Z perspektywy. Harcerski punkt widzenia #15 by Związek Harcerstwa Polskiego

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

TEMAT NUMERU: ZASTĘPY NAJWAŻNIEJSZA JEST WYRTWAŁOŚĆ Z PERSPEKTYWY DRUŻYNOWEGO ISSN 2719-3411 nr 15 | maj 2021

PRZECIEŻ TO DOPIERO ZA 7 LAT! Z PERSPEKTYWY ZAGRANICY

Działanie sfinansowane ze środków otrzymanych z NIW-CRSO w ramach Rządowego

ZHP REALIZUJE DZIAŁANIA DOFINANSOWANE ŚRODKÓW OTRZYMANYCH W RAMACH RZĄDOWEGO Programu Wsparcia RozwojuZE Organizacji Harcerskich i SkautowychZ NIW-CRSO na lata 2018-2030 PROGRAMU WSPARCIA ROZWOJU ORGANIZACJI HARCERSKICH I SKAUTOWYCH NA LATA 2018-2030

FOT. AGNIESZKA MADETKO-KURCZAB/ ZHP

2 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

OD REDAKTORKI NACZELNEJ

Czuwaj, cześć, cieszę się, że macie przed sobą kolejny numer „Z perspektywy”. Mam nadzieję, że ostatnie miesiące napawają was optymizmem, spotykacie się w małych grupach i cieszycie się z kontaktu na żywo z drugim człowiekiem. Pandemia zniszczyła wiele naszych planów, ale myślę, że przy okazji zwróciła uwagę na ważny aspekt pracy z drużyną - zastępy. Przez ostatni czas mogliśmy spotykać się głównie w małych grupach. Naturalne powinno być, że taką grupą jest w drużynie zastęp. Dlatego właśnie zdecydowałam, aby numer ten poświęcić pracy z zastępami i zastępowymi. Mam nadzieję, że zainspiruje was to do wdrażania zmian w swoich drużynach. Z przyjemnością publikuję na łamach tego numeru także informację o kandydaturze Związku Harcerstwa Polskiego do organizacji Światowego Jamboree Skautowego w 2027 roku. Przeczytajcie koniecznie tekst i poczujcie, że wszyscy możemy zostać gospodarzami tego wydarzenia.

Z okazji zbliżającego się harcerskiego lata, życzę wam mnóstwo przygód i spotkań. Zdobywajcie nowe umiejętności, poszerzajcie wiedzę i uważajcie na siebie i swoich podopiecznych. Czuwaj! PHM. MARTA JEŻAK REDAKTORKA NACZELNA

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 3

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

SPIS TREŚCI Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW Z PERSPEKTYWY DRUŻYNOWEGO

TEMAT NUMERU

Najważniejsza jest wytrwałość

Kurs zastępowych jako recepta na stworzenie idealnego zastępowego?

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

TEMAT NUMERU

Postaw na… radę drużyny

Postaw na… zastęp zastępowych

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

TEMAT NUMERU

Metoda harcerska przy planowaniu pracy zastępu

4 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Zastęp przetrwa w każdych warunkach

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

Z PERSPEKTYWY ZAGRANICY

Z PERSPEKTYWY PROGRAMU

Przecież to dopiero za 6 lat!

Z PERSPEKTYWY ROZWOJU

Siódemka radzi – czuwajcie dla Ziemi razem z Nami!

Z PERSPEKTYWY LIDERA HARP

Lider – facylitator

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

Jak założyć drużynę wodną w hufcu bez wody?

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 5

NAJWAŻNIEJSZA JEST

WYTRWAŁOŚĆ ROZMOWA Z PHM. JAKUBEM GRĘBOWICZEM, DRUŻYNOWYM 13 RADOMSKIEJ DRUŻYNY HARCERSKIEJ „STALOWA TRZYNASTKA”

Z PERSPEKTYWY DRUŻYNOWEGO

Z XIII „CZARNEGO” SZCZEPU IM. ZAWISZY CZARNEGO – HUFIEC ZHP RADOMSKO

NA POCZĄTEK PYTANIE TROCHĘ TECHNICZNE – ILE

A JAKA JEST TWOJA DRUŻYNA?

LAT JESTEŚ DRUŻYNOWYM, JAK TO SIĘ STAŁO, ŻE NIM ZOSTAŁEŚ?

Zdecydowanie leśna – często chodzimy do lasu, zdobywamy stopnie i sprawności

Drużynowym jestem od 3 lat – drużyna

(również puszczańskie), a także lubimy

została reaktywowana w kwietniu 2018 r.

biwaki i wycieczki. Działamy w szczepie,

Założyłem ją mając 20 lat, czyli wtedy gdy

który składa się z gromady zuchowej,

większość osób żegna się z harcerstwem

dwóch drużyn harcerskich (męskiej i żeń-

jadąc na studia. To było takie małe wy-

skiej), drużyny wędrowniczej oraz kręgu

zwanie, które miało przełamać hufcowy

instruktorskiego.

stereotyp. Dodatkowo mieszkam, pracuje i studiuję w Łodzi a drużynę prowadzę w Radomsku 100 km dalej, dlatego naturalnie stawiamy na zastępy.

6 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. NADESŁANE

W SWOJEJ DRUŻYNIE STAWIASZ NA ZASTĘPY. JAK ONE DZIAŁAJĄ? CZY DZIAŁAŁY TAK DOBRZE OD POCZĄTKU, CZY ZOSTAJĄC DRUŻYNOWYM WPROWADZIŁEŚ JAKIEŚ ZMIANY DO ICH FUNKCJONOWANIA.

i sprawności a większość zbiórek spędzali w harcówce. Postawiliśmy stworzyć

cu oraz możliwie często spotykamy się

z nich zastęp kadrowy, czyli przyszły ZZ.

w gronie ZZ-tu (Zastępu Zastępowych).

Jest to jedna z metod tworzenia drużyny.

Zastępy spotykają się na zbiórkach same,

Polega ona na pracy z niewielką ilością

zarówno na mieście, w harcówce, jak

osób, którą posiadamy w drużynie, jak

i w lesie. Przed zbiórką każdy zastępowy

z zastępem, z którego w przyszłości

przedstawia jej plan i konsultuje go ze mną

wyłoni się kadra drużyny tj. zastępowi

lub jednym z przybocznych, dzięki czemu

i ewentualnie przyboczni. W ten sposób

dobrze wiemy, co dzieje się na zbiórkach.

działaliśmy przez rok. Na pierwszy obóz

Spotkania ZZ-tu to również zbiórki – na

tego organizowaliśmy dla nich oddzielne

nich zastępowi mają możliwość zdobycia

zajęcia. Kiedy poczuliśmy, że jesteśmy

umiejętności odpowiadających wyższym

gotowi na kolejny krok ogłosiliśmy nabór,

stopniom harcerskim, a także po prostu

przyjęliśmy zuchy z gromady zuchowej

pojechało tylko 4 chłopaków, mimo

przeżyć przygody, których zmodyfikowa-

i rozpoczęliśmy pracę z dwoma zastępami

ne wersje mogą wykorzystać na zbiórce

oraz z ZZ-tem. Stopniowo zbliżaliśmy się

swojego zastępu. Od niedawna jestem

do docelowej formy – początkowo była to

naprawdę zadowolony z pracy zastępów

jedna zbiórka zastępu na miesiąc, czasem

w mojej drużynie i nie boje się powiedzieć,

dwie. Z czasem to, co kiedyś było nowe,

że działają dobrze. Nie było tak oczywiście

stało się naszą harcerską codziennością.

zawsze – w zasadzie zaczynaliśmy od zera.

W tym momencie, kiedy harcerz zostaje zastępowym po prostu wie, co ma robić,

W momencie reaktywacji drużyny,

ponieważ miał okazję poczuć działanie

przeze mnie i obecną komendantkę na-

w zastępie na własnej skórze. Dojście do

szego szczepu, działaliśmy z siedmioma

tego etapu zajęło nam prawie 3 lata, ale

chłopakami, którzy w ogóle nie znali

zdecydowanie warto czekać!

pracy w zastępie, nie zdobywali stopni

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 7

Z PERSPEKTYWY DRUŻYNOWEGO

Obecnie mamy dwie/trzy zbiórki zastępu + jedną/dwie zbiórki drużyny w miesią-

Z PERSPEKTYWY DRUŻYNOWEGO

CO JEST, W TWOJEJ OPINII, NAJWAŻNIEJSZE

JAK WYGLĄDA PEŁNIENIE SŁUŻBY PRZEZ ZASTĘPY

W PRACY Z ZASTĘPOWANI?

I DRUŻYNĘ?

Wydaje mi się, że najważniejsza jest

W drużynie ze służbą pracujemy również

wytrwałość – zmiana polegająca na

zastępami – od turnieju, który zastęp

wprowadzaniu systemu zastępowego

zbierze więcej karmy dla zwierząt ze schro-

w drużynie od zera, w dodatku, gdy my,

niska, po pomoc w przygotowaniu terenu

jako drużynowi, sami musimy się tego

pod łąkę kwietną w wykonaniu starszych

nauczyć na własnych błędach, bo np. nie

harcerzy. Chłopaki starają się szukać

mamy wzorca działania w środowisku

służby w swoim najbliższym otoczeniu

wymaga czasu. Musimy stać się wzorem

np. pomoc komuś z rodziny, sąsiadom itd.

zastępowego dla naszych harcerzy i dać im poczuć na własnej skórze (nie prawiąc

Oczywiście tutaj również pandemia utrud-

wykładów i nie wymagając idealnych

niła wzięcie udziału w akcjach na żywo,

konspektów), że w zastępie jest po prostu

ale zajęliśmy się np. dementowaniem

super. Właśnie po to mamy ZZ w drużynie

fake-newsów na początku pandemii, które

i powinien być to standard.

pojawiały się wśród kolegów harcerzy (np. zdobywając sprawności takie jak Straż-

JAK ZASTĘPY, ALE I CAŁA DRUŻYNA, PORADZIŁY SOBIE

nik Kwarantanny, które stworzyliśmy razem

W DOBIE PANDEMII?

z komendą szczepu).

Pandemia na pewno jeszcze bardziej

A CO CIEBIE MOTYWUJE DO SŁUŻBY I PROWADZENIA

wzmocniła zastępy, bo przez spory okres

DRUŻYNY?

czasu mogliśmy spotykać się tylko w zastępach – organizowaliśmy w szczepie

Bardzo cieszę się, że definiuje mnie coś

i drużynie zdalne gry i współzawodnictwa

więcej niż tylko praca czy studia – harcer-

dla zastępów – łapaliśmy każdą możliwą

stwo jest moją największą pasją, w której

chwilę, gdy mogliśmy spotkać się na żywo.

znalazłem pole do działania i realizowania

Odważę się stwierdzić, że poprzez te

swoich celów. Jest to bardzo motywujące.

okoliczności młodsze zastępy w usamodzielniły się szybciej, bo wymagała tego

DZIĘKUJĘ CI ZA ROZMOWĘ I ŻYCZĘ DALSZEJ SATYS-

sytuacja.

FAKCJI Z PROWADZENIA DRUŻYNY.

Dziękuję. Na pewno się przyda.

8 8 || Z PERSPEKTYWY Z PERSPEKTYWY HARCERSKI HARCERSKI PUNKT PUNKT WIDZENIA WIDZENIA

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW Na przełomie stycznia i lutego 2021 roku odbyła się – organizowana przez Zespół Harcmistrzowski – konferencja pod tytułem „Wszechstronny Rozwój Harcmistrza”. Celem konferencji było stworzenie kandydatom do stopnia harcmistrza oraz harcmistrzom możliwości do pogłębionej refleksji nad ideą stopnia harcmistrza i odniesienia jej do własnej osoby w kontekście wszechstronnego rozwoju. Była to także okazja do podzielenia się swoim doświadczeniem, opiniami, wiedzą – i do pozostawienia trwałego śladu. Zastępy konferencyjne pochyliły się nad tematem małych grup. Efektem ich pracy są teksty o tym jak budować system zastępowych, rozwijać go i umacniać w codziennym działaniu jednostki.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Z PERSPEKTYWY Z PERSPEKTYWY HARCERSKI HARCERSKI PUNKT PUNKT WIDZENIA WIDZENIA || 9 9

KURS ZASTĘPOWYCH JAKO RECEPTA NA STWORZENIE IDEALNEGO ZASTĘPOWEGO?

ILE TRWA KSZTAŁCENIE ZASTĘPOWYCH?

PHM. MARIA ADAMSKA-SUCHEŃSKA

PHM. MAGDALENA RYBACKA

PHM. ARIEL BIENKIEWICZ

PHM. JAN WEGEHAUPT

PHM. MAŁGORZATA KOWALSKA

Jeśli zacząłeś czytać ten artykuł licząc, że otrzymasz receptę na kształcenie swojego zastępowego, to niestety tak się nie stanie. Dlaczego? Nie bez powodu jedną z cech naszej metody jest indywidualność. Postaramy się jednak przedstawić kilka zdań, tudzież pytań, które pozwolą zatrzymać się i zastanowić, jakie działania podjąć, aby tworzyć idealnego zastępowego dla swojej jednostki.

ILE TRWA KSZTAŁCENIE ZASTĘPOWYCH?

