7 minute read
De innerlijke reis als illusie
De wereld van Rinus van der Velde is een mallemolen van werkkracht en verbeelding. onderzoekt werkwijze en beweegredenen van een jongleur die ‘de wereld niet wil afbeelden maar haar wil bedenken. Iemand die leeft en ervaart in projecties, maar niet kan zonder taal.’
De innerlijke reis als illusie
Advertisement
Het was een eigenaardige ervaring, mijn bezoek aan Inner Travels, de tentoonstelling van beeldend kunstenaar Rinus Van de Velde (1983) in Bozar Brussel. Ik stapte er redelijk argeloos in, de beelden en interviews die ik op het internet was tegengekomen hadden me nieuwsgierig gemaakt. Had er zin in, wilde me laten verrassen door deze eigengereide hemelbestormer. Met zijn ogen kijken en met eigen ogen zien. Benieuwd naar de uitkomst.
De entree is niet erg opwekkend. Inner Travels is een concept en productie van Europalia Trains & Tracks. In de aankomsthal wordt het breed uitgemeten: een ‘festival dat de impact van trein op de maatschappij verkent en het universum van de reis als metafoor voor de alledaagse, mythische en imaginaire reis’. Poe poe, het universum als metafoor voor het alledaagse en mythische en imaginaire tegelijk. Waar ben ik verzeild geraakt? Hoe dit te verbinden aan de Van de Velde die ik op het internet heb ontdekt: de maniakale tekenaar van een duister zelf, de verbeelder van een vreemde, bedreigende wereld? Een gearrangeerde show in een multidisciplinair cultuurfestival strookt daar niet echt mee. Het eerste wat ik tegenkom is een imposante, onttakelde treincoupé uit vervlogen tijden. Die trein staat daar te pronk als vergane glorie, uitgeraasd verkeersmiddel, relict uit de tijd dat reizen nog een avontuur was. Moet deze verwijzing naar de inner travels van Ilja Kabakov een statement zijn? Een beetje nukkig denk ik: obligaat uitroepteken, typisch voor eigentijdse museumkunst, de harde werkelijkheid op zaal. Maar… ik ben erin gestonken. Door eigen ogen bedrogen. Hier staat een bordkartonnen werkelijkheid. Metaal is geverfd karton. Echte namaak: zelfs de gemorste vruchtenpitjes in de coupé zijn handwerk. Niks geen beeld van vergane glorie, dit mannenknutselwerk. Dit schijnbaar monumentale voertuig, even kwetsbaar als het papier waarvan het is gemaakt, is met opzet even ‘echt’ als ‘net echt’. Bedrieglijke werkelijkheid of bedrieglijke kunst? Het begint te haperen in mijn hoofd. Inner Travels? Van bordkarton? Verneukeratief. Op reis in een wereld waar niets is wat het lijkt. Bedachte werkelijkheid, bedachte kunst? Ik ben in tovenaarshanden. Die wereld blijkt een mallemolen. In de volgende zaal slaat de verbeelding op hol. Ik bevind me in een overvol, feestelijk magazijn van gemankeerde kunstspullen, een werkplaats vol imaginaties, list en bedrog, de Hema voor kunstconsumenten, een kraamkamer van gemankeerde, toegetakelde, snel gemaakte kunst. Als een kind kom ik ogen tekort, voel me opgenomen in de fantasie van de spelende mens in een ongrijpbare wereld. Niet die van een kind voor wie de grens tussen fantasie en werkelijkheid niet bestaat, maar die van een kunstenaar die deze grens niet erkent. Die vermoedt hoe hijzelf en de wereld in elkaar steken, die hij beide met evenveel argwaan als verwondering bekijkt. De getekende en geschilderde natuur, de vegetatie, is overweldigend, de landschappen bedrukkend of uitbundig, de mens gewelddadig en hersenloos maar ook vertwijfeld en creatief. Losgeslagen fantasie. En dat in alle hoedanigheden denkbaar, in houtskool- en pasteltekeningen in alle mogelijke afmetingen, keramiek, in opvallend rauwe en infantiele vormen, installaties, namaak-objecten, fotografie, film, tekst. En dat naast origineel en op eigen wijze nageschilderd werk van kunstenaars uit heden en verleden zoals Pierre Bonnard, Claude Monet, Jean Tinguely en Thomas Schütte. Figuratief, even kleurrijk als grijs en zwart. Je kijkt je ogen uit en je stuitert alle kanten op. Maar gaandeweg die rijke zalen uit het universum van Rinus Van de Velde verlies je je argeloosheid. De kunst verliest haar speelse karakter, je ontwaart de contouren van een zwaar-serieuze kunstenaar voor wie de dingen pas bestaan als hij ze betekent en verbeeldt. Een man die creëert om de wereld te bezweren, die alleen in zijn eigen wereld leven kan, maar daar, gek genoeg, niet somber over is. Hij is verbijsterd, vrolijk en onbesuisd tegelijk, grappig en geestig en relativeert zo zijn activiteiten en zichzelf. De laatste zaal eindigt met een omen, de film La ruta natural. Een mix van speelfilm en animatie over een fatale cyclische levensloop, een fantasie wordt werkelijkheid. De met zijn eigen rubberen gezicht gemaskerde kunstenaar beweegt zich met een ballon door een gekunsteld decor, de tocht loopt uit op dood en mislukte wederopstanding. Op weg naar de uitgang passeer je het geëxposeerde lege masker waarachter Van de Velde in de film verborgen ging. Dat is wat rest van de kunstenaar. De show begint en eindigt met een statement: leeg spul.
