالقی مرۆیی گەورەو‬ ‫گرنگی هەیە‪ ،‬چونكە مرۆڤ فێری بەرپرسیارییەتیو‬ ‫ئیلتیزام دەكات‪.‬‬ ‫بەمانایەكی تر‪ ،‬سیاسەت‪ ،‬مرۆڤی سیاسی‬ ‫لە بەرامبەر جۆرێك لە ئەركدا رادەگرێتو‬ ‫پابەندیان دەكات بەجێبەجێكردنیان بەباشترین‬ ‫شێوە‪ ،‬هەركاتێك ئەم ئەركانە بەباشی جێبەجێ‬ ‫نەكەن‪ ،‬ئەوا دەبێت متمانەیان لێ بسەندرێتەوەو‬ ‫لێپرسینەوایان لەگەڵدا بكرێت‪ .‬ئەركەكانیش‬ ‫زیاتر بریتین لە ئەركی نەتەوایەتی و نیشتمانی و‬ ‫پیشەیی‪ ..‬هەر بۆیە ئەوكەسانەی كە ئەم ئەركانە‬ ‫جێبەجێ ناكەن‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا لەكایەی سیاسیو‬ ‫حوكمڕانیدا دەمێننەوە‪ ،‬بە (خائین و خۆفرۆش و‬ ‫جاش و گەندەڵ و تیرۆریست و دیكتاتۆر و ‪ ..‬هتد)‬ ‫ناوزەد دەكرێن‪ .‬ئیدی لێرەوە ئەم وشە و دەربڕینانە‬ ‫نەخوازراوو ناپەسەند دەردەكەون و دەبن بەجنێوی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫ئێستا رەوایە دوو پرسیار بكەین‪ :‬كێ مافی‬ ‫ئەوەی هەیە كە ئەم جنێوانە بدات؟ ئەی كێ شایانی‬ ‫ئەوەیە كە ئەم جنێوانەی پێبدرێت؟ ئێمە سەبارەت‬ ‫بەپرسیاری یەكەم دەڵێین‪ :‬تەنها ئەو كەسانە مافی‬ ‫ئەوەیان هەیە ئەم وشانە حەواڵەی كەسانی تر‬ ‫بكەن كە خۆیان ئەركە نەتەوەیی و نیشتمانی و‬ ‫پیشەییەكانیان بەباشترین شێوە جێبەجێ كردبێت‪،‬‬ ‫لەڕەفتاریشدا نموونەی كەسانی دڵسۆزو لەخۆبردوو‬ ‫و لێزانی و دانایی بن‪ .‬وەگەرنا‪ ،‬ئەم كەسانە مافی‬ ‫ئەوەیان نییە ئەم قسە نەشیاوانە بە كەسانی تر‬ ‫بڵێن كە لەڕاستیدا شایانی خۆیانن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەپرسیاری دوومیش دەڵێین‪:‬‬ ‫پرسیارەكە هێندە روونە‪ ،‬وەاڵمی لەهەناوی خۆیدا‬ ‫هەڵگرتووە‪ .‬ئەم چەند دێڕەی سەرێیش بەسە بۆ‬ ‫وەاڵمی پرسیارەكە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەڕابردوو و ئەمڕۆش لەهەر كاتێك‬ ‫زیاتر تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە هەر كاتێك‬ ‫كەسو الیەنە سیاسیەكان شەڕ و ناكۆكی دەكەوێتە‬ ‫نێوانیانەوە‪ ،‬زۆر بەئاسانی یەكتری تاوانبار دەكەن‬ ‫بە خائین و خۆفرۆش و دیكتاتۆرو تیرۆریست و‬ ‫گەندەڵ و‪...‬هتد‪ .‬واتا جنێوی سیاسی بابەتێكی‬ ‫خۆشدەست و حازربەدەستە بۆ كەس و هێزە‬ ‫سیاسییەكان كە لەدژی یەكتری بەكاری بهێنن‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم نێوەندە جێگەی سەرنجە ئەوەیە‬ ‫كە جنێوی سیاسی زۆر جار دوو الیەنە كاریگەری‬ ‫هەیە‪ ،‬لەالیەك كەس و هێزی جنێودەر‪ ،‬رەوایەتی‬ ‫بەخۆی دەبەخشێت كە چەندە حەققانی و حەقبێژە‪،‬‬ ‫هەروەها الیەنگرانی خۆی بەسوككردنی ئەویدی‬ ‫دڵخۆش دەكات‪ ،‬حەماسیان بەرز دەكاتەوە‪ ،‬رقو‬ ‫توڕەییان زیاد دەكات‪ ،‬هەر بەم ئاوایەش گیانی‬ ‫تۆڵە سەندنەوە لەناخیاندا دەچێنێت‪ ..‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە‪ ،‬كەس و هێزی بەرامبەر توڕە و نیگەران‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆیە بەهەمان دەستور و بگرە زیاتریش‪،‬‬ ‫ئەمانیش جنێوە سیاسییەكان حەواڵەی ئەوی‬ ‫بەرامبەر دەكەنەوە‪ ..‬لە زانستی سیاسەتدا‪ ،‬زۆر جار‬ ‫ئەم شەڕو ئاڵوگۆڕی جنێوە بە (جەنگی دەروونی)‬ ‫ناو براوە‪..‬‬ ‫هەندێجار جنێوی سیاسی‪ ،‬سات و شوێن‬ ‫ناناسێت‪ ،‬مەبەستمان لەم دەستەواژەیە ئەوەیە‬ ‫كە دەشێ لەڕابردوودا‪ ،‬لەسەر دەستی كەسێك‪،‬‬ ‫یان هێزێكی سیاسی‪ ،‬هەڵە‪ ،‬یان تاوانێك‪ ،‬یان‬ ‫خیانەتێك رویدابێت‪ ،‬بەاڵم دوایی باجی ئەمە‬ ‫نەوەیەكی تر دەیداتەوە كە ئەم هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫بە رووداوەكانی رابردووەوە نەبووەو نییە‪،‬‬ ‫رووداوەكان لە كات و لە شوێنێكدا روویانداوە كە‬ ‫ئەم لەو سەردەمەدا نەژیاوە‪ ،‬بەاڵم ئەم لەبری ئەوان‬ ‫جنێو باران دەكرێت‪..‬‬ ‫لە ئەڵقەكانی تردا ئەم بابەتە درێژەی دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسیی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪ ٢٧‬حاڵەتیان لەمساڵدا بووە‬

‫لە شەش ساڵدا زیاتر لە ‪ 500‬پیاو خۆیان كوشتووە‬

‫رەهەند حەسەن‬ ‫یەكێتی پیاوانی كوردستان رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەماوەی شەش ساڵدا زیاتر لە ‪ 500‬پیاو لە هەرێمی‬ ‫كوردستان خۆیان كوشتووە‪ ،‬چاالكوانانی مەدەنی‬ ‫و مافی مرۆڤیش ئەو ئامارە بە “مەترسیدار”‬ ‫دادەنێن‪ ،‬بە پێویستیش دەزانرێت حكومەتی‬ ‫هەرێمی بیمەی كۆمەاڵیەتی دابین بكات‪.‬‬ ‫یەكێتی پیاوانی كوردستان تاكە رێكخراوە‬ ‫لە كوردستان لە بواری داكۆكیكردن لە مافی‬ ‫پیاوان کاردەکات‪ ،‬بورهان عەلی‪ ،‬سكرتێری‬ ‫ئەو رێكخراوە بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬لەماوەی‬ ‫شەش ساڵی رابردوودا زیاتر لە ‪ 500‬پیاو خۆیان‬ ‫كوشتووە‪ ،‬كە ئەوەش ئامارێكی ترسناكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە تائێستا هیچ بەدواداچوونێك بۆ ئەو‬ ‫ئامارانە ناكرێت‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان لەساڵی ‪2014‬ەوە‬ ‫رووبەڕووی قەیرانێكی سەختی ئابووری‬ ‫بۆوەو مووچەی فەرمانبەران لەوادەی خۆیدا‬ ‫دوادەكەوت‪ ،‬هەرچەندە لەسەرەتای ساڵی‬ ‫‪2016‬ەوە حكومەتی پێشووی هەرێمی كوردستان‬

‫سیستمی پاشەكەوتی مووچەی پەیڕەو كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم لەسەرەتای ئەمساڵەوە پاشەكەوتەكە‬ ‫البرا‪ ،‬هەر بەهۆی ئەو قەیرانەشەوە ژمارەیەك لە‬ ‫سەرمایەدار ئیفالسیان كرد‪ ،‬جگە لەوەش چەندین‬ ‫كەس خۆیان كوشت‪.‬‬ ‫بورهان عەلی روونیكردەوە‪ ،‬بەدواداچوونیان‬ ‫بۆ دۆسیەی هەندێك لەو كەسانە كردووە كە‬ ‫هەوڵی خۆكوشتنیان داوە‪ ،‬بەاڵم سەری نەگرتووە‪،‬‬ ‫وتویانە بەهۆی ئیفالسكردنی داراییەوە سەرەتا‬ ‫لەوە ترساون لەالیەن خێزانو منداڵەكانیانەوە‬ ‫رووبەڕووی لۆمەكردن ببنەوە‪ ،‬بۆیە هەوڵی‬ ‫خۆكوشتنیان داوە‪.‬‬ ‫هەر رێكخراوی یەكێتی پیاوان نییە كە‬ ‫ئاماری خۆكوشتنی پیاوان تۆمار دەكات‪،‬‬ ‫بەڵكو نووسینگەی سلێمانی مافی مرۆڤی سەر‬ ‫بە دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤیش كە‬ ‫دەستەیەكی حكومین‪ ،‬ئاماری ئەمساڵی بە‬ ‫“زەمەن” داوە‪ ،‬كە ‪ 27‬پیاو خۆیان كوشتووە‪.‬‬ ‫سابیر عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەڕێوەبەری نووسینگەی‬ ‫سلێمانی مافی مرۆڤ بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ئەو‬ ‫ژمارەیەی یەكێتی پیاوان زۆرە‪ ،‬پلەی یەكەمی‬ ‫هۆكاری خۆكوشتن خراپی دۆخی ئابوورییە‪،‬‬

‫چونكە قەیرانی دارایی فشارێكی زۆری دەروونی‬ ‫لەسەر خێزانەكان دروستكردبوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫پێكەوە نەگونجان و تێنەگەیشتن لە یەكدی‪،‬‬ ‫دواتر كاریگەری سۆشیاڵ میدیا‪.‬‬ ‫لێكدانەوەو شیكردنەوەی كۆمەڵناسی بۆ‬ ‫هۆكاری خۆكوشتن زۆرن‪ ،‬جەزا والی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫كۆمەڵەی كۆمەڵناسان و دەروونناسانی‬ ‫كوردستان بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بەپلەی یەكەم‬ ‫خراپی باری دارایی خەڵكەكە كاریگەری خراپ‬ ‫دەكاتە الیەنی كۆمەاڵیەتی و سایكۆلۆژی تاك‪،‬‬ ‫پاشان كێشە كۆمەاڵیەتییەكانی تاك و نەبوونی‬ ‫توانای چارەسەری و گۆشەگیری خەڵك‪ ،‬نەبوونی‬ ‫سەنتەرەكانی راوێژكاری لە شارو گەڕەكەكان‪.‬‬ ‫ناوبراو روونیكردەوە‪ ،‬هۆكارێكی دیكەی‬ ‫خۆكوشتن بۆ نامۆبوونی ئەو كەسە دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫هەست بە نامۆبوون دەكات بەرامبەر داب و‬ ‫نەریت و ئاین و هەموو كۆمەڵگەكە‪ ،‬هەست‬ ‫دەكات كەسێكە نامۆیە بەرامبەر كۆمەڵگەو‬ ‫لەگەڵیان ناگونجێت‪ ،‬یان بەپێچەوانەوە هەست‬ ‫دەكات كۆمەڵگە لەگەڵیدا ناگونجێت و لێی‬ ‫تێناگەن‪.‬‬ ‫ئەم توێژەرە رێگەی چارەسەری بۆ خۆكوشتن‬

‫دەخاتەڕوو ئەویش بوونی سیستمی سۆشیاڵ‬ ‫(بیمەی كۆمەاڵیەتی)یە لەالیەن حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە‪ ،‬كە نابێت تاك و خێزان‬ ‫هەبێت هیچ سەرچاوەی داهاتی نەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوە هۆكارێكی خۆكوشتنە‪ ،‬پاشان دامەزراندنی‬ ‫سەنتەری راوێژكاری دەروونی و كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫گەڕەكەكان بۆ ئەوەی ئەگەر كەسێك كێشەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و دەروونی هەبوو روو لەو سەنتەرانە‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی ئاوات محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫سەنتەری پەرەپێدانی دیموكراسی و مافی‬ ‫مرۆڤ (‪ ،)DHRD‬کە بۆ “زەمەن” قسەى‬ ‫کرد‪ ،‬زۆربەی خۆكوشتنەكان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫خراپی دۆخی دارایی و بەرتەسكبوونەوەی ژیان‬ ‫لەبەرچاوی ئەو كەسە‪.‬‬ ‫بەپێویستى زانى حكومەتی هەرێم بە جدیی‬ ‫كار لەسەر كەمكردنەوەی خۆكوشتن بكات‪،‬‬ ‫“بۆچی مرۆڤ دەستی بڕواتە خۆی و خۆی‬ ‫بكوژێت‪ ،‬بێگومان زۆرترین هۆكاری خۆكوشتنی‬ ‫پیاوانیش ئابوورییەو كەمترینیان پەیوەندی بە‬ ‫ناجێگیری باری دەروونی كەسەكانەوە هەیە”‪،‬‬ ‫ئاوات محەمەد واى وت‪.‬‬

‫ئامێرێك لە بازاڕدایە كامێرای چاودێری ئاشكرا دەكات‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا شۆفێران گروپی ڤایبەریان هەیەو یەكتر ئاگادار دەكەنەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫بەشێك لە شۆفێرەكان ئامێری ئاشكراكردنی‬ ‫كامێرای هاتوچۆیان پێیەو بەو شێوەیە تەڵەی‬ ‫كامێراكان پوچەڵ دەكەنەوە‪“ ،‬یەكجار ‪120‬‬ ‫دۆالر بدەیت بەو ئامێرە لەوە باشترە هەرجارێك‬ ‫بدەیت لە كامێرا ‪ 100‬هەزار سزات بۆ بێتەوە”‬ ‫شۆفێرێكی هێڵی گواستنەوەی سلێمانی ‪ -‬هەولێر‬ ‫وای بە “زەمەن” وت‪ ،‬كە ماوەیەكە ئامێرەكە‬ ‫بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫ئەم شۆفێرەو سەدانی تر بە كڕینی ئامێرێك‬ ‫كە نرخەكەی ‪ 100‬دۆالرەو لە بازاڕ دەستدەكەوێت‬ ‫بە یەكجاری خۆیان قوتار كردووە لە سزای خێرا‬ ‫لێخوڕین‪ ،‬ئەمەش هاتوچۆی هەرێمی ناچاركردووە‬ ‫سزای توند بۆ فرۆشیارانو بەكارهێنەرانی‬ ‫ئامێرەكە دابنێت‪.‬‬

‫ئامێرەكە چییە؟‬

‫ئامێرێكی بچوكە بە جامی پێشەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەوە هەڵدەواسرێتو وزەی كارپێكردنی‬ ‫لە شوێنی چەرخی ئۆتۆمبێلەكەوە پێدەگەیەنرێت‪،‬‬ ‫لە رووی كوالێتیەوە سێ جۆری هەیە جۆری‬ ‫یەكەم پێش سێ كیلۆمەتر گەیشتنی بە كامێراكە‬ ‫شۆفێرەكە ئاگادار دەكاتەوە جۆری دووەم پێش‬ ‫دوو كیلۆ مەترو جۆری سێیەم پێش كیلۆمەترێك‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەو شۆفێرەی قسەی بۆ “زەمەن”‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەو ئامێرەی كوالێتیەكەی باشترینەو‬ ‫توانای ئاشكراكردنی زیاترە نرخەكەی ‪ 120‬تا ‪140‬‬ ‫دۆالرە‪.‬‬ ‫“من خۆم زیاتر لە ملیۆنێك غەرامەی كامێرام‬ ‫لەسەرە‪ ،‬شۆفێرمان هەیە نزیكەی دوو ملیۆنی‬ ‫لەسەرە‪ ،‬سزای كامێرا زۆر زۆرە بۆیە بەشێك‬ ‫لە شۆفێران بە ناچاری بەكاری دەهێنن”‪.‬‬ ‫شۆفێرەكەی هێڵی گواستنەوەی سلێمانی ــ‬ ‫هەولێر وای وت‪ ،‬كە لەبەر لێپێچینەوەی یاسایی‬ ‫نەیویست ناوی بهێنرێت‪.‬‬ ‫شۆفێر هەیە ئامێرەكەی پێگیراوە ‪500‬‬ ‫هەزار غەرامە كراوەو ئۆتۆمبێلەكەیشی مانگێك‬ ‫دەستبەسەركراوە‪.‬‬ ‫زۆری سزای خێرا لێخوڕین تەنگی بە شۆفێران‬ ‫هەڵچنیوە بۆ قوتاربوون لەو سزایە هەموو‬ ‫رێگایەك دەگرنەبەر‪ ،‬شۆفێران جگەلەوەی بە الیتی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانیان یەكتری لە كامێراكانی رێگاوبان‬ ‫ئاگاداردەكەنەوە‪ ،‬گروپێكی ڤایبەری تایبەتیش‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬تێیدا یەكتری لە كامێراكان و‬ ‫مەفرەزەكانی هاتوچۆ ئاگاداردەكەنەوە‪.‬‬ ‫ژمارەی بەشداربووانی گروپەكان بەردەوام لە‬

‫هەر شۆفێرێك‬ ‫ئامێری ئاشكراكردنی‬ ‫كامێرای پێبگیرێت‬ ‫‪ 500‬هەزار دینار‬ ‫غەرامە دەکرێت‬ ‫هەڵكشاندان‪ ،‬گروپی ڤایبەری شۆفێران لە سلێمانی‬ ‫لەماوەی تەنیا سێ مانگی رابردوودا ژمارەی‬ ‫بەشداربووانی بووەتە ‪ 4٨‬هەزار بەشداربوو‪ .‬رۆژانە‬ ‫‪ 120‬بۆ ‪ 160‬نامەی دەنگی تێدا باڵودەكرێتەوە‬ ‫لەبارەی هەبوونی كامێراكانەوە‪.‬‬

‫ئەو ئامێرە بەكارهێنانی قەدەغەیەو لە بازاڕدا‬ ‫بە نهێنی دەفرۆشرێتو شۆفێرانیش بەنهێنی‬ ‫بەكاریدەهێنن‪ ،‬بە گەیشتنیان بە بازگەكانو‬ ‫مەفرەزەكانی پۆلیسی هاتوچۆ بەپەلە لە جامی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانی دەكەنەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بە هەر‬ ‫شۆفێرێكەوە بگیرێت سزای توند دەدرێت‪.‬‬ ‫سەرەڕای دانانی كامێرا لەسەر رێگاوبانەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا رێژەی قوربانیەكانی هاتوچۆ بەرزە‪،‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لە ساڵی ‪ 2017‬و ساڵی ‪ 201٨‬و شەش‬ ‫مانگی یەكەمی ئەمساڵ‪ ،‬زیاتر لە هەزارو ‪746‬‬ ‫كەس لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە رووداوەكانی‬ ‫هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە‪21 ،‬هەزارو ‪٣77‬‬ ‫كەس بریندارو كەمئەندام بوون‪.‬‬ ‫كاروان محەمەد‪ ،‬وتەبێژی هاتوچۆی سلێمانی‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئاگاداری پەیدابوونی ئەو‬ ‫ئامێرەین زیاتر لە ساڵێكە پەیدابووە‪ ،‬شۆفێران‬ ‫بەكاری دەهێنن‪ ،‬بەكارهێنانی قەدەغەیەو رێنمایی‬ ‫تایبەت لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆوە‬ ‫دەرچووە‪ ،‬كە هەر دوكانێك بیفرۆشێتو هەر‬ ‫شۆفێرێك بەكاریبێنێت سزای یاسایی دەدرێت”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای ژمارە ‪٨6‬ی ساڵی ‪2004‬‬ ‫هەر شەقامێك خێرایی دیاریكراوی ‪ 60‬بێت‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێلێك بەخێرایی ‪ ٨0‬بڕوات‪ ٨0 ،‬هەزار دینار‬

‫پسوڵەی سەرپێچیی بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫بەپێی بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆ هەر‬ ‫شۆفێرێك ئامێری ئاشكراكردنی كامێرای‬ ‫پێبگیرێت ‪ 500‬هەزار دینار غەرامە دەکرێت‪،‬‬ ‫سزاكەش ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە بازرگانی‬ ‫پێوەدەكەن‪.‬‬ ‫فازڵ حاجی‪ ،‬وتەبێژی هاتوچۆی هەولێر بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەو ئامێرە هەموو كامێراكانی‬ ‫چاودێری ئاشكرادەكات‪ ،‬ئەمەش سەر لە شۆفێران‬ ‫دەشێوێنێت‪ ،‬هەر كامێرایەك بە پێچەوانەی‬ ‫ئاڕاستەی رۆشتنەوە دابنرێت ناتوانێت ئاشكرای‬ ‫بكات”‪.‬‬ ‫“سنورەكانمان لەگەڵ پارێزگاكانی عێراق‬ ‫كراوەیە ناشتوانرێت لە خاڵە سنورییەكانەوە‬ ‫كۆنترۆڵی هاوردەكردنی بكرێت” فازڵ حاجی‬ ‫ئەوەی بە هۆكارێك زانی بۆ كۆنترۆڵنەكردنی‬ ‫ئامێرەكە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گلەیی شۆفێران لەسەر زۆری‬ ‫بڕی سزای تیژڕۆیی‪ ،‬وتەبێژی هاتوچۆی هەولێر‬ ‫وتی‪“ :‬ئەو سزایە لەبەرامبەر سەرپێچییەكی‬ ‫مەترسیداردا دانراوە‪ ،‬بۆ بیر لەوەناكرێتەوە‬ ‫سزاكە البرێت‪ ،‬بەپێچەوانەوە تا سزا توندتر بێت‬ ‫سەرپێچی كەمتر دەبێتەوە‪ ،‬بۆیە هیچ هەوڵێك‬ ‫نیە بۆ كەمكردنەوەی سزا”‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪13‬‬

‫عەزیز سەعید‪ ،‬بەڕێوەبەرى گشتى وەبەرهێنانى سلێمانى‪:‬‬

‫بارودۆخی سلێمانی و‬ ‫شۆڕنەبوونەوەی دەسەاڵت هۆکاری کەمی پڕۆژەن‬ ‫عەزیز سەعید‪ ،‬بەڕێوەبەرى گشتى‬ ‫وەبەرهێنانى سلێمانى‪ ،‬رایدەگەیەنێت لە‬ ‫‪2019‬دا مۆڵەت بە ‪ 15‬پڕۆژەى وەبەرهێنان‬ ‫دراوەو دەڵێت سلێمانى پێویستى بە پڕۆژەى‬ ‫پیشەسازى و کشتوکاڵى و گەشتیارییە‪.‬‬ ‫عەزیز سەعید‪ ،‬بەڕێوەبەرى گشتى‬ ‫وەبەرهێنانى سلێمانى لەم چاوپێکەوتنەدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەموو هەوڵ و ئاسانکارییەکمان‬ ‫بۆ ئەوەیە زۆرترین مۆڵەتى پڕۆژەى‬ ‫وەبەرهێنان بدەین و سەرمایەى زیاتر‬ ‫بهێنینە پارێزگاى سلێمانى‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬سبەی‬

‫* دواى کۆتاییهاتنى شەڕى داعش دۆخى‬ ‫ئابورى هەرێم تاڕادەیەک بەرەو پێشچووەو‬ ‫پاشەکەوتى موچە نەماوە ژیانى خەڵک گۆڕانکارى‬ ‫بەسەردا هات‪ ،‬ئێستا دۆخى وەبەرهێنان لە چ‬ ‫ئاستێکدایە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬کاریگەریى ئەو بابەتانەى کە‬ ‫بەسەر هەرێمى کوردستاندا هات چ شەڕى داعش‬ ‫و چى بارودۆخى نێوان هەرێمى کوردستان و‬ ‫حکومەتى ناوەندى و قەیرانى دارایی کاریگەرى‬ ‫لەسەر کۆى پڕۆژەکانى وەبەرهێنان هەبوو‪،‬‬ ‫حاڵەتێکى واى دروستکردبوو وەبەرهێنەرەکان‬ ‫بچن بۆ ناوەڕاست و خوارووى عێراق و واڵتانى‬ ‫دەوروبەر‪ ،‬دواى ئەوەى لە ساڵى (‪)2018‬‬ ‫بارودۆخى موچە باش بوو دیسانەوە بازاڕ‬ ‫بارودۆخى باش بوو کە بازاڕیش باشبوو هەڵبەتە‬ ‫کاریگەرى لەسەر پڕۆژەکانى وەبەرهێنان دەبێت و‬ ‫پڕۆژەکانى وەبەرهێنان جارێکى دیکە باشبوونى‬ ‫بەخۆوە بینى‪ ،‬بەاڵم ئەوەى جارێکى کە کاریگەرى‬ ‫دروستکردەوە لەسەر پڕۆژەکان‪ ،‬هێرشەکانى‬ ‫تورکیا بۆ سەر رۆژئاواو هەم بارودۆخى ناوخۆیی‬ ‫عێراق و خۆپیشاندانەکان دووبارە کاریگەرییان‬ ‫دروستکردەوە‪ ،‬خەڵک بە ترسەوە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫پڕۆژەکان دەکات‪.‬‬ ‫سەربارى ئەوانە ئێمە نەوەستاوین و‬ ‫خۆئامادەکردنى باشمان کردووەو پالنى تایبەتیمان‬ ‫هەیە‪ ،‬کابینەى نوێ کە دەستبەکار بوو کۆمەڵێک‬ ‫پالن دانرا پالنى چوار ساڵەو پالنى‪ 10‬ساڵە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک ئێستا لە راستکردنەوەى ئەو‬ ‫بابەتانەین کە پێویستە بۆ چاککردنى و پێویستە‬ ‫بۆ پڕۆژەکانى وەبەرهێنان هەتا بتوانرێت باشترین‬ ‫هەل دروست بکەین بۆ وەبەرهێنەران بۆ ئەوەى‬ ‫ئەوانیش بتوانن بە باشترین شێوە بێنە پێشەوە‬ ‫ئێمە‪.‬‬ ‫چەند هەوڵێکمان هەیە‪ ،‬یەکەم کەمکردنەوەى‬ ‫رۆتین‪ ،‬دووەم دیاریکردنى پالنەکانى وەبەرهێنان‪،‬‬ ‫سێیەمیش هەموارکردنەوەى یاساى وەبەرهێنان‬ ‫و چوارەم بەکارهێنانى یەک پەنجەرە‪ ،‬واتا‬ ‫فەرمانگەکان بتوانن لە ماوەیەکى کورتدا‬ ‫هەوڵبدەن کار لەسەر پڕۆژەکان بکەن ئەویش‬ ‫بۆ کەمکردنەوەى رۆتینات نەک وەک ئێستا‬ ‫کە پڕۆژەکان و مۆڵەتەکانیان لە فەرمانگەکانى‬ ‫حکومەت دوادەکەون‪.‬‬ ‫* راستە کە بەهۆى شەڕى داعش و‬ ‫قەیرانەکانەوە زیانى قەبارەى وەبەرهێنان لە‬ ‫سلێمانى ‪ 10‬ملیار دۆالر بووە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬نا بەو شێوە زۆرە نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر بێیت دابەشکردن بکەیت بۆ کۆى پڕۆژەکانى‬ ‫وەبەرهێنان بۆ ئەو سااڵنەى کە وەبەرهێنان کراوە لە‬ ‫هەرێمى کوردستاندا‪ ،‬ئەگەر دواکەوتنى پڕۆژەکان و‬ ‫رێژەى مۆڵەتى پڕۆژەکان ئەژمار بکەین و دابەشى‬ ‫بکەین بەسەر ساڵەکانى ‪ 12‬و ‪ 13‬کە نزیکەى ‪40‬‬ ‫پڕۆژە لە سلێمانى مۆڵەتى وەردەگرت سەرمایەى‬ ‫ئەم پڕۆژانە ئەگەر دابەشى بکەیت لەگەڵ ئەوەى‬ ‫کە لەکاتى قەیرانى داراییدا کە لە حەوت پڕۆژە یان‬ ‫هەشت پڕۆژە زیاتر مۆڵەتى وەرنەگرتووە‪ .‬ئەگەر‬ ‫سەرمایەى ئەو پڕۆژانە لەو سااڵنە دابەش بکەیت‬ ‫کۆى ئەم سااڵنە لەوە دەچێت بکاتە ئەو ژمارەیەى‬ ‫کە باسى لێوە کراوە‪ ،‬ئێمە دەڵێین ئەگەر ئەو‬ ‫قەیران و بارودۆخانە نەبوایە لەوانەیە بەبەهاى ‪10‬‬ ‫ملیار دۆالر زیاتر لەوەى ئێستا پڕۆژەمان هەبوایە‪.‬‬ ‫* وتەبێژى یەکێتى وەبەرهێنان لە دیدارێکدا‬ ‫باسى لەوە کرد کە لە ساڵى ‪2014‬ەوە هیچ‬ ‫پڕۆژەیەک لە سلێمانى نەکەوتووەتە بوارى‬ ‫جێبەجێکردنەوە‪ ،‬ئەمە راستە؟‬

‫عەزیز سەعید‪ :‬نەخێر وانییە‪ ،‬پڕۆژەى‬ ‫وەبەرهێنان کەوتووەتە بوارى جێبەجێکردنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رێژەکەى کەمتر بووەو سااڵنە لە حەوت‬ ‫بۆ هەشت پڕۆژە تێپەڕى نەکردووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫زیادى کردووەو لە ‪2019‬دا مۆڵەتمان بە ‪15‬‬ ‫پڕۆژەى وەبەرهێنان داوە‪ ،‬ئەگەر ئەم بارودۆخانەى‬ ‫دوایی نەبوایە لەم چوار پێنج مانگەى کۆتاییدا‬ ‫ژمارەکە زیاتریش دەبوو‪.‬‬ ‫* لەگەڵ ئەوانەشدا دەوترێت هەست بە‬ ‫جیاوازى لەنێوان پڕۆژەکانى نێو شارەکاندا‬ ‫دەکرێت‪ ،‬ئامارەکان دەریدەخەن لە ساڵى ‪2006‬‬ ‫تا ‪ 2018‬لە هەولێر ‪ 360‬پڕۆژە بە سەرمایەى ‪26‬‬ ‫ملیار و ‪ 450‬ملیۆن مۆڵەتیان پێ دراوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سلێمانى ‪ 217‬پڕۆژە بە سەرمایەى ‪ 14‬ملیار‪ ،‬راى‬ ‫ئێوە لەسەر ئەمە چییە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬بە دڵنیاییەوە ژمارەى‬ ‫دانیشتوانى پارێزگاى سلێمانى لە هەموو‬ ‫پارێزگاکان زیاترە‪ ،‬ئەوەى کاریگەرى هەبێت‬ ‫دەسەاڵتەکانە‪ .‬چونکە شۆڕکردنەوەى دەسەاڵتو‬ ‫ئەو رۆتیناتانە زۆر کاریگەرى لەسەر جێبەجێکردنى‬ ‫پڕۆژەکان هەیە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئێمە بە هەمان یاسا کار دەکەین‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەولێر ئاسانترو نزیکتر مامەڵە لەگەڵ‬ ‫پڕۆژەکان دەکرێت‪ ،‬پڕۆژەکانى ئێرە هەم کاریگەرى‬ ‫ئەو بارودۆخەى لەسەر هەبوو هەم رۆتیناتى هاتن‬ ‫و چوون و کاریگەرى کات‪ .‬ئەو بارودۆخەى کە‬ ‫لەم چەند ساڵەى پێشوودا لە سلێمانى زۆرتر زەق‬ ‫بووەتەوە لەوەى کە لە رووى بابەتییەوە ژمارەیەک‬ ‫کێشە لە سلێمانى هەبوو دیارە لە هەولێر وانەبوو‬ ‫هەر لە ملمالنێى حیزبى لەگەڵ مانگرتن و‬ ‫کۆمەڵێک شتى دیکە ئەمانە هەمووى کاریگەریى‬ ‫لەسەر پڕۆژەکان هەبوو‪ ،‬نەبوونى دەسەاڵتیش‬ ‫بەهەمانشێوەی کاریگەریی هەبووە‪.‬‬ ‫* ئەو ‪ 15‬پرۆژەیەى ئەمساڵ مۆڵەتیان‬ ‫وەرگرتووە چین؟ بۆ زیاتر هەست دەکرێت‬ ‫پرۆژەکان یەکەى نیشتەجێبوونن؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬دیارە نیشتەجێبوون بە سێ‬ ‫بڕیارى ئەنجومەنى بااڵى وەبەرهێنان راگیراوەو‬ ‫ئێستاش تەنیا بۆ چین و توێژەکان کار دەکرێت‪،‬‬ ‫ئێستا کەمترین مۆڵەت دەدرێت بە پڕۆژەى‬ ‫نیشتەجێبوون‪ ،‬بەاڵم بەهۆى ئەو بارودۆخە‬ ‫تایبەتەى پێشوو لە هەرێمى کوردستان هەبووە‬ ‫زۆر گرنگى دراوە بەوەى کە یاساکەى ئێمە‬

‫یاساى وەبەرهێنانى‬ ‫هەرێم یاسایەکى‬ ‫باش بوو‪ ،‬زۆرێکیش‬ ‫لە واڵتانى دراوسێش‬ ‫سودیان لێبینى‬

‫پێمانباشە وەزارەتى‬ ‫ئاوەدانکردنەوە‬ ‫سەرپەرشتى‬ ‫پرۆژەکانى‬ ‫نیشتەجێکردن‬ ‫بکەن‬ ‫رێخۆشکەر بووە بۆ مۆڵەتى پڕۆژەى وەبەرهێنان‬ ‫لە بوارى نیشتەجێبوون‪ ،‬ئێستا بەو شێوەیە‬ ‫نییەو ئەوەندەى کار لە پڕۆژەکانى پیشەسازى و‬ ‫گەشتوگوزارو کشتوکاڵى دەکەین کار لە پڕۆژەکانى‬ ‫دیکە ناکەین‪.‬‬ ‫* ئێوە بەمەبەستى ئامادەکردنى رەشنووسی‬ ‫سەرەتایی هەمواری یاسای وەبەرهێنان‬ ‫کۆبونەوەیەکتان رێکخست بە ئامادەبوونى‬ ‫شارەزایان مەبەستتان چییە؟ ئایا یاساى‬ ‫وەبەرهێنان ئەوەندە گرفتى هەیە پێویستى بە‬ ‫پێداچوونەوەو هەموارکردنەوە هەبێت؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬نەخێر‪ ،‬یاساکەى ئێمە‬ ‫یاسایەکى باش بوو‪ ،‬زۆرێکیش لە واڵتانى‬ ‫دراوسێش سودیان لێ بینى و عێراق یاساکەى‬ ‫لەسەر یاساى وەبەرهێنانى ئێمە دانا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەموو دنیادا وایە یاساى وەبەرهێنان پێویستى‬ ‫بە هەموارکردنەوە هەیە بە تێپەڕبوونى کات‪.‬‬ ‫هەندێک بڕگە زیادکردنى ئەوێت‪ ،‬بۆنمونە یاساى‬ ‫وەبەرهێنانى میسر ‪ 17‬جار هەموار کراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە دەمانەوێت هەموارکردنەوە بە ئاڕاستەیەک‬ ‫بێت بتوانیت ئاسانتر مامەڵە لەگەڵ پڕۆژەکان‬ ‫بکرێت و بەشێوەیەک بێت کە سەرنجى خەڵک‬ ‫و سەرمایەدارى بیانى رابکیشێت و بتوانن بێن‬ ‫پڕۆژەکانیان لێرە ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫* ئامانجتان تەنیا راکێشانى وەبەرهێنە یان‬ ‫دروستکردنى هاوسەنگییەکە لەنێوان وەبەرهێن و‬ ‫سودمەندبوونى هاواڵتى لەو پڕۆژانە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬ئەمانە هەمووى دەبێت‬ ‫جێى بکرێتەوە لەناو یاساى وەبەرهێناندا‪ ،‬ئەو‬ ‫هاوسەنگییەى باسى دەکەیت بەڵێ وایە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئیمتیازات هەبێت بۆ وەبەرهێن‪ ،‬بەاڵم لەکاتى بوونى‬ ‫سەرپێچى دەبێت تۆ یاسایەکت هەبێت بۆ ئەوەى‬ ‫لێپێچینەوەى یاسایی بکەیت‪ ،‬ئەم هاوسەنگییە‬ ‫دەبێت دروست بکەیت‪ ،‬چونکە ئەگەر الیەکیان‬ ‫کێشەى هەبێت ئەوا کێشە دروست دەکات‪.‬‬ ‫* ئامانجى یەکەم لە وەبەرهێنان راکێشانى‬ ‫سەرمایەیە بۆ پڕۆژە‪ ،‬بەاڵم تائێستا بەگشتى لە‬ ‫هەرێمى کوردستان و سلێمانی بەتایبەت ئەمە زۆر‬ ‫نابینرێت‪ ،‬وەبەرهێنەر بە پارەى خەڵک پڕۆژە‬ ‫دروست دەکات؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬ئەو بابەتە تەنیا لە‬ ‫پڕۆژەى نیشتەجێبووندایەو ئێمە وتیشمان کە‬ ‫نیشتەجێبوون کارى وەبەرهێنان نییە‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫بارێکى تایبەت یاساکەى ئێمە رێگە خۆشکەر‬ ‫بوو بۆ ئەوەى بتوانیت یەکەى نیشتەجێبوون‬ ‫بەکاربێت‪ ،‬چونکە لە دواى رووخانى سەدامەوە‬ ‫شارەکان وێران ببوون الدێکان رووخابوون و‬

