50

‫پاشکۆیەکی تایبەتە بە توێژینەوەکانی دەزگای (ستاندەر بۆ توێژینەوەو راگەیاندن) لە رۆژنامەی زەمەن باڵودەکرێتەوە ‪ -‬ژمارە (‪)2‬‬ ‫‪-9‬نەبوونی دەستپێشخەری‪ :‬لە قۆناغ و‬ ‫دۆخ و فرسەتە جیاجیاكاندا گۆڕانكاریان پێ‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫‪ -10‬نەمانی پڕۆژە‪ :‬ناتوانێت ببێتە جێگای‬ ‫ئومێدی خەڵك و بەدیلی دەسەاڵتێكی گەندەڵ‬ ‫و پڕۆژەی سیاسی و ئابووری واقعی پێشكەش‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫كەواتە بەڕوونی دەتوانین بڵێین ئەگەر‬ ‫یەكگرتوو بەو خااڵنە لە قەپان بدەین دەرناچێ‪،‬‬ ‫مانەوەیان بەو فۆرمە نەك خزمەتی پێناكرێ‬ ‫بەڵكو زیان بە گەلەكەمان دەدات‪ ،‬چاەوەڕوان‬ ‫كردن و هیواخواستن ئەو حەتمیە مێژووییەی‬ ‫دوادەخات‪ ،‬ئەوە لەكاتێكدایە كە ئەو پاڵپشتی‬ ‫خوای لەگەڵە هەموو گەردوون پاڵپشتە‪ ،‬هەقی‬ ‫لەگەڵە‪ ،‬لە ‪ %92‬خەڵكی كوردستان موسڵمانە‪،‬‬ ‫ئینجا ئاینەكانی تریش لە كوردستان هەر‬ ‫یارمەتیدەرن‪ ،‬لە چواردەورمان عێراق و‬ ‫توركیاو ئێران ئیسالمیین‪ ،‬ئەوە چەندین‬ ‫راپرسی بكرێت دواییەكەیان ڕادیۆی نەوا پێی‬ ‫هەڵساو دەركەوت لە زیاتر ‪%80‬ی میللەتی‬ ‫كورد داوای دەستوری ئیسالمی دەكەن‪ ،‬ئەدی‬ ‫بۆ هەر لەپاشدەدەن؟ وەاڵمەكەی سادەیە‬ ‫یان خەتای ئاینەكەیە یان خەتای ئایندارە‪،‬‬ ‫حەتمەن خەتای دیندارە‪ ،‬خۆ دیندارەكانی‬ ‫ڕابوونی ئیسالمی پیاوخراپ نین‪ ،‬كەواتە‬ ‫خەلەل لە سیستم وفۆرمە‪ ،‬دەبێت لێرەوە‬ ‫دیندار فۆرم و سیستمی خۆی بگۆڕێت‪ ،‬واتە‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆی سەركردە‪ ،‬سەركردەی‬ ‫سەركەوتوو حەكیم پێش ئەوەی پێی بگۆڕن‬ ‫خۆی گۆڕانكاری لەخۆیەوە دەست پێدەكات‪،‬‬ ‫مەرج نیە ئەو قەیرانانەی باس كرا هەمووی‬ ‫تەنها بۆ یەكگرتوو بێت‪ ،‬بەشێكیان الیەنە‬ ‫ئیسالمیەكانی تریش دەگرێتەوە بەشێكی‬ ‫هەموو حزبە كوردستانیەكانیش دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫بەشێكیش مەدرەسەی ئیخوان دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫كە چەند چركەیەك لەسەری دەوەستین‪:‬‬ ‫لەسەر ئاستی جیهانی گەیشتۆتە یەك سەدەو‬ ‫ئەزمونەكانی میسرو سودان و جەزائیرو‬ ‫بارودۆخی ئابوری ئێستای ئێران پێمان‬ ‫دەڵێت ئەو فۆرمە كالسیكیەی ئیسالمی لە‬ ‫سەرەمەرگدایە‪ ،‬لەسەر ئاستی كوردستانیش‬ ‫گەیشتۆتە نزیكەی ‪ 30‬ساڵ بەرهەمێكی‬ ‫وای نییە‪ ،‬لە هەموو الیەنە ئیسالمیەكان‬ ‫دەردەكەوێ كە ئەو تەقەالیانەی ئیسالمیەكان‬ ‫ئەڵقە بە ئەڵقە لە ئامانجە گەورەكان بۆ‬ ‫بچوكەكان لە یەكگرتن بۆ بەرەیەك بۆ یەك‬ ‫لیستی بۆ یەك فڕاكسیۆنی تەنانەت بۆ‬ ‫دروستكردنی ماڵێكی ئیسالمی لە كوردستان‬ ‫هەمووی شكستی هێنا‪.‬‬ ‫هاوكێشەكە دەركەوت هەتا بە (امر‬ ‫بالمعروف) (‪)2‬كەس چاك دەكەی‬ ‫دەسەاڵتدارێك بە (امر بالمنكر) (‪)5‬كەس‬ ‫تێك دەدا‪ ،‬راست و دروستی ئەو (متراجحە‬ ‫ ناكێشە) بەژمارە بۆمان دەسەلمێنێ لەو‬‫(‪ )90‬ساڵە ئەزموونی برایان‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫مرۆڤی عەوام الیەنە خراپەكەی بەسانایی‬ ‫تر دەوروژێنێ لە الیەنە چاكەكەی كە زیاتر‬ ‫یارمەتیدەری تێكدانە‪.‬‬ ‫جەماعەی پاكستان لە پەنجاكان و ئينجا‬ ‫(حزب التحریر) سێ قۆناغی دانابوو بۆ‬ ‫سەركەوتن و جاڕی خەالفەت‪ ،‬هەر قۆناغەو‬ ‫‪15‬ساڵ‪ ،‬كەچی نەهاتە دی‪ ،‬ئەو بەڵێنانەو‬ ‫نەهاتنە دی حزبی ئیسالمی كوردستانيشى‬ ‫گرتۆتەوە‪ ،‬گەیشتنە (‪)%17‬و وا كورسیەكانيش‬ ‫كەم دەكاو هەریەكە چەند كورسیەك دەهێنێ‪.‬‬

‫سزاو دوا مۆڵەت لەالیەن میللەتەوە‬

‫جار وایە دەوترێ بۆچی ئەو هەموو‬ ‫تەركیزە لەسەر ئیسالمیەكانە كەچی لە‬ ‫حزبە گەندەڵەكانی دەسەاڵت پاكترن‪ ،‬هیچ‬ ‫جار نیشتمانیان نەفرۆشتووە‪ ،‬دەستیان‬ ‫نەبووە لەگەڵ داگیركەران‪ ،‬ناویان لە مەلەفی‬

‫کۆنگرەیەکی شكلی و‬ ‫ڕۆتینیەو تەنیا‬ ‫ژمارە حەوتی‬ ‫کۆنگرەى کردە‬ ‫ژمارە هەشت‬

‫ئەو دەوڵەت و ئەم دەوڵەت نەبووە‪...‬هتد‪،‬‬ ‫وەاڵمەكەی زۆر سادەیە میللەت رۆشنبیران‬ ‫بەپێی ئەو بەرنامەیەی هەڵتگرتووە قەپانت‬ ‫دەكا‪ ،‬بۆیە گلەیی لە حزب و خەڵكی وا‬ ‫ناگیرێ كە نایشارێتەوە كە هاتووە بۆخۆی‬ ‫نەك بۆ میللەت‪ ،‬هاتووە خۆی دەوڵەمەند بكاو‬ ‫كردوشیەتی‪ ،‬بۆیە چاو لەسەر ئێوە زیاترە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو بنچینەیە چەند سزاو هۆشیاریەك‬ ‫بە یەكگرتوو و الیەنە ئیسالمیەكان دراوە بەو‬ ‫شێوەیەی خوارەوە‪:‬‬ ‫دوو سەركردەی ئیسالمی پێكەوە بەناو‬ ‫جەماوەر دەڕۆن بەیەكیان دەڵێن پیاوی مەرد‬ ‫بێئەوەی بەوی تر بڵێن‪ ،‬ماناكەی زۆر ڕوونە كە‬ ‫لە هەڵوێستی ڕازی نین‪.‬‬ ‫گەورەترین سزای یەكگرتوو ئەوەیە‬ ‫بارەگاكانتان لەگەڵ بارەگای حزبی تری‬ ‫گەندەڵو فاسید بسوتێنن‪.‬‬ ‫جیاوازیەك‪ :‬لە ‪ 2006/12/6‬هێزەكانی‬ ‫پارتی لە چەندین ناوچەی بادینان بارەگاكانی‬ ‫يەكگرتوويان گرت و سوتانيان‪ ،‬ئەوە سزای‬ ‫میللەت نەبوو بۆیە یەكگرتوو زۆری پێزیاد‬ ‫كرد‪ ،‬كەچی دوای ‪ 11‬ساڵ میللەت ئەمجارە‬ ‫بارەگای دەسوتێنێ بزانە چەندە ئەوجارە‬ ‫كاریگەر بوو ‪%50‬ی كورسی كەمی كردو لە‬ ‫‪%65‬ی دەنگیشی لەدەستدا‪.‬‬

‫چارەسەر‬ ‫ڕاسپاردەو گەاڵڵەكان‬

‫یەكەم و دووەم و سێیەم ڕای باڵی ریفۆرمی‬ ‫ناو یەكگرتووە (كە بۆیان ناردووین) لەوە‬ ‫دەستپێدەكەین‪ ،‬زۆر بەكورتى كە ڕایان وایە‪:‬‬ ‫ئەم راسپاردانە پێش کۆنگرە نووسراون‪:‬‬ ‫‪-1‬درێژەدان بەم فۆڕمەی ئێستاو بەهەمان‬ ‫سەرکردایەتیەوە یەکگرتوو تووشی شکستی‬ ‫گەورەتر دەکات و ڕاگەیاندنی قۆناغ بەندییش‬ ‫بۆ وازهێنان لە سیاسەت و بەشدارینەکردن‬ ‫لە پرۆسەکانی ئایندەی هەڵبژاردندا بەتەواوی‬ ‫دەیانخاتە پەراوێزو گەنج و توانا گەورەکان‬ ‫بێئومێد دەکات‪ ،‬بۆیە ئەو بەرنامەیە ئەگەر‬ ‫تەکتیکە هەر خراپ و نەزۆکەو ئەگەر جددی‬ ‫و ستراتیژە ئەوە ڕاگەیاندنی مەرگی سیاسیە‬ ‫بۆ حیزبێکی بیست و شەش ساڵی‪ ،‬كات و‬ ‫ساتى گۆڕانكاریە مەزنەكەیە‪ ،‬لەو كۆنگرەیەدا‬ ‫دەرفەتێكی مەزنە خۆ ڕاست بكەنەوەو بوار بە‬ ‫عاقڵمەندانتان بدەن ڕەخنە لەو الیەنانە بگرێت‬ ‫بۆ چاكردنەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬ئەگەر ڕێگە نەدرێ بە نەوەیەكی‬ ‫نوێی سەركردایەتی ئەوا دووبارە یەكگرتوو‬ ‫ڕووبەڕووی چەند ئیشکالێکی سەخت‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫هەمان ناوو هەمان هەیکەلیەت‪.‬‬ ‫گرفتی نێوان بانگەوازو سیاسەت چارەسەر‬ ‫ناکات‪ ،‬وەک خۆی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫گرفتی دارایی حزب‪ ،‬سەرەڕای دۆخی خراپی‬ ‫دارایی یەکگرتوو کەچی هەیکەلێکی قەبەو زل‪،‬‬ ‫حزبێکی ‪ 5‬کورسی ‪ ٤3‬سەرکردایەتی بۆچیە‪.‬‬

‫یەکگرتوو لە سەدا پەنجای کورسیەکان و‬ ‫لەسەدا شەست و پێنجی دەنگەکانی کەمی‬ ‫کرد‪ ،‬هیچ هەنگاوێ نەنراوە بۆ چارەسەری‬ ‫کەمی دەنگەکان‪.‬‬ ‫بۆیە کۆنگرەیەکی شكلی و ڕۆتینیەو تەنها‬ ‫ژمارە حەوتی کۆنگرە دەکەینە ژمارە هەشت‪.‬‬ ‫‪-3‬دياردەى پۆست ويستى و ستايلى بۆ‬ ‫دەسەاڵتى بە ئاشكرا پێوە دياربوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئاستی جەماوەریشی زۆر كەم بوويەوە‪،‬‬ ‫حیزبایەتی بۆتە پرۆسەیەكی بازرگانی بۆ‬ ‫هەندێ لە سەركردە ئیسالمیەكان كەمتر دیدگاو‬ ‫پرۆژەیەكی سیاسیان ماوەو تەنانەت كەسانی‬ ‫ناسیاسیش بۆ پۆستە حكومی و كارگێڕیەكان‬ ‫هەڵدەبژێرن یان بۆ هەڵبژاردنەكان كاندیدیان‬ ‫دەكەن كە لەدوای تەواوبوونی خولەكانیان‬ ‫دووردەكەونەوە لە كاری پەروەردەیی یان‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫‪-٤‬ئەوە حزبی نەهزەی تونس بەجورئەتەوە‬ ‫كۆمەڵیك رێوشوێنی تازەیان گرتەبەر لە‬ ‫دوایین كۆنگرەی‪ ،‬ئێوەش بیكەن بەاڵم مەرج‬ ‫نیە وەك ئەوان بەجارێك لە ئایین دابڕێن‪،‬‬ ‫بەالی كەم وەك (د‪.‬محسن عبدالحمید) وتەنی‬ ‫پاشگری ئاینی لە خۆتان بكەنەوە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەبێ دوودڵی بێتە بەرەی گەل و‬ ‫چاكسازی لە دژی بەرەی گەندەڵكاران‪ ،‬ئەو‬ ‫دوو بەرەیە بەتەواوی لێكجیابوویتەوە ناكرێ‬ ‫سوود لە هەردووال وەرگری‪.‬‬ ‫‪-6‬زۆرجار لەهەندێ هەڕەشەی تاكتیكی‬ ‫حیزبی دەسەاڵت (وەك هەڕەشەی شەڕو‬ ‫دووئیدارە) یەكگرتوو توشی ترسی ڕاستەقینە‬ ‫بوو و دابەش بوو‪.‬‬ ‫‪-7‬ئەو جۆرە حیزبایەتیەی لە چوار ساڵی‬ ‫رابردووی یەكگرتوو‪ ،‬بەو شێوەیە حزبایەتی‬ ‫نەكرێت باشە‪ ،‬یان وەك سااڵنی حەفتاكان‬ ‫چۆن ئیخوانی عێراقی لەبەر هەیبەتی حزبی‬ ‫بەعس ریكخستنەكانیان ڕاگرت دەكرێ لە‬ ‫كوردستانیش ڕایگرێ‪ ،‬چونكە مقاوەمەی زوڵم‬ ‫بە هەموو كەس ناكرێ ئیمان و لەخۆبوردوویی‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫‪-8‬لە كوردستان دووچاری پارادۆكس بوون‪،‬‬ ‫لەالیەك دەڵێن كوردستانین‪ ،‬كەچی لە ڕێزی‬ ‫ئەندامەكانی كەسێكی تیانیە لە ئاینەكانی‬ ‫تری كوردستان‪ ،‬ئینجا لەناو ئیسالمیش‬ ‫تەنها یەك مەزهەب لەناو ئەو مەزهەبەش‬ ‫یەك تایفە‪ ،‬كەواتە ئەو جەماعەتە بتەوێ‬ ‫یان نا زۆر تایفین‪ ،‬ئەوەش سەرچاوەیەكی‬ ‫سەرەكی دروستبوونی قەیرانی عەقڵی‬ ‫موسڵمانە‪ ،‬بەتایبەتی موسڵمانی عەرەب كە‬ ‫سەرچاوەی ئەو قەیرانانە بووە‪ ،‬وا ئیستا‬ ‫هەست دەكرێ گەیشتۆتە ئیسالمی كوردیش‬ ‫ئەوەش بەدبەختی و قەیرانیكی زیاتری عەقڵی‬ ‫بۆ دروست دەبێ و زیانێكی زۆریش بە ئایین‬ ‫دەگەیەنێ‪ ،‬ئینجا كاریش دەكاتە سەر وەستانی‬ ‫شارستانی و تەكنیك و فەرهەنگ و تەواوی‬ ‫ژیان‪ ،‬لەوەش خراپتر دەكەونە ژێر كاریگەری‬ ‫عەقڵی عەرەبی پڕ لە قەیران‪ ،‬ناچار دەبن لە‬

‫توێژینەوەی ژمارە (‪)33‬‬

‫ڕێی عەقڵی عەرەبی بچنە نێو ئایین‪ ،‬بۆیە‬ ‫واچاكە پێداچوونەوەیەكی گشتی بە ژێرخانی‬ ‫فكری سیاسی یەكگرتوو بكەنەوە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئایین هی هەمووانە‪ ،‬بەاڵم فیقهـ دەكرێت‬ ‫نیشتیمانی بێت‪ ،‬ئێمە پێویستمان بە فیقهێكی‬ ‫نیشتیمانی كوردستانی هەیە (نەمانوتووە‬ ‫ئاینیكی كوردستانی)‪ ،‬كە فەتواو چاكسازی‬ ‫لە زانای خۆمان وەرگرین‪ ،‬نەك فتواو‬ ‫هەڵویست لە ناوەندە عەرەبیەكان بگوازنەوە‬ ‫بۆ ناوجەرگەی كوردستان‪.‬‬ ‫‪-10‬بە ڕوونتر بە جورئەتانەتر ڕووبەڕووی‬ ‫هەندێ خرافاتی فقهی ببنەوە لەبارەی كۆیلەو‬ ‫جاریەو پرسی ئافرەت و جیاوازی عەرەب‬ ‫و عەجەم كە زۆر دوورە لە دەقی ئاینی‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەش میژووی موسڵمانان و‬ ‫ئیسالم لێكجیابكەنەوەو بە بوێرانە ڕەخنە لە‬ ‫مێژووش بگرن لەو فەترانەی كە زۆر ناشرینە‪.‬‬ ‫‪-11‬كەواتە بۆ خۆالدان لە هەموو ئەو‬ ‫سلبیاتانە واباش بوو بزووتنەوە سیاسیەكانی‬ ‫هەناوی ڕابوون یەكسەر ناوی ئیسالمیان‬ ‫هەڵنەگرتبایە ناحەزانی خۆشیان بەخەبەر‬ ‫نەهێنایەتەوە‪ ،‬دەتوانرا ناوی نیشتمانی‬ ‫و چینایەتی و كۆمەاڵیەتی تری ئاسایی‬ ‫هەڵگرتبایە‪ ،‬بەاڵم لە ناوەڕۆك ئیسالمی بوایە‪،‬‬ ‫یان هەر (توجە االسالمی‪ -‬بەرەو ئیسالمی)‬ ‫بوونایە‪ ،‬بۆ ئەوەی شكستی ئەزموونەكە نەبتە‬ ‫شكستی ئیسالم لەپێش چاوی عەوام‪ ،‬وە‬ ‫ئەگەر هەر ناوی ئیسالمیش هەڵگرێ دەبوایە‬ ‫لە قۆناغی یەكەم لەڕێی سەندیكاكان و دەزگا‬ ‫مەدەنیەكان و جموجۆڵە میللیەكان بهاتبایە‬ ‫مەیدان‪.‬‬ ‫‪-12‬زیاتر بەالی دۆزە نیشتمانیەكان وەرن‪،‬‬ ‫ئێوە بەشداری شۆڕش و مەینەتیەكانی‬ ‫كوردستانتان نەكردووە‪ ،‬لەهەمان كات نە‬ ‫مەلەفداریتان هەبووە نە سوپای هیچ الیەكی‬ ‫دوژمنیشتان نەهێناوەتە كوردستان‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە‪:‬‬

‫لە كوردستان دووچاری‬ ‫پارادۆكس بوون‬ ‫لەالیەك دەڵێن‬ ‫كوردستانین كەچی‬ ‫لەڕیزەکانی كەسێكی تیانیە‬ ‫لە ئاینەكانی تری كوردستان‬

‫‪-‬‬

‫سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫أ ‪ -‬زیاتر خۆتان رزگار بكەن لە پرۆژەی‬ ‫عروبی بە ئاشكراتر بڵێن قەزیەی كورد لە‬ ‫قەزیەی فەلەستینیش پیرۆزترە‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬لە ملمالنێی عەرەب و عەجەمی ئێستا‬ ‫بێالیەن بن‪.‬‬ ‫ج ‪-‬لە ملمالنێی سوننەو شیعە بەپێی‬ ‫بنەماكانی ئاسایشی نەتەوەیی كوردستان‬ ‫هەڵویست وەرگرن‪ ،‬چونكە ئەو ملمالنێیە‬ ‫ئەسڵی ئاینی نیە زیاتر سیاسیە‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫(بەتایبەتی لە ئێستا) سوننایەتی لە‬ ‫بەرژەوەندی عەرەبەو شیعایەتیش لە‬ ‫بەرژەوەندی ئێران‪.‬‬ ‫د‪-‬هەوڵی لێكجیاكردنەوەی كەلتوورو‬ ‫نەریتی عەرەبی لەگەڵ كەلتوورو نەریتی ئاینی‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫هـ ‪ -‬پرۆژەی ئیخوانیش زیاتر پرۆژەیەكی‬ ‫عروبیە (ڕەنگە هەقی خۆشیان بێت) وەك‬ ‫خۆیان بە ئاشكرا دركاندوویانە لە كۆنگرەی‬ ‫شەشەمی ئیخوان پێناسی بە (جماعة عربیة)‬ ‫كردووە‪ ،‬لە (رسالة مؤتمر الخامس) وا هاتووە‪:‬‬ ‫(أحب هنا أن ننوه إلی أن اإلخوان المسلمین‬ ‫یعتبرون العروبة‪ ..‬ومن هنا كانت وحدة العرب‬ ‫أمرا البد منه إلعادە اإلسالم وإقامة دولته‬ ‫وإعزاز سلطانه‪ ،‬ومن هنا وجب علی كل مسلم‬ ‫أن یعمل إلحیاء الوحدة العربیة وتأییدها‬ ‫ومناصرتها‪ )...،‬بۆیەش لە (باڵوكراوەیەكی‬ ‫ئیخوانی عێراق ژ‪ )3:‬دروستبوونی دەوڵەتێكی‬ ‫كوردی بە (حرامی شەرعی) وەسف كراوە‪،‬‬ ‫كەچی لە باڵوكراوەی ‪/28‬ئایار‪ 196٤/‬لەبارەی‬ ‫(میثاق الوحدة العربیة) بەتایبەتی وەحدەی‬ ‫عێراقی و میسری ئەوسا بەتوندی الیەنگری‬ ‫كراوە‪ ،‬لە عێراقیش هەر لەو دواییە (تاریق‬ ‫هاشمی) كە سەرۆكی ئیخوان بوو محامی‬ ‫گرتبوو دژی گەڕانەوەی كەركوك بۆ سەر‬ ‫كوردستان بەپێی ڕێنماییەكی توندی ئیخوانی‪،‬‬ ‫كەچی لەوالیەش دەبینین لە بڕیاڕی ژ‪12:‬ی‬ ‫كۆنگرەی شەشی (اللجنة المركزیة العلیا‬ ‫لجماعة االخوان المسلمین ‪ -‬كە ‪22‬بڕیاڕی‬ ‫لێدەرچوو) داوای گەڕانەوەی ئەسكەندەروونەی‬ ‫توركیا بۆ عەرەب دەكەنەوە‪.‬‬ ‫‪-13‬واچاكە دەستگۆڕی دەسەاڵت بكەن‬ ‫مادام خۆتان دانتان بە شكست هێنا بیدەنە‬ ‫دەست خەڵكانێكی تازە‪.‬‬ ‫دەزگای “ستاندەر” توێژینەوەی لەسەر‬ ‫زۆربهی حزبە كوردستانیەكان كردووە‪،‬‬ ‫جارجاریش بەبۆنەی دامەزراندنیان یان لە‬ ‫ڕووداوێكی تر دووبارە هەڵسەنگاندنی بۆ‬ ‫كردوون‪ ،‬لەهەردوو باردا خاڵی الوازو بەهێزی بۆ‬ ‫ڕوونكردوونەتەوە‪ ،‬دوا توێژینەوەمان كۆنگرەی‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ك) بوو‪ ،‬ئەو كورتە توێژینەوەیەی‬ ‫لەبەردەستتانە لەبارەی كۆنگرەی (‪)8‬ى‬ ‫(یەكگرتووى ئيسالمى كوردستان)ە”‪.‬‬ ‫‪Skurd.net‬‬ ‫‪info@skurd.net‬‬

‫توێژینەوەی ژمارە (‪)33‬‬

‫‪-‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2020/1/7‬‬

‫ئەزموونی شیوعیەت سەرەڕای ئەو تواناو‬ ‫تەكنەلۆجیا بەهێزەی سۆڤیەت بۆ پشتیوانی‬ ‫كەچی شكستی هێنا‪ ،‬دیسان دەبێتەوە‬ ‫(تضحیة الجزء من اجل الكل)‪ ،‬ئینجا ئەو‬ ‫ناوەندەی بڕیار لەهەر شوێنێك بێت ئەوا‬ ‫بەپێی ئاسەوارو ڕەوتی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫دەروونی ئەو شوێنە دەروازەكانی عەقڵ و بڕیارو‬ ‫هەڵوێستی لێ دروست دەبێت جیاوازە لەگەڵ‬ ‫ئێرە‪ ،‬دەبێتە هۆی بوونی لق بە پاشكۆی ئەسڵ‬ ‫و كۆمەڵێك سەرەنجامی ترسناكی لێ دێتەدی‬ ‫و دووچاری دۆگماتیزمی و بێ هەڵوێستی و‬ ‫بڕیاری نالۆژیكی دەبێ‪.‬‬ ‫‪-4‬وا پیشاندرا كە ئەوان بەشێكن لە‬ ‫(برایانی جیهان) و بەو شێوەیە سەلبیاتی‬ ‫ئەو سەدەیەى تەمەنی ئیخوان ڕووبەڕوویان‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی بەرامبەر دۆزی كورد ‪-‬‬ ‫كە هەڵویستەكانیان لەچاو گەورەیی ئیسالم‬ ‫ئەوەندە جێی شانازی نیە‪ ،‬پرسیارەكە ئەوەیە‪:‬‬ ‫بۆچی بەشداری مەینەتی كورد نەكراو بەشداری‬ ‫شۆڕشی كورد نەبوون؟ یان هەڵوێستێك‬ ‫بەیانێك؟ تا ئەم ساتەش هەروا سەلبیە‪.‬‬

‫‪ -5‬الوازى هەڵوێستى نيشتمانى‪:‬‬

‫أ‪ -‬لەبارەی كێشەی كورد‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بەشداری شۆڕشەكانی كوردی نەكردووە‬ ‫كەمتریش بە ڕاگەیاندن و جموجۆڵی سیاسیش‬ ‫نەبینراوە پاڵپشتی ئەو كێشە ڕەوایە بكا‪...‬‬ ‫لەكاتێكدا پێویست بوو خۆی بكاتە خاوەنی‬ ‫ئەو كێشەیە‪ ..،‬ئەو كێشەیەی بە ناوەڕۆكەوە‬ ‫بكردبایە بەشێك لە كێشەی ئیسالمی‪ ،‬هەروەك‬ ‫كێشەی فەلەستین و كشمیرو خوارووی لوبنان و‬ ‫چیچان و بۆسنەو كۆسۆفۆ‪ ،‬بەشداری نەكردنی‬ ‫یەكگرتوو لە شۆڕشی شاخی بزوتنەوەی‬ ‫كوردایەتی‪ ،‬يان جاروايە خەڵكیشیان سارد‬ ‫كردۆتەوە لەو شۆڕشانە‪ ،‬ڕێك تێكدەكاتەوە‬ ‫لەگەڵ بێ هەڵوێستی بەشێك لە ئیسالمیەكانی‬ ‫جیهان بەرامبەر بە كێشەی كورد‪ ،‬لەبەر هەمان‬ ‫هۆ وای لێ كردووە ئەزموونەكانی ئیسالمی‬ ‫ئێران و عێراقی نوێو بزوتنەوە جیهادیەكان‬ ‫و سەروەری بزوتنەوەی ئیسالمی لەنێو‬ ‫جواڵنەوەی كوردایەتی بە موڵكی خۆی نەزانی‪،‬‬ ‫ئیتر لەالیەن فكرو دام و دەزگاكانی عەلمانی‬ ‫بەسانایی یەكگرتوو بە قەوارەیەكی نامۆو بێ‬ ‫كەس و ناڕەسەنی لە قەڵەم بدەن‪ ،‬مادام لە‬ ‫مێژوو و واقع بەو شێوەیە خۆی دابڕنێ‪ ،‬خۆی‬ ‫لە مێژووی كوردستان و سەركردە ئاینیەكانی‬ ‫ئاوێر بكا‪ .‬ئەوەندەی باسی سەركردە‬ ‫ئاینیەكانی عەرەب دێت هی كورد نایەت‪ ،‬ئەوە‬ ‫تازەیەو ئیجابیە كە باڵی ڕیفۆرم (بۆ كۆنگرەی‬ ‫‪ )8‬دەڵێت وادەكەم یەكگرتوو بخەمەوە سەر‬ ‫رێڕەوی شیخ سعیدو شیخ عبدالسالم و شیخ‬ ‫محمود‪.‬‬ ‫ب‪ -‬لەكاتێكدا دەبینین (زیاد ابو غنیمە)‬ ‫پەرلەمانتارو سەركردەیەكی (برایانە) لە ئوردن‬ ‫دەڵێ (من قەیتانی پێاڵوی جیهادی فەلەستینی‬ ‫و حەماسم‪ ،‬بۆ من شەرەفە‪ -‬گفتوگۆی لەگەڵ‬ ‫كەناڵی جەزیرە)‪ ،‬د‪ .‬توفیق شناوی‪ -‬عضو‬ ‫هیئة المؤسسة) ئیخوان دەڵێت‪ :‬ئێمە لەپێناو‬ ‫فەلەستین دروست بووین و دۆست و دوژمنمان‬ ‫لە جەمسەرەكانی جیهانی لەسەر بنچینەی‬ ‫دۆست و دوژمنایەتی عەرەبە‪.‬‬ ‫جا پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئەگەر ئەوانە‬ ‫لەپێناو فەلەستین دروست بوون ئەی لە‬ ‫كوردستان دەبێت لەپێناوی چی دروست ببن؟‬ ‫و كوا بەرهەمی ‪ 70‬ساڵ؟ كواو كوا‪ ،...‬پرسیارە‬ ‫سادەكە ئەوەیە ئەگەر بەرژەوەندیەكی نەتەوەیی‬ ‫كوردی و عەرەبی تێك گیرا (وە تێكیش‬ ‫گیراوە) ئایا (یەكگرتوو) بەپێی (توجیە‬ ‫مركزی) نابێتە بەشێك لە دژە بەرژەوەندی؟‬ ‫بەالیەنی كەمەوە نابێتە بێالیەن‪ ،‬دەبێ لەو‬ ‫ڕووەوە ستایشێكی هەڵوێستی یەكگرتوو بكەین‬ ‫لە پرسی دەوڵەتی كوردستانی و ڕیفراندۆمەكە‬ ‫گوێیان بەو تەوەجوهەی ئیخوان نەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆیان نەكردە خاوەنی‪.‬‬ ‫ج ‪ -‬لە پرۆژەی ئیخوان المسلمین ‪2004‬ز‪.‬‬ ‫بۆ چاكسازی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەو پرۆژەیە‬

‫ئەندام و الیەنگرو‬ ‫مونتەسیبی یەكگرتوو‬ ‫بەپێچەوانەی حزبە‬ ‫دەسەاڵتدارەكان كەمتر‬ ‫لە گەندەڵی و‬ ‫خۆویستی ئااڵون‬

‫باسی كوردی هەر تێدا نیە وەك ئەوەی ئەو‬ ‫كێشەیە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست نەبێت‪ ،‬لە‬ ‫بەشی (في مجال اإلصالح السیاسي) لە‬ ‫ماددەی (‪ )11‬باسی لە قیبتیەكان كردووە بە‬ ‫(هم شركاء الوطن والمصیر)‪ ،‬بەاڵم نەهاتووە‬ ‫باسی میللەتانی تەواوی ناوچەكە بكا‪.‬‬ ‫‪ .7‬مەركەزی و پاشكۆیایەتی ئەو جۆرە‬ ‫(پاشكۆییە) لەژێر ڕۆشنایی (عەولەمە) پینە‬ ‫ناكرێت‪ ،‬چونكە جاران ئەندامانی هەر حزبێكی‬ ‫سیاسی دەینواڕیە جیهان لەڕێگەی عەقڵی چەند‬ ‫مونەزیرێكی ئەو حیزبە‪ ،‬دەیانتوانی هەندێ كەم‬ ‫و زیاد بۆ رووداوەكان بكەن پێشانی ئەندامانی‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ هەر ئەندامێك ڕاستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ هەموو جیهان تەفاعول دەكات و‬ ‫كونترۆڵ ناكرێت بە چەواشەیی‪.‬‬

‫خاڵە الوازە نوێیەكانى‪:‬‬

‫دووبارەی دەكەینەوە كە الیەنی‬ ‫ئیجابیشی هەبووە‪ ،‬لە هەموی ئیجابیتر ئەو‬ ‫دانپیانانەی سەركردایەتی لەدوای هەڵبژاردن‬ ‫وتیان شكستمان هێنا‪ ،‬ئینجا بەراوردیش‬ ‫ناكرێت بە حزبە گەندەڵكارەكان‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫هەڵسەنگاندنی ڕەخنەگرانەیە بۆ ئەوەی پێش‬ ‫شكست بەخۆ كەون‪.‬‬

‫یەكەم لەسەر ئاستی كوردستان‪:‬‬

‫دوو خاڵی یەكەم الى باڵى ڕیفۆرم (كە بۆ‬ ‫ئێمەیان ناردووە)‬ ‫‪-1‬سەرکردایەتیەکەی “کەسی یەکەم”‬ ‫توانای ئیدارەی توانا مرۆییەکەی الوازبووە‪..‬‬ ‫هەمیشە الیەنی دینی و دەعەوی زاڵبووە بەسەر‬ ‫الیەنی سیاسیدا‪ ،‬چونکە سەرکردایەتیەکەی‬ ‫بەتەمای گەیشتن بە دەسەاڵت یان ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫جددی نەبووە‪.‬‬ ‫‪-2‬یەكگرتوو پەیکەرێکی گەورەو گران و‬ ‫ئاڵۆزە‪ ،‬نە لەڕووی داراییەوە فریاکەوتوون نە‬ ‫لەڕووی پسپۆڕییەوە توانیان حیزبی سیاسی‬ ‫بن‪ ،‬یان رێکخراوەی مەدەنی یان دەعەوی‪ ..‬ئەو‬ ‫ناسنامەیە هەروا بزرە‪.‬‬ ‫‪-3‬لە هاوپەیمانیەتی لەگەڵ هەر الیەك لە‬ ‫نیوەڕێ یەكتریان بەجێ دەهێشت‪ ،‬تا وایلێهات‬ ‫سەرۆكی الیەنێكی ئیسالمی بە ئاشكرا بڵێت‬ ‫برای نیوەڕێ‪ ،‬تەنانەت لە كۆتاییدا (مەسعود‬ ‫بارزانی)ش ئەوەی نەشاردەوە (لەبارەی‬ ‫ریفراندۆم)و وتی‪“ :‬هەندێ الیەن لەگەڵ خۆمان‬ ‫بوون دوای تەنگاوی بەجێیان هێشتین و‬ ‫دەیانەوێ بەتەنها بەملە منی دابێنن”‪.‬‬ ‫‪-4‬زەقترین نمونە ئەو دابەشیە پێنج‬ ‫بە پێنجەی ناو پەرلەمان واڕووچوویتە ناو‬ ‫ئەدەبیاتی میللەت تا ‪ 30‬ساڵی تر كاریگەری‬ ‫لەسەر هەڵبژاردن دەمێنێ‪.‬‬ ‫‪-5‬لەسەر ناڕەوایی (باطل) لەگەڵ‬ ‫گەندەڵچیان ڕێكدەكەوتن لەسەر هەق‬ ‫نەیاندەتوانی لەگەڵ ئیسالمی و هێزە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكان ڕێكبكەون‪.‬‬ ‫‪-6‬ماوەیەك گەیشتبووە دۆخێك لەجیاتی‬ ‫حیزبی دەسەاڵت كەوتە شەڕ لەگەڵ میللەتی‬ ‫هەژارو نەداران و ڕۆشنبیرو نووسەر‪ ،‬تا‬ ‫ئەو ڕادەی خەڵكی هەڵسان بە سوتاندنی‬ ‫بارەگاكانی یەكگرتوو‪.‬‬ ‫‪-7‬لە سەرەوە تۆمارمان كرد كە دانیان‬ ‫پێهێنا كە شكستیان هێناو بە بەیانێك‬ ‫گوزارشتیان كرد‪ ،‬بەاڵم‪:‬‬ ‫أ ‪-‬ئەمیندار سوێندی خوارد بەوەی (برب‬ ‫الكعبة فزنا)‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬دوای شكست ئینجا دانیان پیا هێنا‪.‬‬ ‫ت ‪-‬كاریان بەو شكستە نەكردووە تا ئەم‬ ‫ساتەش هەمان تیم سوورن لەسەر مانەوەی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫نمونەیەكی زۆر سەرنجڕاكێش‪ :‬لەكاتی‬ ‫ڕێگرتن لە سەرۆكی پەرلەمان و وەستاندنی‬

‫یان ئاشكرا بۆ گرتنە دەستی جڵەوی دەسەاڵتی‬ ‫حزب بە پەراوێزخستنی باڵەكەی تر‪.‬‬

‫لەهاوپەیمانیەتی‬ ‫لەگەڵ هەر الیەك‬ ‫لە نیوەڕێ یەكتریان‬ ‫بەجێ دەهێشت‪ ،‬تا وایلێهات‬ ‫سەرۆكی الیەنێكی ئیسالمی‬ ‫بەئاشكرا بڵێت‬ ‫برای نیوە ڕێ‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەرپرس و سەركردەكانی‬ ‫یەكگرتوو ‪ 48‬جار باسی ئەوەیان كرد كە‬ ‫(سەرۆكی پەرلەمان خەتای خۆی بوو‬ ‫بەگوێی ئامۆژگاریەكانی نوێنەری ئەمریكای‬ ‫نەكرد)‪ ،‬كەچی بەهەمان شێوە سەرۆكی‬ ‫هەرێم بەگوێی هەموو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‬ ‫نەكرد لە ریفراندۆم ئەو هەموو زیانە گەورەیەی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬بەاڵم یەك بەرپرسی یەكگرتوو‬ ‫باسێكی ئەویشیان نەکرد‪.‬‬ ‫‪ - 8‬جیاوازیەكی زۆر لەنێوان چینی‬ ‫سەركردایەتی و جەماوەری یەكگرتوو دروست‬ ‫بووە لە ژیانی خۆیان و ماڵ و منداڵیان و‬ ‫بۆچوون و عەقڵیەت و پەیوەندی و هەڵویست‪..‬‬ ‫نمونەیەكی داتایی‪ :‬سەركردایەتی یەكگرتوو‬ ‫(نەك جەماوەرەكەی) ئەو هەڵویستەی‬ ‫وەرگرتبوو هاریكاری فاسدینی كوردستانی كرد‬ ‫لە دەسەاڵت (لەسەر ئەساسی تعاون علی البر‬ ‫ نەبوو)‪ ،‬باشترین بەڵگەش ئەو سەركردانەی‬‫الیەنگری ئەو هەڵوێستە بووبن دەنگیان‬ ‫كەم دەهێنا لەناو یەكگرتوو‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫لەبەرئەوەی ئەبوبەکر هەڵەدنی خاوەن‬ ‫هەڵویست بوو دژ بەو فاسدینانە بۆیە دەنگی‬ ‫یەكەمی (‪ 846‬دەنگ) لەنێو ‪ 35‬سەركردە‬ ‫لە كۆنگرەی ‪ 7‬هێنا‪ ،‬ئەوەش گوزارشت‬ ‫لەوە دەكا كە ئیرادەو هەڵوێستی جەماوەری‬ ‫یەكگرتوو وەك هەڵویستی ئەبوبەکر هەڵەدنی و‬ ‫هاوڕێیەكانیەتی نەك سەركردایەتیەكەی‪ ،‬كەچی‬ ‫زۆر جار ئەو سەركردایەتیە ڕوونكردنەوەی دەدا‬ ‫گوایە ئەو هەڵوێستانەی ناوبراو گوزارشت لە‬ ‫ڕای یەكگرتوو ناكا!!‬ ‫‪ -9‬لە ڕووداوەكانی كوردستانی رۆژئاڤاو‬ ‫داگیركردنی بەشێك لە خاكی هەرێم لەالیەن‬ ‫سوپای توركیا دووبارە قەیرانی ناسنامەی‬ ‫یەكگرتوو هاتەوە گۆڕێ‪ ،‬كە زیاتر لە بڕگەی‬ ‫خوارەوە باسی دەكەین‪.‬‬ ‫‪-10‬قۆرخكردنی دەسەاڵت‪ :‬زۆربەی حزبە‬ ‫ئیسالمیەكانی هەرێم قۆرخكراوە لەالیەن چەند‬ ‫كەسێكی پیرۆزكراو و بەڕێوەبردنی حزب‬ ‫بەشێوەیەكی مەركەزی و دوور لە راوێژو شورا‪.‬‬ ‫هەندێك لەو سەركردانە لە دامەزراندنیەوە تا‬ ‫ئێستا سەرۆكایەتی حزبەكە دەكەن‪ .‬بەڵكو‬ ‫لە هەندێكیان سەرۆكایەتیەكەی قۆرخكراوە‬ ‫بۆ بنەماڵەیەكی دیاریكراو‪ ،‬لەو دۆخانە پێی‬ ‫دەوترێ (گۆڕانكاری كلیل دراوە)‪.‬‬ ‫‪-11‬ملمالنێی نەوەكان‪ :‬لەناو حزبە‬ ‫ئیسالمیەكان ملمالنێیەكی توند هەیە لەنێوان‬ ‫باڵی نەوەی كۆنی شاخ و رێكخستنی نهێنی‬ ‫شارو نەوەیەكی نوێی كراوەو چەكدار بە زانست‬ ‫و شێوازی سەردەم‪ .‬جیاوازی لە دونیابینیان‬ ‫و پاشانیش جیاوازی پرۆژە سیاسیەكان‬ ‫هەردووكیانی كردۆتە ناو ملمالنێیەكی شارەوە‬

‫دووەم لەسەر ئاستی عەرەبی‪:‬‬

‫وەكو لەسەرەوە باسكرا هەر سەلبیاتێكی‬ ‫ئیخوان بە نەرێنی بۆ یەكگرتوو دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫مادام واباوە كە ئەوان بەشێكن لەوان‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵویستانەی لەخوارەوە باس دەكریت نوێن‪،‬‬ ‫واچاوەڕوان بوو كۆتاییان هاتبێ‪ ،‬كەچی‬ ‫هەر دووبارە دەبێتەوە‪ ،‬بۆیە بوار لەبەردەم‬ ‫یەكگرتوو نەما لەیەك كاتدا لەگەڵ ئەو ڕەوتە‬ ‫بێت و لە كوردستانیش گەشە بكا‪ ،‬هەندێ‬ ‫هەڵویست بەخێرایی و بەكورتی وەردەگرین‪:‬‬ ‫‪ -1‬بەشی هەرەزۆری زانایان و بانگخوازو‬ ‫كەسایەتیە ئیسالمیەكانی عەرەب بەهۆی‬ ‫ئینتمای عروبیان بەردەوامن لە الیەنگری‬ ‫كێشەی فەلەستین‪ ،‬الیەنگری كێشە‬ ‫عەرەبیەكان‪ ،‬شەرعیەتی هەبێ یان نەبێ‪،‬‬ ‫الیەنگری دروست بوون و پاراستنی دەوڵەتی‬ ‫عەرەبین‪ ،‬الیەنگری پاراستنی یەكێتی خاكی‬ ‫عێراق‪ ...‬كەچی ئەو سنورانەش ئیمپریالیزم‬ ‫دروستی كردووە‪ ،‬ئەوانە بەدوو تەرازوو (بانێك‬ ‫و دووهەوا) لەبارەی دۆزی كورد دەدوێن‪ ،‬كاتێ‬ ‫دێنە سەر پارچەپارچەبوونی واڵتی عەرەبی‬ ‫دەڵێن ئەو سنورانە ئیمپریالیزم و زایۆنیزم‬ ‫دروستی كردووە دەبێ الیبەرێ‪ ،‬كاتێ دێنە‬ ‫سەر كێشەی كورد دەڵێن نابێ یەكێتی خاكی‬ ‫عێراق تێكبدرێ‪ ،‬واتە سنورەكە بپارێزرێ‪!...‬‬ ‫لە تازەترین كتێبێكی (طه جابر علوان –‬ ‫العراق الحدیث بین الثوابت والمتغیرات) یەكەم‬ ‫سابتی (الثابت رقم ‪ :1‬عربیة العراق) تیایدا‬ ‫واهاتووە‪ :‬ستبقی القران واللسان العربیة اهل‬ ‫ذلك اللسان متالزمة حتی یوم الدین ص‪)12‬‬ ‫مەبەستی ئەهلەكە عێراقە‪ ،‬سابتی دووەم‬ ‫(الثابت رقم ‪ :2‬وحدة العراق فرع عن عربیتە)‬ ‫ئەو وەحدەیەی ئەو باسی دەكا (تشمل منطقة‬ ‫الجبلیة الشمالیة ص‪)13‬‬ ‫‪-2‬لە هەمووی سەرنجڕاکێشتر بابەتی زۆری‬ ‫سایت و پێگەكانی ئیخوان دژ بە كوردە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی گوایە (پەیوەندی كوردو ئیسرائیل‬ ‫ یان لەگەڵ ئەمریكا) تویژینەوەیەكی دوورو‬‫درێژیان بەناوی‪ :‬لماذا اسرائيل تدعم انفصال‬ ‫الكورد؟ ئەوە لەكاتێكدایە عەرەب چەندە‬ ‫پەیوەندی ئاشكرایان لەگەڵ ئیسرائیل و‬ ‫ئەمریكا لە ئێستادا بەئاشكرایە‪ ،‬بەدەیان‬ ‫نوێنەری عەرەبی لە كنیستی ئیسرائیلی‬ ‫ئەندامەو وەزیریان لە حكومەتی ئیسرائیلی‬ ‫هەبووە‪ ،‬هەتا لە سوپای ئیسرائیلیش بەشدارن‪،‬‬ ‫جێی سەرنجتر (حركەی ئیسالمی فەلەستین بە‬ ‫سەرۆكایەتی – رائد سەاڵح)یش بەشداربوو لە‬

‫جیاوازیەكی زۆر لەنێوان‬ ‫چینی سەركردایەتی و‬ ‫جەماوەری یەكگرتوو‬ ‫دروستبووە لە ژیانی‬ ‫خۆیان و ماڵ و منداڵیان‬

‫كنیست‪ ،‬لەگەڵ زۆر زانیاری تر‪.‬‬ ‫‪-3‬خەتی ئیخوانی عێراقی پێیان وابووە‬ ‫بانگەشەی دەوڵەتی كوردی نەفامیە‪،‬‬ ‫جواڵنەوەی كورد دەمارگیریەو چونكە‬ ‫بانگەشەی ناسیونالیزمیە‪ ،‬جیاوازی خوازیە‬ ‫لە عێراق‪ ،‬لە باڵوكراوەی ژ‪ 3:‬و‪12‬ی سااڵنی‬ ‫‪ 1965-1963‬ڕاشكاوانەتر بە (حرامی شەرعی)‬ ‫وەسف كراوەو دەڵێن دروستبوونی دەوڵەتی‬ ‫كوردی دەوڵەتی نەفامی و جیابوونەوەیە لە‬ ‫ئومەو جیابوونەوە لە عێراق حرامە‪ ،‬داوای‬ ‫لە ئیخوانی كوردو عەرەب كردووە یارمەتی‬ ‫نەدەن‪ ،‬ناوی شۆڕشی كورد لە باشترین دۆخ‬ ‫بە (مسلحین االكراد) ناوزەد دەكەن‪ ،‬وادیارە‬ ‫ئاگادار نین كە‪:‬‬ ‫لە بنەچەدا فتوا هەیە دژی دروستكردنی‬ ‫دەوڵەتی عیراقی‪.‬‬ ‫لە بڕگەی (هـ) مادە(‪)2‬ی ( النظام العام‬ ‫لإلخوان‪ ..‬وتأیید الوحدة العربیة تأییدا كامال‪.‬‬ ‫لەوەش خراپتر لە باڵوكراوەی ‪/28‬‬ ‫ئایار‪ 1964/‬لەبارەی (میثاق الوحدة العربیة)‬ ‫بەتایبەتی وەحدەی عێراقی و میسری ئەوسا‬ ‫بەتوندی الیەنگیری كراوە‪.‬‬ ‫لە بڕیاری ژ‪12:‬ی كۆنگرەی شەشی (اللجنة‬ ‫المركزیة العلیا لجماعة االخوان المسلمین ‪-‬‬ ‫كە ‪ 22‬بڕیاڕی لێدەرچوو) داوای گەڕانەوەی‬ ‫ئەسكەندەروونەی توركیا بۆ عرب دەكەنەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو فتواو هەڵوێستەیان وەرنەگرت‬ ‫كە سودان لە ‪ 1952/2/22‬لە میسر جیابۆوە‪،..‬‬ ‫ئەگەر هاواڵتی بوونی ئیسالمی بۆ عێراق چارەی‬ ‫كێشەی كوردو عەرەب دەكات بۆ ئەوە چارەی‬ ‫عەرەب و تورك لە توركیا ناكات‪ ،‬بۆ میسرو‬ ‫سودان نەبوو‪..‬‬ ‫‪-4‬دەبوایە هەڵوێستی بزوتنەوە ئیسالمیەكان‬ ‫ئەوەندە بەهێز بوایە كورد پێویستی بەوە‬ ‫نەبوایە ڕوو لە ئەوروپا و جیهانی تر بكات‪. ..‬چ‬ ‫لەوە تاڵتر هەیە كە لە بەڵگەنامەی ئەمریكی‬ ‫(دۆسیەی پەیوەندی دەرەوە ج ‪ E41969‬ـ‬ ‫‪ 1972/7/5‬دەڵێت یەكەم جار كریسمیس دانی‬ ‫بە ئۆتۆنۆمی بۆ كورد هێنا كەچی نمونەیەكی‬ ‫وا لەنێو دەزگایەكی ئیسالمی سەردەم‬ ‫نادۆزیەوە)‪ ،‬تا ئەم ساتەش لەنێو ئەدەبیاتی‬ ‫بزوتنەوە ئیسالمیە عەرەبەكان كەمتر باس لە‬ ‫شێخ سعیدو شێخ محمودو قازی و مال مستەفا‬ ‫دەكرێ‪ ،‬كەمتر باس لەو چاكەیەی بارزانی‬ ‫دەكرێ كە لە گەرمەی جەنگی حوزەیرانی‬ ‫‪ 1967‬شەڕی نێوان عەرەب و ئیسرائیل‪...‬‬ ‫شەڕی یەك الیەنە راگرت بۆ ئەوەی سوپای‬ ‫عێراق بچێت رۆڵی خۆی لەو جەنگە ببینێ‪،‬‬ ‫یان وەكو زاناو سەركردەیەكی ئاینی یەكەم‬ ‫سەركردەی شۆڕش بوو بانگەشەی پیادەكردنی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی بكات‪.‬‬ ‫‪-5‬لەبارەی ئەو ڕێسایەی حسن بەنا كە‬ ‫وتویەتی (لە هەر نیشتمانێك بوترێ الاله‬ ‫االالله ئەوە نیشتمانی ئێمەیە‪ )،...‬لێرەدا بەپێی‬ ‫ئەو هەڵویستانە مانای وایە كوردستان (الاله‬ ‫االالله)ی تیا ناوترێ‪.‬‬

‫كەواتە دەتوانین بڵێین ئیسالمیەكان‬ ‫لە كوردستان شكستیان هێنا‬ ‫(فاشیلن)؟‬

‫ڕەنگە وەاڵمی ئاسان نەبێت چونكە لەم‬ ‫سەردەمەدا تاكە مەدرەسەیەكن بێ فاكتەری‬ ‫دەرەكی لە هەناوی جەماوەر بخولقێن‪ ،‬خۆی‬ ‫دەتوانێ ئۆتۆماتیكیانە چاكساز بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی ئەو بارودۆخەی تێیدایە زۆر زەحمەتە‬ ‫نەفیكردنی ئەو پرسیارەش‪ ،‬چونكە هەر دام‬ ‫و دەزگاو كۆمپانیاو بزوتنەوەیەك ئەگەر لەو‬ ‫دۆخانەی خوارەوە بوو بە (فاشیل) پۆلین‬ ‫دەكرێ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئەگەر كات لە قازانجی نەبێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬لە هیچ معادەلەیەكی كارای ناوەكی و‬ ‫هەرێمایەتی جیهانی نەبێ بەڕاستەوخۆ یان‬ ‫ناڕاستەوخۆ‪.‬‬ ‫‪ -3‬لە دۆخە جیاجیاكاندا گۆڕانت پێ‬ ‫نەكرێ‪.‬‬ ‫‪ -4‬هەموو دۆخ و ئەزموونەكانت شكستی‬ ‫هێنابێ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئەگەری دەربازت لە ئاسۆ دیارنەبێ‪،‬‬ ‫ئیمكانیەتی گەشەو گۆڕانی پەكی كەوتبێت‪.‬‬ ‫‪ -6‬بەدیل نەبێ بۆ دۆخە خراپەكانی‬ ‫بەرامبەریشت‪.‬‬ ‫‪ -7‬زۆربەی ئەوانەی دەچنە نێو‬ ‫حكومەت بە نوێنەرایەتی الیەنە ئیسالمیەكان‬ ‫لەو تاقیكردنەوەیە دەرنەچوون‪ ،‬وەك‬ ‫گەندەڵچیەكانی تری حزبە عەلمانیەكان‬ ‫كەوتونەتە ژێر كاریگەری پارەو كۆشك و تەالرو‬ ‫ژنهێنانی ترو مۆنیكاو‪..‬‬ ‫‪-8‬ڕێسایەك هەیە لە كارگێڕی بااڵ‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە ئەگەر دەزگایەك الدەی و كاریگەریەكی‬ ‫وای نەبێ لەدوای الدانی ئەوا مانای بێ سوودە‪،‬‬ ‫لەو كاتە ‪ 2009‬ئەو الیەنە ئیسالمیانە لە‬ ‫گۆڕەپان البدەی دەبینین كاریگەریەكی وای‬ ‫لەدوای خۆی بەجێناهێڵێ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫توێژینەوەی ژمارە (‪)33‬‬

‫‪-‬‬

‫‪2020/1/7‬‬

‫‪ 2015/9/2‬وتبووی‪“ :‬تا شیر لە گوانی‬ ‫سعودیە مابێت دەیدۆشین‪ ،‬كە تەواو بوو وازی‬ ‫لێدەهێنین”‪ ،‬بەاڵم شیرەكە زۆرەو ‪%46‬ی‬ ‫نەوتی جیهان لە كەنداوە‪.‬‬ ‫نمونەی سێیەم‪ :‬ئەو ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫لەگەڵ (پ‪.‬د‪.‬ك) لە ناوچەكانی بادینان لە‬ ‫‪ 2006/12/6‬زۆر كاریگەر بوو‪ ،‬نەك لەبەر‬ ‫زەرەرو زیان‪ ،‬بەڵكو كاریگەریەكە لە خودی‬ ‫پرۆژە ستراتیجیەكەی یەكگرتوو بوو‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆر بە زەحمەت لەو كوردستانە جەنگالویە‬ ‫متمانەیەكی دروستكردبوو‪ ،‬گوایە بێ میلیشیای‬ ‫و چەك زامنی بەتەنهای خۆالدانە لە براكوژی‬ ‫و ئەزیەتی ئیسالمیەكان‪ ،‬تا ئەو رادەیە بە‬ ‫گاڵتەجاڕی گەلێ جار وەسفی شەڕی براكوژی‬ ‫كەالری نێوان یەكێتی و بزوتنەوەیان دەكرد‬ ‫گوایە لەسەر “قازێك” بووە‪ ،‬مەبەست لەوەیە‬ ‫چەك هەڵگرتن وا نزیكە بەاڵیە‪ ..،‬ئیتر لەپاش‬ ‫ئەو ڕووداوە پرسیاری قورس دروست بوو ئەگەر‬ ‫شەڕی نێوان بزوتنەوەو یەكێتی لەسەر قازێك‬ ‫بووە ئەدی یەكگرتوو و پارتی لەسەر چی‬ ‫بوو؟! بەتایبەتیش مەسلەتیەكە بە مادە كرا‬ ‫نەك بە بەڵێننامەو بنبڕكردنی شەڕ‪..‬‬ ‫بەگشتی هاوپەیمانی و دۆستایەتیەكەیان‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵت دائیمتر بووە‪ ،‬لەگەڵ باقیەكەی‬ ‫تر وەختی بووە‪ ،‬هەتا لەو كات و ساتەی‬ ‫پێكەوەش معارەزە بوون پرس وڕاو ڕاوێژ زیاتر‬ ‫بە دەسەاڵت كراوە نەك بە یەكتر‪.‬‬

‫خاڵە الوازو بەهێزەكانی یەكگرتوو‬ ‫(بەهێزەكانی)‬

‫لە ڕووی نیشتمانیشەوە بەشێكی نەپچڕاو‬ ‫بوو لە ئیخوانی عێراقی‪ ،‬كەمتر خۆى كردبوە‬ ‫خاوەنى دۆزى كورد‪ ،‬لەالى ئيخوانى عێراقيش‬ ‫فتوا هەبوو جیابوونەوەی كورد لە عێراق بە‬ ‫حەرام وەسف كرابوو‪ ،‬عیراقیش خۆی دروست‬ ‫كراوی بەریتانیا بوو‪ ،‬گرفتی هەرە گەورەی‬ ‫یەكگرتوو تا ئەو ساتەش لەو گرێكوێرە دێت كە‬ ‫زیاتر لەگەڵی دەوەستین لە بڕگەكانی داهاتوو‪.‬‬

‫هاوپەیمانی و ستراتیژیەتەكانی‬

‫لەدوای دروستبوونیەوە تا ئەم ساتە‬ ‫لەگەڵ ‪ 7‬حزبی جۆراوجۆر هاوپەیمانی‬ ‫كردوە‪ ،‬هاوپەیمانییەكانی لەسەر بنچینەی‬ ‫ئەو عەقیدەیەو مەدرەسەیەی نەبووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆربەیان تاكتیكی و كورتخایەن بوون‪ ،‬یەكەم‬ ‫رێكەوتنی ستراتیجی لەگەڵ حزبی محافزین‬ ‫مۆر كرد لە ساڵی ‪1994‬دوای لەگەڵ بزوتنەوەو‬ ‫چەند جارێك لەگەڵ حزبی تر لەگەڵ كۆمەڵ‬ ‫لەگەڵ سۆشیالیست و زەحمەتكیشان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەردوو حزبی دەسەاڵتیش هاوپەیمانی كردووە‬ ‫لە چوارچێوەی هەڵبژاردنەكان‪.‬‬ ‫لە یەكەم هەڵبژاردنی هەریمی كوردستان‬ ‫لیستی هاوبەش بوو لەگەڵ (بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی ئەوسا)‪ ،‬ڕێژەی دەنگەكانی یەكگرتوو‬ ‫بە حسابێكی سادە یەكسان بوو بە (‪)10293‬‬ ‫دەنگ‪ ،‬چونكە ئەوان لەگەڵ هەڵبژاردنی ڕابەری‬ ‫نەبوون ئەو كاتەى م‪.‬عوسمان عەبدولعەزيز‬ ‫بوو‪ ،‬كەواتە دەنگی لیست (‪ – )49108‬دەنگی‬ ‫ڕابەر (‪.10293 = )38815‬‬ ‫دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنی دووەمدا لەگەڵ‬ ‫حزبى دەسەاڵت ڕێكنەكەوتن و لەگەڵ كۆمەڵیش‬ ‫ئامادە نەبوو لیستی هاوبەش پێكبهێنن بڕیاريدا‬

‫بە لیستی تەنهایی داببەزێ‪ ،‬بووە هۆی‬ ‫ئەوەی لە ‪ 2006/12/6‬هێزەكانی پارتی لە‬ ‫چەندین ناوچەی بادینان بارەگاكانیان بگرن‬ ‫و ئەندامێكی سەركردایەتی یەكگرتووش تیایدا‬ ‫شەهید بوو‪ ،‬دوایی بە ‪ 2‬ملیۆن ئاشتەواییان‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم كاریگەریەكی قووڵی كردە سەر‬ ‫ستراتیج و تێكڕای ئەزموونی یەكگرتوو‪.‬‬ ‫الیەنە ئیسالمیەكانی تر دەڵێن هاوپەیمانی‬ ‫یەكگرتوو لەگەڵ ئێمە تاكتیكیەو لەگەڵ الیەنە‬ ‫عەلمانیەكان جدیترە‪ ،‬دەشڵێن لە كات و ساتی‬ ‫جاڕدانی یەكگرتوو ڕۆژی ‪ 1994/2/6‬بوو‪،‬‬ ‫ئەوكاتە بوو جەنگی (ی‪.‬ن‪.‬ك) و (بزوتنەوە)‬ ‫بوو‪ ،‬وەرزێكی ناپەسەند بوو‪ ،‬ئیسالمیەكان‬ ‫دەتۆقێنران بەپێی (مثل المؤمنین في توادهم‬ ‫و تراحمهم كمثل الجسد الواحد اذا اشتكی عضو‬ ‫منه تداعی له سائر الجسد بالسهر والحمی)‬ ‫كەچی ئەوان لەو سات و كاتەدا وەك دەرفەت‬ ‫قۆزتنەوە (وادەركەوت) و خۆیان بخەنە جێگەی‬ ‫بزوتنەوە‪ ،‬ئەگەر ئەوەشیان نەویستبێ وای لێ‬ ‫دەفامرێتەوە بەپێی بنەمای (مصائب قوم عند‬ ‫قوم فوائد) ئیشیان كرد‪.‬‬ ‫لەسەر هەمان مەبەست پڕۆژەكانی یەكگرتوو‬ ‫بۆ ئاشت بوونەوە لە خولی یەكەمی براكوژی‬ ‫‪ 1993‬تەنیا بۆ (پ‪.‬د‪.‬ك) و (ی‪.‬ن‪.‬ك) بوو‪،‬‬ ‫كەچی بزوتنەوەی ئیسالمیش الیەنێكی شەڕەكە‬ ‫بووە‪ ،‬وە یەكەم لیستیشیان لە هەڵبژاردن‬ ‫هاوبەش بووە‪ ،‬هەر بەو بۆنەیەوە دیسان‬ ‫پەیوەندی یەكگرتوو لەگەڵ بزوتنەوەو دوایش‬ ‫كۆمەڵ گەلێک جار تاكتیكی بووە (وەك ئەو‬ ‫الیەنانە وادەڵێن)‪ ،‬تا بزوتنەوە بەهێز بوو بە‬ ‫لیستی هاوبەش دابەزین لە یەكەم هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫دوای الوازبوونیان ئامادە نەبوو بەرەشیان‬

‫لەگەڵ دروست بكا‪ ،‬بەبیانووی ئەوەی گوایە‬ ‫سەردەمی بەرە نەماوە! كەچی لەگەڵ الیەنە‬ ‫عەلمانیەكانی كرد‪ ،‬لەسااڵنی ‪ 1995‬زنجیرەیەك‬ ‫لێكۆڵینەوەی زۆر شەرعیانەشیان لە ڕۆژنامەی‬ ‫یەكگرتوو باڵوكردەوە تیایدا سەلماندیان كە‬ ‫بەرە شەرعیە‪ ،‬ئیتر لە ‪ 2005‬سەلماندیانەوە كە‬ ‫ناشەرعیە‪ ،‬دوایی جارێكی تر لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی لە دوا هەڵبژاردنی كوردستان لیستی‬ ‫هاوبەشیان پیكهێنا‪ ،‬كەچی بزوتنەوەیان بە‬ ‫قەلۆشی بەجیهێشت‪.‬‬ ‫بەگشتی تەیاری دووەم و سێیەم‬ ‫تێبینی ئەوەیان لەسەر ئیخوان هەیە‬ ‫(بەیەكگرتووشەوە) دەڵێن لەو هەڵمەتەی‬ ‫دژیان و بوختانی تیرۆرو توندوتیژی ئەوانیش‬ ‫بوونە هاوپەیمانی و یارمەتیدەری دەسەاڵتە‬ ‫دەڤەری و ئیقلیمی و جیهانیەكان‪ ،‬ئەو الیەنە‬ ‫ئیسالمیانە باس لەوەش دەكەن كە یەكگرتوو‬ ‫باوەڕی بە چەكداری ئیسالمی نەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشداری ئەو ژوورە عەمەلیاتە كرد كە لەنێوان‬ ‫حزبە چەكدارەكان دروست بوو لە دژی‬ ‫ئەنسارولئیسالم‪.‬‬ ‫دوایی كە ئێمە تەیاری دووەم و سێیەم‬ ‫الواز بووین ئەو تۆمەتانە ڕووبەڕووی خۆشیان‬ ‫كرایەوە‪ ،‬سعودیەو ئیمارات و ئەزموونی‬ ‫جەزائیرو كوردستان‪ ،‬زۆر الی تر نمونەی زەقن‪.‬‬

‫سێ نمونە‪:‬‬ ‫یەكەمیان ئەزمونی جەزائیر‬

‫نمونەی (محفوز نحناح) لە جەزائیر گەلێ‬ ‫زیندووە الیەنگری ئینقالبە عەسكەریەكەی كرد‬ ‫لە دژی دیموكراسی و ئیسالمیەكان لە ‪،1991‬‬ ‫چەندین هەڵوێستیان پێ گۆڕی و بەیانیان‬

‫پێ دەركرد‪ ،‬دژایەتی بزوتنەوەی ئیسالمی‬ ‫جەزائیریان پێ كرد‪ ،‬زۆر شانازی دەكرد گوایە‬ ‫ئەو خاوەنی مێژووی چەكداری و میلیشیایی‬ ‫نیە‪ ،‬هەردەم سەرزەنشتی جیهادو بەرگری‬ ‫نیشتمانی و میلیشیایی و پێشمەرگایەتی دەكرد‬ ‫هەر بۆ ئەوەی بتوانێ بەشداری هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتی جەزائیر لە ‪ 1999/4/15‬بكات‪،‬‬ ‫كەچی لە بڕیارێكی (مجلس االمناء الدستور)‬ ‫دا محفوز نحناح مافی خۆ هەڵبژاردنی لێ‬ ‫سەندرایەوە چونكە (شەرەفی بەرگری‬ ‫جەزائیری) نەبوو!! ئەو كاتی پێشمەرگە‬ ‫نەبووەو بەو شێوەیە وتارەكانی خۆی لە‬ ‫دژی جیهادو شۆڕش بووە ئەو گۆڕەی هیوای‬ ‫تیاناشت‪ ،‬لە كوردستانیش ئەگەر ئیسالمیەكانی‬ ‫جیهادی بەشداری شۆڕشیان نەكردبایە ئەوا ئەو‬ ‫دەردەش بۆ یەكگرتوو ئامادەبوو‪ ،‬هێشتاش‬ ‫ئەگەریش ماوە بڵێین یەكگرتوو بەشداری‬ ‫شۆڕشی نەكردووە‪.‬‬ ‫نمونەی دووەم‪ :‬لە سەردانەكەی ترامپ‬ ‫ڕۆژی ‪/20‬ئایار‪ 2017/‬لە ڕیاز لە چوارچێوەی‬ ‫سیاسەتی (‪)just pay‬ی ترامپ (‪)460‬‬ ‫ملیار دۆالری لەگەڵ خۆی بۆ ئەمریكا بردەوە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئەمریكا دەبێت ئێرانی بۆ تەئدیب‬ ‫بكات‪ ،‬هەروەها چەند لیستێکی ناوی بزووتنەوە‬ ‫ئیخوانییەکانی پێدرا تا لە (لیستی تیرۆر)‬ ‫تۆماریان بكات (زیاتر بڕوانە‪ :‬توێژینەوەی‬ ‫بروكنجز‪ :‬هل ینبغی إعالن‪ ،‬اإلخوان المسلمین‪،‬‬ ‫منظمة إرهابیة)‪ ،‬بەپێی هەندێك سەرچاوەی تر‬ ‫دۆناڵد ترامپ بۆ هەمان مەبەست سەرجەمی‬ ‫نزیكەی (تریلیۆنیك و ‪ 250‬ملیار دۆالری) لە‬ ‫كەنداو دەستكەوتووە‪ ،‬ترامپ ڕاشكاوانەتر لە‬ ‫پێگەی “‪ ”awdnews.com‬لە ڕۆژی‬

‫سەرەتای دەست بەكاربوونی یەكگرتوو بە‬ ‫جیاتر لە بزوتنەوەی ئیسالمی هاتە مەیدان‪،‬‬ ‫تاڕادەیەك بە نەخشەو پالن و ستراتیژتر بوو‪،‬‬ ‫لە ئەرك و تواناو باری ناوخۆو ئیقلیمی و دەولی‬ ‫چاكتر شارەزا بوون‪ ،‬جموجۆڵ و كارە سیاسی و‬ ‫ئیداریەكان و هەنگاوەكانیان موئەسەساتی بوو‪،‬‬ ‫بەدەر لە دەسەاڵتی شەخسی و بنەماڵەیی‪،‬‬ ‫خاوەن پرۆژەیەكی فیكری و سیاسەت و‬ ‫بودجەو ڕێكخستنن بوو‪ ،‬یەكیەتیەكی فیكرو‬ ‫بیروبۆچوونیان هەیەو لە دەردی فرەتەیاری‬ ‫و فرەبۆچوونی جیا بەدەرن‪ ،‬ناوەندێتی بڕیارو‬ ‫پەیڕەویان هەیە‪ ،‬لەگەڵ هەندێ جیاكاری تر‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫‪ -1‬کۆمەڵێک گەنجی خوێندەوارو پاکی‬ ‫باشی هەیە لە هەموو ئاستەکاندا‪ ،‬ئەوانەیان‬ ‫هۆشیاریی سیاسیان باشە هۆشیاریی نیشتمانی‬ ‫و نەتەوەییشیان پاکە ئەگەر قوڵیش نەبێت‪،‬‬ ‫کەواتە هەرگیز بیر لە خۆويستى ناکەنەوە‪..‬‬ ‫ئەگەر سەرکردەی باش و ئازاو بەرچاو ڕوونیان‬ ‫هەبێت ئەتوانن لە ئایندەدا هێزێکی حساب‬ ‫بۆکراوبن‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئەندام و الیەنگرو مونتەسیبی یەكگرتوو‬ ‫بەپێچەوانەی حزبە دەسەاڵتدارەكان كەمتر لە‬ ‫گەندەڵی و خۆویستی ئااڵون‪.‬‬ ‫‪-3‬كەمترین شت بوترێ ئەوا ئەگەر بوار‬ ‫بڕەخسێندرێ بۆ یەكگرتوو و دەسەاڵتی‬ ‫بدرێتە دەست بە ماوەیەكی پێوانەیی زۆربەى‬ ‫ئەو قەیران و گەندەڵی و بێسەرو بەریەی‬ ‫كوردستان چارەسەر دەبێ‪.‬‬ ‫‪-4‬لە ماوەیەكی پێوانەیی توانیان گەشە‬ ‫بكەن و بە سەدان كادیرو سەركردە بەرهەم‬ ‫بهێنن‪.‬‬

‫خاڵە الوازە كالسيكيەكانی‬

‫ئەو خااڵنەن كە لەگەڵ جاڕدانی و پێش‬ ‫جاڕدانی هەر لەگەڵی هاتووە‪ ،‬ئەو خااڵنەی‬ ‫خوارەوە هەندێكی تایبەتە بە یەكگرتوو‬ ‫هەندێكیش پەیوەستە بەتەواوی بزوتنەوە‬ ‫ئیسالمیەكان‪ ،‬بەشێكیش پەیوەستە بەتەواوی‬ ‫عەقڵی مسوڵمان‪ ،‬هەندێكی هەڵدەبژێرین كە لە‬ ‫یەكگرتوو نزیكە‪:‬‬ ‫‪-1‬ئەوەی وترا فرەیی ڕەحمەتە وادەرنەچوو‪،‬‬ ‫لە زۆر شوێن ئەو فرە الیەنی سیاسیە بووە‬ ‫ملمالنێ و كێشەو لێكدان كە زیانەكانی لەبن‬ ‫نایەت‪ ،‬لە كۆتايیش رابوونى ئيسالمى زياتر لە‬ ‫‪ 3‬تەيارى سەرەكى خەمڵيوە‪.‬‬ ‫‪-2‬هەر پالپشت بە خاڵی (‪ )1‬كێشەی‬ ‫(شیعەو سوننە) زۆر بە زەقتر زیندوو كراوە‪،‬‬ ‫ئەوە لەكاتێكدا مەسیحی و یەهودی زۆر لیك‬ ‫دوورن (دوو ئاينى جيان نەك دوو مەزهەب)‬ ‫كەچی سیستمێكی ئاینی یەكگرتوویان‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬كتاب المقدسیان كردۆتە دوو بەش‪:‬‬ ‫تەوراتیان ناولێناوە عهد القدیم و ئینجیلیشیان‬ ‫ناولێناوە عهد الجدید لە یەك كتێب‬ ‫كۆیانكردۆتەوە بەناوى (كتابى پیرۆز)‪ ..‬كەچی‬ ‫شیعەو سوننە دژ بەیەك وەستاون بێ ئەوەی‬ ‫بیربكەنەوە ئاوا شێوازیكی هاوبەش بدۆزنەوە‪،‬‬ ‫كە زۆر ئاسانتریشە‪ ،‬وای لێهاتووە جارێكی تر‬ ‫عەلمانیەت ببیتە چارەسەری نێوانیان نەك‬ ‫ئاین‪.‬‬ ‫‪-3‬قوربانیدانی (دۆزى ورد) لەپێناو‬ ‫(درشت) كە كورد لەو هاوكێشەیە زەرەریەتی‪.‬‬ ‫ئەزموونی ڕەوتی مركزی گرفتی زۆرە وەك‬

‫‪3‬‬

‫پاشکۆیەکی تایبەتە بە توێژینەوەکانی دەزگای (ستاندەر بۆ توێژینەوەو راگەیاندن) لە رۆژنامەی زەمەن باڵودەکرێتەوە ‪ -‬ژمارە (‪)2‬‬

‫توێژینەوەی ژمارە (‪)33‬‬

‫‪-‬‬

‫سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫یەكگرتووی ئیسالمی لەبەردەم دووڕیان‬

‫ئه‌م‌توێژینه‌وه‌یه‌‬ ‫دەزگای‌ “ستاندەر”‌ توێژینەوەی‌‬ ‫لەسەر‌زۆربه‌ی‌حزبە‌كوردستانیەكان‌‬ ‫كردوە‪ ‌،‬جارجاریش‌ بەبۆنەی‌‬ ‫دامەزراندنیان‌ یان‌ لە‌ ڕووداوێكی‌ تر‌‬ ‫دووبارە‌ هەڵسەنگاندنی‌ بۆ‌ كردوون‪‌،‬‬ ‫لەهەردوو‌باردا‌خاڵی‌الوازو‌بەهێزی‌بۆ‌‬ ‫ڕوونكردوونەتەوە‪ ‌،‬دوا‌ توێژینەوەمان‌‬ ‫كۆنگرەی‌ (ی‪.‬ن‪.‬ك)بوو‪ ‌،‬ئەو‌ كورتە‌‬ ‫توێژینەوەیەی‌ لەبەر‌ دەستتانە‌‬ ‫لەبارەی‌ كۆنگرەی‌ ‪8‬ى‌ (یەكگرتووى‌‬ ‫ئيسالمى‌كوردستانە)‪.‬‬

‫كراوە‪ ‌،‬سود‌ لە‌ ئەزموونی‌ نوێی‌‬ ‫حزبەكانی‌ جیهان‌ وەرگیراوە‪‌،‬‬ ‫بەتایبەتی‌ئەو‌حزبانەی‌لە‌ئەزموونی‌‬ ‫یەكگرتوو‌و‌ئەو‌مەدرەسەیە‌نزیكە‪.‬‬ ‫زياتر‌هەڵسەنگاندنێكی‌ڕەخنەییە‌‬‫بۆ‌ سودوەرگرتن‌ لەو‌ كۆنگرەیەو‌ تا‌‬ ‫گۆڕانكاری‌ئیجابی‌بێتە‌دی‪.‬‬

‫هەوڵدراوە‌ لە‌ هەڵسەنگاندنەكان‪‌،‬‬ ‫ئەوەندە‌ فایلەكان‌ هەڵنەدرێتەوە‪‌،‬‬ ‫چونكە‌ ئێستا‌ یەكگرتوو‌ لە‌ دۆخی‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەو‌ سەروبەری‌ كۆنگرەشە‪‌،‬‬ ‫بای‌ ئەوەندە‌ نەرێنیەكان‌ دیاری‌‬ ‫دەكرێت‌ كە‌ یارمەتیدەر‌ بێت‌ لەو‌‬ ‫ناسنامەی‌یەكگرتوو‬ ‫قەیرانانەی‌ تێیكەوتووە‌ –‌ یان‌ وەك‌‬ ‫بزوتنەوە‌ ئیسالمیەكان‌ بەگشتی‌‬ ‫خۆیان‌ لە‌ بەیانێكی‌ فەرمی‌ (لەدوای‌‬ ‫بەرهەمی‌سێ‌ئەزمونن‪‌:‬‬ ‫جاڕدانی‌یەكگرتوو‬ ‫ئاشكرابوونی‌ دوا‌ هەڵبژاردنی‌‬ ‫‪(‌-1‬یەكێتی‌محمدی)‌كە‌لەساڵی‌‬ ‫بزووتنەوەیەكی‌ئیسالمی‌چاكسازیە‌‬ ‫كوردستان)‌وتیان‌شكستمان‌هێنا‪.‬‬ ‫‌بەرهەمی‌چەندین‌سمینارو‌ڕاوێژ‌ لە‌ ‪ ‌1994/2/6‬ڕاگەیەنرا‪ ‌،‬بەپێی‌ ‪ ‌1908‬لەالیەن‌ شێخ‌ سەعیدی‌‬‫بە‌شارەزایان‌و‌ناوەندە‌ستراتیجیەكان‌ تەقویمی‌ خۆی‌ بزوتنەوەیەكی‌ كۆنەو‌ نورسی‌ دروست‌ كرا‌ هاوكات‌ بوو‌‬

‫ئەم‌توێژینەوەیە‌لە‌پەراوێزی‌كۆنگرەی‌(‪)8‬ی‬ ‫یەكگرتووی‌ئیسالمی‌كوردستان‌ئامادەكراوە‬ ‫ئامادەكردنی‪‌:‬بۆردی‌توێژینەوەی‌دەزگای‌ستاندەر‬ ‫پێداچونەوەی‌گشتی‪‌:‬مەسعود‌عەبدولخالق‬ ‫كۆتایی‌‪2019‬‬

‫لەسەر‌ڕاڕەوی‌(برایانی‌موسڵمان)ی‌‬ ‫جیهانیەو‌ لە‌ كوردستانیش‌ لە‌ كاری‌‬ ‫سیاسی‌و‌خێرخوازی‌بەردەوام‌بووە‪‌،‬‬ ‫ئەو‌ بەروارەی‌ سەروو‌ ئاشكراكردنی‌‬ ‫یەكگرتووە‌نەك‌دروستبوونی‪.‬‬

‫لەگەڵ‌ ئینقالبی‌ ئیتحادوتەرەقی‌‬ ‫بەسەر‌ عوسمانی‌ وەك‌ كاردانەوەی‌‬ ‫بارودۆخی‌خەالفەت‪.‬‬ ‫‪ ‌-2‬لە‌ ساڵی‌ ‪ ‌1928‬ئیخوان‌ و‌‬ ‫شەهید‌حسن‌بەننا‌وەك‌كاردانەوەی‌‬ ‫بارودۆخی‌ عەرەبی‌ و‌ سایكس‌‬ ‫پیكۆو‌ بیلفۆر‌ داڕووخانی‌ خەالفەت‌‬ ‫بەیەكجاری‌لە‌‪.1923/3/3‬‬ ‫‪ ‌-3‬دوا‌ تەكان‌ و‌ كاردانەوەی‌‬ ‫رۆژهەاڵتی‌ و‌ رۆژئاوای‌ شۆڕشی‌‬ ‫ئێرانی‌ ساڵی‌ ‪1979‬ز‌ بە‌‬ ‫سەرۆكایەتی‌خومەینی‪.‬‬ ‫ئەو‌ سێ‌ ئەزمونە‌ فۆرمی‌‬ ‫ئیسالمی‌ ئیستایان‌ بەرجەستە‌‬ ‫كرد‪‌،‬هەموو‌ئەوانە‌لە‌كات‌و‌ساتی‌‬ ‫خۆی‌خزمەتی‌كردووە‪‌،‬یەكگرتووی‌‬ ‫ئیسالمی‌ زیاتر‌ بە‌ دووەمیان‌‬ ‫كاریگەرە‪ ‌،‬لەدوای‌ ئەزموونێكی‌‬ ‫دوورو‌ درێژ‌ كەمتر‌ ئەو‌ پرۆژەیەی‌‬ ‫(حسن‌بەنا)‌توانی‌خۆی‌بسەلمێنێ‌‬ ‫وەك‌ نمونەیەكی‌ ڕوون‪ ‌،‬بەتایبەتی‌‬ ‫بۆ‌ غەیرە‌ عەرەب‌ چونكە‌ زیاتر‌‬ ‫پرۆژەیەكی‌ عەرەبی‌ بوە‌ وەك‌ لە‌‬ ‫(كۆنگرەی‌ ‪ ‌)6‬بە‌ ڕاشكاوانەتر‌‬ ‫پێناسی‌ئیخوان‌بە‌(جماعة‌اسالمية‌‬ ‫عربية)‌ دەكا‪ ‌،‬بۆیە‌ بزوتنەوەی‌‬

‫تریش‌ پەیدابوون‌ لەدوای‌ چلەكان‪‌،‬‬ ‫لەوانە‌ (الجماعة‌ اإلسالمیة)‌ لە‌‬ ‫پاكستان‌ بە‌ سەرۆكایەتی‌ (ابو‌‬ ‫االعلی‌المودودی)‌و‌(حزب‌التحریر‌‬ ‫اإلسالمی)‌ بە‌ سەرۆكایەتی‌ تقی‌‬ ‫الدین‌ النبهانی‪ ‌،‬ئینجا‌ شۆڕشی‌‬ ‫ئیسالمی‌ لەئێران‌ لەساڵی‌ ‪‌،1979‬‬ ‫هەموو‌ ئەوانە‌ وایكرد‌ ‪ ‌3‬تەیار‌‬ ‫چەكەرە‌ بكا‌ (یەكەمیان‌ زۆر‌ زۆر‌‬ ‫نەرم‌ ‪ ‌-‬دووەم‌ زۆر‌ زۆر‌ توند‌ –‬ ‫سێیەم‌ توندو‌ نەرم‌ (وسطى))‪‌،‬‬ ‫لە‌ كوردستانیش‌ لەو‌ دەمە‌ هەر‌‬ ‫‪ ‌3‬تەیارەكە‌ هەیە‪ ‌،‬هەریەكەیان‌‬ ‫پاساو‌ منهج‌ و‌ ئەدەبیاتی‌ خۆی‌‬ ‫جیایە‌لەگەڵ‌ئەوی‌تر‪‌،‬یەكگرتووی‌‬ ‫ئیسالمی‌ لە‌ تەیاری‌ یەكەمە‌ واشی‌‬ ‫پێخۆشە‌ ناوی‌ لێبنرێت‌ (میانڕەو)‌‬ ‫بۆ‌ دروستكردنی‌ ناسنامەیەكی‌‬ ‫تایبەت‌ و‌ جیا‌ لە‌ باقی‌ بزوتنەوە‌‬ ‫ئیسالمیەكان‌ كە‌ ناوی‌ توندڕۆیان‌‬ ‫لێنرا‪‌.‬‬ ‫بۆ‌ زانیاری‌ زیاتر‌ بڕوانە‌ ئەو‌‬ ‫لیستە‌ جیاوازیە‌ بنچینەییەكانی‌‬ ‫هەرسێ‌‌تەیار‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫‪4‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫کامەران سوبحان‬

‫عەدنان کەریم‪:‬‬

‫رەنگە تاکە گۆرانیبێژ بم‪ ،‬لە لۆکاڵیبوون خۆم رزگار کردبێت‬ ‫سازدانی‪ :‬کامەران سوبحان‬