Kształcenie zastępowych trwa cały rok „System zastępowy jest zasadniczą cechą, różniącą wychowanie skautowe od wychowania przez inne organizacje. I gdy system ten jest stosowany właściwie, musi przynieść dobre rezultaty.” ~ Robert Baden-Powell

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Właściwe stosowanie systemu zastępowych przyniesie dobre rezultaty tylko wtedy, gdy będziemy mieć dobrze przygotowanych zastępowych. Przygotowanie harcerzy do pełnienia tej funkcji nie może zakończyć się jedną, czy dwiema formami kształceniowymi. Jest to długotrwały, można powiedzieć niekończący się proces, który powinien odbywać się w drużynie, gdyż każda drużyna ma swoją specyfikę. Powinien uwzględnić przede wszystkim to, na jakim etapie znajduje się drużyna i zastępy. Inaczej będzie to wyglądać w drużynach młodych, inaczej w drużynach z tradycjami. FOT. SARA EJSMONT / ZHP 10 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

KURS ZASTĘPOWYCH W DRUŻYNIE?

Wydaje się to bardzo dobrym rozwiązaniem, gdyż drużynowy zna najlepiej swoich zastępowych i może tak skonstruować program kursu, aby odpowiadał potrzebom swojej drużyny. Drużynowy zna potrzeby swoich zastępowych. Może również na bieżąco monitorować, czy zdobyta wiedza i umiejętności są wdrażane w praktyce.

wykorzystane podczas zbiórki zastępów. W miarę zdobywania doświadczenia przez zastępowych, drużynowy może zostawiać więcej swobody w planowaniu, ale zawsze powinien konsultować konspekt tak, aby zbiórka przeprowadzona była zgodnie z metodą harcerską i zasadami bezpieczeństwa.

CZY W DRUŻYNIE POWINIEN DZIAŁAĆ

ILE TRWA PRACA Z ZASTĘPOWYM?

ZASTĘP ZASTĘPOWYCH I RADA DRUŻYNY?

Indywidualna praca z zastępowym – powinna odbywać się przez cały rok. To przede wszystkim motywowanie i zachęcanie do samodoskonalenia – podsuwanie właściwej literatury i materiałów metodycznych. Ważne jest również zachęcanie do udziału w różnego rodzaju warsztatach, ale też czuwanie nad tym, żeby zastępowy nie zapomniał o swoim osobistym rozwoju poprzez zdobywanie sprawności i stopni. Ogromne znaczenie dla zastępowych mają indywidualne rozmowy. Dobrze jest wypracować w drużynie tradycję takich rozmów, niekoniecznie w harcówce i niekoniecznie w bardzo oficjalnej formie.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 11

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

To chyba podstawowa forma pracy z zastępowymi. Musi to być jednak proces zaplanowany i celowy. Nie ma jednej recepty, jednego planu. Zbiórki zastępu zastępowych i Rady Drużyny powinny odbywać się przynajmniej raz w miesiącu. Sposób pracy zależy przede wszystkim od tego na jakim etapie znajduje się dany zastęp i zastępowy. W początkowym okresie należy zadbać o warsztat pracy zastępowego – pomagać zdobyć wiedzę i umiejętności. Ważnym zadaniem jest wspólne planowanie spotkania i przeprowadzenie niektórych aktywności, które będą

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

Mogą to być np. wspólne spacery, podczas których drużynowy będzie miał szansę lepiej poznać swojego zastępowego, problemy w zastępie, ale też sukcesy i radości. Nie muszą to być spotkania zaplanowane i umieszczone w grafiku. Mogą wynikać z potrzeby chwili i mogą być inicjowane zarówno przez drużynowego, jak i przez zastępowych. Każdy drużynowy wypracowuje swoje formy pracy z zastępowymi i musi zdawać sobie sprawę z tego, że system małych grup będzie tylko wtedy działał, gdy będzie miał dobrze przygotowanych zastępowych. KURS ZASTĘPOWYCH – JEDYNA SŁUSZNA

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

FORMA KSZTAŁCENIA ZASTĘPOWYCH?

Kurs zastępowych może być świetną formą na kształcenie zastępowych. Musi on jednak spełniać kilka warunków. Po pierwsze musi być prowadzony w drużynie. To drużynowy wie najlepiej, jakie potrzeby ma jego jednostka i czego oczekuje od swoich zastępowych. Może on być zrealizowany na poziomie hufca, jeśli jest np. w formie biwaku, na którym zastępowi będą mieli szansę zdobyć umiejętności (rozbijanie namiotu, układanie stosu ogniskowego, rozpalanie ogniska, dbanie o ogień, ugaszenie, gotowanie etc.). Jednak należy pamiętać, że to nie ma być minikurs przewodnikowski. Może być też idealną formą na rozpoczęcie pracy z zastępami w nowo utworzonej jednostce. Najważniejsze to pamiętać, że kształcenie zastępowych nie może równać się udziale w kursie. Kurs to tylko jeden element kształcenia. Świetną formą zakończenia kursu zastępowych może być nadanie stopnia wyższego niż członkowie zastępu.

12 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

NATURALNY LIDER CZY AUTORYTET DO NAŚLADOWANIA?

Dla wielu instruktorów bycie zastępowym jest to jedną z pierwszych funkcji, która zostaje im powierzona w ZHP. Zastanawiając się, jakimi cechami powinien być obdarzony zastępowy, dochodzę do wniosku, że aby dobrze ją pełnić należy naturalnie przewodniczyć grupie ludzi. Do zadań zastępowego należy również szukanie nowych pomysłów do działania, pobudzanie twórczości grupy. Zastęp będzie w stanie łatwiej zaufać osobie, która jest podobna do reszty grupy. Zastępowy ma większe możliwości do popełniania błędów, przez co stanowi mniejszy autorytet do naśladowania niż drużynowy. W pracy harcerskiej to drużynowy powinien być wzorem do naśladowania. Bardzo często mówimy o osobistym przykładzie instruktora, który powinny być chętnie wykorzystywany przez młodszych członków. Zastęp to kuźnia charakterów

pod uwagę, że w wyborze zastępowego przez pozostałych członków zastępu będzie bardzo często brane pod uwagę to, czy ktoś jest lubiany i popularny wśród swoich rówieśników, ale nie zawsze będzie to osoba posiadająca predyspozycje do przewodzenia grupą. Drużynowy, który obserwuje członków swojej drużyny z pewnego dystansu może zaobserwować, kto ma cechy liderskie i kto ma posłuch wśród rówieśników. Przy obu drogach trzeba jednak pamiętać o tym, że jeśli ktoś nie będzie chciał objąć tej funkcji, to nie możemy nikogo do niej zmusić. Lepiej wcześniej porozmawiać z kandydatem na zastępowego i sprawdzić czy on tego rzeczywiście chce. Mamy nadzieję, że te kilka punktów pozwoli Ci, drogi drużynowy, zatrzymać się na chwilę i pochylić nad kształceniem zastępowych w Twojej jednostce.

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

i wykluwania się postaw zgodnych z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim. Instruktor staje się wtedy mentorem tłumaczącym znaczenie tych ideałów. Zaś zadaniem zastępowego jest motywowanie i koordynacja działań swojej grupy rówieśniczej. ZASTĘPOWY Z WYBORU CZY Z NADANIA/PRZYMUSU?

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Są dwie drogi wyboru zastępowego. Pierwsza to zastępowy z nadania, czyli osoba, która ma predyspozycje do przewodzenia grupą, naturalny lider, którego drużynowy dostrzega w pracy na zbiórkach. Drugą drogą jest wybór zastępowego przez członków danego zastępu. Która droga jest lepsza? To w dużej mierze zależy od specyfiki drużyny i jej członków. Trzeba wziąć

Z PERSPEKTYWY Z PERSPEKTYWYHARCERSKI HARCERSKIPUNKT PUNKTWIDZENIA WIDZENIA| 13 | 13

POSTAW NA… RADĘ DRUŻYNY PHM. KATARZYNA NOWAKOWSKA, PHM. MICHAŁ ZIĘBA,PHM. NATALIA OLSZYŃSKA,

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

PHM. JAKUB PUCELIK, PHM. ANITA CHLEBNA, PHM. PATRYK PRZYKOTA

Rozważania nad tym, czy powinniśmy stawiać na radę drużyny, należy zacząć zadania kilku przewrotnych pytań: czy do pracy drużyny harcerskiej niezbędne jest stworzenie rady drużyny? Czy bez tego drużyna będzie gorsza, nie będzie mogła zrealizować planu pracy? Czy rada drużyny jest potrzebna w każdej drużynie?

14 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

CZYM JEST RADA DRUŻYNY

JEJ CZŁONKOWIE. Ostatnia

z funkcji – towarzyska – jest jednym z kluczowych elementów które decydują o tym, czy rada drużyny rzeczywiście będzie pracować czy tylko funkcjonować „na papierze”. Wspólne spędzanie czasu, tworzenie więzi przyjacielskich oraz atmosfery zaufania pozwala scementować grupę, co będzie przekładać się na jakość jej pracy.

Jak powszechnie wiadomo, od strony formalnej, zgodnie z instrukcją tworzenia i działania gromady, drużyny, kręgu i klubu specjalnościowego „działalnością drużyny: 1) harcerskiej kieruje drużynowy z udziałem rady drużyny, 2) starszoharcerskiej kieruje rada drużyny, której przewodzi drużynowy”. Dodatkowo Instrukcja określa, że „w skład rady drużyny harcerskiej i starszoharcerskiej wchodzą: drużynowy, opiekun drużynowego, przyboczni, zastępowi oraz ewentualnie inni członkowie drużyny, zgodnie z przyjętymi w drużynie ustaleniami”. Formalne zapisy związkowych regulaminów mogłyby jednoznacznie uciąć wszelkie dywagacje na ten temat. Warto jednak spojrzeć na to zagadnienie od innej strony – wychowawczej.

JAK DZIAŁA RADA DRUŻYNY

Rada, którą określiliśmy jako organ samorządowy drużyny, będzie charakteryzować się podejmowaniem decyzji w sposób demokratyczny. Pojawia się natomiast pytanie, czy na pewno decydowanie o wszystkich sprawach można oddać w ręce niepełnoletnich zastępowych i przybocznych? ZAKRES KOMPETENCJI POWIERZANYCH RADZIE,

Wychowywanie młodego człowieka, które jest misją ZHP, to proces, który powinien zachodzić i przyświecać każdemu działaniu podejmowanemu przez instruktorów. RADA DRUŻYNY JEST ORGANEM, POZWALAJĄCYM NA NAUKĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI, SAMODZIELNOŚCI, A PRZEDE WSZYSTKIM SAMORZĄDNOŚCI. Harc-

mistrzyni Ewa Gąsiorowska w poradniku drużynowego drużyny starszoharcerskiej „W poszukiwaniu przygody”, wyróżniła 4 WAŻNE FUNKCJE JAKIE SPEŁNIA RADA DRUŻYNY:

1. WSPIERAJĄCĄ, 2. OCENIAJĄCĄ, 3. INICJUJĄCĄ DZIAŁANIE (PLANUJĄCĄ), 4. TOWARZYSKĄ.

DRUŻYNY WYKUWA SIĘ PROGRAM I KIERUNKI PRACY DRUŻYNY, O KTÓRYM MOGĄ DECYDOWAĆ WSZYSCY

NALEŻY JEDNAK PAMIĘTAĆ, ŻE NIEZALEŻNIE OD TEGO NA JAKIM ETAPIE ROZWOJU BĘDZIE ZNAJDOWAĆ SIĘ RADA DRUŻYNY, TO ZA DRUŻYNĘ ZAWSZE

Dobrym pomysłem jest opracowanie na początku tworzenia rady drużyny zakresu jej kompetencji, co pozwoli ma pracę w oparciu o jasne zasady działania. Stopniowe przekazywanie kompetencji na ręce przybocznych ODPOWIADA DRUŻYNOWY.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 15

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Zastępowi dzięki współtworzeniu rady drużyny mają możliwość analizowania i znajdowania rozwiązań, które pomogą w kierowaniu ich zastępami. Ocena przez radę realizacji przyjętego planu pracy drużyny, czy prób na stopnie i sprawności harcerskich, pozwala na ciągły rozwój drużyny i jej członków. WŁAŚNIE W RADZIE

Autorzy poradnika „Uczestnicząc w grze” opisują rozwój tej samodzielności podzielony na 6 etapów: od sytuacji w której pełna ocena jej pracy należy do drużynowego, poprzez stopniowe przechodzenie przez analizę i ocenę realizacji zadań, wybór funkcyjnych, planowanie realizacji zadań, które przedstawia do wykonania drużynowy, aż do finalnych 2 etapów, czyli współtworzenia programu pracy (na tym etapie drużynowy powierza również radzie ocenianie prób na stopnie) oraz decydowania o przyjmowaniu do drużyny, przyznawaniu stopni oraz dopuszczaniu do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego. ZALEŻY OD STOPNIA JEJ SAMODZIELNOŚCI.

i zastępowych wraz z ich dorastaniem oraz rozwojem harcerskim pozwoli na efektywną pracę drużyny. Bycie włączonym w proces decydowania i brania odpowiedzialności jest bardzo ważną częścią przygotowania kadry drużyny do realizacji prób instruktorskich oraz do obejmowania nowych funkcji. ZBIÓRKI RADY DRUŻYNY

