Jaarboek Verspanen 2016

Benchmark Verspanen 2016: Waarom groeien toppers 3 keer sneller dan de markt?

Bedrijven leunen voor kennis teveel op hun leveranciers

Eenvoudige draai- en freesdelen uit de webshop

Sector moet mĂŠĂŠr doen aan scholing en strategievorming

20

16

JAARBOEK

Verspanen

Voorop de verspanend

DHF 8000

met de horizontale bewerkingscentra van Doosan DHF 8000 multi-tasking machine center 5-assig simultaan nodding-type spindle head 800 mm wisseltafel

NHP/NHM serie heavy duty serie hoge ijlgangsnelheid 60m/min ø 1450 x 1550 mm werkstuk afm. zeer geschikt voor palletpool automatisering

lopen in de industrie...

NHP/NHM serie

HP/HC serie high performance serie spindel snelheid max 12.000 r/min 18,5 kW vermogen op de spindel

HP/HC serie

Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel. +31 (0)229 542 485 fax +31 (0)229 542 364 info@dormac.nl www.dormac.nl

Solutions for better machining

:6102 nenapsreV kramhcneB 4 ni edneodlov ew neretsevni ?nesnem né eigolonhcet Benchmark Verspanen 2016: Waarom groeien toppers 3 keer sneller dan de markt?

Bedrijven leunen voor kennis teveel op hun leveranciers

Eenvoudige draai- en freesdelen uit de webshop

Sector moet méér doen aan scholing en strategievorming

20

16

JAARBOEK

Verspanen

Wat is jouw antwoord op de digitalisering?

Toegegeven: ik hou van Zwitserse horloges. Van die mechanische modellen, waarbij je het ingenieuze raderwerk ziet bewegen; vaak een fraai staaltje precisie freeswerk.

Toch ligt mijn analoge horloge sinds enkele maanden ongebruikt in mijn nachtkastje.

Waarom? Omdat tegenwoordig een smartwatch rond mijn pols zit. Die waarschuwt me heel discreet als ik te lang aan mijn bureau zit. Take a minute and stand up, luidt de goede raad. Mijn smartwatch waarschuwt me ook voor files. Dat is echt handig.

Het allerleukste vind ik echter dat ik zelf mijn watch face - hoe verzinnen ze het - kan designen. Elke dag een ander, als het moet. Via een handige app, programmeerkennis heb ik niet nodig. Ik ben opeens horlogedesigner. Dat doet me denken aan een opmerking die ik onlangs hoorde tijdens SolidWorks World in Dallas. “Iedereen wordt een maker”, zei Dassault topman Bernard Charlès.

sreicnarevel nuh po leevet sinnek ro

pohsbew ed tiu neledseerf n

De digitalisering van onze samenleving grijpt heel diep in, tot in de haarvaten van onze samenleving. Ook in de verspanende industrie. Deze digitalisering is niet te stoppen, zegt Joachim Zoll, de baas van de CNC-business bij Siemens. En als je in de rivier zwemt, kun je beter met de stroom mee zwemmen dan er tegenin, zo merkte een Dassault topman in Dallas op toen ik vroeg waarom SolidWorks dit jaar Uber for engineers gaat uitrollen. Beiden zeggen eigenlijk hetzelfde: de digitalisering gaat de komende jaren onze wereld ingrijpender veranderen dan menigeen nu nog denkt. En je ertegen verzetten heeft geen zin. Marc Evers, COO bij KMWE, zegt dat je als verspanend bedrijf uit twee smaken kunt kiezen: je groeit door naar complexe componenten die veel vakmanschap en vakkennis vragen of je zoekt het in de e-commerce. Want eenvoudige draai- en freesdelen bestel je straks gewoon via een webshop. Een Bol.com voor frees- en draaidelen. Denk niet dat het niet kan, in de VS bestaan ze al. Levering binnen vijf tot tien dagen. Of sneller, mits je betaalt.

gnimroveigetarts ne gnilohcs ne

Zo moeten we het thema digitalisering tegemoet treden: zie het als een kans. Ga er gewoon vanuit dat alles kan. Waarom niet? Want wie denkt het wel te weten omdat hij al jaren op een bepaalde manier werkt, ziet zich straks links en rechts ingehaald worden door slimme IT-jongens die vanuit een heel andere invalshoek met een digitale oplossing de maakindustrie op zijn kop zetten. Waarom zou morgen geen Uberachtige start-up een digitaal platform lanceren voor frees- en draaidelen?

Adverteerdersindex: Dormac CNC Solutions Dymato DMG Haas Automation WNT Bender Limas KMWE

YounG cuttingtools Gibac Chemie Fanuc BMO Automation Edgecam Bauhuis Renishaw Robojob

Magistor Schunk Seco MakeMT! Stodt 2S Evolent Machines Hoffmann Group

Machinebouwtechnologie

Industrie 4.0

Het gaat echter niet alleen om digitalisering. Made-in-Europe heeft dit jaar samen met de Koninklijke Metaalunie en de Jaarbeurs voor het eerst de Benchmark Verspanen uitgezet. In dit jaarboek lees je de belangrijkste resultaten en een reactie van Fried Kaanen, Metaalunievoorzitter. Wat mij het eerste opviel toen ik de resultaten zag, was hoe weinig bedrijven investeren in scholing van hun medewerkers. Ik vind dat des te opvallender als je het afzet tegen de digitalisering die doordringt in deze sector. Niets blijft zoals het was. Neem het programmeren: het gros van de deelnemers zegt dat aan de machine geprogrammeerd wordt. Slechts een klein deel programmeert uitsluitend via CAM-software. Praat je met hen hierover, dan hoor je telkens ‘mijn jongens vinden het programmeren juist het leuke van hun werk’. Prima, maak dan hun werk nog leuker.

Want die G-codes intikken gebeurt sneller en efficiënter door een CAM-pakket met feature herkenning. En binnenkort komt zelfs het eerste CAM-pakket op de markt dat automatisch nauwkeurigheden uit de 3D solid inleest en de meest geschikte freesstrategie kiest. Investeer in je medewerkers, breng ze naar een hoger niveau. Want apps en andere softwaretools gaan in hoog tempo het repeterend werk overnemen.

5

26

36

Bewerkingstechnologie 48

v nenuel nevjirdeB

-iaard egiduovneE

d réém teom rotceS

Eind dit jaar zetten we opnieuw een Benchmark Verspanen uit. Ik hoop dat nog meer bedrijven meedoen. Maar ik hoop vooral dat de cijfers dan laten zien dat scholing hoger op de agenda van de verspanende bedrijven is komen te staan. Opleiden moet het eerste antwoord zijn op de digitalisering. Dan pas komt de rest.

Of heb je een ander antwoord op de digitalisering?

Oeps. Warm up, waarschuwt mijn horloge. Te lang over dit stukje gedaan…

Veel leesplezier Franc Coenen

Gereedschappen 62 Koelsmeermiddelen / 72 Reiniging Kwaliteitscontrole / 80 Procesbewaking

Automatisering 90 Vakmanschap 100 De markt 108

Nieuwe technologie

114

Leveranciersregister 132

Patrick de Vos (Seco Tools)

De beste combinatie van kwaliteit, kostprijs en doorlooptijd wint de toekomstige concurrentieslag

High mix low volume vraagt om first part right. Het tijdperk waarin je uitgebreid test aan de machine loopt stilaan ten einde, zegt Patrick de Vos van Seco Tools. “Er is geen ruimte meer om uitgebreid te testen welke de beste snijparameters zijn.� In plaats van reactief handelen moeten we proactief gaan handelen, vat hij zijn boodschap samen. Vooraf nadenken en beredeneren, zo min mogelijk trial and error aan de machine. Kennis van de theoretische kant van verspaning is hiervoor onmisbaar.

8

Patrick de Vos is overtuigd geraakt dat het in West-Europa anders moet tijdens zijn vele reizen voor de Zweedse gereedschapfabrikant door Azië. In het Westen zien velen de Aziatische concurrentie nog als bedrijven die grote series werkstukken van mindere complexiteit en kwaliteit maken.

Tegen lage kosten. Dat beeld van Azië is achterhaald, durft hij te beweren. Niet alleen wordt het werk ginder complexer. Series worden er ook kleiner. “Ik hoorde op een gegeven moment een Aziatische klant spreken over high mix low volume.”

Serie boeken Om minder aan de machine te hoeven testen, is kennis van de theorie achter verspanen belangrijk. Seco Tools heeft daarom enkele jaren geleden het boek Metal Cutting Theories and Models uitgegeven. Een dikke pil, vol wiskundige formules, met veel theorieën, geschreven door een team onder leiding van professor Jan-Eric Stahl van de universiteit van Lund. Dit is één van de kennispartners van de Zweedse gereedschapproducent.

Het boek beschrijft het verspanend proces, benaderd vanuit de fysische theorie met de ambitie om een holistische visie op het proces neer te zetten. Het is een boek vol wiskundige modellen, noodzakelijk om het verspanend proces te kunnen verklaren en daarna te optimaliseren, weet Patrick de Vos. “Als je proactief wilt reageren, heb je de wiskundige modellen nodig.” En die richting moet het op: vooraf beredeneren wat er gebeurt in het proces. Verdien je geld met spanen maken of niet, dat is de vraag. Het valt hem vaak op in bedrijven hoeveel mensen bezig zijn met nacalculatie. “Voorcalculatie behoort de grootste afdeling te zijn. Nacalculatie behoor je slechts steekproefsgewijs te doen, anders loop je achter de feiten aan.”

CAM-systemen niet de heilige graal Moeten we ons wel druk maken over de theorie nu de digitalisering in hoog tempo doordringt in de verspaning?

CAM-programma’s worden steeds intelligenter. We staan op de drempel van het adaptieve tijdperk, waarin sensoren en smart industry oplossingen in de cloud het verspaningsproces gaan sturen. Straks worden snijcondities real time bijgestuurd op basis van kunstmatige intelligentie, zo voorspellen sommigen.

Ja, de theorie is meer nodig dan ooit, luidt het antwoord van Patrick de Vos. Natuurlijk, ook hij ziet de voordelen en de mogelijkheden van de moderne CAM-systemen. “Maar deze systemen maken keuzes voor gereedschappen en snijgegevens op basis van tabellen. Verspaning is een dynamisch proces.” De condities in de machine veranderen continu doordat je materiaal weghaalt en de gereedschappen slijten. Dat heeft effect op het gereedschap, de opspanning, de machine. Met deze dynamiek moet je rekening houden om tot een optimaal proces te komen.

Verlies niet de kritische analyse De Vos ziet nog een tweede reden waarom de theoretische kennis aan belang wint. “Wil je de voorstellen van het programmeersysteem voor de gereedschap- en opspankeuze begrijpen, dan heb je inzicht nodig in de modellen die de software gebruikt om tot deze adviezen te komen. Alleen dan hou je controle over het proces. Laat het CAM-systeem rekenen, maar verlies als gebruiker niet je kritische analyse uit het oog.”

Een auto en een fiets zijn beide gereedschappen om van A naar B te komen. Welk gereedschap je kiest, blijft volgens hem uiteindelijk een beslissing die de programmeur of de operator neemt. Dat kan software niet overnemen. “De mensen blijven de belangrijkste factor in de productieomgeving.” Patrick de Vos ziet bij CAM-ontwikkelaars langzaam maar zeker een kentering. Seco Tools heeft bijvoorbeeld een overeenkomst gesloten met Delcam.

Dat laat alle programmeurs verspaningscursussen bij Seco Tools volgen voordat ze aan de slag gaan met het ontwikkelen van de softwaretools. Dankzij diepgravende kennis van de theorie

Patrick de Vos: theoretische modellen zijn onmisbaar om vooraf snijcondities te kunnen kiezen die problemen voorkomen.

Het is een kwestie van tijd voordat de Aziatische kwaliteit op een net zo hoog niveau staat als die in het Westen

9

achter het verspaningsproces, gaan ze de software anders inrichten. Delcam is de eerste CAM-ontwikkelaar die correctiefactoren meeneemt in de tabellen die achter zo’n CAM-systeem liggen. “Wij leren de softwareontwikkelaars dat de technologie meer inhoudt dan snijsnelheid in een tabel.”

Azië erkent belang van kennis Nederlandse bedrijven gaan volgens hem te snel voorbij aan het belang van eigen kennis. Wat dat betreft komt hij bij Aziatische bedrijven een heel andere houding tegen. “Daar hebben bedrijven, hoe klein ze ook zijn, medewerkers voor process improvement in dienst.

Los van de organisatie kijken ze naar de technologie in het productieproces.

Ze houden zo zelf controle over het proces.” Zo’n benadering van kennis ziet hij in Nederland steeds meer verdwijnen.

Verspanende bedrijven leunen op zowel hun machine- als gereedschapleverancier.

Ook in andere Europese landen ziet hij deze trend. Technologie ondersteuning is onderdeel geworden van de klantleverancier relatie in de maakindustrie.

“Het is zelfs niet ondenkbeeldig dat een ondernemer een tekening aan zijn leverancier geeft en vraagt om een advies. Daarmee leg je als bedrijf je lot in andermans handen.” Hij wil hier geen waardeoordeel over uitspreken. Tussen de regels laat Patrick de Vos echter duidelijk

Voorcalculatie behoort de grootste afdeling te zijn. Nacalculatie behoor je slechts steekproefsgewijs te doen, anders loop je achter de feiten aan doorschemeren dat hij meer gecharmeerd is van de Aziatische aanpak waar bedrijven qua technologie wel advies willen, maar hun eigen kennisniveau eveneens op peil houden. Daar weet men hoe de KPI (key performance indicators) te interpreteren.

Dat Nederland, mede door het ontbreken van een hogere verspaningsopleiding én doordat dit thema geen plaats meer heeft in de academische wereld, dit niet doet, beschouwt hij als een risicovolle ontwikkeling.

Liever langzamer maar zonder bramen De Aziatische concurrentie zit namelijk niet stil. Opnieuw komt een anekdote uit één van zijn vele Aziatische reizen ter sprake. Na een hele presentatie over de Seco gereedschappen en hoe Seco Tools bezig is met productiviteitsverbetering, kwam de eigenaar van de Chinese luchtvaarttoeleverancier naar hem toe gelopen. Hij geloofde alle powerpoints over hogere snijsnelheden en stabielere

processen wel. “Maar ik wil best met lagere snijsnelheden werken, als daardoor de bramen achterwege blijven”, zo vertelde de Chinese klant tegen De Vos. Want als de stukken van de high end machines komen, gaan ze naar de afbraamafdeling. Daar verwijderen Chinezen manueel elke braam.

Handenarbeid, die stilaan ook in China te duur wordt. Vooral nu in Azië het concept van high mix low volume aan belang wint, zoeken de Aziatische verspaners hoe ze de balans tussen productiviteit, kwaliteit en kosten kunnen optimaliseren.

Azië wint snel aan kwaliteit Patrick de Vos denkt dat het een kwestie van tijd is voordat de Aziatische kwaliteit op een net zo hoog niveau staat als die in het Westen; in heel wat gevallen is dit nu reeds zo en in sommige gevallen is de Aziatische kwaliteit al superieur.

Wie dan de concurrentiestrijd wint, is de verspaner die de beste combinatie heeft

10

11

van kwaliteit, kostprijs en doorlooptijd.

Dat hoeft niet per se degene te zijn die het beste product maakt. Of de laagste kostprijs heeft. Of de kortste doorlooptijd.

“Wie de beste combinatie heeft, wint”, verwacht De Vos. Daarvoor moet je, zegt De Vos, net als een kunstschilder af en toe een stap terug doen om van een afstand naar je proces te kijken. Deze holistische benadering is precies wat Seco Tools beaamt met de STEP-aanpak.

Je moet naar het totale proces kijken. En daarvoor zijn de theoretische modellen die aan de basis liggen, onmisbaar. “Als je de wiskundige modellen niet beheerst, blijf je reactief werken. Je reageert als een probleem zich voordoet. Als je proactief handelt, kun je inschatten welke snijkrachten problemen opleveren. Dan kun je snijcondities en gereedschappen selecteren die geen problemen opleveren.”

Af van het eeuwige testen Heel langzaam ziet Patrick de Vos dit besef doordringen bij grotere bedrijven. Echter ook de kleinere en middelgrote spelers zullen mee moeten in deze ontwikkeling. Voor hen is procesverbetering minstens zo belangrijk.

Met de serie praktijkboeken geeft Seco Tools hen een middel in handen om de eerste stappen te zetten. Patrick de Vos: “We moeten af van het eeuwige testen.

Een test moet hooguit nog de bevestiging geven van een goede inschatting.”

Vijfde boek voor de werkplaats Als vervolg op het standaardwerk van Jan-Eric Stahl, dat wereldwijd door universiteiten wordt gebruikt, heeft Seco Tools een serie boeken uitgegeven voor de verspanende bedrijven. Patrick de Vos en Jan-Eric Stahl hebben de vier boeken samen geschreven. Deze serie biedt vooral praktische richtlijnen, de theoretische onderbouwing komt beperkt aan bod. Patrick de Vos: “Het oorspronkelijke boek werd goed onthaald, maar lezers moeten zich door veel formules heen worstelen. Daarom wilden velen een afgeslankte versie.” Deze vier boeken behandelen de thema’s slijtage van het gereedschap, verspaanbaarheid en werkstukmaterialen; snijmaterialen en geometrieën; en technieken voor het bijstellen van gereedschap. In het vijfde boek, dat in 2016 verschijnt, wordt het thema geometrie behandeld. Tussen het semi-wetenschappelijke boek en deze praktische boeken in staat de uitgave Metal cutting theories in practice. Hierin gaan beide auteurs in op de modellen, maar wordt veel mathematische en wetenschappelijke achtergrondinformatie weggelaten. In plaats daarvan overbrugt het boek de kloof tussen de verspaningswetenschap en de praktische toepassing van de theorieën.

12

Marc Evers (KMWE) 13

Doorgroeien in complexiteit of online gaan De verspaningsmarkt gaat zich opdelen. De beste kansen in Nederland zijn er voor de bedrijven die doorgroeien naar hoog complexe delen, met veel features, geproduceerd in kleine aantallen.

Componenten met veel toegevoegde waarde door de ingebrachte engineering én verspaningskennis.

De eenvoudige draai- en freesdelen komen straks uit de webshop.

KMWE Groep heeft zich ontwikkeld tot een van de koplopers van de Nederlandse toeleveringsindustrie. Het Eindhovense bedrijf levert niet alleen complexe modules toe aan high tech machinebouwers, maar heeft ook een stevige voet tussen de deur in de luchtvaartindustrie, onder andere door de overname van DutchAero. Voor de eerste klantengroep produceert men bijvoorbeeld de product carrier voor machines van ASML, een complex titanium product van ongeveer 900 mm lengte dat van 220 kilogram uitgangsmateriaal wordt gefreesd tot ongeveer 12 kilo in het eindproduct. Met 300 draadgaten variërend van M2.5 tot M8. Bij DutchAero

gaat het om extreem moeilijke materialen, hoog gelegeerde staalsoorten. Ook hier levert KMWE complexe onderdelen en complete modules toe. De rode draad door alle activiteiten is het verspanen van complexe onderdelen.

De toekomst van de verspaningsmarkt Marc Evers ziet de Nederlandse verspaningsmarkt in zijn algemeen, en KMWE in het bijzonder, verder doorgroeien naar de productie van hoogwaardige complexe modules en systemen. Onderdelen met hoge nauwkeurigheden, die in de productie veel gereedschapswissels vergen, die in kleine

aantallen worden gemaakt. Eenvoudige draai- en freesdelen blijven er ook nodig, maar voor de productie hiervan ziet hij een nieuwe groep bedrijven ontstaan.

Ondernemingen die hun processen vergaand hebben geautomatiseerd.

A la de plaatwerkindustrie, waar bedrijven zoals 24/7 Steel zowel de orderintake, de werkvoorbereiding als de productieautomatisering geautomatiseerd hebben. Deze bedrijven snuffelen volgens hem al aan de verspaningsmarkt. Marc Evers: “Er ontstaan nieuwe bedrijven die met nieuwe modellen aan de slag gaan.

Het programmeren van eenvoudige freesdelen kun je namelijk door een CAM-

Investeren op basis van technology roadmap

Electrochemisch verspanen

KMWE investeert jaarlijks in machines en technologie. Deze investeringen baseert de onderneming op de meerjarige technology roadmap die het zelf ontwikkeld heeft. Hiervoor hanteert men het Toyota model. Marc Evers: "We kijken naar de (technology) roadmap van onze klanten. Waar willen zij naar toe? Daar leggen we onze eigen strategie naast: onze producten en onze technologieën moeten daarin passen." Op die manier bepaalt de onderneming hoe de investeringen er uitzien.

Een van de technologieën waar Marc Evers komende jaren veel van verwacht, is elektrochemisch verspanen (ECM). Daarmee kan niet alleen de productiviteit verhoogd worden, ook de oppervlaktekwaliteit en de nauwkeurigheid. Hij wil dit combineren met voorfrezen, omdat je dan het tijdrovende en kostbare nafrezen uitspaart. "Uren verspanen voor een goed oppervlak gaat dan naar minuten bewerken met ECM. En denk aan de gereedschapkosten die significant zijn. We moeten alle processen optimaliseren.”

14 programma laten overnemen. Bedrijven die in het recht toe recht aan werk zitten, zullen het daardoor waarschijnlijk moeilijker krijgen." Aan de onderkant van de markt zal een consolidatieslag komen.

Virtuele en fysieke wereld dichter naar elkaar In het verspanen van de high end producten, de markt waarin KMWE zich begeeft, ziet hij de rol van ICT-technologie weliswaar toenemen, maar het programmeren van dergelijke werkstukken kan nog niet geautomatiseerd verlopen. Daarvoor blijft de kennis van de vakman vooralsnog onmisbaar. "Een strategie om een pocket uit te frezen, kun je wel door software laten berekenen. Voor hoge verspaningsvolumes kun je eveneens een optimale formule bedenken. Maar wat als de pocket schuine niet symmetrische wanden heeft of andere complexe varianten?

Dat herkent de software niet, hetgeen meestal resulteert in inefficiënte processen", geeft Marc Evers een voorbeeld waarom je voor dergelijke stukken mensen aan het CAM-station nodig blijft houden. In hun kennis, opgebouwd door ervaring aan de machine, schuilt een belangrijk deel van de concurrentiekracht.

Deze kennis van het totale proces is onder andere nodig om winstgevend materialen zoals titanium te verspanen. Daarmee verdien je alleen geld als de totale strategie - machine, gereedschap, opspanning én freesstrategie - in balans is. CAMen simulatietools spelen daarin een rol. De CTO van KMWE ziet

KMWE start in 2016 in de Verenigde Staten KMWE Groep is ondertussen actief in tal van markten, van luchtvaart, semiconductor en high tech machinebouw tot de medische industrie. De basis is altijd, wat Marc Evers, noemt krullen maken. "De grondslag voor alle activiteiten is verspanen."

In de drie verspanende bedrijven (KMWE Eindhoven, 260 FTE; DutchAero in Eindhoven, 80 FTE; KMWE Maleisië, 175 FTE en sinds kort KMWE India, 35 FTE) worden precisie componenten gefreesd die naderhand in de modules en systemen terecht komen, die mede door de eigen engineeringafdelingen worden ontwikkeld. In 2015 haalde de groep als geheel een omzet van net geen 90 miljoen euro. In 2016 wil KMWE ook in de VS een eigen vestiging starten. In de Indiase vestiging vindt tot nog toe alleen engineering plaats, maar KMWE volgt de ontwikkelingen in deze snel groeiende markt nauwlettend.

Door de overname van DutchAero beschikt het bedrijf ook over plaatwerktechnologie, zoals dieptrekken, hydrovormen en lassen. Behalve over productieafdelingen beschikt de groep ook over eigen cleanroom faciliteiten en laboratoria voor zowel mechanische proeven als materiaaltesten.

Pieken en dalen opvangen Met deze brede strategie wil het bedrijf de pieken en dalen die kenmerkend zijn voor de semiconductor industrie uitvlakken. En hoewel het misschien uiteenlopende markten lijken, slaagt het bedrijf er volgens Marc Evers vaak wel in productfamilies te vinden. Daarmee bedoelt hij producten uit soortgelijke materialen of die soortgelijke opspansystemen nodig hebben.

“Eenvoudige stukken kun je automatisch door een CAMprogramma laten programmeren, voor complexe stukken blijft vakmanschap noodzakelijk” de virtuele en reële wereld dichter bij elkaar komen. Met Vericut worden bijvoorbeeld al alle bewerkingen gesimuleerd, voordat de stukken naar de bewerkingscentra gaan. Maar het gaat nog wel 5 tot 10 jaar duren voordat algoritmen zo intelligent zijn dat ze dergelijke complexe features in combinatie met de gewenste toleranties herkennen en automatisch het CAM-programma genereren. Nog een groot aantal jaren blijft het traditioneel vakmanschap van de verspaner nodig. KMWE zet die bijvoorbeeld ook in voor het zelf ontwikkelen van postprocessoren voor de machines. Een bewuste keuze. "In de wiskundige link van CAM naar de machine zit veel know how, daarom leggen we die link zelf.”

Slimme features Waar het nu op aan komt, is het elimineren van processtappen en het afdwingen van toleranties. Daarvoor is een eigen engineeringafdeling onmisbaar, denkt men bij de Eindhovense system supplier. Engineers kunnen namelijk in een vroeg stadium samen met de klant slimme oplossingen bedenken. Zo heeft bijvoorbeeld een flink gedeelte van de werkstukken die KMWE verspaant een zwaluwstaart om makkelijk én nauwkeurig te kunnen opspannen. Vaak krijgt die zwaluwstaart ook in de vervolgstappen voor dit product een functie. Marc Evers: "De zwaluwstaart, een maak feature, wordt dan een product feature. Dan ben je slim bezig."

Additive manufacturing Additive manufacturing, oftewel 3D metaalprinten, kan ook helpen een processtap te elimineren, namelijk het ruwen en semi finishen.

KMWE is één van de partners in het AddLab en heeft ondertussen een eigen additive manufacturing onderdeel opgezet, KMWE 3DP. Ook is er al een eerste test gedaan met het Amerikaanse Sciaky, dat met elektronenstraaltechnologie in vacuüm een metaaldraad samensmelt met een onderliggend oppervlak en zo in korte tijd grote werkstukken opbouwt uit bijvoorbeeld titanium (E-beam cladding). Marc Evers verwacht dat 3D metaalprinten een deel van de verspanende markt gaat overnemen. "We zitten echter nog in de eerste industriële golf van additive manufacturing. We moeten nog veel leren." Hij tekent in een grafiek twee lijnen: de ene opgaande lijn is die van 3D metaalprinten, de andere - neergaande lijn - die van klassiek verspanen. Op een bepaald punt in de grafiek kruisen de lijnen elkaar. Dan houden beide technologieën elkaar in evenwicht. Marc Evers schat dat dit moment nog zo'n 10 tot 20 jaar voor ons in de toekomst ligt. "Ik dacht eerst dat het nog maar 10 jaar zou duren, maar het duurt toch langer dan gedacht." De problemen zitten zowel in de materialen als de voorspelbaarheid van de AM-processen, evenals het snel ontwikkelen van parametersettings. En er is een insitu meetproces nodig. "We moeten in het proces de kwaliteit kunnen borgen."

15

Marc Evers: de toekomst van de verspaningsmarkt is de productie van complexe high end componenten.

Positief verrast door AM-componenten Op dit moment vindt Marc Evers vooral de poederbedtechnologie, waarbij de laser een vlak met poeder belicht, onvoldoende ontwikkeld voor industriële toepassingen.

Hij ziet méér potentieel in de e-beam technologie, zoals het Amerikaanse bedrijf die aanbiedt. De testen met Sciaky hebben hem positief verrast. De mechanische eigenschappen van het product dat in vacuüm wordt opgelast, zijn vergelijkbaar met die van smeeddelen. En het volume dat per uur wordt opgebouwd, ligt in orde van grootte van kilo's en niet grammen.

5-15 kilogram per uur, afhankelijk van

het materiaal en product. De grote winst zit in het feit dat er aan zo'n near net shape product veel minder verspaand hoeft te worden. Hij neemt als voorbeeld weer de carrier uit de ASML machine, die van 220 kilo uitgangsmateriaal naar ongeveer 12 kilo wordt teruggebracht. Een kostenvergelijking, waarin smeden is afgezet tegen near nett shape 3D lasercladding, valt nu al in het voordeel uit van de additive manufacturing technologie. Smeden ligt dan op 0,6 ten opzichte van een massief blok, AM op 0,3. "Het gaat om de kosten maar ook de doorlooptijd gaat een rol spelen", zegt hij. Op dit punt wint AM

het ruimschoots van smeden. Marc Evers verwacht dat voor de volume verspaning van lastige materialen zoals titaan, een dergelijke AM-technologie snel gaat doorbreken. "De kwaliteit van de stukken is identiek aan smeedkwaliteit. Deze techniek is verder dan de wereld van selective laser smelten."

16

17

Top verspanende bedrijven groeit drie keer sneller dan de markt Waarom groeien de topbedrijven in de verspaning drie keer sneller dan het gemiddelde? Ligt dat aan de machines?

Aan de medewerkers?

Of heeft het ene bedrijf een helderdere strategie dan het andere? De Benchmark Verspanen 2016 laat een aantal antwoorden zien.

De verschillen in groeipercentages tussen het gemiddelde verspanend bedrijf in Nederland en de echte toppers, is groot. De toppers - bedrijven die drie achtereenvolgende jaren sneller groeien dan de markt - laten over 2013, 2014 en 2015 een gemiddelde groei zien van 16,4%, vergeleken met gemiddeld 5,7% in de markt. Ten opzichte van de slechts presterende peergroup, ligt hun groei zelfs bijna 8 keer hoger. Opvallend is dat niet alleen de groei hoger uitvalt, maar dat deze ook heel constant is, terwijl gemiddeld genomen de markt weliswaar elk jaar beter presteert, maar lang niet constant hoge groeicijfers toont. Hebben de toppers zo’n goede focus op de markten waarin ze succesvol opereren?

18 Waarom zo sterk groeien?

De vraag die zich het eerste aandient, is waarom weten de toppers jaar na jaar ruim twee tot bijna drie keer zo snel te groeien als het gemiddelde van de verspanende industrie? Uit de Benchmark Verspanen komen meerdere feiten naar voren die een reden hiervoor kunnen zijn. Een belangrijke vraag in het onderzoek is die naar het investeringsgedrag. Van alle bedrijven zegt 34% dit jaar méér te investeren, 20% juist minder. Bij de snelst groeiende bedrijven ligt het percentage dat méér wil investeren aanzienlijk hoger. Liefst 46% van hen schroeft het investeringsbudget op, 17% is van plan minder te investeren dan in 2015. Dat dit niet eenmalig is, blijkt uit de gemiddelde leeftijd van de belangrijkste CNC-machines. Voor de hele Nederlandse verspanende industrie ligt deze leeftijd op 8,7 jaar, waarbij de jongste machine 3,6 jaar oud is. Bij de koplopers is het machinepark beduidend jonger. De gemiddelde leeftijd bedraagt 6,4 jaar, de jongste machine is gemiddeld pas 2,6 jaar oud. Hieruit kun je slechts één conclusie trekken: de top van de verspanende industrie is eerder gaan investeren na de crisis en investeert continu in nieuwe technologie. Men investeert niet pas als er een grote order wordt binnengehaald, waarschijnlijk wil men steeds met state-of-the-art technologie werken omdat men daarmee concurrerend is. Investeringen zijn bij deze bedrijven gebaseerd op de ondernemingsstrategie.

Winnen ze dankzij CAM en 5-assers?

Zetten de topbedrijven hun technologie anders in dan de rest? Op één punt verschillen de uitkomsten duidelijk: het gebruik van CAM-programmeren.

Gemiddeld genomen kiest slechts 12% van de Nederlandse verspanende bedrijven ervoor om niet aan de machine te programmeren maar uitsluitend extern.

Redenen zijn het concentreren van de werkvoorbereiding op één plek (21%) en complexiteit van de werkstukken (53%).

Bij de toppers is CAM-programmeren veel gangbaarder. Hier doet 21% van de bedrijven uitsluitend extern programmeren, bijna dubbel zoveel dus.

Je zou denken dat 5-assig verspanen vaker voorkomt bij de koplopers in deze markt, maar dat is niet zo. De cijfers houden elkaar in evenwicht: gemiddeld heeft 39% 5-assige freescapaciteit in

huis, tegen 42% bij de toppers. Op dit punt blijken de pure verspanende toeleveranciers zelfs de rest van de markt

met een straatlengte te kloppen: 64% van hen doet 5-assig frezen.

19

Toppers maken 6800 extra uren op hun machines

Hoeveel uren draaien de spindels?

Dat brengt het onderzoek op één van de hamvragen: spindelrendement. In deze sector wordt alleen geld verdiend als het gereedschap spanen maakt. De benchmarkresultaten maken meer duidelijk waarom één groep voor loopt op de rest. Bij de koplopers draaien de spindels gemiddeld 58,4 uur in de week (per machine); tegen 44,2 spindeluren gemiddeld in de sector.

De koplopers halen dus een ruim 30% hoger spindelrendement. Dan praat je op jaarbasis over ruim 680 extra spindeluren per machine. Bij een gemiddelde bij de toppers van 10 machines, zijn dat 6800 extra productie-uren. Worden de gemiddelde cijfers uitgesplitst naar enkelstuks, prototypebouw en seriewerk, dan zijn de spindeluren respectievelijk 41,8 uur, 35 uur en 60 uur.

De toeleveranciers met verspaning als kerncompetentie die seriewerk maken, scoren het hoogste aantal uren: 82,6 spindeluren in de week. Zij produceren dus op jaarbasis circa 4000 uur in hun seriewerk. Is een spindelrendement van 48% voldoende (uitgaande van 48 productieve weken per jaar)?

20

Automatiseren de toppers meer?

Van alle deelnemers zegt 27% robotbelading toe te passen. Verspanende toeleveranciers scoren hier het hoogst met 39%. De topbedrijven - met de hoogste constante omzetgroei - zetten opvallend genoeg minder in op robotbelading: 16% van deze bedrijven heeft een robot naast de CNCmachine. Alle verspanende bedrijven zetten hun robot - als ze die hebben bijna uitsluitend in voor be- en ontladen van de CNC-machines. Slechts 5% laat de robot ook andere werkzaamheden doen, zoals ontbramen, polijsten, meten. Dit percentage is over de hele linie gezien constant, met 8% bij de toppers. De deelnemers zeggen ook onbemand te verspanen. Gemiddeld doet 57% dit. Daarmee onderstrepen ze dat robottechnologie geen noodzakelijke voorwaarde is om onbemand te werken. Gantryloaders, stafaanvoer, pendelen en andere systemen worden als voorbeeld gegeven waarmee bedrijven hun productie onbemand maken. Bij de verspanende toeleveranciers doet dat liefst 68%, twee op de drie bedrijven. De toppers halen hun snelle groei blijkbaar niet uit méér onbemande uren, want hiervan verspaant slechts 46% onbemand.

Onbemande productie sterk verschillend Het aantal onbemande productie-uren loopt uiteen. 7% van alle deelnemers zegt 24/7 onbemand te verspanen.

43% werkt helemaal niet onbemand.

Bij de verspanende toeleveranciers is dit percentage 32%, terwijl 20% van hen zegt 24/7 onbemand te verspanen.

Bij de toppers doet geen enkel bedrijf 24/7 te werken. Waarom: het onderzoek geeft daar geen antwoord op. Van de snelst groeiende bedrijven werkt zelfs 54% helemaal niet onbemand. De groep die tussen de 10 en 40 uur in de week onbemand werkt, is redelijk gelijk zowel bij de verspanende toeleveranciers als de toppers. De algemene OEM’ers werken weinig onbemand: 71% doet dat helemaal niet.

Weinig aandacht voor scholing En dan het punt scholing: op dit punt zie je amper verschil tussen het gemiddelde in de markt en de toppers. 33% besteedt minder dan 8 uur scholing en opleiding per jaar per medewerker. 34% zit tussen de 8 en 16 uur en 17% tussen de 16 en 24 uur. Slechts 15% besteedt meer dan 24 uur aan opleidingsruimte per medewerker. De koplopers doen het op dit punt niet beter dan gemiddeld.

OEM’ers besteden in het algemeen meer tijd aan het scholen van medewerkers.

21 De Benchmark Verspanen is uitgevoerd door Koninklijke Metaalunie, Made-in-Europe en ESEF / Jaarbeurs.

Download de volledige Benchmark Verspanen 2016: http://bit.ly/benchmark2016 De uitdagingen: de eensgezindheid over de grootste uitdagingen is groot. Met stip staat de combinatie van kortere doorlooptijden en meer flexibiliteit op de eerste plek, genoemd door 57% van de deelnemers gemiddeld en zelfs 71% van de top verspanende bedrijven.

Conclusies Een voorzichtige conclusie kan zijn dat investeren in nieuwe verspanende technologie loont. Daardoor kunnen de snelst groeiende bedrijven hun spindels méér uren laten draaien in de week. Zit daar de sleutel tot succes? Meerdere mensen spreken in dit Jaarboek Verspanen over strategische visie: waar wil je als bedrijf naar toe en welke investeringen zijn dan nodig? De cijfers van de eerste Benchmark Verspanen lijken aan te geven dat dit opgaat voor de koplopers in deze markt. Wat ze dan vreemd genoeg net als de rest veronachtzamen, is het belang van scholing. In succesverhalen spreken ondernemers altijd over investeren in technologie én in mensen. Benieuwd of op dit punt de Benchmark Verspanen 2017 een verbetering laat zien.

3D printen 21% van de deelnemers verwacht dat 3D metaalprinten het frezen en draaien geleidelijk gaat vervangen. 67% denkt dat het vooral een aanvullende techniek zal blijven. Van deze groep gelooft 30% dat 3D metaalprinten de komende jaren een standaard bewerkingstechniek in de verspaning wordt. Gemiddeld denkt 21% dit, terwijl bij de koplopers slechts 17% dat verwacht. Ook de OEM’ers zien 3D metaalprinten als een toekomstige standaard technologie in de verspaning.

Zo’n 10% van alle deelnemers denkt dat 3D metaalprinten zich niet zal doorontwikkelen tot een standaard technologie in deze industrie.

Zo ziet de samenstelling van de groep verspanende bedrijven die de vragenlijst heeft ingevuld eruit.

22

Metaalunievoorzitter Fried Kaanen over resultaten Benchmark Verspanen:

Meer scholing absolute prioriteit Verspanende bedrijven moeten absoluut méér investeren in scholing van hun medewerkers.

Daarnaast moeten ook kleinere bedrijven af en toe een stapje terug doen en zich bezinnen op hun strategie. Hardlopen is goed als de markt zich positief ontwikkelt. “Maar er ontstaat risico op blikvernauwing. Moet je wel in dezelfde richting blijven hollen”, vraagt Fried Kaanen, voorzitter van Koninklijke Metaalunie zich af.

Bladerend door de uitkomsten van de eerste Benchmark Verspanen ziet Fried Kaanen resultaten die hem in zijn rollen als Metaalunievoorzitter én metaalondernemer bekend voorkomen. Zoals de diversiteit van de sector, niet alleen qua bedrijfsgrootte, ook qua afzetmarkten. Of de veelheid aan activiteiten die bedrijven doen. Er zijn ook resultaten die hem verrassen, zoals de gemiddelde leeftijd van het machinepark.

Bij toeleveranciers die verspanen als kerncompetentie hebben: 7,5 jaar. Bij de toeleveranciers die verspanen als één van de bewerkingen doen: 7,7 jaar. Bij de toppers, de 15% bedrijven die drie jaar na elkaar de hoogste omzetgroei laten zien, is de gemiddelde leeftijd 6,4 jaar; de jongste machines zijn 2,6 jaar tegen 3,6 gemiddeld. De kopgroep werkt dus met een moderner machinepark. Fried Kaanen: “De gemiddelde leeftijd valt tegen, zelfs als ik een marge meereken omdat grotere bedrijven anders tegen investeringen aankijken dan kleinere.” Wreekt zich hier de nasleep van de financiële crisis? “We weten dat financiering een drempel opwerpt. Financiering is een groot probleem, ondanks foto Fried Kaanen: Martijn van Dam.

23

dat de sector investeringsgedreven is.”

Er zal nagedacht moeten worden over andere financieringsvormen. Waarom geen financiële coöperaties tussen leveranciers en klanten, die juist in deze sector een sterke band hebben.

Houdt positieve groei aan?

De verspanende industrie is vroeg cyclisch. Als een van de eerste sectoren krabbelde de branche enkele jaren geleden uit het dal. De Benchmark Verspanen laat een gemiddelde groei zien van 3,9% in 2013, 6,0% in 2014 en 7,3% in 2015. Mooie cijfers. De OEM’ers doen het overigens beter dan het gemiddelde met in 2015 een groei van dik 8%. Toch stellen deze cijfers de Metaalunievoorzitter niet helemaal gerust. “Sinds 2008 weten we als metaalindustrie dat we deel uitmaken van de macro economie. Binnenlands gaat het beter, maar ik zie een spagaat. Boven het internationale veld zie ik ontwikkelingen zoals de lage olieprijs, lagere groei in China, onrust in het Midden-Oosten, financieringsproblemen in ZuidEuropese landen die weer opsteken. De Nederlandse machine- en apparatenbouw moet het direct of indirect hebben van de export. En ik weet niet hoe ik die internationale ontwikkelingen moet interpreteren. Ik kan me niet voorstellen dat het voor onze branche geen effect heeft.” Dat brengt Fried Kaanen op twee punten uit de Benchmark Verspanen die voor hem echt signalen zijn waar de verspanende industrie iets mee moet doen.

Waarin moet je investeren Allereerst is dat de strategische keuzes die maakbedrijven moeten maken.

Drie opeenvolgende jaren van fraaie groeicijfers vergroten het risico op wat hij noemt ‘blikvernauwing’. De trein wint vaart en je gaat harder hollen om bij te blijven, in dezelfde richting. “Ik herken dat bedrijven even op adem willen komen. Maar harder lopen in dezelfde richting leidt ertoe dat je minder gefocust bent op je strategie.” Hij wil hiermee

Hoge gemiddelde leeftijd van de machines is tegenvaller. We moeten nadenken over andere financieringsvormen aangeven dat ook kleinere bedrijven visie en strategie moeten ontwikkelen.

Koninklijke Metaalunie doet er alles aan om de leden regelmatig een spiegel voor te houden. “Als je dat niet doet, ga je als sector niet winnen”, denkt Fried Kaanen.

Een visie en strategie moeten bepalen waarin je investeert; welke belangrijke markten voor je zijn. Misschien kun je als onderhoudsbedrijf zonder lange termijn visie overleven, de rest van de toeleveranciers en OEM’ers hebben zo’n visie absoluut nodig. “Je moet echt nadenken over de externe ontwikkelingen en welk effect die op je bedrijf kunnen hebben; factoren die op enig moment voor veranderingen in de markt kunnen zorgen.”

Te weinig aandacht voor scholing Zo’n visie moet de onderlegger onder investeringen zijn. Niet alleen investeringen in machines en technologie, maar ook in medewerkers. Want wat scholing van medewerkers betreft, laat de Benchmark Verspanen bij de voorzitter van Koninklijke Metaalunie de alarmbellen rinkelen. Eén op de drie bedrijven besteedt minder dan 8 uur aan scholing per medewerker per jaar. In slechts 15% van de bedrijven zijn medewerkers gemiddeld meer dan 3 dagen per jaar bezig met cursussen, trainingen en andere opleidingsactiviteiten. “De investering in scholing moet absoluut meer zijn.” De kosten van manuren zijn vandaag de dag ondergeschikt aan die van machine-uren. Daarom alleen al moet je bezig zijn hoger gekwalificeerde medewerkers in je organisatie te krijgen.

De digitalisering gaat steeds verder. “Je moet je mensen dus ook trainen in het gebruik van software; in het analyseren van alle data.” Dat kan via trainingen door

een leverancier, maar ook andere vormen van opleiding en scholing zijn nodig. Het volstaat niet om alleen je beste mensen te scholen en hopen dat de kennis via hen zich verspreidt naar de rest.

Sense of urgency ontbreekt Fried Kaanen denkt dat bij de meesten de sense of urgency ontbreekt. De tijd dringt echter. De complexiteit in de maakindustrie neemt in alle opzichten toe. Smart industry gaat invloed krijgen.

De verwachte krapte op de arbeidsmarkt zou wel eens het pijnpunt kunnen zijn dat voor het gevoel gaat zorgen dat je de race verliest als je niet investeert in opleiden. “Door op te leiden, moet je medewerkers vormen die een niveau bereiken waarop ze tegen hun baas kunnen zeggen dat zij het slimmer kunnen doen dan hij voorstelt. Dat kom ik bij de kleine bedrijven niet vaak tegen.”

Méér exporteren In de Benchmark Verspanen geven verspaners aan dat kortere doorlooptijd en meer flexibiliteit hun grootste uitdaging zijn. Voor één op de vier bedrijven is ook het vinden van werk een van de grote uitdagingen. Fried Kaanen maakt zich over dat laatste eigenlijk geen zorgen. “Juist het internettijdperk biedt Nederlandse verspanende bedrijven de kans om meer te exporteren. Ik kom op Duitse toeleverbeurzen maar weinig Nederlandse bedrijven tegen. Ze zouden zich veel meer moeten oriënteren op de Duitse markt. Wij hebben als het om toeleveren gaat een voorsprong. Laat zien dat je het beter kan dan een Duits bedrijf vlakbij een Duitse OEM’er.”

NHX 4000, NHX 5000 2e generatie www.dmgmori.com

Horizontale bewerkingscentra met hoogste stabiliteit, precisie en dynamiek.

- Hoge dynamiek voor kortste span-tot-span-tijden High-Precision, High-Speed - Maximaal verspaanvermogen dankzij de nieuwe speedMASTER spilHorizontal Machining Center NHX 4000 - Direct Drive tafel (DDM速) NHX 5000 - Optimale spanenval - CELOS met MAPPS op MITSUBISHI

NHX 4000 / NHX 5000

van het idee naar het vervaardigde product.

De video voor CELOS: be-nl.dmgmori.com/products/celos#Video Indien uw mobiele telefoon over een QR-Code-herkenningssoftware beschikt, gaat u direct naar de video.

www.dmgmori.com

DMG Mori Seiki Benelux bv.

Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal 0318 - 557623

Smart industry zonder slimme mensen bestaat niet Nederland moet het in de toekomst hebben van smart industry. Dat dwingt maakbedrijven structureel te investeren in het opleiden van hun mensen, schrijft Jeroen Rouwhof, directeur van STODT, in zijn column.

Echter: it takes two to tango. De overheid kan mee sturen.

De technieken onder de noemer Smart Industry ontwikkelen zich in sneltreinvaart. Ze vragen veel van medewerkers in de industrie. Zij moeten complexe producten en processen kunnen analyseren om producten slim te produceren, problemen op te lossen en storingen te verhelpen. Hun ‘span of control’ wordt groter: terwijl ze offline programmeren, bedienen ze drie of vier CNC-machines die met robots zijn uitgerust. Fysiek is het werk minder zwaar; des te meer denkwerk, communicatie en interdisciplinaire samenwerking wordt verlangd.

Bedrijven die investeren in kennis om méér waarde toe te voegen aan hun producten en productieprocessen, hebben de afgelopen jaren een flinke boost gehad. Zij koppelen investeren in smart industry aan investeren in hun mensen en boeken daarmee succes. Veel bedrijven uit de maakindustrie blijven echter steken in ad hoc opleiden. Ze hebben een horizon van enkele maanden en zijn vooral bezig werk binnen te halen.

De transitie naar smart industry dwingt bedrijven om structureel te investeren in opleiding. In plaats van een operator pas te scholen als er een nieuwe CNC-machine komt, moeten bedrijven toewerken naar een strategisch personeelsplan. Waar gaan we als onderneming naar toe, welke kennis en competenties zijn daarvoor nodig en hoe ziet dan het opleidingsplan voor mijn medewerkers eruit? De enkele bedrijven die zo werken, zien dat ze door hun mensen op te leiden hoogwaardiger werk kunnen binnenhalen en meer toegevoegde waarde in hun productie creëren. Medewerkers zijn naast de machines het kapitaal van hun bedrijf.

Opleiden, medewerkers groeiperspectieven bieden. Dat zijn ook middelen om medewerkers aan je bedrijf te binden. Als jonge medewerkers zien dat ze kunnen groeien, worden ze gemotiveerd om zich te ontwikkelen. Ze gaan dan vanzelf eveneens informele kanalen zoals Youtube en sociale media gebruiken om hun kennis te vergroten. En ben nou niet bang als een medewerker met kennis naar je buurman vertrekt.

40 jaar bij dezelfde baas is niet meer van deze tijd. Maar dat

mag de werkgever niet weerhouden van investeren in zijn mensen. We hebben ook een collectieve verantwoordelijkheid als verspanende industrie.

Jammer genoeg merk ik bij STODT vaak dat werkgevers hun opleidingskeuzes voor een belangrijk deel laten afhangen van financiële aspecten. Op dit moment komen alleen de BBL-opleidingen nog voor aantrekkelijke vergoedingen in aanmerking, waardoor werkgevers meestal hiervoor kiezen.

Hierdoor komen bijscholingen voor de ‘oudere’, vakvolwassen medewerkers in gedrang. Een leven lang leren zal nog verder weg komen als de overheid haar plan doorzet om de 30+ BBL subsidie af te schaffen. Natuurlijk: de ondernemer moet allereerst op basis van zijn bedrijfsstrategie bepalen hoe hij medewerkers naar een hoger niveau brengt. Met vouchers, opleidingscheques en subsidies kunnen overheid en opleidingsfondsen wel mee sturen. Of op zijn minst bedrijven prikkelen na te denken over hoe ze een leven lang leren invullen. In Den Haag roepen dat smart industry de toekomst is, is één; vervolgens moet je de bedrijven een steuntje in de rug geven. Want smart industry zonder slimme medewerkers bestaat niet.

Jeroen Rouwhof, directeur STODT Toekomsttechniek www.stodt.nl

25

26

5-assers: 3+2 ≠5

Machinebouwtechnologie

27

Als er ĂŠĂŠn populair machinetype is, dan is het wel het 5-assig bewerkingscentrum. Zelfs al gebruiken de meeste bedrijven de 5-assers voor het 5-vlaks bewerken, dan nog loont het omdat minder omgespannen hoeft te worden. Dat verhoogt de productiviteit en de nauwkeurigheid. De ene 5-assige machine is echter de andere niet. Waarin verschillen de concepten eigenlijk? En wat is belangrijk om te weten?

Het werkstuk op de vorige bladzijden is bewerkt op een 5-assige machine van Matsuura.

28 Soms lijkt het wel alsof 5-assige machines de standaard zijn geworden. Misschien is dat wel zo, maar er worden vandaag de dag ook nog steeds 3-assige bewerkingscentra verkocht. De eerste vraag die telt bij een investering is altijd: wat heb je echt nodig. Voor bedrijven met een eigen product is dat eenvoudiger te bepalen dan voor een toeleverancier, die immers over een jaar ander werk op zijn machine kan krijgen. Maar ook voor deze groep geldt: een strategische visie op waar je als onderneming naar toe wilt, waar je klanten zitten en welke technologie je daarvoor nodig hebt, moet eigenlijk de onderlegger onder elke investering zijn.

Wat is belangrijk om te weten bij aanschaf 5-assige machine Voordeel: minder omstellen De keuze voor 3 of 5 assen wordt niet alleen ingegeven door de kortere set up tijd van de laatste machinecategorie. De kortere insteltijd komt doordat je in één opspanning 5 vlakken kunt bewerken. Zeker bij robotbelading is dat een pre. Eigenlijk kun je het ook omdraaien: de 5-assige machine leent zich bij uitstek voor automatisering. Hierin zit ook meteen de kwaliteitsimpuls van een 5-assige machine opgesloten. Telkens als een werkstuk opnieuw wordt opgespannen, neemt de onnauwkeurigheid toe.

De twee extra assen die in de 5-assige machine beschikbaar zijn, bieden echter nog een ander belangrijk voordeel. Met name bij het finishen, als je daar in de opspanning tenminste rekening mee houdt. Je kunt op dit type machine dikwijls met kortere gereedschappen werken. Een kortere uitsteeklengte betekent minder kans op trillingen en een hogere oppervlaktekwaliteit.

Hoge oppervlaktenauwkeurigheid kan zelfs een reden zijn om voor 5-assig simultaan frezen te gaan. Dit is een ander concept dan 3+2, omdat nu alle 5 de assen tegelijkertijd bewegen. Het is goed om vooraf de vraag te stellen of 5-assig simultaan frezen ertoe kan leiden dat andere bewerkingen achterwege kunnen blijven, bijvoorbeeld draadvonken, omdat met dit type machines vaak vele hogere nauwkeurigheden haalbaar zijn. Een uitbreiding op de 5-assige machine kan ook nog een draaibewerking zijn.

Sommige fabrikanten gaan zelfs zover door nog meer technologie in hun 5-assige machines te integreren, zoals slijpen.

Verschillende machineconcepten Er zijn verschillende machineconcepten voor 5-assers verkrijgbaar.

Het klassieke concept is de B- en C-as in de spindel te integreren op de Z-slede. Het nadeel hiervan is dat het totale gewicht dat aan de Z-slede bevestigd kan worden, beperkt is. Ook beperkt dit concept de totale bewerkingsruimte omdat de twee draaiassen om het hele werkstuk moeten kunnen komen. Daarom zie je in de modernere 5-assige machines dat de B- en C-as juist in de tafel zitten. Sommige fabrikanten ‘hangen’ de constructie aan één kant op, andere kiezen voor een tweede draaipunt dat de stabiliteit verhoogt. In principe is dit ook de constructie die gebruikt wordt als een bestaande 3-assige machine wordt voorzien van een extra 4e en 5e as. De oplossing om de twee draaiassen in de tafel te plaatsen, wordt steeds meer gekozen door de machinebouwers.

Dit maakt het wel belangrijk om nog naar een ander aspect te kijken: de dynamiek. De dynamiek - de mate van versnellen

en afremmen - is bij 5-assig simultaan bewerken essentieel omdat voeding en toerental belangrijker zijn voor een hoge oppervlaktekwaliteit dan koppel en vermogen. Machines met de draaiassen in de tafel moeten het hele gewicht van het werkstuk bewegen.