‫*سەرەتای گفتوگۆکە‪ ،‬با لە ئەلبوومی (شەوبا)‬ ‫نوێترین ئەلبوومی هونەریتانەوە‪ .‬دەست پێبەکەین؟‬ ‫زۆرم پێخۆشەو پێشبینی گفتگۆیەکی پڕ تام و‬‫چێژ دەکەم‪.‬‬ ‫*(شەوبا) سێ گۆرانی درێژە‪ ،‬هەرسێکیان شیعری‬ ‫(هێمن)ی شاعیرن‪ .‬ئەمە سێهەمین ئەزموونی درێژی‬ ‫بەڕێزتە لە گۆرانی لەگەڵ شیعری درێژدا‪ .‬چامەکەی‬ ‫نالی بۆ سالم‪ ،‬وەاڵمەکەی سالم بۆ نالی دوو بەرهەمی‬ ‫پێشتری تۆ بوون‪ ،‬دەکرێ بزانین ئەم ستایلە چییەو‬ ‫بۆچی دەتەوێ بەم ئەزموونە درێژانە کار بکەیت؟‬ ‫ من یەکەم ئەزموونی گۆرانی گوتنم‪ ،‬لە بواری‬‫شیعری درێژدا‪ ،‬چامەکەی (نالی) بوو‪ .‬کە لە سااڵنی‬ ‫دووهەزارەکاندا تۆمارم کرد‪ .‬هەڵبژاردنی ئەو شیعرەی‬ ‫“نالی”یش لە خۆوە نەبوو‪ .‬پەیوەستبوو بە تێگەیشتنی‬ ‫من لەو شاعیرە‪ ،‬من لە سەرەتای نەوەدەکان گەیشتمە‬ ‫سوید‪ ،‬ئەو رۆژگارە تەنها نامە هەبوو بۆ پەیوەندیکردن‪،‬‬ ‫ئەو پرسیارانەی نالی لە غوربەتدا هەیبوو لە “شام”ەوە‬ ‫دەیکردن‪ ،‬منیش هەمان پرسیارم هەبوو لە غوربەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو پرسیارانەی ئەبێ ئێستا پیرمەنسوور چۆن بێ؟‬ ‫دەبێ سەرچنار چی لێهاتبێ؟ دنیای غوربەت ئەو‬ ‫هەستە زۆر الی مرۆڤی غەریب دروست دەکات‪!.‬‬ ‫یەکێ لە ساڕێژبوونی ئەو هەستی غوربەتەم‬ ‫خوێندنەوەی ئەو چامەیەی نالی بوو‪ .‬باوەڕبکە کە‬ ‫دەمخوێندەوە‪ ،‬فرمێسک لە چاوەکانم دەهاتە خوارەوە‪،‬‬ ‫هێندە بیری سلێمانیم دەکرد‪ ،‬وای لێهات دەستمکرد بە‬ ‫نووسینەوەی گۆرانییەکە‪ .‬سەرەتا ئاوازم بۆ دانا‪ ،‬بە عود‬ ‫ئاوازەکەم لێدەدا‪ .‬دواتریش نۆتەکەم دەنووسییەوە‪ .‬تا‬ ‫هەموویم تەواوکرد‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬پەیوەندیم بە مامۆستا‬ ‫عەبدوڵاڵ جەمال سەگرمەوە کردو ئاوازەکەم بۆ نارد‪.‬‬ ‫پاش ماوەیەک وتی کارەکە تەواوبووە‪.‬‬ ‫*ئەم ئەزموونە بۆ تۆ تازە نەبوو‪ ،‬وەک ئاواز و‬ ‫گۆرانی؟‬ ‫بێگومان نوێ بوو‪ ،‬نەک الی من‪ ،‬لە گۆرانی و‬‫موزیکی کوردیشدا‪.‬‬ ‫*بەدەر لەو هەستی غوربەتە‪ ،‬بۆچی پەنات برد‬ ‫بۆ ئەم تێکستە درێژەی شیعری نالی‪ ،‬ئاڵۆز نەبوو بۆ‬ ‫گۆرانی؟‬ ‫ رەنگە کەمێ ئاڵۆز بووبێ‪ .‬لە راستیدا الیەنێکی‬‫گەورەو گرنگ لە پشتیەوەیەتی‪ ،‬کە ئەویش الیەنی‬ ‫مێژووییە‪ .‬کە تێکچوون و لەناوچوونی میرنشینی‬ ‫بابانە لە ساڵی ‪ ١٨٤١‬دا‪ .‬رەنگدانەوەی ئەم بارودۆخە‬ ‫لەسەر خەیاڵ و ویژدانی (نالی و سالم) کە چۆن بە‬ ‫نامە گۆڕینەوەی شیعریی باسی غوربەت و سلێمانی‬ ‫بۆ یەکتریی دەکەن‪ .‬درامایەکی مێژوویی زۆر جوانی‬ ‫تێدایە‪ ،‬هەر بۆیە حەزم کرد کارێ بکەم وەک ئەزموون‬ ‫لەگەڵ ئەو چامەیەی “نالی”دا‪ .‬دوای ئەوەش هەوڵمدا‬ ‫وەاڵمەکەی سالم بکەمە گۆرانی و تەواوم کرد‪ .‬بەاڵم تا‬ ‫ئێستا لە الیەن مامۆستا عەبدوڵاڵ سەگرمەوە موزیکی‬ ‫بۆ دانەنراوە‪ ،‬بیرم لەوە نەکردبوویەوە کە دەبێتە یەکەم‬ ‫ئەزموون‪ ،‬لە گۆرانی درێژ‪ .‬هێندەی ئەوەی بابەتی‬ ‫شیعرەکە منی راکێشا بیکەم بە گۆرانی‪ ،‬رۆحی نالی منی‬ ‫راکێشا‪ .‬بۆ من تێکستی چامەکە جوانییەکی بێئەندازی‬ ‫هەبوو‪،‬وەاڵمەکەی “سالم”یش باسی بارودۆخی سیاسی‬ ‫ئەوکاتەی سلێمانی دەکات‪ ،‬کە لەژێر دەسەاڵتی‬ ‫عوسمانییەکاندا لە چ بارودۆخێکدا بووە‪ .‬کانێسکان و‬ ‫گەڕەکەکانی تری سلێمانی چۆن بوون‪ .‬بۆیە ئەم وێنانە‬ ‫رایانکێشام بیکەم بە گۆرانی‪.‬‬ ‫*ئەی بۆ باڵوت نەکردەوە‪ ،‬وەک چامەکەی نالی؟‬ ‫ئەمیشت نەکردە گۆرانی؟‬ ‫لە راستیدا من هەر ساڵێ دوای چامەکەی نالی‪،‬‬‫چامەکەی “سالم”یشم تەواو کرد‪ ،‬ناردم بۆ عەبدوڵاڵ‬ ‫سەگرمە‪ ،‬بۆ کاری موزیک‪ ،‬بەاڵم بەهۆی سەرقاڵی و‬ ‫خوێندنی دکتۆراوە نەیتوانی تەواوی بکات‪ ،‬ئێستاش‬ ‫سەرۆکی بەشی موزیکە لە زانکۆی سلێمانی‪ ،‬دەرفەتی‬ ‫نییە‪ .‬بۆیە بڕیارمداوە پاش ئەلبوومی “شەوبا” جارێکی‬ ‫تر چامەکەی (نالی بۆ سالم و سالم بۆ نالی) بکەمە‬

‫جاری وایە لە‬ ‫قەرەباڵغییەکی‬ ‫زۆردایت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ناختا ھەست‬ ‫بە تەنیایی‬ ‫دەکەیت!‬

‫*شیعری کالسیکی بۆ مۆسیقارەکان گرفت دروست‬ ‫ناکات؟‬ ‫من هەمیشە پێش تۆمارکردن لەگەڵ مۆسیقارەکان‬‫دادەنیشم‪ ،‬کە ئاوازەکەیان دەدەمێ‪ ،‬شەرحی‬ ‫شیعرەکەیان بۆ دەکەم‪ .‬تۆ تەماشای ئەم چەند بەیتەی‬ ‫شیعرەی (وەفایی) کە ئاوازم بۆ داناوەو کردوومە بە‬ ‫گۆرانی‪:‬‬ ‫لەو شارە خەدەنگی سەنەمێکم لە جگەردا‬ ‫شۆخێ کە خەمی ئایینەداری بە قەمەردا‬ ‫خەمڵیوە وەکو گوڵ بەسەر و بەرگی بەھاری‬ ‫خۆی گوڵ دەمی گوڵ چەپکەنی گوڵناری لە بەردا‬

‫من لەگەڵ مۆسیقارەکان باسی شیعرەکەیان بۆ‬ ‫دەکەم‪ ،‬کە شیعرەکە باسی کیژێکی جوان دەکات‬ ‫خۆی وەکو گوڵە‪ ،‬دەمی وەک گوڵ جوانە‪ ،‬کراسەکەی‬ ‫بەریشی وەک گوڵی ناریی جوانە‪ ،‬تا کۆتایی بەیت‬ ‫بەیتو دێڕ دێر شیعرەکەیان بۆ شیدەکەمەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەو هەستەوە بتوانن مۆسیقا و ئاوازەکە بەرجەستە‬ ‫بکەن‪ .‬چونکە بەراستی گەر لە مانای شیعر و وشەکان‬ ‫تێنەگەن‪ ،‬ناتوانن بە باشی مۆسیقاکە بژەنن‪.‬‬

‫سەیری ئەم دوو کۆپلەیەی تری وەفایی بکە‪:‬‬ ‫بولبول وەرە تا رۆحی من و تۆیە بناڵین‬ ‫تۆ باخی گواڵنت چوو ئەمن داخی داڵن‬ ‫کە بادی خەزان دایە گوڵ و بەرگی رزانم‬ ‫سەد جێ وەکو بولبول بە جیگەر داخی خەزانم‬

‫لە گفتوگۆیەکی دووقۆڵی و چڕوپڕدا‪ ،‬باسی کارە هونەرییەکانی و پەیوەندیی‬ ‫نێوان هونەرو شێوازی بەرهەمهێنانی کاری هونەریی کرد‪ ،‬قسەمان لەسەر‬ ‫شیعری کالسیکی کوردی و لۆکاڵیبوونی هونەرو جوانی و بەرهەمهێنانی رەنگ لە‬ ‫گۆرانییەکانیدا بەگشتی و ئەلبومی (شەوبا) بەتایبەتی کرد‪ .‬ئەمەی باڵویدەکەینەوە‪،‬‬ ‫پوختەی گفتوگۆکەیە‪.‬‬

‫ئەلبوومێکی تر و لەگەڵ مۆسیقارێکی تردا تۆماری‬ ‫بکەمەوە‪.‬‬ ‫*با قسە لە “شەوبا” بکەین‪ ،‬هیچ هیڵێک هەیە ئەم‬ ‫سێ شیعرەی “مامۆستا هێمن” پێکەوە ببەستێتەوە‪ ،‬وا‬ ‫تۆ ئەم سێ شیعرەت هەڵبژاردووە بۆ ئەم ئەلبوومە؟‬ ‫ ئەگەر سەیری هەر سێ شیعرەکە بکەیت (گریانی‬‫نیوە شەو‪،‬عیشق و ئازادی‪ ،‬گۆمی خوێن) هەرسێکیان‬ ‫باسی تەنیایی شاعیر دەکەن‪ ،‬ئەمە جگە لە عیشق بۆ‬ ‫جوانیی ژن‪ ،‬عیشق بۆ ئازادی‪ ،‬عیشق بۆ سروشت‪.‬‬ ‫سەرنج بدە لەم دوو کۆپلەیە‪ ،‬هێمن چۆن عیشقی‬ ‫تەوزیف کردووە‪:‬‬

‫نەما خانی ھەتا چیرۆکی عیشقی ئێمە داڕێژێ‬ ‫دەنا ھێشتا لە کوردستان دەژین (زین و مەم)ێکی تر‬ ‫ھەتاکو دوا پشوو رێبواری رێگای عیشق و ئازادیم‬ ‫ئەگەر بێجگە لە ناکامیش‪ ،‬نەبینم بەرھەمێکی تر!‬

‫لە”خانی”ی وەک سیمبولی شیعری ناسیۆنالیزمی‬ ‫کوردی‪ ،‬هێناویەتی تا ئەو عیشقەی خۆی هەیەتی‪.‬‬ ‫شیعرەکەی تریش بە هەمانشێوە باسی عیشق و ئەڤینی‬ ‫خۆی دەکات‪ ،‬هەر سێ شیعرەکە هەر وەک وتم ئەو‬ ‫پەیوەندییە تەنیایی و ئەڤیندارییە زاڵترین رەگەزیەتی‪.‬‬ ‫مامۆستا هێمن لە شیعری “گریانی نیوە شەو”دا زۆر‬ ‫جوان وێنەی تەنیایی و عیشق و شەو دەکێشێ‪،‬‬ ‫سەرنجی ئەم سێ کۆپلەیەی تر بدە‪:‬‬

‫بە ئەسپایی لە ماڵ دێمە دەرێ‪ ،‬دەخوشێم وەکو نیسێ‬ ‫تاک و تەنیا بە ئارامی دەچم بۆ گردەکەی بەر دێ‬ ‫بە دڵتەنگی و کز و خەمناکی رادەکشێم لەسەر بەردێ‬ ‫دەکەم جا سەیری ئەستێران و ھەڵدەمژم شنەی شەوبا‬ ‫شەو و بێدەنگی چەن خۆشە‪ ،‬ھەمیشە خۆزگە ھەر شەو با‬ ‫وەکو ئاواڵی چاک‪ ،‬ئەستێرەکان گوێ رادەدێرن بۆم‬

‫بزانە چی وێنە و رەوانبێژیی و قووڵییەکی تێدایە‬ ‫بۆ جوانی شەو و تەنیایی و بینینی سروشت‪ .‬کە لە‬ ‫دێهاتێکدا ماوەتەوە و لەسەر بەردێ بە شەو‪ ،‬وا خەیاڵو‬ ‫وێنەی ناخی خۆی و تەنیاییەکانی دەکێشێ‪.‬‬ ‫*ئەو تەنیاییەش الی تۆ وەک هونەرمەند هەیە؟‬ ‫تەنیایی الی نووسەران و هونەرمەندان هەیە و‬‫ئەو حاڵەتەش لەوان جیاناکرێتەوە‪ ،‬تۆش بۆ خۆت‬ ‫لەو بوارەدا کارت کردووەو دەزانی‪ .‬تەنیایی حەڵەتێکە‬ ‫بە زۆر شێوە و شێواز دەردەکەوێ‪ ،‬جاری وایە لە‬ ‫قەرەباڵغییەکی زۆردایت‪ ،‬بەاڵم لە ناختا هەست بە‬ ‫تەنیایی دەکەیت! جاری وا هەبووە لە شاری ئۆپساال‪،‬‬ ‫لە ناو ئەو جەنجاڵییەی ئەو شارەدا‪ ،‬بە تەنیا خۆم‬ ‫و هیتفۆنەکەم رۆشتووم و گوێم لە دیالن گرتووە‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو تەنیاییەیە کە هێمن لەو شیعرانەیدا وەسفی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫*رەنگ لە (شەوبا) لە زۆرێ لە کارەکانی پێشووتدا‬ ‫ئامادەیی هەیە‪ ،‬هی ئەوەیە کە خۆت بەدەر لە گۆرانی‪،‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەکاریت‪ ،‬یان دەتەوێ لە گۆرانییەکانتا‬ ‫لەگەڵ دەنگ‪ ،‬رەنگیش تەوزیف بکەیت؟‬

‫ بێگومان رەنگ بەتایبەتی لەم ئەلبوومەدا قورسایی‬‫گەورەی ھەیە‪ .‬تەماشای ئەم کۆپلە شیعرە بکە‪:‬‬ ‫دەکەم جا سەیری ئەستێران و ھەڵدەمژم شنەی شەوبا‬ ‫شـەو و بێدەنگی چـەند خـۆشە ھەمیشە خـۆزگـە ھـەر شەوبا‬

‫من یەکێ لە وشە زۆر جوانەکان لەم ئەلبوومە دەستم‬ ‫کەوت وشەی (شەوبا) بوو‪ ،‬خۆت باشتریش دەزانی و‬ ‫لەگەڵ وشە و زماندا سەروکاری باشت هەیە‪ ،‬شەوبا بە‬ ‫مانای ئەو شنە بایە دێ‪ ،‬کە لە شەودا هەڵدەکات‪ ،‬بە‬ ‫مانای خۆزگە و ئاواتخواستن هەر شەوبێ دێت‪ .‬تۆ بزانە‬ ‫هێمن ئەم شاعیرە گەورەیە چۆن مامەڵە لەگەڵ رەنگو‬ ‫ئەو وشەیە (شەوبا) دەکات‪ ،‬چ وەک رەوانبێژیی‪ ،‬چ وەک‬ ‫رەنگ و جوانکاریی‪ .‬بە الی منیشەوە رەنگ بەرلەوەی‬ ‫چاو بیبینێ هزر و رۆح دەیبینێ! جاری وا هەیە چاو‬ ‫داخەیت رەنگ دەبینی‪ ،‬بۆیە زۆر جوان تێگەیشتوویت لە‬ ‫دیدگای من بۆ رەنگ‪.‬‬ ‫* دوای شەوبا و ئەو ئەلبوومی چامەیەی “سالم و‬ ‫نالی” هیچ بەرنامەیەکت هەیە‪ ،‬بۆ ئەلبوومی نوێ؟‬ ‫لە راستیدا ناتوانم بەرنامەی درێژخایەن دانێم‪،‬‬‫ئەلبوومی “شەوبا” سێ ساڵ لەمەوبەر بەرنامەم دانا‬ ‫و ئێستا چووە بواری جێبەجێکردنەوە‪ .‬چونکە کاتی‬ ‫نەدەهات خۆی بدات بە دەستەوە و بڵێ باڵوم بکەرەوە!‬ ‫*چ هەستێکت هەیە کە ئەلبوومێکت باڵودەبێتەوە؟‬ ‫هەستێکی تەواو جیاواز‪ ،‬تۆ خۆت بێنە بەرچاو‪،‬‬‫کاتێ کتێبێکی نوێت باڵودەبێتەوە‪ ،‬چ هەستێکت‬ ‫هەیە؟ مەحاڵە بتوانین من و تۆ ئەو هەستەمان بۆ‬ ‫خوێنەر بگێرینەوە! من کە سەر دەخەمە سەر سەرین‪،‬‬ ‫هەستدەکەم بە ئارامی دەنووم‪ ،‬چونکە پڕۆژەیەکم تەواو‬ ‫بوو‪ .‬دڵنیام ئەو هەستەش الی تۆ هەیە‪ ،‬بۆیە ئێستاش‬ ‫خەون بە دەیان شیعرەوە دەبینم کە بیانکەمە گۆرانی‪.‬‬ ‫*رەنگە خەون بە دەقێکی “شێرکۆ بێکەس”ەوە‬ ‫دەبینی‪ ،‬رەنگە ئەو دەقە شیعرییەش “کورسی” یان‬ ‫“ئێستا کچێ نیشتمانمە” بێت و بیکەیتە گۆرانی؟‬ ‫ رەنگە خەونەکەت بێتە دی (پێکەنین) من زۆر‬‫حەزم بە دنیای شیعریی شێرکۆ بێکەسە‪ ،‬ئەویش یادی‬ ‫بەخێر حەزی دەکرد من شیعرەکانی بکەم بە گۆرانی‪.‬‬ ‫یەک ئەزموونم هەبوو لەگەڵ شیعرەکانیدا‪ ،‬شیعری‬ ‫(بەیانیت باش هەڵەبجە)‬ ‫*دەقی “کورسی” یەکێکە لەو دەقە درێژانەی‬ ‫میلۆدی و تۆنێکی تایبەتی تێدابێت بۆ گۆرانی و ئاواز‪،‬‬ ‫نزیک لەو چامەیەی نالی و سالم کە باست کرد‪ ،‬لە‬ ‫زمانی کورسییەوە‪ ،‬شێرکۆ مێژووی شار و نەتەوەیەک‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬بیرت الی ئەم تێکستە نییە؟‬ ‫ من (کورسی)م خوێندۆتەوە‪ ،‬یەکێکە لە دەقە‬‫شیعرییە زۆر جوانەکانی کاک شێرکۆ بێکەس‪ ،‬بەس‬ ‫گرفتەکە لەوەدایە‪ ،‬ئەو شیعرە دیمەن و رووداو و دێڕەکانی‬ ‫وا چنراون‪ ،‬یان دەبێ هەمووی بکەیت بە گۆرانی‪،‬‬ ‫یان نابێ یەک دێڕ و وشەی لێ البەریت‪ .‬من شیعری‬ ‫کالسیکی کوردیم کردووە بە گۆرانی‪ ،‬جاری وا هەبووە‪،‬‬

‫بەیتی سێیەمم هێناوەتە یەکەم و دووەمم بردووەتەوە‬ ‫چوارەم‪ .‬بەاڵم (کورسی) هێندە وردو بە سەلیقە نووسراو‬ ‫و چنراوە‪ ،‬ناتوانی هیچ جۆرە دەسکارییەکی بکەیت‪،‬‬ ‫ئەمەش رەنگە کەمێ ئەستەم و کاتی زۆرتری بووێت‪.‬‬ ‫*کاک شێرکۆ بۆچونێکی تایبەتی هەبوو لەسەر‬ ‫شیعری گۆرانی‪ ،‬ئەو پێی وابوو‪ ،‬دەبێ گۆرانیبێژە‬ ‫بەتواناکانی کورد‪ ،‬شیعری هاوچەرخی کوردیی بکەن‬ ‫بە گۆرانی‪ ،‬رەنگە شیعری کالسیکی کوردی‪ ،‬ئەستەم‬ ‫بێ گوێگر بە ئاسانی لێی تێبگەن‪ ،‬رووی رەخنەی لە‬ ‫جەنابیشتان بوو‪ ،‬بۆ ئەو رەخنەیە دەڵێن چی؟‬ ‫کاکە کامەران‪ ،‬جەنابت دەمێکە گوێگری‬‫گۆرانییەکانمیت و گفتوگۆشمان لەو بارەیەوە کردووە‪.‬‬ ‫من شیعری زۆر لەو شاعیرانەم کردووە بە گۆرانی‪ ،‬کاک‬ ‫شێرکۆ‪ ،‬عەبدوڵاڵ پەشێو‪ ،‬دالوەر قەرەداغی و ‪ ..‬هتد‪ .‬بۆ‬ ‫ئەو بۆچوونەی کاک شێرکۆش من لەگەڵی نیم‪ ،‬تۆ دەزانی‬ ‫زۆرێ لەو گەنجانەی گوێ لە گۆرانییەکانی من دەگرن‪،‬‬ ‫لەو رێگەیەوە ئاشنا بوون بە شیعری کالسیکی کوردی!‬ ‫هەر ئەم ئەلبوومی “شەوبا” کە باڵوم کردووەتەوە‪ ،‬زۆرێ‬ ‫لە گوێگران گەڕاونەتەوە بۆ شیعرەکانی مامۆستا هێمن و‬ ‫خوێندویانەتەوە‪ .‬بیریشمان نەچی‪ ،‬هەندێجار ئاواز راڤەی‬ ‫شیعر دەکات‪ ،‬هەمیشە ئاوازم لەسەر شیعر داناوە‪،‬‬ ‫هەرگیز ئاوازێکم نەبووەو بچم شیعرێکی بۆ بدۆزمەوە‪.‬‬ ‫بەڵکو لەسەر ریتمو تۆنی شیعرەکە ئاوازم بۆ داناوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە هەندێجار گەر وشەیەک لە شیعرەکەدا قوورس‬ ‫بووبێت بەهۆی ئاوازەکەوە تێگەیشتووە‪ ،‬یان چووە بە‬ ‫دوای ماناکەیدا گەڕاوە‪.‬‬

‫ئەلبوومی‬ ‫“شەوبا”م‬ ‫باڵوکردەوە‪ ،‬زۆرێ لە‬ ‫گوێگران گەڕاونەتەوە‬ ‫بۆ شیعرەکانی‬ ‫مامۆستا ھێمن و‬ ‫خوێندویانەتەوە‪.‬‬

‫تەماشا بکە هەرگیز نەمویستووە وشە تێکبشکێنم‪،‬‬ ‫لە هەمان کاتدا سادەیی ئاوازەکە و میلۆدی مۆسیقاکە‬ ‫وادەکات‪ ،‬گوێگر بە باشی لە شیعرەکە و وەفایی بگات‪.‬‬ ‫*بەدەر لەم تەوەرە‪ ،‬من رەخنەیەکم لە کۆی‬ ‫گشتی کارکردنی هونەرییت هەیە و پێشتریش باسمان‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆ هەوڵ نادەیت بە کرمانجی ئەلبوومت هەبێ‪،‬‬ ‫النی کەم خۆ ئەو شێوەزارە زۆرترین کورد ئاخافتنی‬ ‫پێدەکات‪ ،‬بۆ ئەوەی گوێگرەکانت‪ ،‬تەنها لە بەشێکی‬ ‫باشوور و بەشێکی رۆژهەاڵت نەبێ؟‬ ‫کاکە کامەران رەنگە من تاکە گۆرانیبێژ بم‪،‬‬‫لەو لۆکاڵییە خۆمم رزگار کردبێت‪ .‬نموونەیەکت بۆ‬ ‫باسکەم‪ ،‬من خانووم هەیە و کرێکار کارم بۆ دەکات‬ ‫لە باکوورەوە هاتوون‪ ،‬لە رۆژئاواوە هاتووەو گوێ لە‬ ‫دەنگی من دەگرێت و ئاگاداری گۆرانییەکانمن‪ .‬هەر‬ ‫ئەم “شەوبا”یە ئێستا لە باکوور کۆمپانیای تایبەت‬ ‫دابەشی دەکات‪ ،‬لە رۆژئاوا و رۆژهەاڵتیش‪ .‬لە راستیدا‬ ‫بەرنامەم هەبوو‪ ،‬یەکەم باڵوکردنەوەی (شەوبا)بەرمە‬ ‫دیاربەکر‪ ،‬بەاڵم بارودۆخەکەیان خراپ کرد و نەگونجا‪.‬‬ ‫من لە ‪ ٢٠١9‬لە مەهاباد سێ کۆنسێرتم لەگەڵ گروپی‬ ‫سیمفۆنیای موکریان سازکردووە‪ .‬پاشان من شیعری‬ ‫(مەالی جزیری‪ ،‬جگەر خوێن)م کردووە بە گۆرانی‪ ،‬هەر‬ ‫بە ئامانجی دەرچوون لەو لۆکاڵیبوونەی کە بەڕێزتان‬ ‫رەخنەتان لێگرتم‪ .‬من الی چەندین کەس باسم کردووە‪،‬‬ ‫حەز دەکەم و بەرنامەمە ماوەیەک بچمە دیاربەکر و‬ ‫گوندەکانی‪ ،‬بۆ ئەوەی لە رۆحی گۆرانی و میلۆدی‬ ‫رەسەنی کوردی بگەم‪ .‬مۆزیک و گۆرانی پێویستی‬ ‫بە زمان نییە بۆ تێگەیشتن‪ ،‬جاری وا هەیە گوێ لە‬ ‫گۆرانییەکی رووسی دەگرین‪ ،‬یەک وشە تێناگەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئاوازەکەیەوە چێژ دەبینین و دەتوەسێنێت‪.‬‬ ‫* هەر بەو ئامانجەشە کە ئەلبوومە نوێکەت‬ ‫(شەوبا) لەگەڵ تیپێکی ئۆرکسترای نیشتمانی پراگ‬ ‫و رابەری ئۆرکسترا کارزان مەحموود تۆمارت کرد؟‬ ‫ئەم کارەی ئێمە کردوومانە گۆرانبێژێکی گەورەی‬‫وەک ئەندرێ بیچێلێ‪ ،‬دەچێ لەوێ گۆرانی تۆمار‬ ‫دەکات‪ ،‬هێندە بەناوبانگ و کاری گەورە دەکەن‪،‬‬ ‫من بەهۆی ئەوەوە گۆرانییەکانم وەک ئەرشیف بۆ‬ ‫ئەوان دەنێرم‪ ،‬هەموو گۆرانییەکانیشم دەچێتە (ئای‬ ‫توێنسەوە) سایتێکی جیهانییە‪ ،‬هەر کەسێ بیەوێ‬ ‫گۆرانی داونلۆد بکات‪ ،‬دەبێ پارە بدات‪ .‬پاشتر پارەکە‬ ‫دێتە سەر حسابی گۆرانیبێژ‪ .‬بەاڵم بەداخەوە لە یوتوب‬ ‫خەڵک بە خۆڕایی دایدەبەزێنێ و بە ئارەزووی خۆی‬ ‫کلیپی بۆ دەکات!‬ ‫* کەواتە بەڕێزتان لەگەڵ ئەوەدان هونەر داهاتی‬ ‫هەبێ و خۆژێن بێ‪ .‬لەگەڵ هونەر و ئەدەبی خۆڕایی‬ ‫نیت؟‬ ‫هەرگیزاو هەرگیز‪ .‬من دژی ئەوەم بەرهەمی‬‫ئەدەبی و هونەریی بە خۆڕایی بێ‪ .‬پێویستە‬ ‫داهاتی بۆ خاوەنەکەی هەبێ‪ .‬من دەچمە شانۆیەک‪،‬‬ ‫بلیتەکەی بە ‪ ٥‬هەزار بێت حەز دەکەم بیست هەزار‬ ‫بدەم‪ ،‬بۆ ئەوەی ببێتە داهات بۆ هونەرمەندەکانی‪.‬‬ ‫پێمخۆشە نووسەرەکانیش وابن‪ ،‬جەنابت کتێبەکانت‬ ‫چاپ دەکەیت‪ ،‬دەبێ داهاتی هەبێو دوورکەویتەوە‬ ‫لە دابەشکردنی بە خۆڕایی‪ .‬النی کەم بۆ ئەوەی‬ ‫بەردەوامی بدەیت بە نووسین و بەرهەمی هونەری‪.‬‬ ‫سەیری واڵتانی دەوروبەرمان بکە‪ ،‬نەریتی بە خۆڕایی‬ ‫دەستکەوتنی هەموو شت تەنها الی ئێمە هەیە‪ .‬من لە‬ ‫شاری مەهاباد کۆنسێرتم کردووە‪ ،‬رۆژانە ‪ ١٢٠٠‬تکت بە‬ ‫ئۆنالین فرۆشراوە‪ ،‬ئەی مەعقولە لە شاری رۆشنبیریی‬ ‫وەک سلێمانی‪ ،‬تا ئێستا خەڵک نەتوانێ بە ئۆنالین‬ ‫تکتی کۆنسێرت ببڕێ؟ تا ئیستا خەڵک بە بەالش بچێ‬ ‫بۆ کۆنسێرتی مۆزیک و نمایشی شانۆ؟‬ ‫*هیچ شتێکی تر ماوە گفتوگۆی لەسەر بکەیت‪،‬‬ ‫لەم دیدارەدا؟‬ ‫با تا ئێرە بەس بێ‪ ،‬دەستخۆش زۆر زۆر دڵخۆش‬‫بووم‪ ،‬بەراستی تۆ لە زۆر دەرگات دا‪ ،‬کە خەڵکی تر‬ ‫پێشتر لێی نەدابوو‪ .‬زۆر دڵخۆش بووم بەم دیدارە‬ ‫رۆژنامەوانییەمان‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫بهرهو هونهرێکی رهسهنی کوردی‬

‫کام جۆره رهسهنایهتییه؟ له کهیهوه دهست پێبکهین؟ پار‪ ...‬دوێنێ‪ ...‬سبهینێ‪...‬؟ ئهی کهی؟‬

‫(‪)2 - 1‬‬ ‫سەاڵح رەووف‬

‫زۆر گهڕام و زۆر کهسانی لهبار و وشیارم دی‪،‬‬ ‫کاتێکی زۆرم لهگهڵ کۆمهڵ و کۆڕی گهنجان و‬ ‫پیران بهسهر برد‪ ،‬خولیای تهنها پرسیارێک بووم‪،‬‬ ‫ئهویش‪ ...‬ئایا مێژووی ئاواز و موسیقای کوردی له‬ ‫کهیهوه دهست پێدەکات؟ ئهی کامهیه ناسنامهی‬ ‫ئاواز و مۆسیقای کوردی؟‬ ‫ئایا راسته زمانی ساز و ئاواز دیاردهیهکی‬ ‫سروشتین و پێش دروستبوونی ئادهمیزاد بههۆێ‬ ‫دیارده سروشتییهکانی وهک لهرینهوهی دارو‬ ‫درهخت و گڤهگڤی با و خوڕهی ئاوی چهم و‬ ‫رووبار و زهریاکان و دیارده سروشتییهکانی تری‬ ‫وهک ههورهتریشقه و دهیان دیاردهی تریش پهیدا‬ ‫بووه‪...‬؟‬ ‫دیاره ئهمه دیاردهکانی دروستبوونی دهنگه‬ ‫سروشتییهکانه‪ .‬بهاڵم ئهی دهنگه بهسۆزهکانی‬ ‫ئادهمیزاد کهی دروست بوون؟ یان ئایا الی‬ ‫میللهتی کوردیش ههر وهکو میللهتانی تری سهر‬ ‫رووی زهمین پابهندی پهیدابوونی یهکهم مرۆڤی‬ ‫کورد بووه؟‬ ‫زۆرم بیست‪ ،‬بهاڵم له ههموویان ئاشناتر‬ ‫به گوێم وته بهنرخهکهی مامۆستای گهوره‬ ‫(محهمهدی حهمه باقی) بوو‪ ،‬که تا ئیستاش‬ ‫له گوێمدا دهزرنگێتهوه‪ .‬لهو دانیشتنهماندا‬ ‫فهرموی‪ :‬به گوێرهی ئهوهی له کتێبی (ئههلی‬ ‫حهق)دایه‪ ،‬هونهری سازو ئاواز له دێرزهمانهوه‬ ‫له ناو پهیڕهوانی ئهم ئایینهدا برهوی ههبووه‪،‬‬ ‫له نامهی سهرئهنجام له(سروتی یارسان)دا وا‬ ‫هاتووه‪( :‬ئهو کاتهی یهزدان ویستی ئادهم یان‬ ‫مشییهی کورد بخولقێنێت‪ ،‬رۆح به بهر ئادهمی‬ ‫کورددا نهچوو‪ ،‬بۆیه دوای (‪ )٤٠‬رۆژ یهزدان به‬ ‫(بنیامین)ی سهردهستهی فریشتهکانی فهرمان دا‬ ‫که گیان به بهر ئادهمدا بکات‪ ،‬بنیامینیش ئاوازی‬ ‫بۆ گیان ژهند‪ ،‬بهو جۆره گیان چووه بهری ئادهمی‬ ‫کوردهوه‪).‬‬ ‫من لێرهدا مهبهستم ئهوهیه‪ ،‬گهر سهرچاوهی‬ ‫زمانی ساز و ئاواز وهکو الی ههموو میللهتانی‬ ‫سهر رووی زهمین دین و ئایین بێت‪ ،‬ئهوا الی‬ ‫میللهتی کوردیش ههروا بووه‪ .‬ئاشکرایه ههر له‬ ‫دێرزهمانهوه الی ههموو میللهتانی سهر رووی‬ ‫زهمین‪ ،‬کوردیش لهگهڵیاندا چهندین گۆڕانکاری‬ ‫بهسهر باری ئایینیو بیروباوهڕیاندا هاتووه‪.‬‬ ‫وشهی کورد وشهیهکی سۆمهرییه‪ ،‬به مانای‬ ‫گرد و بهرزایی دێت‪ ،‬سۆمهرییهکان واژهی گرداكا‬ ‫یان کرداکایان بهکارهێناوه‪ ،‬سۆمهرییهکان له‬ ‫ناوهند و خواروی عێراق ژیاون‪ .‬گهر بهرهو سهرهوه‬ ‫بڕۆین ههر بهرهو بهرزایی ئهچین‪ .‬یۆنانییهکان‬ ‫وشهی کاردۆخیان بهکارهێناوه‪ ،‬له کتێبهکهی‬ ‫گهزنهفۆنیشدا ههر وا ناوبراوه‪ .‬کاردۆخییهکان‬ ‫کێن؟ بریتین لهو کوردانه که له رۆژئاوای زێی‬ ‫گهوره ژیاون‪ .‬کهواته کورد یان نیشتمانی کورد له‬ ‫دوو بهش پێکهاتووه‪ ،‬بهشی یهکهمی میدییهکانه و‬

‫گهر سهرچاوهی‬

‫زمانی ساز و ئاواز‬ ‫وهکو الی‬

‫ههموو میللهتانی‬

‫سهر رووی زهمین‬ ‫دین و ئایین بێت‪،‬‬

‫ئهوا الی میللهتی‬ ‫کوردیش‬

‫ههروا بووه‬

‫بهشی دووهمیش ناوچهی کاردۆخییهکانه‪ .‬ههندێ‬ ‫له سهرچاوهکان دهڵێن دوو میللهتن و بوونهته‬ ‫نهتهوهیهک‪ ،‬چونکه ئاشکرایه نهتهوه له ئهنجامی‬ ‫یهکگرتنی دوو یان زیاتری دوو میللهت دروست‬ ‫دهبێت و میللهتیش له ئهنجامی دوو یان زیاتری‬ ‫دوو خێڵ دروست دهبێت‪.‬‬ ‫بۆیه به چاکم زانی که ئهو گفتوگۆیهی له‬ ‫نێوان من و برای ئازیز دکتۆر (ئهکرهمی میهرداد)‬ ‫دا روویدا‪ ،‬ههندێکی بخهمه پێشچاو‪.‬‬ ‫دکتۆر ئهکرهمی میهرداد (ئهکرهم محهممهد‬ ‫کهریم) شارهزای رووناکبیریی و فهرههنگیی له‬ ‫ئهنجومهنی وهزیرانی حکومهتی ههرێمی کوردستان‬ ‫له سلێمانی له (‪)٢٠٠٥‬ی زایینی وتی‪ :‬وشهی دین‬ ‫وشهیهکی کۆنی ئاڤێستایییه‪ ،‬که له وشهی دهئینا‬ ‫(‪ )Religion‬وهرگیراوه‪ .‬وشهی ئایینیش ههر‬ ‫وشهیهکی کۆنی ئاڤێستایییه‪ ،‬که به مانای یاسا‪،‬‬ ‫پهیڕهو یان مهزههب هاتووه‪ ،‬کهواته ئهتوانین‬ ‫بڵێین دینی زهرتووشتی‪ ،‬بهاڵم ئایینی کاکهیی‬ ‫(ئههلی حهق) یان ئایینی یهزدی یان ئایینی‬ ‫عهلهوی‪.‬‬ ‫له سهرهتادا با پێناسهیهکی وشهی ئاری‬ ‫بکهین‪ ،‬ههندێ سهرچاوه ههیه بهتایبهتی ئاڤێستا‪،‬‬ ‫که وشهی ئاری به وشهی نهجیبزاده لێک ئهداتهوه‪.‬‬ ‫له ههندێ جێگهی تری ئاڤێستاشدا‪ ،‬به مانای‬ ‫نیشتهجێ هاتووه‪ .‬ئهو سهردهمه نیشتهجێبوون‬ ‫رهوشی گرنگی خێڵهکان بووه‪ ،‬له بهرامبهر‬ ‫خێڵه کۆچهرهکانی بیابانی سارد‪ ،‬که له ناوچهی‬ ‫تۆرانهوه هاتوون و خێڵهکانی خوار خۆیان و ئهم‬ ‫ناوچانهیان داگیر و تااڵن کردووه‪ .‬شارهزاکان‬ ‫دهڵێن‪ :‬مێژووی دین و قۆناغه سهرهکییهکانی‬ ‫پهیامی دین (بیروباوهڕ) له واڵتی کوردان یان‬ ‫واڵتی ئارییهکان له سێ قۆناغ پێکهاتووه‪ ،‬دهڵێ‬ ‫ئهو سهرچاوانهی که پشتم پێ بهستوون کتێبهکهی‬ ‫میهردادی یهزیدییه و ههروهها کتێبهکهی (دکتۆر‬ ‫رهشاد میران) و چهند سهرچاوهیهکی فارسیش که‬ ‫تیایدا دهڵێن‪:‬‬

‫قۆناغی یهکهم‪:‬‬

‫بریتییه له قۆناغی چهند خواوهندیی‪ ،‬به واتای‬ ‫پتر له خواوهندێک پهرستراوه (تعدد االلهه) یان‬ ‫پۆلیسیزم‪ .‬ئهم قوناغه هاوکاته لهگهڵ قۆناغی‬

‫خێاڵیهتی‪ ،‬به واتای رێخستنی ئابووری و سیاسیو‬ ‫کۆمهاڵیهتی و فهرههنگی رێخستنی خێڵ بووه‪ .‬لهم‬ ‫سهردهمهدا (‪ )٥‬خواوهندی سهرهکی له ناوچه‬ ‫جیاجیاکانی کوردستاندا پهرستراون‪ ،‬ناوهکانیان‬ ‫ئهمانهن ئهگهر له باکووری کوردستانهوه دهست‬ ‫پێبکهین‪ :‬یهکهمین خواوهند پێی ئهوترێت (بابه‬ ‫ئاسمان) که له ههندێ سهرچاوهکاندا پێی ئهوترێ‬ ‫(دیاوس پیتر) وشهی پیتهر له پدهری فارسییهوەو‬ ‫له وشهی فادهری ئینگلیزیشهوه نزیکه‪ .‬ئهم‬ ‫خواوهنده (بابه ئاسمان) له ناوچهکانی خۆی و‬ ‫سهڵماس و شنۆ و نهغهده پهرستراوه ‪ .‬خواوهندی‬ ‫دووهم خواوهندی (دایهزهوی)یه که له ناوچهکانی‬ ‫سلهیمانی و موکریان و کهرکوک پهرستراوه‪ ،‬ناوێکی‬ ‫تریشی ههبووه که ناوی ئافرهتیشی پێ وتراوه‪،‬‬ ‫وشهی ئافرهتیش به مانای خولقێنهر‪ ،‬تا ئێستاش‬ ‫گهر کهسێک کارێکی باش بکات پێی دهڵێین‬ ‫ئافهرین‪ ،‬تا ئێستاش به بههره (ئیبداع) دهڵێین‬ ‫ئهفراندن‪ ،‬نهفی (پێچهوانهی) ئافرهت نهفرهته‪،‬‬ ‫ههردووک به ههردوو واتای (ئهرێ ‪ -‬ئافرهت و‬ ‫نەرێ ‪ -‬نهفرهت) هاتووه‪ .‬شوێنهوارناسهکانیش‬ ‫خواوهند (بت)ی دایکیان له ناوچهکانی سلهیمانی‬ ‫دهوروبهرهکانی دۆزیوهتهوه‪ .‬خواوهندی سێیهم به‬ ‫ناوی (کهلئاهورا)یه که له ناوچهی کهلهوڕهکان‬ ‫پهرستراوه و به ناوی خواوهندی تیشک (الهة‬ ‫النور) یان (الهة الحکمه) دێت‪ .‬کهڵهوڕهکان‬ ‫له ناوچهکانی ئیالم و کرماشان ئهژین و ناوی‬ ‫خێڵهکهشیان ههر له ناوی خواوهندهکهیانهوه‬ ‫هاتووه‪ .‬خواوهندی چوارهم که لهوپهڕی باکووری‬ ‫کوردستان پهرستراوه‪ ،‬ئهویش خواوهندی (ئازهر‬ ‫یان ئاتهر)ه و به مانای خواوهندی ئاگر دێت‪ .‬لهبهر‬ ‫ئهوهی ئهم خێاڵنهی کورد له ناوچه زۆر ساردهکانی‬ ‫کوردستاندا ژیاون و پێویستییهکی زۆریان به‬ ‫ئاگر بووه و ئاگر بهشێک بووه له ژیانیان‪ ،‬بۆیه‬ ‫وهک خواوهندێک سهیریان کردووه‪ .‬ههندێ له‬ ‫لێکۆڵهرهوان دهڵێن ناوی ئاریاکان ههروهها وشهی‬ ‫ئێرانیش ههر له وشهی ئارهوه هاتووه‪ ،‬گهر تهماشا‬ ‫بکهین ئهبینین له نێوان گهلی کورد و فارسدا ههر‬ ‫بۆ ئهم واژهیه له یهکچووی لهوانه واژهی ئاگر‪،‬‬ ‫ئاور‪ ،‬ئاههر‪ ،‬ئایر‪ ،‬ئاتهش‪ ،‬ئار و ئازهریش ههیه‪.‬‬ ‫خواوهندی پێنجهم خواوهندی (هوما)یه‪ ،‬که‬ ‫خواوهندێکی ئهفسانهییه‪ ،‬بریتییه له باڵندهیهک که‬ ‫لهشهکهی باڵندهیه و سهری مرۆڤه‪ ،‬تا ئێستاش‬

‫هێمای ناسێنهرهوهی دینی زهرتووشت ئهم باڵنده‬ ‫(هوما)یهیه‪ .‬وهک فارسهکان دهڵێن نمادێکی‬ ‫رهسهنی دینی زهرتووشته و به فرۆههر (مرۆڤ‬ ‫یان گیانی رهوان) ناوی هاتووه‪ ،‬که ههندێ له‬ ‫شارهزایان دهڵێن ناوی خێڵی ههمهوهند لهم ناوهوه‬ ‫هاتووه‪ .‬وهک زانایان دهڵێن ئهم قۆناغه له (‪١٠٠٠٠‬‬ ‫تا ‪)٢٠٠٠‬ساڵ پێش زایینی خایاندووه‪ ،‬ههرچهنده به‬ ‫سهردهمێکی زۆر روون و ئاشکرا نهناسراوه و زیاتر‬ ‫وهکو (هیگـــــڵ) دهڵێت‪ :‬به سهردهمێکی ونبوو‬ ‫ناو دهبڕێت‪ .‬لهبهر ئهوهی زۆربهی مێژووهکهی‬

‫مێژووی دین‬ ‫و قۆناغه‬

‫سهرهکییهکانی‬ ‫پهیامی دین‬

‫(بیروباوهڕ) له‬

‫واڵتی کوردان یان‬ ‫واڵتی ئارییهکان‬ ‫له سێ قۆناغ‬ ‫پێکهاتووه‬

‫ونبووه‪ .‬ههروهها ناوی ئهم سهردهمه به ناوی چهند‬ ‫خواوهندییهوه ناوبراوه‪ ،‬لهبهر ئهوهی سهردهمی‬ ‫رێکخستنی خێڵه جیاجیاکانه و ههر خێڵێک به‬ ‫جیا له خێڵهکانی تر ژیاوه و خواوهندێکی بهپێی‬ ‫ویست و خواستی خۆی پهرستووه‪.‬‬

‫قۆناغی دووهم‪:‬‬

‫قۆناغی میهرپهرستی له ‪ ٢٠٠٠‬ساڵ پێش زایین‬ ‫تا ‪ ٧٠٠‬ساڵ پێش زایین دهخایهنێت‪ ،‬میهر به مانای‬ ‫زانایی‪ ،‬بهزهیی‪ ،‬دڵسۆزی یان رووناکی دێت‪ .‬میهر‬ ‫کوڕی ئاناهیتایه و ئاناهیتا بهبێ باوک میهری‬ ‫بووه‪ .‬وهک سهرچاوهکان ئهیگێڕنهوه‪ ،‬میهر حهز‬ ‫له ئاناهیتا ئهکات‪{ .‬که له زانستی سایکۆلۆجیدا‬ ‫گهر کوڕێک حهز له دایکی خۆی بکات‪ ،‬پێی‬ ‫دهڵێن گڕێی ئۆدێب (ئهم رووداوه زۆر پێش‬ ‫شانۆگهرییهکهی ئۆدێب پاشای سۆفۆکلیس)ه‪،‬‬ ‫ههروهها گهر کچێکیش حهز له باوکی بکات پێی‬ ‫دهڵێن گڕێی ئهلیکترا}‪ .‬ئاناهیتاش که خواوهندی‬ ‫دایکه یان خواوهندی ئافرهته و خۆی (دایهزهوی)‬ ‫یه‪ ،‬ئاناهیتایهکی تری بۆ دروست ئهکات‪ ،‬که ناوی‬ ‫(ناهید)ه‪ ،‬ناهیدیش به مانای سنگی بهرز یان‬ ‫مهمکی قوت دێت‪ ،‬بۆیه زۆربهی زۆری ئافرهتهکانی‬ ‫ئێران ناویان ناهیدهو ناوی یهکێ له ئهستێرهکانیش‬ ‫(ئهستێرهی زوهره) الی ئێرانییهکان ناوی‬ ‫ناهیده‪ .‬ههندێك له سهرچاوهکان دهڵێن‪ :‬قۆناغی‬ ‫میهر هاوکاته لهگهڵ قۆناغی ئیبراهیم له دینی‬ ‫سامییهکاندا‪ .‬وهک دهڵێن‪ ،‬ئیبراهیم به نیشانه‬ ‫خوای دۆزییهوه‪ ،‬جاڕێک ئهیوت رووناکی خوایه‪،‬‬ ‫جارێکی تر ئهیوت خۆر خوایه‪ ،‬جارێکی تر ئهیوت‬ ‫مانگ و جارێکی تریش ئهیوت باران خوایه‪ .‬بهاڵم‬ ‫له کۆتایدا وتی ئهوهی ههموو ئهمانهی دروست‬ ‫کردووه ئهوه خوایه‪ .‬ههندێ له سهرچاوهکان‬ ‫دهڵێن میهر و ئیبراهیم ههر یهکن‪ .‬به گێڕانهوهی‬ ‫جیاواز سامییهکان به ئیبراهیم ناوی ئهبهن و‬ ‫ئارییهکان به میهـــــــر‪ .‬زانایان ههموویان لهسهر‬ ‫ئهوه یهکن که ههردووکیان له باکووری کوردستان‬ ‫پهیدا بوون و سهردهمهکهشیان ههر یهکه‪ .‬بهم‬ ‫قۆناغه دهڵێن قۆناغی پهڕینهوه (هینۆسیزم) به‬ ‫واتای پهڕینهوه له قۆناغی چهند خواوهندییهوه‬ ‫بۆ قۆناغی یهکتاپهرستی‪ ،‬ههرچهنده نهگهیشتۆته‬ ‫ئاکامیش‪ ،‬به واتای به تهواوی به یهک خواپهرستن‬ ‫نهگهیشتوون‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫شیعر وەك پێرفۆرمانس‪...‬‬ ‫شیعر وەك شێوەكاری‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪٢3‬‬ ‫ئایا شیعری جاران جوانترو پاراوترو رەوانتر‬ ‫بوو؟ زۆرجار گوێمان لەم جۆرە پرسیارانە‬ ‫دەبێ‪ .‬دەبێ چ هۆکارێکیان لە پشتەوە بن؟ بە‬ ‫گشتی خوێنەر نایەوێ دنیای زەینی بشڵەقێ‪،‬‬ ‫نایەوێ ئەو نەخشەسازییەی کە لە مێشکی‬ ‫سەبارەت بە دنیای شیعر دروست بووە‪،‬‬ ‫تووشی لەقین بێ‪ ،‬ئارەزوو ناکات ئاسمان‬ ‫نارنجی بێت‪ ،‬باڵندە لە کتێبەکانەوە هەڵفڕن‪،‬‬ ‫زۆر شتی دیکەشی ناوێ‪ .‬ئەو پەخشانی‬ ‫دەوێ بە زمانێکی هاوسەنگ‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫وێنەگەلێک کە هزری نەشێوێنێ‪ ،‬دواجار ئەو‬ ‫زمانێکی رامکراو و ئاشناو دەستەمۆکراوی‬ ‫دەوێ‪ .‬خوێنەر دڵدارانە سەیری شاعیر دەکات‪،‬‬ ‫چاوەڕێی ئەو پێغەمبەرە دەکات تا بە وشەی‬ ‫جوان پەیامەکانی بگەیەنێت‪ ،‬لە دووتوێی وێنە‬ ‫شیعرەکانی‪ ،‬کۆترەکەی پیکاسۆ ببینێ چڵە‬ ‫زەیتوونێکی بە دەنووکەوەبێ‪ ،‬دەبێ کۆترێکی‬ ‫سپییش بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم زمانی شیعریی‪ ،‬لە نێو ئەدەبیاتی‬ ‫گەالنی دی‪ ،‬دەمێکە هەژانی بە خۆیەوە‬ ‫بینووە‪ .‬پۆل ئیلوار لە دیوانی دووەمیدا “‬ ‫خۆشەویستی شیعر” لە ساڵی ‪ ١٩٢٩‬دا چاپ‬ ‫بووە‪ ،‬شیعرێک دەنووسێ بە ناونیشانی “زەمین‬ ‫شینە وەک پرتەقاڵ” لەم شیعرەدا باسی‬ ‫ئەڤینی خۆی بە “گاال” دەکات کە دەبێتە‬ ‫ئەستێرەیەکی گەش‪ ،‬کە شیکلی گۆی زەمینی‬ ‫ئێمەی هەیە‪ .‬ئەڤین دەبێتە چەقی ئەزموونی‬ ‫ئیلوار‪ ،‬ئەڤینێکی زەمینیی کە رەنگی نارنجیی‬ ‫پرتەقاڵ دەبێتە رەنگی ئاهەنگ و بەختەوەریی‬ ‫عیشقێکی ئەفسووناوی کە زمان بەرەوە‬ ‫ئاقارە تایبەتییەکانی خۆی دەبات‪ .‬عەشقێکە‬ ‫کە هەموو بەختەوەرییەکان لە دەوری خۆی‬ ‫کۆدەکاتەوە‪ ،‬هەموو خۆرەکان دەهێنێتەسەر‬ ‫زەمین و وێنەی خۆشەویست چەقی دەقەکەو‬ ‫چەقی دنیا داگیردەکات‪ .‬زەمین و فۆڕمی‬ ‫پرتەقاڵ و رووخساری “گاال” کۆدەبنەوەو‬ ‫ئاوێتەی یەکتر دەبن‪ .‬ئەزموونی عیشق و شیعر‬ ‫دەبن بە یەک ئەزموون‪ ،‬ئەویش ستایشکردنی‬ ‫دنیایە کە دەبێتە جێگە و پێگەی عیشقی‬ ‫راستەقینە‪ ،‬عیشقی بەرجەستە کە لە جەستەی‬ ‫ژندا ‪-‬گاال‪-‬دا کۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫کەواتە ئێمە دەتوانین وزەی خەیاڵ‬ ‫ببەخشینە زمانی شیعریی سنوورەکانی‬ ‫فراوانتر بکەین و ئیش لە قوواڵییەکانی دەقی‬ ‫شیعریی بکەین‪ ،‬تەنها بەوە رازی نەبین کە‬ ‫وێنە دووبارەبووەکان دووپات بکەینەوە‪ ،‬وێنە‬ ‫هاوتەریبەکان بەسەر بکەینەوە‪ ،‬نەخشەسازییو‬ ‫دارەڕای زەینی خۆمان دەستەمۆکراوانە‬ ‫بنووسینەوە‪ ،‬بەڵکو هەنگاوی بوێرانەتر‬ ‫بهاوێژین کە ئامانجی زمان نەگوتراو بهێنێتە‬ ‫زمان‪.‬‬ ‫شیعر ئەزموونێکی دەگمەنە‪ ،‬لە الیەن‬ ‫تاکێکی دەگمەنەوە دەنووسرێ بەدەگمەنبوون‬ ‫دەبێتە جەوهەری شیعرییەت‪ ،‬نەک بابەت‬ ‫و پەیامەکانی‪ ،‬ئەم بەدەگمەنبوونە هەموو‬ ‫تاکێک دەگرێتەوە‪ ،‬هەموو ئەزموونێک قبووڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەگەر ئەم کارەکتەرەی هەبێت‪.‬‬ ‫تاکو سەرچاوەکانی مەعریفە‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫ژیان‪ ،‬پەیوەندییە رۆحییەکان تێگەیشتنە‬ ‫زمانەوانییەکان بەرتەسک ببنەوەو لە یەک‬ ‫سەرچاوەوە هەڵبقوڵین‪ ،‬هەندەش شیعرەکانمان‬ ‫پێکدەکەن‪ .‬شیعر ئەم لەیەکچوون و پێکچوونە‬ ‫رەت دەکاتەوە‪ .‬دواجار خوێنەر‪/‬نووسەر‬ ‫دەبن بە یەک ئەزموون‪ ،‬دەقی خوێندراو‪،‬‬ ‫دەقی نووسراوە‪ ،‬واتە “من”ی خوێنەر رۆح‬ ‫دەکەمەوە بەر دەقی نووسراو‪ ،‬واتە بەشدار‬ ‫دەبم لەم بەدەگمەنبوونە دواجار بەشدار دەبم‬ ‫لە فراوانکردنی ئاسۆی روانین و تێڕوانین و‬ ‫بینین و دیدگا‪.‬‬ ‫پۆل ئێلوار وزەیەکی دەگمەن دەکات بە‬ ‫چەقی شیعرەکەی‪ ،‬ئەویش خۆر‪ /‬پرتەقاڵە‬ ‫کە دواجار دەبن بە سەرچاوەی وزەیەکی‬ ‫مەعنەوی کە خۆشەویستییە بە واتایەکی‬ ‫دیکە‪ ،‬ئەوەی گرنگە لە نووسینەوەی شیعردا‪،‬‬ ‫گڕێدانی شتگەلێکە کە پێکەوە گرێ نادرێن‪،‬‬ ‫نزیکردنەوەی چەمک و جەمسەرە دوورەکانە‬ ‫وەک “رێڤێردی” دەیگوت تاکو تەلیزمێکی نوێی‬ ‫لێوە پەیدا بێت‪ .‬تەنانەت رەنگە خوێنەر هەبێ‬ ‫بە شینیی گۆی زەمینیش سەری سوڕبمینێ‪.‬‬ ‫ئەوەی سەر لە خوێنەر تێکدەدات رەنگی شینو‬ ‫رەنگی پرتەقاڵییە کە پۆل ئیلوار ئێمەی پێ‬ ‫دەناسێنێ بەڵێ لە شیعردا‪ ،‬دەشێ ئاسمان‬ ‫نارنجی بێت‪ ،‬پەنجەرە هی ئاسمان بێت لە نێو‬ ‫دێرەکانیشمانەوە خۆر هەڵبێن‪.‬‬

‫حسەین لەتیف‬ ‫كاتێك قسە لەسەر پەیوەندیی شیعر و‬ ‫پێرفۆرمانس دەكەین‪ ،‬مەبەستمان نییە قسە‬ ‫لەسەر شیعری درامی یان درامای شیعریی‬ ‫بكەین‪ ،‬هێندەی ئەوەی دەمانەوێت قسە‬ ‫لەسەر پەیوەندیی شیعر و پێرفۆرمانس‬ ‫بكەین وەك زاراوە و چەمكێكی ناو هونەری‬ ‫شانۆ‪ ،‬كاتێك شیعرو پێرفۆرمانس تێكەاڵو‬ ‫دەبن چ گۆڕانێك لە شیعردا روودەدات؟ یان‬ ‫چی لە تێگەیشتنی وەرگر روودەدات؟‬ ‫بۆ وەاڵمی ئەم جۆرە پرسیارانەیش‪،‬‬ ‫دەبێت ئەوە بە یادی خۆمان بهێنینەوە كە‬ ‫شیعر زیاد لە كەناڵێكی هەیە بۆ گەیشتنی بە‬ ‫وەرگر‪ ،‬ئەمەش گرێدراوە بەو تەكنیكەوە كە‬ ‫شاعیر شیعرەكەی خۆی پێ دەنووسێتەوە‪.‬‬ ‫گوێ و چاو دوو كەناڵی گەیاندنی شیعرن بە‬ ‫خوێنەر‪ ،‬یان وەرگر‪ ،‬كاتێك بۆ گەیاندنی‬ ‫شیعر پشت بە كەناڵی گوێ دەبەستین ئەوا‬ ‫راستەوخۆ شەپۆلە دەنگییەكانی شاعیر‪ ،‬تۆنی‬ ‫دەنگی شاعیر‪ ،‬بەشداری كاریگەرییان دەبێت‬ ‫لە گەیاندنی دەقە شیعرییەكە بە وەرگر‪،‬‬ ‫تۆنی دەنگ و شەپۆلی دەنگ ئەگەرچی نابن‬ ‫بە بەشێك لە بونیادی دەق لە سەر نووسراو‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبن بە دوو میكانیزمی گرنگ لە‬ ‫گەیاندنی دەقدا‪ ،‬گوێی وەرگر و قوڕگی شاعیر‬ ‫پێكەوە پڕۆسەی گەیاندن كامڵ دەكەن‪،‬‬ ‫چەندە “خوێندنەوە‪ /‬ئیلقا”ی شاعیر گرنگە‪،‬‬ ‫هێندەش گوێی وەرگر گرنگە‪ ،‬شاعیر بە چ‬ ‫تۆنێك دەخوێنێتەوەو گوێگر پێشوازی لە چ‬ ‫تۆنێك دەكات‪ ،‬قوڕگو هونەری خوێندنەوەی‬ ‫شیعر‪ ،‬دەتوانن كاریگەریی خۆیان بەسەر‬ ‫تێكستەوە بەجێبهێڵن‪ ،‬النی كەم لە ساتی‬ ‫خوێندنەوەدا‪ ،‬ئەم كاریگەریەشیان لە رێگای‬ ‫درێژكردنەوەی پیتە بزوێن و دەنگدارەكانەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەگەر گونجاوبێت ئەم حاڵەتە بە‬ ‫دەقی دەنگ تەوەری ناو ببەین‪ ،‬چونكە دەق‬

‫بۆگەیشتن پەنا دەباتە بەر تەكنیكەكانی‬ ‫لە ئیلقا و هونەری‬ ‫دەنگ‪ .‬الوازی‬ ‫خوێندنەوەش زیان بە پڕۆسەی گەیاندنی‬ ‫تێكست دەگەیەنێت‪ .‬دەقی “شێركۆ بێكەس”‬ ‫دەقێك بووە لە دەوری دەنگ تەوەری‬ ‫سوڕاوەتەوە‪ ،‬دەنگی ئەو‪ ،‬كەناڵێكی گرنگی‬ ‫گەیشتنی تێكستەكانیەتی بە خوێنەر‪ ،‬هێندە‬ ‫گرنگیی بە هونەری خوێندنەوەی شیعر دەدا‪،‬‬ ‫تا ئەو ئاستەی شیعری “شێركۆ بێکەس”‬ ‫تەنها شێركۆ خۆی دەیتوانی ئیلقای بكات‪،‬‬ ‫بە رادەیەك چەندە چێژ لە تێكستەكانیدا‬ ‫بوو‪ ،‬هێندەش چێژ لە هونەری خوێندنەوەی‬ ‫ئەودا بوو‪ ،‬بە تەنیشت تەكنیكی دەنگەوە‪،‬‬ ‫جووڵەكانی دەست و دەم و چاو‪ ،‬بەرزبوونەوەو‬ ‫نزمبوونەوەكانی لەسەر شانۆ‪ ،‬دەبوونە‬ ‫جۆرێك لە نواندنی ئەو حاڵەتە دەرونیانەی‬ ‫شاعیر كە لە دەنگیدا هەبوون‪ ،‬لێرەوە ئیتر‬ ‫ئەوە بە تەنها دەنگ نییە دەتوانێت شیعر‬ ‫بگەیەنێت بە وەرگر‪ ،‬بەڵكو جەستەش هەموو‬ ‫ئەو وەزیفە كۆمینیكەیشنانە رادەپەڕێنێت‬ ‫كە دەنگ دەیەوێت ئەنجامیان بدات‪ .‬دەنگ‬ ‫و جەستە دەبنە دوو رەگەزی گرنگ و‬ ‫پێرفۆرمانس‪ ،‬لە شیعری شێركۆ بێکەسدا‪،‬‬ ‫بەبێ ئەو دوو رەگەزە‪ ،‬شیعری شێركۆ وەك‬ ‫پێویست ناگەن بە وەرگر‪ ،‬چونكە ئەم دوو‬ ‫رەگەزە پێكەوە یارمەتی وەرگر دەدەن زیاتر‬ ‫توانای تێگەیشتنیان لە شیعری ئەو هەبێت‪،‬‬ ‫زیاتر لە حاڵەتە ویژدانی و دەروونییەكانی‬ ‫ئەو تێبگەن‪ ،‬زیاتر توانای كۆكردنەوەی وێنە‬ ‫شیعرییەكانی ئەویان هەبێت‪.‬‬ ‫لە پەیوەندی بە پێرفۆرمانسەوە لە‬ ‫شیعری كوردیدا‪ ،‬ئێمە بەر ئەزموونێكی تری‬ ‫جیاواز دەكەوین‪ ،‬ئەویش ئەزموونی”فەرهاد‬ ‫پیرباڵ”ە‪ ،‬بە پێچەوانەی “شێركۆ بێكەس”ەوە‬ ‫كە بۆ گەیاندنیان گوێ كەناڵی سەرەكییە‪،‬‬ ‫هەندێك لە دەقەكانی فەرهاد پیرباڵ‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ چاو نووسراون‪ ،‬بۆ بینین نەك بۆ بیستن‪،‬‬ ‫بەتایبەتی هەندێك لە دەقەكانی ناو كتێبی‬ ‫مانیفێستی دووەمی وێران‪ ،‬دەبێت چاو‬ ‫توانای كۆكردنەوەی بەش و بونیادی دەقە‬ ‫شیعرییەكەی هەبێت‪ ،‬دەقەكانی ناو ئەم‬ ‫كتێبە بۆ ئەوە نین بە دەنگ و جووڵەوە‬ ‫بخوێنرێنەوە‪ ،‬ئەم دەقانە بە پێچەوانەی‬ ‫دەقی شێركۆییەوەن‪ ،‬شاعیر رۆڵی نییە لە‬ ‫گەیاندنیاندا‪ ،‬بەڵكو خوێنەر دەبێت خۆی‬ ‫لە رێگای بینینەوە بگات بە قواڵییەكانی‬ ‫تێكست‪ ،‬نیگاكانی توانای رۆشنكردنەوە و‬ ‫تیشكخستنە سەر نەوتراو و نەبینراوی ناو‬ ‫تێكستیان هەبێت‪ ،‬لێرەدا دەكرێت ئەم جۆرە‬ ‫لە شیعر بە شیعری بێدەنگ ناو ببەین‪ .‬لە‬

‫دەنگ و جەستە‬ ‫دەبنە دوو‬

‫رەگەزی گرنگ و‬

‫پێرفۆرمانس‪ ،‬لە‬ ‫شیعری شێركۆ‬

‫بێکەسدا‪ ،‬بەبێ‬

‫ئەو دوو رەگەزە‪،‬‬ ‫شیعری شێركۆ‬ ‫وەك پێویست‬

‫ناگەن بە وەرگر‬ ‫ئەزموونە شیعرییەكەی مانیفێستی دووەمی‬ ‫وێران‪ ،‬هێزی دەنگ و جووڵەی جەستەو‬ ‫دەم و چاو هەڵگر و گەیەنەری ئاماژەی ناو‬ ‫تێكست نین‪ ،‬بەڵكو بە تەنها بینین‪ ،‬بینینی‬ ‫خوێنەر خۆی پڕۆسەی گەیاندن ئەنجام‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەگەر دەقی شێركۆ دەقگەلێك بن‬ ‫لە شاعیرەوە بۆ خوێنەر بن‪ ،‬ئەوا دەقی‬ ‫“فەرهاد پیرباڵ” بە پێچەوانەوەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫خوێنەر بە ناو تەكنیكەكانی نووسین و‬ ‫مەتاهاتی زماندا بڕوات بۆ الی مەبەستەكانی‬ ‫تێكست‪ ،‬ئەزموونەكەی فەرهادكە بۆ بینینە‪،‬‬ ‫سوودی لە هونەری شێوەكاری بینیووە و‬ ‫دەبینێت‪،‬كاتێك باس لە شەڕ دەكات بە تەنها‬ ‫یەك وشە بە كار دەهێنێت‪ ،‬ئەویش شەڕە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر بەو وشەیە تابلۆی گۆڕێك درووست‬ ‫دەكات‪ .‬چەندین نموونەی تریش‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫لە شیعر كە ئاوێزانی هونەری شێوەكاری‬

‫دەبێت تەنها بۆ بینینە نەك بۆ بیستن‪.‬‬ ‫لە پەیوەندیی نێوان شیعر و پێرفۆرمانسدا‪،‬‬ ‫ئەزموونی فەرهاد پیرپاڵ زۆر جیاوازە‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتێك شیعر دەخوێنێتەوە‪ ،‬هەست ناكەم بە‬ ‫تەنیا لە بەردەم شاعیرێكدام‪ ،‬بەڵكو لەوە‬ ‫زیاتر هەستدەكەم لە بەردەم ئەكتەرێكدام‪،‬‬ ‫شاعیرە و تێكستێك نمایش دەكات‪ ،‬یان‬ ‫لە بەردەم ئەكتەرێكدام و دەیەوێت رۆڵی‬ ‫شاعیرێك نمایش بكات‪ ،‬كاتێك دەڵێت لە‬ ‫فولكەی ژێر پەیكەرەكەی “ئەحمەدی خانی”‬ ‫عەلی مەردانی بینیووە گفتوگۆ دەكەن‪،‬‬ ‫فەرهاد لەوێدا گۆرانی فاتیمەی عەلی‬ ‫مەردان دەڵێتەوە‪ .‬فەرهاد پیرباڵ بە تەواوی‬ ‫توانایەوە دەنگ و جووڵەی جەستەی دەخاتە‬ ‫كار و دەیەوێت نمایش عەلی مەردان بكات لە‬ ‫گۆرانی ست فاتیمەدا‪.‬‬

‫دەقی شیعریی‬ ‫لەسەر سێ ئاست‬ ‫هەڵدەسەنگێنرێت‪:‬‬

‫ئاستی یەكەم‪:‬‬ ‫بیستن لە نموونەی شیعری شێركۆ‬ ‫بێكەس‪ ،‬كە خۆی دەیخوێنێتەوە‪ ،‬شێوازی‬ ‫خوێندنەوەی خۆی چێژی بیستنمان‬ ‫دەباتە ئاستێكی جیاواز لەوەی كە خۆمان‬ ‫بیخوێنینەوە‪.‬‬ ‫ئاستی دووەم‪:‬‬ ‫لەسەر ئاستی بینین‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫دەقەكانی ناو مانیفێستی دووەمی وێرانی‬ ‫فەرهاد پیرباڵە‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانین چێژ لەو‬ ‫جۆرە دەقانە وەربگرین‪ ،‬دەبێت بە پاشخانی‬ ‫بینەرێكی شێوەكارییەوە بیخوێنینەوە‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەم سێ ئاستەی‬ ‫هەڵسەنگاندنە‪ ،‬بە تەنها بە بیستن یان بە‬ ‫خویندنەوەی دەقێك ناتوانین داوەری لەسەر‬ ‫دەق بكەین‪ ،‬بەڵكو دەق پێرفۆرمانسیشە‪،‬‬ ‫بە هەمانشێوەیش ناتوانین لە ساتی‬ ‫پیرفۆرمانسی شیعردا داوەری لەسەر دەقەكە‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە ئەوكاتە ئێمە تەكنیكی‬ ‫نووسینی شیعرەكە لەسەر كاغەزمان لە‬ ‫بەردەست نییە‪ ،‬واتە چۆنیەتی بەكاربردنی‬ ‫سپێتی كاغەز و رەشكردنەوەی‪.‬‬ ‫ئاستی سێهەم‪:‬‬ ‫ئاستی پێرفۆرمانسە‪ ،‬ئیتر لە فۆڕمی‬ ‫پیرۆفۆرمانسی شیركۆیی بێت یان فۆڕمی‬ ‫فەرهاد پیرباڵ‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی گشتی‪ ،‬شیعری فەرهاد و‬ ‫شێركۆ‪ ،‬وەك كۆمیدیا دەردەكەون‪ ،‬چونكە‬ ‫وەرگری كوردیی لەوە تێنەگەیشتووە كە شیعر‬ ‫هاوماڵە لەگەڵ شێوەكاری و پێرفۆرمانس‪.‬‬

‫ئەو دوو شاعیرەی؛ جەستە رۆڵی گەورەی هەیە لە گەیاندنی شیعرەکانیان بە وەرگر‬

‫‪29‬‬

‫عەدنان کەریم‬

‫سەاڵح رەووف‬

‫خوێندنەوە‬ ‫فاروق هۆمەر‬ ‫ئێمە تا ئیستاش جیاوازیی لە نێوان مانا قووڵەکانی‬ ‫خوێندنەوە و خوێندنەوەی سادە ناکەین و پێمان وایە‬ ‫پڕۆسەی خوێندنەوە‪ ،‬تەنیا لە خوێندنەوەی کتێبدا کورت‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬زۆرن ئەوانەی هەر وەک مەکینەیەک پەیتا‬ ‫پەیتا‪ ،‬کتێب لە دوای کتێب دەخوێننەوە‪ ،‬دەنووسن‪،‬‬ ‫وەردەگێڕن‪ ،‬دواجار نە بچکێک لە روانینی خۆیان بۆ‬ ‫دونیا و بۆ کۆمەڵگەو بۆ ژیان دەگۆڕێت ونە بچکێکیش‬ ‫لە مێشک و هۆشی ئەو خوێنەرانەی کاریان بۆ دەکەن‬ ‫دەگۆڕێ!‬ ‫شارو گوندەکانی ئەمڕۆی ئێمە سەرشارن بە سەدان‬ ‫کتێبخانەو کتێبفرۆشی و پڕی هەزاران هەزار کتێبن‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ کتێبفرۆشی هەر وەکو تەماتەفرۆشی لێهاتووە‪.‬‬ ‫خەڵکانێک چۆن سەیری تەماتە دەکەن‪ ،‬ئاواش لە‬ ‫کتێب دەڕوانن‪ .‬ئەوانەی هەر لە رۆژگاری کۆنەوە‬ ‫خاڵیبوون لە خوێندنەوە و بینین و دونیابینی‪ ،‬کتێب‬ ‫و تەماتەیان بەیێک چاو دەبینی‪ ،‬ئەمڕۆ ئەوان بۆیان‬ ‫کرا زۆر بە سادەیی تەماتە و کتێب الی هەموان بکەن‬ ‫بە یەک‪ ،‬ئەگەر چی پڕۆسەی خوێندنەوە تەنیا لە نێو‬ ‫خوێندنەوەی کتێبدا گیری نەخواردووە‪ ،‬زۆرن ئەوانەی‬ ‫هەزاران کتێبیان خوێندونەتەوە و هێشتا لە نێو زیندانە‬ ‫تاریک و قووڵەکانی چاوبرسێتی و دڵپیسی و مێشکی‬ ‫بچکۆلەی خۆیاندا گیریان خواردووە‪ .‬هەر وەک چۆن‬ ‫بینین لە دەرەوەی چاو و بیستن لە درەوەی گوێش هەن‬ ‫و روودەدەن‪ ،‬زۆرن ئەوانەی کوێرن و دونیا رۆشنتر و‬ ‫رەنگینتر دەبینن‪ ،‬کەڕن و هەموو دەنگەکان بە وردتر‬ ‫دەبیستن‪ ،‬ئاواش دەشێ خوێندنەوەش لە دەرەوەی‬ ‫کتێب ببینین‪ .‬ئەوەی کەمێک لەو دونیایە خوردبێتەوە‪،‬‬ ‫کە ئەمڕۆ ئێمەی تیا دەژین‪ ،‬زۆر بە سادەیی لەوە‬ ‫تێدەگات کە کتێب و خوێندنەوە هیچ شتێکی لە دونیای‬ ‫ئێمە و خەڵکانی ئێمە باشتر و جوانتر نەکردووە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی کتێب‪ ،‬تەنیا خوێندنەوەیێک نییە ئێمە‬ ‫لە بەردەمیدا هەڵوێستەیێک بکەین‪ .‬رۆژگارێک جیهان‬ ‫بێ کتێبیش بوو و مرۆڤیش رووتوقووت‪ ،‬کەچی مرۆڤ‬ ‫هۆشمەندتر و ساالرتربوو‪ .‬رۆژگارێک شارەکان بێ ئامێر‬ ‫و بێ نەخۆشخانە و بێ رێگاوبان بوون‪ ،‬کەچی مرۆڤ‬ ‫ئاسوودەتر و خۆشبینتربوون‪ .‬لێرەوە دەشێ بپرسین ئەو‬ ‫هەموو زانین و زانیاری و ئامێرانە چییان لە مرۆڤبوونی‬ ‫ئێمە گۆڕی؟ ئەمڕۆ زۆر سادە کەسانێک زانکۆ تەواو‬ ‫دەکەن و هەموو دونیا پێی دەڵێن دکتۆر‪ .‬رۆژێک بە‬ ‫رێکەوت کەسانێک شیعرێک دەنووسن‪ ،‬چیرۆکێک‬ ‫دەنووسن‪ ،‬خەڵکی پێی دەڵێن شاعیرو چیرۆکنووس‪.‬‬ ‫رۆژێک لە رێی خزمایەتییەوە رۆڵێکی کۆمبارس لە‬ ‫شانۆییەک‪ ،‬لە درامایێک دەبینێ‪ ،‬خەڵکان پێی دەڵێن‬ ‫هونەرمەند و خۆشیان لە ناوهێنانی خۆیان بە نووسەرو‬ ‫دکتۆر و پڕۆفیسۆر شەرمەزار نابن‪ .‬ئیدی نە خۆی‬ ‫نە کەسێک لە یێکێیان ناپرسێ تۆ روانینت بۆ دونیا‬ ‫چییە‪ ،‬ژیان چۆن جوانتر دەبێ‪ ،‬رێگایێک بۆ چاککردنی‬ ‫ئەو هەموو نادادییە چۆن پەیدا دەبێ‪ .‬خوێندنەوە‬ ‫لە دەرەوەی کتێبو تەختەی شانۆ و پانتایی شاشە‬ ‫چۆن دەتوانێ مرۆڤ ئاقڵ بکات‪ .‬خوێندنەوە مانای‬ ‫گۆڕینی خودە کە لە ناو ئەو هەموو رەشاییە‪ ،‬تۆش‬ ‫رەش نەچیتەوە سپی بنوێنی‪ .‬لە ناو ئەو هەموو زوڵم و‬ ‫ناشرینییەدا تۆش دزێو نەنوێنی‪ ،‬بەڵکو بدرەوشێیتەوە‪.‬‬ ‫من سەرم لێ نەشێواوەو دەبینم و دەبیستم و هێشتا‬ ‫ویژدانم دەتوانێ هۆکاری ئەو هەموو ناشرینی و شێوان و‬ ‫خراپییە جوێ بکاتەوەو بزانێ کاتێک زوڵم و نادادی بەو‬ ‫جۆرە سەر دەکات‪ ،‬یەکێک لە نیشانەکانی ئەوەیە کە‬ ‫خوێندنەوە لە دونیای ئێمە بە تەواوی کۆچی کردووە و‬ ‫هەرکەس لە شوێنی خۆیەوە بووەتە بەردێک لەو دیوارە‬ ‫گەورەو گرانەی کە ئێمەی لە کانیاوی ژیان و ئەڤین و‬ ‫پاکژی دابڕیوە‪.‬‬

‫كولتوورى زەمەن‬ ‫ئەو نامانە باڵودەکاتەوە‬ ‫کە «جیهانیان گۆڕى»‬

‫ساڵی ‪ ٢٠١٩‬کتێبێک به ناوی‬ ‫«له مێژوودا نووسراون‪ :‬ئهو‬ ‫نامانهی جیهانیان گۆڕی» له الیهن‬ ‫مێژونووس و ڕۆماننوسی بهریتانی‬ ‫‹سایمۆن سێباگ مۆنتیفیۆر›‬ ‫ئامادهکراوه و چاپکراوه که سهدان‬ ‫نامهی گرنگی مێژووی له خۆی‬ ‫گرتووه ههر له سهردهمه زۆر‬ ‫کۆنهکانهوه تاکو سهردهمی ئێستا‪.‬‬ ‫سایمۆن مۆنتیفۆر لهم کتێبهدا‬ ‫کۆمهڵێک نامهی نێوان کهسایهتیه‬ ‫دیارهکانی مێژووی کۆکردۆتهوه؛ له‬ ‫کهسایهتی سیاسی و سهرکردهکانه‬ ‫بیگره تاکو نووسهران و ئهدیبان‬ ‫و هونهرمهندان‪ ،‬لهوانه نامهی‬ ‫سهالحهدینی ئهیوبی‪ ،‬غاندی‪،‬‬ ‫هارونه ڕهشید‪ ،‬شاژنه ئهلیزابێسی‬ ‫یهکهم‪ ،‬ماندێال‪ ،‬ستالین‪ ،‬مایکل‬ ‫ئهنجیلۆ‪ ،‬ڕاسپۆتین و سهدانی تر‪.‬‬ ‫بابهتی نامهکان جیاوازن و بۆ‬

‫بۆنهو مهبهستی جیاواز نووسراون‪،‬‬ ‫له بابهتی جهنگ و ئاشتی و ههڕهشه‬ ‫و پیالنگێڕیهوه تاکو بابهتی عهشق‬ ‫و خۆشهویستی و هاوڕێیهتی‪.‬‬ ‫له ژمارهکانی داهاتووی کلتووری‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫رێز لە بەرزان هەستیار‬ ‫دەگیرێ‬

‫لە دەستپێکی ساڵی نوێدا‪ ،‬سەر لە‬ ‫ئێوارەی رۆژی پێنجشەممەی رابردوو‪،‬‬ ‫رێکخراوی کوردستان دیالۆگ‪ ،‬بە هاوکاریی‬ ‫یەکێتیی نووسەرانی کورد لقی سلێمانی‪،‬‬ ‫بەبۆنەی سی ساڵ نووسین و خزمەتکردن‬ ‫بە شیعری کوردی‪ ،‬ئێوارە کۆڕێکی رێزلێنان‬ ‫و شیعرخوێندنەوەی بۆ شاعیر (بەرزان‬ ‫هەستیار) سازکرد‪.‬‬ ‫لەو کۆڕەدا کە ژمارەیەکی بەرچاو لە‬ ‫نووسەران و ئەدەبدۆستان ئامادەی بوون‪،‬‬ ‫بەرزان هەستیار بەشێک لە ئەزموونە جیاوازە‬ ‫شیعرییەکانی خۆی خوێندەوە و دواتر لە‬ ‫الیەن رێکخراوی کوردستان دیالکۆگ خەاڵتی‬

‫رێزلێنانی پێشکەش کرا‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم ئێوارە شیعری و رێزلێنانە‪،‬‬ ‫بەرزان هەستیار خۆشحاڵی خۆی بۆ‬ ‫“کولتووری زەمەن” دەربڕی و وتی‪“ :‬مایەی‬ ‫خۆشحاڵیمە کە رێکخراوی کوردستان دیالۆگ‪،‬‬ ‫بە هاکاریی یەکێتیی نووسەرانی کورد‪ ،‬ئەم‬ ‫ئێوارەیان سازکردووە و خەاڵتی رێزلێنانم پێ‬ ‫دەبەخشن لە پای ئەزموونی سی ساڵ نووسین‬ ‫و خزمەتکردن بە شیعری کوردی”‪.‬‬ ‫بەرزان هەستیار ساڵی ‪ ١٩63‬لەدایکبووەو‬ ‫لە نەوەدەکانی سەدەی رابردووەوە لە واڵتی‬ ‫ئەڵمانیا دەژی و خاوەنی کۆمەڵێک کتێبی‬ ‫شیعرییە‪.‬‬

‫زهمهنهوه ههر جارهی نامهیهک یان‬ ‫چهند نامهیهک باڵودهکهینهوه که‬ ‫له ئینگلیزیهوه ‹ماردین ئیبراهیم›‬ ‫وهریاندهگێڕێت بۆ سهر زمانی‬ ‫کوردی‪.‬‬

‫کتێبەکانی خستە خزمەتی خوێندکارانەوە‬ ‫نووسەرێکی پارێزگای هەڵەبجە‪ ،‬کتێبخانە‬ ‫تایبەتەکەی ماڵی خۆی کە دەیان سەرچاوەی‬ ‫گرنگی تێدایە‪ ،‬دەخاتە خزمەتی خوێندکارانی‬ ‫زانکۆ و پەیمانگای هونەرەجوانەکانەوە و لە‬ ‫کتێبخانەی هەژار موکریانی گۆشەیەکی تایبەتی‬ ‫بۆ تەرخان دەکرێت‪.‬‬ ‫سەاڵحە رەش کە یەکێکە لە هونەرمەندو‬ ‫شاعیرە ناسراوەکانی هەڵەبجە‪ ،‬لە مەراسیمێکی‬ ‫تایبەتدا سەرجەم کتێبەکانی کتێبخانە‬ ‫تایبەتەکەی خۆی‪ ،‬لە رێگەی کتێبخانەی هەژار‬ ‫موکریانییەوە خستە خزمەتی خوێندکارانی‬ ‫هونەرەجوانەکانی‬ ‫پەیمانگای‬ ‫زانکۆو‬

‫نەبەز”ە‪ ،‬کە لەم رۆژانەدا چاپی دووەمی لە‬ ‫جەمال‬ ‫سلێمانی باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫کتێبەکە لە چەند ناونیشانێک پێکهاتووە‪،‬‬ ‫گترینیان ئاوڕدەداتەوە لە (زمانی کوردی‬ ‫گرن‬ ‫زمانێکی ئاسمانی‪ ،‬پاکژی و شوێنی‬ ‫وەک‬ ‫ەتی باوەڕدارانی ئایینە کوردییەکان‪ ،‬ژن وەک‬ ‫تایب‬ ‫ەوەرێکی ئەفسانەیی‪ ،‬برای یاریی یان برای‬ ‫بوون‬ ‫ئاخرەتی و چەند بابەتێکی تر‪).‬‬ ‫کتێبەکە لە الیەن د‪ .‬سەروەر عەبدوڵاڵ‬ ‫وونەوەی بۆ کراوەو پێشەکییەکی بۆ‬ ‫پێداچ‬ ‫یووە بە ناوی چەند پەیڤێک لە سێبەری‬ ‫نووس‬ ‫ۆستا جەمال نەبەز”دا‪ .‬لەو پێشەکییەیدا‬ ‫(فەلسەفە و رامانی یارسانی لە فەرهەنگو “مام‬ ‫روەر هەندێ هێڵ و تایبەتمەندیی زمان‬ ‫کۆمەڵگەی کوردەواریدا) ئەم کتێبە‪ ،‬لە نوێترین د‪ .‬سە‬ ‫ەسایەتی و ستایلی نووسین و بیرکردنەوەی‬ ‫کتێبی چاپکراو و باڵوکراوەی “د‪ .‬و ک‬ ‫ەمال نەبەزی بۆ خوێنەران خستووەتەروو‪ .‬بەو‬ ‫د‪.‬ج‬ ‫د‪ .‬سەروەر‪ ،‬لەم سااڵنەی کۆتایی تەمەنی د‪.‬‬ ‫پێیەی‬ ‫مال‪ ،‬یەکێ بوو لە کەسە نزیکەکانی و بەردەوام‬ ‫جە‬ ‫و گفتوگۆی تایبەتییان لەسەر پرسی زمان و‬ ‫دیالۆگ‬ ‫مێژووی کورد و باری رووناکبیری کردووە‪.‬‬ ‫اتوو نیعمەت تۆفیق‪ ،‬خوشکی د‪ .‬جەمال‬ ‫خ‬ ‫لە بارەی کتێبەکەوە‪ ،‬لە پێشەکییەکەیدا‬ ‫نەبەز‪،‬‬ ‫ێت‪( :‬ئەم کتێبە یەکێکە لە کتێبە‬ ‫دەنووس‬ ‫تییەکانی د‪ .‬جەمال نەبەز‪ .‬کە بابەتێکی‬ ‫زانس‬ ‫تیی مێژووییە و پەیوەندی بە ئایینی‬ ‫زانس‬ ‫سانی و ئایینەکانی کوردستانەوە هەیە‪ .‬لە‬ ‫یار‬ ‫میتۆلۆژیاوە یەکێکە لە کتێبە دانسقەکان لە‬ ‫رووی‬ ‫کتێبخانەی کوردییدا‪).‬‬