Częstotliwość odbywania się zbiórek rady drużyny jest uzależniona od systemu pracy drużyny. Jeśli zbiórki drużyny odbywają się co drugi tydzień, wymiennie ze zbiórkami zastępu, to wtedy rada drużyny będzie się np. spotykać co 2 miesiące. Oczywiście nie oznacza to, że nie może robić krótkich spotkań celem podsumowania zbiórki po jej zakończeniu. MOŻNA PRZYJĄĆ, ŻE RADA DRUŻYNY POWINNA SPOTKAĆ SIĘ MINIMUM RAZ NA KWARTAŁ. CZĘSTOTLIWOŚĆ BĘDZIE TEŻ ZMIENIAĆ SIĘ WRAZ ZE WZROSTEM SAMODZIELNOŚCI ZASTĘPOWYCH I PRZYBOCZNYCH: w początkowym okresie działania drużyny będą oni potrzebować poświęcenia większej ilości czasu przez drużynowego, co wraz z ich rozwojem i nabieraniem doświadczenia będzie pozwalało nam większą swobodę i delegowanie coraz szerszych uprawnień przez drużynowego.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

16 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

ZALETY DZIAŁANIA RADY DRUŻYNY

Rada drużyny to ciało, które rozwija umiejętność pracy w grupie, podejmowania demokratycznych decyzji, dyskutowania. Kształtuje cechy liderskie jej członków. Uczy planowania, oceniania, analizowania sytuacji, rozwiązywania konfliktów. Działanie w ramach rady drużyny dodatkowo motywuje zastępowych i przybocznych do dalszej pracy nad sobą. Jest także miejscem w którym mogą się zbliżyć do siebie jako znajomi. Formalny aspekt działania rady jest ważny, ALE NAJWAŻNIEJSZĄ FUNKCJĄ JAKĄ SPEŁNIA, JEST WYCHOWYWANIE FUNKCYJNYCH NA PRZYSZŁYCH INSTRUKTORÓW, A RÓWNOCZEŚNIE ODPOWIEDZIALNYCH OBYWATELI, POTRAFIĄCYCH RADZIĆ SOBIE Z RÓŻNYMI ŻYCIOWYMI SYTUACJAMI.

Rada drużyny będzie istnieć zawsze – chociaż często nie będzie funkcjonować jako formalne ciało w jednostkach harcerskich, to dzięki metodzie harcerskiej i systemowi małych grup, finalnie w każdej drużynie harcerskiej prędzej czy później powstanie system zależności i sposobu pracy który będzie można nazwać radą drużyny.

POSTAW NA… ZASTĘP ZASTĘPOWYCH PHM. WIKTORIA HERNIK, PHM. ROKSANA JANKOWSKA, HM. BARTOSZ MERTAS, PHM. BARBARA SIBIŃSKA, PHM. RAFAŁ ŻUKOWSKI, PHM. PAULINA GRĘBOWIEC-KOWALSKA

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 17

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

Każdy duży pojazd mechaniczny, (…) aby się poruszać musi mieć silnik. Aby się poruszać we właściwym kierunku, musi mieć pilota. Aby wybrać właściwy kierunek, musi mieć dowódcę.

Zastęp zastępowych tworzą zastępowi z podzastępowymi wraz ze swoim dowódcą – drużynowym. W skład tego grona wchodzą również przyboczni. Właściwą drogę dla zastępu wskazuje Rada Drużyny, w której skład wchodzą zastępowi, przyboczni i drużynowy. Zadaniem Rady jest analizowanie, omawianie i planowanie najważniejszych dla drużyny sprawy. Najistotniejszym elementem pracy zastępu jest przygotowanie zastępowych do samodzielnego prowadzenia zbiórek zastępów.

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

CELE DZIAŁALNOŚCI ZASTĘPU ZASTĘPOWYCH

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Głównym celem działania zastępu zastępowych jest nabywanie nowych doświadczeń i rozwijanie umiejętności pełnienia funkcji zastępowego. Poprzez działania harcerskie zastępowi przygotowują się do samodzielnego prowadzenia zbiórek i odpowiedzialnego życia harcerskiego. Członkowie tej formacji dzielą się swoją wiedzą, spostrzeżeniami i omawiają sprawy bieżące z życia zastępu i drużyny. Takie spotkania są kopalnią pomysłów na zbiórki, rajdy, wyjazdy, a także okazją do przeżycia

harcerskiej przygody, nabywania nowych umiejętność w przyjaznej atmosferze zabawy. Zastęp zastępowych tworzą młodzi i ambitni ludzie. Ze względu na wiek ich bagaż doświadczeń nie jest w pełni wypełniony. Zdarza się, że część tej braci nie była jeszcze na kursie zastępowych i brakuje im elementarnej wiedzy, w jaki sposób pracować ze swoim zastępem. ZASTĘP ZASTĘPOWYCH POMAGA IM ZDOBYĆ TĘ WIEDZĘ, A JEGO PRACA POWINNA WZBOGACAĆ ICH WARSZTAT PRACY I BYĆ DLA NICH WZOREM.

18 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Zastępowego cechuje ciągła praca nad sobą, potrzeba pięcia się wzwyż, by zdobywać szczyt ideałów. Dzięki zdobywaniu stopni i sprawności przez harcerzy, drużynowy może rozwijać ich potencjał i stale podnosić poziom ich wiedzy i umiejętności. Oprócz niełatwej ścieżki samorozwoju i odkrywania siebie, przywódca zastępu to dobry kompan do zabawy, który również chce otrzymywać, a nie tylko dawać i organizować zbiórki. JAK DZIAŁAĆ W ZASTĘPIE ZASTĘPOWYCH ZASTĘP ZASTĘPOWYCH FUNKCJONUJE JAK KAŻDY ZASTĘP W DRUŻYNIE. ZBIÓRKI JEGO CZŁONKÓW ODBYWAJĄ SIĘ REGULARNIE WEDŁUG USTALONEGO HARMONOGRAMU LUB W ZALEŻNOŚCI OD POTRZEB. OPTYMALNA CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOTKAŃ ZASTĘPOWYCH TO DWIE ZBIÓRKI W MIESIĄCU, po

to by nie ingerowało to w pracę z zastępem i obowiązki szkolne, a jednocześnie dostarczało miłych wspomnień. Zdarza się, że zbiórki zastępu zastępowych odbywają się siedem dni przez zbiórkami zastępów po to, aby omówić z zastępowymi ich pomysł na przyszłą zbiórkę, pomóc w stworzeniu konspektu i wymienić się pomysłami. Istotnym elementem zbiórek zastępowych jest atmosfera spotkania. Tylko w przyjaznych warunkach i z poczuciem bezpieczeństwa harcerze odważą się na swobodne mówienie o problemach w zastępie, relacjach z jego członkami, a także o planach na przyszłość drużyny i zastępu.

Drużynowy, planując działania drużyny, musi mieć na uwadze jakie umiejętności są niezbędne zastępowym do prowadzenia zastępów i realizacji celów zapisanych w planie pracy. Ma kształtować swoich harcerzy, inspirować ich do zdobywania wiedzy i poszerzania własnych horyzontów.

ZASTĘP ZASTĘPOWYCH POWINIEN DZIAŁAĆ TAK, BY BYĆ NIE TYLKO ŹRÓDŁEM WIEDZY, PRZYGODY, MĄDROŚCI I ZABAWY, ALE RÓWNIEŻ WZOREM ORAZ SKARBNICĄ POMYSŁÓW DO PRACY HARCERSKIEJ. SWOIMI DZIAŁANIAMI POWINIEN SPRAWIAĆ, ŻE POZOSTALI CZŁONKOWIE DRUŻYNY BĘDĄ PRAGNĄĆ BYĆ W JEGO KRĘGACH.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 19

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Zastęp zastępowych działa w oparciu o plan pracy, który jest dostosowany do wieku, doświadczeń i umiejętności poznawczych jego harcerzy. Plan ten opiera się na działaniach drużyny i poszczególnych zastępów z uwzględnieniem szansy na rozwój, zdobywania odpowiednich stopni i sprawności, nabywania nowych umiejętności i doskonalenia już zdobytych.

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

JAKA TEMATYKA POWINNA BYĆ REALIZOWANA NA ZBIÓRKACH ZASTĘPU ZASTĘPOWYCH

Zbiórki zastępu zastępowych mają na celu przygotowanie wodzów zastępów do odpowiedniego prowadzenia swojej grupy. Warto zatem, by w jego planie pracy znalazł się warsztat na temat planowania i przygotowywania spotkań z wykorzystaniem różnorodnych form, metod i narzędzi pracy. Podstawową wiedzą, jaką powinni zdobywać zastępowi od swoich drużynowych są techniki harcerskie. Ponadto, warto znaleźć również czas na zbiórki rozwijające pasje, czy też wyjścia kulturalne. JAKIE SĄ WADY I ZALETY ZASTĘPU ZASTĘPOWYCH NA RÓŻNYCH ETAPACH FUNKCJONOWANIA ZASTĘPÓW

Największą zaletą funkcjonowania zastępu zastępowych jest umożliwienie młodzieży zdobywania wiedzy jak kierować grupą rówieśniczą, aby nie zazdrościli sukcesów, tylko sami starali się być coraz lepszymi i zarażali tą pasją innych. W przypadku drużyny z krótkim stażem pracy, system pracy małymi grupami dopiero się tworzy i wtedy działania drużynowego skupiają się na doszkalaniu zastępowych. Nie może wtedy zabraknąć wsparcia z jego strony i pozostałych członków drużyny. Kiedy drużyna jest doświadczona, zastępowi mogą się skupić na szukaniu inspiracji do tworzenia nowych, ciekawszych programów działania dla zastępów.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Zastęp zastępowych, czyli forum wymiany doświadczeń i uczenia się w działaniu, przeznaczone jest dla wybranych harcerzy. Wadą tej formy jest to, że tylko nieliczni mogą do niego należeć.

20 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

KTO POWINIEN PROWADZIĆ ZASTĘP ZASTĘPOWYCH

Zastęp zastępowych to część kadry drużyny, którego przywódcą jest drużynowy. Jego rolą jest ustalanie potrzeb oraz planowanie pracy. Nie oznacza to jednak, że to on jest odpowiedzialny za prowadzenie każdej zbiórki. Celem omawianego zastępu jest przygotowanie zastępowych do pełnienia przez nich funkcji w tym np. prowadzenia zbiórek zastępów. Dobrą praktyką będzie więc wymienne prowadzenie zbiórek Zastępu Zastępowych tak, by każdy z jego członków mógł sprawdzić się w tej aktywności i uzyskać informację zwrotną, po której dalej będzie doskonalił tę umiejętność. CZY ZASTĘP ZASTĘPOWYCH POWINIEN DZIAŁAĆ W KAŻDEJ DRUŻYNIE CZY NIEKONIECZNIE – DLACZEGO

Zastęp zastępowych to koło napędowe drużyny, jednak nie jest on obligatoryjny. Choć nie jest to wymogiem formalnym, to każdy zastępowy będzie czerpał korzyści z członkostwa w takim zastępie. To właśnie w nim zastępowi mogą się rozwijać, wymieniać doświadczeniami, wspierać wzajemnie i czerpać inspiracje. ZASTĘPOWY, KTÓRY JEST CZĘŚCIĄ ZASTĘPU ZASTĘPOWYCH MA ŚWIADOMOŚĆ, ŻE PODCZAS ZBIÓREK PRZEZNACZONYCH TYLKO DLA OSÓB PEŁNIĄCYCH TĘ FUNKCJĘ, OTRZYMA WSKAZÓWKI, WSPARCIE, ODPOWIEDZI NA NURTUJĄCE GO PYTANIA, ZROZUMIENIE. PRZEDE WSZYSTKIM ZYSKA ŚWIADOMOŚĆ, ŻE JEGO DRUŻYNOWY JEST DLA NIEGO SKARBNICĄ WZORCÓW TAKĄ, JAKĄ ON BĘDZIE Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

DLA SWOICH ZASTĘPOWYCH. Zastępowi, którzy nie są w szeregach Zastępu Zastępowych są ubożsi o wskazane wyżej elementy.

FOT. PIOTR RODZOCH / ZHP Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 21

FOT. JAN NOWICKI / ZHP

ZASTĘP ZASTĘPOWYCH OPARTY NA FAKTACH

W Związku Harcerstwa Polskiego możemy wyróżnić dwa rodzaje drużyn – takie, w których funkcjonuje zastęp zastępowych i takie, w których nie istnieje. W organizacji nie są prowadzone żadne statystyki, które dotyczyłyby zastępu zastępowych, dlatego trudno jest określić w jakim procencie drużyn harcerskich taki zastęp funkcjonuje. Z wywiadu przeprowadzonego w drużynach wynika, że ta forma nie jest praktykowana. Na pytanie, dlaczego go nie ma, drużynowi najczęściej odpowiadają:

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

• W DRUŻYNIE JEST RADA DRUŻYNY, • NIE MA TAKIEJ POTRZEBY, • DRUŻYNA NIE DZIAŁA SYSTEMEM MAŁYCH GRUP, • ZASTĘPOWI ŚWIETNIE SOBIE RADZĄ, • NIE MA CZASU NA KOLEJNE ZBIÓRKI. Taka sytuacja może być spowodowana brakiem wystarczającej wiedzy drużynowych na temat działania zastępu zastępowych, tj. w jaki sposób powinien działać, jakie są jego cele, a także ile pozytywnych aspektów może wnieść do drużyny. Należałoby zatem zwiększyć świadomość instruktorów na ten temat i zachęcić ich do stworzenia takiej formacji w swoich drużynach.

