52

‫‪4‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫سەرنووسەر‬

‫کامەران سوبحان‬

‫سیروان رەشید‬

‫سارا عومەر (رۆماننووس)‪:‬‬

‫زۆرجار وا حساب بۆ ژن دەکرێت ناتوانێت بنووسێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نووسیشی تەنھا نووسەرێکی پلە دوو یان پلە سێ دەبێت‬ ‫لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ “کولتووری زەمەن”‪ ،‬ئەم خانمە‬ ‫رۆماننووسە‪ ،‬باس لە هەردوو رۆمانەکەی(مردووشۆر و سەمای‬ ‫سێبەر) دەکات‪ ،‬باس لەو دەنگدانەوە گەورەیە دەکات‪ ،‬کە بەهۆی‬ ‫باڵوبوونەوەی ئەم دوو رۆمانەی لە ئەوروپا وەک نووسەری ساڵ‬ ‫هەڵبژێردراوە‪ ،‬رۆمانەکانیشی پڕ فرۆشترین رۆمانی ئەوروپا بوون‪،‬‬ ‫بەجۆرێ تەنها رۆمانی یەکەمی زیاتر لە نیو ملیۆن دانەی لێفرۆشراوە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬کامەران سوبحان‬

‫*لەم رۆژانەدا نوێترین رۆمانتان کە دووەم رۆمانی‬ ‫چاپکراوتانە‪ ،‬بە ناوی (سەمای سێبەر) بە زمانی‬ ‫دانیمارکی چاپکرا‪ .‬هەندێ لە دەزگاکانی چاپ و‬ ‫راگەیاندنەکان پێشبینی ئەوەیان دەکرد ئەم رۆمانەشت‬ ‫وەک رۆمانەکەی پێشوترت‪ ،‬دەنگدانەوەی گەورە بە‬ ‫دوای خۆیدا بهێنێ‪ .‬ئایا وا دەرچوو؟ ئەی پێشبینی‬ ‫خۆت بۆ ئەم رۆمانە نوێیەت چیی بوو؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬خۆشحااڵنە‪ ،‬ئەم رۆمانە تازەیەم بە‬ ‫ناوی ”سەمای سێبەر“ دەنگدانەوەیەکی گەورەی هەبوو‬ ‫لە ناوەندە ئەدەبی و میدییاییەکەی ئهسكهندهناڤیا‪.‬‬ ‫من خۆم پێشبینی ئەو دەنگدانەوە گەورەیەم کردبوو‪،‬‬ ‫چونکە کتێبکە لە چهند روویهكهوه بەردەوامی‬ ‫رومانی مردووشۆره‪ ،‬كه کتێبی یەکەممە و ئەویش‬ ‫دەنگدانەوەیەکی باشی هەبوو‪( .‬سەمای سێبەر) بەشی‬ ‫دووهەمی زنجیرە رۆمانێکە‪ ،‬من بڕیارم داوە بیاننووسم‪.‬‬ ‫رۆمانەکە لە ئێستادا پڕفرۆشترین رۆمانی واڵتەکەیە‪،‬‬ ‫خۆیشم به نووسهری ساڵ ههڵبژێردرام و لە چەند رۆژی‬ ‫ڕابردوودا بەشداربووم لە ناساندنی زیاتری رۆمانەکەدا‬ ‫و بۆ ئەم مەبەستە چەندان چاوپێکەوتنی رادیۆ و‬ ‫تەلەفیزیۆن و رۆژنامەکانم لەگەڵدا کرا‪ .‬لە زیاد لە‬ ‫شارێکیشدا بە شەخسیی ئامادەبووم بۆ ئیمزاکردنی‬ ‫رۆمانەکە بۆ خوێنەران‪.‬‬ ‫*رۆمانی یەکەمت‪ ،‬بە ناوی (مردوو شۆر) نزیکەی‬ ‫‪ 500‬هەزار دانەی لێفرۆشرا‪ ،‬ئەم ژمارەیە پێوانەیەکی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬خۆت چاوەڕێی ئەوەت دەکرد؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬کە رۆمانی یەکەمم چاپ بوو‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی ئەو پێشوازییە گەرم و ئەو ژمارە زۆرەی‬ ‫فرۆشی رۆمانەکە نەبووم‪ .‬ئەوە یەکەمین کاری من‬ ‫بوو‪ ،‬من ژنێکی کۆچبەری نەناسراو بووم لەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫چونکە بێگانەش بووم چاوەڕوانی ئەوە نەبووم ئەو‬ ‫هەموو کارادانەوە پۆزەتیڤە ببیستم و ببینم‪ .‬بابەتی‬ ‫رۆمانەکەش‪ ،‬دوور بوو لە دونیای خوێنەری دانیمارکی‬ ‫و ئەوروپی‪ .‬من لەوێدا باس لە نەهەماتییەکانی ژیانی‬ ‫ناو کۆمەڵگەی کوردی و رۆژههاڵتی ناوهڕاست دەکەم‪،‬‬ ‫کە بێگومان بۆ کۆمەڵگەکانی دەوربەریش کەم تا‬ ‫زۆر هەمان شتە و راستە‪ ،‬بەتایبەتی ژیانی کچان و‬ ‫ژنان و مندااڵن‪ .‬رۆمانەکە سەفەرێکی درێژە بە ناو‬ ‫مێژووی سەدەی بیستەمی کوردستاندا تا قۆناغی‬ ‫راپەڕین‪ .‬لە ناو ئەو مێژووە گشتییەدا باس لە مێژووی‬ ‫چەند خێزانێکی دیاریکراو دەکەم‪ ،‬چۆن دەژین و‬ ‫رووبەڕووی چ جۆرە کێشە و گرفتێکی سیاسی و دینی‬ ‫و کولتوری و ئەخالقی دەبنەوە‪ .‬رۆمانەکە ناترسێت‬ ‫لەوەی باسی فۆرمە جیاواز و ترسناکەکانی خراپ‬ ‫مامەڵەکردنی ژنان و کچان و مندااڵن بکات‪ .‬باسی‬ ‫درۆزنیی کۆمەڵێک ئایدیالی کولتوری دەکات‪ ،‬لەوانە‬ ‫ئایدیالی باوک‪ ،‬خێزان‪ ،‬دین‪ ،‬بەتایبەتی خوێندەواری‬ ‫دینی‪ .‬لە هەمووشی سەرەکیتر باس لە ژن دەکات وەک‬ ‫بوونەوەرێکی کەم و بێ نرخ‪ ،‬وەک کەسێک کە دەکرێت‬ ‫بە ئاسانی لەناوببرێت‪ ،‬ژیانی سنوورداربکرێت‪ ،‬ئیهانەی‬ ‫پێبکرێت‪ ،‬رێزی راوبۆچوونی نەگیرێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بکوژرێت و هتد‪ ...‬بێگومان بەشێک لەم بابەتانە لە‬ ‫ئەدەبیاتی کوردیدا كهم تا زۆر رهنگه باسکرابێتن‬ ‫و بووبێتن بە تێمای نووسین‪ ،‬بەاڵم وا هەستدەکەم‬ ‫کارەکەی من لەوەدا جیاوازبێت‪ ،‬کە هەموو سانسۆرە‬ ‫دینی و ئەخالقی و سیاسییەکانم لەسەر بابەتەکان‬ ‫البردووە و بە راشکاوانە باسم لەو پەیوەندییانە کردووە‬ ‫کە لەو کۆمەڵگایەدا‪ ،‬نێر بە مێ و گەورە بە بچووکەوە‬ ‫گرێ ئەدات‪ ،‬پەیوەندییەک کە بە بۆچوونی من لە‬ ‫چەندان سەرەوە نەخۆش و ناتەندروستە‪.‬‬ ‫* تا ئێستا میدیای کوردی زۆر گرنگی بە‬ ‫بەرهەمەکانت نەداوەو پێم وابێ هیچ کام لە کتێب‬ ‫و بەرهەمەکانت نەکراون بە کوردی‪ ،‬مەبەستە‬ ‫خوێنەرێکی کوردی وەک خوێنەرێکی ئەوروپی‬ ‫کتێبەکانت بخوێنێتەوە؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬راسته میدیاكان زۆر گرنگییان‬ ‫نهداوه به من و به ئهدهبهكهی من‪ ،‬بهاڵم لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا وا هەستدەکەم چهند میدیایهكی کوردی‬ ‫له سهرهتادا ههندێك گرنگیی تایبهتیان بە رۆمانی‬ ‫یەکەمم دا‪ .‬ئەم رۆمانە هێشتا نەکرابوو بە کوردی‪،‬‬ ‫بەاڵم لە رێگای ئاگاداربوونەوە لە میدیای دانیمارکی‬ ‫و ئەسکەندەناڤییەوە‪ ،‬هەواڵی رۆمانەکەیان بیستبوو‪.‬‬ ‫رۆژنامەی ئاوێنە‪ ،‬کەناڵی ئێن ئار تی و رووداو‪ ،‬رادیۆی‬ ‫دەنگی ئەمریکا‪ ،‬چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا کردم‪ .‬لە سەر‬ ‫چەند سایتێک و لە ناو سۆشیال میدیادا به شێوازی‬ ‫جیاواز باسکرا‪ .‬خۆشحااڵنە ساڵی پار من خۆم‬

‫بەرگی هەردوو رۆمانەکەی سارا عومەر‬

‫‪Photo: Les Kaner‬‬ ‫خەریکی وەرگێڕانی رۆمانی مردووشۆر بووم‪ ،‬دوای‬ ‫نزیکەی ساڵێک وەرگێڕانەکەم تەواو کرد‪ .‬لە راستیدا‬ ‫من رۆمانەکەم بە کوردی داڕشتەوە و ئێستا ئامادەیە‬ ‫بۆ چاپ و ماوەیەکی تریش دەستدەکەم بە وەرگێڕانی‬ ‫رۆمانی سەمای سێبەر‪ .‬من خۆم حەزم لەوەیە کارەکانی‬ ‫خۆم خۆم وەریانبگێڕم بۆ کوردی‪ ،‬چونکە ئازادم‬ ‫لەوەدا رستەکان بەو شێوەیە دابڕێژمەوە کە لە کاتی‬ ‫نووسینی رۆمانەکە و دروستکردنی کاراکتەرەکاندا‪ ،‬لە‬ ‫خەیاڵمدابوون‪ .‬من باوەڕیشم وایە کاتی ئەوە هاتووە ژن‬ ‫لە کوردستان و زۆر شوێنی تری جیهاندا خۆی ببێت‬ ‫بە نووسەری ژیانی خۆی‪ ،‬خۆی حیکایەتەکانی خۆی‬ ‫بگێڕێتەوەو زمانێکی تایبەت بە خۆی دروستبکات‪.‬‬ ‫بەوە رازی نەبێت کەسی تر بە ناوی ئەوەوە بدوێت‬ ‫و بنووسێت‪ .‬لێت ناشارمەوە وەرگێڕانی رۆمانەکەم‬ ‫لەالیەن خۆمەوە‪ ،‬پەیوەندی بەو بیرکردنەوەشەوە‬ ‫هەیە‪ .‬زۆریش متمانەم بە ژمارەیەکی زۆر لە وەرگێڕان‬ ‫لە زمانە خۆرئاواییەکان بۆ زمانی کوردی نییە‪ ،‬من‬ ‫خۆم رۆمانی جوان و بەهێزم بە زمانی ئینگلزی و‬ ‫زمانی رۆژئاوایی تر خوێندۆتەوە‪ ،‬بەاڵم کە وەرگێڕانە‬ ‫کوردییەکانم خوێندۆتەوە و بەراوردم کردوون بە یەکتر‪،‬‬ ‫رۆمانەکەم نەناسیووەتەوە‪ .‬پێم سەیرە دەزگای چاپ و‬ ‫وەرگێڕان هەن کە رێگا بە چاپکردنیان دەدەن‪.‬‬ ‫جگە لە هەموو ئەمانە‪ ،‬بۆ من داڕشتنەوەی‬ ‫رۆمانەکانی خۆم بە زمانی کوردی ئەزموونێکی‬ ‫سەرنجڕاکێش و چێژبەخشە‪ .‬هەستدەکەم جارێکی تر‬ ‫هەمان تێکست بە زمانێک دەنووسمەوە کە هەم زمانی‬ ‫خۆمە و هەم لێشم دوورە‪ .‬تۆ دەزانیت من بە منداڵی‬ ‫چوومە دانیمارک و لەوێ دانیمارکی بوو بە زمانی‬ ‫نووسین و خوێندن و بیرکردنەوەم‪ .‬بە کوردیی نووسین‬ ‫هەندێکجار وەک گەڕانەوە وایە بۆ ئەو منداڵییەی کە من‬ ‫لە کوردستاندا بەجێمهێشتوە‪.‬‬ ‫*بۆچوونت لەسەر ئەو تێڕوانینە چییە‪ ،‬کە خانمە‬ ‫نووسەرێکی کوردزمان‪ ،‬تا ئەوروپییەکان بایەخیان‬ ‫پێنەدا و کتێبەکەی دەنگدانەوەی گەورەی نەبوو‪ ،‬لە‬ ‫کوردستانیش میدیا ئاوڕی لێ نەدایەوە؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬ئەوەی تۆ باسی دەکەیت دیاردەیەکی‬ ‫خراپی ناو ناوەندی ئەدەبیی و رۆشنبیریی کوردییە‪،‬‬ ‫هەروەها زۆربەی جار لە ناو عەرەبەکان و فارسەکان و‬ ‫زۆر میللەتی تریشدا‪ ،‬هەر وایە‪ .‬لە رۆژهەاڵت گرێیەکی‬ ‫گەورەی خۆ بە کەمزانین بەرامبەر بە رۆژئاوا هەیە‪.‬‬ ‫هەر کەسێک لە رۆژئاوا ببێت بە ناو‪ ،‬بە ئۆتۆماتیکی لە‬ ‫واڵتەکەی خۆشیدا گرنگی پێ دهدرێت‪ ،‬بەاڵم گەر لە‬ ‫رۆژئاوادا دەرنەکەویت‪ ،‬لە واڵتەکەی خۆشتدا هەرچیەک‬ ‫بیت و هەرچییەک بتوانیت و بکەیت‪ ،‬نابینرێیت و‬ ‫ناخوێندرێیتەوە‪ .‬راستە من ماوەیەکی درێژ شیعرم‬ ‫بە کوردی نووسی‪ ،‬بەاڵم کەسێک خوێندنهوهیهكی‬

‫نووسەربوون‪،‬‬ ‫پەیوەندیی‬ ‫بە نێر و مێ‬ ‫بوونەوە نییە‬

‫رۆمانەکەم‬ ‫پڕفرۆشترین‬ ‫رۆمانی واڵت‬ ‫بوو‪ ،‬خۆیشم به‬ ‫نووسهری ساڵ‬ ‫ههڵبژێردرام‬ ‫باشی نهكرد بۆ ئهوهی شتێک لە شیعرەکانی مندا‬ ‫ببینێت‪ ،‬رەنگە نەیانویستبێت هیچی تێدا ببینن‪.‬‬ ‫بێگومان بەشێکی پەیوەندیی بەوەوە هەیە کە ناوەندە‬ ‫ئەدەبییەکەی ئێمە بە شێوەیەکی خراپ بووە بە شوێنی‬ ‫تاقمتاقمێنە و خزمایەتی و من کێ ئەناسم و کێ من‬ ‫ئەناسێت و ئەو شتانە‪ .‬من وەک ژنێک لە دەرەوەی‬ ‫ئەو فەوزا گەورەیەدابووم و لە دەرەوەشیدا دەمێنمەوە‪.‬‬ ‫وەک مرۆڤێک‪ ،‬بەتایبەتی وەک ژنێک‪ ،‬هەستدەکەم‬ ‫هەندێک حیکایەت و گێڕانەوەم هەیە دەبێت بیاننوسم و‬ ‫بیانگێڕمەوە‪ ،‬هەر خۆیشم کتێبەکانی خۆم چاپ دەکەم‬ ‫و باڵویان دەکەمەوە‪ .‬لە مەشدا حەز بە سەربەخۆیی‬ ‫و ئازادیی خۆم دەکەم و دەمەوێت ئەم ئەزموونەش‬ ‫تاقیبکەمەوە‪.‬‬ ‫*زۆرێ لە نووسەرانی کورد‪ ،‬یان نوووسەرە‬ ‫بەناوبانگەکانی کورد‪ ،‬رەگەزی نێرن‪ .‬ئەم ناوبانگەی‬ ‫تۆ هاوکێشەکەی پێچەوانە کردەوە‪ ،‬بوویتە خانمێک‪،‬‬ ‫کە هیچ نووسەرێکی کورد‪ ،‬هێندە کتێبی نەفرۆشراوە و‬ ‫دەنگدانەوەی نەبووە لە ناو میدیادا‪ .‬ئهمه بهدهر لهوهی‬ ‫كه یهكهم ژنه رۆماننووسی كوردیت‪ ،‬كه به جیهانی‬ ‫بووبێتیت و لهگهڵ ئهمانهشدا زۆرترینی خهاڵتت پێ‬ ‫بهخشراوه‪ .‬بۆچوونت لەسەر ئەم قسەیە چییە؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬الی من نووسەربوون بەر لە هەموو‬ ‫شتێک پەیوەندیی بە نێر و مێ بوونەوە نییە‪ ،‬نووسەر‬ ‫کەسێکە کە کێشەی لەگەڵ خۆی و لەگەڵ ئەو‬ ‫ژینگەیەی تیایدا دەژی و لەگەڵ جیهاندا هەیە‪ .‬هەم‬ ‫ژن و هەم پیاو لەم جۆرە کێشانە بێبەریی نین‪ .‬من‬ ‫کە دەنووسم بیر لەوە ناکەمەوە ژنم یان نا‪ ،‬ههرچهنده‬ ‫ههندێك ئاتمۆسفێری خنكێنهر و چهوسێنهری ناو‬ ‫كۆمهڵگە ههیه‪ ،‬ناچارت دهكات بیری لێبكهیتهوه‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی بهتایبهتی بیری لێدەکەمەوە ئەوەیە ئایا‬ ‫باش دەنووسم یان خراپ‪ ،‬ئەوەی ئەیڵێم نرخێکی‬ ‫دیاریکراوی هەیە یان نا‪ ،‬لەمانەش گرنگتر ئەوهیە ئایا‬ ‫ئەوەی ئەینووسم کاریگەیی هەیە یاخود نەنووسینی‬ ‫باشترە‪ .‬من دەنووسم چونکە دەمهوێت شتێک بگۆڕم‪،‬‬ ‫نامەوێت ئەوانەی سبەیێنێ لەدایک دەبن هەمان‬ ‫مێژووی پڕ چەوساندنەوە و شکاندنی کەسایەتیان‬ ‫دووبارە ببێتەوە‪ ،‬وەک ئەو دۆخەی پاڵەوانەکانی ناو‬ ‫رۆمانەکانی من دووچاریان دەبنەوە‪ .‬نووسەر چ ژن‬ ‫بێت چ پیاو‪ ،‬دەبێت بەر لە هەموو شتێک نووسەر‬ ‫بێت‪ .‬کە نووسەر بوویت‪ ،‬لە هەر شوێنێک بیت‪،‬‬ ‫شتێک هەر دەکەیت‪ ،‬بێگومان بۆ ژن نووسەربوون‬ ‫کارێکی زەحمەتترە‪ ،‬چونکە تا ئێستاش نووسین وەک‬ ‫چاالکییەکی نێرینە دەبینرێت و زۆرجار وا حیساب‬ ‫بۆ ژن دەکرێت کە ناتوانێت بنووسێت‪ ،‬خۆ ئەگەر‬ ‫نووسیشی ئەوا تەنها نووسەرێکی پلە دوو یان پلە‬ ‫سێ دەبێت‪ .‬من خۆشحاڵم ئەو هاوکێشە ناهەوسەنگ‬

‫و پاتریارکییەم جێهێشت و نەمهێشت لە ناویدا بەند‬ ‫بکرێم‪ .‬هیوادارم ژنانی تریش بتوانن بەم رێگایەدا بڕۆن‬ ‫و بتوانن لەم تەڵەیەی پاتریارکیەت رزگاریان ببێت‪.‬‬ ‫*نوێترین رۆمانت‪ ،‬سەمای سێبەر باس لە چی‬ ‫دەکات‪ ،‬وەک ژنێ چۆن مامەڵەت لەگەڵ جەندەر و‬ ‫کوردبوون و کێشەی شوناس و ناسنامەی کوردبوون و‬ ‫ترادیشیۆنی کوردی کردووە؟‬ ‫سار عومهرا‪ :‬وەک وتم‪ ،‬رۆمانی سەمای سێبەر‬ ‫بەشی دووهەمی زنجیرە رۆمانێکە‪ ،‬کە باس لە ژیانی‬ ‫خێزانێکی کۆچبەر دەکات بۆ ئەوروپا و کێشەی‬ ‫دابەشبوون لە نێوان شوناسی ئەوروپی و شوناسی‬ ‫کوردیدا تێمایەکی سەرەکییه‪ .‬بەشی یەکەمی رۆمانی‬ ‫مردووشۆر‪ ،‬كه رۆمانی یهكهمم بوو له ئهوروپا‬ ‫روودهدات و بهشی دووههمی له كوردستان‪ .‬لەسەر‬ ‫زاری کچێکەوە دەگێڕدرێتەوە کە لە نەخۆشخانەیەکی‬ ‫واڵتی دانیمارکدا کەوتووە و خەریکی نووسینەوەی‬ ‫رووداوەکانی ژیانی خۆیەتی‪ ،‬هەم لە کوردستان و هەم‬ ‫لە دانیمارک‪ .‬رووداوەکانی ناو رۆمانەکە بەشێکی لە‬ ‫سلێمانی روودەدەن و بەشەکانی تری لە دانیمارک‪.‬‬ ‫رۆمانی دووهەم‪ ،‬سەمای سێبەر‪ ،‬درێژکراوەی ژیانی‬ ‫هەمان کاراکتەر و چهند كاراكتهرێكی تره‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سەردەم و قۆناغێکی جیاوازدا‪ ،‬کە تیایدا‬ ‫رووداوی تر و کێشەی جیاواز دروست‬ ‫دەبێت‪ .‬کێشەی شوناس یەکێکە‬ ‫لە کێشە سەرەکییەکانی ناو‬ ‫هەردوو رۆمانەکە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫مافەکانی ژن و منداڵ‪،‬‬ ‫پەیوەندییە‬ ‫بەتایبەتیی‬ ‫جێندەرییە نایەکسان و‬ ‫پڕ توندوتیژییەکان‪،‬‬ ‫د ە ستد ر ێژ ی‬ ‫‪،‬‬ ‫سێکسی‬ ‫دینی‬ ‫توندڕەویی‬ ‫تێمایەکی سەرەکی‬ ‫تری رۆمانەکەیە‪ .‬من‬ ‫ناتوانم وردەکاریی‬ ‫ئەم باسانە لێرەدا‬ ‫بگێڕمەوە‪ ،‬خوێنەر‬ ‫کە رۆمانەکانی‬ ‫خوێندەوە خۆی‬ ‫رووی بە رووی‬ ‫بابەتانەدا‬ ‫ئەو‬ ‫دەتەقێتەوە‪.‬‬ ‫*بەرهەم و دەقی‬ ‫چ نووسەرێکی کورد‬ ‫دەخوینیتەوە؟ زیاتر‬ ‫هەست دەکەیت‪،‬‬ ‫چ‬ ‫کاریگەریی‬ ‫نووسەرێکی کورد‪،‬‬ ‫بیانیت‬ ‫یان‬ ‫لەسەرە؟‬ ‫سارا عومهر‪:‬‬ ‫لێر ە شد ا‬ ‫نامەوێت بە‬ ‫شێو ە یە کی‬ ‫راستەوخۆ ناوی‬ ‫هیچ نووسەرێک‪،‬‬ ‫چ کورد چ بیانی‬ ‫بڵێم‪ ،‬من بەشێکی‬ ‫باشی ئەدەبیاتی‬ ‫و‬ ‫کوردی‬

‫ئەدەبیاتی جیهانیم خوێندۆتەوە‪ .‬وەک وتیشم بابەتی‬ ‫چەوساندنەوە و خراپ مامەڵەکردنی ژنان و مندااڵن‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک تێمای یونیڤێرساڵن‪ ،‬كه پێویست دهكات‬ ‫له ناو زۆرترین له ئهدهبیاتی جیهانیدا جێگهیان بۆ‬ ‫بكهینهوه‪ .‬بەاڵم ئەوەی من دەیگێڕمەوە شتێکی تەواو‬ ‫تایبەتە بە ژینگەیەک کە من باش دەیناسم و لە ناویدا‬ ‫ژیاوم و پەیوەندییە سەختەکانیم ئەزموونکردووە‪.‬‬ ‫دواتر من لە نێوان دوو دونیادا دێم و دەچم‪ ،‬لەتێکم‬ ‫لە کوردستانە و لەتەکەی ترم لە دانیمارک و ههندێك‬ ‫واڵتی تری ئهوروپییه‪ .‬زیاد لە جیهانێکم بە تەنیشت‬ ‫یەکەوە هەیە‪ .‬لە هەمان کاتدا من حەزم بە شێوازێک‬ ‫لە نووسین و تەکنیکی رۆمانە کە رەنگە زۆر لە‬ ‫ناو ئەدەبیاتی ئێمەدا بوونی نەبێت‪ .‬من دەمەوێت‬ ‫رووداوەکان خۆیان خۆیان بگێڕنەوە و خۆیان خۆیان‬ ‫دەربخەن‪ ،‬باوەڕیشم بەوە نییە نووسەر دەرسی خوێنەر‬ ‫دابدات و لە تێکستدا نەسیحەتی بکات‪ ،‬یان لەباتی ئەو‬ ‫جیهان تەفسیر بکات‪ ،‬یان پێی بڵێت چۆن بیربکاتەوە‬ ‫و چۆن بڕوانێت‪ .‬من لەباتی ئەوەی باسی جیهان‬ ‫بکەم و شەرحی بکەم‪ ،‬دەمەوێت جیهان نیشان بدەم‪،‬‬ ‫بەو شێوەیەی کە پێم وایە هەیە‪ ،‬ئیتر خوێنەر خۆی‬ ‫ئازادە چۆن ئەو وێنەیە دەبینێت و لێکی ئەداتەوە‪.‬‬ ‫من مادام خۆم وەک نووسەر بە ئازاد ئەزانم‪،‬‬ ‫ئاواش خوێنەر بە ئازاد دەزانم و پێم وایە‬ ‫مافی ئەوەی هەیە خۆی بیروبۆچوون و‬ ‫لێکدانەوەکانی سەبارەت بە تێکستەکان‬ ‫دروست بکات‪.‬‬ ‫*بەدەر لە نووسین‪ ،‬وەک من‬ ‫بزانم چێژێکی تایبەتی لە مۆزیک‬ ‫و گۆرانی وەردەگریت‪ .‬لە ناو‬ ‫گۆرانیبێژان و مۆزیسیانی کورد‬ ‫و بیانی حەزت بە دەنگی چ‬ ‫هونەرمەندێکی کوردە و‬ ‫گوێی لێ دەگریت؟‬ ‫سارا عومهر‪ :‬من‬ ‫چێژێکی تایبەت لە‬ ‫مۆسیقا دەبینم‪،‬‬ ‫تەنها‬ ‫مەگەر‬ ‫چێژ لە بینینی‬ ‫فیلم لە چێژ لە‬ ‫گوێگرتن لە مۆسیقا‬ ‫گەورەتربێت لەالم‪.‬‬ ‫لە ماڵەکەی مندا بەردەوام‬ ‫مۆسیقا ئامادەیە‪ .‬لە کاتی‬ ‫نووسیندا مۆسیقای کالسیکی‬ ‫خۆرئاوایی وەکو پاشخان‬ ‫ئامادەیە‪ .‬ئەگەر بشمەوێت‬ ‫چێژ لە رۆژێک لە رۆژەکانی‬ ‫هەفتە ببینم‪ ،‬كوپێك قاوه‬ ‫و بڕێک لە مۆسیقا لوتکەی‬ ‫ئەو چێژبینینەیە‪ .‬لە ناو‬ ‫کوردەکاندا گوێ لە ماملێ‬ ‫و مەزهەر و هەندێک لە‬ ‫گەنجەکانی ئەمڕۆ دەگرم‪،‬‬ ‫لەناو ئەوروپییەکانیشدا گوێ لە‬ ‫الرا فابیان و لیۆنارد کۆهێن و‬ ‫مایکل بوبڵێ و نینا سیمون و‬ ‫فرانک سێناترا و ئەندریا بۆچێلی‬ ‫و ئێدیت پیاف‪ ،‬زۆرانێکی تر‬ ‫دەگرم‪ .‬پێم وایه‪ ،‬ئهگهر مۆسیقا‬ ‫نەبوایە‪ ،‬ژیان نوقسانییەکی‬ ‫گەورەی تێدەکەوت‪.‬‬

‫‪Photo: Les Kaner‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەنتوان چیخۆف وەهای وت‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫وەک خوێن لەدەمارەکامندا‬

‫(هەڵبژاردەیەك لە یادداشتەكان)‬

‫شوان ئەحمەد كردوویەتی بە كوردی‬ ‫مرۆڤ سەروەختێك دەست بۆ كارێك دەبات كە هیچی لەبارەوە‬ ‫نازانێت (هونەر بۆ نموونە) و ناتوانێت ببێتە هونەرمەند‪ ،‬ئەوا ئەو كەسە‬ ‫وەردەگۆڕێت و دەبێتە ئەفسەری پۆلیس‪.‬‬ ‫***‬ ‫مرۆڤی نەرم و نیان‪ ،‬تەنانەت لەبەردەم سەگێكیشدا شەرم دەكات‪.‬‬ ‫***‬ ‫جیاوازی نێوان ژن و پیاو‪:‬‬ ‫ژنان تا بچنە تەمەنەوە‪ ،‬زیاتر و زۆرتر خۆیان بۆ مەسەلەكانی ژنان‬ ‫تەرخان دەكەن‪ ،‬وەلێ پیاوان كە تەمەنیان هەڵدەكشێت‪ ،‬زیاتر خۆیان‬ ‫لەو پرسانە دەدزنەوە‪.‬‬ ‫***‬ ‫گریانی منداڵم پێ تەحەموول ناكرێت‪ ،‬وەلێ سەروەختێك منداڵەكەم‬ ‫دەگری‪ ،‬گوێم لێی نابێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫ملكەچی و رووپامایی‪ ،‬ماندووی كردین‪.‬‬ ‫***‬ ‫بە درێژایی ژیانی “س” لەبارەی بەدفەساڵیی خزمەتكارانەوە دەیوت‬ ‫و دەینووسی و رێوشوێنی ئەوەی دادەنا‪ ،‬چۆن كۆنترۆڵ بكرێن و بە‬ ‫چ جۆرێك ئاڕاستە بكرێن‪ ،‬بەاڵم سەروەختێك مرد كەس لە دەوری‬ ‫نەمایەوە‪ ،‬جگە لە خزمەتكار و چێشتلێنەرەكەی نەبێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫پیاوە یەكی یەكییەكان الدێكان جێدێڵن و روودەكەنە شارەكان‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەر ئەوەشە گوندەكان بارودۆخیان تێكدەچێت و تادێت خراپتریش‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫***‬ ‫ژن و مێردێك كوشتەی ئەوەن‬ ‫بەردەوام میوانیان بێت‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی گەر‬ ‫كەس سەردانیان‬ ‫نەكات‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەشەڕ دێن‪.‬‬

‫خاتوو “ن” جەستەی خۆی دەفرۆشێت و هەر پیاوێك كە دەچێتە‬ ‫الی پێی دەڵێت‪ :‬خۆشم دەوێی‪ ،‬لەبەرئەوەی لە پیاوانی دیكە ناچیت‪.‬‬ ‫***‬ ‫ژنە نووسەرە و كابرای مێردیشی نووسینەكانی بە دڵ نییە‪ ،‬وەلێ‬ ‫وەك رێز نیشاندانێك‪ ،‬هیچ ناڵێت و بە درێژایی ژیانی ئازار دەچێژێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫سەروەختێك منداڵ دێنینە ژیانەوە‪ ،‬ئەوا دێین و پاساوی هەرچی‬ ‫الوازی و خەمساردی و بێچاو و روویی خۆمانە‪ ،‬بەوانی دەدەینەوەو‬ ‫دەڵێین‪(:‬هەرچی هەیەو نییە‪ ،‬بۆ خاتری منداڵەكانمان دەیکەین‪).‬‬ ‫***‬ ‫بەدەست ناكەسبەچەكانەوە گیر بخۆیت‪ ،‬چاكترە لەوەی پیاهەڵدان و‬ ‫ستایشەكانیان پەسەند بكەیت‪.‬‬ ‫***‬ ‫رۆژنامەنووسێك درۆودەلەسەی لە رۆژنامەدا دەنووسی‪ ،‬وەلێ پێی‬ ‫وابوو هەقیقەت دەنووسێ‪.‬‬ ‫***‬ ‫گەر ترست لە تەنیایی هەبوو‪ ،‬هاوسەرگیری مەكە‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەو كەسێكی دەوڵەمەندە‪ ،‬وەلێ دایكی لە خانەی پیرو پەككەوتەكانە‪.‬‬ ‫***‬ ‫هەر كەسەو شتێكی شاراوەی هەیە‪.‬‬ ‫***‬ ‫رووسیا پێدەشتێكی پانوپۆڕە‪ ،‬لەمسەر بۆ ئەوسەری بەدكاران و‬ ‫گەندەڵكاران تەراتێنی تێدا دەكەن‪.‬‬ ‫***‬ ‫رۆشنبیران بەكەڵكی هیچ نایەن‪ ،‬لەبەرئەوەی چا زۆر دەخۆنەوەو‬ ‫بەردەوامیش لە ژوورە پیس و بۆنناخۆشەكانداو لە بەرامبەر‬ ‫قاپە شەرابە بەتاڵەكاندا‪ ،‬خەریكی هەڵەوەڕین‪.‬‬ ‫***‬ ‫درووشمی من ئەمەیە‪ :‬هیچم ناوێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫ژنێك‪ :‬پیر بووم‪ ،‬سەروەختێك شومكرد‪.‬‬ ‫***‬ ‫خوشكم من بەختەوەر و قانیعم بە بەشی خۆم‪ ،‬وەلێ‬ ‫گەر جارێكی دی لەدایك ببمەوەو لێم پرسن‪(:‬ئارەزووی‬ ‫ژنهێنان دەكەیت؟) لە وەاڵمدا دەڵێم‪ :‬نا) ئەی حەز بە‬ ‫پارەكۆكردنەوە دەكەیت؟(نا‪).‬‬ ‫***‬ ‫ئەوانەی بۆ بینینی شانۆ دەچن و زۆربەی جاریش‬ ‫گۆڤارە سەنگینەكان دەخوێننەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫هەر كینە لە سك و هیچ و پووچن‪.‬‬ ‫***‬ ‫لەسەر حیسابی هەڵەو گوناهی ئەوانی دی‪ ،‬نابیت بە‬ ‫قەدیس‪.‬‬

‫ملكەچی و رووپامایی‬ ‫ماندووی كردین!‬

‫نامەکانی ئەحمەدی شاملوو بۆ ئایدا‬ ‫ناساندنی‪ :‬ئیدریس عەلی‬ ‫ناوی شاعیری گەورەی هاوچەرخی‬ ‫ئێرانی(ئەحمەد شاملوو) بۆ خوێنەری‬ ‫کورد نامۆ نییە و دەمێ ساڵە بەهۆی‬ ‫پڕۆسەی وەرگێڕانەوە ئاشناین بە‬ ‫دونیای شیعری و داهێنانەکانی ئەم‬ ‫شاعیرە مەزنە‪ ،‬بە گشتی دونیای‬ ‫شیعری شاملوو‪ ،‬دونیای مرۆڤە بێبەش‬ ‫و چەوساوە و پەراوێزخراوەکانە و‬ ‫وشە الی ئەم ئامڕازێکی کاریگەرە بۆ‬ ‫بەگژداچوونەوەی ستەم‪ ،‬بەاڵم ئێمە لە‬ ‫کتێبی (وەک خوێن لە دەمارەکانمدا) کە‬ ‫کۆمەڵێک نامەی ئەوینداریی شاملوون و‬ ‫لە قۆناغێکی دیاریکراوی ئەوینداریدا‬ ‫بۆ ئایدای هاوسەری نووسیونی‪ ،‬ئێمە‬ ‫بەر شاملوویەکی دیکە و فۆڕمێکی‬ ‫دیکە لە ئەدەبیات و فۆڕم و تەکنیک‬ ‫و ئیستاتیکای نووسینی ئەو دەکەوین‪،‬‬ ‫لەم نامانەدا دەنگی شاملوویەکی دیکە‬ ‫دەبیستین کە لە سەختترین و دژوارترین‬ ‫ساتەکانی ژیانیدا‪ ،‬کە بەهۆی دوو جار‬ ‫سەرنەکەوتنی لە ژیانی هاوسەرێتیدا‬ ‫تووشی جۆرێک لە رەشبینی و‬ ‫گۆشەگیری و تەنیایی بووەتەوە‪،‬‬ ‫هاوار و دەنگی شاملوو لەم نامانەدا‪ ،‬هاواری مرۆڤێکی‬ ‫مەزنی داهێنەرە کە زۆر راستگۆیانە باس لە ئەوین و‬ ‫خۆشەویستی خۆی دەکات بۆ ئایدا‪ ،‬زمانی ئەم نامانە‬ ‫زمانێکی ئاسایی نین و زۆرجار لەسەر راستەهێڵێکی‬ ‫شیعرئاسا‪ ،‬یاخود جۆرێک لە زمانی گێڕانەوە گوزارشت‬ ‫لە لە دڵەڕاوکە و حەز و خولیا ئەویندارییەکانی ناخی‬ ‫خۆی دەکات بەرامبەر ئایدا‪.‬‬ ‫لەم نامانەدا شاملوویەک دەبینین‪ ،‬کە لە دۆخێکی‬ ‫ئێجگار ناسکدایە‪ ،‬دۆخێک کە ئیدی کاریگەریی لەسەر‬ ‫روانین و دەربڕین و گوزارشتە شیعرییەکانیشی داناوە‪،‬‬ ‫شاملووی ناو نامەکان‪ ،‬شاملوویەکە تا ئاستی گەردێک‬ ‫لەبەرپێی خۆشەویستەکەیدا خۆی بچووک دەکاتەوە و‬ ‫عاریفانە دەگات بە ئاستێک کە ئیدی هەموو شتەکانی‬ ‫دنیا لە چاوی ئەو مەعشووقەدا دەبینێتەوە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫شاملوو زۆر سادە و راستگۆیانە بە ئایدا دەڵێت‪ :‬ئەگەر‬ ‫تۆ نەبیت هچ شتێکی ژیان مانای نابێت و دنیای من‬ ‫وێران دەبێت‪ ،‬ژیانی ئەم شاعیرە دەبەسترێتەوە بە‬ ‫بوونی ژنێکەوە کە دواجار دەبنە هاوسەری یەکدی‬ ‫و پاش پڕۆسەی هاوسەرگیرییەکەشیان‪ ،‬تین و تاوی‬ ‫ئەوینەکەیان زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫نامەکانی شاملوو بۆ ئایدا‪ ،‬تژین لە پاڕانەوە و دەردەڵ‬ ‫و کڕوزانەوە خۆ بچووککردنەوەیەکی شاعیرانە‪ ،‬تژین لە‬ ‫هەستی گلەییئامێز و سووتان بۆ وشەیەکی ئەویندارانە‬

‫کە بە زماندا بێت و بگات بە گوێی شاملوو‪ ،‬لەم نامانەدا‬ ‫خوێنەر شاملوو لە بەرزترین ئاستی ئەوینداریدا دەبینێت‬ ‫و بەر ناسکترین ساتەوەختەکانی ئەوینداری دەکەوێت‬ ‫بە جوانترین وشە و گوزارشتی شیعری‪ ،‬ئەم نامانە‬ ‫نەبوونایە کێ دەیزانی لە کاتێکدا شاملوو دەیەوێت ببێتە‬ ‫نۆکەرو خزمەتکاری ئایدا‪ ،‬خانمێکی دەوڵەمەند دەیەوێت‬ ‫خۆی لە شاملۆ نزیک بکاتەوە و بیکات بە مێردی خۆی‪،‬‬ ‫بەاڵم شاملوو لەبری ئەوەی ببێتە سەروەر و سەرداری‬ ‫ئەو خانمە دەوڵەمەندە‪ ،‬دەیەوێت ببێتە نۆکەری ئایدا‪،‬‬ ‫شاملوو لە نێوان سەروەری و سەرداریی ئافرەتێکی تر و‬ ‫ئەوین و خۆشەویستییە قووڵەکەی بۆ ئایدا‪ ،‬نۆکەری و‬ ‫خزمەتکاریی ئایدا هەڵدەبژێرێت‪.‬‬ ‫بە گشتی ئەم نامانە چێژێکی بێ ئەنداز دەبەخشن بە‬ ‫خوێنەر‪ ،‬دونیای شاملوو بە شێوەیەکی فراوانتر دەبینن‬ ‫و لە مانای عەشقی راستەقینە تێدەگەن‪.‬‬ ‫رەەف بێگەرد‪ ،‬لە وەرگێڕانی ئەم نامانەدا‪ ،‬چێژێکی‬ ‫زیاتر بە خوێنەر دەدات‪ ،‬ئەو کوردییە جوان و ئەو زمانە‬ ‫شیعرییەی ئەم نامانەی پێ نووسراون‪ ،‬مەگەر تەنها لە‬ ‫رێی زمانە بااڵکەی ئەم وەرگێڕەوە‪ ،‬پڕ لە بەرهەمەوە‪،‬‬ ‫بەو جوانی و سەرنجڕاکێشییە بگات بە خوێنەر‪.‬‬

‫وەک خوێن لە دەمارەکانمدا‪ ،‬لە باڵوکراوەکانی‬ ‫دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمە‪.‬‬

‫مردن ئەڕای کۆبانێ‬

‫کورد پێویستی بەو وێناکردنەیە‬

‫ئاسۆ بیارەیی‬ ‫من یادداشت و بەدواداچوونی فرەم خوێندووەتەوە‪،‬‬ ‫هی سەرکردەکانی دەڤەری خۆمان‪ ،‬لە ستایشی خۆیان‬ ‫تێنەپەڕیوە‪ ،‬هی ژورنالیست و نووسەرانی کوردیش‪ ،‬کە‬ ‫بەداخەوە بەسەر چەند بەرەیەکی سیاسیدا دابەشبوون‪،‬‬ ‫بەشێکی ئەو خامەبەدەستانەش‪ ،‬لە نەمرکردنی‬ ‫ئەو سەرکردە شکستخواردوانە ئەوالتر‪ ،‬داهێنانی‬ ‫نیشتیمانییان نەکردووە‪.‬‬ ‫شاکاری (مردن ئەڕای کۆبانێ)‪ ،‬یەکێکە لە‬ ‫بەڵگە زیندوەکان لە وێناکردنی واقیعی ژیانی گەریالو‬ ‫رێکخستنیان و بەراوردکردنێکی زانستی‪ ،‬سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەگەڵ بزاڤەکانی پێش خۆیان‪ .‬بەدەر‬ ‫لەوەی کە یەپەگە ئامۆزای پەکەکەن و سەرکەون یان‬

‫نا (بڕوانە ل ‪ ،٨٦‬پاتریس ڤ ‪ )٢٠١٥‬بەاڵم جوانترین‬ ‫نموونەیان لە پێکەوە ژیان‪ ،‬بەرگری و یەکسانیی نێوان‬ ‫نەتەوەکان‪ ،‬بۆجیهانی بێڕەوشت سەلماندوە‪.‬‬ ‫مردن ئەڕای کۆبانێ‪ ،‬سەرچاوەیەکی گرنگە لە‬ ‫مێژووی بەشێکی ناسراوی ئەگەر هەمووی نەبێ و‬ ‫مەزنی نیشتیمانەکەمان‪ ،‬بۆ؟ کوردەکان بەو چەکە‬ ‫سادەو کۆنانەی بە دەستیانەوە بوو‪ ،‬لەبەر سێبەری‬ ‫پەروەردەی فەلسەفەیەکی تۆکمە‪ ،‬بە هەڵگرتنی دوو‬ ‫خەسڵەتی گرنگەوە‪ :‬بەهاکان و ئامانجی هاوبەش‪،‬‬ ‫(بڕوانە ل ‪ ،١٨٦‬پاتریس ڤ ‪ )٢٠١٥‬وەک نووسەر‬ ‫ئاماژەی پێدەکات‪ ،‬لەوپەڕی رۆژانی سەختدا‪ ،‬گەریالکان‬ ‫بێهیواییان نەدەناسی و بگرە تا دوا دڵۆپە ئامادەی‬ ‫بەرگری بوون‪ ،‬قارەمانییەک کە جیاوازیی نیوان‬ ‫سەرکردەو گەریالیەکی ‪ ١٨‬ساڵی ناو سەنگەر نەبوو‪.‬‬ ‫ئیدی گەریال وا فێرکراوە کە بۆچی چەک دەکاتە شانی‪،‬‬ ‫نەک پێچەوانەکەی‪.‬‬ ‫نوێکارییەک لە بڕوابوون بە تواناکانی خود و‬ ‫نیشتیمان‪ ،‬کە بەداخەوە لە پارچەکانی دی لەبەر‬ ‫نەبوونی پەروەردەی هەمەالیەنەی پێشمەرگەو تاک‪،‬‬ ‫زۆرجار بەرگەی هێرشێکی چکۆلەیان نەگرتووە و‬ ‫شکستییان هێناوە‪١٦ .‬ی ئۆکتۆبەر‪ ،‬سەرباری بوونی‬ ‫تەقەمەنی و ژمارەیەکی زۆری پیشمەرگە و خۆبەخش‪،‬‬ ‫ئاشبەتاڵێکی خۆێناوی بوو لە دیرۆکی باشوور‪ ،‬هەمان‬ ‫ئاشبەتاڵی ‪ .١٩٧٥‬نووسەر دوو وێنەی جیاوازی‬ ‫کوردمان لە دوو پارچەی هەمان نیشتیماندا دەخاتە‬ ‫بەردەم (گورگ و سەگ‪ ،‬نووسەر ل ‪ )١٤٩‬مەبەستی‬ ‫لە گورگە الوازەکانی یەپەگەیە کە توانییان چۆک بە‬ ‫دڕندەکانی داعش دابدەن و رێگەیەکی رزگاری بۆ‬ ‫سەدەها ئێزیدی بکەنەوە و بگرە لە کاتی نزیکبوونەوەی‬

‫داعش لە هەولێر‪ ،‬خودی سەرکردەکانی باشوور هانایان‬ ‫بۆ ئەو گەریال سیما لەڕو الوازنە هێنا‪ ،‬کە بە رووخسار‬ ‫بێهێز دەیاننواند‪ .‬لێرەدا نووسەر جوان باسی دوو هێزی‬ ‫کردووە‪ ،‬پێشمەرگەی خرپن و گەریالی رەقەڵە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫یەکەمیان خاوەنی ئەو ورەیە نەبوو بەرگری لە شارێکی‬ ‫وەکو شەنگاڵ و پایتەختەکەیان بکا‪ ،‬ئەوەی دووەمیان‬ ‫لە شاخەکانی قەندیلیەوە دەیان گەریالی خستە‬

‫خزمەت براکانی لە هەولێر( بروانە ل ‪ ،١٥٣‬نووسەر‪).‬‬ ‫مردن ئەڕای کۆبانی‪ ،‬باسی شکاندنی دابونەریتی‬ ‫کۆنباوی بەستەری خوێن دەکا لە رۆژئاوا‪ ،‬کە چۆن‬ ‫هەموو گەریالیەک سەرەوەرە و سەرکردەیەکە لە‬ ‫سەنگەردا‪ ،‬نەک وابەستەی سۆزی رابەرەکانی بێ‪ ،‬کە‬ ‫چۆن دوای شەهیدبوونی هەر سەرکردەو گەریالیەک‬ ‫دەیانی دی دروست دەبنەوە‪ ،‬نەک ئاشبەتاڵ و بێهێوایی‬

‫ئەم کتێبە‬ ‫ناوئاخنی شورای‬ ‫شۆڕشێکە کە‬ ‫گەلێکی ژێردەستەی‬ ‫بە جیهان ناساند‬

‫و هەڵهاتن‪ .‬مردنی لە پێناوی کۆبانیدا شکۆی هێزی‬ ‫شەریعەتی کۆنباوی داعشی شکاند و متمانەی گەڕانەوە‬ ‫بۆ سەروەری مرۆڤەکان‪ ،‬لە ناوچەیەک جەهەنمی کین‬ ‫و بنەماڵەچییەتی‪ ،‬ناوچەگەری‪ ،‬کاریزما‪ ،‬کونخوازی‪...‬‬ ‫هتد کوشتویەتی( بڕوانە ل ‪ ،١٩٠‬نووسەر‪).‬‬ ‫مردن ئەڕای کۆبانێ‪ ،‬بۆ خۆی ناوئاخنی شورای‬ ‫شۆڕشێکە کە گەلێکی ژێردەستەی بە جیهان ناساند‪،‬‬ ‫کە بەبێ ئەوان‪ ،‬کوردی رۆژئاوا ژیانی مرۆڤایەتی‪ ،‬ئیدی‬ ‫لە هەموو پێکهاتەو رەنگەکان‪ ،‬نەک تەنها لەو پارچە‬ ‫دەوڵەمەندە‪ ،‬کە لە سەدا نەوەدی شارستانیی جیهانی‬ ‫لەخۆگرتووە‪ ،‬بەڵکو کیشوەرەکانی دیش دەکەونە ژێر‬ ‫مەترسییەوە گەر بێت و پشتی لێ بکرێت‪ ،‬بەڵکە‬ ‫بووەتە پردی بەستنەوەی سەنگەرە هاوبەشەکانی دژی‬ ‫کۆنخوازییەکی دڕندەکانی سەدەکانی ناوەڕات‪.‬‬ ‫مردن ئەڕای کۆبانێ‪ ،‬دیسان وێنەیەکی دی زێوا‬ ‫و هیوابەخشی بەرزکردووەتەوە‪ ،‬ئەویش هاناو چوونی‪،‬‬ ‫هەردوو بەشی نیشتیمانی‪ ،‬گەریال بۆ پێشمەرگە بۆ‬ ‫پشتیوانی یەکتر و گرێدانی گیانی نەتەوەیی(بڕوانە ل‬ ‫‪ ،١٥٢‬نووسەر‪).‬‬ ‫لە راستیدا وەرگێڕ سەالحەدین بایەزیدی‪ ،‬باشترین‬ ‫کاری کردوە و داهێنانی لە بە کوردیکردنی ئەم بەرهەمە‬ ‫کردووە‪ ،‬بە شێوەیەک کە خوێنەر ئەو هەستەی ال‬ ‫دروست بێ کە نووسەرێکی کورد وێرد نووسیویەتی‪.‬‬ ‫هیوادارم ئەوانەی پێشمەرگەن‪ ،‬سیاسین‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەی باشوور و رۆژهەاڵت‪ ،‬تەنانەت هەندێ‬ ‫گەریالی باکووریش‪ ،‬ئەم بەرهەمە بەنرخەی(پاتریس‬ ‫فرانچێسکی) بخوێننەوە! بەداخەوە‪ ،‬فراوانێک لە‬ ‫کەسێتی نووسەر و گەڕۆکی بیگانە لە خۆمان چێتر‬ ‫توانیویانە دیرۆکی ئێمە‪ ،‬بە مێتودی جوان بنووسنەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫بهرهو هونهرێکی رهسهنی کوردی‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫کام جۆره رهسهنایهتییه؟ له کهیهوه دهستپێبکهین؟ پار‪ ...‬دوێنێ‪ ...‬سبهینێ‪...‬؟ ئهی کهی؟‬

‫(‪)3-3‬‬

‫‪٢٤‬‬ ‫“ئەدەب چییە؟” کتێبۆکەیەکی ژان‬ ‫پۆل سارتەرە کە لە بواری ئەدەبیات ‪-‬‬ ‫پەخشان ‪ -‬لەالیەک و هونەری شێوەکاری‬ ‫و شیعرو مۆسیقاش لەالیەکی دیکە‪ ،‬وردتر‬ ‫باسی “النگاژ” و “شت” دەکات‪ .‬النگاژیش‪،‬‬ ‫بەکارهێنانی زمانە بە شێوەیەکی تاکگەرایانە‪.‬‬ ‫سارتەر وەک هونەری شێوەکاری سەیری‬ ‫شیعر دەکات و لە شوێنێک دەڵێ‪“ :‬شاعیران‬ ‫ئەو کەسانەن کە تەوزیفکردنی النگاژ‬ ‫رەتدەکەنەوە‪ ”.‬کاتێک ئێمە بۆ نموونە‪،‬‬ ‫رەنگی سوور لە سەر پانتایی تابلۆیەک‬ ‫دەبینین‪ ،‬ناشێ لە خۆمان بپرسین‪ ،‬ئەم‬ ‫رەنگە سوورە مانای چییە‪ .‬بەڵکو ئەم‬ ‫سوورییە لە مانا داماڵێراوە و بووە بە شت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئاماژە بۆ خوێن بکات‪ ،‬هەڵبەت دەبێ‬ ‫لە خۆمان بپرسین چ خوێنێک‪ ،‬لە کوێ و‬ ‫کەی و بۆچی؟ تابلۆ ناتوانێ وەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارانە بداتەوە‪ ،‬چونکە ئەرکی ئەو نییە‪.‬‬ ‫لە بواری شیعریشدا‪ ،‬ئیدی وشە ئاماژە بۆ‬ ‫رێفێرانس‪ -‬مەرجەعێک ناکات کە لە دەرەوەی‬ ‫ئەودا بێت‪ ،‬هەندەی خەریکی نووسینەوەی‬ ‫دنیایە‪ ،‬هەندە دنیا ناخوێنێتەوە‪ .‬ئەو دەمەی‬ ‫وشە دەبێت بە “شت” ئیدی ناو لە هیچ‬ ‫نانێت‪ ،‬بەڵکو خۆی دەبێ بە “شت‪ ”.‬ئەوە‬ ‫پەخشانە باسی شتانی دنیامان بۆ دەکات‪،‬‬ ‫هەڵوێست وەردەگرێت‪ ،‬داواکاریی دەبێ‪ ،‬شی‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬گرێکوێرەکان دەکاتەوە‪ .‬شیعر‬ ‫قسە ناکات‪ ،‬چونکە هەموو قسەکردنێک‬ ‫ئیلتیزامی لێوە پەیدا دەبێ‪ ،‬وردتر هەموو‬ ‫دەربڕینێک ئەم ئیلتیزامەی هەیە‪.‬‬ ‫وشەی شیعریی باس لە راست و چەوتیی‬ ‫هیچمان بۆ ناکات‪ ،‬بەڵکو لەسەر کاغەز‬ ‫هەڵدەنیشێ و خۆی دەبێتە دنیا‪ .‬عەقڵی‬ ‫شیعریی ئێمە‪ ،‬عەقڵی هونەری پالستیکیی‬ ‫ئێمە‪ ،‬هەمیشە دەیەوێ دەق‪ ،‬تابلۆ‬ ‫بگەڕێنێتەوە بۆ دنیای واقیع‪ ،‬یا بە الیەن‬ ‫کەم بیگەڕێنێتەوە بۆ بنووسەکەی‪ ،‬واتە بە‬ ‫دوای بیوگرافیای شاعیردا بگەڕێت‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی شیعر دەفتەری نووسینەوەی ژیانی‬ ‫شاعیرە‪ .‬ئێمە‪ ،‬دەیان الپەڕەمان لەسەر ئەوە‬ ‫نووسییوە‪ ،‬ئایا تەمەنی فاڵنە شاعیر لە کاتی‬ ‫نووسینەوەی فاڵنە دەق چەند بووە؟ پێش‬ ‫سەفەرەکەی بووە یا دوای سەفەرەکەی‪،‬‬ ‫وەک بڵێی ئێمە لە رێگەی خوێندنەوەی‬ ‫دەقی شیعرییە مێژوو و ژیانی شاعیران‬ ‫دیاری بکەین! ئەم تێگەیشتنە وا دەکات‬ ‫بە تەواوی ئاشنای شیعر نەبین‪ ،‬ئاشنای‬ ‫تابلۆ نەبین‪ .‬هەمیشە پرسیاری ئەوە لە خۆ‬ ‫دەکەین‪ :‬دەبێ مەبەست لە دروستکردنی‬ ‫ئەمە چی بووبێت؟‬ ‫ئەم جۆرە پرسیارانە هەموو پڕۆژەکانی‬ ‫شیعرنووسین پووچ دەکەنەوەو ئەرکی ئامێر‪-‬‬ ‫کەرەسە دەبەخشنە زمان‪.‬‬ ‫کەواتە چۆن شیعر بخوێنینەوە؟ چۆن‬ ‫سەیری تابلۆیەک بکەین؟ ئەی چۆن گوێ‬ ‫لە مۆسیقا بگرین‪ .‬مۆسیقا‪ ،‬لە شیعر‬ ‫و تابلۆ زیاتر پڕۆژەی بە “شتبوون”ی‬ ‫تیا ئەنجام دراوە‪ ،‬نۆتەی مۆسیقا هێما‬ ‫نییە بۆ شتێک کە لە دەرەوەی خۆی‬ ‫بێ‪ ،‬بەڵکو خۆی دەبێتە ئامانج‪ .‬گوێ لە‬ ‫میلۆدییەک دەگرین و دەمانەوێ بچینە‬ ‫ناویەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەفسوونەکانی بژین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫شەپۆلەکانی بەرزبینەوەو لێژبینەوەو دواتر‬ ‫هیچ پرسیارێکیش ناکەین‪ ،‬کە ئایا فاڵنە‬ ‫ئەفسوون‪ ،‬یا فاڵنە شەپۆل لە واقیعدا‬ ‫هەن یا نین‪ ،‬هەر بەم پێیەش دەبێ دەقی‬ ‫شیعری بخوێنینەوە‪ ،‬رۆبچینە قوواڵییەکانی‬ ‫دەقەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەو رەنگە سوورە خۆمان‬ ‫تێکەڵ بکەین کە لە تابلۆیەکی دیاریکراودا‬ ‫دەیبینین‪ .‬بە پێویست دەزانرێ‪ ،‬هەم شاعیر‪،‬‬ ‫هەم واقیع لە بیری خۆمان بەرینەوە‪.‬‬ ‫زۆرێک لە خوێنەرانی ئێمە سوودەمەندانە‬ ‫دەخوێننەوە‪ ،‬باس لە سوود و قازانجی‬ ‫خوێندنەوەی دەقی شیعری دەکەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫خوێندنەوەی شیعر سوودیشی هەبێ‪ ،‬ئەو‬ ‫سوودەی راستەوخۆی نییە‪ ،‬بەڵکو وروژانی‬ ‫راستەقینەمان پێ دەبەخشێ‪ ،‬ئەمەش‬ ‫سنوورەکانی نێوان هونەر و پەخشان بە‬ ‫تەواوی جودا دەکاتەوە‪ .‬وروژان ناخمان‬ ‫دەهەژێنێ‪ ،‬نە قسەمان بۆ دەکات نە‬ ‫بیدەنگیشە‪ ،‬دنیایەکە لەو نێوەندە‪ .‬ئەم‬ ‫نێوەندە زەمینەیەکی دەوڵەمەندە لە ئاماژە و‬ ‫خرۆشان‪ ،‬لە پرسیارگەلێک کە پێویستیان بە‬ ‫وەاڵمی دەسبەجێ نییە‪ ،‬بەڵکو هەلومەرجی‬ ‫مرۆڤمان بۆ یەکااڵ دەکەنەوە‪.‬‬

‫سەاڵح رەووف‬ ‫ئەم دینه (زهرتووشت) بهردهوام ئهبێت‬ ‫تا سهردهمی ساسانییهکان‪ ،‬دوو جۆر‬ ‫ئایینی لێ دروست ئهبێت‪ ،‬یهکێکیان مانی‬ ‫و ئهوی تریش مهزدهک‪ .‬ئایینی مانی له‬ ‫ناوی کهسێکی خاوهن بههرهی وێنهکێش‬ ‫و مۆسیقازان و فهیلهسوفهوه کهوتۆتهوه‪،‬‬ ‫که ئایینهکهی ههر زهرتووشتییه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫کاریگهریی دینی مهسیحی لهسهر بووه‪،‬‬ ‫ئهو کاریگهرییهتیهش تهنها له رووی‬ ‫رهوشتهوه بووه‪ ،‬لهبهر ئهوهی دینی‬ ‫مهسیحی دینێکی رهوشتیییه زیاتر لهو‬ ‫رێگهیهوه ههوڵی چارهسهرکردنی کۆمهڵگا‬ ‫ئهدات‪ .‬ئهیهوێت باری گوزهرانی کۆمهڵگا و‬ ‫یهکسانی له نێوانیاندا چاک بکات‪ .‬ئایینی‬ ‫مهزدهکیش ههر بهو جۆرهی ئاینی مایی‬ ‫بووه‪ ،‬مهزدهک یهکێکه له ناوهکانی خوا‬ ‫یان بچووککراوهی مهزدایه‪ .‬ئهم ئایینانه‬ ‫بهردهوام دهبن تا هاتنی لەشکری ئیسالم‪.‬‬ ‫ئهوهبوو له ساڵی ‪219‬ی کۆچی ئایینێک‬ ‫لهوپهڕی باشووری کوردستان له ناوچهکانی‬ ‫مهندهلی و خانهقین و قهسری شیرین و ئهو‬ ‫دهوروبهره‪ ،‬به ناوی ئایینی ئههلی حهق‬ ‫(کهسانی خوا) دروست بوو‪ ،‬که ههر دینی‬ ‫زهرتووشتییه و دیسان به خۆشیان وتووه‬ ‫یارسان (یاری مهزن یان یاری یهزدان)‬ ‫واژهی سان ههر وشه ئهوروپییهکهیه که‬ ‫به مانای مهزن دێت‪ .‬ئهم ئایینه ههوڵدان‬ ‫بوو بۆ زیندووکردنهوهی دینی زهرتووشت‪.‬‬ ‫دهڵێن سهرههنگی دهودان که یهکێکه له‬ ‫پهیڕهوکهرانی باڵوڵی ماهی (باڵوڵی مایی‬ ‫یان باڵوڵی مادی) ههوڵی برهوپێدانی ئهم‬ ‫ئایینهی داوه‪ ،‬که ههندێ له سهرچاوهکان‬ ‫دهڵێن له سهردرهمی ئهمدا برهو به ئایینی‬ ‫کاکهیی دراوه‪ .‬ههندێک دهڵێن که له‬ ‫سهردهمی ئهمدا ئایینی ئههلی حهق دروست‬ ‫بووه‪ .‬باشترین سهرچاوهش بۆ ئهمه شیعر‬ ‫و هۆنراوهکانی کاکهیی خۆیانه که دهڵێن‪:‬‬ ‫سهرههنگی دهودان سهرههنـــــــــــــگی دهودان‬ ‫ئــهز کـه نـام مـهن سـهرهـهنـــــــــگـی دهودان‬ ‫چـــهنـێ ئـێـرمـانـان مـهگـێـڵــــــــین هــهردان‬ ‫تــــازیـــنـدو کــهرۆ ئـــایــنـی کــــــــــــوردان‬

‫ئهم هۆنراوهیه به زمانی ماچۆیه‬ ‫کاکهییهکان‬ ‫نووسراوی‬ ‫باشترین‬ ‫(سهرئهنجام)ه‪ ،‬که زۆربهی زۆری مێژووی‬ ‫کۆمهاڵیهتی و رامیارییانی تیا نووسراوهتهوه‬ ‫و زیندووکهرهوه و پهیڕهوکهری دینی‬ ‫زهرتووشتن‪ .‬بهپێی ئایینی کاکهیی دنیا‬ ‫حهوت سهدهیه (سهردهم ‪ -‬عصر)ه‪.‬‬ ‫‪ -1‬سهردهمی پهروهردگار‬ ‫(خوا)‪ -:‬پهروهردگاریش چوار‬ ‫(بابا) بهرجهستهکاری‬ ‫ههیه‪ ،‬که بریتین‬ ‫له جوبرائیل و‬ ‫و‬ ‫ئیسرائیل و میکائیل‬ ‫کاکه ییدا‬ ‫عزازئیله‪ .‬له ئایینی‬ ‫ههردهم یهکێ له بهرجهستهکارهکانی‬ ‫خوا ئافرهته‪ ،‬که پێی دهڵێن دۆنی‬ ‫خوا یان دۆنی دایک‪ ،‬ئهم ئایینه تاکه‬ ‫ئایینێکه که ئافرهت گهیشتۆته پلهی‬ ‫خوایی‪ .‬بۆیه لهو سهردهمهدا زیاتر‬ ‫له چهند شاعیرێکی ئافرهت له ناو‬ ‫ئایینی کاکهییدا ههڵکهوتوون‪.‬‬ ‫‪ -2‬سهردهمی (مهعریفهت)‬ ‫زانیاری‪ :‬که هاوکاته لهگهڵ‬ ‫سهردهمی عهلی کوڕی ئهبی‬ ‫طالب‪ .‬کاکهییهکان به‬ ‫عهلـــــــی دهڵێن مهوال‪،‬‬ ‫که ئهمیش دۆنی خوایه‬ ‫و چوار بهرجهستهکاری‬ ‫ههیه که ئهمانهن‬ ‫قهنبهر‪،‬‬ ‫(محهمهد‪،‬‬ ‫سهلمان و نصیره‌)‬ ‫ئهمیش دۆنێکی ههیه‬ ‫که فاتمهی کچی‬ ‫ئهسهده ئهمیش دۆنی‬ ‫دایکی خوایه‪ ،‬که دایکی‬ ‫سولطان ئیسحاقه‪ ،‬یان‬ ‫دایکی شاخۆشێنه‪.‬‬ ‫‪ -٣‬سهردهمی سێیهم (عصر)ی‬ ‫شاخۆشین‪ :‬که به سهردهمی تهریقهت‬

‫بهناوبانگه‪ .‬شاخۆشین کوڕی مامه‬ ‫مامه‬ ‫لوڕستانیییه‪،‬‬ ‫جهاللهدینی‬ ‫جهاللهدینی لوڕستانی بهبێ باوک‬ ‫شاخۆشینی بووه‪ ،‬باوکی مامه جەاللهدین‬ ‫نهزری کردووه (کاکهییهکان که خواردن‬ ‫ئهخۆن نهزر ئهکهن) لهو نهزرهدا‬ ‫ههناریان خواردووه‪ ،‬لهو ههنار خواردنهدا‬ ‫دهنکێ ههنار بهجێ ئهمێنێت‪ ،‬مامه‬ ‫جاللهدین ئهو دهنکه ههناره ئهخوات و‬ ‫بهو دهنکه ههناره سکی پڕ ئهبێت‪ ،‬که‬ ‫مامه جاللهدین سکی پڕ ئهبێت‪ ،‬خهڵکی‬ ‫ئهکهونه قسه‪ .‬باوکی مامه جهاللەدین‬ ‫دهڵێ‪ :‬ئهوهستین تا مناڵهکهی ئهبێت‪،‬‬ ‫که مناڵهکهی بوو ئهیخهینه ئاگرهوه‪.‬‬ ‫گهر مناڵهکه سووتا دیاره ئهم کچه‬ ‫زینای کردووه‪ ،‬گهر نهسووتا ئهوا‬ ‫کهسێکی پیرۆزه‪ .‬گهر سووتاش ئهوا‬ ‫دهردهکهوێ که مامه جاللهدین کهسێکی‬ ‫ناپاکه‪ .‬کاتێك كه مناڵهکه ئهبێت‪ ،‬ئهیخهنه‬ ‫ئاگرهوه و مناڵهکه هیچی بهسهر نایهت‪.‬‬ ‫بۆیه به کهسێکی پیرۆز سهیر ئهکرێت و‬ ‫بهرجهستهکارهکانی ئهمانهن‪ :‬بابه بزورگ و‬ ‫بابه تایهری ههمهدانیی و بابه شاسوارو بابه‬ ‫یادگاره‪ .‬شاخوشین بۆ خۆی دۆنی میهره و‬ ‫مامه جهاللهدینیش دۆنی ئاناهیتایه‪.‬‬ ‫‪ -4‬سهردهمی چوارهم‪ :‬سهردهمی‬ ‫سوڵتان سوحاکه‪ .‬سوڵتان ئیسحاق کوڕی‬ ‫شێخ عیسای بهرزنجییه‪ ،‬شێخ عیسای‬ ‫بهرزنجی کوڕی بابه عهلی ههمهدانییه‪،‬‬ ‫بابه عهلی ههمهدانیی زاوای بابه تاهیری‬ ‫ههمهدانییه‪ .‬سهردهمی سوڵتان سوحاک به‬ ‫سهردهمی زێڕینی کاکهییهکان ئهبژێردرێ‪.‬‬ ‫واژهی کاکهیی له سهردهمی سوڵتان‬ ‫سوحاک پهیدا ئهبێت‪ ،‬چونکه سوڵتان‬ ‫سوحاک حهوت کوڕی ههبووه که به یهکیان‬ ‫وتووه (کاکه) و ناوی کوڕهکانی ئهمانه‬ ‫بوون‪ :‬سید محهمهدی گهوره سوار‪ ،‬شاه‬ ‫ابراهیم‪ ،‬میری سور‪ ،‬سید سادق‪ ،‬سید‬ ‫ابولوفا‪ ،‬سید شهاوهالدین‪ ...‬هتد‪ .‬نهوهکانی‬ ‫ئهم حهوت کوڕهی کاکهیی پێیان ئهوتری‬ ‫سهیدهکانی کاکهیی‪ .‬لێره بهدواوه واژهی‬ ‫سهیید پهیدا ئهبێت‪ ،‬پێش ئهوان واژهی بابا‬ ‫بهکارهاتووه‪ .‬دهڵێن (شاه دوخت که کچی‬ ‫ئاخر کیسرای ساسانییهکان) بوو‪ ،‬که ناوی‬ ‫یهزگورد (یهزدانگورد) بوو له سهردهمی‬ ‫خهلیفه عومهری کوڕی خه‌طابدا ئهم کچه‬ ‫له شهڕدا ئهگیرێت‪ .‬خهلیفه عومهر دهڵێت‬ ‫مارهی بکهن له یهکێك له شهڕکهرهکان‪.‬‬ ‫کچی‬ ‫شاه دوختیش دهڵێ من‬ ‫کیسرام‪ ،‬بمدهن به‬ ‫یهکێ که جۆره‬ ‫پله و پا یه یه کی‬

‫یهکێ له شته‬ ‫سهرنجڕاکێشهکانی‬ ‫ئاینی کاکهیی‪،‬‬ ‫ئهو خهرمانه‬ ‫زۆرهی شیعرو‬ ‫گۆرانی و ئاوازو‬ ‫مۆسیقایانهیه‬ ‫که هەیانە‬

‫ههبێت‪ ،‬لهوێدا ئیمامی حسهین کوڕی عهلی‬ ‫لێ ئهبێت و دهڵێ من ئهیهێنم‪ ،‬بۆیه تا‬ ‫ئێستاش نهوهی ساسانییهکان دهڵێن‬ ‫ئیمامی حسهین شهرهفی ئێمهی کڕییهوه‪.‬‬ ‫گوایا سهیدهکانی ئێران و سهیدهکانی‬ ‫کاکهییهکان نهوهی ئهم دوانهن (ئیمامی‬ ‫حسهین و شادوخت) ئهمه له الیهک و‬ ‫له الیهکی تریشهوه گوایا له سهردهمی‬ ‫خهالفهتی عهلیدا رێ به ههموو بیروباوهڕێک‬ ‫و پهرستنێک دراوه و وهکو سهردهمهکانی‬ ‫پێشووش سهرانه و باج و خهرجییان لێ‬ ‫نهسهنراوه‪ .‬چونکه له سهردهمی عوسماندا‬ ‫ئهگهر ئاگری نهورۆز بکرایهتهوه ئهبوایه باج‬ ‫بدرایه‪ ،‬یان ئهگهر جهژنی (میهرهگان –‬ ‫پیرۆزکردنی میهر) ئهبوایه سهرانه بدرایه‪.‬‬ ‫به واتایهکی تر له سهردهمی ئیمامی‬ ‫عهلــــیدا داگیرکردن وهستێنرا‪ ،‬بۆیه‬ ‫عهلـی له ناو ههموو پهیڕهوانی سهرانسهری‬ ‫ئایینهکانی زهرتووشتی وهک کاکهیی و‬ ‫ئێزدی وئ یسماعیلی و عهلهوییهکانیشدا‬ ‫پیرۆزه‪.‬‬ ‫‪ -5‬سهردهمی ئاتهشبهگ‪.‬‬ ‫‪ -6‬سهردهمی قرمزی‪.‬‬ ‫‪-٧‬سهردهمی سهید محهمهدی نوربهخش‪.‬‬ ‫یهکێ له شته سهرنجڕاکێشهکانی ئایینی‬ ‫کاکهیی‪ ،‬ئهو خهرمانه زۆرهی شیعر و گۆرانی‬ ‫و ئاواز و مۆسیقایانهیه که خاوهنین‪ .‬که‬ ‫زۆربهیان به زمانی ماچۆ نوسراوه‪ ،‬زمانی‬ ‫ماچۆش زمانێکی تێکهاڵوه له دیالیکتی‬ ‫لوڕی و سۆرانی و ههورامی (گۆرانی‪).‬‬ ‫کێشی شیعرهکان ههموویان کێشی‬ ‫شیعری ئاڤێستاییه‪ ،‬ههندێ‬ ‫له سهرچاوهکان دهڵێن‬ ‫که کێشی شیعرهکان‬ ‫شیعریی‬ ‫کێشی‬ ‫پههلهوین‪ ،‬ناوچهی‬ ‫پههله ئهکهوێته‬ ‫خۆ ر هه اڵ تی‬ ‫نا و چه ی‬ ‫مه ند ه لـــــی‬ ‫خانهقین‪،‬‬ ‫و‬ ‫ئێستاش‬ ‫که‬ ‫کوردستانه و ئهوانیش‬ ‫ههر به دیالێکتێکی‬ ‫ماچۆ ئهدوێن‪ .‬ئێمهش به‬ ‫دانیشتووی ئهو ناوچهیه‬ ‫دهڵێین (فهیلی) که ههر‬ ‫وشهی پههلهوی بووه و‬ ‫عهرهبهکان کردوویانهته‬ ‫بۆته‬ ‫تا‬ ‫فههلهوی‬ ‫ئاشکرایه‬ ‫فهیلــــــی‪.‬‬ ‫که دین و ئایینی‬ ‫کوردان لهم سهردهمانهدا‬ ‫گهنجینهیهکی‬ ‫خاوهنی‬ ‫پڕ سهروهریی ئاواز و‬ ‫مۆسیقایه‪ .‬کێشه زۆر و‬ ‫جۆراوجۆرهکانی هۆنراوهی‬ ‫یارسانهکان ئهگهڕێتهوه بۆ‬ ‫باری سروشتی جۆراوجۆری‬ ‫کوردستان‪ .‬چونکــه وهک‬ ‫ئاشکرایه هۆنراوه و گۆرانی‪،‬‬ ‫دهربڕینی ناخی مرۆڤه و‬ ‫لهگهڵ کارتێکردنی سروشت‪،‬‬ ‫بۆیه ههردهم جۆری زۆری‬ ‫گۆرانی وهک گۆرانی کـــار و‬ ‫ههموو جۆرهکانی وهک دروێنه‬ ‫و زهوی کــــێاڵن و مهڵۆکردن‬ ‫و هتد‪ ...‬پهیدا بووه‪ ،‬به‬ ‫زیادبوونی پهیامی روحی که‬ ‫پهیامه دینی و ئایینییهکهیه‪،‬‬ ‫که ههردهم کاری گرنگی‬ ‫کردۆته سهر نهشونماکردنی‬ ‫ئاواز و مۆسیقای کوردی‬ ‫بهتایبهتی‪ .‬بۆیه گۆرانی‬ ‫(زهرتووشت) پەیامنێری زەرتووشییەکان‬