‫فەلسەفەو رامانی‬ ‫یارسانی لە‬ ‫فەرهەنگ و کۆمەڵگەی‬ ‫کوردەواریدا‬

‫هەڵەبجەوە‪.‬‬ ‫ئێوارەی رۆژی ‪ ٢٠٢٠/١/4‬لە مەراسیمێکی‬ ‫هونەریدا‪ ،‬بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی بەرچاو لە‬ ‫نووسەران و هونەرمەندانی پارێزگای هەڵەبجە‪،‬‬ ‫بەبۆنەی کردنەوەی هۆڵی سینەما لە کتێبخانەی‬ ‫هەژار موکریانی‪ ،‬جگە لە کتێبەکان‪ ،‬هەر دوو‬ ‫فیلمی (پەیکەر و زێڕی شین) کە لە الیەن‬ ‫سەاڵحە رەشەوە کاری دەرهێنانیان بۆ کرابوو‬ ‫نمایش کران‪.‬‬ ‫عەتا رەوف خاوەنی کتێبخانەی هەژار‬ ‫موکریانی تایبەت بۆ “کولتووری زەمەن”‬ ‫وتی‪“ :‬لە کتێبخانەکەی خۆماندا جێگەیەکی‬

‫بیرەوەریی‬ ‫رۆژنامەنووسێک‬ ‫بە تامی چیرۆک‬ ‫کتێبی‬ ‫(مستەفا ساڵح کەریم‪،‬‬ ‫خەرمانێک‬ ‫بیرەوەریی رۆژنامەنووسێک‬ ‫بە تامی‬ ‫چیرۆک) لە قەبارەیەکی‬ ‫مامناوەندی‬ ‫نزیکەی دوو سەد الپەڕەدا‪،‬‬ ‫کە دە‬ ‫“ئازاد قی چاوپێکەوتنێکی ئەدەبی‬ ‫ع‬ ‫چیرۆ ەبدولواحید”ە‪ ،‬لەگەڵ نووسەر و‬ ‫کنو‬ ‫کورد وس و رۆژنامەوانی بەناوبانگی‬ ‫(‬ ‫م‬ ‫ستەفا ساڵح کەریم ) پێشتر‬ ‫ئەم‬ ‫دی‬ ‫رامان دارە بەرفراوانە لە گۆڤاری‬ ‫ب‬ ‫اڵوکراوەتەوە‪ ،‬ئەمجارەش لە‬ ‫چاپخانەی‬ ‫کارۆ‪ ،‬لە چوارچێوەی کتێبێکدا‬ ‫ەتە‬ ‫چاپکراو وە‪.‬‬ ‫بەدەر‬ ‫لە چاوپێکەوتن و پرسیار و‬ ‫وەاڵم‪ ،‬ک‬ ‫تێب‬ ‫ەکە پاشکۆیەکی سەربەخۆی‬ ‫بۆ کۆم‬ ‫ەڵێ‬ ‫وێنەی ئەرشیفی و مێژوویی‬ ‫مستەفا‬ ‫س‬ ‫اڵح کەریم تەرخانکراوە‪ .‬کە‬ ‫وێنە‬ ‫کان‬ ‫هەندێکیان بایەخی مێژوویی‬ ‫گ‬ ‫رنگ‬ ‫یان‬ ‫ه‬ ‫ەیە و لەگەڵ کەسایەتییە‬ ‫بە‬ ‫ناوب‬ ‫انگ‬ ‫ەکا‬ ‫نن‪.‬‬ ‫“مستەفا‬ ‫س‬ ‫اڵح‬ ‫کە‬ ‫ریم‬ ‫وەک‬ ‫چیرۆکنوو‬ ‫س‪ ،‬نووسەر‪ ،‬رۆژنامەنووس‪ ،‬لە‬

‫تایبەتمان بۆ کتێبەکانی سەاڵحە رەش تەرخان‬ ‫کردووە و خراونەتە خزمەتی خوێندکارانی زانکۆ‬ ‫و پەیمانگای هونەرەجوانەکانەوە و بە شێوەی‬ ‫خواستن دەیاندرێتی‪ ،‬کتێبەکان سەرچاوەی‬ ‫گرنگیان تێدایەو خوێندکاران سوودێکی باشی‬ ‫لێ دەبینن‪ ،‬ئێمە هیچ سوودێکی ماددی لەم‬ ‫کارە نابینین‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی خزمەتکردنە‬ ‫بە بواری کولتوور لە شارەکەماندا‪ ،‬پشتگیری‬ ‫دەکەین‪ ،‬هاوکات بە بۆنەی کردنەوەی بەشی‬ ‫سینەما لە کتێبخانەکەماندا‪ ،‬دوو فیلمی‬ ‫تازەی سەاڵحە رەشمان وەک دەستپێکی‬ ‫چاالکییەکانمان نمایش کرد”‪.‬‬

‫ناوەندی ر‬ ‫ووناکبیری و ئەدەبی کوردیدا‬ ‫ناوێکی‬ ‫بەر‬ ‫جەستە و دیارە‪ ،‬وەک‬ ‫چیرۆ‬ ‫کنو‬ ‫وس‬ ‫لەگەڵ نەوەی پەنجاکان‬ ‫پۆلێن‬ ‫کرا‬ ‫وە‪،‬‬ ‫یەکەم چیرۆکی خۆی بە‬ ‫زم‬ ‫انی‬ ‫عەر‬ ‫نووسی ەبی بەناوی (صراع ـ ملمالنێ)‬ ‫وەو‬ ‫لە‬ ‫گۆڤاری ( معلم الغد ـ‬ ‫مامۆستای‬ ‫دواڕۆژ) باڵویکردووەتەوە‪ ،‬دواتر‬ ‫بە هاند‬ ‫انی‬ ‫شاعیری بەناوبانگ ئەبوبەکر‬ ‫هەوری‪،‬‬ ‫رو‬ ‫وی‬ ‫کردووەتە کوردی نووسین‬ ‫و یە‬ ‫کەم‬ ‫چ‬ ‫یرۆکی خۆی بە زمانی کوردی‬ ‫بە نا‬ ‫وی‬ ‫(‬ ‫فرم‬ ‫ێسکی پەشیمانی) لە گۆڤاری‬ ‫هی‬ ‫وادا‬ ‫ب‬ ‫اڵو‬ ‫کرد‬ ‫ۆتەوە‪ ،‬لە پێشبڕکێی چیرۆکی‬ ‫کو‬ ‫ردی‬ ‫شدا‬ ‫لە‬ ‫گ‬ ‫ۆڤاری شەفەق ساڵی ‪۱۹٥۷‬‬ ‫سازکرا‪ ،‬چ‬ ‫بە دو یرۆکەکەی (چەندم لێ ئەسێنی)‬ ‫د‬ ‫وەم ەرچوو‪.‬‬

‫الپەڕە ‪3‬‬

‫بهرهو هونهرێکی‬ ‫رهسهنی کوردی‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫الپەڕە ‪4‬‬

‫لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫تایبەتدا‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫کورد‬ ‫لە بەغدا‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫عەدنان عوسامن‬

‫دوایین کاتژمێرەکانی‬ ‫قاسم سلێمانی‬

‫رۆژی یەکشەممە ‪ ٢٠٢٠/١/٥‬کۆبونەوەیەکی گرنگی پەرلەمان ئەنجامدرا‬ ‫بەبێ بەشداری زۆرینەی هێزە سوننیەکان و کورد‪ .‬راستە پێشتریش کەم‬ ‫تازۆر هەندێ دانیشتن و کۆبونەوەی پەرلەمان بایکۆت کراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمەی‬ ‫رۆژی یەکشەممە ئاماژەیەکی زۆر جیاوازی هەیە لەوانەی رابردوو‪ .‬کۆبونەوەی‬ ‫یەکشەممە بۆ رەنگڕێژکردنی سیاسەتی دەرەکی عێراق و قسەکردن بوو لەسەر‬ ‫رێکەوتنەکان و ئاسایشی نیشتمانی کە مەفروز وایە هەم پەیوەندی بە سەرجەم‬ ‫خەڵکی عێراقەوە هەبێت و هەمیش بە هەموو پێکهاتەکان‪.‬‬ ‫ئەم هەنگاوە بەبێ پرس و راوێژکردن بە الیەنەکانی ترو پێکهاتەکانی‬ ‫تری عێراق‪ ،‬بێ حسابکردن بۆ راو بۆچوونیان‪ ،‬ئاماژەیەکە بۆ یەکالبوونەوەی‬ ‫رەسمییانەی بەغدا بەرەو ئاراستەیەکی خراپ و مەترسیدارو جۆرێک لە‬ ‫تاکڕەویی‪ ،‬کە پێموایە نەک هەر عێراق تیایدا زەرەرمەند ئەبێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ناوچەکەش لێی سودمەند نابێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە دەستوری عێراق سەرجەم دەسەاڵتی ئەمنی و سەربازی و بەستن‬ ‫و هەڵوەشاندنەوەی رێکەوتنە نێودەوڵەتیەکانی داوە بە دەسەاڵتی ناوەند لە‬ ‫رێگەی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەرانەوە‪ .‬زۆرینەی یاساکانیش بە‬ ‫زۆرینەی سادە تێدەپەڕێندرێت‪ .‬هیچ میکانیزمێکیش نیە بۆ وەستانەوە دژ بە‬ ‫دەسەاڵتە تایبەت و حەسریەکانی حکومەتی بەغدا تەنانەت گەر نەگونجێتیش‬ ‫لەگەڵ بەرژەوەندی پێکهاتەکانی ترو بەتایبەتتر هەرێمدا‪ ،‬چونکە هەموو‬ ‫گۆڕانکاریەک دەبێ لە دەرەوەی دەسەاڵتی حەسری ناوەند بێت‪ .‬لەم حاڵەتەدا‬ ‫زۆرینەی پەرلەمانی عێراق (کە لە هەموو حاڵەتێکدا شیعەن) بەگوێرەی‬ ‫بەرژەوەندیەکانی خۆیان رەنگڕێژی سیاسەتە بااڵکانی دەوڵەتی عێراق دەکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم پێکهاتەو شێوازی ئیدارەدانی عێراقی نوێ‪ ،‬لە سااڵنی رابردوودا‪ ،‬هەوڵدان‬ ‫بووە بۆ هاوسەنگی و بەهەند وەرگرتنی بۆچوون و بەرژەوەندی سەرجەم‬ ‫پێکهاتەکانی تر‪.‬‬ ‫تێپەڕاندنی هەردوو یاسای کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و هەڵبژاردنی پەرلەمان‬ ‫بە خێرایی و بێ هیچ گۆڕانکارییەک و بێ گوێدانە سەرنج و تێبینی الیەن و‬ ‫پێکهاتەکانی تر‪ ،‬ئاماژەیەکە بۆ ئەو قۆناغە نوێیەی رووبەڕووی عێراق دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ کورد لەو هەنگاوانەو ئاماژانە تێبگات و بەو شێوەیە بێدەنگ‬ ‫نەبێت لە ئاست السەنگی بەشداری و شەراکەت لە عێراقی نوێی دوای سەدامدا‪.‬‬ ‫چەندە بۆ کورد گرنگە لەو ملمالنێ ئیقلیمی و جیهانیە‪ ،‬حەکیمانەو دوور لە‬ ‫هاشوهوش و هەنگاوی نامەدروس‪ ،‬کاربکات و خۆی بەدوور بگرێت لە هەر‬ ‫جۆرە تەرەفداری و الیەنگریەکی زەق و رەق‪ ،‬لەهەمانکاتیشدا دەبێ بەڕوونی‬ ‫کار لەسەر پرسی بەشداریی و دەسەاڵت و پشکەکانی لە رەنگڕێژکردنی‬ ‫سیاسەتی گشتی دەوڵەتی عێراقدا بکات و چیتر رێگە بە ئینفرادکردنی تەنها‬ ‫بەشێک لە پێکهاتەیەک نەدرێت بە ئارەزووی خۆیان و لە چوارچێوەی قەناعەتە‬ ‫سیاسیەکانیان ئاراستەی سیاسەتە گشتیەکان وەرچەرخێنن‪.‬‬ ‫کورد یان دەبێ بەشدارێکی راستەقینە بێت لەو پرسانەدا‪ ،‬یان دەبێ بیرێکی‬ ‫تر لە ئایندەو پێگەی خۆی بکاتەوە‪.‬‬

‫وەک هەمیشە بە تەزبیحێکی بچوک و‬ ‫مستیلەیەکی گەورەوە هەر ژەمەی لە واڵتێک‬ ‫نانی دەخوارد‪ ،‬ئەو ڕۆژەی قاسم سلێمانی کوژرا‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەی ڕۆژانی ڕابردوو لە شوێنێکی‬ ‫دیکەوە بۆ شوێنێکی دیکە دەڕۆیشت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫گاردیان وا وەسفی دەکرد “لە هەموو شوێنێکەو‬ ‫لە هیچ شوێنێکیش نییە”‪ ،‬بەاڵم ئەو‪ ،‬شەوی ‪٣‬ی‬ ‫کانوونی دووەمی ‪ ،٢٠٢٠‬کاتژمێر ‪ ١‬و ‪ ٣٠‬خولەکی‬ ‫نیوەشەو لە بەغدا بوو‪ ،‬کاتێک فڕۆکەی بێ‬ ‫فڕۆکەوان بۆردومانیان کردو جەستەیان هەنجن‬ ‫هەنجن کرد‪.‬‬ ‫چیرۆکەکان زۆرن لەسەر دوایین کاتژمێرەکانی‬ ‫قاسم سلێمانی‪ ،‬هەندێک لە چیرۆکەکانیش‬ ‫جیاوازن‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەکان‪ ،‬قاسم سلێمانی ڕۆژی‬ ‫پێنجشەممە لە تارانەوە گەیشتووەتە دیمەشق و‬ ‫دواتر لەوێوە خۆی گەیاندووەتە لوبنان و لەگەڵ‬

‫نەخشەساز‬ ‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬ ‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ق‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ێ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫نی‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ۆ‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ێ‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‪ ،‬شەوی ‪٣‬ی کانوونی دووەمی ‪ ،٢٠٢٠‬لە نزیک فڕۆکەخانەی بەغدا‪ ،‬لەالیەن فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئەمریکاو بە بڕیاری دۆناڵد‬ ‫ترەمپ کوژرا‪ ،‬بەو شێوەیە پەردە لەسەر ژیانی پیاوێک دادرایەوە کە هەندێک بە “حاکمی نهێنی و سەرۆک کۆماری سێبەری پێنج واڵت” ناویان دەبرد‪.‬‬ ‫* قاسم سلێمانی ساڵی ‪ ١٩٥7‬لە پارێزگای کرمان لە باشووری رۆژهەاڵتی ئێران لە خانەوادەیەکی هەژار لەدایک‬ ‫بووە‪ ،‬تەنها خوێندنی ناوەندی تەواوکردووەو کرێکاریی کردووە‪ .‬دواتر لە فەرمانگەی ئاوی کرمان کاری کردووە‪ ،‬تا‬ ‫شۆڕشی ئێران لەساڵی ‪١٩7٩‬دا‪.‬‬

‫* سلێمانی چووەتە ریزەکانی سوپای پاسداران کە بۆ بەرگرتنی سوپا لە‬ ‫ئەنجامدانی کودەتا دژ بە خامنەیی پێکهێنراو تا لە ساڵی ‪١٩٩٨‬دا بووە فەرماندەی‬ ‫فەیلەقی قودس‪.‬‬

‫* دوای سەرکەوتنی شۆڕش لە ئێران‪ ،‬سەرەتاکانی ساڵی ‪ ١٩٨٠‬پەیوەندی بە فەیلەقی قودس سەر‬ ‫بە سوپای پاسدارانەوە دەکات‪.‬‬

‫* ئەمریکا ناوی قاسم سلێمانی خستبووە لیستی تیرۆری واڵتەکەی و وەک‬ ‫تیرۆریست و پاڵپشتیکار لە تیرۆر لەقەڵەمی دابوو‪ ،‬بەپێی بڕیارەکەی ئەمریکا هیچ‬ ‫هاوواڵتییەکی ئەمریکی مافی مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ سلێمانیدا نەبووە‪.‬‬

‫* سلێمانی وەک فەرماندەی سەربازیی بەشداریی جەنگی نێوان عێراق ئێران(‪١٩٨٠‬‬ ‫مەرگی‬ ‫‪)١٩٨٨‬ی کردووە‪.‬‬‫* شەوی ‪٣‬ی کانوونی دووەمی ‪ ٢٠٢٠‬لەگەڵ مەهدی موهەندیس و‬ ‫سلێما نی‬ ‫چەند فەرماندەیەکی سەربازیدا کوژرا‪.‬‬ ‫زۆری‬ ‫کاردانەوەی‬ ‫بەدوای خۆیدا هێناو هەریەکە لە‬ ‫* لە سەرەتای جەنگی نێوان عێراق ‪-‬ئێران فەرماندەی فەیلەقی ‪ ٤١‬بووە‬ ‫ئێران و ئەمریکا کەوتنە هەڕەشەکردن‬ ‫لە پارێزگای کرمان‪ ،‬دواتر پلەی بەرزکراوەتەوەو ەک یەکێک لە دە فەرماندە‬ ‫لە یەکترو دوای بڕیاری پەرلەمانی عێراقیش بۆ‬ ‫سەربازییە پلە بااڵکان لەنێو سوپای واڵتەکەیدا لەسەر سنوور ئەرکی پێدراوە‪.‬‬ ‫دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ هەڕەشەی‬ ‫سزادانی ئابووری لە عێراق کرد‪.‬‬ ‫ئەوەش وایکرد کە نرخەکان گۆڕانکاری گەورە بەخۆیانەوە ببینن‪.‬‬ ‫* ساڵی ‪ ١٩٩٨‬لە شوێنی ئەحمەد وەحیدی کراوە بە فەرماندەی‬ ‫فەیلەقی قودس و لە ‪٢٤‬ی کانوونی دووەمی ‪٢٠١١‬دا پلە‬ ‫سەربازییەکەی لە عەقیدەوە بەرزکراوەتەوە بۆ لیوا‪.‬‬

‫نرخی بەرمیلێک نەوتی‬ ‫برێنت گەیشتە ‪ 70‬دۆالر‬

‫نرخی ‪100‬دۆالر‬ ‫گەیشتە ‪ 123‬هەزار‬ ‫دینار‬

‫یەک مسقاڵ‬ ‫زێڕی عەیارە ‪ 24‬گەیشتە‬ ‫‪ 306‬هەزار دینار‬

‫نرخی نەوت و دۆالر و زێڕی بەرزکردەوە‬

‫حەسەن نەسروڵاڵ‪ ،‬ئەمینداری گشتیی حزبوڵاڵی‬ ‫لوبنانی کۆبووەتەوە‪.‬‬ ‫ئێوارەی ئەو ڕۆژە گەڕاوەتەوە سوریاو لەوێ‬ ‫ژمارەیەک بەرپرسی هێزە میلیشیا نزیکەکانی‬ ‫ئێرانی بینیوە‪.‬‬ ‫ئاژانسی میهری ئێرانی ئاشکرایکردووە‪ ،‬لە‬ ‫سوریا قاسم سلێمانی دوعای کردووەو لەسەر‬ ‫وەرەقەیەک نووسراوێکی جێهێشتووە‪ ،‬کە تێیدا‬ ‫نووسراوە‪:‬‬ ‫الهی ال تکلنی‬ ‫خوایە من وەرگرە‬ ‫خوایە عاشقم بە دیدارت‬ ‫هەر ئەو دیدارەی کە موسای بێهێزکرد لە‬ ‫بەپێوە وەستان و هەناسەدان‬ ‫خوایە من بە پاکی وەرگرە‬ ‫الحمد لله رب العالمین‬ ‫قاسم سلێمانی لەوێ لە ئێوارەیەکی درەنگدا‬

‫سواری فڕۆکەیەک دەبێت‪ ،‬ئەوانەی لە نزیکەوە‬ ‫ئاگادارن باس لەوە دەکەن قاسم سلێمانی هەر‬ ‫جارەو ڕێگایەکی بۆ چوون بۆ بەغدا پەیڕەو‬ ‫کردووە‪ ،‬هەندێک جار لە فڕۆکەخانەی بەسرە‬ ‫دابەزیوەو هەندێک جار لە فڕۆکەخانەی هەولێرو‬ ‫سلێمانی دابەزیوەو لەوێوە بە ئۆتۆمبێل چووەتە‬ ‫بەغدا‪ ،‬هەندێک جاریش لەڕێگەی دەروازە‬ ‫سنورییەکانی سوریاو ئێرانەوە هاتووەتە‬ ‫عێراقەوە‪.‬‬ ‫کاتژمێر ‪ ١‬و ‪ ٣٠‬خولەکی شەو‪ ،‬قاسم سلێمانی‬ ‫لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا گەیشتووەتە بەغدا‪،‬‬ ‫سلێمانی دوای هاتنەخوارەوەی لە پلیکانەی‬ ‫فڕۆکەیەکی هێڵی فڕۆکەوانیی “باڵەکانی شام” و‬ ‫چوونە ناو خاکی بەغدا‪ ،‬چاوی بە ڕووخسارێکی‬ ‫ئاشنا کەوت؛ ئەبو مەهدی موهەندیس‪.‬‬ ‫دوای چاوپێکەوتنیان لە هۆڵێکی پێشوازیی‬ ‫بچووک‪ ،‬دوو ئۆتۆمبێل ئامادە بوون بۆ ئەوەی‬

‫هەرچی زووە فەرماندەکەی فەیلەقی قودس‬ ‫بچێتە ماڵەکەی موهەندیس لە ناوچەی سەوز‪،‬‬ ‫شوێنی مانەوەی هەمیشەییانەی لە پایتەخت‪.‬‬ ‫ئەمجارەیان‪ ،‬هەڵەیەک ڕوویدا‪ ،‬لەسەر‬ ‫سەریانەوە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئەمریکی‬ ‫دەسووڕایەوەو ئامادەبوو بۆ لێدانیان‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەماوەی چەند خولەکێکدا هەردووکیان کرانە‬ ‫ئامانج و مردن‪.‬‬ ‫عادل عەبدولمەهدی ڕایگەیاند‪ :‬پێشتر عێراق‬ ‫نامەیەکی سعودیەی ناردبوو بۆ کاربەدەستانی‬ ‫ئێران و بڕیاربوو رۆژی هەینی قاسم سلێمانی‪،‬‬ ‫فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی‬ ‫ئێران وەاڵمی ئەو نامەیەی سعودیە بهێنێتەوە‪.‬‬ ‫ڕاشیگەیاندووە‪ ،‬کە نامەکە پەیوەندیداربوو بە‬ ‫نێوەندگیریی عێراق لەنێوان واڵتانی عەرەبستان‬ ‫و ئێران سەبارەت بە ئاڵۆزییەکانی ئەم دواییەی‬ ‫ناوچەکە‪.‬‬

‫جیاوازی نێوان هێزی سەربازی ئەمریکا و ئێران‬ ‫فڕۆکەی جەنگی‬

‫‪13.398‬‬

‫‪509‬‬ ‫کەشتی جەنگی‬

‫‪415‬‬

‫‪398‬‬ ‫تانک و تۆپهاوێژ‬

‫‪48.422‬‬

‫‪3.979‬‬ ‫چەکی بچووک‬

‫‪523.000‬‬

‫‪1.281.900‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫د‪.‬پشتیوان فەرەج‬

‫حاجى قاسم “كۆماندهرى سهركردهى‬ ‫قودس و دوژمنى یهكهمى ئهمریكاو ئیسرایل به‬ ‫موشهكى ئهمریكا لهگهڵ ئهبو مههدى موههندیس‬ ‫كوژرا‪ .‬له نزیك فڕۆكهخانهى نێودهوڵهتى بهغداد‬ ‫كاروانى ئۆتۆمبیلهكانى حاجى قاسم كران به‬ ‫ئامانج تهنها لهدواى ‪ 48‬کاتژمێر بهسهر ڕووداوى‬ ‫پهالماردان و ههڵكوتانه سهر سهفارهتى ئهمریكا‬ ‫له بهغداد‪ .‬دواى ئهوهى الیهنگرانى حاجى قاسم‬ ‫لهسهر دیوارى سهفارهتى ئهمریكایان نووسى‬ ‫“سولهیمانى سهركردهمانه“ ئهمریكا نهیهێشت‬ ‫‪ 48‬کاتژمێر بهسهر ئهو ڕووداوهدا تێپهڕێت‬ ‫گورزى خۆى وهشاندو پێنتاگۆنیش كوشتنى‬ ‫سهركردهى سوپاى قودسى ڕاگهیاند‪ .‬ههر بهپێى‬ ‫ئهو بهیاننامهیهى ئهمریكا تا ئێستا ئێران ‪608‬‬ ‫سهربازى ئهمریكى كوشتووه له عێڕاقدا له دواى‬ ‫ساڵى ‪ 2003‬هوه‪.‬‬ ‫ئهوهى كهس بیرى لێنهدهكردهوه ڕوویدا‪.‬‬ ‫ئهو پیاوهى كه بهرپرسى یهكهمى سهپاندنى‬ ‫ههژمونهى ئێران بوو له ڕۆژههاڵتى ناوهراست و‬ ‫سهركردایهتى سوپاى قودسى دهكرد بەئاسانى‬ ‫لهناوبرا‪ .‬پێشووتر حاجى سولهیمانى ههرچى‬ ‫دهویست بۆى دهچووه سهر تا ئهمجارهیان‬ ‫كورتى هێنا‪.‬‬ ‫بهپێى ڕاپۆرتهكان‪ ،‬نزیك سهعات چوارى‬ ‫بهیانى موشهكێكى نادیار سولهیمانى له‬ ‫فڕۆكهخانه لهناوبرد‪ .‬ههر لهو كاتهدا دوو گهشتى‬ ‫ئاسمانى ههبوو بۆ فڕۆكهخانهكه یهكێكیان‬ ‫گهشتى فڕۆكهى پێگهسوس و ئهویتریان عێراق‬ ‫ئهیهوهى بوو‪ .‬نزیكهى سێ بۆ چوار رۆكێت‬ ‫ئامانجهكهى پێكا لهكاتێكدا ههلیكۆپتهرهكانى‬ ‫ئهمریكا له دهوروبهرى سهفارهت و گرین زۆن‬ ‫بهئاسمانهوه بوون‪.‬‬ ‫له تویتێكى پڕ له مهغزادا وهزیرى بهرگرى‬ ‫ئهمریكا مارك ئیسپهر نوسیویهتى “ئیتر ئهمریكا‬ ‫لهمهوال بهدواوه گورزه گورچكبرهكانى دژى ئێران‬ ‫و هێزه نزیكهكانى سهر به ئێران دهستپێدهكات‪.‬‬ ‫وه ئێمه بههیچ جۆرێك قبوڵی ناكهین لهمهودوا‬ ‫سهربازو بنكهكانمان بكرێنه ئامانج‪ .‬ئیتر لهمهوال‬ ‫بهدوا ئهمریكا به دڵى خۆى ههر كهى بیهوێت‬ ‫له ههر كات و شوێن و بهههر جۆرێك به دڵى‬ ‫خۆى گورزى گورچكبڕ ئهنجام دهدات و داوا له‬ ‫ئێرانیش دهكهین كۆتایی به مهرامهكانیان بێنن‪.‬‬ ‫تا ئێستا ڕوونیش نیه ئایا ئهمریكا بهتهنها‬ ‫یان بههاوكارى هێزو دهوڵهتانى نهیارى ئێران له‬ ‫ناوچهكهدا ئهو موشهكانهى هاویشتووهو حاجى‬ ‫سولهیمانى كوشت‪ ،‬بهاڵم وهزیرى دهرهوهى‬ ‫ئهمریكا مایك پۆمپیۆ لهم چهند ڕۆژهدا‬ ‫تهلهفۆنى بۆ سهركردهكانى واڵتانى ئیسرائیل‬ ‫بنجامین ناتانیاهۆ و موحهمهد بن زهیدى‬ ‫ئهمیرى ئیمارات و موحهمهد بن سهلمانى پاشاى‬ ‫سعودیهو سهركردهكانى عێراق و قهتهریش‬ ‫كردووه‪ .‬ههروهها ئاگاداركردنهوهو هۆشدارى‬ ‫داوه به ئهبو موههندیس و قهیس خهزعهلیش كه‬ ‫دوو سهركردهى شیعهى عێراقى سهر به ئێرانن‬

‫حاجى قاسم كۆتایی هات‬ ‫بهاڵم لێرهوه یاریهكان‬ ‫دهستپێدهكەن‬

‫و لهالیهن ئهمریكاوه خراونهته لیستى ڕهشهوه‬ ‫ههروهها هۆشداریان داوه به هادى عامرى و فالح‬ ‫فهیازى سهركردهكانى حهشدى شهعبی‪.‬‬ ‫موههندیس بهرپرسى پهالمارهكهى كهى‬ ‫وهن بوو له كهركوك لهبهروارى ‪ 27‬ى مانگى‬ ‫رابردوو كه مقاولێكى ئهمریكى كوشت وه ئهو له‬ ‫ساڵى ‪ 1980‬هوه پهالمارى ئهمریكیهكان دهدات‬ ‫ههروهها قهیس خهزعهلیش بهرپرسى چهندین‬ ‫پهالمار بووه بۆ سهر ئهمریكیەكان و پێشووتر له‬ ‫زیندانى كامپ كرۆپهرى ئهمریكى بووه له ‪.2007‬‬ ‫بهاڵم ئهوه ئهبوو موههندیس بوو كه پهیڕهو و‬ ‫پرۆگرامى ئێرانى له عێراق جێبهجێ كردووه و‬ ‫كردویهتى به سیاسهتى عێڕاق و ئهو هاوكارى‬ ‫حیزبوڵاڵى كردووه وه له نزیكهوه لهگهڵ عیماد‬ ‫موغنیهى حیزبوڵاڵ بووه له رابردوو بهاڵم موغنیه‬ ‫له ساڵى ‪ 2008‬دا كوژرا‪.‬‬ ‫قورسه بزانین كاردانهوهى ئێران چۆن دهبێت‬ ‫بهاڵم ئهوه ڕوونه كه ئێران دهیهوێت وهاڵمى‬ ‫ئهم گورزه گورچكبڕه و گورزهكهى پێشووتریش‬ ‫كه تیایدا ‪ 25‬سهربازى كهتایبى حیزبوڵاڵى له‬ ‫عێڕاق كوشت لهبهرامبهر كوشتنى یهك مقاولى‬ ‫ئهمریكى لهبهروارى ‪29‬ى مانگى رابردوو‪.‬‬ ‫ههر له مانگى ئایارى ‪ 2019‬هوه ئێران نهك‬ ‫تهنها پهالمارى ئهمریكا بهڵكو ئیسرائیل و‬ ‫سعودیه و تهنكهره نهوتهكانى سعودیهى داوه‬ ‫وه فڕۆكهیهكى ئهمریكاى خسته خوارهوهو تا‬ ‫ئێستا ‪ 12‬ڕۆكێتى ناوه به بنكه سهربازیهكانى‬ ‫ئهمریكا له ناوچهكهدا‪ .‬ئهو رۆكێتانهى ئێران‬ ‫ئاراستهى گرین زۆن له بهغدادو كامپى تاجى و‬ ‫بنكهى ئهسهدو بهلهد له گهیاره كراون ههروهها‬ ‫چهندین رۆكێتى ناوه به ئیسرائیلهوه وه چهندین‬ ‫میلیشیاى سهر بهئێران كارى تێكدهرانهیان‬ ‫كردووهو له سوریاش بنكهیهكى سهربازى ئیمام‬ ‫عهلیان له سنورى سوریا و عێڕاق دروستكردووه‪.‬‬ ‫به كورتى له ‪ 2019‬ئێران زۆرترین چاالكى دژ‬ ‫به ئهمریكا له عێڕاق و سوریا و لوبنان و یهمهن‬ ‫ئهنجام داوهو ههر له سنورى لوبنانهوه تا خهلیجى‬ ‫فارس چاالكى ئهنجام داوه‪ .‬حاجى سولهیمانى‬ ‫سهرهكیترین ئهكتهرى كاریگهرى ئێران بووه لهم‬ ‫ڕووداوانهدا‪ .‬ههروهها موههندیسیش ئهندازیارى‬ ‫جێبهجێكردنى پالنهكانى حاجى قاسم بووه له‬ ‫عێراق و سوریا‪.‬‬ ‫سولهیمانى و موههندیس وهك پیاوى دهوڵهت‬ ‫ڕهفتاریان كردووه له عێراق و سوریا حسابیان‬ ‫بۆ كهس نهكردووه به جل و بهرگێكى ئاسایی‬ ‫بهبێ روتبهو ئهستێره لهسهر شانیان پیاوى‬ ‫یهكهمى بڕیاڕى سیاسى بوون له سوریا و عێڕاق‬ ‫و خۆیان به نهرمونیان نیشان دهدا خۆیان به‬ ‫خاكى و ئاسایی نیشان خهڵك دهدا‪ ،‬بهاڵم نه‬ ‫خاكى نه ئاسایی بوون و بههێزترین كهسایهتى‬ ‫بوون كه سوپا و پهرلهمان و میلیشیاكان لهژێر‬ ‫فهرمانى ئهواندا بووه‪.‬‬ ‫سولهیمانى لهدایكبووى ‪ 1957‬و موههندیس‬ ‫‪ 1954‬بوو‪ .‬له سهرهتاى شۆڕشى ئیسالمى‬

‫بههرۆز جهعفهر‬

‫ئێران‪ ،‬دهوڵهتێكى قووڵ و‪ ،‬پیشهسازیی گهورهو‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆژییایهكى ڕوون و‪ ،‬ستراتیجى ئابورییهكى‬ ‫خۆڕأگرانهی ههیه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ :‬له ڕووى ئایدۆلۆژییهوه‪ ،‬ئهتوانین بڵێین‬ ‫ئێران تاكه مهرجهع و سهرچاوهى ههموو شیعهیهكه‬ ‫له جیهاندا‪ ،‬كه نزیكهى ‪ 380‬بۆ ‪ 400‬ملیۆن شیعه‬ ‫له ئێران و عێراق و سوریاو لوبنان و ئهفغانستان‬ ‫و هیندستان و لیبیا و واڵتانى دیكهدا ههیه‪ .‬بهاڵم‬ ‫هیچ كاتێك ناتوانین بڵێین سعودییه بهتهنها نوێنهرى‬ ‫ههموو سووننه موسڵمانهكانى جیهانه‪ ،‬توركیا یان‬ ‫قهتهر یان میسر ناتوانێت بانگهشهى ئهوه بكات‬ ‫كه ڕێبهرایهتى جیهانى ئیسالمى سووننه مهزههب‬ ‫ئهكات‪ .‬بۆیه دهستكاریی كردنى عێراق كه پردى‬ ‫پهڕینهوهى شیعهیه له ئێرانهوه بۆ سوریاو لوبنان‬ ‫و ناوچهكانى تر‪ ،‬دهستكاریی كردنى ئیتنى و‬ ‫ئیتنۆگرافیاى ناوچهى ڕۆژههاڵـى ناوینه بهگشتى‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬له ڕووى ئابورییهوه‪ ،‬نزیكهى (‪)40‬‬ ‫چل ساڵی ڕهبهقه ئێران ههموو ئابڵوقه ئابوریی‬ ‫و سیاسى و دیبلۆماتیه جیهانیهكانى بهسهردا‬ ‫سهپێنراوه‪ ،‬چهندین لوتكهى جیهانى بۆ سزادانى‬ ‫ئێران خرایه گهڕ‪ ،‬بهاڵم ئهوهتا ئهبینینن هێشتا ئێران‬ ‫نهك ههر به پێوه وهستاوه‪ ،‬بهڵكو فاكتهرى به پێوه‬ ‫وهستانى عێراق و سوریاو لوبنان و یهمهن و زۆر‬ ‫واڵتى دیكهیه‪ .‬له بهرانبهردا ئهگهر تهماشاى ئابوریی‬

‫‪19‬‬

‫تهنها له دوو ساڵى‬ ‫رابردوودا خهونى‬ ‫چهندین ساڵهى ئهم‬ ‫دوو سهركرده بههێزه‬ ‫هاته دى و توانیان‬ ‫ههژمونى ئێران له‬ ‫ناوچهكهدا بسهپێنن‬ ‫ئێراندا ئهوان له بیستهكانى تهمهنیاندا بوون‬ ‫و ورده ورده بوون به ئهو پیاوهى ئهمڕۆ‪،‬‬ ‫كه كاریگهرترین دهسهاڵت بوون له ناوچهكه‪.‬‬ ‫وه دوژمنى یهكهمى ئیسرائیل و ئهمریكا‬ ‫بوون‪ .‬ئهوان نوێنهرایهتى بهرهى مقاومهى‬ ‫زایۆنیزمیان دهكرد‪ .‬ههروهها نهیارى سعودیهو‬ ‫واڵتانى خهلیج بوون‪ .‬ههموو ههوڵێكیان‬ ‫بۆ الوازكردن و دهركردنى ئهمریكاو ڕۆژئاوا‬ ‫بووه له ڕۆژههاڵتى ناوهراست و كاریان بۆ‬ ‫بهرژهوهندى كۆمهڵگاى شیعهى ئیسالمى‬ ‫كردووه له دژى سوننه‪.‬‬ ‫له ههشتاكانى سهدهى رابردوو موههندیس‬ ‫چهندین پهالمارى دژى سهفارهتى ئهمریكا له‬ ‫كوهیت و لوبنان ئهنجامداوهو توانى كهتائیبى‬ ‫حیزبوڵاڵ له لوبنان و عێراق دابمهزرێنن‪.‬‬ ‫وه سودى زۆریان له بههارى عهرهبى بینى‬ ‫و توانیان خۆیانى پێ بههێز بكهن له دژى‬ ‫سوننەو بهتایبهتى لهشهڕى دژى داعش زیاتر‬ ‫بههێزبوون‪ .‬توانیان ئهو بۆشاییهى دهسهاڵت‬ ‫له دواى كهوتنى دیكتاتۆرهكان و بههارى‬ ‫عهرهبى و داعش له بهرژهوهندى خۆیان‬ ‫بقۆزنهوه‪.‬‬ ‫تهنها له دوو ساڵى رابردوودا خهونى‬ ‫چهندین ساڵهى ئهم دوو سهركرده بههێزه‬ ‫هاته دى و توانیان ههژمونى ئێران له‬ ‫ناوچهكهدا بسهپێنن‪ .‬جۆرێك له متمانهى‬ ‫زیاد لهرادهبهدهر الى ئهم دوو سهركردهیه‬ ‫دروست بوو بوو كه بهڕۆژى ڕوناك له‬ ‫ناوچهكهدا دهسوڕانهوهو تهراتێنیان دهكرد‪.‬‬ ‫ڕهفتاریان وهك ڕهفتارى سهرۆكى واڵتان بووه‬ ‫و میلیشیاكانى سهر بهئهوان نهك تهنها هێزه‬ ‫ئهمنیهكان بهڵكو پهرلهمانى عێڕاقیان تهنیبوو‪.‬‬ ‫نزیكهى ‪ 300,000‬جهنگاوهریان ههبووه له‬ ‫عێڕاقدا‪ .‬زۆربهى ئهم جهنگاوهرانه شیعهى‬ ‫گهنج بوون و بههۆى بێکارى له دژى داعش‬

‫جهنگاون‪ .‬ئهمان چهكى قورسى ئێرانیان له‬ ‫عێراق و سوریا باڵوكردۆتهوه‪ .‬وه چهندین‬ ‫بنكهى سهربازیان ههبوه وهك ئیمام عهلى و‬ ‫تى ‪ 2‬و تى ‪ 4‬موشهكى بێفڕۆكهوانیان ههبووه‬ ‫لهگهڵ سیستمى بهرگرى ئاسمانى و سیستمى‬ ‫خورداد و تهنها له ساڵى ‪ 2018‬ئیسرائیل ‪1000‬‬ ‫هێرشى ئاسمانى كردۆته سهر ئهم هێزانه‪.‬‬ ‫نه سولهیمانى و نه موههندیس له باوهڕهدا‬ ‫نهبوون كه ئهمریكا هێرش بكاته سهریان وه‬ ‫پێیانوابوو ئهمریكا الواز بووه و لهناوچهكه‬ ‫دهكشێتهوه چونكه بینیان كه ڕاوێژكارى‬ ‫نیشتمانى ئهمریكا له ههڵۆكانى دژى ئێران‬ ‫دهستى له كار كێشایهوهو پێیان وابوو‬ ‫ئهمریكا له ئایسۆلهشنهكانه واته ئهوانهى‬ ‫كه پێیان باشه ئهمریكا گۆشهگیر بێت و‬ ‫دهستێوهردانى زیاتر نهكات‪ .‬بهاڵم دیاره كه‬ ‫حساباتیان ههڵه بوو بۆیه ههوڵى دهركردنى‬ ‫ئهمریكایان له عێراق و ناوچهكه دا‪ .‬بهردهوام‬ ‫پهالمارى واڵتانى خهلیج و سعودیهو هێزو‬ ‫بارهگاكانى ئهمریكا داوهو تهنها له مانگى‬ ‫ئۆكتۆبهر ‪ 11‬جار پهالماری ئهمریكایان داوه‪.‬‬ ‫له كۆتاییدا كوشتنى مقاولێکی ئهمریكى‬ ‫بوو بههۆى ئهوهى چیتر ئهمریكا ئهمه‬ ‫قبوڵ نهكات و لهبهرامبهردا سهرهتا ‪25‬‬ ‫سهربازى كهتائیبى حیزبوڵاڵیان كوشت‪.‬‬ ‫ئێران بهوه گڕى گرت و ههوڵى تۆڵهى دا‪،‬‬ ‫بهاڵم كه بۆیان دهركهوت شهقامى عێراق‬ ‫نایهن بهدهم داواكهیان و كهمترین خهڵك‬ ‫پهالمارى سهفارهتى ئهمریكاى دا ئیتر‬ ‫ئهوانیش كشانهوه‪ .‬هادى عامرى و ڕێكخراوى‬ ‫بهدر‪ ،‬دهرگاى ناوچهى سهوزیان شكاندو‬ ‫چوونه گرین زۆنهوهو پهالمارى سهفارهتیان‬ ‫داو لهسهر دیوارى سهفارهت نووسیان‬ ‫“سولهیمانى سهرۆكمانه“ ئهمهش ئهمریكاى‬ ‫توڕە كردو هێمایهكى سیمبۆلى بوو بۆیه‬ ‫ئهمریكا وا به خێرایی ئهو گورزهى وهشاند‪.‬‬ ‫چونكه ئهو پهیامه ئهومانایهى ههبوو كه‬ ‫ئهوه سولهیمانیه عێراق دهبات بهڕێوه نهوهك‬ ‫ئهمریكا یان سهركردهكانى عێڕاق‪ ،‬بهاڵم دواى‬ ‫‪48‬سهعات سولهیمانى و موههندیس كران به‬ ‫ئامانج و كوژران‪ .‬ئهمه گهورهترین گورزبوو كه‬ ‫تا ئێستا ئێران بهدهستى ئهمریكا خواردبێتى‬ ‫لهدواى شۆڕشى ئیسالمى ئێرانهوه‪ .‬ههروهها‬ ‫پهیامێكیش بوو بۆ ڕێكخراو و سوپاى قودس‬ ‫وه ههموو ئهوانهى كه ههوادار یان الیهنگرى‬ ‫ئهوانن بهتایبهتى قهیس خهزعهلى و هادى‬ ‫عامرى له عێڕاق و حهسهن نهسروڵاڵ له‬ ‫لوبنان‪ .‬سوپاسى قودسى ئێران زۆر بههێزهو‬ ‫سهركردهى بهتواناى ترى زۆرهو تهكنهلۆجیاى‬ ‫نوێى فڕۆكهى بێفڕۆكهوانیان ههیه‪ .‬پهیامهكهى‬ ‫ئهمریكا گهشت كه ئهوهیه ئهمریكا ههرگیز‬ ‫كوشتنى هاواڵتیانى خۆى نه لهبیر دهكات‬ ‫نه قهبوڵ دهكات‪ .‬خوێنى ههر هاواڵتیهكى‬ ‫ئهمریكى لهسهرووى ههموو شتێكهوهیه‪.‬‬

‫د‪ .‬جەبار قادر‬

‫پەیامەکانی پشت کوشتنی قاسم‬ ‫سولەیمانی و مەهدی ئەلموهەندیس‬ ‫کوشتنی قاسمی سولەیمانی و مەهدی ئەلموهەندیس و‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوانیش بەغدادی‪ ،‬هەندێ لە دیمەنە خوێناوییەکانی کەمپەینی‬ ‫هەڵبژاردنەوەی دۆناڵد ترامپن‪ ،‬کە پێدەچێت تا کۆتایی ئەمساڵ بە‬ ‫توندی درێژەیان هەبێ‪.‬‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا دەتوانێ بەم کردەوانەوە خۆی هەڵبکێشێو بڵێ‪،‬‬ ‫کە ژمارەیەکی بەرچاوی لە دوژمنانی هەرە سەرسەختی ئەمریکای‬ ‫لەنێوبردووە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە پەالماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا‪ ،‬هێرشی‬ ‫مووشەکی سەر ‪ K1‬لە کەرکوک و داڕشتنی پالنی نوێ بۆلێدانی‬ ‫سەرباز ودامەزراوە و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکە‪،‬‬ ‫بیانووی زۆر باش بوون بۆ ئەوەی پنتاگۆن ئەم گورزە بوەشێنێ‪.‬‬ ‫لە ڕێگەی ئەم کردەوەوە ئەمریکا دەیەوێت بە ئێران و‬ ‫پیاوەکانی لە عێراق و ناوچەکە بڵێت کە ئیتر کردەوەکانیان لە‬ ‫دژی بەرژەوەندییەکانی بێ وەاڵم نامێنن‪ ،‬بە تایبەتی لە ساڵی‬ ‫هەڵبژاردنەکاندا‪ ،‬ئەوەشی وا بیر بکاتەوە کە ئەمریکا دوای ئەو هەموو‬ ‫خەرج و کوشتارە دەستبەرداری عێراق دەبێ‪ ،‬ئەوا لە پرسەکان‬ ‫خراپ تێگەیشتووە‪.‬‬ ‫پەیامەکانی ئەمریکا و ڕەهەندە سیاسی و سەربازییەکانی ئەم‬ ‫کردەوەیە و ئەوانەی داهاتووش قسەی زۆر هەڵدەگرن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫بۆ ئێمە گرنگە هەڵوێستی کوردە لەم گێژاوەیەدا‪.‬‬ ‫دەبێ کورد قەت ئەوە لە بیر نەکات کە ئەوانەی ئەمڕۆ ئەمریکا‬ ‫بە تیرۆریستیان لە قەڵەم دەدا‪ ،‬لە ئوکتۆبەری ‪ 2017‬بە تیشکی‬ ‫سەوزی ئەو و بە بەرچاوی دونیاوە هەرچی تاوان و سوکایەتی هەبوو‬ ‫بە کوردیان کرد‪.‬‬ ‫ڕەنگبێ لێکدانەوەی گەمژانەی بەرپرسانی ئەو کاتەی ئەمریکا‬ ‫وابووبێ‪ ،‬کە بەرامبەر بەو هەڵوێستە ناجوامێرانەیان لە دژی‬ ‫کوردو ڕیفیراندەمی سەربەخۆیی کوردستان‪ ،‬شیعە هەتایە هەتایە‬ ‫سوپاسگوزاریان دەبن و قەت لە قسەیان دەرناچن‪ .‬ئەوان یا گێلن یا‬ ‫خۆیان گێل دەکەن لەوەی‪ ،‬کە شیعە ئەمریکا بە دوژمنی سەرەکی‬ ‫خۆی دەزانێ و هەر کاتێ دەرفەتی بۆ هەڵکەوێ لە دژی دەوەستێو‬ ‫زیانی گەورەی پێ دەگەیەنێ‪.‬‬ ‫کورتەی کەالم ئەوەیە‪ ،‬لە کاتێکدا کورد بە لە نێوبردنی ئەوانەی‬ ‫مافەکانی پێشێل دەکەن و ستەمی لێ دەکەن‪ ،‬دڵخۆش دەبێ‪ ،‬نابێ‬ ‫ئەوە لە بیر بکات کە ئەمریکا و ڕۆژئاوا‪ ،‬وازیاتر لە سەدەیەکە یەکێ‬ ‫لە هۆکارە سەرەکییەکانی تراژیدییای نەتەوەیی ئەون‪ ،‬بۆیە نابێ‬ ‫جارێکی تر کورد بە فیکەیەکی ئەمریکا بکەوێتە هەلەکە سەما و ڕقو‬ ‫کینەی هەموو شیعەی ناوچەکە هەڵبسێنێ‪.‬‬ ‫ڕەنگبێ ئەمریکا کاتێ لە ناوەڕاست و خوارووی عێراق تووشی‬ ‫کێشە و چەڵەمەی گەورە بێت‪ ،‬جارێکی تر هانا بۆ کورد بێنێ و‬ ‫بیەوێ بیکاتەوە بە قۆچی قوربانی بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە یەکەمین دەرفەتی ڕێککەوتندا لە گەڵ عێراق و ئێراندا سەری‬ ‫کورد دەکات بە قوڕا‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەمە ئەوە ناگەیەنێ کورد هەوڵ نەدات سوود لەم‬ ‫بارودۆخە ببینێ و خۆی لە کاریگەرییە خراپەکانی بپارێزێ‪.‬‬

‫ئێران وهك زلهێزێكى ناوچهیی و خۆڕاگر‬

‫توركیا یان ههندێ واڵتى دیكهى ناوچهكه بكهین‪،‬‬ ‫زۆربهى جار بهرگهى تهنها یهك لێدوانى تهلهفزیۆنیان‬ ‫نهگرتوهو‪ ،‬بههاى دراوهكانیان داڕماوهو‪ ،‬وهبهرهێنه‬ ‫ناوخۆییهكانیان واڵتهكهیان جێهێشتوهو‪...‬تادوایى‪.‬‬ ‫سێههم‪ :‬ئێران دووهمى یهدهگى غازى سروشتى‬ ‫جیهانى ههیه كه ئهكاته (‪)%18‬ى غازى سروشتى‬ ‫ههموو جیهان‪ ،‬جگه له یهدهگێكى زۆرى نهوت كه‬ ‫دوو هێندهى یهدهگى نهوتى ویالیهته یهكگرتووهكانى‬ ‫ئهمریكایه‪.‬‬ ‫چوارهم‪ :‬ئهگهرچى ئێستا باسى كهنداوى عهرهبى و‬ ‫گهرووى هورمز ئهكرێت‪ ،‬گوایه ئێران بونى سهربازیی‬ ‫و ئهمنى لهو تهنگهبهره ئاوییانه ههیه‪ ،‬بهاڵم له‬ ‫ڕاستیدا له (دیسهمبهرى ‪)2016‬هوه ئێران كۆنترۆڵى‬ ‫گهرووى هورمزى بهدهسته كه نزیكهى (‪)%40‬‬ ‫تهواوى كااڵ بازرگانیهكانى جیهان به نهوتیشهوه لهو‬ ‫تهنگهبهره ئاوییانهوه تێپهڕ ئهبێت‪.‬‬ ‫پێنجهم‪ :‬به نیسبهت كوردهوه‪ ،‬ئێران خاڵى‬ ‫الوازى لهنێوخۆى خۆیدایهو‪ ،‬له رووى سیاسیهوه‬ ‫هیچ مافێكى ئهوتۆى به كوردى ئێران ڕهوا نهبینیوه‪.‬‬ ‫بهاڵم له (گشت) دا ئهوه ئێران نییه زیاتر له ‪100‬‬ ‫ساڵه مافهكانى كوردى زهوتكردوه‪ ،‬واڵتانى خۆرئاواو‬ ‫ئیمپریالیزم بهرپرسیارى سهرهكین لهو سهدان‬ ‫كارهساتهى كه ‪ 100‬ساڵى ڕابردوو كورد لهسهر‬ ‫خاكهكهى خۆیان چهشتویانه‪ .‬گهورهترین ڕێگرى‬

‫بهردهم ڕاگهیاندنى دهوڵهتى كوردستان له باشورى‬ ‫كوردستان توركیاو ئهمریكابون‪ ،‬له ئێستاشدا تاكه‬ ‫دهوڵهتێك ڕێگر بێت و زۆرترین باج بدات بۆ ئهوهى‬ ‫كورد نهگاته سهردهریاى ناوهڕاست توركیایه نهك‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫شهشهم‪ :‬كورد ئهبێت خۆى وا نیشان نهدات‬ ‫كه ویالیهته یهكگرتوهكان دۆستى ههمیشهیین‪.‬‬ ‫تازهترین ڕووداو ئهوهبو كه ئهمریكا له سوریا كورده‬ ‫هاوپهیمانهكانى به جێهێشت و‪ ،‬خستنیه بهردهم‬ ‫گهله گورگ و مورتهزهقهكانى داعش و سوپاى‬ ‫توركیا‪...‬‬ ‫حهوتهم‪ :‬له ڕووى تیۆرییهوه‪ ،‬له ڕاستیدا‬ ‫ئیمپریالیزمى خۆرئاوایی بهگشتى ئهو بیانوهیان‬ ‫داوهته ئێران كه دهست وهربداته ناوچهكه‪ ،‬نهك‬ ‫ئێران خۆى وهك ڕۆبسێت و داگیركهرێك هاتبێته‬ ‫ناوچهكه یان سنورهكانى دهرهوهى خۆى‪ .‬ئهى‬ ‫باشه فهڕهنسا بۆچى (‪ )5‬پێنج واڵتى ئهفریكى‬ ‫داگیركردووهو‪ ،‬كهلتور و زمانهكهى خۆى بهسهرا‬ ‫فهرزكردون و‪ ،‬تهواوى كانزاو سامانه بهنرخهكهشیان‬ ‫ئهبات و واڵتهكانیشى تووشى قهیرانى مرۆیی‬ ‫كردونهتهوه (تهماشاى كۆنگۆ یان كامیرۆن یان‬ ‫جهزائیر بكهن)‪ .‬ئێران له عێراقه‪ ،‬ئهى ئهمریكا له‬ ‫یهمهن چى ئهكات؟! گۆشت بۆ لێقهوماوان ئهبرژێنێت‬ ‫یان گۆشتى لێقهوماوان ئهبرژێنێت؟‪ .‬له مێژووییهكى‬

‫كۆنتریشدا ئیسپانیا ئهمریكاى باشورى بهتهواوى‬ ‫داگیركرد‪ ...‬كه عێراق دامهزرا “مهلیك فهیسهڵ” خۆى‬ ‫بڕواى به عێراق نهبوو كهچى به زۆر بهریتانیهكان‬ ‫لهسهر حیسابى كورد و كوردستان و زۆرینهیهكى‬ ‫شیعه عێراقیان كرد به یهك پارچهو كهمینهیهكى‬ ‫سووننهیان كرده فهرمانڕهوایان‪ .‬تهنانهت لهمدواییه‬ ‫تا توانیان شهڕى داعش یان به قارهمانهكانى كورد‬ ‫كرد‪ ،‬دواتر ئهم ئهمریكایهى ئێستا میلیشیا شیعهكان‬ ‫به تیرۆریست ئهزانێ ئهوكات هاوپهیمانیان بو بۆ‬ ‫داگیركردنى كهركوك و دهركردنى كورد لهشارهكه؟‬ ‫لهبهرئهوهى كۆمپانیاى بریتش پیترۆلیۆم له كهركوك‬ ‫دهستى بهگهڕأن و توێژینهوهو كنهكردن كردۆتهوه‬ ‫له (كهیوان)ى كهركوك بارهگایهكى مۆدێرن و‬ ‫ڕاقیان دروستكردووه‪ ،‬تا بۆ سهت ساڵى ئایندهش‬ ‫نهوتو سامانى ناوچهكه بۆخۆیان ببهن‪ .‬لهوالشهوه‬ ‫كۆمهڵێ سیاسى و قاچاخچى كوردیی بنێرنهوه بۆ‬ ‫ئهوهى نوێنهرایهتى بهرژهوهندییهكانیان بكات له‬ ‫ناوچهكهدا‪!...‬‬ ‫ههشتهم‪ :‬ئهمریكا (‪ )78‬ملیار دۆالرى له ساڵى‬ ‫(‪ )2003‬دا بۆ جهنگى عێراق سهرفكرد‪ ،‬نهتهوه‬ ‫یهكگرتووهكان له ڕاپۆرتێكیدا ئهڵێت‪“ :‬به كهمتر له‬ ‫نیوهى ئهو پارهیه‪ ،‬ئهمانتوانى زامنى ئاوى شیرین‬ ‫بۆ ههموو تاكێكى گۆى زهوى بكهین‪ ،‬تهندروستى‬ ‫و خوێندن و خزمهتگوزارى باشیان پێشكهش‬

‫بكهین”‪ ..‬لهكاتێكدا لهكۆتایی (‪)2003‬دا قهرزهكانى‬ ‫سهر ئهمریكا خۆى (‪ )7‬تریلیۆن دۆالر بوو‪ ،‬ههموو‬ ‫هاواڵتیهكى ئهمریكى (‪ )$24‬قهرزار بوو‪ .‬له كۆتایی‬ ‫(‪ )2019‬بهپێى ڕاگهیهندراوى سندوقى دراوى‬ ‫نێودهوڵهتى ‪ IMF-‬قهرزى جیهانى گهیشتوهته‬ ‫‪ 188‬تریلیۆن دۆالر‪ ،‬ئهم ژماره پێوانهییه زیاتره له‬ ‫دوو هێندهى كۆى بهرههمى ههموو جیهان‪ ،‬كه ئهگهر‬ ‫به قهڵهم و كاغهز لێكى بدهیتهوه ههموو تاكێك‬ ‫له گۆى زهوى دا ‪ 24‬ههزارو ‪ 500‬دۆالر قهرزاره‪.‬‬ ‫پرسیارهكه ئهوهیه ئهو ههموو پاره زۆره بۆ كوێ‬ ‫چووه؟ ئێمه ئهم ههموو پارهیه قهرزارى كێین؟‪.‬‬ ‫جیا لهمانه‪ ،‬ئهوروپا بهگشتى ئیمرۆكه پاشهكشهى‬ ‫كردووه لهداكۆكیكردن له مرۆڤایهتى و مافهكانى‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ههروهك داڵدهى سهدان قاچاخچى و‬ ‫ساختهچى كاراكتهرى نافهرمى ڕۆژههاڵتى ناوهڕاستى‬ ‫داوه‪.‬‬ ‫پرسیاره گهورهكه ئهوهیه كێ جیهانى تووشى‬ ‫ئهوه كردووه كه مرۆڤ دابماڵرێت له تهواوى بههاو‬ ‫ئاكاره بااڵكان؟‪ .‬كێ رۆحى له مرۆڤ سهندۆتهوهو‬ ‫كردویهتى به ماتریاڵ و كهرهستهیهكى پهتى؟‪.‬‬ ‫بێگومان جیهانى سهرمایهدارى و تهكنۆلۆژیا له بهر‬ ‫ئهوهى بتوانن به ئاسانى مرۆڤایهتى ڕام و كۆنترۆل‬ ‫بكهن‪ .‬پرسیارێكى تر ئهوهیه كێ جیهانى تووشى‬ ‫داڕمان و قهیرانى دارایی كردۆتهوه؟‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫ببن بە پیاو !‬

‫بەڕێز عەباس‬

‫نەبەز جەالل‬

‫گەمەی‬ ‫خۆڵکردنە چاو‬ ‫ئەوانەی عەقڵیان لە چاویاندایەو بەدەم‬ ‫ئەبێژن‪ .‬هیچ جیاوازییەکیان نییە‪ ،‬لەگەڵ‪:‬‬ ‫ئەوانەی عەقڵیان لەسکیاندایەو بەدەم ئەچێژن‪.‬‬ ‫گەمەی سیاسی دۆخەکە لە ئێستادا جگە‬ ‫لە چاوبەستکردن و کاڵو کردنەسەری زۆرینەی‬ ‫ناوچەکە هیچی تر نییە‪ ،‬مەرام و ستراتیجی‬ ‫بەرژەوەندی زلهێزەکان لە ڕۆژەهەاڵتی ناوین زۆر‬ ‫زۆرتر دەخوازێ لەوەی بە پراکتیک و بەرکەوتن‪،‬‬ ‫هەنگاوی سیاسی و سەربازی بەرچاوی بۆ دەنرێ‪.‬‬ ‫ئەوەی دەبینرێ دەرئەنجامی جۆرو توانستی‬ ‫ئەزموونی خەبات و ژیانی سیاسی خەڵکی ئەم‬ ‫ناوچەیەیە‪ ،‬بەدڵنیایش لەوە زیاتریشیان بۆ‬ ‫بەرهەم ناهێنرێ و هەڵناسوڕێندرێت‪!.‬‬ ‫ئەمەشە گشت ڕێ و ڕێچکە سیاسیەکانی‬ ‫الدەرەکان‪ ،‬لە دەروازەی هەمەچەشنەوە‬ ‫دهێنێتەوە سەر تولە ڕێی خۆبەدەستەوەدان و‬ ‫بچوکردنەوە و ئیشکردن لەسەر کاڵونانەسەری‬ ‫یەکترە بۆ براوەی یەکەم لەدۆخەکەو‪ ،‬وەرگرتنی‬ ‫هێزی بااڵدەستی بازنەیی و دوبارە پەیمان‬ ‫بەخشینەوە بە ژێر دەستەیی سیاسی دروستکراو‪،‬‬ ‫بەردەوامی خۆڵکردنە چاوو چاوبەستن و بێدەنگی‬ ‫قبوڵکردنی دۆخێکی سەپاوی مەحکوم بەئەرک‬ ‫و جێبەجێکردنی بەرژەوەندییەکان بۆ مانەوە ‪!.‬‬ ‫گەر ڕاستگۆبین دەزانین‪ ،‬مێژووی حوکمی‬ ‫ناوچەکە هاوتەریب لەسەر بنەمای دەستاو‬ ‫دەستی دەسەاڵتی کارتۆنی و ژێر دەستی سیاسیدا‬ ‫دروستبووەو بە هەردوو ویستی ملمالنێی بڕوا و‬ ‫بوونی قۆناغیدا تێپەڕیوە‪ .‬بەرکاری ئەم سیستمی‬ ‫بەڕێوەبردەنەی ئێستەشمان درێژکردنەوەی‬ ‫هەمان پرۆسەی بەهێزکردن و ساغکردنەوەو‬ ‫دروستکردنە بۆ الدان و تۆکمەبوون لە داهاتوو‪.‬‬ ‫بەردەوامی ئەم خوە سیاسییەشە وەک دیوی‬ ‫ناوەوەی پێکهێنان وادەکات و بە پێویستی‬ ‫دەزانێ پاڵەوانە کارتۆنی و قێزەونەکان لە‬ ‫ناوچەکەدا نەبڕێن وهەمیشە بیانهێنەوە سەر‬ ‫شانۆی سیاسی و بیانکەنەوە بە ئومێدی جۆری‬ ‫خەڵکە کاڵو لەسەرنراوەکە‪!.‬‬ ‫گەرچی سیمای زۆرمان لەو شێوە جۆر‬ ‫و جیاوازانەی بەرەی سیاسی ناوچەکە‪ ،‬بە‬ ‫زەبری خوێن و ماندوبونی قوربانییان بەڕێکرد‪،‬‬ ‫لە هەردوو بەرەی دژو و دۆست وەک دوژمنە‬ ‫سەرسەخت و نەیارەکانی کورد و سەرانی بەناو‬ ‫شۆڕشگێرە سیاسییە فرۆشراوەکانی پارێزەر‬ ‫بوون لە بەرگریکردنی ژێر بەژێر و دروستکردنی‬ ‫بەرژەوەندی زلهێزەکان و ڕوتاندنەوەو‬ ‫بچوکردنەوەی کورد و دۆزەکەی‪.‬‬ ‫لێرە سیاسەت ناوی هونەری شاردنەوەو‬ ‫باس نەکردن و بێدەنگی هەڵبژاردن و‬ ‫بێدەنگکردنی ڕاستییەکانە ‪ ،‬نەک خزمەتکردن و‬ ‫هۆشیارکردنەوەو پێگەیشتن و سەرخستنی گەل‪!.‬‬ ‫یەکێک دێ؛ بێ هیچ بنەمایەک زانستی‬ ‫سەلمێندراو‪ ،‬بەکەرەستەی خۆماڵی و بۆماوە‬ ‫پەیمانی خۆشگوزەرانیمان پێدەداو و یەکێکی‬ ‫تریش بە هەمان بەرماوەی پڕپۆڵەی وەریوەکانی‬ ‫سیاست بێ ئومێدمان دەکا‪.‬‬ ‫لەڕاستیشدا هەر دووکیان کار بۆ یەک ئامانجی‬ ‫دیاریکراو دەکەن‪ ،‬پەیماندانە بۆ نەکردن و‬ ‫ئەوەشی کە بێ ئومێدت دەکا هەر ئەوەی ئەو‬ ‫دەکا کە نەتوانراوە بکرێ‪ .‬خەڵکیش بە هۆکاری‬ ‫تێچوونی خەوش و خۆڵەکەی ناو چاویان هیچ‬ ‫نابینین و حاڵی نابن‪.‬‬ ‫تا هزری سیاسیمان نەتوانێ‪ ،‬ئەم کلتوری‬ ‫موتوربەکردن و هێز دروستکردنە دەرەکی و‬ ‫ماڵییە پێچەوانە نەکاتەوەو تێنەپەڕێنێت‪ ،‬قەت‬ ‫ناگاینەە ئەو کەنارەی کە دۆخی پێکەوەیی‬ ‫و سەنگی جەمسەرگیریی هێزی ناوچەکە‬ ‫وەک بوون بیخوێنێتەوە و بیکاتە هاوبەشی‬ ‫دیارو ڕاستەقینەی خۆی لە بەرژەوەندییە‬ ‫گشتییەکانداو‪ ،‬گوێ لە خواستەکانی بگیرێ وەک‬ ‫ماف و هاوسەنگی سەرانی وواڵتانی زلهێز لە‬ ‫ناوچەکە‪.‬‬ ‫گەر نا بەردەوامی بەهەمان ڕیتمی کۆنی‬ ‫سیاسەتی وابەستەیی و ملکەچدان لێدەدرێتەوەو‬ ‫لە چاوەڕوانیدا دەچەقین‪ ،‬تا زلهێزەکانی دۆست‪،‬‬ ‫خۆیان دەکەونە بیری ڕەحمەتێکی دۆستانە‬ ‫بۆ دۆزینەوەی ناوێکی نوێ و نازناوێکی‬ ‫ترمان لێدەنێن لە فۆرمە ناولێنراوە کارتۆنی و‬ ‫دروستکراوەکەی دەبێتە نوێبوونەوەی ناوچەکە‬ ‫دوای دەستکاری هێزە براوەکان و ئێمەش بە‬ ‫خۆڵکردنە چاوەوە سەرقاڵدەکەن‪..‬‬

‫شێخ سەالمی شاعیرو نووسەرو وەرگێڕی ناسراوی‬ ‫كورد‪ ،‬لە ڕۆژنامەی “دەنگی گێتیی تازە” ژمارە ‪17‬‬ ‫و لە الپەڕە ‪ 3‬داو لە ‪7‬ی نیسانی ‪ 1947‬وتارێكی‬ ‫نووسیوە بەناونیشانی “بە پیاو نابێ” لەو نووسینەیدا‬ ‫ڕووداو و بەسەرهاتێكمان بۆ دەگێڕێتەوە ماناو كورتەی‬ ‫ناوەڕۆكەكەی بەمشێوەیە‪ ،‬لە سەردەمی عوسمانیدا‬ ‫كابرایەك لە ئەستەنبوڵەوە بڕیاری لەسەر دەدرێت‬ ‫ببێتە قازی سلێمانی بڕیارەكە جێبەجێ دەكرێت و‬ ‫تەنانەت دەكرێتە سەرۆكی مەحكەمە‪ ،‬قازی كوڕێكی‬ ‫الو و تازە پێگەیشتوو دەبێت بۆیە كەسوكارەكەی‬ ‫بە باشیان زانیوە پیاوێكی ژیری لەگەڵ بنێرن بۆ‬ ‫ئەوەی ئاگاداری بێت‪ ،‬ئەم قازییە كارو كردەوەكانی‬ ‫نابەجێن و هەست بە بەرپرسیارێتی ناكات تەنانەت‬ ‫ئەو كابرایەی لەگەڵیشیدا هاتووە كە لە نووسینەكەدا‬ ‫ناسراوە بە كابرای لەلە هەرچەند ئامۆژگاری دەكات و‬ ‫قسەی ناشرین و زبریشی پێدەكات قازی وەریناگرێت‬ ‫و تێناگات! بێزاری هەڵسوكەوتی قازی دەگاتە‬ ‫موتەسەڕیفیش‪ ،‬موتەسەریف دەگاتە گیانی و شكاتی‬ ‫لێدەكات الی بابی عالی لە ئەستەنبوڵ‪ ،‬بابی عالیش‬ ‫لە بری پاداشتی موتەسەڕیف جەنابی موتەسەڕیف‬ ‫الدەبەن و قازیان كرد بە وەكیلی موتەسەڕیف! ئیدی‬ ‫بكوژو ببڕ قازی خۆی دەبێت ڕەئیسی مەحكەمە‬ ‫هەرخۆی و وا ئیدارەی شاریشی وەرگرت‪ ،‬هەموو‬ ‫ئیش و كارەكان بە دڵی خۆی هەڵئەسوڕێنێ‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەدا جەنابی قازی و موتەسەڕیف بانگی كابرای‬ ‫لەلە دەكات و ڕووی تێدەكات و دەڵێت‪“ :‬ها! بابە تۆ‬ ‫هەر قسە بەمن دەڵێی‪ ،‬هەموو جارێ دڵم ئەشكێنی‬ ‫كە گۆیا من هیچ نازانم‪ ،‬بێعەقڵم‪ ،‬نەفامم‪ ،‬تێناگەم‪،‬‬ ‫نەخوێندەوارم‪ ،‬خۆ ئێستە بە چاوی خۆت ئەبینی‪:‬‬ ‫قازیم‪ ،‬حاكمم‪ ،‬ڕەئیسی ئیجرام‪ ،‬ڕەئیسی مەجلیس‬ ‫ئیدارەم‪ ،‬موتەسەڕیفم‪ .‬فەرموو! كاممان ڕاستمان‬ ‫كرد؟ لەلە بە زەردەخەنەیەكی سەیرەوە ڕووی تێكرد‪،‬‬ ‫وتی‪ :‬ئای هاوار بە ماڵم! من چی ئەڵێم‪ ،‬تۆ چی‬ ‫ئەڵێی! كەی من وتوومە نابی بە موتەسەڕیف؟ بە‬ ‫خوا ڕەنگە بە موتەسەڕیف‪ ،‬بە والی بە موشیر‪ ،‬بە‬ ‫شێخولئیسالم ئەبی! بەاڵم بە پیاو نابی‪ -‬من وتوومە‬ ‫ڕۆڵە بە پیاو نابی‪.‬‬ ‫ئێستە لەم چیرۆكە كە بەبێ درۆو دەلەسە‪ ،‬ڕاست‬ ‫و ڕەوان لە مێژوویەكی زۆر كەمدا ڕوویداوە‪ ،‬بۆمان‬ ‫دەرئەكەوێ‪ ،‬پیاوەتی شتێكی ترە‪ ،‬سەركەوتن‪،‬‬ ‫بەرزبوونەوە بەبێ پیاوەتی ئەبێ‪ ،‬هیچ پلەو تەگەرەی‬ ‫لە ڕێگەدا نییە”‪ .‬پیاوبوون و مەبەست لە بەكارهێنانی‬ ‫ئەوە نییە پیاوبوون ڕەمزی باشەیەو ژنبوون خراپە‪،‬یان‬ ‫پیاوبوون ڕەمزی هێزو شەهامەت و چاكەو داهێنان‬ ‫بێت و ژنیش یان ڕەگەزەكانیتر پێچەوانەكەی بێت‬ ‫واتە ئەم نووسینە دیدێكی پاتریاركی و نێرساالرانەی‬ ‫نییە‪ ،‬نەخێر بەو مانایە بەكارمان هێناوە كە شێخ‬

‫سەالمی شاعیر بەكاری هێناوە كە مانا بە مرۆڤبوون‬ ‫و پیاوبوون دەدات و دەكرێت بۆ هەموو ڕەگەزێك‬ ‫بێت و دەكرێت لە شوێنێكی دیكەدا چەندین چیرۆك‬ ‫و نمونەی كاریگەری ژن بهێنینەوە چۆن ئێستا‬ ‫دەڵێیین ببن بە پیاو لەوێدا بە پێچەوانەوە بڵێیین‬ ‫ببن بە ژن!‬ ‫پیاوبوون پەروەردەكردنی خودەو چاندنی تۆوی‬ ‫چاكەیە لە خۆتدا‪ ،‬پلەو پایەو بڕوانامەو هێزو پارە‬ ‫بە تەنها و ئەبستراكت ناتكات بە پیاو! پیاوبوون‬ ‫ئەوەیە پلەو پایەو پۆستت وەرگرت لە خۆت‬ ‫نەگۆڕێیت “شێخ محەمەدی خاڵ” لە ژمارە(‪)4‬ی‬ ‫ساڵی حەوتەمی گۆڤاری گەالوێژ لە ‪1946‬دا لە‬ ‫وتارێكدا بەناونیشانی “وەجاخزادەو ناوەجاخ” لە‬ ‫الپەڕە “‪”49‬ی گۆڤارەكەداو لەسەرەتای وتارەكەدا‬ ‫دەنووسێت‪ :‬یەحیای كوڕی خالدی بەرمەكی وتوویە‪،‬‬ ‫هەركەسێك ئەگەر بە پیشەو پایەیەك لە خۆی‬ ‫گۆڕرا‪ ،‬دەعیەو دەماری پەیداكرد‪ ،‬ئەوە بزانە كە‬ ‫پیشەكەی یا پایەكەی گەلێ گەلێ لە خۆی بەرزترە‪،‬‬ ‫وە ئەو كەسە زۆر ناوەجاخە‪ ،‬وە ئەگەر نەگۆڕا‪ ،‬ئەوە‬ ‫بزانە كە خۆی لە پیشەو پایەكەی بەرزترە‪ ،‬وە ئەو‬ ‫كەسە زۆر وەجاخزادەیە”‪.‬‬ ‫پیاوبوون ئەوەیە كەریم خانی زەند كردی‪،‬‬ ‫مێژوونووس “سەرجۆن مالقولم” لە بەرگی‬ ‫دووەمی كتێبەكەیدا بەناونیشانی “تاریخی ئیران”‪،‬‬ ‫حیكایەتێكی سەردەمی فەرمانڕەوایی كەریم خانی‬ ‫زەند دەگێڕێتەوە لە نیوەی دووەمی سەدەی هەژدەدا‬ ‫لە ئێران و دەڵێت‪ ”:‬یەكێ لە عادەتی كەریم خان‬ ‫ئەمەبووە‪ ،‬هەموو ڕۆژێ چەند سەعاتێكی بۆ بیستنی‬

‫بەشێكی گرنگی‬ ‫پیاوبوون پیادەكردنی‬ ‫هەڵوێست و ئاكاری‬ ‫مێژووییەو كاریگەری‬ ‫دانانە لەسەر ئەوانیتر‬

‫شكایەتی خەڵكی تەرخان كردبوو‪ ،‬ڕۆژێك لە‬ ‫دیوانی عەدالەت ئیشی تەواو ئەبێت و ئەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ماڵەوە‪ ،‬ئەو ڕۆژە لەبەر پڕئیشی و زۆری‬ ‫محاكەمات مێشكی زۆر ماندوو ئەبێت‪ .‬لە كاتێكدا كە‬ ‫ئەگەڕێتەوە ماڵەوە كابرایەك بە پەشۆكاوی و ڕەنگ‬ ‫هەڵبڕزكاوی بەرەو ڕووی دێت و‪ ،‬بانگ ئەكا‪“ :‬پادشا‪،‬‬ ‫داد‪ ...‬داد !” كەریم خان ئەڵێ‪“ :‬كوڕە كابرا‪ ..‬چیت‬ ‫لێ قەوماوەو تۆكێیت؟” كابرا ئەڵێ‪“ :‬قوربان‪ ،‬من‬ ‫تیجارم‪ ،‬هەرشتێكم بوو دز بردی”‪ .‬كەریم خان لێی‬ ‫ئەپرسێ‪ ،‬چۆن و لە كوێ دزرا؟‪ ،‬تیجارەكە ئەڵێ‪”:‬‬ ‫لە خەودا بووم و دز ماڵەكەی بردم”‪ .‬كەریم خان‬ ‫بە تووڕەییەوە ڕووی تێكردو وتی‪“ :‬ئەی بۆچی‬ ‫نووستی و ئاگاداری ماڵی خۆتت نەكرد؟” تیجارەكە‬ ‫وتی‪“ :‬نەمزانی‪ ،‬وا تێگەیشتم كە تۆ بە خەبەری”‪.‬‬ ‫كەریم خان ئەم جوابە مەردانەیەی زۆر پێخۆش بوو‪،‬‬ ‫جەسارەتی كابرای بەرانبەر بە عیتابی خۆی لەال‬ ‫جوان بوو‪ ،‬ئەمری كرد بە وەزیرەكەی چەندی دزراوە‬ ‫لە خەزێنە بۆی ببژێرن‪ ،‬دوایی كۆشش بكرێت ماڵە‬ ‫دزراوەكەش بدۆزرێتەوە”‪.‬‬ ‫دەكرێت زۆر نازناوی جیاواز وەربگریت بەاڵم نەبیت‬ ‫بە پیاو‪ ،‬بۆیە بوون بە پیاو ئاسان نییە! گرنگە چین‬ ‫و توێژە جیاوازەكانی ئینسانی كوردو سیاسەتمەدارو‬ ‫پزیشك و مامۆستاو ڕاگەیاندكارو حوكمڕان و‬ ‫ڕۆشنبیرو خوێندەوارەكانی كورد ببن بە پیاو!‬ ‫بەشێكی گرنگی پیاوبوون پیادەكردنی هەڵوێست و‬ ‫ئاكاری مێژووییەو كاریگەری دانانە لەسەر ئەوانیتر‬ ‫“فەیلەسوفی گەورەی فەڕەنسی بەناوی (مارسیل)‬ ‫دەچێت بۆ ئەفریقا بۆ یارمەتیدانی هەژارەكان دوای‬ ‫ماوەیەك هاوڕێكانی پێیدەڵێن وەرەوە پرۆژە فیكری‬ ‫و فەلسەفیەكەت تەواو بكە‪ ،‬ئەویش دەڵێت ‪(”:‬نەخێر‬ ‫الی من ئەخالق لە فەلسەفە گەورەترە‪ ،‬ناندان بەو‬ ‫هەژارانە لەوە باشترو بە چێژترە كە بێم لە ئەوروپا‬ ‫فەلسەفە بڵێمەوە!)”‪ .‬پیاوبوون ئەوەیە بەردەوام لە‬ ‫دادگایكردنی خۆتدا بیت و هەڵەكانی خۆت ببینیت‬ ‫پێش ئەوەی باسی هەڵەی ئەوانیتر بكەیت ئەمەیە‬ ‫جیاوازی نێوان كۆمەڵگەی پێشكەوتوو لە كۆمەڵگەی‬ ‫دواكەوتوو‪“ ،‬ئانتوان دۆسانت ئێگزۆپێری” لە ڕۆمانە‬ ‫بەناوبانگەكەیدا بەناوی (شازادە چكۆلە) لەو‬ ‫یارەیەوە لە شوێنێكدا دەڵێت‪“ :‬دادگاییكردنی خۆت‪،‬‬ ‫زۆر لە دادگاییكردنی ئەوانی تر دژوارترە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫توانیت لەمەڕ خۆت باش دادوەری بكەی‪ ،‬ئەوا تۆ‬ ‫دادوەرێكی ڕاستەقینەی”‪.‬‬ ‫پیاوبوون ئەوەیە (لەخ ڤالسا) هەڵگری خەاڵتی‬ ‫نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی ‪1983‬و سەرۆك كۆماری‬ ‫پۆڵەندا لە سااڵنی ‪ 1995-1990‬دەگێڕێتەوە” من‬ ‫ڕۆژێ‪ ،‬پارچە نانێكم لەگەڵ كچێك كردە نیوەو‬ ‫بەم كارەم هەستم بە بەختەوەری كرد‪ ،‬جارێكیش‬