Wat nu? Je hebt Rinus Van de Velde leren kennen als een inventieve en gedreven beeldenmaker die de wereld niet wil afbeelden maar haar wil bedenken. Iemand die leeft en ervaart in projecties, maar niet kan zonder taal. Deze kunstjongleur is een verteller, letterlijk, ook over zichzelf. Tekst is bij hem onderdeel van de verbeelding, zij figureert prominent als lange, veelbetekenende titel of als uitvoerig onderschrift, volumineuze voetnoot, op
ZELFGEBOUWDE DECORS
Rinus Van de Velde (Leuven 1983), boegbeeld van de hedendaagse Belgische kunst, begon zijn carrière met grote houtskooltekeningen, gebaseerd op foto’s en zelfgebouwde decors. Hij bedient zich van alle mogelijke technieken en genres, ook installaties, tekst en film, om zijn kijk op de wereld te verbeelden. Hij exposeert sinds 2011 bij Tim Van Laere Gallery in Antwerpen, van waaruit hij musea en galerieën in heel Europa veroverde. Werken in de openbare ruimte van Van de Velde staan onder andere in Hasselt (nieuwe stadskantoor) en Zaventem.
Rinus Van de Velde, It's all about scale my son (2021) ©Tim Van Laere Gallery Antwerpen
tekening of schilderij. Tekst is verhaal, explicatie, rookgordijn, allusie tegelijk. Kijken is hier ook lezen, en andersom. Altijd in het Engels. Deze kunstenaar wil tonen en hij wil contact, communiceren, over zijn vlucht en commentaar op de wereld, over zijn kunst. En dat lukt, je raakt, of je nou wil of niet, betrokken bij de persoon die hier tentoonstelt, bij wat zijn handen bedachten. Dit is geen autonome kunst. Hier is kunst een communicatiemiddel dat, zo hoorde ik een musicus het verwoorden, op mysterieuze wijze ons hart, onze hersens en onze ziel kan aanraken, dwars door de grenzen van tijd en rationaliteit heen. Maar toch: beeldende kunst is geen muziek, de vraag naar zin en betekenis, idee of boodschap dringt zich onvermijdelijk telkens weer op: ondanks alle kijkgenot, waar gaat dit nu eigenlijk over? Daar kun je in de bistro na afloop over bakkeleien, maar velen zoeken hun toevlucht, zag ik, in de dure, prachtig geïllustreerde catalogus. Voor wie de gemankeerde helderheid van de kunstenaar niet aankan, ligt daar de duiding der experts in een mist van idiomatische uitleg. Het scheppende spel met angst, vlucht, creatie en dood, werkelijkheid en illusie ligt er versneden voor de intellectuele chirurg. Het is alsof de kunstenaar dat heeft verbeeld in zijn realistische aardewerk. In Assembly Line (Assemblagelijn) proberen hilarische figuurtjes hopeloos afgehakte lichaamsdelen te identificeren en in elkaar te passen. In de grote keramieken asbak On Monday mornings I explain all my new ideas to my assistants liggen de weggegooide vellen (klei) papier met in plaats van tekstregels zwarte balken overal rond. It’s all bla bla. In The principle impulse, een kolossale houtskooltekening in het hart van de show, schrijft Van de Velde: ‘I feared all my attemps to give a grand and general overview of the universe would seem nothing more than a vain illusion to an outsider observing my work’. In de tekening is de kunstenaar aan het tekenen te midden van een fantastische, weelderige maar aangetaste vegetatie, zijn poging om de werkelijkheid van de natuur te begrijpen en weer te geven, is even ijdel en vruchteloos als die van de kijker die zijn werk probeert te doorgronden.
Desondanks. Wees geen leunstoelreiziger. Kom uit uw fauteuil, neem de trein naar Brussel. Van de Veldes Inner Travels zijn een lust voor ieders oog en hersenvoer voor wie wil. Tuimel mee in dat lunapark in zijn hoofd waar flarden Lipstick on Your Collar van Connie Francis even wezenlijk zijn als de mythische ineenstorting van Joseph Beuys. Z
Rinus Van de Velde, Inner Travels. Van 18.2 t/m 15.5 in Bozar Brussel. bozar.be
