53

‫‪4‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫یران‬ ‫پ‬

‫دووبارە قەرز وەرگرتنەوەیەک‬

‫یت‬ ‫ەری‬ ‫قە ت‬ ‫ران‬ ‫ی با‬

‫مارف عومەر گوڵ‬

‫سەوڵی خەیاڵە لە ناو سەرابی بیابانێکدا‬ ‫شەپۆلی بەردەم کەشتی دوور مەودای بینینم دەبڕێ‬ ‫کەی بێ بگەمە کەناری دووری ماڵی لمینی مەل و باڵندان‬ ‫بەو سەرابەدا رێگە بۆ النەی جریوەو زیقەی‬ ‫زەڕنەقوتەی سۆز بێ ئاڕاستەیە !‬ ‫دەور و زەمانە‪ ،‬با دەستم دەگرێ‪ ،‬سەراب دەمداتە‬ ‫دەم شەپۆلێکی نادیارەوە‪.‬‬ ‫دڵ بەندی داوی گۆشەی تۆڕێکە چاوەڕێی تیشکی‬ ‫ئەستێرە گەشەی هەڵنەهاتووە‬ ‫دەستەو دامێنی هەور و بارانم تارمایی سەراب لێرە راماڵێ‬ ‫بیابانی مەنگ تا بنی دونیا بینین نایگاتێ‬ ‫لە پێچ و داوی گەرداوی ژینا‪،‬‬ ‫روو لە ئاستانەی دڵی خۆت دەکەی ‪:‬‬ ‫ئیتر تۆ ماڵێکت نییە بتپارێزێ‬ ‫ئەشقێکت نییە بە شەیدایی لە باوەشی بگری‬ ‫کەپرێکت نییە لە سێبەریا بحەسێیتەوە‬ ‫دامەچۆ !‬ ‫ئیتر من و تۆ‪ ،‬لە دەریایەکی خوێناویدا مەلە دەکەین‬ ‫ئیتر من و تۆ‪ ،‬لە سارایەکی ژەهراویدا دەحەسێینەوە‬ ‫تۆ بە دەردی چارەنووسی کورد دەچی و منیش ‪،‬‬ ‫دڵێکی پێڕەوکەم هەیە بە دوای هەورێکەوە‬ ‫تاڵ تاڵ‪ ،‬دەستی بە زوڵفی بارانەوە گرتووە‬ ‫ئەو سەرابەی لێ دەبێتە باراناوێک‬ ‫باڵندەی سارانشین‪،‬‬ ‫پۆل پۆل بە دوای دڵی بەردێکا دەگەڕێن‪،‬‬ ‫سوارەکانی خەیاڵ‪،‬‬ ‫رۆژانە لە دەشتێکی خوێناویدا رمبازێنیانە‪،‬‬ ‫بوک بۆ شەهیدەکان دەگوازنەوە‪،‬‬ ‫نە رۆژ تەواو دەبێت‪ ،‬نە ساڵ تەواو دەبێت‬ ‫بێشە دەبڕن‪ ،‬هەرد تەی دەکەن‬ ‫دەڕۆن و ناگەڕێنەوە‪ ،‬دەڕۆن و دەگەڕێنەوە‬ ‫داخداری دەردی دەوڵەتمەداری گەردوونن‬ ‫دەستەودامێنی پیرانی تەریقەتی باران دەبن !‬ ‫دەست و پێوەندەکانی سروشت فڕکان فڕکان و پەالماریانە‪،‬‬ ‫لە بەردەم ئاودا سڵ دەکەنەوە‪،‬‬ ‫ئەم نیشتمانە گوێی بۆ دەنگی باران هەڵخستووە‬ ‫زەوی وشکهەاڵتوو لە پێشوازیدایە !‬ ‫هەتا چەم و جۆگە دەگەنە بیابانی دڵ‬ ‫وشکەاڵنی تەمەن لە چاوەڕوانیدایە!‬ ‫هەتا باڵندە کۆچەرییەکان بە زاق و زیق و جریوە‪،‬‬ ‫روو لە تووڕەیی زەوی و ئاسمان دەکەن‪،‬‬ ‫بە گژ وااڵیی گەردووندا دەچن‪ ،‬خۆشکاتەوە‬ ‫تا لە باخی تازە هەڵچوودا هێالنەی ژین هەڵدەبەستن‪.‬‬ ‫سلێمانی‬ ‫تشرینی دووەم‪٢٠١٩ /‬‬

‫سەرنووسەر‬

‫سیروان رەشید‬

‫سەرپەرشتیار‬

‫کامەران سوبحان‬

‫بەکر ئەحمەد‬ ‫کە لە دارستانەکە دێمەدەر‬ ‫نیگام بە ترۆپکی بەرزی سنەوبەردا هەڵدەواسم‪،‬‬ ‫پەنجەکانم لە دەوری تەڕترین گەاڵ و گوڵی بن‬ ‫بەردێکدا جێدەهێڵم‬ ‫گوێچکەکانم دەدەمە دەست‬ ‫گەرووی پڕ ئاوازی بەرزی‬ ‫باڵندەی سەر بەردە گەورەی نزیک داربەڕووە‬ ‫تەنیاکە‪.‬‬ ‫کە لە دارستانەکە دێمەدەر‬ ‫من هەمیشە بۆ ساتێکیش بیرم ناچێت‬ ‫نیگاو پەنجە و گوێچکەکانم لەو شوێنانە‬ ‫بەجێبێڵم‪.‬‬ ‫ئاخر وەختێک میلی سەعات راومدەنێ و‬ ‫پاسەکەی شار تین دەداتە بەرهەنگاوم‬ ‫تا خێراتر بگەمە ناو ئاپۆڕەی ناو گەراجەکە‬ ‫کاتێک کەللەی سەر پڕ دەبێ لە ژمارە و‬ ‫لیستی درێژی پێویستە و دەبێ بکرێ‬ ‫ئەو ساتانە نیگای سەوزی الی سنەوبەر‬ ‫پەنچەی تەڕی دەوری گوڵ و‬ ‫گوێچکەی تەژی لە جریوە‬ ‫بۆ چاو و پەنجە و گوێچکەی خۆم‬ ‫دووبارە وەردەگرمەوە و‬

‫كەسان‬

‫بۆ چەند ساتێک قەرزیان دەکەم‬ ‫تا هیچ نەبێ ماوەی نێوان ماڵ و دوا وێستگەی‬ ‫پاسەکە تەنها نەبم‬ ‫تا بە نیگایەکی قەرسیلی و نەرمی گەاڵ لە‬ ‫پەنجەدا و‬ ‫گویێەکی پڕ لە نەغمەوە رێگا تەی کەم‪.‬‬

‫بەفــــــــر‬

‫چەند دووركەوی‬ ‫نزیكتری‪..‬‬ ‫لە چاوی تۆوە دەبینم‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫لە دڵمدا‬ ‫دێیت و دەچیت‬ ‫هەر تۆی خوێنبەری ژینم‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫لە رۆحمدا‬ ‫لە ئەم دنیا و لە ئەو دنیا هەر تۆی دینم‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫هەرچەندە بۆنت دەكەم‬ ‫كەچی هەر بیریشت دەكەم‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫بگەڕێوە‬ ‫رەشایی ناخمانی تەنیوە‬ ‫سینەمان سپیكەرەوە‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫لە چاوەڕوانیت ‪..‬‬ ‫گەنج گەنج بوومەتەوە‬ ‫شەڕە تۆپەڵی ئەوسامە زوو وەرەوە‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫لەو كاتەوەی‬

‫كە بۆنت دێ‬ ‫خەوەكانم پچڕپچڕهەر چاوەڕێم‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫دوودڵیت لە گەڕانەوە‬ ‫نەبا رەشایی چاومان‬ ‫سپی سینەت بباتەوە‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫ئەم شەو تامەزرۆ لە ناو دڵیا خەوم لێكەوت‬ ‫بە سۆزی رۆح دایپۆشیبووم سەرمام نەبوو‬ ‫بەفر‬ ‫***‬ ‫لێت عاجزم‪..‬چاوەچاوەت لەتەك كردم‬ ‫مەیلی جارانت نەماوە‬ ‫زوو جێت هێشتم‬ ‫بەفر‬

‫‪3‬‬

‫نالی بە دیدێ دی‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫سەیرانێك لە ناو گوڵشەنی عیرفاندا‬

‫حەکیم مەال ساڵح‬ ‫بەشی هەشتەم‬ ‫(پیاسەی سێیەم)‬ ‫چوارەم‪ :‬عیشق‪ :‬بابەتێكی گرنگ و بەرفراوانە الی‬ ‫عاریفەكان‪ ،‬مەبەست عیشقی حەقیقییە كە مەنسووری‬ ‫حەلالجی بەو دەردەبرد كە (انا الحق) ی كردە دروشمی‬ ‫هزری و پەیڕەوی كرد تا خواردنی سەری‪ ،‬هەرچی‬ ‫حەلالجە لەو دەربڕینەدا خۆی بەوە داناوە كە لە زاتی‬ ‫حەق = خودادا حلولی كردووە و یەكانگیر بووە‪ ،‬لە‬ ‫رووی عیشقی مەجازیشەوە (وەلی) شاعیری خۆشمانی‬ ‫بە دەردی (دێوانە) برد‪ ،‬بۆیە عیشقی بێگەرد و پاڵفتەی‬ ‫بۆ خۆی داناوە‪ .‬جوانترین شیعر لەسەر عیشق كە‬ ‫لووتكەی گرتووە ئەوەیەكە (مەالی جزیری) پێوانەی‬ ‫راستەقینەی بۆ كردووە و دەڵێ‪:‬‬ ‫قەلبێ ئەعیان دكرت حوب و وجود‬ ‫عیشق ئێكسیرە و ئەم (سیم) و (مس) ین‬ ‫مولهیمێ غەیبێ وە ئیمال دكرت‬ ‫مەدە دوو فەیز ژ روح و لقودوسین‬ ‫جەوهەرێ عالیە عونسوری مە (مەال)‬ ‫بیلحەقیقە نەژخوار ئوستوقوسین‬ ‫دیوان‪ .‬بوژانەوەی هەژار موكریانی‪.‬‬ ‫ئوستوقوسییەكان هەندێ فەیلەسووفی یۆنانی‬ ‫كۆن بوون‪ ،‬وایان دیاری كردووە كە هەموو (بوون=‬ ‫كەون و كائینات) لە چوار رەگەز و بنەما پێكهاتووە‬ ‫كە دایان ناوە بە (ئاو‪ ،‬ئاگر‪ ،‬خاك و با) بەاڵم ئەم‬ ‫عاریفە هزرڤانەی خۆمان‪ ،‬ئەو چوارەی بە وشەی‬ ‫(عیشق) كردۆتە پێنج‪ ،‬ئەمەش دەربڕینێكی فەلسەفیانە‬

‫و عاریفانەی قووڵە‪ ،‬چونكە هەرچییەك كە لە كەون و‬ ‫كائیناتدا هەیە‪ ،‬عیشقێكی پوختە و پاڵفتەی لەگەڵدا‬ ‫نەبێت بۆشاییەكی تێدەكەوێت‪ .‬یا دەبینین شاعیری‬ ‫نوێخوازمان (گۆران رەئوف) چەند دڵگیر و لەبار‬ ‫نووسیویەتی (عەشق نائومێدییەكی خۆشە) گۆڤاری‬ ‫رامان‪ .‬ژ‪ .253‬جوانییەكەی لەوەدایە عەشق ئەگەر‬ ‫تێیدا بگەیت بە ئومێد‪ ،‬ئەوا دەبڕێتەوە و دەگاتە خاڵی‬ ‫كۆتایی‪ ،‬چونكە گەیشتوویت بە مراز‪ ،‬بەاڵم لە حاڵەتی‬ ‫نائومێدیدا ئەگەر تروسكەیەكیش هەبێت‪ ،‬ئەوە هەر بە‬ ‫هیوا دەژیت و ئومێد ئامادەیی هەیە‪.‬‬ ‫عیشق‪ ،‬دنیایەكی زۆر بەرفراوانە و ئێمە تا ئێستە‬ ‫قسەمان لەسەر دوو جۆری كردووە‪ ،‬كە عیشقی حەقیقی‬ ‫و مەجازین‪ ،‬من لەم رووەوە نایكەمە درێژدادڕی و تەنیا‬ ‫دوو نموونەی جوان دەخەمە بەردەست‪ .‬یەكەمیان عەشقی‬ ‫خاك و نیشتمانە و شەهید (سەربەست حەسەن قادر‪-‬‬ ‫شارۆچكەی سیروان‪ /‬هەڵەبجە) لە پشتی وێنەیەكیدا كە‬ ‫بە چەكەوە لە شەڕی دژەتیرۆردا گرتوویە‪ ،‬نووسیویەتی‪:‬‬ ‫رۆژێك دێت بەم شێوەیە وێنەكەم باڵودەكرێتەوە و لێی‬ ‫دەنووسرێت (شەهید سەربەست لە پێناوی خاكە‬ ‫پیرۆزەكەی شەهیدبوو‪ ،‬بەاڵم ئەو شانازییە خوای گەورە‬ ‫بە هەموو كەسی نابەخشێ(‪ )2015/9/30‬یا نموونەی‬ ‫سۆز و عیشق بەرامبەر خەڵكی نەدار و دەستكوورت‪،‬‬ ‫پیاوێكی هەڵەبجەیی خاوەنی كولێرەخانەی ئاڵتوون‪،‬‬ ‫لەسەر دیواری پێشەوەی نووسیویە‪ :‬هاوواڵتی بەڕێز‬ ‫تكایە شەرم مەكە ئەگەر پارەت پێنەبوو ئەتوانی بێ‬ ‫بەرامبەر نان ببەیت‪ .‬عیشقی ئاوا و نموونەی دیكەش‬ ‫هەن و زۆرن‪ ،‬بۆیە مەالی جزیری ئەو كااڵی حەقەی بە‬ ‫بااڵ بڕیووە‪ .‬مەوالنای رۆمی نووسیویە‪:‬‬ ‫عشق جوید بحر را مانند دیك‬ ‫عشق سایدكوەرا مانند ریك‬ ‫عشق بشكافد ملك را صد شكاف‬ ‫عشق لرزاند زمین را ازگزاف‬ ‫گرنبودی بحر عشق پاك را‬ ‫كی وجودی دادمی افالك را‬ ‫واتە‪ :‬عیشق دەریا وەك مەنجەڵێ دێنێتەكوڵ‪،‬‬ ‫عیشق كێو وەكو چەو ورد و خاش دەكات‪ ،‬عیشق سەد‬ ‫درز بخاتە ناو موڵكەوە‪ ،‬عیشق زەوی الف و گەزاف‬ ‫دەلەرێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر دەریای عیشق خاوێن رانەگریت‪،‬‬ ‫ئەوا كەی گەردوون بوونێكی پێ بەخشیویت؟‬ ‫ئیبن عەرەبیش فەموویە‪:‬‬ ‫ادین بدین الحب انی توجهت‬ ‫ركائبە فالحب دینی وایمانی‬ ‫لنا اسوە فی بشر هند واختها‬ ‫وقیس ولیلی پم می و غیالن‬

‫ئەگەر دەریای عیشق‬ ‫خاوێن رانەگریت‪ ،‬ئەوا‬ ‫كەی گەردوون بوونێكی‬ ‫پێ بەخشیویت؟‬

‫واتە‪ :‬من پەیڕەوكاری مەزهەبی عیشقم‪ ،‬سوپاییەكانی‬ ‫عیشق روو لە هەرالیەك بكەن ئەوا عیشق بیروباوەڕ و‬ ‫هزری منە‪ ،‬لە نێوان عاشقەكاندا كەسانی وەكو (بشرهند)‬ ‫و خوشكەكەی و (قەیسی عامری) و (لەیال) و هەروەها‬ ‫(مەی و غەیالن) هەن‪ .‬حافزی شیرازی گوتوویە‪:‬‬ ‫عشق و شباب ورندی‪ ،‬مجموعە مراداست‬ ‫چون جمع شدمعانی‪ ،‬گوی بیان توان زد‪.‬‬ ‫دیوان‪ .‬كریم فیچی‪ .‬ل‪.958‬‬ ‫كەسێ دەتوانێ بە مرازی خۆی بگات كە هەم‬ ‫دڵدار بێت‪ ،‬هەم الو‪ ،‬هەم زیرەك‪ ،‬عیشق نابێ‬ ‫گەنجێتی لەدەست بدا‪ ،‬زەمانی عیشق الوێتییە‪ ،‬كۆی‬ ‫مراز لەم سێ شتەدا كورت دەبێتەوە‪ ،‬عیشق‪ ،‬الوێتی‬ ‫و زیرەكییە لە پەیوەست بوون بەكەسێكەوە‪.‬‬ ‫شاعیرە مەزنەكەی خۆیشمان دەڵێ‪:‬‬ ‫سەماعە‪ ،‬گەردشی عیشقە‪ ،‬حەقیقەت‬ ‫لە سۆفی و رەقسی تەقلیدیی نەما باس‪.‬‬ ‫دیوان‪ .‬ل ‪244‬‬ ‫وشەی (سەماع) لە دیوانەكەدا بەم شێوە‬ ‫لێكدراوەتەوە (بەزمی گوێ لە گۆرانی گرتن) ئەمە‬ ‫راستە و دروستە بەپێی لێكدانەوەیەكی رواڵەتی‪ ،‬واتە‬ ‫دیوی دەرەوەی وشەكە‪ ،‬بەاڵم بەوپێیەی لە بەیتەكەدا‬ ‫وشەكانی (عیشق‪ ،‬حەقیقەت و سۆفی) هەن‪ ،‬پێویستە‬ ‫لە رووە عیرفانییەكەوە لەیەكی بدەینەوە‪ ،‬واتە واتا‬ ‫رۆحییەكەی وشەكە لەبەرچاو بگیرێ (ئیبن عەرەبی)‬ ‫وشەكەی بە سێ جۆر لێكداوەتەوە‪ ،‬سێیەمیان بەم‬ ‫شێوەیە‪ :‬بیستنی راز و نهێنییەكانی خوداییە و بێ‬

‫هۆكار‪ ،‬نیشانەكەیشی حیرەتی‬ ‫گوێگرە‪ ..‬هەروەها بەم شێوە‬ ‫شیعری لەسەر هۆندۆتەوە‪.‬‬ ‫دەفەمووێ‪:‬‬ ‫والله یسمع مایقول‬ ‫عبیدە‬ ‫من قولە فسماعە‬ ‫بتحقق‬ ‫فالسمع اشرف‬ ‫ماتحقق عارف‬ ‫بتعلق وتحقق وتخلق‬ ‫واتە‪ :‬خودا وتەی‬ ‫بەندەكانی دەبیستێ‪،‬‬ ‫(سەماع)یش‬ ‫كەواتە‬ ‫جێگیر و دامەزراوە‪ ،‬سەرەنجام سەماع لە پێش هەموو‬ ‫شتێكەوەیە كە عاریف بە دەستی هێناوە و بریتییە لە‬ ‫(سەماعی تەبیعی‪ ،‬رۆحانی) فتوحات مكیە‪ .‬جلد ‪ 2‬ل‬ ‫‪ .361‬بەم پێیە لێكدانەوەی بەیتە شیعرەكە دەبێتە‪:‬‬ ‫سەماعی الهووتییە و هەڵسوڕانی عیشقە و حەقیقەت‬ ‫لە ئارادایە و بەمەش سۆفی و زیكر و یادی خودا بە‬ ‫جووڵەی لەش و چاولێكەری هیچ باس و خواسێكی لە‬ ‫ناودا ناهێڵێ كە شایان و پەسەندیدەی خوداوەندبێت‪.‬‬ ‫حافزی شیرازیش نووسیویە‪:‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬دەریا‬ ‫محیدین ئیبن عەرەبی‪ ،‬لەسەر ئەم وشەیە‬ ‫دەفەرمووێ‪ :‬دەریا لە ناو (كینایە) یە لەسەرگەردانی‪،‬‬ ‫ئەمەش لەبەرئەوەی كە مرۆڤ‪ ،‬لە چۆنییەتی‬ ‫گەیشتن بە دڵخواز دەكەوێتە ناو دەریای ئاڵۆزیی‬ ‫و سەرگەردانیی و نوقم دەبێت‪ ،‬كەواتە ئەم دەریایە‬ ‫الی ئەو فراوانیی دەگەیەنێت و شەپۆلەكانی دەدەن‬ ‫بەیەكدا‪ ،‬لە ئەنجامدا ناچاردەبێت خۆی لێرزگار بكات‪.‬‬ ‫شطرنج العارفین‪ .‬ل‪27‬‬

‫یكی دریا است هستی‪ ،‬نگق ساحل‬ ‫صدف حرف و جواهر دانش دل‬ ‫واتە‪ :‬یەكێك دەریای بوونە و گوتەی كەنارە‪،‬‬ ‫سەدەفەكەی پیتە و خشڵیشی زانستی دڵە‪ .‬مەبەست‬ ‫ئەوەیە كەسێك كە لە ناو دەریای عیرفاندا بێت‬ ‫ئەوە قسەكانی دەبنە كەناری ئەو دەریایە‪ ،‬سەدەفی‬ ‫ناو دەریاكەش پیتەكانی سەر زاریەتی و گەوهەری‬ ‫كەسەكەش زانستی دڵیەتی‪ .‬مەبەست لەگەوهەری‬ ‫زانست تەریقەتە و عیرفان‪ .‬نالی‪ ،‬وەك عاریفێك‬ ‫بە تیرێ دوو نیشانە دەپێكێ‪ .‬وەك لەم بەیتەدا‬ ‫نووسیویە‪:‬‬

‫بەحری غەزەلم پڕ لە دوڕ و گەوهەرە ئەمما‬ ‫غەوواسی دەوێ یەعنی بە تەعمیعی بزانە‪.‬‬ ‫لە دیوانەكەدا بە یەك جۆری رواڵەتی بەیتەكە‬ ‫لێكدراوەتەوە‪ ،‬كاكە فاتیح داوای لێبوردن دەكەم ئەم‬ ‫بەیتە شیعرەش‪ ،‬وەك گەلێ بەیتی دیكەی شاعیرمان‪،‬‬ ‫لەگەڵ دیوی دەرەوەیدا دیوی ناوەوەشی هەیە‪ ،‬واتە‬ ‫شیعرەكە عاریفانە دەربڕدراوە‪ ،‬وشەكانی (قیبلە‪،‬‬ ‫ئێكسیر‪ ،‬شێخ‪ ،‬بەحر و سۆفی) تێدایە‪ .‬بچووكت وای‬ ‫بۆدەچم بەم شێوەش لێكبدرێتەوە – من لە دەریای‬ ‫شیعردا دەستم گەیشتووە بە دوڕ و گەوهەر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێندە دەریایەكی قووڵم تەنیا مەلەوانە كارامەكان‬ ‫(دانا و زانا) كان دەتوانن لە ناخی مندا ئەو دوڕ و‬ ‫گەوهەرانە هەست پێبكەن‪ ،‬ئەوە هێز و هزری عیرفانە‬ ‫كە منی بەم پلە بەرزە گەیاندووە و كردوومی بە‬ ‫دەریایەكی بێ پەی و مەلەوانی خۆی دەوێ بچێتە‬ ‫قوواڵیی هزرمەوە و لە (دوڕ و گەوهەر = عیلم و‬ ‫عیرفان) ی من سەر دەربكەن‪( .‬بەحرم وتووە نەك‬ ‫وەكو گۆلی مەرەزە) ئەو دانایی و زاناییەی من هەموو‬ ‫كەس ناتوانێ خۆی لە قەرەی بدات‪ ،‬چونكە گۆلی‬ ‫مەرزە = بەرهەمی ئاست نزم‪ ،‬ناگات بە بەحری‬ ‫فراوانی من = بەرهەمی بەڕمێن و قووڵ‪.‬‬ ‫هەروەها لەم بەیتەشدا وشەی (سۆفی و دەریا)ی‬ ‫هێناوە‪ ،‬دەڵێ‪:‬‬ ‫سۆفییان هاتنە مەجلیس وەرەقی دیدە بشۆن‬ ‫لەكن ئەو دێمییە وشكانە لە دەریا نییە باس‪.‬‬ ‫دیوان‪ .‬ل ‪246‬‬ ‫لە لێكدانەوەی ئەم بەیتەدا بۆ وشەی دەریا‬ ‫نووسراوە(دەریای راستی و هەق پەرستی) ئەمەش‬ ‫مۆری بۆچوونەكەی ئێمە دەكات كە لەسەرەوە‬ ‫باسمان كرد‪.‬‬

‫شــیعری ســــپی‬ ‫شیعر لە پلەی سفردا‬

‫حسێن لەتیف‬ ‫مێژووی شیعر‪ ،‬مێژووی بەرهەمهێنانی شیعریەتە‪ ،‬نەك‬ ‫مێژووی گێڕانەوەی بابەتەكان‪ .‬شیعر بە درێژایی مێژوو‪،‬‬ ‫كاری لەسەر چەمك گەلێكی وەك‪(:‬رق و خۆشەویستی‪،‬‬ ‫تاوان و سزا‪ ،‬بوون و نەبوون‪ ،‬شۆڕش و دەسەاڵت‪،‬‬ ‫سێكس و گوناه‪ ،‬جەنگ و ئاشتی‪ ،‬جەالد و قوربانی‪،‬‬ ‫نیشتمان و غەریبی)كردووە‪ .‬لە تەواوی مێژووی شیعردا‬ ‫یەك تێكست نادۆزینەوە بە جۆرێك لە جۆرەكان كاری‬ ‫لەسەر یەكێك لەم دوالیزمانە نەكردبێت‪ .‬هیچ بابەتێك‬ ‫نوێ نییە لە شیعردا‪ ،‬بەڵكو ئەوەی كە نوێیە بە تەنها‬ ‫شێوازی نووسینەوە و گێڕانەوەی بابەتەكانی شیعرە‪.‬‬ ‫هیچ دەقێكی شیعری نییە خاڵی بێت لە بابەت‪ ،‬یان هیچ‬ ‫دەقنووسێك نییە لە هەوڵی چارەسەركردنی شیعرییانەی‬ ‫ئاریشەیەكی مرۆڤدا نەبێت‪ .‬هیچ پرس و ئاریشەیەك نییە‬ ‫شیعر نەتوانێت دەقی لەسەر بونیاد بنێت‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫هەموو وشەیەك لە شیعردا جێگای دەبێتەوە بە مەرجێك‬ ‫بەكاربردنەكەی شیعریانە بێت‪ ،‬ئاوەهاش هەموو پرسێك‬ ‫لە شیعردا جێگای دەبێتەوە‪ ،‬بە مەرجێك بە شێوەیەكی‬ ‫هونەریانە لە دەقدا چارەسەر بكرێت‪ .‬بابەتی دەقەكان‬ ‫هەڵبژاردەی دەقنووسەكانن‪ ،‬دەشێت لە یەككاتدا سەدان‬ ‫دەقنووس لەسەر پرسێك بنووسن‪ ،‬بەاڵم بە جیاوازیی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬بابەتەكان تاپۆی هیچ كام لە ئەوان نین‪،‬‬ ‫بەڵكو جیاوازییەكانی ئەوان تایبەتمەندی هەریەك لەوانن‪.‬‬ ‫شەكسپیر “رۆمیۆ و جۆلێت” و ئەحمەدی خانی”‬ ‫مەم و زین” و ئومر و لقەیس “لەیلی و مەجنون “ یان‬ ‫نووسیوە‪ ،‬تەوەری هەر سێ دەقەكە كە لە سێ زمانی‬ ‫جیاوازدا بەرهەمهاتوون‪ ،‬عەشق و بەیەكنەگەیشتنی‬ ‫عاشق و مەعشوقەكانە بە یەكتر‪ ،‬بەاڵم بە گێڕانەوەی‬ ‫جیاواز و چارەسەركردنی جیاواز لە یەكتر‪ .‬لێرەوە پرسی‬ ‫خۆشەویستی پرسێك نییە بە تەنها خاوەندارێتیەكەی‬

‫بگەڕێتەوە بۆ هەریەكێك لەو دەقنووسانە‪ .‬هیچ كامێكیش‬ ‫لەو دەقانە زیندوێتی خۆیان لەوەوە بەدەست ناهێنن‬ ‫كە بۆ خۆشەویستی نووسراون‪ ،‬بەڵكو زیندوێتییان‬ ‫لەبەر چارەسەركردنی هونەریانەی پرسی ئەویندارییە لە‬ ‫تێكستەكانی ئەواندا‪ ،‬نەك لەبەر خودی پرسەكە‪.‬‬ ‫نیشتمانپەروەری پرسێكی رامیارییە‪ ،‬بەاڵم ناكرێت‬ ‫بە تەنها شێركۆ بێكەس خاوەن ئیمتیازە ئەدەبییەكەی‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵكو پێش شیركۆ بێكەس چەندین شاعیر و‬ ‫نووسەری تری كورد بایەخیان پێداوە‪ ،‬بەاڵم شێوازی‬ ‫بایەخپێدانە ئەدەبییەكەی شێركۆ بێكەس جیاوازترە‪.‬‬ ‫پاییز هەر بە تەنها ئیمتیازەكەی بۆ محەمەد عومەر‬ ‫عوسمان (جەنراڵی پایز) نییە‪ ،‬پێش ئەویش گۆران‬ ‫باسی لە پاییز كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لە یەكیان جیا‬ ‫دەكاتەوە فۆڕمی نووسینەكەیانە‪ .‬هیچ بابەتێك تاپۆی‬ ‫هیچ دەقنووسێك نییە‪ ،‬هەڵەیەكی ئەدەبی و لۆجیكییە‬ ‫وابزانین مادام شێركۆ بێكەس بۆ ئەنفال و شەهیدانی‬ ‫نووسییوە‪ ،‬ئیتر ئەوە نابێت كەسی تر بۆ ئەنفال‬ ‫بنووسێت‪ ،‬یان ئەنوەر قادر جاف قەسیدەی بۆ غەریبی‬ ‫نووسیووە‪ ،‬ئیتر كەس مافی ئەوەی نییە باسی غەریبی‬ ‫بكات‪ ،‬هەموو دەقنووسێك دەتوانێت هەرچی بوێت‬ ‫بینووسێت‪ ،‬بە مەرجێك جیاوازی بەرهەم بهێنێتەوە‬ ‫نەك هاوشێوەیی‪.‬‬ ‫بابەتەكان هێزی مانەوە و زیندوێتی بە شیعر‬ ‫نابەخشن‪ ،‬بەڵكو ئەوە شیعرییەتە وادەكات بابەتەكان‬ ‫هەرچەند دێرین بن‪ ،‬ئەوەندەش نوێبن بۆ قسە‬ ‫لەسەركردن‪ ،‬یان لە كاتی بەكاربردنەوەیاندا هەست بە‬ ‫سووان و كۆن بوونیان نەكەین‪ .‬جەنگی تەڕوادە كۆتایی‬ ‫هات‪ ،‬بەاڵم مرۆڤایەتی دەستبەرداری خوێندنەوەی‬ ‫ئەلیادە و ئۆدیسە نەبووە‪ ،‬ئەوە ئەفسوونی گێڕانەوەی‬ ‫هۆمیرۆسە هەتا ئەمڕۆ ئەو داستانەی بە زیندوویی‬ ‫هێشتۆتەوە‪ ،‬هێزی گێڕانەوەی شیعرییە وادەكات دەقێك‬ ‫وزەیەكی لەبن نەهاتووی ژیانكردنی هەبێـت‪.‬‬ ‫دەق بەتەنیشت بەرهەمهێنانی ستاتیكاوە‪ ،‬ئەركی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و رامیاری هەیە‪ ،‬دەقنووس بوونەوەرێكی‬ ‫دابڕاو نییە لە كۆمەڵگە و لە دەرەوەی رووداوەكان‬ ‫ناژێت‪ ،‬وەك هەر مرۆڤێكی تری ناو كۆمەڵگە‪ ،‬رووداوەكان‬ ‫كاریگەریی لەسەر ئەویش دروستدەكەن‪ ،‬هەر بۆیە هەر‬ ‫دەقێك كە بەرهەم دەهێنرێت‪ ،‬دەقێكی ئامانجدارانەیە‪،‬‬ ‫ئامانجی ستاتیكیانەی دەقنووس‪ ،‬لەپێناو بەخشینی‬ ‫مانای زیاتر و جیاوازترە بە پرس و ئاریشەكانی مرۆڤو‬ ‫كۆمەڵگە‪ .‬دەقنووسەكان دوور نین لە سیاسەت كردن‬ ‫“سیاسەت بە مانا ئەرستۆییەكەی‪ ،‬واتە فەزیلەت و چاكەی‬ ‫گشتی” بەاڵم ئەوەی كە گرنگە و دەقنووسی داهێنەر لە‬ ‫یادی ناكات ئەوەیە كە سەرقاڵی بەرهەمهێنانی تێكستی‬

‫هیچ بابەتێك تاپۆی‬ ‫هیچ دەقنووسێك نییە!‬ ‫شیعرییە‪ .‬چونكە دەقنووسی داهێنەر رەچەتەنووس نییە‪،‬‬ ‫هەر لە سەرەتاوە دەزانێت بەرهەمهێنانی شیعرییەت‬ ‫ئیشی یەكەمی ئەوە‪ .‬لە ناو ئەدەبی عەرەبیدا پێش‬ ‫ئیسالم و پاش ئیسالمیش‪ ،‬چەندین شاعیر دەبینین لە‬ ‫ستایش یان لە داشۆرینی پادشاكانی عەرەبدا شیعریان‬ ‫گوتووە‪ ،‬بەاڵم بە دەگمەن شاعیرانێكی وەك موتەنەبی‬ ‫و بوحتری دەبینین شیعریان بە زیندوویی مابێتەوە‪،‬‬ ‫جەنگەكانی سەیفولدەولەو مەعموری كۆتاییان پێهات‪،‬‬ ‫بەاڵم چونكە موتەنەبی و بوحتری بیریان نەچووەتەوە‬ ‫ئەوەی دەیڵێن شیعرە‪ ،‬ئەوەتا شیعرەكانیان ماوەتەوە‪.‬‬ ‫هاورێییەك بۆی نووسیبووم‪ :‬هەموو شیعرەكانی تۆ لە‬ ‫دەوری جەنگ و قوربانی و دەركەوتە جەنگ چەق دەگرن‪،‬‬ ‫ئەگەر جەنگ نەما گومان دەكەم ئەم شیعرانەی تۆیش‬ ‫خوێنەریان بمێنێت! لە راستیدا من لەبەر ئەوە لەبارەی‬ ‫جەنگەوە نانووسم هەتا خوێنەرم زۆر بێت” ئەگەرچی‬ ‫هەموو دەقنووسێك حەز دەكات زۆرترین خوێنەری‬ ‫هەبێت” بەڵكو من لەبەر ئەوە جەنگ دەنووسمەوە كە‬ ‫وەك مرۆڤێك بەبێ ئەوەی بمەوێت جەنگم ئەزموون‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم تا چەند بە شێوەیەكی هونەریانە توانیومە‬ ‫جەنگ لە دەقی شیعرییدا تەوزیف بكەم‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫الی خوێنەرانی ئەو تێكستانەیە لەبارەی جەنگەوە‬ ‫نووسیومن‪ .‬بەرهەمهێنانی شیعرییەت لە تێكستدا مەرجی‬ ‫یەكەمی بە شیعربوونی دەقە‪ ،‬دەتوانم بڵێم شیعرییەت‬

‫ڤیزای پەڕینەوەی دەقە لە قسەی ئاساییەوە بۆ شیعر‪،‬‬ ‫شیعرییەتیش بریتییە لەو كاریگەرییەی كە دەق لەسەر‬ ‫خوێنەر دروستی دەكات‪ ،‬تا چەند تووشی سەرسوڕمانی‬ ‫دەكات‪ ،‬رایدەگرێت بۆ بیركردنەوە و دەستكاری خەیاڵی‬ ‫دەكات؟دەشێت ئێمە بەر چەندین دەق بكەوین تەواوی‬ ‫ئەو رەگەزانەی شیعریان تێدا بێت كە رەخنەگران‬ ‫لەسەری كۆكن‪ ،‬وەك مەرجی شیعرنووسین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەقەكان شیعرییەتیان بەرهەم نەهێنابێت‪ ،‬بوونی‬ ‫مۆسیقاو رەوانبێژیی بەس نین بۆ بەرهەمهێنانی دەقی‬ ‫شیعری‪ ،‬بەڵكو بەرهەمهێنانی شیعرییەت دەق دەباتە‬ ‫پلەی بااڵوە‪ .‬ئەو دەقانەی كە شیعرییەت بەرهەم ناهێنن‬ ‫دەكرێت بە “شیعری سپی” پۆڵێنیان بكەین‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫رۆالن بارت ئاماژەی بۆ پلەی سفری نووسین كرد‪،‬‬ ‫لە ناو ئەو ئاماژەدا باسی لە نووسینی الیەنگرانە و‬ ‫بێالیەنانە كرد‪ ،‬باسی لە نووسینی سپی كرد‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫بە چڕی گەڕایەوە سەر رۆمانی “بێگانە”ی ئەلبێر كامۆ‪،‬‬ ‫ئەو رۆمانە كە یەكەم رستەی هەواڵدانە لەبارەی مەرگی‬ ‫دایكی مێرسۆوە‪،‬كە ئەو مەرگە یان ئەو هەواڵە هیچ‬ ‫بایەخێكی نییە الی مێرسۆ‪ .‬نووسینی سپی‪ ،‬نووسینێكە‬ ‫زیاتر مۆركی هەواڵی بەسەرەوەیە‪ ،‬خاڵییە لە ئینتیما‪،‬‬ ‫لە رەوانبێژی‪ .‬دەقێكی شیعری كە توانای بەرهەمهێنانی‬ ‫شیعرییەتی نییە دەكرێت بە شیعری سپی ناوی ببەین‪،‬‬ ‫هەرچ دەقێكیش كە شیعرییەتی بەرهەمهێناوە بە شیعر‬ ‫لە پلەی سفردا ناو ببەین‪ ،‬سفر بە مانا بیركارییەكەی‪،‬‬ ‫چونكە سفر وەك ژمارە كاریگەریی لە سەر ژمارەكانی‬ ‫تر هەیە‪ ،‬دەقی شیعری‪ ،‬پلە سفر ئەو دەقەیە كاریگەریی‬ ‫بەسەر بیركردنەوەی خوێنەرەوە دروستدەكات‪ ،‬مەبەست‬ ‫لە پلە سفر بێبەهاكردنی دەق نییە‪ ،‬بەڵكو بینینی بەهای‬ ‫دەقە‪ .‬بۆ من شیعرییەتی دەق‪ ،‬وەك ئەو هەورەبروسكەیە‬

‫جەنگی “تەڕوادە”‬ ‫كۆتایی هات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مرۆڤایەتی دەستبەرداری‬ ‫خوێندنەوەی “ئەلیادە و‬ ‫ئۆدیسە” نەبووە!‬ ‫رووبەرێكی تاریكی ناخی خۆمم بۆ رووناك دەكاتەوە‪ .‬تاكە‬ ‫زامنی خوێندنەوەی هەر تێكستێكی شیعری لە ئایندەدا‪،‬‬ ‫ئەو شیعرییەتەیە كە دەقەكە بە خوێنەری دەبەخشێت‪.‬‬ ‫رۆژانە بە لێشاو دەق دەبینین بۆ كارەساتە گەورەكانو‬ ‫بۆ عەشق دەنووسرێن‪ ،‬بەاڵم چونكە شیعرییەتیان‬ ‫تیا نییە‪ ،‬لەژێر دەستی تایپێستەكانیاندا دەمرن‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتدا دەقی “كەر”ەكەی نالی و”ئێستر”ەكەی شێخ‬ ‫رەزا هەر ماونەتەوە‪ .‬شیعریی منیش‪ ،‬گەر شیعرییەتی‬ ‫بەرهەمهێنابێت”دوای جەنگیش دەمێنێتەوە” كاشكی‬ ‫خۆری ئاشتی هەڵدەهات و ئەو دەقانەی بۆ جەنگ‬ ‫نووسراون‪ ،‬چەندیان دەقی سپین و چەندیان دەقن لە‬ ‫پلەی سفردا‪ ،‬كاشكی جەنگ تەواو دەبوو ‪.‬‬

‫سێ شاعیر‪ ،‬لە سێ قۆناغی جیاوازدا‪ ،‬توانییان مامەڵەی جیاواز‪ ،‬لەگەڵ بابەتی شیعریی بکەن‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫“دیموکراسییەکی ماندوو”‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫نامەیەکی کراوەی (ئەلیف شەفەق بۆ ئەحمەد کایا)‬

‫ئازاد بەرزنجی‬

‫کردوویە بە کوردی‬ ‫تۆ منت نەدەناسی‪ .‬نە لە یەک شاردا‬ ‫هاتبووینە دونیاوەو نە لە قوتابخانەیەکدا پێکەوە‬ ‫خوێندبوومان‪ ،‬نە بە یەک زمانیش یەکەمین الیالیەو‬ ‫حیکایەتەکانمان بیستبوو‪ .‬خێزانەکەی ئێوە زۆر‬ ‫بوون‪ ،‬خوشک و برای زۆرت هەبوون‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫من بە تەنها دایکێکی بێوەژن و داپیرەیەکم هەبوو‪.‬‬ ‫باوکی تۆ کرێکاری کارگەیەکی قوماش بوو‪ ،‬باوکی‬ ‫من مامۆستای زانکۆ بوو‪ ،‬گەرچی زۆرم نەدیبوو‪.‬‬ ‫تۆ لەگەڵ هەژاری و نەداریدا گەورە بوویت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئازارەکەی من جۆرێکی تر بوو؛ ئازارێکی پەنهان‬ ‫بوو‪ .‬زمانەکەی تۆ قەدەغە بوو‪ ،‬لە کاتێکدا من هیچ‬ ‫کێشەیەکم لەگەڵ ئەو وشە و پەیڤانەدا نەبوو کە‬ ‫بەکارم دەهێنان‪.‬‬ ‫سااڵنێک بەسەر رووداوەکەی دوانزدەی‬ ‫سێپتەمبەردا تێپەڕیبوو‪ .‬تانکەکان بەسەر خاکی ئەم‬ ‫نیشتمانەدا گوزەریان کردبوو‪ ،‬نەماندەزانی‪ ،‬لەودیو‬ ‫شیشە ئاسنینەکانی زیندانەوە چی روودەدات‪ .‬چ‬ ‫بەاڵیەکیان بەسەر نەیارە چەپ یا راستەکاندا دەهێنا‪.‬‬ ‫ئەشکەنجەدانەکان چۆن روویاندا‪ ،‬هاونیشتمانان‬ ‫هیچیان سەبارەت بەمە نەدەزانی‪ .‬دراوسێکەمان‪،‬‬ ‫پوورە حیکمەت‪ ،‬دڵی خۆش بوو بەوەی هەراوزەنا‬ ‫لە کۆاڵن و شەقامەکاندا نەمابوو‪ ،‬چاالکییە‬ ‫ئەنارشیستەکان کۆتاییان هاتبوو‪ .‬هەر کە کەنعان‬ ‫ئاڤرەن لە شاشەی تەلەڤزیۆنەوە دەرکەوت‪ ،‬رەزای‬ ‫بەقاڵ ساڵوی لێکرد‪ .‬من بە ماوەیەک دوای ئەوە‪،‬‬ ‫تورکیام جێهێشت‪ ،‬بە مەبەستی خوێندن چووم بۆ‬ ‫دەرەوەی تورکیا‪ .‬هەندێ کەس پێیان وایە من زۆر‬ ‫درەنگ تۆم ناسی‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لە خۆم بپرسن‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەڵێم رێک لە کاتی خۆیدا تۆم ناسی‪ .‬خوێندکاری‬ ‫زانکۆ بووم‪ ،‬رۆژێکیان دەمەدەمی زەردەپەڕ بوو‪ ،‬بە‬ ‫رێکەوت گوێم بۆ گۆرانییەک شل کردبوو‪ ،‬سەرەتا‬ ‫بەالمەوە نامۆ نەبوو‪ ،‬راستت بوێت‪ ،‬زۆر پیاوانە هاتە‬ ‫گوێم‪ .‬بۆ منێک کە سەودای تایبەتمەندیی پیاوانەم‬ ‫لە ژناندا و هیی ژنانەم لە پیاواندا‪ ،‬تۆ دڵنیا بوویت‬ ‫لەوەی کێ لەسەر هەقەو کێ لەسەر هەق نییە‪.‬‬ ‫وەلێ من لە پەنای ئەو کەسانەدا زیاتر هەستم‬ ‫بە ئاسوودەیی دەکرد کە مێشکیان شپرزە بوو و‬ ‫نیگەران بوون‪.‬‬ ‫تۆ باست لە قارەمان دەکرد‪ ،‬بەاڵم من هەڵوەدای‬ ‫بە‬ ‫پێویستی‬ ‫کۆمەڵگایەک بووم‬ ‫نە بێت ‪،‬‬ ‫قا ر ە ما ن‬ ‫وەکو‬

‫ئاوازی دەنگت لە دڵمدا‬ ‫دەنیشت‪ .‬ئەوەم بەالوە‬ ‫گرنگ نەبوو کە هەندێجار‬ ‫لەگەڵ قسەکانتدا نەبووم‬ ‫تۆ “پیاوی باران و‬ ‫زریان” بوویت‬

‫ئەلیف شەفەق بۆ ئەحمەد کایا دەنووسێت‪ :‬تۆ لە کەس نەدەچوویت‪ ،‬تۆ تاقانە بوویت!‬

‫گەر دراوسێکەت‬ ‫برسی بوایە‬ ‫نەتدەتوانی بە سکی‬ ‫تێرەوە سەر بخەیتە‬ ‫سەر سەرین!‬ ‫برتۆڵت برێشتیش دەڵێت‪ ”:‬هیچ بە هاوڕێ مەڵێ‬ ‫و مەبەرە هۆی شپرزەیی مێشکم” ئەوە‬ ‫حاڵەتێکی زبر و مەردانەی هەبوو الی‬ ‫من‪ .‬ئەو جەختەی تۆ لەو دێڕەتدا‬ ‫“بەبێ چڕینی سروود‪ ،‬مەرگ‬

‫شایستەی ئێمە نییە” دەیکەیتەوە‪ ،‬منی لە تۆ‬ ‫دوور خستەوە‪ .‬وەختێ دەتوت‪ ”:‬ئەی ئەڤینی‬ ‫رەسەنم” لە وشەی ئەڤینەکە دەگەیشتم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرم لە “رەسەن”ەکە دەرنەدەکرد‪.‬‬ ‫کێشەم لەگەڵ ئەو وەسفانەدا‬ ‫هەبوو کە بەکارت دەهێنان‪.‬‬ ‫لێ گوێم بۆ وشەکانت‬ ‫شل کرد‪ ،‬گوێم لە‬ ‫بانگەوازەکەت بوو‪،‬‬ ‫پاشان گوێم لە‬ ‫گۆ ر ا نییە کە ت‬ ‫گرت‪ ،‬دوای‬ ‫ئە و یش‬

‫گۆ ر ا نییە کی‬ ‫‪...‬‬ ‫و‬ ‫تر‬ ‫چاوم‬ ‫کاتێک‬ ‫هەڵهێنا‪ ،‬سەیرم کرد‬ ‫بە کونجکاوییەوە گوێ بۆ‬ ‫گۆرانییەکانت هەڵدەخەم‪.‬‬ ‫کەمێک لە یەک جیاواز‬ ‫بووین‪ ،‬تۆ حەزت لە راکی و‬ ‫پاستورمە بوو‪ ،‬لێ من زۆر حەزم‬ ‫لێیان نەبوو‪ .‬ئەگەر خوانێک من و تۆی‬ ‫پێکەوە کۆبکردایەتەوە‪ ،‬لەوانە بوو گاڵتەت بە‬ ‫خۆراکەکانم بهاتایە‪ ،‬یان منت بە “کەیبانوو” یان‬

‫“ئاشپەزێکی فەرەنگی”بزانیایە‪ .‬منیش هەندێجار‬ ‫خۆشیم لە رەفتارت دەهات و ئیرەییم پێت دەبرد؛‬ ‫بە تۆیەک کە هەمیشە لەسەر هەق بوویت‪.‬‬ ‫وەلێ تۆ بە شێوەیەکی سەیر دڵ بەئازار بوویت و‬ ‫نەدەکرا ئەوە هەست پێ نەکرێ‪ .‬لەژێر ئەو جالنەی‬ ‫بەرتەوە‪ ،‬منداڵێک خۆی حەشار دابوو‪ .‬مرۆڤێک‬ ‫بوویت سەرشار لە خەم‪ ،‬بە دەرد و ژان ئاشنا‬ ‫بوویت‪ ،‬تۆ لە کەس نەدەچوویت‪ .‬تۆ تاقانە بوویت و‬ ‫پیاو بوویت‪ ،‬سەرڕاست بوویت و قسەی دڵی خۆت‬ ‫دەکرد‪ .‬لەو قسەیەتدا کە جارێکیان کردبووت‪”:‬نە‬ ‫دیاربەکر لە من تێگەیشت و نە تۆ‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫هەردووکتانم خۆش ویست” دڕکێک هەبوو کە‬ ‫چەقییە ناو دڵم‪.‬‬ ‫وێڕای هەموو ئەمانەش‪ ،‬کەچی هەر ژیانت‬ ‫خۆش دەویست‪ ،‬بە ویژدان بوویت‪ ،‬باوەڕت بە‬ ‫مرۆڤدۆستی هەبوو‪ ،‬ئەگەر دراوسێکەت برسی‬ ‫بوایە‪ ،‬نەتدەتوانی بە سکی تێرەوە سەر بخەیتە‬ ‫سەر سەرین‪ .‬ئەگەر خوێن لە پەنجەی کەسێک‬ ‫بهاتایە‪ ،‬تۆ ئازارت پێ دەگەیشت‪ .‬خۆت دەخستە‬ ‫ژێر باری کاری وەهاوە‪ ،‬کە پەیوەندی بە تۆوە‬ ‫نەبوو‪ .‬چونکە بەرگەی ستەم و ناعەدالەتیت‬ ‫نەدەگرت‪ .‬هەر بۆیە هەرگیز لەگەڵ ئەو قسەیەدا‬ ‫تەبا نەبوویت‪ ،‬کە دەڵێت‪”:‬هەر کەسە هەقی‬ ‫بەسەر کاری خۆیەوە هەیە”‪ .‬ئاوازی دەنگت لە‬ ‫دڵمدا دەنیشت‪ .‬ئەوەم بەالوە گرنگ نەبوو کە‬ ‫هەندێجار لەگەڵ قسەکانتدا نەبووم‪ .‬تۆ “پیاوی‬ ‫باران و زریان” بوویت‪ .‬تۆ هێندەی وتنی “من بۆ‬ ‫شەڕی دونیا دەچم” سەرچڵ بوویت‪ .‬من لە تۆوە‬ ‫فێر بووم بڵێم “نووری چاوم”‪.‬‬ ‫سااڵنێک تێپەڕین‪ .‬بۆ ساتێک لە تەلەفزیۆندا‬ ‫دەنگی “هووها”و هەڵدانی چەقۆو چەتاڵ و‬

‫دروشم وتنەوە‪ ...‬چ شتێک ببووە هۆی ئەو‬ ‫هەموو ناڕەزایی و توندوتیژییە؟! چی دەبوو گەر‬ ‫ڤیدیۆیەکت بە زمانی کوردی تۆمار بکردایە؟‬ ‫دەتوت باهۆزێک هەڵیکردبوو‪ ،‬ئەقڵ کۆچی‬ ‫کردبوو‪ .‬نۆرەی توندوتیژی بوو‪ .‬تۆ بە خاکەکەی‬ ‫خۆتەوە وابەستە بوویت‪ .‬گەرچی دەتوت‪”:‬شەو‬ ‫من دەناسێ‪ ،‬هەندێجار دەمێنمەوە و هەندێجار‬ ‫دەڕۆم”‪ .‬کەچی هەر مانەوەت هەڵبژارد‪ .‬هەست‬ ‫دەکەم هەموو خوو و خدەکانت الیەنێکی مرۆییان‬ ‫هەبوو‪ .‬هاوڕێیەتییەکانی جاران‪ ،‬سفرە ئاشناکان‪،‬‬ ‫هەستکردن بۆ بەردەوامی‪ .‬دیارە مردن لە مەنفادا‬ ‫مایەی ئازار بووە بۆ دڵت‪ .‬ئاخر بۆچی ئەو واڵتەی‬ ‫کە تا ئەو رادەیە خۆشت ویست‪ ،‬هێندە ئازاری‬ ‫دایت؟! سەیر لەوەدایە کەس وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫نازانێت‪ .‬ئێستا نازانم لەو سەرەوە چۆن ئێمە‬ ‫دەبینیت؟ بەاڵم هەواڵەکانمان زۆر دڵخۆشکەر نین‪.‬‬ ‫تەنانەت لەو تۆزە دیموکراسییەش کە بەدەستمان‬ ‫هێنابوو‪ ،‬پاشەکشێمان کردووە‪ ،‬بە خێراییەکی‬ ‫زۆریش‪ .‬ئەوەتانێ دووبارە رەوایەتی بە سزای‬ ‫لە سێدارەدان دراوەتەوە‪ .‬تۆیەک وتبووت‪”:‬ئەی‬ ‫باڵندەکان‪ ،‬بەرەو زێدی من لە شەقەی باڵ‬ ‫بدەن‪ ،‬ئەوەتانێ لەسەر چیاکانم گوڵە ئەرخەوان‬ ‫شکۆفەیان کردووە”‪ ،‬گوڵە ئەرخەوان نا‪ ،‬ئێستا‬ ‫هەراو پێکدادانێکی سەیرە‪ .‬دیموکراسییەکەمان‬ ‫بەرەوە نابووتی دەڕوات‪ .‬بۆچی ناتوانین ببینە‬ ‫واڵتێک‪ ،‬کە ژیان پیرۆز رابگرێت و تازە ناشتوانین‬ ‫ببین؟‬ ‫***‬ ‫ئەم نووسینەم لە ساڵڕۆژی مەرگی هونەرمەندی‬ ‫گرانقەدر “ئەحمەد کایا”دا نووسی‪ ،‬کەسێک کە‬ ‫لە هیچ کەسێک نەدەچوو‪ ،‬لە دەستدانی مایەی‬ ‫کەسەرێکی گەورە بوو‪ .‬ئەو مامۆستا هونەرمەندە‬ ‫وتبووی‪“ :‬ئەوەی بۆ ئێمە مایەوە‪ ،‬چڵک و ژەنگو‬ ‫تەپوتۆز بوو‪ ،‬هاوڕێکانمان تیاچوون‪ ،‬ترسی نەمان‬ ‫باڵی بەسەر بوونماندا کێشاوە”‪ .‬خۆزیا لەم واڵتەدا‪،‬‬ ‫کوردو تورک‪ ،‬سوننەو شیعە‪ ،‬موحافزکارو سۆسیال‬ ‫دیموکرات‪ ،‬ژن و پیاو‪ ،‬بیانتوانیبایە لەوپەڕی‬ ‫ئارامیو ئاشتی و دیموکراسیدا‪ ،‬پێکەوە بژیابانایە‪.‬‬ ‫پەنجا ساڵی تر‪ ،‬هیچکام لەم ناکۆکی و نەیاریانە‬ ‫مانای نامێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو مرۆڤانەی تیاچوون‪ ،‬ئیتر‬ ‫بۆ هەرگیز ناگەڕێنەوە‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫فکر نکن تنهایی‪ ،‬الیف شافاک‬ ‫ترجمه‪ :‬صابر حسینی‬ ‫انتشارات مروارید‪ ،‬چاپ اول ‪ ، ٢٠١٩‬تهران‪.‬‬

‫تــۆن لــە فــیــلــمــدا‬ ‫لە ئینگلیزیەوە‪:‬‬ ‫بەناز کەمال‬

‫تۆن‪ ،‬ئاسانترین پێکهاتەی بینراوە‬ ‫کە باس بکرێت و لێی تێبگەین‪ .‬تۆن‬ ‫مانای تۆنی سکریپتەکە نییە(توڕە یا‬ ‫دڵخۆش) یاخود مەبەست لە کوالیتی‬ ‫دەنگەکە نییە (دەنگی بەرز یا سێ‬ ‫دەنگ بەیەکەوە) مەبەست لە تۆن‪،‬‬ ‫لێرەدا رادەی رووناکیی شتەکانە‪.‬‬ ‫رادەی رووناکی دەتوانرێت بەپێی‬ ‫پێوانەی خۆڵەمێشی بپێورێت‪ .‬دەست‬ ‫بەسەرداگرتنی رادەی رووناکیی شتەکان‬ ‫زۆر گرنگە لە فیلمی رەش و سپی و‬ ‫رەنگداریشدا‪ .‬کارکردن بە رەنگەکان‬ ‫رەنگە سەرمان لێ تێکبدات لە‬ ‫دەست بەسەرداگرتنی تۆنی شتەکان‪.‬‬ ‫رووناکترین بەشی شتەکان زیاتر‬ ‫سەرنجراکێشترن لە بەشەکانی تر‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەگەر هیچ جووڵەیەکیش‬ ‫نەبێت‪ .‬تۆنی وێنەیەک کار دەکاتە سەر‬ ‫سروشت و ئارەزووی روانەر‪.‬‬

‫دەست بەسەرداگرتنی‬ ‫پێوانەی خۆڵەمێشی‬ ‫سێ رێگا هەیە بۆ دەست‬ ‫بەسەرداگرتنی تۆن یاخود‬ ‫رووناکیی شتەکان لە گرتەدا‪.‬‬ ‫بەسەر‬ ‫زاڵبوون‬ ‫ئەوانیش‬ ‫(دەرهێنانی‬ ‫شەوقدانەوە‬ ‫هونەری) زاڵبوون بەسەر رووداوەکان‬ ‫(رووناکی) لەگەڵ پیشاندان (کامێراو‬ ‫چاککردنی هاوێنەکان) لێرەدا بەشی یەکەم‬ ‫باس دەکەین و بەشەکانی تر بۆ زنجیرەی‬ ‫ئایندە باڵودەکەینەوە‪.‬‬ ‫زاڵبوون بەسەر شەوقدانەوە‪ ،‬یان‬ ‫سێبەر دروستکردن (دەرهێنانی هونەری)‬ ‫ئاستی پەرچدانەوەی شتەکان دەتوانێت‬ ‫جۆری رووناکیی وێنەکە دیاری بکات‪.‬‬ ‫پێویستی‬ ‫بەرهەمەکەت‬ ‫ئەگەر‬ ‫بە رووخسارێکی تاریک هەبوو‪ ،‬ئەوا‬ ‫دیمەنەکانت تاریک بکەو جلوبەرگی تاریک‬ ‫لەبەر بکە‪ .‬شتومەکی تاریک بەکاربهێنە‬ ‫و هەموو شتە رەنگدارەکان دەربهێنە لە‬ ‫ناو گرتەکەدا‪ .‬تاریکیی وێنەکە بەستراوە‬ ‫بە رادەی تاریکیی شتەکانەوە لە‬ ‫گرتەکەداو بەرهەمەکە تاریک دەڕوانێت‪،‬‬ ‫لەبەر ئەو هەموو شتە تاریکانە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە ئەکتەرەکە نابێت کراسی سپی‬ ‫لەبەربکات‪ ،‬دەبێت یا خۆڵەمێشی یا‬

‫ئەگەر بەرهەمەکەت‬ ‫پێویستی بە رووخسارێکی‬ ‫تاریک هەبوو‪ ،‬ئەوا‬ ‫دیمەنەکانت تاریک‬ ‫بکە و جلوبەرگی‬ ‫تاریک لەبەر بکە‬

‫رەش لەبەربکات‪ .‬بە پێچەوانەشەوە‬ ‫ئەگەر بتەوێت دیمەنێکی رووناک دروست‬ ‫بکەی‪ ،‬دەبێت هەموو رەنگە تاریکەکان‬ ‫البەریت و لە جێگای ئەوان شتی رووناک‬ ‫دابنێیت‪ .‬بۆ ئەوەی تۆنی جیاواز بەیەک‬ ‫دروست بکەیت‪ ،‬تەنها رەنگی زۆر تاریک‬ ‫و زۆر رووناک لە گرتەکاندا بەکاربهێنە‪.‬‬ ‫ئەگەر دەست بەسەرداگرتنی شەوقدانەوە‬ ‫بۆ هەموو بەرهەمەکە بکرێت‪ ،‬ئەو کات‬ ‫دەبێت رووناکییەکە سێبەری نەبێت و‬

‫تەخت بێت‪ .‬دەبێت هەمان چەندێتی‬ ‫رووناکی لە هەموو شوێنەکاندا بەکاربێت‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی پێوانەی خۆڵەمێشی بەهۆی‬ ‫رووناکیی شتەکانەوە دەگۆڕێت‪ .‬نەک تەنها‬ ‫بەهۆی رووناکییەوە‪ .‬ئەمەش وادەکات کە‬ ‫دەست بەسەرداگرتنی تۆنی بەرهەمەکە بە‬ ‫دەست دەرهێنەری هونەری و دیزاینەری‬ ‫پۆشاکەوە بێت‪.‬‬ ‫جۆری تۆنی شۆیە تەلەفزیۆنییەکانیش‬ ‫لەگەڵ بەرنامە کۆمیدییەکان‪ ،‬هەموو دەست‬

‫بەسەرداگرتنی شەوقدانەوە بەکاردێنن‬ ‫بۆ ئەوەی کێشە تەکنیکییەکانیانی پێ‬ ‫چارەسەر بکەن‪ .‬ئەو شۆیانە کامێرای‬ ‫جۆراوجۆر بەکاردێنن و هەموو دیمەنەکە‬ ‫وەک یەک رووناکن‪ ،‬ئەمەش ئەکتەرەکە‬ ‫سەربەست دەکات لە جوڵەکردنداو لە‬ ‫خۆجێگیرکردن لە هەر گۆشەیەکی کامێرادا‪.‬‬ ‫دەرهێنەری هونەری و دیزاینەری جلوبەرگ‬ ‫دەستیان بەسەر تۆنی بەرهەمەکەوە زاڵە‬ ‫و ئەوان بڕیار دەدەن کە تا چەند رووناک‬

‫بێت‪ .‬ئەگەر دەرهێنەری هونەری چەند‬ ‫شتێکی رەنگ تاریکی دانا‪ ،‬ئەوا زۆر لەسەر‬ ‫سکرینەکە دەردەکەوێت‪ .‬جلوبەرگی تاریک‬ ‫تاریکتر دەردەکەوێت لەسەر سکرینەکە‬ ‫و جلوبەرگی رووناک دیمەنەکە رووناک‬ ‫دەکاتەوەو لێرەدا کار ناکاتە سەر رەنگی‬ ‫شتەکان لە ناو وێنەکە‪.‬‬

‫لە کتێبی‪(:‬چیرۆکی بینراو)‬ ‫نووسینی‪ :‬بروس بلۆک‬

‫‪32‬‬ ‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫کولتووری “زەمەن” گرنگیی بە ئەدەب و هونەری هاوچەرخ دەدات‬

‫پەنجەرە‬

‫بیبلیۆگرافیا و بەڵگەنامەی‬ ‫شانۆیی شاری سلێامنی‬ ‫بوار نوورەدین‬ ‫ئامانجی سەرەكیی ئەم پڕۆژەیە‪ ،‬كۆكردنەوە و داتاكردنی‬ ‫بەرهەمەكانی شانۆی سەدەی بیستی شاری سلێمانییە‪ .‬فالیەر‬ ‫و بروشوور‪ ،‬باشترین بەڵگەنامەی چاالكین‪ .‬لەم هەوڵەدا‬ ‫بەشێك لە ئەرشیفی چاالكیی شێوەكاری‪ ،‬موزیك‪ ،‬ئەدەبی و‬ ‫هەمەجۆریش كۆكراونەتەوە‪ ،‬هێشتا دەرفەتی ئامادەكردنیان بۆ‬ ‫نەڕەخساوە‪ .‬لە یەكەم چاپی كتێبی “بیبلیۆگرافیای بنكەی‬ ‫گەالوێژ”ی ساڵی ‪20١3‬دا‪ ،‬بەشی تایبەتیی چاالكیی بنكەی‬ ‫ناوبراوم بەم شێوەیە رێكخستووە‪ ،‬كە فالیەر و بروشووری‬ ‫چاالكییەكان‪ -‬بێ هیچ نووسینێك‪ -‬تەنها بەپێی رۆژ‪ ،‬مانگ و‬ ‫ساڵ ریزبكرێن‪ ،‬زانیاری بە خوێنەر و بەكاربەر بدەن‪ ،‬کە جگە‬ ‫لە بیبلیۆگرافیا‪ ،‬هەندێ بایەخی هونەریشیان هەیە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە تەكنیكی ئامادەكردنی بەرهەمەكان و دیزاینی فالیەرەكاندا‪.‬‬ ‫پایتەختی رۆشنبیری هەر بە قسە نابێت‪ ،‬پێویستە بە داتا‬ ‫بسەلمێنرێت‪ .‬لە پێناوی ئەم پڕۆژەیەدا‪ ،‬پەیوەندیمان بە زۆربەی‬ ‫هونەرمەندانی شاری سلێمانییەوە كردووە‪ ،‬بەداخەوە هەندێكیان‬ ‫ئەرشیفیان نەبوو‪ ،‬یان هاوكارییان نەكردووین‪ ٥٥ ،‬کەسایەتی‪،‬‬ ‫تیپ و دەزگاش هاوکارمان بوون‪ ،‬سوپاسیان دەکەین‪.‬‬ ‫لە بەشی سەرەوەی هەر بەرهەم و چاالكییەكدا‪،‬‬ ‫ناسنامەیەكی كورت نووسراوە‪ :‬ناونیشان‪ ،‬مێژوو‪ ،‬ئەرشیف‪،‬‬ ‫هەندێكییشان لە “تێبینی”دا‪ ،‬زانیاریی پێویستیان بۆ نووسراوە‪،‬‬ ‫ئەوسا وێنەی فالیەرەكان دانراوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەم نووسینە‪ ،‬لە دوای هەر ناونیشانێك و لە ناو جووت‬ ‫كەوانەیەكدا()ژمارەی فالیەرەكان نووسراون‪ ،‬کە جگە لە‬ ‫بەڵگەنامە و سیپارەكان‪ ،‬هەر سێ بەرگەکە‪ ،‬نزیكەی ‪8١7‬‬ ‫بەرهەم و چاالكییان تێدا کۆکراوەتەوە‪.‬‬ ‫پڕۆژەكە بەم شێوەیە رێكخراوە‪ ،‬بەرگی یەكەم‪ -‬چاالكیی‬ ‫تیپەكانی پێش راپەڕین ‪ 288( 20١7 -١٩4٩‬بەرهەم و چاالكی)‪:‬‬ ‫بەڵگەنامە و بەرهەمی هەمەجۆر ‪)١٥( ١٩٩0 -١٩4٩‬‬ ‫تیپی نواندنی سلێمانی ‪)4١( 20١0 -١٩6٩‬‬ ‫تیپی كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی كورد ‪)٥٥( 20١6 -١٩70‬‬ ‫تیپی پێشڕەوی شانۆی كوردی ‪)27( 20١3 -١٩73‬‬ ‫تیپی چاالكیی قوتابخانەكان ‪2000-١٩74‬‬ ‫تیپی هونەریی میللیی یەكێتیی نەقابەكانی كرێكارانی‬ ‫سلێمانی ‪)٥( ١٩88 -١٩74‬‬ ‫تیپەكانی سەر بەرێكخراوەكان و حكومی‪)44( ١٩٩0 -١٩7٥‬‬ ‫بەرهەمی هاوبەش ‪)4( ١٩٩0 -١٩76‬‬ ‫تیپەكانی زانكۆی سلێمانی ‪)٩( 2002 -١٩78‬‬ ‫تیپی شانۆی ساالر ‪)3٩( 20١7 -١٩84‬‬ ‫تیپەكانی دەزگای رۆشنبیری و باڵوكردنەوەی كوردی‪ -‬لقی‬ ‫سلێمانی ‪)8( ١٩8٩ -١٩8٥‬‬ ‫تیپی شانۆی ئەزموونگەری ‪)٥( ١٩٩2 -١٩88‬‬ ‫تیپی شانۆی ئاشتی ‪)8( 20١١ -١٩٩0‬‬ ‫بەرگی دووەم‪ :‬پەیمانگای هونەرە جوانەكانی سلێمانی‬ ‫‪ 20١( 20١7 -١٩82‬بەرهەم و چاالكی)‪.‬‬ ‫بەرگی سێیەم‪ -‬چاالكیی تیپەكانی دوای راپەڕین ‪-١٩٩١‬‬ ‫‪ 328( 20١8‬بەرهەم و چاالكی)‪:‬‬ ‫یەكێتیی هونەرمەندان و كۆمەڵەی هونەرمەندانی کوردستان‬ ‫‪)٩( 200٩ -١٩٩١‬‬ ‫بەڵگەنامە و بەرهەمی هەمەجۆر ‪)72( 20١7 -١٩٩١‬‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریی كوردستان ‪)67( 20١0 -١٩٩١‬‬ ‫تیپی شانۆی ئەزمەڕ ‪)4( ١٩٩6 -١٩٩١‬‬ ‫تیپەكانی شانۆی مندااڵن ‪)١6( 2000 -١٩٩١‬‬ ‫تیپی حەوتی ئازار ‪)4( ١٩٩7 -١٩٩2‬‬ ‫تیپی شانۆی نینا ‪)١١( ١٩٩٩ -١٩٩2‬‬ ‫تیپی وێستگەی هونەریی نوێژین ‪)6( ١٩٩4 -١٩٩2‬‬ ‫كاری هاوبەش ‪)٥١( 20١8 -١٩٩4‬‬ ‫تیپی شانۆی كوردستان ‪)٩( 20١3 -١٩٩٥‬‬ ‫تیپی شانۆی هەڵەبجە ‪)4( 20١3 -١٩٩6‬‬ ‫تیپی ستۆدیۆ ئەكتەر ‪)22( 20١7 -١٩٩7‬‬ ‫تیپی هونەریی رەنگاڵە ‪)١2( 20١3 -١٩٩8‬‬ ‫تیپی شانۆی نەتەوەیی ‪)٥( ١٩٩٩ -١٩٩٩‬‬ ‫تیپی هاوڕێیانی گەزیزە ‪)١2( 20١8 -20١2‬‬ ‫تیپی كۆڕی شانۆی با ‪)7( 20١4 -2004‬‬ ‫گرووپی لەیزین بۆ سەمای بالێ ‪)١7( 20١8 -20١2‬‬ ‫هێشتا كات ماوە‪ ،‬ئەگەر هەر تیپ و كۆمەڵەیەك‪ ،‬داتاكانی‬ ‫پێكەمە و بەرهەمی زۆرتری پێشكەش كردووە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫پەیوەندی بكەن‪ ،‬تا ئەوانیش تۆماربكەین‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫چوار کتێبی ئیدریس عەلی‬ ‫باڵودەکرێنەوە‬

‫بڕیارە سبەینێ چوار شەممە‪ ،‬لە زانکۆی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬کۆڕێکی شیعری و مەراسیمی باڵوکردنەوەی‬ ‫چوار کتێبی نوێی شاعیر و نووسەر (ئیدریس‬ ‫عەلی) سازبکرێت و رۆژی دواتریش‪ ،‬پێنج شەممە‬ ‫‪ 2020/١/30‬رێکخراوی کوردستان دیالۆگ‪ ،‬لەسلێمانی‬ ‫کۆڕی شیعری و مەراسیمی باڵوکردنەوەی چوار‬ ‫کتێبەکەی لە دەزگای جەمال عیرفان بۆ ساز بکەن‪.‬‬ ‫لە لێدوانێکی بۆ “کولتووری زەمەن” ئیدریس‬ ‫عەلی‪ ،‬وتی‪“ :‬چوار کتێبە نوێیەکەم لە بۆکسێکدا‬ ‫دەبێت و هەر یەکەیان سەر بە ژانرێک و دونیایەکی‬ ‫تایبەتی ئەدەبییە‪ ،‬بە ناوەکانی (سەدەفی ئارامی‪،‬‬ ‫بە رێی پووچیدا‪ ،‬مردووەکان ئازادن‪ ،‬شۆفێری‬ ‫چیرۆکەکان)”‪.‬‬

‫باسی لەوەشکرد کتێبەکانی لەسەر ئەرکی خۆی‬ ‫چاپکردووەو ناو و مۆری هیچ دەزگایەکی چاپو‬ ‫باڵوکردنەوەی لەسەر نییەو نرخێکی کەمی لەسەر‬ ‫داناوە‪ ،‬بۆ ئەوەی خوێنەر توانای کڕینی هەبێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ناوەڕۆکی کتێبەکانیش‪،‬‬ ‫وتی‪“:‬پێمخۆشە خوێنەر خۆیان کە بۆکسەکەیان‬ ‫هەڵپچڕی‪ ،‬ئەوکات بزانن ناوەڕۆکی کتێبەکان چین و‬ ‫باس لە چی دەکەن”‪.‬‬ ‫ئیدریس عەلی‪ ،‬سوپاسی زانکۆی هەڵەبجە دەکات‬ ‫بۆ میوانداریی کردنی مەراسیمی کتێبەکانی‪ ،‬هیواشی‬ ‫خواست لە هەردوو مەراسیمەکەیدا لە زانکۆی هەڵەبجەو‬ ‫دەزگای جەمال عیرفان‪ ،‬دیالۆگێکی فراوان لەسەر‬ ‫کتێبەکانی بکەن‪.‬‬

