Jaarboek Verspanen 2015 by 54U Media BV

Verspanen

JAARBOEK

Draaimachines CNC Draaimachines Multi-tasking machines, Multi-axis draaimachines Verticale draaimachines Carrousel draaimachines Teach-in draaimachines Conventionele draaimachines

Freesmachines Verticale CNC-bewerkingscentra Horizontale CNC-bewerkingscentra 5-Assige bewerkingscentra Pendelfreesmachines Bedfreesmachines Teach-in freesmachines Conventionele freesmachines Kotterbanken

Hogedruk- en koelsystemen luchtfiltratie systemen Automatisering

Breeuwhamer 25, 1648 HG De Goorn tel. 0229 54 24 85 - info@dormac.nl - www.dormac.nl

Solutions for better machining

JAARBOEK

Marge, daar doen we het toch voor?

Als ik met verspaners praat, valt het me vaak op dat de meesten best wel goed in het werk zitten. De orderboeken zijn weliswaar niet meer zo lang op voorhand gevuld als vóór 2009, maar aan het eind van het jaar hoor je toch opgewekte geluiden: er is weer geld verdiend.

KEOBRAAJ

nenapsreV

Verspanen

en op internet vaak gedeeld artikel in het afgelopen jaar was dat over het onderzoek onder Amerikaanse verspanende bedrijven, het jaarlijkse Top Shops onderzoek. Achterin dit Jaarboek Verspanen hebben we de resultaten nog eens kort samengevat. Wat blijkt: de 20% beste bedrijven halen bijna een dubbel zo hoge marge als het gemiddelde in de sector. Dat is niet voor niets. Deze bedrijven investeren consistent, in goede en minder goede jaren. Ze willen technologisch voorop lopen, bijvoorbeeld door niet aan de machine te programmeren maar CAM-software te gebruiken. Of door méér robotisering in te zetten; 5-assig bewerken; nieuwe gereedschappen. Of nieuwe technologie die meerwaarde toevoegt aan de producten die ze bewerken. Hoe leuk we het allemaal ook vinden om spanen te maken, uiteindelijk doen we dit toch voor de marge. Of zie ik het dan verkeerd? Innovaties in verspaningstechnologie, maar ook heel nieuwe technologie zoals laserbewerken en 3D printen en wat te denken van smart industry, gaan de verspanende industrie in snel tempo veranderen. Wie daarin meegaat, kan gerust zijn over de toekomst. Wie denkt te kunnen blijven werken zoals hij dat al decennialang doet, zal met een kleine marge tevreden moeten zijn. Als die er nog in zit over enkele jaren. Aan u de keus. Veel leesplezier Franc Coenen PS: dit najaar gaan we een soortgelijk onderzoek uitvoeren onder de verspanende bedrijven in Nederland. In 2016 presenteren we op de TechniShow de uitkomsten. Wie meer informatie over de artikelen wil, vindt op de website een heleboel achtergrondartikelen: www.made-in-europe.nu/jaarboek2015

Adverteerdersindex: Dormac CNC Solutions Dymato Limas MakeMT! Bender DMG Magistor WNT

Gibac Chemie Renishaw YounG cuttingtools Schunk Edgecam Robojob Evolent Machines Iscar

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Machinebouwtechnologie 7 Industrie 4.0

Bewerkingstechnologie 29 Gereedschappen 43 Koelsmeermiddelen 55 Reiniging 59 Kwaliteitscontrole / procesbewaking

Automatisering 75 Vakmanschap 83 De markt Nieuwe technologie

91 101

Leveranciersregister 113 MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

www.dymato.nl

Röders RXP 801Z2 at Dymato Werkstukken in een opspanning met 2 spindels hoogst precies bewerken: Met de hoofdspindel frezen of coördinaatslijpen met HSK E50 of HSK E40 voor grotere werkstukken. Microbewerkingen of coördinaatslijpen van kleine boringen en radii met lucht gelagerde spindel tot 90.000 omw/min. Machine in 3-assige en 5-assige uitvoering leverbaar.

Vo o r e e n u i t g e b r e i d o r i ë n t e r e n d g e s p r e k k u n t u b e l l e n m e t o n z e s p e c i a l i s t e n 0 3 1 8 - 5 5 0 8 0 0

i n f o @ d y m a t o. n l

Machinebouwtechnologie

Investeringsstrategie voor ambitieuze aerospace toeleverancier Fokker Landing Gear in Helmond is vastberaden wereldwijd marktleider te worden in de productie van landingsgestellen voor helikopters en vliegtuigen. Daar is het investeringsprogramma op afgestemd. De Heller FP10000, een 5-assig bewerkingscentrum, past in deze strategie. Het gaat hier om de opvolger van de MCH-C modellen, voorzien van een palletwisselaar voor pallets tot 1000 bij 1000 mm. Nauwkeurigheid telt bij luchtvaartcomponenten. Daarom bouwt Heller standaard spindels met waterkoeling in en past een spilgroei compensatie systeem toe. Productiviteit is in deze industrie net zo belangrijk. Daarom heeft Heller een speciaal spindelsysteem voor dit type machine ontwikkeld. Bij een eventuele crash is de freesspil binnen 3 uur vervangen en kan er verder worden verspaand. Machine: Heller FP10000 5-assig bewerkingscentrum Leverancier: Oude Reimer Meer informatie: www.heller.biz | www.oudereimer.nl | http://www.fokker.com/Fokker_Landing_Gear

Leptechnologie van FLP Microfinishing GmbH gaat voorbij de grenzen van klassieke bewerkingen

Nanometers nauwkeurige vlakheid Waar andere machinebouwers over oppervlaktenauwkeurigheden in micrometers spreken, begint het voor FLP Microfinishing GmbH pas als je een stap verder wilt. “Wij spreken over nanometers. En soms over Angström”, zegt Thomas Rehfeldt, directeur van de Duitse machinebouwer. 100 picometer oftewel 0,1 nm, dat is de nauwkeurigheid waar het hier om gaat.

iet alleen miniaturisatie eist steeds hogere nauwkeurigheden. Ook andere trends dwingen fabrikanten in deze richting. Downsizing in de auto-industrie bijvoorbeeld. Automobielfabrikanten willen kleinere en zuinigere motoren omwille van een lager verbruik en CO2-uitstoot. Moderne turbotechnologie is hiervoor onmisbaar, net als steeds hogere drukken van injectoren. “Mechanisch komen we aan de grenzen van wat met klassieke technieken zoals slijpen kan”, zegt Thomas Rehfeldt. Ook in de halfgeleiderindustrie rond bijvoorbeeld ASML schuiven de oppervlaktenauwkeurigheden richting nanometer- en soms zelfs picometerbereik. Het gaat dan vooral om de oppervlakte parallelliteit van het product, die standaard bij de machines van FLP Microfinishing al beter is dan 0,5 µm (bij een Ra-waarde van beter dan 0,01 µm). Uitlijning SPS-gestuurd Het Duitse bedrijf heeft hiervoor een eigen leptechnologie ontwikkeld, eventueel gecombineerd met bijvoorbeeld slijpen.

De te bewerken producten worden in een van de werkstations op de machine gelegd. Deze draaien tegenovergesteld aan het roterend gereedschap. In totaal vinden er gelijktijdig in de machine vier roterende bewegingen plaats. De schalen waarin de werkstukken liggen, hebben een convex oppervlak. De gebruiker kan de uitlijning bijstellen. Om een vlakheid van nanometers precies te garanderen, is de uitlijning SPS-gestuurd. Thomas Rehfeldt: “Dat gebeurt door de besturing van de machine. Alleen daardoor halen we de nauwkeurigheden in het nanometerbereik.” Deze vlakheid wordt constant behaald doordat de slurry waarin de bewerking plaatsvindt, ervoor zorgt dat het gereedschap altijd als nieuw blijft. Het grootste gereedschap dat tot nog toe werd gebouwd, heeft een doorsnede van 4 meter. Hoe kleiner het product, des te nauwkeuriger het eindresultaat is. Maar ook grotere producten kunnen heel precies worden gevlakt. “We hebben al glas bewerkt met een vlakheid van 0,5 micrometer over vier meter lengte”, zegt Rehfeldt.

Picometers meten FLP Microfinishing wordt in de Benelux vertegenwoordigd door Encoma. Dat heeft ook de vertegenwoordiging van de Duitse machinebouwer Kern, fabrikant van ultraprecisie freesmachines. Beide technieken zijn aanvullend, zegt Thomas Rehfeldt. Als de nauwkeurigheid waarmee Kern de producten freest nog niet voldoende is, kan een nabewerking met de techniek van FLP wel de gevraagde nauwkeurigheid brengen. Om de absoluut hoogste nauwkeurigheden in Angström (picometers) aan te kunnen tonen, heeft het bedrijf samen met Duitse partners een speciale meetmachine ontwikkeld. Hiervan staat er één in Berlijn bij de universiteit, de andere bij het nationaal meetinstituut in Braunschweig. Hier kunnen onder speciale omstandigheden nauwkeurigheden van picometers worden gemeten.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Machine uit één blok graniet Twee jaar geleden heeft de machinebouwer op de EMO de nieuwste machine geïntroduceerd voor de allerhoogste nauwkeurigheden, de FLP High Precision. Bij deze machine is voor een ander constructief concept gekozen, namelijk een monolithische opbouw. Zowel het onderstel als het portaal van deze machine worden uit één blok graniet gemaakt, een concept dat door FLP Microfinishing gepatenteerd is. “Voorheen hadden we een vervorming in de C-beugel. Door de nieuwe opbouw uit een blok hebben we deze teruggebracht tot 0,25 micrometer”, legt Thomas Rehfeldt uit. Deze nieuwe bouwwijze laat eveneens toe met hogere toerentallen te werken. Bij de grootste machine kunnen dat maximaal 600 omwentelingen per minuut zijn, bij de kleinere uitvoering loopt dat op tot 1100 voor zowel de onder- als bovenaandrijving. Dit is een wezenlijk aspect omdat de productiviteit lineair afhankelijk is van het toerental. “Als het gereedschap sneller roteert, haal je méér materiaal weg. Het is de klant die bepaalt of hij deze productiviteit nodig heeft.” Op dit moment werkt het R&D-team vooral aan de doorontwikkeling van de gereedschappen die moeten aansluiten bij deze snelheid. De volgende stap zal dan automatisering zijn, omdat hoe korter de bewerkingscyclus, des te belangijker wordt het snel plaatsen en MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Als bestaande fijnmechanische bewerkingen aan de grens komen, gaat FLP Microfinishing nog een stap verder met de in eigen huis ontwikkelde leptechnologie. Hiermee worden nauwkeurigheden in het picometerbereik behaald.

uitnemen van de werkstukken. Bij een kleinere machine heeft men daarvoor al robotsystemen ingezet. Technologie ontwikkelen Het eindresultaat van deze precisiebewerking wordt voor een belangrijk deel door de machine bepaald, maar andere factoren zoals het uitgangsmateriaal en het gereedschap zijn eveneens mee bepalend. Bovendien is het proces niet snel. Bij het leppen wordt 1 micrometer materiaal per minuut weggenomen. Daarom moet je als dat kan zoveel mogelijk materiaal al van tevoren weghalen, adviseert Rehfeldt. Hiervoor is nu ook het fijnslijpen in de machine geïntegreerd, waarbij met een CBNof diamantgereedschap honderd micrometer in een minuut kan worden verspaand. Pas daarna volgt de lep- en polijstbewerking. Hoe je de technologie ook inzet, het maximale resultaat komt niet vanzelf. “Deze technologie kun je niet verkopen als je de klanten niet meehelpt ontwikkelen voor hun eigen toepassing”, zegt Thomas Rehfeldt. Daarom is FLP Microfinishing naast machinebouwer ook een loonbedrijf dat in opdracht van derden bewerkt.

Soms is dat puur als subcontractor, vaak gebeurt dit vooruitlopend op de levering van een machine. “We ontwikkelen dan samen het proces, klanten hoeven nog niet meteen te investeren en kunnen zich de technologie eigen maken.” Het investeringsrisico neemt aanzienlijk af en de aanloopkosten bij de start van de productie zijn gering. Bij de toelevering werken zo’n 30 medewerkers en zijn ongeveer 40 machines beschikbaar. Een aantal machine staat opgesteld in geklimatiseerde ruimtes. Breed toepassingsgebied Toepassingen zijn in heel veel sectoren te vinden. Het kan niet alleen om metalen componenten gaan, zoals spuitgietdelen voor matrijzen, fijnstansdelen of sintermaterialen, maar ook keramische producten, optische elementen. Ook non ferro metalen laten zich met deze technologie bewerken, net als glas. Doorgaans komt de technologie als laatste stap in de productie aan bod. Het grote seriewerk zit voor FLP Microfinishing vooral in de automobielen medische industrie. Het bedrijf bouwt echter ook compacte machines, die meer bedoeld zijn voor prototypebouw en enkelstuks of kleine series.

LIMAS CNC-MACHINERY DE NEDERLANDSE IMPORTEUR VAN:

DEUTSCHE GRÜNDLICHKEIT! Bezoek onze open dagen op 23 en 24 April. Voor meer info www.limascnc.nl

DMT-KERN CD 1000

LIMAS CNC-machinery is al 12,5 jaar importeur van hoogwaardige CNC gestuurde verspaningsmachines. Door deze jarenlange ervaring bieden onze specialisten u snelle en adequate ondersteuning waarmee uw productiviteit gewaarborgd blijft. Want een goede aftersales ondersteuning is van essentieel belang bij de aanschaf van een productiemachine. Ons motto is dan ook “alleen door uw succes kunnen ook wij succesvol zijn!” Meer informatie? Neem dan eens vrijblijvend contact op of kijk op onze website: www.limascnc.nl

matec-40 HVU

SPINNER U-1520

www.limascnc.nl

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

ISOG de nieuwe naam voor Michael Deckel

Precies en productief gereedschap- en productieslijpen Een gereedschapsspindel die loodrecht op het te slijpen werkstuk staat: dat is altijd hét handelsmerk van Michael Deckel geweest. Deze technologie wordt nu onder de naam ISOG op de markt gebracht. "We willen de technologie terugbrengen naar waar deze voor staat: precisie slijpmachines voor bedrijven die nauwkeurigheid en productiviteit zoeken", zegt Martin Sackmann, algemeen directeur.

et gepatenteerd concept met een loodrecht op het werkstuk staande A-as levert volgens Sackmann in de praktijk voordelen op. Zo spelen er heel andere krachten in de machine. De bouwwijze is compact en de massa die verplaatst moet worden, is geringer dan bij andere machineconcepten. Dat komt de stijfheid ten goede. Bovendien zijn de positioneerafstanden kort, kunnen gemakkelijker grote gereedschappen worden gebruikt en is het beladen van de machine eenvoudig, ook robotisering kan gemakkelijk gerealiseerd worden. Echter wellicht het belangrijkste voordeel van deze bouwwijze is dat door de spindel verticaal te plaatsen, een groot deel van de aandrijving buiten de werkruimte van de machine blijft. Martin Sackmann: "Daardoor hebben we geen last van warmteopbouw en kun je met onze machines direct nauwkeurig werken. Opwarmen is niet nodig; thermische drift evenmin."

Het handelskenmerk van de ISOG-machines is de verticale opbouw van de spindel. Daardoor is de machine thermisch stabieler en zijn lange opwarmtijden overbodig. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De grijper voor het plaatsen van de te slijpen gereedschappen is in de spindel geïntegreerd. Hierdoor kunnen de gereedschappen ook in een hydrodehnhouder worden geplaatst.

Fanucbesturing De machinebouwer heeft aan de besturingskant een flinke stap gezet door bij de S20 naast de van oudsher gebruikte NUMbesturing nu ook Fanuc als besturing aan te bieden. Op termijn wil men alle machines zowel met NUM- als met Fanucbesturing gaan aanbieden. Met nieuwe functies zoals Nano smoothing en Nano interpolation, die in de Fanucbesturing zijn geïntegreerd, verhoogt ISOG de nauwkeurigheid van de machines verder. Vooral de oppervlaktekwaliteit verbetert. Een ander voordeel is de integratie met een eventuele robotcel voor het beladen van de gereedschappen. Fanuc biedt standaard al een BUS voor datacommunicatie tussen machine en robot. Technische achtergrond Martin Sackmann ziet kansen om als nichespeler een positie in deze markt te behouden en te versterken. "Slijpen blijft belangrijk. We zullen best wel toepassingen kwijtraken aan andere technieken, maar er komen ook nieuwe toepassingen bij." De medische industrie bijvoorbeeld. ISOG zet niet alleen in op het gereedschapslijpen. Juist nu in de productie series kleiner worden en nauwkeurigheidseisen hoger, neemt de behoefte aan snel om te stellen precisie slijpmachines toe. Waar het in Europa om gaat, is dat je het hoge kostenniveau kunt rechtvaardigen. En dan komt het op de technologie aan, aldus Sackmann. "Een klant die met de tijd meegaat, hecht waarde aan kwaliteit en beseft dat kwaliteit zijn prijs heeft. Maar ondanks dat onze machines duurder zijn, is het product dat we slijpen niet duurder doordat we direct nauwkeurig frezen. We zijn sneller, nauwkeuriger en hebben minder uitval."

Blue Arc technologie verlegt grenzen in productiviteit bij voorfrezen van aluminium en titanium

Zware vliegtuigverspaning op lichte machine: 30% lagere investeringskosten Titanium ruwen op een bewerkingscentrum voor middelzware verspaning en toch een drie keer zo hoge material removal rate (MRR) bereiken dan state of the art is voor dit materiaal. Dat belooft Mitsui Seiki, dat samen met GE de Blue Arc technologie productierijp maakt. 2015 moet het jaar worden waarin deze super snelle zinkvonktechnologie productierijp wordt. Niet eens zozeer de snelheid waarmee materiaal wordt weggenomen is het aantrekkelijke; veel meer geldt dat Blue Arc de investeringskosten in machines met een derde verlaagt.

at de Blue Arc technologie bij GE is ontwikkeld, is niet vreemd als je bedenkt dat bij de productie van vliegtuigcomponenten gigantische hoeveelheden (moeilijke) materialen verspaand moeten worden. Fly to buy ratio's van meer dan 40 : 1 zijn geen uitzondering. De technologie is een ontwikkeling van GE Research; samen met de Japanse machinebouwer Mitsui Seiki wordt momenteel de technologie voor het eerst in een productiemachine gebouwd, die in het voorjaar van 2015 in gebruik wordt genomen. Het Duitse Cimtool bouwt de besturingssoftware. Het proces lijkt enigszins op zinkvonken, maar gebruikt een lager voltage. In tegenstelling tot EDM is het nieuwe proces geen zogenaamd single shot proces. Scott Walker, president Mitsui Seiki USA, legt uit dat er een gelijktijdige ontlading én lichtboog optreden. "We branden het materiaal weg in de magnastroom die ontstaat. Hiermee passeren we de grenzen van elektro-thermisch eroderen, zoals in het zinkvonkproces. Hierdoor kunnen we veel meer materiaal wegnemen in dezelfde tijdseenheid." Het bijzondere is dat Blue Arc zowel voor ruwfrezen als slijpen kan worden ingezet. Bij het frezen wordt een holle elektrode gebruikt, waarbij door de elektrode heen wordt gespoeld. Bij slijpen is de elektrode cirkelvormig en is er tussen de elektrode en het werkstuk een constante spleet om het verspaand materiaal weg te spoelen.

Machine niet extra belast Een tweede aspect dat Blue Arc zo bijzonder maakt, is dat de machine niet zwaar wordt belast. Zelfs als je een bewerkingscentrum neemt dat gebouwd is voor licht verspanen, haal je drie keer zoveel materiaal weg zonder dat de machine te zwaar wordt belast. Deze factor 3 blijft min of meer constant, ook als je zwaardere machines neemt. Scott Walker, die de nieuwe technologie tijdens de TRAM-conferentie in Chicago presenteerde, gaf als voorbeeld een heavy duty machine van Mitsui Seiki, voorzien van een HSK 125A of HSK 160A gereedschapopname, een 75 kW spindel met 4000 omwentelingen per minuut. Zonder Blue Arc komt deze machine tot een capaciteit van 15 inch3 per minuut bij titanium, met de nieuwe technologie haalt men 45 inch3 in dezelfde tijd. "Het voordeel is dat we geen hoog koppel noch hoge toerentallen nodig hebben." Een derde aspect dat Blue Arc aantrekkelijk maakt, is dat de technologie in één compacte kop zit verwerkt die door een robot in de spindel van de machine kan worden geplaatst. "Als je deze kop uitneemt, kun je de machine weer inzetten als gewone freesmachine", aldus Walker. Alleen voorfrezen Dat is eigenlijk ook wel nodig, want de technologie leent zich MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

alleen voor het voorfrezen of -slijpen. Niet voor een eindbewerking. Een andere beperking is dat het gereedschap wel zwaar wordt belast. Aan de snede is bij het verspanen van titanium een temperatuur gemeten van 1649 graden C, met als gevolg dat het hardmetaal van het gereedschap eerder zacht wordt dan het titanium zelf dat verspaand moet worden. Een punt waarop de onderzoekers nog stappen moeten zetten om de technologie geschikt te maken voor productieomgevingen, is de heat affected zone. Hierdoor is de technologie nu niet geschikt voor de eindbewerking: de heat affected zone moet nu nog worden weggefreesd in de eindbewerking. Scott Walker zegt dat deze zone momenteel eigenlijk te groot is. "Maar als we de energie die we inbrengen beter monitoren en terugbrengen, wordt de heat affected zone goed beheersbaar." Dat betekent dan wel dat de productiviteit omlaag gaat. Het verschil met de state of the art MRR van gewone bewerkingscentra wordt dan kleiner. Scott Walker ziet hier geen probleem in. Blue Arc blijft dan in zijn ogen een competitieve technologie. Dat heeft alles te maken met het eerste argument dat hij aanhaalde: de technologie stelt geen extreme eisen aan de machine qua belastbaarheid. Eerder omgekeerd. "Je kunt als basis een machine kopen uit een prijsklasse lager dan nu. Dat scheelt gemiddeld 30 procent in de aanschafkosten." Als je nu voor een trunnion type bewerkingscentrum kiest met een tafeldoorsnede van 2 meter, liggen de investeringskosten al gauw op MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

2015 moet het jaar worden waarin GE, Cimtool en machinebouwer Mitsui Seiki de Blue Arc technologie op de markt kunnen brengen. Deze technologie leent zich onder meer voor de productie van blisks.