‫و ئاوازی مۆسیقا لهم سهردهمهدا بۆته‬ ‫بهشێک له نهریت و بیرکردنهوهش‪ .‬ئهمهش‬ ‫الی یارسانییهکان (کاکهییهکان) له خۆڕا‬ ‫نهبووه‪ ،‬ئهکرێ ئێمه بۆ لێکۆڵینهوهکهمان‬ ‫سهرهداوێک الی گۆرانییهکانهوه بهێنین‪،‬‬ ‫که بهپێی ئامارهکهی (میهردادی یهزهدی)‬ ‫‪ %15‬کورد کاکهیین و بهشی ههره زۆریان له‬ ‫کــــرماشانن و دوای ئهوه ههمهدانه و دوای‬ ‫ئهوه کـــهرکوکه و دوای ئهو سلهیمانییه‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪1160‬ی ز به دواوه له ناوچهی‬ ‫ههکاری ئایینێکی تر پهیدا ئهبێ به ناوی‬ ‫(ئێزدی) یان یهزدانی یان ئهیزهدی‪ ،‬که‬ ‫وشهکان ئاڤێستایین و به مانای فریشته‬ ‫هاتووه و دیسان مانای (خوا)ش ئهگرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهم ئایینهش ههر ههمان ناوهڕۆکی ئایینی‬ ‫(کاکهیی) و دینی زهرتووشتییه‪ ،‬که‬ ‫ناوهڕۆکهکهیان ئهمانهن‪:‬‬ ‫‪ -1‬بهرجهستهکردنی یهزدان (خوا)‪:‬‬ ‫بهو واتایهی که مرۆڤ بهشێکه له خوا و‬ ‫بهرجهستهکانی خوایه‪.‬‬ ‫‪ -2‬یهکهی بوون‪ :‬که مانای یهکیی خوا‬ ‫ئهگهیهنێ و بوونی خوا له ههمووشتێکدا‬ ‫رهنگ ئهداتهوه‪ ،‬وهکو هۆنراوهکهی بابا‬ ‫تاهیری ههمهدانی دهڵێت‪:‬‬ ‫بـــهدهریـا بـنــگــهڕهم دهریـا تـهویـنم‬ ‫بـهسـهحـرا بنـگـهڕهم سـهحــرا تهوینم‬ ‫بهههرچـا بنگهڕهم کوویی دهشـــتـودهر‬ ‫ســــیـمـایـی روحــــی تــــــهویـــنــــم‬ ‫‪ -٣‬دۆنای دۆن‪ :‬که به واتای‬ ‫دووبارهبوونهوهی (رۆح)ه‪ ،‬ئهوان ههموویان‬ ‫باوڕیان وایه که رۆح ههزار و یهک جار‬ ‫دووباره ئهبێتهوه‪ ،‬تا له کۆتاییدا ئهو رۆحه‬ ‫ئهچیتهوه ناو خوا‪ .‬مانای ئهوه ئهگهیهنێت‬ ‫که مرۆڤ ههردهم له پاکتاویدایه بۆ ئهوهی‬ ‫زیاتر له پلهی خوا نزیک ببێتهوه‪.‬‬ ‫ههندێ له سهرچاوهکان دهڵێن ‪%5‬ی‬ ‫کورد یهزیدین‪ .‬که ئهمانیش ههندێ نهریتی‬ ‫تایبهتی خۆیان ههیه و که تێکهاڵوه لهگهڵ‬ ‫زمانی مۆسیقا و ساز و ئاوازدا‪ .‬باشترین‬ ‫نموونهش بۆ ئهمه الوکی (کریڤ)ه‪ ،‬که الی‬ ‫یهزیدییهکان بوونه کریڤ‪ .‬به واتای بوونه‬ ‫برای رۆحــــــی‪ ،‬به واتای کچی هیچ کامیان‬ ‫به کوڕی ئهوی تریان ناشێ (ناگونجێ ببنه‬ ‫هاوسهری یهکتر) جا الوکی کریڤ باس لهو‬ ‫چهڵهمهیه ئهکات‪ ،‬که کوڕی پیاوێک حهز‬ ‫له کچـــــــی کریڤهکهی ئهکات‪ ،‬ههندێ له‬ ‫سهرچاوهکان دهڵێن‪ :‬گوایه که بۆ یهکهمجار‬ ‫الوک الی یهزیدییهکان پهیدا بووه‪ .‬ئهمهش‬ ‫ئهوه ئهسهلمێنێ که گهر الوکیش بۆ‬ ‫یهکهمجار الی ئهوانهوه دروست نهبووبێت‬ ‫به الیهنی کهمهوه ئهمانیش گرنگییان به‬ ‫ئاواز و مۆسیقا داوه‪ .‬عهلهوییهکانیش ههر‬ ‫لهو دهوروبهرهدا پهیدا بوون و بنکهی‬ ‫یهکهمی دروستبوونیان شاری دهرسیمی‬ ‫باكووری کوردستانه‪ ،‬که ئێستا پێی دهڵێن‬ ‫پاڕێزگای (تونجهلی) وشهی (عهلهوی) بهم‬ ‫جۆره باس ئهکرێت‪:‬‬ ‫کتێبهکهی د‪.‬جهمال نهبهز (کوردانی‬ ‫سهرگهردان و برا موسوڵمانهکانیان)‬ ‫دهڵێت‪ :‬وشهکه له وشهی تورکی (ئهلیڤی)‬ ‫یهوه هاتووه و یهکێ له ماناکانی –‬ ‫هااڵوه‪ ،‬گوایه هااڵوی ئاگر بێت‪ .‬کتێبی‬ ‫عهلهوییهکان ناوی (بیۆرک)ه‪ ،‬که‬ ‫عهرهبهکان کردوویانهته بیارق‪ ،‬که به مانای‬ ‫ئااڵ دێت‪ .‬حاجی بهکتاش دروستکهری ئهم‬ ‫ئایینهیه‪ .‬ئهو ئااڵیهش بریتییه له وێنهیهکی‬ ‫عهلـــــــی که له ژوورسهریهوه وێنهی‬ ‫رۆژێکه و له خواریشیهوه وێنهی ئاگرێکه‪.‬‬ ‫هاوبهشیی عهرهب تهنها وێنهکهی (عهلی)‬ ‫یه‪ ،‬دوو وێنهکهی تر که رۆژ (رۆژ پهرستی‬ ‫وهکو باسمان کرد میهر پهرستییه) و ئاگرن‬ ‫(ئاگر پهرستیش ههر میهرپهرستییه)‬ ‫ههردووکیان له نیشانهکانی ئایینی کاکهیی‬ ‫و دینی زهرتووشته‪ .‬عهلهوییهکان بڕوایان به‬ ‫سێ شت ههیه‪ :‬ا‪.‬عهلـــــی بۆ عهلهوییهکان‬ ‫خوای باوکه‪ .‬ب‪ .‬بۆ موسوڵمانهکان خوای‬ ‫رۆحه‪ .‬ج‪ .‬عهلی خۆی محهمهد و عیساشه‪.‬‬ ‫زمانی کوردی له مێژوودا ئهم ناوانهی‬ ‫ههبووه‪ ،‬یهکهم جار پێی وتراوه (ئێریهن‬ ‫ڤاج) به مانای ئهو کهسانهی به زمانی ئاری‬ ‫ئهدوێن‪ ،‬ئاری ناوی میللهتهکهیه و (ڤاج)‬ ‫بۆته واژه‪ ،‬وشه‪ ،‬واته‪.‬‬ ‫له دانشتنێکمدا لهگهڵ هاوڕێی‬ ‫خۆشهویست و پسپۆڕ له بواری فهلسهفهی‬ ‫دینی زهرتووشتیدا کاک (جهلیلی عهباسی)‬ ‫وتی‪ :‬ژیان الی زهرتووشت بریتییه له‬ ‫خۆشگوزهرانی و له شادی‪ .‬خهم و پهژاره‬ ‫و له خۆدان و گریان که له ناوچهکانی‬ ‫رۆژههاڵتدا باوه الی زهرتووشت نییه‪.‬‬ ‫الی زهرتووشت زمانی ساز و ئاواز بۆ‬ ‫پهروهردهکردنی رۆحی مرۆڤ بهکار‬ ‫دههێنرێ تا ببێته مایهی خۆشگوزهرانی‪.‬‬ ‫بۆیه ههردهم ههڵگرانی بیروباوهڕی‬ ‫زهرتووشت ئاخافتنیان لهگهڵ کهسانی‬ ‫ئاسایی و تهنانهت ئاهورامهزداشدا ههر به‬ ‫زمانی ساز و ئاوازه‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫سارا عومەر ‪ -‬رۆماننووس‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫پەنجەرە‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫لەتیف هەڵمەت خەاڵت‬ ‫دانیا عەلی‬ ‫دەبەخشێتە فاتیح عیزەدین “زەمەن” باڵودەکاتەوە‬ ‫ئەلبوومی زەمەن‪ ،‬نوێترین بەرهەمی هونەرمەند‬ ‫“دانیا عەلی”یە‪ ،‬بە شێوازێکی نوێ و بە ستایلێکی‬ ‫رۆژئاوایی لە هۆڵەندا بەرهەم هاتووە‪ .‬ئەلبوومەکە‬ ‫لە شەش گۆرانی پێکهاتووە‪ ،‬لەسەر ستایلی پۆپ‬ ‫مۆزیک کاری هونەریی تێدا کراوە‪.‬‬ ‫لە لێدوانێکی تایبەت بە “کولتووری زەمەن”‬ ‫دانیا عەلی‪ ،‬وتی‪“ :‬ستایلی گۆرانییەکانی ئەلبوومی‬ ‫زەمەن‪ ،‬بە شێوازی رۆژئاوایین و زیاتر شێوازی پۆپ‬ ‫موزیک لەخۆ دەگرێت‪ .‬هەموو گۆرانییەکان لە واڵتی‬

‫هۆڵەندا لە ستۆدیۆیەکی پێشکەوتوودا دەنگیان‬ ‫خراوەتەسەر‪ .‬کاری میوزیکی ئەلبوومەکەش‪،‬‬ ‫بە سەرپەرشتی هونەرمەندانی مۆزیک (دەروون‬ ‫عەلی‪ ،‬کەن کەنسۆن بێریلۆند‪ ،‬هاریس لۆیۆ‪ ،‬پێر‬ ‫جیمسن و نزار زێوێی هونەرمەندیش‪ ،‬بەشداری‬ ‫ژەنینی موزیکی کردوە”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هۆنراوەکانیش‪ ،‬ئەم هونەرمەندە‬ ‫دەڵێت‪:‬شیعری شاعیرە الوەکانە‪ ،‬لەوانە‪( :‬دەروون‬ ‫عەلی‪ ،‬کانی هەڵەبجەیی‪ ،‬کەنار بێباک)‪.‬‬

‫ئیستێتیكای‬ ‫ناشیرینی‬ ‫د‪.‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫‪ Aesthetics‬كە لە‬ ‫ئیستێتیك‬ ‫وشەی ‪ aesthesi‬وەرگیراوە‪ ،‬لە‬ ‫بنەڕەتدا بە واتای “هەستكردن” دێت‬ ‫(جوانی) و (هونەر) لە زۆر ڕووەوە لە‬ ‫یەك دەچن و لە زۆر خاڵی جەوهەریدا‬ ‫هاوبەشن‪ ،‬بەتایبەتی لە مەسەلەی هەستو‬ ‫ویژداندا‪ ،‬بۆ نموونە تابلۆیەكی هونەری‪،‬‬ ‫یان پەیكەرێك‪ ،‬یان كارێكی مۆسیقی‪،‬‬ ‫یان تێكستێكی شیعری‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫مرۆڤ ناتوانێت دەست لە ئاواز و لە‬ ‫وشە شیعرییەكان بدات‪ ،‬بەاڵم هەستیان‬ ‫پێدەكات و خەیاڵی دەورووژێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫دوو جۆر جوانی هەیە‪( :‬جوانیی سروشتی)‬ ‫كە شتێكی هەستپێكراوە لەالیەن مرۆڤەوە‬ ‫(جوانیی هونەری) كە مەسەلەیەكی‬ ‫فەلسەفییە‪ .‬جوانی بە مانا فەلسەفییەكەی‬ ‫جیاوازە لە جوانی ‪ beuaty‬بە مانا‬ ‫ئاسایی و باوەكەی‪ .‬لە “فەرهەنگی‬ ‫الالندی فەلسەفی”دا‪ ،‬ئێستاتیكا بە‬ ‫حاڵەتێكی دەگمەن و هەڵچوونێكی جوانی‬ ‫دەوترێت‪ ،‬كە هاوشێوەی خۆشی و چێژو‬ ‫هەستی مۆراڵییە‪ ،‬بابەتی ئەم زانستە‬ ‫بریتییە لە حوكمی هەڵسەنگاندن لە نێوان‬ ‫(جوانی) و (دزێوی)دا‪ ،‬لێرەدا جوانی و‬ ‫ناشیرینی دەبن بە دوو دیواڵتی دژ بە‬ ‫یەك‪ ،‬واتە جوانی و ناشیرینی دوو دیوی‬ ‫حوكمدانەكەن‪ ،‬بەبێ ناشیرینی جوانیش‬ ‫بوونی نییە‪ ،‬واتە بوونی ناشیرینی و‬ ‫بەرجەستەكردنی دزێوی شتێكی گرنگە بۆ‬ ‫دەرخستنی بەهاكانی جوانی‪ .‬باشترین مانا‬ ‫كە بشێت بیبەخشین بە چەمكی جوانی‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە بڵێین “جوانی ڕێژەییە”‪.‬‬ ‫وەك چۆن جوان و جوانی ‪Beautiful‬‬ ‫‪ ،– Beauty‬جیاوازن لە ئێستاتیك‪ ،‬بە‬ ‫هەمان شێوە ناشیرین یان دزێو ‪Ugly -‬‬ ‫جیاوازە لە ئیستێتیكای ناشیرینی‪ ،‬واتە‬ ‫گرۆتیسك ‪. Grotesque‬‬ ‫“ناشیرینی” زاراوەیەكی ئیستێتیكییە‪،‬‬ ‫هەم لە هونەردا بوونی هەیە‪ ،‬هەم لە‬ ‫ژیاندا‪ ،‬لە هونەردا بڕوانە تابلۆكانی‬ ‫سلڤادۆر دالی‪ ،‬مۆدلیانی‪ ،‬پیكاسۆ‪ ،‬لە‬ ‫ژیاندا بڕوانە رەفتارەكان و بەهاكان‪.‬‬ ‫دەشێت جوانی لە هەناوی ناشیرینییەوە‬ ‫بێتە دەرێ‪ ،‬پێچەوانەكەیشی راستە‪،‬‬ ‫دەشێت لە هەناوی جوانیدا ناشیرینییەكی‬ ‫زۆر پەنهان بێت‪ .‬ناشیرینی لە مانا‬ ‫ئیجابییەكەیدا دەبێتە هۆی البردنی‬ ‫شپرزەیی و هێوركردنەوەی مەترسی‪،‬‬ ‫واتە تەهریج و هەزەلی الیەنی مەترسی‬ ‫كەم دەكاتەوە‪ .‬لە هونەردا جوانیو‬ ‫ناشیرینی یەكسان دەبنەوە‪ ،‬بڕوانە‬ ‫هونەری كاریكاتێر و شیعری داشۆرین و‬ ‫شانۆی بێهودەیی و ئاهەنگی تەنەكوری و‬ ‫ئاهەنگی هەڵەوین‪.‬‬ ‫پرسیارەكە ئەوەیە‪ :‬ئایا جوان‬ ‫هەمیشە جوانە و بەردەوام بە جوانی‬ ‫دەمێنێتەوە؟ ئایا ناشیرین هەر بە‬ ‫ناشیرینی دەمێنێتەوە؟‬

‫ئێوارەی یەکشەممە‪ ،‬لە هۆڵی کتێبخانەی جەمال‬ ‫عیرفان‪ ،‬بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی زۆر لەنووسەران‬ ‫و ئەدیبان‪ ،‬دیوانی(زەمانی بزربوو)ی شاعیری پڕ لە‬ ‫خەیاڵ و فەرامۆشکراو‪ ،‬فاتیح عیزەدین بە ئیمزای‬ ‫خۆی باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫لە مەراسیمەکەدا‪ ،‬لەتیف هەڵمەت شاعیری‬ ‫ناوداری کورد‪ ،‬خەاڵتی چاپخانەی کارۆ‪ ،‬کە‬ ‫سپۆنسەری دیوانە شیعرییەکەیان کردووە‪ ،‬بەخشییە‬ ‫شاعیر ”فاتیح عیزەدین” ‪.‬‬ ‫دواتر کتێبی (ریتم و جوانی) حەیدەر محەمەد‪،‬‬

‫لەسەر ئەزموونی شیعری ئەم شاعیرە فەرامۆشکراوە‬ ‫باڵوکرایەوە‪ .‬لە مەراسیمەکەدا “تەیب جەبار” شاعیر‬ ‫و رەخنەگر‪ ،‬خوێندنەوەیەکی بۆ ئەزموونی شیعریی‬ ‫ئەم شاعیرە کرد‪.‬‬

‫*سااڵنە چاپخانەی کارۆ‪ ،‬کە یەکێکە لە‬ ‫چاپخانە پڕۆفیشناڵەکانی کوردستان‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەرکی خۆی لە ساڵیادی دامەزراندنیدا‪ ،‬کتێبێک‬ ‫بۆ نووسەرێکی کورد چاپ دەکات‪ ،‬نۆبەرەی ئەم‬ ‫پڕۆژەیەش‪ ،‬بە دیوانی “زەمانی بزربوو”ی فاتیح‬ ‫عیزەدین دەستی پێکرد‪.‬‬

‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی‬

‫هاوڕێی هێژا‬

‫(‪)2‬‬ ‫وهرگێڕانی له ئینگلیزییهوه‪:‬‬ ‫ماردین ئیرباهیم‬ ‫ئهم نامهیه بهریهککهوتنی حیشمهت و ئهدهبی‬ ‫فریشتهییانهیه به خولق و خووی شهیتانی‪ .‬له کۆتایی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٤٠‬دا‪ ،‬ئیمپراتۆریای نازی له ئهوپهڕی‬ ‫هێزی خۆیدایه‪ ،‬ئهوروپا داگیرکراوه‪ ،‬ئهڵمانیا وا‬ ‫دهردهکهوێت که قهت نابهزێت‪ ،‬هیتلهر نامهیهکی له‬ ‫هاوتا پێچهوانهکهی خۆیهوه پێدهگات که مههاتما‬ ‫گاندییه و چاالکانه له ههوڵی وهدهرنانی بهریتانیایه له‬ ‫هیندستان‪ .‬گاندی ههڵمهتی دژی بهشداری هیندستانی‬ ‫له جهنگدا راگهیاندبوو‪ ،‬به بههانهی ئهوهی که‬ ‫واڵتهکهی ناکرێت له جهنگی ئازادیدا بهشداری بکات‬ ‫له کاتێکدا ئهو مافه له خۆی زهوت کراوه‪( .‬لهگهڵ‬ ‫ئهوهشدا دوو ملیۆن و نیو له پیاوانی واڵتهکهی تهڤلی‬ ‫سوپای هاوپهیمانان بوون‪).‬‬ ‫ههڵسوڕاوه حهفتاو یهک ساڵییه هیندییهکه ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٩‬ههوڵی دابوو راوێژ بداته هیتلهر و له جهنگ‬ ‫پهشیمانی بکاتهوه‪ ،‬ئێستاش روو له هیتلهر دهکاتو‬ ‫خهباتی خۆی دژی ئیمپریالیزمی بهریتانی دێنێتهوه‬ ‫بیر‪ .‬نامهکهی له حهرهمی خۆی له سیڤاگرام له‬ ‫مههاراشترا نووسیوه‪ ،‬ئهو شوێنهی لهگهڵ ژنهکهیو‬ ‫چوار منداڵهکهیاندا لێی دهژیان‪ .‬نامهکهی چهنده‬ ‫نایاب بوو؛ هێندهش بێ بهرههم بوو‪ .‬هیتلهر ههرگیز‬ ‫وهاڵمی نهدایهوه‪ ،‬هۆڵۆکۆستی ئهنجامدا‪ ،‬رۆیشته ناو‬ ‫روسیاوه و لهگهڵ کهوتنی بهرلینیشدا خۆی کوشت‪.‬‬ ‫ههڵمهتی گاندیش سهرکهوتوو بوو‪ ،‬بهریتانیای وا‬ ‫لێکرد سهربهخۆیی هیندستان(پاکستانیش) قبووڵ‬ ‫بکات‪ .‬ماوهیهکی کهمیش دوای ئهوه‪ ،‬گاندی لەالیهن‬ ‫چهکدارێکی هیندیی توندڕهو تیرۆرکرا‪.‬‬

‫ئهوهی که به هاوڕێ ناوت دهبهم‪ ،‬بابهتێکی‬ ‫فهرمی نییه‪ .‬من هیچ دوژمنێکم نییه‪ .‬کارو پیشهی‬ ‫من له ‪ ٣٣‬ساڵی رابردوودا خستنهگهڕی هاوڕێیهتی‬ ‫ههموو مرۆڤ بووه بهوهی ببنه هاوڕێی مرۆڤهکانی‬ ‫دیکه‪ ،‬به چاوپۆشین لهوهی سهر به چی رهگهز‪،‬‬ ‫رهنگ یان باوهڕێک بوون‪.‬‬ ‫هیوادارم کات و ئارهزووی ئهوهت ههبێت‬ ‫که بزانیت ئهو بنهما باوهڕیانهی هاوڕێیهتی‬ ‫گهردوونی چۆن کردهوهکانی تۆ دهبینێت‪ .‬ئێمه‬ ‫هیچ گومانمان له ئازایهتی و دڵسۆزیی تۆ نییه‬ ‫بۆ خاکی باوانت‪ ،‬پێشمان وانییه تۆ دهعهجانێک‬ ‫بیت وهک ئهوهی نهیارانت باست دهکهن‪ .‬بهاڵم‬ ‫نووسین و راگهیاندنهکانی خۆت و هاوڕێکانت و‬ ‫ههوادارانت هیچ دهرفهتێک بۆ گومان ناهێڵنهوه‬ ‫که زۆر له کردارهکانت دڕندانهیەو شایانی‬ ‫کهرامهتی مرۆڤ نییه‪ ،‬بهتایبهتیش له لێکدانهوەو‬ ‫شهنوکهوی مندا‪ ،‬که بڕوام به دۆستایهتی‬ ‫گهردوونی ههیه‪ .‬بۆ نمونه بێڕێزیکردنی تۆ به‬ ‫چیکۆسلۆڤاکیا‪ ،‬دهستدرێژیکردنه سهر پۆڵهندا و‬ ‫قوتدانی دانیمارک‪ .‬ئهوهش دهزانم دیدی تۆ بۆ‬ ‫ژیان وایه که ئهو تااڵن و وێرانکارییه به کارێکی‬ ‫شکۆمهندانه دهزانیت‪ .‬بهاڵم ئێمه له منداڵییهوه‬ ‫وا فێرکراوین که ئهو کارانه به سوکایەتیکردن به‬ ‫مرۆڤایهتی بزانین‪ .‬بۆیه ناتوانین هیوای سهرکهوتن‬ ‫بۆ سوپاکهت بخوازین‪.‬‬ ‫بهاڵم شوێنگهی ئێمه تهواو جیاوازه‪ .‬ئێمه‬ ‫بهرهوڕووی ئیمپریالیزمی بهریتانی دهبینهوه که له‬ ‫نازیزم کهمتر نییه‪ .‬ئهگهر جیاوازییهک ههبێت له‬ ‫پلهدایه‪ .‬یهک له پێنجی رهگهزی مرۆڤ خراوهته‬ ‫ژێر پاژنهی بهریتانی به ئامرازگهلێک که له تاقهت‬ ‫بهدهره‪ .‬بهربهرهکانی ئێمه مانای زیانگهیاندن نییه‬ ‫به خهڵکی بهریتانی‪ .‬ئێمه ههوڵدهدهین بیانگۆڕین‬ ‫نهک بیانبهزێنین له مهیدانی جهنگدا‪ .‬خهباتی‬ ‫ئێمه شۆڕشێکی بێچهکه دژی حوکمی بهریتانی‪.‬‬ ‫بهاڵم ئێمه بیانگۆڕین یان نا‪ ،‬ئێمه مکوڕین لهسهر‬ ‫ئهوهی حوکمی ئهوان کۆتایی پێ بهێنین به رێگهی‬

‫نامهی گاندی بۆ هیتلهر‬

‫‪٢4‬ی دیسهمبهری ‪1940‬‬ ‫نا‪ -‬توندوتیژی و به رێگهی هاوکاری نهکردنیان‪.‬‬ ‫ئهوه شێوازێکه ههر به سروشتی ناتوانرێت‬ ‫رهتبکرێتهوه‪ ،‬لهسهر مهعریفهیهک بنیادنراوه که‬ ‫هیچ خراپهکارێک ناتوانێت ئامانجهکهی بهدهست‬ ‫بهێنێت بهبێ ئهندازهیهک له هاریکاری له الیهن‬ ‫قوربانییهکهیهوه؛ ئینجا هاریکارییهکه به زۆرهملێ‬ ‫بێت یان دڵخوازانه‪ .‬ئهوانهی حوکمی ئێمه دهکهن‬ ‫رهنگه ببنه خاوهنی خاک و جهستهی ئێمه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههرگیز ناتوانن ببنه خاوهنی رۆحمان‪.‬‬ ‫ئێمه دهزانین پاژنهی بهریتانی بۆ ئێمه و‬ ‫بۆ رهگهزه نائهوروپییهکانی دنیا مانای چییه‪.‬‬ ‫بهاڵم ههرگیز هیوای ئهوه ناخوازین به هاوکاری‬ ‫ئهڵمانیا حوکمی بهریتانی کۆتایی پێ بێت‪ .‬ئێمه‬ ‫له خهباتی ناتوندوتیژیدا هێزێکمان دۆزیوهتهوه که‬ ‫ئهگهر رێکبخرێت دهتوانێت دهرهقهتی ههر ههموو‬ ‫توندوتیژترین هێزگهلی جیهان بێت‪ .‬له تهکنیکی‬

‫ناتوندوتیژیدا‪ ،‬وهک وتوومه‪ ،‬هیچ جێگایهک‬ ‫بۆ مهسهلهی بهزین و دۆڕان نییه‪ .‬مهسهلهکه‬ ‫مهسهلهی ‘بیکه یان بمره’ یه‪ ،‬بهبێ کوشتنو‬ ‫ئازاردان‪ .‬ئهم تهکنیکه دهکرێت بخرێتهگهڕ‬ ‫بهبێ پارهو بهبێ هاوکاری زانست و وێرانکاری‬ ‫که ئێوه گهیاندوتانهته لوتکه‪ .‬پێم سهیره تۆ‬ ‫ئهوه نابینیت که ئهم تهکنیکهی ئێمه مۆنۆپۆلی‬ ‫هیچ کهسێک نییه‪ .‬ئهگهر بهریتانیاش نهبێت به‬ ‫دڵنیاییهوه هێزێکی تر دێت و بهسهر شێوازهکهی‬ ‫تۆدا بااڵدهست دهبێت و به ههمان چهکهکانی‬ ‫خۆت دهتبهزێنێت‪ .‬هیچ میراتێک بۆ گهلهکهت‬ ‫جێ ناهێڵیت که شانازیت پێوه بکهن‪ .‬ناتوانن‬ ‫به یادهێنانهوهی کرداری دڵڕهقانه که به وردی‬ ‫پالنڕێژی کرابێت شانازی بکهن‪ .‬بۆیه من به ناوی‬ ‫مرۆڤایهتییهوه داوات لێدهکهم جهنگ رابگریت‪.‬‬ ‫تۆ دهزانیت ماوهیهکی کهم پێش ئێستا‪ ،‬داوام‬ ‫له بهریتانییهکان کرد میتۆدی من له خهباتی‬ ‫ناتوندوتیژی قبوڵ بکهن‪ .‬ئهوهم کرد چونکه‬ ‫بهریتانییهکان من وهک هاوڕێیهکی ههڵگهڕاوه‬ ‫سهیر دهکهن‪ .‬من بۆ تۆ و خهڵکی تۆ بێگانهم‪.‬‬ ‫جهسارهتی ئهوهم نییه چی شتێک داوا له‬ ‫بهریتانییهکان دهکهم؛ ههمان داوا له تۆ و له‬ ‫خهڵکهکهت بکهم‪ .‬چونکه ئهو بابهته هێندهی‬ ‫پهیوهندی به بهریتانیاشهوه ههبوو‪ ،‬هێنده‬ ‫پهیوهندی به تۆوه نییه‪ .‬بهاڵم پێشنیارهکهی‬ ‫من بۆ تۆ زۆر سادهتره‪ ،‬چونکه پێشنیارێکی زۆر‬ ‫ناسراوتر و کردهیی تره‪.‬‬ ‫لهم وهرزهدا که دڵی ئهوروپییهکان بۆ ئاشتی‬ ‫ناڵهناڵیهتی‪ ،‬ئێمه تهنانهت خهباتی ئاشتیانهی‬ ‫خۆیشمان وهستاندووه‪ .‬ئایا بۆ تۆ زۆره داوات‬ ‫لێ بکرێت ههوڵێک بدهیت بۆ ئاشتی؟ له‬ ‫سهردهمێکدا که رهنگه بۆ تۆ مانایهکی نهبێت‪،‬‬ ‫بهاڵم بۆ ملیۆنان ئهوروپی که هاوار بۆ ئاشتی‬ ‫دهکهن و من دهیبیستم‪ ،‬مانای زۆره‪ .‬تۆ بڵێی‬ ‫لهبهر ئهوه بێت که گوێیهکانی من هاواری ملیۆنان‬ ‫دهبیستن؟ بهڵێ دهیبیستن‪.‬‬

‫هاوڕێی دڵسۆزت‬ ‫مههاتما گاندی‬

‫الپەڕە ‪4‬‬

‫لە چاوپێکەوتنێکدا‬ ‫باس لە ئەزموونی‬ ‫رۆماننووسیی و‬ ‫تایبەتمەندێتیی و‬ ‫چیرۆکی‬ ‫رۆمانەکانی دەکات‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫چهند تێبینییهک‬ ‫دهربارهی‬ ‫یاسای چاکسازی‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫مەعاز فەرحان‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫بەڕێوەبەری هونەریی‬

‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کام سەرۆک مانگانە زۆرترین مووچەی هەیە؟‬ ‫پادشای بەلجیکا‬

‫پادشای شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا‬

‫ماردین ئیرباهیم‬

‫لویس فلیپ‬

‫مەلیکە ئێلیزابێسی دووەم‬

‫بههۆی رابردووی خراپی حوکمڕانی له کوردستان و ونبوونی متمانه لهنێوان حوکمکهران و حوکمکراوان‬ ‫له کوردستان‪ ،‬له سهرووی ههموویشیهوه زاڵبوونی دیدێکی پۆپۆلیستی ناعهقاڵنی و بێقواڵیی بهسهر‬ ‫سیاسهتدا که ئهویش جۆرێکی دیکهی ستهمکاریه‪ ،‬دۆخێک خولقاوه قسهی جدی و وتوێژ کهمترین‬ ‫سهرنجی دهدرێتێ‪ .‬تازهترین دهرکهوتهی ئهو ناعهقاڵنیهته کاردانهوهکان بوو بهرانبهر یاسای “چاکسازی‬ ‫له خانهنشینی و موچه و دهرماڵه و بهخشین و ئیمتیازاتهکانی دیکه”‪.‬‬ ‫له ماوهی یهک ههفتهی رابردوودا سهرنجمدا کهمترین قسه لهسهر خودی یاساکه کراو ئهوانهیشی‬ ‫که رهتیان دهکردهوه‪ ،‬ههر به شێوازی نووسین و کاردانهوهکانیاندا دیار بوو زۆربهیان نهیانخوێندبۆوه‪.‬‬ ‫دهکرێت له زۆر گۆشهنیگاوه قسه ههم لهسهر کاردانهوهکان و ههم خودی یاساکهش بکرێت‪ ،‬ههر لهوهی‬ ‫کۆمهڵگای ئێمه چۆن بیر دهکاتهوه؟ دهسهاڵتی ئێمه چۆن دهسهاڵتێکه و دیدی بۆ چاکسازی چۆنه؟‬ ‫ئهگهرهکان و سروشتی ئهو بهرههڵستیه چیەو چۆنه که دژی دهسهاڵت ههیه؟‬ ‫من لهناو ههموو ئهوانهدا سێ تێبینی تۆمار دهکهم‪:‬‬ ‫یهکهم‪ :‬بابهتی خانهنشینی و مووچهی پهرلهمانتار بهشێکی بچووک و الوهکی یاساکه بوو‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ههموو سهرنجهکان خرانه سهر ئهو بابهته‪ ،‬لهکاتێکدا ئهوانهی پێیان دهڵێن “پلهبااڵ” به ههزارانن‪،‬‬ ‫ئهوانهی به نایاسایی خانهنشین بوون به ههزارانن‪ ،‬ئهوانهی به نایاسایی پلهیان له بهشی سهربازی بۆ‬ ‫بهرزکراوهتهوه به ههزارانن‪ ،‬ئهوانهی دوو مووچه و سێ مووچهیان ههیه به ههزارانن و ههموو ئهوانه‬ ‫له یاساکهدا هاتوون و ئهگهر یاساکه جێبهجێبکرێت ههنگاوێکی بچووک‪ ،‬بهاڵم گرنگه بهرهو پێشهوه‪.‬‬ ‫نهبوونی ستراتیجێکی شیتهڵکاری دروست بۆ یاساکه هێندهی له سۆشیال میدیادا ژاوهژاوی دروست کرد‬ ‫هێنده کهشوههوایهکی بۆ گفتوگۆی لۆژیکی دروست نهکرد که زۆر پێویست بوو ئهو گفتوگۆیه بکرێت‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬ههموو توڕهیی ئهو کهسانهی نادادییان بهرانبهر کراوه رووبهڕووی پهرلهمان کرایهوەو‬ ‫ئهندامانی پهرلهمان و دهزگاکه بوو به بهرخی قوربانی‪ .‬ههموو فۆکهس خرایه سهر ئهو ئهندام‬ ‫پهرلهمانانه که ههندێکیان به دڵسۆزی و ههندێکیان به ناچاری شانیان دابووه بهر کارێکی باش‪.‬‬ ‫ئهگهر حکومهت ئهو پرۆژه یاسایهی ئاراستهی پهرلهمان نهکردایەو پهرلهمان دوای وتووێژو دهستکاری‬ ‫پهسهندی نهکردایه‪ ،‬هیچ کهسێک نهبوو ملیان بگرێت و وایان لێبکات ئهو کاره بکهن و ئێستا‬ ‫کهشوههواکه کشومات بوو و وهکو جاران ئهوان و ههزاران کهسی دیکه به پارهیهکی زۆر خانهنشین‬ ‫دهبوون‪ .‬خهڵکانێکی زۆر به ناوردکاریی و ههندێک ناوهندیش له کهسانی موفتهخۆری بهشی پشتپهردهی‬ ‫دهسهاڵت بۆ دوورخستنهوهی سهرنج لهسهر خۆیان و گهندهڵی و تااڵنکاریه زهبهالحهکانی شهوێکیان که‬ ‫به قهدهر مووچهی ساڵێکی ههموو ئهندامانی پهرلهمان دهبێت‪ ،‬به ئهنقهست کهشێکیان خولقاند ههموو‬ ‫رمهکان روویان له پهرلهمان بێت‪ .‬بهمهش ههم خۆیان لێسایهوەو پاڵیاندایهوەو ههم هێندهی تر ئهم‬ ‫دهزگایهی واڵتی ئێمهیان سوک کرد‪ .‬سوککردنی دامودهزگاکان به گشتی و پهرلهمان خراپترین کارێکه‬ ‫بکرێت‪ ،‬چونکه ئهگهر له کۆمهڵگای دامهزراوی خۆرئاوا دامودهزگاکان توندو تۆکمه بن و بوونی دیدێکی‬ ‫کافکایی دژی دامودهزگا و بیرۆکراسیهت پێویست بێت‪ ،‬ئهوا بۆ واڵتی ئێمه بێنرخکردنی پهرلهمان‬ ‫ئاوێکه دهڕژێته ئاشی فهوزاو ئهو میرانهی جهنگ که قازانجیان له بێسهروبهرهیی و نهبوونی دامودهزگای‬ ‫چاودێریدایه‪ .‬له ههموو ئهوانهش بترازێت‪ ،‬کهسانێک ههن رهنجی فهرهادیان دا بچنه پهرلهمان و بهههر‬ ‫هۆیهک بوو نهیانتوانی بچن‪ ،‬ئێستا بهو دهزگایه دهڵێن گهوڕ و تهویله‪ ،‬کهسانێکی دیکه حهوت ساڵه‬ ‫زیاتر له شهش ملیۆنی خانهنشینی وهردهگرن ئێستا هاواریان لێههڵساوەو باسی نادادی ئهم یاسایه‬ ‫دهکهن‪ .‬بهڕاست ئهگهر ئهوه مۆڕاڵی ئهو کهسانه بێت که تازه به تازه بیریان کهوتۆتهوه نادادی ههیه‪،‬‬ ‫ئهوه مۆڕاڵی ئهو کهسانه بێت ئهگهر خۆیان له پهرلهمان بن پهرلهمان باشەو دنیا عهیبی نییه‪ ،‬ئهگهر‬ ‫خۆیشیان لهوێ نهبن ئهوا پهرلهمان تهویلهیه‪ ،‬ئهو دهبڵ مۆڕاڵیه بابهتێک نییه وامان لێبکات دووباره به‬ ‫پێناسهکردنهوهی چهمکهکاندا بچینهوه؟‬ ‫سێیهم‪ :‬دژایهتی یاساکه له چهند ئاراستهیهکهوه دههات‪ ،‬ههندێکیان ئاشکراو ههندێکیان پهنهان‪.‬‬ ‫ئاشکرایە ههندێک کهس و هاواڵتی دڵسۆز بوون که بێدادی هاواری لێههڵساندبوون و دهیانویست‬ ‫تووڕهیی خۆیان ئاراستهی الیهنێک بکهن‪ ،‬بێوهیترین دهزگاش پهرلهمان بوو ئهو رق و تووڕهییهی‬ ‫خۆیانی پێدابمرکێننهوه‪ ،‬ئهم ئاراستهیه سهرهڕای بێسوودیهکهی بهاڵم هێشتا ئاساییه‪ ،‬ئاراستهیهکی‬ ‫دیکه چهند ئهندام پهرلهمانێکی پۆپۆلیست بوون که ههندێکیان بێڕوئیا بوون و ههندێکی دیکهیان بۆ‬ ‫وهبهرهێنانی سیاسی له ئایندهدا ئهو ژاوهژاوهیان دروست کردبوو‪ ،‬ئهم ئاراستهیهش سهرهڕای زیانهکانی‬ ‫بۆ فهزای سیاسی تهندروست بهاڵم دیسانهوه شتێکی زۆر سهیر نییه‪ .‬له ههمووی ترسناکتر که زۆر‬ ‫کهس لێی بێئاگا بوون ئهو ئاراستهیه بوو که لەژێرهوه لهالیهن ههندێک دهزگاو ناوهندهوه دهجوڵێنرا‬ ‫چونکه کهسانێکی زۆری مشهخۆر لهو یاسایه زیانمهند دهبن (دیسانهوه ئهگهر یاساکه جێبهجێبکرێت)‪،‬‬ ‫ههروهها رسواکردنی دهزگایهکی چاودێری وهکو پهرلهمان له قازانجی ئهو ناوهندانهیه بۆ ئهوهی تهمهنی‬ ‫حوکمی میلیشیایی و بێیاسایی خۆیان درێژبکهنهوه‪.‬‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫پادشای سوید‬

‫پادشای دانیمارک‬

‫کارلی شانزەهەم‬

‫مارگرێتی دووەم‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫سەرۆک وەزیرانی سەنگاپور‬

‫ئیمپراتۆری ژاپۆن‬

‫لی هسێن لینگ‬

‫نارۆهیتۆ‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫پادشای هۆڵەندا‬

‫سەرۆک وەزیرانی ئوستورالیا‬

‫ولیام ئەسکەندەر‬

‫سکۆت مۆریسۆن‬

‫ملیۆن دۆالر‬

‫هەزار دۆالر‬

‫سەرۆکی سویسرا‬

‫سەرۆکی نەمسا‬

‫ئۆلی ماورر‬

‫ئەلیکسندر ڤان دیربیلین‬ ‫هەزار دۆالر‬

‫هەزار دۆالر‬

‫سەرۆکی ئەمریکا‬

‫ڕاوێژکاری ئەڵمانیا‬

‫دۆناڵد ترەمپ‬

‫ئەنگێال مێرکڵ‬ ‫هەزار دۆالر‬

‫هەزار دۆالر‬

‫دۆناڵد ترەمپ‬

‫لە بەردەم چەکــــــــــــــــــــوشی دادگادا‬ ‫لە چەند هەفتەی داهاتوودا‪ ١٠٠ ،‬یاسادانەر لە ئەنجومەنی دانایانی ئەمریکا بڕیاردەدەن لەسەر لەکارالبردنی دۆناڵد ترەمپ لە پۆستی‬ ‫سەرۆکی ئەمریکا‪ ،‬بەهۆی تێوەگالنی لەوەی کە ئۆکرانیا لە بەرژەوەندی ئەو‪ ،‬دەستێوەردان لە هەڵبژاردنی ‪٢٠٢٠‬ی سەرۆکایەتی ئەمریکا بکات‬

‫دادگاییکردنەکە لەالیەن‬ ‫(جۆن رۆبەرتس)ـەوە سەرۆکایەتی دەکرێت‬

‫کۆمارییەکان لە ئەنجومەنی دانایان (سینات)ـدا زۆرینەن‪،‬‬ ‫ئەوەش ئەرکی لە کارالبردنی ترەمپی سەختکردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەشت ئەندامی کۆمارییەکان پێدەچێت زۆرینەکە لە‬ ‫کۆمارییەکان تێکبدەن‪.‬‬

‫لەسەر کارالبردنی دۆناڵد ترەمپ‬ ‫پێویستی بە ‪ 67‬دەنگە کە زیاتر لە ‪4/3‬ی‬ ‫سینات دەکات‬

‫داواکارانی لەسەرکار البردن‪:‬‬ ‫حەوت یاسادانەری‬ ‫دیموکراتەکان لە هەوڵی الدانی‬ ‫ترەمپدان‪ ،‬لەنێوانیاندا ئادەم‬ ‫شێڤ (ڕاست) و سەرۆکی‬ ‫لیژنەی دادوەری جێری نادلر‬ ‫(چەپ)‪.‬‬

‫بەرگریکاران لە ترەمپ‪:‬‬ ‫پێشبینی دەکرێت بات‬ ‫سلیبولونی (ڕاست) و‬ ‫پارێزەری تایبەتی ترەمپ‪،‬‬ ‫جای سیکیلۆ (چەپ) لە‬ ‫دادگاکەدا بەرگری لە ترەمپ‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫کۆمارییەکان‬

‫بێالیەن‬

‫دیموکراتەکان‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪19‬‬

‫کۆمێنیووس و نەوشیروان مستەفا‬ ‫ڕەهێل دزەیی‬ ‫جوهان ئامووس کۆمێنیووس‪ ،‬ئەم زانایە بوو کە‬ ‫لە سەدەی حەڤەدەمدا لە هەوڵی چاکسازی دابوو‬ ‫لە بواری پەروەردە و فێرکردن دا‪ ،‬لەسەردەمێک کە‬ ‫بە وتەی خۆی “پەروەردە و فێرکردن لە ئاستی بێ‬ ‫هیوابوون دایە”‬ ‫کۆمێنیووس (لەدایک بووی ‪ ١٥٩٢/٣/٢٨‬لە‬ ‫شاری مووڕاڤە‪ -‬واڵتی چیک‪ ،‬لە ‪ ١٥‬نۆڤەمبەری ساڵی‬ ‫‪ ١٦٧٠‬کۆچی دوایی کرد) وەک مامۆستایەک درکی بە‬ ‫هەموو کەم وکوڕیەکانی بواری پەروەردەو فێرکردن‬ ‫کرد‪ .‬واڵتەکەی خاوەنی سیستمێکی پەروەردەی‬ ‫ئەوتۆنەبوو کە دڵخۆشکەربێت‪ ،‬لە ئاستێکدا بوو‬ ‫کە هیچ مێتۆدێک یان مۆدێلێکی زانستی پەروەردەو‬ ‫فێرکردنی پەیڕەو نەدەکرد‪ .‬کەرتی پەروەردە‬ ‫بەهیچ شێوەیەک مایەی ئومێد نەبوو‪ ،‬هەموو ئەم‬ ‫کەموکوڕیانەی لەم بوارەدا وای لە کۆمێنیووس کرد‬ ‫کە دەستەوەستان نەوەستێت وهەوڵبدات ڕیفۆڕمو‬ ‫چاکسازی لە بواری پەروەردەو فێرکردن لە واڵتەکەی‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫کۆمێنیووس هەستا بە نووسینی چەندین کتێب کە‬ ‫باس لە چۆنیەتی و شێوازی وانە بێژی و پەروەردەی‬ ‫دروست دەکات‪ ،‬ئەو باوەڕی بە پەروەردەی جیهانی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەشێوازێک کە یەک شێوازو مێتۆدی‬ ‫پەروەردە لە جیهان هەبێ‪ ،‬بەم شێوەیە دەکرێ‬ ‫ئاشتی بەرپابکرێ لە جیهاندا‪ .‬کۆمێنیووس دەڵێ‬ ‫خوێندنگا دەبێ ببێت بەم شوێنە کە منداڵەکان‬ ‫خٶشی لێ وەربگرن و وەک یاریەک بێت بۆیان‪،‬‬ ‫بەومانایەی کە ببێت بە شوێنێک کە خۆشی و چێژی‬ ‫لێوەربگرن‪.‬‬ ‫کۆمێنیووس یەکەم کەس بوو وێنەی هێنایە ناو‬ ‫کتێبەکانی فێرکردن‪ ،‬لەو باوەڕەی کە لە ڕێگای‬ ‫وێنەکان و بەکارهێنانی هەموو هەستەکان خوێندکار‬ ‫باشتر فێردەبێت و زانیاریەکان لەالی دەبێت بە‬ ‫زانست و لە بیرەوەریەکانی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫کۆمێنیووس بە داهێنەرو داڕێژەری زانستی‬ ‫پێداگۆگیگ و مێتۆدەکانی دادەنرێت‪ ،‬هەر ئەو بوو‬ ‫مۆدێلی فێرکردنی گونجاوی داڕشت‪ ،‬کە دەبێ شێوازی‬ ‫وانەبێژی بەشێوازێک بێت بگونجێ لەگەڵ ئاست و‬ ‫شێوازی فێربوونی هەر یەک لە خوێندکارەکان‪.‬‬ ‫بیروبۆچونە پێشکەوتووخوازەکانی وایکرد کە لە‬ ‫واڵتی خۆی دژایەتی بکرێت و واڵت بەجێبهێلێت و‬ ‫دەربەدەری واڵتان بێت‪ ،‬سهرهتا له شاری لیسزونهی‬ ‫واڵتی پۆڵۆنیه‪ ،‬دواتر بردرا بۆ ئینگلتهڕا‪ ،‬و پاشان‬ ‫بۆ واڵتی سوید‪ ،‬له واڵتی سوید له بواری پهروهرده‬ ‫کاری کردو سستمی پهروهرده و فێرکردنی سویدی‬ ‫دامهزراند‪ ،‬وه ههروهها سیستمی پهروهرده و‬ ‫فێرکردنی واڵتی ههنگاریهی دامهزراندووه‪ .‬کۆتایی‬ ‫سااڵنی ژیانی له ئهمستردامی واڵتی هۆڵهندا‬ ‫بهسهربرد‪.‬‬

‫لە زانکۆی هارڤەر لە والیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمریکا داوایان لێکرد وەک سەرۆکی زانکۆ کاربکات‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕەتی کردەوە‪ ،‬خۆی تەرخان کردبوو بۆ‬ ‫پەیامەکەی و بۆ بەرژەوەندی کەسی هەوڵی نەدەدا‬ ‫بۆیە ئەم پۆستە گرنگەی وەرنەگرت‪.‬‬ ‫بەهۆێ ئەوەی بیروبۆچوون و نووسینەکانی زۆر‬ ‫لەپێش ئاستی ڕۆشنبیری کۆمەڵگاکەی بوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە سەردەمی خۆی دژایەتیکراو نەیانتوانی درک بە‬ ‫گرنگی ئەم زاتە بکەن بۆ گەشەکردن و بەرەوپێش‬ ‫بردنی مرۆڤایەتی‪ ،‬دوای چەندین سەدە‪ ،‬ئێستا کتێب‬ ‫و بیروبۆچوونەکانی کۆمێنیوس یەکێکن لە بنەما‬ ‫هەرە گرنگەکان کە واڵتانی ئەوروپا بەکاری دەهێنن‬ ‫لە داڕشتنی سیستمی پەروەردەو فێرکردن‪.‬‬

‫‪ SIU‬بهرنامهی کومێنووس‬

‫بەرنامەیەکە کە یهکیهتی ئهوروپا ئهندامن تێیدا‪،‬‬ ‫کاردهکهن بۆ گهشهکردن و هاوکاری کردن له بواری‬ ‫پهروهردهو فێربوون لهنێوان خۆیان دا‪.‬‬

‫بهرنامهیهک ئهم زاته له سەدەی حەڤدەدا‬ ‫دایڕشتووهو نوسیویهتیهوه‪ ،‬به شێوازێکی زانستیانهو‬ ‫سهردهمیانه که له ئێستادا واڵتانی ئهوروپا پهیڕهوی‬ ‫دهکهن‪.‬‬

‫پیاوە مەزنەکان لەیەک دەچن‬

‫نەوشیروان مستەفا ئەمین لە ‪٢٢‬ی دیسەمبەر‬ ‫ساڵی و ‪ ١٩٤٤‬لە گەڕەکی سەرشەقام لە شاری‬ ‫سلێمانی لەدایک بووە‪ ،‬لە ‪١٩‬ی مایسی ساڵی ‪٢٠١٧‬‬ ‫کۆچی دوایی کردووە‪ .‬هەر لە سەرەتای الوێتیدا درکی‬ ‫بە ئازارو ژێردەستی خەڵك و خاکەکەی کردووەو‬ ‫هەموو ژیانی خۆی تەرخان کردووە بۆ خەبات‬ ‫کردن لەپێناو بەدیهێنانی ئازادی و سەربەستی و‬ ‫ڕزگارکردنی گەلەکەی لە ژێردەستیو بەدیهێنانی مافی‬ ‫چارەی خۆنووسین بۆ کورد‪ .‬لەڕێگای کاری سیاسی‬ ‫دا لە کوردستان کاریگەریو ڕۆڵی گرنگی هەبوو بۆ‬ ‫بەرگریکردنی لە ماف و شکۆی گەلەکەی‪ ،‬تا گەیشتۆتە‬ ‫ڕادەی پەنابردن بۆ خەباتی چەکداری کە بەهیچ‬

‫شێوەیەک باوەڕی پێنەبووە‪ .‬هەردەم لەگەڵ کاری‬ ‫سیاسی و چەکداری لەڕێگای نووسینەکانی هەوڵیداوە‬ ‫گەلەکەی هۆشیار بکاتەوە بە ماف و ئەرکەکانیان و‬ ‫ئەو مەترسیانەی ڕووبەڕووی نەتەوەکەیان دەبێتەوە‬ ‫لەالیەن دوژمنانو نەیارەکانیان‪.‬‬ ‫لەکاتی دروستبوونی هەلی ئازادکردنی کوردستان‪،‬‬ ‫ئەو بوو بە ئەندازیاری ڕاپەڕینی مانگی ئازاری ساڵی‬ ‫‪ ،١٩٩١‬بۆ ڕزگار بوون لە ڕژێمی چەوسێنەری گەلی‬ ‫کورد‪ .‬لەدوای ڕاپەڕین و دروستکردنی حکومەتێک‬ ‫کە لەالیەن کورد بەڕێوەدەبردرا‪ ،‬چەندین پڕۆژەو‬ ‫بەرنامەی ئامادەکرد بۆ شێوازی حکومڕانی لە‬ ‫هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک کە ماف و شکۆی‬ ‫هەر تاکێکی هەرێمەکە پارێزراو بێت و سوود لە‬ ‫داهاتی هەرێم وەربگیرێت بۆ دروستکردنی ژێرخانێکی‬ ‫ئابووری پتەو بۆ هەرێمەکەو دابینکردنی خزمەتگوزاری‬ ‫خۆشگوزەرانی بۆ خەڵکەکەی‪ .‬لە ماوەی حکومڕانی‬ ‫کوردی چەندین پۆست و پلەی بەرزیان خستۆتە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬بەاڵم هەمووی ڕەتکردۆتەوە‪ ،‬هەردەم‬ ‫دووپاتی کردۆتەوە کە ئەو خەباتی لەپێناو‬ ‫بەرژەوەندی گشتی و خەڵکەکەی کردوە‪ ،‬نەک بۆ‬ ‫دەسکەوتی کەسی‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا خاوەنی چەندین کتێبو پرۆژەو‬ ‫نووسراوە‪ ،‬کە هەر هەموو لە خزمەت بەرژەوەندیو‬ ‫بەدیهێنانی خەونە لەمێژینەی گەلەکەیەتی کە خۆی‬ ‫دەبینێتەوە لە بوونی واڵتێکی سەربەخۆ بۆ کورد‪،‬‬ ‫دابینکردنی ژیانێکی سەربەرزانە بۆ تاک بە تاکی‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی بەرنامەو بۆچوونەکانی‬ ‫چەندین هەنگاو لەپێش کۆمەڵگاو لەگەڵ بەرژەوەندی‬ ‫زۆرێک لە الیەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان‬ ‫نەدەهاتەوە‪ ،‬ئەمانە هەموو ببوون بەهۆی دژایەتیەکی‬ ‫زۆری برۆژەو بەرنامەکانی ئەم زاتە بکەن‪ .‬تا لە‬ ‫ژیان بوو هەموو هەوڵ و تواناکانی بەکارهێنا بۆ‬ ‫بەدیهێنانی خۆشگوزەرانی بۆ گەلەکەی‪ ،‬لە دوای‬ ‫خۆشی باشترین بەرنامەو پرۆژەو چەندین کتێب و‬ ‫نووسینی بەجێهێشت تا خەڵکە دڵسۆزەکانی واڵت‬ ‫سوودی لێببینن‪ .‬هەر کەس و الیەنێک بیانەوێ‬ ‫چاکسازی لە حکومڕانی هەرێمی کوردستان بکەن‬ ‫دەبێ بگەڕێنەوە بۆ بەرنامەو پڕۆژەو نووسینەکانی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪.‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا وەک کۆمێنیووس و‬ ‫چەندان زاناو بلیمەتەکانی تر کە فریادڕەس بوون‬ ‫بۆ گەلەکەیان‪ ،‬بەاڵم لە کاتی خۆی درکیان بە‬ ‫گرنگیو دڵسۆزیان نەکراو نەیانتوانی سوود لە تواناو‬ ‫دڵسۆزیان وەربگرن‪ ،‬دوای چەندین سەدە گەورەیی و‬ ‫بەهای ئەوانەیان بۆ بەدیار کەوت‪ .‬دڵنیام نەوەکانی‬ ‫ئێمەش لۆمەی ئێمە دەکەن کە لەکاتی خۆی قەدرو‬ ‫گرنگی ئەم گەوهەرەمان نەزانی کە خوا بە گەلی‬ ‫کوردی بەخشیبوو‪.‬‬

‫سیاسەت و بەرپرسیارێتی‬ ‫سیروان حەمەڕەشید‬ ‫گۆستاف لۆبۆن دەڵێت‪“ :‬تاکە ئەزموون کە مرۆڤ‬ ‫ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی ڕاستەقینە دەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەی سیستمی کۆیالیەتییەوە کە مرۆڤ وەک‬ ‫ڤایرۆسێکی کوشندە گەورە دەکات بەسەرجەستەی‬ ‫ئەوانی دیکەوە “‪.‬‬ ‫بێگومان هەمو هاونیشتمانییەک بەپێی پێگە و‬ ‫ئاستی سیاسی و کۆمەاڵیەتی ئەرک و بەرپرسیارێتی‬ ‫دەکەوێتە سەرشانی ‪.‬‬ ‫ئەوەی گرنگە هەڵوێستەی لەسەر بکەین و بپرسین‬ ‫بۆ بەدرێژایی پرۆسەی سیاسی و کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابووری هەرێمی کوردستان شکستخواردووەو‬ ‫کەڵەکەبوونی دەیان کێشەی سیاسی و ئابووری و‬ ‫کۆمەاڵیەتی قوڵی لێکەوتۆتەوە؟ ئایا چی وای کردووە‬

‫دەسەاڵتدارێتی هەرێم هیچ جۆرە ئاسۆ و ئیرادەیەکی‬ ‫کارای بۆ دۆزینەوەی رێگا چارەسەری کێشەکانی‬ ‫نەبێت؟ بۆچی دەبێت کورد و حکومڕانییەکەی لەو‬ ‫هەلومەرجەی شکستخواردوویدا چەقیبەستبێت و‬ ‫بەردەوام خوالنەوە بەدەوری بازنەدا شکڵی گرتبێت؟!‬ ‫بیست و نۆ ساڵە پانتایەک لە باشوری کوردستان‬ ‫ڕزگارکراوەو کورد حکومڕانی تێدا دەکات و تاڕادەیەک‬ ‫پێگەی هەرێم بۆتە نێوەندێکی گرنگی سیاسی و‬ ‫ئابووری و جیوستراتیژی ناوچەیی و نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی جێگەی لەنگیی والوازییە کورد و‬ ‫دەسەاڵتەکەیەتی نەیتوانیوە لەسونگەی بەرژەوەندی‬ ‫بااڵی هەرێم عاقڵمەندانە و بەرپرسیارانە مامەڵە‬ ‫لەتەک کێشەکانیدا بکات و هەلومەرجەکە بەقازانج و‬

‫بەرژەوەندی میللەت و هەرێمدا بقۆزێتەوەـ‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەمە بەپلەی یەکەم تەنها ئاستی‬ ‫بەرپرسیارێتییە وای دەکات هەڵگری خەمی‬ ‫گشتی بێ و بەسەر ئاستەنگ و کێشە سیاسیو‬ ‫حکومدار سەرکەوتوبیت‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەوەی باش‬ ‫بزانیت دەسەاڵتدارانی هەرێم تاچەند و ئاستێک‬ ‫بەرپرسیارانە ئەرکەکانیان بەجێگەیاندووە دەکرێت‬ ‫بەشێوازی زانستی لەسەر ستراکتۆرو دۆخی سیاسی‬ ‫هەرێم هەڵسەنگاندن و فیدباک لەسەر ئەنجامگیری‬ ‫چەند ساڵی ڕابردوو هەلومەرجەی سیاسی و ئاستی‬ ‫گەشەی کۆمەاڵیەتی و ئابووری کورستان بکەین‪،‬‬ ‫هاوشانیش سایکۆلۆژیای کارکتەرە سیاسیو ئیدارییە‬ ‫بااڵکانی بکۆڵینەوە هیچ گومانی تێدا نییە ئەنجامێکی‬

‫لە نیگەرانی و خراپ و نەرێنی مەترسیدارمان‬ ‫دەستدەکەوێت ‪.‬‬ ‫بەجۆرێک ئەو ڕاستیە پێتدەڵێت بەشی هەرە‬ ‫زۆری بەرپرس وکاربەدەستانی بااڵی هەرێم هیچ‬ ‫چەشنە ڕووحیەت و بەرپرسیارییەتێکی نیشتیمانی‬ ‫بەبەرژەوەندی گشتی واڵت نایانبەستێتەوە ‪.‬‬ ‫گەر لە هەرێمدا هەستی بەرپرسیارێتی سیاسی‬ ‫هەبوایەو خاوەنی سیستمێکی تەندروستی‬ ‫حکومڕانێکی دادپەروەرو یاساساالرو هاواڵتیبوون و‬ ‫لێبوردە و دیمواکرسی دەبووین‪.‬‬ ‫ئەوە هەستی بەرپرسیارێتیە وا دەکات‬ ‫لەنێو کایەکانی سیاسی و بەڕێوەبردندا چاکە و‬ ‫بەرژەوەندی گشتی بخەرێتە سەروو بەرژەوەندی‬ ‫شەخسی و تایبەتی و پەرۆشی و بایەخپێدانی ئەرکە‬ ‫بنچینەییەکانیاندا بین و بەردەوام پالن و نەخشەی‬ ‫بۆ ئێستاو داهاتوو هەبێت‪ ،‬بێ ڕاڕایی ئەوکات باشتر‬ ‫بەرنامەکان جێبەجێبکرێت و بەئاسانی بەسەر کێشەو‬ ‫قەیرانەکاندا سەرکەوتو دەبین‪.‬‬ ‫ئاشکرایە ئەوە بەرپرسیارێتیە وا دەکات پابەندبوون‬ ‫و جێبەجێکردن لەبەرامبەر خواستە نیشتیمانی و‬ ‫حکومەتی یاسا و هاواڵتیبوون و لەکۆی سێکتەرەکاندا‬ ‫نەخشە و پالن هەبێت‪ ،‬دیارە ئەمەش پەیوەستە بە‬ ‫پیادەکردنی سیاسیەتی مۆڕاڵ و گیانی لەخۆنەویستی‬ ‫و خەمخۆری هەمەالیەن‪ .‬گەر بەرپرسیارێتی نەکەینە‬ ‫پێودانگی کاری بەڕێوەبردن سیاسەتکردن ناتوانرێت‬ ‫پرۆسەی دەوڵەتداری بخرێتەوە سەرسکە و ڕەوتی‬ ‫سروشتی و ئاسایی خۆی‪ .‬دواجاریش گرنگە کورد بە‬ ‫شێوازێکی بەرپرسیارانە بڕوانێتە دۆخی ناوخۆیی و‬ ‫دەرەوەو تا بتوانێت لەسەر خواستە نیشتیمانییەکان‬ ‫و گۆڕانکاری و پێشهاتە ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا‬ ‫یاریزانێکی لێهاتوو بێت‪.‬‬

‫كامەران مەنتك‬

‫دابەشكردنی عێراق بۆ سێ‬ ‫پارچە یاخود چوار پارچە؟‬ ‫زۆر لەوانەی دەربارەی ئەگەرەكانی دابەش‬ ‫بوونی عێراق دەنووسن و دەئاخێون‪ ،‬هەمیشە‬ ‫باس لە دابەش بوونی ئەو واڵتە دەكەن‬ ‫لەسەر بنەمای ئەتنیكی و ئاینزایی‪ ،‬واتە‬ ‫دابەشكردنی بۆ سێ پارچە‪ ،‬كوردو شیعەو‬ ‫سوننە!‪ .‬ئەم بیركردنەوە تەقلیدیە بە كەسانی‬ ‫ئاسایی نەوەستاوە و تەنانەت زۆر لە هزرمەندو‬ ‫سیاسەتمەداری گەورەش لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫بیردەكەنەوە!‪ .‬لە راستیدا ئەم بیرۆكەیە‬ ‫بنەمایە لەسەر تێڕوانینیكێ سەرپێ و نەبوونی‬ ‫شارەزاییەكی قووڵ دەربارەی عێراق و پشت بە‬ ‫شێوازی دامەزراندنی عێراق دەبەستێت لەسەر‬ ‫بنەمای هاوكێشەی (كورد ‪ +‬سوننه = شیعە)‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی شیعە لە عێراقدا زۆرینە پێكدەهێننو‬ ‫بە تەنیا و لە رێگای دیموكراتیەوە دەتوانن بە‬ ‫بێكوردو سوننە ئەو بڕیارانەی بیانەوێت بیدەن‪،‬‬ ‫دوا دانیشتنی پەرلەمانی عێراق و بڕیاردان‬ ‫لەسەر دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق‬ ‫راستی ئەم بۆچوونە دەسەلمێنێت‪.‬‬ ‫بۆ شیكردنەوەی ئەم بۆچوونە بەرلەهەموو‬ ‫شتێك پێویستە ئاماژە بە هۆكارەكانی‬ ‫دابەشكردنی عێراق بكرێت‪ ،‬كە نەگونجانو‬ ‫نەبوونی كەلتووری بەیەكەوە ژیان و یەكتر‬ ‫قبووڵكردنە‪ ،‬ئەمە سەرباری جیاوازی قوواڵیی‬ ‫ستراتیژی هەریەك لەو پێكهاتانە‪ ،‬كە بۆتە‬ ‫سۆنگەی دەستتێوەردانی هەرێمیو بەرژەوەندی‬ ‫زۆر دەوڵەتی لەم ناوچەیە چڕكردۆتەوە!‪.‬‬ ‫سوننە بۆ ماوەی هەشتا ساڵ حوكمی عێراقی‬ ‫كرد‪ ،‬كوردو شیعە لەو ماوەیەدا سەركوت‬ ‫كران‪ ،‬دوای رووخانی رژێمی سەدام شیعە‬ ‫هەموو واڵتەكەی وابەستەی ئێران كردو‬ ‫كوردو سوننەی پشتگوێخست!‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫لە بنەڕەتدا عێراق هێندەی لەسەر پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندی زلهێزەكانی ئەو كاتە دروستكراوە‪،‬‬ ‫هێندە رەچاوی سەقامگیری و بەیەكەوە ژیانی‬ ‫خەڵكەكەی نەكراوە‪ .‬واتە عێراق لە بنەڕەتدا‬ ‫لەسەر بنەمایەكی پووچ بوونیاتكراوەو ئەوەی‬ ‫لەسەر پووچیش بوونیات بنرێت هەمیشە پووچ‬ ‫دەردەچێت‪ .‬لەگەڵ ئەو پووچیەشدا دابەشكردنی‬ ‫عێراق كارێكی وا ئاسان نیەو پەیوەندی بە‬ ‫مەنزومەیەكی هەرێمی و جیهانیەوە هەیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫گریمانی ئەوە بكەین ئەو مەنزومەیەش گۆڕانكاری‬ ‫بەسەر داهات و ئەو دەرفەتەی هێنایە پێشەوە‪،‬‬ ‫ئەوا دابەشكردنی عێراق لەسەر بنەمای سێ‬ ‫پارچە سەركەوتن بە دەست ناهێنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دەوڵەتی شیعەكان دوو هێندەی دەوڵەتی كوردو‬ ‫سوننە دەبێت و هەمیشە هەوڵی لرف كردنیان‬ ‫دەكات‪ .‬چونكە ئەو دوو پارچە بە بە بەشێك‬ ‫لەخۆی دەزانێت و هەمیشە هەوڵی گەڕانەوەیان‬ ‫دەدات!‪ .‬بە الیەنی كەم لە قۆناغی سەرەتایی‬ ‫دابەشكردنەكە‪ ،‬ئەگەر بێتوو دابەشكردنەكە‬ ‫كۆگیر نەبێت و دەوڵەتانی تری هەرێمەكەش‪،‬‬ ‫وەكو (توركیاو ئێران و سوریا) نەگرێتەوە!‪.‬‬ ‫بۆیە لە پێناو هێنانەدی سەقامگیری دەبێت‬ ‫شیعەكانیش بكرێن بە دوو پارچە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لە بنەڕەتدا ئەوان لەسەر بنەمای یەكەی دوو‬ ‫بەقەدەر كوردو سوننە هاوسەنگیان پێكراوە‪،‬‬ ‫واتە (كورد ‪ +‬سوننه = شیعە)‪ .‬ئەگەر بمانەوێت‬ ‫دابەشكردنە هاوسەنگ بێت دەبێت هاوكێشەكە‬ ‫بەم شێوەیەی خوارەوە دابڕێژرێتەوە (كورد ‪+‬‬ ‫سوننە ‪ +‬شیعە ‪+‬شیعە= سەقامگیری)‪ ،‬چونكە‬ ‫شیعەكانیش لەناوخۆیاندا كێشەیان هەیەو‬ ‫بە شێك بۆ قوواڵیی عەرەبی دەگەڕێنەوەو‬ ‫بەشەكەی تریشیان بۆ قوواڵیی فارسی!‪ .‬بۆیە‬ ‫باشترین چارەسەر دابەشكردنی عێراقە بۆ چوار‬ ‫پارچە‪ ،‬ناوەڕاست و باشوور بكرێت بە دوو پارچە‬ ‫بەغداشیان لەگەڵ بێت‪ ،‬كوردو سوننەكانیش‬ ‫هەریەكەی لە ناوچەی خۆی‪ .‬ئەگەر ئەوەش‬ ‫هاتنە دی ئاستەنگ بوو‪ ،‬ئەوا دەكرێت بەغدا‬ ‫وەكو ئێستا بە سەنتەر بمێنێتەوە پارچەكانی‬ ‫تریش لەسەر بنەمای كۆنفیدڕاڵی رێككەوتنێك‬ ‫ئەنجام بدەن!‪ .‬یاخود بەغداش بە تەنیا لەسەر‬ ‫شێوەی دەوڵەتانی كەنداو بكرێت بە دەوڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬ئەو كاتە عێراق دەبێت بۆ پێنج‬ ‫پارچە دابەش بكرێت!‪ .‬هەرچەندە لە هەموو‬ ‫حالەتەكاندا ئەم پارچەكردنە بە بێ قوربانیدانی‬ ‫زۆر نایەتە بەرهەم و لە رووی جیۆپۆلەتیكشەوە‬ ‫دەروازەی دەریای ئەو ناوچەیە (شاری بەسرە)‬ ‫دەخاتە بەردەستی شیعەكان‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫شێوەیەك لە شێوەكان كاریگەری لەسەر‬ ‫زیادكردنی هەژموونی هەرێمی ئێران دەبێت!‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫هەرێمی کوردستان و ئەجێندایەکی کراوە‬ ‫د‪ .‬شەفیق قەزاز‬ ‫فارس نەورۆڵی‬