‫ژیان لە دوای شاخ‬ ‫لەنێوەندی هونەریدا باس لە نەبوونی‬ ‫تێکست و سیناریۆی شانۆ و سینەما دەکات‪،‬‬ ‫دیدگایەکیش هەیە و پێیوایە تا دەقی کوردی‬ ‫نەبێ‪ ،‬شانۆ و سینەمای کوردی گەشە ناکات و‬ ‫نابێتە خاوەن تایبەتمەندیی خۆی‪.‬‬ ‫ژیان دوای شاخ‪ ،‬دەقێکی سینەمایی “ئاریاس‬ ‫هیدایەت”ە‪ ،‬لە واڵتی ئەڵمانیا نووسیوویەتی‪،‬‬ ‫کتێبەکەی‪ ،‬چیرۆکی ژیانی پێشمەرگەیەک و‬ ‫خێزانەکەی وەک قوربانی دەنووسێتەوە‪ .‬کە لە‬ ‫سەردەمی بەعس‪ ،‬بەهۆی هەواڵگیریی جاشەکانەوە‪،‬‬ ‫بە ناچاری واڵت جێدێڵن‪ ،‬پاش ئازادییش ئەو‬ ‫پێشمەرگە و خێزانە دەگەڕێنەوە بۆ واڵت‪ ،‬دەیانەوێ‬ ‫لە رێی یاساوە مافی خۆیان وەربگرنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئەو کەسەی هەواڵگیریی لەوان داوە لە‬ ‫سەردەمی بەعس‪ ،‬ئێستا لەالی فەرمانڕەوایانی کورد‪،‬‬ ‫دەسەاڵتدارە‪ ،‬ئەو پێشمەرگە و خێزانە ناتوانن مافی‬ ‫خۆیان وەربگرنەوە!‬

‫سەبارەت‬ ‫بە ستایل و‬ ‫فۆڕمی نووسینی‬ ‫ئاریاس بۆ “کولتووری‬ ‫سیناریۆکە‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬سیناریۆکەم بە دیدێکی‬ ‫زەمەن”‪،‬‬ ‫رەخنەیی نووسیووە‪ ،‬ئەم واقیعەی تێدا دەژین کە‬ ‫تا دواپلەی گەندەڵی گەیشتووە‪ ،‬کاتی ئەوە هاتووە‬ ‫رەخنەی جدی لێبگرین‪ ،‬ئەو رەخنانە نا‪ ،‬لە میدیا و‬ ‫سۆشیال میدیاوە دەگیرێت‪ ،‬بەڵکو بە سیناریۆی فیلم‬ ‫و کاری هونەریی”‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بۆچوونی خوێنەران‪ ،‬ئەو سیناریستە‬ ‫دەڵێت‪ :‬بەداخەوە‪ ،‬دەیان نامەی زبر و توندم بۆ‬ ‫هاتووە و پێیان قورسە ئەو رەخنانەی من لە رێی‬ ‫سیناریۆی فیلمەکەمەوە گرتوومە‪!.‬‬

‫‪ 4‬الپەڕە‬

‫شوان عەتوف‪:‬‬

‫دەبێ هونەر پێیەکی‬ ‫لە ناو بزنس بێ‬

‫شوان عەتوف‪ ،‬ئەکتەری دیاری هونەری‬ ‫کوردیی‪ ،‬لەم گفتوگۆیەکدا‪ ،‬لەگەڵ کولتووری‬ ‫زەمەن کە (لە ژمارەکانی داهاتوودا‬ ‫باڵودەکرێتەوە) باس لە گرفتی شانۆ و‬ ‫سینەمای کوردی دەکات و پێی وایە‪ ،‬دەبێ‬ ‫هونەر پێیەکی لەناو بزنس بێ و هونەری‬ ‫کوردیش لە لۆکاڵیبوون رزگار بکرێت و گوتار‬ ‫و هزرێکی جیهانیی هەبێ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە فیلمە نوێکەی (پەیکەری‬ ‫دڵ) ئایدیاکەی لەکوێوە هاتووە‪ ،‬شوان دەڵێت‪:‬‬ ‫(دوای ئەوەی گەیشتمە ئەو بڕوایەی دەبێ بە‬ ‫شێواز و فۆڕمێکی نوێوە گرنگی بە سینەما‬ ‫و شانۆ بدەمەوە‪ ،‬فۆڕمێکی باوەڕپێکردنی بە‬ ‫بینەران بێنە ناو هۆڵەکانەوە‪ ،‬بە شێوازێکی‬ ‫ئاستبەرز‪ ،‬ئەو چەمکانەیان بدەینێ کە‬ ‫پێویستیانە‪ .‬لەبەر ئەوەی ئەزموونی ریسکی‬ ‫هونەریی و ئەو تاقیکردنەوانەی کە لە رابردوودا‬ ‫لە شانۆی کوردیدا هەبوون‪ ،‬لە ستایلە‬ ‫جیاوازەکان وایکرد ئێمە بینەرمان نەمێنێ‪،‬‬ ‫لەمەشدا هەموومان بەرپرسیارین‪ .‬لە ئەنجامی‬ ‫ئەمەوە بیرم لەوە کردەوە فیلمی (پەیکەری‬ ‫دڵ) بکەم‪ ،‬تەنانەت شانۆگەری(تەپڵ و بەرد)‬ ‫یش‪ ،‬هەر لەو سۆنگەیەوە پێشکەشکرد‪ ،‬ئەم‬ ‫شانۆگەرییە لە ماوەی نزیکەی ‪ 40‬رۆژدا‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 3١‬هەزار کەس بینەری بوو‪ .‬ئەم‬

‫دوو نمایشە(پەیکەری دڵ و تەپڵ و بەرد)‬ ‫دەریخست دیدی من تەندروست بوو بۆ شانۆ‬ ‫و سینەما‪).‬‬ ‫سەبارەت بە نمایشکردنی فیلمی (پەیکەری‬ ‫دڵ) لە ئێستادا لە ئەوروپا نمایش دەکرێت‪،‬‬ ‫ئەو هونەرمەندە دەڵێت‪( :‬فیلمەکە لە زۆرێ‬ ‫لە شار و شارۆچکەکانی کوردستان نمایشکرا‪،‬‬ ‫ئێستا کوردەکانی ئەوروپا داوای نمایشکردنی‬ ‫دەکەن‪ .‬دەستپێک لە ئینستیووتی کوردی‪-‬‬ ‫ئیسپانی لە مەدریدا نمایشمان کرد‪ ،‬پاشتر لە‬ ‫هەریەک لە ستۆکهۆڵم و ئۆسلۆ و ئەمستەردام‬ ‫و کۆپنهاگن و کۆڵن نمایشمان کرد و بینەرێکی‬ ‫زۆری هەبوو‪ .‬لە داهاتوویەکی نزیکیشدا لە‬ ‫ئەمەریکا و کەنەدا و بەریتانیا و چەند واڵتێکی‬ ‫تری عەرەبی‪ ،‬پەیکەری دڵ نمایش دەکرێت‪).‬‬ ‫سەبارەت بە پێشوازی بینەران لە دەرەوەی‬ ‫واڵت‪ ،‬بۆ فیلمی پەیکەری دڵ‪ ،‬عەتوف دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەمە یەکەمجارە بەم شێوەیە فیلمی کوردی‬ ‫باڵوبکرێتەوە‪ ،‬بە مانای ئەوەی دەمانەوێ‬ ‫براندین دروست بکەین‪ .‬دەبێ هونەر پێیەکی‬ ‫لە ناو بزنسدا بێ بۆ ئەوەی بەرهەمی کوالێتی‬ ‫بەرز نمایش بکات‪ .‬لە داهاتووشدا کارم لەسەر‬ ‫ئەوە کردووە‪ ،‬چۆن بەرهەمەکانم لە رووی هزر‬ ‫و هونەرییەوە ئاستی بااڵیان هەبێ و جیهانی‬ ‫بن‪).‬‬

‫ئهو نامانهی جیهانیان گۆڕی‬ ‫(‪)3‬‬ ‫وهرگێڕانی له ئینگلیزییهوه‪:‬‬ ‫ماردین ئیرباهیم‬ ‫نامهکانی نێوان ریچاردی یهکهم‬ ‫و سهالحهدینی ئهیوبی‬

‫ئۆکتۆبهر ‪ -‬نۆڤهمبهری ‪١١٩١‬‬ ‫لێرهدا ههوڵێک ههیه بۆ گفتوگۆکردن‬ ‫لهسهر پڕۆسهی ئاشتی له رێگهی دابهشکردنی‬ ‫خاکی پیرۆز‪ ،‬له کۆتاییهکانی سهدهی دوازدهی‬ ‫زایینیدا‪ .‬لهو کاتهدا سهاڵحهدین‪ ،‬ئهو کورده‬ ‫موسوڵمانهی که سوڵتانی سوریاو میسر‬ ‫بوو‪ ،‬شانشینه ‘خاچپهرستهکه‘ی ئورشهلیمی‬ ‫بهزاندبوو ‘شاری پیرۆز’ی هێنابۆوه ژێر رکێفی‬ ‫خۆی‪ ،‬بهاڵم نهیتوانیبوو شاری ئهکرا (عهکا)‬ ‫بهدهست بهێنێتهوه‪ ،‬که خاچپهرستهکان لهوێ‬ ‫بنکهیان دانابوو جهنگاوهری ههڵکهوتووی‬ ‫مهسیحی شا ریچاردی یهكهمی ئینگالند‪ ،‬که‬ ‫ناسرابوو به شێردڵ سهرۆکیان بوو‪ .‬شهڕهکهیان‬

‫گهیشتبووه رێگهیهکی داخراو؛ ئیتر دهیانویست‬ ‫ئهو جێگهیه که ئێستا دهوڵهتی نوێی ئیسرائیله‪،‬‬ ‫لەنێوان خۆیاندا دابهش بکهن‪.‬‬ ‫له گهرمهی وتووێژهکانیاندا‪ ،‬ریچارد‬ ‫پێشنیاری ئهوه دهکات (جهوانا)ی خوشکی‬ ‫هاوسهرگیری لهگهڵ (سهفادین)ی برای‬ ‫سهاڵحهدیندا بکات و ئیتر شانشینێکی‬ ‫موسوڵمان ‪ -‬مهسیحی له ئورشهلیم لهژێر تاجی‬ ‫سهاڵحهدیندا بهڕێوەببهن‪ .‬مایهی سهرسوڕمانه‬ ‫سهاڵحهدین وهک پڕهنسیپ به پالنهکه رازیبووه‪،‬‬ ‫بهاڵم پالنهکهی ریچارد وهکو فێڵێک دهبینێت‪.‬‬ ‫وهک ئهوهی پێشبینیکرابوو‪ ،‬جهوانای خوشکی‬ ‫شووکردن به موسوڵمانێک رهتدهکاتهوه‪ ،‬ئهگهر‬ ‫شای ئورشهلیمیش بێت‪ .‬نامهکانیان زۆر بابهتی‬ ‫تێدایه که ههتاکو ئێستاش وهکو کێشه ئامادهن‬ ‫ له پڕۆسهی ئاشتی ئێستای نێوان ئیسرائیل و‬‫فهلهستینییهکان‪ ،‬هێشتا ئورشهلیم دڕکاویترین‬ ‫بابهته‪ .‬مایهی سهرسوڕمان نییه‪ ،‬که پالنی‬ ‫ئاشتییهکهی ئهوسا‪ ،‬وهکو زۆر پالنی دیکهی‬ ‫ئاشتی خۆرههاڵتی ناوهڕاست شکستی هێنا‪.‬‬

‫نامهی ریچارد بۆ سهاڵحهدین‪:‬‬

‫زۆر له پیاوانی ئێمەو ئێوه لهناوچوون‪،‬‬ ‫واڵتهکه وێران بووەو بارودۆخهکه لەژێر‬ ‫کۆنترۆڵی ههموو الیهک دهرچووه‪ .‬پێت وانییه‬ ‫ئیتر بهس بێت؟ هێندهی پهیوهندی به ئێمهوه‬ ‫ههبێت تهنیا سێ بابهت ههیه جێگهی ناکۆکی‬ ‫بێت‪ :‬ئورشهلیم‪ ،‬خاچهکه و خاک‪ .‬سهبارهت به‬

‫ئورشهلیم‪ ،‬ئهوه شوێنی خواپهرستیی ئێمهیەو‬ ‫ههتا یهک پیاومان مابێت ههرگیز دهستبهرداری‬ ‫نابین‪ .‬ههرچی پهیوهندی به خاکهوه ههیه‪،‬‬ ‫ههموو ئهوهی ئێمه دهمانهوێت‪ ،‬ئهوهیه که‬ ‫بهشی خۆرئاوای ئوردون‪ ،‬بۆ ئێمه بێت‪ .‬ئهوهی‬ ‫پهیوهندی به خاچهکهشهوه ههبێت‪ ،‬بۆ تۆ‬ ‫تهنیا پارچه تهختهیهکی رووته‪ ،‬بهاڵم بۆ ئێمه‬ ‫بههاکهی هێنده بهرزه ناقهبڵێنرێت‪ .‬دهی با‬ ‫سوڵتان بمانداتێ و کۆتایی بهم بهربهرهکانێ‬ ‫بێزارکهره بێنین‪.‬‬

‫نامهی سهاڵحهدین بۆ ریچارد‬

‫ئورشهلیم وهک چۆن بۆ ئێوه پیرۆزه‪ ،‬بۆ‬ ‫ئێمهش پیرۆزه‪ ،‬لهوهش واوهتر‪ ،‬وهکو جێگهیهک‬

‫دهبینرێت که پێغهمبهری ئێمه‪ ،‬له گهشتهکهیدا‬ ‫(مهبهستی ئیسراو میعراجه‪ .‬و‪.‬کوردی) پێیدا‬ ‫تێپهڕیوه‪ ،‬ههروهها ئهو شوێنهیه که له رۆژی‬ ‫قیامهتدا ئوممهتی ئێمه لێرهدا کۆدهکرێنهوه‪.‬‬ ‫بۆیه بیر لهوه مهکهرهوه ئێمه ئێره جێبهێڵین‬ ‫و مل بهو داوایه بدهین‪ .‬ههرچی مهسهلهی‬ ‫خاکهکهیه‪ ،‬ئهوا ههر له بنهڕهتهوه هی ئێمه‬ ‫بووەو ئێوه هاتوون داگیرتان کردووەو ئهگهر‬ ‫بێدهسهاڵتیی موسوڵمانهکانی ئهو جێگهیه‬ ‫نهبوایه‪ ،‬ئێوهی قهت لێ نهدهبوون؛ ههرچهنده‬ ‫ئهو شهڕهش درێژه بکێشێت‪ ،‬خوا رێگهتان‬ ‫نادات یهک بهردی لێ بخهنه سهر بهردێک‪ .‬بۆ‬ ‫خاچهکهش‪ ،‬بهالی ئێمهوه بابهتی دهستکهوت‬ ‫و بااڵدهستییه‪ ،‬ئهگهر سوودێکی بۆ ئیسالم‬ ‫تێدا نهبێت رادهستی ناکهینهوه‪.‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬کۆمپانیای وشە‬

‫نەوەی نوێ‬ ‫لە گەاڵکردندا هەڵوەری‬ ‫کەچی داوای شۆڕش دەکات‬ ‫نەوزاد جەمال‬ ‫بیرۆکەی بەرپاکردنی شۆڕش‪ ،‬چەندە سەرنجڕاکێش و مژدەبەخشە‪ ،‬دووهێندەش ترسناکە‪ .‬بیروباوەڕە‬ ‫یۆتۆپی و ئایدۆلۆجیا پۆپولیزمەکان‪ ،‬بەئەندازەی درەوشانەوەی دروشم و بەڵێنەکانیان‪ ،‬کارەساتیان‬ ‫بەسەر مرۆڤایەتیدا هێناوە‪ .‬لەمێژووی شۆڕش و راپەڕینەکاندا‪ ،‬بەدروشمی شۆڕش و دادوەری‪ ،‬و‬ ‫یەکسانی و خۆشگوزەرانییەوە‪ ،‬جینۆسایدو قەسابخانە سازکراوە‪ .‬بۆیە‪ ،‬لەتەنیشت هەموو یۆتۆپیایەکەوە‪-‬‬ ‫کۆمەڵگایەکی بەهەشتئاسای بێخەوشەوە‪ ،-‬دیستۆپیایەک (‪ )dystopia‬کەالوەو وێرانەیەک هەیە‪.‬‬ ‫هەموو ئایین و ئایدیۆلۆجیاکان لە بەڵێنی جوان و رازاوەو چیرۆکی ژیانێکی باشتر کەمیان نییە‪ .‬وەلێ‪،‬‬ ‫لە پراکتیکدا بەناوی بەهەشتەوە دۆزەخ سازدەکەن‪ ،‬بەگوتاری ئازادیخوازی مرۆڤ لەناودەبەن‪ .‬هەرچییەک‬ ‫بەدروشم بەرزدەکرێتەوە‪ ،‬بەکردەیی پێچەوانەکەی دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت‪‘ ،‬یۆتۆپیا’ وەک هاندەرێکی بیرکردنەوە لەژیانی باشترو شیاوترو گەڕان بەدوای ئەلتەرناتیڤدا‬ ‫بەباشدەزانم‪ .‬بەاڵم‪ ،‬وەرگێڕانی خەون و ئەندێشە یۆتۆپییەکان بۆ کارنامەی واقیعی سیاسیی بەمەترسی‬ ‫دادەنێم‪ .‬داڕشتنی سیاسەت‪ ،‬لەسەر بنەمای بیرۆکەی خەیااڵوی‪ ،‬جۆرێکە لە تلیاک کە سڕکردن و‬ ‫بێهۆشکردنی مرۆڤەکانی لێدەکەوێتەوە‪ .‬لەم سۆنگەوە‪ ،‬هەرچی ئایدۆلۆجیای ئایینی و سیاسی هەیە‪،‬‬ ‫جۆرێکە لە کاسکردن و بێئیرادەکردنی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەزموونی تاڵی مرۆڤی کورد لەو نموونانە خاڵی نییە‪ .‬بەتایبەت‪ ،‬لە باشوردا زۆر گوێمان لە چیرۆکە‬ ‫شۆڕشگێڕیەکانی پێش و پاش راپەڕین بە گێڕانەوەی جیاجیا بووە‪ .‬دواجار‪ ،‬بەچاوی خۆمان هەر‬ ‫لە دەستکەوتەکانی راپەڕینەوە تا خوێنی شەهیدان و رەنجی پێشمەرگەو ئەنفال و هەڵەبجە‪ ،‬لەپاڵ‬ ‫بەتااڵنبردنی سەرچاوە سروشتەکانیدا نەهامەتیمان دیوە‪.‬‬ ‫دزینی دەستکەوتەکانی شۆڕش یان دزینی دەنگ و پێگەی جەماوەریی و ناڕەزایەتیەکان‪ ،‬راستییەکی‬ ‫شاراوە نین‪ .‬هەموومان لە میدیاکانەوە‪ ،‬لەکاتی هەڵبژاردن و بەشینەوەی پۆستەکانەوە تا دەستخستنە‬ ‫بینی خەڵکی و ناعەدالەتی کە بەرهەمی گەندەڵییە‪ ،‬رۆژانە ئەزموونی دەکەین‪.‬‬ ‫چەندان پارت و رێکخراو لە بەرەی دەسەاڵتەوە تا ئۆپۆزسیۆنەکانی دوودەیەی رابردوو تاقیکرانەوە‪.‬‬ ‫هەموو جاڕی باشکردنیان پێداین‪ .‬دواجاریش دابەشبوونی ئاسۆی سیاسەتی لێکەوتەوە‪ :‬بیرکردنەوەی‬ ‫رەش و سپی بەسەر هەڵوێستی سیاسییدا جێبەجێکرا‪ .‬لەو نێوەندەشدا‪ ،‬هێزو بکەرو کاراکتەری جیا‬ ‫توانیان دۆخەکە بەقازانجی کەسییان بەکاربهێنن‪ .‬دیاردەی گواستنەوەی بەرەیەک بۆ الیەکیتر ئاسانتربوو‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬کە خەڵکی لەم رۆتینەش بێزاربوو و باش لێیتێگەیشت‪ ،‬دەرفەت بۆ الیەنیتر کەوەک هێزی سێهەم‬ ‫و راستکەرەوەی هەڵەکانی رابردوو خۆشبوو‪.‬‬ ‫جواڵنەوەی ‘نەوەی نوێ’ خۆی وەک ئەلتەرناتیڤی گۆڕان و پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانیتر نیشاندا‪ .‬لەبەر‬ ‫هۆکاری بابەتی و خۆیی‪ ،‬توانی دەنگۆیەکی سیاسی لە ئاستی راگەیاندندا دروستبکات‪ .‬کەسانێکیش لەم‬ ‫پورەهەنگە نوێیە نزیکبوونەوەو سواری ملی گوتارێکی وروژێنەر بوون و خۆیان گەیاندە پەرلەمان‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬هەر زوو شاشی و کەلێن لەم ئاپۆڕە نوێیەشدا دەرکەوت‪ .‬جیابوونەوە لە بزوتنەوەکە‪ -‬لەپارساڵەوە‬ ‫تا ئێستا‪ -‬ژێدەرێکی ئاشکرای گرفتی بونیادی بوون‪ .‬لەکاتێکدا سەرۆکی بزوتنەوەکە دڵخۆشی خۆی لە‬ ‫نووسینێکدا بەوە داوەتەوە‪“ :‬هەرچی گۆڕانکاری و شۆڕشە‪ ،‬سەرەتا بچوک و کەمینەبوون”!‬ ‫میتۆدی کاری جواڵنەوەکە ئەو رۆڵەیە کە ‘ئەسپی تەروادە’ بینیویەتی‪ :‬بۆ چوونە نێو حەساری‬ ‫پەرلەمان‪ /‬حکومەت‪ .‬دواجار‪ ،‬خودی ئەندامەکان بەهەمان میتۆد چوونە نێو ریزەکانی و لە چنینەوەی‬ ‫دەنگ و پشتیوانی تا وازهێنان لێی‪ ،‬بەکاریانبرد!‬ ‫جواڵنەوەکە لە دوو وێستگەدا ویستی پێگەی خۆی قایمکات‪ :‬هەڵمەتی نەخێری ریفراندۆم و دەرهێنانی‬ ‫راخەرەکە لەژێرپێی بزوتنەوەی گۆڕان پاش پەککەوتنی پەرلەمان و کۆچی نەوشیروان مستەفا‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەلومەرج و دەرفەتی لەباری بەهێزبوون‪ ،‬بەسوودوەرگرتن لە هەڵەکانی ئۆپزسیۆن‪ ،‬هەوڵەکان‬ ‫لەهەڵپەو خۆگەیاندنە نێو پەرلەماندا چڕکرانەوە‪ .‬ئەگەرچی‪ ،‬سەنگی میدیایی لە هەڵوێست و گوتارەکانیدا‬ ‫هاوشان بووە‪ .‬بەاڵم‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن بوون‪ ،‬کادێر پێگەیاندن و فراوانکردنی بنکەی جەماوەری تەنها‬ ‫بەتەلەفزیۆن و گردبوونەوە ناکرێت‪.‬‬ ‫پەتایەکی کوشندە لەنێو سیاسەتکارانی کورد‪-‬رەنگە خۆرهەاڵت هەموو‪ -‬دا هەیە‪ :‬ئەویش دەسەاڵتخوازی‬ ‫رەهایە‪ ،‬هەبوونی هێزی ئابوری و سیاسی و فەرمانڕەوایەتییە بێسنوورە‪ .‬ئەگەرچی‪ ،‬لە دەرکەوتێکی‬ ‫کولتوری دەچێت‪ ،‬بەاڵم نەخۆشیەکی دەروونییە‪ .‬ئیگۆی خۆمەزنێتی‪-‬میگالۆمانیا– دەردێکە کە هەڵگرەکەی‬ ‫لەپێناو مەیلە زلخوازیەکانییدا‪ ،‬قوربانی بەمرۆڤایەتی بدات‪ ،‬نەک خۆی بێتە قوربانی‪ .‬بۆیە‪ ،‬هەمیشە وشەی‬ ‫بریسکەدارو قەبە‪ ،‬وەکجۆرێک لە شۆردنەوەی مێشکی شوێنکەوتووانیدا بەکاردەهێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم راستیەکە ئەوەیە؛ مرۆڤ بە بەڵێن و مژدە ناژی‪ .‬بە بەرنامەیەکی کردەیی کە هیوای راستگۆیانە‬ ‫لەخۆبگرێت‪ ،‬ژیانی ئاسانتر دەبێت‪ .‬ئیدی‪ ،‬نە بەقسەی خۆش‪ ،‬نە بە وتەی زبرو توند ئیمپراتۆریەتێک‬ ‫دروستدەکرێت‪ .‬باشترین شۆڕشیش‪ ،‬گۆڕینی بیرکردنەوەو تێڕوانینە ناتەواوەکانە‪ ،‬نەک شۆڕشکردن بەسەر‬ ‫بیرو ژیریی دروستدا‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسی گشتییە‬

‫سەرنووسەر‬ ‫سیروان رەشید‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‬ ‫مەعاز فەرحان‬

‫نووسینگەی هەولێر‬ ‫گوندی ئیتاڵی یەک‬ ‫خانووی ژمارە (‪)633‬‬

‫بەڕێوەبەری هونەریی‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫شاخەوان ئەنوەر‬

‫‪0750 444 7109‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫ناونیشان‬ ‫سلێمانی ‪ -‬گەڕەکی ئاشتی‬ ‫شەقامی سۆران (‪)132‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪)20‬‬ ‫‪07740881458‬‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫دوای ‪ 14‬ساڵ تیپی شانۆی ساالر دەبنەوە بە پاسەوان‬ ‫دوای ‪ 14‬ساڵ لە یەکەم نمایشی‬ ‫لە شاری سلێمانی و نمایشکردنی لە‬ ‫چەندین شاری جیهان‪ ،‬ئەمساڵ بۆ‬ ‫یەکەمجار شانۆیی (پاسەوان) لە‬ ‫شاری هەولێر نمایش دەکرێت‪.‬‬ ‫تیپی شانۆی ساالر شانۆگهریی‬ ‫پاسهوان‪ ،‬کە كارى هاوبهشى‬ ‫ههشتهمى نێوان ئهرسهالن دهروێشی‬ ‫دهرهێنهرو د‪ .‬دڵشاد مستهفاى‬ ‫نووسهره بە بەشداریی هونەرمەندان‬ ‫ئهحمهد ساالر‪ ،‬رهمزیه قادر‪،‬‬ ‫پشكۆ شێخ عهلی‪ ،‬دانا محهمهد‬ ‫نمایشدەکرێت‪.‬‬ ‫هونەرمەند ئەرسەالن دەروێش‪،‬‬ ‫لەبارەی ناوەڕۆکی ئەم شانۆگەرییەوە‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬لهپاڵ پرسی‬

‫كورد بوون لهمیانهى حیكایهتهكانى‬ ‫نێو شااڵوه نهگریسهكانى ئهنفالدا‪،‬‬ ‫پهیامى نمایشهكهمان بهركهوتنێكى‬ ‫راستهوخۆى لهگهڵ ئێستادا دهبێتو‬ ‫لهو دهقانهوه بنیاتنراوه كه پێشتر‬ ‫به جودا كارم تیایاندا كردووهو‬ ‫ههوڵى بهدیهێنانى دنیایهكن بۆ تاكى‬ ‫كورد‪ ،‬كه رێز له بوونى كهسهكانى‬ ‫دهگیرێتو وهك كهسى بچوكو بێ‬ ‫ئهرزش لێیان ناڕوانرێت”‪.‬‬ ‫ئەرسەالن دەروێش دەشڵێت‪ :‬ئێمه‬ ‫بڕوامان وایه كه پێویسته شانۆكار‬ ‫وهك تاكێكى بیركهرهوەو وهك‬ ‫رۆشنبیرێكى تایبهتمهند له بوارهكهى‬ ‫خۆیدا بجوڵێو ڕهخنه لهو گهمه بێ‬ ‫شهرمانهى رۆژگارى ئهمڕۆ بگرێت‪.‬‬

‫ئەجێندای ڕووداوەکانی مانگی شوبات‬ ‫‪25‬ی شوبات‪ ،‬ئێران‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمان لە‬ ‫ئێران بەڕێوەدەچێ‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫حکومەتەکەی ڕووحانی لەژێر‬ ‫فشارێکی زۆردایە بەتایبەت‬ ‫دوای سزا داراییەکانی ئەمریکاو‬ ‫هەڵبژاردن تاقیکردنەوەیەک‬ ‫دەبێت بۆ جەماوەربوونی‬ ‫کوتلەی چاکسازیخواز لە‬ ‫پەرلەمانی ئێراندا‪.‬‬

‫‪25‬ی شوبات‪ ،‬ئەمریکا‪ :‬واشنتۆن ئەو باجەی لەسەر‬ ‫کارو کااڵی چینی داینابوو بۆ نیوە کەمدەکاتەوەو ئەمەش‬ ‫لە چوارچێوەی ڕێککەوتنە نوێکەی نێوانیاندایە‪.‬‬

‫‪25‬ی شوبات‪ ،‬ژاپۆن‪ :‬هێڵی ئاسمانی ژاپۆن‬ ‫بە خۆڕایی ‪ 50‬هەزار بلیت بۆ خەڵکی بیانی دابین‬ ‫دەکات تا بچنە نێو ئەو واڵتە بۆ ئامادەبوون لە‬ ‫یاریەکانی ئۆڵۆمپیاد‪ ،‬کە لە تۆکیۆ بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫‪25‬ی شوبات‪ ،‬چین‪:‬‬ ‫بڕیارە کەشتییەکی تایبەت بە ئەنجامدانی‬ ‫لێکۆڵینەوە لە خۆر ڕەوانەی ئاسمان بکرێت‪ ،‬کە ماوەی حەوت ساڵە‬ ‫ئاژانسی ناسای ئەمریکی و ئاژانسی ئاسمانەوانی ئەوروپی ئیشی لەسەر‬ ‫دەکەن و دەیانەوێت لە کاریگەری خۆر لەسەر بەرگە هەوا تێبگەن‪.‬‬

‫‪10‬ی شوبات‪ ،‬ئەمریکا‪ :‬تود فیلیپس دەرهێنەری فیلمی جۆکەر‬ ‫بە فیلمە نایابەکەی کێبڕکێی بردنەوەی خەاڵتی ئۆسکار دەکات‪ ،‬کە‬ ‫کاندیدە بۆ ‪ 11‬خەاڵتی ئۆسکار لە کۆی ‪ 24‬خەاڵت‪ ،‬هەروەها فیلمی‬ ‫‪ 1917‬یەکێکە لە کاندیدە بەهێزەکان‪.‬‬

‫كۆرۆنا‪...‬‬

‫ڤایرۆسێکی نوێ هەڕەشە لە جیهان دەکات‬

‫نیشانەکانی توشبوون بە ڤایرۆسەکە‬

‫بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای لەش و تا‬ ‫هەناسەتوندی و کۆکە‬ ‫توندبوونی سنگ‬ ‫هەوکردنی سییەکان‬

‫سەرۆکی چین‪ :‬باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا‬ ‫خێرایە و دۆخەکە مەترسیدارە‬

‫ڕێگاکانی خۆپارسنت‬ ‫بەکارهێنانی کەمامە‬ ‫دەستشتنی بەردەوام و ڕاگرتنی پاکوخاوێنی‬ ‫بەکارهێنانی کوتان‬ ‫دوورکەوتنەوە لە نەخۆشەکان‬

‫وەزارەتی تەندروستی‪:‬‬ ‫چاودێری بارودۆخی‬ ‫پەتاکە دەکەین و ڕێکاری‬ ‫پێویست دەگرینە بەر‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪19‬‬

‫قەیرانی کشانەوە یان مانەوەی‬ ‫هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا‬ ‫د‪.‬ئیبراهیم‌محه‌مه‌د‌عه‌زیز‬ ‫لەدوای ئۆکتۆبەری ‪2019‬وەو بەردەوامی‬ ‫ناڕەزایەتی شەقام لە عێراق کێشەی دەرکردنی‬ ‫هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق سەری هەڵدایەوە ئەو‬ ‫بابەتە ئێستا قەیرانێکی گەورەیە‪.‬‬ ‫پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا بوونی هێزی‬ ‫ئەمریکا لە عێراق پێویستییە؟ ئایا عێراق‬ ‫بەبێ بوونی ئەمریکا لە گۆڕەپانەکەدا چی لێ‬ ‫بەسەردێت؟ ئایا فشارەکانی شیعە وەک پێکهاتەی‬ ‫زۆرینە ئەمریکا ناچار بە کشانەوە دەکات؟ ئایا‬ ‫کورد لەم قەیرانەدا چۆن مامەڵە دەکات؟‬ ‫ئەم پرسیارانەو چەندین پرسیاری هاوشێوەیان‬ ‫جێگەی تێڕامان و دیراسەکردنن‪ .‬لێرەدا بەچەند‬ ‫خاڵێک هەوڵدەدرێت چەند بوارێکی ئەو بابەتە‬ ‫بخرێتە ڕوو‪:‬‬ ‫(‪)1‬‬ ‫بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق لە دوای‬ ‫‪2003‬وە چەند شێوازێکی بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫سەرەتا هەر دەسەاڵتێکی ڕەهای لە عێراق‬ ‫هەبوو پاشان لەدوای دروستکردنی حکومەت و‬ ‫پەرلەمان دەسەاڵتی ئاسایشی شارەکان درایە‬ ‫دەست عێراقیەکان‪ ،‬بەاڵم وەک هێزی پراکتیکی‬ ‫ئەمریکییەکان دەسەاڵتداربوون تاوەکو ساڵی ‪2011‬‬ ‫کە هێزی سەربازی ئەمریکا بەتەواوی کشایەوە‪.‬‬ ‫تا ساڵی ‪ 2011‬ئەمریکا دوو ڕۆڵی سەرەکی‬ ‫بینی‪ ،‬یەکەم‪ :‬هەوڵی جددی دەدا کە هەرسێ‬ ‫پێکهاتە سەرەکییەکە بەشداری پرۆسەی سیاسی‬ ‫بن‪ .‬دووەم‪ :‬ڕێگربوو لە هەژموونی شیعە کە‬ ‫زۆرینەی ستەمکاری دروست بکات بەجۆرێک‬ ‫هەرچەندە پۆستە بەهێزەکان بەدەست شیعەوە‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم نەیدەهێشت تاڕادەیەک دژی سوننەو‬ ‫کورد بەکاربهێنرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر دوای كشانەوەی دوا سەربازی‬ ‫ئەمریکا شیعە‪ ،‬بەتایبەتی مالکی حوکمی‬ ‫تاکەکەسی پەیڕەوکردو لە پێگەی یەکەمدا دژی‬ ‫سوننە وەستایەوەو ئەوە بوو سەرکردەکانی کردە‬ ‫ئامانج وەک تارق هاشمی و رافع العیساوی و‪...‬‬ ‫هتد بۆیە لە دواجاردا هەموو سوننەی پشتگوێ‬ ‫خست‪ .‬لەگەڵ کوردیشدا پەیوەندییەکانی تێکداو‬ ‫ئاڵۆزی زۆر دروست بوو تا کار گەیشتە هەڕەشە‬ ‫لە هەردووالوە بە جواڵندنی هێزو دواجار بەشە‬ ‫بودجەی هەرێمی کوردستانی بڕی‪ .‬لەالیەکی‬

‫تریشەوە دەسەاڵتی بۆ بەرژەوەندی خۆی بەکارهێنا‬ ‫بەجۆرێک الیەنە ناڕازیەکانی شیعە وەک ڕەوتی‬ ‫سەدر بەرامبەری وەستانەوە‪.‬‬ ‫ئەمانە هەمووی دروستبوونی ناسەقامگیری‬ ‫هێنایە کایەوە بەجۆرێ ئەگەر بەراوردی بکەیت بە‬ ‫قۆناغی بوونی هێزەکانی ئەمریکا تا پێش ‪2011‬‬ ‫لەم جۆرە سیاسەتە بوونی نەبوو یان نەگەیشتبووە‬ ‫ئەو ئاستە‪.‬‬ ‫لە قۆناغی دوای ‪ 2011‬ئێران زیاتر هاتە ناو‬ ‫عێراق و مەیدانەکەی بۆ چۆڵ بوو بەجۆرێک‬ ‫ئەجێنداکانی خۆی بەئاسانی لە رێگەی هێزە‬ ‫شیعەکانەوە پراکتیزە دەکرد‪.‬‬ ‫سەرهەڵدانی داعشیش لە عێراق و بەئاسانی‬ ‫دەست گرتنی بەسەر موسڵدا‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫هۆکارەکانی سیاسەتی پشتگوێ خستنی سوننەکان‬ ‫بوو‪ .‬هەروەها نەبوونی ئەمریکیەکانیش بە یەکێکی‬ ‫تر لە هۆکارەکان دادەنرا‪ .‬بۆیە عێراق بەناچاری و‬ ‫فەرمی داوای گەڕانەوەی هێزەکانی ئەمریکای کرد‪.‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫لەدوای ‪ 2014‬قۆناغی دووەمی بوونی هێزەکانی‬ ‫ئەمریکا لە عێراق دەستی پێکرد لەپێناو ڕزگارکردنی‬ ‫عێراق و دژایەتی داعش‪.‬‬ ‫لەم قۆناغەدا ئەمریکیەکان کاریان کرد بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو ناوچانەی کە رادەستی عێراقیەکانیان‬ ‫کرد لەدوای کشانەوەیان لە ‪ 2011‬دووبارە لەدەستی‬ ‫داعشی وەرگرنەوەو داعش لە عێراق دەرکەن چونکە‬ ‫هێزە چەکدارەکانی عێراق ئەو توانایەیان نەبوو‪.‬‬ ‫لەم پێناوەشدا ئەمریکا بەدەر لەوەی هێزی‬ ‫ئاسمانی خۆی بەکارهێناو ‪ ٥‬هەزار سەربازیشی‬ ‫بەشداری پێکرد هاوکاری عێراق و هەرێمی‬ ‫کوردستانیشی کرد لە هەموو ڕوویەکەوە بۆ ئەوەی‬ ‫داعش تێکبشکێنن و ئەوەبوو کردیشیان و داعش‬ ‫تێکشکاو بارودۆخەکە بەجۆرێکی تر گۆڕا‪.‬‬ ‫ئەوەش ئەوەمان پێدەڵێت‪ ،‬کە ئەگەر هاوکاری‬ ‫دەرەکی و بوونی ئەمریکا نەبوایە ئەوا دوور نەبوو‬ ‫داعشستانەکە زۆر فراوانتر دەبوو‪.‬‬ ‫ئێستاش کە داعش بەتەواوی الواز بووەو‬ ‫مەترسی گەورەی نییەو ئەمریکا هەڵوێستی لەسەر‬ ‫کۆمەڵێک پرس جیاوازە لەگەڵ پێکهاتەی شیعە‬ ‫ئەوا داوای دەرچوونی ئەمریکا دەکەن لە عێراق‪.‬‬

‫(‪)3‬‬ ‫بڕیاری پەرلەمانی عێراق “شیعە” بۆ دەرکردنی‬ ‫هێزی ئەمریکا لەعێراق دەرهاوێشتەی ئەو هەواڵنەی‬ ‫ئەمریکایە کە لەدوای ئۆکتۆبەری ‪2011‬وە دەیدات بۆ‬ ‫ئەوەی گۆڕانکاری ئەنجامبدرێت لە عێراقدا هەروەها‬ ‫کردنە ئامانجی حەشدی شەعبی و سەرکردەکانیان‬ ‫و قاسم سولەیمانی بارودۆخەکەی زیاتر ئاڵۆزتر‬ ‫کردو زیاتر شیعەی هاندا بۆ ئەوەی بە هەموو‬ ‫توانایانەوە فشار بکەن بۆ دەرکردنی بڕیارێک لە‬ ‫دژی هێزەکانی ئەمریکاو ئەوەبوو کردیان‪.‬‬ ‫ئەو بڕیارەی شیعە پاڵپشتی ناکرێت لەالیەن‬ ‫کوردو سوننەوەو لە چەندین سەرچاوەو‬ ‫چەندین بۆنەدا دژایەتی خۆیانیان بۆ ئەو بڕیارە‬ ‫دەربڕیوەو پاساویشیان گەشەکردنەوەی داعش و‬ ‫مەترسیەکانیەتی‪.‬‬ ‫لە قۆناغی یەکەمی بوونی ئەمریکا کاتێک کە‬ ‫باسی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا کرا هێزو‬ ‫الیەنەکان بەگشتی لەگەڵ ئەوەدا بوون کە ئەمریکا‬ ‫دەبێت بکشێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا بارودۆخەکە‬ ‫گۆڕاوەو بەئاشکرا کوردو سوننە داوای مانەوەی‬ ‫ئەمریکا دەکەن‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئەمریکا بەجددی ئەم بابەتەی‬ ‫وەرگرتووەو هەوڵی جددیش دەدات کە بیکاتە‬ ‫بابەتێکی ناوخۆیی و قەیرانی ناوخۆی لێ دروست‬ ‫بکات‪ .‬بۆیە زۆر بەجددی لەگەڵ کوردو سوننە لە‬ ‫پەیوەندیدایە بۆ ئەوەی مەترسیەکانی کشانەوەی‬ ‫ئەمریکا لەعێراق بخاتەڕوو بۆیان لە گەمارۆی‬ ‫ئابووری و داعش و حەشدی شەعبی و هەیمەنەی‬ ‫ئێران و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫جددیەتی شیعە بۆ ئەم بابەتە قەیرانێکی‬ ‫هێناوەتە کایەوە‪ ،‬کە ئەمریکای خستۆتە بەر‬ ‫دووڕیانێک یان مانەوەی بەشێوەیەکی نایاسایی‬ ‫ئەو کات بەردەوام لە ڕووبەڕووبوونەوەی شیعەدا‬ ‫دەبێت یان کشانەوەی کە ئەوە بۆ ئەو شکستە‬ ‫بەتایبەتی دوای خەرجکردنی پارەیەکی زۆرو بە‬ ‫کوشتدانی سەربازەکانی بەجێی بهێڵێت‪ .‬هەروەها‬ ‫مەیدانەکە چۆڵ دەبێت بۆ ئەجێنداکانی ئێران‪.‬‬ ‫ئەم قەیرانە بەردەوام بوونی مەترسیە بۆ سەر‬ ‫پرۆسەی سیاسی و سەرۆکایەتییەکان بەتایبەت‬ ‫سەرۆک کۆمارو سەرۆکی پەرلەمان دەستەوەستانن‬ ‫وەک چۆن بینیمان سەرۆک کۆمار ناتوانێت کەسێک‬

‫کاندید بکات بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران‬ ‫و سەرۆکی پەرلەمانیش نەیتوانی بەر لە شیعەکان‬ ‫بگرێت بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەو دەرکردنی‬ ‫بڕیاری دەرکردنی ئەمریکا بە ئامادەبوونی نوێنەری‬ ‫کورد کە جێگری دووەمی سەرۆکی پەرلەمانە‪.‬‬ ‫(‪)4‬‬ ‫یەکەم‪ :‬ئەم قەیرانە بەردەوام دەبێت و ئاڵۆزی‬ ‫بەدوای خۆیدا دەهێنێت بەجۆرێک شیعە داکۆکی‬ ‫لێدەکات و شەقامی شیعەیش دەجوڵێنێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەمریکا لە ئەگەری بەردەوامی ئەو‬ ‫فشارانە کوردو سوننە دەجوڵێنێت بۆ ئەوەی‬ ‫شەرعیەتی ئەو بڕیارە بخاتە ژێر پرسیار و بە‬ ‫بڕیارێکی تەنها شیعەی بزانن نەک پەرلەمانی‬ ‫عێراق‪ .‬ئەمەش کێشەی نێوان الیەنەکان فراوانتر‬ ‫دەکات و گەیشتنە ئەنجامێک بۆ ئەو بابەتە کاتی‬ ‫زۆری دەوێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬کوردو سوننە دوور نییە بکەونە ژێر‬ ‫فشاری ئێران بەتایبەت کورد کە سنورێکی فراوانی‬ ‫لەگەڵ ئێران هەیەو لەناوخۆیشدا زۆر تۆکمە نییە‪.‬‬ ‫زۆنی سەوزو زەرد پێناچێت هاوهەڵوێست بن‬ ‫بەتایبەت زۆنی سەوز زیاتر پەیوەندیان بەهێزترە‬ ‫لەگەڵ ئێران‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬دەنگۆی هەرێمێک بۆ سوننە هەیە کە‬ ‫لەالیەن واڵتانی پاڵپشتی سوننەوە پێشنیارکرابێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا نەیانتوانیوە لە سنووری وەحدەی‬ ‫عێراق دەرچن و مەترسی هەڵوەشاندنەوەی ئەو‬ ‫دەوڵەتەیان هەیە کە ‪ 100‬ساڵ بەر لەئێستا بەزۆر‬ ‫سنوورەکەی دیاری کرا‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬دەبێت کورد زۆرباش ئەوە دیراسە‬ ‫بکات کە داوای مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا‬ ‫کردن لەعێراق ناڕاستەوخۆ واتە پارێزگاری لە‬ ‫یەکێتی خاکی عێراق چونکە ئەگەر ئەمریکا‬ ‫لە عێراق بمێنێتەوە ناهێڵێت هەڵبوەشێتەوە‪،‬‬ ‫چونکە یەک پارچەیی عێراق گرنگە بۆ بەدیهێنانی‬ ‫بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەتایبەت ترەمپ کە‬ ‫بەردەوام باسی نەوت دەکات‪ .‬هەروەها ئەمریکا‬ ‫دەیەوێت بیسەلمێنێت بۆ شیعەکان ئەگەر ئەو‬ ‫لە عێراق نەبێت سوننە دەبێتە خاوەنی هەرێمی‬ ‫خۆیو کوردیش سەربەخۆیی زیاتر بەدەست‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬

‫هەنگاوەكانی دوای‬ ‫دەرچوونی یاسای چاكسازی‬ ‫چۆمان‌محەمەد‌عەلی‬ ‫پارێزەری‌راوێژكار‬

‫یاسای چاکسازی شەقامی هەرێمی‬ ‫كوردستانی دابەشی دوو بۆچوون كرد‪ ،‬ڕایەكیان‬ ‫پێیان وابوو كە ئەمە دەستێكی گۆڕانكاری و‬ ‫قۆناغی چاكسازییە‪ ،‬بۆ یەكەمجارە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەست ببات بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫خانەنشینی پلە بااڵكان بە خانەنشینی‬ ‫پەرلەمانتارانیشەوە‪ ،‬وە چەند مادەو بڕگەیەكی‬ ‫تێدایە گەر جێبەجێ بكرێت سودی دەبێت‪ ،‬بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی بارگرانی دارایی بۆ كۆی گشتی‪،‬‬ ‫ڕای دووەم لەسەر یاساكە بە ئەندازەیەك‬ ‫ڕەخنەی دەگرت وە پڕۆژەكەیان بە خۆڵ كردنە‬ ‫چاو خەڵك و وە بەالڕێدانی چاكسازی ڕاستەقینە‬ ‫ناوزەند دەكرد‪ ،‬پێیان وابوو پڕۆژەكە نەیتوانیوە‬ ‫خانەنشینی بااڵ نەهێڵێت و باسی موچەی‬ ‫پاشەكەوت كراویان نەكردووەو گەندەڵیەكانی‬ ‫گومرگ و چەند پرسێكی تری گرنگیان فەرامۆش‬ ‫كردووە‪،‬‬ ‫لەنێوان ئەم دوو ڕایەدا دەكرێت‬ ‫خوێندنەوەیەكی واقیعی بۆ ئەم یاسایە بكرێت‪،‬‬ ‫كە دەستێكی قۆناغی چاكسازی بووە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫پلەی چاكسازیەكە زۆر گەورە بكرێت چونكە ئەم‬ ‫یاسایە لە شێوەی ڕێکخستنەوەی خانەنشینیو‬ ‫چەند پرسێكی تردا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێهودەكردن و بەكەم سەیركردنی هەنگاوێكی‬ ‫لەم چەشنە‪ ،‬نادادییەو ستەمی تێدایەو مەرامی‬ ‫تری لەپشتەوەیە‪ ،‬چونكە چاكسازی ناكرێت‬ ‫تەنها لە یاسایەك و دۆخێكدا كورت بكەینەوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە چاكسازی بابەتێكی ڕێژەییەو‬ ‫هەنگاو بە هەنگاو دێتە بوون‪ ،‬جێبەجێكردنی‬ ‫یاساكە دەستەبەری بەگژاچوونەوەی گەندەڵیو‬ ‫چاكسازیەو گرنگە كاری جدی بكرێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی ئەم یاسایە‪ ،‬پاشان پێویستە‬ ‫ئەم پرۆسەیە چاكسازی بەردەوامی هەبێت‪ ،‬بە‬ ‫كۆمەڵێك بوارو ئاڕاستەی جیاوازو ئەو بیرۆكەیە‬ ‫برەو پێبدرێت و بێتە دروشمێكی گەورە‪،‬‬ ‫دروشمێك هەرێمی كوردستان لە قۆناغی كۆتایی‬ ‫لێواری داڕمان و لێكترازان و نەگبەتی و گەندەڵی‬ ‫سەرجەم سێكتەرەكاندایە‪ ،‬گەر دۆخەكە وابڕوات‬ ‫هیچ چارەیەك نامێنێت و واقیعەكە لەژێر‬

‫كۆنترۆڵ دەردەچێت‪ ،‬ژیانی مرۆڤ‪ ،‬سەروەری‬ ‫یاساو بەهای كۆمەاڵیەتی و شیرازەی كۆمەڵگە‬ ‫لە مەترسی لەناوچووندایە‪.‬‬

‫چاكسازی و بواری نەوت‬

‫پرسی نەوت بەشێكی ناڕوون و ناشەفافەو‬ ‫نازانرێت داهاتەكەی بە چ میكانیزم بۆ كێ‬ ‫دەبێت‪ ،‬نەوت لە كوردستان بۆتە میحنەتو‬ ‫ناخۆشی‪ ،‬هاواڵتیانی هیچ كات سودمەند‬ ‫نەبوون‪ ،‬حكومەت و دەسەاڵتداران زۆر بە نهێنی‬ ‫ئەم بابەتەیان هێشتۆتەوە‪ ،‬بۆیە گرنگە قۆناغی‬ ‫چاكسازی لە پێشینەدا ئەم بوارە بگرێتەوە‪،‬‬ ‫هەرچی زووە كاربكرێت بۆ دانانی سەرۆكی‬ ‫سندوقی داهاتە نەوتیەكان و دروستكردنی ئەو‬ ‫دەستەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانرێت پارەی نەوت چی‬ ‫لێ دێت و بكرێتە ناو ئەو دەستەیە كە ئەمەش‬ ‫هەنگاوێكی باش ئەمانبات بەرەو شەفافكردنی‬ ‫كەرتی نەوت و ئاگاداری گرێبەستەكان دەبێت‪.‬‬

‫چاكسازی و یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫حكومەت بۆ بواری چاكسازی!!!‬

‫یەكێك لە بنەماكانی ڕێكەوتنی نێوان پارتیو‬ ‫گۆڕان بۆ بەشداری لە حكومەت ئەنجامدانی‬ ‫چاكسازی و دروستكردنی یاریدەدەرێتی سەرۆكی‬ ‫حكومەت بوو بۆ كاروباری چاكسازی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە تائێستا هیچ هەنگاوێك نەنراوە بۆ‬ ‫ئەوەی یاسایەكی بۆ دەرچوێنرێت‪ ،‬كە یەكێك‬ ‫لەو رەخنانەی كە ئاراستەی پڕۆژەی چاكسازی‬ ‫كرا دەبوو لە یاساكەدا باسی ئەم بابەتە بكرایە‬ ‫دەسەاڵت و ئەركەكانی دیاریبكرایە‪ ،‬خۆگێل‬ ‫كردن و خۆ دوورخستنەوە لەم پرسە ڕێكەوتنی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان و پارتی الواز دەكات و‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی ڕاستەقینە هێواشترو‬ ‫الوازتر دەكات‪.‬‬

‫چاكسازی و خانەنشینی‬ ‫سەرجەم چین و توێژەكان‬

‫هەرچەندە ناونیشانی یاسای چاكسازی‬ ‫لە خانەنشینی و موچە چەند پرسێكی تری‬

‫لەخۆگرتووە‪ ،‬بەاڵم لە ناوەڕۆكدا خانەنشینی پلە‬ ‫بااڵكان تەركیزی خراوەتەسەرو گرنگی پێدراوە‪،‬‬ ‫باسی چین و توێژەكانی تر نەكراوە هیچ بنەماو‬ ‫پێوەرو پارە دیاری نەكراوە كە چۆن و كەی‬ ‫خانەنشین دەبن و دەیانگرێتەوە‪ ،‬چونكە ئاشكرایە‬ ‫نایەكسانی و نادادپەروەری یەكجار گەورە هەیە‬ ‫لە خانەنشینی فەرمانبەران و چین و توێژەكان‪،‬‬ ‫پێویستە یەك یاسا وەك یاسای خانەنشینی‬ ‫یەكگرتووی عیراقی خانەنشینی فەرمانبەران‬ ‫لەخۆبگرێت‪ ،‬داوادەكەین پەرلەمانتاران فشار‬ ‫بكەن لە حكومەت و خودی هۆشیاری ڕۆتینات‬ ‫هەبێت لە كارپێكردنی نوێ دەرچوێنن‪.‬‬

‫چاكسازی قاچاخچێتی‬ ‫مەرزەكان و دەروازە سنوریەكان!!!‬

‫ئێستا لە كوردستان مەرزەكان و دەروازە‬ ‫سنوریەكان بە رۆژی ڕووناك و بەبێ حساب‬ ‫كردن بۆ پرسی گومرگ و چاودێری و كوالێتی‬ ‫كۆنترۆڵ هێزی چەكدار‪ ،‬هێلكەو دوگ و جگەرەو‬ ‫مەشروب دێتە كوردستان‪ ،‬بەبێ ئەوەی بزانن‬ ‫شیاوە بۆ بەكارهێنان‪ ،‬هیچ بڕە پارەیەكی‬ ‫گومرگ بدرێت‪ ،‬كە ئەمە زیانە بۆ داهاتی واڵت‬ ‫و زیانە بۆ تەندروستی تاك بەتاكی كۆمەڵگەمان‬ ‫كە ئەمە پێویستی بە هەنگاوی بەپەلەو جدی‬ ‫هەیە حكومەت بێتە خەت و پەرلەمانتاران‬ ‫بەوردی چاودێری ئەم سێكتەرانە بكەن‪،‬‬ ‫لەڕابردوودا لە دەروازە سنوریەكان بە ناڕوونی‬ ‫و پارە نەئەچووە حسابی حكومەت‪ ،‬ئێستا‬ ‫قاچاخچێتی بە ئاشكرا دەكرێت‪.‬‬

‫چاكسازی و باج و رسومات‬

‫دۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان بە‬ ‫چەشنێكە بەس هەڵمژینی هەوا ماوە باجی‬ ‫لەسەر دابنێت‪ ،‬زیادكردنی باج لە كابینەی‬ ‫ڕابردووی نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬بە نایاسایی و بەبێ‬ ‫گەڕانەوە بۆ پەرلەمان هەستا بە زیادكردنی‬ ‫باج و رسومات لەسەر زۆربەی زۆری چاالكیە‬ ‫بازرگانیە جۆراوجۆرەكان‪ ،‬لە سادەترین‬ ‫بابەت كە هەڵواسینی تابلۆیە بۆ زیادكردنی‬

‫كرێی هاتوچۆو ژینگەو سااڵنەی ئۆتۆمبێل‬ ‫و غەرامەی مروری و باجی كۆمپانیاكان‪ ،‬كە‬ ‫بە نایەكسانی و نادادپەروەری و بوونی هیچ‬ ‫پێوەرێك سەپێنراوە‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫جوڵەی بازاڕو چاالكی بازرگانی بەرەو پوكانەوە‬ ‫بڕواتو هاندانی هاواڵتیان و تاك نەمێنێت بۆ‬ ‫بە خاوەنبوونی پرۆژەی بازرگانی‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫پەرلەمانتاران فشاری جدی بكەن و رۆڵی‬ ‫چاودێری بگێڕن لەسەر حكومەت‪ ،‬تاوەكو ناچار‬ ‫بكرێت بە رێكخستنەوەو چاوپیاخشانەوە بە باج‬ ‫و رسوماتو دانانی بنەماو پێوەری گونجاو لە‬ ‫خزمەت فراوانكردن و بوژانەوەی بازاڕدا بێت‪،‬‬ ‫ناكرێت ئەم بابەتەش فەرامۆش بكرێت‪.‬‬

‫چاكسازی و داهاتەكان‪:‬‬

‫داهاتە جۆراوجۆرەكان لە كوردستاندا بە نەوت‬ ‫و سەرچاوە سروشتیەكان و داهاتی ناوخۆو باج و‬ ‫رسوماتی هاواڵتیان‪ ،‬كە دەبنە پێكهێنانی داهاتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬تەواو ناشەفاف و ناڕوونن‪،‬‬ ‫نازانرێت ژمارەی راستەقینەیان چەندەو بۆ كوێ‬ ‫دەچێت و چی لێ دێت‪ ،‬ئەمەش دەروازەیە بۆ‬ ‫گەندەڵی و بەهەدەردانی پارەی واڵت‪ ،‬پێویستە‬ ‫بۆ ئەم بابەتەش پرۆژەیاسا ئامادەبكرێت‪.‬‬

‫چاكسازی و یاسای بودجە‪:‬‬

‫بۆ ماوەی حەوت ساڵە هەرێمی كوردستان‬ ‫یاسای بودجەی نیە‪ ،‬حكومەت یاسای بودجەی‬ ‫نەناردۆتە پەرلەمان‪ ،‬پەرلەمانی كوردستانیش‬ ‫بێدەنگ و بێ هەڵوێستن‪ ،‬هەرچەندە لە‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان ئەوە جێگیر‬ ‫كراوەو حكومەت پابەند كراوە كە مانگی ‪11‬ی‬ ‫هەموو ساڵێك پرۆژە یاسای بودجە بنێرنە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬نەناردنو دەرنەچواندنی یاسای‬ ‫بودجە درێژەدانو بەردەوامیدانە بە سیاسەتی‬ ‫تااڵنكاریو بەهەدەردانی پارەی واڵت بێ‬ ‫چاودێری و ناعەدالەتی جوگرافی‪ ،‬كە دەرهەق‬ ‫بە شارەكان دەكرێت‪ ،‬بۆیە ئەركی پەرلەمانتاران‬ ‫و الیەنە سیاسیەكانە بە جدی كار لەسەر ئەم‬ ‫بابەتەش بكەن‪.‬‬

‫د‪‌.‬سه‌ردار‌عه‌زیز‬

‫کتێبی لە پەکەکەوە بۆ کەجەکە‪ :‬ڕانان‬ ‫سیڤان سەعید لە ساڵی ‪ 2014‬لە زانکۆی ئێکستەر لە واڵتی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬لە ڕشتەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬تێزێکی دوکتۆرای‬ ‫نووسیوە لە ژێر ئەو ناونیشانەی سەرەوەدا‪ .‬وەک لە ناونیشانەکەدا‬ ‫دیارە‪ ،‬سەرتاپای تێزەکە سەبارەت بەو وەرچەرخانەیە کە پارتی‬ ‫کرێکارانی کوردستان پیایدا تێپەڕی‪ ،‬لە پارتێکی نەتەوەیی دەوڵەت‬ ‫خوازەوە بۆ پارتێکی خاوەن ئایدۆلۆژیاو ڕێکخستن و خیتابی نوێ‪.‬‬ ‫ئەم وەرچەرخانە پارتی کرێکارانی کردە کەجەکە یان کۆما جڤاتێ‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لە دۆخ و پانتایی ئەم تیزە تێبگەین دەبێت لە تورکیای‬ ‫مۆدێرن تێبگەین‪ .‬دوای ڕوخان و مەترسی کۆتایی هاتنی هەمیشەیی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە ڕێگای ڕێککەوتننامەی سیڤەرەوە‪،‬‬ ‫ئەفسەرێک لە ڕێگای هەستانەوەی سوپاو سەرکەوتن لە جەنگەکاندا‪،‬‬ ‫دەتوانێت تورکیا لە پاشماوەی عوسمانیەت بەرهەم بهێنێت‪ .‬تورکیا‬ ‫دەوڵەت نەتەوەیە‪ .‬پرۆسەکەش وەرچەرخانە لە ئیمپراتۆریەتەوە بۆ‬ ‫دەوڵەت نەتەوە‪.‬‬ ‫بە دەوڵەت نەتەوەییکردنی سەرزەمینی عوسمانی پرۆسەیەکی‬ ‫خوێناوی و پر لە کوشت و کوشتار بوو‪ .‬تورکەکان پێش ڕوخانی‬ ‫عوسمانیەکان بە بیری ناسیونالیزمی ئەوروپی ئاشنابووبوون و‬ ‫هەوڵیاندا لە ڕێگای ناسیونالیزمەوە ئیمپراتۆریەتەکە ڕزگار بکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم نە ئەوەندە هێزیان هەبوو‪ ،‬نە واڵتانی کۆلۆنیالی نوێ‪ ،‬بەریتانیاو‬ ‫فەرەنسا ڕێگەیان پێدان‪ .‬لە ئەنجامدا سەرزەمینی عوسمانی زۆر بچوک‬ ‫بووەوە‪ .‬بەشێکی زۆری خاکی کوردستان کەوتە ژێر دەستی دەوڵەت‬ ‫نەتەوەی تورکیاوە‪ .‬لە رووی سایکۆلۆجیەوە ئەم دەوڵەت نەتەوەیە‬ ‫هەمیشە لە ژێر مەترسی ئەوەدا ژیاوە کە ئەوانیتر دەیانەوێت لەناوی‬ ‫بەرن‪ ،‬لە ئەدەبیاتی سیاسی تورکیدا ئەمە بە گرێی سیڤەر ناسراوە‪.‬‬ ‫زۆر گەالن گرێی سایکۆلۆجی گشتییان هەیە کە کاریگەری هەیە لە‬ ‫سەر ڕەفتارو شوناسیان‪ ،‬بۆ نمونە ئێمە لە مەودوا گرێی ڕیفراندۆممان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫لە پەرچەکرداری ئەمەدا پرۆژەی ئەتاتورک بەیەککردنی خاکو‬ ‫خەڵکی تورکیابوو‪ .‬ئەنجامی ئەمە لەناوبردنی کەلتوری کوردو کوشتنی‬ ‫ئەوانەی کە ڕێگرن لەم پرۆسەیە‪.‬‬ ‫پرۆژەی ئەتاتورک هەتا ئەمڕۆ ئەو پرۆژەیە کە هەموو ئەوانیتر‬ ‫کە قسە لە سەر تورکیا دەکەن‪ ،‬دەبێت مامەڵەی لەگەڵدا بکەن‪ .‬دوو‬ ‫پرۆژەی سەرەکی لە سااڵنی ڕابوردودا هاتنە ئاراوەو هەریەک بە جیاواز‬ ‫دژە ئەتاتورکی بوون‪ :‬یەکەمیان پرۆژەی ئۆجەالن و پرۆژەکەی تر‬ ‫پرۆژەی داودئۆغلۆە‪ .‬ئەگەر مێژووی پەکەکە وەها پۆلێن بکەین کە دوو‬ ‫قۆناغە‪ ،‬وەک تێزەکەی سیڤان ئاماژەی پێئەدات‪ ،‬ئەوا قۆناغی یەکەم‬ ‫دژە ئەتاتورکی بوو‪ ،‬وەک کورد‪ .‬بەاڵم لە قۆناغی دووەمدا پرۆژەیەکی‬ ‫سەرتاپایی جیاوازە لە هەموو ئاستێکدا پێچەوانەی پرۆژەی ئەتاتورکە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەتاتورک پێداگری لە سەر یەکبوون‪ ،‬سڕینەوە‪،‬‬ ‫ئەسیمیلەیشن‪ ،‬ناوەندگەرایی‪ ،‬تاک نەتەوەو تاک زمان و تاک ئااڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەوا پرۆژەی ئۆجەالن دژ بە ناوەندگەرایی‪ ،‬یەکبوون‪،‬‬ ‫دەوڵەتگەرایی ستەیتیزم‪.‬‬ ‫کەجەکە وەک کیانێکی فرە ڕەهەند کە بووە بە ئەکتەری سەرەکیی‬ ‫بزوتنەوەی کۆمەاڵیەتی لە کوردستانی تورکیادا‪ :‬چون چەترێکی لێ‬ ‫هاتووە بۆ سەرجەم چاالکییە کۆمەاڵیەتی و کەلتووری و سیاسییەکان‪.‬‬ ‫بە کورتی کەجەکە لە دە پرینسیپدا کۆدەبێتەوە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ ،‬پرینسیپی نەتەوەی دیموکرات‪ .‬مەبەست لە ئەمە هاتنە‬ ‫ئارای کۆمەڵگەیەکی دیموکراتە بە دوور لە شوناسە تەقلیدیەکانی وەک‬ ‫نەتەوە و ئیتنیک و ئاین و زمان‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬پرینسیپی نیشتمانی هاوبەش‪ :‬خاک بە یەکسانی و بێسنور‬ ‫بۆ هاواڵتییان بێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬پرینسیپی کۆماریی دیموکراتیک‪ .‬مەبەست لەمە ئەوەیە کە‬ ‫تاک و کۆمەڵگە دیموکراتییانە بکرێنەوە بەرامبەر دەوڵەت‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬پرینسیپی دەستوری دیموکراتی‪ .‬دەستورێک کە لە‬ ‫بنەمای ڕێککەوتن لە نێوان خەڵک و دەوڵەتەوە ئامادە دەکرێت لە‬ ‫سەر بنەمای پاراستنی تاک و کۆمەڵی سەربەخۆ لە بەرامبەر دەوڵەت‪-‬‬ ‫نەتەوەدا‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ ،‬پرینسیپی چارەسەری دیموکراتی‪ .‬مەبەست لەمە ئەوەیە‬ ‫کە هێنانە ئارای بنەماکانی پێکەوەژیانی دیموکراتییانەی دەوڵەت و‬ ‫هاواڵتی‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬پرەنسیپی وابەستەیی مافە تاکەکەسی و‬ ‫دەستەجەمییەکان‪ :‬مافە تاکەکەسی دەستە جەمییەکان دوو خاڵی‬ ‫جیاوازی ئامانجی لەیەکچووی خەڵکن‪ .‬دەبێت لە هەموو کۆمەڵگایەکدا‬ ‫مافی تاک و مافی گروپیش دەستەبەربێت‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ ،‬پرینسیپی ئازادیی سەربەخۆیی ئایدیولۆژی‪ :‬ئۆجەالن‬ ‫مشتومڕ لە سەر ئەوە دەکات کە ناشێت چارەسەری نەتەوەی‬ ‫دیموکرات دەستەبەر بکرێت بەبێ زاڵبوون بە سەر هەژموونی سۆسیۆ‪-‬‬ ‫پۆلیتیکی پۆزەێتیڤیزمی سەرمایەداریی مۆدێرنەو گۆڕینی بەندایەتیی‬ ‫لیبرااڵنەی بە تاکگەرایی‪.‬‬ ‫هەشتەم‪ ،‬پرینسیپی دیرۆکی هەنوکەیی‪ :‬هێنانەوەی مێژوو بۆ‬ ‫ئێستا لەپێناو بەرگری لە سەرمایەداری مۆدێرنەدا‪.‬‬ ‫نۆیەم‪ ،‬پرینسیپی ئاکار و ویژدان‪ ،‬لەپێناو بوونی کۆمەڵگایەکی‬ ‫سەقامگیرو کەم کێشە‪ ،‬دەبێت ڕاستوگۆیی و ئاکار بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە وەک ئەڵتەرناتیڤێکە بۆ کۆنترۆڵ و یاسا‪.‬‬ ‫دوا پرینسیپ بریتیە لە پرینسیپی بەرگری لەخۆکردن‪ .‬بەبێ‬ ‫بەرگری لە خۆکردن هیچ کۆمەڵگایەک بوونی نیە‪.‬‬ ‫تەواوی ئەم پرەنسیپانە جەخت لە سەر یەک خاڵ دەکەنەوە‪،‬‬ ‫ئەویش خستنەڕووی ئەڵتەرناتیڤێکە بۆ سیستەمی هەنوکەیی دەوڵەت‪-‬‬ ‫نەتەوە لە تورکیا کە لەسەر بنەمای یەکڕەنگکردن و یەکدەنگکردنە‪.‬‬ ‫کتێبەکەی سیڤان لە ئێستادا گرنگە بۆ پوختکردنەوەو‬ ‫هەڵسەنگاندنی یەکێک لە هەرە وەرچەرخانە گەورەکانی ئەم ڕۆژگارەی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی و حیزبایەتی کوردی‪ .‬ئەم کتێبە ئەو پاشخانە‬ ‫پێویستە دابین دەکات بۆ ئەو وەرچەرخان و ملمالنێیەی ئەمڕۆ لە‬ ‫دونیای کوردیدا بەڕێوەدەچێت‪ .‬چونکە بەشی زۆری ئەم ملمالنێیانە لە‬ ‫ئاستێکی زۆر سادەو تەنکدا بەڕێوەدەچێت‪ ،‬کە نەک دونیای کەلتورو‬ ‫سیاسەتی ئێمە دەوڵەمەند ناکات بەڵکو زەخیرەیەکی تری دەداتێ بۆ‬ ‫سەنگەر لەیەکگرتن و ئاهەنگسازی بۆ پەرتبوو‪.‬‬

‫وو�‬ ‫د ی��دو �� ب ۆ� چ�� ن‬

‫‪18‬‬

‫هیمداد محهمهد مستەفا‬ ‫خوێندكاری دكتۆرا له فهلسهفه‬ ‫زانكۆی ئهنقهره ‪ -‬توركیا‬

‫شاناز هيرانى‬

‫ژنان لهناو‬ ‫ملمالنێى سياسيدا‬ ‫يهكێتى نێودهوڵهتى پهرلهمانان له ساڵى‬ ‫‪2000‬دا ڕاپرسيهكى لهبارهى ‪ 187‬خانمى‬ ‫سياسهتمهدار له ‪ 65‬دهوڵهتدا ئهنجام دا و‬ ‫له ‪ %80‬بهشداربووانى ئهو ڕاپرسيه ڕايان‬ ‫وابوو كه زيادكردنى نوێنهرايهتى ژنان و‬ ‫بهشداريكردنيان له كايهى سياسى و وهرگرتنى‬ ‫پۆستى بااڵدا‪ ،‬حكومهت نوێ دهكاتهوەو‬ ‫كاريگهرى ئهرێنيشى لهسهر خۆشگوزهرانى‬ ‫و بههزربوونى ئابوورى دهبێت‪ ،‬چونكه ژنان‬ ‫له زۆربهى بوارهكاندا لێهاتووتر و وردترن‪ .‬له‬ ‫زۆربهى دهوڵهتانى پێشكهوتووى جيهانيش‬ ‫بهشداريكردنى ژنان له سياسهت و حوكمڕانى‬ ‫به يهكێك له پێوهرهكانى پێشكهوتنى‬ ‫ئابوورى و سياسى ههژمار دهكرێت‪ .‬وهك‬ ‫ئاشكراشه لهههر جێگهيهك ژنان به شێوهى‬ ‫بهرچاو هاتبنه پێشهوه‪ ،‬ئهوا ئهو واڵته‬ ‫پێشكهووتر و بوژاوهتر بووه‪ ،‬بهاڵم تائێستا‬ ‫له ههرێمى كوردستاندا ئهم هاوكێشهيه تاقى‬ ‫نهكراوتهوه و بهشدارى ژن له حوكمڕانيدا به‬ ‫الوازى دهبينرێت و له ناوهندهكانى بڕيارداندا‬ ‫خانمان هيچ رۆڵێكيان نييه‪ ،‬بهڵكو زياتر وهك‬ ‫پاشكۆيهكى پياو سهير كراوه‪ ،‬يان ههڵگرى‬ ‫ناسنامهى پياو بوون له سياسهت كردندا‪.‬‬ ‫نهتوانراوه سياسهتێكى ژنانه پهيڕهو بكرێت‪.‬‬ ‫زۆر بهكهمى دهبينين ژنێك له پۆستێكى‬ ‫ههستيارو گهورهدا ڕۆڵى ههبێت‪ ،‬كهواته‬ ‫ژن لهناو كۆمهڵگهى كورديدا و بهتايبهتى‬ ‫لهوهرگرتنى پۆستى بااڵ و ههستيار‪ ،‬له‬ ‫قۆناغێكى تهواوى پهراوێزخستندايه و نهبووهته‬ ‫خاوهن پێگهى گهوره‪ .‬رهنگه بوترێت ژن ههيه‬ ‫پهرلهمانتاره‪ ،‬يان وهزيره‪ ،‬بهاڵم بوونى ژن لهو‬ ‫شوێنانه ماناى ئهوه نييه كه رێگه بهژن دراوه‬ ‫بچێته ناو كايهى بهڕێوهبردنى واڵت‪ .‬ئايا ژنێك‬ ‫نييه شايستهى جێگرى سهرۆكى ههرێم بێت؟‬ ‫يان شايستهى وهزيرى ناوخۆ‪ ،‬يان پهروهرده‬ ‫بێت؟ حيكمهت چييه پياوان لهدواى ئهو‬ ‫شكسته له ژيانى سياسى و ئيداريدا دهيهێنن‪،‬‬ ‫كهچى ههر ناويان دێتهوه ناو ناوان‪ ،‬لهكاتێكدا‬ ‫ژنهكان كهمتر لهگهندهڵى و خراپ بهڕێوهبردن‬ ‫تێوه گالون‪.‬‬ ‫بۆچى تا ئيستا عورفى پهراوێزخستن و‬ ‫دوورخستنهوهى ژنان له پۆسته حزبیەکان‬ ‫و سياسيهكاندا نهشكێنراون! چى دهبێت‬ ‫ئهگهر ژنيش له كێبڕكێی سیاسەتدا بێت و بە‬ ‫توانا و جوڵەی خۆی بێتە مەیدان؟ بێگومان‬ ‫هۆكارى سهرهكى حزبهكان خۆيانن كه ناتوانن‬ ‫ههنگاوى بوێرانه بنێن بۆ ئهوهى ژن بخهنه ناو‬ ‫پۆست و سهنتهر و خاوهن قورساييهكى ئهوتۆ‬ ‫بن‪ .‬تا ئێستا نهتوانراوه له ههرێمى كوردستان‬ ‫مۆديلێكى جياوازتر ههبێت و ژمارهيهكى‬ ‫زۆرتر له ژنان لهناو ههيكهلى حكومهت و‬ ‫حزبهكاندا ههبێت (بۆیە دەبینین لهزۆربهى‬ ‫كابينهكاندا تهنيا يهك ژن پۆستێكى وهزيرى‬ ‫وهرگرتوه) چيتر ژنان لهدهرهوهى بازنهى‬ ‫بڕياره قورسهكان نهبن!!ههرچهنده زۆربهى‬ ‫جار خودى ژنان خۆيان هۆكارن لهو پهراوێز‬ ‫خستنه‪ ،‬بههۆى سستى و كهم وشيارى‬ ‫سياسيان لهو بارهيهوه‪.‬‬ ‫لهڕاستيدا دوو شكڵى بهشدارى‬ ‫سياسى ههيه‪ ،‬بڕياردان و بريار وهرگرتن‪.‬‬ ‫ههردووكيانيش بهشدارى سياسين‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهگهر ژنان به ئهقليهتى خۆيان سود‬ ‫وهرنهگرن‪ ،‬لهههردوو شێوازهكه دهبنه‬ ‫ئامێرێك بهدهستى پياو و كۆمهڵگهوه‪.‬‬ ‫بهههر شێوهيهك بێت بهشدارى ژن له كايهى‬ ‫سياسيدا‪ ،‬رێگه خۆشكهره بۆ سيستمێكى‬ ‫باشتر‪ ،‬سيستمێك كه ئێمه بهگشتى تێيدا‬ ‫دهژين‪ .‬بهپێى رهگهزيش دابهشكراو بێت و‬ ‫چيتر ژن نهخرێته رهگهزى دووهم‪.‬‬ ‫لهڕوانگهى سايكۆلۆژييهوه خهباتى‬ ‫ژنان بۆ ئهو مهبهسته لهدوو دۆخدا خۆى‬ ‫دهبينێتهوه‪ ،‬لهههردوو دۆخهكهشدا دهبێت‬ ‫ههوڵدان بهردهوام بێت‪ .‬يهكهميان‪ :‬ههڵوێست‬ ‫و روانگهى ئهرێنى بنهماڵه و كۆمهڵگهكهى‬ ‫بهرامبهر به چاالكى و ههوڵدانى كه پشتگيرى‬ ‫دهكهن‪ .‬دووهميش‪ :‬ههڵوێست له روانگهى‬ ‫نهرێنى بنهماڵه و كۆمهڵگه‪ ،‬کە دواجار لەم‬ ‫دۆخە ژنانى چاالك و بە توانا دوو بهش دهكات‪،‬‬ ‫بهشێكى دهستبهردارى ههوڵ و چاالكيهكانى‬ ‫دهبێت‪ ،‬بهشێكى تريش به ميكانيزمێكى دى‬ ‫دهست به كارو چاالكى دهكهن‪.‬‬