22 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Jednostki, w których działa Zastęp zastępowych uważają go za dobry krok w stronę lepszegoi prężniejszego funkcjonowania drużyny. Zastępowi czują się bardzo zmotywowani, zainspirowani i wiedzą, że mają wsparcie w sobie nawzajem oraz w swoim drużynowym. ROZWIĄZANIE CZASOWE CZY STAŁE

System małych grup powinien obowiązywać na każdym etapie działania drużyny. Ze względu na zalety funkcjonowania zastępu zastępowych wskazane jest, by na stałe zagościł w drużynie. Jest on naturalnym przedłużeniem rady drużyny, pomaga w rozwiązywaniu problemów w zastępach, planowaniu pracy drużyny i uczeniu odpowiedzialności za grupę.

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

METODA HARCERSKA PRZY PLANOWANIU PRACY ZASTĘPU PHM. PATRYCJA BRANKIEWICZ, PHM. MAGDALENA KONOPKA, PHM. BEATA KOSEK, HM. JAKUB SZCZUPAKOWSKI, PHM. IZABELA ŚWIERCZEK

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 23

FOT. KAMIL JASIŃSKI / ZHP

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Planowanie pracy zastępu i uwzględnianie go w całorocznej pracy drużyny jest bardzo istotne z punktu widzenia harcerskiego wychowawcy. Plan pracy zastępu i drużyny powinny powstawać równolegle, aby można było spojrzeć na pracę jednostki całościowo. Plany, które się uzupełniają oraz cechują spójnością są kluczem do sukcesu! Opracowań na temat planowania pracy zastępu i drużyny jest bardzo dużo, dlatego w artykule chcielibyśmy podkreślić wagę zastosowania naszego harcerskiego narzędzia, które można i powinno używać się również do planowania – Metody Harcerskiej, którą charakteryzują cechy:

POZYTYWNOŚĆ

INDYWIDUALNOŚĆ

Przy planowaniu pracy bierzemy pod uwagę, jak ważne jest budowanie dobra, rozbudzanie w harcerzach ich zdolności i pozytywnego spojrzenia na otaczający nasz świat. Poprzez zbiórki tematyczne uczmy ich tolerancji, jak również akceptacji samego siebie. W praktyce w planie pracy zastępu czy drużyny powinny znaleźć się zbiórki o tolerancji, poszanowaniu inności np. można w zbiórki wpleść naukę podstaw języka migowego. Zawsze powinnyśmy pamiętać, że harcerz to człowiek radosny, optymistyczny, mający w sobie dużo empatii i tolerancji. Starajmy się ułożyć tak plan pracy, aby wszyscy z radością oczekiwali kolejnego spotkania, rajdu czy zadania.

Indywidualność inaczej skupianie się na jednostce, jej potencjale, potrzebach, możliwościach, cechach i umiejętnościach. Planując pracę zastępu istotne jest, aby skupiać się jednocześnie na kwestiach łączących harcerzy, które są w stanie w odpowiedni sposób rozwijać i poszerzać horyzonty jego członków, ale również na jednostkowym podejściu do każdego z osobna. Mimo wielu cech scalających zastęp każdy jego członek posiada inną wiedzę i umiejętności. Kluczem jest dopasowanie planu działania w taki sposób, aby harcerz mógł wszechstronnie się rozwijać. Uczenie w działaniu doskonale pasuje do działania, gdy mowa jest o indywidualności – zdobywaniu sprawności oraz stopni

24 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

doskonale uzupełniający własny rozwój każdego harcerza. Jest to także punkt rozwoju, gdzie zastępowy oraz drużynowy powinni współpracować i poświęcać czas podopiecznym. Skierowanie młodego człowieka na odpowiednie tory jego rozwoju z pewnością znajdzie odzwierciedlenie w planie pracy oraz działaniach zastępu oraz przełoży się na odpowiednie efekty wychowawcze. WZAJEMNOŚĆ ODDZIAŁYWAŃ

DOBROWOLNOŚĆ

Przy planowaniu pracy również należy pamiętać o tym, aby zaplanować realizację takich rzeczy, w których członkowie zastępu lub drużyny będą chcieli brać udział. Nie warto skupiać się tylko na robieniu rzeczy "fajnych", ponieważ naszą misją nie jest wychowywanie poprzez dostarczanie frajdy, ale poprzez stawianie wyzwań. Jeżeli cele będą już ustalone, to sposób realizacji warto wybrać wspólnie z członkami zastępu, drużyny np. chcemy, aby każdy zastęp

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 25

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Ogólnie mówi się, że wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami. Harcerze zarówno w zastępie jak i drużynie oddziałują na siebie, motywując się nawzajem do większego zaangażowania w życie zastępu, drużyny. Wykorzystywane przez przełożonych metody do pobudzania oddziaływania harcerzy na siebie to między innymi: wzorzec ideowy, wzorzec osobowy, podejście indywidualne, stopniowanie trudności, rywalizacja, współzawodnictwo i współdziałanie, nieformalna grupa rówieśnicza (patrol, zespół), formalna grupa rówieśnicza (zastęp), harcerska atmosfera, nagrody i kary. Zastępowy czy też drużynowy w przygotowaniu programu podąża najpierw za naturalnymi zainteresowaniami swoimi i podopiecznych, umożliwia

dzielenie się doświadczeniami i wzajemną naukę. Wszystko to stanowi środek realizacji planu pracy zastępu oraz drużyny przy jednoczesnym przekazywaniu wiedzy harcerskiej oraz wartości płynących z Prawa Harcerskiego. Warto zauwazyc, że pomiędzy zastępami również występuje wzajemność oddziaływań jednocześnie silnie scalając członków zastępu. Praca nad sobą jest wynikiem oddziaływania zastępowego oraz funkcyjnych drużyny na członków zastępu, drużyny i odwrotnie. Każda zbiórka zastępu, a także drużyny może być okazją do zdobycia sprawności, realizacji konkretnego zadania na stopień lub pracy zespołowej nad Zadaniem Zespołowym.

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

w drużynie minimum raz w roku obcował z kulturą to nie wysyłajmy wszystkich do jednego muzeum, ale pozwólmy, żeby każdy zastęp sam wybrał miejsce gdzie się uda. Jeżeli członkowie zastępów będą sami wybierać czy chcą pójść do muzeum/teatru/filharmonii/kina/na wystawę to chętniej tam pójdą, niż gdyby ktoś im to narzucił. ŚWIADOMOŚĆ CELÓW

NATURALNOŚĆ

Planując pracę zastępu lub drużyny należy zastanowić się czego chcemy, sformułować konkretny cel, tzn. co chcemy osiągnąć, biorąc pod uwagę specyfikę drużyny – czy jest to zastęp męski, żeński, zastęp zastępowych, stanowią go nowi harcerze czy z doświadczeniem, itp. Plan pracy ma wynikać z potrzeb członków zastępu i drużyny, uwzględniać ich zainteresowania, pasje, wiek i aktywność. Ważne, żeby wszyscy członkowie zastępu, drużyny którzy będą realizować plan, chcieli go realizować oraz był przez nich zaakceptowany. Warto dlatego konsultować plan w zastępie. Wspólne podejmowanie decyzji pozwoli na utożsamianie się z tym co będziemy robić, uznawać za własne. Oczywiście należy pamiętać o najważniejszych celach – dążeniu do ideałów zawartych w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim.

Ostatnią cechą metody harcerskiej, którą każdy instruktor może dostrzec w swojej pracy gołym okiem jest naturalność. Jest to nic innego tylko dostosowywanie swojej pracy do warunków ją otaczających, podejmowanie decyzji w oparciu o potrzeby, ale również i możliwości dostępne w pracy harcerskiej. Planowanie pracy zastępu i drużyny jest praktycznie niemożliwe, jeżeli oderwiemy je od naturalności. Co to oznacza7 Harcerze wstępując do drużyny niewymuszenie nawiązują pierwsze znajomości z innymi członkami drużyny. Trwanie i rozwijanie tych relacji sprawia, że samoistnie tworzą małą grupę przyjaciół, a w konsekwencji zastęp. Istotnie jest, aby harcerze mieli swobodę w nawiązywaniu takich relacji ze względu na to co ich łączy – będą to zainteresowania, pasje czy też sposób bycia. Jest to bardzo istotne

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

POŚREDNIOŚĆ

Wszystkie działania służą realizacji celów wychowawczych. Plan pracy zastępu lub drużyny powinien zawierać atrakcyjne i społecznie pożyteczne zadania, które będą pobudzać harcerzy do rozwoju wewnętrznego. W planie powinny znaleźć się tak przygotowane tematycznie zbiórki, aby wychowywać nowe pokolenie, nie tylko według zasad Związku, ale również w sposób by młodzież żyła zgodnie z zasadami moralnymi, społecznymi oraz prawnymi.

26 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. KAROLINA PIOTROWSKA / ZHP

przy planowaniu dalszych działań zastępu, gdyż naturalnie to co łączy harcerzy może być jedną z głównych osi ich rozwoju. Plan pracy powinien być skupiony na zaspokojeniu potrzeb jego członków wraz z odpowiedzeniem na ich wszechstronny rozwój. To także idealny punkt wspólny planów pracy jednostki oraz mniejszych grup – te potrzeby, których działania zastępu nie są w stanie zaspokoić powinny zostać zawarte w planie pracy drużyny. Dodatkowo naturalną kwestią będzie uzupełnienie rozwoju członków drużyny o tematy społeczne występujące wokół dzieci i młodzieży, w których zastępowi nie czuję się zbyt pewnie, a drużynowy jest ich w stanie wesprzeć. Wszystko to powinno być wypadkową potrzeb i możliwości zastępu wraz ze wsparciem drużynowego.

Jak już wspomnieliśmy wiele jest metod budowania planu często zaczerpniętych z korporacji. Nie skupiamy się nad tym, że Metoda Harcerska sama w sobie może być inspirujących narzędziem do budowania planu pracy zastępu i drużyny. Zachęcamy do skorzystania i uwzględnienia ważnych aspektów, o których przypomina nam nasza harcerska metoda działania przy opracowywaniu istotnego, całorocznego planu działania jednostki.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 27

FOT. JULIAN WIECZOREK / ZHP

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

ZASTĘP PRZETRWA W KAŻDYCH WARUNKACH „Najlepsze wyniki osiągają te drużyny, gdzie najbardziej zaufano zastępowym. Tu leży tajemnica powodzenia wychowania skautowego” – cytat gen. Roberta Baden Powella możemy odnieść do sytuacji harcerstwa, które za sprawą stanu pandemicznego musiała i nadal musi radzić sobie z nowymi wyzwaniami. Dobrze działające zastępy są tym, czego najbardziej potrzebujemy.

28 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

POSTAW NA ZBIÓRKĘ ZASTĘPU

Wiemy czym jest zastęp – grupą liczącą od pięciu do ośmiu osób, jednym z elementów metody harcerskiej. Wiemy również, że na jego czele stoi zastępowy – starszy brat, który chętnie dzieli się swym doświadczeniem, pełni rolę przewodnika w zabawach, grach, różnych zajęciach i pracach. Czy zastanawialiście się nad tym co daje praca podczas zbiórek zastępu jego członkom? FUNKCJONOWANIE W ZASTĘPIE NIESIE OGROMNE KORZYŚCI DLA HARCERZA. UCZY WSPÓŁPRACY W GRUPIE, ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SIEBIE I INNYCH (CO JEST SZCZEGÓLNIE POTRZEBNE W CZASACH KRYZYSU). CZŁONKOWIE JEDNEGO ZASTĘPU WIEDZĄ, ŻE MOGĄ NA SIEBIE LICZYĆ.