‫كێ لەبری كورد‬ ‫قسە بكات؟‬ ‫گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتی و سیاسی و ئابوورییەكانی جیهانو‬ ‫ناوچەكە ئەوەمان پێ دەڵێن كە گۆڕانكاری هەمەالیەنە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ڕوودەدات ئەمەش لە ئەنجامی گۆڕانی‬ ‫جیهانبینی خەڵكی ناوچەكەیە بۆ هەموو كایەكانی ژیان‪،‬‬ ‫سەدەكانی پێشوو لە ئەنجامی شەڕە گەورەكان و ڕێكەوتنە‬ ‫گەورەكان كورد بە دەس بەتاڵ و باركراو بە تراژیدیا لێی‬ ‫دەرچووە‪ ،‬ئێستا جوڵە جیهانی و ناوچەییەكان ئاماژەكانی‬ ‫ئەوەمان پێ دەڵێن كە كورد دەبێ وردترو دورتر بیربكاتەوە‪،‬‬ ‫لێرەوە دەبێ كۆی كورد تێگەیشتنی دیكەی بۆ پرسی كورد‬ ‫هەبێت دەبێ پێش ئەوەی پرسی كورد بە پرسێكی یاسایی‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬مۆڕاڵی‪ ،‬ئابووری ببینێت دەبێ تێبگەین كە پرسێكی‬ ‫فەلسەفییە‪ ،‬پەیوەستە بە ملمالنێی بوون و نەبوون‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەبەریەك كەوتنی دوو ئاگای جیاواز‪ ،‬ڕاستە ئەم شەڕە شەڕی‬ ‫نەتەوەیە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ مێژووی دێرین ئەمە‬ ‫شەڕی بوون ناسانەیە لەنێوان دوو ڕوانگەی جیاواز بۆ ژیان‬ ‫ئەگەر دیكارتی پرسەكەمان بخوێنینەوە تێدەگەین كێشەی‬ ‫ئێمە كێشەی بوونی ئێمەیە‪ ،‬چون ئێمە هەین و نین‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئێمە لە پارادۆكسدا دەژین‪ ،‬ئەوەی لەم دۆخە ڕزگارمان دەكات‬ ‫چییە؟ لێرەدا دیكارت بەرەو ئەو شوێنەمان دەبات كە نەریتێكی‬ ‫نوێ بكەینە ڕۆشنایی‪ ،‬بۆ پرسەكەمان‪ ،‬ئەمەش لەوێوە دەبێت‬ ‫تەسەورەكانی پێش و لە خۆمان داماڵین‪ ،‬گەمە بچووكەكانی‬ ‫ناو ماڵی كوردی دەس لێ هەڵگرین گەورەتر بیربكەینەوە‪،‬‬ ‫چونكە ژیانی سیاسی و كەلتوری ئێمە جێگای بەزەییەو هەژارە‪،‬‬ ‫بۆ ڕاستكردنەوەی ئەم بارودۆخە پێویستمان بە بنەمایە‪ ،‬ئەو‬ ‫بنەمایەش پێویستی بە دیدێكی ڕوناكی نوێ هەیە‪ ،‬كاتێ‬ ‫دیكارت‪ ،‬دێت دەگەڕێتەوە بۆ ناوخۆی‪ ،‬ئەو پێی وابوو (ئەوەی‬ ‫كە منی مرۆڤ دەتوانم دڵنیابم لێی‪ ،‬دڵنیابوون لە دەرەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو دڵنیابوونە لە خۆم‪ ،‬من لەیەكەم قۆناغدا پێش‬ ‫ئەوەی زانست لەسەر دەرەوەی خۆم پەیدا بكەم دەبێ زانست‬ ‫لەسەر خۆم پەیدا كەم دەبێ دڵنیا بم لە خۆم دواتر هەوڵدان‬ ‫بۆ دڵنیایی لە دەرەوە‪ ،‬لە قۆناغی دووهەمدا لە ڕێگای ناسینی‬ ‫خۆمەوە هەوڵی ناسینی جیهان بدەم) ئەمە كێشە مێژووییەكەی‬ ‫كوردە بێ ئەوەی خۆی بناسێ دەیەوێ جیهان بناسێ لەكاتێكدا‬ ‫ئێمە لە بری پێناسەی خۆمان‪ ،‬خەریكی پیاهەڵدانی خۆمانین‪،‬‬ ‫ئەمەش لە گەمەیەكی بچووك تێ ناپەڕێ‪.‬‬ ‫ئێستا ناوچەكە لە گۆڕانكاری خێرادایە‪ ،‬ڕووداوەكانی بەهاری‬ ‫عەرەبی و كێشەی ئێران و ئەمەریكاش ئەوەمان پێ دەڵێن‬ ‫كە هێزی ناوچەكە تەنها بەرامبەر كورد هێزبوون ئەویش لە‬ ‫پەرتەوازەی هێزی كورد خۆیەتی‪ ،‬ئەگینا‪ ،‬ئەوە تا دەبینرێ ئەو‬ ‫دەوڵەتانەی بە درێژایی مێژوو كورد دەچەوسێننەوە بەرگەی‬ ‫گەمەیەك و گورزێكی جدی هێزەكانی نێودەوڵەتی ناگرن‪ ،‬ئەمە‬ ‫پێمان دەڵێ پێویستە كورد بگەڕێتەوە بۆ ناو خۆی‪ ،‬ناو مێژووی‬ ‫خۆی‪ ،‬ناو مێژووی ملمالنێ ناوخۆییەكانی خۆی‪ ،‬ناو ئێستا‪،‬‬ ‫ئەمەش پێویست دەكات هەرالیەك نەترسێ و دان بەهەڵەی‬ ‫خۆیدا بنێ پرسیارێك لەخۆمان بكەین‪ ،‬ئێستا پێویستمان‬ ‫بە چییە‪ ،‬بۆ قسەكردن لەگەڵ دەرەوەی خۆمان؟ ئەمەش‬ ‫پێویستی بە خوێندنەوەیەكی هێندە قوڵ نییە تەنها ئەوەیە‬ ‫پرسیار بكەین و پێناسەی پرسیارەكەش بكەین‪ ،‬لێرە نامەوێ‬ ‫بێمە ناو كێشەكانی گەندەڵی و ئەو بابەتانەی بەڕێوەبردن ئەوە‬ ‫قسەمان لەسەركردووە‪ ،‬پرسیارێك ئێستا دەبێ لە خۆمانی‬ ‫بكەین ئەوەیە ئایا لەم دۆخە ئاڵۆزەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬كە‬ ‫ژان دەیگرێ بۆ لەدایكبوونێكی نوێ‪ ،‬قسەكەرێك ناوەندێك نەبێ‬ ‫لەگەڵ جیهانی دەرەوەی كورد دا بەناوی هەموو كوردەوە قسە‬ ‫بكات‪ ،‬ئایا كاتێ وەفدێكی بااڵی ئەمەریكا‪ ،‬ئەوروپا‪ ،‬ناوچەی‬ ‫عێراقی دێتە كوردستان بۆ پرسێكی گرنگی ستراتیجی ئەمە‬ ‫ناوی لێ دەنێن چی؟ دەبێ لەهەولێرەوە تا هەڵەبجەو پارێزگا بە‬ ‫پارێزگا سەردانی ناوەندی سیاسی و كەسایەتی سیاسی بكات‬ ‫بزانێ ڕای كورد چییە؟ ئەرێ پرسیار ناكەن ئەو نوێنەرانەی‬ ‫كە دێنە كوردستان و دەگەڕێنەوە حاڵی ئێمە چۆن دەگەیەننە‬ ‫ناوەندەكانی بڕیار‪ ،‬ئەمە پێی دەڵێن پاشاگەردانی سیاسی‪،‬‬ ‫چارەسەری ئەم پاشاگەردانیە ئەوەیە جێگایەك ناوەندێك‬ ‫دامەزرێ بۆ ئەوەی جێگایەک بێ لەبری هەموو كورد قسەبكات‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە پێشنیار دەكەم ناوەندێك بۆ دروستكردنی‬ ‫بڕیار دامەزرێ لە نوێنەری هەموو الیەنە سیاسیەكان و‬ ‫ڕۆشنبیران و دۆستانی كورد لە هەركوێ هەن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫كەسانە لەو جۆرە كەسانەبن كە ئەقڵیان بە سیاسەت بە فكر‬ ‫بە بەرژەوەندی و چاكەی گشتی بشكێ دەكرێ ئەم ناوەندە‬ ‫لە پرسە ستراتیژییەكاندا‪ ،‬راوێژ بداتە سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬بۆ‬ ‫چۆنیەتی وەرگرتنی بڕیار بۆ قسەكردن لەگەڵ دەرەوەی ماڵی‬ ‫كوردستان‪ ،‬خۆ ئەگەر كەسی یەكەمی حزبەكان لەم دەستە یان‬ ‫ناوەندەدا ئەندام بن ئەوا دروستكردنی بڕیار ئاسانترو خێراتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬چیتر كەسیش ناڵێ من ئاگام لەم جۆرە جوڵەو بڕیارانە‬ ‫نییە‪ ،‬كەواتە بۆ دەرباز بوون لەو پاشاگەردانییە سیاسییە‬ ‫دەبێت جێگایەك هەبێت بۆ پرسە گرنگەكان‪ ،‬لەبری كۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان گفتوگۆ لەگەڵ دەرەوەی ماڵی كوردستان‬ ‫بكات‪ ،‬بەردەوام بوونی ئەم شێوازەو فرە ناوەندییە لە ڕاستیدا‬ ‫كوردو سەركردایەتی لە ئاست دەرەوەی ماڵی كورد دا دەخاتە‬ ‫بەردەم پرسیارێكی بێ وەاڵم‪.‬‬ ‫تێبینی ‪:‬‬ ‫سوود لە ‪ .١‬كورد ناسی‬ ‫‪.٢‬كۆرسەكانی فەلسەفە وەرگیراوە‪.‬‬

‫کاتێک خۆپیشاندەرانی عێراق بۆیان‬ ‫دەڕەخسێت کە بێنە سەر شەقام و بانگەشەی‬ ‫کاندیدێکی سەربەخۆ بکەن بۆ سەرۆکوەزیران و‬ ‫شانبەشانی ئەمە بێزاری دەرببڕن لە هەژموونی‬ ‫قورسی ئەمریکا و ئێران لە واڵتەکەیاندا‪ ،‬دیارە‬ ‫کە وەرچەرخانێک لە دۆخی سیاسیی عێراقدا‬ ‫بەڕێوەیە‪ .‬هەندێک‪ ،‬عێراق وەک دەوڵەتێکی‬ ‫شکستخواردووی ژێر کۆنترۆڵی ئێران سەیر‬ ‫دەکەن‪ .‬هەروەها دەوترێت “دەوڵەت لە عێراقدا‬ ‫نیە‪ :‬ئەوەی هەیە چەند الیەنێکی سیاسیی‬ ‫چەکدارن کە لە دەوڵەتی عێراق گەورەترن و‬ ‫دۆخی واڵتیان گەیاندووە بەبنبەست”‪.‬‬ ‫سەرچاوەی کارەساتی بەردەوامی حوکمڕانیی‬ ‫عێراق لە دوو الوە سەرچاوە دەگرێت‪ .‬وەک‬ ‫چاودێران باسی لێ دەکەن‪ ،‬گەلی عێراق‬ ‫لێقەوماوی دەستی جۆرێک سەرکردەی خۆ‪-‬‬ ‫ویست و چاوچنۆکن کە هەمیشە الیەنگری‬ ‫بیروبۆچوونی مەزهەبی‪ ،‬حیزبی‪ ،‬ئایینی‪،‬‬ ‫یان جۆرێک میلیشیای عەشایەرین‪ .‬بەمانا‪،‬‬ ‫هۆکارگەلێک کە حوکمڕانیی ئەو واڵتەی‬ ‫لەسەرەتای دروستبوونیەوە‪ ،‬زەحمەت کردووە‪.‬‬ ‫ئەوەتا تەنها لەم دواییەدا جەماوەری خەڵکی‬ ‫بەشێکی ئەو واڵتە هەڵگەڕاونەتەوە لەو‬ ‫ئەزموونی حوکمڕانیە و داوای گۆڕان دەکەن‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی تری گرفتی عێراق لە ‪٢٠٠٣‬‬ ‫سەری هەڵدا کاتێک ئەمریکا شەڕی رژێمی‬ ‫سەدام حوسەینی کردو راستەوخۆ تێکەڵ بە‬ ‫بارودۆخی واڵتێکی کێشە ‪ -‬ئامێز بوو‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەو تێکەڵبوونە هێندە ئاڵۆز و فرە ‪ -‬رەهەندە‪،‬‬ ‫ئەمریکا عێراقی لەبارکەوتووی ئەمڕۆ وەک‬ ‫نموونەی سیاسەتێکی شکستخواردووی خۆی‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫جێگەی تێڕامانە کە لە سەرەتاوە‪ ،‬واتا دوای‬ ‫رووخانی رژێمی سەدام‪ ،‬ئەمریکا‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫حەزیار نەبوو کە شیعە دەسەاڵتی هەرە‬ ‫دەستڕۆیشتوو بن لە ئیدارەی عێراقدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناچار ملکەچی واقیعی هەژموونی ژمارەیی ئەو‬ ‫توخمە بوو لەنێو پێکهاتەی کۆمەڵی عێراقدا‪.‬‬ ‫بە حوکمی ئەو ژینگە سیاسی و حوکمڕانیەی‬ ‫واڵت و رۆڵی بەرچاوی ئەمریکا لە سەرەتا‬ ‫“داگیرکردن” و دواتر ناڕاستەوخۆ حوکمی‬ ‫عێراقدا‪ ،‬و هەروەک ‪،Ryan Crocker‬‬ ‫باڵیۆزی پێشووی ئەمریکا دەڵێت‪“ :‬ئەوەی‬ ‫بۆ عێراق و بەتایبەتی بۆ شیعەمان کرد‪ ،‬بە‬ ‫خەونیش پێش ‪ ٢٠٠٣‬بە خۆیانەوە نەدەبینی”‪.‬‬ ‫ئەوەتا ئێستاش قەدەری سیاسیی ئەمریکا وای‬ ‫کردووە کە شەقام و دەسەاڵتی عێراقی داوای‬ ‫دەرچوونی دەکەن لە واڵت‪ .‬دەشێت سەپاندنی‬ ‫ئیرادەی شیعە‪ ،‬حکومەتی عێراق ناچار بکات‬ ‫نێوان ئێران و ئەمریکا‪ ،‬الیەنێک هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫لە زەمانی شەڕی عێراقەوە لە ‪ ،٢٠٠٣‬عێراق‬ ‫هەوڵی راگرتنی بااڵنسی پێوەندیەکی زەحمەتی‬ ‫داوە نێوان ئەو دوو واڵتە‪.‬‬ ‫کەواتە دەکرێت بڵێین لێقەوماوێکی‬ ‫کوشتنی قاسم سولەیمانی شێوانی پەیوەندیی‬ ‫نێوان ئەمریکاو عێراقە‪ ،‬واتا دەوڵەتێک کە‬ ‫هاوپەیمانە لەگەڵ هەردوو ئەمریکا و ئێران‬ ‫بەاڵم ئێستا بۆتە گۆڕەپانی شەڕی نێوانیان‪.‬‬ ‫ئەمەش لەکاتێکدا کە بەالی سەرکردایەتیی‬ ‫ئێرانەوە‪ ،‬عێراق وەک فاکتەرێکی مانەوەی‬ ‫خۆیان گرنگەو هۆکارێکی ئابووریە بۆ‬ ‫کەمکردنەوەی فشارو کاریگەریی سزاکانی‬ ‫ئەمریکا لەسەریان و ئەو رووداوە هۆکاری‬ ‫پسانی ئەڵقەیەکی پێوەندیی ئێرانە لەگەڵ‬ ‫رژێمانی سوریاو حیزبواڵ کە تا رابردوویەکی‬ ‫نزیک بەپالنی قاسم سولەیمانی دۆخی زۆر لە‬ ‫واڵتانی ناوچەکەیان شڵەژاندبوو‪.‬‬ ‫هەر پەیوەست بەم بارودۆخەی ئێستاوە‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئیدارەی ترەمپ و بە تایبەتی بۆ زیاتر‬ ‫زامنکردنی هەڵبژاردنەوەی خۆی وەک سەرۆک‪،‬‬ ‫بڕیار بدات کە مانەوەی ئەمریکا بۆ لەمەودوا لە‬ ‫عێراق‪ ،‬کارێکی دژوار بێت‪ .‬راستە لەبەرامبەر‬ ‫بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ بەدەرنانی هێزی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬ترەمپ هەڕەشەی قورس دەکات‪،‬‬ ‫بەاڵم بە بۆچوونی ‪Kenneth Pollack‬‬ ‫کاربەدەستێکی پێشووی ‪ ،CIA‬ئەگەرچی بۆ‬ ‫ماوەیەک و بەشێوەیەکی کەمدیار‪ ،‬سیاسەتوانی‬ ‫عێراقی کەمتر ترسیان لە ئێران دەبێت و زیاتر‬ ‫گوێ لە ئەمریکیەکان دەگرن‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا‬ ‫ئەمریکا بۆ عێراق “هیچ سیاسەتێکی نیە لەوە‬ ‫زیاتر کە عێراق بەکاربهێنێت وەک بنکەیەک‬ ‫بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێران‪ ”.‬واتا هیچ‬ ‫هەوڵێکی نەداوە بۆ ئاڕاستەکردنی عێراق‬ ‫بەرەو دۆخێکی باشتر‪ .‬ئەم چاودێرە کوشتنی‬ ‫قاسم سولەیمانی وەک “کردەیەکی تاکتیکی‬ ‫دەبینێت بەرامبەر بە ئێران بەبێ ئەوەی تا‬ ‫ئێستا هیچ ستراتیژێکی ناوچەیی فراوانتری‬ ‫لە پشت بێت‪ .”....‬نووسەرێکی تر دەڵێت‬ ‫“ئەمریکا زەحمەتە پاساوی مانەوەی هەبێت‬ ‫لە عێڕاق‪ ،‬بەتایبەتی چونکە روانگەیەک هەیە‬ ‫کە ئامانجی سیاسەتی ئەمریکا گەشەپێدانی‬ ‫عێراقێکی سەقامگرتوو نەبووە‪ ،‬بەڵکو تەنها‬

‫گەماڕودان و سنووردانی دەسەاڵتی ئێرانە‪....‬‬ ‫واتا ئەمریکا سیاسەتێکی بۆ عێراق نیە‪ ،‬تەنها‬ ‫سیاسەتی ئێرانی هەیە‪.”...‬‬ ‫بێگومان دەرچوونی ئەمریکا لە عێراق‪،‬‬ ‫ئەگەر رووبدات‪ ،‬بۆشاییەکی وزە)�‪Pow‬‬ ‫‪ )er Vacuum‬دەخولقێنێت‪ .‬بەدەر لەم‬ ‫ئەگەرە‪ ،‬ئەمریکا ناچارە مامەڵە لەگەڵ کێشە‬ ‫ئەمنیەکانی عێراق و الوازیی الیەنی سەربازیی‬ ‫بکات‪ .‬لە هەموو حاڵەتێکدا و چەند بۆی‬ ‫بکرێت‪ ،‬ئەمریکا ئەبێت ئەوەندە “بوون”ی‬ ‫هەبێت کە بتوانێت هەوڵی راپەڕاندنی ئەرکی‬ ‫ئەمنی و هاوکاری حوکمڕانیی عێراق بێت‪.‬‬ ‫دەشێت رەوشێک پێویست بکات کە ئەمریکا‬ ‫رادەیەک کشانەوەی دەزگاو بوونی دیپلۆماتی‬ ‫ئەنجام بدات‪ ،‬بەاڵم لە هەموو حاڵەتێکدا‬ ‫دەبێت جەختکەر بێت لە پێکەوە راگرتنی‬ ‫هاوپەیمانی و ئۆپەراسێونی نێودەوڵەتی لە‬ ‫بەرەنگاربوونەەی سەرهەڵدانەوەی چاالکیی‬ ‫تیرۆریستی داعش و بەزاندنی بزووتنەوەکەی‪.‬‬ ‫لە هەلومەرجێکدا کە ئەمڕۆ عێراق دووچاری‬ ‫هاتووە‪ ،‬خوێندنەوەو بەرچاو روونی لە رەوشی‬ ‫ئەو واڵتە ئاسان نیە‪ .‬جا ئەگەرچی هەرێمی‬ ‫کوردستان ئەمڕۆ کاریگەرانە ئەتوانێت تێکەڵ‬ ‫بە سیاسەت و پرۆسەی یەکالکردنەوەی ئەو‬ ‫رەوشە لەبارکەوتووەی عێراق بێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەلومەرجی نادیاری ئێستا و پێشهاتەکان بۆ‬ ‫خۆی وەک تەحەدایەک ببینێت‪ .‬واتا ئاڵنگاریەک‬ ‫کە هانی بدات بۆ پەیڕەوکردنی ستراتیژو‬ ‫بەرنامەیەک کە بژاردەی سەرەکی و پێویستی‬ ‫پرۆسەیەکی ریفۆرم و ئەدایەکی حوکمڕانی بێت‬ ‫کە وەک نموونەی حوکمێکی دروست جێگەی‬ ‫متمانە و شایستەی رۆڵی کارا بێت لە ناوخۆو‬ ‫دەرەوەی سنووری خۆیدا‪ .‬دەبێت هەستاریمان‬ ‫بەوە هەبێت کە بوونی پێکهاتەیەکی دیفاکتوی‬ ‫کوردی بۆ ماوەی نزیک لە ‪ ٣٠‬ساڵ‪ ،‬لەخۆیدا‬ ‫دەکرێت وەک ئامرازی گەشەپێدانی دوارۆژی‬ ‫پرسی کورد سەیر بکرێت‪ .‬ئەمەش بەو مانایە‬ ‫دێت کە دەبێت زۆر بە تەنگی چارەسەری‬ ‫کەموکورتیەکانیەوە بین‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬بە دواوە ئێمەی کورد بە‬ ‫ڕادەیەک لە هێزو دەسەاڵتی خۆمان دڵنیا بووین‪.‬‬ ‫بەشێکی زۆری ناوچەکەمان لەژێر کۆنترۆڵی‬ ‫خۆماندا بوو‪ .‬پێشمەرگەی کوردستان وەک‬ ‫هێزێکی سەربازی لەمتمانەوە ئەرکی گرانی‬ ‫پێ سپێردراو دەسەاڵت رکێفێکی سەربازیی‬ ‫بەرچاوی هەبوو‪ .‬یەکگرتوویی سیاسیی‬ ‫ناوماڵی کورد فاکتەرێکی بەڕادەیەک دیار‬ ‫بوو‪ .‬بەاڵم مەخابن ئەمڕۆ ئەو یەکگرتووییەمان‬ ‫لەدەست داوەو زۆریش پێمانەوە دیارە‪ .‬خۆ‬ ‫ئەوەش ئاشکرایە کە پرۆسەی ریفراندۆم‬ ‫بەجۆرێک شکستی سیاسی گەڕاو دوای ‪١٦‬ی‬ ‫ئۆکتۆبەر زۆر لە خاکی واڵتمان لەدەست دا‪.‬‬ ‫دەوترێت “کورد فاکتەرێکی گرنگە بۆ‬ ‫داهاتووی عێراق و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست”‪ .‬جا‬ ‫بەتایبەتی لە دۆخی ئێستادا کە ئاڕاستەی‬ ‫رووداوەکان بە بەرژەوەندیی کوردی باشووری‬ ‫کوردستان نەگەڕاوەو بژاردەی زۆر لەبەردەست‬ ‫نین‪ ،‬با هەوڵ بدەین و بزانین چۆن بە سەلیقەی‬ ‫سیاسیی پەسەندو بەرنامەی کاری دروست‪،‬‬ ‫خۆمان شایستەی ئەو پێناسەیە دەکەین؟‬ ‫بەشێک لە بایەخی سیاسی و جیۆپۆلێتیکی‬ ‫پرسی کورد بوونی پێشمەرگەو چاوەڕوانی لە‬ ‫ئەدای پێشمەرگەیە وەک فاکتەرێکی گرنگ لە‬ ‫شەڕی دژ بە تێرۆر داو بەرگری لە ئێستای‬ ‫بەرژەوەندی کوردستان و دوارۆژی کورد‪.‬‬ ‫لێکدانەوەیەکی دۆخی پێشمەرگە لە هەردوو‬ ‫دیوی باشوور و رۆژاوای کوردستان بەمانای‬ ‫وێناکردنی ژینگەیەک دێت کە تێیدا کورد لە‬

‫ئێمەی کورد دەبێت‬ ‫هۆشیار بین‪ ،‬لە ئەگەری‬ ‫تێکەڵبوونی زیاتری‬ ‫ئەمریکادا بە کاروباری‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬کە‬ ‫وەک عێراقی ئەمڕۆمان‬ ‫لێ نەیەت‪ ،‬واتا تەنها‬ ‫هاوپەیمانێکی سەربازی و‬ ‫دۆستێکی دەسندە خۆر بین‬

‫ئۆپەراسیۆن و بەرنامەیەکی نێودەوڵەتیدا‪،‬‬ ‫فاکتەرێکی هەستیارو گرنگە بەڕووی‬ ‫هەڕەشەی تیرۆرو بۆ پاراستنی سەقامگیریی‬ ‫ناوچەکە بەگشتی‪ .‬واتا بۆ کورد سروشتیە کە‬ ‫بیر لە هاندانی هاوکاری و پتەوکردنی دووهێزی‬ ‫کوردی بکاتەوە کە تەنها سنووری دەوڵەتیی‬ ‫دەستکرد جیایان دەکاتەوە‪ .‬بەشداریی هێزی‬ ‫سەربازیی کورد لە هاوپەیمانیەکی سەربازیی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬لەخۆیدا هێمایەکی دیاری‬ ‫بەجیهانیبوونی روخسارێکی بوون و توانای‬ ‫کوردە وەک نەتەوەیەکی دیار و ئەکتەرێکی‬ ‫سەرەکیی ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫کەوابێ کوردی دووبەشی کوردستان و خاوەن‬ ‫ئاستێکی سەلمێنراو لە دەسەاڵتی حوکمڕانی‪،‬‬ ‫نامۆیە ئەگەر لەم دەرفەتە رەخسیوەدا هەوڵی‬ ‫نزیکبوونەوەی توانا و ئاواتی یەکتر نەدەن‪ .‬خۆ‬ ‫کەسێکی وەک دۆناڵد ترەمپ کە چاوچنۆکیی‬ ‫بازرگانی بەسەر جۆری بیرکردنەوەیدا زاڵە‪،‬‬ ‫مەسەلەی پاراستنی بیرە نەوتەکان لە ناوچەی‬ ‫سوریا لەخۆیدا لەوانەیە رۆڵی تایبەت بگێڕێت‬ ‫و کورد دەبێت لەمە ئاگادار بێت‪.‬‬ ‫مێژووی پێوەندی کورد لەگەڵ دەوڵەتانێک‬ ‫کە خاکی کوردستانیان دابەش کردووە‪،‬‬ ‫بەشێکی زۆری شەڕی پێناسەیە‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە عێراق‪ ،‬ئەنجامێکی ئەو شەڕە بەرجەستە‬ ‫بوونی قەوارەی حوکمێکی فیدراڵیە بۆ هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ .‬واتا هەرێمێک کە ئەمڕۆ حاڵەتێک‬ ‫لە دەسەاڵت و حوکمی دیفاکتۆ دەژی و دەکرێت‬ ‫کەرەستەی بونیادنانێکی گەورەتری لە دوا بێت‪.‬‬ ‫بەحوکمی ئەوەی پێشهاتێکی لەو جۆرە وەک‬ ‫ساتەوەخت و دۆخێکی چارەنووسساز سەیر‬ ‫دەکرێت‪ ،‬کورد پەیامێکی روون و راستەوخۆی‬ ‫لەو ساتەوەختەدا لێ چاوڕوان دەکرێت‪.‬‬ ‫کەوابوو دەبێت نەک هەر وەک نەتەوە بیر‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬بەڵکوو دەبێت بەکرداری نەتەوەیی‬ ‫وەاڵمی هەبێت‪ .‬بەرامبەر بەمەش لەناو کوردی‬ ‫عێراقدا ئاستێک لە هەستی هاوواڵتیبوون لە‬ ‫چوارچێوەی “دەوڵەت”ێکی عێراقیدا هاوژیانیی‬ ‫هەردوو توخمی سەرەکیی کورد و عەرەبی تا‬ ‫ئەمڕۆ راگرتووە‪.‬‬ ‫کابینەی نۆیەمی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫سەرباری میراتی قورس و قەیراناویی پێشتر‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ خۆی تێوەگالوی دۆخی ئاڵۆزی‬ ‫عێراقیش دەبینێت‪ .‬دۆخێک کە بە حوکمی‬ ‫پێکهاتەی عێراق و جۆری پێوەندیمان لەگەڵ‬ ‫ناوەندا‪ ،‬هەرێم دەبێت هەڵگری بەشێک‬ ‫لەوخەمەی عێراق بێت‪ .‬ئاشکرایە کە واقیعی‬ ‫ئێستای عێراق و ئەو کێشانەی بەرەنگاری‬ ‫حکومەتەکەی بوونەتەوە‪ ،‬نە لە دەستکرد و‬ ‫پالنی کوردن‪ ،‬نەبابەتگەلێکن کورد تێیاندا‬ ‫هۆکار بێت و نە لە واقیعیشدا کورد دەتوانێت‬ ‫رۆڵی هاوکار و یارمەتیدەری کاریگەر بگێڕێت‪.‬‬ ‫پێچەوانەی ئەمەش راستە‪ ،‬چونکە زۆرێک لە‬ ‫کێشەو ناکۆکیەکانی ناوخۆی هەرێم‪ ،‬لە سایە‬ ‫و کرداری دەسەاڵتی ناوەندەوە نین‪.‬‬ ‫لە بارودۆخی ئێستادا گرنگە حکومەتی‬ ‫هەرێم سەرقاڵ و شوێنکەوتووی ئەو کێشە‬ ‫و بابەتانە بێت کە هەوڵدان بۆیان راستەوخۆ‬ ‫بەرهەمدارو چاکسازی تێیاندا بەخەڵک‬ ‫خزمەتگوزار بێت‪ .‬واتا ئەولەویەتێک بۆ‬ ‫بەرنامەی حکومەت رەچاو بکرێت‪ .‬پڕۆسەی‬ ‫بڕیاردان بۆ ئەوەی کاراو جێگیر بێت دەشێت‬ ‫بەرامبەر ئەجێندایەک ئاڕاستە بکرێت کە‬ ‫توانای حکومەت لە دابینکردنی پێداویستی‬ ‫راپەڕاندن و بەرجەستە کردنی ئەو بڕیارانە‬ ‫لێکبداتەوە‪ .‬ئەمە چاکباوەڕیی خەڵک بە ئەدای‬ ‫حکومەت بەهێز دەکات و کەلێنی نێوان خەڵک‬ ‫و دەسەاڵت ناهێڵێت‪.‬‬ ‫ئەنجامێکی ناڕاستەوخۆی شەڕی داعش‬ ‫کە بە ئەرکی لەخۆبوردووی پێشمەرگە‬ ‫بەدەستهات‪ ،‬گەڕانەوەی جێناکۆکەکان بوو‪.‬‬ ‫رەوشی ئەمڕۆی ئەو ناوچانە‪ ،‬جارێکی تر داوای‬ ‫خەبات و گەڕانەوەیان دەکات‪ .‬بەاڵم ئەوەتا‬ ‫کێشەی کەرکوک وەک بەشێک لەو ئەرکە‪،‬‬ ‫بابەتێکە هەمووالیەنەکان کۆک نین لەسەری‪.‬‬ ‫کەوابوو خونمایشکردنی حکومەتی هەرێم‬ ‫وەک دەسەاڵتی دەستڕۆیشتووی قەڵەمڕەو‬ ‫و ئیدارەی هەموو باشووری کوردستان‪،‬‬ ‫نوێکردنەوە و پتەوکردنی توانای سەربازیی‬ ‫پێشمەرگە و بارێکی یەکگرتووی ریزەکانی‬ ‫وەک هێزێکی نیشتمانی‪ ،‬دەخوازێت‪.‬‬ ‫بەخشینی ئاستێکی دیار لە رەوایی و توانای‬ ‫ئەدایەکی کاریگەر بە سیستمی حوکمڕانی‪ ،‬لە‬ ‫ئەرکی پەرلەمانی کوردستاندا دەردەکەوێت‬ ‫پەسەندکردنی‬ ‫نووسینەوەو‬ ‫کاتێک‬ ‫دەستوورێکی شایستە بۆ هەرێم بکاتە بەشێک‬ ‫لە بەرنامەی کاری خۆی‪ .‬تەنانەت خودی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬دەشێت لە ئاکام هاتنە کایەی‬ ‫ئەو دەستوورە‪ ،‬ببێتە خەنیمێکی دەستووریی‬ ‫جەربەزە و لێهاتووی پەرلەمانی بەغدا‪،‬‬ ‫بەتایەبەتی کاتی مامەلەکردن لەگەڵ کێشە و‬ ‫بابەتەکانی نێوان هەرێم و ناوەند‪.‬‬

‫کەوابێ کوردی دووبەشی‬ ‫کوردستان و خاوەن ئاستێکی‬ ‫سەلمێنراو لە دەسەاڵتی‬ ‫حوکمڕانی‪ ،‬نامۆیە ئەگەر‬ ‫لەم دەرفەتە رەخسیوەدا‬ ‫هەوڵی نزیکبوونەوەی‬ ‫تواناو ئاواتی یەکتر نەدەن‬ ‫هەوڵدان بۆ بەرجەستەکردنی دروشمی‬ ‫“کوردستانێکی بەهێز” کە بێگومان جێگەی‬ ‫خواست و ئاواتی خەڵک و دەسەاڵتە‪،‬‬ ‫دەبێت رەهەندێکی بەهێزی هەر بەرنامەیەکی‬ ‫هەڵسانەوەی ئیرادە و گوڕ و تین ‪ -‬پێدانەوەی‬ ‫ئەزموونی هەرێم بێت‪ .‬ئەو کوردستانە بەهێزە‬ ‫خاوەنی حوکمڕانیەکی راستەقینەی خۆی‬ ‫نابێت‪ ،‬ئەگەر کۆنترۆڵی سەرچاوەی داهاتی‬ ‫لە دەستدا نەبێت‪ .‬ئەمەش تەنها بەو مەبەستە‬ ‫نایەت کە بەشێکی ئەو داهاتە ناوەند داوای‬ ‫دەکات (شاردراوەش نیە کە ئەو کۆنتڕۆڵە‬ ‫وەک ماف و دەسەاڵت‪ ،‬ئێستا لە دەستا و‬ ‫دەستایە لەگەڵ بەغدا)‪ .‬بەڵکو بەمەبەستی‬ ‫ئەو تێگەیشتنەش دێت کە داهاتێک ئەگەر‬ ‫لەبەردەست خودی حکومەتی هەرێمدا بێت‪،‬‬ ‫دەبێت سەرچاوەی دیار بێت و حکومەت‬ ‫حەکیمانە بیخاتە خزمەتی خەڵکەوە‪.‬‬ ‫سیستمێکی حوکمڕانیی دروست کە‬ ‫وەک رەهەندێکی سەرەکیی کوردستانێکی‬ ‫بەهێز دادەنرێت‪ ،‬لە ژینگەیەکی سیاسیی‬ ‫تەندروستدا کارگوزار دەنوێنێت‪ .‬ئەمە‬ ‫پرنسیپێکە کامڵبوونی سیاسیی چینی‬ ‫دەسەاڵتدارو ئەکتەرانی سیاسیی نێو‬ ‫ئەو ژینگەیە دەبێت رەچاوی بکەن‪ .‬واتا‬ ‫دروستبوونی قەناعەتێک بە پێویستیی‬ ‫هاوژیانیی سیاسی و یەکتر قبوڵکردن‬ ‫و بەئەنجام دروستبوونی ئیرادەیەکی‬ ‫زیندووی یەکگرتوو بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫ئاڵنگاریەکان‪.‬‬ ‫بارودۆخی ئاڵۆزی ناوچەکەو ئاکامی نەمانی‬ ‫قاسم سولەیمانی‪ ،‬گوایە پێویست دەکات‬ ‫ئەمریکا رێکارێکی نوێ لە عێراقدا بگرێتە بەر‪.‬‬ ‫ئەمەش دەکرێت بەو مانایە بێت کە ئەمریکا‬ ‫لە پێداچوونەوە بە سیاسەت و ستراتیژی‬ ‫خۆی و دواڕۆژی بەرژەوەندیەکانیدا‪ ،‬بیر لەوە‬ ‫بکاتەوە کە تەنها “سیاسەتێکی عێراقی”ی‬ ‫نەبێت‪ .‬جا ئەگەر وەک دەوترێت کوردەکان‬ ‫لەو واڵتانەی بەسەریاندا دابەشکراون‪،‬‬ ‫فاکتەری گرنگ و کاریگەرن بۆ ئاسایش و‬ ‫ئارامیی ئەو واڵتانە و ئەگەر ئەمریکا‪ ،‬دۆناڵد‬ ‫ترەمپ وتەنی بەڵێنی داوە کە لەو شەڕە‬ ‫ کۆتایینەهاتووانەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬‫خۆی و ئەمریکا دوور بخاتەوە‪ ،‬دەبێت لەو‬ ‫حاڵەتەدا ئەمریکا پێڕەوکەری سیاسەتێکی‬ ‫ناوچەیی بێت کە حساب بۆ کوردیش بکات‪.‬‬ ‫واتا ئەگەر ئەمریکا بڕیار بدات بنکەی‬ ‫دیپلۆماسی و ئەمنیی خۆی بگوێزێتەوە‬ ‫دەرەوەی عێراق لە ناوچەکەداو لەکاتێکدا‬ ‫کە عێراق دووچاری توندی و ئاڵۆزیی زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬دەکرێت ئەمریکا پێویستی بەوە بێت‬ ‫کوردستانی عێڕاق لە ئاستێکی بەرزتری‬ ‫سیاسەتی خۆیدا ببینێت‪ .‬بەاڵم با لەنێو‬ ‫ئێمەی “بیرمەند”انی سیاسەت و ستراتیژدا‬ ‫لە ئێستاوە دروشمی ئەوە بەرز نەکەینەوە‬ ‫کە ئەمریکا سەرومڕ هەرێمی کوردستان‬ ‫لەخۆدەگرێت وەک هاوپەیمانیەکی نزیک لە‬ ‫خۆی‪ .‬هەندێک راستیی دۆخی ئەمڕۆ هەیە‬ ‫کە رەچاوکردنیان پێویستە‪:‬‬ ‫ ئەمریکا دەوڵەتێکی زلهێزی خاوەن‬‫بەرژەوەندو پێوەندی فراوان و بەڕادەیەک‬ ‫تێکەڵە‪ .‬دەرکردنی لە عێڕاق یاخود‬ ‫کشانەوەی یەکجارەکیی خۆی‪ ،‬ئاسان نیە!‬ ‫ ئەمریکا ناچارە لە هەموو حاڵەتێکدا‬‫مامەڵەی بەردەوام بکات لەگەڵ کێشەکانی‬ ‫ئێستاو ئایندەی عێراق‪ ،‬بەتایبەتی لە روانگەی‬ ‫سەرهەڵدانەوەی فاکتەری بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫تیرۆر‪ .‬جیاواز لەمە‪ ،‬ئێمەی کورد دەبێت‬ ‫هۆشیار بین‪ ،‬لە ئەگەری تێکەڵبوونی زیاتری‬ ‫ئەمریکادا بە کاروباری هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫کە وەک عێراقی ئەمڕۆمان لێ نەیەت‪ ،‬واتا‬ ‫تەنها هاوپەیمانێکی سەربازی و دۆستێکی‬ ‫دەسندە خۆر بین‪.‬‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٥2‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪17‬‬

‫لە پەراوێزی کۆوانەکانی سروشتناسیی ئەڕستۆدا‬ ‫نووسینی‪ :‬هاوار بەرزنجی‬ ‫پێداچوونەوەی‪ :‬د‪ .‬عیرفان مستەفا‬

‫فیزیکا‬ ‫کتێبی ‪1‬‬ ‫‪§3‬‬ ‫نوسین و ئامادەکردن‪ :‬هاوار بەرزنجی‬ ‫پێداچوونەوەی‪ :‬د‪ .‬عرفان مستەفا‬ ‫ئەڕستۆ لە خاڵی سێیەمدا‪ ،‬دوا تیری‬ ‫خۆی دەهاوێژێتە ئەو بناغەیەی ئیلییەکان‬ ‫دایانمەزراندبوو‪ .‬ئارگیومێنتی دژ بە ئیلییەکان‪،‬‬ ‫یەکێکە لە قورسترین ئەو وەاڵمانەی ئەڕستۆ‬ ‫دژ بە فەیلەسووفانی پێشین دەیداتەوە‪.‬‬ ‫وەاڵمەکە بەڕادەیەک گرانە‪ ،‬بە جارێک و‬ ‫دووان خوێندنەوە خۆی نادات بەدەستەوە‪،‬‬ ‫بۆچی گران نەبێت ئەگەر ڕەخنەگر ئەڕستۆ‬ ‫بێت و الیەنی بەرامبەریش پارمەندیس بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ڕەخنەکانی ئەڕستۆ دژ بە‬ ‫ئیلییەکان‪ ،‬د‪ .‬عرفان مستەفا پێی وایە‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەبێت دوو شت لێک جیابکەینەوە‪ ،‬بنەماو‬ ‫ئەوەی لە بنەماکە دەکەوێتەوە؛ ئەوەی‬ ‫لێوەهاتووە شتێکەو هاتووەکانیش شتێکی‬ ‫دی‪ .‬ئیلییەکان مەبەستییان لە لێوەهاتووەکانە‬ ‫کە دەڵێن هەمووی یەکە؛ بەاڵم ئەڕستۆ دێت‬ ‫یاری لەنێوان ئەم دوانەدا دەکات؛ ئەڕستۆ‬ ‫یەک دەهێنێتە ناو هاتووەکان(موجودات) و‬ ‫لەوێوە نەقدی ئیلییەکان دەکات‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫دەبوو ئەم ڕەخنەیەی ئاڕاستەی سروشتییەکان‬ ‫بکردایە نەک ئیلییەکان(چونکە ئەو ڕەخنەی‬ ‫هاتووەکان دەکات)‪.‬‬

‫دژ بە ملیسوس‬

‫ئەڕستۆ سەبارەت بە ملیسوس پێی وایە‬ ‫کە هەڵەیەکی لۆجیکی کردووە‪ ،‬کە دەڵێت‬ ‫هەرچی هاتووەتەبوون (‪come into‬‬ ‫‪ - being‬یتكون) سەرەتایەکی هەیە؛‬ ‫کەواتە ئەوەی نەهاتووەتە بوون‪ ،‬سەرەتای‬ ‫نییە‪ .‬لە شەرحی ئەم ئارگیومێنتەدا‪ ،‬شاریحی‬ ‫وەرگێڕانە عەرەبییەکە “أبو علي” ئاوا ڕوونی‬ ‫دەکاتەوە‪:‬‬ ‫ئەگەر ئێمە بڵێین‪ :‬ئەوەی مرۆڤە‪،‬‬ ‫زیندەوەرە؛ ناگونجێیت بڵێین‪ :‬ئەوەی‬ ‫مرۆڤ نییە‪ ،‬زیندەوەر نییە‪ .‬بەڵکو دەبێت‬ ‫بڵێین‪ :‬ئەوەی زیندەوەر نییە‪ ،‬مرۆڤ نییە‪.‬‬ ‫بە هەمانشێوە بۆ ئەوەی پێشوو‪ :‬ئەوەی‬ ‫هاتووەتەبوون‪ ،‬سەرەتایەکی هەیە؛ دژەکەی‬ ‫دەبێتە‪ :‬ئەوەی سەرەتایەکی نییە‪ ،‬نەهاتووتە‬ ‫بوون؛ ئەگەر ئەم گوتەیەمان خستە ناو‬ ‫وتەکەی سەرەوە‪ ،‬دەڵێین‪ :‬ئەوەی نەهاتووەتە‬ ‫بوون‪ ،‬کۆتاییەکی نییە‪.‬‬ ‫گۆڕان بابەتێکی دیکەی ناکۆکی نێوان‬ ‫ئەڕستۆ و ملیسوسە‪ .‬ئەڕستۆ باوەڕی بە‬ ‫گۆڕانی لەناکاو هەیە و پێی وا نییە گۆڕان‬ ‫پلە پلە ڕووبدات؛ تۆ ناتوانیت بڵێیت بەستن‬ ‫لەکەیەوە دەست پێدەکات‪ ،‬بەڵکو ئاو وەکو‬ ‫گشتێک لە حاڵەتێکەوە دەڕوات بۆ حاڵەتێکی‬ ‫تر‪ .‬لەم سۆنگەیەوە ڕەخنەی ملیسوس دەکات‬ ‫کە ئەو باوەڕی وا نییە و پێی گوایە گۆڕان‬ ‫یەکسەر ڕوونادات‪.‬‬ ‫ئەڕستۆ سەبارەت بەوەی ئەگەر بوون‬ ‫هەموو یەکە‪ ،‬بۆچ دەبێت نەجوواڵو بێت؟!‬ ‫(الی ملیسوس بۆیە دانەیەکی نەجوواڵوە‪،‬‬ ‫چونکە گەر بجووڵێت‪ ،‬ئەوا پێویستی بە‬ ‫ناوەندێکە کە تێیدا بجووڵێت‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫واتە دوو‪ ،‬نەک یەک) نموونەی ئاو دەهێنێتەوە‬ ‫و‪ ،‬دەڵێت ئەگەر میقدارێک لە ئاو جواڵو‬ ‫بێت‪ ،‬کەواتە بۆچ کۆی ئاوەکە لە جواڵندا‬ ‫نەبێت؟! ئەمە هەمان دایەلێکتیکی پارچه و‬ ‫گشتە‪ ،‬دواجار گشت لەو بەشانە پێکهاتووە‬ ‫کە پێکهێنەرین؛ ئەوەی بۆ ئەوان ڕاستە‪،‬‬ ‫دەبێت بۆ گشتەکەش هەر ڕاست بێت‪ .‬لە‬

‫جهوههرهكان دابهش‬ ‫نابن بۆ جهوههری‬ ‫تر‪ ،‬بهڵكو جهوههری‬ ‫یهكهم له خۆیدا‬ ‫دهتوانێت جهوههره‬ ‫دووهمییهكان‬ ‫ههڵبگرێت‬

‫ئهگهر رهنگ به لهشهوهیه ئهوا دهبێت لهنێو لهشێكی تاكدا بێت ‪ -‬ئهگهر رهنگ لهنێو هیچ لهشێکی تاكدا نهبێت ههرگیز نادۆزرێتهوه‪ .‬ئهرستۆ ‪ -‬دژ به پلهیتۆ‬ ‫ئایدیاڵیزمی ئاڵماندا‪ ،‬بینینی پارچە هاوکات‬ ‫لەگەڵ گشتدا‪ ،‬پایەیەکی گەورەی فەلسەفەی‬ ‫هیگڵە‪ ،‬ئەمەش وا دەکات هیگڵ زیاتر‬ ‫ئەڕستۆیی بێت تا ئەفالتوونی؛ چونکە الی‬ ‫ئەفالتوون فۆرمە هەمەکییەکان لە جیهانی‬ ‫بەرز دانراون و بوونێکی تەواوکۆ(الکامل)یان‬ ‫هەیە‪ ،‬کە گۆڕانکارییەکانی ئێرە(گۆڕانکاری لە‬ ‫پارچەکاندا)‪ ،‬کار لە ئەوان ناکات‪.‬‬ ‫پارچه و گشت جیاوازن له بهشهكی و‬ ‫ههمهكی‪ ،‬الی فهیلهسوفهكان زۆرجار ئهم‬ ‫دووانه له بری یهكتر بهكارهێنراوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫له راستیدا ئهم دووانه له یهكتر جیاوازن‬ ‫و باسكردن له پارچه و گشت تهنها بۆ‬ ‫هیوال دهبێت و شیاو نییه بۆ بهشهكان و‬ ‫ههمەكیهتی بوونهوهر بهكاربهێنرێت‪ ،‬چونكه‬ ‫ههم ئهوهی له بوونهوهردا ههمهكییه جهوههره‬ ‫و ههم بهشهكانیشیان جهوههرن‪ ،‬بهاڵم هیوال‬ ‫نه وهك گشت و نه وهك پارچهكانی ئهو گشته‬ ‫جهوههر نییه‪ ،‬وهك ئهرستۆ دهڵێت نزیكه له‬ ‫جهوههرهوه‪ ،‬كاتێك باس له ئاو دهكهین وهك‬ ‫هیوالی پهیدابوونی بوونهوهرهكان ئهو كاته‬ ‫دهبێت پارچه و گشت بهكار بهێنین نهك‬ ‫بهشهكی و ههمهكی‪ ،‬گهرچی ئهرستۆ ئهم‬ ‫جیاكارییه زۆرجار ناكات و بهشهكی و ههمهكی‬ ‫له بری پارچه و گشت بهكاردههێنێ‪ .‬ئهوهی‬ ‫الی هیگڵ ههیه پارچه و گشت نییه‪ ،‬ههمهكی‬ ‫و بهشهكییه بهاڵم ئهویش جاری وههایه له‬ ‫جێگهی یهك بهكاریان دههێنێ‪ .‬زیادکراوی د‪.‬‬ ‫عرفان مستەفا)‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەو تێبینییەی سەرەوەی د‪ .‬عیرفان‬ ‫لەبەرچاو بگرین(سەبارەت بە لێوەهاتووەکان‬ ‫و هاتووەکان)؛ پێموایە ئەڕستۆ لێرەدا لهگهڵ‬ ‫رهخنهكردنهكهی خۆیدا لێكدژ دهبێتهوه‪،‬‬ ‫ئەو دەڵیت هەرچەندە هەبووەکان لە ڕووی‬ ‫فۆرمەوە مومکین نییە یەک بن‪ ،‬لێ لە ڕووی‬ ‫ماددەی یەکەمەوە (ئورشتۆف) دەکرێت‬ ‫یەک بن (‪Physics §3,186a11-‬‬ ‫‪ .)186a21‬ئەمە هەمان ئەو شتەیە کە‬ ‫ئیلییەکان دەیڵێن‪.‬‬

‫دژ بە فۆرمە هەمەکییەکانی ئەفالتوون دەڵێت‬ ‫ئەگەر ڕەنگ بە لەشەوەیە‪ ،‬ئەوا دەبێت لەنێو‬ ‫لەشێکی تاکدا بێت‪ ،‬ئەگەر ڕەنگ لەنێو هیچ‬ ‫لەشێکی تاکدا نەبێت‪ ،‬هەرگیز نادۆزرێتەوە‬ ‫(‪.)Categories §5,2a35-2b7‬‬ ‫دەتوانین لەمەوە دەرەنجامگیری بکەین بەوەی‬ ‫کە ئەو باوەڕی بەوەیە بابەتی سپی لە ژیانی‬ ‫ڕۆژنەماندا بوونی هەیە‪ ،‬وە زۆرن نەک یەک؛‬ ‫کە ئەو پێی وایە سپی لێرەیە‪ ،‬کەواتە ڕوونە‬ ‫دەبێت باوەڕی بە زۆریی سپی هەبێت‪ .‬ئەمە‬ ‫شتێکە کە ئەو پێی وایە پارمەندیس ئاوڕی‬ ‫لێنەداوەتەوە‪ ،‬چونکە سپی و شتێک کە سپییە‬ ‫دوو شتی لەیەک جوودان(‪Physics §3,‬‬ ‫‪ .)186a22-186a32‬سێر ویلیام دەیڤید‬ ‫ڕۆس لە شەرحی ئەم ئارگیومێنتەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر گوتمان هەرچی ئەوەی هەیە‬ ‫تەنها سپییە‪ ،‬ئەمە گونجاوە لەگەڵ ئەوەی‬ ‫کە سپی زۆرە و یەک نییە؛ دەکرێت سپی‬ ‫لەڕووی کوالیتییەوە یەک بێت‪ ،‬لێ ئەمە ئەوە‬ ‫ناگەیەنێت‪ ،‬لە ڕووی چەندێتییەوە زۆر نەبن‪.‬‬

‫جەوهەر الی ئەڕستۆ یەکێکە لە دە‬ ‫کاتیگۆرییەکان‪ ،‬کە هەموو کاتیگۆرییەکانی‬ ‫تر بارکراون بۆی‪ ،‬لێ خۆی نابێت بە بارکراو‬ ‫بۆ هیچ یەکێک لەوان(جەوهەر هەمیشە‬ ‫بارلێکراوە)‪ .‬جهوههرهكان دابهش نابن بۆ‬ ‫جهوههری تر‪ ،‬بهڵكو جهوههری یهكهم له‬ ‫خۆیدا دهتوانێت جهوههره دووهمییهكان‬ ‫ههڵبگرێت‪ ،‬لەم حاڵەشدا‪ ،‬جەوهەر یەک نییە‬ ‫و زۆرە‪ .‬جەوهەر یەکێکە لە ئەساسیترین‬ ‫کاتیگۆریەکان کە گۆڕانی بەسەردا نایەت(ئەو‬ ‫کاتیگۆریانەی کە گۆڕانیان بەسەردا دێت‪،‬‬ ‫نموونەی کاتیگۆری چەندێتی و چۆنێتی و‬ ‫شوێنن)‪.‬‬ ‫(د‪ .‬عیرفان مستەفا پێی وایە دەبێت‬ ‫بۆ (الحامل) و (المحمول) یان باركراو و‬ ‫بارلێكراو بهكاربهێنین یان له ئهستۆنراو و له‬ ‫ئهستۆگر‪ ،‬ئەو پێی وایە له كوردیهكهدا بههۆی‬ ‫وهرگێڕانێكی خراپ له عهرەبیهكهوه به بارو‬ ‫بارههڵگر كراوه‪ .‬بار و بنهش زمانهوانهكانمان‬ ‫له بری (مسند و مسند الیه) عهرهبی بهكاریان‬

‫مۆنادەکان‬

‫دژ بە پارمەنیدس‬

‫ئەو پێی وایە هەموو ئەو ڕەخنانەی لە‬ ‫ملیسوس دەگیرێت‪ ،‬بۆ پارمەندیسیش هەر‬ ‫ڕاستن‪ .‬لە لۆجیکدا‪ ،‬دەستپێکێکی هەڵە‪،‬‬ ‫دەرەنجامێکی هەڵەمان پێدەبەخشێت؛ ئەمە‬ ‫ئەو شتەیە کە ئەڕستۆ پێی وایە پارمەندیسی‬ ‫تێی کەوتووە‪ .‬دەستپێکەکەی بۆیە هەڵەیە‪،‬‬ ‫چونکە هەبوو بە مانای جۆراوجۆر بەکاردێت‬ ‫(بڕوانە بەشی دووەمی وتارەکە) لێ ئەو تەنها‬ ‫بۆ یەک مەبەست بەکاری هێناوە‪.‬‬

‫سپی و ئەو شتەی کە سپییە‪،‬‬ ‫یەک یان زۆر؟!‬

‫ئەڕستۆ لەڕێی ئەم کێشەیەوە‪ ،‬نەک‬ ‫هەر ناکۆکبوونی خۆی لەگەڵ پارمەندیسدا‬ ‫بەیاندەکات‪ ،‬بەڵکو لە کاتیگۆرییەکانیشدا‪،‬‬

‫عەرەز‬

‫هێناوه دوو چهمكی گرامهرن نهك لۆجیك‪.‬‬ ‫شایەنی باسە هەردوو مامۆستایان د‪ .‬حەمید‬ ‫عەزیز و د‪ .‬محەمەد کەمال بار و بنە‪ ،‬یان بار‬ ‫و بارهەڵگریان بەکارهێناوە‪).‬‬ ‫عەرەز (‪ )accidents‬هەمیشە باری‬ ‫(‪ )predicated‬بابەتە (‪،)subject‬‬ ‫ئەگەر وا دابنێین کە بوون عەرەزە‪ ،‬ئەمە‬ ‫دەمانگەیەنێتە ئەوەی کە بابەتەکە دەبێت‬ ‫نەبوون بێت‪ ،‬چونکە بابەت و سیفەت جیان‬ ‫لەیەکتر؛ ئەگەر بوون بابەت بێت‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫سیفەتێکی لی بارکرابێت دەبێت نەبوون‬ ‫بێت‪ ،‬چونکە بەدەرە لەو‪ .‬شایەنی باسە‬ ‫ئەم خاڵە هەردوو گەورە شاریحی فیزیکا‪،‬‬ ‫تۆماس ئەکواینەس ویلیام ڕۆس باسیان لێوە‬ ‫کردووە(‪See W. D Ross, Aristo-‬‬ ‫‪tle’s Physics, page 475, and‬‬ ‫‪St. Thomas Aquinas, Com‬‬‫‪mentary on Aristotle’s Phys‬‬‫‪) ics, page 24, 25‬‬ ‫دەکرێت عەرەز سەر بە بابەت بێت‪ ،‬یان سەر‬ ‫بەو نەبێت‪ ،‬یان سەر بە عەرەزێکی دیکەبێت‪.‬‬ ‫دانیشتن نموونەیەکە بۆ عەرەزی جیابووەوە‪،‬‬ ‫دەکرێت مرۆڤ دانیشتبێت یان هەستابێتە‬ ‫سەرپێ‪ .‬پژمین (افطس‪)Snubness -‬‬ ‫عەرەزێکی جیانەبووەیە و سەر بە بابەتەکەیە‬ ‫هەمیشە‪ ،‬ئێمە لەگەڵ پژمیندا یەکسەر لوتمان‬ ‫بە خەیاڵدا دێت‪ ،‬ئایدیاکردنی پژمین بەبێ‬ ‫لووت کارێکی نەکردەیە‪.‬‬

‫یەکەم پەڕەی دەستنووسیی مۆنادەکان‪1٧1٤ ،‬‬

‫الیبنتس پوختەی فەلسەفەکەی خۆی لە‬ ‫‪ ٩٠‬خاڵدا دادەڕێژێت‪ ،‬هەر خاڵێک ژمارەیەکی‬ ‫تەواوە‪ ،‬مۆنادەکان جەوهەری عەقڵی سادەو‬ ‫بێ پارچەو بێ پەنجەرەو دابەشنەبوون‪ .‬ئەو‬ ‫لە مۆنادۆلۆجیادا باس لە دوو بنەمای گرنگ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەوانیش بنەمای هۆکاری تەواو‬ ‫(‪ - sufficient reason‬السبب الکافي)‬ ‫و بنەمای نەبوونی لێکدژیە (‪principle‬‬ ‫‪ – of contradiction‬مبدء عدم‬ ‫التنافض)‪ .‬هۆكاری تهواو باس لهوه دهكات‬ ‫كه بۆچی ههندێك شت ههن‪ ،‬لهباتی ئهوهی‬ ‫كه نهبن؟! یان بۆچ ههندێك شت(وه له‬ ‫نێویشیاندا گهردوون) بهوشێوهیهی ئێستایه‬ ‫نهك شێوهكانی تر؟! چونكه ئهو شێوهیه‬ ‫كاملتره له شێوهكانی تر(بۆ هۆکاری تەواو‪،‬‬ ‫بڕوانە مۆنادەکانی ‪،3٩ ،3٨ ،3٧ ،3٦ ،3٢‬‬ ‫‪ .)٥3 ،٤٥‬لە بنەمای نەبوونی لێکدژیدا‪،‬‬ ‫الیبنتس باس لەوە دەکات کە نابێت شتێک‬ ‫لە هەمانکاتدا خۆی و دژەکەیشی ڕاست‬ ‫بێت(بڕوانە مۆنادەکانی ‪ .)٤٥ ،31 ،٩‬ئەوەی‬ ‫بۆ من گرنگە لێرەدا‪ ،‬بوونی بنەمای نەبوونی‬ ‫لێکدژییە؛ ناکرێت لە یەککاتدا بوون و نەبوون‬ ‫یەکسان بێت بە یەک‪.‬‬ ‫ئەڕستۆ دەڵێت‪ ،‬بۆ دەرچوون لەم‬ ‫پارادۆکسە(پارادۆکسی بوون و نەبوون)‪،‬‬ ‫هەندێک لە بیریارەکان وا ئەم کێشەیان حەل‬

‫کردووە‪ ،‬لەبەرئەوەی بوون یەکە‪ ،‬کەواتە‬ ‫هەموو شت یەکە‪ ،‬قبووڵی ئەوەیان کردووە کە‬ ‫کە نەبوونیش هەر بوونە(‪Physics §3,‬‬ ‫‪ .)187a1-187a10‬ئەگەر ئێمە ئەو‬ ‫پرەنسیپەی سەرەوەمان بەکارهێنا(بنەمای‬ ‫نەبوونی لێکدژی)‪ ،‬ئەوا دەبێت ئەم‬ ‫ئارگیومێنتەش ڕەد بکەینەوە‪.‬‬ ‫لە لۆجیکی هیگڵدا بنەمای نەبوونی‬ ‫لێکدژی ڕەت دەکرێتەوە‪ ،‬لێ نەک بەوەی‬ ‫کە ئەو دژی ئەم بنەمایە بێت‪ ،‬بەڵکو الی‬ ‫ئەو ناکۆکییەکان بوونێکی گرنگیان هەیە‬ ‫لە ڕەوتە دایەلێکتییەکەدا‪ ،‬هیگڵ مەبەستی‬ ‫نییە بڵێت شتێک خۆی و دژەکەی ڕاستە‪،‬‬ ‫ئەو بوێرانە ناکۆکییەکان لە سێکوچکەی‬ ‫دایەلێکتیکدا یەکدەخات و بەرزیان دەکاتەوە‬ ‫بۆ ئاستێکی پێشکەوتووتر‪ .‬ئەمە خاڵی‬ ‫ناکۆکی نێوان لۆجیکی ئەڕستۆ و لۆجیکی‬ ‫هیگڵە(بۆ زانیاری زیاتر لەسەر ئەم بابەتە‬ ‫بڕوانە‪ :‬هگل‪ :‬از متافیزیک بە پدیدارشناسی‪،‬‬ ‫م‪ .‬م‪ .‬اردبیلی‪ ،‬ص‪١٤١‬؛ هەروەها بڕوانە‬ ‫لۆجیکی هیگڵ‪ ،‬د‪.‬محەمەد کەمال‪ ،‬ل ‪،٢3‬‬ ‫‪.)٢٠٠‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی جێی سەرنجە‪ ،‬لە کوانتەم‬ ‫میکانیدا(وەکو تازەترین لقی فیزیک)‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی ئەڕستۆ و هگیڵەوە‪ ،‬بنەمای‬ ‫نەبوونی لێکدژی‪ ،‬تەواو ڕەد دەکرێتەوە و‪،‬‬ ‫پارتیکڵەکان لەو دونیا کوانتەمییەدا دەتوانن‬ ‫هەرچۆنێکیان بووێت ڕەفتار بکەن‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە ڕێک دژ دەوهستێتەوە لەگەڵ لۆجیکی‬ ‫باوو عەقڵی سەلیمدا‪ .‬لەوێدا‪ ،‬پارتیکڵەکان‬ ‫دەتوانن لە هەمانکاتدا‪ ،‬لێرە و لەوێش بن‪،‬‬ ‫یەقین لەوێدا حوکم ناکات‪ ،‬ئەوەی بااڵدەستە‬ ‫لەو عالەمە حیرەتهێنەرەدا‪ ،‬تەنها پرەنسیپی‬ ‫نادڵنیایی هایزنبێرگە؛ یان ئەگەر بە زمانێکی‬ ‫تر بدوێین‪ ،‬دەبێت تەنها ئەگەرترین ئەگەر‬ ‫لەوێدا بوونی هەیە و بەس‪.‬‬

‫لە لۆجیکی هیگڵدا بنەمای‬ ‫نەبوونی لێکدژی ڕەت‬ ‫دەکرێتەوە‪ ،‬لێ نەک‬ ‫بەوەی کە ئەو دژی ئەم‬ ‫بنەمایە بێت‪ ،‬بەڵکو الی‬ ‫ئەو ناکۆکییەکان بوونێکی‬ ‫گرنگیان هەیە لە ڕەوتە‬ ‫دایەلێکتییەکەدا‬

‫�� ن��‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ێ� �ێ پ ت‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )٥2‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫نووسین لەسەر‬ ‫دیواری ئاودهستخانەکان‬ ‫ئەندێشەی دەرەوە‬ ‫هاوار محەمەد دەینووسێت‬

‫دەرەوە کوێیە؟‬ ‫(‪)3‬‬ ‫جاک دێریدا‪ ،‬کە فەیلەسوفێکى‬ ‫وەفادارە بۆ بالنشۆ و باتاى‪،‬‬ ‫کۆى فەلسەفەى ڕۆژئاوا وەک‬ ‫میتافیزیکاى حزور لێکدەداتەوە‪.‬‬ ‫تەواوى ئەم میتافیزیکایە دەنگ‬ ‫ئامادەى دەکات و لە دەورى‬ ‫حزورى “مانا” دەسووڕێتەوە‪ ،‬کە زاڵێتیى لۆگۆس یان قسە تێیدا‬ ‫ڕۆڵى سەنتراڵ دەگێڕێت‪ .‬فیکرى ڕۆژئاوایى بەردەوام ستایشى پڕى و‬ ‫کامڵى و ناوەکی بووە و “مانا”یش بەرجەستەبوون و بە کۆنکرێتبوونى‬ ‫ئایدیاڵیزمى لۆگۆسە لە واقیعدا‪ .‬فەیلەسوفە گەورەکانى عەقاڵنییەت‬ ‫پێیانوایە لە ناعەقاڵنیترین کردارەکاندا‪ ،‬ناوکێکى عەقاڵنییەت هەر هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەیش لەو تێزە هیگڵییەدا بەرجەستە دەبێت کە دەڵێت “هەرچى‬ ‫عەقاڵنیى بێت واقیعییە و هەرچى واقیعى بێت عەقاڵنییە”‪ .‬الى هیگڵ‬ ‫مێژوو بریتییە لە ناوەکیکردنەوەى گەشتى ئاگایى‪ ،‬لە پرۆسێس و‬ ‫بەرەوپێشچوونی مێژوودا ئاگایى یاساکانى خۆى کەشف دەکات‪.‬‬ ‫تیۆدۆر ئەدرنۆ الى خۆیەوە لە عەقاڵنییەتى ڕۆژئاواییدا ئەو شتەى‬ ‫کەشف کرد کە ناوى لێنا “ناعەقاڵنییەتى نێو عەقاڵنییەت”؛ بەاڵم‬ ‫لەگەڵ فەیلەسوفانى ئەندێشەى دەرەوەدا تێزە هیگڵییەکە بە تەواوى‬ ‫هەڵگەڕێنرایەوە‪“ :‬تەنانەت لە عەقاڵنیترین کردارەکاندا‪ ،‬پەڵەیەکى بێمانا‬ ‫هەر هەیە’’‪ ،‬ئەم پەڵەیە تارماییە نەناسراوەکان تێیدا نووستوون و‬ ‫جاروبار یەکێکیان بێدار دەبێتەوە و دێت لەنێوماندا نیشتەجی دەبێ‪،‬‬ ‫بەم پێیە مێژوویش پڕیەتى لە ساتەکانى پچڕان و دابڕان و ڕووداوى‬ ‫دەرەیاسا و پێشهاتى ناعەقاڵنى‪.‬‬ ‫بۆ ڕوونکردنەوەى ئەم پەڵەیە دێریدا دەگەڕێتەوە بۆ بیرلێنەکراو و‬ ‫بێدەنگکراو و بێدەنگیلێکراوەکانى نێو میتافیزیقاى فیکرى ڕۆژئاوایى و‬ ‫لەم پێناوەدا دەیەوێت “نووسین” وەک بوارێکى سەربەخۆ لەبەرامبەر‬ ‫“دەنگ”دا قوت بکاتەوە و قورساییەک بۆ ئەم غیابانە بگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫گراماتۆلۆژیى هەوڵێکە بۆ هەڵوەشاندنەوە و شکاندنى ئەم دووالیزمەى‬ ‫ناوەوە‪/‬دەرەوە و ئاوەاڵکردنى ئەزموونى ناوەوەیە بەسەر دەرەوەیەکى‬ ‫دیارینەکراودا‪ .‬گەر نەختێک تێزەکەى دێریدا کۆنکرێت بکەینەوە و‬ ‫نزیکایەتییەکەیشى لە سیاسەتەوە دەربخەین‪ ،‬ئەوا دەتوانین دەرەوە‬ ‫وەک “ئەویتر” پێناسە بکەین‪ .‬فیکرى ڕۆژئاوا هەتا هیگڵ ئاوڕدانەوەى‬ ‫بەردەوام بووە لە پەیوەندیى دیالەکتیکى نێوان “من‪ -‬تۆ”‪ ،‬واتە لە جووتە‬ ‫ڕووبەڕووەکان و بەمجۆرە الیەنى سێیەم یان “ئەویتر” کراوەتە دەرێ‪.‬‬ ‫الى ئەفاڵتوون ئەم پەیوەندییە لە “فەیلەسوف” و “سۆفستائى”ـدا‬ ‫بەرجەستە دەبێت‪ ،‬الى دیکارت لەنێوان “هۆشمەندى” و “هەستەکی”‪،‬‬ ‫الى هیگڵ لەنێوان “سەروەر” و “کۆیلە” و الى مارکس لەنێوان “بۆرژوا”‬ ‫و “پرۆلیتار”دا قەتیس دەبێت (هەڵبەت تەنیا سپینۆزا و کانت شتێکى‬ ‫نەختێ جیاوازیان وتووە)‪ .‬بە بڕواى دێریدا گۆڕانى ڕادیکاڵ لەم سنوورە‬ ‫دیارانەوە نایەت‪ ،‬بەڵکو لە “ئەویتر”ێکى تەواو نەناسراو و نائاشناوە‬ ‫دێت؛ لە دەرەوەیەکى نادیار و لە ڕووبەرێکى تەمومژاوییە کە ڕەنگە‬ ‫وەک خێوێک کتوپڕ لەبەردەمماندا قووت ببێتەوە و سەرجەمى نەزم و‬ ‫سەقامگیریمان تێکبدات و شیرازەى سیستەمەکەمان لێک بترازێنێت‪.‬‬ ‫تێزەکانى دێریدا دەربارەى دیارى‪ ،‬شاهیدى‪ ،‬لێخۆشبوون‪ ،‬میواندۆستى‬ ‫و هتد سەرجەمیان هەوڵى قسەکردنن لەسەر ئەم پانتاییە نادیارە کە‬ ‫زۆرجار خۆى ناوى “ئەویتر”ى لێ دەنێت و تەواو لە واتاى “دەرەوە”‬ ‫الى بالنشۆ و فۆکۆ نزیک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫الى فۆکۆ غیاب بە واتاى نادیارییەکى ئەبستراکت نییە‪ ،‬بەمەیش‬ ‫خۆى لە تەنگژەى “نۆمینا”ى کانتى ڕزگار دەکات‪ .‬بە جۆرێکیتر بڵێین‪،‬‬ ‫بە بۆچوونى فۆکۆ شاراوە بوونى نییە‪ ،‬بەڵکو نەبینراو بوونى هەیە‪.‬‬ ‫دەربارەى گێڕانەوە الى بالنشۆ دەڵێت‪“ :‬چیرۆک بریتى نییە لەوەى‬ ‫کە ببێتە هۆکارى بینینى پرسى نەبینراو‪ ،‬بەڵکو بریتییە لەوەى ببێتە‬ ‫هۆکارێک تا ببینین کە نەبینرانى پرسى بینراو چەندە نەبینراوە’’‪.‬‬ ‫نەبینراو بە مانایەک واتە‪ :‬دەرکراو‪ ،‬دوورەوەخراو‪ ،‬لەپێگەخراو‪،‬‬ ‫پەراوێزخراو‪ ،‬بێدەنگکراو و هتد‪ .‬ئەمانە لە دەرەوەى ئەنتاگۆنیزمەکانى‬ ‫وەکو چینەکان و دوالیستەکانن‪ .‬بەخشینى ڕووناکى و زمان بەم‬ ‫نەبینراوانە واتاى بانگهێشتکردنیانە بۆ نێو پەیوەندییەکانى دەسەاڵت لە‬ ‫شێوەى بەرەنگاریدا‪ .‬بەاڵم دەرەوە هەر وەک پانتایى ستراتیژى و شوێنى‬ ‫جموجوڵى دەرکراویتر دەمێنێتەوە‪ .‬بەاڵم وەک وتمان ئەم “دەرەوە”یە‬ ‫جیاوازە لە دەرەکیبوون‪ .‬دۆلۆز “دهرهكی” و “دهرهوه“ له هزری فوكۆدا‬ ‫لێك جیا دهكاتهوه‪ .‬دهرهكی بریتییه له دهرهكیبوونی شتێك به نیسبهت‬ ‫شتێكی تر‪ ،‬كهواته دهبێت شتێك شێوه و فۆرمێكی دیاریكراوی ههبێت‬ ‫تا لهگهڵ شتێكی تری خاوهن شێوه و فۆرمدا ببنه دهرهكی بۆ یهكتری‪،‬‬ ‫دهرهكی شێوه و فۆرمه‪ :‬فۆرمی بینین و فۆرمی گوتن‪ ،‬ئهم دووانهیش‬ ‫بههۆی ئهوهی له پهیوهندیدا نین لهگهڵ یهكتردا بۆیه بهنیسبهت یهكتری‬ ‫دهبنه بێگانه و دهرهكی‪ .‬گوتن له دهرهوهی بینینه و بینین له دهرهوهی‬ ‫گوتنه‪ .‬بهم مانایه دهرهكی دۆخی نێو مهعریفهیه و دهرهكیبوونی‬ ‫دوو الیهنهكهیهتی له یهكتر‪ ،‬بێگانهبوونی گوتنه له بینین‪ ،‬زمانه له‬ ‫نیگا‪ .‬بهاڵم “دهرهوه“ پهیوهسته به دهسهاڵتهوه‪ ،‬دهسهاڵت بریتییه‬ ‫له ملمالنێی هێزهكان‪ ،‬كهواته ههر هێزێك له بهركهوتندایه لهگهڵ‬ ‫هێزێكی تردا كه مهحاڵه به یهكجاری تێك بشكێنرێت‪ ،‬ههر هێزێك‬ ‫توانای كاریگهریدانان و كارتێكرانی ههیه و له پهیوهندیدایه لهگهڵ‬ ‫دهرهوهیهكی بێ فۆڕم و بێ شوێندا‪ ،‬كه بهشێوهیهكی ههڕهمهكی دهچنه‬ ‫پاڵ یهكتری و لهیهكتر نزیك دهبنهوه و لێك دوور دهكهونهوه‪ .‬دهسهاڵت‬ ‫ئهو پهیوهندییه ستراتیژییه دیارینهكراوانهیه كه دهرهوهی بینین و گوتن‬ ‫پێك دههێنن‪ ،‬بەاڵم دهسهاڵت له ڕێگهی مهعریفهوه دهبێته كردهیى؛‬ ‫ئهوهی دهبینرێت و ئهوهی دەوترێت زهمینهی مومارهسهی دهسهاڵت‬ ‫دهڕهخسێنن‪ ،‬دهسهاڵت لهڕێگهی ئهو دوو ڕهگهزهی مهعریفهوه دهتوانێت‬ ‫مومارهسهی خۆی بكات و ببێته كرده و تێههڵكێش به دامهزراوهكان‬ ‫ببێت‪ ،‬مهعریفهیش لهڕێگهی دهسهاڵتهوه دهتوانێت بهشدار بێت له‬ ‫بهرههمهێنانی حهقیقهتدا‪ ،‬چونكه دهسهاڵت مهعریفه ئاراسته دهكات كه‬ ‫ڕوو له چ بابهتێك بكات و چی فهرامۆش بكات‪.‬‬