2,5 miljoen euro en hoger. Met de Blue Arc technologie kun je dan volstaan met een machine die 800.000 euro goedkoper is, waar dan wel de kosten van de technologie van GE en Mitsui Seiki nog bij komt. Ook de gereedschapkosten kunnen flink omlaag, voorziet Walker. De eerste indicaties geven een percentage van 70% aan. Productiemachine voorjaar 2015 GE, Mitsui Seiki en Cimtool bouwen momenteel een testopstelling in het GE onderzoekslaboratorium in Michigan. De basis hiervoor is een horizontaal bewerkingscentrum van de Japanse

fabrikant (HW63 met direct drive technologie en een 15.000 toerenspindel). Deze machine wordt in het voorjaar van 2015 in gebruik genomen. In Japan is eind 2014 al een testmachine in gebruik genomen. De partijen zoeken nog partners om de technologie door te ontwikkelen en te vermarkten. Want, zo zegt Scott Walker: Blue Arc is klaar voor de markt. Voor 24/7 toepassingen waar veel materiaal verspaand moet worden, zoals bij vliegtuigcomponenten, maar ook bijvoorbeeld blisks of andere turbinecomponenten.

Draadvonktechnologie in slijpmachine voor dressen van CBN- en diamantschijven

Studer WireDress verkort precisieslijpen De WireDress technologie van Fritz Studer AG, biedt een uitweg voor het inefficiënte proces van dressen van metaalgebonden slijpschijven. De Zwitserse slijpspecialist integreert draadvonken in de slijpmachine. Dat opent nieuwe perspectieven voor de slijptechnologie.

r zit iets tegenstrijdigs in de slijpmaterialen die je voor harde en brosse materialen, zoals hooggelegeerde staalsoorten, hardmetaal en keramiek, nodig hebt. Metaalgebonden slijpschijven, diamant of CBN, zijn heel geschikt, omdat ze minder slijtagegevoelig zijn. Het slijpprofiel blijft dus beter intact. Bovendien ligt het spaanvolume hoger, doordat de metallische verbinding de slijpkorrels zeer goed vast houdt. Maar: de dressmogelijkheden van deze materialen zijn beperkt, legt Eduardo Weingärtner uit. Hoe minder slijtgevoelig het slijpmateriaal, des te moeilijker laat zich de contour van de schijf herstellen. "Als we normaal 1 kubieke centimeter siliciumcarbide nodig hebben, is dat bij deze schijven 50 keer zoveel. Het dressen is dus niet efficiënt." Dat komt onder andere doordat de slijpkorrels zich moeilijk uit de metaalstructuur laten halen, zonder dat de matrix beschadigd raakt. De onderzoeker van ETH Zürich heeft samen met een aantal partners, onder leiding van Fritz Studer AG, de nieuwe WireDress technologie ontwikkeld.

Vonkeroderen Om tot een economische oplossing te komen, grijpen de onderzoekers van ETH Zürich terug naar de vonkerodeertechnologie, zoals die een halve eeuw geleden door de andere Zwitserse machinebouwer AgieCharmilles werd ontwikkeld. Het nadeel van deze verspanende technologie is dat niet alle materialen bewerkt kunnen worden. Juist dat gegeven heeft Weingärtner in een voordeel weten om te buigen. De metaalgebonden slijpschijf bestaat namelijk uit vonkerodeerbaar- en niet vonkerodeerbaar materiaal. Het onderzoek spitst zich toe op twee type schijven: de CBN schijven en de metaalgebonden diamantslijpschijven. Weingärtner gebruikt het draadvonken als technologie voor het dressen van metaalgebonden diamantslijpschijven in de machine. "Doordat de schijf bestaat uit de twee soorten materiaal, ontstaan er tijdens het draadvonken microkorrels. Dat is belangrijk, want die stellen ons in staat om het complexe profiel nauwkeurig

Voor het dressen van metaalgebonden slijpschijven heeft Studer de WireDress technologie ontwikkeld, die gebruik maakt van draadvonktechnologie.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Razortec: altijd optimale slijpschijf

Eduardo Weingärtner kreeg begin dit jaar de Fritz Studer Award voor zijn onderzoekswerk dat geleid heeft tot Studer Wire Dress.

te dressen, terwijl de diamantstructuur in de schijf thermisch niet beschadigd wordt." Het voordeel van draadvonken boven zinkvonken is dat men geen last heeft van elektrodeslijtage maar elke keer met een nieuw gereedschap - de draad - met het dressen begint. Een speciaal ontwikkeld draadgeleidesysteem zorgt voor een continue snelheid van de draad (100 mm per seconde) voor zeer nauwkeurige contouren. De slijpschijf zelf is de tegenpool, die met 50 tot 140 omwentelingen per minuut draait. Per minuut haalt men tot 80 mm3 materiaal weg. Met de draad maakt men binnenradii van < 0,2 mm en buitenradii van < 0,05 mm op de slijpschijf. De slijpkorrel wordt niet aangetast en behoudt zijn oorspronkelijke vorm. 40% productiviteitswinst WireDress gebeurt in de slijpmachine, gebruik makend van de slijpolie die als diëlectricum wordt ingezet. Het proces verloopt stabiel en snel. In de machine is 10 kilometer draad beschikbaar, wat voldoende is voor 16 uur dressen zonder pauze. Het feit dat de schijf niet geregeld uit de machine moet worden gehaald om opnieuw te dressen, levert een flinke productiviteitsverbetering op. De technologie is in eerste instantie dan ook vooral ontwikkeld voor de serieproductie. Een bijkomend voordeel van de WireDress technologie is dat deze aanzienlijk minder energie vergt dan het klassieke dressen: 500 W tijdens het dressen en 25 W in de standby modus tegenover 1,5 kW bij de tot nog toe gebruikte methode. Verdere onderzoeken laten nog als neveneffect MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Een andere innovatie uit de United Grinding groep, waar Studer deel van uitmaakt, is de Razortec-technologie die Blohm Jung samen met het Institut für Werkstofftechnik IWT heeft ontwikkeld. Het gaat hier om het reconditioneren van de slijpschijven. Het spoelen van de schijf - Jet-Cleaning - om de poriën open te houden, bestaat al langer. Dit is door de komst van machines waarin de slijpschijf continu wordt uitgelijnd echter minder belangrijk geworden. Het uitlijnen zorgt weliswaar voor een continu optimale positie van de schijf, maar heeft geen effect op de levensduur. Het is bovendien een relatief dure technologie. Razortec is daarom een alternatief. Met hoge druk wordt

de schijf waar deze het werkstuk raakt continu gereinigd zodat de structuur van de schijf open blijft. Dat heeft als voordeel niet alleen dat de schijf langer meegaat (tot 30%), maar ook dat de kwaliteit verbetert doordat er minder warmteontwikkeling is. De schijf blijft beter snijden dan zonder reiniging. Met name in het productie slijpen is dit een belangrijk gegeven. Ook de krachten nemen af. Het resultaat is dat de slijpschijf aan de omtrek aanzienlijk lagere temperaturen kent en er geen beschadigingen aan de randen ontstaan. Vooralsnog wordt Razortec aangeboden op de machines van Blohm Jung en Mägerle, waarbij deze laatste fabrikant ook nog eens de nozzles automatisch wisselt.

zien een daling van de slijpkracht en een lagere G-waarde. De aansturing van de WireDress unit verloopt over de besturing van de slijpmachine. Een simulatietool dat het team mee ontwikkeld heeft, geeft vooraf inzicht in het verloop van het proces. Hierdoor kan men de thermische invloed van het dressen verder

minimaliseren. Het resultaat van een WireDess unit ingebouwd in een machine van Studer laat een reductie van de totale slijptijd zien van 30 tot 40 procent, alleen door het efficiënter dressen van de schijf. De slijtage aan de schijf zelf vermindert met 70%. Studer gaat deze technologie op alle rondslijpmachines aanbieden.

De technologie maakt het mogelijk zeer kleine radii te slijpen.

Met een multitasking machine zoals de Doosan SMX 3100 heeft het Koreaanse merk een visitekaartje afgegeven. De komende jaren zullen er modellen voor de top van de markt gebouwd gaan worden.

Doosan wil in 2020 wereldwijd in de top 3 staan Doosan wil in 2020 in de top 3 van fabrikanten van verspanende CNC-machines staan. Met de multitask machine Puma SMX 3100 en het 5-assig bewerkingscentrum VCF 850, heeft de Koreaanse machinebouwer alvast twee visitekaartjes afgegeven. Meer staat op stapel, bijvoorbeeld op besturingsvlak ĂŠn op het gebied van applicatieondersteuning en support. 16

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Doosan topman in Europa Henry Kim wil tevens investeren in klantondersteuning

Deze strategie van Doosan Infracore is duidelijk. Gemeten naar omzet en aantal verkochte machines, staat het merk nu op plek 5 of 6, afhankelijk hoe je de berekeningen maakt. Mazak is de marktleider in de ogen van de Koreanen, gevolgd door DMG Mori. Het Chinese concern SMTCL zegt weliswaar de grootste fabrikant van metaalbewerkingsmachines te zijn, maar bij Doosan kijken ze alleen naar de CNCmachines, de draaien freescentra. En dan is het Chinese concern een stuk kleiner, ondanks dat ze machinebouwer Schiess enkele jaren geleden hebben ingelijfd. Doosan moet wel nog Okuma en Makino voor laten gaan; wereldwijd, benadrukt Henry Kim. “In Europa verkopen we al meer machines. Afgelopen jaar zijn we in Europa met 5 % gegroeid, meer dan het dubbele van de markt in totaal.” Kim heeft voor Doosan Infracore de organisatie in de VS geleid en werkt sinds december 2014 in Europa aan de realisatie van de strategie. Hij is ceo van Doosan Infracore Germany, het Europese hoofdkwartier van de Koreaanse machinebouwer. Van hieruit worden de 24 dealers en 3 technical centers in Europa aangestuurd. Naar het topniveau In 2020 moet het Koreaanse merk wereldwijd de nummer 3 in de markt voor freesen draaicentra zijn. “We willen naar hetzelfde niveau als de machinebouwers die we nu nog voor moeten laten gaan. We willen de technologiekloof tussen Doosan en de marktleiders de komende jaren verkleinen." Het realiseren van deze strategie vergt dat Doosan met high end machines op de markt komt én tegelijkertijd de huidige marktsegmenten blijft bedienen. Want marktleiders kunnen alleen bestaan als ze naast hun topmachines een sterke positie hebben in het volume-segment van de markt. Henry Kim: “Zonder entry level machines kun je als fabrikant van topmachines niet overleven. Je hebt deze bread and butter machines, die 60% van onze omzet bepalen, nodig om voldoende middelen te genereren om de high end machines MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

te ontwikkelen.” De Europese Doosan topman legt uit dat deze strategie niet zomaar gekozen is. De wereldwijde machinemarkt groeit weliswaar, maar is in de ontwikkelde markten toch bijna verzadigd. Ondertussen neemt de concurrentie uit landen als Taiwan, China en India toe. Je onderscheiden van deze fabrikanten is noodzakelijk.

ontwikkeld om met behulp van sensoren de thermische stabiliteit van de high end bewerkingscentra verder te verbeteren. “Mechanisch moeten we ook nog zaken in de structuur van de machine aanpakken om de stabiliteit van de machines te optimaliseren.” Thermische stabiliteit is essentieel als je aan de top van de markt wil meedraaien. Ook werken de Doosan-

"Als je de top wilt bereiken, moet je een commitment naar de klant maken" Méér technologie integreren Doosan heeft de afgelopen jaren flinke stappen vooruit gezet wat betreft de kwaliteit van de machines en de concepten, met als resultaat bijvoorbeeld de multitaskingmachine SMX 3100. De komende jaren moet de volgende stap worden gezet. De engineers werken aan een nieuwe generatie machines waar nog meer technologie aan toegevoegd zal worden. Recent hebben ze een concept

ontwikkelaars momenteel aan nieuwe concepten voor de 4e en 5e as in de 5-assige bewerkingscentra. PC-gebaseerde besturing Doosan past van oudsher Fanucbesturingen toe. Inmiddels is driekwart van de machines eveneens leverbaar met een Siemens of Heidenhain besturing. Daarnaast ontwikkelt de fabrikant een eigen, PC-

Doosan volgt additive manufacturing met interesse

"Ontwikkeling 3D-printen versnelt" Meerdere machinefabrikanten zijn het laatste jaar in additive manufacturing gestapt. Doosan Infracore volgt deze markt ook met belangstelling. Maar, zo zegt Henry Kim, 3D printen zal niet alle verspaning gaan vervangen. “Het is een van de nieuwe technieken. Je hebt een gebied voor verspanen, één voor additive manufacturing en dan zijn er nog producten waarbij de combinatie van beide juist voordelen biedt.” Hij heeft wel het gevoel dat de ontwikkeling van de technologie versnelt. “Vier jaar geleden dacht ik nog dat dit pas over 20 jaar zou doordringen in de productie. Na de IMTS 2014 denk ik dat 3D printen over tien jaar rijp is voor massaproductie. De ontwikkeling versnelt.” Hij sluit niet uit dat ook Doosan op termijn in deze markt stapt, zoals de beide marktleiders het afgelopen jaar hebben gedaan. Als het concern dat doet, zal dat altijd met een hybrideconcept zijn: laser sinteren en verspanen. De ervaring met de laser heeft het concern al in het verleden opgebouwd. De softwareen applicatie-ontwikkeling zullen het belangrijkste zijn om op te pakken.

daarom werkt Doosan aan een eigen systeem dat in de toekomst tussen de machinebesturing en het internet in komt en dan tevens de bediening vergemakkelijkt.

“We willen de technologiekloof tussen Doosan en de marktleiders verkleinen"

Henry Kim, sinds kort ceo van Doosan Infracore Germany, de organisatie die het Europese dealernetwerk aanstuurt. "In 2020 staat Doosan in de top 3 van de fabrikanten van freesen draaicentra."

gebaseerde besturing waarvan op de komende huisshow de nieuwste ontwikkelingen getoond gaan worden. Ook dit past volgens Henry Kim in de strategie om door te dringen tot het topsegment van de markt. PC gebaseerde besturingen maken het leven van de CNC-operator gemakkelijker én dragen bij aan de hogere kwaliteit van de bewerkingen, doordat er steeds meer vanuit de software gestuurd wordt. Vooral voor de meer-assige machines is dit vanuit programmeeroogpunt wel nodig. De PC gebaseerde besturing biedt daarnaast een andere mogelijkheid waar Doosan aan werkt, namelijk een buffer inbouwen tussen de machinebesturing en het internet. Henry Kim is nog niet echt overtuigd van het Internet of Things, of Industrie 4.0 zoals in Duitsland deze ontwikkeling wordt aangeduid. Fanuc voelt er al helemaal weinig voor om het besturingssysteem te openen voor internettoegang. Terecht, vindt Kim. “Ik deel hun visie. Je moet voorzichtig zijn uit het oogpunt van veiligheid. In een fabriek worden talloze besturingssystemen gebruikt, er zitten honderden plc’s in de installaties en machines. Wat als hackers via het web daar toegang tot krijgen?” Wat safety betreft, vindt hij Fanuc de beste besturing. Als de markt dan toch internettoegang wil, dan zal er een buffer moeten komen. Mede

Klantondersteuning Aan de technologiekant heeft Doosan dus meerdere ontwikkelingen in gang gezet om binnen vijf jaar door te stoten tot de top van de markt. Dat is echter slechts één kant van de medaille, meent Henry Kim. Klantondersteuning is de andere kant. “We moeten een commitment maken aan de klant”, vat hij dit samen. Klanten vragen vandaag de dag veel meer ondersteuning van hun leverancier. Niet alleen wat betreft de service en storingsdienst, ook op het gebied van applicatie-ontwikkeling. Om op dit vlak snel vooruit te komen, introduceert Henry Kim op de EMO 2015 een concept wat hij 'Team Doosan' noemt. Op de EMO in Milaan moet dit zichtbaar worden. “Doosan heeft in Europa niet de capaciteit die andere spelers hebben die direct aan de eindklanten leveren. Maar we hebben wel 24 dealers waarvan er verschillende capaciteit hebben voor applicatie-ontwikkeling en het uitwerken van bijvoorbeeld automatiseringsoplossingen. Die kennis moeten we veel meer delen. Doosan Europe moet zich met de dealer als één team presenteren, als Team Doosan.” Hij wil dit concept de komende tijd samen met zijn dealers uitwerken. Dealers kunnen zich ontwikkelen tot excellence centers voor bepaalde marktsegmenten en hun kennis dan internationaler inzetten. Om de dealers daar toe te bewegen, wil hij investeren in het dealernetwerk. Korte levertijden Henry Kim heeft de Europese dealers nog om een andere reden nodig, wil Doosan de top bereiken. Levertijden zijn vandaag de dag in de machinemarkt een cruciale factor geworden. Daarom houdt Doosan Infracore Germany in de twee magazijnen in Hamburg en Bremerhaven tegen de 400 verschillende machines op voorraad. Daar zouden dan nog de high end machines bij komen. Henry Kim: " Iedereen wil zijn voorraad reduceren, maar niemand wil een kans om te verkopen mislopen. Daarom willen we aan de ene kant de sales forecast verbeteren, aan de andere kant de voorraad low level machines doorschuiven naar onze dealers, zodat we zelf ruimte krijgen voor de high end machines.” Want ook die wil hij straks snel kunnen leveren. Voor deze zet zijn er sterke dealers nodig. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Industrie 4.0

Hogere productiviteit dankzij CAM-programmeren Een korte doorlooptijd voor de productie van vacuümvormmatrijzen was de directe aanleiding voor Achterbosch Machinebouw om te investeren in SolidCAM. Nu gebruikt de machinebouwer uit Denekamp het CAM-pakket ook om op de nieuwe Zayer bedfreesmachine grote machineframes nauwkeurig na te bewerken. Tot op 0,02 mm, iets dat zonder SolidCAM onmogelijk zou zijn. Dat zou namelijk teveel programmeerwerk kosten. Het CAM-programmeren levert Achterbosch Machinebouw in alle opzichten productiviteitswinst op. Het programmeren gaat sneller en de freesmachines halen een hoger spilrendement. Terwijl in SolidCAM geprogrammeerd wordt, bewerken de machines andere componenten. En de simulatiemodule van SolidCAM geeft de Drentse verspaners voldoende vertrouwen om de vacuümvormen ’s nachts onbemand te frezen. Software: SolidCAM Leverancier: CAD2M Meer informatie: www.achterbosch.com | www.cad2m.nl | www.solidcam.com

Smart Industry wil industrieel midden- en kleinbedrijf ondersteunen bij transitie

Digitalisering zet maakindustrie op z’n kop De 4e industriële revolutie, zo wordt de volgende stap in de manier waarop industrieel producten worden gemaakt, aangeduid. Productieprocessen zullen vergaand digitaliseren, doordat alles aan het internet gekoppeld wordt en vanuit databestanden productieprocessen en machines aangestuurd gaan worden. Smart Industry optimaliseert de productie. De digitalisering zal ook businessmodellen veranderen. De uitdaging is hoe de Nederlandse maakindustrie hierbij te betrekken en de kansen die dit biedt, te benutten?

uitsland zet met Industrie 4.0 heel sterk in op de digitalisering van de industrie. Ook in andere Europese landen speelt deze ontwikkeling. De digitalisering van de maakindustrie voltrekt zich in een razend tempo. In de komende jaren zullen steeds meer producten tot stand komen door machines en processen die volledig computer gestuurd digitale ontwerpen omzetten in fysieke producten. Om te voorkomen dat de

ACTIEAGENDA

De actieagenda Smart Industry schetst een aantal actiepunten die de Nederlandse industrie moeten helpen de kansen die digitalisering biedt, te pakken.

Nederlandse maakindustrie deze boot mist, heeft een breed samengesteld team Smart Industry eind 2014 een actieagenda samengesteld. De digitalisering biedt namelijk voor de Nederlandse industrie grote kansen om concurrerend

Wat wil het team Smart Industry? • •

in 2018 moet 80 procent van de bedrijven bekend zijn met het begrip smart industry; 40% moet ermee aan de slag zijn (nu 14%) de absorptie van nieuwe technologie moet omhoog. Nederland moet op de WEF-lijst doorschuiven van plek 21 naar een plaats in de top 15 (in 2018)

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

te blijven in de mondiale concurrentiestrijd. Sterker nog: als de digitalisering goed wordt opgepakt, kan de Nederlandse industrie competitiever worden. Maakindustrie naar hoger niveau tillen Voor professor dr. ir. Egbert-Jan Sol, lid directie van TNO Industrie en werkzaam bij het programmabureau Smart Industry, is er dan ook geen keuze om wel of niet mee te doen in deze ontwikkeling. “De uitdaging is hoe we organiseren dat de maakindustrie op een hoger niveau komt. Anders delven we op termijn het onderspit.” De digitalisering leidt er namelijk toe dat grote OEM’ers, zoals ASML of Océ, hun businessmodellen zien veranderen. Ze schuiven op van het verkopen van machines richting het pay per use. Dat heeft vergaande consequenties. Verkoop van diensten vervangt verkoop van machines en producten. “Lease contracten leiden pas na jaren tot een stabiele cash flow”, zegt Sol. De grote concerns zijn al bezig zich daarop voor te bereiden. Tegelijkertijd concentreren ze zich veel meer op het oplossen van problemen bij hun klanten. Manufacturing en de daarbij behorende ontwikkeling en engineering laten ze aan hun toeleveranciers over. Egbert-Jan Sol: “Toeleveranciers worden nu zelf producent. Maakbedrijven moeten tegelijk flexibeler worden en zero defect gaan produceren.” En ze moeten zich aanpassen aan het nieuwe businessmodel van de OEM’er. Drie actiepunten Deze ontwikkelingen gaan veel vergen van de maakindustrie. Bewustzijn creëren van de digitale revolutie in de maakindustrie is daarom de eerste noodzakelijke stap; het inrichten van samenhangende netwerken van bedrijven en kennisinstellingen rond de kernprincipes van smart industrie (de ecosystemen) de tweede; en het versterken van zowel de kennis als vaardigheden van medewerkers alsook het creëren van de juiste randvoorwaarden. Dat zijn de drie actiepunten waar de agenda van Smart Industry rondom is opgebouwd. Het vergroten van het bewustzijn is een belangrijke stap, waar met name de Kamer van Koophandel een rol in zal spelen. De fieldlabs, die de lead nemen in de opbouw van de ecosystemen, zijn op korte termijn wellicht het meest zichtbare actiepunt. Dit is het tweede actiepunt. Tien fieldlabs moeten in 2015 van de grond komen. Voor de verspanende industrie zijn met name het fieldlab Multimateriaal 3D-printen, North East region of smart factories MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Egbert-Jan Sol: het industriële mkb moet en kan mee in de digitalisering.