Nadeel: liever een groter bereik 5-assig bewerken heeft zijn voordelen, maar het heeft de beperking dat het totale bereik kleiner wordt. Dat hoeft geen probleem te zijn. Toch leert de ervaring dat kopers van een eerste 5-assige machine naderhand dikwijls zeggen dat ze liever een machine met een iets groter bereik zouden willen. Een ander punt waar bij de aanschaf op gelet moet worden, is het bereik van de C-as. De C-as in de rotatietafel is vaak een belangrijke factor voor de uiteindelijke snijsnelheid. Vraag er in ieder geval naar of de snijsnelheid die de fabrikant opgeeft gemeten is in een rechte lijn of in de rondtafel (C-as). Dat kan verschillend zijn.

Let op: de besturing Een punt dat vaak over het hoofd wordt gezien, is de besturing.

5 assen aansturen vraagt al meer rekenkracht dan 3 assen aansturen; 5 assen simultaan aansturen vraagt nog meer. Is de besturing snel genoeg? Hoeveel blokken kijkt de besturing vooruit? Ligt de besturing altijd iets voor op het centerpunt van het gereedschap? De koppeling met een CAM-programma is eveneens een essentiële factor, zeker bij 5-assig simultaan frezen omdat dit werk niet meer aan de machine geprogrammeerd kan worden. Levert de CAM-fabrikant zelf de postprocessor of ga je die zelf ontwikkelen? Of komt deze van de machineleverancier?

Botsingdetectie is vandaag de dag min of meer standaard in de meeste CAM programma’s, maar beter is de botsing te vermijden.

Daarom is simulatiesoftware haast onontbeerlijk voor wie in de premier league van 5-assig verspanen mee wil doen. Want hoe weet je anders of bij een roterend werkstuk er geen botsing dreigt tussen de freesbanen in als er van gereedschap wordt gewisseld?

Goede simulatiesofware biedt hier uitkomst. Elk CAM-pakket heeft zijn sterke en zwakke punten. Belangrijk is echter dat je de basale toolpaden kunt editen.

3+2-assig of 5-assig simultaan Wat zijn de voor- en nadelen van beide concepten?

Voordelen

3+2 bewerken

5-assig simultaan

Eenvoudig te programmeren,

Diepe caviteiten en ondersnijdingen

vergelijkbaar met 3-assig

mogelijk

Afhankelijk van machineconcept

Kortere gereedschappen, compactere

hogere stijfheid

opspanning Betere oppervlaktekwaliteit doordat geen overgangen zichtbaar zijn

Nadelen

Geen diepe caviteiten en

Eigenlijk alleen via CAM te

ondersnijdingen

programmeren (is dat een nadeel?)

Langere gereedschappen nodig dan bij 5-assig simultaan

Botsingsrisico spindel

Duurder in aanschaf

Doosan FM200 5AX linear: precisie-industrie Voor Doosan valt de nieuwe 5-assige machine FM200 5AX linear in een nieuwe markt. Namelijk de markt waarin stempels, matrijzen en hoog precieze complexe vormen zoals turbowielen worden gefreesd. Een highspeed bewerkingscentrum voor de precisie-industrie.

40K spindel, 50 m/min ijlgang De FM 200 5AX linear heeft een bereik van 200 bij 340 bij 300 mm en wordt geleverd met een 40.000 toerenspindel. Het gaat om een heel nieuwe generatie machines van de Koreaanse fabrikant.

De machine, een trunnion type, kent een portaalbouwwijze voor extra stabiliteit. Bijzonder voor de fabrikant is het toepassen van lineaire aandrijvingen in alle vijf de assen, ook in de draaizwenktafel. Deze zorgen voor een ijlgang van 50 m/min. De Doosan machine heeft een draaizwenktafel met een doorsnede van 200 mm. Het vermogen van de 40.000 toerenspindel (HSK-E40 opname) bedraagt 12,6 kW en standaard zijn er in het magazijn 24 gereedschapsposities. Om de dynamische krachten bij de hoge bewegingssnelheden op te kunnen vangen, is dit 5-assige bewerkingscentrum gebouwd op een zeer stijf en stabiel horizontaal symmetrisch geconstrueerd machineframe. Om trillingen tijdens de bewerking te reduceren, is het frame op een

Doosan stapt in een nieuwe markt met de FM200 5AX linear.

aantal posities verstevigd met minerale beton. Doosan past in de besturing iets bijzonders toe. Standaard gaat het om een machine voor 5-assig simultaan bewerken. In de besturing kan echter ook voor een 4+1 modus worden gekozen.

Spinner: slimme positionering 4e en 5e as Spinner, dat sinds een klein jaar een democentrum in Nederland heeft, grijpt voor de 5-assige machines terug op de oorspronkelijke U5-620. Daarop is de machinebouwer blijven doorontwikkelen met vooral de opvallende, gedraaide positie van de twee extra assen.

De U5-620 is standaard al voorzien van warmte- en gewichtscompensatie in de Z-as. Bij de U5 1520 voegt Spinner in feite een tafel toe aan de draai-zwenkas, waardoor deze machine ook langere delen (tot 1520 mm) kan bewerken.

De draai-zwenktafel kan hydraulisch geklemd worden. De ophanging van deze draai-zwenktafel is bij Spinner eveneens anders dan je vaak ziet. De zwenkunit zit aan de achterzijde van de machine gekoppeld. Dat biedt bij automatisering het voordeel dat de machine nog altijd vanaf de zijkant beladen kan worden. Dit concept biedt tevens als voordeel dat bij aanvoer va stafmateriaal dit vanaf de achterzijde kan gebeuren.

Pendelmachine Spinner bouwt ook de U 2520, eveneens gebaseerd op hetzelfde concept, maar met een X-bereik van 2520 mm. In de 5-assige uitvoering is dit een pendelmachine. Opnieuw biedt de positie van de rotatie-as het voordeel dat je er lange assen op kunt bewerken. De machine wordt dan voorzien van een centreerpunt. Deze mogelijkheid bestaat ook bij de U5 1520, die geschikt is voor assen tot 500 kilogram. De grote machine wordt gebouwd met lineaire aandrijvingen. De rotatie-as kan in beide

varianten met een torquemotor worden gebouwd voor draaien met maximaal 400 toeren per minuut.

Het Spinner Democenter in Neer is een initiatief van Limas, dat het Duitse merk al lange tijd in Nederland vertegenwoordigt.

In Neer staan continu meer dan 10 verschillende machines van Duitse makelij klaar.

29

30

Chiron Precision+ technologie: direct na de start binnen de toleranties frezen De medische industrie stelt niet alleen hoge eisen als het om nauwkeurigheid gaat, ook als het op productiviteit aankomt. Chiron heeft daarom onder andere voor medische toepassingen de FZ08 reeks uitgebreid met een MT Precision+ uitvoering.

Naast een aantal praktische veranderingen, zoals een gereedschapmagazijn voor maximaal 96 gereedschappen en een doorlaat tot 32 mm, worden alle assen eventueel aangedreven door lineaire motoren. Alle geleidingen zijn verbeterd en vergroot, zodat de machine voldoende stabiliteit biedt voor het bewerken van titaan, een in de medische industrie veel gebruikt materiaal.

Het grootste pluspunt van de Precision+ uitvoering is echter, aldus Chiron, dat de machine direct na het opstarten nauwkeurig is. In een 8 uur durende test werden precisie-componenten verspaand met een volumetrische nauwkeurigheid die binnen een tolerantie van 6 µm valt. Deze bandbreedte van 6 µm nauwkeurigheid bleef vanaf de start gedurende de volledige 8 uren productie gehandhaafd, ook als de machine tussentijds werd stopgezet bijvoorbeeld vanwege een pauze. Qua automatisering biedt Chiron de integratie van de FlexcellUno robot met palletmagazijn of een transportband als je met stafaanvoer werkt. Doordat de machine over een overnamespil beschikt, kunnen de producten aan alle zes de zijden worden afgewerkt.

De MT-uitvoering staat borg voor frezen en draaien in dezelfde opspanning.

Praktijkvoorbeelden De meerwaarde van 5-assig bewerken met omkeerunit komt goed naar voren in een praktijkcase van een Chiron klant uit de medische sector. Een chirurgisch plaatje van titaan voor in de wervelkolom.

Door de integratie van een robot en de ontwikkeling van een omkeerunit, kan de klant het product in één opspanning compleet bewerken. Kostte het de klant in de oude situatie 52 minuten en twee opspanningen om het product af te werken, nu lukt dat in 32 minuten. De FlexcellUno zorgt voor een maximale onbemande productie van 40 uur.

Gepersonaliseerde producten frezen Een ander voorbeeld is de zogenaamde abutment, de opbouw waar een kroon of brug op wordt bevestigd. Dit implantaat voor de dentale industrie wordt in een serie van 30.000 stuks per jaar geproduceerd, elke opbouw is specifiek op de kaak van de patiënt aangepast. Bovendien kan het product uit vier verschillende grades titaan worden gemaakt, met twee verschillende diameters en in zes verschillende types. Alle producten worden willekeurig door elkaar gefreesd. Met de oplossing die Chiron voor deze klant heeft ontwikkeld, worden deze implantaten in elk 14 minuten compleet gefreesd uit titaan. Bijzonder hieraan is dat er een lasermarkeerunit geïntegreerd is, waarmee elke abutment voorzien wordt van een logo en een productnummer. Chiron levert hier een turn key systeem voor, inclusief de CADCAM-systemen om deze implantaten gepersonaliseerd te frezen.

De Chiron FZ08 MT Precision+ is een verbeterde versie van het standaard al nauwkeurige bewerkingscentrum.

Yasda PX30i: ruwen en super finishen in één opspanning De Yasda PX30i is vooral ontwikkeld als een machine die zowel het ruwen efficiënt uitvoert als het zeer precies nafrezen van de werkstukken. Het is een trunnion type 5-assig bewerkingscentrum, met een draaizwenktafel die aan twee kanten gelagerd is met grote rollagers en een lager dat voor extra stijfheid van de constructie zorgt.

De tafel kan beladen worden met werkstukken of pallets tot 400 mm doorsnede, 315 mm hoog en een maximaal totaalgewicht van 80 kilogram. Yasda schraapt ook bij dit bewerkingscentrum alle belangrijke componenten zoals het bed en de kolom om hoge nauwkeurigheid te blijven garanderen. Bij 5-assig bewerken haalt Yasda met deze machine een rondnauwkeurigheid van beter dan 3 mm. De machine heeft een ijlgang van maximaal 60 m / minuut.

Een van de innovaties in het bewerkingscentrum is de nieuwe spindel die Yasda heeft ontwikkeld. Deze BBT40 spindel heeft een maximaal toerental van 20.000 rpm en wordt via een direct drive motor aangedreven. De spindel is zowel geschikt voor zware verspaning bij lage toerentallen als zeer nauwkeurige nabewerking met toerentallen die tot 20.000 rpm oplopen. Yasda zet daarmee in

Een mooi staaltje 5-assig freeswerk toonde Yasda verleden jaar op de EMO in Milaan.

op het compleet afwerken in één opspanning. De machine beschikt standaard over een gereedschapmagazijn dat tot 306 posities kan hebben. Ook het palletmagazijn, dat tot 33 pallets kan bevatten, is standaard bij de Yasda PX30i.

Hurco VCX 600i: Europese 5-asser Hurco mag dan wel een Amerikaanse machinebouwer zijn, de nieuwe 5-asser VCX 600i is toch vooral een in en voor Europa ontwikkelde machine. De machine is bij de Italiaanse dochter LCM in samenwerking met de Duitse vestiging ontwikkeld en wordt in Europa gebouwd.

Het verschil met de bestaande 5-assige machines zit met name in de nauwkeurigheid dankzij de gebruikte technologie zoals glaslinealen, het design dat extra stabiliteit levert en de keuze voor een polymeerbeton bed. Op dat punt zijn de verschillen tussen de Amerikaanse, Aziatische en Europese markten hemelsbreed.

“De waardering voor nieuwe technologie is in Europa hoger dan in Amerika. Europeanen zijn de early adopters van nieuwe technologie”, zegt John Donlon, vice president sales & service bij Hurco. Dat betekent ook dat de eisen die de klanten aan de machine stellen op een hoger niveau liggen. Vooral de gevraagde nauwkeurigheid ligt een stuk hoger.

Trillingen beter absorberen Hurco heeft daarom de nieuwe machine anders ontworpen. De basis is gemaakt van polymeerbeton, Hydropol. Dit polymeerbeton geeft het machinebed extra hoge stijfheid en absorbeert trillingen sneller en beter dan grijs gietijzer. Polymeerbeton dempt in vergelijking met gietijzer 75% van alle vibraties, wat resulteert in een betere oppervlaktekwaliteit van de freesdelen. Op het monoframe zijn alle bewegende delen geplaatst. De totale massa van de machine bedraagt 12.500 kilo. De engineers van LCM hebben gekozen om de draaizwenktafel aan één kant aan het machineframe te hangen en aan de andere kant aan een extra zwaar uitgevoerd contralager. Dit is zodanig geplaatst dat trillingen direct naar de

De draaizwenktafel is zo geplaatst dat trillingen direct naar het stijve machinebed worden geleid. Dat is van polymeerbeton gemaakt om trillingen beter te absorberen.

bodem worden afgeleid en niet naar het machinebed. Alle assen zijn direct aangedreven en hebben standaard glaslinealen. Een ander bijzonder punt van de machine is de achthoekige NC-rondtafel.

“Dat is een idee van onze klanten”, legt Michael Auer, directeur van Hurco Duitsland, uit. De octagonale opspantafel heeft een bruikbaar oppervlak van effectief 600 mm, een dikke 10% meer dan wanneer je een ronde 600 mm grote draaizwenktafel neemt. De B- en C-as (respectievelijk +/- 110 graden en 360 graden continu) worden aangedreven met een voorgespannen wormwiel aandrijving en zijn voorzien van een direct wegmeetsysteem. De standaard spindel haalt 12.000 omwentelingen per minuut (16 kW vermogen en 109 Nm koppel); later komen er nog een 18.000 en 24.000 toeren spindel beschikbaar.

31

32

Traditionele machinebouwers stappen in 3D metaalprinten In hoog tempo laten traditionele machinebouwers hun oog vallen op 3D metaalprinten. Velen kiezen voor een hybride concept, zoals DMG Mori Seiki al enkele jaren geleden presenteerde. Er leiden echter meerdere wegen naar Rome, zo blijkt.

Ook Mazak kiest voor het hybride proces: de Integrex i-400 AM. De 5-assige capaciteit is beschikbaar doordat de basis van deze machine een Integrex is, met 3 assen in het gereedschap en 2 in het werkstuk (NC-tafel met A- en C-as). Mazak plaatst de laserkop in het gereedschapmagazijn, waar het een van de 36 gereedschapsposities inneemt. Het wisselen van metaalsmelten naar frezen verloopt automatisch vanuit het NC-programma.

De 1 kw fiberlaser komt uit eigen huis. De keuze van Mazak om met een flexibele kop te werken, biedt als voordeel dat je voor

bepaalde toepassingen specifieke koppen kan inzetten. Zo is er een hoge snelheidslaserkop beschikbaar evenals een kop die filigranere structuren opbouwt. De eerste werkt met druppels van 3 bij 1 mm, de tweede van 1 bij 0,5 mm. Dat laatste gaat langzamer, maar het levert wel een veel fijner oppervlak op.

Met de laserkop kunnen eventueel ook markeringen worden aangebracht. De Integrex i-400 AM wordt aangestuurd met de SmoothX besturing, zowel de subtractieve als de additieve bewerking worden via SmoothX geprogrammeerd.

33

WFL: diodenlaser Het Oostenrijkse WFL gebruikt de M80 Millturn, met een X-slag van 4500 mm, voor de hybride machine. Hieraan is een laserbron toegevoegd en een lasersmeltkop die door het Fraunhofer IWS in Dresden is ontwikkeld. Waar anderen voor een fiberlaser kiezen, zet WFL een diodenlaser in met standaard 10 kW vermogen, optioneel tot zelfs 40 kW. Het bijzondere aan de WFL machine is dat de kop niet alleen kan worden gebruikt voor het oplassen van het materiaal, maar ook voor het harden van delen van het product. Voor beide toepassingen is een laserstraal met een brede focus nodig, waar de kop en de diodenlaser zich goed voor lenen. Voor specifieke toepassingen, zoals het harden van de kant van vertandingen, is er een aangepaste laserkop verkrijgbaar. WFL werkt met poeders tussen de 100 en 150 µm groot, op zich redelijk grof. Ze zijn groot genoeg om door de filters van de machine tegengehouden te worden zodat de poeders niet in bijvoorbeeld het koelsmeersysteem van de machine terecht komen. De machine van WFL is bedoeld voor het aanbrengen van slijtlagen op onderdelen van een component,

opbouwen van features op assen en flenzen en het harden. Er worden lagen van ongeveer 1 mm opgebouwd. De vierde bewerking die WFL toevoegt aan het draaifreescentrum is lassen. Daarvoor moet dan wel een andere laserlaskop worden gebruikt met een kleinere focus, zodat de warmte dieper in het materiaal dringt. Toch denken ook de engineers van WFL wel degelijk aan toepassingen zoals koelkanalen. Tot nog toe moeten die vaak met een diepgatboorbewerking als tweede stap worden aangebracht. Nu kan men de kanalen frezen en daarna met het lasersmelten afdichten. Dat vereenvoudigt niet alleen het proces, maar maakt ook heel nieuwe geometrieën van de koelkanalen mogelijk.

Spaanse hybride machine Het Spaanse Ibarmia heeft samen met een aantal Spaanse onderzoeksinstellingen de 3D metaalprint geïntegreerd in een 5-assige machine met beweegbare kolom.

De keuze is gevallen op Laser Metal Deposition (LMD) om meerdere redenen, zoals de relatieve eenvoud van deze technologie, het programmeren van zo’n machine en het feit dat de warmteinbreng in het werkstuk beperkt blijft. De

In deze matrijs van Matsuura zorgen de koelkanalen in de spuitgietmatrijs voor kortere cyclustijden en betere spuitgietkwaliteit.

Spanjaarden hebben gekozen voor een verwisselbare laserkop in de ZVH 45L1600 Add+Process, zoals de machine officieel heet. Dat biedt namelijk de mogelijkheid om het design van de machine zoveel mogelijk te handhaven en de 5-assige freescapaciteiten intact te laten. Ibarmia koopt de 3kW fiberlaserbron in bij Rofin.

Argongas wordt gebruikt als dragergas voor het metaalpoeder. Een van de problemen waar Ibarmia nog tegenaan loopt, is dat de poederefficiency niet hoog is. Slechts de helft van het poeder

Een voorbeeld van een extra bewerking die WFL dankzij de lasercladkop in de draaifreesmachine kan doen.

34

BETROUWBAARHEID. PRIJS. SERVICE.

advertentie Haas

RDE BESTE PRIJS/KWALITEITSVERHOUDING. Haas UMC-750 5-assig 50°/secz xyz 762 x 508 x 508 mm Draai-/kantel trunnion tafel

Haas Automation richt zich erop u zoveel mogelijk waarde te bieden voor uw investering.

Betrouwbare technologie, snelle service, eerlijke prijzen.

Alleen Haas brengt het allemaal samen.

Landré Machines B.V. Lange Dreef 10, 4131 Vianen | www.Haas-Nederland.com | Tel. +31 (347) 329371

Haas Automation | www.HaasCNC.com |

Trotse sponsor van het Haas F1 Team – 2016

komt uiteindelijk in het werkstuk, de rest belandt in de machine. Daarnaast werkt men aan een systeem om niet gebruikt poeder automatisch te recyclen. Een ander idee dat men wil verwezenlijken, is het integreren van een 3D laserscansysteem voor geometriecontrole in de machine.

Voor de metallurgische kwaliteit controleert de machinebesturing de hoeveelheid poeder en de temperatuur van het smeltbad.

Matsuura: poederbed Matsuura’s Lumex Avance25 is ook een hybride machine, maar van een heel ander kaliber. De machine is echt ontwikkeld voor de stempel- en matrijzenbouw en

is geschikt voor het maken van kleine onderdelen. Met microfrezen worden de geprinte onderdelen gemiddeld na elke 10 lagen gefreesd voordat de machine verder gaat met de opbouw van de onderdelen. Hierdoor kan men ook op plekken waar je naderhand met de frees niet meer bij komt een hoge nauwkeurigheid halen. Door het werken met microfrezen zijn de spanen zo klein dat ze gemakkelijk afgevoerd kunnen worden en geen nadelige invloed hebben op het freesproces.

35

Mazak plaatst de laserkoppen in het gereedschapmagazijn van de Integrex i-400 AM.

DMG Mori: hybride machine tegen 2020 bij het MKB DMG Mori topman Masahiko Mori verwacht dat de kostprijs van de hybride machines over vijf jaar gehalveerd zal zijn.

Tegen die tijd staan deze machines gewoon bij het MKBmetaalbedrijf. Masahiko Mori is optimistisch over de groei van de additive manufacturing markt. DMG Mori was enkele jaren geleden de eerste die additive manufacturing combineerde in een 5-assig bewerkingscentrum, de Lasertec 65 3D. De belangrijke pluspunten van de technologie zijn volgens hem dat je doorlooptijden vergeleken met bijvoorbeeld smeden enorm kunt reduceren én dat je meerdere materialen in één werkstuk kunt toepassen. “Dat is uniek. En de doorlooptijd van een smeeddeel is vaak maanden, terwijl ze met additive manufacturing

sneller te maken zijn met eventueel interne structuren.” Dat de metaalindustrie nog niet staat te dringen om de technologie in huis te halen, komt door de hoge investeringen en doordat de technologie nog niet zover is doorontwikkeld als bijvoorbeeld frees- of draaitechnologie. Op beide punten gebeurt er volgens hem echter heel veel. De topman van de Duits-Japanse machinebouwer verwacht dat tegen 2020 de prijs van een hybride machine meer dan gehalveerd zal zijn. Van nu rond de 1 miljoen euro naar maximaal een half miljoen euro. De machinebouwer doet momenteel met meerdere universiteiten onderzoek naar parametersettings voor het AM-proces. Die technologie know how wordt in de toekomst met de machine meegeleverd zodat het voor de gebruikers gemakkelijker wordt in te stappen.

DMG Mori heeft inmiddels 20 hybride machines voor metaalprinten en CNC-bewerken in het veld staan. De helft bij bedrijven in met name de olieen gasindustrie, de andere helft bij universiteiten. Een van de eerste bedrijven die met de Lasertec 65 3D werkt is het Duitse Hoedtke (2 vestigingen, 250 medewerkers). Voor Joachim H. Hoedtke zijn de poederbed 3D metaalprinters niet productief genoeg. Dat vindt hij wel van de Lasertec 65 3D, met name omdat 3D geprinte metalen delen eigenlijk altijd een nabewerking nodig hebben. Dat gebeurt bij de machine van DMG Mori in dezelfde opspanning als het opbouwen van het product. Een ander pluspunt is volgens de Duitse metaalondernemer dat in principe geen supportmateriaal nodig is. “Er is geen support structuur nodig bij overhangende delen die naderhand weer verwijderd moet worden.” Dit is te danken aan het feit dat de Lasertec 65 3D gebaseerd is op een 5-assige machine van DMG Mori.

Industrie 4.0 live Al enkele jaren wordt er veel gesproken en geschreven over Industrie 4.0. Tot nog toe blijft het vaak bij woorden. Bij toekomstbeelden van zelflerende machines, van machines die uit zichzelf een signaal geven als ze onderhoud nodig hebben. DMG Mori en Schaeffler Technologies hebben voor het eerst duidelijk gemaakt wat dit in de praktijk kan betekenen.

DMC 80 FD voorzien van extra sensoren De twee bedrijven zijn gezamenlijk het innovatieproject Werktuigmachine 4.0 gestart. Geen onderzoeksproject in de veilige omgeving van een R&D laboratorium, maar aan de hand van een concrete machine in de productie van Schaeffler praktijkervaring opdoen met Industrie 4.0, dat was het doel. In dit geval gaat het om een DMC 80 FD duoblock, een freesdraai bewerkingscentrum. Hierin zijn meer dan 60 extra sensoren geplaatst die continu informatie verzamelen over de machine. Zo zijn zelfs sensoren in de hydrostatische geleidingen geplaatst die continu de krachten meten. Andere sensoren zitten in de lagers.

Voor het eerst wordt in de machine zelfs een elektromagnetische klauwplaat toegepast, waarin - hoe kan het anders - ook sensoren zijn verwerkt. Een andere sensor zit in de spindelneus. Al deze extra sensoren verzamelen voortdurend data over drukken, krachten, trillingen en temperaturen. Vier factoren die zowel invloed hebben op de productiviteit en nauwkeurigheid van de bewerking alsook de onderhoudstoestand van de machine.

Celos onmisbaar De data van al deze sensoren worden in de cloud opgeslagen, in de Schaeffler box waar algoritmen de data real time analyseren.

De machine is daartoe voorzien van een intern netwerk, waaraan alle sensoren zijn gekoppeld. Via een gateway worden de data naar een cloudapplicatie gestuurd. De uiteindelijke uitwerking van dit concept kan nog veranderen, aldus een zegsman van Schaeffler. Op dit punt blijkt waarom DMG Mori enkele jaren geleden de nieuwe interface Celos voor de besturing heeft gelanceerd. Celos maakt het gebruik van apps mogelijk. Een van de meest recente apps die is ontwikkeld, is bedoeld voor het programmeren van de palletwisselaar. Deze apps vormen een onmisbare stap naar de Industrie 4.0 machine. De data uit alle sensoren worden real time doorgegeven aan een database in de cloud waar de data geanalyseerd worden en via apps beschikbaar komen voor de gebruikers. De komende jaren komen er nog meer apps.

Industrie 4.0

37

In deze tekening is duidelijk waar al die extra sensoren in het 5-assig bewerkingscentrum van DMG Mori zitten.

38

Als u advies over verspanende gereedschappen wilt, zou u dan niet eens praten met een gereedschapsspecialist?

Als u de maximale productiviteit en prestaties wilt, heeft u de juiste gereedschap oplossing nodig.

Daarom het is goed om te weten dat WNT gespecialiseerd is in verspanende gereedschappen en in niets anders.

Voor onze klanten betekent dat hoge kwaliteit gereedschappen, directe verkoop door technisch personeel en toonaangevende klantenservice – dat noemen wij ‘Total Tooling’.

Dit is waarom wij Europa’s snelst groeiende verspanende gereedschap specialist zijn.

Goed nieuws: WNT is ook in Nederland & België actief.

WNT Deutschland GmbH Kantoor Nederland • Bergrand 224 • NL-4707 AT Roosendaal • Tel. +31 165 523440 • Fax +31 165 523444 • verkoop@wnt.com • www.wnt.com

Vijf nieuwe apps voor Celos Vanaf april 2016 levert DMG Mori machines uit met de nieuwe Celosversie. Daarvoor zijn er vijf nieuwe apps beschikbaar, wat het totaal dan op 16 brengt. Een van de Condition analyzer stuurt vetpompen aan nieuwe apps betreft het configureren van de palletwisselaar, zowel de versie met De nieuwe app condition analyzer geeft 2 als 3 pallets. Hiermee kunnen jobs aan bepaalde pallets worden toegekend. Job bijvoorbeeld informatie over de scheduler is een andere app voor het verdelen van bewerkingen over de machines. onderhoudstoestand van de machine, Tool handling is een app die de beschikbaarheid van alle gereedschappen weergeeft. gebaseerd op de data-analyse. Schaeffler De app detecteert automatisch welke gereedschappen voor de volgende opdracht en DMG Mori gaan zelfs zover dat niet nodig zijn en genereert hiervan een lijst, zodat deze uit de machine kunnen vetpompen automatisch aangestuurd worden genomen. De andere apps zijn service agent (logboek van alle onderhoud en worden op basis van wat de algoritmen waarschuwen van noodzakelijk onderhoud op (korte) termijn; messenger (meldingen berekenen. Met een andere app kan over de status van een machine, inzetduur van de spindel etc.) de gebruiker inzicht krijgen in de beschikbaarheid van de machines. Dat werd in Milaan live gedemonstreerd door niet alleen de machine op de DMG Mori stand zichtbaar te maken in de app, maar ook de tweede machine die al gebruikt wordt in de Schaeffler fabriek in Höchstadt in Duitsland, waar ze tijdens de EMO gewoon productie draaide. Eventuele storingen werden direct zichtbaar op de van de bewerking. Met een krachtsensor het analysesysteem. Dit is een zelflerend app. in de spindellagers kan men een kleine systeem, typerend voor Industrie 4.0. Elke verschuiving van het tool center point dag verbetert dus de nauwkeurigheid van detecteren. Ook aan de hand van de de voorspellingen. Uiteindelijk moet dit Nauwkeurigheid waarborgen data van andere sensoren weet men nu ervoor zorgen dat de beschikbaarheid De inzet van Industrie 4.0 is niet alleen of het nodig is de nauwkeurigheid van van het bewerkingscentrum nog verder gericht op de onderhoudstoestand van de verbetert. Een betere planbaarheid van het machine. Het gaat ook om het waarborgen werkstukken na te meten. Een toepassing die pas echt in het beginstadium staat, is onderhoud speelt daar eveneens een rol in. van de nauwkeurigheid en de kwaliteit

Meer dan 60 extra sensoren in draaifreescentrum van DMG Mori Seiki verzamelen data voor real time analyse in de cloud

Hoe veilig zijn de data?

Een heikel punt als het om Industrie 4.0 gaat, is de dataveiligheid. Hoe veilig zijn deze in de cloud opgeslagen? En hoe goed is de machine, die aan het internet is gekoppeld, beschermd tegen aanvallen van buitenaf? Dit is een van de punten waar beide bedrijven samen met externe partners nog aan willen werken. Ze realiseren zich namelijk heel goed dat de toepassing van Industrie 4.0 staat of valt met een goede bescherming van de data.

Thorsten Schmidt, lid van de raad van bestuur van DMG Mori: ”Qua datasafety houden we ons aan de internationale standaarden. Veiligheid zal geen probleem zijn.” Hij wijst er in dit verband op dat grote concerns al veilige intranetwerken hebben. Daar worden de machines aan gekoppeld. Thorsten Schmidt zegt dat de nadruk in de ontwikkeling komende tijd vooral op software zal liggen. Daarmee wil men zich differentiëren.

Apps spelen een belangrijke rol in de uitrol van Industrie 4.0. De Celos interface van de machinebesturing is het platform dat hiervoor gebruikt wordt.

39

40

Digitalisering niet te stoppen De digitalisering in de verspanende industrie is niet te stoppen. Wie de echte machine gebruikt voor zijn werkvoorbereiding, verliest geld, zegt men bij Siemens. Big data en apps zijn aan hun opmars in de verspaning begonnen.

Siemens zet op het vlak van digitalisering in op twee fronten: de machinebouwers en de machinegebruikers. Die eerste groep staat voor de uitdaging sneller met nieuwe machines naar de markt te komen, en klanten meer flexibiliteit en een hogere productiviteit te bieden. De innovaties die hiervoor nodig zijn, zullen meer en meer uit de software komen, verwacht Wolfgang Heuring, baas van de business unit Motion Control van Siemens. Daarnaast gaat de branche innoveren met serviceconcepten. Zowel verticaal als horizontaal zal de werktuigmachine steeds meer geïntegreerd worden in de totale digitale procesketen. Dat begint al met het bouwen van een virtueel model van de machine, dat in het verkoopproces wordt gebruikt. Discussies met kopers krijgen meer dynamiek, omdat ideeën direct gevisualiseerd kunnen worden. Big data gaat bij de machinebouwers eveneens een rol spelen. Dataanalyse moet de eindklant meerwaarde opleveren.

Verspaner komt niet om digitalisering heen Ook die eindklant, het verspanend bedrijf, komt niet om de digitalisering heen. Het virtuele model van de CNC-machine wordt in de CADCAM-omgeving ingezet om een order optimaal voor te bereiden, terwijl de spindel van de fysieke machine loopt in een ander werkstuk. Joachim Zoll, die de groep Machine Tools Systems binnen de business unit Motion Control leidt: “Je verliest tijd en dus geld als je de fysieke machine gebruikt voor de werkvoorbereiding. De virtuele machine, de tweeling van je

De digitalisering is niet meer te stoppen in de verspaning, vindt men bij Siemens. De virtuele tweelingmachine helpt kosten besparen in de werkvoorbereiding.

CNC-machine, draagt bij aan een snellere return of investment.”

Siemens gaat verder dan simuleren, het gebruikt voor het virtuele model exact dezelfde NC-kernel. “Omdat wij onze originele kernel gebruiken, krijg je virtueel exact hetzelfde resultaat als op de machine.” Grob is een van de eerste machinebouwers waarbij Siemens dit heeft toegepast.

Juist voor het MKB De nieuwe features en oplossingen op digitaal vlak kunnen juist de kleinere en middelgrote bedrijven verder helpen, niet alleen de spelers in de hoogste klasse, denkt Zoll. Siemens verlaagt de drempel om in Industrie 4.0 te stappen, juist om koudwatervrees bij het midden- en kleinbedrijf weg te nemen. “Digitalisering en Industrie 4.0 klinken als dure IT infrastructuur die de kleinere bedrijven niet hebben. Ze hebben noch de kennis noch grote IT-afdelingen. Daarom komen we met Smart Operations voor Sinumerik”, aldust Joachim Zoll. Deze tools lopen uiteen van een touch screen bedieningspaneel voor Sinumerik tot en met smart IT, een add on waarmee je alle Sinumerik-machines binnen enkele minuten aan een softwarepakket koppelt waarna je via een webbrowser vanaf elke device kunt zien wat de machines doen, hoe ze gepresteerd hebben. Smart prepare is een module om de programma’s vanaf een programmeerstation naar de machine te sturen. Siemens maakt hiervoor gebruik van het bestaand datanetwerk in elk bedrijf. Er is geen aparte IT infrastructuur voor nodig. Een nieuwe dxf-lezer geïntegreerd in Sinumerik voorkomt dat je nog elke contour apart moet programmeren. Dat gebeurt automatisch. “Als bedrijven met Sinumerik werken, kunnen ze zo hun productiviteit en flexibiliteit verhogen.”

SmartIT: laagdrempelige tool Het Duitse concern merkt dat het enthousiasme voor Industrie 4.0 bij vooral het midden- en kleinbedrijf in de maakindustrie niet onverdeeld groot is. Dat heeft onder andere te maken met de angst in Europa voor het opslaan van data in de cloud. Hierin verschillen de Europese ondernemers ten opzichte van hun Amerikaanse en Aziatische concurrentie, merkt Zoll. De oplossing ligt volgens hem in laagdrempelige toepassingen. Joachim Zoll pakt zijn smartphone en toont smartIT, een van de nieuwe add ons van Sinumerik Operate en kijkt op het scherm van zijn smartphone hoe het machinepark in een van de eigen vestigingen op dit moment

41

Kuka en Siemens laten de besturing van de robot via de Sinumerikbesturing verlopen, zodat een CNC-programmeur zonder specifieke robotkennis de robot eenvoudig kan programmeren. Handtmann is de eerste machinebouwer die dit oppakt.

Siemens slecht met handige tools voor het MKB de drempels om in Industrie 4.0 te stappen draaien. “Als je dit aan een bedrijfsleider laat zien, wil hij dat meteen hebben. Zeker als ze zien dat je via elke webbrowser die gegevens kunt opvragen. Vraag je ze te investeren in een OEE-meting, kijken ze je verbaasd aan.” Big data analyses zijn hierin nog niet beschikbaar. “Bij het eten komt de honger wel”, merkt Joachim Zoll op.

Plug and play robots De digitalisering gaat verder. Gezamenlijk met Kuka werkt Siemens aan de integratie van de robot in de besturing van de CNC machine. Via het 2e of 3e kanaal van Sinumerik kan de operator nu de

robot laten meelopen, waarbij hij deze programmeert alsof het een CNC-machine is. De eerste machinebouwer die dit oppakt, is Handtmann met een 5-assig bewerkingscentrum. De robot belaadt niet alleen de machine, maar voert tussentijds nog polijstbewerkingen uit. De twee bedrijven vallen hiervoor terug op de standaard die door de VDW en de VDMA is ontwikkeld om robots gemakkelijker te koppelen aan een CNC-machine voor handlingtaken. Hierdoor wordt de robot plug and play. Kuka en Siemens denken dat de robot meer kan doen dan alleen handling van werkstukken. “De zes

vrijheidgraden van de robot staan voor een hoge flexibiliteit en goede toegankelijkheid van het werkstuk als je met de robot gaat frezen”, zegt Joachim Zoll. Met de nieuwste Kuka-robot haalt men een nauwkeurigheid van 0,1 mm. De bewegingen van de robot worden in Sinumerik geprogrammeerd en via Runmyrobot automatisch vertaald naar het robotprogramma. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de compensatiemogelijkheid die Sinumerik standaard biedt. Joachim Zoll beseft dat dit niet de nauwkeurigheid is die de CNC-machines vandaag de dag halen.

“Maar voor veel grote delen, met name uit de vliegtuigindustrie waar 95 procent verspaand wordt, is dat dikwijls voldoende.

Zo’n robot kost slechts een fractie van wat een grote CNC-machine kost.” Hij verwacht daarom dat de robot vaker ingezet gaat worden voor freesbewerkingen.

De fabriek integreren in digitale businesssystemen Op een iets hoger niveau, met name bij de grotere bedrijven, speelt de digitalisering eveneens in het aan elkaar knopen van machines en werkvoorbereiding met de administratieve kant van het bedrijf, de MES- en ERP-systemen. Op dit vlak komt Siemens met Manage MyProgram: de operator ziet alleen de informatie die voor hem relevant is. Brengt hij aan

de machine nog wijzigingen in het programma aan, kan hij dat nieuwe programma uploaden naar de server en kan de werkvoorbereider dit programma met het origineel bekijken om de verschillen te zien. Geeft deze het programma vrij, dan wordt het juiste programma bewaard en naar de machine gestuurd.

42

Ontwikkelaars CNCbesturingen vinden inspiratie bij smartphones Het meest in het oogspringend aan de nieuwe besturingen van CNCmachines zijn de grote schermen waarmee de machinebouwers hun machines tegenwoordig afleveren. Onderhuids verandert er veel meer.

Besturingen worden intuïtiever, schuiven op richting CAM-pakketten en maken ruimte voor apps. Enkele CNC-besturingen zijn bovendien als PCversie beschikbaar.

De Smooth-besturing van Mazak is alweer de 7e generatie van de Mazatrolbesturing. Qua hardware lijkt het op een reuze iPad. Nieuwe processoren, nieuwe PLC’s én het CFast geheugen (SSD) zorgen voor een veel snellere communicatie met de machine. De theoretische maximale voedingssnelheid ligt dan ook een factor 4 hoger dan bij machines met de vorige Mazatrolbesturing: 540 m/min. Smooth staat bij Mazak niet alleen voor een soepele bediening, ook voor een vloeiende bewerking. Op het startscherm kunnen vijf schermen worden geplaatst, die direct toegang bieden tot zaken als set up, programmeren, onderhoud, et cetera. Verder kunnen vanaf het startscherm meerdere Mazak-machines met Smooth-besturing die aan het netwerk zijn gekoppeld, worden gevolgd.

OSP suite van Okuma blijft een open besturing, wat de integratie van hard- en software van derden vergemakkelijkt.

Invloed ICT Mazak laat met de nieuwe besturing de invloed zien van ICTtechnologie. Bij 4- en 5-assig bewerken kun je bijvoorbeeld eenvoudig controleren wat het effect is van wijzigingen in bepaalde parametersettings, die de acceleratie en het afremmen van de machine beïnvloeden. Standaard zijn er 8 niveaus gedefinieerd, de operator kan daar nog 17 zelf gemaakte niveaus aan toevoegen. Dat levert in kortere tijd hogere oppervlakte- en vormnauwkeurigheden. Een ander voorbeeld is de maintenancemode. De besturing houdt per as bij hoeveel bewegingen er worden gemaakt. Op basis daarvan geeft de besturing preventieve onderhoudsadviezen. Een derde voorbeeld is Intelligent Mazak Check, een nieuwe functie die de compensatie berekent als de spil niet loodrecht op de tafel staat. Daardoor kan tot één honderdste millimeter maatafwijking worden gecompenseerd.

Okuma: besturing kern van CNC machine Okuma is de andere Japanse machinebouwer die een nieuwe release van het besturingsplatform OSP introduceert. Okuma ontwikkelt de CNC-besturing nog steeds volledig zelf, een bewuste keuze aldus het topmanagement. Pas als je software en hardware op elkaar afstemt, kun je het maximale uit de machine halen, redeneert men bij Okuma. De fabrikant blijft vasthouden aan het gegeven dat OSP een volledig open systeem is. Daarom mag iedereen apps voor de besturing ontwikkelen die na goedkeuring in Okuma’s appstore komen, beschikbaar voor alle Okumagebruikers.

Er zijn al meer dan 30 apps beschikbaar. Ook de integratie van andere hardware, zoals meetsystemen, gaat eenvoudiger doordat de besturing open is. De nieuwe OSP suite is gemakkelijker bedienbaar en verzamelt ook data over productiviteit en eventueel te plannen onderhoud. Okuma Intelligent Technology (vroeger vier losse applicaties) zijn nu in de besturing geïntegreerd.

Mazak Smooth is een ingrijpende vernieuwing van Mazatrol.

Fanuc: iHMI voor de nieuwe generatie Fanuc introduceert de nieuwe Human Machine Interface (iHMI) in 2016. De hardware en de bediening roepen eveneens vergelijkingen op met de bediening van smartphones en tablets. De bediening is vooral intuĂŻtiever. De nieuwe lay-out nodigt uit om meer gebruik te maken van de beschikbare functies voor het optimaliseren van de processen om zo de productiviteit te verbeteren. Fanuc onderscheidt in de HMI drie fasen in het productieproces, die elk hun eigen tools in de besturing hebben. Zo vind je onder Planning een tool manager, de link naar

Fanuc integreert meerdere nieuwe tools in de nieuwe besturingsinterface.

CADCAM en een functie om de cyclustijd nauwkeurig in te schatten. In het gedeelte Machining worden de CNC-bewerkingen geprogrammeerd en uitgevoerd. Functies zoals collision avoidance, zijn hier terug te vinden. Het echte vernieuwende bij Fanuc is te vinden in de toepassingen voor de derde fase: Improvement. Hier vindt de gebruiker tal van functies voor het beheer en het optimaliseren van de machine en de processen, onder andere Data Logger en Servo Viewer. Zo is er een uitgebreide maintenance manager die toelaat om tot 100 verschillende componenten van een machine te bewaken en advies te geven inzake preventief onderhoud.

De ingebouwde data logger maakt het mogelijk om gegevens van verschillende machines via MT-LINK i samen te brengen en van op afstand te raadplegen en te analyseren. Tot slot is onder Utility een aantal functies beschikbaar om documenten zoals handleidingen op het scherm van de machine te raadplegen.

De nieuwe HMI wordt in eerste instantie beschikbaar gesteld voor de CNC sturingen 30i-B, 31i-B en 32i-B.

Hurco: WinMax 5 Bij de Hurco WinMax 5 vallen opnieuw de twee 19 inch monitoren op en het nieuwe keyboard met trackball. De submenu’s hebben plaats gemaakt voor een hoofdmenu waarin je voor dat moment belangrijke functies kunt uitklappen. Nieuw is dat de bediener een andere weergave op zijn scherm kan opvragen, bijvoorbeeld om te zien waar het gereedschap zich bevindt. De operator krijgt van Hurco de kans om de besturing grafisch in te richten naar zijn eigen smaak. Door Adaptipath toe te voegen, brengt Hurco het trochoidaal frezen naar de machinebesturing. Tot nog toe moest je deze freesstrategie extern programmeren, bij Hurco WinMax 5 kan het via de machinebesturing. Een opvallende vernieuwing bij Hurco is verder het nieuwe elektronische handwiel met groot touchscreen. Bijna alle functies die tot nog toe alleen op het grote scherm beschikbaar waren, zijn nu op het handwiel beschikbaar. Dat moet de CNCoperator vooral bij het instellen het werk verlichten.

Hurco WinMax valt niet alleen op vanwege het grote scherm, maar ook door het handwiel met touchscreen.

Chiron Remote: webbased platform Ook Chiron biedt de gebruikers van de CNC-machines een omgeving aan waarin ze met apps kunnen werken. Chiron Remote is het nieuwe platform hiervoor, ontwikkeld samen met een extern bedrijf. Remote is de Chiron interface om met apps data uit de machine te verwerken in informatie die de gebruiker wil zien. Zo is er bijvoorbeeld een app die inzicht geeft in de inzetduur van machines; een andere app biedt de mogelijkheid om stilstanden te analyseren. Deze OEE-meting

geeft de belangrijkste kengetallen weer. Bovendien kan je elke seconde live zien wat de machine aan het doen is. Omdat de toegang geregeld is via een webbrowser kan dat ook met een smartphone of tablet. Het systeem van Chiron is zo gebouwd dat de machine niet aan het internet gekoppeld hoeft te zijn, wel aan het interne bedrijfsnetwerk. Dat kan dan via een beveiligde VPN-verbinding van buitenaf op een veilige manier benaderd worden.

43

44

De Duitse machinebouwer Niles-Simmons liet op de EMO Milaan de vier fasen in de industrialisering zien. Van de 18e eeuw met de eerste mechanische machines via 1913, de lopende band bij Ford en 1963 met de eerste CNC-besturing, ontwikkeld voor het Amerikaanse leger. En nu Industrie 4.0, door Niles-Simmons uitgewerkt in het N30 bewerkingscentrum met onder meer een centrale interface voor het koppelen van automatiseringsoplossingen, conditioning monitoring en andere features.

Industrie 4.0: de 4e industriële revolutie of containerbegrip voor praktijk die al bestaat?

Industrie 4.0, oftwel smart industry, is als begrip de laatste jaren niet meer weg te slaan uit de vakbladen voor de maakindustrie. De digitalisering van processen speelt echter al veel langer. Sommige voorlopers hebben daar al lang en breed hun voordeel mee gerealiseerd. Zoals Rhenus Lub, fabrikant van koelsmeerolieën voor de industrie. En Schumacher Precision Tools, fabrikant van rotatie symmetrische gereedschappen. Wat zijn hun ervaringen met Industrie 4.0?

Eigenlijk vat Günter Korder, directeur van het Duitse OWL cluster, het treffend samen als hij opmerkt dat Industrie 4.0 bestempelen als de 4e industriële revolutie fout is. "De basis hiervoor is al in de jaren ‘80 gelegd. Het is een evolutie. Industrie 4.0 is geen product.

Het is een proces dat in de loop der jaren ontstaat."

Rhenus Lub: tien jaar geleden al stap gezet Precies zo denken ook Meinhard Kiehl, marketing directeur bij Rhenus Lub (220 medewerkers), en Bernd Schniering, directeur van Schumacher Precision Tools (4200 medewerkers). Rhenus Lub heeft als producent van speciaal smeermiddelen voor de

Rhenus Lub en Schumacher Precision Tools winnen concurrentieslag dankzij digitalisering

verspaning de stap naar digitalisering van het productieproces tien jaar geleden al gezet. Lang voordat universiteiten en ondernemersclubs het thema Industrie 4.0 omarmden. Meinhard Kiehl van Rhenus Lub: "Tien jaar geleden hadden we een ‘vetkoker’ die aan de ketel besliste wanneer de volgende stap in het productiepoces gezet moest worden. Hij was een slimme man, maar de producten varieerden altijd.

Wilden we marktleider blijven, moesten onze producten en de kwaliteit ervan nog preciezer worden. Daarom hebben we vanaf 2005 gebouwd aan de modernste vetfabriek van Europa en zijn we nu het proces aan het digitaliseren." Het hele productieproces van de smeermiddelen is al gedigitaliseerd.

Recepturen zijn herschreven zodat ze leesbaar zijn voor de computer. Sensoren registreren in elke productiestap wat er gebeurt en de kwaliteit van de producten.

Liefst 40 kwaliteitsdefinities hanteert Rhenus Lub. "Hierdoor kunnen we onze producten nog preciezer aanbieden."

Kleinere series, complexer product Schumacher Precision Tools ziet al jaren heel andere uitdagingen op zich afkomen.

Klanten bestellen steeds kleinere series van de rotatiesymmetrische gereedschappen.

"En als de seriegrootte halveert, verdubbelt de moeilijkheid voor de productie, terwijl prijzen niet navenant stijgen", zo verwoordt Bernd Schniering de grote uitdaging voor de gereedschapfabrikant. Digitalisering is van levensbelang. Alleen dan kan het productieproces efficiënt verlopen.

Bernd Schniering: "Per product praten we over 180 verschillende data die we

digitaal opslaan. We koppelen die aan algoritmen en machines en processen. Zo maken wij de productie stuurbaar." Voor de gereedschapfabrikant is de digitale datastructuur een basisvereiste. Toch merkt Bernd Schniering op dat je Industrie 4.0 met name voor het MKB tastbaar moet houden.

Cloudgebaseerde systemen en slimme fabrieken zijn termen die hij liever vermijdt.

"Het is heus niet zo dat alle machines in het MKB over Industrie 4.0 oplossingen aangestuurd kunnen worden." Zijn advies: als je dit soort digitaliseringsstappen plant, ga eerst met pen en papier aan de slag om de afdelingen zo in te richten dat de processen digitaal te beschrijven zijn. Dat je als MKB-onderneming aan de slag moet met Industrie 4.0 staat voor hem buiten kijf.

"Over tien jaar kun je als MKB niet meer succesvol werken als je niet in meer of mindere mate Industrie 4.0 inzet. Hoogste tijd dus dat bedrijven die qua digitalisering achter lopen, datastructuren gaan opzetten."

De twee Duitse bedrijven presenteerden hun ervaringen eind vorig jaar op een Industrie 4.0 seminar voor de machinebouw in NordrheinWestfalen, georganiseerd door de VDMA. Een bijeenkomst waar vanuit Nederland de Koninklijke Metaalunie mee aanschoof, want het onderwerp is ook voor de Nederlandse maakindustrie van essentieel belang.

Lub de foutkans aanzienlijk verkleind. Dat zijn de strategische doelstellingen die je vooraf moet definiëren. "Elk bedrijf moet voor zichzelf uitmaken waar je heen wilt met je onderneming. Voor ons was dat kwaliteit verhogen, toleranties verkleinen. We kunnen de wereldwijde concurrentiedruk alleen Besparing en beter product overwinnen met kwaliteit." Rhenus Lub is in Voor Rhenus Lub is digitalisering een middel 2005 met het digitaliseringsproject gestart, geweest om concurrerend te blijven in eind 2014 is het afgerond. Nu wil men de wereld van de smeeroliën voor de ook de toeleveranciers van grondstoffen verspanende industrie. "We weten exact integreren in de digitale procesketen. welke grondstoffen in welke hoeveelheden Evolutie dus, geen revolutie. nodig zijn, de productietijd ligt exact vast, de computer beslist nu wanneer we doorgaan naar de volgende stap. Hierdoor kunnen we energiezuiniger werken.

Hiermee halen we de besparing binnen om de concurrentieslag te maken", schildert Meinhard Kiehl één kant van de medaille.

De andere is de kwaliteit, zo zegt hij. Door het proces te digitaliseren, heeft Rhenus

45

46

30 miljoen verschillende ponsgereedschappen: doorlooptijd 24 uur Kun je complexe ponsstempels geautomatiseerd produceren als ze klantspecifiek zijn en besteld worden vanuit een webshop? Vandaag besteld, morgen in huis? Trumpf heeft vorig jaar grote stappen in deze richting gezet. In de fabriek voor ponsstempels in Gerlingen worden enkele CNC-productiecellen automatisch aangestuurd vanuit het ERP-systeem van de Duitse machinebouwer. Doorlooptijd in de fabriek waar jaarlijks 30 miljoen verschillende gereedschappen worden gemaakt: maximaal 24 uur.

Nog voordat in Duitsland het begrip Industrie 4.0 werd gelanceerd, ontwikkelde de ponsgereedschapfabriek van Trumpf zich al in de richting van manarm, digitaal produceren.

In 2009 is men begonnen met het automatiseren van de orderafwikkeling. Nu gaat men een aantal stappen verder: de klant configureert in de webshop de snijstempels precies zoals hij ze wil. Daar genereert het systeem een dxf-file uit die de basis is voor het NC-programma voor de machine. Ook al gaat het in de productie om complexe draadvonk- en slijpbewerkingen

Drie volledig geautomatiseerde productiecellen, waarin de halffabrikaten worden bewerkt, worden aangestuurd vanuit het ERP-systeem.

die in de robotcel worden uitgevoerd, er komt geen manuele programmering meer aan te pas. Het machineprogramma komt manloos tot stand en staat dan klaar op de server om door de machine te worden opgeroepen. Welke machine de order produceert, bepaalt het systeem zelf.

Drie compatible cellen De celmanager - een softwaresysteem in de fabriek - beslist welk halffabrikaat het meest geschikt is voor het gereedschap dat de klant zojuist heeft besteld, onder meer kijkend naar de levertijd. Deze drie cellen zijn compatible met elkaar. Als een job is toegewezen, haalt de machinebesturing zelf de benodigde programma's van de server voor de bewerking. Het resultaat: gereedschappen die de klant voor 14.00 uur ‘s middags ontwerpt en bestelt, gaan dezelfde dag nog in productie en zijn de dag erna bij de klant. Jaarlijks maakt Trumpf in de fabriek 30 miljoen pons- en stansgereedschappen, in 31 basisvariaties en uiteindelijk in miljoenen klantspecifieke uitvoeringen. Alle data voor het totale proces komen uit SAP. Trumpf slaat data dus slechts één keer op.

Datamatrixcode volgt het gereedschap Trumpf heeft inmiddels een belangrijke vervolgstap gezet, die direct verband houdt met Industrie 4.0. Elk gereedschap wordt namelijk voorzien van een datamatrixcode, aangebracht met een TruMark lasermarkeerstation uit eigen huis. Deze code komt pas op het basisgereedschap zodra dit klantspecifiek is gemaakt. Door de datamatrix code te scannen, kan de volledige orderhistorie inclusief tekeningen en NC-programma's van het gereedschap worden opgevraagd. De keuze voor deze

47

De datamatrixcode gaat volgens Trumpf een belangrijke rol spelen in de uitrol van Industrie 4.0 in de maakindustrie. In de eigen fabriek voor ponsgereedschappen in Gerlingen wordt de code op elk gereedschap aangebracht.

datamatrixcode is ingegeven door het feit dat deze nooit kan verdwijnen van het gereedschap. De data worden namelijk ook gebruikt als een gereedschap terug zou komen; en in het hele logistieke traject. Met deze code kan eveneens gecontroleerd worden of het om een echt Trumpf gereedschap gaat of dat er sprake is van een vervalsing.