‫نیهاد جامی‪ -‬پۆڵەندا‬ ‫ئهگهر قسه لهو حهرامه بكهین كه لهناو‬ ‫جهستهی ههر یهكێكماندا پێكهاتهی گوتارێكی‬ ‫یۆتۆپیه‪ ،‬ئهوا پێویسته پرسیار لهبونیادی‬ ‫وشهی حهرام بكهین‪ ،‬بهبێ پرسیار لهحهرام‬ ‫توانای كهشفكردنی نهێنیهكانمان نابێت‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهو ووشهیه لهسێ بڕگه پێكهاتووه (حه‪ -‬را‪-‬‬ ‫م) خاوهنی سێ دهنگی جیاوازن‪ ،‬ههر دهنگێك‬ ‫لهو سیانه دهاللهتێكی زمانهوانی لهگهڵ خۆی‬ ‫ههڵگرتووه‪.‬‬ ‫(حه) دهنگێكه لهناخهوه دهردهبڕدرێت‪،‬‬ ‫بهر لهدهرچوونی له (دهم) بهتهوسهوه دێته‬ ‫دهرێ‪ ،‬خاوهن هێزێكی تایبهته‪ ،‬هێزێك دهیهوێ‬ ‫دیسپلینی تواناكانی مرۆڤ بكات‪ ،‬دهنگێكه لهگهڵ‬ ‫هاتنه بوون‪ ..‬ئهویش بۆ خۆی خنكێراوه‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهو دهنگه ههر لهدهنگی باوك دهكات‪ ،‬باوك‬ ‫كه لهخێزاندا نوێنهرایهتی دهسهاڵت دهكات‪،‬‬ ‫كهچی ئهویش دهسهاڵتێكی سست و بێتوانایه‪،‬‬ ‫دهسهاڵتێكه كۆمهڵه دهسهاڵتێكیتر فهرمانی‬ ‫پێدهكهن لهجۆری دهسهاڵتی كۆمهاڵیهتی (ئاكاری‬ ‫كۆمهڵگا)و دهسهاڵتی سیاسی (حزبو پهرلهمانو‬ ‫حكومهت) دهسهاڵتی ئاینی (مزگهوتو كهنیسهو‬ ‫دامهزراوو بۆنەو دیارده ئاینیهكان)‪.‬‬ ‫دهنگی (را) زیاتر لهكهسێتی دایك دهكات‪،‬‬ ‫بهوهی بووه به پاشكۆی (حه)‪ ،‬بۆیه (را)‬ ‫دهنگێكه خاوهن ههستێكی شاعیریانهیه‪،‬‬ ‫شاعیریهتی ئهو بههۆی (حه) لهكار دهكهوێ‪،‬‬ ‫بهوهی لهناو سیستمی دهاللی كۆدێك كه ڕێكخهری‬ ‫زمانه‪ ،‬ئهو ههسته شاعیریانهی پێ دهگۆڕێ بۆ‬ ‫بهشداریكردن له فهرمانێك‪.‬‬ ‫كچێنی بڕگهی (را) فهردانیهتێكه (حه)‬ ‫بههۆی میكامیزمێكی دهسهاڵتهوه فهردانیهتی‬ ‫دهسڕێتهوه‪ ،‬بۆیه سڕینهوهی فهردانیهتی (را)‬ ‫سڕینهوهی فهردانیهتی كچه لهناو ژیانی هاوسهریدا‪،‬‬ ‫ژیانێك لهسهرهتاوه بانگهشه بۆ ئیرۆسیهت‬ ‫دهكات‪ ،‬دواجار وهزیفهیهكی كۆمهاڵیهتی پێ‬ ‫بهجێدهگهیهنێت كه (كهسی سێیهم) ه مناڵ‪ ،‬لهو‬ ‫كاتهدا ههریهكه له حه (دهنگی نێر) را (دهنگی‬ ‫مێ) فهردانیهتی خۆیان وهك تاك لهدهست‬ ‫دهدهن و چهمكی ئێمه دهخوڵقێنن‪ ،‬لهناو بونیادی‬ ‫ووشهی ئێمهشدا (م) ئهو دهنگهیه كه گوزارشت‬ ‫له مناڵ دهكات‪ ،‬نهك لهبهر ئهوهی یهكهم پیتی‬ ‫ناوی مناڵه‪ ،‬بهڵكو لهجهستهی (را) دایك دێته‬ ‫بوون‪ ،‬دواجار جهستهیهكه كزۆڵه‪ ،‬نهوهیهكه له‬ ‫(حه‪ /‬را) ناچێت‪ ،‬بهاڵم توانای پرسیاریشیان‬ ‫لهالی كوشتووه‪ ،‬كوشتنی توانای پرسیار لهالیان‬ ‫ئهو دوو بڕگهیه‪ ،‬ههر بهتهنیا بڕگهی سێیهم‬ ‫ناكوژن‪ ،‬بهڵكو گوتارێك دهخوڵقێنن‪ ،‬كه ناو‬ ‫لهخۆی دهنێت‪ :‬گوتاری حهرام‪.‬‬ ‫بۆیه پێویستمان بهوه نیه لهخهیاڵ بدوێین‪،‬‬ ‫چونكه حهرامه خهیاڵی بهرههم هێناوه‪ ،‬دیاره‬ ‫ئهم وتاره مهبهستی نیه خهیاڵهكان بكوژێتو‬ ‫بیگهڕێنێتهوه ناو واقیع‪ ،‬بهوهی ههوڵ بدات‬ ‫جێگرهوهیهك بۆ خهیاڵ بدۆزێتهوه‪.‬‬ ‫گهشهكردنی ههستی چهپێنراو وێنای‬ ‫گوتارێكی خهیاڵئامێز دهكات‪ ،‬كه دهبنه‬ ‫گهردوونێك له میرنشینی خهون‪ ،‬ئهوهش گۆڕینی‬ ‫ههستی سرووشتی مرۆڤه بۆ كهسێكی جیاواز‪،‬‬ ‫كه ههموو خهونهكانی لهڕێگهی بیركردنهوه‬ ‫بهجێدهگهیهنێت‪ ،‬پڕۆسهیهكه بۆ بهتاڵبوونهوه‪،‬‬ ‫خهونێكی خودگهراییانهیه كه حهرام چهنده‬ ‫خهیاڵی بهرههمهێناوه‪ ،‬دواجار خهیاڵ لهناو‬ ‫زهمهنی خۆیدا هیچ پێودانگێكی ئهخالقی بۆ‬ ‫حهرام دانانێت‪ ،‬بهڵكو دهبێ به بكوژی حهرام‪،‬‬ ‫بكوژێكی ترسنۆكی نهخۆش‪ ،‬چونكه ئهو زهمهنهی‬ ‫ئهو تیایدا بیر دهكاتهوه زهمهنی خهیاڵبردنهوهیه‪.‬‬ ‫زهمهنێكه ههموو خهسڵهته سرووشتیهكانی لێ‬ ‫سهندراوهتهوه‪ ،‬دهیهوێ لهڕێگهی خهیاڵبردنهوه‬ ‫بڕوا بهخۆی بێنێت‪ ،‬كه ئهو كهسێكی یاخیه‪،‬‬ ‫سنوورێك بۆ حهزو خهونهكانی خۆی دانانێت‪،‬‬ ‫ئهوهش ههمان خهونی سێكسیانهی خوده لهساتی‬ ‫ئاماده نهبوونی ڕهگهزی بهرامبهر پهنا دهباته بهر‬ ‫دهستی خۆی و لهخهیاڵی خۆیدا لهگهڵ جوانترین‬ ‫كچی(گهڕهك‪ ..‬زانكۆ‪ ..‬وهزارهت‪ ..‬سینهما)‬ ‫دهخهوێت‪ ،‬لهناو ئهو خەیاڵهدا كێی مهبهست بێت‬ ‫ڕووتی دهكاتهوهو سێكسی لهگهڵ دهكات‪ ،‬لهگهڵ‬ ‫تهواو بوونی ئهو ورووژاندنه بۆ بهتاڵبوونهوه‪،‬‬ ‫جگه لهخۆ خهڵهتاندنێك هیچی دیكهی دهست‬ ‫ناكهوێت‪ ،‬ئهوهش ههوڵدانێكه بۆ بهتاڵبوونهوه‬ ‫لهبهشێكی ئهو ووزه سێكسیهی خود‪ ،‬دهنا ئهو‬ ‫لهژیاندا كهسێكی چهپێنراوه‪ ،‬كهسێكه توانای‬ ‫دهستكهوتنی غهریزه سێكسیهكانی خۆی نییه‪،‬‬ ‫ئهوهی جوانترین كچ و ژنی فاڵنه وهزیرو شاژنی‬ ‫سینهماكانی هۆلیۆد دههێنێته ماڵهوه خهیاڵه‪،‬‬ ‫بێ ئهوهی دایك و باوك بیزانێت‪ ،‬دهیخزێنێته‬ ‫نێو حهمامهكهو ههموو ئارهزووه چهپێنراوهكانی‬ ‫بهسهردا تاقی دهكاتهوه‪.‬‬ ‫حهرام ئهو خهیاڵه دهگهیهنێته ئاستی بااڵ‪،‬‬

‫بۆیه پرسیار لهحهرام‪ ،‬پرسیاره لهكۆی ئهو‬ ‫زهمهنه وههمیهی خود دهستخهڕۆ دهدات بۆ نێو‬ ‫زهمهنێك كه جگه له ههڵچوون و بهتاڵبوونهوه‬ ‫شتێكیتر نیه‪ ،‬بهتاڵبوونهوه له نهێنیهك كه تهنیا‬ ‫لهو ڕێگهیهوه زهمهنی خۆی بهرههم ناهێنێت‪،‬‬ ‫بهڵكو حهرام جۆره دهقێكی نووسراویشی پێ‬ ‫بهرههم دێنێت‪.‬‬ ‫بهرههمهێنانی ئهو دهقهش لهئاستی ملمالنێی‬ ‫كۆمهاڵیهتی دێته بوون‪ ،‬دوای ئهوهی كۆمهڵگا‬ ‫ههموو دیارده سرووشتی و فیسیۆلۆژیهكانی‬ ‫جهستهی لێ حهرام دهكات‪ ،‬ئهو كات چهپاندن‬ ‫دهیهوێ گیانی چهپێنراوی لهناو ئهو بێدهنگیه‬ ‫دهربهێنێت‪ ،‬نووسین دهبێته سیستمێك بۆ‬ ‫بهدهنگهاتن و دواندنی ههستی ناوهكی خود‪،‬‬ ‫ئهوهش كۆمهڵێك ئاماژهی چهپێنراو دهردهخات‪،‬‬ ‫ئهو ئاماژانه دهبنه ئینتیمایهكی جهستهیی كه‬ ‫خودی پێ بناسین‪ ،‬بۆیه نووسین كهشفی ئهو‬ ‫نهێنیه دهكات‪ ،‬كه حهرام نایهڵێت بیناسێت‪.‬‬ ‫نووسین دهیهوێ پێمان بڵێت ئهو لهتوانایدایه‬ ‫حهرامهكان تێكبشكێنێت‪ ،‬پرسیار لهبارهی حهرام‬ ‫بێنێته ئاراوه‪ ،‬بهبێ نووسین دڵنیاین لهوهی‬ ‫كه نهێنیه خودیهكانی مرۆڤ ئهو حهرامانهن‪،‬‬ ‫كۆمهڵگا ڕێگا نادات قسهی لهبارهوه بكرێت‪ ،‬بهڵكو‬ ‫بهردهوام سهركوتی دهكاتهوه‪ ،‬تاوهكو لهئاست‬ ‫حهرامهكان بێدهنگ بین‪ ،‬بێدهنگ نهبوون لهحهرام‬ ‫یاخی بوونه لهبهرامبهر سیستمی چهپێنراو‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بههۆی هاوڕابوونی سهرجهم دهسهاڵتهكان لهسهر‬ ‫چهمكی حهرام‪ ،‬تاك لهدنیای كوردیدا ناچار بووه‬ ‫كه بێدهنگ بێت‪ ،‬ئهگهرچی ئهو بێدهنگیه تاسهر‬ ‫نهبووه‪ ،‬بهڵكو ههوڵیداوه بهشێوازی دیكه كۆتایی‬ ‫به بێدهنگی بێنێت‪ ،‬تا دواجار بهنووسین بێدهنگی‬ ‫كوشتووه‪.‬‬ ‫نووسین ههوڵی دواندنی پهیوهندیه شاراوهكانی‬ ‫داوه‪ ،‬تاوهكو دهاللهتهكانی بوون بخاته نێو‬ ‫سیستمێك كه مانای جیاوازی بۆ بدۆزێتهوه‪،‬‬ ‫ئهوهش ڕووبهروو بوونهوهیه لهگهڵ جۆرێكی‬ ‫تازهی نووسین‪ ،‬كه نوسینی سهر دهرگاو دیواری‬ ‫ئاودهستهكانه‪.‬‬ ‫خود دهیهوێ لهئاودهستخانهدا حهرامهكان‬ ‫بنووسێتهوه‪ ،‬ئهگهر نووسینی سهر دیواری‬ ‫ئاودهست خاڵی بێت لهمهعریفه‪ ،‬بهئاستێكی‬ ‫نزم سهیری بكهین‪ ،‬بهاڵم دهقێكه ههڵگری‬ ‫دهاللهتی شاراوهی خۆیهتی‪ ،‬بهوهی‬ ‫خود لهكاتی پاشهڕۆكردندا بیر لهجۆرێك‬ ‫لهبهتاڵكردنهوهی دیكهش دهكاتهوه‪ ،‬ئهویش‬ ‫حهزه حهرامكراوهكانیهتی‪ ،‬بۆیه دهبێ بزانین‬ ‫چی وا لهمرۆڤ دهكات‪ ،‬نهتوانێ لهشوێنێكی‬ ‫دیكه خۆی بهتاڵ بكاتهوه‪ ،‬بهاڵم لهشوێنێكی‬ ‫وهك ئاودهستخانهدا كه بهناشیرینترین شوێن‬ ‫پێناسه دهكرێت‪ ،‬ههوڵ دهدات لهو شوێنه نهێنیه‬

‫ئهگهر نووسینی سهر‬ ‫دیواری ئاودهست خاڵی‬ ‫بێت لهمهعریفه‪،‬‬ ‫بهئاستێكی نزم سهیری‬ ‫بكهین‪ ،‬بهاڵم دهقێكه‬ ‫ههڵگری دهاللهتی‬ ‫شاراوهی خۆیهتی‬

‫شاراوهكانی بنووسێتهوه‪.‬‬ ‫ئامادهبوونی ئهو لهو شوێنهدا وا دهكات ئهوانیتر‬ ‫لێی نزیك نهبنهوه‪ ،‬ئهو دووربوونه ساتهوهختیه‬ ‫دهرفهتێكه بۆ ئهو كه حهزه پهنگخواردووهكانی‬ ‫بنووسێتهوه‪ ،‬نووسین لهو كاتهدا تووشی‬ ‫دووفاقیهك دێت‪ ،‬بهوهی چهپاندن لهههندێ‬ ‫باردا دروشمی سیاسی پێدهنووسێت‪ ،‬بهوهی ئهو‬ ‫خهریكی كاری شۆڕشگێری گهورهتره‪ ،‬ئهوهش‬ ‫لهچهپاندنی سێكسیهوه خۆی دهگوازێتهوه بۆ نێو‬ ‫بونیادێكی شۆڕشگێری‪ ،‬شۆڕشی كوردیی كاتێ‬ ‫درووشمی مهرگدۆستی شیرین دهكات‪ ،‬دهیهوێ‬ ‫ئارهزووه جهستهییهكان بكوژێت‪ ،‬ئارهزوویهك‬ ‫لهبهر ئامادهنهبوونی سێكس ویستوویهتی‬ ‫بانگهشه بۆ شۆڕشگێڕیی بكات‪ ،‬بۆیه لهنێو‬ ‫ئاودهستدا ئارهزووهكانی لهسێكس گواستۆتهوه‬ ‫بۆ دروشمی سیاسی‪ ،‬كه دواتر لهناو شكست‬ ‫و نائومێدیهكان‪ ،‬لهدۆراندنی خهونی شۆڕش‬ ‫دهگهڕێتهوه بۆ ئارهزووی سێكسی‪.‬‬ ‫بۆیه مرۆڤی كوردیی لهدۆڕاندنی خهون بهرهو‬ ‫خهونی سهرهتایی دهگهڕێتهوه‪ ،‬ئهو ناتوانێ‬ ‫بێخهون بژیێت‪ ،‬كاتێ شۆڕشیش ناتوانێ ههڵگری‬ ‫خهونی ئهو بێت‪ ،‬ڕزگاركردنی خاك دهبێته‬ ‫مانایهكی مهجازی‪ ،‬ئهو ساته ناچار دهبێت‬ ‫ئهو خهونه بگوازێتهوه بۆ ڕزگاركردنی جهسته‪،‬‬ ‫شۆڕشێكیتر جارێكیدی لهئاودهستخانهكانهوه‬ ‫دهست پێبكاتهوه‪.‬‬ ‫بۆیه كاتێ ڕاپهڕین دروشمه سیاسیهكانی‬ ‫نێو ئاودهست بگوازێتهوه بۆ دروشمی‬ ‫سێكسی‪ ،‬ئهوه چهنده شكستی خهونی گۆڕانه‬ ‫كه شۆڕش بانگهشهی بۆ كردووه‪ ،‬هێندهش‬ ‫دهرخستنی ئهو حهقیقهتهیه‪ ،‬كه چهپاندنی‬ ‫سێكسی بهدرێژایی زهمهنی كوردیی دیوارهكانی‬ ‫ئهستوورتر دهكرێتهوه‪ ،‬ئهوهش وادهكات خود‬ ‫ئارهزووهكانی بۆ سێكس ئهو ههسته چهپێنراوهی‬ ‫لهو شوێنه ڕابگهیهنێت‪ ،‬چونكه لهو كاتهدا‬ ‫نووسین پڕۆسهیهكه بۆ بهتاڵبوونهوه‪ ،‬خاڵی نییه‬ ‫لهبهتاڵبوونهوهی خۆراك‪ ،‬خۆراك چهنده لهو‬ ‫شوێنه دهكرێت به پاشهڕۆك‪ ،‬مرۆڤ لهو كاتهدا‬ ‫هێنده پێویستی بهوهیه دروشم و ههڵچوونهكانی‬ ‫لهو شوێنه بهجێ بێلێت‪.‬‬ ‫ئاودهست شوێنێكه بۆ دهربڕینی ناڕهزایهتی‪..‬‬ ‫بێزاربوونه لهژیانی واقیع‪ ،‬بهرههمهێنانهوهی‬ ‫دهقێكه تا ئهوانیدی بیخوێننهوه‪ ،‬دهقی شوێنهو‬ ‫سنوری شوێن بهجێ نایهڵێت‪ ،‬نووسهرو خوێنهر‬ ‫پهیوهندیهكهیان وابهستهی شوێنه كه ئاودهسته‪،‬‬ ‫ئهوهش بۆ نووسهرهكهی نووسینهوهی مێژووی‬ ‫خوده‪ ،‬بهرههمهێنانهوهی دهقێكه تائهوانیدی‬ ‫بیخوێننهوه‪ ،‬ههست به ئازارهكانی بكهن‪،‬‬ ‫ئهوه ناردنی نێرهرێكه بۆ خوێنهر كه ههست‬ ‫بهئازارهكانی بكات‪ ،‬پهیوهندیهكی ڕاستهوخۆ بۆ‬ ‫دیالۆگ بخوڵقێنێت‪ ،‬مهبهستیش ئاشكراكردنی‬ ‫نهێنیهكانی ههردووالیه‪.‬‬ ‫نووسین ئهگهرچی توانای ڕزگاركردنی خودی‬ ‫نیه له چهپاندن‪ ،‬بهاڵم وێناكردنی جیهانێكه‬ ‫بهشوێنێكی قێزهون و ناڕهحهت كه دهتوانێ‬ ‫دیالۆگ لهگهڵ ئهوانیتر بكات‪ ،‬ناڕهزایهتیهكانی‬ ‫خۆی تیا دهست نیشان بكات‪ ،‬وهك زۆرجار‬ ‫بهپاشهڕۆی خۆی سهر دیوارهكان پیس دهكات‪،‬‬ ‫چهند هێڵ و بازنهیهك دهكێشێت كه ناتوانین‬ ‫ئهوه لهههستی پهنگخواردووی ئهو كهسه جیا‬ ‫بكهینهوه‪ ،‬پهستی ئهو دهگاته ئهو ڕادهیهی‬ ‫بهپیسایی خۆی وێنهی ناوهوهی خۆی بكێشێت‪،‬‬ ‫ئهو وێنهیه دهاللهت لهئارهزووه حهرامكراوهكانی‬ ‫دهكات‪ ،‬خهونه حهرامهكانی دهكوژێت‪ ،‬ناوی‬ ‫خۆشهویستهكهی لهناو ئاودهست پێدهنووسێتهوه‪،‬‬ ‫كێ حهز دهكات بهها پیرۆزهكانی نهتهوه لهو‬ ‫شوێنه پیسه بنووسێتهوه‪ ،‬كه دیاره نوسینهوهی‬ ‫سهر دیوارهكانی ئاودهست بهشێك بووه لهكاری‬ ‫سیاسی مرۆڤی كوردیی‪ ،‬ئاودهست بووه به‬ ‫مژدهی سهركهوتنهكان و ناوی سهركردهو شههیدو‬ ‫ڕۆژی خۆپیشاندانهكانی تیا نووسراوه‪.‬‬

‫كاتێ ئهو دهمامكه شۆڕشگێریه لهسهر‬ ‫خۆمان دهنێین و خهون بهوه دهبینین شۆڕش‬ ‫ئومێدهكانمان بێنێته دی‪ ،‬ئهو ساتهی ههموو‬ ‫ئهوانه شكست دێنن‪ ،‬ئیدی ئاودهست دهكهینهوه‬ ‫بهشوێنی حیكایهتی عهشق‪ ،‬ناوی پێشمهرگه‬ ‫دهگۆڕین بهناوی كچه دراوسێ وخۆشهویستی‬ ‫واڵت دهگوازینهوه بۆ ئهڤینی جهسته‪ ،‬لهبڕی‬ ‫سووكایهتیكردن به ئهنفالچیهكان و كهشفكردنی‬ ‫ناوهكانیان بۆ كۆمهڵگا‪ ،‬ئهمجاره لیستی ههتیوو‬ ‫بازهكانی گهڕهك لهو شوێنه كهشف دهكرێت‪،‬‬ ‫ئهوهش بهو مانایه نیه كه مرۆڤی ئێمه شۆڕشگێر‬ ‫نهبووه‪ ،‬بهڵكو تهنیا مهبهست لهو جۆره‬ ‫نووسینهیه كه پهیوهندیی بهشۆرشگێریهتیهوه‬ ‫نییه‪.‬‬ ‫ئهو نووسینه دهربڕی ههستی سێكسهو‬ ‫پهیوهندیی بهكوردایهتیهوه نیه‪ ،‬نووسینێكه‬ ‫بههۆی چهپاندنهوه دێته ئاراوه‪ ،‬ئهو دهیهوێت‬ ‫شۆڕش جهستهی ئازاد بكات‪ ،‬ئهگهرچی دواتر‬ ‫تێدهگات شۆڕش كۆیلهی دهكات‪ ،‬بهوهی خهباتی‬ ‫نهتهوه دهخاته پێشهوهو پڕۆژهی جهسته دوا‬ ‫دهخات بۆ ئازابوونی نیشتیمان‪ ،‬بهاڵم كاتێ‬ ‫ئازادبوون سنورێكی نابێت‪ ،‬ئهوساته ههست‬ ‫دهكات ئهو دهبێت لهپێناو شۆڕش جهستهی‬ ‫خۆی بكوژێت‪ ،‬لهكاتێكدا ڕابهرانی شۆڕش ئهو‬ ‫فریو دهدهن لهپڕۆژهی سێكسی خۆیان ناكهون‪،‬‬ ‫بۆیه بۆ ئهوان دهبێته كارێكی سرووشتی‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهوه خوده لێی دوا دهخرێت‪ ،‬تاوهكو خۆی بكات‬ ‫بهقوربانی نهتهوه‪.‬‬ ‫كاتێ چهپاندن درۆمان لهگهڵ دهكات‪ ،‬پێمان‬ ‫دهڵێت‪ :‬ئێوه شۆڕشگێرن‪ ،‬دواجار ههموو‬ ‫شۆرشگێریهتی ئێمه لهنووسینی ئاودهست‬ ‫كۆدهبێتهوه‪ ،‬شۆڕش بهسێكس دهگۆڕین‪ ،‬بهواتای‬ ‫ئێمه لهناو نووسینی ئاودهست بهسێ قۆناغ تێپهر‬ ‫بووین (سێكس‪ -‬شۆڕشگێریی‪ -‬سێكس) ئهو كات‬ ‫دهبێت بپرسین‪ :‬ئهو ههسته چیه وا لهمرۆڤ‬ ‫دهكات نهیهوێت له ئاودهستی ماڵهوه نهێنیهكانی‬ ‫بنووسێتهوه؟‬ ‫ڕهنگه ئهو وهاڵمه تێگهیشتنێكی زۆر ساكار‬ ‫بێت‪ ،‬ئهگهر بهوهی ببهستینهوه كه لهترسی‬ ‫ئاشكرابوون ناوێرێ بینووسێتهوه‪ ،‬چونكه ئهو‬ ‫مهبهستی لهو كاره تهنیا نووسین نیه‪ ،‬بهڵكو‬ ‫گواستنهوهی نهێنیهكانه لهماڵهوه بۆ دهرهوه‪،‬‬ ‫دهیهوێت ئهو دهنگهی نێو ماڵ بگوازێتهوه بۆ‬ ‫دامهزراوه رۆشنبیریی وكۆمهاڵیهتی وئاینیهكان‪.‬‬ ‫ماڵ نهێنی ئهو دهزانێت‪ ،‬ئهوه دامهزراوهكانن‬ ‫خۆیان لهو بێدهنگ كردووه‪ ،‬بۆیه ئهو كاته ناچار‬ ‫دهبێت نهینیهكانی لهئاودهستخانهی قوتابخانهو‬ ‫مزگهوت و نهخۆشخانه بنووسێتهوه‪ ،‬ئهوهش‬ ‫پهیوهندیی بهو پاشخانه كۆمهاڵیهتی و ئاینیهوه‬ ‫ههیه كه ئهویان چهپاندووه‪ ،‬حهرامیان لهژیاندا‬ ‫كردووه بهگوتاری بااڵ‪ ،‬گوتارێك بسهپێته سهر‬ ‫ههموو گۆڕانه فیسیۆلۆژیهكانی جهسته‪ ،‬ههر‬ ‫بۆیه نووسینهوهی حهرام دهقێكه دهبێت لهناو‬ ‫شوێنی ئهو دامهزراوانه بنووسرێتهوه‪ ،‬ئهگهر‬ ‫دامهزراوهكان حهرام نهپهڕێننهوه ماڵهوه‪،‬‬ ‫ماڵیش ههوڵی سهپاندنی نادات‪ ،‬ئهوه ماڵ نیه‬ ‫حهرام درووست دهكات‪ ،‬بهڵكو ئهوه كۆمهڵگایه‬ ‫پێمان دهڵێت‪ :‬باس لهحهرامهكان نهكهن‪،‬‬ ‫گوێمان لێ نهبێت لهچیرۆكی سێكسی دهدوێن‪،‬‬ ‫ههر بۆیه خود ناچار دهبێت چیرۆكی ئهو‬ ‫حهرامانه بنووسێتهوه‪ ،‬بهدامهزراوهكان بڵێت‪:‬‬ ‫“من یاخی بووم نووسین فێری یاخیهتی كردم‪،‬‬ ‫فێری كردم لهناو پیسترین شوێن لهحهرامهكانت‬ ‫بدوێم‪ ،‬چونكه حهرامهكانی تۆ شایهنی ئهوهن‬ ‫ههر لهناو ئاودهستهكان بنووسرێنهوه“‬ ‫ئهوهش نووسینهوهی جهستهی حهرامه‪..‬‬ ‫خۆی‬ ‫لهئاودهستخانهكان‬ ‫جهستهیهك‬ ‫دهنووسێتهوه‪ ،‬دهقێكی نوێ بهدهاللهتی‬ ‫جهستهی كوردیی دێنێته بوون كه دهقی‬ ‫ئاودهسته‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪15‬‬

‫ماڵ بۆ سەگەكان دابیندەكرێت‬ ‫كەمپینێك‌بۆ‌یارمەتیدانی‌سەگەكان‌پێكدەهێنرێت‌‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫بینینی دیمەكانی ئازاردانی سەگو ئاژەڵەكان‬ ‫وایان لە توانا ئەمین‪ ،‬نووسەرو رۆشنبیر كرد‪،‬‬ ‫بیر لەوە بكاتەوە دەستی یارمەتی بۆ سەگو‬ ‫ئاژەڵە بێالنەکان درێژبكات‪ ،‬ئەو لە رێگەی‬ ‫پەیجەكەی خۆیەوە دەستیكردووە بەپێكهێنانی‬ ‫كەمپینێك بۆ ئەو مەبەستە‪.‬‬ ‫كەمپینەكەی توانا ئەمین دەستی بەكار‬ ‫نەكردووە‪ ،‬بەاڵم ژمارەیەكی زۆر خەڵك‬ ‫ئامادەییان نیشانداوە بەشداری تێدا بكەن‪،‬‬ ‫ئێستا زیاتر لە هەزارو ‪ 400‬كەس ناویان‬ ‫تۆماركردووە‪.‬‬ ‫كاری سەرەكی كەمپینەكە كۆكرنەوەی‬ ‫ئاژەڵی بێالنەی سەر شۆستەو شەقامەكانو‬ ‫شوێنە گشتیەكان دەبێتو هەنگاوی دووەمیش‬ ‫دۆزینەوەی النەیەك بۆیان‪.‬‬ ‫توانا ئەمین بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لە‬ ‫واڵتانی دەرەوە دەژیام‪ ،‬ئەو بیرۆكەیەم بۆ‬ ‫دروستبوو‪ ،‬ئەمە كارێكی ئاژەڵ دۆستیە‪ ،‬نابێت‬ ‫چیتر سوكایەتی بە ئاژەڵ بكرێتو لێیبدرێتو‬ ‫بكوژرێت”‪.‬‬ ‫بۆ كەمپینەكە لە ڤایبەر بەجیا گروپ لە‬ ‫كچانو كوڕانی خۆبەخش دروستكراوە‪“ ،‬تەنیا‬ ‫ئاسەنگی بەردەممان ماڵێكە‪ ،‬تا ئەو ئاژەاڵنەی‬ ‫تێدا بهێڵینەوەو خزمەت بكرێت‪ ،‬لەهەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی ئەوەشداین”‪ .‬توانا ئەمین‬ ‫وای وت‪ ،‬كە بۆ كەمپینەكە دیداری لەگەڵ‬ ‫وەزیرەكانی كشتوكاڵو خوێندنی بااڵو پەروەردە‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫رەنگە ئەم خەمەی توانا ئەمینو‬ ‫كەمپینەكەشی سارێژ بكرێت‪ ،‬لەگەڵ هەوڵەكانی‬ ‫ئەواندا‪ ،‬حكومەتیش لەڕێگەی ڤێتەرنەری‬ ‫شارەكانەوە هاوكاری خۆی پیشانداوە‪ ،‬تا چیتر‬ ‫ئاژەڵی بێالنە نەهێڵرێتو جێگەیەكیان بۆ دابین‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫شااڵو عارف‪ ،‬پزیشكی ڤێتەرنەری لە‬ ‫فەرمانگەی ڤێتەرنەری سلێمانی بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ماوەی مانگێگ دەبێت لەگەڵ لیژنەكانی‬ ‫قایمقامیەتو شارەوانی سلێمانی كۆبوینەتەوە‪،‬‬ ‫تا جێگەیەك وەك شێڵتەر دیاری بكرێت بۆ‬ ‫ئاژەاڵنی بێالنە‪ ،‬ئەوەی كاری ئێمەش دەبێت‬ ‫خزمەتگوزاری ڤێتەرنەری پێشكەش بكەین”‪.‬‬ ‫شااڵو عارف‪ ،‬باسی لە رێكارەكان كردو‬ ‫وتی‪“ :‬رێگری دەكرێت لە زیادبوونی ئاژەڵی‬ ‫بێالنە لە رێگەی دەرزی لێدان‪ ،‬پاشان‬

‫چارەسەری ڤێتەرنەریشیان بۆ دەكرێت وەك‬ ‫بەكارهێنانی دەرزی ئەنتی بایۆتیك‪ ،‬تاوەكو‬ ‫ئەو نەخۆشیانەی وەرزینو دەگوازرێنەوە بۆ‬ ‫مرۆڤ لەو ئاژەاڵنەوە لەناوببرێن”‪.‬‬ ‫بەپێی رێوشوێنەكان شارەوانیش ئەركی‬ ‫دابینكردنی خۆراكی پێویست بۆ ئەو شێڵتەرە‬ ‫دابین دەكات‪ ،‬كە ئاژەڵە بێالنەكانی لێدەبێت‪ ،‬لە‬ ‫رێگەی پاشماوەی خۆراكی زیادەی چێشتخانەو‬ ‫كەبابخانەو جێگەكانی دیكە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ژمارەیەكی زۆر سەگو ئاژەڵی‬ ‫بێالنە لەناو شارو شارۆچكەكاندا هەنو زۆرجار‬ ‫ئەشكەنجە دەدرێن‪ ،‬لە پاڵ ئەوەشدا چەند‬ ‫ساڵێكە رێكخراو یاخود كەسانی خۆبەخش‬ ‫باوەشی میهرەبانیان بۆ بەشێك لە ئاژەڵەكان‬ ‫بە تایبەت سەگ كردووەتەوە‪.‬‬ ‫رێكخراوی ئاژەڵدۆستانی كوردستان ماوەی‬ ‫دوو ساڵە لە شاری هەولێر دامەزراوە‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫شەممەی ڕابردوو كەمپینی بەخشینی سەدو‬ ‫پەنجاو سێ سەگی بێالنەی ڕاگەیاندو داوایكرد‬ ‫ئەو كەسانەی ئارەزوو دەكەن سەگ بەخێو‬ ‫بكەن لەماڵەكانیاندا پەیوەندیان پێوەبكەن‪.‬‬ ‫ئاشتی فەلەكەدین كاكەیی‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫شێڵتەری رێكخراوی ئاژەڵدۆستانی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬تائێستا ‪ 50‬هاواڵتی لە‬ ‫جێگە جیاجیاكانی كوردستانەوە پەیوەندیان‬ ‫پێوەكردووین‪ ،‬تا ئەو ئاژەاڵنە وەربگرنو‬ ‫بەخێویان بكەن‪ ،‬كە سەرجەمیان سەگنو ماڵی‬ ‫كراون”‪.‬‬ ‫ئاژەڵەكان لەدوای شوشتنیان سەرجەمیان‬ ‫دەرزیان لێدراوە‪ ،‬تا میكرۆبو ڤایرۆس‬ ‫نەگوازنەوە بۆ مرۆڤ‪ ،‬تا جارێكی دیكە‬ ‫بێچوویان نەبێت‪ ،‬ئەمە سەرەڕایی ئەوەی‬ ‫ئەو ئاژەاڵنە ژمارەیەكیان بێچوونو تەمەنێكی‬ ‫كەمیان هەیە‪.‬‬ ‫سەرجەم ئاژەڵەكان لە رێكخراوی‬ ‫ئاژەڵدۆستانی كوردستان‪ ،‬لە ماڵێكدا لە‬ ‫قەفەزدا ڕاگیراونو ڕۆژانە ئەو خواردنانەیان‬ ‫پێدەدرێت‪ ،‬كە تایبەتە بەتەمەنی ئاژەڵەكان‪،‬‬ ‫جارێكی دیكە ناهێڵرێت بچنەوە سەر شۆستەو‬ ‫شەقامەكان بێالنە بمێننەوە‪ ،‬تا نەبنە هۆكاری‬ ‫دڵەڕاوكێو نێگەرانی بۆ هاواڵتیان‪ ،‬چیتر‬ ‫سوكایەتیشیان پێنەكرێت لەالیەن مرۆڤەوە‪.‬‬ ‫ئاشتی كاكەیی‪ ،‬دەڵێت‪ :‬ئەو هاواڵتیانەی‬ ‫داوای سەگیان لێكردووین ژنو پیاو و كوڕو‬ ‫كچیان تێدایە‪ ،‬بەاڵم زۆرینە خەڵكی گوندەكانن‪،‬‬ ‫كە بۆ پاراستنی ماڵو مەڕومااڵت بەكاری‬ ‫دەهێننو سوودی لێوەردەگرن”‪.‬‬

‫ماددەی هۆشبەر ئاشكرا بكەو خەاڵتێك وەربگرە‬ ‫بڕگەیەكی‌یاسای‌ماددە‌هۆشبەرەكان‌بە‌مەترسی‌دادەنرێت‬

‫زەمەن‬ ‫بڕگەیەكی پرۆژەی یاسای “ماددە‬ ‫هۆشبەرەكانو كارتێكەرە عەقڵییەكان” بە‬ ‫مەترسی دەزانرێت بۆ سەر ئاشتی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كە خەاڵتی دیاریكردووە بۆ ئەو كەسانەی شوێنی‬ ‫ماددە هۆشبەرەكانو بازرگانەكان ئاشكرا دەكەن‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو بەدەنگی ‪ 88‬پەرلەمانتار‪،‬‬ ‫پڕۆژەیاسای (ماددە هۆشبەرەكان و كارتێكەرە‬ ‫عەقڵییەكانی لە هەرێمی كوردستان ‪ -‬عێراق)‬ ‫پەسەندكرا كە لە ‪ 5٢‬ماددە پێكدێت‪.‬‬ ‫یەكەمین پڕۆژەیاسایە لەالیەن كابینەی‬ ‫نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە ڕەوانەی‬ ‫پەرلەمان كرا‪ ،‬تێیدا بەكارهێنەران و بازرگانانی‬ ‫ماددە هۆشبەرەكان و سزاكانیان لە یەكتر‬ ‫جیاكراوەتەوەو بەشێوەیەكی گشتیش سزای بۆ‬ ‫تاوانەكانی پەیوەندیدار بە ماددە هۆشبەرەكان‬ ‫قورستر كراونو خەاڵتی بۆ ئەو كەسانە‬ ‫دیاریكردووە زانیاری لەسەر هەبوونی مادەی‬ ‫هۆشبەر بدەن بە الیەنی پەیوەندیدار‪.‬‬ ‫لە بڕگەی سێی مادەی ‪43‬دا‪ ،‬هاتووە “ئەو‬ ‫كەسەی زانیاری لەسەر بوونی مادەی هۆشبەر‬ ‫دەدات لە ‪%40‬ی ئەو خەاڵتە وەردەگرێت‪ ،‬كە‬ ‫بۆ ئەو الیەنە دیاریكراوە دەستبەسەر مادەكەدا‬ ‫دەگرێت‪ ،‬ئەو الیەنەی دەستدەگرێت بەسەر یەك‬ ‫كلیۆگرام مادەی هۆشبەردا بەبڕی یەك ملیۆن‬ ‫دینار خەاڵت بكرێت‪ ،‬ئەگەر خاوەنی مادەكەش‬ ‫دەستگیر بكات خەاڵتەكەی بۆ دەكرێت بە دوو‬ ‫هێندە”‪.‬‬ ‫شاخەوان ڕەئوف سەرۆكی لیژنەی ناوخۆو‬ ‫ئاسایش و ئەنجومەنە خۆجێیەكان لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬زۆرینەی‬ ‫ئەندامانی پەرلەمان لەسەر خەاڵتی ئەو‬ ‫كەسانەی زانیاری دەدەن لەسەر هەبوونی مادەی‬ ‫هۆشبەر لە جێگەیەكی ناوخۆی هەرێمو ئەو‬ ‫كەسانەی بازرگانی بەمادەی هۆشبەرەوە دەكەن‬

‫رێككەوتوون”‪.‬‬ ‫بەپێی پرۆژەكە دەبێت حكومەت خەاڵتەكە‬ ‫بداتو بەالی پەرلەمانتارانیشەوە كارێكی باشەو‬ ‫هانی خەڵك دەدات بۆ بەگژداچوونەوەی ماددەی‬ ‫هۆشبەر‪.‬‬ ‫دانانی ئەم خەاڵتە لەكاتێكدایە چەند ساڵێكە‬ ‫هۆشداری دەدرێت لە باڵوبوونەوەی زیاتری‬ ‫ماددەهۆشبەرەكان لە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتی هۆبەی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان لە هەرێم‪،‬‬ ‫لە سااڵنی رابردوودا پێنج بۆ شەش هەزار كەس‬ ‫لە هەرێم لەسەر بەكارهێنانو بازرگانی بە‬ ‫ماددەی هۆشەبەر دەستگیركراون‪ ،‬لەمساڵیشدا‬

‫لە شاری هەولێر نزیكەی هەزار كەس دەستگیر‬ ‫كراونو ساڵی رابردووش لە شاری سلێمانی ‪٢50‬‬ ‫كەس لەسەر مادەی هۆشبەر دەستگیركراون‪،‬‬ ‫لەمساڵیشدا ‪ ٢91‬كەس دەستگیركراون‪.‬‬ ‫عەمید جەالل مینەبەگ‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫ماددە‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫بەڕێوەبەرێتی‬ ‫هۆشبەرەكان لە پارێزگای سلێمانی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دانانی خەاڵتدا نیە بۆ ئاشكراكردنی بازرگان‬ ‫یاخود مادەهۆشبەرەكانو لەوڕووەشەوە راوێژیان‬ ‫پێنەكراوە‪.‬‬ ‫لەبارەی هۆكارەكەشەوە وتی‪“ :‬كێشەی‬ ‫زۆری كۆمەاڵیەتی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬دەبێت خەڵك‬ ‫هانبدرێت مادەی هۆشبەر بەكارنەهێنێت‪ ،‬ئەو‬

‫كەسانەی مادەی هۆشەبەر بەكاردەهێنن نەخۆشن‪،‬‬ ‫دەبێت سەنتەرێك هەبێت بۆ چارەسەركرنی ئەو‬ ‫كەسانەی مادەی هۆشبەر بەكاردەهێنن”‪.‬‬ ‫بەالی عەمید جەاللەوە كردنەوەی سەنتەرێك‬ ‫بۆ چارەسەری ئالودەبووان چارەسەرە نەك‬ ‫خەاڵت‪ ،‬وتی‪“ :‬كەسانێك هەن بەكارهێنەری‬ ‫مادەی هۆشبەرن پێنج بۆ شەش جار دەستگیرمان‬ ‫كردوون‪ ،‬دوو هەزار كەسمان لەسەر مادەی‬ ‫هۆشبەر دەستگیركردووە‪ ،‬یەك كەسیان چاك‬ ‫نەبوون هەمووی دووبارەو چەند بارە چوونەتەوە‬ ‫سەر بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر‪ ،‬ژنو پیاویان‬ ‫تێدایە تەمەنیشیان جیاوازە پێویستە سەنتەرێك‬ ‫هەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەمانە”‪.‬‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫فرۆیدو گەشەی كەسێتی مرۆڤ‬ ‫سیگمۆند فرۆید‪ ،‬پزیشكو زانایەكی دیاری بواری‬ ‫سایكۆلۆژییە‪ ،‬دامەزرێنەری قوتابخانەی دەروونشیكارییە‪.‬‬ ‫فرۆیدو الیەنگرانی تری ئەم قوتابخانەیە‪ ،‬سەبارەت بە ناسینو‬ ‫چییەتی مرۆڤ‪ ،‬لەهەرشتێك زیاتر چەختیان لەسەر باری‬ ‫هەڵچوونیو خەونو خەیاڵو غەریزەكانی مرۆڤ كردووەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەو بڕوایەدان كە ئەمانە ئاوێنەیەكنو دۆخی راستەقینەی‬ ‫ناخو باری دەروونیو چییەتی مرۆڤ دەخەنەڕوو‪.‬‬ ‫فرۆید پێش ئەوەی ناسنامەی زانای پێببەخشرێت‪ ،‬پزیشك‬ ‫بوو و پسپۆری لەكۆئەندامی دەماری ناوەندیدا هەبوو‪ ،‬كاتێك لە‬ ‫نۆرینگەكەی خۆیدا نەخۆشێكی دەپشكنی‪ ،‬هەوڵدەدا لەڕێگەی‬ ‫پرسیاركردنەوە‪ ،‬لەباری دەروونیو هەڵچوونی نەخۆشەكە‬ ‫تێبگات‪ ،‬دواجاریش هەر لەم رێگەیەوە هەوڵی چارەسەركردنی‬ ‫دەردەكەی دەدا‪ .‬بەمشێوەیە قوتابخانەی دەروونشیكاری ناو‬ ‫و ناوبانگێكی زۆری پەیداكرد‪ ،‬هەر لەسەر دەستی فرۆیدو‬ ‫الیەنگرانی قوتابخانەی دەروونشیكاری‪ ،‬زانستی دەروونی‪ ،‬چەند‬ ‫هێندەی تر گرنگی پێدراو بایەخی زیاتری پەیداكرد‪ .‬كاتێك‬ ‫ئەمە دەڵێین‪ ،‬دەبێت ئەوەش بخەینەڕوو كە لەئاستی زانستیو‬ ‫ئەكادیمدا‪ ،‬هەموو بۆچوونەكانی فرۆیدو هاوڕێكانی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫سەبارەت بەبابەتی غەریزەی سێكس نەك هەر پەسەند نەكران‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆر بەتوندی رەخنەیان لێگیراو رەتكرانەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫بەشێكی زۆری قوتابییەكانی فرۆید‪ ،‬دژی بۆچوونەكانی‬ ‫مامۆستاكەی وەستانەوەو لەقوتابخانەكەشی هاتنە دەرەوەو‬ ‫قوتابخانەی تایبەت بەخۆیان دامەزراند‪ ،‬لەوانە‪ :‬ئەلفرێد ئادلەرو‬ ‫ئەریك فرۆم و یۆنگو چەندین زانای تر‪.‬‬ ‫سەبارەت بەگەشەی كەسێتی مرۆڤ‪ ،‬فرۆید ئەوەی‬ ‫خستەڕوو كە كەسێتی مرۆڤ بەسێ قۆناغدا تێدەپەڕێتو گەشە‬ ‫دەكات‪ .‬بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫قۆناغی یەكەم‪ :‬ئەوكاتەیە كە مرۆڤ لەدایك دەبێت‪،‬‬ ‫هێشتا نەبووە بەبوونەوەرێكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬زمانی نەپژاوە‪،‬‬ ‫عەقڵیشی گەشەی نەكردووە‪ ،‬لەبری ئەمانە‪ ،‬مرۆڤ بونەوەرێكی‬ ‫بایۆلۆجییەو تەنها غەریزەكانی لەكاردانو هەر بەم هۆیەشەوە‬ ‫دەمێنێتو نامرێت‪ .‬لەم قۆناغەدا‪ ،‬بەشی یەكەمی كەسێتی‬ ‫مرۆڤ لەدایك دەبێت‪ ،‬كە بریتییە لە (ئەو)‪( .‬ئەو) بەمانا‬ ‫فرۆیدییەكەی بریتییە لەكانگای حەزەكانی مرۆڤ‪ ،‬چونكە‬ ‫نەعەیبە دەزانێت‪ ،‬نەدەزانێت گوناه چییە‪ ،‬نەسەر لەچاكەو‬ ‫خراپەو تاوانو رقو خۆشەویستیو میهرەبانیو سۆزداریو‪..‬‬ ‫هتد‪ ،‬دەردەكات‪ ،‬لەبری ئەمانە تەنها لەخەمی دابینكردنی‬ ‫پێداویستییە غەریزەییو فیسیۆلۆجییەكانی وەك خواردنو‬ ‫خواردنەوەو رزگاربوون لەپاشەرۆو خەو دایە‪ ،‬هەموو ئەمانەش‬ ‫لەگەڵ لەدایكبوندا لەدایك دەبن‪ ،‬واتا دەستخراو نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆڕسكن‪ .‬لەدوای ئەمە‪ ،‬قۆناغی دووەم دێت‪ :‬كاتێك مرۆڤ‬ ‫گەورەتر دەبێت‪ ،‬زمانی دەپژێت‪ ،‬عەقڵی گەشە دەكات‪،‬‬ ‫لەڕێگەی پرۆسەی پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتییەوە‪ ،‬باشو خراپ‬ ‫لەیەك جیادەكاتەوە‪ ،‬ئینجا بەشی دووەمی كەسێتی لەدایك‬ ‫دەبێت كە بریتییە لە (من)‪( .‬من) لەڕوانگەی فرۆیدەوە‬ ‫بریتییە لەدابو نەریتو كەلتوری كۆمەڵگە‪ .‬بێگومان پەروەردە‬ ‫بەرهەمهێنەرو رەوڕەوەو وەگەڕخەرو دروستكەری دابو نەریتو‬ ‫كەلتوری هەر كۆمەڵگەیەكە‪ ،‬بۆیە بەگۆڕینی شێوەو شێوازی‬ ‫پەروەردەكردن‪ ،‬دابو نەریتو كەلتورەكانیش گۆڕانیان بەسەردا‬ ‫دێتو وەكو خۆیان نامێننەوە‪.‬‬ ‫لەدوای ئەم دوو قۆناغە‪ ،‬كاتێك مرۆڤ باشترو زیاتر ژیان‬ ‫ئەزموون دەكات‪ ،‬الیەنی ئایدیاڵیو ویژدانی پێدەگات‪ ،‬ئینجا‬ ‫بەشی سێیەمی كەسێتی لەدایك دەبێت كە بریتییە لە (منی‬ ‫بااڵ)‪( .‬منی بااڵ) بەمانا فرۆیدییەكەی بریتییە لە پێگەیاندنی‬ ‫الیەنی ویژدانی‪ ،‬كە پێگەكەی لەسەرووی عەقڵەوەیەو گوزارشت‬ ‫لەئایدیاو بەها بااڵكانی مرۆڤ دەكات‪.‬‬ ‫فرۆید لە تیۆرەكەی خۆیدا ئەوە دەخاتەڕوو كە ناكۆكیو‬ ‫نەیارییەكی توند لەنێوان (ئەو)و (منی بااڵ)دا هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫نەك هیچ حیسابێك بۆ یەكتری ناكەن‪ ،‬بەڵكو هەریەكەیان‬ ‫هەوڵدەدات خواستو حەزو پەیامی ئەویتر لەناوبەرێتو‬ ‫دەروونی مرۆڤ بۆخۆی كەمەندكێش بكات‪ .‬فرۆید لەوبڕوایەدایە‬ ‫كە نائارامیو پەشێویو تێكچوونی باری دەروونی مرۆڤ‪،‬‬ ‫بەرئەنجامی ئەو ملمالنێیەیە كە (ئەو)و (منی بااڵ) لەناخی‬ ‫مرۆڤدا دروستیان كردووە‪.‬‬ ‫فرۆید ئەوە بەیان دەكات كە چارەسەری ئەم كێشەیە‬ ‫لەدەستی (من)دایە‪ ،‬چونكە تەنیا (من) دەتوانێت هاوسەنگی‬ ‫لەنێوان ئەو دوو نەیارەدا دروست بكات‪ ،‬ئەویش ئەوكاتەیە كە‬ ‫(من) بتوانێت ببێتە ناوبژیوانێكی دادپەروەر بۆ هەردوو (ئەو)‬ ‫و (منی بااڵ)‪.‬‬ ‫فرۆید دەڵێت‪ :‬هەركاتێك (من) بەتەنها رووی لە (ئەو)‬ ‫كردو حەزو ئارەزووەكانی بەدیهێناو پشتی لە (منی بااڵ) كردو‬ ‫گوێی بەپەیامەكانی نەدا‪ ،‬یان بەپێچەوانە هەڵوێستی نواند‪ ،‬واتا‬ ‫(من) نەبووە ناوبژیوانێكی دادپەروەر لەنێوان (ئەو)و (منی‬ ‫بااڵ)‪ ،‬باری دەروونی مرۆڤ تێكدەچێت‪ ،‬پەشێوو نائارام دەبێت‪.‬‬ ‫لەپەراوێزی ئەم چەند دێڕەدا پێویستە ئەوە بخەینەڕوو كە‬ ‫ملمالنێو نەیاری نێوان (ئەو)و (منی بااڵ) بەمانا فرۆیدییەكەی‪،‬‬ ‫بەشێكە لەسروشتی مرۆڤ‪ ،‬هەر ئەمیشە مانای بەژیان‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬بەنەمانی ئەم ملمالنێیە‪ ،‬مانایەك بۆ مرۆڤ وەك‬ ‫ئەوەی هەیە نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫یادەوەریی‬ ‫پزیشکێک‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬ ‫هەفتانە دەینووسێت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫ئاوارەكان كوردستان جێناهێڵن‬

‫بەشێکیان دووبارە گەڕاونەتەوە بۆ هەرێم گومان دەكرێت بۆ دەنگدان بەكاربهێنرێن‬

‫دالرام‬ ‫دالرام‪ ،‬لەبەردەم ئاوێنەکەدا وەستاو تەماشایەکی خۆیکرد‪،‬‬ ‫دەستێکی هێنا بەسەر قژیدا و لەدڵی خۆیدا وتی‪“ :‬چ هەستێکی‬ ‫سەیرە مرۆڤ هیچ موویەکی قژی پێوە نەمێنێت ! هەستێکە ناتوانیت‬ ‫بزانیت چۆنە تاوەکو خۆت کەچەڵ نەبیت”‪.‬‬ ‫هەمووی ساڵێک بوو تووشی ئەم نەخۆشیە بوو بوو‪ ،‬جگە لەئازار‬ ‫و ئەشکەنجەی نەخۆشیەکە‪ ،‬شێوەی ڕووخساری زۆر گۆڕابوو‪ ،‬چیدی‬ ‫کچە دڵخۆشەکەی جاران نەمابوو‪.‬‬ ‫گەشتە بەردەم دەرگای کلینیکەکە‪ ،‬پێش ئەوەی بچێتە ژوورەوە‬ ‫لە پەنجەرەکەوە سەیرێکی ناوەوەی کلینیکەکەی کرد‪ ،‬بینی قەرەباڵغ‬ ‫بوو خەڵکەکان بە بێدەنگی دانیشتبوون چاوەڕێیان دەکرد‪ .‬شەرمێک‬ ‫دایگرت و بیری کردەوە‪ :‬ئێستا چۆن بەبەردەمی ئەو هەموو خەڵکەدا‬ ‫بڕواتە ژوورێ؟ دەبێت هەموو سەیری نەکەن؟ دەبێت هەست بکەن‬ ‫ئەم کەچەڵە؟‬ ‫دوای چەند خولەکێک لە دوودڵی بڕیاریدا بڕواتە ژوورێ‪ ،‬بەرەو‬ ‫ڕووی سکرتێرەکە ڕۆیشت‪ ،‬سکرتێرەکە بە بینینی خەندەیەکی کردو‬ ‫وتی‪ :‬بەخێر بێت دکتۆر چاوەڕێتە ‪.‬‬ ‫هەر بەبینینی پزیشکەکەی دەموچاوی گەشایەوە‪ ،‬ماوەی ساڵێک‬ ‫بوو ئەو پزیشکە بوو بوو بەنزیکترین کەس لەژیانیدا‪ ،‬ئاگای لەهەموو‬ ‫شتێکی بوو‪ ،‬لە بیرکردنەوەکانی‪ ،‬ترسەکانی‪ ،‬ئازارەکانی‪ ،‬بگرە لە‬ ‫هەناسەکان و لێدانی دڵیشی‪“ .‬ئاخر وایە هەندێکجار پزیشکەکان‬ ‫دەبن بە سندوقی ڕەشی نەخۆشەکانیان‪ ،‬هەموو نهێنیەکانیان الی‬ ‫ئەوان دەڵێن”‪.‬‬ ‫پزیشکەکە دەستی خستە سەرشانی و وتی‪ :‬ئێستا پێم بڵێ‬ ‫چۆنی؟‬ ‫ دکتۆر گیان هیچ باش نیم‪ ،‬ئازارم زۆر زۆرە‪ ،‬بەهیچ جۆرێک خەوم‬‫نیە‪ ،‬هەست دەکەم هەموو ڕۆژێک هەنگاوێک لەمردن نزیکدەبمەوە‪.‬‬ ‫پزیشکەکە بە چاوێکی غەمناکەوە لەپشت چاویلکەکەیەوە‬ ‫سەیرێکی کردو هەستا بۆ الی مێزی پشکنینەکە‪.‬‬ ‫دوای نیو سەعات لە گفتوگۆو پشکنین‪ ،‬بە بێدەنگی لەسەر مێزی‬ ‫پشکنینەکە هاتەخوارێ و لەسەر کورسیەک دانیشت‪ ،‬بە دەنگێکی‬ ‫لەرزۆکەوە پرسی‪:‬‬ ‫ دکتۆر‪ ،‬دەتوانم پرسیارێک بکەم؟‬‫پزیشکەکە لەنووسین وەستاو بەنەرمی ڕوانیە قواڵیی چاوەکانی‬ ‫و وتى‪:‬‬ ‫ فەرموو‬‫ دکتۆر‪ ،‬من هەمیشە پرسیارێک لەمێشکمدا دێت و دەچێت‪ ،‬زۆر‬‫بیری لێدەکەمەوە‪ ،‬بیر لەوەدەکەمەوە‪ ،‬باشە ئەو فرمێسکانەی نایەنە‬ ‫خوارێ دەبێت بڕۆن بۆ کوێ؟ لەناخمانا دەبن بە چی؟ من ناتوانم‬ ‫فرمێسک بڕێژم‪ ،‬دەمەوێت بگریم و هاوارکەم‪ ،‬کەچی فرمێسکەکانم‬ ‫نایەنە خوارێ‪.‬‬ ‫پزیشکەکە بزەیەک گرتی و بەغەمباریەوە سەیرێکی کرد و دوای‬ ‫ساتێک بێدەنگ بوون‪ ،‬بە هێمنیەوە وتی‪:‬‬ ‫پرسیارێکی سەیرە‪ ،‬من وامزانی پرسیاری نەخۆشیەکەتم‬ ‫لێدەکەیت‪ ،‬لەڕاستیدا نازانم بڵێم چی !‬ ‫‪ -‬باشە من بۆ دەبێت وابژیم؟ من بۆ دەبێت بەرگەی ئەو هەموو‬‫ئازارە بگرم‪ ،‬کەڕۆژێک بێت هەر بمکوژێت ئەم دەردە!‬ ‫‪ -‬نا وانیە‪ ،‬زانست ئێستا پێشکەووتوەو زۆربەی جۆرەکانی‬‫شێرپەنجە چارەسەری هەیە‪ ،‬بێئومێد مەبە‪ .‬لەبیرتبێت زۆربەی کەسە‬ ‫ناودارەکانی جیهان بەدەست نەخۆشیی درێژخایەنەوە نااڵندویانە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش ئەو کارە مەزنانەیان ئەنجامداوە ‪ ،‬نابێت بێ هیوا بیت‪،‬‬ ‫نەخۆشی مرۆڤ ناکوژێت‪ ،‬بێهیوایی ڕۆحی مرۆڤ دەکوژێت و دەیکات‬ ‫بە جەستەیەکی بێسوود‪.‬‬ ‫‪ -‬خۆزگە وادەبوو‪ ،‬دکتۆر‪ ،‬خۆزگە چاکدەبوومەوەو ڕۆژێکم بەبێ‬‫ئازار بەسەر دەبرد ‪.‬‬ ‫پزیشکەکە نەیدەزانی چی بڵێ‪ ،‬لە ڕووی زانستەوە شێرپەنجەکەی‬ ‫ئەو جۆرێکی خراپ بوو‪ ،‬بەهەموو الشەیدا باڵوبووبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەشیدەویست بێئومێدی بکات‪ ،‬دەیویست هیوایەکی بداتێ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو ماوە کورتەی مابووی لەم ژیانە بە ئارامی و هێمنی تێپەڕێنێ ‪.‬‬ ‫پزیشکەکە ویستی کەمێک دڵخۆشیکات و بیدوێنێت‪ ،‬هاتە‬ ‫بەردەمی و دەستەکانی خستە ناو دەستیەوە‪:‬‬ ‫ باشە تۆ پێم بڵێ ئێستا‪ ،‬ئەگەر چاک بوویتە چیم بۆ دێنی؟‬‫‪ -‬دکتۆر بەس وەکو جارانم لێبێتەوە‪ ،‬بتوانم ئیشەکانم بکەمەوە‪،‬‬‫بڕیارمداوە کولێرەت بۆ بکەم بەدەستی خۆم‪ ،‬ئاخر تۆ نازانی کولێرەی‬ ‫من چ تامێکی هەیە !‬ ‫‪ -‬دەی زۆر چاکە‪ ،‬ئەوا من چاوەڕێی ئەو کولێرەیەم ‪ ،‬ئینجا‬‫ئێستا پێم بڵێ‪ :‬ئاواتت چییە دالرام؟ حەزت لە چییە‪ ،‬من بتوانم‬ ‫بۆت بکەم؟‬ ‫ دکتۆر دەزانی ئاواتم چییە؟‬‫ئاواتم ئەوەیە‪ ،‬شێرپەنجە ببێت بە مرۆڤێک و تووشی‬ ‫شێرپەنجەببێت‪ ،‬هەموو ئەو ئازار و ناڕەحەتیانەی بچەشتایە کە ئێمە‬ ‫دەیچێژین‪ ،‬بۆ ئەوەی کەمێک لە ئازارەکانمان تێگەشتایە ‪ .‬زیاتریش‬ ‫حەزمدەکرد شێرپەنجە بە شێرپەنجە بمردایە‪ ،‬بۆ ئەوەی چیدی‬ ‫کەسی تر ئازاری نەچەشتایە ‪.‬‬ ‫روونکردنەوە‬ ‫ئەم گۆشەیە چیرۆکی ڕاستەقینەی خەڵکە‪ ،‬دکتۆر هەڤین کەمال‬ ‫هەر جارەو چیرۆکى کەسێک دەگێڕێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەتەکێتی‬ ‫پزیشکیی ڕابگیرێت‪ ،‬کە نابێت نهێنی نەخۆشەکانى الی کەس‬ ‫بدرکێنێت‪ ،‬بەناوى خوازراوەوە چیرۆکەکان دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرجەمیان راستەقینەن و بە زمانێکى ئەدەبى دادەڕێژرێنەوە‪.‬‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫دەستگیرۆیی رێكخراوەكانو لەباری دۆخی هەرێم بۆ‬ ‫ژیانێكی شایستەتر لە زێدی خۆیان‪ ،‬گەرانەوەی ئاوارەكانو‬ ‫چۆڵكردنی هەرێمی كوردستانیان قورستكردووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەالیەك بوون بە بار بەسەر حكومەتو داهاتی هەرێمەوە‬ ‫لەالیەكی ترەوە گومان دەكرێت بۆ “دەنگدان” بەكاربهێنرێن‬ ‫بە تایبەت لە سنوری هەولێرو دهۆك‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2014‬داعش دەستی بەسەر پارێزگەكانی نەینەواو‬ ‫سەاڵحەدین و ئەنبار و زۆرێك لە ناوچەكانی دیالە و‬ ‫باشووری كەركوكدا گرت‪ ،‬زیاتر لە ملیۆنێك و ‪ 400‬هەزار‬ ‫كەسی ئەو ناوچانە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوونو لە‬ ‫شارو شارۆچكەو كەمپەكاندا نیشتەجێبوون‪ ،‬ئامارەكانی‬ ‫ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان سەر بە وەزارەتی‬ ‫ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەریدەخەن لەو‬ ‫ژمارەیە ‪ 600‬هەزاریان گەڕاونەتەوە زێدی خۆیانو ‪787‬‬ ‫هەزار و ‪ 361‬كەسیان لە هەرێمی كوردستان ماون‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی ناوەندەکە‪ ،‬ملیۆنێكو ‪ 50‬هەزارو ‪317‬‬ ‫ئاوارەو پەنابەر لە هەرێمی كوردستاندایە‪ ،‬لەو ژمارەیە ‪787‬‬ ‫هەزارو ‪ 361‬كەسیان ئاوارەنو ‪ 267‬هەزارو ‪ 950‬كەسیان‬ ‫پەنابەرن‪ ،‬لەساڵی ‪2019‬دا ‪ 28‬هەزار ئاوارەو پەنابەر‬ ‫هاتونەتە هەرێم كە ‪ 19‬هەزارو ‪ 825‬كەسیان پەنابەرو‬ ‫هەشت هەزارو ‪ 794‬كەسی تر ئاوارەنو دوای گەڕانەوەیان‬ ‫بۆ زێدی خۆیان دووبارە گەڕاونەتەوە هەرێم‪15 ،‬هەزارو ‪154‬‬ ‫كەسیش هەرێمی كوردستانیان بەجێهێشتووە كە ئاوارەو‬ ‫پەنابەران‪.‬‬ ‫هۆشەنگ محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی‬ ‫هاوبەشی قەیرانەكان لە وەزارەتی ناوخۆ بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“مەترسی ئەمنیو نەبونی بەرنامەیەك لەدوای گەڕانەوەیانو‬ ‫نەبونی سەرچاوەی بژێویو نەبوونی خزمەتگوزاریی‬ ‫هۆكاری گەڕانەوەی ئاوارەكانن‪ ،‬دووبارە گەڕانەوەیشیان‬ ‫بارگرانی زیاتر دروست دەكەن لەبەرئەوەی كاتێك دێنەوە‬ ‫وەك ئاوارەی تازە هیچیان پێنیەو پێویستیان بە هەموو‬ ‫پێداویستیەكە”‪.‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 208‬هەزار كەس لە ئاوارەكان لە كەمپەكاندا‬ ‫دەژین‪ ،‬ئەوەش دەكاتە رێژەی لە سەدا ‪ %20‬كە دابەشبوون‬ ‫بەسەر ‪ 28‬كەمپدا لە پارێزگاكانی هەولێر‪ ،‬دهۆك و‬

‫سلێمانی‪ ،‬لەگەڵ ‪ 268‬هەزار و ‪ 950‬پەنابەری واڵتانی‬ ‫سوریا‪ ،‬توركیا‪ ،‬ئێران و فەلەستین‪.‬‬ ‫ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان ‪ %40‬لە عەرەبی سونە‪،‬‬ ‫‪ %30‬لە ئێزیدی‪%13 ،‬لە كورد‪%7 ،‬لە كریستیان و ‪%10‬ی‬ ‫دیكەش لە توركمان‪ ،‬شیعە‪ ،‬شەبەك و ئەرمەنی پێكهاتوون‪.‬‬ ‫وەك لە ئامارەكانی ناوەندی هەماهەنگی قەیرانەكاندا‬ ‫هاتووە‪ ،‬خەرجی داواكراوی رۆژانەی ئاوارە و پەنابەران لە‬ ‫هەرێمی كوردستان گەیشتۆتە دوو ملیۆن و ‪ 700‬هەزار دۆالر‪،‬‬ ‫ئەوەش بۆ مانگێك زیاتر لە ‪ 81‬ملیۆن‪ ،‬لە ساڵێكیشدا ئەو‬ ‫خەرجییە زیاتر لە ‪ 982‬ملیۆن دۆالر دەكات‪.‬‬ ‫ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان‪ ،‬لە‬ ‫راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بەوەشداوە‪ 212 ،‬رێكخراوی ناوخۆیی‬ ‫و نێودەوڵەتی لە نێویاندا ئاژانسەكانی سەر بە نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان وەك هاوبەشی مرۆیی لە دۆسیەی ئاوارەكاندا‬ ‫كاردەكەن و زۆرینەیان دەكەونە پارێزگای هەولێر‪.‬‬ ‫عەتا عەزیز‪ ،‬سەرۆكی رێكخراوی یاو بۆ كاروباری ئاوارەو‬ ‫پەنابەران بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆناو‬ ‫كەمپی ئاوارەو پەنابەرانی سنوری سلێمانیو گەرمیان‬ ‫وەستاوە‪ ،‬لەبەرئەوەی جێگە نیەو زیادكردنیش وەستاوە‬ ‫مەگەر لە حاڵەتێكدا زەواجبكەن لەنێوخۆیاندا خێمەی‬ ‫زیادەیان پێبدرێت‪ ،‬بۆیە ئەوانەی دەگەڕێنەوە روودەكەنە‬ ‫قەزاو ناحیەكانو خانو بەكرێ دەگرن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لەسنوری هەولێرو دهۆك جێگە زۆرەو‬ ‫مامەڵەیەكی جیاواز لەگەڵ ئاوارەكان دەكرێت‪ ،‬مادییو‬ ‫مەعنەوییەن سودیان لێوەردەگرن‪ ،‬دوورترو وردتر لە‬ ‫ئیشەكە دەڕوانن وەك سنوری سلێمانی نیە‪ ،‬لە داهاتوودا‬ ‫بۆ دەنگدان بەكاریان دێنن‪ ،‬هەم راكێشانی رێكخراوەكان‬ ‫سودیان لێوەردەگرن”‪.‬‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی یاو ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ئاوارەكان‬ ‫لەبەرامبەر سودەكانیان بوون بە بارگرانی بەسەر‬ ‫حكومەتەوە هەر لە دابینكردنی خزمەتگوزارییەكانی وەك‬ ‫كارەباو ئاو تەندروستی تا دەگاتە پاراستنیان‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫بەشێكیان تووشی الدانی كۆمەاڵیەتی بوون فێری دزیو‬ ‫مادەی هۆشبەربوون‪.‬‬ ‫هۆكاری وابەستەبونی ئاوارەكانی بەهەرێمەوە بۆ‬ ‫ئەوەگەڕاندەوە‪ ،‬لێرە ژیانی شایستەتریان دەستدەكەوێتو‬ ‫زیاتر لە ئاسایشدان‪ ،‬هەیانە لە ناوچەی خۆیان‬ ‫خوێنكەوتوەتە نێوانیانەوە‪ ،‬زۆریان هەیە لە پارێزگاكانی‬ ‫ناوەڕاستو خوارو فەرمانبەرە بەاڵم خێزانەكەی لێرەیە‪.‬‬

‫کەس گوێ بە تەندروستیى‬ ‫کەمپی بێرسڤ نادات‬ ‫میهڤان مەجید ‪ -‬زاخۆ‬ ‫کەمپی بێرسڤ لە زاخۆ کە زیاتر لە هەزارو ‪ 700‬خێزانى ئاوارەى‬ ‫تێدایە کێشەى تەندروستى هەیەو ئەوەش گرفتى بۆ دانیشتوانەکەى‬ ‫دروستکردووە‪.‬‬ ‫لەناو کەمی بێرسڤ دوودا ‪ 1734‬خێزانى ئاوارەى خەڵکى شنگال‬ ‫و موسڵ نیشتەجێن‪ ،‬کۆى گشتى دانیشتوانەکەى هەشت هەزار و‬ ‫‪ 996‬کەس دەبێت‪.‬‬ ‫خێرو سلێمان دانیشتویەکی کەمپی بێرسڤ دووە‪ ،‬بۆ “زەمەن”‬ ‫باسی خراپى دۆخی تەندروستی ناو کەمپەکەى کردو وتى‪“ :‬دوای‬ ‫رزگارکردنی شاری موسڵ بەگشتی خزمەتگوزاری لە کەمپەکە‬ ‫کەمبوەتەوە‪ ،‬لە رووی تەندروستیشەوە کێشەى کەمی دەرمان و‬ ‫پزیشکمان هەیە‪ ،‬هەر پشکنینێکیشمان بوێت لە ناو کەمپەکەدا‬ ‫نیە”‪.‬‬ ‫بە گوێرەی رێنمایی تەندروستی جیهانی دەبێت لەناو ئاوارەکان و‬ ‫پەنابەرەکاندا گرنگیەکی زۆر بە کەرتی تەندروستی بدرێت‪.‬‬ ‫عەزیز رەشۆ ئاوارەیەکی ترى ناو کەمپەکەیە وتى‪“ :‬لەناو‬ ‫بنکەی تەندروستی کەمپەکەدا چارەسەری نەخۆشی ددان و ئامێری‬ ‫پشکنینی سۆنەریش نیە‪ ،‬خۆزگە بەرپرسانى حکومەت جارێک بۆ‬ ‫وەرگرتنی چارەسەری تەندروستی سەردانی یەکێک لەم کەمپانەیان‬ ‫دەکرد بۆ ئەوەی لە تەندروستی ئێمە ئاگاداربن‪.‬‬ ‫لە سنوری قەزای زاخۆ نزیکەی ‪ 120‬هەزار ئاوارەو پەنابەر‬ ‫هەن کە زۆربەى ئێزدین و دواى رزگارکردنى ناوچەکانیشان بەهۆى‬ ‫ملمالنێ سیاسیەکانەوە ناتوانن بگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫ماهر مشۆ بەڕێوەبەری کەمپی بێرسڤ دوو‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫رایگەیاند‪ :‬سەبارەت بە کەمی خزمەتگوزاری تەندروستی هیچ‬ ‫پالنێکیان نیە‪ ،‬چونکە چەندینجار ئاگاداری الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا هیچ وەاڵمێک نەبووە‪.‬‬ ‫وتیشى‪“ :‬لەناو کەمپدا کێشەی کەمی دەرمان هەیەو پێویستیشمان‬ ‫بە ‪ 3‬پزیشک هەیە “‪.‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪13‬‬

‫داڤۆس؛ سیاسەتی جیهان بە تامی ئابووری‬

‫د‪.‬نیاز‌نه‌جمه‌دین*‬

‫نامۆبوونی بەکاربەر‬

‫ڕەوا بورهان‬ ‫لە سەیرانگایەکی دڵڕفێنی بچکۆالنە لە‬ ‫قەدپاڵی زنجیرە چیاکانی ئاڵپی سویسرا‪،‬‬ ‫هەموو ئەوانە کۆدەبنەوە کە ئابووری جیهان‬ ‫ئاڕاستە دەکەن و لێیەوە سیاسەتی جیهان‬ ‫دادەڕێژن‪.‬‬ ‫سااڵنە زیاتر لە ‪ ٢٥٠٠‬کەسایەتی‬ ‫سیاسی گەورەی جیهان‪ ،‬سەرۆکی دەوڵەت‬ ‫و حکومەت‪ ،‬وەزیری ئابووری و بازرگان‬ ‫و بزنسمانەکان ئەو گەورە کۆمپانیایانەی‬ ‫کە داهاتی سااڵنەیان لە سەروو ملیارێک‬ ‫دۆالرەوەیە لەوێدەبن‪ ،‬ئەوان بە تەنها نین‬ ‫بەڵکو ئەستێرەکانی سینەماو میوزیک و‬ ‫بیریارە ناسراوەکانی دنیاشیان لەگەڵدایە‪.‬‬ ‫بیرۆكەی ئەم مونتەدایە لەالیەن‬ ‫مامۆستایەكی ئابووری بەڕەگەز ئەڵمانییەوە‬ ‫داڕێژراوە‪ ،‬كە ناوی كاڵوس شواب بوو‪.‬‬ ‫شواب لە ‪1971‬دا مونتەدایەكی بچوكی‬ ‫بۆ بزنسمانە ئەوروپییەكان دامەزراند‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ تێپەڕینی کات و دوای رووخانی‬ ‫بلۆكی رۆژهەاڵتو كۆتاییهاتنی جەنگی‬ ‫ساردو پاشان رووداوی ‪11‬ی سێپتێمبەر‪،‬‬ ‫بازنەی چاالكی ئەم مونتەدایە بە ئەندازەیەك‬ ‫بەرفراوان دەبێت كە دیارترینو ناودارترین‬ ‫نوخبەی ئابووریو سیاسییو فكرو هونەرو‬ ‫زانستی ئەمڕۆی جیهان لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫لەوێ گەنگەشەی ئابووری دەکرێتو‬ ‫هێزی ئابووری بە تەواوی خۆی نمایش‬ ‫دەکات‪ ،‬کە چۆن دەتوانێت سیاسەتی‬ ‫جیهان ئاڕاستە بکات‪ ،‬ئەگەرچی کۆبوونەوە‬ ‫سیاسییەکان لە پەراوێزدا دەکرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیاسەت بە پاڵنەری ئابووری تێمای‬ ‫سەرەکی گفتوگۆکانی داڤۆسە‪.‬‬ ‫ئەم رووداوە گەورەو گرنگە رایگشتی‬ ‫جیهانی كردووە بەدوو بەشی دژ بەیەكەوەو‬ ‫هەندێک داڤۆس بە قیبلەگای موریدەكانی‬ ‫گڵۆباڵیزم دادەنێن‪ ،‬ئەو موریدانەی‬ ‫سەرسەختانە داوای سڕینەوەی سنوورەكانو‬ ‫دەرگا خستنە سەر پشتی بازاڕەكان‬ ‫دەكەن‪ ،‬پێیانوایە “چیتر بەرهەمهێنان‬ ‫لە چوارچێوەی واڵتو گروپێكدا بێهودەن‬ ‫بەڵكو باشترین رێگە بۆ ئەوەی زۆرترین‬ ‫دەستكەوتو سەرمایەی نەتەوەیی سەریەك‬ ‫بخەیت‪ ،‬ئەوەیە لەچوارچێوەی تۆڕێكی‬ ‫فراوانی نێودەوڵەتیدا چاالكی ئابووری‬ ‫ئەنجامبدەیت”‪.‬‬ ‫ئەوانەی کۆنگرەکە ئەنجام دەدەن‬ ‫پێیانوایە داڤۆس ئەو دەرفەتە بۆ هەمووان‬ ‫دەڕەخسێنێت‪ ،‬كە بیروڕا بگۆڕنەوەو چاالكی‬ ‫ئابووری خۆیان بەشێوەیەكی كارامەترو‬ ‫بەتواناترو باشتر رێكبخەنو کاری پێکەوەیی‬ ‫بەرفراوان بکەن‪.‬‬ ‫لەوێ ئەزموونی چین یەکێکە لە‬ ‫سەرنجڕاکێشترین ئەزموونەکان‪ ،‬کە بە‬ ‫نموونە دەیهێنرێتەوە‪ ،‬ئەوان دەڵێن کاتێک‬ ‫چین تێکەڵی سیستمی گڵۆباڵیزمی ئابووری‬ ‫نەبووبوو‪ ،‬زەخیرەی دراوی نیشتیمانی تەنها‬ ‫‪ ٢٠‬ملیار دۆالر بوو‪ ،‬بەاڵم کاتێک بەشداریکرد‬ ‫ئەم ڕێژەیە بۆ سەروو هەزار ملیار دۆالر‬ ‫بەرزبوونەوە‪ ،‬کە ئەوەش دەرخەری ئەوەیە‬ ‫بەبێ بەشداری لە ئابووری هاوبەشدا‪،‬‬ ‫گەشەکردن ئەستەمە‪.‬‬ ‫رەخنەگرە‬ ‫لەبەرامبەریشدا‬ ‫سەرسەختەكانی داڤۆس پێیانوایە ئەم‬ ‫جیهانی‬ ‫مونتەدایەكی‬ ‫كۆبوونەوەیە‬ ‫خۆشبەختترینو‬ ‫تەنها‬ ‫بازرگانییەو‬ ‫دەوڵەمەندترین بازرگانو سەرمایەدارە‬ ‫گەورەكانی دونیای تیا كۆدەبێتەوە‪،‬‬ ‫كە سەردەنێن بەیەكەوەو سەبارەت‬