(foutloze first time right productie), flexible manufacturing (kleine series geautomatiseerd door robots produceren zonder programmeertijd); de secure connected systems garden (veilige uitwisseling van data) en de digitale fabriek interessant. Deze laatste, de digitale fabriek, is een netwerkfabriek waarin bedrijven samenwerken aan ontwikkeling en fabricage van complexe high tech machines. Egbert-Jan Sol: “Maakbedrijven zullen forse investeringen moeten doen in ICT en andere zaken. Als ze samenwerken, kunnen ze risico’s spreiden.” Ook de fieldlabs zorgen voor risicospreiding. Deze doen baanbrekend onderzoek naar toepassingsmogelijkheden van nieuwe technologie, zijn aanjager van de ecosystemen en bieden juist het midden- en kleinbedrijf een plek om de nieuwe technologie te testen en ervaren, voordat ze zelf moeten investeren. Het Smart Industry programmabureau en de fieldlab teams gaan vanuit deze fieldlabs zowel individuele bedrijven alsook clusters van bedrijven in een regio ondersteunen. De beste in Europa zijn Voor het realiseren van de fieldlabs is voorlopig een bedrag nodig van 60 tot 90 miljoen euro. Smart Industry rekent op 30 tot 45 miljoen euro subsidie, deels afkomstig uit Europese EFRO-gelden, aangevuld met nationale middelen en H2020 programma’s. De industrie zal de andere helft moeten opbrengen. Met dat geld worden twee type van fieldlabs ingericht, naar analogie van de pilot lines die elders in Europa worden opgezet. Egbert-Jan Sol: “Je hebt de fieldlabs in de relevante omgeving en in de operationele omgeving. De eerste,

Matsuura De absolute top op het gebied van precisie bewerkingscentra!

Betrouwbaar en toonaangevend

› › › › ›

MX serie

Snelle en uiterst precieze machines met grote ﬂexibiliteit

Deze serie 5-assige bewerkings-

Verticale, horizontale en 5-assige bewerkingscentra

centra van Matsuura zijn

Geïntegreerde palletwisselssystemen of complete robotcellen

zeer geschikt voor shopﬂoor

Uitstekende prestaties in moeilijk verspaanbare materialen

bewerkingen. Deze machines hebben een perfecte ergonomie

Vooroplopend in innovatief design, ontwikkeling en productie

en kunnen bovendien goed geautomatiseerd worden.

Meer weten?

Bendertechniek b.v.

T +31 (0)318 550 200

Neem voor meer informatie over Matsuura contact

Plesmanstraat 32

E info@bendertechniek.nl

met ons op. Wij zijn u graag van dienst!

NL 3905 KZ Veenendaal

I www.bendertechniek.nl

17.800

Meer informatie:

PlaatBewerkingsNieuws is een onafhankelijk technisch en business vakblad voor plaatbewerkende ondernemingen, die niet-verspanende technieken (scheiden, omvormen, verbinden en oppervlaktebehandelingen) in hun productieprocessen toepassen of kunnen toepassen.

Oplage:

5.200

2 x keer per jaar Voor starter en professional, het 3D Printmagazine voor de maakindustrie wil behalve informeren ook bijdragen aan de leercurve die bedrijven door moeten in de transitie. Dat zal gebeuren aan de hand van praktische informatie en vergelijkingsoverzichten die de verschillen en overeenkomsten van de verschillende technieken inzichtelijk maken.

Oplage:

4.700

Jaarboek Verspanen

Oplage:

4 x keer per jaar

3D-Printmagazine

23 x keer per jaar 2-wekelijkse verschijning binnen de metaalverwerkende industrie. Bij de deelname aan de diverse vakbeurzen hanteert MetaalNieuws een extra oplage-verhogende hand-out verspreiding. MetaalNieuws kenmerkt zich door korte, bondige en makkelijk lezende artikelen over alle nieuwsfeiten en noviteiten in de metaalsector.

PlaatBewerkingsNieuws

MetaalNieuws

54U Media de uitgever in de metaal

1 x keer per jaar Het Jaarboek Verspanen biedt een overzicht van de belangrijkste trends op het gebied van CNC-verspanen én nieuwe technologie die soms een alternatief is voor de bekende verspanende bewerkingen. Het Jaarboek maakt onderdeel uit van het totaalconcept dat bestaat uit de website en de digimagazines.

Oplage:

7.800

54U Media BV - 055-3601060 - www.54umedia.nl - info@54umedia.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

ucten,

kt. nsoren ergaande ormatie manuke nde inted en van eren. men stem, en zelfs worden

•

Ten slotte zorgt verregaande robotisering van de productie tot een verdere automatisering van het productieproces.

Automation

High value information

Manufacturing technologies

Improving quality 3D Digitization

Customer intimacy

Smart Industry

II00II00I00 III000II00 I00II000

Network centric

gende

e waarde et van diend. iet alleen everd, lijk krijperen. anisatie ering en waardewerking

Flexibilisation

Value chain participation

Dit schema geeft precies weer hoe de slimme inzet van ICT de industrie De kennisICT enzorgt technologieën binnen van Smart verandert. voor digitalisering de productie, voor nieuwe productietechnieken en voor eenToch netwerk centric productiesysteem. Industry jagen innovatie aan. is een Dat leidt uiteindelijk tot demet zes bedrijfsmatige veranderingen die in de innovatie pas geslaagd een succesvolle buitenste ring staan beschreven. marktimplementatie. Naast de technologische

uitdagingen is er ook ’zachte’ kennis noodzakelijk om technologie optimaal in een speciinfiek detoepassingsgebied relevante omgeving, moeten nog wat meer ontwikkelwerk 19 te laten landen.

doen; de operationele zitten al dichterbij het bedrijfsleven." Egbert-Jan Sol maakt zich wat de bijdrage vanuit de industrie betreft geen zorgen. De fiscalisering van R&D subsidies heeft tot een forse geldstroom richting de industrie geleid. Bedrijven hebben dus het geld wel, alleen zo geeft hij toe, het wordt

ook gebruikt om de balansen na jaren van crisis te versterken. Moeilijker zal het worden geld bij de overheid vrij te maken. “Het rijk heeft de polsstok ingekort.” Het team wil volgend jaar, als Nederland in de eerste helft van 2016 EU-voorzitter is, scoren met de eerste tien fieldlabs. Dan moeten de eerste demonstratieprojecten draaien. “We willen het beste jongetje van de klas zijn, nu Europa besloten heeft R&D funding dichter bij de markt te brengen.” Investeren in kennis Het derde actiepunt valt uiteen in het investeren in kennis, competenties en de randvoorwaarden. De fieldlabs zorgen op korte termijn voor kennisoverdracht. Op lange termijn moet de kennis verdiept worden, bijvoorbeeld op het vlak van robotica en sensoren. Er zijn ook nieuwe kennis en standaarden nodig, erkent het team Smart Industry. Daarnaast moeten er randvoorwaarden ontwikkeld worden. Want als straks elke OEM’er zijn eigen ICT systemen gaat hanteren, hoe moet de toeleverancier daar dan mee omgaan? “Dit moeten we echt Europa breed aanpakken”, vindt Egbert-Jan Sol. Daarom is het belangrijk dat een land als Nederland hier eveneens mee aan de slag gaat, om te voorkomen dat in Europa bepaalde industriesectoren te zeer een stempel drukken op de normeringen. Egbert-Jan Sol zegt positief verrast te zijn door de interesse die het team Smart Industry in de markt is tegengekomen. Er zijn meer dan 50 suggesties gedaan voor fieldlabs; waar men op een paar honderd deelnemers aan de workshops rekende, kwamen er meer dan duizend op af. “Er bestaat dus interesse, ondernemers zijn zoekende, het leeft, dat momentum moeten we nu vasthouden.” Want als de industrie het goed oppakt, ligt hier een kans.

Diginova: massaproductie maakt plaats voor production on demand Dat digital manufacturing zich razendsnel ontwikkelt, ontdekten ook de deelnemers aan het Europees project Diginova. In opdracht van de Europese Commissie is er een roadmap Digital Fabrication ontwikkeld. Marcel Slot, werkzaam bij Océ Nederland, was projectcoördinator. Hij voorziet een paradigmawissel in de manier van produceren. “Digital fabrication was toen we startten nauwelijks een thema. Nu wel. Er komen steeds meer computergestuurde gereedschappen om een digitaal ontwerp direct om te zetten in een product.” Daar gaat het bij digital manufacturing om. En dat houdt veel meer in dan alleen 3D-printen. “We gaan naar een tijdperk waarin het pushmodel - producten maken, op de markt brengen en verkopen - naar een production on demand model. Massaproductie maakt plaats voor gepersonaliseerde producten, kleine series, producten die je pas gaat maken als de klant ze wil hebben. “On demand is de drijfveer achter deze ontwikkeling”, zegt Slot. De kritische succesfactor is volgens hem de materiaalontwikkeling: in hoeverre kan die matchen met de machineontwikkeling?

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Top 10 kansen De breed samengestelde onderzoeksgroep heeft 80 kansen voor digital fabrication onderzocht en daaruit in een aantal stappen de top 10 uit samengesteld. Er is niet alleen gekeken naar technische haalbaarheid, ook naar factoren als hoe aantrekkelijk is de kans voor investeerders, de duurzaamheid, in hoeverre strookt het met manufacturing die we al in Europa hebben. Interessante domeinen zijn onder meer functionele materialen en 3D-printen. Hier speelt met name het voordeel dat we vormvrijheid krijgen en we functionaliteiten aan een vorm kunnen toevoegen. De onderzoeksgroep van Diginova denkt zelfs aan het 3D-printen van organen in de toekomst. Het vijfde domein is grote structurele componenten digitaal vervaardigen, zoals huizen. Geprinte sensoren vormen de zesde groep, gevolgd door gepersonaliseerde medicijnen die medicijnen in het lichaam precies op de plek brengen waar dit nodig is. Medische microfabricage is eveneens een van de kansrijke toepassingsgebieden. Het volledige rapport is te lezen op www.diginova-eu.org

Zorgt Industrie 4.0 voor nieuwe spelers? Worden data belangrijker dan hardware?

Google en robots gaan de maakindustrie veranderen Google, dat is toch die zoekmachine die ook zelfrijdende auto's ontwikkelt? Ja en nee. Met de komst van het internet der dingen - Industrie 4.0 - wil Google ook een voet tussen de deur krijgen in de maakindustrie. Vinden we straks de killer applicatie voor smart industry op de servers van Google terug?

et aandeel van IT en automatisering schommelt in de productiekosten van een machine rond de 30%. Dat gaat met de opmars van Industrie 4.0 - of The Internet of Things voor de Angelsaksische landen - toenemen naar 40%. De vergaande integratie van software in de machine tegelijk met de koppeling van alle componenten aan intelligentie in de cloud, schept voor machinebouwers echter heel nieuwe mogelijkheden. Dirk Prust, die op het Aachener Werkzeug Kolloquium over dit onderwerp sprak, ziet bijvoorbeeld de zichzelf bewakende machine realiteit worden. “Dat levert een beter gebruik van de machine op, een betere prognose en een gerichter onderhoud”, vat Prust drie belangrijke voordelen samen. Als je meer data verzamelt en erin slaagt deze te analyseren, vertaalt zich dat uiteindelijk in een hogere productiviteit en een stabieler proces. Fabrikanten zetten al de eerste stappen. Ott Jakob, fabrikant van speciale gereedschappen en spindels, zet IT-technologie in om de spindel bij een crash te beschermen. Zodra bepaalde krachten overschreden worden, komt in de spindel een magneetring los die de spindel beschermt. Chiron leest meer en meer data uit de besturing om hieruit al in een vroeg stadium af te leiden of een

bepaalde component slijtage vertoont. “Als het klant het toelaat, kunnen we die gegevens direct aan de werkvoorbereiding doorgeven”, aldus Dirk Prust. “We willen van ongeplande uitval naar voorspelbare uitval. Componenten slijten, maar we willen voorspellen wanneer ze gaan uitvallen.”

We investeren in reserves om onder onzekere omstandigheden toch kwaliteit te kunnen leveren. Als we die reserves bruikbaar maken met Industrie 4.0, hebben we al veel gewonnen Cloudapplicatie voor adaptief verspanen Deze toepassingen zijn nog niet echt smart in de zin dat real time analyses plaatsvinden en machines volledig zelfstandig ingrijpen. Dat doet bijvoorbeeld wel Kistler, dat samen met National Instruments en het Werkzeugmaschinenlabor in Aken een sensorgebaseerd systeem ontwikkelt voor adaptieve verspaning. Sensoren meten tijdens de bewerking de krachten en sturen deze via het internet door naar een cloudapplicatie, waar de data worden geanalyseerd. Experts van een machinefabrikant kunnen dan als het ware via de cloud mee in het proces kijken en helpen het proces verder te optimaliseren. Professor Fritz Klocke van het WZL voorspelt de komst van labs on a chips, die in de machine real time bewerkingsvloeistoffen analyseren en op basis hiervan parameterinstellingen aanpassen. Dat schept bijvoorbeeld mogelijkheden om meer tegen de maximale grenzen van een machine aan te werken. Fritz Klocke: “Kwaliteit staat voorop. Dan brengt men liever de productiviteit terug. Daarom investeren we in reserves in machines om onder onzekere omstandigheden toch kwaliteit te kunnen leveren. Als we die reserves bruikbaar maken, hebben we al veel gewonnen.” Apps worden de kennisbronnen Vooral op het snijvlak van proces en machine moet nog veel gedaan worden om modellen te ontwikkelen die in de praktijk

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

inzetbaar zijn. Want met name als je in de verspaning de grenzen opzoekt, gaan aspecten als stabiliteit, afwijkende positie van het tool center point en effecten daarvan op de oppervlaktekwaliteit een grote rol spelen. Dat moet meegenomen worden in de virtuele modellen. En zover is de industrie nog niet. Dat apps en cloud computing doordringen in de verspaning, is voor professor Gunther Schuh van het WZL niet een kwestie van of maar van wanneer. Hij gaat er vanuit dat binnen enkele jaren machinebouwers hun technologie niet langer zomaar met een machine mee leveren. Die zal beschikbaar worden gesteld via apps, die de klant naar eigen believen kan kopen. Hij denkt dat klanten van machinefabrikanten best bereid zullen zijn hiervoor te betalen, als ze daarmee tien of twintig procent meer productiviteit uit hun machine kunnen halen. “De gebruiker moet leren van zijn eigen data. Daar ligt een enorm potentieel.” Complexiteit beheersen Deze ontwikkelingen gaan wellicht ook heel nieuwe spelers opleveren in deze sector. Google heeft bijvoorbeeld de afgelopen jaren meerdere robotbedrijven gekocht. Waarom: omdat ook robots meer en meer aangestuurd worden op basis van data, verzameld door sensoren en geanalyseerd met intelligente algoritmen. En dat is het speelveld MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

waar Google actief op is. "Google en robots gaan de business ingrijpend veranderen", voorspelt Peter Kreusser. Hij leidt bij Siemens de afdeling die de machinebouwers adviseert. De 4e industriële revolutie - daarom spreken de Duitsers over Industrie 4.0 - zal niet morgen of overmorgen een feit zijn. Maar Kreusser is overtuigd dat er een paradigma verschuiving aankomt. "Over tien jaar zullen we verrast zijn hoe snel alles is veranderd." In de maakindustrie gaat het namelijk om personalisering en regionalisering. China is niet meer de fabriek voor de rest van de wereld. Producten worden meer en meer afgestemd op de klant. Dergelijke producten ga je dus regionaal produceren. Dat leidt tot nog meer complexiteit. "Wie die economisch kan beheersen, heeft een concurrentievoordeel", aldus Kreusser op het MAV Innovationsforum in Böblingen. Complexiteit is voor veel bedrijven een valkuil, omdat ze niet weten hoe hier op een goede manier mee om te gaan. Precies hiervoor gaat Industrie 4.0 in zijn ogen de oplossing bieden. Nu is namelijk IT kostbaar en mede daardoor veelal te zeer standaard. Kreusser denkt dat de automatisering zoals we die vandaag kennen, met ERP- en MESsystemen, vervangen gaat worden door apps waarmee je functionaliteit in huis haalt die je dit moment nodig hebt. Dat is een kans, maar tegelijkertijd een

risico. De partij die de dienst aanbiedt, verdient straks het geld. Niet de bouwer van het hardware platform. "Daarom koopt Google robotfabrikanten, Google wil een besturingssysteem maken dat platformonafhankelijk werkt. De functies die je koopt, komen van Google."

Over tien jaar zullen we verrast zijn hoe snel alles is veranderd Nieuw tijdperk in de verspaning Over een aantal jaren, voorspellen de experts, draaien machines op real time data uit de cloud. En machines zijn zo intelligent, dat ze zelf naar oplossingen zoeken als zich problemen aandienen. Nog voordat ze tot fouten hebben geleid. Verspanende processen worden dan real time bijgestuurd op basis van de data uit de sensoren en de gegevens die bekend zijn uit de databank die ergens in de cloud staat. Dat is eveneens een vorm van adaptief verspanen, dat op termijn zal leiden naar een volledig autonome fabriek. Sandvik Coromant heeft hier al de eerste testen mee gedaan. “De mensen gaan dan weg uit de fabriek. Dit gaat nog verder dan robotiseren”, aldus Michael Standridge, aerospace specialist bij de gereedschapfabrikant. Smart tools luiden een heel nieuw tijdperk in de verspaning in.

Steeds meer fabrikanten lanceren apps en cloudapplicaties

Apps en cloud: hoe ze de verspaning veranderen Smart Industry, the internet of things, Industrie 4.0. Drie begrippen voor min of meer dezelfde trend: door niet alleen apparaten maar zelfs componenten aan het internet te koppelen, wordt alles smart. Apps en cloud worden ook in de verspaning sleutelbegrippen.

MG Mori lanceerde al op de laatste EMO de nieuwe Celosbesturingsschil, die het gebruik van apps mogelijk maakt. Dat zijn - tot nog toe - apps uit eigen huis. Okuma USA gaat een stap verder. De Amerikaanse tak van de Japanse machinebouwer heeft een heuse Okuma appstore (bereikbaar onder myokuma. com) ingericht. Hier kunnen ook klanten - of app-ontwikkelaars - hun apps delen met anderen. Door derden toegang te bieden, wil Okuma de innovatie op dit vlak versnellen. Voorbeelden van apps: alarm status voor de machine die een email of SMS stuurt bij storing; part flip monitor, een app die controleert of de klemming van de klauwplaat controleert voordat de machine start; onderhoud app, die niet alleen grotere onderhoudswerkzaamheden weergeeft, maar de operator ook confronteert met een lijstje controles die bij de dagelijkse routine horen. Gereedschapfabrikanten kiezen tot nog toe vooral voor apps op smartphones (of pc) als tool om de verspaner te ondersteunen bij de gereedschapkeuze en het berekenen van freesparameters. Iscar doet dat bijvoorbeeld met de online applicatie Iscar Tool Advisor. Gekoppeld aan Machining Power heb je een krachtig rekeninstrument in handen voor de complexe berekeningen die het frees- of draaiproces soms vergen. Vanuit de cloud Een partij die sterk inzet op cloudtoepassingen voor de verspanende industrie, is het Zwitserse Machining Cloud. Het Zwitserse bedrijf heeft een platform ontwikkeld dat de maakindustrie op een slimme, digitale wijze ondersteunt de productiviteit te verhogen. Onder andere Okuma heeft zich als partner verbonden aan dit platform. Wat betekent dit concreet? Met de dynamische 3D-tool-assembly configurator app kun je complete digitale machinemodellen, inclusief de kinematische gegevens, en de complete gereedschapopbouw samenstellen, om deze data vervolgens te gebruiken in het CAM-systeem maar ook in de software voor gereedschappen voorinstellen of gereedschapbeheer. Dat kan straks allemaal via de Okuma app gedaan worden. Machining Cloud breidt met deze samenwerking het aantal partners verder uit. Eerder al werd bekendgemaakt dat onder meer Zoller en ook TDM Systems,

Een goed voorbeeld hoe apps het leven van de verspaner gemakkelijker maken, is de Machining Power rekentool van Iscar, waarmee uiteenlopende berekeningen voor de verspanende bewerking gedaan kunnen worden.

het softwarehuis van Sandvik, gebruik maken van het Zwitserse platform. Communicatie met de machine De Amerikaanse gereedschapfabrikant Kennametal gaat een stap verder. De feitelijke data uit het verspaningsproces moet je benutten om de volgende keer tot een verbeterde productie te komen, is het idee achter Novo Sphere, een cloudgebaseerde softwaretool die zich baseert op intelligentie en connectiviteit. Met de naadloze connectiviteit en de mogelijkheid om digitale gegevens te koppelen via de Machining Cloud zorgt artificiĂŤle intelligentie voor nieuwe efficiĂŤntie in het totale verspaningsproces. DP Technology bijvoorbeeld importeert Novo (onderdeel van Novosphere) gereedschapgegevens in de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Okuma America heeft zelf een AppStore gelanceerd, virtueel, waar ook derden hun apps in mogen aanbieden.

laatste versie van ESPRIT CAM software via de cloud. Dit bespaart programmeurs niet alleen uren aan handmatig gereedschap ontwerpen, ook worden de NC-programmaâ&#x20AC;&#x2122;s beter omdat de gegevens zijn gebaseerd op bestaande gereedschappen. Deze kunnen worden gekozen op basis van de eigenschappen van het werkstuk, werkstukmateriaal, eisen voor oppervlakteafwerking of welke aspecten dan ook, die het meest kritisch voor de bewerking zijn. Op de werkvloer levert voorinstelling van gereedschappen en samenstellingen een waardevolle tijdbesparing op. Zoller, fabrikant van voorinstel- en balanceerapparatuur, weet dat klanten Novo-gegevens uit de Machining Cloud kunnen importeren en dan beschikken over exacte en betrouwbare gereedschapafmetingen, compensaties en andere kritische gegevens om de voorinstelling betrouwbaar en waardevol te maken. En nu is ook via Machining Cloud een naadloze integratie met het ToolBoss gereedschapbeheersysteem gerealiseerd.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Communicatie met de machine Novo Optimize is een andere module die ontwikkeld is door een derde partij, maar geĂŻntegreerd wordt in het systeem van Kennametal. Deze module werkt volgens het MTConnect protocol, een in de VS ontwikkeld open en rechtenvrij communicatieprotocol voor de werkplaatsomgeving. Dit betekent dat Novo Optimize gegevens kan halen uit gereedschapmachines, verspanende gereedschappen, voorinstelapparatuur of welk onderdeel van de werkplaatsuitrusting of gegevensbron dan ook. De enige voorwaarde is dat alle apparatuur voorzien is van het MTConnect protocol. De Novo Optimize toepassing is een abonnementgebaseerd systeem, ontwikkeld in samenwerking System Insights Inc. in California. Het systeem stelt klanten in staat om een specifieke machine of een gehele werkplaats te optimaliseren. Het achterhalen van oorzaken van machinestilstand wordt gecombineerd met krachtige en kennis-gebaseerde aanbevelingen. Kennametal toont hiermee een concrete toepassing van Industrie 4.0.