Gereedschapdata inlezen in bewerkingssoftware Het koppelen van de gereedschapdata aan de specifieke datamatrixcode heeft ook voor de klant een belangrijk voordeel. Door de code te scannen, haalt hij alle gereedschapgegevens uit de Trumpfdatabank binnen en kan deze direct inlezen in zijn eigen systemen.

Trumpf laat tot nog toe alle bedrijven via de webshopmodule binnen SAP bestellen.

De volgende stap zal zijn de ERP-systemen van klanten te koppelen aan het SAPsysteem van de gereedschapfabrikant, zodat klanten vanuit hun eigen omgeving gereedschappen kunnen configureren en bestellen.

Trumpf topman: smart industry gaat ook over nieuwe businessmodellen

Kern Industrie 4.0: individuele massaproductie De kern van smart manufacturing is dat je enkelstuks producten kunt maken voor de prijs van massaproducten.

Individuele massaproductie, zegt Peter Leibinger, vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van Trumpf. Wat Industrie 4.0 voor veel bedrijven ongrijpbaar maakt, is dat het om méér gaat dan alleen software, sensoren en cloudsystemen.

"Wat vaak vergeten wordt, is dat het ook om nieuwe businessmodellen gaat. Daar grip op krijgen is lastiger, maar dat is wel de beslissende verandering door Industrie 4.0."

Trumpf start Axoom Eind 2015 heeft de machinebouwer Axoom opgericht, een nieuwe dochter die los van de traditionele machinebouwer samen met partners Industrie 4.0 oplossingen ontwikkelt en aanbiedt in de markt. Dit gebeurt op een open platform waarop apps beschikbaar worden gesteld aan de maakindustrie. De oprichting van Axoom is mede ingegeven om te voorkomen dat derden aan de haal gaan met de smart industry oplossingen. Peter Leibinger waarschuwt dat het niet ‘vreemde’ partijen, van buiten de industrie, moeten zijn die straks aan de haal gaan met Industrie 4.0 oplossingen. Als voorbeeld geeft hij de app Mytaxi.com, ontwikkeld door Duitse studenten, niet door de taxibranche zelf. "Nieuwe businessmodellen worden niet bedacht vanuit

protectionisme maar vaak door mensen die uit een andere sector komen. Wij moeten oppassen te denken dat we het altijd zo gedaan hebben en daardoor niet meer vernieuwen.” Het grootste risico is als machinebouwer af te wachten. Peter Leibinger denkt dat een nieuw verdienmodel voor een machinebouwer kan zijn het aanbieden van parametersettings voor specifieke materialen en toepassingen, zodat de klant sneller tot een goed product komt.

Meerwaarde voor de klanten Door via zo’n platform door de hele keten productiesystemen te koppelen, ontstaat transparantie en kunnen onder aan de streep kosten worden bespaard, verwacht Menko Eisma van Trumpf Nederland. “Daardoor kunnen we kleine series en enkelstuks maken tegen een prijs van grote series. Dat is de essentie van smart industry.” Hij denkt dat de maakindustrie hierin de komende jaren nog veel verder zal gaan dan nu het geval is. Door partijen in de keten met elkaar te verbinden, kan beschikbare capaciteit efficiënter worden benut. De kennis die nu nog bij werkvoorbereiders (in de plaatbewerking) zit, zal veel meer in externe systemen beschikbaar komen. Eigenlijk precies zoals Trumpf dat gedaan heeft in de bewerkingscellen voor de ponsgereedschappen.

48

Bewerkingstechnologie

Precisie, een combinatie van factoren

49

IndustriĂŤle producten evolueren naar complexe multifunctionele, mechatronische systemen.

De toegenomen eisen voor de mechanische componenten in deze high tech producten vragen om de toepassing van geavanceerde materialen en bewerkingstechnologie die de huidige mogelijkheden overstijgt. Daar waar in het verleden toleranties van enkele honderdsten millimeter voldeden voor de meeste toepassingen, vraagt men nu om micrometers. Succesvol concurreren op wereldniveau vraagt dan ook om unieke voordelen die een bedrijf boven de rest uit tillen. Precisiebewerken biedt deze voordelen maar tezelfdertijd stelt het ook een aantal uitdagingen.

Precisiebewerken: een kans

NC controller. Voor elk van de factoren werd een test ontwikkeld om de invloed ervan in kaart te brengen. Enkele factoren worden in dit artikel verder beschreven.

50

Deze grafiek toont de invloed van de verschillende factoren op de onnauwkeurigheid aan.

Tot enkele jaren geleden werden micrometer nauwkeurigheden enkel vereist bij zeer kleine, micro features. Alhoewel een uitdaging, gaan de extreem kleine afmetingen inherent gepaard met een hoge nauwkeurigheid. Meer recent wordt dezelfde nauwkeurigheid ook gevraagd op grotere mechanische componenten.

Micrometer nauwkeurigheid garanderen op dimensies van enkele honderden millimeters stelt een enorme uitdaging. Factoren die de eindkwaliteit bepalen, gaan van machinekinematica over bewerkingstemperatuur tot meetonzekerheden. De uiteindelijke nauwkeurigheid is de som van al deze factoren. Sirris heeft een ‘precisiemodel’ of ‘fault error budget’ voor precisiefrezen opgesteld dat de verschillende factoren en hun invloed in kaart brengt. Dit praktische model heeft tot doel om (a) de gebruiker een beeld te geven van de verschillende procesparameters die de eindnauwkeurigheid beïnvloeden, (b) een inschatting te maken van het effect van verbeteringen en (c) de focus te leggen op acties met grootste potentieel. Zo werd reeds ondervonden dat veel inspanningen werden verricht om enkele micrometers te winnen door een meer nauwkeurige opspanmethode en freesstrategie te ontwikkelen terwijl de doorbuiging van het gereedschap tijdens de operatie in grootteorde van tienden van millimeters was.

Opbouw van het precisiemodel Het model werd opgebouwd met behulp van praktische experimenten en metingen op een hoognauwkeurig vijfassig bewerkingscentrum, Fehlmann Picomax 825 Versa (configuratie X, Y, Z, A en C) geplaatst binnen een geconditioneerde ruimte.

De machine beschikt over een werkgebied X 875 mm, Y 700 mm, Z 450 mm, een spindel met 18.000 tr/min, HSK-A63 gereedschapsopname, Renishaw DMP400 meettaster en BLUM Lasercontrol NT gereedschapscontrole. In eerste instantie werden de verschillende factoren die een invloed hebben op de eindnauwkeurigheid van een component in kaart gebracht.

Deze factoren zijn onder meer het type opspanning, de machine kinematica, de bewerkingstemperatuur, CAM instellingen, gereedschapsslijtage en -doorbuiging, meetnauwkeurigheid van meettaster en gereedschapscontrole, instellingen postprocessor en

Meettaster De meeste moderne bewerkingscentra beschikken over een meettaster om de referentiepunten van een werkstuk op de machinetafel te bepalen. Het spreekt dan ook voor zich dat de nauwkeurigheid van deze meting een invloed zal hebben op de eindnauwkeurigheid van de component. Een geslepen ring werd meermaals gemeten (zowel referentie X, Y, Z als dimensies dX en dY) om zowel de absolute meetfout als de herhaalnauwkeurigheid in kaart te brengen. Tussentijds werden gereedschapswisselingen uitgevoerd om ook het effect van heropname van de meettaster in het eindresultaat mee te nemen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de meetresultaten. De meettaster geeft aanleiding tot (sub)micrometer fouten en een gereedschapswissel heeft minimaal effect. dX

X

dY

Y

Z

Afwijking [µm]

1.5

0.7

1.0

0.7

1.4

Standaard deviatie [µm]

0.43

0.23

0.29

0.20

0.45

1.1

0.6

0.8

0.7

0.5

Zonder gereedschapswissel

Met gereedschapswissel Afwijking [µm]

Temperatuur Tijdens het bewerken zullen assen en spindel van elk NC bewerkingscentrum opwarmen ten gevolge van wrijving en warmteverliezen in de servomotoren. Geavanceerde machines beschikken over een aangepast machineontwerp, ingebouwde sensoren en/of algoritmen om de thermische uitzetting te meten en al dan niet actief te compenseren. Echter ook de gebruiker speelt een belangrijke rol in dit verhaal. Een bewerkingsmachine bereikt immers slechts na bepaalde tijd een ‘steady state’ waarbij de machine ‘warm gelopen’ is en de verschillende assen een constante fout vertonen die vervolgens perfect kan gecompenseerd worden. Het is bijgevolg belangrijk om de duur van de opwarmcyclus van een specifieke machine te kennen en te respecteren. Onderstaande tabel geeft het eindresultaat van metingen uitgevoerd met behulp van de Spindle Analyzer van Lion Precision.

Koude machine

Warme machine (opwarmcylcus : 90 minuten aan 16.000 rpm)

X deviation [µm]

7.9

0.64

Y deviation [µm]

10.4

1.02

Z deviation [µm]

6.9

3.60

Doorbuiging van het gereedschap De hierboven beschreven factoren, alsook machinekinematica, opspanmethode, et cetera klinken eerder logisch in de oren. Als nauwkeurigheid centraal staat, zullen deze meer dan waarschijnlijk in rekening gebracht worden. Een factor die echter vaak aan de aandacht ontsnapt maar een grotere onnauwkeurigheid dan alle

Doorbuigen gereedschap onderschatte factor

voorgaande veroorzaakt, is de doorbuiging van het gereedschap. Daar waar de vorige factoren onnauwkeurigheden in micrometerbereik introduceren, kan de fout hier oplopen tot honderdsten van een millimeter. Een gereedschap kan beschouwd worden als een cilinder die aan één zijde ingeklemd is en waarop aan de andere zijde een kracht wordt uitgeoefend. Door deze kracht zal de cilinder doorbuigen. Gereedschapsslijtage en bot worden van de snijkant leiden tot hogere snijkrachten en bijgevolg zal ook de doorbuiging toenemen.

Door radiuscompensatie wordt wel de afgenomen diameter gecompenseerd maar de toegenomen doorbuiging wordt meestal niet in rekening gebracht.

Onderstaande grafiek toont de resultaten van een test in zacht gereedschapsstaal (Orvar, HV 150) waarbij zowel gereedschapsslijtage, snijkrachten als afmetingen (nauwkeurigheid) van een rechte wand werden opgemeten. Zonder enige vorm van compensatie werden maatafwijkingen op de rechte wand van 0.03 tot 0.05 mm bij einde levensduur gereedschap vastgesteld (blauwe lijn).

Na implementeren van tussentijdse diametermeting en radiuscompensatie werd de afwijking teruggedrongen tot onder 0.04 mm bij einde levensduur gereedschap (rode lijn). Op basis van de gemeten snijkrachten werd een wiskundig

model ontwikkeld om de doorbuiging van het gereedschap te simuleren (paarse lijn). Dit model werd gevalideerd en correct bevonden (groene lijn). Concreet betekent dit dat de doorbuiging van het gereedschap in deze operatie leidt tot een onnauwkeurigheid van 0.018 tot 0.025 mm. Een factor 10 groter dan de bijdrage van andere procesfactoren en bijgevolg met stip verkozen tot factor die in rekening gebracht moet worden wanneer micrometer nauwkeurigheid wordt nagestreefd.

Precisiemodel toegepast Het precisiemodel werd in praktijk gebracht bij het precisiefrezen van een prototype tandwiel voor de automobielindustrie. VCST, ontwikkelaar en producent van versnellingsapparaten, dient prototype tandwielen steeds sneller ter beschikking te hebben. Vanwege de nood aan specifieke gereedschappen, omwille van de huidige bewerkingstechnologie, bedraagt de doorlooptijd van een prototype tandwiel 12 weken. Door middel van vijfassig precisiefrezen met behulp van standaard gereedschappen wenst VCST de doorlooptijd aanzienlijk te reduceren.

Het precisiemodel werd ingezet om alle procesfactoren en hun effect op de eindnauwkeurigheid in kaart te brengen en vervolgens een optimaal freesproces samen te stellen. Uiteindelijk werd een tandwiel gefreesd met een uitloop van 12 µm en een single pitch error van 4,6 µm.

Beide waarden vallen ruim binnen de DIN specificaties. Rekening houdend met de tijd nodig voor CAM, kan het prototype tandwiel binnen 48 uren vervaardigd worden.

Precisiemodel ter beschikking van de industrie Het spreekt voor zich dat het huidige precisiemodel niet zonder meer kan toegepast worden voor elk bewerkingscentrum. De meetwaarden toegekend aan de verschillende factoren zijn immers bepaald voor de Fehlmann Versa 825 maar zijn verschillend voor een ander bewerkingscentrum. Zelfs de plaatsing (geklimatiseerde ruimte, dicht bij een poort, ...) kan een invloed

51

hebben. Echter meetprocedures, berekeningswijzen, analyses en algoritmen onderliggend aan het model blijven behouden. Het is dus een kwestie van enkele metingen om het precisiemodel ook bij u in te zetten.

Sirris Precision Manufacturing Dit artikel is geschreven door Peter ten Haaf, programmamanager Precision Manufacturing bij Sirris. Het Belgische onderzoeksinstituut voor de metaalindustrie publiceert dit jaar een aantal whitepapers over precisiebewerken. Deze kunnen gratis gedownload worden na registratie: http://bit.ly/jbv2016-precision www.sirris.be

Brother De absolute top op het gebied van precisie boor- en tapcentra!

52

Betrouwbaar en toonaangevend

› › › ›

Supersnelle en uiterst precieze machines met grote flexibiliteit

SPEEDIO serie

Verticale en 5-vlaks multitasking bewerkingcentra

De SPEEDIO serie is de nieuwste lijn binnen de Brother familie.

Geïntegreerde palletwisselssystemen of complete robotcellen

Dit is model R650X1 met palletwisselaar.

Uitstekende prestaties in diverse materialen

Meer weten?

Bendertechniek b.v.

T +31 (0)318 550 200

Neem voor meer informatie over Matsuura contact

Plesmanstraat 32

E info@bendertechniek.nl

met ons op. Wij zijn u graag van dienst!

NL 3905 KZ Veenendaal

I www.bendertechniek.nl

MADE IN GERMANY! Vanuit onze vestiging in het Limburgse Neer staat een team van specialisten voor u klaar om u snelle en adequate ondersteuning te bieden en zodoende uw productiviteit te waarborgen.

Ons motto spreekt dan ook boekdelen: Alleen door uw succes kunnen ook wij succesvol zijn!

Meer informatie? Neem dan eens vrijblijvend contact op of kijk op onze website: www.limascnc.nl

DMT-KERN CD 650

matec-30 HV

Bezoek onze stand op de TechniShow

stand nr: 12.C086

SPINNER VC-1150

LIMAS CNC-Machinery | Heldenseweg 27 | 6086 PD Neer | T +31(0)475-510159 | F +31(0)475-510460 | E info@limascnc.nl

Advertorial

SCHUNK komt met feiten in het nieuwe Experience Center SCHUNK Intec is vanaf april 2016 gevestigd in een nieuw bedrijfspand in Den Bosch met uitstekende voorzieningen.

Hier hebben wij de beschikking over een modern Experience Center, waar u alles kunt ervaren over ons uitgebreide programma span- en grijptechniek. Wij zullen hier laten zien en aantonen wat de kwaliteit van onze producten is en welke productiviteitswinst u kunt boeken door deze toe te passen.

Zien is geloven. Dat is de ervaring die wij hebben met de VIP-reizen die wij regelmatig voor onze klanten organiseren naar de vestigingen van ons moederbedrijf in Duitsland. Daar laten we niet alleen zien wat we allemaal in huis hebben, maar ook wat SCHUNK er zelf mee bereikt qua gewin, gemak, genot en veiligheid in de productie. Hier wordt altijd heel positief op gereageerd. Onze klanten en potentiële klanten worden enthousiast door wat ze in onze fabrieken zien en ze realiseren zich daarbij wat zelf zouden kunnen bereiken.

Maar u hoeft hiervoor nu niet meer de lange reis naar het zuiden van Duitsland te ondernemen. Want dit kunnen we nu ook allemaal laten zien in ons nieuwe Experience Center in Den Bosch.

Hier staan permanent de vijf productgroepen van SCHUNK uitgestald: • • • • •

Klauwen Klauwplaten Grijpers Stationaire spansystemen Automatiseringscomponenten- en systemen

Daarnaast hebben we nu alle ruimte voor opleidingen en thematische bijeenkomsten. Vanaf juni houden we minstens een keer per maand themadagen over specifieke onderwerpen die we flink gaan uitdiepen. Denk bijvoorbeeld aan: • Wat is er allemaal aan robottoebehoren en wat kun je er mee om een robot zo efficiënt mogelijk in te zetten?

• Hoe pas je een nulpuntspansysteem toe op een freesbank?

• Hoe kun je een 3-assig bewerkingscentrum veel productiever maken?

• Wat is de beste gereedschappenhouder voor hardmetalen gereedschappen?

• Omdat 2016 door ons is uitgeroepen tot ‘Spanklauwen-jaar’, zullen we uiteraard ook dit onderwerp behandelen. Hoe kunnen zelfs de lastigste spantaken met ons brede spectrum van spanklauwen economisch worden opgelost?

We zoomen in op kleine aspecten van productiviteitsverbetering en diepen die helemaal uit. Dat doen we telkens met 5 à 10, hooguit 15 klanten, die allemaal met dezelfde problematiek kampen en belang hebben bij goede oplossingen.

Een eerlijk en onderbouwd verhaal SCHUNK wil in dit Experience Center kennis overdragen en daarbij met een eerlijk en onderbouwd verhaal komen. Want we zien dat

53

In ons nieuwe Experience Center zullen workshops, producttrainingen en huisbeurzen worden georganiseerd. Op de foto een SCHUNK Experience Center in Duitsland.

er in de markt een groot gebrek aan kennis is. Er wordt van alles beweerd zonder dat iemand zich erin verdiept of dat allemaal wel klopt. Wij willen met feiten komen!

SCHUNK biedt onafhankelijk van machine- en gereedschappenleveranciers een breed assortiment voor productiviteitsverbeteringen. Het is ons bijvoorbeeld om het even of een klant kiest voor warmtekrimphouders of hydrohouders. Maar we willen wel laten zien wat de beste houder is voor hardmetalen gereedschappen in termen van rondloopnauwkeurigheden, demping en vooral slijtage en dus standtijden.

Veel metaalbedrijven hebben geen idee van de standtijden van hun gereedschappen en welke besparingen ze kunnen behalen door te kiezen voor de juiste houders. De kennis die daarvoor nodig is reiken we u in ons Experience Center graag aan.

Wilt u ons bezoeken in het Experience Center? Of wilt u op de hoogte worden gehouden van onze themabijeenkomsten, workshops, producttrainingen en huisbeurzen? Neem dan contact met ons op.

SCHUNK Intec Titaniumlaan 14 5221 CK ’s-Hertogenbosch Tel. 073-6441779 info@nl.schunk.com www.nl.schunk.com

Het nieuwe bedrijfspand van SCHUNK Intec in Den Bosch. Het 100 vierkante meter grote Experience Center komt op de begane grond.

Belang van draadkeuze vaak onderschat 54

De draad is in het draadvonkproces het belangrijkste gereedschap.

Daarmee beïnvloed je voor een belangrijk deel zowel de kwaliteit als doorlooptijd van de bewerking. De betekenis van de kwaliteit van de draad wordt echter vaak onderschat.

Het snijproces is een geheel van generator, aansturing en de vonkoverslag. En juist voor dat laatste is belangrijk dat de afstand tussen draad en werkstukoppervlak zo constant als mogelijk is. Een tolerantie van 1 tot 2 µm in de dikte van de draad levert maximale productiviteit omdat dan de afstand van de draad tot het werkstuk oppervlak vrijwel constant is. Heel simplistisch gezegd zie je de kwaliteit van de draad terug in het oppervlak van het werkstuk. Is de parallelliteit van de draad onvoldoende, heeft dat invloed op de vonk en dus op de oppervlaktekwaliteit. Is de tolerantie in parallelliteit van de draad groter dan 2 µm, dan heeft dat een negatief effect op de vonkoverslag en dus op zowel de snijsnelheid als de oppervlakteruwheid. Dit is echter niet de enige factor die telt. Lange tijd is gedraadvonkt met een messingdraad,

naderhand is daar om de draad een zinkcoating aan toegevoegd.

Zink heeft invloed op de tijd die nodig is voor het ontsteken van de vonk. Deze is bij een zinkgecoate draad lager, waardoor de vonkfrequentie omhoog kan vergeleken met een blanke draad.

Dat resulteert in een hogere snijsnelheid ten opzichte van blanke messingdraad. Berkenhoff heeft dit coating proces verder verbeterd voor de gamma fasen draden Megacut Plus. Door de manier waarop de coating wordt aangebracht, verbeteren de rechtheid en concentriciteit van de draad. Daarnaast is de zogenaamde ‘deining’ geringer als de draad van de spoel af komt. Een te hoge deining bemoeilijkt het automatisch opnieuw doorvoeren van de draad na een breuk.

Bewuster draad kiezen Colin Jennings, EDM-specialist bij Dymato dat Mitsubishi in Nederland vertegenwoordigt, ziet als belangrijkste voordeel van de technologie-integratie in de draadvonkmachine dat je direct kunt zien hoe groot de productiviteitswinst bedraagt als je met de nieuwe draad vonkt. “De draad is vaak een ondergeschoven kindje. Men vergeet echter dat dit het belangrijkste gereedschap is dat je bij draadvonken gebruikt.”

Door de technologie in de machinebesturing te integreren, is het makkelijk om het voordeel van meer productiviteit vooraf te kennen en op basis hiervan een bewustere keus te maken in de kwaliteit van de draad. Colin Jennings: “De kosten voor draad vormen slechts een paar procent van de totale kosten van het draadvonkproces. Wat vaak niet wordt meegenomen, zijn de verborgen kosten van stilstand door draadbreuk en de hele nasleep die dat in de rest van de productie met zich

meebrengt. Daarom hebben Mitsubishi en Berkenhoff deze technologie en draad ontwikkeld.”

Opmars in machinefabrieken Mitsubishi bouwt momenteel maandelijks zo’n 400 EDMmachines, zowel in de MV-R klasse, de eenvoudigere S-klasse als de hoogste MP-klasse. Colin Jennings ziet ook in Nederland de interesse voor draadvonken groeien. “Het is niet langer een technologie enkel voor de gereedschapsmaker.

Door de integratie van de technologie hoef je geen vonkspecialist meer te zijn en zie je de machines steeds vaker in de productieomgeving.” En juist daar biedt de Bedra draad voordeel omdat aan dergelijke componenten niet de allerhoogste oppervlakte eisen worden gesteld.

55

Draadvonkers staan onvoldoende stil bij het belang van de draad. Dat is in het draadvonken het belangrijkste gereedschap en een juiste keuze kan voor veel productiviteitswinst zorgen.

Mitsubishi en Berkenhoff: tot 30% productiviteitswinst met gecoate Bedra draden megacut plus + Mitsubishi V-Technologie = Produktivitätszuwachs

megacut plus + Mitsubishi V-Technologie = Produktivitätszuwachs

h = 100 mm, optimale Spülbedingungen

Testbedingungen:

Oberfläche Ra in µm Höhe 100 mm

Ort: Maschine:

bedra Mitsubishi MV2400R Material: 1.2379 Spüldüsenabstand: oben/unten 0,20mm Drahtdurchmesser 0,25 mm

220

200

Schneidleistung in %

Draadtechnologie in Mitsubishi MV-R4 Berkenhoff heeft de Bedra Megacut Plus draden voor draadvonken samen met vijf onderzoeksinstituten en Mitsubishi Electric Europe doorontwikkeld. De Megacut Plus Bs-Tech en Vr-Tech zijn dan ook specifiek voor de Mitsubishi MV-R-machines bedoeld. De Japanse machinebouwer heeft bovendien de hele technologie in de besturing van de Mitsubishi MV-R reeks draadvonkmachines geïntegreerd.

En dat levert in de praktijk nieuwe inzichten en mogelijkheden op. Doordat de technologie al in de besturing van de machine zit, kan de operator eenvoudig en snel zien hoeveel tijdwinst het oplevert als je de draad kiest met de hoogste snijsnelheid. Dat geldt specifiek voor de producten waarin de oppervlaktekwaliteit tussen de Ra 1 en 2 µm moet zijn.

Liggen de nauwkeurigheidseisen en oppervlaktekwaliteitseisen in het submicronbereik, dan is de blanke draad de beste oplossing. Vaak is een oppervlakteruwheid van 1 of 2 µm voldoende. In dat geval kan de Megacut Plus een aantrekkelijk alternatief zijn. De operator kan nu met de MV-R machines zonder zelf te hoeven rekenen, zien hoe groot de besparing in productietijd met de Megacut Plus draad is.

180

0,900 0,850 0,800

160

0,750

Blankdraht

140

Blankdraht 0,700

120

Megacut Plus Bs-Tech

0,650

100

Megacut Plus V-Tech

0,600

80

60

Autor: I. Baumann

Megacut Plus

0,550 HS

1. NS

2. NS

Σ

0,500

4

Tot 30% tijdbesparing Het verschil in snijsnelheid ten opzichte van ongecoate draad is groot, afhankelijk van de hoogte van het werkstuk en het aantal snedes. Testen door Mitsubishi en Berkhoff laten bij een werkstuk van 100 mm hoog bij de hoofdsnede een verschil van 30% zien.

Bij de tweede snede ligt de snijsnelheid meer dan dubbel zo hoog. Bij de derde is het praktisch gelijk. Gemiddeld genomen ligt de productiviteit ruim 40% hoger als men de Megacut Plus V-tech draad inzet.

Bij de Bs-Tech zijn de verschillen iets kleiner,

Autor: I. Baumann

Y1

X

Y2

5

maar gemiddeld nog altijd bijna 18%.

Bij een werkstuk van 40 mm hoog is de gemiddelde productiviteitswinst ruim 20%; bij de 2e snede ruim 60%. Beide testen zijn gedaan op een Mitsubishi MV2400R. De oppervlakteruwheid van de Megacut Plus draad zit net onder de Ra 0,7 µm.

Hier presteert ongecoate draad beter. Qua geometrische nauwkeurigheid houden de ongecoate en de Megacut Plus draad elkaar in evenwicht. De draad is door Mitsubishi en Berkhoff vrijgegeven voor staal.

Tangentiaal frees met speciale CAM-strategie verkort doorlooptijden tot 90%

56

Productiviteit en precisie gaan best samen Sneller bewerken en tegelijkertijd hogere oppervlakteruwheden frezen.

Het kan, door te kiezen voor andere gereedschappen in combinatie met andere freesstrategieën. Wat jarenlang water en vuur leek, productiviteit en nauwkeurigheid, blijken nu heel goed bij elkaar te passen.

De relatie tussen de oppervlaktekwaliteit van het werkstuk, de radius van de frees én de stepover, is er één die hoge productiviteit en oppervlaktekwaliteit onmogelijk lijkt te maken.

De oppervlaktekwaliteit neemt immers af, naarmate de stepover (en dus de productiviteit) toeneemt. De kwaliteit verbetert als de stepover gelijk blijft maar de radius van de frees toeneemt.

Betekent dit dat productiviteit en een lage oppervlakteruwheid Ra niet samen kunnen gaan? Toch wel. Je zou de radius kunnen vergroten om het negatieve effect van de grotere stepover op te vangen. Een voorbeeld: om de stepover te verhogen van 0,5 naar 5 mm, moet de radius met een nog grotere factor dan 10 toenemen. Leuk idee, maar werkt dat als je dan een gereedschap met een radius van wel 500 mm moet inzetten? Dergelijke frezen zijn onwerkbaar in de doorsnee machine.

Open Mind heeft de strategie en de gereedschappen geïntegreerd in hyperMill, zodat het programmeren eenvoudig is.

Amerikaanse oplossing Om dit probleem op te lossen, hebben de gereedschapontwikkelaars van Emuge Franken bedacht om slechts een deel van de totale cirkel die bij een radius hoort, af te beelden. Hierdoor simuleer je in feite een grotere radius. Het gereedschap kan zodanig worden geslepen dat een kogelfrees met een radius tot 500 mm of zelfs groter wordt gesimuleerd.

Het idee voor de afwijkende frees komt oorspronkelijk via een Amerikaanse klant van CAM-producent Open Mind. De Amerikaanse klant liet zijn frezen op een dergelijke manier slijpen bij een lokale gereedschapslijperij. Open Mind ontwikkelde een bijpassende CAM-strategie. Want de CAMstrategie moet dit bijzondere gereedschap wel ondersteunen.

“Omdat we meteen de voordelen en het potentieel hiervan zagen, zijn we verder gegaan met de doorontwikkeling van freesstrategieën voor dergelijke gereedschappen”, zegt Peter Brambs, hoofd engineer productinnovatie bij Open Mind.

Uiteindelijk heeft de CAM-ontwikkelaar het concept aangekaart bij de gereedschapproducent Emuge Franken. Omdat de eerste prototypes succesvol bleken te zijn, heeft Emuge Franken inmiddels een hele lijn van deze zogenaamde Tangentiaalfrezen in het standaard aanbod opgenomen. Open Mind heeft voor al deze gereedschappen een cyclus ontwikkeld die in de CAMsoftware geïntegreerd is.

5-assig voor- en nafrezen Het nieuwe type gereedschap in combinatie met de CAMstrategie levert met name voordelen op bij zowel het 5-assig voorfrezen als nafrezen. De axiale snedediepte is groter wat tot een lagere Ra-waarde leidt. De gereedschappen met hun grotere radii zorgen voor hogere snijkrachten dan normale kogelfrezen.

De machine moet daar geschikt voor zijn. De gereedschappen

57

Een voorbeeld van een conische frees uit de speciale reeks van Emuge Franken.

zijn zowel tangentiaal als klassiek inzetbaar en zijn in vier verschillende varianten leverbaar.

Toepassingen Een demo die Open Mind en Emuge Franken hebben gegeven op een Hermle C32U laat zien tot welke verbluffende resultaten de combinatie van gereedschap en CAM-strategie in staat is. Het demowerkstuk heeft een afmeting van 160 bij 160 bij 55 mm, staal 1.2312. De speciale frezen zijn voor een breed spectrum materialen geschikt: van staal en aluminium tot en met Inconel.

Voor het compleet bewerken van het demowerkstuk zijn 14 bewerkingen nodig.

De gemiddelde ruwheid van het oppervlak bedraagt Ra 0,57 mu tegenover Ra 1,15 bij het bewerken met standaard frezen.

Een ander demowerkstuk vergt in de klassieke aanpak een bewerkingstijd van 79 minuten. Bij gelijke oppervlakteruwheid vergt het met de nieuwe frezen slechts 7 minuten bewerkingstijd op de Hermle C32U.

Standaard in hyperMILL bibliotheek Omdat Open Mind de gereedschappen heeft opgenomen in de standaard bibliotheek van hyperMILL, laten ze

zich programmeren zoals de standaard frezen. De CAM-programmeur kan de strategie met een enkele muisklik programmeren. Wat het genereren van de gereedschapsbanen betreft, zijn er meerdere mogelijkheden, aldus Peter Brambs. In de directe aanpak definieer

je de exacte positie van de frees op het werkstuk. Bij deze aanpak kun je met een grote radius frezen. In de indirecte strategie kun je het contactpunt tussen gereedschap en oppervlak niet exact definiĂŤren. Nu wordt dit afgeleid van de gereedschappositie. Ook deze aanpak levert een aanzienlijke tijdbesparing op.

Uit deze illustratie blijkt het effect van de speciaal geslepen frees in combinatie met de hyperMill freesstrategie.

Complexe multitasking of standaard machines in een cel: Duits onderzoek levert verrassend resultaat op

58

Multitasking of standaard in een cel?

Moet je nu kiezen voor compleet bewerken, multitasking, op één complexe machine die meerdere technologieën combineert? Of is een cel, waarin standalone machines voor meerdere bewerkingen gekoppeld zijn, bediend door een operator of eventueel een robot, de beste oplossing?

Het PTW-instituut van de TU Darmstadt heeft er onderzoek naar gedaan.

Lean manufacturing is breed geaccepteerd in de industrie. Lean produceren zorgt voor een hogere efficiency, het optimaliseren van de workflow en meer flexibiliteit. In de verspanende industrie is het optimaliseren van de werkstroom nog niet zo gangbaar.

Het creëren van flow, de hoeksteen van lean manufacturing,

is hier veel minder geaccepteerd dan in assemblagebedrijven.

Dat is voor de onderzoekers van de Duitse universiteit aanleiding geweest om te onderzoeken of produceren in een cel voordelen biedt ten opzichte van compleet bewerken op een multitaskingmachine. De onderzoekers van het Center für industrielle Produktivität (CiP) van het PTW zien namelijk dat de verspanende industrie neigt naar de inzet van complexe multitasking machines, veelassig en met meerdere technologieën aan boord. Daarmee wil men onderdelen zoveel mogelijk afwerken met minimale inzet door operators.

Hoge investeringen De onderzoekers zeggen dat dit een gerechtvaardigd concept lijkt voor grote series met een klein aantal varianten. Het nadeel is in hun ogen dat de machines voor compleet bewerken complex zijn, moeilijk te bedienen en het werk voor de machines lastig te plannen is. Bovendien vergen ze hoge investeringen, die op hun beurt weer een maximale bezetting eisen om de investering rendabel te maken. Om dat te bereiken, verhogen productieplanners dikwijls weer de seriegrootte, om nietproductieve uren te vermijden. Dit houdt echter een risico in: overproductie en onvoldoende flexibiliteit om snel te reageren op de klantwensen. Daarom hebben ze in Darmstadt deze aanpak vergeleken met het werken in een productiecel die uit meerdere CNC-machines bestaat. De bewerkingscel telde twee 3-assige Haas Super Mini Mill bewerkingscentra en een CNCgestuurde 2-assige Haas SL-10-draaimachine, evenals twee

59

Wetenschappers van het verspaningsinstituut PTW van de universiteit Darmstadt hebben de efficiency en flexibiliteit van een bewerkingscel met meerdere stand alone machines vergeleken met complexe multitasking machines. De cel, met enkele machines van Haas Automation, biedt in ieder geval meer flexibiliteit als de productenstroom volatiel is.

CNC-bewerkingscentra voor algemene doeleinden en een CNC-draaimachine van een andere bewerkingsmachinebouwer.

Ze hebben niet eens voor robotisering gekozen, om de opzet van de cel eenvoudig en laagdrempelig te houden.

Om goed te kunnen vergelijken, hebben ze de productie van 2.000 onderdelen per week vergeleken.

investeringen veel lager liggen, kun je een tijdelijke daling van het productievolume beter opvangen. Je hebt bovendien de mogelijk om een machine uit de cel te halen en elders in te zetten, als het volume blijvend afneemt. De Duitse onderzoekers zien ook een voordeel in het optimaliseren van de flow. De productiviteit van een cel wordt voor een belangrijk deel bepaald door het aantal Nadeel cel: takten operators en het aantal shifts dat wordt Een nadeel van zo'n cel is, aldus de gewerkt. In hun onderzoeken komen onderzoekers, dat het lastig is om de ze tot een doorlooptijd bij compleet bezetting van de verschillende machines bewerken van 35 minuten per product, te takten. Bovendien vergen zaken zoals in de cel met meerdere machines tot 10 opspanning, behoud van nauwkeurigheid minuten wat nog verder daalt naar 7 als en de individuele productiestappen je 2 operators inzet. De kosten (exclusief aandacht om de kwaliteit goed te materiaal) liggen bij het compleet bewaken. Verder heeft het cel-concept als bewerken op 3,95 euro per stuk, in de cel nadeel dat je meestal meer vloeroppervlak op 2,55 euro. Verdubbel je de bezetting, nodig heb, er meer geïnvesteerd dan nemen de kosten toe naar 3,10 euro. moet worden in opspanmiddelen en Bij een capaciteitsvergelijking uitgaande gereedschappen en er veel meer manuele van 15 shifts voltooit de ‘alles-in-één’ arbeid nodig is. Een van de belangrijkste lijn 2.000 werkstukken, de bewerkingscel voordelen die de onderzoekers in dit met één operator 2.377 werkstukken (een concept zien, is de grotere flexibiliteit. toename van 19%) en de bewerkingscel Doordat gemiddeld genomen de met twee operators 3.064 werkstukken

(een toename van 29%).

Vervolgonderzoek naar kwaliteitsaspect De onderzoekers zien in cel productie vooral voordelen als de orderstroom erg volatiel is. Ze gaan de komende tijd door met vervolgonderzoek, waarbij ze met name ook de aandacht vestigen op eenvoudige automatiseringsconcepten voor de cel, het kwaliteitsaspect door de verschillende keren dat een werkstuk opgespannen moet worden en hoe je de verschillende machines kunt takten met elkaar. Ze denken wel dat een cel, bestaande uit standaard machines in combinatie met automatisering, een zinvol alternatief kan zijn voor complexe multitasking machines. Cruciaal is wel een optimale bezetting van zowel de machines als de inzet van operators.

Gecontroleerd onrond draaien 60

Rondloopnauwkeurigheid is een gegeven waar iedereen die een draaibank koopt op let. Ad van Haandel doet dat normaal gesproken ook. Voor de zuigers die hij voor race- en crossmotoren en karts produceert, is echter de onrondheid juist belangrijk. Wel gecontroleerd. Op enkele mm nauwkeurig.

Ad van Haandel heeft naast zijn bedrijf Van Haandel Metaal in Boekel nog een tweede onderneming: VHM. Daarin ontwikkelt en verkoopt hij motoronderdelen voor race- en crossmotoren, karts en andere toepassingen waarin hoge eisen worden gesteld aan de performance van de tweetakt motor. VHM staat onder meer bekend om zijn zuigers, een onderdeel dat doorgaans op

Machinebouw hoogstandje De bijzondere Takisawa machine is geleverd voor Technische Handel Evolent. Volgens Jurgen Verbeek van Evolent is dit een van de weinige machines van dit type in Europa die niet in een dedicated productielijn voor zuigers wordt gebruikt.

De machine illustreert volgens hem waartoe de Japanse machinebouwer in staat is. Ondanks dat de beitel voortdurend in en uit het materiaal gaat, staat de machine absoluut stil en worden alle krachten zodanig opgevangen in de speciale ovaal unit dat dit geen invloed heeft op de rest van de machine noch op de standtijd van het gereedschap. Resonantie komt niet voor. Takisawa is de enige machinebouwer die de speciale onrond software integreert in de besturing, in dit geval een Fanuc 310 iS-A. Deze besturing behoort tot de allersnelste en geeft elke 0,25 msec een signaal aan de assen af.

Ad van Haandel: dankzij de Takisawa onrond draaimachine kan hij in twee stappen zuigers maken in kleine series, iets dat tot nog toe economisch onmogelijk was.

geautomatiseerde lijnen wordt gemaakt. Van Haandel produceert ze in enkelstuks en kleine series. Hij heeft een alternatief productieconcept bedacht om kleine series, 10 tot 50 stuks, uit vol materiaal te maken op slechts twee machines. Op een Leadwell freescentrum met robotbelading freest hij uit blokken aluminium de zuigers. Daarna volgt de draaibewerking, eigenlijk de meest kritische. De thermische belasting van de boven- en onderzijde van een zuiger loopt namelijk sterk uiteen, ondanks dat ze voor de tweetakt motoren slechts 45, 55 of 65 mm hoog zijn. “Het temperatuurverschil tussen onder- en bovenkant kan echter 150 graden C bedragen.” Daarom moeten cilinders onrond worden gedraaid. Gecontroleerd onrond. De meeste fabrikanten gebruiken hiervoor een draaimachine die met een kopie van een master CAM werkt. Het grote nadeel: draaien met meer dan 800 rpm gaat niet omdat de machine dan niet meer in staat is de contour te volgen. Weinig productief dus. Bovendien zijn de kosten van zo’n master CAM hoog en de slijtage aan de gereedschappen groot.

Enkelstuks onronddraaien Daarom heeft Ad van Haandel geïnvesteerd in de Takisawa TPS 3500-II draaimachine. De Japanners hebben deze draaimachine speciaal voor de productie van zuigers ontwikkeld. Het bijzondere aan de machine is dat deze geen omkeerspeling kent, precies wat Ad van Haandel zocht. “Zowel mechanisch als qua software is de machine speciaal voor het onrond bewerken gebouwd. Op de unit voor het onrond draaien, zit een kleine turret met 4 beitelplaatsen.

De kogelomloopspil is direct gekoppeld aan een servomotor en het geheel loopt door een keramische bus, de weerstand moet

namelijk 0 zijn.” De elliptische vorm wordt gedraaid door de volledige synchronisatie van de C-as (de hoofdspindel), de Y-as (die de elliptische bewerking uitvoert) en de Z-as (de voeding). Dat alles gebeurt bij een toerental van maximaal 3000 rpm. De versnellingen die hierbij optreden, lopen op tot 9,3 G. Takisawa is in staat om deze unit zelfs bij 2000 toeren per minuut zeer gecontroleerd in en uit het materiaal te laten gaan. De lifthoogte bij dit toerental is maximaal 1 mm. Dat maakt de machine bijzonder productief omdat je geringe onrondheden met hoge snelheden kunt draaien. Naarmate de verplaatsing groter is, moet je het toerental verlagen. Voor de zuigerverwerking die Ad van Haandel op de machine doet, zijn verplaatsingen van enkele µm’s tot maximaal 10 µm doorgaans voldoende.

Unieke profielen programmeren Behalve dat de machine mechanisch zeer stabiel gebouwd is, heeft Takisawa ook speciale software ontwikkeld die geïntegreerd is met de Fanuc besturing.

Deze TPPF 3 software (Takisawa Piston Programming Function Piston Turner) biedt de mogelijkheid om per ‘plane’ op de zuigerwand een apart profiel aan te maken. De gebruiker bepaalt het aantal ‘planes’. Over een afstand van 45 mm draait Van Haandel bijvoorbeeld een ovaal profiel, een sterprofiel, een kwart slag gedraaid ovaal profiel en noem maar

Zo ziet de opbouw van de speciale ovaal unit eruit.

61 op. Bij een spreiding tussen top en het dal van het profiel van bijvoorbeeld 7 of 8 µm is de profielnauwkeurigheid veel beter dan 1 µm. Een andere mogelijkheid is om halverwege het werkstuk met een andere hartlijn te gaan draaien. Het programmeren is niet eenvoudig, geeft Ad van Haandel toe. “De engineers van Takisawa stelden eerst voor dat zij voor ons het programma zouden maken. Ik wil echter series tot 50 stuks maken. Die wil ik zelf kunnen programmeren.” Dat lukt ondertussen goed, alhoewel het alertheid vraagt. Behalve dat hij in de Fanuc besturing een basis draaiprogramma moet schrijven, moet hij voor elk ‘plane’ een apart programma in TPPF 3 maken.

Daarin geeft hij de onrondheid aan, het gewenste profiel. De software berekent zelf de uiteindelijke G-code die nodig is voor deze onrondbewerking. Opvallend bij het onrond programmeren is dat de ovaalunit niet absoluut maar incrementeel werkt.

“Je moet dus in het hoofdprogramma rekening houden waar de unit staat.” De nauwkeurigheid waarmee de Japanse machine bewerkt, blijkt nog het beste uit een foto die de fabrikant zelf heeft gemaakt: op een as zijn leesbare letters gedraaid.

Twee staps zuigerproductie De bewerkingen die op de Japanse machine gebeuren, hebben een cyclustijd van ongeveer anderhalve minuut.

De opspanning die Ad van Haandel gebruikt, staat niet toe dit deel van het proces te automatiseren. Dat is ook niet noodzakelijk, denkt Ad van Haandel. Hij wil de freesbank met de robot 24/7 laten lopen. Hier is de cyclustijd ongeveer 20 minuten. Met die productiehoeveelheid per dag is de Takisawa draaibank in één ploeg gevuld. “Met dit bedrijfsmodel kunnen wij kleine series zuigers maken tegen de prijs van een momenteel nog Deze tekening (van Takisawa) illustreert de in serieproductie vervaardigde zuiger. onrondheid die een zuiger nodig heeft. Door de Verhoudingsgewijs zijn we dan met frezen hitte vervormt de zuiger namelijk.

uit vol materiaal niet duurder dan een gietstuk.” Dat concept biedt kansen in de high end zuigermarkt. Op termijn denkt Van Haandel ook andere markten te kunnen bedienen met het onrond draaien.

“Ik denk dat er legio mogelijkheden zijn, alleen moeten engineers anders gaan denken. Men denkt nu aan ronde delen, met een hoge nauwkeurigheid. Maar wat als je gecontroleerd onrond kunt draaien?

Ik denk dat daar toepassingen voor zijn.”

Je kunt bijvoorbeeld een cilinder voor een schokdemper zo maken dat deze op bepaalde punten wel weerstand voelt, maar over een ander deel van het bereik vrijwel wrijvingsloos kan bewegen. “Voor de high tech sector opent dat nieuwe perspectieven. Maar nogmaals: je moet anders leren denken.”

De extra turret voor de ‘onronddraai’ bewerking.

Composieten vragen balans tussen tooling, machine en strategie

62

De moderne vliegtuigen van zowel Airbus als Boeing worden al voor ongeveer de helft van composieten gemaakt. Gewichtsbesparing, dat is het doel dat de vliegtuigbouwers met deze materiaalkeuze beogen.

Ook de automobielindustrie gaat meer en meer met vezelversterkte kunststoffen werken. Dat betekent dat de verspanende industrie de komende jaren mĂŠĂŠr composieten op de machines krijgt. Dat vereist echter een andere aanpak dan het verspanen van metalen.

Gereedschappen

63

Luchtvaart en automotive zetten in op gebruik van composieten

de juiste parameters de bewerkingstijd drastisch gereduceerd te worden: van meer dan 5 uur met twee gereedschappen (vanwege het nafrezen van de randen) naar slechts 10 minuten met één frees.

64

De aspecten zoals stabiliteit van de machine, opspanning en warmte-afvoer die voor metaal verspanen gelden, zijn bij het verspanen van composieten des te belangrijker, stelt Joachim de Kruijk van het NLR (Nederlands Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium). Want composieten zijn bros en kunnen door de hitte vervormen en degraderen. De moeilijkheid is dat mechanische eigenschappen niet in alle richtingen gelijk zijn doordat composieten per definitie uit verschillende materialen bestaan en de vezelpositionering hierop van invloed is. De grootste handicap is misschien wel dat niet één soort composiet bestaat. Bij het NLR heeft men ondertussen met meer dan 10.000 verschillende proefstukken ervaring opgedaan, bijvoorbeeld met carbon PEKK delen. Uiteindelijk bleek na uitgebreide testen een frees met een Helix-snijder het beste resultaat op te leveren. Het is echter niet alleen het gereedschap dat van invloed is. Belangrijk is volgens De Kruijk dat je de krachten op het werkstuk beperkt, omdat anders delaminatie ontstaat en vezels uitbreken. Het NLR heeft ook met parameters zoals de spindelsnelheid, de voeding en de radiale snedediepte gevarieerd. Uiteindelijk bleek met het juiste gereedschap en

Totaal concept is belangrijk “Het gaat niet alleen om het gereedschap, het gaat om het totale plaatje: gereedschap, opspanning, materiaal en freesstrategie” zegt Joop Lahm van CNC Freestechniek over het bewerken van composieten. De belangrijkste aspecten om bij de machinekeuze op te letten zijn volgens Markus Eikelmann van machinebouwer EiMa de stofafvoer, de afvoer van het restmateriaal (doordat aan de randen grote stukken materiaal loskomen) en trillingen die tijdens het bewerken in het werkstuk ontstaan. Stof is uiterst agressief en bovendien elektrisch geleidend, waarschuwt hij. “Dat betekent dat de stofafzuiging in de machine voldoende moet zijn en de werkstukken na het frezen in de machine met perslucht schoongeblazen moeten worden.” Overdruk in de schakelkast en extra afdichtingen zijn een absolute voorwaarde om te voorkomen dat CFK-stof in contact komt met elektrische componenten. Horizontale machineconcepten bieden volgens hem voordelen bij het bewerken van kleinere componenten uit composiet, omdat het restmateriaal dan niet op het werkstuk blijft liggen en beter afgevoerd kan worden. Om trillingen van het werkstuk te voorkomen, is vacuüm opspannen geschikt.

Verdringt de laser de freesmachine?

Trumpf verwacht dat over enkele jaren heel wat carbon componenten met een laser worden bewerkt. Voor een aantal bewerkingen kan dat nu al heel goed. Verdringt laserverspanen de freesbank?

Het grote probleem is, aldus Trumpf, de hoge gereedschapslijtage tijdens het verspanen. Daarnaast moet afhankelijk van de dikte van het te bewerken materiaal geregeld een gereedschap worden gewisseld. Dat kost kostbare productietijd. Omdat het bewerken met laserlicht contactloos is, heb je bij deze technologie geen last van dergelijke problemen.

Onlangs zijn de Trumpf engineers erin geslaagd om een laserinstallatie zodanig in te richten dat de snijparameters automatisch aangepast worden aan de dikte van het materiaal, zonder dat hiervoor de productie onderbroken hoeft te worden.

Ablatie van dunne plaat Ook zet men de laser al in voor het bewerken van zeer dunne koolstofcomposieten. Met de laserstraal slaagt men erin dunne oppervlaktelagen in het materiaal zeer precies te verdampen,

ablatie. Er is dus geen gesmolten materiaal dat verwijderd moet worden en de snijranden zijn glad, iets dat met verspaning geen vanzelfsprekendheid is. De heat affected zone langs de rand blijft tot een minimum beperkt. Deze bewerking is onder meer geëigend voor het bewerken van de oppervlaktelaag voor een betere hechting als de carbondelen verlijmd moeten worden.

Vaste stof en CO2 laser Voor het bewerken van deze dunne koolstofvezel preforms (0,5 mm dik) zet Trumpf een vaste stof laser in met een vermogen minder dan 1 kW. Dat is voldoende voor het bewerken met een snelheid van 20 m per minuut, volgens de machinebouwer drie keer zo snel als waterjetcutting of CNC-frezen. Voor dikker materiaal en bijvoorbeeld glasvezel versterkte kunststoffen lijkt de CO2 laser meer geschikt. Met de ultrakorte pulslaser slaagt Trumpf er zelfs in om thermoplastische kunststoffen te verbinden met metalen. De ultrakorte pulslaser schept zelfs de kans om de stukken 'koud' te bewerken, met praktisch geen warmte-inbreng in het materiaal.

Joop Lahm van CNC Freestechniek: veel onbekendheid over het frezen van composieten.

Investeer in randapparatuur Een ander aspect waar je bij de machinekeuze op moet letten, is volgens Joop Lahm het maximale toerental van de spindel. “Soms kom je toeren tekort.

Toerentalversnellers die op perslucht werken, zoals die van Airturbine, kunnen uitkomst bieden, zeker als je kleinere werkstukken freest. Als de machine en besturing het aankunnen, kun je met een drie keer hoger toerental een drie keer hogere voeding halen.” In een voorbeeld bij een van de klanten van CNC Freestechniek is de bewerkingstijd gereduceerd van 6 naar 3 uur. Het nadeel van deze versnellers is dat ze alleen geschikt zijn voor kleinere gereedschappen (tot 6 mm diameter).

Joop Lahm adviseert verspaners die meer met composieten gaan werken, te investeren in randapparatuur, zoals een toerentalversneller, een meettaster zodat je het werkstuk digitaal kunt uitlijnen en kunt nameten op de machine.

Zijn meerdere werkstukken gelijktijdig opgespannen, kun je tijd besparen door de nulpunten telkens te verleggen.

Ook balanceerapparatuur is onmisbaar.

Bij langere gereedschappen en zeker zodra toerentallen boven de 15000 omwentelingen per minuut komen, is balanceren noodzakelijk. “Je moet dan frees en houder balanceren om een totaal gebalanceerd systeem te krijgen.”

Qua gereedschap opspanning vindt hij een Weldonopname het minst geschikt vanwege de rondloopnauwkeurigheid.

Krimphouders en hydrodehn spantangen scoren op dit punt aanzienlijk beter, maar let wel op keuzes aan lengten en verkrijgbaarheid. “De hydrodehnhouder

loopt mooi rond en zorgt voor een stevige verbinding, het nadeel is de beperkte verkrijgbaarheid van lengtematen. Krimphouders zijn wel in legio uitvoeringen verkrijgbaar, maar vereisen een extra investering in een krimpapparaat. En het Tribos opspansysteem van Schunk heeft zeer goede eigenschappen om trillingen te reduceren.”

Hufschmied: Porsche 918 CNC Freestechniek levert onder andere de gereedschappen van de Duitse gereedschapslijperij Hufschmied. Dit familiebedrijf heeft zich gespecialiseerd in het ontwikkelen en produceren van frezen inclusief het totale proces, specifiek voor het verspanen van composieten.

Voor Porsche heeft men bijvoorbeeld de complete tooling ontwikkeld voor het bewerken van composieten onderdelen voor de Porsche 918. Deze sportwagen heeft een carbon frame, met wanddikten die uiteenlopen van 5 tot 20 mm en waaraan alle aggregaten bevestigd zijn.

Met name de multimateriaal strategie van Porsche betekende een uitdaging voor de gereedschappenfabrikant. Heiko Simonis, applicatie engineer: “In het carbon zitten bijvoorbeeld aluminium inserts,

gegoten van een aluminiumlegering met een hoog siliciumgehalte. Daar moet schroefdraad in gefreesd worden.” Ga je in zo’n multimaterialen component frezen, dan krijg je te maken met verschillend gedrag van de materialen.

Omdat het om een duur onderdeel gaat, stond proceszekerheid vooraan bij de ontwikkeling van het gereedschap. De uitzettingscoëfficiënt van het composiet is immers totaal anders dan van het aluminium. Daarom werd gekozen eerst met een meertraps boor voor te boren en dan in de tweede stap de draad te frezen. “Door het voorboren vermijden we dat er druk ontstaat.” Een nieuw type gereedschap van Hufschmied is een combinatie van de T-Rex 194 voor het voorfrezen, en de Fiber Drill FB 164, die met een speciale geometrie precies in de andere richting nog nasnijdt.

Het rempedaal van de Porsche, dat gereedschapfabrikant Hufschmied voor de nodige uitdagingen heeft geplaatst.