‫کورد لە داڤۆس‬

‫ساڵی ‪ ٢٠13‬دوای ‪ ٤٢‬ساڵ لە‬ ‫دامەزراندنی مونتەدای ئابووری‪ ،‬مەسعود‬ ‫بارزانی کە ئەو ساڵە بڕیاری سەربەخۆ‬ ‫فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان‬ ‫درابوو‪ ،‬بە بانگهێشتێک و وەک یەکێک‬ ‫لە ‪ 5٠‬کەسایەتییەکەی کە وەک سەرۆک‬ ‫دەوڵەت و حکومەت کاریگەرییان هەیە‬ ‫بەشداری مونتەدای ئابووری کرد‪.‬‬ ‫دوابەدوای ئەوە دەرگای داڤۆس بۆ‬ ‫سەرکردەکانی کورد کرایەوە‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠1٤‬و ‪٢٠1٧‬شدا مەسعود بارزانی‬ ‫بەشداری داڤۆسی کردو تێیدا لە بارەی‬ ‫دۆخی ناوچەکەوە قسەی کرد‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠1٨‬دا ڕێگای شارۆچکە‬ ‫بچوکەکەی سویسرا دەبێتە ڕێگای‬

‫نێچیرڤان بارزانیش‪ ،‬کە پێشتر سەرۆکی‬ ‫حکومەت و ئێستا سەرۆکی هەرێمە‪ ،‬ئەو‬ ‫لەو ساڵەدا به سهرۆكایهتیی شاندێكی‬ ‫بااڵی ههرێم كه له قوباد تاڵهبانی‬ ‫جێگری سهرۆك وهزیران‪ ،‬فوئاد حسێن‪،‬‬ ‫کە ئێستا وەزیری دارایی و ئابوورى‬ ‫عێراق و ئاشتى ههورامى وهزیرى‬ ‫پێشووی سامانه سروشتییهكان‪ ،‬فهالح‬ ‫مستهفا چووە داڤۆس‪.‬‬ ‫بۆ ساڵی ‪٢٠٢٠‬ش‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫کۆڕبەندی داڤۆس‪“ ،‬بۆرگ برێندا”‬ ‫رایگهیاند‪ ،‬تیمێکی بەهێز لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستەوە بەشدار دەبن‪ ،‬لەناویشیاندا‬ ‫سەرۆکی هەرێمی کوردستان هەیەو‬ ‫باس لە رێکارەکانی هێورکردنەوەی‬

‫داڤۆسی ‪2020‬‬

‫شارۆچکەی داڤۆس‬

‫زیاتر لە سێ هەزار کەس ئەمساڵ‬ ‫بەشداری لە داڤۆسدا دەکەن‪ ،‬کە سێ‬ ‫بەشیان لە گەورە سەرمایەداران و‬ ‫کۆمپانیا گەورەکان پێکدێن و ئەوەی‬ ‫دەشمێنێتەوە کەسایەتی سیاسیی و‬ ‫هونەرمەندانن‪.‬‬ ‫بە دوو ڕێگا بەشداری کۆنگرەی‬ ‫داڤۆس دەکرێت‪ ،‬بەشێکیان ئەوانەن کە‬ ‫داوەتنامەی فەرمییان بەدەست دەگات‪،‬‬ ‫ئەوانەی دیکەش دەتوانن بە پێدانی بڕی‬ ‫‪ 6٢3٢3٢‬دۆالر کە دەکاتە ‪ ٤٨٠‬هەزار‬ ‫پاوەندی بەریتانی بەشداری کۆنگرەکە‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫گرنگترین کەسایەتییە سیاسییەکان‬ ‫کە بەشداری تێدا دەکەن‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ و ئەنگێال مێرکڵ‬ ‫ڕاوێژکاری ئەڵمانیا و هەروەها سانا مارین‬ ‫سەرۆک وەزیرانی فنلەندا وەک بچوکترین‬ ‫سەرۆک وەزیران تێیدا بەشدارە‪.‬‬ ‫هەروەها گەورە کۆمپانیاکانی وەک‬ ‫کۆکاکۆال و گۆڵدمان ساکس و ئەی بی‬ ‫ئێم بەشداری ئەم لوتکە ئابوورییە گرنگە‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫هەروەها ڕێژەی بەشداری ژنان‬ ‫لەمساڵدا بۆ ‪ ٪٢٢‬بەرزبوونەوەی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬کە بەبەراورد بە ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠15‬بە ڕێژەی ‪ ٪1٧‬بەشداری ژنان لە‬ ‫کۆنگرەکەدا زیاد بووە‪.‬‬

‫شارۆچکەیەکی بچووک کە دەکەوێتە‬ ‫نزیک ڕووباری الندویسر لە هەرێمی‬ ‫براتیقو لە کانتۆنی گروباندن لە سویسرا‪،‬‬ ‫ئەو شارۆچکەیە لە ساڵی ‪1٢٨٠‬ی زاینی‬ ‫دروستکراوەو زمانی خەڵکی ناوچەکە‬ ‫ئەڵمانییەو خەڵکەکەی زیاتر بە چارەسەری‬ ‫پزیشکیدا دەناسرێنەوەو بوووەتە هەوێنی‬ ‫چەندین بابەتی ئەدەبی بەهۆی زستانە‬ ‫سەختەکەیەوە‪.‬‬ ‫بەشێکی زۆری ئەوانەی بەشداری‬ ‫کۆنگرەی داڤۆس دەکەن لە ڕێگەی‬ ‫هێلیکۆپتەرەوە بەشداری کۆنگرەکە‬ ‫دەکەن‪ ،‬هەروەها ئەگەر کۆنگرەیەکی هێندە‬ ‫گەرم نەبێت‪ ،‬هیچ شتێک ساردی زستان‬ ‫لەبیر دانیشتوانی داڤۆس ناباتەوەو ئەو‬ ‫شارۆچکە بچوکە لە بیر دنیا دەچێتەوە‪.‬‬

‫بە ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان خۆیانو‬ ‫چۆنیەتی گەورەتر كردنی قەبارەی‬ ‫سەروەتو سامانەكەیان دەدوێنو لەگەڵ‬ ‫رابەرانی سیاسیی دەسەاڵتداری جیهانیشدا‬ ‫دەكەونە لۆبیكردنو ئامانجی سەرەكی‬ ‫بەرژەوەندخوازییو‬ ‫كۆبوونەوەكەشیان‬ ‫بەتااڵن بردنی سەروەتو سامانی دونیایە‪،‬‬ ‫نەك هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشە‬

‫ئابوورییەكانی وەك هەژاری‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماژە بەوە دەكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫بەڕێوەبەری كۆمپانیایانەی سااڵنە بۆ‬ ‫داڤۆس بانگهێشت دەكرێن دەرامەتی‬ ‫سااڵنەی هەر یەكەیان لەسەروو ملیارێك‬ ‫دۆالرەوەیەو دەبێت پێشوەختیش بۆ‬ ‫رسوماتی بەشداربوونی سااڵنەیان یەكی‬ ‫‪ 1٠‬هەزار دۆالر بدەن لەبەرئەوە رێژەی‬

‫رۆژهەاڵتی‬

‫ناوەڕاست‬

‫گرژییەکانی‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫بەگوێرەی یوتیوبی فەرمی کۆڕبەندی‬ ‫ئابووری داڤۆس‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬کاڵێ‬ ‫بەرهەم ساڵح‪ ،‬کچی سەرۆک کۆماری‬ ‫ئێستای عێراق‪ ،‬وەک ڕۆژنامەنووسێک‬ ‫کە بۆ چەندین میدیای نێودەوڵەتی‬ ‫کاریکردووە لەنێوانیاندا “ڕۆژنامەی‬ ‫گاردیان و بی بی سی” بەشداری لە‬ ‫کۆڕبەندی ئابووری داڤۆسدا کردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشدارییەکەی لە ئاستی‬ ‫پانێڵەکانی داڤۆسدا نەبووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەشێک بووە لە پەراوێزی گفتوگۆ‬ ‫سەرەکییەکان کە پانێڵی داڤۆس لە‬ ‫خۆی دەگرێت‪.‬‬

‫گرنگترین‬ ‫دەستکەوتەکانی داڤۆس‬ ‫کۆنگرەی داڤۆس تا ئێستا چەند‬ ‫دەستکەوتێکی گرنگی هەبووە‪ ،‬گرنگترین‬ ‫دۆسییە ئەوەیە‪ ،‬کە ئابووری جیهان‬ ‫نەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە سروشت‬ ‫و هەوڵبدرێت سود لە وزەی خاوێن‬ ‫ببینرێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە ساڵی ‪1٩٨٨‬دا لە‬ ‫پەراوێزی داڤۆسدا تورگت ئۆزال‪،‬‬ ‫سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتى تورکیا و‬ ‫ئەندریاس باباندروی سەرۆک وەزیرانی‬ ‫ئەوکاتەى یۆنان کۆبوونەوە و بەوەش ئەو‬ ‫بەستەڵەکە سیاسییە توایەوە کە لەنێوان‬ ‫ئەو دوو واڵتەدا بوو کە چەندین ساڵ‬ ‫شەڕی یەکتریان کردبوو‪.‬‬ ‫هەروەها لە ساڵی ‪٢٠٠٠‬دا توانی‬ ‫هاوپەیمانێتییەک دابمەزرێنێت بۆ‬ ‫بەرزکردنەوەی بەرگری لەش و کوتانی‬ ‫مندااڵن بەناوی ‪ ،GAVI‬کە بووەتە‬ ‫هۆی ئەوەی چەندین منداڵ لە نەخۆشی‬ ‫دوور بن‪.‬‬

‫كۆمپانیای واڵتانی تازە گەشەكردووی‬ ‫بەشدار بوو لەم مونتەدایەدا هەمیشە‬ ‫كەمینەن‪%39 ،‬ی بەشداربووانی داڤۆس‬ ‫ئەوروپیو ‪%36‬ی ئەمریكین‪ ،‬كە كۆی‬ ‫هەمووی دەكاتە ‪%7٥‬ی بەشداربووانی‬ ‫مونتەداكە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە ئەوروپاو‬ ‫ئەمریكا تەنها ‪%17‬ی كۆی دانیشتوانی‬ ‫گۆی زەوی پێكدەهێنن‪.‬‬

‫باسی بۆچوونێکی کۆمەڵناس زیگمۆنت باومان(‪Zygmunt Bauman‬‬ ‫‪ )2007‬دەکەم لە کتێبی مەسڕەفکردنی‪ /‬بەکاربردنی ژیان ‪Consuming‬‬ ‫‪.life 2006‬‬ ‫بە رای ئەو‪ ،‬مرۆڤی ئەمڕۆ تووشی دەردێکی رسواکەر بووە‪ ،‬کە بریتییە لە‬ ‫“بینین”‪ .‬لەم چەرخەدا مرۆڤ وزە و کات و گوژمە پارەی زەبەالح لە پێناوی ئەوەی‬ ‫ببینرێت‪ ،‬واتە نەبینراو نەبێ خەرجدەکات‪.‬‬ ‫سۆشیال میدیا‪ ،‬لەناویشیاندا فەیسبووک‪ ،‬ئەمڕۆ بڕێکی زۆر لە حەزی بینین‬ ‫تێردەکات‪ ،‬خۆجوانکردن لەڕێی نەشتەرگەرییەوە وێنەیەکی تری ئەم پرۆسەیەیە‪،‬‬ ‫يان لەپڕ کچێک دەبینی تەنیا لەپێناوی بینیندا‪ ،‬خۆی رووت دەکاتەوە‪ ،‬حەزی بینین‬ ‫و ناوبانگ تەنانەت دابەزیوەتە ناو قوتابخانەکان و بەشێکی کاراکتەری منااڵنیش‬ ‫پێکدەهێنێت‪ ،‬ئەوانیش دەیانەوێ کە گەورەبوون‪ ،‬یان هەر بە مناڵیی‪ ،‬ناوبانگ‬ ‫دەربکەن‪.‬‬ ‫لەالت سەیرنەبێ بەرپرسی گەورە ببینيت لەپێناوی بینیندا بە رێگایەک خۆی‬ ‫دەربخات‪ ،‬كەسێك “مەڕو بزن” بکات بە قوربانیی بۆ ئەوەی خۆی ببینرێت و بەس‪،‬‬ ‫ئیدی هەر بەو شێوەیە‪.‬‬ ‫بە رای باومان‪ ،‬لە قۆناغى پێشوودا کااڵکان بەپێی پێداویستیی بەرهەمدەهاتن‪،‬‬ ‫دەبوو حەزو ئارەزووی “سەالمەتیی” تێربکەن‪ .‬واتە دەبوو کوالیتییەکی باشیان‬ ‫هەبێ‪ ،‬تەمەن درێژیش بن‪.‬‬ ‫بڕوانە ئەو بینایانەی لە ئەوروپا دوو سەد ساڵ تەمەنیانە‪ ،‬ئێستاش ماونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوكات تێركردنی خواست گرنگ بوو‪ ،‬بەاڵم لە دونیای هاوچەرخدا‪ ،‬کااڵکان بچوک‬ ‫بوونەتەوەو بچوکيش نوێنەری “جوانیی”یە‪.‬‬ ‫کااڵکان خێرا دێن و دەڕۆن خستنەڕوو هەژمونی کردووە و کااڵکان خۆیان‬ ‫دەسەپێنن‪ ،‬هەزار و یەک ریکالم یارمەتی فرۆشتنی ئایپاید و ئایفۆن دەدات‬ ‫لەمساڵدا‪ ،‬کەچی ساڵی داهاتوو ڤێرژنی نوێ دێت و هەمان کۆمپانیا ڤێرژنی پێشتر‬ ‫رسوا دەکات‪.‬‬ ‫باومان نوسیویەتی‪ :‬قۆناغی چاخی بەردین قۆناغی بەرهەمهێنان بوو لە دەستەوە‬ ‫بۆ دەم‪ ،‬بەاڵم قۆناغی سەرمایەداریی قۆناغی زێدە بەرهەم و خەزنکردنە‪ ،‬قۆناغی‬ ‫داگیرکردنی هەموو سپەیسێکە‪.‬‬ ‫لەگەڵ سەرهەڵدانی سەرمایەدارییدا‪ ،‬بە وتەی کۆلین کامپبێل (‪Colin‬‬ ‫‪ ،)Campbell‬بەرخۆریزم یان بەکاربەریزم(‪ )consumerism‬جێی‬ ‫بەکاربردنی(‪ )consumption‬گرتەوە بەشێوەیەک کە بەکاربردن ئیدی چووە‬ ‫سەنتەری بیرکردنەوەی زۆرینەی خەڵک‪ ،‬ئامانجەکەش گۆڕا بۆ ئەوەی تۆ تەنیا لەڕێی‬ ‫بەکاربردنەوە هەست بە “بوون”ی خۆت بکەیت‪.‬‬ ‫چەرخی نوێ نەک تەنیا کارمەندی توشی نامۆبون کرد‪ ،‬بەڵکو بەکاربەریش‪.‬‬ ‫واتە چەرخی نوێ “نامۆبونی بەکاربەر”ی دروستکرد‪ ،‬بەکاربەریزم وەک هێزێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتیی تاکەکانی خستە شوێن ویست و ئارەزووەکانی خۆیان و لەم‬ ‫مونافەسەیەدا لە یەکتر دووریخستنەوە و دایبڕین‪ ،‬بەکاربەر کەوتە ناو دونیایەکەوە‬ ‫کە ویست و ئارەزوو و پێداویستییەکانی چیتر هی خۆی نین‪ ،‬بەڵکو سەپێنراوە‬ ‫بەسەریدا و ئەویش وا هەستدەکات تێریان نەکات بوونی لە مەترسییدایە‪ .‬ئیدی‬ ‫پەیوەندیی نێوان مرۆڤەکان گرنگ نین‪ ،‬بەڵکو پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و کااڵ‬ ‫گرنگە و لەوێشەوە مرۆڤ پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ ئەوانی تردا رێکدەخات‬ ‫و هەڵدەبژێرێت‪ .‬ترسی بون بەژێر پێوە و نەبینین هەستی نامۆبون الی بەکاربەر‬ ‫تۆختردەکاتەوە‪.‬‬ ‫بە رای من‪ ،‬ئەم نامۆبونە بەشێوەیەکە کە بەجێهێشتنی واڵتەکەت رزگارت نابێ‬ ‫لێی‪ ،‬چونکە روودەکەیتە بۆ نمونە ئەوروپا و دەبینیت هەمووان غەرقی بەرخۆریزمن‬ ‫و تۆش بێبەشی لێی‪ ،‬سەرباری غوربەتی دوورە واڵتیی‪ ،‬غوربەتێکی نوێشت توش‬ ‫دەبێ‪ :‬غوربەتی کڕین! باومان لێرەدا وەسفەکەی ستیفن بێرتمان (‪Stephen‬‬ ‫‪ )Bertman‬بەکاردەهێنێتەوە‪ :‬کەلتوری ئێستایی (‪ )Nowist culture‬و‬ ‫کەلتوری پەلەپەل‪ ،‬یان خێرا و راکەراک (‪ )hurried culture‬جێی بەهەموو‬ ‫پەیوەندییەک لەقکرد‪.‬‬ ‫لێکۆڵەرانی بواری پیشەسازیی رستن و چنین گوزارەیەکی تریان هەیە‪ :‬فاشن یان‬ ‫فاشیۆنی خێرا (‪ ،)fast fashion‬واتە مۆدەی خێرا‪ ،‬جێی فاشیۆنی خاو(‪slow‬‬ ‫‪)fashion‬ی گرتوەتەوە‪ ،‬كه بهخێرایی کااڵ دهگهیهنێته بازاڕ‪.‬‬ ‫ئێچ ئاند ئێم (‪ )H&M‬لە دەستپێکەوە تا بازاڕ‪ ،‬جلوبەرگ بە ‪ 3‬بۆ ‪ 6‬هەفتە‬ ‫دەگەیەنێتە دەستی بەکاربەر‪ ،‬مەترسیی ئەم تاعونە رسواکەرە هەر ئەوە نییە‬ ‫لەناوتدا هەستی خۆبەکەمزانین بەهێز دەکات‪ ،‬دەشتخاتە ناو مونافەسەیەکی‬ ‫پڕوکێنەر‪ ،‬بەڵکو ئەوەیە مرۆڤی کردووە بە کااڵ‪.‬‬ ‫سیستم مرۆڤ ناچار دەکات کە هیچ بۆی گرنگ نەبێ لە وەزیفەکانی خۆی‬ ‫داماڵرێت‪ ،‬وەک کااڵ بەناو سۆشیال میدیا و بازاڕەکانی تردا هاتوچۆبکات‪ ،‬کە مرۆڤ‬ ‫هەمان سیفاتەکانی کااڵی وەرگرت‪ ،‬ئیدی الت ئاسایی بێت ئامادەبێت وەک جوتێک‬ ‫قۆنەرەی “نایک” یان “ئەدیداس” ناوبانگ دەربکات‪ ،‬گرنگ ئەوەیە ناوبانگ دەربکات‪،‬‬ ‫گرنگ نییە لە چییدا‪.‬‬ ‫بەرخۆریزم ژینگەش وێران دەکات‪ ،‬دروستکردنی یەک تیشێرت‪ ،‬هێندەی رۆشتنی‬ ‫ئۆتومبێلێک بۆ ماوەی ‪ 13‬میل کاربۆن فڕێدەداتە ژینگەوە‪ ،‬جگە لە پرۆسەی‬ ‫ریسایکڵ‪.‬‬ ‫بەڕای من‪ ،‬هزرو نووسینیش هەمان شتیان بەسەردا دەسەپێت‪ ،‬نووسینی‬ ‫کوالیتیی بهرز‪ ،‬پێویستی بە ماددەیەکی خامی کوالیتییە بیبەیتە کارگەی مێشکتەوە‬ ‫تا کااڵیەکی کوالیتیی بهێنێتە دەرەوەو بیخەيتە بازاڕەوە‪ .‬ئادەم سمیس وايكرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫تا ئەمڕۆ کتێبی “سامانی نەتەوەکان”ی دەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە دونیای هاوچەرخدا ئامانجەکە دەرکەوتنە‪ ،‬بۆیە گرنگ ئەوەیە‬ ‫بنووسیت‪ ،‬ئیدی گرنگ نییە ماددە خامەکەی نووسینەکەت چییەو بەرهەمەکە چی‬ ‫پێداویستییەک تێر دەکات‪ ،‬گرنگ نییە کااڵکەت ئەسڵە یان عادیی؟ نووسین لەمڕۆدا‬ ‫زوو دەگات و زوو فڕێ دەدرێت‪ ،‬زۆرجار بە کەڵکی ریسایکڵیش نایەتەوە‪ .‬لە راستیدا‪،‬‬ ‫لە سەردەمی پێشوودا مرۆڤ تەمەنی کورت بوو‪ ،‬بەاڵم کااڵکان وەک پەیوەندییەکان‬ ‫تەمەنیان درێژ بوو‪ .‬لەمڕۆدا مرۆڤ تەمەنی درێژە‪ ،‬بەاڵم هەموو شتێکی تر زوو‬ ‫دەمرن‪.‬‬ ‫*مامۆستا له بهشی ئابووری كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری زانكۆی سلێمانی‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫قهرزی گشتی بۆمبی چێندراو له ژێرزهمینی ئابووری واڵتاندا‬

‫ههر تاکێک ‪ 33‬ههزار دۆالر قهرزی بهردهكهوێت‬ ‫ئیحسان حەسیب‬ ‫كهمبوونهوهی تواناكان له رێگریكردن‬ ‫له بهرزبوونهوهی قهبارهی كهڵهكهبوونی‬ ‫قهرز‪ ،‬ئهگهری سهرههڵدانی قهیرانێكی قوڵی‬ ‫دارایی جیهانی دێنێته ئاراوه‪ ،‬ئهگهر واڵتان‬ ‫و كۆمپانیا زهبهالحهكان‪ ،‬رێوشوێنی بهپهله‬ ‫نهگرنهبهر بۆ سنورداركردنی قهرزهكان و‬ ‫چارهسهركردنی ئهو قهیرانه پڕ له نههامهتی‬ ‫و مهترسیداره‪.‬‬ ‫بهپێی دوایین راپۆرتی سندوقی دراوی‬ ‫نێودهوڵهتی‪ ،‬قهبارهی قهرزی گشتی و‬ ‫تایبهتی لهسهر ئاستی جیهاندا‪ ،‬بۆ سهرووی‬ ‫‪ 255‬ترلیۆن دۆالر بهرزبووهتهوه‪ ،‬ئهوهش‬ ‫بهرزترین رێژهی پێوانهیی قهرزه لهسهر‬ ‫ئاستی نێودهوڵهتی له مێژوودا‪ ،‬كه دهكاته‬ ‫نزیكهی له ‪ %320‬كۆی داهاتی ناوخۆیی‬ ‫واڵتان له ساڵێكدا‪ ،‬ئهوهش سهردهكێشێت بۆ‬ ‫قهیرانێكی قوڵی دارایی و وهشاندنی گورزێكی‬ ‫كوشنده له گهشهی ئابووری جیهان‪ ،‬كه به‬ ‫تهنیا پشكی كهرتی تایبهت لهو قهرزهدا زیاتر‬ ‫له ‪ 190‬ترلیۆن دۆالره‪.‬‬ ‫ئهگهر ئهو قهرزه بهسهر كۆی دانیشتوانی‬ ‫جیهان دابهش بكرێت‪ ،‬ئهوا ههر تاكێك‪،‬‬ ‫بڕی ‪ 33‬ههزار دۆالر ئهمریكی له قهرزهكه‬ ‫بهردهكهوێت‪ ،‬كه ئێستا ژمارهی مرۆڤ لهسهر‬ ‫گۆی زهوی بۆ زیاتر له ‪ 7‬ملیارو ‪ 700‬ملیۆن‬ ‫كهس زیادی كردووه‪.‬‬ ‫بهپێی داتایهكی بانك ئۆف ئهمریكا‪،‬‬ ‫لهدوای مایهپوچبوونی بانكی وهبهرهێنانی‬ ‫ئهمریكا‪ ،‬لیمان برازهرز‪ ،‬له كۆتایی ساڵی‬ ‫‪2008‬دا‪ ،‬كه ماوهی ‪ 150‬ساڵ بوو له بواری‬ ‫وهبهرهێناندا كاری دهكرد‪ ،‬حكومهتی‬ ‫واڵتان ‪ 30‬ترلیۆن دۆالریان قهرز كردووه‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكان ‪ 50‬ترلیۆن‪ ،‬خێزانهكان نزیكهی‬

‫ئهمریكا زیاتر له ‪ 23‬ترلیۆن‬ ‫دۆالر قەرزاره‬ ‫ژاپۆن له پلهی دووهمدا دێت و ‪13‬‬ ‫ترلیۆن دۆالر قەرزاره‬ ‫چین له پلهی سێیهمدایهو زیاتر‬ ‫له ‪ 10‬ترلیۆن دۆالر قەرزاره‬ ‫بهریتانیا له پلهی چوارهمدایه‬ ‫نزیكهی ‪ 5‬ترلیۆن دۆالر قەرزارە‬ ‫فهرەنسا لهپلهی پێنجهمدایه‪،‬‬ ‫بهكۆی قهرزی ‪ 4‬ترلیۆن دۆالر‬ ‫ههریهك له ئیتاڵیا و هیندستان و‬ ‫ئهڵمانیا و بهرازیل لهپلهی شهشهم‬ ‫تا نۆیهم دێن و ههر یهكهیان‬ ‫زیاتر له ‪ 3‬ترلیۆن دۆالر قەرزارن‬ ‫عێراق‪ 12٧ ،‬ملیار و ‪ ٧00‬ملیۆن‬ ‫دۆالر قەرزاره‬ ‫‪ 10‬ترلیۆن و بانكهكانیش ‪ 5‬ترلیۆن دۆالریان‬ ‫قهرزكردووه‪ ،‬كۆی گشتی دهكاته ‪ 90‬ترلیۆن‬ ‫دۆالر‪ ،‬كه نزیكهی له‪%40‬ی كۆی قهرزهكان‬ ‫دهكات‪ ،‬لهماوهی ‪ 11‬ساڵی رابردوودا‪.‬‬ ‫واڵته پێشكهوتووهكان و خاوهن‬ ‫ئابوورییه بههێزهكان له جیهاندا قەرزارترینن‬ ‫و قهرزهكانیان زۆر زیاتره بهبهراورد لهگهڵ‬

‫واڵتانی دیكه‪ ،‬ئهمریكا‪ ،‬كه خاوهنی بههێزترین‬ ‫ئابوورییه له جیهاندا‪ ،‬لهپێشهوهی ههموو‬ ‫واڵتانهوه دێت لهڕووی قهرزهوهو زیاتر له‬ ‫‪ 23‬ترلیۆن دۆالر قەرزاره‪ ،‬لهدوای ئهو ژاپۆن‬ ‫له پلهی دووهمدا دێت و ‪ 13‬ترلیۆن دۆالر‬ ‫قەرزاره‪ ،‬چین له پلهی سێیهمدایهو زیاتر له‬ ‫‪ 10‬ترلیۆن دۆالر قەرزاره‪ ،‬بهریتانیا له پلهی‬

‫چوارهمدایه‪ ،‬بهكۆی گشتی نزیكهی ‪ 5‬ترلیۆن‬ ‫دۆالر قهرز‪ ،‬فهرەنساش له پلهی پێنجهمدایه‪،‬‬ ‫به كۆی قهرزی ‪ 4‬ترلیۆن دۆالر‪ ،‬ههریهك له‬ ‫ئیتاڵیاو هیندستان و ئهڵمانیاو بهرازیل له‬ ‫پلهی شهشهم تا نۆیهم دێن و ههریهكهیان‬ ‫زیاتر له ‪ 3‬ترلیۆن دۆالر قەرزارن‪.‬‬ ‫سهبارهت به عێراقیش‪ ،‬بهپێی یاسای‬

‫بودجهی ساڵی ‪ ،2019‬تا كۆتایی ساڵی‬ ‫رابردوو‪ ،‬عێراق ‪ 127‬ملیارو ‪ 700‬ملیۆن دۆالر‬ ‫قەرزار بووه‪.‬‬ ‫بهاڵم بههۆی كورتهێنانی بودجهی ههردوو‬ ‫ساڵی ‪ 2019‬و ‪ 2020‬پێشبینی دهكرێت‬ ‫لهمساڵدا قهرزی عێراق بۆ سهرووی ‪ 150‬ملیار‬ ‫دۆالر بهرزببێتهوه‪ ،‬ئهوهش لهكاتێكدایه‪،‬‬

‫تهنیا ئاوهدانكردنهوهی ئهو ناوچانهی بههۆی‬ ‫جهنگی داعشهوه وێرانبوون‪ ،‬پێویستییان‬ ‫به زیاتر له ‪ 100‬ملیار دۆالر ههیه‪ ،‬ههروهها‬ ‫كهمی خزمهتگوزارییه سهرهتاییهكان و رێژهی‬ ‫بێكاری و ههژاری و گهندهڵی لهوپهڕی‬ ‫بهرزبوونهوهدایه‪.‬‬ ‫سهرۆكی سندوقی دراوی نێودهوڵهتی‪،‬‬ ‫هۆشداری دهدات‪ ،‬له بهرزبوونهوهی قهبارهی‬ ‫قهرزهكانی واڵتانی پێشكهوتوو‪ ،‬دواكهوتوو‪،‬‬ ‫تازه پێگهیشتوو‪ ،‬كه ههریهكهیان بهشێوهی‬ ‫جیاواز ئهو قهرزانه به زیان بهسهریاندا‬ ‫دهشكێتهوه‪ ،‬ئهگهر سنورێك بۆ قهرزهكانیان‬ ‫دانهنێن‪ ،‬بۆ نمونه‪ ،‬له واڵتانی پێشكهوتوو‬ ‫دهبێته هۆی سهرههڵدانی قهیرانی دارایی قوڵ‪،‬‬ ‫له واڵتانی تازه پێگهیشتووش دهبێتە هۆی‬ ‫دواكهوتنی گهشهی ئابووری و لهباربردنی ئهو‬ ‫پێشكهوتنانهی بهدهستهاتوون‪ ،‬له واڵتانی‬ ‫دواكهوتووش‪ ،‬دهبێته هۆی باڵوبوونهوهی‬ ‫زیاتری ههژاری و برسێتی و قات و قڕی‪،‬‬ ‫داواش له حكومهتی واڵتان و كۆمپانیاو‬ ‫دامهزراوه داراییهكان دهكات‪ ،‬ههوڵهكانیان‬ ‫بخهنهگهڕ بۆ سنورداركردنی قهرزهكانیان‬ ‫و چارهسهرێك بۆ ئهو قهیرانه بدۆزنهوه‪،‬‬ ‫پێش ئهوهی دۆخهكه له كۆنترۆڵی ئهواندا‬ ‫دهربچێت‪.‬‬ ‫له ههرێمی كوردستانیشدا‪ ،‬چهندین‬ ‫ژمارهی جیاجیا ههن دهربارهی قهرزهكانی‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بهپێچهوانهی بهغداوه‪ ،‬قهرزهكانی ههرێم‬ ‫شهفاف نین و تهنانهت تائێستا پهرلهمانی‬ ‫كوردستان وهك دهسهاڵتی چاودێری و‬ ‫یاسادانان‪ ،‬ئاگاداری بڕی تهواوی قهرزهكان‬ ‫نییهو گومانیش له بڕهكانیان دهكرێت‪،‬‬ ‫تهنانهت ههندێك له چاودێران به قهرزی‬ ‫وههمی و ههندێك جاریش به سپیكردنهوهی‬ ‫پاره وهسفی دهكهن‪.‬‬

‫کەرتى دارایى و بانکەکانى ئیفلیج کردووە‬

‫ئابوورى تورکیا باجى هەڵەکانى ئەردۆغان دەدات‬ ‫زەمەن‬ ‫دوور له ئاماژهی نهرێنی و ئهو قهیرانه‬ ‫قوڵ و گهورانهی دووچاری ئابووری توركیا‬ ‫بووهتهوه‪ ،‬بڕیاره ههڵهكانی رهجهب تهیب‬ ‫ئهردۆغان‪ ،‬سهرۆك كۆمار‪ ،‬كهرتی دارایی‬ ‫و بانكهكانی ئهو واڵتهی ئیفلیج كردووهو‬ ‫رووبهڕووی دهیان گرفت و قهیرانی قووڵ‬ ‫كردووهتهوه‪ ،‬كه چارهسهركردنیان زهحمهته‪،‬‬ ‫لهوانه؛ نههێشتن و كهمكردنهوهی سوودو‬ ‫قازانجی زۆربهی بانكهكان‪ ،‬دهستێوهردانی‬ ‫راستهوخۆ له بهڕێوهبردنی سیاسهتی‬ ‫دارایی و نهختینهیی و دوورخستنهوهی‬ ‫پارێزگاری بانكی ناوهندی‪ ،‬كه دژایهتی ئهو‬ ‫دهستێوهردانانهی دهكرد‪.‬‬ ‫بهپێی داتاكانی دهزگای چاودێری و‬ ‫رێكخستنی كاری بانكهكان له توركیا‪ ،‬لهماوهی‬ ‫ساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬سودو قازانجی كهرتی دارایی‬ ‫و بانكهكانی توركیا‪ ،‬بهڕێژهی زیاتر له ‪%10‬‬ ‫كهمبووهتهوه‪ ،‬كه دهكاته زیاتر له ‪ 9‬ملیار‬ ‫دۆالر‪ ،‬ههروهها رێژهی قهرزه كهڵهكهبووهكانی‬ ‫بانكهكان گهیشتۆته سهرووی ‪%6‬و كۆی‬ ‫گشتی قهرزه دهرهكییهكانیش له ‪ 500‬ملیار‬ ‫دۆالر نزیك بووهتهوه‪ ،‬كه دهكاته له ‪%61‬ی‬ ‫كۆی داهاتی ناوخۆیی ئهو واڵته‪ ،‬ئهوهش‬

‫یهكێكی دیكه لهو‬ ‫كێشانهی ئابووری‬ ‫توركیا گیرۆدهی بووه‬ ‫بهرزبوونهوهی رێژهی‬ ‫ههاڵوسانه‬ ‫ژمارهیهكی پێوانهییه له مێژووی توركیادا‪،‬‬ ‫ههر لهماوهی ساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬لیره ڕێژهی‬ ‫نزیكهی له ‪%50‬ی بههاكهی لهدهستداوه‪،‬‬ ‫ئهوهش گورزێكی كوشندهی له ئابووری‬ ‫توركیا داوهو رێژهی بێكاری بۆ سهرووی له‬ ‫‪ %15‬بهرزكردۆتهوه‪ ،‬كۆی پارهی یهدهگی‬ ‫نهختینهیی ئهو واڵته له دراوی قورس بۆ‬ ‫نزیكهی ‪ 70‬ملیار دۆالر كهمبووهتهوه‪ ،‬دهیان‬ ‫كۆمپانیاو بانكیش مایهپووچ بوون‪.‬‬ ‫دامهزراوه نێودهوڵهتییهكانیش‪ ،‬پهنجهی‬ ‫تۆمهت بۆ حكومهتهكهی ئهردۆغان رادهكێشن‪،‬‬

‫كه به بڕیاره ههڵهكانی واڵتهكهی نوقمی قهرز‬ ‫كردووهو ئابووری واڵتهكهشی له لێواری‬ ‫داتهپین و قهیرانی قوڵی دارایی و ئابووری‬ ‫نزیك كردۆتهوه‪.‬‬ ‫لهوبارهیهوه له راپۆرتێكیدا‪ ،‬ئاژانسی‬ ‫بلۆمبێرگ‪ ،‬باڵویكردهوه‪ ،‬ئێستا بانكهكانی‬ ‫توركیا دووچاری چهندین قهیرانی قووڵ‬

‫بوونهتهوه‪ ،‬ئهوهش وای له بانكی ناوهندی‬ ‫توركیا كرد‪ ،‬رێژهی دانانی پارهی یهدهگ له‬ ‫دراوی بیانی له بانكهكاندا له ‪%13‬وه بۆ ‪%15‬‬ ‫بهرزبكاتهوه‪ ،‬بۆ ئهوهی سنورێك بۆ دابهزینی‬ ‫زیاتری بههای دراوی واڵتهكهی دابنێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫بڕیارهكه ئامانجهكهی نهپێكاوهو نهیتوانیوه‬ ‫بهر له دابهزینی بههای لیره بگرێت‪ ،‬ئهوهش‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی‬ ‫دادگای باری کەسێتی لە شارەزوور‬ ‫بابەت‪ /‬ئاگاداری‬ ‫داواکار‪ :‬هادی روستم عزیز‬ ‫داوا لەسەرکراو‪ :‬اختر حسن محمودی‬ ‫بۆ داوا لەسەرکراو (اختر حسن محمودی) کە ئێستا ناونیشانت نادیارە‪،‬‬ ‫دادگا ئاگادارت دەکات کە داواکار (هادی روستم عزیز) داوای شەرعی‬ ‫ژمارە (‪/236‬ش‪)2014/‬ی لەسەرت تۆمارکردووە کە تیایدا داواکارە‬ ‫بە(تصدیق طالق) دادگا بڕیاری داوە بە (تصدیق طالق) لە بەرواری‬ ‫‪ 2014/1/18‬بڕیاری دەرکردووە لەبەرئەوە دادگا لەڕێی دوو ڕۆژنامەی‬ ‫ڕۆژانەی ناوخۆییەوە ئاگادارت دەکاتەوە کە لەماوەی (‪ )10‬دە ڕۆژدا‬ ‫لەدوای باڵوبونەوەی ئەم ئاگادارییەوە مافی رەخنەگرتن (االعتراض)و‬ ‫پێداچونەوەت هەیە‪ ،‬وە بە پێچەوانەوە بڕيارەکە پلەی کۆتایی وەردەگرێت‬ ‫بەپێی یاسا‪.‬‬ ‫دادوەر‬ ‫صالح الدین احمد عارف‬

‫‪2020/1/14‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی ژمارە (‪ )35‬لە کەرتی ‪/10‬پێنجوێن (سەرۆکایەتی شارەوانی پێنجوێن) و‬ ‫(وەزارەتی دارایی و ئابووری)ەوە بۆ هەرکەس و الیەنێکی تر کە پەیوەندارە بە پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو لێکۆڵینەوەیەی کە لیژنەکەمان لیژنەی دەست بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی ڕۆژی‬ ‫(‪ )2019/7/7‬ئەنجامی دا لەسەر داوای (دەستەی سەرۆکایەتی شارەوانی پێنجوێن) کە داوای ڕاست کردنەوەی ڕووبەری‬ ‫پارچە زەوی سەرەوەی کردووە لە بڕیاری تەسویەی پارچە زەویەکەدا لە ڕووبەری ( ‪ )143.16 ،-‬دۆنم بۆ ڕووبەری ( ‪،-‬‬ ‫‪ )149 ،‬دۆنم لیژنەکەمان لەسەر بنەمای لێکۆڵینەوەکەو نەخشەی پارچە زەویەکەو چەسپاندنی سنووری پارچە زەویەکە‬‫بەپێی نەخشەو واقع حاڵی زەویەکە پاڵپشت بە بڕیاری (‪ 611‬ساڵی ‪ )1977‬پێشنیاری کرد بە ڕاست کردنەوەی ڕووبەرەکە‬ ‫لە ڕووبەری ( ‪ )143.16 ،-‬دۆنم بۆ ڕووبەری ( ‪ )149 ،- ،-‬دۆنم جا هەر کەس و الیەنێک ڕەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری‬ ‫ڕاستکردنەوەی ڕووبەرەکە با لە ماوەی (‪ )15‬ڕۆژدا لەدوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگاداریە لەم ڕۆژنامەیەدا ڕەخنەکەیان‬ ‫پێشکەش بە لیژنەکەمان بکەن بەپێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬

‫دهسهاڵتدارانی بهڕێوهبردنی سیاسهتی‬ ‫نهختینهی توركیا رووبهڕووی چهندین رهخنه‬ ‫كردهوه‪.‬‬ ‫یهكێكی دیكه لهو كێشانهی ئابووری‬ ‫توركیا گیرۆدهی بووه‪ ،‬بهرزبوونهوهی رێژهی‬ ‫ههاڵوسانه‪ ،‬كه ئهوهش كاریگهری راستەوخۆی‬ ‫لهسهر تاكهكان و كۆمپانیاو بانك و كۆی‬ ‫ئابووری ئهو واڵتهوه ههیه‪.‬‬ ‫بهپێی راپۆرتهكه‪ ،‬سهرجهم ئهو رێككارو‬ ‫ههنگاوانهی ئهردۆغان‪ ،‬گرتویهتهبهر بۆ‬ ‫چارهسهركردنی قهیرانهكانی ئابووری و دارایی‬ ‫و دانهوهی قهرزهكان و راگرتنی دابهزینی‬ ‫بههای دراوی توركیا‪ ،‬رێككاری شكڵی بوون‬ ‫و دۆخهكهی نهك ههر چارهسهر نهكردووه‪،‬‬ ‫بهڵكو بهشێكی زۆریان ئهنجامهكهی پێچهوانه‬ ‫كردۆتهوه‪.‬‬ ‫بهپێی داتاكانی وهزارهتی پالندانانی‬ ‫حكومهتی توركیا‪ ،‬لهساڵی ‪2019‬دا‪ ،‬تێكڕای‬ ‫رێژهی ههاڵوسان لهو واڵتهدا بهشێوهیهكی‬ ‫بهرچاو بهرزبۆتهوهو گهیشتۆته نزیكهی‬ ‫له ‪ ،%15‬ئهوهش بۆ واڵتێكی وهكو توركیا‬ ‫رێژهیهكی زۆر بهرزه‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬پهیمانگای داتاكانی توركیا‬ ‫باڵویكردهوه‪ ،‬قهبارهی كورتهێنانی بازرگانی‬ ‫دهرهكی بهڕێژهیهكی بهرچاو كهمبۆتهوه‪.‬‬ ‫هاوردهكردنی‬ ‫قهبارهی‬ ‫لهبهرامبهردا‪،‬‬ ‫كااڵی بیانی بۆ ئهو واڵته بهڕێژهی له ‪10‬‬ ‫بهرزبووهتهوهو گهیشتۆته نزیكهی ‪ 20‬ملیار‬

‫دۆالر‪ ،‬ئهوهش لهساڵی ‪2020‬دا كاریگهری‬ ‫نهرێنی درێژخایهنی دهبێت‪ ،‬لهسهر ئاستی‬ ‫بهرههمی ناوخۆیی ئهو واڵته‪.‬‬ ‫له راپۆرتێكیشدا‪ ،‬سندوقی دراوی‬ ‫نێودهوڵهتی ئاماژه بهوه دهكات‪ ،‬ئاڵۆزبوونی‬ ‫پهیوهندییهكانی نێوان ئهنقهرهو واشنتۆن‪،‬‬ ‫بههۆی كڕینی سیستمی بهرگری ئێس ‪400‬ی‬ ‫رووسی و لهشكركێشییهكانی له باكوری‬ ‫سوریاو ناردنی هێزی سهربازی بۆ لیبیاو‬ ‫ناكۆكییهكانی لهگهڵ قوبرس و یۆنان لهسهر‬ ‫گهڕان بهدوای غازی سروشتی له دهریای‬ ‫ناوهڕاستداو دۆخی ناجێگیری عێراق و‬ ‫ناوچهكه‪ ،‬بههۆی پێكدادانهكانی نێوان ئێران و‬ ‫ئهمریكاوه‪ ،‬كاریگهری نهرێنی فراوانیان لهسهر‬ ‫گهشهی ئابووری توركیا دهبێت و ئابووری ئهو‬ ‫واڵته دووچاری داتهپینی گهوره دهكات‪.‬‬ ‫سندوقی دراوی نێودهوڵهتی رهخنهی توند‬ ‫دهگرێت له دهستێوهردانی بهردهوامی سهرۆكی‬ ‫توركیاو حكومهتهكەی له كاروباری سیاسهتی‬ ‫نهختینهو سوربوونی لهسهر كهمكردنهوهی‬ ‫رێژهی سودو قازانج له بانكهكاندا دوور له‬ ‫بنهما زانستیهكان‪.‬‬ ‫باسی لهوهشكردووه‪ ،‬ئهو ههنگاوانهی‬ ‫حكومهتی توركیا گرتۆیهتهبهر بۆ‬ ‫چارهسهركردنی قهیرانی دارایی‪ ،‬سیاسهتی‬ ‫نهختینهیی له رێچكهی راستهقینهی‬ ‫خۆی دوورخستووهتهوه‪ ،‬داواشیكرد‪،‬‬ ‫حكومهتی ئهنقهره بێالیهنی خۆی بپارێزێت‬ ‫و دهستوهرنهدات له كاروباری سیاسهتی‬ ‫نهختینهیی‪ ،‬چونكه سهر له بانكی ناوهندی‬ ‫و بهرپرسانی ئهو بوارەدا دهشێوێنن‪ ،‬ئهوهش‬ ‫دهبێته هۆی ئهوهی بانكی ناوهندی متمانهی‬ ‫خۆی لهدهستبدات‪ ،‬لهئهنجامدا بههای لیرهی‬ ‫توركیا زیاتر دادهبهزێت و رێژهی ههاڵوسانیش‬ ‫بهرزتر دهبێتهوهو دۆخی ئابووری ئهو واڵته به‬ ‫تونێلێكی تاریك دهسپێرێت‪ ،‬كه ئاكامهكهی‬ ‫زۆر نهخوازراو دهبێت بۆ گهل و دهسهاڵت و‬ ‫سهرمایهدان له توركیا‪.‬‬ ‫پسپۆڕانی ئابووریش جهخت لهوه‬ ‫دهكهنەوە‪ ،‬رهجهب تهیب ئهردۆغان‪،‬‬ ‫سهرۆكی توركیا‪ ،‬بهرپرسی یهكهمه لهوهی‬ ‫ئابووری واڵتهكهی له لوتكهوه گهیاندۆته‬ ‫لێواری داڕووخان‪ ،‬كه دابهزینی بههای لیرهو‬ ‫كهڵهكهبوونی قهرزهكان و بهرزبوونهوهی‬ ‫رێژهی ههاڵوسان و بێكاری و دهیان كێشهو‬ ‫قهیرانی دیكهی بهدوای خۆیدا هێناوه‪.‬‬ ‫كۆی گشتی قهرزه دهرهكییهكانیش له ‪500‬‬ ‫ملیار دۆالر نزیك بووهتهوه‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪11‬‬

‫ئەو شتانەی فڕێدەدرێن دەکرێنەوە بە تابلۆ‬ ‫زەمەن‬ ‫ئەو فۆتۆگرافەر و چاالکوانی مەدەنی و‬ ‫شێوەکارێکی شاری هەڵەبجەیە‪ ،‬دبلۆمی لە‬ ‫کارگێڕی کاردا هەیەو بەهۆی ئەوەی لە منداڵییەوە‬ ‫عەشقی بۆ هونەر هەبووە‪ ،‬بووەتە یەکەم کچ‬ ‫لەسەر ئاستی کوردستان کە توانیویەتی چل‬ ‫تابلۆی ئارتوگرافی لە پێشانگایەکی تایبەتدا‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬ئێستاش لە خۆئامادەکردندایە بۆ چەند‬ ‫پڕۆژەیەکی هونەری نوێ و بەنیازە لەم ساڵدا‬ ‫جێبەجێیان بکات‪.‬‬ ‫حوسنا مەحموود ناسراو به حوسنا هەورامی‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1989‬واتە ساڵێک پاش کیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬لە ئێران لەدایکبووە‪ ،‬حوسنا بۆ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬لە منداڵییەوه عاشقی کاری‬ ‫هونەری بووم و خۆشبەختانە دوای تەواوبوونی‬ ‫خوێندنم دەرفەتی زیاترم هەبوو تا گرنگی زیاتر‬

‫بە هونەرەکەمو ئاستی گەشەکردنی خۆم بدەم‪،‬‬ ‫سەرەتا تابلۆکانم بە بەرد و چەو دەنەخشاندو‬ ‫بەشداری زیاتر لە ‪ 20‬پێشانگام کردووە”‪.‬‬ ‫لە قۆناغێکی تری کارکردنیدا‪ ،‬ئەم خانمە‬ ‫هونەرمەندە ئیشی لە دروستکردنی قاڵبەگەچدا‬ ‫کردووە و بە بۆیەی زەیتی کاری لەسەر کردوون‪،‬‬ ‫لەگەڵ تابلۆ بەردەکانیدا توانیویەتی ‪ 80‬تابلۆ‬ ‫ئامادە بکات ساڵی ‪ 2018‬لە رۆژی جیهانیی ژناندا‬ ‫سەرجەم کارەکانی لە پێشانگەیەکی تایبەتدا‬ ‫نمایش بکات‪ ،‬ئەمە دەبێت بە هاندەرێکی باش‬ ‫بۆ ئەوەی حوسنا کاری جیاوازتر بکات و وتی‪:‬‬ ‫“دواتر پێم خۆشبوو کارێکی تایبەت بۆ شارەکەم‬ ‫بکەم‪ ،‬هەستام بە دروستکردنی ‪ 50‬تابلۆی زەیتیو‬ ‫‪ 20‬تابلۆی فۆتۆیی و له مەراسیمێکدا به دیاری‬ ‫بەخشیمه ئەو کەسانەی لە رۆژی کیمیابارانی‬ ‫شارەکەمدا هاوکاری خەڵکیان کردووە”‪.‬‬ ‫حوسنا ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە بڕوای‬ ‫بەوە نییە بڕوانامە کەسێک بکات بە داهێنەر‪،‬‬

‫بە بۆچوونی ئەو بڕوانامە تەنها بۆ دامەزراوە‬ ‫حکومییەکان پێویستەو پێی وایە هونەر واتە‬ ‫حەزو سەلیقە و بەردەوامبوون‪.‬‬ ‫ئەو ماددانەی حوسنا لە تابلۆکانیدا بەکاریان‬ ‫دەهێنێت بریتین لە بەردو چەو و هێلم و وردەدارو‬ ‫هەندێک کەرەستەی تر کە فڕێدەدرێن‪ ،‬ئەم‬ ‫دووبارە بۆ تابلۆکانی سوودیان لێ دەبینێتەوە‬ ‫دەشڵێت‪ :‬خۆم زیاتر حەز بە وێنەی سروشت‬ ‫دەکەم و کەمتر باس لە کێشە و ئازاری ئافرەت‬ ‫دەکەم‪.‬‬ ‫بە بڕوای حوسنا‪ ،‬هونەری دیواربەندی کارێکی‬ ‫جوانە و داوا دەکات گرنگیی زیاتری پێبدرێ‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە شوێنە گشتییەکان و قوتابخانەکان‪،‬‬ ‫چونکە کاریگەریی باشی دەبێت لەسەر دەروونی‬ ‫مرۆڤ و دەڵێت‪ :‬وەک خۆم هاوکاریی مامۆستایانی‬ ‫هونەرم کردووە لە کاری دیواربەندی‪ ،‬دیواربەندی‬ ‫تەکنیکی خۆی هەیە و نابێ هەر کەسێ شێوەکار‬ ‫بوو کاری دیواربەندی بکات‪.‬‬

‫هەژان پێویستی‬ ‫بە کەشێکی بێدەنگە‬

‫هەژان کەمال یەکێکە لە خانمە‬ ‫شاعیرە تازەکان و ئامادەییەکی‬ ‫باشی هەیە لە دونیای نووسیندا‪ ،‬ئەو‬ ‫لە ساڵی ‪ 2014‬دەبێت بە سەرەتای‬ ‫نووسینی و ڕێچکە و رێبازی ئەدەبی‬ ‫لە خۆیدا جێدەکاتەوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫لە کاتی نووسیندا پێویستیم بە‬ ‫کەشێکی بێدەنگە‪.‬‬ ‫هەژان لە زۆربەی کۆڕو‬ ‫فێستیڤاڵە ئەدەبییەکاندا بەشداریی‬ ‫هەیە بڕوای بە کات و سات نییە بۆ‬ ‫نووسین و دەڵێت‪ :‬هەر کات ژانی‬ ‫شیعر گرتمی من دەنووسم و کاتو‬ ‫زەمەن یاسا نین بۆ نووسینەکانم‪،‬‬ ‫زۆر جار لە درەنگانێکی شەودا‬ ‫ئەو ژانە دەمگرێ‪ ،‬یان لە کاتی‬ ‫دیمەنێک یان رووداوێکدا کە رۆحم‬ ‫بهەژەنێ‪ ،‬هەروەها پێوستیشم بە‬ ‫کەشێکی ئارامە تا تەرکیزم‬ ‫نەپچڕێ لە کاتی نووسیندا‪،‬‬

‫گرنگترین پەیامیشم لە شیعردا‬ ‫بوونی ژنە لە کۆمەڵگەی کوردیدا‪.‬‬ ‫بەوپێیەی هاوسەرەکەی هەژان‬ ‫وەک خۆی لە بواری نووسینی‬ ‫شیعردا کار دەکات‪ ،‬کەشی‬ ‫خێزانییان بە گونجاو ناودەبات و بە‬ ‫هۆکارێک وەسفی دەکات کە بووەتە‬ ‫ئاسانکاریی لە ژیانی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئەدەبیاندا و دەڵێت‪ :‬کەشی‬ ‫تا رادەیەک قورسە‬ ‫خێزانیم‬ ‫وەک ئەرکی خێزانی‪ ،‬لە هەمان‬ ‫کاتدا لەبارە لە هەندێ رووەوە‪،‬‬ ‫بەحوکمی ئەوەی هاوسەرەکەشم‬ ‫نووسەرە‪ ،‬ئەمە زۆرکات ئاسانکاری‬ ‫بۆ من کردووە‪ ،‬وەک شاعیر هەستی‬ ‫دایکایەتیم دووجار رۆڵ دەبینێت‪ ،‬چ‬ ‫وەک دایک چ وەک شاعیر‪.‬‬ ‫هەژان رەخنە لەو خانمانەش‬ ‫دەگرێت کە وەک هەستی ژنانەی‬ ‫خۆیان نانووسن و رۆڵی مێینەیی‬

‫خۆیان نابینن لە شیعرداو پێی‬ ‫وایە نەنووسن باشترە‪ ،‬بە بڕوای‬ ‫ئەو‪ ،‬زمانی ئەدەبی ئێمە هێند‬ ‫دەوڵەمەند نییە تا زمانی نێر و مێ‬ ‫جیا بکرێتەوە و دەڵێت‪ :‬بڕوای من‬ ‫ژن دەبێ لە ئازار و موعاناتی خۆی‬ ‫و هاوڕەگەزەکەی خۆیەوە بنووسێ‪،‬‬ ‫چونکە کۆمەڵێ نووسەری باشی‬ ‫پیاو هەیە کە بە ئەرکی خۆیان‬ ‫هەڵدەستن ‪.‬‬

‫ئەتەکێتی کۆبوونەوی‬

‫خەڵک حەز لە کێلی‬

‫چەند هاوڕێیەک‬

‫سیرامیک دەکەن‬

‫ئەگەر چەند هاوڕێیەک پێکەوە بیانەوێت یەک ببینن‪ ،‬یان‬ ‫دەچنە کافتریایەک‪ ،‬یاخود شوێنێکی گشتی‪ ،‬هەر یەکێک لەم‬ ‫شوێنانەش ئەتەکێتی تایبەتی خۆی هەیە‪.‬‬

‫زەمەن‬

‫نادین زاهر شارەزا لە بواری هونەری ئەتەکێتدا چەند رێنماییەک‬ ‫بۆ هەڵسوکەوت کردن لە کاتی کۆبوونەوە لەگەڵ چەند هاوڕێیەک‬ ‫لە کافتریا دەخاتەروو‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫پیاوێکی تەمەن حەفتا ساڵ‪ ،‬ماوەی سیو پێنج‬ ‫ساڵە لە گۆڕستانی سەیوانی شاری سلێمانی كاری‬ ‫گۆڕهەڵكەند و هەڵبەستی گۆڕ دەكات و بەم کارەی‬ ‫بژێوی خێزانەکەی دابین دەکات‪.‬‬ ‫عەلی ئیبراهیم بۆ “زەمەن” وتی‪“ :‬لە ناوەڕاستی‬ ‫هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە کاتێ عەسكەری‬ ‫فیرار بووم‪ ،‬لە رێگەی زاوایەكمەوە‪ ،‬دەستمكرد بە‬ ‫گۆڕهەڵكەندن‪ ،‬دوای خۆیشم كوڕەكەم ئەم كارە‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫ناوبراو بۆ “زەمەن” باس لەوەش دەكات کە لە‬ ‫ئێستادا لە گۆڕستانی سەیوان زەوی بەتاڵ نەماوە بۆ‬ ‫گۆڕ‪ ،‬ئاشکراشی دەکات کە مردووە تازەکان لە گۆڕە‬ ‫کۆنەکاندا دەنێژرێن و چەندین جار لەكاتی هەڵكەندنی‬ ‫گۆڕی تازەدا ئێسقانی مردووی دۆزیوەتەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫لە تەنیشی گۆڕە تازەکەوە بە نهێنی كردوونیەتەوە‬ ‫بەژێر خاكدا‪.‬‬ ‫لەسەر نرخی گۆڕهەڵكەندن‪ ،‬ئەم پیاوە دەڵێت‪:‬‬

‫ دەبێت پێشتر لە رێگەی مۆبایلەوە هاوڕێکانت ئاگادار‬‫بکەیتەوە لە شوێنی چاوپێکەوتنەکانت و کاتەکەی‪.‬‬ ‫ پێویستە هاوڕێکانت یەکتری بناسن‪ ،‬ئەگەر بتەوێت کەسێکی‬‫نوێیان پێ بناسێنی‪ ،‬پێویستە رایان وەربگریت‪.‬‬ ‫ دەبێت هەموویان رازی بن لەسەر شوێنی بینینەکە‪.‬‬‫ بە مۆبایلی یەکێک لە هاوڕێکان وێنە بگرن‪ ،‬تاوەکو ژاوەژاو‬‫لە شوێنی دانیشتنەکە دروست نەبێت و دەورووبەرەکەتان بێزار‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ لە کاتی پێدانی پارە بۆ ئەو خواردنەوانەی بۆیان هێناویت‪،‬‬‫پێویستە پێشتر بزانیت چەند پارەت پێیە و داوای زۆر شت‬ ‫نەکەیت‪.‬‬ ‫ دەنگ بەرز مەکەنەوەو دڵی یەکتری راگرن و باسی یادەوەریە‬‫جوانەکانی ژیانتان بکەن و نوکتەو قسەی خۆش بکەن‪.‬‬

‫یاریزانی بەتوانا‬ ‫یاریزانێکی الوی هۆڵەندی‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫توانی لە ماوەیەکی کورتدا زۆرترین جار بکێشێت بە‬ ‫تۆپەکەیدا‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫لیۆنی تەمەن ‪ 29‬سااڵن‪ ،‬یاریزانێکی هۆڵەندییەو لە منداڵییەوە‬ ‫خولیای فێربوونی هەموو جۆرەکانی یارییە‪ ،‬تاوەکو بەهرەیەکی نوێ‬ ‫لە خۆیدا دروست بکات‪ ،‬ئەویش ئەوەبوو توانی لە ماوەی یەک‬ ‫خولەکدا زیاد لە ‪ 609‬جار بە دەستەکانی تۆپەکەی بکێشێ بە زەویدا‬ ‫و بەو هۆیەشەوە ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬

‫درێژترین ژیانی هاوسەرگیری‬ ‫ئۆستنیتیس جۆن و چارلوت هێندەرسۆن‪ ،‬هاوسەری‬ ‫یەکترن و خۆشەویستییەکی زۆر لە نێوانیاندا هەیە‪.‬‬ ‫ئەم دوو هاوسەرە بەهۆی ئەوەی درێژترین ژیانی هاوسەرگیریان‬ ‫هەیە‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی دەشکێنن و ناویان دەچێتە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫ئۆستنیتیس جۆن و چارلوت هێندەرسۆن‪ ،‬لە ساڵی ‪1939‬‬ ‫هاوسەرگیرییان کردوە و تاوەکو ئێستاش بەردەوامە‪.‬‬

‫كاتێك خاوەن مردوویەك دێتو هەست دەکەین‬ ‫دەستی كورتە‪ ،‬پارەی گۆڕهەڵكەندنەكەی لێ‬ ‫وەرناگرین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بزانین خاوەن مردووەكە‬ ‫دەوڵەمەندە‪ ،‬قەرەبووی خاوەن مردووە هەژارەكەشی‬ ‫لێدەكەینەوەو پارەیەكی باشی لێوەردەگرین‪.‬‬ ‫عەلی ئیبراهیم ماوەی دە ساڵ زیاترە جگە لە‬ ‫هەڵكەندنی گۆڕ‪ ،‬كاری هەڵبەستنیش دەكات و‬ ‫دەڵێت‪ :‬لە رابردوودا كێلی قەبرەكان چیمەنتۆ بوون‪،‬‬ ‫دواتر كران بە بەردی مەڕمەڕ‪ ،‬ئێستا كێلی گۆڕەكان‬ ‫بوونەتە سیرامیك‪ ،‬خەڵك زۆر حەز دەکەن كێلی‬ ‫گۆڕی مردووەكانیان بكرێت بە مەڕمەڕو سیرامیك‪،‬‬ ‫چونكە جوانەو ماوەیەكی زۆر دەمێنێتەوە‪ ،‬بۆ هەر‬ ‫كێلێكی گۆڕ چوارسەد هەزار زیاتری تێدەچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كێلی كۆنكرێت تەنها حەفتاو پێنج هەزاری‬ ‫تێدەچێت‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕهەڵکەنە لەبارەی سەوزیو دارو درەختی‬ ‫گۆڕستانەکەوە دەڵێت‪ :‬ئێمە كاری ئاودانی درەختی‬ ‫سەر گۆڕەکانیش دەكەین بە بڕێك پارە كە لەخاوەن‬ ‫گۆڕی مردووەكەی وەردەگرین‪ ،‬بەتایبەت لە وەرزی‬ ‫گەرمادا‪.‬‬

‫یاری رۆبیک‬ ‫منداڵێکی چینی بەهۆی لێهاتوویی لە یاری‬ ‫رۆبیک‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی شکاند و ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫کیو جیانوی تەمەن ‪ 13‬سااڵن‪ ،‬دانیشتووی واڵتی چینەو‬ ‫دەتوانێت بە خێراییەکی زۆر بە سێ رۆبیک یاری بکات‪.‬‬ ‫کیو لە ناو هاوڕێکانیدا‪ ،‬بە وریاترین کوڕ دانراوەو زۆربەیان‬ ‫دەیانەوێت فێری ئەو یارییە ببن لێوەی‪ ،‬تەنانەت لە کاتی پشووشدا‬ ‫خۆی بەم جۆرە یارییەوە سەرقاڵ دەکات‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫هەندێک پرسیاری تایبەت لە تەالر هیرانی‬ ‫خامنە هونەرمەندی شانۆو دراماو فیلم‬ ‫ئەمە چ جۆرە عەشقێکە ھەتە بۆ ھونەر؟‬ ‫ نواندن بۆ من وەک عەشقمە بۆ کچەکەم‬‫ھونەرمەندی‬ ‫خانمە‬ ‫(شەنە) کە دوای ھەموو ئەو ژانەی‬ ‫بواری شانۆ و دراما و فیلم تەالر‬ ‫لەدایکبوونی ئارامیی بە رۆحم بەخشی‪،‬‬ ‫ھیرانی‪ ،‬ناوێکی دیار و ئاشنای بواری ھونەرە‬ ‫نواندن بۆ من ھاوسەنگیی ژیانکردنمە‪،‬‬ ‫و لە چەندین کاری شانۆیی و درامی و سینەماییدا‬ ‫نواندن وام لێدەکات لە دڵەوە پێبکەنم و‬ ‫بە رۆڵەکانی بینەری سەرسامکردووە‪ ،‬حەز و عەشقی‬ ‫خۆم و خەڵکم خوش بووێت‪.‬‬ ‫ئەو بۆ ھونەر وای کردووە بەردەوام لەم کارەوە بچێت بۆ‬ ‫* لە ئیشەکانتدا چاالک و بزێو‬ ‫کارێکی تر و جارێل لەسەر شاشە‪ ،‬جارێک لەسەر شانۆ‬ ‫دیاریت‪ ،‬ئایا لە ژیانی رۆژانەشتدا ھەر‬ ‫دەربکەوێت‪.‬‬ ‫وایت؟‬ ‫لەم دیدارە تایبەتەی “زەمەن”دا‪ ،‬ناوبراو وەاڵمی‬ ‫ زۆر ئارامم و زۆریش کەم قسە‬‫ھەندێ پرسیاری تایبەتمان دەداتەوە بە ژیانی‬ ‫دەکەم‪ ،‬وردو نەرم ئیشی رۆژانەم دەکەم‪،‬‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫بەاڵم بە چێژو عەشقەوە‪.‬‬ ‫* ئیشکردنی بەردەوامت لە ھونەر نەبووەتە‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫ھۆی ئەوەی نەتوانی دایکێکی باش بیت و بەدەم‬ ‫کارە خێزانییەکانەوە بیت؟‬ ‫ بەداخەوە زۆرجار کەمتەرخەمم بەرامبەر‬‫* تۆ لە خێزانێکی پێشکەوتوخوازدا گەورە خێزانەکەم‪ ،‬بەاڵم ژیانمان لە ئەوروپا یارمەتیدەرە بۆ‬ ‫بوویت‪ ،‬ئەگەر وا نەبوایە ھەر ئەم تەالرەی ئێستا ئەوەی چ کچەکەم چ ھاوسەرەکەشم نەک ھەر لەوە‬ ‫دەبوویت لە ھونەردا؟‬ ‫تێبگەن کە نواندن گرنگە بۆ من‪ ،‬بەڵکو ھەمیشە‬ ‫ ناتوانم وێنای ئەوە بکەم کە لەم خێزانەی خۆم یارمەتیم دەدەن تا بە دوای خەونەکانمەوە بم و‬‫نەبام چۆنچۆنی دەبووم‪ ،‬بەاڵم ئەوە دەزانم لەوەتەی بەردەوام و سەرکەوتوو بم تێیدا!‬ ‫* زۆر سادەو کراوە مامەڵە دەکەیت‪ ،‬ئەم‬ ‫ھەم و بیردەکەمەوە‪ ،‬بە راستەوخۆ ناڕاستەخۆ‬ ‫مێشک و دڵم پەروەردەکراون کە ئازابم و ئامانجێکم سادەییە کێشەی بۆ دروست نەکردوویت؟‬ ‫ ناتوانم سادە نەبم‪ ،‬کە سادە نەبووم واتا خۆم‬‫ھەبێت لە ژیانمدا‪.‬‬ ‫* جارێک لەسەر شانۆ‪ ،‬جارێک لەسەر شاشە نیم‪ ،‬ئیدی بۆشم کرنگ نییە ئەوانی تر چۆن سادەیم‬ ‫دەتبینین‪ ،‬چۆن فریای ئەم گشت کارە دەکەویت و لێکدەدەنەوە!‬

‫* تۆ و خەرمان لەوە دەرچوون تەنیا خوشک‬ ‫بن‪ ،‬چۆن توانیوتانە ئەمە بکەن؟‬ ‫ خەرمان لە ژیانمدا دایکمە‪ ...‬خوشکمە و‬‫مامۆستامە‪ ،‬بۆیە دەکرێت بە ئاسانی لەوە بگەی‬ ‫چۆنین‪.‬‬ ‫* تەماشای فتبۆڵێن دەکەیت‪ ،‬ھاندەری کام‬ ‫ھەڵبژاردەی؟‬ ‫ حەزدەکەم لەناو یاریگا سەیری یاری‬‫بکەم‪ ،‬چونکە ھەستی خۆشی تەماشاکردن بەقەد‬ ‫یاریەکە سەرنجڕاکێش و خۆشە‪ ،‬لە کالسیکۆدا‬ ‫ھاندەری بەرشەم‪.‬‬ ‫* کاتێ ھەست بە تەنیایی دەکەیت حەز‬ ‫دەکەیت کێت البێ و بە کێ تەنیاییەکەت‬ ‫دەڕەوێتەوە؟‬ ‫ زۆر جار بەس خۆم و خۆشکەکانم‪،‬‬‫خەرمان و ڤیان‪.‬‬ ‫* نهێنی مانەوەت بە رووخسارێکی جوانەوە‬ ‫لە چیدایە؟‬ ‫ ھههه‪ ...‬خواردنی تەندروست و بەردەوام بوونم‬‫لە نواندن کە سەرچاوەی ھەموو دڵخوشی و پێکەنین‬ ‫و زەردەخەنەو خەوی ئارام وگەشبینیمە بۆ ژیان‪.‬‬ ‫* دەوترێ خانمە ھونەرمەندەکان حەز بە‬ ‫سەرکەوتنی یەکتر ناکەن ئەمە راستە؟‬ ‫ ھەموو شتەکان رێژەین‪ ،‬دەکرێت وابێت‪ ،‬چونکە‬‫نەک ھەر ژن و نەک ھونەرمەندەکان‪ ،‬بەڵکو لە زۆر‬ ‫بواری دیکەی ژیاندا مرۆڤەکان ئاوان‪ ،‬خۆشحاڵم کە‬ ‫من وا نیم‪.‬‬

‫“بەخشەرەکانی خودا”‬

‫عەتا ئەحمەد‪:‬‬

‫لە شارەزوورن‬

‫بڕیارمدا خۆم‬

‫گۆرانیەکی خۆم‬ ‫بڵێمەوە‬

‫مەزهەر كەریم‬

‫ھونەرمەند عەتا ئەحمەد‪ ،‬کە خاوەنی ‪60‬‬ ‫ئاوازی گۆرانییەو بەشێکی زۆر لەو ئاوازانەی‬ ‫داوە بە گۆرانیبێژان بۆ “زەمەن” باس‬ ‫لەوە دەکات کە بەنیازە بۆ لەمەودوا خۆی‬ ‫ئاوازەکانی بکات بەگۆرانی و دەڵێت‪ :‬ئێستا‬ ‫ھیچ پەیوەندییەکم بە ھونەرمەند کەمال‬ ‫محەمەدەوە نەماوە‪ ،‬چونکە ھەندێک قسەم‬ ‫لێ بیستووەتەوە نیگەرانیان کردووم‪.‬‬ ‫عەتا ئەحمەد بۆ “زەمەن” نوێترین‬ ‫کاری ھونەریی خۆی ئاشکرا کردو وتی‪:‬‬ ‫“سەرقاڵی بەرھەمهێنانی گۆرانییەكی نوێم‪،‬‬ ‫ئاوازو تێكستەکەی ھی خۆمە‪ ،‬گۆرانییەکە‬ ‫رەنگدانەوەی ژیانی خۆمەو باسی كەسێك‬ ‫دەكات کە واڵتی خۆی جێهێشتووەو‬ ‫پاشان پەشیمان دەبێتەوە لە جێهێشتنی‬ ‫واڵتەکەی”‪.‬‬ ‫ھەروەھا لەگەڵ زانای برایدا گۆرانیەكیان‬ ‫بە دویت وتووە‪ ،‬كە لەالیەن ئەفشین شوری‬

‫كاری دابەشكردنی موزیک و دەنگی بۆ‬ ‫کراوەو لە ماوەیەكی نزیكدا باڵوی دەكەنەوە‪،‬‬ ‫ھاوکات لەگەڵ ساالر مەحموودیش خەریکی‬ ‫کارێکی دویتن‪.‬‬ ‫ئەم ھونەرمەندە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات‪،‬‬ ‫کە وەك خۆبەخش كاری ھونەری زۆری‬ ‫كردووە بۆ ھونەرمەندان و پێی وایە ئاواز‬ ‫و تێكستەكانی خۆی‪ ،‬خۆی باشتر دەتوانێت‬ ‫بیانکات بە گۆرانی و بیانڵێتەوە‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەو پەیوەندییە گەرمەی پێشتر لەگەڵ‬ ‫کەمال محەمەد ھەیبوو‪ ،‬عەتا ئەحمەد‬ ‫نایشارێتەوە کە ئێستا ھیچ پەیوەندییەکی‬ ‫لەگەڵیدا نییەو لەسەر ئەوەی ھەندێک‬ ‫قسەی لێ بیستووەتەوە نیگەرانە لێی‬ ‫و وتی‪ :‬من ئەكاونتێكی تایبەت بە خۆمم‬ ‫ھەیە لە فەیسبووك‪ ،‬كارەكانی خۆمم تێدا‬ ‫باڵوكردووتەوەو ڕامگەیاندووە کە ئاوازی ئەو‬ ‫گۆرانیانە من دامناون‪ ،‬كەچی پێیان دەوتم‬ ‫نابێت ئاشکرای بکەیت و بڵێیت ئەم ئاوازانە‬ ‫ھی منن‪.‬‬ ‫عەتا ئەحمەد لە سەرەتای سااڵنی‬ ‫ھەشتاكانەوە ئاوازی گۆرانی دادەنێت و‬