‫قەیرانێکى یەکەى نیشتەجێبوون هەبوو لە‬ ‫هەرێمى کوردستان دروست بوو ئێستا ئەو قەیرانە‬ ‫کەمبووەتەوە بە رێژەیەکى زۆر باش‪.‬‬ ‫* سەرۆکى دەستەى وەبەرهێنەران لەماوەى‬ ‫رابردوو هاتە سلێمانى لەگەڵ ئێوەو پارێزگار‬ ‫کۆبوەوەو باسى لەوەکرد کە پالنیان هەیە پڕۆژەى‬ ‫نیشتەجێبوون بۆ خەڵکانى کەمدەرامەت دروست‬ ‫بکەن ئەمە لە چ چوارچێوەیەکدایەو چۆن ئەم‬ ‫کارە دەکرێت؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬هەڵبەتە بۆ خەڵکى‬ ‫کەمدەرامەت نرخەکانى دەبێت بە شێوەیەک‬ ‫بێت خەڵکى سودمەند بتوانێت پارەکەى بدات‪،‬‬ ‫ئێمە باسى پڕۆژەى کەمدەرامەت دەکەین باسى‬ ‫پڕۆژەیەک دەکەین لە نزیکى ‪ 50‬هەزار دۆالر یان‬ ‫‪ 60‬ملیۆن دینار زیاتر نەبێت‪ ،‬ئەوانە بۆ خەڵکى‬ ‫کەمدەرامەت باشە‪ ،‬ئێستا کارێکى باش کراوە هەم‬ ‫لە رووى سەندیکاکانى ئەو شوێنانەوە بتوانێت بۆ‬ ‫چین و توێژەکان و هەم لە رێگەى ئەو پڕۆژانەوە‬ ‫وەبەرهێنەرى باش هەیە دەیەوێت پڕۆژە بۆ ئەو‬ ‫خەڵکانە بکات و کاریشمان بۆ کردووە‪.‬‬ ‫* بەاڵم ئەو پڕۆژانەى پێشوو کە الى ئێوە‬ ‫مۆڵەتیان وەرگرتووە وەک خۆیان جێبەجێ‬ ‫نەکراون و کەموکوڕیان هەیە‪ ،‬چۆن لێپێچینەوەیان‬ ‫لێدەکەن؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬زۆرینەیان ئەوەى لە ئەستۆیان‬ ‫بووە کردویانە‪ ،‬دەستمان پێکردووە بەوەى ئەو‬ ‫پڕۆژە نیشتەجێیانەش کە خزمەتگوزارییەکانى‬ ‫لەسەر شانى خاوەن پڕۆژەیەو نەیانکردووە‪،‬‬ ‫داوامان لێکردون خزمەتگوزارییەکان لەکاتى خۆی‬ ‫و پێویستدا تەواو بکەن‪ ،‬ئەگەرنا لێپێچینەوەیان‬ ‫لەگەڵ دەکەین تا وەرگرتنەوەى زەوى لێیان‪.‬‬ ‫* وەزارەتى ئاوەدانکردنەوە بە کارى خۆیانى‬ ‫دەزانن بابەتى دروستکردنى یەکەى نیشتەجێبوون‬ ‫ئەوان سەرپەرشتى بکەن‪ ،‬تێڕوانینى ئێوە‬ ‫لەوبارەیەوە چۆنە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬ئێمەش پێمانباش بووە ئەگەر‬ ‫وەزارەتى ئاوەدانکردنەوە پەیوەندیدارەو ستافى‬ ‫پێویستى هەیە‪ ،‬نیشتەجێکردن ئەوان سەرپەرشتى‬ ‫بکەن و الى ئەوان بێت‪ ،‬ئێمەش هاوکاریان‬ ‫دەبین‪ ،‬منیش هاودەنگم لەگەڵ ئەوەى وەزارەتى‬ ‫ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردن پەیوەندیداربێت‬ ‫بەو کارە‪.‬‬ ‫* دەستەى وەبەرهێنان دەیەوێت لە رووى‬ ‫پیشەسازییەوە هەرێمى کوردستان پشت بە خۆى‬ ‫ببەستێت‪ ،‬چۆن ئەو کارە دەکرێت؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬ئێمە کارمان بۆ ئەوە کردووە‬ ‫لە رووى ناردنە دەرەوەى بەرهەمەکانەوە‪ ،‬یاساى‬ ‫وەبەرهێنان بەشێوەیەک بێت کە لە خزمەت ئەو‬ ‫بوارەدا بێت‪ ،‬کارئاسانیشیان بۆ دەکەین ئەوە‬ ‫لەپێناو رەخساندنى دەستى کارو زیادکردنى‬ ‫بەرهەمى ناوخۆ بەتایبەت لە بوارى کشتوکاڵدا‪.‬‬ ‫ئێستا الیەنە پەیوەندیدارەکانیش سەرقاڵى‬ ‫ئەوەن کە یاسایەک بۆ پاراستنى بەرهەمى ناوخۆ‬ ‫دەربکەن‪ ،‬بەاڵم گرنگە لە رووى کوالێتیشەوە‬ ‫بەرهەمى ناوخۆ پەرەى پێبدرێت و ببینە خاوەن‬ ‫ئابوورى و پیشەسازى خۆمان‪.‬‬ ‫* پالن و پڕۆژەتان چیە بۆ بەرەوپێشبردنى‬ ‫کەرتى وەبەرهێنان لە سلێمانى و ئەو شارە‬ ‫پێویستى بە چییە؟‬ ‫عەزیز سەعید‪ :‬بەگەڕخستنى سەرمایە لە‬ ‫هەر شوێنێک بێت دەبێتە هۆى زیادکردنى‬ ‫ژێرخانى ئابوورى و بەگەڕخستنى خەڵکى زۆرو‬ ‫بەرەوپێشبردنى سیماى شارستانى‪ ،‬ئێمە هەوڵمان‬ ‫بۆ ئەوەیە رێگە خۆش بکەین بۆئەوەى ئاسانکارى‬ ‫بۆ وەبەرهێن بکەین و مۆڵەت بە زۆرترین ژمارەى‬ ‫پڕۆژە بدەین و سەرمایەى زیاتر بێنینە سلێمانى‪.‬‬ ‫سلێمانى لە بوارى وەبەرهێناندا پێویستى بە‬ ‫پڕۆژەى پیشەسازى و کشتوکاڵى و گەشتوگوزاری‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم سێ سێکتەرە لە پێشینەن بۆ پارێزگاى‬ ‫سلێمانى‪.‬‬

‫چەند هەوڵێکمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫کەمکردنەوەى رۆتین‬ ‫و دیاریکردنى‬ ‫پالنەکانى‬ ‫وەبەرهێنان‬

‫ئەنوەر کەریم‬

‫چاوێکیشتان‬ ‫لە باجی کۆمپانیاکان بێت‬ ‫یاسای چاکسازی لە پەرلەمانی کوردستان خوێندنەوەى‬ ‫یەکەمى بۆ کراو ئێستا لەبەردەستى لیژنەکاندایە‪ ،‬ئەم‬ ‫پرۆژەیە لەکاتێکدایە هەمووان کۆکن لەسەر ئەوەى گەندەڵى‬ ‫تا ئاستێکى مەترسیدا رۆیشتووەو پێویستە بەرى پێگیرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر چاکسازى نەکرێت بەدوور نازانرێت خۆپیشاندان و‬ ‫ناڕەزاییەکانى عێراق‪ ،‬هەرێمى کوردستانیش بگرێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫پرۆژەیە دەبێت ببێت بە سەرەتایەک بۆ چاکسازی لە هەموو‬ ‫سێکتەرەکانی تری ئابووریدا‪.‬‬ ‫چونکە ئەگەر ئەم چاکسازییە تەنیا ببێت بە بارێكی‬ ‫گران بەسەر ژیانی فەرمانبەرانی هەرێمەوەو ژیانی خەڵک‬ ‫زەحمەتتر بکات‪ ،‬ناشبێتە هۆی ئەوەی ئابووری کوردستان‬ ‫بەرەو گەشەیەکی باشتر ببات بەبێ چاکسازی ڕیشەیی لە‬ ‫سێکتەرەکانی تری ئابووریدا‪.‬‬ ‫دەبێت حکومەتی هەرێم دەست ببات بۆ کۆکردنەوەی‬ ‫داهات و باجەکان بەپەلە رێكبخاتەوە‪ ،‬ئەگەر سەیری ژمارەی‬ ‫کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان بکەین دەردەکەوێت چەندین‬ ‫کۆمپانیا باج نادەن بە حکومەتی هەرێم سەر بە بەرپرسانی‬ ‫یەکێتی و پارتین و ڕۆژانە داهاتی خەیاڵیان هەیە ئەمەش‬ ‫زیانی بە دارایی گشتی هەرێمی کوردستان گەیاندووە نەک‬ ‫دەرماڵەی فەرمانبەرێک یان ئەندامێکی هێزە ئەمنیەکان‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری تۆماری کۆمپانیاکانی هەرێـمی کوردستان‬ ‫ئەم کۆمپانیایەنە تۆمارن‪:‬‬ ‫• ‪ 3‬هەزارو ‪ ٢٢٢‬کۆمپانیای بیانی تۆمارکراون‪.‬‬ ‫• هەزارو ‪ 4٢3‬کۆمپانیای تورکیین کە لە ‪ %43‬سەرجەم‬ ‫کۆمپانیا بیانیەکان پێکدەهێنێت‪.‬‬ ‫• ‪ 361‬کۆمپانیای ئێڕانی هەن و لە ‪ %11‬پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫• ‪ 185‬کۆمپانیای ئیماراتی هەن لە ‪ % 6‬پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫• ‪ 147‬کۆمپانیای بەریتانی لە ‪ %4‬پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫• ‪ 109‬کۆمپانیای ئەردەنی لە ‪ % 3‬پێکدەهێنێن‪.‬‬ ‫• ‪ ٢6‬هەزارو ‪ 777‬کۆمپانیای خۆماڵی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان تۆمارکراون‪.‬‬ ‫ئەوەی سەیرە بەشێکی زۆری ئەم کۆمپانیانیانە لە بەشی‬ ‫باج لە وەزارەتی دارایی و ئابووری تۆمارنەکراون واتە هیچ‬ ‫باجێک نادەن بە حکومەتی هەرێم بۆیە حکومەت پێویستە‬ ‫دەستکاری ئەمانەش بکات ئەگەر دەستکاری دەرماڵەی‬ ‫فەرمانبەران دەکات ‪.‬‬ ‫هەرچەندە رەسمی دامەزراندن و نوێبوونەوەی مۆڵەتی‬ ‫کۆمپانیاکان و رەسمی پشکنینی کااڵو رەسمی پێدانی‬ ‫مۆڵەتی هاوردەو هەناردەی کااڵو ڕەسمی نوێکردنەوەی هێماو‬ ‫پێناسی بازرگانی و چەندین ڕەسـمی ترو کرێی دیکە ئەم‬ ‫داهاتانە دەچنەوە خەزێنەی حکومەت‪ ،‬بەاڵم ئەم داهاتانە‬ ‫بۆ وەزارەتی پیشەسازی دەچێت نەک بۆ وەزارەتی دارایی‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەساڵی ‪ ٢016‬لە کاتی قەیرانی دارایی هەرێمدا‬ ‫زۆربەی ئەو ڕەسمانەی لە بەرامبەر خزمەتگوزارییەکان لە‬ ‫فەرمانگەکانی سەر بە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫وەردەگیران ئامانج لەوە زیادکردنی داهات بوو‪ ،‬بەاڵم دەرکەوت‬ ‫ئەمە هەڵە بوو و زیادکردنی ڕەسمی خزمەتگوزارییەکان لە‬ ‫وەزارەتی پیشەسازی بەهۆیەوە ژمارەی مامەڵەکان کەمی‬ ‫کردو بووە هۆی کەمبوونەوەی داهات‪.‬‬ ‫لە هەرێـمی کوردستاندا نزیکەى پێنج هەزار کارگە هەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەرهەمەکانیان ناتوانن کێبڕکێی بەرهەمی بیانی بکەن‪،‬‬ ‫پێویستە پەرلەمانی کوردستان یاسای پاراستنی بەرهەمە‬ ‫ناوخۆییەکان دەربکات‪ ،‬وەک چۆن لە عێراقدا ئەو بڕیارە‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرچەندە لەسااڵنی پێشوودا بودجە لە عێراقەوە‬ ‫دەهات و هەرێمی کوردستان زۆر پابەند نەبوو بە وەرگرتنی‬ ‫باج و رەسمەکان‪ ،‬بەاڵم لە قەیرانی داراییەکەی هەرێمەوە‬ ‫حکومەت باج و ڕەسمی زۆربەی سێکتەرەکانی بەشێوەیەکی‬ ‫بەرچاو زیادکردووە‪ ،‬تەنانەت ئێستا لە پێدانی مۆڵەتی‬ ‫هەناردەو هاوردەشدا ڕسومات وەردەگیرێت و ئێستا حکومەت‬ ‫قۆناغ بە قۆناغ هاوردەکردنی زۆربەی کااڵکان دەخاتە‬ ‫لیستی ڕسوماتەوە‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە ئەو داهاتە بە باشی‬ ‫ڕێکناخرێتەوە کۆناکرێتەوەو کەرتی تایبەت کۆیدەکاتەوە‬ ‫بەشێکی باشیان بۆ خۆیان دەبەن هەقی خزمەتگوزارییەکەیان‬ ‫ئەمانەش کۆمپانیاکانی حیزبن لە هەردووال سەر بە پارتی و‬ ‫یەکێتین‪.‬‬ ‫بۆیە کارێکی باشە حکومەت چاکسازی بکات لە مووچەی‬ ‫پلە بااڵکان و موچەکانی تردا‪ ،‬بەاڵم بەبێ چاکسازی لە‬ ‫کۆکردنەوی داهات و ڕێکخستنەوەی باج و وەرگرتنی باج لەو‬ ‫کۆمپانیایانەی لەالیەن بەرپرسانی حیزبیەوە بەڕێوەدەچن و‬ ‫ڕۆژ بەرۆژ زیاتر دەوڵەمەند دەبن‪ ،‬ناتوانرێت بوترێت چاکسازى‬ ‫راستەقینە کراوە‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫ئەمساڵیش بە نیوەناچڵی بایەعی درا‬

‫نزمی ئاستی کوالێتی خۆراکی بایەعی‪ ،‬کێشەیەکی لەمێژینەی هاواڵتیانە‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫نەسرین عومەر لە پەنجاكانی تەمەنیدایە‪،‬‬ ‫لەبەردەم بریكارێكی خۆراك بوو بۆ ئەوەی‬ ‫بەشە خۆراكی مانگانەی وەربگرێت‪“ ،‬زیاد لە‬ ‫چوار ساڵیش دەبێت بەشە خۆراكێكی باشم‬ ‫وەرنەگرتووە” نەسرین جۆری خواردنەكانی‬ ‫بەدڵ نیەو بەالیەوە “زۆر خراپن دوو ساڵیش‬ ‫دەبێت برنجم نەبردوەتەوە هەر لەالی‬ ‫وەكیلەكەیە‪ ،‬جۆرەكەی هێندە باش نیەو‬ ‫ناخورێت”‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتیە تێبینی ئەوەی كردووە‬ ‫بەدەر لەخراپی جۆری بەشەخۆراكی‬ ‫مانگانە‪ ،‬لە كاتو وادەی خۆشیدا نادرێت‪،‬‬ ‫“هەر جارەو دەڵێن شتێك هاتووە سێ بۆ‬ ‫چوار ساڵ زیاتر دەبێت تەنیا ڕۆنو برنجو‬ ‫شەكرو ئارد دەدەن‪ ،‬وەكیلەكانی خۆراكیش‬ ‫بڕە پارەیەكت لێوەردەگرن هێندەی ئەوەی‬ ‫نامێنێت بچیتو لە بازاڕ بیكڕیت”‪.‬‬ ‫نەسرین كە هێشتا پێویستی بە‬ ‫بەشە خۆراكی مانگانە هەیە‪ ،‬داوا دەكات‬ ‫پێداچونەوەش بەو بڕە پارەیەدا بكرێت كە‬ ‫لێیان وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان لەڕێگەی ‪ 10‬هەزار‬ ‫بریكارەوە بەشە خۆراكی مانگانە بەسەر‬ ‫یەك ملیۆن هاوبەشی پسوڵەی خۆراك‬ ‫دابەش دەكرێـت و پێنج ملیۆن و ‪ 62‬هەزار‬ ‫و ‪ 497‬كەسیش سوودمەندن لە وەرگرتنی‬ ‫بەشەخۆراكی مانگانە‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەشێك لە هاواڵتیان گلەییان‬ ‫لە بەشە خۆراكی مانگانە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێكی تریان رەوشی داراییان باشەو ناچنە‬ ‫الی بریكارەكە بەشەكەی خۆیان وەربگرن‪.‬‬ ‫ڕێبوار عەبدوڵاڵ‪ ،‬بریكاری خۆراكە لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لەگەڵ بەشێك لە گلەییەكانی‬ ‫خەڵكدا نیە‪“ ،‬خەڵك لەخۆیەوە گلەیی‬ ‫دەكات‪ ،‬کام ئاردەی دەڵێن خراپە گەنمی‬ ‫ناوخۆیەو دەتوانرێت لەگەڵ ئاردی سفر‬ ‫بكرێت بەنان‪ ،‬ئەگەر لەبەغداوە نەیەت‬

‫هەر جارەو دەڵێن‬ ‫شتێك هاتووە سێ‬ ‫بۆ چوار ساڵ زیاتر‬ ‫دەبێت تەنیا ڕۆنو‬ ‫برنجو شەكرو‬ ‫ئارد دەدەن‬

‫بەشێک لە خێزانەکان هێشتا پێویستییان بە بایەعی هەیە‬ ‫حكومەتی هەرێم یەك كیلۆ ئاردی بۆ دابین‬ ‫ناكرێت”‪ .‬رێبوار وتیشی‪“ :‬خەڵكی ئێستا‬ ‫وایلێهاتووە شەكریش وەرناگرن ئەمە خەتای‬ ‫كێیە”‪.‬‬ ‫رێبوار و بریكارەكانی تر بۆ هەر‬ ‫بەشەخۆراكی مانگێكی خێزانێك‪ 750‬دینار‬ ‫وەردەگرنو بڕیارە بكرێتە هەزار دینار‪،‬‬ ‫چونكە بە وتەی رێبوار‪ ،‬بەخشیش دەدەن‬ ‫بەو ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرانەی خۆراكیان‬

‫بۆ دەهێنن ئەوەش زیاتر لەسەر ئەوان‬ ‫دەكەوێت‪ .‬بۆ یەك ئۆتۆمبێلی گەورە‬ ‫كە بارەكەی شەكر بێت‪30‬ی هەزارو بۆ‬ ‫ئاردیش‪ 50‬هەزار بەخشیش دەدرێت‪.‬‬ ‫لەئایاری ساڵی ‪1996‬دا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عێراق لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫لەسەر پرۆگرامی نەوت بەرامبەر بەخۆراك‬ ‫رێككەوت‪ ،‬بەپێی ئەو رێكەوتنەش ‪%13‬ی‬ ‫داهاتی نەوت بۆ هەرێمی كوردستان دانرا‪،‬‬

‫لەدوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو لەساڵی‬ ‫‪2003‬دا بەردەوامی پێدرا‪ ،‬بەاڵم ماوەی سێ‬ ‫ساڵێك دەبێت جۆرو بڕی بەشە خۆراكەكان‬ ‫خراپ بوونو كەمیان كردووە‪.‬‬ ‫لەچوار مانگی یەكەمی ئەمساڵدا تەنیا‬ ‫شەكرو رۆنو ئارد دراوە لەگەڵ یەك بەشە‬ ‫برنجدا‪ ،‬لەمانگی پێنج بۆ هەشتیشدا تەنیا‬ ‫یەك برنج دراوە كۆی خۆراكەكانی دیكە‬ ‫دراوە بەهاواڵتیان‪ ،‬مانگی نۆ بۆ دە سەرجەم‬

‫خۆراكەكان دراوە‪ ،‬بەاڵم لەمانگی یانزەدا‬ ‫هیچ بەشە خۆراكێك نەدراوە‪ ،‬چەند ڕۆژێك‬ ‫دەبێت بەشە خۆراكی مانگی دوانزە هاتوەو‬ ‫مانگی یانزە هاواڵتیان هیچ قەرەبویەك‬ ‫ناكرێنەوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ،2019‬لەبری تەرخانكردنی‬ ‫چوار ترلیۆن دینار‪ ،‬عێراق تەنیا یەك ترلیۆن‬ ‫و ‪ 500‬ملیار دیناری بۆ دابینكردنی خۆراكی‬ ‫بایەعی تەرخان كردووە‪.‬‬

‫فەرهەنگ خالید‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫دیوان لە وەزارەتی بازرگانیو پیشەسازی‬ ‫حكومەتی هەرێم دەڵێت‪ :‬بەشەخۆراكی‬ ‫هاواڵتیان لەدەستی حكومەتی هەرێمدا نیە‪،‬‬ ‫وەزارەتی بازرگانی عێراق لەڕووی ئیدارییەوە‬ ‫سەرپەرشتی پرۆسەكە دەكات‪.‬‬ ‫فەرهەنگ خالید‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“گواستنەوەی خواردنەكان بەتەندەر‬ ‫دەكرێت‪ ،‬حكومەتی هەرێم پارەی تەندەرەكە‬ ‫دەدات‪ ،‬ئێمە كێشەی زۆر گەورەمان لەم‬ ‫بوارانەدا لەگەڵ وەزارەتی بازرگانی حكومەتی‬ ‫عێراق هەیە‪ ،‬كە ئەمەش كێشەیەكی قوڵە‪،‬‬ ‫دەبوو هەر لەسەرەتای ‪2004‬دا چارەسەر‬ ‫بوایە بەاڵم ئەم كێشەیە درێژەی كێشاوە”‪.‬‬ ‫لەسەر كێشەكانی بەشە خۆراكی مانگانە‬ ‫بڕیاربوو وەفدێكی وەزارەتی بازرگانیو‬ ‫پیشەسازی حكومەتی هەرێم سەردانی‬ ‫بەغدا بكات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی خۆپیشاندانەكانی‬ ‫شارەكانی عێراقەوە سەردانەكە دواخراوە‪.‬‬

‫ئەمریکا و چین شەڕە بازرگانیەکەیان هێور دەکەنەوە‬ ‫واشنتۆن تاریفەى گومرگى بۆ نیوە کەمدەکاتەوە لەبەرامبەردا کڕیارى شتومەکەکانى زیاد دەکات‬ ‫نوێنەرى ئەمریکا بە رۆژنامەنووسانى‬ ‫وت‪“ :‬هەر تایبەتمەندییەک بۆ هەر جۆرە‬ ‫شتومەکێک وردەکارییەکەی لەالی ئێمەیەو‬ ‫بۆ خەڵک ناخرێتە روو”‪.‬‬

‫بە زۆرە ملێکردن‬

‫تێدایە‬ ‫ئەوەشی‬ ‫رێکەوتنەکە‬ ‫هەر کێشەیەک دروستبوو لە کاتی‬ ‫جێبەجێکردنی بڕیارەکاندا میکانیزمێک‬ ‫هەبێت بۆ جێبەکردنی بەزۆری وەک‬ ‫چۆن رێککەوتنە بازرگانیەکانی تری‬ ‫ئەمریکا جێبەجێکراوە‪.‬‬ ‫گلەییەک یان کێشەیەک لە هەر‬ ‫الیەک هەبێت دەبێت بهێنرێتە ناو‬ ‫گروپی کارکردنی چین ‪ -‬ئەمریکا‪،‬‬ ‫ئەگەر بەرپرسانی ئەم گروپە نەیانتوانی‬ ‫چارەسەری بکەن ئەوا دەبێت لە‬ ‫وەزارەت بڕیاری لەسەر بدرێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫بڕیارەکە یان بە تاریفەی گومرگی‬ ‫دەبێت یان چارەسەری تر دەبێت‪،‬‬ ‫نوێنەرى ئەمریکا گەشبینە بەوەی‬ ‫چین بڕیارەکانی جێبەجێدەکات‪.‬‬ ‫ئێستا پارێزەرەکان خەریکی‬ ‫رێککەوتنەکەن‬ ‫پێداچوونەوەی‬ ‫دەقەکە ئامادە دەبێت بۆ واژۆکردن‬ ‫لە هەفتەی یەکەمی مانگی ساڵی‬ ‫تازەداو لەوەدەچێت نوێنەرى ئەمریکا‬ ‫رۆبەرت اڵیت هایزەرو جێگری سەرۆک‬ ‫وەزیرانی چین لیو هی لە واشنتۆن‬ ‫رێکەوتنەکە واژۆبکەن و ‪ 30‬رۆژ دوای‬ ‫واژۆکردن دەچێتە جێبەجێکردنەوە‪.‬‬

‫سایتی بلومبێرگ‬ ‫ئەمریکاو چین رۆژی هەینی رابردوو‬ ‫رێکەوتنەکەیان راگەیاند‪ ،‬لە راستیدا زانیاری‬ ‫زۆر کەمیان باڵوکردەوە لەسەر ناوەڕۆکى‬ ‫رێککەوتنەکە‪ ،‬نوێنەرى بازرگانی ئەمریکا‬ ‫رۆبەرت الیت هایزەر کە مەلزەمەیەکی ‪86‬‬ ‫الپەڕەی پیشانی رۆژنامەنووساندا وەک بەڵگەی‬

‫رێککەوتنەکە کە کراوەو نووسراوەتەوە‪ ،‬وتی‬ ‫“ئەمە هەنگاوێکی باشە بۆ ئەوەی ئەم دوو‬ ‫واڵتە ئەو کێشانەی هەیانە لە نێوانیاندا بە‬ ‫دانوستان چارەسەر بکەن لە داهاتوودا”‪.‬‬

‫تاریفەی گومرکی‬

‫بەپێی رێکەوتنەکە ئەمریکا تاریفەى‬ ‫گومرگى بۆ نیوە کەمدەکاتەوە کە بە بەهاى‬ ‫‪ 120‬ملیار دۆالر لەسەر شتومەکی چینى‬

‫دانرابوو‪ .‬هەروەها بەیەكجاری ئەو تاریفەیە‬ ‫دەوەستێنرێت‪ ،‬کە بڕیار بوو لە ‪15‬ی ئەم‬ ‫مانگەدا بیخاتە سەر شتومەکی چینی‬ ‫بەتایبەتی شتومەکە پێویستەکانی کڕیاران‬ ‫وەک تەلەفۆنی زیرەک و کۆمپیوتەری الپتۆپ‬ ‫‪.‬‬ ‫ئەمەش مانای وایە ‪ 250‬ملیار دۆالر‪ ،‬کە‬ ‫بڕیار بوو لە ‪ %25‬باجی بخرێتە سەر بەتەواوی‬ ‫نامێنێت‪ 120 ،‬ملیار دۆالرەکەش ‪%7.5‬‬

‫باجی دەخرێتە سەر کاتێک رێککەوتنەکە‬ ‫دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫کەمبوونەوەیەکی زیاتری تاریفەی گومرگی‬ ‫کاتێك دەبێت قۆناغەکانی تری رێککەوتنەکە‬ ‫بەئەنجام بگەیەنرێت‪ ،‬بەس چین رازی نەبووە‬ ‫هیچ تاریفەیەک کەمبکاتەوە‪ ،‬بەاڵم لەجیاتی‬ ‫ئەوە شتومەکی ئەمریکی دەکڕێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫چین لە مانگەکانی رابردوودا تاریفەی سەر‬ ‫کڕینی ئۆتۆمبێلی ئەمریکی کەمکردەوە‪.‬‬

‫کڕینی شتومەک‬

‫بەپێى رێکەوتنەکە کریاری چینی بۆ‬ ‫شتومەکی ئەمریکی زیادبکرێت بە الیەنی‬ ‫کەمەوە بۆ ‪ 200‬ملیار دۆالر لە ‪ 2‬ساڵی‬ ‫داهاتوودا‪ .‬هەروەها سوربوونی چین‬ ‫پیشانبدات لە کڕینی بەرهەمی کشتوکاڵی‬ ‫ئەمریکی بۆ‪ 50- 40‬ملیار دۆالر لە دوو ساڵی‬ ‫داهاتوودا‪.‬‬

‫قۆناغی دووەەم‬

‫سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند دانوستان‬ ‫دەستپێدەکات بەزوویی‪ ،‬بەاڵم بەرپرسەکەی‬ ‫ئەمریکا وتی تائێستا رۆژەکە دیارینەکراوە‪،‬‬ ‫باسیلەوەشکرد قۆناغی یەکەم شتی زۆری‬ ‫ماوەو چارەسەرنەکراوە و بەردەوامن لە‬ ‫چارەسەرکردن وەک داواکانی ئەمریکی لە‬ ‫چین کە حکومەتی پەکین پێویستە بوەستێت‬ ‫لەوەی پاڵپشتی کۆمپانیا حكومییەکان بکات‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3179‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪( :‬دابینکردنی کەل و پەل و پێداویستی بۆ قوتابخانەکانی سنووری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی بۆ ساڵی خوێندنی(‪))2020- 2019‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی‬ ‫بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای‬ ‫سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی‬ ‫زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )100.000‬سەد هەزار دیناری‬ ‫عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2020/1/7‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪)2020/1/20‬‬ ‫لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/23‬كاتژمێر‬ ‫(‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/23‬دەبێت‬ ‫دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر‬ ‫هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر‬ ‫دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )40(:‬چل رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان‬ ‫ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2020‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل)‬ ‫بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ‬ ‫ساڵی ‪.2020‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە‬ ‫هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی‬ ‫گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری‬ ‫لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش‬ ‫دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە‬ ‫نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی‬ ‫تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار)‬ ‫پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی‬ ‫تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە‬ ‫دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫‪ .21‬كۆمپانیاو بەڵێندەر بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی‬ ‫ستاندەردی ئەم پڕۆژەیە سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکان هۆبەی تەندەرین‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی‬ ‫کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و‬ ‫پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/23‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3174‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪(:‬دابینکردن و دابەشکردنی(‪ )1.830.150‬یەک ملیۆن و هەشت سەدو سی هەزارو سەدو‬ ‫پەنجا لیتر نەوتی سپی بۆ قوتابخانەکانی سنوری بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی)‬ ‫تێبینی‪ /‬سنوری بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی ئەم شوێنانە دەگرێتەوە‪:‬‬ ‫پەروەردەکانی (ڕۆژهەاڵت ‪ -‬ڕۆژئاوا ‪ -‬چەمچەماڵ ‪ -‬شارەزوور ‪ -‬سیدصادق ‪ -‬ڕانیە ‪ -‬پێنجوێن‬ ‫ پشدەر ‪ -‬قەرەداغ ‪ -‬دەربەندیخان ‪ -‬شارباژێڕ ‪ -‬دوکان ‪ +‬دیوانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬‫پەروەردەی سلێمانی)‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری‬ ‫كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری‬ ‫هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )300.000‬سێ سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ‬ ‫کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی‬ ‫كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/12/16‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2020/1/5‬لە‬ ‫كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/9‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش‬ ‫نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/9‬دەبێت دوای‬ ‫داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )50(:‬پەنجا رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬‬ ‫ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی‬ ‫فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی‬ ‫‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە‬ ‫هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بڕی بارمتەی یاسایی بە بڕی (‪ )22.000.000‬بیست و دوو ملیۆن دینارەو بە(چەکی‬ ‫پەسەندکراو) یان (خطاب ضمان) بۆماوەی (‪ )118‬ڕۆژ پێشکەش دەکرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر‬ ‫ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی‬ ‫فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی‬ ‫دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش‬ ‫بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی‬ ‫تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت‬ ‫سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی‬ ‫کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری‬ ‫كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/15‬‬

‫ئ�گا�گاداری‬

‫‪11‬‬

‫ریکالم و بانگەواز و ئاگادارییەکانتان‬ ‫لە زەمەن باڵوبکەنەوە‬

‫زەمەن لە هەموو کوردستان باڵودەبێتەوە‬ ‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪ - )132‬خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫‪0784 088 1458‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3175‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪(:‬دابینکردن و دانانی سێ وێستگەی کارەبای مۆبایل(‪ )kv 132 / 11‬بەتوانای‬ ‫‪ )MVA 25‬بۆ (سلێمانی ‪ +‬سیدصادق ‪ +‬چەمچەماڵ)‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاو بەڵێندەران دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان‬ ‫هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪/‬‬ ‫فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )1.000.000‬یەک ملیۆن‬ ‫دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو‬ ‫کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/12/19‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2020/1/16‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/30‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/30‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر‬ ‫كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی‬ ‫دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )400(:‬چوار سەد رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای‬ ‫تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بڕی بارمتەی یاسایی بە بڕی (‪ )120.000.000‬سەدو بیست ملیۆن دینارەو بە(چەکی پەسەندکراو) یان‬ ‫(خطاب ضمان) بۆماوەی (‪ )118‬ڕۆژ پێشکەش دەکرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )120‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر‬ ‫ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری‬ ‫نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی‬ ‫پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیاو بەڵێندەر بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫‪ .21‬كۆمپانیاو بەڵێندەر بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر بەڵگەنامەکانی ستاندەردی ئەم پڕۆژەیە سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گرێبەستەکانی پارێزگای سلێمانی‪ /‬هۆبەی تەندەرین بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیاو بەڵێندەرە ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە پلەی پۆلێنکردنیان پلە(‪ )1‬بێت‪ ،‬وە پێناسی‬ ‫پۆلێن کردنیان پێبێت کە لە (وەزارەتی پالندانانی حکومەتی هەرێمی کوردستان)ەوە دەرچوبێت و بەرواری‬ ‫بەسەرنەچووبێت وە هەروەها کاری هاوشێوەیان ئەنجام دابێت بەتایبەتی لە بواری‪:‬‬ ‫آ ‪ -‬وێستگەکان و وێستگەی مۆبایل‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬کاری کردبێت لە هێڵەکانی(‪.)33kv. 132kv‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت‬ ‫لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان وە هەروەها کاری هاوشێوەیان ئەنجام‬ ‫دابێت بەتایبەتی لە بواری‪:‬‬ ‫آ ‪ -‬وێستگەکان و وێستگەی مۆبایل‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬کاری کردبێت لە هێڵەکانی(‪.)33kv. 132kv‬‬

‫‪ .3‬ئەو كۆمپانیا بیانییانەی بەشدار دەبن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی‬ ‫بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان وە هەروەها کاری هاوشێوەیان ئەنجام دابێت بەتایبەتی‬ ‫لە بواری‪:‬‬ ‫آ ‪ -‬وێستگەکان و وێستگەی مۆبایل‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬کاری کردبێت لە هێڵەکانی(‪.)33kv. 132kv‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/16‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3176‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬داگرتن و بارکردنی خۆراک لەناو گەنجینەکانی هوانە لە سلێمانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی‬ ‫بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای‬ ‫سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی‬ ‫زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )200.000‬دوو سەد هەزار دیناری‬ ‫عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/12/19‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪)2020/1/19‬‬ ‫لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/22‬كاتژمێر (‪)10:00‬‬ ‫ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/22‬دەبێت دوای‬ ‫داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر‬ ‫هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )365(:‬سێ سەدو شەست و پێنج رۆژ‬ ‫(رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان‬ ‫ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل)‬ ‫بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ‬ ‫ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە‬ ‫هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی‬ ‫گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری‬ ‫لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش‬ ‫دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی‬ ‫فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار)‬ ‫پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی‬ ‫تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت‬ ‫سەردانی بەڕێوەبەرایەتی بازرگانی کەل و پەلی خۆراک ‪ -‬سلێمانی بكات‪.‬‬

‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3177‬ساڵی ‪2019‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬ئامادەکردنی خواردنی سێ ژەمەی (کارمەندان و سزادراوان)ی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاکسازی ژنان و مندااڵن لە سلێمانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی‬ ‫بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای پارێزگای سلێمانی‬ ‫(كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )100.000‬سەد هەزار دیناری عێراقی كە‬ ‫ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی‬ ‫ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2019/12/23‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2020/1/19‬لە‬ ‫كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/22‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی‬ ‫پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/22‬دەبێت دوای‬ ‫داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )365(:‬سێ سەدو شەست و پێنج رۆژ‬ ‫(رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬‬ ‫ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2019‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل)‬ ‫بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی‬ ‫‪.2019‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە‬ ‫هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی‬ ‫گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر‬ ‫ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی‬ ‫فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی‬ ‫فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر بەردەوام‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش‬ ‫بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی‬ ‫تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت‬ ‫سەردانی بەڕێوەبەرایەتی چاکسازی ژنان و مندااڵن ‪ -‬سلێمانی بكات‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی‬ ‫کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و‬ ‫پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬

‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنیان‬ ‫هەبێت لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و‬ ‫تایبەتمەند بن لە بواری خزمەتگوزاری ئامادەکردنی خواردن‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و‬ ‫پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان و تایبەتمەند بن لە بواری خزمەتگوزاری ئامادەکردنی‬ ‫خواردن‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/22‬‬

‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/18‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫عەبدولی حەمە جوان‪ :‬لەبواری هونەرییدا مافیا هەیە‬

‫هونەرمەندی بەناوبانگ عەبدولی حەمە‬ ‫جوان‪ ،‬ماوەی پەنجاو هەشت ساڵە سەرقاڵی‬ ‫كاری هونەرییە‪ ،‬لەم گفتوگۆیەی “زەمەن”دا باس لە‬ ‫تەندروستی خۆی دەکات و نایشارێتەوە کە لە بواری‬ ‫هونەرییدا مافیا پەیدا بووە‪.‬‬ ‫بەپێویستی دەزانێت تەلەفزیۆنەکان گرنگی بە کارە‬ ‫هونەرییە ناوخۆییەکان بدەن‪.‬‬