65

Met een big smile Inconel draaien Inconel is niet het gemakkelijkste materiaal om te bewerken. Toch staan de verspaners bij Machinefabriek Heerbaart met een smile van oor tot oor achter de machine als er weer Inconel op de machine zit voor een onderdeel voor de offshore industrie. Zelfs al moeten ze soms tot 15 cm materiaal afdraaien. Kwestie van procesbeheersing.

De laatste decennia is Machinefabriek Heerbaart in Hengelo zich steeds meer gaan richten op de offshore industrie.

Complexe, vaak grote werkstukken en sinds enkele jaren vooral exotische materialen. Inconel, hastelloy, duplex en superlegeringen. Veelal gesmede materialen, waarvan de eigenschappen per batch verschillen. “De ene keer komen

mooie krullen van de machine, de andere keer met dezelfde snijparameters lintspanen�, zegt Han Lohuis, technisch manager bij de machinefabriek. Dat maakt het werk uitdagend, zeker als je weet dat het vaak om enkelstuks gaat; of batches van hooguit vijf tot tien stuks. En producten die vanwege hun complexiteit dikwijls enkele dagen op de machine zitten.

Roelof Rieske: ruwheid voldoet ruimschoots aan de specs.

Han Lohuis: investeren in kennisontwikkeling.

Theorie en praktijk verschillen Samen met Roelof Rieske, engineer, besteedt hij veel tijd aan de voorbereiding. Het controleren op maakbaarheid staat voorop bij een nieuwe order. “De klant kan wel iets bedenken, we controleren altijd eerst of het maakbaar is”, zegt Roelof. Het gaat dan om zaken als opspanning en tooling.

Maar zelfs ondanks deze voorbereiding blijft het afwachten hoe de theorie in de praktijk uitpakt. “Papier is geduldig. In de praktijk ontdek je pas echt of de machine zwaar genoeg is en de tooling in orde is”, voegt Han Lohuis toe. Daarom zijn de kennis en ervaring van de verspaners op de vloer belangrijk, benadrukken beiden. Zij hebben een behoorlijke inbreng in de uiteindelijke bewerking.

De onderneming investeert ook in hun kennis. Han Lohuis moedigt hen aan om ervaringen uit te wisselen, om van elkaar te leren. Daar krijgen ze in hun werk de tijd voor. Ervaringen worden zoveel mogelijk vastgelegd om bij een volgend project sneller uit de startblokken te zijn.

Snijparameters leggen ze echter niet vast in CAM-systemen. “De materialen van vandaag zijn immers anders dan die van morgen”, zegt Roelof. Daarvoor zijn de verschillen te groot.

Zware assen uit Inconel Heerbaart bewerkt zware assen uit Inconel. Tot wel 15 cm materiaal moet er soms worden afgedraaid. “Voor een draaier is dan niks zo vervelend als wanneer na 30 mm de beitelplaat kapot gaat, terwijl je een snit van 100 mm hebt geprogrammeerd. Dan is alle snelheid uit je proces”, schetst Han Lohuis de problematiek. Het voordraaien gebeurt met keramische wisselplaten van Green Leaf, geadviseerd door gereedschappenleverancier Magistor. De keramisch versterkte platen zijn ideaal om in een materiaal als Inconel meters te maken. Voor nadraaien - korte snedes zijn ze echter niet geschikt. Dan slijten ze te snel. Keramische wisselplaten vertonen echter geen slijtage. Het keramiek breekt zomaar en dan heb je direct een kras op het werkstuk. Bij werkstukken zoals Heerbaart die bewerkt, betekent dat meteen een schadepost van een leuke auto.

Sinds Heerbaart is overgestapt op de AH 905 platen van Tungaloy loopt het proces stabiel.

67

Machinefabriek Heerbaart: succesvol verspanen is combinatie van de machine, het gereedschap en de man Stabiel proces met Tungaloy wisselplaten Om bij het nadraaien een stabieler proces te krijgen, is Heerbaart overgestapt op de Tungaloy AH 905 wisselplaat. Deze wisselplaat is een speciale kwaliteit voor exotische materialen zoals Inconel en hastelloy. Tungaloy levert deze kwaliteit in een brede range, zoals CNMG en DCMT wisselplaat voor medium voordraaien respectievelijk nadraaien. Samen met Alex Jonker, technisch commercieel adviseur bij Magistor, zijn de juiste snijparameters voor de AH 905 kwaliteit bepaald. De combinatie van hardmetaal, coating en geometrie zorgen voor een rustige loop. Ook de oppervlaktekwaliteit is goed en voldoet aan de specs. Roelof: “Vanwege de taaiheid van het materiaal krijgt het oppervlak een iets ander effect dan je gewend bent, maar de ruwheid voldoet ruimschoots aan de eisen.”

Sinds Heerbaart is overgestapt, loopt het proces op de Mori Seiki SL 603 draaibank stabiel. Han Lohuis en Roelof Rieske schatten de snijsnelheid zo’n 15% hoger in dan met de vorige wisselplaten.

De standtijd ligt eveneens hoger. Wat echter vooral de doorslag geeft, is de voorspelbaarheid van de standtijd. “Als je 100 mm in één keer kunt maken en niet drie keer de plaat hoeft te wisselen, staat de draaier met een big smile achter de machine. Dan beheerst hij het proces.”

Succesvol verspanen is volgens Lohuis een kwestie van de balans tussen machine, gereedschap, de man aan de machine én de externe partners, zoals de gereedschappenleverancier. “Als een van die pionnen niet goed is, helpt het beste plaatje niet.”

De complexe producten voor de olie- en gasindustrie hebben een lange doorlooptijd vanwege de complexiteit, de specifieke materialen en de nauwkeurigheden die gevraagd worden.

Always on the cutting edge of excellence

68

KMWE / DutchAero is toeleverancier en partner voor de High Tech Machinebouw en Aerospace Croy 11, 5653 LC EINDHOVEN / Postbus 7930, 5605 SH EINDHOVEN T: +31 (0)40 256 11 11 / E: info@kmwe.com / I: www.kmwe.com /company/kmwe /KMWEprecision /KMWEehv /KMWEprecision

a KMWE company AdvertentieDEF_halve pag_liggend_NL_MM.indd 1

5-10-2015 12:54:43

3D Print magazine Ook een uitgave van

YG-1 X5070 Frezen van gehard staal van 50 tot 70 HRc

www.3dprintmagazine.eu

RGA 3e JAA

IE NG EDIT

MAART 1 ●

2016

azine t mra3Dgin de industrie prin ove erend

ir en insp erend Inform

rland

Nede

maakt

slag

inhaal

mes:

Systè

in inten

te: 3D

Upda

lpr metaa

WWW.YOUNGCUTTINGTOOLS.NL

e

ducti

de pro

werk

itgiet

er spu

or me

tor vo

talysa

trijs ka

nte ma

pri 3D ge

lut ntrevo

3D pri

echte

n

g kome

et no

ie mo

ssault

Da pman

To

search

AM-re

WNT DC-SX steeksysteem: dubbele inwendige koeling met grote volumestroom Het SX-steeksysteem met DirectCooling van WNT levert met name bij het in- en afsteken van moeilijk te verspanen materialen een voordeel, doordat de volumestroom van de interne koeling bijna 50% groter is dan bij andere systemen. WNT slaagt erin om bij 10 bar druk een volumestroom van 3,84 l/min door het steekgereedschap te leiden.

Bij het afsteken en kopieerdraaien van materialen zoals Inconel en titanium is de hoeveelheid koelvloeistof die in de snede terecht komt, van groot belang. Daardoor ontstaat niet alleen een betere beheersing van de spaanafvoer, maar eveneens een betere koeling, wat positief is voor respectievelijk de proceszekerheid en de standtijd van het gereedschap. Bij diep insteken kan met hogere snijparameters worden gewerkt als zowel de koeling als de spaanafvoer goed blijven. Bij dergelijke bewerkingen heeft een gereedschap met inwendige koeling een belangrijk voordeel vergeleken met uitwendig koelen, omdat het risico op spaanophoping rond de beitelplaat sterk gereduceerd wordt. Om een maximaal effect te realiseren, heeft WNT het DC SX-steeksysteem voorzien

van een tweevoudige inwendige koeling.

Eén kanaal loopt aan de bovenkant door de beitelplaathouder, het andere aan de onderkant. Deze laatste zorgt ervoor dat de koelsmeeremulsie precies bij de snijkant terecht komt, waar het grootste koeleffect bereikt wordt. Het bijzondere aan het gereedschapsysteem is de directe overgang van het transferkanaal in de beide koelkanalen. Dat zorgt mede voor een grotere volumestroom bij gelijke druk. Een test van WNT wijst uit dat het SX-steeksysteem bij 10 bar druk een volumestroom realiseert van 3,84 l/ min, terwijl de andere systemen blijven steken op 2,76 l/min. Juist deze grotere volumestroom zorgt voor meer koeling en betere spaanafvoer. WNT heeft de Torx Plus schroeven, die de overgang van de koelkanalen afsluiten, verbeterd. Deze worden niet meer van gietaluminium gemaakt, maar van staal, wat voor een langere levensduur zorgt. WNT heeft de bestaande lijn VDI-houders uitgebreid voor het DC-SX steeksysteem met een houder voor sterrevolvers. Op aanvraag zijn ook ‘Blokhouders’ leverbaar voor de DC-SX steekbladen. De houders zijn compatibel met de steekbladen zonder interne koeling.

De dubbele koelkanalen door de houder voor het WNT steeksysteem DC-SX zorgen voor een betere spaanafvoer en koeling.

Marcel Röttjers, Henri Roosen (productiemanager) en Peter van Gent in de slijperij van Morse UOP.

Herslijpconcept Morse UOP Tot 30% kostenbesparing op de VHMgereedschappen. Dat belooft Morse UOP met het nieuwe herslijpconcept.

Belangrijker vindt Peter van Gent van Morse UOP de hogere proceszekerheid en productiviteit die samenhangen met het nieuwe herslijpconcept. Morse UOP herslijpt VHM-gereedschappen uit de eigen lijn die klanten retour sturen terug tot een vaste maat. Afhankelijk van het gereedschap gebeurt dit maximaal twee keer. Omdat het om gereedschappen uit eigen huis gaat, kunnen deze exact in de originele geometrie herslepen worden. Dat gegeven is de basis voor de proceszekerheid. De vaste maat is de basis voor de garantie dat de klant binnen twee werkdagen een herslepen frees in huis heeft. Peter van Gent: “Doordat wij de frezen tot een vaste maat terugslijpen, kunnen we een voorraad herslepen frezen aanleggen waardoor we binnen twee dagen kunnen leveren.”

Nederlandse slijperij De rol van de voormalige slijperij Van der Vleuten in Helmond, tegenwoordig onderdeel van Morse UOP, is cruciaal in dit concept. Daarom is direct na de overname een investeringsprogramma gestart, ondersteund vanuit de IMC Group. Op termijn wil men in Helmond ook over een eigen coatinglijn beschikken om de doorlooptijd verder te verkorten.

Men voorziet over enkele jaren zelfs een uitbreiding van de capaciteit in Helmond.

“We hebben namelijk groen licht om dit concept eerst in Nederland uit te rollen en als het hier aanslaat, verder in Europa en de rest van de wereld.”

69

Korloy RM3 wisselplatenfrees Korloy heeft een nieuwe wisselplatenfrees ontwikkeld, de RM3.

Deze is geschikt als schouderfrees maar kan ook voor andere toepassingen worden ingezet. Doordat de wisselplaat met drie kanten in de zitting wordt geduwd, is de RM3 uiterst stabiel in zowel het frezen met hoge snijsnelheden als hoge voedingen onder zware condities. Vergeleken met de standaard frezen neemt de productiviteit met 200% toe doordat met een voeding van 0,3 tot 0,5 mm per tand kan worden gefreesd zonder het gereedschap te beschadigen. De brede spaankamer zorgt voor een goede afvoer van de spanen. Bij de XNKT wisselplaten zijn er twee verschillende spaanbrekers mogelijk, een voor algemene toepassingen en de andere voor moeilijke materialen of lichte machines, waarmee dan desondanks met hoge snijparameters gefreesd kan worden.

70

YG1 V7 plus VHM frees YG1 brengt met de V7 Plus een VHM frees op de markt voor het nauwkeurig afwerken van zowel stalen, gietijzeren als roestvrijstalen materialen (onder HRc40). De nieuwe geometrie van deze frees zorgt voor een optimale spaanafvoer, verhoogt de productiviteit bij het slotfrezen en reduceert de kans op chatter. In een aantal testen die YG1 heeft gedaan, blijkt dat de slijtage lager in X4

chroomnikkelstaal na het slotfrezen met de YG1 frees 43 µm bedraagt na het frezen van 9,6 meter, vergeleken met 72 µm slijtage aan andere frezen. Gefreesd werd met een snijsnelheid van 100,03 m / min en een voeding per tand van 0,02 mm.

Korloy en YG1 worden in Nederland vertegenwoordigd door Young Cutting Tools.

Hoffmann alleskunner Garant Powerdrill

De Garant Powerdrill van Hoffmann is een universeel inzetbare boor, die tot in het kleinste details is geoptimaliseerd.

De Hoffmann Group heeft een nieuwe wisselplaatboor die geschikt is voor uiteenlopende bewerkingsuitdagingen.

Deze Garant Powerdrill combineert proceszekerheid en performance voor de meest uiteenlopende boorbewerkingen.

De wisselplaatboor kan in een bereik tot maximaal 0,25 mm uit het midden worden gesteld, om daarmee verschillende diameter bereiken af te kunnen dekken. Naast de variabele montageposities van de wisselplaten is het mogelijk om radiale doorbuigkrachten te corrigeren, wat een belangrijke factor is voor het maatnauwkeurig creëren van een boringsdiameter. Hoffmann levert de wisselplaatboorlichamen van 3XD en 5XD. Bijzonder is dat de boor gebruikt kan worden voor hoekboringen en dat geboord kan worden op een hellend vlak. Ook dwarsboringen zijn mogelijk en onder bepaalde voorwaarden eveneens pakketboringen. De universele inzetbaarheid zorgt voor minder gereedschapwisselingen, dus minder stilstandtijden van de spil.

Trochoidaal frezen met Speedtwister De Oostenrijkse gereedschapfabrikant Maykestag brengt met de Speedtwister een speciaal gereedschap op de markt voor het trochoidaal frezen. Deze freesstrategie wint aan belang door de hogere productiviteit bij een lagere machinebelasting. Met de Speedtwister kunnen snedediepten tot 5XD worden gehaald, wat tot een maximaal tijdspaanvolume leidt. Het gereedschap is geschikt voor de meest voorkomende staalsoorten tot 50 HRC, zowel nat als droog verspanen. Maykestag brengt een dubbele coating op de Speedtwister frezen aan. De Inox-versie van de Speedtwister heeft een andere coating voor het trochoidaal frezen van rvs, titanium en andere legeringen die moeilijker verspaanbaar

zijn. Ook met deze uitvoering kan tot 5XD diep gefreesd worden. De speciale coating is beter bestand tegen oxidatie en de hogere temperaturen. Beide uitvoeringen van de Speedtwister zijn een vijfsnijder met een ongelijke spiraalvorm. Maykestag wordt in Nederland vertegenwoordigd door PB Tools.

De Speedtwister kan tot 5xD diep frezen bij een trochoidale freesstrategie.

OSG verhoogt productiviteit boren in titanium en RVS In plaats van ronde koelkanalen, zijn de kanalen in de nieuwe WDO SUS volhardmetalen boor van OSG, bijna rechthoekig. Daardoor neemt de volumestroom van het koelsmeermiddel door het gereedschap met bijna een derde toe. Dat zorgt voor een betere koeling, betere spaanafvoer en dus een hogere productiviteit. OSG heeft ook de geometrie van de snijkanten van de boor aangepast. Het grootste deel van het hogere spaanvolume kan echter worden toegeschreven op het conto van de bijna rechthoekige koelkanalen die door de boor lopen. Vooral bij het boren in titaan en RVS-legeringen is de hoeveelheid koelsmeeremulsie die op het snijvlak komt van groot belang. De betere spaanafvoer zorgt voor een langere standtijd van het gereedschap, een betere warmteafvoer maar ook dat de voeding en de snijsnelheid hoger liggen dan bij vergelijkbare boren.

Dat is mede te danken aan de nieuwe

snijkantgeometrie. Indirect is deze overigens ook de reden dat OSG de rechthoekige koelkanalen kan toepassen. De scherpe hoofdsnijkant zorgt voor 25% lagere krachten. Dat is niet alleen goed voor de spindel die minder belast wordt, maar ook voor het gereedschap zelf. Daarom kan OSG volstaan met een iets dunnere wanddikte van de inwendige koelkanalen vergeleken met de wanddikte van ronde koelkanalen. De rechthoekige kanalen zijn enkel in de boren vanaf 6 mm en groter. De rechthoekige gaten komen in de loop van het jaar ook beschikbaar in de 8xD boren.

Microfrezen Een andere innovatie bij OSG is te vinden bij de PHX frezen (vanaf Ø0,8 mm met 4 tanden en vanaf Ø0,3 met 3 tanden) waarbij de 3e en 4e tand bijzonder zijn. De speciale geometrie van de hoofdsnijkant zorgt bij de microfrezen voor lange, dunne spanen, die beter af te voeren zijn. Dat voorkomt

De rechthoekige koelkanalen vergroten de volumestroom in de OSG boren.

het probleem dat vaak bij microfrezen optreedt, namelijk spaanophoping in het centrum met als gevolg het breken van een van de freestanden. Doordat de verspaningskrachten lager zijn, kunnen de voeding en de snedediepte aanzienlijk worden verhoogd. Een test van OSG op een DGM Mori bewerkingscentrum laat zien dat een 6 tot 8 keer hogere voeding realistisch is. De niet gelijk verdeelde vertanding voorkomt dat de frees gaat trillen. Een halvering van de bewerkingstijd is haalbaar.

Phantom challenge: productiviteitswinst voor MTSA Technopower Eén uur productiviteitswinst. In plaats van 1 uur en 45 minuten frezen in RVS 410, komt bij MTSA Technopower hetzelfde stuk al na 1 uur van de machine, mede dankzij de inzet van Phantom VHM-frezen. Davy Driessen, CNC-frezer bij het Arnhemse bedrijf, mag zich met dit resultaat een van de winnaars van de eerste Phantom Challenge noemen.

Dit jaar start het Nederlandse merk verspanende gereedschappen een tweede challenge.

Phantom laat met deze challenge zien dat het zin heeft om af te wijken van de standaard gereedschappen en parameters waarmee gefreesd wordt. Davy Driessen heeft een aantal optimalisatieslagen gemaakt voordat hij met de VHM-frees van Phantom tot het resultaat kwam. “Met de VHM-frees van Phantom konden we de voeding hoger zetten dan bij onze oorspronkelijke frees. Uiteindelijk hebben we na testen, luisteren en standtijd en kwaliteit beoordelen de voeding zelfs nog

hoger gezet dan Phantom voorschrijft”, aldus de verspaner van MTSA Technopower.

Bij een serie van 400 producten scheelt 45 minuten bewerkingstijd per product veel.

In het product moet op een schuin vlak een startgat van 3,45 mm voor de boor worden gemaakt. Daarna worden gaten van 4 mm diep geboord. De derde bewerking is het frezen van een reeks sleuven van 12 mm diep. Daarna worden de gaten geruimd en als laatste worden nog 8 sleuven van 7 mm diep gefreesd. De test die Phantom in het eigen Test- en Trainingscentrum in Beekbergen heeft gedaan toont volgens Jerry van Tiel van Phantom aan dat veel verbeterpotentieel in de frezen zit. “Onze test laat zien dat deze voorzichtigheid niet nodig is en dat je veel productiever kunt verspanen.” Door met een snijsnelheid van 90 m / min te werken, verhoog je de productiviteit met 50%, terwijl de standtijd van de frees desondanks hoog blijft. De Phantom challenge 2016 die tijdens de TechniShow start, gaat over tappen.

Davy Driessen van MTSA Technopower, winnaar van de eerste Phantom Challenge.

71

Nummer 5 uit de schijf van 5: hoe belangrijk is koelsmeermiddel?

72

Koelsmeermiddelen / Reiniging

73

Veel Nederlandse verspanende bedrijven verspanen on the cutting edge van wat met de huidige technologie mogelijk is.

Nauwkeurigheden, oppervlakteruwheden en reinheid bevinden zich op de grens. Verspanen op dat hoog niveau vereist dat alles klopt. Van machine tot en met koelsmeermiddel.

Hoe belangrijk is nummer 5 uit de schijf van 5: het koelsmeermiddel?

ULTRA PRECISIEREINIGING VAN KLEIN TOT GROOT

74

Gladsaxe 19, 7327 JZ Apeldoorn E-mail: info@gibac.nl Tel. +31(0)55 54 13 586

WWW.GIBAC.NL

Smering doet iets met het verspaningsproces. Dat staat voor Hans van Brussel, directeur Teclab in Eindhoven, buiten kijf. Daarom krijgen de niveau 4 leerlingen in hun opleiding niet alleen les in de theorie van de verspaning, de verschillende gereedschappen en CAMprogrammeren, maar ook in de keuze van het juiste koelsmeermiddel. De vloeistoffen zijn jarenlang onderbelicht gebleven in opleidingen. “We werken hier in de regio op het grensvlak van wat wel en niet kan. In dat grensgebied speelt de vloeistof een belangrijke rol. Je kunt het verspaningsproces beïnvloeden met de juiste mix van smering en koeling.” Hans van Brussel heeft het dan niet alleen over aspecten als de standtijd van het gereedschap, maar ook over de maatnauwkeurigheid en de oppervlakteruwheid, zeker zodra de specs in het submicron bereik liggen.

Breed onderzoek naar rol vloeistoffen Henry van Haeff, directeur-eigenaar van 2-S, loopt al een jaar of dertig mee in de industrie. Altijd aan de vloeistoffenkant.

Ook al heeft 2-S twee jaar geleden de Beneluxvestiging van het Duitse Petrofer overgenomen en is het Duitse familiebedrijf inmiddels hoofdleverancier van vloeistoffen voor de metaalbewerking, hij werkt nog steeds samen met andere producenten van metaalbewerkingsvloeistoffen. “Juist omdat ik zie dat in de high tech en ook de food industrie de vloeistoffen het verschil kunnen maken”, zegt Henry. Je moet het totale plaatje bekijken. “Bekijk de vloeistoffen niet als een kostenpost, maar als een vloeibaar gereedschap. Daardoor kan er juist een kostenbesparing bereikt worden” Hij merkt echter dat de laatste jaren veel kennis omtrent het verspaningsproces uit bedrijven verdwenen is. Frezers en draaiers houden gemakshalve vast aan het vertrouwde, de vloeistoffen waar ze al jarenlang mee werken. Henry van Haeff heeft daarom het initiatief genomen om samen met een aantal leveranciers uit het Hightech Platform van het Mikrocentrum én het Teclab een uitgebreide praktijktest te starten. Het Teclab freest een high tech component met telkens dezelfde snijparameters, dezelfde gereedschappen, hetzelfde CAMprogramma op dezelfde machine (een Litz HiTec 620 5-asser), maar met telkens een ander koelsmeermiddel. De resultaten moeten duidelijk maken hoe groot het effect van koelsmeermiddel op het werkstuk is.

Van links naar rechts Hans van Brussel (Teclab), Karin Mous (Mikrocentrum) en Henry van Haeff (2-S): verspanen in de high tech industrie betekent dat de schijf van 5 moet kloppen.

De high tech industrie verspaant op de grenzen van wat kan. Dan moet het hele plaatje kloppen Henry van Haeff: “We hebben al uitkomsten van laboratoriumtesten, wij willen deze nu vergelijken met wat we in de praktijk meten.”

De groep rond het Teclab kijkt daarbij niet alleen naar aspecten als de productiviteit, maar ook naar de maatnauwkeurigheid, de oppervlakteruwheid en de restgasanalyse na het reinigen. In high tech toepassingen is de technische reinheid een steeds belangrijker gegeven. De technische reinheid wordt gecontroleerd door Innovar, dat gecertificeerd is voor het reinigen van vacuümcomponenten voor ASML. Effect van andere Al-legering Door alle andere factoren gelijk te houden, wil men het effect van het koelsmeermiddel aantonen. Dat gebeurt op meerdere materialen, in eerste instantie twee aluminiumlegeringen en roestvrijstaal, daarna komt ook titanium aan bod. Henry van Haeff: “De keuze van een bepaalde legering kan ook van invloed zijn. Zo blijkt dat voor het draadrollen in een Al 7000 legering 30 tot 40 procent minder kracht nodig is dan in een Al 5000 legering door een ander koelsmeermiddel te gebruiken.

Ook die invloed heeft de vloeistof.”

Een ander punt is het gebruik van een koelsmeermiddel al dan niet met boorzuur.

Omdat aluminium van zichzelf poreus is, kun je het beste verspanen met een boorzuurvrije vloeistof. Dat heeft een positief effect op zowel de oppervlakteruwheid als de uiteindelijke resultaten van de restgasanalyse. Deze legering laat zich beter reinigen. Het onderzoek bij het Teclab is vrij gedetailleerd. Telkens als een

andere vloeistof wordt getest, wordt de machine volledig gereinigd. Behalve dat zes koelsmeermiddelen met elkaar worden vergeleken, worden ook nog testen gedaan met verschillende concentraties om het effect daarvan aan te tonen.

Testen verder uitbreiden Hans van Brussel hoopt dat het onderzoek verspaners bewust maakt van het belang van de koelsmeervloeistof. Karin Mous, bij het Mikrocentrum onder meer verantwoordelijk voor Verspanen 2020, praat over de schijf van vijf: machine, gereedschap, programma, opspanning en de koelvloeistof zijn alle belangrijk om tot een optimaal resultaat te komen. ”Iedereen weet dat een tap die een keer in aluminium is gebruikt, niet daarna in roestvrijstaal moet worden ingezet. Men is zich echter niet bewust van dat je dat met koelsmeermiddelen evenmin moet doen”, zegt Hans van Brussel. Hij speelt al met de gedachte om dit onderzoek nog verder uit te breiden naar de rest van de schijf van vijf en ook de andere aspecten met elkaar te gaan vergelijken. Koelsmeervloeistoffen zijn een verbruiksartikel, als het aan de initiatiefnemers van dit project ligt, krijgen ze net zoveel aandacht als machines, de investeringsgoederen.

Bij het project zijn naast 2-S, Teclab en Mikrocentrum ook betrokken De Ridder, Seco Tools, CNC Consult & Automation, Alumeco, Mitutoyo, Innovar, Van den Akker Fluidservice en Valbruna.

75

Inline kwaliteitsmetingen slechts eerste belangrijke stap naar Industrie 4.0

24/7 bewaking van koelsmeerbad Nieuwe sensortechnologie en IT-systemen moeten het bewaken van de koelsmeer- en oliebaden vergemakkelijken. Maar is dat de oplossing om de bacteriën te lijf te gaan?

76 In Bremen hebben de onderzoekers van het Institut für Werkstofftechnik de handen ineen geslagen met de microbiologen uit eigen huis. In het ECO-centrum zijn ze samen het CoolArt project gestart. Dat moet het antwoord opleveren op de vraag waardoor de bacteriën en schimmels in koelsmeeremulsie zo reageren zoals ze nu doen. “We weten nog te weinig van het ecosysteem waarin de bacteriën zo goed gedijen”, zegt Benedikt Seidel van het IWT. In een bad met mineraalolie vonden ze na enkele weken al honderden miljoenen bacteriën per milliliter. In een bad met koelsmeermiddelen op basis van hernieuwbare grondstoffen, troffen ze na enige tijd hetzelfde aan. En in beide baden was er één bacterie die als een soort kwartiermaker gold voor de andere.

Elektronische neus Dat gegeven moet de onderzoekers naar een oplossing voor het bacterieprobleem leiden. Benedikt Seidel: “Waar water is, is leven.

Bacteriën voorkomen is haast onvermijdelijk. Het is een complex systeem van cellen en organismen die op elkaar reageren. Wij

Het Institut für Werkstofftechnik in Bremen ontwikkelt een onlinesysteem dat direct inzicht geeft in de toestand van het koelsmeerbad.

gebruiken in dit project de bacterie als een bio-indicator. Als we weten welke leefomgeving een bacterie nodig heeft om snel te kunnen groeien, weten we wat we moeten doen om de groei te verminderen.” Zolang de micro-organismen onder een drempelgrens blijven, is er niks aan de hand. Daartoe wil men als tweede stap een soort elektronische neus ontwikkelen, zodat met sensoren de baden bewaakt kunnen worden en men automatisch ingrijpt door additieven toe te voegen. Zo moet het bad verschoond blijven van een te hoge concentratie bacteriën.

Automatische meetsystemen Automatische meetsystemen zijn er al. Ze reageren op veranderingen en pakken nog niet de problematiek bij de bron aan, zoals de IWT-onderzoekers willen doen. Rhenus Lub heeft recent de Fluidsafe op de markt gebracht, een online meetsysteem dat eenvoudig in een bypass van het koelsmeermiddelnet kan worden opgenomen. Continu worden zaken als de concentratie van de emulsie, de ph-waarde en de aanwezigheid van bacteriën gemeten. Dat laatste wordt op een display numeriek weergegeven.

Ook de temperatuur wordt continu bewaakt. Alle data zijn uit te lezen in een rapport. De kracht van Fluidsafe is volgens Jürgen Schlindwein van Rhenus Lub dat je niet meer achter de feiten hoeft aan te lopen. Thans duurt het dikwijls een of twee dagen voordat de uitslag van het laboratoriumonderzoek binnen is en je maatregelen kunt nemen. “Nu kun je continu meten en meteen ingrijpen als de data afwijken van de standaard.”

Inline kwaliteit bewaken Sensaction, een spin off van Fraunhofer, hanteert een soortgelijke strategie, maar met een ander doel. Het bedrijf uit Coburg heeft een inline meetsysteem ontwikkeld, Liquidsens. Het maakt gebruik van ultrasoonmeting en detecteert aan de hand daarvan zaken of het bad nog binnen de toleranties valt qua concentratie, stabiliteit, temperatuur, et cetera. Het fysieke meetsysteem, dat eenvoudig in het leidingnetwerk kan worden geïntegreerd, is gekoppeld aan een app waarop de meetwaarden zoals Ph-waarde, oliegehalte en

Sensaction heeft een inline meetsysteem ontwikkeld dat gebruik maakt van ultrasoontechnologie.

77 geleidbaarheid uitgelezen kunnen worden.

Inmiddels zitten er voor 50 verschillende, veelgebruikte koelsmeermiddelen basisdata in de app waarmee de uitgelezen waarden worden vergeleken. Dat aantal groeit continu want van elk koelsmeerbad bij een klant maakt het bedrijf eerst een ‘vingerafdruk’. Die wordt via een app beschikbaar gesteld. Het doel van Liquidsens is om de standtijd van het bad te maximaliseren, zonder risico dat de kwaliteit zodanig achteruit gaat dat je de effecten daarvan terugziet op de verspaande werkstukken. Dat risico ontstaat namelijk als je eens in de week of om de paar dagen meet. Dan kunnen er pieken en dalen ontstaan. Om de betrouwbaarheid te meten, voert men al een jaar lang een duurproef

bij een klant uit. Parallel aan Liquidsens worden er regelmatig metingen gedaan met een refraktometer. De correlatie tussen de uitslagen van de twee meetsystemen is meer dan 98 procent. In de komende jaren wil Sensaction nieuwe meetfuncties toevoegen aan het systeem, dat het meest geschikt is voor watermengbare oplossingen. Vergeleken met de huidige werkwijze zit de winst in zowel de tijden kostenbesparing ten opzichte van regelmatige refraktometingen als in een meer constant bad.

Naar Industrie 4.0 De volgende stap op dit vlak is die naar een echte Industrie 4.0 toepassing, zeggen de experts. Jürgen Schlindwein van Rhenus

Rhenus Lub meet met de Fluidsafe al continu een aantal parameters.

Lub ziet dit als een logische vervolgstap, waarbij de Fluidsafe gekoppeld wordt aan cloudapplicaties. Doseerapparatuur zal in de toekomst vanuit dergelijke systemen automatisch aangestuurd worden als de meetwaarden daar aanleiding voor geven. De concentratie van het bad wordt dan volautomatisch bijgesteld zodra een benedengrens wordt doorbroken. “We gaan naar een smart factory, is onze visie”, aldus Schlindwein. “Installaties gaan zichzelf organiseren.” Rhenus Lub heeft al de eerste projecten in deze richting opgezet.

High end reinigen vereist inzicht in het totale proces De eisen ten aanzien van de technische reinheid van verspaande componenten komen steeds hoger te liggen. Boers & Co heeft hierop ingezet door een geautomatiseerde reinigingslijn te bouwen tussen de productie en de cleanroom in. Het concept biedt de flexibiliteit om binnen de hoge eisen van een klant cleanroom ISO 5, Grade 4, ESD, en vele klant specifieke eisen te leveren.

78

Boers & Co kiest ervoor om zowel te verbreden als de diepte in te gaan. In 2016 is een nieuw bedrijf toegevoegd: Boers & Co MechaTronica Industrie, kortweg MTI. Dit gaat als zusterbedrijf van FMI (FijnMechanische Industrie) en PWI (PlaatWerk Industrie) door met complete mechatronica modules te ontwikkelen en bouwen. Erik van Gijn, accountmanager: “Het aandeel mechatronica montage is gegroeid en ruim voldoende groot geworden, dat we er een volwaardig en zelfstandig bedrijf van hebben kunnen maken. We stretchen hiermee de waardeketen.”

steeds vaker een beroep op ons om zo nóg concurrerender te kunnen zijn”, zegt Ward Bingley, Manager Operations bij Boers & Co Mechatronica Industrie. “Onze engineers hebben direct toegang tot onze nieuwe maaktechnologieën.”

En dat is essentieel. Wanneer engineers onvoldoende de mogelijkheden van nieuwe maaktechnologieën kennen, benutten ze deze kansen niet en boeten ze in op flexibiliteit en concurrentiekracht. “Als een engineer door onze fabriek loopt en onze productiemiddelen ziet waaronder een bewerkingscentrum voor 6-vlaks bewerking, gaat hij anders ontwerpen. Goedkoper Anders engineeren en beter.” Door compleet te bewerken, in één procesgang, Hiermee speelt het bedrijf in op de trend dat opdrachtgevers voorkom je bijvoorbeeld een stapeling van tolerantiefouten, of een steeds groter deel van hun werk uitbesteden. “OEM’ers doen een stapeling van te veel onderdelen, en zal een product sneller en goedkoper op de markt gebracht kunnen worden.

Grade 4 reinigen Tegelijk met het oprekken van de keten investeert Boers & Co in specialisatie. Boers & Co FMI heeft onder andere een nieuwe, geautomatiseerde reinigingslijn in een cleanroom omgeving in gebruik genomen. Ward Bingley: “Hiermee verheffen we high end reiniging (voor de halfgeleiderindustrie zoals ASML, vacuümtechnologie, gaschromatografie et cetera) tot de standaard.” De installatie reinigt de high tech componenten met behulp van gemodificeerd alcohol onder vacuüm. Door de opbouw van de installatie wordt al in de eerste processtap direct met damp ontvet. Er is geen enkele belasting van het milieu. Het systeem is energiezuinig en het reinigt schoner dan het waterig ultrasoon reinigen. Door het gebruik van TechRacks, die telkens automatisch gereinigd worden, verlaagt de onderneming de verborgen kosten van reinigen tot nul.

Door de TechRacks, die telkens automatisch gereinigd worden, zijn de verborgen kosten van het reinigen tot nul gereduceerd.

Van reiniging naar cleanroom De integratie van de reinigingsinstallatie in het productieproces is het andere aspect waarmee Boers & Co FMI een nieuwe richting inslaat. De machine staat tussen de productieafdelingen en de cleanroom in, een afgesloten ruimte. Vanuit de reinigingsmachine gaan de onderdelen automatisch

Bubblebag verhoogt effectiviteit ultrasoon reinigen De nieuwe geautomatiseerde reinigingsstraat van Boers & Co FMI wordt niet alleen voor eigen productie gebruikt maar tevens voor het reinigen voor derden.

ofwel terug de fabriek in, voor een volgende bewerking, of naar een verpakkingsafdeling als de standaard eisen gelden. Zodra de allerhoogste eisen gelden, gaan de onderdelen via een sluis door naar de cleanroom voor verder assemblage of verpakken. Ward Bingley: “We nemen hiermee een voorschot op de toekomst. Onze stip aan de horizon is dat de technische reinheid van producten standaard al op een zeer hoog niveau komt te liggen. Daar zetten wij op in.”

Analyse koelsmeermiddelen De nieuwe reinigingsstraat is echter niet het enige dat Boers & Co FMI doet om grade 4 onderdelen af te leveren. Ook het gebruik van koel- en smeermiddelen is aangepast. Voorafgaand aan de investering in de reinigingsinstallatie is in een 3 jaar durend project een uitgebreide analyse gemaakt van de gebruikte koelen smeermiddelen. Ward Bingley: “We

zijn gestart met een analyse van de samenstelling van koelsmeermiddelen.

Veel elementen krijg je niet uitgewassen, dus moet je zorgen dat deze niet meer in je proces voorkomen.” De high tech verspaner weet precies welke lijnbaanolie en koelsmeermiddelen wel en welke niet ingezet kunnen worden als de eindtoepassing de hoogste reinheidsgraad vereist. “Zelfs het smeerschema van de machines hebben we aangepast”, aldus Bingley, die hiermee aangeeft dat de investeringsstrategie van de onderneming gebaseerd is op diepgaande analyses van zowel de toelevermarkten als de technologie.

Bekijk hier een videoanimatie van de reinigingslijn: http://bit.ly/jbv16-fmi

Een Nederlandse vinding moet ervoor zorgen dat het ultrasoon reinigen effectiever verloopt. Daartoe wordt het te reinigen voorwerp in de Bubblebag gestopt. Het speciale patroon aan de binnenzijde hiervan zorgt voor meer microbellen, wat het reinigingsproces versnelt.

Bµbclean, dat het product op de markt brengt, is een spin off van de Universiteit Twente. De oprichters, Bram Verhaagen en David Fernandez Rivas, hebben zich aan de universiteit onder meer bezig gehouden met vloeistofdynamica en microfluidische toepassingen en ultrasone cavitatie. Met hun ondernemingen willen ze het ultrasoon reinigen innoveren. David Fernandez Rivas is nog steeds in deeltijd actief binnen de universiteit in het MESA+ instituut.

High tech en 3D print De Bubblebag is bedoeld voor het reinigen van onder andere kleine high tech componenten, medische fijnmechanische onderdelen als ook 3D geprinte werkstukken (DLP-technologie). De producten worden in de speciale PP-zak gestopt die in het ultrasoonreinigingsbad zit. De crux zit in de speciale structuur die aan de binnenkant is aangebracht.

Deze zorgt voor het ontstaan van meer microbellen, die uiteindelijk het reinigingsproces versnellen. Het bad blijft bovendien langer schoon doordat de vervuiling in de Bubblebag achterblijft en niet naar de bodem van het bad zakt.

Omdat de zakjes eenmalig gebruikt worden, is de kans op contaminatie kleiner, vergeleken met containers zoals metalen of kunststof mandjes. In het gebruik levert het zakje het voordeel dat de kleine delen niet meer uit de container kunnen raken en naar de bodem van het bad zakken.

79

Ergonomie in de productie bepaalt mede de kwaliteit

80

Kwaliteitscontrole / Procesbewaking

81

Kwaliteit en nauwkeurigheid komen niet alleen van de machine en gereedschappen. De vakman aan de machine heeft daar een minstens zo grote invloed op. En dus dragen de arbeidsomstandigheden eveneens een steentje bij. Ergonomie is bij Mokveld Valves in Gouda daarom onlosmakelijk verbonden met de kwaliteitsvisie. Reden om de Dรถrries Scharmann draaimachine op een bijzondere manier te laten aanpassen.

Mokveld Valves: specialist in afsluiters Mokveld Valves telt wereldwijd 370 medewerkers en bouwt sinds bijna 70 jaar hoge druk afsluiters. Deze zijn gebaseerd op het principe van een axiale werking. Deze technologie heeft een impuls gekregen door de ontwikkeling van het aardgasveld in Slochteren. Tegenwoordig levert Mokveld aan klanten uit de olie- en gasindustrie wereldwijd. http://mokveld.com

82

“De hydrauliek van een machine maakt normaal gesproken altijd veel lawaai. Dat willen we onze medewerkers niet aandoen”, zegt Bart van den Bosch, manager productie engineering bij Mokveld Valves in Gouda. Het bedrijf is gespecialiseerd in de productie van hogedruk kleppen en afsluiters voor de olie- en gasindustrie. Om het lawaai op de werkplek in te dammen, heeft Mokveld Valves bij de aankoop van de carrouseldraaibank Dörries Contumat VCE 2000/200 MC FC So bedongen dat de hydraulische installatie ingekapseld wordt. De hydraulische en hydrostatische unit, het koelwatersysteem en diverse andere kleine hulpcomponenten zijn gepositioneerd achter de machine en om deze componenten zijn de geluidwerende wanden geplaatst. Bart van den Bosch vindt een dergelijke stap vanzelfsprekend. Het draagt bij aan de schone

Mokveld Valves legt relatie tussen kwaliteit en arbo-omstandigheden productieomgeving, essentieel voor een onderneming als Mokveld.

“We hebben hier ook twee medewerkers die voortdurend bezig zijn de werkvloer te reinigen. Netheid en kwaliteit gaan samen.”

Palletwisselaar bij carrouseldraaibank De machine van Starrag-dochter Dörries Scharmann is nu twee jaar in gebruik in Gouda. Op de tafel (60 kW aandrijfvermogen, 19300 Nm koppel) passen werkstukken tot 12 ton eigen gewicht met een maximale hoogte van 2450 mm. In de praktijk is de beschikbare hoogte doorgaans niet meer dan 2150 mm, legt Van den Bosch uit.

“Meestal staan de producten op vijzels.” Ook verliest men iets aan hoogte doordat men met speciale gereedschappen werkt. De 2450 mm geldt bij een standaard gereedschap. De carrouseldraaibank biedt Mokveld voldoende hoogte om de tot 2000 mm grote flenzen en andere producten te bewerken. Bijzonder is verder dat de machine voorzien is van een palletwisselaar. Mokveld beschikt bij de machine over een aparte tafel met gemotoriseerd uitlijnstatief voor het uitlijnen van de werkstukken, zodat dit volledig buiten de machine om gebeurt, terwijl een andere afsluiter wordt bewerkt.

Compleet bewerken complexe producten De Nederlandse leverancier bewerkt op de VCE 2000 voornamelijk giet- en chroomstaal, duplex en superduplex evenals Inconel en soms ook titaan. Er wordt zoveel mogelijk compleet bewerkt, vandaar de speciale gereedschapoplossing die samen met de engineers van Dörries is uitgewerkt. Daarmee lukt het om van de

Opvallend in de productieruimte van Mokveld Valves in Gouda: de witte toren naast de carrouseldraaibank van Dörries Scharmann. Hierin zitten de gereedschappen. Hoewel het gereedschapmagazijn van de Dörries draaimachine niet meer dan 90 posities telt, kan Mokveld met een slimme robottoepassing zo’n 300 gereedschappen varianten geautomatiseerd wisselen.

Mokveld bewerkt de tonnen zware kleppen en afsluiters zoveel mogelijk in één opspanning op de Dörries Contumat VCE 2000, voorzien van een palletwisselaar met een afzonderlijke richttafel en gemotoriseerd uitlijnstatief.

90 gereedschappen in het magazijn tot 300 varianten te maken en automatisch te wisselen. Er wordt een aantal basishouders gebruikt met daarop een KM-opname van Kennametal. De zware basishouders (tot 140 kilo) blijven op de machine, een robot hoeft alleen het gereedschap (tot 40 kilo) te wisselen. Deze gereedschapwisselingen gebeuren automatisch. Bart van den Bosch zegt dat hierdoor de productiviteit sterk verbetert. Want met deze oplossing kan men van de 50 draaigereedschappen in het magazijn (dat in totaal 90 gereedschapposities telt) tot wel 300 varianten inzetbaar maken. “Zonder deze automatische modus zouden de bedieners te vaak handmatig moeten wisselen.” Dat laatste blijft wel mogelijk. De programmeurs kunnen een handmatige gereedschapwissel programmeren. In dat geval stopt de machine en krijgt de operator een melding op zijn scherm dat het gereedschap gewisseld moet worden. Omdat het om een verticale machine gaat met aangedreven gereedschappen, doet Mokveld ook de boorbewerkingen in dezelfde opspanning.

Nauwkeurigheid en kwaliteit In de productie van de afsluiters en kleppen draait het om de hoogste nauwkeurigheid en productiviteit. Zelfs bij de grote werkstukken moet de maatnauwkeurigheid

kloppen tot op 30 µm exact, zodat een aanvullende slijpbewerking achterwege kan blijven. De gevraagde nauwkeurigheden hebben veel te maken met de hoge drukken waarmee de klanten van Mokveld werken. Deze lopen uiteen van 20 tot ruim 1000 bar. “Nauwkeurigheid en kwaliteit zijn voor ons vanwege de veiligheid zeer belangrijk”, aldus Van den Bosch. Om toch voldoende productief te zijn, kunnen

de gereedschappen en de werkstukken gemeten worden met Renishaw meettasters die met een automatische kalibreerunit periodiek gecontroleerd kunnen worden.

Daarnaast is het uitrichtstation voorzien van een laser om de werkstukken uit te kunnen richten.

Bart van den Bosch, manager productie engineering. (Foto’s: Starrag Group / Ralf Baumgarten)

83

Simuleren als basis voor first part right Wordt 2016 het jaar waarin de virtuele wereld verder doorbreekt in de fysieke wereld van het spanen maken? Voor luchtvaarttoeleverancier Fokker Landing Gear in Helmond is virtueel bewerken voordat men echt naar de machines gaat, al realiteit. Met wat men virtual machining noemt, maken de engineers de reële productieprocessen stabieler en robuuster.

Simuleren als basis voor first part right.

84

Ook al kent de luchtvaartindustrie niet de dynamiek van bijvoorbeeld toeleveren aan automotivebedrijven, de druk op zowel doorlooptijden, kwaliteit als kostprijs bestaat in deze sector net zo goed. First part right geldt voor bedrijven als Fokker Landing Gear, onderdeel van het Britse GKN, net zo goed als voor menig ander in de maakindustrie. Simulatie van processen helpt de luchtvaarttoeleverancier hierbij. Paul Verhoeven, hoofd engineer stress & fatigue bij Fokker: "Dikwijls hadden we een of enkele procesiteraties nodig om tot een goed proces te komen. Daarop hebben we een aantal onderdelen en ook samenstellingen onder de loep genomen om te achterhalen wat de problemen veroorzaakte."

Spanningen door shot peening Het probleem dat de engineers vaststelden, hield verband met het kogelstralen van de onderdelen na de mechanische productie op de frees- en draaimachines. Het stralen veroorzaakte oppervlaktespanningen, waardoor de nauwkeurigheid die er wel direct na de bewerking was, verdween. "De complexe onderdelen die we maken, hebben zulke hoge nauwkeurigheden, dat zelfs deze oppervlaktespanningen problemen kunnen veroorzaken.

Shot peening is echter een noodzakelijke behandeling om vermoeïingsscheuren uit te sluiten." Hierop heeft het team

Abaqus onderdeel 3DEXPERIENCE-platform Abaqus is simulatiesoftware van Dassault Systèmes dat draait binnen het 3DEXPERIENCE-platform. Met het pakket kunnen materialen, producten en processen gesimuleerd worden om sneller tot een goed prototype of een goed proces te komen.

Verplaatsing van de bus door montage

Fokker Landing Gear simuleert stralen van complexe delen van Paul Verhoeven het shot peening proces in Abaqus, de simulatiesoftware uit het 3DEXPERIENCE-platform van Dassault Systèmes, gesimuleerd. Met deze simulatiesoftware is het volledige straalproces virtueel nagebootst om te kunnen begrijpen welke krachten door het stralen op en in het werkstuk vrij komen en wat de effecten hiervan zijn.

Twee processen gesimuleerd Eenvoudig is dat niet, met name omdat het om 3D gevormde oppervlakken gaat. Die resultaten weken af van de daadwerkelijk gemeten deformatie van het oppervlak van aluminium strips

die tijdens het shot peening mee werden behandeld als referentiemeting. Daarom is men uiteindelijk in de simulatie aan de slag gegaan met de locatie van de nozzle en de richting waarin het medium op het oppervlak wordt gericht. Voor elk punt waarop het straalmedium het oppervlak raakt, is de impactkracht berekend. Uit deze berekeningen kwam al naar voren dat naarmate je langer op ĂŠĂŠn punt straalt, de oppervlaktespanning toeneemt.

Ook een hogere intensiteit zorgt voor hogere oppervlaktespanningen. "Met deze uitgangspunten zijn we aan de slag gegaan en hebben we twee processen gesimuleerd", legt Paul Verhoeven uit over de verdere aanpak. In de ene simulatie werd de nozzle altijd onder dezelfde hoek ten opzichte van het werkstuk geplaatst; in de andere simulatie stond de nozzle vast onder een bepaalde hoek. Dat bleek in de simulatie tot twee verschillende processen en dus ook verschillende uitkomsten te leiden.

Voorspelbare spanningen Door nu het pad dat de straalkop over het werkstuk aflegt aan te passen, heeft Fokker Landing Gear de impact kunnen beperken en is de oppervlaktespanning voorspelbaar geworden. Dankzij de simulatie kan het straalproces zodanig worden ingericht dat de oppervlaktespanningen niet meer ertoe leiden dat een goed werkstuk qua toleranties alsnog buiten de specs valt. "Voordat we gaan produceren, optimaliseren we de bewerking zodat we altijd de toleranties behouden die nodig zijn", zegt Verhoeven.

Simuleren vervangt trial and error Een ander voorbeeld dat de medewerker van Fokker Landing Gear tijdens een regionale SIMULIA gebruikersconferentie presenteerde, had betrekking op een reparatiedeel. Hierbij gaat het om een samenstelling waarin een nauwkeurige bus gefreesd wordt. Door de spanningen verandert deze echter van positie.

Tot voor heen betekende dit dat het

Enkele afbeeldingen uit de simulatie door Fokker Landing Gear. Deze afbeelding toont het effect uitgedrukt in strain in het materiaal als de nozzle een recht pad over het product volgt.

85

Het effect uitgedrukt in strain in het materiaal als de nozzle alleen een hoek rotatie heeft.

Simulatie van echte beats op een almenstrip als referentie.

stuk nog een keer nabewerkt moest worden op de machine, wat omslachtig is en de doorlooptijd niet ten goede komt. "Door te simuleren, weten we op voorhand hoeveel de bus gaat verschuiven als gevolg van de spanningen in de samenstelling. Daar kan men in de productie alvast rekening mee houden.

Voor ons is deze simulatie relatief

gemakkelijk; in de productie voorkomt men hiermee langdurige trial and error om tot een goed product te komen."

Meten is weten, maar procesinzicht levert pas echt winst op Met de toenemende mate van robotbelading in de verspaning, neemt de druk op de meetkamer toe. Want verspaande werkstukken moeten niet alleen alsmaar in kortere tijd klaar zijn, uitbesteders willen geen ingangscontrole meer. Zero defect leveringen is het motto. Is meten in de machine de oplossing voor kortere doorlooptijden en constante kwaliteit?

Meten in de machine kan een oplossing zijn. Wie dat structureel doet, krijgt meer grip op het verspanend proces en de nauwkeurigheid van de machine en kan ingrijpen voordat afkeur

geproduceerd wordt. Het werk in de meetkamer kan ook op een andere manier ontlast worden, namelijk door het meten vergaand te automatiseren. Nieuwe software genereert automatisch meetprogramma’s op basis van het CAD-model, op het moment dat de CAM programmeur zijn CNC-programma gaat maken.

Kortere doorlooptijden dus. Je kunt ook nog naast de machine gaan meten, al dan niet geautomatiseerd. Naast de machine meten heeft de voordelen van hogere nauwkeurigheid. Daarnaast kost het geen spindeltijd. Vier voorbeelden hoe automatisering doordringt in het meetproces en hoe je vervolgens de meetdata kunt benutten om het verspanend proces stabieler te maken.

Automatisch het meetprogramma maken Meten in de meetkamer blijft noodzakelijk. Niet voor elk product, wel regelmatig. Ook de meetkamer laat zich vergaand automatiseren. Mitutoyo doet dat bijvoorbeeld met MiCAT Planner; Hexagon gebruikt PC-DMIS Planner en PAS Technology heeft een Computer Aided Inspection systeem ontwikkeld.

86

MiCAT Planner Kortere doorlooptijden in de meetkamer. Mitutoyo doet dat met de nieuwe software MiCAT Planner, waarmee min of meer geautomatiseerd het meetprogramma wordt geschreven voor de coördinatenmeetmachine. De software genereert het programma aan de hand van het CAD-model, dus in de werkvoorbereiding waar ook het CNC-programma wordt gemaakt. Het programma wordt in vijf stappen gemaakt. Een botsingcontrole is standaard in het programma meegenomen. De software haalt de toleranties die van belang zijn automatisch uit het CAD-model en houdt rekening met de specifieke mogelijkheden van de CMM en de gebruikte meetstrategie binnen het bedrijf. Zijn de toleranties niet beschikbaar in het CAD-model, dan kunnen deze handmatig nog ingegeven worden. De software kiest zelf de ideale positie van de taster en berekent hoe de verplaatsing tussen de verschillende meetpunten het meest optimaal is.

PC-DMIS Planner Hexagon zet hiervoor PC-DMIS in, een al veel langer bestaand op CAD gebaseerd pakket voor 3D meetmachines. Het is een inspectieplanner die op basis van moderne CAD bestanden een inspectieschema maakt. De werkvoorbereider geeft in de planner aan welke kenmerken gemeten dienen te worden. Dit inspectieplan kan rechtsreeks ingelezen worden in PC-DMIS en genereert dan automatisch het CNC meetprogramma.

PAS Solutions Het PAS Solutions systeem van het Amerikaanse PAS Technology (in de Benelux door CNC Consult op de markt gebracht) doet eigenlijk hetzelfde: het automatiseren van het meetprogramma.

Waar de software van Mitutoyo geschreven is voor de eigen

De programma’s voor de meetkamer worden direct door de werkvoorbereiding gegenereerd op basis van de CAD-tekeningen.