‫بەشێکی زۆری ئەو ئاوازانەی بە کەمال‬ ‫محەمەد داوەو دەڵێت‪ :‬لەدوای راپەڕینەوە لە‬ ‫شاری سلێمانی كەمال محەمەد كۆنسێرتێكی‬ ‫گۆرانی ئەنجامدا‪ ،‬پێكەوە چووینە سەرتەختی‬ ‫شانۆ‪ ،‬خەڵكەكە ھاواری كرد كەمال محەمەد‪،‬‬ ‫كە زۆربەی گۆرانییەكانی من ئاوازم بۆ داناوە‪،‬‬ ‫كاتێك لەگەڵ كەمال محەمەددا لە جێگەیەك‬ ‫پێكەوەدەبووین‪ ،‬گەنجەکان بە منیان دەوت‬ ‫كاكە رەسمێكمان ناگریت‪ ،‬ئیتر موعاناتەكە‬ ‫لێرەوە دەستی پێكرد‪ ،‬بۆیە بڕیارمدا خۆم‬ ‫گۆرانییەکانی خۆم بڵێمەوە‪.‬‬ ‫عەتا ئەحمەد بۆ “زەمەن” باسی ئەوەشی‬ ‫کرد کە لە ھونەردا سوودمەند نەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتێك سیدیەكی گۆرانی بۆ ھونەرمەندێك‬ ‫سیدیەكەی‬ ‫ھونەرمەندەكە‬ ‫كردووە‪،‬‬ ‫فرۆشتۆتەوە بە تۆمارگەیەك‪ ،‬ئەوكات مافی‬ ‫ماندوبوونی خۆی وەرگرتووە و دەڵێت‪ :‬بیرم‬ ‫دێت لە سیدی یاراندا‪ ،‬مانگ و نیوێك دوكانم‬ ‫داخست‪ ،‬ھونەرمەند ھەبووە بیستو پێنج‬ ‫جار ئاوازەكەم بۆ وتۆتەوە لە ستۆدیۆدا‬ ‫تا توانیویەتی بیڵێتەوە‪ ،‬دەی من نابێت‬ ‫پارەیەك وەربگرم‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫ماوەی چوار ساڵە گرووپێک لە‬ ‫گەنجانی شارەزوور‪ ،‬بە ناوی (گروپی‬ ‫بەخشەرەکانی خودا) کە لە ‪10‬‬ ‫کەس پێکهاتوون‪ ،‬بەردەوام خزمەت‬ ‫بە خاوەنپێداویستییە تایبەتەکانی‬ ‫ناوچەکەیان و دەرەوەی ناوچەکەیان‬ ‫دەکەن و دەڵێن‪ :‬ئەوەی پێمان بکرێت‬ ‫بۆ خزمەتی ئەم خاوەنپێداویستییە‬ ‫تایبەتانە دەیکەین‪.‬‬ ‫یەحیا حەبیب یەکێکە لە گەنجەکانی‬ ‫ئەو گرووپە و بۆ “زەمەن” باسی لەوە‬ ‫کرد کە ئەرکی گرووپەکەیان بریتییە‬ ‫لە شۆردن و پاککردنەوە و لەبەرکردنی‬

‫جلوبەرگی نوێ بۆ بەخشراو و ئەو‬ ‫خاوەنپێداویستییە تایبەتانەی کە‬ ‫سەرپەرشتیاریان نییە و ناتوانن‬ ‫خزمەتی خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫ئەم گەنجانەی شارەزوور‪ ،‬بەردەوام‬ ‫سەردانی ئەو جۆرە کەسانە دەکەن و‬ ‫لە کەموکوڕی و پێداویستییەکانیان‬ ‫دەکۆڵنەوە و خزمەتیان دەکەن‪،‬‬ ‫ئەوانەشی پێویستییان بە پزیشکە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەرکی خۆیان و خێرخوازان‬ ‫دەیانبەن بۆ الی پزیشک و‬ ‫چارەسەرییان بۆ وەردەگرن‪.‬‬ ‫یەحیا حەبیب دەڵێت‪ :‬بەداخەوە‬ ‫رۆژانە کۆمەڵێک کەس لەم واڵتەدا‬ ‫دەبینرێن‪ ،‬کە سەرپەرشتیاریان نییەو‬ ‫بێ شوێنن‪ ،‬یاخود ناتوانن خزمەتی‬

‫خۆیان بکەن‪ ،‬ئێمە لەو سۆنگەیەوە‬ ‫ھەستاوین بە ئەنجامدانی ئەم‬ ‫کارە و دانانیشین و ئەوەی پێمان‬ ‫بکرێت بۆ خزمەتی ئەم بەخشراو و‬ ‫خاوەنپێداویستییە تایبەتانە دەیکەین‪.‬‬ ‫ئەو گەنجە ئاماژەی بۆ ئەوەش‬ ‫کرد‪ ،‬کە لە چەند ساڵی رابردوودا‬ ‫ئەم کارانەیان لە سۆشیاڵ‬ ‫میدیا باڵونەکردوەتەوەو وتیشی‪:‬‬ ‫“بەاڵم زۆربوونی رێژەی بەخشراو‬ ‫خاوەنپێداویستی تایبەت لە ناوچە‬ ‫جیاوازەکاندا وای لێکردین ڤیدیۆیان‬ ‫بگرین و باڵوی بکەینەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لەبری ئەوەی خەڵک گاڵتەو‬ ‫سووکایەتی بەم بەخشراوانە بکەن‪،‬‬ ‫خزمەت و ھاوکارییان بکەن”‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫درێژترین قژ‬ ‫کچە الوێکی واڵتی ھیندستان بەھۆی درێژیی‬ ‫قژییەوە‪ ،‬ژمارەی پیوانەیی شکاند و ناوی چووە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫نیالنشی پاتیلی تەمەن ‪ 16‬سااڵن‪ ،‬خاوەنی درێژترین قژە‬ ‫لە ھەموو جیهاندا و بەوھۆیەوە ھاوڕێکانی بە پاڵەوانی نێو‬ ‫کارتۆنی” راپونزێل “ کە کچێکی قژ زەردی درێژە‪ ،‬بانگی دەکەن‪.‬‬ ‫نیالنسی لە لێدوانێکیدا بۆ میدیا جیهانییەکان دەڵێت دایکی‬ ‫ھاوکاری بووە بۆ خزمەتکردنی قژی و زۆری خۆشدەوێت‪.‬‬

‫قسەکردن بە خێرایی‬ ‫پیاوێکی بەتەمەنی دانیشتووی کەنەدا‪ ،‬بەھۆی‬ ‫ئەوەی بە خێراییەکی زۆر قسە دەکات‪ ،‬ناوی دەچێتە‬ ‫کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫شون شانون شێوازی قسەکردنی جیاوازترە بە بەراورد بە‬ ‫کەسەکانی دیکە و دەتوانێت زۆر بە خێرایی لە ماوەیەکی کەمدا زۆرترین‬ ‫قسە بکات و ‪ 120‬بۆ ‪ 150‬وشە لە یەک خولەکدا بڵێت‪.‬‬ ‫شون شانون باس لەوە دەکات کە توانایەکی لە رادەبەدەری ھەیە و ھیچ‬ ‫کەسێک ناتوانێت وەک ئەو بکات‪.‬‬

‫درێژترین پاسکیل‬ ‫درێژترین پاسکیلی ناوازە لە واڵتی ھۆڵەندا ژمارەی‬ ‫پێوانەیی دەشکێنێت و ناوی دەچێتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫ئەندامانی پاسکیلسواریی ‪Mijl Van Mares Werk-‬‬ ‫‪ ploeg‬لە واڵتی ھۆڵەندا‪ ،‬پاسکیلێک دروست دەکەن کە درێژییەکەی‬ ‫‪ 35.79‬مەترە کە ‪ 117‬پێ و ‪ 5‬ئینجە‪.‬‬ ‫پاسکیلەکە لە کەرەستەی پتەو دروستکراوەو سەرکەوتوش بووە‬ ‫و دەتوانرێت چەند کەسێک لەسەری بێت‪ ،‬بەم ھۆیەشەوە جیاوازتر لە‬ ‫پاسکیلەکانی دیکە دەبینرێت‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪9‬‬

‫ئایا‌ئەمریکا‌دەبێت‌بە‌تره‌مپۆكراسی؟‬

‫ترهمپۆكراسی سیستمێكی دهسهاڵتدارییه نایهوێت دهوڵهت لهبهریهك ههڵوهشێنێت‪ ،‬دهیهوێت بیشكێنێت‬ ‫لوقمان‌غه‌فوور‬ ‫ئەمریکا‬ ‫ترهمپ ‪-‬ۆكراسی واته سیستمی ترهمپ‬ ‫له حوكمڕانیدا‪ ،‬سیستمێكی داپلۆسێنهری‬ ‫نهتهوهیی كه ترهمپ بنیاتیناوه نهك دژی‬ ‫كۆنگرێس بهڵكو زۆر زیاتریش لهگهڵ‬ ‫كۆنگرێس‪ ،‬شانبهشانی بهشێكی زۆر له‬ ‫سهركرده كۆمارییهكان‪ .‬ترهمپۆكراسی‬ ‫سیستمێكی دهسهاڵتدارییه الی‬ ‫ترهمپ كه رێگره له رێكخستنی‬ ‫كاروباری دهوڵهت‪ ،‬نایهوێت دهوڵهت‬ ‫لهبهریهكههڵوهشێنێت‪ ،‬بهڵكو دهیهوێت‬ ‫دهوڵهت بشكێنێت‪.‬‬ ‫دیڤد فرۆم نووسهری ئهم كتێبهیه‪،‬‬ ‫الیهنگر و ئهندامی كۆمارییهكانه و‬ ‫كهسێكی كۆنسهرڤاتیڤه‪.‬‬ ‫تهنیا‬ ‫نهك‬ ‫یه كێكه‬ ‫له‬

‫و وتارهكانی جۆرج دهبلیو بۆش ‪43‬مین‬ ‫سهرۆكی ئهمریكا بووه و خاوهنی ‪ 9‬كتێبه‬ ‫لهبواری سیاسهتدا‪.‬‬ ‫كتێبەکە تیشكدهخاته سهر رهفتاری‬ ‫وهك‬ ‫ترهمپ‬ ‫سیا سییه ك ‪،‬‬

‫كه تهنیا ههست به بههای ئابووری دهكهن و‬ ‫رێزناگرن له كهلچهر و رۆشنبیری‪”.‬‬ ‫ئهو له درێژهی قسهكانیدا نووسیویهتی‪:‬‬ ‫“سهیر لهوهدایه ترهمپ نهبووه جێگهی باوهڕی‬ ‫دهنگدهرهكانی‪ ،‬بهاڵم ئهوان باوهڕیان پێی‬ ‫ههیه‪ ،‬ههتا كۆمارییهكان ترسیان لهو نوخبه‬ ‫سیاسییه سهرمایهداره ههبوو كه پشتگیری‬ ‫ترهمپیان كرد‪ ،‬نهیانوێرا پاشهكشێ به ترهمپ‬ ‫بكهن‪ .‬بهئاشكرا بهشێكی زۆری ئهندامانی‬ ‫حزب له چاوپێكهوتنهكانیاندا ئهوهیان ئهدا‬ ‫به گوێی خهڵكی ئهمریكادا‪ ،‬ههتا ستافهكهی‬ ‫رهفتار و دڵڕهقی ترهمپ گهشهپێدهدهن‪،‬‬ ‫بهاڵم سهرباری ئهوهی ههرشتێك ئهوانهی‬ ‫چواردهوری ترهمپ بهنهێنی دهیڵێن و ترهمپ‬ ‫هاندهدهن ئهو شتانه بكات لهفهزای گشتییدا‪،‬‬ ‫ئهوه پهرچهكرداری گشتییه كه گومان بكهن‬ ‫له بهرگهگرتن له ترهمپۆكراسی”‪.‬‬ ‫بهاڵم نووسهر نائومێد نییه لهو دۆخهكهو‬ ‫وێنهیهكی دیكه دهكێشێت له بهشی‬ ‫كۆتایی كتێبهكه بهناوی “هیوا” كه‬ ‫پێویسته ههموو ئهمریكییهك‬ ‫گهشهبدات بهو دیموكراتییهی‬ ‫كه ترهمپ چالهنجی دهكات‪.‬‬

‫ئهمریكا دهبێت‬ ‫به ترهمپۆكراسی؟‬

‫كتێبی‬ ‫“ تر ه مپۆ كر ا سی ”‬ ‫تهنیا ‪ 10‬رۆژ دوای‬ ‫كتێبی “ئاگر و‬ ‫توڕهیی” مایكل‬ ‫وۆلف چاپكرا‪ .‬كه‬ ‫بهقهباره نزیكن‬ ‫له یه كه و ه و‬ ‫میش‬ ‫ئه‬ ‫نزیكهی ‪320‬‬ ‫ال په ڕ ه یه ‪.‬‬ ‫فرۆم به‬ ‫وریاییه وه‬ ‫جه د ه ل‬ ‫به نێو‬ ‫دهقهكهدا‬ ‫د ه كا ت‬ ‫و بۆ‬ ‫ئه وه ش‬ ‫چهندین‬

‫ڕ ه خنه گر ه‬ ‫سه ر سه خته كا نی‬ ‫سهرۆك دۆناڵد ترهمپ‪،‬‬ ‫بهڵكو تووڕهیه لهرهفتاری‬ ‫حزبی دیموكراتی ئهمریكا و‬ ‫باڵی راستی میدیای ئهمریكی‬ ‫كه چۆن ههوڵیاندا ترهمپ‬ ‫سهرخهن بۆ سهرۆكایهتی‪.‬‬ ‫فرۆم له كهنهدا له‬ ‫دایكبووە‪ ،‬له ههر سێ زانكۆی‬ ‫تۆرینتۆ و بێل و كۆلێژی مافی‬ ‫زانكۆی هارڤارد بڕوانامهی‬ ‫بهدهستهێناوه‪ .‬ساڵی ‪1980‬‬ ‫بهشداریكردووه لهههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردنی رۆناڵد رێگان‪،‬‬ ‫ئهندامێكی خۆبهخش بووه‪،‬‬ ‫بهشداریكردووه له كۆنگرهی‬ ‫حزبی كۆماری ساڵی‬ ‫‪ .1988‬پاڵپشتی لێدانی‬ ‫عێراقی كردووه لهسهر‬ ‫ئیدارهكهی‬ ‫دهستی‬ ‫جۆرج دهبلیو بوش‪،‬‬ ‫لێدوان‬ ‫نووسهری‬

‫و‬ ‫ئه‬ ‫به ها نا نه‬ ‫د ه خا ته ڕ و و‬ ‫ترهمپ‬ ‫كه‬ ‫له ئیدارهكهیدا‬ ‫له‬ ‫كردوونی‬ ‫ماوهی دوو ساڵ‬ ‫سه ر ۆ كا یه تید ا و‬ ‫ئهو بهڵێنانهی كه‬ ‫داونی‪ ،‬له الپهڕهی‬ ‫كتێبهكهدا‬ ‫‪15‬‬ ‫“ترهمپ‬ ‫دهڵێت‪:‬‬ ‫گهیشته سهرۆكایهتی‬ ‫به ههوڵی كۆمهڵێك‬ ‫نوخبه له چواردهوری‬ ‫له دۆخێكی نالهبار‬ ‫بۆ دۆزینهوهی كار‬ ‫بۆ بهشێكی زۆریان‪،‬‬ ‫لهگهڵ گروپێكی‬ ‫الوهكی كه سهر‬ ‫به كۆمهڵێك لهو‬ ‫پیاوانه بوون‬

‫سه رچاوه ی‬ ‫جیا و ا ز ی‬ ‫مێژوویو سیاسییو‬ ‫میدیایی بهكارهێناوه‪ .‬روانینێكی روون‬ ‫و ئاشكرای خستۆتهڕوو لهسهر جیهانی‬ ‫ترهمپ كه چۆن كهناڵی فۆكس و ئێن بی سی‬ ‫نیوز بهكاردههێنێت بۆ چاوپێكهوتنهكانی‪،‬‬ ‫لهرێگهی ههردوو رۆژنامهنووس هیو هیوت و‬ ‫مارك لێڤین‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهی وێنهیهكی ورد نیشاندهدات‬ ‫كه چۆن ترهمپ هێزێكی خهیاڵی‬ ‫سهرسوڕهێنهر بهكاردههێنێت شانبهشانی‬ ‫رهفتارهكانی تا خهڵك ملكهچبكات نهك‬ ‫هاوڕی و هاوكارهكانی كه له كاتێكدا بهشێكی‬ ‫زۆریان پۆست و پلهو پایهیان وهرگرتووه‪.‬‬ ‫پارێزگاریكردنه‬ ‫یاساو‬ ‫لهههمانكاتدا‬ ‫لهگهڵ‬ ‫دهخاتهڕوو‬ ‫سودبهخشهكان‬ ‫پێویستییهكی لهرادهبهدهری بیرۆكراسیهت‬ ‫و مامهڵهكردنی زۆر لهگهڵ خودی خۆی تا‬ ‫دڵنیایی بداته جهماوهر‪.‬‬ ‫نووسهر قسهكردنی سیاسییانهی ئیدارهی‬ ‫ترهمپ دهخاتهڕوو كه ئامانجیان دروستكردنی‬ ‫ئهمریكایه به پارچهپارچهكراوی نهك به‬ ‫یهكگرتووی‪ ،‬فرۆم نایهوێت پێداگری لهسهر‬ ‫كهسایهتی سهرۆك ترهمپ بكات‪ ،‬بهڵكو‬ ‫دهیهوێت پهنجه بخاتهسهر ترهمپۆكراسی‬ ‫لهسیستمهكهدا دوای ئهوهی شكست روویدا‬ ‫لهوهی رێگری بكرێت له هاتنه سهرحوكمی‬ ‫ترهمپ و بهردهوامبوونی له دهسهاڵت‪.‬‬

‫بۆچی زۆرێك پشتگیری دهكهن؟‬

‫لهڕاستیدا بهشداریكردنهكانی دیڤد فرۆم‬ ‫به وتاره سهرنجڕاكێشهكانی لهسهر سیاسهتی‬

‫كهچی ئهوهتا له سهردهمی سهرۆك ترهمپدا‬ ‫كهمترین پهنابهر هێنراوهته واڵتهكهوه‪.‬‬ ‫ئهوه ئاشكرایه كه مهكسیكییهك بێت بۆ‬ ‫ئهمریكا ئهو مهكسیكییه نییه كه گرفتی‬ ‫نهبێت بهڵكو ئهوانهن كه ژیانیان پڕ گرفت‬ ‫و كێشهیهو دهیانهوێت له ئهمریكا ژیانیان‬ ‫بگۆڕن‪ ،‬بهاڵم ههموو ئهمانه تلیاك كێش‬ ‫و تاوانبار نین‪ ،‬بهڵكو خهڵكی باشیشیان‬ ‫تێدایه‪ .‬فرۆم دهشڵێت‪“ :‬ترهمپ راستگۆیانه‬ ‫جهختدهكاتهوه‪ ،‬بهسادهیی راماندهكێشێت‬ ‫بۆ ناو قواڵیی ملمالنییهكی نوێ كه لهوێدا‬ ‫ههمیشه خولخواردوو و توڕهبین بهدهوری‬ ‫چارهسهری سیاسی ونبوودا كه دواجار‬ ‫ئهگهینه كۆتاییهكی ناچوونیهك‪”.‬‬

‫سهرۆكێكی كلێپتۆكرات‬

‫ئهمریكا له گۆڤاری ‪The Atlantic‬‬ ‫وایلێكردم ئهم كتێبه بخوێنمهوه‪ ،‬سهرهتا‬ ‫دوودڵ بووم لهو كاتهی پێیدهبهخشم بۆ‬ ‫خوێندنهوه‪ ،‬بهاڵم لهراستیدا ترهمپۆكراسی‬ ‫رهنگدانهوهیهكی ههموو ئهو ئازار و‬ ‫بیرلێكراوانهیه بۆ مهبهستێك كه ترهمپ‬ ‫بووهته هۆی زیانگهیاندنی به هاوپهیمانهكانی‬ ‫و سهروهری یاسا و چهندینی شتی دیكه‪.‬‬ ‫له پێشهكی كتێبهكهیدا دهڵێت‪“ :‬ئهم‬ ‫نووسینانهی نێو كتێبهكه دهشێت تواناو‬ ‫دهسهاڵت ببهخشێت و هاوكاری ترهمپ‬ ‫بكات‪ ،‬چونكه بهنسبهت منهوه ئهمه ئهرك و‬ ‫كێشهیهكی گرنگه‪ ،‬لهكاتێكدا ترهمپ كهسێكه‬ ‫زۆرێك پشتگیری ئهكهن”‪.‬‬ ‫فۆرم لهكتێبهكهیدا داوا له كۆمارییه‬ ‫كالسیكییهكان دهكات كه یاسایهكی‬ ‫كۆنزهرڤاتیڤیانهی حزبی دهركهن‪ ،‬كه‬ ‫بهراستی ترهمپ مافی ئهوهی نهبێت حاكمی‬ ‫رهها بێت و بتوانێت دیموكراسی تێكشكێنێت‪،‬‬ ‫چونكه كهسێكی تهواو ئهناركییه‪ .‬ههروهها‬ ‫ئاماژه دهكات بهوهی كه چۆن ترسمان نهبێت‬ ‫وهك دهوڵهتێك كه دهستورهكهمان شكست‬ ‫پێبهێنێت‪ .‬دهشڵێت‪“ :‬دهنگم به هیالری‬ ‫كلنتۆندا‪ ،‬نهك لهبهرئهوهی كهڵكی ههیه بۆ‬ ‫من‪ ،‬له كۆمهڵێك لیستی وهك كهمكردنهوهی‬ ‫باج و دهستكهوتی ماددی و ریوشوێنی‬ ‫یاسایی و قهزایی‪ ،‬بهڵكو لهبهرئهوهی‬ ‫بهرگری له پابهندبوون به یاسا و رێساكانی‬ ‫دیموكراتییهوه دهكات‪ ،‬وێرای ئهوهی ناكۆكیم‬ ‫لهگهڵ هیالری لهسهر كۆمهڵێك مهسهله ههیه‪،‬‬ ‫پێموابوو هیالری پابهند دهبوو به كۆمهڵێك‬ ‫پێودانگ كه ترهمپ قهشمهری پێدێت”‪.‬‬ ‫له چاپتهری دووهمی كتێبهكه لهژێر ناوی‬ ‫(دهستهبهركردن)‪ ،‬نووسهر جهختیكردۆته‬ ‫سهر پێچهوانهكانی ئاكاری ههڵمهتی‬ ‫ههڵبژاردن‪ .‬چونكه بهشی زۆری كتێبهكهی‬ ‫بۆ سیاسهتی ترهمپ داناوه به رۆژی‬ ‫ههڵبژاردنییهوهو نووسهر دووبارهی دهكاتهوه‬ ‫كه ترهمپ لهتوانایدایه چالێنجی پێودانگی‬ ‫رهفتاره باشه گهشاوهكانی ئهمریكا بكات‬ ‫لهرێگهی ئهو نوخبه سیاسییه كۆماریی و‬ ‫میدیایی و داراییهی كه ههیهتی‪.‬‬

‫بنیاتنانی ترهمپۆكراسی!‬

‫كهواته فرۆم دهپرسێت شێوازی‬ ‫حوكمی سهرۆك ترهمپ چۆنه؟ بنیاتنانی‬ ‫ترهمپۆكراسی چییه؟ سهرهتا وهك بزنسێتی‬ ‫ترهمپ قازانجی ههموو شتێكی بۆ خۆی و‬ ‫ژمارهیهكی كهمی كارمهندانی چواردهوری‬ ‫ئهوێت‪ ،‬لهكاتێكدا كهمكردنهوهی بانگهشهی‬ ‫خهرجی تهنیا بۆ بڕواكردنه پێی‪ .‬نموونه‬ ‫لهسهر ئهو زیادهمهسرهفییه لهرادهبهدهرانه‬ ‫دههێنێتهوه كه لهمێژووی ئهمریكادا هیچ‬ ‫سهرۆكێك ئهو پاره زۆرهی بهكارنههێناوه‪.‬‬ ‫له چاپتهری چوار كه لهژێر ناوی‬ ‫(تااڵنی)و لهالپهڕه ‪53‬دا نووسهر دهڵێت‪:‬‬ ‫“تهنیا لهماوهی یهك ساڵدا ‪ 8‬ئهوهندهی‬ ‫باراك ئۆباما ‪-‬ی سهرۆكی پێشوو‪ ،‬گهشتی‬ ‫واڵتانی كردووه‪ .‬لهساڵی ‪ 2017‬كۆنگرێس‬ ‫بهشی شێری پارهی بۆ پاراستنی ئاسایشی‬ ‫ترهمپ دابینكردووه كه زیاتر له ‪ 120‬ملیۆن‬ ‫دۆالر بووه‪ ،‬ههروهها له مارسی ‪،2017‬‬ ‫كوشنێر‪-‬ی زاوای ترهمپ و راوێژكار‪ ،‬بۆ‬ ‫كهشتێك ‪ 330‬ههزار دۆالری خهرجكردووه‪.‬‬ ‫ئیرك كوڕی ترهمپ له جێنیوهری ‪ ، 2017‬له‬

‫گهشتێكیدا بۆ ئۆرۆگوای تهنیا كرێی ژووری‬ ‫هۆتێلهكهی ‪100‬ههزار دۆالر بووه‪ ”.‬ههر بۆیه‬ ‫نووسهر پێیوایه بهردهوامبوونیشی بۆ ئهوهیه‬ ‫كه پلهوپایهكهی بهكاربهێنێت بۆ چنگكهوتنی‬ ‫پارهی زیاتر بۆ پرۆژه بازرگانییهكانی‪.‬‬ ‫پێچهوانهی سهرۆكهكانی پێش خۆی‪ ،‬نووسهر‬ ‫دهڵێت‪“ :‬ترهمپ یهكلهدواییهك رێگری دهكات‬ ‫لهبهردهم رێسا جێگیرهكانی حكومهتی‬ ‫فیدرالی دژی گهندهڵی شهخسی‪”.‬‬ ‫رهنگه بۆ ئهمریكییهكان ئاسان نهبێت كه‬ ‫واڵتهكهیان له گهندهڵیدا له پلهی ‪18‬دا ببیننهوه‬ ‫بهپێی رێكخراوی شهفافیهتی نێودهوڵهتی‬ ‫لهدوای بهلجیكا و هۆنكۆنگ ‪-‬هوهیه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫فرۆم ئهمه دهخاته ملی ئیدارهكهی ترهمپ‬ ‫و پێیوایه نهك تهنیا ترهمپ‪ ،‬بهڵكو تێكڕای‬ ‫ئهوهی لهگهڵی كاردهكهن لێی بهرپرسن‪،‬‬ ‫چونكه ئهوان بههۆی ههندێك دهستكهوتی‬ ‫ماددی بێدهنگن‪.‬‬ ‫فرۆم پێیوایه ئهم سهرۆكایهتییه ساختهیه‪،‬‬ ‫بهئاسانی الناچێت‪ .‬بهر لهگرتنه دهستی‬ ‫سهرۆكایهتی دیوارێكی بههێزی سهرمایهی‬ ‫لهپشت بوو ئێستا تهواو پاڵپشتی قایمه‪.‬‬ ‫نووسهر بۆ ئهو مهبهسته دهڵێت‪ ”:‬كهسێكی‬ ‫وهك “سیڤن كیڤن بانۆن” پێیوایه ترهمپ‬ ‫رۆحی سهردهمی ئهمریكایه‪ ،‬ههر لهبهرئهوهیه‬ ‫كهسێكی سپی پێست دروشمهكهی”ئهمریكا‬ ‫بهمهزنی بنیاتئهنێینهوه“ و ئااڵی ئهمریكی‬ ‫پێكهوه بهرزدهكاتهوه‪ ”.‬ئاماژه بهوه دهدات‬ ‫كه ترهمپ قومارێكی گرنگ دهكات‪ :‬كه ههر‬ ‫یهكهمان زیاتر رقمان لهدیموكراتی بووهوه‬ ‫وهك لهوهی دیموكراتیمان خۆش بوێت‪.‬‬

‫بۆمبی راسیسزم و‬ ‫رهگهزپهرستیی تهقاندهوه‬

‫فرۆم ‪-‬ی ‪ 58‬ساڵ‪ ،‬لهساڵی ‪2007‬‬ ‫رهگهزنامهی ئهمریكی وهرگرتووه‪ ،‬بۆیه ههمیشه‬ ‫چاوێكی لهسهر دژایهتیكردنی راسیزمه‪ ،‬ئهو‬ ‫دهڵێت‪“ :‬له ههموو ئهو بهڵێنانه بهشیمان‬ ‫بۆوه كه به پیاوه بچوكه سپی پێستهكانیدا‪،‬‬ ‫لهبری ئهوه شێوهی راستهقینهی خۆی پۆشی‬ ‫و بهرگری له بهرژهوهندی توێژێكی ملیاردێر‬ ‫و كۆمارییهكان‪ ،‬كرد كه ههمان ههڵسوكهتی‬ ‫ئهو ئهنوێنن‪ ،‬بهاڵم ههردوو توێژهكه به‬ ‫توندی لهالیهن كۆمهڵگهی ئهمریكییهوه‬ ‫رهتكراوهن‪ .‬یهكهم شت به كاوهخۆ ئهمه‬ ‫بوهته هۆی داڕوخانی كۆمارییهكان‪ ،‬دووهمیش‬ ‫دهستهوسانی دیموكراتهكان كه دۆخیان له‬ ‫دۆخی كۆمارییهكان باشتر نییه!”‬ ‫نووسهر رایوایه‪ ،‬ئهمریكییهكان مهبهسته‬ ‫تایبهتییهكانی ترهمپیان لهئامێزگرت و‬ ‫جێپهنجهی به توێژی مامناوهندی كۆمهڵگهوه‬ ‫بهشێوهیهكی چاوهڕواننهكراو دهركهوت و‬ ‫زۆربهی بۆمبه راسیسزم و رهگهزپهرستییهكانی‬ ‫تهقاندهوه و گۆمهكهی شهڵهقاند‪ ،‬بێئهوهی‬ ‫ترسی له ئهمریكییهكان ههبێت كه ئهم فێڵی‬ ‫رهگهزپهرستییه لهو تلیاكه ترستاكتره كه‬ ‫شهو رۆژ دهیڵێتهوه كه پهنابهرهكان تلیاك‬ ‫كێشن‪.‬‬ ‫فرۆم بهخێرایی جهختی لهسهر‬ ‫ئهوهكردۆتهوه كه ترهمپ ئامرازێكی باشه بۆ‬ ‫ئهوهی كه گرفتی ئهمریكییهكان زیادبكات له‬ ‫نێویاندا راسیسزم‪.‬‬ ‫نووسهر جهخت لهوهشدهكاتهوه كه‬ ‫نوخبهی كۆمارییهكان به دهیان كهسی‬ ‫تێدایه كه به پهنابهری هاتوونهته ئهمریكا‬

‫دێڤد فرۆم لهههموو چهپتهرێك جهخت‬ ‫لهوهدهكاتهوه كه ترهمپ سهرۆكێكی‬ ‫كلێپتۆكراتییه‪ ،‬واتا دهسهاڵتی سیاسی‬ ‫بهكاردههێنێت بۆ تااڵنی سهرچاوهی واڵت‪.‬‬ ‫من ناچمهوه سهر ئهم بابهته چونكه پێشتر‬ ‫قسهم لهسهر كرد‪ .‬ئهمهوێت باسی ئهوه بكهم‬ ‫نووسهر جهخت له خاڵێكی گرنگ دهكاتهوه‬ ‫كه تهنگهتاوبوونی ترهمپه بهو رهخنانهی‬ ‫لهالیهن میدیاوه ئاراستهی دهكرێن‪ ،‬لهكاتێكدا‬ ‫دهبوو بهپێچهوانه بیتوانیایه ئهو رهخنانه‬ ‫بقۆزێتهوه‪ .‬فرۆم دهڵێت‪“ :‬ئێمه چاوهڕێی‬ ‫ئهكهین ترهمپ باش ببێت كهچی ئهو توندتر‬ ‫ئهبێت‪ .‬كهواته ئهمه خراپی بهرپرسیارێتی‬ ‫نوخبهی ئهمریكییه‪ ،‬غرووری سهركردهكانی‬ ‫ههردوو حزبه‪ ،‬دابڕانی ئهو سهروهته بهنرخهیه‬ ‫كه پێی دهڵێن دیموكراسی‪ :‬ههموو ئهمانه و‬ ‫زۆر زیاتریش سهرچاوهی ترهمپن كهوادهكات‬ ‫بهمجۆره دهسهاڵت بهكاربهێنێت”‪.‬‬ ‫فرۆم دهڵێت‪“ :‬ترهمپ لهبری ئهوهی نێوان‬ ‫تاریكی و توڕهیی چواردهوری جیاكاتهوه‪،‬‬ ‫كهچی ملی ناوه به تاریكی و توڕهییهوه‪.‬‬ ‫یهك شتی روونتر ههیه‪ ،‬ههموو ئهوانهی كه‬ ‫بێ هیچ پاڵنهرێكی خۆپهرستییانه‪ ،‬چوونه‬ ‫ناو ئیدارهكهی ترهمپهوه ههر زوو لهالیهن‬ ‫ترهمپهوه خیانهتیان رووبهڕوو كرایهوهو‬ ‫دهركران”‪.‬‬ ‫نووسهر له چاپتهری دهیهمدا تیشكدهخاته‬ ‫سهر ترهمپۆكراته ئهمریكییهكان‪ .‬من‬ ‫وایدهبینم كه فرۆم بیهوێت پیمانبڵێت كه‬ ‫ئهمانه بێهێزترین پارێزهرن بهرامبهر ئهو‬ ‫ترسانهی كه رووبهڕووی ئهمریكا دهبنهوه‪.‬‬ ‫ئهمانه گواستنهوهی سهروهت و سامانهكهیان‬ ‫له مهبهستێكی گونجاوهوه دهچێته ناو‬ ‫گیرفانێكی نهگونجاوهوه‪ ،‬كاردهكهن بۆ‬ ‫بهالرێدابردنی جێبهجێكردنی یاسا لهپێناو‬ ‫بهرژهوهندی دهسهاڵتی بزنسهكهیان‪.‬‬ ‫گرنگی ئهم كتێبه لهوهدایه كه كهسێك‬ ‫نووسی ئهندامی كۆمارییهكانه‪ ،‬ههر بۆیه له‬ ‫ههفتهی یهكهمی فرۆشی كتێیهكهدا لهدوای‬ ‫‪16‬ی جێنیوهری ‪2018‬هوه‪ ،‬نزیكهی ‪ 55‬ههزار‬ ‫دانهی لێفرۆشرا‪.‬‬ ‫ههرچهنده من تا ئهم ساته ئیدارهی‬ ‫ترهمپم له باراك ئۆباما پێ باشتره‪ ،‬بهاڵم‬ ‫نایشارمەوە كه ئهم كتێبه بهشێك له‬ ‫روانینهكانمی لهسهر سهرۆك ترهمپ گۆڕی‬ ‫ههر بۆیه دواڕسته كه دهمهوێت بینووسم‬ ‫ئهوهیه‪“ :‬له بهرامبهر ئهو جبهخانه زۆرهی‬ ‫ههڵهكانی‪ ،‬ئهمریكییهكان دووڕووییان نییه‬ ‫بهرامبهر ترهمپ”‪.‬‬

‫ترهمپ لهبری‬ ‫ئهوهی نێوان‬ ‫تاریكی و توڕهیی‬ ‫چواردهوری‬ ‫جیاكاتهوه‪،‬‬ ‫كهچی ملی ناوه‬ ‫به تاریكی و‬ ‫توڕهییهوه‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫کێ دهبێته سهرۆکی‬ ‫پارتی کرێکارانی بهریتانیا؟‬

‫سیستمی درۆینەی‬ ‫سەرۆککۆماریی‬

‫دههێنێت‪ ،‬دهستی له کار کێشایهوه‪.‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬پێنج کهس ملمالنێ دهکهن لهسهر‬ ‫سهرۆکایهتی ئهو پارته که چوار ژن و یهک‬ ‫پیاون‪ ،‬ئهوانیش ڕێبێکا لۆنگ بهیلی‪ ،‬ئیمیلی‬ ‫سۆرنبێری‪ ،‬سێر کێیر ستامهر‪ ،‬جێس فیلیپس‬ ‫و لیزا ناندین‪.‬‬ ‫کاندیدی سهرۆکایهتی پارتی کرێکاران‬ ‫دهبێت ئهندامی پهرلهمان بێت و به الیهنی‬ ‫کهمهوه ‪ ١٠‬ئهندامی پهرلهمانی پارتهکهی‬ ‫پشتگیری بکهن بۆ ئهوهی ببێته کاندیدی‬

‫زەمەن‬

‫گونای ئاساڵن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫دوای ههڵبژاردنه پهرلهمانیهکهی بهریتانیا‬ ‫له ‪ ١٢‬ی مانگی دیسهمبهری ڕابردوو‪ ،‬که پارتی‬ ‫کرێکاران گورزێکی توندی بهرکهوت و پارتی‬ ‫پارێزکاران زۆرینهی پهرلهمانی بهدهستهێنا‪،‬‬ ‫جێرمی کۆربین سهرۆکی پارتی کرێکاران وهکو‬ ‫نهریتێکی سیاسی زاڵ که سهرۆکی پارتێک که‬ ‫له ههڵبژاردندا دهیدۆڕێنێت واز له سهرۆکایهتی‬

‫سهرۆکایهتی‪ .‬دوای ئهوهی دهرگای خۆ پااڵوتن‬ ‫دادهخرێت و ناوی کاندیدهکان رادهگهیهنرێت‪،‬‬ ‫چهند قۆناغێکی تری بهدوادا دێت و پاشان‬ ‫ئهندام و الیهنگرانی ‪ -‬دهبێت الیهنگر فۆرمی‬ ‫الیهنگری پڕکردبێتهوه بۆ ئهوهی بتوانێت دهنگ‬ ‫بدات ‪ -‬و سهندیکاکانی سهر به پارتی کرێکاران‬ ‫دهنگ دهدهن‪ .‬قۆناغ به قۆناغ کاندیدهکان‬ ‫سهردهکهون و ئهو کاندیدانهی کهمترین دهنگ‬ ‫دههێنن له ملمالنێکه دهچنه دهرهوه‪ ،‬دواجار‬ ‫دوو کاندید دهمێننهوه که زۆرترین دهنگیان‬

‫بهدهست هێناوەو دهبێت کاندیدی براوه بۆ‬ ‫سهرۆکایهتی زیاتر له سهدا پهنجای دهنگهکان‬ ‫بهێنێت‪.‬‬ ‫له سهرهتای ئهم مانگهوه پرۆسێسی‬ ‫ههڵبژاردنی سهرۆکێکی تازه بۆ پارتهکه‬ ‫دهستیپێکردووه که چهند مانگێک دهخایهنێت و‬ ‫دهبێت له ڕۆژی ‪٤‬ی مانگی نیساندا که کۆنگرهی‬ ‫پارتهکهیه سهرجهم ئهو پرۆسانه تهواو بووبێت‬ ‫و لهو ڕۆژهدا ئهنجامی دهنگدانهکان و ناوی‬ ‫سهرۆکه تازهکه رادهگهیهنرێت‪.‬‬

‫لە تورکیا دیارترین تایبەتمەندیی ئایدۆڵۆژیای فەرمی‬ ‫بەمشێوەیەیە‪ :‬سەرەتا درۆیەک دەکەن‪ ،‬دواتر بەردەوامی‬ ‫بە درۆکەیان دەدەن‪ ،‬بۆ ئەوەی درۆکە بمێنێتەوە و‬ ‫بۆ ئەوەی هەموو کەسێک بڕوا بە درۆکەیان بکات‪،‬‬ ‫هەموو دەزگاکانی دەوڵەت بەکاردەهێنن‪ ،‬توندوتیژی‬ ‫بەکاردەهێنن‪ ،‬دەست بە کەمپین دەکەن‪ ،‬شەڕی دەرونی‬ ‫دەستپێدەکەن و هەموو ڕێ و ڕێبازێک لەپێناو داهاتوودا‬ ‫بەکاردەهێنن‪.‬‬

‫نمونەی زۆر هەیە‪:‬‬

‫لە ڕابردوودا بەپێی ئایدۆلۆژیای فەرمی “کورد‬ ‫نەبوو‪”.‬بە کوردیان دەوت “تورکی شاخاوی”‪.‬‬ ‫ئەمەیان وت و بە سااڵن دووبارەیان کردەوە‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەوە بەهەزاران کەس گیانیان لەدەستدا‪ ،‬بە تەنیا لە‬ ‫دوایین شۆڕشدا (شۆڕشی پەکەکە) زیاتر لە ‪ ٥٠‬هەزار‬ ‫کەس گیانیان لەدەستدا‪.‬‬ ‫دواتر وتیان کورد هەیە و “کورد و تورک بە هەزاران‬ ‫ساڵە وەک برا بەیەکەوە دەژین”!‬ ‫وەک ئەوەی هیچ نەبووبێ‪ ،‬وەک ئەوەی لەم واڵتەدا‬ ‫هیچ شتێک ڕووینەدابێت‪ ،‬وتەبێژانی ئایدۆلۆژیای فەرمی‬ ‫وتیان‪“ ،‬کورد دەناسین”‪ ،‬دواتر وتیان “دەستمان لە‬ ‫ڕەتکردن و تواندنەوەی کورد بەردا”‪.‬‬ ‫بێ داوای لێبوردنێک‪ ،‬بێ خۆڕەخنەکردنێت‪ ،‬بێ‬ ‫ڕووبەڕووبوونێک و بێ لێپرسینەوەیەک‪...‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا نە گۆڕانکارییەک لە مافدا‪ ،‬نە‬ ‫باشکردنی دۆخەکە و نە دەستوورێکی بنەڕەتی‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی بە هەزاران گوند وێرانکران‪ ،‬ژیانیان‬ ‫تاریککرد‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٥٠‬هەزار کەس کوژران و کێشەکان‬ ‫لە ناوخۆ و دەرەوەدا بە بەکارهێنانی توندوتیژی‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬وەک ئەوەی کێشەکان چارەسەرکراون‪ ،‬بە‬ ‫ئارامی و بێخەم لەسەر هەڵوێستیان بەردەوامن‪.‬‬ ‫پێشتر دەیانوت کورد نییە‪ ،‬ئەوانە تورکی شاخاویینو‬ ‫دەزگاکانی دەوڵەتیان بۆ هێشتنەوەی ئەم عەقڵیەتە‬ ‫بەکاردەهێنا‪ ،‬ئەمڕۆ دەڵێن‪“ ،‬ئێمە کێشەمان لەگەڵ‬ ‫کوردەکان نییە‪ ،‬جیاوازیمان نییە‪ ،‬خاوەنی هەمان مافین‪،‬‬ ‫کێشەمان لەگەڵ تیرۆر هەیە”‪ .‬بەمشێوەیە دەیانەوێت‬ ‫درۆکانیان بەردەوامی پێبدەن و کار دەکەن بۆئەوەی‬ ‫کۆمەڵگاش بڕوایان پێبکات‪.‬‬ ‫دەوڵەتی تورک لە ناوخۆ و دەرەوەدا بۆ ئەوەی ئەم‬ ‫درۆیە جێگیربکات‪ ،‬هەموو دەرفەتەکانی بەکاردەهێنێت‪.‬‬ ‫لەهەمووی خراپتر دەوڵەت توانیویەتی بەشێکی‬ ‫گرنگی کۆمەڵگا بکاتە هاوبەشی درۆکانی‪ .‬بە شەو ڕۆژ‬ ‫بە بەردەوامی دەرفەتەکانی بەکاردەهێنێت و کۆمەڵگا‬ ‫ژەهراویدەکات و سەریشدەکەوێت‪.‬‬ ‫لە تورکیا کۆمەڵگایەکی ساختەکار‪ ،‬دووڕوو و درۆزن‬ ‫دروستکراوە‪ ،‬بە ڕاستڕەو‪ ،‬عیلمانی‪ ،‬نەتەوەپەرست‪،‬‬ ‫چەپەکانیەوە کۆمەڵگایەک دروست بووە کە ڕێگای‬ ‫ئازادیان گرتووە‪.‬‬ ‫دەیانەوێت لەم دۆخە ڕزگاریان ببێت‪ ،‬بەاڵم وەک‬ ‫سەالحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە‬ ‫کە دەستگیرکراوە وتی‪“ ،‬هەرچەند هەوڵدەدەن لەناو‬ ‫قەیرانەکە بێنە دەرەوە‪ ،‬بەاڵم زیاتر بەناو قەیراندا‬ ‫ڕوودەچن”‪.‬‬ ‫ئەو دەوڵەتەی کە لە هەڵوێستی دەمیرتاش نیگەرانە‪،‬‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬نەخشەدادەنێت و کاردەکات و هەموو‬ ‫دەرفەتەکانی بۆ ئەوەی قسەکانی دەمیرتاش بەدرۆ‬ ‫بخاتەوە‪ ،‬بەکاردەهێنێت‪.‬‬ ‫پیاوەکانیان بەو ئاڕاستەیە کار دەکەن‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫شانۆی نوێ ئامادە دەکەن و دەست بە کەمپین دەکەن‬ ‫و تاکتیکی شەڕی دەرونی بەڕێوەدەبەن‪.‬‬ ‫ڕۆژێک دێت ماوەی زیندانیکردنی دەمیرتاش کۆتایی‬ ‫دێت‪ ،‬دەگەڕێتەوە ناو سیاسەت و ئەوانەی ئەمڕۆ خاوەنی‬ ‫ئەم هەموو درۆیەن‪ ،‬وەک ئەوەی هیچ نەبووبێت‪ ،‬نە‬ ‫داوای لێبوردن دەکەن‪ ،‬نە خۆیان رەخنە دەکەن و نە‬ ‫ڕووبەڕووی ڕاستیەکان دەبنەوە و وەک ئەوەی هیچ‬ ‫نەبووبێ بەردەوامی بە ژیانی ئاسایی خۆیان دەدەن‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەی قسەکانی دوێنێیان قسە دەکەن‬ ‫کردەوەکانیان ڕەتدەکەنەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی تاوانبارن‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی بێتاوانبن‪ ،‬درێژە بە کارەکانیان دەدەن‪.‬‬

‫نمونەتان دەوێت‪:‬‬

‫نمونەیەکی ئاشکرا ئەوەیە‪ ،‬دوێنێ ئەحمەد هاکان‬ ‫(نووسەرو پێشکەشکارێکی تورک) بە شانوباڵی‬ ‫دەمیرتاشدا هەڵیدەداو ئەمڕۆ لە هەموو دەرفەتێکدا‬ ‫هێرش دەکاتە سەری و هەڵوێستی خۆی گۆڕی‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆک وەزیری پێشووی تورکیا کە‬ ‫لە کاتی (ڕووداوەکانی کۆبانی) دا داوای کرد دەمیرتاش‬ ‫بە پەلە هاوکارییان بکات‪.‬‬ ‫‪ ١٠٠‬ساڵە کۆمەڵگا بە نەژادپەرستی و درۆکانیان‬ ‫ژەهرخوارد دەکرێت‪ .‬بیرتان نەچێت تا لێپرسینەوە‬ ‫نەکرێت و ئایدۆلۆژیای فەرمی ڕووبەڕووی ڕاستیەکان‬ ‫نەبێتەوە‪ ،‬کێشەکان کۆتایی نایەت و لەم جوگرافیایەدا‬ ‫چاوەڕێی کارەساتی تربن‪.‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬پەیسەر‬

‫سێر ستامهر‬

‫ڕێبێکا لۆنگ بهیلی‬

‫لیزا ناندی‬

‫ئێمیلی سۆرنبێری‬

‫جێس فیلیپ‬

‫ههرچهنده جارێ زووه بۆ‬ ‫شیکاریکردنی ئهگهرهکان‪ ،‬بهاڵم زۆر‬ ‫له بۆچوونهکان پێیانوایه سێر ستامهر‪،‬‬ ‫که پارێزهرێکه‪ ،‬ئهندامی پهرلهمان و‬ ‫وهزیری بریگزیته له حکومهتی سێبهر‪،‬‬ ‫شانسی بردنهوهی زۆره‪ .‬پێش ئهوهی‬ ‫ببێته ئهندامی پهرلهمان پارێزهرێکی‬ ‫دیار بووه‪ ،‬دکتۆرای ههیه و باوکی دوو‬ ‫منداڵه‪.‬‬ ‫باوکی سێر ستامهر‪ ،‬دروستکهری‬ ‫ئامێرهکان بووه له کارگه و دایکی‬ ‫پهرستار بووه‪ .‬تهمهنی ‪ ٥٨‬ساڵه و‬ ‫سهرۆکی پێشووتری پارتی کرێکاران‬ ‫ئید میلیباند پشتگیری دهکات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهوهی ببێت به کاندیدی سهرۆکایهتی‬ ‫حیزب ‪ ٨٨‬ئهندامی پهرلهمانی‬ ‫پارتهکهی پشتگیریان کرد‪.‬‬

‫بهیلی‪،‬‬ ‫لۆنگ‬ ‫ڕێبێکا‬ ‫خانمێکی پارێزهره له قهراخ‬ ‫شاری مانچستهر کاری پارێزهری‬ ‫کردووه‪ .‬له بازنهی کهسه‬ ‫نزیکهکانی دهوری جێرمی کۆربین‬ ‫بووه‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٧٩‬لهدایکبووه‬ ‫و دایکی منداڵێکه‪ ،‬سیاسهت و‬ ‫کۆمهڵناسی و یاسای خوێندووه‪.‬‬ ‫پێش ئهوهی ببێت به پارێزهر‬ ‫چهندین کاری جۆراوجۆری کردووه‬ ‫ههر له سێنتهری تهلهفونهوه تاکو‬ ‫کارگهی کهلوپهلی ناو ماڵ‪ ،‬له‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٥‬وه ئهندامی پهرلهمانه‪،‬‬ ‫‪ ٣٣‬ئهندامی پهرلهمان پشتگیریان‬ ‫کردووه بۆ ئهوهی ببێته کاندیدی‬ ‫سهرۆکایهتی حیزب‪.‬‬

‫لیزا ناندی له خێزانێکی لیبڕاڵهوه‬ ‫هاتووه‪ ،‬باپیری ‪ -‬له دایکییهوه‪ -‬له‬ ‫سااڵنی چلهکاندا ئهندامی پهرلهمان‬ ‫بووه و کهسێکی دیاری پارتی لیبڕاڵ‬ ‫بووه‪ ،‬باوکیشی ئهکادیمیستێک‬ ‫بووه له هیندستان لهدایکبووه و‬ ‫لیزا دهڵێت باوکم لهو مارکسیسته‬ ‫دهگمهنانهیه که له بهریتانیادا‬ ‫نمونهیان کهم ماوه‪.‬‬ ‫لیزا خۆی له ساڵی ‪١٩٧٩‬‬ ‫مانچستهر لهدایکبووه‪ ٣١ ،‬ئهندام‬ ‫پهرلهمان پشتگیریان کرد بۆ ئهوهی‬ ‫ببێت به کاندیدی سهرۆکایهتی‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٦‬تاکو ‪ ٢٠١٠‬ئهندامی ئهنجومهنی‬ ‫شارهوانی لهندهن بووه و له ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٠‬وه ئهندامی پهرلهمانه‪.‬‬

‫ئێمیلی سۆرنبێری که کاندیدێکی‬ ‫تره‪ ،‬پێش ئهوهی ببێته ئهندام‬ ‫پهرلهمان پارێزهرێکی گهوره و دیار‬ ‫بووه‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠٠١‬جارێک کاندید بوو‬ ‫دۆڕا و ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬بوو به ئهندامی‬ ‫پهرلهمان‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٦٠‬لهدایکبووه‪،‬‬ ‫باوکی پۆستێکی گرنگی له نهتهوه‬ ‫یهکگرتووهکان ههبووه‪ ،‬بهاڵم دوای‬ ‫جیابوونهوهی دایک و و باوکی ئێمیلی‬ ‫و دایکی ناچار بوون بچنه ناو خانووی‬ ‫شارهوانیهوه‪.‬‬ ‫ئێمێلی کاتێک منداڵ بووه ناچار‬ ‫بوون پشیلهکهیان ببهخشن چونکه‬ ‫پارهی بهخێوکردنیان نهبووه‪٢٣ ،‬‬ ‫ئهندامی پهرلهمان پشتگیریان کرد بۆ‬ ‫ئهوهی ببێته کاندیدی سهرۆکایهتی‪.‬‬

‫جێس فیلیپ له بێرمینگهام‬ ‫دایکی‬ ‫بووه‪،‬‬ ‫گهوره‬ ‫فهرمانگهی‬ ‫بهڕێوهبهرێکی‬ ‫تهندروستی بهریتانی بووه‬ ‫و باوکیشی مامۆستا بووه‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨١‬له بێرمینگهام‬ ‫لهدایکبووه‪ ،‬ئابووریو سیاسهتی‬ ‫کۆمهاڵیهتی له زانکۆی لیدز‬ ‫خوێندووه‪ ،‬دایکی دوو کوڕه‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪ ٢٠١٥‬وه ئهندامی‬ ‫پهرلهمانه و به یهکێک له‬ ‫سهرۆکایهتی‬ ‫ڕهخنهگرهکانی‬ ‫جێرمی کۆربین ناسراوه‪٢٣ .‬‬ ‫ئهندامی پهرلهمان پشتگیریان‬ ‫کرد بۆ ئهوهی ببێته کاندیدی‬ ‫سهرۆکایهتی‪.‬‬

‫کارهساتی ژینگهیی له ئوستورالیا‬

‫به ئاگر و باران ههر له زیانی زیندهوهرانه‬

‫زهمهن‬ ‫ئهو ئاگره زۆرو گهورانهی له‬ ‫دارستانهکانی ئوستورالیادا ماوهیهکی زۆره‬ ‫کهوتونهتهوه‪ ،‬زیانهکانی به تهنیا ههر مردنى‬ ‫سهدان ههزار گیاندارو زیندهوهرو رووهکی‬ ‫جۆراوجۆرو دهگمهن نییه که کاریگهریهکی‬ ‫ژینگهیی نێگهتیڤ لهسهر ئایندهی ئهو‬ ‫کیشوهرەو دواتر جیهان دادهنێت‪ ،‬بهڵکو‬ ‫چهندين زیانی تری ههیه که وێرانبوونی‬ ‫ژینگهی سروشتی لەالیهک و پیسبوونی‬ ‫ژینگهی شارو ئاوهدانییهکان‪ ،‬که بۆ مرۆڤ‬ ‫و گیانهوهرانی دیکه زیانی زۆره‪.‬‬ ‫تازهترین کێشه که ئهو ئاگرانه‬ ‫خستوویانەتهوه ئهوهیه که دوای ئهوهی‬ ‫الفاو و روبارهکان خهڵوزو سوتهمهنی‬ ‫ناوچه سوتاوهکانیان بۆ ناو دهریا راماڵیوه‪،‬‬ ‫بۆته هۆی مردنی سهدان ههزار ماسی و‬ ‫زیندهوهری دهریایی‪.‬‬ ‫شارهزایانی بواری ژینگەو ئیکۆلۆجی‬

‫پێیانوایه ئهو ئاگرو سوتماکه زیانی زۆر‬ ‫درێژخایهنی دهبێت لهسهر ژینگهی روبارو‬ ‫دهریاکان‪.‬‬ ‫دانیشتووانی لۆکاڵی دهڵێن که ئهوان‬ ‫بڕی یهکجار گهورهی سوتماک و خۆڵهمێش‬ ‫و خهڵوزیان بینیوه به بهردهوامی که الفاو‬ ‫ڕایماڵیوه بۆ ناو دهریاکان و دواتر له‬ ‫جێگای جۆراوجۆر که دیارترینیان کهناراوی‬ ‫باشووری وێلز بووه که به سهدان ههزار‬ ‫ماسی مردوون بههۆی ئهو ژههراویبوونی‬ ‫ژینگهییهوه‪.‬‬ ‫له روباری مهکلێی خۆڵهمیش و‬ ‫خهڵوزهکه به درێژایی سهد کیلۆمهتر زیانی‬ ‫به ماسی و زیندهوهرهکان گهیاندووەو‬ ‫کوشتوونی‪.‬‬ ‫پیاوێکی ماسیگر رایگهیاندووه که به‬ ‫درێژایی پهنجا ساڵ ئهو لهو ناوچهیه ماسیگر‬ ‫بووه‪ ،‬بهاڵم مردنی بهو شێوهیهو رادهیه‬ ‫نهبینیوه‪ ،‬ئهو مردن و پیسبوونی ژینگهی‬ ‫ئاوییه ههموو ئهو کهناراوانه دهگرێتهوه که‬ ‫له ئاگری جهنگهڵهکانهوه نزیکبوون‪.‬‬

‫ههرچهنده ههندێک دانیشتووانی ناوچهیی‬ ‫وهکو شارۆچکهی بێڵبرۆک ههوڵیان داوه‬ ‫به وهرگرتنی ههندێک کهلوپهل و ئامراز‬ ‫له ئاگرکوژێنهوهکان ههوڵبدهن ئاوهکه‬ ‫پاک بکهنهوه و ڕێژهی ئۆکسجینی تێدا‬ ‫بهرز بکهنهوه‪ ،‬بهاڵم لهوه دهچێت ڕادهی‬ ‫کارهساتهکه لهوه گهورهتر بتوانرێت ڕێگهی‬ ‫لێبگیرێت‪.‬‬ ‫ئهو بارانهی ههفتهی ڕابردوو له ههندێک‬ ‫ناوچهی ئاگرزهده باری‪ ،‬وهکو نیشانەیهکی‬ ‫خێر بینرا چونکه تاکه هێزێک بوو بتوانێت‬ ‫بهشێک لهو ئاگرانه بکوژێنێتهوه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫دیاره له جێگایهک ئاگرهکهی کوژاندۆتهوەو‬ ‫بههۆی ڕاماڵینی خهڵوزو خۆڵهمێشهکه‬ ‫بۆ ناو ڕوبار و دهریاکان له جێگهی دیکه‬ ‫کارهساتی تری خولقاندووه‪.‬‬ ‫خهڵکی ههندێک ناوچهی ههرێمی‬ ‫ئهزموونی ناخۆشیان لهگهڵ کارهساتی‬ ‫سروشتی ههیه‪ ،‬ههندێک ناوچهی روبارهکان‬ ‫بههۆی کارهساتی سروشتی و ئاگرهوه له‬ ‫ساڵی ‪١٩٣٩‬دا ژههراوی بوون و ماسیهکانیان‬

‫لهناوچووه‪ ،‬به قسهی پیاوێکی ئهوێ بێت‬ ‫تاکو ئێستاش لهو جێگایه ماسیهکان‬ ‫پهیدانهبوونهتهوه‪.‬‬ ‫ئهو پیسبوونه ژینگهییه به تهنیا‬ ‫ماسیهکانی باس‪ ،‬مولێت و پشیلهماسی‬ ‫نهگرتۆتهوه بهڵکو مردنی ژمارهیهکی زۆر له‬ ‫قرژاڵ و ملیۆنهها گهراو هێلکهی گرتۆتهوه‪.‬‬ ‫کاتێک سێاڵوی روبارهکان که بههۆی‬ ‫بارانبارینهوه ههستاوه‪ ،‬ڕێژهیهکی زۆری‬ ‫خهڵوز و داری سوتاو خۆڵهمێشی ڕشتۆته‬ ‫ناو ڕوبارهکانهوه‪ ،‬بهو هۆیهوه به کتوپڕی‬ ‫ڕێژهی ئۆکسجینی ناو ئاوهکه کهمبووەو‬ ‫مردنی ماسی و زیندهوهرهکانی لێکهوتۆتهوه‪.‬‬ ‫لهوه دهچێت ئهمساڵ ساڵێکی نههات‬ ‫بێت بۆ ژینگهی زیندهوهران و ڕووهکهکان‬ ‫و سروشت له ئوستورالیا؛ له جێگایهکدا که‬ ‫مرۆڤ ناتوانێت ئهو ئاگره زۆرانه کۆنترۆڵ‬ ‫بکات‪ ،‬باران دهبارێت و ههندێک لهو ئاگرانه‬ ‫دهکوژێنێتهوه‪ ،‬بهاڵم دیسانهوه ههمان باران‬ ‫دهبێته هۆی روودانی کارهساتی ژینگهیی‬ ‫دیکه‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪7‬‬

‫دواى دەستگیرکردنى ئۆجەالن‪ 2019 ،‬رەشترین ساڵ بوو بۆ پەکەکە‬

‫چەندین سەرکردەى مەیدانى تیرۆر کراون‬ ‫زەمەن‬ ‫ساڵى رابردوو بۆ پارتى کرێکارانى‬ ‫کوردستان (پەکەکە) قورسترین و رەشترین‬ ‫ساڵ بوو لەدواى دەستگیرکردنى عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن رێبەرى ئەو پارتە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەهۆى تیرۆرکردنى ژمارەیەک سەرکردەو‬ ‫بەرپرسیەوە لەالیەن تورکیاوە‪.‬‬ ‫تیرۆرکردنى ئەو سەرکردانەى پەکەکە‬ ‫نیگەرانى و پرسیارى زۆرى الی کوردو‬ ‫الیەنگرانى پەکەکە دروستکردووە‪ ،‬کە چۆن‬ ‫بەو ئاسانییە ئەو سەرکردانە تیرۆر کران و‬ ‫دەستى تورکیایان پێگەیشتووە لەکاتێکدا‬ ‫پەکەکە بە بەهێزترین و توندترین پارتى‬ ‫رۆژهەاڵتى ناوەڕاست ناسراوە لە دسپلینى‬ ‫سەربازى و پاراستنى ئەندامەکانى‪.‬‬ ‫هەفتەى رابردوو سوپاى تورکیا لەڕێی‬ ‫فڕۆکەى بێفڕۆکەوانەوە بۆردومانى شنگالى‬ ‫کردو بەهۆیەوە ژمارەیەک شەڕڤانى‬ ‫هێزەکانى پاراستنى شنگال (یەپەشە)‬ ‫ی کردە ئامانج و کوژران‪ ،‬لەناویاندا‬ ‫فەرماندەیەکى ئەو هێزەى تێدابوو‪ ،‬کە‬ ‫بەرپرسى راگەیاندنى هێزەکانى یەپەشە بوو‬ ‫پەیوەندى لەگەڵ پەکەکە هەبوو‪ ،‬کوشتنى‬ ‫ئەو فەرماندەیەى یەپەشە تازەترین هەوڵى‬ ‫تورکیا بوو بۆ کوشتنى سەرکردەکانى ئەو‬ ‫پارتەو ئەو کەسانەشى لە پەکەکەوە نزیکن‪.‬‬ ‫لەماوەى ‪ ٣٥‬ساڵى رابردوودا سوپاى‬ ‫تورکیا راستەوخۆ لە دژى پەکەکە شەڕی‬ ‫دەکردو هیچ تاکتیک و هونەرێکى ترى‬ ‫سوپاى ئەو واڵتە لە دژى پەکەکە سەرکەوتوو‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم کاتێک تورکیا بەچڕی هاتە ناو‬ ‫خاکى هەرێمى کوردستانەوە‪ ،‬هێرشەکانى بۆ‬ ‫سەر پەکەکە لە هێرشى راستەوخۆوە گۆڕی‬ ‫بۆ تیرۆری هەواڵگریى لەڕێی تۆڕەکانى‬ ‫سیخوڕی میتەوە‪ ،‬ئەم تەکنیکەش زیانى‬ ‫زۆرى بە پەکەکە گەیاند‪.‬‬ ‫فەرماندەیەکى پەکەکە ئاماژە بەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬سەرکردەکانیان بەدەستى “نۆکەران‬ ‫و خۆفرۆشان”ى ناوخۆیی شەهید کراون‪،‬‬ ‫جەختیش دەکاتەوە پارتەکەیان تۆڵەى‬ ‫یەک بە یەکى ئەو شەهیدانەیان لە سوپاى‬ ‫تورکیا دەکاتەوەو لەو کەسانە دەکەنەوە کە‬

‫هێمن حەسەن‬ ‫بە کوژرانى قاسم سلێمانى فەرماندەى‬ ‫فەیلەقی قودسى سوپاى پاسداران‬ ‫پشتیوانى ئێران بۆ رژێمى سوریا الوازتر‬ ‫دەبێت و ئەگەرى دانوستانەکانى نێوان‬ ‫دیمەشق و کورد بەهێزتر دەبێت‪ ،‬بەپێی‬ ‫وتەى بەرپرسانى کورد لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستان قاسم سلێمانى یەکێک بوو لە‬ ‫رێگرییەکانى رێککەوتنى نێوان ئیدارەی‬ ‫خۆسەرو دیمەشق‪.‬‬ ‫یەکێک لە کاریگەرترین الیەنەکانى‬ ‫بەشدار لە قەیرانى سوریا ئێرانە‪ ،‬کە قاسم‬ ‫سلێمانى فەرماندەى فەیلەقی قودسى‬ ‫سوپاى پاسداران لە سوریا نوێنەرایەتى‬ ‫دەکرد‪ ،‬بوونى ئەو لە سوریا یەکێک بوو‬ ‫لە رێگرییەکانى چارەسەرکردنى قەیرانى‬ ‫ئەو واڵتەو لەناویشیدا پرسى کورد‪.‬‬ ‫ئێستا کە کۆتایی بە ژیانى قاسم‬ ‫سلێمانى هاتووەو لە شانۆى قەیرانى‬ ‫سوریا نەماوە‪ ،‬بەرپرسانى کورد‬ ‫دڵیان بەوە خۆشە‪ ،‬کە لەناوچوونى‬ ‫سلێمانى دەتوانێت کاریگەرى لەسەر‬ ‫پەیوەندیەکانى دیمەشق و ئیدارەى‬ ‫خۆسەر هەبێت و لەمەودوا حکومەتى‬ ‫سوریا ملدانى بۆ داواکارییەکانى کورد‬ ‫ئاسانتر دەبێت‪.‬‬ ‫بەرپرسانى کورد لە رۆژئاواى‬ ‫کوردستان چەندینجار ئەوەیان ئاشکرا‬ ‫کردووە‪ ،‬کە یەکێک لە هۆکارەکانى‬ ‫رێکنەکەوتنى کوردو رژێمى سوریا ئێران‬ ‫و خودى قاسم سلێمانییە‪ ،‬کە ناهێڵێت‬ ‫حکومەتى سوریا لەگەڵ کورد بچێتە سەر‬ ‫مێزى گفتوگۆو دان بە ئیدارەى رۆژئاواى‬ ‫کوردستاندا بنێت‪.‬‬ ‫بەرپرسی‬ ‫موسلیم‪،‬‬ ‫ساڵح‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوەی پارتى یەکێتى‬ ‫دیموکرات (پەیەدە) بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬سلێمانی پشتیوانیەكی گەورە‬ ‫بوو بۆ رژێمی سوریا‪ ،‬كوشتنی ئەو‬ ‫زیانێکی مەزن بوو لە رژێمی سوریا‬ ‫کەوت‪ ،‬رژێم لەگەڵ کورد دانەدەنیشت‬ ‫بەشێکى پشتیوانى ئێرانى هەبوو‬ ‫تەنانەت کاریگەرى لە روسیاو تورکیاش‬ ‫هەبوو‪ ،‬کە نەیدەهێشت ئەسەد مل بۆ‬

‫لەم چەند ساڵەدا‬ ‫پەکەکە کەمتەرخەم‬ ‫بووە لە چۆنیەتى‬ ‫مامەڵەکردنو هاتوچۆى‬ ‫سەرکردەکانى‪ ،‬کە وەک‬ ‫پێویست حسابیان بۆ‬ ‫بوونى هەزاران ئەندامى‬ ‫میت نەکردووە‬ ‫ژمارەیەک لە سەرکردە تیرۆرکراوەکانی پەکەکە‬ ‫زانیاریان داوە بە میت‪.‬‬ ‫هیوا دەنیز‪ ،‬کە فەرماندەیەکى سەربازى‬ ‫پەکەکەیە لە سنورى برادۆست بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬ئێمە لە خەبات و تێکۆشانێکى‬ ‫مەزنداین لە دژى دەوڵەتێکى گەورەى‬ ‫وەک تورکیا کە ئەندامى ناتۆیە‪ ،‬بۆیە لەو‬ ‫خەباتەدا شەڕ هەیە کەواتە تۆ دەشکوژرێیت‬ ‫و دەشیانکوژیت‪ ،‬بەاڵم لەو مەیدانەدا نابێت‬ ‫لەناو گەلى کورد کەسێک هەبێت لە دژى‬ ‫خەباتکارانى گەلەکەى نۆکەرایەتى بکات”‪.‬‬ ‫فەرماندەکەى پەکەکە داوا لە هاواڵتیانى‬ ‫ناوچە سنورییەکان و هەرێمى کوردستان‬ ‫بەگشتى دەکات خۆیان تێوە نەگلێنن‬ ‫لە “خیانەت و هیچ زانیارییەک نەدەن بە‬ ‫داگیرکەران”‪ ،‬هەڕەشەى ئەوەش دەکات هەر‬ ‫کەسێک هاوکارى دەوڵەتى تورک بکات و‬ ‫زانیاریەکانى لەسەر ئاشکرا ببێت ئەوا بە‬ ‫توندترین شێوە سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫زەکى شنگالی‪ ،‬ئەندامى کۆنسەى‬ ‫بەڕێوەبەرى کەجەکە‪ ،‬یەکەم سەرکردەى‬ ‫پەکەکە بوو لە ‪1٦‬ى ئابى ساڵى ‪2018‬‬

‫لەالیەن فڕۆکەکانى تورکیاوە لەکاتى‬ ‫گەڕانەوەى لە گوندى کۆجۆ کرایە ئامانج‬ ‫و “شەهید” کرا‪ ،‬دواى ئەو دوو بەرپرسى‬ ‫دیکەى پەکەکە لە برادۆست لە مانگى‬ ‫شوباتى ساڵی رابردوو “شەهید” بوون‪.‬‬ ‫هەر لە مانگى ئازارى ‪ 201٩‬سەرحەد‬ ‫ڤارتۆ‪ ،‬ئەندامی کۆمیتەی پەیوەندییەکانی‬ ‫دەرەوەی کەجەکەو ناڤدار سنگەر‪ ،‬ئەندامى‬ ‫پەیوەندییەکانى ئەو پارتە “شەهید” بوون‪،‬‬ ‫لە مانگى تەمووزى ساڵی رابردووش دیار‬ ‫غەریب ئەندامى کۆنسەى بەڕێوەبەرى‬ ‫کەجەکە لە بنارى قەندیل “شەهید” بوو‪.‬‬ ‫هەر لە مانگى ‪11‬ى ‪ 201٩‬دوو بەرپرسى‬ ‫کەجەکە بەناوەکانى دەمهات عەگید و‬ ‫ئەسەر ئرماک لە چیاى ئەزمەڕ لە رووداوێکی‬ ‫تەمومژاوی گیانیان لەدەستداو دواتر‬ ‫ئاسایشى هەرێم رایگەیاند بە بۆردومانى‬ ‫فڕۆکەى بێفڕۆکەوان کوژراون‪.‬‬ ‫لە ‪ 1٥‬ساڵى رابردوودا پەکەکە بەقەد‬ ‫‪ 201٩‬سەرکردەى تیرۆر نەکراوە‪ ،‬بەرپرسانى‬ ‫پەکەکە هۆکارى ئەو تیرۆرکردنانە‬

‫دەگەڕێننەوە بۆ ئەوەى کە تورکیا لە رێگاى‬ ‫“سیخوڕی ناوخۆیی و دەستى ناوخۆییەوە”‬ ‫لە هەرێمى کوردستاندا ئەو سەرکردانەى‬ ‫تیرۆر کردووە‪.‬‬ ‫زاهیر محەمەد‪ ،‬کادیرێکى چاالکى‬ ‫رێکخستنەکانى پەکەکەیە لە سنورى‬ ‫پارێزگاى سلێمانى و ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫لەم چەند ساڵەدا پەکەکە کەمتەرخەم‬ ‫بووە لە چۆنیەتى مامەڵەکردن و هاتوچۆى‬ ‫سەرکردەکانى‪ ،‬کە وەک پێویست حسابیان‬ ‫بۆ بوونى هەزاران ئەندامى میت نەکردووە‪،‬‬ ‫کە لە هەرێمى کوردستاندا باڵوەیان پێکراوە‪.‬‬ ‫زاهیر محەمەد بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“کەموکوڕی هەیە لە چۆنیەتى هاتوچۆکردنو‬ ‫کارەکانى کادیرو بەرپرسەکانیان ئەوەش‬ ‫هۆکارى ئەو تیرۆرکردنانەن‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫پێداچوونەوەیەکى زۆر گرنگ کراوە بۆ‬ ‫پاراستنى ئەندام و کادیرو بەرپرسەکانمان‬ ‫لەسەرەوە تا خوارەوە بۆ ئەوەى خۆمان‬ ‫بپارێزین لە میت و ئەو نۆکەرانەى بەکرێیان‬ ‫گرتوون‪.‬‬

‫کوژرانى قاسم سلێمانى‬ ‫پەیوەندییەکانى کوردو‬ ‫رژێمى سوریا دەگۆڕێت‬

‫کۆمەڵێک شت بدات‪.‬‬ ‫موسلیم ئاماژە بەوەشدەکات‪،‬‬ ‫كوشتنی سلێمانی تا رادەیەك رژێمی‬

‫سوریا الواز دەكات و دەبێتە پاڵنەرێکیش‬ ‫کە رژێم هەڵوێستى بەرامبەر کورد‬ ‫بگۆڕێت و بێتە سەرمێزى گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫ئیدارەى خۆسەر‪ ،‬بەوتەى خۆی کۆمەڵێک‬

‫ئاماژەیان هەستپێکردووە کە دیمەشق‬ ‫دەیەوێت گفتوگۆ لەگەڵ کورد بکات‪.‬‬ ‫بەوتەى بەرپرسانى ئیدارەى خۆسەر‬ ‫لەسەر بەڵێنی رووسیا‪ ،‬بەمنزیکانە‬