‫‪-1‬ئهگهر له كۆمهڵگای مۆدێرن و سهردهمی شۆڕشی‬ ‫سهرتاپاگیری زانستدا دهستپێشخهری تاكهكان‬ ‫دیاردهیهكی ئاسایی نهبێ‪ ،‬ئهو ڕهوشه لهگهڵ بارودۆخی‬ ‫چوار پارچهیی نائاسایی كوردستاندا نایهتهوه‪ .‬ڕهوشی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بهتایبهتی بهشی باشوری‪ ،‬كه لهچاو‬ ‫بهشهكانی دیكه جۆره ئازادییهكی دهڵهمهیی ههبووهو‬ ‫قسهكردن و نووسین و باڵوكردنهوه به زمانی كوردی‬ ‫تاڕاددهیهك ڕێگا پێدراو بووهو وایكردووه له بواره‬ ‫جیاوازهكاندا چهندین نووسهری كاراو چاالك له دایك‬ ‫ببن‪ .‬دهرچوونی چهندین گۆڤاری بهناوبانگی وهك‪:‬‬ ‫گهالوێژ‪ ،‬پهیام‪ ،‬ڕۆژی نوێ و چهندینی تر بهڵگهی‬ ‫ڕاستی ئهو بۆچوونهمانن‪ .‬ئیتر لهو ههلومهرجهدا وهك‬ ‫جۆرێك له كۆشش و تێكۆشان بۆ گۆڕینی دۆخی‬ ‫نالهباری كورد‪ ،‬دهرفهتی دهستپێشخهری تاكهكهسی‬ ‫نهك ههر ڕهخساوه‪ ،‬بهڵكو پشكی شێری بهركهوتووه‪.‬‬ ‫ئهو دهستپێشخهرییه بهتایبهتی له كایهی ئهدهب و زمان‬ ‫و كولتوردا ڕهنگیداوهتهوه‪ .‬ئهمهش لهو سهردهمهدا تاكه‬ ‫دهرفهتی ڕۆشنبیری كورد بووه له دوو ڕهههندهوه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ :‬ڕهتكردنهوهی ئهو دۆخه سهپێنراوه بهسهر‬ ‫كورددا‪ ،‬كه له ههموو مافێكی شایستهی مرۆڤ بێ‬ ‫بهشكراوهو ههوڵی شێواندنی كولتورو داب ونهریت و‬ ‫زمانهكهی بهشێوهیهكی سیستهماتیك دراوهو دهدرێ‪.‬‬ ‫ئهو دهستپێشخهرییهی تاكهكانی ڕۆشنبیری كورد‬ ‫له باشوری كوردستان به گژداچوونهوهی ئهو ڕهوشه‬ ‫بووه‪ .‬ئهدهب و زمان و كولتور به نووسین و وهرگێڕان‬ ‫و باڵوكردنهوه جۆره بهرهوپێشچوونێكی بهرچاوی‬ ‫بهخۆیهوه دیوه‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬ڕاپهڕاندنی ئهركی سهرشان لهبهرامبهر ئهو‬ ‫ڕهوشه نالهباره بێداده سهپێنراوه‪.‬‬ ‫پ‪.‬د‪.‬حهمید عهزیز خامهیهكی به بڕشت و به پیتو‬ ‫پێزی ئهو گۆڕهپانهی دهستپێشخهری تاكهكهسی‬ ‫بووه له مهیدانێكی گرنگ و دهگمهندا كه فهلسهفهیه‪.‬‬ ‫بهمهش چۆته ژێرباری ئهركێكی سهختی دهگمهن كه‬ ‫سهركهوتووانه وهك الوێكی خوێنگهرمی شارۆچكهی‬ ‫قهاڵدزێ‪ -‬له بنهماڵهیهكی به ئهسڵ بابانی قهاڵچواالن‪-‬‬ ‫له بهشی فهلسهفهی زانكۆی بهغدا وهرگیراوه‪ .‬واپێدهچێ‬ ‫– وهك له ههندێك نووسراودا ناڕاستهوخۆ دهریبڕیوه‪-‬‬ ‫ئهو وهرگیرانهی له بهشی فهلسهفه بهسهرهتای‬ ‫ههنگاوههڵگرتن دانابێ بهرهو گهیشتنی بهو ئامانجهی‬ ‫له مێشك و ناخی دهروونیدا پهنگی خواردووه‪ :‬ئامانجی‬ ‫ئاشناكردنی كولتوری كوردی به بابهتی فهلسهفه‪ .‬وهك‬ ‫یهكهم ههنگاو دوای دامهزراندنی له ڕۆژنامهی ههفتانهی‬ ‫هاوكاری‪ -‬سااڵنی حهفتا له بهغدا‪ -‬دهستیكردووه به‬ ‫باڵوكردنهوهی وتارو نووسین به كوردی لهسهر فهلسهفهو‬ ‫ههندێك دهقیشی له عهرهبی و ئینگلیزیهوه كردووه به‬ ‫كوردی كه ئهو كاته له رۆژنامهی هاوكاری و ههردوو‬ ‫گۆڤاری بهیان و ڕۆشنبیریدا باڵوی كردونهتهوه‪.‬‬ ‫‪-2‬له نووسینێكیدا له الپهڕه (‪)3‬ی رۆژنامهی هاوكاری‬ ‫ناوهڕاستی سااڵنی ههفتا لهژێر ناونیشانی‪ :‬فهلسهفه‬ ‫چیهو چی له ژیان دهوێ؟ به زمانێكی سادهو ڕهوان‬ ‫ئهو ئاواتهی خۆی ئاشكرا كردووه‪ ،‬كه خهونی پێوه‬ ‫دیوهو له دواییدا هاتهدی‪ :‬تهواوكردنی خوێندن له واڵتی‬ ‫ئهڵمانیا (ڕۆژئاوا) و هاتنهوه بۆ كوردستان و وتنهوهی‬ ‫وانهی فهلسهفهو ئینجا كردنهوهی بهشی فهلسهفه به‬ ‫زمانی كوردی و نووسینی كتێبی فهلسهفی و پێگهیاندنی‬ ‫كادیری فهلسهفه بۆ كوردستان له ئاستی بهكالۆریۆسو‬ ‫ماستهرو دكتۆرادا‪ .‬من یهكێكم لهوانهی شهرهفی ئهوهم‬ ‫پێبڕاوه له بهكالۆریۆس و ماستهر وانهم پێبڵێو ههروهها‬ ‫سهرپهرشتی تێزهی ماستهرهكهم بكات‪.‬‬ ‫پ‪.‬د‪.‬حهمید چۆته ژێرباری ئهو ئهركهوه‪ ،‬كه بریتی‬ ‫بووه له دهستپێشخهری تاكهكهسی بهبێ ئهوهی هیچ‬ ‫الیهنێك یارمهتی بدات و پشتی بگرێت‪ .‬نووسینی كتێبو‬ ‫باڵوكردنهوهی وتارو وهرگێڕانی شاكاره فهلسهفهییو‬ ‫تێكستهكان له زمانی ئهڵمانیهوه بۆ زمانی كوردی‬ ‫بهو مهبهستهی فهلسهفه جێگای شیاوی خۆی لهنێو‬ ‫كولتورو كتێبخانهی كوردیدا پێ ببڕێ‪ .‬له ناوهڕاستی‬ ‫سااڵنی حهفتادا وهك دهستپێشخهرییهكی تاكهكهسی‬ ‫بۆ یهكهمجار له مێژووی كولتورو زمانی كوردیدا كتێبی‬ ‫ستانداردی (سهرهتایهك له فهلسهفهی یۆنانی) چاپو‬ ‫باڵوكردهوه‪ ،‬كه ئهو كتێبه من ناڵێم پریشكێك بووه‬ ‫ئاگری له دهشتێك بهرداوه‪ ،‬بهڵكو به دڵنیاییهوه دهڵێم‬ ‫گۆمی مهندی كولتوری ئهوسای شڵهقاند! چ الوێكی‬ ‫ئهو سهردهمه ههیه ئهو كتێبهی نهخوێندبێتهوهو كاری‬ ‫تێنهكردبێ؟! بهڕێز د‪.‬محهمهد كهمال بهڵگهی ڕاستی‬ ‫ئهو قسهیهمانه‪ .‬بۆ یهكهمجار به زمانی كوردی كه زمانی‬ ‫شیعر بوو‪ ،‬كتێبێك به ستانداردێكی ئهكادیمی لهسهر‬ ‫فهلسهفه چاپ و باڵوكراوهتهوه‪.‬‬ ‫ئهوهندهی من ئاگاداربم پتر له (‪ )36‬كتێبی‬ ‫باڵوكردۆتهوه كه شهشیان وهرگێڕانن و ئهوانیتر بهسهر‬ ‫چهند تهوهرێكدا دابهش دهبن‪ ،‬ههر له تهوهری كتێبی‬ ‫مێژووی فهلسهفهو كتێبی مهنههجی كه خوێندكارانی‬ ‫فهلسهفه دهیانخوێنن و وهك سهرچاوه بهكاریاندههێنن‪،‬‬ ‫تاوهكو دهگاته نووسین لهسهر ڕێبازه سهرهكیهكانی‬ ‫فهلسهفه ههر له یۆنانهوه تاوهكو دهگاته ئهم‬ ‫سهردهمهمان‪ ،‬جگه له لقه سهرهكیهكانی فهلسهفه‪:‬‬ ‫لۆجیك‪ ،‬مێتافیزیك‪ ،‬ئاكار‪ ،‬تیۆری زانین و ئیستاتیك‪...‬‬ ‫‪-3‬له ساڵی (‪ )2005‬بهو الوه له ههموو ژمارهیهكی‬ ‫گۆڤاری مانگانهی ڕامانی ههولێر وتارو نووسینی‬ ‫فهلسهفهی باڵوكردۆتهوه‪ .‬لهوێدا سهرنووسهرو دهستهی‬ ‫نووسهرانی ئهو گۆڤارهی ڕازی كردووه بهوهی بچنه‬ ‫ژێرباری ناساندنی كولتوری كوردی به بابهتی فهلسهفه‪.‬‬ ‫ههر لهوێدا تێكستی فهلسهفهی سهدهكانی ناوهڕاستی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫پ‪.‬د‪.‬حهمید عهزیزی فهلسهفه‬ ‫دهستپێشخهرییهكی دهگمهن‬ ‫ئهوروپا (ئۆگۆستین‪ ،‬ئهنسلم‪ ،‬تۆماس ئهكوین)و‬ ‫فۆیهرباخ و هایدیگهرو هی تری باڵوكردۆتهوه‪.‬‬ ‫له كتێبی ماركسیزم یان سۆسیال دێموكراتی‬‫بهشێوازێكی شیكارییانهو ئهكادیمی ههردوو ڕێبازی‬ ‫فهلسهفهی ماركسیزم و سۆسیال دێموكراتیهكانی‬ ‫تاوتوێ و بهراوردكردووه‪ .‬به دهگمهن لقێك‪ ،‬بابهتێكی‬ ‫فهلسهفه ههیه‪ ،‬كه پ‪.‬د‪.‬حهمید به كوردی شتی‬ ‫لهسهر نهنووسیبێ و باڵو نهكردبێتهوه‪ .‬ئهگهرچی‬ ‫فهلسهفهی ئیسالمی و فهلسهفهی ئایین له پسپۆڕی‬ ‫ئهوهوه دوورن‪ ،‬بهاڵم بهمهبهستی خزمهتكردنی بهشی‬ ‫فهلسهفهو خوێندكارانی فهلسهفه كتێبی (فهلسهفهی‬ ‫زانستی كهالم)ی نووسیوه‪ ،‬كه تێیدا به تێرو تهسهلی‬ ‫پێی لهسهر دوو خاڵ داگرتووه‪ ،‬سهرهڕای شیكردنهوهی‬ ‫جیهاندیدی گروپه كهالمیهكان‪ :‬موعتهزیله‪ ،‬شیعه‪،‬‬ ‫خهوارج‪ ،‬ئهشعهری‪ ،‬مورجیئه و ههردوو كهسایهتی‬ ‫جهههم كوڕی سهفوان و غهیالنی دیمهشقی‪.‬‬ ‫خاڵی یهكهم‪ :‬بهپێچهوانهی بۆچوونی نووسهره‬ ‫شۆڤێنیسته عهرهبهكان كۆشاوه ساغیبكاتهوه‪ ،‬كه‬ ‫كولتورو فهلسهفهو زانستی كهالم‪ ،‬ئهگهرچی به‬ ‫زمانی عهرهبی‪ -‬كه زمانی قورئانه‪ -‬نووسراون تاكه‬ ‫نووسهرێكیان عهرهب نهبووه بهڵكو موسڵمانهكانی‬ ‫غهیره عهرهب بوون‪ .‬ئهو فهیلهسوف و زاناو نووسهرانه‬ ‫بوون‪ ،‬كه زمانی نهتهوهیی خۆیان پشتگوێ خستووهو‬ ‫به عهرهبی نووسیویانه‪ ،‬بۆ نمونه‪ :‬غهزالی‪ ،‬فارابی‪ ،‬ئبن‬ ‫سینا‪ ،‬حهسهنی بهسری‪ ،‬ئبن موقهفهع تا دهگاته مهال‬ ‫سهالحی شارهزووی (ئبن صالح)‪.‬‬ ‫خاڵی دووهم‪ :‬ئهو كۆششهی زانایانی كهالم بهتایبهتیو‬ ‫فهیلهسوفه موسڵمانهكان بهگشتی كردویانه‪ -‬وهك‬ ‫پ‪.‬د‪.‬حهمید بۆی چووه‪ -‬بۆ ئهوه بووه باوهڕ (ئیمان و‬ ‫عهقیده) لهچوارچێوهو ناوهرۆكه پیرۆزهكهی دهربێت و‬ ‫ببێ به بابهتێك بشێ بكرێ به كهرهسهی تاوتوێكردن و‬ ‫بیرو توێژینهوهو شیكردنهوه‪ ،‬لهو چاالكیهیاندا ماوهیهك‬ ‫سهركهوتنیان به دهستهێناوه‪ ،‬بهاڵم دواتر ئهو چاالكیه‬ ‫به (فتوا) قهدهغهكراوه! ئهو چاالكییه ههر له سهرهتاوه‬ ‫پێویستی به زمانێكی تایبهتی ههبووه جیاوازبێ له‬ ‫زمانی ههڵبهست و ئهدهب! زمانێك به فهلسهفهو لۆجیك‬ ‫پشت ئهستووربێ‪ ،‬بابهتهكان بخاته چوارچێوهو قاڵبی‬ ‫چهمكی توێژینهوهوه‪ .‬ئهو ههنگاوهی زانایانی كهالم و‬ ‫فهیلهسوفه موسڵمانهكان ههڵیانگرتووه بریتی بووه‬ ‫لهوهی بابهت و چهمكهكان له تایبهتیهوه بهرهو گشتی‪،‬‬ ‫له ههندهكیهوه بۆ ههمهكی بچێ و پهتی و ڕوخسارو‬ ‫ئهبستراكت خهسڵهتهكهیبێ‪ .‬بۆ نمونه وهك پ‪.‬د‪.‬‬ ‫حهمید روونیكردۆتهوه‪ :‬ئهگهر پێشتر قسه لهسهر مرۆڤی‬ ‫ئیماندارو گوناهبار كرابێ لهو زمانه نوێیهدا چهمكی‬ ‫گشتی ئیمان و گوناه بهكارهاتوون و تاوتوێكراون‪.‬‬ ‫ئهمه له خۆیدا ههنگاوێكه لهسهر ڕێگای ڕۆنانی چهمك‬ ‫ههڵگیراوه بۆ ڕشتنی ڕهنگی زمانی ئهبستراكتی دوور‬ ‫له ههڵبهست و به زانستكردنی بابهتی باوهڕ! ههروهها‬ ‫ئهو ئهنجامه لهو ڕهوشه كهوتۆتهوه‪ ،‬كه ئهگهرچی ئایین‬ ‫له خۆیدا دیاردهیهكی كۆمهاڵیهتیهو توندوتۆڵ به دڵ و‬ ‫دهرون و ناخی ئیماندارهوه بهنده‪ ،‬بهاڵم دهكرێ ئهو‬ ‫ئایینه بكرێ به دیاردهیهكی بیریی بهرفراوان‪ .‬واتا لهو‬ ‫بهرههمهدا پێ لهسهر ئهوه داگیراوه‪ ،‬كه زانستی كهالم‬ ‫دوو ڕهههندی لهیهكتری جیاوازی بهرجهسته كردووه‪:‬‬ ‫یهك‪ :‬ڕهههندێكی ژیریی‪-‬فهلسهفهیی‪ ،‬ئهوهش‬ ‫بهگشت شێوازو پێوهرێك خواستی ئازادی مرۆڤی پشت‬ ‫ڕاستكردۆتهوهو ئۆباڵكێشانی ڕهواكردووه‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬ڕهههندی الهوتیی‪-‬ئایینی‪ ،‬ئهمهیان بابهتهكهی‬ ‫بهالیهكی دیكهدا بردووه‪ ،‬ئهگهر پاشهكشهی پێ‬ ‫نهكردبێ‪ ،‬پشتكراوهته ژیانی دنیاو پێوهری مرۆڤ به‬ ‫ههند دانهنراوه‪.‬‬ ‫‪-4‬دهربارهی فهلسهفه له خۆیداو بنج و بناوان و‬ ‫سهرچاوهكهی پ‪.‬د‪.‬حهمید بۆچوونێكی تایبهتی خۆی لهو‬ ‫بارهیهوه ههیهو ههمیشه سووربوه لهسهری و پێداگری‬ ‫لهسهر كردووه‪ ،‬بۆچوونهكه بهو جۆرهیه‪ :‬فهلسهفه‬ ‫داهێنانێكی پوخت و بێگهردی گهلی یۆنانه‪ ،‬له سهدهی‬ ‫شهشهمی پێش زایین لهسهر دهستی تالیس خهت و‬ ‫خاڵیداوه‪ ،‬بهڵگهشی لهم بارهیهوه بهو شێوهیهیه‪:‬‬ ‫یهك‪ :‬وشهی فهلسهفه له رۆژههاڵتدا ‪-‬له زمان و‬ ‫كولتوردا ‪-‬نامۆیهو خۆی وشهیهكی یۆنانیهو واتای‬ ‫حهزكردن له دانایی دهگهیهنێ‪ ،‬تهنانهت تا ئهو كات و‬ ‫سهردهمه له هیچ زمانێكی جیهاندا بهرامبهر به وشهی‬ ‫یۆنانی (فهلسهفه) وشهیهك ڕۆنهنراوهو نهدۆزراوهتهوه‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬له ڕۆژههاڵت ئهفسانهو داستان و حیكایهت و‬ ‫ئایین ههبووه‪ .‬له ڕۆژههاڵتدا خهڵك بیریان له كێشهكانی‬ ‫ژیانی ئهمرۆ نهكردۆتهوه‪ ،‬بهڵكو سهرگهرمی ئهوه بوون‬ ‫دوای مردن چیان بهسهر دێت‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬هیچ بابهتێكی كولتوری ڕۆژههاڵت ئهو‬ ‫مهرجانهیان تێدا نیهكه له فهلسهفهدا ههن‪:‬‬ ‫‪ .1‬شیكردنهوهو ساغكردنهوهی ژیرییانه‪.‬‬ ‫‪ .2‬پهیوهندی هۆیهكی نێوان هۆكارو ئهنجام‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئهنجامگیرییهك پشت ئهستوور بێ به لۆجیك‪.‬‬ ‫ئهو مهرجانه تهنیا ههر له فهلسهفهدا ههبوون‪.‬‬ ‫چوار‪ :‬فهلسهفه نهمامێكه له كهش و ههوای ئازادیدا‬ ‫شین دهبێ و گهشه دهكات و دێتهبهر‪ ،‬ئهو ڕهوشه‬ ‫له ڕۆژههاڵتدا نامۆ بووه‪ .‬بهاڵم ناكرێ بگوترێ بیری‬ ‫لێنهكراوهتهوه‪.‬‬ ‫دهربارهی پهیوهندی نێوان فهلسهفهو ئایین‬ ‫پ‪.‬د‪.‬حهمید ههوڵیداوه وهاڵمی ئهم پرسیارانه له چهند‬ ‫بهرههمێكدا بداتهوه‪:‬‬ ‫• بۆچی ئایین بهگشتی ههر له ڕۆژههاڵتی ناوهڕاستو‬ ‫دوور سهریههڵداوهو له ئهوروپا ئایین نامۆ بووه؟‬

‫• ئهگهر ڕۆژههاڵتی ناوهڕاست و دوور مهڵبهندو‬ ‫بێشكهی ئایین بووه بۆچی مهسیحیهت (عیسایی) تێدا‬ ‫جێگای نهبۆتهوهو ڕووی له ئهوروپا كردووه؟‬ ‫• ئایا ئایین له خۆیدا دیاردهیهكی كۆمهاڵیهتیه یان‬ ‫نا؟ كهواته ئهو خهسڵهته سهرو سروشتیهی له چیهوه‬ ‫پێبراوه؟‬ ‫‪-5‬له بهرههمی (فهلسهفهو ئهدهب)دا‪ ،‬پ‪.‬د‪.‬حهمید‬ ‫الیهكی له پهیوهندی دهستیاوی ئهو دوو بابهته‬ ‫بایهخداره كردۆتهوه‪ .‬بهالیهوه ههمیشه فهلسهفه ئهو‬ ‫بنهما بنهڕهتیه لهباره بووه كه دهستهبهری پێشكهوتنی‬ ‫سنوور بهزێنی ئهدهب بووه‪ .‬ئهوهتا دوای وهرگێڕانی‬ ‫فهلسهفهی یۆنانی بۆ سهر زمانی عهرهبی ئهو ئهدهبهی‬ ‫ئهو سهردهمه گهیشته لوتكهو قۆناغی سهردهمی‬ ‫عهباسیشی به قۆناغی زێڕین ناوزهده كردووه‪ .‬بڕوانه‬ ‫دوای قهدهغهكردنی فهلسهفه ئهدهب و كولتوری ئهو‬ ‫سهردهمه چی بهسهر هاتووه؟!‬ ‫ههردوو بزووتنهوه سهرتاپاگیره شۆڕش ئامێزهكهی‬ ‫ڕۆشنگهریی و ڕۆمانتیكی له ئهوروپا ئهو ڕۆڵه‬ ‫پشت ڕاستدهكهنهوه‪ ،‬كه فهلسهفه له جیهانی‬ ‫ئهدهبدا دهیگێڕێ! ئهو ڕهوشه ئهو بۆچوونه پشت‬ ‫ڕاستدهكاتهوه‪ ،‬بهالی پ‪.‬د‪.‬حهمیدهوه‪ ،‬كه فهلسهفه‪،‬‬ ‫له ژێر سێبهرو سایهو باڵیدا ئهدهب و هونهری ئازاد‬ ‫گهشه دهكهن و ههرسێكیان كاتێك دهبن به پاشخانی‬ ‫هزری ئازاد دهتوانن هێزو توانایهك بهرپابكهن‪ ،‬ههر‬ ‫نهبێ‪ ،‬دهبێ به مایهی زهمینه خۆشكردن بۆ هێنانهدی‬ ‫گۆڕانی ئهوتۆ‪ ،‬كه ژیانی مرۆڤ و كۆمهڵگا بهالی‬ ‫لهباری خوازراودا ببهن‪.‬‬ ‫لهم بارهیهوه دهربارهی ئهدهبی كوردی دهكرێ‬ ‫بڵێین كهسی شارهزا الری لهوه نیه‪ ،‬كه داهێنهرانی‬ ‫شیعری كوردی كالسیك‪ :‬نالی و سالم و كوردی و‬ ‫حاجی قادرو مهحوی و حهمدی و مهالی جزیری و‬ ‫ئهحمهدی خانی‪ ......‬پاشخانێكی فهلسهفهیان‬ ‫ههبووه‪ .‬وهك فهقێ له حوجرهی مزگهوتدا سهرهرای‬ ‫قورئان و حهدیس و شهرع‪ ،‬لۆجیك (ئیساغۆچی) و‬ ‫فهلسهفهیان خوێندووهو ئهو كولتوره ئهو زهمینهیهی‬ ‫خۆشكردووه‪ ،‬كه ههڵبهستی كالسیكی كوردی لهسهر‬ ‫دهستی ئهو شاعیرانه هاتۆته بهر‪.‬‬ ‫‪-6‬ئهوهی پهیوهندی به فهلسهفهی نوێ و‬ ‫سهردهمهوه ههیه پ‪.‬د‪.‬حهمید پتر پێی لهسهر‬ ‫چهمكی ((بارگۆڕینی فهلسهفه)) داگرتووه‪ .‬ئهمه چی‬ ‫دهگهیهنێ و چۆن لێكدهدرێتهوه؟ ئهبێ ئهو بارگۆڕینه‬ ‫بهالیهوه چ سروشتو ڕهههندێكی ههبێ؟‬ ‫له چهند بهرههمێكیدا پ‪.‬د‪.‬حهمید باسی دیاردهیهك‬ ‫دهكات‪ ،‬كه دوای مردنی ڕابهری فهلسهفهی ئایدیالیستی‬ ‫ئهڵمان هیگڵ (ساڵی ‪1831‬ز) له چلهكانی سهدهی‬ ‫نۆزدهدا دهركهوتووهو ئهو به دیاردهی ((شكستهێنانی‬ ‫فهلسهفهی ئایدیالیستی ئهڵمان لهبهردهم هێرشهكانی‬ ‫فهلسهفهی مهتریالیستیدا)) ناوی بردووه‪ .‬ئهو دیاردهیه‬ ‫بۆته مایهی ئهوهی‪ ،‬كه پ‪.‬د‪.‬حهمید به ((بارگۆڕینی‬ ‫فهلسهفه)) ناوی بهێنێ‪ .‬ئهو بارگۆڕینهش ههردوو‬ ‫ڕهههندی ناوهرۆك و ڕوخسار (مێتۆدهی) فهلسهفهی‬ ‫گرتۆتهوه‪ .‬ئهگهر ئهو شۆڕشه سهرتاپاگیرهی زانستیش‬ ‫((تیۆری ڕێژهیی ئاینیشتاین و كوانتهمی هایزنبێرگ))‬ ‫لهبهر چاو بگیرێ ئهو گۆڕانهی فهلسهفه‪ ،‬كه خهسڵهتی‬ ‫((بارگۆڕینی)) پێبڕاوه تاڕاددهیهك ڕووندهبێتهوه‪ .‬بهو‬ ‫پێیه لهو سێ دیاردهیهوه‪:‬‬ ‫• شكستهێنانی فهلسهفهی ئایدیالیستی ئهڵمان‬ ‫دوای كۆچی دوایی هیگڵ (‪1831‬ز)‪.‬‬ ‫• جارێكی دیكه له دایكبوونهوهی فهلسهفه‬ ‫به ناوهرۆك و ڕوخسارێكی دیكهوه لهالیهن هێرمان‬ ‫هێڵمۆڵتزو ئێدوارد تسێلهرهوه‪.‬‬ ‫• ههردوو شۆڕشی زانستی ڕێژهیی تایبهتی و گشتی‬ ‫ئاینشتاین و كوانتهمی هایزنبێرگ‪ .‬فهلسهفه ناچاربوو‪،‬‬ ‫لهو ڕهوشه نوێیهی ژیان و كۆمهڵگاو كولتوردا چاو‬ ‫بهخۆیدا بخشێنێتهوهو فوو لهخۆی بكات بۆ ئهوهی‬ ‫تهپ و تۆزی ڕابردوو‪ ،‬به تایبهتی هی سهدهكانی‬ ‫ناوهڕاست لهخۆی بتهكێنێ‪ .‬بابهتی مێتافیزیك‪ ،‬لهنێو‬ ‫دوو كهوانهدا گومانی خرایه سهر‪ ،‬ئاكار پتر بهالی‬ ‫زانستی كۆمهاڵیهتیدا (سۆسیۆلۆجی)برا‪ ،‬ئیستێتیك‬ ‫درایه دهست هونهرمهندو ئهدیبان‪ ،‬ئهوی ماوهتهوه‬ ‫ههردوو بابهتی تیۆری زانینو لۆجیك بووه‪ ،‬كه بوون‬ ‫به كهرهسهی تاوتوێكردن و بابهتی سهرهكی ناوهرۆكی‬ ‫فهلسهفه‪ .‬لهگهڵ ئهو بۆچوونو ڕهوشه نوێیهدا‪،‬‬ ‫ههردوو ڕێبازی بۆ ماوهی‪ :‬ژیرهكی و ئهزموونیی‬ ‫بهرامبهر بهیهكتری له دوو سهنگهری جیاوازدابوون و‬

‫جێگای ڕهخنهی یهكتریبوون‪.‬‬ ‫فهلسهفه لهو ڕهوشه نوێیهدا پهنای بردۆتهبهر‬ ‫شیكردنهوه بهگشتی و شیكردنهوهی لۆجیكییانه‬ ‫به تایبهتی‪ .‬پشت ئهستوور به ڕێبازی ژیرهكی‪،‬‬ ‫كه تایبهتمهندی فهلسهفهی ئهوروپایی بهرامبهر به‬ ‫فهلسهفهی ئهزموونیی ئینگلیز بهرجهستهكردووه‪،‬‬ ‫باوهڕ بهوه پتهو بووه‪ ،‬كه ژیری مرۆڤ خۆی بهبێ‬ ‫پهنابردنهبهر سهروسروشت! توانای ههڵبژاردن و‬ ‫بڕیاردانی ڕاست و دروستی بهسهر شتدا ههیه و له‬ ‫پرۆسهی زانیندا به ههموو جۆرهكانیهوه‪ ،‬ئامرازی‬ ‫سهرهكییه! ئهو ڕێبازه چۆته ژێرباری دوو ئهركی‬ ‫گهورهوه‪:‬‬ ‫• ڕهخنهكردنی ئایین و دامهزراوهو دهزگاكانی و‬ ‫گازندهكردنی نهزم و سیستمه كۆمهاڵیهتی و سیاسی و‬ ‫ئابووری دهستبهكاری ئهوسای له ئارادابوو‪.‬‬ ‫• شیكردنهوهی توانای زانین و زانینی مرۆڤ‬ ‫و بردنهوهی بۆسهر پێكهاته بنهڕهتیهكانی‪ ،‬بهو‬ ‫مهبهستهی بنهمایهكی پتهو و قایمی زانست و زانین‬ ‫دابنرێ و ڕهنگڕێژبكرێ‪.‬‬ ‫به بۆچوونی پ‪.‬د‪.‬حهمید سهرهڕای بایهخی ئاراستهی‬ ‫ژیرهكی‪ ،‬له توێژینهوهدا‪ ،‬فهلسهفهی سهردهم بهدهر‬ ‫له ڕێبازی (ئێگزیستێنتیالیزم‪ -‬كیركیگارد‪ ،‬هایدیگهر‪،‬‬ ‫سارتر‪ ،‬گابرێیل مارسێل‪ ،‬كارل یاسپهرز) سروشتێكی‬ ‫ئهزموونییه‪ ،‬سود له تاقیكردنهوه سهركهوتووهكانی‬ ‫ژیان و زانست وهردهگرێ‪.‬‬ ‫دهربارهی خسڵهتی سهرهكی لۆجیكی سهردهم‪ ،‬كه‬ ‫دوای ههردوو لۆجیكی ڕوخسارهكی مامۆستای یهكهم‬ ‫(ئهرستۆ) و لۆجیكی بیركاری الیبنیتس دێت‪ ،‬ئهوهیه‬ ‫بووه به ئامرازێكی كاریگهری مشتوماڵكردنی فهلسهفهو‬ ‫بهگژداچوونهوهی مێتافیزیك و تاوتوێكردنی تیۆرییه‬ ‫زانستیهكانی سهردهم‪ .‬قهیرانی ناسراو به ((تهنگژهی‬ ‫زانسته ڕوخسارییهكان)) به تایبهتی بیركاری‬ ‫دهریخستووه‪- ،‬وهك پ‪.‬د‪.‬حهمید بۆی چووه‪ -‬دوورو‬ ‫نزیك پهیوهندی به سایكۆلۆجی (دهرونزانی)یهوه نیه‪،‬‬ ‫بهڵكو توندوتۆڵ به پرۆسهی پهرهسهندنی بیركاریهوه‬ ‫بهنده‪.‬‬ ‫ئهوهندهی من ئاگاداربم پ‪.‬د‪.‬حهمید عهزیز ئهم‬ ‫بهرههمه به نرخانهی خستۆته سهر خهرمانی زمانی‬ ‫كوردی‪:‬‬ ‫‪ .1‬سهرهتایهك له فهلسهفهی كالسیكی یۆنان‪.‬‬ ‫‪ .2‬بنهڕهتهكانی فهلسهفه‪.‬‬ ‫‪ .3‬بنهڕهتهكانی فهلسهفهی كۆمهاڵیهتی‪.‬‬ ‫‪ .4‬لۆجیكی ئهرستۆ‪.‬‬ ‫‪ .5‬تۆماسی ئهكوینی‪.‬‬ ‫‪ .6‬بنهماكانی فهلسهفهی شیكردنهوهی مهنتیقی‪.‬‬ ‫‪ .7‬كێشهی فهلسهفهو الهوت له سهدهكانی ناوهڕاست‪.‬‬ ‫‪ .8‬فهلسهفهی سهدهكانی ناوهڕاست له ئهوروپا‪.‬‬ ‫‪ .9‬فهلسهفهی نوێ له ئهوروپا‪.‬‬ ‫‪ .10‬فهلسهفهی سهردهمی ڕۆمانتیكی‪.‬‬ ‫‪ .11‬فهلسهفهی نوێ له ئهوروپا‪.‬‬ ‫‪ .12‬فهلسهفهی سهردهم له ئهوروپا‪.‬‬ ‫‪ .13‬فهلسهفهی زانستی كهالم‪.‬‬ ‫‪ .14‬لۆجیك دوێنێ و ئهمرۆ‪.‬‬ ‫‪ .15‬تیۆری زانینی زانستیانه‪.‬‬ ‫‪ .16‬فهلسهفهی سۆسیال دێموكراتی‪.‬‬ ‫‪ .17‬ماركسیزم یان سۆسیال دێموكراتی‪.‬‬ ‫‪ .18‬مێتافیزیك ڕهههندو ئاسۆ‪.‬‬ ‫‪ .19‬له فهلسهفهی سروشتهوه بهرهو فهلسهفهی زانست‪.‬‬ ‫‪ .20‬بارگۆڕینی فهلسهفه‪.‬‬ ‫‪ .21‬هونهری شیعر‪ :‬ئهرستۆ‪.‬‬ ‫‪ .22‬هونهری شیعر‪ :‬هوراس‪.‬‬ ‫‪ .23‬مێتافیزیك چیه؟ هایدیگهر‪.‬‬ ‫‪ .24‬چهند بنهمایهكی فهلسهفهی دواڕۆژ‪ :‬فۆیهرباخ‪.‬‬ ‫‪ .25‬سێ تێكستی فهلسهفهی دیكارت‪.‬‬ ‫‪ .26‬چهند وردبوونهوهیهك لهبارهی مێتافیزیك‪ :‬دیكارت‪.‬‬ ‫‪ .27‬پرۆلیگۆمینا‪ :‬كانت‪.‬‬ ‫‪ .28‬دانانی بنهمای مێتافیزیكی ئاكار‪ :‬كانت‪.‬‬ ‫‪ .29‬فهلسهفه وهك زانستێكی ورد‪ :‬هوسهرڵ‪.‬‬ ‫‪ .30‬تراكتاتۆس‪ :‬ڤتگنشتاین‪.‬‬ ‫‪ .31‬گهنجینهی زمانی كوردی‪ :‬هوتوم‪-‬یشندلهر‪.‬‬ ‫‪ .32‬زمانی كوردان‪ :‬فردریش ولیر‪.‬‬ ‫‪ .33‬ههردوو كتێبی پیرۆزی یهزیدیان‪ :‬جلوهو مسحهفی‬ ‫ڕهش‪ :‬ماكسیملیان بیتنه‪.‬‬ ‫‪ .34‬گهشتێك به كوردستان و عهرهبسان و ئهرمهنستاندا‪:‬‬ ‫بارون ئیدوارد نولده‪.‬‬ ‫وهك خۆی پێی ڕاگهیاندووم چهند بهرههمێكی تری‬ ‫نووسیوهو ئامادهن بۆچاپكردن‪ ،‬بهاڵم الیهنه داراییهكه‬ ‫ئهو دهرفهتهیان لهمرۆدا بۆ نهڕهخساندووه‪ :‬ئهوانیش‪:‬‬ ‫‪ .1‬فهلسهفهی زمان‪.‬‬ ‫‪ .2‬چوار تێكستی فهلسهفهی سهدهكانی ناوهڕاست‪.‬‬ ‫‪ .3‬بنهمای ئۆباڵكێشان‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئیستێتیك لهنێوان هونهرو فهلسهفهدا‪.‬‬ ‫‪ .5‬فهلسهفهی مێژوو‪.‬‬ ‫‪ .6‬بنهماكانی كولتوری پێش فهلسهفه‪.‬‬ ‫ئهمه گهشتێك بوو به جیهاندیده ئینسكلۆپیدیهكهی‬ ‫فهلسهفهی پ‪.‬د‪.‬حهمید عهزیزدا‪ ،‬هیوادارم له ئایندهدا‬ ‫بتوانم الیهك له ڕهندهكانی تری بكهمهوه‪ .‬هیوادارم‬ ‫لهش ساغ و تهمهن درێژ بێ و خامهكهی بهردهوام‬ ‫بهرههمی نوێ بخاته سهر خهرمانی كولتوری كوردیو‬ ‫ئهو دهستپێشخهرییهی ئهو هی تری بهدوادابێ‪ .‬من‬ ‫وهك خوێندكارێكی ئهو بهڵێن دهدهم ئهو ڕێگایهی ئهو‬ ‫گرتیهبهر منیش بیگرمهبهر‪.‬‬

‫ت�سە ن�سدرو�س ت�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪17‬‬

‫د‪ .‬رزگار عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی‪:‬‬

‫كوتان دژی پەتا بۆ ‪ 28‬هەزار هاواڵتی كراوە‬ ‫د‪.‬رزگار عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫تەندروستی‬ ‫خۆپاراستنی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬تێبینی كردووە ئاستی‬ ‫هۆشیاری هاواڵتیان بۆ خۆپارێزی‬ ‫زیادیكردووەو لە ‪2019‬دا ‪ 28‬هەزار‬ ‫هاواڵتی خۆیان كوتاوە بۆ ئەوەی‬ ‫تووشی پەتا نەبن‪.‬‬ ‫لەم‬ ‫عەلی‪،‬‬ ‫د‪.‬رزگار‬ ‫چاوپێكەوتنەی “زەمەن”دا هۆكاری‬ ‫زیادبوونی پەتای وەرزی بۆ‬ ‫دواكەوتنی باران دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی ‪”:‬بەهەوڵو هیممەتی‬ ‫هەمووالیەك هەشت ساڵە حاڵەتی‬ ‫نەخۆشی كۆلێرا لە شاری سلێمانی‬ ‫تۆمار نەكراوە”‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬مەزهەر کەریم‬

‫زەمەن‪ :‬ئێوە بەڕێوەبەری فەرمانگەیەكی گرنگن‬ ‫كە خۆپاراستنە‪ ،‬لەمڕووەوە بۆ پاراستنی هاواڵتیان‬ ‫چیتان كردووە؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی‬ ‫تەندروستی بەشێكی گرنگی بەڕێوەبەرایەتی گشتی‬ ‫تەندروستی سلێمانییە‪ ،‬كە كۆمەڵێك خزمەتگوزاری‬ ‫خۆپاراستن پێشكەش بە هاواڵتیان دەكات‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك كارو چاالكی ئەنجامداوە‪ ،‬كە لە مەڵبەندو‬ ‫بنكە تەندروستیەكانی دیكەدا ناكرێت‪ ،‬گرنگترین‬ ‫ئەو خزمەتگوزاریانەی لە بەڕێوەبەرایەتیەكەی ئێمە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬یەكەم بریتیە لە كوتان دژی نەخۆشیە درمو‬ ‫كوشندەكان‪ ،‬بۆ نمونە ئێمە كوتان دژی نەخۆشی‬ ‫سورێژەو ئیفلیجی مندااڵنو نەخۆشی سیل ئەنجام‬ ‫دەدەین‪ ،‬بەتایبەت دایكانی دووگیان دەپارێزین‬ ‫لەم نەخۆشیانە‪ ،‬بەشێكی دیكەی كارەكانی ئێمە‬ ‫چاودێری تەندروستی شوێنە گشتیەكان دەكەین‪،‬‬ ‫وەك ڕیستۆرانتو شوێنە گشتیەكانو چێشتخانەو‬ ‫مەلەوانگەكانو ئارایشگاو سەرتاشخانەكان‪ ،‬بەشێكی‬ ‫دیكە هۆبەی نەخۆشیە گوازراوەكانە‪ ،‬كە ئێمە‬ ‫كۆنتڕۆڵو بەدواداچوون بۆ هەموو ئەو نەخۆشیانە‬ ‫دەكەین‪ ،‬ئەگەری هەیە وەك شێوەی پەتا یان‬ ‫وەك شێوەی تاكەكەس باڵوببنەوە لە كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫ڕێوشوێنی پێویست دەگرینەبەر‪ ،‬بۆ رێگریكردن لە‬ ‫باڵوبوونەوەی و رێنمایی دەدەین بە پزیشكان لەسەر‬ ‫شێوازی چارەسەركردن‪ ،‬هاواڵتیانیش ئاگادار دەكەین‬ ‫لەسەر شێوازی ئەو نەخۆشیە‪ ،‬بەشێكی گرنگی‬ ‫كاری بەڕێوەبەرایەتیەكەمان بریتیە لە نەخۆشیە‬ ‫نەگوازراوەكان‪ ،‬بەتایبەت نەخۆشیە درێژخانەیەكانی‬ ‫وەك شەكرەو بەرزبوونەوەی گوشاری خوێن‪،‬‬ ‫ڕێنمایی هاواڵتیان دەكەین لە گەورەترین بكوژەكانی‬ ‫ئێستا وەك جەڵتەی دڵو دەماخو شێرپەنجە‪.‬‬ ‫بەشێكی دیكەی كارەكانی بەڕێوەبەرایەتیەكەمان‪،‬‬ ‫بریتیە لە هۆشیاری تەندروستی لەسەر هەموو‬ ‫نەخۆشیە گوازراوەو نەگوازراوەكان‪ ،‬بەبەردەوام‬ ‫لەگەڵ مامۆستایانی ئاینیو پێشەوایانی كۆمەڵگاو‬

‫مامۆستایانی قوتابخانەكان و رێكخراوەكانی ژیان‪،‬‬ ‫پەیامە تەندروستیەكانمان دەگەیەنین بە هاواڵتیان‬ ‫بۆ ئەوەی خۆیانو خێزانیان بپارێزن‪ ،‬بەشێكی گرنگی‬ ‫دیكە كە بریتیە لە بەشی تاقیگەی ئاو و خۆراك‪،‬‬ ‫كە هەموو ئاوی سلێمانی لەالی ئێمە پشكنینی بۆ‬ ‫دەكەین‪ ،‬هەروەها هەموو ئەو خۆراكانەی لە خاڵەكانی‬ ‫پشكنینەوە داخڵ دەكرێتو دێنە هەرێمی كوردستان‬ ‫بەبەردەوام پشكنینیان بۆ دەكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬با بێینە سەر خۆپاراستنی هاواڵتیان‪،‬‬ ‫چی بكەن بۆ ئەوەی بەدووربن لە پەتای وەرزی؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرمادا‬ ‫شەپۆلێكی نەخۆشی ئەنفلۆنزا جیهانی گرتۆتەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت هەرێمی كوردستانو عێراقیشی‬ ‫گرتۆتەوە‪ ،‬بەتایبەت ئەمساڵ بەهۆی دواكەوتنی‬ ‫بارانو هەبوونی وشكە سەرما‪ ،‬چاالكی ڤایرۆسی‬ ‫پەتای وەرزی زیادیكردوە‪ ،‬كە وەك دیاردە لە‬ ‫هەموو پارێزگاكانو ناوچەكە هاواڵتیان توشبوون‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەناو شاری سلێمانی‪ ،‬بەاڵم ئێمە وەكو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی‬ ‫ڕێوشوێنی پێویستمان گرتۆتەبەر بۆئەوەی ژمارەی‬ ‫توشبووان كەم بكەینەوە‪ ،‬كە ئەم خااڵنەی‬ ‫خوارەوەمان ئەنجامداوە وەك یەكەیەكی تایبەت كە‬ ‫پێی دەوترێت یەكەی جیاكردنەوەی نەخۆش لەناو‬ ‫نەخۆشخانەكاندا‪ ،‬كە ئەو نەخۆشەی پەتای وەرزی‬ ‫هەیە بەتەنیا دەبن‪ ،‬تێكەڵ بەنەخۆشی دیكە ناكرێن‪،‬‬ ‫هەموو پێداویستەكانمان لە پزیشكو كارمەندو ئامێری‬ ‫پێویست داناوە‪ ،‬هەروەها كوتان بۆ هاواڵتیان ئەنجام‬ ‫دەدەین‪ ،‬تا ئەمڕۆ نزیكەی بیستو هەشت هەزار‬ ‫هاواڵتی كاری كوتانی بۆكراوە بەتایبەت ئەوانەی لە‬ ‫مەترسیدان وەك دایكانی دووگیان‪ ،‬مندااڵنی خوار‬ ‫تەمەن پێنج ساڵو ئەوانەی نەخۆشی درێژ خایەنیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئایا خۆپارێزی بۆتە كولتوور لەناو‬ ‫خەڵكدا یان نا؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬هۆشیاری تەندروستی بەیەك ڕۆژ‬

‫ناگاتە هاواڵتیان‪ ،‬هۆشیاری تەندروستی كارێك نیە‬ ‫بەیانی هەستاین لە خەو هەموو هاواڵتیان هۆشیار‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬كاتی دەوێت‪ ،‬من بیرم دێت یەكەم جار‬ ‫بووم بە بەڕێوەبەری ئێرە بە نمونە‪ ،‬ئەو كوتانی‬ ‫ئەنفلۆنزایە بەهەموویەوە هەزار كەس خۆی‬ ‫نەدەكوتا‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ بە هەزاران كەس ناوی‬ ‫خۆیان تۆماركردووەو داوای دەكەن‪ ،‬كەواتە ئاستی‬ ‫هۆشیاری لەدوای ئەم دە ساڵەوە زۆر گۆڕاوە لە‬ ‫شاری سلێمانی‪ ،‬ئێستا هاواڵتیان خۆیان دیاردەیەكی‬ ‫ناتەندروست ببینن تەلەفۆنمان بۆ دەكەن بۆیە ئێمە‬ ‫ئێستا داوا لە هاواڵتیان دەكەین‪ ،‬ئەگەر خۆیان‬ ‫هەستیان كرد پەتایان هەیە سەردانی نزیكترین‬ ‫بنكەی تەندروستی بكەن‪ ،‬لەكاتی كۆكەو پژمەدا‬ ‫بیكەنە دەسڕێكی كلینێكسەوە فڕێیبدەنە زبڵدانەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بینیان بەرامبەرەكەیان نەخۆشە چەند مەترێك‬ ‫دوور لە بەرامبەرەكەیان دابنیشن‪ ،‬چونكە لەڕێگەی‬ ‫هەناسەو پژمەوە پەتاكە دەگوازرێتەوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫لە شوێنی قەرەباڵخ دووربكەوینەوە چەند جارێك‬ ‫لە رۆژدا دەستەكانمان بشۆین لەم وەرزەدا‪ ،‬چونكە‬ ‫ڤایرۆسەكە لەڕێگەی هەناسەو هەواوە دەگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ژمارەی بنكەكانی خۆپاراستن رەنگە لە‬ ‫ئاستی پێویستدا نەبن؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬لە هەموو مەڵبەندو بنكەیەكی‬ ‫تەندروستی بەشی خۆپاراستنی تێدایە‪ ،‬وەك‬ ‫خزمەتگوزاری كوتانی تێدایە چاودێری دایكانی تێدایە‬ ‫هۆشیاری تەندروستی تێدایە‪ ،‬هۆبەی كوتانی تێدایە‪،‬‬ ‫نەخۆشخانەو بنكەكان لە دوو بەش پێكهاتوون‬ ‫بەشێكیان‪ ،‬چارەسەرە‪ ،‬هاواڵتی كە نەخۆش دەكەوێت‬ ‫پزیشكو كارمەند دەرمان دەخرێتە خزمەتیەوە بۆ‬ ‫چارەسەر‪ ،‬بەشێكیشیان لەناو نەخۆشخانە هۆبەی‬ ‫دایكو منداڵو كوتانو ڕۆشنبیری تەندروستی‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬كە خۆپارێزیە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬سەرباری ئەم قسانەی ئێوە بەردەوام‬ ‫هاواڵتیان لە باڵوبوونەوەی پەتای ئەنفلۆنزاو كۆلێرا‬ ‫دەترسن؟‬

‫رزگار عەلی‪ :‬بۆ بەرەنگاربوونەوەی جۆری پەتای‬ ‫ئەنفلۆنزا ئەوە رێكارەكانم لەسەرەوە باس كرد‪ ،‬بۆ‬ ‫پەتای كۆلێراش‪ ،‬ئێستا باڵونابێتەوە‪ ،‬دەكەوێتە‬ ‫وەرزی هاوین‪ ،‬ئەوكاتیش لیژنەی ڕووبەڕووبوونەوەمان‬ ‫هەیە‪ ،‬كۆلێرا پێچەوانەی ئەنفلۆنزا لەڕێگەی هەواوە‬ ‫باڵونابێتەوە بەڵكو لەڕێگەی ئاو و خۆراكەوە‬ ‫باڵودەبێتەوە‪ ،‬ئێمە بەردەوام چاودێری ئاوی‬ ‫خواردنەوەی ناوشارو دەوروبەری دەكەین‪ ،‬ڕۆژانە‬ ‫كلۆری پێویست دەكەینە ئاوی خواردنەوە‪ ،‬بەهەوڵو‬ ‫هیممەتی هەمووالیەك هەشت ساڵە حاڵەتی نەخۆشی‬ ‫كۆلێرا لە شاری سلێمانی تۆمار نەكراوە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەاڵم بەردەوام باس لەوە دەكرێت ئاوی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬تەندروست نیە بۆ خواردنەوە ناشێ؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬ئەوەی ئێمە بەكاری دەهێنین بۆ‬ ‫پاكژكرنەوەی ئاو كلۆرە‪ ،‬لە هەموو جیهانیشدا هەر‬ ‫كلۆر بەكاردەهێنن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی باس دەكرێت لەسەر‬ ‫ڕەنگی ئاوەكەیە‪ ،‬كاریگەری ئەوتۆی نیە لەسەر‬ ‫تەندروستی مرۆڤ‪ ،‬بەاڵم ئێمە هەوڵمانداوە لەگەڵ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ئاوی سلێمانی‪ ،‬كە چارەسەری‬ ‫ئەو كێشەیە بكەن‪ ،‬كاتێك گۆڕینی ڕەنگی ئاوەكە‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬لەگەڵ شەپۆلی باران بارین دەریاچەی‬ ‫دوكان ڕەنگی ئاوەكەی دەگۆڕێت ئەمەش بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە ماوەی پەنجا ساڵە دروستبووە لەژێریدا‬ ‫قەوزە هەیە پێویستمان بە كۆمپانیایەكی پاكردنەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬تا لە قەوزەكان پاكی بكاتەوە بۆمان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بازرگانان گلەیی ئەوەیان هەیە ئەو‬ ‫خواردنانەی دەهێنرێتە الی ئێوە بۆ پشكنین‬ ‫ماوەیەكی زۆر دەخایەنێت؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬دیارە خواردن بە سیستمێك‬ ‫پشكنینی بۆ دەكرێت‪ ،‬ئێمە ناتوانین بە‬ ‫كونفەیەكونێك وەاڵمیان بدەینەوە بڵێین لە پشكنین‬ ‫دەرچووە‪ ،‬پشكنینی خۆراك پشكنینی فیزیاییو‬ ‫كیمیایە بەكتریالۆجی دەوێت‪ ،‬فیزیایەكە لەڕووی‬ ‫لیڤڵو ناونیشانو پاكجینو ناونیشانی كارگەكەو‬ ‫رێكەوتی بەرهەمهێنانو بەسەرچوونو پێكهاتەكانی‬ ‫ناوی پشكنینی بۆ دەكەین كە چووە تاقیگەو‬ ‫بەكتریالۆجی بەالنی كەمەوە دوو بۆ سێ ڕۆژ دەبێت‪،‬‬ ‫كیمیاش ڕۆژێكی دەوێت تا دڵنیابین لە سەالمەتی‬ ‫خۆراكەكە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬شتێكیش لەناو خەڵكدا قسەی لەسەر‬ ‫دەكرێت ئەویش ئەوەیە خواردنەكان مادەی‬ ‫حافیزەیان زۆرەو تەمەنیان درێژە؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬تەمەنی بەسەرچوون بەدەست ئێمە‬ ‫نیە دیاری بكەین‪ ،‬كاتو ماوەی خواردنەكان بەپێی‬ ‫ستانداردێكی جیهانی دیاری دەكرێت كە رێكەوتی‬ ‫بەرهەمهێنانو بەسەرچوونی دیاری دەكات كۆمپانیا‬ ‫ناتوانێت لەخۆیەوە بیكات‪ ،‬بۆنمونە ماست تەمەنی تا‬ ‫ڕۆژی بەسەرچوونی بیستو یەك ڕۆژە یان خواردنە‬ ‫قوتوكراوەكان بۆ دوو ساڵە‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو مادانەی‬ ‫تێدایەتی وەك موادی حافیزە‪ ،‬تامەكانو ڕەنگەكانی‬ ‫خواردنەكە كە بۆی زیاد دەكرێت بەپێی پێكهاتەكان‬ ‫پشكنینی بۆ دەكرێت دیاری دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ماوەی چەند ساڵێكە بەڕێوەبەری‬ ‫خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانین‪ .‬بەنیاز نین‬ ‫وازبهێنن؟‬ ‫رزگار عەلی‪ :‬پێداویستی شاری سلێمانیو‬ ‫بڕوانامەكەم واپێویست دەكات لەو جێگەیەدا خۆم‬ ‫هێشتۆتەوە‪ ،‬بەحەزی خۆم بێت حەزم لێیە بچمەوە‬ ‫بۆ ماڵەوە پشووبدەم‪.‬‬

‫شەش هۆکار بۆ ئەوەی‬ ‫چا نەدەیت بە منداڵەکەت‬ ‫هەوڵبدە بەالیەنی کەمەوە تا تەمەنی ‪ ٦‬ساڵ چا نەدەیت بە منداڵەکەت‪ ،‬ئەگەر دوای ئەو تەمەنەو پێش ئەو‬ ‫تەمەنەش چات پێدا تکایه با کاڵ بێت و شەکری زۆر کەم بێت یان هەر تێیدا نەبێت‪ ،‬بۆچی؟‬

‫‪1‬‬

‫لەبەرئەوەی چا بڕێکی زۆر کافاینی تێدایە‪ ،‬دەبێتە ھۆی بەرزبوونەوەی فشاری خوێن و‬ ‫دروستکردنی دوودڵی‪ ،‬دڵەڕاوکێ و چاالکبوونی منداڵەکە بۆیە کێشە بۆ خەوی منداڵەکە دروست‬ ‫دەکات‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫چۆن لە گەورە کاریگەری ھەیە و سەر ئێشە دروستدەکات ئەگەر ڕۆژێک نەتوانیت بیخۆیتەوە‬ ‫بەھەر ھۆیەک‪ ،‬ئەوە لە منداڵیش دوای فێربوونی ئەگەر ڕۆژێک نەیخواتەوە ئەوە تووشی سەرئێشەو‬ ‫توڕەبوون دەبێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەگەر لە جیاتی کوپێک چا کوپێک شیری پێبدەیت‪ ،‬ئەوە وزەیەکی زۆرترو تەندروستتر‬ ‫دەبەخشێت بە منداڵەکە چونکه گەدەی منداڵ بچووکە‪ ،‬بۆیە لەوانەیە بە چاکە بڕێکی زۆر گەدەی‬ ‫داگیر بکات و نەھێڵێت جێگەی خواردنی سوودبەخشی تر ببێتەوە‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫لەبەرئەوەی منداڵ بڕێکی زۆر شەکر دەکاتە چایەکەوە بۆیە زیانێکی زۆر بە ددانەکانی دەگەیەنێت‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫لەبەرئەوەی چا وەکو دەرمانی میزپێکەر ئیش دەکات بۆیە دەبێتە ھۆی بەفیڕۆدانی بڕێکی زۆر‬ ‫کالسیۆم لە میزدا‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫زۆربەی کات کێشەی گەدە وەک دڵەکزێ بۆ منداڵ دروست دەکات‪.‬‬ ‫ھەندێ سەرچاوە دەڵێن کە چا دەبێتە ھۆی کەمتر ھەڵمژینی ماددەی ئاسن لە ڕیخۆڵەکانداو‬ ‫دواتر دەبێتە ھۆی کەمخوێنی بەاڵم ھەندێ سەرچاوە ئەوە ڕەتدەکەنەوە‪.‬‬

‫دکتۆر پشدەر عبداللە اسماعیل‬ ‫پزیشکی پسپۆڕی نەخۆشیەکانی مندااڵن‬

‫خواردنی تەندروست و‬ ‫کۆمەڵگا‬ ‫د‪ .‬ئیسرا کەمال‬

‫لەساڵی ‪١٩٨٤‬دا‪ ،‬ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی‬ ‫(‪ )WHO‬تاکی تەندروستی بە رستەیەک پێناسە‬ ‫کرد‪ ،‬ئەویش ئەوە بوو‪“ :‬تاکی تەندروست ئەو‬ ‫کەسەیە لە حاڵەتێکی باشی جەستەیی و عەقڵی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییدایە بەشێوەیەکی ھاوسەنگ‪ ،‬نەک تەنیا‬ ‫لەڕووی جەستەیی و نەبوونی نەخۆشیەوە”‪.‬‬ ‫واتە تەندروستی جەستە پەیوەستە بە‬ ‫تەندروستیی عەقڵیی و کۆمەاڵیەتیی مرۆڤەوەو‬ ‫سیانەیەکن ناتوانرێت لێک جیابکرێنەوە‪.‬‬ ‫زۆر ڕوونە بنیاتنانی کۆمەڵگایەکی تەندروست و‬ ‫چاالک و بەرھەمهێنەر پێویستی بە تاکی تەندروست‬ ‫ھەیە لە ھەموو الیەنەکانەوە نەک تەنیا لەڕووی‬ ‫جەستەییەوە‪.‬‬ ‫مرۆڤیش بۆ ئەوەی بتوانێت بە تەواوەتی‬ ‫چاالکییە جەستەیی و عەقڵیی و کۆمەاڵیەتییەکانی‬ ‫ئەنجامبدات پێویستی بە وزە ھەیە‪ ،‬ئەو وزەیەش‬ ‫سەرچاوەکەی ئەو خواردن و خواردنەوانەیە کە‬ ‫دەیخوات‪.‬‬ ‫پەندێکی جیهانی کۆن ھەیە دەڵێت‪“ :‬مرۆڤ‬ ‫ئەو شتەیە کە دەیخوات”‪ ،‬ئەم پەندە زۆر ڕاستە‬ ‫بۆ ھەموو سەردەمێک‪ ،‬ئەوە دەگەیەنێت کە‬ ‫ئەو خۆراکەی دەیخۆیت ئەگەر تەندروست بێت‬ ‫کاریگەری دەبێت لەسەر کارەکتەرو چاالکیەکانی‬ ‫تاک لەناو کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫تاکی نەخۆش و ناساغ ھەرگیز ناتوانێت بەردێکی‬ ‫بناغەی باش بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئێستاو لەم سەردەمەدا خۆشبەختانە زانست‬ ‫زۆر پێشکەوتووە بەگشتی‪ ،‬زانستی خۆراکیش‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬زۆربەی زانیارییەکان لەبەردەستەو‬ ‫دەتوانرێت سوودیان لێوەربگیرێت بۆ ھەڵبژاردنی‬ ‫خواردن و خواردنەوەکانمان‪ ،‬بۆیە ھەڵبژاردنی ئەو‬ ‫خواردنانەی کە دەیانخۆین ڕۆژانە بەھۆشیارییەوە‬ ‫کایەیەکی گرنگە بۆ پارێزگاریکردن لەتەندروستی‬ ‫جەستەیی و عەقڵیمان ‪.‬‬ ‫ئەگەر بێینە سەر پێناسەی خواردنی تەندروست‬ ‫ئەوە “ئەو خواردنە ھەمەجۆرانەیە کە بڕی پێویستی‬ ‫لە کاربۆھیدرات‪ ،‬چەوری‪ ،‬پڕۆتین‪ ،‬ئاو‪ ،‬ڤیتامین و‬ ‫کانزاکان تێدایە‪ ،‬بە جۆرێک جەستەی مرۆڤ بە‬ ‫تەندروستی بهێڵێتەوەو زیانی نەبێت بۆى”‪.‬‬ ‫بۆ نموونە؛ ئەو کەسانەی پابەند دەبن بە‬ ‫خواردنی تەندروستەوەو لە ژەمەکانیاندا زیاتر پەنا‬ ‫دەبەن بۆ خواردنی میوەو سەوزەو پرۆتینو چەورییە‬ ‫بەسودەکان‪ ،‬ھەمیشە تەندروستتر و چاالکترن لەو‬ ‫کەسانەی کە زیاتر خۆراکە ئامادەکراو و موعەلەبو‬ ‫فاست فود دەخۆن کە بڕێکی زۆر ماددەی نیتراتو‬ ‫چەورییە خراپەکانیان تێدایە‪.‬‬ ‫ھەروەھا بینراوە ئەو کەسانەی ڕێژەیەکی‬ ‫زۆر ڕۆژانە ئاو بەکاردەھێنن بۆ خواردنەوە زۆر‬ ‫تەندروستترو وریاترن لەو کەسانەی کە بەڕێژەیەکی‬ ‫زۆر خواردنەوە گازییەکان و چاو قاوە بەکاردێنن‬ ‫بۆ خواردنەوە‪.‬‬ ‫توێژەرەوەکان سەلماندویانە ئەو کەسانەی کە‬ ‫پەنا دەبەن بۆ خواردنە خێراو فاست فودەکان لە‬ ‫ژەمە خۆراکیەکانیاندا ھەمیشە ھەست بە ماندوویی‬ ‫جەستەیی دەکەن‪ ،‬لەھەمانکاتیشدا فشاری‬ ‫دەروونیان لەسەر زیاد دەبێت و تووڕەو کەم‬ ‫تەحەمولیان دەکات‪ .‬کە ئەمەش وردە وردە توشی‬ ‫کێشەی قەڵەوی و چەندەھا کێشەی جیاوازی تری‬ ‫تەندروستیان دەکات ھەم لەڕووی جەستەیی و ھەم‬ ‫لەڕووی دەروونی‪.‬‬ ‫ئێستا ھۆشیاری لەبارەی خواردنی تەندروست‬ ‫بابەتی ڕۆژەو زۆر گرنگیشە لە ھەموو کۆمەڵگا‬ ‫جیهانیەکان‪ ،‬ھەر بۆیە لە کۆمەڵگای ئێمەش‬ ‫دەبێت زۆر بایەخی پێبدرێت و لە سۆشیاڵ میدیاو‬ ‫ڕاگەیاندنەکان زیاتر گرنگی پێبدرێت و ھۆشیاری‬ ‫تەواو بدرێت بە تاکەکان کە چۆن خواردن و‬ ‫خواردنەوەکانیان ھەڵبژێرن‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا ھەروەکو نووسەری ڕووسی ناودار‬ ‫ئەنتوان چیخۆف ‪ -‬دەڵێت ‪“ :‬ئێمە ناژین بۆ‬‫ئەوەی تەنیا بخۆین‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەی بزانین چێژی‬ ‫خواردن چیە”‪.‬‬

‫د�‬ ‫پ��ەروەردەو ن��وێ��� ن� ن‬

‫‪16‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫هەوڵدەدرێت نرخی خوێندن کەمبکرێتەوە‬ ‫پڕۆژەیاسایەک بۆ باخچەی ساوایان و قوتابخانەو پەیمانگا ناحکومییەکان ئامادە دەکرێت‬

‫مهریوان سهاڵح حیلمی‬

‫لهم ئاوێنهیهوه‬ ‫سهیری خۆت بكه‬ ‫بهههڵهداوان هات بۆ الم و وتی‪“ :‬بۆ ئهمساڵی خوێندن ‪– ٢٠١٩‬‬ ‫‪ ٢٠٢٠‬پرسیارهكانی پۆلی دوانزهی ئامادهیی‪ ،‬نیوهی ساڵم ههمووی‬ ‫به ههڵبژاردن داناوه‪ ،‬چونكه له بهكەلۆریدا ههمووی ههڵبژاردن‬ ‫دێتهوه‪ ،‬كهچی بهڕێوهبهر و یاریدهدهری خوێندنگهكهمان دهڵێن‬ ‫ئهوه نایاساییهو پێویسته نیوهی پرسیارهكان بكهیت به ههڵبژاردن‬ ‫و نیوهی به راڤه‪ ،‬منیش وتم راسته ئهوه یاسا و فهرمانی وهزارهتی‬ ‫پهروهردهیه‪ ،‬بهاڵم بڕیارێكی سهقهتهو له بهرژهوهندی خوێندكاران‬ ‫نیه‪ ،‬چۆن دهبێ به شێوازێك پرسیاری كۆتایی وهرز _نیوهی‬ ‫ساڵ_ دابنێیت و خوێندكار سوودی لێوهرنهگرێ؟ لهكۆتاییدا به‬ ‫بهڕێوهبهرم وت لهسهر بهرپرسیارێتی خۆم ههموو پرسیارهكان‬ ‫بهشێوهی ههڵبژاردن دێنمهوه‪ ،‬چونكه ویژدانم ئازارم دهدات دژی‬ ‫بهرژهوهندی گشتی كاربكهم”‪.‬‬ ‫كه له قسهكانی بۆوه خهمێكی قورس دایگرتم و خاڵ به خاڵ‬ ‫ئهمانهم بۆ روونكردهوه‪:‬‬ ‫‪١‬ـ دهبوو ئهو بهڕێوهبهره نهك دژی تۆ بهڵكو پشتگیری تۆی‬ ‫بكردایه كه بهو دڵسۆزییهوه خوێندكار حازر دهكهیت بۆ پۆلی ‪.١٢‬‬ ‫‪٢‬ـ دڵنیابه ئهگهر بهڕێوهبهر شكاتت لێ نهكات‪ ،‬كهس حهقی‬ ‫تۆی نیه كه چۆن پرسیارت داناوه‪ ،‬دهزانی چۆن؟ سهرپهرشتیارو‬ ‫لێپرسراوانی پهروهرده كاتێ بهدهم كێشهیهكهوه دهچن كه شكات‬ ‫ههبێت‪ ،‬بۆیه لهم كاتهدا لێكۆڵینهوهیان لهسهر شتێكه كه شكاتكهر‬ ‫ههبێت‪ ،‬ئینجا شكاتكهری ئیدارهش زۆر خهتهره‪ ،‬چونكه ئهگهر‬ ‫سهرپهرشتیار بهدهمیهوه نهچێ‪ ،‬ئهوا خاڵی الواز بۆ سهرپهرشتیار‬ ‫تۆمار دهكرێ و بهڕێوهبهر دهڵێ من لهپێناوی یاسا خۆم پیاو خراپ‬ ‫دهكهم‪ ،‬كهچی تۆ لێپرسینهوهی پێویست لهمامۆستاكه ناكهیت‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ پێویسته مامۆستا و بهڕێوهبهر خۆیان كێشهی خۆیان‬ ‫چارهسهر بكهن و لهسهر شتهكان رێكبكهون‪ ،‬ئهو بهڕێوهبهرانهی‬ ‫كه زوو زوو شت دهگهیهننه پهروهردهو لێپرسراوان‪ ،‬چهند هۆكارێك‬ ‫لهپشتیهوه ههیه ‪:‬‬ ‫أ‪ /‬ئهو جۆره بهڕێوهبهرانه خۆیان كێشهیان بۆ چارهسهرناكرێ‬ ‫و تۆپهكه ههڵدهدهنه ساحهی سهرپهرشتیارانهوه‪ ،‬لهم حاڵهتهدا‬ ‫سهرپهرشتیاران له ناخهوه رقیان لهم جۆره بهڕێوهبهرانه دهبێتهوه‪،‬‬ ‫كه بۆ ههموو كێشهیهك تهلهفۆن یان ئێخهی سهرپهرشتیاران‬ ‫دهگرن‪.‬‬ ‫ب ‪ /‬بۆ ئهوهی الی سهرپهرشتیاران و لێپرسراوی پهروهرده‬ ‫وا بچێته مێشكیانهوه كه ئهم بهڕێوهبهره زۆر یاساییهو بهبێ‬ ‫ئهوانهی سهروو خۆی پهنجه ناكات بهئاودا‪ ،‬لهكاتێكدا ئهمه شتێكی‬ ‫رووكهشهو جۆرێك له ڕیایی و خۆ بردنه پێشهوهی پێدهوترێ‪.‬‬ ‫ج ‪ /‬لهبهرئهوهی بهشێكی زۆری بهڕێوهبهرهكان حیزبین‪،‬‬ ‫لهحیزبیش دڵسۆزی بۆ سهروو خۆت ههموو شتێكه‪ ،‬جا لهبهر ئهوه‪،‬‬ ‫ئهمه جۆرێك له جاسووسی پێدهوترێ‪ ،‬بۆیه ئهم سیخوڕیكردنه‬ ‫دهگوازنهوه بۆ خوێندنگه و دامو دهزگاكانی حكومهت‪ ،‬وا دهزانن‬ ‫مهكتهبیش وهك بارهگای حیزبی شوێنی ملشكاندن و لهسهر‬ ‫یهكتری خوێندن و دهستهگهرییه‪.‬‬ ‫د‪ /‬ئهم جۆره بهڕێوهبهرانه شارهزا نین لهبواری كارگێڕی و‬ ‫پهروهردهدا‪ ،‬وا دهزانن ئیشی ئهوان ئهوهیه كه بۆ ههموو شت‬ ‫بگهڕێیتهوه بۆ پهروهرده‪ ،‬لهكاتێكدا وهزارهتی پهروهرده له‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٢٠‬له ههوڵی ئهوهدایه ناوی بهڕێوهبهر بگۆڕێ بۆ (‬ ‫پێشهوا‪ ،‬سهرۆك‪ ...‬هتد شتێكی لهو بابهته) چونكه رۆژانه وهك‬ ‫پێشهواو سهرۆكێك رووبهڕووی كێشهكان دهبێتهوه و دهبێت خۆی‬ ‫چارهسهری بكات‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ نازانم وهزارهتی پهروهرده بهتهمای چیه؟ مهبهستی چیه‬ ‫لهوهی پرسیارهكانی مانگانهو نیوهی ساڵ راڤهی تیابێ‪ ،‬كهچی‬ ‫بهكهلۆری پۆلی ‪ ١٢‬ههمووی ههڵبژاردن بێت؟ ئهگهر مهبهستی‬ ‫ئهوهیه فێری نوسین و تهعبیری جوان بێت‪ ،‬ئهوه زۆر بهههڵهدا‬ ‫چووه‪ ،‬چونكه پێویسته سیستمی ههڵبژاردن النیكهم له قۆناغی‬ ‫حهوتهوه سنوودار بكرێ به پۆلی نۆشهوه كه ههمووی ههڵبژاردنه‪،‬‬ ‫ئهمه یهك‪ ،‬دووهم ئهگهر مهبهستی ئهوهیه لهم قۆناغهدا كه حكومهت‬ ‫پارهی نیه بیدات به مامۆستا بچێت بۆ كۆنترۆڵ چونكه پشكنینی‬ ‫پرسیاری ههڵبژاردن به ئامێر دهكرێ و پارهی تێناچێت‪ ،‬بهاڵم‬ ‫پشكنینی پرسیاری راڤه خهرجی زۆره‪ ،‬ئا لهم كاتهدا پێویسته‬ ‫ئهوه به بیر حكومهت بهێنینهوه كه ئهو مهعاشی خهڵكی پێنادرێ‪،‬‬ ‫ئیتر چۆن پاره دهدات به مامۆستا بۆ پشكنینی دهفتهرهكانی پۆلی‬ ‫‪ ،١٢‬بۆیه حهق وایه بهكالۆری ‪ ١٢‬پرسیارهكانی چۆنه‪ ،‬ئهوا مانگانهو‬ ‫نیوهی ساڵیشی ههمان شت بێت‪.‬‬ ‫حهقێكیش الی بهڕێوهبهر ههیه‪:‬‬ ‫بهڕێوهبهر بهرپرسی یهكهمه له ههر كێشهو كهموكورییهك‬ ‫رووبهرووی خوێندنگه دهبێتهوه‪ ،‬ئهگهر ههر مامۆستایهك له شوێنی‬ ‫خۆی بڕیارێك یان ڕێنماییهك جێبهجێ نهكات ئهوا مهكتهب دهبێت‬ ‫به فهوزاو پێشێلكردنی یاسا و بڕیارهكان‪ ،‬بۆیه ئهو بهڕێوهبهرهی‬ ‫چاو له شكاندنی یاسا له الیهن مامۆستاوه دهپۆشێت‪ ،‬لهكاتی‬ ‫كهشفبووندا متمانهی الی ئهوانهی سهروو خۆی نامێنێ‪ .‬بنهڕهتی‬ ‫كێشهكهش ئهوهیه كه له كوردستاندا ههمووی چاو ئهبڕێته سهرهوه‬ ‫واته سهرووی خۆی ‪ ،‬واته بهڕێوهبهر و مامۆستایان پهراوێزێكی‬ ‫سهربهخۆییان نییه بۆ ئهوهی لهو رووبهرهدا خوێندكار ههڵسهنگێنن‪.‬‬