‫هاوسەرەكەم قاپە گۆشتێكی فڕێ دایە پێشم‪ ،‬ئەویش‬ ‫زۆر بەبێ ئەدەبی! بە جۆرێ كە ناڕەحەت بووم و‬ ‫نەمتوانی گۆشتەكە بخۆم‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە ئەوەندە‬ ‫بەس نییە نەتوانین شتێ بخۆین‪ ،‬پارچەنانێك بە‬ ‫شادومانی بخۆی لەوە باشترە یەك قاپ گۆشت بە‬ ‫سووكایەتی وەربگرین”‪.‬‬ ‫هەڤاڵ كوێستانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا‬ ‫بەناونیشانی “ئەو رۆژانەی نیشتمان هی هەمووان‬ ‫بوو” چیرۆكێكی سەرنجڕاكێشی پیاوبوونی‬ ‫كارەكتەرانی ناو ڕووداوێكی مێژووییمان بۆ‬ ‫دەگێڕێتەوەو دەڵێت‪“ :‬لە سەردەمی شەڕی دووەمی‬ ‫جیهانیدا‪ ،‬ئەوكاتەی (بەریتانیای مەزن)‪ ،‬بە‬ ‫هەموو توانایەكیەوە دژی ئەڵمانیاو هاوپەیمانەكانی‬ ‫لە جەنگدابوو‪ ،‬سبەینەیەكیان زوو‪ ،‬چەرچڵ بۆ‬ ‫كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران دەڕوا‪ ،‬لەڕێگایەو‬ ‫لەناو سەیارەكەیدا‪ ،‬بیری دەكەوێتەوە كە تووتنی‬ ‫پایپەكەی لەبیرچووە‪ ...‬دەگەنە بەردەمی كۆشكی‬ ‫جەریدەو جگەرەفرۆشێك‪ ....‬بە سایەقەكەی‬ ‫دەڵێ‪ ،‬دابەزە هەندێك تووتنم بۆ بكڕە‪ ،‬ئەویش‪،‬‬ ‫هەر لەبەردەمی كۆشكەكەیدا‪ ،‬سەیارەكەی لەسەر‬ ‫جادە ڕادەگرێ‪ ...‬دادەبەزێ تا بچێ تووتنەكە بۆ‬ ‫چەرچڵ بكڕێ‪ ...‬لەوكاتەدا پۆلیسێكی هاتووچۆ‬ ‫دەبینێ و پێی دەڵێ‪- :‬سەیارەڕاگرتن‪ ،‬لەم شوێنەدا‬ ‫قەدەغەیە‪– .‬لە دوو دەقیقە زیاترم پێناچێ‪ ،‬هەر تا‬ ‫ئەو كۆشكەی دەچم و دێمەوە‪ ،‬سایەقەكە وا وەاڵمی‬ ‫كابرای پۆلیس دەداتەوە‪ .‬پۆلیسەكەش دەڵێ‪:‬‬ ‫دووسانیەش قەدەغەیە‪ ...‬ئەگەر هەرئێستا نەڕۆی‬‫ناچارم تیكتی سزات بۆ بنووسم‪- .‬ئاخر مستەر‬ ‫چەرچڵ لەناو سەیارەكەدایە‪ ...‬دەچم تووتن بۆ ئەو‬ ‫دەكڕم‪– .‬من یاسا جێبەجێدەكەم و كارم بەوەنییە‬ ‫كێ لەناو سەیارەكەتدایە‪ ...‬ڕێی سەرپێچیكردن بە‬ ‫مەلیكیش نادەم‪– .‬سایەقی بەستەزمان‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫الی سەیارەكەی و گفتوگۆی خۆی و پۆلیسەكە بۆ‬ ‫چەرچڵ دەگێڕێتەوە‪ ...‬چەرچڵیش دەڵێ‪( :‬سەركەوە‬ ‫بابڕۆین)‪ .‬كە دەگاتە ناو هۆڵی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬یەكەم قسەی ئەوە دەبێ‪ :‬سەردەكەوین‬ ‫بە دڵنیاییەوە پێتان دەڵێم سەردەكەوین‪ ...‬مادام‬ ‫لە واڵتی ئێمەدا‪ ،‬خەڵكانێك هەن‪ ،‬تەنانەت لەم‬ ‫بارودۆخەی شەڕیشدا‪ ،‬یاسا دەپارێزن و ئەركی‬ ‫خۆیان بەجێدەهێنن‪ ،‬سەركەوتنمان مسۆگەرە‪.‬‬ ‫پیاوبوون ئەوەیە سیاسییەكان و كاربەدەستان‬ ‫ئەو دێڕەی ڕۆماننوسی ناسراو “یاسەمینە خەزرا” لە‬ ‫ڕۆمانی “دواهەمین شەوی سەرۆك” بكەنە بەرنامەی‬ ‫ژیان و شیعاری خۆیان كە ڕۆمانێكە دەربارەی‬ ‫(موعەمەر قەزافی) دەیڵێت و دەنووسێت‪“ :‬گرنگ‬ ‫نییە چی لەگەڵ خۆماندا دەبەین‪ ،‬گرنگ ئەوەیە چی‬ ‫لەدوای خۆمانەوە جێ دێڵین”‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫پارێزگای سلێمانی‬ ‫كۆدی پرۆژە {‪ })SUL.G.)3178‬ساڵی ‪2020‬‬ ‫كەمكردنەوەی نهێنی‪ /‬بانگهێشتی(كراوە)‬ ‫بۆ پرۆژەی‪ :‬گواستنەوەو داگرتنی خۆراک بۆ محوەری(‪ )4‬کۆدەکانی(‪ )292 - 290 - 289 - 288 - 287 - 286 - 285 - 284‬کە پێکدێت لەم شوێنانە‬ ‫(دووکان ‪ -‬خەلەکان ‪ -‬پیرەمەگرون ‪ -‬بنگرد ‪ -‬سورداش ‪ -‬خدران ‪ -‬مالومە ‪ -‬چوارقوڕنە ‪ -‬حاجیاوا ‪ -‬ڕانیە ‪ -‬سەرکەپکان ‪ -‬شکارتە ‪ -‬پشدەر ‪ -‬هێرۆ ‪-‬‬ ‫هەڵشۆ ‪ -‬ئیسێوە ‪ -‬ئاوارەی هەولێر ‪ -‬بەرزنجە ‪ -‬سروچک ‪ -‬ماوەت ‪ -‬کەناروێ ‪ -‬چوارتا ‪ -‬گاپیڵۆن)‬ ‫پارێزگای سلێمانی بانگهێشتی كراوە بۆ سەرجەم كۆمپانیاکان دەكات كە ئارەزووی بەشداری كردنیان هەیە بۆ ئەم كەمكردنەوە نهێنییە‪ ،‬سەردانی بینای‬ ‫پارێزگای سلێمانی (كاروباری هونەری‪ /‬ب‪.‬گرێبەستەكان‪ /‬فرۆشتنی تەندەر) بكات لە نهۆمی زەمینی‪ ،‬بەمەبەستی وەرگرتنی تەندەر بەرامبەر (‪ )200.000‬دوو‬ ‫سەد هەزار دیناری عێراقی كە ناگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیاو كرێی باڵوكردنەوەی ئاگاداری ئەم بانگەوازە دەكەوێتە ئەستۆی ئەو کۆمپانیایەی كە پرۆژەكەی بۆ‬ ‫ئەسپاردە دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬فرۆشتنی تەندەر لە رۆژی (‪ )2020/1/7‬دەستپێدەكات تا رۆژی (‪ )2020/1/20‬لە كاتژمێر (‪)9‬ی سەرلەبەیانی تا كاتژمێر (‪)12:00‬ی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رۆژانی گەڕاندنەوەی تەندەر بەردەوام دەبێت تا (‪ )2020/1/23‬كاتژمێر (‪)10:00‬ی پێش نیوەڕۆ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر لە هەمان رۆژی (‪ )2020/1/23‬دەبێت دوای داخستنی صندوقی تەندەر كاتژمێر (‪)10‬ی پێش نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئەگەر رۆژی كردنەوەو ئاشكراكردنی تەندەر بوو بە پشووی رەسمی بە هەر هۆیەكەوە بێت‪ ،‬ئەوا یەكەم رۆژی دەوامی دوای پشووەكە دەبێتە رۆژی كردنەوەی‬ ‫تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .5‬هیچ تەندەرێك لەدوای كاتی دیاریكراو وەرناگیرێت و صندوقی تەندەر دادەخرێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە بریتیە لە‪ )365(:‬سێ سەدو شەست و پێنج رۆژ (رۆژی رۆژمێری)‪.‬‬ ‫‪ .7‬پێویستە لەسەر کۆمپانیا پابەندی رێنمایی جێبەجێكردنی گرێبەستە گشتیەكان ژ(‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬بێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬پێویستە كۆمپانیاكان ئەستۆپاكی باجی دەرامەت بهێنن بۆ ساڵی ‪.2020‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە بەڕێوەبەری ڕێگەپێدراو واژۆ بکات یان کەسێکی ڕێگەپێدراو (تخویل) بەنوسراوی فەرمی دیاری بکات‪.‬‬ ‫‪ .10‬کۆمپانیا پشتگیری بەڕێوەبەرایەتی تۆماری كۆمپانیاكانی سلێمانی كرابن بۆ ساڵی ‪.2020‬‬ ‫‪ .11‬پێویستە كۆمپانیا بڕیاری رەزامەندی دامەزراندنی كۆمپانیا پێشكەش بكات كە هاوپشكەكانی كۆمپانیای تێدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬بارمتەی سەرەتایی‪ /‬بەڵێننامەی نوسراو بۆ دەستەبەرکردنی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .13‬مەرج نییە پرۆژەكە بۆ كەمترین نرخ ئەسپاردە بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ماوەی بەسەرچوونی تەندەر (‪ )90‬رۆژە لەدوای بەرواری داخستنی صندوقی گەڕاندنەوەی تەندەر‪.‬‬ ‫‪ .15‬دوای داخستنی صندوقی تەندەر هیچ نامەیەكی خۆپارێزی (تحفظ) كاری لەسەر ناكرێتو ڕەت دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬پارێزگای سلێمانی مافی هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی تەندەری هەیە پێش دەرچوونی فەرمانی سپاردن‪.‬‬ ‫‪ .17‬پێویستە كۆمپانیا ئامادەی كردنەوەی تەندەر بێت یان نوێنەرێك بە نووسراوی فەرمی دیاری بكات و ئەگەر ئامادەش نەبێت پرۆسەی كردنەوەی تەندەر‬ ‫بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .18‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی نەگەڕاندنەوەی تەندەر نامەی لێبوردن (اعتذار) پێشكەش بكات وە تیایدا هۆكاری نەگەڕاندنەوەی تەندەرەكە دیاری بكات‪.‬‬ ‫‪ .19‬پێویستە کۆمپانیا لەكاتی گەڕاندنەوەی تەندەر ئیمەیڵ (‪)email‬و ژمارەی تەلەفۆنی تایبەت بەخۆی پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫‪ .20‬كۆمپانیا بۆ هەر پرسیارو روونكردنەوەیەك لەسەر دەرخستەی پرۆژەكە دەتوانێت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی بازرگانی کەلوپەلی خۆراک ‪ -‬سلێمانی بكات‪.‬‬ ‫((مەرجەكانی بەشداریكردن))‬ ‫‪ .1‬ئەو كۆمپانیا ناوخۆییانەی بەشداری دەکەن پێویستە بڕوانامەی دامەزراندنی کۆمپانیایان لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫هەبێت و مۆڵەتی گواستنەوەیان هەبێت لە وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و ماوەی بەسەرنەچوبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەو كۆمپانیا نیشتمانیانەی كە لە دەرەوەی هەرێمن پێویستە تۆمار بن و پشتگیری كردنەوەی لقیان هەبێت لەالیەن وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2020/1/5‬‬

‫ونبوون‬ ‫ناسنامەیەکی (إخراج گومرگی) بەناوی (عەتا محمد حەمە ساڵح)‬ ‫ونبووە‪ ،‬هەرکەسێک دۆزییەوە پەیوەندی بەم ژمارە تەلەفۆنەوە بکات‪:‬‬ ‫(‪)07702209404‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی ژمارە (‪ )72‬لە کەرتی ‪/47‬‬ ‫دربندفقرە (حمە فارس هومر) و (روناک رشید توفیق) و (والی و عثمان‬ ‫و اختر و لعلی و شعریە منااڵنی نامق توفیق)ەوە بۆ هەرکەس و الیەنێکی‬ ‫تر کە پەیوەندارە بە پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بە مەبەستی لێکۆڵینەوە لە داواکاری هاواڵتی (قادر محمد فارس)‬ ‫وەرەسەی خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە کە داوای‬ ‫راستکردنەوەی ناوی خاوەن زەوی سەرەوەی کردووە لە بڕیاری تەسویەی‬ ‫پارچە زەویەکەدا لە (حمە فارس هومر) بۆ (محمد فارس هومر)‬ ‫لەبەرئەوە لیژنەکەمان لیژنەی دەست بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی کشتوکاڵی سلێمانی لە ڕۆژی ‪ 2020/1/22‬هەڵدەستێت بە کەشف‬ ‫کردنی موقعی پارچە زەویەکە تکایە خۆتان وە یان نوێنەری یاسایی‬ ‫خۆتان لە ڕۆژی دیاری کراودا ئامادە بێت بە پێچەوانەوە لیژنەکەمان بە‬ ‫کاری یاسایی خۆی هەڵدەستێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬ ‫درێژکردنەوەی ماوەی بانگەواز‬ ‫بڕیارماندا بە درێژکردنەوەی ماوەی گەڕاندنەوەو ڕۆژی کردنەوەی‬ ‫تەندەری پڕۆژەی (کۆکردنەوەو گواستنەوەو چارەسەرکردن و‬ ‫داپۆشینی خۆڵ و خاشاک و دروستکردن و دامەزراندنی کارگەی‬ ‫بەرهەمهێنانی پەیین لە سنوری زۆنی(‪)1‬ی شارەزوور) بە کۆدی‬ ‫(‪ )3165‬بۆ دووەم جار بانگەوازی بۆ کراوە‪ ،‬وە ڕۆژی کردنەوەی‬ ‫تەندەری پڕۆژەکە بەرواری (‪ )2019/12/26‬کەوتۆتە پشووی‬ ‫ڕۆژانی سەری ساڵەوە‪ ،‬بە پشتبەستن بە ڕێنمایی جێبەجێکردنی‬ ‫گرێبەستکردنە گشتییەکانی ژمارە (‪)2‬ی ساڵی (‪ )2016‬ماوەی‬ ‫گەڕاندنەوەو کردنەوەی تەندەری پڕۆژەکە درێژکرایەوە بۆ‬ ‫(‪ )2020/1/12‬واتە ڕۆژی گەڕاندنەوەو کردنەوەی تەندەری پڕۆژەکە‬ ‫(‪ )2020/1/12‬دەبێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلی ئەحمەد‬ ‫جێگری پارێزگاری سلێمانی بۆ كاروباری هونەری‬ ‫‪2019/12/24‬‬

‫��� ن��س �ێ� پ�‬ ‫�‬ ‫ێ‬ ‫ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪17‬‬

‫لە پەراوێزی کۆوانەکانی سروشتناسیی ئەڕستۆدا‬ ‫فیزیکا‬ ‫کتێبی ‪1‬‬ ‫‪§2‬‬ ‫ئەگەر ئەڕستۆ لە خاڵی یەکدا بەگشتی‬ ‫باسی لە هەرسێ هۆکان و بنەماکان و‬ ‫توخمەکان کردبێت؛ ئەوا خاڵی دووەم بە‬ ‫چڕی کۆڵیوەتەوە لە بنەماکان و وەاڵمدانەوەی‬ ‫قسەی پێشینان سەبارەت بەو بابەتە‪.‬‬ ‫پرسە گریکییەکە بریتییە لە پرسیارکردن‬ ‫سەبارەت بە هیوال؛ هۆکاری ئەمەش الی‬ ‫تۆماس ئەکواینەس ئەوەیە‪ ،‬کە سروشتناسە‬ ‫کۆنەکان تەنها هۆکاری ماتەریییان ناسیوە‪،‬‬ ‫وە پێیان وابووە هەرچی هۆکاری فۆرمیییە‬ ‫عەرەزین و جەوهەری نین‪ .‬پرسی بنەما‬ ‫پرسێکە دەمانباتە نێو کاتیگۆری چەندێتی‪،‬‬ ‫ئێمە گەر بە کاتیگۆری چەند بیرمان کردوە‪،‬‬ ‫بهناچاری بیرمان بۆ ئەوە بچێت کە بنەما‬ ‫یەکە یان زیاتر‪ ،‬هەربۆیە زۆر گرنگە بزانین‬ ‫ئەڕستۆ چۆن دەڕوانێتە ژمارەکان‪.‬‬ ‫ئەو لە کاتیگۆرییەکاندا پی وایە کە‬ ‫کاتیگۆری چەندەکییەکی پچڕ پچڕە و‬ ‫نابەردەوامن‪ ،‬سنورێکی هاوبەش نادۆزیتەوە‬ ‫بۆ یەکگرتنی ژمارەکان‪ ،‬ئەگەر پێنج بەشێک‬ ‫بێت لە ژمارە دە‪ ،‬ئەوا دوو ژمارەی پێنج لە‬ ‫هیچ کاتێکدا یەک ناگرن‪ .‬چەندەکی پێچەوانە‬ ‫وەرناگرێت‪ ،‬چوار پێچەوانەی پێنج نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو پەیوەندییان پێکەوە هەیە ��‪Cat‬‬ ‫‪�5b12 ,5a14�4b24 ,6 ,egories‬‬ ‫‪ .)5b29‬چەندێتی بوونێکی سەربەخۆی نییە‬ ‫و هەمیشە دەبێت لەگەڵ ئەو شتەدا بێت کە‬ ‫وەسفی دەکات‪ ،‬ئێمە هەرگیز نابینین ژمارە‬ ‫چوار بە جیا بەڕێگادا بڕوات‪ ،‬مەگەر ئەوەی‬ ‫لەگەڵ ئاژەڵێکی چوار پێدا بێت؛ لێ ئەم شتە‬ ‫لە هزردا دەکرێت‪.‬‬ ‫ئێستا با بێینە سەر یەکەم پەرەگرافی‬ ‫خاڵی دووەم‪.‬‬ ‫بە زەروورەت بنەمان دەبێت دانەیەک‬ ‫یان چەند دانە بێت؛ ئەگەر دانەیەک بوو‪،‬‬ ‫یان دەبێت نەجوواڵو بێت (وەکو ئەوەی‬ ‫پارمەندیس و میلیسوس گوتویانە)؛‬ ‫یان دەبێت جوواڵو بێت (وەکو ئەوەی‬ ‫سروشتگەراکان پێیان وایە)‪ .‬لێ ئەگەر لە‬ ‫دانەیەک زیاتر بوو‪ ،‬یان دەبێت کۆتادار‬ ‫بێت‪ ،‬یان بێکۆتا؛ ئەگەر هاتوو کۆتادار بێت‪،‬‬ ‫دەبێت (‪ 2‬یان ‪ ٣‬یان ‪... ،4‬هتد) بێت‪ ،‬وە‬ ‫ئەگەر ناکۆتا بێت‪ ،‬ئەوا دەبێت بەو شێوەیە‬ ‫بێت کە دیمۆکریتوس گوتویەتی��‪Phys‬‬ ‫‪.)184b22�184b15 ,2§ ics‬‬ ‫ئێمە ناچار بۆ ئەوەی لەم پەرەگرافە‬ ‫تێبگەین‪ ،‬دەبێت پێشتر بڕۆینە الی‬ ‫فەیلەسووفەکانی پێش ئەڕستۆ و ئاگاداری‬ ‫هەریەکێکیان بین؛ وە گرنگترین ئەوانەش‬ ‫کە ئەڕستۆ ناوی هێناون‪ ،‬پارمەندیس‪،‬‬ ‫میلیسوس‪ ،‬هیراکلیتوس و‪ ،‬دیمۆکیریتۆسە‪.‬‬

‫هیراکلیتس‬

‫وەحدەت لە لێکدژی و لێکدژی لە‬ ‫وەحدەت‪ ،‬ڕیاڵیتی یەکەو زۆرە لە هەمانکاتدا‪،‬‬ ‫ئەم زۆرییە عەرەزی نییە‪ ،‬بەڵکو زاتییە‪.‬‬ ‫الی هیراکلیتوس بوون لە صەیروورە��‬ ‫‪)becoming‬دایەو هیچ شتێک وەستاو‬ ‫نییە؛ ڕێک بە پێچەوانەی پارمەندیسەوە‪ ،‬لە‬ ‫گەردوونی هیراکلیتوسدا تۆ ناتوانیت دوو جار‬ ‫لە ئاوێکدا مەلە بکەیت؛ ڕێگای سەرەوە هەمان‬ ‫ڕێگای خوارەوەیە‪ .‬ئەگەر الی ئەناکسیمەندەر‬ ‫لێکدژی هۆیەک بێت بۆ بێنەزمی‪ ،‬ئەوا الی‬ ‫هیراکلیتوس نەک هەر وانییە‪ ،‬بەڵکو بوونی‬ ‫لێکدژییەکان ئەمرێکی بەدیهین‪ .‬یەک ئەوکات‬ ‫دەتوانێت ئیدامە بە بوونی خۆی بدات ئەگەر‬ ‫لێکدژییەکان بپارێزێت‪ .‬بۆ هیراکلیتوس ئەم‬ ‫بنەما یەکەمینەیە (‪-Urstoff‬ئورشتۆف)‬ ‫بریتییە لە ئاگر‪ .‬ئاگر بۆ ئەوەی بژێت‪،‬‬ ‫پێویستی بەوی تر هەیە‪ ،‬دەبێت مادەی‬ ‫دیکەی وەکو دار‪ ،‬بگۆڕێت بۆ خۆی؛ ئەمە‬ ‫تێرمی ئاوفهێبونگم دەهێنێتەوە یاد کە هیگڵ‬ ‫بەکاری دەهێنێت‪ ،Aufhebung ،‬بە‬ ‫کوردی واتە نەفیکردن لە هەمانکاتدا هەڵگرتن‬ ‫و پاراستن؛ ئەوەی لە نێوەندەکەدا دەڕوات‪،‬‬ ‫نەفی تەواو ناکرێت‪ ،‬بەڵکو دەگۆڕدرێت‪.‬‬

‫پارمەندیسی ئیلیایی‬

‫الی پارمەندیس بوون هەیە و ناکرێت‬ ‫نەبێت‪ ،‬نەبوون نییە و پێویستە نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمیان ڕێگای دڵنیاییە و دەناسرێت و ئەویان‬ ‫ناکرێت بناسرێت و کەسیش ناتوانێت گەڕانی‬ ‫تێدا بکات‪ .‬گۆڕان وەهمە؛ چونکە جووڵە یان‬ ‫لە بوون بۆ بوونە‪ ،‬کە ئەمە جووڵە نییە؛ یان لە‬ ‫نەبوون بۆ بوونە‪ ،‬کە نەبوون نەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫نییە؛ کەواتە جووڵەو صەیروورە وەهمە‪.‬‬ ‫گرنگترین شتێک لە پارمەندیسەوە بۆمان‬ ‫بەجێمابێت پارچەیەک شیعرە و دایەلۆگێکی‬ ‫ئەفالتون لەسەر پارمەندیس؛ ئەم دایەلۆگە‬ ‫هیگڵ لە پێشەکی فینۆمینۆلۆژیای ڕۆحدا‬

‫زانستەکان ناتوانن نە ژیان و ڕۆح‪ ،‬نە حەقیقەت هەڵبگرن‪ .‬هیگڵ (‪1٨٣1-1770‬ز) (‪)1‬‬

‫بە گەورەترین دەستکەوتی بیرکردنەوەی‬ ‫دایەلێکتیکیانەی دێرینی دادەنێت ��‪He‬‬ ‫‪gel, Phenomenology of‬‬ ‫‪Spirit, Translated by: A. V.‬‬ ‫‪ )44 .Miller, Pp‬؛ بە بڕوای من وەستانی‬ ‫هیگڵ لەسەر ئەو دایەلۆگە و گرنگی پێدانی‬ ‫بەو شێوەیە بۆ ئەو جەدەلە دەگەڕێتەوە کە‬ ‫لەسەر بەش و گشت هەیە لە دایەلۆگەکەدا‪.‬‬ ‫ف‪ .‬چ‪ .‬کاپڵستن ��‪F. Ch. Ca‬‬ ‫‪ )pleston‬لە مێژووی فەلسەفە و بێرتراند‬ ‫ڕاسل‪ ،‬لە حیکمەتی ڕۆژئاوادا ئەوەیان‬ ‫هێناوە کە بنەما الی پارمەندیس دانەیەکی‬ ‫نەجوواڵوە‪ ،‬کە لە ڕووی کاتەوە بێکۆتا و‬ ‫لەڕووی شوێنەوە کۆتادار؛ میلیسوس پێی‬ ‫وایە نابێت بوون کۆتاداربێت‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫وابێت‪ ،‬ئەوا دەبێت لە پشتی ئەمەوە ناشت‬ ‫هەبێت‪ ،‬واتە بوون بە نەبوون دەورە درابێت‪.‬‬ ‫ئەمە گرنگترین شتێکە لە میلیسوسەوە ئێمە‬ ‫بیزانین‪.‬‬ ‫ئەڕستۆ لە ڕەددی پارمەندیسدا‪ ،‬پێی وایە‬ ‫ئەو تێڕوانینەی بوون بە یەکێکی نەجوواڵو‬ ‫دەبینێت‪ ،‬تێڕوانینێکی سروشتییانە نییە‪،‬‬ ‫وە کەسێک ئەو تێڕوانینەی هەبێت‪ ،‬دژی‬ ‫سروشتە‪ ،‬چونکە سروشت الی ئەڕستۆ‬ ‫ئەوەیە کە لە جووڵە و وەستان دایە(�‬ ‫‪�185a12 ,2§ ,Physics, Book I‬‬ ‫‪ .)20‬ئەو قسەیەی کە پێی وایە بنەما یەکە و‬ ‫نەجوواڵو‪ ،‬تەنها دەکرێت وەکو کاردانەوەیەک‬ ‫بۆ قسەکەی هیراکلیتوس وترابێت‪ ،‬کە دەڵێت‬ ‫شتەکان هەمیشە لە جوواڵندان‪.‬‬

‫دیمۆرکریتوسی ئابدرا�‪)Abdera‬‬

‫دیارترینی ئەتۆمەیستەکانی گریکە؛ بە‬ ‫بڕوای دیمۆکریتوس ژمارەیەکی دوانەهاتوو‬ ‫لە یەکەی نەبینراو هەیە‪ ،‬پێیان دەوترێت‬ ‫ئەتۆم‪ .‬هێندە بچووکن کە دەرکیان‬ ‫پێناکرێت لەالیەن هەستەکانەوە‪ .‬لە شێوە‬ ‫و قەبارەدا جیاوازن‪ ،‬لێ خاوەنی چۆنێتی‬ ‫نیین‪ .‬ژمارەیان دوانەهاتووە و لە بۆشاییدا‬ ‫دەجووڵێنەوە‪ .‬الی دیموکریتوس شیرین و‬ ‫تاڵ‪ ،‬گەرم و سارد‪ ،‬ڕەنگ‪ ،‬تەنها لە قانوونی‬ ‫سروشتدا بوونیان هەیە‪ ،‬لێ لە ڕاستیدا تەنها‬ ‫ئەتۆمەکانن‪ .‬هەستەکان هیچ ئاگاییەکمان‬ ‫سەبارەت بە ڕیاڵیتی پێ نابەخشن؛ بەڵکو‬ ‫مەعریفەیەکی هەڵەمان دەدەنێ‪ .‬ئەتۆمەکان‬ ‫تەنها لەڕێی عەقڵەوە قابیلی دەرکن؛ هەر‬ ‫ئەمەشە وا دەکات کە گوایە هەردوو چاوی‬ ‫خۆی دەرهێناوە‪ ،‬هەتا ڕۆشنایی هەستەکیی‬ ‫چاوەکان‪ ،‬ڕێگر نەبێت لە ڕۆشنایی هێزی‬ ‫عەقڵ‪ .‬ئێمە خاوەنی دوو مەعریفەین‪،‬‬ ‫هەستەکانی وەکو بینین‪ ،‬بیستن‪ ،‬بۆنکردن‪،‬‬ ‫لەمسکردن‪ ،‬هەموو ئەمانە سەر بە ناسینی‬ ‫ناڕاستەقینەن‪ ،‬لێ مەعریفەی حەقیقی‬ ‫شتێکی جودایە لەمە‪.‬‬ ‫کاڕڵ مارکس‪ ،‬تێزی دکتۆراکەی‬ ‫خۆی لەسەر جیاوازی نێوان فەلسەفەی‬ ‫دیمۆکریتس و ئەپیکۆر دەهێنێت؛ گرنگترین‬ ‫شتێک کە ئەو جەختی لەسەر دەکاتەوە‬ ‫بوونی لەڕێدرەچوونە لەسەر هێڵی ڕاست‬ ‫(انحراف‪ )Declination-‬کە لە ئەتۆمی‬ ‫ئەپیکۆردا هەیە و الی دیموکریتوس بوونی‬ ‫نییە‪ .‬ئەمە وادەکات قەید و بەندی زەروورەتی‬ ‫جەبری دیموکریتوس بشکێت و سودفە بێتە‬

‫ناو ئەتۆمەوە‪ .‬ئەگەر لە تێڕوانینی کوانتەم‬ ‫میکانیکەوە لەم بابەتە بڕوانین‪ ،‬ئەپیکۆر‬ ‫زیاتر نزیکترە لە فەهمی ئەمڕۆیی بۆ‬ ‫پارتیکڵەکان وەک لە هیراکلیتوس‪.‬‬ ‫ئێستا تاڕادەیەک قسەکانی ئەڕستۆ‬ ‫سەبارەت بە پێشینەکان ڕوونترە بۆمان‪،‬‬ ‫کە دەڵێت ئەگەر بنەما لەڕووی ژمارەوە‬ ‫ناکۆتابێت وەکو ئەوەی دیموکریتوس‬ ‫دەیڵێت‪ ،‬لە جۆردا یەکن‪ ،‬لێ لە شێوە و‬ ‫قەبارەدا جیاواز‪ ،‬یان لە جۆردا جیاواز و‬ ‫لێکدژ‪.‬‬

‫زانستە گشتییەکان‬

‫ئەڕستۆ پێی وایە کەسێک کە دژی‬ ‫بنەماکانی هەندەسە دەوەستێتەوە‪ ،‬وەزیفەی‬ ‫زانایەکی هەندەسی نییە وەاڵمی بداتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو ئەمە پەیوەستە بە زانستێکی دیکەوە‪،‬‬ ‫کە زانستە گشتییەکانە(‪common‬‬ ‫‪ )science‬کە فەلسەفەیە‪ .‬ئەرکی ئەم‬ ‫زانستە وەاڵمدانەوەی ئەو پرسارەیە کە‬ ‫زانستە فەرعییەکان پێیان وەاڵم نادرێتەوە؛‬ ‫واتە لە شوێنێکدا هەریەک لەو زانستانە‬ ‫پێویستیان بە وەاڵمدانەوەی پرسیارێکە کە‬ ‫خۆیان پێیان وەاڵم نادرێتەوە‪ .‬هیگڵ لە‬ ‫فینیۆمینۆجیی ڕۆحدا زۆر بە ڕوونی لەسەر‬ ‫ئەم زانستە دواوە و دەڵێت با زانستەکانی تر‬ ‫بەبێ فەلسەفە هەوڵ بدەن چەند پێیانخۆشە‬ ‫مشتومڕ بکەن؛ بەبێ فەلسەفە‪ ،‬زانستەکان‬ ‫ناتوانن نە ژیان و ڕۆح‪ ،‬وە نە حەقیقەت‬ ‫هەڵ بگرن‪G. F. W. Hegel,( .‬‬ ‫‪Phenomenology of Spirit,‬‬ ‫‪Translated by A. V. Miller,‬‬ ‫‪ .)41 .Preface, Pp‬کە لە ئەڕستۆوە‬ ‫دەگەڕێیتەوە بۆ هیگڵ‪ ،‬کۆدەکانی سیستەمە‬ ‫فەلسەفییەکەی هیگڵ باشتر خۆیان نومایان‬ ‫دەکەن‪ .‬ئەو فەلسەفەیەی هیگڵ لێرەدا‬ ‫باسی لێوە دەکات‪ ،‬هەمان ئەو زانستە‬ ‫گشتییەیە کە ئەڕستۆ لە کتێبی فیزیکادا‬ ‫لەسەری دەدوێت‪.‬‬

‫بەڵگەکەی ئەنتیفۆن‬

‫هاو‬ ‫سۆفیستاییەکەی‬ ‫ئەنتیفۆن‬ ‫سەردەمی سۆکراتە‪ ،‬ئەڕستۆ نموونەی‬ ‫بەڵگە هێنانەوەکەی ئەنتیفۆن دەهێنێتەوە‬ ‫لە چوارگۆشەکردنی بازنە(‪Squaring‬‬ ‫‪ ،)a circle‬هەرچەندە ئەڕستۆ پێی وایە‬ ‫وەزیفەی زانایەک نییە وەاڵمی ئەم بەڵگانە‬ ‫بداتەوە‪ .‬ئەو تەنها دەبێت ڕەدی ئارگیومێنتە‬ ‫نادروستەکان بداتەوە‪ .‬لێ ئێمە هەڵوەستەی‬ ‫تەواوی لەسەر دەکەین‪.‬‬ ‫دەکرێت بەڵگەکەی ئەنتیۆفۆن لە‬ ‫ڕووی هۆکاری ماتەریی و کاتیگۆری‬ ‫چەندێتیەوە دروست بن؛ بۆ نموونە‬ ‫دەکرێت چوارگۆشەو بازنە هەردووک لە‬ ‫یەک ماتەر دروست کرابێتن؛ یان دەکرێت‬ ‫ئەو گورێسەی بازنەیەکی دروست کردووە‪،‬‬ ‫هەڵوەشێنرێتەوە و چوارگۆشەیەکی پێ‬ ‫دروست بکرێت؛ لێرەدا پێوەر و ماتەرەکە‬ ‫یەک شت دەبێت لە هەردووکیاندا‪ .‬زیاتر‬ ‫لەمە‪ ،‬دەکرێت بازنە دابەش بکەین بۆ چوار‬ ‫بەشی یەکسان‪ ،‬پاشان پارچە بڕاوەکان‬ ‫بکەین بە هێڵی یەکسان و چوارگۆشەیەکی‬ ‫پێ دروست بکەین‪(.‬لهو وانهیهدا‬

‫پهرهگرافهكهم به دروستی نهخوێندهوه‬ ‫ئهرستۆ دهڵێت ئهندازیارهكان به زانستهكهی‬ ‫خۆیان دهتوانن ئهوه رهت بكهنهوه بهاڵم‬ ‫بهڵگهكاریهكهی ئهنتیفۆن رهت ناكرێتهوه‪،‬‬ ‫بۆ ئهمهش هیچ روونكردنهوهیهكی نهداوه‪.‬‬ ‫من له لێكدانهوهی ئهوهدا ئهوهم روونكردهوه‬ ‫كه بۆچی چوارگۆشهبوونی بازنه مومكین‬ ‫نییه؟ ئهوهش له رێگهی ئۆنتۆلۆجیاوه‬ ‫رهتكردهوه بهوهی كه دهكرێت هیوالی‬ ‫چوارگۆشهیهك و بازنهیهك ههمان هیوالو‬ ‫ههمان چهندیهتی بێت بهاڵم ههم چوارگۆشه‬ ‫به هیوالكهی چوارگۆشه نییهو ههم‬ ‫بازنهش به هیوالكهی بازنه نییه‪ ،‬ئهوان به‬ ‫فۆرمهكهیان چوارگۆشهو بازنهن‪ .‬ئهوهش‬ ‫وا دهكات چوارگۆشهبوونی بازنه مومكین‬ ‫نهبێت فۆرمی ئهوانه كه بوونی ئهوان وهك‬ ‫دوو بوونهوهری جیا دیاری دهكات كه له‬ ‫هیوالدا یهكسانن بهاڵم له فۆرمدا جیاوازن‪.‬‬ ‫بۆیه به پێچهوانهی ئهوهی كه ئهرستۆ‬ ‫دهیڵێت له رێگهی زانستی ئهندازهوه ئهو‬ ‫ئارگۆمێنتانه ههڵناوهشێنرێنهوه كه بۆ‬ ‫سهلماندنی چوارگۆشهبوونی بازنه كراون‬ ‫چونكه زانستی ئهندازه زانستی فۆرمهكان‬ ‫نییهو پهیوهندی بهوهوه نییه كه لهشێوه‬ ‫ئهندازهییهكاندا چۆنیهتی و شێوهیه‪ ،‬ئهندازه‬ ‫سهرقاڵه به پێوانی ئهو چهندییهتیانهوه‬ ‫كه شێوه ئهندازهییهكان ههیانه‪ .‬بۆیه بۆ‬ ‫ههڵوهشاندنهوهی بهڵگهكارییهكان تهنها‬ ‫دهتوانین پشت به ئۆنتۆلۆجیا ببهستین كه‬ ‫له چیهتی شێوه ئهندازهییهكان دهكۆڵێتهوه‬ ‫چیهتیهكهیان به شێوهكانیانهوه دهبهستێت‪.‬‬ ‫نموونهی پهتهكهم بۆ ساغكردنهوهی ئهمه‬ ‫هێناوهتهوه‪( .‬گرنگه لێرهدا ئاماژه به‬ ‫كۆوانهكانی سروشتناسی بكرێت‪ .‬زیادکراوی‬ ‫د‪ .‬عیرفان مستەفا)‬ ‫هەردوو گەورە شاریحی ئەڕستۆ‪ ،‬تۆماس‬ ‫ئەکواینەس و‪ ،‬و‪ .‬د‪ .‬ڕۆس (‪W. D.‬‬ ‫‪ )Ross‬لە شەرحی فیزیکادا بە درێژیی‬ ‫لەسەر بەڵگەکەی ئەنتیفۆن ڕۆیشتوون؛‬ ‫بەڵگەکە تارادەیەک ناڕوونە‪ ،‬هەریەکە و‬ ‫بەجۆرێک هێناویەتی‪ .‬بەکورتی ئاوایە‪ ،‬وێنای‬ ‫بازنەیەک بکە‪ ،‬چوارگۆشەیەکی لەناودایە‪،‬‬ ‫بە دابەشکردنی ئەو ئارک(‪)arc‬ەی بازنە‬ ‫کە لە بەرامبەر الیەکانی چوارگۆشەکەیە بۆ‬ ‫نیوە‪ ،‬پاشان کێشانی هێڵی ڕاست لەنێوان‬ ‫هەر هەشت گۆشەکەدا‪ ،‬هەشت الیەک��‪oc‬‬ ‫‪ )tagon‬دروست دەبێت‪ .‬هەمان پرۆسیجەر‬ ‫دووبارە بکەرەوە‪ ،‬ئەوجارە ‪ 16‬المان بۆ‬ ‫دروست دەبێت؛ بە بەردەوامی ئەم کردارە‬ ‫بکەین‪ ،‬لە کۆتادا دەگەین بە شێوەیەک کە‬ ‫زۆر نزیکە لە بازنەوە‪.‬‬ ‫لێ بەڵگەکەی ئەنتیفۆن دەکرێت لە چەند‬ ‫ڕوویەکەوە وەاڵم بدرێتەوە‪ ،‬یەکەم ئەوەی‬ ‫کە لە ئەندازەدا هاتووە‪ ،‬لە پێناسەی بازنەدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬کۆمەڵە خاڵێکن کە بە هەمان دووری‬ ‫لە خاڵی چەقەوە لە سەنتەرەوە دوورن؛ لێ‬ ‫چوارگۆشە چوارالیەکی خاوەن چوار گۆشە‬ ‫وەستاوە و هەر چوارالکەی یەکسانەو تەریبە‬ ‫بە یەکتر؛ کە ناکرێت ئەم دوو پێناسەیە‬ ‫هیچکات یەکسان بن‪ .‬تەنانەت لە ئەندازەدا‬ ‫چوارگۆشە بە فرەال(‪)Polygon‬‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬لێ بازنە لەو پۆلبەندییەدا جێی‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬چونکە مەرجێکی فرەال ئەوەیە کە‬ ‫لە هێڵی ڕاست دروست بووبێت‪ ،‬لێ بازنە لە‬ ‫هێڵی چەماوە دروست بووە‪ .‬نەک هەر ئەمە‪،‬‬ ‫لە ئەندازەدا‪ ،‬تەنها یەک خاڵی یەکتربڕین‬ ‫هەیە لەنێوان هێڵێکی چەماوە و هێڵێکی‬ ‫ڕاستدا؛ لە ئەندازە ئیقلیدسدا هێڵی ڕاست‬ ‫هەرگیز یەکسان نییە بە هێڵی چەماوەی‬ ‫بازنە (‪( .)arc‬ئهمهیان رهتكردنهوهی‬ ‫حوكمهكهیه له رێگهی ئهندازهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهم رەتكردنهوهیه دهچێته دهرهوهی‬ ‫بابهتهكهی و له رێگهی جیاوازی پێوهرهكانی‬ ‫چوارگۆشه و بازنهوه كه پێوهری راستههێڵ‬ ‫و چهماوهیه تهماهیكردنهكهی چوارگۆشهو‬ ‫بازنه ههڵدهوهشێنرێتهوه‪ .‬واته جیاوازی‬ ‫پێوهرهكان به ئهنالۆگی جیاوازی پێوهرەكان‬ ‫ههڵوهشاندنهوه‬ ‫بهاڵم‬ ‫دهسهلمێنێ‪.‬‬

‫بنەماکان‬

‫ئۆنتۆلۆجیهكه له رێگهی بازنهو چوارگۆشه‬ ‫خۆیانهوهیه نهك پێوهرهكانیان‪ .‬زیادکراوی‬ ‫د‪ .‬عیرفان مستەفا)‬

‫دژ بە ئیلییەکان‬

‫ئەڕستۆ بە درێژیی لەسەر بەڵگەی‬ ‫ئیلییەکان دەڕوات‪ ،‬سەبارەت بەوەی کە‬ ‫دەڵێن بنەما یەکە‪ .‬ئەو پێی وایە کەسانێک‬ ‫کە باوەڕیان وایە هەبوو یەکە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ڕوونی بکەنەوە کە ئایا مەبەستیانە بڵێن کە‬ ‫هەبوو جەوهەرە (وەکو پیاوێک‪ ،‬ئەسپێک)‪،‬‬ ‫یان چۆنێتییە (وەکو گەرمی‪ ،‬سپێتی)‪،‬‬ ‫یان چەندێتییە؛ چونکە ئەمانە قسەگەلی‬ ‫جیاوازن‪ .‬جەوهەر الی ئەڕستۆ‪ ،‬یەکێکە لە‬ ‫دە کاتیگۆرییەکان‪ ،‬کە هەموو ئەوانی تر‬ ‫دەبنە بار بۆ جەوهەر‪ ،‬لێ جەوهەر نابێتە‬ ‫بار بۆ بۆ هیچ یەکێک لەوان و‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫نییە‪ ،‬جەوهەر هەمیشە بنەیە(بارهەڵگرە)‪.‬‬ ‫بەڵگەکان دژ بە ئیلییەکان لەم چەند خاڵەدا‬ ‫چڕ دەبێتەوە‪:‬‬ ‫‪.1‬ئەگەر ئەو هەبووە کە دەڵێن یەکە‪،‬‬ ‫جەوهەر و چۆنێتی و چەندێتی هەبێت‬ ‫(جیابن لە یەکتر یان نا)‪ ،‬کەواتە هەبوو‬ ‫زۆرە نەک یەک‪.‬‬ ‫‪.2‬ئەگەر مەبەستیان ئەوەیە هەبوو تەنها‬ ‫خاوەنی کاتیگۆری چەندێتی و چۆنێتییە‪،‬‬ ‫ئەوا بانگەشەکەیان نامەعقولە‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫جەوهەر وەکو بارهەڵگر بوونی نەبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫باری چۆنێتی و چەندێتیش بوونیان نابێت‪.‬‬ ‫‪.٣‬ئەوەی میلیسوس دەیڵێت‪ ،‬کە هەبوو‬ ‫ناکۆتایە‪ ،‬کەواتە دەبێت هەبوو خاوەنی‬ ‫کاتیگۆری چەندێتی بێت‪ ،‬چونکە ناکۆتا‬ ‫بەشێکە لە کاتیگۆری چەند؛ ئێمە لە‬ ‫پێناسەکردنی چەندێتیدا‪ ،‬پێویستمان بە‬

‫ئێمە خاوەنی دوو‬ ‫مەعریفەین‪ ،‬هەستەکانی‬ ‫وەکو بینین‪ ،‬بیستن‪،‬‬ ‫بۆنکردن‪ ،‬لەمسکردن‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە سەر بە‬ ‫ناسینی ناڕاستەقینەن‪،‬‬ ‫لێ مەعریفەی حەقیقی‬ ‫شتێکی جودایە لەمە‬ ‫کاتیگۆری جەوهەر و چۆنێتی نابێت لە‬ ‫کاتێکدا جەوهەر و چۆنێتی مومکین نییە‬ ‫ناکۆتا بن‪ ،‬مەگەر لە عەرەز‪ .‬کەواتە ئەگەر‬ ‫هەبوو هەم جەوهەرە هەمیش چەند‪ ،‬ئەوا لەو‬ ‫حاڵەتەدا دووە نەک یەک‪.‬‬ ‫‪.4‬ئەگەر تەنها جەوهەرە‪ ،‬ئەوا نە ناکۆتایە‪،‬‬ ‫وە نەیش خاوەنی چەندە؛ ئەگەر نا‪ ،‬ئەوا‬ ‫دیسانەوە دەبێتەوە بە چەند‪.‬‬ ‫* دەکرێت بە سێ شێوە “یەک” بەکار‬ ‫دەهێنرێت‪ .‬یان نەپچڕاوە(بەردەوام) وەکو‬ ‫هێڵ و جەستە؛ یان دابەشنەبوو وەکو خاڵ؛‬ ‫یان ئەو شتانەی کە لە ڕووی پێناسەوە یەک‬ ‫شتن‪ ،‬وەکو شەراب و خواردنەوە‪.‬‬

‫سەبارەت بە بەردەوامیی‬

‫ئەگەر مەبەستیان لە یەک‪ ،‬شتی‬ ‫پێکبەستراوە(بەردەوامە)‪ ،‬کەواتە یەک‬ ‫زۆرە‪ ،‬چونکە شتی پێکبەستراو تا ناکۆتا‬ ‫دابەشبووە‪ .‬لەبەر ئەوەی بەردەوامی تا‬ ‫ناکۆتا دابەش دەبێت‪ ،‬ئەمە وا دەکات نەک‬ ‫هەر زۆربن بەهۆی جیاوازی بەشەکانە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەنێوان بەش و گشتیشدا ئەمە ڕوو دەدات‪.‬‬ ‫ئەمە دەمانباتە نێو دایەلێکتیکی بەش و‬

‫نووسینی‪ :‬هاوار بەرزنجی‬ ‫پێداچوونەوەی‪ :‬د‪ .‬عیرفان مستەفا‬

‫گشت‪ ،‬ئایا بەش و گشت یەک شتن یان‬ ‫زیاتر‪ ،‬ئەگەر یەک شتن‪ ،‬بە چ مانایەک یەک‬ ‫شتن؛ ئەگەر زۆرن‪ ،‬بە چ مانایەک زۆرن‪.‬‬ ‫ئەگەر بڵێین دوو بەش لەگەڵ یەک گشتدا‬ ‫یەکن‪ ،‬ئەوا بەدیهییە کە دەبێت ئەو دوو‬ ‫بەشەش لەگەڵ یەکدا یەکسان بن‪ .‬ئەگەر‬ ‫أ=ب‪ ،‬وە ب=ج‪ ،‬ئەوا أ=ج‪.‬‬ ‫و‪ .‬د‪ .‬ڕۆس لە شەرحی ئەم قسەیەی‬ ‫ئەڕستۆدا دەڵێت‪ ،‬ئەگەر دەستی من لەگەڵ‬ ‫مندا یەکە‪ ،‬وە پێی من لەگەڵ مندا یەکە‪،‬‬ ‫کەواتە دەستی من‪ ،‬پێی منە‪.‬‬

‫سەبارەت بە دابەشنەبوو‬

‫ئەگەر مەبەستیان لە یەک دابەشنەبووە‪،‬‬ ‫کەواتە هەبوو مومکین نییە خاوەنی کاتیگۆری‬ ‫چۆنێتی و چەندێتی بێت‪ .‬کەواتە بەو شێوەیە‬ ‫نییە کە میلیسوس دەیڵێت ناکۆتایە و نە‬ ‫بەوشێوەی کە پارمەندیس دەیڵێت کۆتادار‪.‬‬

‫سەبارەت بە پێناسە‬

‫ڕەخنەی گەورەی ئەڕستۆ لەوێدایە کە‬ ‫ئەگەر ئیلییەکان مەبەستیان لەوەیە هەبوو‬ ‫یەکە لەڕووی پێناسەوە‪ ،‬کەواتە هەمان ئەو‬ ‫شتە دەڵێن کە هیراکلیتوس دەیڵێت‪ ،‬کە‬ ‫لەوێدا خراپبوون و چاکبوون یەک شتن؛‬ ‫وە لەو کاتەدا هەموو هەبووەکان دەبن بە‬ ‫یەک (بوون و نەبوون دەبن بە یەک‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەموو بوون بێت‪ ،‬کەواتە هەموو نەبوونە‪).‬‬ ‫و ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە هیچ شتێک‬ ‫بوونی نییە‪.‬‬

‫کۆتایی‬

‫فەیلەسووفەکانی کۆن هەستیان بەو‬ ‫مەترسیە کردووە کە بوون هەمیشە کێشە‬ ‫دروست دەکات‪ ،‬یەک و هەموو تێکەڵ‬ ‫دەکات؛ هەربۆیە بۆ ئەوەی خۆیان بەدوور‬ ‫بگرن لە یەک‪ ،‬فرمانی (‪)is‬ی ئینگلیزی کە‬ ‫دەبێتە (ه) لە کوردیدا‪ ،‬البردووە‪ .‬وە لە‬ ‫باتی ئەوەی بڵێن “مرۆڤ سپییە”‪ ،‬شێوەی‬ ‫بەیانکردنی قسەکەیان گۆڕیوە و گوتویانە‬ ‫“مرۆڤ سپی بووە”؛ د‪ .‬عیرفان مەستەفا‬ ‫پێی سەیرە کە چۆن مارتن هایدگەر لە‬ ‫کتێبی بوون و کاتدا دەرکی بەم خاڵە‬ ‫نەکردووە‪ ،‬کە دەڵێت گریکییەکان بوونیان‬ ‫لەبیرکردووە‪.‬‬

‫سەرچاوەکان‬

‫‪- Physics, Aristotle, Translated‬‬ ‫‪by R. P. Hardie and R. K. Gaye.‬‬ ‫‪- Aristotle’s Physics, A revised‬‬ ‫�‪text with introduction and com‬‬ ‫‪mentary, W. D. Ross, 1936.‬‬ ‫�‪- St. Thomas Aquinas, Com‬‬ ‫‪mentary on Aristotle’s Physics‬‬‫�‪- Frederick Copleston, A His‬‬ ‫‪tory of Philosophy, Vol I: Greece‬‬ ‫‪and Rome, From Pre-Socratics to‬‬ ‫‪Plotinus.‬‬ ‫‪- Karl Marx, The Difference‬‬ ‫‪Between the Democritean and‬‬ ‫‪Epicurean Philosophy of Nature,‬‬ ‫‪Doctoral Dissertation, 1840-1841‬‬ ‫‪- Parmenides, On nature,‬‬ ‫‪Translated by: John Burnet, 1892‬‬

‫ حمکة الغرب‪ ،‬تأليف‪ :‬برتراند رسل‪،‬‬‫ترجمة‪ :‬د‪ .‬فؤاد زكريا‪.‬‬ ‫� ارسطو‪ ،‬سماع طبیعی (فیزیک)‪،‬‬

‫ترجمە‪ :‬محمد حسن لطفی‬

‫ کۆوانەکانی سروشتناسیی ئەڕستۆ‪ ،‬د‪.‬‬‫عیرفان موستەفا‪.‬‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫دەربارەی مەعريفەو‬ ‫دەسەاڵت لە خۆرهەاڵت‬ ‫ئەندێشەی دەرەوە‬ ‫هاوار محەمەد دەینووسێت‬

‫دەرەوە کوێیە؟‬ ‫(‪)2‬‬ ‫بەرەنگارى چییە؟ بە بڕواى‬ ‫دۆلۆز بەرەنگارى ڕزگارکردنى‬ ‫ڤێرچوالەکانە‪ ،‬ڕزگارکردنى‬ ‫جیهانەکان‪،‬‬ ‫ئیمکانەکان‪،‬‬ ‫فۆڕمەکان‪ ،‬ستایلەکان و‬ ‫هەموو ئەو جوزئانەى دیکەى‬ ‫ژیانە کە قەستە لەپێناو یەک فۆڕمى باوى بەئەکچواڵبوودا‬ ‫بهاڕدرێن‪ .‬ڕزگارکردنى ژیان جیاوازە لە “غەریزەى مانەوە”‪.‬‬ ‫مەسەلەکە ئەوە نییە مرۆڤ بە هەر نرخێک بووە لە ژیاندا‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬تەنانەت وەک کۆیلەیەکیش؛ مەسەلەکە ڕێک ئەوەیە‬ ‫مرۆڤ وەک کۆیلەیەک نەژى‪ ،‬تەنانەت ئەگەر بخرێتە نێو‬ ‫ماشێنى مەرگیشەوە‪ .‬لەم ڕوانگەیەدا کۆیالیەتى هەمان ماناى‬ ‫کۆیلەى کارى نییە‪ ،‬واتە بنەماى هەڵسەنگاندنى بەکۆیلەبوون‬ ‫“کار” نییە‪ ،‬بەڵکو “ئەکت”ـە؛ الى دۆلۆز خاڵى سەرەکیى‬ ‫ئەوەیە مرۆڤ “غەمگین” (بیمار) نەبێت‪ .‬بارۆخ سپینۆزا لە‬ ‫کتێبى “ئیتیک”ـدا غەمگینى وەک دابڕینى هێز لە “تواناى‬ ‫ئەکت”ـەکەى و “شادى” وەک لێکجووتیى هێز لەگەڵ “تواناى‬ ‫ئەکت”ـەکەیدا پێناسە دەکات‪ ،‬لێرەدا سپینۆزا بەنێو نیچەیشدا‬ ‫تێدەپەڕێت‪ .‬دۆلۆز لەسەر هەمان هێڵە سپینۆزا‪-‬نیچەییەکە‬ ‫پێیوایە دەسەاڵتەکان‪ ،‬دادوەرەکان‪ ،‬کاهینەکان‪ ،‬قەشەکان‪،‬‬ ‫دەروونشیکارەکان‪ ،‬بسنزمانەکان سەرجەمیان مشەخۆرى سەر‬ ‫هەستە غەمگینەکانى ئێمەن‪ .‬بەرەنگارى پەرەدان بە شادییە‬ ‫و زۆرکردنى تواناى ئەکتەکانە دژ بەم مشەخۆرانە‪ .‬لە جیاتى‬ ‫“جیهان”ـى مرۆیى‪“ ،‬جیهانەکان” هەن؛ بەرەنگاریى پاراستنى‬ ‫“ئەو جیهانانە”یە کە “لەم جیهانە”دا زمانێکیان نییە یان‬ ‫بێدەنگییان بەسەردا سەپێنراوە‪ .‬بە بڕواى دۆلۆز فەیلەسوف‬ ‫بۆ خوێنەر و لەپێناو خوێنەر نانووسێت‪ ،‬بەڵکو لەبرى ئەوانە‬ ‫دەنووسێت کە خۆیان تواناى نووسینیان نییە یان لێیان‬ ‫وەرگیراوەتەوە‪ ،‬بۆ نموونە ئاژەاڵن‪ .‬فەلسەفە بەخشینى دەنگە‬ ‫بە ئاژەاڵن‪ ،‬هەر بە سادەیى لەبەر ئەوەى دەنگى ئاژەڵ خراوەتە‬ ‫ژێر چینە هەرە دوورەکانى دەنگى مرۆڤەوە‪ .‬لەم سەردەمەدایە‬ ‫کە جیهان و ژینگەى ئاژەڵ هەتابێ زیاتر وێران دەکرێت و‬ ‫هیچ کەسیش گوێى لە ناڵە و هاوارى ئاژەاڵن نییە؛ فەلسەفە‬ ‫بیستنى ئەم دەنگە تێنەگەیشتراوەیە و خەباتە بۆ سازدانى‬ ‫زەمینەى بیستنى ئەم دەنگە‪ .‬بە گوێرەى ئەم لۆژیکە دواجار‬ ‫“دەرەوە” بریتییە لەمە‪ :‬نە نووسەر‪ ،‬نە خوێنەر‪ ،‬بەڵکو ئاژەڵ‪.‬‬ ‫بالنشۆ لە “نووسینەوەى کارەسات”ـدا دەربارەى کەمپەکانى‬ ‫لەنێوبردن هەمان شت بە جۆرێکى تر دەڵێت‪“ :‬خوێندنەوە نا‪،‬‬ ‫نووسین و قسەیش نا‪ ،‬بەاڵم ئەمە تاکە ڕێگاى هەڵهاتنیشە لە‬ ‫وتراو‪ ،‬لە مەعریفە و تێگەیشتنەوە بەرەو فەزایەکى دیارینەکراو‬ ‫و خز‪ ،‬لەوێدا ئەوەى کە هەیە کەس دەستى پێینەگەیشتووە؛‬ ‫ئەمەیە دڵبازیى کارەسات‪ ،‬کە ژیان و مەرگ تێیدا تێپەڕێنراون”‪.‬‬ ‫لە ئەندێشەى دەرەوەدا بیستن‪ /‬بینین لەوە زیاتر دەڕوات‬ ‫بیستن‪/‬بینینى شتانێکى قابیلى بیستن‪/‬بینین بن‪ ،‬بەڵکو ڕێک‬ ‫بیستن‪/‬بینینى خودى نەبیستراو‪/‬نەبینراون؛ گەر بە چەمکە‬ ‫فەلسەفییەکە دەریببڕین مەسەلەکە حزورى خودى “غیاب”ـە‪.‬‬ ‫بالنشۆ ئەفسانەى نەرکیسۆس وەک دەرکەوتنى خودى غیاب‬ ‫لێکدەداتەوە‪ :‬ئەوەى نەرکیسۆس لە وێنەدانەوەى سەر ڕووى‬ ‫ئاوەکەدا بینیى‪ ،‬وێنەیەکى تایبەت و دیاریکراو (وێنەى خۆى)‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵکو بینینى نەبینراو بوو لە بینراودا‪ ،‬بێ شێوە بوو‬ ‫لە شێوەدا‪ ،‬غیاب بوو لە حزوردا‪ ...‬ئەمەیش باعیسى شێتبوون‬ ‫یان مەرگە‪“ .‬کەمپەکانى مەرگ” و “کەمپەکانى “کار” شێتبوونى‬ ‫مۆدێرنە بوو لە سەدەى بیستدا‪ ،‬هاوکات جاڕى مەرگى بەهاکانى‬ ‫ڕۆشنگەرییش بوو‪“ .‬کەمپەکانى دەستبەسەرکردن‪ ،‬کەمپەکانى‬ ‫لەنێوبردن‪ ،‬ڕوخسارگەلێک بوون کە تێیاندا نادیار بۆ هەمیشە‬ ‫بەدیارکەوت‪ ،‬هەموو ئەدگارەکانى شارستانێتى دەرکەوتن یان‬ ‫شارستانێتى ڕووتبوویەوە‪ ...‬ڕێک لەو کۆمەڵگەیانەیشدا کە کار‬ ‫تێیدا تەقدیس کرا‪ ،‬بوو بە سزایەکى تووندیش‪ ،‬وەکو ئەوەى لە‬ ‫بزاڤى ماتریاڵیدا هەیە کە کرێکار هەوڵ دەدات دەسەاڵتى هەبێت‪،‬‬ ‫لەوێدا کە چیتر مەسەلەکە پەیوەست نییە بە “چەوساندنەوە”‬ ‫و “زێدە بەها”وە‪ ،‬بەڵکو بە سنوورێکەوە کە هەموو بەهایەک‬ ‫تێیدا لەکار دەکەوێت و بەتاڵ دەبێتەوە’’‪ .‬وەها “سنوور”ێک‬ ‫بریتییە لە دەرەوە یان ئەودیوى‪-‬سنوور؛ ئەمە ئەزموونى‬ ‫“سنووربەزاندن”ـە‪ ،‬کە تێیدا بالنشۆ و باتاى بەیەک دەگەن‪.‬‬ ‫بە بڕواى باتاى سنوورەکان بۆ ئەوە هەن بشکێنرێن‪ ،‬چێژى‬ ‫ئیرۆتیکى کە هاوکات کردەیەکى خاپوورکەرانەیشە لە بەزاندنى‬ ‫سنوورەکانەوە ئەزموون دەکرێت‪ .‬ئەو دیوى سنوور شتێکى‬ ‫دیاریکراو نییە‪ ،‬بەڵکو خودى “ئەودیو”ە‪ .‬الى باتاى ئەوەى‬ ‫گرنگە ئەوە نییە نەزانراو ببێت بە زانراو یان ئەوەى نادیارە‬ ‫ببێتە دیار و بگرە ئەوەى غیابە ببێتە‬ ‫حزور‪ ،‬بەڵکو دیارکەوتنى خودى نادیار و زانراوبوونى خودى‬ ‫نەزانراو و حزورى خودى غیابە‪ .‬بۆ ڕوونکردنەوەى ئەم حزورە‬ ‫فۆکۆ دەگەڕێتەوە بۆ نیگاکەى ئۆرفیۆس‪“ :‬نیگایەک کە لە‬ ‫دەستپێکى دەرگاى هاتوچۆى مەرگدا بە شوێن حزورێکى داپۆشراو‬ ‫و نەگیراودا دەگەڕێت و هەوڵ دەدات وێنەکەى بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫ڕووناکیى ڕۆژ‪ ،‬بەاڵم تەنها “نەبوون”ـەکەى دەپارێزێت”‪ .‬الى‬ ‫بالنشۆ ئۆرفیۆس ڕوخسارى یۆرۆدیسە لە جووڵەیەکدا نابینێت‪،‬‬ ‫جووڵەیەک کە ئەم ڕوخسارە دادەپۆشێت و هاوکات واى لێدەکات‬ ‫کە ببینرێت‪ ،‬بەاڵم ئۆرفیۆس لەم چرکەساتەدا ڕووبەڕوو نیگاى‬ ‫دەکەوێتە سەر نیگاى کراوەى مەرگ‪“ :‬تۆقێنەرترین شتێک کە‬ ‫بوونەوەرێکى زیندوو دەتوانێت بیبینێت”‪.‬‬

‫بەختيار عەلى‬ ‫لەم تێکستە کورتەدا تەنیا قسە لەو‬ ‫جیاوازییە گەورانە دەکەم کە پەیوەندی‬ ‫مەعریفە و دەسەاڵت لە خۆرهەاڵت جیادەکاتەوە‬ ‫لە هاوشێوەکەی لە خۆرئاوا‪ .‬شتێکی نوێ نییە‬ ‫گەر بڵێین پەیوەندی مەعریفە و دەسەاڵت لە‬ ‫یۆنانەوە تا ئەمڕۆ پەیوەندییەکی ئۆرگانییە‪،‬‬ ‫پەیوەندییەکە تێیدا مەعریفە و دەسەاڵت لێک‬ ‫ناترازێن‪ ،‬مەعریفە خۆی دەسەاڵتە و پیادەکردن‬ ‫و پراکتیزەکردنی دەسەاڵتیش بێ مەعریفەت‬ ‫نامومکینە‪ .‬ئەوەی لێرەدا گومانی دەخەمەسەر‪،‬‬ ‫کۆپیکردنی ئەم پەیوەندییەیە بۆ خوێندنەوەی‬ ‫پەیوەندی مەعریفە و دەسەاڵت لە خۆرهەاڵتدا‪.‬‬ ‫مەعریفە و دەسەاڵت لە خۆرئاوا کەمتازۆر لە‬ ‫هاوجووتییەکی هەمیشەییدان‪ ،‬بەو مانایەی کە‬ ‫هەمیشە قوواڵیی مەعریفە ئاماژەیەکی تێدایە‬ ‫بۆ قوواڵیی دەسەاڵت‪ ،‬وە قوواڵیی دەسەاڵت‬ ‫ئاماژەیەکی هەمیشەیی تێدایە بۆ مەعریفەت‪،‬‬ ‫ئەم دوو کایەیە لە ئاماژەگۆڕێکێیەکی‬ ‫ڕۆژانەدان‪ ،‬لەخزمەتکردنێکی بەردەوامی‬ ‫یەکدان‪ ،‬یەک شێوە بەوی دی دەدەن‪ ،‬یەک‬ ‫لە دیاریکردنی مانا و وەزیفەی یەکدا بەشدارن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم پەیوەندییە بە بڕوای من نە‬ ‫پەیوەندییەکی هەمیشەیی و نە یونیفرسالە‪.‬‬ ‫مێژووی خۆرهەاڵت لە دوای هاتنی مۆدێرنەوە‬ ‫بەوە دەناسرێتەوە کە پەیوەندی مەعریفە و‬ ‫دەسەاڵت بە کۆمەڵێک جیاوازی بنەڕەتی لەگەڵ‬ ‫خۆرئاوادا‪ ،‬جیادەبێتەوە‪ .‬کۆی سەرنجەکانم بە‬ ‫کورتی لەم چەند خاڵەدا کۆدەکەمەوە‪.‬‬ ‫• پەیوەندی مەعریفەو دەسەاڵت لە خۆرئاوا‬ ‫کاتێک سەرهەڵدەدات کە کۆنترۆڵی مرۆڤ‪،‬‬ ‫تێگەیشتن لێی‪ ،‬پۆڵینکردنی‪ ،‬پشکنینی لە‬ ‫ڕووی جەستەیی و عەقڵی و بایۆلۆژییەوە‬ ‫دەبێت بە بەشێک لە خولیا گەورەکانی‬ ‫مۆدێرنەی ئەوروپی‪ .‬مۆدێرنە بەجۆرێک‬ ‫لە جۆرەکان هێرشێکی گەورەیە بۆ سەر‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬بۆ توێکاریکردن و شیکردنەوە و لێک‬ ‫ترازاندنی‪ .‬بۆ تێکشکاندنی ئەو یەکێتییە دینی‬ ‫و میتافیزیکییەی کە دونیای کالسیک بۆ مرۆڤی‬ ‫کێشابوو‪ .‬پەیوەندی مەعریفە و دەسەاڵت‬ ‫سەرەتا بە ناو جەستەی مرۆڤدا تێدەپەڕێت‪،‬‬ ‫تەوەرێکی گرنگی گرێدراوی کێشەی‬ ‫بایۆپۆلەتیکە‪ .‬ئەوەی مەعریفە و دەسەاڵت‬ ‫کۆدەکاتەوە بەر لە هەر شت تێگەیشتن و‬ ‫کۆنترۆڵکردن و دەستکاریکردنی مرۆڤە‪ .‬ئەم‬ ‫بناغە سەرەتاییە لە خۆرهەاڵت تەواو غائیبە‪.‬‬ ‫زانست لە خۆرهەاڵت کایەیەک نییە لەسەر مرۆڤ‬ ‫ئیشبکات‪ ،‬واتە زانستێک نییە لە ژێر جەبرێکی‬ ‫ڕاستەقینەدا ڕووی لە پشکنینی مرۆڤ کردبێت‪.‬‬ ‫نائامادەگی و ناگرنگی ئینسان لە ناو پارادیمی‬ ‫مەعریفی خۆرهەاڵتدا‪ ،‬یەکێکە لە نیشانە گرنگ‬ ‫و جیاکەرەوەکانی ئەم کایەیە‪ ،‬خۆرئاوا لەسەر‬ ‫دروستکردنی چەمکی جیاواز جیاواز بۆ ئینسان‬ ‫ئیشدەکات و خۆرهەاڵت لەسەر چەپاندنی‬ ‫تەواوەتی و بیربردنەوەی مرۆڤ ‪.‬‬ ‫• پەیوەندی مەعریفە و دەسەاڵت لە‬ ‫خۆرئاوادا لە ئامێزی سەنترالیزەبوونی لۆگۆسدا‬ ‫پەروەردە دەبێت و لەو سەنترالیزەیە دوور‬ ‫ناکەوێتەوە‪ ،‬جۆری پەیوەندییەکە پابەندی‬ ‫ئەوەیە کە دەسەاڵت تا رادەیەکی زۆر لە خۆرئاوا‬ ‫دەیەوێت شەرعییەت و بنەمای عەقڵی بۆ هەموو‬ ‫شتێک هەبێت‪ .‬هەتا نازیزم و ستالینیزم کە‬ ‫دوو بەریانی زۆر ناعەقاڵنی مێژووی خۆرئاوان‪،‬‬ ‫ریشەی قووڵیان لە زانست و فەلسەفە و هونەرو‬ ‫ئەدەبدا هەیە‪ .‬هەوڵی دەسەاڵت کە ئیشەکانی‬ ‫زانستی و عەقاڵنی و شەرعی بن‪ ،‬ملکەچی‬ ‫یاسا و دەرەنجامی سەد دەر سەد و پێشوەخت‬ ‫زانراو بن‪ ،‬نەوەک ئالودەی رێکەوت و بێ‬ ‫پالنی‪ ،‬بەرەو نزیکییەکی بەردەوامی دەبات‬ ‫لە زانست‪ .‬نەبوونی ئەو ژێرخانە عەقالنییە‪،‬‬ ‫نەبوونی ئەو رەهەندە کە عەقالنییەت و زانست‬ ‫پێکەوە گرێدەدات وادەکات پەیوەندی مەعریفە‬ ‫و دەسەاڵت لێرە جۆرە مێژوویەکی جیاواز‬ ‫تۆماربکەن‪ ،‬کە کارێکی بە وردی و عەقاڵنییەتی‬ ‫زانستییەوە نەبێت‪.‬‬ ‫• مەعریفەت و دەسەاڵت لە خۆرئاوادا لە‬ ‫سەرەتاوە لە پێداویستییەکانی تەکنۆلۆژیای‬ ‫جەنگەوە هاتە مەیدان‪ .‬دروستکردنی ماشێن‬ ‫و کەرەستەکانی شەڕ‪ ،‬تۆوی هەرە سەرەتای‬ ‫دامەزرێنەری ئەم پەیوەندییە بوون‪ ،‬بەر لەوەی‬ ‫کەشتییەکانی خۆرئاوا بۆ بازرگانی بەسەر‬ ‫زەویدا بکەونە گەشت‪ ،‬بۆ جەنگ دەریاکانی‬ ‫جیهانیان تەیدەکرد‪ .‬گەشتەکانی ماجەالن و‬ ‫کۆلۆمبس تێکەڵەیەکی گرنگ بوون لە گەشتی‬ ‫زانستی و جەنگاوەرانەش‪ ،‬کەشتییەکان هەم‬ ‫جەنگاوەری بەهێز و هەم پیاوانی زانایان لەسەر‬ ‫بوو‪ .‬ئەم قۆناغە‪ ،‬یان ئەم ژێرخانە یەکەمینە‬ ‫لە خۆرهەاڵت زۆر کورت و خورافی و بێبایەخ‬

‫بوو‪ .‬پامۆک لە ڕۆمانی «قەاڵی سپی» دا بە‬ ‫جۆرێکی سەرەنج ڕاکێش جیاوازی ئەو دوو‬ ‫پەیوەندییە لە خۆرهەاڵت و خۆرئاوا وێنادەکات‪.‬‬ ‫هەوڵی خۆرهەاڵت بۆ الساییکردنەوەی خۆرئاوا‪،‬‬ ‫بۆ پەیوەندی بەستن لە نێوان تەکنیکی‬ ‫نوێو جەنگدا بەجۆرێکی کۆمیدی بەر دیواری‬ ‫خورافەت و نەبوونی ژێرخانی عەقڵی زانستی‬ ‫دەکەوێت‪ .‬دواتریش کە مۆدێرنە دێت‪ ،‬خۆی‬ ‫چەکەکانی خۆی بە دیاری بۆ هەموو نەتەوەو‬ ‫دەوڵەت و هێزەکان دەهێنێت‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫قۆناغی «ماشێنداری» لە دوای مۆدێرنەوە‬ ‫کارێکی بە هیچ ژێرخانێکی مەعریفییەوە بێت‪.‬‬ ‫قۆناغی «ماشێنداریی» لە خۆرهەاڵتدا‪ ،‬بەهیچ‬ ‫شۆڕشێکی پیشەسازی و تەکنیکی و مەعریفیدا‬ ‫تێناپەڕێت‪ ،‬مۆدێرنە پەکخستنی ئەو پەیوەندییە‬ ‫پێویستەیە کە دەبوو لە نێوان «کۆمەڵگای‬ ‫ماشێندار» و «کۆمەڵگای تەکنیکدار» دا‬ ‫دروستبێت‪ .‬مۆدێرنە لەسەرەتای هاتنییەوە‬ ‫لەسەدەی نۆزدەدا بۆ خۆرهەاڵت وادەکات‪،‬‬ ‫مەعریفەت لەخۆرهەاڵتدا وەک لکێکی پاشکۆی‬ ‫دەوڵەت دەربکەوێت و هەموو بنەمایەکی‬ ‫ئۆرگانی و گرنگی خۆی لە دەست بدات‪.‬‬ ‫• شا کایەیەک مەعریفەو دەسەاڵت لە‬ ‫خۆرئاوادا پێکەوە گرێدەدات ئابوورییە‪ .‬گەشەی‬ ‫کەپیتالیزم لە هەموو چرکەیەکدا پێویستی بە‬ ‫نوێکردنەوە و داڕشتنەوە و ئاڕاستەکردنەوە‬ ‫پەیوەندی دەسەاڵت و مەعریفە هەیە‪ .‬ئامێری‬ ‫گەورەی کەپیتالیزم لە خۆرئاوادا لەسەر ئەو‬ ‫پەیوەندییە دروستبووە‪ ،‬کەپیتالیزم چەندە لە‬ ‫هەناوی کەڵەکەبوونی سەرمایە و جیاکاری لە‬ ‫نێوان کار و سەرمایەدا پێڕەوکەبووە‪ ،‬هێندە‬ ‫لە هەناوی پەیوەندی مەعریفە و دەسەاڵتەوە‬ ‫هاتۆتە دەرێ‪ .‬تەکنیک هیچ نییە جگە لە‬ ‫برسێتی هاوبەشی مەعریفە و کەپیتالیزم‪ ،‬هەم‬ ‫بۆ قازانج و هەم بۆ زانین و دۆزینەوە و داهێنان‪.‬‬ ‫دۆزینەوە و داهێنان و دەستکاریکردن کە لە‬ ‫هەناوی پڕۆژەی مەعریفیدان‪ ،‬لە جەوهەری‬ ‫خواستەکانی کەپیتالیزمیشدان‪ .‬وەک ژیژیک‬ ‫دەڵێت کەپیتالیزم دەردەئاماژەی ئەو ئارەزووەیە‬ ‫کە هیچ کات ناگاتە کۆتایی‪ ،‬ئەم ئارەزووەش‬ ‫چەندە ئارەزووی بازاڕێکی چاوبرسییە‪ ،‬بە‬ ‫هەمان پلەش ئارەزووی مەعریفەتێکە کە سنوور‬ ‫و کۆتایی بۆ نییە‪ .‬مەعریفە و دەسەاڵت لە‬ ‫خۆرئاوادا هەردووکیان بە ئاڕاستەی ناکۆتا‬ ‫کاردەکەن‪ .‬لەناو گینگڵ و مۆتەکەی گەڕانەوەی‬ ‫بەردەوامی ڕیاڵی الکاندا دەژین بۆ سەنتەر‪.‬‬ ‫بەاڵم مەعریفە و دەسەاڵت لە خۆرهەاڵتدا‪،‬‬ ‫لەسەر ژێرخانی پەیوەندی زانکۆ بە کارخانەوە‪،‬‬ ‫داهێنان بە بەرهەمهێنانەوە‪ ،‬پشکنین بە‬ ‫فرۆشتنەوە دانەمەزراوە‪ ،‬لەبەرئەوەی خۆرهەاڵت‬ ‫خۆی بازاڕی بەرهەمهێنان نییە‪ ،‬بەڵکو بازاڕی‬ ‫فرۆشتنە‪ .‬کەپیتالیزمی خۆرهەاڵتی جۆرە‬ ‫کەپیتالیزمێکی دابڕاوە لە تەکنیک و دۆزینەوە‪.‬‬ ‫کەپیتالیزمی پیشەسازی نییە‪ ،‬کەپیتالیزمی‬ ‫گۆڕینی مرۆڤ نییە بۆ کرێکار‪ .‬بەڵکو بە‬ ‫رەوتێک و مێژوویەکی جیاوازدا لە کەپیتالیزمی‬ ‫خۆرئاوایی گەورەبووە‪ .‬کەڵەکەبوونی سەرمایە‬ ‫و سروشتی بە گەرکەوتن و سوڕانی سەرمایە بە‬ ‫میکانیزمگەلێکی دی دەچەرخێن‪ .‬ئەوە وایکردوە‬ ‫کایەی ئابووری لە خۆرهەاڵت‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫دامەزراندنی هیچ ژێرخانێکی مەعریفی نەبێت‬ ‫بۆ برەودان و گەشەدان‪ ،‬بە پێچەوانەوە جگە‬ ‫لە کۆمەڵێک فەرمانبەر و پسپۆڕی دەوڵەتی‪،‬‬ ‫ئەم سەرمایەیە لەسەر نەفامکردنی تەواوەتی‬ ‫بەشی هەرە زۆری چینە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دەژی‪ ،‬لەوانە خودی چینی کەپیتالیستیش‪.‬‬ ‫لە ئێستا دا گلۆبالیزەبوونی کەپیتالیزم‬ ‫کارێکیکردوە‪ ،‬مەعریفەت لە جێگایەک بێت و‬ ‫دەستی کار لە جێگایەکی تر‪ ،‬بەاڵم بازاڕ و‬ ‫کڕیاریش لە شوێنێک و کونجێکی دیکەی دونیا‪.‬‬ ‫ئەم لێکترازانە وادەکات کەپیتالیزم لە هەموو‬ ‫جیهاندا ئیشبکات و بازاڕدار بێت‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫پێویستی بەوە بێت سەنتەرە گەورەکانی خۆی‬ ‫و میکانیزمە پێویستەکانی گەشە ببەخشێت بە‬ ‫دەرەوەی خۆرئاوا‪ ،‬هەموو کەس لە سیستمی‬

‫مۆدێرنە بەجۆرێک لە‬ ‫جۆرەکان هێرشێکی‬ ‫گەورەیە بۆ سەر مرۆڤ‪،‬‬ ‫بۆ توێکاریکردن و‬ ‫شیکردنەوە و لێک‬ ‫ترازاندنی‬

‫خۆرهەاڵت خۆی بازاڕی‬ ‫بەرهەمهێنان نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو بازاڕی فرۆشتنە‪.‬‬ ‫کەپیتالیزمی خۆرهەاڵتی‬ ‫جۆرە کەپیتالیزمێکی‬ ‫دابڕاوە لە تەکنیک و‬ ‫دۆزینەوە‬ ‫گلۆبالیزمدا دەتوانێت خاوەنی مەعریفەت بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم گرێدانەوەی ئەم مەعریفەتە بە پرۆسەی‬ ‫بەرهەمهێنان و کااڵسازییەوە تەنیا لە دەسەاڵتی‬ ‫هەندێک هێزی بچوکی جیهانیدایە‪ .‬مەعریفەیەک‬ ‫کەپیتالیزمی خۆرهەاڵتی پێویستی پێیەتی بۆ‬ ‫ئەوەی بژی‪ ،‬جۆرە مەعریفەیەکی ئۆرگانیک نییە‬ ‫پابەند بێت بە ئەکتیڤکردنی کایە زانستییەکانی‬ ‫وەک فیزیک و ئینفۆرماتیک و کیمیا و بایۆلۆژیا‬ ‫وە‪ ،‬کەپیتالیستەکانی دەرەوەی خۆرئاوا‬ ‫گەر شتێک بەرهەمبهێنن سوود لە زانست و‬ ‫زانکۆ ناوخۆییەکان نابینن‪ ،‬بەڵکو سوود لە‬ ‫پسپۆرەکان دەبینن کە کەپیتالیزمی خۆرئاوایی‬ ‫بە نرخی خەیاڵی دەیانفرۆشێتە دەرەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫لە نێوان سەنتەر و پەراوێزەکانی کەپیتالیزمی‬ ‫جیهانیدا دەسوڕێتەوە و ئاڵوگۆڕی پێدەکرێت‬ ‫زانستەکان نین‪ ،‬بەڵکو کااڵکانن و هیحی تر‪،‬‬ ‫لەوانە خودی عەقڵی مرۆڤیش یەکێکە لە کااڵ‬ ‫گەورەکان‪.‬‬ ‫• ئەم بۆچوونانەی سەرەوە بەو مانایە‬ ‫نییە کە دەسەاڵت لە خۆرهەاڵت هیچ جۆرە‬ ‫پەیوەندییەکی بە مەعریفەتەوە نییە‪ .‬بەڵکو بەو‬ ‫مانایەیە کە سروشتی پەیوەندی لە نێوان ئەم‬ ‫دوو جەمسەرەدا جیاوازە‪ .‬شتێک لە خۆرهەاڵت‬ ‫پێیدەڵێین مەعریفەت‪ ،‬هەمان ئەو کایەبەندی و‬ ‫لق و دابەشبوونە وردانە نییە کە لە خۆرئاوا‬ ‫هەیە‪ .‬واتە ئەوەی لە خۆرهەاڵت غائیبە‪،‬‬ ‫مەسەلەی مەعریفەی زانستییە‪ ،‬ئەو مەعریفانەی‬ ‫ژێرخانێکی عەقڵیان هەیە و لە مەعریفەی دینی‬ ‫ترازاون‪.‬‬ ‫• لە خۆرهەاڵت دەبێت سێ جۆر لە مەعریفەت‬ ‫لە یەکتر جیابکەینەوە‪ ،‬مەعریفەیەک کە هەیە و‬ ‫وەک ترادسیۆن و نۆرمی لێهاتووە ـ مەعریفەی‬ ‫دینی‪ ،‬لەگەڵ مەعریفەتێکی خۆرئاوایی کە‬ ‫مەسرەفدەکرێت‪ ،‬مەعریفەیەک لەدەرەوە دێت‬ ‫و لە ئیدارە و زانکۆ و شوێنە گرنگەکاندا بۆ‬ ‫بەکارهێنانی راستەوخۆ پێویستە‪ ،‬مەعریفەتێکە‬ ‫دەوڵەتی پێدەبرێت ڕێوە ـ مەعریفەی مۆدێرن‬ ‫ـ‪ .‬بەرامبەر بە شێوەیەکی سێهەمی مەعریفەت‪،‬‬ ‫مەعریفەتێک دەبێت لێرە بەرهەمبێت و‬ ‫ئیشی بەرهەمهێنانی گووتارەکانە بۆ دونیای‬ ‫ئێمە‪ ،‬زادەی تێفکرینی رەخنەگرانەی لۆکاڵ‬ ‫و ناوخۆیە‪ .‬ئەمجۆرە لە مەعریفەی سێهەم‪،‬‬ ‫مەعریفەی دینی و ترادسیۆنی دووبارەناکاتەوە‪،‬‬ ‫ئیشیشی تەنیا مەسرەفکردنی زانستە‬ ‫ئامادەکانی خۆرئاوا نییە‪ ،‬بەڵکو لە بنەڕەتدا‬ ‫لەسەر مانایەکی تازە بۆ مەعریفەت ئیشدەکات‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە مەعریفەیە بەپێچەوانەوەو تەواو دژ بە‬ ‫مەعریفەی مۆدێرن‪ ،‬ناودەنێم مەعریفەی تازەگەر‬ ‫یان مەعریفەی رادیکال‪ .‬مەعریفەیەک لەو ڕۆحە‬ ‫پراکتیکی و پراگماتییەی مەعریفەی مۆدێرن‬ ‫دووردەکەوێتەوە بۆ داڕشتنی بنەمایەکی‬ ‫فیکری و تیۆریی بۆ خوێندنەوەی دونیا و‬ ‫ژینگەی کۆمەاڵیەتی و ئابووری و دەرونی لە‬ ‫ڕوانگەیەکەوە ناچێتە ناو قاڵبە ئامادەکان و‬ ‫ڕوانگە دووبارەکان‪ ،‬ئەم بەشە لە مەعریفەت‬ ‫وەک ئەدۆنیس دەڵێت لە «پەیمانێکی نهێنی»‬ ‫دا لەگەڵ ئەو ڕۆحە یۆنیفرسال و شۆڕشگێر و‬ ‫رەخنەگرەی ناو عەقڵی ئەوروپیدا ئیشدەکات‬ ‫کە دوو سەدەیە لە جەنگێکی رادیکالدایە دژ بە‬ ‫تۆتالیتاریزم و لیبرالیزم‪.‬‬ ‫• لە خۆرهەاڵت پەیوەندی دەسەاڵت بە‬ ‫مەعریفەی دینی و هەندێک بەشی مەعریفەی‬ ‫خۆرئاواییەوە کە تەنیا سروشتێکی ئیجرایی و‬ ‫پراگماتی و پۆزەتیڤیستیان هەیە نە پچڕاوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەیوەندی نێوان مەعریفەی تازەگەر‬ ‫یان رادیکال‪ ،‬لەگەڵ دەسەاڵتدا غائیبە‪.‬‬ ‫جەوهەری دەسەاڵت لە خۆرهەاڵتدا ئەوەیە واقع‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬واقع هەم بە مانا مارکسییەکەی‪،‬‬ ‫هەم بە مانا الکانییەکەی‪ ،‬واتە ئەو بەشە‬ ‫لە دونیا کە هۆشمەندی درۆزن الی مارکس‬ ‫ونیدەکات یان ئەو سیستمە ڕەمزییەی کەلێنی‬ ‫قووڵی ناو ڕوانینمان الی الکان دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫• ئەو گووتارانەی دەسەاڵتەکانی خۆرهەاڵت‬ ‫لە رێگایەوە لە مرۆڤ وەک کەرەستەیەکی‬ ‫فیداکاریی دەڕوانن‪ ،‬قووڵ لە ناو ڕوانینی‬