CMM’s van het merk, werkt het Amerikaanse systeem met alle meetsystemen samen, zoals de CMM’s van Mitutoyo en Hexagon.

PAS Solutions is geïntegreerd in SolidWorks en haalt hier niet alleen de 3D geometrische informatie uit, maar ook de PMI data (maat-, vorm en plaatstoleranties). CAD-data van andere programma’s kunnen ingelezen worden als native 3D CAD. Simulatie is ook hier standaard aanwezig om zeker te zijn dat er geen botsing tijdens het meetproces optreedt. Het voordeel van PAS Solutions is niet alleen dat het maken van het meetprogramma tot wel de helft sneller gaat, maar ook dat de meetkamer daarmee kan starten op hetzelfde moment als de CAM programmeur zijn werk doet. De beide processen lopen parallel, wat goed uitpakt voor de totale doorlooptijd. PAS Solutions heeft een aantal modules om de software verder uit te breiden, waaronder een Inspection Manager en een module voor het beheren van meetdata en het genereren van een meetrapport. Uniek aan deze Inspection Manager is dat ook klassieke tekeningen gebruikt kunnen worden als deze gescand zijn naar een pdf bestand. De software is in staat de tekening te lezen.

Renishaw meet het product en bewaakt het proces Renishaw houdt van de aanpak: zelf waarmaken wat je zegt. Wat weinigen weten, is dat de Britse aanbieder van meet-precisietechnologie bijna alles zelf produceert, ook de fijnmechanische componenten. Daarnaast is er in Duitsland nog een dochter die medische componenten maakt. En in die sector geldt zero defect productie net zo als in andere sectoren, zoals automobiel, high tech en aerospace.

Vier trappen Renishaw onderscheidt vier trappen in de kwaliteitspiramide: aan de basis zorg je voor optimale machinecondities door regelmatig de machine te kalibreren. Hoe wil je nauwkeurig werken als de nauwkeurigheid van de machine niet bekend is?

Opspanmiddelen, meetmiddelen en andere zaken worden bij Renishaw zoveel mogelijk gestandaardiseerd, om tot niet beïnvloedbare processen te komen.

Hiermee haal je onzekere factoren uit het proces en verlaag je de foutkansen.

Daarna wordt in de machine gemeten.

Met gereedschap- en product meten in de machine voorkom je niet alleen fouten maar krijg je eveneens inzicht in hoe nauwkeurig de machine blijft. Ben Verduijn van Renishaw Nederland bestempelt dit als een wezenlijke stap, mits je bereid bent meer met de meetgegevens te doen dan alleen de besturing laten beslissen of een product goed of afkeur is. Dit meten kan met tasters in de machine gebeuren; Renishaw heeft daarnaast enkele jaren geleden het begrip vergelijkend meten geïntroduceerd met de lancering van de Equator. Hierin komen meten op de machine en de coördinatenmeetmachine van de meetkamer samen. Het zeer precies opgemeten masterwerkstuk staat naast de machine. De Equator vergelijkt de meetgegevens met de uitkomsten daarvan, waardoor automatisch gecorrigeerd wordt voor afwijkingen als gevolg van temperatuurschommelingen.

Post proces monitoring Stap 3 en 4 in de kwaliteitspiramide van Renishaw zijn procescontrole, bijvoorbeeld op gereedschapbreuk, en post proces monitoring. Ben Verduijn: “Het proces vastleggen is belangrijk. Daardoor ga je

87

zien wat er in het proces gebeurt, waardoor er fouten of afwijkingen ontstaan en zul je op termijn machinefouten uit het proces elimineren.” De tijdinvestering die het meten op de machine vraagt, weegt in zijn ogen niet op tegen de voordelen die dit brengt voor zowel de doorlooptijd van de productie alsook de kwaliteit. De crux is het analyseren van de meetgegevens en die uitkomsten gebruiken voordat de volgende batch verspaand wordt. Doe je dit goed, dan herkent de software vroegtijdig dat een machine of gereedschap onnauwkeuriger wordt en kun je ingrijpen voordat afkeur wordt geproduceerd.

11 procent minder afkeur Renishaw heeft in de eigen productie drie

verschillende concepten met elkaar vergeleken: serieproductie zonder correctie; extern meten en die gegevens bij de volgende batch gebruiken; en in de machine meten en de resultaten direct terugleiden naar het proces. In de Duitse vestiging waar het onderzoek plaatsvond, wist men het afvalpercentage van 12% te verlagen naar minder dan 0,5%. In de praktijk van die fabriek betekende dit 2400 minder afgekeurde producten op jaarbasis.

Ben Verduijn: "Met die zekerheid ga je naar first part right. De operator heeft zoveel vertrouwen in het proces, dat hij zonder meer de startknop bij het eerste product durft in te drukken. Wetende dat first time right mogelijk is."

Blum-Novotest meet ruwheid in CNC-machine Nauwkeurigheden in de machine meten is één ding, maar wat als oppervlakken een bepaalde ruwheid nodig hebben?

Blum-Novotest integreert daartoe het ruwheidsmeten in de CNC-machine. De nieuwe taster TC64-RG meet de ruwheid van het oppervlak van het werkstuk terwijl dit nog in de opspanning in de machine zit.

In de praktijk van veel fijnmechanische bedrijven gebeurt meten buiten de machine. “Dat past niet in een geautomatiseerde productie. Met deze TC64-RG dichten we de kloof in het geautomatiseerde proces”, zegt Winfried Weiland, hoofd marketing bij Blum-Novotest. Het meetprogramma wordt in het NC-programma geïntegreerd. De taster zit in het gereedschapmagazijn van de machine. Omdat de bewegingen uit de machine-assen komen, kunnen alle oppervlakken 3D gemeten worden.

88

Digilog-technologie De taster waarmee de ruwheidsmeting wordt uitgevoerd, is ontwikkeld op basis van de Digilog-technologie van BlumNovotest. Net als in de andere tasters bevat de TC64-RG een opto-elektronisch meetelement en werkt de taster met het gepatenteerde shark360 meetwerk. Onderdeel hiervan is een geïntegreerde vlakvertanding die tijdens het scannen bijdraagt in constanten qua richting en krachten. Een eventuele hogere

torsiekracht tijdens het meten wordt door de vertanding geabsorbeerd, zodat dit geen invloed op het meetresultaat heeft.

Binnen enkele seconden zekerheid over ruwheidswaarden Standaard oppervlakken van frees-, draai- of slijpdelen worden binnen enkele seconden µm-nauwkeurig gemeten. De hoge snelheid komt door de Digilog-technologie waarbij de taster het oppervlak als het ware scant. De waarde wordt weergegeven als RZ-, Ra- en Rmax-waarde. Afhankelijk van de keuze van de gebruiker wordt deze waarde weergegeven en opgeslagen voor het kwaliteitsrapport van dat werkstuk of in een grafiek weergegeven. Dat laatste levert samen met andere meetresultaten inzicht in hoe een machine presteert in de loop van de tijd. Volgens Blum-Novotest moet de ruwheidsmeting in de machine niet gezien worden als een vervanger van de ruwheidsmeting in de meetkamer. Veel meer is het een stap om zero defect productie in combinatie met hoge leverbetrouwbaarheid te realiseren. Winfried Weiland: “Het gaat om het doel 100% foutloze productie in korte tijd.”

Bij een proces dat uit meerdere bewerkingen bestaat, kan het soms lang duren voordat foute onderdelen ontdekt worden. In die situaties verdient de ruwheidsmeting in de machine zich snel terug. Werkstukken waarvan de oppervlaktruwheid buiten de toleranties valt, worden immers niet verder meer bewerkt.

De TC64-RG is net zoals de andere tasters gebaseerd op de Digilog-technologie, IP68 afgeschermd en ongevoelig voor koelsmeermiddelen.

Meten in de werkplaats: kwaliteit drijft productiviteit Hexagon Manufacturing Intelligence kiest ervoor om het nauwkeurig meten op de productievloer te doen, dichtbij de machine. De meetspecialist heeft hiervoor de Tigo SF ontwikkeld. Door mechanische lagers toe te passen en een zeer robuuste 3D scannende taster, hoeft de machine niet meer in de meetkamer te staan.

Als je bij de ontwikkeling van de meetmachine rekening houdt met de omstandigheden in een productieomgeving, heb je niet de cleane omgeving van de meetkamer nodig, meent Erwin Andes van Hexagon Manufacturing Intelligence. Dat heeft Hexagon gedaan bij het bouwen van de Tigo SF. “Dit is één complete unit, die als het moet met de vorkheftruck opgepakt wordt en bij een andere machine wordt geplaatst.” Dit jaar De Tigo SF (shopfloor) is juist ontwikkeld om de doorlooptijden in de productie te verkorten, is Hexagon hiermee genomineerd voor de doordat CNC-operators direct zicht hebben op de kwaliteit van de werkstukken of door het meten TechniShow Innovatie awards. te integreren in een volledig gerobotiseerde cel.

Tijdwinst boeken Hexagon wil met deze machine klanten tijdwinst laten behalen in hun productie, doordat de CNC-operator direct uitsluitsel krijgt over de toleranties van het product en door kan gaan of ingrijpen in het verspaningsproces. Om de toepassing in de werkplaats mogelijk te maken, is het design van de Tigo SF aangepast.

Zo zijn passieve dempers geïntegreerd om trillingen te elimineren. De structuur van de meetmachine en de moderne temperatuurcompensatie voorkomen veranderingen van de machine als gevolg van temperatuurschommelingen in de werkplaats. De gevoelige luchtlagers zijn vervangen door robuuste mechanische lagers. De meetsoftware

hanteert compensatiemodellen voor de werkstuktemperatuur die eveneens gemeten kan worden. De analoge Leitz meettaster is van huis uit al vrij ongevoelig voor temperatuurschommelingen. Een indexeerbare meettaster is eveneens beschikbaar. Het programmeren verloopt intuïtief aan de meetmachine en repeterende producten kunnen via één druk op het standaard aanwezige touchscreen worden gestart.

Geautomatiseerde cel Kwaliteit drijft productiviteit, zegt Erwin Andes. Daarom ziet hij toepassingen van de Tigo SF in combinatie met manarme productie. De meetdata kunnen namelijk teruggekoppeld worden naar de CNCbesturing van de machine. De robot die de machine laadt, kan ook de meetmachine beladen door bijvoorbeeld met een nulpuntspansysteem te werken.

Door de meetdata te analyseren, weet de CNC-besturing hoeveel eventueel gecompenseerd moet worden om ruim binnen de toleranties te blijven. “Dit passen we vandaag de dag al toe bij meerdere klanten in de regio en we zien dit ook wereldwijd toenemen,” zegt Erwin.

Routinecontroles met kalibers, schuif- of schroefmaten worden vervangen door de TIGO SF.

89

Slimme robot verslaat Chinese concurrentie

90

Automatisering Een robot kan veel meer dan enkel een CNC-machine beladen.

Als je het slim aanpakt, kan de robot praktisch een volledig productieproces voor zijn rekening nemen, zoals bij Gerimex in Hengelo. De robot belaadt een nauwkeurige Hembrug draaimachine, maar neemt ook het stuiken op een oude excenterpers voor zijn rekening, evenals nog enkele andere bewerkingen. En de slimme MI besturing van Romias die de cel aanstuurt, lost eventuele storingen praktisch vanzelf op.

91

Louis Wilbrink (links) en Martijn Jansen.

Louis Wilbrink, directeur van gereedschapmakerij Gerimex, durft best de concurrentie aan te gaan met Chinese producenten van precisie ponsnippels en andere precisiegereedschappen. Dat hij ze op kwaliteit en flexibiliteit verslaat, weet hij al jaren. Sinds hij samen met Romias het productieproces heeft geautomatiseerd, verslaat hij de Chinese concurrentie ook op prijs. "Door de automatisering kunnen we series van 50 stuks en méér tegen een concurrerende prijs produceren."

92

Groeiproces Eigenlijk zocht Louis Wilbrink een automatiseringsoplossing voor een oude excenterpers. Zijn vaste medewerker, die tientallen jaren op deze pers het ruwe materiaal stuikte, ging met pensioen en hij realiseerde zich dat je niet snel een vervanger voor dit eentonige werk vindt. De kosten waren op dat moment nog niet eens het grootste probleem. "De kleine series van 5 tot 20 stuks konden we best concurrerend maken." Dat veranderde toen Gerimex ja zei tegen een grote order van een Duitse machinebouwer. Bij die order gaat het om series van honderden stuks en meer per product. Op jaarbasis om vele duizenden ponsnippels. De restrictie die het Duitse concern stelde: de kostprijs mocht niet boven die in China inclusief transportkosten uitkomen. Daarin slaagt Gerimex doordat Romias het complete proces geautomatiseerd heeft met één robot. Deze staat op een track en kan eenvoudig aan meerdere bewerkingsstations gekoppeld worden, inclusief een Hembrug Mikroturn 50 waarop Gerimex de halffabrikaten tot op een nauwkeurigheid van enkele µm’s draait. De eerste stap is het beladen van de cel met het ruwe uitgangsmateriaal. De cel bevat 3 laden met elk een rasterplaat. "De besturing weet welke lade gebruikt moet worden en de robot duwt de andere twee zelf naar buiten om bij de juiste lade te komen", legt Martijn Jansen, directeur van Romias, uit. De robot pakt een van de asjes en houdt deze in een inductiespoel voor het verwarmen van het materiaal. Na het op temperatuur brengen, plaatst de robot het asje in een speciale houder in de oude excenterpers voor het stuiken.

Slimme robotbesturing die zelf eventuele storingen verhelpt De robotcel die Romias voor Gerimex ontwikkelde, is voorzien van de nieuwe MI-besturing waarmee het automatiseringsbedrijf dit jaar genomineerd is voor de TechniShow Innovatie Awards. Deze besturing maakt het bedienen van de cel heel eenvoudig en is in staat zelf eventuele storingen te verhelpen.

Martijn Jansen: “Hoe vaak zie je niet dat een robotcel stilstaat, omdat er maar één operator is die de cel kan bedienen?

En hoe vaak zijn robotleveranciers nodig om de cel uit de storing te halen? Dat leidt allemaal tot onnodige stilstand.”

Als antwoord hierop heeft het Romias-team de MI-besturing ontwikkeld. Deze is allereerst intuïtief te bedienen, waarbij de robot alleen die softkeys en informatie toont die op dat moment van belang zijn. Ook worden alle foutmeldingen en vragen in gewoon Nederlands gesteld. “De robot moet een collega van de operator worden. Iedere operator moet ermee kunnen werken”, aldus Martijn Jansen. Door de eenvoudige dialoogbesturing die alleen vragen stelt die er op dit moment toe doen en het zelflerend vermogen van de besturing, programmeert de operator de robot sneller en is de cel sneller operationeel. Staat de robot bij een cel met meerdere machines, dan bepaalt de robotbesturing zelf de meest efficiënte beweging, op basis van criteria die de operator

eenmalig heeft ingegeven. Denk bijvoorbeeld aan optimalisatie voor toolwissels, productwissels et cetera.

Zelf storingen oplossen De echte kracht zit echter in de intelligentie die de Romiasprogrammeurs in de software hebben gestopt.

Bewegingen hoeven niet geprogrammeerd te worden, enkel hoeft de robot te weten dat hij van A naar B moet bewegen.

Bij een storing kunnen dankzij de route-engine in de besturing de bewerkingen altijd veilig gestopt worden en hervat worden.

De besturing berekent zelf de ideale weg bij een storing. Doet zich een simpele storing voor, dan gaat de besturing zelf op zoek naar een oplossing, zonder dat de operator hiervoor nodig is. Het systeem is zelflerend. Martijn Jansen: “De robot onthoudt de fouten en de oplossingen en in plaats van te stoppen, gaat de besturing zelf op zoek naar een oplossing.”

Operators kunnen bij een foutmelding, die altijd in het systeem blijft zitten, hun eigen opmerkingen plaatsen. Daarmee wordt kennis in de robotcel vastgelegd. Doet zich ooit een soortgelijke storing voor en is tussenkomst van de operator nodig, dan toont de besturing de oplossing die vorige keer heeft gewerkt.

“De operator ziet dan hoe zijn collega de vorige keer het heeft opgelost”, aldus Martijn.

Voordat de pers de slag maakt, geeft een pneumatische hamer een klein tikje op het materiaal. Dat hebben de Romiasengineers afgekeken van de vroegere Gerimex-medewerker, die met dat tikje zorgde voor een goede positionering.

Behalve dat de robotisering in dit deel van het proces kosten bespaart, merkt Louis Wilbrink dat automatisering nog meer voordelen oplevert. "De robot zorgt voor een stabieler proces en een constante kwaliteit. Het verwarmen gebeurt iedere keer precies even lang, wat manueel niet zo is."

Romias automatiseert volledige productie van ponsnippels bij Gerimex

spansysteem aan op de juiste positie.

De besturing herkent deze en schakelt automatisch over op het juiste programma. De grijper, die automatisch gewisseld wordt, heeft een iets bredere slag dan de opening in de rasterplaat waarin het product ligt. Misgrijpen kan niet. De uitdaging is echter: hoe kan een onnauwkeurige robot een product in Na het stuiken worden de assen ontlaten. de klauwplaat Âľm-precies opspannen De kop is eerst verwarmd geweest en zonder dat er een achteraanslag is? Het daarna afgekoeld. De materiaalstructuur product heeft aan de binnenkant een rand is hier zo veranderd dat er ontlaten moet van slechts enkele millimeters om op te worden om de kop weer zacht te krijgen. spannen. Romias lost dit op door de robot Dit gebeurt geautomatiseerd nadat de het product op een vlakke plaat te laten plaatsen die zeer precies is uitgeklokt gehele batch is gestuikt. De robot pakt dan weer de eerste producten die intussen ten opzichte van de machine. Martijn afgekoeld zijn en zal deze dan ontlaten in Jansen: "Het stuk moet vooral parallel aan de machine worden gepositioneerd; de inductiespoel. een beetje hoekverdraaiing levert afkeur op. De machine kan een foute Robot verplaatsen over track centerlijn niet corrigeren." Daarom Na deze twee voorbewerkingen wordt de heeft Romias de tussenstap met het robotcel over de track voor de Hembrug plaatje bedacht. Hierdoor wordt het geschoven, een precisie draaimachine. product altijd qua centerlijn correct in de De robot koppelt met een nulpunt

klauwplaat geplaatst. De meettaster in de Hembrug bepaalt daarna de positie voor de bewerking. Louis Wilbrink: "Deze werkwijze heeft als bijkomend voordeel dat we veel minder overmaat in de voorbewerking hoeven te laten staan. Een toegift van 0,05 mm volstaat,

93

We have the products and the ideas.

And the right people too.

Let’s work together!

FANUC Benelux BVBA Generaal De Wittelaan 15 B-2800 Mechelen T.: +32 15 78 80 00 ROBOTS

CNC Controls, drives, motors and lasers

ROBODRILL Vertical machining centre

ROBOCUT CNC wire electrical discharge machining

ROBOSHOT Electric injection moulding machine

WWW.FANUC.BE

dus we hoeven minder af te draaien op de Hembrug." Door de nauwkeurige draaibewerking op de Hembrug Mikroturn, kan het complete product in één opspanning gedraaid worden.

De vroegere slijpbewerking is komen te vervallen.

Kwaliteitscontrole in de Hembrug De kwaliteitscontrole vindt in de machine plaats. Met een Renishaw meettaster wordt na de draaibewerking het product in de klauwplaat gemeten. Is de maat goed, neemt de robot het product uit en plaatst het terug in het raster. Staat er nog teveel materiaal, dan wordt automatisch nagedraaid en volgt een nieuwe meting. Is er teveel materiaal weggehaald, dan pakt de robot het product en plaatst het in een aparte bak. Louis Wilbrink: "De klant, die onze producten nog klantspecifiek nabewerkt voor zijn klanten, wil 100% goede producten aangeleverd krijgen.

Daarom willen we geen enkel fout product terug zien in de rasterplaat."

Doordat de robot de afkeurproducten scheidt, hoeft de klant van Gerimex geen ingangscontrole meer te doen.

Gerimex levert foutloos aan. De operator ziet op het bedieningsscherm elk leeg rastervlak als een rode stip. Doordat de celbesturing van Romias de meetdata via de Siemensbesturing van de Hembrug machine verzamelt en uitleest, zijn deze data beschikbaar voor het analyseren van het proces om een eventueel verloop in de kwaliteit vroegtijdig te detecteren.

Afbramen met de robot In de laatste bewerkingsstap wordt de robotcel over de track naar een op het eerste gezicht eenvoudige afbraamunit verplaatst. Aan het ponsnibbelgereedschap zitten twee scherpe kanten, die absoluut braamvrij moeten zijn. Voorheen hield de Gerimexmedewerker de producten even langs een slijpschijf. Dat kun je uiteraard de robot laten doen, maar hoe voorkom je dat er te veel materiaal wordt weggehaald? Martijn Jansen: "De krachten zijn zo gering dat je die niet met een standaard krachtsensor kunt meten. Daarom hebben we de hele slijpunit op een verend mechanisme geplaatst, zodat de druk van de schijf op het product nooit te groot kan zijn."

Daarnaast heeft Romias een simpel gereedschap bedacht zodat de robot de producten altijd juist vastpakt. Dat het afbramen zeer nauwkeurig gebeurt, blijkt wel uit het feit dat de standtijd van de Scotchbright schijven een factor 10 langer is dan voorheen.

Stabieler proces De automatiseringsoplossing van Romias levert Gerimex méér op dan alleen een kostenvoordeel in de afwerking van de halffabrikanten, constateert Louis Wilbrink.

Het totale proces is stabieler geworden.

De flexibiliteit is eveneens toegenomen, doordat hij veel meer productie in onbemande uren kan doen, terwijl de machine doordat de robot op een track staat optimaal toegankelijk blijft voor opspannen en kleine series. Het is echter vooral de continue maatnauwkeurigheid waarmee nu gewerkt wordt die voor minder nabewerking zorgt en een foutloze productie.

95

In de andere Hembrugmachine heeft Romias een extra slijpspil geplaatst, waardoor Gerimex de bewerking niet meer hoeft uit te besteden maar in dezelfde opspanning kan uitvoeren.

96

Het Nederlandstalige cadcam & dnc systeem voor frezen, draaien en draaderoderen

www.edgecam.nl

Big data analyse de nieuwe succesfactor?

De volgende fase in automatisering in de maakindustrie behelst het verzamelen van data uit alle onderliggende automatiserings- en productiesystemen. Big data, waarvan de analyse moet leiden tot kortere doorlooptijden en een hogere machinebezetting.

Bij de top van de maakbedrijven zie je een nieuwe functie verschijnen: data-analist. Big data – hoe zeer soms ook een hype – wordt stap voor stap realiteit in de maakindustrie.

Want daarmee kun je de dode neventijden in het productieproces elimineren of minstens aanzienlijk reduceren. Vaak wordt immers slechts een beperkt deel van de totale doorlooptijd van een product waarde toegevoegd. De rest van de tijd ligt dure voorraad naast een machine of in een tussenmagazijn te wachten op de volgende stap.

ATS: enterprise bus ATS International zet met ADOS suite (Attribute, Dismensional, Operational & Shared) een belangrijke stap in deze richting. De software verzamelt, rapporteert en analyseert data van verschillende stappen in de productie. Deze data levert voor de afzonderlijke stappen al waarde op, zo kun je met ATS CM4D geautomatiseerd de data van solidmodellen vergelijken met de data van CMM-metingen om kritische componenten te valideren. De echte meerwaarde van ADOS zit echter in de integratie. De doorbraak die ATS boekt, is de ontwikkeling van ATS Bus. Dat verbindt alle productie IT systemen op alle niveaus. Het is een enterprise bus, waarin de verschillende onderdelen van een productiesysteem informatie afleveren die zichtbaar wordt gemaakt voor degene voor wie dat van belang is. Hiermee wordt communicatie tussen alle onderdelen, ongeacht de besturingssoftware of het communicatieprotocol, mogelijk gemaakt.

Big data analyse in de maakindustrie.

Smart Way Solutions CNC Consult slaat met Smart Way Solutions

97 Bij het Duitse SMS Group wordt het volledige FMS-systeem, met 5 Soraluce bewerkingscentra, aangestuurd vanuit een centraal systeem, waaraan onder andere gereedschapbeheer, materiaalvoorraad en orderplanning gekoppeld zijn.

eveneens deze richting in. Eliminatie van de 80% van de tijd waarin geen waarde aan een product wordt toegevoegd is het belangrijkste doel voor CNC Consult om bedrijfsprocessen met elkaar te verknopen: van CNC-programmabeheer tot en met machinebelading en jobmanagers tot de kwaliteitscontrole en logistiek. Daarbij kiest men voor MES software als de verbinding tussen het ERP-systeem (de bedrijfsorganisatorische automatisering) en de productie. Hier worden de processen gemonitored, vinden OEE-metingen (Overall Equipment Effectiveness) plaats en worden kosten transparant.

MPDV: vertrekpunt Industrie 4.0 De Duitse ontwikkelaar van MES-systemen MPDV vindt deze voor het midden- en

kleinbedrijf een goed vertrekpunt om mee te gaan in Industrie 4.0 Precies op het punt van data verzamelen en op basis daarvan productiesystemen aansturen en optimaliseren, bieden bestaande oplossingen zoals een manufacturing execution system (MES) een goede uitgangspositie. Hoe meer informatie over het productieproces verzameld worden, des te precies kunnen de planning en aansturing gebeuren. De toepassing van sensoren om nog meer data te verzamelen past hierin, maar kan geleidelijk uitgebreid worden.

Ook decentraal georganiseerde processen, zoals eKanban, passen goed in de totale aanpak, mits een centrale synchronisatie niet ontbreekt.

BMO: flexibel draaibanken automatiseren BMO Automation laat met de nieuwste ontwikkeling in de Platinum 24 cel zien dat automatisering en flexibiliteit goed samengaan. De robotcel is geschikt om willekeurig verschillende producten en assen op 1 of 2 draaimachines te handlen, zonder tussenkomst van de operator. De innovatie is de ge誰ntegreerde servogrijper, die producten met verschillende diameters kan oppakken zonder dat van grijper gewisseld hoeft te worden. Deze servogrijper kan zowel producten als assen grijpen. Hierdoor wordt enkelstuks automatiseren mogelijk. De tweede innovatie in de BMO Platinum 24 cel is de nieuwe software, die klaar is voor Industrie 4.0. BMO breidt overigens vanaf 2016 fors uit. Dit jaar gaat men naar de Belgische markt, vanaf 2017 gaat het bedrijf ook naar de Duitse markt met de slimme automatiseringsoplossingen.

Ook daar gaat de Nederlandse onderneming verspaners ondersteunen werk uit lage lonen landen terug te halen door flexibel te automatiseren.

BMO Automation introduceert de Platinum 24 cel met een automatisch instelbare servogrijper.

Schunk automatisch snelwisselsysteem

98 Het kleinste snelwisselsysteem voor robots in de markt komt van Schunk.

Om het efficiency potentieel van kleine robots volledig te gebruiken, heeft Schunk het robotaccessoireprogramma uitgebreid met een storing contour arm snelwisselsysteem SWS-001. Dit is momenteel het kleinste automatische robotwisselsysteem op de markt, met een maximaal te hanteren gewicht van 1,4 kilo. Het is hiermee bij uitstek geschikt voor kleine robot types, waar grijpers en gereedschap in enkele seconden automatisch gewisseld moeten worden. Vier ge誰ntegreerde luchtkanalen en tot acht ge誰ntegreerde elektrische doorvoeren zorgen voor een betrouwbare energievoorziening van de gekoppelde modules. Een gepatenteerd zelfborgend sluitsysteem zorgt ervoor dat robots en effector gekoppeld blijven ook als de stroom plotseling uitvalt. Dankzij de ISO flens kan hij snel en eenvoudig met verschillende robots verbonden worden.

Vervaardigen en bewerken van grote componenten.

Wheedwarsweg 4 7471 GG Goor T +31 (0) 547 28 10 00 F +31 (0) 547 27 26 99 E verkoop@bauhuis-ip.nl

www.bauhuis-ip.nl

Industrial Partner

Mazakdealers kiezen voor RoboJob De Duitse Mazak-dealers hebben RoboJob verkozen tot preferred supplier. "Duitsland is nu al onze grootste afzetmarkt met bijna de helft van onze systemen. Duitsland is voor RoboJob de markt met het grootste potentieel in heel Europa. We verwachten er echt veel van", zegt Jelle de Roovere, business development manager bij RoboJob. Hij is intensief betrokken geweest bij het opbouwen van de hechte relatie met alle Mazak-dealers in Duitsland.

De fabrikant van de Turn- en Mill Assist series groeit dan ook sterk. De nieuwste uitbreidingen zijn een wenteleenheid (om een product te draaien om de zesde kant te bewerken), de assenoptie en de softwarefunctie pallet load en unload.

Vooral de assenuitbreiding slaat aan.

Deze laat tot 4 bewerkingen toe op één zelfde as. In de software dient te worden aangeduid welke de afmetingen zijn van de ruwe as, en van die zelfde as nadat

De assenoptie vergroot de flexibiliteit bij het draaien. Met een laserunit wordt de exacte positie in de grijper bepaald.

de eerste, tweede, derde en/of vierde bewerking werden uitgevoerd. De software berekent dan zélf automatisch waar de

grijpers de as moeten grijpen om de volgende bewerking te kunnen starten, of om de as om te draaien of te ontladen.

FANUC ziet robot en CNC-machine als één Het gebruik van robottechnologie zal alsmaar gemakkelijker worden en de CNCmachine en robot gaan méér als één geheel functioneren. Dat verwacht Peter Kiekens van FANUC Benelux. “FANUC machinebesturingen kunnen vandaag al FANUC robots aansturen en vice versa.

Uiteindelijk zal het gebruik ook eenvoudiger worden doordat robots over meer eigen intelligentie beschikken en zaken als 2D en 3D vision en krachtsensoren geïntegreerd worden in de software.”

Bij FANUC is men overtuigd dat de robot de komende tijd nog veel breder en dieper gaat doordringen in de maakindustrie in de Benelux. In de ene toepassing zal dat een eenvoudige handling operatie zijn, in de andere toepassing zal de robot naast handling ook andere werkzaamheden verrichten. En bij een derde klant zet FANUC wellicht een van de twee collaborative robots in, de CR-35iA of de CR-7iA. Beide robots zijn zo veilig dat ze samen met de mens kunnen werken, zonder extra afscherming. “Deze industriële collaborative robots creëren nieuwe kansen voor de maakindustrie”, zegt Peter Kiekens. Seze robots zijn ontwikkeld om zwaar, repeterend of gevaarlijk werk van de mensen in de productie over te nemen, zonder de mensen te vervangen. Medewerkers kunnen zich

99

richten op taken waarvoor meer menselijke vaardigheden vereist zijn. Kiekens denkt dat vooral de integrale oplossing van FANUC, dat zowel robottechnologie als CNC-besturingssystemen alsook CNCbewerkingscentra ontwikkelt, de toepassing van robots in de verspanende industrie een boost zal geven. De mogelijkheden worden vooraf virtueel getoond doordat FANUC met het offline simulatieprogramma Roboguide de 3D werkplek inclusief de

automatisering in kaart kan brengen, voordat beslist wordt over het totale investeringsplaatje. Daardoor kunnen we voor elke klant eenvoudig de kosten baten per toepassing in beeld brengen.

Want automatisering is en blijft maatwerk, hoezeer de technologie ook standaard is geworden. “De robot kan veel. Alles hangt af van de toepassing. Soms hoeft het maar iets eenvoudigs te zijn wat voor de klant meer dan voldoende is.”

100

Met 1.200 machine-uren per jaar verdien je vandaag de dag de investering in een bewerkingscentrum of draaimachine niet meer terug. Multitasking machines en automatisering zijn noodzakelijk.

Maar dat alleen volstaat niet. Vanaf de werkvoorbereiding tot en met de spanenbak bij de machine, alles moet aangepast worden. En het opleidingsniveau van de medewerkers moet omhoog.

Het Verspanersforum koos eind vorig jaar Zuidberg Frontline Systems in Ens als plek voor de traditionele najaarsbijeenkomst. De werktitel: Vernieuwing in kennis is noodzaak tot behoud van onze welvaart. Een titel die het gastbedrijf wel typeert. Ooit begonnen in een schuur met het bouwen van een fronthefsysteem voor de trekker van zijn broer, heeft Henk Zuidberg - en later Jeroen - de onderneming sinds 1982 uitgebouwd tot een wereldspeler

in fronthefsystemen. Dat zijn de units die aan de voorkant van een tractor worden bevestigd om aangedreven werktuigen te kunnen gebruiken. De omzet is inmiddels gegroeid tot 52 miljoen euro. 90 procent van de productie wordt geĂŤxporteerd naar 45 landen. Sinds kort beschikt Zuidberg over een eigen verkoop-, service- en engineering afdeling in Iowa, het hart van het Midwesten van de Verenigde Staten.

Vakmanschap

Vakmanschap moet meegroeien met automatiseringsniveau

101

Parallellisatie De metaalonderneming in de polder verwerkt jaarlijks zo’n 13.000 ton staal. Zuidberg kiest ervoor zoveel mogelijk in eigen huis te produceren. Zo worden sinds enkele jaren ook de tandwielen zelf geproduceerd. “Tot voor vijf jaar hadden we nooit een tandwiel gemaakt”, zegt Erwin Stremmelaar, bedrijfsleider bij Zuidberg Machining, de verspaningstak binnen de onderneming. “Het geeft voordelen als je dat zelf doet. Doorlooptijden worden korter, je bent flexibeler en de kosten liggen lager.” Erwin Stremmelaar vat de strategie op productiegebied samen met de woorden ‘parallellisatie in plaats van specialisatie’. De 53 medewerkers in de verspaning, inclusief leiding, zijn van alle markten thuis. Daardoor kunnen de belangrijke bewerkingen voor de componenten van een fronthefsysteem en de tandwielkast in eigen huis worden gedaan. Dat vereist wel een hoge automatiseringsgraad om voldoende efficiënt te zijn. Dit uit zich in de vele robots bij de draaibanken en vertandingsmachines, het FMS-systeem van Fastems met drie Mitsui Seiki bewerkingscentra. En het tweede FMS-systeem dat momenteel in gebruik wordt genomen, gekoppeld aan een 4-assig bewerkingscentrum van Toyoda.

Ook kennisniveau moet omhoog Zuidberg heeft echter meer gedaan dan alleen deze technologie

in huis halen. Naarmate je verder automatiseert, moet het kennisniveau van je medewerkers omhoog, meent Erwin Stremmelaar. “Automatisering vergt een hoog kennisniveau op de werkvloer. Niveau 4 heb je minstens nodig.” Zuidberg investeert daarom veel in kennisontwikkeling. Er wordt

Zuidberg investeert behalve in

robots en machines óók in mensen samengewerkt met scholen in de regio; BBL-trajecten leveren wisselende resultaten op. Maar de onderneming investeert ook in scholing van andere medewerkers, benadrukt Erwin Stremmelaar. “We doen veel aan scholing, zowel intern als extern alsook via leveranciers van machines en gereedschappen.

De komende jaren zal dat alleen maar belangrijker worden.”

Niveau 4 wordt de norm op de werkvloer, werd tijdens de discussie duidelijk. Hans Volker, directeur van Gelderblom dat meerdere Okuma-machines inclusief robotisering aan Zuidberg heeft geleverd, gaat nog een stap verder. Automatisering is pas effectief als je de hele organisatie aanpast. “Als je automatiseert, moet de hele organisatie meegaan. Van de werkvoorbereiding tot aan de spanenbak aan de machine.” Machines worden

102

Automatisering speelt een grote rol bij Zuidberg, maar alleen een robot of een FMS-systeem binnenhalen is niet voldoende. Het kennisniveau moet meegroeien.

complexer, besturingen intelligenter.

Daarmee compenseert de machine in principe de terugloop van ervaring bij de operators op de werkvloer. Deze trend is niet alleen ingegeven door de noodzaak om productiemiddelen efficiënter te benutten, maar eveneens door de uitstroom van ervaren vakmensen vanwege de vergrijzing. Met deze toenemende complexiteit, moet het kennisniveau van de medewerkers zich mee ontwikkelen, zegt Hans Volker.

Slimme apps, die ook Okuma toevoegt aan de machinebesturing, zijn slechts een deel van de oplossing. “De medewerkers halen meer info van het net via de machinebesturing, maar ze moeten wel kunnen beoordelen of het allemaal waar is. We moeten meer moeite doen om de mensen op het niveau van de huidige techniek te brengen.” Zuidberg gebruikt het FMS-systeem bijvoorbeeld niet alleen om de te bewerken producten geautomatiseerd naar de machine te brengen, ook opspanningen en materiaal worden in het systeem opgeslagen. “Zulke technologie vraagt heel andere kennis en vaardigheden van medewerkers.”

Half procent in scholing investeren Harm Kort, voorzitter van stichting Verspanersforum, pleit daarom voor meer aandacht voor scholing. “Een half procent van de omzet investeren in

Harm Kort (Verspanersforum): investeer 0,5 procent per jaar in scholing van medewerkers.

scholing genereert jaar na jaar extra profit.

Daarmee verlagen we de kosten per product. Investeringen in scholing zijn niet direct tastbaar, maar lonen wel degelijk.

Bovendien, kennis en scholing leiden ook tot innovatie, motivatie, inspiratie en enthousiasme. Als de Nederlandse maakindustrie komende jaren 150.000 technische vacatures moet gaan invullen, zal de sector in actie moeten komen. In plaats van re-actief moeten bedrijven proactief worden op dit vlak.”

Samenwerken in de keten Ook Fried Kaanen, voorzitter van de Koninklijke Metaalunie, pleit voor meer aandacht voor scholing van alle medewerkers. Verspanen heeft in zijn visie nog een lange toekomst in Europa voor zich, maar dan moet je als bedrijf wel je eigen niche opzoeken. “Focus op een nichemarkt, stel je de vraag wat dat gaat betekenen voor de toekomst en benoem wat elke medewerker nodig heeft om hierin mee te kunnen gaan”, zo schetst hij een mogelijke aanpak. De toekomst van verspanen in E uropa ligt

Hans Volker: “Als je automatiseert, moet de hele organisatie meegaan” in de producten met hoge toegevoegde waarde, die de Chinezen nog niet zonder hulp uit Europa kunnen maken en waarvoor het de Amerikanen aan de juiste infrastructuur ontbreekt. “Onze toekomst ligt in het hoogste kwaliteitsniveau, geïntegreerde bewerkingen, mens, machine en robot, maatwerk, kleine series en korte doorlooptijden.” Om hierin mee te kunnen komen, moet de sector als geheel investeren in scholing.

Fried Kaanen noemt kennis en opleiding een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de hele keten. Want in die keten ligt juist de sterkte van Nederland: machineleverancier, metaalbedrijf, leveranciers van gereedschappen en snijolie, iedereen kan kennis inbrengen.

Gebruik die. Hans Volker van Gelderblom

Hans Volker (Gelderblom): dichter bij elkaar gaan zitten.

sluit zich hierbij aan. “We moeten dichter bij elkaar gaan zitten. Het gaat niet om de goedkoopste spil op de markt.” Automatisering, 24/7 productie, dat vraagt inbreng van alle betrokken partijen. Dan moet je als leverancier soms een stap terug durven doen en één van je partners bij je klant mee aan tafel laten plaatsnemen, zoals Gelderblom bij automatiseringsprojecten dikwijls doet.

Tegelijkertijd, zo zegt hij, vergt dat ook een andere opstelling van de verspanende bedrijven. “Je kunt niet met vijf aanbieders diepgang in de gesprekken bereiken.

Klanten zullen a priori keuzes moeten gaan maken.”

103

Fried Kaanen, voorzitter Koninklijke Metaalunie: scholing en opleiding zijn een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Een uitgebreide reeks van kalibratie-systemen voor 5-assige bewerkingsmachines

Laser interferometer en ballbar meetsystemen van Renishaw analyseren, monitoren en verbeteren de statische en dynamische prestaties van bewerkingsmachines XR20-W kalibrator voor rotatie-assen • Meetnauwkeurigheid van ± 1 boogseconde • Draadloze verbinding • Compacte afmetingen • ‘Off-axis’ meetmogelijkheid • Meting van indexnauwkeurigheid in elke oriëntatie XL-80 lasersysteem • ±0,5 ppm lineaire meetnauwkeurigheid • Positiemeting en geometrische precisie van machine-assen • Geheel vernieuwde XCal-View analysesoftware

QC20-W ballbar systeem • Diagnose volgens ISO, ASME, VDI, JIS en GB normen • Draadloze verbinding • Analyse van dynamische fouten in lineaire assen van bewerkingsmachines

Axiset™ Check-Up • Controle van uitlijning en positionering van rotatie-assen en weergave van fouten in A,B,C-assen van bewerkingsmachines

Voor meer informatie kijk op www.renishaw.nl/kalibratie

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE, Breda, Nederland T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl

A fool with a tool, is still a fool: wat is er méér nodig om lean te worden?

Pascal Pollet, engineer smart production bij Sirris en auteur van dit artikel , heeft op uitnodiging van het EUJapan Institute for Industrial Cooperation een week lang Japan bezocht. Hij bezocht er fabrieken van onder andere Toyota en nam deel aan lezingen om de Japanse ideeën en trends op het gebied van World Class Manufacturing te achterhalen.

Om lean te worden, kopiëren Westerse bedrijven nogal eens het Toyota Productie Systeem. De tweede pijler in het Toyota systeem, respect, vergeten ze echter nogal eens. Zouden de gereserveerde parkeerplekken voor managers niet moeten toekomen aan degenen die eerst op het bedrijf aankomen? Lean is niet het implementeren van een reeks tools, maar het voortdurend verbeteren door te experimenteren. Monozukuri, zoals de Japanners liever zeggen. De kunst van het maken van dingen en het voortdurend verfijnen van alle processen.

World Class Manufacturing in Japan: kaizenmindset belangrijker dan lean tools Het valt op hoe sterk doelgericht het Japanse management is. Door zich voortdurend te focussen op wat men wil bereiken, slaagt men er in om snel zaken te realiseren en vermijdt men onproductieve discussies. Bij ieder vraagstuk dat men ontmoet, grijpt men terug naar het doel dat men nastreeft en vraagt men zich af wat men moet doen om dit doel te bereiken. Als je niet precies weet wat je wil bereiken, dan is elke ‘oplossing’ goed. Zo krijgen we tegenwoordig vaak de begrijpelijke vraag: “Wat kan Industrie 4.0 voor mijn bedrijf betekenen?” Dit is een vraag die de

105

Japanners zich niet snel zullen stellen. Zij zullen zich de volgende vragen stellen: wat streven we na? Welk obstakel staat ons hierbij in de weg? Wat moeten we doen om dit weg te ruimen? Als je eenmaal weet wat je nastreeft en wat de obstakels zijn, wordt de zoektocht naar oplossingen veel gerichter en verdrink je niet in de zee van kant-en-klare oplossingen en hypes.

Hoeveel trainingen De vooraanstaande Japanse sensei en auteur Shigehiro Nakamura kreeg de vraag voorgelegd: Hoeveel training moeten we nou geven aan onze

Een humanoide robot in het Toyota museum.

medewerkers? De sensei glimlachte. Zijn antwoord was simpel: “Leg eerst vast wat u wil bereiken. Pas als u het doel precies kent, kan u inschatten hoeveel training u nodig hebt. In het Westen wordt een training als goed beoordeeld als men iets geleerd heeft en als het leuk is geweest. In Japan wordt een training pas als positief beoordeeld, als men kan vaststellen dat ze heeft bijgedragen tot het realiseren van een vooraf bepaald doel, en dat is een groot verschil.”

Respect Het meest opvallende verschil met Westerse bedrijven is de manier waarop Japanse bedrijven omgaan met de medewerkers. Toyota definieerde continu verbeteren en respect als de twee pijlers van de Toyota Way. Veel Westerse bedrijven proberen lean te worden door de aanpak van Toyota te kopiëren en hebben een continu verbeterprogramma lopende. Maar wie werkt er aan het vergroten van het respect voor de medewerker? Denk maar even aan de gereserveerde parkeerplaatsen voor managers bij sommige bedrijven.

Hiermee geeft een organisatie aan dat de medewerkers respect moeten tonen voor de leidinggevenden door hen te laten parkeren op enkele bevoorrechte plaatsen. Met de pijler respect bedoelt men natuurlijk net het omgekeerde: het zijn in de eerste plaats de leidinggevenden die respect moeten tonen voor de medewerkers. Waarom zouden de beste parkeerplaatsen niet toekomen aan degenen die eerst op het bedrijf aankomen? Wil je als organisatie echt lean worden, vergeet dan niet die tweede pijler en verwijder alvast die parkeerbordjes.

Wil je als organisatie echt lean worden, vergeet dan niet die tweede pijler uit de Toyota Way en verwijder alvast de gereserveerde parkeerplekken voor managers

werkt en wat niet werkt. De oplossing ligt dus op voorhand niet vast, maar ontstaat tijdens het proces van experimenteren.

Dit is de essentie van de kaizen-mindset in Japan. Volgens de Japanse sensei Nakamura is onze implementatie-mindset ook de reden waarom veel lean-projecten falen in het Westen.

We proberen domweg de tools van Toyota te kopiëren naar omgevingen die hiervoor niet geschikt zijn. De moraal van het verhaal: ‘A fool with a tool, is still a fool’.

Bedrijfscultuur De Japanse bedrijfscultuur staat zeker niet stil en is de afgelopen 15 jaar sterk geëvolueerd. De ommekeer van Nissan door de Braziliaanse manager Carlos Ghosn heeft de geesten in Japan sterk gewijzigd. Men spreekt er over de Ghosnshock. Het senioriteitsprincipe waarbij medewerkers worden gepromoveerd op basis van hun leeftijd wordt stilaan verlaten.

People development Meer en meer worden medewerkers gepromoveerd op basis Een bedrijf kan pas groeien als ook zijn medewerkers groeien. van hun verdiensten. De levenslange tewerkstelling in eenzelfde Goede medewerkers liggen aan de basis van goede processen bedrijf is voorbij. Een derde van de nieuwe werknemers verlaat 106 die op hun beurt zorgen voor goede resultaten. Wil je je bedrijf het bedrijf binnen de eerste drie jaar. Toyota meldde zelfs dat dus fundamenteel verbeteren, dan moet je investeren in je tot 50 procent van de assemblagemedewerkers na drie jaar mensen. Als ik aan een Vlaamse manager vraag “waar werk je het bedrijf al verlaten heeft. Het einde van de levenslange aan?”, dan krijg ik typisch twee soorten antwoorden. Ofwel is tewerkstelling kent meerdere oorzaken. Enerzijds willen men bezig met het implementeren van een IT-systeem (meestal bedrijven een flexibelere arbeidspool om sneller te kunnen ERP), ofwel is men bezig met het implementeren van ‘lean’. inspelen op veranderende marktomstandigheden. Anderzijds Van de Japanse managers kregen we een ander antwoord. zijn werknemers minder loyaal geworden en verkiezen ze om Zij waren bezig met het ‘ontwikkelen van de kaizen-mindset sneller naar een interessantere job over te schakelen. De sterkte bij de medewerkers’. Niemand sprak er overigens over lean, van de Japanse aanpak ligt duidelijk in hun focus op de mensen wel gebruikte iedereen trots de term monozukuri. Hieronder en de bedrijfsprocessen, en veel minder op technologie. verstaat men ‘de kunst van het maken van dingen en het voortdurend verfijnen van alle processen.’ In Japan beleeft men Tot slot lean duidelijk op een andere manier. Daar waar bij ons lean De slotvraag op het einde van de week? “Stel je komt als vaak gelijk wordt gesteld met het implementeren van een reeks nieuwe manager in een bedrijf terecht dat slecht draait: tools (5S, kanban, SMED,…), beleeft men in Japan le an als een de financiële resultaten zijn slecht en het personeel is proces van voortdurend verbeteren door te experimenteren, gedemotiveerd. Wat zou dan de Japanse aanpak zijn om dit en dus niet als het ‘implementeren’ van oplossingen. op te lossen?” Het antwoord van sensei Nakamura bracht alle Implementeren veronderstelt immers dat je de oplossing al puzzelstukjes samen. Ten eerste, ga naar de mensen toe en kent en dat je die simpelweg kan uitrollen in je organisatie. vraag wat hun problemen zijn. Kom dus niet zomaar af met een Door in stappen te experimenteren, zal men ontdekken wat plan, maar toon eerst dat je echt luistert naar de bezorgdheden

Wil je je bedrijf fundamenteel verbeteren, dan moet je investeren in je mensen 107 van de mensen (= tonen van respect).

Ten tweede, toon aan de mensen wat je kan bereiken door kaizen toe te passen en wat dit voor hen kan betekenen (= people development). Ten derde, maak een plan en maak duidelijk wie wat moet realiseren om het vooropgestelde doel te bereiken (= doelgericht werken).

Het succes van een organisatie is finaal gebaseerd op de capaciteiten en de inzet van haar medewerkers. Sommigen vinden daarom dat je medewerkers zoveel mogelijk vrij moet laten, empowerment.

Anderen zeggen dat je ze vooral moet ondersteunen met goede trainingen en instructies. Voor de Japanners ligt de sleutel tot productiviteitsstijgingen in een zorgvuldige balans tussen enerzijds

mensen vrijheid geven, en anderzijds hen trainen en vooral coachen, zodat ze op een doordachte manier verbeteringen aanbrengen. Je kan ze dus niet zomaar loslaten. Verbeteren is geen natuurlijke reflex van medewerkers, maar een zorgvuldig aan te leren vaardigheid die gecultiveerd moet worden. www.sirris.be blog.sirris.be

Leiderschap gevraagd

108

Bij MTA in Helmond is het steeds meer hollen of stilstaan geworden. Forecasten in de keten wordt alsmaar moeilijker, merkt Patrick Geerts, directeur van MTA. Want door de toegenomen transparantie worden effecten van wat elders in de wereld gebeurt steeds sneller merkbaar bij de Nederlandse toeleveranciers. Hij merkt bovendien dat uitbesteders hun beslissingen alsmaar later nemen; na de crisis is dat eerder versterkt dan

De markt

De druk op de toeleverketen neemt nog steeds toe. Kortere levertijden, latere beslismomenten. En OEM’ers die een steeds groter deel van hun pakket bij hun toeleverancier neerleggen. Sommigen willen zelfs dat deze mee risico draagt. Wat betekent dit voor je bedrijfsvoering en de strategische keuzes, zoals investeren in nieuwe technologie?

afgezwakt. “Er is minder flexibiliteit in het vrijgeven van investeringen, men kiest zekerheden nog steeds boven goed ondernemerschap. Met de verse crisis in de zak en de toenemende onvoorspelbaarheid, is men voorzichtiger geworden. Dat zet druk op doorlooptijden.� Tegelijkertijd vragen de klanten meer van toeleveranciers zoals MTA omdat hun eigen organisatie zo lean is geworden, dat de specialistische (technologie)kennis niet meer aanwezig is.

109

CNC-Automatisatie?

RoboJob natuurlijk.

Slim. Simpel. Sterke Service.

Bezoek onze website www.Robojob.eu of bel ons voor meer informatie: +32 (0)15 25 72 74

Toeleveranciers moeten hun eigen klanten durven te kiezen Toeleveranciers moeten zich hierdoor anders gaan opstellen. Bewuster worden van hun veranderend risicoprofiel. Maar ook bewustere keuzes gaan maken. Edwin Dekker van NEVAT: “Je moet tegenwoordig over de relatie klant-leverancier heen stappen. Je moet als toeleverancier óók je eigen klanten kiezen. Dat is de grote uitdaging voor de toeleveranciers. Je moet zelf opzoeken waar je goed in wilt zijn.” De branchevereniging van system suppliers denkt dat er de komende jaren veel gevraagd gaat worden van het management van toeleverbedrijven. Het zal aankomen op het tonen van leiderschap. De dga van een system supplier moet inzicht hebben in de eigen positie, van zichzelf, zijn team en van zijn onderneming. Dat heeft volgens Edwin Dekker ook gevolgen voor de manier waarop de directeur zijn onderneming gaat aansturen. Transparantie is een van de sleutelwoorden. Openheid tonen. Durven delegeren omdat je je eigen beperkingen kent. “Als directie hier staan en daar is de werkvloer, dat is niet meer van deze tijd. Je moet weten waar je zelf goed in bent en waar je team goed in is. Die combinatie is de winnende formule.”

Risico’s kennen en verdisconteren Patrick Geerts benadrukt hoe belangrijk het wordt om duidelijke keuzes te maken in welke markten je wel en welke je niet actief wilt zijn, nu OEM’ers een groot pakket uitbesteden en steeds vaker een toeleverancier zoeken die bereid is mee risico te dragen. Systems suppliers moeten deze risico’s gaan taxeren en verdisconteren in hun verdienmodellen. “Daarom is het

belangrijk duidelijke keuzes te maken: in welke markten en applicatiegebieden willen we opereren en hoeveel klanten willen en kunnen we behappen?” Als je de juiste klanten en markten bedient, dienen de redenen waarom je klanten klant bij je zijn, centraal te staan in de strategie.” Bovendien moet je kennis hebben van de markten waarin de klant zich begeeft, net zoals wat zijn concurrentie doet. “We worden meer en meer deelgenoot van de business van onze klanten met dito risico’s, maar ook met kansen voor nieuwe verdienmodellen.”

Samenwerken met partners Om de kortere doorlooptijd op te vangen, moet je bedrijfsprocessen durven te herzien, vindt Patrick Geerts. En je moet samenwerking zoeken met andere partijen.

Hij geeft als voorbeeld de ontwikkeling van de Metalfab 1, de 3D metaalprinter van Additive Industries. MTA heeft hierin een substantiële rol gespeeld door diverse complete functionele modules te ontwikkelen en te bouwen. Nog voordat er één lijn op papier stond, stond de time to market van het nieuwe systeem al vast. Patrick Geerts: “Een enorme uitdaging die alleen maar gerealiseerd kan worden op basis van innovatieve samenwerkingsmodellen. Los van elkaar zijn meerdere suppliers aan de slag gegaan, gecoördineerd door de opdrachtgever Additive Industries, met als resultaat een revolutionaire 3D metaalprinter voor industriële serieproductie die precies op het juiste moment gelanceerd kon worden. In een hele korte doorlooptijd hebben we met elkaar een supermooi resultaat neergezet.”