Na zbiórkach zastępów harcerki i harcerze uczą się także nowych umiejętności, otwartości na innych, pewności siebie czy radzenia sobie z trudnościami w konstruktywny sposób. Członkowie zastępu poznają siebie w bezpiecznym rówieśniczym środowisku. To komfortowa okazja, aby bez oceniania ze strony innych dowiedzieć się w czym się jest dobrym albo z czym sobie nie radzimy (jeden dobrze pisze, drugi dobrze liczy, trzeci dobrze planuje, czwarty się ładnie wypowiada, wspólnie mogą poradzić sobie z każdym zadaniem). PRACA W MAŁEJ GRUPIE WZMACNIA W DZIECIACH POCZUCIE, ŻE SĄ ZARADNE, ŻE POTRAFIĄ ZREALIZOWAĆ POWIERZONE IM ZADANIE, A COTYGODNIOWA SYSTEMATYCZNA PRACA DAJE TEŻ POLE DO PRACY NAD SOBĄ.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

W harcerzach kształtuje się poczucie obowiązku. Zbiórkę trzeba przecież przygotować i przeprowadzić lub wykonać zadanie zlecone przez zastępowego. Praca w zastępie jest o wiele ciekawsza z punktu widzenia dziecka, choćby ze względu na osobę zastępowego, który nie stawia siebie wyżej, jednak posiada autorytet wśród swoich harcerzy. Ogromną rolę w tworzeniu zastępu ma też drużynowy, który ufa swojemu zastępowemu, ale jednocześnie w razie potrzeby służy pomocą, radą i czuwa nad wszystkim. Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 29

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

GRUPĘ ŁĄCZY TO, CO ODRÓŻNIA JĄ OD INNYCH

Obrzędowość i częste zbiórki z jednej strony tworzą odrębność między zastępami, a z drugiej na zbiórkach drużyn tworzą wspólnotę. Chociaż różnią się wewnątrz, na zewnątrz stanowią jedność. Systematyczność działań zastępu (niekoniecznie tylko zbiórek) integruje ludzi. Jednak każde działanie powinno być od początku zaplanowane i przemyślane. Tworzenie konspektów zbiórki jest konieczne, szczególnie dla zastępowych, którzy dopiero uczą się podstaw planowania, wyrabiają pewne konieczne nawyki, które mogą zaowocować w dalszej pracy harcerskiej. Zastępowy przygotowuje się do regularnie prowadzonych przez siebie zbiórek. JEST ODPOWIEDZIALNY, BY CZŁONKOWIE JEGO ZASTĘPU NIE TYLKO SPĘDZILI ZE SOBĄ DOBRZE CZAS, ALE I WIELE SIĘ NAUCZYLI. MOŻE LICZYĆ NA POMOC DRUŻYNOWEGO, ALE DOBRZE BYŁOBY, ABY Z CZASEM STAWAŁ SIĘ CORAZ BARDZIEJ SAMODZIELNY. Ważne

jest zaplanowanie każdej zbiórki oraz zapisanie tego w przejrzystej formie, w konspekcie takim, aby w razie nieobecności zastępowego ktoś inny mógł go zastąpić i prawidłowo przeprowadzić zbiórkę, aby plan był logiczny i dość szczegółowy. Zastępowy uczy się reagować w różnego typu sytuacjach, przewiduje na przykład, że w dzień, na który zaplanował zbiórkę w terenie może padać deszcz, tworzy plan awaryjny.

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

FOT. JULIAN WIECZOREK / ZHP

30 Z PERSPEKTYWYHARCERSKI HARCERSKIPUNKT PUNKTWIDZENIA WIDZENIA 30 | |Z PERSPEKTYWY

ZASTĘP JAK RODZINA

Rodzina, jako podstawowa jednostka społeczna, jest podstawą przetrwania gatunku ludzkiego. Analogicznie, kilkuosobowa grupa, jaką jest zastęp, jest z natury silniejsza i trwalsza niż na przykład dwudziesto- czy trzydziestoosobowa klasa szkolna czy nawet drużyna harcerska. DOBRZE BYŁOBY, GDYBY W ZASTĘPIE KAŻDY HARCERZ POSIADAŁ OKREŚLONĄ FUNKCJĘ, NP. PODZASTĘPOWY, ZWIADOWCA, SANITARIUSZ, ŚPIEWAK, SKARBNIK, CHORĄŻY CZY KRONIKARZ/WEBMASTER, BY MIAŁ JAKIEŚ SWOJE POLE, DZIĘKI KTÓREMU WNOSIŁBY DO

Pełnienie określonej funkcji bardzo dobrze wpływa na rozwój, gdyż nie tylko otrzymywanie, ale i dawanie od siebie wzbudza w nas szczęście i poczucie bycia potrzebnym. W małej grupie pomiędzy każdym z harcerzy tworzą się z czasem bardzo silne więzi, takie jak przyjaźń, braterstwo, odwaga czy zaufanie. W zastępie nabywamy również różnego rodzaju kompetencje, ucząc się od siebie nawzajem. Te cechy charakteryzują wartościową jednostkę, a w przyszłości pomogą jej członkom i członkiniom w dorosłym życiu. ZASTĘPU SWOJĄ CZĘŚĆ, SWOJĄ PRACĘ.

Wiele gromad i drużyn straciło na liczebności w okresie pandemii. W wielu wypadkach właśnie z powodu małej liczby działań w tym okresie. Drużyny, które działały systemem małych grup nie tylko nie straciły na liczebności, ale również zyskały zainteresowanie innych. ZBIÓRKI ZASTĘPU PRZYNOSZĄ KORZYŚCI DLA DZIECI I MŁODZIEŻY, BARDZO DOBRZE WPŁYWAJĄ NA ICH ROZWÓJ, POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI I POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI DO GRUPY. KORZYŚCI DOSTRZEŻE TEŻ KAŻDY DRUŻYNOWY, BO CZY JEST LEPSZA OKAZJA ŻEBY ZAUWAŻYĆ SWOJEGO NASTĘPCĘ, NIŻ WŁAŚNIE WŚRÓD ZASTĘPOWYCH?

Ten rok pokazał, że postawienie na zastępy to najlepsze rozwiązanie kiedy pojawia się kryzys, taki jak podczas pandemii. CZAS DLA NAS

Pandemia i wprowadzone w związku z nią obostrzenia zaskoczyły nas wszystkich. To jak bardzo nie byliśmy przygotowani na taką ewentualność, odczuł niemal każdy. W pośpiechu przenosiliśmy działania do świata online, co w naszych harcerskich realiach nie było takie proste. W końcu ważne jest dla nas spotkanie, wspólne działanie i oddziaływanie na siebie wzajemnie. Drużynowi borykali się z problemem tego, by zaangażować uczestników zbiórek, którzy i tak cały tydzień spędzali przed komputerami podczas lekcji online. Tutaj z pomocą przyszły zastępy. Kiedy już można było wychodzić, spotykać się w małym gronie, to właśnie drużyny, w których zastępy działały już przed pandemią, sprawnie powróciły do zbiórek. Jak mówi phm. Agnieszka Żuk drużynowa 3 Grunwaldzkiej Drużyny Harcerskiej im. gen. Ludwika Bittnera z Janowa Podlaskiego:

Przed kadrą Związku Harcerstwa Polskiego szansa, którą trzeba dobrze wykorzystać. Brak zajęć dodatkowych dla dzieci i młodzieży, przesycenie działaniami online sprawia, że harcerstwo może pokazać się od tej najlepszej strony. Kluczowym jest jednak postawienie na zbiórki zastępów. Działanie, które nawet przy przedłużających się ograniczeniach będzie mogło być realizowane, będzie rozwijało pasję i zainteresowania dzieci i młodzieży.

Harcerze, którym udało się być na zbiórce w terenie, byli przeszczęśliwi, że spotykają się, mogą pracować i bawić się wspólnie. Dało im to poczucie wspólnoty, możliwość wyj-

Generał Baden-Powell długo podróżował po Europie, poznając podstawy wychowania dzieci, zanim podzielił 20 chłopców na 4 zastępy w trakcie obozu na Wyspie Brownsea. Praca w zastępach była eksperymentem, który dał pozytywne rezultaty. My w XXI wieku nie musimy już przeprowadzać eksperymentu, wystarczy wprowadzać w życie to, czego uczymy się na kursach i czytamy w książkach. Drużyny działające zastępami przetrwają dlatego, że kadra drużyn wie jak ważny jest zastęp, a wartości poparte doświadczeniem w pracy, dają pozytywne efekty nawet w kryzysie.

ścia i działania – daje namiastkę normalności.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 31

Z PERSPEKTYWY ZASTĘPÓW

HARCERSTWO W CZASACH ZARAZY

PRZECIEŻ TO DOPIERO ZA 6 LAT! POLSKA KANDYDATEM DO ORGANIZACJI ŚWIATOWEGO JAMBOREE 2021 HM. MARTYNA KOWACKA CZŁONKINI PATROLU POLSKA2027 HUFIEC ZIEMI RYBNICKIEJ ZHP

Taka myśl pojawia pewnie się w głowie wszystkich, którzy słyszą, że ZHP jest kandydatem do organizacji Światowego Jamboree Skautowego w 2027 roku. Ale czemu właściwie mówimy o tym już teraz? O co w ogóle chodzi? Czym jest współpraca zagraniczna? I co to jest to Jamboree? W tym artykule postaram się wam o tym opowiedzieć!

Z PERSPEKTYWY ZAGRANICY

JESTEŚ JEDNYM Z 60 MILIONÓW

Zacznijmy od początku. Czy wiesz, że jako harcerka czy harcerz należysz do ponad 60-milionowej, światowej rodziny skautowej? To znaczy, że jako członek ZHP możesz rozwijać swoje zainteresowania, bawić się i uczyć wspólnie ze skautami z Kanady, Japonii, czy Hiszpanii. Związek Harcerstwa Polskiego jest członkiem-założycielem Światowej Organizacji Ruchu Skautowego (WOSM) i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek (WAGGGS). SKAUTING DAJE MOŻLIWOŚĆ UROZMAICENIA I WZBOGACENIA PROGRAMU DRUŻYNY, OTWIERA HARCERKI I HARCERZY NA NOWE WYZWANIA I UCZY TOLERANCJI. SKAUTING TO MIĘDZYNARODOWE ZLOTY, WSPÓLNE OBOZY, CZY SPOTKANIA NA GRANICACH PAŃSTW. To

także przekazywanie

32 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Betlejemskiego Światła Pokoju, życzliwe słowa przesyłane w Dniu Myśli Braterskiej, spotkania na bazach skautowych czy rozmowy na internetowym czacie. Chcesz spotkać się ze skautami i przeżyć przygodę swojego życia? To naprawdę nic trudnego! Trzeba tylko odważyć się, aby to zrobić! Skautową przygodę można przeżywać na różne sposoby. Uczestnictwo w zlotach pozwala na spotkanie skautów z całego świata w jednym miejscu i na tym polega ich najwyższa wartość. Najbardziej znanym i największym zlotem jest Światowe Jamboree Skautowe. Kilkadziesiąt tysięcy skautów z całego świata w jednym miejscu jest gwarantem rozwoju i przeżycia niesamowitej przygody.

CZYM JEST JAMBOREE?

Jamboree to międzynarodowy zlot skautowy WOSM (Światową Organizację Ruchu Skautowego), organizowany co 4 lata. To największe wydarzenie edukacyjne skierowane do młodych ludzi w wieku 14-17 lat. Jest to niesamowite wydarzenie, w którym jako uczestnik można wziąć udział tylko raz w życiu. Za każdym razem organizatorem Jamboree zostaje jedna z organizacji należących do WOSM. I tak, od 1920 roku, Jamboree wędruje po krajach i kontynentach. W Europie Środkowej ostatnie Światowe Jamboree Skautowe odbyło się w 1933 roku na Węgrzech. Jamboree to niesamowity moment, w którym w jednym miejscu spotyka się prawie 50 000 skautów z całego świata, aby wziąć

udział w specjalnie dla nich przygotowanym programie edukacyjnym, który rozwinie ich samych, ale także będzie impulsem do działań po powrocie do swojego kraju. JAMBOREE TO SWOISTEGO RODZAJU PODRÓŻ PRZEZ KRAJE, KONTYNENTY, KULTURY I RELIGIE, PODCZAS KTÓREJ MŁODZI LUDZIE MAJĄ OKAZJĘ ZOBACZYĆ UNIWERSALNY WYMIAR SKAUTOWEJ IDEI. Podczas

Jamboree skauci poznają tradycje, zwyczaje i osiągnięcia innych narodów. Spacerując, po tym wielotysięcznym miasteczku skautowym, można porozmawiać z braćmi skautami z Wielkiej Brytanii, zjeść obiad ze skautami ze Stanów Zjednoczonych, czy spędzić wspólne popołudnie ze skautami z Nowej Zelandii. To wyjątkowe przeżycie dla każdego harcerza i każdej harcerki!

Z PERSPEKTYWY ZAGRANIUY

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 33

DLACZEGO MÓWIMY O KANDYDATURZE JUŻ TERAZ?

To pytanie pojawia się bardzo często. Organizacja Jamboree to wieloletni projekt, który daje ZHP możliwość rozwoju – zarówno organizacji, jak i jej instruktorkom i instruktorom. Myślę, że każdy zdaje sobie sprawę z tego, że będzie to wielkie wyzwanie, któremu wspólnie jesteśmy w stanie sprostać. Można powiedzieć, że sam zlot jest ostatnim elementem tego projektu. A dlaczego już teraz zaczynamy przygotowania? Ponieważ już w sierpniu tego roku, podczas Światowej Konferencji Skautowej, która odbywa się on-line, zapadnie decyzja, kto będzie organizatorem tego niesamowitego przedsięwzięcia.

Z PERSPEKTYWY ZAGRANICY

Do tego czasu przygotowywana jest szczegółowa oferta naszej kandydatury. Wiemy już, że Jamboree odbyłoby się na Wyspie Sobieszewskiej – dokładnie tam, gdzie miał miejsce Zlot ZHP Gdańsk 2018 oraz gdzie planowane było Europejskie Jamboree 2020. Natomiast najbliższe miesiące to czas intensywnych prac Patrolu2027 nad programem i realizacją motywu przewodniego Jamboree. Jeżeli w sierpniu decyzja będzie pozytywna i ZHP otrzyma prawo do organizacji 26. Światowego Jamboree Skautowego, będzie to wielki sukces i zobowiązanie do ciągłego podnoszenia jakości pracy naszego ruchu. Wtedy to już na pewno wszyscy będziemy gospodarzami Jamboree w 2027 roku!

34 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

O CZYM BĘDZIE TO JAMBOREE?