‫دینیدان‪ ،‬زۆرینەی تێڕوانینەکان بۆ مرۆڤ‪،‬‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬وەفا‪ ،‬خیانەت‪ ،‬نیشتیمان‬ ‫پەروەری‪ ،‬سەرۆک‪ ،‬هێز‪ ،‬پاشەڕۆژ ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫کە زاراوە سەنتراڵ و گرنگەکانی دونیای‬ ‫قودرەتن‪ ،‬لە مەعریفەی دینی و کالسیکییەوە‬ ‫دێن‪ .‬بۆ پشکنینی سروشتی ئەو گووتارانەی‬ ‫لە بنەوەڕا فۆرمی دەسەاڵتی لەسەر بەندە‪ ،‬بە‬ ‫پلەی یەک دەبێت پەیوەندی ئەم دەسەاڵتانە‬ ‫بە مەعریفەی کالسیکی و دینییەوە بپشکنین‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەمان کاتدا دەبێت بزانین کە‬ ‫دەسەاڵت تەنیا لە ڕووی ئایدۆلۆژی‪ ،‬یان لە‬ ‫ئاستی «نەستی مەعریفی»دا ریشە دینییەکانی‬ ‫کارایە‪ ،‬مەعریفەی دینی لەوە الوازترە چیتر‬ ‫بە تەنیا حوکمڕانییەکی بەهێز دابڕێژێت‪ ،‬یان‬ ‫سیستمێکی ناوەکی پتەو ڕابگرێت‪ .‬زۆرینەی‬ ‫دەسەاڵتە خۆرهەاڵتییەکان‪ ،‬وەک دەسەاڵتێکی‬ ‫ئیجرایی‪ ،‬دەسەاڵتی مۆدێرنن‪ .‬واتە پەیوەندی‬ ‫مەعریفە و دەسەاڵت لە خۆرهەاڵتدا‪ ،‬جۆرە‬ ‫سەنتێزێکە کە تێیدا سروشتی ئایدۆلۆژیکی‬ ‫مەعریفەی دینی بە مەعریفەی پراگماتیکی و‬ ‫پراکتیکی خۆرئاوایی تێکەڵ دەبێت‪.‬‬ ‫• زانستە خۆرئاواییەکانی وەک «پزیشکی‪،‬‬ ‫دادوەری‪ ،‬زانستە عەسکەرییەکان‪ ،‬زانستەکانی‬ ‫ئیدارە‪ ،‬کۆلیژەکانی پۆلیس‪ ،‬پیشەسازییە‬ ‫عەسکەرییەکان‪ ...‬هتد» لەم دەوڵەتانەدا‬ ‫بەجۆرێکی بەرباڵو چاالک دەبن‪ .‬ئەم‬ ‫زانستانە سەرتاپا دەچنە خزمەت دامەزراندنی‬ ‫هەیکەلییەتی دەوڵەتەوە‪ ،‬ئەو دابڕانە‬ ‫فاشیستییە قووڵدەکەنەوە کە لە نێوان‬ ‫دەوڵەت و دەرە دەوڵەتدا هەیە‪ .‬کۆی زانستە‬ ‫ئیجراییەکان‪ ،‬ئیدی لە زانستە ئیدارییەکانەوە تا‬ ‫زانستە پزیشکییەکان تا دەگاتە سیستمە گەورە‬ ‫و زەبەالحەکانی پیشەسازی عەسکەری کە لە‬ ‫عێراق و ئێراندا دەگەنە ئاستی بەرهەمهێنانی‬ ‫ئەتۆمی‪ ،‬پەیوەندییەکیان بە گەشەی توانای‬ ‫زانستی و مەعریفی ناو خودی کۆمەڵگاوە‬ ‫نییە‪ .‬بەڵکو ئەو زانستانەن کە دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەتی خۆرهەاڵتی مۆدێرن بەرامبەر کۆمەڵگا‬ ‫بەهێزدەکەن‪ .‬پێکرا کەرەستەی پراکتیکی و‬ ‫ئامێری بە گەڕخستنی دەزگا ئۆرگانییەکانی‬ ‫کۆنترۆڵکردنی مرۆڤ و کۆمەڵگان‪.‬‬ ‫• گرنگی ئەم زانستانە بۆ دەوڵەت لەوەوە‬ ‫نایەت وەک خۆرئاوا هاوشانی هەمان بنەما‬ ‫و ژێرخانی عەقڵی و فەلسەفی بن کە خودی‬ ‫زانستەکان لە چوارچێوەی فیکری غەربیدا‬ ‫لەسەری ڕادەوەستن‪ ،‬بەڵکو تەنیا لە دیوە‬ ‫پراکتیکی و رەهەندە ئیجراییەکەیاندایە‪.‬‬ ‫کەرەستەی ڕێکخستنی ئیدارەکان و هێزە‬ ‫ئۆرگانیزەکراوەکانی دەسەاڵتن بەرامبەر‬ ‫دەرەوەی خۆی‪ .‬لێرەوە مەعریفەی خۆرئاوایی‬ ‫لە زانکۆکان و ئیدارەکاندا‪ ،‬هێندەی ئامڕاز و‬ ‫کەرەستەی سیاسی دەسەاڵتن‪ ،‬بەشێک نین لە‬ ‫سیستمی بەرهەمهێنانی زانست و خودبینین‬ ‫و خوێندنەوەی کۆمەڵگا بۆ خۆی‪ .‬مەعریفەی‬ ‫بەکارهێنانن‪ ،‬نەوەک مەعریفەی تێڕامان‪،‬‬ ‫مەعریفەی ئیش پێکردنن نەوەک مەعریفەی‬ ‫بیرکردنەوە‪ .‬لێرەوە پەیوەندی ئەم زانستانە بە‬ ‫کۆمەڵگاوە لە نزمترین ئاستدایە‪ ،‬وەزیفەشیان‬ ‫تەنیا دروستکردنی کادێر و پسپۆڕە بۆ دەزگا‬ ‫ئیدارییەکان‪ .‬لێرەوە زۆر ئەستەمە لە پەیوەندی‬ ‫مەعریفە و دەسەاڵت بەتەواوی تێبگەین‪ ،‬گەر‬ ‫تەواو لەو دوو جیاکارییە قووڵە تێنەگەین کە‬ ‫بەسەرێک لە نێوان «دەوڵەت ‪ /‬دەرە دەوڵەت»‬ ‫دا هەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەو جیاوازییەی لەگەڵ‬ ‫«مەعریفەی ئیجرایی‪ /‬مەعریفەی تازەگەر یان‬ ‫رادیکال»دا هەیە‪.‬‬ ‫• مەعریفەی رادیکاڵ ئەو جۆرە‬ ‫تێگەیشتن و تەفسیرو تیۆرەو بۆچوونانەیە‬ ‫کە هیچ دەسەاڵتێک ناتوانێت بیگۆڕێت‬ ‫بۆ کەرەستەیەکی کۆنترۆڵ و بەکارهێنانی‬ ‫پراگماتیکی بۆ دەسەاڵت‪ ،‬هەمیشە لە خۆ‬ ‫دزینەوە و خۆراپسکانێکی بەردەوامدایە لەوەی‬ ‫بخرێتە چوارچێوەی وەستا و قاڵب و ماترێکسی‬ ‫نەگۆرەوە‪ ،‬ئەو جۆرە مەعریفەیە لەسەر دیوە‬ ‫نادیار و دەرنەکەوتوو و شاردراوەکانی سیستم‬ ‫ئیشدەکات‪ ،‬دەبێت بە بەشێک لەو هوشیارییەی‬ ‫کە کۆمەڵگا و مرۆڤەکان بۆ تێگەیشتنی خۆیان‬ ‫پێویستیان پێیەتی‪ ،‬نەوەک بە بەشێک لەو‬ ‫مەعریفە پراکتیکی و پۆزەتیفیستەی حیزبەکان‬ ‫و دەوڵەتەکان و دەزگاکان بۆ کۆنترۆڵکردن و‬ ‫بەهێزبوون و ئاراستەکردن‪ ،‬پێویستیان پێیەتی‪.‬‬ ‫ئەم مەعریفەیە ئەگەر ڕیشەی ئەکادیمیشی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم لە ناو ئەکادیمییەکان خۆیدا‬ ‫گەورە نابێت و لەوێشدا پراکتیک ناکرێتەوە‪.‬‬ ‫مەعریفەی رادیکال هەمیشە بریتییە لە نوێنەری‬ ‫ئەو دیوەی دونیا کە سیستم بە ئاسان بۆی‬ ‫ناخرێتە چوارچێوەی رەمزییەوە‪ .‬مەعریفەتێکە‬ ‫پتر دابڕانی نێوان دەسەاڵت و کۆمەڵگا‬ ‫بەرجەستەدەکاتەوە‪ ،‬نەوەک ببێتە نوێنەری‬ ‫هەیمەنەی دەسەاڵت بەسەر کۆمەڵگادا‪ .‬ئەو‬ ‫خاڵەیە کە ئاماژەیەکی هەمیشەییە بۆ دەرەوەی‬ ‫بیرکردنەوە بااڵدەستەکان‪ .‬مەعریفەی رادیکال‬ ‫لە جەوهەردا هەوڵێکە بۆ تێپەراندنی ئەو‬ ‫سنتێزەی مەعریفەی ترادسیۆنی و مۆدێرن‬ ‫پێکەوە بۆ بەڕێوەبردنی سیستم دروستیدەکەن‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪15‬‬

‫رێکخراوێک‪ :‬پۆلیسی سلێمانی‬ ‫ئەشکەنجەی دەستگیرکراوان دەدات‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫نیشانەى پرسیار لەسەر رەوشى مافى مرۆڤ‬

‫رەهەندەكانی جنێوی ئاینی‪..‬‬

‫رەهەند حەسەن‬ ‫ناوەندی نیشتمانی بۆ مافی مرۆڤ بە هاوكاری‬ ‫سندوقی نیشتمانی بۆ پاڵپشتی دیموكراسی‬ ‫(‪ )NED‬راپۆرتی سێیەمی بۆ ساڵی ‪2019-2018‬‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬ئەم راپۆرتە سەبارەت بە چاودێری‬ ‫رەوشی مافی مرۆڤە لە بەشی پۆلیسی گرتن و‬ ‫گواستنەوەی پۆلیسی سلێمانی‪ ،‬چاكسازی ژنان و‬ ‫مندااڵن‪ ،‬خانەی داڵدەدانی ژنان‪ ،‬بنكەكانی پۆلیسی‬ ‫سلێمانی‪.‬‬ ‫ئەم راپۆرتە کە وێنەیەكی بە “زەمەن” دراوەو‬ ‫سوود لە فۆرمی راپرسی و سەردانكردن وەرگیراوە‪،‬‬ ‫رێكخراوەكە ‪ 52‬فۆرمیان لەنێو گرتنو گواستنەوەی‬ ‫پۆلیسی سلێمانی‪ 39 ،‬فۆرمیان لە چاكسازی ژنان‬ ‫و مندااڵن‪ 30 ،‬فۆرمیشیان لە خانەی داڵدەدانی ژنان‬ ‫دابەشكردووە‪ ،‬سەردانی بنكەكانی پۆلیسیشیان‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو راپۆرتە‪ ،‬بەشی گرتن و گواستنەوەی‬ ‫پۆلیسی سلێمانی‪ ،‬كە تایبەتە بەو تۆمەتبارانەی‬ ‫لە قۆناغی لێكۆڵینەوەو دادگاییكردندان و تەمەنیان‬ ‫سەروو ‪ 18‬ساڵە‪ ،‬بەردەوام ‪ 350‬تا ‪ 400‬راگیراوی‬ ‫تێدایە لە ژنان و پیاوان‪ ،‬بەاڵم بەهۆی درێژەكێشانی‬ ‫دادگاییكردن و لێكۆڵینەوە‪ ،‬ماوەی مانەوەی‬ ‫زۆرینەیان ساڵ زیاتر دەخایەنێت و لە هەندێك‬ ‫كەیسدا تا چوار ساڵ درێژە دەكێشێت بەتایبەتیش‬ ‫لە سااڵنی رابردوودا بەهۆی قەیرانی دارایی و كەمی‬ ‫ماوەی دەوامكردن و هەندێجار مانگرتنی فەرمانبەرانی‬ ‫دادگا‪ ،‬بەتەواوی پڕۆسەی دادگاییكردنی راگیراوانی‬ ‫خاوكردبۆوە‪ ،‬كێشەو گرفتەكانیش تەنيا بە درەنگ‬ ‫كەوتنی ماوەی دادگایی و لێكۆڵینەوەكان ناوەستن‪،‬‬ ‫بەڵكو الیەنی تەندروستی راگیراوان گرفتە گەورەكەی‬ ‫ژیانی رۆژانەیانە‪ ،‬كە هیچ خزمەتگوزارییەكی ئەوتۆی‬ ‫پزیشكییان نییە‪.‬‬ ‫رێكخراوەكە چەند پرسیارێكی بەشێوەی فۆرم‬ ‫ئاڕاستەی ئەو تۆمەتبارانە كردووە‪ ،‬كە چاوپێكەوتنی‬ ‫لەگەڵ كردوون‪ ،‬ئایا خێزانەكەت ئاگادارن كە‬ ‫دەستگیركراویت؟ (‪ 49‬كەس بە بەڵێ‪ 3 ،‬كەس‬ ‫بە نەخێر) وەاڵمیان داوەتەوە‪ ،‬لە پرسیاری باری‬ ‫خێزانی‪ 41( :‬كەس خێزاندارن‪ 10 ،‬كەس سەڵتن‪1 ،‬‬ ‫كەسیش جیابۆوە)یە‪.‬‬

‫ئەو ژنانەی لە خانەی‬ ‫داڵدەدانی ژنانن‪،‬‬ ‫زۆرینەی كەیسەكان‬ ‫كە رووبەڕووی هەڕەشە‬ ‫بوونەتەوە خێزاندارن‬ ‫و هاوسەرگیرییان‬ ‫ئەنجامداوە‬

‫لە پرسیارێكی دیكە رێگە بە خێزانەكەت‬ ‫دەدرێت سەردانت بكەن؟ (‪ 48‬كەس بە بەڵێ‪4 ،‬‬ ‫كەس بە نەخێر)‪ ،‬وەك رێكخراوەكە نووسیویەتی‪:‬‬ ‫“چاوپێكەوتنی راگیراوان لەالیەن خێزانەكانیانەوە‬ ‫یەكێكە لە مافەكانی تۆمەتبارو نابێت بێبەش بكرێت‬ ‫تەنيا بە بڕیاری دادگا نەبێت بەهۆكارێكی دیاریكراوو‬ ‫بۆ كاتێكی دیاریكراو‪ ،‬ئەوەی جێی رەخنەو گازندەی‬ ‫تەواوی راگیراوانە نەگونجاوی شوێنی سەردانیكردن‬ ‫و چاوپێكەوتنی كەسوكاریانە‪ ،‬كە هاوینان گەرم و‬ ‫زستانان ساردەو شوێنی دانیشتنی نییە”‪.‬‬ ‫لە پرسیاری مامەڵەی پۆلیس چۆن بوو؟ (‪47‬‬ ‫كەس بە تاڕادەیەك وەاڵمیان داوەتەوە‪ 3 ،‬كەس‬ ‫بە باش‪ 2 ،‬كەس بە خراپ)‪ ،‬راپۆرتەكە دەڵێت‪:‬‬ ‫“مامەڵەی كارمەندانی هێزە ئەمنییەكان بەگشتی‬ ‫لەكاتی راگرتندا تائێستاش بەپێی پێویست باش‬ ‫نییە بەتایبەت لەو كەیسە یاساییانەی پەیوەندیدارن‬ ‫بە تیرۆرو ماددەی هۆشبەرو شەڕكردن‪ ،‬لەكاتی‬ ‫دەستگیركردنی تۆمەتباراندا توندوتیژییەكی زۆر‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬كە زۆرجار بەكارهێنانی ئەو‬ ‫توندوتیژییە هیچ هۆكارێكی پێویستی نییەو تەنيا‬ ‫نەبوونی هۆشیاری مامەڵەكردنە لەالیەن ئەندامانی‬ ‫هێزە ئەمنییەكانەوە”‪.‬‬ ‫ئایا ئەشكەنجە دراویت؟ پرسیارێكی دیكە‬ ‫بووە لە تۆمەتباران (‪ 34‬كەس بە نەخێر‪18 ،‬‬ ‫بە بەڵێ وەاڵمیان داوەتەوە)‪ ،‬ناوەندی نیشتمانی‬ ‫روونیكردۆتەوە “بوونی ئەشكەنجەدانی تۆمەتباران‬ ‫بە ئەشكەنجەی دەروونی و جەستەییەوە‬ ‫تائێستاش لە ئاستێكی بەرزدایە بەتایبەت لەكاتی‬ ‫دەستگیركردن و لێكۆڵینەوەدا‪ ،‬بەهۆی كەمی‬ ‫هۆكانی دۆزینەوەی تاوانباران و كەمی هۆشیاری‬ ‫سەبارەت بەمافی تۆمەتبار‪ ،‬زۆرجار تۆمەتباران‬ ‫رووبەڕووی ئەشكەنجەدان و یان مامەڵەی توندوتیژ‬ ‫دەبنەوە لەالیەن هێزە ئەمنییەكانەوە بەمەبەستی‬ ‫دۆزینەوەی تۆمەتباری راستەقینە لەكاتی ئەنجامدانی‬ ‫تاوانەكاندا‪ ،‬كە ئەمەش پێچەوانەی یاساو بنەماكانی‬ ‫مافی مرۆڤ و مافی تۆمەتبارە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كاتی ئەشكەنجەدانیان چ‬ ‫كاتێك بووە؟ (‪ 15‬كەس لەكاتی لێپرسینەوە‪،‬‬ ‫‪ 5‬كەس لە ڕۆژی دەستگیركردن‪ 1 ،‬كەس لە‬ ‫بەندیخانە) راپۆرتەكە دەڵێت‪“ :‬زۆرینەی رەهای‬ ‫ئەشكەنجەدراوان ئاماژە بەوە دەكەن لەكاتی‬ ‫دەستگیركردن و لێكۆڵینەوەدا رووبەڕووی‬ ‫ئەشكەنجە بوونەتەوە”‪.‬‬ ‫بۆ جۆری ئەشكەنجەدانیش (‪ 14‬كەس‬ ‫ئەشكەنجەی دەروونی‪ 8 ،‬كەس ئەشكەنجەی‬ ‫جەستەیی) راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە‪:‬‬ ‫“زۆرجار ئەشكەنجەدان بە لێدان یان بەكارهێنانی‬ ‫ئامێرەكانی ئەشكەنجەدان نییە‪ ،‬بەڵكو مامەڵەی‬ ‫خراپ و جنێودان و هەراسانكردنە بەمەبەستی‬ ‫دانپێدانانی تاوان لەالیەن تۆمەتبارەوە”‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی ناوەندی نیشتمانی‪ ،‬ئەو ژنانەی‬ ‫لە خانەی داڵدەدانی ژنانن‪ ،‬زۆرینەی كەیسەكان‬ ‫كە رووبەڕووی هەڕەشە بوونەتەوە خێزاندارن و‬ ‫هاوسەرگیرییان ئەنجامداوەو لەچوارچێوەی ژیانی‬ ‫هاوسەرییاندا لەالیەن هاوسەرانیان رووبەڕووی‬ ‫هەڕەشە بوونەتەوە‪ ،‬كە دەتوانن ئاماژە‬ ‫بەوە بدەن لەچوارچێوەی هەڵكشانی رێژەی‬ ‫جیابوونەوەی خێزانەكان‪ ،‬حاڵەتی هەڕەشە بۆ‬ ‫سەر ئافرەتانیش زیادیكردووە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو راپۆرتە‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫كەیسەكان كێشەو گرفتێكی ئەوتۆیان لەگەڵ‬ ‫ستافی ئیداری شێڵتەردا نییەو توانراوە‬ ‫مامەڵەیەكی باش و گونجاویان لەگەڵ بكرێت‪،‬‬

‫بوونی ئەشكەنجەدانی‬ ‫تۆمەتباران بە‬ ‫ئەشكەنجەی دەروونی‬ ‫و جەستەییەوە لە‬ ‫ئاستێكی بەرزدایە‬ ‫لەكاتی دەستگیركردن و‬ ‫لێكۆڵینەوەدا‬ ‫هەندێجار بەهۆی نەبوونی شارەزایی تەواوو‬ ‫پێویست لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵیان‬ ‫رووبەڕووی كێشەو گرفت دەبنەوە‪ ،‬وەاڵمی ئیدارە‬ ‫بۆ كێشەو گرفتەكانیش لەئاستێكی بەرزدایە‪.‬‬ ‫“هەستكردن بە ئارامی و پارێزگاری‬ ‫الی كەیسەكان‪ ،‬ئاماژەیەكی گرنگە بۆ‬ ‫پێداویستی بوونی خانەكانی داڵدەدانی ژنان و‬ ‫پارێزگاریلێكردنیان لەو هەڕەشانەی رووبەڕوویان‬ ‫دەبێتەوە”‪ ،‬راپۆرتەكە وای نووسیوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە راپۆرتەكە چەند الیەنێكی‬ ‫باشی ئەو خانەیەی باسكردووە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ئەوانیش لە كەموكوڕی بەدەر نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە‪ ،‬بەهۆی كەمی ژمارەی‬ ‫توێژەرانی دەروونی و كۆمەاڵیەتی و زۆربوونی‬ ‫ژمارەی كەیسەكان‪ ،‬ناتوانرێت وەك پێویست‬ ‫لەڕووی دەروونییەوە خزمەتگوزاری پێشكەشی‬ ‫كەیسەكان بكرێت‪ ،‬كە لەهەندێك حاڵەتدا‬ ‫دەبێتەهۆی دروستبوونی كێشەو گرفتی‬ ‫دەروونی و هەوڵدان بۆ خۆكوژی‪ ،‬خزمەتگوزاری‬ ‫دەروونی گرنگترین خزمەتگوزارییە‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫پێشكەشی كەیسەكان بكرێت بەهۆی ئەو دۆخە‬ ‫تایبەتەی كەیسەكانی تێدا دەژی‪ ،‬كە بەداخەوە‬ ‫تائێستا وەك پێویست نییەو لەچوارچێوەیەكی‬ ‫زۆر بچووكدا كار دەكرێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی ژنان و مندااڵنی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬سەر بە وەزارەتی كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بۆ‬ ‫ئەو ژن و منداڵە نەوجەوانانەی لەالیەن دادگاوە‬ ‫سزا دەدرێن‪.‬‬ ‫لە ڕاپرسییەكەدا بۆ پرسیاری باری ئابوورییان‬ ‫(‪ 25‬كەس بە باش‪ 5 ،‬كەس بە خراپ‪ 4 ،‬كەس‬ ‫بە مامناوەند‪ 3 ،‬كەس بە زۆر باش‪ 2 ،‬كەس بە‬ ‫خراپ) وەاڵمیان داوەتەوە‪ ،‬ناوەندی نیشتمانی‬ ‫دەڵێت‪“ :‬زۆرجار ئاماژە بەوە دەدرێت كە خراپی‬ ‫باری گوزەران هۆكارێكی سەرەكی تاوانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێرەدا دەردەكەوێت زۆرینەی كات ئەو بۆچوونە‬ ‫راست نییەو باری ئابووری هۆكاری سەرەكی‬ ‫تاوان نییە‪ ،‬بەڵكو هۆكاری دیكەی لەپشتە”‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە نووسیویەتی‪“ :‬وەك لە بەشی‬ ‫گرتن و گواستنەوەش راگیراوان ئاماژەیان پێداوە‪،‬‬ ‫لێرەشدا بەهەمانشێوە هەندێك لە سزادراوان‬

‫ئاماژە بەوە دەكەن لەكاتی دەستگیركردندا‬ ‫مامەڵەی نەشیاوو توندوتیژیان بەرامبەر كراوە”‪.‬‬ ‫لەكاتی لێكۆڵینەوەدا هیچ ئامڕازێكی‬ ‫ئەشكەنجەدان بەكارهێنراوە؟ (‪ 21‬كەس بە‬ ‫نەخێر‪ 18 ،‬كەس بە بەڵێ) وەاڵمیان داوەتەوە‪،‬‬ ‫بۆ جۆری ئەشكەنجەش (‪ 13‬كەس بە دەروونی‪،‬‬ ‫‪ 4‬كەس بە جەستەیی‪ 1 ،‬كەس بە هەردووكیان)‬ ‫وەاڵمیان داوەتەوە‪.‬‬ ‫وەك راپۆرتەكە ئاماژەی پێداوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كەمی كارمەندی پێویست بۆ چاودێریكردنی‬ ‫سزادراوان‪ ،‬زۆرجار پەنا دەبرێتە بەر ئەوەی لەناو‬ ‫سزادراوان خۆیان كەسانێك دابنرێت وەك چاودێر‬ ‫بەسەریانەوە‪ ،‬كە ئەمە بەتەواوی پێچەوانەی‬ ‫پێوەرە نێودەوڵەتییەكانە بۆ پاراستنی مافی‬ ‫سزادراوان و بەدیهێنانی دادپەروەری و یەكسانی‬ ‫لەنێوان سزادراوان‪ ،‬پێویستە لەسەر الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار كار بكات بۆ دامەزراندنی كارمەندی‬ ‫پێویست بۆ ئەم مەبەستە‪.‬‬ ‫لە شاری سلێمانی ‪ 12‬بنكەی پۆلیس و‬ ‫دوو بەشی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی دژی ژنان هەیە‪ ،‬ئەم رێكخراوە‬ ‫سەردانی بنكەكانیان كردووە بەمەبەستی‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ كارمەندان و ئەفسەرانی‬ ‫بنكەكان و دەڵێن‪ ،‬هەندێك لە بنكەكانی پۆلیس‬ ‫لەناو گەڕەكەكانن و زۆر لە ماڵەكان نزیكن‪،‬‬ ‫هەندێك لە ئەفسەرانیش رایانگەیاندووە‪ ،‬زۆرجار‬ ‫ئەم نزیكییە گرفتی بۆ دروستكردوون‪ ،‬هەروەها‬ ‫كارمەندی پێویستیان نییە بۆ راپەڕاندنی‬ ‫ئیشەكان‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا نەقیب سەركەوت ئەحمەد‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی پۆلیسی‬ ‫پارێزگای سلێمانی بە (زەمەن)ی راگەیاند‪ ،‬كێ‬ ‫دەڵێت ئەو تۆمەتبارانە راست دەكەن كە دەڵێن‬ ‫ئەشكەنجە دراون؟‪ ،‬بۆ نموونە ئەمڕۆ تۆمەتبارێك‬ ‫لەنەهێشتنی تاوانەوە بەرەو گرتن و گواستنەوە‬ ‫دەگوێزرێتەوە‪ ،‬ئەگەر دوای هەفتەیەكیش‬ ‫بگوێزرێتەوە‪ ،‬لەزیندان داواكاری گشتی هەیە‬ ‫و پرسیاری لەچۆنیەتی مامەڵەكردنی هێزە‬ ‫ئەمنییەكان لێدەكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو روونیكردەوە‪ :‬ئەگەر لەماوەی‬ ‫هەفتەیەك بۆ ‪ 10‬رۆژ تۆمەتبار ئەشكەنجە‬ ‫بدرێت ئاسەواری پێوە دەمێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەو تۆمەتبارە دوای دوو یان سێ مانگ بڵێت‬ ‫ئەشكەنجە دراوە‪ ،‬ئەو قسانەی لێوەر ناگیرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێت لەكاتی خۆیدا ئەو قسانە بكات‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەو بەرپرسەی پۆلیسی سلێمانی‪،‬‬ ‫بڕیارێكی وەزارەتی ناوخۆ هەیە هەر ئەفسەر و‬ ‫لێكۆڵەرێك ئەشكەنجەی بەندكراو گومانلێكراو یان‬ ‫تۆمەتبارێك بدات ئەگەر تۆمەتبارەكە سكااڵی‬ ‫لەدژی هەبێت‪ ،‬ئەو ئەفسەرە تووشی سزایەكی‬ ‫قورس دەبێت و هەر ئەفسەرێك ئەشكەنجەی‬ ‫تۆمەتبار بدات بەبیركردنەوەی خۆی دەیكات‪،‬‬ ‫چونكە فەرمان هەیە ناتوان ئەشكەنجەی كەس‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫نەقیب سەركەوت دەڵێت “هەر بۆ بەڵگەش‬ ‫لەسەر سكااڵی تۆمەتبار كە وتویەتی ئەشكەنجە‬ ‫دراوە‪ ،‬سكااڵ لەسەر ئەفسەرەكان تۆماركراون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو كاتە دادوەر دەڵێت بۆچی هەفتەیەك‬ ‫دوای ئەشكەنجەدانت بەداواكاری گشتیت نەوتووە‬ ‫بۆ ئەو ئەشكەنجەیە تا بدرێتە لیژنەی پزیشكی‪،‬‬ ‫بۆیە تۆمەتبار ئەگەر بەڕاستی ئەشكەنجە درابێت‬ ‫و بەڵگەی هەبێت ئەوا دۆسیە بۆ ئەفسەر و‬ ‫لێكۆڵەرەوەكە كراوەتەوە”‪.‬‬

‫مەبەستمان لە جنێوی ئاینی‪ ،‬ئەو وشەو دەستەواژانەیە‬ ‫كە هەندێك كەسو دەستەو گروپ‪ ،‬بەهەندێك كەسو دەستەو‬ ‫گروپی تری دەڵێن‪ ،‬وەك‪( :‬مەلعون‪ ،‬كافر‪ ،‬زەندیق‪ ،‬فاسد‪،‬‬ ‫مونافیق‪ ،‬موشریك‪ ،‬درۆزن‪ ،‬سوخۆر‪ ،‬زاڵم‪ ،‬خراپەكار‪ ،‬شەیتان)‬ ‫و ‪ ..‬هتد‪ .‬كە هەموو ئەمانە ئاماژەن بۆ لە ئاین دەرچوون‪ ،‬یان‬ ‫دژە ئاینی ئەو كەسو الیەنانە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئاینەكان لە شێوەو ناوەڕۆكدا جیاوازن لەیەك‪،‬‬ ‫بەاڵم لەچەندین روویشەوە خاڵی هاوبەش لەنێوانیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬دیارترینیان ئەوەیە كە ئاینەكان هەوڵیانداوە لەڕێگەی‬ ‫پەیامەكەیانەوە ژیانی كۆمەاڵیەتی تاكەكان لەگەڵ یەكدا‬ ‫بەباشترین شێوە رێكبخەن‪ .‬ئەمە لەالیەك‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‪،‬‬ ‫هەموو ئاینەكان‪ ،‬لە بناغەدا بۆئەوە هاتوون كە تەباییو ئاشتیو‬ ‫پێكەوە ژیان لەنێوان تاكەكاندا دروست بكەن‪ ،‬بەاڵم هەر ئاینەو‬ ‫بە میكانیزمی تایبەت بە خۆی هەوڵیداوە ئەم پەیامە بگەیەنێت‪.‬‬ ‫كاتێك ئەمە دەڵێین‪ ،‬راستییەكی تریش هەیە دەبێت ئاماژەی‬ ‫پێبكەین‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە هەرسێ ئاینە ئاسمانییەكە (یەهودیو‬ ‫مەسیحیو ئیسالم)‪ ،‬لەڕووی ئیمانو یەكتاپەرستییەوە‪ ،‬بڕوایان‬ ‫بەیەك خوای تاكو تەنیا هەیە‪ ،‬بەاڵم لە كردەوەدا سێ زاتی‬ ‫جیاواز دەبینین‪ ،‬سەرچاوەی ئەم جیاوازییەش بۆ تێڕوانینو‬ ‫تێگەیشتنو تێفكرینی هەریەك لەم سێ ئاینە بۆ زاتی خودا‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە هەریەكەیان جۆرێك لە سیفاتی دەدەنە پاڵ‪.‬‬ ‫خودا لە ئاینی یەهودیدا كە بە (یەهوا) ناودەبرێت‪)6823( ،‬‬ ‫جار لە تەوراتدا ناوی هاتووە‪ ،‬لە هەموو جارێكدا تەنیا وەكو‬ ‫خودای نەتەوەی جولەكە ناوی هاتووە‪ .‬پەیامبەرانی‪ ،‬كاریان بە‬ ‫ئیمانو كوفری نەتەوەكانی ترەوە نەبووە‪.‬‬ ‫لە ئاینی یەهودیدا‪( ،‬یەهوا) زاتێكی توندوتیژو دڵڕەقە‪،‬‬ ‫لەكاتی شەڕو بەاڵی ئاسمانیو زەمینیدا‪ ،‬لە ئاسمانەوە دێتە سەر‬ ‫زەوی‪ ،‬بۆئەوەی راستەوخۆ خۆی سەرپەرشتی ئەو مەسەالنە‬ ‫بكات كە پەیوەندیدارن بە نەوەی ئیسرائیلەوە‪ ،‬كە مەبەست لێی‬ ‫گەلو نەتەوەی جولەكەیە‪.‬‬ ‫(یەهوا) دەسەاڵتێكی ترسناكی هەیە‪ ،‬هەمیشە لەناو‬ ‫بەندەكانی خۆیدا دەژیو هەندێجاریش لەشێوەی مرۆڤدا خەریكی‬ ‫بەالڕێدابردنو فریودانو سوكایەتی كردنو جنێودانە بە بەندەكانی‬ ‫خۆی! با تەماشای تەورات بكەین‪ ،‬یەهوا (ئەلیاقیمی كوڕی‬ ‫حیلقیاو شەڤناو یۆئاح بەفەرماندەی ناوچەكەیان وت‪ :‬تكایە‬ ‫لەگەڵ خزمەتكارەكانت بە زمانی ئارامی قسە بكە‪ ،‬چونكە لێی‬ ‫تێدەگەین‪ ،‬لەبەرچاوی خەڵكەكەی سەر شەوراكە بە عیبری‬ ‫قسەمان لەگەڵ مەكە‪ .‬بەاڵم فەرماندەكە وەاڵمی دانەوە‪ :‬ئایا‬ ‫گەورەم تەنیا بۆالی گەورەكەتو تۆی ناردووم هەتا ئەم قسانە‬ ‫بكەم؟ ئایا بۆالی ئەو پیاوانەی سەر شووراكەی نەناردووم‪ ،‬هەتا‬ ‫لەگەڵ ئێوە پیسایی خۆیان بخۆنو میزی خۆیان بخۆنەوە؟)‪.‬‬ ‫(تەورات‪ ،‬پەیمانی كۆن‪ ،‬كیتابی دووەمی پاشاكان‪ ،‬بەشی‬ ‫هەژدەیەم‪ ،‬ئایەتی ‪ 26‬و ‪.)27‬‬ ‫لەمەش زیاتر با بڕوانین كە (یەهوا) چۆن فەرمان بەپەیامبەر‬ ‫(هۆشەع) دەكات بۆ ئەنجامدانی زیناو كاری بەدڕەوشتی‪ .‬لە‬ ‫تەوراتدا هاتووە‪( :‬ئەمە ئەو پەیامەی یەزدانە كە لە سەردەمەكانی‬ ‫پاشایەتی عوزیاو یۆتامو حەزقیای پاشایانی یەهودا بۆ هۆشەعی‬ ‫كوڕی بئێری هات‪ ،‬كە هاوسەردەمی یارۆڤعامی كوڕی یەهۆئاشی‬ ‫پاشای ئیسرائیل بوو‪ .‬سەرەتا یەزدان لەڕێگەی هۆشەعەوە‬ ‫پەیامی خۆی راگەیاند‪ ،‬ئینجا بەهۆشەعی فەرموو‪ :‬بڕۆ ژنێكی‬ ‫سۆزانی بهێنەو با منداڵی زۆڵت ببێت‪ ،‬چونكە خەڵكی خاكەكە‬ ‫وەك ژنێكی داوێنپیس ناپاكی بەرامبەر یەزدان كردووە)‪.‬‬ ‫(تەورات‪ ،‬پەیمانی كۆن‪ ،‬هۆشەع‪ ،‬بەشی یەكەم‪ ،‬ئایەتی ‪1‬و‪2‬و‪.)3‬‬ ‫لەدوای ئەو كەتنەی كە (یەهوا) بە پێغەمبەر (هۆشەع)ی‬ ‫دەكات و دوو منداڵی زۆڵی لەو ژنە سۆزانییە دەبێت‪ ،‬ئینجا هەر‬ ‫(یەهوا) فەرمان بە (هۆشع) دەكاتەوە كە منداڵەكانی جنێو‬ ‫بە دایكیان بدەن‪ ،‬چونكە سۆزانیو داوێن پیسە! با تەماشای‬ ‫تەورات بكەین‪( ،‬هۆشەع) بەمنداڵەكانی دەڵێت‪( :‬سەرزەنشتی‬ ‫دایكتان بكەن‪ ،‬سەرزەنشتی بكەن‪ ،‬چونكە ئەو ژنی من نییەو‬ ‫منیش مێردی ئەو نیم‪ .‬بەدڕەوشتی لە ڕوخساریو ناپاكی لەنێوان‬ ‫مەمكەكانی داماڵێت‪ .‬ئەگینا رووتو قووتی دەكەمەوە‪ ،‬وەك ئەو‬ ‫رۆژە رایدەگرم كە تێیدا لەدایك بووە‪ ،‬وەك چۆڵەوانی لێ دەكەم‪،‬‬ ‫وەك خاكی وشكی لێ دەكەم‪ ،‬بەتینووێتی دەیمرێنم‪ .‬بەزەیم بە‬ ‫منداڵەكانیدا نایەتەوە‪ ،‬چونكە زۆڵن‪ .‬بێگومان دایكیان داوێنپیسی‬ ‫كردووەو بەبێ ئابڕوویی سكی پێیان پڕ بووە)‪( .‬تەورات‪ ،‬پەیمانی‬ ‫كۆن‪ ،‬هۆشەع‪ ،‬بەشی دووەم‪ ،‬ئایەتی ‪1‬و‪2‬و‪3‬و‪4‬و‪.)5‬‬ ‫ئەمانەو لە دەیان شوێنی تری تەوراتدا ئەوە دەخوێنینەوە‬ ‫كە (یەهوا) چ زاتێكی دڵڕەقو مەترسیدارە‪ ،‬كاری خراپو‬ ‫بەدڕەوشتی بەندەكانی دەكاتو دواتریش سوكایەتییان پێدەكاتو‬ ‫جنێویان پێدەدات‪..‬‬ ‫لە ئەڵقەكانی تردا‪ ،‬ئەم بابەتە درێژەی دەبێت‪.‬‬ ‫* پسپۆڕ لە بواری پەروەردەو دەروونناسی‬ ‫پۆزش‬ ‫داواى لێبوردن لە دکتۆر سەمەد ئەحمەد دەکەین کە لە‬ ‫ژمارەى پێشوودا بەهۆى هەڵەیەکى تەکنیکیەوە ناونیشانى‬ ‫گۆشەکەى دووبارەوە بوەوە‪...‬دووبارە داواى لێبوردن لە‬ ‫دکتۆر و خوێنەرانى دەکەین‪.‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫ئەوقافو ناوخۆ سیحرو نوشتەیان پێ كۆنترۆڵ ناكرێت‬

‫“دوو كەس دەستگیركراون كە بەناوی نوشتەو جادوەوە دەستدرێژی سێكسیان كردووەتە سەر ژنان”‬ ‫مەزهەر کەریم‬ ‫هەرچەندە وەزارەتی ناوخۆ لە وەاڵمی‬ ‫وەزارەتی ئەوقافدا بڕیاریدا رێوشوێنی‬ ‫پێویست بگرێتەبەر بۆ دەستگیركردنی ئەو‬ ‫كەسانەی جادو و نوشتە دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەتوانراوە دیاردەكە كۆنترۆڵ بكرێت‪ ،‬دوای‬ ‫دەستگیركردنیان ئەوانەی سكااڵیان لەسەر‬ ‫نیە دەستیان بە جادو و نوشتە نووسین‬ ‫كردووەتەوە‪.‬‬ ‫لەماوەی مانگی رابردوودا لە هەولێرو‬ ‫سلێمانی زیاتر لە ‪ 20‬كەس دەستگیركراون‬ ‫زۆرینەیان ئازادكراون تەنیا دوانیان نەبێت‬ ‫كە بە تۆمەتی “دەستدرێژی سێكسی”‬ ‫زیندانیكراون‪.‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف مانگی ‪ 10‬نووسراوێكی‬ ‫ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆ كرد بۆ دەركردنی‬ ‫بڕیارێك تا ڕێگری لەو كەسانە بكرێت كاری‬ ‫نوشتەو جادو و سیحر دەكەن‪.‬‬ ‫دوای بەدوای ئەوە وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫داوای لە بەڕێوەبەرایەتیەكانی پۆلیس كرد‬ ‫لێپێچینەوە لەگەڵ ئەو كەسانە بكەن كاری‬ ‫نوشتەو جادو و سیحر دەكەن‪.‬‬ ‫سامی جەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی دیوانی‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئێمە‬ ‫بڕیارەكەمان دەركردووە‪ ،‬بەاڵم بەرپرس‬ ‫نین‪ ،‬لە جێبەجێنەكردنی بڕیارەكە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نووسراومان ئاڕاستەی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی پۆلیس كردووە‪ ،‬تا كار لەسەر‬ ‫بڕیارەكە بكەنو ئەو كەسانە دەستگیر بكەن‬ ‫كاری نوشتەو جادو و سیحر دەكەن”‪.‬‬ ‫لە نووسراوەكەی وەزیری ئەوقافدا بۆ‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ هاتبوو “دیاردەی سیحرو‬ ‫جادوو‪ ،‬نوشتەو دەركردنی جنۆكە لە لەشی‬ ‫مرۆڤ بە بیانووی جیاجیا بەشێوەیەكی‬ ‫بەرچاو و مەترسیدار لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بەداداچوونمان‬ ‫بەپێی‬ ‫زیادیكردووە‬ ‫كاریگەری زۆر خراپ و زیانی زۆری هەیە‬ ‫بۆ كۆمەڵگا”‪.‬‬ ‫لە بەشێكی دیكەی نووسراوەكەی‬ ‫وەزارەتی ئەوقافدا جەخت لەوەكراوەتەوە‬ ‫لەبەر گرنگی و مەترسیداری بابەتەكە‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی بە‬ ‫پێویستی دەزانێت هاوكاریی و هەماهەنگی‬ ‫لەنێوان هەردوو وەزارەت هەبێت بۆ‬

‫ئەوانەی دەستگیر‬ ‫کراون خەڵكی زۆر‬ ‫ناسراویان تێدایە‬ ‫وەك شێخ لوقمان‪،‬‬ ‫پاشان بە بڕیاری‬ ‫دادگا ئازاد كراون‬

‫دەستپێكردنی هەڵمەتێكی هاوبەش و چڕ‬ ‫بەمەبەستی بنبڕكردنی ئەم دیاردەیە‪.‬‬ ‫نەبەز ئیسماعیل‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف ڕایگەیاند‪ :‬ئەو بڕیارەیان بەو هۆكارە‬ ‫دەركردووە‪ ،‬كە خەڵكێكی زۆر لەالیەن ئەو‬ ‫كەسانەی كاری نوشتەو جادوو سیحر‬ ‫دەكەن “ئیستغالل” كراون‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ژمارەیەك مامۆستای ئاینی سكااڵیان تۆمار‬ ‫كردووە لەسەر نوشتەنووسو جادووگەرو‬ ‫سیحرباز‪ ،‬كە زۆربەی كێشە خێزانیو‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان بەو هۆكارەوە دروست‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫نەبەز ئیسماعیل بۆ “زەمەن” وتیشی‪:‬‬

‫ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە نوشتەنووسو‬ ‫جادووگەرو سیحرباز‬ ‫لە شاری هەولێرو‬ ‫دەوروبەری هەن‬

‫“ئێستا بڕیارەكە وەك خۆی جێبەجێ‬ ‫نەكراوە سەرقاڵی كۆكردنەوەی ئامارێكی‬ ‫وردی ئەو كەسانەین لە شارەكانی هەرێم‬ ‫كاری سیحرو جادوو نوشتە دەكەن‪ ،‬پاشان‬ ‫لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی پۆلیس‬ ‫هەمانگیمان دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەم كارە‬ ‫هەروا ئاسان نیە ماوەیەكی زۆری دەوێت‬ ‫ناتوانرێت بە مانگێگ یان دوو مانگی دیكە‬ ‫ئەو دیاردەیە بنبڕ بكرێت”‪.‬‬ ‫زیاتر لە دوو مانگ بەسەر نووسراوەكەی‬ ‫وەزارەتی ئەوقافو مانگێك زیاتر بەسەر‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆدا تێپەڕیوە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەتوانراوە كۆنتڕۆڵی دیاردەكە بكرێتو‬

‫رێژەیەكی كەم خەڵك دەستگیركراون‪.‬‬ ‫پۆلیسی هەولێر‪ ،‬لەگەڵ بەدەستگەیشتنی‬ ‫بڕیارەكەی وەزارەتی ناوخۆ‪ ،‬دوانزە كەسیان‬ ‫لەناو شار دەستگیر كردووە‪.‬‬ ‫هۆگر عەزیز‪ ،‬وتەبێژی پۆلیسی هەولێر‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەهۆكاری ئەوەی‬ ‫سكااڵیان لەسەر نەبووە پاش ئەوەی‬ ‫وتەمان لێوەرگرتن بە كەفالەت ئازادمان‬ ‫كردن‪ ،‬چونكە كەس سكااڵی لەسەر ئەو‬ ‫كەسانە نەبوو‪ ،‬تا بڵێن قۆڵیان بڕیوین”‪.‬‬ ‫هۆگر عەزیز وتی‪“ :‬ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫نوشتەنووسو جادووگەرو سیحرباز لە شاری‬ ‫هەولێرو دەوروبەری هەن‪ ،‬بەس لەگەڵ‬

‫دەرچوونی بڕیارەكەدا كەس نەهاتووە‬ ‫سكااڵ تۆمار بكات بڵێت ئەو كەسانەی‬ ‫ئەو كارە دەكەن قۆڵیان بڕیوین‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫دەستگیرمان كردوون ناڵێن سیحرمان‬ ‫كردووە دەڵێن بە ئایەتی قورئان دوعامان‬ ‫نووسیوە ئەم كارەش ڕێگری لێكراو نیە”‪.‬‬ ‫پۆلیسی سلێمانیش لە دوای دەرچوونی‬ ‫بڕیارەكە ‪ 10‬كەسی دەستگیر كردووە‪،‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد بەڕێوەبەری راگەیاندنی‬ ‫پۆلیسی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬بە بڕیاری دادگا ‪ 10‬كەسمان‬ ‫دەستگیر كردووە‪ ،‬پاشان ڕەوانەی دادگا‬ ‫كراون‪ ،‬دوانیان لەڕێگەی مۆبایلەوە نوشتەو‬ ‫جادویان بۆ خەڵك كردووە”‪.‬‬ ‫سەركەوت ئەحمەد‪ ،‬دەڵێت‪“ :‬یەك‬ ‫بۆ دوو لەو كەسانەی كاری نوشتەو‬ ‫جادوویان كردووە سكااڵیان لەسەر بووە‪،‬‬ ‫كە دەستدرێژی سێكسیان كردۆتە سەر‬ ‫ئەو كەسانەی كاری نوشتەو جادویان بۆ‬ ‫كردوون‪ ،‬ئەو شەش كەسەی دیكەش لە‬ ‫گەڕەكەكانی شاری سلێمانیو دەرەوەی‬ ‫شار نوشتەو جادویان كردووە‪ ،‬كە خەڵكی‬ ‫زۆر ناسراویان تێدایە وەك شێخ لوقمان‪،‬‬ ‫دەستگیر كراون پاشان بە بڕیاری دادگا‬ ‫ئازاد كراون”‪.‬‬

‫خەرجیەكەیان نزیكەی ‪ 20‬ملیۆن دۆالرە‬

‫لە ‪ 10‬مانگدا ‪ 26‬هەزار كەس عومرەیان كردووە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫هەرێمی‬ ‫عومرەكارانی‬ ‫ژمارەی‬ ‫كوردستان بەرەو هەڵكشان چووە‪ ،‬لە ‪10‬‬ ‫مانگی رابردوودا ‪ 26‬هەزار كەس گەشتی‬ ‫عومرەیان كردووەو نزیكەی ‪ 20‬ملیۆن‬ ‫دۆالر خەرجییان بووە‪ ،‬ئەوە لەكاتێكدایە‬ ‫لە سااڵنی قەیرانی داراییدا رێژەكە‬ ‫كەمیكردبوو‪.‬‬ ‫“لە ساڵی ‪2019‬دا تەنیا یەك كاروان‬ ‫عومرەكارم بردووە بۆ سعودیە‪ ،‬كە‬ ‫ژمارەیان ‪ 17‬كەس بوون‪ ،‬بەاڵم ساڵی‬ ‫‪ 2018‬دوو كاروانم بردووە كە زیاتر لە ‪40‬‬ ‫عومرەكار بوون”‪ ،‬ستار كەریم خاوەنی‬ ‫كۆمپانیای كۆیان بۆ حەجو عومرە وای‬ ‫وت‪ ،‬كە سەختی بژێوی هاواڵتیانو خراپی‬ ‫توانای داراییانی بە هۆكاری سەرەكی زانی‪،‬‬ ‫هەرچەندە قەیرانی دارایش كۆتایی هاتووە‪.‬‬ ‫ستار كەریم‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ئەوانەیشی زیاتر‬ ‫گەشتی عومرە ئەنجام دەدەن ئەوانەن‪ ،‬كە‬ ‫تەمەنیان هەڵكشاوەو خاوەنی ئابوورییەكی‬ ‫باشی سەربەخۆ نین”‪.‬‬ ‫خاوەنی كۆمپانیاكانی حەجو عومرە‬ ‫هەر هاواڵتیەك بە ‪ 750‬دۆالر دەبەن بۆ‬ ‫عومرە‪ ،‬لەو پارەیە ‪ 50‬دۆالری بۆ حكومەتی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬كرێی عومرە لە كۆمپانیایەكەوە‬ ‫بۆ كۆمپانیایەكی تر جیاوازە بەپێی ئەو‬ ‫خزمەتگوزاریو ئوتێلو فڕۆكەیەی كە‬ ‫كۆمپانیاكە دابینی دەكات بۆ عومرەكاران‪.‬‬ ‫پێشبینی گرانبوونی نرخی عومرە‬ ‫دەكرێت لە ساڵی نوێدا‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫حكومەت سعودیە بیمەی تەندروستی بۆ‬ ‫عومرەكاران دەكاتو لە بەرامبەردا هەر‬ ‫عومرەكارێك ‪ 50‬دۆالری لێوەردەگیرێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی ئەوقافو‬ ‫كاروباری ئاینی لە سێ مانگی كۆتایی‬ ‫ساڵی ‪2018‬و حەوت مانگی سەرەتای‬

‫‪ 2019‬دا ‪ 26‬هەزار كەس گەشتی عومرەیان‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬هەر كەسێك تێچووی‬ ‫گەشتەكەی ‪ 650‬بۆ ‪ 850‬دۆالر بووە‪.‬‬ ‫نەبەز ئیسماعیل‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫ئەوقافو كاروباری ئاینی هەرێم‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬سااڵنە پێش مانگێك لە‬ ‫دەستپێكردنی فەریزەی حەج‪ ،‬عومرەكردن‬ ‫رادەگیرێت تا مانگێك دوای فەریزەی‬ ‫حەج‪ ،‬واتە لە ساڵێكدا هاواڵتیان دەتوانن‬ ‫لە ‪ 10‬مانگدا گەشتی عومرە ئەنجامبدەن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬سااڵنی رابردوو نزیكەی ‪20‬‬ ‫هەزار كەس گەشتی عومرەیان دەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ساڵی ‪ 2019‬تا دەستپێكردنی‬ ‫فەریزەی حەج ‪ 26‬هەزار كەس گەشتی‬ ‫عومرەی ئەنجامدابوو‪ ،‬ئەمەش دەریدەخات‬ ‫ژمارەی عومرەكاران شەش هەزار زیاتر‬

‫تائێستا رێنمایی‬ ‫نوێمان پێنەگەیشتووە‬ ‫لە كۆبونەوەدا دەبین‬ ‫لەگەڵ دەستەی حەجو‬ ‫عومرەی عێراق‪،‬‬ ‫هەر بڕیارێك هەبێت‬ ‫ناهێڵین هاواڵتیان‬ ‫زەرەر بكەن‬

‫بووە لە سااڵنی رابردوو”‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا ‪ 72‬كۆمپانیای‬ ‫الوەكیو ‪ 14‬كۆمپانیای سەرەكی گەشتی‬ ‫عومرە رێكدەخەن‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف هۆكاری زیادبوونی گەشتی‬ ‫عومرەی بۆ هەرزانبوونی نرخی گەشتی‬ ‫عومرەو دروستكردنی كێبڕكێ لەنێوان‬ ‫كۆمپانیاكاندا گەڕاندەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرانبوونی نرخی‬ ‫عومرە ئەو بەرپرسەی وەزارەتی‬ ‫ئەوقافو كاروباری‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫ئاینی‪،‬‬ ‫“ تا ئێستا‬

‫رێنمایی نوێمان پێنەگەیشتووە لە‬ ‫كۆبونەوەدا دەبین لەگەڵ دەستەی حەجو‬ ‫عومرەی عێراق‪ ،‬هەر بڕیارێك هەبێت‬ ‫ناهێڵین هاواڵتیان زەرەر بكەن”‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی‬ ‫ئەوقافو كاروباری ئاینی بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر هەر عومرەكارێك ‪750‬‬ ‫دۆالری خەرجكردبێت ئەوا‬ ‫لەماوەی ‪ 10‬مانگدا‬ ‫ئەو ‪ 26‬هەزار‬

‫عومرەكارەی هەرێم ‪ 19‬ملیۆنو ‪ 500‬هەزار‬ ‫دۆالریان بۆ گەشتی عومرە خەرجكردووە‪.‬‬ ‫بەپێی نەریتی ئاینی ئیسالم‪ ،‬سااڵنە‬ ‫جگە لە ئەنجامدانی فەریزەی حەج‬ ‫بۆ مەككەی پیرۆز‪ ،‬سوننەتی‬ ‫عومرەش ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫بەرزبوونەوەی‬ ‫ر ێژ ە ی‬

‫گەشتەكانی عومرەش لەكاتێكدایە لیژنەی‬ ‫بااڵی فەتوای هەرێم لە ساڵی ‪2016‬و لە‬ ‫سەروەختی قەیرانی داراییدا ڕایگەیاند‪،‬‬ ‫پێویستیو‬ ‫لەكاتی‬ ‫سەدەقەكردن‬ ‫برسێتی سەختدا خێرترە لە عومرەی‬ ‫سوننەت‪ ،‬چونكە خێری عومرەكە تەنها‬ ‫بۆ خاوەنەكەیەتی‪ ،‬بەاڵم سەدەقەكردن‬ ‫بەسەر پێویستی و برسییەكانەوە‬ ‫سوودەكەی لە خاوەنەكەی تێدەپەڕێت‪،‬‬ ‫ئەوەی خێرەكەشی لە خاوەنەكەی تێپەڕ‬ ‫ببێت خێرترە لەوەی خێرەكەی تەنها بۆ‬ ‫خاوەنەكەی بێت‪ ،‬لەسەردەمی قەیرانی‬ ‫داراییدا رێژەی گەشتی عومرە كەمتر بوو‬ ‫لە ‪ 10‬هەزار كەس لە ساڵێكدا‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ 14‬بانك چوونەتە سیستمی ئەلكترۆنییەوە‬ ‫بانكەكان ‪ 750‬ملیار دیناریان الی هاواڵتیانو كۆمپانیاكانە‬

‫هەرێمی كوردستان خاوەنی ‪ 90‬بانكی حكومییە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫حكومەتی هەرێم دەستیكردووە بە‬ ‫دانەوەی قەرزی بانكەكانو بەڵێندەران‪،‬‬ ‫ماوەی سێ مانگیش مۆڵەتی بەو كەسو‬ ‫كۆمپانیایانە داوە كە قەرزیان لە بانكەكان‬ ‫كردووە بۆ گەڕانەوەی‪ ،‬تائێستا ‪ ١4‬بانكی‬ ‫خستۆتە سیستمی ئەلكترۆنیەوە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان خاوەنی ‪ 9٠‬بانكی‬ ‫حكومییە بەجۆرێك لە هەولێر ‪ ٣5‬بانكو‬ ‫لە سلێمانی ‪ ٣٣‬بانكو لە دهۆك ‪٢٢‬‬ ‫بانك‪ ،‬شەش هەزار فەرمانبەر لەم بانكانە‬ ‫كار دەكەن‪ ،‬هەر بەپێی ئەو ئامارە ‪٢٨‬‬ ‫بانكی پسپۆڕی هەن تایبەتن بە كەرتی‬ ‫كشتوكاڵو پیشەسازیو خانووبەرە لەگەڵ‬ ‫‪ ١5‬نووسینگەی بانكی‪.‬‬

‫بانكەكان بەهۆی نەبوونی پارەی‬ ‫نەختینەوە لەالیەك كێشەی دانەوەی‬ ‫قەرزی بەڵێندەرانو بانكە ئەهلییەكان‬ ‫هەیەو لەالیەكی ترەوە كێشەی قەرزە‬ ‫بازرگانییەكان هەیە كە بڕی ‪٧5٠‬‬ ‫ملیار دینارەو هاواڵتیانو كۆمپانیاكان‬ ‫ئامادەنین بیگەڕێننەوە‪ ،‬حكومەتو لیژنەی‬ ‫داراییو ئابووری پەرلەمان لە هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنیدان‪.‬‬ ‫كازم نامیق‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫بانكەكانی هەرێم بەوەكالەت‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬داواكاری ئێمە ئەوەیە بانكەكان‬ ‫هەموویان بە ئەلكترۆنی بكرێن‪ ،‬كە تائێستا‬ ‫‪ ١4‬بانك داخڵكراوە‪ ،‬ئەوەش كاتی دەوێت‬ ‫هەروا بەئاسانی ناكرێت‪ ،‬پارەی بەڵێندەران‬ ‫كە دوو قۆناغ خەرجكراوە قۆناغی تری‬ ‫خەرجبكرێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بانكەكان ‪ ٧5٠‬ملیار‬

‫دیناریان الی كۆمپانیاو هاواڵتیانە تائێستا‬ ‫نەیانگەڕاندووەتەوە سێ مانگ كاتیان وەك‬ ‫دوا مۆڵەت پێدراوە بۆ گەڕانەوەی‪ ،‬ئەگەر لەو‬ ‫ماوەیەدا نەگەڕێنرایەوە ئیجرائات دەكرێت‪،‬‬ ‫هەروەها پێدانەوەی قەرزی بەڵێندەران‬ ‫بەردەوامەو لە ئایندەیەكی نزیكدا هەموو‬ ‫بەڵێندەران پارەكانیان پێدەدرێتەوە”‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫بانكەكانی هەرێم لە ‪ %٦5‬بۆ ‪%٧٠‬ی پارەی‬ ‫بەڵێندەران دراوەتەوەو حكومەت مانگانە‬ ‫‪١٠‬ملیۆن دۆالر وەك قەرزی بانكە ئەهلیەكان‬ ‫دەداتەوە‪.‬‬ ‫هێڤیدار ئەحمەد‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫لیژنەی داراییو ئابووری لە پەرلەمانی‬ ‫وت‪:‬‬ ‫“زەمەن”ی‬ ‫بە‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫“سەقامگیری دارایی لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫نیەو متمانە بە بانك نەماوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عێراق كێشە بۆ بانكەكانی هەرێم دروست‬

‫دەكات بەوەی مامەڵەیان لەگەڵدا ناكات‪،‬‬ ‫هەروەها كلتوری بانكیی لەناو ئێمەدا‬ ‫باڵونەبووەتەوە لەبەرئەوەی بە دەستیی‬ ‫مووچە دابەشدەكرێتو كالسیكییە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بە ئەلكترۆنیکردنی بانك‬ ‫بەشێكی زۆری كێشەكان چارەسەر‬ ‫دەكاتو متمانە بۆ بانكەكان دەگەڕێنێتەوە‪،‬‬ ‫دەتوانیت لە هەر كوێ بیت پارە رابكێشیت‪،‬‬ ‫بناغەیەكی باشی بانكی لە هەرێم هەیە لە‬ ‫‪ ٢5‬بانكەوە زیادی كردووە بۆ ‪ 9٠‬بانك‪،‬‬ ‫بەشێكی بە ئەلكترۆنی كراوە ئەو سیستمە‬ ‫زیاتر لە ملیارێك دۆالری پێویستە”‪.‬‬ ‫جێگری سەرۆكی لیژنەی داراییو‬ ‫ئابووری ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬وەكو لیژنە‬ ‫دوای پرۆژەیاسای چاكسازی‪ ،‬نووسراو بۆ‬ ‫حكومەت دەكەن بانكەكان دەستكراوە بكات‬ ‫لە ئیجرائاتی یاسایی بەرامبەر ئەوانەی‬ ‫پارەی بانكەكانیان الیەو نایگەڕێننەوە‪،‬‬ ‫هەروەها پاڵپشتی بە ئەلكترۆنیکردنی‬ ‫بانكەكان دەكەن ئەوەی لە توانادا بێت‬ ‫سیستمی بانكی بەهێزبكرێت‪.‬‬ ‫رەوشی بانكەكانی هەرێمو كێشەو‬ ‫گرفتەكانی سیستمی كاركردنیان لە‬ ‫كۆبونەوەیەكی لیژنەی كاروباری داراییو‬ ‫ئابووری لە پەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫ئامادەبوونی بەڕێوەبەری گشتی بانكەكانی‬ ‫هەرێم تاوتوێكرا‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەبدولڕەحمان‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی دارایی بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“سیستمی بە ئەلكترۆنیكردنی بانكەكان‬ ‫بەردەوامەو تائێستا زیاتر لە ‪ 55‬بانك لە‬ ‫رێگەی سیستمی “فایبەر ئۆپتیك”ەوە‬ ‫بەیەكەوە بەستراون‪ ،‬نزیكەی ‪ ٣5٠‬كیلۆمەتر‬ ‫كێبڵ راكێشراوە بەشێكە لە سیستمی بە‬ ‫ئەلكترۆنیكردنی بانكەكان‪ ،‬یەكێك لە كارە‬ ‫لەپێشینەكانی وەزارەتی دارایی كاركردنە‬ ‫لەسەر كاراكردنی سیستمی بانكیی”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پێدانی دەسەاڵت بە‬ ‫بانكەكان بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەكانیان الی‬ ‫هاواڵتیانو كۆمپانیاكان‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫دارایی وتی‪“ :‬ئەو پرسە لە دیراسەكردنی‬ ‫ورددایە بۆئەوەی بەباشترین شێوە مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ بكەین”‪.‬‬

‫دابەشکردنى نەوت لە ناوچە شاخاوییەکان چەقیوە‬

‫حکومەتی هەرێمی کوردستان کەمتەرخەمە لە دابینکردنی نەوتی سپی بۆ هاواڵتیان‬ ‫ئیحسان حەسیب‬ ‫نزیکەى سێ مانگە هەرێمى کوردستان‬ ‫کەوتووەتە ناو وەرزى پایزو سەرماوەو‬ ‫خەریکە مانگى یەکەمى زستانیش‬ ‫بەڕێدەکات‪ ،‬بەاڵم هێشتا دابەشکردنى‬ ‫نەوت لە ناوچە شاخاوییەکان تەواو نەبووەو‬ ‫هاواڵتیان ناچارن نەوت بکڕن‪.‬‬ ‫هەرچەندە کابینەى نۆیەمی حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬لە سەرەتاى‬ ‫دەستبەکاربوونییەوە بڕیاریدا‪ ،‬پێش هاتنی‬ ‫وەرزی سەرماو سۆڵە‪ ،‬هەر خێزانێک بڕی‬ ‫بەرمیلێک نەوتی سپی بەسەردا دابەش‬ ‫بکات‪ ،‬بەاڵم نزیکەى ‪ ٣‬مانگ بەسەر وەرزی‬ ‫سەرما لەهەرێمی کوردستاندا تیپەڕیوە‪،‬‬ ‫تا ئێستا زۆرینەى هاواڵتیان ئەو نەوتەیان‬ ‫وەرنەگرتووەو چاوەڕوانی ئەوەن حکومەت‬ ‫بەڵێنەکەی جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫لە مانگی یانزەی ساڵی ‪2019‬وە لە ناوچە‬ ‫شاخاوییەکانی سنوورى پارێزگاى هەولێر‬ ‫دەستکراوە‪ ،‬بە دابەشکردنی نەوتی سپی‬ ‫بەسەر هاواڵتیانداو هەر خێزانێک بڕی ‪216‬‬ ‫لیتر نەوتی سپی پێدەدرێت‪ ،‬کە دەکاتە‬ ‫بەرمیلێک نەوت‪ ،‬بە نرخی ‪ 46‬هەزار دینار‪،‬‬ ‫پرۆسەى دابەشکردنی نەوت‪ ،‬بەسەر قەزاکانی‬ ‫چۆمان و رەواندزو مێرگەسۆر‪ ،‬تەواوبووەو‬ ‫ئێستا لە قەزاکانی سۆران و شەقاڵوە نەوت‬ ‫دابەشدەکرێت‪.‬‬ ‫ئارى کاکە شین‪ ،‬بەڕێوەبەرى نەوت و‬ ‫کانزاکانی پارێزگاى هەولێر‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئەو بڕە نەوتەى لەبەردەستماندایە‪،‬‬ ‫تەنیا بەشی ناوچە شاخاوییەکان دەکات‪ ،‬هەر‬ ‫کاتێکیش حکومەت بڕە نەوتی پێویستمان بۆ‬ ‫دابین بکات ئەوا دەستبەجێ دەستدەکەین‪ ،‬بە‬ ‫دابەشکردنی نەوت بەسەر ناوشارو سەرجەم‬ ‫ناوچەکانی دیکەى پارێزگاى هەولێر”‪.‬‬ ‫پارێزگاى هەولێر‪ ،‬پێویستی بە ‪100‬‬ ‫ملیۆن لیتر نەوتی سپی هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەى هەر‬ ‫خێزانێک یەک بەرمیل نەوتی پێبدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حکومەتی عێراق‪ ،‬تەنیا ‪ 16‬ملیۆن لیتر نەوتی‬ ‫سپی بۆ هەولێر رەوانە کردووە‪ ،‬کە تەنیا‬

‫نازانرێت لە شارەکان کەی نەوت دابەشدەکرێت‬ ‫بەشی لە ‪%60‬ی ناوچە شاخاوییەکان دەکات‬ ‫و لە ‪%40‬ی پێویستی ناوچە شاخاوییەکان‬ ‫بە نەوتی سپی لەالیەن حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانەوە دابین دەکرێت‪.‬‬ ‫هەر چوار پارێزگاکەى هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫پێویستیان بە زیاتر لە ‪ 250‬ملیۆن لیتر نەوتی‬ ‫سپی هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەى هەر خێزانێک‪ ،‬تەنیا‬ ‫یەک بەرمیل نەوتی سپی پێبدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەنیا ‪ 50‬ملیۆن لیتر نەوتی سپی‪ ،‬لەالیەن‬ ‫حکومەتی عێراقەوە رەوانەى هەرێمی‬ ‫کوردستان کراوە‪ ،‬ئەوەش کەمتر لە ‪%20‬ی‬ ‫ئەو بڕەیە کە پێویستە بەسەر هاواڵتیاندا‬ ‫دابەش بکرێت‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬سلێمانی پێویستی‬ ‫بە ‪ 120‬ملیۆن لیتر هەیە‪ ،‬بەاڵم لەالیەن‬ ‫حکومەتی عێراقەوە‪ ،‬تەنیا ‪ 20‬ملیۆن لیتر‬ ‫سوتەمەنی دابین دەکرێت‪.‬‬ ‫پااڵوگەکانی ناوخۆی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫نەوتی سپی بەرهەم ناهێنن‪ ،‬ئەوەش وایکردووە‬ ‫نەوتی سپی پێویستیان لەبەردەستدا نەبێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەى بەسەر هاواڵتیانی دابەش بکەن‪.‬‬ ‫حەسیب‪،‬‬ ‫محەمەد‬ ‫بەهەمانشێوە‬ ‫بەڕێوەبەرى نەوت و کانزاکانی پارێزگاى‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ئەو بڕە‬ ‫نەوتەى لەالیەن حکومەتی عێراقەوە بۆیان‬ ‫رەوانە دەکرێت بەشی ئەوە ناکات بەسەر‬

‫سەرجەم هاواڵتیانی پارێزگاکەیان دابەش‬ ‫بکەن‪ ،‬بۆیە ئەوان لە قۆناغی یەکەمدا ئەو‬ ‫بڕە نەوتە دابەش دەکەن بەسەر ناوچە‬ ‫شاخاوییەکانی پارێزگاى سلێمانی و تائێستا‬ ‫لە قەزاکانی پێنجوێن و دوکان و رانیە نەوتی‬ ‫سپی دابەشکراوەو بەپێی ئەو بڕە نەوتەى‬ ‫بەدەستیان دەگات‪ ،‬نەوت لە قەزاکانی‬ ‫قەرەداغ و شارباژێڕو حاجیاواو ناوچەکانی‬ ‫دیکەش دابەش دەکەن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەر کاتێک حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان نەوتی سپی پێویستیان بۆ دابین‬ ‫بکات‪ ،‬ئەوا دەستبەجێ دەست دەکەن بە‬ ‫دابەشکردنی بەسەر سەرجەم هاواڵتیانی‬ ‫پارێزگاى سلێمانیدا”‪.‬‬ ‫هەموو ساڵێک‪ ،‬لە وەرزی زستاندا‪ ،‬كەمی‬ ‫و گرانی نرخی نەوتی سپی دەبێتە گرفت‬ ‫بۆ هاواڵتیان‪ ،‬نرخی هەر بەرمیلێك نەوتی‬ ‫سپی لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بۆ‬ ‫سەرووی ‪ 1٣5‬هەزار دینارە‪.‬‬ ‫سااڵنە حکومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫پێویستی بە ‪ 250‬ملیۆن لیتر نەوتی سپی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەى هەر خێزانێک تەنیا بڕی‬ ‫یەک بەرمیل نەوتی پێ بدرێت‪ ،‬ئەگەر هەر‬ ‫خێزانێک‪ ٣ ،‬بەرمیل نەوت لە وەرزی زستاندا‬ ‫بەكاربهێنێت ئەوا بۆهەر وەرزێکی زستان‪،‬‬

‫هەرێمی كوردستان پێویستی بە ‪ 750‬ملیۆن‬ ‫لیتر نەوتە‪ ،‬ئەوەش بۆ خۆگەرمکردنەوە‬ ‫لە وەرزی زستاندا‪ ،‬هاواڵتیان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬زیاتر لە ‪ 500‬ملیۆن دۆالر خەرج‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫شێرکۆ جەودەت‪ ،‬ئەندامی لیژنەى وزەو‬ ‫سامانە سروشتیەکانی پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬ ‫حکومەتى هەرێم بە کەمتەرخەم دەزانێت‬ ‫لە دابینکردنى بودجەى پێویست بۆ نەوتى‬ ‫مااڵن‪“ ،‬بەشێکی دیکە لە کەمتەرخەمییەکانی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوەیە‪ ،‬هەردوو‬ ‫پااڵوگەى بازیان و کەڵەک بەتەواوەتی بۆ‬ ‫هەرێم کارناکەن‪ ،‬وەکو کۆمپانیاى سەربەخۆ‬ ‫کاردەکەن و ئیش بۆ حکومەتی عێراق‬ ‫دەکەن‪ ،‬لەکاتێکدا نەوتی هەرێمی کوردستان‬ ‫بەکاردەهێنن”‪.‬‬ ‫شێرکۆ جەودەت‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ئەگەر ئەو‬ ‫دوو پااڵوگەیە بەتەواوی توانایانەوە کار‬ ‫بکەن‪ ،‬دەتوانن نەوتی سپی پێویست بۆ‬ ‫تەواوی هەرێمی کوردستان دابین بکەن”‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستەڕوو‪ ،‬ئەوان وەکو‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬دەمێکە‪ ،‬بە نووسراوی رەسمی‬ ‫داوایان لە حکومەتی هەرێم کردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫گرفتە چارەسەر بکات‪ ،‬بەاڵم حکومەت‬ ‫کەمتەرخەمە لە چارەسەرکردنی‪.‬‬

‫د‪.‬کاروان حەمەساڵح*‬

‫هەرێمی کوردستان و عێراق‬ ‫لە گێژاوی “گەندەڵیی سیستماتیکدا”‬ ‫وەک بەرپرسیارێتی ئەکادیمی و پاشان نیشتیمانی‪ ،‬چەندین ساڵ و لە‬ ‫چەندین شوێن و جێگا ئاماژەمان بەوە کردووە کە ئەم گەندەڵیەی لە عێراق و‬ ‫هەرێمی کوردستاندا هەیە ئەگەر بە ئاراستەی چارەسەرکردن دەستی بۆ نەبرێت‪،‬‬ ‫ئەوا بە دڵنیایەوە لە دوورمەودادا زیانی گەورەتر دەدات و پێگەو ناو و ناوبانگی‬ ‫واڵت لەکەدار دەکات‪ ،‬توانای مرۆیی بە هەدەر دەبات و دادپەروەری تا ئاستێکی‬ ‫خراپ دەهێنێتە خوارەوەو پاشان متمانەی نێوان حکومەت و میللەت ناهێڵێت و‬ ‫خۆشەویستی بۆ نیشتیمانیش کەم دەکات و دادپەروەری کۆمەاڵیەتی و ئاسایشی‬ ‫کۆمەاڵیەتی دەخاتە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بە داخەوە‪ ،‬سەڕەرای ڕاپۆرتی زانستی ورد لەالیەن چەندین دەزگای‬ ‫نێودەوڵەتی و پاشان قسەی خێرو ڕاوێژی نووسراوو وتراو‪ ،‬وا دەبینین گەندەڵی‬ ‫بەردەوام زیادیکردووە‪ ،‬کەمی نەکردووە‪ .‬بەپێی دوایین ئاماری جیهانیی‪ ،‬عێراق‬ ‫پلەی ‪ ١٦٨‬هەمینی گرتووە لە کۆی ‪ ١٧٨‬واڵت‪ ،‬واتا تەنیا ‪ ١٠‬واڵتی لەپێشە تا‬ ‫ببێتە گەندەڵترین واڵتی جیهان‪ ،‬ئەمە لەکاتێکدا لە ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬لە پلەی ‪١١٣‬‬ ‫هەمینی واڵتەکاندا بووە!‬ ‫کارو ڕێژەی گەندەڵی لە عێراق و لە هەرێمی کوردستان بەردەوام لە‬ ‫هەڵکشاندایەو تەنانەت لە گۆڕانکاریشدایە لە شێوەو فۆرمی نوێدا‪ .‬سەرەتا‬ ‫لە شێوازە سادەکانی گەندەڵییەوە دەستیپێکردووەو ئەمڕۆش وەک دەبینین‬ ‫گەیشتۆتە کۆتا قۆناغ کە لە زانستی ئابووریدا پێی دەوترێت‪ ،‬گەندەڵی بە‬ ‫سیستمکراو (‪ ،)Systematic Corruption‬کە ترسناکترین و پر‬ ‫زیانترین جۆرە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی جۆری تری گەندەڵیش باوە لەم واڵتە‪ ،‬بەاڵم ئەم جۆری‬ ‫سیستماتیکە خۆرەیەکە کە الشەی واڵت دەڕزێنێت و بە جۆرێک الوازی دەکات‬ ‫کە بەرگەی بچوکترین قەیران ناگرێت و تا زیاتر بەردەوامیش بێت‪ ،‬زیاتر ئیرادەو‬ ‫ویستی چاکسازی و گۆڕانکاری و پێشکەوتن الواز دەکات‪.‬‬ ‫جا هەر بۆ ئەوەی بزانین ڕووداوە گەندەڵیە جۆراوجۆرەکان چۆن دەگوزەرێن‬ ‫لەم واڵتەدا‪ ...‬تا سەرمان سوڕنەمێنت گەر بینمان ژیان و قوتی هاواڵتیان و‬ ‫ئاسایشی سنورەکان و تەندروستی هاونیشتیمان کرانە قوربانیی‪...‬‬ ‫ئەوا لەم شوێنە سنوردارەدا هەندێک لە دیارترین نیشانەو سیفاتەکانی‬ ‫گەندەڵی سیستماتیک دەخەینە ڕوو‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬گەندەڵی سیستماتیک تێکەڵەیەکە لە‪ :‬چاالکی جۆراوجۆری گەندەڵی‬ ‫هاوتەریب لەگەڵ ئەو بڕیارو ڕێوشوێن و شێوازانەی کە کارئاسانی دەکەن بۆ‬ ‫ئەو چاالکیانە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گەندەڵی سیستماتیک‪ ،‬لە هەناوی دامودەزگاو حکومەتەوە دزە‬ ‫دەکات‪ ،‬هەمیشە بازنە گەورەکە کە حکومەت و دەزگایە الواز دەکات و بەردەوام‬ ‫لە هەوڵیشدایە بۆ الوازکردنی‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬سێبەری ئەم سیستمە هەمیشە هەڕەشەیە لەسەر ئەوانەی دژی‬ ‫گەندەڵین و ڕێگەش نادات بێنە ناو بازنەی دەزگاکان‪ ،‬زۆرجار کە ڕێگەشیان‬ ‫پێدەدەن‪ ،‬خودی پۆستە حکومیەکە‪ ،‬هاوشێوەی بەرتیلێکە بۆ بێدەنگکردن و بێ‬ ‫ئەرزشکردنی ناڕەزاییەکانیان! هەر ئەمەشە وایکردووە کە لە واڵتانی پێشکەوتوو‬ ‫ئەوانەی بە ڕاستگۆیانە دژی گەندەڵین و لە وێستگەیەکدا کە بزانن ناتوانن‬ ‫کاریگەریان هەبێت ئەوا دەست لەکاردەکێشنەوە یان دێنە دواوە! خۆشبەختانە‬ ‫لە هەرێمیش چەند نمونەیەکی هاوشێوەمان هەیە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬گەندەڵی سیستماتیک هەمیشە لەگەڵ گەندەڵکردنی پرۆسەی‬ ‫سیاسیی‪ ،‬ئابووری ئەو واڵتەش گەندەڵ دەکات‪ ،‬بە جۆرێک کە گەندەڵی دەگاتە‬ ‫پێویستیەکی ژیانی ڕۆژانەش! واتا تەشەنە دەکات بۆ هەموو جموجوڵە دارایی‬ ‫و ئابوورییەکان لەسەر ئاستە نزم و بااڵکانیش و تەنانەت ئاستی تاکیش‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک ئەوانەی دژی دەوەستنەوە لە گەندەڵییەکی بچوکی دائیرەیەک یان‬ ‫ڕیزێک لە هاواڵتی کە بۆ ڕاییکردنی مامەڵەکانیان چاوەڕێن‪ ،‬ئەوانە زۆر نامۆ‬ ‫سەیر دەکرێن!‬ ‫پێنجەم‪ :‬بەدەر لە بازنە ناوخۆییەکە‪ ،‬گەندەڵی سیستماتیک لینکیشی هەیە‬ ‫لەگەڵ بازنەی گەندەڵی سیستماتیک لە دەرەوەی سنورەکان‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬هەندێکجار لوتکەی دەسەاڵت لەو واڵتە هەر کەس بێت‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫کتوپڕو بەئاسانی لە دژی ئەو گەندەڵیە سیستماتیکە بوەستێتەوە‪ .‬چونکە‬ ‫زۆربەیجار گەندەڵی سیستماتیک سێبەرێکی هەیە لەناو دامودەزگا فەرمیەکاندا‪،‬‬ ‫لێدانی ڕاستەوخۆو کتوپڕ زیان بە خودی حکومەت و ڕێکەوتنەکان و تەنانەت‬ ‫دۆخی ئەمنیش دەگەیەنێت!‬ ‫حەوتەم‪ :‬ئەمجۆرە گەندەڵیە زۆرجار ئیرادەی بڕیاردانی ئابووریش پەکدەخات‪،‬‬ ‫هەندێک بڕیار هەیە کە تۆ بە ئاسان لێی دەڕوانیت!‪ ،‬ئەگەرچی راستەو لە‬ ‫حاڵەتی ئاساییشدا ئاسانە‪ ،‬بەاڵم بۆ نادرێت؟ ئەوە پەیوەستە بەو ئیرادەوە کە‬ ‫زۆرجار هێزی کەڵەکەبووی گەندەڵی سیستماتیک بەری پێدەگرێت‪.‬‬ ‫هیوایەک لە کۆتاییدا‪:‬‬ ‫لەپاڵ ئەم دۆخەدا هێشتا دەبێت هەر بێئومێد نەبین‪ ،‬هەر بۆیە هیوا دەخوازین‬ ‫کە حکومەت و خەمخۆران و بڕیار بەدەستان‪ ،‬ئیرادەی خۆیان بەهێز بکەن و‬ ‫چیتر خەمساردی نەنونێن لە ئاست گەندەڵیدا‪ ،‬کە بە داخەوە لە هەرێمەکەمان‬ ‫گەیشتۆتە خراپترین و ترسناکترین جۆری‪ ،‬چونکە گەر لەوە زیاتر کات بە فیڕۆ‬ ‫بدرێت‪ ،‬بە دڵنیایەوە سووڕی “گەندەڵی سیستماتیک” فراوانترو تۆکمەتر دەبێت‪،‬‬ ‫بە جۆرێک کە لە بازگەکانەوە تێپەڕ دەبێت بۆ الشەی حکومەت و لەوێوە بۆ‬ ‫گەندەڵکردنی کۆی کایەکانی سیاسەت و ئابووری واڵت‪ ،‬پاشان دەگاتە لوتکە‬ ‫کە لەوێدا بە جۆرێکە کە‪ :‬ئیتر ئەوکات خودی سیاسەت و حکومەت و دام و‬ ‫دەزگاکان بەشێک لە وزەی مانەوەیان لە “گەندەڵیی سیستماتیک و تۆڕەکەیەوە”‬ ‫وەردەگرن و دەزگا فەرمیەکان دەبنە واجیهەو گەندەڵی سیستماتیک دەبێتە‬ ‫بڕیاردەری سیاسی و ئابووری‪.‬‬ ‫*پسپۆڕی ئابوورى‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫لە ‪ 2020‬کۆنترۆڵى نەوت لە دەست کێدا دەبێت؟‬ ‫ئیحسان حەسیب‬ ‫نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا‪ ،‬بۆ‬ ‫چوارەم هەفتەیە لەسەریەك بەرزبوونەوەی‬ ‫بەرچاو بەخۆە دەبینێت و نرخی بەرمیلێك‬ ‫نەوتی خاوی برێنت‪ ،‬گەیشتۆتە نزیكەی ‪70‬‬ ‫دۆالری ئەمریكی‪.‬‬ ‫چەند هۆکارێک لە پشت بەرزبوونەوەى‬ ‫نرخى نەوتەوەیە‪ ،‬ئەوانیش تێكچوونی دۆخی‬ ‫عێراق و پێكدادانەكانی ئەمریكاو ئێران‬ ‫و بەردەوامبوونی رێككەوتنی رێكخراوی‬ ‫ئۆپیكو بەرزبوونەوەی ئاستی گەشەی‬ ‫ئابووری جیهان و گەشبینی بەرامبەر‬ ‫رێككەوتنی بازرگانیی چین و ئەمریكا‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرەڕای ئەو وێنە ئەرێنییانە‬ ‫سەبارەت بە هەڵكشانی نرخی نەوت لە‬ ‫بازاڕەكاندا‪ ،‬دامەزراوەكانی ئابووری و وزەو‬ ‫لێكۆڵەرەوان‪ ،‬بۆچوونی جیاوازیان هەیە‬ ‫لەبارەی نرخ و كۆنترۆڵكردن و ئاڕاستەكردنی‬ ‫نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا لەساڵی‬ ‫‪2020‬دا‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬گۆڤاری ئیكۆنۆمیست‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬مەترسی ئەوە لەئارادایە‪،‬‬ ‫گرژییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران‪ ،‬لە عێراقدا‬ ‫زیاتر پەرە بسێنێت و بگاتە ئاستی جەنگ و‬ ‫پێكدادان و پەلبكێشێت بۆ سعودیەو واڵتانی‬ ‫دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت لە ناوچەكەداو‬ ‫ببێتە هۆی پەككەوتن و لەكارخستنی‬ ‫بەرهەمهێنانی نەوتى خاو لە كێڵگەكانداو‬ ‫هەناردەكردنی بۆ بازاڕی جیهان‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كارەساتی گەورەی لێدەكەوێتەوەو نرخی‬ ‫نەوت لە بازاڕەكاندا بەشێوەیەكی رادەبەدەر‬ ‫بەرز دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستۆتەڕوو‪ ،‬كوشتنی قاسم‬ ‫سلێمانی و چەند سەركردەیەكی دیكەی‬ ‫حەشدی شەعبی‪ ،‬لەوانەیە ببێتە هۆی‬ ‫ناڕەزایی و خۆپیشاندانی الیەنگرانی حەشدی‬ ‫شەعبی و بەشێك لە شیعەكان لە عێراقداو‬ ‫هەڵبكوتنە سەر ناوەندەكانی بەرهەمهێنان و‬ ‫هەناردەكردنی نەوت بۆ بازاڕەكانی جیهان و‬ ‫پەكیبخەن‪ ،‬لەكاتێكدا عێراق خاوەنی دووەم‬ ‫گەورەترین واڵتی بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە‬ ‫لە رێكخراوی ئۆپیك لە دوای سعودیە‪.‬‬

‫‪٪32‬ی كۆی بەرهەمی‬ ‫نەوت لە جیهاندا لەالیەن‬ ‫ئۆپیكەوە بەرهەم دەهێنرێت‬ ‫پێشبینی دەكرێت لە‪2020‬دا‬ ‫نرخی نەوت لە بازاڕەكانی‬ ‫جیهاندا لەنێوان ‪ 59‬بۆ ‪70‬‬ ‫دۆالر یاری بكات‬ ‫ئەمریكا رێژەی لە ‪٪17.3‬ی‬ ‫كۆی بەرهەمی نەوت لە‬ ‫جیهاندا بەرهەم دەهێنێت‬ ‫لە راگەیەندراوێكیشدا‪ ،‬وەزارەتی نەوتی‬ ‫عێراق باڵویكردەوە‪ ،‬لەدوای كوشتنی قاسم‬ ‫سلێمانی و سەركردەكانی حەشدی شەعبی‪،‬‬ ‫ئەو كارمەندە ئەمریكییانەی لە كۆمپانیاكانی‬ ‫نەوت كاردەکەن عێراقیان جێهێشتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەریان لەسەر بەرهەمهێنانی نەوت‬ ‫دروستنەكردووە‪.‬‬ ‫هاوكات لە راپۆرتێكدا‪ ،‬گۆڤاری‬ ‫بلۆمبێرگ باڵویكردەوە‪ ،‬هەرچەندە لەساڵی‬ ‫حەفتاكان و هەشتاكاندا‪ ،‬زیاتر لە ‪%60‬ی‬ ‫كۆی بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهاندا‪،‬‬ ‫لەژێر كۆنترۆڵی رێكخراوی ئۆپیكدا بوو‪،‬‬ ‫هەر ئەوەش وایكردبوو‪ ،‬نرخی نەوت بەپێی‬ ‫خواست و داواكاری ئەو رێكخراوە بێت لە‬ ‫بازاڕەكانی جیهاندا‪ ،‬بەاڵم ئێستا تەنیا لە‬ ‫‪%32‬ی كۆی بەرهەمی نەوت لە جیهاندا‬ ‫لەالیەن ئۆپیكەوە بەرهەم دەهێنرێت‪.‬‬ ‫ئێستا بەتەنیا ئەمریكا رێژەی لە‬ ‫‪%17.3‬ی كۆی بەرهەمی نەوت لە جیهاندا‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬روسیاش‪ ،‬رێژەی لە‬ ‫‪%11.3‬ی كۆی بەرهەمی نەوتی جیهان‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬ئەوەش وایكردووە‪،‬‬

‫كۆنترۆڵی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا‪،‬‬ ‫بەسەر چەند بەرەیەكی دژ بەیەكدا دابەش بێت‬ ‫و هیچ الیەكیان ناتوانن بەتەنیا نرخی نەوت‬ ‫لە بازاڕەكانی جیهان ئاراستە بكەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫چەند فاكتەرێكی دیكەی دەرەوەی دەسەاڵتی‬ ‫ئەو واڵتانە‪ ،‬كاریگەری راستەوخۆی لەسەر‬ ‫نرخی نەوت هەیە لە بازاڕەكانی جیهاندا‪،‬‬ ‫وەكو هەڵكشان و داكشانی خواست لەسەر‬ ‫نەوت و ئاستی گەشەی ئابووری جیهان و‬ ‫چەند فاكتەرێكی دیكەش‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬بەگوێرەی ئەو‬ ‫راپۆرتانەی كە لەبارەی پێشبینی نرخەكانی‬ ‫نەوت باڵوكراونەتەوە‪ ،‬كۆمەڵێك فاكتەری‬ ‫سەرەكی كاریگەرییان لەسەر نرخەكانی‬ ‫نەوت دەبێت لە ساڵی ‪2020‬دا‪ ،‬كە بریتین لە‬ ‫ئاستی گەشەی ئابووری جیهان‪ ،‬بەردەوامیی‬ ‫رێككەوتنەكەی ئۆپێك و هاوپەیمانەكانی‪،‬‬ ‫سەبارەت بە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی‬ ‫نەوت و گرژییەكانی عێراق و كەنداوو دۆخی‬ ‫سیاسیی ڤەنزوێال‪.‬‬ ‫لە راپۆرتێكیشدا‪ ،‬ناوەندی سیكینگ‬ ‫ئاڵفای ئیسرائیلی بۆ شرۆڤەو راوێژی ئابووری‬