Dit vergt teamwork en een goed inzicht in niet alleen de markt voor het product van je klant, maar ook in de beoogde processen en toe te passen productietechnieken. Het is ‘first time right’.

Data worden belangrijker dan hardware Deze ontwikkelingen dwingen bedrijven om strategisch met hun investeringen om te gaan. Er moet meer strategisch geïnvesteerd worden. Een technology roadmap is hiervoor de basis. In welke richting ontwikkelen de markten van je klanten zich, wat zijn je eigen doelen, waarmee wil je je onderscheiden en hoe vertaal je dat alles naar de technologie die nodig is? Investeren en de strategische planning zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor Corné van Opdorp van BOZ Group is dat een vanzelfsprekendheid.

De technology roadmap is voor hem de onderlegger onder de investeringen die hij de afgelopen jaren heeft gedaan. En hoewel BOZ Group een plaatbewerker is, gaat dat net zo goed op voor een verspanend bedrijf. Hij denkt overigens dat data de komende jaren belangrijker worden dan de hardware. “Wanneer je als toeleverancier geen dataspecialist hebt, haal je 2020 niet”, zegt de metaalondernemer vastberaden. “Je moet alsmaar sneller reageren in deze markt. Dan moet je weten aan welke knop je moet draaien.” Daarom is digitalisering van het totale bedrijf zo belangrijk. Corné van Opdorp wil naar de papierloze fabriek: werkvoorbereiding maar ook de hele orderstroom moet vergaand geautomatiseerd verlopen. Door aan de voorkant handelingen te elimineren, win je aan snelheid en bespaar je tijd. Tijd die de komende jaren belangrijker wordt dan ooit.

111

NEVAT professionaliseringsprogramma Tijdens de ESEF 2016 start NEVAT een professionaliseringsprogramma voor het management van de system suppliers. Leiderschap zal ook gevraagd worden van de rest van de medewerkers. “Je ziet hoe bedrijven met QRM bezig zijn, managementtaken uit de organisatie te halen en medewerkers zelf beslissingen te laten nemen. Vakmensen krijgen meer taken erbij”, zegt Edwin Dekker van NEVAT. Hij

juicht dit toe, want medewerkers weten doorgaans prima hoe de vork in de steel zit. “Je moet veel meer als eenheid gaan opereren en niet als een eiland.” Dat geldt zowel binnen een organisatie als ook in een netwerk dat een toeleverancier heeft.

Bedrijven moeten meer kennis delen, meer dingen samen doen.

“Wie dat goed voor elkaar heeft, bespaart veel geld”, besluit Edwin Dekker.

VHM frezen / boren wisselplaatgereedschap voor schroefdraad

draadsnijgereedschap

hardmetaal / keramische gereedschappen

band-/cirkelzagen

HSS-, PM-, VHM boren en frezen

wisselplaten ruimers en gladwals gereedschap

www.magistor.nl

High tech industrie laat tientallen miljoenen euro’s liggen De Nederlandse high tech industrie laat jaarlijks enkele tientallen miljoenen euro’s aan omzet liggen bij de Big Science projecten.

Deels komt dit doordat nog te weinig bedrijven het toeleveren hieraan in hun strategie verankeren; voor een ander deel zou de overheid de maakindustrie kunnen helpen met financiële ondersteuning in de voorontwikkeling.

De Big Science projecten bieden vooral het MKB uitgelezen kansen. Dat zegt Rob Klöpping, industrial liaison officer voor CERN, een van de Big Science projecten.

De organisatie achter de deeltjesversneller investeert jaarlijks tientallen miljoenen euro’s. Dat geldt ook voor de andere grote wetenschappelijke projecten. Volgens een verdeelsleutel wordt een deel van de inkoop besteed in de landen die het project meefinancieren. Dat geldt voor alle Big Science projecten. De komende tien jaar gaan de projecten waarschijnlijk zo’n 200 miljoen euro per jaar investeren.

Tientallen miljoenen voor Nederland Rob Klöpping: “In theorie zou daarvan 100 miljoen euro jaarlijks ingekocht kunnen worden in Nederland. Dat is de fair return.

7O Procent is de return die je in de praktijk maximaal mag verwachten, omdat de host states altijd het leeuwendeel weten te scoren. In de praktijk missen we tientallen miljoenen.” Een voorzichtige schatting die hij heeft gemaakt geeft aan dat er hooguit voor zo’n 48 miljoen euro aan Big Science orders bij de Nederlandse industrie wordt geplaatst. Er blijft dus minstens 22 miljoen euro op de plank liggen.

Steun van de overheid nodig Rob Klöpping haalt hiervoor meerdere redenen aan. Een hiervan is dat de Nederlandse bedrijven niet steeds tijdig op de hoogte zijn van tenders. Een

andere reden is dat bedrijven vaak ad hoc meedoen. “Weinigen maken Big Science onderdeel van hun strategie. Dat houdt in dat de directie duidelijke doelen stelt en ook tijd en energie besteedt aan het binnenhalen van orders voor de Big Science projecten.” Dat slechts weinig maakbedrijven dit doen, komt onder andere doordat het een kwestie van lange adem is. Eerst zaaien, dan pas oogsten. De derde reden die hij ziet voor het achterblijven van de orderomvang in Nederland, is dat de overheid de bedrijven niet steunt.

“De Nederlandse overheid is op dit punt roomser dan de paus.” Hij heeft het dan vooral over het financieel ondersteunen van de voorontwikkeling die bedrijven moeten doen voordat ze een aanbod kunnen doen aan een van de Big Science organisaties.

Dat vergt vaak het nodige vooronderzoek, wat tijd en dus geld kost. Landen als Italië en Spanje steunen hun maakindustrie daar financieel wel bij. Soms is dat oneerlijke concurrentie, waar de councils van de Big Science projecten steeds alerter op worden.

Rob Klöpping: “We praten al langer met de Nederlandse overheid om dit wel te doen. Daar zijn instrumenten voor. Als we Nederland willen profileren als high tech industrie en vooral het MKB daarop moet inzetten, is steun nodig. De meest

innovatieve bedrijven in Nederland hebben te weinig ruimte om veel energie in de voorbereiding van een call to tender te steken.”

CERN wil méér MKB toeleveranciers Klöpping vindt dit jammer, want juist een organisatie als CERN wil meer kleinere bedrijven betrekken als toeleverancier.

CERN is de strategie voor high tech orders aan het wijzigen ten gunste van juist het MKB. Orders worden steeds vaker opgeknipt in kleinere partjes zodat het MKB beter mee kan doen. Hij wijst er op dat CERN, net als de andere Big Science projecten, voor de bedrijven tevens een visitekaartje zijn. “CERN vindt het niet erg als je ze als referentie gebruikt en laat zien wat je voor CERN gedaan hebt. Je mag alles vertellen wat je zelf kwijt wilt over het project.” Voor innovatieve bedrijven kan CERN een launching customer zijn. “Werken voor zo’n organisatie is in het begin niet kostendekkend, maar helpt je je grenzen verleggen. Het helpt je in de toekomst ook voor andere klanten moeilijkere dingen te doen. En heb je eenmaal goed samengewerkt met de fysici en engineers van CERN, dan ontstaat er een duurzame band.”

113

114

Lichter en sterker: dat zijn de eigenschappen die vliegtuigbouwers zoeken in een materiaal. Het Duitse MTU Aero Engines is er na 20 jaar ontwikkelen in geslaagd om Titanium Aluminide zodanig aan te passen dat je het goed kunt smeden en verspanen.

Het nieuwe materiaal, titanium aluminide (TiAl) wordt al toegepast in de eerste motoren voor de Airbus A320neo, een nieuwe generatie energiezuinige vliegtuigen. De turbinebladen van de motoren zijn uit het nieuwe lichtgewicht materiaal vervaardigd.

MTU heeft voor dit vliegtuig een nieuw type turbine ontwikkeld, die met lage druk en hoge snelheden werkt.

Nieuwe technologie

Lichter en sterker

Doorbraak: goed smeedbaar TiAl is op zich geen nieuw materiaal. Het bestaat al decennia. TiAl combineert namelijk de eigenschappen van keramiek en metaal.

Mechanisch is het praktisch gelijkwaardig aan nikkellegeringen die vandaag de dag worden gebruikt. Het heeft een hoog smeltpunt en is sterker dan titaniumlegeringen. Deze eigenschappen zijn mede te danken aan de warmtebehandelingen die het materiaal ondergaat. De turbinebladen wegen slechts de helft van de huidige generatie, gemaakt van nikkellegeringen zoals Inconel. Ze hebben dezelfde betrouwbaarheid en levensduur. Een pluspunt van het nieuwe materiaal is dat het aandeel aluminium ervoor zorgt dat het minder gevoelig is voor corrosie en oxidatie. Dat maakt TiAl zo geschikt voor toepassing in turbinecomponenten, waar zowel druk als temperatuur alsmaar hoger worden. Het probleem met TiAl was tot nog toe het smeden. Dat probleem hebben de MTUmedewerkers samen met onderzoekers van de Montanuniversitat Leoben in Oostenrijk getackeld door per fase van het smeedproces een optimale temperatuur uit te rekenen. Een van de partners in het project heeft hiervoor vorig jaar de Honda Award gewonnen. Het smeedproces kan op standaard smeedinstallaties plaatsvinden.

Slecht verspaanbaar Een probleem bij het gebruik van TiAl is wel nog de verspaanbaarheid. De slijtage van de gereedschappen is extreem hoog doordat het materiaal bij kamertemperatuur erg bros en hard is. Vooral de voorspelbaarheid van de standtijd van gereedschappen is gering. Wereldwijd onderzoeken wetenschappers met welke freesstrategie dergelijke materialen beter verspaand kunnen worden. In het kader van het Europese Manuet-project is onder andere de invloed van koelsmeermiddelen onderzocht. De langste standtijd wordt bereikt met MQL (minimaalsmeren). Dit zorgt namelijk voor een lage wrijvingscoefficient, wat in combinatie met het effect van zachte koeling het harden van het oppervlak afremt. De onderzoekers concluderen wel dat meer onderzoek nodig is naar de juiste geometrie van de gereedschappen om tot langere standtijden te komen. (Foto: MTU Aero Engines)

115

Model based definition vervangt de 2D tekening Wordt model based definition (MBD) de standaard om door de hele keten, van design tot en met productie, mee te communiceren? Gaat dit het 200 jaar oude engineeringtool, de 2D tekeningen, verdringen? Het potentieel is groot. In de VS wordt van elke 3 dollars die aan engineering wordt besteed, er één uitgegeven aan het maken én in stand houden van 2D tekeningen. Past dat nog langer in de 3D wereld anno 2016?

Overal in de wereld zijn er initiatieven voor fabrieksconcepten van de toekomst. De één noemt het smart factory, de Chinezen praten over Made in China 2020, de Duitsers houden het liever bij Industrie 4.0. GE noemt het de brilliant factory. GE wil uiteindelijk productiedata inlezen in analysetools voor big data mining. Het industriecomglomeraat wil data uit de machines gebruiken voor kwaliteit- en effectiviteitsanalyses, om met de uitkomsten de productieprocessen bij te sturen. Liefst real time. Bovendien gelooft GE in additive manufacturing. Maar 3D geprinte onderdelen ga je anno 2016 toch niet meer controleren aan de hand van de toleranties op een 2D tekening, merkt Oboe Wu op, productmanager Model Based Definition (MBD) bij SolidWorks. Model based definition is een van de pilaren onder de manufacturingstrategie van GE. 3D model bevat alle toleranties Model based definition betekent niet meer of minder dan dat het 3D model van een product of een component niet alleen de geometrische maten bevat, maar ook alle toleranties, zowel maattoleranties als oppervlaktetoleranties. Zelfs assemblage en servicegegevens en dergelijke kunnen aan het model toegevoegd worden. In plaats van 2D tekeningen te maken

116

en daarop de toleranties aan te geven, wordt een complete dataset gekoppeld aan het 3D model, de PMI-set (product manufacturing information). Deze dataset blijft door de hele keten bij het model. “Deze dataset bevat veel meer intelligentie om de productie te sturen dan een 2D tekening”, zegt Oboe Wu. De 2D tekeningen zijn namelijk een bron van misverstanden, doordat er vaak een mismatch is tussen het 3D model en de informatie op de 2D tekening. Oboe Wu: “Door met 2D tekeningen te werken, maken we een enorme berg scrap. MBD is helderder, duidelijker, je kunt het model draaien, de belangrijke features lichten op en je ziet alleen die data die op dat moment van belang zijn.” De operator of werkvoorbereider ziet in een oogopslag wat bedoeld wordt en waar de kritische toleranties in het product zijn. Dat verkleint de kans op fouten. Daarnaast levert model based definition een enorme kostenbesparing op, is de overtuiging van de SolidWorks productmanager.

Een onderzoek door het Amerikaanse ministerie van defensie heeft enkele jaren geleden uitgewezen dat in de VS ongeveer één van elke drie dollars die aan engineering worden besteed, uitgegeven worden aan het maken en in stand houden van 2D tekeningen. Daarvan gaat dan ook nog eens 60% naar 2D tekeningen die niet overeenstemmen met het 3D model. En dat zou in de toekomst best wel eens erger kunnen worden, met de toenemende complexiteit van producten. “Elke wijziging in het 3D model moet verwerkt worden in de 2D tekening, terwijl met model based definition de wijzigingen in het 3D model direct beschikbaar zijn voor de hele keten doordat men dezelfde dataset gebruikt”, zegt Oboe Wu. Bedrijven kunnen bovendien door over te stappen op MBD een enorm reservoir aan extra engineeringcapaciteit vrijmaken als ze de 2D tekening durven los te laten.

Verplicht in de defensie-industrie In de VS groeit de acceptatie van model based definition in de maakindustrie snel. Vooral de laatste twee jaren. Dat heeft

ermee te maken dat het ministerie van defensie in 2013 MBD tot een standaard heeft gemaakt. Wie aan defensie wil toeleveren, moet MBD toepassen. Een onderzoek dat SolidWorks regelmatig herhaalt, laat zien dat in 2009 nog slechts 1,5 procent van de klanten MBD in een of andere vorm toepaste. In 2013 lag dit percentage al op 16% en in het laatste onderzoek van 2015 komt een cijfer van 20% uit de bus. “De tijd is rijp voor model based definition, de markt wil het”, aldus Oboe Wu. Tegelijkertijd bespeurt hij terughoudendheid. In de productie wordt vaak angstvallig vastgehouden aan de vertrouwde 2D tekening, waarbij, zo zegt Wu, de jongere generatie meer open staat voor de nieuwe 3D technieken.

Wat evenwel vreemd is, is dat bij een mismatch tussen de 2D tekening en het 3D model, medewerkers het 3D model als uitgangspunt nemen. “Dat heeft designautoriteit.”

CAMworks: MBD als basis voor CAM De uitdaging waar de maakindustrie wereldwijd voor staat, is de processen nog leaner maken; nog meer richting single piece production van alsmaar complexere delen. CAMworks, een Amerikaanse gold partner van SolidWorks, ziet MBD als een belangrijke stap hierin.

De ontwikkelaar van CAM-software brengt in de loop van 2016 een nieuw CAM-pakket op de markt dat volledig

Smart manufacturing vraagt om andere dataconcepten compatible is met SolidWorks MBD. Toleranties worden automatisch uit het 3D-model ingelezen en door de software vertaald naar de specifieke freesstrategie die in de database zijn opgeslagen. MBD,

featureherkenning en knowledge based manufacturing komen in deze versie van CAMworks samen. Dat levert in het programmeren heel veel tijdwinst op, omdat maat- en oppervlaktetoleranties

SolidWorks MBD: transitie naar werken zonder 2D tekening Met SolidWorks MBD wil de softwareontwikkelaar allereerst de transitie naar de tekeningloze productie stimuleren. In de 2016 release is een nieuwe expertfunctie geïntegreerd die ervoor zorgt dat toleranties op basis van features automatisch gevonden en herkend worden. Dat geldt zelfs als er 3D modellen worden ingelezen uit andere pakketten. Om SolidWorks gebruikers bekend te maken met de mogelijkheden van MBD, staan in MySolidWorks niet alleen trainingsvideo’s maar ook modellen waarmee gebruikers de functionaliteit van de software kunnen proberen en oefenen.

Behalve dat het Amerikaanse ministerie van defensie MBD verplicht stelt voor toeleveranciers, overweegt het Japanse Jeita instituut voor standaardisatie, een nieuwe standaard voor MBD te stellen. Uiteindelijk is MBD een tool die nodig is voor smart manufacturing. Binnen SolidWorks zijn er nu al de eerste modules die 3D modellen controleren en waarschuwen als er verkeerde bewerkingen gepland worden.

Oboe Wu schrijft op zijn blog regelmatig over MBD. In één hiervan beschrijft hij de 10 Do’s en don’ts van MBD: http://bit.ly/jbv2016-MBD

117

Š 2015 SCHUNK GmbH & Co. KG

www.de.schunk.com/vero-s

Meer dan 500 mogelijke combinaties voor een betrouwbare opspanning Positioneren en spannen in een handeling.

Reduceer 90% van uw machinestilstandtijd door buiten de machine opnieuw te spannen. Door een grote variĂŤteit van modulaire spansystemen is elke opspanning mogelijk.

Hightech uit een familiebedrijf.

0,005 mm repeteernauwkeurigheid Nulpuntspansysteem

Jens Lehmann, Duitse doelmanlegende en sinds 2012 merkambassadeur van de familieonderneming SCHUNK, voor nauwkeurig grijpen en veilig opspannen. www.de.schunk.com/Lehmann

Combinatie met Systeem

Combinatie met Klauwplaat

Combinatie met Systeem

automatisch ingelezen worden en de software hiervoor de juiste strategie kiest. Dat wordt visueel zichtbaar voor de werkvoorbereider doordat de verschillende oppervlakken waar specifieke maatnauwkeurigheden vereist zijn, oplichten. Een tweede goldpartner van SolidWorks die MBD heeft opgepakt is Origin, een Canadees bedrijf dat met Checkmate het programmeren van een coördinatenmeetmachine automatiseert.

Dat gebeurt aan de hand van de informatie uit het 3D model. Ook nu kunnen specifieke meetcycli aangemaakt worden in de database die de software automatisch detecteert op basis van featureherkenning en de toleranties die in de PMI dataset van het model staan.

Het programmeren van CMM’s wordt zo verkort van uren tot minuten. Ook Checkmate ziet in de komende jaren big data analyses doorbreken, omdat

je veel meer meetgegevens kunt gaan analyseren. Voor Oboe Wu zijn de twee add-ins het bewijs dat MBD niet op zichzelf staat, maar effect krijgt op het hele bedrijf. “Betrek het complete bedrijfsproces erbij. Lean manufacturing vraagt om sneller en beter verspanen en kortere doorlooptijden. Dat is MBD.” Hij sluit zelfs niet uit dat de robots in de toekomst automatisch geprogrammeerd gaan worden op basis van de data uit het 3D model.

Papierloos kan, hoeft niet Luidt MBD het tijdperk van de papierloze fabriek in? De portfolio manager van SolidWorks ziet dat op dit punt vaak twee zaken verwisseld worden, papierloos werken en werken zonder tekening.

Papierloos werken is wat hij noemt een nice to have, maar niet noodzakelijk.

“Dwing je niet om de hard copy te

verbannen, soms heb je die nog nodig.”

Daarom kun je de MBD eenvoudig via een adobe 3D pdf vertalen naar een geprinte pdf, met een digitale versie die je in elke adobe reader ook in 3D kunt zien en bewegen. Papierloos werken is dus mooi, maar niet noodzakelijk, zeker niet als dat enorme investeringen in devices op de werkvloer betekent. Dat dit uiteindelijk de richting zal zijn die de industrie opgaat, staat voor hem wel vast. Zonder 2D tekening werken is volgens hem wel een noodzakelijke stap wil je als maakbedrijf lean blijven. “MBD bevindt zich niet in een vacuüm. De echte drive is smart manufacturing. In de release 2017 wordt dat nog meer duidelijk.” Uiteindelijk kun je de 3D informatie gebruiken voor het aansturen van volledige productiestromen in de fabriek, alle vanuit één en dezelfde dataset. En doordat de data beschikbaar blijven voor big data analyse, kan er vanuit de productie een informatiestroom terug richting engineering ontstaan.

De stuwende kracht achter MBD is bij concerns als GE dan ook intelligence, merkt Oboe Wu op.

Links een ‘onoverzichtelijke’ 2D tekening, rechts de informatie die je via MBD krijgt.

119

Hogere productiviteit dankzij andere legering

Procesinnovaties worden gezocht in de machines, gereedschappen en slimmere freesstrategieën. Een oplossing die vaak over het hoofd wordt gezien, is kiezen voor een andere legering.

materialen getest. Het ging hierbij om het draaien van de flenzen.

De totale cyclustijd werd teruggebracht van 21,1 minuten per onderdeel naar 15,7; een besparing van 5,4 minuten. “Bij een uurtarief van 75 euro en een volume van 1.500 producten per maand, scheelt dit circa 150.000 euro aan kosten per jaar.” Hij heeft in deze berekening zowel de hogere productiviteit meegeteld als de besparing op gereedschapskosten. De materiaalkosten zijn iets hoger maar vallen in vergelijking met de besparing in het niets. “De besparing had nog groter kunnen zijn als we de snijparameters verder hadden geoptimaliseerd. We hadden nog met een Roestvaststaal zoals 304L en 316L zijn vandaag de dag heel gewoon hogere voeding kunnen draaien.” De Franse klant had niet de in de verspaning. De Finse RVS-producent Outokumpu heeft mogelijkheid om de 3-klauw te verwisselen voor een 4-klauw. In de voor beide RVS-legeringen alternatieven ontwikkeld, die dezelfde standaardwaarden hanteert Outokumpu voor het voordraaien met eigenschappen hebben maar wel beter verspaanbaar zijn. De hardmetalen gereedschappen/wisselplaatjes een snedediepte van 5 metallurgische samenstelling is iets anders dan in de standaard tot 10 mm, een snijsnelheid van 50-220 m/min en een voeding van materialen, waardoor je altijd korte spanen krijgt zodat de warmte 0,4 mm per omwenteling. Bij het frezen is een goede spaanafvoer beter wordt afgevoerd. Dat kan in de productiviteit veel schelen, wel essentieel om te voorkomen dat het gereedschap alsnog weet Edwin Maalderink, business development manager van vroegtijdig slijt.

Outokumpu, uit de praktijk.

Betere afvoer van de warmte Cyclustijd van 21,1 naar 15,7 minuten Het grote verschil tussen de Prodec materialen van Outokumpu en Het gaat om de Prodec range met daarin onder andere Prodec de standaard RVS-legeringen is dat door de andere metallurgische 304L/4307 en Prodec 316L/4404 materialen van de Finse producent. samenstelling het materiaal constant korte spanen oplevert. Door Recent heeft Outokumpu de officiële verspaningsrichtlijnen voor de voeding of de snedediepte te verhogen, worden de spanen de beide legeringen gepubliceerd, die als basis al een behoorlijke nog korter. De warmte wordt hierdoor beter afgevoerd en dat verbetering laten zien. De producent geeft in de richtlijnen aan dat zorgt voor de langere standtijd van de gereedschappen. De RVS120 deze basis als vertrekpunt geldt; dikwijls zullen de daadwerkelijke producent stelt dat de doorlooptijdreductie gemiddeld al gauw verspaningscondities beter zijn. Door middel van troubleshooting 25% bespaart. Doordat het materiaal gemakkelijker verspaanbaar kan het proces geoptimaliseerd worden. In principe kan Prodec in is, valt de machinebelasting eveneens lager uit. Dit is echter een dezelfde toepassingsgebieden worden ingezet als de standaard voordeel dat zich moeilijker laat kwantificeren. De ervaringen tot legeringen zonder concessie te doen op de eigenschappen als nog toe onderstrepen volgens Edwin Maalderink hoe belangrijk corrosiebestendigheid en lasbaarheid. het is om op zoek naar productiviteitsverbetering het totale proces Edwin Maalderink heeft onlangs bij een Franse producent van onder de loep te nemen. flenzen en andere producten uit de offshore industrie de nieuwe

Verspanen en robots: winstgevende samenwerking Programmeren van robots wordt instrueren, schrijft André van der Leest van Teqnow in deze column over collaborative robots. Wordt de robot de nieuwe collega?

Winstgevende samenwerking tussen robot en verspaning: het lijkt een open deur, maar waarom komt dit dan toch slechts schoorvoetend tot stand? Is de verspaningswereld misschien traditioneel? Denken we dat enkele stuks niets voor robots is?

Of dat het programmeren van robots te moeilijk is? Allemaal redenen die waar kunnen zijn, maar er is één goede reden om het wel te doen: de samenwerking is winstgevend.

voorgedaan bij de robot in zijn geheugen vastlegt. Sneller, flexibeler en met een grotere effectieve inzettijd.

Collaborative robots De tweede verandering betreft nieuwe types robots die inmiddels op de markt zijn gekomen.

Deze zogenoemde collaborative robots, kortweg cobots genaamd, zijn robots die gemaakt zijn om samen te werken met mensen. Programmeren is eerder instrueren geworden Inmiddels is het wel duidelijk dat de toepassing van robots een en dankzij sensoren is een veiligheidskooi als regel niet meer steeds serieuzer optie is. Op allerlei plaatsen in het bedrijfsleven, nodig. Wel moet ter plaatse een risicoanalyse gemaakt worden maar ook bij particulieren. Bij deze laatsten zien we de om vast te stellen welke beveiligingsmaatregelen wel nodig zijn, grasmaairobot en stofzuigrobots steeds vaker als een welkome maar dat is doorgaans een stuk eenvoudiger. Voorbeelden van vriend zijn ding doen. In het bedrijfsleven zien we een zeer deze robots zijn de Universal Robots1 : UR3, UR5 en UR10 die gevarieerde inzet van zorgrobots, operatierobots, logistieke respectievelijk 3,5 en 10 kg kunnen handlen. Daarnaast robots robots en natuurlijk industriële robots. Deze laatste categorie als de Sawyer2, de Yumi3 en de CR-35iA van Fanuc4. Allemaal kennen we inmiddels in vele soorten en maten. Kleine robots die gebouwd zijn om samen met mensen, met vakmensen lichtgewichten die razendsnelle acties uitvoeren als BIN-picking en pick-and-place activiteiten. Daarnaast grote mastodonten van wel te verstaan, het optimale uit de productie te halen. Dat kan robots die grote gewichten handelen alsof het geen moeite kost. leiden tot een productiviteitsstijging van 30 tot wel 70%, tot het Dit type robots zijn als regel geprogrammeerd voor één specifieke terugverdienen van de robot in korte tijd, maximaal twee jaar. taak, een soort one-trick-pony die snel en goed zijn kunstje doet.

En mocht u dit concept willen uitproberen, dan kan dat op twee Ter beveiliging werken ze in een kooi, want ze zijn ook doof en manieren: via het robot-uitzendbureau van Smart Robotics of via het blind, dus kom maar niet te dicht in de buurt. Uiteraard zijn ze programma Robots-on-Tour van Teqnow / Koninklijke Metaalunie. goed beveiligd, maar toch.

Een winstgevende samenwerking is daarbij verzekerd.

Robottechnologie verandert André van der Leest Het inzetten van robots bij het verspaningsproces kennen we Projectleider Teqnow ook al langer dan vandaag en is gebaseerd op het Koninklijke Metaalunie bovenstaande: one-trick-ponies die bij grote series prima hun werk kunnen doen. Dat is als regel het beladen van machines en het handlen van gereedschappen.

Op dit toepassingsgebied zijn twee veranderingen gaande die de combinatie verspaning en robots aanmerkelijk aantrekkelijker maken. De eerste verandering betreft het programmeren van 121 de robots. De traditionele industriële robots beschikken steeds vaker over programmeerunits die eenvoudig te bedienen zijn met een soort tablet waarmee je bewegingen die zijn Zie: http://www.universal-robots.com/ Zie: http://www.rethinkrobotics.com/sawyer-intera-3/ 3 Zie: http://new.abb.com/products/robotics/yumi 4 Zie: http://www.fanuc.eu/be/nl/robots/robot-filter-pagina/ collaborative-cr35ia 1 2

3D metaalprinten in hogere versnelling

122

Niet met één, maar gelijk met twee technologieën voor 3D metaalprinten komt Trumpf naar de markt. Ze beconcurreren elkaar niet, maar vullen elkaar juist aan. Net zoals Trumpf additive manufacturing aanvullend ziet op andere laserbewerkingen. Trumpf heeft hoge verwachtingen.

Trumpf kondigde in 2014 aan terug te keren naar de additive manufacturing markt. Vijftien jaar geleden, toen de machinebouwer al de eerste 3D metaalprinter presenteerde, was de markt voor additive manufacturing nog onvoldoende ontwikkeld. Nu zien de Duitsers dat de markt er wel rijp voor is. Sterker nog, men rekent erop dat deze de komende tijd flink gaat groeien.

"Additive manufacuring zal niet alleen huidige productietechnieken aanvullen, maar zal deze ook gaan beïnvloeden", meent Peter Leibinger, hoofd Trumpf Laser und Systemtechnik. Hij ziet de markt voor metaalprinten groeien. Trumpf is de enige fabrikant van 3D metaalprinters die meerdere technieken aanbiedt. Welke de beste keuze is, hangt af van de toepassing.

Poederbedtechnologie: consistente kwaliteit De poederbedtechnologie (Trumpf spreekt over Laser Metal Fusion) zie je terug in de TruPrint 1000 en 3000.

De kleinste machine komt voort uit de joint venture met het Italiaanse Sisma, maar heeft Trumpf-eigenschappen, zegt Antonio Candel-Ruiz. Hij leidt bij de Duitse machinebouwer de additive manufacturing business. "We hebben er eigen features aan toegevoegd omdat wij een machine willen bieden die echt voor productietoepassingen geëigend is. Niet alleen voor de dentaal en juwelenindustrie, maar daarnaast ook voor

In dit onderdeel, een fantasiewerkstuk, laat Trumpf zien welke mogelijkheden er ontstaan als je LMD en LMF combineert. De fijnmechanische onderdelen zijn gemaakt op de TruPrint machines; ze zijn aan de as gelast op de grotere LMD-installatie waarmee ook de grovere structuren zijn opgebouwd, slijtvaste lagen zijn aangebracht en lasersnijwerk is gedaan.

Trumpf lanceert gelijktijdig zowel LMD- als LMFtechnologie voor 3D metaalprinten de toeleveringsbedrijven." Met de TruPrint 3000 wil Trumpf het industriesegment aanspreken dat 3D metaalprinten als productietechniek inzet. Voor de grotere aantallen.

kort geen vraag, nu wel." Hij merkt dat Europa hierin verschilt van Azië, waar de 'Begeisterung’ over het lasersmelten van metaal nog de overhand heeft.

Candel-Ruiz is van mening dat de kosten voor additive manufacturing met metaal absoluut omlaag moeten Kosten moeten omlaag Bij de kleinere machine zegt Trumpf zo ver wil de technologie doorbreken als productietechniek. "Het is een utopie te zijn dat deze een constante kwaliteit te denken dat de technologie net zo levert en dat de machine betaalbaar is. goedkoop wordt als conventionele Antonio Candel-Ruiz: "Nu de technologie productietechnieken; er zal altijd een in Europa bekender is, gaan klanten op verschil blijven, dat maak je goed met de de prijs letten. Kosten waren tot voor functionele voordelen van de techniek.

Maar de kosten zullen omlaag moeten."

Anders blijft additive manufacturing een technologie enkel voor nichemarkten zoals de luchtvaartindustrie.

Plug and play metaalprinter

De TruPrint 1000 is wat Trumpf noemt een plug and play machine. Er kunnen producten van maximaal 100 mm doorsnede bij 100 mm hoogte op worden gemaakt. Wisselen van het ene naar het andere materiaal kan snel. De drie ronde cilinders, elk 1,4 liter inhoud, bieden ruimte aan respectievelijk nieuw poeder, het laag voor laag op te bouwen deel en de overloopcilinder waarin het overtollig poeder verdwijnt. De 200W laser kan alle lasbare metalen smelten. Het totale proces vindt plaats onder een beschermgas met een zuurstofgehalte van 0,1 procent. Op de grotere TruPrint 3000 kunnen producten tot 300 mm doorsnede en 400 mm hoog worden gemaakt. Om een robuust proces te creëren, wordt de bouwkamer van deze machine verwarmd tot 500 graden C. De TruPrint 1000 is op dit moment beschikbaar in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland en komt vanaf het tweede kwartaal 2016 naar de Benelux. De grotere TruPrint 3000 zal waarschijnlijk eind 2016 in zijn definitieve vorm beschikbaar komen voor de verkoop en wordt dan direct in de hele Europese markt aangeboden.

Lasercladden doorontwikkeld De tweede AM-technologie die Trumpf inzet, is veel bekender: Laser Metal Deposition. Het lasercladden, dat nu doorontwikkeld is naar 3D toepassingen.

Het poeder wordt in een draaggas gebracht en door de laserstraal gesmolten op plaatsen waar je materiaal in je product nodig hebt. Trumpf haalt hiermee bouwvolumes van 400 cm3 per uur in nikkellegeringen, zoals Inconel, en basislegeringen. Men wil dit opbouwvolume nog verder opvoeren, iets dat nodig is voor de toepassingen in de automobielindustrie. Hier lopen

123

DE EENVOUDIGE KRACHT VAN SUGGEST Vereenvoudig de manier om tooling te selecteren met Suggest, de laatste aanvulling van My Pages.

De krachtige app met integratie van uitgebreide metaalbewerkingsexpertise zal u helpen om een oplossing te vinden voor uw toepassing.

Met Suggest zal u enkel de belangrijkste specificaties van uw werkstuk en toepassing moeten invoeren. De app zal meteen een grondige analyse uitvoeren om zowel een oplossing aan te bevelen, als andere passende alternatieven.

Deze krachtige tool is even nuttig voor nieuwe als ervaren verspaners.

SECOTOOLS.COM/MYPAGES

KANT-EN-KLAAR ADVIES VOOR UW APPLICATIE SCAN TO LEARN MORE.

Jaarbeurs Utrecht 15 - 18 maart 2016

WIJ ONTVANGEN U GRAAG IN

HAL 12 - C 119 124

vele noviteiten op onze stand 2-S BV - Vlierdensedijk 43 - 5705 CK Helmond - telefoon +31(0)492 590 443 - info@2-S.eu - www.2-S.eu

Sisma: design voor AM moet voor doorbraak zorgen

De LMD-technologie wordt geïntegreerd in de TruLasercel 3000, 7040 of TruLaser Robot, respectievelijk voor producten tot meerdere meters lengte. Behalve het veel grotere bouwvolume per uur is er nog een wezenlijk verschil met de LMF-technologie: het LMD-proces gebeurt in de gewone atmosfeer dus niet onder een beschermgas. Dat scheelt in de kosten per product en in de tijd, maar legt een beperking op qua materiaalgebruik.

al de eerste gezamenlijke projecten. Candel-Ruiz zegt dat de technologie voor individualisering van producten nu al geschikt is. Maak je gebruik van de geometrische vrijheid die Laser Metal Deposition biedt, dan concurreert de technologie voor bepaalde toepassingen met gieten. Weet men het proces nog te versnellen, dan ziet hij in deze variant het 3D metaalprinten als een serieus alternatief voor zowel gieten als smeden. Dat zal nog niet op korte termijn zo zijn, maar hij ziet de techniek wel in die richting ontwikkelen.

Veelzijdige inzet van de laser Trumpf onderscheidt zich van enkele andere aanbieders van deze technologie doordat de laser ingezet kan worden voor andere bewerkingen. Antonio Candel-Ruiz: "We willen de laser minimaal inzetten voor additive manufacturing, snijden en lassen." Deze laatste toepassing, lassen, werpt een heel nieuw licht op de keuze van Trumpf om met beide technieken naar de markt te komen. Je kunt fijnmechanische componenten van de TruPrinters combineren met het grovere werk van de LMD-machine. In de lasercel worden ze aan elkaar gelast.

Dat schept voor de engineers een compleet nieuw pallet aan mogelijkheden, zoals in Frankfurt getoond werd middels een fantasiewerkstuk waarin alle technieken waren toegepast. Trumpf kiest hiermee eveneens voor het scheiden van verschillende technieken en niet alles in één machine integreren. Liever een product op twee machines maken als je daarmee problemen voorkomt dan alles in een machine stoppen, is de redenering.

"Je kunt ook verschillende technologieën via een Industrie 4.0 platform aan elkaar verknopen en dan meerdere machines gelijktijdig inzetten."

Design for additive manufacturing. Als engineers zich daar bewust van zijn, komt de grote doorbraak van 3D metaalprinten, zegt Giulio Calgaro, salesmanager bij het Italiaanse Sisma, de partner van Trumpf voor de LMFtechnologie Sisma heeft anderhalf jaar geleden een joint venture gestart met Trumpf. Gezamenlijk ontwikkelen ze de technologie voor de MySint metaalprinters, die met een poederbed werken en hebben een bouwvolume van maximaal 100 doorsnede bij 100 mm hoogte.

Naast frees- en draaimachine Giulio Calgaro denkt dat de echte doorbraak nog moet komen. Die komt als engineers gaan designen om de mogelijkheden van 3D printen maximaal te benutten.

Dan staan 3D metaalprinters straks naast de frees- en draaimachines in de werkplaats van fijnmechanische bedrijven. “Je moet beide combineren voor een optimaal product.” De machinebouwer kijkt bij de ontwikkeling van de machines heel goed naar de bestaande CNC freestechnologie. Zo is het bouwplatform in feite gebaseerd op een nulpunt spansysteem, dat makkelijk en snel verwisselbaar is en altijd na het terugzetten op enkele µm nauwkeurig teruggezet wordt. Ook werkt men aan een systeem om het bouwplatform direct nauwkeurig in een freesmachine te kunnen opspannen voor de nabewerking van de geprinte delen.

In Nederland vertegenwoordigt Promas het Italiaanse merk.

125 Dit soort complexe componenten worden probleemloos geproduceerd op de 3D metaalprinters van Sisma.

Seriematige productie 3D geprinte onderdelen vergt AM- én verspaningskennis High tech toeleverancier Wilting is premium partner van 3D Systems Leuven. De verspaningsspecialist kiest er bewust voor om het 3D metaalprinten aan de experts over te laten. Wilting brengt de juiste verspaningskennis in. Zonder deze combinatie kun je misschien wel complexe producten 3D printen, maar of je ze op een efficiënte manier seriematig kunt produceren, is de vraag.

Componenten die voor de high tech industrie worden geprint, hebben meestal nog een verspanende nabewerking nodig hebben om de gevraagde nauwkeurigheid aan te brengen. Dit is iets waar je vanaf het begin van het ontwerpproces rekening mee moet houden, zegt Adwin Kannekens, commercieel directeur van Wilting. De high tech toeleverancier ziet 3D metaalprinten als een belangrijke aanvulling op het bestaande portfolio aan productietechnieken. Wilting kiest echter niet voor eigen AM-machines, maar is premium partner van 3D

Systems Leuven (Layerwise), een van de wereldwijde pioniers op het gebied van additive manufacturing van metalen componenten. De samenwerking brengt de specifieke AM- en verspaningskennis samen.

Maakbaar en verspaanbaar Adwin Kannekens denkt dat kennis van beide processen een voorwaarde is om tot een goed design voor een 3D geprint werkstuk te komen, zeker bij seriematig produceren. “Soms

3D Systems Leuven: 3D printen kans voor de high tech industrie 126

Martijn Vanloffelt, business manager On Demand Parts bij 3D Systems Leuven, ziet voor de Brabantse high tech industrie volop toepassingen om 3D printen succesvol in te zetten.

In bijna alle toepassingen biedt de technologie de machinebouwers functionele voordelen. Daarnaast kunnen er besparingen zijn op assemblagekosten en neemt de betrouwbaarheid van een samenstelling toe doordat ze als één geheel wordt geprint. Wat dit betreft gaat 3D printen niet alleen een deel van de verspaning vervangen, maar ook assemblage en laserlassen, verwacht Martijn.

Toepassingen waarbij nu lekdichte verbindingen met laserlassen worden gemaakt, wat in de productie voor veel

uitval kan zorgen, kunnen met 3D printen in één keer worden gemaakt, gegarandeerd lekdicht. Dit heeft een positief effect op de total cost of ownership. 3D Systems Leuven is het competentiecenter voor metaalprinten binnen de Amerikaanse 3D printgroep en richt zich steeds meer op volume productie.

Markten die momenteel tot ontwikkeling komen, zijn zowel de luchtvaart- als high tech industrie als de medische sector. De automotive industrie kijkt momenteel ook sterk naar additive manufacturing, maar vooral om onderdelen voor voorseriemodellen voor functionele testen te printen. Daarmee voorkomt men hoge investeringen in gietmallen nog voordat het design definitief is vastgesteld.

zie je in de designfase al dat een AMproduct hoge kosten in de verspaning gaat opleveren, bijvoorbeeld vanwege opspannen. Dat voorkom je door in het design hier rekening mee te houden.”

Raph Alink, accountmanager Industrial & High Tech Division van 3D Systems Leuven, benadrukt dat de additive manufacturing en verspaning geen technieken zijn die op zichzelf staan.

‘Eilanddenken’ helpt de technologie niet vooruit. “Het onderdeel moet printbaar zijn en na te bewerken tegen aanvaardbare kosten. Beide zaken worden in de conceptfase bepaald.”

Andere freesstrategie De ervaring van Wilting leert dat de 3D geprinte onderdelen een andere freesstrategie vergen dan wanneer je high tech onderdelen uit vol materiaal freest of draait. De grootste verandering noemt Adwin Kannekens dat first part right nu echt belangrijk wordt. Fouten zijn des te kostbaarder omdat het 3D printdeel op de machine veel duurder is dan het blok titaan of rvs dat je in de klassieke verspaning kwijtraakt bij een verkeerde snede. “Er gaat veel meer tijd in de voorbereiding zitten, want je eerste stuk op de machine moet direct goed zijn. In de klassieke verspaning maak je je eigen referentie met de eerste snede. Bij additive manufacturing moet je weten waar je product zit voordat je gaat frezen. Je moet anders leren denken over opspanmiddelen en proben.” De samenwerking heeft beide bedrijven een stap verder gebracht.

Wilting heeft geleerd wat wel en niet kan met additive manufacturing en hoe je dergelijke stukken nabewerkt. Omgekeerd, zegt Raph Alink, leert 3D Systems Leuven van de ervaringen met het nabewerken door Wilting. “Wij krijgen feedback die we gebruiken om onze designs te

Wilting: first part right belangrijker dan ooit optimaliseren voor de nabewerking.”

Aanpak implementatie Wilting is inmiddels drie jaar bezig met de implementatie van additive manufacturing in het productieportfolio van de onderneming. Ga je deze stap zetten, dan is de eerste vereiste dat de sleutelfiguren in de organisatie enthousiast worden over 3D printen, meent Adwin Kannekens. En daartoe rekent hij ook het management, evenals de verspaners aan de machine. “Je hebt een aantal mensen in je organisatie nodig die erin geloven en daarna moet je met concrete cases het thema inhoud geven. Anders blijft het theorie.” Het management moet de opbouw van 3D printen als een investering in de toekomst van het bedrijf zien. De medewerkers in de productie moet vooral duidelijk worden gemaakt dat dit geen bedreiging voor hun positie is. Adwin Kannekens: “Communiceer dat dit een kans is. We gaan weliswaar minder afval (spanen) maken, maar we gaan meer werk krijgen.

Meer leuk en uitdagend werk.” Vooral het management moet niet de ogen sluiten

voor de angst die er op de werkvloer wel degelijk kan bestaan. Integendeel, daar moet je juist op reageren. Dat kan door concrete toepassingen te ontwikkelen en te laten zien waarin de componenten worden toegepast. Deze aanpak heeft er bij Wilting in ieder geval toe geleid dat engineers stonden te trappelen om kennis op te doen en de stap hebben gezet om aan de slag te gaan met additive manufacturing.

Nauwkeurigheid de uitdaging Dat 3D metaalprinten voor minder spanen gaat zorgen, is voor Adwin Kannekens geen punt van discussie. “Maar dat betekent niet dat de cyclustijd op de machine ook omlaag gaat. Net zoals bij ‘conventioneel’ CNC-frezen vergt de nauwkeurige nabewerking de meeste tijd. 127 Die blijft. Het nabewerken is vergelijkbaar, alleen de aanpak om van een paar honderdste naar enkele duizendste micrometer nauwkeurigheid te komen is een andere.”

128

AGENDA Themamiddag Koelsmeermiddelen

Hannover Messe

6 april

25 - 29 april

Teclab Eindhoven

Hannover

De uitkomsten van de testen met verschillende koelsmeervloeistoffen worden op woensdag 6 april gepresenteerd tijdens een themamiddag die het Mikrocentrum organiseert bij het Teclab. Behalve dat dan de uitkomsten bekend worden gemaakt, zullen verschillende sprekers ingaan op recente ontwikkelingen rond metaalbewerkingsvloeistoffen.

Interessant op de Hannover Messe is te zien hoe de ontwikkelingen rond de digitale fabriek evolueren.

Industrie 4.0 en additive manufacturing zijn de twee belangrijke thema’s.

Meer informatie: www.mikrocentrum.nl

Meer informatie: www.hannovermesse.de

AKL ’16, Laser Technology Congress

Verspanen 2020

27 - 29 april

26 mei

Aken Het Fraunhofer ILT organiseert dit jaar weer het lasercongres AKL ’16.

Voorafgaand is er op woensdag 27 april een speciale dag over additive manufacturing. In het AKL programma springen de sessies over toepassingen van ultrakorte pulslaser, microstructureren en polijsten in het oog.

Meer informatie: www.lasercongress.org

TechniekHuys Veldhoven De 2e editie van Verspanen 2020, nu opgebouwd rond de Schijf van 5. Nieuw is het Verspanen Café, waar bezoekers samen met elkaar in gesprek gaan over de actuele thema’s.

Meer informatie: www.verspanen2020.nl

Parts2Clean

IMTS 2016

31 mei - 2 juni

12 - 17 september

Messe Stuttgart

Chicago

De speciale beurs voor reinigingstechnologie Parts2Clean vindt gelijktijdig met de laserbeurs Lasys plaats.

Parts2Clean heeft telkens een uitgebreid lezingenprogramma.

Dé beurs voor de (verspanende) metaalindustrie in Noord-Amerika. Dit jaar gelijktijdig met Industrial Supply. Koninklijke Metaalunie organiseert een Holland paviljoen in de East Hall.

Meer informatie: www.imts.com

Meer informatie: www.parts2clean.de

RapidTech

14 - 16 juni

AMB 2016 13 - 17 september

Messe Erfurt

Messe Stuttgart

Wie kopstukken uit diverse industrieën wil horen over hun ervaringen met additive manufacturing, komt niet om RapidTech heen. Met name het conferentieprogramma staat zeer hoog aangeschreven.

Onderhand de belangrijkste metaalbeurs voor WestEuropa in de even jaren.

Productietechniek staat hier centraal.

Meer informatie: www.rapidtech.de

Meer informatie: www.messe-stuttgart.de/amb/

AGENDA 16e Internationales Kolloquium Werkzeugbau mit Zukunft

26 - 27 oktober Pullman Aachen Quellenhof Voor de 16e keer organiseert het Werkzeugmaschinenlabor Aachen de tweedaagse conferentie over matrijzenbouw. Met uitreiking van de prijs Werkzeugbau des Jahres.

Meer informatie: http://bit.ly/jaarboekWZL

Formnext

15 - 18 november Messe Frankfurt Dé nieuwkomer van 2015 vestigde in één klap de faam als dé beurs voor de 3D printerfabrikanten. Met een conferentie georganiseerd door TCT.

Meer informatie: www.formnext.com

Precisiebeurs 2015

16 - 17 november NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven De vakbeurs rondom alles wat met hoogen ultraprecisietechnologie te maken heeft. Combinatie van beurs (meer dan 300 exposanten) en lezingen.

Meer informatie: www.precisiebeurs.nl

COLOFON Jaarboek Verspanen 2016 Het Jaarboek Verspanen is een uitgave van Made-in-Europe.nu en 54U Media, uitgever in de metaal. Dit jaarboek geeft een overzicht van nieuwe technologie en de actuele trends en ontwikkelingen op het gebied van verspanen. Het verschijnt naast de website, de digimagazines en de digitale en gedrukte reviews van Made-in-Europe, crossmediaal concept voor de verspanende en additive manufacturing industrie in Nederland.

Made-in-Europe informeert de lezer over: state of the art verspaningstechnologie; nieuwe machines, gereedschappen en opspanmiddelen; oplossingen voor manarm 24/7 produceren; 3D printen en andere additive manufacturing technieken; succesvolle toepassingen van machines en technologie en ondernemers met visie. De gedrukte oplage van dit jaarboek bedraagt 8.000 exemplaren en het wordt gratis verspreid in de verspanende industrie in Nederland en België.

Redactie

Franc Coenen (hoofdredacteur) Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Tel: +31 46 4333123 Email: info@made-in-europe.nu

Uitgeverij

54U Media Postbus 2108 7302 EM Apeldoorn Prinsenweide 26 7317 BB Apeldoorn T: +31 (0) 55 360 10 60 F: +31 (0) 55 360 08 60 I: info@54umedia.nl E: www.54umedia.nl

Advertentie-exploitatie Vincent Span T: +31 (0)55 360 62 27 M: +31 (0)6 511 93 408 E: v.span@54umedia.nl

Harold Draaijer T: +31 (0)55 360 64 20 M: +31 (0)6 51 19 31 32 E: h.draaijer@54umedia.nl Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland (exemplaar op aanvraag kosteloos verkrijgbaar).

Vormgeving en opmaak Rijnier van Kesteren

EuroMold

Drukkerij

6 - 9 december

Copyright

Messe Düsseldorf EuroMold breidt het concept verder uit naar Industrie 4.0, naast de al bestaande focus op stempel- en matrijzenbouw en additive manufacturing.

Meer informatie: www.euromold.com

Grafi Services Utrecht Niets van deze uitgave mag worden overgenomen, tenzij met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN: 2451-8417

129



130



 ●

● ● ● 

           

  

Hengelo 088 011 23 45

www.stodt.nl

CNC ● verspaning ● mechatronica ● productieautomatisering ● bedrijfsvoering

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

Index

131

Deze bedrijven en instellingen worden in de diverse artikelen genoemd.

Bedrijven

24/7 Steel 2-S 3DExperience 3DSystems Abaqus Additive Industries Addlab Airbus Airturbine Alumeco ATS International Axoom BMO Automation Boeing Boers & Co BOZ Group Big Science BµbClean CAMWorks CERN Chiron CNC Freestechniek CNC Consult & Automation Berkhoff Blum Novotest Dassault Systèmes Delcam DMG Mori De Ridder Doosan Dörries Scharmann DutchAero Dymato Eima Emuge Franken Evolent FlexcellUno Fraunhofer IWS Fanuc Fehlmann Fokker Landing Gear GE Gelderblom

Personen

13 75 85 126 84 111 14 62 64 75 97 47 98 62 78 111 113 79 117 111 30, 43 64 75, 86, 97 54 50, 88 84 8 32, 35, 36 75 29 82 13 54 64 56 60 30 33 43, 99, 121 50 84 116 102

Raph Alink (3D Systems) Erwin Andes (Hexagon) Marc Evers (KMWE Groep) Bart van den Bosch (Mokveld Valves) Ward Bingley (Boers & Co) Hans van Brussel (Teclab) Antonio Candel-Ruiz (Trumpf) Giulio Calgaro (Sisma) Edwin Dekker (Nevat) Ad van Haandel (Van Haandel Metaal) Henry van Haeff (2-S) Wolfgang Heuring (Siemens) Patrick Geerts (MTA Helmond) Erik van Gijn (Boers & Co) Martijn Jansen (Romias)

126 89 13 82 78 75 122 125 111 60 75 40 108 78 90

Green Leaf 67 Gerimex 92 Haas 58 Handtmann 41 Hembrug 92, 95 Hermle 57 Hexagon 86, 89 Hoffmann 70 Hufschmied 65 Hurco 31, 43 Hypermill 57 Ibarmia 33 Innovar 75 IWT 76 KMWE Groep 13 Koninklijke Metaalunie 22, 45, 103 Korloy 70 Kuka 41 LCM 31 Leadwell 60 Machinefabriek Heerbaart 66 Magistor 67 Mazak 32, 42, 99 Matsuura 35 Maykestag 70 MTA Helmond 108 Mikrocentrum 75 Mitutoyo 75, 86 Mitsubishi 54 MPDV 97 Mokveld Valves 80 Morse UOP 69 MTU Aero Engines 114 NLR 64 Nevat 111 Niles-Simmons 44 Okuma 42, 102, 103 Open Mind 56 Origin 119 Outokumpu 120 OSG 71 Pas Solutions 86 Petrofer 75

Phantom 71 PTW Darmstadt 58 Promas 125 Renishaw 50, 87 Rhenus Lub 44, 76 Robojob 99 Rofin Laser 33 Romias 90 SAP 47 Schaeffler Technologies 36 Schunk 53, 65, 98 Sciaky 14 Schumacher Precision Tools 44 Seco Tools 6 Sensaction 76 Siemens 40 Sirris 48, 105 Sisma 125 Smart Robotics 121 SolidWorks 116 Spinner 29 Stodt Toekomsttechniek 25 Takisawa 60 Teclab 75 Teqnow 121 Toyota 105 Trumpf 46, 64, 122 Tungaloy 67 Van Haandel Metaal 60 Van den Akker Fluidservice 75 Valbruna 75 VDMA 41, 45 VDW 41 Verspanersforum 100 WFL 33 Wilting 126 WNT 69 Yasda 31 YG1 70 YounG cuttingtools 70 Zuidberg 102

Colin Jennings (Dymato) 54 Fried Kaanen (Metaalunie) 22, 103 Adwin Kannekens (Wilting) 126 Rob Klöpping (Big Science) 113 Han Lohuis (Machinefabriek Heerbaart) 66 Harm Kort (Verspanersforum) 102 Joachim de Kruijk (NLR) 64 Joop Lahm (CNC Freestechniek) 64 Martijn Vanloffelt (3D Systems) 126 André van der Leest (Teqnow) 121 Edwin Maalderink (Outokumpu) 120 Masahiko Mori (DMG Mori) 35 Corné van Opdorp (BOZ Group) 111 Pascal Pollet (Sirris) 105

Paul Verhoeven (Fokker Landing Gear) Patrick de Vos (Seco Tools) Roelof Rieske (Machinefabriek Heerbaart) Jan-Eric Stahl (Lund University) Erwin Stremmelaar (Zuidberg Machining) Peter Ten Haaf (Sirris) Ben Verduijn (Renishaw) Hans Volker (Gelderblom) Winfried Weiland (Blum Novotest) Louis Wilbrink (Gerimex) Oboe Wu (SolidWorks) Joachim Zoll (Siemens)

84 6 67 8 102 48 87 102 88 92 116 40

Leveranciersregister

Dit leveranciersregister is op zorgvuldige wijze samengesteld door de redactie van het Jaarboek Verspanen. De omschrijvingen van de genoemde bedrijven en organisaties zijn gebaseerd op de informatie die op hun websites staat (peildatum 26 februari 2016).