‫* مامۆستا باری تەندروستیت چۆنەو ئێستا‬ ‫سەرقاڵی چ كارێكی هونەریت؟‬ ‫ تەندروستیم زۆر باشە‪ ،‬دوو كاری نوێی‬‫هونەرییم بە دەستەوەیە كە هێشتا سیناریۆكانم‬ ‫نەخوێندۆتەوە‪ ،‬ئەگەر بێتو سیناریۆكەم بە دڵ‬ ‫بێت گوێ نادەمێ دەورەکەم سەرەكی دەبێت‬ ‫یان الوەكی‪ ،‬گرنگ ئەوەیە دەورەكەم كاریگەری‬ ‫هەبێت و خزمەت بە خەڵك بكات‪ ،‬لە ئێستاشدا‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیای مەستی فلیمدا بە نیازی‬ ‫فیلمێكین‪.‬‬ ‫* یەكەم كاری هونەریت کەی بوو؟‬ ‫ ساڵی ‪ 1968‬بوو‪ ،‬خوێندكار بووم لە‬‫پەیمانگای مامۆستایان‪ ،‬یەكەم‬ ‫شانۆگەری تیایدا بەشدار بووم‬ ‫(بڕیار و ئەنجام) بوو‪،‬‬ ‫دەرهێنانی قایەر نوری‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫* رات چییە‬ ‫دەربارەی دراماكانی‬ ‫حسێن میسری؟‬ ‫دراماكانی‬ ‫‬‫میسری‬ ‫حسێن‬ ‫پڕۆژەیەكی هونەری‬ ‫كۆمەڵێك‬ ‫بوون‪،‬‬

‫پا ر ە یە كی‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر كەریم‬ ‫ز ۆ ر‬ ‫د ر ا ما یە ك‬ ‫بە ر هە م‬ ‫كاری جوانی كرد‪ ،‬هەر لە‬ ‫بهێنین‪ ،‬پێشتر بە‬ ‫خۆرنەوازانەوە تا ئەوانی دیکە‪،‬‬ ‫پارەیەكی كەم كاری‬ ‫بەداخەوە من تەنیا لە یەك كاریدا‬ ‫هونەری زۆر جوان دەكرا‪،‬‬ ‫نەمتوانی بەشداربم‪ ،‬دەنا لە سەرجەم‬ ‫ئێستا هەست دەكەم مافیا هەیە‬ ‫كارەكانیدا بەشداربووم‪ ،‬هەرچەند ئەوكات وەك‬ ‫ئێستا كامێراو ئەجهیزەی پێشكەوتوو نەبوو‪ ،‬لە بواری كاری هونەریدا‪ ،‬ئێمەی هونەرمەندیش‬ ‫تاوانبارین‪ ،‬چونكە ئەگەر بمانەوێت كولتووری‬ ‫بەاڵم هونەرمەند بە رۆحییەتەوە كاریان دەكرد‪.‬‬ ‫* کەمی درامای كوردی پەیوەندی بە خۆمان بپارێزین‪ ،‬دەبێت قوربانی بە هەندێك شت‬ ‫هونەرمەندانەوە هەیە یان کەناڵەکان و حكومەت؟ بدەین‪.‬‬ ‫* هیچ كارێكتان لەگەڵ هونەرمەندانی‬ ‫ ئەمڕۆ خەریكین كولتووری خۆمان بزر‬‫دەكەین‪ ،‬دەبێت حكومەتی هەرێمو وەزارەتی دەرەوەی کوردستان کردووە؟‬ ‫ پار ساڵ لە فیلمێكدا بەشداریم كرد لە واڵتی‬‫رۆشنبیری خەمی بخوات‪ ،‬دواتر تەلەفزیۆنەكان‬ ‫پێویستە گرنگی بە كارە هونەرییەكانی خۆمان ئێران‪ ،‬فیلمەکە باسی داعشو قوربانییەكانی‬ ‫بدەن‪ ،‬بۆ ئەوەی خەڵك تامەزرۆی بەرهەمی دەكرد‪ ،‬دەرهێنانی جەمیلی رۆستەمی بوو‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ناوخۆیی بێت‪ ،‬میللەتێك كولتووری نەما باشترین ئەكتەری فارسدا بەشداریمان كرد‪ ،‬ئێمە‬ ‫خۆیشی نامێنێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا نیم سێ ئەكتەر بووین لە سلێمانییەوە چووین بۆ‬ ‫تەلەفزیۆنەكان قەتعی دراما بیانییەكان ئێران بۆ بەشداریکردن لەو فیلمەدا‪.‬‬ ‫* بیری کام لەو هونەرمەندانە دەکەیت كە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەگەر سااڵنە دە كاری‬ ‫كوردی بكرێت‪ ،‬دەتوانین پارسەنگی هاورێت بوون و لە ژیاندا نەماون؟‬ ‫جا بیری كامیان ناكەم! بیری ئەو كۆمەڵە‬‫سەرجەم كارە بیانییەكان بدەینەوە‪،‬‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە دەیگەڕێنمەوە هونەرمەندە دەكەم كە بەجێیانهێشتین و رۆیشتن‬ ‫بۆ خەتای هونەرمەندان خۆیان‪ ،‬بۆ دونیایەكی دیكە‪ ،‬نەك ئێمە ئەوەی تۆزیك‬ ‫كۆمەڵێك حاڵەت هەیە زۆر نامۆیە‪ ،‬هەستی هەبێت بیریان دەكات‪ ،‬ئەوان بوون‬ ‫بۆ نموونە پێویست ناکات بە ئێمەیان گەیاندە ئەم رۆژەو خۆیان گەیاندە‬ ‫ئەوەی بە نەمری بمێنەوە‪ ،‬ئێمەش بەرەو الی‬

‫ئەوان هەنگاو دەنێین‪ ،‬نەك ئەوانەی مردوون‪،‬‬ ‫ئەوانەشی سەفەریان كردووە بۆ دەرەوەی واڵت‬ ‫بۆشاییەکیان لە هونەری كوردیدا دروستكردووە‪،‬‬ ‫ئێستا لە کۆمەڵەی هونەرە جوانەكان وێنەی‬ ‫هەموو ئەو هاوڕێ هونەرمەندانەم هەڵواسیوە کە‬ ‫لە ژیاندا نەماون‪ ،‬رۆژانە سەیریان دەكەم‪.‬‬ ‫* هیچ کام لە منداڵەکانت رێچكەی خۆتیان‬ ‫گرتووە لە بواری هونەریدا؟‬ ‫ هەموو كەسێك لە بوارەكەی خۆیدا كار‬‫دەكات‪ ،‬كەس ناتوانێت بە منداڵەكەی بڵێت‬ ‫ببە بە هونەرمەند‪ ،‬من كوڕێكم هەیە دەرچووی‬ ‫شێوەكارییە‪ ،‬كچەكەم دەرچووی پەیمانگای‬ ‫هونەرە جوانەكانە بەشی دەرهێنان‪ ،‬ئێستا‬ ‫خەریكی كاری هونەرییە‪ ،‬كوڕە گەورەكەم‬ ‫پەیوەندی بە هونەرەوە نییە و كاری خۆی‬ ‫دەكات‪ ،‬كوڕە ناوەنجییەكەم هیچ كارێكی هونەری‬ ‫ناكات‪ ،‬پاشانیش كەس جێگەی كەس ناگرێتەوە‬ ‫هەر كەسە و رێچكەی ژیانی خۆی دەگرێتەبەر‪.‬‬ ‫*هاوسەرەكەت تا چەند هاوکارت بووە لە‬ ‫كارە هونەرییەكانتدا؟‬ ‫ ئەوەی تا ئێستا ماومو كار دەكەم فەزڵی‬‫هاوسەرەكەمە‪ ،‬ئەو زۆر هاوكارمەو لە پشتمە‪،‬‬ ‫من كە نەخۆش كەوتووم و لە ژیانێكی سەختدا‬ ‫ژیاوم لەگەڵمدا بووە‪ ،‬بواری بۆ رەخساندووم‬ ‫كاری هونەری و وەرزشی بكەم‪ ،‬ئەو خەریكی‬ ‫ماڵو منداڵەکانم بووە‪ ،‬زۆر جاریش رەخنەم لێ‬ ‫دەگرێت و دەڵێت‪ :‬ئەو كارەت باشە ئەوەیان‬ ‫خراپە‪ ،‬من شانازی بە هاوسەرەكەمەوە دەكەم‪.‬‬

‫*ماوەی ‪ 22‬ساڵ مامۆستای وەرزش بوویت‪،‬‬ ‫خۆت نێوانت لەگەڵ وەرزشدا چۆنە؟‬ ‫ ئێستاش حەزم لە وەرزشە بەاڵم‬‫نایكەم‪ ،‬زیاتر سەیری یاری دەكەم‪ ،‬تا كۆتایی‬ ‫نەوەدەكانیش ئەندامی یانەی وەرزشی سیروان‬ ‫بووم‪ ،‬زۆر ئارەزووی یاری باسكە دەكەم‪ ،‬چۆن‬ ‫گرنگیم بە هونەر دەدا‪ ،‬بەو شێوەش گرنگیم بە‬ ‫وەرزش دەدا‪ ،‬ماوەی شەش بۆ هەشت مانگ لە‬ ‫تەلەفزیۆنی گەلی كوردستان بەرنامەی وەرزشیم‬ ‫پێشكەش کرد‪ ،‬ئێستاش ئەو لەشو تەندروستییە‬ ‫باشەی كە هەمە‪ ،‬هی وەرزشکردنی ئەوكاتەیە‪.‬‬ ‫*جارێكیان لە سینەما سیروان برینداركرایت‬ ‫بە فیشەك ئەو رووداوەت بیرماوە؟‬ ‫ لە سەرەتای شەستەكاندا كە سەربازی‬‫عێراقی لە خوارو و ناوەڕاستەوە دەهاتن بۆ شەڕ‪،‬‬ ‫من بۆ بینینی فیلم لە سینەما سیروان دانیشتبووم‪،‬‬ ‫سەربازێكیش چەكێكی (سیمینۆف)ی پێبوو‪ ،‬لە‬ ‫تەنیشتم دانیشتبوو‪ ،‬هەر لە خۆوە گومانی ئەوەم‬ ‫کرد لەكاتی فیلمەكەدا ئەم سەربازە ئاگای لە‬ ‫خۆی نامێنێت و دەست دەبات بۆ چەكەكەی و‬ ‫فیشەكێكی لە دەست دەرچێت و دەمكوژێت‪،‬‬ ‫بۆیە چوومە پێشەوە دانیشتم‪ ،‬ئەوەندەمزانی‬ ‫لە نیوەی فیلمەكەدا زرمەی فیشەك هاتو‬ ‫گەرمییەکەی گەیشت بە سەرم‪ ،‬هەركە دەستم‬ ‫گرت بە سەرمەوە سەربازەکە رایکردو خەڵك لە‬ ‫من كۆبوونەوە‪ ،‬سەیرم كرد خوێن بە سەرمەوەیە‪،‬‬ ‫باشبوو فیشەكەكە تەنیا پێستی سەرمی بریندار‬ ‫کردبوو‪.‬‬

‫سەرۆکی مافیای‬ ‫ماددە هۆشبەرەکان لە هەڵەبجەیە‬ ‫زەمەن‬

‫خانمە هونەرمەندێکی شاری هەڵەبجە بۆ “زەمەن” باس‬ ‫لە سەرەتای ئاشنابوونی خۆی دەکات بە کاری و هونەرییو‬ ‫دەیگەڕێنێتەوە بۆ سەرەتای سااڵنی هەشتاکان‪ ،‬کاتێك‬ ‫مامۆستای وانەی کوردی داوای لە قوتابییەکان کردووە کە‬ ‫چیرۆکی وانەکە بکەن بە نمایشی هونەری‪ ،‬بە وتەی ئەم‬ ‫خانمە هونەرمەندە هەمیشە یەکەم کەس بووە رۆڵی بینیوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە نەخوێندنیشی لە پەیمانگای هونەرە جوانەکان‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەهۆی بەعسی نەبوونمەوە وەرنەگیرام‪ ،‬بەاڵم زیاتر‬ ‫برەوم بە خولیا هونەرییەکانم دا و بەردەوام بووم‪.‬‬ ‫ئەم خانمە لە نوێترین کاری هونەریی خۆیدا رۆڵی‬ ‫سەرۆکی مافیای ماددە هۆشبەرەکان دەبینێت‪.‬‬ ‫چنور مەحموود ئێستا یەکێکە لە ژنە چاالکەکانی بواری‬ ‫کۆمەڵی مەدەنی و وەک ئەکتەریش لە بەشێک لە دراما‬ ‫کوردییەکاندا رۆڵی بینیوە‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد لە‬ ‫قۆناغی خوێندنی ناوەندیدا‪ ،‬بە بۆنەی جەژنی قوتابیانەوە‬

‫چاالکییەکی هونەری ئەنجام داوە لەگەڵ هاوڕێیەکی بە ناوی‬ ‫غەزال عەبدولڕەحمان و گێڕایەوە کە پەنایان بۆ (سەاڵحە‬ ‫ڕەش)ی نووسەر بردووە و ئەویش چیرۆکێکی بۆ نووسیون‬ ‫بە ناوی (بنێشتفرۆش) و وتیشی‪ :‬خۆم و غەزالی هاوڕێم‬ ‫کارمان لەو چیرۆکەدا کرد و نمایشمان کرد‪.‬‬ ‫چنور باسی لە چاالکییەکی تری قوتابخانەکەیان کرد‬ ‫لە ساڵی ‪ 1983‬دا‪ ،‬لەو چاالکییەدا یەکێک لە مامۆستاکان‬ ‫متمانەی بە توانای چنور هەبووە‪ ،‬هانی داوە بەشداری بکات‬ ‫و وتیشی‪ :‬لەو شانۆگەرییەدا جلی کوڕانەم لەبەرکرد و رۆڵی‬ ‫بۆیاخچییەکم بینی‪ ،‬ئیدی لە دوای ئەوەوە خولیام بۆ شانۆ‬ ‫پەرەی سەند‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەم خانمە هونەرمەندە‪ ،‬لەو سااڵنەدا لە‬ ‫هەڵەبجە کاری شانۆ رۆڵ و کاریگەریی خۆی هەبووە‪،‬‬ ‫باسی لەوەش کرد چەند گرووپێک هەبوون‪ ،‬سەبارەت بەو‬ ‫گرووپانە دەڵێت‪ :‬هەموویان بە بەردەوامی کاریان دەکردو‬ ‫هەر گرووپێك کۆمەڵێ ئەکتەری ئافرەتیان لەگەڵدا بوو‪،‬‬ ‫بێ جیاوازی هاوشانی پیاوەکان رۆڵیان دەبینی‪ ،‬لەو کاتەدا‬ ‫بەهۆی ئاستی رۆشنبیری خەڵکی هەڵەبجەوە‪ ،‬خێزانەکان‬

‫رێگر نەبوون لە کچەکانیان‪ ،‬بگرە پاڵپشت بوون بۆمان‪،‬‬ ‫زۆربەی ئەو ئافرەتانەی لە هونەردا کاریان دەکرد‪ ،‬لە بنەماڵە‬ ‫پێشکەوتووخوازەکانی شار بوون‪.‬‬ ‫یەکەم کاری جدی چنور لە بواری شانۆدا‪ ،‬شانۆگەری‬ ‫“ژنهێنان”ە کە لە هۆڵی رۆشنبیری هەڵەبجە نمایشکراوە‪،‬‬ ‫لە دوای ئەو نمایشەوە بە گڕوتین و عەشقێکی زیاترەوە‬ ‫بەردەوام دەبێت لە هونەر‪ ،‬تا ئەو کاتەی سەفەری ئەوروپا‬ ‫دەکات‪ ،‬پاش چەندین ساڵ ژیانکردن لە واڵتی بەریتانیا‪،‬‬ ‫چنور دەگەڕێتەوە بۆ نیشتمان و زێدی خۆی لە هەڵەبجە‪،‬‬ ‫سەرەتای گەڕانەوەی بۆ واڵت‪ ،‬سەرەتای قۆناغێکی نوێ‬ ‫دەبێت لە ژیانی هونەریی ئەم خانمەدا و چاالکانە بەشداری‬ ‫چەندین درامای کوردی دەکات‪ ،‬ئەگەرچی بۆ ئەم کە شانۆکار‬ ‫بووە‪ ،‬سەخت بووە لە بەردەم کامێرادا نمایش بکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی خولیا و حەزی زۆریەوە‪ ،‬توانیوێتی سەرکەوتوانە‬ ‫یەکەم ئەزموونی لە بواری درامادا تێپەڕێنێت و بە دوایدا‬ ‫لە چەندین فیلمی دیکۆمێنتاری و درامای تردا رۆڵی دیار و‬ ‫بەرچاو ببینێت‪ ،‬هاوکات پێشی وایە کاری شانۆ سەختترە‬ ‫لە دراما و فیلم‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫یەک ملیۆن فۆڵۆوەری تێپەڕاند‬ ‫ئەکتەری ناوداری ئەمریکی جنێڤەر ئەنیستۆن‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫لە ماوەیەکی کەمدا‪ ،‬ژمارەی فۆڵۆوەرەکانی لە ئینستاگرام گەیشتە‬ ‫یەک ملیۆن‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫خانمە ئەکتەری دیاری هۆڵیود جنێڤەر ئەنیستۆن‪ ،‬لە تۆڕی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئینستاگرام‪ ،‬بەهۆی پۆستێکەوە لە ماوەی پێنج کاتژمێر و ‪ 16‬خولەکدا‪ ،‬ژمارەی‬ ‫فۆڵۆوەرەکانی یەک ملیۆنی دیکەی بۆ زیاد کرا‪ ،‬بەمەش چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەم خانمە پێشتر هاوسەری ئەکتەری بەناوبانگ برات پێت بووەو هەوادارێکی‬ ‫زۆری هەیە‪.‬‬

‫نەرمی جەستەی‪،‬‬ ‫جوڵەکانی جیاوازتر دەکات‬ ‫کچێکی روسی بەهۆی جەستە نەرمەکەیەوە ناوی‬ ‫چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫کچێکی روسی بە ناوی جولیا زالتا‪ ،‬بەهۆی جەستە‬ ‫نەرمەکەیەوە دەتوانێت کۆنتڕۆڵی جوڵەی ئەندامەکانی لەشی بکات‬ ‫و بە هەر شێوەیەک بێت خۆی بووەستێنێت‪ ،‬بەمەش دەبێتە جێی‬ ‫سەرنجی دەوروبەرەکەی‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەمەشەوە ژمارەی پێوانەیی دەشکێنێت و ناوی دەچێتە‬ ‫کتێبی گینسەوەو بووە خاوەنی نەرمترین جەستە لە جیهاندا‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪9‬‬

‫کابوسی “جلوبەرگی خێرا” لە جیهاندا‬

‫بەرهەمهێنانی جلوبەرگ کارەساتی ژینگەیی و مرۆیی دروستکردووە‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫دیاردەی “جلوبەرگی خێرا” زۆرینەی‬ ‫فرۆشتنی‬ ‫بازرگانییەکانی‬ ‫ناوەندە‬ ‫جلوبەرگی گرتۆتەوە‪ ،‬دیاردەی “جلوبەرگی‬ ‫خێرا” پرۆسەیەکە ماوەی بەرهەمهێنانی‬ ‫جلوبەرگی بۆ نیوەی ماوە ئۆرجیناڵەکەی‬ ‫خۆی کەمکردۆتەوەو ئامانج لێی‬ ‫بەدەستهێنانی قازانجی خێراو کەمکردنەوەی‬ ‫نرخی تێچوونەکەیەتی‪ ،‬بەاڵم ئەم پرۆسەیە‬ ‫لێکەوت و کاریگەرییەکی خراپی کردووەتە‬ ‫سەر ژینگەو سێ هێندەی جاران کاریگەری‬ ‫خراپی لەسەر پیسکردنی ژینگە دەبێت‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووسی‬ ‫تۆماس‪،‬‬ ‫دانا‬ ‫ئەمریکی‪ ،‬کتێبێکی نوێی دەربارەی ئەم‬ ‫دیاردەیە نووسیوە کە لە ‪ ٣١٨‬پەڕە‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬کتێبەکەی تۆماس ناوی‬ ‫“شاری جلوبەرگ‪ :‬نرخی جلوبەرگە‬ ‫خێراکان و ئایندەی پۆشاک”‪ ،‬لەو‬ ‫کتێبەیدا ژمارەیەکی زۆر داتاو زانیاری‬ ‫ترسناک لەسەر پرۆسەی بەرهەمهێنانی‬ ‫جلوبەرگ بە تایبەتی جلوبەرگە خێراکان‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬هاوکات کاریگەرییە مرۆیی و‬ ‫ژینگەییە وێرانکارییەکانی پەیوەست بەو‬ ‫پرۆسەیەشەوە روونکردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە کۆتایی نەوەدەکانی سەدەی‬ ‫رابردوو‪ ،‬بەرهەمهێنانی “جلوبەرگی خێرا”‬ ‫وەکو پرۆسەیەکی قازانجداری ئابووری‬ ‫دەستی بە کارکردن کردو وەکو ئاگری‬ ‫ناو پوش هەموو ناوەندە بازرگانییەکانی‬ ‫فرۆشتنی جلوبەرگی لە سەرتاسەری دونیا‬ ‫گرتەوە‪“ .‬جلوبەرگی خێرا” بریتیە لەو‬ ‫جلوبەرگانەی کە بەرهەمهێنانی قوماش و‬ ‫دوورینەکەی نیوەی ئەو ماوەیەی پێدەچێت‬ ‫کە جلوبەرگێکی ئاسایی پێویستی پێیەتی‪،‬‬ ‫هاوکات “جلوبەرگی خێرا” لەبەرئەوەی‬ ‫نرخیان هەرزانە خێراتر دەفرۆشرێن و‬ ‫ماوەی نمایشیشیان کەمتر دەخایەنێت‪،‬‬ ‫کێشەی لە کوالێتیدا نییەو زۆرجار براندە‬ ‫جیهانییەکانی بواری جلوبەرگیش پشت‬ ‫بەم پرۆسەیە دەبەستن‪ ،‬بۆ نمونە زنجیرە‬ ‫مارکێتەکانی “زارا”ی ئیسپانی کە خاوەنی‬ ‫‪ ٢٢٠٠‬مارکێتە لە ‪ ٩٣‬دەوڵەتی جیاوازدا‬ ‫یەکێکە لەو براندانەی پشت بە “جلوبەرگی‬ ‫خێرا” دەبەستێت‪ ،‬بەشێوەیەک هەفتانە ‪٥٠‬‬ ‫بۆ ‪ ١٠٠‬نمونەی جیاواز بەرهەمدەهێنێت و‬

‫نمایشیان دەکات‪.‬‬ ‫پیشەسازی جلوبەرگ لە جیهاندا‬ ‫پیشەسازییەکی برەودارەو سااڵنە ‪٨٠‬‬ ‫ملیار پارچەی جیاوازی جلوبەرگ لە‬ ‫سەرتاسەری جیهاندا بەرهەم دەهێنرێت‪،‬‬ ‫لەو بارەیەوە دەتوانین نمونەی زنجیرەکانی‬ ‫“زارا” بهێنینەوە کە تەنیا لە ساڵی ‪٢٠١٨‬دا‬ ‫‪ ٤٥٠‬ملیۆن پارچە جلوبەرگی جیاوازی‬ ‫بەرهەمهێناوە‪ .‬هەڵبەت ئەوەش پەیوەندی‬ ‫بە زیادبوونی خواستی بەکاربەرو‬ ‫کڕیارانەوە هەیە کە بە بەراورد بە ساڵی‬

‫‪ ١٩٨٠‬هەموو کەسێک پێنج هێندە زیاتر‬ ‫جلوبەرگ دەکڕێت سااڵنە‪.‬‬ ‫سااڵنە دانیشتوانی گۆی زەوی زیاتر‬ ‫لە ‪ ٢‬ملیار تەن جلوبەرگ فڕێ دەدەن‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک هەندێکیان دەبنە پاشەڕۆو‬ ‫زۆرێکیشیان بۆ کیشوەری ئەفریقا رەوانە‬ ‫دەکرێت‪ ،‬هەربۆیە گەورەترین بازاڕی‬ ‫جلوبەرگی بەکارهاتوو لە کیشوەرە‬ ‫رەشەکەیە‪ ،‬لەوبارەیەوە شاری نەیروبی‬ ‫بە ناوەندی دابەشکردنی جلوبەرگی‬ ‫بەکارهاتووی هەموو جیهان دادەنرێت‪.‬‬

‫بەشێکی زۆر لەو راستیانە دانا تۆماس‬ ‫لە کتێبەکەیدا باسی کردووەو ئاماژەی‬ ‫بەوەش داوە کە بازاڕی ئۆنالین قەبارەی‬ ‫کارەساتەکەی گەورەتر کردووە‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫میکانیزمی کڕین و بەرهەمهێنانی خێراتر‬ ‫کردووە لە جیهاندا‪.‬‬ ‫دانا تۆماس نووسەری کتێبی “شاری‬ ‫جلوبەرگ” ماوەیەکی زۆر لە واڵتی‬ ‫بەنگالدیش ماوەتەوە وەکو واڵتێک‬ ‫کە زۆرینەی کارگەکانی بەرهەمهێنانی‬ ‫قوماشو جلوبەرگی تێدایە‪ ،‬بۆ‬ ‫بەدواداچوون لەبارەی دۆخی ئەو مرۆڤانەی‬ ‫وەکو کرێکار لەو کارگانەدا کار دەکەن‪.‬‬ ‫تۆماس لە کتێبەکەیدا بارودۆخی ئەو‬ ‫کارگانە بە “کارەسات” ناودەبات و ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات کارگەکانی بەرهەمهێنانی‬ ‫جلوبەرگ بوونەتە شوێنێک بۆ کۆیلەکردنو‬ ‫چەوساندنەوەی مرۆڤ‪ .‬هەر لەوبارەیەوە‬ ‫رووداوی کارەساتی رانا پالزا بەبیر‬ ‫دەهێنێتەوە کە لە ساڵی ‪٢٠١٣‬دا کارگەیەکی‬ ‫‪ ٨‬نهۆمی بەرهەمهێنانی جلوبەرگ بەهۆی‬ ‫رەچاونەکردنی مەرجەکانی سەالمەتییەوە‬ ‫هەرەسی هێناو بوو بەهۆی گیان لە‬ ‫دەستدانی ‪ ١١٣٨‬کەس‪ .‬دانا تۆماس‬ ‫دەڵێت‪“ :‬بارودۆخی کارگەکانی بەرهەم‬ ‫هێنانی جلوبەرگ لە کیشوەری ئاسیا‬ ‫کە پۆشاک بۆ رۆژئاواییەکان بەرهەم‬ ‫دەهێنن هیچی کەمتر نییە لەو بارودۆخەی‬ ‫کارەساتی رانا پالزای لێ کەوتەوە”‪.‬‬

‫سەرباری کاریگەرییە مرۆییەکان‪،‬‬ ‫دانا تۆماس ئاماژە بە کاریگەرییە‬ ‫ژینگەییە مەترسیدارەکانی پەیوەست بە‬ ‫بەرهەمهێنانی جلوبەرگیش دەکات و لەو‬ ‫چوارچێوەیەدا روونی دەکاتەوە کە سااڵنە‬ ‫‪ ٥‬ملیار پانتۆڵی جینز بەرهەم دەهێنرێت‪،‬‬ ‫بەرهەمهێنانی هەر پانتۆڵێکی جینزی‬ ‫ئۆرجیناڵ و کراسێکی ئاسایی پێویستی‬ ‫بە ‪ ٢٧٠٠‬لیتر ئاو هەیە‪ ،‬ئەو بڕە ئاوەش‬ ‫یەکسانە بە بەشی ئاوخواردنەوەی هەر‬ ‫مرۆڤێک لە دوو ساڵ و نیودا‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی پیشەسازی رەنگکردنی قوماشیش‬ ‫وەکو بەشێک لە پێداویستییەکانی‬ ‫بەرهەمهێنانی قوماش سااڵنە پێویستی‬ ‫بە ‪ ٥‬ترلیۆن لیتر ئاو هەیە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەم راستییانە لەکاتێکدایە کە قەیرانی‬ ‫ئاو یەکێکە لەو کێشانەی مرۆڤایەتی‬ ‫لەبەردەمیدایەوە رووبەڕووی بووەتەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە بانکی نێودەوڵەتی لە‬ ‫راپۆرتێکیدا باس لەوە دەکات کە‬ ‫پیشەسازی بەرهەمهێنان قوماش و‬ ‫جلوبەرگ بەرپرسیارە لە ‪ ٢٠‬لە سەدی‬ ‫پیسکردنی ژینگەو ئاووهەوای زەوی‪،‬‬ ‫هەروەک ‪ ١٠‬لە سەدی گازی دووەم‬ ‫ئۆکسیدی کاربۆن کە بەرپرسیاری گۆڕانی‬ ‫کەشوهەوایە لە پیشەسازی بەرهەمهێنانی‬ ‫جلوبەرگەوە دروست دەبێت‪ .‬دانا تۆماس‬ ‫دەڵێت “ئەگەر بەرهەمهێنانی جلوبەرگ و‬ ‫قوماش بەم ئاستەی ئێستای بەردەوام‬

‫بەرهەمهێنانی هەر‬ ‫پانتۆڵێکی جینزی‬ ‫ئۆرجیناڵ و کراسێکی‬ ‫ئاسایی پێویستی بە‬ ‫‪ 2٧00‬لیتر ئاو هەیە‬ ‫ئەو بڕە ئاوەش بەشی‬ ‫ئاوخواردنەوەی هەر‬ ‫مرۆڤێکە لە‬ ‫دوو ساڵ و نیودا‬ ‫بێت ئەوا لە ساڵی ‪٢٠٣٠‬دا ‪ ٤٠‬لە سەدی‬ ‫بەرهەمی ئاوی جیهان بەهەدەر دەبات”‪.‬‬ ‫دانا تۆماس لە کتێبەکەیدا ئەوەشی‬ ‫خستۆتەڕوو‪ ،‬کە ناکرێت لە بواری‬ ‫بەرهەمهێنانی جلوبەرگدا بەشێوەی هێڵیی‬ ‫بەردەوام بین کە بریتیە لە “بەرهەمهێنانی‬ ‫کااڵ‪ ،‬بەکاربردنی کااڵ‪ ،‬فڕێدانی کااڵ”‪،‬‬ ‫ئەویش راستییەکە لە لوتکەی کۆپنهاگندا‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٧‬دەستنیشانکراو داوا لە‬ ‫بەرهەمهێنەران و بەکاربەرانی جلوبەرگ‬ ‫کرا لەسەرتاسەری دنیادا کە بەشێوەی‬ ‫بازنەیی لە بری هێڵی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫بەرهەمهێنانی جلوبەرگدا بکرێت بەو‬ ‫مانایەی کار بۆ ریسایکلینی جلوبەرگیش‬ ‫بکرێت‪ ،‬لەپێناو کەمکردنەوەی کاریگەرییە‬ ‫ژینگەییە وێرانکەرەکانی ئەم پیشەسازییە‪.‬‬ ‫دانا تۆماس دەڵێت‪“ :‬ئەگەر تەنیا‬ ‫تەمەنی قوماش ‪ ١٠‬لە سەدی ئەوەی‬ ‫ئێستا درێژ بکرێتەوە ئەوا دەتوانرێت ‪٣‬‬ ‫ملیۆن تەن لە گازی دووەم ئۆکسیدی‬ ‫کاربۆن کەمتر بکرێتەوە لە هەواداو ‪١٥٠‬‬ ‫ملیۆن لیتریش ئاو زیاتر پاشەکەوت بکرێت‬ ‫و ‪ ٦‬ملیۆن و ‪ ٤٠٠‬هەزار تەن پاشەڕۆی‬ ‫جلوبەرگیش کەمتر بکرێتەوە”‪.‬‬

‫دیموکراسییەتی نەفرینلێکراو‬ ‫د‪ .‬ئامال موسا‬ ‫راڤەکان دەربارەی پۆپۆلیزم زۆرن‪،‬‬ ‫زۆری راڤەش بۆ پۆپۆلیزم بەڵگەی‬ ‫دەستەپاچەیی فیکرو ئایدیاکانە دەربارەی‬ ‫خوێندنەوەی ئەو دیاردەیەی رۆژ لە‬ ‫دوای رۆژ مەودای گەشەکردنی فراوانتر‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەگەر بە وردیش سەرنج بدەین‬ ‫دەبینین گفتوگۆی ئەمڕۆ دەربارەی‬ ‫دیاردەی پۆپۆلیزم لە ئاستە سیاسی و‬ ‫فیکری و میدیاییەکەیدا‪ ،‬بەکارهێنانێکی‬ ‫باوی وشەی “گەڕانەوە”یە‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫دەوترێت “گەڕانەوە”ی دیاردەی پۆپۆلیزم‪.‬‬ ‫بەکارهێنانی چەمکی “گەڕانەوە” بۆ‬ ‫دیاردەی پۆپۆلیزم زیاتر لەالیەن سیاسی‬ ‫و میدیاکارەکانەوە‪ ،‬لەو روانگەیەوە کە‬ ‫پێشتر ئەوروپا دیاردەی پۆپۆلیزمی‬ ‫بەرهەمهێناو لێکەوتە ترسناکەکانی بینی‬ ‫و دواتر ئەو دۆخەی تێپەڕاند‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ئێستا باس لە گەڕانەوەی دەکرێت نەک‬ ‫سەرهەڵدانی دیاردەیەکی نوێ‪.‬‬ ‫پۆپۆلیزم یان وەکو عەرەب دەڵێن‬ ‫“شەعبەوی” واتە میللەتگەرایی مەبەست‬ ‫لێی تەقدیس کردن و بە پیرۆزکردنی‬ ‫گەل نییە وەکو هەندێک پێیانوایە‪،‬‬ ‫بەڵکو دونیابینیەکە بارگاوییە بە جۆرێک‬ ‫لە هەڵچوونی سۆزداری پەیوەست بەو‬ ‫بابەتانەوە کە جێگەی بایەخی گەلن‪ ،‬بە‬ ‫واتایەکی دیکە هاوتەریب قسەکردن و‬ ‫هەڵوێست نواندن لە ئاستی گوتاردا لەسەر‬ ‫ئەو بابەتانەی کە عەقڵی دەستەجەمعی‬ ‫شەقام وێنای دەکات یان باوەڕی پێیەتی‪.‬‬ ‫گۆستاف لۆبۆن لە کتێبەکەیدا‬ ‫“سایکۆلۆژیای حەشامات”‪ ،‬روونیکردۆتەوە‬ ‫کە خەسڵەتی سەرەکی حەشامات‬ ‫بریتیە لە تواندنەوەی تاک لەنێو بۆتەی‬ ‫یەک روح و یەک سۆزی هاوبەشدا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک کۆتایی دەهێنێت بە جیاوازی‬

‫و بیرکردنەوە تاکگەراییەکان‪ .‬لۆبۆن لەو‬ ‫کتێبەیدا شرۆڤەیەکی نوێی بۆ دیاردەی‬ ‫حەشامات کردووە‪ ،‬هەروەکو دیاردەی‬ ‫حەشاماتی بەستۆتەوە بە پرۆسەی‬ ‫خەواندنی موگناتیسی‪ ،‬بەوپێیەی ئەو‬ ‫گۆڕانکاریانەی بەسەر تاکێکی ئاوێتە‬ ‫بوو دێت لە شەپۆلەکانی حەشاماتدا‪،‬‬ ‫هاوشێوەی ئەو گۆڕانکارییانەیە کە‬ ‫بەسەر مرۆڤێکدا دێت کە کەوتووەتە ژێر‬ ‫خەواندنی موگناتیسیەوە‪.‬‬ ‫لەم چرکەساتە مێژووییەی جیهانی‬ ‫تێدا دەژی‪ ،‬پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا‬ ‫پۆپۆلیزم خەریکە خۆی دووبارە دەکاتەوە‬ ‫یان ئێمە لەبەردەم لە دایکبوونێکی نوێی‬ ‫دیاردەی پۆپۆلیزمداین؟‬ ‫پێش ئەوەی وەاڵمی پرسیارەکە‬ ‫بدەینەوە‪ ،‬پێویست دەکات هەڵوێستە‬ ‫لەسەر بابەتێکی گرنگتر بکەین‪ ،‬ئەویش‬ ‫خواستەکانی‬ ‫فراوانبوونی‬ ‫ئەوەیە‬ ‫جێبەجێکردنی دیموکراسی بۆ گەیشتن‬ ‫بە حوکمڕانی و خولخواردنی چینی‬ ‫نوخبە بۆ گەیشتن بە دەسەاڵت پشکی‬ ‫شێریان هەبووە لە زیندووکردنەوەی‬ ‫دیاردەی پۆپۆلیزم لە هەندێ واڵتدا‪ ،‬لە‬ ‫هەندێ واڵتی دیکەشدا کە دیموکراسی‬ ‫پێشتر بوونی تێدا هەبووە دەرکەوتنەوەی‬ ‫پۆپۆلیزم هەوڵێکە بۆ هەمان شت‪ ،‬چونکە‬ ‫لە نێوان دیموکراسی و پۆپۆلیزمدا زۆر‬ ‫هێڵی هاوبەش و خزمایەتی نزیک بوونیان‬ ‫هەیە‪ .‬مەگەر دیموکراسیەت لە سادەترین‬ ‫پێناسەیدا بریتی نییە لە حوکمی گەل‬ ‫یان وردتر بڵێین بریتی نییە لە حوکمی‬ ‫زۆرینەی گەل؟‬ ‫پێموایە دانانی ئەم پرسیارانە لە‬ ‫بازنەی تێفکرین و سەرنجداندا شتێکی‬ ‫گرنگە‪ ،‬چونکە وادەکات لە خاکێکی‬ ‫راستەقینەدا هەڵکۆڵینەکانمان ئەنجام‬ ‫بدەین بۆ گەڕان بە شوێن ئامانجەکەماندا‪،‬‬ ‫بەیەکگەیشتنی‬ ‫بەتایبەتی‬

‫دیموکراسییەتو پۆپۆلیزم لە هەندێ‬ ‫واڵتدا دڵەڕاوکێیەکی فرە ڕەهەندو‬ ‫بەریەککەوتن لەگەڵ عەقاڵنیەت و‬ ‫لێکەوتەکانیدا‪ ،‬بەرهەم دەهێنێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم رووبەرە رێمان پێنادات‬ ‫زیاتر قوڵ بینەوە‪ ،‬لەبەرئەوە ناچارین‬ ‫ئیکتیفا بکەین بە هەندێ تێبینی‬ ‫سەرنجڕاکێش و بیرکردنەوەو گفتوگۆی‬ ‫رەخنەئامێز‪ .‬رەنگە یەکەم تێبینی‬ ‫بریتی بێت لەوەی ئەو دیموکراسییەتەی‬ ‫بەشێوەیەکی نیوەناچڵ و بۆش‬ ‫بەڕێوەدەبرێت‪ ،‬هەرچەندە پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنەکانیشی شەفاف و یاسایی و‬ ‫بێ کێشەش بن‪ ،‬وا دەکات کە جەماوەر‬ ‫بە هەڵەدا بچێت لە هەڵبژاردنەکانیدا‪.‬‬ ‫هەروەک ئەو سیاسیەشی کە بەهەڵە‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬پەنا دەباتە بەر‬ ‫ختوکەدانی بابەتە پۆپۆلیزمییەکان‪،‬‬