Jamboree będzie odpowiedzią na aktualne problemy naszego świata. Program będzie odzwierciedlał trendy społeczne, edukacyjne i rozwojowe na następną dekadę. Chcemy stworzyć wartościowy i atrakcyjny program, który będzie odpowiadał zarówno na potrzeby świata, jak i młodych ludzi. Program zaplanowany będzie zgodnie z metodą skautową oraz dostosowany do potrzeb i aspiracji młodych ludzi. Skauci podejmą indywidualne lub zespołowe działania na terenie zlotu, które umożliwią im rozwój fizyczny, intelektualny, emocjonalny, społeczny i duchowy, a wszystko to odbywać się będzie zgodnie z przyrzeczeniem i prawem skautowym. Te kilkanaście dni, które uczestnicy spędzą na Jamboree, będzie do nich źródłem nowych pomysłów, motywacji i energii do działania. Jamboree stanie się platformą do wymiany inspiracji i doświadczeń, a także okazją do nawiązania przyjaźni, poznania innych kultur i wspólnego rozwoju jako jednostki, jako pokolenia i jako całego ruchu skautowego.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 35

Z PERSPEKTYWY ZAGRANICA

Ważną częścią programu będzie Dzień Przyjaźni, który jednocześnie będzie obchodami 120-lecia skautingu. To dzień wspólnego świętowania naszej bogatej historii i pokazania skautom, że są częścią wielkiej, odważnej międzynarodowej społeczności.

WSZYSTKO CO ROBISZ, RÓB ODWAŻNIE!

„Bravely” – to hasło naszej kandydatury. CHCEMY, ABY NASZE JAMBOREE BYŁO PRZESTRZENIĄ INSPIRUJĄCĄ MŁODYCH LUDZI DO ODWAŻNYCH DZIAŁAŃ NA RZECZ PRZYSZŁOŚCI NAS WSZYSTKICH

Wierzymy, że dorośli powinni wspierać i dawać młodym ludziom możliwość urzeczywistnienia ich marzeń. Powinni dać im przestrzeń do odkrywania swojego potencjału i zachęcać do głośnego i odważnego zabierania głosu. Powinni wspierać i zachęcać ich do wielkich marzeń, zdecydowanych działań na rzecz tego, w co wierzą. Powinni pozwalać im także na popełnienie własnych błędów i odnoszenia pierwszych sukcesów. Takim właśnie miejscem będzie Jamboree. I NASZEJ PLANETY.

CHCEMY ZACHĘCIĆ MŁODYCH LUDZI DO WYJŚCIA POZA ZWYKŁĄ I WYGODNĄ ŚCIEŻKĘ I DO ZABRANIA GŁOSU W WAŻNYCH SPRAWACH. CHCEMY TAKŻE

FOT. MARTYNA KOWACKA / ZHP

WSZYSCY JESTEŚMY GOSPODARZAMI

Ilu z was, zaczynając czytać ten artykuł, liczyło ile lat będzie mieć w 2027 roku? Zaczęło zastanawiać się nad tych czy skończy studia, wyprowadzi się z rodzinnego miasta, zmieni pracę, a może będzie planować ślub i zakładać rodzinę?

NAUCZYĆ SKAUTÓW, JAK DBAĆ O DOBRE SAMOPOCZUCIE, POMÓC IM ZNALEŹĆ RÓWNOWAGĘ.

„Ty”, aby podkreślić, że bycie wiernym sobie jest odważne. „Ty i inni ludzie”, aby powiedzieć, że dostrzeżenie, że każdy jest inny, a wszyscy jesteśmy wyjątkowi jest odważne. „Ty i świat”, aby zaznaczyć, że walka o naszą planetę jest odważna.

Perspektywa 7 lat, które dzielą nas od rozpoczęcia 26. Światowego Jamboree Skautowego, jest rzeczywiście odległa. Jednak ta niesamowita przygoda rozpoczyna się już dzisiaj (a w sumie rozpoczęła się w momencie zgłoszenia kandydatury). W sierpniu zapadanie decyzja, czy prawie 50 000 skautek i skautów z całego świata spotka się w 2027 roku na Jamboree w Polsce, by wspólnie uczyć się, bawić i zmieniać świat na lepsze! TY, TWÓJ PRZYBOCZNY, TWOJA PRZYBOCZNA, ZASTĘPOWY, KOLEŻANKA Z DRUŻYNY, KOMENDANT SZCZEPU, CZY KOMENDANT HUFCA – WSZYSCY

Z PERSPEKTYWY ZAGRANICY

BĘDZIEMY GOSPODARZAMI TEGO WYDARZENIA! BEZ WAS SIĘ NIE UDA! PAMIĘTAJCIE! A TERAZ TRZYMAJCIE KCIUKI I OBSERWUJCIE PRZEBIEG GŁOSOWANIA.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, koniecznie zajrzyj na stronę: www.jamboree2027.org/pl lub napisz na jamboree2027@zhp.pl FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP 36 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

SIÓDEMKA RADZI: CZUWAJCIE DLA ZIEMI RAZEM Z NAMI PHM. KAMILA SMYCZEK DRUŻYNOWA 7 ŁÓDZKIEJ DRUŻYNY STARSZOHARCERSKIEJ „FLAMARE” HUFIEC ZHP ŁÓDŹ- WIDZEW

Jesteśmy 7 Łódzką Drużyną Starszoharcerską „FLAMARE”. Nasze zastępy podjęły działania w ramach akcji „Czuwam! dla Ziemi”. Harcerze i harcerki rozpoznali potrzeby w zakresie przeciwdziałania nadmiernemu generowaniu śmieci. Planują, działają, zmieniając swoje nawyki - zmieniają świat. I jeszcze zarażają tym innych. To wspaniała sprawa!

Z PERSPEKTYWY PROGRAMU

FOT. AGNIESZKA MADETKO-KURCZAB/ ZHP

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 37

Obowiązkiem nas, harcerzy jest podejmowanie działań tam, gdzie są one potrzebne, gdzie zaobserwujemy konieczność niesienia pomocy. Naukowcy alarmują, że Ziemia jest w bardzo kiepskim stanie na skutek nierozwagi i negatywnych postaw człowieka. Musimy zmienić swoje nawyki na takie, które pomogą planecie odetchnąć, które przyczynią się do mniejszego generowania śmieci. Choć wydawać, by się mogło, że ja jeden/ jedna nic nie zdziałam…, to przecież każdą zmianę świata, ktoś musiał zacząć od siebie. Kto zatem, jeśli nie harcerze? Właśnie dlatego zdecydowaliśmy się przystąpić drużyną do akcji „Czuwam! dla Ziemi,” która stanowiła odpowiedź na potrzebę przeciwdziałania zagrożeniom przyrody. Jest to jedno z najważniejszych globalnych wyzwań współczesnego świata. W myśl szóstego punktu Prawa Harcerskiego „Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać” powinniśmy stawać w obronie przyrody, kiedy jest ona zagrożona. Naszą odpowiedzialnością za naturę, której jesteśmy częścią, jest kształtowanie postaw oraz działań na rzecz poszanowania przyrody, zasobów naturalnych oraz Ziemi. Więcej o akcji znajdziecie tutaj (Czuwam dla ziemi Związek Harcerstwa Polskiego (zhp.pl)).

Przygotowywaliśmy się do tego w trakcie zbiórek drużyny, na których podejmowaliśmy tematy związane z problemem nadmiernego generowania odpadów (zastanawialiśmy się nad przyczynami, skutkami, ale przede wszystkim nad rozwiązaniami). Korzystaliśmy z wielu materiałów edukacyjnych jakie można znaleźć na stronie Organizacji WWF (Edukacja WWF | WWF Polska). DZIĘKI GROM I ĆWICZENIOM, ALE PRZEDE WSZYSTKIM WYCHODZĄC W TEREN, MOGLIŚMY SIĘ PRZEKONAĆ JAK DUŻY PROBLEM STANOWIĄ ODPADY W NASZEJ NAJBLIŻSZEJ OKOLICY. Niemalże w centrum wielkiego miasta, śmieci wprost wysypywały się z koszy, mimo pojemników do segregacji, odpady były nierzadko wrzucane na oślep, do nieodpowiednich koszy.

Bardzo spodobał mi się pomysł, żeby nasza drużyna wzięła udział w akcji Czuwam dla Ziemi, bo wierzę, że każdy z nas może zrobić coś nawet niewielkiego, ale jeśli będzie nas dużo, to uda nam się zrobić coś dobrego dla Ziemi – mówi Ola z zastępu „Iskierki”. Na początku nie byłam pewna czy te działania, o których mówiła nasza drużynowa są tak potrzebne, ale jak faktycznie

Z PERSPEKTYWY PROGRAMU

się rozejrzałam dookoła w trakcie zbiórki, PIERWSZYM ETAPEM AKCJI BYŁA ŚWIADOMOŚĆ.

W jego trakcie należało poznać problemy z jakimi boryka się nasza planeta, dowiedzieć się jakie negatywne skutki mają nasze nieekologiczne zachowania i przede wszystkim, jak możemy temu przeciwdziałać w naszym najbliższym otoczeniu.

38 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

a później też już wracając do domu i zobaczyłam jak dużo śmieci fruwa, leży na trawnikach, to nie mogłam uwierzyć, że jakoś dotąd nie zwracałam na nie uwagi. Wtedy poczułam, że to co będziemy robić jest potrzebne – Wiktoria, zastępowa zastępu „Fenixy”.

DZIAŁANIE, TO DRUGI ETAP AKCJI. Polegał on na podjęciu działań, które stanowiły odpowiedź na zaobserwowane w pierwszym etapie potrzeby. Te zdania podejmowaliśmy w zastępach. W ramach nich nasi harcerze realizowali zadania na stopnie harcerskie i zdobywali sprawności. Możliwości jest całe mnóstwo, bo nawet te „domowe sprawności” można było połączyć z działaniami w ramach „Czuwam! dla Ziemi”.

zastanawialiśmy się, ile każdy z nas posiada przedmiotów, których już od dawna nie używa, ile codziennie potrafimy wyrzucać wszelakich opakowań papierowych, plastikowych. Każdy z nas miał tego mnóstwo, a w dodatku jeszcze nasze rodzeństwo, rodzice. Postanowiłyśmy w zastępie, że nasze działanie skupią się na tym, bo każda z nas zebrała jak największą ilość nieużywanych

Jeden z zastępów zdecydował, że przeprowadzi obserwację czy osoby z ich okolicy używają wielorazowych toreb na zakupy:

już rzeczy przez około 1,5 tygodnia. Postanowiłyśmy, że co się da naprawić, to naprawimy i każda z nas przekaże część rzeczy, zabawek, książek na jakiś chary-

Rozmawiałyśmy w zastępie długo i doszły-

tatywny bazarek, np. tam, gdzie zbiera

śmy do wniosku, że prawie u każdej z nas

się fundusze na rzecz zwierząt, które są

w domu przykłada się małą wagę do tego,

w schroniskach (…) – Wiktoria, zastępowa

czy bierzemy torby na zakupy, czy już

„Fenixów”.

na zakupach bierzemy torby foliowe do spakowania zakupów. Jeszcze więcej to-

Zdecydowałyśmy też, że będziemy ogra-

rebek foliowych zabierają i gromadzą nasi

niczać ilość kupowanych rzeczy, że jeśli

(szczególnie starsi) sąsiedzi. Wtedy posta-

nie będziemy naprawdę potrzebowały

nowiłyśmy, że będziemy same w zastępie

jakiejś rzeczy, to nie będziemy kupowały

tworzyć takie torby. Rozdałyśmy je naszym

drobiazgów, tylko dlatego, że kosztują

rodzicom, dziadkom, a niektóre z nas

1,50 zł – dodaje Hania.

nawet najbliższym sąsiadom – podaje Ala

było umieć szyć. To zdecydowanie uła-

dziemy grały na zbiórkach zastępu czy drużyny.

Robiliśmy kiedyś takie torby ze starych

twiło i przyspieszyło całą sprawę – dodaje Julita z tego zastępu.

Zrobiłyśmy karty do gry w tabu, kostkę do układania harcerskich historii, a teraz

W ramach jednej ze zbiórek wprowadzających do akcji „Czuwam! dla Ziemi”

wspólnie robimy dużą grę planszową na zasadzie eurobiznesu – wyjaśnia Wiktoria.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 39

Z PERSPEKTYWY PROGRAMU

t-shirtów na zbiórce i nawet nie trzeba

Resztę przedmiotów (których nie da się oddać na bazarek, ani naprawić) dziewczęta przyniosły na zbiórki zastępu i tworzyły z nich różne gry, w które jak mówią: (…) bę-

z zastępu „Ignis”.

Dodaje: (…) ta gra będzie właśnie dotyczyła tego jak można oszczędzać nie kupując niepotrzebnych rzeczy i jak można żyć lepiej, tzn. żeby nie zaśmiecać planety.

Całą drużyną podjęliśmy także wyzwanie w ramach Tygodnia bez plastiku. KAŻDY Z NASZEJ DRUŻYNY PODJĄŁ WYZWANIE, DZIĘKI KTÓREMU WPROWADZIŁ DO SWOJEGO CODZIENNEGO FUNKCJONOWANIA MINIMUM DWA NAWYKI, KTÓRE SPRAWIŁY, ŻE ZAMIENIŁ JEDNĄ RZECZ WYPRODUKOWANĄ Z PLASTIKU NA INNĄ, Z JAKIEGOŚ EKOLOGICZNEGO TWORZYWA. Podczas wspólnego spotkania drużyny zastanawialiśmy się jak wiele z przedmiotów codziennego użytku jest wykonanych z plastiku, a jak dużo już ma swoje „zastępniki”.