‫زەمەن ‪ -‬هێدی ساڵح‬ ‫هاوشێوەی وەزارەتەکانی تەندروستی‬ ‫و خوێندنی بااڵ‪ ،‬کار بۆ ئەوە دەکرێت نرخی‬ ‫خوێندن لە باخچەی ساوایان و قوتابخانەو‬ ‫پەیمانگا ناحکومییەکانی سەر بە وەزارەتی‬ ‫پەروەردەش کەمبکرێتەوە‪ ،‬لیژنەی پەروەردەو‬ ‫خوێندنی بااڵی پەرلەمانیش لە هەوڵدایە بە یاسا‬ ‫پرسەکە رێکبخات‪.‬‬ ‫کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان دروشمى چاکسازى بەرزکردووەتەوەو‬ ‫هەرچەندە دەست بۆ هەندێک بوار براوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا لە ئاستى پێویستدا نیە و بەرهەمەکەى‬ ‫نەبینراوە‪ ،‬لە پرسى چاکسازیدا دەست براوە بۆ‬ ‫ئەو سێکتەرانەى کە راستەوخۆ پەیوەندیدارن بە‬ ‫ژیان و گوزەرانی زۆرینەی خەڵکەوە‪ ،‬بۆنموونە؛‬ ‫تەندروستی‪ ،‬شارەوانی‪ ،‬پەروەردەو خوێندنی بااڵ‪.‬‬ ‫لیژنەی پەروەردەو خوێندنی بااڵ لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬نووسراوی ئاراستەی‬ ‫سەرۆکایەتیی پەرلەمان و وەزارەتی پەروەردە‬ ‫کردووە بۆ ئەوەی کرێی خوێندن لە باخچەی‬ ‫ساوایان و قوتابخانە و پەیمانگا ناحکومییەکان‬ ‫کە راستەوخۆ لەژێر چاودێریی وەزارەتدان‬ ‫کەمبکرێتەوە و میکانیزمێکی نوێیان بۆ دابنرێت‪.‬‬ ‫ئێستا کرێی خوێندن لەو ناوەندە ناحکومییانە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬بەجۆرێک سااڵنە هەرزانترینیان لە‬ ‫ملیۆنێک دەستپێدەکات و گرانترینیشیان بە‬ ‫نزیکەی ‪ ١٢‬ملیۆن کۆتایی دێت‪ ،‬سیستمی‬ ‫خوێندنیش لە زۆربەیان بە زمانی ئینگلیزییە‪.‬‬ ‫پەیوەست بەم پرسە گەالوێژ عوبێد‪،‬‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی پەروەردە و خوێندنی بااڵ لە‬ ‫پەرلەمانی کوردستان بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬

‫لە نووسراوەکەدا داوایان کردووە باری دارایی‬ ‫هاواڵتییان لەبەرچاو بگیرێت و نرخی خوێندن‬ ‫لە ناوەندە پەروەردەییە ناحکومییەکانی سەر بە‬ ‫وەزارەتی پەروەردە کەمبکرێتەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەنجامی نووسراوەکەش وتی‪:‬‬ ‫“تاوەکو ئێستا وەاڵمی نووسراوەکەمان‬ ‫نەدراوەتەوە‪ ،‬هیوادارین لە نزیکترین کاتدا‬ ‫وەاڵممان بدرێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانین بە‬ ‫هەموومان کار بۆ بەرژەوەندیی گشتی بکەین و‬ ‫خزمەتی هاواڵتییان بکەین”‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری فەرمی وەزارەتی پەروەردە‪ ،‬لە‬ ‫وەرزی خوێندنی ‪٢٠١٨-٢٠١٧‬دا‪ ،‬لە سەرتاسەری‬ ‫هەرێمی کوردستان ‪ ١٢٥‬باخچەی ساوایان‪،‬‬ ‫‪ ١٤٤‬قوتابخانە و ‪ ٤١‬پەیمانگەی ناحکومی‬ ‫دەوامیان تێدا کراوەو ئامار ‪ ١٠‬هەزار و ‪١٢٦‬‬ ‫منداڵ لە باخچەی ساوایان‪ ٣٦ ،‬هەزار و ‪٦١٣‬‬ ‫قوتابی لە قوتابخانە ناحکومییەکان و ‪ ١٣‬هەزار‬ ‫و ‪ ٢٥٦‬قوتابیش لە پەیمانگا ناحکومییەکان‬ ‫خوێندوویانە‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدایە لە وەرزی خوێندنی ‪٢٠١٨‬‬ ‫ ‪ ٢٠١٩‬دا مۆڵەت بە دەیان باخچەی ساوایان و‬‫قوتابخانە و پەیمانگای ناحکومی دیکە دراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نوێی‬ ‫حکومەت‪ ،‬هاوشێوەی نەخۆشخانە و زانکۆ و‬ ‫پەیمانگا تایبەتەکان پێدانی مۆڵەت بۆ کردنەوەی‬ ‫باخچەی ساوایان و قوتابخانە و پەیمانگای‬ ‫ناحکومیش بە فەرمانی وزاری راگیراوە‪.‬‬ ‫بە جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی رێگەنادەن‬ ‫کەمکردنەوەی نرخ کار لە کواڵیتی و سیستمی‬ ‫خوێندنی باخچەی ساوایان و قوتابخانە و پەیمانگا‬ ‫ناحکومییەکان بکات‪ .‬گەالوێژ عوبێد ئاماژەی‬ ‫بەوە کرد کە پالنیان هەیە پڕۆژەیاسایەک ئامادە‬ ‫بکەن و بە یاسا پرسەکە رێکبخەن‪.‬‬

‫بەپێی زانیارییەکانی “زەمەن”‪ ،‬بۆ هەمان‬ ‫مەبەست لیژنەی پەروەردە و خویندنی بااڵی‬ ‫پەرلەمان لەگەڵ ئاالن حەمەسەعید‪ ،‬وەزیری‬ ‫پەروەردە کۆبووەتەوەو گفتوگۆیان لەسەر‬ ‫پرسەکە کردووە‪ ،‬بەاڵم وەزیر پێی راگەیاندوون‬ ‫کە کەمکردنەوەی نرخ لە دەسەاڵتی ئەودا نییەو‬ ‫پێشتر بە یاسا رێکخراوە‪.‬‬ ‫بەپێی ماددەی ‪٦٥‬ی یاسای وەزارەتی‬ ‫پەروەردە کە ساڵی ‪ ٢٠١٦‬هەموارکراوەتەوە‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی دیاریکردنی نرخی خوێندن دراوەتە‬ ‫دەست باخچەی ساوایان و قوتابخانەو پەیمانگا‬ ‫ناحکومییەکان‪ ،‬بە مەرجێک نرخی خوێندن بۆ‬ ‫ماوەی ساڵێک بە نەگۆڕی بمێنێتەوە تاوەکو‬ ‫قوتابی قۆناغەکە تەواو دەکات‪.‬‬ ‫لەکاتی وەرگرتنی هەر قوتابییەکیش ئازادن‬ ‫لە دیاریکردنی نرخ‪ ،‬بەمەرجێک بڕی زیادکراو‬ ‫لە ‪٪١٥‬ی نرخی خوێندنی ساڵی پێشوو زۆرتر‬ ‫نەبێت‪ ،‬هەروەها وەرگرتنی باج لە خوێندنگا‬ ‫تایبەتەکان بەپێی ژمارەی قوتابییەکانە نەك‬ ‫داهاتی قوتابخانەکان‪ ،‬ئەو رێژە باجەش لە نێوان‬ ‫‪ ٪٥‬بۆ ‪ ٪١٥‬دەبێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫برادۆستی‪،‬‬ ‫ئەحمەد‬ ‫قوتابخانەی کۆدۆی ناحکومی بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬هەرچەندە تاوەکو ئێستا لەالیەن‬ ‫وەزارەتی پەروەردەوە هیچ بڕیارو رێنمایی و‬ ‫ئاگادارکردنەوەیەکیان لەبارەی کەمکردنەوەی‬ ‫نرخ بۆ نەهاتووە‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە هەر‬ ‫بڕیارێک دەربکرێت پێوەی پابەند دەبن و‬ ‫جێبەجێی دەکەن”‪ .‬برادۆستی پێشنیازیشی کرد‬ ‫لە دیاریکردنی نرخ‪ ،‬شوێن و کواڵیتی ناوەندەکان‬ ‫لەبەرچاو بگیرێت‪.‬‬ ‫هەر پەیوەست بەم پرسە حوسێن رەشید‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری پەیمانگای پێشەنگی ناحکومی‬

‫بۆ “زەمەن” دواو وتی‪“ :‬لە بنەڕەتدا نرخی‬ ‫خوێندن لە پەیمانگا ناحکومییەکان کەمە‪،‬‬ ‫هیوادارین کەمکردنەوەکە بە جۆرێک بێت‬ ‫مافی هیچ الیەکمانی تێدا نەخورێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئێمەش بتوانین بە کواڵیتییەکی بەرز و‬ ‫سیستمێکی پێشکەوتوو قوتابییان پێگەیێنین و‬ ‫پێداویستییەکانیان بۆ دابین بکەین”‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە چاوەڕوانە کەمکردنەوەی‬ ‫نرخ و رێکخستنەوەی لەالیەن پەرلەمانەوە بکرێتە‬ ‫پڕۆژەیاسا و بنێردرێتە ئەنجومەنی وەزیران‪،‬‬ ‫لەوێشەوە بڕیاری لەسەر بدرێت‪.‬‬ ‫دڵشاد عومەر‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫پەروەردەی سلێمانی بە “زەمەن”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫وەک وەزارەتی پەروەردە چاوەڕوانن لیژنەی‬ ‫پەروەردە و خوێندنی بااڵی پەرلەمان‬ ‫کەمکردنەوەی نرخی خوێندن بکاتە پڕۆژەیاسا‬ ‫و ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیرانی بکات‪ ،‬دوای‬ ‫پەسەندکردن و دەنگدان لەسەری بنێردرێتە‬ ‫وەزارەت‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانن لە وەرزی خوێندنی‬ ‫‪ ٢٠٢٠-٢٠١٩‬جێبەجێی بکەن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی پەروەردەی سلێمانی‬ ‫ئاماژەی بەوە کرد کە لە نووسراوەکەی لیژنەی‬ ‫پەروەردە و خوێندنی بااڵی پەرلەماندا‪ ،‬داواکراوە‬ ‫رێکخستنەوەی نرخی خوێندن لە باخچەکانی‬ ‫ساوایان و قوتابخانە و پەیمانگا ناحکومییەکان‪،‬‬ ‫کواڵیتی خوێندن و جۆری خواردەمەنییەکان لە‬ ‫باخچەی ساوایان‪ ،‬پێدانی مۆڵەت بۆ کردنەوەی‬ ‫ناوەندی نوێ‪ ،‬بە سیستمێک رێکبخرێتەوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای دەستپێکردنی وەرزی نوێی‬ ‫خوێندن ‪ ،٢٠٢٠ - ٢٠١٩‬نرخی خوێندنی ئێواران‬ ‫و پارالێڵ لە زانکۆ و پەیمانگا حکومییەکان بە‬ ‫رێژەی ‪ ٪٤٠‬و لە زانکۆ و پەیمانگا تایبەتەکانیش‬ ‫بە رێژەی ‪ ٪٢٥‬کەمکرایەوە‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪15‬‬

‫مردنی كتوپڕ حكومەت راناچڵەكێنێت‬ ‫رۆژانە (‪ )٣‬کەس لە هەرێم بە مردنی کتوپڕو جەڵتە دەمرن‬

‫دەروون نیگا‬

‫گۆشەیەكی دەروونیی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتییە‬ ‫د‪ .‬سەمەد ئەحمەد* هەفتانە دەینووسێت‬

‫تەنیا لەم مانگەدا‬ ‫لە هەولێر پێنج كەس‬ ‫بە حاڵەتی لەناكاو‬ ‫گیانیان لەدەستداوە‬

‫سەرچین ساڵح‬ ‫چەند رۆژێک بەر لە ئێستا‪ ،‬مەرگی كتوپڕی‬ ‫دوو هاوسەر وەك چیرۆكی عیشقو وەفا‬ ‫لێكدرایەوە‪ ،‬هەموو سەرنجەكان چوونە سەر‬ ‫ئەوەی پیاوەكە بەرگەی مەرگی هاوسەرەكەی‬ ‫نەگرتووەو ئەویش بە دوایدا رۆیشتووە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی قسە لەسەر ئەوە بكرێت بۆچی مردنە‬ ‫كتوپڕەكان ئەوەندە زۆربوون‪.‬‬ ‫رۆژی ‪18‬ی ئەم مانگە‪( ،‬سەروین‬ ‫كەسەبار) دانیشتووی گوندی باڵەكیانی‬ ‫سەر بە قەزای سۆران بە جەڵتەی دڵ گیانی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬دوای چەند خولەكێك (حیكمەت‬ ‫مەحمود)ی هاوسەریشی بە هەمان شێوە‬ ‫گیانی لە دەستدا‪ ،‬مردنەكەیان بەسترایەوە‬ ‫بە خۆشەویستیەوەو وەك هەموو حاڵەتەكانی‬ ‫مردنی كتوپڕ بەبێ لێكۆڵینەوە تەرمەكانیان‬ ‫بەخاك سپێردران‪.‬‬ ‫مردنی ئەم دوو هاوسەرە هاوكاتە لەگەڵ‬ ‫هەڵكشانی حاڵەتەكانی گیانلەدەستدانی‬

‫كتوپڕ‪ ،‬كەم رۆژ هەیە لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫وێنەی گەنج‪ ،‬ژن‪ ،‬پیاو‪ ،‬دانەنرێتو لەسەری‬ ‫نەنووسرێت “بەداخەوە بەنەخۆشیەكی كتوپڕ‬ ‫كۆچی دواییكرد”‪.‬‬ ‫محەمەد گۆمەشینی‪ ،‬وتەبێژی دەستەی‬ ‫سەربەخۆی مافی مرۆڤ بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“رۆژانە حاڵەتی مردنی لەناكاو تۆماردەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەدواداچوون ناكرێت لە هۆكاری‬ ‫مردنیان‪ ،‬كە بە بەڵگە باڵودەكرێتەوە‬ ‫خواردنو دەرمانی بەسەرچوو دەدرێت بە‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬دەیان شوێن داخراون كە خواردنو‬ ‫دەرمانی بەسەرچوویان بە خەڵك داوە”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬تەنیا لەم مانگەدا لە هەولێر‬ ‫پێنج كەس بە حاڵەتی لەناكاو گیانی‬ ‫لەدەستداوە لە هەرێمی كوردستان ‪ 10‬حاڵەت‬ ‫هەبووە‪ ،‬لە كاتێكدا سااڵنی رابردوو وانەبووە‪،‬‬ ‫ئەوانەی مردوون دەبێت لێكۆڵینەوە بكرێت‬ ‫كاتژمێرێك یان هیچ نەبێت رۆژێك پێش‬ ‫مردنی چی خواردووە”‪.‬‬ ‫جەڵتەی دڵ بە یەكێك لەو كێشە‬ ‫تەندروستیانە دادەنرێت كە تووشی مرۆڤ‬

‫دەبێت و زۆرجار دەبێتە هۆی مردنی كتوپڕ‪،‬‬ ‫بەگوێرەی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تەندروستی سلێمانی‪ ،‬بۆ شەش مانگی‬ ‫سەرەتای ‪ ،2019‬ڕۆژانە سێ كەس جەڵتەی‬ ‫دڵ لێیداون و لە هەر هەفتەیەكیشدا سێ‬ ‫كەس بەهۆی جەڵتەی دڵەوە گیانیان‬ ‫لەدەستداوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی تائێستا هیچ‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی لەمبارەیەوە نەكردووەو‬ ‫رێژەكە بە ئاسایی دەزانێت‪.‬‬ ‫محەمەد قادر‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی هەرێم بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“بۆ دەستنیشانكردنی رێژەو هۆكاری‬ ‫لێكۆڵینەوەو‬ ‫دەبێت‬ ‫نەخۆشییەكان‬ ‫توێژنەوەمان هەبێت‪ ،‬دەزانین گەنجان‬ ‫تاك تاكە گیان لەدەست دەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی توێژینەوەیەك نیە ناتوانین‬ ‫بڕیار لەسەر رێژەو هۆكارەكانی بدەین‪،‬‬ ‫بەاڵم هەستمان بە شەپۆلێكی گەورەی‬ ‫گیانلەدەستدان نەكردووە ئەوانەی هەن لە‬ ‫سنوری چاوەڕوانی ئێمەدان”‪.‬‬

‫وتیشی‪“ :‬لە رووی زانستییەوە كوالیتی‬ ‫خواردنو خواردنی خێراو شێوازی ژیانی‬ ‫ئێستای گەنجان كاریگەری هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوانە بە لێكۆڵینەوەی زانستی بڕیاری‬ ‫لەسەر دەدرێت‪ ،‬نەشكراوە لەبەرئەوەیە‬ ‫وەزارەت جارێ خۆی بۆ تەرخان نەكردووە”‪.‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی كە‬ ‫كوالیتیو خواردنی بەسەرچوو بە هۆكاری‬ ‫مردنە كتوپڕەكان دادەنێت لە هەرێمی‬ ‫كوردستان هەم خواردنی بێ كوالیتی‬ ‫هەیە هەمیش خواردنی بەسەرچوو دەدرێت‬ ‫بە هاواڵتیان‪ ،‬چاالكیەكانی لیژنەكانی‬ ‫قایمقامیەت لە شارەكانی هەرێم پڕن لە‬ ‫دەستبەسەردا گرتنی خواردنی خراپو‬ ‫بەسەرچوو‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی رێكخراوی تەندروستی‬ ‫جیهانی سااڵنە لە جیهاندا پێنج ملیۆن كەس‬ ‫بە شێوەی كتوپڕ گیان لەدەست دەدەن‪،‬‬ ‫رێكخراوەكە ئاماژەی بەوەكردووە ئەگەر‬ ‫چارەسەری پێویست بۆ حاڵەتەكان بكرێت‬ ‫دەتوانرێت لە ‪ 10‬كەسدا چواریان لە مردن‬ ‫رزگار بكرێت‪.‬‬ ‫“هاواڵتیان هۆشیاری خۆپارێزیان نیەو‬ ‫بەدواداچوون ناكەن بۆ كوالیتیو كاتی‬ ‫بەسەرچوونی ئەو خواردنو شتومەكانەی‬ ‫دەیكڕن‪ ،‬بەشێك لە دوكاندارەكانیش‬ ‫ئەو هۆشیارییەیان نیە‪ ،‬هەروەها مادە‬ ‫پارێزگارییەكانی نێو خواردنەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫هۆكارانەن كە موسلیم عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئەندامی‬ ‫لیژنەی كاروباری تەندروستی لە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان بەهۆكاری هەڵكشانی مردنی‬ ‫كتوپڕیان دەزانێت‪.‬‬ ‫موسلیم عەبدواڵ‪ ،‬دەڵێت تا هاواڵتیان‬ ‫سکااڵن خۆیان نەهێننە پەرلەمان بەدواداچوون‬ ‫بۆ حاڵەتەکانی مردنی کتوپڕ ناکەن‪.‬‬

‫لە زاخۆ تابلۆى ئەلکترۆنی بۆ پرسە رەواجى نیە‬

‫شارەوانى شوێنى تایبەتى بۆ هەڵواسینى الفیتەى پرسە داناوە‪ ،‬بەاڵم خەڵک بەکاریناهێنن‬ ‫مێهڤان مەجید‬ ‫بە ئومێدى رێکخستنى دیمەنى ناوشار‪،‬‬ ‫ساڵى رابردوو شارەوانى زاخۆ بڕیاریدا الفیتەى‬ ‫پرسە بە ئەلیکترۆنى بکرێت و بۆ ئەوەش پێنج‬ ‫شوێنى دیاریکرد‪ ،‬بەاڵم خەڵک هەر الفیتەى‬ ‫پەڕۆ بۆ مردووەکانیان بەکاردەهێنن‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە شارەوانی زاخۆ بە‬ ‫گرێبەستى پانزە ساڵ لەگەڵ کۆمپانیایەک‬ ‫رێککەوت و لە پێنچ شوێنی شارەکە شاشەی‬ ‫گەورە دانران بۆ ئەوەى ناوى مردوو و شوێنى‬ ‫پرسەکەیان تێدا بنووسرێت‪ ،‬بەاڵم خەڵک‬ ‫پابەندى ئەم بڕیارە نەبوون و ئێستا زۆربەى‬ ‫هاواڵتیان الفیتەى پرسەکانیان لەناو بازاڕ‬ ‫هەڵدەواسن‪.‬‬ ‫شێرزاد رەشید دانیشتوویەکى زاخۆیە‬ ‫هەر کاتێک دەچێتە بازاڕ یەکەمجار چاوى بە‬ ‫الفیتەى رەشی مردووەکان دەکەوێت‪ ،‬بەالیەوە‬ ‫دیمەنێکی “زۆر ناشرینەو لەسەر دڵ گرانە”‪.‬‬ ‫شێرزاد لەگەڵ بڕیارەکەى شارەوانیدایەو‬ ‫پێیباشە خاوەن پرسەکان تابلۆ ئەلیکترۆنیەکە‬ ‫بەکاربهێنن و واز لە الفیتەى پەڕۆ بهێنن‪.‬‬ ‫لە هەرێمى کوردستان بە زۆرى دوو جۆر‬ ‫الفیتە بۆ پرسەکان بەکاردەهێنرێت‪ ،‬یەکێکیان‬ ‫پەڕۆو ئەویتریشیان فلێکسە‪ ،‬کە ئەمەى‬ ‫دووەمیان زیانى بۆ ژینگە هەیە‪ ،‬خەڵک لە ناو‬ ‫بازاڕ‪ ،‬مزگەوت و نزیک ماڵى مردوو الفیتەکان‬ ‫هەڵدەواسن‪.‬‬ ‫رەنگى الفیتەکان رەشەو بە زۆریش بە‬ ‫سپى لەسەریان دەنوسرێت‪ ،‬دانانى الفیتەکان‬ ‫لە شوێنە قەرەباڵغەکاندا بە هۆکارى‬ ‫خراپبوونى بارى دەروونى هاواڵتیان دەزانرێت‪.‬‬ ‫عەلی ساڵح‪ ،‬توێژەرى دەروونى لەسەر‬

‫ئەم بابەتە قسەى بۆ “زەمەن” کردو وتى‪:‬‬ ‫“مردن خۆی ناخۆش و تاڵە‪ ،‬هەڵبەت بینینی‬ ‫تابلۆی مردووەکانیش زۆر ناخۆشەو زۆر بینین‬ ‫و سەیرکردنی دەبێتە ئەگەری تێکچوونی‬ ‫رەوشی تەندروستی ئەو کەسەی کە سەیر‬ ‫دەکات”‪.‬‬ ‫ئەلیکترۆنیکردنی تابلۆی مردووەکان‬ ‫لەالیەن شارەوانی زاخۆوە بە هەنگاوێکى‬ ‫گرنگ دەزانێت بەپێویستى زانى خەڵک پابەند‬ ‫بێت پێوەى لە جیاتی تابلۆی پەڕۆی رەش‬

‫شاشە ئەلیکترۆنیەکان بەکاربهێنن‪.‬‬ ‫نرخى نووسینى الفیتەیەک لە شارێکەوە‬ ‫بۆ شارێکى تر جیاوازەو بەگشتى الفیتەیەکى‬ ‫پەڕۆ پانزە هەزارى تێدەچێت‪ ،‬هەر خێزانێک‬ ‫بەالیەنى کەمەوە بۆ مردووەکانیان چوار‬ ‫تا پێنج تابلۆ دەنووسن‪ ،‬بەمەش تەنیا‬ ‫تێچووی تابلۆکان حەفتاو پێنچ هەزار دینارى‬ ‫تێدەچێت‪ ،‬ئەو شاشانەى شارەوانى زاخۆ‬ ‫دایناون بۆ هەریەکێکیان تەنیا پێنج هەزارەو‬ ‫هەر پێنجیان ‪ 2٥‬هەزار دەکات‪.‬‬

‫بژار مونیب‪ ،‬سەرۆکی شارەوانی زاخۆ‬ ‫دەڵێت مەبەستیان لە ئەلیکترونیکردنی‬ ‫تابلۆی پرسەکان بۆ ئەوەبووە کە ئەم دیمەنە‬ ‫ناشرینە لەناو شاردا نەمێنێت‪ ،‬بەاڵم خەڵک‬ ‫پێوەى پابەند نیە‪.‬‬ ‫سەرۆکى شارەوانى زاخۆ تکاى لە‬ ‫هاواڵتیان هەیە واز لە الفیتەى پەڕۆ بهێنن‬ ‫و شاشە ئەلیکترۆنیەکان بەکاربهێنن‪ ،‬کە‬ ‫جەختیکردەوە لە ڕووى ئابووریشەوە کەمتر‬ ‫لەسەریان دەکەوێت‪.‬‬

‫ملمالنێی نێوان عەقڵگەراییو ئەخالق‪..‬‬ ‫وەرزش وەك نموونە!‬ ‫وەرزش كەچاالكییەكی جەستەییو هونەریو كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬لەدنیای‬ ‫هاوچەرخدا‪ ،‬لەئاستی تاكو كۆدا‪ ،‬گرنگی زۆری هەیە‪ .‬لەوبڕوایەدام‬ ‫كەلەجیهاندا هیچ چاالكیو مەراسیمێكی ئەدەبیو هونەریو سیاسی‪،‬‬ ‫هێندەی مەراسیمو یارییە وەرزشییەكان جەماوەرو بینەرو دۆستو‬ ‫الیەنگریان نییە‪ .‬ئەمەی كە وتم‪ ،‬لەنێوان دوو كەوانەدا دای دەنێم‪،‬‬ ‫چونكە تێبینیو سەرنجی زۆرم هەیە لەسەر زۆریو كەمی (حەشامات)‬ ‫لەسەر بابەتەكانو هیچكات نایانكەم بەسەنگی مەحەك بۆ باشیو‬ ‫خراپی شتەكان‪ ..‬رەنگە زیاتر لەهۆكارێك هەبێت كە بووبنە مایەی‬ ‫ئەوەی وەرزش لەالیەك چێژ بەخشبێت‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە جێی‬ ‫بایەخ بێت‪ ،‬لەالی من خاڵی هەرە درەوشاوەی وەرزش لەوەدایە كە‬ ‫ئەگەرچی لە دەستپێك هەتا كۆتایی بریتییە لەملمالنێو هەوڵدان بۆ‬ ‫دەستكەوتو بردنەوە كە بۆ ئەمەیان مرۆڤ پێویستی بە(عەقڵگەرایی)‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا پڕاوپڕە لەگیانی لێبوردەییو قبوڵكردنی‬ ‫شكست بەهەموو ناخۆشییەكانییەوە‪ ،‬ئەمەشیان بریتییە لە(ئەخالقو‬ ‫بەها بااڵكان) كە مرۆڤ لە هەموو ئانو زەمانێكدا حەوجێی پێیانەو‬ ‫پەكی لەسەریان دەكەوێت‪ .‬خۆئەگەر وەرزش خاڵیكرایەوە لەم گیانە‬ ‫بەرزە‪ ،‬ئەوا عەشتەبای باشیو خۆشی پێنامێنێتو شەنگیش لەڕووی‬ ‫دەبڕێت‪ .‬دەمەوێت روونتر قسە بكەم‪ :‬ئەگەر لەیارییە وەرزشییەكاندا‪،‬‬ ‫تەنها بردنەوە بوو بەئامانجو ئامرازی گەیشتن بەئامانجەكەش گرنگ‬ ‫نەبێت گەر ناڕەواش بێت‪ ،‬ئەوا وەرزش لەپێگەی بەرزی خۆی دێتە‬ ‫خوارەوەو نزم دەبێتەوە بۆئاستی (گەیشتن بەدەسەاڵتی سیاسی)‬ ‫بەمانا ماكیاڤیلییەكەی‪ ،‬كەبریتییە لە(ئامانجەكان‪ ،‬بیانوو بۆ ئامرازەكان‬ ‫دەهێننەوە – الغایة تبرر الوسیلة)!‬ ‫ئەوەی وای لەمنكرد كەئەم رستانە بنووسم‪ ،‬ئەو رووداوە وەرزشیە‪،‬‬ ‫خاڵی لە ئەخالقە بوو كەلەڕۆژی یەكشەممەی(‪)12‬ی ئەم مانگەدا بوو‪،‬‬ ‫لەیاری سۆپەری ئیسپانی نێوان هەردوو تیپی(ریاڵ مەدرید)و (ئەتلەتیكۆ‬ ‫مەدرید)دا روویدا‪ ،‬كە(ڤاڵڤێردی) یاریزانی(ریاڵ مەدرید)‪ ،‬لەخولەكەكانی‬ ‫كۆتایی دووەم گێمی ماوە زیادكراوی یارییەكەدا‪ ،‬بەئەنقەست قاچی‬ ‫خستە بەرپێی(مۆراتا)ی یاریزانی (ئەتلەتیكۆ مەدرید)و بەدەما خستیو‬ ‫نەیهێشت گۆڵێكی مسۆگەر تۆمار بكاتو یارییەكە لەبەرژەوەندی یانەكەی‬ ‫كۆتایی پێبهێنێت‪ ..‬لەالی من ئەم رەفتارەی(ڤاڵڤێردی) ئەگەرچی‬ ‫پڕاوپڕ بوو لەعەقڵگەرایی‪ ،‬بەاڵم خاڵی بوو لەئەخالقی وەرزشیو بەها‬ ‫بااڵكان! ئەوەی لەمەش زیاتر مایەی نیگەرانی بوو‪ ،‬ئەو هەڵوێستەی‬ ‫الیەنی پەیوەندیداری یارییەكە بوو كەلەجیاتی سەرزەنشتو ریسواكردنی‬ ‫رەفتارە نائەخالقییەكەی (ڤاڵڤێردی) كەچی بەباشترین یاریزانی‬ ‫یارییەكەش دیاریكرا! بۆئێمەی بینەر‪ ،‬لەئاست ئەم دیمەنە نەشیاوانەدا‪،‬‬ ‫جگە لەنیگەرانیو ئاخ هەڵكێشان زیاتر هیچمان بۆ نامێنێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا ئەگەر ئاوڕێك لەڕابردوو بدەینەوە‪ ،‬دنیای وەرزش پڕە لەڕوداوو‬ ‫و لەدیمەنی مرۆڤدۆستانە كە دەبنە مایەی دڵخۆشیو شانازی بۆ مێژووی‬ ‫وەرزشو سەرجەم مرۆڤایەتی‪ ..‬من بەكورتی ئاماژە بەهەندێكیان دەكەم‪:‬‬ ‫* لەساڵی(‪)2000‬و لەخولی ئینگلیزیدا‪ ،‬لەیاری نێوان هەردوو‬ ‫تیپی(وێستهام)و (ئێڤەرتۆن)دا‪ ،‬لەخولەكەكانی كۆتایی یارییەكەدا‪،‬‬ ‫گۆڵپارێزی(ئێڤەرتۆن)لەكاتی گرتنەوەی تۆپەكەدا‪ ،‬تووشی پێكان بوو‬ ‫و تۆپ گەیشتە پێی یاریزانێكی تیپی(وێستهام)‪ ،‬ئەم یاریزانە بەئاسانی‬ ‫دەیتوانی گۆڵ تۆمار بكات‪ ،‬بەاڵم نەیكرد‪ ،‬بەشوتێك تۆپەكەی خستە‬ ‫دەرەوەی یاریگەكەیو رایكرد بۆالی گۆڵپارێز‪ ،‬كە كەوتبوو‪ ،‬ئینجا‬ ‫لەباوەشیگرتو یارمەتیدا بۆهەستانەوە! لەبەرامبەر ئەم رەفتارە جوانەدا‪،‬‬ ‫(فیفا)‪ ،‬یاریزانەكەی (وێستهام)ی خەاڵتكرد‪.‬‬ ‫* لەئۆڵۆمپیادی(‪)2016‬دا‪( ،‬نیكی هامبلین)و (داجوستینو)‬ ‫كەدوو یاریزانی گۆڕەپانو مەیدان بوون‪ ،‬لەڕاكردنی(‪)5000‬مەتردا‪،‬‬ ‫كاتێك(داجوستینو)چەند مەترێكی مابوو بگات بەخاڵی كۆتایی‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی بەرزی پلەی گەرماوە‪ ،‬كەوتو نەیتوانی بگات بەخاڵی‬ ‫كۆتایی‪ ،‬لەمكاتەدا یاریزان(نیكی هامبلین)كە لەدوای(داجوستینو)ەوە‬ ‫بوو‪ ،‬لەجیاتی ئەوەی خۆی بگەیەنێتە خاڵی كۆتاییو پلەی یەكەم‬ ‫بەدەست بهێنێت‪ ،‬راوەستاو چووە بنباڵی هاوڕێكەیەوەو راستی كردەوەو‬ ‫ئەوی لەپێشخۆی گەیاندە خاڵی كۆتایی‪ ،‬بەمشێوەیە(نیكی هامبلین)‪،‬‬ ‫(داجوستینو)ی كرد بەیەكەمو خۆیشی كرد بەدووەم! لەبەرامبەر ئەم‬ ‫ئەخالقە بەرزەدا‪( ،‬نیكی هامبلین)‪ ،‬خەاڵتی (بییردی كوبرتان)ی‬ ‫پێبەخشرا‪.‬‬ ‫* یاریزانی گۆڕەپانو مەیدانی ئەمریكی (مایۆجۆنس)‪ ،‬توانی سێ‬ ‫ساڵی(‪ )1999 ،1998 ،1997‬لەسەریەك‪ ،‬لەڕاكردنی(‪100‬م)و (‪200‬م)‬ ‫دا پلەی یەكەم بەدەست بهێنێت‪ .‬هەروەها لەئۆڵۆمپیادی(‪)2000‬یشدا‪،‬‬ ‫ئەگەرچی كەس پێنەزانی كەمادەی وزەبەخشی خواردووە‪ ،‬هەر یەكەم‬ ‫بوو‪ .‬تاساڵی(‪ )2007‬ئەمە بەنهێنی مایەوە‪ ،‬بەاڵم(مایۆجۆنس)ئەخالقی‬ ‫رێگەی نەدا لەمەزیاتر ئەم كەتنە بیشارێتەوە‪ ،‬بۆیە خۆی راستییەكانی‬ ‫دركاند‪ .‬سەرئەنجام‪ ،‬ئەگەرچی هەموو مەدالیاكانیان لێی سەندەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شكۆمەندییەكی گەورەی بۆخۆیو مێژووی وەرزش تۆماركرد‪..‬‬ ‫* لەمانگی تەموزی ساڵی(‪ ،)2018‬لەواڵتی تایالند‪ ،‬چەند‬ ‫هاواڵتییەك لەناو ئەشكەوتێكدا گیریانخواردبوو‪ ،‬زۆری نەمابوو لەناوبچن‪،‬‬ ‫دواجار تیمێكی فریاگوزاری توانیان هاواڵتییەكان لەمردن رزگار بكەن‪.‬‬ ‫هەرلەم رۆژەداو لەپاڵەوانێتی جامی جیهانیدا‪ ،‬هەڵبژاردەی فەرەنسا‬ ‫لەهەڵبژاردەی بەلجیكای بردەوەو سەركەوت بۆیاری كۆتایی‪( ،‬پۆگبا)كە‬ ‫یاریزانێكی فەرەنسییەو بەئەسڵ ئەفریقییە‪ ،‬وەك هاوسۆزییەك‪ ،‬بردنەوەو‬ ‫سەركەوتنی هەڵبژاردەكەی پێشكەشی تیمی فریاگوزاریو رزگاربووانی‬ ‫ناو ئەشكەوتەكە كرد‪..‬‬ ‫ئەمانەو دەیان نموونەی جوانی تر لەدنیای وەرزشدا هەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫وایدەبینین ئەمانە ئەو ساتانەن كە لەملمالنێنی وەرزشیدا‪ ،‬ئەخالق زاڵ‬ ‫دەبێت بەسەر عەقڵگەراییدا‪.‬‬ ‫* پسپۆر لەبواری پەروەردەو دەروونناسی‬

‫�� ڵ���ە ڵ��گە‬

‫‪14‬‬ ‫یادەوەریی‬ ‫پزیشکێک‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫د‪ .‬هەڤین کەمال‬ ‫هەفتانە دەینووسێت‬

‫غەمگین‬ ‫بە پەشۆکاوییەوە خۆیانکرد بەژوورەکەمدا‪ ،‬پیاوێکی‬ ‫الواز‪ ،‬ڕووخسارێکی ماندوو‪ ،‬پاڵی بە عەرەبانەیەکەوە دەنا‬ ‫کە کچێکی ھەرزەکاری ڕەنگ زەردی لەسەر بوو‪ ،‬پیاوەکە بە‬ ‫دەنگێکی نزمەوە ساڵوێکی کرد‪.‬‬ ‫‪ +‬ساڵو؛ فەرموون‪.‬‬ ‫نیگایەکی کچە ھەرزەکارەکەم کرد‪ ،‬غەمناکی و زەردیەکەی‬ ‫ڕووخساری ھەزار پرسیاری لە ھزرمدا دروست کرد‪.‬‬ ‫‪ +‬فەرموون‬ ‫ دکتۆر گیان‪ ،‬ئەمە کچمە بەیانی نەشتەرگەری بۆ‬‫دەکرێت‪ ،‬وتیان پزیشکی بێهۆشکار دەبێت بیبینێت‪.‬‬ ‫‪ +‬بە چاوان‪ ،‬نەشتەرگەری چی بۆ دەکەن؟‬ ‫وەاڵ دکتۆرە گیان‪ ،‬ئەم کچەم ھەر لە منداڵیەوە قەمبور‬‫بوو‪ ،‬ھیچ کێشەی نەبوو تا گەشتە یەکی ناوەندی‪ ،‬لەوێ‬ ‫قوتابیەکان ھەموو ڕۆژێک گاڵتەیان بە پشتی دەکرد‪،‬‬ ‫ناوناتۆرەیان لێدەنا‪ ،‬ھەموو ڕۆژێک لەماڵەوە دەگریا‪ ،‬منیش‬ ‫ناچار چەندین پزیشکم پێکرد‪ ،‬کەس نەیدەتوانی چارەسەری‬ ‫بکات و نەشتەرگەریەکەی بۆ بکات‪.‬‬ ‫ھەتا ڕۆژێک تیمێک لە دەرەوەی واڵت ھاتن بۆ‬ ‫نەخۆشخانەیەک و پسپۆڕ بوون لەو بوارەدا‪ ،‬وتیان‬ ‫ئێمە نەشتەرگەرییەکەی بۆ دەکەین‪ ،‬ئێمەش بڕیارماندا‬ ‫نەشتەرگەرییەکە بکەین‪ ،‬بەاڵم لەدوای نەشتەرگەرییەکە‬ ‫ھەردوو قاچی لەدەستداوە ئەوھا وەک دەیبینی پشتی ھەمووی‬ ‫برینە‪ ،‬ئێستا دەیانەوێت ئەو برینانە داپۆشن‪.‬‬ ‫‪+‬سەیرێکی کچەکەم کرد‪ ،‬چاوە ڕەشەکانی غەمبیان‬ ‫لێدەبارى‪ ،‬دەستێکمدا لە کوڵمەکانی و لێم پرسی‪ :‬ناوت چییە‬ ‫گوڵەکەم؟‬ ‫بە ھێواشی وتی‪ :‬غەمگین‬ ‫ دکتۆرە؛ دایکی بەسەر ئەم کچەمەوە ئەمری خوایکرد‪،‬‬‫بۆیە ناوم لێنا غەمگین ‪.‬‬ ‫لەکاتی پشکنیندا‪ ،‬چەند ھەوڵمدا غەمگین بدوێنم و بتوانم‬ ‫کەمێک دڵخۆشیکەم‪ ،‬بەاڵم بێهودە بوو‪ ،‬تەنانەت نەمتوانی‬ ‫تروسکایی زەردەخەنەیەکیش بخەمە سەر لێوەکانی ‪.‬‬ ‫پشکنین تەواو بووم و ڕووم کردە غەمگین و وتم‪ :‬حەزت‬ ‫لە خوێندنەوەیە؟‬ ‫ بەڵێ‬‫ دکتۆر‪ ،‬تاکو یەکی ناوەندی خوێندووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬‫ناتوانێت بچێتەوە قوتابخانە‪.‬‬ ‫‪ +‬زۆر باشە‪ ،‬ئیشەاڵ بەیانی نەشتەرگەرییەکەی بۆ دەکەین‪،‬‬ ‫بەاڵم من حەز دەکەم کتێبێکی پێشکەش بکەم‪.‬‬ ‫چاوێکم بە کتێبخانەکەی ناو ژوورەکەمدا گێڕا‪ ،‬چاوم‬ ‫چووە سەر کتێبێکی پەمەیی بچووک‪ ،‬دیوانێکی شیعری بوو‬ ‫ھەڵمگرت‪ ،‬ناوەکەیم بۆ خوێندەوە “من دوای ڕۆشتنی تۆ‬ ‫دەدرەوشێمەوە”‪.‬‬ ‫ئەوە چیە؟‬‫‪+‬سەیرکە‪ ،‬ئێمە ھەندێکجار ھەندێک شت لە دەست دەدەین‪،‬‬ ‫لەوانەیە کەسێک بێت‪ ،‬لەوانەیە شتێک بێت‪ ،‬لەوانەیە بەشێک‬ ‫لە جەستەمان بێت‪ ،‬مەرج نیە ئەوە مانای ئەوە بێت ئێمە‬ ‫بڕوخێین‪ ،‬یاخود بێ ھیوا بین‪ ،‬لەوانەیە لە دەستدانی ئەو شتە‬ ‫وانەیەکمان فێربکات کە ھەرگیز فێرنەبووینایە ئەگەر ھەموو‬ ‫شتەکانمان ھەبوایە‪ ،‬کێ ناڵێت تۆش دوای لە دەستدانی‬ ‫دایکت و قاچت نادرەوشێتەوە وەکو ناوی ئەم دیوانە‪.‬‬ ‫سوپاس‪ ...‬بەغەمبارییەوە وەریگرت ‪.‬‬‫باوکی دەستی بردەوە بۆ عەرەبانەکەو بە دەنگێکی زۆر‬ ‫ھیالک و ماندووەوە وتی‪ :‬دکتۆرە بە خوا زۆر ماندووم‪ ،‬چونکە‬ ‫تەنیا باڵم‪ ،‬ھەر منی ھەیە بەڕاستی چەند ھەوڵمدا نەمتوانی‬ ‫ڕێگری بکەم لە فرمێسکە قەتیسماوەکانی چاوم‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫چوونەدەرەوەیان بەچاومدا بەڕێژنە ھاتنەخوارێ‪ ،‬نازانم چ‬ ‫ھەستێک بوو الم دروست بوو!‬ ‫باشە ژیان دەبێت چ مانایەکی ھەبێت بۆ کچێکی‬ ‫ھەرزەکاری وا؟ بە برینێکی زۆرو پشتێکی قەمبوور و دوو‬ ‫قاچی بێسوود‪ ،‬کە نەتوانێت ھەستێتە سەرپێ‪ ،‬باشە ژیان بۆ‬ ‫ھێندە نادادپەروەرو نایەکسانە؟‬ ‫باشە مرۆڤەکان و منداڵەکان بۆ ھێندە دڵڕەقن گاڵتە بە‬ ‫ھەموو کەسێک و ھەموو شتێکی نامۆ دەکەن‪ ،‬وا لەمرۆڤەکان‬ ‫دەکەن دەستیان بچێتە جەستەیان و ھەوڵی گۆڕینی بدەن‪،‬‬ ‫لەجیاتی ئەوەی فێری یەکدی کەن مرۆڤ ھەر شێوەیەک‬ ‫و ھەر ڕەنگێک بێت ھەر جوانە و ھەریەک جوانی تایبەت‬ ‫بەخۆی ھەیە‪.‬‬ ‫باشە ئەو باوکە ھەژارە دەبێت تا چەند بتوانێت و‬ ‫تەحەمولی خزمەتکردنی ئەم کچەی بکات؟ ئایا ڕۆژێک نایەت‬ ‫دەستبەرداری بێت و بیخاتە سەرشەقام؟‬ ‫باشە لەم واڵتەدا بۆ سیستمێک نیە خزمەتی ئەو‬ ‫جۆرەنەخۆشانە بکات و کەمێک قورسی بارەکەیان لەسەر‬ ‫خێزانەکە کەمبکاتەوە؟‬ ‫ئەم پرسیارانەو چەندەھا پرسیاری تریش لە مێشکما‬ ‫دەھات و دەچوو‪ ،‬لەپڕ دەنگێک بە ئاگایی ھێنامەوە ‪ :‬دکتۆر‬ ‫چ خێرتە؟‬ ‫سەیرم کرد نەخۆشەکەی دوایی ئەوان بوو‪ ،‬چاوم سڕیی و‬ ‫وتم‪ :‬ببورە‪ ،‬تۆزێک ناساغم‪.‬‬

‫شەختە بشکێنەو مەلەوانى بکە‬

‫کۆمەڵێک گەنج سەرکێشی دەکەن و دەیانەوێت کۆمەڵەی مەلەوانانی ناو سەهۆڵ دروستبکەن‬ ‫هەولێر‪ -‬هێدی ساڵح‬ ‫نزیکەی مانگێکە ژمارەیەک گەنج و الوانی‬ ‫چۆمان‪ ،‬تیمێکی مەلەوانی حەوت کەسییان‬ ‫پێکهێناوە‪ ،‬رۆژانە سەردانی ئەو شوێنانە‬ ‫دەکەن‪ ،‬کە گۆمی بچوکی سەھۆاڵوی لێیە‪،‬‬ ‫سەھۆڵی سەر گۆمەکان دەشکێنن و مەلەوانی‬ ‫لە پلەی ژێر سفری سیلیزی دەکەن‪.‬‬ ‫مەلەوانانی تیمەکە دەڵێن‪ ،‬مەلەوانی لە‬ ‫سەھۆاڵو جگە لە چێژێکی تایبەت سودێکی‬ ‫زۆریشی ھەیە‪ ،‬سەرکێشیەکە کەم کەس‬ ‫دەتوانێت بیکات‪.‬‬ ‫ھەڵگورد چۆمانی‪ ،‬ئەندامی تیمی مەلەوانی‬ ‫لە سەھۆاڵو باسی وەرزشە تازەکەیان‬ ‫دەکات و دەڵێت‪“ :‬بیرمان لە داھێنانێکی‬ ‫نوێ کردووەتەوە‪ ،‬سودمان لە کەشوھەوای‬ ‫ناوچەکە وەرگرت و بڕیارماندا مەلەوانی‬ ‫لە گۆمە بەستووەکاندا بکەین‪ .‬زستانان‬ ‫مەلەکردن چێژێکی تایبەتی ھەیە‪ ،‬جگە لە‬ ‫چێژ وەرگرتنیش سەرکێشییەکە کەم کەس‬ ‫دەتوانێت بیکات”‪.‬‬ ‫‪١٠‬ی ئەم مانگە ھەڵگورد چۆمانی یاریەکەی‬ ‫بەتەنیا کردووە‪ ،‬چۆتە گوندی دێڵزە لە بناری‬ ‫بەردەبووک‪ ،‬کە بە درێژایی ھەشت کیلۆمەتر لە‬ ‫قەزای چۆمانەوە دوورەو ھەزارو ‪ ٨٥٠‬مەتر لە‬ ‫ئاستی رووی دەریاوە بەرزە‪.‬‬ ‫ئەو کاتەی ھەڵگورد یارییەکەی کردووە‬ ‫پلەی گەرمی ھەشت پلە لەژێر سفردا بووە‪،‬‬ ‫دوای باڵوبوونەوەی گرتەیەکی ڤیدیۆی کە‬ ‫لەکاتی مەلەوانیەکەیدا تۆماریکردبوو‪ ،‬خولیاى‬ ‫گەنجانى ناوچەکە بۆ مەلەوانی ناو سەھۆڵ‬ ‫زۆرتر بوو‪ ،‬ترسیان لە ئاوە ساردەکان شکاوەو‬ ‫دواتر تیمێکی مەلەوانی حەوت کەسیان پێکهێنا‪،‬‬ ‫ئێستا ھەفتانە دوو رۆژ شەختەو سەھۆڵی سەر‬ ‫گۆمەکان دەشکێنن و مەلەوانی تێدا دەکەن‪.‬‬ ‫ھەڵگورد چۆمانی باسی حەزو خولیای‬ ‫گەنجانی چۆمان دەکات و دەڵێت‪“ :‬رۆژانە‬ ‫گەنج و الوانی چۆمان پەیوەندیم پێوەدەکەن و‬ ‫دەیانەوێت لە سەھۆاڵودا مەلەوانی بکەن‪ ،‬حەزو‬

‫خولیای گەنجانی چۆمان زۆرە بۆ سەرکێشی!‬ ‫دەیانەوێت بۆ ھەموو جیهانی بسەلمێنن‪ ،‬کە‬ ‫بەرگەی سەرمای زۆر دەگرن و دەتوانن لە ئاوە‬ ‫ساردەکان مەلەوانی بکەن”‪.‬‬ ‫تیمەکە دەیانەوێت پەرە بە یارییەکەیان‬ ‫بدەن‪ ،‬دڵخۆشن بەوەی کە پێشەنگن لە‬ ‫ئەنجامدانی یارییەکی نوێ‪ ،‬ھیوا ئیدریس‪،‬‬ ‫ئەندامێکی ترە لە تیمەکە‪ ،‬ھاوشێوەی‬ ‫ھەڵگوردی ھاوڕێی باسی چێژی مەلەوانی‬ ‫لە سەھۆاڵودا دەکات‪ ،‬دەڵێت‪“ :‬مەلەوانی‬ ‫لە سەھۆاڵو چێژێکی زۆرمان پێدەبەخشێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش بۆ ئەوانەی شاخەوان و سروشت‬ ‫دۆستن‪ ،‬ھەستێکی خۆشە کە یاریەک دەکەیت‬

‫کەم کەس دەتوانێت بیکات‪ ،‬بەرداوم دەبین‬ ‫و برەو بە تواناکانمان دەدەین‪ ،‬بەوھیوایەین‬ ‫رۆژێک بێت کۆمەڵەیەک لە کوردستان دروست‬ ‫ببێت بەناوی (کۆمەڵەی مەلەوانانی ناو‬ ‫سەھۆڵ)”‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم جۆرە وەرزشە تاکو ئێستا‬ ‫نەچۆتە ناو یارییە ئۆڵۆمپییەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یارییەکی سەرکێشییەو لەو واڵتانە دەکرێت کە‬ ‫پلەی گەرمی وەرزی زستانیان تێدا نزمە‪.‬‬ ‫سااڵنە لەسەر ئاستی عێراق‪ ،‬شارۆچکەی‬ ‫چۆمان یەکێکە لەو شوێنانەی کە زۆرتری‬ ‫بەفری لێدەبارێت‪ ،‬شەوانە پلەکانی گەرما تاکو‬ ‫‪١٥‬پلە بۆ ژێر سفر دادەبەزێت‪.‬‬

‫بەپێی چەند توێژینەوەیەکی جیهانی‬ ‫مەلەکردن لە ئاوی سارددا سودێکی زۆر‬ ‫ھەیە‪ ،‬لەوانە یارمەتیدانی باشتربوونی سوڕی‬ ‫خوێن‪ ،‬بەھێزترکردنی سیستمی بەرگری‬ ‫جەستە‪ ،‬نەھێشتنی بەرزە فشاری خوێن‪،‬‬ ‫چارەسەرکردنی نیگەرانی و باشترکردنی باری‬ ‫دەروونی مرۆڤ دەدات‪.‬‬ ‫ئەگەرچی توێژەران ئامۆژگاری ئەوانە دەکەن‬ ‫کە نەخۆشی دڵ و ھەناسەیان ھەیە خۆیان‬ ‫لە ئاوی سارد بەدوور بگرن‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا‬ ‫ئامۆژگاری کەسانی ئاسایی دەکەن ھەفتانە‬ ‫مەلەوانی لە ئاوی سارددا بکەن‪ ،‬تاکو لەشێکی‬ ‫چاالک و تەندروستیان ھەبێت‪.‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪13‬‬

‫کەمال‌موسلیم‪‌،‬وه‌زیری‌بازرگانی‌و‌پیشه‌سازی‌‌هه‌رێم‪:‬‬

‫دۆخى هەرێم بەمشێوەیە سەقامگیر بێت‬ ‫شۆڕشی گهوره له كهرتی پیشهسازی روودهدات‬ ‫کەمال موسلیم‪ ،‬وهزیری بازرگانی و پیشهسازی ههرێم‪ ،‬دانبەوەدا‬ ‫دەنێت کە لە رابردوودا حکومەت و سەرمایەداران گرنگیان بە کەرتى‬ ‫پیشەسازى نەداوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا گەشبینە بەوەى ئەگەر ههرێمی‬ ‫كوردستان ئاوا به سهقامگیری بمێنێتەوە له چهند ساڵی داهاتوودا شۆڕشی‬ ‫گهوره له كهرتی پیشهسازی روودهدات‪.‬‬ ‫كهمال موسلیم‪ ،‬وهزیری بازرگانی و پیشهسازی حكومهتی ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لهم چاوپێكهوتنهدا لهگهڵ “زهمهن” دهڵێت‪ :‬لهسهرجهم‬ ‫كۆبونهوهكانیاندا لهگهڵ سهرمایهدارانی بیانی و كونسوڵخانهكانی واڵتان‬ ‫له ههرێمی كوردستان داوایان كردووه بێنه ههرێمی كوردستان و له بواری‬ ‫پیشهسازیدا سهرمایهكانیان بخهنهگهڕ‪.‬‬ ‫بەپێى داتاکانى بەردەستى کەمال موسلیم‪ ،‬چوار ههزارو ‪ 805‬كارگه‬ ‫له ههرێمی كوردستان بوونیان ههیه‪ ،‬لهوانهش دوو ههزار و ‪ 739‬كارگه‬ ‫لهكاردان‪ ،‬زیاتر له دوو ههزار كارگهش لهكاركهوتوون و داخراون‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫زەمەن‪ :‬بهرنامهو پالنی وهزارهتی‬ ‫بازرگانی و پیشهسازی چییه بۆ پێشخستنی‬ ‫كهرتی پیشهسازی له ههرێمی كوردستاندا؟‬ ‫چ ههنگاوێكتان ناوه لهو بارهیهوه؟‬ ‫کەمال موسلیم‪ :‬بهداخهوه تائێستا كهرتی‬ ‫پیشهسازی له ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬وهكو‬ ‫پێویست پێشكهوتنی بهخۆوه نهبینیوه‪،‬‬ ‫بهشێوهیهك كه زۆر پشت به هاوردهكردنی‬ ‫كااڵی بیانی نهبهستین بۆ پڕكردنهوهی خواست‬ ‫و پێداویستی ناوخۆیی‪ ،‬كهرتی پیشهسازی‬ ‫نهبووهته سهرچاوهیهكی سهرهكی داهات‬ ‫بۆ هاواڵتیان و حكومهت‪ ،‬ههر لهسهرهتای‬ ‫دهستبهكاربوونمان دهستمانكردووه به‬ ‫جێبهجێكردنی كارنامهی سهرهكی كابینهی‬ ‫نوێی حكومهت و پالنی وهزارهتهكهمان بۆ‬ ‫پێشخستنی كهرتی پیشهسازی‪ ،‬سهرجهم‬ ‫خاڵه بههێزو الوازهكان و گرفت و ئاڵنگاریی‬ ‫و بهربهستهكانی بهردهم بهرهوپێشچوونی‬ ‫كهرتی پیشهسازیمان دهستنیشان كردووهو‬ ‫لهگهڵ كهسانی پسپۆڕو شارهزا لهو بوارهدا‬ ‫دانیشتنمان كردووهو گفتۆگۆمان كردووهو‬ ‫قسهو پڕۆژهو پێشنیازهكانی ئهوانمان بهههند‬ ‫وهرگرتووه لهچوارچێوهی كارو پالنهكانی‬ ‫وهزارهتهكهماندا جێمانكردۆتهوه‪.‬‬ ‫ههر لهماوهی چهند رۆژی رابردوودا‪،‬‬ ‫كۆنفرانسێكی زانستی ئاست بهرزمان‬ ‫بهست به بهشداری پسپۆڕانی ئابووری و‬ ‫كهسانی بهئهزموون و شارهزاو بهرپرسانی‬ ‫وهزارهتهكهمان بۆ دهستنیشانكردنی‬ ‫سهرجهم گرفت و هۆكارهكانی پێشنهكهوتنی‬ ‫كهرتی پیشهسازی و چۆنیهتی پێشخستنی‬ ‫ئهو كهرته لهههرێمی كوردستاندا‪ ،‬ههروهها‬ ‫لهماوهی رابردوودا‪ ،‬لهگهڵ ژمارهیهكی زۆری‬ ‫خاوهن كارو سهرمایهداران كۆبووینهتهوه بۆ‬ ‫ههمان مهبهست‪.‬‬ ‫له سهرجهم كۆبونهوهكانمان لهگهڵ‬ ‫سهرمایهدارانی بیانی و كونسوڵخانهكانی‬ ‫واڵتان لهههرێمی كوردستاندا داوایان‬ ‫كردووه بێنه ههرێمی كوردستان و لهبواری‬ ‫پیشهسازیدا سهرمایهكانیان بخهنهگهڕ‪.‬‬ ‫وهزارهتی بازرگانی و پیشهسازی‪،‬‬ ‫بهپهرۆشهوه سهرجهم ههوڵهكانی خستۆتهگهڕ‬ ‫بۆ البردنی سهرجهم بهربهستهكانی بهردهم‬ ‫پهرهپێدانی پیشهسازی و بوژاندنهوهی ئهو‬ ‫كهرته‪ ،‬بهشێوهیهك كه ببێته یهكێك له‬ ‫سهرچاوه سهرهكییهكانی داهات بۆ تاك و‬ ‫بۆ حكومهتی ههرێمی كوردستان‪ ،‬كه چیتر‬ ‫پێویستمان به هاوردهكردنی كااڵی بیانی‬

‫چهندین بهربهستی‬ ‫یاسایی‪ ،‬لهبهردهم‬ ‫بهرهوپێشچوونی كهرتی‬ ‫پیشهسازی ههیه‬

‫چوار ههزارو ‪805‬‬ ‫كارگه له ههرێمی‬ ‫كوردستان‬ ‫بوونیان ههیه‬ ‫نهبێت‪ ،‬بهڵكو ئێمه كااڵو بهرههمی ناوخۆیی‬ ‫ههناردهی عێراق و واڵتانهی دیكهی بكهین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لهماوهی ‪ 29‬ساڵی رابردوودا‬ ‫بۆچی حكومهتی ههرێمی كوردستان وهكو‬ ‫پێویست گرنگی به پێشخستنی كهرتی‬ ‫پیشهسازی نهداوه؟‬ ‫کەمال موسلیم‪ :‬بهداخهوه لهماوهی‬ ‫رابردوودا حكومهتی ههرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫وهكو پێویست گرنگی به پێشخستنی‬ ‫كهرتی پیشهسازی نهداوه‪ ،‬بههۆی ئهوهی‬ ‫بهشێوهیهكی سهرهكی پشتی به داهاتی‬ ‫نهوت بهستووه‪ ،‬ههروهها له ئاستی‬ ‫پێویستدا سهرمایهدارانیش گرنگیان به‬ ‫پێشخستنی ئهو بواره نهداوه‪ ،‬چهندین‬ ‫هۆكاری دیكهش ههن بوونهته بهربهست و‬ ‫ئاڵنگاریی گهوره لهبهردهم گهشهسهندنی‬ ‫شادهماری ئابوورییهكی بههێز له‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬بۆ نمونه ناسهقامگیریی و‬ ‫ناجێگری دۆخی سیاسی و دۆخی ئهمنی و‬ ‫شهڕی ناوخۆیی و جهنگی رووبهڕووبوونهوهی‬ ‫گروپی تیرۆرستانی داعش و چهندین هۆكاری‬ ‫دیكه‪ ،‬كه وای لهسهرمایهداران كردووه‬ ‫ترسیان ههبێت لهوهی سهروهت و سامانیان‬ ‫له كهرتی پیشهسازی بخهنهگهڕ‪ ،‬بهڵكو‬ ‫زیاتر سهرمایهكانیان له كاری بازرگانی و‬ ‫ئهو بوارانهدا خستۆتهگهڕ كه قازانج تیایاندا‬ ‫ئاسانترو خێراتره‪.‬‬ ‫چهندین بهربهستی یاسایی‪ ،‬لهبهردهم‬ ‫بهرهوپێشچوونی كهرتی پیشهسازی ههیه‬ ‫له ههرێمی كوردستاندا‪ ،‬ههوڵهكانمان‬ ‫خستۆتهگهڕ بۆ ئهوهی له رێگهی‬ ‫پهرلهمانی كوردستانهوه ئهو جۆره یاسایانه‬ ‫ههمواربكرێنهوهو یاسای نوێش دهربكرێن و ئهو‬ ‫یاسا عێراقیانهش بهركار بكرێن‪ ،‬كه هاوكاری‬ ‫و هانی وهبهرهێنهران و سهرمایهداران دهدات‬ ‫و ئاسانكارییان بۆ دهكات سهرمایهكانیان‬ ‫بخهنهگهڕ له بواره جیاوازهكانی كهرتی‬ ‫پیشهسازی‪ ،‬ههروهها لهڕووی لۆجستییهوه‬ ‫هاوكاری بۆ خاوهنكارهكان دهكهین‪ ،‬وهكو‬ ‫دابینكردنی وزهی كارهباو پێدانی قهرزو‬ ‫پێشینهو سوتهمهنی پێویست و بهخشین له‬ ‫باج و كهمكردنهوهی رۆتیناتی كارگێڕی و‬ ‫ئیداری و پێدانی زهوی بۆ ههموو ئهوانهی‬ ‫دهیانهوێت بهشداری بكهن له پێشخستنی‬ ‫كهرتی پیشهسازی له كوردستاندا‪ ،‬ههروهها‬ ‫به جددی كار لهسهر پاراستنی بهرههمی‬ ‫ناوخۆیی دهكەین‪.‬‬ ‫یهكێكی دیكه له گرفتهكان نهبوونی‬

‫سیستمی بانكی پێشكهوتووه‪ ،‬لهو بوارهشدا‬ ‫وهزارهتی دارایی دهستیكردووه به پێشخستن‬ ‫و ئهلیكترۆنیكردنی بانكهكان ئهوهش‬ ‫كارئاسانی زۆر دهكات بۆ پێشخستنی كهرتی‬ ‫ئابوری و پیشهسازی و سهرجهم بوارەكانی‬ ‫دیكه‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بهشێك له پسپۆڕان و‬ ‫شارهزایانی ئابووری دەڵێن‪ ،‬حكومهتی‬ ‫ههرێمی كوردستان خۆی نهیویستووه كهرتی‬ ‫پیشهسازی پێشبكهوێت‪ ،‬ئایا كابینهی نۆیهم‬ ‫گهیشتۆته ئهو قهناعهتهی پێشخستنی‬ ‫كهرتی پیشهسازی لهپێشینهی كارهكانی‬ ‫بێت؟‬ ‫کەمال موسلیم‪ :‬بهپێی كارنامهی‬ ‫كابینهی نۆیهمی حكومهتی ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پێشخستنی كهرتی پیشهسازی‬ ‫یهكێكه له كاره لهپێشینهكانی حكومهت‪،‬‬ ‫وهزارهتهكهشمان لهو چوارچێوهیهدا‬ ‫بهپێی پالن و میكانیزمی گونجاو بهچڕی‬ ‫ههوڵهكانی دهستپێكردووه بۆ پهرهپێدانی‬ ‫كهرتی پیشهسازی‪ ،‬بهشێوهیهك كه له‬ ‫داهاتوودا سهرجهم پێداویستی هاواڵتیان‬ ‫له ناوخۆ دابین بكرێت و چیتر پێویستمان‬ ‫به هاوردهكردنی كااڵو بهرههمی دهرهكی‬ ‫نهبێت بۆ پڕكردنهوهی خواست و پێداویستی‬ ‫ناوخۆیی‪ ،‬ههروهها بیكهینه سهرچاوهیهكی‬ ‫سهرهكی داهات بۆ بهشێكی زۆری هاواڵتیان‬ ‫و بۆ حكومهتی ههرێمی كوردستانیش‪،‬‬ ‫بۆ ئهوهی بهتهنیا پشت بهداهاتی‬ ‫نهوت نهبهستێت و ههرێمی كوردستان‬ ‫ببێته واڵتێكی پیشهسازی پێشكهوتوو‬ ‫لهناوچهكهدا‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەى پالنتان چییه بۆ پێشخستنی‬ ‫پیشهسازی خۆراك لهههرێمی كوردستاندا؟‬ ‫کەمال موسلیم‪ :‬یهكێك لهبواره ههره‬ ‫گرنگهكانی پێشخستنی كهرتی پیشهسازی‪،‬‬ ‫بریتییه له پهرهپێدانی پیشهسازی‬ ‫خۆراك لهههرێمی كوردستاندا‪ ،‬بۆ ئهو‬ ‫مهبهستهش قسهو گفتوگۆی فراوانمان‬ ‫لهگهڵ سهرمایهدارانی بیانی و ناوخۆیی و‬ ‫كونسوڵخانهكان و میوانانی بیانی كردووهو‬ ‫ئامادهیی وهزارهتهكهمان نیشانداوه بۆ‬ ‫هاوكاری و كارئاسنی زۆر لهو بوارهدا‪،‬‬ ‫لهههرێمی كوردستانیش زهمینهی لهبار ههیه‪،‬‬ ‫زۆرینهی بهروبومی كشتوكاڵی و ئاژهڵ و‬ ‫پهلهوهر بوونیان ههیه لهڕووی بڕی پێویست‬ ‫و جۆرو كواڵیتی باش دهستی كاریش بوونی‬ ‫ههیه‪ ،‬بۆیه دهتوانرێت بهئاسانی پیشهسازی‬

‫كهرتی پیشهسازی‬ ‫نهبووهته سهرچاوهیهكی‬ ‫سهرهكی داهات بۆ‬ ‫هاواڵتیان و حكومهت‬

‫دوو ههزارو ‪ 739‬كارگه‬ ‫لهكاردان‪ ،‬زیاتر له‬ ‫دوو ههزار كارگهش‬ ‫لهكاركهوتوون‬

‫خۆراك له كوردستاندا بهشێوهیهكی بهرچاو‬ ‫پێشبخرێت‪ ،‬ههنگاوهكانیش لهو بوارهدا‬ ‫بهخێرایی بهرهو پێشهوه دهچن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كهرتی پیشهسازی له ههرێمی‬ ‫كوردستاندا ئێستا له چ دۆخێكدایه؟‬ ‫کەمال موسلیم‪ :‬دۆخی پیشهسازی‬ ‫زۆر لهو ئاسته خراپهدا نییه‪ ،‬كه لهالیهن‬ ‫ههندێك كهناڵی راگهیاندن و كهس و‬ ‫الیهنهوه باس دهكرێت‪ ،‬زۆرجار بههۆی‬ ‫بێئاگایی خهڵك لهوانهش میدیاكاران‪ ،‬لهو‬ ‫پێشكهوتنهی كهرتی پیشهسازی ههنگاوی‬ ‫بۆناوه ئهو وتهیه دووپات دهكهنهوه كه ئێمه‬ ‫هیچمان نیهو ههموو شتێ هاورده دهكهین‪،‬‬ ‫لهكاتێكدا گهر بهدواداچوونێكی شارهزایانه‬ ‫بۆ بابهتهكه بكهین‪ ،‬دهزانین كه ئهو كهرته‬ ‫بهردهوام له برهودایهو گهر گروپێك یان‬ ‫كۆمپانیا یان كهسێك بیهوێت كارگه یان‬ ‫پڕۆژهیهكی بهرههمهێنان دابمهزرێنێ‪ ،‬چهنده‬ ‫هاریكاری دهكرێت لهالیهن بهڕێوهبهرایهتی‬ ‫گشتی گهشهپێدانی پیشهسازییهوه‪.‬‬ ‫بهاڵم لهئاستی خواستی حكومهت و‬ ‫پێویستی هاواڵتیاندا نییه‪ ،‬لهگهڵ ئهوهشدا‬ ‫ههوڵه كردهییهكانی حكومهت بهگشتی‬ ‫و وهزارهتی بازرگانی و پیشهسازی‬ ‫دهستیانپێكردووه بۆ پێشخستن و‬ ‫پهرهپێدانی كهرتی پیشهسازی‪ ،‬بهپێی ئهو‬ ‫داتایانهی لهبهردهستماندایه‪ ،‬چوار ههزارو‬ ‫‪ 805‬كارگه لهههرێمی كوردستان بوونیان‬ ‫ههیه لهسهرجهم بوارهكاندا‪ ،‬لهوانهش دوو‬ ‫ههزار و ‪ 739‬كارگه لهكاردان‪ ،‬زیاتر له دوو‬ ‫ههزار كارگهش لهكاركهوتوون و داخراون‪،‬‬ ‫هۆكاری داخستنهكانیش جۆراوجۆرن و‬ ‫تهنیا بۆ گرنگی نهدانی حكومهتی ههرێمی‬ ‫كوردستان ناگهڕێتهوه‪ ،‬له ههوڵداین بۆ‬ ‫ئهوهی ئهو كارگانه بكهونهوه كار‪ ،‬بۆ‬ ‫ئهو مهبهستهش هاوكاری و ئاسانكارییان‬ ‫بۆ دهكهین‪ ،‬ههروهها نزیكهی ‪ 27‬ههزارو‬ ‫‪ 500‬كۆمپانیا لهههرێمی كوردستاندا ههیه‪،‬‬ ‫كه زیاتر له ‪ 3‬ههزاریان بیانین لهسهرجهم‬ ‫بوارهكاندا‪.‬‬ ‫جهختدهكهمهوه لهوهی ئهگهر ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاوا بهسهقامگیری و جێگری‬ ‫دۆخی سیاسی و ئهمنی و دارایی بەردەوام‬ ‫بێت‪ ،‬ئهوا لهچهند ساڵی داهاتوودا شۆڕشی‬ ‫گهوره له كهرتی پیشهسازی روودهداتو ئهو‬ ‫كهرته پێشكهوتنی گهوره بهخۆوه دهبینێت‪،‬‬ ‫بۆ ئهو مهبهستهش ئهوهی پێویست بێ‬ ‫دهیكهین‪.‬‬