‫پێشبینی دەكات‪ ،‬بەهۆی بەردەوامبوونی‬ ‫رێككەوتنەكەی رێكخراوی ئۆپێك و ‪10‬‬ ‫واڵتە هاوپەیمانەكەی لەبارەی كەمكردنەوەی‬ ‫ئاستی هەناردەكردنی نەوت بۆ بازاڕەكانی‬ ‫جیهان‪ ،‬لە چارەكی یەكەمی ساڵی ‪2020‬دا‪،‬‬ ‫ئاستی خستنەڕووی نەوت لە بازاڕەكاندا‬ ‫كەمتر دەبێت بەبەراورد بەئاستی خواست‪،‬‬ ‫ئەوەش جێگرییەك بە نرخی نەوت دەدات‬ ‫و دەیپارێزێت لە دابەزین‪ ،‬هەروەها بەهۆی‬ ‫سزاكانی ئەمریكاوە ئاستی هەناردەی نەوتی‬ ‫ئێرانیش كەمتر دەبێت‪ ،‬بەبەراورد بەچارەكی‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ ،2019‬ئاڵۆزبوونی دۆخی‬ ‫عێراقیش ئەگەری پێشبینی نەكراو دێنێتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫هەناردەكاری‬ ‫واڵتانی‬ ‫رێكخراوی‬ ‫نەوت‪ ،‬ئۆپێك‪ 10 ،‬واڵتی هاوپەیمانی بە‬ ‫سەركردایەتی رووسیا‪ ،‬لە سەرەتای كانوونی‬ ‫یەكەمی ساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬رێككەوتن لەسەر‬ ‫ئەوەی لە چارەكی یەكەمی ‪2020‬دا ئاستی‬ ‫كەمكردنەوەی بەرهەمی رۆژانەیان لە نەوتی‬ ‫خاو‪ ،‬بە بڕی ‪ 500‬هەزار بەرمیلی دیكە كەم‬ ‫بكەنەوەو بیگەیەننە ‪ 1.7‬ملیۆن بەرمیل لە‬

‫رۆژێكدا‪ ،‬ئەوەش دەكاتە ‪%1.7‬ی كۆی ئەو‬ ‫نەوتەی جیهان لە رۆژێكدا بەرهەم دەهێنرێت‪،‬‬ ‫لەهەمان كۆبوونەوەدا سعودیە بەڵێنی ئەوەی‬ ‫داوە بەشێوەی ئارەزوومەندانە ‪ 400‬هەزار‬ ‫بەرمیلی دیكە لە بەرهەمهێنانی رۆژانەی‬ ‫كەمبكاتەوە‪.‬‬ ‫لە شەش مانگی كۆتایی ساڵی ‪2019‬دا‪،‬‬ ‫دۆخی ئەمنیی ناوچەی كەنداو بەهۆی‬ ‫ناكۆكییەكانی نێوان ئێران و ئەمریكاو‬ ‫هاوپەیمانە عەرەبەكانی‪ ،‬گرژیی و ئاڵۆزی‬ ‫تێكەوت‪ ،‬كە نزیكەی لە ‪%21‬ی نەوتی جیهان‬ ‫لە رێگەی گەرووی هورمزەوە بۆ بازاڕەكانی‬ ‫جیهان دەگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەند هەوڵە دیپلۆماسییەكان بۆ‬ ‫هێوركردنەوەی دۆخەكە دەستیانپێكردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ گەرەنتییەك نییە كەشتییە‬ ‫نەوتهەڵگرەكان بەبێ كێشە بەو گەرووەدا‬ ‫تێپەڕن‪ .‬ئەوەش كاریگەریی گەورە لەسەر‬ ‫بازاڕەكانی نەوت كردووەو بەردەوام‬ ‫ناجێگیرە‪.‬‬ ‫لە پێنج ساڵی رابردوودا‪ ،‬پیشەسازیی‬ ‫نەوتی ئەمریكا یەكێك لە هۆكارە هەرە‬

‫سەرەكییەكانی دابەزینی نرخی نەوت بووە لە‬ ‫بازاڕەكانی جیهاندا‪ ،‬بەرهەمی رۆژانەی نەوتی‬ ‫ئەمریكا لە ساڵی ‪2019‬دا سنوری ‪ 12‬ملیۆن‬ ‫بەرمیلی تێپەڕاندووە‪ ،‬بەاڵم ئاماژەكان بەرەو‬ ‫ئەوە دەچن‪ ،‬كە پیشەسازیی نەوتی ئەمریكا‬ ‫قازانجی كەم بووەتەوە بۆیە پێدەچێت ئاستی‬ ‫بەرهەمی رۆژانەی كەمبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتێكی رۆژنامەی نیویۆرك‬ ‫تایمزی ئەمریكا‪ ،‬پیشەسازیی نەوتی‬ ‫ئەمریكا لە پاشەكشەدایە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫وەبەرهێنەرەكان بە وریاییەكی زیاترەوە‬ ‫مامەڵە دەكەن و خەرجیی زۆری بەرهەمهێنانی‬ ‫نەوتی ئەمریكاو كەمیی داهات و نرخی نەوت‬ ‫و غاز لە بازاڕەكانی جیهاندا وایكردووە ئەو‬ ‫پیشەسازییە لەڕووی ئابوورییەوە قازانجی زۆر‬ ‫كەم ببێتەوە‪ ،‬ئەوەش پاڵ بەو كۆمپانیایانەوە‬ ‫دەنێت‪ ،‬كە كاری بەرهەمهێنانیان لەو بوارەدا‬ ‫كەمبكەنەوە‪ ،‬ئەوەش خزمەتێكی گەورە‬ ‫بە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دەكات لە‬ ‫بازاڕەکاندا‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە‪ ،‬پێشبینی دەكرێت‬ ‫لەساڵی ‪2020‬دا نرخی نەوت لە بازاڕەكانی‬ ‫جیهاندا لەنێوان ‪ 59‬بۆ ‪ 70‬دۆالر یاری بكات‪،‬‬ ‫ئەو جیاوازییەی لە نرخدا بۆ كۆمەڵێك‬ ‫فاكتەر دەگەڕێتەوە‪ ،‬لەوانە رێككەوتنەكەی‬ ‫ئۆپێك و ئاستی خواستی جیهان لە نەوتی‬ ‫خاو كە بەستراوەتەوە بە رێژەی گەشەی‬ ‫ئابوورییەوە‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬فەرمانگەی وزەی ئەمریكا‬ ‫ناسراو بە (‪ )EIA‬باڵویكردەوە‪ ،‬پێشبینی‬ ‫دەكرێت تێكڕای نرخی نەوتی برێنت‬ ‫لەساڵی ‪ 2020‬نزیكەی ‪ 61‬دۆالر بێت بۆ‬ ‫هەر بەرمیلێك‪ ،‬بەوەش تێكڕای نرخی نەوتی‬ ‫برێنت لە بازاڕەكانی جیهاندا لە ساڵی ‪2020‬دا‬ ‫بە بڕی سێ دۆالر لە خوار تێكڕای نرخی‬ ‫نەوت دەبێت لەساڵی ‪ 2019‬دا‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردووە‪ ،‬گەشبین نییە‬ ‫بەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا‪،‬‬ ‫لە سەرەتای دەیەی نوێدا بەرزبوونەوەی‬ ‫بەرچاو بەخۆیانەوە ببینن‪ ،‬پێیوایە ئەو‬ ‫‪ 500‬هەزار بەرمیلە زیادەیەش كە رێكخراوی‬ ‫ئۆپێك بەڵێنی داوە لە بەرهەمی رۆژانەی‬ ‫كەمبكاتەوە‪ ،‬بەس نییە بۆ ئەوەی‬ ‫خستنەڕووی زیادە لە بازاڕەكانی نەوت لە‬ ‫جیهاندا لە ‪2020‬دا قەرەبوو بكاتەوە‪.‬‬

‫کارتی غاز لە دەستی رووسیا دەردەهێنرێت‬

‫ئەمریکا پشتیوانى ئیسرائیل‪ ،‬قوبرس و یۆنان دەکات بۆ راکێشانى هێڵی گواستنەوەی غازی سروشتی‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەمریکا دەیەوێت لە رێگەی بەهێزكردنی‬ ‫ئیسرائیل و كۆماری قوبرس و یۆنان‪،‬‬ ‫رووبەڕووی دەسەاڵتدارانی ئەنقەرەو مۆسكۆ‬ ‫ببێتەوە لە دەریای ناوەڕاستداو هاوكاری‬ ‫و پشتیوانی لە رێككەوتنی ئەو سێ واڵتە‬ ‫دەكات‪ ،‬بەمەبەستی راكێشانی گەورەترین و‬ ‫درێژترین هێڵی گواستنەوەی غازی سروشتی‬ ‫لە دەریای ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫درێژی هێڵەکە نزیكەی دوو هەزار‬ ‫كیلۆمەتر دەبێت و سااڵنە ‪ 9‬بۆ ‪ 12‬ملیار مەتر‬ ‫سێجا‪ ،‬لە غازی یەدەگی كەنارە ئاوییەكانی‬ ‫ئیسرائیل و قوبرس بۆ واڵتی یۆنان‬ ‫دەگوازێتەوە‪ ،‬لەوێشەوە بۆ ئیتاڵیاو واڵتانی‬ ‫دیكەی ئەوروپا درێژدەبێتەوە‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫ئەمریكا لە داهاتوودا بچێتە ئەو رێككەوتنەو‬ ‫ببێت بەهاوبەشی ئەو سێ واڵتە‪.‬‬ ‫لە چەند رۆژی رابردوودا‪ ،‬كۆنگرێسی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬پڕۆژەیاسایەكی پەسەندكرد‪،‬‬ ‫بەبودجەی یەك ترلیۆن و ‪ 500‬ملیۆن دۆالر‪،‬‬ ‫كە بەو هۆیەوە ئەمریكا دەبێتە ئەكتەرێكی‬ ‫سەرەكیی بازاڕی غازی سروشتی لە دەریای‬ ‫ناوەڕاست و واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو مەبەستەش ئەمریكا دەیەوێت هاوبەش‬ ‫لە بواری ئاسایش و وزە لە ناوچەكەدا‬ ‫بدۆزێتەوەو رێككەوتنی لەگەڵ ئیمزا بكات‪،‬‬ ‫هەر یەك رۆژ دوای پەسەندكردن و تێپەڕاندنی‬ ‫پڕۆژەیاساكه لەالیەن کۆنگرێسەوە‪ ،‬دۆناڵد‬ ‫ترەمپ‪ ،‬سەرۆكی ئەمریكا‪ ،‬ئیمزای لەسەر‬ ‫كردو بەوەش بوو بە یاسا‪.‬‬ ‫بەئامادەبوونی سەرۆك و بەرپرسانی‬ ‫بااڵی ئیسرائیل‪ ،‬قوبرس و یۆنان‪ ،‬لە ئەسینای‬ ‫پایتەختی یۆنان‪ ،‬رێككەوتننامەی هاوبەشی‬ ‫پڕۆژەی هێڵی گواستنەوەی غازی سروشتی‬ ‫دەریای ناوەڕاست بۆ ئەوروپا‪( ،‬ئیست‬ ‫مید) ئیمزاكرا‪ ،‬كە گەورەترین بۆڕی غازیی‬ ‫دەریاییەو غازی سروشتی ئیسرائیل و قوبرس‬ ‫بۆ ئەوروپا دەگوازێتەوە‪ ،‬بڕیارە حكومەتی‬ ‫ئیتاڵیا كە بەشێكی زۆری ئەو غازە دەكڕێت‬ ‫لە داهاتوودا بچێتە ئەو رێككەوتنەوە‪.‬‬ ‫هێڵی گواستنەوەی غازی سروشتی‬

‫ئامانج لە پڕۆژەكه‬ ‫بریتییە لەوەی‬ ‫رێژەی ‪٪10‬ی‬ ‫پێداویستی ئەوروپا‬ ‫لە غازی سروشتی‬ ‫دابین بكات‬

‫بەرپرسانی ئیسرائیل و قوبروس و یۆنان دوای ئیمزاکردنی رێککەوتنەکە‬ ‫دەریای ناوەڕاست بۆ ئەوروپا‪( ،‬ئیست مید)‪،‬‬ ‫درێژییەكەی ‪ 2000‬كیلۆمەترەو لەتوانایدایە‬ ‫سااڵنە ‪ 9‬بۆ ‪ 12‬ملیار مەتر سێجا غازی‬ ‫سروشتی لە كێڵگەی هاوبەشی ئیسرائیل و‬ ‫قوبرسەوە بۆ یۆنان و لەوێشەوە بۆ واڵتانی‬ ‫دیكەی ئەوروپا بگوازێتەوە‪ ،‬تێچووەكەی زیاتر‬ ‫لە شەش ملیار یۆرۆیه‪ ،‬ئامانج لە پڕۆژەكه‬ ‫بریتییە لەوەی رێژەی ‪%10‬ی پێداویستی‬ ‫ئەوروپا لە غازی سروشتی دابین بكات‪،‬‬ ‫بەوەش هەژموونی روسیا لەسەر بازاڕو‬ ‫پێداویستییەكانی ئەوروپا لە غازی سروشتی‬ ‫كەمدەكاتەوەو شكست بە هەوڵەكانی‬ ‫حكومەتی توركیا دەهێنێت بۆ فراوانكردنی‬ ‫هەژموونی خۆی لە دەریای ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە‪ ،‬مانگی رابردوو‬ ‫حكومەتی توركیا‪ ،‬رێككەوتنێكی ئەمنی و‬ ‫ئابووری‪ ،‬لەگەڵ حكومەتی ویفاقى نیشتمانى‬ ‫لیبیا‪ ،‬بە سەرۆكایەتی فایز سەڕاج ئیمزاكرد‪،‬‬ ‫خاڵێكی رێككەوتنەكە‪ ،‬باس لە دروستكردنی‬

‫ناوچەیەكی ئابووری تایبەت لە دەریای‬ ‫ناوەڕاست دەكات‪ ،‬كە سنورەكەی لە كەنارە‬ ‫ئاوییەكانی باشوری توركیاوە لەسەر دەریای‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬تا كەنارە ئاوییەكانی باكوری لیبیا‬ ‫درێژ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬هەردوو حكومەتی یۆنان و‬ ‫قوبرس‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكەن‪ ،‬رێككەوتنەكەی‬ ‫نێوان توركیاو حكومەتەكەی سەڕاج‪ ،‬پێشێڵی‬ ‫یاسا نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە سنورە‬ ‫دەریاییەكان دەكات و حكومەتی ئەنقەرەیان‬ ‫تۆمەتباركرد‪ ،‬بە دزینی سەرچاوەی سروشتی‬ ‫و رێگریكردن لە پەرەپێدانی پڕۆژەكانی وزە‬ ‫لە رۆژهەاڵتی دەریای ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫توركیا چەندین دەیەیە كێشەی سنورو‬ ‫خاكی لەگەڵ قوبرس و یۆناندا هەیە‪،‬‬ ‫شارەزایان پێیانوایه‪ ،‬رێككەوتنەكەی توركیاو‬ ‫لیبیا لە بنەڕەتدا بۆ ئەوەیە كارتی توركیا بۆ‬ ‫دانوستاندنەكانی داهاتوو لەگەڵ قوبرس و‬ ‫یۆناندا بەهێز بكات‪.‬‬

‫هەرچەندە‪ ،‬توركیا رێگەیەكی سەرەكیی‬ ‫گواستنەوەی نەوت و غازی سروشتییە بۆ‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬بەاڵم بۆرییە نوێیەكەی ئیسرائیل‪،‬‬ ‫یۆنان و قوبرس‪ ،‬سەنگی ئەنقەرە وەك‬ ‫گوێزەرەوەی سەرەكی وزە بۆ ئەوروپا‬ ‫كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 10‬ساڵە‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫گەورەی وزە لە سنوری ئاوی قوبرس‪،‬‬ ‫ئیسرائیل و میسر لە دەریای ناوەڕاست‬ ‫وایكردووه‪،‬‬ ‫ئەوەش‬ ‫دۆزراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەدەستهێنانی ئەو وزەیەو ملمالنێی لەسەر‬ ‫سنور لەو ناوچەیە توندو ئاڵۆزبوون‪ ،‬یاسا‬ ‫نوێیەكەی ئەمریكاش گەمارۆی سەربازی‬ ‫لەسەر قوبرس هەڵدەگرێت و جەخت‬ ‫لەسەر پابەندی ئەمریكا دەكاتەوە بەرامبەر‬ ‫هاوپەیمانەكانی لەو ناوچەیەدا‪.‬‬ ‫بەپێی یاساكە‪ ،‬نابێت هیچ واڵتێك رێگری‬ ‫لەوە بكات كۆماری قوبرس لە رۆژهەاڵتی‬ ‫دەریای ناوەڕاستدا بەدوای سەرچاوەكانی‬

‫وزەدا بگەڕێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬مارك روبیۆ‪ ،‬سیناتۆری‬ ‫كۆمارییەكان و یەكێك لە داڕێژەرانی یاساكەی‬ ‫کۆنگرێس‪ ،‬لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ ،‬بە‬ ‫هەڵگرتنی گەمارۆی فرۆشتنی چەك لەسەر‬ ‫قوبرس و فراوانكردنی هاریكاریی سەربازی‬ ‫پێویست بۆ یۆنان‪ ،‬ئەو یاسایە هەوڵێكی‬ ‫هەمەالیەنە دەخاتەڕوو بۆ سەقامگیریی‬ ‫هاوبەشە سەرەكییەكانیان لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫كێڵگەكانی غازی سروشتی لە دەریای‬ ‫ناوەڕاستدا‪ ،‬تەنیا سەرچاوەی داهاتێكی نوێ‬ ‫بۆ واڵتانی ئەو ناوچەیە نین‪ ،‬بەڵكو چەندین‬ ‫رەهەندی ئابووری و سیاسیی هەیەو دەرگای‬ ‫پەیوەندی نوێ لەنێوان ئیسرائیلو واڵتانی‬ ‫عەرەبی ناوچەكە دەكاتەوە‪ ،‬هەروەها بەشێكی‬ ‫ستراتیژییە لە ملمالنێی جیۆپۆلیتیك‪ ،‬كە‬ ‫ئەمریكاو رووسیا بۆ هەژموونی خۆیان لەو‬ ‫ناوچەیە دەیكەن‪ ،‬هەر بۆیە بەشێك لە یاسا‬ ‫نوێیەكە تەرخانكراوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬

‫هەژموونی روسیا لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫لە بڕگەی نۆیەمی مادەی سێیەمی‬ ‫یاساكەدا هاتووه‪ ،‬كە سیاسەتی ئەمریكا‬ ‫بریتییە لە پشتیوانیكردنی ئەو هەواڵنەی‬ ‫بۆ رووبەڕووبوونەوەی دەستێوەردان و‬ ‫هەژموونی روسیا دەدرێن لە رۆژهەاڵتی‬ ‫دەریای ناوەڕاستدا‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش پەرە‬ ‫دەدەن بە هاوكاری سەربازی و ئەمنی لەگەڵ‬ ‫یۆنان‪ ،‬قوبرس و ئیسرائیلدا‪.‬‬ ‫روسیا گەورەترین واڵتی دابینكاری غازی‬ ‫سروشتی ئەوروپایەو سااڵنە زیاتر لە ‪%35‬ی‬ ‫پێداویستی غازی ئەو كیشوەرە لەالیەن‬ ‫روسیاوە دابین دەكرێت‪( ،‬پێشبینی دەكرێت‬ ‫لەگەڵ تەواوبوونی پڕۆژەی (نۆرد ستریم‬ ‫‪ ،)2‬ئەو رێژەیە بۆ سەرووی لە ‪ %40‬بەرز‬ ‫ببێتەوە)‪ ،‬واڵتانی رۆژهەاڵتی ئەوروپاش‪،‬‬ ‫بەهۆی نزیكیی جوگرافییان لەگەڵ روسیا‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪%75‬ی پێداویستی غازی سروشتی‬ ‫لە روسیاوە هاوردە دەكەن‪ ،‬ئەو قەبارە‬ ‫گەورەیەی غازی رووسیا بۆ ئەوروپا‪،‬‬ ‫بە یەكێك لە سەرچاوە سەرەكییەكانی‬ ‫زیادبوونی هەژموونی سیاسیی رووسیا لەسەر‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬دادەنرێت‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪11‬‬

‫چاوە بەرزنجی‪:‬‬ ‫بۆ ئاسوودەیی دەروونی خۆم دەنووسم‬ ‫زەمەن‬ ‫خانمێکی دەستڕەنگین لە بواری نووسینو‬ ‫نیگارکێشان و کاری دەستیدا‪ ،‬خەونی‬ ‫جوانکردنی ژیانی هەیە و دەڵێت هەست‬ ‫دەکەم ئیشی سەر دیوار و ماڵەکانی شارو‬ ‫شوێنە گشتيیەکان بێڕەنگ و ماتن‪ ،‬من‬ ‫دەمەوێت جێدەستم دیاربێت و کەمێک رەنگ‬ ‫بە شار بدەم‪.‬‬ ‫چاوە بەرزنجی‪ ،‬کە خۆی گوتەنی‬ ‫بە شێوەی نائەکادیمی وێنە دەکێشێت‪،‬‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬راستە بە ئەکادیمی‬

‫نەمخوێندووە‪ ،‬بەاڵم خۆشەویستيیەکی‬ ‫تایبەتم بۆ وێنە هەیەو هەر لە منداڵیيەوە‬ ‫حەزم کردووە ئەو شتانەی ئەیانبینم و‬ ‫لە خەیاڵمدان بیانکێشم‪ ،‬ئەمەش وایکرد‬ ‫بەرەبەرە هەوڵبدەم خۆم باشتر بکەم لەو‬ ‫بوارەدا‪.‬‬ ‫چاوە بۆ “زەمەن” باسی لەوەش کرد کە‬ ‫ناتوانێ بەراورد لە نێوان دیوارێکی سادەی‬ ‫قوتابخانەیەک‪ ،‬لەگەڵ دیوارێکی رەنگاوڕەنگ‬ ‫و بە وێنە نەخشێنراو بکات و دەشڵێت‪ :‬بۆ‬ ‫منداڵێکی سەرەتایی چ دڵخۆشيیەکە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بۆ من دڵخۆشیيەکی بێ پایانە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کارە دەستیەکانیشی‬ ‫ئەگەرچی کەمن‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئەوانەی دروستیان دەکات جوانکاریی بۆ ماڵ‬ ‫یان وێنەی بچووکن و لە شتی سروشتیی‬ ‫وەک گەاڵ و گوڵ و درەختی وشک دروستیان‬ ‫دەکات و دەڵێت‪ :‬هەست دەکەم ئەو شتانەی‬ ‫ناو سروشت‪ ،‬بە وشکی و مردوويیش دەتوانن‬ ‫جوانی ببەخشن‪.‬‬ ‫چاوە لەگەڵ گروپی بەهرەوەرانی شاردا‬ ‫کە گروپێکی خۆبەخشن و زۆرینەیان‬ ‫نائەکادیمین‪ ،‬وێنە بۆ قوتابخانەو شوێنە‬ ‫گشتییەکان دەکێشن و پێشانگای هاوبەش‬ ‫دەکەنەوە‪.‬‬ ‫چاوە بەرزنجی لە کارە هونەرییەکانیدا‪،‬‬ ‫زیاتر گرنگی بەو شتانە دەدات کە ژنی کورد‬ ‫فەرامۆشی کردوون‪ ،‬وەک موزیک و هونەر‪،‬‬

‫ئەم هەوڵ دەدات ئەو جوانیانە پیشانی‬ ‫ژنی کورد بدات و دەڵێت‪ :‬پێویستە گرنگی‬ ‫زۆر بە هونەر بدرێ کە من ئەوە نابینم‪،‬‬ ‫بەاڵم هونەر شتێکی رۆحانیيە‪ ،‬یەکەم شتی‬ ‫گرنگیپێدانەکەی لە خودی خۆتەوە دەست‬ ‫پێ دەکات‪ ،‬بە نسبەت کاری دەستییەوە‬ ‫هەست دەکەم لە ئێستادا ژنان گرنگی زیاتری‬ ‫پێ دهدەن و خۆیانی پێوە سەرقاڵ دەکەن‪.‬‬ ‫چاوە سەرباری کاری هونەری‪ ،‬دەستی‬ ‫شیعرنووسینیشی هەیە و خۆی گوتەنی‬ ‫شيعرەکانی باس لە ناخی خۆی و ئەو شتانە‬ ‫دەکەن کە قورسن بۆ دەربڕین و دەڵێت‪ :‬من‬ ‫بۆ ئاسوودەیی دەرونی خۆم و خودی خۆم‬ ‫دەنووسم‪.‬‬

‫بەهۆی رسوشتەکەیانەوە‬ ‫زۆربەی هەورامییەکان دەنگیان خۆشە‬ ‫زەمەن‬ ‫گۆرانیبێژی الو فەرمان هەورامی‪،‬‬ ‫لە دیدارێکی تایبەتدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫باس لە سەرەتای کاری هونەریی خۆی‬ ‫دەکات کە وەک زۆربەی هونەرمەندەکانی‬ ‫تر لە منداڵییەوە دەستی پێکردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەک دەرکەوتن شانسی ئەو لە‬ ‫بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنیدا دەبێت کە‬ ‫بەبۆنەی جەژنەوە بانگێشتکراوە و‬ ‫گۆرانی گوتووە‪.‬‬ ‫ئەم گۆرانیبێژە ئەگەرچی خەڵکی‬ ‫ناوچەی هەوارامانە‪ ،‬بەاڵم زێدی‬ ‫لەدایکبوونی دەکەوێتە (باریکە)ی‬ ‫سەر بە قەزای شارەزوور‪ ،‬چونکە ئەو‬ ‫دوو ساڵ پاش کیمیابارانی ناوچەکەیان‬ ‫لەدایکبووە‪ ،‬سەبارەت بە قۆناغەکانی‬ ‫خوێندنی بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬من‬ ‫قۆناغی سەرەتایی و دواناوەندیم لە‬ ‫هەڵەبجەی شەهید تەواو کردووەو‬ ‫پاشان بەهۆی خولیا هونەرییەکەمەوە‬

‫ئەتەکێتی‬

‫مامەڵەکردنی خێزانی‬ ‫کچان کە هاوسەرگیری دەکەن‪ ،‬ئەرکەکانی سەر شانیان زیادە‬ ‫دەکات و دەبێت هەمیشە بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ کەسوکاری‬ ‫هاوسەرەکەیان بکەن‪.‬‬ ‫ئەگەر بتەوێت ژنێکی سەرکەوتوو بیت‪ ،‬دەبێت جیاوازی نەکەیت‬ ‫لە نێوان کەسوکاری ماڵی باوکت‪ ،‬لەگەڵ کەسوکاری هاوسەرکەت‬ ‫و هەمیشە رێزیان بگریت و رووخۆش بیت لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی سەیدەتی لە زاری (نادین زاهر) شارەزا لە بواری‬ ‫هونەری ئەتەکێتی هەڵسوکەوتکردن لەگەڵ کەسوکاری هاوسەردا‬ ‫باڵویکردەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫_ دەبێت کاتێک کەسوکاری هاوسەرەکەت سەردانی کردیت‪،‬‬ ‫بەخێرهاتنی گەرمیان بکەیت و ساڵویان لێ بکەیت‪.‬‬ ‫_ هەموو خێزانێک یاسای تایبەت بە خۆی هەیە‪ ،‬تۆش دەبێت‬ ‫رێز لە یاسای کەسوکاری هاوسەرەکەت بگریت و خۆت بگونجێنیت‬ ‫لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫_ ئەگەر لەگەڵ ماڵە خەزورانتدا بژیت‪ ،‬دەبێت رێز لە بڕیارەکانی‬ ‫خەسوت بگریت و وەک ئەندامێکی ئەو خێزانە مامەڵە بکەیت و لە‬ ‫دیاریکردنی شمەکی نێو ماڵەکە با خەسوت هەڵیانبژێرێت‪.‬‬ ‫_ دەتوانیت پێش هاوسەرگیری‪ ،‬هەموو داواکارییەکانت لەگەڵ‬ ‫خەسوتدا باس بکەیت‪ ،‬تاوەکو لە داهاتوودا گرفتت بۆ دروست‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫_ دەبێت رێگە بدەیت خەسوت بەشداریی بەخێوکردنی‬ ‫منداڵەکانت بکات‪.‬‬

‫گەورەترین سندی‬ ‫خێزانێکی ئەمریکی‪ ،‬لە نێو باخچەی ماڵەکەیاندا‬ ‫گەورەترین سندی بەرهەم دەهێنرێت‪.‬‬ ‫دۆگالس گرنگی زۆری بە درەختی سندییەکەی داوە لە‬ ‫باخچەی ماڵەکەیدا و دەبینێت یەکێک لە سندییەکانی گەشە دەکات‬ ‫و کە لێی دەکاتەوە دەبینێت کێشی ‪ 3.590‬کیلۆ گرامەو بەمەش‬ ‫ژمارەی پێوانەیی دەشکێنیت و ناوی دەچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫ساڵی پار پەیمانگای ناحوکمیی‬ ‫هونەرەجوانەکانی سلێمانیم تەواوکرد”‪.‬‬ ‫فەرمان بە گرنگی دەزانێت‬ ‫گۆرانیبێژ بتوانێت ئەگەر بۆ هاوکاری‬ ‫خۆیشی بێت‪ ،‬ئامێرێکی موزیکی فێر‬ ‫ببێت‪ ،‬ئەو لەبەر ئەوەی بەشی موزیکی‬ ‫تەواو کردووە‪ ،‬تا رادەیەک لە ئامێری‬ ‫دەف شارەزاییەکی باشی هەیە‪.‬‬ ‫فەرمان هەورامی پێی وایە کارێکی‬ ‫باش دەبێت ئەگەر هونەرمەندێکی‬ ‫هەورامی بتوانێت گۆرانی سۆرانی بە‬ ‫باشی بڵێت‪ ،‬یاخود هەقی تەواو بە‬ ‫گۆرانییەکە بدات‪ ،‬باس لەوەش دەکات‬ ‫خۆی کارێکی سۆرانیی هەیە کە‬ ‫ئاوازەکەی خۆی دایناوە و بە نیازە لە‬ ‫سەرەتای ئەم ساڵدا بە شێوەی ڤیدیۆ‬ ‫کلیپ باڵوی بکاتەوە‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫دەنگخۆشیی بەشێکی زۆر لە خەڵکی‬ ‫ناوچەی هەورامان دەڵێت‪:‬‬ ‫رەنگە بەهۆی سروشتەکەیەوەبێت‬ ‫کە زۆرینەی هەورامییەکان دەنگیان‬ ‫خۆشە ‪.‬‬

‫فەرمان پێچەوانەی هەندێک لەو‬ ‫گۆرانیبێژانەی کە کەسێکی دیاریکراو‬ ‫لە ژیانیاندا هەیە و گۆرانی بۆ دەڵێن‪،‬‬ ‫ئەم دەڵێت‪ :‬لە ئێستادا هیچ کەسێکی‬ ‫تایبەت نییە لە ژیانمدا گۆرانی بۆ‬ ‫بڵێم‪ ،‬مەگەر ئەو ماوەیەی بەهۆی‬ ‫خوێندنەوە لە ماڵ دوورکەوتمەوە‬ ‫بیری دایکم کردبێ و گۆرانیم بۆ ئەو‬ ‫وتبێت‪.‬‬ ‫ئەم گۆرانیبێژە الوە‪ ،‬لە ئێستاوە‬ ‫چاوی لە پاشەڕۆژی هونەرەکەیەتیو‬ ‫بڕوای وایە نابێ کەسێک بکاتە‬ ‫هاوسەری ژیانی کە بڕوای بە هونەر‬ ‫نەبێت و هونەرەکەی ئەمی ال پەسەند‬ ‫نەبێت‪ ،‬سەبارەت بە تازەترین‬ ‫چاالکیشی وتی‪“ :‬کۆتا چاالکیم‬ ‫بەشداریکردن بوو لە فێستیڤاڵی‬ ‫مقامات لە گەرمیان‪ ،‬کە فێستیڤاڵێکی‬ ‫گەورە بوو لەسەر ئاستی عێراق‪ ،‬وەک‬ ‫پڕۆژەی تازەشم سەرقاڵی کلیپ کردنی‬ ‫کارێکی فۆلکلۆری ناوچەی هەورامانمو‬ ‫بەم نزیکانە باڵوی دەکەمەوە”‪.‬‬

‫گۆنا عوسامن‪:‬‬

‫ژیانی هاوسەریی رێگری بۆ دروست نەکردووم‬ ‫زەمەن‬ ‫خانمە بەهرەمەندێکی شاری سلێمانی‪،‬‬ ‫دەرچووی بەشی ژمێریارییە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫رێکەوت فێری کاری هونەری بووەو‬ ‫ماوەی دوو ساڵە سەرقاڵی وێنەکێشانە‪،‬‬ ‫ئەو پێی وایە خوێندن نابێتە پێوەر بۆ‬ ‫کاری جوان و داهێنەرانە‪ ،‬بەڵکو حەز و‬ ‫خولیای کەسەکە پێوەرن‪ ،‬هاوکات وەسفی‬ ‫هاوسەرەکەی دەکات کە هاوکارێکی‬ ‫باشیەتی لە کارەکانیدا‪.‬‬ ‫گۆنا عوسمان ماوەی دوو ساڵە بە‬ ‫پەت و بزمار خەریکی تابلۆکێشانە‪ ،‬کە‬ ‫بە سترینگ ئارت ناسراوە‪ ،‬ئەم خانمە‬ ‫بۆ “زەمەن” باس لەوە دەکات کە خۆی‬ ‫پێشتر دەستی وێنەکێشانی هەبووە بەاڵم‬ ‫ویستوویەتی کارێکی سەرنجڕاکێشو جیاواز‬ ‫بکات بە پەت و بزمار و وتی‪“ :‬رۆژێک لە‬ ‫یوتوب سەیری کاری دەستیم دەکرد‪ ،‬ئەم‬

‫کارەم بەرچاوکەوت و سەرنجی راکێشام‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی بیری لێ بکمەوە دەستم بە‬ ‫جێبەجێکردنی شێوازەکەی کرد”‪.‬‬ ‫گۆنا لەبەرئەوەی لەسەر داواکاری‬ ‫خەڵک کار دەکات‪ ،‬هەموو جۆر و شێوازێک‬ ‫بەکاردێنێت‪ ،‬بەاڵم بەالی خۆیەوە شێوازی‬ ‫زەخرەفەیی زۆر جوان و جیاوازترە لە‬ ‫شێوازەکانی تری کارکردن و دەڵێت‪:‬‬ ‫کاتێک لە شوێنێکی گشتیدا ئیشێکی‬ ‫هونەریی خۆم دەبینمەوە زۆر دڵخۆش‬ ‫دەبم‪ ،‬هیوادارم بتوانم کار بۆ زۆربەی‬ ‫شوێنە گشتییەکانی شار بکەم‪.‬‬ ‫بەالی ئەم خانمە بەهرەمەندەوە‪،‬‬ ‫تەختەو بزمار و پەت ماددەی سەرەکین‬ ‫لە کارەکانیدا‪ ،‬بەاڵم ئەو بۆ جیاوازبوونی‬ ‫کارەکەی لە کاری کەسانی تری هاوپیشەی‬ ‫خۆی‪ ،‬نقێم دەکاتە سەر بزمارەکان‪ ،‬بەمەش‬ ‫لە الیەکەوە تابلۆکەی جیادەکرێتەوە لە‬ ‫کاری هاوپیشەکانی‪ ،‬لەالیەکی ترەوە خۆی‬ ‫گوتەنی تابلۆکانی رەونەقێکی تری دەبێتو‬

‫خورییەکەی زۆرە‬ ‫مەڕێک بەهۆی زۆریی خورییەکەیەوە پێوانەیی‬ ‫دەشکێنێت و ناوی دەچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫مەڕەکە لە الیەن خێزانێکەوە لە باشووی نیوزلەندا بەخێوکراوەو‬ ‫تەمەنی چوار ساڵ دەبوو کاتێک زۆرترین خوری پێوەبوو‪ ،‬بەمەش‬ ‫ژیانی لە مەترسیدا بوو‪ ،‬هەر بۆیە رێژەیەکی زۆر لە خورییەکەی‬ ‫لێکرایەوە‪.‬‬

‫بە شێوازێکی سەرنجڕاکێشتر دەبینرێن‪.‬‬ ‫گۆنا بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬بەگشتی‬ ‫کارەکانم بە بزمارو پەت کردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ویستم کارێکی جیاواز بکەم بە‬ ‫بەکارهێنانی تەل لەبری پەت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫زۆر بە قورسی رەنگی تەلەکەم دەست‬ ‫کەوت‪ ،‬بەاڵم کارێکی تا بڵێیت جیاواز و‬ ‫جوان دەرچوو‪.‬‬ ‫گۆنا لە پشت کارە هونەرییەکانییەوە‬ ‫پەیامی هەیە و داوا دەکات ئەو جیاوازییە‬ ‫رەگەزییە لە کوردستاندا نەمێنێت‪،‬‬ ‫ئەو دەیەوێت لە رێگەی هونەرەکەیەوە‬ ‫خزمەتێک بە نیشتمان و ژنانی واڵتەکەی‬ ‫بکات و بوونی خۆیان وەکو ژن بسەلمێنن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئاستی فرۆشتنی‬ ‫بەرهەمەکانی دەڵێت‪ :‬ئاستی فرۆشی‬ ‫بەرهەمەکانم دەکەوێتە سەر ئەوەی پۆستی‬ ‫زیاتر بکەم لە پەیجەکانمدا‪ ،‬چونکە من لە‬ ‫رێگەی سۆشیال میدیاوە بازاڕ بۆ کارەکانم‬ ‫دروست دەکەم‪.‬‬

‫زۆرترین کات لەسەر شاشە بووە‬ ‫راگەیاندنکارو ئەکتەری دیاری ئەمریکی ریجیس‬ ‫فیڵبین‪ ،‬بەهۆی ئەوەی ماوەیەکی زۆر لەسەر شاشە‬ ‫ماوەتەوە توانی بچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ریجیس فیڵبین لەساڵی ‪ 1931‬لە ئەمریکا لەدایکبووەو ژمارەی‬ ‫پێوانەیی شکاندووە‪ ،‬چونکە توانیویەتی ‪ 16.746.50‬کاتژمێر‬ ‫لەسەر شاشە بمێنێتەوەو بێژەری بکات‪ ،‬بەمەش ناوی چووە‬ ‫کتێبی گینسی مێژووییەوە‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫سەرسامیی بە ڤانکوخ‬

‫خامنێکی کورد دەکات بە نیگارکێش‬ ‫زەمەن‬ ‫مامۆستایانی‬ ‫پەیمانگای‬ ‫ئەو‬ ‫تەواوکردووە‪ ،‬بەاڵم سەرسامیی بە کارەکانی‬ ‫ڤانکوخ هانی دەدات دەست بکات بە‬ ‫کاری وێنەکێشان و وەک دەستپێک چەند‬ ‫تابلۆیەکی ڤانکوخی دروستکردووەتەوە‪.‬‬ ‫نینا مەحموود‪ ،‬لەدایکبووی شاری‬ ‫سلێمانییەو ئێستا مامۆستایە لە باخچەی‬ ‫مندااڵن‪ ،‬وەک خۆی باسی کرد هەر لە‬ ‫منداڵییەوە خولیایەکی زۆری وێنەکێشانی‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم ژیان دەرفەتێکی وای بۆ‬ ‫نەڕەخساندووە لەو تەمەنەوە دەست بە‬ ‫کاری هونەری بکات و بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“من هیچ بڕوانامەیەکم لە بواری هونەردا‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم چوومە خولی وێنەکێشان و‬ ‫هەندێک زانیاریی سەرەتاییم لەسەر سکێچو‬ ‫رەنگەکان وەرگرت”‪.‬‬ ‫ئەم خانمە کە ئێستا وەک هونەرمەندێکی‬ ‫شێوەکار ناسراوە‪ ،‬لە ساڵی ‪ ۲٠۱۲‬یەکەم‬

‫پێشانگای تایبەتی خۆی کردووەتەوەو‬ ‫لە مانگی شوباتی ‪ 2019‬بە دوو تابلۆ‬ ‫بەشداریی لە دیداری نەتەوەیی قاهیرەدا‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بە بڕوای نینا ئاستی رۆشنبیریی تاکی‬ ‫کورد لە بواری گرنگیدان بە تابلۆو هونەری‬ ‫وێنەکێشان‪ ،‬لە ئاستێکی زۆر نزمدایەو‬ ‫دەڵێت‪ :‬تا ئێستا زۆرینە وا بیردەکەنەوە‬ ‫کە کاری نیگارکێشان بۆ خۆشی و کات‬ ‫بەسەربردنە‪ ،‬لەو راستییە تێنەگەیشتوون‬ ‫کە کاری وێنەکێشان هەست و توانایەو‬ ‫وزەیەکی زۆری دەوێت هەتا کارێکی‬ ‫هونەری بەرهەمدێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمە نیگارکێشە بۆ “زەمەن”‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەوڵمداوە بەپێی توانا ئەو‬ ‫گرفتو مەینیەتیانەی کە ئافرەت تووشی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لە ناو تابلۆکانمدا رەنگبداتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها سروشت الی من زۆر گرنگە‬ ‫چونکە لەکاتی کێشانی هەر تابلۆیەکدا‪،‬‬ ‫دنیایەک خەیااڵتی جوان و دابڕان لە کات و‬ ‫شوێن دروست دەبێت لەالم”‪.‬‬

‫چیمەن شاعیر‪:‬‬

‫تەمەنێک لە خۆشنووسیی‬

‫هێشتا تەكنەلۆژیا نەیتوانیوە رایبگرێت‬ ‫(کەرکوک ناو)‬ ‫لە شاری کەرکوک‪ ،‬پیاوێکی تەمەن ‪73‬‬ ‫ساڵە ماوەی ‪ 52‬ساڵە کاری خۆشنووسیی‬ ‫دەکاتو دەڵێت‪ :‬لە سەردەمى ئێمەدا ئەم‬ ‫داهێنانە تازانەى ئێستا نەبوو‪ ،‬خەڵک پشتى‬ ‫بە خۆی و تواناکانى خۆی دەبەست‪.‬‬ ‫عهبدولڕهحمان دهروێش‪ ،‬له کۆتایی‬ ‫پهنجاکاندا له ناوهندى ئیمام قاسم كاری‬ ‫خۆشنووسیی کردووە‪ ،‬کە ئهوکات بۆیاخى‬ ‫(پاودهر)یان پێ وتووەو تاکو ئێستاش هەر‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە چیرۆکی ژیانی خۆی بە‬ ‫کورتی گێڕایەوە و وتی‪“ :‬لە ساڵى ‪1967‬‬

‫و له سهردهمى سەرۆكایەتی عهبدولڕهحمان‬ ‫عارف‪ ،‬بۆ ئهوهى دابمهزرێم پێویستم به‬ ‫بڕوانامهى ناوهندى بوو‪ ،‬بۆیە رۆیشتمە‬ ‫بهغدا بۆ بەشداریکردن له تاقیکردنهوهکان‬ ‫و له کۆى ‪ 421‬قوتابى توانیم پلهى یهکهم‬ ‫بهدهستبهێنم”‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە ماوەى چەندین ساڵ لە دادگاى‬ ‫کەرکوک وەک عەریزەنووس کاری کردووە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەو کاتەیش کە سەرباز بووە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫خەتخۆشییەوە وەک نووسەری فەرماندەیی و‬ ‫بارەگا کاری کردووە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان دەروێش لەسەر گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆکی ژیانی خۆی بەردەوامەو دەڵێت‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 1984‬دوکانێکى خۆشنووسیم دانا‪،‬‬ ‫تائێستاش بەردەوامم لەسەری و کاری‬

‫تێدا دەکەم‪ ،‬سەردەمى ئێمە ئەم داهێنانە‬ ‫تازانەى ئەمڕۆ نەبوو‪ ،‬خەڵک پشتى بەخۆی و‬ ‫تواناى خۆی دەبەست‪ .‬ئێستا خەڵك هەر بە‬ ‫کۆمپیوتەرو مۆبایل دەنووسێت‪ ،‬ئەگەر شتێک‬ ‫بنووسێت بە دەست و خەتى راستەقینەى‬ ‫خۆى‪ ،‬زۆرجار خۆشی لێى تێناگات‪ .‬من‬ ‫ئێستاش بە ستایلی كۆنی خۆم لە كارەكەم‬ ‫بەردەوامم”‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە گێڕایەوە کە جاران بە قهڵهمى‬ ‫رهساس و قامیش و پالستیک دەیاننووسی‬ ‫و وتیشی‪“ :‬دیوانى شیعریم بۆ ههریهک له‬ ‫شاعیران (ئهسیرى و سابیریى و یوسف‬ ‫زهنگهنه) نووسیوەتەوە‪ ،‬لە دوای ساڵى‬ ‫‪2003‬وە لهسهر ئهرکى خۆم زۆربهى تابلۆکانى‬ ‫فهرمانگه حکومییەکانم كردووە بە كوردی‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫بەدەستهێنانی پریمەرلیگ‬

‫فیل فۆدین یاریزانی مانچستەر سیتی بەهۆی ئەوەی‬ ‫پریمەرلیگی بەدەستهێنا‪ ،‬ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫فیل فۆدین وەک الوترین یاریزان‪ ،‬لەگەڵ یانەکەیدا توانی‬ ‫پریمەرلیگ بەدەست بهێنێت و شانازیی ئەوەی پێ درا کە ناوی‬ ‫بچێتە کتێبی گینسەوەو ژمارەی پێوانەیی بشکێنیت‪.‬‬

‫خاوەنی دڵێکی شکاو نیم‬ ‫زەمەن‬ ‫کچە بەهرەمەندێکی شارۆچکەی‬ ‫داقوق بە شیعر گوزارشت لە‬ ‫ئازارەکانی خۆی دەکات و سەبارەت‬ ‫بەو ژینگەیەی تیایدا دەژی دەڵێت‬ ‫ئەستەمە لێرە کچێک دەنگ‬ ‫هەڵبڕێ‪ ،‬چونکە لەبری پشتگیری‬ ‫دژی دەوەستنەوەو قسەی پێ‬ ‫دەڵێن‪.‬‬ ‫چیمەن عادل ناسراو بە‬ ‫چیمەن شاعیر‪ ،‬تەمەنی ‪ 21‬ساڵەو‬ ‫خوێندکاری قۆناغی چوارەمە لە‬ ‫کۆلێژی پەروەردەی بەشی زمانی‬ ‫کوردی زانکۆی کەرکوک‪ ،‬چیمەن‬ ‫لە شارۆچکەی داقوقی سەر بە‬ ‫پارێزگای کەرکوک دەژی و وەک‬ ‫خۆی بۆ “زەمەن” باسی کرد‬ ‫لە تەمەنی ‪ 11‬ساڵییەوە شیعر‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬بەاڵم بە گشتی لەم‬ ‫دوو سێ ساڵەی دواییدا باڵوی‬ ‫کردوونەتەوە‪ ،‬چیمەنی شاعیر‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەوپێیەی لە خانەوادەیەکی‬ ‫ئەدەبدۆستم و باوکم دەستی‬ ‫نووسینی هەبووە و خۆیشم وەک‬ ‫خولیایەک بۆ شیعر و تێکەڵبوونم‬ ‫لەگەڵ خوێندنەوەدا‪ ،‬هەستم کرد کە‬ ‫دەستی نووسینم هەیە‪.‬‬ ‫چیمەنی تەمەن ‪ 21‬ساڵ‪،‬‬ ‫یەکەم منداڵی خانەوادەکەیانەو‬ ‫ئێستا لەگەڵ دایک و باوکی دەژی‪،‬‬ ‫سەبارەت بەو ژینگەیەی تیایدا‬ ‫دەنووسێت دەڵێت‪:‬‬ ‫دەژیم‬ ‫کۆمەڵگەیەکدا‬ ‫لە‬ ‫دەنگهەڵبڕینی ژن بڤەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫یارمەتیدەرم بووەو وایکرد بگەمە‬ ‫ئەم ئاستە‪ ،‬تەنها کەشی خێزانیو‬ ‫خودی باوکم بووە‪ ،‬هەمووی سێ‬ ‫ساڵە گرنگی بە باڵوکردنەوی‬ ‫نووسینەکانم دەدەم‪ ،‬چونکە پێشتر‬ ‫هیچ الپەڕەو سایت و پەیجێک نەبوو‬ ‫تێیدا نووسینەکانم باڵوبکەمەوە‪،‬‬ ‫دواتر پەیجێکم دانا بە ناوی‬

‫لە گەشە ناوەستێت‬

‫بروک براون‪ ،‬کوڕێکی ئەمریکی تەمەن ‪ 23‬ساڵە و‬ ‫بەردەوام گەشە دەکات و تا دێت بااڵی بەرزتر دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم کوڕە سااڵنە ‪ 15‬سانتیم بااڵی بەرز دەبێت و لە ئێستادا‬ ‫بااڵی لە دوو مەتر زیاترە‪ ،‬بەمەش بە بااڵبەرزترین کەس لە‬ ‫جیهاندا دادەنرێت و ناوی چۆتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫‪ ChemanSha3r‬و ئیتر‬ ‫لەوێوە دەستم بە باڵوکردنەوەیان‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ئێستا چیمەنی شاعیر جگە لە‬ ‫بەشداریکردن لە کۆڕە ئەدەبییەکاندا‪،‬‬ ‫سێ تۆماری دەنگیی شیعری هەیەو‬ ‫یەکەم کتێبیشی ئامادەیە بۆ‬ ‫چاپکردن‪.‬‬ ‫ئەم خانمە نکوڵی لەوەش ناکات‬ ‫کە هەموو کەسێک کەسێکی تایبەتی‬ ‫هەیە لە ژیاندا‪ ،‬بەاڵم ئەم رەتی‬ ‫دەکاتەوە شیعرەکانی بۆ ئەو کەسە‬ ‫تایبەتە نووسرابن و سەبارەت بە‬ ‫دڵشکاندنەکانی ژیانیش دەڵێت‪ :‬دڵی‬ ‫من الی خۆمە و بە هیچ کەسێکم‬ ‫نەداوە‪ ،‬بۆیە من خاوەنی دڵێکی شکاو‬ ‫نیم‪ ،‬دڵم لە ناو دەستی خۆمدایە‪.‬‬ ‫هۆکاری هەڵبژاردنی نازناوی‬ ‫(چیمەن شاعیر) الی ئەم خانمە‬ ‫نووسەرە‪ ،‬بۆ بوونی ئەو شوێنە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە کە لێی دەژی‪ ،‬نەک‬

‫بۆ ناوبانگ و دەڵێت‪ :‬کەسێک‬ ‫بیەوێ ناوبانگی هەبێ‪ ،‬ناو هیچ‬ ‫کاریگەرییەکی نابێت لە سەری‪ ،‬من‬ ‫زۆر تووشی رەخنە بوومەتەوە لەسەر‬ ‫نازناوەکەم‪ ،‬ئەگەر کەسێک لە خۆی‬ ‫رادەبینێ نازناوێکم بۆ دابنێت‪.‬‬ ‫چیمەن گلەیی لە دۆخی ئەو‬ ‫شارۆچکەیە دەکات کە لێی دەژی و‬ ‫بە شێوەیەکی خراپ وەسفی دەکاتو‬ ‫دەڵێت‪ :‬بارودۆخی ژیانی داقوق زۆر‬ ‫خراپە‪ ،‬نە ئاسایشی تۆکمەی هەیە‪،‬‬ ‫نە شوێنێک بۆ پشوودان و نە‬ ‫کتێبخانە‪.‬‬ ‫ناوبراو باس لەوەش دەکات کە‬ ‫کابانێکی باشی ماڵەو خواردنی‬ ‫دەستی زۆر خۆشە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫دەیەوێت ببێت بە شاعیرێکی باش و‬ ‫دەڵێت‪ :‬گەر شیعر دنیایەکی هەبوایە‪،‬‬ ‫من لەو دنیایەدا دەژیام و وازم لەم‬ ‫دنیایە دەهێنا‪.‬‬

‫چاو دەرپەڕیو‬

‫کیم گودمان‪ ،‬خانمێکی ئەمریکی رەشپێستەو و‬ ‫چاوەکانی جیاوازتر لە چاوی مرۆڤەکانی دیکە دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەم خانمە بەهۆی ئەوەی چاوی زۆر دەرپەڕیوەو‬ ‫دەمارەکانی کەمێک دەرکەوتوون‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی‬ ‫شکاندوەو ناوی چۆتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪9‬‬

‫جیاوازی كوشتنی بنالدن و بەغدادی و سلێمانی‬ ‫زەمەن‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چەند‬ ‫ساڵێك لەمەوبەر ئوسامە بنالدن سەرۆكی‬ ‫رێكخراوی قاعیدەی كوشت‪ ،‬ساڵی رابردوو‬ ‫ئەبوبەكر بەغدادی خەلیفەی داعش و‬ ‫لەساڵی نوێشدا قاسم سلێمانی فەرماندەی‬ ‫فەیلەقی قودسی كوشت‪ ،‬چ جیاوازییەك‬ ‫لەنێوان ئەم كوشتنانەدا هەیەو ئایا‬ ‫كاردانەوەكانیان جیاواز دەبێت؟‬

‫ئوسامە بنالدن‬

‫لە ‪2‬ی ئایاری ‪ 2011‬ئوسامە بنالدن‪ ،‬لە‬ ‫ئۆپەراسیۆنێكی كۆماندۆزی ئەمریكادا لە‬ ‫حەشارگەكەی لە ئاپوت ئابادی پاكستان‬ ‫كوژرا‪ ،‬دوای ئەوەی چەندین ساڵ بوو‬ ‫ئەمریكا بەدوایدا دەگەڕا‪ ،‬ئەمریكیەكان‬ ‫لە سەردەمی بیل كلینتۆن سەرۆكی‬ ‫پێشووتری ئەمریكادا زۆر هەوڵیاندا‬ ‫شوێنەكەی لە ئەفغانستان بدۆزنەوە كە‬ ‫دەوڵەتێكی لەناو دەوڵەتدا لەژێر حكومی‬ ‫تاڵیباندا دروستكردبوو‪.‬‬ ‫لە نیوەی دووەمی نەوەدەكانی سەدەی‬ ‫رابردوودا بەهۆی ئەوەی لە شوێنەكەی‬ ‫دڵنیا نەبوون ئەمریكیەكان نەیانتوانی‬ ‫هیچ ئۆپراسیۆنێك لە دژی بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەڕانو بەدواكەوتنەكانیان زیادیكرد‪،‬‬ ‫دوای تەقینەوەكانی باڵیۆزخانەكانی‬ ‫ئەمریكا لە نایرۆبی و دارلسەالم لە مانگی‬ ‫هەشتی ‪1998‬دا‪ ،‬بە دواشیدا تەقینەوە‬ ‫خاپوركەرەكەی “یو ئێس ئێس كول” لە‬ ‫كەناراوەكانی عەدەن لە تشرینی یەكەمی‬ ‫‪2000‬دا‪ ،‬پێش ئەوەی بە زیندوویی یاخود‬ ‫مردوویی داوا بكرێت دوای هێرشەكانی ‪11‬‬ ‫سێپتەمبەری ‪ 2001‬لە نیویۆرك و واشنتۆن‪.‬‬ ‫بەاڵم دوای شەڕی تۆرا بۆرا لە كانونی‬ ‫یەكەمی ‪ 2001‬بنالدن ونبوو‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫بەردەوام بوو‪ ،‬ئەوەش وایكرد ئەمریكیەكان‬ ‫نەتوانن شوێنەكەی ئاشكرابكەن‪ ،‬تا ‪10‬‬ ‫ساڵ دواترو لە ‪2011‬دا دڵنیابوونەوە لە‬ ‫شوێنی نیشتەجێبوونیو لە ماڵەكەی خۆی‬ ‫لە ئاپوت ئابادی پاكستان كوشتیان‪.‬‬ ‫ئەمریكییەكان بە فەرمانی باراك ئۆباما‬ ‫لە بۆردومان و ئۆپەراسیۆنێكی كۆماندۆز‬ ‫توانیان بیكوژن‪ ،‬ترسیان لەوە هەبوو‬ ‫قاعیدەو الیەنگرانی بنالدن تۆڵە بكەنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم قاعیدە نەیتوانی تۆڵە بكاتەوە‪.‬‬ ‫كوشتنی بنالدن لە سەروبەندی‬ ‫هەڵوەشانەوەیەكی روونی رێكخراوی‬ ‫قاعیدەدا بوو‪ ،‬رێكخراوەكە بەنهێنی و‬ ‫شاراوەیی مایەوەو لە دوورەوە ئیدارەی‬ ‫كردە توندوتیژییەكانی دەكرد‪.‬‬ ‫كوشتنی بنالدن لە كاتێكدا بوو جەنگ‬ ‫هیچ سودێكی نەبوو بۆ قاعیدە چونكە‬ ‫ئەمریكیەكان زیاتر بە فڕۆكەی درۆن‬

‫سەركردەكانی قاعیدەیان دەكردە ئامانج‬ ‫و هەرچەندە لە دوای بنالدن‪ ،‬ئەیمەن‬ ‫زەواهیری بە كەسی یەكەمی رێكخراوەكە‬ ‫دادەنرێت بەاڵم بەهۆی فشاری توندو‬ ‫چاودێرییەكانی ئەمریكاوە زۆر بە كەمی‬ ‫دەردەكەوێت و لە ‪2019‬دا تەنیا یەك وتاری‬ ‫دەنگی هەبووە‪.‬‬ ‫لەدوای كوشتنی بنالدن لقەكانی‬ ‫قاعیدە‪ ،‬یەك لەدوای یەك بەرەو پوكانەوە‬ ‫چوون‪ ،‬لەسەرەتادا لقی دورگەی عەرەب و‬ ‫بەدوایدا لقی مەغریبی ئیسالمی تا دەگاتە‬ ‫بیالد رافیدەین‪.‬‬

‫ئەبوبەكر بەغدادی‬

‫خەلیفەی‬ ‫بەغدادی‬ ‫ئەبوبەكر‬ ‫داعش لە ‪26‬ی ئۆكتۆبەری ‪ 2019‬لە‬ ‫ئۆپراسیۆنێكی كۆماندۆزی ئەمریكا لە‬ ‫شوێنی خۆحەشاردانی لە گوندی باریشا‬ ‫لە دەوروبەری ئیدلیب لە نزیك سنووری‬ ‫توركیا كوژرا‪.‬‬ ‫لەوێ خۆی حەشاردابوو دوای رووخانی‬ ‫دەوڵەتەكەی كە لە ساڵی ‪ 2014‬دوای‬ ‫گرتنی موسڵ راگەیەندراو رووبەرێكی‬ ‫فراوانی لە خاكی سوریاو عێراق دەگرتەوەو‬ ‫زیاتر بوو لە رووبەری بەریتانیا‪.‬‬ ‫بەغدادی بە هەمانشێوەی بنالدن دەزگا‬

‫هەواڵگرییەكانی جیهان بەدوایەوە بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم پارێزبەندییەكی تۆكمەی بۆ خۆی‬ ‫دروستكردبوو‪ ،‬كە بۆ چەندین ساڵ رێگەی‬ ‫لە دزەپێكردنی هەموو زانیارییەك كرد‬ ‫لەبارەیەوە‪.‬‬ ‫دەوڵەتەكەی داعش لەكاتی كوژرانی‬ ‫بەغدادیدا وەك سەرابێك مابووەوە‪ ،‬چەند‬ ‫مانگێك پێشتر دوایین پێگەی خۆی كە‬ ‫باغۆز بوو لە دەوروبەری دێرەزور لەسەر‬ ‫دەستی شەڕڤانان و بە هاوكاری هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی لەدەستدا‪ ،‬بە هەمانشێوەی‬ ‫بنالدن و قاعیدە‪ ،‬دوای كوژرانی بەغدادی‬ ‫رێكخراوەكەشی بەرەو رووی رووخانێكی‬ ‫حەتمی بووەتەوە‪.‬‬ ‫بە هەزاران ئەندامی لە زیندانی‬ ‫هاوپەیمانەكانی ئەمریكادان لە سوریا و‬ ‫عێراق‪ ،‬لقەكانی داعشیش لە سەرانسەری‬ ‫جیهان یەك لەدوای یەك دەڕووخێن‪ ،‬لە‬ ‫سوریاو عێراقەوە بیگرە بۆ یەمەنو سیناو‬ ‫لیبیاو خوراسان‪ ،‬بەو شێوەیە بەغدادی‬ ‫مردو الیەنگرانیشی نەیانتوانی تۆڵەی‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬

‫قاسم سلێمانی‬

‫بەرەبەیانی رۆژی هەینی ‪3‬ی كانونی‬ ‫دووەمی ‪ ،2020‬فڕۆكەی درۆنی ئەمریكی‬

‫ئەو ئۆتۆمبێلەی قاسم سلێمانی لەگەڵ‬ ‫ژمارەیەك بەرپرسی عێراقی تێدا بوو لە‬ ‫نزیك فڕۆكەخانەی بەغدا كردە ئامانج و‬ ‫كوژران‪.‬‬ ‫كوشتنی سلێمانی خەڵكێكی زۆری‬ ‫توشی شۆك كرد‪ ،‬هەرچەندە هەندێك‬ ‫پێیانوایە كوشتنی دواكەوتووە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا‬ ‫وتی‪.‬‬ ‫كوشتنی قاسم سلێمانی دووەم حاڵەتی‬ ‫كوشتنی هاوشێوەبوو كە ترەمپ بڕیاری‬ ‫لەبارەوە دابێت لەماوەی دوو مانگ و نیودا‬ ‫لە دوای كوشتنی ئەبوبەكر بەغدادی‪.‬‬ ‫لە حاڵەتی بەغدادیدا رەنگە بڕیاری‬ ‫كوشتنی خەلیفەی داعش ئاسان بێت‪،‬‬ ‫سەرەڕای مەترسی كاردانەوەی توندی‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر بەغدادی لە روانگەی‬ ‫ئەمریكاوە تاوانبارێكە دوای كوشتنی بارمتە‬ ‫ئەمریكیەكان و هاوكات تێوەشگالبوو لە‬ ‫چەندین تاوان و كارەساتدا‪.‬‬ ‫لە حاڵەتی قاسم سلێمانیدا‪،‬‬ ‫ئەمریكییەكان دڵنیابوون لەوەی فەرماندەی‬ ‫فەیلەقی قودس بەرپرسیارە لە كوشتنی‬ ‫چەندین كەس لەو هێرشانەی میلشیا‬ ‫شیعەكان ئەنجامیاندەدان‪ ،‬كە قاسم‬

‫سلێمانی سەرپەرشتی دەكردنو پارەی بۆ‬ ‫دابیندەكردنو راهێنانی پێدەكردن‪.‬‬ ‫تاكە هەوڵێك كە بۆ دەستگیركردنی‬ ‫قاسم سلێمانی درابێت لەالیەن‬ ‫ئەمریكیەكانەوە لە مانگی یەكی ساڵی‬ ‫‪2007‬دا بوو لە لوتكەی هاوكارییەكانی‬ ‫قاسم سلێمانیدا بۆ گروپە شیعەكان كاتێك‬ ‫سەربازانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتیان‬ ‫بە ئامانج دەگرت بۆ ئەوەی لە عێراق‬ ‫بكشێنەوە‪.‬‬ ‫لەو هەوڵەدا پێنج ئێرانی لە كاروانی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانی قاسم سلێمانیدا دەستگیر‬ ‫كران‪ ،‬بەاڵم خۆی لەگەڵ پیاوەكانیدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬لەو كاتەوە فەرماندەی فەیلەقی‬ ‫قودس توانیویەتی بە ئاسانی جموجوڵ‬ ‫بكاتو بە بەردەوامی لەنێوان عێراقو‬ ‫سوریاو لوبناندا هاتوچۆ بكات‪.‬‬ ‫بەپێی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز‪،‬‬ ‫كوشتنی قاسم سلێمانی پاساوی یاسایی‬ ‫هەبووەو لەژێر رۆشنایی بڕیاری كۆنگرێسدا‬ ‫بووە لە ساڵی ‪ 2002‬كە رێگەی بە جەنگی‬ ‫عێراق داوە‪.‬‬ ‫سلێمانی‬ ‫بەئامانجگرتنی‬ ‫بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەی بن الدن و بەغدادیەوەیە‪،‬‬ ‫چونكە پۆستێكی بااڵی دەوڵەتی هەیەو‬ ‫ئەوەش پێچەوانەی بڕیارێكی حەفتاكانی‬

‫چیرۆكی لیزا سمیس دنیای توشی شۆك كردووه‬ ‫لوقمان‌غه‌فوور‬ ‫حكومهتی ئێرلهندا‪ ،‬لیزا سمیس‬ ‫ ‪ 39‬ساڵ و كوڕه دوو ساڵهكهی‬‫له رێگهی توركیاوه گهڕاندەوه بۆ‬ ‫واڵتهكهی‪ ،‬ئهویش دوای ئەوەی ڕۆژێک‬ ‫له ئاسایشی فڕۆكهخانهی ئهستهنبوڵ‬ ‫دهستبهسهر مایهوه‪.‬‬ ‫رۆژی ‪4‬ی دیسێمبهر‪ ،‬لیزا سمیس‪،‬‬ ‫دوای چوار ساڵ دووربوون له واڵتهكهی‪،‬‬ ‫لهژێر دۆخێكی ئهمنی تونددا له‬ ‫داونداڵكی ویالیهتی الوسهوه گهیهندرایه‬ ‫دادگای تاوانهكان له دبلن‪ ،‬تا به‬ ‫تۆمهتی تاوانی ههاڵتن له سهربازیی و‬ ‫خیانهتی نیشتمانی له ئۆكتۆبهری ‪201٥‬‬ ‫ دیسێمبەری ‪ ،2019‬دادگایی بكرێت‪.‬‬‫لیزا بۆته چیرۆكی نێو الپهڕهی‬ ‫رۆژنامهكانی ئهمریكا‪ ،‬چونكه دوای‬ ‫پێنج ساڵ له خزمهتی سهربازی له‬ ‫وهزارهتی بهرگری ئێرلهندا‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 201٥‬پهیوهندی دهكات به ریزهكانی‬ ‫رێكخراوی داعشهوه‪.‬‬ ‫رۆژنامهی زه پرۆڤیدینس جۆرناڵ‪،‬‬ ‫نووسیویهتی‪“ :‬لیزا له رێگهی تۆڕه‬ ‫كۆمهاڵیهتییهكانهوه پهیوهندی به‬ ‫سهركردهیهكی داعشهوه دهكات‪ ،‬كه له‬ ‫بنهڕهتدا ههڵگری رهگهزنامهی بهریتانی‬ ‫بووه‪ .‬ههر له سوریا هاوسهرگیری‬ ‫لهگهڵ دهكات‪ ،‬ئێستا خاوهنی منداڵێكی‬ ‫‪ 2‬ساڵه لەو کەسە‪ ،‬لهكاتێكدا مێردهكهی‬ ‫له شهڕێكی سهختدا ساڵی ‪2017‬‬ ‫كوژراوهو ئهمیش خۆی و منداڵهکەی له‬ ‫كهمپی عهین عیسا له باكوری سوریا‬

‫لهژێر دهسهاڵتی هێزهكانی سوریای‬ ‫دیموكرات دهستبهسهر بوون”‪.‬‬ ‫بەپێی زە پرۆڤیدینس جۆرناڵ‪،‬‬ ‫له مانگی ئۆكتۆبهری ئهمساڵ لهدوای‬ ‫هێرشی سهربازی توركیا بۆ سهر‬ ‫رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬ژمارهیهك زیندانی‬ ‫داعش و ژن و منداڵی نێو كهمپی عەین‬ ‫عیسا‪ ،‬ههوڵی ههاڵتنیان داوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بهپێی لێدوانی بهرپرسانی توركیا‬ ‫لهالیهن ئهوانهوه دهستگیركراون‪ ،‬كه‬ ‫ژمارهیان ‪ 287‬چهكداری داعش و‬ ‫ژنەکانیانن‪ ،‬لهنێو ئهو دهستگیركراوانهدا‬ ‫لیزا سمیس یهكێكیان بووه“‪.‬‬ ‫له چاوپێكهوتنێكی سی ئێن ئێن‪-‬دا‬ ‫لهو كاتهی كه له كهمپی عهین عیسا‬ ‫بووه له سوریا‪ ،‬لیزا دهڵێت‪“ :‬بهشداری‬ ‫هیچ شهڕو مهشقێكی سهربازیم‬ ‫نهكردووه لهالی داعش” وتوشیهتی‪:‬‬ ‫“ئێف بی ئای چهند جارێك سهردانیان‬ ‫كردوم و پهنجهمۆرو سامپڵی دی ئێن‬ ‫ئهيم لێوهرگیراوه“‪.‬‬ ‫لهبهرامبهر دانپێدانانهكانیدا ئێف‬ ‫بی ئای كۆمهڵێك وێنهی پیشانی لیزا‬ ‫داوه‪ ،‬كه نیشانه دهگرێتهوهو مهشق‬ ‫لهسهر چهك دهكات بۆیه دهستدهكات‬ ‫به گریان و تێدهگات لهوهی ئهوانهی‬ ‫وێنهیان گرتووهو لهناو داعش بوون‪،‬‬ ‫سهر به ئێف بی ئای بوون‪.‬‬ ‫کاتێک لیزا بەپێی ڕێککەوتنی نێوان‬ ‫تورکیاو ئێرلەندا دەنێردرێتەوە بۆ‬ ‫واڵتەکەی‪ ،‬پهیامنێری ئار تی ئی لهنێو‬ ‫ئهو فڕۆكهیهی گهشتی هێڵی ئاسمانی‬ ‫توركیدا بووه‪ ،‬كه له ئهستهنبوڵهوه‬ ‫لیزاو منداڵهكهی گواستۆتهوه بۆ دبلن‪.‬‬

‫لیزا رهتیكردۆتهوه هیچ لێدوانێك بدات‬ ‫بۆ كهناڵهكه سهبارهت به ههستهكانی‬ ‫لهكاتی گهڕانهوهی بۆ واڵتهكهی‪ .‬بهپێی‬ ‫قسهی پهیامنێرهكهی ئار تی ئی لیزا‬ ‫لهماوهی ئهو چهند سهعاتهدا شوێنهكهی‬ ‫جێنههێشتووهو زۆربهی كاتهكه یاری‬ ‫لهگهڵ منداڵهكهی كردووهو هیچ‬ ‫پهیوهندییهكی قسهكردنیشی نهبووه‬ ‫لهگهڵ ئهو چوار پاسهوان و دیپلۆماتهی‬ ‫پارێزگارییان كردووه‪.‬‬ ‫پهیامنێرهكهی ئار تی ئی وتوشیهتی‪،‬‬ ‫كه لیزا ههر بهرگی حیجابی لهبهردا بووه‬ ‫له گهشتهكهداو دۆخی دهروونی لهوپهڕی‬ ‫ئارامیدا بووهو شڵهژاو دهرنهكهوتووه‪.‬‬ ‫رۆژنامهی زه واشنتن پۆست له‬ ‫ژمارهی ‪6‬ی دیسێمبەردا ئاماژهی‬ ‫بهوهداوه‪ ،‬كه لهكاتی دابهزینی له‬ ‫پێپلیكانهی فڕۆكهكه به پهتانییهكی‬ ‫رهنگاو رهنگ سهرو دهموچاوی‬ ‫شاردراوهتهوهو بهپهله خراوهته ناو‬ ‫ئۆتۆمبێلێكی رهشی جام تاریكهوه‪.‬‬ ‫توركیا له كۆتایی نۆڤێمبهرهوه‬ ‫بڕیاری داوه كه ئهو دهستگیركراوه‬ ‫داعشانهی لهالی دهستبهسهرن و‬ ‫ههڵگری رهگهزنامهی ئهوروپین‪،‬‬ ‫بیانگێڕێتهوه بۆ واڵتهكهی خۆیان بهپێی‬ ‫رێككهوتن لهگهڵ واڵتهكه‪.‬‬ ‫بهپێی زه نیویۆرك تایمز له‬ ‫كۆبوونهوهی لوتكهی ناتۆ‪ ،‬ههریهك‬ ‫له ئهڵمانیاو فهرهنساو بهریتانیا رازی‬ ‫بوون به گهڕانهوەی ئهو داعشانهی‬ ‫رهگهزنامهی واڵتهكهیان ههیه لهبهرامبهر‬ ‫چهند مهرجێك‪ ،‬بهاڵم تائێستا ئاشكرا‬ ‫نهبووه مهرجهكانی نێوان توركیاو ئهو‬

‫واڵتانه چین‪ ،‬چونكه توركیا ههمیشه‬ ‫ههڕهشهی بهو داعشانه كردووه كه‬ ‫ئازادیان دهكاتهوه بهرهو رووی واڵتهكهی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫یهكهم گەڕانەوەی دهسبهسهركراوی‬ ‫داعشیش كه ههڵگری رهگهزنامهی‬ ‫ئهوروپییه له لیزاوه دهستیپێكردووهو‬ ‫بهپێی ئاژانسهكانی ئێرلهندا ‪ 30‬هاواڵتی‬ ‫ئێرلهندی له ‪ 2016-201٥‬پهیوهندییان به‬ ‫ریزهكانی داعشهوه كردووه‪ ،‬بهاڵم بهپێی‬ ‫لێدوانی وهزارهتی بهرگری ئێرلهندا‬ ‫بهشێك لهوانه كوژراون‪.‬‬ ‫شارلی فالنگن‪ ،‬وهزیری دادی ئێرلهندا‬ ‫له لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامهنووسان‬ ‫وتوویهتی‪“ :‬رێوشوێنی پێویست بۆ‬ ‫بهخێوكردن و چاودێریكردنی منداڵهكه‬ ‫له ههمووی گرنگتره“‪ .‬دواتر وتی‪:‬‬ ‫“مهسهلهیهكی زۆر ههستیاره پێویسته‬ ‫خهڵك ئارام بكهینهوه لهدوای ئهوهی كه‬ ‫له تۆڕه كۆمهاڵیهتی و تهلهفزیۆنهكانهوه‬ ‫دیمهنی گواستنهوهی لیزا له فڕۆكهخانهی‬ ‫توركیاوه گواسترایهوه بۆ ئێرلهندا”‪.‬‬ ‫لیزا سمیس ساڵی ‪ 2009‬پهیوهندی بە‬ ‫وهزارهتی بهرگری ئێرلهندییهوه دهكات‬ ‫و وهك سهربازی هێزی پیاده‪ ،‬دوای‬ ‫پێنج ساڵ داوای گواستنهوه دهكات‬ ‫بۆ هێزی ئاسمانی سهربازی تایبهت‬ ‫به پێشوازیكاری فڕۆكهی نهفهرههڵگرو‬ ‫دهبێته پێشوازیكاری فڕۆكهی جێگری‬ ‫سهرۆك وهزیرانی ئێرلهندا‪ .‬هەروەها‬ ‫بهپێی لێكۆڵینهوهی ئێف بی ئای‪،‬‬ ‫لیزا لهساڵی ‪ 2011‬قوڵبۆتهوه له ئاینی‬ ‫ئیسالم لهكاتێكدا سهربازی وهزارهتی‬ ‫بهرگری ئێرلهندی بووه‪.‬‬

‫ئەمریكایە كە رێگە نادات بە تیرۆركردنی‬ ‫كەسانێك كە پۆستی رەسمییان هەیە‪.‬‬

‫سێ تەسفیەو‪ ...‬تۆڵە‬

‫جێگرەوەی بنالدن‪ ،‬ئەیمەن زەواهیری‬ ‫بوو‪ ،‬شوێنگرەوەی بەغدادیش‪ ،‬ئەبو‬ ‫ئیبراهیم هاشمی قوڕەیشی بوو‪،‬‬ ‫سەرجەم لقەكانی قاعیدەو داعش تائێستا‬ ‫نەیانتوانیوە بەڵێنی تۆڵەكردنەوە لە‬ ‫ئەمریكیەكان ببەنەسەر‪.‬‬ ‫بەاڵم پێدەچێت كوشتنی سلێمانی‬ ‫جیاواز بێت‪ ،‬ئاماژەی هەڕەشە لەالیەن‬ ‫ئێرانەوە دەبینرێن‪ ،‬دەوڵەتەكەی سلێمانی‬ ‫كە ئێرانە‪ ،‬واڵتێكی بەهێزی هەرێمیەو وەكو‬ ‫دەوڵەتەكەی داعش نیە‪ ،‬كە ئێستا تەنیا‬ ‫ناوەو لەسەر زەوی بوونی نیە‪.‬‬ ‫بەهەمانشێوەش ئەو دەوڵەتە نیە كە‬ ‫بنالدن لەناو ئەفغانستاندا دروستی كردبوو‪،‬‬ ‫سەرجەم لقەكانی سوپای پاسداران كە قاسم‬ ‫سلێمانی لە جیهاندا بەتایبەت لە لوبنان و‬ ‫سوریاو عێراق و یەمەن دروستیكردن لە‬ ‫دۆخی الوازیدا نین هەموویان هەڕەشەی‬ ‫تۆڵەسەندنەوە دەكەن‪ ،‬ئایا ئیسماعیل‬ ‫قائانی شوێنگرەوەی قاسم سلێمانی‬ ‫دەتوانێت تۆڵە بكاتەوەو جیاواز بێت لە‬ ‫شوێنگرەوەكانی بنالدنو بەغدادی؟‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫درامای‌کوشتنی‌قاسم‌سلێمانی‬

‫به‌زمێکی‌ترى‌تره‌مپ‬

‫زه‌مه‌ن‬ ‫ههموو دنیا به ئهمهریکاو ترهمپ و سیاسهتهکانیهوه سهرقاڵه‪،‬‬ ‫بهاڵم جگه له سهرقاڵیهکانی سهرۆکایهتیکردنی واڵتێکی گرنگی وهکو‬ ‫ئهمهریکا‪ ،‬ترهمپ کۆمهڵێک سهرقاڵی تری بۆ دروستبووه که ئهوهی‬ ‫خانمه ڕیپۆرتهری پێشووی فۆکس نیوز‪ ،‬کۆرتنی فرایل‪ ،‬تازهترینیانه‬ ‫بهاڵم پێناچێت دوواههمینییان بێت‪.‬‬ ‫نزیکهی بیست ژن تاکو ئێستا ترهمپیان تۆمهتبار کردووه بهوهی‬ ‫ویستوویهتی سێکسیان لهگهڵدا بکات‪ ،‬کۆرتنی فرایلیش ناوی هاته ناو‬ ‫ناوان‪ .‬له کتێبێکدا که ههفتهی داهاتوو باڵودهکرێتهوه بهناوی فۆکس و‬ ‫هاوڕێکان‪ ،‬خانمی ڕیپۆرتهری فۆکس نیوز نووسیوویهتی که ترهمپ له‬ ‫پهیوهندیهکی تهلهفۆنیدا پێشنیارێکی تایبهتی بۆ ئهو خانمه کردووه و‬ ‫پێی وتووه‪“ :‬کاتێک وهره بۆ ئۆفیسهکهم و ماچ دهکهین”‪ .‬ههروهها به‬ ‫قسهی کۆرتنی بێت ترهمپ پێی وتووه‪“ :‬تۆ له فۆکس نیوز له ههموویان‬ ‫گهرم و خۆشتریت”‪.‬‬ ‫بهپێی قسهکانی کۆرتنی بێت ئهو داخوازیه به ماوهیهک پێش ئهوه‬ ‫بووه که ترهمپ ببێت به سهرۆک و ئهو پهیوهندیه تهلهفۆنیه له دوای‬ ‫ڕهزامهندی کۆرتنیهوه هاتووه که ببێت به لیژنهی بڕیاردان بۆ شاجوانی‬ ‫ئهمهریکا‪.‬‬ ‫کۆرتنی ‪ ٣٩‬سااڵن دهڵێت که ئهو شۆک بووه بهو داوایهی ترهمپ‬ ‫چونکه لهپڕ بووهو هیچ پێشینیەکی نهبووه تاکو بتوانێت ئهو داوایهی‬ ‫لێبکات؛ به قسهی خۆی بێت به ترهمپی وتووه‪“ :‬دۆناڵد‪ ،‬پێم وایه‬ ‫ههردووکمان هاوسهردارین” و تهلهفۆنهکهی به خێرایی کۆتایی پێهێناوه‪.‬‬ ‫کۆرتنی فرایل دهڵێت‪“ :‬بۆ من زهحمهت بوو لهو کاتهدا که ترهمپ‬ ‫له گهرمهی ههڵمهتی ههڵبژاردندا بووه ئهو بابهته باس بکهم‪ ،‬بهاڵم‬ ‫کاتێک دهمبینی ترهمپ به ژنهکانی دیکهی دهوت درۆ دهکهن خهریک‬ ‫بوو بخنکێم‪ ،‬چونکه من بڕوا به ژنهکانی تر دهکهم”‪.‬‬ ‫بابهتی ههراسانکردنی ژنان لهالیهن ترهمپهوه هێنده زۆره‪ ،‬بووه‬ ‫به ههواڵێکی ئاسایی و ههندێکیان کهیسهکانیان گهیشتۆته دادگا‪،‬‬ ‫کهچی کۆشکی سپی به سادهیی دهڵێت ئهو ژنانه درۆ دهکهن و به‬ ‫پاڵنهری سیاسی‪ ،‬ئابووری و ناوبانگ ئهو تۆمهتانه دهخهنه پاڵ ترهمپ‪،‬‬ ‫ترهمپ لەوه زیاتریش دهروات و دهڵێت ههندێک لهو ژنانه بایی ئهوه‬ ‫سهرنجڕاکێش نین من ههراسانیان بکهم و حهزم لێیان بێت‪.‬‬ ‫بهاڵم یهکێکیان درۆیان کرد‪ ،‬دووانیان درۆیان کرد! بۆچی به تایبهت‬ ‫ترهمپ ئهو ههموو ژنه بهرهوڕووی دهبنهوه؟ ههمووان دهزانن ئهو بابهتی‬ ‫ههراسانکردنه راستی تێدایه‪ ،‬بهاڵم که بابهتهکه بێته سهر دادگا و بهڵگه‬ ‫بێگومان کارێکی ههر ئاوا ئاسان نابێت‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫کوشتنی قاسم سلێمانی که دهتوانرێت‬ ‫بوترێت گرنگترین فیگهری سیاسهتی‬ ‫دهرهوهی ئێران بوو لهژێر پهردهوه‪ ،‬جهنگی‬ ‫جیهانی سێیهم ههڵناگیرسێنێت وهک ههندێک‬ ‫شیکاری بۆ دهکهن‪ ،‬بهاڵم به دڵنیاییهوه ئهو‬ ‫رووداوه ههڵکشانێکی زۆر و کتوپڕه له کێرڤی‬ ‫تهنگژهی نێوان ئهمهریکا و ئێران که پێشتر‬ ‫دهستیپێکردووه و لێرهش ناوهستێت‪ .‬ههروهها‬ ‫دهکرێت خاڵی وهرچهرخان بێت له ملمالنێکانی‬ ‫خۆرههاڵتی ناوهراستدا و ڕۆڵ و پێگهی ئهمهریکا‬ ‫لهم ناوچهیهدا‪.‬‬ ‫له میدیای خۆرئاوادا بابهتی یاساییبوونی‬ ‫کوشتنهکه وتوێژی لهسهر دهکرێت‪ ،‬ئایا بهپێی‬ ‫یاسای نێودهوڵهتی ڕێگهپێدراوه کهسێکی وهکو‬ ‫سلێمانی له واڵتێکی تردا لهالیهن واڵتێکی‬ ‫دیکهوه بکوژرێت؟ وەاڵمی ئیدارهی ئهمهریکی‬ ‫بهڵێیه‪.‬‬ ‫بههانهکهش ئهوهیه که سلێمانی بهرپرس‬ ‫بووه له هێرشکردنه سهر هێزهکانی ئهمهریکا‬ ‫له عێراقداو هێزه ئهمهریکیهکانیش لهسهر داوای‬ ‫حکومهتی عێراقی لهم واڵتهدان و حکومهتی‬ ‫عێراقیش جگه لهوهی له ئاستی نێونهتهوهییدا‬ ‫دهوڵهتێکی شهرعیه له ئاستی ناوخۆشدا به‬

‫ههڵبژاردن پێکهاتووه‪ .‬جگه لهوانهش سلێمانی‬ ‫بهرپرسی سوپای قودسی ئێرانی بووه که‬ ‫ئهو سوپایه وهک هێزێکی تیرۆریست لهالیهن‬ ‫ئهمهریکاوه ناسراوه‪.‬‬ ‫بهاڵم پسپۆڕانی یاسای نێودهوڵهتی شتێکی‬ ‫تر دهڵێن و پێیانوایه که مادام سلێمانی‬ ‫ڕاستهوخۆ بهرپرسی هێرشی سهر سهروهری‬ ‫ئهمهریکا نهبووه و له کردارێکی جهنگی ڕوونو‬ ‫ئاشکرادا نهکوژراوه و تیرۆر کراوه کهواته‬ ‫نایاساییه لهڕووی نێودهوڵهتیهوه‪ .‬بەاڵم مادام‬ ‫پرسیارهکه ههر هاته سهر یاسای نێودهوڵهتی‬ ‫ئهدی جهنهڕاڵێکی پلهبهرزی ئێرانی چی دهکات‬ ‫لهناو واڵتێکی خاوهن سهروهری دیکهدا بهبێ‬ ‫ئهوهی سهرۆک کۆمار و سهرۆکی پهرلهمان و‬ ‫نیوهی زیاتری بهرپرسانی واڵت ئاگایان لێی‬ ‫بێت؟ بهرپرسانی عێراقی چهنده ئیحراجبوون‬ ‫بهوهی ئهمهریکییهکان لهناو خاکی ئهواندا و‬ ‫بهبێ پرسی ئهوان بهرپرسانی واڵتێکی دیکه‬ ‫دهکوژن‪ ،‬هێندهش ئیحراجبوون بهوهی ههر له‬ ‫بنهڕهتهوه قاسمی سلێمانی چی کردووه لهوێ‪.‬‬ ‫مهسهلهی ملمالنێ و ناکۆکی ئێران و‬ ‫ئهمهریکا و ههڵکشان و داکشانی ئاستهكهی‬ ‫ههمووان پێی ڕاهاتووین‪ .‬له ساڵی ‪ ١٩٧٩‬وه‬ ‫که شای ئێران دیارترین هاوپهیمانی ئهمهریکاو‬ ‫ئیسرائیل له ناوچهکه دهكهوێت و کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران به گوتار و ڕهوانبێژی دژه‪-‬‬

