podcast

En wij? Wij hebben het gelezen, wij hebben het aangehoord, wij hebben erover gekletst, en hebben het eenvoudigweg niet geloofd.

Katja Petrowskaja. foto Heike Steinweg

begin en het einde van het boek viert een zorgeloos vernissagepubliek in Brussel een expositie met indrukwekkende foto’s van de oorlog. Licht geschokt stoten de aanwezigen elkaar aan. Dat is de afgrond die zich dezer dagen voor ons opent, de kloof die zich begin maart op de Bebelplatz in Berlijn aftekende. Aan de ene kant mensen, schrijvers uit Oekraïne, de meesten van hen eisten een no fly zone - wij, de toeschouwers, de westerlingen, vermoedden dat de oorlog zich dan zal uitbreiden naar ons, naar ons bestaan. Deze kloof scheurt Europa in tweeën. Zoals ook de literatuur, onderverdeeld naar de herkomst ervan, is verscheurd. Net als de manifestatie op de Bebelplatz was ook de boekverbranding, 89 jaar daarvoor, een demonstratie van geestelijke macht. Het was een lichtend, tot ver reikend baken van de angst van de fascisten voor de literatuur, voor de macht van de schrijvers. Katja Petrowskaja was er ook, ze was vanuit Tbilisi via Istanbul naar Berlijn gekomen, de stad waarover ze in haar autobiografische roman Vielleicht Esther (2015) schreef ‘dat deze stad tot een van de vreedzaamste steden ter wereld is geworden en deze vrede bijna agressief exploiteert, als een soort herinnering aan de oorlog.’ Petrowskaja's roman is een zoektocht naar sporen, in Oekraïne, in Kyiv, in Babi Jar, waar familieleden van haar werden vermoord. Het is ook de geschiedenis van haar moeder, die vijf jaar oud was toen ze uit Kyiv moest vluchten. Ze beschrijft haar vlucht in een overvolle trein, in de angst daar haar moeder voor altijd uit het oog te verliezen. En het altijddurende gepraat over de oorlog in de jaren erna. Katja Petrowskaja’s moeder leeft nog, ze woont in Kyiv. Aan het eind van haar leven moet ze opnieuw een aanval op haar stad meemaken. Ze heeft een video opgenomen die dezer dagen, behalve in Rusland, overal in de wereld te zien is. Ze is een personage uit de literatuur, én een echte, levendige, oudere mens. Ze was geschiedenislerares, in de video wendt ze zich tot de geschiedenisleraressen in Rusland. Tot de moeders van Rusland. ‘Alsjeblief, laat je kinderen niet naar hier komen!’, het is per slot van rekening niet meer dan een oorlog van Poetins fascisten. En: ’de nazi’s hebben we toch al een keer eerder samen verslagen!’ Tenslotte: ‘we geloven in jullie!’ Uiteindelijk blijven wij achter met het besef dat ze het hebben vermoed, geweten, geschreven en het ons steeds weer hebben verteld. En wij? Wij hebben het gelezen, wij hebben het aangehoord, wij hebben erover gekletst, en hebben het eenvoudigweg niet geloofd. Z

© Die Zeit, 11/2022. Vertaling: Wido Smeets

DE RUGPIJN VAN JE VADER

Psychologie, zelfhulp en true crime, het mogen populaire podcast genres zijn, hier leest u opnieuw over familiegeschiedenis. Luister zelf en u zult merken: de andere genres komen hierin ook aan bod. Het nieuwste voorbeeld familiegeschiedenis in podcast formaat komt van Iris van Santen. In Als geschiedenis in je opstaat vertelt zij over haar grootvader Hans die in januari 1946 als oorlogsvrijwilliger naar Indonesië trok. Van Santen is projectleider bij de tentoonstelling Revolusi! over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in 1946-1949 die momenteel in het Rijksmuseum in Amsterdam te zien is. Tijdens de voorbereidingen las zij brieven die haar toen zeventienjarige opa Hans uit Indonesië stuurde. Terwijl de familiegeschiedenis haar voorheen nauwelijks bezighield, wordt ze er emotioneel van en krijgt last van nek- en rugpijn. Liep haar vader daar niet ook al zijn hele leven lang mee rond? Voor Iris van Santen is duidelijk: haar pijn is oud zeer uit een andere generatie. Ze besluit om samen met schrijfster/podcastmaker Marjolijn van Heemstra verder te graven. De luisteraar vergezelt haar bij onder andere een familieopstelling en leert over ‘de emotionele zeemijnen’ die in elke familie liggen. Feitenkennis over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd moet u niet verwachten van de podcast. Het is veelmeer een voorbeeld van de nieuwe koers die het Rijksmuseum vaart: geschiedenis persoonlijk te maken.

CHRISTIANE GRONENBERG

Iris van Santen en Marjolijn van Heemstra, Als geschiedenis in je opstaat. NPO Radio 1 / VPRO, 2022. vpro.nl