Adaptief verspanen Van hieruit is de stap naar adaptieve verspaning, aangestuurd vanuit databases in de cloud, een logische. Delcam USA heeft hier een heel team ontwikkelaars op gezet, die werken aan nieuwe concepten voor de verspaning. Bij Delcam ziet men in adaptief frezen de sleutel tot een succesvolle toepassing van additive manufacturing. Met adaptive fixturing inspecteert Delcam bijvoorbeeld de positie van het onderdeel en lijnt dan in het NC-programma het product uit, zodat je niet meer elk onderdeel heel nauwkeurig hoeft op te spannen. Omdat 3D-geprinte delen, of smeeddelen, niet telkens de exacte vorm hebben, worden meetgegevens vergeleken met de CAD-file en wordt vervolgens het NCprogramma online bijgesteld.

De cloud stuurt de machine bij Sandvik Coromant wil met de combinatie van sensoren en cloudapplicaties online freesparameters gaan bewaken en bijsturen. Nu nog zijn de apps vooral gericht op het snel zoeken van de juiste instellingen, de volgende stap wordt volgens Sandvik Coromant dat sensoren geĂŻntegreerd worden in gereedschappen die via het internet communiceren met slimme databanken. Verspanende processen worden dan real time bijgestuurd op basis van de data uit de sensoren en de gegevens die bekend zijn uit de databank. Dat is eveneens een vorm van adaptief verspanen, dat op termijn zal leiden naar een volledig autonome fabriek. Sandvik heeft al de eerste testen hiermee gedaan.

One stop flow productie verlaagt post onderhanden werk bij Asco met 33% De Belgische luchtvaarttoeleverancier Asco Industries heeft meerdere machines waarop titanium componenten werden verspaand, vervangen door twee Makino T2 bewerkingscentra. In plaats van de onderdelen in meerdere opspanningen te frezen, bewerkt men ze nu compleet op één machine. Dat moet onder andere de voorraad onderhanden werk met een derde verlagen.

et lastige titanium 10.2.3 werd - en wordt deels nog steeds - bewerkt op meerdere machines: eerste bewerkingen op een multispindelmachine, het finishen op een ander bewerkingscentrum om de hoge mauwkeurigheid te krijgen. Elke maand verspaant Asco Industries zo’n 100 ton titanium. Serge Wintgens, technologie- en investment director, wil de productiviteit opvoeren, doorlooptijd verkorten (met 40%) en kosten reduceren (met 15%) door méér onderdelen compleet op één machine te gaan bewerken. Serge Wintgens: “We willen de ratio man-machine uren verbeteren. Maximaal onbemand werken.” Daarom loopt momenteel een investeringsprogramma, waarin de Makino T2 een centrale rol speelt. Stabiliteit eerste vereiste De eerste twee Makino T2 machines met palletwisselaar zijn al operationeel. Hierop freest Asco Industries onderdelen voor Airbus. Nummer 3 en 4 van deze grote T2-machines, speciaal ontwikkeld voor het verspanen van titanium, zijn al besteld, in combinatie met een FMS-systeem met 25 palletplaatsen. “En we hebben nog plaats voor een vijfde”, zo schetste Serge Wintgens, de ambities van het bedrijf. De keuze is onder andere op de Makino T2 gevallen omdat er diepe pockets gefreesd moeten worden. Stabiliteit van de machine is daarvoor een eerste vereiste. Wat de Makino-machines verder moeten opleveren, aldus Wintgens, is minder bewerkingstijd, lagere gereedschapskosten en hogere kwaliteit.

Asco groeit door one stop shop principe Asco Industries heeft vorig jaar een overname in Amerika gedaan. Hier gaat men de komende tijd investeren om rechtstreeks onderdelen voor Boeing te maken. In de Amerikaanse vestiging worden grote aluminium onderdelen voor de Boeing 787 geproduceerd. Dergelijke one stop shop oplossingen biedt men in de Europese vestigingen (Zaventem en Frankfurt) ook al. Bij de onderneming werken 1.300 medewerkers, staan 169 CNCmachines en zijn meer dan 252 spindels beschikbaar.

Asco Industries koppelt de bewerkingscentra aan een FMS-systeem met 25 palletplaatsen.

One piece flow Een jaar na de levering van de eerste machines is men op weg om de doelstellingen te halen, concludeert Serge Wintgens. De post onderhanden werk is daadwerkelijk met 33% afgenomen. De doorlooptijd ligt 32 procent lager, nog niet de beoogde 40 procent. “Maar we hebben nu wel een one piece flow productie. De orderstroom komt nu meer overeen met de vraag.” Qua kostenreductie is de doelstelling op een haar na gehaald. Wintgens: “We zitten rond de 11 procent, het doel is 15 procent. We hebben echter wel ideeën hoe we die 15 procent kunnen bereiken.” Hij denkt onder andere het polijsten nog verder te kunnen elimineren door op de machine nauwkeuriger te werken. Daarnaast is het gereedschapgebruik op de machines aanzienlijk lager. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Bewerkingstechnologie

Repeteerbaar nauwkeurig kunststof frezen Ook al wordt de machine bij het frezen van kunststof niet zwaar belast, stabiliteit en nauwkeurigheid zijn in de ogen van Hemabo ook bij deze materialen twee onmisbare eigenschappen voor een bewerkingscentrum. Daarom heeft de Twentse toeleverancier van hightech kunststofcomponenten geĂŻnvesteerd in een Makino D300, een nauwkeurig 5-assig bewerkingscentrum. In combinatie met de juiste parameters en gereedschappen kun je dan precisiecomponenten repeteerbaar frezen met nauwkeurige toleranties. Deze nauwkeurigheid komt onder meer uit de direct drive aandrijving in de 4e en 5e as in de opspantafel. Hemabo zet als verspaner in op kunststof als materiaal voor hightech machinebouwers in onder andere de halfgeleider industrie, geavanceerde machinebouw, medische- en farmaindustrie. Machine: Makino D300 Leverancier: Produtec Meer informatie: www.produtec.nl | www.makino.de | www.hemabo.nl

Starrag werkt hard aan het beheersen van de totale procesketen. Adaptief verspanen verkort onder meer in de productie van turbinecomponenten de totale productietijd.

Adaptief frezen in de startblokken Simulatie van het freesproces is mooi. Maar beter is nog als het proces on the fly wordt aangepast aan de reële omstandigheden. Adaptief frezen is verder ontwikkeld dan menigeen wellicht denkt. En als de metaalindustrie de cloud omarmt, ontstaan er nog veel meer mogelijkheden. Stelt een cloud-applicatie straks de voeding van de machine bij?

ostenreductie. Extra capaciteit zonder investeringen in nieuwe machines. En nieuwe materialen. Dat zijn de drie thema’s die momenteel de ontwikkelingen in de verspaning voor de aerospace-industrie bepalen. Goed samenspel tussen de reële wereld van de CNC-machine en de virtuele wereld verlegt grenzen. Voor professor Keith Ridgway, verbonden aan het Advanced Manufacturing Research Center van de universiteit van Sheffield, is er maar één richting waarin je deze thema’s moet oppakken: een integrale aanpak. Daarmee

reduceer je productietijden en dus kosten en hou je uiteindelijk werkgelegenheid in Europa. De Starrag Group is een van de industriepartners waar het AMRC mee samenwerkt. De Zwitserse machinebouwgroep gelooft dat de toekomst van de verspaning niet alleen in de hardware ligt. Men is bijvoorbeeld druk bezig met adaptief frezen. De reden hiervoor is simpel: turbine- en compressorschoepen zijn dikwijls smeed- of gietdelen van titaan, inconel of andere materialen; geometrisch allemaal uniek. Dat betekent veel handmatig uitlijnen voordat je kunt gaan frezen. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Eerste toepassingen vinden hun weg naar de productie

Best Fit Bij de ontwikkeling van het adaptief freesproces speelt het Britse TTL, de CAMontwikkelaar binnen de Starrag Group, een belangrijke rol. Een eerste stap richting adaptief frezen is de Best Fit optie, die ook leverbaar is op oudere machines zolang deze met Siemensbesturing zijn uitgerust. Met een Renishaw meettaster wordt het product op 11 kritische punten gemeten waarna softwarematig het onderdeel zo gepositioneerd wordt, dat de overmaat gelijkmatig is verdeeld. Handmatig uitlijnen is niet langer nodig. Ook minimale afwijkingen in een opspanning kunnen zo automatisch door de software worden gecorrigeerd. Kan het werkstuk niet binnen een vooraf ingegeven tolerantie virtueel juist gepositioneerd worden, dan geeft de besturing een signaal dat het werkstuk niet automatisch gefreesd kan worden. In de machinebesturing - dus zonder terug te gaan naar het CAM-programma - wordt het NC-programma aangepast. Een vervolgstap waar Starrag samen met Renishaw aan werkt, is het opnemen van het product met de nieuwe Sprint scantaster van Renishaw. Deze taster scant 1000 punten per seconde. Dit zorgt voor een veel nauwkeurigere scanning van het product in slechts 20 procent van de tijd. Omdat de Renishaw Sprint taster een marge kent van 1 mm, is het virtueel positioneren met de Best Fit optie noodzakelijk. De kwart miljoen punten die na vijf minuten zijn verzameld, worden door de RCS-module van Starrag vergeleken met het CAD-model waarna de software automatisch een nieuw model genereert dat als basis dient voor het NCprogramma. Tijdens de Airfol Technology Days demonstreerde Starrag dit op een LX 251. De overgang van het gewelfde oppervlak van de schoep naar de voet werd automatisch gefreesd met een nauwkeurigheid van 3 µm. Een andere toepassing is het repareren van versleten turbinecomponenten. Deze wordt in de machine gescand met een meettaster. Deze data gaan via de Siemens 840 D besturing naar de speciale TTL adaptive machining software. Virtueel wordt de geometrie hersteld, precies zoals die in het oorspronkelijk CAD-model was. Met dat programma wordt de lasercladmachine MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

aangestuurd die materiaal oplast op de beschadigde punten. In de laatste stap wordt de oorspronkelijke contour gefreesd, waarvoor het NC-programma automatisch door TTL adaptive machining wordt gegenereerd. Closed loop EDM-machine Meerdere partijen zijn bezig met adaptieve verspaning. Alicona Manufacturing en Makino hebben True Adapt Closed-Loop Manufacturing ontwikkeld. De Amerikaanse tak van de machinebouwer en het Oostenrijkse Alicona gebruiken als basis een precisie EDM-machine, de EDAF 2, die voorzien is van contactloos 3D-meetsysteem en een adaptieve besturing. Als het werkstuk in de machine is opgespannen, wordt het contactloos gemeten. Dat gebeurt met een speciale sensor van Alicona, die zeer snel meet in combinatie met een hoge verticale resolutie. Zowel de vorm, positie als het oppervlak kunnen gemeten worden. Eventuele afwijkingen worden rechtstreeks doorgegeven aan de machinebesturing, die automatisch de procesparameters aanpast voor de bewerking. Tijdens het bewerken kan

deze meetcyclus herhaald worden. Alicona noemt het concept Closed Loop Machine: bewerken en meten gebeurt in de machine, zonder de werkstukken uit de opspanning te halen. En meetdata worden direct door de besturing verwerkt voor de verdere bewerking. In de praktijk kan de nauwkeurigheid hierdoor tot een factor 4 hoger uitvallen. Opspanfouten behoren hiermee tot het verleden, aldus Mark Raleigh en Stefan Scherer van Alicona. Adaptieve en zelf-corrigerende processen kunnen volgens hen tot forse besparingen op grondstoffen leiden. “De geïntegreerde meetsensor verifieert wat de machine doet”, zo legt Mark Raleigh de werking van Closed Loop Machine uit. Hij ziet de eerste toepassingen vooral in de stempelen matrijzenindustrie. “Onze hoge resolutie meettechnologie zorgt voor een betere beheersing van het productieproces dan een standaard tactiele meettaster.” Een praktische toepassing uit deze sector is de productie van schuiven voor spuitgietmatrijzen. De geometrie van de punt van zo’n schuif is cruciaal voor de juiste werking ervan in de matrijs. Als het eindproduct niet exact overeenstemt met het CAD-model, kan

Een voorbeeld van adaptief verspanen is Best Fit, ontwikkeld door Starrag en Renishaw, waarmee virtueel een complex onderdeel in de opspanning wordt gecorrigeerd.

NHX 4000, NHX 5000 2e generatie www.dmgmori.com

Horizontale bewerkingscentra met hoogste stabiliteit, precisie en dynamiek. - Hoge dynamiek voor kortste span-tot-span-tijden High-Precision, High-Speed - Maximaal verspaanvermogen dankzij de nieuwe speedMASTER spilHorizontal Machining Center NHX 4000 - Direct Drive tafel (DDMÂŽ) NHX 5000 - Optimale spanenval - CELOS met MAPPS op MITSUBISHI

NHX 4000 / NHX 5000

van het idee naar het vervaardigde product.

De video voor CELOS: be-nl.dmgmori.com/products/celos#Video Indien uw mobiele telefoon over een QR-Code-herkenningssoftware beschikt, gaat u direct naar de video.

www.dmgmori.com

DMG Mori Seiki Benelux bv. Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal 0318 - 557623

leiden tot temperatuurschommelingen tijdens de productie. Dat geldt met name bij grote bewerkingscentra, waar een minimale afwijking grote gevolgen heeft voor de maatnauwkeurigheid. Deze sensoren bewaken de vervorming van de machine tijdens het verspanen. Deze data worden realtime onder de bewerking verwerkt in een wiskundig model dat berekent of en hoeveel de machine gaat vervormen. Deze uitkomsten worden verwerkt door een compensatiemodel dat de positie van het gereedschap corrigeert. Op deze manier denken de partijen de nauwkeurigheid van grote bewerkingscentra continu te kunnen bewaken en maatvoeringsfouten te voorkomen, zonder dat geïnvesteerd moet worden in klimaatbeheersing van de productiehal en dure systemen voor thermische stabiliteit van de machine. Het systeem heeft nog een verdere stap nodig voor industriële toepassing.

Makino en Alicona hebben het True Adapt Closed-Loop Manufacturing ontwikkeld. Behalve bij vonkverspanen kun je dit ook toepassen in bijvoorbeeld een freesmachine.

het spuitgietproduct door de schuif vervormd worden.” Alicona zegt dat de nauwkeurigheid waarmee met een Closed Loop Machine kan worden gewerkt, binnen het micrometer bereik ligt. Combineren met sensortechnologie Siemens zet in op de combinatie van besturing en sensortechnologie. Via het platform Siemens Teamcenter worden procesdata uit de verschillende bewerkingen bij elkaar gebracht. Dat wordt aangevuld met gegevens uit diverse sensoren, ‘input controlled adaptive machining’ noemt men dit bij Siemens. Met sensoren worden factoren zoals temperatuur, trilling en krachten gemeten en deze worden teruggekoppeld naar de besturing, zodat het programma waar je mee freest, zich automatisch aanpast.” Ook energieverbruik is een van de zaken die men meet. Siemens wil het energieverbruik als factor gebruiken om het proces bij te sturen, zodat je voortdurend energieoptimaal aan het verspanen bent. Nog een stap verder in de toekomst zal de integratie van additive manufacturing in het productieproces worden. Als dat lukt, kunnen engineers de turbocomponenten optimaal designen omdat ze niet meer gebonden zijn aan vormen die met verspanende technieken maakbaar zijn. Temperatuursbeïnvloeding corrigeren Ook in de groot verspaning wordt met deze combinatie geëxperimenteerd. Fraunhofer IPT en SHW Werkzeugmaschinen integreren een meetsysteem in een 20 m lang machinebed om automatisch positioneerfouten te corrigeren. Drie kwart van de productiefouten van grote frees- of draaiwerkstukken is terug te MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Smart tools Ook gereedschapfabrikanten werken aan dit soort concepten. In de toekomst zullen sensoren in gereedschappen worden geïntegreerd die dan direct communiceren met smart databases in de cloud. Verspanende processen worden dan real time bijgestuurd op basis van de data uit de sensoren en de gegevens die bekend zijn uit de databank. Dat is eveneens een vorm van adaptief verspanen, dat op termijn zal leiden naar een volledig autonome fabriek. “De mensen gaan dan weg uit de fabriek. Dit gaat nog verder dan robotiseren”, aldus Michael Standridge, aerospace specialist bij Sandvik Coromant. Smart tools gaan volgens de gereedschappenfabrikant een heel nieuw tijdperk in de verspaning inluiden.

Fraunhofer IPT en SHW Werkzeugmaschinen zoeken met adaptieve technologie een oplossing voor de fouten die ontstaan door temperatuurschommelingen tijdens het verspanen.

Bernhard Bringmann (Starrag) over verbreding Zwitserse machinebouwgroep

Procesbenadering vraagt horizontale ketenintegratie De machinebouw is niet langer een verticaal georganiseerde industrie. Omdat het proces van de klant centraal staat, moet je als machinebouwer een complete technologie-oplossing bieden, zegt Bernhard Bringmann. Hij leidt bij Starrag de business unit waarin de merken Starrag, TTL en WMW zitten.

e groep beschikt over heel uiteenlopende disciplines rondom de CNC-machine. Welke strategie zit hierachter? Bringmann: “Vroeger was de machinebouw een verticaal georiënteerde keten. Je maakte alles zelf. Nu is niet de machine onze grootste uitdaging, maar het proces bij de klant. Daarom zijn we tegenwoordig veel meer horizontaal geïntegreerd. We hebben het heft in handen als het gaat om CNC-technologie, CAM-software, opspantechniek et cetera. Deze zaken moet je combineren om tot een optimaal proces bij de klant te komen. We kunnen dat echter niet allemaal zelf doen en werken daarom ook samen met andere partijen.” Hoe belangrijk is service voor een machinebouwer? Bringmann: “Belangrijker dan vroeger. Klanten willen vooraf zekerheid over beschikbaarheid en onderhoudskosten van een machine gedurende langere tijd. Die zekerheid kunnen we in belangrijke mate vooraf bieden.” Hoever zijn we dan nog af van het afrekenen van machinegebruik op uurbasis? Bringmann: “Voor ons zou een uurtarief geen probleem zijn, maar de klant moet dan wel bereid zijn minimaal een aantal uren af te nemen op jaarbasis. Dat is nog moeilijk voor de klanten. Ik geloof niet dat het nog die kant op gaat. Tien jaar geleden waren dergelijke businessmodellen veelbesproken, nu niet meer. Klanten willen een goed onderhoudsconcept, maar de OEM’ers willen ook eigen capaciteit.” In hoeverre gaat Industrie 4.0 de mogelijkheden op dit vlak vergroten? Bringmann: “De trend dat meer mechatronica in de machine komt, bestaat al sinds de jaren tachtig. Deze trend komt voort uit de behoefte om naar het totale verspaningsproces te kijken en de zwakke plekken te elimineren. De driver achter deze ontwikkelingen is total cost of ownership. En dat heet tegenwoordig Industrie 4.0.”

Bernhard Bringmann: klanten willen zekerheid over beschikbaarheid en kosten van hun machines. Die biedt Starrag via het conditioned based monitoring concept.