‫عەزیز عەلی جەوهەر *‬

‫یاسای چاكسازی و‬ ‫چارەسەری قەیرانەكان‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە قەیرانێكی دارایی و ئابووری و كارگێڕیو‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی خراپدا تێدەپەڕێت‪ ،‬ئەو قەیرانانە گەیشتوەتە ئاستێك‪ ،‬كە‬ ‫حكومەت و مووچەخۆران و هاواڵتیان بەرگەی ناگرن‪ ،‬ئەگەر چارەسەر نەكرێت‬ ‫كۆمەڵگا بەرەو داڕوخان دەبات‪.‬‬ ‫بۆ چارەسەركردنی ئەو قەیرانە هەمەجۆرانە پێویستە پڕۆژە یاسای چاكسازی‬ ‫سەرجەم ماددەو بڕگەكانی كە پەسەند كراوە لەالیەن پەرلەمانەوە ئێستا لە‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمە بۆ پەسەندكردنی‪ ،‬دەبێت سەرجەم ماددەو بڕگەكانی‬ ‫جێبەجێ بكرێن‪.‬‬ ‫پڕۆژە یاسای چاكسازی مەبەستی لە چاكسازی كاراكردنی باری كارگێڕی‬ ‫حكومەتی هەرێمە لەسەر بنەمای یاسایی و زانستی و داڕشتنی بەرنامەیەكی‬ ‫ستراتیژیی بەپێی ئامارەكان و پێداویستییە زۆر گرنگەكانی خزمەتگوزارییەکانی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬بەمەبەستی گەیاندنی ئامانجەكانی و كاراكردنیان و گرنگیدان بەباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی و ڕۆشنبیری لەپێناوی بەمۆدێرنەكردنی كۆمەڵگا‪ ،‬بەواتایەكی تر‬ ‫كاراكردنەوەی دامودەزگای قەزایی و دادوەریی بواری كارگێڕی ‪.‬‬ ‫پڕۆژە یاسای چاكسازی حكومەتی هەرێم‪ ،‬دەبێت چارەسەری ئەو‬ ‫كەموكورتیانە بكات؛‬ ‫‪- 1‬پێویستە چارەسەری ڕێژەی بێكاری بکات كە لە بەرزبونەوەدایە بەتایبەتی‬ ‫لەنێو چینی گەنجاندا‪ ،‬بەپێی ستانداری جیهانی ڕێژەی بێكاری دەبێت لە ‪%4‬‬ ‫تێپەڕ نەکات‪ ،‬بەاڵم لە هەرێمی کوردستاندا ڕێژەی بێكاری لە ‪ %20‬زیاترە‪،‬‬ ‫پەسەندكردنی پڕۆژەكە ( ‪ )100- 80‬ملیار دینار دەگەڕێنێتەوە بۆ حكومەتی هەرێم‬ ‫دەتوانرێت (‪ )25‬هەزار دەرچووی زانكۆو پەیمانگاكان دابمەزرێن‪ ،‬بەمشێوەیەی‬ ‫خوارەوە‪:‬‬ ‫أ ‪-‬تەرخانکردنی بڕی شەش ملیارو پێنج سەد ملیۆن دینار بۆ دەرچوانی‬ ‫زانكۆ‪.‬‬ ‫ب ‪-‬تەرخانکردنی بڕی پێنج ملیاروپێنج سەد ملیۆن دینار بۆ دەرچوانی‬ ‫پەیمانگاكان‪.‬‬ ‫کۆى گشتى دەکاتە دوانزە ملیار دینار بۆ دامەزراندنی (‪ )25‬هەزار دەرچوانی‬ ‫زانكۆو پەیمانگاكان پێویستە‪.‬‬ ‫ج ‪-‬ئەگەر (‪ )50‬هەزار گەنج دابمەزرێت ئەوەمانگی(‪)24‬ملیار پێویستە‪.‬‬ ‫د ‪-‬ئەگەر (‪ )100‬هەزار گەنج دابمەزرێت ئەوا حكومەتی هەرێم پێویستی بە‬ ‫(‪ )48‬ملیار دینارە بۆ هەر مانگێک‪.‬‬ ‫‪- 2‬حكومەتی هەرێم پێویستی تەنها بە دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستی زۆری هەیە بەپیشەی (خزمەتگوزاری ‪ -‬شۆفێر‪ -‬پاسەوان)‬ ‫دەبێت بیرێكی جددی لەم پیشانە بكرێتەوە چونكە فەرمانگەو خوێندنگاكان‬ ‫پێویستیان بەم پیشانە هەیە‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ئەگەر حكومەت هەستا بەدامەزراندنی دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان‬ ‫دەبێت ئەنجومەنی ڕاژە دابمەزرێت بۆئەوەی بەدادپەروەری ئەو دەرچوانە‬ ‫دابمەزرێن‪.‬‬ ‫‪ - 4‬حكومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬بانكەكان بكاتە سیستەمی ئەلیكترۆنی‬ ‫ئەو كاتە دەتوانرێت چەندین دوو مووچە هەیە الببرێت و ژمارەی فەرمانبەرانی‬ ‫ڕاستەقینە دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫‪ - 5‬ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بودجەی پەسەندكرد‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫قەرزی بچووك ببوژێنێتەوە كە لەبودجەکەدا النیکەم (‪ )3‬ملیار دینار دابنرێت‪.‬‬ ‫بەو پڕۆژەیە چەندین گەنج كاری دەست دەكەوێت‪.‬‬ ‫‪ - 6‬لە ماددەی (‪ )19‬بڕگەی دووەم لەیاسایی خانەنشینی یەكگرتووی‬ ‫عێراق ژمارە ‪ - 9-‬ساڵی ‪ 2014‬دەڵێت كرێكاران دەبێ بیمەی كۆمەاڵیەتی بدەن‬ ‫وەكو فەرمانبەران بەسندوقی خانەنشینی لەمووچەكەی ڕێژەی ‪ %10‬وەكو ڕێژەی‬ ‫فەرمانبەران لێ ببڕێت وەكو فەرمانبەران خانەنشین دەبن ئەم یاسایە گرنگی‬ ‫زۆر ئەدات بەكەرتی تایبەت‪ ،‬دەتوانرێت هەر بیر لە دامەزراندنی كەرتی گشتی‬ ‫نەكرێتەوە‪ .‬ئەگەر جیاوازی نەبوو ئەوا دەتوانرێت لەكەرتی گشتی بگوازرێتەوە‬ ‫بۆ كەرتی تایبەت‪.‬‬ ‫‪- 7‬حكومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬گرنگی بدات بەكەرتی تایبەت‪.‬‬ ‫‪- 8‬چارەسەری پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەران بكرێت لەساڵی (‪)2016‬وە‬ ‫وەستاوە ئەو بڕە پارەیەی كەلە فەرمانبەران بڕاوە دەكاتە (‪ )4‬ملیار دۆالر زیاترە‪.‬‬ ‫‪- 9‬چارەسەری كێشەی مینحەو کۆمەکی زیندانیانی سیاسی بكرێت‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بەناشایستە لە لیستەكەدان دەربهێنرێن و ماوەی منحەكەیان لە ‪ 10‬ساڵەوە درێژ‬ ‫بكرێتەوە بۆ ‪ 25‬ساڵ‪.‬‬ ‫‪ - 10‬چارەسەری كێشەی مووچەی كەسوكاری شەهیدان و كەسوكاری‬ ‫شەهیدانی ئەنفال و كیمیاباران بكرێت‪ ،‬چونكە نابەرامبەریەكی زۆری تێدایە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو كەسانەی خانەنشین كراون بەنایاسایی بە پلەی سەربازی مووچەی‬ ‫ئەمان زۆر زیاترە لەكەسوكاری شەهیدان ‪.‬‬ ‫‪- 11‬دەبێت كۆتایی بەناشەفافی داهات بهێنرێت‪ ،‬بەوەش داهاتێكی باش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان ‪.‬‬ ‫‪- 12‬چارەسەری كێشەی ئەو كەسانە بكرێت‪ ،‬كە بەپلەی وەزیرو ڕاوێژكارو‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی خانەنشین كراون‪ ،‬بەاڵم ئەو پلە وەزیفیەیان نەبینیوە‪.‬‬ ‫‪- 13‬بەشەفافیەت و دادپەروەری و ڕێكخستنەوەی دەرماڵەی فەرمانبەران‬ ‫بکرێت‪ ،‬كە لەپڕۆژە یاسای چاكسازییدا لەبەشی شەشەم ماددەی (‪)10‬یەم‬ ‫ئاماژەی پێكردووە‪.‬‬ ‫‪- 14‬بەدەیان ئاستەنگی تر هەیە‪ ،‬كە ڕێگرە لەبەردەم ئەم كابینەیەی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬دەبێت بەم پڕۆژە چاكسازییە هەوڵبدرێت بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشە دارایی و ئابووری و كۆمەاڵیەتی ‪.‬‬ ‫* شارەزا لە بواری دارایی و ئابووری‬

‫ئ��ا��بوو�ی و زو�ە‬

‫‪12‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫د‪ .‬كهمال وهرتى‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتی باج له وهزارهتی دارایی هەرێم‪:‬‬

‫لێخۆشبوون له باج ههڵدهوهشێنرێتهوه بە کۆمپانیاکانى نەوتیشەوە‬ ‫زەمەن‪ :‬حكومهتی ههرێمی كوردستان‬ ‫چۆن كۆنترۆڵی كێشهی خۆدزینهوهی‬ ‫كۆمپانیاکان دەکات لە پێدانى باج‪ ،‬باس لهوه‬ ‫دهكرێت له كۆی ‪ 29‬ههزار كۆمپانیا نزیكهی‬ ‫‪ 20‬ههزاریان باج نادهن؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬دهمێكه له بهغدا ئهنجومهنی‬ ‫چاودێری ژمێریاری ههیه‪ ،‬كه وردبینی بۆ‬ ‫كاری ژمێریارانی یاسایی و بودجه و داهاتی‬ ‫كۆمپانیاكان دهكات‪ ،‬ئهنجومهنی وهزیرانی‬ ‫ههرێمی كوردستانیش له كۆبوونهوهی‬ ‫ئاسایی رۆژی ‪ ،2020/1/22‬بڕیاریدا پڕۆژەی‬ ‫پەیڕەوی (پیادەکردنی پیشەی چاودێریی و‬ ‫وردبینی ژمێریاریی لە هەرێمی کوردستاندا)‬ ‫جێبهجێ بكات‪ ،‬کە تایبەتە بە پیشەی‬ ‫ژمێریاریی یاسایی‪ ،‬بەمەبەستی رێکخستنەوەی‬ ‫باج کاری وردبینی لە داهات و بودجەی‬ ‫کۆمپانیاکان لەپێناو گەیشتنی فەرمانگەکانی‬ ‫باج و گومرگ بە زانیاری دروست سەبارەت‬ ‫بە داهاتی پڕۆژەکانی باجدەران‪ ،‬پێویستە‬ ‫دامەزراوەکانی حکومەت و کۆمپانیاکانی‬ ‫کەرتی تایبەت بەشێوەیەکی پیشەییانەو لە‬ ‫چوارچێوەی یاساو رێنماییەکاندا وردبینی‬ ‫تەواو لە ژمێریارییەکانیاندا بکەن بەهەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ وەزارەتی دارایی و ئابووری لەپێناو‬ ‫ئاسانکاریکردن لە کاروباری باجداو رێگریكردن‬ ‫له خۆدزینهوه له پێدانی باج‪ ،‬چونكه پێشتر‬ ‫زۆربهی كۆمپانیاكان بۆ خۆدزینهوه له باج‪،‬‬ ‫داهات و بودجهی وههمیان پێشكهش به‬ ‫الیهنه پهیوهندیدارهكانی حكومهت دهكردو‬ ‫داهاتی راستهقینهی خۆیان دهشاردهوه له‬ ‫ژمێریارانی یاسایی‪ ،‬ئهو ژمێریارانهش زۆر‬ ‫گرنگییان بهو بودجهیه نهدهدا‪ ،‬چونكه كه‬ ‫فێڵێك دهكرا یان كهمتهرخهمی دهنوێنرا‪ ،‬هیچ‬ ‫الیهن و دهزگایهك نهبوو لێپێچینهوه لهگهڵ‬ ‫ژمێریارانی یاسایی و كۆمپانیاكاندا بكات‪،‬‬ ‫بهاڵم له بهغدا سهرۆكی دیوانی چاودێری‬ ‫دارایی سهرۆكایهتی ئهو لیژنهیه دهكات و‬ ‫نوێنهری وهزارهت و الیهنه پهیوهندیدارهكانی‬ ‫تێدایه‪ ،‬تهنانهت مۆڵهتی ژمێریاری یاسایی‬ ‫لهالیهن ئهو لیژنهیهوه دهدرێت‪ ،‬له ههرێمی‬ ‫كوردستانیش لهمهودوا ئهو سیستمه پهیڕهو‬ ‫دهكرێت و ئهو لیژنهیه چاودێری كاری‬ ‫ژمێریارانی یاسایی و كۆمپانیاكان دهكهن‪ ،‬ههر‬ ‫كهمتهرخهمیی و ههڵهو فێڵێك رووبدات‪ ،‬ئهو‬ ‫ئهنجومهنه دهتوانێت سزای ژمێریارانی یاسایی‬ ‫و كۆمپانیاكانیش بدات و بیانداته دادگا‪ ،‬ئهو‬ ‫لیژنهیه فلتهرێكی باشه بۆ رێكخستنهوهو‬ ‫بهدواداچوون و وردبینی له داهات و بودجهی‬ ‫كۆمپانیاكان‪ ،‬لهمهودوا ههر ژمێریارێكی‬ ‫یاسایی‪ ،‬یاخود ههر الیهنێكی دیكه پێچهوانهی‬ ‫یاساو رێنماییهكان رهفتاری كرد‪ ،‬ئهوا راپێچی‬ ‫دادگا دهكرێت و لێپێچینهوهی توندی یاسایی‬ ‫لهگهڵدا دهكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كهی گرفتی خۆدزینهوهی‬ ‫كۆمپانیاكان له پێدانی باج به حكومهت‬ ‫بهتهواوهتی چارهسهر دهكرێت؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬ههر كۆمپانیایهك كه‬ ‫كار دهكات و قازانج دهكات‪ ،‬دهبێت باج‬ ‫بداته حكومهت‪ ،‬بهاڵم پێشتر بهشێكی زۆر‬ ‫له كۆمپانیاكان فێڵیان دهكردو داهێنانیان‬

‫د‪ .‬كهمال وەرتى‪ ،‬بهڕێوهبهری گشتی باج له وهزارهتی دارایی و ئابووری‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت لێخۆشبوونى كۆمپانیاكان له باج ههڵدهوهشێندرێتهوهو بە‬ ‫کۆمپانیاکانى نەوتیشەوە دەبێت لەمەودوا باج بدەن‪.‬‬ ‫کەمال وەرتى‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ “زەمەن” دەڵێت ئهگهر سیستمێكی‬ ‫پێشكهوتووی باج له ههرێمی كوردستاندا پهیڕهو بكرێت‪ ،‬ئهوا داهاتی باج بۆ‬ ‫حكومهتی ههرێم بهڕێژهی زیاتر له ‪ %100‬بهرزدهبێتهوه‪ ،‬كه ئێستا سااڵنه زیاتر‬ ‫له ‪ 350‬ملیار دیناره‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پێیوایە تا حكومهت نهبێته ئهلیكترۆنی و سیستم و‬ ‫كاری بانكی پێشنهخرێت و سیستمی باج نهبێته داتابهیس‪ ،‬ئهوا بهتهواوهتی‬ ‫كۆنترۆڵی خۆدزینهوه له باجدا ناكرێت‪.‬‬ ‫کەمال وەرتى کە ئاگادارى فێڵ و خۆدزینەوەى بەشێک لە کۆمپانیاکانە‬ ‫لە باج وتى‪“ :‬زۆربهی كۆمپانیاكان بۆ خۆدزینهوه له باج‪ ،‬داهات و بودجهی‬ ‫وهههمیان پێشكهش به الیهنه پهیوهندیدارهكانی حكومهت کردووە”‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫دهكرد له خۆدزینهوه له باجدان‪ ،‬بهرپرسانی‬ ‫ئهو جۆره كۆمپانیایانهو بهشێك له ژمێریاری‬ ‫یاسایی رێكدهكهوتن لهسهر خۆدزینهوه‬ ‫له باج‪ ،‬به خستنهڕووی كهمترین داهاتی‬ ‫ئهو كۆمپانیایانه‪ ،‬لهبهرئهوهی حكومهت‬ ‫ئهلیكترۆنی نییه‪ ،‬بۆ وهرگرتنی زانیاری وردو‬ ‫خێرا لهسهر داهات و قازانجی كۆمپانیاكان‬ ‫له دامودهزگاو وهزارهتهكان و الیهنه‬ ‫پهیوهندیدارهكان‪ ،‬پهیوهندی و كۆنتاكی نێوان‬ ‫وهزارهت و دامودهزگاكان سیستماتیك نییه‪،‬‬ ‫سیستمی بانكی ئهلیكترۆنی نییهو سیستمێكی‬ ‫دواكهوتووی خراپه‪ ،‬كاری بانكهكان ئێستا تهنیا‬ ‫قهتیس بووه لهوهی بووهته خهزێنهی پارهو‬ ‫پێدانی مووچه‪ ،‬تا ئهو كێشانه بهردهوامبن‪،‬‬ ‫خۆدزینهوهی بهشێك له كۆمپانیاكان له باج‬ ‫درێژهی دهبێت‪.‬‬ ‫ههركاتێك بووین به خاوهنی سیستمێكی‬ ‫پێشكهوتووی بانكی‪ ،‬حكومهت به ئهلیكترۆنی‬ ‫كراو پهیوهندی خێراو راستهوخۆ لهنێوان دام و‬ ‫دهزگاكانی حكومهت دروست بوو و سیستمی‬

‫پێشتر زۆربهی‬ ‫كۆمپانیاكان بۆ‬ ‫خۆدزینهوه له باج‪،‬‬ ‫داهات و بودجهی‬ ‫وههمیان پێشكهش کردووە‬

‫باج لهسهر داتابهیس كاری كرد‪ ،‬ئهوا كهس‬ ‫ناتوانێت خۆی له باج بدزێتهوه‪ ،‬ئهگهر خۆشی‬ ‫بدزێتهوه‪ ،‬بهئاسانی ئاشكرا دهبێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كهواته تا حكومهت بهئهلیكترۆنی‬ ‫نهكرێت و سیستمی بانكی پێشنهخرێت‪،‬‬ ‫گرفتی خۆدزینهوه له باج تا چهندین ساڵی‬ ‫دیكهش بهردهوام دهبێت؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬بهدڵنیاییهوه‪ ،‬تا حكومهت‬ ‫بهئهلیكترۆنی نهكرێت و سیستمی بانكی‬ ‫پێشكهوتوومان نهبێت‪ ،‬بهتهواوهتی كۆنترۆڵی‬ ‫خۆدزینهوه له باجدا ناكرێت‪ ،‬بهاڵم پرۆسهی‬ ‫چاكسازی به رۆژێك و دوو رۆژ و ساڵێك‬ ‫ناكرێت‪ ،‬چاكسازی پرۆسهیهكی درێژخایهنه‪،‬‬ ‫حكومهتی ههرێمی كوردستان ههنگاوهكانی‬ ‫چاكسازی بهكردهیی دهستپێكردووهو ههنگاوی‬ ‫سهرهكی جێبهجێ كردووه‪ ،‬ئهوهتا ئهو‬ ‫لیژنهیەی دامهزراندووهو سهرقاڵی دامهزراندنی‬ ‫داتابهیسی باجه‪ ،‬بهاڵم كاتێكی زۆری پێویسته‪،‬‬ ‫زیاتر له ‪ 350‬ههزار كهس ناویان تۆماره لهالی‬ ‫ئهوان بۆ پێدانی باج‪ ،‬زیاتر له ‪ 300‬ههزاریش‬ ‫تا ئێستا تۆمار نهكراون و دهستیان كردووه به‬ ‫تۆماركردنیان‪ ،‬تهنها له باجی داهاتدا‪ ،‬زیاتر‬ ‫له ‪ 600‬ههزار دۆسیهیان لهبهردهستدایه‪ ،‬كه‬ ‫دهبێت له سیستمی داتابهیس تۆمار بكرێن‪،‬‬ ‫كهسی وا ههیه زیاتر له شهش دۆسیهی باجی‬ ‫داهاتی ههیه‪ ،‬وردبینی و تۆماركردنی ئهو‬ ‫ههموو دۆسیانه كاتی زۆری پێویستهو كارێكی‬ ‫ئاسان نییه‪ ،‬ئهوان سهرمایهو توانای مرۆیی‬ ‫پێویستیان نییه كه ئهو كاره بكهن‪ ،‬پێویسته‬ ‫لهالیهن كۆمپانیای پسپۆڕو تایبهتمهندی‬ ‫كهرتی تایبهتهوه ئهو كاره بكرێت‪ ،‬ئهوهش‬ ‫بودجهی باشی دهوێت‪ ،‬بهاڵم حكومهتی هەرێم‬ ‫بڕیاری داوه ئهو كاره بكات‪.‬‬ ‫بهپێی بڕیاری ‪ 13‬ئهنجومهنی وهزیران‪،‬‬ ‫ههموو لێخۆشبوونی باج له كۆمپانیاكان‬

‫ههڵدهوهشێندرێتهوه‪ ،‬چونكه له دهسهاڵتی‬ ‫حكومهتدا نییه بههیچ شێوهیهك له باجی هیچ‬ ‫كۆمپانیاو كهسێك خۆش بێت‪ ،‬باج بهیاسا‬ ‫رێكدهخرێت و هیچ كۆمپانیایهك ناتوانرێت‬ ‫بهدهر له یاسا باجی لێوهرنهگیرێت‪ ،‬وهرگرتنی‬ ‫باج تهنها مهبهست لێی بهدهستهێنانی ئهو‬ ‫داهاته نییه بۆ حكومهت‪ ،‬بهڵكو چهسپاندنی‬ ‫دادپهروهری كۆمهاڵیهتییه‪ ،‬ئهگهر سیستمێكی‬ ‫پێشكهوتووی باجی رێكوپێك ههبێت‪ ،‬ئهوا‬ ‫داهاتی باج بۆ حكومهتی ههرێمی كوردستان‬ ‫سهدان بهرابهر زیاد دهكات و ئهو ههموو‬ ‫ملیاردێره له كوردستان دروست نابێت‪ ،‬چونكه‬ ‫ههتا داهاتی زیاتر بهدهست بهێنرێت پێویسته‬ ‫باجی زیاتر بدرێته حكومهت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬كۆمپانیا و ههموو ئهوانهی‬ ‫پێویسته باج بدهنه حكومهت چۆن خۆیان له‬ ‫پێدانی باج دهدزنهوه؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬زۆرینهی كۆمپانیاكان له‬ ‫ههرێمی كوردستاندا به رێگای جۆراوجۆری‬ ‫داهێنانكارانه و فێڵی یاسایی خۆیان له‬

‫وهرگرتنی باج تهنها‬ ‫مهبهست لێی بهدهستهێنانی‬ ‫ئهو داهاته نییه بۆ‬ ‫حكومهت‪ ،‬بهڵكو چهسپاندنی‬ ‫دادپهروهری كۆمهاڵیهتییه‬

‫پێدانی باج به حكومهت دهدزنهوه‪ ،‬بۆ نمونه‬ ‫له رێگهی ئهو داهات و بودجه وههمیانهی‬ ‫پێشكهشی الیهنه پهیوهندیدارهكانیان دهكرد‪،‬‬ ‫الیهنه پهیوهندیدارهكانیش نهیاندهتوانی بگهنه‬ ‫داهاتی راستهقینهی كۆمپانیاكان‪ ،‬بۆ ئهوهی‬ ‫باجی پێویستیان لێوهربگیرێت‪ ،‬ئهوهش‬ ‫گرفتێكی زۆر گهورهیه‪ ،‬بهاڵم بهپێى ئهو‬ ‫سیستمهی لهمهودوا پهیڕهو دهكرێت‪ ،‬داهات‬ ‫و بودجهی ههر كۆمپانیایهك كه پێشكهشی‬ ‫فهرمانگهی باج دهكرێت‪ ،‬ئهوان بهدواداچوونی‬ ‫وردی بۆ دهكهن‪ ،‬ئهگهر بۆیان دهركهوت ههر‬ ‫كۆمپانیایهك فێڵی له فهرمانگهكهی ئهوان‬ ‫كردووه‪ ،‬بهگوێرهی یاسا مامهڵهی لهگهڵ‬ ‫دهكرێت‪ ،‬كه باجهكهی دهكرێته دوو هێندهو‬ ‫ههموو ئهوانهشی كه بهشدارییان له تاوانی‬ ‫خۆدزینهوه له باجدا كردووه سزای زیندانیان‬ ‫بهسهردا دهسهپێنرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە بتوانرێت هاوشێوهی‬ ‫واڵتانی پێشكهوتوو‪ ،‬له ههرێمی كوردستانیشدا‬ ‫داهاتی باج بكرێته داهاتی سهرهكی حكومهت‬ ‫بۆ بهڕێوهبردنی واڵت؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬له ههرێمی كوردستان‬ ‫دهتوانرێت باج بكرێته سهرچاوهیهكی سهرهكی‬ ‫بودجهی گشتی و مووچهی فهرمانبهرانی‬ ‫پێ دابین بكرێت و دامودهزگاكانی پێ‬ ‫بهڕێوهببرێت‪ ،‬پهیڕهوكردنی سیستمی‬ ‫پێشكهوتووی باج‪ ،‬داهاتی باج زیاتر له‬ ‫‪ %100‬بۆ حكومهتی ههرێم بهرزدهكاتهوه‪،‬‬ ‫بهاڵم بهداخهوه ئهوهی ئێستا ههیهو بووهته‬ ‫دیاردهیهكی كۆمهاڵیهتی باو‪ ،‬كهس حهز ناكات‬ ‫باج بداته حكومهت و زۆرینهی كۆمپانیا و‬ ‫كهسهكان به رێگای جۆراوجۆر ههوڵدهدهن‬ ‫خۆیان له دانی باج بدزنهوه‪ ،‬ههروهها‬ ‫هۆشیاریهكی پێویست نییه لهوبارهیهوه‪ ،‬كه‬ ‫ههمووان ههست به بهرپرسیاریهتی بكهن‬

‫بهرامبهر باج و وهكو ئهركێكی نیشتیمانی‬ ‫نهتهوهیی و ئاینی لێی بڕوانن‪ ،‬بهپێچهوانهوه‬ ‫بهشێكی زۆر له هاواڵتیان پێدانی باج به‬ ‫حكومهت به سزا له قهڵهم دهدهن‪ ،‬بهاڵم‬ ‫حكومهت بڕیاریداوه شهفافیهت پهیڕەو بكات‬ ‫له داهات و خهرجییهكاندا و دادپهروهربێت‬ ‫لهگهڵ هاواڵتیانداو له ههمووانیش بهبێ‬ ‫جیاوازی باج وهربگرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بۆچی كۆمپانیاكانی بواری نهوت‬ ‫و غاز له ههرێمی كوردستاندا باج نادهنه‬ ‫حكومهت؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬سهبارهت به كۆمپانیاكانی‬ ‫بواری نهوت و غاز‪ ،‬بهپێی بڕگهیهكی‬ ‫گرێبهستی حكومهتی ههرێمی كوردستان‬ ‫لهگهڵ ئهو كۆمپانیایانهدا‪ ،‬ئهوا باجیان‬ ‫لێوهرناگیرێت تا ئهو كاتهی یاسای نهوت و‬ ‫غاز لهههرێمی كوردستاندا پهسهند دهكرێت‪،‬‬ ‫بهاڵم حكومهتی ههرێمی كوردستان سوره‬ ‫لهسهر ئهوهی دهبێت كۆمپانیاكانی نهوتیش‬ ‫باج بدهن‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بهشێكی زۆر ئهوانهی كاری‬ ‫وهبهرهێنان دهكهن و خاوهن كارگهن و بهپێی‬ ‫یاسا له باج بهخشراون‪ ،‬كهڵكی خراپ لهو‬ ‫لێخۆشبوونانه وهردهگرن و زیاد له پێویستی‬ ‫خۆیان كااڵ هاورده دهكهن‪ ،‬حكومهت چۆن ئهو‬ ‫گرفته چارهسهر دهكات؟‬ ‫كهمال وەرتى‪ :‬بۆ ئاسانكاری كاری‬ ‫وهبهرهێنان‪ ،‬ئهوه سیاسهتی حكومهتی‬ ‫ههرێمی كوردستانه كه له پێدانی باج لێیان‬ ‫خۆش بێت‪ ،‬بهاڵم ئهوانهی كهڵكی خراپ له‬ ‫كاری وهبهرهێنان و پیشهسازی وهردهگرن‬ ‫و زیاد له پێویستی خۆیان كااڵو كهرەسته‬ ‫هاورده دهكهن و دواتر كاری بازرگانی پێی‬ ‫دهكهن و له بازاڕهكاندا دهیفرۆشنهوه‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی هیچ باجێك بدەن‪ ،‬ئهوهش دوو زیانى‬ ‫گهوره له خهزێنهى دەوڵەت دهدات‪ ،‬یهكهمیان‬ ‫له باج قوتارى دهبێ و دووهمیش له بازاڕ‬ ‫زیان له بازرگانه راستهقینهكان دهدات و نرخ‬ ‫دهشێوێنێ‪ ،‬چونكه گومرگى نهداوه‪ ،‬دهتوانێ‬ ‫به نرخێكى كهمتر بیانفرۆشێتەوە‪ ،‬بهاڵم‬ ‫پێویسته الیهنه پهیوهندیدارهكانی حكومهتی‬ ‫ههرێمی كوردستان لێپێچینهوهی توند لهگهڵ‬ ‫ئهو الیهن و كهسانهدا بكهن و رێگرییان لێ‬ ‫بكهن و راپێچی دادگایان بكهن و به سزای‬ ‫یاسایی خۆیان بگهیهنن‪.‬‬

‫بهدڵنیاییهوه‪ ،‬تا‬ ‫حكومهت بهئهلیكترۆنی‬ ‫نهكرێت و سیستمی بانكی‬ ‫پێشكهوتوومان نهبێت‪،‬‬ ‫بهتهواوهتی كۆنترۆڵی‬ ‫خۆدزینهوه له باجدا ناكرێت‬

‫وتەبێژی وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ “زەمەن”‪:‬‬

‫عێراق کارەکانى بریتیش پترۆلیۆمی لە کەرکوک بەدڵ نەبووە‬ ‫زەمەن‬ ‫كۆمپانیای بریتیش پترۆلیۆم کۆتایى بە‬ ‫کارەکانى هێنا لە کێڵگە نەوتیەکانى کەرکوک‬ ‫دواى ئەوەى حکومەتى عێراق ئامادەنەبوو‬ ‫گرێبەستەکەى نوێ بکاتەوە‪.‬‬ ‫كۆمپانیا بەریتانیاکە له ساڵی ‪2013‬دا‬ ‫گرێبهستێكی لهگهڵ حكومهتی عێراق‬ ‫ئیمزاكرد‪ ،‬بهمهبهستی بهرزكردنهوهی ئاستی‬ ‫بهرههمهێنانی نهوتی كهركوك بۆ سێ هێنده‪،‬‬ ‫بهاڵم دوای كهمتر له ساڵێك كارهكانی لهو‬ ‫پارێزگایه ههڵپهسارد‪ ،‬دوای ئهوهی داعش‬ ‫له كهركوك نزیكبووهوه‪ ،‬حكومهتی عێراق له‬ ‫پارێزگاكه كشایهوهو نهوتی شارهكه كهوته‬ ‫دهست حكومهتی ههرێمی كوردستان تا ‪16‬ی‬ ‫ئۆكتۆبهری ساڵی ‪ ،2017‬دوای ‪ 4‬ساڵ له‬ ‫راگرتنی كارهكانیان كۆمپانیا بهریتانیهكه‬ ‫دهستی به كارهكانی كردهوه له كهركوك‪.‬‬ ‫عاسم جیهاد‪ ،‬وتهبێژی وهزارهتی نهوتی‬ ‫عێراق به “زهمهن”ی راگهیاند‪ :‬بههۆی ئهوهی‬ ‫پهرهپێدانی كێڵگهكانی نهوت و غاز‪ ،‬لهالیهن‬ ‫كۆمپانیای بریتیش پترۆلیۆمهوه له ئاستی‬ ‫پێویستدا نهبووه‪ ،‬گرێبهستی كاركردنی له‬ ‫كهركوك لهالیهن وهزارهتی نهوتهوه بۆ نوێ‬

‫نهكراوهتهوه‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬كۆمپانیاكه خۆیان خواستی‬ ‫فراوانكردنی كارهكهیان نهبوو و دهیانویست‬ ‫دوای كۆتایی هاتنی گرێبهستهكهیان‪ ،‬له‬ ‫كارهكانیان بهردهوام نهبن و گرێبهستیان بۆ‬ ‫نوێ نهكرێتهوه”‪.‬‬ ‫سهرچاوهیهكیش له كۆمپانیاکە بە‬ ‫رۆیتهرزی راگهیاندووە كارو توێژینهوهو‬

‫لێكۆڵینهوه مهیدانییهكانیان تهواوكردووهو‬ ‫راسپاردهكانیان بۆ چۆنێتی پهرهپێدانی‬ ‫كێڵگهكان و بهرزكردنهوهی ئاستی‬ ‫بهرههمهێنانی نهوت و غازی كهركوك‬ ‫رادهستی الیهنه پهیوهندیدارهكانی حكومهتی‬ ‫عێراق كردووه‪ ،‬بهوهش كاریان له پارێزگاكه‬ ‫كۆتایی هاتووه‪ ،‬بەاڵم كشانەوەی كۆمپانیا‬ ‫بەریتانییەكە بۆ بەرپرسانی عێراقی چاوەڕوان‬

‫نەكراو بووەو باس لەوەدەكرێت هۆكاری‬ ‫كشانەوەكە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئەنجامی‬ ‫توێژینەوەكە هاندەر نەبووە بۆ ئەوەی‬ ‫كۆمپانیاكە لە كەركوك بمێنێتەوەو بەردەوامی‬ ‫بدات بە كارەكانی‪.‬‬ ‫كۆمپانیا بەریتانییەكە مانگی رابردوو‬ ‫دەسەاڵتدارانی عێراقی ئاگاداركردووەتەوە‬ ‫لەوەی فەرمانبەرەكانی لە كێڵگەی نەوتی‬

‫كەركوك دەكشێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئهوهش لهكاتێكدایه‪ ،‬عێراق به دۆخێكی‬ ‫سیاسی ناجێگیرو ناسهقامگیردا تێپهڕدهبێت‬ ‫و ماوهی زیاتر له سێ مانگه له شارو‬ ‫شارۆچهكانی عێراقدا خۆپیشاندانی فراوان‬ ‫دژی گهندهڵی و دهسهاڵتداران درێژهی ههیه‪،‬‬ ‫گروپهكانی سهر به ئێرانیش داوای چوونه‬ ‫دهرهوهی هێزهكانی ئهمریكا و هاوپهیمانان له‬ ‫عێراقدا دهكهن‪ ،‬ناكۆكییهكانی نێوان واشنتۆن‬ ‫و تارانیش له بهغدا له ههڵكشاندایه‪.‬‬ ‫لهساڵی ‪ ،2013‬وهزارهتی نهوتی‬ ‫عێراق‪ ،‬گرێبهستێكی لهگهڵ كۆمپانیای‬ ‫بریتیش پترۆڵیۆمی بهریتانی ئیمزا كرد‪ ،‬بۆ‬ ‫بهرزكردنهوهی ئاستی بهرههمهێنانی نهوتی‬ ‫كهركوك له ‪ 300‬ههزار بهرمیل نهوتی رۆژانه‬ ‫بۆ یهك ملیۆن بهرمیل نهوت‪ ،‬كه دهكاته یهك‬ ‫لهسهر پێنجی ئاستی بهرههمهێنانی نهوتی‬ ‫عێراق و ‪%1‬ی كۆی بهرههمهێنانی نهوتی‬ ‫رۆژانه له جیهاندا‪.‬‬ ‫سهرچاوهیهك له كۆمپانیای نهوتی باكور‬ ‫به “زهمهن”ی وت‪“ :‬كارهكانی كۆمپانیای بی‬ ‫پی‪ ،‬له ئاستی چاوهڕوانی ئهواندا نهبووه‪ ،‬بۆ‬ ‫كۆمپانیاكهش هاندهر نهبووه تا له كارهكانیان‬ ‫بهردهوام بن‪ ،‬حكومهتیش داوای لێنهكردن له‬ ‫لێكۆڵینهوهكان و گهڕان بهدوای نهوت و غازدا‬

‫بهردهوام بن و گرێبهستی بۆ تازه نهكردەوە”‪.‬‬ ‫بهپێی داتاكانی كۆمپانیای بریتیش‬ ‫پترۆلیۆمی بهریتانی‪ ،‬كێڵگهكانی نهوتی‬ ‫كهركوك زیاتر له ‪ 9‬ملیار بهرمیل نهوتی‬ ‫خاویان تێدایە‪.‬‬ ‫عێراق دووهم گهورهترین بهرههمهێنهری‬ ‫نهوتی خاوه له رێكخراوی ئۆپیكداو رۆژانه‬ ‫زیاتر له چوار ملیۆن و ‪ 500‬ههزار بهرمیل نهوت‬ ‫بهرههم دههێنێت‪ ،‬بهپێی پالنی حكومهتی‬ ‫عێراق لهساڵی ‪2023‬دا ئاستی بهرههمهێنانی‬ ‫نهوت بۆ ‪ 6‬ملیۆن بهرمیل نهوت له رۆژێكدا‬ ‫بهرزدهكاتهوه‪ ،‬ئهوهش لهكاتێكدایه‪ ،‬زیاتر له‬ ‫‪%95‬ی كۆی بودجهی گشتی عێراق له داهاتی‬ ‫فرۆشی نهوت پێكدێت و تهنها سهرچاوهی‬ ‫سهرهكی داهاتی واڵته‪.‬‬ ‫كۆمپانیای بریتیش پترۆلیۆمی بهریتانی‪،‬‬ ‫سێیهم گهورهترین كۆمپانیای نهوته له‬ ‫جیهاندا‪ ،‬لهدوای ههریهك له ئیكسۆن مۆبیل‬ ‫و شێڵ‪ ،‬لهساڵی ‪ 1908‬دامهزراوه‪ ،‬زیاتر له ‪20‬‬ ‫ملیار بهرمیل نهوتی یهدهگی ههیهو نزیكهی‬ ‫‪ 30‬ههزار وێستگهی دابهشكردنی سووتهمهنی‬ ‫ههیه له جیهانداو خاوهنی ‪ 19‬پااڵوگهی‬ ‫زهبهالحهو نزیكهی ‪ 100‬ههزار كارمهندی ههیه‬ ‫له سهرتاسهری جیهانداو سهرمایهكهی سهدان‬ ‫ملیار دۆالره‪.‬‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪11‬‬

‫دەیەوێت بەردەوام لەناو شانۆدا بژی‬ ‫زەمەن‬ ‫کچە ئەکتەرێکی الو باس لە هۆکاری‬ ‫هەڵبژاردنی شانۆ دەکات و دەڵێت‪ :‬ئەوەی‬ ‫دەمەوێت بیڵێم لە رێگەی شانۆوە دەتوانم‬ ‫بیگەیەنم و کۆمەڵگاکەم ئاشنا بکەم بە‬ ‫کۆمەڵێک بابەت‪ ،‬جیاواز لە رێگەکانی تری‬ ‫پێوتن و ناساندن‪.‬‬ ‫نوا غەفار‪ ،‬لەدایکبووی شارۆچکەی‬ ‫(دوکان)ە و هەر لەوێ خوێندنی سەرەتایی‬ ‫تەواوکردووە‪ ،‬دواتر لەگەڵ خێزانەکەیدا‬ ‫دەچنە شاری سلێمانی و لەوێ نیشتەجێ‬ ‫دەبن‪ ،‬نوا بۆ “زەمەن” دەڵێت‪ :‬لە قۆناغی‬ ‫ناوەندی بە کارو چاالکی هونەری‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫شانۆ ئاشنا بووم و بۆ یەکەم جار لە‬ ‫چاالکییەکی بچووکی قوتابخانەکەماندا‬ ‫ئاشنای نواندن بووم‪ ،‬لەو کاتەدا هەستم کرد‬ ‫ئەمە ئەوەیە کە من لە ژیانمدا دەمەوێت‪.‬‬

‫دواجار نوا بڕیار دەدات بچێتە‬ ‫پەیمانگای هونەرە جوانەکان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لە رێگەی پەیمانگاوە پەرە تواناکانی خۆی‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫بە الی ئەم کچە شانۆکارەوە‪ ،‬شانۆ‬ ‫قوتابخانەیەکە کە دەتوانێت بەردەوام‬ ‫کۆمەڵگا هۆشیار بکاتەوە بەرامبەر بەو‬ ‫شتانەی لە دەوروبەرمان روودەدەن و‬ ‫وای بۆ دەچێت شانۆ دەتوانێ گۆڕانکاری‬ ‫دروست بکات‪.‬‬ ‫سەرەتای چاوکردنەوەو ئاشنا بوونی بە‬ ‫شانۆ‪ ،‬لە رێگای پەیمانگاوە بووە و خۆی‬ ‫گوتەنی بە درێژایی ژیانی شانازی پێوە‬ ‫دەکات‪ ،‬چونکە مامۆستاکانی هاوکاریی‬ ‫گەورەیان کردووەو دەشڵێت‪ :‬لە دەرەوەی‬ ‫پەیمانگاش چەند ئەزموونێکی کارکردنی‬ ‫شانۆیم هەبووە‪ ،‬کە لە رێگەیانەوە ئاشنای‬ ‫کەسانێکی بە ئەزموون بووم کە وەکو‬ ‫قوتابخانە وابوون بۆم‪ ،‬لە ناو پەیمانگا بە‬ ‫شێوازی ئەکادیمی و مەنهەج کاردەکەیت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەرەوە تۆ ئازادیی تەواوی‬ ‫ئیشکردنت هەیە‪.‬‬ ‫شانۆیی (ماراساد) یەکێکە لەو‬

‫کارانەی کە نوا بە ئاستێکی بەرزی‬ ‫نواندنەوە دەرکەوت و زیاتر ناسرا‪ ،‬نوا‬ ‫شانازی بەم شانۆییەوە دەکات و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەم کارە شانۆی ال خۆشەویستتر کردم‪،‬‬ ‫بەو رۆحییەتەی لە ستافی ئەوکارەدا‬ ‫هەبوو فێری زۆر شت بووم‪ ،‬لەوێ ئاشنای‬ ‫ئەکتەری راستەقینە بووم کە هەموو‬ ‫شتێکی دەکرد بۆ ئەوەی نمایشێکی باش‬ ‫پێشکەشی بینەران بکات‪ ،‬ئەگەر بێت‬ ‫و ماراساد نمایش بکرێتەوە‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫خۆشحاڵیمەوە‪ ،‬ئامادەم هەمان رۆڵ‬ ‫ببینمەوە‪.‬‬ ‫نوا ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە ئەوەی‬ ‫شانۆی ال جوانتر کردووە چەند کەسێک‬ ‫بوون و دەڵێت‪ :‬بەاڵم دەمەوێت ئاماژە بە‬ ‫یەک کەس بکەم کە ئەکتەرێکە بە ناوی‬ ‫(تاهیر عەبدولواحید) ئەو یەکێکە لەو‬ ‫کەسە جوانانەی کە لە ژیانمدا ناسیومە‪،‬‬ ‫ئەویش بەهۆی ئە رۆحیەتە جوانەی کە‬ ‫رۆژانە دەمبینی‪.‬‬ ‫نوا دان بەو راستییەدا دەنێت کە‬ ‫بەشێک لە خانمە هونەرمەندەکان پاش‬ ‫هاوسەرگیری لە هونەر دووردەکەونەوە‪،‬‬

‫هۆکارەکەشی بۆ بوونی ئەو بەرپرسیارێتییە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە کە دەچێتە سەر شانی‬ ‫خانمان‪ ،‬وایان لێ دەکات کاتیان کەم‬ ‫بێتەوە نەتوانن رۆژانە چەند سەعاتێک‬ ‫لە هۆڵی پڕۆڤەدا بمێننەوەو دەشڵێت‪:‬‬ ‫کەس لە ئێمە نازانین داهاتوو چیمان‬ ‫لەگەڵ خۆیدا بۆ دەهێنێت‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫هەتا بتوانم بەوپەڕی شانازییەوە‬ ‫دەمەوێت بەردەوام کار لەناو شانۆدا‬ ‫بکەم و تیایدا بژیم‪.‬‬ ‫نوا پێیخۆشە لە کارەکانی‬ ‫داهاتوویدا‪ ،‬بەر کۆمەڵێک دەق و‬ ‫ئیش و کارەکتەر بکەوێت‪ ،‬کە‬ ‫دژی ژیانی ئاسایی خۆی بێت‬ ‫و دەڵێت‪ :‬کارەکتەرێکی‬ ‫قورس و ئاڵۆز بێت بۆ‬ ‫ئەکتەر و من متمانەی‬ ‫ئەوەم پێ بدرێت‬ ‫بتوانم بە باشی‬ ‫بە ر جە ستە ی‬ ‫بکەم‪.‬‬

‫یادگارییەكی زیندووی جووەكانی خانەقین‬

‫هەڵسوکەوت کردن‬

‫لەگەڵ بەتەمەنەکان‬ ‫دەبێت هەمیشە هەڵسوکەوتکردن لەگەڵ کەسانی بەتەمەن‬ ‫جیاوازتر و نەرمتر بێت بە بەراورد بە تەمەنەکانی دیکە‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی سەیدەتی لە باڵوکراوەیەکیدا باسی لە هونەری‬ ‫ئەتەکێتی هەڵسوکەوتکردن دەکات لەگەڵ کەسانی بەتەمەن‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫ کاتێک دەیانبینیت‪ ،‬بە زەردەخەنەوە ساڵویان لێبکەو‬‫دەستەکانیان بگرە‪.‬‬ ‫ بە وشەی جوان و بەنرخ بانگیان بکەن و ئەگەر توانای‬‫بیستنیان کەمبوو‪ ،‬بە دەنگی بەرز گفتوگۆیان لەگەڵ بکە و هەست‬ ‫بە بێزاری مەکە‪.‬‬ ‫ لەگەڵ دڵیان بەو هەمیشە هاوکارییان بکەو داواکارییەکانیان‬‫جێبەجێ بکە‪.‬‬ ‫ پێویستە هەست بە تەنهایی نەکەن و گرنگییان پێ بدرێت و‬‫هەستی خۆشەویستییان بۆ دەرببڕن‪.‬‬ ‫ ناوبەناو دیارییان پێشکەش بکرێت و ببرێنە باخچە یاخود‬‫بۆنەوە‪.‬‬

‫باخەكەی (سین كۆبی) لە شاری‬ ‫خانەقین‪ ،‬کە وەك بەهەشتێك‬ ‫بۆ خەڵكی قەزاكە بەجێهێڵدراوە‪،‬‬ ‫یادگارییەكی زیندووی جوولەکەكانەو‬

‫ئەمەش وایکردووە هەر بەناوی‬ ‫ئەوانیشەوە ناوبانگ دەربکات‪.‬‬ ‫سین کۆبی‪ ،‬كەسایەتییەكی‬ ‫ناسراوی جوولەکە بووە‪ ،‬یەكێك‬

‫بووە لە بازرگانە بەناوبانگ و‬ ‫دەوڵەمەندەكانی قەزای خانەقین؛ لە‬ ‫سەرەتای ساڵی ‪1881‬دا باخەكەی‬ ‫لەسەر رووبەری ‪ 57‬دۆنم زەوی‬

‫كشتوكاڵی‪ ،‬لە ناوەندی خانەقین‬ ‫دروستكردووە‪.‬‬ ‫باخەكە پڕە لە سەوزایی و‬ ‫میوەهات و بووەتە هۆی جوانترکردنی‬

‫ناوجەرگەی شارەکە‪ ،‬لەو باخەدا‬ ‫کۆمەڵێک درەختی وەک (خورما‪،‬‬ ‫پرتەقاڵ‪ ،‬لیمۆ و اللەنگی) هەیەو‬ ‫باخەكەی بە سەوزیی رازاندۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئێستا جوولەکەکان‬ ‫لەو ناوچەیەدا نەماون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شوێنەوارێکی شیرینیان دوای خۆیان‬ ‫لە خانەقین بەجێهێشتووە؛ ئەو‬ ‫شارەی مێژوویەكی دوورودرێژی لە‬ ‫پێكەوەژیانی نەتەوایەتی و ئایینی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەر لەوەی کۆچ بکەن‪،‬‬ ‫جوولەکەکان لە چاالکی بازرگانیو‬ ‫کارو کاسپی ناوچەکەدا زۆر‬ ‫پیشەی‬ ‫سەرقاڵی‬ ‫دیاربوون‪،‬‬ ‫وەک ئاسنگەریی‪ ،‬دوکانداریی و‬ ‫سەڕافی بوون؛ بەگوێرەی زیاد لە‬ ‫سەرچاوەیەک کە (کەرکوک ناو)‬ ‫دەستی پێگەیشتووە‪ ،‬لە سەرەتای‬ ‫پەنجاکانی سەدەی رابردوودا‪،‬‬ ‫دەستگیر‬ ‫زۆریان‬ ‫ژمارەیەکی‬ ‫دەکرێن لەالیەن دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئەو سەردەمەی واڵتەوەو بەشێکی‬ ‫تریشیان خانەقین بەرەو واڵتی‬ ‫ئیسرائیل جێدەهێڵن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬کەرکوک ناو‬

‫نێچیر هەورامی واز لەگەعدە دەهێنێت‬ ‫مەزهەر كەریم‬ ‫گۆرانیبێژ نێچیر هەورامی‪ ،‬خۆی‬ ‫بە الیڤ موزیكەوە سەرقاڵ دەكاتو‬ ‫واز لە دانیشتنی هونەری “گەعدە”‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫هۆكاری‬ ‫هەورامی‪،‬‬ ‫نێچیر‬ ‫وازهێنانی لە “گەعدە” روونكردەوەو‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬بەهۆی زۆریو‬ ‫تێكدانی دانیشتنەكان لەالیەن‬ ‫هەندێك هونەرمەندەوە وازم هێناوە‪،‬‬ ‫زیاتر بەشداری الیڤ موزیك دەكەم‬ ‫لە میوانخانە پێنج ئەستێرەكاندا”‪.‬‬ ‫نێچیر هەورامی‪ ،‬بەدەر لە‬ ‫كاری الیڤ موزیك سەرقاڵی ڤیدیۆ‬ ‫كلیپە‪ ،‬نوێترین كاریشی بەناوی‬ ‫“عەیاری عەیاری” باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫بە “هەورامیو سۆرانیو بادینی”‬ ‫وتویەتی‪.‬‬

‫بۆ یەكەمجار ڤیدیۆ كلیپێكی بە‬ ‫شێوازی ڕیتمی خاو باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەوبارەیەوە نێچیر هەورامی وتی‪:‬‬ ‫“وەك تاقیكردنەوەیەكی شانسی‬ ‫خۆم ئەو گۆرانیەم باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پێشوازییەكی گەرمی‬ ‫لێكراوە لەالیەن هەوادارەكانمەوەو‬ ‫سەركەوتوو بووم”‪.‬‬ ‫“خۆشم‬ ‫ناوی‬ ‫گۆرانیەكە‬ ‫دەوێی”یەو لە واڵتی توركیا كاری‬ ‫ڤیدیۆ كلیپی بۆ كراوە‪.‬‬ ‫بە بڕوای نێچیر هەورامی‬ ‫پێویستە هونەرمەندان لە سەرجەم‬ ‫شێوازە جیاوازەكانی ئاوازو گۆرانیدا‬ ‫كاربكەن بەمەرجێك توانایان‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەشڵێت‪ :‬بەم نزیكانە‬ ‫كارێكی دیكەم لە شێوازی ڕیتمی‬ ‫خاو باڵودەبێتەوە تەنیا كاری‬ ‫وێنەگرتنی ماوە‪.‬‬ ‫لەبارەی زۆرترین دەركەوتنی‬

‫میللی‬ ‫هونەرمەندی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫كاروان خەباتی وتی‪“ :‬تەبیعەتو‬ ‫نزیكە‬ ‫زۆر‬ ‫هەڵسوكەوتمان‬ ‫لەیەكتریەوە هاتوچۆی خێزانیشمان‬

‫هەیە وەك براین بۆ یەكتر”‪.‬‬ ‫نێچیر هەورامی لە ریكالمو‬ ‫الیڤ موزیكەكاندا پارەی باشی‬ ‫دەستدەكەوێت‪“ ،‬بۆ هەر ریكالمێك‬

‫پێنج بۆ شەش هەزار دۆالر‬ ‫وەردەگرم‪ ،‬بۆ شەوێكی الیڤ موزیك‬ ‫پێنج سەد دۆالر وەردەگرم زیاتر‬ ‫گۆرانی خاو و عەرەبی دەڵێم”‪.‬‬

‫ئــــاگـــــــــــاداری‬ ‫گەورەترین وانەی کشتوکاڵ‬ ‫کچێکی واڵتی کوەیت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی گەورەترین‬ ‫وانەی کشتوکاڵی لە باخچەدا وتەوە‪ ،‬ناوی چووە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫زینە بابتین شارەزای بەناوبانگی واڵتی کوەیت لە بواری‬ ‫کشتوکاڵدا‪ ،‬لە باخچەیەکدا بە بەشداری ‪ 286‬کەس گەورەترین وانەی‬ ‫لەبارەی کشتوکاڵ وتەوە و ژمارەی پێوانەیی شکاند‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬هەریەک لە بەشداربوانیش درەختێک‪ ،‬یاخود تۆویان‬ ‫ناشت و سوودیان لە زانیارییەکانی زینە بابتین وەرگرت‪.‬‬

‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی‬ ‫بەشی زەوی و زار‪ /‬هۆبەی یاسا‬ ‫ئاگاداری‬ ‫بۆ خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی ژمارە (‪ )72‬لە کەرتی ‪/47‬دربندفقرە (حمە فارس هومر) و (روناک رشید توفیق) و (والی عثمان و اختر و لعلی و شعریە‬ ‫منااڵنی نامق توفیق)ەوە بۆ هەرکەس و الیەنێکی تر کە پەیوەندارە بە پارچە زەوی سەرەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو لێکۆڵینەوەیەی کە لیژنەکەمان لیژنەی دەست بەسەراگرتن لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی سلێمانی ڕۆژی (‪ )2020/1/21‬ئەنجامی دا لەسەر داوای‬ ‫هاواڵتی(قادر محمد فارس) وەرەسەی خاوەن مافی بەکارهێنانی پارچە زەوی سەرەوە کە داوای ڕاست کردنەوەی ناوی خاوەن زەوی سەرەوەی کردووە لە بڕیاری‬ ‫تەسویەی پارچە زەویەکەدا لەبەرئەوەی ناوی خاوەن زەویەکە لەجیاتی (محمد فارس هومر) بەهەڵە بە (حمە فارس هومر) هاتووە لیژنەکەمان لەسەر بنەمای‬ ‫لێکۆڵینەوەکەو بەڵگەنامە ڕەسمیەکانی خاوەن زەویەکان و پاڵپشت بە بڕیاری (‪ 611‬ساڵی ‪ )1977‬پێشنیاری کرد بە ڕاستکردنەوەی ناوەکە لە (حمە فارس هومر)‬ ‫بۆ (محمد فارس هومر) جا هەر کەس و الیەنێک ڕەخنەی هەیە لەسەر پێشنیاری ڕاستکردنەوەی ناوەکە با لە ماوەی (‪ )1٥‬ڕۆژدا لەدوای باڵوبوونەوەی ئەم ئاگاداریە‬ ‫لەم ڕۆژنامەیەدا ڕەخنەکەیان پێشکەش بە لیژنەکەمان بکەن بەپێچەوانەوە دوای ئەو ماوەیە مافی ڕەخنەتان نامێنێت‪.‬‬ ‫فریا خضر صالح‬ ‫یاسایی‬ ‫سەرۆکی لیژنە‬

‫ا�‬ ‫��ا ب�� ت‬

‫‪10‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫پشکۆ مستەفا‪ :‬بە نیاز نیم جارێکی تر‬ ‫خوو بدەمەوە نانخواردنی زۆر‬

‫* لە دەرەوەی ئەو پێناسانەی‬ ‫پشکۆ مستەفا لە‬ ‫پێشتر تۆیان پێ ناساندووین‪،‬‬ ‫خێزانێکی ھونەرییەوە دروست دەبێت‪،‬‬ ‫پشکۆ مستەفای ئێستا‬ ‫بەاڵم خۆی گەشە بە رەوتی و ھونەری و‬ ‫کێیەو چ پەیوەندییەکی بە‬ ‫ژیانی خۆی دەدات‪ ،‬ئەومان وەک موزیسیان‬ ‫پشکۆی جارانەوە ھەیە؟‬ ‫ناسی‪ ،‬کەچی لەپڕ وەک شێف دەرکەوت‪ ،‬لەم‬ ‫ پشکۆ مستەفا‬‫دیدارە تایبەتەدا لەگەڵ “زەمەن” باس لە‬ ‫ھەر ھەمان کەسە بە‬ ‫ھەندێک وردەکاری ژیانی خۆی دەکاتو‬ ‫ھەمان رۆح و دید‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ھۆکاری دوورکەوتنەوەی لە موزیک‬ ‫بە کۆمەڵێک شارەزایی‬ ‫ئاشکرا دەکات‪.‬‬ ‫زیاتر لە ھەموو بوارەکانی‬ ‫تری ژیاندا‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬ ‫تەجروبانەی ئەم چەند ساڵە‬ ‫پیایدا تێپەڕبووم‪ ،‬واتە کامڵتر‬ ‫بووم و زیاتر لە ھەموو شتێکی‬ ‫چواردەورم چاوم کراوەترە و تێگەیشتووترم‪.‬‬ ‫* تۆمان وەک مۆسیقار ناسی و دواتر وەک‬ ‫پێشکەشکاری بەرنامە لەسەر خواردن‪ ...‬ئەم بازدانە‬ ‫بۆ؟‬ ‫ ژیان ئەگەر بازدانی تیێدا نەبێت ھەمیشە‬‫دەکەویتە چاڵی گەورە گەورەوە‪ ،‬کە ھەندێک جار‬ ‫ھاتنەدەرەوەی ئەستەمە‪ ،‬بۆیە بتوانیت لەگەڵ‬ ‫رەوڕەوەی ژیاندا رێ بکەیت دەبێت بەردەوام لە‬ ‫ھەوڵداندا بیت‪ .‬من ھەر موزیسیان نیم‪ ،‬بەڵکو‬ ‫شێوەکاریشم‪ ،‬دەستی نووسینیشم ھەیە‪،‬‬ ‫ئەوەی لەو بەرنامەیەش بە خواردن دروستکردن‬ ‫منتان بینی‪ ،‬ئەوەش یەکێکی ترە لەو بەھرە‬ ‫و خولیایانەی کە لە ژیانمدا ھەمن‪ .‬ھەروەھا‬ ‫لە زۆرێک لە راگەیەندنەکان کارم کردووە‪،‬‬ ‫ئێستاش بۆ چەند ساڵێک دەچێت بەڕێوەبەری‬ ‫سەرەکیم لە کۆمپانیایەکی بیانی لە بواری ئایتی‬ ‫و تەکنەلۆجیا‪.‬‬ ‫* خۆشخۆر و زۆرخۆریت؟‬ ‫ خۆشخۆرم‪ ،‬ھەر بە باسکردنی چۆنییەتی‬‫ئامادەکردنی خواردنێک‪ ،‬رەنگە خەڵکانی چواردەورم‬

‫برسی بکەم‪ ،‬بەس وەکو زۆرخۆری رەنگە جاران‬ ‫زۆرخۆر بووبێتم و ئێستا ئاگام لە خۆم و لە‬ ‫نانخواردنمە و کێشم بە رێژەیەکی بەرچاو دابەزینی‬ ‫بەخۆوە بینوەو نیازم نییە جارێکی تر وەکو جاران‬ ‫خوو بدەمەوە نانخواردنی زۆر‪.‬‬ ‫* ھەست دەکەین ماوەیەکە دووریت لە مۆسیقا؟‬ ‫ بەڵێ دوورم‪ ،‬ھۆکارەکانیش زۆرن‪ ،‬ھەندێکیان‬‫گشتگیرن و ھەندێکیشیان شەخسین‪ ،‬گشتگیرەکە‬ ‫ھەموومان دەزانین کە بتەوێت بەردەوام بیت‬ ‫لە کاری موزیک‪ ،‬دەبێ ھەموو کاتەکانتی پێوە‬ ‫سەرقاڵ بکەیتو داھاتت لێی ھەبێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫لە کۆمەڵگەی کوردیدا‪ ،‬موزیک و ھونەر نەبووە‬ ‫بە پیشە‪ ،‬کەواتە ناتوانێ ژیانت بۆ دابین بکات‪،‬‬ ‫گەڕانیش بە دوای بژێویی ژیاندا لە موزیک دوورت‬ ‫دەخاتەوە‪.‬‬ ‫*کەشی خێزانیت تا چەند گونجاوە بۆ گەشەی‬ ‫ھونەریت؟‬ ‫ خۆم لە ناو خێزانێکی ھونەری ھاتوومەتە‬‫دنیاوەو زۆر یارمەتیدەربووە‪ ،‬کەشی ئێستای‬ ‫خێزانیی خۆیشم ھەر یارمەتیدەرە و ھیچ بەربەستێک‬ ‫نییەو تێگەیشتنێکی باش ھەیە لەوەی من کەسێکی‬ ‫ھونەرمەندم‪ ،‬دابەشکردنی کاتەکانی رۆژانەم و‬ ‫ستایڵی ژیانم و سەرقاڵییەکانم‪ ،‬پەیوەستن بەو‬ ‫ئارەزووەی کە لە منداڵیمەوە تا ئێستا ھێناومەو‬ ‫گەشەم پێداوە‪.‬‬ ‫* ئێستا خۆت لە کوێی موزیکی کوردیدا‬ ‫دەبینیتەوە؟‬ ‫ ماوەیەکە تەنها گوێگرێکی زۆر باشم‪ ،‬تا گوێ‬‫نەگریت دواتر نازانیت چیت دەوێت لە موزیکی‬ ‫میللەتەکەت و ھەروەھا موزیکی کوردی چی پێویستە‬ ‫بۆ سەرخستنی‪ ،‬کاتم زۆرتر دەوێت تا تێبگەم‪،‬‬ ‫مرۆڤ ھەمیشە دەبێت زیاتر تێبگات تا بتوانێت‬ ‫داھێنان بکات‪ .‬ھیوادارم لە دواڕۆژدا بتوانم ئەوەی لە‬ ‫مێشکمدایە سەرکەوتووانە ئەنجامی بدەم‪.‬‬

‫* لەگەڵ وەرزش نێوانت چۆنە و ھاندەری کام‬ ‫ھەڵبژاردەیت؟‬ ‫ ساڵی دوو سێ جار بە کەموکورتی دەچم‬‫بۆ جیم لەبەر نەبوونی کاتی پێویست‪ ،‬وەکو ئەو‬ ‫مەسەلەی ھاندەرو شتە فڕم بە ھیچ شتێکییەوە‬ ‫نییەو لە جیهانی حەزو ئارەزووەکانی منەوە زۆر‬ ‫دوورن‪.‬‬ ‫* لە چیرۆکی ئەوینداریت بگێڕەرەوە؟‬ ‫ ئەمانە کۆمەڵە چیرۆکێکی کورت و درێژن لە‬‫ناو کتێبێکدان و ھێشتا باڵونەکراونەتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ھێشتا بەردەوامن و لە نووسینەوەیان بەردەوامم‪.‬‬ ‫* کە زۆر بێتاقەت بیت گوێ لە کام گۆرانیبێژی‬ ‫کورد دەگریت؟‬ ‫ کە زۆر بێتاقەت دەبم سەیری نواندنەکانی‬‫ماھیر حەسەن دەکەم‪ ،‬زۆر راستگۆیە لەو کێشانەی‬ ‫دەیانخاتەڕوو‪ .‬ھەموو شتێکت وەکو خۆی پیشان‬ ‫دەدات بەبێ رتووش‪ ،‬خۆمان پڕین لە موزیک‬ ‫و گۆرانی‪ ،‬پێویستیمان بە دەرفەتی ترە کە‬ ‫گوزارشتەکانمان ساڕێژ بکەن‪.‬‬ ‫* بە کام نووسەری کورد سەرسامیت؟‬ ‫ ئەمەش وەکو گوێگرتنی گۆرانییەک وایە‪،‬‬‫مەرج نییە تۆ ھەموو بابەتێکی کەسێکت بە دڵ بیت‬ ‫بۆ خوێندنەوە‪ ،‬من ئەو کتێبانەی ھەڵیاندەبژێرم‬ ‫بۆ خوێندنەوە‪ ،‬لەسەر ئاستی بەرھەمەکە یان‬ ‫ناوەڕۆکەکەی دەیانخوێنمەوە‪ ،‬نەک ناوی نووسەرەکە‪.‬‬ ‫*نهێنی ئەم کاڵو و ریشەت چییە وا بەردەوام‬ ‫لەگەڵتن؟‬ ‫ ھیچ نهێننیەکی گرنگیان لە پشتەوە نییە‪،‬‬‫کەی حەزم لێ بوو ریشم دەھێڵمەوە‪ ،‬کەی تاقەتم‬ ‫لێی چوو دەیتاشم‪ ،‬رەنگە لە ساڵێکدا دوو جار‬ ‫ئەم حەزەم یاری بکات‪ ،‬بۆ کاڵوەکەش تەنها خووە‬ ‫گرتوومە پێوەی‪ ،‬کاڵو و کلێتە و کاسکێتێکی‬ ‫جۆراوجۆرم ھەن‪ ،‬وای لێهاتووە شوێن نەماوە لە‬ ‫ماڵەوە جێیان بکەمەوە‪.‬‬

‫حەزی لە وەرزش بوو‬

‫ناردیان بۆ بەشی شێوەکاریی‬ ‫زەمەن‬ ‫خانمێکی شێوەکار لە دیدارێکی تایبەتی‬ ‫“زەمەن”دا باس لەوە دەکات کە ھاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ ھاوسەرە ھونەرمەندەکەیدا ژیانی‬ ‫قورسترو ئآڵۆزتر کردووەو دەڵێت‪ :‬چوونم بۆ‬ ‫پەیمانگای ھونەرە جوانەکان بە خواستی باوکم‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫نەسرین فەتاح‪ ،‬کە ئێستا یەکێکە لە‬

‫شێوەکارە دیارەکانی کورد‪ ،‬ساڵی ‪ 1972‬لە‬ ‫ناحیەی سورداش لەدایکبووەو ساڵی ‪1996‬‬ ‫پەیمانگای ھونەرەجوانەکانی سلێمانی تەواو‬ ‫کردووە‪ ،‬نەسرین بۆ “زەمەن” باس لەوە‬ ‫دەکات کە لە ئێستادا سروشت بووەتە ھەوێنی‬ ‫کارکردنی و نازانێ ئەو لە سروشتدا دەژی‪،‬‬ ‫یان سروشت بووەتە ھەوێنی ژیانی و ئەمە بە‬ ‫ھاوکێشەیەک وەسف دەکات لەنێوان خۆی و‬ ‫سروشتدا و دەڵێت‪ :‬ھەر فۆڕمێک لە سروشتدا‬ ‫سەرنجم راکێشێت و پڕ رەنگ بێت دەبێت‬

‫بە ھەوێنی تابلۆیەکم‪ ،‬ھاوکات ویستوومە‬ ‫جوانیی سروشت زیاتر دەرخەم‪ ،‬چونکە خۆی‬ ‫جوانییەکی بێسنووری ھەیە‪.‬‬ ‫نەسرین وای بۆ دەچێت ھەموو فۆڕمێک‬ ‫بە جوان و ناشرینیەوە کە کرا بە تابلۆو‬ ‫رۆحێکی ھونەری کرایە بەری‪ ،‬جوانیی خۆیت‬ ‫پێدەبەخشێت‪ ،‬باس لە فیگەری ھەنار دەکات‬ ‫لە تابلۆکانیداو دەڵێت‪ :‬ھەڵبژاردنی ھەنار‬ ‫لە تابلۆکانمدا پەیوەندی بەو ھەموو رەنگە‬ ‫گەرمانەوە ھەیە کە لە ھەناردا ھەیە‪ ،‬لەگەڵ‬

‫ئەو ئەفسانانەی کە باس لە ناوکی ھەنار‬ ‫دەکەن و دەڵێن ناوکی ھەنار لە ئاسمانەوە‬ ‫ھاتووە‪.‬‬ ‫سەرەتا نەسرین حەزی لە وەرزش بووەو‬ ‫نەیویستووە بچێتە پەیمانگای ھونەرە‬ ‫جوانەکان و لەژێر فشاری باوکیدا ئەو بڕیارەی‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا کە ناوبانگێکی پەیدا‬ ‫کردووە‪ ،‬خۆی بە قەرزاری باوکی دەزانێت و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ھەموو سەرکەوتنێکی من باوکم بوو‪،‬‬ ‫ھەمیشە سوپاسی دەکەم و لە خوا دەپاڕێمەوە‬ ‫جێی بەھەشت بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ھاوسەرگیریی لەگەڵ‬ ‫ھونەرمەند (مۆفەق لهۆنی) نەسرین بۆ‬ ‫“زەمەن” دەڵێت‪ :‬ژیانێکی کەمێ قورسترو‬ ‫ئآڵۆزتر لە خەڵکیمان ھەیە‪ ،‬ئەوەش بەھۆی‬ ‫ئەو بەرپرسیارێتییەوەیە کە ھەڵمانبژاردووەو‬ ‫دەبێ بەردەوام بین لە ھونەردا‪ ،‬ئیسراحەتمان‬ ‫نییەو دەبێ ھەمیشە بۆ پێشەوە بڕۆین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆشییەكەی ئەوەیە کە دەمرین چوار‬ ‫دەورەکە دەزانن ژیاوین و رۆژەکانی‬ ‫ژیانمان بە ھونەرەوە بەسەربردووە‪.‬‬ ‫نەسرین لە کۆتایی قسەکانیشیدا‬ ‫بۆ “زەمەن” ئەوە ئاشکرا دەکات کە‬ ‫ئەمساڵ حەز دەکات ھونەرمەند‬ ‫(چیمەن ئیسماعیل) قردێلەی‬ ‫پێشانگاکەی بۆ ببڕێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫چونکە مامۆستا چیمەن‪ ،‬یەکەم‬ ‫مامۆستام بوو لە پەیمانگا وانەی ھونەری‬ ‫پێ وتمەوە‪.‬‬

‫لە گینسەوە‬ ‫ناالی بچوک‬ ‫پشیلەیەکی چاوشینی بچووک بەھۆی ئەوەی لە‬ ‫تۆڕی کۆمەاڵیەتیی ئینستاگرام‪ ،‬زۆرترین فۆڵۆوەری‬ ‫تێپەڕاندووە و ناوی چووەتە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫پشیلەکە ناوی ناالیە و بەھۆی جوانییەوە لەالیەن خێزانی‬ ‫پۆکییەوە لە ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬گرنگی زۆری پێ‬ ‫دەدرێت و رۆژانە وێنەکانی لە تۆڕی کۆمەاڵیەتیی ئینستاگرام‬ ‫باڵودەکرێتەوە‪ ،‬بەو ھۆیەوە لە ماوەیەکی کەمدا زیاتر لە چوار‬ ‫ملیۆن فۆڵۆوەری دەبێت‪.‬‬

‫سکەیەکی یاریی مندااڵن‬ ‫سکەیەکی یاریی مندااڵن‪ ،‬بەھۆی ئەوەی‬ ‫درێژییەکەی ‪ 663.298‬مەترە‪ ،‬ناوی چووەتە کتێبی‬ ‫گینسەوە‪.‬‬ ‫لە ویالیەتی پێنسیلڤانیای ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪،‬‬ ‫لەالیەن گرووپێک منداڵەوە کە لەالیەن کۆمپانیای ئەلفێرد بێنچەوە‬ ‫پشتگیریی کراوە‪ ،‬توانرا درێژترین سکەی یاریی ئۆتۆمبێل‬ ‫دروستبکرێت کە درێژییەکەی ‪ 663.298‬مەترە و بەوھۆیەوە ژمارەی‬ ‫پێوانەیی شکاند‪.‬‬