‫چونکە لە بنەڕەتدا خاوەنی پالنێکی‬ ‫سیاسی و واقیعی نییە بۆ پێشکەشکردنی‬ ‫چارەسەرو ئەڵتەرناتیڤ بۆ کێشەو‬ ‫قەیرانەکانی کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫راستە دیموکراسییەت باشترین‬ ‫میکانیزمەکانی حوکمڕانییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیموکراسییەت کاتێک بەرهەمی دەبێتو‬ ‫جوانییەکانی دەردەکەون‪ ،‬کە ئەوانەی‬ ‫کێبرکێی لەسەر دەکەن خاوەنی پالنو‬ ‫پرۆگرامێکی سیاسی تۆکمە بن کە تەنها‬ ‫سەرکەوتنیان کەم بێت و هەرکات خەڵک‬ ‫متمانەی پێدان‪ ،‬بە جوانی و خاڵ بە‬ ‫خاڵ دەتوانن پالنە سیاسییە پێشتر‬ ‫ئامادەکراوەکانیان جێبەجێ بکەن‪.‬‬ ‫کەواتە الوازی رووبەری سیاسی لە‬ ‫واڵتدا کاریگەری مەترسیداری لەسەر‬ ‫دیموکراسییەت هەیەو وا دەکات‬ ‫دیموکراسییەت نەرینلێکراو بکات‪ .‬بۆ‬

‫نمونە لە تونس و زۆرینەی واڵتانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دەڵێن کێشە‬ ‫لە دیموکراسییەتدایە کە گرفتەکان‬ ‫چارەسەر ناکات‪ ،‬بەاڵم راستییەکەی‬ ‫کێشە لە خودی دیموکراسدا نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کێشە لەو یاریزانانەدایە کە گەمەی‬ ‫دیموکراسی بەڕێوە دەبەن‪.‬‬ ‫زانای کۆمەڵناسی ئیتاڵی باریتۆ‬ ‫راست دەکات کە پێیوایە “دیموکراسییەت‬ ‫واتە نوخبە”‪ .‬ئاخر نوخبەی سیاسی‬ ‫دەبێت خاوەنی مەهارەت و توانست و‬ ‫هۆشیاری و متمانە بێت‪ ،‬بە لەدەستدانی‬ ‫هەر یەکێک لەو تایبەتمەندی و مەرجانە‪،‬‬ ‫ئەوا دیموکراسییەت زیانی کوشندەی‬ ‫بەردەکەوێت‪ ،‬لە دۆخێکدا نوخبەیەکی‬ ‫سیاسی راستەقینە بوونی نەبێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لە دیموکراسییەت دەمێنێتەوە تەنها‬ ‫پۆپۆلیزمە‪ .‬تێگەیشتن لە مەسەلەکە‬

‫هێندەش گران نییە‪ ،‬کاتێک نوخبەی‬ ‫سیاسی الواز و بێ روئیا هەبێت ئەوا‬ ‫رووبەرە سیاسییەکە کاڵوکرچ دەبێت لەو‬ ‫دۆخەشدا دیموکراسییەت بریتی نابێت‬ ‫لە حوکمی گەل بەڵکو دەبێتە گرەوی‬ ‫دروشمە پۆپۆلیزمییەکان‪.‬‬ ‫هەموو زانایانی سیاسی کۆکن لەسەر‬ ‫ئەوەی کە دیموکراسییەت بە بێ بوونی‬ ‫گەلێکی هۆشیار و نوخبەیەکی سیاسی‬ ‫دڵسۆزو راستەقینە ناتوانێت جوانی‬ ‫و باشییەکانی خۆی بەرجەستە بکات‪.‬‬ ‫کاتێک گەل داخوازی ناهۆشیارانەی‬ ‫دەوێت و نوخبەی سیاسیش کار‬ ‫لەسەر ئەو بابەتانە دەکات کە هەست‬ ‫و سۆزی تێر دەکەن نەک پێداویستییە‬ ‫راستەقینەکانی‪ ،‬ئەوەی لەم شێوە‬ ‫دیموکراسییەدا بەرجەستە دەبێت هیچ‬ ‫نییە جگە لە مانا جیاوازەکانی پۆپۆلیزم‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫هۆکارەکانی رەشبینی و گەشبینی‬ ‫دەربارەی نرخی نەوت لە ساڵی ‪2020‬دا‬ ‫وائیل مەهدی‬ ‫لە کۆتایی هەموو ساڵێکدا هەموو‬ ‫شرۆڤەکاران و پسپۆڕان هەوڵی خەماڵندنی‬ ‫ئەگەرەکانی ساڵی نوێ دەدەن و پێشبینی‬ ‫ئەوەش دەکەن کە دەشێت چی رووبدات؟‬ ‫ئەگەرچی لە زۆربەی کاتەکانیشدا ئەو‬ ‫پێشبینی و خەماڵندنانە سەد لە سەد راستیش‬ ‫دەرناچن‪.‬‬ ‫لە کۆتاییەکانی ساڵی ‪ ٢٠١٩‬نزیک‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬ئەوەی جێگەی تێڕامانە لەبارەی‬ ‫نرخەکانی نەوت لە ساڵی ‪٢٠٢٠‬دا‪ ،‬هەندێک‬ ‫بە گەشبینی و هەندێکیش بە ڕەشبینییەوە‬ ‫خەماڵندنی بۆ دەکەن‪ .‬ئەوەی مایەی‬ ‫گەشبینییە ساردبوونەوەی رێژەیی ئەو‬ ‫جەنگە بازرگانییە بوو کە لەنێوان ئەمریکاو‬ ‫چیندا بوونی هەبوو‪ ،‬ئەویش دوای ئەوەی‬ ‫هەردووالیان رێککەوتنیان ئەنجامدا لەسەر‬ ‫قۆناغی یەکەمی رێککەوتنی بازرگانی نوێ‬ ‫لەنێوان ئەو دوو واڵتەدا‪ ،‬هەمووشمان بینیمان‬ ‫کە چۆن نرخی نەوت بەهۆی ئەو رووداوەوە‬ ‫بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی‪ ،‬بەشێوەیەک‬ ‫نرخی بەرمیلێک نەوتی برینت گەیشتە ‪٦٦‬‬ ‫دۆالرو نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی رۆژئاوای‬ ‫تەکساس بوو بە ‪ ٦١‬دۆالر‪.‬‬ ‫بەرزبوونەوەی نرخەکان تەنیا نەوتی‬ ‫خاوی نەگرتەوە‪ ،‬بەڵکو بەشێکیش لە‬

‫بەرهەمە پەترۆکیماویەکانیش بەرزبوونەوەیان‬ ‫بەخۆیانەوە بینی هەر بەهۆی هەمان‬ ‫رووداوەوە‪ ،‬کە ئەوەش داهاتێکی باشە بۆ‬ ‫زۆرێک لە واڵتانی ئەندام لە رێکخراوی ئۆپێک‪،‬‬ ‫لەسەروو هەموویانەوە سعودیە‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەڵگرتنی باجی گومرگی لەسەر‬ ‫بەرهەمە پەترۆکیمیاویەکانی چین لەالیەن‬ ‫ئەمریکاوە‪ ،‬مانای وایە زۆرێک لەو بەرهەمانەی‬ ‫چین دەچنەوە بازاڕە ئۆرجیناڵەکەی‬ ‫خۆیان کە ئەمریکا بوو‪ ،‬ئەوەش بەرهەمە‬ ‫پەترۆکیمیاویەکان دەبوژێنێتەوە دوای ئەوەی‬ ‫بەرهەمە پەترۆکیمیاویەکانی چین زیانی‬ ‫گەورەیان بەرکەوت بەهۆی سزاکانی ئەمریکاوە‪،‬‬ ‫چونکە چین ناچار بوو بەرهەمەکانی بنێرێتە‬ ‫بازاڕەکانی ئەوروپا کە رەواجیان کەمتر بوو‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکە کە مایەی گەشبینییە‪،‬‬ ‫ئەوەیە واڵتانی هەناردەکەری نەوت “ئۆپێک”‬ ‫و واڵتانی بەرهەمهێنەری دەرەوەی ئۆپێک‬ ‫ناسراو بە “ئۆپێک ‪ ”+‬بەردەوامن لە کارکردن‬ ‫بە رێککەوتنی کەمکردنەوەی ئاستی‬ ‫بەرهەمهێنانی نەوت‪ .‬لەم مانگەدا هەموو ئەو‬ ‫واڵتانە رێککەوتن لەسەر کەمکردنەوەی ئاستی‬ ‫بەرهەمهێنان بە بڕی ‪ ٩٠٠‬هەزار بەرمیل لە‬ ‫رۆژێکدا‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکە بۆ ئەوەی گەشبین بین‪،‬‬ ‫رێوشوێنەکانی لەکارخستنی دۆناڵد ترەمپە‬ ‫لەالیەن سیاسیەکانی ئەمریکاوە‪ ،‬رووداوێک‬ ‫کە رەنگە کاریگەری گرنگی هەبێت لەسەر‬ ‫بەرزکردنەوەی نرخی نەوت لە داهاتوویەکی‬

‫نزیکدا‪ ،‬ئەگەر پرۆسەکە بە تەواوی جێبەجێ‬ ‫بکرێت و سەرۆکی ئێستای ئەمریکا بە فیعلی‬ ‫لەسەر کار الببرێت‪ .‬چونکە ئەوە مانای وایە کە‬ ‫جەنگە بازرگانییەکانی ئەمریکا لەگەڵ بەشێک‬ ‫لە واڵتانی دونیا کۆتاییان دێت و ئەوەش‬ ‫دەبێتە مایەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە‬ ‫بازاڕەکانی جیهاندا‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئەوانەش‪ ،‬بەاڵم هەندێک‬ ‫هۆکاری دیکە هەن کە مایەی رەشبینین‬ ‫پەیوەست بە نرخی نەوتەوە لە ‪٢٠٢٠‬دا‪.‬‬ ‫لەوانە پاشەکشەکردنی گەشەی ئابوری‬ ‫والتی هندستانە کە یەکێکە لە گەورە واڵتە‬ ‫بەکاربەرەکانی نەوت لە جیهانداو دووەم‬ ‫بەهێزترین ئابوری واڵتانی ئاسیاشە لە دوای‬ ‫چینەوە‪.‬‬ ‫پێشبینی دەکرێت گەشەی داخوازی ئەو‬ ‫واڵتە لەسەر نەوت بۆ ساڵی دارایی ‪ ٢٠٢٠‬بگاتە‬ ‫تەنها ‪ ١.٣‬لەسەدا‪ ،‬کە ئەوەش کەمترە لە‬ ‫رێژەی گەشەی داخوازی هندستان بۆ نەوت‬ ‫بە بەراورد بە ساڵی دارایی ‪ ٢٠١٣‬بۆ ‪ ٢٠١٤‬کە‬ ‫نرخی نەوت لەو کاتەدا ‪ ١٠٠‬دۆالری ئەمریکی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫هۆکاری کەمبوونەوەی تێکڕای گەشەی‬ ‫هندستان لەسەر خواستی کڕین و بەکاربردنی‬ ‫نەوت دەگەڕێتەوە بۆ پاشەکشەکردنی ئابوری‬ ‫ئەو واڵتە‪ ،‬کە لە ماوەی سێ مانگی رابردوودا‬ ‫لە خراپترین ئاستیدا بووە‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکەی نەرێنی کە وا دەکات‬ ‫رەشبین بین بەرامبەر نرخی نەوت بریتیە لە‬

‫بەرزی پاشەکەوتکردنی نەوت لەالیەن واڵتانی‬ ‫بەکاربەرەوە بە شێوەیەک تەنها لە مانگی‬ ‫ئۆکتۆبەری رابردوو ئاستی پاشەکەوتکردنی‬ ‫نەوت لە واڵتانی پیشەسازی ‪ ٨٢‬ملیۆن‬ ‫بەرمیل بووە‪ ،‬ئەوەش بەرزترین ئاستی‬ ‫پاشەکەوتکردنەو بە بەراورد بە پێنج ساڵی‬ ‫رابردوو لەهەمان مانگدا ‪ ٣٢‬بەرمیل زیاتر‬ ‫پاشەکەوتکراوە‪.‬‬ ‫پاشان ئەگەر تەماشای ئاستی بەرهەمی‬ ‫واڵتانی دەرەوەی ئۆپێک بکەین‪ ،‬پێشبینی‬ ‫دەکرێت لە ساڵی ‪٢٠٢٠‬دا رۆژانە ‪ ٢‬ملیۆن و‬ ‫‪ ٢٠٠‬هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمبهێنن‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەکاتێکدا خواستی بەکاربردنی نەوت لەالیەن‬ ‫واڵتانی بەکاربەرەوە لە ساڵی داهتوودا بە ‪١‬‬ ‫ملیۆن و ‪ ٨٠٠‬هەزار بەرمیل دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫ئەو زیادەیەی لە بەرهەمهێنانی نەوتدا دروست‬ ‫دەبێت کاریگەری نەرێنی لەسەر نرخەکەی‬ ‫دروست دەکات و ئەگەری هەیە نرخی نەوت‬ ‫بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزێنێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەگەر پێشهات و رووداوی چاوەڕوانکراو‬ ‫روونەدەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا هێشتا ئاستی‬ ‫خەماڵندنە گەشبینەکان زیاتر ئەگەری‬ ‫بەرجەستەبوونی هەیە وەک لە خەماڵندنە‬ ‫رەشبینەکان‪ ،‬هەڵبەت ئەگەر واڵتانی ئۆپێک‬ ‫پالن و سیاسەتی پێشوەختە ئامادەکراویان‬ ‫بۆ ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت داڕشتبێت‬ ‫ئەوا ئاستەکانی گەشبینی ئەگەری بەرجەستە‬ ‫بوونی زیاترین هەیە‪.‬‬

‫ماکرۆن دژی ئیمپریالیزمەو‬ ‫خانەنشینیشی ناوێت‬ ‫زەمەن‬ ‫ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا‬ ‫رایگەیاند “ئیمپریالیزم و پرۆسەکانی‬ ‫داگیرکاری فەرەنسا بۆ واڵتان بە تایبەتی‬ ‫لە کیشوەری ئەفریقا هەڵەیەکی گەورەی‬ ‫کۆماری فەرەنسا بوو”‪ .‬ئەو لێدوانەی‬ ‫سەرۆکی فەرەنسا لە میانی کۆنگرەیەکی‬ ‫رۆژنامەوانیدا هات کە لە سەردانێکیدا‬ ‫بۆ واڵتی کۆت دیڤوار “ساحل العاج” بە‬ ‫ئامادەبوونی سەرۆکی ئەو واڵتە حەسەن‬ ‫وەتارا ئەنجامیدا‪.‬‬ ‫ماکرۆن رۆژی ‪٢١‬ی ئەم مانگە‬ ‫سەردانەکەی بۆ کۆت دیڤوار ئەنجامدا‪ ،‬لەو‬ ‫سەردانەیدا سەرۆکی فەرەنسا هەرچەندە‬ ‫دانی بە هەڵەی واڵتەکەیدا نا پەیوەست‬ ‫بە پرسی ئیمپریالیزم‪ ،‬بەاڵم بەبێ ئەوەی‬ ‫داوای لێبوردن لەو واڵتانە بکات‪ ،‬کە‬ ‫فەرەنسا کاتی خۆی داگیری کردوون‪.‬‬ ‫هەر لەو کۆنگرە رۆژنامەنووسییەدا‬ ‫ماکرۆن داوای لەو واڵتانە کرد کە پێشتر‬ ‫داگیرکراوی فەرەنسا بوون کە “الپەڕەیەکی‬ ‫نوێ هەڵبدەنەوە” لە مامەڵەیاندا لەگەڵ‬ ‫فەرەنسای ئێستا‪ ،‬لەوبارەیەوە وتی‪“ :‬من‬ ‫هیچ ئینتیمایەکم نییە بۆ ئەو نەوەیەی‬ ‫کە خاوەنی پاشخانی ئیمپریالیزم بوون”‪،‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەفریقا کیشوەرێکی گەنجەو‬ ‫سێ یەکی دانیشتوانەکەی هیچ لەبارەی‬ ‫ئیمپریالیزمەوە نازانن”‪.‬‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەدا ساڵی ‪٢٠١٧‬‬ ‫لە سەردانێکی گرنگیدا بۆ واڵتی جەزائیر‪،‬‬ ‫ئیمانوێل ماکرۆن بەهەمان شێوە دانی نا‬ ‫بەوەدا‪ ،‬کە داگیرکاری فەرەنسا بۆ ئەو‬ ‫واڵتە “تاوانی دژی مرۆڤایەتی بوو”‪ ،‬هەر‬ ‫پەیوەست بەو پرسەوە هەتا ئێستاش‬ ‫جەزائیر سوورە لەسەر ئەوەی کە فەرەنسا‬ ‫دەبێت داوای لێبوردن بکات لەسەر ئەو‬ ‫کارە توندوتیژانەی دژی خەڵکی جەزائیر‬ ‫ئەنجامی داوە لە ماوەی داگیرکارییەکەیدا‬ ‫کە ‪ ١٣٢‬ساڵی خایاندووە (‪ ١٨٣٠‬بۆ‬ ‫‪ ،)١٩٦٢‬ئەو داخوازییەی جەزائیر بەردەوام‬ ‫لەالیەن فەرەنساوە رەتدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە کۆشکی ئەلیزیە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئیمانوێل ماکرۆن بڕیاری داوە‬ ‫دەستبەرداری موچەی خانەنشینییەکەی‬ ‫ببێت دوای ئەوەی کۆشکی سەرۆکایەتی‬ ‫بەجێدەهێڵێت‪ ،‬ئەوەش وەکو هەنگاوێک‬ ‫بۆ هێورکردنەوەی شەقامی خۆپیشاندەری‬ ‫فەرەنسی کە دژی سیستمی خانەنشینی‬ ‫بەرفراوانی‬ ‫پرۆسەیەکی‬ ‫ماوەیەکە‬ ‫ناڕەزایەتی ئەو واڵتەی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫هەر لەو بەیاننامەیەی سەرۆکایەتی‬

‫فەرەنسا کە رۆژی ‪٢١‬ی ئەم مانگە‬ ‫باڵوی کردەوە‪ ،‬هاتووە “سەرۆکی‬ ‫فەرەنسا کە یادی چل و دووهەمین‬ ‫ساڵیادی لەدایکبوونی دەکاتەوەو ماوەی‬ ‫سەرۆکایەتیەکەی تاکو ‪ ٢٠٢٢‬بەردەوام‬ ‫دەبێت‪ ،‬بڕیاری داوە‪ ،‬دوای تەواوبوونی‬ ‫ماوەی سەرۆکایەتییەکەی نەبێتە ئەندام‬ ‫لە ئەنجومەنی دەستوریی ئەو واڵتە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی دەبێتە سەرۆکی پێشووی‬ ‫فەرەنساو مافی خۆیەتی لەو ئەنجومەنە‬ ‫ببێتە ئەندام”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسا هەموو سەرۆکێکی فەرەنسا‬

‫دوای تەواوبوونی ماوەی سەرۆکایەتییەکەی‬ ‫دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنی دەستوریی ئەو‬ ‫واڵتەو موچەیەکی مانگانەی بە بڕی ‪١٣‬‬ ‫هەزارو ‪ ٥٠٠‬یۆرۆ بۆ خەرج دەکرێت‪.‬‬ ‫هاوکات موچەی خانەنشینی سەرۆکی‬ ‫فەرەنسا ‪ ٦٢٢٢‬یۆرۆیە مانگانە‪ .‬بەوەش‬ ‫ئیمانوێل ماکرۆن یەکەم سەرۆک دەبێت لە‬ ‫مێژووی فەرەنسادا کە دەستبەرداری ئەو‬ ‫دوو موچەیە دەبێت لە یەک کاتدا‪ .‬وەکو‬ ‫چاودێرانیش باسی دەکەن ئەو بڕیارەی‬ ‫ماکرۆن هەوڵێکە بۆ رازیکردنی شەقامی‬ ‫ناڕازی فەرەنسا‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪7‬‬

‫لەمساڵدا ‪ ٩٣‬کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوەو ‪١٢٢‬ی تریش بریندار بوون‬

‫رۆژهەاڵت شین بۆ کۆڵبەرەکانی دەگێڕێت‬ ‫زەمەن‬ ‫فەرهاد هێشتا تەمەنى ‪ ١٤‬ساڵی تەواو‬ ‫نەکردبوو چیا بەرزەکان و رنووە بەفرەکانی‬ ‫دەبڕى بۆ ئەوەى بژێوى ژیانى خۆى و‬ ‫خێزانەکەى دابین بکات‪ ،‬بەاڵم ئەستورى‬ ‫بەفرى سەر رێگاکەى و هەڵمى الپاڵى چیا‬ ‫سەرکەشەکانى هەورامان رێگاى لێ ون‬ ‫کردو بەهەناسەی تەزیوەوە گیانى سپارد‪.‬‬ ‫رۆژى ‪١٧‬ى ئەم مانگە فەرهاد‬ ‫خوسرەوى کە خەڵکى گوندى “نێ”ی سەر‬ ‫بە شارى مەریوانە بۆ کارى کۆڵبەرى روو‬ ‫لەسەر سنورى نێوان رۆژهەاڵت و باشورى‬ ‫کوردستان لەناوچەى هەورامان دەکات‪،‬‬ ‫لەناو بەفردا رێگەى لێ ونبوو‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫هاورێیەکانى زۆر بۆى گەڕان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوڵەکانیان بێ ئەنجام بوو‪.‬‬ ‫ئازاد خوسرەوى کە براى فەرهادەو‬ ‫تەمەنى ‪ ١٧‬ساڵ بووە بۆ دۆزینەوەى‬ ‫براکەى بەسەر چیاى تەتەى هەوراماندا‬ ‫سەردەکەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەویش بەهۆى بەفرو‬ ‫سەرماى زۆرەوە بڕستی لێدەبڕێت و‬ ‫دەستەکانى لە کار دەوەستن‪ ،‬رۆژێک دواتر‬ ‫تەرمەکەی لەناو بەفردا دۆزرایەوە‪.‬‬ ‫جوانەمەرگبوونى ئەو دوو برایە نوێترین‬ ‫چیرۆکى تراژیدى رێگەى نان پەیدانکردنە‬ ‫لە رۆژهەاڵتى کوردستان‪ ،‬بە هەزاران‬ ‫هاواڵتى رۆژهەاڵت بۆ پەیدا کردنى بژێوى‬ ‫رۆژانەى خۆیان و خانەوادەکانیان روو‬ ‫لە چیا سەختەکانى سەر سنور دەکەن‪،‬‬ ‫لەسەر سنوریش یان سەرماى پایزو زستان‬ ‫رەقیان دەکاتەوە یان دەبنە ئامانجى‬ ‫تەقەى راستەوخۆى هێزە ئەمنییەکانى‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫رۆژى ‪٢٠‬ى ئەم مانگە تەرمى‬ ‫دووبراکەى گوندى “نێ” فەرهادو ئازاد لە‬ ‫مەراسیمێکى جەماوەریدا لە گوندەکەیان‬ ‫بەخاک سپێردران‪ ،‬گیان لەدەستدانى ئەو‬ ‫دوو برایە رۆژهەاڵتى کوردستانی خستە‬ ‫پرسەو شینەوە بە جۆرێک لە زۆربەى‬ ‫شارەکانى رۆژهەاڵت وەک ناڕەزایەتیەک‬ ‫لە دژى کوشتنى کۆڵبەران و بارودۆخی‬ ‫ژیانى کۆڵبەران دوکانەکانیان داخست و‬ ‫پرسەیان گێڕا‪.‬‬

‫‪ 100‬هەزار‬ ‫کەس کاری‬ ‫کۆڵبەری دەکەن‬

‫ئەو دوو برایە کە کارى کۆڵبەریان‬ ‫کردوەو لە خانەوادەیەکى هەژار بوون‬ ‫لە بەرزاییەکانی ملەی تەتەی هەورامان‬ ‫تووشی ئەو رووداوە بوون‪ ،‬ملەی تەتە‬ ‫ناوچەیەکی کوێستانی سەختە لە باشورەوە‬ ‫لە شارچکەى خورماڵ و لە رۆژهەاڵتیشەوە‬ ‫لە شارەدێى دزڵیەوە نزیکە‪.‬‬ ‫ملەی تەتەو زۆر شوێنی دیکەی‬ ‫هاوشێوەی ناوچە سنوورییەکانی نێوان‬ ‫باشوورو رۆژهەاڵتی کوردستان سوپاى‬ ‫پاسداران و سەرماو بەفرو کڕێوەى‬ ‫زستان بوونەتە مۆتەکەی گیانی کۆڵبەران‬ ‫بەجۆرێک مەترسی سەرما و رەقبوونەوە‬ ‫و هەڵدێران و تەقەلێکردن لەالیەن‬ ‫هێزەکانی ئێرانیان لێ تێکەڵ دەبێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەختى ژیانیان و نەبوونى کار ناچار بە‬ ‫رووبەڕووبوونەوەى ئەو ترسەى کردوون‪.‬‬

‫رێبوار کەریمى ئەندامى کۆمەڵەى‬ ‫مافی مرۆڤى رۆژهەاڵتى کوردستان ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬بە سەدان هەزار کۆڵبەر‬ ‫بەهۆى سەختى زیندەگیان چنگیان لەو‬ ‫شاخانە داوە بۆ ئەوەى خەرجی منداڵ و‬ ‫خێزانەکانیان بەدەست بخەن‪ ،‬بەاڵم یان‬ ‫سەربازەکانى سوپای پاسداران سەرماو‬ ‫شەختە گیانیان لێ دەستێنن‪.‬‬ ‫کەریمى بە “زەمەن”ى وت‪“ :‬دەوڵەت‬ ‫هیچ خەرجییەکی خانەوادەى کۆڵبەران‬ ‫ناکات و هەلى کاریشى بۆ دابین نەکردون‪،‬‬ ‫کاتێکیش ئەوان روو لە سنورەکانى باشور‬ ‫دەکەن بۆ کۆڵبەرى دەکوژرێن و بریندارو‬ ‫زیندانى دەکرێن یان ئەوەتا لە زستاندا‬ ‫سەرما دەیانکوژێت‪ ،‬بەاڵم مەترسیەکان‬ ‫هەر چۆنێک بن خەڵکى ناچارن بۆ بژێوی‬ ‫ژیانیان کۆڵبەرى بکەن”‪.‬‬

‫بەپێى راپۆرتێکى کۆمەڵەى مافى‬ ‫مرۆڤى رۆژهەاڵتى کوردستان لە مانگى‬ ‫یەکى ‪٢٠١٩‬وە تا ئەم مانگە ‪ ٩٣‬کۆڵبەر بە‬ ‫تەقەى راستەوخۆ هەڵدێران و رەقبوونەوەو‬ ‫جەڵتەوە گیانیان لەدەستداوەو ‪١٢٢‬‬ ‫کۆڵبەرى دیکەش بریندار بوون‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەو ژمارەیە نزیکەى ‪ ٣٠‬کۆڵبەر بەهۆى‬ ‫سەرماو کەوتنە ژێر بەفرەوە گیانیان لە‬ ‫شاخە بەرزەکاندا دەستدا‪.‬‬ ‫هاوکات بەپێى ئامارى ڕێکخراوی مافی‬ ‫مرۆڤی هەنگاو‪ ،‬لە سەرەتای ئەم ساڵەوە‬ ‫تا ئەم مانگە ‪ ٧‬کۆڵبەری ژێر ‪ ١٨‬ساڵ‬ ‫لە سنوورەکانی کوردستان کوژراون و‬ ‫کۆڵبەرێکیش بریندار بووە‪ ٦ ،‬کۆڵبەر‬ ‫لەو ‪ ٨‬کۆڵبەرە بە تەقەی ڕاستەوخۆی‬ ‫هێزەکانی ئێران کوژراون و بریندار بوون‪،‬‬ ‫هەر لەو ماوەى ئەمساڵدا ‪ ١٤‬کۆڵبەرى‬

‫خوار ‪ ١٨‬ساڵ لە سنوورەکانی کوردستان‬ ‫بە هۆی سەرما ڕەقبوونەتەوە‪.‬‬ ‫بەشێک لە کۆڵبەرەکان ئاماژە بەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەهۆى سەختى بارو گوزەرانى‬ ‫ژیانیانەوە ناچارن چاو لە کوشتن و‬ ‫سەرماو رەقبوونەوە بپۆشن و رێگاى‬ ‫سەخت بگرنە بەر بۆ پەیداکردنى خەرجى‬ ‫رۆژانەى خانەوادەکانیان‪.‬‬ ‫لە هەردوو خولى سەرۆکایەتیەکەیدا‬ ‫حەسەن روحانى سەرۆک کۆمارى‬ ‫ئێران بەڵێنى چارەسەرکردنى کێشەى‬ ‫کۆڵبەرانیداو رایگەیاند‪ ،‬بەدوو رێگا‬ ‫چارەسەرى ئەو کێشەیە دەکەن ئەویش بە‬ ‫دۆزینەوەى دەرفەتى کار بۆ بەشێکیان و‬ ‫ئەوانى دیکەش لە رێی کارتى تایبەتەوە‬ ‫دەتوانن لە سنورەکانەوە کۆڵبەرى بکەن‬ ‫بەبێ ئەوەى رووبەڕووى تەقەکردن و‬

‫گوشار ببنەوە‪ ،‬بەاڵم تا ئەم ساتەش‬ ‫روحانى بەڵێنەکانى نەبردووتە سەر‪.‬‬ ‫حکومەتی ئێران بە بیانووی کارى‬ ‫قاچاخى و گواستنەوەى کەلوپەلى‬ ‫رێگە پێنەدراو کارى کۆڵبەرى لە سەر‬ ‫سنورەکان قەدەغە کردووە بەو هۆیەشەوە‬ ‫سوپای پاسداران بەردەوام تەقە لە‬ ‫کۆڵبەران دەکات و دەیانکوژن‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫بەپێی بڕیارى پەرلەمان نابێت لە کەمەر بۆ‬ ‫سەرەوە تەقە لە کۆڵبەرو هیچ کەسێکى‬ ‫دیکە بکرێت بەبیانووى گواستنەوەى بارى‬ ‫قاچاخ‪.‬‬ ‫ئێستا بەپێى ئامارەکانى وەزارەتى‬ ‫کارى حکومەتى ئێران نزیکەى ‪ ١٠٠‬هەزار‬ ‫کەس لە سنورەکانى رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫و ئێراندا کارى کۆڵبەرى لەنێوان سنورى‬ ‫ئێران لەگەڵ عێراق و تورکیا دەکەن‪.‬‬ ‫ساڵى رابردوو پەرلەمانتارە کوردەکان‬ ‫لە پەرلەمانى ئێران پرۆژەیەکیان دایە‬ ‫پەرلەمان و کابینەکەى روحانى بۆ ئەوەى‬ ‫کۆتایی بە کارى کۆڵبەرى بهێنرێتو هەلى‬ ‫کارو بژێوی ژیانیان بۆ دابین بکرێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە پەرلەمان پرۆژەکەى پەسەند‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم حکومەتەکەى روحانى نەک‬ ‫هەر پرۆژەکەى جێبەجێ نەکردووە‪،‬‬ ‫بەڵکو رێگەش نادات خەڵکى بە ئازادى‬ ‫کارى کۆڵبەرى بکەن و لەالیەن هێزە‬ ‫ئەمنیەکانەوە دەکوژرێن‪.‬‬ ‫بێستون عەلى نەژاد چاالکى‬ ‫بەرگریکردن لەمافى کۆڵبەران لە شارى‬ ‫پیرانشارى رۆژهەاڵتى کوردستان دەڵێت‪:‬‬ ‫دەوڵەت دەست لەکۆڵبەران ناپارێزێت‬ ‫و دەیانکوژێ و دواتر تەرمەکانیش بە‬ ‫پارەیەکى زۆر دەداتەوە بە کەسوکاریان‪،‬‬ ‫بەوتەى خۆشی دەوڵەت هیچ بەرنامەیەکى‬ ‫بۆ چارەسەرکردن و چاککردنى ژیانى‬ ‫کۆڵبەران نییە‪.‬‬ ‫عەلى نەژاد بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ژیانى‬ ‫هەزاران کەس بەهۆى هەژارى و نەداریەوە‬ ‫بە سەرماو گەرما دەستیان داوەتە‬ ‫کۆڵبەرى و سنگیان بە گوللەو سەرماو‬ ‫شەختەى شاخەکانەوە ناوە‪ ،‬کە رۆژ نییە‬ ‫چەند کۆڵبەرێک نەبنە قوربانى‪ ،‬بە سەدان‬ ‫جار چووینەتە الى بەرپرسانى دەوڵەت و‬ ‫پرۆژەى چارەسەرکردنمان پێداون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان نایانەوێت جێبەجێی بکەن‪.‬‬

‫عوسمان بایدەمیر؛ سیاسییەکى نەرم و کۆڵنەدەر‬ ‫هێمن حەسەن‬ ‫“ئەوەتا کوردستان لەناو دڵمدایە”‬ ‫ئەمە رستە بەناوبانگەکەى عوسمان‬ ‫بایدەمیر سەرکردەو سیاسەتمەدارى‬ ‫دیارى کورد بوو لە باکورى کوردستان کە‬ ‫پەرلەمانى تورکیاى پێهەژاندو لەدونیادا‬ ‫دەنگى دایەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو رستەیەش‬ ‫توشى ئاوارەیی و دوورە واڵتى کرد‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا شەقام و ناوەندە سیاسیەکانى‬ ‫ئەوروپاى کردوەتە گۆڕەپانى خەبات‬ ‫لەدژى دەوڵەتى تورکیا‪.‬‬ ‫عوسمان بایدەمیر لە ‪١٩٧١/١/١‬‬ ‫لە شارى ئامەدى باکورى کوردستان لە‬ ‫دایکبووەو خوێندنى سەرەتایی و ناوەندى‬ ‫لەو شارە خوێندووە‪ ،‬دواتر کۆلێژی یاسای‬ ‫لە زانکۆى دیجلە هەر لە ئامەد تەواو‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫لەبارەى منداڵى خۆیەوە عوسمان‬ ‫بایدەمیر دەڵێت‪ ،‬من بە زمانى کوردى‬ ‫گۆشکرابووم و تورکیم نەدەزانى‪ ،‬کاتێک‬ ‫چوومە قوتابخانە بە لێدان فێرى تورکى‬ ‫کرام‪.‬‬ ‫بەو پێیەى لە بنەماڵەیەکى سیاسى‬ ‫کوردپەروەر لەدایک بووە هەر لە‬ ‫گەنجییەتیەوە خوی داوەتە چاالکی‬ ‫مەدەنیانەو تێکەڵ بەو گروپ و کەسایەتیانە‬ ‫بووە کە لەپێناو کورددا خەباتیان کردوە‪،‬‬ ‫بۆیە هەر لە تەمەنى خوار ‪ ١٨‬ساڵەوە‬ ‫دەستى بە خەباتى مەدەنى و سیاسى‬ ‫کردوە‪.‬‬ ‫ماوەی چەند ساڵ وەک پارێزەر و‬ ‫چاالکوانى مافى مرۆڤ کاری کردوە‪ ،‬ساڵى‬ ‫‪ ١٩٩٩‬کاتێک عەبدواڵ ئۆجەالن دەستگیر‬ ‫کراو لە تورکیا دادگایی دەکرا‪ ،‬سەرەڕاى‬ ‫ئەوەى کە بەرگریکردن لە ئۆجەالن لەو‬ ‫واڵتەدا بەتاوان دادەنرا‪ ،‬بەاڵم بایدەمیر‬ ‫ئامادەیی خۆی بۆ بەرگریکردن لە ئۆجەالن‬ ‫دەربڕی‪.‬‬

‫هەڵبژاردنەکانى‬ ‫لە‬ ‫بایدەمیر‬ ‫شارەوانییەکانى ساڵى ‪٢٠٠٤‬ى بەشداری‬ ‫کردو خۆى بۆ سەرۆک شارەوانى ئامەد‬ ‫کاندید کرد و توانى لەناو کاندیدە‬ ‫کوردەکاندا زۆرترین دەنگ بەدەست‬ ‫بهێنێت کە لە ‪ %٦٨‬دەنگەکانى دەکرد‪،‬‬ ‫بۆ ماوەى ‪ ١٠‬ساڵ سەرۆک شارەوانى‬ ‫ئامەد بووە لە هەڵبژاردنى ‪ ٢٠١٦‬بوو بە‬ ‫پەرلەمانتار‪.‬‬ ‫لە سەردەمى سەرۆکایەتى ئەودا‬ ‫ئامەد بوژانەوەو ئاوەدانکردنەوەى باشى‬ ‫بەخۆیەوە بینى کە لەدواى ئەستەنبوڵ‬ ‫و ئەنقرەو ئیزمیر بە خۆشترین شارى‬ ‫تورکیا دادەنراو لەوکاتەدا زۆرترین‬ ‫گەشتیارى بیانى سەردانى ئەو شارەى‬ ‫کردوە‪ ،‬هەر لەسەردەمى ئەویشدا‬ ‫ئەردۆغان سەرۆک وەزیرانى ئەو‬ ‫کاتەى تورکیا وێڕاى‬ ‫دژایەتى زۆرى‬ ‫کورد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چو و ە‬

‫شارەوانى ئامەدو لەگەڵ عوسمان بایدەمیر‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫کۆ بو و نە و ە ى‬