Starrag bouwt als eerste Europese fabrikant in India machines onder de merknaam WMW. Zullen we die ook in Europa gaan zien? Bringmann: “We willen WMW niet alleen voor de Indiase markt houden. De machines zijn ook gepland voor andere markten. Eerst de opkomende landen, later zullen de Indiase machines ook naar Europa komen. Met veel van de huidige machines uit de Starrag Group bedienen we nichemarkten. Met WMW willen we in de toekomst de rest van de markt gaan bedienen. Markten en sectoren waar met standaard machines wordt gewerkt. Vergelijk het met de strategie van VW. Dat heeft een merk als Skoda voor bepaalde klantengroepen.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Röders integreert slijptechnologie in hogesnelheidsfreesmachine

HSC-frezen en slijpen in één machine Kiezen tussen hogesnelheidsfrezen en slijpen hoeft niet meer, als het aan Röders ligt. De Duitse machinebouwer combineert beide processen in één machine met twee spindels. Hiermee laat Röders zien dat productiviteit en nauwkeurigheid samen kunnen gaan.

ymato heeft met de nieuwe RXP 801Z2 machine van Röders een qua machinebouw technologisch hoogstandje in huis. Röders, de fabrikant van precisie bewerkingscentra, lost namelijk het probleem op waar precisieverspaners nogal eens mee worstelen: kies je voor slijpen om de vereiste nauwkeurigheid te halen en accepteer je een lange bewerkingstijd. Of kies je voor hogesnelheidsfrezen en ben je productiever, maar iets minder nauwkeurig. Nauwkeurig genoeg voor slijpen Slijpen is nauwkeuriger, maar trager doordat de slijpschijf een haast ontelbaar groot aantal snijkanten telt, een negatieve snijhoek heeft en er veel minder druk op het werkstuk wordt uitgeoefend. De nauwkeurigheid bij het slijpen komt echter niet alleen vanuit het proces, maar wordt mede bepaald door de nauwkeurigheid van de machine. De hoge stijfheid en de dynamische eigenschappen zijn belangrijke eigenschappen. En op dat punt scoren de machines van Röders hoog, onder andere door de portaalbouwwijze. Naast het mechanisch concept is de besturing

De Rödersmachine biedt een volwaardig coördinatenslijpproces. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

van grote invloed op het eindresultaat. De machinebouwer gebruikt voor beide bewerkingen één besturing, de RMS 6 Dynamics van Röders die draait op een PC met een 32 kHz processor. De rekenkracht hiervan is zo groot dat elke 0,03 ms de freesbaan gecontroleerd en eventueel bijgestuurd wordt. Coördinatenslijpen Omdat zowel mechanisch als qua besturing er een zeer nauwkeurig machineconcept staat, durft de machinebouwer het aan om het slijpproces te integreren in een hoge snelheidsfreesmachine. De machine is uitgerust met twee spindels. De hoofdspindel (HSK E50 of E40 opname, 36.000 respectievelijk 42.000 omwentelingen per minuut) is bedoeld voor het frezen en coördinatenslijpen met gereedschappen tot 16 mm diameter. De tweede spindel heeft een maximaal toerental van 90.000 omwentelingen per minuut. Dit is een typische spindel voor het microbewerken en coördinatenslijpen van kleine boorgaten en radii. Deze tweede spindel is luchtgelagerd. De gereedschappen mogen een maximale diameter van 2 mm hebben. Röders doet veel om de machine thermisch stabiel te houden, een noodzaak om de hoge nauwkeurigheden te halen. Daartoe zijn de twee spindels voorzien van een koelmantel. De rondloopnauwkeurigheid valt binnen 1 µm voor beide spindels. Olie Dat de machinebouwer in het bewerkingscentrum een volwaardig coördinatenslijpproces mogelijk maakt, blijkt uit het feit dat alle gangbare slijpfunctionaliteiten zoals het dressen van het slijpgereedschap, geïntegreerd zijn. Ook de akoestische meetmethode is aanwezig. En voor het frezen en slijpen wordt olie als koelsmeermedium gebruikt, zodat ook vanuit dat oogpunt de slijpbewerking

De frees-slijpmachine van Röders heeft twee spindels voor twee verschillende type gereedschappen. Een van de spindels is een typische slijpspindel, ook geschikt voor microfrezen.

kan worden geoptimaliseerd. Slijpolie heeft als belangrijk pluspunt ten opzichte van emulsie dat het meer warmte kan opnemen, omdat het water in de emulsie snel verdampt. Deze damp slaat neer op zowel de machine als het werkstuk, die daardoor thermisch worden beïnvloed. Binnen 2 µm Het resultaat is allereerst een hoge nauwkeurigheid. Een stempel, bewerkt op deze freesslijpmachine, heeft een maatnauwkeurigheid (gemeten op drie verschillende niveaus) binnen 2 µm. Daarnaast levert de machine vooral een efficiënte bewerking op. Er kan in één opspanning met de beste technologie worden bewerkt, of dat nu hoge snelheidsfrezen of slijpen is. In de praktijk zullen beide bewerkingen gecombineerd worden: hogesnelheidsfrezen waar dat kan, slijpen waar nodig is. Tussenopslag en omspannen worden vermeden, in één opspanning. Röders levert deze dubbele spindel machine zowel in een 3- als 5 assige uitvoering (met draaizwenktafel).

Hoe verhoog je de winstgevendheid én hou je klanten tevreden

Werkvoorbereiding maakt het verschil! Klanten eisen steeds meer kwaliteit en flexibiliteit van hun toeleveranciers. Prijzen en levertijden moeten echter omlaag. Vaak gaat dit bij verspanende bedrijven ten koste van hun winstgevendheid. Hoe maximaliseer je de winstgevendheid en hou je je klanten tevreden?

lanten verwachten van hun leveranciers kwaliteitsproducten tegen een lage prijs en met korte levertijden. De klant bestelt steeds later en wil tijdens de opdracht de specificatie nog aan kunnen passen. Om dat te kunnen realiseren, verwacht men van de toeleverancier flexibiliteit. Veel verspanende toeleveranciers worstelen om aan dergelijke markteisen te kunnen voldoen. Het realiseren van dergelijke markteisen gaat daarom vaak ten koste van de eigen winstgevendheid. Hoe kun je als verspanend bedrijf je winstgevendheid veilig stellen en toch maximaal invulling geven aan dergelijke markteisen? De manier waarop werkvoorbereiding is ingericht, speelt hierbij een cruciale rol. Kijken we naar een kleine tot middelgrote verspanende toeleverancier (met 5 tot 50 medewerkers) en geen eigen producten, dan is een dergelijk bedrijf vaak als volgt georganiseerd: • •

•

Directeur/eigenaar die doorgaans tevens de verkoopfunctie vervult. Werkvoorbereiders die vaak alle overige kantoorfuncties vervullen (verkoop binnendienst, calculatie, planning, inkoop, werkvoorbereiding van orders). Meewerkend voorman en productiemedewerkers voor de uitvoering van de opdrachten.

Winstgevendheid vereist strategische keuzes In kleine bedrijven is het logisch dat medewerkers meerdere taken vervullen. Wel dienen deze taken goed op elkaar afgestemd te worden. Bij slechte afstemming zien we dat hoe harder er gewerkt wordt, hoe lager de winst wordt. Het ontbreekt vaak aan aandacht om de processen te verbeteren (alles is gericht op het realiseren van lopende orders). Om

winstgevend te kunnen zijn, moet u strategische keuzes maken. Wat wil je als bedrijf wel en wat wil je niet doen! Formuleer duidelijk wanneer iedereen in het bedrijf NEE tegen een klant moet zeggen. Zorg ervoor dat alle werkzaamheden slechts één keer verricht worden, dat communicatie eenduidig verloopt en dat het kosten optimum wordt nagestreefd (zie figuur). Tips voor winstgevendheid én tevreden klanten Tien tips om de winstgevendheid te verbeteren en toch tevreden klanten te hebben: •

•

Zorg ervoor dat zowel bij klanten als intern duidelijk is welke orders bij de eigen organisatie passen en welke niet. Dit voorkomt onnodige aanvragen en ontevreden klanten. Zeg nee tegen aanvragen die niet passen. Bepaal interne calculatiestandaarden en werk daarmee. Resulteert dit in een te hoge verkoopprijs, dan heeft het geen zin om opnieuw te calculeren. Wil verkoop toch een lagere prijs hanteren, zie dit dan als verkoopverlies. Belast planning en productie niet met een onrealistische calculatie. Kies een werkvoorbereidingsniveau dat past bij het kostenoptimum (niet teveel én niet te weinig). Richt de werkvoorbereidingsprocessen op een reproduceerbare manier in. Onregelmatigheid leidt tot kwaliteitsafwijkingen en onnodige kosten. Pieken in offerte-aanvragen mogen de intern afgesproken werkvoorbereiding niet hinderen. Komen er (te) veel offerteaanvragen tegelijkertijd binnen, vind hier dan een praktische oplossing voor. Ben kritisch of wel geoffreerd moet worden (kan deze offerte tot een order leiden of is het alleen bedoeld voor de klant om meerdere offertes te hebben). Standaardisatie van het calculatietraject kan de effectiviteit bij calculatie sterk verbeteren. Verkopers zijn erop getraind om op een commerciële manier met klanten om te gaan. Voorkom dat niet commercieel getrainde medewerkers contact hebben met de klant (in de praktijk geven veel werkvoorbereiders MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

•

(onbewust) de winst op een order weg door invulling te geven aan de wensen van klanten, zonder dat daar commercieel voordeel uit wordt gehaald. Flexibiliteit wordt vaak ingevuld door met orders te schuiven (vaak ten koste van andere klanten) of door overwerk (extra kosten). Beter is het om de flexibiliteit te organiseren zodat de productiecapaciteit zich flexibel aan het werkaanbod (bijvoorbeeld via flexibele werkroosters) aanpast. Zorg voor eenduidige informatiestromen. Voorkom zowel teveel als te weinig informatie. Voorkom dat medewerkers met vragen bij werkvoorbereiding komen. Voorkom dat productiemedewerkers moeten rekenen. Geef de voor hen noodzakelijke maatvoering op een juiste manier aan. Hoe korter de doorlooptijd, hoe minder kans dat de klant zijn specificatie in die beperkte tijd nog wil veranderen. Laat geen wijzigingen meer toe tijdens de korte doorlooptijd in productie. Zorg dat de digitale tekeningen van klanten ineens voor het programmeren van de productiemachines gebruikt kunnen worden. Voer de werkvoorbereiding los van de machine uit. Organiseer de productie zo dat op een zo manarm mogelijke manier gewerkt kan worden. Benut de

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

•

mogelijkheden van medewerkers en machines optimaal. Zorg dat producten ineens gereed van de machine komen en voorkom nabewerkingen (bijvoorbeeld door tijdens de bewerking tevens CNC gestuurd te ontbramen). Reserveer capaciteit om over structurele verbetermogelijkheden na te denken. Alleen dan wordt zichtbaar op welke manier de winstgevendheid kan worden verbeterd (bijvoorbeeld door toepassen van nulpunt opspansysteem, meten op de machine, manarm produceren, organiseren van flexibiliteit en dergelijke).

Meer informatie en praktische tips kan uitgebreid worden nagelezen in de volgende publicaties: • Praktische werkvoorbereiding bij industriële bedrijven http://issuu.com/ jovandeput/docs/bw_mip_logo_v2 (is gratis te downloaden) • Manarm produceren ISBN 9789079182176 • Moderne Industriële productie ISBN 9789043024921

Werkvoorbereiding moet lean zijn Op zich maakt het niet uit wie welke werkvoorbereidingswerkzaamheden verricht. Wel is het belangrijk dat orders steeds op een vergelijkbare manier worden voorbereid. Richt ook het hele werkvoorbereidingsproces op een zo lean mogelijke manier in. Jo van de Put Senior adviseur Ondernemingsondersteuning Zuid, Kamer van Koophandel

Vertandingen frezen op draaifreesc Nog niet zo heel erg lang geleden was tandwielen frezen iets voor specialisten. Vaak op speciale machines met speciale gereedschappen. Inmiddels zijn zowel de machinetechnologie, CAM-software als ook gereedschappen zover doorontwikkeld dat je vertandingen heel goed op een bewerkingscentrum kunt produceren. Niet alleen kleine series, inmiddels ook middelgrote.

andwielen werden vooral in grote series geproduceerd. Anders waren ze per stuk wel heel erg kostbaar. Dat was de situatie tot voor kort. Op moderne draaifrees- en freesdraaicentra kunnen vandaag de dag ook enkelstuks en middelgrote series tandwielen worden geproduceerd. Complexe geometrieën vormen immers geen uitdaging meer voor de hedendaagse verspaningstechnologie. DMG Mori zet voor deze bewerking bijvoorbeeld de machines uit de NT- en NTXreeks in. Dit zijn vlakbed draaifreescentra. “Deze machines kunnen productietechnisch bijna alles wat ook speciale vertandingsmachines kunnen”, zegt Ralf Riedemann, directeur van Mori Seiki Europe en general manager van het European Engineering Department. Eigenlijk hebben deze machines zelfs een streepje voor op de speciale vertandingsmachines: de tandwielen kunnen op één machine volledig worden afgewerkt. Dat verkort de doorlooptijd, verkleint de foutkans en beïnvloedt positief zowel de productiviteit als kwaliteit. Breed inzetbaar gereedschap Gereedschappenfabrikant Sandvik Coromant heeft de InvoMilling freesstrategie ontwikkeld voor het frezen van rechte en schuine vertandingen. Bij deze strategie worden ook complexe vertandingen verspaand door een slimme interpolatie van de assen. Bij InvoMilling worden speciale, bijbehorende gereedschaphouders gebruikt, die gedeeltelijk voorzien zijn van standaard wisselplaten. Deze zijn frontaal in de zittingen

geplaatst, waarbij de voorkant recht op de draaias van de frees gepositioneerd is waardoor contourprecies orthogonaal draaifrezen mogelijk wordt. Omdat iedere frees meerdere modules afdekt, zijn de gereedschappen breed inzetbaar. Tandwielen moduul 1 – 4 kunnen bijvoorbeeld gemaakt worden met één en hetzelfde freeslichaam. DMG Mori en Sandvik Coromant zijn er samen al in geslaagd om een tandwiel moduul 18 en een diameter van 800 mm te frezen op een NT-machine. Bij dergelijke grote tandwielen wordt optimaal gebruik gemaakt van de extreem lange Y-slag van de Japanse machines. Hierdoor kunnen ook producten met een grote diameter worden bewerkt. Wat de kwaliteit betreft, komt men tot niveau 6 (DIN 3962) en beter. Oppervlakteruwheden zijn beter dan Rz 3. Speciale tandwielen Tandwielen frezen op een draaifreescentrum zoals de NT- en NTX-reeks van DMG Mori is al lang niet meer iets voor wie veel geduld heeft en veel energie en tijd steekt in het ontwikkelen van de applicatie. DMG Mori heeft voor deze toepassing DMG gearMill ontwikkeld, wat het programmeren relatief eenvoudig maakt. De software berekent automatisch de geometrie en de freesbanen. Een speciaal algoritme in gearMill laat zelfs toe speciale vertandingen, bijvoorbeeld met aangepaste flanken te verspanen. Hierdoor wordt het mogelijk om bestaande tandwielgeometrieën te optimaliseren. gearMill heeft tevens speciale cycli geïntegreerd om de kwaliteitscontrole al te

NT-serie De NT-serie van DMG Mori wordt standaard geleverd met een freesspindel tot 12000 omw / min en een draaispindel die tot 6000 omw / min gaat. Om voldoende stijfheid te genereren, is de machine gebouwd volgens het box in box principe, beschikt deze over de DCG technologie van Mori Seiki of wordt geleverd met een BMT-gereedschapsrevolver met sterke direct aangedreven gereedschappen. De machine is verder voorzien van een B-as, met een zwenkbereik van +/- 120 graden en een Y-as met een groot bereik. Met de NT-machines kan volwaardig 5-assig gefreesd worden en worden werkstukken aan 6 zijden volledig afgewerkt.

Het frezen van vertandingen is niet langer voorbehouden aan speciale vertandingsmachines. Kleine en middelgrote series laten zich vandaag de dag heel goed vervaardigen op draaifreescentra zoals deze DMG Mori NT-machine. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

centra

Op de Techni-Show liet Magistor de Vardex TMSD-vertandingsfreeskop zien. Het frezen van vertandingen en splines kan hiermee sneller en economischer op een multitaskingmachine of een bewerkingscentrum worden gedaan.

Een doorsnede van de BMT turret.

doen terwijl de tandwielen nog op de machine zitten, inclusief meetprotocollen. Test- en kleine series Tandwielen produceren op draaifrees- en freesdraaicentra opent met name voor de toeleverbedrijven nieuwe mogelijkheden. De 5-assige machines kunnen namelijk vandaag worden ingezet voor het frezen van vertandingen, morgen voor andere werkstukken. Juist deze flexibiliteit is vandaag de dag gevraagd. Bovendien geeft het fabrikanten van aandrijvingen de mogelijkheid om ook bij kleine series tandwielen te optimaliseren of in het ontwikkeltraject meer testen te doen met echte tandwielen. Ralf Riedemann denkt dat deze technologie – machine, software en tooling – nieuwe markten opent voor toeleveranciers.

Sandvik Coromant heeft speciale gereedschaphouders ontwikkeld voor het vertandingsfrezen, die deels worden voorzien van standaard wisselplaten. Onderdeel van het totaal concept van Sandvik Coromant is ook de speciale InvoMilling strategie. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Kortere cyclustijd met Vardex semi-standaard TMSD-gereedschap Gereedschapfabrikant Vargus levert voor het vertandingsfrezen en het frezen van kerfvertandingen (splines) op een bewerkingscentrum een speciale Gear Milling freeskop met hardmetalen wisselplaten. Een praktijktest bij een Duitse verspaner laat zien dat je met het frezen van een vertanding op een 5-assig bewerkingscentrum aanzienlijke tijdsbesparingen kunt realiseren. In dit geval werden de testen gedaan op een WFH Millturn. Allereerst werd de as voorgedraaid, daarna freesde de freesspindel voorzien van de Vardex TMD5 D63-4UT vertandingsfreeskop met vijf Sorte VBX wisselplaten eerst de 60 mm hoge vertanding. In dit geval ging het om 35 tanden Moduul 3,5, gefreesd met een voeding per tand van 0,13 mm en een snijsnelheid van 140 m/ min. Het finishen gebeurt met hetzelfde gereedschap. Om de juiste oppervlaktekwaliteit te krijgen, freest men dan nog na met een voeding per tand van 0,1 mm en een snijsnelheid van 170 m/min. De totale bewerking duurde in dit geval 8 minuten en met één set wisselplaten konden 50 vertandingen worden gefreesd (diameter 130 mm). Vergeleken met de traditionele manier van frezen met een VHM-frees en een HSS-frees levert dit een 30 procent kortere bewerkingstijd op. Bovendien vervalt het kostbaar naslijpen van het gereedschap.

Heidenhain en Hermle tonen nieuwe mogelijkheden van snelle besturingen met nieuwe features

Nauwkeurigheid en productiviteit niet langer tegenpolen De nieuwe generatie besturingsplatformen brengt de verspaningstechnologie naar een nog onontgonnen gebied. Productiviteit, maatnauwkeurigheid en oppervlaktekwaliteit staan veel minder op gespannen voet met elkaar dan tot nog toe.

o'n moderne besturing met features maakt echter van een slechte CNC-machine nog geen goede, zeggen Paul Venema van Heidenhain en Geert Cox van Hermle Nederland. De Duitse machinebouwer heeft onlangs de eerste C12U geleverd aan GML Instruments in Hardenberg. Deze machine is voorzien van de nieuwste Heidenhain TCN 640 besturing, inclusief Dynamic Precision en Dynamic Efficiency. Deze twee pakketten bevatten meerdere softwaretools om productiviteit en nauwkeurigheid tegelijkertijd te verhogen. Complexe medische werkstukken GML Instruments levert vooral aan de medische wereld, naast een klein deel toelevering. Complexe enkelstuks, prototypes voor onderzoeksafdelingen van universiteiten en medische concerns maar ook kleine series, van enkele honderden tot hooguit duizend stuks. Albert Krikken, directeur-eigenaar, wijst naar een vitrinekast met enkele tientallen producten uit de fijnmechanische werkplaats. "Die kast kunnen we elke twee maanden vullen met nieuwe producten." Dat typeert de aard van het werk. De investeringen in machines om de nauwkeurigheden te halen die de medische industrie eist, kun je echter niet meer terugverdienen door de machine alleen overdag in te zetten. Bovendien staat de spindel ook overdag dikwijls stil als je veel prototypes freest. Albert Krikken: "Als je met een nieuw product bezig bent en in de werkvoorbereiding is iets over het hoofd gezien, moet je terug naar EdgeCAM, ons CADCAM-systeem, en de solid aanpassen. Op jaarbasis waren dat bij ons teveel uren stilstand." Daarom heeft GML Instruments geïnvesteerd in een Hermle C12 U 5-assig bewerkingscentrum, voorzien van een Erowa nulpuntspansysteem. "Als we de solid moeten aanpassen, wisselen we nu binnen een minuut een pallet en is de machine ondertussen productief." Heidenhain features De C12 U is de nieuwe 5-asser van Hermle, in het voorjaar van 2014 geïntroduceerd als opvolger van de C20. Het is een compacte machine, met een dubbel zo groot gereedschapmagazijn (71 plekken) én de nieuwe Heidenhain TCN 640 besturing. Hermle levert die op deze machine inclusief

Door een nulpuntspansysteem te gebruiken kan GML Instruments overdag het aantal spindeluren verhogen doordat men binnen een minuut van werkstuk kan wisselen.

de opties Dynamic Precision en Dynamic Efficiency, twee pakketten waarin een aantal softwaretools is gebundeld die tegelijkertijd de nauwkeurigheid en de productiviteit verbeteren. Paul Venema: "Tot nog toe was er altijd een spanningsveld MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De Hermle C12 U met Heidenhain TCN 640 besturing heeft standaard de meeste features van Dynamic Precision en Dynamic Efficiency aan boord. De machine bij GML Instruments in de eerste van dit type met deze besturing in Nederland.

tussen absolute nauwkeurigheid, oppervlaktenauwkeurigheid en productiviteit. Dat blijft in principe, maar met deze pakketten kan de machinebouwer de machine finetunen, waardoor én de nauwkeurigheid én de oppervlaktenauwkeurigheid én snelheid verbeteren." Hermle gaat de komende jaren de Heidenhain TCN 640 besturing ook op de andere machines leveren. Geert Cox verwacht dat deze besturing binnen twee jaar de standaard Heidenhainbesturing op Hermle machines zal zijn. Voor GML Instruments is dit niet het doorslaggevend argument geweest om voor deze machine te kiezen. Men ziet er wel de voordelen van in. Albert Krikken: "Nauwkeurigheid en productiviteit zijn de zaken waarmee we moeten concurreren." Samenspel besturingsfabrikant en machinebouwer In het Dynamic Efficiency pakket zitten features zoals Active Chatter Control (ACC), Adaptive Feed Control (AFC) en het wervelfrezen (trochoïdaal frezen), met name bedoeld voor het frezen van sterke of geharde materialen. Afhankelijk van het werkstuk en het materiaal moet dit een productiviteitwinst van 15 tot 40 procent opleveren. De chattercontrole richt zich uitsluitend op ongewenste trillingen die door de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

eigenfrequentie van de machine worden veroorzaakt, niet op chatter als gevolg van een gereedschap dat gaat trillen. AFC is met name interessant als er fors verspaand moet worden. Als de frees niet maximaal in het materiaal zit, wordt de voeding verhoogd, waardoor je een hogere productiviteit krijgt en een meer constante vermogensvraag, dus belasting van de machine. Dynamic Precision bevat features die de nauwkeurigheid van de

machine verhogen. "Het is geen functie om een slecht gebouwde machine goed te maken", waarschuwt Geert Cox. Het finetunen vergt nogal wat testwerk door de machinebouwer, om alle noodzakelijke data voor de compensatietabellen te vergaren. In Dynamic Precision zitten features zoals Cross Talk Compensation (CTC), die positieafwijkingen van het tool center point als gevolg van de versnelling compenseert. Active Vibration

Van links naar rechts Geert Cox (Hermle Nederland), Albert Krikken (GML Instruments) en Paul Venema (Heidenhain Nederland) voor de nieuwe machine.