‫گەورەترین پیاوی رۆبۆت‬ ‫گەورەترین پیاوی رۆبۆتی مونونوفوی یابانی لە‬ ‫جیهاندا‪ ،‬ناوی چووە کتێبی گینسەوە‪.‬‬ ‫رۆبۆتی مونونوفو درێژییەکەی ‪ 8.46‬مەترە و لە کۆمپانیایەکی‬ ‫میکانیکیی واڵتی یابان دروستکراوە‪ ،‬ھەروەھا درێژیی قاچەکانی‬ ‫‪ 4.2‬مەترە و بە گەورەترین رۆبۆتی پیاو دادەنرێت لە جیهاندا‪.‬‬ ‫رۆبۆتەکە توانایەکی زۆری ھەیە و لەالیەن کۆمپانیای ساکاکیبرا‬ ‫کیکای بە تەکنەلۆجیای پێشکەوتوو دروستکراوە‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪9‬‬

‫دیدى کاندیدەکانى سەرۆکایەتى ئەمریکا‬ ‫بۆ سیاسەتى دەرەوە‬

‫پاریس‬

‫زەمەن‬ ‫ڕۆژی ‪٣‬ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ‬ ‫جیهان چاوی لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆکێک دەبێت بۆ ئەمریکا‪،‬‬ ‫سەرۆکێک کە تەنها بۆ ئەمریکییەکان‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬بەڵکو ئەو کەسەی‬ ‫دەچێتە کۆشکى سپییەوە کاریگەری‬ ‫لەسەر ژیانی هەمووان دەبێت لە‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫کاندیدی کۆمارییەکان‪ ،‬دۆناڵد ترەمپی‬ ‫سەرۆکی ئێستا‪ ،‬کە دەخوازێت‬ ‫بۆ جاری دووەم ببێتەوە دڵخوازی‬ ‫هاواڵتیانی ئەمریکاو سیاسەتیشی‬ ‫بۆ جیهان ڕوونە ئەگەرچی هەمیشە‬ ‫چاوەڕێی سوپرایزی لێدەکرێت‬ ‫و ڕەنگە لە ڕێگەی تویتێکەوە‬ ‫بەیانییەک ژیانی بەشێک لە‬ ‫هاواڵتیانی ناوچەیەک بگۆڕێت‪.‬‬ ‫بەاڵم سیاسەتی دیموکراتەکان و‬ ‫کاندیدەکانی هێشتا بە تەواوی‬ ‫ڕوون نییە‪ ،‬گۆڤاری فۆرن پۆڵسی‬ ‫ئەمریکی ڕاپۆرتێکی ئامادەکردووە‪،‬‬ ‫لەسەر بۆچوونی کاندیدانی پارتی‬ ‫دیموکراتی ئەمریکا بۆ سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی واڵتەکەیان کە ئەگەر ببنە‬ ‫سەرۆک چۆن مامەڵە لەگەڵ واڵتە‬ ‫جیاوازەکانی جیهان دەکەن و چۆن‬ ‫ئیدارەی قەیرانەکان دەکەن‪.‬‬

‫لە پایتەختی‬ ‫خۆشەویستییەوە‬ ‫بۆ پایتەختی دڵڕەقی‬ ‫بێرنی ساندەرز‬ ‫سناتۆری ناوچەی فێرمۆنت‬

‫ئەندۆیانغ‬

‫بێت بۆتیچ‬ ‫سەرۆکی شارەوانی ئیندیانا‬

‫جۆن دیالن‬ ‫ئەندامی پێشووی کۆنگرێس‬

‫جۆ بایدن‬ ‫جێگری سەرۆکی پێشوو‬

‫گۆڤاری ئیکۆنۆمیست‬

‫سەبارەت بە چین‪ :‬بەهۆی‬ ‫سیاسەتی دژ بە بازرگانی‬ ‫لەگەڵ چین زیاتر لە سێ‬ ‫ملیۆن کارمان لەدەستداوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە بە سیاسەتی‬ ‫ئابووریماندا بچینەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کۆریای باکور‪:‬‬ ‫مانەوەی چەکی ئەتۆم لە‬ ‫دیکتاتۆرێکی‬ ‫ژێردەستی‬ ‫واڵتە‬ ‫لەو‬ ‫وەحشیدا‬ ‫مەترسیدارە و هەوڵەکانی‬ ‫ترەمپ کە ڕاستەوخۆ چاوی‬ ‫پێی بکەوێت هەنگاوێکی‬ ‫باشە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سعودیە‪ :‬ئەو‬ ‫واڵتە دیکتاتۆرییە و ژن لە‬ ‫پلەدوودا سەیر دەکات و لە‬ ‫ڕابردوودا هێزە ئیسالمییە‬ ‫پەڕگیرەکانی هانداوە‪.‬‬

‫سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا‪:‬‬ ‫پێویستە ڕووبەڕوویی زیادبوونی‬ ‫کاربۆن لە کەشدا ببینەوە‪،‬‬ ‫هەروەها بچینەوە نێو ڕێککەوتنی‬ ‫پاریسەوە و ئەگەر وانەکەین‬ ‫دەبێت چاوەڕێی کەشێکی‬ ‫مەترسیدار بین بۆ جیهان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە وزە‪ :‬ئێستا‬ ‫ناتوانین جگە لە وزەی ئەتۆم‬ ‫پشت بە هیچ جۆرێکی دیکەی‬ ‫وزە بەشێوەی سەرەکی ببەستین‬ ‫و دەستبەرداری ببین‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئایندەدا پێویستە پشت بە وزە‬ ‫نوێبوەکان ببەستین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێران‪ :‬پێویستە‬ ‫بۆ ڕێککەوتنەکەمان لەگەڵیاندا‬ ‫بگەڕێینەوە‪ ،‬گەرنا تووشی‬ ‫جەنگ دەبین لەگەڵیاندا کە‬ ‫نامانەوێت‪.‬‬

‫سەبارەت بە ئەفغانستان‪:‬‬ ‫جەنگی ئەو واڵتە کۆتایی نایەت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە مانای ئەوە نییە‪ ،‬کە‬ ‫بەبێ پالن بکشێینەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫شێوازی سیاسەتمان لەو واڵتە‬ ‫بگۆڕین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چین‪ :‬پێویستە‬ ‫لەگەڵ چین ڕێککەوتنێکی‬ ‫ستراتیژی بکەین‪ ،‬نەک تەنها‬ ‫دژایەتییان بکەین‪ ،‬چونکە‬ ‫سیاسەتی ئەوان جێگیرە و بەو‬ ‫شێوە دژایەتییە نایگۆڕن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە مافی مرۆڤ‪ :‬ناکرێت‬ ‫بانگەشەی مافی مرۆڤ بکەین‬ ‫لەدەرەوە کە دەروازەکانمان بۆ‬ ‫پەنابەران داخستبێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پەنابەران‪ :‬پێویستە‬ ‫بە شێوەیەکی مرۆڤانە ئەو پرسە‬ ‫بەڕێوەببەین‪.‬‬

‫سەبارەت بە ئەفغانستان‪ :‬وەکو‬ ‫سەرجەم ئەمریکییەکان‪ ،‬حەز‬ ‫بە کشانەوەی هێزەکانمان لە‬ ‫ئەفغانستان و عێراق و سوریا‬ ‫دەکەین‪ ،‬بەاڵم ئەمە کاتێک‬ ‫دەکرێت کە ئامانجەکانمان‬ ‫بەدەستهێنابێت‪ ،‬لە کۆتاییدا‬ ‫ئەوەی کە ئێمە لەو واڵتانەین‪،‬‬ ‫بەهۆی بوونی تیرۆرەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫مەترسین بۆ سەر واڵتەکەمان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کورد‪ :‬پێویستە‬ ‫هێزەکانمان بۆ پاراستنی کورد‬ ‫لە سوریا بهێڵینەوە هەروەها بۆ‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە شێوەیەک کە پێویست بێت‬ ‫نەک زیاتر بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێران‪ :‬پێویستە‬ ‫بچینەوە ناو ڕێککەوتنەکەمان‬ ‫لەگەڵیاندا‪.‬‬

‫سەبارەت بە چین‪ :‬دۆناڵد‬ ‫ترەمپ سیاسەتێکی ستراتیژی‬ ‫ڕوونی نییە و گەر بە خێرایی‬ ‫هەوڵنەدرێت چین دەبێتە‬ ‫بەهێزترین ئابووری جیهان و‬ ‫زیان بە ئەمریکا دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێران‪ :‬پێویستە‬ ‫ئەمریکا بۆ ڕێککەوتنەکەی‬ ‫لەگەڵ ئێران بگەڕێتەوە و‬ ‫بەم سیاسەتەی ترەمپ ژیانی‬ ‫سەربازانی ئەمریکا لەالیەن‬ ‫ئێرانەوە دەخرێتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بازرگانی‪ :‬ئێمە‬ ‫لەگەڵ بازرگانی دادپەروەرداین‬ ‫نەک بازرگانی ئازاد‪.‬‬ ‫گۆڕانی‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫کەشوهەوا‪ :‬پێویستە ئەمریکا‬ ‫پاریس‬ ‫ڕێککەوتنی‬ ‫بۆ‬ ‫بگەڕێتەوە‬

‫تۆلسی جابارد‬ ‫ئەندامی کۆنگرێس‬

‫تۆم شتایر‬ ‫ملیاردێری دیاری ئەمریکا‬

‫ئیمی کلوشبر‬ ‫سیناتۆری مینیسوتا‬

‫مایکل بلومبێرگ‬ ‫پارێزگاری پێشووی نیویۆرک‬

‫مایکل بینت‬ ‫سیناتۆری کۆلۆرادۆ‬

‫ئیلیزابێس واردن‬ ‫سیناتۆری ماساچوستس‬

‫سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا‪:‬‬ ‫پێویستە پابەندی ڕێککەوتنی‬ ‫پاریس بین و کاربکەین بۆ‬ ‫ئەوەی لە ڕێگەی پەروەردەوە‬ ‫وا لە هاواڵتیان بکەین چیتر‬ ‫ژینگە پیس نەکەن تا کەشێکی‬ ‫تەندروستترمان هەبێت لە‬ ‫‪٢٠٣٥‬دا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێران‪ :‬سعودیە و‬ ‫ئیسرائیل دەیانەوێت ئێمە شەڕی‬ ‫ئێران بکەین‪ ،‬کە ئەوە کارەسات‬ ‫دەبێت بۆ واڵتەکەمان و نابێت ئەو‬ ‫کارەی لە عێراق تووشی هاتین‬ ‫لە ئێران دووبارەی بکەینەوە و‬ ‫خۆمان بخەینە جەنگەوە‪.‬‬

‫سەبارەت بە سعودیە‪ :‬دەبێت‬ ‫ئیدانەی کارەکانیان بکەین بە‬ ‫تایبەت ئەوەی بەسەر جەمال‬ ‫خاشقچیدا هێنایان‪ ،‬نەک بێین و‬ ‫هاوڕێیەتییان بکەین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ڕووسیا‪ :‬شتێکی‬ ‫شاراوە نییە کە ئەو واڵتە‬ ‫دەستێوەردانی لە هەڵبژاردنی‬ ‫‪٢٠١٦‬ی ئەمریکادا کردووە‪ ،‬دەبێت‬ ‫شەڕی ئەلکترۆنیمان بەردەوام‬ ‫بێ‪ ،‬کۆنگرێس ‪ ١٢٠‬ملیۆن دۆالری‬ ‫بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هێرشی‬ ‫ئەلکترۆنی تەرخانکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیدارەی ترەمپ سەرکەوتوو‬ ‫نەبووە تێیدا‪.‬‬

‫سەبارەت بە چین‪ :‬ئێمە‬ ‫نابێت هەوڵبدەین سەرکەوتنی‬ ‫چینییەکان ڕابگرین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەبێت دژیان بووەستینەوە‬ ‫کاتێک بیانەوێت ئەوە لەسەر‬ ‫حسابی ئێمە بکەنەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چین و ئێران‪:‬‬ ‫ئەو دوو هەڕەشە گەورەیەن کە‬ ‫لەسەر ئێمەن‪ ،‬یەکێکیان لەڕووی‬ ‫ئابوورییەوە و ئەوەی دیکەشیان‬ ‫لە ڕووی سەربازییەوە‪.‬‬ ‫شەڕکردنی ئێمە لەگەڵ ئێران‬ ‫لەبەرژەوەندیمان نییە و لە‬ ‫بەرژەوەندی دۆستەکانیشمان‬ ‫نییە‪.‬‬

‫سەبارەت بە پەنابەران‪ :‬ئێمە‬ ‫پێویستمان پێیانە وەک دەستی‬ ‫کار‪ ،‬هەروەها بۆ ئەوەی کارە‬ ‫جیاوازەکان بێتە واڵتەکەمانەوە‬ ‫هەروەها ڕۆشنبیرییەتمان فراوان‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە فەڵەستین و‬ ‫ئیسرائیل‪ :‬خەڵکی ئەو دوو‬ ‫شوێنە باوەڕیان وایە کە لەالیەن‬ ‫خواوە ئەو پارچە زەوییەیان‬ ‫پێدراوە و ئامادەنین کە وازی‬ ‫لێبهێنن‪ ،‬بەاڵم باشترە کێکەکە‬ ‫لە نێوانیاندا دابەشبکرێت و‬ ‫هەریەکە و نیوەی وەربگرن‪.‬‬

‫سەبارەت بە پەنابەران‪ :‬کاتێک‬ ‫پەنابەران لەسەر سنور دەبینم‪،‬‬ ‫دایکمم بیردەکەوێتەوە کە‬ ‫چۆن لەسەر سنور لە باوکم‬ ‫جیابووەتەوە‪ ،‬ئەوە ئەو کارەیە‬ ‫کە ئێستا دۆناڵد ترەمپ دەیکات‪،‬‬ ‫ئێمە دەبێت سنورەکانمان‬ ‫نیشانەی بوونی خێزان بن نەک‬ ‫لێکترازان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێران‪ :‬تا ئێستا‬ ‫ئەمریکا لە سەردەمی ترەمپدا‬ ‫هیچ ستراتیژییەتێکی بۆ‬ ‫ڕووبەڕووبونەوەی سیاسەتی ئێران‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست نەبووە‪.‬‬

‫سەبارەت بە مافی مرۆڤ‪:‬‬ ‫جیهاندا‬ ‫لە‬ ‫دیموکراتی‬ ‫لەبەردەم هێرشدایەو سیستمە‬ ‫دیکتاتۆرەکان لە گەشەکردندانو‬ ‫ناڕەزایەتییەکان زیاتر دەبن و‬ ‫چەوساندنەوە زیادی کردوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سعودیە‪ :‬زۆر دڕندانە‬ ‫ڕۆژنامەنووسێکیان کوشت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەباتی ئەوەی سزایان بدەین‪،‬‬ ‫چەکی زیاترمان پێ فرۆشتن‪،‬‬ ‫ئێستا پێویستە ئەوە بگۆڕین و‬ ‫سزایان بدەین‪.‬‬ ‫ئێران‪:‬‬ ‫بە‬ ‫سەبارەت‬ ‫پێویستە پابەندی ڕێککەوتنە‬ ‫ئەتۆمییەکەمان بین لەگەڵ ئێران‪.‬‬

‫“خۆپیشاندەرێک کەوتووە‪ ،‬ئەو بە‬ ‫تەواوی جووڵەی لە خۆی بڕیوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا پۆلیسی پاریس چەند‬ ‫جارێک دەکێشێت بە دەموچاویدا”‬ ‫ئەمە کورتەی ڤیدیۆیەکە کە‬ ‫ڕۆژی ‪١٨‬ی ئەم مانگە لە پاریسی‬ ‫پایتەختی فەڕەنسا تۆمارکراوە و‬ ‫ئەمە جاری یەکەم نییە کە پۆلیسی‬ ‫فەڕەنسا بە توندی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫خۆپیشاندەران دەکات‪ ،‬ئێستا‬ ‫حکومەتیش دانبەوەدا دەنێت کە‬ ‫پۆلیسی واڵتەکەی زیاد لەپێویست‬ ‫توندوتیژن‪.‬‬ ‫ساڵی ڕابردوو داواکاری گشتی‬ ‫پاریس دۆسیەی بۆ سەرجەم‬ ‫ئەو حاڵەتانە کردەوە کە‬ ‫پۆلیسی واڵتەکەی توندوتیژی‬ ‫تێدا بەکارهێناوە‪ ،‬دەرکەوت کە‬ ‫ڕێژەی توندوتیژی بەکارهێنراوی‬ ‫پۆلیس لە ‪ ٪٢٠‬وە بۆ ‪٪١٤٠٠‬‬ ‫بەرزبووەتەوە‪.‬‬ ‫پێدەچێت یەکێک لە هۆکارەکانی‬ ‫بەرفراوانبوونی‬ ‫زیاتر‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫خۆپیشاندانەکانی‬ ‫“هێلەک زەردەکان” کە لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٨‬ەوە سەری هەڵداوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫پۆلیسەوە‬ ‫توندوتیژییەکانی‬ ‫بووبێت‪ ،‬بەوهۆیەوە ‪ ٢٥‬کەس‬ ‫چاویان کوێر بووەو ‪ ٣١٨‬کەسیش‬ ‫سەریان پێکراوە‪.‬‬ ‫لە‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫ڕاپۆرتێکدا لەسەر مافەکانی مرۆڤ‬ ‫ئاماژە بۆ پایتەختی خۆشەویستی‬ ‫جەختلەوە‬ ‫دەکاتو‬ ‫جیهان‬ ‫دەکاتەوە کە پێشێلکاری ترسناک‬ ‫بۆ سەر مافەکانی مرۆڤ هەبووە‪.‬‬ ‫لێکۆڵەری‬ ‫مایتوڤیتچ‪،‬‬ ‫دنیا‬ ‫ئەنجومەنی ئەوروپا بۆ مافکانی‬ ‫مرۆڤ باس لەوە دەکات لە‬ ‫کۆتا مانگی ‪ ٢٠١٨‬و دوو مانگی‬ ‫پۆلیسی‬ ‫‪٢٠١٩‬دا‬ ‫سەرەتای‬ ‫پاریس ‪ ١٣‬هەزار و ‪ ٤٥٠‬فیشەکی‬ ‫پالستیکی بۆ خۆپیشاندەران‬ ‫بەکارهێناوە‪ ،‬کە ئەمە بە درێژایی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٧‬نەگەیشتووەتە ئەو‬ ‫ڕێژەیە‪.‬‬

‫حکومەتی ئەفغانستان ترسی هەیە‬

‫زهمهن‬ ‫ژمارەیەک منداڵی بچوک لەسەر‬ ‫عەرزێکی ڕووتەن دەبینیت کە قورئان‬ ‫دەخوێنن‪ ،‬جەستەیان لەگەڵ ئاوازی‬ ‫وشە عەرەبییەکاندا دەجوڵێنن‪ ،‬لەو‬ ‫قوتابخانە ئاینیەدا کە سەر بە مزگەوتی‬ ‫الدێکە جارجار لە بنمیچەکەوە دڵۆپێک‬ ‫ئاو دەکەوێتە خوارەوە و منداڵەکانیش‬ ‫بەردەوامن لە فێربوونی قورئان‪.‬‬ ‫“کە دەستمان پێکرد‪ ،‬فێری‬ ‫خوێندنەوەی عەرەبی کراین‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫لێی تێبگەین‪ ،‬بەاڵم مامۆستاکانمان هەمیشە‬ ‫ئامادەن وەاڵمی پرسیارەکانمان بدەنەوە”‪،‬‬ ‫فازل حەق منداڵێکی تەمەن ‪ ١٤‬ساڵی‬ ‫چاوسەوزە ئەو دەڵێت “خودا دڵخۆشە کە‬ ‫ئێمە دەبینێت قورئان دەخوێنین”‪.‬‬ ‫سەرجەم ئەو مندااڵنە لە هەرێمی‬ ‫کونا لە ڕۆژئاوای ئەفغانستان بە خۆڕایی‬ ‫دەخوێنن‪ ،‬بەاڵم بەرپرسانی ئەفغانستان‬ ‫هەست بە نیگەرانیەکى زۆر دەکەن لەوەی‬ ‫ئەو قوتابخانانە ببنە شوێنی پێگەیاندنی‬ ‫کەسانی توندڕەوی ئاینی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫حکومەتی کابوڵ پارەی تەرخانکردووە بۆ‬ ‫یارمەتیدانی مزگەوت و ناوەندە ئاینییەکان‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرێک لە پارەی ناوەندە ئاینیەکانی‬ ‫ئەفغانستان لەو شوێنانەوە دێت کە‬ ‫دەیانەوێت لەو واڵتە‪ ،‬دەوڵەتێکی ئیسالمی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫وەزارەتی کاروباری ئاینی و حەجی‬ ‫ئەفغانستان ڕوونیدەکاتەوە کە لەالی ئەوان‬ ‫حەوت هەزار مزگەوت تۆمارکراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژمارەکە لە دەیان هەزار مزگەوت زیاترە‪،‬‬ ‫بۆیە سەرچاوەی دارایی ئەو ناوەندانە‬

‫مندااڵن ڕوو لە قوتابخانە ئاینییەکان دەکەن‬

‫ناڕوونە‪.‬‬ ‫فازیل محەمەد حسێنی‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی کاروباری ئاینی دەڵێت‪” :‬بە‬ ‫دڵنیایەوە ناڕوونی ژمارەی مزگەوتەکان و‬

‫نادیاری سەرچاوەی داراییان کێشەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هۆکاری سەرەکی ئەو کێشەیە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی کە پارەی پێویستمان‬ ‫لەبەردەستدا نییە”‪.‬‬

‫حسێنی باس لەوەشدەکات کە ئەو‬ ‫ناوەندە ئاینی و مزگەوتانەی لەالیەن‬ ‫حکومەتەوە پاڵپشتی دارایی دەکرێن‪،‬‬ ‫وتارەکانیان لەژێر کۆنتڕۆڵی حکومەتدایە‬

‫بەاڵم”بە دڵنیایەوە ئێمە نازانین لە‬ ‫مزگەوتەکاندا چی دەخوێنرێت و سەرجەم‬ ‫ئەفغانستان لە ژێر کۆنتڕۆڵی حکومەتدا‬ ‫نییە”‪.‬‬

‫بە وتەی دەزگای هەواڵگری ئەفغانی‪،‬‬ ‫بەشێکی پاڵپشتی دارایی ئەو قوتابخانانە‬ ‫لەو ناوەندانەوە دێن کە ڕێکخستن بۆ‬ ‫دەوڵەتی ئسالمی دەکەن و بەرپرسانی‬ ‫ئەفغانستان ئێستا ترسیان لە گەڕانەوەی‬ ‫توندڕەوە ئیسالمییەکانە‪ ،‬بەتایبەت کە‬ ‫گفتوگۆی بەردەوام لەگەڵ تاڵیبان هەیە بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئاشتی‪.‬‬ ‫ئەو ناوەندانە شوێنی مانەوەش‬ ‫بۆ قوتابیان دابین دەکەن‪ ،‬مالوی‬ ‫عەبدولڕەحمانی ‪ ٢٥‬ساڵ باس لەوە دەکات‬ ‫کە ئەوان وانە بە ‪ ٩٠‬خوێندکار دەڵێنەوە‬ ‫کە لە تەواوی هەرێمی کونارەوە هاتوون‪،‬‬ ‫ڕەتیشیدەکاتەوە‪ ،‬کە چەکدارانی سەر بە‬ ‫تاڵیبان شەوانە بێنە ئەو ناوەندو مااڵنەی‬ ‫کە خوێندکاران تێیدا دەمێننەوەو لەوێ‬ ‫بخەون‪.‬‬ ‫بەوتەی ڕەحمان کە کاڵوێکی سپی‬ ‫لەسەردایە و خۆی بە سەلەفی ناودەبات‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا ‪ ٧٥‬لەسەدی خەڵکی ئەو هەرێمەی‬ ‫ئەفغانستان سەلەفین‪ ،‬بەاڵم سەلەفییەکی‬ ‫ئاشتیخواز نەک سەلەفییەکی جیهادی‪.‬‬ ‫مێژووی سەلەفییەکان بۆ چەند‬ ‫سەدەیەک پێش ئێستا دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئیسالم‬ ‫بەشێوەی یەکەمی پەیڕەو دەکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێک لە شارەزایانی تیرۆر دەڵێن‪ ،‬کە‬ ‫ئەوە بەکاردەهێنرێت بۆ پاساو هێنانەوە بۆ‬ ‫جیهادییە چەکدارەکان و دواتر بە ئاسانی‬ ‫دەکرێت بکرێن بە چەکدار‪.‬‬ ‫مستەقل ناهید عەلی خان‪ ،‬لێکۆڵەرێکی‬ ‫سەربەخۆیە ئەو دەڵێت کە داعش لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٥‬ەوە دەستی بەسەر بەشێکی ئەو‬ ‫قوتابخانە ئاینیانەدا گرتووە و پاڵپشتی‬ ‫داراییان دەکات‪.‬‬

‫ن�� ڵ ��ودەو �ڵ�ە ت��ی‬

‫‪8‬‬ ‫بانگهێشتی سهرکرده‬ ‫ئیسرائیلیهکان بۆ ئەمریکا‬

‫ئۆلیڤهر هۆڵمس‪ ،‬گاردیان‬ ‫سهرۆکی ئەمریکا‪ ،‬سهرکرده ئیسرائیلیهکانی به حکومهت و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنهوه بانگهێشتی کۆشکی سپی کردووه تاوەکو دهربارهی‬ ‫بابهتی ئاشتی وتووێژیان لهگهڵدا بکات‪.‬‬ ‫کۆشکی سپی ئاماژهی داوه که وردهکاری ئهو پالنی ئاشتیهی‬ ‫دهمێکه چاوهڕێی دهکهن لهگهڵ ئیسرائیلی و فهلهستینییهکان تاوتوێ‬ ‫دهکات؛ ئهمهش به مهبهستی گهیشتن به ڕێککهوتنی کۆتایی‪.‬‬ ‫مایک پێنس‪ ،‬جێگری سهرۆک که سهردانی ئۆرشهلیمی کرد بۆ‬ ‫بهشداری له کۆڕبهندی یادی هۆڵۆکۆست‪ ،‬دوای بینینی نهتەنیاهۆ‬ ‫وتی که بانگهێشتی کردووه بۆ واشنتن لهم ههفتهیهدا‪ .‬پێنس وتی‪:‬‬ ‫“سهرۆک ترهمپ داوای لێکردم بانگهێشتی بنیامین نهتەنیاهۆی‬ ‫سهرۆک وهزیران بکهم بۆ کۆشکی سپی بۆ ئهوهی بابهته ههرێمیهکان‬ ‫و ههروهها مهسهلهی ئاشتی له “خاکی پیرۆز” تاوتوێ بکهین”‪.‬‬ ‫ههروهها مایک پێنس وتی که سهرۆکی ئۆپۆزسیۆنیش بێنی گهندز‬ ‫سهردانی ئەمریکا دهکات‪ ،‬بهاڵم ئاماژهی بهوه نهکرد که سهردانهکهی‬ ‫ئهو لهگهڵ ئهوهی نهتهنیاهۆ هاوکات دهبێت یان به جیا‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی سهردانهکه و وتووێژهکانیان تایبهته به‬ ‫مهسهلهی ئاشتی‪ ،‬کهچی هیچ نوێنهرێکی فهلهستینیهکان بانگهێشت‬ ‫نهکراوه‪.‬‬ ‫ههرچهنده ترهمپ له تویتێکدا نووسیویهتی که‪“ :‬ههموو ئهو‬ ‫واته واتهی باسی وردهکاری و کاتی بینینهکه دهکات ههر بۆچوونه‬ ‫جارێ”‪ .‬لهگهڵ ئهوهشدا میدیای ئیسرائیل باسی ئهوه دهکهن که‬ ‫وردهکاری پالنی ئاشتی لهم ههفتهیهدا رادهگهیهنرێت‪ ،‬که پێدهچێت‬ ‫ئهمهیان دڵخوازی ئیسرائیل بێت‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتهکان باسی پالنهکه بهشێوهیهک دهکهن که ڕێگه به‬ ‫ئیسرائیل دهدات بهشی زۆری خاکی داگیرکراوی فهلهستین بۆ ئهوان‬ ‫بێت‪ ،‬لهناویشیاندا نشینگهکانی جولهکەو ههموو بهشه ناکۆکی‬ ‫له سهرهکانی ئۆرشهلیم‪ ،‬ههروهها فهلهستینیهکانیش دهوڵهتیان‬ ‫پێدهدرێت لهژێر مهرج و بهندی تونددا‪.‬‬ ‫کاتی ئهم ڕاپۆرتانه وهکو نیعمهت وایه بۆ هاوپهیمانهکهی‬ ‫ترهمپ که نهتەنیاهۆیه‪ ،‬چونکه رووبهرووی سێ تۆمهتی گهندهڵی‬ ‫کراوهتهوه‪ ،‬ههروهها له ملمالنێیهکی بێئاماندایه بۆ ههڵبژاردنهوه له‬ ‫سهرهتای مانگی ئازار‪ .‬نهتهنیاهۆ که لهناو سهرکرده ئیسرائیلیهکاندا‬ ‫زۆرترین ماوه لهسهر حوکم بووه‪ ،‬دوای دوو ههڵبژاردن ههر شکستی‬ ‫هێناوه لهوهی حکومهت پێکبهێنێت؛ ئێستا دهیهوێت وهبهرهێنانی‬ ‫سیاسی له بابهتی پهیوهندی لهگهڵ ترهمپ و کۆشکی سپی و جوڵه‬ ‫دیپلۆماسیهکانی خۆیدا بکات‪ .‬نهتهنیاهۆ لهناو باڵیۆزخانهی ئەمریکا‬ ‫له ئۆرشهلیم وتی‪“ :‬واڵتهکهمان هیچ هاوڕێیهکی باشتری له سهرۆک‬ ‫ترهمپ نییه”‪.‬‬ ‫“لهگهڵ ئهم بانگهێشته‪ ،‬پێم وایه سهرۆک ترهمپ بۆ ڕێگهیهک‬ ‫دهگهڕێت که ئاشتی و ئاسایشێکی شایسته به ئیسرائیل‬ ‫ببهخشێت‪ .‬بۆیه به خۆشحاڵیهوه بانگهێشتنامهکه قبوڵ دهکهم‪،‬‬ ‫بانگهێشتنامهکهی سهرۆک‪ ،‬بۆ ئهوهی بچمه واشنتن و تاوتوێی‬ ‫بیرۆکهکانی ئهو بکهم دهربارهی ئهوهی چۆن ئاشتی بهرهو پێشهوه‬ ‫ببهین و چۆن له نزیکهوه‪ ،‬پێكهوه کار بکهین بۆ گهیشتن بهو‬ ‫ئامانجه”‪ .‬نهتهنیاهۆ وتی‪.‬‬ ‫ههروهها وتی که داوای کردووه سهرکردهی ئۆپۆزسیۆنیش‪،‬‬ ‫گهندز‪ ،‬بانگهێشت بکرێت بۆ ئهوهی پالنهکه هێندهی بکرێت‬ ‫کۆڕاییهکی فراوانی لهسهر بێت‪.‬‬ ‫مهحمود عهباس‪ ،‬سهرۆکی فهلهستینی‪ ،‬ههر دهمودهست‬ ‫جوڵهکهی ئەمریکای ڕهتکردهوه‪“ .‬ئهم ههنگاوه وامان لێدهکات زیاتر‬ ‫و بهتهواوی کارهکانی ئیدارهی ئهمریکی ڕهتبکهینهوه که تاکو ئێستا‬ ‫کردوویانه‪ ،‬بهدیاریکراویش داننان به ئۆرشهلیم وهک پایتهختی‬ ‫ئیسرائیل” وتهبێژی سهرۆکی فهلهستینی وای وت‪.‬‬ ‫سهرۆکایهتی فهلهستین پێشوهخته ههر پالن و ڕێککهوتنێک‬ ‫ڕهتدهکهنهوه که مۆری ترهمپی پێوه بێت‪ ،‬چونکه پێیان وایه‬ ‫ئیدارهکەو جوڵهکانی له قازانجی ئیسرائیل کار دهکهن‪ .‬لەو کاتهوهی‬ ‫هاتۆته سهر حوکم‪ ،‬ترهمپ باڵیۆزخانهی ئەمریکای گواستۆتهوه بۆ‬ ‫ئۆرشهلیم‪ ،‬مامهڵهی ڕاوێژکاریی ئهمریکی لهگهڵ فهڵهستین تهفروتونا‬ ‫کرد و سهدان ملیۆن دۆالر هاوکاری فهلهستینیهکانیشی بڕیوه‪.‬‬ ‫ههڵبهته چاوهڕوانیهکان ئێستا‪ ،‬لهسهر پالنی ئاشتیه که زۆر‬ ‫نزمن؛ تهنانهت به پێوهری خۆرههاڵتی ناوهڕاستیش بێت زهحمهته‬ ‫پالنهکه بهرهو ڕێککهوتننامهیهک بڕوات‪ .‬لەسهرهتادا ترهمپ رایگهیاند‬ ‫که ڕێککهوتننامهی کۆتایی دهبێت‪ ،‬بەاڵم پرۆسهکه گیرۆدهی‬ ‫دواکهوتن و سهرهتای پڕ کۆسپ بوو‪.‬‬ ‫بۆ نیشاندانی جدیهتی پالنهکه‪ ،‬ترهمپ زاواکهی خۆی خسته‬ ‫گێژاوهکهوه‪ ،‬بهاڵم جارید کۆشنهر ههر زوو شکستی خوارد لهوهی‬ ‫یارمهتی دیپلۆماسی بۆ پالنهکه وهچنگ بخات ‪ -‬ناڕوونیش لهوهی که‬ ‫کێدهبێت به سهرۆک وهزیرانی ئیسرائیل و وتووێژ لهگهڵ کێ دهکهن‬ ‫ قوڕهکهی خهستتر کردهوه‪ .‬له مانگی جونی ساڵی رابردوودا‪،‬‬‫کۆشنهر کۆنفرانسێکی ئابووری له بهحرهین سازداو فهلهستینیهکان‬ ‫وتیان ئهو بهرتیله لهوه بێنرختره بتوانێت بیانخاته سهر مێزی‬ ‫گفتوگۆ‪.‬‬ ‫حوسام زوملوت‪ ،‬سهرۆکی تیمی پێشووتری فهلهستینی له‬ ‫ئەمریکا دهڵێت بانگهێشتی دوو سهرکردهی ئیسرائیلی بهبێ‬ ‫فهلهستینیهکان دهریدهخات که سهردانهکه بۆ کاریگهریدانانه له سهر‬ ‫سیاسهتی ناوخۆی ئیسرائیل نهک ههوڵێکی ڕاستهقینه بۆ ئاشتی‪.‬‬ ‫ههروهها وتی‪“ :‬ئهمه ئیتر جهختکردنهوهی ئهوانه لهو سیاسهتهی له‬ ‫سهرهتاوه ههیانبووه ‪ -‬که ههمووی لهپێناو ئیسرائیله”‪.‬‬ ‫وهرگێڕانی‪ :‬زهمهن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫زینه عهکر و سهردهمی ژنانی لێهاتوو‬ ‫زەمەن‬ ‫له دوای جهنگی جیهانی دووهمهوەو لهگهڵ‬ ‫سهرههڵدانی ئهوهی پێی دهڵێن شهپۆلی‬ ‫دووهمی فیمینیزم‪ ،‬ورده ورده ژنان له بواره‬ ‫گرنگ و ههستیارهکانی بهڕێوهبردنی کۆمهڵگادا‬ ‫دهرکهوتن‪ ،‬دهرکهوتنێک که له جیهانی کۆندا‬ ‫ژنان دهرفهت و زهمینهیان بۆ نهڕهخسێنرابوو‬ ‫تواناکانی خۆیان بخهنەڕوو‪.‬‬ ‫یهکهمجار ژنێک له پۆستێکی گرنگی‬ ‫سیاسیدا دهرکهوت له واڵتی سایلۆن‪ ،‬که دواتر‬ ‫ناوهکهی گۆڕدرا بۆ سریالنکا ساڵی ‪ ١٩٦٠‬بوو‬ ‫که ئهویش سیریمافو باندرانایکا بوو‪ ،‬که تاکو‬ ‫مردنهکهی له ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬لەکاتی جیاوازدا‬ ‫پۆستی جیاوازی ههبوو زۆربهی جارهکانیش‬ ‫سهرۆک وهزیران بوو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٥‬ئهندیرا گاندی سهرۆک وهزیرانی‬ ‫هیندستانی بهدوادا هات و سااڵنێکی زۆر له‬ ‫سهحنهی سیاسهتی هیندی و دنیا ژنێکی دیار‬ ‫بوو‪ .‬ئینجا له بهریتانیا له ههشتاکاندا مارگرێت‬ ‫تاتچهر که به “ژنی ئاسنین” ناسرابوو بوو به‬ ‫سهرۆک وهزیران و ئیتر دهرگا به ڕووی ژنان‬ ‫له رووکاری سهرهوهو پۆسته ههستیارهکانی‬ ‫سیاسهتدا کرایەوە و سهدان ژنی تری بهدوادا‬ ‫هات و ههندێکیان له جیهانی سیاسهتدا زۆر‬ ‫ناسران لهوانه بێنهزیر بۆتۆی پاکستان‪ ،‬خالیده‬ ‫زیا و شێخ حهسینهی بهنگالدیش و هیالری‬ ‫کلنتۆن و ئهنجیال مێرکڵ و چهندینی دیکه‪.‬‬ ‫ئێستا و لهم ساتهدا کۆمهڵێک ژن له‬ ‫پۆستی گرنگی واڵتانی دنیادان و چیتر بینینی‬ ‫ژنان له پۆستی گرنگدا پرسیار ناوروژێنێت و‬ ‫بۆته شتێکی ئاسایی‪ ،‬بهاڵم ههتاکو ئێستاش‬ ‫له ههندێک بواردا ژنان کهمتر دهبینرێن یان‬ ‫ههر نابینرێن بۆ نمونه له سهرۆکایهتی ئهرکانی‬ ‫سوپادا‪ ،‬له سهرۆکایهتی هێزی ئاسمانی‬ ‫ههندێک جێگای تردا‪.‬‬ ‫بوارێکی تر که جاران ژنانی کهمتر لێدهبینرا‬ ‫وهزارهتی بهرگری بوو‪ ،‬بهاڵم لهم چهند ساڵهی‬ ‫دواییدا ژمارهیهکی زۆری ژن توانیان بچنه‬ ‫ئهو پۆستهوەو سهرۆکایهتی هێزی بهرگری‬ ‫واڵتهکانیان بکهن‪.‬‬ ‫ئێستا لهم ساتهدا کۆمهڵێک واڵت وهزیری‬

‫بهرگرییهکانیان ژنه‪ ،‬یاخود پۆستێکی تریان‬ ‫ههیەو به وهکالهت وهزیری بهرگریشن‪ ،‬لهوانهش‬ ‫کینیا‪ ،‬نیکاراگوا‪ ،‬بۆسنەو ههرسک‪ ،‬ئهلبانیا‪،‬‬ ‫کۆماری ناوهڕاستی ئهفریقا‪ ،‬هۆڵهندا‪ ،‬ئیسپانیا‪،‬‬ ‫ماڵدیڤ‪ ،‬سویسرا‪ ،‬گابۆن‪ ،‬ئوستورالیا‪،‬‬ ‫دانیمارک‪ ،‬ئهڵمانیا و نهمساو دواترینیشیان‬ ‫لوبنان‪.‬‬ ‫ئهوهی تازهیه ئهوهیه‪ ،‬که زینه عهکر‬ ‫یهکهمین ژنه که له واڵتێکی عهرهبیدا ئهو پۆسته‬ ‫وهردهگرێت و به تایبهتتریش لوبنان که واڵتێکه‬ ‫له ناوهڕاستی کۆمهڵێک تهنگژهی سیاسیی و‬ ‫سهربازیی و ئابووریدایەو دوای کۆتاییهاتنی‬ ‫شهڕی ناوخۆ هێشتا شوێنهوارهکانی ئهو شهڕه‬ ‫به بونیادی سیاسیی و کۆمهاڵیهتییهوه دیاره‪.‬‬ ‫زینه عهکر که بۆته وهزیری بهرگری‪،‬‬ ‫یهکسهریش دهبێته جێگری سهرۆک وهزیران‪.‬‬ ‫ئهو هاوسهری بزنسمانی زۆر دیاری لوبنانی‬ ‫و جیهانی عهرهبی جهواد عهدرایه‪ ،‬سهرۆکی‬ ‫کۆمپانیای ڕاپرسی و ڕاوێژکاری و زانیاری‬ ‫نێودهوڵهتییه‪ ،‬که یهکێکه له پرۆژهکانی کارو‬ ‫بزنسهکانی جهواد عهدرا‪.‬‬ ‫کۆمپانیاکه که زینه عهکر بهڕێوهی‬ ‫دهبرد تایبهته به کۆکردنهوهی داتابهیس و‬ ‫شیتهڵکردنی پرۆژهکان له جیهانی عهرهبی و‬ ‫خۆرههاڵتی نزیک له بوارهکانی تهندروستی‪،‬‬ ‫پهروهرده‪ ،‬کشتوکاڵ و ئاسانکاریی ژێرخان‪.‬‬ ‫زینه عهکر جگه له تواناکانی خۆی و جگه‬ ‫له پهیوهندییه فراوانهکانی هاوسهرهکهی و‬ ‫کاریگهرییهکانی لهسهر سیاسهت‪ ،‬دۆستایهتیی‬ ‫و نزیکی ئهو له سهرۆک کۆمار میشیل عۆن‬ ‫و وهزیری دهرهوهی پێشتر جوبران باسیلی‬ ‫پشتگیری دهکرێت و یهکێکه لهو شهش وهزیره‬ ‫ژنهی له کابینه تازهکهی لوبناندا بهشداره‪.‬‬ ‫یهکێک لهو ڕهخنانهی ئاراستهی کابینه‬ ‫تهکنۆکراته تازهکهی لوبنان دهکرت ئهوهیه که‬ ‫زینه عهکر و ههندێک وهزیری تر له بواری‬ ‫پسپۆڕی خۆیان دانهنراون و ههروهها زینه عهکر‬ ‫پێشینهی نییه له کارکردن له بواری بهرگریدا‪،‬‬ ‫بهاڵم حکومهت پێی وایه که وهزارهتی بهرگری‬ ‫و بهڕێوهبردنهکهی کارێکی تهکنیکیه و زینه‬ ‫عهکر بۆ ئهو کاره زۆر گونجاوه‪ .‬جگه لهوهش‬ ‫کارهکانی دیکهی بهرگری له بابهت جهنگ و‬ ‫مهسهلهکانی سوپا لهالیهن ئهرکانی سوپاوه‬ ‫بهڕێوەدهبرێت‪.‬‬

‫زینە عەکر‪ ،‬وەزیری بەرگری لوبنان‬

‫شـــهڕی ههمووان له لـــیبیــا‬ ‫زهمهن‬ ‫ههر خودی پێکدادانی سهربازی شهڕی‬ ‫بهردهوامی لیبیا قورساییهکی زۆری بۆ ژیانی‬ ‫ئاسایی لیبیاییهکان دروستکردووه‪ ،‬بهاڵم‬ ‫ئهوهی زیاتریش ئاڵۆزی کردووه دهستتێخستن‬ ‫و ههوڵی پاوانخوازی ههرێمی و جیهانی‬ ‫هێزهکانه‪ .‬ئێستا ئهوهی شهڕ دهکات له‬ ‫لیبیا تهنیا هێزهکانی حکومهت و هێزهکانی‬ ‫خهلیفه حهفتهر نین‪ ،‬بهڵکو تورکیاو میسرو‬ ‫قهتهرو فهڕهنساو ئیتالیاو ئهمریکاو ئیمارات‬ ‫و ئوردنیشن‪.‬‬ ‫تورکیا به بڕیاری پهرلهمان هێزی‬ ‫سهربازی ڕهوانهی لیبیا کرد‪ ،‬بیانووهکهش‬ ‫گوایه پشتگیریکردنی حکومهتی شهرعی فایز‬ ‫سهراجه که نهتهوه یهکگرتووهکان پشتگیری‬ ‫دهکات؛ لهوهش واوهتر لهناو هێزهکانی‬ ‫تورکیادا له تهرابلوس چهکداری سوری‬ ‫بینراون‪ ،‬که گروپه چهکداریهکانی سوریان و‬ ‫پێشتر به هاوکاری تورکیا شهڕی حکومهتی‬ ‫سوریاو شهڕی هێزه ئۆپۆزیسیۆنهکانی سوریاو‬ ‫به دیاریکراویش شهڕی ههسهدهیان کردووه‪،‬‬ ‫وهک ئهوهی تورکیا به هێزی مرۆیی‬ ‫خهڵکی تر شهڕه ستراتیژییهکانی‬ ‫خۆی بکات‪.‬‬ ‫ڕووسیهکانیش لهوێن‪ ،‬به‬ ‫ڕاوێژکارو پسپۆڕهکانیانهوه‪ ،‬بهاڵم ئهوان له‬ ‫بهری خۆرههاڵتی لیبیان و‬ ‫پشتگیری هێزهکانی خهلیفه‬ ‫حهفتهر دهکهن له بهنغازی‪.‬‬ ‫شوێنگه ی‬ ‫تو ر کیا و‬ ‫رووسیا‪،‬‬

‫ههروهکو ئهوهی سوریا له بهرانبهر یهکترین و‬ ‫وهکو دوو هێزی جیهانی و ههرێمی ملمالنێی‬ ‫هێز و دهسهاڵت دهكهن‪.‬‬ ‫ئیمارات و میسر و ئوردون پشتگیری‬ ‫حهفتهر دهکهن و هاوکاری لۆجستی و‬ ‫چهک پێشکهش به هێزهکانی دهکهن بۆ‬ ‫دروستکردنی گوشار لهسهر حکومهتی‬ ‫تهرابلوس و ههروهها بەهۆی بوونی سنووری‬ ‫هاوبهش بهتایبهت میسر ترسی پهڕینهوهی‬ ‫ئاگری شهڕهکهی ههیه بۆ ناو خاکی خۆی‪،‬‬ ‫بۆیه دهیهوێت شهڕهکه ههر لهناو خاکی‬ ‫لیبیادا گهمارۆ بدات‪ ،‬کهواته بابهتەکە بۆ‬ ‫میسر مهسهلهی ئاسایشی نهتهوهییه‪.‬‬ ‫فهڕهنسا که پهیوهندیهکی مێژوویی لهگهڵ‬ ‫لیبیادا ههیه‪ ،‬له پشتی نهتهوەیهکگرتووهکان‬ ‫و هێزه خۆرئاواییهکانهوه پشتگیری حهفتهر و‬ ‫هێزهکانی دهکات دژی حکومهتی فایز سهراج‪،‬‬ ‫بهاڵم ئیتاڵیای داگیرکهری جارانی لیبیا‬ ‫پشتگیری حکومهتی تهرابلوس دهکات دژی‬ ‫هێزهکانی حهفتهر له بهنغازی‪.‬‬ ‫ئهمریکیهکان که بوونی گروپه توندڕهوه‬ ‫ئیسالمیهکان به مهترسی‬

‫ستراتیژی دهزانن بۆ سهر بهرژەوهندییهکانی‬ ‫خۆیان لهوێ بوونیان ههیه‪.‬‬ ‫بهاڵم بۆچی شهڕی ههموو ئهو واڵتانه برایه‬ ‫حهوشهی لیبیاوه؟ حهنان رازق ڕۆژنامهنووس‬ ‫له بی بی سی ملمالنێی ئهو هێزانه لهناو‬ ‫لیبیادا بۆ سێ هۆکار کورت دهکاتهوه‪:‬‬ ‫یهکهم‪ :‬گهورهترین یهدهگی نهوتی‬ ‫کیشوهری ئهفریقا دهکهوێته ناو خاکی لیبیاوه‪،‬‬ ‫ههروهها لیبیا یهکێکه له کاراکتهره دیارهکانی‬ ‫مهیدانی بازاڕی گازی سروشتی‪ ،‬ئهمهش‬ ‫وایکردووه هێزهکان شهڕی ستراتیژی لهسهر‬ ‫بکهن و بیانهوێت له هێزێک له هێزهکانی‬ ‫لیبیاوه نزیک بن‪ ،‬ئهمهش به مهبهستی‬ ‫دابینکردنی بهرژهوهندییهکانی ئایندهی خۆیان‬ ‫لهو واڵته‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬لیبیا سهرهڕێگهی سهرهکی‬ ‫کۆچبهرانی ههموو ئهفریقایه بهرهو ئهوروپا‪،‬‬ ‫چونکه سنووری لیبیا به دهریای سپی‬ ‫ناوهڕاستهوه دوو ههزار کیلۆمهتره‪ .‬ئهوبهری‬ ‫دهریاکه ئهوروپایه و بهشێکی زۆری‬ ‫پهنابهران له سنووری ئاوی لیبیاوه‪،‬‬ ‫بههۆی الوازی حکومهت و ئهو‬ ‫هێزانهی سنووری واڵتهکه‬ ‫دهپارێزن له لیبیاوه‬ ‫دهرباز دهبن‪ ،‬که‬ ‫ئهمه ههم‬

‫گوشارێکه لهسهر ئهوروپا و ههم بابهتێکی‬ ‫مرۆیی گهوره و ههستیاره چونکه سااڵنه به‬ ‫ههزاران کهس دهبنه قوربانی لهو ڕێگهیهدا‪.‬‬ ‫سێیهم‪ :‬لیبیا بۆته مۆڵگهی گروپ و‬ ‫دهسته ئیسالمیه توندڕهو تیرۆریستهکان‪.‬‬ ‫پێشتر بهشێکی زۆری ئهو گروپانه له عێراق‬ ‫و سوریادا چاالک بوون‪ ،‬ئێستا ههم گروپه‬ ‫ناوخۆییهکانی لیبیا و ههم ئهو گروپانهی‬ ‫عێراق و سوریا روویان لهوێ کردووه‪ .‬بهو‬ ‫پێیهی حکومهتی ناوهندی دهسهاڵتی نییه‬ ‫بهسهر ههموو لیبیادا‪ ،‬هێزهکانی حهفتهریش‬ ‫سهرقاڵی شهڕی حکومهتن‪ ،‬ئهو گروپه‬ ‫توندڕهوانه به هاوکاری ههندێک واڵت و‬ ‫ههندێکجار به هاوکاری الیهنه ناکۆکهکانی‬ ‫ناو لیبیا که دژی یهکتر ئهو گروپانه بهکار‬ ‫دههێنن‪ ،‬ههموو ئهو هۆکارانه وایان کردووه‬ ‫ئهو دهسته چهکدارانه چهند ناوچهیهک له‬ ‫لیبیا داگیر بکهن و لهناو ههندێک ناوچهی‬ ‫تریشدا چاالکیان ههبێت‪ .‬ئهمهریکا و هێزه‬ ‫خۆرئاواییهکان بوونی ئهو گروپانه به مهترسی‬ ‫دهزانن بۆ سهر بهرژهوهندی خۆیان بۆیه‬ ‫ئامادهیی سهربازی خۆیان به پیوهست‬ ‫دهزانن‪.‬‬ ‫مێژووی دهستپێکردنی شهڕ و ئاژاوه له‬ ‫لیبیا دیاره‪ ،‬بهاڵم کۆتاییهکهی تهواو نادیاره‪،‬‬ ‫ههموو ئهگهرو ئامرازو پێداویستیه کۆمهاڵیهتی‬ ‫و ستراتیجی و سیاسی و سهربازی و‬ ‫ئابووریهکانی لیبیا ئامادهن‪ ،‬که ههمووان‬ ‫بزانن که ئاگری شهڕی لیبیا له ئایندهیهکی‬ ‫نزیکدا خامۆش نابێت‪.‬‬

‫��ورد�� ت�ان�� ی�ی‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪7‬‬

‫لەبەر نەوت؛ زلهێزەکان لە رۆژئاوا نزیکدەبنەوە‬ ‫بەرپرسی دۆسیەی نەوتی رۆژئاوا بۆ “زەمەن”‪:‬‬

‫گرەو لەسەر‬ ‫ئەسپی تۆپیو‬

‫رۆژانە زیاتر لە ‪ ٣٠٠‬هەزار بەرمیل بەرهەمدەهێنرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫کێڵگە نەوتیەکانى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان بوونەتە شوێنى ملمالنێی‬ ‫دوو زلهێزى جیهان‪ ،‬کە ئەمریکاو‬ ‫روسیان‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا بووەتە‬ ‫هۆى راکێشانى چەندین واڵتى دیکە‪،‬‬ ‫کە خۆیان وەک دۆستى کورد لە‬ ‫سوریا پیشان دەدەن‪.‬‬ ‫لە سەرەتاى ئەم مانگەوە سێ‬ ‫جار ئاڵۆزى لەنێوان هێزەکانى‬ ‫ئەمریکاو هێزى پۆلیسى روسیا لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان روویداوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫هێزەکانى روسیا دەیانویست بچنە‬ ‫کێڵگەیەکى نەوتى لە رمێالن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫سەرەتایەکى نوێی لە ملمالنێی ئەو‬ ‫دوو واڵتە لەسەر نەوتى رۆژئاواى‬ ‫کوردستان دروستکردووە‪.‬‬ ‫مانگى رابردووش سێ شاندی‬ ‫فەرەنساو بەریتانیاو ئەڵمانیا بە‬ ‫جیا سەردانى رۆژئاوای کوردستانیان‬ ‫کردووەو لەگەڵ بەرپرسانى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر کۆبوونەتەوەو تیایدا ئامادەیی‬ ‫ناردنى کۆمپانیاکانی واڵتەکانیان‬ ‫کردووە بۆ کارکردن لە کێڵگە‬ ‫نەوتییەکانى ژێردەستی هەسەدە‪،‬‬ ‫ئەوەش پشتیوانیەکى گەورە دەبێت‬ ‫بۆ کورد لەو بەشەى کوردستاندا‪.‬‬ ‫ئیبراهیم حامید‪ ،‬کە بەرپرسى‬ ‫دۆسیەی نەوتە لە ئیدارەى خۆسەر‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬ئەو نەوتەى‬ ‫بەرهەم دەهێنرێت بۆ بەکاربردنی‬ ‫ناوخۆیی لە بوارى کارەباو کشتوکاڵو‬ ‫ئاو و خزمەتگوزارییەکانى دیکەدا‬ ‫بەکاردەهێنرێت و بەشەکەى دیکەشى‬ ‫دەفرۆشرێت‪.‬‬ ‫ئیبراهیم حامید بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬زۆرینەى نەوتى سوریا لە‬ ‫رۆژئاواى کوردستانە‪ ،‬واڵتانى دونیا‬ ‫چاویان بڕیوەتە ئەو نەوتەى لێرە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆى ئەوەى‬

‫عەلی بداغی‬

‫رۆژئاواى کوردستان پشتیوانیەکى‬ ‫نێودەوڵەتى بۆ پەیدا ببێت”‪.‬‬ ‫زۆرینەى نەوتى سوریا کەوتووەتە‬ ‫ژێر دەستى هێزەکانى سوریاى‬ ‫دیموکرات لە هەردوو پارێزگاى‬ ‫دێرەزوورو حەسەکە‪ ،‬ماوەى چوار‬ ‫ساڵە لەالیەن هێزەکانى ئەمریکاو‬ ‫هەسەدەوە سەرپەرشتى دەکرێن‪،‬‬ ‫پێشتر ئەو ناوچانە لە ژێر کۆنترۆڵى‬ ‫داعش و گروپە چەکدارەکانى دیکەدا‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫بەپێى نوێترین ئامارى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر لە رۆژئاواى کوردستان‬ ‫ئێستا هەسەدە ‪%٩٠‬ى کیڵگە‬ ‫نەوتییەکان و ‪%٤٥‬ی گازى سروشتیی‬ ‫رۆژئاواى کوردستان بە پارێزگاى‬ ‫دێرەزووریشەوە لەژێر دەستیدایە‪.‬‬ ‫“کێڵگەى عومەر” کە لە پارێزگاى‬ ‫دێرەزوورە‪ ،‬بە گەورەترین کێڵگەى‬ ‫نەوتی سوریا دادەنرێت‪ ،‬کە لە کۆتایی‬ ‫ساڵى ‪٢٠١٧‬وە هەسەدە لەژێر دەستى‬ ‫داعش دەریهێناو دواى ئەو کێڵگەى‬ ‫“تەنەک” دووەم گەورەترین کێڵگەى‬

‫نەوتى سوریایە‪ ،‬کە ئەویش لە‬ ‫هەمان پارێزگایەو لەالیەن هەسەدەوە‬ ‫سەرپەرشتى دەکرێت‪.‬‬ ‫هەر لە پارێزگاى دێررەزوور‪١٤ ،‬‬ ‫کێڵگەى نەوتى دیکە هەن‪ ،‬کە کۆى‬ ‫نەوتی ئەو پارێزگایە نزیکەى ‪ ١٠٠‬هەزار‬ ‫بەرمیلە لە رۆژێکداو لەالیەن ئیدارەى‬ ‫رۆژئاواى کوردستانەوە سەرپەرشتى‬ ‫دەکرێت و دەفرۆشرێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫رێڕەوى فرۆشتنى ئەو نەوتە ئاشکرا‬ ‫نەبووەو بەوهۆیەوە ئەمریکا ئەرکى‬ ‫رەوانەکردنەکەى گرتووەتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫سوریا‬ ‫نەوتى‬ ‫زۆرینەى‬ ‫کەوتووەتە پارێزگاى حەسەکەو‬ ‫گەورەترین کێڵگەى ئەو پارێزگایەش‬ ‫“سوەیدیە”یە‪ ،‬کە رۆژانە نزیکەى‬ ‫‪ ١٢٠‬هەزار بەرمیل نەوتى لێ بەرهەم‬ ‫دەهێنرێت‪ ،‬هەر لەو کێڵگەیەش ‪٢٦‬‬ ‫کێڵگەى غاز هەیە‪ ،‬کێڵگەى نەوتى‬ ‫رمێالن‪ ،‬کە دەکەوێتە سنورى‬ ‫پارێزگاى حەسەکەو بە دووەم‬ ‫گەورەترین کێڵگەى نەوتى پارێزگاکە‬ ‫دادەنرێت و تەنیا لەو کێڵگەیە نزیکەى‬

‫هەزارو ‪ ٣٣٢‬بیرە نەوتى تێدایەو‬ ‫بەرهەمى رۆژانەى دەگاتە ‪ ٩٥‬هەزار‬ ‫بەرمیل‪.‬‬ ‫هەریەکە لە کێڵگە نەوتییەکانى‬ ‫(شەدادى‪ ،‬یوسفییە‪ ،‬هۆل‪ ،‬جەبسە)‬ ‫کەوتوونەتە پارێزگای حەسەکەو‬ ‫رۆژانە ‪ ٣٣‬هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم‬ ‫دەهێنن‪ ،‬هەر لە کێڵگە نەوتیەکانى‬ ‫حەسەکە رۆژانە یەک ملیۆن و ‪٨٠‬‬ ‫هەزار مەتر سێجار گازى سروشتى‬ ‫بەرهەم دەهێنرێت‪.‬‬ ‫رۆژئاواى کوردستان رۆژانە زیاتر‬ ‫لە ‪ ٣٠٠‬هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم‬ ‫دەهێنێت و لە چەند رێگایەکەوە ئەو‬ ‫نەوتە دەفرۆشێت و ئەمریکاش ئەو‬ ‫رێگایانەى مسۆگەر کردووە بۆ ئەوەى‬ ‫بەربەست بۆ فرۆشتنى نەوتى رۆژئاوا‬ ‫دروست نەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئەمریکا کار بۆ ئەوە‬ ‫دەکات کۆمپانیاکانى واڵتەکەى‬ ‫هان بدات لە کێڵگە نەوتییەکانى‬ ‫ژێر دەستى هەسەدە وەبەرهێنان‬ ‫بکەن‪ ،‬لەبەرامبەریشدا رووسیا هەوڵ‬

‫دەدات کۆمپانیاکانى خۆى بەرێتە‬ ‫رۆژئاواى کوردستان و لەگەڵ هەسەدە‬ ‫رێککەوتن بکات‪ ،‬بۆ ئەوەش مۆسکۆ‬ ‫هاوکاریان دەکات بۆ رێککەوتن لەگەڵ‬ ‫رژێمى سوریا‪.‬‬ ‫خۆسەر‬ ‫ئیدارەى‬ ‫وتەبێژى‬ ‫پێشبینى ئەوە دەکات نەوتى‬ ‫رۆژئاواى کوردستان سەربارى سودە‬ ‫ئابوورییەکەى هاوکات ببێتە هۆى‬ ‫پەیداکردنى دۆستى زیاتر بۆ رۆژئاوا‬ ‫وەک ئەوەى لە باشورى کوردستان‬ ‫دروست بووە‪ ،‬بەدووریشى دەزانێت‬ ‫نەوت ئاڵۆزى لەنێوان هێزەکانى‬ ‫ئەمریکاو روسیا دروست بکات‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمێ‪ ،‬وتەبێژى ئیدارەى‬ ‫خۆسەر لە رۆژئاواى کوردستان بە‬ ‫“زەمەن”ى راگەیاند‪ :‬ئەو نەوتەى‬ ‫لە رۆژئاواى کوردستان هەیە بووەتە‬ ‫هێزێکى پشتیوانى گەورە بۆ کورد‪،‬‬ ‫چونکە بەهۆى نەوتەوە واڵتان هەوڵى‬ ‫خۆ نزیککردنەوە لە کورد دەدەن‪،‬‬ ‫ئەوەش کارێکى ئەرێنی دەبێت کە‬ ‫بەرژەوەندى هەردووالى تێدایە”‪.‬‬

‫بكوژان دەپارێزرێن‬

‫کوشتنی ژنان لە باکور هەڵدەکشێت‬ ‫زەمەن‬ ‫ئامارەكانی دۆخی مافی مرۆڤ‬ ‫ئاماژە بە رێژەیەكی مەترسیداری‬ ‫كوشتنی ژنان دەكەن لە باكوری‬ ‫كوردستان بەتایبەتی و توركیا‬ ‫بەگشتی‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ئاستی بەشداری‬ ‫ژن لە باکوری کوردستان لە کایە‬ ‫جیاوازەکانی کۆمەڵگەدا لە ئاستێکی‬ ‫زۆر باشدایە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەشێکی‬ ‫زۆری باکوری کوردستان بەدەست‬ ‫توندوتیژی خێزانییەوە دەناڵێنێت‪.‬‬ ‫لەماوەی چوار ساڵی رابردوودا تا‬ ‫ئێستا ئاستی توندوتیژییەکان کەمی‬ ‫نەکردووە‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا جگە لە‬ ‫كوشتنی ژنان لەالیەن بەشێك لە‬ ‫پیاوانەوە‪ ،‬هاوكات توندوتیژییەكانیش‬ ‫بەرامبەر بە ژنان بوونەتە هۆی‬ ‫خۆکوشتن و خۆسوتاندنیان ئەو‬ ‫حاڵەتانە زیاتر لەالیەن باوک و براو‬ ‫هاوسەرەکانیانەوە بووە‪.‬‬ ‫بەپێی نوێترین ئامارەکانی‬ ‫رێكخراوی مافی مرۆڤی كوردستان‬ ‫رێژەی کوشتنی ژنان لە ماوەی چوار‬ ‫ساڵی رابردوودا لە باکوری کوردستان‬ ‫لە ‪ ٢٠١٦‬كەمیكردووە بۆ (‪ )٤٦‬ژن‪،‬‬ ‫لە ‪ ٢٠١٧‬بەرزبووەتەوە بۆ (‪ )٥٠‬ژن‪،‬‬ ‫لە ‪٢٠١٨‬شدا (‪ )٥٣‬ژن كوژراون‪ ،‬لە‬ ‫‪٢٠١٩‬شدا (‪ )٥٦‬حاڵەتى کوشتنى‬ ‫ژنان تۆمارکراوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری وەزارەتی ناوخۆی‬ ‫توركیا كە رۆژنامەی حوریەتی توركی‬ ‫باڵویكردوەتەوە‪ ،‬ژمارەی ئەو ژنانەی‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١٦‬دا کوژراون (‪)٣٣٠‬‬ ‫ژن بووە‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٧‬دا (‪)٤١٠‬‬ ‫ژن‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٨‬دا (‪ )٤٣٥‬ژن‬

‫کوژراون‪ ،‬بەاڵم لە ‪ ٢٠١٩‬ئەو ژمارەیە‬ ‫گەیشتووەتە (‪ )٤٦١‬ژن‪.‬‬ ‫ئەم ئامارانە رێکخراوەکان و‬ ‫چاالکوانانی ژنانی هێناوەتە دەنگ و لەو‬ ‫ماوەیەدا زنجیرەیەك خۆپیشاندانیان‬ ‫ئەنجامداو ڕایانگەیاند‪ ،‬پێویستە‬ ‫پەیمانی ئەستەنبوڵ و یاسای ژمارە‬ ‫(‪ )٦٢٨٤‬جێبەجێبکرێت کە تایبەت‬ ‫بە چاکردنی ژیانی ژنان و سزادانی ئەو‬ ‫پیاوانەی توندوتیژی ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫وتەبێژی‬ ‫دیرایەت‬ ‫دیالن‬ ‫ئەنجومەنی ژنانی هەدەپە ئاماژە‬ ‫بەوە دەکات‪ ،‬توندوتیژییەکان ئاستی‬ ‫حاڵەتیان تێپەڕاندووەو بەشێوەیەکی‬ ‫ناسروشتی زیادیان کردووە ئەگەر‬ ‫رێگەی پێنەگیرێت ئیدی ژنبوون‬ ‫دەبێتە تاوان‪.‬‬

‫دیالن دیرات بە “زەمەن”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬دەوڵەتی ئەکەپە رێگایەکی‬ ‫گەورەی لەبەردەم سیستەمێکی‬ ‫پیاوساالریدا کردووەتەوە‪ ،‬چاوی‬ ‫لە تاوانی پیاوان پۆشیوەو ژنان‬ ‫بەدەست عەقڵی فاشیستی ئەکەپەو‬ ‫پیاوەکانیانەوە دەناڵێنێت”‪.‬‬ ‫دیرایەت هۆکاری بەشێک لەو‬ ‫توندوتیژیانەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە‪،‬‬ ‫کە پیاوان مافە سیاسیی و ئابووریو‬ ‫کۆمەاڵیەتیی بۆ ژنان بە رەوا نابیننو‬ ‫دەیانەوێت خۆیان کۆنترۆڵیان بکەن‪،‬‬ ‫وابیردەکەنەوە ژن لە ماڵەوە زیندانی‬ ‫بکەن ئەوەش دۆخی توندوتیژی زیاتر‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫بەوتەی چاالكوانانی بواری مافی‬ ‫مرۆڤ ئاماری توندوتیژیەکان دژ بە‬

‫ژنان مەترسیدارن و دەوڵەتیش هیچ‬ ‫پالن و بەرنامەیەكی بۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫دۆخەكە نییە‪ ،‬دەشڵێت‪ ،‬ئەنجامدەرانی‬ ‫توندوتیژی لەالیەن دەوڵەتەوە داڵدە‬ ‫دەدرێن و سزانادرێن‪.‬‬ ‫ئەندامەكەی كۆمەڵەی مافی مرۆڤ‬ ‫بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬ژنان ڕووبەڕووی‬ ‫توندوتیژی دەروونی‪ ،‬ئابووری‪،‬‬ ‫فیزیکیو جۆرەکانی دیکە دەبنەوە‪،‬‬ ‫پیاوان کاتێک تووشی قەیرانی‬ ‫ئابووری دەبنەوە‪ ،‬توندوتیژی لە‬ ‫دژی ژن و منداڵەکانی بەکاردەهێنن‪،‬‬ ‫پێویستە بەر لەهەموو شتێک کۆمەڵگا‬ ‫لە ڕووی فكریەوە پەروەردە بکرێن”‪.‬‬ ‫ئۆكچوو روونیدەكاتەوە‪ ،‬حکومەت‬ ‫پەیمانەکانی پاراستنی مافەکانی ژنان‬ ‫پێشێل دەکات کە خۆشی ئیمزای‬

‫کردووەو پەالماری دەستکەوتەکانی‬ ‫ژنان دەدات‪ ،‬هیچ هۆشیاریەکی‬ ‫پەروەردەیی و رۆشنبیری لەناو‬ ‫پیاواندا جێبەجێ نەکردووە‪.‬‬ ‫ئەو ئامارانەی خرانەڕوو ئەو‬ ‫ژنانەش دەگرێتە خۆی کە بەهۆی‬ ‫توندوتیژییەکانەوە خۆیان کوشتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی راپۆرتی رێکخراوکانی‬ ‫بواری ژنان سەرچاوەی کوشتنەکان‬ ‫توندوتیژی پیاوانن کە هێشتا پیاوانی‬ ‫عەشیرەت و هۆزەکان دەسەاڵتی‬ ‫رەهایان بەسەر ژناندا هەیە‪.‬‬ ‫عائیشە ئیبراهیم چیچەك‪ ،‬كە‬ ‫بەرپرسی رێكخراوی “ژن دۆست”ە‬ ‫دەڵێت‪ :‬رێژەی کوشتنی ژنان‬ ‫لە باکوری کوردستان جێگای‬ ‫سەرسوڕمانەو سەرەڕای کارکردنێکی‬ ‫گەورە بۆ باڵوكردنەوەی هۆشیاری‬ ‫لەناو کۆمەڵگەدا‪ ،‬بەاڵم هێشتا بیری‬ ‫عەشیرەتگەری و پیاوساالری بەرۆکی‬ ‫کۆمەڵگەی بەرنەداوە‪.‬‬ ‫بەرپرسی رێكخراوی ژن دۆست بە‬ ‫“زەمەن”ی وت‪“ :‬بەپێی راپۆرتەکانی‬ ‫ئێمە ساڵی رابردوو لە سەروو‬ ‫‪ ٥٠‬ژنەوە کوژراون‪ ،‬بەاڵم ژمارەی‬ ‫دیکەش هەن کە ئاشکرا نەبوون و‬ ‫بە نهێنی کوژراون‪ ،‬ئەم ژمارەیە بۆ‬ ‫كۆمەڵگەیەكی وەك ئێمە زۆرە”‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری ئەو رێكخراوە‬ ‫بێت ئامارەكان ترسناکترن لەوەی‬ ‫باڵودەكرێنەوەو بەجۆرێك لە ساڵی‬ ‫رابردوودا شەست ‪ ٦٠‬کوژراون یان‬ ‫بەهۆی توندوتیژی پیاوانەوە خۆیان‬ ‫كوشتووە‪ ،‬هەروەها بەرپرسانی‬ ‫رێكخراوی مافی مرۆفی باكوری‬ ‫كوردستان جەخت لە زیاتری ئەو‬ ‫ئامارانە دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم بۆ رای‬ ‫گشتی ئاشكرا نەبوون‪.‬‬