Działając, przygotowywaliśmy się do finału akcji. 22 kwietnia (bo wtedy przypada Światowy Dzień Ziemi). W ramach akcji finałowej wyszliśmy wspólnie do pobliskiego lasu. Miejsce i dzień sprzątania zgłosiliśmy uprzednio do odpowiedniego oddziału Urzędu Miasta, żeby umówić się na odbiór odpadów, które udało nam się zabrać. W ramach gry po lesie sprzątaliśmy odpady, ale też świetnie się bawiliśmy. Zdecydowanie mamy poczucie, że zrobiliśmy coś dobrego. WIDAĆ, ŻE HARCERZE SIĘ ZAANGAŻOWALI I ŻE ZMIENIAJĄ SWOJE NAWYKI. CORAZ UWAŻNIEJ PODEJMUJĄ CODZIENNE DECYZJE, NP. CORAZ WIĘCEJ Z NICH PRZYNOSI NA ZBIÓRKI BUTELKĘ Z FILTREM, ŻEBY NIE KUPOWAĆ NAPOJÓW W PLASTIKOWYCH BUTELKACH. NAWET W RAMACH ZBIÓREK ZASTĘPÓW STARAJĄ SIĘ ZUŻYWAĆ JAK NAJMNIEJ

Jedni z nas używają butelek z filtrem, żeby nie kupować wody w plastikowej butelce, inni starają się pamiętać, żeby pakować warzywa i owoce do swoich woreczków, a nie torebek foliowych, jeszcze inni zamienili plastikowe szczoteczki do zębów na te zrobione z bambusa. Staramy się wspólnie namawiać do zmiany nawyków także naszych najbliższych.

RZECZY, KARTEK. PLANUJĄ, DZIAŁAJĄ, ZMIENIAJĄC

i jeszcze zachęcają do tego innych. To wspaniała sprawa. Wiemy, że nasze czuwanie dla ziemi nie skończyło się wraz z finałem akcji. Zostaną z nami na bardzo długo, oby na zawsze! SWOJE NAWYKI – ZMIENIAJĄ ŚWIAT

CZUWAJMY DLA ZIEMI ZAWSZE,

Z PERSPEKTYWY PROGRAMU

ZMIENIAJĄC SIEBIE, ZMIENIAJMY ŚWIAT!

40 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

FOT. AGNIESZKA MADETKO-KURCZAB/ ZHP

ZMIANY TERMINÓW W HARP ORAZ NOWY MODUŁ

„PRACA Z KADRĄ LEVELUP” Harcerska Akademia Rozwoju Pedagogicznego to kształcenie drużynowych i instruktorów ZHP na poziomie akademickim. Projekt Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie i Związku Harcerstwa Polskiego daje niepowtarzalną możliwość zdobycia profesjonalnej wiedzy pedagogiczno-psychologicznej, dzięki której wzrosną kompetencje kadry ZHP. Przez ponad dwa lata w 7 różnych modułach szkoleniowych będzie mogło uczestniczyć 350 drużynowych i instruktorów ZHP z całej Polski. Szczegóły na temat projektu na stronie: zhp.pl/dotacje/harp

ZMIANY TERMINÓW W HARP

Sytuacja pandemiczna wpłynęła na harmonogram szkoleń w Projekcie HARP. Od 2019 roku odbyło się 5 modułów z czego każdy składał się z trzech szkoleniowych weekendów. PRZED NAMI NOWY HARMONOGRAM ZJAZDÓW MODUŁU „KSZTAŁCENIOWIEC LEVELUP”, DO KTÓREGO ZAPISY RUSZĄ OD 1 SIERPNIA.

GRUPA ODBIORCZA: ILOŚĆ MIEJSC:

kadra kształcąca ZHP

APS

ZHP

25.09-26.09.2021 zjazd stacjonarny

Elementy autoprezentacji, emisji głosu i dopasowania do grupy

Metoda harcerska w pracy kształceniowca

23.10-24.10.2021 zjazd stacjonarny

Praca z grupą – poziom zaawansowany

Indywidualność na kursie. Kształtowanie postawy na kursach instruktorskich

Dydaktyka dla praktyka

Kształceniowe formy pracy w służbie metody harcerskiej

20.11-21.11.2021 zjazd stacjonarny 29.01-30.01.2022

Konsultacje online ws. praktyk

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 41

Z PERSPEKTYWY ROZWOJU

DATA:

PONADTO ZOSTAŁ UTWORZONY NOWY MODUŁ „PRACA Z KADRĄ LEVELUP”, DO KTÓREGO ZAPISY RUSZĄ OD 14 CZERWCA.

GRUPA ODBIORCZA:

ILOŚĆ MIEJSC:

instruktorzy ZHP w stopniu co najmniej podharcmistrza

DATA:

APS

ZHP

21.08-22.08.2021 zjazd stacjonarny

Komunikacja bez przemocy

Komunikacja bez przemocy – warsztat z elementami porozumienia bez przemocy (NVC)

28.08-29.08.2021 zjazd stacjonarny

Kultura organizacyjna

Kultura organizacyjna w ZHP

Metodyki zwinne w zarządzaniu projektem + elementy coachingu

Zarządzanie przez wartości

23.10-24.10.2021 zjazd stacjonarny 20.11-21.11.2021

Konsultacje online ws. praktyk

Przypominamy, że zostanie uruchomiony jeszcze ostatni moduł – powtórka szkolenia, które cieszyło się największym zainteresowaniem. Informacja pojawi się 1 września na stronie HARP.

Z PERSPEKTYWY ROZWOJU

TERMINY ZJAZDÓW:

• • • •

Projekt Harcerska Akademia Pedagogiki Specjalnej jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego we współpracy Związku Harcerstwa Polskiego i Akademię Pedagogiki Specjalnej.

09.10-10.10.2021 zjazd stacjonarny 06.11-07.11.2021 zjazd stacjonarny 15.01-16.01.2022 zjazd stacjonarny 19.02-20.02.2022 zaliczenie praktyk online

FOT. KAMIL JASIŃSKI / ZHP 42 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

FOT. MICHAŁ WIRASZKA / ZHP

Z PERSPEKTYWY LIDERA

LIDER FACYLITATOR HM. JACEK GRZEBIELUCHA CZŁONEK WYDZIAŁU KOMUNIKACJI I PROMOCJI GK ZHP

Z PERSPEKTYWY LIDERA

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 43

FOT. KONRAD KMIEĆ / ZHP

Powiedzieć, że przywódca musi być dobrym łącznikiem, spoiwem dla zespołu, to jak nie powiedzieć nic. Podobnie jest z kwestiami kontaktu z otoczeniem – ktoś musi odpowiadać za relacje, za zadania czy zmiany. Czy dobry lider musi być facylitatorem? Czy każdy facylitator musi być liderem?

GARŚĆ SZNURKÓW

Poznajcie Kasię. Kasia jest komendantką hufca. Była już drużynową i namiestniczką, więc wie o co chodzi w harcerstwie. Zna na pamięć procedury dodawania i usuwania członków z ewidencji, ogarnia algorytmy rozliczania faktur, zgłaszania biwaków i obsługę hufcowej Komisji Stopni Instruktorskich. Koordynuje pracę członków swojej komendy, jest łącznikiem między komendą chorągwi, drużynowymi, namiestnikami, komisją rewizyjną i reprezentuje swój hufiec na zewnątrz – generalnie trzyma w ręku wiele sznurków. Jaki jest przepis Kasi na sukces? Facylitacja to oczywiście pojęcie zaciągnięte z języków obcych, chociaż u nas przyjęło tylko jedno z tamtejszych znaczeń. Po angielsku pojęciem „facility” określilibyśmy udogodnienie, ułatwienie, sprawność, zabudowanie. PO POLSKU PRZYJĘŁO SIĘ TO PRZEDE WSZYSTKIM W ZNACZENIU BIZNESOWYM – CZYLI PEŁNIENIE FUNKCJI WSPIERAJĄCYCH I USPRAWNIAJĄCYCH PROCES ORGANIZOWANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ.

Z PERSPEKTYWY LIDERA

Zbiorczo i w uproszczeniu można powiedzieć, że osoba o wysokich zdolnościach facylitacyjnych to sprawny organizator, jednak nie do końca. Wspomniana wyżej komendantka jest zdecydowanie liderem – pełni wszak funkcję szefowej wobec swojej komendy i drużynowych. Jednak to nie jedyne osoby, z którymi nawiązała relacje. Ma wpływ na obsadę hufcowej KSI, ale nie przewodniczy jej posiedzeniom. Podlega rozkazom komendanta chorągwi i kontroli Komisji Rewizyjnej. Maxwell mówił o kimś takim Lider

360o, gdyż będąc sprawnym liderem trzeba mieć oczy skierowane zarówno w górę (do przełożonych), na boki (do współpracowników) i na dół (do podwładnych). W tym wszystkim są też wójtowie, dyrektorzy szkół czy sponsorzy. PRZEWODNIK

Opisując rolę facylitatora w strukturach organizacyjnych mogę posłużyć się kolejnym rozumieniem miana przewodnik. Tak jak w poprzednim tekście starałem się myśleć o przewodniku w rozumieniu turystycznym (tym który prowadzi, wskazuje drogę), tak teraz posłużę się terminem fizycznym. Świetnym przewodnikiem, na przykład ciepła czy prądu, są niektóre metale. Taką samą funkcję ma facylitator – podaje dalej, ułatwia przepływ – najczęściej informacji. Instruktor harcerski ma do czynienia z masą informacji – od podstaw metodycznych, wszystkiego związanego z Harcerskim Systemem Wychowania, instrumentami metodycznymi, przez informacje formalne i proceduralne, aż po te zupełnie akcesoryjne, które są po prostu przydatne w codziennej pracy. OGROMNE ZNACZENIE FACLITATORÓW PRZEJAWIA SIĘ W MOMENCIE WDRAŻANIA RÓŻNEGO RODZAJU ZMIAN. TO WŁAŚNIE LIDER-PRZEWODNIK JAKO PIERWSZY ZAŁAPIE ZNACZENIE WPROWADZANEJ ZMIANY, ROZPOZNA JEJ WADY I ZALETY. ZROZUMIE OPORY OSÓB NASTAWIONYCH OPOZYCYJNIE DO NOWYCH IDEI. POMOCNE BĘDĄ OGROMNE POKŁADY EMPATII, KTÓRE POZWOLĄ NA SPOJRZENIE NA SPRAWĘ Z WIELU PUNKTÓW WIDZENIA – W JEDNEJ OSOBIE.

44 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

CHARAKTER

Nie oznacza to jednak, że lider ma być osobą bez charakteru, czy płynną w poglądach. Wracając do analogii metalu, który przewodzi – z uwagi na bardzo bliskie ułożenie cząsteczek względem siebie – jest on ciałem stałym, po angielsku solid. I spróbowałbym zaproponować właśnie taki ideał facylitatora – solidny i konsekwentny. Rzetelny, mający bardzo mocne podstawy merytoryczne, rozumiejący cele, proces i rezultaty wdrażanych zmian. Za Klausem Vopelem: gotowy do dopasowania się, rozumiejący zmieniające się okoliczności, ale także tolerancyjny, znający swoje potrzeby1. Odważny. Wspomniana empatia może być czymś niekoniecznie kojarzonym z solidnością, jednak ona stanowić będzie hard core archetypu facylitatora – oraz jedno z ważniejszych wyzwań kształtowania przywódców w ruchu harcerskim. 1 K. W. VOPEL, PORADNIK DLA PROWADZĄCYCH GRUPY,

rozjeżdżanie się w interpretacji różnych pojęć (czy nawet danych) mogą prowadzić do naprawdę wielkich, choć często niepotrzebnych tarć. PODSUMOWUJĄC

Wspomniana na początku Kasia będzie liderem-facylitatorem w momencie przekazywania informacji od Głównej Kwatery do drużynowych. Będzie nim też słysząc jakieś narzekania od drużynowych na działania namiestnika, ale tylko pod warunkiem, że coś z nimi zrobi. Kasia będzie facylitować wprowadzając, a następnie przestrzegając procedur i metod, które zostały zaakceptowane w ramach pracy jej komendy. Nie będzie facylitatorem akumulując wiedzę i nie przekazując jej dalej. Nie będzie ideałem, jeśli nie będzie rozmawiać z ludźmi face-to-face, zamykając się w sferze domysłów i plotek. Nie uda jej się być dobrym liderem stanowiąc zaporę na wewnątrzorganizacyjnym przepływie informacji.

KIELCE 1999, S. 80-87

DLATEGO TAK WAŻNA JEST TRANSPARENTNOŚĆ,

EMPATIA

SPRAWNOŚĆ I MĄDROŚĆ ŁĄCZENIA POTRZEB CZŁONKÓW NASZYCH ZESPOŁÓW (NIEWAŻNE CZY SĄ TO KOMENDY, CZY SĄ TO ZASTĘPOWI) Z MOŻLIWOŚCIAMI ICH ZASPOKOJENIA. ŁĄCZENIA OCZEKIWAŃ ZE WSPARCIEM, A ZADAŃ Z MOŻLIWOŚCIAMI I PREDYSPOZYCJAMI.