De redactie heeft getracht zoveel mogelijk compleet en actueel te zijn, maar realiseert zich dat dit overzicht niet uitputtend is. Aanpassingen of wijzigingen kunnen daarom te allen tijde aan de redactie worden doorgegeven. Dat geldt ook voor bedrijven die wellicht ontbreken in dit overzicht.

Dit leveranciersregister zal ook als een digitale database worden geïntegreerd in de website www.made-in-europe.nu. Hierin kunnen wijzigingen op ieder moment worden doorgevoerd. In elke volgende editie van dit jaarboek zal eveneens een geactualiseerde versie van dit leveranciersregister worden opgenomen.

Het leveranciersregister heeft de volgende rubrieken: • Machines • Gereedschappen & Tooling • Robotisering & Automatisering • Besturingen / Meetmiddelen / Vision • CADCAM • Koel- en smeermiddelen / Reiniging • Opleidingen / Consultancy / Advisering • Procesbewaking • Materialenleveranciers • Brancheverenigingen Het accent ligt op de Nederlandse leveranciers. Maar ook een aantal Belgische leveranciers wordt genoemd, evenals diverse Duitse bedrijven met interessante proposities voor de verspanersmarkt in de Benelux.

132

Machines CMIE Benelux

Auto Well Benelux

Dragonder 9d 5554 GM Valkenswaard tel: 040-2041029 email: info@autowell.nl website: www.autowell.nl Leverancier van verticale bewerkingscentra en CNC draaibanken, CNC machinecentra, machineklemmen en Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra.

Fabrikanten: Accuway, Trident, Auto Well De toeleveranciers van Auto Well Benelux zijn allemaal gevestigd in Taiwan. De Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra ontwikkelt Auto Well zelf.

Bendertechniek

Plesmanstraat 32 3905 KZ Veenendaal tel: 0318–550200 email: info@bendertechniek.nl website: www.bendertechniek.nl Leverancier van: draaimachines, freesmacheins, kottermacheins, bewerkingscentra, slijpmachines en toebehoren .

Fabrikanten; Zayer, Geminis, Lagun, Ibarmia, Juaristi, Matsuura, Brother, YCM, Kao Ming, Averex, Perfect Jet, Hwacheon, Hankook, Colchester-Harrison, GER, Joen Lih en SFM.

BMT Machine Tools

Zalmweg 36 4941 VX Raamsdonksveer tel. 0162-519565 email: info@bmtmachines.nl Website: www.bmtmachines.nl

Vloeiveld 16 5126 RG Gilze tel: 0161-459300 email: info@cmie.nl website: www.cmie.nl Leverancier van CNC-draaibanken, CNC frees- en kotterbanken.

CMIE Benelux heeft zich gespecialiseerd op de import van CNC metaalbewerkingsmachines uit Taiwan.

CNC Team Nederland Hooiland 6a 6666 MJ Heteren tel: 026-4721700 email: info@cncteam.nl website: www.cncteam.nl

Partner voor het leveren en onderhouden van 3- en 5-assige CNC-freesmachines.

Grote kennis op het gebied van productoplossingen, werkstukopspanning, programmering en gereedschappen.

DMG Mori Benelux

Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal tel. 0318-557611 email: info@dmgmori.com website: www.dmgmori.com Leverancier van compleet pakket universele CNC draaimachines, draaifreescentra, productie draaimachines, verticale draaimachines, draaiautomaten, 3-, 4- en 5-assige CNC freesmachines (universeel, verticaal, horizontaal, hoognauwkeurige highspeed machines), machines voor additive manufacturing.

DMG Mori Benelux is de Benelux vertegenwoordiging van het DMG Mori concern.

Leverancier van machines voor frezen, draaien, slijpen en automatisering.

Buhlmann

Hermesstraat 2C B-1930 Zaventem (België) tel +32 (0)27112030 email: info@buhlmann.be website: www.buhlmann.be Leverancier van freesmachines, boorcenters, bewerkingscenters, draaibanken, decolleteermachines, slijpmachines, gereedschapsslijpmachines, machines voor draad- en zinkvonkerosie, voorinstelapparaten evenals toebehoren en verbruiksgoederen voor werktuigmachines. Ook automatisering en software voor productiemanagement behoren tot de mogelijkheden.

samengewerkt met DPA, BMO, Robojob, Halter CNC en Fastems FMS. Tevens met leveranciers van barfeeders LNS, Breuning Irco en Iemca.

Zusterbedrijf Dormatec Environment Systems levert installaties als hoge druk units, koelinstallaties, olieafscheiders, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten voor verdere optimalisatie van het productieproces.

Dormac CNC Solutions Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229–542485 email: info@dormac.nl website: www.dormac.nl

Leverancier van: CNC draaibanken, teach-in draaibanken, conventionele draaibanken, CNC freesbanken, teach-in freesbanken, conventionele freesbanken, CNC bewerkingscentra, bedfreesmachines, productieautomatisering.

Fabrikanten: Doosan, Kiheung, Dahlih, FAT Haco, L&W Tools, Finetech, Giana, Winho, Yu-Shine, Trimill, Litz, Torgim, Everox.

Voor de productie-automatisering wordt

Dymato

Ravelijn 48 3905 NV Veenendaal tel. 0318–550800 email: info@dymato.nl website: www.dymato.nl Leverancier van: HSC 5-assige werkingscentra, profielbewerkingscentra, CNC draaibanken, langdraaimachines, horizontale en verticale CNC bewerkingscentra, kotterbanken, draadvonkerosiemachines, ondervloerdraaibanken, mobiele draaibanken voor het reprofileren van treinwielen.

Fabrikanten: Handtmann, Hanwha, Hegenscheidt MFD, Hyundai-Wia, Mitsubishi Electric, Röders, Tornos Gurutzpe.

Encoma CNC Solutions Keurmeesterlaan 10 6002 EK Weert tel. 06-29537141 email: info@encoma.nl website: www.encoma.nl

Leverancier van precisie CNC machines voor ECM, frezen, leppen & polijsten en slijpen.

Encoma is gespecialiseerd in consultancy en engineering ten behoeve van de verspanende industrie in de Benelux.

Bovendien vertegenwoordigt Encoma een aantal precisie cnc machines. Hiermee kunnen kleine en grote bedrijven op maat gesneden oplossingen worden geboden.

Eritec

Tuindorpstraat 61 7555 CS Hengelo tel. 06 41759733 email: info@eritec.nl website: www.eritec.nl Leverancier van machines voor 5-assig frezen, 11-assig draaien en 5 vlaks frezen, cnc draaien, cnc frezen, teach-in draaibanken, graveer- en markeersystemen.

Evolent Machines

Flevolaan 23 1382 JX Weesp tel. 0294-450540 email: info@evolent.nl website: www.evolent.nl Leverancier van machines voor draaien (2 tot 7 assige draaibanken, draaifreescentra, ovaaldraaibanken, Twinspindel CNC, carrouseldraaibanken, langdraaiers), machines voor frezen (verticale bewerkingscentra, 5-vlaks bewerkingcentrum met 5 assen gestuurd, 5-assig verticaal bewerkingscentrum, horizontaal bewerkingscentrum, portaalbewerkingscentrum, bedfreesmachine, vloertype freesmachine, verticaal boor- en tap bewerkingscenturm), kotterbanken en vloertype kotterbanken, vlakslijpmachines.

Tevens leverancier van centrifugaalfilters voor het afzuigen en filteren van verspaningsdampen, NCbestuurde ronddraaitafels, werkstuken gereedschapmeetsystemen, stafaanvoersystemen, laad- en lossystemen.

Gelderblom CNC Machines Weerschip 7 3991 CR Houten tel: 030-2412541 email: info@gelderblom.nl website: www.gelderblom.nl

Leverancier van een complete lijn CNC draaimachines, bewerkingscentra en multitasking-machines, horizontale boor- en freesmachines.

Fabrikanten: Okuma en Unionchemnitz Gelderblom levert de kleine tot middelgrote precisiemachines voor draaien, frezen en multitasking van de Japanse producent Okuma. Waar het Okuma-programma qua werkstukafmetingen zo’n beetje op een limiet loopt, begint Unionchemnitz.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

133

Germond

Hermle Nederland

Germond is exclusief verdeler voor België van hoogkwalitatieve metaalbewerkingsmachines van merken zoals Doosan Infracore Machine Tools, Dahlih, Amada en FAT. Levert zowel conventionele als CNC-gestuurde uitvoeringen. Levert ook toebehoren zoals Dormatec hogedrukpompen, emulsie- en oliekoelers, filtersystemen en olieafscheiders, Conti gereedschapsinstelapparaten. Tevens leverancier van koel- en smeermiddelen en gereedschappen.

Leverancier van CNC bewerkingscentra.

Hermle levert projecten, waarbij machines worden uitgebouwd tot flexibele productiecellen, met behulp van onderdelen als palletwisselaars, E-cart met telescooparm, pneumatische tegenhouders, robot- en magazijnsystemen.

L. de Raetlaan 59 8870 Izegem (België) tel: +32 (0)51310672 email: info@germond.be website: www.germond.be

GF Machining Solutions

Spikweien 21 5943 AC Lomm tel: 077 473 82 00 email: sales.gmf.nl@georgfisher.com website: www.gfms.com/nl GF Machining Solutions is een producent van machines, automatiseringsoplossingen en services voor de gereedschaps- en matrijzenindustrie en fabrikanten van precisiecomponenten. De producten variëren van machines voor vonkerosie en hogesnelheidsfreesmachines – inclusief klem- en opspansystemen – tot machines voor 3D-laser-oppervlaktetexturering, services, reserve- en slijtageonderdelen, verbruiksmaterialen en automatiseringsoplossingen.

Gibas Numeriek

Sluiswachter 20b 3861 SN Nijkerk tel: 088-5406000 email: info@gibas.nl website: www.gibas.nl Leverancier van: draaibanken, draai- en freescombinaties, freesbanken en slijpbanken.

Gibas Numeriek legt een sterk accent op rendementsverbeterende productieoplossingen. Gibas Automation levert assemblage- en productie automatiseringen, Gibas Tools een totaalpakket verspanende gereedschappen en Gibas Logistiek verzorgt machineverplaatsingen, de installatie en het begeleiden van de complete trajecten.

GSE Technology

Dubloen 11 5751 PX Deurne tel: 0493-352121 email: info@gsetechnology.com website: www.gsetechnology.com

134

Leverancier van precisie slijpmachines, dressmachines, automatische zaagmachines, optische meetmachines, lasermarkeersystemen.

GSE Technology produceert ook hardmetaal staven en levert toebehoren als rondloopapparaten en stoomreinigingssystemen, alsmede slijpmiddelen (schijven en oliën).

Venloseweg 70d 5961 JD Horst tel: 077-3961761 email: info@hermle-nederland.nl website: www.hermle-nederland.nl

draaimachines), bewerkingscentra en freesmachines (bedfrees- en boorcentra, traveling column frees- en boorcentra, carrousel draai- en bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (gantry type), verticale bewerkingscentra, conventionele en teach-in freesmachines),, vlaken profielslijpmachines (vlak- en profielslijpmachines, kruipgangslijpmachines, speciaal-slijpmachines, portaalslijpmachines).

Onze accessoires zijn filtersystemen voor water, olie en lucht, met de merken, Easymetal, Vomat en Reven.

Onze persoonlijke aanpak voor technisch advies en service garanderen u dat MachinImmo uw juiste partner is.

Landré

Leverancier van enkel- en meerspindel draaiautomaten, universele en ultraprecisie draaimachines, draai- en freescentra en draaicellen, stafaanvoer en staflaadmagazijnen, rondtaktautomaten, speciaal machines en transfermachines.

Make! MT importeert machines voor de volautomatische seriematige metaalbewerking en levert daarnaast spangereedschappen (HM-geleidebussen, spantangen en spanhulzen), snijgereedschappen, rolgereedschappen, vaste en roterende gereedschaphouders, span- en geleidebussystemen, spanentransporteurs, hogedruk koelmiddelinstallaties.

Hembrug Machine Tools Hendrik Figeeweg 1a+b 2031 BJ Haarlem tel: 023-5124900 email: sales@hembrug.com website: www.hembrug.com

Fabrikant van ultraprecisie volledig oliegelagerde harddraaimachines.

De machines worden onder de merknaam Mikroturn op de markt gebracht en zijn uitgerust met volhydrostatische spindels om de stabiliteit te bereiken die nodig is om zware werkstukken micrometernauwkeurig te kunnen bewerken.

Hurco

Steylerstraat 18 5931 BK Tegelen tel: 077 - 326 89 12 email: info@hurco.nl website: www.hurco.nl Leverancier van: 3-assige bewerkingscentra (verticaal high power, verticaal high speed, portaal), 4-assige horizontale bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (verticaal met zwenkkop en draaitafel, verticaal met draaizwenktafel, met verrijdbare kolom en draaizwenktafel).

Fabrikant: Hurco Hurco beschikt over de eigen CNCmachinebesturingen WinMax en SingleMax.

Huyghe Machining Agency

Gustave Royerslaan 2 9600 Ronse (België) tel: +32 (0)55207793 email: info@huyghemachiningagency.be website: www.huyghemachiningagency.be Leverancier van machines voor 5-assig frezen, multitasking, aluminium verpaning, titanium verspaning, automatisering.

Huyghe Machining Agency is ook partner voor opspanmiddelen en precisiegereedschap voor draaien, frezen, boren, diepgatboren, honen.

Laagland

Dalkruidbaan 149 2908 KC Capelle aan den IJssel tel: 010-2922222 email: informatie@laagland.nl website: www.laagland.nl Leverancier van draaimachines (meerspil, draai-freescentra, universele CNC-draaimachines, lang- en kortdraaiautomaten, precisie

Lange Dreef 10 4131 NH Vianen tel: 0347- 329329 email: info@landre.nl website: www.landre.nl Leverancier van: bewerkingscentra (boortap machines, verticale en horizontale freesmachines, 6-assig, rotatietafels), draaimachines (2-assig, multi-assig). erodeermachines (draadvonkmachines, zinkvonkmachines, vonkboormachines, ionisersystemen). Landré levert ook automatisering, plaatbewerkingsmachines, kunststoftechnologie, 3D printers en software.

Make! Machining Technology Antonie van Leeuwenhoekweg 18 5151 DV Drunen tel: 0416-320068 email: info@make-mt.nl website: www.make-mt.nl

MEMA Machinery & Tools

Limas CNC-machinery

Nijverheidsstraat, 12 B-1840 Londerzeel tel: +32 (0)52317080 email: info@mema.be website: www.mema.be

LIMAS CNC machinery is importeur van hoogwaardige CNC gestuurde verspaningsmachines

Leverancier van conventionele verspanende machines en machines uitgerust met een NC of CNC besturing (Leadwell en Romi CNC bewerkingscentra en draaibanken, Ecomill bewerkingscentra, en een gamma (draad)vonkerosiemachines. Levert ook gereedschappen en toebehoren.

Heldenseweg 27 6086 PD Neer tel: 0475-510159 email: info@limas-techniek.nl website: www.limas-techniek.nl

Sinds 2002 zijn wij actief als enige dealer/ importeur in de BENELUX met uitsluitend Duitse machines in het programma. Tot het leveringsprogramma behoren o.a. 3-, 4 en 5-assige CNC-bewerkingscentra,-pendel/ bedfreesmachines, -portaalfreesmachines en -frees/draaicombinaties, ultraprecisiedraaibanken, universele draaibanken, meerspindelautomaten en teach-in draaimachines.

MACHinIMMO

Rechtstraat 360 B-9160 Lokeren tel: +32 (0)93288811 email: info@machinimmo.com website: www.machinimmo.com MachinImmo uw leverancier van hoogwaardige CNC machines voor frezen, eroderen, vlak/profielslijpen, gereedschapslijpen, 5 assig productieslijpen en rondslijpen. Onze partners zijn Makino, Rosa Ermando, ISOG, GER, Weiss en Pama

Oude Reimer

Willem Barentszweg 216 1212 BR Hilversum tel: 035-6460830 email: info@oudereimer.nl website: www.oudereimer.nl Leverancier van: horizontale en verticale bewerkingscentra, horizontale en verticale draaimachines, CNC-langdraaiautomaten, draai-freesmachines,freesmachines, machines voor staalbouwindustrie, kotterbanken, portaalmachines, stafaanvoer, slijpmachines, zaagmachines. Tevens bandverwerkende machines, draad en kabel verwerkende machines, draad en buis verwerkende machines, technische vezelverwerkende machines, gebruikte machines, smeermiddelen. Industrie stofzuigers, luchtreinigers, vloermatten.

Tevens leverancier van gereedschappen.

Pinno

De Ridder THO

Pinno wil samen met u uw concurrentiepositie en winstgevendheid versterken binnen de verspanende industrie. Pinno bied efficiënte, betrouwbare en hoogwaardige productieoplossingen in spanmiddelen (frezen en draaien), rotatietafels (frezen en eroderen), precisie ruimers, rolgereedschappen, gestuurde ZX koppen, digitale precisie kotterkoppen, afbraamgereedschappen en nevelafzuigingen.

Wij bieden u een oplossing, niet alleen een product.

Leverancier van: draaimachines (conventioneel, teach-in, CNC, CNC met overnamespil, CNC met freesspil, B-as, CNC verticaal, voor volume productie), erodeermachines (draadvonken, zinkvonken, micro zinkvonken, startgat zinkvonken, mobiel zinkvonken), freesmachines (conventioneel/universeel, kruistafel bewerkingscentrum, 5-assig, vaste tafel/ verplaatsbare kolom, bed-, vloer en portaalfrezers, horizontaal, kotteren, precisie. highspeed cutting, modelleren/prototyping), slijpmachines (vlakslijpen en profielslijpen, rondslijpen, centerloos, borenslijpen, optisch profielslijpen coördinaten slijpen, centergat slijpen).

Fabrikanten: Amada, Emco, Esco, FFG Hessapp, FFG VDF Boehringer, Sirmu, Sodick, Waldmann &Weigl Eromobil, Litz Hitech, Axa, Kunzmann, imes-icore, FFG Hüller Hille, Primacon, Kekeisen, Pama, Kugler Precision, Blohm, Jung, Mägerle, Mikrosa, Schaudt, Studer, Darex, Moore, Henninger, Yasda, Erowa.

De Ridder THO is ook leverancier van Emco automatisering, Handling Tech Automation, erodeer toebehoren, opspanmiddelen, Maylan palletwisselsystemen, slijptoebehoren, precisie geleidingen voor stempelhuizen en matrijzen, trillingdempers en machine stelvoeten, mechanische en elektrostatische nevelafzuigers, filterinstallaties voor koel- en smeermiddel.

Mulders Franshof 5 5815 AT Merselo tel: 0478-855400 email: info@pinnotech.nl website: www.pinnotech.nl

Produtec

Energieweg 3v 4231 DJ Meerkerk tel: 0183-600560 email: info@produtec.nl website: www.produtec.eu Leverancier van machines voor horizontaal en verticaal frezen, het frezen van grafiet, zinkvonken, vonkboren, draadvonken, startgatmachines, gereedschaphouders, straalcabines, ionisers.

Fabrikanten: Makino Freesmachines en draad- en zinkvonkmachines, BES startgatvonkmachines, MST gereedschaphouders, Easymetal water behandelingssystemen voor deionisatie en Omkeer Osmose, Synova precisie microlaser snijmachines,NCMT 5-assige frees- en slijpcenters (VIPER- Grinding), Thermocompact erodeerdraad voor draadvonkmachines. IEPCO OppervlakteTechnologie, het leveren van straalcabines, straalmedia, straaltechnologie en peenmatic drukstraalinstallatie voor reinigen en verdichten.

HUBER-Ocean startgatvonkmachines.

Promas Machines BV

Voltaweg 18 5993 SE Maasbree tel: 077-3270889 email: info@promascnc.nl website: www.promascnc.nl Leverancier van: pendelbewerkingscentra, 5-assige machines, verticale en horizontale CNC bewerkingscentra, CNC portaalmachines, CNC Draaibanken, bedfreesmachines, floortypefreesmachines, CNC vlakbed draaibanken, table type CNC kotterbanken, floortype CNC kotterbanken, HSC bewerkingscentra 3- en 5-assig, EDM machines (vonkeroderen), hoognauwkeurige bewerkingscentra tot 8 assen, langdraaiautomaten, boor & tapcentra, 5-assige HSM machines (hoogportaal), 5-assige HSM machines (gantry), teach-in draaibanken, vlakbed draaibanken.

IBC-weg 10 5683 PK Best tel: 0499–392050 email: info@ridder.net website: www.ridder.net

Van der Sluis Werktuigmachines

Spinnerstraat 1 7481 KJ Haaksbergen tel: 053-5724049 email: info@sluma.nl website: www.sluma.nl Leverancier van conventionele boormachines, draaibanken, freesmachines, bandschuurmachines, slijpmachines, zaagmachines; teachin draaibanken en slijpmachines en CNC draaibanken, freesmachines, bedfreesmachines, draaitafels, diepboormachines, carrouseldraaibanken, slijpmachines.

Schiess Tech/SMTCL

Orber Straße 8 60386 Frankfurt (Duitsland) tel:. +49 69 43053280 email: info@schiess.eu website: www.schiess.eu Leverancier van CNC schuinbed en vlakbed draaimachines, grote CNC draaimachines, horizontale en verticale bewerkingscentra, automatische horizontale boor- en freesmachines, verticale CNC draaimachines, draai- en boorcentra.

SMTCL Deutschland is een onderdeel van de Chinese machineproducent SMTCL.

Design, ontwerp en prototypebouw van de machines vindt in Duitsland plaats, de massaproductie in China. De machines voor de Europese markt worden uitgerust met Duitse en Japanse componenten.

Style CNC

Nijverheidsweg 15 3751 LP Bunschoten tel: 033-2988899 email: info@stylecncnmachines.com website: www.stylecncmachines.nl Fabrikant van CNC draaibanken en freesbanken voor enkelstuks en kleine series.

De machines zijn voorzien van een zelf ontwikkelde intuïtieve CNC touch besturing.

Fabrikant van verticale CNC bewerkingscentra, deels standaard, deels klantspecifiek.

Unisign brengt de machines op de markt onder de merknamen Univers (verticale CNC-bewerkingscentra met een in X-richting verrijdbare kolom), Unipent (verticaal 5-assig hoge snelheid CNCPortaalbewerkingscentrum), Unipro (verticaal CNC hogesnelheids-bewerkingscentrum in langbed-uitvoering), Uniport (portaal bewerkingscentrum met stationair bed en verrijdbaar of stationair portaal), Unicom (bewerkingscentra voor compleet bewerking, d.w.z. verticaal draaien aangevuld met meerzijdig frezen en boren).

VGK Solutions

Wilhelmina van Pruisenlaan 31 2807 KE Gouda Tel. 0182-359602 Email: info@vgksolutions.eu Website: www.vgksolutions.eu

Techno-Center BV

De Hoefse Weg 13 5512 CH Vessem tel: 0497-591474 email: info@techno-center.nl website: www.techno-center.nl Ontstaan uit Kisters Machines BV en Machine Care BV Met 20 jaar ervaring en gedreven door Service staat Techno-Center voor goede adviezen bij de verkoop en professionele ondersteuning bij installatie, scholing, reparatie en onderhoud van uw machines.

Laser- en Ballbar meten, spindelrevisie, elektronicareparatie en nieuwe methodieken zoals “blended learning” voor VectorCam. Meerwaarde brengen voor uw productierendement is onze drive.

GB Group TMMT High Tech

Eijerven 47 5646 JM Eindhoven tel: 040-2131355 email: info@tmmt-high-tech.com website: www.tmmt-high-tech.com Leverancier van machines, gereedschappen, robots, meettechniek en CADCAM. Alle opties zijn mogelijk bij TMMT: het hoge snelheid frezen met 5 simultaan bestuurde assen, het combineren van draai-, freesen slijpoperaties, EDM bewerkingen, het gerobotiseerd laden en lossen.

Fabrikanten: TMMT High Tech (onderdeel van de GB Group) vertegenwoordigt tientallen fabrikanten. Deze hebben allemaal de mogelijkheid om de configuratie van de machines toe te snijden op de specifieke behoeften van de afnemer. Met als resultaat tailor-made machine tools die optimaal geconfigureerd zijn voor de taak waarvoor ze werden aangeschaft.

Unisign

Industrieterrein 36 5981NK Panningen tel: 077-3073777 email: info@unisign.nl website: www.unisign.nl

Het verkoopkantoor vertegenwoordigt op de Benelux-markt zes Italiaanse bedrijven die CNC-machines, onderdelen en robotoplossingen op maat ontwikkelen en produceren: Goglio Milling Systems, Mario Carnaghi, Peron Speed, LCM, Euroma Group en SIR.

Yamazaki Mazak Nederland Peppelkade 54 3992 AK Houten tel: 030-6344030 email: mazak@mazak.nl website: www.mazakeu.be

Leverancier van multitasking machines, CNC draaimachines, lasermachines, verticale en horizontale bewerkingscentra, factory automation en FMS. Fabrikanten: Mazak Nederland is onderdeel van de Japanse machinefabrikant Yamazaki Mazak.

De service voor de Benelux is gecentraliseerd in Leuven (Belgie).

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

135

Gereedschappen & Tooling All Special Products ASP

producent van hardmetalen producten voor slijtdelen en snijgereedschappen Ceratizit.

Levert wereldwijd aan klanten in de automotive, mechanische engineering, olieindustrie, medische systemen, elektronica en gereedschappen- en matrijzenbouw.

Leverancier in hoogwaardige snijgereedschappen, tooling en toebehoren voor de uitrusting van metaalbewerkingsmachines.

ASP levert ook frezen onder de eigen merknaam ASP en eigen bandskimmers.

David precisieslijperij

Provincialeweg 80c 5503 HJ Veldhoven tel: 040-2301894 email: info@asp-arno.nl website: www.asp-arno.nl

Heirweg 82 8520 Kuurne (België) tel: +(0)56372646 email: info@precdavid.be website: www.precdavid.be

Bokhoven Tool Management BTM Gereedschapslijperij, gespecialiseerd in De Vroente 111 5672 TV Nuenen tel: 0492-381828 email: info@bokhovenbtm.nl website: www.bokhovenbtm.nl

Leverancier van een uitgebreid programma CNC gestuurde indexeer- en ronddraaitafels, elektrische en pneumatische taparmen, automatisering, verspanende gereedschappen, opspanmiddelen en meetgereedschappen voor de metaal- en kunststofindustrie.

Merken: pL Lehmann, Volumec, Cellro, FCS System, Nine9, Forza, Mitutoyo, Tesa.

Ceratizit Nederland

Bergrand 224 4707 At Roosendaal tel: 0165-550800 email: info.nederland@ceratizit.com website: www.ceratizit.com Leverancier van hardmetalen snijgereedschappen voor frezen, draaien, groefsteken en boren.

Ceratizit Nederland is de vertegenwoordiging van de Luxemburgse

CNC-slijptechniek. Beschikt over eigen ophaaldienst.

Delta Tools

Kerkstraat 21 3252 AX Goedereede tel: 0187-491758 email: info@deltatools.nl website: www.deltatools.nl Leverancier van spiraalboren, gereedschappen voor draadsnijden, frezen en draaien, ruimers, tooling en werkplaatsinrichting.

Delta Tools brengt onder de merknaam Deltamill ook een eigen lijn volhardmetalen frezen op de markt.

Dormer Pramet

Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam tel: 010-2080240 email: info.nl@dormerpramet.com website: www.dormerpramet.com Dormer Pramet is de gereedschapspecialist op het gebied van zowel wisselplaatgereedschap als roterende

gereedschappen voor de verspanende industrie. Wij voeren twee productmerken Dormer en Pramet. Dormer voor het roterende gereedschap, Pramet voor het wisselplaatgereedschap.

Draaien, frezen, boren, draadsnijden, afsteekgereedschap, tappen & snijplaten, hardmetalen stiftfrezen, ruimers & verzinkboren en volhardmetalen draadfrezen.

Gühring Nederland

Achtseweg Noord 12F 5651 GG Eindhoven tel: 040-254 33 05 email: info@guhring.nl website: www.guhring.nl Leverancier van boren (o.a. HSS boren en VHM ratioboren), tappen (o.a. profile roltappen, draadfrezen en HM tappen), frezen, verzinkers, modulaire gereedschappen, toebehoren.

Gühring Nederland, onderdeel van de wereldwijd opererende organisatie Gühring, biedt onder de naam TMS integraal gereedschapsbeheer aan. TMS staat voor Tool Management Service en omvat de complete gereedschapsverzorging en -logistiek, vanaf de simpele levering van een standaardboor tot volledige uitbesteding van het beheer van turnkey-basis.

Van Hoorn Carbide

Copernicusstraat 2 6003 DE Weert tel: 0495-584099 email: info@hoorn-carbide.com website: www.hoorn-carbide.com Van Hoorn Carbide is een gespecialiseerde producent en ontwikkelaar van volhardmetalen frezen. Het in Weert gevestigde bedrijf is momenteel wereldwijd

in 34 landen actief. Middels een uitstekend dealer netwerk alsmede ook een netwerk van directe eindgebruikers worden klanten beleverd met de meest hoogwaardige freesgereedschappen.

Voor elk materiaal en iedere toepassing is er een standaard of op maat gemaakt antwoord voor handen. Bent u op zoek naar een productiviteitsverhoging, extreme oppervlakte kwaliteit of hoge nauwkeurigheid om geld te kunnen verdienen? Van Hoorn Carbide is de partner welke u zoekt!

Hagro Precisie

Industriepark 18 5374 CM Schaijk tel. 0486-462424 email: hagro@hagro.nl website: www.hagro.nl Als partner in efficiënt produceren levert Hagro Precisie een compleet assortiment gereedschappen voor de maakindustrie mét deskundig advies. Dit omvat verspanen, spannen, automatiseren, schroefdraadrollen, gladrollen, kartelen, meten, magazijninrichting en meer. Fabrikanten o.a.

LMT Fette/Kieninger/Belin/Onsrud, Boehlerit, Dümmel, SCT, Stock, BILZ, CUTER, Kintek, Lang Technik, Mario Pinto, Nann, OMG, WTE, Baublies, Profiroll, Huni en Mitutoyo.

Hahn+Kolb

Ambachtstraat 16 7609 RA Almelo tel: 085-4865400 email: info@hahn-kolb.nl website: www.hahn-kolb.com Leverancier van gereedschap, machines en bedrijfsinrichting. Hahn+Kolb staat bekend om zijn assortiment in onder meer verspanings-

Vervaardigen en bewerken van grote componenten.

136

Wheedwarsweg 4 7471 GG Goor T +31 (0) 547 28 10 00 F +31 (0) 547 27 26 99 E verkoop@bauhuis-ip.nl

www.bauhuis-ip.nl

Industrial Partner

en montagegereedschap, span- en meettechniek en elektrisch handgereedschap.

Daarnaast levert het werkplaatsinrichting en metaalbewerkingsmachines. In alle gevallen gaat het om zowel premiummerken van topproducenten als om eigen merken (Atorn en Orion).

Heku Tools

Luxemburgstraat 2a 5171 PM Kaatsheuvel tel: 0416-286080 email: info@hekutools.nl website: www.hekutools.nl Leverancier van een volledig programma hoogwaardige machinegereedschappen.

Heku Tools repareert ook in eigen huis onder andere WTE boorkoppen en Allmatic en Takeda machineklemmen.

Heudra Tools

Fahrenheitstraat 42 6716 BR Ede tel: 0488-484406 email: info@heudratools.com website: www.heudratools.com Leverancier van totaaloplossingen voor verspaningsproblemen. Het assortiment bestaat uit onder andere draaihouders, freeshouders, draadsnijhouders, steekhouders, boorhouders, draaiplaten, freesplaten, draadsnijplaten, steekplaten, boorwisselplaten, boren, frezen, verzinkboren, afbraamboren, tappen, meetapparatuur, hoog frequent spindels, ronddraaitafels, aangedreven gereedschappen, VDI houders en opspangereedschappen.

Hoffmann Quality Tools

Platinastraat 110 7554 NB Hengelo tel: 074-2558181 email: verkoop@hoffmann-group.com website: www.hoffmann-group.com/nl Leverancier van gereedschappen voor monoverspaning (boren, draadtapgereedschappen, verzinkers, ruimers, metaalcirkelzaagbladen, machinezaagbladen en –lintzagen, HSS-frezen met boring, HSSfrezen met schacht, VHM-frezen), modulaire verspaning (HM-frezen met schacht, wisselplaatfrezen, volboren, draaigereedschappen, brootsen), spantechniek (gereedschapsopnames, klauwplaten, draaibankcenters, draadsnijapparaten, machineklemmen, spangereedschappen), meettechniek, slijp- en zaagtechniek, handen montagegereedschappen, bedrijfsinrichtingen, werkplaatstoebehoren en arbeidsveiligheid, reservedelen.

Hoffmann Quality Tools is onderdeel van Hoffmann Group, die de merken Garant en Holex voert.

Iscar Nederland

Zwolleweg 6 2803 PS Gouda tel. 0182-535523 email: info@iscar.nl website: www.iscar.nl Leverancier van gereedschappen voor afsteken en groefsteken, draaien en draadsnijden, boren, frezen, tooling.

Iscar Nederland, onderdeel van de mondiaal opererende organisatie Iscar, levert standaard producten maar ook speciale, aan de wensen van de gebruiker aangepaste of op maat gemaakte gereedschappen. In het technisch centrum in Gouda worden regelmatig klantenseminars en producttrainingen gehouden.

Jongen Werkzeugtechnik Siemensring 11 47877 Willich (Duitsland) tel: +49 (0)2154-9285-0 email: info@jongen.de website: www.jongen.de

Leverancier van wisselplaten, boren, beitelhouders, frezen, tappen, kotteren, spantechniek, meten, zagen, inrichtingen.

KIM Komeetstaal is dealer van enkele tientallen fabrikanten, waaronder Sandvik Coromant, Mitutoyo, Gerardi, Sartorius en EZ set. Het bedrijf helpt klanten als partner met het opzetten van een ‘op maat’ gereedschapssysteem, waarbij rekening wordt gehouden met de mogelijkheden van het bedrijf en de bedrijfscultuur.

Kipp Nederland

Willem Dreeslaan 251 2729 NE Zoetermeer tel: 079-3611221 email: info@kippcom.nl website: www.kippcom.nl Leverancier van spangereedschappen en genormaliseerde bedieningsonderdelen.

Kipp Nederland is een dochteronderneming van Heinrich Kipp Werk, producent van bediendelen/normelementen, werkstuk spansystemen en speciale oplossingen op basis van klantspecificaties.

Producent van freesgereedschappen met verschillende opnamesystemen zoals opsteekfrezen, schachtfrezen en inschroeffrezen. Levert zowel standaard gereedschappen als speciale gereedschappen op klantenwens.

Klein Tooling

KEYENCE INTERNATIONAL (BELGIUM) NV/SA

Klein Tooling is importeur op het gebied van gereedschappen voor de metaalbewerking die aan hoge kwaliteitsnormen voldoen.

Bedrijvenlaan 5, 2800 Mechelen, Belgium tel: +32(0)15-281-222 email: info@keyence.eu website: www.keyence.eu

Keyence levert sensoren, meetsystemen, laser markers, microscope en machinevisiesystemen. De meetsystemen zijn onder andere bedoeld om naast de machine snel een groot aantal geometrische waarden te meten. Keyence levert sinds kort ook 33n 3D printer.

Kennametal Nederland

Nieuwe Havenweg 29 6827 BA Arnhem tel: 026-3699611 website: www.kennametal.com Leverancier van freesgereedschappen (volhardmetalen schachtfrezen, indexeerbare frezen), boorgereedschappen (hardmetalen boren, modulaire boren, combinatie gereedschappen, indexeerbare snijplaatboren, nauwkeurige gatafwerking, indexeerbare snijplaten), draaigereedschappen (buiten en binnen bewerking, insteken en afsteken, profieldraaien, wielenbewerking), draadbewerking (draaien, frezen en boren), toolingsystemen.

KIM Komeetstaal

Fabriekstraat 42 7005 AR Doetinchem tel: 0314-343000 email: info@komeetstaal.nl website: www.komeetstaal.nl

Flevolaan 52A 1382 JZ Weesp tel: 0294-280780 email: mail@kleintooling.nl website: www.kleintooling.nl

KMWE Toolmanagers

Croy 24 5653 LD Eindhoven tel: 040-2925757 email: verkoop@kmwetoolmanagers.nl website: www.kmwetoolmanagers.com De activiteiten van KMWE Toolmanagers zijn: het aanmaken en leveren van nieuwe verspanende gereedschappen, het scherp-, rond- en vlakslijpen van gereedschappen, het repareren en herbeleggen van frezen en andere verspanende gereedschappen, het toeleveren van mechanische producten en het repareren van wisselplaatgereedschap.

KMWE Toolmanagers biedt een compleet pakket aan van nieuwlevering van standaard producten tot het aanmaken van verspanende gereedschappen geheel volgens specificatie. Daarnaast biedt het bedrijf de service voor het systematisch onderhouden van deze gereedschappen in de eigen slijperij.

Leering Hengelo

Barnsteenstraat 1 7554 TC Hengelo tel: 074-2558282 email: info@leering.nl website: www.leering.nl Compleet pakket hoogwaardige gereedschappen voor metaal- en kunststofbewerkende industrie.

Gereedschappen van topmerken voor elke bewerking. Onderscheidend is ons praktijkgericht advies, ondersteuning & trainingen. Frezen, draaien en steken, schroefdraad, boren, ruimen, verzinken, kotteren, krimptechniek, gereedschapshouders, opspannen, machineklemmen, afbraam- en graveersystemen, meettechniek. Merken o.a. Walter, Hartner, Amec, Diebold, Llambrich, Pinzbohr, Dürr, Mitutoyo en het eigen merk Twister.

Magistor

Ambachtsstraat 14 7461 TP Rijssen tel. 0548-519401 email: info@magistor.nl website: www.magistor.nl Leverancier van: draadsnijgereedschappen | HSS- / PM- / VHM frezen en boren | wisselplaten voor draaien en frezen | wisselplaten voor frezen en draaien van schroefdraad | keramische wisselplaten | ruimers | gladwalsen | modulair kottergereedschap | gereedschaphouders | bandzagen | cirkelzaagbladen Merken: Tungaloy | DC Swiss | M.A. Ford | Vargus / Vardex / Groovex | MK Morse | Greenleaf | SCAMI | Clarkson Osborn | Urma | Eroglu | Nachi | AKE | Kintek Magistor is tevens leverancier van een compleet programma kwalitatief hoogwaardige meermalige straalmiddelen.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

137

Harry Hersbach Tools Nieuwe Waterwegstraat 5 3115 HE Schiedam tel. 010-2040680 email: info@hhtools.nl website: www.hhtools.nl

OSG Nederland BV Bedrijfsweg 5 3481 MG HARMELEN info@osg-nl.com nl.osgeurope.com

Leverancier van Paul Horn HartmetallWerkzeugfabrik (draaien, frezen, spiebaansteken, ruimen, meerkantfrezen, draadwervelen, hoogglanspolijsten, individuele gereedschapoplossingen), Combidex (draadfrezen en kamerfrezen), Sumitomo Electric (hardmetaal), Robbjack, Korea Technics.

OSG Nederland is onderdeel van ’s werelds grootste fabrikant van “round tools”.

Producent van zowel HSS-E (PM) als VHM tappen, draadrolgereedschappen, boren, frezen en ruimers alsmede Phoenix wisselplaat boren en frezen. OSG beschikt over een eigen slijpservice voor het naslijpen en het maken van speciale boren, frezen en tappen.

Leverancier van D’Andrea modulair kottergereedschap,wisselplaatgereedschappen van Simtek, Kyocera, Griplock, Tungaloy en Kintek tooling.

Hogetex/Kometex

Leeuwerikstraat 29 7051 XD Varsseveld tel: 0315-617171 email: info@hogetex.com website: www.hogetex.com Leverancier van gereedschappen voor meten, spannen, verspanen en optisch.

Bijvoorbeeld loeplampen, digitale schuifmaten, drieklauwen, klauwplaten, loepen met verlichting, stereomicroscopen, usb-microscopen, ruwheidmeters, kraspennen, hardheidtesters en binnentasters. Voert naast merken als Mitutoyo, Fuji Tool, Destaco, Vertex, Fujigen, ZEUS, Peak en Dino-Lite het eigen huismerk Hogetex.

PB Tools v.o.f

Buitenvaart 1603 7905 SL Hoogeveen tel: 0528-231531 email: info@pbtools.net website: www.pbtools.net PB Tools is een dynamisch bedrijf gespecialiseerd in het verkopen van hoogwaardige verspanende gereedschappen, tooling en toebehoren.

PB tools is exclusief dealer in Nederland

van diverse wereldmarktleiders waaronder Albrecht precisiehouders, Zwitserse Engra en Maykestag leverancier van een zeer uitgebreid programma aan VHM en HSS snij-gereedschap waaronder het bekende Speedcut programma.

draadfrezen, snijplaten, kalibers.

ROCO Verspanende gereedschappen Willem Barentszweg 16 5928 LM Venlo tel: 077-3231400 email: info@roco.nl website: www.roco.nl

Proger Spantechniek Edisonstraat 5 2181 AB Hillegom tel: 0252-524544 email: info@proger.nl website: www.proger.nl

Leverancier van handbediende klauwplaten en toebehoren, krachtbediende klauwplaten en cilinders, spantanginrichtingen en spantangen, zachte- en harde klauwen - t-moeren voor klauwplaten, machineklemmen-beitelhouders en overige spangereedschappen, spilopname gereedschappen, numeriek bestuurde verdeeltafels, stafaanvoeren productverzamel inrichting, koelmiddelslangen en –spuitmonden, machinesteunpunten, verlichtingen en overige machine toebehoren.

Quality Tools Holland

Dukaatstraat 14 4879 AD Etten-Leur tel: 076-5715800 email: office@qualitytoolsholland.nl website: www.qualitytoolsholland.nl Leverancier van o.a. boren, snijtappen, roltappen, wisselplaatdraadfrezen,

Roco bv. Voor al Uw verspanende gereedschappen en advies op maat.

Kometgroup (Komet, Jel, Dihart, Brinkhaus, Rhobest), Mimatic, Romai GmbH en Lalmek (Flexodrill)

Sandvik Coromant

‘s Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam Tel. 010-2080208 email: info.coromant.benelux@sandvik.com website: www.sandvik.coromant.com/nl Leverancier van draaigereedschappen (algemeen, heavy turning, multi task machining, afsteken en groefsteken, silent tools, small part machining) freesgereedschappen (vlakfrezen, tandwielfrezen, high feed milling, groeffrezen, profielfrezen, volhardmetaal frezen, schouderfrezen, silent tools), boren (diepgatboren, boren voor composieten, boren met verwisselbare punt, gun drills, wisselplaatboren, ruimers, volhardmetaal boren, kernboren), kottergereedschappen (kopsteken, nakotteren, voorkotteren, silent tools), draadsnijden (draadfrezen,

54U Media de uitgever in de metaal dinsdag 23 februari 2016

in kernboortechniek



Het Nederlandstalige cadcam systeem voor frezen, draaien & draaderoderen

www.edgecam.nl

INHOUD

Metaal Bedrijf Opgeleverd Agenda Thema: Verspanen Productnieuws Metaal Economie

3 7 9 13 15 30 31

daarmee een verdubbeling van de omzet te realiseren. Dat betekent wel dat een omzetgroei van 15 procent per jaar moet worden gehaald. “Dat zit er zeker in”, zegt Kortwijk. “Ieder productiebedrijf is momenteel bezig met het opvoeren van de productiviteit van zijn machines en automatisering. Daar hebben wij de goede producten voor en daar worden we steeds beter op gevonden. In spantechniek en automatisering hebben we nu een marktaandeel van 4 à 5 procent.

Laat dat eens verdubbelen naar 8 à 9 procent, dan zijn we er al. Daarbij zijn Moederconcern Schunk in Duitsland er ook nog allerlei sectoren, die we nu heeft grote ambities. Het wil groeien nog helemaal niet bedienen, zoals de naar een omzet van 0,6 miljard euro in verpakkingsindustrie. Ook daar liggen 2020. Deze groei zal vooral in het bui- grote mogelijkheden.” tenland moeten plaatsvinden. Ook in Nederland dus. Directeur Harry Kortwijk Pand met uitstraling en sales manager Guido Segers van Schunk krijgt in het nieuwe pand twee Schunk Intec zijn ervan overtuigd dat bouwlagen met een ruimte van in todat kan, zeker met de nieuwe huisves- taal 650 vierkante meter ter beschikting in Den Bosch. Deze geeft de ruimte king. Boven komen de kantoren, beneom te groeien van 11 medewerkers nu den komt het Experience Center. naar 18 à 20 medewerkers in 2020 en Lees verder op pagina 9

Guided Tours Verspaning

Belang IHC in Belgische gieterij

Eenvoudige draai- en freesdelen uit de webshop

Sector moet méér doen aan scholing en strategievorming De ecoTurn 450 universele draaimachine van DMG Mori in het nieuwe Ecoline design.

DMG Mori pakt uit op TechniShow DMG Mori pakt volgende maand flink uit op de TechniShow in Utrecht. De Japans-Duitse gereedschapsmachineproduct heeft voor haar bezoekers zelfs eigen parkeerplaatsen en een eigen ingang gereserveerd op de grootste vakbeurs voor productietechniek in de Benelux.

monsteren, alsmede het Uno 20|40 gereedschapvoorinstelapparaat.

Te zien zijn onder meer enkele instapmodellen uit de Ecoline serie in hun nieuwe design, zoals het verticale bewerkingscentrum ecoMill 600 V en de nieuwe ecoTurn 450 universele draaimachine. Een hoogtepunt van de presentatie is ook de nieuwe DMG Mori Op een 228 vierkante meter grote multi-touch SLIMline-besturing (19”/ stand in hal 12 zal DMG Mori negen draait op Siemens/400 V) met top hightech machines met verschillende schermresolutie en touch-functies. technologieën live onder spaan de- www.dmgmori.com

Efficiënt opslagsysteem langgoed

Nauwkeurigheid onder controle

Voor verspaners wordt een bezoek aan Koninklijke IHC neemt samen met de Het semi-automatische Upmoviom sy- Na de cursus Smart Production Accude TechniShow dubbel interessant. Ze Duitse Dihag holding, een van de groot- steem is ideaal voor de opslag van lang- racy weten technici van Primoteq prekunnen dagelijks kiezen uit vier Guided ste gieterij groepen van Europa, de Belgi- goed voor staalhandels met een grote cies hoe ze de nauwkeurigheid van een Tours Verspaning, elk met eigen thema. sche gieterij Allard-Europe over. materiaalstroom en veel kleine series. machine kunnen beheersen.

4

7

21

Geperforeerd, gaas strekmetaal?

Geperforeerd, gaas of of strekmetaal?

Wij het altijd altijd op Wij hebben hebben het op voorraad! voorraad!

T 075 +31 681 (0)75 68 200 T 821800 E info@kabelzaandam.nl info@kabelzaandam.nl E www.kabelzaandam.nl II www.kabelzaandam.nl

23

METAALBEDRIJF

WWW. FRI MACH .NL

138

MetaalNieuws

Wheedwarsweg 4 7471 GG Goor T +31 (0) 547 28 10 00 F +31 (0) 547 27 26 99 E verkoop@bauhuis-ip.nl

metaalbewerkingsmachines B.V.

www.bauhuis-ip.nl

Vervaardigen en bewerken van grote componenten.

E!!

LEAS 78 OOK -3354 0168

... als kwaliteit belangrijk is!

www.kernboor.nl

FEPT_adv_90x20.indd 1

Topman Dassault Systèmes: echte 3D printrevolutie moet nog komen

Metaal

BAAS-METAAL.NL BAAS BV

Industrial Partner

Nederland maakt inhaalslag AM-research

&

Airconditioning

Combinatie van wereldklasse!

LASERSNIJWERK.EU

Bedrijven leunen voor kennis teveel op hun leveranciers

www.alf-international.nl

08-02-2010 08:58:27

straalmachines richtmachines ontbraammachines bandschuurmachines polijstmachines www.hevami.nl Tel: +31(0)413376602

23 x keer per jaar 2-wekelijkse verschijning binnen de metaalverwerkende industrie.

Bij de deelname aan de diverse vakbeurzen hanteert MetaalNieuws een extra oplage-verhogende hand-out verspreiding.

MetaalNieuws kenmerkt zich door korte, bondige en makkelijk lezende artikelen over alle nieuwsfeiten en noviteiten in de metaalsector.

Oplage:

17.800

IN DEZE EDITIE:

Meer informatie:

20

Update: 3D metaalprinten in de productie

ALLE TOOLS DRAAIBAAR - TRUMPF VERKNOOPT DE HELE KETEN - REMMERT ZIET UITDAGING IN BENELUX-MARKT - INSTAPMODEL FIBERLASER MAZAK - DRIESSEN LAS- EN PLAATWERK PARTNER IN TOTAALOPLOSSINGEN RESATO MAAKT HET VERSCHIL MET KENNIS - BAYKAL ‘SPECIALS’: GROOT, ZWAAR EN STERK - BYSTRONIC GAAT NIEUWE FASE IN MET FIBERLASER - SAMENWERKING LOONT VOOR MICRO LASERSYSTEMS - ZUIGNAPPEN OPMAAT NAAR BUIGCEL - TECHNISHOW-EXPOSANTEN KLAAR VOOR EEN SPRINTJE

4 x keer per jaar PlaatBewerkingsNieuws is een onafhankelijk technisch en business vakblad voor plaatbewerkende ondernemingen, die niet-verspanende technieken (scheiden, omvormen, verbinden en oppervlaktebehandelingen) in hun productieprocessen toepassen of kunnen toepassen.

Oplage:

5.200

16

3D geprinte matrijs katalysator voor meer spuitgietwerk

2 x keer per jaar Voor starter en professional, het 3D Printmagazine voor de maakindustrie wil behalve informeren ook bijdragen aan de leercurve die bedrijven door moeten in de transitie. Dat zal gebeuren aan de hand van praktische informatie en vergelijkingsoverzichten die de verschillen en overeenkomsten van de verschillende technieken inzichtelijk maken.

Oplage:

4.700

Jaarboek Verspanen

www.ijzeron.nl

het adres voor al uw metaalbewerkingsmachines.

Schunk Intec verhuist per 1 april naar een nieuw bedrijfspand in Den Bosch, waar het de beschikking krijgt over een modern Experience Center. De specialist in span- en grijptechniek gaat hier laten zien en aantonen wat de kwaliteit van haar producten is en welke productiviteitswinst klanten kunnen boeken door deze toe te passen. Vanaf juni worden in het Experience Center minstens een keer per maand themadagen gehouden over specifieke onderwerpen die flink uitgediept zullen worden.

print magazine

Informerend en inspirerend over 3D in de industrie

3D-Printmagazine

www.widenhorn.nl

WWW.JANVANDAMTRANSPORT.NL

www.promatt.com



Schunk opent Experience Center

PlaatBewerkingsNieuws

O S S

2 - 2,5 - 3 D lasersnijden + buislasersnijden Ook onder een hoek

WWW.ZANTECH.NL

Actueel

Fom aluminium zaagmachines

0548-543000

www geran nl

t 079 361 49 90 - www.euroboor.nl

ZANTECH

Zie ook pag. 3

a.nl

rum

w.b

ww

CADCAM, Calculatie & Onderdelen

Benchmark Verspanen 2016: Waarom groeien toppers 3 keer sneller dan de markt?

7E JAARGANG NR. 1 • MAART 2016

4

3e JAARGANG EDITIE 1 ● MAART 2016

editie

Nr.1

JAARBOEK

Verspanen

1 x keer per jaar Het Jaarboek Verspanen biedt een overzicht van de belangrijkste trends op het gebied van CNC-verspanen én nieuwe technologie die soms een alternatief is voor de bekende verspanende bewerkingen.

Het Jaarboek maakt onderdeel uit van het totaalconcept dat bestaat uit de website en de digimagazines.

Oplage:

54U Media BV - 055-3601060 - www.54umedia.nl - info@54umedia.nl

7.800

draadsnijden draaien), tappen (snijtappen en roltappen), gereedschapsystemen voor bewerkingscentra, multi-task machines, S PA N N T E C H N I K draaicentra, draaiautomaten en silent tools opspangereedschappen.

Sauter Feinmechanik

Carl-Zeiss-Strasse 7 72555 Metzingen (Duitsland) tel: +49 (0)7123/926-0 email: sales@sauter-feinmechanik.com website: www.sauter-feinmechanik.de Producent van schijfrevolvers, koprevolvers, kroonrevolvers, B-assentechnologie (ronde tafel), tooling.

Seco Tools Benelux

Avelingen-West 5 4202 MS Gorinchem tel: 0183-636600 Leverancier van een freesprogramma met frezen en snijplaten voor het bewerken van alle materialen, een draaiprogramma met standaard beklede en onbeklede snijplaten en beitelhouders, gereedschappen voor boren, ruimen en kotteren, geavanceerde snijmaterialen, tooling systemen (klassieke en modulaire opnames).

Seco Tools Benelux is een dochter van de Zweedse gereedschappenproducent Seco Tools en vertegenwoordigt het complete programma.

SCHUNK Intec

Titaniumlaan 14 5221 CK `s-Hertogenbosch tel: 073-6441779 email: info@nl.schunk.com website: www.nl.schunk.com Superior Clamping and Gripping Gereedschaphouders, klauwplaten, stationaire spansystemen en spanklauwen. Bij SCHUNK profiteert u van het grootste en meest complete productprogramma in spantechniek.