Damping (AVD) onderdrukt laagfrequente trillingen voor betere oppervlaktekwaliteit. Paul Venema: "De machine moet kunnen bewegen. Maar in plaats van dat we dit statisch compenseren, doen we dat nu dynamisch. Hierdoor kunnen we met hogere rukwaarden, dus hogere versnellingen, bewerken zonder dat je dit terug ziet in de (oppervlakte)nauwkeurigheid." Drie andere features verbeteren de regelparameters afhankelijk van respectievelijk de positie, beweging en belasting. Het gaat hier om Position Active Control (PAC) voor een hogere contournauwkeurigheid, Load Adaptive Control (LAC) en Motion Adaptive Control (MAC). MAC vermindert de trillingen bij een hogere versnelling. De eerste twee zijn overigens nog niet door Hermle geïntegreerd. PAC is voor een compacte machine als de C12 niet zinvol. Paul Venema: "Deze feature regelt de parameters bij, bijvoorbeeld afhankelijk van de stand van de Z-as bij een brugmachine." LAC is een feature die vooral voor machines voor zwaardere werkstukken interessant is. Deze optie bepaalt de belasting door het werkstuk en optimaliseert voor deze belasting de parametersetting. Normaal optimaliseert een machinebouwer voor een gemiddelde werklast, nu wordt dit per werkstuk apart geregeld. De opties van Dynamic Efficiency moeten afzonderlijk ingesteld worden, wat in de

CAM software gedaan kan worden. Een voorbeeld van het resultaat dat Heidenhain met Dynamic Precision haalt, is een contouronnauwkeurigheid van 2,6 µm die met de optie aan, verminderd wordt tot 0,4 µm bij dezelfde rukwaarden. Verdubbel je de versnelling, dan daalt de bewerkingstijd voor het contour van 1,04 naar 0,91 seconden, terwijl de afwijking van de contour slechts stijgt van 0,4 naar 0,6 µm. En dat zijn de zaken die Albert Krikken van GML Instruments zoekt. Omwille van de nauwkeurigheid heeft hij voor de Hermle C12 U gekozen. "Wij bewerken vooral in een kubus van maximaal 300 mm, daarbinnen moeten we 0,01 mm volumetrische nauwkeurigheid halen. Die halen we zonder meer op deze machine. Ik denk dat deze nog nauwkeuriger kan." Besturing niet langer beperkende factor Geert Cox zegt dat Heidenhain met de TCN 640 besturing laat zien dat de besturing niet meer de beperkende factor is om op een CNC-machine nauwkeurigheden te halen die een paar jaar geleden nog voor niet realistisch werden gehouden. Althans niet in combinatie met een hoge productiviteit. Tien jaar geleden was de rekenkracht van computers onvoldoende om dit soort compensatiewaarden tijdens de bewerking te berekenen en de aandrijving in milleseconden laten reageren. Nu wel. Volgens Paul Venema biedt het TCN 640 platform een basis om de komende jaren stappen vooruit te zetten zodat je hogere nauwkeurigheden in de productieomgeving eenvoudiger kunt halen. Dat maakt bedrijven zoals GML Instruments concurrerender. Albert Krikken: "Ik kom uit de slijpwereld en weet dus wat een µm is. Het verschil tussen 1 en 5 µm is giga, maar wat je daarvoor moet doen, is ook enorm." Moderne besturingen maken dat een beetje gemakkelijker.

Geld verdienen met het eerste product Wat Albert Krikken is opgevallen bij de ingebruikname van de Hermle C12U, is de soepele integratie met EdgeCAM, het CADCAM-pakket waarmee GML Instruments werkt. "We konden meteen na de installatie al frezen. Binnen twee maanden waren we al druk bezig met 5-assig simultaan frezen." Bij de medische toeleverancier wordt alles extern geprogrammeerd in EdgeCAM. Een bewuste keuze. Dat kost weliswaar in het begin meer werk, omdat van elke pallet en elke klem eerst een solid getekend moet worden; naderhand in de productie scheelt het tijd. Dat geldt zowel voor de series als voor de enkelstuks. Een eenmaal ingevoerde solid van een opspanklem kan naderhand direct aangeklikt worden als je gaat programmeren. Albert Krikken is ervan overtuigd dat een bedrijf als GML Instruments de winst moet pakken door efficiënter in te stellen en niet door te proberen enkele seconden sneller te frezen. "Daarom werken we ook bij enkelstuks zoveel mogelijk volgens vaste richtlijnen, dan draait de spindel weer zo snel mogelijk bij een werkstukwissel. Wij moeten geld verdienen met het eerste product." Standaardisatie is hiervoor

Het programmeren via EdgeCAM past in de werkwijze van de verspaner uit Hardenberg om zoveel mogelijk volgens vaste richtlijnen te werk te gaan.

belangrijk. Uiteindelijk wil GML Instruments naar onbemande productie toe. Aanvankelijk zal dat vooral bestaan uit het bewerken van meerdere producten op één opspanmal, uiteindelijk overweegt men een robot aan de machine te koppelen.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Gereedschappen

Almi: korte instel- en wisseltijden Lean telt ook in de verspaning. Om instel- en wisseltijden te elimineren, gebruikt Almi de nulpunt spansystemen van Schunk. Almi werkt zowel bij de lascel als in de verspaning met de Vero-S nulpunt spansystemen en verhoogt hiermee het spindelrendement. En tegelijkertijd worden wisseltijden verkort. Dit zijn belangrijke aspecten voor Almi en haar opdrachtgevers: snel kleine seriegroottes (ook vanaf n=1) produceren. Na een start met het Vero-S nulpunt spansysteem op het 5-assig bewerkingscentrum van Reiden zal de opspantechniek van Schunk de komende jaren toegepast gaan worden door de hele productiefaciliteit. Opspansysteem: Schunk Vero-S Leverancier: Schunk Meer informatie: www.almi.nl | www.nl.schunk.com

Met Silent Tools bewerkt Boessenkool proceszeker nauwkeurige passingen diep in de werkstukken

"Dingen doen die anderen niet kunnen of durven, dat houdt het vak leuk" Als in grote pomphuizen of afsluiters als laatste stap in de verspaning nog diep in het metershoge werkstuk een passing nagedraaid moet worden, is proceszekerheid essentieel. Een trillingsgedempte boorbaar van bijna 1,5 meter biedt Boessenkool die zekerheid. En productiviteitswinst, doordat veel manuele nabewerking vervalt.

elkens een stap verder gaan. Verspaande componenten durven maken waar anderen niet aan beginnen. Dat is wel het handelsmerk van Machinefabriek Boessenkool. De machinefabriek in Almelo stemt daar het investeringsprogramma op af. De trend in de markt is duidelijk groter en nauwkeuriger. Daarom heeft het bedrijf nog niet zo lang geleden geïnvesteerd in een Hankook VTC 40/50 carrousel draaibank en een nieuwe productiehal. “Wij zijn een van de weinigen in Europa die tot 4000 mm hoog en 5000 mm breed kunnen draaien”, zegt Arnold Meier, werkplaatschef. Deze carrousel draaibank heeft de toeleverancier uit Almelo al het nodige nieuw werk opgeleverd. Grote onderdelen voor de deeltjesversneller van CERN in Zwitserland. Of componenten voor de wagens waarmee de spiegels voor de grootste telescoop ter wereld, die in Chili wordt gebouwd, naar de bergtop worden gebracht. “Wij pakken dingen op die niemand anders aandurft. We zijn niet bang de grenzen op te zoeken.”

Van links naar rechts Michel Damen, CNC-operator, Arnold Meier, werkplaatschef en Martin Muller, technisch adviseur bij Komeetstaal, bij de trillingsgedempte boorbaar van 1400 mm lengte.

Nauwkeurige passing Producten tot 4000 mm hoog bewerken, levert weer heel nieuwe uitdagingen op. Bijvoorbeeld als je diepe boringen tot op een honderdste millimeter moet nabewerken. Of een nauwkeurige passing moet maken diep in het werkstuk, met een hoge oppervlaktenauwkeurigheid. In het verleden hebben de machinebedieners bij Boessenkool dikwijls hiervoor zelf de gereedschappen gebouwd. Bij werkstukken waar je anderhalf of twee meter diep in het onderdeel moet nadraaien, werken die niet meer. Arnold Meier: ”De trilling van het gereedschap was zo fors, dat het hardmetaal direct stuk ging. Het risico op beschadiging van je product is te groot. Daarom deden we dergelijke passingen en gaten na het draaien altijd handmatig honen om de nauwkeurigheid en kwaliteit te krijgen.” Geen ideale manier van werken, geeft hij toe. Tien uur extra werk op één werkstuk was geen uitzondering. De alsmaar kortere MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

boorbaar wisselplaten met de nieuwe Inveo technologie van Sandvik (4325). De combinatie van beide levert in de praktijk een aanzienlijk langere standtijd op en een risicovrije bewerking van de grote componenten. Met name dat laatste is essentieel. De producten waarin nog een boring of een kamer nabewerkt moeten worden, zitten vaak al in het eind van de bewerking. De schade bij een fout is groot. “Voor ons is de zekerheid belangrijk omdat we voornamelijk enkelstuks produceren.” Je zou denken dat trillingsgedempte boorbaren tot 14 x D een special zijn bij Sandvik Coromant. “Het is gewoon uit voorraad te bestellen”, zegt Martin Muller. “Ze liggen in het Europees magazijn in Schiedam op voorraad.”

levertijden komen dan aardig onder druk te staan, nog afgezien van de kosten van het manueel nabewerken. Trillingsgedempte boorbaar Gereedschappenleverancier Komeetstaal heeft voor Boessenkool als oplossing een Silent Tool boorbaar van Sandvik Coromant geleverd. Dit is een trillingsgedempte boorbaar, die tot een diameter van 400 mm gaat en een maximale lengte van 14 x D. “Dus 5,60 meter maximale lengte,” zegt Martin Muller, technisch adviseur bij Komeetstaal. Bij Boessenkool gaat het om een boorbaar met een lengte van 1400 mm en een diameter van 80 mm. Deze gepatenteerde boorbaren van Sandvik zijn gevuld met dikke olie, die de trillingen tijdens het bewerken opvangen. Hierdoor hoeven ze niet afgesteld te worden. Ze kunnen als een gewoon gereedschap in de spindel worden geplaatst waarna je direct kunt gaan bewerken. Arnold Meier: “De beitel stuitert niet meer zoals bij onze zelfgemaakte boorbaren. Het gereedschap trilt absoluut niet, waardoor we veilig kunnen werken zonder risico op beschadiging van het product.” Zelfs Inconel wordt met de Silent Tool van Sandvik bewerkt. Bewerken van Inconel gebeurt met een snijsnelheid van 40 meter per minuut en een voeding van 0,25 omw/ min. Meier zet op de trillingsgedempte MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Voldoen aan hogere kwaliteitseisen De tijdbesparing die Boessenkool met dit gereedschap realiseert, is groot zegt de werkplaatschef. Dat komt niet alleen doordat het tijdrovende honen vervalt, ook doordat de Silent Tool niet ingesteld hoeft te worden en direct inzetbaar is. De grote winst zit echter vooral in het feit dat de onderneming gemakkelijker kan voldoen aan de hogere kwaliteitseisen, ook als er exotische materialen op de draaibank komen. “Deze producten komen steeds vaker voor, met name in de olie- en gasindustrie waar de gasdruk lager is en er dus meer vocht in het gas komt. Afsluiters gaan hierdoor oxideren en daarom zie je in die industrie de verschuiving naar materialen zoals Inconel,” zo schetst Jan Bolk, hoofd productie, de ontwikkelingen waar Boessenkool mee gecontronteerd wordt.

Er wordt meer en meer exotisch materiaal bewerkt in Almelo, dat moeilijker verspaanbaar is maar waaraan wel de hoogste eisen qua nauwkeurigheid en oppervlakteruwheid worden gesteld. Om dan nog met de prijs mee te kunnen, is geavanceerde gereedschaptechnologie onmisbaar. Boessenkool probeert met de andere bewerkingen in de fabriek wel ervoor te zorgen dat de producten beter verspaanbaar zijn. Een goed voorbeeld is de Fronius ETR-lasrobot die sinds enige tijd gebruikt wordt voor het oplassen van materiaal op beschadigde componenten. Deze koude lastechnologie legt het lasmateriaal veel fijner op dan het vroegere TIG-lassen. Jan Bolk: “Hierdoor hoeven we minder materiaal op de draaibank weg te halen als we de opgelaste laag gaan draaien. Doordat de opgelaste laag veel egaler is, voorkomen we onnodig vaak onderbroken snedes. Dat heeft weer een positief effect op de standtijd van gereedschappen." Met het Silent Tool gereedschap verlegt Boessenkool de grenzen. Arnold Meier weet nu al dat klanten hierdoor nieuwe mogelijkheden zien. Het is dan ook wachten totdat hij een volgend verspanende uitdaging op zijn bureau krijgt. Ook die durft hij weer op te pakken. “Dat houdt het vak leuk, dingen doen die anderen niet kunnen.”

Voor Boessenkool is de zekerheid waarmee nu diepe kamers en gaten nabewerkt kunnen worden essentieel. Dit soort producten zijn niet alleen kostbaar als ze bijna klaar zijn. Ook de levertijd zou een groot probleem worden als bij de laatste draaibewerking een beschadiging ontstaat door trilling in het gereedschap.

VHM frezen / boren wisselplaatgereedschap voor schroefdraad

draadsnijgereedschap

hardmetaal / keramische gereedschappen

band-/cirkelzagen

HSS-, PM-, VHM boren en frezen

wisselplaten ruimers en gladwals gereedschap

www.magistor.nl

Van Hoorn Carbide investeert in Nederland om wereldwijde groeiambities te realiseren

Gereedschapmakers met passie voor verspanen Als Van Hoorn Carbide in het voorjaar van 2015 het 25-jarig bestaan viert, is een belangrijk deel van het investeringsprogramma van 5 miljoen euro afgerond. De productiecapaciteit van hardmetalen gereedschappen wordt hiermee verdubbeld. De investeringen leggen eveneens een basis voor de verdere ontwikkeling van de premium gereedschappen uit Nederland. Want die bieden nog volop verbeterpotentieel. Vooral als je dat oppakt met passie voor het maken van spanen.

alph van Hoorn, die tegenwoordig samen met zijn broer Patrick het familiebedrijf leidt, gelooft dat de gereedschappenfabrikant aan het begin staat van een nieuwe fase. De verdubbeling van de productiecapaciteit, forse uitbreiding van de R&D-mogelijkheden, technische ondersteuning en kwaliteitscontrole, maken een verdere groei mogelijk. Want groeien doet de fabrikant van hardmetalen gereedschappen. Niet alleen met de productie van gereedschappen voor derden, vooral ook met de eigen premiumlijn. Er is groei op de thuismarkten Benelux en Duitsland, maar ook in een vechtmarkt als China. Van Hoorn Carbide beschikt in het Aziatische land over twee eigen vestigingen: in Hong Kong en in Shenzhen. Het levert daar rechtstreeks aan klanten, maar ook via lokale dealers, zoals in veel andere markten. Ralph van Hoorn vindt dat hij in die markt aanwezig moet zijn. "In China ontstaat een hele nieuwe consumentengroep, die geld heeft en dus gaat besteden. Dat is de drijfveer achter de groei van de wereldeconomie." Hij vindt echter eveneens dat hij in China moet opereren, omdat je van zo'n vechtersmarkt veel kunt leren. "De Chinese markt verspaant veel extreem harde staalsoorten, nauwkeurig, met kleine MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Ralph van Hoorn: met inhouse coaten kunnen we sneller en gemakkelijker finetunen voor nog meer productiviteit.

gereedschappen. Technisch spannend." En de concurrentie houdt je er scherp. Als je een keer een strijd van een concurrent verliest, kun je daarvan leren hoe je gereedschappen te verbeteren. Potentieel van gereedschappen Want er zit nog veel potentieel in het verbeteren van hardmetalen gereedschappen, gelooft het R&D team van de gereedschappenfabrikant. Productiviteitsverbetering is het sleutelwoord in alle innovaties bij de gereedschapfabrikant. Met

Introductie van de volgende generatie Dragonskin® high-performance coating technology van WNT. Nieuwe geavanceerde coatingstructuren betekenen nog grotere duurzaamheid, hogere snijsnelheden en verbeterde proceszekerheid en leiden tot een standtijdverbetering tot wel 80 % bij een grote range aan toepassingen. Voor meer informatie of een gratis proefplaat, neem contact met ons op.

WNT Deutschland GmbH Kantoor Nederland • Bergrand 224 • NL-4707 AT Roosendaal • Tel. +31 165 523440 • Fax +31 165 523444 • verkoop@wnt.com • www.wnt.com

De nieuwbouw biedt de uitbreidingsruimte waar Van Hoorn Carbide na de groei hard aan toe is.

dat verhaal groeit Van Hoorn Carbide bij grote eindgebruikers, die sinds enige tijd rechtstreeks door het bedrijf worden benaderd. Dat is onderdeel van de nieuwe strategie. Ralph van Hoorn: "Eerst deden we alles via distributiekanalen zoals dealers. We hebben de belangrijkste verspaners in kaart gebracht en daar leveren we nu rechtstreeks aan. Dealers hebben omdat ze meerdere producten vertegenwoordigen, altijd een soort van ‘technology leakage’. Onze meerwaarde komt dan onvoldoende bij de klant terecht." Met de nieuwe strategie boekt de fabrikant succes, omdat men bij de eindgebruiker zélf kan aantonen dat de juiste gereedschappen voor productiviteitsverbetering zorgen. Dat kan het verschil maken tussen wel of niet investeren in extra machines. De hogere kostprijs van een premium gereedschap doet er dan minder toe. Het aandeel van de gereedschappen in de totale kostprijs bedraagt immers hooguit 5 procent. "De machine-uurprijs heeft een aandeel van misschien wel 50%. Daar zit de winst. Waar het om gaat, is het reduceren van total cost of ownership."

Eigen coatinglijn De miljoenen die Van Hoorn Carbide momenteel investeert in uitbreiding van de productie, zijn afgestemd op deze strategiewijziging. Er komt bijvoorbeeld een eigen coatingafdeling in de fabriek in Weert. Op termijn wil het bedrijf 80% van de gereedschappen inhouse gaan coaten. Dat moet niet alleen de snelheid ten goede komen, het moet ook de kwaliteit verder omhoog brengen. "De juiste finetuning van een coating kan 20 tot 30% productiviteits- of standtijdwinst betekenen", merkt Ralph van Hoorn op. Ook investeert het bedrijf in nieuwe meet- en analyseapparatuur voor de R&D afdeling. Zo komen er bijvoorbeeld ultragevoelige microfoons, om frequenties tijdens het verspaningsproces haarfijn te registreren. "Technologisch is er nog veel te doen. Daarvoor moeten we beter snappen wat er gebeurt in het freesproces. We willen weten wat invloed heeft op onze frezen. Van daaruit kunnen we analyseren hoe ze nog beter te maken. Daarom investeren we in analyse-apparatuur." Door gelijktijdig in te zetten op zowel de coating, de

De nieuwe productieruimte van Van Hoorn Carbide krijgt onder andere ruimte voor 32 nieuwe slijpmachines. Dat brengt het totaal op 52. De eerste 3 van de nieuwe machines zijn al besteld. De inhouse coatinglijn komt er pas begin 2016. De gereedschapmaker overweegt een moderne hybridetechnologie te kopen, waarmee je zowel de voordelen van sputteren als van arc-en krijgt. Het 25-jarig jubileum zelf wordt in mei en in juni gevierd met onder andere een open huis voor klanten en relaties. De nieuwbouw wordt dan officieel in gebruik genomen.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

geometrie alsook de hardmetaalsoorten, kunnen nog flinke stappen worden gezet, is zijn overtuiging. Ondanks dat de gereedschappen in zijn algemeenheid al sterk zijn verbeterd, gelooft Ralf van Hoorn dat een standtijdverlenging met nog eens een factor 2 tot 3 in het komend decennium realistisch is. Net als nog meer productiviteit. Nieuwe coatingtechnologieën zorgen bijvoorbeeld voor gladdere oppervlakken. Maar dat is het niet alleen, het gaat ook om de combinatie met de hardmetaalsoort. Deze evolutie zal noodzakelijk zijn, want met name in Nederland en ook in Duitsland worden steeds meer exotische materialen bewerkt, zoals bijvoorbeeld Titanium en Inconel 718. Als gereedschapfabrikant moet je daar een oplossing voor bieden. Passie Van Hoorn Carbide viert in mei het 25-jarig bestaan. Vader en moeder Van Hoorn zijn het bedrijf gestart. Ralph van Hoorn weet waar hij met de onderneming naar toe wil. Van Hoorn Carbide hoeft niet de grootste te worden. Hij wil wel in zijn markten de beste zijn. "We hebben in die 25 jaren veel succes gehad maar ook moeilijke jaren, zeker 2008 en 2009. Toen heeft iedereen klappen gehad. Als je me nu vraagt wat de kern van ons succes is? Dat de mensen hier passie hebben voor het vak. Als we een nieuwe frees voor het eerst testen, moet ik soms op vrijdagavond om acht uur zeggen en nu stoppen we. Dat zegt wat over onze mensen en dat is de passie die je nodig hebt voor dit succes."

Verspaningstechnologie en producti

In het streven naar een hoge productiviteit mag je je niet blindstaren op details en daarbij het totaalbeeld uit het oog verliezen, namelijk de totale vloer-tot-vloertijd om het werkstuk te produceren. Pas als het productiviteits- en rendabiliteitsplaatje van het gehele proces op macrobasis in balans en geoptimaliseerd zijn, kun je verder gaan met optimaliseren van microdelen van het proces. Dan pas komt die ene frees of dat beitelplaatje in beeld.

ieuwe ontwikkelingen in de verspaningstechnologie kunnen maximale kostenbesparingen opleveren wanneer het bewerkingsproces als een consistent model wordt beschreven. Het is van het grootste belang om verschillende technologische scenario's met elkaar te vergelijken in het licht van de allesomvattende productiebezuinigingen. Een pragmatische definitie hiervan is: maximale veiligheid bij, en voorspelbaarheid van het bewerkingsproces verzekeren met handhaving van de hoogste productiviteit en de laagste productiekosten.