‫تیرۆرکردنى ئەو سەرکردانەى پەکەکە‬ ‫لەدواى زنجیرە تیرۆرکردنەکانى سااڵنى‬ ‫دواى ‪ 1٩8٧‬و ‪ 1٩٩٣‬تا ساڵى رابردوو رووى‬ ‫نەداوەتەوەو بەهۆی ئەوەى پەکەکە توندترین‬ ‫رێوشوێنى بۆ پاراستنى سەرکردەکانى‬ ‫گرتووەتەبەرو رێگەى نەداوە سوپاو دەزگای‬ ‫میتى تورکیا دزە بکەنە ناو پەکەکەو زیان‬ ‫لە هەڕەمى سەرەوەى ئەو پارتە بدەن‪.‬‬ ‫بەرپرسانى پەکەکە ئاماژە بەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬لەدواى تیرۆرکردنى سەرکردەکانى‬ ‫رێوشوێنى توندى گرتووەتەبەرو ریزەکانى‬ ‫خۆى توندکردووەتەوەو سەرکردەکانى لە‬ ‫بارەگا سەرەکییەکانى خۆیانەوە ئاراستەى‬ ‫رووداوەکان دەکەن‪ ،‬هاوکات لەدواى ئەو‬ ‫رووداوانەشەوە چەندین زیانی گەورەیان‬ ‫لە سوپاى تورکیا داوەو ژمارەیەک لە‬ ‫ئەندامانى میتیان لە سنورى بادینان و‬ ‫برادۆست دەستگیرکردووە‪ ،‬کە کاریان بۆ‬ ‫میت کردووە‪.‬‬ ‫لە ‪ 2018‬بە دواوە دەزگاى هەواڵگریى‬ ‫میت بەشێوەیەکى چڕو بەرباڵو لە هەرێمى‬

‫گفتوگۆی نێوان رژێمى سوریاو ئیدارەى‬ ‫خۆسەر بە نێوەندگیرى رووسیا‬ ‫دەستپێدەکاتەوەو دەشڵێت رووسیەکان‬ ‫بەڵێنى ئەوەشیانداوە وەک الیەنێکى‬ ‫گەرەنتیکار بۆ رێککەوتن لەگەڵ رژێم‬ ‫رۆڵ بگێڕێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێک کە وەزارەتى بەرگرى‬ ‫ئەمریکا باڵویکردووەتەوە‪ ،‬ئێران نزیکەى‬ ‫‪ 10‬هەزار سەربازو ئەندامى لەناو سوریا‬ ‫هەیەو لەالیەن خودى قاسم سلێمانییەوە‬ ‫سەرپەرشتییان کراوە‪ ،‬بەشێک لەو‬ ‫هێزانەى ئێرانیش لە دژى گروپە‬ ‫چەکدارەکانى سەر بە تورکیا لە پارێزگاى‬ ‫ئیدلیب شەڕ دەکەن و پشتیوانی سوپاى‬ ‫سوریا دەکەن‪ ،‬بەشێکیشیان لە سنورى‬ ‫پارێزگاى دێرەزور نیشتەجێن و ئەرکی‬ ‫تریان هەیە‪.‬‬ ‫مستەفا بالى‪ ،‬فەرماندە لە هێزەکانى‬ ‫سوریاى دیموکرات (هەسەدە) باس لەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬قاسم سلێمانی دەستى کاریگەرى‬ ‫ئێران بوو لە سوریاو رژێمى سوریا بە‬ ‫رێككەوتن لەگەڵ سلێمانی پالنەكان دژ‬ ‫بە کورد جێبەجێكراون‪.‬‬ ‫مستەفا بالى بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئێستا رژێمى سوریا پشتیوانی الواز‬ ‫بووە‪ ،‬چونکە قاسم سلێمانى رێگر بوو لە‬ ‫رێککەوتنى رژێم و کورد‪ ،‬هەڵبەت ئەوە‬ ‫بەو مانایەش نییە ئێران لەو سیاسەتى‬ ‫بەردەوام نابێت و رژێمیش ئاسان دێیتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬بەاڵم دیمەشق چیتر پێداگیرى‬ ‫لەسەر مەرجەکانى ناکات‪.‬‬ ‫قاسم سلێمانى لەگەڵ هاكان فیدان‪،‬‬ ‫سەرۆکى دەزگاى میتى تورکیا لە‬ ‫پەیوەندیدا بوون‪ ،‬بەجۆرێک زۆربەى ئەو‬ ‫سیاسەتەى لە سوریا دژ بە کورد پەیڕەو‬ ‫دەکرا بە هەماهەنگى هەردووال ئەنجام‬ ‫دەدراو هەماهەنگی و پالنی هاوبەشیان‬ ‫بۆ رووبەڕووبوونەوەى کورد هەبوو‪.‬‬ ‫لەدواى کوژرانى قاسم سلێمانى‪،‬‬ ‫بەپەلە دەزگاى هەواڵگریى سوریاو‬ ‫دەزگاى میتى تورکیا کۆبوونەوەو تیایدا‬ ‫باسیان لە گۆڕانکارییەکانى سوریا دواى‬ ‫کوژرانى سلێمانى کردووە‪ ،‬ئەوەش وەک‬ ‫ئامادەکارییەک بۆ رووبەڕووبوونەوەى هەر‬ ‫هەوڵێکى کورد بۆ سەپاندنى دەسەاڵتی‬ ‫خۆیان لە سوریادا یان جیابوونەوە‪.‬‬

‫کوردستاندا باڵوەیان پێکراوەو لە دژى‬ ‫پەکەکە کەوتوونەتە کار‪ ،‬کوشتنى ئەو‬ ‫سەرکردانەى پەکەکەش لە ئەنجامى ئەو‬ ‫ژمارە زۆرەى ئەندامانى میتە لە هەولێرو‬ ‫سلێمانى و دهۆک و ناوچە سنورییەکان‪.‬‬ ‫هیوا زاگرۆس‪ ،‬بەرپرسى پەیوەندیەکانى‬ ‫دەرەوەى کەجەکە بە “زەمەن”ى راگەیاند‪:‬‬ ‫“گەلەکۆمەیەک لە دژى گەلى کورد لە‬ ‫چوار پارچەى کوردستان و بەتایبەت هێزى‬ ‫تێکۆشانى پەکەکە هەیە ئەو تیرۆرکردنانە‬ ‫بە دەستى دەوڵەتى تورک و نۆکەران‬ ‫کراون”‪.‬‬ ‫پێشتر پەکەکە ئەوەى راگەیاند‪ ،‬عوسمان‬ ‫کۆسە‪ ،‬کە جێگرى سەرکونسوڵى تورکیا‬ ‫بووە لە هەولێرو لە رێستۆرانتى هۆقەبازدا‬ ‫کوژرا‪ ،‬هۆکارى زۆربەى تیرۆرکردنەکانى‬ ‫ناو پەکەکە بووەو تۆڕێکى فراوانى‬ ‫سیخوڕیکردنى لە هەرێمى کوردستان لە‬ ‫دژى پەکەکە دروست کردبوو‪.‬‬

‫فەرماندەکەى هەسەدە باس لەوە‬ ‫دەکات‪ ،‬کۆبوونەوەى دەزگاى هەواڵگریى‬ ‫سوریاو میتى تورکیا لەسەر دۆخى‬ ‫ئیدلیب بووەو پێشیوایە‪ ،‬کە میت‬ ‫دەیەوێت رۆڵى قاسم سلێمانى وەربگرێت‬ ‫لە سوریاداو نەهێڵێت کێشەى کورد‬ ‫چارەسەر بکرێت‪ ،‬بەاڵم جەختیکردەوە‬ ‫ناکۆکیەکانى دیمەشق و ئەنقەرە گەورەن‬ ‫و کاریگەریان لەسەر کورد نابێت‪.‬‬ ‫قاسم سلێمانى الیەنێکى گرنگى‬ ‫قەیرانى سوریا بوو بەو پێیەى چەندین‬ ‫گروپ و رێكخراوى جۆراوجۆرى لەناو‬ ‫سوریادا دروستکردبوو‪ ،‬کە لەژێر‬ ‫فەرمانى ئەودا کاریان دەکردو پەیوەندى‬ ‫سیاسى و سەربازى راستەوخۆیان‬ ‫لەگەڵ حکومەتى سوریا هەبوو‪ ،‬هەردوو‬ ‫رێکخراوى (زەینەبیوون و فاتمیوون)‬ ‫لەژێر چاودێرى خودى سلێمانیدا بوون‪.‬‬ ‫میلیشیا‬ ‫رابردوودا‬ ‫لەماوەى‬ ‫ئیرانییەکان بە سەرۆکایەتى قاسم‬ ‫سلێمانى چەندین جار هێرشیان کردووەتە‬ ‫سەر هێزەکانى هەسەدە لە پارێزگای‬ ‫دێرەزور‪ ،‬کە چەند رۆژێک پێش کوژرانى‬ ‫قاسم سلێمانى بوو کاتێک گروپەکانى‬ ‫سەر بە ئێران لە رۆژئاواى دێرەزور‬ ‫هێرشیانکردە سەر کێڵگەیەکى نەوت‪ ،‬کە‬ ‫لەژێر کۆنترۆڵى هەسەدەدایەو بەهۆیەوە‬ ‫ژمارەیەک شەڕڤان شەهید بوون‪.‬‬ ‫جەمال خەلیل‪ ،‬چاودێرى سیاسى لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان دەڵێت‪ :‬کوژرانى‬ ‫قاسم سلێمانى زەربەیەکى گەورە بوو‬ ‫بەر رژێمى سوریا کەوت‪ ،‬چونکە بەشێک‬ ‫لە سیاسەتەکانى سوریا لەسەر پالن و‬ ‫ستراتیژى ئێران دەڕۆیشت بەڕێوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێیوایە لەدواى ئێران سوریا زەرەرمەندى‬ ‫یەکەمى کوژرانى سلێمانى بوو‪.‬‬ ‫جەمال خەلیل بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“لەدواى کوژرانى قاسم سلێمانى هەندێ‬ ‫هاوکێشە لە سوریا دەگۆڕێن یەکێک‬ ‫لەوانە نزیکبوونەوەى کوردو رژێمى سوریا‬ ‫دەبێت‪ ،‬بڕیارە بەم نزیکانە گفتوگۆی‬ ‫رژێم و کورد دەست پێ بکەنەوە ئەگەر‬ ‫ئەمە رووبدات مانای وایە قاسم سلێمانى‬ ‫بەربەستى سەرەکى بووە لە رابردوودا‪،‬‬ ‫بەاڵم تاکە بەربەست نەبووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەربەستى دیکەش هەر ماون”‪.‬‬

‫ع ��را ق��ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬

‫هەمبانە‬ ‫كاندیده لیرباڵهكهی‬ ‫خۆپیشاندهران‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫چینییەکان دەبنە فریادڕەسی عێراق؟‬ ‫گومان دەکرێت ئێران لە پشت‬

‫رێککەوتنەکەوە بێت و سەدان پرۆژەى گرنگ و ستراتیژى تێدایە‬

‫زەمەن‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬یەکێک لەو کەسانەى چاوى لە پۆستى‬ ‫سەرۆک وەزیرانە‪ ،‬به لێدوانه توندهكانی له دژی گهندهڵی ناسراوهو‬ ‫به ههڵوێستهكانی توانیویهتی سۆز و سهرنجی خۆپیشاندهران‬ ‫بهدهستبهێنێت و بهشێكشیان پشتگیری دهكهن بۆ ئهوهی ببێته‬ ‫سهرۆك وهزیران‪ ،‬بهاڵم كوتلهیهكی گهورهی نییه له پهرلهمان پشتیوانی‬ ‫لێبكات‪ ،‬لهكاتێكدا به گوێرهی دهستوور دهبێت گهورهترین كوتله‬ ‫كاندیدی سهرۆك وهزیران دیاری بكات‪.‬‬ ‫فایهق دهعبول عهبدوڵاڵ عهلی‪ ،‬ناسراو به فایهق شێخ عهلی‪،‬‬ ‫پارێزهرو سیاسهتمهدارێكی لیبراڵی عێراقییه و له ساڵی ‪ 1963‬له‬ ‫نهجهف‪ ،‬لهبنهماڵهیهكی ئاینی ناسراو لهدایكبووه‪ ،‬له ساڵی ‪1986‬‬ ‫كۆلێژی یاسای لهزانكۆی بهغدا تهواوكردوه‪.‬‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬سهرهڕای ئهوهی له بنهماڵهیهكی ئاینی‬ ‫گهورهبووه‪ ،‬بهاڵم له دوای راپهڕینی خەڵکى باشوری عێراق لهساڵی‬ ‫‪ ،1991‬داوای دامهزراندنی دهوڵهتێكی مهدهنی دیموكراسی لهعێراقدا‬ ‫دهكات‪ ،‬بهشێوهیهك كهسهرجهم چین و توێژو ئایدیا و بیره جیاوازهكان‬ ‫بپارێزێت بهبێ جیاوازی‪.‬‬ ‫لهدوای ساڵی ‪2003‬وه بهئاشكرا دژایهتی خۆی بۆ شێوازی حوكمڕانی‬ ‫عێراق دهربڕیوه كه لهسهر بنهمای تایفی و پشك پشكێنهی حزبی‬ ‫دامهزراوه‪ ،‬ههروهها بهردهوام دژایهتی ئهو زانا ئاینی و كهسایهتی و‬ ‫الیهنانهی دهكات كه ئاینی ئیسالم لهپێناو بهدیهێنانی بهرژهوهندییه‬ ‫سیاسیی و كهسییهكان بهكارهێناوه‪.‬‬ ‫بهردهوام بهشێوهی گاڵته ئامێز‪ ،‬رهخنهی توند ئاراستهی حزبه‬ ‫ئیسالمییه دهسهاڵتدارهكانی عێراق دهکات و بههۆكاری دواكهوتنی‬ ‫واڵتهكهیان دهزانێت‪.‬‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬به شێوازی سهرنجڕاكێشی له قسهكردنی‬ ‫بهشێوهزاری عێراقی و قسهزانی و بوێری و رهخنهی توندی گاڵتهئامێزانهو‬ ‫نمونهی سادهو ساكار پهیامهكانی لهشاشهی تیڤییهكانهوه ئاراستهی‬ ‫خەڵک دهكات‪.‬‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬یهكێك بووه له كهسایهتییه دیارەکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی عێراقی دژی رژێمهكهی بهعس و له دوای راپهڕینی ساڵی‬ ‫‪ 1991‬عێراق جێدههێڵێت و وهك پهنابهرێكی سیاسی دهچێته بهریتانیاو‬ ‫تا ساڵی ‪ 2003‬لهوێ دهمێنێتهوه‪ ،‬لهو ماوهیهشدا كهسایهتیهكی‬ ‫سیاسی چاالكی دیاری ئۆپۆزسیۆنی رژێمهكهی سهدام حسێن دهبێت‬ ‫و بهشدارییهكی چاالكانه دهكات لهبهرههڵستكاری حكومهتی بەغداو‬ ‫چهندین توێژینهوهو وتارو راپۆرتی شیكاری لهسهر دۆخی ئهو كاتی‬ ‫عێراق له رۆژنامهو گۆڤارو تهلهفزیۆنه بهناوبانگهكان باڵودهكاتهوه‪ ،‬به‬ ‫رۆژنامهنوسی دیاری ئۆپۆزسیۆنی عیراق دهناسرێت و نوسهرهو تا ئێستا‬ ‫چهندین كتێبی بهچاپ گهیاندوه‪.‬‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬خۆی بهدۆستی گهلی كورد و سهركرده‬ ‫سیاسیهكانی كورد دهزانێت و خۆی بهدووردهگرێت لهرهخنهگرتن لێیان‪،‬‬ ‫زۆرجار لهكاتی رهخنهگرتن لهسیاسیهكانی عێراق‪ ،‬بهسیاسیهكانی كورد‬ ‫ههڵدهدات و وهسفیان دهكات‪.‬‬ ‫بۆچونیشى بهرامبهر سهربهخۆیی ههرێمی كوردستان ئهرێنیهو‬ ‫ئاماژه بهوهدهكات‪ ،‬لهئێستاشدا نهبێت رۆژێك ههر دێت كورد لهعێراق‬ ‫جیا دهبێتهوهو دهبێته خاوهنی واڵتی سهربهخۆی خۆی‪ ،‬بۆیه پێویست‬ ‫ناكات دژایهتیان بكرێت‪.‬‬ ‫فایهق شێخ عهلی‪ ،‬لهدوای ساڵى ‪2003‬وه بۆ ماوهی ههشت ساڵ‬ ‫لهپرۆسهی سیاسی دووركهوتهوهو لهساڵی ‪ 2011‬هاتهوهو ناو مهیدانی‬ ‫سیاسهت و حزبی گهلی بۆ چاكسازی وهكو حزبێكی لیبراڵی مهدهنی‬ ‫راگهیاند و بهتوندی دژایهتی سیاسهتهكانی حكومهتهكهی نوری مالیكی‬ ‫كرد و چهندین دۆسیهی گهندهڵی لهسهر وهزارهتهكانی بهرگری و كارهبا‬ ‫و بازرگانی و چهندین دام و دهزگای دیكهی حكومهت ئاشكرا كرد‪.‬‬ ‫لهساڵی ‪2014‬دا لههاوپهیمانی هێزه مهدهنی و دیموكراتهكانی عێراق‪،‬‬ ‫لهبازنهی بهغداد بهئهندامی ئهنجومهنی نوێنهرانی عێراق ههڵبژێردرا‪،‬‬ ‫لهساڵی ‪2018‬دا‪ ،‬دووباره بهئهندامی پهرلهمانی عێراق ههڵبژێردرایهوه‪.‬‬ ‫لهناوهڕاستی مانگی ‪9‬ی ساڵی ‪ ،2019‬لهسهر داوای حهنان فهتالوی‪،‬‬ ‫راوێژكاری سهرۆك وهزیرانی عێراق‪ ،‬بهتۆمهتی ناوزڕاندن و پیاههڵدان‬ ‫بهرژێمی بهعس‪ ،‬كه پێشتر لهلێدوانێكدا رایگهیاندبوو‪ ،‬رژێمهكهی سهدام‬ ‫حسێن‪ ،‬زۆر لهحكومهت و حزبه ئیسالمییه دهسهاڵتدارهكانی عێراق‬ ‫شهریفتر بووه‪ ،‬پهرلهمانی عێراق بهزۆرینهی دهنگهكانی پارێزبهندنی‬ ‫لهسهر فایەق شێخ عهلی ههڵگرت بۆ ئهوهی رووبهڕووی دادگا بكرێتهوه‪.‬‬ ‫دوای دهستلهكاركێشانهوهی عادل عهبدولمههدی‪ ،‬فایهق شێخ‬ ‫عهلی‪ ،‬له ‪ 18‬مانگی رابردوو‪ ،‬بهفهرمی داوای پێشكهش بهسهرۆك‬ ‫كۆمار كردوه‪ ،‬بۆ ئهوهی رایسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومهتێكی مهدهنی‬ ‫تهكنوكرات‪ ،‬كه دوور لهدهستێوهردانی حزبی‪ ،‬خواستی خۆپیشاندهران‬ ‫و گهلی عێراق جێبهجێ دهكات‪.‬‬

‫زانیارییه دزه پێكراوهكان لەسەر رێککەوتنى عێراق و چین‬ ‫پێدانى ‪ 100‬ههزار بهرمیل نهوتی رۆژانە بە چین بۆ ماوەى ‪ 20‬ساڵ‪ ،‬لهبهرامبهردا چین بهبههای زیاتر له ‪ 500‬ملیار دۆالر لهعێراقدا ئەم پڕۆژانە جێبهجێ دهكات‪:‬‬ ‫‪ -1‬دروستکردنی ‪ 25‬هەزار قوتابخانە لە تەواوی عێراقدا لەکاتێکدا عێراق پێویستی بە ‪ 10‬هەزار قوتابخانە هەیه‪.‬‬ ‫‪ -2‬دروستکردنی هەشت ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوون‪ ،‬لەکاتێکدا عێراق پێویستی بە ‪3.5‬ملیۆن و ‪ 500‬ههزار یەکەی نیشتەجێبوون هەیه‪.‬‬ ‫‪ -3‬دروستکردنی هێڵی ئاسن بەشێوەیەکی نوێ کە تەواوی پارێزگاکانی عێراق پێکەوە دهبەستێتەوه‪.‬‬ ‫‪ -4‬دروستکردنی ‪ 25‬میترۆ لە بەغدای پایتەختی عێراق کە تەواوی گەڕەکەکانی شارەکە پێکەوە دهبەستێتەوە بۆ کارئاسانی هاتوچۆی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫‪ -5‬دروستکردنی وێستگەی کارەباو ئاو لەژێر زەویدا بەشێوەیەکی پێشکەوتوو‪.‬‬ ‫‪ -6‬دروستکردنی ڕێگەی دەرەکی خێرا لەنێوان عێراق و واڵتانی دراوسێ بە ستانداردی جیهانی و تۆکمه‪.‬‬ ‫‪-7‬دروستکردنی چەندین فڕۆکەخانەی نوێ لە تەواوی پارێزگاکانی عێراق‪.‬‬ ‫‪ -8‬دروستکردنی ‪ 500‬شاری پزیشکی لەگەڵ ئامێری پێشکەوتوو بە تەکنەلۆژیای نوێ لە تەواوی عێراقدا‪.‬‬ ‫‪ -9‬دووبارە نۆژەنکردنەوەی تەواوی ناوچە گەشتیاری و شوێنەوارە گرنگەکانی عێراق بەشێوەیەک کە سەرنجی گەشتیار بۆ عێراق ڕابکێشێت‪.‬‬ ‫‪ -10‬دروستکردنی مانگێکی دەستکرد تایبەت بە ئینتەرنێت بە نرخێکی کەم و بەخێراییەکی زۆر بۆ عێراق‪.‬‬ ‫‪ -11‬دابینکردنى خزمەتگوزاری زیاتر بۆ ناوچە گەشتیارییەکان و هەروەها دروستکردنی چەندین یاریگای وەرزشی و پێشکەوتوو هاوشێوەی یاریگاکانی جیهان‪.‬‬ ‫‪ -12‬دابینکردنى ‪ 100‬هەزار هەلی کار بۆ گەنجان بەشێوەی گرێبەست بۆ ماوەی چەندین ساڵ‪.‬‬

‫زەمەن‬ ‫ئاشكرابوونی بهشێك له ناوهڕۆكی‬ ‫رێككهوتننامهی نێوان عێراق و چین دوای‬ ‫چوار مانگ له ئیمزاكردنی‪ ،‬كاردانهوه بهدوای‬ ‫خۆیدا دههێنێت و بهشێك له پهرلهمانتاران‬ ‫و پسپۆڕانی ئابووری و بهرپرسانی سیاسی‬ ‫هۆشداری دهدهن له جێبهجێكردنی بهبێ‬ ‫گهڕانهوه بۆ پهرلهمان‪.‬‬ ‫ئهوهی گومانهكهی تۆختر كردووهتهوه‪،‬‬ ‫تائێستا حكومهتی عێراق وردهكاریی بهندو‬ ‫خاڵهكانی رێككهوتنهكانی لهگهڵ حكومهتی‬ ‫چیندا نهخستووهتەڕوو‪ ،‬سهبارهت بهكۆی‬ ‫ئهو پڕۆژانهی بڕیاره له چوارچێوهی ئهو‬ ‫رێكکهوتنهدا كۆمپانیاكانی چین له عێراقدا‬ ‫جێبهجێیان بكهن‪.‬‬ ‫له ‪25‬مانگی ‪9‬ی ساڵی ‪ ،2019‬شاندێكی‬ ‫بااڵی حكومهتى عێراق به ههرێمی‬ ‫كوردستانیشهوه‪ ،‬بە سەرۆکایەتى عادل‬ ‫عهبدولمههدی‪ ،‬سهردانی چینی كردو ههشت‬ ‫رێككهوتننامهو یاداشتی لێكتێگهیشتنی‬ ‫لهگهڵ بهرپرسانی چین ئیمزاكرد‪ ،‬له‬ ‫بوارهكانی ژێرخانی واڵت و پهیوهندییهكان‬ ‫و پیشهسازی و وزهو ئاسایش‪.‬‬ ‫پهرلهمانتارانی عێراقیش ناوهڕۆكی‬ ‫ئهو رێككهوتنه نازانن‪ ،‬كه بووهته جێی‬ ‫مشتومڕی ناوخۆیی‪ ،‬بۆ ئاگاداربوون له‬ ‫ناوهڕۆكی رێككهوتننامهكه‪ ،‬لیژنهی نهوت‬ ‫و وزهی پهرلهمانی عێراق داوای كۆپیهكی‬ ‫سهرجهم رێككهوتنەکانى کردووە‪.‬‬ ‫ههیبهت حهلبوسی‪ ،‬سهرۆكی لیژنهی‬ ‫نهوت و وزهی پهرلهمانی عێراق به‬ ‫“زهمهن”ی راگهیاند‪ ،‬بهپێی ئهو زانیاریانهی‬ ‫لهبهردهستیاندایه‪ ،‬حكومهتی عێراق بهبێ‬

‫گهڕانهوهی بۆ پهرلهمان زیاتر له ههشت‬ ‫رێككهوتننامهو یاداشتی لێكتێگهیشتنی‬ ‫لهگهڵ حكومهتی چین ئیمزاكردووە بهبههای‬ ‫زیاتر له ‪ 500‬ملیار دۆالر بۆ ماوهی ‪ 10‬ساڵ‬ ‫تا ‪ 20‬ساڵی داهاتوو‪.‬‬ ‫راشیگهیاند‪ ،‬بهپێی رێككهوتنهكان‬ ‫حكومهتی چین سهدان ملیار دۆالر قهرز‬ ‫به حكومهتی عێراق دهدات‪ ،‬بهمهرجی‬ ‫وابهستهبوونی نهوتی عێراق له ماوهی ‪50‬‬ ‫ساڵی داهاتوودا بۆ دانهوهی ئهو قهرزانه‬ ‫لهگهڵ ئهو سوودانهی لهسهر قهرزهكه‬ ‫كهڵهكه دهبن‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئهو رێككهوتننامهیه ئایندهی‬ ‫ئابووری عێراق و نهوهی داهاتوو دهخاته‬ ‫مهترسییهكی گهورهوه‪ ،‬بهپێی ئهو ناوهڕۆكهی‬ ‫له رێككهوتنهكهدا هاتووه‪ ،‬كه لهنێوان‬ ‫ههردووالدا ئیمزاكراوهو ئاشكرابوون”‪.‬‬ ‫بهشێكی دیكهش له پهرلهمانتارانی‬ ‫عێراق نیگهرانی خۆیان دهردهبڕن‪ ،‬له‬ ‫ئیمزاكردنی رێككهوتننامهکە بهبێ گهڕانهوه‬ ‫بۆ پهرلهمان و داوا دهكهن حكومهت بهپهله‬ ‫رێككهوتنهكه رهوانهی پهرلهمان بكات بۆ‬ ‫ئاگاداربوون له وردهكارییهكانی‪.‬‬ ‫محهمهد ئیقبال‪ ،‬ئهندامی ئهنجومهنی‬ ‫نوێنهرانی عێراق پێیوایە شاردنهوهی ئهو‬ ‫رێككهوتننامهیه بهو شێوهیه‪ ،‬ئهو گومانانهی‬ ‫لهسهری باس دهكرێن تۆختر دهكاتهوه‪،‬‬ ‫محەمەد ئیقباڵ تهنانهت پرسیاری له‬ ‫ژمارهیهك وهزیری كابینهی حكومهتی عادل‬ ‫عهبدولمههدی كردووه‪ ،‬لهبارهی ناوهڕۆكی‬ ‫ڕێككهوتنهكه‪ ،‬بێ ئاگایی خۆیان دهربڕیوه‬ ‫ئهوهش ئهوه دهگهیهنێت تهنانهت ئهنجومهنی‬ ‫وهزیرانیش ئاگای له وردهكارییهكانی نییه‪.‬‬ ‫محەمەد ئیقبال بە “زەمەن”ى وت‪:‬‬ ‫“له پهرلهمانی عێراقیش هیچ كهسێك له‬ ‫وردهكارییهكانی ئاگادار نییه‪ ،‬لهكاتێكدا‬

‫بهپێی یاسا‪ ،‬پێویسته ئهنجومهنی وهزیران‬ ‫رهزامهندی لهسهر رێككهوتننامهی ستراتیژی‬ ‫دهرببڕێت و رهوانهی پهرلهمان بكرێت بۆ‬ ‫ئهوهی پهسهند بكرێت‪ ،‬تا شێوهی یاسایی‬ ‫وهربگرێت و هیچ كێشهیهك له جێبهجێكردن‬ ‫و له داهاتووشدا نهیهته رێگای‪ ،‬بۆ نمونه به‬ ‫گۆڕینی كابینهكانی حكومهت”‪.‬‬ ‫بۆچوونێک لە شەقامى عێراقیدا هەیەو‬ ‫پێیوایه ئهو رێككهوتننامهیه‪ ،‬لهالیهن‬ ‫ئێرانهوه داڕێژراوه له دژی ئهمریكا‪،‬‬ ‫بهمهبهستی كهمكردنهوهی ههژموونی ئهو‬ ‫واڵته له عێراقدا‪.‬‬ ‫جهمال كهربولی‪ ،‬سهرۆكی حزبی‬ ‫حهل‪ ،‬یەکێکە لەو کەسانەى پشتیوانى‬ ‫ئەم بۆچوونە دەکات و به “زهمهن”ی‬ ‫وت‪“ :‬رێككهوتننامهی ستراتیژی نێوان‬ ‫چین و عێراق‪ ،‬لهالیهن ئێرانهوه داڕێژراوهو‬ ‫سهپاندوویهتی بهسهر حكومهتهكهی عادل‬ ‫عهبدولمههدی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئهو رێككهوتننامهیه جگه‬ ‫لهوهی دهبێته هۆی بهتااڵنبردنی سامانی‬ ‫گشتی‪ ،‬عێراق دهخاته ژێر قهرزێكی‬ ‫گهورهوهو ئایندهی نهوهی داهاتووش‬ ‫دهخاته مهترسییهوه‪ ،‬ههروهها سزای‬ ‫قورسی واشنتۆن بهسهر حكومهتی بهغدا‬ ‫بهدوای خۆیدا دههێنێت و مایهپوچی‬ ‫دهكات”‪.‬‬ ‫جەمال کەربولى بۆ ئەوەى بیسەلمێنێت‬ ‫ئێران لە پشت رێککەوتنەکەوەیە وتى‪:‬‬ ‫“سەرجهم هێزو الیهنهكانی عێراقی سهر‬ ‫به ئێران به سهرپهرشتی سوپای پاسداران‬ ‫دهستیانكردووه به بانگهشهكردن له‬ ‫كهناڵهكانی راگهیاندن و سۆشیال میدیا‪،‬‬ ‫بۆ چهواشهكردنی رای گشتی و باس له‬ ‫گرنگی جێبهجێكردنی رێككهوتننامهی نێوان‬ ‫چین و عێراق دهكهن و ئهو كاریگهرییانهی‬

‫دروستی دهكات لهسهر پێشكهشكردنی‬ ‫خزمهتگوزارییهكان و بوژاندنهوهی ژێرخانی‬ ‫ئابووری واڵت”‪.‬‬ ‫بهشێك له چاودێرانی سیاسیش‬ ‫پێیانوایه‪ ،‬گرەوکردنی بەغدا لەسەر چین‬ ‫هەڵەیە‪ ،‬چونکە چین لەپێناوی عێراقدا‬ ‫کێشەو ناکۆکی لەگەڵ ئەمریکا دروست‬ ‫ناکات‪ ،‬بەتایبەتی دوای رێککەوتنە‬ ‫بازرگانییەکانی ئەم دواییانەی نێوانیان‪.‬‬ ‫بۆچوونێکیش هەیە پێیوایە عێراق ئەگەر‬ ‫پێی وابێ دەتوانێ وەک ئێران بەرگەی‬ ‫سزای ئابووری پێشبینیكراوی ئەمریکا‬ ‫بگرێت بە هەڵەدا دەچێت‪ .‬چونکە ئێران‬ ‫چەند کەرتێکی تری ئابووری هەیە کە‬ ‫کارایە‪ ،‬بەپێچەوانەوە عێراق نە كشتوكاڵی‬ ‫باشەو نە پیشهسازی هەیەو نە گهشتیاری‪،‬‬ ‫ئەوەى هەیەتى تەنیا نەوتە‪.‬‬ ‫عهبدولڕهحمان مهشههدانی‪ ،‬پسپۆڕی‬ ‫ئابووریش تاڕادەیەک هاوڕایە لەگەڵ جەمال‬ ‫کەربولى و دەڵێت ئهوهی باس دهكرێت له‬ ‫راگهیهندنهكانهوه لهبارهی گرنگی ناوهڕۆكی‬ ‫رێككهوتننامهی نێوان عێراق و چین‪ ،‬تهنیا‬ ‫بانگهشهی سیاسییه بۆ پهرهدهپۆشكردنی‬ ‫شكستهكانی حكومهت‪ ،‬چونكه حكومهتی‬ ‫كاتی دهیهوێت بهرهوپێشهوه رابكات‬ ‫له رێگهی چارهسهركردنی قهیرانێك به‬ ‫قهیرانێكی دیكهی گهورهتر‪ ،‬كهواته قهیران‬ ‫به قهیرانێكی دیكهی قوڵترو فراوانترو‬ ‫گهورهتر دهسپێرێت و ناتوانێت هیچ له‬ ‫دۆخهکە بگۆڕێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬عادل عهبدولمههدی دهیهوێت‬ ‫پێمان بڵێت‪ ،‬كابینهی حكومهتهكهی كاری‬ ‫گهورەی سودبهخشی بۆ گهلی عێراق‬ ‫لهبهردهستدایهو دهیهوێت جێبهجێیان بكات‪،‬‬ ‫بۆیه پێویسته له قۆناغی داهاتوودا لهسهر‬ ‫كورسی ههڕهمی دهسهاڵتدا بمێنێتهوه‪.‬‬

‫پ��او پ�� ێ��کەو ت�� ن�‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪5‬‬

‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫منداڵ هەیە لەسەر بردنی قوتویەك بیبسی زیندانی كراوە‬

‫خەونێکی گەورەم ئەوەیە كرێكار نەمابێت دەستەبەر نەكرابێت چونکە بەوە گرەنتی خانەنشینبوونی دەکرێت‬ ‫زەمەن‪ :‬لەو ماوەیەی دەستبەكاربوون‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك بڕیارو رێنماییتان دەركردووە‪،‬‬ ‫دەتوانیت بەكورتی باسی هەندێكیان بكەیت؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬دەمەوێت لە‬ ‫یاساكانەوە دەستپێبكەم‪ ،‬یاسای كارمان‬ ‫ئامادەكردووەو ناردومانە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانو لەوێشەوە نێردراوە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫شورا‪ ،‬ئێستا لەبەردەستی ئەواندایە‪ ،‬یاساكە‬ ‫زۆر گرنگە بۆ هەموو ئەو كرێكارانەی لە‬ ‫كەرتی تایبەتن هاوتای ئەوانەی كە لە كەرتی‬ ‫گشتی كاردەكەن‪ ،‬پرۆژەی هەمواری یاسای‬ ‫دەستەبەری كۆمەاڵیەتیمان ئامادەكردووە‬ ‫لە چەند رۆژی داهاتوودا دەینێرینە‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران‪ ،‬بەپێی پرۆژەكە هەموو‬ ‫كرێكاران كە لە كەرتی تایبەتدا كار دەكەن‬ ‫دەتوانن خانەنشین ببن‪ ،‬هەمواری یاسای‬ ‫كەمئەندامانمان ئامادەكردووە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەركو پێداویستیەكانیان بەپێی ئەم قۆناغە‬ ‫جێبەجێ بكرێت‪ ،‬هەروەها لیژنەیەكمان‬ ‫پێكهێناوە بۆ ئامادەكردنی یاسای جێگرەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی كەسێك كە تاوانێكی سوك دەكات‬ ‫لەجیاتی ئەوەی زیندانی بكرێت ئەركێكی‬ ‫بەسەردا بدرێت‪ ،‬ئەمە زیاتر بۆ نەوجەوانان‬ ‫دەبێت‪ ،‬من چومەتە خانەی نەوجەوانان‬ ‫منداڵی وا هەبوو لەسەر بردنی قوتویەك‬ ‫بیبسی چەند مانگێك زیندانیكراوە‪.‬‬ ‫هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونمانەوە‬ ‫لیژنەیەكمان بۆ پێداچوونەوەی سەرجەم‬ ‫رێنماییەكان پێكهێناوە‪ ،‬چونكە رێنماییەكان‬ ‫زۆربەیان كەموكورتیان هەیە‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫تەواوبوونو لەبەردەم ئەنجومەنی شورادان‪.‬‬ ‫رێنمایی مۆڵەتی زیندانیمان هەموار‬ ‫كردووەتەوەو ئێستا لە بواری جێبەجێكردندایە‪،‬‬ ‫مەرجەكانی مۆڵەتپێدانی زیندانیانمان توند‬ ‫كردووە‪ ،‬بۆ ئەوەی هەر زیندانیەك بە مۆڵەت‬ ‫چووە دەرەوە رانەكاتو بگەڕێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫چەند بنكەو بەشمان بۆ خزمەتی چینو‬ ‫توێژەكان كردووەتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئێستا چەند چین سودمەندن لەم‬ ‫وەزارەتەی ئێوە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬دیارە وەزارەتەكەمان‬ ‫دوو بەشی گرنگی هەیە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی كارو‬ ‫دەستەبەری كۆمەاڵیەتیو بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەوەی یەكەمیان‬ ‫ژمارەیەك چین سودمەندن لەوانە كرێكاران‬ ‫كە بەپێی هەمواری یاسای كارو دەستەبەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی وادەكات كرێكاران‪ ،‬كە لە‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆوە كە لە زانكۆیەكی ئەهلی‬ ‫وانە دەڵێتەوە تا دەگاتە پاككەرەوەیەك‬ ‫ئەمانە هەموویان بە كرێكار ناویان دەبرێت و‬ ‫هەموویان لە یاساكە سودمەند دەبن‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی راهێنانی پیشەییمان هەیەو‬ ‫بە سەدان گەنج خولی پیشەیی دەبینن‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی كاریشمان هەیە ئەو كەسانە‬ ‫تۆماردەكات كە بە دوای كاردا دەگەڕێنو‬ ‫لیژنەیەكیشیان هەیە رۆژانە بە مۆڵو‬ ‫كارگەكاندا دەگەڕێن بزانن چەندە پێویستیان‬ ‫بە كرێكارە‪.‬‬ ‫لە چاودێری كۆمەاڵیەتیش نزیكەی ‪105‬‬ ‫هەزار كەمئەندام موچە وەردەگرن‪ ،‬پێشتر‬ ‫‪ 80‬هەزار خێزان تۆڕی پاراستنی خێزان‬ ‫گرتونیەتیەوە كە پێكهاتوون لە ژنو پیاوی‬ ‫بێ هاوسەر‪ ،‬هەروەها خێزانی زیندانیەكانو‬ ‫خوێندكارێك هاوسەرگیری كردبێت‪ ،‬دیارە ئەمە‬ ‫بەهۆی قەیرانی داراییو بوونی گەندەڵیەكی‬ ‫زۆر راگیراوە‪ ،‬ئێمە ئێستا ئیش لەسەر ئەوە‬ ‫دەكەین سیستمێكی تازە ئامادە بكەین‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی پرۆسەكە شەفاف بێو گەندەڵ نەبێو‬ ‫ئەو كەسانە بگرێتەوە كە بە فیعلی شایستەن‪،‬‬ ‫لە قۆناغی ئامادەكردنی سیستمەكەداین هەر‬ ‫كاتێك تەواوبووین دەیدەینە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران دوای پەسەندكردنی دەست بە‬ ‫تۆماركردنی خەڵك دەكەین‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو ژنانەی هەڕەشەی‬ ‫توندوتیژییان لەسەرە لە شێڵتەرەكانی‬ ‫گەرمیانو سلێمانیو هەولێرو دهۆك‬ ‫دەیانپارێزین‪ ،‬لە خانەكانی بەسااڵچوانیش‬ ‫چەندین كەس سودمەندن‪.‬‬ ‫خانەی نەوجەوانانمان هەیە لە سلێمانیو‬ ‫هەولێرو دهۆك‪ ،‬ئەو مندااڵنەیان تێدایە كە‬ ‫دایكو باوكیان نیەو یاخود دایكو باوكیان‬ ‫كێشەیان هەیە‪ ،‬جگە لەوەش چاكسازی‬ ‫گەورانمان هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەم رۆژانەدا دیدارێكتان لەگەڵ‬ ‫وەزیری ئاوەدانكردنەوە هەبوو‪ ،‬هەر دیدارێكی‬ ‫ئاسایی بوو یان پەیوەندی بە پرۆژەی‬ ‫هاوبەشەوە هەبووە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬پێشتر لە خانەكان‬ ‫ئەوەی تەمەنی گەیشتوەتە ‪ 18‬ساڵ‬ ‫بەبێ ئەوەی كە النەیەكی هەبێتو یاخود‬ ‫سەرپەرشتیكارێكی هەبێت چووەتە دەرەوە‪،‬‬

‫كوێستان محەمەد‪ ،‬وەزیری كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫رایگەیاند چوار هەزارو ‪ 500‬كەس لە چاكسازییەكانی گەوران‬ ‫زیندانی كراونو كێشەی شوێنیان هەیەو ناتوانرێت بە باشی‬ ‫چاكسازییان تێدا بكرێت‪.‬‬ ‫كوێستان محەمەد‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی “زەمەن”دا قسە لەسەر‬ ‫ئەو كارانە دەكات لە ماوەی دەستبەكاربوونیدا كردونی‪ ،‬وەك‬ ‫رێكخستنەوەی دەوامو جیاكردنەوەی تاوانباران لە گرتوخانەكانو‬ ‫رێكخستنەوەی موچەی كەمئەندامانو دەركردنی چەندین بڕیارو‬ ‫رێنمایی نوێ‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫سزای ئەو كەسانەم‬ ‫داوە كە توندوتیژییان‬ ‫بەرامبەر زیندانیان‬ ‫بەكارهێناوە‬ ‫داوامان لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كردووە‬ ‫چەند یەكەیەكمان بدەنێ لە سلێمانیو هەولێرو‬ ‫دهۆك بۆ ئەو كچو كوڕانەی كە خانەكان‬ ‫بەجێدەهێڵن‪ ،‬ئەم یەكانە موڵكی وەزارەتی‬ ‫كار دەبن‪ ،‬كاتێك ئەو كوڕو كچانە ئیشیان‬ ‫دەستكەوتو توانیان پشت بە خۆیان ببەستن‬ ‫لێیان وەردەگیرێتەوەو دەدرێت بە كەسێكی‬ ‫تر‪ ،‬خۆشبەختانە وەزیری ئاوەدانكردنەوە‬ ‫رەزامەندی دەربڕیوە‪.‬‬ ‫چاكسازی‬ ‫سەردانی‬ ‫زەمەن‪:‬‬ ‫گەورانت كردووە‪ ،‬ئێستا چەند كەس لە‬ ‫چاكسازییەكاندان؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬خۆی بیناكانی‬ ‫چاكسازی گەورانی سلێمانیو هەولێرو دهۆك‬ ‫تازە دروستكراون‪ ،‬ئەوەی سلێمانی بۆ ‪900‬‬ ‫كەس دروستكراوە ئێستا نزیكەی هەزارو ‪200‬‬ ‫كەسیان تێدایە‪ ،‬لە هەولێر زیاتر لە هەزارو‬ ‫‪ 500‬زیندانی تێدایەو ئەوەی دهۆكیش هەزارو‬ ‫‪ 800‬كەس هەیە‪ ،‬ئەم رێژەیەش گۆڕانی‬ ‫بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫ئەم رێژە زۆرە بووەتە هۆی ئەوەی ئێمە‬ ‫نەتوانین چاكسازی لە گیراوەكاندا بكەین‪،‬‬ ‫هەروەها بیناكانی چاكسازی نەوجەوانانو‬ ‫ژنانیش زۆر كۆننو ژمارەیەك زۆر سزادراوی‬ ‫تێدایە هۆڵ هەیە جێگەی شەش كەسی تێدا‬ ‫دەبێتەوە ‪ 17‬كەسی تێدایە‪ ،‬خۆشبەختانە‬ ‫لە پرۆژەكانی ‪ 2020‬چاكسازی ژنانی هەولێرو‬ ‫سلێمانی خراوەتە بواری جێبەجێكردنەوە بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو بەرنامەیەی هەمانە دەست بە‬ ‫جێبەجێكردنی بكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەوترێت بەشێك لەوانەی لە‬ ‫چاكسازییەكاندا‪ ،‬دووەمو سێیەم جاریانە‬ ‫دەگیرێنەوە ئەمە مانای ئەوە نیە چاكسازی‬ ‫وەرناگرن؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬بەڵێ وایە‪ ،‬هۆكارەكەی‬ ‫ئەوەیە ئەو شوێنانە لەئەساسدا بۆ ‪900‬‬ ‫كەس دروستكراوە دوو ئەوەندەی خەڵكیان‬ ‫تێدایەو ناتوانرێت شیاندنیان بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫هەفتانە سیمینار هەیە بۆ ئەوانەی مادەی‬ ‫هۆشبەر بەكاردەهێنن لەڕێگەی توێژەرەكانەوە‬ ‫توانیومانە ژمارەیەكی زۆر ئالودەبوو چاك‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬ئێمە بەردەوامین‪ ،‬بەاڵم پێویستمان‬ ‫بە هاوكاری مادیو بینا هەیە‪ ،‬چاكسازییەكان‬ ‫پارەی كەمیان لەبەردەستدایەو كێشەی كەمی‬ ‫سەیارەو پاسەوانمان هەیە‪ ،‬ئەو كەموكوڕییانە‬ ‫دەستی ئێمەیان گرتووە بەاڵم كۆڵنادەینو‬

‫بەردەوامین لەسەر كارەكانمان بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین شیاندن بۆ ئەو كەسانە بكەینەوە‬ ‫جارێكی تر بگەڕێنەوە ناو كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬باس لەوە دەكرێت خەڵك هەیە‬ ‫لە ناو چاكسازییەكاندا فێری بەكارهێنانی‬ ‫مادەی هۆشبەر دەبێت‪ ،‬ئێوە چیتان كردووە‬ ‫بۆ ئەوەی ئەمە روونەدات؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬بەڵێ لە رابردوودا‬ ‫زیندانیەكان تێكەڵبوون‪ ،‬بازرگانی مادەی‬ ‫هۆشبەرو بەكارهێنەر لەگەڵ كەسێك‬ ‫سەرپێچی هاتوچۆی كردبێت پێكەوەبوون‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەستبەكاربوونمان جیامان كردونەتەوە‬ ‫ناڵێین سەدا سەد سەركەوتوو بووین‪ ،‬چونكە‬ ‫پەیوەندی بە كەمی جێگاوە هەیە‪ ،‬بەڵێ هەیە‬ ‫لەسەر تاوانی زۆر بچووك گیراوە‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫سەرەوە بە تاوانی زۆر گەورە هاتووەتەوە‪،‬‬ ‫بە جیاكردنەوەیان هیوادارین كۆنترۆڵی ئەمە‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬باس لەوە دەكرێت لە‬ ‫چاكسازییەكان گیراوەكان ئەشكەنجە دراون؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬لە رابردوودا‬ ‫توندوتیژی هەبووە چ لە چاكسازی گەوران‬ ‫بێت چ لە ژنانو مندااڵنیش بێت‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫دەستبەكاربوونمانەوە كۆبونەوەمان بە‬

‫خەتەنەكردنی‬ ‫مێینە ماوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رێژەكە‬ ‫زۆر كەمبووەتەوە‬

‫بەڕێوەبەرانی هەر شەش چاكسازییەكە‬ ‫كردووەو پێمانوتوون بە هەموو شێوەیەك‬ ‫لێدانو توندوتیژی قەدەغەیە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫نابێت لە زیندانی بدرێت‪.‬‬ ‫تائێستا دوو لیژنەی لێكۆڵینەوە لە‬ ‫چاكسازی ژنانو مندااڵنی هەولێر پێكهێنراوە‪،‬‬ ‫كە توندوتیژییان بەكارهێنابوو ئەوانەی ئەو‬ ‫كارەیان كردبوو سزام داون‪ ،‬لە سلێمانیش لە‬ ‫چەند رۆژی رابردوو دوو حاڵەتی توندوتیژی‬ ‫هەبووەو لیژنەم بۆ پێكهێناوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەسەرەتای چاوپێكەوتنەكەدا‬ ‫باسی ئەوەت كرد منداڵ هەیە لەسەر بردنی‬ ‫قوتویەك بیبسی زیندانیكراوە‪ ،‬ئەم كەیسە‬ ‫چۆنە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬ئێستا یاسای‬ ‫سزای جێگرەوەمان بەهاوكاری یونسێف‬ ‫ئامادەكردووە‪ ،‬بەنیازین بەزووترین كات‬ ‫بیدەینە ئەنجومەنی وەزیرانو بۆ ئەوەی‬ ‫لەوێشەوە بدرێتە ئەنجومەنی شورا‪ ،‬دوای‬

‫تێبینی ئەوان دەنێردرێتە پەرلەمان‪ ،‬هیوادارم‬ ‫پەرلەمان لە ئایندەیەكی زۆر نزیكدا پەسەندی‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە دەبێتە هۆكاری ئەوەی سەدان‬ ‫منداڵ رزگار بكات لەوەی لەسەر تاوانێكی زۆر‬ ‫زۆر بچووك بچێتە چاكسازی‪ ،‬ناكرێت منداڵێك‬ ‫دوو كۆتری دزیوە بگیرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬واتە خەڵك هەیە لەسەر دزینی‬ ‫كۆتر گیرابێت؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬بەڵێ هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ناكرێت ئەمانە زیندانی بكرێن چونكە لە‬ ‫ناو چاكسازییەكاندا خەڵك هەیە لەسەر‬ ‫بەدڕەوشتیو مادەی هۆشبەر گیراوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫ئەو منداڵەی لەسەر بیبسیەكە دەستگیركراوە‬ ‫ئەگەر لەو دوكانەی بیبسیەكەی دزیوە سێ‬ ‫رۆژ ئیشی پێبكەیو هەموو ئێوارەیەك‬ ‫بیبسیەكی بدەیتێ حەزەكەشی بەدیدەهێنیو‬ ‫چاكسازیشی تێدا دەكەی‪ ،‬ئەم سزای‬ ‫جێگرەوەیە دەكرێت بۆ گەورانیش بێت كە‬ ‫تاوانی سوكیان كردووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەم دوو حاڵەتەی باست كرد لە‬ ‫كوێنو لە دادگا چەندە حكومدراون؟‬ ‫كوێستان‪ :‬هەردوو حاڵەتەكە هەیەو بە‬ ‫دیاریكراوی نازانم چەند حكومدراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە چاكسازی ژنانو مندااڵنی هەولێرن‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش تاوانەو دەتوانرێت بە یاسای سزای‬ ‫جێگرەوە چارەسەر بكرێن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پرۆژەی خێزانی جێگرەوە‬ ‫گەیشتووە بە كوێ؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬سیستمی خێزانی‬ ‫جێگرەوەمان بردە ئەنجومەنی وەزیرانو‬ ‫پەسەندكرا‪ ،‬دواتر یاداشتی لێكتێگەیشتنمان‬ ‫واژۆكرد لەگەڵ رێكخراوی ستێپ‪ ،‬كە پرۆژەكە‬ ‫چوار ساڵە لە سلێمانی هەیەو ئەمساڵیش‬ ‫لە هەولێرو دهۆكیش دەچێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬چەند منداڵ سودمەند بوون لە‬ ‫پرۆژەكە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬لە سلێمانی ‪ 11‬منداڵ‬ ‫چوونەتە ناو خێزانی جێگرەوە‪ ،‬چوار خێزانی‬ ‫تریش ناوی خۆیان نووسیوە‪ ،‬كارەكان بە‬ ‫پرۆسەیەكی زۆر ورددا دەڕوات بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫منداڵە نەكەوێتە دەست خێزانێك كە نەتوانن‬ ‫پەروەردەی بكەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وادیارە یەكێك لە كێشە گەورەكان‬ ‫موچەو پشكنینەوەی كەمئەندامانە ئەم پرسە‬ ‫بە كوێ گەیشتووە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬خۆی ئێستا قسەیەك‬ ‫وەكو نوكتەی لێهاتووە دەوترێت هەر وەزیرێك‬ ‫دێت كەمئەندامان دەداتەوە بە لیژنە‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئێمە دەستبەكاربووین كەمئەندامان درابوونەوە‬ ‫بە لیژنە ‪ 90‬هەزاریان شایستە بوونو موچەیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬نزیكەی ‪ 30‬هەزاریان موچەیان‬ ‫بڕدرابوو‪ ،‬لەمانە ‪ 13‬هەزاریان تانەیان لە‬ ‫بڕیارەكە دابوو‪ ،‬لە پشكنین دەرچووبوون‪،‬‬ ‫بەاڵم موچەیان بۆ نەبەسترابوو‪ ،‬بە رەزامەندیو‬ ‫هەوڵی ئەنجومەنی وەزیرانو وەزارەتی دارایی‬ ‫موچەكەمان بۆ بەستونەتەوە‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫هیچ گومانم نیە لەناو هەردوو ژمارەكەدا‬ ‫خەڵكی تێدایە ناشایستەیەو خەڵكیش هەیە‬

‫هەموو وەزیرەكان لە‬ ‫هەوڵی ئەوەدان كاری‬ ‫باش بكەنو دەمانەوێت‬ ‫بەڵێنەكان جێبەجێ بكەین‬

‫شایستەیەو تۆمارنەكراوە‪ ،‬لە كۆبونەوەكانی‬ ‫پێشووی ئەنجومەنی وەزیراندا داوامان كرد‬ ‫كەمئەندامی تازە تۆماربكەین‪ ،‬چونكە لە‬ ‫‪2012‬ەوە كەس تۆمارنەكراوە‪ ،‬بە بڕیاری‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران لیژنەیەك بە ئەندامێتی‬ ‫وەزیری كار‪ ،‬تەندروستی‪ ،‬دارایی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫فەرمانگەی هەماهەنگیو بەدواداچوون‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بزانین چەند كەس شایستەنو ناویان‬ ‫تۆمار بكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ژمارەیەكی زۆر گەنج بێكارن‪،‬‬ ‫ئێوە چیتان كردووە بۆ ئەم پرسە‪ ،‬هیچ‬ ‫پرۆژەیەكتان هەیە پۆرتاڵی كارتان هەیەو ئایا‬ ‫بیمەی بێكاری دەدرێتەوە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬هیوادارین بگەینەوە‬ ‫ئەو قۆناغە كە بیمەی بێكاری هەبێت‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫پۆرتاڵەكەوەو بەڕێوەبەرایەتی كار خەڵكی‬ ‫بێكار پەیوەندیمان پێوەدەكەن‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫ئەركە هەرە سەرەكیەكەی ئێمە كەمكردنەوەی‬ ‫بێكارییە‪ ،‬یەكێك لە خەونە گەورەكانی من‬ ‫ئەوەیە یەك كرێكار نەمابێت دەستەبەر‬ ‫نەكرابێت كە بەوە گرەنتی ئەوە دەكەی كە‬ ‫خانەنشین دەبێت‪ ،‬جگە لەوەش پارەیەكی‬ ‫زۆر دێتە ناو سندوقی خانەنشینی دەتوانی‬ ‫پرۆژەی پێبكەیت بۆ كرێكاران‪ ،‬وەزارەتی كار‬ ‫لە زۆر واڵت حكومەت دەژێنێت‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫رێگەی سندوقی دەستەبەری كۆمەاڵیەتیەوە‪،‬‬ ‫رۆژانە بەردەوامین لەوەی دەستەبەر بۆ‬ ‫كرێكاران بكەین‪ ،‬ئێمە هێڵی گەرمی ‪5500‬مان‬ ‫هەیە لەڕێگەی ئەم هێڵەوە هەر كرێكارێك‬ ‫دەستەبەر نەكرابێت دەتوانێت پەیوەندیمان‬ ‫پێوەبكات‪ ،‬بۆ پێشێلكردنی مافەكانیشی‬ ‫هەر دەتوانێت پەیوەندی بكات‪ ،‬مەحكەمەی‬ ‫كار هەیەو وەك وەزارەت پارێزەری بۆ‬ ‫دەگرین‪ ،‬هەر كرێكارێك سكااڵی تۆماركردبێت‬ ‫كەیسەكەمان لە خاوەن كارەكەی بردووەتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬زۆربەی وەزارەتەكان رۆتیناتی‬ ‫زۆریان تێدایە‪ ،‬ئێوە چیتان كردووە بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی رۆتینات؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە لە هەولێرو دهۆك راستە بایكۆت‬ ‫نەبووە بەاڵم دەوام زۆر كەمبووە‪ ،‬لەمڕۆژانەدا‬ ‫ئەوەی كە كافتریاكەی ئێمە بەڕێوەدەبات هاتە‬ ‫الم‪ ،‬وتی پێشتر هیچ قازانجم نەكردووە چونكە‬ ‫فەرمانبەران ‪ 9‬دەهاتن ‪ 12‬دەڕۆیشتنەوە‪ ،‬كە‬ ‫چوومە وەزارەت دەوام زۆر خراپ بوو ئێستا‬ ‫دەواممان رێكخستووەتەوە‪ ،‬پێشتر خەڵك‬

‫بۆ مامەڵەیەك لە سلێمانیەوە چووەتە‬ ‫هەولێر هەفتەیەك ماوەتەوە بەاڵم ئێستا‬ ‫شتی وانیە الی ئێمە‪ ،‬بەیانی هات نیوەڕۆ‬ ‫مامەڵەكەی وەردەگرێتەوە‪ ،‬بە كردنەوەی‬ ‫بەشو رێككردنەوەی دەوام توانیومانە رۆتین‬ ‫نەهێڵین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬تا كەی ئەوە بەردەوام دەبێت‬ ‫خەڵك بۆ ئیمزایەك لە گەرمیانو سلێمانیەوە‬ ‫بچێتەوە هەولێر؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬ئێمە رۆژانی شەممان‬ ‫لە سلێمانی هاواڵتیان دەبینین‪ ،‬ئەو مامەاڵنەی‬ ‫دەكرێت لە سلێمانی جێبەجێ بكرێن بۆیان‬ ‫دەكەین‪ ،‬بۆ نمونە هاواڵتیەك لە گەرمیانەوە‬ ‫تەلەفۆنی بۆ كردم ئیشی قەرزی بچوكی‬ ‫هەبوو‪ ،‬پێموت بە ئیمەیڵ عەریزەكەیم بۆ‬ ‫بنێرێتو لەو رێگەیەوە بۆمان تەواو كردووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا خەتەنەكردنی مێینە هێشتا‬ ‫لە كوردستان ماوە‪ ،‬وا ئێوە قسەتان لەسەر‬ ‫كردووە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬بەڵێ بەدڵنیاییەوە‬ ‫ماوە‪ ،‬لە هەولێر‪ ،‬سلێمانی‪ ،‬دهۆك‪ ،‬گەرمیان‬ ‫بەاڵم رێژەكە زۆر كەمبووەتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەشێكی وەزیرو پەرلەمانتارەكان‬ ‫خەڵك لە فەیسبووكدا زۆر رەخنەیان‬ ‫لێدەگرن‪ ،‬سەیرم كرد كۆمێنتی دەستخۆشی‬ ‫بۆ تۆ هاتووە‪ ،‬ئایا ئەوانەی كۆمێنتی خراپ‬ ‫ئەنووسن التان بردوون‪ ،‬یان خەڵك لە‬ ‫ئیشەكانت رازین؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬پەیجەكە الی بەشی‬ ‫راگەیاندنی وەزارەتەو فلتەر نەكراوە‪،‬‬ ‫زۆرجار داواكاری هاواڵتیان لە پەیجەكەوە‬ ‫دێت جێبەجێدەكرێت‪ ،‬من پێموایە هەموو‬ ‫وەزیرەكان لە هەوڵی ئەوەدان كاری باش‬ ‫بكەن‪ ،‬هەموویان بە جدی كاردەكەنو زۆر‬ ‫خەمی هاواڵتیانیانە‪ ،‬هەموومان دەمانەوێت‬ ‫بەڵێنەكان جێبەجێ بكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەربەستیشمان هەیە‪ ،‬لەوانەی كەمی پارەو‬ ‫ستافیو خەڵكی بە توانا‪ ،‬وەزارەتەكەی ئێمە‬ ‫دەرماڵەی نیە ئەوەش وایكردووە بەشێك لە‬ ‫فەرمانبەران نەقڵ بن بۆ وەزارەتەكانی تر‬ ‫یاخود مۆڵەت وەربگرنو لە كەرتی تایبەتدا‬ ‫كار بكەن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بە تەنیا ئەو سێ رێگرییە هەن‪،‬‬ ‫یان حزبەكانیش بەتایبەت پارتیو یەكێتی‬ ‫رێگرن لە چاكسازی؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬لە دوایین هەڵبژاردندا‬ ‫كەمتر لە سەدا ‪ 30‬خەڵك چووە بەردەم‬ ‫سندوقەكانی دەنگدان‪ ،‬بەمە خەڵك سزای‬ ‫حزبەكانیان دا‪ ،‬ئەمجارە ئەگەر چاكسازی‬ ‫نەكرێت‪ ،‬خەڵك تەنیا بە نەچوونە سەر‬ ‫سندوقەكانی دەنگدان سزامان نادات‪ ،‬لە‬ ‫قۆناغێكداین ئەگەر چیتر ئەو سیستمی‬ ‫پەیڕەوكراوە‬ ‫پێشتر‬ ‫بەڕێوەبردنەی‬ ‫بەسەرچووە‪ ،‬لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی‬ ‫گەورەداین بەتایبەت یەكێتیو پارتی ئەگەر‬ ‫بەهەمان نەفەسو شێواز حكومڕانی بكرێت‬ ‫ئاسەواری زۆر خراپی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫یەكێتی و پارتی‬ ‫بەهەمان نەفەسی‬ ‫پێشوو حوكمڕانی بكەن‪،‬‬ ‫ئاسەواری زۆر خراپی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‬ ‫زەمەن‪ :‬پرۆژەی قەرزی بچووك چی‬ ‫بەسەرهاتووە؟‬ ‫كوێستان محەمەد‪ :‬یەكێك لە‬ ‫دەستكەوتەكانی پەرلەمان لە خولی سێو‬ ‫كابینەی پێشووتر پرۆژەی قەرزی بچووك‬ ‫بووە بۆ گەنجان‪ 70 ،‬ملیار دینار دراوە بە‬ ‫قەرز ‪ 37‬وەرگیراوەتەوەو هەمووی دراوە بە‬ ‫موچە‪ ،‬دەمانەوێت دەست بە قەرزی بچووك‬ ‫بكەینەوە بەاڵم بەشێوازێكی تر‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەكان زۆربەی ئەوانەی‬ ‫قەرزی بچووكیان وەرگرتووە شكستیان‬ ‫هێناوە‪ ،‬بەهۆی قەیرانی داراییو بەشێوازێكی‬ ‫تەندروستیش قەرزەكە نەدراوە‪.‬‬ ‫رێنماییەكانمان‬ ‫ئێمە‬ ‫سەرەتا‬ ‫هەمواركردووەتەوە دواتر داوا لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران دەكەین لەو قەرزەی رۆژانە‬ ‫وەریدەگرینەوە جارێكی تر بە قەرز بیدەینەوە‬ ‫بە گەنجان‪ ،‬داواشمان لە بانكی ناوەندی عێراق‬ ‫كردووە لەڕێگەی ئێمەوە قەرز بدات بە خەڵك‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫پێداگریى گۆڕان “چاکسازى” کردە گوتارى دەسەاڵت‬ ‫زەمەن‬ ‫چاکسازى‪ ،‬بە تەنیا لەالى خەڵکى‬ ‫ناڕازى و ئۆپۆزسیۆن بەکارناهێنرێت‪،‬‬ ‫ئەم چەمکە ئێستا گوتارى سەرەکى‬ ‫دەسەاڵتە لە کابینەى نۆیەمى حکومەتى‬ ‫هەرێمى کوردستاندا‪ ،‬ئەوەش بە ماناى‬ ‫سەرخستنى پێداگرییەکان و دیدى‬ ‫بزوتنەوەى گۆڕان و بەرەى چاکسازیخواز‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫زۆربەى ئەو واڵتانەى لە دەست‬ ‫رژێمە دیکتاتۆرییەکان رزگاریان دەبێت و‬ ‫حکومەتەکانیان شەرعیەتى شۆڕشگێڕییان‬ ‫هەیە‪ ،‬سیستمى حکومڕانیەکەیان تووشى‬ ‫دەردى گەندەڵى دەبێت‪.‬‬ ‫سیستمى حکومڕانى لە هەرێم و‬ ‫عێراقدا بەجۆرێک تووشى گەندەڵى‬ ‫بووە‪ ،‬کە لە لێوارى داڕووخانى‬ ‫ئابوورى‪ ،‬سیاسى‪ ،‬کۆمەاڵیەتیدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەرێمى کوردستان چاکسازى‬ ‫و بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى ئێستا‬ ‫بووەتە کارنامەى سەرەکى حکومەت‪.‬‬

‫قۆناغى نکوڵیکردن‬

‫حکومڕانى یەکێتى و پارتى لە هەرێمى‬ ‫کوردستان بەهۆى کۆمەڵێک فاکتەرەوە‬ ‫وەکو شەڕى ناوخۆ‪ ،‬گەمارۆی ئابوورى‪،‬‬ ‫دوو ئیدارەیى‪ ،‬لە سااڵنى پێکهێنانى‬ ‫یەکەم حکومەتەوە تا دواى ‪٢٠٠٣‬ش‬ ‫بە قۆناغى چاوپۆشیکردن دادەنرێت و‬ ‫جگە لە چاالکوانى ناڕازیى ناڕێکخراو و‬ ‫میدیاى ئەهلى‪ ،‬کەمتر رووبەڕووى رەخنە‬ ‫دەبووەوە لەسەر بوونى گەندەڵى و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێکى رێکخراو نەبوو بەجدیى‬ ‫پێداگرى لەسەر ئەم پرسە بکات‪.‬‬ ‫لە دواى ‪٢٠٠٣‬و بە دیاریکراویش‬ ‫لە دواى پێکهێنانى کابینەى پێنجەم‬ ‫قسەکردن‬ ‫یەکگرتوو‪-‬‬ ‫کابینەى‬‫لەسەر گەندەڵى بەشێوەیەکى فراوان‬ ‫لە رای گشتیدا رەنگیدایەوە‪ ،‬لەم‬ ‫قۆناغەشدا ئۆپۆزسیۆنێک نەبوو تەبەنى‬ ‫بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى بکات‪ ،‬لە‬ ‫‪٢٥‬ى‪٧‬ى‪٢٠٠٩‬وە کە بزوتنەوەى گۆڕان‬ ‫دروستبوو بەشێوەیەکى رادیکاڵترو‬

‫جدیانەتر لەسەر پرسى گەندەڵى و‬ ‫ناشەفافى وەستاو دەرخستنى گەندەڵى‬ ‫و لۆمەکردنى گەندەڵکاران گوتارى‬ ‫سەرەکى میدیاى بزوتنەوەکە بوو‪ ،‬لەم‬ ‫قۆناغەدا دەسەاڵت ئامادەنەبوو دان بە‬ ‫بوونى گەندەڵیدا بنێت‪.‬‬

‫قۆناغى دانپێدانان‬

‫لە دواى پێداگرى بزوتنەوەى گۆڕان‬ ‫و هاوبەشەکانى لە ئۆپۆزسیۆن‪ -‬کۆمەڵ‬ ‫و یەکگرتوو‪ -‬لەگەڵ خەڵکانى ناڕازیى‬ ‫و توندتربوونەوەى چاودێرى میدیایى‪،‬‬ ‫لەالیەن دەسەاڵتیشەوە‪ ،‬پارتى و یەکێتى‪-‬‬ ‫دان نرا بەوەدا کە گەندەڵى هەیە‪.‬‬ ‫لەم قۆناغەدا هەرچەندە دان نرا بە‬ ‫گەندەڵیدا‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵت بە پاساوى‬ ‫جۆراوجۆر خۆى لە بەرەنگاربوونەوەى‬ ‫دەدزییەوە‪ ،‬لەسەرەتادا تۆمەتى دەستى‬ ‫دەرەکى دەدرایە پاڵ ئەوانەى باسى‬ ‫گەندەڵییان دەکرد‪ ،‬حکومەتەکەمان‬ ‫ساوایەو دەوروبەرمان بە نەیارەکانمان‬ ‫دەورە دراوەو تێکدەرو ئاژاوەچى‬ ‫و دۆخەکە هەستیارە‪ ،‬بەمشێوەیە‬ ‫بەرپەرچى هەر کەس و الیەنێک دەدرایەوە‬ ‫کە قسەیان لەسەر گەندەڵى دەکرد‪.‬‬ ‫ئەم قۆناغە هەرچەندە خۆپیشاندانى‬ ‫بەرفراوانى بەخۆوەبینى‪ ،‬سەرۆک وەزیران‬ ‫و چەندین وەزیر بانگهێشتى پەرلەمان‬ ‫کران‪ ،‬بەاڵم هێشتا دەسەاڵت نەهاتە‬ ‫ژێربارى ئەوەى بەرەنگارى گەندەڵى‬ ‫ببێتەوە‪.‬‬

‫قۆنانى چاکسازى‬

‫لە کابینەى هەشتەمى حکومەتى‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫الیەنەکانى‬ ‫هەرێمدا‬ ‫بەشدارى حکومەتیان کرد‪ ،‬دروشمى‬ ‫سەرەکیان بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى‬ ‫و ئەنجامدانى چاکسازى بوو‪ ،‬بەهۆى‬ ‫ناکۆکیەکانى لەسەر پرسى سەرۆکایەتى‬ ‫هەرێم ئەو کارنامەیەى بزوتنەوەى گۆڕان‬ ‫داینابوو نەتوانرا جێبەجێ بکرێت‪،‬‬ ‫وەزیرەکانى لە حکومەت دەرکران و‬ ‫پەرلەمانیش داخرا‪ ،‬کە ئەو کات بووبووە‬ ‫چاودێرێکى توند لەسەر کارەکانى‬ ‫دەسەاڵتى جێبەجێکردن‪.‬‬ ‫بزوتنەوەى گۆڕان بە سووربوونەوەى‬

‫لەسەر گوتارە چاکسازییەکەى بەشدارى‬ ‫کابینەى نۆیەمیشى کرد‪ ،‬خاڵێکى‬ ‫پێکهێنانى‬ ‫رێککەوتنى‬ ‫سەرەکى‬ ‫حکومەتیشى لەگەڵ پارتى ئەنجامدانى‬ ‫چاکسازى بوو‪ ،‬کارنامەى کابینەى‬ ‫نۆیەمیش زیاتر لە دەورى چاکسازى‬ ‫دەسوڕێتەوە‪.‬‬ ‫لە بنەماشدا دەرکردنى یاسایەک کە‬ ‫بە “چاکسازی” ناودەبرێت ئیعتیرافێکی‬ ‫زۆر ئاشکراو گرنگە لەالیەن دەسەاڵتەوە‪،‬‬ ‫کە ئەو سیستمەى خۆیان پێکیانهێناوە‬ ‫فاسد بووەو پێویستى بە چاکسازى‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەشێکى زۆر لە وەزیرەکان دەستیان‬ ‫کردووە بە راستکردنەوەى ئەو هەاڵنەى‬ ‫لە ئیدارەدانى وەزارەتەکاندا هەبوون و‬ ‫دەوامى فەرمانبەران راستکراوەتەوەو‬ ‫کارى بەش و فەرمانگەکانیش تاڕادەیەک‬ ‫رێکخراوەتەوە‪.‬‬ ‫پێداگرییەکەى گۆڕان وایکردووە‬ ‫خودى بەرپرسانى پارتى و یەکێتى‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارو وەزیرەکانیان تەنانەت‬ ‫سەرۆکى ئەنجومەنى وەزیرانیش باس لە‬ ‫بوونى گەندەڵى بکەن و سووریش بن‬ ‫لەسەر ئەنجامدانى چاکسازى‪.‬‬ ‫یەکەم هەنگاوى بەرەنگاربوونەوەى‬ ‫گەندەڵى و ئەنجامدانى چاکسازى‪،‬‬ ‫داننانە بە بوونی خراپەو گەندەڵی و‬ ‫نادادپەروەریدا ئەمە لە کوردستاندا‬ ‫چەسپیوە‪ ،‬بەدواى ئەویشدا بوونى‬ ‫بڕیارى سیاسیە‪ ،‬هەرچەندە بڕیارێکى‬ ‫سیاسى نیە‪ ،‬بەاڵم خواستێکى سیاسى‬ ‫بەهێز ئامادەیى هەیە بۆ ئەنجامدانى‬ ‫چاکسازى‪.‬‬ ‫ئێستا کە چاکسازى لە گوتارى‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە بووەتە گوتارى سەرەکى‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬خۆى لە خۆیدا گۆڕانکارییەو‬ ‫هەنگاونانە بەرەو سارێژکردنى ئەو‬ ‫برینانەى کە گەندەڵى و خراپ ئیدارەدانى‬ ‫حکومەت لەدواى خۆى بەجێهێشتوون‪.‬‬ ‫بە دانپێدانانى بانکى نێودەوڵەتى‬ ‫و رێکخراوەکانى بەرەنگاربوونەوەى‬ ‫گەندەڵى‪ ،‬ئەنجامدانى چاکسازى دواى‬ ‫دانپێدانان و بڕیارى سیاسى‪ ،‬پێویستى‬ ‫بە کاتەو پرۆسەیەکى درێژخایەنەو‬ ‫بەرهەمەکەى بە شێنەیى پێدەگات‪.‬‬