Welke specifieke eisen u ook heeft op het gebied van spantechniek ons productaanbod en technische creativiteit biedt een breed scala aan optimale oplossingen. Of het nu het gereedschap of werkstukklemmen betreft SCHUNK garandeert nauwkeurigheid, efficiëntie en procesveiligheid.

SCHUNK grijpsystemen anticiperen op toekomstige technologische trends en behoeften en vertalen deze naar unieke producten, oplossingen en diensten.

Spanpartner

Valkenierstraat 40 2984 AZ Ridderkerk tel: 0180-417077 email: info@spanpartner.nl website: www.spanpartner.nl Technische handelsonderneming met twee

divisies. De eerste richt zich volledig op spantechniek. Een breed assortiment van spangereedschappen zorgt ervoor dat vrijwel elk werkstuk efficiënt wordt opgespannen. Spanpartner levert onder meer de Triag meervoudmachineklemmen.

De meervoudmachineklem kan meerdere werkstukken tegelijk gepositioneerd opspannen. De tweede divisie richt zich op standaard machinecomponenten.

Spantech Opspansystemen BV De Glazenmaker 76 5506 EP Veldhoven tel: 040-2300222 email: info@spantech.nl website: www.spantech.nl

Leverancier van spangereedschappen voor de verspanende industrie. Voor draaibanken beschikt Spantech over een zeer groot assortiment klauwen en toebehoren voor klauwplaten maar ook spantangen voor zowel opspannen van werkstukken als gereedschappen. Voor freesbanken en bewerkingscentra bestaat het assortiment uit machineklemmen en modulaire spansystemen en ook oplossingen op maat.

STAALMACH B.V.

Zeearend 7, 7609 PT Almelo tel: 0546 812 615 email: info@staalmach.nl website:www.staalmach.nl Staalmach levert opspanmiddelen van Europese fabrikanten. Daarnaast ontwikkelt het bedrijf speciale, op maat gemaakte opspanningen voor zowel frees- als draaimachines om het maximale rendement uit de machine te kunnen halen.

TCE Tools

Kennedylaan 14 5466 AA Veghel tel: 0413-388310 email: info@tce-tools.nl website: www.tce-tools.nl Leverancier van gereedschappen voor de aluminium-extrusie-industrie en de algemene verspaning. Voor de productie van matrijzen (ie. aluminium-extrusiematrijzen) biedt TCE een breed programma aan gereedschappen aan, zoals HSSE-Co en volhardmetalen frezen, speciaalfrezen, konische frezen en ruwfrezen. Voor de correctie van aluminium-extrusie-matrijzen biedt TCO onder andere hardmetalen stiftfrezen, speciale meetgereedschappen, gereedschapsmakers blokhaken, diamantvijlen, grafiet spray, slijp- en schuurmiddelen aan. Voor de algemene verspaning levert TCE gereedschappen en tooling voor hoofdzakelijk draai- en freestoepassingen, met aanvullende programma’s zoals TaeguTec.

TechnoTool

Watermunt 178 5931 TL Tegelen tel: +31 (0)77 3260124 email: info@technotool.nl website: www.technotool.nl Graveren, ontbramen, t- groef profiel, spangereedschap.toebehoren, kottergereedschap, schroefdraad tapmachines

Tungaloy Benelux

Tjalk 70 2411 NZ Bodegraven tel: 0172-630420 email: info@tungaloy-benelux.com Website: www.tungaloy.com Producent en leverancier van snijgereedschappen, PCB boren, slijtvast gereedschap, civiele techniek en bouw construct gereedschap, TungFric. Qua snijgereedschappen levert Tungaloy draaigereedschappen (wisselplaten voor draaien, CBN en diamant, gereedschapshouders voor draaiplaten, groef- en afsteken, draadsnijden en de J-serie voor draaiautomaten), freesgereedschappen (wisselplaten voor frezen en wisselplaathouders frezen) en boorgereedschappen (wisselplaatboren en VHM boren).

Van Ommen B.V.

Voorste Kerkweg 4 7361 ET Beekbergen tel: +31 (0) 55 506 76 00 email: verkoop@vanommen.nl Website: www.vanommen.nl

WNT Deutschland GmbH Bergrand 224 4707 AT Roosendaal tel: +31 165 523440 email:verkoop@wnt.com website: www.wnt.com

Leverancier van boren, schroefdraadtappen en frezen, tournage, HSS-en VMHfrezen, modulaire kottergereedschappen, gereedschap opname en werkstuk klemmen.

YounG Cuttingtools

Handelsweg 15D 5527 AL Hapert tel: 0497-820213 email: info@youngcuttingtools.nl Website: www.youngcuttingtools.n l Leverancier van boren, tappen, frezen, universeel toepasbare wisselplaten, meetgereedschappen, afbraam-, graveer- en centergereedschappen, spanmiddelen (mechanische spandelen en snelspanklemmen), zaagbladen (cirkelzagen en bandzagen).

We zijn een vanuit Nederland, internationaal opererende verspaningsspecialist voor technische groothandelaren. Dagelijks leveren we onze verspanende en spangereedschappen voor metaalbewerking in heel Europa. We bieden onze klanten de mogelijkheid om hun omzet en rendement te optimaliseren door hen kostenbesparingen en inkoopvoordelen te bieden.

Walter Benelux

Romboutsstraat 3 1932 Zaventem (België) tel. +32 (0)2/7258500 email: service.benelux@walter-tools.com website: www.walter-tools.com Producent van standaard en speciale gereedschappen voor draaien, gatmaken (volboren, kotteren), draadsnijden, frezen, adapters en PCD. In Nederland is Tooling Center Benelux, onderdeel van de Biesheuvel groep, leverancier van de producten van Walter.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

139

Robotisering & Automatisering ABB-Robotics

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam tel: 010-4078911 email: info@nl.abb.com website: www.abb.nl ABB ontwikkelt en produceert industriële robots, modulaire productiesystemen en levert de service hierbij.

Auto-Cell

Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 06-53905577 website: www.auto-cell.com Auto-Cell levert klantspecifieke productiecellen voor flexibele 24/7 productie-automatisering van series van 5 tot 500 stuks met een afnamegarantie op basis van een spilrendement van 80% of hoger. De cellen combineren flexibiliteit en manarm produceren door innovaties als: volledig geïntegreerde cel, ruw materiaal direct in de cel, automatische klauwwissel.

BMO Automation

Magnesiumstraat 18 6031 RV Nederweert tel: 0495-622337 email: info@bmoautomation.nl website: www.bmoautomation.nl BMO Automation levert totaaloplossingen in productie automatisering gebaseerd op de industriële robot. Ontwikkelt standaarden maatwerk robotcellen voor de metaalverwerkende industrie. Dit betreft automatiseringscellen (pallethandling en producthandling) die het mogelijk maken om zonder enige robotkennis productieprocessen te automatiseren.

Deze robotcellen zijn te koppelen aan elke willekeurige draaibank of bewerkingscentrum.

Cellro

Koningsschot 41 3905 PR Veenendaal tel: 0318-627100 email: info@cellro.nl website: www.cellro.nl

140

Cellro biedt bedrijven in de verspanende industrie een automatiseringsoplossing om het productieproces rondom kleine seriematige fabricage zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Deze oplossing bestaat uit modulair opgebouwde robotcellen, gekoppeld aan een of meerdere machines. De robotcellen worden aangestuurd door intelligente, gebruiksvriendelijke software die specifiek op het productieproces van de klant

geconfigureerd is. Dit betekent dat Cellro haar klanten een automatiseringsoplossing biedt om hun productieproces te kunnen optimaliseren en zo een hoger rendement te bereiken.

CNC Solutions Group

Wilhelmina van Pruisenlaan 31 2807 KE Gouda tel: +31 (0)6 57976868 e-mail: info@cncsolutionsgroup.eu website:www.cncsolutionsgroup.eu CNC Solutions Group is een systeemintegrator, gespecialiseerd in productieautomatisering (hard- en software) van machines voor de verspanende sector (lees: frezen, draaien en slijpen). Maar richt zich ook op het automatiseren van andere productieautomatisering.

Ertec

Biesveld 2 NL-5673 BN Nuenen tel: 040-2982036 e-mail: ertec@ertec.eu website: www.ertec.eu Ertec optimaliseert productieprocessen.

Naast de eigen kennis van automatisering van kleinserie productie maakt Ertec hierbij gebruik van referentiesystemen, robotsystemen en software voor frezen, HSC-frezen, draaien, slijpen en draad- en zinkvonken van System 3R, FMS-systemen van Liebherr, spanmiddelen van Spreitzer, JobDISPO ERP en planningsystemen voor opdrachtafwikkeling, productie fijnplanning en machineregistratie en spanmiddelen van Simpline.

Fastems ontwikkelt en produceert Flexible Manufacturing Systems (FMS) die worden gebruikt om bewerkingscentra te automatiseren, die gebruik maken van palletbelading. Een FMS bestaat uit laadstations, palletopslag en geïntegreerde gereedschapsmachines. Het hart van elk FMS wordt gevormd door hoogwaardige besturingssoftware, die de productie aan de hand van productieorders inplant, NCprogramma’s beheert en overdraagt en onbemande productie mogelijk maakt.

Halter CNC Automation BV

Databankweg 6A 3821 AL Amersfoort tel: 088-0157400 email: info@haltercnc.com website: www.haltercncautomation.nl Halter CNC Automation levert standaard automatisering voor het automatisch beladen van draai- en freesbanken. De HALTER LoadAssistant is uitermate geschikt voor bedrijven die series produceren van 10 tot 1.000 stuks. Het concept van de HALTER LoadAssistant kenmerkt zich door de eenvoud van de bediening, waardoor geen enkele robot kennis is vereist en omsteltijden minimaal zijn. HALTER-systemen worden turn-key geleverd op elk merk CNC-machine.

RFA

Houtkoperstraat 14 3334 KD Zwijndrecht tel: 078-6100645 email: info@rijlaarsdam.eu website: www.rijlaarsdam.eu

Exclusief distributeur van Kawasaki robots voor de Benelux. RFA levert deze robots aan systeemintegratoren, maar integreert Generaal De Wittelaan 15 ze ook zelf in de metaalverwerkende B-2800 Mechelen (België) industrie (robotloaders) en in logistieke tel: +32 (0)15207157 systemen (robotpalletisers, robotcasewebsite: www.fanucrobotics.be/nl packers). RFA heeft in eigen huis software ontwikkeld: PatEdit: palletiseersoftware voor Als leverancier van industriële robots is Kawasaki robotpalletisers; RFA-Vision: Fanuc Robotics Benelux partner voor visie systeem waarmee robots werkstukken alle automatiseringsprojecten. Dankzij herkennen en lokaliseren op een een compleet productgamma zijn de transportband; RFA-JobEdit: celbesturing robots inzetbaar in diverse industrieën voor robotloaders bij freesmachines met en toepassingen, waaronder Automobiel palletbelading; RFA-OPC: het koppelen van (handling, spot-welding), Grofkeramisch de Kawasaki robots aan bovenliggende (handling, palletising), metaal (handling, welding), kunststoffen (handling, palletising). productiebesturingssysteem.

Fanuc Robotics levert ook controllers, visonsystemen en software.

Fanuc Robotics Benelux

Fastems

Henk Kremers (Fastems Authorized Dealer) tel: 040-7875625, email: henk@valkworks.nl website: www.fastems.com

Robojob

Industriepark B 12 2220 Heist-op-den-Berg (België) tel: + 32 (0)15257274 email: info@robojob.be website: www.robojob.eu Leverancier van standaardproducten voor de automatisering van draai-, draai/freesen slijpmachines (Turn-Assist), alsook freesmachines (Mill-Assist).

RoboJob levert systemen die het verspanen van kleine, middelgrote en grote(re) series rendabel maken. De Turn-Assist (draaien en slijpen) en Mill-Assist (frezen) zijn totaaloplossingen die het automatisch beladen en ontladen van CNC-machines mogelijk maken. Beide systemen kunnen een breed gamma van maten (tot Ø 400mm) en gewichten (tot 700kg) aan.

Beide systemen zijn eigen producten van RoboJob. Ze werden ontwikkeld vanuit een jarenlange praktijkervaring in de verspanende industrie.

Romias

Fleuweweg 12b 7468 AG Enter tel: 0547-388599 email: romias@romias.nl website: www.romias.nl Ondersteunt bedrijven bij de productieautomatisering van hun machines, veelal met inzet van industriële robots.

Naast ontwikkeling en realisatie van klantspecifieke automatiseringssystemen levert Romias ook een standaard robotcel die direct aan een draaimachine of bewerkingscentrum gekoppeld kan worden.

Romias levert deze cel rechtstreeks aan eindgebruikers of in samenwerking met machineleveranciers.

TEQQ International De Pinckart 54 5674 CC Nuenen tel: 040-2631123 email: info@teqq.eu website:www.teqq.nl

TEQQ zet in op het verhogen van de productiviteit op freesmachines zonder hoge investeringen in geld, studie, omsteltijden en benodigd vloeroppervlak.

Daarom ontwikkelt TEQQ economisch praktische en intelligente oplossingen (Integrated Product Handlers) die freesmachines efficiënter en dus kostenbesparend laten functioneren.

Besturing / Meetmiddelen / Vision Blum Novotest

Kaufstraße 14 88287 Grünkraut-Gullen Duitsland tel: +49 (0) 751 6008-0 email: info@blum-novotest.com website: www.blum-novotest.com Ontwikkelt en produceert optische en tastende meetsystemen voor het meten van gereedschappen en werkstukken op gereedschapsmachines. Biedt complete oplossingen voor meet- en testtechniek voor een breed toepassingsbereik.

Carl Zeiss

Trapezium 300 3364 DL Sliedrecht tel: 0184-433400 email: info@zeiss.nl website: www.zeiss.nl Leverancier van optische en optoelektronische producten, waaronder uiterst precieze industriële 3D-meetmachines.

Naast de verkoop van deze hightech optische en opto-elektronische producten, verzorgt Carl Zeiss Nederland ook het correctief of preventief onderhoud van deze apparaten. Ook kan men hier terecht voor consultancy, projectmanagement en training.

Faro Benelux

Flight Forum 3502 5657 DW Eindhoven tel: 040-2342310 website: www.faro.com/nl Faro ontwikkelt mobiele CMM’s (coördinatenmeetmachines) en 3D-imaging systemen om dimensionale metrologieproblemen op te lossen. De technologie biedt zeer nauwkeurige 3D-metingen, imaging en vergelijking van onderdelen en samengestelde structuren binnen de productie en de kwaliteitsborgingsprocessen. De systemen worden gebruikt voor het inspecteren van componenten en samenstellingen, productieplanning, het documenteren van grote volumes of het structureren in 3D, en nog veel meer. Met de Faro 3D-meettechniek kunnen bedrijven efficiëntie maximaliseren en processen verbeteren.

GOM Branch Benelux

Interleuvenlaan 15 F B 3001 Leuven Tel. 0032-16 408034 email: info-benelux@gom.com website: www.gom.com

GOM focusseert zich op de ontwikkeling van optische 3D meettechnologie voor industrieel gebruik. Efficiënte meetinstrumenten zijn voorhanden voor een veelvoud van toepassingen. Deze apparatuur wordt veelal ingezet voor product ontwikkeling en kwaliteitscontrole.

Heidenhain

Copernicuslaan 34 6716 BM EDE tel: 0318-581800 email: verkoop@heidenhain.nl website: www.heidenhain.nl Ontwikkelt en produceert lengte- en hoekmeetsystemen, impulsgevers, digitale uitlezingen en numerieke besturingen voor veeleisende positioneeropdrachten.

Heidenhain producten worden vooral ingezet in zeer nauwkeurige gereedschapsmachines maar ook in opstellingen voor de productie en verdere verwerking van elektronische componenten en halfgeleiders.

handmeetgereedschap & gegevensverwerking.

Mitutoyo is fabrikant van precisie meetapparatuur en biedt een scala aan producten variërend van micrometers, schuifmaten en meetklokken tot hardheidstesters, vision meetsystemen en 3D coördinaten meetmachines. Naast deze producten biedt Mitutoyo machinespecifieke opleidingen als ook algemene metrologie-opleidingen.

Nikon Metrology Europe

Geldenaaksebaan 329 3001 Leuven (België) tel: +32 (0)16 74 01 09 email: support.NM@nikon.com website: www.nikonmetrology.com Ontwikkelt en produceert laserscanners, coördinatenmeetmachines, mobiele meettechniek, video- en microscoopmeters, semiconductor systemen, microscoopsystemen, bewegingsmeters en robotica, software.

Hexagon Metrology

Van Elderenlaan 1 5581 WJ Waalre tel: 040-2222210 email: contact.nl@hexagonmetrology.com website: www.hexagonmetrology.nl De vestiging in Waalre werkt nauw samen met de Duitse vestiging van Hexagon Metrology. Daar worden hoognauwkeurige coördinaten meetmachines, vertanding meetmachines en tastsystemen van het merk Leitz ontwikkeld en geproduceerd.

Hexagon Metrology biedt producten en diensten voor alle industriële meettechnische toepassingen in sectoren als de auto-industrie, lucht- en ruimtevaart en de energie- en medische sector en ondersteunt klanten met bruikbare meetgegevens gedurende de volledige levenscyclus van een product – van ontwikkeling en ontwerp tot productie, assemblage en eindinspectie.

Mitutoyo Nederland BV Wiltonstraat 25 3905 KW Veenendaal tel: 0318-534911 email: info@mitutoyo.nl website: www.mitutoyo.nl

Leverancier van coördinaten meetmachines, beeldverwerkingssystemen, oppervlakte-, vorm- en contourmeting, optische meetinstrumenten, laser scan micrometers, hardheidstesters,digitalelengtemeetsystemen,

Renishaw Benelux

Nikkelstraat 3 4823 AE Breda tel: 076-5431100 email: benelux@renishaw.com website: www.renishaw.nl Renishaw is gespecialiseerd in meting, bewegingsbesturing, spectroscopie en precisiebewerking. Ontwikkelt producten voor uiteenlopende toepassingen, zoals automatisch machinaal bewerken, coördinaatmetingen, additieve vervaardiging, vergelijkend meten, Raman spectroscopie, machinekalibratie, positieterugkoppeling, tandtechnische CAD/CAM, legeringen met vormgeheugen, onderzoeken op grote schaal, stereotactische neurochirurgie en medische diagnose.

Schut Geometrische Meettechniek

Duinkerkenstraat 21 9723 BN Groningen tel: 050-5877877 email: schutnl@schut.com website: www.schut.com Ontwikkelt, produceert en verkoopt precisie meetinstrumenten en –systemen, zoals de 3D CNC coördinaten meetmachines DeMeet (video, taster en multi-sensor

uitvoering), DF product opspansysteem, Approve SPC software en interfaces.

Naast producten van producenten zoals Magnescale (elektronische linialen, tasters en tellers), TESA (meetinstrumenten), Mitutoyo (meetinstrumenten), Fisso (meetklokstatieven), Käfer (meetklokken), Witte (Alufix opspansysteem), Peak (loepen en microscopen), LMW (kalibers), Schwenk en Krœplin (binnen- en buitenmeters) en Renishaw (tastersystemen) levert Schut meetinstrumenten in verschillende prijsklassen, zoals microscopen, vlakplaten, statieven, meetklokken, reien, hoekhaken, hoekmeters, schroefmaten en schuifmaten.

Siemens Nederland

Werner von Siemensstraat 1 2712 PN Zoetermeer tel: 070-3333515 email: industry.nl@siemens.com website: www.siemens.nl/industry Siemens Industry is leverancier van Totally Integrated Automation voor de industrie.

De afdeling Siemens Motion Control levert onder andere de Sinumerik besturing voor CNC machines. De afdeling PLM Software is leverancier van Product Lifecycle Management (PLM) software, waarmee bedrijven hun complete levenscyclus van een product digitaal kunnen managen.

Enkele productnamen: Solid Edge, NX, Teamcenter, Tecnomatix en Femap.

ST Instruments

Energieweg 20b 2964 LE Groot-Ammers tel: 0184-640000 email: info@stinstruments.com website: www.stinstruments.com Meettechnologieën voor oppervlakteanalyse, nanotechnologie en life- science ST Instrument is actief in de Benelux en in de Scandinavische landen.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

141

CADCAM 4C Creative Consultants

Bemet

CNC Consult Automation

LCMC

Leverancier van 3D oplossingen voor een breed toepassingsgebied. Levert onder meer ZW3D CAD/CAM, 4C Consultants brengt met Artec een 3D Scanner op de markt. Hiermee levert 4C Consultants een totaalconcept op het gebied van 3D. Ontwerpen én produceren van complexe producten op een andere manier. Door een veel grotere vrijheid in bewerking en bereikbaarheid kunnen producten met minder opspanningen worden gemaakt tegen lagere kosten.

Levert CAD/CAM, ERP (Plan-deCAMpagne) en APM software voor de maakindustrie. Verzorgt de volledige implementatie van procesanalyse tot en met training. CAD/CAM producten (Topsolid, Delcam, ArtCAM, Quinx) voor eenvoudig draaien en frezen tot en met 5-assig simultaan. Bemet Tooling Solutions levert APM+. Dat staat voor Advanced Production Managementsystem, een hulpmiddel voor het beheren van gegevens van de productiemiddelen (machines, opspanmiddelen, gereedschappen, CAM en meetmiddelen) op de werkvloer.

Leverancier van CAD/CAM/CAI, gereedschapbeheer, Productie Data Management en MES. Sinds 1995 zijn we actief in de maak industrie. Naast het leveren van software, verzorgen wij ook de complete installatie, opleidingen en begeleiding . Middels een uitgelezen stappenplan wordt stapsgewijs een complete proces optimalisatie geïmplementeerd. Als resultaat mag u van ons verwachten dat wij de bezettingsgraad van uw machines verhogen, uw proces optimaliseren en de fouten minimaliseren.

Anders gezegd, wij verdubbelen uw netto operationeel resultaat !

Leverancier van CADCAM software, biedt klanten ondersteuning in de vorm van advies, installatie, training en onderhoud.

Levert Esprit CADCAM software, een breed inzetbaar systeem voor frees-, draai-, multitask- en draadvonkmachines.

Tevens leverancier van Cimco DNC software waarmee op bestaande bekabelde netwerken maar ook draadloos kan worden gecommuniceerd met alle CNC machines die beschikken over een communicatiepoort.

Cad2M

CNC Machineworks

Meerstraat 79 7815 XB Emmen tel: 0591-377442 email: info@4cccc.nl website: www.4cccc.nl

4D CAM

Beekveldstraat 67 bus 1 B-9300 Aalst (België) email: info@4dcam.be website: www.4dcam.be Biedt een breed gamma gebruiksvriendelijke CAD/CAM-systemen aan (Delcam, GibbsCAM, Cimco, Vericut, AsterDNC. Alle software, van frezen en draaien tot graveren en sculpturen maken, is eenvoudig te installeren. Daarnaast beschikt 4D CAM over betrouwbare communicatie- en registratiesoftware.

Fokkerstraat 31 3905 KV Veenendaal tel: 0318-495858 email: info@bemet.nl website: www.bemet.nl

Transportweg 17 7007 CL Doetinchem tel: 0314-377050 email: info@cad2m.nl website: www.cad2m.nl CAD/CAM & PDM automatisering partner voor SolidWorks , ontwerp/validatie, Product Data Management, technische communicatie, ERP integraties, draaien en frezen, machining, ontwerp automatisering, groen ontwerpen, processimulatie.

Cadmes ATS EdgeIT

Handelsweg 17 3161 GD Rhoon tel: 010-5013277 email: info@ats-edgeit.com website: www.ats-edgeit.com De bedrijfsactiviteiten van ATS EdgeIT (voorheen Widenhorn Industriële Automatisering) zijn specifiek gericht op de productieoptimalisatie van haar klanten. ATS EdgeIT optimaliseert productie, producten en processen met behulp van CADCAM, DNC, Monitoring, Verificatie, Optimalisatie en Gereedschapsbeheer. Leverancier van Edgecam (CADCAM voor draaien, frezen en draaifrezen), SpaceClaim (3D Direct Modeling), PartMaker (CADCAM voor Langdraaien en Complexdraaien), Vericut (Verificatie en Optimalisatie) en Seiki Systems (DNC, Machinecommunicatie, Machine Monitoring en Planning).

142

Australiëlaan 8 5232 BB ‘s-Hertogenbosch tel: 073-6456222 email: info@cadmes.com website: www.cadmes.com Leverancier van oplossingen voor CAD, CAM, PDM, simulatie, documentatie, configuratie, overstappen van 2D naar 3D, machine- en apparatenbouw.

De producten die worden geleverd zijn: SolidWorks, SolidWorks Simulatie, SolidWorks Datamanagement, SolidWorks Sustainability, SolidWorks Electrical, Cadmes PDM add-on software, SolidWorks Composer, DraftSight, Cimatron, Mastercam, Robotmaster, Tacton. 3D Connexion (3D muizen), DFMPro, DriveWorks productconfiguratie.

Titaniumlaan 86 5221 CK ’s-Hertogenbosch tel: 073– 6480166 email: info@cncconsult.nl website: www.cncconsult.nl

Graafschap Hornelaan 136b 6004 HT Weert tel: 0495-769084 email: info@cnc-machineworks.com website: www.cnc-machineworks.com CNC Machineworks bezit gedegen kennis op het gebied van NC, PLC, elektrotechniek, mechanica, CAD/ CAM systemen, meettasters en alle CNC gerelateerde zaken. Doet ook mechatronische, besturings- technische of complete retrofits, modificaties en totaal engineering. Is Solutionpartner van M&H tastsystemen. Op het gebied van CAD/CAM vertegenwoordigt CNC Machineworks HSMWorks binnen de Benelux.

Comsol Nederland

Röntgenlaan 37 2719 DX Zoetermeer tel: 079-3634230 email: info@comsol.nl website:www.comsol.nl COMSOL is leverancier van COMSOL Multiphysics, een software-omgeving voor het modeleren en simuleren van fysische systemen. Een krachtige eigenschap van deze software is de mogelijkheid om meerdere fysische verschijnselen tegelijk te berekenen. Het is mogelijk om optionele modules toe te voegen om de berekening voor specifieke disciplines zoals akoestiek, chemie, elektromagnetisme, warmteoverdracht, MEMS en mechanica, verder uit te breiden.

Sprengenberg 148 3825 GZ Amersfoort tel: 033-4701853 email: info@lcmc.nl website: www.lcmc.nl

OneCNC Benelux

Mierloseweg 40 5666 KA Geldrop tel: 040-2266212 email: support@onecnc.nl website: www.onecnc.nl Leverancier van CAD/CAM systemen voor het programmeren van CNC machines. Mill: voor freesmachines tot 5-assig simultaan; Lathe: voor draaibankbewerkingen tot 8-assig; Wire: 2en 4-assige draadvonk machines.

Pimpel Benelux

Keplerlaan 16 6716 BS Ede tel: 0318-582508 email: workflow@pimpel-benelux.eu website: www.pimpel-benelux.eu Pimpel ontwikkelt samen met productiebedrijven moderne en efficiënte oplossingen. In Pimpel Benelux zijn alle Esprit en WinTool activiteiten van het vroegere Greenock ondergebracht. Behalve klantspecifieke uitbreidingen ontwikkelt Pimpel add-ons voor Esprit, zoals CHECKitB4, een krachtige simulatietool die op basis van de NC-code simuleert.

Produsoft

Koningin Astridlaan 46 9990 Maldegem (België) tel: +32 (0)50729595 email: info@produsoft.com website: www.produsoft.com Produsoft levert CADCAM-software voor frezen, draaien, draaifrezen, draadvonken, 2D en 3D plaatwerk. Van eenvoudig seriewerk tot uiterst complex en nauwkeurig stukwerk, Produsoft biedt de volgende producten aan: SpaceClaim, Edgecam, WorkNC, Peps, Radan, Visi, Mecanic, CIMCO en NCspeed.

Koel- en smeermiddelen / reiniging 2-S.

Gibac Chemie

Vlierdensedijk 43 5705 CK Helmond tel. 0492-590443. email: info@2-s.eu website: www.2-s.eu

Gladsaxe 19 7327 JZ Apeldoorn tel: 055-5413586 email: info@gibac.nl website: www.gibac.nl

2-S ISO-9001 gecertificeerd bedrijf met eigen uitgebreide lab faciliteiten, uw technologische partner in vloeistoffen voor de metaalbewerkingsindustrie Leverancier van smeermiddelen van o.a.

Shell en Gulf, zoals, slideway en hydraulische oliën.

Tevens leverancier van koelsmeermiddelen

Gibac Chemie levert vloeibare gereedschappen om productieprocessen zo optimaal mogelijk te laten verlopen: koelvloeistoffen, vetten/was, oliën, ontvetters en diverse andere producten. Ook de machines en apparaten die daarbij nodig zijn.

Vertegenwoordigt in Nederland: Hascon Engineering, Hamma, Oest, Blaser Swisslube, ExxonMobil, Keller & Bohaceck, Setral, Watco, Pero, Wieland, PH-Cleantec, MOC Danner.

Gibac is het gedeponeerde handelsmerk dat staat voor een complete oplossing op het vlak van reiniging-, filtratie,- en afzuigapparatuur.

van de Duitse producent Petrofer al of niet water-verdunbaar voor de verspanende en niet verspanende metaalindustrie, reinigers, corrosie beschermende producten,

BuBclean V.O.F. DEMCON gebouw Institutenweg 25 7521PH Enschede tel: 06-13597724 email: info@bubclean.nl website: www.bubclean.nl Gespecialiseerd in het praktisch oplossen van complexe reinigingsvraagstukken binnen hightech productieomgevingen.

Dormatec Environment Systems Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229-542485 email: info@dormatec.eu website: www.dormatec.eu Dormatec levert installaties rondom bewerkingsmachines zoals hogedruk-units, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten.

Hier zijn sinds eind 2014 ook filtertafels en filterwanden aan toegevoegd. Dormatec heeft als doel strategisch bij te dragen in een verdere optimalisatie van productieprocessen.

Glavitech Pampus 22 3251 ND Stellendam tel: 0187-491533 email: info@glavitech.com website: www.glavitech.com Leverancier van QualiChem producten (watervermengbaar, premium semisyntetisch; watervermengbaar, premium vol-syntetisch; watervermengbaar, synthetische slijpvloeistoffen; Xtreme Premium boor-, slijp- en snij-oliën; EQO lijn plantaardige slijp- en snijoliën; QuickTap draadsnijvloeistof).

Vertegenwoordigt John Neale Ltd. op het Europese vasteland, specialist op het gebied van spaanloze vervorming, reinigers, roestbeschermers en chemische producten voor speciale toepassingen. Glavitech levert tevens alle Mobil onderhoud smeermiddelen.

Henkel Brugwal 11 3432 NZ Nieuwegein tel: 030-6073850 website: www.henkel.nl Het aanbod smeermiddelen omvat producten en diensten voor de productie, het vormen, bewerken en slijpen van

metalen, alsook de corrosiebescherming en in-process reiniging. De productlijn van smeermiddelen en vloeistoffen voor metaalbewerking omvat oplossingen voor: anti-seize; bulkdeformatie; bewerking; onderhoud; rubber; roestpreventie; persen.

Levert ook de bactericide-vrije koelsmeermiddelen Multan 71-2 (The Generalist) en 77-4 (The Specialist),.

Industriële vloeistoffen J.W. Hagoort Bukkumweg 36 5081 CT Hilvarenbeek tel: 013-5051555 e-mail: info@hagoort.net website: www.hagoort.net Leverancier van metaalbewerkingsvloeistoffen.

Vertegenwoordigt in de Benelux de Duitse producent Jokisch, fabriek voor smeeren koelmiddelspecialiteiten. Naast in water oplosbare snij-koelvloeistoffen produceert Jokisch ook niet in water oplosbare metaalbewerkingsvloeistoffen voor de verspanende- en niet verspanende industrie, anti-lasspat producten, ontvettingsproducten en anticorrosievloeistoffen. Tevens diverse toebehoren.

KSM Benelux Broekhin Noord 47 6042 ED Roermond tel: 0318-555129 email: info@ksm-benelux.com website: www.ksm-benelux.com KSM Benelux, Ambassador Distributor van Castrol Industrial, heeft een unieke focus op de industrie. De combinatie van kennis, topkwaliteit (koel)smeermiddelen en metaalbewerkingsvloeistoffen, en veelzijdige service maakt KSM Benelux dé aangewezen partner voor het optimaliseren van smeertechnische onderhoudsprocessen. Naast Castrol Industrial levert KSM tevens Houghton (koel)smeermiddelen, Shell en Fuchs Cassida (voedselveilige) smeermiddelen.

Lubes Industries Kopermolenring 64 7241 VN Lochem tel: 0573-255099 e-mail: info@lubes-industries.nl website: www.lubes-industries.nl

Exclusieve vertegenwoordiger voor de Benelux van de Duitse producent van koel- en smeermiddelen Zeller+Gmelin.

De industriële smeermiddelen zijn onder te verdelen in de volgende groepen: Zubora watermengbare koelsmeermiddelen, Multicut niet watermengbare koelsmeermiddelen, Divinol industriële smeermiddelen, Divinol industriële vetten, Multicor antiroestmiddelen, Multidraw omvormingsoliën. Tevens leverancier van apparatuur voor koelsmeermiddelen, machinereiniging, synthetische oliën, reinigingsmiddelen, huidreinigings- en verzorgingsproducten.

Van den Akker Fluid Service B.V. Veemweg 9 3771 MT Barneveld tel: 0342-200.206 e-mail: nfo@fluidservice.nl website: www.fluidservice.nl Maandelijkse controle, op de werkplek, van uw koelsmeermiddelen. Wekelijkse c.q. tweewekelijkse controle van de brix.

De reiniging van uw machines.

Het recyclen van uw gebruikte koelsmeermiddelen c.q. snij- en slijpolie.

Het afvoeren van uw oude boor- en snijolie.

De levering van mengapparaten, bandskimmers, brixmeters, etc.

Het leveren van diverse soorten smeerolie, o.a. Shell.

Het leveren van diverse soorten koelsmeermiddelen, o.a. Petrofer.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

143

Opleidingen / Consultancy / Advisering CNC Totaal BV

Mikrocentrum

Dr. Arienstraat 38 7071 AL Ulft tel: 06-51269310 email: info@cnctotaal.nl website: www.cnctotaal.nl

Kruisstraat 74 5612 CJ Eindhoven tel: 040-2969911 email: info@mikrocentrum.nl website: www.mikrocentrum.nl Mikrocentrum wil als onafhankelijke kennisinstelling een bijdrage leveren aan het verbeteren van technische processen en bedrijfsprocessen van bedrijven die als OEM-er of als toeleverancier actief zijn in de technische maakindustrie en/ of de procesindustrie in Nederland en België. Mikrocentrum organiseert themadagen, vakbeurzen en congressen en diverse opleidingen op allerlei gebieden.

CNC Totaal, DE specialist in opleiding op maat!!.

Dijk Consult Marten Orgeslaan 2 7339 HS Apeldoorn tel: 055-5346190 email: gert.dijk@dijkconsult.nl website: www.dijkconsult.nl Zelfstandig meetbedrijf en adviesbureau voor gereedschapsmachines voor de metaalbewerking. Een onafhankelijke en objectieve meting geeft inzicht in de kwaliteit van de machines. Dit is van belang bij aankoop maar ook voor het borgen van de machinenauwkeurigheid als de machine produceert. Dijk Consult verzorgt diverse workshops gericht op: het aanschaffen van de juiste productiemiddelen; het borgen van de nauwkeurigheid en kwaliteit van de productiemiddelen; het beheersen van de productnauwkeurigheid tijdens het maakproces. Eigenaar Gert Dijk is tevens officieel geregistreerd als taxateur van Machinerieën en Bedrijfsinventarissen.

Machining Innovations Network

Aeropark 1 26316 Varel (Duitsland) tel.: +49 (0)4451918498-10 email: info@machining-network.com website: www.machining-network.com Integratie- en partnerplatform op het gebied van verspanende techniek. Deze vereniging heeft als doelstellingen: de gezamenlijke ontwikkeling van innovatieve producten, een gerichte kennis- en informatieoverdracht, de opbouw van nieuwe businesscontacten en –velden, toegang tot nieuwe markten.

144

Sirris Diamant Building Boulevard A. Reyerslaan 80 B-1030 Brussel (België) tel: +32 (0)27067944 email: info@sirris.be website: www.sirris.be Sirris is het collectief centrum van de Belgische technologische industrie.

Het helpt bedrijven bij het invoeren van technologische innovaties. Op die manier kunnen zij hun concurrentiepositie op een duurzame manier versterken. De experts van Sirris gaan ter plaatse, geven technologisch advies, starten innovatietrajecten en begeleiden tot bij de implementatie.

STODT Toekomsttechniek Gieterij 212 7553 VZ Hengelo tel: 088-0112345 email: info@stodt.nl webstie: www.stodt.nl Zelfstandig applicatiecentrum dat bedrijven in de maakindustrie helpt om hun productie en engineering te verbeteren, en zo een blijvend hoger rendement te behalen. Full-service dienstverlener voor de industrie, met

de focus op de optimale inzet van medewerkers, organisatie en moderne ontwerp- en productietechnieken.

Ondersteunt MKB-bedrijven met specifieke vakopleidingen, advisering, engineering, prototyping en/of innovatie om te komen tot betere prestaties op het vlak van kostenreductie, doorlooptijdverkorting, kwaliteitsverbetering en een hoog niveau van vakmanschap. Beschikt over eigen verspaningscentrum.

Stichting Verspanersforum Van Haersoltelaan 25 8325 ET Vollenhove tel: 06-12549159 email: mail@verspanersforum.nl website: www.verspanersforum.nl De Stichting Verspanersforum heeft de doelstelling: zo breed mogelijk kennis en ervaring uit te wisselen op het vakgebied van verspanen over alle voorkomende activiteiten zoals boren, draaien, frezen, slijpen, zagen, vervaardigen van tandwielen en koelmiddelen. Kortom alles wat met verspanen te maken heeft.

Harden, gloeien en andere vormen van oppervlaktebehandelingen, oplossen van problemen in CNC programma’s, vragen over besturingen enz. Adviezen voor het optimaliseren wat betreft het opspannen van werkstukken en gereedschappen.

Teclab Frederiklaan 60a 5616 NJ Eindhoven tel: 040-2695850 email: info@teclab.nl website: www.teclab.nl

Vosteq Industry Consulting Group Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 088- 2500800 email: info@vosteq.nl website: www.vosteq.nl Totaaladviseurs voor de maakindustrie.

Vosteq begeleidt bedrijven in de maakindustrie bij het realiseren van doorbraken in productieprestaties, marketingkracht en bedrijfsrendement.

Werkzeugmaschinenlabor WZL Steinbachstraße 19 52056 Aachen Duitsland tel.: +49 241 80 27400 email: info@wzl.rwth-aachen.de website: www.wzl.rwth-aachen.de Het Werkzeugmaschinenlabor WZL van de RWTH Aachen richt zich op onderzoek en innovatie op het vlak van productietechnologie. Op acht domeinen wordt er zowel fundamenteel als toegepast onderzoek gedaan, afgestemd op de vragen uit de industrie.

Onderdeel van het WZL is onder meer de Aachener Werkzeugbau Akademie.

Deze richt zich op onderzoek, advisering en opleidingen gericht op de stempelen matrijzenindustrie. Zowel het WZL als het AWA zijn organisatorisch en praktisch gekoppeld aan het Fraunhofer IPT in Aken.

Teclab biedt voor studenten gespecialiseerde techniekopleidingen op mbo-niveau 4 aan in de vakgebieden mechatronica, precisietechnologie, fijnmechanische techniek, verspaningstechnologie, meet- en regeltechniek en metaalbewerken.

Medewerkers in de hightech sector kunnen bij Teclab opleidingen volgen, waarmee

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het

zij hun kennis en vaardigheden vergroten.

Teclab biedt bedrijven ook onderzoek- en productiefaciliteiten aan. Studenten van Teclab voeren opdrachten uit bij bedrijven.

Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

Procesbewaking Komet Brinkhaus

Am Leineufer 70, Haus 8 30419 Hannover (Duitsland) tel: +49 (0)511/763631/0 email: info@brinkhaus-gmbh.eu website: www.brinkhaus-gmbh.eu Komet Brinkhaus produceert bewakings- en regelsystemen voor gereedschapsmachines.

Adviseert klanten op het gebied van proces- en machinebewaking.

Het ToolScope systeem van Komet Brinkhaus is gebaseerd op de nieuwste bewakingstechniek en maakt een eenvoudige en bedienersvriendelijke gereedschapbewaking mogelijk.

Montronix

Benzstrasse 7 D-71720 Oberstenfeld (Duitsland) tel: +49 (0) 7062 / 6793-00 email: info@montronix.de website: www.montronix.de Ontwikkelt en produceert procesbewakingssystemen voor verspanende gereedschapsmachines.

Machinebeschermingssystemen tegen vibratie-overlast en botsingsherkenning, alsmede systemen om de toestand van de machine te bepalen en condition monitoring.

Nordmann

Kalscheurener Str. 8 50354 Hürth (Duitsland) tel: +49 (0) 2233/9688/0 email: info@nordmann.eu website: www.nordmann.eu Produceert systemen voor gereedschappenbewaking en procesbesturing voor alle soorten verspanende machines: in de besturing geïntegreerde gereedschapbewaking voor open CNC-besturingen; sensoren voor het monitoren van micro tools; geïntegreerde akoestische werkstuk dimensie controle: aanvullende gereedschaplengte controle, geïntegreerde werkstukmaatcontrole;

methode voor het verhogen van de bewerkingsnauwkeurigheid van verspanende gereedschapsmachines.

OTT-Jakob Spanntechnik

Industriestraße 3-7 D - 87663 Lengenwang (Duitsland) tel.: +49 (0)8364/9821/0 email: info@ott-jakob.de website: www.ott-jakob.de Leverancier van een compleet productprogramma HSK- en Steilkegel gereedschapspanners. Produceert complete eenheden voor gereedschappen spannen.

Materialenleveranciers ArcelorMittal Staalhandel Nederland

Noorwegenstraat 13 7418 BC Deventer tel: 0570-639100 email: deventer@arcelormittal.com website: www.arcelormittal.com/ staalhandel ArcelorMittal Staalhandel is onderdeel van ArcelorMittal Distribution Solutions, de distributiedivisie van ArcelorMittal.

Producten: balken,stafstaal, platen, platbulb en kraanplat, buizen, buisprofielen, koudgevormd, bouwstaalmatten, betonstaal.

Breedveld Staal

Parallelweg 4 2921 LE Krimpen aan den IJssel tel: 0180-512933 email: info@breedveldstaal.nl website: www.breedveldstaal.nl Uitgebreide voorraad constructiestaal.

Productgroepen: stafstaal, strippen, balkstaal, plaatstaal kokerprofiel, buizen, platrail, koud gevormde profielen.

Damstahl B.V.

Langesteijn 123 3342 LG Hendrik-Ido-Ambacht tel: 078-3031090 email: dsnl@damstahl.com website: www.damstahl.nl Damstahl is een Europees opererende groothandel op het gebied van roestvaststalen halffabrikaten. Damstahl is sterk in het leveren van stafmaterialen, zowel in blank als gewalst of gesmeed. Daarnaast

hebben wij een volledig programma in rvs gelaste en naadloze buizen, compleet gemaakt door een goed assortiment in rvs fittingen en flenzen.

Hamel metaal

Damsluisweg 60 1332 EJ Almere tel: 036-5495151 email: info@hamel.nl website: www.hamel.nl Voorraadhoudende groothandel in ferro- en non ferro metalen. Levert een breed assortiment platen, staven, profielen en buizen met toebehoren. Daarnaast is Hamel metaal gespecialiseerd in hoogwaardige metalen en speciale legeringen.

Heine Steel

Hanzeweg 57 7418 AV Deventer tel: 0570-608944 email: info@heinesteel.com website: www.heinesteel.com Onderdeel van de Duitse Heine+Beisswenger groep. Leverancier van automatenstaal, blankstaal, ongelegeerd staal, constructiestaal, edelstaal, gereedschapstaal, walsstaal, messing, aluminium en koper.

IMS Schmolz+Bickenbach Nederland

Gildenweg 21 3334 KC Zwijndrecht tel: 078-6230600 Email: nederland@ims-group-sb.com Website: www.ims-group-sb.nl

Allround leverancier, producent en distributeur van (gereedschaps)staal, roestvaststaal en aluminium. Leveringsprogramma: blankstaal gelegeerd – ongelegeerd, automatenstaal, gereedschapsstaal, kwaliteitsstaal gelegeerd – ongelegeerd, stalen buizen naadloos – gelast, RVS staven – platen –profielen, RVS profielbuizen – ronde buizen – buistoebehoren, aluminium staven – (traan)platen – profielen – buizen – speciale profielen volgens tekening, SB-Railing – componenten voor balustrades en hekwerken.

stafstaal, EXM beter verspaanbaar staal, roestvast stafstaal, hoogwaardig roestvast stafstaal, roestvaststaal machinebuizen, aluminium staf, profielen, koper, continu gegoten brons staf, aluminium brons staf en naadloze stalen buizen.

Van Leeuwen Precisie

SSAB produceert en levert hoogsterkte staal. Ondersteunt klanten in ontwerp, innovatie, technologie en verantwoord milieugedrag. Producten: Domex (Structureel en slijtvast staal voor lichtere voertuigen), Hardox (Slijtplaat voor maximaal laadvermogen en langere levensduur), Docol (Constructiestaal voor lichtere en veiligere oplossingen in de automobielindustrie), Weldox (Structureel staal voor sterkere, lichtere structuren), Prelaq (Weerbestendig), Armox (Beschermings platen voor veiligheid van leven en eigendom), Toolox (klaar voor gebruik engineering- en gereedschapstaal).

Hamburgweg 6 7418 ES Deventer tel: 0570-500700 email: info-precisie@vanleeuwen.nl website: www.vanleeuwen.nl Specialist op het gebied van stalen precisiebuizen en andere precisieproducten waaronder cilinderbuizen, hydrauliekleidingen, assen in geschilde, geslepen en hardverchroomde uitvoering en diverse componenten.

Kloeckner Metals ODS Nederland

Donk 6 2991 LE Barendrecht tel: 0180 640 911 email: ods.info@kloeckner.com website: www.kloecknermetals.nl Leverancier van een compleet assortiment speciaalstaal, roestvaststaal en aluminium ten behoeve van de verspanende industrie.

Assortiment: blankstaal, gewalst en gesmeed

SSAB

IJzerwerf 3 6641 TK Beuningen tel: 024-6790550 email: ssabnl@ssab.com website: www.ssab.nl

Reesink Staal

Estlandsestraat 6 7202 CP Zutphen tel: 0575-599601 email: verkoop@staal.reesink.nl website: www.reesinkstaal.nl Handelt in gewalst staal en voert een breed assortiment balken, buizen, staven,

145

profielen en platen in een grote variëteit aan maten. Reesink Staal vult haar rol als assortimentsamensteller, ontbulken, voorraad houden en distribueren op specificatie van de afnemer aan met bewerkingen van staal. Het gaat dan om togen, zagen (al dan niet in verstek), boren, snijden, stralen en coaten.

ThyssenKrupp Materials Nederland

Taylorweg 7 5466 AE Veghel tel: 0413-348900 email: info.nl@thyssenkrupp.com website: www.tkmn.nl Leverancier van een breed pakket stalen producten. Producten: balken en profielen, stafstaal en strippen, koudprofielen, koudgewalste en verzinkte platen, banden kwartoplaat, hoogwaardig plaatstaal, buizen en componenten, naadloze buizen,

naadloze dikwandige buizen, Sanha systeembuizen en persfittingen, Erico montagemateriaal, buisprofielen, blankstaal en automatenstaal, gelegeerd, ongelegeerd constructiestaal en smeedwerk, draaikranslagers en ringen.

Two4steel

De Corantijn 18 1689AP Zwaag tel: 0229-279279 email: sales@4steel.nl website: www.4steel.nl Voorziet klanten van producten, variërend van smeedstukken in titaan tot compleet bewerkte delen volgens tekening. Gereedschapstaal (stafstaal, ruw en voorbewerkt, uit plaat gezaagd, alle conventionele kwaliteiten in koudwerktuig, warmwerktuig, kunststofvormen en snelstaallegeringen), Precisie & Voorgeslepen (voorgeslepen en precisiegeslepen platen, fixafmetingen,

voorbewerkt, erodeerblokken, gegloeid en gehard), ASP2000 kwaliteiten van Erasteel, gehipte delen, CPM kwaliteiten van Crucible, titaan en nikkel in staf, plaat, buis, ringen, schijven en waterstraalgesneden delen, reactieve kwaliteiten als Zirkonium, tantaal, smeedstukken (vrijvorm smeedstukken en matrijssmeedstukken, schijven, ringen en blokken)

Vlietjonge Staalhandel

Hollandhaven 1 3433 PD Nieuwegein tel: 030-6068911 email: verkoop@vlietjongestaalhandel.nl website: www.vlietjongestaalhandel.nl Beschikt over een breed voorraadassortiment constructiestaal met de volgende productgroepen: balkstaal (HEA, HEB, IPE, UNP), stafstaal (o.a. platstaal, rondstaal, vierkantstaal, hoekstaal, t-staal), stripstaal, plaatstaal (warmgewalst, koudgewalst,

elektrolytisch en thermisch verzinkt), koudgewalst profiel (hoekprofiel, u-profiel), koudgewalste kokers (rechthoekig en vierkant), ronde buizen.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

Brancheverenigingen Dutch Precision Technology (DPT) Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: dpt@metaalunie.nl website: www.dptech.nl

Branchevereniging op het gebied van precisieverspaning. Met de aangesloten bedrijven heeft Dutch Precision Technology (DPT) de topspecialisten beschikbaar voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking, in combinatie met de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/ of complete systemen of producten.

Alle lidbedrijven zijn betrouwbare hoofdleveranciers (main supplier) of onderdelenleverancier (part supplier) aan ondernemingen in specifieke markten en industrieën zoals defensie, halfgeleiders, medische apparaten, luchten ruimtevaart et cetera.

Groot Verspaners Nederland (GVN) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: linda.takken@fme.nl website: www.nevat.nl

146

Verenigt lidbedrijven van NEVAT, die toeleverancier zijn van zware machinale bewerkingen, dan wel producten vervaardigen onder toepassing van zware machinale bewerkingstechnieken.

Hierbij speelt de afmeting van de producten die een opdrachtgever wenst te laten bewerken een belangrijke rol.

Bij de lidbedrijven van de sectorgroep zijn één of meerdere van onderstaande technieken te vinden, te weten: Carrouseldraaien > 2500 mm diameter; Centerdraaien > 5000 mm draailengte; Kotteren > 3000 mm; Slijpen > 3000 mm.

DutchForm

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: +31 (0 )30-6053344 email: DutchForm@metaalunie.nl website: www.DutchForm.nl DutchForm is de vereniging voor de vormen-, model-, matrijzen- en gereedschapmakerijen in Nederland.

DutchForm verenigt de topspecialisten voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking voor gieterijmodellen, mallen, stempels en matrijzen, in combinatie met prototyping, zichtmodellen en de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/of complete systemen of producten.

FPT-VIMAG

Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 0800-400 85 00 email: info@fptvimag.nl website: www.fptvimag.nl FPT-VIMAG is hét platform voor de

productietechnologie. Met haar eigen vakbeurs TechniShow, netwerkbijeenkomsten, kennissessies en benchmarks jaagt FPT-VIMAG de business van haar leden aan.

Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS)

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: nps@metaalunie.nl website: www.npsonline.nl De branchegroep Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS) is actief binnen de precisie slijpbranche. Tot de doelgroep van de NPS worden bedrijven gerekend die zich structureel bezighouden met het vlak-, profiel-, rond-, centerloos- en gereedschapslijpen voor derden. De NPS heeft in eigen beheer een Basiscursus Slijpen opgesteld, die twee keer per jaar samen met SVMT in Tilburg wordt gegeven.

Precision Parts Platform (PPP) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl Het Precision Parts Platform (PPP) verenigt als sectorgroep 30 NEVATlidbedrijven die leverancier zijn van componenten met toegevoegde waarde: het zijn de (hoogwaardige)

probleemoplossers in de industrie. Denk aan bedrijven die producent zijn van fijnmechanische producten in kleine(re) en grote(re) series. Ook zijn bedrijven lid die voor derden fijnmechanische bewerkingen uitvoeren of bijvoorbeeld stempels en/of matrijzen maken. Ook bedrijven die precisieonderdelen in kunststof en rubber produceren zijn aan de sector toegevoegd.

System Suppliers (SYS) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

De groep System Suppliers binnen NEVAT vormt een platform voor toeleveranciers van modules aan (OEM)klanten binnen de hoogwaardige industrie. System Suppliers zijn service gerichte relatieleiders met een hoog adaptief vermogen, gericht op customer intimacy en het ‘ontzorgen’ van hun klanten. Ze onderscheiden zich van andere toeleveranciers, omdat ze zich als lifecycle manager opstellen: zij nemen hun verantwoordelijkheid in productontwikkeling, procesontwikkeling, serieproductie en end of life management. System Suppliers brengen daarnaast unieke kennis in op het gebied van plaatwerk, elektronica, precisiecomponenten en/of mechatronica.

CNC DRAAIBANKEN TAKISAWA, OMG, CHEVALIER

CARROUSELDRAAIBANKEN HNK, WELE

VERT. BEWERKINGSCENTRA QUASER, CHEVALIER, WELE

HOR. BEWERKINGSCENTRA NIIGATA, QUASER

Een uitzonderlijke verhouding van prijs en kwaliteit

Het verkoopprogramma van EVOLENT voor iedere toepassing

BEDFREESMACHINES PARPAS, OMV

de juiste technologie

PORTAAL BEW. CENTRA WELE, PARPAS

KOTTERBANKEN PAMA, PARPAS, HNK, WELE

VLAKSLIJPMACHINES CHEVALIER

Flevolaan 23 1382JX Weesp Nederland Telefoon: (+31) 0294450540 Website: www.evolent.nl jaarboek Verspanen 2015 E-mail MADE-IN-EUROPE adres: info@evolent.nl

147

www.evolent.nl

Met verspaningskWaliteit Maak je op geen enkel feestje indruk, Maar Wél bij WereldWijde Marktleiders.

Wanneer u enthousiast kunt worden over boren, verzinken, ruimen, frezen, draaien, spannen of precisieslijpen, zullen wij ook ú inspireren.

Met kwaliteit, know-how en het doel om ons gereedschap telkens te beter te maken – en u nog succesvoller. www.hoffmann-group.com