De verspaanbaarheid hangt van veel factoren af. Belangrijk is om vanuit een brede visie te starten met het zoeken naar optimalisatiemogelijkheden.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

ie-economie = maximale capaciteit Micro- en macromodellen Traditioneel worden vaak micromodellen gebruikt om het verspanend proces te optimaliseren. Het doel is dan 1:1-optimalisatie van één frees bij één bewerking. Bij macromodellen wordt de productie vanuit een breder perspectief beschouwd. Bij deze macro- of totaalmodellen speelt de totale tijd die nodig is om een gegeven werkstuk te maken, een meer beslissende rol. Bij een vereenvoudigd voorbeeld van allesomvattende optimalisatie gaat het om twee machines die in serie zijn geschakeld om een component te produceren. Het is zinloos om de snijtijden te optimaliseren en de capaciteit te vergroten bij machine ‘A’ als dezelfde verbeteringen niet mogelijk zijn bij machine ‘B’. De verhoogde capaciteit leidt enkel tot extra kosten door een voorraad halffabricaten die in afwachting zijn van bewerking op de tweede machine. In dit voorbeeld zou het veel beter zijn om de snijkosten op machine ‘A’ te optimaliseren. Daardoor wordt mogelijk de productiviteit van machine ‘A’ beperkt, maar worden wel de totale kosten verminderd, met instandhouding van de capaciteit. In een situatie waarbij machine ‘B’ wacht op de halffabricaten van machine ‘A’ vergroot het verhogen van de capaciteit van machine ‘A’ de totale capaciteit. Veel hangt af van de wijze waarop in de werkplaats de productiebewerkingen zijn georganiseerd. Met andere woorden, of de producten op een productielijn, groepsgewijs of parallel worden geproduceerd. Eén echte waarheid is er niet, maar deze voorbeelden tonen de noodzaak aan van een breder perspectief en laten zien dat micromodel-optimalisatie zeer zorgvuldig moet worden uitgevoerd. De noodzaak van een breder perspectief kan eveneens gelden voor de machines zelf. Stel een freesmachine is volbelast en wordt vervangen door een snellere machine. Wanneer de nieuwe machine opgesteld en in bedrijf is, is deze echter de helft van de tijd inactief. De werkplaats staat dan voor de uitdaging en de daarmee verbonden kosten om nieuw werk aan te trekken, zodat de nieuwe machine optimaal wordt ingezet en de investering gerechtvaardigd blijft. In dat geval was het beter geweest om eerst het grotere plaatje te bekijken en te anticiperen op de gevolgen van de grotere capaciteit van de nieuwe machine.

Er bestaat niet één manier om het verspaningsproces te optimaliseren.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Optimaliseren van snijtijden tegenover snijkosten Een 1:1-optimalisatie spitst zich toe op een enkele toepassing en een enkele frees en is bedoeld om een hoge verspaningssnelheid tegen de laagst mogelijke kosten te bereiken op een bepaalde machine en opspanning. De laatste stap bij een 1:1-optimalisatie is het kiezen van een geschikt criterium in termen van minimale kosten of maximale productiviteit en het kiezen van de juiste snijsnelheid om dat criterium te bereiken. Het is belangrijk daarbij te denken aan het Taylormodel voor het bepalen van de standtijd van het gereedschap. Dit model toont aan dat er voor een gegeven combinatie van snedediepte en voeding, een bepaald bereik geldt voor snijsnelheden waarbij de gereedschapsslijtage veilig, voorspelbaar en beheersbaar is. Wanneer binnen dat bereik wordt gewerkt, is het mogelijk om de relatie tussen snijsnelheid, gereedschapsslijtage en standtijd te kwalificeren en te kwantificeren. Aanvankelijk wordt de bewerkingstijd korter en neemt de productiviteit toe naarmate de snijsnelheid wordt opgevoerd. Maar na een bepaald punt beginnen de kosten weer toe te nemen. Boven een bepaalde snijsnelheid wordt de standtijd zo kort dat de snijkant regelmatig moet worden vervangen. In het totaalbeeld heeft de daling van de kosten van de bewerkingstijd een kleinere invloed dan de snel stijgende gereedschapskosten. Ergens daartussen bevindt zich een snijsnelheid waarbij beide kosten met elkaar in evenwicht zijn, wat leidt tot minimale totaalkosten. Kwaliteit, productietijd en kosten Productierendement bestaat uit drie hoofdfactoren: kwaliteit, productietijd en kosten. Daarnaast zijn er nog talloze andere factoren. Milieufactoren zoals energieverbruik, het afvoeren of recyclen van versleten gereedschappen en bewerkingsafval moeten ook meegewogen worden, net zoals veiligheidsfactoren om medewerkers te beschermen. Voor verspaningsprocessen is het niet ongebruikelijk dat 50 - 70 afzonderlijke factoren een merkbare invloed op de efficiëntie hebben. Typische factoren zijn onder andere gereedschappen/gereedschapssystemen,

configuratie van werkstukken en materialen, mogelijkheden en gegevens van uitrustingsprocessen, menselijke factoren, randapparatuur en onderhoudskwesties. Een van de meest invloedrijke factoren is het resultaat van de interactie tussen het gereedschap en het werkstuk. Begrip van gereedschapsslijtage en soorten defecten is essentieel voor het controleren van het verspaningsproces. Slijtageverschijnselen ontstaan meestal geleidelijk en zijn voorspelbaar, terwijl andere defecten, zoals gereedschapsbreuk, de voorspelbaarheid missen die nodig is om een betrouwbaar snijproces te garanderen. Universele gereedschappen Het vinden van een evenwicht tussen productiviteit, betrouwbaarheid en gereedschapskosten vereist gereedschap dat veelzijdigheid en flexibiliteit over een breed toepassingsgebied biedt. Veelzijdig of universeel gereedschap is een antwoord op de duidelijke productietrend naar kleinere batchgroottes. De overgang naar kleinere batchgroottes bij het verspanen is het gevolg van het toegenomen gebruik van justin-time productiestrategieën en de uitbreiding van uitbesteding. Toeleveranciers worden geconfronteerd met kleine repeterende batchgroottes. In het verleden hielpen automatische

Méér of minder gereedschappen, universeel of juist toegespitst op de bewerking: allemaal vragen die aan de basis van een goede gereedschapkeuze liggen.

gereedschapswisselaars de stilstandtijd bij het wisselen van gereedschap te verkorten, en het gebruik van palletwisselaars reduceerde de stilstandtijd bij het wisselen van het werkstuk. Universele gereedschappen kunnen de stilstandtijd beperken doordat zij de tijd minimaliseren die nodig is om het gereedschap te wisselen wanneer het werkstuk verandert, en doordat zij de noodzaak wegnemen om nieuw gereedschap af te stellen en te testen. Het minimaliseren van het aantal verschillende gereedschappen in de werkplaats reduceert de tijd die nodig is voor het hanteren van gereedschappen en verhoogt de tijd die beschikbaar is voor verspaningsbewerkingen. Traditioneel wordt vaak toepassingsgericht gedacht over gereedschapselectie. Men kiest een frees voor een bepaald materiaal. Of specifiek voor het ruwen of frezen. Belangrijker dan de gereedschapskeuze voor één enkele bewerking is hoe deze bewerking in het totale plaatje past. De keuze moet worden afgestemd op wat er gewenst wordt op het gebied van productiviteit, rendabiliteit of betrouwbaarheid en wat het beste past in een brede kijk op het productieproces.

Eenvoudige oplossingen Een brede kijk op procesoptimalisatie hoeft niet ingewikkeld te zijn; het kan gaan om zeer basale, eenvoudige acties en analyse. De juiste interpretatie van wat de gereedschappen vertonen, kan een brede kijk bieden op wat er in de werkplaats gebeurt. Bijvoorbeeld, als een werkplaats gewoonlijk snijplaten met 12 mm lange snijkanten gebruikt en de slijtage van de gereedschappen slechts 2 mm of 2,5 mm bedraagt, dan gebruikt die werkplaats waarschijnlijk snijplaten die veel te groot zijn voor wat zij moeten doen. Gereedschappen met snijkanten van 6 mm zouden meer dan voldoende zijn, en een gereedschap met 6 mm lange snijkanten is aanzienlijk goedkoper dan een gereedschap met een snijkant van 10 mm. Een dergelijke eenvoudige vaststelling kan gereedschapskosten zonder productiviteitsverlies met 50 procent verminderen.

Dit artikel is mede geschreven door Patrick De Vos, corporate technical education manager bij Seco Tools.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Gereedschappen: klein aandeel in kostprijs maar groot effect op productiviteit

Productiviteit versus standtijd Veel factoren kunnen de gereedschapskeuze beïnvloeden. Daarmee heeft de werkvoorbereider of de CNC-verspaner een middel in handen om direct invloed uit te oefenen op de kostprijs van een bewerking. Essentieel is wel te beseffen dat de winst van productiviteitsverbetering vele malen zwaarder weegt dan bijvoorbeeld een langere standtijd van een gereedschap.

e factor gereedschapskosten bepaalt slechts voor een klein deel de totale kosten van een verspanende bewerking. Gemiddeld ligt meer dan drie kwart van de kosten vast in zaken als machine-uren, manuren, materiaalkosten, energie, et cetera. Gereedschappen nemen doorgaans tussen de 1 en 5 procent van de totale kosten van een bewerking voor hun rekening. En toch kun je met de juiste gereedschapskeuze de totale kosten flink beïnvloeden. Een berekening van Iscar Duitsland wijst uit dat productiviteit doorgaans voorrang moet krijgen op standtijd. Een 3 keer langere standtijd van een gereedschap levert slechts 2 procent kostenbesparing op. Tegelijkertijd geldt: als je een gereedschap kiest waarmee het spaanvolume in dezelfde tijdseenheid toeneemt, verbeter je de productiviteit vaak met tientallen procenten. Zin van standaardisatie Als je namelijk door een andere gereedschapskeuze je productiviteit verhoogt, levert dat aan machineuren en andere zaken voordeel op. Moderne freesgereedschappen die hogere voedingen toelaten, zijn één voorbeeld. Standaardisatie is een andere mogelijkheid. Standaardisatie levert, zegt Eric van Leeuwen van Iscar Nederland, een besparing op in de beheerskosten van gereedschappen, manuren bij het wisselen en levert voordelen in de onbemande verspaning. Hij hanteert de 80-20 regel. “Probeer 80 procent van je werk met standaard gereedschappen te doen; universele gereedschappen die je op verschillende materialen en producten kunt gebruiken.” Ruimen in plaats van kotteren bijvoorbeeld. Ruimen leent zich voor onbemande processen, terwijl kottergereedschappen dure investeringen zijn wanneer ze vast in het magazijn zitten en veel instelwerk aan de machine vergen. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De Sumocham wisselkopboor van Iscar is een voorbeeld hoe je neventijden én bewerkingstijden reduceert. Door de zelfcentrerende geometrie is voorboren tot 12xD niet nodig.

Wisselplaatboren Een voorbeeld van een universeel gereedschap is het wisselboorprogramma Sumocham van Iscar. Tijdens de HPC conferentie bij het Werkzeugmaschinenlabor en Fraunhofer IPT in Aken betoogde Kurt Brenner van Iscar Duitsland dat de wisselkoptechnologie state of the art is geworden. “Je reduceert neventijden én bewerkingstijden, voorkomt naslijpen, dus je hoeft minder gereedschappen op voorraad te houden

en we besparen zeer veel hardmetaal.” De kortere bewerkingstijd komt onder andere door de nieuwe zelfcentrerende geometrie van de wisselplaten. Hierdoor kan het voorboren achterwege blijven en boor je direct tot 12 x D het gat. Kurt Brenner van Iscar Duitsland ziet dit gereedschap steeds vaker op draaimachines waarop een diepgatboring wordt gemaakt, waardoor bedrijven hun doorlooptijd nog verder verkorten doordat je de bewerkingen concentreert op één machine.

Spreiding geeft GF Machining Solutions stabielere basis

Topman Pascal Boillat: De markt wil oplossingen, niet alleen machines Onder de vlag van GF Machining Solutions werken de machinebouwmerken van de Zwitserse groep Georg Fischer sinds een jaar nauw met elkaar samen. Klanten zoeken namelijk one stop shopping. Dit betekent volgens topman Pascal Boillat, president van de divisie, niet dat de oude merknamen zoals Mikron, AgieCharmilles, System 3R en StepTec over boord worden gezet.

“W

e staan niet alleen als machineleverancier in de markt, maar als een bedrijf dat oplossingen voor de maakindustrie biedt", zo vat Pascal Boillat de verandering in één zin samen. Door nauwer samen te werken, kan de divisie gerichte oplossingen ontwikkelen voor bepaalde marktsegmenten. De basis hiervoor is de bestaande technologie. “We passen onze machines aan voor bepaalde bewerkingen.” Aerospace, automotive, elektronica en medische industrie zijn de kernmarkten, naast de algemene verspanende industrie. Het bedrijf maakt zichzelf hierdoor minder kwetsbaar voor crisissen die onlosmakelijk met de maakindustrie verbonden zijn. “Door op marktsegmenten te focussen met verschillende cycli, worden we minder gevoelig hiervoor.” Draadvonken in aerospace Een voorbeeld van een marktgerichte oplossing is het draadvonken van turbineschoepen voor vliegtuigmotoren, iets dat tot voor kort ondenkbaar was in de luchtvaartindustrie. Draad- en zinkvonken zijn hier tot nog toe altijd taboe geweest vanwege de warmteinbreng in het materiaal. Toch heeft GF Machining Solutions het Britse BAE kunnen overtuigen van de EDM-technologie. Pascal Boillat: “Met onze oplossing zijn we 40 procent goedkoper dan het klassieke broachen; we zijn flexibeler en productiever, dankzij onze nieuwe generatoren.” Betere procesbeheersing, productiviteitswinst en

track & trace zijn de drie factoren waarmee de aerospace gewonnen is voor EDM. Ondertussen kijken de Zwitsers naar de energiesector waarin deze technologie interessant kan zijn. Een ander voorbeeld van een totaaloplossing is een productiesysteem voor de productie van matrijzen voor autobanden. Hier combineert men frezen, EDM en laserbewerken. Freesactiviteiten snelgroeier Het gaat dus allang niet meer vooral om draaden zinkvonken, de bekende activiteit van AgieCharmilles. Over twee jaar verwacht GF Machining Solutions zelfs méér omzet te halen met de freesmachines dan met de draaden zinkvonkers. De Zwitserse machinebouwer ziet namelijk de vraag naar Mikron freesmachines en de automatiseringssystemen van System 3R sterk groeien. Een freestoepassing die Mikron nog niet aanbiedt, is het freesdraaien

Pascal Boillat, president van GF Machining Solutions: oplossingen verkopen en niet louter machines.

in één opspanning. “Dat onderzoeken we momenteel”, reageert Boillat. Lasertechnologie heeft het concern wel in huis. Het laserbewerken van matrijzen groeit. 3D-printen De slag om de additive manufacturing markt, 3D-printen, heeft het concern gemist. Pascal Boillat volgt de recente ontwikkelingen op dit vlak met gemengde gevoelens. Het is te laat om nog zelf te starten. Daarom gelooft hij eerder in samenwerking. Want de techniek heeft wel degelijk zijn interesse, ondanks de beperkingen die de technologie in zijn ogen heeft, zoals dure poeders, langzame opbouw en te hoge onnauwkeurigheden. “Je moet altijd nog frezen en harden.” Maar de vormvrijheid die je als productontwerper krijgt, kan in bijvoorbeeld de matrijzenbouw een belangrijk voordeel bieden.

Op basis van de bestaande machinetechnologie wil GF Machining Solutions voor bepaalde kernsegmenten dedicated oplossingen ontwikkelen. Een voorbeeld is een EDM-oplossing voor de luchtvaartindustrie, waar men het klassieke broachen vervangt door het vonken. Tot nog toe stond de luchtvaartindustrie steeds afwijzend tegenover het vonken. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Koelsmeermiddelen

3e Hurco vijfasser voor GeTech GeTech in Westerbork richt zich op de automotive, machinebouw en semiconductor industrie. Sectoren waarin van toeleveranciers nauwkeurigheid, flexibiliteit en korte levertijden worden verlangd. GeTech heeft daarvoor in de 3e vijfasser van Hurco geĂŻnvesteerd, dit keer het 5-assig bewerkingscentrum VMX 30Ui. Tegelijkertijd start het nog jonge team met automatisering in de verspaningsafdeling. Robotbelading moet zowel de productie van enkelstuks als kleine series op de Hurco-machines efficiĂŤnter maken. Machine: Leverancier: Informatie:

5-assig bewerkingscentrum Hurco VMX 30Ui Hurco Nederland www.hurco.nl | www.getech.nl

ULTRA PRECISIEREINIGING VAN KLEIN TOT GROOT

Gladsaxe 19, 7327 JZ Apeldoorn E-mail: info@gibac.nl Tel. +31(0)55 54 13 586

WWW.GIBAC.NL

Wat is het beste: MMS, hogedruk of cryogeen?

Moderne koelsmeerstrategieën Hogedruk koelen, minimaal smering, cryogeen koelen: waarvoor moet je kiezen als je maximaal rendement in de verspaning wilt halen? Meerdere wegen leiden naar Rome en nog niet alle koelsmeertechnologie is even ver ontwikkeld.

p de 5e HPC-conferentie (high performance cutting) bij het WZL en Fraunhofer IPT in Aken zetten enkele sprekers de trends op een rij. Het verspanen met een minimale hoeveelheid koelsmeermiddel lijkt aan een comeback bezig. Doordat de fabrikanten van gereedschappen mee zijn gaan doen in de ontwikkeling, kan een en ander beter afgestemd worden. De klassieke MMS-smering werkt met een 1-kanaalssysteem, de moderne generatie gebruikt 2 kanalen. Het probleem hierbij is wel dat de druppels groter zijn en dat deze juist bij hogere toerentallen van de spindel te ver naar buiten worden geslingerd. Daarom zijn er zogenaamde verdelers ontwikkeld. In combinatie met aangepaste gereedschappen wordt het aerosol tot op het snijvlak gebracht. Vergeleken met droog verspanen levert dit in de praktijk vaak standtijdverbeteringen op van 30 tot 40 procent. Hogedruk Hogedruk koelen begint zeker in Nederland ingeburgerd te raken. Bij de meeste moderne machines zijn drukken tot 70 bar zonder meer toepasbaar. Door de lagere thermische belasting van het gereedschap kan de productiviteit omhoog. Bovendien neemt de proceszekerheid toe door de gecontroleerde spaanbreuk. Dat laatste, zo blijkt uit onderzoek aan het WZL in Aken, hangt wel af van de juiste combinatie van voeding per tand, het gereedschap en de druk en de volumestroom. Bij radiaal insteken van bijvoorbeeld Inconel is het potentieel van hogedruk koelen groot, maar als je niet de juiste combinatie van voeding en druk hebt, breken de spanen onvoldoende. Een interessante studie in Aken is die naar het effect van de

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

volumestroom. Bij Ti 6246 verspanen werd de druk constant opgevoerd. Tot 150 bar nam de standtijd van het gereedschap steeds verder toe. Daarboven was er geen duidelijk effect meer merkbaar. De optimale druk gaat wel hand in hand met een kleine volumestroom. Veel koelsmeermiddel bij een hoge druk levert geen goed resultaat. Bij een te hoge volumestroom (boven de 40 l per minuut) gaat teveel koelsmeermiddel langs de onderkant van de spaan voorbij. Dan neemt de temperatuur alsnog toe en dat wil je niet.

Cryogeen koelen biedt potentieel, maar staat nog in de kinderschoenen.

Cryogeen Cryogeen koelen (met stikstof of een ander gasvormig middel) staat nog in de kinderschoenen. Maar het komt dichterbij industriële toepassingen. De ontwikkeling wordt gevoed door de vraag uit de aerospace-industrie, waar het aandeel titaan toeneemt met een factor 3 in de moderne vliegtuigen. Stikstof is heel effectief, maar vergt forse investeringen in de installatie. CO2 vereist dan weer dat je hier erg voorzichtig mee omgaat. Droogijs is een alternatief dat én acceptabele resultaten biedt, breed geaccepteerd is in de industrie en eenvoudig te handlen valt. Bij proeven met het frezen van austenitisch staal en titaan bleek er een positief effect. De combinatie met MMS (minimale smering) levert echter nog een beter resultaat. Dat systeem wordt inmiddels door een enkele gereedschapfabrikant op de markt gebracht. De hogere kosten worden gerechtvaardigd doordat de productiviteit toeneemt.

Keuze snijolie heeft effect op reinheid De keuze voor een bepaald type snijolie is van invloed op de uiteindelijke reinheid van een verspaand werkstuk. Sommige oliën kennen een veel betere uitgassing dan andere, wat zich vertaalt in méér of minder vervuiling op het werkstuk na het reinigen.

nnovar Cleaning Control (onderdeel IPS Technology) doet onderzoek naar het effect van snijolie of de reinigbaarheid van werkstukken. Reinigen is een wezenlijke stap in de totale supply chain. Volgens Hans Cools, operational manager, heeft het optillen van de supply chain naar een hoger niveau gevolgen voor alle stappen: van design tot en met de productie en bewerking.

koolwaterstoffen waarbij gemeten werd per mbar.l/s in een RGAvacuümsysteem van Innovar.