‫ئهمهریکیهوه دێته سهر حوکم‪ ،‬چیدی تهنگژهکه‬ ‫شتێکی نامۆ نییه‪ .‬ئهوهى تازەیە له ملمالنێکه‬ ‫ئاستهکهیهتی‪.‬‬ ‫دوای ئهوهی ئهمریکیهکان بۆ گهمارۆدانی‬ ‫ئێران و تهنگهنهفهسکردنی حکومهتی سهدام‬ ‫دهڕوخێنن‪ ،‬ئهنجامهکهی ڕێک پێچهوانهی‬ ‫خواستی ئهوان دهکهوێتهوه؛ لهجیاتی ئهوەى‬ ‫ئێران الواز ببێت دهبێت به سهرهکیترین‬ ‫ئهکتهری سیاسی ناو عێراق بهرادهیهک هیچ‬ ‫حکومهتێک ناتوانێت بهبێ ڕهزامهندی ئێران‬ ‫دروست ببێت‪ .‬پێدهچێت چیتر ئیدارهی‬ ‫ئهمهریکی ئهو ههژموونه ئێرانیهی بۆ تهحهمول‬ ‫نهکرێت‪ ،‬بۆیه ئێستا له ههوڵی کهمکردنهوه‬ ‫یاخود بڕینی دهستی ئێراندایه له عێراق که به‬ ‫کرداریی لهالیهن ئێرانهوه بهڕێوهدهبرێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهمهریکا دهتووانێت ئهوه بکات؟‬ ‫خۆپیشاندانهکانی ئێستای عێراق که له‬ ‫سهرهتادا ئاماژهکان ڕووهو ئهوه بوون دهستی‬ ‫ئهمهریکی تێدا بێت و دژی بااڵدهستی ئێران‬ ‫بێت‪ ،‬له ههفتهی ڕابردوودا ههڵگهڕایهوه و ڕووی‬ ‫کرده باڵیۆزخانهی ئهمهریکا له بهغدادو بوو به‬ ‫مهترسی لهسهر ژیانی هاواڵتیانی ئهمهریکی‬ ‫لهوێدا‪ .‬ترهمپ خهریک بوو خۆی له سۆنگهیهکی‬ ‫شهرمئاوهردا ببینێتهوه به تایبهتی له ئاستی‬ ‫ناوخۆدا و له بهرانبهر دیموکراتهکاندا که ترهمپ‬ ‫تۆمهتبار دهکهن بهوهی که سوپا له واڵتان‬

‫دههێڵێتهوەو ناتوانێت پارێزگاریان لێبکات‪.‬‬ ‫ترهمپ نهک ههر ئێران و هێزه هاوکارهکانی له‬ ‫عێراقدا خافڵگیر کرد‪ ،‬بهڵکو دیموکراتهکانیشی‬ ‫خافڵگیر کردو کارتێکی گرنگی ههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردنهکانی له دهست دهرهێنان و ترهمپ‬ ‫وتی که ئهو کردارهی ئهوان بۆ وهستاندنی شهڕه‬ ‫نهک بۆ دهستپێکردنی‪.‬‬ ‫ئهگهر جهنگیش ڕوونهدات‪ ،‬به دڵنیاییهوه‬ ‫ئاستی ملمالنێکان ههڵکشاون و مهیدانهکهش‬ ‫عێراق دهبێت ئهو تهنگژهیه کاریگهری دهکاته‬ ‫سهر خواست و ڕیتمی خۆپیشاندانهکانی‬ ‫مهیدانی تهحریر‪ ،‬کاریگهری دهکاته سهر‬ ‫ئهوهی کێ و چۆن و کهی سهرۆک وهزیرانێکی‬ ‫تر دیاریدهکرێت‪ ،‬کاریگهری دهکاته سهر‬ ‫دابهشکاری هێزه ناوخۆییهکان و ماڵی شیعهش‬ ‫هێندهی تر پهرت دهکات لهنێوان پرۆ‪-‬ئهمهریکی‬ ‫بوون و پرۆ ‪-‬ئێرانیبووندا‪ ،‬کاریگهری دهکاته‬ ‫سهر پێگهی ههرێمی کوردستان که ئهگهر‬ ‫ئهمهریکیهکان له بهغداد تهنگیان پێههڵبچنرێت‬ ‫ههولێر وهکو پهناگا سهیر دهکهن و ههر له‬ ‫ئێستاوه بهشێکی کارهکانی باڵیۆزخانهکهی‬ ‫بهغدادیان هێناوهته قونسوڵخانهی ههولێر‪ .‬بهاڵم‬ ‫ئێران چی دهکات؟ دهتوانێت چی بکات؟ چۆن‬ ‫کارتهکانی خۆی له بهغدادو له زۆنی سلێمانی‬ ‫بهکاردههێنێت؟ هێشتا ڕوون نییەو نهخشهی‬ ‫ملمالنێکانی داهاتوو ئهوانه دیاریدهکات‪.‬‬

‫ناردنی هێز بۆ لیبیا‬

‫هه‌وڵێکی‌تری‌ئه‌ردۆغان‌بۆ‌سوککردنی‌گوشاره‌ناوخۆییه‌کان‬ ‫زه‌مه‌ن‬ ‫تورکیا که بۆ ماوهی چهند دهیهیهک‬ ‫بهشێکی ههوڵهکانی خۆی بۆ ڕازیکردنی‬ ‫ئهوروپا تهرخانکردبوو و هیوادار بوو‬ ‫برۆکسل باوهشی بۆ بکاتهوەو وهکو ئهندامی‬ ‫یهکێتی ئهوروپا قبوڵ بکرێت‪.‬‬ ‫بهاڵم هاتنی ئیسالمیهکان بۆ سهر‬ ‫حوکمو زۆر به دیاریکراوی هاتنی ئهردۆغان‬ ‫جوڵهی تورکیای پێچهوانه کردۆتهوه‪،‬‬ ‫سااڵنێکه ئهردۆغان له ڕێگهی ڕووکردنهوه‬ ‫ڕۆژههاڵتو نمایشکردنی خۆی وهکو هێزێکی‬ ‫ناوچهیی به کاریگهری نێونهتهوهییهوه‬ ‫دهیهوێت ههژموونی خۆی له جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا بههێز بکات؛ بهمهش خۆرئاوا‬ ‫ناچار بکات وهکو هێزێکی گرنگ و کاریگهر‬ ‫مامهڵهی بکهن‪.‬‬ ‫بهاڵم ئایا ئهردۆغان دهتوانێت ئهو‬ ‫ئامانجه بهدیبهێنێت یان خۆی و واڵتهکهی‬ ‫زیاتر تهریک و الکهوته دهکات و وایلێدێت‬ ‫ئیتر لهناو ڕێکخراوی ناتۆشدا وهکو‬ ‫میوانێکی ڕهزاگران سهیر بکرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێنجشهممهی ڕابردوو له درێژهی‬ ‫خهونی کشانی تورکیادا‪ ،‬پهرلهمانی تورکیا‬ ‫به دهنگی بهڵێی ‪ ٣٢٥‬پهرلهمانتار له‬ ‫بهرامبهر نهخێری ‪ ١٨٤‬ئهندامدا بڕیاری‬ ‫ناردنی سوپای بۆ لیبیا پهسهند کرد‪،‬‬ ‫بهمهش تورکیا هێندهی تر کهوته بهر نیگای‬ ‫گوماناوی ئهوروپاو نیگهرانی ئهمهریکاوه‪،‬‬ ‫بەتایبهت که پێشتر بوونی سوپای تورکیا‬ ‫له باکووری قوبروس و ئهفغانستان و عێراق‬ ‫و قهتهرو سۆماڵ و سوریا جێگهی مشتومڕ‬ ‫بووه‪.‬‬ ‫ههرچهنده یاسا پهسەندکراوهکهی‬ ‫پهرلهمانی تورکیا بۆ ناردنی هێز بۆ‬

‫لیبیا بەتهنیا هێزی ناچهکداری سهربازی‬ ‫دهگرێتهوه له شێوهی ڕاوێژکارو راهێنهری‬ ‫سهربازی‪ ،‬بهاڵم ههمووان دهزانن ئهمه‬ ‫تهنیا دیوی فهرمی بابهتهکهیه‪ ،‬بۆیه‬ ‫میسر که پشتیوانی جهنهراڵ حهفتهر‬ ‫دهکات و له شهڕێکی سهختدایه لهگهڵ‬ ‫هێزهکانی حکومهتی تهرابلوس به ئاشکرا‬ ‫نیگهرانی خۆی راگهیاندو ئهو ههنگاوهی‬ ‫وهک دروستکردنی نائارامی له ناوچهکانی‬ ‫دهریای ناوهڕاستدا سهیر دهکات‪،‬‬ ‫ههروهها ئهمهریکاش له ڕێگهی تهلهفۆنی‬ ‫ڕاستهوخۆی ترهمپهوه بۆ ئهردۆغان‬ ‫ناڕهزایی خۆی به تورکیا گهیاندووه‪.‬‬ ‫تهرابلوسی‬ ‫له‬ ‫ئێستا‬

‫پایتهختی لیبیا حکومهتێکی ئیخوانی که‬ ‫نهتهوه یهکگرتووهکان پاڵپشتی دهکاتو‬ ‫هاوپهیمانی تورکیایه حوکم دهکات‪ ،‬ئهم‬ ‫حکومهته لهبهردهم ههڕهشهی هێزه‬ ‫چهکدارهکانی ژێر فهرماندهیی جهنهراڵ‬ ‫حهفتهر دایه‪ ،‬که بهشێکی زۆری خاکی‬ ‫لیبیای لهژێر دهسته‪ ،‬ههروهها بهشێکی‬ ‫تری خاکی لیبیاش لهژێر دهستی کۆمهڵێک‬ ‫گروپی چهکداری تردایه‪.‬‬ ‫ئهردۆغان دهڵێت لهسهر داوای‬ ‫حکومهتی تهرابلوس ئهو داوای له پهرلهمان‬ ‫کردووه‪ ،‬که ڕێگه به حکومهتهکهی بدات‬ ‫هێز بنێرێت‪ ،‬بهاڵم ئهم ههنگاوه جگه‬ ‫لهوهی تورکیا ڕاستهوخۆ دهخاته ناو شهڕی‬ ‫ناوخۆی لیبیاوه‪ ،‬لەههمان کاتدا پهیوهندی‬ ‫تورکیا لهگهڵ میسرو‬

‫مەشقێکی هاوبەشی سوپای تورکیاو لیبیا‬

‫ئوردن و سعودیەو ڕوسیاو ئیمارات دهخاته‬ ‫تهنگژهوه‪ ،‬بهو پێیهی ئهو واڵتانه پاڵپشتی‬ ‫جهنهراڵ حهفتهر دهکهن دژی حکومهتی‬ ‫تهرابلوس‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٢٠١١‬وهو دوای روخانی‬ ‫حکومهتی لیبیای ئهوکاتەو کوژرانی‬ ‫موعهمهر قهزافی‪ ،‬لیبیا کهوتۆته ناو شهڕێکی‬ ‫ناوخۆوەو لهوکاتهوه هیچ حکومهتێک و‬ ‫ته واوی‬ ‫هێزێک نهیتوانیوه کۆنترۆڵی‬ ‫لیبیا بکات‪.‬‬ ‫تازهترین خولی شهڕیش‬ ‫له بههاری ڕابردووهوه‬ ‫دهستیپێکردووه لهو کاتهوهی‬ ‫جهنەراڵ حهفتهر هێرشی‬ ‫بۆ سهر ئهو حکومهتهی‬

‫تهرابلوس دهستپێکردووه‪ ،‬که له ئاستی‬ ‫نێونهتهوهیی به حکومهتێکی شهرعی‬ ‫ناسراوه‪ .‬پاش ئهوهی هێزهکانی حهفتهر‬ ‫ههڕهشهی کۆتایی حکومهتی تهرابلوسیان‬ ‫کرد تورکیا زیاتر پاڵپشتی خۆی بۆ‬ ‫حکومهتهکهی لیبیا نیشاندا‪ .‬ئهو بڕیارهی‬ ‫پهرلهمانی تورکیاش پهیامێکی ڕوونه بۆ‬ ‫هێزهکانی حهفتهرو تورکیا ئهم بابهته‬ ‫وهکو بهشێک له پاراستنی ئاسایشی‬ ‫نیشتیمانی خۆی سهیر دهکات‪ ،‬لهکاتێکدا‬ ‫میسر ئهو بڕیاره به پێشێلکردنی‬ ‫یاسا نێودهوڵهتییهکان دهبینێت و به‬ ‫دهستتێخستنی ئاشکرای سهروهری واڵتێک‬ ‫لەالیهن واڵتێکی ترهوهی دهبینێت‪.‬‬ ‫له ههموو دۆخهکاندا‪ ،‬گێمێکی تری یاری‬ ‫تورکیا له‬ ‫پڕ ملمالنێی‬

‫باکووری ئهفهریقا دهستپێدهکات‪ ،‬یاریهک‬ ‫که پێشتر له سۆماڵ کردوویهتی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهمجارهیان تورکیا راستهوخۆ دهکهوێته‬ ‫بهردهم ڕقی واڵتانی کۆمکاری عهرهبی و به‬ ‫دیاریکراوی میسرو سعودیه‪.‬‬ ‫ههرچۆنێک بێت ئهردۆغان دهیهوێت‬ ‫ئهو گوشاره ناوخۆییانهی لهسهریهتی‬ ‫لەڕێگهی ناردنی جهنگ بۆ دهرهوه لهسهر‬ ‫خۆی سوکبکات و بهمه ڕای گشتی ناوخۆ‬ ‫مۆبیلیزه بکات‪ ،‬بهاڵم کارهکهی بهرههمدار‬ ‫دهبێت؟ دهتوانێت ئهردۆغان لهو تهنگژهیه‬ ‫دهربهێنێت؟ ههموو ئاماژهکان نهخێرن‪،‬‬ ‫بهاڵم هێشتا کات بڕیار دهدات و دهبێت تا‬ ‫ههڵبژاردنی داهاتووی تورکیا چاوهڕوان بین‬ ‫بزانین ئهردۆغان دهتوانێت هیچ میوهیهک‬ ‫لهو سیاسهته بچنێتهوه یان نا‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪7‬‬

‫عەبدولکەریم عومەر‪:‬‬

‫دەمانەوێت ئەنەکەسە بگەڕێتەوە رۆژئاوا بەاڵم پارتى ناهێڵێت‬ ‫زەمەن‪ :‬دۆخى ئێستاى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان چۆنەو ئایا هەڕەشەکان لەسەر‬ ‫رۆژئاوا هەر بەردەوامن؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬هێرشەكانى‬ ‫دەوڵەتى داگیرکەرى تورکیاو گروپە‬ ‫هاوپەیمانەکانى بۆ سەر گرێسپی و سەرێكانی‬ ‫تا ئەم ساتەش بەردەوامن‪ ،‬دەوڵەتی تورك‬ ‫پابەند نەبووە بەو ئاگربەستەى لەگەڵ‬ ‫ئەمریکاو روسیا هەیبووە‪ ،‬چونكە دەیەوێت‬ ‫ڕۆژئاوای كوردستان بەتەواوەتى داگیر‬ ‫بکات و هێرشەکانى رانەگرێت‪ ،‬بەاڵم گەالنى‬ ‫باکورى سوریا لە بەرانبەر ئەم هێرشانە‬ ‫خۆڕاگرییەكی مەزنیان هەیەو گەلى ئێمە‬ ‫نایانەوێت داگیرکارى قبوڵ بکەن‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫دەیەوێت دەستكەوتی گەلی كورد لەناوبەرێت‬ ‫و ئەو دەستكەوتانەی كە لە باكوورو‬ ‫خۆرهەاڵتی سوریا گەلی كورد بەدەستی‬ ‫هێناوە لەناوبچێت‪ ،‬دەیەوێت خاکى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان رادەستى گروپە چەتەکانى خۆى‬ ‫بکات‪ ،‬بۆیە تائێستا ڕەوشەكە لەژێر هەڕەشەو‬ ‫هێرشدایەو بەردەوامە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەم ماوەیە ئیدارەى خۆسەر‬ ‫دەرگاى گفتوگۆى بە رووى ئەنەکەسەدا‬ ‫کردەوە ئەم پرسە بە کوێ گەیشت؟‬ ‫پێشتر‬ ‫عومەر‪:‬‬ ‫عەبدولکەریم‬ ‫بەیاننامەیەکمان باڵوکردەوەو بانگهێشتى‬ ‫سەرجەم الیەنەکانى رۆژئاوامان کرد بە‬ ‫ئەنەکەسەشەوە‪ ،‬ئێمە لەگەڵ چارەسەرکردنى‬ ‫کێشەکانین‪ ،‬چی پێویستە لەم دۆخەدا کە‬ ‫لەناوچوونى دەستکەوتەکان لە ئارادایە‬ ‫دەبێت بیکەین پاراستنى ئەو دەستکەوتانە‬ ‫ئەرکى هەموومانە‪ ،‬ئەنەکەسە ئەگەر‬ ‫دەیەوێت کێشەکان چارەسەر بکات و بیەوێت‬ ‫بەشداربێت لەو ئیدارەیەى هەیە بابێت دەرگا‬ ‫کراوەیەو گفتوگۆ دەکەین‪ ،‬هەم مەزڵوم‬ ‫کۆبانى دەستپێشخەرى کردووەو لەگەڵیان‬ ‫دانیشتووە هەم ئێمەش وەک ئیدارەى‬ ‫خۆسەر دەستپێشخەریمان کردووە‪ ،‬چەند‬ ‫دیدارو کۆبوونەوەیەک هەبوون‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫مەرجی وا دادەنێن کە مرۆڤ سەیرى دەکات‬ ‫دەزانێت مەبەستیان رێککەوتن نییە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هۆکارەکە چییە کە ئەوان‬ ‫ناڕازین؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬ئێمە هیچ‬ ‫دەرفەتێکمان نەهێشتووەتەوە بۆ ئەنەکەسە‬ ‫تا بیانوو بدۆزێتەوە بۆ رێکنەکەوتن‪ ،‬ئەوان‬ ‫خۆشیان نازانن بۆچى رازى نین‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫لەوە تێگەیشتووین ئەنەکەسە دەیەوێت‬ ‫رێککەوتن بکات و بگەڕێتەوە رۆژئاواى‬

‫عەبدولکەریم عومەر‪ ،‬بەرپرسى‬ ‫پەیوەندییەکانى دەرەوەى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر لە رۆژئاواى کوردستان‪ ،‬لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكی “زەمەن”دا دەڵێت‪:‬‬ ‫دەیانەوێت ئەنەکەسە بگەڕێتەوە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان و بەشداربێت لە‬ ‫ئیدارەو هەسەدە‪ ،‬بەاڵم ئەنەکەسە‬ ‫بیانوو دەهێنێتەوەو لەژێر فشاری پارتى‬ ‫دیموکراتى کوردستان نایەوێت بگەنە‬ ‫رێککەوتن‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬هێمن حەسەن‬

‫کورستان‪ ،‬بەاڵم هەندێک الیەن هەن کە‬ ‫نایانەوێت ئەنەکەسە لەگەڵ ئیدارەى خۆسەر‬ ‫رێکبکەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە سیاسەتێکى‬ ‫هەڵەیەو دژ بە کوردە‪ ،‬ئەوان کە خەمى‬ ‫رۆژئاواى کوردستانیانە با بێن خەبات بکەن‬ ‫و بەشدار بن لەم ئیدارەیەى هەیە وەک هەر‬ ‫الیەنێکى تر ماف و ئەرکى هەیە لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستاندا‪ ،‬بەاڵم لە دوورەوە قسەکردن و‬ ‫رەخنەگرتن هەڵەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کێن ئەو الیەنانەى کە ناهێڵن‬ ‫ئەنەکەسە لەگەڵ ئێوە رێککەوتن بکات؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬پێویستە ئەوان‬ ‫بڕیار لەدەستى خۆیان بێت و نەچنە ژێر‬ ‫پەڕو باڵى هیچ الیەنێکەوە‪ ،‬چونکە ئەوان‬ ‫ئەرک و مافیان لە رۆژئاواى کوردستانە‪،‬‬ ‫ئێمە دەڵێین کە پارتى بڕیار بۆ ئەوان دەدات‬ ‫و پێیان دەڵێت چى بکەن و چی نەکەن‪،‬‬ ‫ئەوەش سیاسەتێکى هەڵەیەو زیان بە گەلى‬ ‫کورد دەگەیەنێت‪ ،‬ئێستاش گفتوگۆ لەگەڵیان‬ ‫بەردەوامە دیدارو کۆبوونەوە هەن هیوادارین‬ ‫ئەوان خۆیان یەکالیی بکەنەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫وتوومانە ئەوان ئازادن لە کارى سیاسى لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان سەرجەم زیندانییەکانیان‬ ‫بۆ ئازاد کراوە‪ ،‬دەتوانن بارەگاکانیان‬ ‫بکەنەوە‪ ،‬بێن بەشدارى لە ئیدارەى خۆسەرو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەکان بکەن‪ ،‬هێزەکانیان ببنە‬ ‫بەشێک لە هەسەدە‪ ،‬کاتێک هەموو مەرج و‬ ‫لەمپەڕەکان البراون بۆ گەڕانەوەیان پێویستە‬

‫ئەوانیش بیانوو نەهێننەوەو کەسیش‬ ‫تۆمەتبار نەکەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬هەوڵەکانى تورکیا بۆ گۆڕینى‬ ‫دیموگرافیاى ناوچەکە بە کوێ گەیشتووە‬ ‫ئایا دەستیپێکردووە؟‬ ‫گۆڕینى‬ ‫عومەر‪:‬‬ ‫عەبدولکەریم‬ ‫دیموگرافیاى ناوچەکە لە داگیرکردنى عەفرین‬ ‫و جەرابلوسەوە دەستى پێکردووە‪ ،‬دەوڵەتى‬ ‫تورک ئەو ناوچانەی کە داگیریکردوون‬

‫ئەنەکەسە دەتوانن‬ ‫بارەگاکانیان بکەنەوە‪،‬‬ ‫بێن بەشدارى‬ ‫لە ئیدارەى خۆسەرو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەکان‬ ‫بکەن‬

‫دیمۆگرافیاى گۆڕیوەو خێزانى چەتەکانى‬ ‫خۆى لێنیشتەجێ کردوون زمانى کوردی‬ ‫و پێکهاتەکانى دیکەى قەدەغە کردووە‪،‬‬ ‫زمانی تورکی و بەکارهێنانی پارەی تورکی‬ ‫سەپاندووە‪ ،‬ئااڵی تورکیای لە نەخۆشخانەو‬ ‫خوێندنگاو تەواوی شوێنە گشتیەکان‬ ‫هەڵکردووە‪ ،‬جگە لەمانەش دزی‪ ،‬تااڵنکردن‪،‬‬ ‫ڕفاندن و بازرگانیکردن بە ئەندامەکانی لەشی‬ ‫هاواڵتیانی مەدەنی ئەنجام دەدات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬داواتان لە روسیاو ئەمریکا‬ ‫نەکردووە رێگرى لە گۆڕینى دیموگرافیا‬ ‫بکەن؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬داوامان لە هەردووال‬ ‫کردووە رێگرى لە گۆڕینى دیموگرافیاى‬ ‫ناوچەکە بکەن‪ ،‬چونکە گۆڕینى دیموگرافیا‬ ‫کارى ئەوانیش بۆ چارەسەرکردنى قەیرانى‬ ‫سوریا قورس دەکات‪ ،‬چونکە ئەوان دەڵێن‬ ‫ئێمە دەمانەوێ قەیرانى سوریا چارەسەر‬ ‫بکەین‪ ،‬ئەگەر ئەوان دەیانەوێت ئەوە بکەن‬ ‫ئەوا نابێت رێگە بە گۆڕینى دیموگرافیا بدەن‪،‬‬ ‫چونکە دەرگا بە رووى شەڕی ناوخۆیی سوریا‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬بۆیە لەسەر ئەو بنەمایە داوامان‬ ‫لە ئەمریکا بەتایبەت روسیا کردووە رێگە لە‬ ‫دیموگرافیاى سەرێکانى و گرێسپى بگرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو دوو ئاگربەستەى ئەمریکاو‬ ‫روسیا لەگەڵ تورکیا کردیان بۆ جێبەجێ‬ ‫نەبووە؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬قبوڵكردنی‬

‫ئاگربەست دەبێت لەسەر بنەمایەک بێت‪ ،‬كە‬ ‫رێگرى لە كۆمەڵكوژی و داگیرکارى بگرێت‬ ‫نەک کۆمەڵکوژى زیاتر بکات‪ ،‬پێویست بوو‬ ‫هاوپەیمانان دەرفەتێك بۆ كورد بڕەخسێت‬ ‫بگەڕێتەوە سەر خاكی خۆی‪ ،‬ئێمە گرنگی بە‬ ‫دانوستان و گفتوگۆ لەگەڵ ڕوسیاو واڵتانی‬ ‫ئەورووپا دەدەین‪ ،‬ئەو ڕێككەوتنانەی كە‬ ‫كراوە بەتایبەتی لەنێوان ڕوسیاو توركیا بە‬ ‫دڵی ئێمە نەبوو‪ ،‬بەاڵم قبوڵمان کرد بۆئەوەى‬ ‫رێگرى بکەین لە کۆمەڵکوژى و داگیرکارى‬ ‫زیاتر لە رۆژئاواى کوردستان‪ .‬ئەمەریكاو‬ ‫ڕوسیاو سوریا دەبێت ئەو سنوورانە بپارێزن‪،‬‬ ‫نابێت هیچ دەرفەتێک بە هاتنە ناوەوەی‬ ‫دەوڵەتى تورک و چەتەکان بدەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬کەواتە ئەم پرسە چارەسەر‬ ‫دەبێت؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬ئێمە وتوومانە‬ ‫پرسی گەلى کورد لەگەڵ سوریا پرسێكی‬ ‫سیاسییەو دەبێت بە گفتوگۆ چارەسەر‬ ‫بكرێت ئێمە الیەنگرى ئاشتى و دانوستانین‪،‬‬ ‫نەمانوتووە بەشەڕ چارەسەر دەبێت‪،‬‬ ‫وتوومانە لەگەڵ تورکیاش بە گفتوگۆ‬ ‫دەتوانین کێشەکانمان چارەسەر بکەین و‬ ‫نیگەرانیەکانیان کۆتایی پێ بێنین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تورکیا دوژمنایەتى و لەناوبردنى گەلى کوردى‬ ‫هەڵبژاردووە‪ ،‬هێرشەكانی توركیا بەمەبەستی‬ ‫كۆمەڵكوژی و گۆڕینی دیمۆگرافیای ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستانە‪ ،‬دەبێت بەرانبەر بە داگیركاریی‬ ‫توركیاو چارەسەرییەكی سیاسی‪ ،‬خەباتێكی‬ ‫جددی بكرێت‪ ،‬باكورى سوریا‪ ،‬پارچەیەكە‬ ‫لە سوریاو دانەبڕاوە لێی‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫چارەسەرێكی سیاسیی بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئێمە ئەو چارەسەرییەمان خستووەتە بەردەم‬ ‫سوریاو هاوپەیمانان و روسیاش‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دوای ئەوەى ئەمریکا کشایەوە‬ ‫لەسەر سنورەکان پەیوەندیتان لەگەڵ‬ ‫ئەوان چۆنە ئایا هیچ بەڵێنێکى نوێ هەیە‬ ‫لەالیەن ئەوانەوە بۆ پاراستنى ئەو ناوچانەى‬ ‫بەدەست کوردەوە ماوە؟‬ ‫ئەمەریكا‬ ‫عومەر‪:‬‬ ‫عەبدولکەریم‬ ‫لێكدانەوەكانی بە هەڵە دەرچوو وایزانى‬ ‫داعش لەناوچووەو مەترسى نەماوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە چاالکییەکانى داعش زیادیان کرد ئینجا‬ ‫بۆیان دەرکەوت مەترسى داعش سەرى‬ ‫هەڵداوەتەوە‪ ،‬ئێمە لەو کشانەوەیەى ئەمریکا‬ ‫زۆر نیگەران بووین‪ ،‬دەبوایە ئەمەریكا‬ ‫بەرگرى لە گەلی ئێمە بکردایە‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫بەجێیان هێشتین و تەسلیمى تورکیاو‬ ‫چەتەکانیان کردین‪ ،‬کە سەدان قوربانى لە‬

‫شەڕڤانان کەوتەوەو خاک و ماڵ و حاڵى‬ ‫گەلى ئێمە وێران کران و تااڵن کران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەمریکا دەرفەتى ئەوەی‬ ‫هەیە قەرەبووی ئەو هەڵەیە بکاتەوە‬ ‫ئەویش بە راگرتنى هێرشەکانى تورکیا بۆ‬ ‫سەر رۆژئاواى کوردستان و دۆزینەوەى‬ ‫چارەسەرێکى سیاسى بۆ سوریا کە تیایدا‬ ‫کورد ماف و داواکارییەکانى پارێزراو بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬گفتوگۆکانتان لەگەڵ رژێمى‬ ‫سوریا چى بەسەرهات گەیشتوونەتە هیچ‬ ‫رێککەوتنێک؟‬ ‫عەبدولکەریم عومەر‪ :‬چەند دیدارو‬ ‫کۆبوونەوەیەک لەگەڵ رژێم هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رژێمى سوریا نایەوێت کێشەى کورد‬ ‫چارەسەر بکات‪ ،‬حکومەتى سوریا دەیانەوێت‬ ‫هەموو شتێک رادەستی ئەوان بکەین وەک‬ ‫ئەوەى هیچ نەبووبێت‪ ،‬چارەسەر الى ئەوان‬ ‫واتە گەڕانەوە بۆ پێش ‪ ،٢٠١١‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫ئەوە قبوڵ ناکەین هەزاران شەهیدمان‬ ‫داوە بۆ ئازادکردنى خاک و گەلەکەمان‪،‬‬ ‫تیرۆرستیمان‬ ‫رێکخراوى‬ ‫گەورەترین‬ ‫لەناوبردووە‪ ،‬ئێمە پرۆژەمان داوەتە رژێم کە‬ ‫تایبەتمەندى ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان و‬ ‫هەسەدە لەبەرچاو بگیرێت‪ ،‬ئێمە نامانەوێت‬ ‫سوریا دابەش بکەین‪ ،‬بەڵکو دەمانەوێ‬ ‫بە تایبەتمەندى خۆمانەوە لە سوریادا‬ ‫هەبین‪ ،‬پێمانوتوون بەبێ رەچاوکردنى ئەم‬ ‫تایبەتمەندییە قەیرانى سوریا چارەسەر‬ ‫نابێت‪.‬‬

‫ئەمریکا دەرفەتى‬ ‫ئەوەی هەیە‬ ‫هەڵەکانی لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان‬ ‫راست بکاتەوە‬

‫ئیسماعیل قائانى کێیە؟‬

‫جێگرەوەکەى قاسم سلێمانى ئەزموونی دۆستایەتى کوردى نییە‬ ‫زەمەن‬

‫سەرەتاى ساڵى ‪ ٢٠٢٠‬سەرەتایەکى‬ ‫ناخۆش و جەرگبڕ بوو بۆ ئێرانییەکان‪،‬‬ ‫کاتێک لە بەیانیەکى زوودا هەواڵى کوژرانى‬ ‫قاسم سلێمانى فەرماندەى گشتى فەیلەقى‬ ‫قودسی سوپای پاسدارانیان پێگەیشت‪،‬‬ ‫ئەو فەرماندەیەى کە زیاتر لە ‪ ٢١‬ساڵە‬ ‫وەک پارێزەرو پاسەوانێکى سەرسەختى‬ ‫ئێرانییەکان لە ناوچەکەدا دێت و دەچێت‪.‬‬ ‫بەرەبەیانى رۆژى هەینى رابردوو فڕۆکە‬ ‫بێفڕۆکەوانەکانى ئەمریکا دوو ئۆتۆمبێلیان‬ ‫لە نزیک فڕۆکەخانەى بەغدا کردە ئامانج و‬ ‫تیایدا ‪ ١٠‬کەس کوژران‪ ،‬کە یەکێک لەوانە‬ ‫قاسم سلێمانى فەرماندەى فەیلەقی قودسى‬ ‫ئێران و ژمارەیەک لە هاوکارەکانى بوو‪.‬‬ ‫چەند کاتژمێرێک دوای کوژرانى قاسم‬ ‫سلێمانى‪ ،‬عهلی خامنهیی‪ ،‬رێبهری بااڵی‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی ئێران جێگرەوەى قاسم‬ ‫سلێمانى وەک فەرماندەى فەیلەقی قودس‬ ‫دیاریکرد‪ ،‬ئەویش “ئیسماعیل قائانی”یە‪ ،‬کە‬ ‫سااڵنێکە جێگرى قاسم سلێمانى بووە لە‬ ‫پۆستەکەیدا‪.‬‬ ‫مێژوویەکى‬ ‫قائانى‬ ‫ئیسماعیل‬ ‫دوورودرێژى لەناو سوپاى پاسداراندا‬ ‫هەیەو بە کەسایەتیەکى زۆر توند بەرامبەر‬ ‫نەیارەکانى ئێران لە ناوەوەو دەرەوەى‬ ‫ئێران ناسراوە‪ ،‬کە زیاتر لە قاسم سلێمانى‬ ‫دوژمنایەتى نەیارەکانى واڵتەکەى کردووە‪.‬‬ ‫قائانى ساڵى ‪ ١٩٥7‬لە شارى مەشهەدى‬ ‫ئێران لە دایکبووە‪ ،‬لە تەمەنى ‪ ٢١‬ساڵیەوەو‬ ‫سێ ساڵ پێش قاسم سلێمانى پەیوەندى‬ ‫بە ریزەکانى سوپاوە کردووەو چەند ساڵێک‬

‫ئیسماعیل قائانی ‪ -‬فەرماندەی فەیلەقی قودس‬

‫دواتر وەک فەرمانبەر لە سوپاى پاسداران‬ ‫دەستی بە کارکردن کردووە‪ ،‬بەهۆى توندى‬ ‫و دیسپلینەکەیەوە هەرزوو دەچێتە پێشەوەو‬ ‫پلەى سەربازیى وەردەگرێت‪.‬‬ ‫دژایەتیکردنى جواڵنەوەى کورد لە دواى‬ ‫رووخانى رژێمى شاو شەڕی هەشت ساڵەى‬ ‫ئێران و عێراق دەرفەتى زیاترى بۆ قائانى‬ ‫رەخساند‪ ،‬کە وەک فەرماندەیەکى بااڵى‬ ‫سوپاى پاسداران دەربکەوێت‪ ،‬هەر ئەوەش‬ ‫وایکرد کە بۆ شەڕى دژى الیەنەکانى‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستان خۆى تەرخان بکات‪.‬‬ ‫قاسم سلێمانى وێڕاى ئەوەى کە نەیاری‬ ‫سەرسەختى حزبە کوردییەکانى رۆژهەاڵتى‬

‫کوردستان بوو‪ ،‬بەاڵم پەیوەندیەکى باشى‬ ‫لەگەڵ بەشێک لە الیەنەکانى هەرێمى‬ ‫کوردستان هەبوو‪ ،‬بۆیە زۆرجار رۆڵى دەبینى‬ ‫لە پرسە سیاسیەکانى ناوخۆی هەرێم‬ ‫یان هەرێم و بەغدا‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەى‬ ‫سلێمانییەوە‪ ،‬ئیسماعیل قائانى هیچ‬ ‫پەیوەندییەکى لەگەڵ الیەنەکانى هەرێم‬ ‫نەبووەو لە هیچ وێستگەیەکى سیاسیدا رۆڵى‬ ‫لەناو هەرێمى کوردستاندا نەبووە‪.‬‬ ‫بە بڕواى زۆرێک لە چاودێرانى سیاسى‪،‬‬ ‫کە سەرنجى خۆیان لەسەر جێگرەوەى قاسم‬ ‫سلێمانى باڵوکردووەتەوە‪ ،‬پێیانوایە قائانى‬ ‫تواناى پەیداکردن و رامکردنى دۆستەکانى‬

‫نییە وەک ئەوەى سلێمانى هەیبوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫بڕواشیانوایە ئەم دۆخەى ئێستاى ناوچەکە‬ ‫ناتوانێت لەناو عێراق و هەرێمى کوردستانیش‬ ‫دۆستایەتى دروست بکات‪.‬‬ ‫هەرچەندە قاسم سلێمانى بەردەوام‬ ‫لە عێراق سەرپەرشتى دۆسیە سیاسى و‬ ‫سەربازییەکانى کردووە‪ ،‬بەاڵم ئیسماعیل‬ ‫قائانیش لەکاتى شەڕى دژى داعش لە‬ ‫ناوچەکانى دیالەو دوزخورماتوو و کەرکوک‬ ‫جموجۆڵى هەبووەو هەروەها لەکاتى‬ ‫رووداوەکانى ‪١٦‬ى ئۆکتۆبەردا رۆڵى هەبووە‬ ‫لە گرتنى کەرکوکدا ئەوەش بەپێی چەند‬ ‫زانیارییەک کە میدیاکانى عێراق لەسەر ئەو‬

‫فەرماندەیە باڵویانکردووەتەوە‪.‬‬ ‫بەشێک لە سەرکردەى حزبەکانى‬ ‫رۆژهەاڵتى کوردستان کە بۆ “زەمەن” لەبارەى‬ ‫ئیسماعیل قائانییەوە قسەیان کردووە‪،‬‬ ‫دەڵێن‪ ،‬شوێنگرەوەکەى قاسم سلێمانى‬ ‫مێژوویەکى خراپى لەگەڵ کوردى رۆژهەاڵت‬ ‫هەیەو ئەو مێژووە خراپەش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەرەتاى ساڵى هەشتاکانى رابردوو کاتێک‬ ‫رووبەڕووى حزبەکانى رۆژهەاڵت بووەتەوەو‬ ‫شەڕى لە دژیان کردووە‪.‬‬ ‫شوێنگرەوەکەى قاسم سلێمانى لە‬ ‫ساڵى ‪ ٢٠٠٠‬بۆ ‪ ٢٠٠٢‬هەڵمەتێکى فراوانى‬ ‫دەستگیرکردنى گەنج و الوى رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستانى دەستپێکردووە بە تۆمەتى‬ ‫ئەندامبوون و هاوکاریکردنى حزبەکانى‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬هاوکات هەر لەو ساڵەشدا بە‬ ‫توندى رووبەڕووى حزبەکانى رۆژهەاڵتى‬ ‫کوردستان بووەتەوە‪.‬‬ ‫قائانى یەکێک بووە لە فەرماندە‬ ‫مەیدانییەکانى شەڕى ئێران و عێراق و لە‬ ‫سنورى کرماشانەوە سەرپەرشتى بەرەى‬ ‫شەڕى کردووەو چەندین جار برینداربووە‪،‬‬ ‫کە لەالی ئێرانییەکان بە قارەمانى جەنگى‬ ‫هەشت ساڵەى عێراق دادەنرێت‪ ،‬قائانى‬ ‫لە ساڵى ‪١٩٩7‬وە بووە بە جێگرى قاسم‬ ‫سلێمانى لە فەیلەقی قودسدا‪.‬‬ ‫بەهۆى رووبەڕووبوونەوەى کوردو‬ ‫چاالکییە مەدەنییەکان لە ئێراندا‪ ،‬ئیسماعیل‬ ‫قائانى لەالیەن دادگاو رێکخراوەکانى بوارى‬ ‫مافى مرۆڤ چەندین تاوانى جۆراوجۆرى‬ ‫رووبەڕوو کراوەتەوەو هاوکات یەکێکە لەو‬ ‫بەرپرسانەى ئێرانیش‪ ،‬کە لەالیەن ئەمریکاوە‬ ‫خراوەتە لیستى سزاکانیەوە‪.‬‬ ‫لەماوەى کارکردنیدا زیاتر لە ‪ ٢٠‬پۆستى‬ ‫هەبووە‪ ،‬کە گرنگترینیان فەرماندەى‬

‫لەشکرى ئیمام رەزاو فەرماندەى پێنجى‬ ‫نەسر‪ ،‬جێگرى سەرۆکى هەواڵگرى سوپاى‬ ‫پاسداران‪ .‬لەو رووداوانەى لە واڵتانى‬ ‫ناوچەکە روودەدەن رۆڵێکى کاریگەرى‬ ‫بینیوەو زۆرجار کارەکانى قاسم سلێمانى‬ ‫ئەو کردوویەتى و پالنى بۆ داڕشتووە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەى ئیسماعیل قائانى‬ ‫جێگرى قاسم سلێمانى بووەو ئەزموونێکى‬ ‫زۆرى لەناو سوپاى پاسداران هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیوەندییەکانى لەگەڵ الیەنەکانى عێراق‬ ‫و هەرێمى کوردستان زۆر الوازە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وادەکات کە نەتوانێت بەهەمان رێچکەى‬ ‫قاسم سلێمانیدا بڕوات و هەموو الیەنەکانى‬ ‫ناو عێراق بە کوردیشەوە بکاتە دۆستى‬ ‫خۆی‪.‬‬

‫بەپێچەوانەى‬ ‫سلێمانییەوە‪،‬‬ ‫ئیسماعیل قائانى‬ ‫هیچ پەیوەندییەکى‬ ‫لەگەڵ الیەنەکانى‬ ‫هەرێم نەبووە‬

‫ع ی�را ق�� ی�ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬ ‫عێراق‬ ‫بەرەو تونێلێکی تاریک‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫حزبوڵاڵی عێراقی کێیە؟‬

‫عومەر‌عەلی‬ ‫لە دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی و‬ ‫ئەبومەهدی موهەندیس‪ ،‬عێراق دەکەوێتە‬ ‫قۆناغێکی نوێوە‪ ،‬ئەمە سەرەتای گۆڕانکارییەکە‬ ‫لە عێراق و ئاستی ملمالنێکانی ئەمریکاو ئێرانیش‬ ‫زیاتر بەرەو توندی دەڕوات‪ ،‬هەر لە سەرەتای‬ ‫دروستبوونی گرژییەکانی نێوان ئەم دوو واڵتە‪،‬‬ ‫عێراق بە چاوێکی گرنگ و ستراتیژییەوە سەیر‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫ئەمریکا وا بەئاسانی دەستبەرداری عێراق‬ ‫نابێت‪ ،‬چونکە ئەو ڕابەرایەتی سوپایەکی‬ ‫نێودەوڵەتی کردووە بۆ ڕوخاندنی ڕژێم و خوێنی‬ ‫لەپێناویدا بەخشیوە‪ .‬لەبەرئەوە هەر وا بەئاسانی‬ ‫چۆڵی ناکات و تەسلیم بەو الیەنەی ناکات کە‬ ‫ئێستا گەورەترین ڕووبەڕووبونەوەی لەگەڵیدا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە عێراق واڵتێکە لە پلەی‬ ‫دووەمی ڕیزبەندی واڵتانی یەدەگی نەوتە لەسەر‬ ‫ئاستی جیهان‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەمریکا گرنگەو‬ ‫هاوشێوەی سوریا نیە کە بە ئاسانترین شێوە‬ ‫دەستبەرداری بوو‪.‬‬ ‫جگە لەوەی ئێران بەردەوام عێراقی وەک‬ ‫بەشێک لە قەڵەمڕەوی خۆی سەیر کردووەو‬ ‫گەیشتن بە عێراق خەوێکی گەورەی ڕابەری‬ ‫پێشوو ئیمام خومەینی بووەو بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫سەدان هەزار سەربازی بە کوشتن داوە‪.‬‬ ‫هەردووالیەن ئێستا لە هەوڵی ئەوەدان‬ ‫دەستبەسەر عێراقدا بگرن و ئەوی تر بکەنە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی کە هەریەکەیان‬ ‫خاوەنی پێگەو دەسەاڵت و بنکەی خۆیانن‪،‬‬ ‫ناتوانن کارەکە بە ئاسانی بکەن ‪.‬‬ ‫ئەمریکییەکان ماوەی ساڵێک زیاترە‬ ‫دەیانەوێت پێگەی حەشدی شەعبی لە عێراق‬ ‫الواز بکەن‪ ،‬چونکە ئەم میلیشیایانە هاوشێوەی‬ ‫سوپای پاسدارانن و لە ئایندەیەکی نزیکدا‬ ‫تەواوی پێگەی سیاسیی و سەربازیی و ئابووری‬ ‫لە عێراق کۆنتڕۆڵ دەکەن‪ ،‬ئەگەر ئەوەش‬ ‫سەربگرێت هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەکەنە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬لەالیەکی تریش لەبەرئەوەی ئەم هێزە‬ ‫لەالیەن مەرجەعیەتەوە دروستکراوە‪ ،‬کەواتە‬ ‫زۆر ئەجێندای نیشتمانی عێراقی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەپێناو ئامانجی تری تایبەت بە دیدە ئایینیەکەو‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئێراندایە‪ ،‬لەم‬ ‫کاتەدا ئەمریکا خوازیاری ئەوە بوو ئەم‬ ‫هاوسەنگییە تێکبچێت‪ ،‬چونکە لەسەر شەقامی‬ ‫عێراقیش خۆپیشاندانەکان پێگەی حکومەت و‬ ‫هێزە شیعیەکانی الواز کردووەو ئەوان چاوەڕوانی‬ ‫ئەمریکا بوون کە پاڵپشتییان بکات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لێدانی سەربازگەی (کەی وەن) لەالیەن گروپی‬ ‫حیزبوڵاڵی سەر بە حەشدی شەعبی خزمەتی‬ ‫بە خواستەکانی ئەمریکا کردووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫زیاتر ملمالنێکانی گەرم کرد بە هێرشکردنە‬ ‫سەر بارەگاکانی حیزبوڵاڵ‪ ،‬لەپاش ئەوەش لە‬ ‫کاردانەوەدا حەشدی شەعبی هێرشی کردە‬ ‫سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکاو زیاتر ملمالنێکان‬ ‫توند بوونەوە‪ ،‬کە دواجار بە کوشتنی قاسم‬ ‫سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس کۆتایی‬ ‫هات‪.‬‬ ‫کوژرانی ئەم دوو کەسایەتییە بۆ عێراق‬ ‫ئاسان نیە‪ ،‬بەتایبەتی کەسێکی وەک قاسم‬ ‫سولەیمانی‪ ،‬کە بە ئەندازیاری سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی ئێران دادەنرێت لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستداو بە نوێنەرایەتی ئێران لە هەموو ئەو‬ ‫ملمالنێیانەی کە لە عێراق و سوریاو بەحرەین و‬ ‫لوبناندا هەبووە ‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئێرانیش دەیەوێت زیاتر بوونی‬ ‫خۆی بسەلمێنێت و لە گۆڕەپانی عێراقدا‬ ‫ڕووبەڕووی ئەمریکا ببێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوە لێرەوە‬ ‫هەموو هێزو پارتە شیعیەکان دەچنە بەرەیەکەوە‬ ‫دژ بە ئەمریکا‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش هەموویان کۆکن لەسەر‬ ‫کردنە دەرەوەی ئەمریکاو دەیانەوێت لەڕێگەی‬ ‫دەستوور لە ئەنجومەنی نوێنەران ئەم کارە‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم کارە سەربگرێت ئەگەری ئەوەی‬ ‫هەیە کە ئەمریکا پالنی بى دەست پێبکات‪ ،‬کە‬ ‫لە ڕێگەی کودەتایەکی سەربازییەوە کەسێکی‬ ‫سەربازی بکاتە حاکمی عێراق و ئەمەش وەک‬ ‫پشتیوانییەک بۆ داواکارییەکانی خۆپیشاندەران‬ ‫لە قەڵەم بدات‪ ،‬ئەگەر ئەم کارەش بکرێت ئەوا‬ ‫میلیشیاکانی حەشدی شەعبی و الیەنگرانی‬ ‫ئێران بێدەنگ نابن و ئەگەری ئەوەی هەیە عێراق‬ ‫بچێتە تونێلێکی تاریک کە ئەوسەری دیار نییە‪.‬‬

‫حزبوڵاڵ ئامانجی یەکەمی هێرشەکانی ئەمریکایە‬ ‫زەمەن‬ ‫حزبوڵاڵی عێراقی‪ ،‬گروپێکی‬ ‫چەکدارى سەر بە حەشدی شەعبییە‪ ،‬لە‬ ‫ڕووی بیروباوەڕو عەقیدەو ئایدۆلۆژیاوە‪،‬‬ ‫سەر بە رژێمی ویالیەتی فەقیهە لە ئێران‬ ‫و بانگەشەى بۆ دەکات‪.‬‬ ‫لەالیەن سوپای پاسدارانەوە‬ ‫پاڵپشتی دارایی و لۆجستی و پڕچەک‬ ‫کردنو راهێنانەکانی پێدەکرێت و‬ ‫ئامانجو کارەکانی بۆ دیارى دەکرێت‪،‬‬ ‫هەر لەسەرەتاى دامەزراندییەوە لە‬ ‫ساڵی ‪ ،2006‬تا کوژرانی لە بەرەبەیانی‬ ‫رۆژى هەینی لە ‪2020/1/3‬دا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫ئەبومەهدی موهەندیس‪ ،‬سەرۆکایەتی‬ ‫دەکرا‪.‬‬ ‫لە ئامانجە ئاشکراکانی حزبوڵاڵی‬ ‫عێراقی‪ ،‬دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا‬ ‫لە عێراق‪ ،‬پابەندبوون بە ویالیەتی‬ ‫فەقیهەوە‪ ،‬پاراستنی شکۆو پیرۆزییەکانی‬

‫شیعە‪ ،‬پاراستنى یەکپارچەیی خاکی‬ ‫عێراق‪ ،‬رووبەڕووبوونەوەى پڕۆژەو‬ ‫دەستی دەرەکی لە عێراقدا‪ ،‬بەدیهێنانی‬ ‫زۆرینەى سیاسی و گۆڕینی ریشەیی‬ ‫دەستوورو کۆى پرۆسەى سیاسیی‬ ‫و سیستمی بەڕێوەبردن لە عێراقدا‪.‬‬ ‫بونیادنانى کۆمارى ئیسالمی عێراق‪،‬‬ ‫هاوشێوەى ئێران‪ ،‬کە سەر بە ویالیەتی‬ ‫فەقیهی کۆمارى ئیسالمی ئێران بێت‪.‬‬ ‫لەدوای پرۆسەى رزگارکردنی عێراق‬ ‫لەالیەن ئەمریکاوە لە ‪2003‬دا‪ ،‬ئێران‬ ‫دەستیکرد بە سەپاندنی هەژموونی‬ ‫خۆى و چەندین گروپی چەکدارى‬ ‫شیعەی دروستکرد‪ ،‬وەکو‪ ،‬کەتائیبی لیوا‬ ‫ئەبولفەزل عەباس‪ ،‬کەتائیبی سەجادو‬ ‫کەتائیبی زەید بن عەلی‪ ،‬کەتائیبی‬ ‫کەربەال‪ ،‬کەتائیبی عەلى ئەکبەر‪ ،‬چەندین‬ ‫گروپی دیکەی جۆراوجۆر‪ ،‬دواتر لەساڵی‬ ‫‪2006‬دا‪ ،‬بەسەرپەرشتی قاسم سلێمانی‪،‬‬ ‫فەرماندەى فەیلەقی قودس‪ ،‬لە حزبێکدا‬ ‫کۆکرانەوە بەناوی حزبوڵاڵی عێراق‪،‬‬

‫ئەو کاتە کارى سەرەکی ئەو حزبە‪،‬‬ ‫رووبەڕووبوونەوەى هێزەکانی ئەمریکاو‬ ‫ئەنجامدانی چاالکی سەربازی بوو لە دژى‬ ‫پێگەو ئامانجەکانی واشنتۆن لە عێراقدا‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئەمریکا لەساڵی ‪2009‬دا‪،‬‬ ‫ئەو حزبەى خستە لیستی تێرۆرەوە‪،‬‬ ‫حزبوڵاڵی عێراقی نەیشاردۆتەوە‪ ،‬کە لە‬ ‫رووی ئایدۆلۆژی و بیروباوەڕو عەقیدەوە‬ ‫سەر بە ویالیەتی فەقیهی ئێرانەو‬ ‫ئایەتوڵاڵعەلى خامنەیی‪ ،‬رابەرى بااڵی‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی ئێران بە رابەرى بااڵى‬ ‫خۆی دەزانێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو داتایانەى لەبەردەستدایە‪،‬‬ ‫لەدوای ساڵی ‪2003‬وە‪ ،‬گروپە‬ ‫چەکدارەکانی سەر بە حزبوڵاڵی‬ ‫عێراقی‪ ،‬زیاتر لە ‪ 3‬هەزار کردەو چاالکی‬ ‫سەربازییان لە دژى هێزەکانی ئەمریکا لە‬ ‫عێراقدا ئەنجامداوەو زیانی گەورەى گیانی‬ ‫و ماددییان بەو هێزانە گەیاندووە‪.‬‬ ‫وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر‬ ‫هێرشەکەى سەر بنکەى سەربازیی‬

‫(کەى وەن) لە پارێزگاى کەرکوک‪ ،‬کە‬ ‫هێزەکانی ئەمریکاو هاوپایمانانی لێیە‪،‬‬ ‫کە بووە هۆى کوژرانی بەڵێندەرێکی‬ ‫سەربازیی ئەمریکاو برینداربوونی چوار‬ ‫سەربازی دیکە‪ ،‬لە ‪29‬ی مانگی ‪12‬ی‬ ‫ساڵی ‪ ،2019‬هێزەکانی ئەمریکا هێرشی‬ ‫ئاسمانییان کردە سەر پێنج بنکەى‬ ‫حزبوڵاڵی عێراق‪ ،‬کە سێ بنکەیان لە‬ ‫عێراق و دوو بنکەیان لە سوریا بوون‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامدا زیاتر لە ‪ 25‬چەکدارى حزبوڵاڵ‬ ‫کوژران و ‪55‬ی دیکەش برینداربوون و‬ ‫چەندین کۆگای چەک و جبەخانەى سەر‬ ‫بەو حزبە تەقێندرایەوە‪.‬‬ ‫هەروەها بە بیانووی ئەوەى پالنیان‬ ‫داناوە بۆ هێرشکردنە سەر ئامانجەکانی‬ ‫ئەمریکا لە عێراقدا‪ ،‬لە ‪ ،2020/1/3‬لە‬ ‫هێرشێکی فڕۆکەى بێ فڕۆکەوانی ئەمریکا‪،‬‬ ‫هەریەک لە ئەبو مەهدی موهەندیس‪،‬‬ ‫سەرۆکی حزبوڵاڵی عێراق و جێگرى‬ ‫فەرماندەى حەشدی شەعبی و قاسم‬ ‫سلێمانی فەرماندەى فەیلەقی قودسی‬ ‫سوپای پاسداران و چەند سەرکردەیەکی‬ ‫دیکەى حەشدی شەعبی لە نزیک‬ ‫فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتی بەغدا کوژران‪.‬‬ ‫حزبوڵاڵى عێراقی بەشێکە لە حەشدی‬ ‫شەعبی کە هێزێكی چەكداری شیعەیە‪،‬‬ ‫لە زیاتر لە ‪ 79‬گروپی چەکدارى شیعە‬ ‫پێکهاتووەو ژمارەی چەكدارەكانیان بە‬ ‫زیاتر لە ‪ 120‬هەزار چەكدار ئەژمار دەكرێن‪،‬‬ ‫حەشدی شەعبی لەدوای فەتوایەكی عەلی‬ ‫سیستانی مەرجەعی گەورەی شیعەكان لە‬ ‫عێراق دروستبوو‪.‬‬ ‫لەدوای كۆنترۆڵكردنی شاری موسڵ لە‬ ‫‪ ،2014/ 6/13‬لەالیەن گروپی چەکدارانی‬ ‫داعشەوە‪ ،‬عەلی سیستانی فەتوای دا‪ ،‬كە‬ ‫پێویستە هەموو تاكێكی عێراقی چەك‬ ‫هەڵبگرێت و بەرگری لە خاكی واڵتەکەى‬ ‫بكات‪ ،‬لەدوای ئەو فەتوایە لە ‪2014/6/15‬دا‬ ‫حەشدی شەعبی دروستبوو‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2016‬دا‪ ،‬پەرلەمانی عێراق‬ ‫ئەو گروپە چەکدارانەى بەفەرمی ناساندو‬ ‫بەزۆرینەى دەنگ پڕۆژەیاسایەکی بەناوى‬

‫دەستەى حەشدی شەعبی پەسەند کردو‬ ‫حەشدی شەعبی وەکو گروپێکی چەکدارى‬ ‫فەرمی سەر بە حکومەتی عێراق ناساندو‬ ‫خستیە چوارچێوەى سیستمی بەرگرى‬ ‫و ئەمنیی عێراقەوە‪ ،‬سااڵنەش بەشێکی‬ ‫گەورەى بودجەی گشتی عێراق‪ ،‬بۆ موچەو‬ ‫پێداویستی و پڕچەککردنی حەشدی‬ ‫شەعبی خەرج دەکرێت‪ ،‬بەاڵم زۆرینەى ئەو‬ ‫گروپە چەکدارانە کاردەکەن بۆ بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجەکانی ئێران لە عێراقدا‪.‬‬

‫گروپە چەکدارەکانی‬ ‫سەر بە حەشدی شەعبی‬ ‫حزبوڵاڵی عێراقی‬ ‫رێکخراوی بەدر‬ ‫سەرایای سەالم‬ ‫عەسائبی ئەهلی حەق‬ ‫كەتائیبی سەیدولشوهەدا‬ ‫سەرایای جیهادو بینا‬ ‫كەتائیبی تەیار ریسالی‬ ‫سەرایای خوراسانی‬ ‫سەرایای عاشورا‬ ‫سەرایای عەتەبات‬

‫گەندەڵی عێراق دەهاڕێت‬

‫“گهورهترین” سیستمی گهندهڵی هەیە لهسهر ئاستی جیهان‬ ‫ئیحسان‌حه‌سیب‬ ‫جگە لە ئاڵۆزى دۆخى سیاسى‬ ‫ئاڕاستەى رووداوەکان بەرەو تونێلێکى‬ ‫تاریک دەڕۆن‪ ،‬رەوشى ئابوورى و گوزەرانى‬ ‫خەڵکى عێراق رۆژگارى سەخت چاوەڕوانى‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫بانكی نێودهوڵهتی هۆشداری دهدات‪،‬‬ ‫لهوهی لهساڵی ‪2020‬دا‪ ،‬قهیرانی توندو‬ ‫زۆر ئاڵۆز‪ ،‬رووبهڕووی عێراق دهبێتهوهو‬ ‫ئهو واڵته بهرهو ئایندهیهكی نادیار دهبات‪،‬‬ ‫كه دواتر ئهنجامی مهترسیدارو چاوهڕوان‬ ‫نهكراوی لێدهكهوێتهوه‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی گهشهی ئابووری‬ ‫زۆرینهی واڵتانی ناوچهكه لهساڵی ‪2019‬دا‪،‬‬ ‫دابهزینی بهخۆوه بینیوه‪ ،‬بهاڵم ‪ 9‬واڵتیان‬ ‫له ناوچهكهدا‪ ،‬كه بهشێوهیهكی راستهوخۆ‬ ‫پهیوهندییان ههیه به جهنگ و پێکدادانە‬ ‫سهربازی و ملمالنێی سیاسیەکان و‬ ‫تهشهنهسهندنی گهندهڵی و بهههدهردانی‬ ‫سامانی گشتییهوه‪ ،‬بهشێوهیهكی بهرچاو‬ ‫ئاستی گهشهی ئابووری واڵتهكانیان‬ ‫دابهزیوهو رێژهی ههژاری و بێكاری‬ ‫بهشێوهیهكی ترسناك بهرزبونهتهوه‪.‬‬ ‫لهدوایین راپۆرتیدا‪ ،‬بانكی نێودهوڵهتی‬ ‫باڵویكردهوه‪ ،‬تێكڕای ئاستی گهشهی‬ ‫ئابووری واڵتانی خۆرههاڵتی ناوهڕاست و‬ ‫باكوری ئهفریقا‪ ،‬له ساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬بهبهراود‬ ‫لهگهڵ ساڵی ‪2018‬دا‪ ،‬بهڕێژهی زیاتر له‬ ‫‪ %120‬دابهزیوهو له ‪%1.8‬وه له ساڵی‬ ‫‪ ،2018‬داكشاوه بۆ ‪ %0.6‬لهساڵی ‪2019‬دا‪.‬‬ ‫بهپێی راپۆرتهكه‪ ،‬بههۆی توندبوونهوهی‬ ‫زیاتری ئاڵۆزییهكانی ناوچهكهو نهبوونی‬ ‫هیچ ئاسۆیهكی روون بۆ چارهسهركردنی‬ ‫ئهو ههموو كێشهو گرفت و قهیرانانهی‬ ‫واڵتانی ناوچهكه بهدهستیهوه دهناڵێنن‪،‬‬ ‫بانكی نێودهوڵهتی پێشبینی دهكات‪ ،‬له‬ ‫ساڵی ‪2020‬دا‪ ،‬ئاستی گهشهی ئابووری‬ ‫واڵتانی خۆرههاڵتی ناوهڕاست داكشانی‬ ‫زیاتر بهخۆوه ببینێت و رێژهی ههژاری و‬ ‫بێكاری زیاتر بهرزببنهوهو قهیرانهكانیش‬ ‫قوڵتر ببنهوه‪.‬‬ ‫بانكی نێودهوڵهتی لەبارەى عێراقەوە‬ ‫دەڵێت گهورهترین سیستمی گهندهڵی‬ ‫لهسهر ئاستی رۆژههاڵتی ناوهڕاست و‬ ‫جیهان بهگشتی لهعێراقدایه‪ ،‬ههروهها‬

‫ماوهی چوار دهیهیه ئهو واڵته‪ ،‬گیرۆدهی‬ ‫جهنگی یهك لهدوای یهك بووه‪ ،‬ههر‬ ‫لهجهنگی عێراق و ئێران‪ ،‬جهنگی كهنداوو‬ ‫جهنگی رزگاركردنی گهلی عێراق له رژێمی‬

‫بهعس و جهنگی داعش و ملمالنێی ناوخۆیی‬ ‫و پێكدادانهكانی ئهمریكاو ئێران‪ ،‬كه ههموو‬ ‫ئهوانه ههژاری و بێكاری و ئابووری داتهپیو‬ ‫و ژێرخانی وێرانهی لێكهوتۆتهوه‪.‬‬

‫رۆچوونی گهندهڵی و قوڵبوونهوهی‬ ‫قهیرانهكان وايكرد‪ ،‬چیتر گهلی عێراق‪،‬‬ ‫بهرگهی ئهو ههموو نههامهتییانه نهگرن و له‬ ‫سهرهتای مانگی ‪10‬ی ساڵی ‪2019‬وه رژانه‬ ‫سهرشهقامهكان و خۆپیشاندانی فراوانیان‬ ‫ئهنجامداو تا له مانگی ‪12‬ی ههمان ساڵ‪،‬‬ ‫عادل عهبدولمههدی‪ ،‬سهرۆك وهزیرانی‬ ‫عێراقیان ناچار به دهست لهكاركێشانهوه‬ ‫كرد‪ ،‬تائێستاش خۆپیشاندانی هاواڵتیان له‬ ‫شارو شارۆچكهكانی عێراق درێژهی ههیه‪،‬‬ ‫بهاڵم نهك ههر به دهستلهكاركێشانهوهی‬ ‫عادل عهبدولمههدی‪ ،‬هیچ له دۆخهكه‬ ‫نهگۆڕا‪ ،‬بهڵكو قهیرانی سیاسی و بۆشایی‬ ‫یاسایی دروستبووهو ئهگهری سهرههڵدانی‬ ‫جهنگی ئهمریكاو ئێران‪ ،‬له عێراقدا‬ ‫لهئارادایه‪ ،‬كه ههردوو واڵت دهیانهوێت‬ ‫ههژموونی خۆیان لهبهغدا فراوانتر بكهنو‬ ‫كێشهكانیان له گۆڕهپانی ئهو واڵتهدا‬ ‫یهكالیی بكهنهوه‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بهپێی داتاكانی سندوقی‬ ‫دراوی نێودهوڵهتی‪ ،‬رێژهی بێكاری‬ ‫لهعێراقدا له ساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬بۆ سهرووی له‬ ‫‪ %20‬بهرزبۆتهوه‪ ،‬لهكاتێكدا ئهو رێژهیه له‬ ‫ساڵی ‪2018‬دا‪ ،‬له ‪ %16‬بوو‪.‬‬ ‫سندوقی دراوی نێودهوڵهتی ئاماژهی‬ ‫بهوهشكردووه‪ ،‬رێژهی بێكاری لهنێو چینی‬ ‫گهنجاندا‪ ،‬لهساڵی ‪2019‬دا گهیشتۆته‬ ‫سهرووی له ‪ ،%50‬ئهوهش بهمانای ئهوه‬ ‫دێت زیاتر له ‪ 15‬ملیۆن هاواڵتی عێراقی‬ ‫بێكارن‪ ،‬چونكه نزیكهی له ‪ %40‬كۆی‬ ‫دانیشتوانی عێراق‪ ،‬له چینی گهنجان‬ ‫پێكدێت‪ ،‬ههر ئهوهش بووهته هۆی‬ ‫ئهوهی گهنجان سهرمهشقی ناڕهزایهتی و‬ ‫خۆپیشاندانهكان بن‪.‬‬ ‫بهههمانشێوه‪ ،‬داتاكانی بانكی‬ ‫نێودهوڵهتی ئهوه دهخاتهڕوو‪ ،‬كه نزیكهی‬ ‫له ‪%50‬ی ناوچه رزگاركراوهكانی ژێردهستی‬ ‫داعش‪ ،‬كه ناوچه سوننهنشینهكانه‪ ،‬لهژێر‬ ‫هێڵی ههژاریدا ژیان دهگوزهرێنن‪ ،‬نزیكهی‬ ‫له ‪%35‬ی هاواڵتیانی باشوری عێراق و له‬ ‫‪%25‬ی ناوهڕاست‪ ،‬بهدهست ههژارییهوه‬ ‫دهناڵێنن‪ ،‬لهههرێمی كوردستانیشدا رێژهی‬ ‫ههژاری له ‪%12‬یه‪.‬‬ ‫ئاماژهی بهوهشكردووه‪ ،‬ههژاری و‬ ‫بێكاری و دۆسیهی قهرزی گشتی دهرهكی و‬ ‫دۆخی ئهمنی‪ ،‬بوونهته گهورهترین مهترسی‬ ‫لهسهر ئابووری عێراق و ههڕهشهی جددی‬

‫له ئایندهی ئهو واڵته دهكهن‪.‬‬ ‫پێشبینی ئهوهش دهكات‪ ،‬له ساڵی‬ ‫‪2020‬دا‪ ،‬قهرزی گشتی عێراق له ‪ 132‬ملیار‬ ‫دۆالرهوه بۆ سهرووی ‪ 140‬ملیار دۆالر بهرز‬ ‫ببێتهوه‪ ،‬له چوار ساڵی داهاتووشدا ئهو‬ ‫رێژهیه زۆر زیاتر بهرزدهبێتهوه‪.‬‬ ‫كورتهێنانی بودجهی گشتی ساڵی‬ ‫‪2018‬ی عێراق ‪ 11‬ملیار دۆالربوو‪ ،‬لهساڵی‬ ‫‪ 2019‬بۆ ‪ 24‬ملیار دۆالر بهرزبووهوهو‬ ‫پێشبینی دهكرێت بۆ ساڵی ‪،2020‬‬ ‫كورتهێنانی بودجه‪ ،‬بگاته نزیكهی ‪ 50‬ملیار‬ ‫دۆالر‪ ،‬لهكاتێكدا‪ ،‬عێراق له رێگهی فرۆشی‬ ‫نهوت و داهاتی ناوخۆیی و گومرگ و داهاته‬ ‫جۆراوجۆرهكانهوه‪ ،‬مانگانه نزیكهی ‪10‬‬ ‫ملیار دۆالری دهست دهكهوێت‪.‬‬ ‫ئهوهش لهكاتێكدایه‪ ،‬ئاستی گهشهی‬ ‫سااڵنهی ئابووری عێراق‪ ،‬له داكشاندایهو‬ ‫رێژهی دانیشتوان له ههڵكشاندایهو خواست‬ ‫و پێویستی خزمهتگوزارییه سهرهتاییهكان‬ ‫له زیادبووندایهو مهترسی و ههڕهشه‬ ‫ئهمنییهكان لهئارادایهو تۆڕی گهندهڵیش‬ ‫بهشێوهیهكی ترسناك لهفراوانبووندایهو‬ ‫ههاڵوسان و بەكاربردن لهبهرزبونهوهدایه‪،‬‬ ‫توانای دارایی و دراوی یهدهگ له‬ ‫كهمبوونهوهدایه‪ ،‬ههروهها تائێستا تەنانەت‬ ‫له ‪%1‬ی ناوچه وێرانبووهكان بههۆی‬ ‫جهنگی داعشهوه ئاوهدان نهكراونهتهوه‪ ،‬كه‬ ‫پێویستی به زیاتر له ‪ 100‬ملیار دۆالر ههیه‪.‬‬ ‫بانكی نێودهوڵهتی هۆشداری ئهوهش‬ ‫دهدات‪ ،‬ئهگهر رێگهچارهی بهپهله بۆ‬ ‫دۆخی عێراق نهگیرێتهبهر‪ ،‬ئهوا مەترسی‬ ‫سەرهەڵدانەوەی داعش هەیە‪ ،‬بەدووریشی‬ ‫دەزانێت‪ ،‬هاوشێوەی جاری پێشوو خەڵكی‬ ‫ناوەڕاست و باشوری عێراق خۆڕاگر بن و‬ ‫بەرگری له ناوچهكانیان بكهن‪.‬‬ ‫دانیشتوانی عێراق‪ ،‬كه نزیكهی ‪39‬‬ ‫ملیۆن كهس دهبێت‪ ،‬چینی گهنجان نزيكهى‬ ‫له‪%40‬ی كۆی دانیشتوان پێكدههێنێت و‬ ‫سااڵنه نزیكهی یهك ملیۆن منداڵ له دایك‬ ‫دهبن و یهك ملیۆن خوێندكاریش خوێندن‬ ‫تهواو دهكهن‪ ،‬بێ ئهوهی ئامادهبكرێن‬ ‫بۆ بازاڕی كارو كاركردن‪ ،‬تهنانهت ههلی‬ ‫كاریان بۆ ناڕهخسێندرێت‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪ :‬بانكی نێودهوڵهتی‬ ‫سندوقی دراوی نێودهوڵهتی‬ ‫وهزارهتی پالندانانی عێراق‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪5‬‬

‫“فۆڕمەكە ناتوانێت داهاتی راستی بەرپرسان ئاشكرا بكات”‬

‫هەشت وەزیر فۆڕمی ئاشكراكردنی سامانیان پڕنەكردۆتەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫دوای شەش مانگ لە دەستبەكاربوونی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬هێشتا هەشت لە‬ ‫وەزیرەكان فۆڕمی ئاشكراكردنی سامانیان‬ ‫پڕنەكردۆتەوەو باسلەوەدەكرێت فۆڕمەكە‬ ‫نەبووە بە چەكێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫گەندەڵی‪.‬‬ ‫دەستەی دەستپاكی هەرێم لە سەرەتای‬ ‫دەستبەكاربوونی كابینەی حكومەتەوە‬ ‫فۆڕمی ئاشكراكردنی سەروەتو سامان بەسەر‬ ‫سەرۆكی حكومەتو جێگرەكەیو وەزیرەكانی‬ ‫حكومەت دابەشدەكاتو دەبێت لەماوەی‬ ‫مانگێكدا سەروەتو سامانیان ئاشكرابكەنو‬ ‫فۆڕمەكە بگەڕێننەوە بۆ دەستەی دەستپاكی‪.‬‬ ‫دوای وەرگرتنەوەی فۆڕمەكان دەستەی‬ ‫دەستپاكی لە كۆتایی كاری ئەو كابینەیەی‬ ‫حكومەتدا فۆڕمی دووەم دابەش دەكاتەوە‪،‬‬ ‫پاشان لە راپۆرتی دستەی دەستپاكیدا‬ ‫ئاماژەی پێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم بەوتەی سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دەستپاكی لە راپۆرتی كۆتایی‬ ‫دەستەی دەستپاكیدا لەساڵی ‪2018‬‬ ‫دەرئەنجامی فۆڕمی بەرژەوەندییە داراییەكانی‬ ‫بۆ ڕای گشتی ئاشكرا نەكردووە‪.‬‬ ‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دەستپاكی لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بەشێك لە وەزیرەكان‬ ‫ئەوەی زانیومە هەشت وەزیرن پابەندنەبوون‬ ‫بە ماوەی یاسایی بۆ گەڕانەوەی فۆڕمی‬ ‫ئاشكراكردنی سەروەتو سامانیان‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫تەمەنی حكومەت نزیك دەبێتەوە لە شەش‬ ‫مانگ”‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی وتیشی‪:‬‬ ‫“ئامانجی پڕكردنەوەی ئەو فۆڕمە‬

‫فۆڕمی پڕكردنەوەی‬ ‫سامان مەجالی‬ ‫فێڵی تێدایە‪ ،‬هیچ‬ ‫چاودێرییەك بەسەر‬ ‫ئەو كەسەوە نیە كە‬ ‫پڕی دەكاتەوە‬

‫بەراوردكردنی فۆڕمی یەكەمو فۆڕمی دووەمە‬ ‫بەیەكتریو هەڵسەنگاندنی داهاتی ئەو دوو‬ ‫فۆڕمەیە‪ ،‬بەاڵم هێشتا ئەو فۆڕمە نەبووە‬ ‫بە چەكێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی لە راپۆرتی ساڵی ‪2018‬ی‬ ‫دەستەی دەستپاكیدا دەرئەنجامی بەراوردی‬ ‫فۆڕمەكان ئاشكرا نەكراوە”‪.‬‬ ‫بەوتەی شیرین ئەمین‪ ،‬ئەم فۆڕمە‬ ‫پشتی پێنابەسترێت بۆ بنەبڕكردنی گەندەڵی‬ ‫لەبەرئەوەی زانیاری ناو فۆڕمەكان ناشەفافی‬ ‫تێدایە‪ ،‬زۆرینەی بەرپرسان سەروەتو سامانە‬ ‫گەورەكانیان بەناوی خۆیانەوە نیە‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫فۆڕمە ناتوانێت داهاتی دروستی بەرپرسان‬ ‫ئاشكرا بكات‪.‬‬

‫ئەحمەد ئەنوەر‪ ،‬سەرۆكی دەستەی‬ ‫دەستپاكی هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەشێك‬ ‫لە وەزیرەكان فۆڕمەكانیان نەگەڕاندووەتەوە‬ ‫ئەگەر تا دوو هەفتەی سەرەتای ساڵی نوێ‬ ‫نەیگەڕێننەوە ناوەكانیان رادەگەیەنین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ %70‬وەزیرەكان پڕیانكردۆتەوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬یاسای دەستەی دەستپاكی‬

‫رێگەنادات ئەو داهاتەی بەرپرسانی حكومەت‬ ‫نوسیویانە باڵوی بكەینەوە هەرچەندە‬ ‫ساڵی ‪ 2014‬داوامان لە پەرلەمان كرد‬ ‫ئەو دەسەاڵتەمان پێبدات بەاڵم رێگەیان‬ ‫پێنەداین”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بەراوردكردنی فۆڕمی‬ ‫فۆڕمی‬ ‫دەستبەكاربوونو‬ ‫سەرەتای‬

‫كۆتاییهاتنی دەسەاڵتی كابینەی پێشوو‬ ‫سەرۆكی دەستەی دەستپاكی‪ ،‬وتی‪“ :‬هەندێك‬ ‫لە وەزیرەكان درەنگ دەستیان بە مامەڵەی‬ ‫خانەنشین كردووە‪ ،‬هەندێكیان فۆڕمەكانیان‬ ‫گەڕاندووەتەوە‪ ،‬تا ئێمە ئەستۆپاكیان بۆ‬ ‫نەكەین مامەڵەی خانەنشینیان بۆ ناكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر سەروەتو سامانەكەی بەشێوەی‬

‫ناسروشتی زیادی كردبێت ئەوا داوای‬ ‫روونكردنەوەی لێدەكرێت‪ ،‬لە حاڵەتی‬ ‫نەبووونی بەڵگەی باوەڕپێكراو رەوانەی دادگا‬ ‫دەكرێت”‪.‬‬ ‫تێگەیشتنێك لەناو پەرلەمانتارانو‬ ‫خەڵكیشدا هەیە فۆرمی نەزاهەو ئاشكراكردنی‬ ‫موڵكو ماڵی بەرپرسان هەتا ئەمڕۆ چ لە‬ ‫بەغداو چ لە هەرێم ئەنجامێكی نەبووەو‬ ‫باوەڕیش ناكرێت لە داهاتوویەكی نزیكدا‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫“لەبەرئەوەی فۆڕمی پڕكردنەوەی سامان‬ ‫مەجالی فێڵی تێدایە‪ ،‬هیچ چاودێرییەك‬ ‫بەسەر ئەو كەسەوە نیە كە پڕی دەكاتەوە‬ ‫دەتوانێت سامانی زۆر بنووسێت دواتر ئەڵێت‬ ‫ئەوەتا خۆم پێش پۆستەكە ئەوەم هەبووە”‪،‬‬ ‫ئازاد چاالك‪ ،‬ئەندامی لیژنەی نەزاهەی خولی‬ ‫پێشووی پەرلەمانی عێراق وای وت‪.‬‬ ‫لە واڵتانی پێشكەوتوو بێ بوونی‬ ‫دەستەی دەستپاكی هەر كەس موڵكو ماڵیو‬ ‫هەرچی هەیە دیارەو دەزگاكانی حكومەت لە‬ ‫تاپۆ‪ ،‬بانك‪ ،‬پۆلیسو باری كەسێتیو هەموو‬ ‫دەزگاكانی تر بەیەكەوە گرێدراونو دەزانن‬ ‫هەر كەس چی هەیەو سااڵنە بەپێی فۆرمێكی‬ ‫تایبەت چی هاتۆتە گیرفانیو چی داوە بە‬ ‫حكومەت‪ .‬هەندێكجار كەسانێك هەوڵئەدەن‬ ‫پارەكانیان بنێرنە بانكی نەناسراوی دەرەوە‬ ‫بۆ خۆدزینەوە لە دانی باجو كە ئاشكرا دەبن‬ ‫تووشی سزای قورسو ئابڕوچوون دەبن‪.‬‬ ‫ئازاد چاالك‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دامودەزگاكان بەیەكەوە نەبەستراون‬ ‫ناتوانرێت سامانی دروستی بەرپرسان ئاشكرا‬ ‫بكرێت‪ ،‬كێ بەدواداچوون بۆ كەڵەكەبوونی‬ ‫موڵكو ماڵو سەروەتی بەرپرسو كەسە‬ ‫نزیكەكانی ئەو بەرپرسە دەكاتو كێ لەسەر‬ ‫زانیاریەكانی ئەو فۆرمە ئاشكرا بووەو‬ ‫دراوەتە دادگا”‪.‬‬

‫ئەنجومەنەکە بە کۆتوبەندى میدیاو ئازادى رادەربڕین دادەنرێت‬

‫سەندیکا سوورە لەسەر دروستکردنى ئەنجومەنى بااڵى راگەیاندن‬ ‫زەمەن‬ ‫گەڕێکى دیکەى ملمالنێ نێوان‬ ‫رۆژنامەنووسان لەگەڵ سەندیکاو الیەنى‬ ‫حکومى لە هەرێمى کوردستان دەستیپێکردووە‪،‬‬ ‫کرۆکى ملمالنێکەش “ئەنجومەنى بااڵى‬ ‫راگەیاندن”ە بەرەى یەکەمیان بە مەترسى و‬ ‫دووەمیشیان بە پێویستى دەزانن‪.‬‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لە‬ ‫كۆبونەوەی ناوخۆیی لەژێر ناوی (كۆنفرانسی‬ ‫ئامادەكاری بۆ كۆنگرەی چوارەم)‪ ،‬بڕیاریدا‬ ‫یەكێك لە تەوەرەكانی كۆنگرەی داهاتوویان‪،‬‬ ‫كاركردن بێت لەسەر رێكخستنی بواری میدیا‬ ‫لە كوردستان‪ ،‬لە رێگەی پرۆژەیاساكانی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی میدیاو یاسای بینراوو‬ ‫بیستراو‪.‬‬ ‫چەند ساڵێك لەمەوبەریش لە هەولێر‬ ‫هەوڵێك درا بۆ پێكهێنانی ئەم ئەنجومەنە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی ئەوەی ناڕەزایەتی لە دژی‬ ‫بەرزبووەوە‪ ،‬شكستی هێناو سەری نەگرت‪.‬‬ ‫ئێستا بە كردەیی دوو هەوڵی جیا هەیە كە‬ ‫یەكێكیان چەند ئەكادیمیەكنو پرۆژەیەكیان‬ ‫ئامادەكردووە‪ ،‬ئەوی تریشیان سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستانەو بەهەمان شێوە‬ ‫پرۆژەیەكیان ئامادەكردووەو كۆبونەوەیەكی‬ ‫دوو رۆژەییان لە هەولێر بەناوی دیداری‬ ‫نێودەوڵەتی رۆژنامەنووسان بۆ رێكخست لە‬ ‫کۆتایی مانگی رابردوو‪.‬‬ ‫سەندیکاى رۆژنامەنووسان چاوى لە‬ ‫ئەزمونى چەند واڵتێکى تر کردووە کە خاوەنى‬ ‫ئەو ئەنجومەنەن بەشێکیان واڵتى دیموکراسین‬ ‫وەک بەلجیکاو بەشێکیشیان حکومەتەکەیان‬ ‫دیکتاتۆرى یاخود نادیموکراسین وەک میسرو‬ ‫ئیمارات‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەد ئەمین‪ ،‬سکرتێرى سەندیکاى‬ ‫رۆژنامەنووسانى کوردستان‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ئەم‬ ‫ماوەیە قسەى زۆر کراو پرۆژەى زۆر هەبوون‪،‬‬ ‫پێشتر پەرلەمان و ئەکادیمیاى کوردستان‬ ‫و چەند شوێنێکى تریش پرۆژەیان هەبووە‪،‬‬ ‫ئێمەش وەکو سەندیکا بەهەماهەنگى لەگەڵ‬ ‫سەندیکا جیهانیەکان بۆچوونى تایبەتمان‬ ‫هەیە لەسەر ئەنجومەنەکە‪.‬‬ ‫بەرپرسانى سەندیکا ناوەڕاستى مانگی‬ ‫رابردوو گوێیان لە نوێنەرانى ئەو واڵتانە گرت‬ ‫کە ئەنجومەنەکەیان هەیە وەکو بەلجیکاو‬ ‫تونس و میسر و ئیمارات‪ .‬لە رۆژانى‬ ‫داهاتووشدا پانێڵى دیکە لە سلێمانى و دهۆک‬ ‫دەکەن و گوێ لە رۆژنامەنووسان و پسپۆڕانو‬

‫ئازاد حەمەد ئەمین‬

‫هەندێک کەلێن و‬ ‫کەلەبەر هەن پێویستە‬ ‫چارەسەر بکرێن‬

‫مامۆستایانى زانکۆ دەگرن‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەد ئەمین‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“لە هیچ شتێکدا پەلە ناکەین و سوور نین‬ ‫لەسەر یەک بۆچوون‪ ،‬کاتى خۆیشى لەسەر‬ ‫یاساى ژمارە ‪ ٣٥‬بۆچوونى جیاواز هەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم دوایى بە سیغەیەک پەسەند کرا کە‬ ‫هەمووان لەسەرى رازى بوون”‪.‬‬ ‫هەوڵەکان بۆ پێکهێنانى ئەم ئەنجومەنە‬ ‫لەکاتێکدایە لە هەرێمى کوردستان چەندین‬ ‫یاساو بڕیار هەن بۆ رێکخستنى کارى میدیایى‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەى مایەی رەخنەى رۆژنامەنووسانە‬ ‫جێبەجێنەکردنى یاساکانە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪1992‬ەوە‪ ،‬پەرلەمانی كوردستان‬ ‫شەش یاسای لە بواری چاپەمەنی و‬ ‫رۆژنامەگەری و زانیاری دەركردووە‪ ،‬كە بریتین‬ ‫لە یاسای چاپەمەنی هەرێمی كوردستانی‬ ‫عێراق ژمارە ‪10‬ی ساڵی ‪ ،199٣‬یاسای‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانی عێراق‬ ‫ژمارە ‪4‬ی ساڵی ‪ ،1998‬یاسای باڵوكردنەوە‬ ‫لە رۆژنامەی رەسمیدا وەقایعی كوردستان‬ ‫ژمارە ‪4‬ی ساڵی ‪ ،1999‬یاسای سندوقی‬ ‫خانەنشینی رۆژنامەوانی كوردستان ژمارە‬ ‫‪1٣‬ی ساڵی ‪ ،2001‬یاسای رۆژنامەگەری لە‬

‫کەمال رەئوف‬

‫ئەم ئەنجومەنە بڕیارى‬ ‫لە بارەوە دراوە دەیانەوێت‬ ‫بڕوامان پێبکەن و‬ ‫قبوڵی بکەین‬