‫بایدەمیر لە ساڵەکانى ‪ ٢٠١٧‬و‬ ‫‪ ٢٠١٨‬چوار جار دەستگیر کراوەو ئازاد‬ ‫کراوە‪ ،‬دواجار لەالیەن دادگاوە سزاى‬ ‫شەش ساڵ زیندانى بەسەردا سەپێنراو‬ ‫لەمانگى نیسانى ‪ ٢٠١٨‬ئەندامیەتى‬ ‫لەپەرلەمانى تورکیاى لێسەنرایەوەو‬ ‫هەر لەو ساڵەشدا لە ژێر هەڕەشەو‬ ‫فشارى زۆردا تورکیاى بەرەو ئەوروپا‬ ‫جێهێشت‪.‬‬ ‫لە مانگى کانوونى یەکەمى ساڵى‬ ‫‪٢٠١٨‬عوسمان بایدەمیر لە دانیشتنى‬ ‫پەرلەماندا کاتێک سەرۆکى پەرلەمان‬ ‫پرسیارى لێدەکات “سەید بایدەمیر‬ ‫کوردستان کوێیە؟” بایدەمیر دەست‬ ‫دەخاتە سەر دڵى و دەڵێت” ئەوەتا‬ ‫کوردستان لەناو دڵمدایە”یە‪ ،‬ئەم‬ ‫رستەیە پەرلەمان و شەقامى سیاسى‬ ‫تورکیاى هەژاند‪ ،‬بەهۆیەوە‬ ‫پەرلەمانتارى‬ ‫لە‬ ‫د و و ر خر ا یە و ە و‬ ‫فە ر ما نى‬ ‫زیندانیکردنى‬ ‫بۆ دەرچوو‪.‬‬ ‫بەهۆى‬ ‫و‬ ‫ئە‬ ‫پێگە‬

‫عوسمان بایدەمیر‬ ‫شەقامەکانى‬ ‫ئەوروپای‬ ‫لەدژى حکومەتى‬ ‫تورکیا‬ ‫خرۆشاندووە‬ ‫جەماوەرى و سیاسیەى هەیەتى لەناو‬ ‫باکورى کوردستان و چوارپارچەى‬ ‫کوردستان‪ ،‬تورکەکان بە “ئۆجەالنى‬ ‫دووەم” ناوى دەبەن‪ ،‬بۆیە حکومەتی‬ ‫تورکیا بەردەوام ترسى لە جوڵەکانى‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫یەکێک لەو پرسانەى هەمیشە تورکیا‬ ‫ناڕەحەت دەکات پرسى یەکگرتوویی و‬ ‫کۆبوونەوەى کوردە لەدەورى یەکتر‪،‬‬ ‫عوسمان بایدەمیر یەکێک بوو لەو‬ ‫کەسانەى بەردەوام هەوڵى یەکگرتووى‬ ‫الیەنەکانى چوار پارچەى کوردستان داوە‬ ‫و ویستوویەتى لەدەورى یەک کۆببنەوە‪،‬‬ ‫بەو هۆیەوە تورکیا چەندینجار رێگەى‬ ‫پێ نەداوە سەردانى هەرێمى کوردستان‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫بایدەمیر لە ساڵی ‪٢٠٠٤‬ەوە تا‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬سەرۆکی شارەوانیی ئامەد‬ ‫و ئەندامی ئێستای پارتی ئاشتی و‬

‫دیموکراسیە(هەدەپە)یە‪ ،‬چەندینجار‬ ‫داواى لێکراوە سەرۆکایەتى هەدەپە‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬بەاڵم هەموو جارێک ئەو‬ ‫ئەرکەى بۆ هاوڕێیەکانى جێهێشتووە‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو سەرکردە کوردە‬ ‫شەقامەکانی ئەوروپای لە دژى حکومەتى‬ ‫تورکیا خرۆشاندووە‪ ،‬چاالکییەکانى لە‬ ‫واڵتانى ئەوروپا وایکردووە حکومەتەکەى‬ ‫ئەردۆغان لە دووریشەوە ئۆقرە نەگرێت‬ ‫و بەرگەی هەڵوێستەکانى نەگرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەمانگى رابردوو داواى رادەستکردنەوەى‬ ‫بایدەمیرى کرد‪.‬‬ ‫لە پرسى رۆژئاواى کوردستانو‬ ‫چەندین پرسى دیکەدا عوسمان‬ ‫بایدەمیر هەزاران کوردى خستووەتە‬ ‫سەر شەقامەکان و توانیویەتى لۆبیەکی‬ ‫سەرکەوتوو لە ئەوروپا دروست بکات‪،‬‬ ‫لەم ساڵدا پەرلەمانى ئەوروپا سێ جار‬ ‫بانگهێشتکراوە بۆ قسەکردن لەسەر‬ ‫دۆخى کورد لە تورکیا و سوریا‪.‬‬ ‫ئەو سەرکردە کوردە جیاواز لە‬ ‫زۆرێک سەرکردە کوردەکانى دیکە‬ ‫بڕوای تەواوى بە گفتوگۆى بەردەوام‬ ‫هەیە لەگەڵ حکومەتى تورکیاو لەو‬ ‫کاتانەشى کە تورکیا زۆرترین فشاری بۆ‬ ‫کورد هێناوە لەگەڵ گفتوگۆ بووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەیەکێک لەو کەسانە دادەنرێت بەردەوام‬ ‫پیشنیازى دانوستانى ئەنقەرەو قەندیلى‬ ‫کردوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەو هەموو هەڵوێستە نەرم‬ ‫و ئاشتیخوازانەیەى بەرامبەر حکومەتى‬ ‫تورکیا‪ ،‬بەاڵم تورکیا چەندین دۆسییەى‬ ‫لەدژى بایدەمیر کردەوەو داواى ‪٢٣٠‬‬ ‫ساڵ زیندانیکردنى دەکرد‪.‬‬ ‫عوسمان بایدەمیر چەندینجار ئەوەى‬ ‫راگەیاندوە کە بەبێ گەڕانەوە بۆ عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن کێشەى کورد لە تورکیا‬ ‫چارەسەر نابێت‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا‬ ‫جەختیى لەوە کردوەتەوە کێشەى‬ ‫کوردیش بە چەک چارەسەر ناکرێت و‬ ‫تەنیا رێگا گفتوگۆى راستەوخۆیە‪.‬‬

‫ع ��را ق��ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫رێى چارەسەر ونبووە‬

‫راوێژکاری سەرۆککۆمار بۆ “زەمەن”‪ :‬هەوڵەکانی البردنی سەرۆککۆمار جدیی نین و بۆ فشارە‬ ‫حەسەن قازى‬ ‫الیەنە سیاسیەکانى عێراق کلیلى‬ ‫چارەسەرى قەیرانى سیاسیان لێ ونبووەو‬ ‫کارتەکان لەبەردەم دیاریکردنى سەرۆک‬ ‫وەزیرانێکى نوێدا تادێت زیاتر تێکەڵ‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫رێکنەکەوتنی الیەنەکان و هاوپەیمانیو‬ ‫فراکسیۆنەکانی ناو پەرلەمانی عێراق‪،‬‬ ‫لەسەر دەستنیشانکردنی کەسێک بۆ‬ ‫پۆستى سەرۆک وەزیرانی عێراق‪ ،‬دۆخی‬ ‫واڵتی ئاڵۆزتر کردووەو عێراقی خستۆتە‬ ‫بۆشاییەکی یاساییەوە‪ ،‬بەشێک لە‬ ‫پەرلەمانتاران‪ ،‬سەرۆککۆمار تۆمەتبار‬ ‫دەکەن بەوەى بەرپرسە لەوەى عێراق‬ ‫یاساییەوەو‬ ‫بۆشاییەکی‬ ‫کەوتۆتە‬ ‫هەوڵەکانیان چڕکردۆتەوە بۆ سەندنەوەى‬ ‫متمانە لە بەرهەم ساڵح‪.‬‬ ‫رۆژی یەكشەممەى رابردوو ئەو‬ ‫وادە دەستوورییە کۆتایی هات‪ ،‬کە‬ ‫لەبەردەم بەرهەم ساڵح‪ ،‬سەرۆككۆماری‬ ‫عێراقدا بوو بۆ راسپاردنی پاڵێوراوێک‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران‪ ،‬تائێستاش‬ ‫بە فەرمی سەرۆككۆمار هیچ کەسێکى‬ ‫بۆ شوێنگرتنەوەى عادل عەبدولمەهدى‬ ‫دەستنیشان نەکردووە‪ ،‬کە لەژێر فشارى‬ ‫خۆپیشاندەراندا سەرەتاى ئەم مانگە‬ ‫دەستیلەکارکێشایەوە‪.‬‬ ‫هاوپەیمانی بینا‪ ،‬کە لە هاوپەیمانی‬ ‫فەتح و دەوڵەتی یاساو چەند‬ ‫فراکسیۆنێکی دیکە پێکدێت‪ ،‬خۆیان‬ ‫بە زۆرینەى پەرلەمان دەزانن و ناوى‬ ‫قوسەى سوهێل‪ ،‬وەزیرى خوێندنی بااڵی‬ ‫عێراقیان‪ ،‬پێشکەش بە سەرۆک کۆمار‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆ ئەوەى رایسپێرێت بۆ پۆستى‬ ‫سەرۆک وەزیرانی عێراق‪.‬‬ ‫عەباس زاملی‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانى‬ ‫عێراق لە هاوپەیمانى بینا‪ ،‬کە خۆیان بە‬ ‫گەورەترین کوتلەى پەرلەمانى دەزانن‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ى راگەیاند‪ :‬دادگای فیدراڵی‪،‬‬ ‫لەبارەی دیاریكردنی گەورەترین كوتلەی‬ ‫ناو ئەنجومەنی نوێنەران‪ ،‬وەاڵمی سەرۆك‬ ‫كۆماری دایەوەو ئەوەى خستۆتەڕوو‪ ،‬هەر‬ ‫هاوپەیمانێتییەك زۆرترین كورسی هەبێت‪،‬‬ ‫گەورەترین كوتلەیە‪.‬‬ ‫زاملى وتیشى‪“ :‬دەكرێت گەورەترین‬ ‫كوتلە‪ ،‬دوو لیست یان هاوپەیمانێتی بێت‬ ‫و پێكهێنرابێت‪ ،‬بەوەش لەئێستادا تۆپەکە‬ ‫لە گۆڕەپانی سەرۆک کۆمارەو پێویستە‬ ‫بەزووترین کات کەسێک بۆ ئەو پۆستە‬ ‫راسپێرێت”‪.‬‬ ‫پێشتر بەرهەم ساڵح‪،‬‬ ‫سەرۆك كۆماری عێراق‪ ،‬داوای‬ ‫لە دادگای فیدراڵی كردبوو‪،‬‬ ‫گەورەترین كوتلە دیاری‬ ‫بۆ‬ ‫بكات‪،‬‬ ‫ئەوەی كەسێك‬

‫بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو‬ ‫دەستنیشان بكات‪.‬‬ ‫بەوتەى زاملى‪ ،‬بۆ فشار خستنە سەر‬ ‫سەرۆک کۆمار‪ ،‬ژمارەیەک پەرلەمانتار‬ ‫واژۆیان کۆکردۆتەوەو داوا لە دادگای‬ ‫فیدراڵی دەكەن داوای یاسایی دژی‬ ‫بەرهەم ساڵح تۆماربكات‪ ،‬بەتۆمەتی‬ ‫پێشێلكردنی دەستوور‪.‬‬ ‫لە ڕاگەیەندراوێكیشدا عودەی عەواد‪،‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی‬ ‫سادقونی سەر بە عەسائیبی ئەهلی حەق‬ ‫رایگەیاند‪ ١٥٠ :‬پەرلەمانتار واژۆیان بۆ‬ ‫الدانی بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك‬ ‫كۆمار پێشكەش بە دادگای فیدراڵی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬فراكسیۆنی سادقون بۆ‬ ‫دوورخستنەوەی بەرهەم ساڵح‪ ،‬لە‬ ‫پۆستەكەی بە تۆمەتی خیانەت لە‬ ‫سوێندەكەی و پێشێلكردنی دەستوور‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران واژۆ كۆدەكاتەوە”‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە لە ماددەی ‪٦١‬ی‬ ‫دەستووری عێراقدا ئاماژە بەوەكراوە‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەران كاتێك بە زۆرینەی‬ ‫دەنگ سەرۆکكۆمار لە پۆستەكەی دوور‬ ‫دەخاتەوە‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫بااڵی‬ ‫دادگای‬ ‫فیدراڵیەوە بە‬

‫“شكاندنی سوێندنی یاسایی‪ ،‬پێشێلكردنی‬ ‫دەستوور یان ناپاكی گەورە” تۆمەتبار‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫بەهۆی بەردەوامی خۆپیشاندانەكان‬ ‫لە بەغدای پایتەخت و شارەكانی دیكەو‬ ‫لەسەر داوای عەلی سیستانی مەرجەعی‬ ‫بااڵی شیعەكان لە عێراق‪ ،‬سەرەتای‬ ‫ئەم مانگە سەرۆكوەزیرانی عێراق‪ ،‬عادل‬ ‫عەبدولمەهدی دەستیلەكاركێشایەوە‪.‬‬ ‫لە رۆژی دەستلەكاركێشانەوەی عادل‬ ‫عەبدولمەهدییەوە‪ ،‬بەپێی دەستوور‬ ‫پێویستبوو سەرۆکكۆمار‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫‪ ١٥‬رۆژدا كەسێكی دیكە بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت رابسپێرێت كە رۆژی یەکشەممە‬ ‫ئەو وادەیە كۆتاییهات‪.‬‬ ‫هاوژین عومەر‪ ،‬راوێژکارى سەرۆک‬ ‫کۆمارى عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫گفتوگۆکانی بەرهەم ساڵح‪ ،‬سەرۆک‬ ‫کۆمارى عێراق‪ ،‬لەگەڵ الیەنەکان و‬ ‫عێراق‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫فراکسیۆنەکانی‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬بۆ راسپاردنی کەسێک بۆ‬ ‫پۆستى سەرۆک وەزیرانی داهاتوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا ئەو پرسە یەکالیی نەبۆتەوە‪..‬‬ ‫سەبارەت‪ ،‬بەو هەواڵنەى لەالیەن‬ ‫هەندێک پەرلەمانتارەوە دەدرێت بۆ‬ ‫سەندنەوەى متمانە لەسەرۆک کۆمار‪،‬‬ ‫ئاماژەى بەوەکرد‪ ،‬ئەو هەواڵنە جدی نین و‬ ‫تەنیا بۆ توندکردنەوەى فشارەکانە لەسەر‬ ‫سەرۆککۆمار‪ ،‬بۆ ئەوەى پەسەندی ئەو‬ ‫کاندیدە بکات‪ ،‬کە لەالیەن فراکسیۆنی‬ ‫ئەو پەرلەمانتارانەوە پێشکەش بەسەرۆک‬

‫تۆپەکە لە‬ ‫گۆڕەپانی سەرۆک‬ ‫کۆمارەو پێویستە‬ ‫بەزووترین کات‬ ‫کەسێک بۆ ئەو‬ ‫پۆستە راسپێرێت‬ ‫کۆمار کراوە‪.‬‬ ‫هاوژین عومەر‪ ،‬وتیشی‪“ :‬بەئاراستەى‬ ‫جیا و خستنەڕووی کاندیدی جیاوەزەوە‪،‬‬ ‫فشارێکی زۆرى ناوخۆیی و دەرەکی‬ ‫لەسەر سەرۆک کۆمار هەیە‪ ،‬بۆ راسپاردنی‬ ‫کەسێک بە سەرۆک وەزیران‪ ،‬بەاڵم سەرۆک‬ ‫کۆمارى ملکەچی هیچ لەفشارەکان نابێت‬ ‫و بەپێی دەستوری عێراق ئەو پرسە‬ ‫یەکالیی دەکاتەوە”‪.‬‬ ‫لەالیەکى ترەوە لەنێوان قەوارە‬

‫سیاسییەكان و بەرەی خۆپیشاندەران‬ ‫ملمالنێی توند هەیە لەسەر پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی نوێ‪ ،‬حزبەكان هەندێك ناو‬ ‫پێشكەش دەكەن و خۆپیشاندەران‬ ‫رەتیاندەكەنەوە‪ ،‬چونكە دەیانەوێت‬ ‫سەرۆك وەزیرانی داهاتوو پێشتر لەناو‬ ‫پرۆسەی سیاسیدا نەبووبێت و خاوەنی‬ ‫ئەو خەسڵەتانە بێت كە وەاڵمدەرەوەی‬ ‫گەالنی عێراقە‪.‬‬ ‫هاوپەیمانی نەسر‪ ،‬بەسەرۆکایەتی‬ ‫حەیدەر عەبادی‪ ،‬سەرۆک وەزیرانی‬ ‫پێشووی عێراق‪ ،‬داوای پێكهێنانی‬ ‫راگوزەر‬ ‫سەربەخۆی‬ ‫حكومەتێكی‬ ‫دەکات و تیایدا هاتووە‪“ :‬لە مانگی‬ ‫تشرینی یەكەمەوە‪ ،‬هاوپەیمانێتییەكەیان‬ ‫نەخشەرێگایەكی بۆ چارەسەركردنی دۆخی‬ ‫عێراق و جێبەجێكردنی داواكارییەكانی‬ ‫گەل پێشكەشكردووە‪ ،‬هەمیشەش‬ ‫جەختیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫حكومەت و پێكهێنانی حكومەتی راگوزەر‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬كە لەالیەن كەسانی‬ ‫سەربەخۆوە سەرۆكایەتی بكرێت‪ ،‬تا ئەو‬ ‫كاتەی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام‬ ‫دەدرێت”‪.‬‬ ‫شیعەکانیش‬ ‫بااڵى‬ ‫مەرجەعی‬ ‫لەعێراق‪ ،‬لە وتارى رۆژى هەینیدا داوای‬ ‫پێکهێنانی حکومەتی کاتى و هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختەى کرد‪.‬‬ ‫بەیار تاهیر‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬حكومەت‬ ‫وەك كاربەڕێكەر لە رێگای وەزارەتەكانی‬ ‫بەردەوامە لە كارەكانی‪ ،‬تا ئەو كاتەی‬ ‫یەكێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی‬ ‫داهاتووی عێراق دیاریی دەكرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تا ئێستا نزیکەى ‪2٠٠‬‬ ‫داواكاریی گەیشتووەتە دەست سەرۆك‬ ‫كۆماری عێراق بۆ ئەوەی بۆ ئەو پۆستە‬ ‫دیاریی بكرێن‪ ،‬بەاڵم هێشتا رێككەوتن‬ ‫لەسەر هیچ یەكێك لەو كەسانە نەكراوە”‪.‬‬ ‫ئاماژەى بەوەشکرد‪ ،‬دەستنیشانکردنی‬ ‫کەسێک بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتوو‬ ‫عێراق‪ ،‬پرسێکی زۆر ئاڵۆزەو وا بەئاسانی‬ ‫یەکالیی ناکرێتەوە‪.‬‬ ‫جارێ روون نیە قسەى کام ال‬ ‫دەچێتە سەر‪ ،‬هەڵبژاردنى پێشوەختە‬ ‫دەکرێت یاخود سەرۆک کۆمار دەتوانێت‬ ‫کاندیدێک بۆ سەرۆک وەزیران رابسپێرێت‪،‬‬ ‫چاوەڕوانیش دەکرێت بەدیهاتنى داواى‬ ‫خۆپیشاندەرانیش قورس بێت کە داوا‬ ‫دەکەن سەرۆك وەزیرانی داهاتووی‬ ‫عێراق‪“ ،‬كەسێكی سەربەخۆ بێت لە‬ ‫گەنجە تازەكان‪ ،‬موجامەلەی كەس نەكات‬ ‫و ئازاو دەستپاك و خاوەن شارەزایی بێت‬ ‫لە كاری مەیدانیدا‪ ،‬سەر بەهیچ پارتێکی‬ ‫سیاسی نەبێت و پێشتر هیچ پۆستێکی‬ ‫حکومی وەرنەگرتبێت و لەناو عێراق‬ ‫بێت و خاوەن رەگەزنامەى واڵتانی دیكە‬ ‫نەبێت”‪.‬‬

‫یان گەل بگۆڕدرێت‬

‫یان سیاسیەکان بگۆڕدرێن‬

‫زەمەن‬ ‫رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی‬ ‫لە راپۆرتێكدا باڵویکردەوە‪ ،‬دوای رووخانی‬ ‫رژێمی سەدام لە ساڵی ‪2٠٠3‬وە‪ ،‬قەیرانی‬ ‫ئێستای عێراق مەترسیدارترین دۆخه‪ ،‬كە‬ ‫ئەو واڵتە پێیدا گوزەر دەكات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كە پەرلەمان بوونی هەیە‪ ،‬بەاڵم توانای‬ ‫جێبەجێكردنی داواكاری خۆپێشاندەران و‬ ‫دەرچوون لەژێر هەژموونی ئێرانی نییە‪.‬‬

‫راپۆرتەكە‪،‬‬ ‫كە لەالیەن ئەلیسا‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫روبن‪،‬‬ ‫نووسینگەی ئەو رۆژنامەیە‬ ‫لە عێراق ئامادە كراوە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬سەركردەكانی عێراق بۆ‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ دۆخی ئێستا شیاو نین‪،‬‬ ‫هەروەك تا ئێستا هیچ تەوافوقێكیش بۆ‬ ‫پالنی چاكسازی حكومەت و جێبەجێكردنی‬ ‫داواكاری خۆپێشاندەران لەئارادا نییە‪.‬‬ ‫باسی‬ ‫ئەمریكییەكە‬ ‫رۆژنامە‬ ‫لەوەشکردووە‪ ،‬پەرلەمانی عێراق بە جدیی‬ ‫تاوتوێی گۆڕانكارییە پێشنیازكراوەكانی‬ ‫یاسای هەڵبژاردنی نەكردووە‪ ،‬كە لەوانەیە‬ ‫ببێتە هۆی كەمكردنەوەی كاریگەری و‬ ‫گەندەڵی حزبە سیاسییەكان لە عێراقدا‪.‬‬ ‫ئەوەش دەخاتەڕوو‪ ،‬هێزە عێراقییەكان‬ ‫لە دیاریكردنی جێگرەوەیەك لە شوێنی‬ ‫عادل عەبدولمەهدی‪ ،‬بۆ پۆستی‬ ‫سەرۆكایەتی وەزیران‪ ،‬شكستیان هێناوە‪،‬‬

‫وێڕای كۆتاییهاتنی ئەو وادەیەی كە لە‬ ‫دەستووردا بۆ راسپاردنی كاندیدێك بۆ ئەو‬ ‫پۆستە دیاریكراوە‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە لەسەر زاری ماریا‬ ‫فانتابی‪ ،‬توێژەری كۆمەڵەی قەیرانە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان جەخت لەوەدەکاتەوە‪،‬‬ ‫زۆر سەختە كەسێكی شیاو بدۆزرێتەوە‪،‬‬ ‫كە لەالیەن زۆرینەی خۆپیشاندەرانەوە‬ ‫بۆ ئەو پۆستە پەسەند بكرێت‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا ئەو چانسە هەر ماوە‪ ،‬كە بە‬ ‫پشتگیری حزبەكان و سیاسەتمەداران ئەو‬ ‫قۆناغە تێپەڕێندرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم وەك ئەو رۆژنامەیە ئاماژەی‬ ‫پێکردووە‪ ،‬ئەگەر هێزە سیاسییەكانیش‬ ‫توانای ئەوەیان هەبێت جێگرەوەیەك لە‬ ‫شوێنی عەبدولمەهدی دیاری بكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویستە لە دەستپێكەوە بەشێك لە‬ ‫داواكاری خۆپیشاندەران جێبەجێ بكرێن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە قوتابیەكی زانكۆ بەناوی‬ ‫مەهدی‪ ،‬كە لە پارێزگای میسانەوە بۆ‬ ‫بەشداریكردن لە خۆپێشاندانەكان چووەتە‬ ‫بەغدا‪ ،‬رایگەیاندووە‪ ،‬ئامانجی سەرەكی‬

‫ئەوان تەنیا دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆك‬ ‫وەزیران نییە‪ ،‬بەڵكو دەیانەوێت هەموویان‬ ‫دەست لە پۆستەكانیان هەڵگرن‪.‬‬ ‫رۆژنامەکە ئەوەشی خستۆتەڕوو‪،‬‬ ‫ناكرێت پەرلەمان هەنگاوێكی چاكسازیی‬ ‫بنێت‪ ،‬كە خۆی تێیدا هەڵوەشێتەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكیشدا خۆپێشاندەران بە كەمتر لەو‬ ‫داواكارییانە رازی نابن‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬كەریم نوری‪ ،‬سەركردەیەكی‬ ‫(رێكخراوی بەدر)ی نزیك لە ئێران‬ ‫رایگەیاندووە‪ ،‬ئەوەی حزبەكان دەیانەوێت‪،‬‬ ‫لەالیەن گەلی عێراقەوە رەتدەكرێتەوهو‬ ‫ئەوەی گەلیش داوا دەكات‪ ،‬لەالیەن ئەو‬ ‫حزبانەوە رەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی نیویۆرك تایمز‪ ،‬دوو‬ ‫چارەسەرى خستووەتەڕوو‪“ :‬گۆڕینی گەلی‬ ‫عێراق‪ ،‬یان گۆڕینی چینی سیاسی و‬ ‫گۆڕانكاریكردن لە پرۆسەی سیاسی”‪.‬‬ ‫هەروەها نووسیویەتی‪ ،‬وەك دیارە‬ ‫پەرلەمانی عێراق‪ ،‬بۆ ئەوەش ئامادە‬ ‫نییە كە رێگە چارەیەك بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫هەژموونی ئێران لەو واڵتە بدۆزێتەوە‪،‬‬

‫دەشڵێت‪ :‬كەسانی سیاسی و سەربازیی‬ ‫دیاری ئێران‪ ،‬لەوانەش كەسانی وەك قاسم‬ ‫سلێمانی‪ ،‬فەرماندەی (فەیلەقی قودس)ی‬ ‫سەر بە سوپای پاسداران‪ ،‬هەموو‬ ‫هەوڵێكیان لە بەغدا خستووەتە گەڕ‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی گرنتی ئەوە بەدەست بهێنن‪،‬‬ ‫كە ئەو كەسەی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی‬ ‫وەزیرانی عێراق كاندید دەكرێت‪ ،‬ملكەچی‬ ‫فەرمانەكانی ئێران بێت‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دۆزینەوەی كەسێكی پەسەندكراو لەالیەن‬ ‫هەریەك لە شەقامی عێراقی‪ ،‬حزبە‬ ‫سیاسییە شیعەكان و ئێران كارێكی زۆر‬ ‫مەحاڵە‪.‬‬ ‫لەو كاتەی ئەنجومەنی نوێنەران لە یەكی‬ ‫ئەم مانگە دەستلەكاركێشانەوەكەی عادل‬ ‫عەبدولمەهدی پەسەند كرد‪ ،‬ژمارەیەك ناو‬ ‫بۆ ئەو پۆستە پێشكەش كراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالیەك بەهۆی رەتكردنەوەیان لەالیەن‬ ‫خۆپێشاندەرانەوەو لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫ناكۆكی الیەنەكان لەسەر ئەو ناوانە‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا نەتوانراوە هیچ كەسێك بۆ ئەو‬ ‫پۆستە یەكالیی بكرێتەوە‪.‬‬

‫نیگەرانیەكانی‬ ‫ئەمریكا لە‬ ‫عەبدولمەهدی‬ ‫لەسەر چیە؟‬

‫ئارام سەعید‬ ‫خۆپیشاندەرانی عێراق داواكاری‬ ‫ڕەوایان هەیەو دیارترینیان بنبڕكردنی‬ ‫گەندەڵیی و دوورخستنەوەی نوخبەی‬ ‫سیاسی ئێستایە لە دەسەاڵت‪،‬‬ ‫سەرەڕای ڕەوایی داواكاریەكان‪ ،‬لە‬ ‫سەروبەندی خۆپیشاندانەكانی عێراقدا‬ ‫چەند خاڵێك هەیە جگە لە كاردانەوەی‬ ‫ناوخۆیی لە رووی نێودەوڵەتیشەوە‬ ‫لەسەرە‬ ‫نیگەرانی‬ ‫كاردانەوەو‬ ‫بەتایبەتی ئەمریكا‪ ،‬لەوانە رێكەوتنی‬ ‫ئابووری عێراق و چین‪ ،‬بازرگانی عێراق‬ ‫لەگەڵ ئێران‪ ،‬بوونی حەشدی شەعبی‬ ‫وەك هێزێكی گەورەی عێراقی نزیك‬ ‫لە ئێران ‪.‬‬ ‫دەمەوێت بڵێم خۆپیشاندانەكان‬ ‫دابڕاو نیە لە هەندێ هۆكاری‬ ‫ئابووری و بەرژەوەندی واڵتانی تر‬ ‫کە لێرەدا دیارترینیان باس دەکەین‬ ‫وەك ئەمریكاو ئێران‪ .‬سەبارەت بە‬ ‫مەرجەکانی ئەمریکا بۆ مانەوەی‬ ‫سەرۆک وەزیرانی دەستلەکارکێشاوە‪،‬‬ ‫ئەمریکا سێ مەرجی هەبووە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫عادل عەبدولمەهدی داواكاریەكانی‬ ‫ئەمریكای بهێنایەتە دی ئێستا‬ ‫وەك سەرۆك وەزیران دەمایەوە‪،‬‬ ‫كە دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫رێكەوتنە لەگەڵ چین‪ ،‬خاڵی دووەم‬ ‫نەكڕینی كارەبا لە ئێران و سێهەم‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی‪،‬‬ ‫ئەم مەرجانەی ئەمریكاش بۆ‬ ‫عەبدولمەهدی نەك قورس بوون بگرە‬ ‫مەحاڵ بوون جێبەجێیان بکات‪.‬‬ ‫ئەمریكا بەدیلی بۆ ئەم داواكاریانە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە بۆ رێكەوتن لەگەڵ چین‪،‬‬ ‫دەتوانێت لەگەڵ كۆمپانیاكانی ئەمریكا‬ ‫رێكبكەوێت‪ ،‬بۆ كارەباش دراوسێی‬ ‫تری عێراق هەڵبژێرێت بۆ كڕینی و بۆ‬ ‫حەشدی شەعبیش سوپای عێراق هەیە‬ ‫کە ئەو ئەرکانە جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫بەهای رێكەوتننامەی چین‬ ‫لەگەڵ عێراق ‪ ٥٠٠‬ملیار دۆالرە‪ ،‬كە‬ ‫بەگوێرەی ئەو رێكەوتنە عێراق رۆژانە‬ ‫‪ ١٠٠‬هەزار بەرمیل نەوت دەداتە چین‬ ‫و ئەویش لەبەرامبەردا كاردەكات بۆ‬ ‫ژێرخانی ئابوری و بنیاتنانی رێگاوبان‬ ‫و شەمەندەفەرو نەخۆشخانەو پردو‬ ‫هەموو ئەو سێكتەرانەی ژێرخانی‬ ‫ئابوری عێراق بونیاد دەنێت جگە‬ ‫لەوەی ژمارەیەکی زۆری دەرفەتی کار‬ ‫دەڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بازرگانی لەگەڵ‬ ‫ئێرانیش ئەو كارەبایەی بە رێكەوتن‬ ‫لەگەڵ عێراق دەكڕدرێت لەو واڵتە‪،‬‬ ‫بەهای بە ملیۆنەها دۆالرەو ئەمەش‬ ‫كاریگەری بۆسەر باشتركردنی باری‬ ‫ئابووری ئێران هەیە و ئەمریكاش بەوە‬ ‫نیگەرانە‪.‬‬ ‫خاڵی كۆتایی بەهێزبوونی حەشدی‬ ‫شەعبیە‪ ،‬كە هێزێكە گوێڕایەڵی‬ ‫ئەمریكا نیەو زیاتر لە ئێرانەوە نزیكەو‬ ‫ئەمریكاش پارەیەكی زۆری لە سوپای‬ ‫عێراقدا خەرجكردووەو خوازیارە هیچ‬ ‫هێزێكی سەربازیی لەو بەهێزتر نەبێت‬ ‫لە عێراقدا‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا ئەم نیگەرانیانە بە‬ ‫دروشمی جیاجیا لە خۆپیشاندانەكاندا‬ ‫بەدی دەكرێت‪ ،‬هەندێک دەڵێن عادل‬ ‫عەبدولمەهدی یەکێک لەو خااڵنەی‬ ‫بەرگری لێکردووە رێکەوتنەکە‬ ‫بووە لەگەڵ چین‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫خۆپیشاندەرانیش داوا دەکەن ئەو‬ ‫رێکەوتنە هەڵنەوەشێتەوە چونکە‬ ‫سودێکی ئابووری زۆری هەیە بۆ‬ ‫بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪5‬‬

‫رێبین هەردی‪:‬‬

‫* گۆڕان دەبوایە ئەم چوار ساڵە ئۆپۆزسیۆن بوایە‬

‫* یەکێتی لەژێر کۆنترۆڵی چەند خێزانێکدایەو کۆکردنەوەیان زەحمەتە‬ ‫رێبین هەردى‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ “زەمەن” باس لە‬ ‫دۆخى سیاسى و حکومڕانى دەکات و دەڵێت‪ :‬هەموو ئەو کێشانەى‬ ‫لە عێراقدا هەیە لە کوردستاندا بە زیادەوە هەیە‪ ،‬حزب‬ ‫بااڵدەستە بەسەر هەموو کایەکانى کوردستاندا‪ ،‬گەندەڵییەکى‬ ‫بێ ئەژمار لە کوردستاندا هەیە‪.‬‬ ‫لەبارەى چاکسازیشەوە‪ ،‬وتى‪“ :‬ئەوەى کاک مەسرور دەیکات‬ ‫چاکسازیی نیە‪ ،‬لێدانە لەو کەسانەى پێشتر سەر بە کاک‬ ‫نێچیر بوون”‪.‬‬ ‫نووسەر و رۆشنبیر رێبین هەردی‪ ،‬لەگەڵ بەشدارى گۆڕاندا‬ ‫نەبووە لە حکومەت و ئیستاش پەیوەندى بە بزوتنەوەکەوە‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەاڵم پێیوایە ئەو بەرنامەیەى پێشتر گۆڕان‬ ‫پێشکەشیکرد تاکە چارەسەرە بۆ کێشەى کوردستان‪ ،‬بەاڵم هیچى‬ ‫جێبەجێنەکراوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬گۆران عوسمان‬

‫زەمەن‪ :‬دواى پێکهێنانى حکومەتى هەرێم‬ ‫لەالیەن پارتى و یەکێتى و گۆڕان‪ ،‬هەرێم لە‬ ‫چ دۆخێکى دیموکراسیدا دەبینى؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬هەرێم هیچ کات لە‬ ‫دۆخى دیموکراسیدا نەبووەو لە سیستمێکى‬ ‫حزبۆکراتى ترسناکدا ئەژى‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫کێشانەى لە عێراقدا هەیە لە کوردستاندا‬ ‫بەزیادەوە هەیە‪ ،‬حزب بااڵدەستە بەسەر‬ ‫هەموو کایەکانى کوردستاندا‪ ،‬گەندەڵییەکى‬ ‫بێ ئەژمار لە کوردستاندا هەیە‪،‬‬ ‫پێشێلکردنێکى گەورەى یاسا لە رێگەى‬ ‫حیزبەکانەوە دەبینرێ‪ ،‬ئازادیی رادەربڕین‬ ‫تەواو لەژێر هەڕەشەدایە‪ ،‬دوو بۆ سێ‬ ‫رۆژنامەى ئەهلیمان هەبووە ئەوانەشمان‬ ‫دۆڕاند‪ ،‬هەموو کەناڵەکان بوون بە حزبى‪،‬‬ ‫بێدەنگییەکى گەورە بەتایبەت لەدواى‬ ‫پاشەکشەى گۆڕان و چوونى بۆناو حکومەت‬ ‫و دەرچوونى لە ئۆپۆزسیۆن دروستبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بێدەنگییەکە پڕە لە ناڕەزایی‪،‬‬ ‫بێدەنگییەکە دەاللەت نییە لە ڕازیبوون‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە پڕە لە ناڕەزایی و تووڕەیى کە‬ ‫نازانین چۆن و لەچ کاتێکدا دەتەقێتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا گەر بێدەنگییەک هەیە‪ ،‬بەاڵم هەموو‬ ‫ئەگەرەکانى قەیران تێیدا ئامادەیە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫ئەگەر بەم دۆخە بڕۆن و گۆڕانکارى ناوخۆیی‬ ‫خێرا نەکەن و تەماشاى دەوروبەریان نەکەن‬ ‫کە چى ئەگوزەرێ‪ ،‬هەمیشە کوردستان‬ ‫لەبەردەم ئەگەرى قەیرانى گەورەدایە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەحوکمى نزیکیت لە گۆڕانەوە‬ ‫(پێشتر) لەگەڵ بەشداربوونى گۆڕان بوویت‬ ‫لە حکومەتدا؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬نەخێر‪ ،‬چونکە هیچ‬ ‫گۆڕانکارییەک لە حوکمڕانیدا نابینى تا‬ ‫بەشدارى تێدا بکەیت‪ ،‬گۆڕان بەرنامەیەکى‬ ‫سیاسیی باشى تۆکمەى هەبوو‪ ،‬هەمووشمان‬ ‫پشتگیریمان کرد‪ ،‬پێموایە تائێستاش‬ ‫ئەو بەرنامەیەى ئەوان پێشکەشیان کرد‬ ‫لەمەوداى دووردا تاکە رێگەى چارەسەرە‬ ‫بۆ کێشەى کوردستان‪ ،‬بەاڵم ئەو بەرنامەى‬ ‫هیچى جێبەجێنەکراوە‪ ،‬بۆ بەشدارى لە‬ ‫حکومەتێکدا دەکەیت کە سوور دەزانى هیچ‬ ‫خەونێکت لەو بەرنامەیە نایەتە دی؟ با‬ ‫ماوەیەکى دیکەش لە ئۆپۆزسیۆندا بویتایە‪،‬‬ ‫با فشار بەردەوام بوایە‪ ،‬گۆڕان لەو ماوەی‬ ‫فشارى کرد رۆڵى گرنگى بینى‪ ،‬کۆمەڵگاى‬ ‫کوردى زیندووکردەوە ملمالنێیەکى گەورە‬ ‫لە پەرلەماندا هەبوو‪ ،‬پەرلەمانێکى بێدەنگ‬ ‫نەبوو‪ ،‬هیچ یاسایەک لە پەرلەماندا بە‬ ‫ئیسراحەت و بەبێ شەڕ تێنەدەپەڕى‪،‬‬ ‫زۆرێک لەو یاسایانەى کە کێشەى تێدابوو‬ ‫ناچار بە گەڕانەوە کران‪ ،‬دەورێکى گرنگى‬ ‫بینى‪ ،‬دەبوایە ئەم دەورە بەجێ نەهێڵێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت زۆربەى خەونە سەرەکییەکانى ئەم‬ ‫بزووتنەوەیە نەهاتۆتە دى‪ ،‬پێمباش بوو ئەم‬ ‫چوار ساڵە قبوڵى ئۆپۆزسیۆنیان بکردایە و‬ ‫بمانابایەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێستا تا چەند نزیکیت لە‬ ‫گۆڕانەوە‪ ،‬دواى کۆچى نەوشیروان موستەفا‪،‬‬ ‫کێ لە گۆڕاندا ڕاوێژت پێ ئەکات؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬ئەو نزیکییەم نەماوە‪،‬‬ ‫وەک سیلەى رەحم نزیکم لێیانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاتووچۆیان ناکەم‪ ،‬نەکەسیش راوێژم پێ‬ ‫دەکات‪ ،‬وەک جاران نییە‪ ،‬جاران پەیوەندیم‬ ‫لەگەڵ شەخسى کاک نەوشیروان خۆیدا‬ ‫هەبوو‪ ،‬پەیوەندى بە گۆڕانەوە نەبوو‪ ،‬کاک‬ ‫نەوشیروان ئەگەر سەردانم نەکردایە خۆى‬ ‫تەلەفۆنى دەکرد بچم بۆالى‪ ،‬دەیوت بابەتێک‬