‫یاسای چاکسازی چەند پارە بۆ حکومەت دەگەڕێنێتەوە؟‬ ‫زەمەن‬ ‫جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی‪،‬‬ ‫بڕێکی زۆر بودجە بۆ خەزێنەی گشتی‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی لە کەمکردنەوەی‬ ‫خانەنشینی پلەبااڵکانو هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫خانەنشینییە نایاساییەکان و نەهێشتنی‬ ‫سوودمەندبوون لە دوو مووچەو زیاتر‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو پەرلەمانی کوردستان‪،‬‬ ‫یاسای (چاكسازی له مووچهو دهرماڵهو‬ ‫بهخشینو ئیمتیازاتهكان و خانهنشینی له‬ ‫ههرێمی كوردستان ‪ -‬عێراق) پەسەند کرد‬ ‫کە لە ‪ 1٩‬ماددەو هۆیەکانی دەرچوون‬ ‫پێکهاتووە‪.‬‬ ‫یاساکە بە کۆی دەنگی پەرلەمانتارانی‬ ‫ئامادەبوونی دانیشتنەکە پەسەند کرا‪ ،‬کە‬ ‫پێکهاتبوون لە ‪ 8٩‬پەرلەمانتار‪ ،‬ژمارەیەک‬ ‫بڕگەی یاساکە تایبەتن بە رێکخستنەوەی‬ ‫مووچەو هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینی‬ ‫نایاسایی و پلەبااڵو تایبەت پێداچوونەوە‬ ‫بە لیستی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی‬ ‫و ئەوانەی بەپلە تایبەت و بااڵ خانەنشین‬ ‫کراون‪.‬‬ ‫هەرچەندە تائێستا پەرلەمان و حکومەت‬ ‫بەرچاویان روون نییە‪ ،‬کە یاساکە چەندێک‬ ‫پارەو بودجە دەگەڕێنێتەوە بۆ خەزێنەی‬ ‫گشتی‪ ،‬بەاڵم بەپێی لێکدانەوەی شارەزایانی‬ ‫یاسایی زیاتر لە ‪ 1٥٠‬ملیار دیناری مانگانە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬جگە لە ‪ 8٠٠‬ملیار دیناری‬ ‫قەرزی کۆمپانیاو بازرگانەکان‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی دارایی‬ ‫و ئابووری لە پەرلەمانی کوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬ئەو ژمارانەی دەوترێت‬ ‫هیچ بنەمایەکی نییە‪ ،‬ئەوکاتەی وەک‬ ‫لیژنەکەمان لەگەڵ حکومەت و وەزارەتی‬ ‫دارایی دانیشتین زۆر بە وردیی قسەمان‬ ‫لەسەر کرد نەحکومەت نە ئێمە بەرچاومان‬ ‫روون نییە‪ ،‬کە چەند پارە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ خەزێنەی گشتی‪ ،‬تا نەکەوێتە بواری‬ ‫جێبەجێکردنەوە”‪.‬‬ ‫بەپێی بڕگەی دووەمی مادەی ‪1٣‬ی‬ ‫یاساکە ئەو پارەیەی کە لە ئەنجامی‬

‫جێبەجێکردنی یاساکە و ئەو پارانەی‬ ‫حکومەت کە الی کۆمپانیاو بازرگانەکانە‬ ‫بۆ‬ ‫بەکاردەهێنرێت‬ ‫وەردەگیرێتەوەو‬ ‫زیادکردنی مووچەی خانەنشینی کەمەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاماژە بە هیچ بڕێک نەدراوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫نیشانەی ئەوەیە حکومەت و پەرلەمانیش‬ ‫بەرچاوو روون نەبوون لەو پارەیەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی گشتی‪.‬‬ ‫زیاد جەباریش هەمان رای هەیە‪،‬‬ ‫کە نە پەرلەمان نە حکومەت بە وردی‬ ‫نازانن جێبەجێکردنی یاساکە چەند پارە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە خەزێنەی گشتی‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‬ ‫حکومەتی هەرێم زیاتر لە ‪ ٧٠٠‬ملیار دینار‬ ‫قەرزی الی کۆمپانیاو بازرگانەکانە‪ ،‬کە زیاتر‬ ‫لە ‪ 14‬ساڵە پێیاندراوەو نەگەڕێندراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی یاسای چاکسازی دەبێت لێیان‬ ‫وەرگیرێتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان و سەرۆکی لیژنەی وزە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬بەپێی یاسای چاکسازیی دەبێت‬ ‫سەرجەم قەرزەکانی حکومەت الی کۆمپانیاو‬ ‫بازرگانەکان و کەسەکان وەربگیرێتەوە‪،‬‬ ‫کە نزیکەی ‪ 8٠٠‬ملیار دینارە‪ ،‬بەوەش‬ ‫دەتوانرێت مووچەی چوار ساڵی خانەنشینی‬ ‫لە ‪ ٢٢٠‬هەزار دینارەوە پێ بکرێت بە ‪4٠٠‬‬ ‫هەزار دینار‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە زیاد جەبار‪ ،‬وتی‪“ :‬لە‬ ‫کۆبونەوەمان لەگەڵ حکومەت داوامکرد‬ ‫کەمترین مووچەی خانەنشینی بە ‪ 4٠٠‬هەزار‬ ‫دینار جێگیر بکرێت‪ ،‬لەو کۆبونەوەیەدا‬ ‫سەرۆکی حکومەتی هەرێم پرسیاری لە‬ ‫هەمووان کردووە‪ ،‬کە چەند پارە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ حکومەت‪ ،‬کەس ژمارەیەکی وردی ال‬ ‫نەبوو‪ ،‬تا ئەوکاتەی یاساکە جێبەجێ‬ ‫دەکرێت”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬یاساکە پێنج مانگی دیکەی‬ ‫پێویستە بۆ جێبەجێکردن‪ ،‬لەگەڵ حکومەت‬ ‫رێککەوتووین دوای سێ مانگ راپۆرتێکی‬ ‫تێروتەسەلمان بۆ ئامادە بکات وردەکاریی‬ ‫جێبەجێکردنی یاساکە دەداتە پەرلەمان‪،‬‬ ‫کەی ئەو راپۆرتە گەیشت‪ ،‬دەزانرێت‬ ‫کە چەند پارە دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی‬ ‫حکومەت”‪.‬‬

‫سەرۆکی لیژنەی دارایی‪:‬‬

‫رەنگە تەنها لە‬ ‫مووچەی پلە بااڵدا (‪)5‬‬ ‫ملیار دینار بگەڕێتەوە‬ ‫سەرۆکی لیژنەی دارایی جەختی‬ ‫کردەوە‪ ،‬بڕگەی ‪ ٢‬لە ماددەی ‪ 1٣‬بۆ‬ ‫ئەو پرسە دانراوە‪ ،‬کە بزانین چەند پارە‬ ‫دەگەڕێتەوەو چۆن بەکاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫بەشێکی دیکەی یاساکە تایبهت‬ ‫بوو بە دهرماڵهكان و رێكخستنهوهیان‬ ‫بهشێوهیهكی دادپهروهرانه لهبهر رۆشنایی‬ ‫یاسا بهركارهكان و هەروەها رێگریی کردن‬ ‫لە سوودمەندبوونی دووجار لە مووچە‪،‬‬ ‫جگە لە کەسوکاری شەهیدان و زیندانیانی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫بەپێی داتاکانی حکومەتی هەرێم و‬ ‫تۆماری بایۆمەتری لە کۆی یەک ملیۆن‬ ‫و ‪ ٢٥٥‬هەزار مووچەخۆر‪ ٧٢٥ ،‬هەزار‬ ‫کەس وەک فەرمانبەر مانگانە مووچە لە‬ ‫حکومەت وەردەگرن‪ ،‬کە بڕی بودجەی‬ ‫پێویست بۆ مووچەکانیان ‪ 6٧1‬ملیار‬ ‫دینارەو دەکاتە ‪%٧8‬ی کۆی تەرخانکراوی‬ ‫مووچەی فەرمانبەران‪.‬‬ ‫هەرچی تەرخانکراوی مووچەیە ‪%4٣‬ی‬ ‫بریتییە لە مووچەی بنەڕەتی و ‪%٥٧‬ی‬

‫دەرماڵەیە‪ ،‬کە مانگانە ‪ ٣٥٠‬ملیار دینار‬ ‫بۆ دەرماڵەی فەرمانبەران دەڕوات بەشێکی‬ ‫دەرماڵەی جێگیرە کە نزیکەی ‪ 6٠‬ملیار‬ ‫بۆ دەرماڵەی جێگیری (بڕوانامە‪ ،‬هاوسەر‪،‬‬ ‫منداڵ‪ ،‬جوگرافی) دەڕوات‪ ،‬بەشکەی‬ ‫دیکەی بۆ دەرماڵەی پیشەیی‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان ‪ ٢4٠‬هەزار‬ ‫خانەنشینی هەیە کە ‪ 111‬هەزاریان‬ ‫خانەنشینی سەربازییە و مانگانە ‪11٠‬‬ ‫ملیار دینار وەردەگرن‪.‬‬ ‫چاودێری و بیمە و شەهیدان ‪ 6٩‬ملیار‬ ‫دیناری لە مووچە بۆ تەخانکراوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫‪ ٣٠‬هەزار فەرمانبەری گرێبەست‪.‬‬ ‫کۆی گشتی یەک ملیۆن و ‪ ٢٠٥‬هەزار‬ ‫مووچەخۆر کە لە هەرێمی کوردستان‬ ‫هەن‪ ،‬لەو ژمارەیەش ‪ 1٠1‬هەزار کەسیان‬ ‫لە یەک مووچە زیاتر وەردەگرن‪ ،‬کە ‪٢٥‬‬ ‫هەزار کەسیان کەسوکاری شەهیدانن بە‬ ‫یاسا رێگەیان پێدراوە‪ 86 ،‬هەزار کەسی‬ ‫دیکەیان زیاتر لە دوو مووچە و سێ‬ ‫مووچە وەردەگرن‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن”‬ ‫تەنها لە رێکخستنەوەی مووچە و‬ ‫دەرماڵەی ئەو کەسانەی لە تۆماری‬ ‫بایۆمەتری وەک فەرمانبەر و خانەنشین‬ ‫تۆمارکراون‪ ،‬دەتوانرێت زیاتر لە ‪ 1٥٠‬ملیار‬ ‫دینار بۆ خەزێنەی گشتی بگەڕێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ماددەی ‪1٠‬ی یاسای چاکسازیی تایبەتە‬ ‫بە ههڵوهشاندنهوهى مووچهى سهرجهم‬ ‫ئهو كهسانهى به نایاسایى خانهنشین‬ ‫كراون‪ ،‬راستكردنهوهى ئهوانهى بهپلهى‬ ‫بهرزتر له مافى خۆیان خانهنشین كراون‪.‬‬ ‫زیاد جەبار‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی دارایی‬ ‫ئاشکرای کرد؛ جێبەجێکردنی یاسای‬ ‫چاکسازی کاریگەریی دەبێت لە پرسی‬ ‫مووچەی پلە بااڵو تایبەتەکاندا‪ ،‬رەنگە‬ ‫تەنها لەو بوارەدا نزیکەی ‪ ٥‬ملیار دینار‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی گشتی‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشکرد؛ ئەو بڕگەیەی‬ ‫تایبەتە بەوانەی بەناوی پێشمەرگایەتی و‬ ‫تێکۆشەرە دێرینەکانەوە بە پلەی وەزیرو‬ ‫بریکاری وەزیرو راوێژکارو بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی خانەنشین کراون سەرجەمیان‬ ‫هەڵدەوەشێتەوە بە یاساکانی ‪ ٣٣‬و ‪ ٣4‬و‬

‫‪٣8‬ی تایبەت بە خانەنشینی و رێزلێنانی‬ ‫پێشمەرگە خانەنشین دەبن‪ ،‬بەوەش‬ ‫جارێکی دیکە مووچەیان پێدەدرێت‪،‬‬ ‫نەک هەر ببڕێت‪ ،‬بەاڵم مووچەکانیان‬ ‫کەمدەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونێک کە لە‬ ‫ژمارەکانی پێشووی “زەمەن” باڵوکرایەوە‬ ‫لەناو ئەو کەسانەی بە پلەی تایبەت و‬ ‫بااڵ خانەنشین کراون ‪ 6٠‬بریكاری وەزیرو‬ ‫‪ ٢6٠‬بەڕێوەبەری گشتی و ‪ ٧٥‬راوێژكار‬ ‫بە پلەی تایبەت خانەنشینكراون‪ ،‬كە‬ ‫رۆژێك لە رۆژان لەو پلە وەزیفییەدا كاریان‬ ‫نەكردووە‪ ،‬زۆرینەیان پێشمەرگەی دێرین و‬ ‫ئەندامی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی‬ ‫حیزبەکانن‪.‬‬ ‫ئەگەر یاسای چاکسازیی لە مووچە‬ ‫و خانەنشینی جێبەجێبکرێت‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫پێشمەرگەو تێکۆشەرە دێرینانەی وەزیرو‬ ‫بریکارو بەڕێوەبەری گشتی نەبوون و بەو‬ ‫پلەیە خانەنشین کراون‪ ،‬ئەگەر خانەنشینی‬ ‫سەربازییان پێبدرێت ئەوا نزیکەی نیوەی‬ ‫مووچەکانیان لەدەست دەدەن‪.‬‬ ‫سەرۆکی لیژنەی دارایی‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی جەختی کردەوە‪ ،‬کە چەندین‬ ‫تێبینی لەسەر یاساکە هەیە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫هەنگاوێکی دەستپێکی گرنگی دەزانێت‬ ‫بۆ چاکسازی‪ ،‬وتیشی‪“ :‬دوای دەرچوونی‬ ‫یاساکە کار لەسەر یاسای خانەنشینی‬ ‫یەکگرتوو لە هەرێمی کوردستان‬ ‫دەکەین‪ ،‬چونکە ئێستا ‪ 1٥‬جۆر یاسا بۆ‬ ‫خانەنشینی لە هەرێمی کوردستان هەیە‪،‬‬ ‫تەنها خانەنشینی پێشمەرگە سێ یاسای‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەو یاسایە پێویستە بۆ ئەوەی‬ ‫لە بەرزترین پلەوە بۆ کەمترین پلەی‬ ‫فەرمانبەرێکی ئاسایی بە یەک یاسای‬ ‫یەکگرتوو خانەنشین بکرێن”‪.‬‬ ‫سەرۆکی لیژنەی دارایی دووپاتی‬ ‫کردەوە؛ کە کێشەی سەرەکیی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان چاکسازیی کردنە لە داهاتدا‪،‬‬ ‫دەستبردن بۆ داهات زۆر گرنگە کە‬ ‫حکومەت بەڵێنی چاکسازیی لەو بوارەدا‬ ‫داوە ئێمەش پێداگر دەبین لەسەر ئەوەی‬ ‫کە قۆناغی دووەمی چاکسازیی لە داهاتدا‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪3‬‬

‫سەرۆكی لیژنەی هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی‪:‬‬

‫پێداچوونەوەمان بە مەرجەكانی هەڵبژاردنی سكرتێری یەكێتی كردووە‬ ‫زەمەن‪ :‬با لەوەوە دەستپێبكەین لیژنەی‬ ‫پێداچوونەوەی پەیڕەو تائێستا چی كردووە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬لیژنەكە تائێستا بە‬ ‫رێژەیەکی زۆری كارەكانیدا چۆتەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تریشیان بۆ ڕۆژانی داهاتوو ماوە‪ ،‬تا (‪)24‬ی‬ ‫مانگ مەجالمان هەیە‪ ،‬واتا ئاخر ڕۆژ بیستو‬ ‫چواری مانگە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ئێمە كارەكەی‬ ‫خۆمان تەواو دەكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەركەكانی لیژنەكە چۆن‬ ‫دابەشكراون؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬لیژنەكە‪ ،‬لە بیست‬ ‫ئەندام پێكدێت‪ ،‬من سەرۆكی لیژنەكەم‪،‬‬ ‫زۆرترین گفتوگۆ دیاریكراوە‪ ،‬دوو ئەندامیشی‬ ‫تێدایە‪ ،‬كە زەرور نیە ناویان بهێنم‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەسەر ناوی سەرۆك یان‬ ‫سكرتێر ساغبوونەتەوە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ئەركی ئەم لیژنەیە‬ ‫دیاریكردنی ناوەكان نیە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بەئێمەوە نیە یاساكە دادەنێین‪ ،‬پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆ ئامادە دەكەین‪ ،‬میكانیزمەكان‬ ‫دادەنێینو رێكیدەخەین پاشان دەیبەینەوە‬ ‫بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی پاشان كە‬ ‫پەسەند كرا لەوێ كاری پێدەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە پەیڕەودا هاتووە یەكێتی‬ ‫سێ ساڵ جارێك گۆنگرە دەبەستێت ئەمە‬ ‫واقعیە‪ ،‬یان دەیكەن بە چوار پێنج ساڵ؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬هەردوو بۆچوون‬ ‫هەیە‪ ،‬كە سێ یان چوار ساڵ جارێك کۆنگرە‬ ‫ببەسترێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆچوونی زاڵ كامیانە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ئەوەی كە ئێمە‬ ‫لەسەری ڕێكدەكەوین لەم لیژنەیە دوو ئۆپشنە‬ ‫دەیبەینەوە بۆ ئەنجومەنی سەركردایەتی‪،‬‬ ‫لەوێ بڕیار لەسەر یەكێكیان دەدرێت‪ ،‬یان‬ ‫ڕەنگە ئەنجومەنی سەركردایەتی بۆچوونێكی‬ ‫دیكەی هەبێت‪ ،‬هەردوو بۆچوونەكەی ئێمە‬ ‫ڕەتبكاتەوە بۆچوونی سێیەمی خۆی دابنێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەسەر مەسەلەی دیاریكردنی‬ ‫دەسەاڵتەكانی کاک کۆسرەت سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵ‪ ،‬دەسەاڵتەکانی سەرۆك یان‬

‫فەرید ئەسەسەرد ئەندامی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫(سەركردایەتی) یەكێتی‪ ،‬رۆڵێكی گرنگی پێدراوە‬ ‫كە بریتیە لە سەرپەرشتیكردنی تیمێكی (‪ )20‬كەسی‬ ‫بۆ پێداچوونەوە بە پەیڕەوی ناوخۆی پەسەندكراوی‬ ‫كۆنگرەی چوارەمی حیزبەكەی‪.‬‬ ‫ئەسەسەرد كە بە یەكێك لە هەرە سەركردە‬ ‫داناكانی ناو یەكێتی لە قەڵەم دەدرێت‪ ،‬لەم‬ ‫چاوپێكەوتنە تایبەتەی “زەمەن”دا رۆشنایی دەخاتە‬ ‫سەر كاروبارەكانی دوا كۆبونەوەی ئامادەكردنی‬ ‫هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی حیزبەكەی و بڕیاریشە‬ ‫لە كۆتایی ئەم هەفتەیەدا بە پاكێجێك هەموارەكە‬ ‫تەسلیمی سەركردایەتی گشتی یەكێتی بكات‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫سكرتێری یەكێتیو دەسەاڵتەكانی سكرتێری‬ ‫ئەنجومەنی گشتی بۆچوونتان چۆنە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬لە كۆبونەوەی‬ ‫چوارەمدا دەچینە سەر ئەو بابەتانە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لەبەر كۆمەڵێك هەلومەرج‬ ‫باس لە گرنگیو پێكهێنانی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی كرا لەناو ئەنجومەنی گشتی‬ ‫دروستبكرێت‪ ،‬بڕیارتان لەسەر ئەوە دا؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ئێمە لە كۆنگرە‬ ‫چیمان هەڵبژاردووە ئەوە فەرز دەكرێت‪،‬‬ ‫لە دەرەوەی كۆنگرە بڕیار لەسەر هیچ‬ ‫شتێك نادرێت‪ ،‬سەدو بیستو یەك كەس‬ ‫هەڵبژێردراون‪ ،‬سێ كەسیش بە بڕیاری‬ ‫كۆنگرە بوونەتە ئەندامی ئەنجومەنی گشتی‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬ئەنجومەنی گشتی لەوانە‬ ‫پێكدێت‪ ،‬كە لە كۆنگرەدا هەڵبژێردراون‬ ‫یاخود بە دەنگدانی ڕاستەوخۆ بوونەتە‬ ‫ئەندام‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬پاساوەكە ئەوەبوو ئەم‬ ‫(‪ )121‬كەسە‪ ،‬هەموو كاتێك ناتوانێت‬ ‫كۆببێتەوە‪ ،‬هەربۆیە ئەنجومەنێكی‬ ‫سەركردایەتی بچوك دروستبكرێت؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬نا بڕیار لەوە‬ ‫نادرێت‪ ،‬چونكە ئەم ژمارە زۆرە لە‬ ‫كۆتاییدا دابەش دەبن بەسەر كۆمەڵێك‬ ‫دامەزراوەی بچوكتردا لە پارێزگاكان‪،‬‬ ‫هەر دەڤەرێك خۆی خۆی بەڕێوە دەبات‪،‬‬ ‫هەروەها هەندێك دامەزراوەی گشتیش‬ ‫دادەمەزرێت‪ ،‬لەبەرئەوە كێشەیەكمان‬ ‫نیە لەم بارەیەوە‪ ،‬ئەو ئەنجومەنە گشتیە‬ ‫وەك پەرلەمان وایە دابەش دەبێت‬ ‫بەسەر چەند كۆمسیۆنو دەزگایەكو‬ ‫دامەزراوەیەكدا‪ ،‬لەكاتی كۆبونەوەی‬ ‫گشتیدا هەموو ئەندامەكان ئامادەدەبن‬ ‫لەپاش كۆبونەوەكە هەركەسەو دەچێتەوە‬ ‫سەركاری خۆی‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬لیژنەی هەمواركردنەوەی‬ ‫پەیڕەو گەیشتۆتە ئەو بڕوایەی ئەم‬ ‫ئەنجومەنە گشتیە دەبێت سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی بكاتو ناوەندی بڕیاردانی‬ ‫سەرەكی بێت یان گۆڕانكاری دروستبووە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬لە پەیڕەودا‬ ‫ئەوەمان چەسپاندووە ئەو ئەنجومەنە‬ ‫بەرزترین دەسەاڵتە لەناو یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬مانگێكە كۆنگرەكەتان تەواو‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا یەكێتی سەرێك و‬ ‫ناوەندێكی بڕیاردانی دیاریكراوی نیە‬ ‫كە حیزبە سیاسیەكان چاوەڕوانن بۆ‬ ‫ئەوەی بێن پیرۆزبایی بكەن و هێشتا‬ ‫یەكێتی كاری ئۆرگانەكانی تەواو نەبووە‪،‬‬ ‫ئەمە تاچەند گرنگە تا پەلەبكرێت بۆ‬ ‫تەواوكردنی پڕۆسەكە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ئێمە ناتوانین‬

‫پەلەی لێبكەین بیستو چواری مانگ‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬وەك دوایین ڕۆژ بۆ كارەكانی‬ ‫لیژنەی پێداچوونەوەی پەیڕەوی ناوخۆ‪،‬‬ ‫كە ڕەنگە بیستو پێنج بۆ بیست و شەشی‬ ‫مانگ كۆببینەوە‪ ،‬دوای پێداچوونەوە‬ ‫بەدڵنیاییەوە لەوێ پەسەند دەكرێت‪ ،‬واتا‬ ‫دەخرێتە دەنگدانەوە بڕگە بە بڕگە‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی كە پەسەند كرا‪ ،‬ئەوكاتە دەست‬ ‫بە جێبەجێكردنی دەكرێت‪ ،‬كە سكرتێری‬ ‫ئەنجومەنی گشتیو سكرتێری حیزب و‬ ‫ئەنجومەنی جێبەجێكار هەڵدەبژێرین‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێت دەقێكی نووسراوی‬ ‫پەسەندكراو هەبێت‪ ،‬ئێمە دەقەكەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هێشتا پەسندكراو نیە‪ ،‬كە‬ ‫دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ئەنجومەنی گشتی‬ ‫لەوێ پەسەند بكرێت‪ ،‬واتا ئێمە لەهەموو‬ ‫حاڵەتێكدا‪ ،‬پاش بیستو چواری مانگ‬ ‫دەستمان ئاوەاڵ دەبێت‪ ،‬لە جێبەجێكردنی‬ ‫پەیڕەوەكە‪ ،‬پاش ئەوەی پەسەند دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەم لیژنەیەی ئێوە دەسەاڵتی‬ ‫بڕیاردانی لە هەموارەكە هەیە یان‬ ‫ئەنجومەنی گشتی دەسەاڵتی بڕیاردانی‬ ‫لەو هەموارە هەیە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ئێمە پڕۆژەیەكمان‬ ‫لەبەردەمدایە‪ ،‬كار لەسەر پڕۆژەكە دەكەین‬ ‫هەر بە پڕۆژەی دەیبەینەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫پڕۆژەیە كە ئێمە دەیبەینەوە پڕۆژەیەكی‬ ‫هەمواركراو دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوە كارەكانی‬ ‫ئەنجومەنی گشتی ئاسانتر دەبێت لەوەی‬ ‫ئێمە تەنیا بە بەڵێ یان نەخێر‪ ،‬دەنگ‬ ‫لەسەر بڕگەكان دەدەن‪ ،‬ئێمە نزیكەی دە‬ ‫ڕۆژمان بۆ دانراوە‪ ،‬پێموایە دوو ڕۆژ یان‬ ‫ڕۆژێك لە ئەنجومەنی گشتی تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەی كاندید بۆ پۆستەكانی‬ ‫سەرۆك یان سكرتێری یەكێتیو سكرتێری‬ ‫ئەنجومەنی گشتی؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬پاش ئەوەی كە‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆ پەسەند كرا‪ ،‬دەرگای‬ ‫خۆپااڵوتن دەكرێتەوە‪ ،‬ئێمە ناتوانین‬ ‫لە دەرەوەی پەیڕەوی ناوخۆ دەرگای‬

‫خۆپااڵوتن بكەینەوە‪ ،‬نازانین چەند‬ ‫كەس خۆی بۆ سكرتێری یەكێتی یاخود‬ ‫سكرتێری ئەنجومەنی گشتی كاندید‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە ژمارەو ناوی‬ ‫كاندیدەكان ڕادەگەیەنرێت ئەوكات دەست‬ ‫بە هەڵبژاردن دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆ سكرتێری ئەنجومەنی‬ ‫گشتی روونە كە دەبێت لەناو ئەنجومەنی‬ ‫گشتی كەسێك خۆی كاندید بكات‪ ،‬ئەی‬ ‫سەبارەت بە سەرۆك یان سكرتێری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئەویش دەبێت لەناو ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیدا بێت؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬بەتەئكید دەبێت‬ ‫لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتیدا بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو مەرجو رێنماییانە چین‪،‬‬ ‫كە داتانناون بۆ هەڵبژاردنی ئەو دوو‬ ‫پۆستە گرنگە‪ ،‬ئایا هەر ئەوەی پەیڕەون‬ ‫كە لە كۆنگرە ئیقرار كرا‪ ،‬یان گۆڕانگاریتان‬ ‫تێدا كردووە؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬پێداچوونەوەمان‬ ‫تێدا كردووە ئەوەی كە پێویستی بە‬ ‫مادەی دیكە كردبێت زیادمان كردووە‪،‬‬ ‫ئەگەر هەندێك مەرجیشی تێدا بووبێت‬ ‫پێویستمان پێ نەبووبێت المان بردووە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وەكو چی ئەگەر زانیاریمان‬ ‫بدەیتێ؟‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬ناتوانم وردەكاری‬ ‫بدەم‪ ،‬كاری من ئەوەیە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫وردەكاریانە بخەمە بەردەمی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتی گشتی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬شەخسی كاك مەسعود‬ ‫یان مەكتەبی سیاسی پارتی پیرۆزبایی‬ ‫کۆنگرەی یەكێتی نەكردووە‪ ،‬لەالتان‬ ‫جێگەی تێبینی نەبووە؟‬ ‫هیچ‬ ‫ئەسەسەرد‪:‬‬ ‫فەرید‬ ‫لێكدانەوەیەكمان بۆ ئەم مەسەلەیە نیە‪،‬‬ ‫ئێمە کۆنگرەی خۆمان بەستووە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫پیرۆزباییمان لێدەكات سوپاسی دەكەین‪،‬‬ ‫ئەوەشی پیرۆزبایی ناكات ئارەزووی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬هیچ كێشەیەك نیە‪.‬‬

‫شادی نەوزاد‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی كوردستان‪:‬‬

‫شاسوار عەبدولواحید كە زانی بابەتی قەرزەكانی‬ ‫لە یاسای چاكسازی چارەسەر نەكران كەوتە هێرشكردن‬ ‫زەمەن‪ :‬سەرەتا دەپرسم ئێستا سەر‬ ‫بە چ فراكسیۆنێكیت‪ ،‬یان چۆن خۆتان‬ ‫دەناسێنن؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬وەك پەرلەمانتارێكی‬ ‫سەربەخۆ بەبێ هیچ باكگراوندێكی سیاسییو‬ ‫الیەنێكی دیاریكراوی حزبی كاردەكەم لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو سكااڵ یاساییەی لەسەر‬ ‫سەرۆكی جواڵنەوەی نەوەی نوێ تۆمارت‬ ‫كرد لەسەر هەڕەشەكانی كە لەسەرت بوو‬ ‫بەكوێ گەیشت؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬سكااڵم تەنیا لەسەر‬ ‫سەرۆكی جواڵنەوەكە تۆماركردووە‪ ،‬لە‬ ‫داوا یاساییەكەیشدا نووسیومە تەنیا‬ ‫بكەری مەعنەوی بەالی منەوە شاسوار‬ ‫عەبدولواحیدی سەرۆكی جواڵنەوەی نەوەی‬ ‫نوێیە‪ ،‬داواكە تائێستا هەر لە دادگایە‬ ‫رێكارەكانی بەهێواشی بەڕێوەدەچێت كە‬ ‫ئەمەش جێگەی پرسیارە‪ ،‬بەاڵم گرنگ‬ ‫ئەوەیە كەیسەكە دانەخراوەو كاری خۆی‬ ‫دەكاتو هێشتا بەردەوامە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬فراكسیۆنی نەوەی نوێ پێش‬ ‫رووداوەكانی ناو جواڵنەوەكە هەشت ئەندام‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا چوار ئەندامیان دەبینرێت‪،‬‬ ‫كە خۆیان بە نەوەی نوێ دەناسێنن‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەو چوارەكەتان پەیوەندیتان بە نەوەی‬ ‫نوێوە ماوە؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬من بۆ خۆم دوورو نزیك‬ ‫هیچ پەیوەندییەكەم بەو حزبەوە نەماوە‪ ،‬نە‬ ‫بەهیچ رێكارێكی یاسایی لەناو فراكسیۆنو‬ ‫لەناو پەرلەمان نە هیچ باكگراوندێكی حزبیم‬ ‫پێیانەوە نەماوە‪ ،‬برادەرەكانم دەتوانن‬ ‫خۆیان وەاڵم بدەنەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو چوار ئەندام پەرلەمانەتان‬ ‫وەك دەبینرێ پەیوەندیتان بە‬ ‫فراكسیۆنەكەوە نەماوە بۆچی هەڵوێستی‬ ‫خۆتان ئاشكرا نەكردووە؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬من بڕیاری خۆم دابوو‬

‫كە كار لەگەڵ ئەو حزبە ناكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ لەبەرچاوگرتنی كاری فراكسیۆنە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكانو كاری پێكەوەییمان‬ ‫هەوڵدانم بۆ یەكخستنی بەرەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫جیابوونەوەی خۆم رانەگەیاندبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە سەروبەندی پرۆژە یاسای چاكسازیدا‬ ‫كاتێك بینیم شاسوار عەبدولواحید وەك‬ ‫هەموو كاتەكانی تر مامەڵە بەم پرۆژە‬ ‫یاسایەوە بكاتو سەفقەیەكی تر لەپێناوی‬ ‫قەرزەكانی خۆیدا بۆ ئەم یاسایە بكات‪ ،‬هیچ‬ ‫سەبرێكم نەما بەفەرمی داوام بەرزكردەوە‬ ‫بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان كە بەتەواوی لەو‬ ‫فراكسیۆنە دێمە دەرەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬وتت سەرۆكی جواڵنەوەكە‬ ‫ویستویەتی مامەڵە بە پرۆژە یاسای‬ ‫چاكسازییەوە بكات‪ ،‬چۆن؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬لە هەر شوێنو‬ ‫پرۆژەیەكدا بزانێت سودێكی مادی بۆ خۆی‬ ‫تێدایە دەكەوێتە دروستكردنی سەفەقاتو‬ ‫پەیوەندی ژێر بەژێر‪ ،‬بە شاهێدی چەندین‬ ‫پەرلەمانتار لە پرۆژە یاسای چاكسازیدا‬ ‫چەندینجار پەیوەندی بە الیەنە جیاوازەكانی‬ ‫پەرلەمانەوە كردووە بۆئەوەی بابەتی‬ ‫قەرزەكانی بۆ چارەسەر بكەن‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە بەرامبەردا ئەندام پەرلەمانەكانی‬ ‫بێدەنگ دەكاتو هیچ هەرایەك لەناو‬ ‫پەرلەماندا دروستناكەن‪ ،‬لە كاتێكیشدا‬ ‫مەرامەكانی ناگەنە ئەنجام لە سۆشیال‬ ‫میدیاو لە پەیجەكانیەوە هێرش دەكەنە‬ ‫سەر الیەنەكان‪ ،‬ئەمەش هیچ بەهایەكی بۆ‬ ‫سیاسەت نەهێشتوەتەوە‪ ،‬هەر پێم سەیرە‬ ‫الیەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی تر لێی قبوڵ‬ ‫دەكەن بەو شێوەیە مامەڵە بە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوونی خۆیەوە بكات لە پێناو بەدیهێنانی‬ ‫مەرامەكانی‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە پەرلەمانی عێراق فراكسیۆنی‬ ‫ئایندە دروستكراوە‪ ،‬كە لە فراكسیۆنی‬ ‫نەوەی نوێ جیابوونەوە‪ ،‬هیچ پەیوەندیو‬

‫شادی نەوزاد‪ ،‬پەرلەمانتاری پێشووی نەوەی‬ ‫نوێو ئێستا بە پەرلەمانتاری سەربەخۆ خۆی‬ ‫دەناسێنێت‪ ،‬رەخنەی توند لە شاسوار عەبدولواحید‬ ‫دەگرێت و دەڵێت لە هەر شوێنو پرۆژەیەكدا بزانێت‬ ‫سودێكی مادی بۆ خۆی تێدایە دەكەوێتە دروستكردنی‬ ‫سەفەقاتو پەیوەندی ژێربەژێر‪.‬‬ ‫شادی نەوزاد‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ‬ ‫“زەمەن” وتی‪“ :‬بە شاهێدی چەندین پەرلەمانتار‬ ‫لە پرۆژە یاسای چاكسازیدا شاسوار عەبدولواحید‬ ‫چەندینجار پەیوەندی بە الیەنە جیاوازەكانی‬ ‫پەرلەمانەوە كردووە بۆئەوەی بابەتی قەرزەكانی‬ ‫بۆ چارەسەر بكەن‪ ،‬ئەویش لە بەرامبەردا ئەندام‬ ‫پەرلەمانەكانی بێدەنگ دەكاتو هیچ هەرایەك لەناو‬ ‫پەرلەماندا دروستناكەن”‪.‬‬ ‫سازدانى‪ :‬سەرچین ساڵح‬

‫هەماهەنگیەك هەیە لە نێوانتاندا؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬ئێمە هاوڕێی یەكین‬ ‫پێشتر كارمان پێكەوە كردووە‪ ،‬هەندێك‬ ‫خاڵ هەیە لەسەری رێكین هەندێكیش‬ ‫هەیە گفتوگۆمان هەیە لەسەری‪ ،‬بەاڵم نە‬ ‫هیچ شتێك رادەگەیەنین نە هیچ بەرەیەكی‬ ‫سیاسیمان هەیە‪ ،‬بۆ كاری سیاسییو‬ ‫بڕیاردان گفتوگۆمان هەیە‪ ،‬بڕوامان بە‬ ‫دروستكردنی بەرەیەكی سیاسی نیە تەوژمی‬ ‫جیهانی بۆ پەرلەمانتاری سەربەخۆ دەڕوات‪،‬‬ ‫بەو هیوایەن لە هەرێمی كوردستانو‬ ‫عێراقیش دروستببێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو پەرلەمانتارانەی پەیوەندیتان‬ ‫بە فراكسیۆنەكەتانەوە نەماوە بڕیار لەكوێوە‬ ‫وەردەگرن؟‬ ‫شادی نەوزاد‪:‬دوای ئەوەی پەیوەندیمان‬ ‫بە حزبەكەوە نەما بڕیارمان لە كەسەوە‬

‫وەرنەدەگرت‪ ،‬بەڵكو بە راوێژكردن لەنێوان‬ ‫خۆماندا ئەگەر هاوڕابوینایە بەیەكەوە‬ ‫بڕیارمان دەدا‪ ،‬ئەگەر هاوڕایش نەبووینایە‬ ‫هەریەكە رای خۆی روونو ئاشكرابوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەمشێوەیە دەمێننەوە یان‬ ‫فراكسیۆن دروستدەكەن یان دەچنە نێو‬ ‫فراكسیۆنێكی ترەوە؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬هەر فراكسیۆنێك‬ ‫پرۆژەی چاكسازی هەبێتو كاربكات لەپێناو‬ ‫چاكسازی ریشەیی لە هەرێمی كوردستاندا بە‬ ‫جدیی كاری لەگەڵدا دەكەم بۆ سەرخستنی‪،‬‬ ‫چونكە پێموایە پرۆژەی چاكسازی زەرورترین‬ ‫ئیشە بۆ ئەم قۆناغە‪ ،‬ئەگەر دەست لە‬ ‫چاكسازی هەڵبگرین ناتوانین هەرێم لە‬ ‫تلۆربوونەوەیەكی خێرا بپارێزین‪ ،‬خودی‬ ‫خۆم تا كۆتایی ئەم خولە بە سەربەخۆی‬ ‫دەمێنمەوەو كاری خۆم دەكەم‪.‬‬

‫زەمەن‪ :‬ئەگەر بڕیاربدەی بچیتە نێو‬ ‫فراكسیۆنێكەوە چی فراكسیۆنێك بە‬ ‫نزیكتر لە خۆت دەزانی؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬ناتوانم بڵێم چی‬ ‫فراكسیۆنێك نزیكە لێمەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هەندێك بۆچوون هەیە فراكسیۆنێك نزیكە‬ ‫لێمەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە ئەوە ناگەیەنێت‪ ،‬كە‬ ‫من سەر بەو فراكسیۆنەم یان هاوڕایانم لە‬ ‫هەموو بڕیارەكانی تردا‪ ،‬رەنگە بڕیارێك‬ ‫هەبێت لەگەڵ هیچ فراكسیۆنێكدا یەكانگیر‬ ‫نەبم بە پێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەو پێیەی لەناو نەوەی نوێدا‬ ‫بووی ئایا ژینگەی سیاسی نەوەی نوێ‬ ‫لەبارە بۆئەوەی ئافرەتان كاری سیاسی‬ ‫تێدا بكەن؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬زەڕەیەك ئەخالق‬ ‫نەماوە بۆ كاری سیاسی لەو جواڵنەوەیەدا‪،‬‬

‫دروشمێكی سەرەكی بەشداری كارای ژنان‬ ‫بوو لە جواڵنەوەكە‪ ،‬من تاكە ژن بووم‬ ‫بە درێژی دروستبوونی جواڵنەوەكە بەبێ‬ ‫وەستان كارمكردووە لەپێناو بەرژەوەندی‬ ‫جواڵنەوەكەو سەرخستنیدا‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كارەیان بەرامبەر كردمو ئێستاش‬ ‫هەڵمەتێكی ناڕەوایان لە سۆشیال‬ ‫میدیا كردۆتەسەر پێگەی كۆمەاڵیەتیو‬ ‫شەخسیەتم‪ ،‬ئەو هەڵسوكەوتەی بەرامبەر‬ ‫من كرا سەلمێنەری ئەوەیە لەو حزبەدا‬ ‫نە جێگەی گەنج دەبێتەوە نە جێگەی‬ ‫ژنانو دەبێتەوە نە جێگەی فكری تازەو‬ ‫بیروبۆچوونی جیاواز دەبێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەوانەیان قبوڵبوایە هەڵوێستیان بەرامبەر‬ ‫بە ژنێك كە ئەندامی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫جواڵنەوەكەو كاراترین ژنی جواڵنەوەكە‬ ‫بووە بەوشێوەیە نەدەبوو‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەوەی تێگەیشتبێت نەوەی‬ ‫نوێ پرۆژەیەكی سیاسییە بۆ بەرگری‬ ‫كردن لە خەڵكو بەدەستهێنانی‬ ‫مافەكانیان‪ ،‬یان مەرامێكی تری لە پشتە؟‬ ‫شادی نەوزاد‪ :‬نەخێر‪ ،‬سەدا سەدو‬ ‫بە تەواوی پرۆژەیەكی بازرگانیو لەپێناو‬ ‫سەفەقاتو بازرگانیدا دروستبووە‪،‬‬ ‫بەداخەوە كاتێك جواڵنەوەكە دروستبوو‬ ‫چەندینجار راوێژمان كردو داوامانكرد‬ ‫سەرۆكی جواڵنەوەكە واز لە بازرگانی‬ ‫بێنێت دەیان جار بەڵێنی داوە‪ ،‬كە‬ ‫واز لە بازرگانی دێنێت‪ ،‬بەاڵم كاتێك‬ ‫راستییەكانمان بۆ دەركەوت ئەو كەسە‬ ‫نەك هەر بەڵێن ناباتەسەر بەڵكو‬ ‫لە دوای هەموو بەڵێنێك سەفەقاتی‬ ‫زیاتر بە دەنگی خەڵكو پەرلەمانتاران‬ ‫دەكاتو ئەمەش جێگەی قبوڵ نیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫جواڵنەوەكە تەنیا بەرەیەكی سیاسییە‬ ‫لەپێناو بەدەستهێنانی زۆرترین پارەو‬ ‫داهات بۆ سەرۆكی جواڵنەوەكەو هیچی‬ ‫تر‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫ئەوە عەرزو ئەوە گەز‬

‫لە ساڵێکدا‬ ‫رۆژنامەى “زەمەن” ساڵێک لەمەوبەر‬ ‫کە دەستیپێکرد ریسکێک بوو لە بوارى‬ ‫رۆژنامەگەرییدا کرا‪ ،‬سەرەڕاى ئاڵنگارىو‬ ‫بەربەستەکان سووربونى ستافەکەى‬ ‫وایکرد ببێتە یەکێک لە میدیا دیارو‬ ‫کاریگەرەکانى هەرێمى کوردستان‪ ،‬ئێمە‬ ‫پێمانوایە “زەمەن” هەرچەندە لە رۆژگارى‬ ‫هەیمەنى سۆشیال میدیادا لەدایکبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم سەنگى رۆژنامەگەرى کوردیى‬ ‫سەنگینتر کردووە‪.‬‬ ‫ستراتیژى سەرەکى کارکردنى‬ ‫رۆژنامهی “زەمەن” جگە لە باڵوکردنەوەی‬ ‫مادە رۆژنامەوانیەکان و گەیاندنى‬ ‫زانیارى‪ ،‬جەختکردنەوە بووە لەسەر‬ ‫بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى و پێداگر‬ ‫بووە لەسەر زەرورەتى چاکسازى لەم‬ ‫قۆناغەى هەرێمى کوردستاندا پیایدا‬ ‫تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەو بێئەرزشکردنەى نووسینى‬ ‫بەپێز‪ ،‬کە سۆشیال میدیا بە سروشتى‬ ‫خۆى لە جیهاندا دروستیکردووە‪،‬‬ ‫“زەمەن” هەوڵیداوە رێز لە قەڵەمە‬ ‫سەنگینەکان بگرێت و دەرگاى رۆژنامەکە‬ ‫بۆ سەرجەم نووسەران و خەڵکانى خاوەن‬ ‫بۆچوون ئاوااڵ بکات‪.‬‬ ‫ئێمە دەزانین سااڵنى رابردوو زەمەنى‬ ‫مەرگى رۆژنامەى کاغەز بوو‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫پێمانوایە رۆژنامەوانى کاغەز هەوڵى‬ ‫جدیترو سەنگینترە بۆ کارى رۆژنامەوانىو‬ ‫هێشتا عاشقانى ئەم ژانرە کەم نین‪.‬‬ ‫“زەمەن” دامەزراوەیەکى ئامانجدارەو‬ ‫تێدەکۆشێ بۆ فراوانترکردنى پانتایى‬ ‫چەسپاندنى‬ ‫رادەربڕین‪،‬‬ ‫ئازادى‬ ‫عەدالەتى کۆمەاڵیەتى‪ ،‬پاراستنى مافى‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى و‬ ‫چاودێریکردنى دەسەاڵتە بااڵکانى هەرێم‪.‬‬ ‫ئێمە ناڵێین نموونەیین و کەموکوڕیمان‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم لەماوەى کارکردنماندا‬ ‫سەرەڕاى داخستنى پەنجەرەکانى پێدانى‬ ‫زانیارى و سنورداری ستافەکەمان‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە تواناى خۆمان هەوڵمانداوە ببینە‬ ‫مینبەرى گشت رەنگەکان‪ ،‬الپەڕەکانى‬ ‫“زەمەن” لە پەلکەزێڕینەى بیرو بۆچوونە‬ ‫جیاوازەکان دەچێت‪ ،‬هێڵى سوور لەسەر‬ ‫هیچ کەس و الیەنێک نەبووەو بەهەمان‬ ‫نەفەسیش دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بۆچوونێک لەناو رای گشتیدا باڵوە‪،‬‬ ‫کە هەم خوێنەرى رۆژنامەوانى کاغەز‬ ‫نەماوە هەمیش خوێنەر حەوسەڵەى‬ ‫بابەتى درێژى نیە‪ ،‬ئەزموونى ساڵێک‬ ‫کارکردنمان و فیدباکى خوێنەرەکانمان‬ ‫پێماندەڵێت‪ ،‬کە هێشتا خوێنەرى‬ ‫جددى ماوەو خەڵێکی زۆریش هەیە‬ ‫شەیداى بابەتى سەنگین و بەدواداچوونى‬ ‫رۆژنامەوانى وردە کە الپەڕەکانى “زەمەن”‬ ‫لەوەدا زەنگینن‪.‬‬ ‫له دیدی دامهزراوهی “زهمهن”دا‪،‬‬ ‫گرنگیدان به دیجیتاڵ میدیاو‬ ‫دروشمهكانی‬ ‫بهرجهستهكردنی‬ ‫دامهزراوهكهمان (ههواڵ‪ ،‬زانیاری‪،‬‬ ‫لێكدانهوه) له بهرههمهكانماندا كاری‬ ‫جدی گهرهكه‪ ،‬ههربۆیه لهساڵی نوێی‬ ‫كاركردنی “زهمهن”دا‪ ،‬پالتفۆرمهكانی‬ ‫سۆشیاڵ میدیا زیاتر بهكاردههێنرێن و‬ ‫چهندین خزمهتگوزاری نوێ و ئاسانكاری‬ ‫بۆ خوێنهری كورد بهردهست دهكهین‪.‬‬ ‫“زەمەن”‬ ‫میدیاى‬ ‫سۆشیال‬ ‫لەماوەى یەک ساڵى تەمەنیدا وەکو‬ ‫خزمەتگوزارى مامەڵەى لەگەڵ هەواڵ‬ ‫کردووەو ماڵپەرەکەى ئاوێنەیەک بووە‬ ‫بۆ خستنەڕووى کێشەو گرفتەکانى‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬

‫لە سەرۆكی هەرێمەوە تا بەڕێوەبەرە گشتیەكان‬ ‫دەتوانن خانەنشینیەكەیان هەڵبوەشێننەوە‬ ‫سەرچین ساڵح‬

‫جەالل محەمەد‪:‬‬ ‫خانەنشینی پلەبااڵی‬ ‫پێشووش‪ ،‬دەتوانن‬ ‫هەڵیبوەشێننەوە‬

‫یاسای چاكسازی‪ ،‬كە كۆتایی هەفتەی‬ ‫رابردوو پەرلەمانی كوردستان پەسەندی‬ ‫كرد‪ ،‬تۆپەكەی خستووەتە گۆڕەپانی پلە‬ ‫بااڵكانەوەو دەرگای موزایەدەی داخستووە‪،‬‬ ‫بەپێی بڕگەیەکی یاساكە هەموو پلە‬ ‫بااڵكان دەتوانن خانەنشینی رەتبكەنەوەو‬ ‫بگەڕێنەوە سەر كاری پێشوویان‪.‬‬ ‫ماددەی حەوتەمی یاسای چاكسازی‪،‬‬ ‫كە تایبەتە بە یەكخستنی خانەنشینی پلە‬ ‫بااڵکان‪ ،‬زۆرترین مشتومڕی بەدوای خۆیدا‬ ‫هێنا‪ ،‬ماددەكە كۆتایی نەهێنا بە مووچەی‬ ‫پلە بااڵكان‪ ،‬بەاڵم لە ‪ %80‬كەمیكردەوە بۆ‬ ‫رێژەیەك كە لەنێوان ‪ %15‬بۆ ‪ %50‬بێت‪،‬‬ ‫هەموو خاوەن پلەبااڵكانی سەرپشك كرد‬ ‫لە رەتكردنەوەی خانەنشینی‪.‬‬ ‫لە خاڵی چوارەمی یاساكەدا هاتووە‬ ‫“ئەندام پەرلەمان بە ئارەزوومەندانە‬ ‫مافی دەستبەرداربوونی لە مافو شایستە‬ ‫خانەنشینییەكانی وەك راسپێردراو هەیە‪،‬‬ ‫بەمەرجێك لە ‪ 30‬رۆژ تێپەڕنەكات لە‬

‫رێكەوتی بەركاربوونی ئەم یاسایە‪،‬‬ ‫داواكاری پێشكەش بە دیوانی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بكات بە مەبەستی وەرگرتنی‬ ‫رێكاری یاسایی پێویست”‪.‬‬ ‫ئەو‬ ‫پێنجەم‬ ‫خاڵی‬ ‫بەپێی‬ ‫پەرلەمانتارانەی بە ئارەزوومەندانە‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ سەر وەزیفەكانیان‪ ،‬ماوەی‬ ‫خزمەتی خولی پەرلەمانیان بۆ هەموو‬ ‫مەبەستەكانی سەرەمووچەو بەرزكردنەوەی‬ ‫پلەو خانەنشینی بۆ ئەژماردەكرێت‪.‬‬

‫خاڵی شەشەم بە روونی ئاماژەی‬ ‫بەوەكردووە‪ ،‬حوكمەكانی ئەم ماددەیە‬ ‫هەموو ئەو كەسانەش دەگرێتەوە وەك‬ ‫سەرۆكی هەرێم‪ ،‬سەرۆكی پەرلەمان‪،‬‬ ‫سەرۆكی حكومەتو جێگرەكانیان‪،‬‬ ‫ئەندامانی پەرلەمان‪ ،‬وەزیرەكان‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بە پلەی ئەواننو بریكاری وەزیر‪ ،‬خاوەن‬ ‫پلە تایبەتەكان‪ ،‬بەڕێوەبەرە گشتییەكان‪،‬‬ ‫ئەوانەی مووچەی بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬سەرۆك و ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێم و گشت ئەو‬ ‫كەسانەی كە بەپێی خشتەكانی مووچە‬ ‫هەردوو پلەی بااڵی ئەلف و با وەردەگرن‪،‬‬ ‫لەسەر میالكی شارستانی‪ ،‬سەربازی‬ ‫و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ‪ .‬لەپێش‬ ‫بەركاربوونی ئەم یاسایە خانەنشین بوون‪.‬‬ ‫جەالل محەمەد‪ ،‬بڕیاردەری لیژنەی‬ ‫یاسایی لەپەرلەمانی كوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬حوكمەكانی مادەی‬ ‫حەوت هەموو ئەو كەسانە دەگرێتەوە‬ ‫ئێستا لە پلەیەكی بااڵدانو ئەوانەیشی‬ ‫كە پێش دەركردنی یاساكە بە پلەی بااڵ‬ ‫خانەنشین بوون‪ ،‬دەتوانن بەپێی ئەم‬

‫یاسایە دەستبەرداری خانەنشینییەكەیان‬ ‫ببنو بگەڕێنەوە سەر پلەی وەزیفی‬ ‫پێشوویان”‪.‬‬ ‫دوێنێ دووشەممە‪ ،‬سەرۆكایەتی‬ ‫ئاراستەی‬ ‫یاساكەی‬ ‫پەرلەمان‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم كرد‪ ،‬دوای واژۆكردنی‬ ‫لەالیەن سەرۆكی هەرێم‪ ،‬بۆ ڕۆژنامەی‬ ‫وەقایعی كوردستان دەنێردرێت‪ ،‬دوای‬ ‫بەركاربوونی یاساكە‪ ،‬دیوانی پەرلەمان‬ ‫بە راگەیەنراوێك دەستپێكردنی وادەی ‪30‬‬ ‫رۆژەكە بەشێوەی یاسایی رادەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هەر پەرلەمانتارێك لەو ‪ 30‬رۆژەدا داوای‬ ‫دەستبەرداربوون پێشكەش بكات ئیتر‬ ‫مافی خانەنشینی نامێنێت‪.‬‬ ‫سەروەر عەبدولڕەحمان‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو‬ ‫گەشەپێدان بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“چاكسازیكردن لەو بوارانەدا شتێكی‬ ‫باشەو یەكێك لە خاڵە چاكەكانی‬ ‫كەمكردنەوەی مووچەی خانەنشینی پلە‬ ‫بااڵكانە‪ ،‬بۆئەوەی دادێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەبێت لەگەڵ ئەوەی خانەنشینییان‬ ‫كەمە”‪.‬‬

‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان‪:‬‬

‫نەقیبو جێگرو ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكا بە رێككەوتن‬ ‫هەڵدەبژێردرێن‬

‫زەمەن‬ ‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬نەقیبی رۆژنامەنووسانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت لەمساڵدا كۆنگرەی‬ ‫سەندیكا دەكرێتو نەقیبو جێگرو ئەنجومەنیش‬ ‫بە رێككەوتن هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“لەمساڵدا كۆنگرە دەكەین‪ ،‬بەاڵم ئێستا قسەمان‬ ‫لەسەر ئەوەیە پێشتر كۆنفراسی نووسینگەكانمان‬

‫بكەین یان دوای كۆنگرە‪ ،‬ئەوە ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكا لیژنەی بۆ دروستكردووەو لە داهاتوودا‬ ‫ئیشوكارەكانی خۆی دەكات”‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی نوێنەرایەتی بۆ كۆنگرە چۆن‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئازاد حەمەدەمین وتی‪“ :‬تائێستا نازانین‪،‬‬ ‫قسەی لەسەر دەكەین‪ ،‬دەبێت بزانین چەند‬ ‫كەس ئابوونەی داوە‪ ،‬ئەوانەی بەشدار دەبنو‬ ‫مافی بەشدارییان هەیە چەندنو سەندیكا بەپێی‬ ‫پێودانگێك رێككەوتنی لەسەر دەكات”‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی بەردەستی ئازاد‬ ‫حەمەدەمین‪ ،‬سەندیكای رۆژنامەنووسان شەش‬

‫وتیشی‪“ :‬ئەوانەی باسی زۆری‬ ‫خانەنشینی پلەبااڵكان دەكەن بەپێی‬ ‫ئەم ماددەیە دەتوانن رەتی بكەنەوەو‬ ‫بگەڕێنەوە سەر وەزیفەی پێشوویان‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەو رۆژەی ئەندامێتی پەرلەمان وەك‬ ‫ئەرك سەیر نەكرێتو وەك ئیمتیاز سەیر‬ ‫بكرێت هەروا ئەبێت‪ ،‬هەرچەندە ماددەكە‬ ‫ئیجباری نییە‪ ،‬بەاڵم مەسەلەیەكی‬ ‫ویژدانییەو بەجۆرێك لە جۆرەكان كۆتایی‬ ‫بەو موزایەدەیە دێنێت كە دەكرێت”‪.‬‬

‫سەروەر عەبدولرەحمان‪:‬‬ ‫ئەوانەی باسی زۆری‬ ‫خانەنشینی پلەبااڵكان‬ ‫دەكەن بەپێی ئەم ماددەیە‬ ‫دەتوانن رەتی بكەنەوە‬

‫گۆڕان هەڵسەنگاندن‬

‫بۆ (‪ )6‬مانگی چوونە‬ ‫حكومەت دەكات‬

‫هەزار ئەندامی هەیەو ئەوانەشی بەشداری كۆنگرە‬ ‫دەكەن دەبێت ئابوونەیان دابێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی نەقیبو جێگرو ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكا بە رێككەوتنی هێزە سیاسیەكان‬ ‫دادەنرێت یان بە هەڵبژاردن‪ ،‬ئازاد حەمەدەمین‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬نەقیبی سەندیكا لەناو كۆنگرە‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬جێگرو سكرتێر لەناو ئەنجومەنی‬ ‫سەندیكا هەڵدەبژێردرێن‪ ،‬پێش كۆنگرە رێككەوتن‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم كە لەناو كۆنگرە هەڵبژێردران‬ ‫ئەوە شەرعییەتی كۆنگرەی هەیە”‪.‬‬ ‫راپۆرتی ‪2019‬ی پێشێلكارییەكانی دژی‬ ‫رۆژنامەنووسان تائێستا لەالیەن سەندیكاوە‬ ‫باڵونەبووەتەوەو دواكەوتووە‪ ،‬ئازاد حەمەدەمین‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە وتی‪“ :‬راپۆرتمان دەبێتو لە‬ ‫هەفتەی داهاتوودا ئەنجومەنی سەندیكا بڕیاری‬ ‫لەسەر دەدات‪ ،‬لیژنەی داكۆكی راپۆرتەكەی‬ ‫ئامادەدەكات بە زمانەكانی كوردی و عەرەبیو‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬وادەی باڵوكردنەوەی دیاریدەكات لە‬ ‫كۆنفرانسێكدا رادەگەیەنرێت”‪.‬‬ ‫هۆكاری‬ ‫رۆژنامەنووسان‬ ‫نەقیبی‬ ‫باڵونەكردنەوەی راپۆرتەكەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە‬ ‫كە “سەری ساڵ بوو لیژنەكان لە ئیلتیزاماتدا‬ ‫بوون‪ ،‬راپۆرتەكە دەبێت ئەنجومەنی سەندیكا‬ ‫وردبینی تێدا بكاتو بڕیاری لەسەر بدات‪ ،‬دەبێت‬ ‫كاتێكیش هەبێت بۆ وەرگێڕانی بۆ زمانەكانی‬ ‫عەرەبیو ئینگلیزی‪ ،‬بۆیە شتێكی ئاساییەو‬ ‫زۆرجار حاڵەتی وا هەبووە”‪.‬‬

‫بڕیار نامیق‬ ‫سكرتێری جڤاتی نیشتمانی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان ئاشكرایكرد‪،‬‬ ‫لە كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانیدا‬ ‫هەڵسەنگاندنی تەواو بۆ شەش‬ ‫مانگی بەشداربوونی گۆڕان لە‬ ‫كابینەی نوێ دەكرێت‪.‬‬ ‫عەدنان عوسمان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬رۆژی شەممەی داهاتوو‬ ‫لە كۆبونەوەی جڤاتدا‪ ،‬دوای‬ ‫هەڵسەنگاندن و گوێگرتن لە‬ ‫راپۆرتی لیژنەكان و ژوورەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫شەش مانگی بەشداربوونمان لە‬

‫كابینەی نوێ‪ ،‬هەندێك رێوشوێن‬ ‫دەگرینە بەر‪.‬‬ ‫سەبارەت بە رێوشوێنەكانیش‪،‬‬ ‫سكرتێری جڤاتی نیشتمانی ئەوەی‬ ‫بۆ “زەمەن” ئاشكراكرد‪ :‬لەسەر‬ ‫دەرەنجامی كۆبونەوەكەی جڤات‬ ‫تیمی دانوستانكاری گۆڕان بەنیازی‬ ‫ئەوەیە دانیشتن لەگەڵ سەرۆكی‬ ‫حكومەت و تیمی دانوستانكاری‬ ‫پارتی بكات بۆ هەڵسەنگاندنی‬ ‫شەش مانگی رابردوو بە گوێرەی‬ ‫رێككەوتنی هەردووالیەن بۆ‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێی حکومەتی‬ ‫هەرێم‪.‬‬

‫بە جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی‬

‫مینحە بۆ زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێتەوە‬

‫زەمەن‬ ‫بە جێبەجێكردنی یاسای چاكسازیو‬ ‫لە ئەنجامی پاكسازیو پێداچوونەوە بە‬ ‫لیستی زیندانیانی سیاسی لەالیەكو‬

‫كۆتاییهاتنی وادەی ئەو زیندانە‬ ‫سیاسیانەی ‪ 10‬ساڵە مینحە وەردەگرن‪،‬‬ ‫وەجبەی ‪ 9‬تا ‪ 14‬زیندانیانی سیاسی‬ ‫مینحەیان بۆ دەبڕدرێتەوە‪.‬‬ ‫هەرێم‬ ‫سیاسیەكانی‬ ‫زیندانیە‬ ‫ژمارەیان زیاتر لە ‪ 22‬هەزار كەسەو‬

‫وەجبەی یەك تا وەجبەی هەشت كە‬ ‫ژمارەیەن پێنج هەزارو ‪ 162‬كەسە‬ ‫مووچەی مانگانەیان لەالیەن حكومەتی‬ ‫هەرێمەوە بۆ بڕدراوەتەوە‪ ،‬بەپێی یاسا‬ ‫بۆ ماوەی ‪ 10‬ساڵ پێیان دەدرێت‪،‬‬ ‫مانگی ئابی ساڵی رابردوو وادەی ئەو‬ ‫‪ 10‬ساڵە كۆتاییهات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫دواكەوتنی مووچەكانیان لەسااڵنی‬ ‫رابردوودا پێدەچێت مانگی تەمووزی‬ ‫ئەمساڵ وادەكە بە تەواوی كۆتایی بێت‪.‬‬ ‫وەجبەی نۆ تا وەجبەی ‪14‬ی‬ ‫زیندانیانی سیاسی مووچەیان بۆ‬ ‫نەبڕدراوەتەوە‪ ،‬كە ژمارەیان ‪ 18‬هەزار‬ ‫كەس دەبێت‪ ،‬گومان دەكرێت بەشێكی‬ ‫زۆریان زیندانی سیاسی نەبن بۆیە‬

‫بەپێی یاسای چاكسازی پێداچوونەوەو‬ ‫پاكسازی تێدا دەكرێت‪ ،‬بەشێكی‬ ‫زۆریان یان هەموویان مینحەیان بۆ‬ ‫دەبڕدرێتەوە‪.‬‬ ‫سۆسەن محەمەد‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫جینۆسایدو‬ ‫شەهیدانو‬ ‫كاروباری‬ ‫زیندانیانی سیاسی لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لیستی‬ ‫زیندانیانی سیاسی پێداچوونەوەو‬ ‫پاكسازی تێدا دەكرێت لەبەرئەوەی‬ ‫بەشێكیان بە ناحەق كراون بە زیندانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەوانەی پێشتر‬ ‫مینحەیان وەرگرتووە كاتەكەیان نزیك‬ ‫دەبێتەوە لە تەواو بوون‪ ،‬لەنێوان دوو‬ ‫مووچەدا دەبێت یەكێكیان هەڵبژێرن‪،‬‬

‫ئەوانەیشی مووچەی تریان نیە لە‬ ‫وەرگرتنی مینحە بەردەوام دەبن”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬لە پاكسازی لیستی‬ ‫زیندانیانی سیاسیو كۆتاییهاتنی ماوەی‬ ‫ئەو زیندانە سیاسیانەی ‪ 10‬ساڵە مینحە‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬داهاتێك بۆ حكومەت‬ ‫دەگەڕێتەوە لە ئەنجامدا ئەو داهاتە وەك‬ ‫مینحە دەدرێت بەو زیندانە سیاسیانەی‬ ‫كە تائێستا مینحەیان پێنەدراوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫بەشێوەیەك بێت مینحە بە هەموویان‬ ‫ببڕدرێتەوە‪ ،‬پێشتر زۆری لیستی‬ ‫زیندانیانی سیاسی هۆكاری پێنەدانی‬ ‫مینحەكانیان بووە”‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای چاكسازی جگە‬ ‫لە كەسوكاری شەهیدان‪ ،‬زیندانیانی‬

‫سیاسی لەنێوان موچەو ئەو مینحەی‬ ‫وەریدەگرێت سەرپشك دەكرێت لە‬ ‫هەڵبژاردنی یەكێكیانو تەنیا دەتوانێت‬ ‫یەكێكیان وەربگرێت‪.‬‬ ‫فوئاد عوسمان‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫شەهیدانو ئەنفالكراوان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬پێشتر نووسراومان بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كردووە بۆ ئەوەی وەجبەكانی‬ ‫تری زیندانیانی سیاسی مینحەیان‬ ‫بۆ ببڕدرێتەوە‪ ،‬لەو داهاتەی بۆ‬ ‫حكومەت دەگەڕێتەوە لە دەرئەنجامی‬ ‫جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی‪،‬‬ ‫پێشبینی دەكەین حكومەتی هەرێم‬ ‫مینحە بۆ بەشێكی زۆر لە زیندانیانی‬ ‫سیاسی ببڕێتەوە”‪.‬‬

‫یەكێتی و پارتی كۆنترۆڵی پۆستەکانی‬ ‫نووسینگەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنیان کرد لە پارێزگاكانی هەرێم‬ ‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬فەرمانگەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە‬ ‫فەرمانی كارگێڕی ژمارە ‪ 74‬لە ‪2020/1/19‬‬ ‫لیژنەیەكی بەڕێوەبردنی بۆ ئیدارەدانی‬ ‫كۆمسیۆنی پارێزگاكانی هەولێرو سلێمانیو‬ ‫دهۆك پێكهێنا‪.‬‬

‫بەپێی فەرمانەكە‪ ،‬لە هەر ئۆفیسێكی‬ ‫پارێزگاكان و دەستەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫هەرێم و ئۆفیسەكانی سلێمانی و هەولێرو‬ ‫دهۆك‪ ،‬لیژنەیەكی پێنج كەسی كە لە‬ ‫سەرۆك و چوار كەسی دیكە پێكهاتوون‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی دارایی‪ ،‬توانا‬

‫مرۆییەكان‪ ،‬یاسایی‪ ،‬چاودێری و وردبینی‬ ‫ناوخۆیی‪ ،‬لۆجستی دیاری كردووە تا‬ ‫ئەوكاتەی بەڕێوەبەری گشتی و بەرپرسی‬ ‫بەشەكان بە فەرمی دەستبەكار دەبن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان “زەمەن”‪ ،‬الیەنەكانی‬ ‫گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو بەو تەشكیلە‬

‫نوێیە ناڕازین و بەخواستی یەكێتی و‬ ‫پارتی دەزانن و لە رۆژانی داهاتوودا‬ ‫هەڵوێست وەردەگرن‪ ،‬ئەوە جگە لەوەی‬ ‫لە میكانیزمی دیاریكردنی دوو دادوەرەكەی‬ ‫هەرێمیش بۆ بوون بە ئەندامی كۆمسیۆن‬ ‫ناڕازیبوون‪.‬‬

‫رۆماننووس سارا عومەر‪:‬‬

‫لە گفتوگۆیەکی‬ ‫تایبەت دا‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫نهێنی مانەوەی‬

‫روخسارە جوانەکەی‬ ‫خانمە هونەرمەند‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫تەالر هیرانی‬

‫ل‪10‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )52‬سێشەممە ‪2020/1/21‬‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫دوو منداڵ بەهۆی دزینی بیبسیەكو دوو كۆتر لە زیندانن‬

‫دەیان دزی ملیۆن دۆالریش ئازادانە دەسوڕێنەوە‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬دوو منداڵ یەكێكیان‬ ‫لەسەر قوتویەك بیبسیو ئەویتریشیان‬ ‫لەسەر دوو كۆتر لە چاكسازی مندااڵنی‬ ‫هەولێر دەستگیركراون‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەكاتێكدایە تۆمەتبارانی گەندەڵیە‬ ‫گەورەكان ئازادن‪.‬‬ ‫وەزیری‬ ‫محەمەد‪،‬‬ ‫كوێستان‬ ‫كارو كاروباری كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكی “زەمەن”دا رایگەیاند‪،‬‬ ‫هێشتا نازانم دوو منداڵەكە چەندە‬ ‫حكومدراون‪ ،‬بەاڵم لە چاكسازی ژنانو‬ ‫مندااڵنی هەولێرن‪ ،‬كە ئەوەشی بەتاوان‬ ‫ناوبردو وتی‪“ :‬دەتوانرێت بە یاسای‬ ‫سزای جێگرەوە چارەسەر بكرێن”‪.‬‬ ‫كوێستان محەمەد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‬ ‫سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژەیاسای‬ ‫سزای جێگرەوەن بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫مندااڵنەو خەڵكانی تریش‪ ،‬كە تاوانی‬ ‫بچووك دەكەن لە جیاتی زیندانیكردن‬ ‫ئەركێكیان بەسەردا بسەپێنرێت‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە بە دانپێدانانی‬ ‫بەرپرسانی بااڵی هەرێم و‬ ‫پەرلەمانتارانو دەستەی دەستپاكیو‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری هەرێم گەندەڵی‬ ‫لە ئاستێكی بااڵدایە‪ ،‬بەاڵم لێپێچینەوە‬

‫لە گەندەڵكاران ناكرێتو كەیسە‬ ‫گەورەكانی گەندەڵیش لە دادگاكان‬ ‫دادەخرێن‪.‬‬ ‫مانگی رابردوو دادگای دهۆك و هەولێرو‬ ‫سلێمانی ‪ 11‬كەیسی تۆمەتباری‬ ‫گەورەی گەندەڵیان داخست و‬ ‫تۆمەتبارانیان ئازاد كرد‪ ،‬كە “زەمەن”‬ ‫لە ژمارە(‪)45‬یدا وردەكاریەكەی‬ ‫باڵوكردەوەو تایبەت بوون بە گەندەڵیی‪.‬‬ ‫داخستنی دۆسیەكە بەپێی یاسای‬ ‫لێبوردنی گشتی ساڵی ‪ 2012‬كراوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا بەپێی یاسای لێبوردنی‬ ‫گشتی ساڵی ‪ 2017‬و تەفسیرەكانی‬ ‫ئەنجومەنی شورا‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫تاوانەكانی گەندەڵیی و بەهەدەردانی‬ ‫سامانی گشتی‪ ،‬لێبوردنی گشتی‬ ‫نایانگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بڕگەی چوار لە مادەی ‪9‬ی‬ ‫یاسای لێبوردنی گشتی ژمارە ‪4‬ی‬ ‫ساڵی ‪ ،2017‬بەرتیل و ئیختیالس و‬ ‫ئەو تاوانانەی بە سامانی گشتییەوە‬ ‫پەیوەستن و تاوانەكانی گەندەڵیی كە‬ ‫لە مادەكانی یاسای دەستەی دەستپاكی‬ ‫هاتووە‪ ،‬لێبوردنی گشتی نایانگرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ل‪5‬‬

‫هەرێمی کوردستان و‬ ‫ئەجێندایەکی کراوە‬ ‫د‪‌.‬شەفیق‌قەزاز‬

‫پێداچوونەوە‬ ‫بە مەرجەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی سكرتێری‬ ‫یەكێتی كراوە‬

‫فۆتۆ‪ :‬حەمە سور‬

‫نامۆبوونی بەکاربەر‬ ‫ل‪18‬‬

‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫لیژنەی هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫پێداچوونەوەیان بە مەرجەكانی هەڵبژاردنی سكرتێری‬ ‫یەكێتی كردووەو لە پەیڕەودا ئەوەیان چەسپاندووە‬ ‫ئەنجومەنى گشتى بەرزترین دەسەاڵتە لەناو یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەسەسەرد وتیشى‪“ :‬پاش ئەوەی كە پەیڕەوی ناوخۆ‬ ‫پەسەند كرا‪ ،‬دەرگای خۆپااڵوتن بۆ سەرۆک یاخود‬ ‫سکرتێر دەكرێتەوە‪ ،‬ئێمە ناتوانین لە دەرەوەی پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆ دەرگای خۆپااڵوتن بكەینەوە‪ ،‬نازانین چەند كەس‬ ‫خۆی بۆ سكرتێری یەكێتی یان سكرتێری ئەنجومەنی‬ ‫گشتی كاندید دەكات‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە ژمارەو ناوی‬ ‫كاندیدەكان رادەگەیەنرێت ئەوكات دەست بە هەڵبژاردن‬ ‫بۆ ل‪٣‬‬ ‫دەكرێت”‪.‬‬

‫ل‪13‬‬

‫د‪.‬نیاز‌نه‌جمه‌دین‬

‫پێداگریى گۆڕان‬ ‫“چاکسازى” کردە گوتارى دەسەاڵت‬

‫ل‪4‬‬

‫پێدەچێت یاسای چاكسازی‬ ‫‪ 150‬ملیار مانگانە بۆ حكومەت بگەڕێنێتەوە‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬بەپێی‬ ‫شارەزایانی‬ ‫لێکدانەوەی‬ ‫یاسایی‪ ،‬یاسای چاکسازی زیاتر‬ ‫لە ‪ 150‬ملیار دیناری مانگانە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬جگە لە ‪800‬‬ ‫ملیار دیناری قەرزی کۆمپانیاو‬

‫بازرگانەکان‪.‬‬ ‫بەدواداچوونەکانی‬ ‫بەپێی‬ ‫“زەمەن” تەنها لە رێکخستنەوەی‬ ‫ئەو‬ ‫دەرماڵەی‬ ‫مووچەو‬ ‫کەسانەی لە تۆماری بایۆمەتری‬ ‫وەک فەرمانبەرو خانەنشین‬

‫تۆمارکراون‪ ،‬دەتوانرێت زیاتر لە‬ ‫‪ 150‬ملیار دینار بۆ خەزێنەی‬ ‫گشتی بگەڕێنرێتەوە‪.‬‬ ‫سەرۆکی‬ ‫جەبار‪،‬‬ ‫زیاد‬ ‫لیژنەی دارایی ئاشکرای‬ ‫کرد؛ جێبەجێکردنی یاسای‬

‫چاکسازی کاریگەریی دەبێت‬ ‫لە پرسی مووچەی پلە بااڵو‬ ‫تایبەتەکاندا‪ ،‬رەنگە تەنها لەو‬ ‫بوارەدا نزیکەی ‪ 5‬ملیار دینار‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی گشتی‪.‬‬ ‫بۆ ل‪4‬‬

‫ساڵێک لە تەمەنی دامەزراوەی میدیایی‬ ‫زەمەن پڕفرۆشترینە‬

‫شەشەم ماڵپەڕی هەواڵییە‬

‫بەرهەمهێنانی ڤیدیۆ‬ ‫ڤیدیۆ جۆرناڵ‬

‫ڕۆژنامەی زەمەن‬

‫‪51‬‬

‫ژمارە‬ ‫چەندین پاشکۆی جیاواز‬

‫دیجیتاڵ میدیا‬

‫‪23‬‬

‫لە ڕیزبەندی ئەلێکسا‬ ‫شەشەم ماڵپەڕی هەواڵی کوردی لەسەر ئاستی عێراق‬

‫چەندین ڤیدیۆی‬

‫پڕ زانیاری و سەرنجڕاکێش‬