‫كوردستان ژمارە ‪٣٥‬ی ساڵی ‪ 2007‬و یاسای‬ ‫ژمارە ‪11‬ی ساڵی ‪ 201٣‬تایبەت بە مافی‬ ‫دەسكەوتنی زانیاری لە هەرێمی كوردستان‬ ‫ـ عێراق‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەم یاسایانەدا وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیری رێنمایی ژمارە ‪1‬ی ساڵی ‪2014‬‬ ‫بۆ “رێكخستنی فریكوێنس” لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەركردووە‪.‬‬ ‫کەمال رەوف‪ ،‬سەرنووسەرى ماڵپەرى‬ ‫شارپرێس یەکێکە لەو رۆژنامەنووسانەى‬ ‫نیگەرانە لە دروستکردنى ئەنجومەنەکە‪ ،‬بە‬ ‫“زەمەن”ى وت‪“ :‬ئەمە بڕیارى لە بارەوە‬ ‫دراوە دەیانەوێت بڕوامان پێبکەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫خێرمان لە سەندیکاو ئەنجومەنەکانى تر‬ ‫نەبینیوە هێندەى تر دەستوپەنجەى ئێمە‬ ‫کەلەپچە دەکەن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬هەرچیەکیش بڵێین دوایى‬ ‫رووبەڕووى ئەو ئەنجومەنەمان دەکەنەوەو‬ ‫حکومەت خۆى دێتە دواوە واتە ئەم‬ ‫ئەنجومەنە لە جیاتى حکومەت بڕیار دەدات”‪.‬‬ ‫لە میسرو ئیمارات هەرچەندە لە پێناسەى‬ ‫ئەنجومەنەکەدا باسلەوەکراوە کە ئەنجومەنى‬ ‫سەربەخۆن‪ ،‬بەاڵم لەالیەن بەرپرسانى بااڵى‬ ‫حکومەت یان وەزیرێکەوە بەڕێوەدەبرێن‪.‬‬ ‫کەمال رەوف ئاماژەى بەوەکرد‪ ،‬دەزانن‬ ‫ئەم ئەنجومەنە لە هەندێک واڵت هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە دوو حاڵەتدایە یان ئەوەتا حکومەتێکى‬ ‫زاڵمەو لە دەستى حکومەتدایە یان ئەوەتا‬ ‫حکومەتێکە جێگاى متمانەى خەڵکە‪.‬‬ ‫ئەو جەختیکردەوە قۆناغەکە هى ئەوە‬ ‫نیە ئەو ئەنجومەنەى بۆ دروست بکرێت‪،‬‬ ‫ئەسڵەن بۆ دەبێت دروست بکرێت بۆ یاساى‬ ‫ژمارە ‪ ٣٥‬جێبەجێناکرێت‪.‬‬ ‫بەپێویستى زانى ئەنجومەنەکە لەالیەن‬ ‫هەموو رۆژنامەنووسانەوە رەتبکرێتەوە‪،‬‬ ‫“چونکە ئەمە تەوقێکە هەر کەسێک بەشدار‬ ‫بێت تێیدا دوایى یەخەى خۆى دەگرێت”‪.‬‬ ‫سەرەڕاى نیگەرانیەکانى رۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا سەندیکا پێداگرە بۆ‬ ‫دروستکردنى ئەنجومەنەکە‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدئەمین‪ ،‬وتى‪“ :‬ئێمە لەگەڵ‬ ‫ئەوەداین ئەنجومەنى بااڵى راگەیاندن دروست‬ ‫بکرێت‪ ،‬هەندێک کەلێن و کەلەبەر هەن‬ ‫پێویستە چارەسەر بکرێن‪ ،‬هیچ پرۆژەیەک‬ ‫نیە بەبێ ناکۆکى و بۆچوونى جیاواز”‪.‬‬ ‫سەرەتاكانی دامەزراندنی ئەم ئەنجومەنانە‬ ‫لە واڵتانی ئەسكەندەنافی دەستیپێكردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر لە ئەمریكاو بەریتانیا بەشێوەیەكی‬ ‫رێكخراوتر دامەزرێنران‪ .‬لە واڵتانی جیهانی‬

‫سێهەمیش‪ ،‬دوای نیوەی دووەمی سەدەی‬ ‫رابردوو‪ ،‬ئەنجومەنەكانی رۆژنامەوانی‬ ‫دامەزرێنرانو واڵتانی هندستانو میسرو گاناو‬ ‫ئەندۆنیسیاو تونس پێشەنگ بوون‪.‬‬ ‫بەبڕواى کامیل عومەر‪ ،‬مامۆستاى ئێتیكو‬ ‫یاسای راگەیاندن لە زانكۆی سلێمانی‪ ،‬لەبەر‬ ‫چەند هۆکارێک دەبێت نەخێر بەرامبەر ئەم‬ ‫ئەنجومەنە بەکاربهێنرێت‪.‬‬ ‫لەمڕووەوە دەڵێت‪ :‬لەبەرئەوەی هێشتا‬ ‫ناتوانرێت بوترێت سیستمی سیاسیو‬ ‫حكومڕانیی لە هەرێم‪ ،‬سیستمێكی‬ ‫دیموكراسیە‪ ،‬ئەوكاتە ئامانج لە پێكهێنانی‬ ‫خواستی‬ ‫چەسپاندنی‬ ‫ئەنجومەنە‪،‬‬ ‫دەسەاڵتداران دەبێت بۆ سانسۆركردنو‬ ‫كۆتوبەندكردنی ئەو پەراوێزەی ئازادیی‬ ‫رۆژنامەوانی كە لە هەرێم بوونی هەیە‪.‬‬ ‫بەڵگەیەکى ترى کامیل عومەر پشت‬ ‫بە ئەزموونەکانى ترى ئەنجومەنە بەناو‬ ‫سەربەخۆکانى هەرێم دەبەستێت‪ ،‬وتى‪:‬‬ ‫“نەك سەربەخۆ نابن‪ ،‬بەڵكو دەكرێنە پشك‬ ‫پشكێنەی حزبیو لە ئامانجی راستەقینەیان‬ ‫خاڵی دەكرێنەوە‪ .‬بێگومان ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫میدیا لە هەرێم لەم دابەشكارییە دەرناچێتو‬ ‫پرۆژە پێشنیازەكەش ئەم ئاماژانەی بەڕوونی‬ ‫تێدایە”‪.‬‬

‫کامیل عومەر‬

‫لەبەر چەند هۆکارێک‬ ‫دەبێت نەخێر بەرامبەر ئەم‬ ‫ئەنجومەنە بەکاربهێنرێت‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫دەسەاڵتی کورد لە کەرکوک سفرە‬ ‫ئەنجومەن هەڵوەشاوەتەوەو کورد هیچ هەلێکی وەرگرتنەوەی پارێزگاری کەرکوکی نەماوە‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫پارێزگاکانو دواخستنی هەڵبژاردنەکە بۆ‬ ‫کاتێکی نادیار‪ ،‬دەستلەکارکێشانەوەی‬ ‫حکومەتی عێراق و ئەگەری هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەخت‪ ،‬هیچ هیوایەکی بۆ کورد‬ ‫نەهێشتووەتەوە پۆستی پارێزگاری کەرکوک‬ ‫وەربگرێتەوە‪ ،‬رۆژ بە رۆژیش دەسەاڵتەکانی‬ ‫لەو شارە سفر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫کورد ساڵێکی دیکەی لە کەرکوک‬ ‫بەبێ دەسەاڵت بەڕێکرد‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫چاوی لەوەبوو لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان کە بڕیاربوو‪ ،‬مانگی نیسانی‬ ‫ئەمساڵ ئەنجامبدرێت‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫یەکلیستیو یەکدەنگییەوە زۆرینەی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بباتەوەو‬ ‫دووبارە دوای سێ ساڵ لە لەدەستدانی ئەو‬ ‫پۆستە وەربگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەکارخستنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان و نادیاریی‬ ‫چارەنووسی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان ئەو هیوایەشی لەدەستدا‪.‬‬ ‫دوای رووداوەکانی ‪16‬ی ئۆکتۆبەری‬ ‫ساڵی ‪ ،2017‬پارێزگاری کەرکوک و‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەن و زۆرینەی ئەندامە‬ ‫کوردەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک‬ ‫شارەکەیان بەجێهێشت‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫فیدراڵیی بەغدا گەڕایەوەو راکان جبوری‬ ‫لەسەر پشکی عەرەب کە جێگری پارێزگارە‪،‬‬

‫سەرجەم دەسەاڵتە ئیداری و ئەمنییەکانی‬ ‫وەرگرت و لەژێر دەستی کورد دەریهێنا‪ ،‬بۆ‬ ‫وەرگرتنەوەی ئەو پۆستە یەکێتی و پارتی‬ ‫چەندین گەڕی دانوستانیان لەنێوان خۆیان‬ ‫و دواتر پێکەوە لەگەڵ بەغدا ئەنجامدا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانن لە رێگەی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاوە بە رێککەوتن و تەوافوق‬ ‫ئەو پۆستە وەربگرنەوە‪ ،‬بەاڵم بڕیاری‬ ‫پەرلەمان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان و کۆتایی هێنانی کارەکانیان‪،‬‬ ‫هەموو ریسەکانی کردەوە بە خوری‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد‪ ،‬ئەندامی پێشووی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک و چاودێری‬ ‫سیاسی دەڵێت‪ :‬کورد بەهیچ شێوەیەک‬ ‫هیوای نەماوە پۆستی پارێزگاری کەرکوک‬ ‫وەربگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد‪ ،‬پارێزگار لە رووی‬ ‫یاساییەوە ئەنجومەنی پارێزگا دایدەنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەنجومەن نەما الیەنێک چاودێریی‬ ‫کارەکانی دەکات‪ ،‬چاودێرییەکە بەپێی‬ ‫یاسا دراوە بە پەرلەمان و لە رووی‬ ‫جێبەجێکردنیشەوە سەر بە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی هەمواری یاسای هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫چاودێریی و بەشێکی کارەکانی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان دراوەتە نوێنەرانی پارێزگاکان‬ ‫لە پەرلەمانی عێراق‪ ،‬کەرکوک ‪13‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمان هەیە‪ ،‬شەش کورد‬ ‫(یەکێتی) و سێ عەرەب و سێ تورکمان‬

‫پارێزگاری ئێستاو پێشووی کەرکوک‬ ‫و مەسیحییەک‪ ،‬ئێستا ئەو پەرلەمانتارانە‬ ‫دەسەاڵتی یاساییان هەیە لێپێچینەوە لە‬ ‫پارێزگار بکەن و الیبدەن و کەسێکی دیکە‬ ‫بۆ جێگرەوەی پێشنیاز بکەن‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد وتی‪“ :‬بۆ وەرگرتنەوەی‬

‫لەمەودوا قاچاخچی نەوت‬ ‫وەك “تیرۆریست”‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت‬

‫پارێزگار دوو میکانیزم هەیە‪ ،‬یان‬ ‫لە هەڵبژاردنی پارێزگاکان زۆرینە‬ ‫بەدەستبهێنین‪ ،‬یان پارێزگار بە یاسا‬ ‫الببرێت‪ ،‬بەهەر هۆکارێک و بەپێی رێکاری‬ ‫یاسایی‪ ،‬ئەوەش دەکرێت نوێنەرانی‬

‫بەپێی پەیڕەو ‪ ١٥‬رۆژەکە تێپەڕیوە‬

‫ئەنجومەنی گشتی سکرتێرو‬ ‫دوو جێگر هەڵدەبژێرێت‬ ‫سەرچین ساڵح‬

‫زەمەن‬ ‫پەرلەمانی كوردستان دەیەوێت‬ ‫سنوورێك بۆ بەقاچاخبردنی نەوت‬ ‫دابنێتو لەڕێی پرۆژەیاسایەكەوە سزای‬ ‫توند بۆ ئەو كەسانە دیاریبكات كە لە‬ ‫بەقاچاخبردنی نەوتدا تێوەدەگلێنو تا‬ ‫دەگاتە بە “تیرۆریست” ناساندن‪.‬‬ ‫کۆتایی مانگی رابردوو لیژنەی وزەو‬ ‫سامانە سروشتیەكانو پیشەسازیو‬ ‫بازرگانی لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫ئامادەبوونی نوێنەری وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬راپۆرتی پێشنیازی‬ ‫یاسای بەرەنگاربوونەوەی بەقاچاخبردنی‬ ‫نەوت و لێدەرهێندراوەكانی لە هەرێمی‬ ‫كوردستانی ئامادەكردو ئاراستەی‬ ‫سەرۆكایەتی پەرلەمانیان كرد‪.‬‬ ‫پرۆژەكە دوای ساڵێك دێت لە هەوڵی‬ ‫كونكردنی بۆری نەوتی كوردستان‪ ،‬بەو‬ ‫تۆمەتە ژمارەیەك كەس دەستگیركران‬ ‫كە بەرپرسی بااڵیان تێدابوو‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫فێڵكردن لە كوالێتی نەوتو سوتەمەنیو‬ ‫خراپكردنی كوالێتیانو تێكەڵكردنیان‬ ‫بە ئاو یەكێكی تر بووە لەو گرفتانەی‬ ‫زۆرترین قسەی لەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان هەر كەسێك‬ ‫دەستگیردەكرێت لەسەر قاچاخیكردن‬ ‫بە نەوتەوە بە یاسای سزادانی عێراقی‬

‫سزا دەدرێت‪ ،‬بۆیە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫لەرێگەی یاسایەكی تایبەتو دیاریكردنی‬ ‫سزای توند دەیەوێت حاڵەتەكانی‬ ‫قاچاخیكردن بە نەوتو دەرهێنراوەكانی‬ ‫ترەوە كەمبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای بەقاچاخبردنی نەوتی‬ ‫ژمارە ‪41‬ی ساڵی ‪2008‬ی عێراق‪،‬‬ ‫سزای ئەو كەسەی كە نەوت بە قاچاخ‬ ‫دەبات بە هەموو شێوەكانییەوە بریتی‬ ‫دەبێت لە زیندانیكردنو سزای دارایی‬ ‫بەمەرجێك بەهای ئەو سزا داراییە پێنج‬ ‫ئەوەندەی بەهای دارایی ئەو نەوتە بێت‬ ‫كە بەقاچاخی بردووەو دەستیش بەسەر‬ ‫ئەو كەلوپەالنەدا دەگیرێت كە تاوانەكەی‬ ‫پێ ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫سەركۆ ئازاد‪ ،‬بڕیاردەری لیژنەی وزەو‬ ‫سامانە سروشتیەكان و پیشەسازیو‬ ‫بازرگانی بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەبەر‬ ‫پێویستی هەرێم بەو بۆشاییە یاساییەی‬ ‫هەمانبوو لە بابەتی بەقاچاخبرنی‬ ‫نەوتدا‪ ،‬ئەم یاسایە لە عێراقدا لە ساڵی‬ ‫‪ 2008‬بەركارە‪ ،‬ئێمەیش لەگەڵ واقیعی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا پرۆژە یاسایەكەمان‬ ‫گونجاند”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئێستا ئەوەی ئاگادارین‬ ‫نەوت بە تەنكەر یان بۆی كۆنكردن یان‬ ‫بە كۆڵەپشت‪ ،‬باسلەوەشدەكرێت لە‬ ‫هەورامان بە سۆندە بە قاچاخ دەبرێتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ئەو یاسایە رێگری دەكات لە‬

‫پارێزگاکە لە پەرلەمانی عێراق بیگرنەبەر‪،‬‬ ‫بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی عێراق”‪.‬‬ ‫دوای دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان‪ ،‬کورد چانسی یەکەمی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬بۆ گرتنەبەری رێکارەکانیش لە‬ ‫رێگەی پەرلەمان و حکومەتی عێراقەوەو‬ ‫وەرگرتنەوەی پۆستەکە بووەتە کارێکی‬ ‫ئەستەم و مەحاڵ‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارێکی کورد کە پێی‬ ‫باش نەبوو بەهۆی ئاڵۆزی دۆخەکەوە‬ ‫ناوی باڵوبکرێتەوە بۆ “زەمەن” وتی‪:‬‬ ‫“نوێنەرانی کەرکوک لە پەرلەمانی عێراق‬ ‫بەهیچ شێوەیەک لەم دۆخە ئاڵۆزەی‬ ‫پەرلەماندا ناتوانن تەنانەت بیر لە البردنی‬ ‫پارێزگار بکەنەوەو باسیشی بکەن‪ ،‬دوای‬ ‫پەسەندکردنی یاسای هەڵبژاردن و‬ ‫کۆمسیۆن رەنگە نەتوانرێت کار لەسەر هیچ‬ ‫یاساو دۆسیەیەک بکرێت”‪.‬‬ ‫جەختی کردەوە؛ عێراق بەرەو‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت دەچێت‪ ،‬لە قۆناغی‬ ‫داهاتوودا تاکە کاری پەرلەمان دانانی‬ ‫سەرۆک وەزیران و حکومەتێکی کاتی‬ ‫دەبێت بۆ ئامادەکاریی هەڵبژاردن‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاسای نوێی هەڵبژاردنی گشتی کە مانگی‬ ‫رابردوو پەسەند کرا‪.‬‬ ‫کارپێکراوەکان‪،‬‬ ‫یاسا‬ ‫بەپێی‬ ‫چۆڵبوونی پۆستی پارێزگار دوو حاڵەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬نائامادەیی (غیاب) کە پارێزگار‬ ‫ئامادەنەبێت و نەتوانێت بەهۆی نەخۆشی‬ ‫یان هەر کارێکی دیکە کاروبارەکانی‬

‫بەقاچاخبردنی نەوت بە تەنكەرو بۆری‬ ‫كونكردنو كۆڵەپشتو هەر هۆكارێكی‬ ‫تری گواستنەوە‪ ،‬هەروەها رێگری دەكات‬ ‫لە گۆرینو خراپكردنی كوالیتی نەوت”‪.‬‬ ‫بەوتەی بڕیاردەری لیژنەی وزەو‬ ‫سامانە سروشتیەكان‪ ،‬ئەو یاسایە زۆر‬ ‫توندەو هەموو رێگاكانی بەقاچاخبردن‬ ‫نەوت وشكدەكات هۆكارێكی زۆر باشە‬ ‫بۆ كۆتاییهێنان بە بەقاچاخبردنی نەوت‪.‬‬ ‫پێشنیازی یاسای بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫بەقاچاخبردنی نەوتو لێدەرهێندراوەكان‪،‬‬ ‫لە یاسای بەقاچاخبردنی نەوت لە عێراق‬ ‫وەرگیراوە تەنیا ئەو ماددەیە كە پەیوەندیی‬ ‫بەقاچاخبردنی نەوت هەیە لە ڕێگەی‬ ‫بەندەرەكانەوە هەڵوەشێندراوەتەوە تا‬ ‫لەگەڵ واقیعی هەرێم بگونجێت‪.‬‬ ‫لە بەشێكی تری پرۆژەكەی لیژنەی‬ ‫وزەو سامانە سروشتیەكاندا هاتووە‪:‬‬ ‫“هەر كەسێك تۆمەتی بەقاچاخبردنی‬ ‫نەوتی بەسەردا ساغبویەوە وەك‬ ‫تیرۆرست مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت‬ ‫لەڕووی یاساییەوە”‪.‬‬ ‫دابان محەمەد‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫دەستپاكی لە پەرلەمانی كوردستان‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ئەم پرۆژەیە‬ ‫لەالیەن حكومەتەوە نێردراوە لەسەر‬ ‫بەقاچاخبردنی نەوتو موشتەقاتەكانیەتی‪،‬‬ ‫هەوڵدەدەین پرۆژەكە زیاتر دەوڵەمەند‬ ‫بكەینو پەسەندی بكەین”‪.‬‬

‫جێگرەکەی‬ ‫ئەوەش‬ ‫بەڕێوەببات‪،‬‬ ‫شوێنەکەی پڕدەکاتەوە‪ ،‬وەک ئەوەی ئێستا‬ ‫لە کەرکوک هەیە‪.‬‬ ‫حاڵەتی دووەم بۆشایی یان بەتاڵی‬ ‫پۆستەکەیە (فراغ)‪ ،‬پارێزگار بەهۆی‬ ‫البردن یان دەستلەکارکێشانەوە یان مردن‪،‬‬ ‫یان لەبەر هەر هۆکارێکی کەسی و ئیداری‬ ‫نەتوانین کاروبارەکانی ئەنجام بدات و‬ ‫پۆستەکەی چۆڵ بێت‪ ،‬دەکرێت کورد لەم‬ ‫قۆناغەدا ئەو حاڵە دروست بکات‪ ،‬ئەویش‬ ‫بە البردنی پارێزگاری بەوەکالەتی کەرکوک‬ ‫لە رێگەی یاسایی و بە کۆکردنەوەی بەڵگەی‬ ‫پێویست لەسەر پێشێلکاریی و گەندەڵی و‬ ‫خراپ بەکارهێنانی پۆستەکەیەوە‪ ،‬دواتر‬ ‫قۆناغی دانانی جێگرەوەی دەستپێبکات‪.‬‬ ‫ئاوات محەمەد‪ ،‬بەدڵنیاییەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫هیچ هەلێک نەماوە پۆستی پارێزگاری‬ ‫کەرکوک بەر کورد بکەوێتەوە تا هەڵبژاردنی‬ ‫ئایندەی ئەنجومەنی پارێزگاکان‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫کاتەکەی نادیارە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لە ئێستاشدا هەرکەسێک لە‬ ‫کەرکوک حوکم بکات‪ ،‬دۆخەکە لە قازانجی‬ ‫حکومەتی ناوەندی دەقۆزێتەوە‪ ،‬ناهێڵێت‬ ‫ئەزموونی پێشوو دووبارە بێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫تەواوی دەسەاڵتی ئیداری و ئەمنی و وزەو‬ ‫بازرگانی لە دەستی کورددا بوو‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫ئەگەر بەراوردی بکەیت بە پێشووتر‬ ‫پابەندیی کەرکوک بە هەرێمی کوردستانەوە‬ ‫کەمترە لە ‪ %10‬و ئێستا ‪ %90‬بە ئاڕاستەی‬ ‫بەغدا رۆیشتووە”‪.‬‬

‫ئەنجومەنی گشتی یەكێتی(سەركردایەتی)‬ ‫چاوەڕێی لیژنەی بەڕێوەبردنی كۆنگرەیە بۆ‬ ‫راسپاردنی بەتەمەنترین ئەندامی ئەنجومەنەكە‬ ‫بۆ كۆبونەوە‪ ،‬بەوتەی ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫گشتی‪ ،‬جگە لە هەمواری پەیڕەوی ناوخۆ لە‬ ‫كۆبونەوەكانی ئەنجومەندا چوار هەڵبژاردن‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان رۆژی‬ ‫‪21‬ی مانگی ‪12‬ی ساڵی رابردوو‪ ،‬چوارەمین‬ ‫كۆنگرەی خۆی لە شاری سلێمانی بەست و‬ ‫تا ‪25‬ی مانگ بەردەوام بوو‪ ،‬لە كۆنگرەدا‬ ‫‪ 121‬كەس بە ئەندامی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫سەركردایەتی هەڵبژێردران‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫ئەو ئەنجومەنە کۆنەبوەتەوە بۆ تەواوکردنی‬ ‫کارەکانی و ئەو هەڵبژاردنانەی بڕیارە لەناو‬ ‫ئەنجومەنەکە بکرێت‪.‬‬ ‫كۆنگرە دەسەاڵتی بەخشیە ئەنجومەنی‬ ‫هەڵبژێردراو بۆ هەمواركردنەوەی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆی یەكێتی‪ ،‬بەپێی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆش‪ ،‬دوای ‪ 15‬رۆژ لە كۆتاییهاتنی‬ ‫كۆنگرە ئەنجومەنی گشتی سەركردایەتی‬ ‫بە سەرۆكایەتی بەتەمەنترین ئەندامی‬ ‫كۆدەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا وادەی‬ ‫ئەنجامدانی یەكەم كۆبونەوە دیار نییە‪.‬‬ ‫زوبێر عوسمان‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫گشتی سەركردایەتی یەكێتی بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬یەكەم كۆبونەوە بە كراوەیی‬

‫دەهێڵدرێتەوە‪ ،‬دوو لیژنە دروستدەكرێت‬ ‫یەكێكیان بۆ هەمواركردنەوەی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆو هەڵبژاردنی ئۆرگانەكانی نێو‬ ‫ئەنجومەنی گشتی سەركردایەتی‪ ،‬لیژنەی‬ ‫دووەم بە هەماهەنگی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫سیاسی ئەركو دەسەاڵتەكانی ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی سیاسی دیاریدەكات”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬بەپێی ئەو بەرنامەیەی‬ ‫هەیە‪ ،‬سكرتێری ئەنجومەنی گشتیو دوو‬ ‫جێگر لە یەكەم كۆبونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫گشتی سەركردایەتیدا هەڵدەبژێردرێن‪،‬‬ ‫كە سەرپەرشتی سەرجەم كۆبونەوەكانی‬ ‫ئەنجومەنی گشتی و كاروبارە ئیدارییەكان‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی‪“ :‬لە كۆبونەوەكانی‬ ‫دواتری ئەنجومەنی گشتی سەركردایەتیدا‪،‬‬ ‫كەسی یەكەمی یەكێتی “سكرتێر یان‬ ‫سەرۆك” و جێگرو دەستەی كارگێڕی و‬ ‫ئەنجومەنی سەرکردایەتی هەڵدەبژێردرێت”‪.‬‬ ‫لەبارەی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیەوە‪ ،‬زوبێر عوسمان وتی‪:‬‬ ‫“دوای هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆ كە‬ ‫بزانین چەند مەكتەبو چەند مەڵبەندو چەند‬ ‫ئۆرگان دروست دەبێت ئەوكات ژمارەیان‬ ‫یەكالیی دەبێتەوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ژمارەی ئەندامانی‬ ‫دەستەی كارگێڕیی‪ ،‬دەڵێت‪ :‬بەشێك لە‬ ‫هەڤااڵن پێیانوایە لەم قۆناغەدا مەكتەبی‬ ‫سیاسی پێویست نییە‪ ،‬ئەگەر مەكتەبی‬

‫دیمەنێک لە کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی‬

‫زوبێر عوسمان‬

‫سیاسی نەمێنێت ‪ 9‬بۆ ‪ 11‬كەس دەبێت‪،‬‬ ‫ئەگەر مەكتەبی سیاسیش بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەندامانی دەستەی كارگێڕی ‪ 3‬بۆ ‪ 5‬كەس‬ ‫دەبێت‪ .‬كاندیدی ئەو پۆستانەی بڕیارە‬ ‫لەنێو ئەنجومەنی گشتی سەركردایەتیدا‬ ‫هەڵبژێردرێت تائێستا نادیارن‪ ،‬زوبێر‬ ‫عوسمان روونیكردەوە‪ ،‬نەیبیستووە كەس بۆ‬ ‫ئەو پۆستانە خۆی كاندید كردبێت‪.‬‬ ‫بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی‪ ،‬لیژنەی‬ ‫بەڕێوەبردنی كۆنگرە نامە بۆ بەتەمەنترین‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی گشتی‬ ‫دەنێرێت و ئەویش ئەندامانی ئەنجومەن‬ ‫ئاگادار دەكاتەوە بۆ ئامادەبوونیان لە یەکەم‬ ‫كۆبونەوە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫‪3‬‬

‫شەڕەكە لەبەردەم ماڵی كوردە‬ ‫كورد چی بكات؟‬

‫دیسكی شیكاری “زەمەن”‬ ‫كورد بەبێ ویستی خۆی كەوتۆتە ناو‬ ‫گێژاوی شەڕی نێوان ئەمریكاو ئێرانەوە‪ ،‬كە‬ ‫دەرچوون لەو گێژاوە لەهیچ بارێكدا بێ زیان‬ ‫نابێت‪ ،‬بەاڵم گرنگە بڕیاربەدەستانی هەرێم‪،‬‬ ‫بەجۆرێك سیاسەت بكەن كەمترین پریشكی‬ ‫ئاگری شەڕەكە بەر هەرێم بكەوێت‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی چوارشەممەی رابردوو‬ ‫الیەنگرانی حەشدی شەعبی پەالماری‬ ‫باڵیۆزخانەی ئەمریكایان لە بەغدادی‬ ‫پایتەخت داو لەسەر دیواری باڵیۆزخانەكەیان‬ ‫نووسی “سولەیمانی سەركردەمانە”‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫نەیهێشت ‪ 48‬كاتژمێر بەسەر ئەو ڕووداوەدا‬ ‫تێپەڕێت گورزی خۆی وەشاندو بەفەرمی‬ ‫كوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبومەهدی‬ ‫موهەندیسی ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫دۆخەكە تادێت هەستیارو ئاڵۆزتر دەبێت‪،‬‬ ‫وەاڵم و بەرچاوڕوونی هەرە گرنگ ئەوەیە؛ ئەو‬ ‫شەڕە كە ئێستا لەبەردەم ماڵی كورددایە‪ ،‬ئایا‬ ‫لەبەردەمی ماڵەكەوە دێتە ناو ماڵەكە؟ چونكە‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬لە یاریە كۆمپیوتەریەكانەوە كە‬ ‫لەالیەن كۆمپانیای (كوما) كە دەگوترێ سەر‬ ‫بە (سی ئای ئەی) ئەمریكایە‪ ،‬پێشبینی‬ ‫ئەوەكرا كە شەڕی نێوان ئەمریكاو ئێران دێتە‬ ‫ناو شەقامەكانی شاری سلێمانی؟ كە بۆ كورد‬ ‫ئەو بەشەی رووداوەكە لە هەمووی گرنگترو‬ ‫هەستیارترو ترسناكترە!‬ ‫دوای کوژرانی قاسم سلێمانی یەکەم‬ ‫نیشانەی دەرکەوتنی ناکۆکییەکانی گروپە‬ ‫شیعەکانی نزیک لە ئێرانو هێزە کوردییەکان‬ ‫لە عێراق‪ ،‬سەبارەت بە دەنگدانی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران بوو دەربارەی چوونەدەری هێزەکانی‬ ‫ئەمەریکا لە عێراق‪ ،‬پێداگری الیەنە شیعەكان‬ ‫بۆ تێپەڕاندنی یاسای دەركردنی هێزە‬ ‫بیانییەكان لە خاكی عێراق كە بە پلەی‬ ‫یەك مەبەستیان (هێزەكانی ئەمریكایە)‪،‬‬ ‫سەرەنجام لە ئێوارەی یەكشەممەی رابردوو‬ ‫بەویستی خۆیان لە پەرلەمان تێیانپەڕاند‪.‬‬ ‫بایكۆتی فراكسیۆنە كوردیەكانیش بۆ ئەو‬ ‫كۆبونەوەیەی پەرلەمان هەڵوێستی كوردی‬ ‫الی شیعەكان‪ ،‬خستە چوارچێوەیەكی الوازو‬ ‫هەستیارەوەو هەندێك لە پەرلەمانتارە‬ ‫شیعەكانی دژە ئەمریكا‪ ،‬وتیان بایكۆتی كوتلە‬ ‫كوردستانیەكان‪ ،‬مانای خۆساغكردنەوەیانە‬ ‫لەبەرەی ئەمریكادا‪ ،‬هەرچەندە بیانوو پاساوی‬ ‫الیەنی كوردیش بۆ بایكۆتی كۆبونەوەكە‬ ‫لەجێی خۆیدایە كە پشتیوانیكردنی‬ ‫دەرپەڕاندنی هێزەكانی ئەمریكاش لەم كاتە‬ ‫هەستیارو نەخوازراوەدا‪ ،‬الیەنگیریە بۆ ئێران‬

‫و دژایەتیە بۆ ئەمریكا‪ ،‬كە كورد ویستی نیە‬ ‫دژی هیچ الیەنێكی شەڕەكە بێت‪.‬‬ ‫هاوکات ئەوەی جێی سەرنجە‪ ،‬بەشداری‬ ‫نەکردنی هێزە کوردییەکان لە کۆبونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەراندا بۆ دەرپەڕاندنی‬ ‫هێزەکانی ئەمەریکا‪ ،‬بەپێی میدیاکانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئیران مایەی نیگەرانیو توڕەبوونی‬ ‫تارانە لە فراکسیۆنی کوردستانی‪ ،‬پێشبینیش‬ ‫دەکرێ لە قۆناغی داهاتوودا گوشاری لەسەر‬ ‫هێزە کوردییەکان زیاتر بکات‪ ،‬بە سەرنجدان‬ ‫لەوەی مەسەلەی دەرپەڕاندنی هێزەکانی‬ ‫ئەمەریکا لە عێراق بۆ دەسەاڵتدارانی تاران‪،‬‬ ‫مەسەلەی مەرگ و ژیانە‪.‬‬ ‫بە دووریش نازانرێت ئەم ناکۆکییە‬ ‫سیاسیانەی نێوان کوردو شیعە‪ ،‬لە قۆناغی‬ ‫داهاتوودا پەل بهاوێت بۆ ناکۆکی سەربازییو‬ ‫گێچەڵ کردن بە کورد لەالیەن ئەو میلیشیا‬ ‫شیعیانەی کە بەفەرمانی سوپای پاسدارانی‬ ‫ئێران هەڵسوکەوت دەکەن‪ .‬پێشبینی دەکرێ‬ ‫ئەوەش ئەم ناکۆکییانە هەڵبژاردنی سەرۆک‬ ‫وەزیرانێکی نوێ بۆ عێراق بەهاوبەشی لەالیەن‬ ‫شیعەو کوردو سوننەوە قورسو دژوارتر بکات‪.‬‬

‫یەكدەنگیی دامەزراوە فەرمیو هێزە‬ ‫كوردیەكان لەبەرامبەر شەڕی هەڵگیرساوی‬ ‫نێوان ئەمریكاو ئێران تا ئەمڕۆ بێالیەنانەیە‪،‬‬ ‫كورد بە راستەوخۆو بە ناراستەوخۆ‪ ،‬هیچ‬ ‫یەكێك لەو دوو الیەنەی هەڵنەبژاردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایا هەڵبژاردنی بژاردەی بێالیەنی لەنێوان‬ ‫تارانو واشنتن‪ ،‬تا سەر بە دەردی كورد‬ ‫دەخواو بژاردەیەكی قبوڵكراو دەبێت بەالی‬ ‫هەردوو الیەنی شەڕكەرەوە؟‬ ‫شتێكی روونە‪ ،‬كە هەردووالیەن‬ ‫فشارەكانیان چڕ دەكەنەوە لەسەر‬ ‫هێزو گروپەكانی عێراق بە هەرێمی‬ ‫كوردستانیشەوە‪ ،‬تا خۆیان ساغ بكەنەوەو‬ ‫بەتایبەت ئێران دەیەوێت بزانێت دۆستەكانی‬ ‫كوڕی رۆژی تەنگانەن و تا دواسات لەگەڵی‬ ‫دەجەنگن‪ ،‬یاخود ترسی موشەكەكانی‬ ‫ئەمریكا دۆستایەتییان لەبیر دەباتەوە!‬ ‫كورد كەوتۆتە ناو بەرداشی شەڕو‬ ‫بەرژەوەندیەكانی دوو زلهێزی ناوچەیی‬ ‫و جیهانیەوە‪ ،‬سەرەنجام ئەگەر شەڕەكە‬ ‫بەخەستی هەڵبگیرسێ نەك لە ناوچەكە‪،‬‬ ‫رووداوەكە دەرەنجامی جیهانیی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫هەربۆیە لە بەرەنجامدا پشتیوانیكردن لە‬ ‫یەكێكیان و دژایەتی ئەوی دی‪ ،‬بۆ كورد‬ ‫كە خاوەنی كیان و دەوڵەت نییە‪ ،‬خۆكوژیی‬ ‫سیاسیە!‬ ‫ئەمریكییەكان خۆیان بە ئەندازیاری‬ ‫دروستكردن و مانەوەی ئەزموونی باشووری‬ ‫كوردستان دەزانن‪ ،‬بەپێی بەیاننامەكەی رۆژی‬ ‫هەینی پنتاگۆن‪ ،‬ئێران لەدوای ساڵی ‪2003‬وە‬ ‫تا ئێستا ‪ 608‬سەربازی ئەمریكی كوشتووە‬ ‫لە عێراقدا‪ .‬لە وێستگەو هەلومەرجێكی وەك‬ ‫ئێستادا‪ ،‬كە الی ئەوان زۆر چارەنووسسازە‪،‬‬ ‫الیەنی كورد پشتیان لێبكات‪ ،‬بێ باج نابێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا بۆ هەرێمی كوردستان‬ ‫ئێرانیش گرنگە بەهۆی ئەوەی هەم‬ ‫جوگرافیاكەی و هەم هاوكێشەی ئابووری و‬ ‫ئاسایشەكەی‪ ،‬بەشێكی گەورەی بەستراوە بە‬ ‫ئێرانەوە‪.‬‬ ‫بۆیە كاردانەوەی كورد بەرامبەر‬ ‫بەم رووداوە لەم ساتەوەختە هەستیارو‬ ‫چارەنووسسازەدا وا دەخوازێت زۆر وردو‬ ‫حساب بۆ كراو بێت‪ ،‬لەهەلومەرجێكی پڕ‬ ‫لەتەنگەژەی نێوان هێزێكی گەورەی جیهانیو‬

‫هێزێكی ناوچەیی کاریگەردا دەرفەتی مانۆڕ‬ ‫كردن لەبەردەم كورددا بەحوكمی هەڵكەوتەی‬ ‫جوگرافی زۆر سنوردارە‪.‬‬ ‫كوردستان لەڕووی سیاسیو سەربازییو‬ ‫ئابورییەوە بەهیچ جۆرێک توانای ئەوەی‬ ‫نییە هەڵوێستی خۆی لە سودی الیەكیانو‬ ‫بە زیانی الیەكی دیكەیان یەکالبکاتەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە هەردووال گوشاری بۆ دەهێنن تا لە‬ ‫بەرژەوەندی الیەكیان هەڵوێست وەربگرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرێمی كوردستان ناچارە هەڵوێستی‬ ‫بێالیەنی پەیڕەو بكاتو دوای وەهمی فرۆشتنی‬ ‫سیناتۆرێکی ئەمەریکی بە کورد‪ ،‬یاخود‬ ‫پڕوپاگەندەو بانگەشەی میدیایەکی ئەوروپی‬ ‫سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی‬ ‫نەکەوێ‪ ،‬چونکە لەم چرکەساتەدا هەرێمی‬ ‫كوردستان هەم پێویستی بە دۆستایەتی‬ ‫تارانەو هەم بە پشتیوانی واشنتۆن‪.‬‬ ‫پرسیارەکە ئەوەیە‪ :‬ئایا ئەوانەی بڕیاڕی‬ ‫سیاسی کورد دروست دەکەن بەو ئەندازەیە‬ ‫دووربینن بەباشی سەر لەم هاوکێشە ئاڵۆزە‬ ‫دەربکەنو کوردستان لەم ئاگرە بەدوور‬ ‫بگرن؟‬

‫ئێستا بڕیاربەدەستانی هەرێمی كوردستان‬ ‫سیاسەتی بێالیەنییان هەڵبژاردووە‪ ،‬ئەم‬ ‫بێالیەنیەش سیاسەتێكی ژیرانەیە‪.‬‬ ‫* خۆساغكردنەوەی هەرێم بەهەر الیەكدا‬ ‫مانای ئەوەیە دەكەوێتە ناو گێژاوێكەوە كە‬ ‫سەرەنجام خۆ دەربازكردن لەو گێژاوە مەحاڵ‬ ‫دەبێ و هەرێم بەوپێیەی توانای سەربازی‬ ‫و ئابوورییەكەی الوازە‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە‬ ‫سیادەكەی بەدەستی خۆیەوە نامێنێت‪.‬‬ ‫* پێویستە لەم سەرەتایەدا وەك دۆست‬ ‫مامەڵە لەگەڵ هەردووالدا بكات‪.‬‬ ‫*پێویستە رۆڵی ئاشتیپارێز بگێڕێ بە‬ ‫ئاراستەی هێوركردنەوەی شەڕەكە سیاسەت‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫* پێویستە رێگە نەدات هیچ كام لەو دوو‬ ‫واڵتە هێرش بكەنە سەر بەرژەوەندیەكانیان لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫*هەرێم ئێستا كەوتۆتە ناو دووكەڵی‬ ‫ئاگرەكەوە‪ ،‬پێویستە درێژە بدات بە سیاسەتی‬ ‫بەردەوامیدان بە بێدەنگی و دوورەپەرێز‬ ‫خۆنیشاندان و زۆر ژیرانە بیربكاتەوەو پەلە‬ ‫نەكات لە رادەربڕین‪ ،‬بێدەنگی باشترین‬ ‫دەربڕینە لەم كاتەدا‪.‬‬ ‫*سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬بژاردەی داڕشتنی‬ ‫چوارچێوەیەكی گشتیی بۆ مامەڵەی‬ ‫دیبلۆماسی و پەیوەندیەكان تەبەنی بكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەمریكاو ئێران و یەكێتی ئەوروپا‪،‬‬ ‫هەم بۆ خۆپارێزی كوردستان و نەخزاندنی‬ ‫بۆ بەرەیەكی شەڕەكەو هەمیش بۆ راگرتنی‬ ‫شەڕەكەو دەستپێكردنی دانوستان لەنێوان‬ ‫ئێران و ئەمریكا‪.‬‬ ‫کوژرانی قاسم سلێمانی رووداوێکی هێندە‬ ‫هەژێنەرە‪ ،‬کە بە خاڵى وەرچەرخان دادەنرێت‬ ‫لە مێژووی ناوچەکەدا‪ ،‬هەموو خوێندنەوەکان‬ ‫سەبارەت بە لێکەوتەکانی ئەم رووداوە لە‬ ‫خاڵێکدا یەکدەگرنەوە‪ :‬ناوچەکە لە لێواری‬ ‫هەڵگیرسانی ئاگری جەنگی ئەمەریکاو‬ ‫ئێراندایە‪.‬‬ ‫ئەمەریکا دەیەوێ ئێران لە عێراق‬ ‫دەربکاتو ئێرانیش دەیەوێ هێزەکانی‬ ‫ئەمەریکا لە عێراق دەرپەڕێنێ‪ ،‬لەم‬ ‫ساتەوەختە چارەنووسسازەدا باشترین‬ ‫کار بۆ کورد ئەوەیە ناکۆکیو لێکترازان‬ ‫نەکەوێتە هەڵوێستی هێزە سیاسیەکانیەوە‬ ‫سەبارەت بە رووداوەکان‪ ،‬بەتایبەتی یەکێتیو‬ ‫پارتی‪ ،‬چونکە کوردستان رۆژانێکی سەختی‬ ‫لەبەردەمدایەو دەبێت هێزە سیاسیەکانی وریا‬ ‫بن نەسوتێت‪.‬‬

‫شوان قلیاسانی‪:‬‬ ‫كاك نەوشیروان هاوكاریی قاسم سلێمانی بۆ گۆڕان رەتكردەوە‬ ‫زەمەن‪ :‬بەڕێزت یەكێكی لەو كەسانەی‬ ‫لە نزیكەوە قاسم سلێمانیت بینیوە‪ ،‬چ‬ ‫جۆرە كەسایەتیەك بوو؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬پیاوێكی هێمنو‬ ‫كەسایەتی‬ ‫بەهێزترین‬ ‫لەسەرخۆ‪،‬‬ ‫سەربازییو هەواڵگرییو دیپلۆماسی ئێران‬ ‫بوو لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەتایبەتی لەو‬ ‫واڵتانەی شیعەیان تێدا نیشتەجێ بوو‪ ،‬لە‬ ‫دوو دەیەی رابردوودا لە بڕیاری سیاسیدا‪،‬‬ ‫بەو شێوەیە مامەڵەی دەكرد كە مەوالنای‬ ‫ڕۆمی دەڵێت بۆ قبوڵكردنی بۆچوونەكانتان‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە دەنگ بەرز مەكەنەوە‬ ‫بەڵكو وشەكانتان بەهێزو بەرز بكەنەوە‪،‬‬ ‫واتە زۆر بە هێمنیو توانایەكی زۆرەوە‬ ‫بۆچوونەكانی خۆی دەوتو دەشیتوانی‬ ‫وا لە بەرامبەرەكەی بكات قبوڵی بكات‪،‬‬ ‫پڕ مەعلومات بوو لە زۆربەی ئەو‬ ‫بەرپرسانەی من لە ئێران دیومن بەتواناتر‬ ‫بوو‪ ،‬لە رووداوەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫دەوری سەرەكی هەبوو‪ .‬لە شەڕی ئێرانو‬ ‫عێراقدا دووجار بریندار ببوو‪ ،‬ژیانێكی‬ ‫سادەی هەبوو‪ ،‬گەندەڵ نەبوو‪ ،‬كاریگەری‬ ‫زۆریشی لە ئێران هەبوو لەناو پاسداراندا‬ ‫خۆشەویست بوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە سیفەتی كاریزمایی‬ ‫هەبوو؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬بەڵێ‪ ،‬كە لەگەڵت‬ ‫دادەنیشت زۆر ڕێزی لێدەگرتیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەیزانی چۆن پێت بڵێت كە بۆچوونەكەی‬ ‫قبوڵ بكەیت‪ ،‬هەڕەشەی بەشێوەیەك‬ ‫دەكرد وەكو چەرچڵ دەڵێت‪ :‬ئەگەر بە‬ ‫دوژمنەكەت بڵێیت بڕۆ بۆ جەهەننەم‬ ‫دەبێت بەشێوەیەك پێی بڵێیت كە داوات‬ ‫لێبكات ڕێگەكەی پیشان بدەیت‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬كاریگەری لەسەر هەرێمی‬ ‫كوردستان چیبوو كە وەك شەبەحێك‬ ‫سەیر دەكرا؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬لە هەموو‬ ‫كاربەدەستانی ئێرانی ئەوانەی لە سەردەمی‬ ‫شۆڕشو دواتریش كە پەیوەندییان لەگەڵ‬ ‫ئەحزاب و حكومەتی هەرێم هەبووە‬ ‫كاریگەری لەسەر لێپرسراوانی هەرێم زیاتر‬ ‫بووە‪ ،‬شارەزایی تەواوی لەبارەیانەوە‬ ‫هەبوو‪ ،‬بۆچوونیشیانی لەسەر یەكتری‬ ‫دەزانی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پەیوەندی لەگەڵ پارتیو‬ ‫یەكێتیو گۆڕانو ئیسالمیەكانیش هەبوو؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬لەگەڵ هەموویان‬ ‫پەیوەندی بەهێزی هەبوو‪ ،‬هەریەكەیانی بە‬ ‫دووریەكی جیاواز بە ئەندازەی بەسودیان‬ ‫بۆ ئێران رادەگرتو بەكاری دەهێنان‪،‬‬ ‫تەبعەن یەكێتیو پارتی ئەو سوودەیان‬ ‫زیاتر بوو‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬یەكێتی بە نزیكتر لە ئێران‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬ئایا قاسم سلێمانی پەیوەندیشی‬ ‫لەگەڵ پارتی هەبوو؟‬

‫بەهێزترین كەسایەتی‬ ‫سەربازییو هەواڵگرییو‬ ‫دیپلۆماسی ئێران بوو‬

‫شوان قلیاسانی‪ ،‬هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گۆڕان و شارەزای‬ ‫كاری دیپلۆماسیو یەكێكە لەو كەسانەی لە نزیكەوە قاسم سلێمانی‬ ‫ناسیوە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬فەرماندەی فەیلەقی قودس حزبەكانی هەرێمی‬ ‫بۆ بەرژەوەندی ئێران بەكارهێناوە‪ ،‬بەتایبەت یەكێتیو پارتی‪.‬‬ ‫شوان قلیاسانی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ “زەمەن”‬ ‫ئاشكرایكرد كە خۆی لە دانیشتنێكدا بووە قاسم سلێمانی وتویەتی‬ ‫ئامادەن هاوكاری گۆڕان بكەن لە هەڵبژاردندا‪ ،‬بەاڵم “كاك‬ ‫نەوشیروان هاوكارییەكەی رەتكردەوە”‪.‬‬ ‫بە بڕوای قلیاسانی‪ ،‬قاسم سلێمانی “كاریزما” بووەو‬ ‫توانیویەتی حزبە دەسەاڵتدارەكانی هەرێم بۆ بەرژەوەندی‬ ‫واڵتەكەی بەكاربهێنێتو شارەزایەكی زۆریشی لە بارەی سەركردەو‬ ‫بەرپرسانی هەرێمەوە هەبووە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫شوان قلیاسانی‪ :‬بەڵێ لەگەڵ‬ ‫پارتیش هەمان پەیوەندی هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەو نزیكییەی یەكێتی نا‪ ،‬حاجی قاسم‬ ‫نەیهێشت داعش هەولێر داگیر بكات‪ ،‬كەس‬ ‫ناتوانێت نكوڵی لەوە بكات‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬رەخنەیەكی لێدەگیرێت‬ ‫ئەویش ئەوەیە زۆر دژی ئۆپۆزسیۆن بووە‬ ‫لە هەرێمو بە هاوكاری ئەو دەستكاری‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكان كراوە لە سوودی‬

‫پارتیو یەكێتی؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬بەڵێ ڕاستە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكاتی هەڵبژاردندا ئێرانیەكان‬ ‫بە گۆڕانیشیان وت بۆ یارمەتیدانی‪،‬‬ ‫لە دانیشتنێكدا كە خۆم ئامادە بووم‪،‬‬ ‫كاك نەوشیروان ئەو هاوكارییەی قبوڵ‬ ‫نەكرد‪ ،‬ئەوانی تر ئەو هاوكارییەیان‬ ‫لە هەڵبژاردنەكاندا بە سوودی خۆیان‬ ‫بەكارهێنا‪.‬‬

‫زۆر بە هێمنیو‬ ‫توانایەكی زۆرەوە‬ ‫بۆچوونەكانی‬ ‫خۆی دەوت‬

‫زەمەن‪ :‬ئێوە لە نزیكەوە ئەوتان‬ ‫ناسیوە‪ ،‬ئایا قاسم سلێمانی نەیاری كورد‬ ‫بووە؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬حاجی قاسم خزمەتی‬ ‫واڵتی خۆی دەكرد‪ ،‬زیاتر دۆستی ئەوانە‬ ‫بوو كە دەیانتوانی هاوكارێكی باشبن بۆ‬ ‫ئێران‪ ،‬دۆستی ئەحزابی دەسەاڵتداری‬ ‫كوردی بوو چونكە ئەوان دەیانتوانی‬ ‫هاوكارێكی باشبن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە رووداوەكانی شانزەی‬ ‫ئۆكتۆبەردا رۆڵی خراپی بینی‪ ،‬رۆڵی هەبوو‬ ‫لەوەی ئەو ناوچانە بگەڕێنەوە ژێر دەستی‬ ‫حكومەتی عێراق؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬ئەویش وەكو هەموو‬ ‫دۆستەكانی ترمان‪ ،‬كە بە هەموو الیەنە‬ ‫سیاسیەكانیان وتبوو ریفراندۆم مەكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر ریفراندۆم بكەن ئەنجامەكەی بە‬ ‫خراپ بەسەرتاندا دەشكێتەوەو ئێمەش‬ ‫قبوڵمان نییە‪ ،‬بەاڵم ئێمە پێش ئەوەی‬ ‫دۆستەكانمان تاوانبار بكەین دەبێت خۆمان‬ ‫بە تاوانبار بزانین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆ ئێران جێگەی پڕ‬ ‫دەكرێتەوە؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬جێگەی دەگیرێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم جێگەی پڕ ناكرێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬قاسم سلێمانی پەیوەندییە‬ ‫شەخسیەكانی لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم‬ ‫زیاتر بوو یان پەیوەندی رەسمیی؟‬ ‫شوان قلیاسانی‪ :‬پەیوەندی شەخسی‬ ‫بەهێزی هەبوو لەگەڵ بەرپرسانی كورد‪،‬‬ ‫لە پەیوەندی شەخسیدا زۆر ڕێزی‬ ‫بەرامبەرەكەی دەگرت‪ ،‬بەاڵم پەیوەندییە‬ ‫شەخسیەكانی لە خزمەت ئامانجی سیاسی‬ ‫خۆیدا بەكاردەهێنا‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫هێزی دژەتیرۆر دەستى بە‬ ‫جوڵەپێکردنى هێزەکانى کردووە‬ ‫لە ناوچە سنورییەکانى هەرێمى‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکى ئاگادار بە “زەمەن”ى‬ ‫وت‪“ :‬یەکێتی ئامادەکاریی پێشوەخت‬ ‫بۆ هەر ئەگەرێکی نەخوازراو دەکات‬ ‫لە سنوری نێوان هەرێمی کوردستان‬ ‫و کۆماری ئیسالمی ئێران”‪.‬‬ ‫بە وتەى سەرچاوەکە لە دوێنێ‬ ‫دووشەممەوە هێزێکی دژە تیرۆر کە‬ ‫نزیکەی ‪ 200‬کەس دەبن چونەتە‬ ‫سنوری پێنجوێن و چاودێری‬ ‫جموجوڵی ناوچەکە دەکەن‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫داهاتی نەوتی هەرێم‬ ‫‪ 800‬ملیۆن دۆالری تێپەڕاند‬

‫دژەتیرۆر‬ ‫هێزى جواڵند‬ ‫بڕیار نامیق‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ئەو سەرچاوەیە وتیشى‪:‬‬ ‫“هێزەکە گەڕۆکن لە هیچ شوێنێک‬ ‫جێگیر نین و لەو ناوچە سنورییەدا‬ ‫لە گەڕاندا دەبن و چاودێرى دۆخەکە‬ ‫دەکەن”‪.‬‬ ‫ئەوە لەکاتێکدایە لەدواى‬ ‫کوژرانى قاسم سلێمانى لە ‪3‬ى‬ ‫ئەم مانگەدا‪ ،‬ئاڵۆزییەکانى نێوان‬ ‫ئەمریکاو ئێران زیاتر بوون و‬ ‫هێزەکانى هاوپەیمانانیش مەشق و‬ ‫راهێنانیان بە هێزەکانى پێشمەرگەو‬ ‫راگرتووە‪،‬‬ ‫عێراقیەکان‬ ‫هێزە‬ ‫تائێستاش بەشێوەیەکى فەرمى‬ ‫هیچ رێنمایى و ئاگادارییەک لەالیەن‬ ‫وەزارەتى پێشمەرگەو سەرۆکایەتى‬ ‫هەرێمەوە بۆ هێزە چەکدارەکانى‬ ‫هەرێم دەرنەکراوە‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫ئاستی‬ ‫رابردوو‬ ‫مانگی‬ ‫هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە‬ ‫رێگەی بۆرییەوە ژمارەی پێوانەیی‬ ‫شکاندو زیاتر لە ‪ 14‬ملیۆن بەرمیل‬ ‫نەوت لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە‬ ‫هەناردەکراوە‪.‬‬ ‫بەپێی داتاکانی دیسکی ئابووریی‬ ‫“زەمەن”‪ ،‬کۆتا مانگی ساڵی ‪،2019‬‬ ‫هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە‬ ‫رێگەی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی‬ ‫تورکیا گەیشتووەتە ‪ 14‬ملیۆن و ‪200‬‬ ‫هەزار بەرمیل‪ ،‬رۆژانە بەتێکڕا زیاتر لە‬ ‫‪ 458‬هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەرێم‬ ‫بۆ فرۆشتن هەناردەی دەرەوە کراوە‪.‬‬

‫مانگی کانوونی یەکەم‪ ،‬تێکڕای‬ ‫نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی‬ ‫برێنت ‪ 67.5‬دۆالری ئەمەریکی‬ ‫بووە‪ ،‬لەبەرئەوەی هەرێم نەوتەکەی‬ ‫بە ‪ 10‬دۆالر کەمتر لە نرخی جیهانی‬ ‫دەفرۆشێت‪ ،‬بەوەش یەک بەرمیل‬ ‫نەوتی خاوی هەرێم بە ‪ 57.5‬دۆالر‬ ‫فرۆشراوە‪.‬‬ ‫کۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم‬ ‫لە مانگی ‪12‬ی ‪ 2019‬گەیشتووەتە‬ ‫‪ 816‬ملیۆن و ‪ 500‬هەزار دۆالری‬ ‫ئەمەریکی‪ ،‬لەو بڕەش ‪ 200‬ملیۆن‬ ‫دۆالری بۆ حەقدەستی کۆمپانیاکان‬ ‫رۆیشتووەو تێکڕای داهاتی سافیی‬ ‫نەوت لەو مانگەدا ‪ 616‬ملیۆن و ‪500‬‬ ‫هەزار دۆالری ئەمەریکی بووە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی “زەمەن” لە ژمارەی‬

‫رابردوویدا بە پشتبەستن بە‬ ‫زانیارییەکانی سایتی بلۆمبێرگی‬ ‫جیهانی باڵویکردەوە؛ هەرێمی‬ ‫كوردستان نەوتەكەی بە ‪3 - 2‬‬ ‫دۆالر گرانتر لە نرخی نەوتی برێنت‬ ‫فرۆشتووە‪ ،‬لەكاتێكدا راپۆرتەكانی‬ ‫پێشووتری كۆمپانیای دیلۆیتو‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتیەكان‬ ‫باسیان لەوەدەكرد‪ ،‬كە نەوتی‬ ‫كوردستان بە ‪ 10‬دۆالر كەمتر‬ ‫بەهۆی‬ ‫ئەویش‬ ‫دەفرۆشرێت‪،‬‬ ‫فشارەكانی عێراقو كوالیتیەكەیەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی داتاكانی بلۆمبێرگ نەوتی‬ ‫كوردستان هەر بەرمیلێكی بە نزیكەی‬ ‫‪ 70‬دۆالر فرۆشراوە‪ ،‬لەکاتێکدا نەوت‬ ‫بە ‪ 65‬دۆالرو زیاتر لەسەر ئاستی‬ ‫نرخی جیهانیی مامەڵەی پێوەکراوە‪.‬‬

‫پڕۆژەیاسای چاكسازی لەم مانگەدا پەسەند دەكرێت‬

‫هەوڵێك هەیە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی خانەنشینی پلە بااڵكان‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫ئامادەكردنی راپۆرتی لیژنەكان لەسەر‬ ‫پڕۆژەیاسای چاكسازی تەواوبووە‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی لیژنەی دارایی دوێنێ دووشەممە‬ ‫راپۆرتی كۆتایی لەسەر پرۆژەكە نووسی‪.‬‬ ‫لە‬ ‫چاكسازی‬ ‫پڕۆژەیاسای‬ ‫خانەنشینی‪ ،‬مووچە‪ ،‬دەرماڵە‪ ،‬بەخشین‬ ‫و ئیمتیازاتەكانی دیكە‪ ،‬لە هەشت‬ ‫بەشو ‪ 19‬ماددە پێكهاتووە‪ ،‬لە ‪12‬ی‬ ‫كانونی یەكەمی ‪ 2019‬حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان ڕەوانەی پەرلەمانی‬

‫كوردستانی كرد‪ ،‬رۆژی ‪16‬ی ئەو‬ ‫كوردستان‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫مانگەش‬ ‫خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كرد‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ماوەیەی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫پەرلەمان بۆ لیژنەكانی داناوە رۆژی ‪8‬ی‬ ‫ئەم مانگە دوا وادەی بەردەم لیژنەكانە‬ ‫بۆ تەواوكردنی راپۆرتی هاوبەش لەسەر‬ ‫پرۆژەیاساكە هەتا ئامادەكارییەكان‬ ‫تەواو ببنو پەرلەمان خوێندنەوەی‬ ‫دووەم بۆ پرۆژەكە بكات‪.‬‬ ‫بەڵێن ئیسماعیل‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫داراییو كاروباری ئابووری لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لەسەر‬

‫بابەتی دەرماڵە ماددەی ‪ 10‬دەسەاڵتی‬ ‫داوە بە حكومەت بەپێی یاسا‬ ‫بەركارەكان رێكیانبخاتەوە‪ ،‬مەترسی‬ ‫بڕینی دەرماڵە نیە جگە لەوانەی شایستە‬ ‫نین‪ ،‬جگەلەوەش خانەنشینی نایاسایی‬ ‫بەتایبەت ئەوانەی بە بااڵ خانەنشین‬ ‫كراون هەڵدەوەشێتەوەو بەوپلەیەی كە‬ ‫شایستەن خانەنشین دەكرێنەوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەوەی هەیە لەسەر‬ ‫زۆربەی‬ ‫پلەبااڵكان‬ ‫خانەنشینی‬ ‫فراكسیۆنەكان لەسەر ئەوە كۆكن ئەو‬ ‫رێژەیەی حكومەت ناردوویەتی رێژەیەكی‬ ‫زۆرەو گفتوگۆكان بەو ئاراستەیە كە‬

‫كەمبكرێتەوە‪ ،‬لە یەكەم دانیشتنی‬ ‫دوای تەواوبوونی راپۆرتەكان دەخرێتە‬ ‫بەرنامەی كارەوە‪ ،‬لەم مانگەدا پرۆژەكە‬ ‫پەسەند دەكرێت”‪.‬‬ ‫لیژنەی داراییو كاروباری ئابووری‬ ‫پەرلەمان بەردەوامە لە كۆبونەوەكانی‬ ‫لەگەڵ حكومەتدا بەوتەی ئەندامانی‬ ‫لیژنەكە‪ ،‬دەیانەوێت بە زانیارییو‬ ‫داتا فشار بكەن بۆ چەسپاندنی ئەو‬ ‫چاكسازییانەی پێویستە‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫داراییو كاروباری ئابووری لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬

‫بەهاى دیناری عێراقی دادەبەزێت‬ ‫زەمەن‬ ‫دوای رووداوی کوشتنی قاسم سلێمانی‬ ‫لەالیەن ئەمەریکاوە‪ ،‬نرخی دۆالرو زێڕ لە‬ ‫بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بەرزبوونەوەی‬ ‫بەخۆیەوە بینی و ناجێگیریی لە بازاڕدا‬ ‫دروستکرد‪.‬‬ ‫لەماوەی دوو رۆژی رابردووشدا نرخی نەوتو‬ ‫زێڕ لە بازاڕەكانی جیهان و بەرزبوونەوەیان‬ ‫بەخۆیانەوە بینی و نرخی نەوتی خاوی برێنتو‬ ‫تەكساس بە رێژەی لە ‪ %2‬بەرزبووەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ماوەی چەند ساڵێکە نرخی‬ ‫ئاڵوگۆڕی دیناری عێراقی بەرامبەر دۆالری‬ ‫ئەمەریکی تاڕادەیەک جێگیر بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی کوژرانی قاسم سلێمانی و دۆخی‬ ‫ئاڵۆزی عێراقەوە‪ ،‬نرخی دۆالری ئەمەریکی‬ ‫بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی‪ ،‬نرخی ‪ 100‬دۆالر‬ ‫گەیشتە ‪ 123‬هەزار دیناری عێراقی‪.‬‬ ‫رۆژی پێنجشەممەی رابردوو و رۆژێک پێش‬

‫کوشتنی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی‬ ‫قودسی سوپای پاسداران‪ ،‬لەکاتی داخستنی‬ ‫بازاڕدا ‪ 100‬دۆالری ئەمەریکی بەرامبەر ‪121.200‬‬ ‫دینار مامەڵەی پێوەکرا‪ ،‬بەاڵم ئێوارەی دوێنێ‬ ‫دووشەممە نرخەکەی گەیشتە ‪ 123‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫هەرچی نرخی زێڕیشە بەشێوەیەکی بەرچاو‬ ‫بەرزبووەتەوە‪ ،‬رۆژی پێنجشەممەی رابردوو‬ ‫نرخی یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە ‪ 18‬بە ‪221‬‬ ‫هەزار دینارو یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە ‪ 21‬بە‬ ‫‪ 255‬هەزار دینارو یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە ‪24‬‬ ‫بە ‪ 295‬هەزار دینار بوو‪ ،‬بەاڵم دوێنێ دووشەممە‬ ‫نرخی یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە ‪ 18‬بۆ ‪232‬‬ ‫هەزارو یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە ‪ 21‬بۆ ‪274‬‬ ‫هەزار دینارو یەک مسقاڵ زێڕ عەیار ‪ 24‬بۆ ‪315‬‬ ‫هەزار دینار بەرزبووەوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد رەوف‪ ،‬مامۆستای ئابووری‬ ‫لە زانكۆی سلێمانی لەبارەی کاریگەرییەکانی‬ ‫بەرزبوونەوەی نرخەوە بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“بەهای زێڕو نەوت بە دۆالری ئەمەریكی‬ ‫دەنرخێنرێت‪ ،‬هەربۆیە كاتێك نرخی نەوتو زێڕ‬

‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬نرخی دۆالریش بەرزدەبێتەوە‪،‬‬ ‫هەتا نرخی نەوتیش زیاتر بەرزبێتەوە سودی‬ ‫زیاتر بۆ هاواڵتیانە‪ ،‬چونكە داهاتی واڵت لەسەر‬ ‫نەوتە‪ ،‬بەاڵم بۆ زێڕو دۆالر بەپێچەوانەوە‬ ‫دەبێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەگەر بەرزبوونەوەی نرخی نەوتو‬ ‫زێڕو دۆالر كورتخایەن بێت‪ ،‬ئەوا لەڕووی‬ ‫ئابوورییەوە كاریگەریەكی ئەوتۆی نابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر درێژخایەن بێت ئەوكاتە دەکەوێتە سەر‬ ‫خواست و خستنەڕوو‪ ،‬ئەگەر خستنەڕوو زۆربێت‬ ‫سودی ئێمەیە‪ ،‬خواست لەسەری زۆربێت لە‬ ‫زیانی ئێمەیە”‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕەی بواری ئابووری پێیوایە‪ ،‬عێراقو‬ ‫هەرێمی کوردستان تا زیاتر نەوت بفرۆشن لە‬ ‫بەرژوەندییان دەبێت و سودی زیاتریان دەست‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬بەاڵم بۆ زێڕ بەپێچەوانەوە هێندە‬ ‫گرنگ نیە‪ ،‬چونكە پێداویستیەكی سەرەكی‬ ‫نییە‪ ،‬دەتوانرێت هەر مامەڵەی پێوە نەكرێت‪،‬‬ ‫دراوی دۆالریش بۆ نرخی نەوت دەگەڕێتەوە كە‬ ‫بە دۆالر نرخەكەی دیاری دەكرێت‪.‬‬

‫“كۆبونەوەكانمان لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫حكومەت بەردەوامە لە كۆتاییدا راپۆرتی‬ ‫خۆمان دەدەینە سەرۆكایەتی پەرلەمان‪،‬‬ ‫دواتر پڕۆژەیاسای چاكسازی دەخرێتە‬ ‫بەرنامەی كارەوە”‪.‬‬ ‫لەو‬ ‫“مەبەستمانە‬ ‫وتیشی‪:‬‬ ‫كۆبونەوانەدا بە داتاو ژمارە بەرچاومان‬ ‫روون بێت بۆ ئەو چاكسازییانەی‬ ‫دەمانەوێت بكرێت وەك خانەنشینی‬ ‫لە ‪ 400‬هەزار دینار كەمتر نەبێت‬ ‫لەگەڵ گەڕانەوەی پاشەكەوتی مووچە‪،‬‬ ‫خانەنشینی‬ ‫بڕینی‬ ‫جگەلەوەش‬ ‫نایاساییو نەهێشتنی ئەو دەرمااڵنەی كە‬

‫بە نایاسایی دانراون”‪.‬‬ ‫لیژنەی داراییو كاروباری ئابووری‬ ‫دەیەوێت بزانێت‪ ،‬كە خانەنشینی‬ ‫پلەبااڵ كەمبكرێتەوە چەند كاریگەری‬ ‫لەسەر بودجەی گشتی دەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫خانەنشینی لە ‪ 400‬هەزار كەمتر نەبێت‬ ‫چەند پارەی پێویستە‪ ،‬بۆئەوەی رێگە‬ ‫لە بڕینی دەرماڵە بگرن دەبێت بە‬ ‫داتاو ژمارە بیسەلمێنن پێویست ناكات‬ ‫دەستكاری ئەو دەرمااڵنە بكرێت كە بە‬ ‫یاسا كراوە‪ ،‬بەوتەی شێركۆ جەودەت بە‬ ‫زانیاریو داتا دەتوانن فشار بكەن بۆ ئەو‬ ‫چاكسازییانەی پێویستەو دەیانەوێت‪.‬‬

‫هاوپەیمانان مەشقو راهێنانیان‬ ‫بە پێشمەرگە راگرت‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫هێزەكانی هاوپەیمانان مەشقو راهێنانیان بە‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگەو هێزە سەربازیەكانی تری‬ ‫عێراق راگرت‪.‬‬ ‫راگرتنی مەشقو راهێنانەكان دوای كوژرانی قاسم‬ ‫سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودس و ئەبومەهدی‬ ‫موهەندیس جێگری سەرۆكی حەشدی شەعبی‬ ‫لەالیەن ئەمریكا هات‪ ،‬رۆژی یەكشەممەش پەرلەمانی‬ ‫عێراق بڕیاری دەركردنی هێزە بیانیەكانی لە عێراق‬ ‫پەسەند كرد‪.‬‬ ‫لەکاتی شەڕی داعشدا‪ ،‬ئەمریكاو ئەڵمانیاو‬ ‫بەریتانیاو فەرەنساو ئیتاڵیاو چەند واڵتێكی تر لە‬ ‫چوارچێوەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتیدا مەشقیان‬ ‫بە هێزە عێراقیەكانو پێشمەرگە دەستپێكردو تا‬ ‫هەفتەی رابردووش بەردەوام بوو‪.‬‬

‫حەوت فەرمانبەری مەرزی باشماخ دەستگیرکران‬

‫فەریق جەبار یاوەر‪ ،‬ئەمینداری گشتی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬هاوپەیمانان پێیان‬ ‫وتووین بۆ ماوەیەكی كاتی مەشقو راهێنان رادەگرین‪،‬‬ ‫ئەگەر بەبەردەوامی مەشقو راهێنانەكان رابگرن ئەوا‬ ‫كاریگەری خراپی دەبێت لەسەر هێزی پێشمەرگە”‪.‬‬ ‫چونكە بە وتەی جەبار یاوەر سوودێكی زۆریان لە‬ ‫هێزەكانی هاوپەیمانان بینیوە بۆ سەرجەم مەشقو‬ ‫راهێنانی هێزەكانی بەرگری فریاكەوتنو ئاسایشو‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگەو پۆلیس‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی ئایا هەرێم دەتوانێت بەشێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆ داوای بەردەوامی كاركردنی هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتیو پێشمەرگە بكات‪ ،‬جەبار یاوەر وتی‪:‬‬ ‫“ناتوانین جیاواز لە هێزی عێراق داوا لە هاوپەیمانان‬ ‫بکەین مەشق بە هێزەكانمان بكەن‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫بڕیارە سیادیە‪ ،‬هەر بڕیارێك بدرێت لەالیەن‬ ‫حكومەتی فیدڕاڵەوە دەبێتو هەرێمی كورستانیش‬ ‫دەگرێتەوە”‪.‬‬

‫کارئاسانییان بۆ ئاودیوکردنی ‪ 16‬تەن مەشروب بۆ ئێران کردووە‬ ‫زەمەن‬ ‫لەسەر کارئاسانیی بۆ ئاودیوکردنی‬ ‫تانکەرێکی پڕ لە مەشروب ‪ 12‬کەس‬ ‫دەستگیرکران‪ ،‬کە ‪ 7‬کەسیان کارمەندی‬ ‫بەشی سۆناری دەروازەی نێودەوڵەتی‬ ‫باشماخن‪.‬‬ ‫شاخەوان ئەبوبەکر‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬لە دەروازەی‬ ‫نێودەوڵەتی باشماخ دەستگیرا بەسەر‬ ‫تانکەرێکدا‪ ،‬کە بەشێوەیەکی نایاسایی‬ ‫‪ 16‬تەن مەشروبی کحولی هەڵگرتبوو‪،‬‬ ‫ویستبووی بەناوی نەوتی رەشەوە لە‬ ‫هەرێمی کوردستانەوە بیگەیەنێتە ئێران‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەکاتی پشکنیندا وا‬ ‫دەردەکەوت کە تانکەرەکە نەوتی‬ ‫رەشی هەڵگرتووە‪ ،‬بەاڵم پڕکرابوو لە‬

‫خواردنەوەی کحولی‪ ،‬کە بەشێوەی‬ ‫شاراوە هەڵگیرابوو‪ ،‬تانکەرەکە لە‬ ‫دیوی دەرەوەی هەرێم دەستی بەسەردا‬ ‫گیراوە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری دەروازەی نێودەوڵەتی‬ ‫باشماخ ئاشکرای کرد؛ پێشوەخت‬ ‫رێککەوتن هەبووە لەنێوان کارمەندانی‬ ‫بەشی سۆنەری دەروازەکەو بازرگانەکە‬ ‫بۆ دەربازکردنی ئەو بارە”‪.‬‬ ‫ئاسایشی سلێمانی وردەکاریی‬ ‫رووداوەکەی ئاشکرا کردووە‪ ،‬کە رۆژی‬ ‫‪ 2019/12/30‬لە دەروازەی باشماخی‬ ‫نێودەوڵەتی دەستیان گرتووە بەسەر‬ ‫تانكەرێكدا‪ ،‬كە بەشێوەیەکی نایاسایی‬ ‫‪ 16‬تەن مەشروباتی كحولی باركردبوو‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی شاراوە لەناو تانكەرەكەدا‬ ‫شوێنی تایبەتی بۆ دروستكرابوو‪.‬‬ ‫بەپێی راگەیەندراوێکی ئاسایش‪،‬‬ ‫لەكاتی پشكنیندا وا دەردەكەوێت‬

‫كە تانکەرەکە تەنها نەوتی رەشی‬ ‫باركردووە‪ ،‬بەاڵم تەواوی تانكەرەكە‬ ‫مەشروباتی كحولی بووەو ویستویانە‬ ‫بەقاچاخ بیبەنە دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫لەسەر رووداوەکە‪ 12 ،‬تۆمەتبار‬ ‫دەستگیرکراون‪ ،‬كە لەنێوانیاندا شوفێرێك‬ ‫و خاوەن بارەكەو ‪ 7‬فەرمانبەری بەشی‬ ‫پشكنینی سۆناری ئۆتۆمبێلی دەروازەی‬ ‫باشماخی نێودەوڵەتی هەن‪.‬‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫سلێمانی‬ ‫ئاسایشی‬ ‫سەرجەم تۆمەتبارەکان دانیان بە‬ ‫ئەنجامدانی كارەکەدا ناوە‪ ،‬کە ئەوە‬ ‫کاری یەکەمجاریان نییەو چەندجارێك‬ ‫باریان بە قاچاخ بردووەو كارئاسانییان‬ ‫بۆكراوە‪ ،‬تانكەرو بارەكە دەستیان‬ ‫بەسەردا گیراوەو سەرجەم تۆمەتباران بە‬ ‫فەرمانی دادوەر راگیراون و لێكۆڵینەوە‬ ‫لە كەیسەكەیان بەردەوامە‪.‬‬

‫دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ‬

‫گفتوگۆیەکی‬

‫“زەمەن” ئەو نامانە باڵودەکاتەوە کە جیهانیان گۆڕی‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬ساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫کتێبێک به ناوی “له مێژوودا نووسراون‪:‬‬ ‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی” لەالیهن‬ ‫مێژوونووس و ڕۆماننووسی بهریتانی‬ ‫(سایمۆن سێباگ مۆنتیفۆر) ئامادهکراوەو‬ ‫چاپکراوه‪ ،‬که سهدان نامهی گرنگی‬ ‫مێژوویی لەخۆگرتووه‪ ،‬ههر له سهردهمه‬

‫زۆر کۆنهکانهوه تا سهردهمی ئێستا‪.‬‬ ‫سایمۆن مۆنتیفۆر لهم کتێبهدا‬ ‫کۆمهڵێک نامهی نێوان کهسایهتیه‬ ‫دیارهکانی مێژووی کۆکردۆتهوه؛ له‬ ‫کهسایهتی سیاسی و سهرکردهکانەوە‬ ‫بیگره تا نووسهران و ئهدیبان و‬ ‫هونهرمهندان‪ ،‬لهوانه نامهی سهاڵحهدینی‬

‫ئهیوبی‪ ،‬غاندی‪ ،‬هارونه ڕهشید‪ ،‬شاژنه‬ ‫ئهلیزابێسی یهکهم‪ ،‬ماندێال‪ ،‬ستالین‪،‬‬ ‫مایکل ئهنجیلۆ‪ ،‬ڕاسپۆتین و سهدانی تر‪.‬‬ ‫بابهتی نامهکان جیاوازن و بۆ بۆنهو‬ ‫مهبهستی جیاواز نووسراون‪ ،‬له بابهتی‬ ‫جهنگ و ئاشتی و ههڕهشەو پیالنگێڕیهوه‬ ‫تا بابهتی عهشق و خۆشهویستی و‬

‫جیاواز لەگەڵ‬

‫هاوڕێیهتی‪.‬‬ ‫له ژمارهکانی داهاتووی “کولتووری‬ ‫زهمهن”هوه ههر جارهی نامهیهک یان‬ ‫چهند نامهیهک باڵودهکهینهوه‪ ،‬که له‬ ‫ئینگلیزییهوه نووسەرو رۆماننووس‬ ‫(ماردین ئیبراهیم) وهریاندهگێڕێت بۆ‬ ‫زمانی کوردی‪.‬‬

‫عەدنان کەریم‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫شوان قلیاسانی‪:‬‬

‫قاسم سلێمانی بەهێزترین‬ ‫کەسایەتی سەربازیی و‬ ‫هەواڵگریی ئێران بوو‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬ ‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )50‬سێشەممە ‪2020/1/7‬‬

‫ل‪3‬‬ ‫‪ 28‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫شەڕ لەبەردەم ماڵی كوردە‬

‫ناكۆكی و لێكترازان بكەوێتە نێو هەڵوێستی هێزە سیاسیەكانەوە کوردستان دەسوتێت‬ ‫زەمەن‪ :‬ناوچەكە لەبەردەم مەترسی هەڵگیرسانی‬ ‫ئاگری جەنگی ئەمەریكاو ئێراندایە‪ ،‬كورد بەبێ ویستی‬ ‫خۆی كەوتۆتە ناو گێژاوی ئەم جەنگەوە‪ ،‬گرنگترین كار‬ ‫بۆ بڕیاربەدەستانی هەرێم بێالیەنییە‪ ،‬پشتیوانیكردنی‬ ‫كورد لەئەمەریكا یاخود ئێران‪ ،‬خۆكوژیی سیاسییە‪.‬‬ ‫كاردانەوەی كورد بەرامبەر بەناكۆكی ئێرانو‬ ‫ئەمەریكا لەم ساتەوەختە هەستیارو چارەنوسسازەدا‬ ‫وا دەخوازێت زۆر وردو حساب بۆ كراو بێت‪،‬‬ ‫لەهەلومەرجێكی پڕ لەتەنگەژەی نێوان هێزێكی‬ ‫گەورەی جیهانیو هێزێكی ناوچەیی كاریگەردا‬ ‫دەرفەتی مانۆڕ كردن لەبەردەم كورددا بەحوكمی‬ ‫هەڵكەوتەی جوگرافی زۆر سنوردارە‪.‬‬ ‫كوردستان لەڕووی سیاسیو سەربازییو ئابورییەوە‬ ‫توانای ئەوەی نییە هەڵوێستی خۆی لەسودی الیەكیانو‬ ‫بەزیانی الیەكی دیكەیان یەكال بكاتەوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫هەردووال گوشاری بۆ دەهێنن تا لەبەرژەوەندی‬ ‫الیەكیان هەڵوێست وەربگرێت‪ ،‬بەاڵم هەرێمی‬ ‫كوردستان ناچارە هەڵوێستی بێالیەنی پەیڕەو بكاتو‬ ‫رێگە نەدات ناكۆكیو لێكترازان بكەوێتە هەڵوێستی‬ ‫هێزە سیاسیەكانیەوە‪ ،‬بەتایبەتی یەكێتیو پارتی‪،‬‬ ‫چونكە كوردستان رۆژانێكی سەختی لەبەردەمدایەو‬ ‫دەبێت هێزە سیاسیەكانی وریا بن نەسوتێت‪.‬‬

‫هەشت وەزیر فۆڕمی ئاشكراكردنی سامانیان پڕنەكردۆتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬دوای شەش مانگ لە‬ ‫دەستبەكاربوونی حكومەتی هەرێم‪ ،‬هێشتا هەشت‬ ‫لە وەزیرەكان فۆڕمی ئاشكراكردنی سامانیان‬ ‫پڕنەكردۆتەوە‪.‬‬

‫شیرین ئەمین‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی دەستپاكی لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەشێك‬ ‫لە وەزیرەكان ئەوەی زانیومە هەشت وەزیرن پابەند‬ ‫نەبوون بە ماوەی یاسایی بۆ گەڕانەوەی فۆڕمی‬

‫ئاشكراكردنی سەروەتو سامانیان‪ ،‬لەكاتێكدا تەمەنی‬ ‫حكومەت نزیك دەبێتەوە لە شەش مانگ”‪.‬‬ ‫ئەحمەد ئەنوەر‪ ،‬سەرۆكی دەستەی دەستپاكی‬ ‫هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەشێك لە وەزیرەكان‬

‫شاناز ئیبراهیم ئەحمەد بۆ لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانی كانديدە‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬بەپێی ئەو‬ ‫رێککەوتنەی باڵ و ئاڕاستە جیاوازەکانی‬ ‫یەکێتی پێش ئەنجامدانی کۆنگرە‬ ‫کردوویانە‪ ،‬شاناز ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫کاندیدی بەهێزە بۆ وەرگرتنی پۆستی‬ ‫لێپرسراوی مەڵبەندی سلێمانی‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن” پێش‬ ‫بەستنی کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی‪،‬‬ ‫رێککەوتن لەنێوان باڵەکانی یەکێتی‬ ‫لەسەر دابەشکردنی زۆربەی پۆستە‬

‫راپۆرتێک لە ل‪٣‬دا باڵوکراوەتەوە‪.‬‬

‫لە ‪ 10‬مانگدا‬ ‫‪ 26‬هەزار كەس عومرەیان كردووە‬

‫ل‪14‬‬

‫بڕیاری دەركردنی هێزە بیانیەكان‪ ،‬كورد دوو‬ ‫بژاردەی لەبەردەمدایە‪ .‬كە ئەویش؛ یان دەبێ‬ ‫بەشدارێكی راستەقینە بێت لەو پرسانەدا‪،‬‬ ‫یان دەبێ بیرێكی تر لە ئایندەو پێگەی خۆی‬

‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫عەدنان عوسمان‪ ،‬لە وتارێكدا كە تایبەت‬ ‫بۆ “زەمەن”ی نووسیوە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ئەم هەنگاوە‬ ‫بەبێ پرس و راوێژكردن بە الیەنەكانی ترو‬

‫بەشێک لە نووسەرانی ئەم ژمارەیە‪:‬‬ ‫ل ‪16 -‬‬

‫عەدنان عوسمان‬ ‫ل ‪20 -‬‬

‫عومەر عەلی‬

‫ل‪6-‬‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫حسەین لەتیف‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫سەاڵح رەووف‬

‫کولتووری زەمەن‬

‫ل ‪13 -‬‬

‫حزبوڵاڵی عێراقی کێیە؟‬

‫پێكهاتەكانی تری عێراق‪ ،‬بێ حسابكردن بۆ‬ ‫راو بۆچوونیان‪ ،‬ئاماژەیەكە بۆ یەكالبوونەوەی‬ ‫رەسمیانەی بەغدا بەرەو ئاراستەیەكی خراپو‬ ‫بۆ ل‪٢٠‬‬ ‫مەترسیدارو جۆرێك لە تاكڕەوی‪.‬‬

‫ل‪6‬‬

‫کولتووری‬ ‫زەمەن‬

‫هاوار محەمەد‬

‫ل ‪16 -‬‬

‫هاوار بەرزنجی‬ ‫ل ‪17 -‬‬

‫ل‪15‬‬

‫ســتاندەر‬

‫لەگەڵ ئەم ژمارەیەدا‬

‫بەختیار عەلی‬

‫ئەحمەدی مەال‬

‫د‪ .‬کاروان حەمەساڵح‬

‫بااڵکان کراوە‪ ،‬لەناویاندا لێپرسراوی‬ ‫مەڵبەندی سلێمانی‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی تایبەتی یەکێتی‬ ‫“زەمەن”‬ ‫بۆ‬ ‫زانیارییەکانی‬ ‫پشتڕاستکردەوەو وتی‪“ :‬هەرچەندە‬ ‫تائێستا ئەو پۆستە یەکالیی نەبووەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رۆژێک پێش بەستنی کۆنگرە‪ ،‬بافڵ‬ ‫تاڵەبانی و الهور شێخ جەنگی پەیمانی‬ ‫ئەو پۆستەیان بە شاناز ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫داوە‪ ،‬جگە لەوەی بنەماڵەی تاڵەبانی‪،‬‬

‫دەیانەوێت لێپرسراوی مەڵبەندی‬ ‫سلێمانی یەکێتی لە چوارچێوەی خێزانی‬ ‫خۆیان دەرنەچێت”‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیەی یەکێتی ئاماژەی‬ ‫بۆ ئەوەکرد‪ ،‬ژمارەیەک ئەندامی پێشووی‬ ‫مەکتەبی سیاسی ئەو حیزبە‪ ،‬پێیانوایە‬ ‫دەبێ کەسێک بەرپرسیارێتی مەڵبەندی‬ ‫سلێمانی یەکێتی وەربگرێت کۆدەنگی‬ ‫لەسەر بێت‪ ،‬نەک پێش کۆنگرەو بە‬ ‫رێککەوتنی ژێربەژێر یەکالیی بکرێتەوە‪.‬‬

‫رێکخراوێک‪ :‬پۆلیسی سلێمانی‬ ‫ئەشکەنجەی دەستگیرکراوان دەدات‬

‫ئەندامێكی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان‪ :‬كورد لە بەغدا‬ ‫بەشدارێكی راستەقینە بێت‪ ،‬یان بیر لە ئایندەی خۆی بكاتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬عەدنان عوسمان‬ ‫ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫پێیوایە لەدوای كۆبونەوەی رۆژی یەكشەممەی‬ ‫رابردووی پەرلەمانی عێراق و پەسەندكردنی‬

‫فۆڕمەكانیان نەگەڕاندووەتەوە ئەگەر تا دوو هەفتەی‬ ‫سەرەتای ساڵی نوێ نەیگەڕێننەوە ناوەكانیان‬ ‫رادەگەیەنین‪ ،‬بەاڵم ‪%7٠‬ی وەزیرەكان فۆرمەکەیان‬ ‫بۆ ل‪5‬‬ ‫پڕكردۆتەوە”‪.‬‬