‫هەیە دەمەوێت موناقەشەى بکەین‪ ،‬ئێمە دوو‬ ‫هاوڕێ بووین‪ ،‬زۆربەى چاوپێکەوتنەکانى‬ ‫من دەمبینى‪ ،‬بەاڵم ئێستا بۆچوونى منیان‬ ‫بەدڵ نەبووە‪ ،‬ئەوکات کاک نەوشیروان‬ ‫بۆچوونەکانى منی بەدڵ بوو‪ ،‬ئەگەر ئەویش‬ ‫بەدڵى نەبوایە رەنگە زوو ببچڕابایە! بەاڵم‬ ‫ئەم هاوڕێیانەى ئێستا بۆچوونى منیان بەدڵ‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوان بەدڵیان نەبوو ببنە ئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫زۆر بەتوندى پێداگربوون لەوەى بەشداربن‬ ‫لە حکومەتدا‪ ،‬ئەو خەونە گەورەیەى کاک‬ ‫نەوشیروان بۆ گۆڕانکارى هەیبوو لەمانەى‬ ‫ئێستادا نایبینم‪ .‬دیارە بەشێک لە راستى لە‬ ‫قسەکانیاندا هەیە‪ ،‬ئەڵێن ئێمە هەر ئەوەنە‬ ‫هێزمان هەیە‪ ،‬ئەوەنە کورسیمان هەیە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەمەنەمان پێ دەکرێ‪ ،‬ئێ خۆ هەر ئەم‬ ‫کورسیانەش بەدەست کاک نەوشیروانەوەبوو‬ ‫ئەوەشی پێکرد کە بینیمان‪.‬‬

‫هەرێم هیچ‬ ‫کات لە دۆخى‬ ‫دیموکراسیدا نەبووەو‬ ‫لە سیستمێکى‬ ‫حزبۆکراتى‬ ‫ترسناکدا ئەژى‬

‫زەمەن‪ :‬بۆ پێشوەخت بڕیار بدەین‪ ،‬بۆ‬ ‫چاوەڕێ نەکەین بزانین ئەنجامى چى دەبێت‪،‬‬ ‫ئەوەتا بانگەشەى چاکسازیی بوونى هەیە؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬دەوترێ مانگەشەو سەر‬ ‫لە ئێوارە دیارە‪ ،‬هیچ شتێک نەگۆڕدراوە تا‬ ‫ئەم خۆشبینییە بینا بکەین‪ ،‬جگە لەوەى‬ ‫تەسلیمى دۆخەکە بویت‪ ،‬دەنا چى گۆڕاوە‬ ‫لەو دۆخە کە لە پێشترا هەبووە؟ چى‬ ‫گۆڕاوە؟ چاکسازیی دەبێت لە کورتکردنەوەى‬ ‫دەستى حزبەوە دەست پێدەکات‪ ،‬ئێ ئەم‬ ‫پیاوە نایکات‪ ،‬یەکەم چاکسازیی فەرموو‬ ‫دەستى حزب لە بازاڕدا کەمکەرەوە‪،‬‬ ‫ئەو موڵکانەى حزب کۆنتڕۆڵیکردووە‬ ‫فەرموو بیگەڕێنەرەوە‪ ،‬موڵکەکەى باوکت‬ ‫بگەڕێنەرەوە‪ ،‬یەکێک لە سەیرانگا خۆشەکانى‬ ‫کوردستانى داگیرکردووە‪ ،‬کە دەتوانێت‬ ‫ببێت بە سەرچاوەیەکى ماددى گەورە بۆ‬ ‫واڵتەکە‪ ،‬با لە حزبەوە دەستپێبکات‪ ،‬ئەوکاتە‬ ‫دەڵێم شتێک لە ئارادایە‪ ،‬بەاڵم بێیت بڵێى‬ ‫چاکسازیی بەوەیە وەزیرێک لە سەردەمى‬ ‫کاک نێچیردا سەعات دوانزە رۆشتۆتەوە تۆ‬ ‫واى لێ بکەیت سەعات دوو بڕواتەوە بەمە‬ ‫دەڵێیت چاکسازیی؟ فەرمانبەر لەبەرئەوەى‬ ‫مووچەی کەمی هەبوو دوو رۆژ نەدەچوو بۆ‬ ‫دەوام‪ ،‬بەاڵم ئێستا واى لێ بکەیت هەموو‬ ‫رۆژێ بچێت بۆ دەوام بەمە بڵێیت چاکسازیی؟‬ ‫من پێى ناڵێم چاکسازیی‪ ،‬رێگە بە وەزیرێک‬

‫نەدەى دەسەاڵتى سەرفکردنى تۆزێک پارەى‬ ‫هەبێ ئەمە کەى چاکسازییە‪ ،‬ئەوە چاکسازییە‬ ‫کە بتوانى دەستى حزب کورتکەیتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫لەشکرەى کە بەدەست حزبەوەیە نەمێنێ‪،‬‬ ‫کوردستانى‬ ‫یەکگرتووى‬ ‫لەشکرێکى‬ ‫دروستبکەیت‪ ،‬پەرلەمانێکى زیندووت هەبێ‬ ‫کە لێپرسینەوەى تیا بێ‪ ،‬ئێستا پارە حزب‬ ‫بە حکومەتى ئەدا‪ ،‬حکومەتەکە پارە بۆ حزب‬ ‫ئەدزێ‪ ،‬کێشەى کوردستان لەوەدا نییە کە‬ ‫وەزیر باش دەوام ناکات‪ ،‬ئەمان کێشەى‬ ‫چاکسازیان تەنیا لە پارەدا کورتکردۆتەوە‪،‬‬ ‫پارەش گرنگە بەڵێ‪ ،‬بەاڵم ئەوەتا ئەو پارە‬ ‫زۆرەى کوردستان کەس نازانێ چى لێ دێت‪،‬‬ ‫ئێستاش نازانرێ ئەم نەوتەى کوردستان‬ ‫چى لێ دێت‪ ،‬پەرلەمان ئاگاداری نییە‪ ،‬ئیتر‬ ‫چاکسازیی چى؟ لەبەرئەوە ئەم چاکسازییەى‬ ‫ئەم هاوڕێیانە بانگەشەى بۆ دەکەن‪ ،‬بۆنى‬ ‫چاکسازیی لێ نایەت‪ ،‬زۆرجار وا دەکەوێتەوە‬ ‫کە بۆنى لێدانى سیاسیی بێت! هەست‬ ‫دەکەى کۆمەڵێ تەکەتولە‪ ،‬تەکەتولێکى کە‬ ‫یەت لێى دەدا‪ ،‬زۆر جار دەوترێت‪ ،‬من قسە‬ ‫دەبیستم‪ ،‬بەاڵم زانیاریم نییە‪ ،‬پیاو دەبێت‬ ‫بیرى لێبکاتەوە‪ ،‬ئەم چاکسازییانەى کاک‬ ‫مەسرور دەیکات چاکسازیی نین‪ ،‬لێدانى‬ ‫ئەو کەسانەیە کە پێشتر سەر بە کاک‬ ‫نێچیر بوون‪ ،‬ئەم قسەیە زۆر لەناو خەڵکدا‬ ‫باڵوە‪ ،‬پیاو گومانیش دەکات زۆرجار ئەمانە‬ ‫راست بن‪ ،‬ئەوەى کە قسەى چاکسازیی‬ ‫راستەقینە دەکات گەر بمەوێت بڕواى پێ‬ ‫بکەم‪ ،‬دەبێت لە حزبەکەى خۆیەوە دەستپێ‬ ‫بکات‪ ،‬کە لە وەزیرەوە دەستى پێکرد من‬ ‫ئەزانم ئەوە ڕاست نیە‪ ،‬وەزیرێک سەیارەکى‬ ‫بردووە‪ ،‬ناهێڵم ئێستا بیبات و بڵێت ئەمە‬ ‫چاکسازیە‪ .‬لەکاتێکدا حزب هەموو واڵتى‬ ‫بردووە‪ ،‬هەرچى کۆمپانیاى واڵت هەیە‬ ‫حزبەکان بردوویانە‪ ،‬فەرموو دەستى ئەوان‬ ‫بگرە‪ ،‬هەرچى دەوڵەمەندى ئێمەیە لەژێر‬ ‫هەڕەشەى حزبەکاندایە دەبێت پارەیان باتێ‪،‬‬ ‫فەرموو مەهێڵە ئەمە رووبدات‪ ،‬رێگە بە‬ ‫دەوڵەمەندەکانمان بدە کار بکەن‪ ،‬با زەڕیبە‬ ‫بە حزب نەدرێت‪ ،‬هیچ نەبێ با زەڕیبەکانیان‬ ‫بە حکومەت بدەن‪ ،‬بۆچى دەبێت حزب لە‬ ‫هەموو کۆمپانیایەکدا دەستى هەبێت؟ بۆ‬ ‫دەبێت دەوڵەمەندەکانمان لەگەڵ مەسئولێکدا‬ ‫رێکبکەوێت ئینجا پڕۆژەیەکى پێ بدرێ؟‬ ‫ئەمانە مەهێڵە ئەوە چاکسازیی راستەقینەیە‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەوە واڵتەکەت فرۆشتۆتەوە‬ ‫بە حزب‪ ،‬هەرچى تەندەرى حکومییە‬ ‫ئەیدەیتەوە بە کۆمپانیا حزبییەکان‪ ،‬چەند‬ ‫ساڵە وەزارەتى پەروەردە پەرتووک لە‬ ‫لوبنان چاپ دەکات‪ ،‬دەرکەوتووە ئەو‬ ‫چاپخانەیە سەر بە حزبى خۆیانە! ئەو هەموو‬ ‫چاپخانەیە بە ئیمکانیاتى باشەوە لە ناوخۆدا‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆنایەت چاپی کتێبی قوتابجانەکان‬ ‫بە چاپخانەکانی ناوخۆ بدەیت‪ ،‬خەڵک کار‬ ‫دەکات‪ ،‬پارەشى دەست دەکەوێت‪ ،‬واڵتیش‬ ‫ئەبوژێتەوە‪ ،‬بە تێچونێکى کەمتریش‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەیبەیت بۆ لوبنان لەبەر ئەوەى چاپخانەکە‬ ‫بەشێکى هى تۆیە یان هەمووى‪ ،‬بە پارەیەکى‬ ‫خەیاڵى گرانتر‪ ،‬تۆ ئەمانەت هیچى نەکردووە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو چاکسازییەى بانگەشەى بۆ دەکەى‬ ‫پێى دەوترێ هەڵخەڵەتاندن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئۆپۆزسیۆن ئەگەر لە هەرێم هەیە‬ ‫بۆ هیچى پێ ناکرێ‪ ،‬یاخود هیچ ئومێدێکیان‬ ‫نییە بۆ گرتنە دەستى دەسەاڵت؟ لەکاتێکدا‬ ‫دەوترێ (‪ )%70‬دەنگى نەداوەو خەڵکى‬ ‫ناڕازییە؟‬

‫رێبین هەردی‪ :‬بۆ نییە‪ ،‬ئەگەر بەردەوام‬ ‫بوایە‪ ،‬باشتر ئەبوو‪ ،‬با هێزى دیکەش دروست‬ ‫ببێ‪ ،‬با هەر لە کۆمەڵەوە دەست پێ بکەین‪،‬‬ ‫کۆمەڵ هێزێکى بچووک بوو‪ ،‬ئەو رێزەی ئەم‬ ‫هێزە هێناى بەهۆى چییەوە بوو؟ بەهۆى‬ ‫ئۆپۆزسیۆنبوونییەوە بوو‪ ،‬ئەگەر کۆمەڵ‬ ‫عەقیدە ئایدۆلۆژییەکەى تەماشا بکەین دیارە‬ ‫کە ژمارەیەکى دیاریکراو خەڵکى هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەیرى کورسییەکانى بکە لەسەردەمێکەوە‬ ‫بۆ ئێستاى چەند کورسیەکانى زیادى‬ ‫کردووە‪ ،‬بەهۆى هەڵوێستى رەخنەگرانەى‬ ‫بوو کە هەیبووە‪ ،‬ئەگەر لە کوردستاندا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێکى راستەقینە هەبێت ئەگەر‬ ‫گەورەبوون و بەهێزبوونی زۆر بەرزە‪ ،‬چونکە‬ ‫خەڵکى ئێمە زۆربەى ناڕازییە هێزێکى ئەوێت‬ ‫کۆیانکاتەوە‪ ،‬کێشەى ئەوەیە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫یەک بەرە نییە‪ ،‬من لەگەڵ چەند هاورێیەکدا‬

‫ئەو بەرنامەیەى‬ ‫گۆڕان پێشکەشى کرد‬ ‫تاکە چارەسەرە بۆ‬ ‫کێشەى کوردستان‬ ‫بەاڵم هیچى‬ ‫جێبەجێنەکراوە‬ ‫لە هەڵبژاردنەکانى پێشوودا زۆر هەوڵماندا‬ ‫قەناعەت بەو هێزانەى لە دەرەوەى یەکێتى‬ ‫و پارتین بکەین یەک لیست دروست بکەن‪،‬‬ ‫ئێستاش پێموایە دەبێ ئەوە بکەن‪ ،‬هێزێکى‬ ‫گەورە دروستبکەن‪ ،‬بچنە سەروو دابەشکارى‬ ‫حزبى و ئایدۆلۆژییەوە‪ ،‬ئەوانەى ناڕازین لە‬ ‫سیاسەتى یەکێتى و پارتى بەرەیەک دروست‬ ‫بکەن‪ ،‬ئەم بەرەیە ئەگەر دروست بکەن و‬ ‫بەشدارى هەڵبژاردن بکەن‪ ،‬من پێموایە‬ ‫هەڵبژاردن دەباتەوە‪ ،‬ئەگەر نەشیان بردەوە‪،‬‬ ‫نا هێڵێت ئەوان ئەوەنە دەنگ بهێنن کە‬ ‫بتوانن بێ ئەمان حکومەت تەشکیل بکەن‪،‬‬ ‫خۆشبەختانە تا ئێستاش هیچ هێزێک لە‬ ‫کوردستاندا بەتەنیا نەیتوانیووە ئەوەنە دەنگ‬ ‫بهێنێ تا خۆى بە تەنیا حکومەت پێکبهێنێ‪،‬‬ ‫هەموو هێزەکان لە پەرلەماندا بۆ ئەوەى‬ ‫حکومەت درووست بکەن بکەن پێویستیان بە‬ ‫هێزەکانى دیکە بووە‪ ،‬ئەم هاوکێشەیە باشە‬ ‫ئەگەر تۆزێک گۆڕانکارى تیا بکرێت ئەتوانى‬ ‫شتى زۆر گەورە بکرێت‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫وانییە‪ ،‬رۆژێک دێت ناچاربن ئەم رۆڵە بگێڕن‪،‬‬ ‫ئەگەر وانەکەن‪ ،‬وەک عێراق خەڵک ناچاریان‬ ‫ئەکەن یەک بگرن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە دوایین دەنگداندا دەنگت بە‬ ‫چ حزبێکدا؟ ئەگەر ئێستا هەڵبژاردن بکرێ‬ ‫دەنگت بۆ کێیە؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬بێگومان بۆ گۆڕان بوو‪،‬‬

‫بە درێژایی دەنگدانەکانى کە بەشدار بووم‪،‬‬ ‫قەت دەنگەکانم وەک یەک نەبووە‪ ،‬بیرمە‬ ‫لە ئەنجومەنى پارێزگاکاندا دەنگم بە حزبى‬ ‫شیوعى داوە‪ ،‬دەنگم بە یەکگرتوو داوە‪ ،‬دەنگم‬ ‫بۆ یەکێتیى داوە‪ ،‬مانع نییە رۆژێک دەنگ‬ ‫بە پارتیش بدەم‪ ،‬بەمەرجێ بەرنامەکەیان‬ ‫باش بێت‪ ،‬لەوەتەى گۆڕان دروست بووە‬ ‫دەنگم بۆ ئەوان بووە‪ ،‬لە کەمپینەکانیشدا‬ ‫بەشداریمکردووە‪ ،‬بۆ داهاتووش کاتى خۆى‬ ‫بڕیار دەدەم‪ ،‬بەپێى بەرنامەو کارەکانیان‪،‬‬ ‫بزانم چییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کۆنگرەى یەکێتى چۆن دەبینى؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬بەداخەوە لە دواى مام‬ ‫جەالل یەکێتى تووشى کێشەى گەورە بووە‪،‬‬ ‫دابەشکارى گەورەى تیا دروست بووە‪ ،‬یەک‬ ‫خێزان کۆنتڕۆڵى نەکردووە‪ ،‬ئەو بۆچوونە‬ ‫راست نیە کە یەکێتی لەژێر کۆنترۆڵی‬ ‫یەک بنەماڵەدایە‪ .‬بەڵکو چەند خێزانێکن‪،‬‬ ‫ملمالنێکانیان گەورەیە‪ ،‬هەمووشیان‬ ‫نفوزی خۆیانیان هەیە‪ ،‬ناوەندی دەسەاڵتی‬ ‫جیاوازی تێدایە‪ .‬بەاڵم ئەم دۆخە وای‬ ‫کردووە یەکێتى دەنگى سیاسیی یەکگرتووی‬ ‫خۆى لەدەست بدات‪ .‬یەکێتی یەک دەنگى‬ ‫سیاسیی یەکگرتووى نییە‪ ،‬ئەمە وایکردووە‬ ‫بڕیارى سیاسیشیان بۆ نەدرێ‪ ،‬گەر تەماشا‬ ‫بکەیت بڕیارى بەشداریکردنیان لە حکومەتدا‬ ‫بە قورسى بوو‪ .‬دۆخێک لەناو یەکێتیدا‬ ‫دروستبووە کە کۆکردنەوەیان بۆ پڕۆژەیەکى‬ ‫سیاسیی زۆر زەحمەت بووە‪ ،‬ئایا کۆنگرە‬ ‫دەتوانێ ئەم چارەسەر بکات؟ ئەتوانێ‬ ‫خەونێکى سیاسیی هاوبەش بەهەموو ئەو‬ ‫هێزانە بدات کە لەناو یەکێتیدان؟ تۆزێک‬ ‫بەدوورى دەبینم‪ ،‬چونکە لەناو یەکێتیدا‬ ‫بەرژەوەندى گەورە دروست بووە‪ ،‬هەندێکیان‬ ‫بەرژەوەندى گەورەیان لە بەردەوامى ئەو‬ ‫دۆخەدا هەیە‪ ،‬دەسەاڵتێکى گەورەیان‬ ‫بەدەستەوەیە‪ ،‬هەم ئابوورى هەم سیاسیی‪،‬‬ ‫بۆیە چاکسازیی و گۆڕانکارى لە یەکێتیدا زۆر‬ ‫قورس بووە‪ ،‬زەحمەتە بتوانى پێشبینیش‬ ‫بکەیت‪ ،‬چونکە نازانى رکابەرییەکان چیان‬ ‫بەسەردێ‪ ،‬من هیوادارم هەموویان بتوانن‬ ‫لەژێر سایەى خەونێکى سیاسیدا کۆببنەوە‪،‬‬ ‫یەکدەنگیان هەبێت‪ ،‬پڕۆژەیەکى سیاسییان‬ ‫هەبێت کە ئەمە لەهەمووى گرنگترە‪ ،‬نابێ‬ ‫خەونی حیزبێکی سیاسی ئەوەبێت چوار‬ ‫یان پێنچ وەزارەت لە پارتى وەربگرێ یان‬ ‫سەرۆکى حکومەت وەربگرێ‪ ،‬یەکێتیى دەبێت‬ ‫بەرنامەیەکى سیاسیی جیاوازیى هەبێت لە‬ ‫پارتى‪ ،‬شەڕ بۆ ئەو بەرنامە سیاسییە بکات‪،‬‬ ‫گۆڕانیشم هەر بۆ ئەوە دەوێت‪ ،‬هێزم دەوێت‬ ‫بەرنامەى سیاسیی هەبێ و شەڕى بۆ بکات‪،‬‬ ‫خەونى باشتر لە هێزەکانى تر کە رکابەرى لە‬ ‫هەڵبژاردندا بکەن‪ ،‬بۆ ئەوەى بتوانێ دەنگ‬ ‫کۆبکاتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وەک دەوترێ یەکێتى سلێمانى‬ ‫پشتگوێ خستووە‪ ،‬ئایا ئەمەندە الوازە‬ ‫بەرامبەر بە حکومەت لە دابەشکارى سەبارەت‬ ‫بە بوددجەو پڕۆژەو خزمەتگوزارییەکان‬ ‫لەکاتێکدا زۆنەکە بەدەست خۆیەوەیەتى؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬بەڕێوەبردنێکی زۆر‬ ‫خراپ لەم ناوچەیەدا هەیە‪ ،‬گەندەڵییەکى‬ ‫چاودێرینەکراو لێرە بوونى هەیە‪ ،‬چوونى‬ ‫مام جەالل بۆ بەغدا زیانێکی گەورەی بە‬ ‫یەکێتی گەیاند‪ ،‬چونکە ئەو تاکە کەس بوو‬ ‫بتوانێت لێپرسینەوە لە کادرەکان بکات و‬ ‫سنوور بۆ کارەکانیان دابنێت‪ ،‬بە چوونی مام‬ ‫جەالل بۆ بەغدا کەسێک نەمایەوە کە توانای‬

‫چاودێریو لێپرسینەوەی هەبێت و هەمووان‬ ‫سڵی لێبکەنەوە‪ .‬بۆیە بە رۆشتنى مام جەالل‬ ‫بۆ بەغدا کادیرانێکی زۆر دەستکراوەتر‬ ‫بوون بۆ ئەنجامدانی هەموو کارێک‪ .‬ئەمە‬ ‫بە خراپ بۆ خزمەت بۆ شارەکە شکایەوە‪،‬‬ ‫هیچ پڕۆژەیەک لێرە بە ئاسانى جێبەجێ‬ ‫نابێ‪ ،‬یان هەر نییە‪ ،‬ئەوەتا رێگاوبانەکان‬ ‫لەگەڵ هەولێردا بەراورد بکە‪ ،‬هیچ دوودڵی‬ ‫ناوێت کە رێگەوبانی هەولێر زۆر لە سلێمانی‬ ‫باشترە‪ ،‬بەاڵم زۆر بە هەڵەی دەزانم ئەمە وا‬ ‫لێکدەینەوە کە ئیدارەی پارتی لە یەکێتی‬ ‫باشترە‪ .‬چونکە هیچ هێزێکى سیاسیی‬ ‫بە ئیدارەى ئابوورى ناپێورێت‪ ،‬بەڵکو بە‬ ‫ڕێزگرتن لە ماف و ئازادیش دەپێورێت‪.‬‬ ‫لێرە یان وەک دەڵێین لەناوچەی ژێر‬ ‫دەسەاڵتی یەکێتیدا‪ ،‬ئازادیی سیاسیی زۆر‬ ‫زیاترە لە ناوچەى پارتى‪ ،..‬بەو مانایە نا کە‬ ‫لێرەش پێشێلکردنى ئازادیی نییە کوشتنى‬ ‫رۆژنامەنووس نییە‪ ،‬هەموو ئەمانە هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم هیچ پێشێلکاریەک لەوانە بە بێدەنگی‬ ‫و بێ سەر ئێشە تێنەپەڕیوە‪ .‬هیچ گومانى‬ ‫تێدا نییە خۆپیشاندان لە سلێمانى زۆر‬ ‫ئاسانترە وەک لە هەولێر‪ ،‬قسەکردن لێرە‬ ‫زۆر ئازادانەترە وەک لە هەولێر‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەندێ بیرکردنەوەو بۆچوونى‬ ‫ئیسالمییەکانت لە هى عەلمانییەکان پێ‬ ‫باشترە‪ ،‬ئەمە تا چەند تۆى لە عەلمانییەکان‬ ‫دورخستۆتەوە؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬من کوڕێکى عەلمانیم‪،‬‬ ‫من ئیسالمییەکانم خۆش دەوێت لەبەرئەوەى‬ ‫بڕوا بە دیعایەى ئەو هێزە بەناو عەلمانیانە‬ ‫ناکەم کە دەیانەوێت لە دژایەتی ئیسالمیەکان‬ ‫بە شتێک بکەن کە من تیایاندا نابینم‪ .‬من‬ ‫قبوڵى ناکەم بەشێوەیەکى نادیموکراتى‬ ‫لەوان بدرێت‪ ،‬ئەوەم قبوڵ نییە لە کۆمەڵى‬ ‫ئیسالمیی و یەکگرتووى ئیسالمیی وێنەی‬ ‫داعشیان دروست بکەیت‪ ،‬بڵێیت ئەمانە‬ ‫خەتەرن وەکو داعش‪ ،‬من کۆمەڵى‬ ‫ئیسالمیی بە داعش نابینم‪ ،‬یەکگرتووش‬ ‫بەهەمان شێوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە کە تەماشاى‬ ‫سیاسەتیان دەکەم سیاسەتیان روونە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬رۆشنبیر دەبێت حەقبێژبێت‪،‬‬ ‫یاخود الیەنگر و بەرژەوەندخواز؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬رۆشنبیر دەبێت خۆى‬ ‫بێت‪ ،‬بڕوام بەوەیە مرۆڤ دەبێت بەس خۆى‬ ‫بێت‪ ،‬بڕوات بە چییە ئەوە بڵێ‪ ،‬درۆ مەکە‪،‬‬ ‫بەداخەوە ئەم حاڵەتە کەمە‪ ،‬چونکە باجى‬ ‫هەیە‪ ،‬مرۆڤ کە خۆى بوو دەبێت باجى‬ ‫بدات‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە ئەوەى کە قەناعەتت‬ ‫پێیەتى ئەوە بڵێ‪ ،‬نە قسەیەک بکە لەبەر‬ ‫ئەوەى فاڵنەکەس پێى خۆشە‪ ،‬نە قسەیەک‬ ‫بگێڕەوە لەبەر ئەوەى فاڵنەکەس پێى‬ ‫ناخۆشە‪ ،‬ئەو قسەیەى کە بڕوات پێیەتى‬ ‫بیکە‪ ،‬بێگوێدانە زویر بوونى ئەم و ئەو‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەت کرد پێموایە رۆڵى رۆشنبیرى خۆت‬ ‫گێڕاوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە باجى هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەوکاتەوەى نەوشیروان موستەفا‬ ‫کۆچیکردووە‪ ،‬چەند جار چویتەتە سەر‬ ‫گۆڕەکەى؟‬ ‫رێبین هەردی‪ :‬بڕوا دەکەیت من ئاخر‬ ‫کەسبووم چوومە سەر گۆڕەکەى‪ ،‬چونکە‬ ‫حەزم نەدەکرد بچمە سەر گۆڕى‪ ،‬حەزم‬ ‫نەدەکرد گۆڕەکەى ببینم‪ ،‬چوار بۆ شەش‬ ‫مانگ نەچوومە سەر گۆڕى‪ ،‬هەموویان‬ ‫دەچوون من نەدەچووم‪ ،‬بەاڵم کە کاکم لە‬ ‫ئەمریکا هاتەوە وتى حەز دەکەم بچمە سەر‬ ‫گۆڕەکەى‪ ،‬بە ناچارى لەگەڵ ئەودا چووم‪ ،‬تا‬ ‫ئەوکاتەش نەچووبووم‪ ،‬ئەوە یەکەمجارم بوو‬ ‫چووم‪ ،‬ئیتر دواى ئەوجارە جارى تر چووم‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە بۆنەکاندا‪.‬‬

‫ئەم چاکسازییانەى‬ ‫کاک مەسرور‬ ‫دەیکات چاکسازیی‬ ‫نین‪ ،‬لێدانى ئەو‬ ‫کەسانەیە‬ ‫کە پێشتر سەر بە‬ ‫کاک نێچیر بوون‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪٢٠19/1٢/٢4‬‬

‫لەسەر پێشنیازی وەزیری هەرێم مادەی (‪ )3‬البراوە‬

‫یاسای ریکالم دەبێتە خراپترین یاسای پەرلەمان‬ ‫زەمەن‬ ‫یەک رۆژ دوای پەسەندکردنی یاسای‬ ‫ریکالم‪ ،‬داوا لە سەرۆکی هەرێم دەکرێت‬ ‫یاساکە ئیمزا نەکات و بیگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەهۆی ئەوەی “رۆحی یاساکە‬ ‫البراوە” کە تایبەتە بەو بابەتانەی کە‬ ‫قەدەغەکراون ریکالمیان بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫‪16‬ی ئەم مانگە‪ ،‬بە دەنگی ‪82‬‬ ‫پەرلەمانتار پڕۆژە یاسای ریکالمی بازرگانی‬ ‫لە هەرێمی کوردستان پەسەند کرا‪ ،‬کە لە ‪15‬‬ ‫ماددەو هۆیەکانی دەرچواندنی پێکهاتووە‪،‬‬ ‫بەمەبەستی رێکخستنەوەی کاری ریکالم‬ ‫و گهشهپێدانی ئابوورى و به بازاڕكردن و‬ ‫كهمكردنهوهى الیهنه خراپ و زیانبهخشهكانی‬ ‫ریكالمی بازرگانی‪.‬‬ ‫لە کۆبونەوەکەدا‪ ،‬لە پێشنیازی وەزیری‬ ‫هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان‪ ،‬گۆڕانکاریی لە‬ ‫ماددەی ‪3‬ی پڕۆژەیاساکەدا کرا‪ ،‬کە تایبەت‬ ‫بوو بە رێگەپێنەدراوەکان کە خۆی لە ‪27‬‬ ‫بڕگەدا دەبینیەوەو لەبری ئەوە ماددەکە لە‬ ‫سێ دەستەواژەدا کۆکرایەوە‪.‬‬ ‫مەم بورهان قانع‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫رۆشنبیریی و كۆمەڵگەی مەدەنیی و‬ ‫وەرزش و الوان لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫پێیوایە بە البردنی سەرجەم بڕگەکانی‬ ‫ماددەی ‪ 3‬و کورتکردنەوەی لە چەند‬ ‫دەستەواژەیەکی الستیکیدا رۆحی یاساکە‬ ‫مرێندراوە‪ ،‬لەبەرئەوەش داوای لە سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان کردووە یاساکە ئیمزا‬ ‫نەكات و یاساكە بە رەتكردنەوەی ماددەی‬ ‫“سێیەم”ەوە بۆ پەرلەمانی كوردستان‬ ‫بگەڕێنێتەوە‪.‬‬

‫گۆران عومەر‪:‬‬

‫مەم بورهان قانع‪:‬‬ ‫داوا لە سەرۆکی‬

‫رەنگە دادگا نەتوانێت‬

‫هەرێم دەکەم ئیمزای‬ ‫نەکات و بیگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ پەرلەمان‬ ‫لەبارەی تێبینییەکانەوە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬البردنی ماددەی ‪ 3‬زیانێکی زۆری‬ ‫بە یاساکە گەیاندووە‪ ،‬پێشتر لە پڕۆژەکەدا‬ ‫‪ 27‬بڕگە وەک قەدەغەکراوو رێگەپێنەدراو‬ ‫دیاریکرابوون‪ ،‬کە نابێت میدیا خۆی لە قەرە‬ ‫بدات و ریکالمیان بۆ بکات‪ ،‬بەاڵم دواتر کۆی‬ ‫ماددەکە لە چەمکەکانی ئاسایشی گشتی و‬

‫لە هەندێک پرسدا‬ ‫سیستمی گشتی و دابونەریت کۆکراوەتەوە کە‬ ‫نابێت ریکالمی بۆ بکرێت‪ ،‬لەکاتێکدا چەندین‬ ‫رێگەپێنەدراو هەیە پەیوەندیی بەم پرسانەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بۆیە ئەو سێ دەستەواژەیە الستیکین و‬ ‫زیان دەگەیەنن بە بابەتی ریکالم”‪.‬‬ ‫ئەندامەکەی لیژنەی رۆشنبیری وتیشی‪:‬‬ ‫“داوامانکردووە یاساکە بگەڕێتەوە پەرلەمان‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەناو پەرلەمان لۆبی بۆ بکەین‬ ‫و دووبارە وەکخۆی لێ بکەینەوەو یەک‬ ‫بەیەکی قەدەغەکراوەکان دیاری بکرێن‪ ،‬نەک‬ ‫کۆمەڵێک چەمکی الستیکی‪ ،‬چونکە رۆحی‬ ‫یاساکە کە ماددەی سێیەمە مرێندراوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەوشێوەیە بڕوات دەبێتە خراپترین‬ ‫یاسا لە هەرێمی کوردستان”‪.‬‬

‫ماددەی سێ لە بڕگەی دووەمی یاسای‬ ‫ریکالم بەپێی پڕۆژەکەی لیژنەی رۆشنبیریو‬ ‫دواتر لە راپۆرتی هەر سێ لیژنەی یاسایی و‬ ‫رۆشنبیری و شارەوانی و گواستنەوە‪ ،‬لە ‪27‬‬ ‫بڕگە پێکهاتووە کە تایبەتن بەو بابەتانەی‬ ‫قەدەغەیە ریکالمیان بۆبکرێت‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫ئەو بابەتانەی لەگەڵ پرەنسیپی پەیماننامە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان یەکناگرێتەوە‪“ ،‬ئابڕوو‬ ‫چاکەو ناوبانگی پیشەیی تاک” پێشێل بکات‪،‬‬ ‫ببێتە هۆی سەرهەڵدانی کردەیەک دژی یاسا‪،‬‬ ‫ئەوانەی کاریگەری خراپیان لەسەر ژینگە‬ ‫هەیە‪ ،‬هاندەربێت بۆ توندوتیژیی پۆڕنۆگرافی‪،‬‬ ‫بەکارهێنانی سیمبول و سرودی نیشتیمانی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬سوکایەتی بە بەرهەمی مێژووییو‬

‫بڕیاری تەواوی‬ ‫لەسەر بدات‬ ‫نەتەوەیی و کلتوری‪ ،‬دەستەواژەو وێنەی‬ ‫نەشیاو‪ ،‬پێشێلکردنی یاسای خاوەنداریی‬ ‫فیکری‪ ،‬بانگەشە بۆ جیاکاریی رەگەزی‪،‬‬ ‫سوک تەماشاکردنی ئاین و داب و نەریتەکان‪،‬‬ ‫مادەی هۆشبەر‪ ،‬کاری لەشفرۆشی‪ ،‬چەک و‬ ‫تەقەمەنی‪ ،‬جگەرە‪ ،‬دەرمانی قەدەغەکراوو‬ ‫رێگەپێنەدراو‪ ،‬بێڕێزی بەرامبەر دایک و‬

‫باوک‪ ،‬بەکارهێنانی منداڵ بۆ بابەتێک کە‬ ‫پەیوەندیی بەوەوە نییە‪ ،‬بازرگانی بە ئاژەڵی‬ ‫دەگمەن‪ ...‬چەندین بابەتی دیکە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکان‪ ،‬هەوڵ هەیە‬ ‫دانیشتنێکی تایبەت لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی‬ ‫کوردستان رێکبخرێت بۆ ئەوەی ئەو پرسەی‬ ‫بۆ روونبکرێتەوە تا یاساکە ئیمزا نەکات و‬ ‫بیگەڕێنێتەوە بۆ پەرلەمان‪ ،‬کە بەپێی یاسای‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم‪ ،‬مافی ئەوەی هەیە‬ ‫لەماوەی ‪ 15‬رۆژدا یاساکە بە ئیمزا نەکراویی‬ ‫بگەڕێنێتەوە بۆ پەرلەمان‪.‬‬ ‫گۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی رۆشنبیری‬ ‫و الوان لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬هاوڕایە‬ ‫لەگەڵ ئەندامەکەی دیکەی لیژنەکە لەسەر‬ ‫یاسای ریکالمو ئاشکرای کرد‪ ،‬لە دانیشتنی‬ ‫دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاساکە‪ ،‬لەالیەن‬ ‫وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان پێشنیاز‬ ‫کرا بۆ ئەوەی ئەو خااڵنە کورتبکرێنەوە‪،‬‬ ‫ئەوە لە رووی یاساییەوە پێشنیازێکی بەجێ‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی ریکالم بابەتێکی‬ ‫تایبەتمەندو جیاوازە‪ ،‬رەنگە دادگا نەتوانێت‬ ‫لە هەندێک پرسدا بڕیاری تەواوی لەسەر‬ ‫بدات‪ ،‬لەکاتی بوونی سکااڵو کێشەدا‪.‬‬ ‫“پێشتر چەندین کۆبونەوە لەسەر‬ ‫پڕۆژەیاساکە کراوەو کەسانی پسپۆڕو شارەزا‬ ‫قسەیان لەسەر کردووە‪ ،‬بۆیە پێویستە ئەو‬ ‫ماددەیە وەکخۆی لێبکرێتەوەو سەرجەم‬ ‫رێگەپێنەدراوەکان لەناو یاساکەدا دیاری‬ ‫بکرێن”‪ ،‬ئەوەش بەوتەی گۆران عومەر‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬گرنگە ئەو بڕگانە دیاری بکرێن‬ ‫کە قەدەغەکراون نەک الببرێن‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫یاساکە بگەڕێتەوە بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی‬ ‫دووبارە گفتوگۆی لەسەر بکرێتەوەو ئەو‬ ‫بڕگانەی بۆ زیادبکرێتەوە”‪.‬‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬کاندید بۆ پۆستى ئەمیندارى گشتی یەکگرتوو‪:‬‬