‫ڕۆژی ‪٢١‬ى مانگى داهاتوو یازدەهەمین خولی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫مەجلیس لە ئێراندا بەڕێوەدەچێ‪ .‬دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لەکاتێکدا بەرەو دیزاینکردنى هەڵبژاردنەکانی ئەمجارەش‬ ‫دەچێ‪ ،‬کە کۆمەڵگە هێشتا تازیەباری لەدەستدانی ئەو ڕۆڵە‬ ‫بوێرانەیەتی کە بە دەستی غەدرو تاوان خەڵتانی خوێن کراون و‬ ‫لە سۆنگەی مافویستییەوە سیلە لە مێشک و چاویان گیرابوو؛‬ ‫هەروەها ئەو کارەساتەی لە سۆنگەی بەردانەوەی فڕۆکە‬ ‫ئۆکراینییەکە بەرۆکی کۆمەڵگەی ئێرانی گرت‪.‬‬ ‫هەمدیسان لە بارودۆخێکدا ڕیزبەندییەکانی گەمەی‬ ‫هەڵبژاردن و الیەنەکان خەریکی خۆپێناسەکردنن‪ ،‬کە خەڵک‬ ‫چیدی نایەوێ مافە سروشتی و کەرامەتی مرۆییان لەالیەن‬ ‫ڕێژیمێکی هەتا سەر ئێسقان نامرۆییەوە پێشێلبکرێ و بە‬ ‫چوونەسەر سندوقی دەنگدان پرس و بابەتە جەوهەرییەکانی‬ ‫خۆیان بخەنە پەراوێزو بێننە الوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ نزیکبوونەوە لە وادەی هەڵبژاردنەکان‪ ،‬کات دەگاتە‬ ‫ئەم هەڵبژاردنەش کە کێ لە بەرەی خەڵکدا دەمێنێتەوەو‬ ‫کێ لەوبەر؟ کێ بەتەمایە سەرکوتی دەیان ساڵەی خەڵک و‬ ‫ڕووداوەکانی خەزەڵوەرو بەفرانبار بخرێتە بۆتەی فەرامووشیو‬ ‫بیرچوونەوە‪ ،‬کێ دەیەوێ لەبەرەی مافخوازیدا بمێنێتەوەو‬ ‫بیەوێ کوورەی خەبات دژی ئەم ڕێژیمە نێڵ بدا؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬لە ڕۆژانێکدا بەرەو وادەی هەڵبژاردنەکان دەچین کە‬ ‫لە کوردستان لە بنەماڵەیەکداو لە ماوەی سێ ڕۆژدا تەرمی دوو‬ ‫کوڕ بۆ دایک دێتەوە‪ ،‬دوو برای کۆڵبەری ‪ ١4‬ساڵ و ‪ ١7‬ساڵەی‬ ‫گوندێکی مەریوان کە دەبوا کۆڵی پشتیان کتێب و جانتای‬ ‫قوتابخانە با نەک کۆڵەباری دی‪ ،‬کەچی لەپێناو هێنانەوەی‬ ‫پارووەنانێک بۆ سەر سفرەی هەژارانەی ماڵێیان ناچار بوون بە‬ ‫کڕێوەو باوبۆرانیش ملی گەردەنەو ڕێی چیا بگرن و تەرمیان‬ ‫بێننەوە؛ یان ئەو باوکە جەرگسووتاوەی هەموو ئان و ساتێک‬ ‫دەمری و دەژێتەوە‪ ،‬کاتێک کە نوێنەری شارەکەی لە مەجلیس‬ ‫لە وەزیری نێوخۆ دەپرسێ بۆ کەوکوژی سیلەتان لە سەرو‬ ‫مێشکی کوڕی خەڵک گرتووە‪ ،‬ئەویش بە خەمساردی لە وەاڵمدا‬ ‫دەڵێ نا وانییە‪ ،‬لە الق و لەتەریشمان داون!‬ ‫ئەوەندەی بۆ کوردستان دەگەڕێتەوە‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنەکان لەوێ ڕوونە‪ .‬کوردستان بە پاشخانێکی‬ ‫دەوڵەمەند لە خەباتی سیاسی و هەبوونی حیزبی خەباتکار کە‬ ‫لە ئێستادا لە فۆڕمی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی‬ ‫ئێراندا لە گۆڕەپانەکەدان‪ ،‬هەڵبژاردنەکانیان بایکۆت کردووە‪.‬‬ ‫بە ڕوویەکی دیکەشدا‪ ،‬لە بارودۆخێکدا کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران دەیەوێ بە گاڵتەجاڕی هەڵبژاردن و بە پشتبەستن بە‬ ‫سندوقی دەنگدان و بەشداریی “خەڵک” ڕەواییەتی درۆیین بە‬ ‫دەسەاڵتەکەی بدا‪ ،‬کە لەبەرچاومانە لە بودجەی ساڵی دادێ‬ ‫(‪١399‬ی هەتاویدا) چەندە جوان ئەو “خەڵک”ە دەبینێ و‬ ‫پشک و بەشی بۆ دیاری دەکا!‬ ‫لە الیحەی بودجەی ‪99‬دا ئەوەندەی بۆ بەشی دەسەاڵتو‬ ‫حوکمەت دەگەڕێتەوە‪ ،‬نە شتێک بەناوی قەیرانی ئابووری هەیەو‬ ‫نە گەمارۆیەکیش لەسەر واڵتە‪ ،‬چونکی پشكی شێری بودجە‬ ‫بەوان بڕاوە‪ .‬دەنا چۆن بودجەی حەوزەکانی عیلمییە کە هیچ‬ ‫خێروبێرێکی بۆ کۆمەڵگە نییە دەبێ ‪ 54‬هێندەی بودجەی‬ ‫بەرنامەی پاراستنی سەرچاوە سروشتییەکانی واڵت‪١6 ،‬هێندەی‬ ‫بودجەی بنیاتی نەخۆشینە دەگمەن و درێژخایەنەکان بێ؟‬ ‫چۆن دەکرێ تەنیا ڕێکخراوەیەکی مەزهەبیی وەک «جامعة‬ ‫المصطفی العالمیة» بڕی ‪ 3١8‬ملیار تمەنی بدرێتێ کە ‪9٢‬‬ ‫هێندەی کۆی بودجەی پشتیوانی لە قوتابیانی سەرەتایی ناوچە‬ ‫هەژارو پەراوێزخراوەکانە؟‬ ‫خۆپیشاندانەکانی بەفرانباری ‪ ،96‬خەزەڵوەرو دواتر‬ ‫بەفرانباری ئەمساڵ و بەو خوێندنەوەیەی بۆ دروشمەکان‬ ‫و هەروەها پەیام و ویست و داخوازە گشتییەکان دەکرێ‬ ‫نیشانی دا کە خەڵک لە پڕۆژەی ڕێفۆرمخوازیش تێپەڕیون‪،‬‬ ‫چیدی دەسەاڵت ناتوانێ بەو مەکرو حیلە لەالیەک کۆمەڵگە‬ ‫سەرقاڵ بکاو لە چاوەڕوانیدا بیهێڵێتەوە؛ لەوالش لە هاوکێشە‬ ‫جیهانییەکاندا بۆ بەرژەوەندییەکانی ڕێژیمەکەیان (نەک خەڵک)‬ ‫کەڵک لەو شانۆگەرییە وەربگرێ‪ .‬ئیدی الی خەڵک ڕوون و‬ ‫ئاشکرایە کە مەجلیس لە کۆماری ئیسالمیدا ناتوانێ نوێنگەی‬ ‫ئیرادەو بەشداریی خەڵک بێ لە بڕیاردان لەسەر چارەنووسی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەڵکو شوێنی تێکگیرانی بەرژەوەندیی ڕەوت و الباڵەکانی‬ ‫نێو حاکمیەتە و کام ال کورسیی زیاتری بە حسێبی دەنگی‬ ‫خەڵک بەرکەوتبێ‪ ،‬ئەوا بەشی زیاتری لە گەندەڵی و تااڵن و بڕۆ‬ ‫پێ بڕاوە‪ .‬بەو پێیە و بەتایبەت دوای ڕووداوەکانی خەزەڵوەر‬ ‫ڕوونە کە هەم خەڵک و هەم حکومەت حسێبی خۆیان لەگەڵ‬ ‫یەکتری جیاکردۆتەوەو هەر کام بە ڕێی خۆیدا دەڕوا‪ ،‬بەوەش‬ ‫ئەوەی زیاتر لە هەموو شتێک چاوەڕوانکراوە‪ ،‬سەرهەڵدانەکان و‬ ‫پەرەسەندنی ناڕەزایەتییەکانی خەڵکە‪.‬‬ ‫هەموو شتێکیش بۆ ئەم ناڕەزایەتییانە ئامادەیە‪ ،‬چونکی‬ ‫لەگەڵ بەردەوامیی گەمارۆکان ئابووریی واڵت نەک بەرەو باشی‬ ‫ناچێ خراپتریش دەبێ‪ ،‬بەوەش نە دەوڵەت لە توانایدا هەیە‬ ‫پشت بە سەرچاوەکانی داهاتی زیاتر ببەستێ و‪ ،‬نە مافیای‬ ‫بەیتی ڕێبەری و بنیاتە ئابوورییەکانی سەر بە سپای پاسدارانو‬ ‫هێزە چەکدارەکانی دیکەی ڕێژیم ئامادەن ماڵیات بدەن و نە‬ ‫سیستمی بانکیی مایەپووچ دەتوانن بگەنە فریای دەوڵەت؛‬ ‫بۆیە دیسانەکەش قورساییەکە دەخرێتەوە سەر شانی خەڵک و‬ ‫خەڵکیش دەڕژێنەوە سەر شەقامەکان‪.‬‬

‫ع ��را ق��ی‬ ‫ێ‬

‫‪6‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫ئێرانییەکان لەسەر ئاگرێکى کز‬ ‫پرسی دەرکردنى ئەمریکا لە عێراق دەکوڵێنن‬ ‫ئەمریکییەکان بژاردەى ستراتیژى تر و‬ ‫قورستریش بگرنە بەر‪ ،‬وەک جیاکردنەوەى‬ ‫ئەوانەى لەگەڵ مانەوەن‪ ،‬لەوانەى کە دژى‬ ‫مانەوەى ئەمریکان‪.‬‬ ‫لە شیکاریەکى پێشوتردا باسمان لەو‬ ‫دابەشبونە عیراقییە کردوە کە خولى نوێى‬ ‫ملمالنێى (ئەمریکا – ئێران)‪ ،‬لەناو عێراقدا‬ ‫دروستى کردووە‪.‬‬ ‫ئێستا دەنگۆکان بۆ دروستکردنى هەرێمى‬ ‫سوننە لەزیادبوندایە‪ ،‬کوردو سوننە بەهەموو‬ ‫شێوەیەک لەگەڵ مانەوەى ئەمریکان‪،‬‬ ‫شیعەکان رۆژ بە رۆژ لە هێڵى ئەمریکا‬ ‫دووردەکەونەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر فشارەکانى‬ ‫بەغدا لە رێى سەرکردە شیعەکانەوە‬ ‫بەردەوام بێت بۆ وەدەرنانى هێزەکانى‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬ئەوا دوور نییە ئەمریکا بژاردەى‬ ‫پەرتکردنى عێراق بگرێتە بەر‪ ،‬بەمەش‬ ‫شیعەکان ناتوانن بە ناوى هەموعێراقەوە‬ ‫باس لە چونە دەرەوەى ئەمریکا بکەن‪.‬‬ ‫هەڵوێستى پۆزەتیڤى محەمەد حەلبوسى‬ ‫سەرۆکى پارلەمانى عێراق و کەسایەتى‬ ‫دیارى سوننەکان بەرامبەر ئەمریکا و نزیکیان‬ ‫لەیەک روونە‪ ،‬بۆیە ناوهێنانى حەلبوسى لە‬ ‫و دەنگۆیانەدا کەباس لە بژاردەى هەرێمى‬ ‫سوننە دەکەن لەالیەن ئەمریکییەکانەوە‪،‬‬ ‫شتێکى نامۆ نییە‪.‬‬ ‫هەرچەندە هەرێمى سوننە پڕۆژەیەکى‬ ‫ئاسان نییە و تا ئێستاش بە فەرمى باس‬ ‫نەکراوە و دەشبێتە هۆى دابەشبونى زیاترى‬ ‫عێراق کە تائێستا کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى‬ ‫و تەنانەت خودى ئەمریکیەکانیش لەگەڵ‬ ‫ئەم دابەشبونەدا نین‪ ،‬لە گشتپرسیەکەى‬ ‫ساڵى (‪)2017‬ى هەرێمى کوردستاندا‬ ‫ئەمە بە رونى دەرکەوت‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫دەنگۆکان لەمبارەیەوە گەرمن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پەیوەندى بەو فشارانەوە هەیە کە‬ ‫ئێرانییەکان لە رێى شیعەکانەوە دەیانەوێت‬ ‫بیکەنە سەر ئەمریکییەکان لە عێراقدا‪،‬‬ ‫بێگومان ئەمریکییەکانیش بە سەرۆکایەتى‬ ‫سەرۆکێکى کۆماریی وەک دۆناڵد ترەمپ‪،‬‬ ‫بێ کاردانەوە دانانیشن‪.‬‬

‫شیکار‪ :‬عەبدوڵاڵ رێشاوى‬ ‫روداوو و پێشهاتەکان ئەوە نیشان‬ ‫دەدەن ملمالنێى ناڕاستەوخۆى ئێران و‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬کەم کەم لە عێراقدا گەرم دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەرچى ئێرانیەکان بەشێوەیەکى‬ ‫توندو راستەوخۆ تۆڵەى کوژرانى قاسم‬ ‫سولەیمانیان نەکردەوە‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت‬ ‫بیانەوێت بە هێمنى و لە ماوەیەکى‬ ‫درێژخایەندا ئەو تۆڵەیە بکەنەوە‪.‬‬ ‫ئێرانیەکان پێش ئەوەى راستەوخۆ‬ ‫بچنە شەڕى زلهێزێکى وەک ویالیەتە‬ ‫یەکگرتوەکانى ئەمریکاوە‪ ،‬گۆڕەپانێکیان‬ ‫لەبەردەمدایە‪ ،‬لە ئێستادا جۆرێک لە‬ ‫بێدەنگى لەالیەن تارانەوە بەرامبەر‬ ‫واشنتۆن هەستى پێدەکرێت‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫هەڵکشان لە ناڕەزایەتى بەرامبەر ویالیەتە‬ ‫یەکگرتوەکان لەناو عێراقەوە ئاماژەکانى بە‬ ‫رونى دەرکەوتون‪.‬‬ ‫بابەتى کردنە دەرەوەى هێزەکانى‬ ‫ئەمریکا و هێزە بیانیەکان لە عێراق‬ ‫پێدەچێت ئەو بابەتە بێت کە ئێرانیەکان‬ ‫دەیانەوێت لە عێراقەوە کەم کەم لەسەر ئاگر‬ ‫دایبنێن تا دەکوڵێت و دەبێت بە ئەمرى‬ ‫واقیع‪.‬‬ ‫لە هەنگاوى یەکەمدا پەرلەمانى عێراق‬ ‫بڕیارێکى لەم بارەیەوە دەرکرد‪ ،‬ئەگەرچى‬ ‫ئەو بڕیارە کۆدەنگى پێکهاتەکانى‬ ‫لەسەر نەبوو و لەالیەن سوننەو کوردەوە‬ ‫رەتکرایەوە‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێک بێت‬ ‫زۆرینەیەکى پەرلەمانى لەالیەن شیعەکانەوە‬ ‫بۆ رێکخراو بە زۆرینەى دەنگ ئەو بڕیارە‬ ‫تێپەڕێنراو چەسپێنرا‪ ،‬ناو بەناو ئێرانیەکان‬ ‫بەم کارتە دەتوانن ئەمەریکاییەکان بێزار‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫عەلى شەمخانى‪ ،‬ئەمیندارى ئەنجومەنى‬ ‫بااڵى ئاسایشى نەتەوەیى ئێران رۆژى‬ ‫شەممە رایگەیاند؛ گەلى عێراق هەڵگرى ئااڵى‬ ‫دەرکردنى ئەمەریکیەکانە لە ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫ئەم لێدوانەى بەرپرسى بااڵى ئاسایشى‬ ‫نەتەوەیى کۆمارى ئیسالمى ئێران رۆژێک‬ ‫دواى خۆپیشاندانەکەى بەغدا هات لە دژى‬

‫بونى هێزەکانى ئەمریکا لە عێراق کە رێبەرى‬ ‫رەوتى سەدر بانگەوازى بۆ کردبو‪.‬‬ ‫بەپێى هەواڵى ئاژانسی تەسنیم عەلى‬ ‫شەمخانى ستایشى خۆپیشاندانەکەى‬ ‫کردووەو رایگەیاندووە‪“ :‬ئەنجامدانى‬ ‫خۆپیشاندانى یەک ملیۆنى بۆ چوونە‬ ‫دەرەوەى ئەمەریکیەکان لە عێراق ئاماژەى‬ ‫ئەوەیە کە عێراقیەکان هەڵگرى ئااڵى کردنە‬ ‫دەرەوەى ئەمەریکیەکانن لە ناوچەکە”‪.‬‬ ‫شەمخانى خۆپیشاندانەکان بە کوژرانى‬ ‫دەبەستێتەوەو‬ ‫سولەیمانیەوە‬ ‫قاسم‬ ‫دەڵێت‪“ :‬سەعاتى سفرى چونە دەرەوەى‬ ‫ئەمەریکیەکان نزیک بووەتەوەو لەو بەیانیەى‬ ‫رۆژى هەینیەوە کە قاسم سولەیمانى و ئەبو‬ ‫مەهدى موهەندیسى تێدا کوژران‪ ،‬کات‬ ‫دەستى بە ژماردن کردووە”‪.‬‬ ‫شەمخانى پێیوایە؛ کوشتنى ئەو دوو‬

‫سەرکردەیە هەڵەیەکى ستراتیژى بوو‬ ‫کە ترەمپ و تیمەکەى لە کۆشکى سپى‬ ‫ئەنجامیاندا‪.‬‬ ‫ئەو بڕواى وایە عێراقییەکان دەتوانن‬ ‫رووبەڕووى هەڕەشەکانى ئەمریکا ببنەوەو‬ ‫دەڵێت‪“ :‬خۆپیشاندانى یەک ملیۆنیى‬ ‫هەڕەشەى‬ ‫دەریخست‬ ‫عیراقییەکان‬ ‫ئەمریکییەکان بۆ جێبەجێکردنى گەمارۆى‬ ‫ئابووری لەسەر عێراق لەحاڵەتى دەرکردنى‬ ‫هێزە ئەمریکییەکان لەو واڵتە‪ ،‬هەڕەشەیەکى‬ ‫بێ نرخە و هیچ کاریگەریی لەسەر ئیرادەى‬ ‫گەلى عێراق نییە”‪.‬‬ ‫هەرچەندە بانگەوازەکەى سەدر بۆ‬ ‫خۆپیشاندانى یەک ملیۆنى بوو‪ ،‬چەند‬ ‫جارێکیش سەدر توانیویەتى ئەو ژمارە زۆرە‬ ‫کۆبکاتەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێى هەواڵى (‪)BBC‬‬ ‫ژمارەى خۆپیشاندەران نەگەیشتنە ئەو‬

‫ئاستە‪ ،‬ئەمەش دەرخەرى ئەوەیە کە‬ ‫بابەتى دەرکردنى ئەمریکا لە عێراق‬ ‫پرسێکى جەماوەریی نییە هاوشێوەى پرسی‬ ‫چاکسازى و دژایەتى گەندەڵیی‪.‬‬ ‫ئەوەى دەبینرێت ئەوەیە ئێرانیەکان لە‬ ‫تۆڵەى قاسمى سولەیمانیدا پەلەیان نییەو‬ ‫نەکەوتونەتە ژێر کاریگەریى راى گشتیەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەیانەوێت لەسەر ئاگرێکى کز‬ ‫وەاڵمى جەرگبڕ بۆ ئەمریکا ئامادە بکەن‬ ‫و وەاڵمەکەش ناچارکردنى ئەمریکییەکانە‬ ‫بەجێهێشتنى عێراق‪.‬‬

‫وەاڵمى ئەمریکییەکان چییە؟‬

‫هەموو‬ ‫ئەمریکییەکان‬ ‫ئامادەباشییەکى بەرگرییان‬ ‫کونسوڵخانەى ئەمریکا لە‬ ‫پاش هێرشەکەى مانگى‬

‫جۆرە‬ ‫وەرگرتووەو‬ ‫بەغدا لە‬ ‫رابردوەوە‬

‫ئامادەباشی زیاتریان وەرگرتوە بۆ رێگرى‬ ‫لە دووبارەبونەوەى هەر جۆرە هێرشێکى‬ ‫هاوشێوە‪ ،‬لە دووریى چەندین کیلۆمەترەوە‬ ‫نزیک بوونەوە لە کونسوڵخانە بە هەموو‬ ‫شێوەیەک قەدەغەکراوەو هەرکەس بێ‬ ‫مۆڵەت نزیک بێتەوە فەرمانى کوشتنى‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستى سیاسییش وادیارە‬ ‫ئەمریکییەکان نایانەوێت هەڕەشەکان بۆ‬ ‫دەرکردنیان لە عێراق بە ئاسایی وەربگرن‬ ‫و کاردانەوەى قورسیان هەیە‪.‬‬ ‫جگە لە هەڕەشەکانى ترەمپ بە‬ ‫سەپاندنى گەمارۆى ئابوورى و چەند‬ ‫لێدوانێکى دیکەى بەرپرسانى ئەمریکا بە‬ ‫کەمکردنەوە لە گرنگى بڕیارەکەى پارلەمانى‬ ‫عێراق‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لە عێراق هەوڵەکان‬ ‫بەم ئاڕاستەیەدا بەردەوام بن ئەوا دوورنیە‬

‫سەرچاوە‪ :‬سایتی سبەی‬

‫هەرێمى سوننە؛ ئەو کارتەى بایدن جواڵندی‬

‫شیعەکان دژى دەوەستنەوەو سوننەکانیش ناوێرن بە ئاشکرا باسى بکەن‬ ‫ئیحسان حەسیب‬ ‫ساڵى ‪ 2007‬جۆبایدن رکابەرى‬ ‫سەرەکى ترەمپ لە هەڵبژاردنى ئەمجارەى‬ ‫سەرۆکایەتى ئەمریکا یەکەمجار پرسى‬ ‫هەرێمى سوننەی وروژاند‪ ،‬بەاڵم سوننەکان‬ ‫بە دەم داواکارییەکەى نەچوون‪ ،‬دواى‬ ‫نزیکەى ‪ 1٥‬ساڵ جارێکى تر پرسى‬ ‫پێکهێنانى هەرێمى سوننە هاتووەتە بەر‬ ‫باس پێدەچێت ئەمجارە ئەمریکاو بەشێک‬ ‫لە سەرکردە سوننەکان لە پشت ئەم‬ ‫داواکارییەوە بن‪.‬‬ ‫لهگهڵ قوڵبوونهوهی قهیرانهكان و‬ ‫ئهو دۆخه ناسهقامگیرهی عێراقی پێدا‬ ‫تێپهڕدهبێت و بوونی به گۆڕهپانی ملمالنێی‬ ‫نێوان واشنتۆن و تاران بۆ یهكالیی‬ ‫كردنهوهی كێشهكانیان و سهپاندنی‬ ‫ههژموونیان‪ ،‬دهنگی داواكردنی پێكهێنانی‬ ‫ههرێمێكی سوننه له عێراقدا‪ ،‬هاوشێوهی‬ ‫ههرێمی كوردستان بهرزدهبێتهوه‪.‬‬ ‫ماڵپەرى میدل ئیست ئای باڵویکردەوە‪،‬‬ ‫ئەمریکا نائومێد بووە لە عێراقی یەکگرتوو‬ ‫و بەجدى کار بۆ دروستکردنی هەرێمێکی‬ ‫سوننە وەک هەوڵێک بۆ سنوردارکردنی‬ ‫شکست و کەمکردنەوەی فشارەکانی لە‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫لەپاش دەنگدانەکەی پەرلەمانی عێراق‬ ‫دیفید شينكر نێردەى نوێى وەزارەتى‬ ‫دەرەوەى ئەمریکا بۆ کاروبارى رۆژهەاڵتى‬ ‫ناوەڕاست بە نهێنی هاتوەتە هەرێم و‬ ‫بەرپرسانى کوردو سوننەی بینیوەو پاشان‬ ‫چووەتە ئیمارات و لەوێش محەمەد حەلبوسى‬ ‫سەرۆکى پەرلەمانى عێراقى بینیوە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیاریی میدیا عێراقى و‬ ‫ئەمریکیەکان‪ ،‬بەرەی رزگاریی سوننەکانیش‪،‬‬ ‫کە ئوسامە نوجێفی سەرۆکایەتیی دەکات‬ ‫کۆبوونەتەوەو هۆشدارییانداوە لەوەی‬ ‫ئەگەر شیعەی عێراق لەبارەی پرسە‬ ‫چارەنووسسازەکانەوە لە هەڵوێستە‬ ‫تاکالیەنەکانیان بەردەوامبن‪ ،‬بەفەرمی‬

‫خۆپیشاندانی سوننەکان لە سەردەمی مالیکیدا‬ ‫پرسی دروستکردنی هەرێمی نەینەواو ئەنبار‬ ‫دەخەنەڕوو‪.‬‬ ‫فالح عیساوی‪ ،‬ئهندامی هاوپهیمانی‬ ‫هێزه عێراقییهكان به “زهمهن”ی راگهیاند‪،‬‬ ‫پێكهێنانی ههرێم لهالیهن پارێزگایهك یان‬ ‫سێ پارێزگا بهیهكهوه مافێكی دهستوورییه‪،‬‬ ‫بهاڵم ئێستا بهفهرمی لهالیهن هێزه‬ ‫سیاسییهكان و جهماوهرهوه هیچ ههنگاوێك‬ ‫نهنراوه بۆ دروستكردنی ههرێمێكی سوننه‬ ‫لهعێراقدا‪ ،‬ئهوهی ههیه ههندێك كهسایهتی‬ ‫تهنها رای خۆیان دهردهبڕن و ئهو داوایه‬ ‫دهخهنهڕوو‪ ،‬بهاڵم نهبووهته كردار‪.‬‬ ‫عیساوى زیاتر وتی‪“ :‬لهڕووی راگهیاندن‬ ‫و میكانیزم و چۆنیهتی بهڕێوهبردنی ئهو‬ ‫ههرێمه‪ ،‬گفتوگۆی لهبارهوه نهكراوهو‬ ‫ئامادهكاری بۆ نهكراوه“‪.‬‬

‫روونیکردەوە دروستكردنی ههرێمێكی‬ ‫نوێ لهواڵتدا پێویستی به زهمینهسازی‬ ‫و لێكتێگهیشتن و هاوكاری و پاڵپشتی‬ ‫ناوخۆیی و نێودهوڵهتی ههیه‪ ،‬كه بەوتەى‬ ‫ئەو ئێستا بوونیان نییه‪ ،‬ههروهها دۆخی‬ ‫عێراق لهسهرجهم رووهكانهوه نائاساییه‪،‬‬ ‫پێكهێنانی ههرێمێكی نوێش پێویستی به‬ ‫دۆخێكی ئاسایی ههیه‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسە سوننە پێشبینى دەکات‬ ‫دروستكردنی ههرێمی سوننه ببێته هۆی‬ ‫ناكۆكی و ملمالنێی كوردو سوننه لهسهر‬ ‫ناوچه كێشه لهسهرهكان‪ ،‬ههروهها لهوانهیه‬ ‫ببێته ناكۆكی توند لهنێوان سوننهو شیعه‬ ‫لهسهر خاك و دهسهاڵت‪ ،‬چهندین كێشهی‬ ‫دیكه‪ ،‬لهبهر ئهو هۆكارانه‪ ،‬ئهوان وهكو‬ ‫الیهنه سوننهكان بهوردی بیر لهو پڕۆژهیه‬

‫دهكهنهوهو له داهاتوودا به جددی كاری‬ ‫لهسهر دهكهن‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪2011‬وە ئەوە پێنجەم جارە‬ ‫سوننەکانی عێراق پرسی دروستکردنی‬ ‫هەرێمێک یان زیاتر کە تایبەت بێت بە‬ ‫سوننەکان دەوروژێنن‪ .‬یەکێک لەو کەسانەی‬ ‫ئێستا ناوی دەهێنرێت کە لەپشت ئەو‬ ‫هەوڵەوە بێت‪ ،‬محەممەد حەلبوسی‪،‬‬ ‫سەرۆکی پەرلەمانی عێراقە‪ ،‬بەاڵم ئەو لە‬ ‫راگەیەندراوێکدا خۆی لەوە بێبەریکردو‬ ‫رەتیکردەوە هەوڵی لەو شێوەیە بدات‪.‬‬ ‫یەکەمجارو بەشێوەیەکى فەرمیش لە‬ ‫ساڵى ‪2007‬دا دابەشکردنى عێراق بۆ سێ‬ ‫هەرێم بیرۆکەى جۆ بایدن بوو‪ ،‬كه ئهو‬ ‫كاته سهرۆكی لیژنهی دهرهوهی كۆنگرێسی‬ ‫ئهمریكابوو دواتر بووه جێگری باراك‬

‫ئۆباما و ئێستاش كاندیدی ههره دیاری‬ ‫دیموكراتهكانه بۆ ههڵبژاردنی سهرۆكایهتی‬ ‫ئهمریكا‪.‬‬ ‫شیعەکان بە هەوڵی سوننەکانیان زانیوە‬ ‫و ئاماژه بهوهدهكهن‪ ،‬نیازێک کە پاڵپشتی‬ ‫دەرەکیی هەیە‪ ،‬دەیەوێت عێراق بەرەو‬ ‫دابەشبوون ببات کە ئەوە بەالی ئەوانەوە‬ ‫هێڵی سوورە‪ ،‬ئەگەرچی دەستوور ئەو‬ ‫مافەی پێداون‪.‬‬ ‫حهیدهر وائیلی‪ ،‬ئهندامی هاوپهیمانی‬ ‫فهتح‪ ،‬به “زهمهن”ی راگهیاند‪ :‬ماوهیهكی‬ ‫زۆره باس له دابهشكردنی عێراق دهكرێت‬ ‫بۆ سهر سێ ههرێم‪ ،‬ههرێمی كوردستان و‬ ‫ههرێمی سوننهو ههرێمی شیعه له واڵتدا‪،‬‬ ‫ههمووان دهزانن كه عێراق ناحهزو دوژمنی‬ ‫زۆره‪ ،‬چونكه لهڕووی جیۆپۆلیتیكهوه‪،‬‬

‫پێگهی زۆر گرنگ و ههستیارهو چهندین‬ ‫الیهن چاوی بڕیوهته سامانی عێراق‪،‬‬ ‫بهتایبهتی واڵتانی ئهمریكاو سعودییهو‬ ‫ئوردن‪.‬‬ ‫بەوتەى وائیلى‪“ ،‬ئهمریكا و‬ ‫هاوپهیمانهكانی لهپێشینهی كارو پڕۆژهیان‬ ‫بۆ عێراق‪ ،‬بهشبهشكردنی واڵتە‪ ،‬بهاڵم‬ ‫عێراقییهكان لهگهڵ پیالنگێڕی ئاوا راهاتوون‬ ‫و ههمیشه دژی وهستاونهتهوهو شكستیان‬ ‫پێ هێناوه‪ ،‬ئهمجارهش شكست بهو جۆره‬ ‫ههواڵنه دههێننهوهو كاتی ئهوه هاتووه‬ ‫هاواڵتیان و الیهنه سیاسیهكان به كوردو‬ ‫عهرهبی سوننهو شیعهو سهرجهم الیهنهكانی‬ ‫دیكهش به یهكگرتووییان وهاڵمی پیالنگێڕی‬ ‫دوژمنانیان بدهنهوه“‪.‬‬ ‫ئەم پەرلەمانتارە شیعەیە کاتێک دژى‬ ‫هەرێمى سوننە دەوەستێتەوە دانیشبەوەدا‬ ‫دەنێت تائێستا واڵت بهدامهزراوهیی نهكراوهو‬ ‫دۆخی ناوخۆیش ناسهقامگیره‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا وتى‪“ :‬دابەشكردنی عێراق بەسەر‬ ‫سێ هەرێمدا ئاكامی خراپی لەسەر پێكهاتەی‬ ‫مەزهەبیی گەلی عێراق لێ دەكەوێتەوەو‬ ‫دەبێتە هۆی زیادكردنی ئەگەری شەڕی‬ ‫تایفەگەری”‪.‬‬ ‫پێكهێنانی هەرێم خاڵێكی دەستووری و‬ ‫كارگێڕیی پێشكەوتووە‪ ،‬زۆربەی واڵتان بۆ‬ ‫دابەشكردنی دەسەاڵتەكان و كەمكردنەوەی‬ ‫فشار لەسەر حكومهتی ناوەند پشتی‬ ‫پێدەبەستن‪ ،‬بهپێی ماددهی ‪119‬ی‬ ‫دەستووری عێراق‪ ،‬ههر پارێزگایهك یان‬ ‫زیاتر مافی دروستكردنی ههرێمی ههیه‪،‬‬ ‫بهمهرجێك دوو لهسهر سێی ئهنجومهنی‬ ‫ئهو پارێزگایه داواكاری فهرمی لهوبارهیهوه‬ ‫پێشكهش به ئهنجومهنی وهزیرانی‬ ‫حكومهتی فیدراڵی بكات‪ ،‬ئهویش ئاراستهی‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی ههڵبژاردنهكانی دهكات‬ ‫بۆ ئهوهی راپرسی گشتی لهو پارێزگایهدا‬ ‫بكرێت و پێویسته دهنگی بهڵێی زیاتر له‬ ‫‪%٥0‬ی دهنگدهران بهدهستبهێنێت بۆ ئهوهی‬ ‫بهفهرمی پێكهێنانی ههرێمی نوێ بچێته‬ ‫بواری جێبهجێكردنهوه‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪5‬‬

‫رێبوار حەمەد‪ ،‬وتەبێژی كۆمەڵی ئیسالمی‪:‬‬

‫کەسی یەکەمی کۆمەڵ ئیحتیکاری دارایی و بڕیاری نەکردووە‬ ‫زەمەن‪ :‬كۆمەڵی ئیسالمیی چۆن لە‬ ‫بارودۆخی عێراق و هەرێم دەڕوانێت‪،‬‬ ‫پێتانوایە هەرێم بەرەو چ نەخشەیەكی‬ ‫سیاسیی هەنگاو دەنێت؟‬ ‫رێبوار حەمەد‪ :‬بە تێڕوانینی ئێمە عێراق‬ ‫لە بەرئەنجامی ئەو حوكمە تائیفییە كە‬ ‫هەبووە‪ ،‬ئێستا دەرئەنجامەكەی دەبینین‪،‬‬ ‫هۆكارەكەی ئەو حوكمە بووە كە هەبووە‪،‬‬ ‫جیاوازیی نەتەوایەتیو مەزهەبی‪ ،‬لەو‬ ‫حوكمڕانییەدا رەنگی داوەتەوە‪ ،‬گەندەڵییەكی‬ ‫قوڵ هەیە‪ ،‬حزبەكان وەك هەرێمی كوردستان‬ ‫سەركەوتوو نەبوون لە بە دامەزراوەییكردنی‬ ‫دەزگاكانی دەوڵەت‪ ،‬نەیانتوانیوە لە ملمالنێ‬ ‫ئیقلیمی و نێودەوڵەتاندا بێالیەن بن‪ ،‬عێراق‬ ‫نەیتوانیوە هاوسەنگی خۆی رابگرێت لەنێوان‬ ‫جەمسەرە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكاندا‪،‬‬ ‫دەبێت عێراقییەكان بە كوردیشەوە بیر‬ ‫لەوە بكەنەوە دەربچن لە نێوەندی ئەو‬ ‫ملمالنێیانەدا‪ ،‬ئەوەی ئێستا دەیبینین‬ ‫حكومەتی عێراق نەك ئیرادەی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫توانای نییە‪ ،‬بۆ دەستپێكردنی چاكسازیی‪.‬‬ ‫ئێمە پێمانوایە هەرێمیش مۆفەق نەبووە‪،‬‬ ‫روونە كە هەرێم لە ناوخۆی خۆی گرفتی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەی لە عێراق هەیە لە هەرێمیش‬ ‫كەم نین‪ ،‬ئێمە لە چەند كۆبوونەوەیەكی‬ ‫سەرۆكی هەرێمدا بەشدار بووین‪ ،‬لەوێش‬ ‫وتومانە هەرێم پێویستی بە یەكڕیزی هەیە‪،‬‬ ‫ئەم یەكڕیزیەش بەوەدەبێت‪ ،‬كە جۆرێك لە‬ ‫دادگەرییو دادپەروەریو بە موئەسەسەكردنی‬ ‫دامەزراوەكاندا دەبێت‪ ،‬پێویستە هەرێم لەو‬ ‫ملمالنێیانەدا بێالیەن بێت و بەشێك نەبێت‬ ‫لە ئەجێندای دەوڵەتە ئیقلیمی و ناوچەكە‪،‬‬ ‫دەبێت بەرژەوەندییەكانی هەرێم و عێراق‬ ‫پێش واڵتان بخات‪ ،‬دەبێت هیچ هێزێك رێگە‬ ‫بەخۆی نەدا بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندای‬ ‫هیچ واڵتێك‪ ،‬هەرێم سەرەتا كێشەكانی خۆی‬ ‫لەگەڵ عێراق چارەسەر بكات‪ ،‬پاشان نابێت‬ ‫لە كێشە ئەساسییەكانی عێراقدا بێالیەن‬ ‫بێت و ئەسڵ وایە لەگەڵ هاواڵتی بێت‪،‬‬ ‫نابێ خۆمانی لێ بەدوور بگرین و وابزانین‬ ‫پریشكی بەر ئێمە ناكەوێت‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫بەشێك بێت لە چارەسەر‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەردەوام كۆمەڵ گلەیی هەیە لە‬ ‫دەسەاڵت و دەڵێت‪ :‬داوای یەكڕیزی دەكەن‬ ‫و لەوالشەوە لێمان دەدەن‪ ،‬ئەگەر وایە بۆ‬ ‫بەردەوام بەدەم بانگهێشتەكانیانەوە دەچن؟‬ ‫رێبوار حەمەد‪ :‬نیگەرانییەكانی ئێمە لە‬ ‫دووالیەنی ئەساسیدایە‪ ،‬یەكیان‪ :‬تەبیعەتی‬ ‫ئەو نوێنەرایەتیەیە كە لە بەغدا هەیە‪ ،‬ئێمە‬ ‫پێمانوایە ئەو فراكسیۆنانەی لە بەغدان ئەوان‬ ‫مافی خۆیانە نوێنەرایەتی ئەم میللەتە بكەن‪،‬‬ ‫پەرلەمانی هەرێم هیچ نوێنەرایەتییەكی نییە‪،‬‬ ‫حكومەت خۆی وەفد دەنێرێو نوێنەرایەتی‬ ‫دەكات‪ ،‬حكومەت دەبێ حساب بۆ ئەو‬ ‫كەسانە بكات كە لە بەغدا نوێنەرایەتی‬ ‫خەڵكی كوردستان دەكات‪ ،‬دووەمیان‪:‬‬

‫دەبوایە ساڵی رابردوو كۆمەڵی ئیسالمی كۆنگرەی‬ ‫ببەستایە‪ ،‬بەاڵم بڕیارە لە مانگی سێدا كۆنگرە بكات‪،‬‬ ‫رێبوار حەمەد‪ ،‬وتەبێژی ئەو حزبە رەتیكردەوە بەهۆی‬ ‫كێشەوە كۆنگرەیان دواخستبێتو وتی‪“ :‬هیچ كێشەیەكمان‬ ‫نییە تا لە كۆنگرە بترسینو نەیبەستین”‪.‬‬ ‫لەم سااڵنەی رابردوودا ژمارەیەك سەركردەو كادیری‬ ‫دیاری كۆمەڵ وازیان هێنا‪ ،‬رێبوار حەمەد لەم‬ ‫چاوپێكەوتنەی “زەمەن”دا وتی‪“ :‬ئێمە شتێكمان نەبووە‬ ‫بەناوی جیابوونەوە‪ ،‬مەسەلەی دەستلەكار كێشانەوە‬ ‫كادر یان ئەندامی سەركردایەتی كارێكی ئاسایی و‬ ‫سروشتییە”‪.‬‬ ‫وتەبێژی كۆمەڵ لەبارەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێت‪ :‬لەبەرئەوەی گۆڕان لە‬ ‫حكومەتدایە ئەمە كارناكاتە سەر پەیوەندییەكانمانو‬ ‫پەشیمان نین لەو رابردووە لەگەڵیاندا هەمانبووە‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬گۆران عوسمان‬

‫هەموو ئەو بەشدارییانەی كە لە بەغدا‬ ‫هەبووە‪ ،‬هەمیشە لە حزبێك یان دوو حزب‬ ‫بووە‪ ،‬ئەوان تەنها بەرژەوەندییو شەڕیان‬ ‫بۆ پۆست و ماددییەكانی خۆیان بووە‪ ،‬بە‬ ‫روونی پێمان راگەیاندوون‪.‬‬ ‫ئێمە هێزێكی سیاسیین‪ ،‬هەمووان‬ ‫ئاگادارن بۆ ماوەیەكی دوورو درێژ‬ ‫بەشداریمان لە كۆبوونەوەكانی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمی ئەوكات نەكردووە‪ ،‬ئەوكاتەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم وادەی بەسەر‬ ‫چووبوو‪ ،‬هەندێ كات بەشداریكردنمان لە‬ ‫كۆبوونەوەكان لەپێناوی ئەوەیە بە خەڵكی‬ ‫خۆشمان و بە میللەتەكەشمان بڵێین ئێمە‬ ‫تەنها لەسەر شاشە قسە ناكەین‪ ،‬بە روونی‬

‫هیچکات ڕوو لە‬ ‫ئێران نەبووین تا‬ ‫پشتی تێ بکەین‬

‫لەناو ناوەندەكانی بڕیار یان لە كۆبوونەوەكان‬ ‫قسەی خۆمان دەگەیەنین‪ ،‬ئەو جیاوازییەش‬ ‫كە هەمانە لەگەڵ دەسەاڵتدا‪ ،‬بەردەوام‬ ‫گەیاندوومانە‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬بەگشتی نێوانتان لەگەڵ‬ ‫الیەنەكانی هەرێم چۆنە؟ بەتایبەت گۆڕان‪،‬‬ ‫پێشتر زۆر نزیك بوون‪ ،‬پڕۆژەو بۆچوونتان‬ ‫یەك بوو‪.‬‬ ‫رێبوار حەمەد‪ :‬ئێمە مەبدەئێكمان‬ ‫هەبوو لە دوایین هەڵبژاردنەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بڕیارماندا كە پەیوەندییەكانمان‬ ‫لەگەڵ تەواوی هێزە سیاسییەكان ئاسایی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬لەوەی ئەگەر بە هەر هۆكارێك‬ ‫بووە سست بووبوو‪ ،‬زۆرتر پەیوەندییەكانمان‬ ‫زیاتر لەگەڵ پارتی و یەكێتی بووبێ‪ ،‬دەستمان‬ ‫كرد بە جۆرێك لە ئاسایی بوونەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەالیەن ئەوانیشەوە ئەو هەوڵە هەر هەبووە‪،‬‬ ‫بە تێگەیشتنی ئەوەی كە ئەم پەیوەندییە‬ ‫لەسەر گۆڕینی هەڵوێستە سیاسییەكانمان‬ ‫نییە‪ ،‬لە هەموو بارودۆخەكاندا وەك یاسای‬ ‫سەرۆكایەتی و دەنگدان بە كابینەی نوێ‬ ‫و سەرجەم بابەتەكانی دیكەشدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیوەندییە سیاسییەكانمان لە ئاستێكی‬ ‫ئاساییدایە لەگەڵ سەرجەم الیەنەكاندا‪،‬‬ ‫هیچ كۆبوونەوەیەك و پەیوەندییەكی ئێمە‬ ‫نەبووە كە بە نهێنی بووبێ‪ ،‬هەموویان لە‬ ‫میدیاكانەوە دەركەوتووە‪ ،‬تەنانەت لەسەر‬ ‫ئاستی كەسی یەكەمیش ئاشكرابووە‪.‬‬ ‫بە نیسبەت گۆڕانەوە ئێمە لە دوو‬ ‫قۆناغدا پەیوەندییەكانمان لە ئاستێكی‬

‫باشدا بووە‪ ،‬هاوهەڵوێست بووین لە‬ ‫زۆرێك لەمەڕ پرسیە سیاسییەكاندا‪،‬‬ ‫پەیوەندی بە پرسێكی هاوبەشەوە هەبووە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەگەڵ یەكگرتووی ئیسالمیش‪ ،‬بۆ‬ ‫شێوازی حوكمڕانیو بە دامەزراوەییكردنی‬ ‫دامودەزگاكانی هەرێم بووە‪ ،‬هیچ‬ ‫بەرژەوەندییەكی كەسی و حزبیمان نەبووە‪،‬‬ ‫هاوهەڵوێست بووین بەبێ بوونی خواستێكی‬ ‫نووسراو‪ ،‬رێككەوتنێكی ئەخالقی بووە‬ ‫لەنێوانماندا‪ ،‬وەك كۆمەڵ لەو رابردووە‬ ‫پەشیمان نین‪ ،‬پێمانوایە قۆناغێكی باشی‬ ‫كاری پێكەوەیی و نمونەی كاری هاوبەشی‬ ‫سیاسیی بووە‪.‬‬ ‫ئێستاش ئێمە لەسەر رێڕەوە راستەكەی‬ ‫خۆمان ماوینەتەوەو مانەوەمانە لەسەر‬ ‫ئەو مەبدەئانەی كە خۆمان باوەڕمان‬ ‫پێیەتی‪ ،‬ئەشكرێ لەگەڵ هەر هێزێكی‬ ‫سیاسیی دیكەشدا لە قۆناغەكانی داهاتوودا‬ ‫لەو پرسانەی وەك یەك بیردەكەینەوە‬ ‫هاوهەڵوێست بین‪ ،‬لەبەرئەوەی گۆڕان‬ ‫لە حكومەتدایە ئەمە كارناكاتە سەر‬ ‫پەیوەندییەكانمان و رەنگە لەم قۆناغەدا‬ ‫هەڵوێستە سیاسیەكانمان لەیەك جیا بێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە ماوەی رابردوودا هەوڵی‬ ‫نزیكبوونەوەتان هەبووە لەگەڵ توركیا‪،‬‬ ‫دەتانەوێت لە رووی ئایدۆلۆجیو‬ ‫مەزهەبییەوە روو لە ئێران وەرگێڕن بەرەو‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەم هەنگاوە بۆ‪ ،‬لەكاتێكدا توركیا‬ ‫وەاڵمی نەبووە؟‬ ‫رێبوار حەمەد‪ :‬هیچ كات روو لە ئێران‬

‫هیچ كێشەیەكمان‬ ‫نییە تا لە كۆنگرە‬ ‫بترسین‬ ‫نەبووین تا پشتی تێ بكەین‪ ،‬ئێمە وا‬ ‫تێگەیشتووین ئەو واڵتانەی دراوسێمانن‬ ‫پەیوەندیی ئاساییمان لەگەڵیان هەبێ‪ ،‬ئەم‬ ‫واڵتانە بە جۆرێك لە جۆرەكان كاریگەرییان‬ ‫لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە‪ ،‬لە هەولێر‬ ‫هەردووال قونسوڵخانەیەیان هەیە‪ ،‬ئێمە‬ ‫پەیوەندیی ئاساییمان لەگەڵ هەردوو واڵتدا‬ ‫هەیە‪ ،‬سەردانەكانمان لە راگەیاندنەوە‬ ‫بینراوەو ئەوان سەردانیان كردووین‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە بەغداش لە رێگەی نوێنەرەكانمانەوە‬ ‫موسافەحەی سەفارەتەكانمان كردووە‪ ،‬ئێمە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی نهێنی نەزانراومان لەگەڵ‬ ‫هیچ یەك لە واڵتانە نییە‪.‬‬ ‫بە نیسبەت توركیاوە لەگەڵ هێزە‬ ‫كوردییەكانیان پەیوەندیمان هەیەو وەفدیان‬ ‫لە قۆناغە جیاجیاكاندا سەردانیان كردووین‪،‬‬ ‫هەركات وەفدیشمان چووبێت بە ئاشكرا‬ ‫بووە‪ ،‬یەك دوو جار مامۆستا عەلی باپیر‬ ‫لەالیەن ناوەندییە رۆشنبیرییەكانی ئەو‬ ‫واڵتەوە وەك نووسەرێك بانگهێشتكراوە‪،‬‬ ‫دیداری فەرمیمان لەگەڵ ئاك پارتی لەسەر‬ ‫ئاستی بااڵ تا یەك دووساڵی رابردووش‬ ‫نەبووە‪ ،‬هیچ بەرژەوەندییەكمان لەگەڵیان‬ ‫نییە تا پەیوەندیی ژێربەژێرمان هەبێ‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەو كێشەو پاساوانەی كاتی‬ ‫خۆی كۆمەڵ هەیبوو بۆ جیابوونەوە لە‬ ‫بزووتنەوە‪ ،‬هەستناكەن ئێستا خۆتان هەمان‬ ‫كێشەتان رووبەڕوو بۆتەوە؟‬

‫لەبەرئەوەی گۆڕان‬ ‫لە حكومەتدایە‬ ‫ئەمە كارناكاتە سەر‬ ‫پەیوەندییەكانمان‬

‫رێبوار حەمەد‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئێمە كە ئێستا‬ ‫بەرەو كۆنگرە دەچین بە ئیجماع بەرەو‬ ‫كۆنگرە دەڕۆین‪ ،‬هەندێ لەو سەركردانەی‬ ‫لە دەرەوەی ئۆرگانەكانی كۆمەڵی ئیسالمین‬ ‫و ناڕازین لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا‬ ‫ئێستا هەماهەنگن‪ ،‬ئەو پڕۆژەیەی كە پێی‬ ‫دەچینە كۆنگرە پڕۆژەیەكی هاوبەشە‪ ،‬هەم‬ ‫سەركردایەتی و هەم كادران‪ ،‬ئێمە شتێكمان‬ ‫نەبووە بەناوی جیابوونەوە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫دەستلەكار كێشانەوە كادر یان ئەندامی‬ ‫سەركردایەتی كارێكی ئاسایی و سروشتییە‪،‬‬ ‫پڕۆژە واتە هاوبەشی فیكری‪ ،‬كەسێك‬ ‫پڕۆژەی خۆی پێشكەش دەكات لەناو حزبدا‬ ‫رەنگە وەاڵمدانەوەی زۆر نەبێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫نەگونجێ كۆمەڵ ئەو فكریە جێبەجێ بكات‪،‬‬ ‫بۆیە دەچێت لە شوێنێكی دیكە كاردەكات‬ ‫و لەگەڵ كۆمەڵێك هاو فیكری خۆی ئەو‬ ‫پڕۆژەیە جێبەجێ دەكات‪ ،‬كاری حزبی و‬ ‫سیاسیی كارێكی ئارەزوومەندانەیە‪ ،‬دەكرێ‬ ‫هەندێ كەس لە قۆناغێ لە قۆناغەكاندا‬ ‫باوەڕی بەم كارە نەمێنێت و دەستلەكار‬ ‫بكێشێتەوە‪ ،‬كۆمەڵێ بوار هەیە دەكرێ ببێتە‬ ‫هۆی نیگەرانی الی ئەندامان‪ ،‬یەكەم ئەوەیە‬ ‫ئیحتكار بكرێت لەالیەن كۆمەڵێ كەسەوە‪،‬‬ ‫زۆرێك لە حزبەكان كەسی یەكەمیان كۆمەڵی‬ ‫جومگەی ئەساسیی حزبی بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫وەك دارایی و بڕیاری سیاسیی و هتد‪،..‬‬ ‫الی ئێمە ئەو حاڵەتە بوونی نییە‪ ،‬تەنها لە‬ ‫حاڵەتی نیو بەنیودا لە بڕیارەكاندا كەسیی‬ ‫یەكەم یەكالیی دەكاتەوە‪ .‬ئێمە وەك هەموو‬ ‫هێزێكی سیاسیی هەڵەشمان هەیە‪ ،‬گرفتمان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هەمیشە هەوڵمانداوە بە گفتوگۆ‬ ‫چارەسەریان بكەین‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬دەبوو پێش یەكگرتوو و‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬كۆنگرە ببەستن‪ ،‬ئەگەر كێشەتان‬ ‫نییە‪ ،‬بۆ نەتانكرد‪ ،‬دەوترێ ئەگەر لەبەر‬ ‫یاسایی پابەندبوونی حزب بە مەرجی‬ ‫كۆمیسیۆنەوە نەبێت هەر كۆنگرە ناكەن؟‬ ‫رێبوار حەمەد‪ :‬هەموو كۆنگرەكانی‬ ‫كۆمەڵ بەم شێوەیە كراوەو كۆمیسیۆنیش‬ ‫نەبووە‪ ،‬ئەگەر كۆنگرەكانی لەگەڵ ساڵەكانی‬ ‫بەراورد بكەی زۆری فەرقە‪ ،‬لەچاو حزبەكانی‬ ‫دی‪ ،‬دواكەوتنەكە دواكەوتنی چەند ساڵە‬ ‫نییە‪ ،‬چەند مانگە‪ ،‬ئێمە هیچ كێشەیەكمان‬ ‫نییە تا بترسینو كۆنگرە نەبەستین‪،‬‬ ‫مەبدەئی سەركردایەتی كۆمەڵ بەجۆرێك بوو‬ ‫كە كۆنگرەیەك بێت‪ ،‬نەڵێن تەنها كۆنگرەمان‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬كۆنگرەیەك بێت خەلەلەكانمان‬ ‫دیاریكردبێ‪ ،‬كۆنگرەیەكی گۆڕانكاریی بێت‪،‬‬ ‫سەركردەمان هەن نیگەرانن‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵن‪،‬‬ ‫نیگەرانن لە شێوازی كاركردنی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫بۆچوونی جیاوازییان هەیە‪ ،‬ئاساییە رەخنە‬ ‫دەگیرێ لە دواكەوتنی كۆنگرە‪ ،‬بەاڵم الی‬ ‫خۆمانەوە پێمانوایە ئامادەكاریمان كردووە‬ ‫بۆ كۆنگرەیەكی باش‪ ،‬بۆ ئەوەی دوای‬ ‫كۆنگرە كەمترین نیگەرانی هەبێت‪.‬‬

‫حیزبەکان بەڵێنەکانیان نەبردەسەر‬ ‫زەمەن‬ ‫هیچ فراكسیۆنێك بەتایبەت فراكسیۆنە‬ ‫بەڵێنەكانی‬ ‫نەیانتوانیوە‬ ‫گەورەكان‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردن جێبەجێ بكەن‪،‬‬ ‫ئەوەش بەپێی دووەمین راپۆرتی‬ ‫رێـكخـراوی لێـكۆڵـینـەوەو گـەشـەپێـدان‬ ‫بۆ چـاودێـریـكردنـی بـەڵێنـەكـانـی‬ ‫پـەرلـەمـانـی كـوردسـتـان‪.‬‬ ‫رێكخراوەكە راپۆرتی دووەمی باڵوكردەوە‬ ‫لە (‪ 2019/10/1‬ــ ‪ )2019/12/31‬چاودێری‬ ‫كارەكانی پەرلەمانی كردووەو پێش ئەوەش‬ ‫راپۆرتی یەكەمی باڵوكردەوە بەهەمانشێوە‬ ‫رەخنەی ئەوەی لە فراكسیۆنەكان گرتبوو‬ ‫كە هیچ بەڵێنێكی هەڵبژاردنیان جێبەجێ‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫خولی‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫‪2018/9/30‬‬ ‫پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامدرا‪،‬‬ ‫‪ 2018/11/6‬یەكەم دانیشتنی پەرلەمان‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬راپۆرتی یەكەمی رێكخراوەكە‬ ‫تایبەت بوو بەچاودێریكردنی یەك ساڵ‬ ‫لە تەمەنی پەرلەمان‪ ،‬ڕاپۆرتی دووەمیش‬ ‫تایبەتە بە چاودێریكردنی دانیشتنەكانی‬ ‫پەرلەمان لەماوەی سێ مانگی كۆتایی ساڵ‬ ‫(‪ 2019/10/1‬ــ ‪.)2019/12/31‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكە لەماوەی ئەو سێ‬ ‫مانگەدا‪ ،‬چاودێری ڕێژەی جێبەجێكردنی‬ ‫بەڵێنی هەڵبژاردنی هەر چوار لیستە‬ ‫گەورەكەی پەرلەمان كراوە ئەوانیش‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬بزووتنەوەی‬

‫كارەكانی پەرلەمانی كوردستاندا‪ ،‬هیچ‬ ‫یەكێك لەم بەڵێنانەی جێبەجێ نەكردووە‪.‬‬ ‫هەروەها‪ ،‬لەماوەی ساڵێك و سێ مانگی‬ ‫كاركردنی پەرلەمانی كوردستاندا‪ ،‬لیستی‬ ‫نەوەی نوێ هیچ یەكێك لەبەڵێنەكانی‬ ‫خۆی جێبەجێ نەكردووە كە بەدەنگدەرانی‬ ‫خۆیداوە‬

‫گۆڕان‪ ،‬جوواڵنەوەی نەوەی نوێ‪ ،‬لەپاڵ‬ ‫چاودێریكردنی هەردوو لیستی ئیسالمیی‪،‬‬ ‫كۆمەڵو یەكگرتوو كە هەردووكیان خاوەنی‬ ‫‪ 12‬كورسین‪.‬‬

‫یەكەم‪ :‬لیستی ژمارە (‪)183‬ی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪.‬‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان (‪)60‬‬ ‫بەدەنگدەرانی‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫بەڵێنی‬ ‫خۆیداوە‪ ،‬لەماوەی (‪ )3‬مانگی ڕابردووی‬ ‫كارەكانی پەرلەمانی كوردستاندا‪ ،‬هیچ‬ ‫یەكێك لەم بەڵێنانەی خۆی جێبەجێ‬ ‫نەكردووە‪ .‬هەروەها‪ ،‬لەماوەی ساڵێك‬ ‫و سێ مانگی كاركردنی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬لیستی پارتی هیچ یەكێك لە‬ ‫بەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ نەكردووە كە‬ ‫بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬لیستی ژمارە (‪)105‬ی‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‪.‬‬

‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‬ ‫(‪ )183‬بەڵێنی بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪،‬‬ ‫لەماوەی (‪ )3‬مانگی ڕابردووی كارەكانی‬ ‫پەرلەمانی كوردستاندا‪ ،‬هیچ یەكێك‬ ‫لەم بەڵێنانەی جێبەجێ نەكردووە‪.‬‬ ‫هەروەها‪ ،‬لەماوەی ساڵێك و سێ مانگی‬ ‫كاركردنی پەرلەمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫لیستی یەكێتیی تەنیا یەك بەڵێنی‬ ‫بەشێوەیەكی تەواو جێبەجێكردووە كە‬ ‫بریتی بوو لە بەجینۆساید ناساندنی‬ ‫تاوانەكانی دەوڵەتی ئیسالمی بەرانبەر‬ ‫بەئێزدییەكان‪ .‬نیوەی بەڵێنێكیتری‬

‫پێنجەم‪ :‬لیستی ژمارە (‪)194‬ی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیی كوردستان‪.‬‬

‫پەرلەمانی كوردستان‬ ‫لەماوەی ساڵێك و سێ مانگدا‬ ‫تەنیا (‪ )26‬كۆبوونەوەی كردووە‬ ‫لەبارەی‬ ‫جێبەجێكراوە‬ ‫یەكێتیی‬ ‫مووچە‪،‬‬ ‫پاشەكەوتی‬ ‫هەڵگرتنی‬ ‫بەاڵم نیوەكەیتری كە تایبەت بوو بە‬ ‫گێڕانەوەی پاشەكەوتی مووچە هێشتا‬ ‫جێبەجێ نەكراوە‪ .‬بەگشتی لەماوەی‬ ‫ساڵێك و سێ مانگدا‪ ،‬لیستی یەكێتیی‬ ‫تەنیا یەك بەڵێن و نیوی بەڵێنەكانی‬ ‫خۆی جێبەجێ كردووە كە بەدەنگدەرانی‬ ‫خۆیداوە‪.‬‬

‫لە ماوەی ساڵێك و سێ مانگدا‬ ‫تەنیا (‪ )4‬یاساو (‪ )11‬بڕیاری دەركردووە‬

‫سێیەم‪ :‬لیستی ژمارە‬ ‫(‪)148‬ی بزووتنەوەی گۆڕان‪.‬‬

‫بزووتنەوەی گۆڕان (‪ )228‬بەڵێنی‬ ‫بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪ ،‬كە زۆرترین‬ ‫بەڵێنە لەنێو هەموو لیستەكاندا‪ ،‬لەماوەی‬ ‫(‪ )3‬مانگی ڕابردووی كارەكانی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬هیچ یەكێك لەم بەڵێنانەی‬ ‫جێبەجێ نەكردووە‪ .‬هەروەها‪ ،‬لەماوەی‬

‫ساڵێك و سێ مانگی كاركردنی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬لیستی گۆڕان تا ئێستاش‬ ‫هیچ یەكێك لەبەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ‬ ‫نەكردووە كە بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪.‬‬

‫چوارەم‪ :‬لیستی ژمارە‬ ‫(‪)134‬ی نەوەی نوێ‪.‬‬

‫نەوەی نوێ (‪ )50‬بەڵێنی بەدەنگدەرانی‬ ‫خۆیداوە‪ ،‬لەماوەی (‪ )3‬مانگی ڕابردووی‬

‫كۆمەڵی ئیسالمیی (‪ )69‬بەڵێنی‬ ‫بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪ ،‬لەماوەی (‪)3‬‬ ‫مانگی ڕابردووی كارەكانی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬هیچ یەكێك لەم بەڵێنانەی‬ ‫جێبەجێ نەكردووە‪ .‬هەروەها‪ ،‬لەماوەی‬ ‫ساڵێك و سێ مانگی كاركردنی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬لیستی كۆمەڵ هیچ یەكێك‬ ‫لەبەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ نەكردووە‪،‬‬ ‫كە بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪.‬‬

‫شەشەم‪ :‬لیستی ژمارە (‪)119‬ی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪.‬‬

‫یەكگرتووی‬ ‫لیستی‬ ‫بەگشتی‬ ‫ئیسالمی (‪ )127‬بەڵێنی بەدەنگدەرانی‬ ‫خۆیداوە‪ ،‬لەماوەی (‪ )3‬مانگی ڕابردووی‬ ‫كارەكانی پەرلەمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫هیچ یەكێك لەم بەڵێنانەی جێبەجێ‬ ‫نەكردووە‪ .‬هەروەها‪ ،‬لەماوەی ساڵێك‬ ‫و سێ مانگی كاركردنی پەرلەمانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬لیستی یەكگرتوو هیچ‬ ‫یەكێك لەبەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ‬ ‫نەكردووە‪ ،‬كە بەدەنگدەرانی خۆیداوە‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪4‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫حكومەت سندوقی داهاتە نەوتیو گازییەكان دروستناكات‬ ‫سەرچین ساڵح‬ ‫پەرلەمانی كوردستان پێنج ساڵە چاوەڕێی‬ ‫دامەزراندنی سندوقی كوردستانە بۆ داهاتە‬ ‫نەوتیو گازییەكانو تائێستاش دانەمەزراوە‬ ‫بەبێ ئەوەی هیچ پاساوێك هەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی یاسای سندوقەكە كۆی داهاتی‬ ‫نەوت دەگەڕێتەوە ئەو سندوقەو لەوێوە‬ ‫بڕیاری خەرجكردنی دەدرێتو كارەكانی لەژێر‬ ‫چاودێری پەرلەماندا دەبێت‪.‬‬ ‫پەرلەمانی كوردستان بە یاسای ژمارە ‪2‬‬ ‫لە رۆژی ‪1‬ی نیسانی ‪ 2015‬یاسای سندوقی‬ ‫داهاتە نەوتیو گازییەكانی هەرێمی دەركرد‪،‬‬ ‫ئەوەش بەئامانجی بەدامەزراوەیی كردنی‬ ‫كەرتی نەوتو گاز تاوەكو داهاتەكانی‬ ‫پرۆسەی نەوتیو گازییەكان بە باشترین شێوە‬ ‫كۆبكرێتەوەو پشتیوانی شەفافیەتو گەشەی‬ ‫ئابووری هەرێم بێت‪.‬‬ ‫لە ماددەی پێنجەمی یاساكەدا هاتووە‬ ‫ئەندامانی دەستە لەالیەن ئەنجومەنی‬ ‫وەزیرانەوە پاش پەسەندكردنیان بە زۆرینەی‬ ‫رەهای ئەندامانی پەرلەمان بۆ ماوەیەك كە‬ ‫زیاتر نەبێت لە چوار ساڵ دادەمەزرێت‪.‬‬

‫ئەركەكانی سندوقی كوردستان‬ ‫بۆ داهاتە نەوتیو گازییەكان‬

‫بەپێی ماددەی حەوتی یاساكە سندوقەكە‬ ‫ئەم ئەركانە لەخۆی دەگرێت ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬تۆماركردن و دۆكیومێنتكردنی‬ ‫سەرجەمی داهاتەكانی نەوت و گازی‬ ‫هەرێم بەگوێرەی حوكمەكانی ئەم یاسایە‬ ‫دەستدەكەون لە سندوقدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەڕێوەبردن و مسۆگەركردنی گواستنەوەیان‬ ‫بۆ ژمێرەی وەزارەتی دارایی و ئابووری‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬وردبینیكردنی جوڵەی گشت‬ ‫داهاتەكانی نەوت و گازی هەرێم لە سندوقدا‬ ‫بەپێی چاودێری نێوخۆیی لەگەڵ دەركردنی‬ ‫راپۆرتی مانگانە لەبارەیانەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬سااڵنە ئاشكراكردنی گشت ئەو‬ ‫داتایانەی تایبەتن لە ژمێرەو چاالكییەكانی‬ ‫سندوق دەربارەی سپاردنو راكێشانی گشت‬ ‫ئەو داتایانەی تایبەتن بە ژمێرەو چاالكییەكانی‬ ‫سندوق‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬مسۆگەركردنی شەفافیەتو‬ ‫دركاندن لە پرۆسە داراییەكان لەكاتی‬ ‫ئەنجامدانی رێكارو پرۆسەكانی ژمێركاری‬ ‫بەگوێرەی ستاندەری ژمێریاریی پەیڕەوكراوی‬ ‫جیهانیو ئاستی پیادەكردنیان لەسەر گشت‬

‫ژمێرەكانی سندوق‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬دەستەكە مانگانەو سااڵنە‬ ‫راپۆرتەكانی خۆی دەداتە پەرلەمانو بۆ‬ ‫رایگشتی ئاشكرایان دەكات‪.‬‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی وزەو سامانە‬ ‫سروشتیەكان و پیشەسازی و بازرگانی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان روونکردنەوەی زیاتری‬ ‫دا‪ ،‬كە ئەو سندوقە سێ ئەركی سەرەكی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە وردبینیو شەفافیەتە لە كەرتی‬

‫نەوتو گازدا‪ ،‬لەگەڵ كۆنترۆڵكردنی داهاتی‬ ‫نەوت و گازی هەرێم و ئاراستەكردنی ئەو‬ ‫داهاتە بەرەو گەشەكردنی ئابووری‪ ،‬بە‬ ‫دامەزراندنی زۆرێك لە كێشەكانی كەرتی‬ ‫نەوتو گاز چارەسەر دەبێت‪.‬‬ ‫شێركۆ جەودەت بە “زەمەن”ی وت‪:‬‬ ‫“دروستنەكردنی الدانی یاساییە لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێمەوەو پێشێلكردنی یاسایە‪،‬‬ ‫وەكو لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان و‬

‫پیشەسازی و بازرگانی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫نووسراومان ئاراستەی حكومەت كردووە‬ ‫بۆ ئەوەی بزانین بۆچی سندوقەكەی‬ ‫دانەمەزراندووە‪ ،‬بەاڵم تائێستا وەاڵممان‬ ‫نەدراوەتەوە”‪.‬‬ ‫دەستەی سەرۆكایەتی سندوقی كوردستان‬ ‫بۆ داهاتە نەوتی و گازییەكان لە شەش‬ ‫كەس پێكدێت‪ ،‬سەرۆك كە پلەی وەزیری‬ ‫هەیە‪ ،‬جێگری سەرۆك پلەی بریكاری‬ ‫وەزیر‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی سندوقو نوێنەری‬ ‫وەزارەت‪ ،‬كە شارەزایی هەبێت لە بوای‬ ‫نەوتو گازو پلەی وەزیفی لە بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی كەمتر نەبێت‪ ،‬نوێنەری وەزارەتی‬ ‫داراییو ئابووری‪ ،‬كە شارەزایی هەبێت لە‬ ‫بواری داراییو ئابووریو پلەی وەزیفی لە‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی كەمتر نەبێت “ئەندام”‪،‬‬ ‫پسپۆڕێكی ئابووریی و دارایی “ئەندام”‪،‬‬ ‫پسپۆڕێكی یاسایی “ئەندام”‪.‬‬ ‫بەوتەی ئەندامانی پەرلەمان بەشێكی‬ ‫زۆری داهاتی نەوتی هەرێم نادیارە‪ ،‬ناشەفافی‬ ‫لە بە بازاڕكردن و گەڕانەوەی داهاتی نەوتدا‬ ‫هەیە بۆ خەزێنەی حكومەت‪ ،‬بۆ كۆتایی‬ ‫هێنان بە ناشەفافی داهاتی نەوت پەرلەمانی‬ ‫كوردستان یاسای ژمارە ‪2‬ی ساڵی ‪2015‬ی‬

‫یاسای سندوقی كوردستان بۆ داهاتە بۆ‬ ‫داهاتە نەوتیو گازییەكانی دەركرد‪.‬‬ ‫الیەنەكانی پێكهێنەری حكومەتی هەرێم‬ ‫رێككەوتوون لەسەرئەوەی لەم كابینەیەدا‬ ‫سندوقی داهاتە نەوتیەكان دروستبكرێت‪،‬‬ ‫بەپێی ڕێككەوتنی پارتیو بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫سەرۆكی سندوقەكە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫بەڵێن ئیسماعیل‪ ،‬ئەندامی فراكسیۆنی‬ ‫گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬لە سەرەتای دەستبەكاربوونی‬ ‫پەرلەماندا داوای دروستكردنی ئەو سندوقەمان‬ ‫لە حكومەت كردووە‪ ،‬لە كۆبونەوەكاندا پێیان‬ ‫وتین ئەوە رێككەوتنی الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫لەسەرە‪ ،‬سەرۆكی سندوقەكە لە بەركەوتەی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانەو دەبێت دیاری بكرێت بۆ‬ ‫ئەوەی دەستبكرێت بە دروستكردنی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬نیەتەكە هەیە بۆ دروستكردنی‪،‬‬ ‫دروستنەكردنی یەكێكە لەو كێشانەی بەرۆكی‬ ‫هەرێمی گرتووە‪ ،‬هەوڵەكان بەردەوامە‬ ‫بۆ دروستكردنی لەبەرئەوەی سندوقەكە‬ ‫گرنگییەكی زۆری هەیەو بەشێك لە كێشەی‬ ‫ناشەفافی نەوتو گاز لە هەرێم چارەسەر‬ ‫دەكات”‪.‬‬

‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی كوردستان‪:‬‬

‫دەستێك هەیە بۆ تێکشكاندنی پەرلەمانی کوردستان‬ ‫زەمەن‪ :‬لە یاسای چاكسازیدا تەركیزەكە‬ ‫چووە سەر خانەنشینی پەرلەمانتاران‪ ،‬وا‬ ‫لێكدانەوەی بۆ كرا تەنیا هەر ئەوەندە بێت؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬یاساكە نۆزدە مادەی‬ ‫لەخۆ گرتووە‪ ،‬دەتوانم بڵێم چینو توێژە‬ ‫جیاوازەكانی موچەخۆرانو خانەنشینان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە خەڵك وا‬ ‫تێدەگات تەنیا لەسەر خانەنشینیو موچەی‬ ‫پەرلەمانتارانە‪ ،‬هیوادارم ئەم پەیامەی‬ ‫ئێمە یارمەتیدەر بێت بۆ خەڵك‪ ،‬تا لە‬ ‫هەموو بڕگەكانی ئەو یاسایە تێبگاتو‬ ‫بزانێت بەپێی ئەم یاسایە چ جۆرێك‬ ‫لە دادپەروەریو یەكسانی بۆ خەڵكی‬ ‫كوردستان دەگەڕێتەوە‪ ،‬چ جۆرێكو بڕێك‬ ‫داهات‪ ،‬بەپێی جێبەجێكردنی بۆ حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە‪ ،‬لە سااڵنی‬ ‫ڕابردوودا لەبەرئەوەی حكومەتی هەرێم‬ ‫توشی قەیرانێكی گەورەی دارایی ببوو‪،‬‬ ‫ئابووری سەربەخۆ شكستی هێنابوو‪ ،‬نەوت‬ ‫سەربەخۆ فرۆشرا‪ ،‬كاریگەریەكی خراپی‬ ‫لەسەر ئابووری هەرێم دروستكردبوو‪،‬‬ ‫میزانیەی حكومەتی هەرێم تووشی‬ ‫شكستێكی گەورە بووەوە‪ ،‬دەتوانم‬ ‫بڵێم كاتێك كابینەی نۆیەم هاتە سەر‬ ‫ژێرخانێكی وێرانەو میزانیەكی بەتاڵ‪،‬‬ ‫تەنانەت قەرزاریش بووە‪ ،‬لەبەرئەوە دەتوانم‬ ‫بڵێم ئەم یاسایە‪ ،‬جۆرێك لە چاكسازی‬ ‫هەم جۆرێك لە گەڕانەوەی عەدالەتو هەم‬ ‫یارمەتیدەر دەبێت بۆ كۆكردنەوەی داهاتی‬ ‫حكومەت‪ ،‬دەتوانم بڵێم هەنگاوی یەكەمە‬ ‫ڕووەو چاكسازی‪.‬‬ ‫لە خولەكانی ڕابردوودا بەردەوام‬ ‫موچەكان زیادكراوە‪ ،‬لەم خولەدا‪ ،‬یەكەم‬ ‫خاڵ دەست براوە بۆ ئەوەی خانەنشینی‬ ‫پەرلەمانتار بهێنرێتە خوارەوە‪ ،‬تا ئاستێك‬ ‫كە دەتوانم بڵێم لە نیوەی جاران بڕەكەی‬ ‫زیاتر بەرز نابێتەوە‪ ،‬تەنانەت بۆ ئەو‬ ‫كەسانەشی گەنجنو خزمەتی وەزیفی زۆریان‬ ‫نیە‪ ،‬لە ‪ %25‬موچەی جاران تێناپەڕێت‪،‬‬ ‫ئەمەش شتێكی زۆر باشە یەكەم چین‬ ‫لەناو كۆمەڵگادا دەست دەخاتە ناو موچەی‬ ‫خۆیەوە پەرلەمانتارەو لە هەنگاوی یەكەمدا‬ ‫لە بڕینی موچەكەی خۆیەوە دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫دووەم خاڵ دەتوانم بڵێم جۆرێكە لە‬ ‫دادپەروەری‪ ،‬لە ڕابردوودا خێزانی شەهیدان‬ ‫كە موچەكانیان وەردەگرت‪ ،‬لیستەكانیان‬ ‫تێكەڵیەك بوو خەڵكێك هەبوو لە دیوارێك‬ ‫كەوتبووە خوارەوە‪ ،‬یان لە ڕیزەكانی‬ ‫ناحەزانو دوژمنانی ئەم واڵتەدا بووبێت لە‬ ‫لیستی شەهیداندا بووەو ناوی تۆماركراوە‪،‬‬ ‫ئەم لیستە پاك دەكرێتەوە كارێك دەكرێت‬ ‫عەدالەت بۆ موچەخۆرانی کەسوکاری‬ ‫شەهیدان بگەڕێتەوە‪ ،‬موچەی كەسوكاری‬ ‫شەهیدان كە لە ‪ 250‬هەزار دینارەوە‬ ‫دەستپێدەكات تا شەش ملیۆن دینار‬ ‫داوامان كردووە شێوازێكو رێژەیەك دیاری‬ ‫بكرێت بۆ ئەوەی كەسوكاری شەهیدانی‬ ‫ڕاستەقینەی ئەم واڵتە بە شكۆوە بژین و‬ ‫ئیمتیازاتی ماڵە شەهیدەكان بەردەوام بێت‬ ‫تا دوا كەسی ئەو خانەوادەیە لە ژیاندا‬ ‫بێت‪ ،‬بەپێی یاساكە موچەی زیندانیانی‬ ‫سیاسیش دەدرێت بە مەرجێك ئەو كەسە‬ ‫موچەی دیكەی نەبێت‪ ،‬ئەو ئیمتیازاتە‬

‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پێیوایە لە یاسای چاكسازیدا بە‬ ‫ئەنقەست سەرنج خراوەتە سەر خانەنشینی‬ ‫پەرلەمانتارانو دەڵێت‪ :‬خانەنشینی هەر‬ ‫پێنج خولەكەی پەرلەمان ناگاتە ئەو‬ ‫پارەیەی لە داهاتی نەوت دیار نیە‪.‬‬ ‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫“زەمەن”ی بە دەرفەتی زانی بۆ ئەوەی‬ ‫روونكردنەوەو بەرچاوڕوونی زیاتر بدات‬ ‫لەسەر پرۆژەیاسای چاكسازی‪ ،‬كە بە بڕوای‬ ‫ئەو لە میدیاكاندا حەق بە یاساكە نەدراوەو‬ ‫وەك خۆی روون نەكراوەتەوەو سودەكانی بۆ‬ ‫خەڵك ئاشكرا نەكراون‪.‬‬ ‫سازدانی‪ :‬زەمەن‬

‫بەردەوام دەبێت بۆ منداڵەكانیشیان‪،‬‬ ‫یاساكە سەرنجیشی خستوەتە سەر بژێوی‬ ‫كەمئەندامانو خاوەن پێداویستی تایبەتو‬ ‫ئەوانەی ئاستی موچەیان كەمە‪ ،‬داوامان‬ ‫كردووە لەم داهاتەی كە دەچێتە میزانیەی‬ ‫حكومەتی هەرێمو وەزارەتی دارایی بۆ‬ ‫بەرزكردنەوەی موچەی ئەوان خەرجبكرێت‪.‬‬ ‫یەكێكی دیكە لەو خااڵنەی ئێمە‬ ‫پێداگریمان كردووە مەسەلەی ئەوانەیە‪ ،‬كە‬ ‫بە ناشایستەیی موچەیەكیان بۆ بڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫گەندەڵییەكی زۆری تێدا كراوە خەڵكیان‬ ‫دامەزراندووە هیچ خزمەتێكی بۆ حكومەت‬ ‫نەبووە‪ ،‬ئەم كەسانە گوازراونەتەوە بۆ ناو‬ ‫فەرمانگە ڕەسمیەكان‪ ،‬كە بە بندیوارەكان‬ ‫دەناسرێن‪ ،‬ئەمانە بەپێی شایستەی‬ ‫خۆیان لەڕووی تەمەنو لەڕووی شەهادەو‬ ‫لەڕووی سااڵنی خزمەتیانەوە موچەكانیان‬ ‫ڕێكدەخرێتەوە‪ ،‬چونكە خەڵكی وا هەیە‬ ‫هیچ بڕوانامەیەكی نەبووە‪ ،‬بە بەڕێوەبەری‬ ‫ئەقدەم یان بەڕێوەبەری جێبەجێكار‬ ‫دامەزرێنراوەو موچەیەكی گەورەی بۆ‬ ‫بڕاوەتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا هاوتاكەی ئەو‬ ‫چوار سەد بۆ پێنج سەد هەزاری هەیە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دەبێت ئەمە ڕێكبكرێتەوە‪،‬‬ ‫نابێت ئەو موچە زۆرەی بە ناشایستە‬ ‫بۆی خەرجكراوە وەریبگرێت‪ ،‬یەكێكی‬ ‫دیكە لەو خااڵنەی دەمەوێت ئاماژەی‬ ‫پێبكەم‪ ،‬خەڵكی شۆڕشگێڕو تێكۆشەر‬ ‫هەبووە لەناو ڕیزەكانی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان بووە لەپێش ساڵی ‪ ،1991‬لەناو‬ ‫خەباتو تێكۆشاندا بوون‪ ،‬بە پلەی وەزیر‬ ‫یان بەڕێوەبەری گشتی‪ ،‬عەقید‪ ،‬عەمید‬ ‫خانەنشین بوون دەبێت بە ئاڕاستەیەك‬

‫ئەمانە رێكبخرێت‪ ،‬كە پلەیەكی شایستەیان‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬ئەگەر وەزیر نەبووبێت نابێت‬ ‫بە پلەی وەزیر خانەنشین بكرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫جێگری وەزیر نەبووبێت نابێت‪ ،‬بەو پلەیە‬ ‫خانەنشین بكرێت‪ ،‬دەبێت ئەمانە بە كۆی‬ ‫گشتیەكەی رێكبخرێت‪ ،‬ئەمانە حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان بە ڕێنمایی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران هەمووی ڕێكدەخاتەوە‪ ،‬جگە لەوە‬ ‫دەتوانم بڵێم‪ ،‬دەرماڵەیەكی زۆر بەهەدەر‬ ‫دراوە‪ ،‬دەبێت دەرماڵەكان بەجۆرێك‬ ‫ڕێكبخرێنەوە بە شایستەی كاركردنی‬ ‫كەسەكە دەرماڵەكان رێكبخرێنەوە‪ ،‬داوا لە‬ ‫وەزارەتی دارایی كراوە ڕێنمایی دەربكات بۆ‬ ‫ئەوەی دەرماڵەكان ڕێكبخات‪.‬‬ ‫بەشێكی تری یاساكە بۆ هێزە‬ ‫چەكدارەكانە‪ ،‬بڕیارە هێزەكانی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫لەناو یەكەیەكی حسابی سەر بە وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە ڕێكبخرێنەوە واتا دەبێت‬ ‫پێشمەرگە شكۆی بۆ بگەڕێتەوە‪ ،‬پێشمەرگە‬ ‫نابێت پاسەوانی بەردەم هیچ بەرپرسێك‬ ‫بێت‪ ،‬پێشمەرگە دەبێت پێشمەرگەی ئەم‬ ‫واڵتە بێتو ئەوەی كە ناوی هێزی پاسەوانیە‬ ‫دەبێت لە پێشمەرگە جیابكرێتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫بەرپرسێك هەر دەزگایەك هەر بارەگایەكی‬ ‫حزبی دەبێت ژمارەی ئەو پاسەوانانەی‬ ‫پێویستیەتی بە یاسا ڕێكبخرێت‪ ،‬هیچ‬ ‫كەسو الیەنێك لەو ژمارەیەی كە داوای‬ ‫كردووە زیاتری بۆ دابین نەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬پێتوایە ئیرادەیەك هەبێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی هەموو ئەوانەی تۆ باسیان‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬كابینەی نۆیەم‪ ،‬بەو‬ ‫ئیرادەیەوە هێڵە گشتیەكانو كارنامەی خۆی‬

‫هێناوەتە پێشەوە لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە بە متمانەو بە ئیرادەوە سوێندمان‬ ‫خواردووە بۆ خەڵكی كوردستان كە‬ ‫چاودێرێكی جدی بین لەسەر جێبەجێكردنی‬ ‫ئەو كارنامەیە‪ ،‬بەدواداچوونی جدی بكەین‬ ‫بۆ ئەو كارنامەیە‪ ،‬دەبێت ئیرادەیەك‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەگەرنا حكومەت خۆی پڕۆژەكەی‬ ‫نەدەنارد بۆ پەرلەمان‪ ،‬حكومەت خۆی‬ ‫پڕۆژەكەی دەوڵەمەند كردووەو ناردویەتی‬ ‫بۆ پەرلەمان‪ ،‬دەمانەوێت هەنگاوەكانی‬ ‫دیكەی چاكسازی لە بواری كۆكردنەوەی‬ ‫داهات بێتو داهاتی نەوتو داهاتەكانی‬ ‫ناوخۆ بگەڕێنرێنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬ئەگەر ئەم یاسایە ئەوەندە‬ ‫باشە‪ ،‬بۆچی هەموو ڕەخنەو گلەییەكان‬ ‫ڕووی لە پەرلەمانو پەرلەمانتارانە‪ ،‬ئایا‬ ‫هەر پەرلەمان بەرپرسە لە گەندەڵی؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬زۆر حەزدەكەم‬ ‫ئاماژە بدەم بەوە خەڵكی كوردستان‬ ‫بۆ هەندێك شتی گەورە شتە بچوكەكان‬ ‫نەئاڵۆزكێنێت‪ ،‬هەموو پەرلەمانتارانی‬ ‫كوردستان بەهەر پێنج خولەكەوە واز لە‬ ‫خانەنشینی خۆیان بهێننو وەرینەگرن‪،‬‬ ‫هێشتا ناگاتە ئەوەندەی ئەو پارەیەی كە‬ ‫لە داهاتی نەوت دیار نیە‪ ،‬ئەگەر بەرمیلێك‬ ‫نەوت بەهەر چەندێك بێت ئەو بڕەی كە‬ ‫دیاریكراوە بۆ وەزارەتی دارایی هەر ئەو بڕە‬ ‫دەنێردرێت‪ ،‬دینارێك زیادو دینارێك كەم‬ ‫ناكات‪ ،‬لەبەرئەوە ئێمە دەبێت فشارەكانمان‬ ‫بۆ سەر داهاتی نەوت بێتو دەربخرێت بۆ‬ ‫سندوقی داهاتە نەوتیەكان‪ ،‬فشارەكانمان‬ ‫با بۆ یەكخستنەوەی باجو سنورەكان بێت‪،‬‬ ‫كە هەموومان دەزانین سنورەكان‪ ،‬شتی‬

‫قاچاخی پێدا دێتە ناوەوە‪ ،‬دەبێت هەموومان‬ ‫كارێك بكەین هەموو ئەو موادانەی دێتە‬ ‫هەرێم یان دەردەچێت ئامادەبێت بۆ باجو‬ ‫گومرگ‪ .‬من وایدەبینم ئەوە دەستێك‬ ‫بێت بۆ تێكشكاندنی دەزگایەكی شەرعی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان كە پەرلەمانە‪ ،‬كە‬ ‫بەدەنگی خەڵك هاتووەو لە هەموو كاتو‬ ‫ساتێكدا مۆبایلەكانمان بەڕووی هاواڵتیاندا‬ ‫كراوەتەوەو لە هەوڵی ئەوەداین باشترین‬ ‫ئەدای حكومەت پێشكەش بكرێتو خزمەتی‬ ‫هاواڵتی بكرێت‪ ،‬كەچی لەهەمان كاتدا‬ ‫پەرلەمانو پەرلەمانتاران دەبنە هەدەفو‬ ‫لێیان دەدرێت‪ ،‬هیوادارم ئەو فشارەی لە‬ ‫دەزگاكانی ڕاگەیاندنەوە دەكرێت وازی‬ ‫لێبهێنرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬خەڵك لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫ڕەخنە دەگرنو دەڵێن ئەم یاسایە هیچ‬ ‫سودی نیە بۆ هاواڵتیان‪ ،‬بەپێی ئەم‬ ‫قسانەی تۆ بێت بەرژەوەندی خەڵكیشی‬ ‫تێدایە؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬با سەرەتا لە‬ ‫ڕووی دەرونیەوە سەیری یاساكە بكەین‬ ‫كەسێك باوكی شەهیدە‪ ،‬كەسێكی دیكە‬ ‫باوكی شەهید نیە ناوی خراوەتە ناو‬ ‫لیستی موچەی شەهیدان كاتێك پاك‬ ‫دەكرێتەوە ئەم لیستە ئەمە سودی نیە؟‬ ‫ئایا داهاتەكان ڕێكبخرێنو لەكاتی خۆیدا‬ ‫موچە بدرێت هیچ سودی نیە؟ لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا لەناو یاساكەدا جێگیرمان‬ ‫كردووە‪ ،‬حكومەت بەپێی دۆخی خۆی‬ ‫حساب بانكیەك بكاتەوەو لە پاشەكەوتی‬ ‫موچە قەرزی هاواڵتیان وەربگرێتەوەو پارە‬ ‫پاشەكەوتكراوەكانیشیان زەمانەت بكرێت‬ ‫ئایا ئەمە لە بەرژەوەندی خەڵك نیە؟‬ ‫زەمەن‪ :‬هەر باسی خانەنشینی‬ ‫پەرلەمانتاران دەکرێت ئەی خانەنشینی‬ ‫گشتیەكان‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرە‬ ‫وەزیر‪،‬‬ ‫ڕاوێژكارەكان گەندەڵی نەكراوە؟ خەڵكی‬ ‫ناشایستە خانەنشین نەكراون؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬كاتی خۆی هەندێك‬ ‫بڕیار دەرچوون‪ ،‬كە ئەوانەی وەزیرو عەقیدو‬ ‫عەمید نەبوون‪ ،‬بەاڵم بەو پلەیە خانەنشین‬ ‫كراون‪ ،‬بەپێی ئەم یاسایە دەبێت ئەمانە‬ ‫چاك بكرێت‪ ،‬یەكێك لە خاڵەكانی ناو‬ ‫یاساكە چاكردنەوەی ئەو جۆرەیە لە موچە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە خەڵكێك هەبووە وەزیر‬ ‫نەبووە موچەی وەزیری وەرگرتووە‪ ،‬دەبێت‬

‫خەڵكی وا هەیە هیچ‬ ‫بڕوانامەیەكی نەبووە‪،‬‬ ‫بە بەڕێوەبەری ئەقدەم‬ ‫یان بەڕێوەبەری‬ ‫جێبەجێكار دامەزرێنراوە‬

‫ئەمە ڕێكبخرێتەوە‪ ،‬لە یاساكەدا هاتووە‬ ‫ئەو كەسانە دەبێت پلەیەكی شایستەی‬ ‫مەدەنیان پێبدرێت‪ ،‬پلەیەكی شایستەی‬ ‫عەسكەری بۆ ئەوانەی بەپلەی وەزیر‬ ‫خانەنشین بوون بەتایبەت تێكۆشەرەكان‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬با بێینە سەر لیژنەی ژنانی‬ ‫پەرلەمان تەنیا یەك پیاوی تێدایە بۆچی؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬لە خولی پێشووی‬ ‫پەرلەماندا لیژنەی كارو كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتیو داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤو‬ ‫ئافرەت هەبوو‪ ،‬لەم خولەدا چوار لیژنە بۆ‬ ‫پەرلەمانی كوردستان زیاد كران‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو لیژنانە لیژنەی داكۆكیكردن بوو لە‬ ‫مافی ئافرەت‪ .‬ئەم لیژنەیە پێكهاتووە لە‬ ‫هەشت ئەندام‪ ،‬دەبوو یانزە ئەندام بوایە‪،‬‬ ‫تەنیا یەك پیاویش ئەندامە لەم لیژنەیەدا‪،‬‬ ‫ئەمە بۆخۆی مایەی نیگەرانیە بۆچی هەموو‬ ‫لیژنەكان لەناو پەرلەمانی كوردستان یانزە‬ ‫كەس بن‪ ،‬تەنیا لیژنەی ژنان لە هەشت‬ ‫كەس پێكهاتووە‪ ،‬لە هەموو لیژنەكاندا‬ ‫لیستە گەورەكان چوار ئەندامیان هەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ‬ ‫هەموو لیژنەكانیان چوار كەسیان داناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ لیژنەی ژنان تەنیا دوو كەسیان‬ ‫داناوە‪ ،‬یەكێتی بەهەمانشێوە بۆ هەر‬ ‫لیژنەیەك دوو كەسی داناوە بۆ ئەم لیژنەیە‬ ‫تەنیا یەك كەسی داناوە هیوادارم كەسەكەی‬ ‫دیكەشیان دەستبەكاربێت لەم لیژنەیەدا‪،‬‬ ‫بەداخەوە دەیڵێم لیژنەی ژنان بەشێوازێك‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت كە پیاو خۆی‬ ‫لە قەرەی نەداو پیاو وادەزانێت خەباتو‬ ‫تێكۆشانی مافی ژن تەنیا بۆ ژنە‪ ،‬داوام‬ ‫لە جێگری سەرۆكی پەرلەمان كردووە ئەم‬ ‫لیژنەیە بەهێزتر بكرێتو دەبێت پیاوانیش‬ ‫بێنەناوەوە تەنیا جەالل پەرێشان ئەندام‬ ‫نەبێت تێیدا‪ ،‬پێویستە پیاوی دیكە بێنە‬ ‫ناو لیژنەكە‪ ،‬ئێمە هەموومان لە ژن بووین‪،‬‬ ‫بە ژنو پیاو خۆشەویستیمان بۆ دایكمان‬ ‫زیاترە‪ ،‬وەك لە باوكمان‪ ،‬لەبەرئەوە دەبێت‬ ‫بەشانازیشەوە داكۆكی لەمافو لەهەقو‬ ‫حقوقانە بكەین‪ ،‬كە بەرامبەر مافەكانی‬ ‫ژنان پێشیل دەكرێت‪.‬‬ ‫زەمەن‪ :‬لە ماوەی رابردوودا سەردانی‬ ‫چاكسازییەكانو گرتنو گواستنەوەتان‬ ‫كردووە هەندێك كێشەو گرفت هەن؟‬ ‫گوڵستان سەعید‪ :‬لە دوو هەفتەی‬ ‫ڕابردوودا سەردانی چاكسازییەكانی‬ ‫سلێمانیم كرد‪ ،‬بەتایبەت چاكسازی‬ ‫گەورانی سلێمانی‪ ،‬سەردانی گرتنو‬ ‫گواستنەوەی سلێمانیم كرد‪ ،‬لە كۆی‬ ‫هەردوو سەردانەكە كۆمەڵێك كێشەو‬ ‫گرفتم بۆ دەركەوت‪ ،‬بۆ نمونە هەندێك‬ ‫دۆسیەی دادوەری هەیە ماوەی ساڵێك‬ ‫دەبێت یەكالنەكراونەتەوە‪ ،‬كەسانێك‬ ‫ڕاگیراون لەناو گرتنو گواستنەوە هەموو‬ ‫بەڵگەیەكیان لەسەر هەیە‪ ،‬بەاڵم دادگا‬ ‫دۆسیەكانی یەكالنەكردونەتەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دۆسیەی دزینی پارەكەی نەخۆشخانەی‬ ‫شاری سلێمانی‪ ،‬دۆسیە هەیە سێ ساڵە‬ ‫خاوەنی دۆسیەكە لە زینداندایە تائێستا‬ ‫دادگایی نەكراوەو پێویستە دۆسیەكانیان‬ ‫یەكال بكرێتەوەو ناكرێت خەڵك هەبێت سێ‬ ‫ساڵ لە چاوەڕوانیدا بێت‪.‬‬

‫وو�‬ ‫ب��ەدوادا چ�� ن‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫‪3‬‬

‫شاسوار عەبدولواحید زیاتر لە ‪ 44‬ملیار دینار قەرزارە‬

‫“زەمەن” ناوى ئەو کۆمپانیاو کەسانە باڵودەکاتەوە کە قەرزارى حکومەتن‬ ‫زەمەن‬ ‫حکومەتی هەرێم زیاتر لە ‪ 700‬ملیار دیناری‬ ‫وەک قەرز داوە بە کۆمپانیاو بازرگان و هاواڵتیان‪،‬‬ ‫پەرلەمانیش داوای لێ دەکات بەدواداچوونی بۆ‬ ‫بکات و سەرجەمیان وەربگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن” ئەو قەرزانەی‬ ‫حکومەتی هەرێم چەندین ساڵە داویەتی بە کۆمپانیاو‬ ‫بازرگانەکان و تائێستا وەرنەگیراونەتەوە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪ 410‬ملیار دیناری لە سنوری پارێزگای سلێمانی و‬ ‫‪ 300‬ملیار دیناری لە سنوری پارێزگای هەولێرە‪.‬‬ ‫شاسوار عەبدولواحید‪ ،‬خاوەنی کۆمپانیای نالیا‬ ‫لە سنوری پارێزگای سلێمانی زۆرترین قەرزی‬ ‫حکومەتی لەسەرە‪ ،‬کە زیاتر لە ‪ 44‬ملیار دینارە‪،‬‬ ‫دوای ئەو کۆمپانیای نۆکان ‪ 25‬ملیار دینارو مەال‬ ‫یاسین خاوەنی کۆمپانیای بەڕێز زیاتر لە ‪ 21‬ملیار‬ ‫دینار قەرزاری حکومەتن‪.‬‬ ‫لە سنوری پارێزگای هەولێر‪ ،‬هۆگر ئەسعەد‬ ‫‪ 60‬ملیار دیناری حکومەتی الیە‪ ،‬کە زۆرترین بڕی‬ ‫قەرزە‪ ،‬دوای ئەویش پۆشۆ مەجید و زیکرا ئەسعەد‪،‬‬ ‫کە هەریەکە و بڕی ‪ 31‬ملیار دینار قەرزارن‪.‬‬ ‫پێش پەسەندکردنی یاسای چاکسازی‪ ،‬لە‬ ‫نووسراوێکدا کە واژوى هێمن هەورامى‪ ،‬جێگرى‬ ‫سەرۆکى پەرلەمانى لەسەرە‪ ،‬رۆژی ‪2019/12/4‬‬ ‫داوا لە سەرۆکایەتى ئەنجومەنى وەزیران کراوە‬ ‫بەدواداچوون و کارى پێویست بکات بۆ وەرگرتنەوەى‬ ‫قەرزەکانى‪.‬‬

‫نووسراوەکەى جێگرى سەرۆکى پەرلەمان لە‬ ‫وەاڵمى نووسراوێکى پەرلەمانتار سۆران عومەردایە‪،‬‬ ‫کە ئاماژەى بەوەکردووە چەندین ساڵە ژمارەیەک‬ ‫بازرگان کۆمپانیاو هاواڵتی ‪ 700‬ملیار دیناری‬ ‫حکومەتیان لەالیەو نەیانگەڕاندووەتەوە‪.‬‬ ‫هەر پەیوەست بەم بابەتە ئاوات شێخ جەناب‪،‬‬ ‫وەزیرى دارایى و ئابووری لە نووسراوێکدا وەاڵمى‬ ‫وەزیرى هەرێمى بۆ کاروبارى پەرلەمان داوەتەوەو‬ ‫بەهەمانشێوە ئاماژەى بەوەکردووە‪ ،‬کە کۆمپانیاکان‬ ‫و هاواڵتیان ‪ 700‬ملیار دینار قەرزارن و بەبیانووى‬ ‫جیاواز پابەند نین بە گەڕاندنەوەى‪.‬‬ ‫وەزیرى دارایى باسى لەوە کردووە چەند‬ ‫رێنمایىو بڕیار دەرچووە بۆ گەڕاندنەوەى قەرزەکان‪،‬‬ ‫کە دواهەمینیان بڕیارى ژمارەى ‪2‬ى ساڵى ‪2019‬‬ ‫بووە کە تەنیا شەش مانگ مۆڵەت دراوە بە‬ ‫کۆمپانیاکان‪.‬‬ ‫وەزیری دارایی ئاماژەی بەوەکردووە؛ نووسراو‬ ‫بۆ ئەنجومەنی وەزیران کراوە‪ ،‬کە بەپێی یاسا‬ ‫ئیجرائات بەرامبەر ئەو کەسانە بکات‪ ،‬کە قەرزەکە‬ ‫ناگەڕێننەوە‪ ،‬کە بەپێی یاسا دەتوانرێت ئەو موڵکانە‬ ‫بفرۆشرێت کە وەک رەهن بەرامبەر وەرگرتنی‬ ‫قەرزەکانی دانراون‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە عەلی حەمەساڵح‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫فراکسیۆنی گۆڕان رایگەیاند‪ :‬بەپێی یاسای‬ ‫چاکسازیی دەبێت سەرجەم قەرزەکانی حکومەت‬ ‫الی کۆمپانیاو بازرگانەکان وەربگیرێتەوە‪ ،‬بەوەش‬ ‫دەتوانرێت مووچەی چوار ساڵی خانەنشینی پێ‬ ‫بکرێت بە ‪ 400‬هەزار دینار‪.‬‬

‫ئەو کۆمپانیاو کەسانەی لە سلێمانی قەرزاری حکومەتن‪:‬‬ ‫لە سنوری پارێزگای سلێمانی کۆمپانیاو‬ ‫بازرگانان زیاتر لە ‪ 410‬ملیار دینارو زیاتر لە ‪20‬‬ ‫ملیۆن دۆالر قەرزاری حکومەتن‪ ،‬کە لە سااڵنی‬ ‫‪ 2006‬بەدواوە لە گەنجینە و بانکەکان وەرگیراوە‪،‬‬ ‫بەشێکی دوای چەندجارێک درێژکردنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەگەڕێندراونەتەوە بۆ حکومەت‪ ،‬بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫کۆمپانیای مەشخەڵ‪ ،‬بڕی ‪720.234.360‬‬ ‫حەوت سەد و بیست ملیۆن و دووسەدو سی‬ ‫و چوار هەزار و سێ سەدو شەست دیناری‬ ‫حکومەت قەرزارە کە وەک سزا (غەرامە)‬ ‫بەسەریدا سەپێنراوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای ڤیتا‪ ،‬بڕی ‪ 500.000.000‬پێنج‬ ‫سەد ملیۆن دینار قەرزارە کە بۆ بەگەڕخستنی‬ ‫پڕۆژەی ئاوی فاس لە قەاڵدزێ ساڵی ‪2013‬‬ ‫وەریگرتووە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتی شەهیدان و‬ ‫ئەنفالکراوان‪ ،‬بڕی ‪ 55.050.000‬پەنجاو پێنج‬ ‫ملیۆن و پەنجا هەزار دینار قەرزارە‪.‬‬ ‫نووسینگەی الیەنێکی حزبی بەبێ ئەوەی‬ ‫ناوی بهێنرێت‪ ،‬بڕی ‪ 20.000.000.000‬بیست‬ ‫ملیار دینار قەرزارە‪ ،‬مانگانە ‪ 100‬ملیۆن دیناری‬ ‫بە قەرز وەرگرتووە‪.‬‬ ‫عەلی عەزیز سەعید‪ ،‬بڕی ‪188.000.000‬‬ ‫سەدو هەشتاو هەشت ملیۆن دینار قەرزارە‪،‬‬ ‫پاشماوەی ئەو قەرزەی کە لە ساڵی ‪ 2006‬بە‬ ‫بڕی ‪ 1.500.000.000‬یەک ملیار و پێنج سەد‬ ‫ملیۆن وەریگرتووە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای نالیا‪ ،‬بڕی ‪260.375.000‬‬ ‫دوو سەدو شەست ملیۆن و سێسەدو حەفتاو‬ ‫پێنج هەزار دیناری وەک قەرز وەرگرتووە لە‬ ‫ساڵی ‪ 2010‬وەک پێشینە بۆ قەرەبووکردنەوەی‬ ‫سوتانی تەلەفزیۆنی نالیا‪.‬‬ ‫کۆمپانیای نالیا‪ ،‬بڕی ‪20.000.000.000‬‬ ‫بیست ملیار دینار قەرزارە ساڵی ‪2010‬‬ ‫وەریگرتووە‪ ،‬چەندجارێک وادەکەی بۆ‬ ‫تازەکراوەتەوە هێشتا نەیگەڕاندووەتەوە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا ‪ 131‬شوقەو دوو عیمارەی بە‬ ‫گرەنتی داناوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای نالیا‪ ،‬بڕی ‪24.000.000.000‬‬ ‫بیست و چوار ملیاری دیکەی بە قەرز‬ ‫وەرگرتووە لەساڵی ‪ 2010‬گوندی ئەڵمانی ‪1‬‬ ‫و‪2‬ی وەک گرەنتی و رەهن داناوە‪.‬‬ ‫عەبدولباقی عەبدواڵ عەبدولڕەحمان‪ ،‬بڕی‬ ‫‪ 1.000.000.000‬یەک ملیار دینار قەرزی‬ ‫وەرگرتووەو هۆتێل سۆمای لە بەکرەجۆ وەک‬ ‫رەهن و گرەنتی داناوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای بەڕێز‪ ،‬ساڵی ‪ 2011‬بڕی‬ ‫‪ 20.000.000.000‬بیست ملیار دیناری وەک‬ ‫قەرز وەرگرتووە‪ ،‬ژمارەیەک موڵکی لە‬ ‫زەرگەتەو کێلەسپی بە گرەنتی و رەهن داناوە‪،‬‬ ‫چەندجارێک ماوەکەی بۆ درێژکراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیگەڕاندووەتەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای بەڕێز‪ ،‬ساڵی ‪ 2011‬بڕی‬ ‫‪ 8.500.000‬هەشت ملیۆن و پێنج‬ ‫سەد هەزار دۆالری بە قەرز وەرگرتووە‪،‬‬ ‫سەرەڕای چەندجارێک درێژکردنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیگەڕاندووەتەوە بۆ حکومەت‪.‬‬ ‫ئەو قەرزەی کە کۆمپانیای بەڕێز بە دۆالر‬ ‫وەریگرتووە‪ ،‬وەزارەتی دارایی نووسراوی بۆ‬ ‫فڕۆکەخانەی سلێمانی کردووە رێگەی بدەن‬ ‫ببرێتە دەرەوە‪.‬‬

‫کۆمپانیای نۆکان‪ ،‬ساڵی ‪ 2007‬بڕی‬ ‫‪ 25.000.000.000‬بیست و پێنج ملیار دیناری‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬ژمارەیەک موڵکی لە چوارباخ‬ ‫بە رەهن داناوە‪ ،‬سەرەڕای چەندین جار‬ ‫درێژکردنەوەی وادەی بەاڵم نەیگەڕاندووەتەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای ئەلسەرد (فریا محەمەد‬ ‫بامۆکی)‪ ،‬بڕی ‪ 10.000.000.000‬دە ملیار‬ ‫دیناری لە ساڵی ‪ 2011‬بە قەرز وەرگرتووە‬ ‫ژمارەیەک موڵکی لە زێڕینۆک بە رەهن داناوە‪،‬‬ ‫قەرزەکەی نەگەڕاندووەتەوە‪.‬‬ ‫والی عوسمان خاوەنی کۆمپانیای رۆژی‬ ‫نوێ‪ ،‬بڕی ‪ 8.000.000.00‬هەشت ملیار دیناری‬ ‫لە ساڵی ‪ 2011‬وەرگرتووە ژمارەیەک موڵکی لە‬ ‫دەباشان و ئاباڵخ و مەڵکەندی بە رەهن داناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم قەرزەکەی نەگەڕاندووەتەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای هەڵەبجە (ئاسۆ محەمەد‬ ‫بامۆکی)‪ ،‬بڕی ‪ 30.000.000.000‬سی ملیار‬ ‫دیناری لە ساڵی ‪ 2007‬وەرگرتووە‪ ،‬بەشێکی‬ ‫گەڕاندووەتەوەو ‪ 628.440.900‬زیاتر لە شەش‬ ‫سەدو بیست و هەشت ملیۆن دیناری الماوە‪.‬‬ ‫شێخ تاهیر شێخ عەبدولقادری چوێسە‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 2008‬بڕی ‪ 2.000.000.000‬دوو ملیار‬ ‫دیناری وەرگرتووە‪ ،‬هەندێک موڵکی لە دەباشان‬ ‫کردووە بە رەهنی قەرزەکەی‪ ،‬بەشێکی‬ ‫قەرزەکەی گەڕاندووەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەشێکی زۆری‬ ‫الماوەتەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای ماس جۆردن‪ ،‬بە پاڵپشتی‬ ‫وەزارەتی کارەبا بڕی ‪ 90.000.000‬نەوەد ملیۆن‬ ‫دۆالر قەرزی وەرگرتووە‪ ،‬بەشێکی قەرزەکەی‬ ‫داوەتەوە بڕی زیاتر لە ‪ 11‬ملیۆن دۆالری‬ ‫الماوەتەوە‪.‬‬ ‫کۆمپانیای کوردتێل‪ ،‬بڕی ‪ 520.000‬پێنج‬ ‫سەدو بیست هەزار دۆالری کرێی کەڵەکەبووی‬ ‫بەکرێدانی بەدالەی بەختیاری لەسەرە‪.‬‬ ‫وەزارەتی شەهیدانیش‪ ،‬بڕی نزیکەی سێ‬ ‫ملیار دیناری بە قەرز داوەتە دوو رێکخراو‬ ‫و مەکتەبی دارایی حیزبێک بەبێئەوەی ناوی‬ ‫بهێنرێت و مەبەستەکەی روون بێت‪ ،‬لەگەڵ بڕە‬ ‫پارەیەک کە الی وارسی شەهیدانەو بەمەبەستی‬ ‫نۆژەنکردنەوەی خانوو پێیان دراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مانگانە لێیان وەرنەگیراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی پۆستەو گەیاندنیش بڕی‬ ‫‪ 1.678.500.000‬دیناری الی کۆمپانیای‬ ‫کوردتێل و ‪ 714.000.000‬دیناری الی‬ ‫کۆمپانیای سێڵ نێت و ‪ 159.340.000‬دیناری‬ ‫الی کۆمپانیا ئەلسەردە‪.‬‬ ‫هەرچی وەزارەتی کارەبایە زیاتر لە‬ ‫‪ 314.643.859.679‬زیاتر لە ‪ 314‬ملیار‬ ‫دیناری الی هاواڵتیان و دامودەزگاکانە وەک‬ ‫قەرزی کارەبا‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی سلێمانیش بڕی‬ ‫زیاتر لە ‪ 212.000.000‬دووسەدو دوانزە ملیۆن‬ ‫دیناری الی ‪ 26‬کارگەو پااڵوگەی نەوتە‪ ،‬کە‬ ‫وەک سزا لەسەریان تۆمارکراوە‪.‬‬ ‫کۆی گشتی ئەو قەرزانەی لە سنوری‬ ‫پارێزگای سلێمانی دراوە بە کۆمپانیاو کەسەکان‬ ‫دەگاتە ‪ 410.911.354.270‬چوارسەدو دە‬ ‫ملیارو ‪ 911‬ملیۆن و ‪ 354‬هەزارو ‪ 270‬دینار‬ ‫لەگەڵ بڕی ‪ 20.270.000‬بیست ملیۆن و‬ ‫دووسەدو حەفتا هەزار دۆالر‪.‬‬

‫ئەو کۆمپانیاو کەسانەی‬ ‫لە هەولێر قەرزاری حکومەتن‪:‬‬ ‫قەرزی بانکەکانی هەولێرە‪ ،‬کە الی کۆمپانیاو کەسەکان‬ ‫تۆمار کراوە دەگاتە ‪ 300‬ملیار دینار‪ ،‬کە شەش بانکی هەولێر‬ ‫بە سودی ‪ %11‬بەخشیویانەو تائێستا وەرنەگیراونەتەوە‬ ‫بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫بانکی دێدەوان‪:‬‬ ‫هۆگر ئەسعەد ئەحمەد ‪ 60.000.000.000‬شەست ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫زیکرا مەجید مەال ‪ 31.000.000.000‬سی و یەک ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫پۆشۆ جەوهەر جەالل ‪ 31.000.000.000‬سی و یەک ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫بۆتان سەلیم عەواڵ ‪ 22.800.000.000‬بیست و دوو ملیارو‬ ‫هەشت سەد ملیۆن دینار‪.‬‬ ‫جوان حەمەد ئەحمەد ‪ 14.000.000.000‬چواردە ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫ئارام لەتیف حەسەن ‪ 13.000.000.000‬سیانزە ملیار دینار‪.‬‬ ‫رەشاد مستەفا کەریم ‪ 13.000.000.000‬سیانزە ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫کۆڤان شوان مەحمود ‪ 12.000.000.000‬دوانزە ملیار دینار‪.‬‬ ‫جۆرج بیا (جنائن) ‪ 5.000.000.000‬پێنج ملیار دینار‪.‬‬ ‫بانکی نیشتیمان‪:‬‬ ‫ئەحمەد حەیدەر موسە و حەیدەر موسا ‪6.000.000.000‬‬ ‫شەش ملیار دینار‪.‬‬ ‫عەبدولباقی عەبدولڕەحمان ‪ 8.000.000.000‬هەشت ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫عوسمان رەشاد موفتی ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار دینار‪.‬‬ ‫حسێن خزر ئیسماعیل ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار دینار‪.‬‬ ‫عەبدولقادر محەمەد ئەمین ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫کۆمپانیای باشوری کوردستان ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫سەعید سەلیم زوبێر ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار دینار‪.‬‬ ‫محەمەد قادر ئیسماعیل ‪ 3.000.000.000‬سێ ملیار دینار‪.‬‬ ‫بانکی زاگرۆس‪:‬‬ ‫کۆمپانیای زاگرۆس ‪ 20.000.000.000‬بیست ملیار دینار‪.‬‬ ‫شیراز بەکر مەحمود ‪ 6.000.000.000‬شەش ملیار دینار‪.‬‬ ‫فریاد عەبدولڕەحمان (کۆمپانیای پانک) ‪10.000.000.000‬‬ ‫دە ملیار دینار‪.‬‬ ‫بانکی فیدراڵ‪:‬‬ ‫کۆمپانیای بەندی ‪ 6.000.000.000‬شەش ملیار دینار‪.‬‬ ‫کۆمپانیای رۆژهەاڵت ‪ 22.000.000.000‬بیست و دوو ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫بانکی عەنکاوە‪:‬‬ ‫ئیبراهیم حەسەن ئیسماعیل ‪ 20.000.000.000‬بیست ملیار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫بانکی منارە‪:‬‬ ‫کۆمپانیای دیار ‪ 20.000.000.000‬بیست ملیار دینار‪.‬‬ ‫سەرجەم ئەو قەرزانەی لە بانکەکانی هەولێر وەرگیراون‬ ‫بە ڕێژەی ‪ %11‬بڕی سودی سااڵنە دەخرێتە ئەژمێرەکەیانەوەو‬ ‫سودەکەش سێ مانگ جارێک ئەژمار کراوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچ‬ ‫بڕە پارەیەک لەو قەرزانە وەرنەگیراوەتەوە‪ ،‬کە چەندین ساڵیان‬ ‫بەسەردا تێپەڕیوە‪.‬‬

‫�هەواڵ‬

‫‪2‬‬

‫‪zamenpress@gmail.com‬‬ ‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫دوای (‪ )6‬مانگ لە بەشداری؛‬

‫ئایا گۆڕان كارتی زەردی كشانەوە دەداتە پارتی؟‬ ‫دیسكی شیكاری “زەمەن”‬ ‫پێدەچێت هەفتەی داهاتوو‪ ،‬گۆڕان‬ ‫بەفەرمی كارتی زەردی كشانەوە لە حكومەت‬ ‫بۆ پارتی بەرزبكاتەوە‪ ،‬ئەوەش وەك هێمای‬ ‫ناڕازیبوون لە جێبەجێكردنی رێككەوتنی‬ ‫سیاسیی نێوانیان‪.‬‬ ‫رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كۆدەبێتەوەو‬ ‫گێمی یەكەمی یاریەكەی لەگەڵ پارتی بە‬ ‫پێدانی كارتێكی زەرد كۆتایی پێدێنێت‪.‬‬ ‫نیگەرانی قوڵی گۆڕان لە پارتی‬ ‫گەیشتنیەتی بە دەرەنجامێك‪ ،‬ئەویش‬ ‫پاشەكشەو ساردبوونەوەی ئەو حزبەیە‬ ‫لە بەدینەهێنانی خواستەكانی گۆڕان‪ ،‬كە‬ ‫بریتیە جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی چاكسازی‬ ‫و پێدانی بەركەوتی هەڵبژاردنی ‪%12‬ی‬ ‫پۆستەكانی گۆڕان‪.‬‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بە “زەمەن”ی وت‪“ :‬پارتی جارێك‬ ‫بەبیانووی ئەوەی یەكێتی دوو مانگە‬ ‫لەبەر سەرقاڵیان بە كۆنگرەوە‪ ،‬ئامادەی‬ ‫كۆبوونەوەی سێقۆڵی نابێ و جارێكیش‬ ‫بە هۆكاری پێدانی كات چاوەڕێكردن و‬ ‫پەلەنەكردنی ئێمە‪ ،‬هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتنەكە وەك خۆی نانێت”‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان كە‬ ‫پێی باش نەبوو بەر لە ئەنجامی كۆبونەوەی‬ ‫رۆژی پێنجشەممەی جڤاتەكەیان‪ ،‬ناوی‬ ‫بهێنرێت‪ ،‬وتیشی‪“ :‬ساغبووینەتەوە لەسەر‬ ‫ئەوەی پارتی پاشەكشەی پێوە دیارە لە‬ ‫هەنگاونان بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی‬ ‫نێوانمان و وەك رێكخەری گشتیمان پێشتر‬ ‫باسیكردووە‪ ،‬كە ئاستی چاوەڕوانی و‬ ‫مانەوەمان لەناو حكومەتدا دوو قۆناغی شەش‬ ‫مانگییە‪ ،‬شەش مانگی یەكەم بەویستی ئێمە‬

‫بڕیار بوو جێگری سەرۆكی‬ ‫هەرێم لەسەر پشكی گۆڕان‪،‬‬ ‫سەرپەرشتیاری بواری‬ ‫پێشمەرگە بێت‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ئیشوكار لەنێوان هەردوو جێگر‬ ‫دابەش نەكراوە‬

‫نەڕۆیشت‪ ،‬شەش مانگی دووەم جڤات بڕیاری‬ ‫یەكالكەرەوەی لێ دەدات”‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی دیسكی‬ ‫شیكاری “زەمەن” كردویەتی‪ ،‬نیگەرانیەكانی‬ ‫گۆڕان لەم رووانەوە خۆی دەبینێتەوە‪:‬‬

‫یەكەم‪ :‬شەراكەت لە حكومەت‪:‬‬

‫جگە لە جێگری سەرۆكی هەرێم‪،‬‬‫هێشتا كەس لە ئەندامانی ستافەكەی دیاری‬ ‫نەكراوە‪ .‬واتە جێگری سەرۆكی هەرێم بەتەنیا‬ ‫لەگەڵ پاسەوانەكانی دەوام دەكات‪.‬‬ ‫بڕیار بوو جێگری سەرۆكی هەرێم‬‫لەسەر پشكی گۆڕان‪ ،‬سەرپەرشتیاری بواری‬ ‫پێشمەرگە بێت‪ ،‬بەاڵم هێشتا ئیشوكار‬ ‫لەنێوان هەردوو جێگر دابەش نەكراوەو‬ ‫پێدەچێت دابەش نەكرێت‪ ،‬بەبیانووی ئەوەی‬ ‫وەك یەك ستاف كار بكەن‪.‬‬ ‫لە ئەنجومەنی وەزیران بڕیار وابوو‬‫یاریدەدەری سەرۆكی وەزیران بۆ كاروباری‬ ‫چاكسازی بدرێت بە گۆڕان‪ ،‬بەاڵم تا ئەم‬ ‫ساتەوەختە دوو یاریدەدەری تر دانراون‬ ‫كە پێشتر گۆڕان بوون و ئێستا پارتین‪،‬‬ ‫كەچی نوێنەرەكەی گۆڕان دانەنراوە‪ .‬دەبوایە‬ ‫یاسایەك بۆ ئەو دەستەیە دەربكرێت كە‬ ‫كارنامەو ئەركەكانی دیاری بكات‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫ئێستا دێڕێكی لێ نەنوسراوە‪.‬‬ ‫سەرۆكی دەستەی سندوقی داهاتە‬‫نەوتیەكان دەبێ لە پشكی گۆڕان بێت‪،‬‬ ‫ئەویش تا ئێستا دانەنراوە‪.‬‬ ‫‪-‬لە پەرلەمان گۆڕان چەند بەڕێوەبەرو‬

‫سەرۆكی دەستەی‬ ‫سندوقی داهاتە‬ ‫نەوتیەكان دەبێ لە پشكی‬ ‫گۆڕان بێت‪ ،‬ئەویش تا‬ ‫ئێستا دانەنراوە‬ ‫راوێژكارو فەرمانبەرێكی بەر دەكەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە بیانووی گۆڕانكاری لە پەیكەرەی كارگێڕی‬ ‫پەرلەمان هێشتا كەس دانەنراوە‪.‬‬ ‫حكومەت بە بیانووی دانەمەزراندن‪،‬‬‫بواری نەداوە گۆڕان هەندێك فەرمانبەر بۆ‬ ‫ئەو وەزارەتانەی كە پشكی ئەون دابنێت‪.‬‬ ‫گۆڕان دوو مانگە ناوی بریكاری‬‫وەزارەتەكانی رادەستی سەرۆكی حكومەت‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم بەبیانووی ئامادەنەبوونی‬ ‫یەكێتی بۆ كۆبونەوەی سێ قۆڵی هێشتا‬ ‫بڕیار لەسەر ئەو بریكارانە نەدراوە‪.‬‬ ‫پارتی بەبیانووی ئەوەی هێشتا یەكێتی‬ ‫ئامادەی گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەت‬ ‫و گۆڕانكارییەكان نابێت‪ ،‬یەكێتیش بە‬ ‫بیانووی ئەوەی هێشتا ئۆرگانی رابەرایەتی‬ ‫نیە‪ ،‬تا ئێستا ئامادە نین پۆستەكانی‬

‫“بڕیارەکانی ئەنجومەنی دادوەریی‬ ‫هەرێم شەرعیەتیان نییە”‬

‫زەمەن‬ ‫دەستوری‬ ‫یاسای‬ ‫پسپۆڕێکی‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ :‬زیاتر لە ساڵ و نیوێکە‬ ‫بڕیارەکانی ئەنجومەنی دادوەریی هەرێم‬ ‫شەرعییەتیان نییە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی دانانی‬ ‫بەشێکی دادوەرەکانی بە نایاسایی و‬ ‫پشکپشکێنەی حیزبی بووە‪.‬‬ ‫لەتیف شێخ مستەفا‪ ،‬پسپۆڕی یاسای‬ ‫دەستوریی بە “زەمەن”ی راگەیاند‪ :‬بۆ‬ ‫ماوەی ساڵ و نیوێک زیاترە بڕیارەکانی‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی هەرێم شەرعیەتیان‬ ‫نەماوە‪ ،‬چونکە لە دانیشتنی رۆژی‬ ‫‪ 2٠1٨/٦/12‬کاتێک ژمارەیەک لە ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی و ئەندامانی دادگای‬ ‫تەمیز خانەنشین بوون کە ژمارەیان ‪1٠‬‬ ‫دادوەر بوو‪ ،‬ئەنجومەنی دادوەریی ئەو رۆژە‬ ‫کۆبونەوەی کرد بۆ پڕکردنەوەی جێگای‬ ‫ئەو ‪ 1٠‬دادوەرە‪ ،‬لە کۆی ‪ ٩‬ئەندامی‬

‫ئەنجومەنی دادوەریی‪ ،‬کە ژمارەیان ‪٩‬‬ ‫ئەندام بوو تەنها ‪ ٥‬کەس ئامادە بوونو‬ ‫بڕیاریاندا بە دانانی ‪ 1٠‬دادوەری تر لەجیاتی‬ ‫دادوەرە خانەنشینبووەکانی دادگای تەمیزو‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ئەو ‪ 1٠‬دادوەرەی دانران لەو‬ ‫رۆژەدا بە رێککەوتنی حیزبی بوو ‪ ٥‬بۆ پارتی‬ ‫و ‪ ٥‬بۆ یەکێتی‪ ،‬هەر بەو هۆیەوە من وەک‬ ‫سەرۆکی ئەوکاتەی دادگای نەوجەوانانی‬ ‫سلێمانی و ئەندامی ئەنجومەنی دادوەریی‬ ‫هەرێمی کوردستان دەستلەکارکێشانەوەى‬ ‫خۆم لە ئەنجومەنی دادوەری و پیشەی‬ ‫دادوەریی راگەیاند‪ ،‬چونکە ئەنجومەنەکە بە‬ ‫تەواوەتی بوو بە ئەنجومەنێکی حیزبی”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد؛ پڕکردنەوەی جێگەی‬ ‫دادوەرەکان لەو کۆبونەوەیەدا نایاسایی‬ ‫بوە‪ ،‬دەبوو النیکەم حەوت دادوەر ئامادەبن‪،‬‬ ‫چونکە بەگوێرەی مادەی ‪ /٣٣‬دووەم لە‬ ‫یاسای دەسەاڵتی دادوەری ژمارە ‪2٣‬ی‬ ‫ساڵی ‪ 2٠٠٧‬نیسابی یاسایی کۆبونەوەی‬

‫ئەنجومەنی دادوەریی ئامادەبوونی سێ‬ ‫لەسەر چواری ئەندامانی ئەنجومەنەکەیە‪.‬‬ ‫لەتیف مستەفا جەخت دەکاتەوە کە؛‬ ‫لەو رۆژە بەدواوە هەر بڕیارێکی ئەنجومەنی‬ ‫دادوەری درابێ شەرعیەتیان نییە لەڕووی‬ ‫یاساییەوە‪ ،‬ئەگەر تانەی لێبدرێت لە‬ ‫دادگای فیدراڵی یان ئەنجومەنی دادوەریی‬ ‫عێراق هەڵدەوەشێنەوە لەبەرئەوەی‬ ‫سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەری هەرێم‬ ‫ئەندامی ئەنجومەنی دادوەری فیدراڵییە‬ ‫بە گوێرەی مادەی دووەم لە یاسای‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری فیدراڵی ژمارە ‪٤٥‬‬ ‫ساڵی ‪ 2٠1٧‬و پێویستە بەشێوەیەکی‬ ‫شەرعی و یاسایی دابنرێ تا ببێتە ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی دادوەریی فیدراڵ‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕەی یاسا‪ ،‬کە خۆی‬ ‫ماوەیەکی زیاتر لە ‪ 2٠‬ساڵ دادوەر بووە‪،‬‬ ‫وتی‪“ :‬ئەو دادوەرانەی لە دانیشتنەکە‬ ‫ئامادە نەبوون پێیانوتووم ئەگەر تانە‬ ‫بدرێت ئەوان ئامادەن بچن شایەتی بدەن‬ ‫لە دادگای فیدراڵی”‪.‬‬ ‫بۆ وەرگرتنی زانیاریی لەسەر ئەو‬ ‫پرسە “زەمەن” چەند جارێک و بە‬ ‫ژمارەی جیاواز پەیوەندیی بە بەڕێوەبەری‬ ‫دادوەریی‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫راگەیاندنی‬ ‫هەرێمی کوردستان کرا‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی‬ ‫پەیوەندییەکانی نەدایەوە‪.‬‬ ‫لێدوانەکەی لەتیف شێخ مستەفا‬ ‫دوای ئەوە هات کە رۆژی ‪2٣‬ی ئەم‬ ‫مانگە‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی دادوەری‬ ‫عێراق رایگەیاند‪ :‬بەهۆی خانەنشینبوونی‬ ‫ئەندامێکی دادگای فیدراڵی‪ ،‬نیسابی‬ ‫یاسایی دادگاکە ناتەواوەو چیتر بڕیارەکانی‬ ‫ئەو دادگایە شەرعیەتی نییە‪.‬‬

‫گۆڕان یەكالییبكەنەوە‪ ،‬بەمەرجێك ئەو‬ ‫پۆستانە لەالیەن خودی پارتیو یەكێتیەوە‬ ‫بەڕێوەدەبرێن‪ .‬ئەو پۆستانە دەبوایە‬ ‫لەكاتی گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتدا‬ ‫یەكالبكرابانەوەو رادەست بكرابان‪.‬‬ ‫بەهەمان بیانوو تائێستا پارتی ئامادە‬‫نیە شوێنی راوێژكارو بەڕێوەبەرە گشتیەكان‬ ‫كە پشكی گۆڕانن دیاری بكات‪.‬‬ ‫بە كورتی لە ماوەی رابردوودا جگە لە‬‫جێگری سەرۆكی هەرێم و چوار وەزیر بە‬ ‫كەمترین ستافەوە‪ ،‬هێشتا هیچ كەسێك بۆ‬ ‫گۆڕان دانەمەزرێنراوە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەش دۆسێی سزادراوان‬‫نەك هەر دانەخراوەو چارەسەر نەكراوە‪،‬‬ ‫بەڵكو هێشتا هەر بەردەوامە‪ :‬هیچ گۆڕانێك‬ ‫لە دامودەزگاكانی پیشمەرگەو ئاسایش و‬ ‫پۆلیس و سلكی حكومی دانامەزرێت‪ ،‬هیچ‬ ‫پلەبەرزكردنەوەیەك بۆ گۆڕانەكان ناكرێت‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا چوار كەس بەهۆی گۆڕان‬‫بوونەوە كراون بە وەزیر‪ ،‬لەهەمان كاتدا‬ ‫سەدان كەسیش بەهۆی گۆڕانبوونەوە لە‬ ‫كارەكانیان دوورخراونەتەوەو موچەیان بڕاوە‪،‬‬ ‫كە تیایاندایە پێشمەرگەی دێرینی دانەبڕاوە‪.‬‬ ‫وەك فشارێكی ئابووری بەسەر گۆڕان‬‫و میدیاكەی و دەزگاكانیەوە‪ ،‬حكومەت‬ ‫ئامادەنیە یاسای یارمەتیدانی حزبەكان‬ ‫بەركار بكاتو پشكی گۆڕان تەرخان بكات‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا بۆ دەزگاكانی خۆیان چەندین‬ ‫دەزگاو كۆمپانیا دانراون و بازاڕیان قۆرخ‬ ‫كردووە‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬چاكسازی‬

‫گۆڕان بەمەرجی چاكسازی لەهەموو بوارو‬ ‫سێكتەرەكان چۆتە نێو كابینەی نوێوە‪ .‬بڕیار‬ ‫وابوو لەماوەیەكی كورتدا حكومەت هەنگاوی‬ ‫خێرا بنێت بۆ ئەنجامدانی كۆمەڵێك چاكسازی‬ ‫ریشەیی و باشتركردنی بارو گوزەرانی‬ ‫هاواڵتیان‪:‬‬ ‫جگە لە یاسای چاكسازی لە خانەنشینی‬‫پلەبااڵكان و دەرماڵە‪ ،‬كە ئەویش بەر‬ ‫ناڕەزایەتیەكی بەرفراوان كەوت‪ ،‬هێشتا هیچ‬ ‫هەنگاوێكی كرداری بەو ئاراستەیە نەنراوەو‬ ‫هیچ پرۆژەیەك بۆ چاكسازی گشتگیر‬ ‫ئامادەنەكراوە‪.‬‬ ‫ئەم كابینەیە لە دوای نزیکەی حەوت‬‫مانگێك لە تەمەنی‪ ،‬هێشتا مۆركی دوو‬ ‫ئیدارەیی و دابەشكردنی دەسەاڵتەكانی‬ ‫لەنێوان هەردوو حزبی پارتی و یەكێتیدا‬

‫هیچ كات بەقەد ئێستا‬ ‫خاڵە سنورییەكان و داهاتی‬ ‫سنورەكان بەمشێوەیە‬ ‫لەژێر كۆنترۆڵی حكومەت‬ ‫دەرنەچوون‬

‫دیارە‪ .‬هەر لە پرسگەكانەوە‪ ،‬بۆ‪ :‬پێشمەرگە‪،‬‬ ‫ئاسایش‪ ،‬خاڵە سنورییەكان‪ ،‬پەیوەندییەكان‪،‬‬ ‫بەرپرسە ناوچەییەكان‪ ،‬حكومەتی خۆجێی‪،‬‬ ‫ئیدارەی شارو شارۆچكەكان‪ ،‬دامەزراندن‪،‬‬ ‫گومرگ‪ ،‬داهات‪ ..،‬هتد‪.‬‬ ‫لەدوای پێكهێنانی كابینەی نوێوە بە‬‫بەڵێنی چاكسازی‪ ،‬هیچ كات بەقەد ئێستا‬ ‫خاڵە سنورییەكان و داهاتی سنورەكان‬ ‫بەمشێوەیە لەژێر كۆنترۆڵی حكومەت‬ ‫دەرنەچوون‪ .‬ئێستا كەس و الیەن بێ رێزگرتن‬ ‫لە دامودەزگاكانی حكومەت‪ ،‬هەناردەو هاوردە‬ ‫دەكەن‪ ،‬تەنانەت بە كااڵی قاچاغ و نایاسایی‪.‬‬ ‫مانگانە دەیان ملیۆن دینار لەبری ئەوەی‬ ‫بڕواتە خەزێنەی حكومەت‪ ،‬دەڕواتە گیرفانی‬ ‫كەسە دەسترۆیشتوو و بازرگانە حزبیەكان‪.‬‬ ‫داهاتی نەوت هێشتا ئەو مەتەڵەیە‬‫كە ئاشكرا ناكرێت‪ ،‬لەم ماوەیەدا هەم بڕی‬ ‫داهاتو هەم بڕی هەناردەی زۆر زیادی كردووە‬ ‫كەچی تەنها یەك بڕی دیاریكراو دەچێتە نێو‬ ‫خەزێنەی حكومەتەوە‪.‬‬ ‫لەماوەی بەشداری كردنی گۆڕان لەم‬ ‫كابینەیەدا‪ ،‬هێشتا ئەو هەنگاوە پێویستانەی‬ ‫كە دەبوو بنێردرێن ئەنجام نەدراون‪ ،‬هەر‬ ‫لە بەشداری كاراو بەگوێرەی رێككەوتنەكان‬ ‫لەو پۆستانەی بۆی دیاریكراوە‪ ،‬تا پرسی‬ ‫چاكسازی لە سەرجەم بوارو كەرتەكاندا‪،‬‬ ‫كۆنترۆڵكردنی سنورو گومرگەكان‪ ،‬هێنانەوەی‬ ‫سەرجەم داهاتی نەوت بۆ ژێر ركێفی‬ ‫حكومەت‪ ،‬نەهێشتنی قۆرخكاری كۆمپانیا‬ ‫گەورە حزبیەكان‪ ،‬كۆتایی هێنان بە سزای‬ ‫سیاسیی و فیفتی فیفتی‪.‬‬ ‫دواهەنگاوێك كە هەردوو حزب ناویانە‪،‬‬ ‫مەسەلەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫عێراقە‪ .‬ئەو دوو حزبە دوای ئەوەی هەردوو‬ ‫نوێنەرەكەی هەرێمیان لەو كۆمسیۆنە برا‬ ‫بەش كرد‪ ،‬ئێستا لە ئۆفیسی پارێزگاكانی‬ ‫هەرێمەوە دیسان بە لیستی سەرتاپا حزبی‬ ‫كار لەسەر دانانەوەی ئەو ئۆفیسانە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەستە كاتیانەی بۆ پێداچوونەوەو‬ ‫پێكهێنانەوەی ئۆفیسی پارێزگاكان دانراوە‪،‬‬ ‫لە ناوچەی سلێمانی هەموویان یەكێتین و‬ ‫لە هەولێرو دهۆك پارتین‪ .‬پێشتر هەندێك‬ ‫بێالیەنی تێدابوو ئێستا كۆتاییان بەوەش‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫راستە ستافی گۆڕان لە حكومەت رازین‬ ‫لە مامەڵەی دۆستانەی مەسرور بارزانی و‬ ‫دەستكراوەكردنیان لە ئەنجامدانی هەندێك‬ ‫هەنگاوی پێویست‪ ،‬بەاڵم هێشتاو دوای ئەم‬ ‫ماوەیە‪ ،‬پێدەچێت بەشداری بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫چ لە حكومەت و چ لە بڕیاری سیاسی هەرێم‬ ‫تەنها لە سنوری ‪ %12‬بێت بەبێ پۆستەكان!!!‬

‫نالیا بە “نایاسایی” پارە لە كڕیارو‬ ‫فرۆشیارانی شوقەكانی وەردەگرێت‬ ‫زەمەن‬ ‫كۆمپانیای نالیا لەكاتی كڕین و فرۆشتنی‬ ‫شوقەكانی كوردستی‪ ،‬هەزارو ‪ ٣٠٠‬دۆالر لە‬ ‫كڕیارو فرۆشیار وەردەگرێت‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەوەی تەنیا لە پشتەوەی گرێبەستەكە‬ ‫دەنووسێت ئەم شوقەیە خاوەنداریەتیەكەی‬ ‫گواسترایەوە بۆ كەسێكی دیكە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رابردوو‬ ‫ساڵی‬ ‫وەبەرهێنانی سلێمانی لە نووسراوێكدا‬ ‫ئاماژەی بەوەكردووە‪ ،‬دەكرێت كڕینو‬ ‫فرۆشتن بە یەكەكانی نیشتەجێبوون‬ ‫لە پرۆژەكانی نیشتەجێبوون بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم نابێت بەهیچ شێوەیەك هیچ‬ ‫بڕەپارەیەك لە هاواڵتیان وەربگیرێت‬ ‫لەالیەن وەبەرهێنەرانەوە لەكاتی گۆڕینی‬ ‫گرێبەستەكانی كڕینو فرۆشتن لە‬

‫كڕیارێكەوە بۆ كڕیارێكی تر‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫رێكاری یاسایی لە بەرامبەر دەگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫یەكێك لەو هاواڵتیانەی شوقەیەكی لە‬ ‫كەسێك كڕیوە لە گەڕەکی كوردستی‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫“شوقەیەكمان كڕیوە لە كەسێك كۆمپانیای‬ ‫نالیا ‪ ٥٠٠‬دۆالریان لە هەر یەكێكمان‬ ‫وەرگرتووە واتە لە كڕیارو فرۆشیار هەزار‬ ‫دۆالریان وەرگرتووە‪ ،‬تەنیا لەبەرئەوەی لە‬ ‫پشتەوەی گرێبەستی كۆمپانیاكەو خاوەنی‬ ‫شوقەكە نووسیویانە خاوەندارێتی ئەم‬ ‫شوقەیە گواستراوەتەوە بۆ ئەم كڕیارە”‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە كە نەیویست ناوی‬ ‫بهێنرێت‪ ،‬وتیشی‪“ :‬جگە لە وەرگرتنی ئەو‬ ‫هەزار دۆالرە بۆ تاپۆكردنیش ‪ ٣٠٠‬دۆالری‬ ‫تر وەردەگرن‪ ،‬ئێمە لەبەرئەوەی خەڵكمان‬ ‫ناسیوە ‪ 2٥٠‬دۆالریان بۆ گەڕاندوینەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە خاوەنی شوقەكە ‪ ٥٠٠‬دۆالرەكەیان‬ ‫وەرگرتووە”‪.‬‬

‫كوردستی پرۆژەیەكی نیشتەجێبوونە لە‬ ‫شاری سلێمانی لەالیەن كۆمپانیای نالیاوە‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬كە خاوەندارییەتیەكەی بۆ‬ ‫شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جواڵنەوەی‬ ‫نەوەی نوێ دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫عەزیر سەعید‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی‬ ‫وەبەرهێنانی سلێمانی‪ ،‬بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬وەرگرتنی پارە بۆ گواستنەوەی‬ ‫خاوەندارێتی یەكەی نیشتەجێبوون‬ ‫نایاساییە‪ ،‬هەركەسێك پارەی لێوەرگیراوە‬ ‫با بێت سكااڵ بكات ئێمە بۆی‬ ‫وەردەگرینەوەو ئیجرائاتی یاسایی بەرامبەر‬ ‫ئەو كۆمپانیایەش دەكەین”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی‬ ‫سلێمانی وتیشی‪“ :‬پێشتر ئەم حاڵەتانە‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم هەموویمان لە وەبەرهێنەران‬ ‫وەرگرتووەتەوە‪ ،‬لە كۆمپانیاكانی تریشدا‬ ‫ئەم حاڵەتە هەبووە”‪.‬‬

‫دیدى کاندیدەکانى سەرۆکایەتى ئەمریکا بۆ سیاسەتى دەرەوە‬

‫بێرنی ساندەرز‬

‫ئەندۆیانغ‬

‫بێت بۆتیج‬

‫جۆ بایدن‬

‫جۆن دیالن‬

‫تۆڵسی جابارد‬

‫تۆم شتایر‬

‫ئیمی کلوشبر‬

‫مایکڵ بێنت‬

‫مایکڵ بلومبێرگ‬

‫ئیلیزابێس واردن‬

‫ل‪9‬‬

‫“بڕیارەکانی ئەنجومەنی دادوەریی‬ ‫هەرێم شەرعیەتیان نییە”‬

‫‪www.zamenpress.com‬‬

‫ل‪2‬‬

‫رۆژنامەیەکی سیاسیی گشتییە‬

‫ژمارە (‪ )53‬سێشەممە ‪2020/1/28‬‬

‫نرخ ‪ 500‬دینار‬

‫‪ 24‬الپەڕە‬

‫دوای (‪ )6‬مانگ لە بەشداری؛‬

‫ئایا گۆڕان كارتی زەردی كشانەوە دەداتە پارتی؟‬

‫ هەولێر‪ :‬پێدەچێت‬‫زەمەن‬ ‫هەفتەی داهاتوو گۆڕان بەفەرمی‬ ‫كارتی زەردی كشانەوە لە حكومەت‬ ‫بۆ پارتی بەرزبكاتەوە‪ ،‬ئەوەش وەك‬ ‫هێمای ناڕازیبوون لە جێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتنی سیاسیی نێوانیان‪.‬‬ ‫رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو‪،‬‬ ‫جڤاتی نیشتمانی گۆڕان كۆدەبێتەوەو‬ ‫گێمی یەكەمی یاریەكەی لەگەڵ پارتی‬ ‫بە پێدانی كارتێكی زەرد كۆتایی‬ ‫پێدێنێت‪.‬‬ ‫نیگەرانی قوڵی گۆڕان لە پارتی‬ ‫گەیشتنیەتی بە دەرەنجامێك‪ ،‬ئەویش‬ ‫پاشەكشەو ساردبوونەوەی پارتییە‬ ‫لە نەهێنانەدی خواستەكانی گۆڕان‪،‬‬ ‫كە بریتیە جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی‬ ‫چاكسازی و پێدانی بەركەوتی‬ ‫هەڵبژاردنی ‪%12‬ی پۆستەكانی‬ ‫گۆڕان‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی‬ ‫“زەمەن” كردویەتی‪ ،‬گۆڕان لە ‪15‬‬ ‫رووەوە نیگەرانی قوڵی بەرامبەر‬ ‫پارتی و ئەدای حكومەت هەیە‪.‬‬ ‫لە ل‪2‬دا خاڵەكان باڵوكراوەتەوە‪.‬‬

‫لیستی ناوى ئەو کۆمپانیاو کەسانەی کە قەرزارى حکومەتن‬

‫دۆسیەی دزینی‬

‫پارەکەی نەخۆشخانەی‬

‫زەمەن ‪ -‬هەولێر‪ :‬حکومەتی هەرێم زیاتر لە‬ ‫‪ 700‬ملیار دیناری وەک قەرز داوە بە کۆمپانیاو‬ ‫بازرگان و هاواڵتییان‪ ،‬پەرلەمانیش داوای لێ دەکات‬ ‫بەدواداچوونی بۆ بکات و سەرجەمیان وەربگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بەدواداچوونەکانی “زەمەن” ئەو قەرزانەی‬

‫شار یەکال نەکراوەتەوە‬ ‫زەمەن ‪ -‬سلێمانی‪ :‬رۆژی‬ ‫‪12‬ی مانگی ‪3‬ی ساڵی رابردوو‬ ‫موچەی كارمەندانی نەخۆشخانەی‬ ‫شار لە سلێمانی لەالیەن‬ ‫چەند كەسێكەوە دزراو هێزە‬ ‫ئەمنییەكانی سلێمانی توانیان‬ ‫پارەكە بدۆزنەوەو تۆمەتباران‬ ‫دەستگیربكەن‪ ،‬دوای تێپەڕبوونی‬ ‫نزیكەی ساڵێك تائێستا دۆسیەكە‬ ‫یەكال نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬كە لە‬ ‫دوو هەفتەی ڕابردوودا سەردانی‬ ‫چاكسازی گەورانی سلێمانیو‬ ‫گرتنو گواستنەوەی كردووە‪،‬‬

‫بۆی دەركەوتووە هەندێك دۆسیە‬ ‫لە دادگا یەكالنەكراونەتەوە‪.‬‬ ‫لەو بارەوە بە “زەمەن”ی‬ ‫وت‪“ :‬كەسانێك ڕاگیراون‬ ‫لەناو گرتنو گواستنەوە هەموو‬ ‫بەڵگەیەكیان لەسەر هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم دادگا دۆسیەكانی یەكالیی‬ ‫بەتایبەت‬ ‫نەكردونەتەوە‪،‬‬ ‫دۆسیەی دزینی پارەكەی‬ ‫نەخۆشخانەی شار لە سلێمانی”‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬دۆسیە هەیە سێ‬ ‫ساڵە تۆمەتباری سەرەکی‬ ‫دۆسیەكە لە زینداندایە تائێستا‬ ‫دادگایی نەكراوە”‪.‬‬ ‫بۆ ل‪٤‬‬

‫كۆمپانیای نالیا بە “نایاسایی” پارە لە كڕیارو فرۆشیارانی شوقەكانی وەردەگرێت‬

‫ئازاد بەرزنجی‬

‫د‪ .‬مارف عومەر گوڵ‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫د‪.‬ئیبراهیم محهمهد عهزیز‬ ‫ل ‪19 -‬‬

‫ستوونى ئاستى ئاوەکە ‪ 16‬مەتر کەمیکردووە واتە‬ ‫بۆ سەر رێژبوون ‪ 15‬مەتر کەمیکردووە‪.‬‬ ‫وتیشی‪“ :‬ساڵی رابردوو ئەم کاتە بەنداوی دوکان‬ ‫حەوت ملیارو ‪ 2٨٨‬مەتر سێجا ئاوی تێدابووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمساڵ کەمبۆتەوە بۆ سێ ملیارو ‪ 100‬ملیۆن مەتر‬

‫سێجا‪ ،‬واتە چوار ملیارو سەد ملیۆن مەتر سێجا ئاو‬ ‫بەردراوەتەوە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری بەنداوی دوکان دەڵێت‪ :‬ئەم‬ ‫کەمبوونەوەیە مەترسی پیسبوون لەسەر دەریاچەکە‬ ‫زیاد دەکات‪.‬‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫دواالپەڕە‬

‫لەبارەى هۆکارەکانیشەوە‪ ،‬روونیکردەوە ئاو بۆ‬ ‫تۆرباینەکانى کارەبا بەردەدەرێتەوە لەکاتێکدایە‬ ‫کە ئێستا وەرزی گلدانەوەی ئاوە‪ ،‬وتیشى‪“ :‬دوو‬ ‫جار وەزیری کارەبامان لەسەر ئەو مەترسیانە‬ ‫ئاگادارکردوەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەردانەوەکە هەر بەردەوامە”‪.‬‬

‫گوڵستان سەعید‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی كوردستان‪:‬‬

‫وتەبێژی كۆمەڵی ئیسالمی‪:‬‬

‫د‪ .‬ئیسرا کەمال‬ ‫ل ‪17 -‬‬

‫ل‪2‬‬

‫ئاوى دەریاچەى دوکان بۆ نیوە کەمدەکات‬

‫زەمەن ‪ -‬بڕیار نامیق‪ :‬ئاستى ئاوى دەریاچەى‬ ‫دوکان بۆ زیاتر لە نیوە کەمدەکاتەوەو ‪ 15‬مەتر زیاتر‬ ‫لە ئاستى بیلماوسەکە دابەزیوە‪.‬‬ ‫محەمەد تاهیر بەڕێوەبەری بەنداوەکە بە‬ ‫“زەمەن”ی ڕاگەیاند‪ :‬بەشێوەیەکى‬

‫بەشێک لە نووسەرانی ئەم ژمارەیە‪:‬‬ ‫کولتووری زەمەن‬

‫حکومەتی هەرێم چەندین ساڵە داویەتی بە کۆمپانیاو‬ ‫بازرگانەکان و تائێستا وەرنەگیراونەتەوە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪ ٤10‬ملیار دیناری لە سنوری پارێزگای سلێمانی و‬ ‫‪ 300‬ملیار دیناری لە سنوری پارێزگای هەولێرە‪.‬‬ ‫شاسوار عەبدولواحید‪ ،‬خاوەنی کۆمپانیای نالیا‬

‫لە سنوری پارێزگای سلێمانی زۆرترین قەرزی‬ ‫حکومەتی لەسەرە‪ ،‬کە زیاتر لە ‪ ٤٤‬ملیار دینارە‪،‬‬ ‫دوای ئەو کۆمپانیای نۆکان ‪ 25‬ملیار دینارو مەال‬ ‫یاسین خاوەنی کۆمپانیای بەڕێز زیاتر لە ‪ 21‬ملیار‬ ‫دینار قەرزاری حکومەتن‪.‬‬

‫لە سنوری پارێزگای هەولێر‪ ،‬هۆگر ئەسعەد‬ ‫‪ 60‬ملیار دیناری حکومەتی الیە‪ ،‬کە زۆرترین بڕی‬ ‫قەرزە‪ ،‬دوای ئەویش پۆشۆ مەجیدو زیکرا ئەسعەد‪،‬‬ ‫کە هەریەکەو بڕی ‪ 31‬ملیار دینار قەرزارن‪.‬‬ ‫بۆ ل‪3‬‬

‫کەسی یەکەمی کۆمەڵ‬ ‫ئیحتیکاری دارایی و‬

‫دەستێك هەیە بۆ‬

‫شكاندنی پەرلەمان‬

‫بڕیاری نەکردووە‬

‫سەردار عەزیز‬

‫ل ‪19 -‬‬

‫ل‪5‬‬

‫ل‪4‬‬