FOT. SARA EJSMONT / ZHP

Z PERSPEKTYWY LIDERA

Tak naprawdę większość wyżej wskazanych cech charakteru odnosi się do cech lidera. Jest jednak jeden ważny przymiot, bez którego nie da się być sprawnym facylitatorem. To jest rozumienie potrzeb każdego z członków zespołu. Ich poznanie (najlepiej w działaniu!), pamiętanie o nich w potrzebie, dawanie im przestrzeni do rozwoju. To przekłada się na wdrażane od lat narzędzie opisów funkcji, gdzie staramy się ująć w jakieś słowa oczekiwania, potrzeby i zakres obowiązków stawianych przed członkiem zespołu. Niestety, to również przekłada się na masę nieporozumień – od skali mikro, gdzie następuje demotywacja czy kłótnie między kadrą, do skali makro, czyli na przykład ostatnie decyzje władz naczelnych. Brak chęci zrozumienia intencji,

Z PERSPEKTYWYHARCERSKI HARCERSKIPUNKT PUNKTWIDZENIA WIDZENIA| 45 | 45 Z PERSPEKTYWY

FOT. JULIA TALAR / ZHP

JAK ZAŁOŻYĆ DRUŻYNĘ WODNĄ

W HUFCU BEZ WODY? PHM. MAJA P AWIŃSKA KOMENDANTKA 2 ANDRYCHOWSKIEGO SZCZEPU DRUŻYN WODNYCH

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

HUFIEC ZHP ANDRYCHÓW

Pamiętacie, kiedy podjęliście decyzję o zostaniu drużynowym? U mnie wydarzyło się to bardzo spontanicznie. Byłam przyboczną w gromadzie zuchowej. Tuż przed zbiórką moja przyjaciółka, drużynowa tej gromady, zapytała mnie „Maja, a co my zrobimy z zuchami, które od września przejdą do drużyny harcerskiej?”. Nie minęło 5 minut, a już byłyśmy u Pani Dyrektor, żeby przedstawić jej nasz nowy pomysł i nową drużynową. Zaakceptowała.

46 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

MOMENT, DECYZJA, DZIAŁANIE

Dwa tygodnie później odbyła się pierwsza zbiórka, wtedy jeszcze próbnej, dziś 3 Wodnej Drużyny Harcerskiej „Pogoria”. Od tego wydarzenia minęło ponad 7 lat. Obecnie, z pełnym przekonaniem i pełną świadomością, mówię, że założenie tej drużyny było największym, najważniejszym i najbardziej rozwijającym projektem, jaki stworzyłam. Fakt, że założyłam drużynę, to i tak mało spektakularne przedsięwzięcie. Ważniejsze jest to, że była to drużyna o specjalności wodnej w hufcu bez rzeki ani jeziora w najbliższej okolicy. W hufcu, w którym wodna była tylko gromada. W hufcu, w którym nie mieliśmy ani jednego instruktora żeglarstwa. W tym samym hufcu, cztery lata później, założyłam też szczep wodny, do którego dziś należy pięć jednostek. Jesteśmy rozpoznawalni w swoim środowisku, mamy pełny ciąg wychowawczym, mimo że wciąż nie mamy bezpośredniego dostępu do wody.

TO TAKA SAMA DRUŻYNA

DRUŻYNA WODNA UWZGLĘDNIA W SWEJ PRACY ZAINTERESOWANIA WODĄ, MORZEM I SPORTAMI WODNYMI, A TRADYCYJNE TECHNIKI HARCERSKIE UZUPEŁNIAJĄ, LUB CZĘŚCIOWO ZASTĘPUJĄ, DZIAŁANIA ZWIĄZANE Z PRZEDMIOTEM SPECJALNOŚCI.

Co to znaczy?

FOT. JULIA TALAR / ZHP

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 47

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

Wodna drużyna harcerska to drużyna specjalnościowa, w której harcerze bawią się, uczą, zdobywają stopnie i sprawności w taki sam sposób, jak w każdej innej drużynie harcerskiej Związku Harcerstwa Polskiego. Zakłada się ją i prowadzi dokładnie tak samo jak każdą inną. Jej pracę reguluje ten sam dokument. W takim razie czym drużyna specjalnościowa różni się od drużyny niespecjalnościowej?

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

Zgodnie z „Instrukcją działania i tworzenia gromady, drużyny, kręgu i klubu specjalnościowego” w programie pracy drużyny specjalnościowej muszą znaleźć się sposoby realizacji celów wychowawczych ZHP nie tylko przy użyciu instrumentów metodycznych ZHP, ale przede wszystkim w oparciu o długofalowe działania i narzędzia wybranej specjalności. Muszą znaleźć się w nim także działania, które umożliwią naszym zuchom, harcerkom czy harcerzom podnoszenie swoich umiejętności specjalistycznych, m.in. poprzez zdobywanie uprawnień państwowych czy stopni, takich jak patenty żeglarskie. Oprócz tego w ciągu roku należy zorganizować jedną formę pracy zgodną ze specjalnością – niekoniecznie samodzielnie, a np. współpracując z innym środowiskiem, realizującym tę samą specjalność lub zespołem wsparcia specjalnościowego.

48 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

W działaniu drużyny specjalnościowej konieczne jest wyszkolenie kadry, by podejmowane aktywności były przede wszystkim bezpieczne. Jeśli nie mamy w swojej kadrze osób z odpowiednimi kwalifikacjami, możemy wesprzeć się osobą spoza naszego środowiska, która będzie naszym szefem wyszkolenia i poprowadzi nas krok po kroku w realizacji specjalności, i która wyrazi taką chęć, podpisując odpowiednią deklarację. Zgodę na realizowanie specjalności w gromadzie czy drużynie wydaje Komendant Hufca i ogłasza to w swoim rozkazie. Ważne jest, że gromada zuchowa może realizować specjalność tylko wtedy, gdy realizuje ciąg wychowawczy przez stałą współpracę z drużyną, najlepiej w ramach szczepu. W każdym momencie drużyna może zrezygnować z realizowania specjalności i przekształcić się w drużynę niespecjalnościową.

MOMENT, DECYZJA, DZIAŁANIE – Z PERSPEKTYWY

Kiedy zakładałam drużynę wodną zupełnie nie wiedziałam, z czym to się je. Ba, nigdy wcześniej nie płynęłam niczym, co miałoby żagiel! Nie miałam o tym pojęcia, ale miałam wielkie marzenie. Nie jestem ekspertem, wciąż się uczę i z perspektywy siedmiu lat, bogatsza o doświadczenia i nauczona na własnej skórze, mogę dać ci kilka rad, które mam nadzieję pomogą ci w założeniu drużyny wodnej.

1. Zastanów się, czy w okolicy znajduje się jakiś zbiornik wodny, który umożliwi ci sprawne działanie ze specjalnością. To nie musi być ogromna przestrzeń. Najważniejsze jest, by mieć gdzie nabywać umiejętności w praktyce. Fajnie też, jeśli nie jest to na drugim końcu województwa. 2. Musisz mieć zajawkę na wodę. Wybierz się na rejs, weź udział w spływie kajakowym, zaangażuj się w organizację regat. Sprawdź, czy to jest dla ciebie. Trudno będzie ci zarazić pasją innych, jeśli sam jej nie czujesz.

4. Zapewne na początku działalności twoja jednostka nie będzie mieć własnego sprzętu pływającego, a wypożyczenie może nie być takie tanie. Spróbuj nawiązać współpracę z lokalnym klubem żeglarskim. To świetna możliwość, by ćwiczyć swoje umiejętności i uczyć się od doświadczonych osób. Zaangażujcie się w życie klubu, organizujcie wspólne wydarzenia, podejmijcie w tym miejscu służbę.

6. Oprócz wsparcia harcerskiego, możesz nawiązać współpracę z instruktorami żeglarstwa, niebędącymi harcerzami. 7. A może w twoim hufcu lub chorągwi działa już drużyna o specjalności wodnej? Nie bój się poprosić ich o pomoc. Na pewno wprowadzą cię w wodniacki świat. 8. W realizacji specjalności pomoże ci Program Wychowania Wodnego, czyli zestaw instrumentów metodycznych, opracowany przez WWW GK ZHP. Stosowany w całości będzie gotowcem, na bazie którego możesz stworzyć swój program, dostosowany do potrzeb twojej jednostki. 9. Nie przestawaj się rozwijać – Internet to źródło wiedzy, także tej żeglarskiej. Czytaj, poszukuj, inspiruj się. 10. Przede wszystkim zastanów się, czy chcesz. Praca ze specjalnością to dodatkowe wyzwanie, ale gwarantuję, że daje podwójną satysfakcję.

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 49

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

3. Bardzo dobrym krokiem jest także ukończenie kursu żeglarskiego czy jakiegokolwiek innego, dającego kwalifikacje wodne i umożliwiającego uczenie twoich podopiecznych w praktyce. Taki kurs to też szkoła charakteru i sprawdzenie się w działaniu.

5. W trzynastu chorągwiach ZHP działa Zespól Pilota, czyli grupa instruktorów żeglarstwa, którzy są gotowi, by wesprzeć cię w działaniu. Sprawdź, czy masz u siebie takie wsparcie. Jeśli nie, zawsze możesz zwrócić się do Wydziału Wychowania Wodnego GK ZHP.

FOT. MATEUSZ KOŁACZEK / ZHP

TACY SAMI, A WYJĄTKOWI

Członkowie drużyn o specjalności wodnej noszą wodne mundury ZHP – granatowe. Fakt posiadania innego munduru daje poczucie odrębności, ale i wyjątkowości. SPECJALNOŚCI WZBOGACAJĄ PROGRAM DRUŻYNY I SPRAWIAJĄ, ŻE JEST UKIERUNKOWANY NA ATRAKCYJNE DZIAŁANIA, KTÓRE PRAWDOPODOBNIE

Z PERSPEKTYWY SPECJALNOŚCI

W INNEJ DRUŻYNIE NIE BYŁYBY MOŻLIWE. Poza

tym dobrze realizowana specjalność w naturalny sposób przyciągnie dzieci i rodziców. W drużynie specjalnościowej zuchy, harcerki i harcerze uczą się konkretnych sprawności i umiejętności, które niejednokrotnie stają się pasją, zawodem czy po prostu sposobem na życie. To także twoja przygoda, z której możesz brać garściami, jeśli tylko uwierzysz, że specjalności to naprawdę sprawności na całe życie.

FOT. KAROLINA FRYT / ZHP

50 | Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA

Gdy źle wykonasz zwrot, szybko wywrócisz łódkę. Ale nic się nie stało – stawiasz i płyniesz dalej. Po to właśnie jest młodość – żeby próbować – bo ważny jest sam proces. Nauczysz się przy tym pokory, opanowania, brania odpowiedzialności, szybkiej oceny sytuacji, podejmowania decyzji i ponoszenia konsekwencji. Żeglarstwo bardzo szybko się odwdzięcza. I to z nawiązką, serio! Więc zbierz załogę, złap za ster i płyń – powodzenia!

REDAKCJA

Związek Harcerstwa Polskiego ul. Marii Konopnickiej 6, 00–461 Warszawa WYDAWCA:

KOREKTA: phm. Marta

SKŁAD I ŁAMANIE: REDAKTORKA NACZELNA:

Jeżak

pwd. Sara Ejsmont

phm. Marta Jeżak ZDJĘCIA: phm. Agnieszka

hm. Martyna Kowacka, phm. Kamila Smyczek, hm. Jacek Grzebielucha, phm. Maja Pawińska, phm. Marta Jeżak, phm. Maria Adamska-Sucheńska, phm. Ariel Bienkiewicz, phm. Małgorzata Kowalska, phm. Magdalena Rybacka, phm. Jan Wegehaupt, phm. Katarzyna Nowakowska, phm. Michał Zięba, phm. Natalia Olszyńska, phm. Jakub Pucelik, phm. Anita Chlebna, phm. Patryk Przykota, phm. Wiktoria Hernik, phm. Roksana Jankowska, hm. Bartosz Mertas, phm. Barbara Sibińska, phm. Rafał Żukowski, phm. Paulina GrębowiecKowalska, phm. Patrycja Brankiewicz, phm. Magdalena Konopka, phm. Beata Kosek, hm. Jakub Szczupakowski, phm. Izabela Świerczek AUTORZY:

Madetko-Kurczab, pwd. Jan Nowicki, pwd. Konrad Kmieć, phm. Piotr Rodzoch, Kamil Jasiński, phm. Karolina Piotrowska, pwd. Sara Ejsmont, pwd. Julian Wieczorek, hm. Martyna Kowacka, phm. Michał Wiraszka, dh. Julia Talar, dh Mateusz Kołaczek, dh. Karolina Fryt

PAPIER Z ODPOWIEDZIALNYCH ŹRÓDEŁ

FOT. AGNIESZKA MADETKO-KURCZAB/ ZHP

Z PERSPEKTYWY HARCERSKI PUNKT WIDZENIA | 51

Z perspektywy. Harcerski punkt widzenia #15

Articles inside

Zastęp przetrwa w każdych warunkach

Metoda harcerska przy planowaniu pracy zastępu

Postaw na… radę drużyny

Najważniejsza jest wytrwałość

Postaw na… zastęp zastępowych