‫پێمباشە هەندێک لەوانەى‬

‫لە مێژە لـە سەرکــردایەتیدان جێگە چۆڵ بکـەن‬ ‫زەمەن‪ :‬چۆن گەیشتنە ئەو بڕوایەى‬ ‫خۆتان کاندید بکەن بۆ پۆستى ئەمیندارى‬ ‫گشتى؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬لە خولى حەوتەمى‬ ‫یەکگرتوودا خۆم بۆ پۆستى سەرکردایەتى‬ ‫نەپااڵوتەوە‪ ،‬لەم خولەدا رێکخەرى‬ ‫ئەنجومەنى راوێژکارى بااڵ بووم‪ ،‬لەماوەی‬ ‫ڕابردوودا لەسەر ئەو قەناعەتە بووم کە بۆ‬ ‫هیچ پۆستێک خۆم ناپاڵێوم لەگەڵ ئەوەی‬ ‫بەردەوام لەالیەن هاوەاڵنم لەم دەماودەمی‬ ‫کۆنگرەدا داوایان لێدەکردم کە لەم خولەدا‬ ‫خۆم بپاڵێوم بۆ ئەندامیەتى ئەنجومەنى‬ ‫سەرکردایەتى بەاڵم هەر بیرم لە خۆپااڵوتن‬ ‫نەکردبوەوەو هیچ کارو بەرنامەیەکم بۆ‬ ‫خۆپااڵوتن نەبووە‪ ،‬تا رۆژى کۆنفرانسى‬ ‫ئەندام کۆنگرەکانى هەولێر لە ‪18‬ى‪12‬ی‬ ‫‪ ،2٠1٩‬دواى بیرکردنەوەیەکى زۆر گەیشتم‬ ‫بەو قەناعەتەى کە وەک ئەرکێکى‬ ‫هەنووکەیى حیزبیم و وەک تەکلیفێکى‬ ‫شەرعى لەسەرم کە خزمەتى خۆم بۆ‬ ‫یەکگرتووەکان بخەمە بەردەست ئەگەر‬ ‫دەنگم پێبدەن بۆ پۆستى ئەمیندارى‬ ‫گشتى دەتوانم لەم خولەدا زۆر بابەت و‬ ‫گرفت هەیە بەیارمەتی هاوکارانم دەتوانین‬ ‫چارەسەری بکەین‪ .‬بۆیە بەالى براکان و‬ ‫خوشکەکانمەوە ئەم بڕیارو هەڵوێستەى‬ ‫من جێگەى پرسیارو سەرسوڕمان بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە بڕیارو هەڵوێستێکى ئەم‬ ‫قۆناغەمە بۆ خزمەتى یەکگرتوو‪ ،‬چونکە‬ ‫زۆر نەخشەو پالن و پرۆژەم هەیەو‬ ‫گەیشتومەتە قەناعەت لە ناو حیزبدا‬ ‫جێبەجێ نابێت ئەگەر لەو ئاستەى‬ ‫دەسەاڵتدا نەبیت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەى بۆچى لە ماوەى‬ ‫رابردوودا هەوڵى جێبەجێکردنى ئەو‬ ‫پرۆژەو نەخشانەت نەداوە؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬لە ساڵى ‪2٠٠5‬ەوە‬ ‫بەردەوام رەخنەو سەرنجم لەسەر ئەدای‬ ‫قیادەى حیزب و شێوازى بەڕێوەبردن و‬ ‫پیادەکردنى بە بنەمای (مؤسسی بوون‬ ‫و کارى ئیداری) و سیاسیمان هەبووەو‬ ‫لە هەموو وێستگەکاندا راپۆرت و پرۆژەم‬ ‫خستوەتە خزمەت سەرکردایەتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە وەک پێویست حسابی بۆ نەکرا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەست دەکەیت ملمالنێى‬ ‫ئەمیندارى‬ ‫پۆستى‬ ‫بەدەستهێنانى‬ ‫عەدالەتى تێدا بێت‪ ،‬وادەردەکەوێت زۆربەى‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬خۆى بۆ پۆستى‬ ‫ئەمیندارى گشتی یەکگرتووى ئیسالمى‬ ‫کوردستان کاندید کردووە‪ ،‬پێیباشە لەم‬ ‫خولەدا هەندێک لەوانەى کە لە مێژە لە‬ ‫پۆستى سەرکردایەتیدان جێگە چۆڵبکەن‬ ‫بۆ نەوەى دواى خۆیان‪.‬‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا‬ ‫لەگەڵ “زەمەن” هۆکارى خۆکاندیدکردنى‬ ‫بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێنێتەوە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬زۆر نەخشەو پالن و پرۆژەم‬ ‫هەیەو گەیشتومەتە قەناعەت لەناو‬ ‫حیزبدا جێبەجێ نابێت ئەگەر لەو‬ ‫ئاستەى دەسەاڵتدا نەبیت‪”.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫شتەکان پێش کۆنگرە یەکالکرابنەوە؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬یەکگرتوو لەو رووەوە‬ ‫کێشەی نیەو هەڵبژاردن و دەرئەنجامى‬ ‫لە کەشوهەوایەکى دیموکراسى و ئازادو‬ ‫خاوێندا تەواو دەبێت‪ .‬ماوەیەک دانرا بۆ‬ ‫خۆپااڵوتن بۆ پۆستى ئەمیندارى گشتى‬ ‫و ئەندامیەتى سەرکردایەتى و دەستەى‬ ‫بااڵى چاودێرى‪ ،‬هەر کەس بەوپەڕى‬ ‫ئازادى مافى هەبووە بۆ خۆپااڵوتن‪.‬‬ ‫ملمالنێ بۆ بەدەستهێنانى پۆستى‬ ‫ئەمیندارى گشتى لەوپەڕى ئازادى و‬ ‫عەدالەتدایەو کەس سانسۆرى لەسەر نیەو‬ ‫هیچ شتێکیش پێشوەخت و پێش کۆنگرە‬ ‫یەکالیى نەبوەتەوە‪ ،‬چونکە یەکگرتووەکان‬ ‫گرتنە دەستى پۆست بۆ ئەنجامدانى‬ ‫ئەرک و تەکلیف دەگرنەدەست‪ ،‬لەناو‬ ‫یەکگرتوودا باڵ باڵێن و کوتلەبازى نیە و‬ ‫جێیشى نابێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کۆمەڵێک دەموچاو هەن‬ ‫لەناو یەکگرتوودا چەندین ساڵە‬ ‫بەرپرسیاریەتیان هەیە‪ ،‬تۆ لەگەڵ‬ ‫مانەوەى ئەمانەیت یان لەگەڵ هاتنە‬

‫یەکێک لەو خااڵنەی‬ ‫کە لە نەخشە‬ ‫رێگاکەدا ئاماژەم‬ ‫پێکردووە چارەسەرى‬ ‫ئیشکالیەتى‬ ‫جیاکردنەوەى‬ ‫دەعوەو سیاسەتە‬

‫پێشەوەی خەڵکى دیکەیت؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬خاوەنى ئەو‬ ‫دەموچاوانە مامۆستاو سەرکردەو رەمزو‬ ‫پێشەنگى ئێمەن‪ ،‬هەموو یەکگرتووەکان‬ ‫قەرزارى ئەوانین و بوونیان لەو پۆست‬ ‫و پالنەدا کەسێک پێی نەبەخشیون‬ ‫تا منەت بکات بەسەریاندا یان لێیان‬ ‫وەربگرێتەوە‪ ،‬بەڵکو ئەوە متمانەى‬ ‫ئەندامانە پێیان و ئیستحقاقى جیهادی‬ ‫خۆیان و هەڵبژاردنە‪ .‬مانەوە یان‬ ‫خۆپااڵوتنەوەیان لەم خولەشدا مافى‬ ‫خۆیانە‪ ،‬هەرچەندە من بەقەناعەتی خۆم‬ ‫پێمباشە لەم خولەدا هەندێک لەوانەى کە‬ ‫لەمێژە لە پۆستى سەرکردایەتیدان جێگە‬ ‫چۆڵبکەن بۆ نەوەى دواى خۆیان چونکە‬ ‫ئەوە گەورەییەو یاساو رێساکانی ژیانیش‬ ‫وایە‪ ،‬باوک پێویستە لە قۆناغێکدا بگاتە‬ ‫ئەو قەناعەتەى کە متمانەو کارەکەى بە‬ ‫کوڕو کچەکانى بسپێرێت بەتایبەت لەناو‬ ‫یەکگرتوودا تواناو پسپۆڕی و ئەزموونێکی‬ ‫زۆر کەڵەکە بووەو پەنگی خواردۆتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە لە بوونى مامۆستا‬

‫سەاڵحەدیندا چانسى دەرچوونت هەبێت؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬لە راستیدا ئەوە‬ ‫دەنگ و قەناعەتی ئەندامانی کۆنگرە‬ ‫یەکالیی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پرۆژەى تۆ بۆ یەکگرتوو چى‬ ‫دەبێت ئایا لەگەڵ جیاکردنەوەى سیاسەت‬ ‫و بانگەوازیت کە ئێستا بە گەرمى قسەى‬ ‫لەسەر دەکرێت؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬نەخشە رێگاى خۆم‬ ‫لە روانگەى هەشت خاڵەوە ئاراستەى‬ ‫ئەندامانى یەکگرتوو و ئەندامانى کۆنگرە‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەگەر متمانەم پێدرا بۆ پۆستى‬ ‫ئەمیندارى لە روانگەى ئەو نەخشە رێگاوە‬ ‫لەگەڵ هاوکارانم لە ستافى قیادیدا دەتوانین‬ ‫چاکسازیى و گۆڕانکاریى و نوێکارییەکى‬ ‫ریشەى ئەنجامبدەین بەتایبەت بە‬ ‫دامەزراوەییکردنى یەکگرتوو‪ ،‬چارەسەرى‬ ‫کێشەى داراییمان‪ ،‬بەهێزکردنى ئەداى‬ ‫قیادى‪ ،‬هەروەها یەکێک لەو خااڵنەی کە‬ ‫لە نەخشە رێگاکەدا ئاماژەم پێکردووە‬ ‫چارەسەرى ئیشکالیەتى جیاکردنەوەى‬ ‫دەعوەو سیاسەتە‪.‬‬ ‫بەڵێ گەیشتومەتە ئەو قەناعەتەى‬ ‫کە ئەو پرۆسەی جیاکردنەوەیە پێویستە‬ ‫بکرێت لە ڕوانگەی جیاکردنەوەى‬ ‫تایبەتمەندی و پسپۆڕییەکاندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێى بەرنامەو میکانیزمى خۆى و لە‬ ‫کەشوهەوایەکی ئارامدا ئەوە ڕاستیەکە کە‬ ‫ئەو پڕۆسەیە بە پەلە پەل و بەسەردا‬ ‫سەپاندن نابێت‪ ،‬یەکەم شت قەناعەتى‬ ‫زۆرینەى قیادى حیزب و بەتایبەت کەسى‬ ‫یەکەمى پێویستەو دواتر دانانى بەرنامەو‬ ‫میکانیزمى شیاوى خۆى‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە ماوەى رابردوودا یەکگرتوو‬ ‫پاشەکشەى زۆرى کردووە بە جۆرێک‬ ‫ئێستا شەشەم حزبى کوردستانە تۆ‬ ‫هۆکارەکەى بۆچى دەگەڕێنیتەوە؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬یەکگرتوو سەروەری‬ ‫و خزمەتی زۆری ئەم خاک و خەڵکەی‬ ‫کردووە‪ ،‬پاشەکشەى ئەم دواییەی‬ ‫یەکگرتوو جگە لە هۆکارو ئاستەنگە‬ ‫دەرەکییەکان هۆکارى خودیشى هەیە‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬یەکگرتوو زۆر زۆر لەسەرووى‬ ‫تواناو ئیمکانیاتى خۆى ئەرک و بوارى‬ ‫کاری داوەتە دەم یەک‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫قەیرانى دارایى هەیە‪ ،‬هەروەها دەتوانم‬ ‫ئەوەش بڵێم سەرقاڵیمان بە رۆژانەى‬

‫کارى سیاسى و کێشە دەرەکییەکان زۆر‬ ‫لە ناوخۆى حیزب دوورى خستینەوە‪،‬‬ ‫پیادەنەکردنى بنەماى دامەزراوەیى و‬ ‫ئیدارەی سەرکەوتوو وەک پێویست‬ ‫نەمانکردووە‪ ،‬لەگەڵ چەند هۆکارێکى‬ ‫تریش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە کۆنگرە بتوانێت‬ ‫گۆڕانکارى لەناو یەکگرتوودا دروست‬ ‫بکات؟‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬لەبەرئەوەى‬ ‫لە دوو هەڵبژاردندا دەنگمان زۆر‬ ‫دابەزیوەو کەوتنى حیزبیش لە چەند‬ ‫بوارێکى هەستیاردا هەیەو چارەسەرى‬ ‫ئەو گێڕانەوەیە ورەو متمانەى زیاتر‬ ‫بۆ ئەندامان و جەماوەرمان دەخوازێت‬ ‫ئەوپەڕى هەوڵبدەین کە کۆنگرە بکەینە‬ ‫وێستگەى بەخۆداچوونەوەو گۆڕانکارى‬ ‫لەسەر ئاستى قیادى و لەسەر ئاستى‬ ‫بەرنامە و ستراتیژ‪.‬‬ ‫ئەوەى گرنگە یەکگرتووەکان ئیرادەو‬ ‫قەناعەتمان بە نوێبوونەوەو گۆڕانکارى و‬ ‫چاکسازى هەیەو بڕیارمانداوە چارەسەرى‬ ‫ئەو کێشەو گرفتانە بکەین و یەکگرتوو‬ ‫بگەڕێنینەوە بۆ ئاست و پلەى خۆى لە‬ ‫گۆڕەپانەکەدا‪.‬‬

‫لە ساڵى ‪٢٠٠٥‬ەوە‬ ‫بەردەوام رەخنەو‬ ‫سەرنجم لەسەر‬ ‫ئەدای قیادەى‬ ‫حیزب و شێوازى‬ ‫بەڕێوەبردن هەبووە‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪3‬‬

‫چوار ئەنجومەن‪ ،‬دەسەاڵتی بڕیاردان لەناو یەکێتیدا ئاڵۆز دەکەن‬

‫دووبارە ئەنجومەنێکی سەرکردایەتی ‪ 45‬کەسی دروست دەکرێت‬ ‫بڕیار نامیق‬ ‫سەرەڕای ئەوەی لەناو کۆنگرەدا‬ ‫پەسەندکراوە‪ ،‬بەاڵم لە یەکەم کۆبونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی گشتیدا پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫یەکێتی نیشتمانی کوردستان هەموار‬ ‫دەکرێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بەریەککەوتن‬ ‫و تێکەاڵوبوونی دەسەاڵتەکان لەنێوان‬ ‫ئەنجومەنەکانی یەکێتی دروست نەبێت‪،‬‬ ‫پێش کۆنگرەش زیاتر لە ‪ 200‬کاندیدی‬ ‫ئەنجومەنی گشتیی کشاونەتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەکێتی‪،‬‬ ‫کە لە چوارەم کۆنگرەی ئەو حیزبەدا‬ ‫پەسەندکراوە‪ ،‬ژمارەیەک ئەنجومەن بۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی یەکێتی پێکدەهێنرێت‪ ،‬کە‬ ‫ژمارەیان چوار ئەنجومەنەو کۆی گشتی‬ ‫ئەندامەکانیان زیاتر لە ‪ 130‬کەسە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەسەاڵت و سنوری کارو بڕیارەکانی‬ ‫کەسیان دیاری نەکراوە‪ ،‬بەرپرسانی ئەو‬ ‫حیزبە ترسیان هەیە چەقی بڕیار ون بێت‬ ‫و رۆتیناتێکی گەورە لە بەڕێوەبردن و‬ ‫بڕیاردانی یەکێتیدا دروست بێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬فەرید ئەسەسەرد‪،‬‬

‫فەرید ئەسەسەرد‪:‬‬ ‫دوای کۆنگرە‬ ‫راستەوخۆ‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ‬ ‫هەموار دەکرێتەوە‬ ‫ئەندامی کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی‬ ‫بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬جگە لە‬ ‫ئەنجومەنی سەرکردایەتی گشتی یەکێتی‪،‬‬ ‫دەسەاڵتەکانی هیچ ئەنجومەن و کەس و‬ ‫پۆستێک دیارينەکراوە”‪.‬‬ ‫ئەسەسەرد کە ئەندامی پێشووی‬ ‫لەڕێگەی‬ ‫یەکێتییە‬ ‫سەرکردایەتی‬

‫“زەمەن”ەوە ئاشکرای کرد‪ :‬لەناو ‪121‬‬ ‫کەسەکەی ئەنجومەنی گشتی‪ ،‬بیرۆکەی‬ ‫دروستکردنی ئەنجومەنی سەرکردایەتی‬ ‫هەیە هاوشێوەی سەرکردایەتی پێشوو‪ ،‬کە‬ ‫ژمارەیان لە ‪ ٤٥‬کەس تێپەڕ ناکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جارێ تا دوای کۆنگرە هیچ گۆڕانکارییەک‬ ‫ناکرێت‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬ئەو پەیڕەوەی پەسەند‬ ‫کراوە سەرلەبەری هەموار دەکەینەوە لەناو‬ ‫ئەنجومەنی گشتییدا‪ ،‬سەرۆکی حزبەکەو‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی گشتی و تەنانەت‬ ‫ئەنجومەنی سیاسیەکەی کە کۆسرەت‬ ‫رەسوڵ سەرۆکایەتی دەکات تائێستا هیچ‬ ‫دەسەاڵتێکیان بۆ دیاری نەکراوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫سیستمی بەڕێوەبردنی یەکێتی کراوە بە‬ ‫سیستمی پەرلەمانی”‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوە نوێیەکەی یەکێتی‪،‬‬ ‫سیستمی بەڕێوەبردنی یەکێتی لە کۆمەڵێک‬ ‫ئەنجومەن پێکدێت بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی سیاسی‪ ،‬کۆسرەت‬ ‫رەسوڵ سەرۆکایەتی دەکات و ‪ 7‬بۆ ‪9‬‬ ‫ئەندامی پێشووی مەکتەبی سیاسی ئەو‬ ‫حیزبە ئەندامی دەبن‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی سەرکردایەتی گشتی‪ ،‬کە‬ ‫ئەنجومەنی چاودێری و یاسادانان دەبێت‬ ‫و رۆڵی پەرلەمانی دەبێت و ژمارەیان ‪121‬‬ ‫کەسە‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی جێبەجێکردن‪ ،‬ئەنجومەنێکی‬ ‫بڕیاردەر دەبێت‪ ،‬بڕیارەکان لەوێوە دەدرێت‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی دادی (تەحکیم)‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندییەکانی قەوارەی‬ ‫یەکێتی دەبێت‪.‬‬ ‫دابەشکردنی‬ ‫ئەوەی‬ ‫لەبارەی‬ ‫دەسەاڵتەکان بەمشێوەیە کێشە دروست‬ ‫ناکات‪ ،‬فەرید ئەسەسەرد وتی‪“ :‬دەبێت لە‬ ‫یەکەمین کۆبونەوەی سەرکردایەتی گشتی‬ ‫پەیڕەوەکە هەموار بکەین‪ ،‬بە جۆرێک کێشە‬ ‫دروست نەکات لەنێوان هیچ ئەنجومەنێکدا”‪.‬‬

‫ماوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنو راپرسی هەرێم كۆتایی هات‬

‫دوو بژاردە چاوەڕوانی كۆمسیارەكانە‬ ‫زەمەن‬ ‫دوێنێ دووشەممە‪ ،‬ماوەی یاسایی‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنو ڕاپرسی‬ ‫هەرێم كۆتایی هات‪ ،‬ئێستا ئەو كۆمسیۆنە‬ ‫لە بۆشایی یاساییدایە‪ ،‬بڕیارە پەرلەمان‬ ‫مانگی ئازاری ساڵی داهاتوو كۆمسیۆنێكی‬ ‫نوێ هەڵبژێرێت‪ ،‬پشكی الیەنەكان گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا دێتو دوو بژاردە هەیە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی تەواوبوونی ماوەی یاساییان‪.‬‬ ‫سەرۆكو ئەندامانی كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنو ڕاپرسی هەرێم‪ ،‬لە ‪201٤/12/23‬‬ ‫دەستبەكاربوون‪ ،‬بەپێی ماددەی پێنجەم لە‬ ‫یاسای ژمارەی ‪٤‬ی ساڵی ‪ ،201٤‬ئەنجومەنی‬ ‫كۆمسیاران لە ‪ 9‬كەس پێكدێتو لەالیەن‬ ‫پەرلەمانی كوردستانەوە بە زۆرینەی ڕەهای‬ ‫ئەندامان هەڵدەبژێردرێن و بەالی كەمەوە‬ ‫دوانیان كەسانی یاسایی دەبن و هەر‬ ‫خولێكیش بۆ ماوەی پێنج ساڵ دەبێت‪،‬‬ ‫‪23‬ی ئەم مانگە وادە پێنج ساڵییەكەی‬ ‫ئەنجومەنەكە تەواوبوو‪ ،‬پەرلەمان دەتوانێت‬ ‫ماوەی كاركردنیان بۆ پێنج ساڵی تر‬ ‫درێژبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی “زەمەن” كە‬ ‫لە سەرچاوەیەكی بااڵی كۆمسیۆنەوە‬ ‫دەستیكەوتووە‪ ،‬دوو بژاردە باسی‬ ‫لێوەدەكرێت بۆ چارەسەركردنی تەواوبوونی‬ ‫ماوەی یاسایی كۆمسیۆن‪ ،‬بژاردەیەكیان‬ ‫ئەوەیە پەرلەمان دوو مانگ بێدەنگی لێبكات‬

‫دوای ئەوە بڕیاری لەسەر بدات‪ ،‬یان ماوەكە‬ ‫تا شەش مانگی تر درێژبكرێتەوە‪.‬‬ ‫سلێمان عەبدوڵاڵ‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنو ڕاپرسیی هەرێم‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪23“ :‬ی مانگی ‪12‬ی ‪2019‬‬ ‫وادەی یاساییمان تەواو دەبێت پێش سێ مانگ‬ ‫پەرلەمانی كوردستانمان ئاگاداركردۆتەوە لە‬ ‫تەواوبوونی ماوەی یاساییمان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬

‫بڕیارێك لەسەر چارەنووسمان بدەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئیشی خۆمان كردووە چاوەڕێی پەرلەمانین”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەپێی یاسا ناتوانین هیچ‬ ‫هەنگاوێك بنێین بۆ خانەنشینیو دەبێت‬ ‫پەرلەمان بڕیارمان بۆ بدات‪ ،‬ئەگەر پەرلەمان‬ ‫بڕیاری نەدا ئەو كاتە ئیشی خۆمان دەكەین‬ ‫مەگەر پرسێكی چارەنووسساز ئەویش‬ ‫ئەنجومەنی كۆمسیۆن بڕیاری لەسەر دەدات”‪.‬‬

‫بەغدا بەردەوام دەبێت‬ ‫لەسەر ناردنی مووچە‬ ‫حەسەن قازى‬ ‫ئەندامێکى لیژنەى دارایى پەرلەمانى عێراق‬ ‫ئاشکرایکرد‪ ،‬ناردنى پرۆژەیاساى بودجە بۆ‬ ‫پەرلەمان دوادەکەوێت و پێشبینى دەکرێت‬ ‫پەسەندکردنى بکەوێتە مانگى سێى ساڵى‬ ‫داهاتوو‪.‬‬ ‫بودجەی گشتى ساڵی ‪2020‬ی عێراق‪ ،‬بە‬ ‫نزیكەی ‪ 162‬ترلیۆن دینار خەمڵێنراوە وەك‬ ‫خەرجی گشتی و کۆی گشتی داهاتیش بە ‪11٤‬‬ ‫ترلیۆن دینار دانراوە‪ ،‬بەوەش كورتهێنانی بودجەی‬ ‫ساڵی داهاتوو دەگاتە زیاتر لە ‪ ٤8‬ترلیۆن دینار‪.‬‬ ‫ئەحمەد سەفار‪ ،‬ئەندامی لیژنەی دارایی لە‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەهۆی خۆپیشاندانەکان و ئەو بارودۆخەی‬ ‫عێراقی گرتۆتەوەو دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆك‬ ‫وەزیران‪ ،‬ناردنی پرۆژەیاسای بودجەی گشتی بۆ‬ ‫ساڵی ‪ 2020‬بۆ پەرلەمان دواكەوتووە‪.‬‬ ‫سەفار روونیکردەوە‪ ،‬بەگوێرەی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق‪ ،‬حكومەتی‬

‫كاربەڕێكەر مافی ئەوەی نییە پرۆژەیاسا رەوانەی‬ ‫پەرلەمان بكات‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هێشتا لە ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫گفتوگۆو هەڵسەنگاندن بۆ پڕۆژەیاسای بودجە‬ ‫دەكرێت و ئەو پڕۆژەیاسایە بەتەواوەتی‬ ‫ئامادەنەبووە”‪.‬‬ ‫ئەحمەد سەفار‪ ،‬ئاماژەى بەوەشکرد پرۆژەکە‬ ‫بگاتە پەرلەمان‪ ،‬لیژنەی دارایی دوو مانگی‬ ‫دەوێت بۆ پێداچوونەوە‪ ،‬ئەوە جگە لە كۆبوونەوە‬ ‫گشتییەكانی پەرلەمان‪ ،‬بەو هۆیانەوە چاوەڕوانی‬ ‫ئەوە دەكرێت پەسەندكردنی پرۆژەكە بكەوێتە‬ ‫مانگی ئازاری ‪.2020‬‬ ‫تا ئەو كاتە حكومەت دەتوانێت یەك لەسەر‬ ‫‪12‬ی بودجە بۆ بەكارهێنانی رۆژانە بەكاربهێنێت‪،‬‬ ‫مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫هاوشێوەی ‪ 2019‬رەوانە دەكرێت‪ .‬بەوتەى سەفار‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدایە پێشتر لیژنەی ئابووری و‬ ‫وەبەرهێنانی پەرلەمانی عێراق‪ ،‬رایگەیاندبوو‪،‬‬ ‫حكومەت خواستی ئەوەی هەیە رەشنووسی‬ ‫بودجەی ‪ 2020‬لەكاتی خۆیدا رەوانەی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران بكات‪.‬‬

‫سەبارەت بە دەنگۆی درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی یاساییان لەالیەن پەرلەمانەوە وتی‪:‬‬ ‫“ئێمە مامەڵە لەگەڵ شتی فەرمی دەكەین‪،‬‬ ‫پەرلەمان دەبێت ئەم بابەتە بخاتە بەرنامەی‬ ‫كارەوە لە كۆبونەوەی پەرلەماندا بە زۆرینە‬ ‫متمانەمان پێبدەنەوە”‪.‬‬ ‫سەرۆكو جێگرو ئەنجومەنی كۆمسیارانی‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنو‬ ‫ڕاپرسی‪ ،‬بەپێی پشكی الیەنەكانی هەرێم‬ ‫دابەشكراون‪ ،‬بەشێوەیەك پارتی سەرۆكو‬ ‫دوو ئەندامو یەكێتی جێگرو ئەندامێكو‬ ‫گۆڕان دوو ئەندامو هەریەك لە كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیو یەكگرتووی ئیسالمی ئەندامێكیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫شوان كەریم‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی پارتی‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كۆمسیۆنێكی نوێ هەڵدەبژێردرێت‬ ‫لە وەرزی یاسادانانی ساڵی دووەم خولی‬ ‫پێنجەم كە مانگی ئازار دەكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا گۆڕانكاری لە یاساو دەستەی‬ ‫كۆمسیۆندا دەكرێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو دەستە نوێیەی‬ ‫سانتلیگۆ‬ ‫سیستمی‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‬ ‫بەكاردەهێنرێت هەر فراكسیۆنەی پەرلەمان‬ ‫بەپێی سیستمی سانتلیگۆ پشكی خۆی‬ ‫بەردەكەوێت‪ ،‬فراكسیۆنەكان بۆ ئەو كاتە‬ ‫رێككدەكەون كام سیستمو كام پێوەر‬ ‫بەكاربێن‪ ،‬سەرۆكایەتی پەرلەمانیش‬ ‫دەسەاڵتی هەیە بڕیار لەسەر سیستمێك‬ ‫بدات بۆ دابەشكاریی پۆستەكان”‪.‬‬

‫بۆچی ‪ 200‬كاندید كشانەوە؟‬

‫لە هەفتەی پێش كۆنگرە دەرگای‬ ‫خۆپااڵوتن بۆ خۆكاندیدكردن بۆ ‪121‬‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی گشتی یەكێتی كرایەوە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی لە میدیای فەرمی‬ ‫یەكێتی باڵوكرایەوە زیاتر لە ‪ 6٥0‬كەس‬ ‫فۆڕمی خۆكاندیدكردنیان بۆ سەركردایەتی‬ ‫پڕکردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم لەو رێژەیە زیاتر لە‬ ‫‪ 200‬كاندید كشانەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکەی “زەمەن” ئاشکرای‬ ‫کرد سێ هۆکار لەپشت کشانەوەی ئەو‬ ‫کەسانەوەن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬پێویستی خۆكۆكردنەوەی‬ ‫جەمسەربەندییەكان وای دەخواست لەبەر‬ ‫دەرچوونی هەندێك فیگەری دیار‪ ،‬داوا لە‬ ‫هەندێك كراوە بكشێنەوە بۆ ئەوەی فیگەرە‬ ‫دیارەكان دەربچن و دەنگەكان پەرت نەبن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هەندێكیان لەبەرامبەر وەرگرتنی‬ ‫پۆست و ئیمتیازات‪ ،‬لەالیەن باڵەكانیانەوە‬ ‫كشانەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری سێیەمیش‪ :‬هەندێك لەوانەی‬ ‫فۆرمی كاندیدبوونیان پڕكردبووەوە گومانیان‬ ‫لە دەرچوون هەبووە‪ ،‬بۆیە كشانەوەو‬ ‫دەترسان دەرنەچن و پێی بشكێن‪.‬‬

‫‪ 2500‬هاواڵتی هەرێم‬ ‫بەتۆمەتی قاچاخچیەتی‬ ‫لە زیندانەكانی ئەوروپادان‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫زیاتر لە دوو هەزارو ‪ ٥00‬كۆچبەری‬ ‫خەڵكی هەرێمی كوردستان لە پێنج‬ ‫واڵتی ئەوروپی زیندانی كراونو‬ ‫زۆربەیان تۆمەتی قاچاخچیەتیان‬ ‫دراوەتە پاڵ‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتیانەی هەرێمی كوردستان‬ ‫لە واڵتانی یۆنانو بولگاریاو مەگدۆنیاو‬ ‫هەنگاریاو سڕبیا زیندانی كراون‪.‬‬ ‫سیروان بابان‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫پەیوەندییەكانو ڕەوەندی كوردستانی‬ ‫لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫“زەمەن”ی روونكردەوە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫دەستگیركراوان بەپێی واڵتەكان‬ ‫دەگۆڕێت بە شێوەیەك‪ ،‬لە واڵتی‬ ‫یۆنان دوو هەزارن‪ ،‬لە سڕبیا ‪120‬‬ ‫كەس‪ ،‬لە هەنگاریا ‪ 90‬كەس‪ ،‬لە‬ ‫بولگاریا ‪ 80‬كەس‪ ،‬مەگدۆنیا ‪180‬‬ ‫كەس‪ ،‬سەرجەمیان بەتۆمەتی‬ ‫قاچاخچیەتی دەستگیركراون‪.‬‬ ‫هۆكاری دەستگیركردنی ئەو‬ ‫رێككەوتنی‬ ‫بۆ‬ ‫كۆچبەرانەشی‬ ‫واڵتانی ئەوروپا گەڕاندەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫رێككەوتنەكە هەر زیندانیەك‪ ،‬لەو‬ ‫واڵتانە زیندانی بێت ئەوا لەالیەن‬

‫واڵتانی دیكەی یەكێتیەكەوە ڕۆژانە‬ ‫پەنجا یۆرۆی بۆ خەرج دەكرێت‪.‬‬ ‫سیروان بابان‪ ،‬كە بەدواداچوونی‬ ‫بۆ كەیسەكە كردووە‪ ،‬وتی‪“ :‬ئەو‬ ‫هاواڵتیانەی هەرێم‪ ،‬كە لە واڵتانی‬ ‫یۆنانو بولگاریاو مەگدۆنیاو هەنگاریاو‬ ‫سڕبیا زیندانی كراون ڕۆژانە دوو‬ ‫بۆ سێ یۆرۆیان بۆ دەدرێت بە‬ ‫خواردن‪ ،‬بەشەکەی دیكەی پارەكە‬ ‫بۆ ئەو واڵتانە دەبێت‪ ،‬نایگەڕێنەوە بۆ‬ ‫زیندانیەكان”‪.‬‬ ‫ئەو دوو هەزار هاواڵتیەی هەرێم‬ ‫كە لە واڵتی یۆنان دەستبەسەرن‬ ‫زۆرینەیان لە شارەكانی كۆمەتین‪،‬‬ ‫ئەكزانتی‪ ،‬ئەلكساندافرۆلی زیندانی‬ ‫كراونو ژنو منداڵیشیان تێدایە‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی لیژنەی رەوەندی‬ ‫كوردستانی لە نوسراوێكدا داوای‬ ‫لەسەرۆكی پەرلەمان كردوە بەزووترین‬ ‫كات پارێزەر بۆ ئەو كەسانە دابین‬ ‫بكرێت كە زیندانینو هاواڵتی هەرێمنو‬ ‫بەزووترین كات چاویان بە نوێنەری‬ ‫حكومەتی هەرێم بكەوێت لە یۆنان‪.‬‬ ‫سیروان بابان دەڵێت‪ :‬سەردانی‬ ‫كونسوڵخانەی واڵتانی یەكێتی ئەوروپا‬ ‫دەكەین لە هەرێم تا بەزووترین كات‬ ‫ئەو هاواڵتیانە ئازاد بكرێن‪.‬‬

‫ترسی بڕینی مووچەی ‪ 250‬هەزار‬ ‫كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراو هەیە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫پرۆژەیاسای چاكسازی لە موچەو‬ ‫خانەنشینیو دەرماڵەو ئیمتیازەكان‬ ‫مەترسی لەسەر موچەی واریسی‬ ‫شەهیدانو ئەنفالكراوان دروستکردووەو‬ ‫لە حاڵەتی جێبەجێكردنی مادەیەكی‬ ‫پرۆژەكەدا‪ ،‬موچەی ‪%80‬ی واریسی‬ ‫شەهیدان دەبڕدرێت‪.‬‬ ‫لە بڕگەی سێی مادەی حەوتی‬ ‫پرۆژەیاسای چاكسازی لە خانەنشینیو‬ ‫موچەو دەرماڵەو ئیمتیازاتەكانی دیكەدا‬ ‫هاتووە‪“ :‬لەكاتی مردن یان بڕینی مافی‬ ‫دارایی سەرجەم میراتگرانی شەهیدانو‬ ‫ئەنفالكراوانو قوربانیانی جینۆساید‪،‬‬ ‫كە بۆ لەمەودوا بە گوێرەی یاسای‬ ‫خانەنشینی بەركار ئەو میراتگرانە‬ ‫دەستنیشان دەكرێت‪ ،‬ئەوا ئەو مافە‬ ‫داراییە كۆتایی پێدێتو ناگوێزرێتەوە‬ ‫بۆ كەسانی دیكە‪ ،‬جگە لە سودمەندان‬

‫بەپێی یاسای ژمارە نۆی ساڵی ‪201٥‬‬ ‫یاسای مافو ئیمتیازاتەكانی تاقانەكانی‬ ‫جینۆساید لە هەرێمی كوردستان”‪.‬‬ ‫شاخەوان رەئوف بەگ‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫لیژنەی ناوخۆو ئاسایش لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەوەی‬ ‫لە مادەی حەوتی پرۆژە یاساكەدا‬ ‫هاتووە چاكسازی نیە‪ ،‬بەڵكو بڕینی‬ ‫موچەی كەسوكاری ئەنفالو شەهیدانە”‪.‬‬ ‫بە بڕوای شاخەوان رەئوف بەگ‪،‬‬ ‫دەبوایە حكومەتی هەرێم لیستی موچەی‬ ‫شەهیدانو ئەنفالكراوانی نەخستایەتە ناو‬ ‫پرۆژەیاسای چاكسازییەوە‪.‬‬ ‫بەپێی هەڵسەنگاندنەكانی شاخەوان‬ ‫رەئوف بەگ‪ ،‬ئەم پرۆژەیە مەترسی لەسەر‬ ‫بڕینی موچەی ‪ 2٥0‬هەزار كەسوكاری‬ ‫شەهیدو ئەنفالكراوان هەیە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەمەش وادەكات موچەی‬ ‫‪ %80‬وارسی شەهیدانو ئەنفالكراون‬ ‫ببڕێت‪ ،‬لەبەرئەوە بۆچوونی لیژنەكەیان‬ ‫ئەوەیە هەمواری یاسای شەهیدان بكرێتو‬

‫لەوێ رێكبخرێتەوە‪ ،‬وتیشی‪“ :‬وەك‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ بڕینی موچەی‬ ‫شەهیدانو ئەنفالكراواندا نین”‪.‬‬ ‫“میراتگری شەهیدو ئەنفالكراو بریتیە‬ ‫لە باوكو دایكو خێزانی شەهید‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئەوان دەمرن ئەوكاتە موچەی میراتگرەكە‬ ‫كوڕو كچی شەهید ناتوانن وەریبگرن‬ ‫ئەگەر پرۆسەی هاوسەرگیرییان كردبێتو‬ ‫‪ 20‬ساڵی تەمەنیان تەواوكردبێت‪،‬‬ ‫تەنیا لە یەك حاڵەتدا نەبێت ئەویش‬ ‫كچی شەهید یان ئەنفالكراو پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیری ئەنجامنەدابێت” بەپێی‬ ‫پرۆژەكەی حكومەت‪.‬‬ ‫سۆسەن محەمەد‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫جینۆسایدو‬ ‫شەهیدانو‬ ‫كاروباری‬ ‫زیندانیانی سیاسی لە پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن”ی روونكردەوە‪ ،‬لە‬ ‫پرۆژەیاساكەدا كار بە هەمان یاسای ژمارە‬ ‫نۆی ساڵی ‪ 2007‬هەمواركراوی شەهیدانو‬ ‫یاسای ژمارە ‪ 11‬ساڵی ‪ 2011‬زیندانیانی‬ ‫سیاسی كراوە‪“ ،‬بۆیە وارسی حەقیقی‬

‫هەر سودمەند دەبنو هیچ مەترسیەك نیە‬ ‫لەسەر بڕینی موچەی وارسی شەهیدان”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تەنیا موچەی ئەوانە‬ ‫دەبڕدرێت كە مینحەی شەهیدانو‬ ‫زیندانیانی سیاسی وەردەگرن‪ ،‬دەبێت‬ ‫خۆیان لەنێوان ئەو دوو موچەدا‬ ‫یەكالیی بكەنەوە‪ ،‬ئەمەش نیگەرانی الی‬ ‫كەسوكاری زیندانیانی سیاسیو شەهیدان‬ ‫دروستكردووە”‪.‬‬ ‫هەروەها فوئاد عوسمان‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی شەهیدانو ئەنفالكراوانی هەرێم‪،‬‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەگەر پرۆژەیاساكە‬ ‫بەو شێوەیە پەسەند بكرێت وارس كە مرد‬ ‫مووچەکەی ناگوازرێتەوە بۆ كەسێكی تر‪،‬‬ ‫كەسوكاری شەهیدان زەرەرمەند دەبن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هێشتا پرۆژەیەو لە‬ ‫پەرلەمان گفتوگۆی لەسەر دەكرێت‬ ‫ئێمەیش بۆچوونمان دەبێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫كەسوكاری شەهیدانین هەم بەرگریكارین‬ ‫هەم جێبەجێكارین‪ ،‬كار بۆ ئەوە دەكەین‬ ‫زەرەرمەند نەبن”‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫‪ 16‬ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو‬ ‫بەر لە ئەنجامدانی كۆنگرە یەكالیی كراونەتەوە‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای چوار رۆژی دیكە یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان كۆنگرەی هەشتەمی‬ ‫خۆی دەبەستێتو هەر لە ئێستاشەوە‬ ‫بەشێك لە ئەندامانی سەركردایەتی‬ ‫یەكالكراونەتەوە‪.‬‬ ‫كۆنگرەی یەكگرتوو بە بەشداری‬ ‫نزیكەی ‪ 950‬ئەندام‪ ،‬لە رۆژانی ‪28‬و ‪29‬ی‬ ‫ئەم مانگە دەبەسترێتو ‪ 43‬كەس بۆ‬ ‫سەركردایەتیو كەسێكیش بۆ ئەمینداری‬ ‫گشتی هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬ ‫بەپێی بڕیاری یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫بەرپرسی‬ ‫سەرجەم‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫مەڵبەندەكانی یەكگرتوو لە شارو‬ ‫ئەندامی‬ ‫بە‬ ‫دەبن‬ ‫شارۆچكەكان‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬بەو شێوەیەش ئێستا ‪16‬‬

‫ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوو یەكالیی‬ ‫بوونەتەوەو واتە لە كۆنگرەدا تەنیا ‪27‬‬ ‫كەس هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫كەوتووە‪،‬‬ ‫“زەمەن”‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی ئەمجارە بەسەر‬ ‫دەڤەرە جیاوازەكاندا دابەش بووە‪.‬‬ ‫بەجۆرێک لەو ‪ 43‬كەسە شەش كەسیان لە‬ ‫پارێزگای هەولێر دەبێتو دوو كەسیشیان‬ ‫لە پارێزگای كەركوك‪ .‬زۆرترین پشكیش‬ ‫لە ئەنجومەنی سەركردایەتی بەر پارێزگای‬ ‫سلێمانی دەكەوێت كە ژمارەیان ‪ 19‬كەسەو‬ ‫بەدوای ئەویشدا پارێزگای دهۆك دێت بە‬ ‫‪ 16‬ئەندام‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی بەرپرسی مەڵبەندەكان‬ ‫راستەوخۆ دەبن بە ئەندامی سەركردایەتی‪،‬‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت كێبڕكێ لەنێوان‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە سەخت بێت‪.‬‬ ‫لە سنوری پارێزگای هەولێر تەنیا‬

‫دوو كەس ملمالنێ دەكەن بۆ ئەندامی‬ ‫سەركردایەتی كە یەكێكیان ئافرەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی چوار لە ئەندامانی‬ ‫سەركردایەتی ئەو حیزبە لەو پارێزگایە‬ ‫یەكالیی بوونەتەوە‪.‬‬ ‫لە پارێزگای كەركوكیش یەك كەس‬ ‫ركابەری دەكات‪ ،‬لە سنوری پارێزگای‬ ‫سلێمانیش ‪ 13‬كەس ركابەری دەكەن كە‬ ‫دەبێت پێنجیان ئافرەت بن‪.‬‬ ‫لە سنوری پارێزگای دهۆكیش ‪10‬‬ ‫كەس ركابەری دەكەن بۆ سەركردایەتی‬ ‫ئەو حیزبەو لەنێو ئەو ‪ 10‬كەسەش دەبێت‬ ‫چواریان ئافرەت بن‪.‬‬ ‫بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستانیش تائێستا تەنیا سێ‬ ‫كەس بۆ ئەو پۆستە ركابەری دەكەن‪،‬‬ ‫ئەوانیش هەریەك لە سەاڵحەددین بەهادین‬ ‫ئەمینداری گشتی ئێستاو ئەبوبەكر كاروانی‬ ‫و هیوا میرزا سابیرن‪.‬‬

‫کۆنگرەی پێشووی یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان‬

‫پەرلەمانتارە گەنجەكانیش دەیانەوێت خانەنشین بن‬

‫سەرۆکایەتی پەرلەمان هەمواری‬

‫خانەنشینی پلە بااڵكان جێگیر دەكرێت و‬ ‫یاسای “چاكسازی” تێدەپەڕێنرێت‬

‫یاسای نەزاهە ناخاتە بەرنامەی کارەوە‬ ‫بەهادین یوسف‬

‫زەمەن‬ ‫سەرچاوەیەك لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان ئاشكرایكرد‪ ،‬زۆربەی‬ ‫پەرلەمانتاران دەیانەوێت بە موچەی‬ ‫بەرزەوە خانەنشین بنو وتیشى‪:‬‬ ‫“یاسای چاكسازیش بە زوویی‬ ‫تێدەپەڕێنرێت”‪.‬‬ ‫پڕۆژەیاسای چاکسازیی لە‬ ‫خانەنشینی و موچەو دەرماڵەکان لە‬ ‫‪ 19‬ماددەو هۆکارەکانی دەرچوونی‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬بەشی دووەمی یاساکە‬ ‫لە ‪ 6‬ماددە پێکهاتووە‪ ،‬تایبەتە بە‬ ‫خانەنشینی بە سەرجەم بوارەکانی‬ ‫شارستانی‪ ،‬سەربازیی‪ ،‬هێزەکانی‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬پلە تایبەت و خاوەن وەزیفە‬ ‫بااڵکان‪ ،‬کە ئەم بەشەی یاساکە‬ ‫زۆرترین سەرنج و رەخنەی لەسەرە‪.‬‬ ‫بەپێی ناوەڕۆکی ئەو بەشە‪،‬‬ ‫خانەنشینبوونی خاوەن وەزیفە بااڵکان‬ ‫و پلە تایبەتەکانی ورد کردووەتەوەو‬ ‫مەرجی سااڵنی خزمەت و تەمەنی بۆ‬ ‫زیاد کردووە‪ ،‬لەگەڵ میکانیزمەکانی‬ ‫دەستنیشانکردنی موچەی خانەنشینی‬ ‫بەپێی سااڵنی خزمەت و بڕوانامە‬ ‫ئەویش بە دیاریکردنی ‪ 15‬ساڵ خزمەت‬ ‫و مەرجی ‪ 45‬ساڵ تەمەن‪.‬‬

‫بەوشێوەیەش هەر پەرلەمانتارێک‬ ‫یان وەزیرێک بە زیاتر لە ‪%65‬ی‬ ‫موچەکەی خانەنشین دەبێت‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاساکەش‪ ،‬شایستەی خانەنشین نابێت‬ ‫لە رێژەی ‪%70‬ی کۆی گشتی دوا‬ ‫موچەو دەرماڵەکانی تێپەڕێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو موچەیەی لەکاتی پەرلەمانتاری‬ ‫یان وەزیری وەریدەگرن ‪ 8‬ملیۆن دینار‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا الیەنی کەم بە ‪ 5‬ملیۆن‬ ‫دینار خانەنشین دەکرێن‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان و ئاگاداری مشتومڕەكان‬ ‫لەسەر پرۆژەكە‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەسەر هەندێك ماددە‬ ‫گفتوگۆ هەیە‪ ،‬بە تایبەتی موچەی پلە‬

‫بااڵكان‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێک بێت یاساكە‬ ‫تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە وتیشی‪“ :‬زۆربەی‬ ‫پەرلەمانتاران كە لە سەدا ‪90‬ی‬ ‫پەرلەمانتاران دەبن داوایان كردووە‬ ‫پەرلەمانتارە‬ ‫ببن‪،‬‬ ‫خانەنشین‬ ‫گەنجەكانیش دەیانەوێت وەك پیرەكان‬ ‫خانەنشین بن”‪.‬‬ ‫هەرچەندە پێشتر باسلەوەدەكرا‬ ‫خانەنشینی پلە بااڵكانیش هاوشێوەی‬ ‫بەغدا بێت‪ ،‬بەاڵم سەرچاوەكەی‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬ئێستا پەرلەمانتاران‬ ‫بۆچوونیان گۆڕدراوەو لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫نین خانەنشینی پلە بااڵكان هاوشێوەی‬ ‫بەغدا بێت”‪.‬‬

‫بەپێی یاسای خانەنشینی‬ ‫یەکگرتووی عێراق ژمارە ‪9‬ی ساڵی‬ ‫‪ ،2014‬کە سەرجەم خانەنشینی‬ ‫شارستانی و سەربازی و هێزەکانی‬ ‫ناوخۆ و پلە تایبەت و خاوەن وەزیفە‬ ‫بااڵکانی رێکخستووەتەوە‪ ،‬جگە لە‬ ‫‪%25‬ی کۆی موچەو دەرماڵەکانی‪،‬‬ ‫لەگەڵ ‪%2.5‬ی موچەی بنەڕەتی‬ ‫کۆدەکرێتەوە‪ ،‬لەگەڵ رێژەیەک بۆ‬ ‫بڕوانامەکەی کە لە ‪%20-5‬ە بەپێی‬ ‫بڕوانامەی کەسەکە‪ ،‬بەوجۆرە ئەگەر‬ ‫پەرلەمانتارێک تەمەنی ‪ 45‬ساڵ بێت‬ ‫و ‪ 15‬ساڵ خزمەتی وەزیفی هەبێت‪،‬‬ ‫ئەوکاتە خانەنشینیەکەی دەگاتە ‪2‬‬ ‫ملیۆن دینار‪.‬‬

‫زیاتر لە دوو مانگە‪ ،‬دەستەی دەسپاکی هەمواری‬ ‫یاسای دەستەکەی ئاڕاستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان کردووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا نەخراوەتە‬ ‫بەرنامەی کارەوەو ئاڕاستەی لیژنە پەیوەندیدارەکان‬ ‫نەکراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەک لە دەستەی دەسپاکی هەرێمی‬ ‫کوردستان بۆ “زەمەن” ئاشکرای کرد‪ ،‬بە نوسراوی‬ ‫فەرمیی و لە ‪ 2019/10/16‬پڕۆژەی هەمواری یاسای‬ ‫دەسپاکییان ئاڕاستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆ ئەوەی بخرێتە بەرنامەی کارەکانیان و‬ ‫هەمواری دووەمی یاساکە بکرێت و کەموکوڕییەکانی‬ ‫چارەسەر بکرێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا پەرلەمان گفتوگۆی‬ ‫لەسەر نەکردووە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە‪ ،‬نیگەرانیی خۆی نیشاندا لە‬ ‫پشتگوێخستنی هەموارەکەو رایگەیاند‪ :‬نیگەرانین‬ ‫لەو کارەی پەرلەمان‪ ،‬لەکاتێکدا لەماوەی رابردوودا‬ ‫لەالیەن پەرلەمانتارانەوە زۆرترین رەخنەمان‬ ‫لێگیراوە‪ ،‬بەاڵم هەمواری یاساکەمان پشتگوێخراوە‪.‬‬ ‫عەباس فەتاح‪ ،‬جێگری سەرۆکی لیژنەی‬ ‫یاسایی لە پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬لەبارەی هەمواری‬ ‫یاساکەوە‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬تائێستا ئەو پڕۆژەی‬ ‫هەموارە نەگەیشتووەتە لیژنەی یاسایی بۆ ئەوەی‬ ‫گفتوگۆی لەسەر بکەین و راپۆرتی لیژنەکەی لەسەر‬ ‫ئامادە بکەین‪ ،‬هەرکات بگات بەزووترین کات کاری‬ ‫لەسەر دەکەین”‪.‬‬ ‫‪ 2011/4/26‬پەرلەمانی کوردستان یاسای‬ ‫ژمارەی ‪3‬ی ساڵی ‪2011‬ی یاسای دەستەی گشتیی‬ ‫دەسپاکیی هەرێمی کوردستان ‪ -‬عێراقی پەسەندکرد‪،‬‬

‫دەرچووە‬

‫دانەمەزراوەکان‬

‫ئەنجومەنێک پێکدەهێنن‬ ‫زەمەن‬ ‫دانەمەزراوەکانى‬ ‫دەرچووە‬ ‫زانکۆو پەیمانگاکانى هەرێمى‬ ‫ئەنجومەنێک‬ ‫کوردستان‬ ‫پێکدەهێنن و تائێستا ناوى زیاتر‬ ‫لە ‪ 50‬هەزار کەس تۆمارکراوەو‬ ‫بەنیازن لە ساڵى نوێدا بەشێوەى‬ ‫فەرمى داواى دامەزراندن لە‬ ‫حکومەت بکەن‪.‬‬ ‫بەرهەم محەمەد‪ ،‬ئەندامى‬ ‫لە‬ ‫بەڕێوەبردن‬ ‫دەستەی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی دەرچووە‬ ‫دانەمەزراوەکان‪ ،‬بە “زەمەن”ى‬ ‫کۆکردنەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫راگەیاند‪:‬‬ ‫هەموو دەرچووانی دانەمەزراو‪،‬‬ ‫ئەنجومەنەکەیان پێکهێناوەو زیاتر‬ ‫لە ‪ 40‬نوێنەریان لە هەموو شارو‬ ‫شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان‬

‫هەیەو زیاتر لە ‪ 50‬هەزار دەرچووی‬ ‫دانەمەزراوی زانکۆو پەیمانگاکان‬ ‫ناویان تۆمارکردووە‪.‬‬ ‫بەرهەم محەمەد‪ ،‬وتیشى‪:‬‬ ‫“دەرچووان لە دۆخێکى دەروونى‬ ‫سەختدان‪ ،‬نە دادەمەزرێین و نە‬ ‫هەلی کارمان دەستدەکەوێت‪،‬‬ ‫نە دەتوانین پڕۆژەمان هەبێت و‬ ‫ناشتوانین هاوسەرگیرى بکەین”‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪2013‬ەوە حکومەتى‬ ‫هەرێم دەرگاى دامەزراندنى‬ ‫داخستووە‪ ،‬بەرهەم محەمەد‪،‬‬ ‫وتى‪“ :‬لەماوەى رابردوودا سەردانى‬ ‫پەرلەمانى کوردستانمان کردووە‬ ‫گەیاندووە‪،‬‬ ‫داواکارییەکەمان‬ ‫بەاڵم دەزانین ئەوە سودى نیەو‬ ‫دواى سەرى ساڵ لە شەقامەوە‬ ‫دەگەیەنینە‬ ‫داواکارییەکەمان‬ ‫حکومەت و داواى دامەزراندن‬ ‫دەکەین”‪.‬‬

‫دواتر بە بڕیاری ژمارە ‪ 16‬لەالیەن سەرۆکی هەرێمەوە‬ ‫لە ‪ 2011/6/23‬دەرچوێنرا‪ ،‬لە ‪ 2014/11/26‬لەالیەن‬ ‫پەرلەمانەوە هەمواری یەکەمی یاساکە کرایەوە‪.‬‬ ‫سەرچنار ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی دەسپاکی لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬سەبارەت بە هەمواری دووەمی‬ ‫یاساکە بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬لە کۆبوونەوەیان‬ ‫لەگەڵ دەستەی دەسپاکی پێیان ڕاگەیەندراوە کە‬ ‫سەرقاڵی ئامادەکردنی هەمواری یاساکەن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تائێستا بە فەرمیی لەالیەن سەرۆکایەتی‬ ‫پەرلەمانەوە‪ ،‬هەموارەکە بەدەستمان نەگەیشتووەو‬ ‫خوێندنەوەی یەکەمیشی بۆ نەکراوە‪ ،‬چونکە دوای‬ ‫خوێندنەوەی یەکەمی هەر پڕۆژە یاسایەک لەالیەن‬ ‫سەرۆکایەتییەوە ئاڕاستەی لیژنەی پەیوەندیدار‬ ‫دەکرێت بۆ ئامادەکردنی راپۆرتی خۆی لەسەری‬ ‫دواتر خوێندنەوەی دووەم و پەسەندکردنی”‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2018/9/30‬هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان ئەنجامدرا‪ ،‬رۆژی ‪2018/11/6‬‬ ‫یەکەم دانیشتنی خولەکە ئەنجامدراو دەستبەکاربوون‪،‬‬ ‫لەماوەی ئەم خولەدا تائێستا پەرلەمانی کوردستان‬ ‫‪ 5‬یاسای پەسەند کردووە‪ ،‬کە یاسایەکیان لەالیەن‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێمەوە رەتکراوەتەوە‪ ،‬زیاتر لە ‪20‬‬ ‫پڕۆژە یاسای پێشکەشکراویش تائێستا خوێندنەوەی‬ ‫یەکەمیان بۆ نەکراوە‪.‬‬ ‫هەر لەم خولەدا ‪ 12‬بڕیار لەالیەن پەرلەمانەوە‬ ‫پەسەندکراوە‪ ،‬کە زۆرینەیان تایبەتن بە کاروباری‬ ‫رۆتینی پەرلەمان و لیژنەکان و سەرۆکایەتی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬لەوانە هەموارکردنەوەى پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫پەرلەمان و تەنها یەک بڕیاریان تایبەتە بە جینۆساید‬ ‫ناساندنی کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان‪ ،‬دوو بڕیاریشیان‬ ‫تایبەتن بە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم و راسپاردن‬ ‫و متمانەدان بە کابینەی نوێی حکومەت‪.‬‬

‫ئەنجومەنی دادوەریی‬ ‫هەرێم‪ :‬دادوەرەکان‬

‫بۆ کۆمسیۆن دەنێرین‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی هەرێم‬ ‫رایگەیاند‪ :‬سەرقاڵی یەکالکردنەوەی‬ ‫ئەو دادوەرانەن کە بڕیارە ببنە ئەندامی‬ ‫کۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫شەهرام میرحاج‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫پەیوەندییەکانی‬ ‫و‬ ‫راگەیاندن‬ ‫هەرێمی‬ ‫دادوەریی‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫کوردستان بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫سەرقاڵی دەستنیشانکردنی ناوی‬ ‫دادوەرانین بۆ ئەوەی وەک ئەندامی‬ ‫کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق‬ ‫دیاری بکرێن‪ ،‬تاکە مەرجیش ئەوەیە‬ ‫کە دادوەر بن و دەسەاڵتەکەش‬ ‫دراوەتە ئەنجومەنی دادوەریی‪ ،‬هیچ‬ ‫مەرجێکی دیکە دانەنراوە‪ ،‬هەرکات‬ ‫ناوەکانیش یەکالیی کرانەوە بە فەرمی‬ ‫رایدەگەیەنین‪.‬‬

‫دوێنێ دووشەممە‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی دادوەریی عێراق‪ ،‬بە تیروپشک‬ ‫پێنج دادوەرو دوو راوێژکاری‬ ‫ئەنجومەنی شورای وەک ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی‬ ‫عێراق‬ ‫هەڵبژاردنەکانی‬ ‫بااڵی‬ ‫دیاریکرد‪ ،‬داوای لە ئەنجومەنی‬ ‫دادوەریی هەرێمیش کرد‪ ،‬ناوی‬ ‫ژمارەیەک دادوەریان بۆ بنێرێت‬ ‫بۆ ئەوەی دوو دادوەریان وەک‬ ‫کۆمسیاری کۆمسیۆن بە تیروپشک‬ ‫دیاری بکرێت‪.‬‬ ‫کۆمسیۆنی‬ ‫یاسای‬ ‫بەپێی‬ ‫بااڵی هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫کۆمسیاران لە ‪ 9‬کەس پێکدێت کە‬ ‫لە ‪ 2‬راوێژکارو ‪ 7‬دادوەر پێکدێن‪،‬‬ ‫‪ 2‬دادوەریان پشکی هەرێمی‬ ‫کوردستانەو دوای دەستنیشانکردنی‬ ‫ژمارەیەک کاندید‪ ،‬بە تیروپشک‬ ‫دادوەریی‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫لەالیەن‬ ‫عێراقەوە دیاری دەکرێن‪.‬‬

‫دوو هەزارو ‪ 500‬كۆچبەری كورد لە زیندانەكانی ئەوروپادان‬ ‫زیاتر لە دوو هەزارو ‪ 500‬كۆچبەری خەڵكی‬ ‫هەرێمی كوردستان لە پێنج واڵتی ئەوروپی‬ ‫زیندانی كراونو زۆربەیان تۆمەتی قاچاخچیەتیان‬ ‫دراوەتە پاڵ‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتیانەی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫واڵتانی یۆنانو بولگاریاو مەگدۆنیاو هەنگاریاو‬ ‫سڕبیا زیندانی كراون‪.‬‬

‫سیروان بابان‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫پەیوەندییەكانو ڕەوەندی كوردستانی لە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بۆ “زەمەن”ی روونكردەوە ژمارەی‬ ‫دەستگیركراون بەپێی واڵتەكان دەگۆڕێت‬ ‫بە شێوەیەك‪ ،‬لە واڵتی یۆنان دوو هەزارن‪،‬‬ ‫لە سڕبیا ‪ 120‬كەس‪ ،‬لە هەنگاریا ‪ 90‬كەس‪،‬‬ ‫لە بولگاریا ‪ 80‬كەس‪ ،‬مەگدۆنیا ‪ 180‬كەس‪،‬‬

‫سیروان بابان وتی‪ :‬سەرجەمیان بەتۆمەتی‬ ‫قاچاخچیەتی دەستگیركراون‪.‬‬ ‫هۆكاری دەستگیركردنی ئەو كۆچبەرانەشی‬ ‫بۆ رێككەوتنی واڵتانی ئەوروپا گەڕاندەوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫رێككەوتنەكە هەر کۆچبەرێك لەو واڵتانە زیندانی‬ ‫بێت ئەوا لەالیەن واڵتانی دیكەی یەكێتیەكەوە‬ ‫ڕۆژانە پەنجا یۆرۆی بۆ خەرج دەكرێت‪.‬‬

‫بایدەمیر؛‬

‫سیروان بابان‪ ،‬كە بەدواداچوونی بۆ‬ ‫كەیسەكە كردووە‪ ،‬وتی‪“ :‬ئەو هاواڵتیانەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬كە لە واڵتانی یۆنانو بولگاریاو مەگدۆنیاو‬ ‫هەنگاریاو سڕبیا زیندانی كراون ڕۆژانە دوو بۆ‬ ‫سێ یۆرۆیان بۆ دەدرێت بەخواردن‪ ،‬باقی دیكەی‬ ‫پارەكە بۆ ئەو واڵتانە دەبێت‪ ،‬نایگەڕێنەوە بۆ‬ ‫بۆ ل‪3‬‬ ‫زیندانیەكان”‪.‬‬

‫لە ئەوروپاش‬ ‫کۆڵنادات‬ ‫ل‪7‬‬

‫هیوا میرزا سابیر‬ ‫کاندید بۆ ئەمیندارى‬ ‫گشتی یەکگرتوو‬ ‫لە وتووێژێكی‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫“زەمەن” دا‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )48‬سێشەممە ‪2019/12/24‬‬

‫ل‪4‬‬ ‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫یەكێتی سەركردایەتییەكی ‪ 45‬كەسی هاوشێوەی پێشوو دروستدەكاتەوە‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬دەسەاڵتەكانی هیچ ئەنجومەن و كەسێك دیارینەكراوەو سەرلەبەری پەیڕەو هەموار دەكەینەوە‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬بوونی چوار‬ ‫ئەنجومەنی بڕیارلێدراو دەسەاڵتی بڕیاردان‬ ‫لەناو یەكێتیدا ئاڵۆز دەكەن‪ ،‬دوای‬ ‫كۆنگرە راستەوخۆ پەیڕەوی ناوخۆ هەموار‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬جگە لە ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫دەسەاڵتەكانی‬ ‫یەكێتی‪،‬‬ ‫گشتی‬ ‫هیچ ئەنجومەن و كەس و پۆستێك‬ ‫دیارینەكراوەو لەناو ‪ 121‬كەسەكەی‬ ‫ئەنجومەنی گشتی‪ ،‬بیرۆكەی دروستكردنی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی هەیە هاوشێوەی‬ ‫سەركردایەتی پێشوو‪ ،‬كە ژمارەیان لە ‪٤5‬‬ ‫كەس تێپەڕ ناكات‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو پەیڕەوەی پەسەند‬ ‫كراوە سەرلەبەری هەموار دەكەینەوە لەناو‬ ‫ئەنجومەنی گشتییدا‪ ،‬سەرۆكی حزبەكەو‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی گشتی و تەنانەت‬ ‫ئەنجومەنی سیاسیەكەی كە كۆسرەت‬ ‫رەسوڵ سەرۆكایەتی دەكات تائێستا هیچ‬ ‫دەسەاڵتێكیان بۆ دیاری نەكراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیستمی بەڕێوەبردنی یەكێتی كراوە بە‬ ‫بۆ ل‪3‬‬ ‫سیستمی پەرلەمانی”‪.‬‬

‫پارتی بە ئەنجامی‬ ‫كۆنگرەی یەكێتی‬ ‫“دڵخۆش” نییە‬ ‫زەمەن – هەولێر‪“ :‬ئەنجامەكانی‬ ‫كۆنگرەی یەكێتی بەالی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانەوە جێگەی‬ ‫“دڵخۆشی” نییە بەهۆی زاڵبوونی‬ ‫ئاراستەی نەیارو ئەنتی پارتیەوە”‪،‬‬ ‫ئەوەش بەوتەی سەرچاوەیەكی بااڵ‬ ‫لە پارتی‪.‬‬ ‫سەرچاوە بااڵكە لە مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“ئێمە تەداخول لە كاروباری كۆنگرەی‬ ‫یەكێتی ناكەین‪ ،‬بەاڵم وەك حیزبێكی‬

‫هاوپەیمان لە حكومەتدا‪ ،‬دڵخۆش‬ ‫نین بە دەرەنجامەكانی كۆنگرە”‪.‬‬ ‫هۆكاری‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫دڵخۆشنەبوونیان‪ ،‬ئەو سەرچاوە‬ ‫بااڵیەی پارتی‪ ،‬وتی‪“ :‬لە كۆنفرانسە‬ ‫دوێنێ‬ ‫تا‬ ‫ناوخۆییەكانیانەوە‬ ‫ئاراستەی نەیارو ئەنتی پارتی‬ ‫زاڵە بەسەر بەڕێوەبردنو ئەنجامی‬ ‫كۆنگرەوە‪ ،‬چاوەڕوانی تەواوبوونی‬ ‫كۆنگرەكەین ئەوكات دیدمان زیاتر‬ ‫رووندەبێتەوە”‪.‬‬

‫بە ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵتەوە؛ پەرلەمانتاران لەگەڵ مانەوەی خانەنشینين‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬كۆی گشتی‬ ‫فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت‪،‬‬ ‫جگە لە تاك و تەرای ناو هەردوو بەرەكە‪،‬‬ ‫خواستی ئەوەیان هەیە بەبێ حساب و كتابی‬

‫تەمەن خانەنشین ببن‪ ،‬یاخود بە رێژەیەك‬ ‫خانەنشین ببن زیاتر بێت لەوەی بەغدا‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە پەرلەمانی كوردستان كە‬ ‫ئاگاداری مشتومڕەكانە لەسەر پرۆژەیاسای‬

‫چاكسازیی‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ ،‬لەسەر‬ ‫هەندێك ماددە گفتوگۆ هەیە‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫موچەی پلە بااڵكان‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت‬ ‫یاساكە تێدەپەڕێت‪.‬‬

‫لە شەش ساڵدا‬ ‫زیاتر لە ‪ 500‬پیاو خۆیان كوشتووە‬

‫چاودێری دارایی سلێمانی‬ ‫داوای گەڕانەوەی‬

‫‪ 66‬ملیۆن دۆالر دەكات‬ ‫زەمەن‪-‬سلێمانی‪ :‬فەرمانگەی وردبینی‬ ‫پارێزگای سلێمانی ‪ -‬چاودێری دارایی‪،-‬‬ ‫ئەمساڵ ‪ 80‬راپۆرتی ئامادەكردووەو داوای‬ ‫گەڕانەوەی زیاتر لە ‪ 66‬ملیۆن دۆالر‬ ‫دەكات بۆ خەزێنەی حكومەت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی فەرمانگەكە كە‬ ‫لە رۆژی رووبەرووبونەوەی گەندەڵیەوە‬ ‫باڵویكردەوە لە ‪2019/1/1‬ەوە تا‬ ‫‪ ،2019/12/1‬هەشتا راپۆرت ئامادەكراون‬ ‫كە ‪ 10‬دانەیان لەسەر داوای وەزارەتی‬ ‫تەندروستیو دەستەی دەستپاكیو‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیو داواكاری‬ ‫گشتیو بەڕێوەبەرایەتی لێكۆڵینەوەی‬ ‫سلێمانی بوون‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ 108‬كەیس لە راپۆرتەكاندا‬ ‫تۆماركراونو رەوانەی دادگای تایبەتمەند‬ ‫كراون‪ ،‬نزیكەی ‪ ٤6‬كەیسیان كۆتایی‬ ‫هاتووەو رێوشوێنی پێویست گیراوەتەبەر‬ ‫بۆ وەرگرتنەوەی پارە یاخود حكومدانی‬

‫تاوانباران‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكان‪ ،‬نزیكەی پێنج‬ ‫كەیسیان بەر لێبوردنی گشتی كەوتوونو‬ ‫دوو كەیسیان داخراون‪ ،‬دیوانی چاودێری‬ ‫دارایی لە ئەنجامی ‪ 55‬كەیسیان ئاگادار‬ ‫نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە راپۆرتەكانی ‪2019‬دا ئاماژە‬ ‫بەوەكراوە‪ ،‬بڕی پێنج ملیارو ‪ 3٤3‬ملیۆنو‬ ‫‪ 93‬هەزارو ‪ 2٤٤‬دینار بەپێچەوانەی‬ ‫یاساو رێنماییە داراییەكان خەرجكراوەو‬ ‫داوای وەرگرتنەوەو گەڕانەوەی كراوە بۆ‬ ‫خەزێنەی حكومەت‪.‬‬ ‫هەروەها لە راپۆرتەكانی ‪2018‬و‬ ‫‪2019‬دا‪ ،‬بڕی‪ ٤1‬ملیارو ‪ ٤30‬ملیۆن دینارو‬ ‫‪ 27‬ملیۆنو ‪ 501‬هەزارو ‪ 223‬دۆالر‬ ‫وەك قەرز لەسەر چەند كۆمپانیایەك‬ ‫تۆماركراوەو داواكراوە وەربگیرێتەوە‪ ،‬كۆی‬ ‫گشتی پارەكە بە دۆالر زیاتر لە ‪ 66‬ملیۆن‬ ‫و ‪ ٤78‬هەزار دۆالر دەكات‪.‬‬

‫“زۆربەی‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫سەرچاوەكە‬ ‫پەرلەمانتاران كە لە سەدا ‪90‬ی پەرلەمانتاران‬ ‫دەبن داوایان كردووە خانەنشین ببن‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارە گەنجەكانیش دەیانەوێت وەك‬

‫ل‪14‬‬

‫پیرەكان خانەنشین بن”‪.‬‬ ‫باسلەوەدەكرا‬ ‫پێشتر‬ ‫هەرچەندە‬ ‫خانەنشینی پلە بااڵكانیش هاوشێوەی بەغدا‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم سەرچاوەكەی “زەمەن” وتی‪:‬‬

‫“ئێستا پەرلەمانتاران بۆچوونیان گۆڕدراوەو‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا نین خانەنشینی پلە بااڵكان‬ ‫هاوشێوەی بەغدا بێت”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪2‬‬

‫دەرمانخانە نافەرمییەكان‬ ‫چوار هێندەی دەرمانخانە فەرمییەكانن‬

‫ل‪15‬‬

‫بۆ كورد دەنگدان بە سەرۆكوەزیران شمشێرێكی دوو سەرەیە‬

‫هادی عامری و فالح فەیاز بە نهێنی لەگەڵ پارتی و یەکێتی و گۆڕان کۆدەبنەوە‬ ‫زەمەن‪-‬هەولێر‪ :‬گفتوگۆو كۆبونەوەی الیەنە شیعەو‬ ‫سوننەكان لەگەڵ حزبەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەستیپێكردووەو لە رۆژانی رابردووشدا دوو بەرپرسی بااڵی‬ ‫شیعە هاتونەتە هەولێر‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ناوەڕاستی‬ ‫ئەم مانگە شاندێكی بااڵی شیعەكان بە سەرۆكایەتی‬ ‫هادی عامری و فالح فەیاز لەگەڵ پارتیو یەكێتیو گۆڕان‬ ‫كۆبونەتەوە‪ .‬رۆژی شەممەش محەمەد حەلبوسی سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كرد‪.‬‬

‫سەرچاوەكە بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬الیەنە سەرەكییەكانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بە شیعەو سوننەوە مەبەستیانە لە متمانە دانەوە بە‬ ‫كابینەی حكومەتی عێراق‪ ،‬چاویان لە كوردەوە بێت هەم بۆ‬ ‫پشتیوانی و هەمیش بۆ وەرگرتنەوەی بەركەوتی هەڵبژاردنی‬ ‫خۆیان”‪.‬‬ ‫بەگوێرەی شیكردنەوەی ئەو سەرچاوە ئاگادارە‪،‬‬ ‫پشتیوانیكردنی كورد لە متمانە دانەوە بە سەرۆكوەزیرانو‬ ‫كابینەی حكومەت‪“ ،‬شمشێرێكی دوو سەرەیە‪ ،‬الیەنی خراپی‬ ‫ئەوەیە كورد دەبێت بە تەرەفی كێشەكەو پشتیوانكەری‬

‫حكومەت‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم سەرۆكوەزیرانە نوێیەو حكومەتەكەی‬ ‫كۆدەنگی هەم خۆپیشاندەرانی لەسەر نیە‪ ،‬هەم كوتلە‬ ‫سیاسیەكانی پەرلەمانیش” بەوتەی سەرچاوەكە‪.‬‬ ‫لەسەر الیەنە باشەكەشی وتی‪“ :‬پشتیوانیكردنی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی نوێو كابینەی حكومەتەكە‪ ،‬گەر دەنگی‬ ‫كوردی لەگەڵ بێت‪ ،‬دەبێت لە چوارچێوەی بەرنامەی هاوبەش‬ ‫بێت هەم بۆ حزوری كورد لە بەغداو هەم بۆ مافەكانی‪،‬‬ ‫گرنگی خۆی هەیەو سەرۆكوەزیرانی نوێش پابەند دەبێت بە‬ ‫خواستەكانی هەرێمەوە”‪.‬‬

‫یاسای ریكالم “پەڕوباڵ”ی كراوەو‬ ‫داوا لە سەرۆكی هەرێم دەكرێت ئیمزای نەكات‬

‫زەمەن‪-‬هەولێر‪ :‬ناوەڕاستى ئەم مانگە یاسای ریکالم لە‬ ‫پەرلەمان پەسەند کراو یەک رۆژ دواى پەسەندکردنى داوا‬ ‫لە سەرۆکی هەرێم کرا ئیمزای نەکات و بیگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەهۆی ئەوەی “رۆحی یاساکە البراوە”‪ ،‬کە تایبەتە‬ ‫بەو بابەتانەی کە قەدەغەکراون ریکالمیان بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫مەم بورهان قانع‪ ،‬ئەندامی لیژنەی رۆشنبیری بۆ “زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬البردنی ماددەی ‪ 3‬زیانێکی زۆری بە یاساکە گەیاندووە‪،‬‬

‫پێشتر لە پڕۆژەکەدا ‪ 27‬بڕگە وەک قەدەغەکراوو رێگەپێنەدراو‬ ‫دیاریکرابوون‪ ،‬کە نابێت میدیا خۆی لە قەرە بدات و ریکالمیان‬ ‫بۆ بکات‪ ،‬بەاڵم دواتر کۆی ماددەکە لە چەمکەکانی ئاسایشی‬ ‫گشتی و سیستمی گشتی و دابونەریت کۆکراوەتەوە کە نابێت‬ ‫ریکالمی بۆ بکرێت‪ ،‬لەکاتێکدا چەندین رێگەپێنەدراو هەیە‬ ‫پەیوەندیی بەم پرسانەوە نییە‪ ،‬بۆیە ئەو سێ دەستەواژەیە‬ ‫الستیکین و زیان دەگەیەنن بە بابەتی ریکالم”‪.‬‬

‫هەروەها گۆران عومەر‪ ،‬ئەندامی لیژنەی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫ئاشکرایکرد‪ ،‬لە دانیشتنی دەنگدان لەسەر پڕۆژە یاساکە‪،‬‬ ‫لەالیەن وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پەرلەمان پێشنیاز‬ ‫کرا ماددەکە بەوشێوەیە دابڕێژرێتەوەۆ ئەوەی ئەو خااڵنە‬ ‫کورتبکرێنەوە‪ .‬وتیشی‪“ :‬رەنگە دادگا نەتوانێت لە هەندێک‬ ‫پرسدا بڕیاری تەواوی لەسەر بدات‪ ،‬لەکاتی بوونی سکااڵو‬ ‫کێشەدا‪ .‬بۆ ل‪٤‬‬