Effecten Met name bij de uitgassing van water en de lichte koolwaterstoffen blijken er verschillen te bestaan. Hans Cools: “Uit de studie blijkt dat er bij de aluminium onderdelen grote verschillen tussen de twee type snijolie bestaan. Bij zowel de Onderzoek effect snijolie lichte als zware koolwaterstoffen zie je een factor 10 verschil.” De eerste resultaten van de studie zijn voor Hans Cools voldoende Hij vermoedt dat dit komt door de porositeit van het aluminium, aanleiding om hiermee verder te gaan. Het blijkt namelijk dat de die groter is dan die van roestvaststaal. En waarschijnlijk heeft keuze voor een bepaald type snijolie wel degelijk effect heeft op de de ene snijolie (met kortere ketens) daar meer vat op dan de vervuiling die op het werkstuk achterblijft na het reinigen. Om de andere (met langere ketens). Overigens bleek dat het opwarmen test uit te voeren, zijn eerst enkele RVS en aluminium werkstukken van de onderdelen een positief effect heeft op de reinheid van bewerkt, daarna is de machine volledig schoongemaakt en afgevuld de onderdelen. Vielen ze aanvankelijk buiten de specs, na 20 uur met een ander type snijolie en is de reeks opnieuw gemaakt. De verwarmen tot 120 graden vielen ze qua verontreiniging binnen RVS-onderdelen zijn met een hoog alkalische zeep gewassen (pH de opgegeven specificaties. Er werden ook nog andere stoffen 12,6), de aluminium componenten met een mild alkalische zeep gemeten, waarschijnlijk zijn deze vrijgekomen door een te hoge (pH 9,2). Beide zijn gedurende 10 minuten in een ultrasoonreiniger bewerkingstemperatuur van de olie of door een chemische reactie. bij 55 graden C gereinigd. Daarna zijn de onderdelen 10 uur lang gecontroleerd op het uitgassen van zowel waterdeeltjes als

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Reiniging

Efficiency in zaagtechnologie Ook in de productielijnen voor staalconstructeurs is efficiencyverbetering het sleutelwoord. Vernet Behringer realiseert dit door bijvoorbeeld meerdere spindels te integreren voor boor- en freesbewerkingen. Een vervolgstap van de machinebouwer, samen met Behringer en Rรถssler in Partners for Steel, is te vinden in de HD-X 600. In deze machine kunnen de boorspindels behalve in Y- en Z-richting ook onafhankelijk in de X-richting worden verplaatst. De uitvoering die Gijmacon, net over de grens bij Budel, heeft gekocht, bevat 3 boorspindels die in een werkbereik van 500 mm alle bewerkingen kunnen doen, zonder dat het profiel verplaatst hoeft te worden. Tegenover elkaar liggende gaten worden gelijktijdig geboord. De freesbewerking is vijf keer sneller dan op een 3-assige boormachine. Sleuven frezen en krassen zijn andere bewerkingen. Naast tijdwinst levert het concept eveneens een hogere nauwkeurigheid op. Machine: Leverancier: Informatie:

Vernet-Behringer HD-X600 Promatt www.promatt.nl | www.vernet-behringer.fr | www.gijbels.be

Herziene VDA 19 standaard over cleanliness: impact op de productie en reiniging

Elke productiestap beïnvloedt technische reinheid Steeds vaker staan op technische tekeningen niet alleen maten en toleranties gedefinieerd, maar ook de technische reinheid (cleanlinessgraad) van de component. De herziene VDA Volume 19 is het eerste, allesomvattende standaardwerk dat de aanpak en methodes om de technische reinheid van componenten vast te stellen op een gestandaardiseerde manier beschrijft.

elfs al zijn ze nog zo klein, op de verkeerde plek kunnen minieme deeltjes vervuiling veel schade en storingen veroorzaken. De ‘technische reinheid’ is daarom een kwaliteitscriterium, met name als het gaat om onderdelen voor de automobielindustrie, hightech, hydraulica, medische technologie en vele andere sectoren. Daarom staan op veel technische tekeningen ook de reinheidseisen gedefinieerd, kortweg de toegestane restvervuiling. Om hieraan te voldoen, wordt zwaar geïnvesteerd in technologie om technische componenten te reinigen. Moderne reinigingstechnologie alleen biedt echter nog geen garantie op de noodzakelijke reinheid. Goed construeren Reinheid begint al in het ontwerp. Dikwijls ontstaat er een design dat geen recht doet aan de uiteindelijke cleanlinesseisen. Je ziet vaak onderdelen met hoeken, randen of gaten, waaruit partikels slechts met zeer veel moeite te verwijderen zijn. De oppervlakte-afwerking van de onderdelen beïnvloedt de reinigbaarheid evenzeer: aan een glad oppervlak hecht zich nu eenmaal minder vuil dan aan een ruw of poreus oppervlak.

Parts2clean: Een groot aantal vragen omtrent het reinigen van werkstukken en het bewaken van het reinigingsproces wordt beantwoord op parts2clean, die in 2015 van 9 tot 11 juni plaatsvindt in de Messe Stuttgart. Deze internationaal toonaangevende beurs op het gebied van industriële werkstukreiniging beslaat de volledige keten van reinigingssystemen, alternatieve reinigingstechnieken, media, kwaliteitsborging, testen, transport, opslag, automatisering, service, advisering, onderzoek en veel kennis. De kennis wordt onder andere gedeeld in de vele vakinhoudelijke lezingen tijdens het 3 daagse Fachforum parts2clean. Meer informatie: www.parts2clean.de

Met dit systeem van SensoTech kan de concentratie van reinigingsmiddel continu berekend en bewaakt worden. (Foto: SensoTech)

Minimaliseer verontreiniging in de productie Ook de productie zelf is van wezenlijke invloed. Hoe minder olie, vet, koelvloeistof en andere verontreinigingen op de onderdelen zitten, des te sneller en gemakkelijker wordt de vereiste mate van reinheid bereikt. Bij een productieproces dat uit meerdere bewerkingen bestaat, voorkomt een tussenreiniging dat vuil of oliedeeltjes zich aan het werkstuk hechten en naderhand slechts met de grootste moeite verwijderd kunnen worden. Een tijdige gereedschapwissel en goed gereedschaponderhoud voorkomen verontreinigingen. Andere aspecten die een rol spelen, zijn de hoogte van de voeding en de gereedschapgeometrie. En een goede filtratie van koelsmeermedia voorkomt dat al weggespoelde verontreiniging terug op het werkstuk komt. Een optimaal reinigingsproces Moderne reinigingssystemen zijn in staat om ook aan zeer hoge reinheidseisen te voldoen. Een voorwaarde is wel dat het reinigingproces optimaal is afgestemd op de verontreiniging, de werkstukgeometrie, het materiaal en de reinigingsspecificatie waaraan voldaan moet worden. De efficiency van het reinigingsproces hangt verder sterk af van drie factoren: de procestechnologie, het medium en de korf of werkkamer met te reinigen onderdelen. Zijn de werkstukken van alle kanten bereikbaar voor het reinigingsmedium? Kun je het werkstuk zo plaatsen, dat kritische plaatsen heel gericht bewerkt kunnen MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De nieuwe VDA 19 richtlijn bevat nu ook richtlijnen voor de extractie en standaard analyses. (Foto: Glaeser)

worden met reinigingsmedia? Een ander belangrijk aspect dat bijdraagt aan de efficiency van het proces, is dat vervuiling uit het bad wordt verwijderd, zodat de verontreiniging zich niet opnieuw kan afzetten op het werkstuk. Om dit te garanderen, is een op de partikelgrootte afgestemde filtratie belangrijk. De systemen om de kwaliteit van het bad te bewaken, lopen uiteen van eenvoudige sensoren tot complete bewakingssystemen voor uiteenlopende parameters die in de lijn geïntegreerd worden. Iets dat niet over het hoofd mag worden gezien, is dat bij het reinigen met oplosmiddelen zich in de loop der tijd zuren vormen door aangekoekte olie en emulsie in het destillatieproces. Deze hebben niet alleen een negatieve invloed op de standtijd van het reinigingsbad en de reinigingskracht, het kan ook leiden tot corrosievorming aan zowel de gereinigde componenten als de installatie zelf.

Zuren in het reinigingsbad kunnen corrosie veroorzaken VDA Volume 19 Voor de controle van de reinheid op partikelniveau bestaat voor de automobielindustrie sinds 2005 de VDA 19 norm. Deel 1 gaat over Onderzoek van de technische netheid - deeltjesvervuiling van functioneel relevante auto-onderdelen. De internationale tegenhanger is ISO 16232, Volume 1 tot 10 (‘Road vehicles Netheid onderdelen vloeistof circuits’). Het doel van deze richtlijnen is om objectief MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

technische vervuiling te kunnen beoordelen en vergelijken. Daartoe worden de methoden en processen voor het vaststellen en analyseren van partikelvervuiling beschreven. Een wezenlijk onderdeel van de VDA 19 standaard is dat de gevraagde reinheidsgraad altijd gekoppeld is aan de testspecificaties. Deze bevat eenduidige informatie over hoe je de verontreiniging op deeltjesniveau meet. Daarbij moeten de aanwezige partikels gemeten worden zonder het materiaal van het werkstuk te beïnvloeden. Bij een groot deel van de werkstukken kan immers omwille van de geometrie niet direct op het oppervlak gemeten worden. Daarom moet de partikelvervuiling losgeweekt worden in een vloeibare substantie. Dit kan op verschillende manieren: spuiten, ultrasoon, spoelen, trillen. De oorspronkelijke VDA 19 standaard bood op dit punt vrijheid. Deze vrijheid zorgde in de praktijk voor problemen bij het vergelijken van analyses met elkaar. Dit is opgepakt bij de recente herziening van de VDA 19 standaard. Hierin is nu een beslismatrix opgenomen die de gebruiker ondersteunt bij het kiezen van de juiste inspectiemethode. Om de partikelvervuiling vast te stellen, zijn meerdere technieken beschikbaar: gravimetrie (chemische analyse), microscopie, geautomatiseerde microscopie met beeldverwerking en flatbed elektronenmicroscopie. Deze laatste technologie geeft ook uitkomst over de herkomst van partikels en de potentiële schade die het kan veroorzaken. Microtomografie, waarmee de deeltjes ook

ruimtelijk gemeten kunnen worden, zorgt voor nog nauwkeurigere informatie. Het is een zeer nauwkeurige maar ook langdurige, dure en tijdrovende laboratoriumanalyse. Om de vergelijkbaarheid van de analyses te optimaliseren, beschikt de herziene VDA 19 standaard over systeem- en instellingsprotocollen voor standaardanalyses. Bovendien besteedt de standaard nu aandacht aan de vraag wat als de cleanlinessgraad niet wordt behaald. Nieuwe vervuiling voorkomen Zijn de werkstukken na de productiestappen voldoende gereinigd en voldoen ze aan de specificaties, dan is het van belang deze reinheid vast te houden in vervolgstappen zoals verpakken, transport, opslag en controle. Om vervuiling door de omgeving te vermijden, kan het raadzaam zijn de vervolgstappen te zetten in een afgeschermde omgeving en medewerkers met noodzakelijke beschermkleding en handschoenen uit te rusten. Om werkstukken te beschermen tegen corrosie, zijn er zogenaamde VCI-verpakkingen (Volatile Corrosion Inhibitor) op de markt. Hierbij gaat het om verpakkingsmaterialen die in de verpakking een corrosiebeschermende atmosfeer vormen en tegelijkertijd bescherming bieden tegen vervuiling van buitenaf. Doris Schulz, freelance journalist voor oa Fachverband Industrielle Teilenreinigung en parts2clean

De extreem dunne lijnen die de ASML-machines belichten, eisen een absolute reinheid. Minuscule verontreinigingen die alsnog verdampen, zijn funest. (Foto: ASML)

Verspaande componenten moeten steeds schoner zijn De reinheid van precisiecomponenten wordt steeds belangrijker. OEM'ers zoals ASML schroeven de eisen die ze hun toeleveranciers opleggen, verder op. De reinheid van een verspaand onderdeel vraagt een integrale benadering, die start bij het design. Reinheid begint niet pas als de spanen verwijderd worden.

aren Remmers werkt als cleanliness specialist bij ASML. De wet van Moore, die zegt dat het aantal lijnen op een chip elke twee jaar verdubbelt, bepaalt eigenlijk ook de ontwikkeling ten aanzien van de reinheid van onderdelen. Om de kleinere structuren te kunnen afbeelden, zet de

chipmachinefabrikant andere golflengten in die gevoeliger zijn voor verontreinigingen. â&#x20AC;&#x153;Het nadeel van een kortere golflengte is dat deze steeds meer moleculen absorbeert wat kan leiden tot neerslag op het optiek. Daardoor neemt de kwaliteit van de belichting afâ&#x20AC;?, aldus Karen Remmers. Zelfs MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Voor veel toepassingen volstaat enkel reinigen niet meer

resten van reinigingsmiddelen kunnen, als ze niet snel genoeg verwijderd worden, naderhand alsnog uit het metaal vrijkomen en neerslaan op een optiek, met alle gevolgen van dien. In de automobielindustrie speelt min of meer een gelijkaardige ontwikkeling. Strenge emissie- en verbruikseisen die de politiek oplegt, dwingen fabrikanten bijvoorbeeld de drukken waarmee brandstofinjectoren werken, steeds verder te verhogen. Boringen worden kleiner, toleranties enger. Daarom zie je in Duitsland een groeiende interesse voor het thema reiniging van componenten. Reinheid en design Reinheid begint bij het design van een component. Blinde gaten zijn lastig schoon te krijgen. Afgeronde inwendige hoeken zijn gemakkelijker te reinigen dan scherpe hoeken. Daarna komt het proces in beeld. Ga je pas helemaal aan het eind van alle bewerkingen reinigen, dan loop je het risico waarvoor ASML zo bevreesd is: er blijven onzichtbare resten koelsmeeremulsie achter die verdampen zodra de machine in gebruik is. Volgens Hans Cools, operational manager bij Innovar Cleaning Control, kun je met een aantal praktische zaken al veel bereiken. Laat bijvoorbeeld geen olie indrogen, die is naderhand moeilijk te verwijderen. Werk met handschoenen aan als je de individuele componenten moet vastpakken. En op mononiveau reinigen noemt hij zeer belangrijk. “Als je naderhand een schone en een vuile component samenvoegt, worden ze alle twee vuil.” Welk type snijolie Innovar, een dienstverlener voor de high tech industrie, is een onderzoek gestart naar het effect van de gebruikte snijolie op de uiteindelijke reiniging. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De eerste resultaten gaven Hans Cools voldoende aanleiding om door te gaan met deze studie. Uit de testen blijkt namelijk dat er nogal verschillen voorkomen bij aluminium onderdelen die met verschillende type snijolie zijn bewerkt. Bij zowel de lichte als zware koolwaterstoffen zie je een factor 10 verschil. Hans Cools vermoedt dat dit komt door de porositeit van het aluminium, die groter is dan die van roestvaststaal. En waarschijnlijk heeft de ene snijolie (met kortere ketens) daar meer vat op dan de andere (met langere ketens). Overigens bleek dat het opwarmen van de onderdelen een positief effect heeft op de reinheid van de onderdelen. Vielen ze aanvankelijk buiten de specs, na 20 uur verwarmen tot 120 graden vielen ze qua verontreiniging binnen de opgegeven specificaties. Er werden ook nog andere stoffen gemeten, waarschijnlijk zijn deze vrijgekomen door een te hoge bewerkingstemperatuur van de olie of door een chemische reactie. Kwaliteitsnormen reiniging Uiteindelijk moet er altijd gereinigd worden, ofwel tussentijds, zeker aan het eind van de bewerkingen. Omdat de reinheidseisen omhoog gaan, heeft in Duitsland het Fachverband Industrielle Teilenreinigung (FIT) richtlijnen opgesteld, die met name een bepaald kwaliteitsniveau in het reinigingsproces moeten waarborgen. Het accent ligt op de relatie tussen de reinheid van een onderdeel en de procesparameters. FIT benadert het thema reiniging integraal. In de richtlijn zijn uitgangspunten vastgelegd voor zowel het reinigingsproces, de media die hiervoor worden gebruikt alsook voor de optimale inrichting van de installatie. FIT wil met de nieuwe richtlijnen eraan bijdragen dat niet alleen bepaalde kwaliteitsniveaus in

het reinigingsproces vastliggen, maar ook dat deze op een economisch rendabele manier worden bereikt en grondstoffen zoveel mogelijk worden gespaard. Dit moet er uiteindelijk toe leiden dat de reinheid van freesdelen aangetoond kan worden. Cleanliness grade ASML beschrijft de reinheidseisen in een GSA cleanliness grade. In de classificatie schrijft de machinebouwer niet alleen de reinheidseisen voor, maar ook hoe je dit moet meten. Zelfs het gebruik van vloeistoffen en reinigingsmiddelen wordt voorgeschreven. Is grade 1 het allerstrengste, ook delen die aan grade 2 moeten voldoen moeten al absoluut schoon zijn, wat je volgens ASML alleen kunt bereiken als je in elke productiestap speciale aandacht geeft aan de reinheid van het halffabricaat. Voor verspaande delen betekent dit onder andere het gebruik van koelsmeeremulsies die reinigbaar zijn en er tussen verschillende bewerkingen een tussenreiniging moet plaatsvinden. De regels gaan ook in op hoe je met standtijden van baden omgaat en dat ze altijd vers moeten zijn. Regelmatige controle van machinevloeistoffen is een andere eis. Qua reinheid meten, kunnen de voorschriften gaan tot het controleren met een massaspectrometer als het om kritische componenten gaat, legt Karen Remmers uit. “Daarmee kun je nog hele kleine resten vervuiling aantonen. Daarom worden onderdelen vaak in een vacuümoven uitgebakt, zodat ook de allerlaatste resten op het oppervlak verdwijnen”, schetst ze de werkwijze bij de toeleveranciers van deze high end onderdelen.

Technische reinheid begint bij design en eindigt bij de machine Voor Tjerk Kaastra, directeur van Gibac, begint reinheid niet bij de reinigingsmachine. Reinheid begint helemaal vooraan in het proces, bij de keuze van de metaalbewerkingsvloeistoffen. En bij het design, de geometrie van het werkstuk. Dat laatste heb je als toeleverancier niet in de hand, het eerste wel.

aastra: “De formulering van vloeistoffen kan echt het verschil maken.” Gibac werkt op dit vlak nauw samen met het Zwitserse Blaser, maar Kaastra deinst er niet voor terug om eigen formuleringen voor bijvoorbeeld snijolie te ontwikkelen. Wat voor hem telt, is het juiste evenwicht tussen proceszekerheid, standtijd van gereedschappen, werkstukkwaliteit en reinigbaarheid. “Je moet echt het totale proces bekijken als er hoge reinheidseisen aan een product worden gesteld”, legt hij uit. Hij merkt dat deze eisen omhoog gaan, zeker bij toeleveranciers aan de high tech industrie, zoals de halfgeleider, optische en medische industrie. Daar praat je al snel over vervuilingen die minder dan 2 ppm moeten zijn. Uiteindelijk komt er toch een machine aan te pas om de delen te reinigen. Een van de grote thema’s op dit vlak is, zegt Kaastra, energieverbruik. Tjerk Kaastra: “Het energetisch voordeel wordt steeds belangrijker, mede doordat bedrijven gebruik kunnen maken van de Vamilregeling bij investeringen in energiezuinige reinigingsinstallaties.” Dit scheelt behoorlijk in de investeringskosten. Zeker op lange termijn is dat een voordeel dat serieus meegenomen moet worden in de calculatie. All for one oplossing bestaat niet Eén reinigingsmedium voor alle toepassingen bestaat niet. Een eerste grove selectie kun je aldus de Duitse fabrikant Pero maken door te kijken of je polaire of apolaire verontreinigingen moet verwijderen. Tot die laatste categorie horen vet en oliën uit het

bewerkingsproces. Oplosmiddelen zijn hiervoor het meest geschikt. Verontreinigingen door emulsie en andere watergebaseerde stoffen, behoren tot de polaire verontreinigingen. De tweede stap is de vereiste technische reinheid. Hierbij gaat het niet alleen om het aantal deeltjes en hun grootte, maar ook om de toegestane oppervlaktespanning. Volgens Pero loont het zelfs na het doorlopen van deze stappen de moeite om in de praktijk testen uit te voeren. De kosten kunnen namelijk nogal verschillen. Een voorbeeld uit de eigen praktijk van Pero betreft een aluminium huls. Reinigen met een waterig medium kan,

maar dan is ultrasoon als aanvullende stap noodzakelijk om tot de gewenste cleanlinessgraad te komen. Kosten per charge: 4,48 euro. Bij reinigen met oplosmiddel kan men ultrasoonreinigen achterwege laten. Kosten: 3,18 euro. Soms zijn combinaties nodig: oplos- en waterige reinigingsmiddelen. Zouten en vingerafdrukken op werkstukken laten zich bijvoorbeeld niet verwijderen met oplosmiddelen, een chemische reiniging is dan een noodzakelijke tweede stap.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Kwaliteitscontrole / procesbewaking

Schaublin ultraprecisie draaimachine voor FEI Company Bij FEI Company gaat het allang niet meer alleen om micrometers. Bij de Eindhovense fabrikant van elektronenmicroscopen gaan de nauwkeurigheden tot in het nano- en picometer bereik. Dat betekent dat ook in de fijnmechanische R&D werkplaats absolute nauwkeurigheden dagelijkse kost zijn. Om aan de stijgende behoefte aan kleine maar zeer nauwkeurige componenten te voldoen, heeft FEI Company geĂŻnvesteerd in een Schaublin 125 CCN, een ultra precieze draaibank van de Zwitserse fabrikant. De machine is voorzien van een nauwkeurig gereedschapwisselsysteem van Sandvik, dat Capto en Multifix combineert. Op de foto gereedschapmaker Frank Baens bij de Schaublin draaimachine.

Machine: Schaublin 125 CCN Leverancier: De Ridder THO Meer informatie: www.ridder.net | www.schaublin.ch | http://www.sandvik.coromant.com/nl

Productiviteit en nauwkeurigheid duwen verspaners richting procesmeten

Precisiebewerken vergt procesmeten Zowel de productiviteits- als de nauwkeurigheidseisen in de verspaning zijn zover opgeschoven, dat het controleren van het product in de meetkamer steeds vaker geen afdoende oplossing meer is. Je wil vooral weten of de machine nog wel voldoende nauwkeurig is voordat de frees in het werkstuk gaat. Procesmeten en -bewaken worden de onderscheidende factor in precisiebewerken.

ogal wat verspanende bedrijven worstelen met de nauwkeurigheid van hun 5-assige machines, die niet de nauwkeurigheid halen die ze verwacht hadden, merkt men bij IBS Precision Engineering. Opdrachtgevers eisen daarom een kwaliteitsbewaking in het proces. Conventionele meettechnieken, zoals met de laser of ballbar, schieten dan tekort, aldus Henny Spaan van IBS Precision Engineering. Het Eindhovense bedrijf is specialist op het vlak van metrologie-, positionering- en motionsystemen en is wereldwijd actief. Het probleem met de traditionele meettechnieken is volgens Spaan dat deze te langzaam zijn. Ze zijn goed als je één keer in de paar weken een machine controleert op nauwkeurigheid. Maar niet als je dat vaak gaat doen, misschien meerdere keren per dag. Zeer snel meten Met de door IBS ontwikkelde systemen Inspector en Analyzer kun je zeer snel de exacte nauwkeurigheid van de gehele

machine vaststellen en indien nodig verbeteren. En dat is eigenlijk wel noodzakelijk bij precisiebewerken, meent de Amerikaanse spindelexpert Eric Marsh van Penstate University. Het meten en monitoren van de spindelnauwkeurigheid is volgens Marsh een van de meest belangrijke componenten die de nauwkeurigheid van het bewerkte product bepalen. Duizenden parameters Een moderne besturing van een CNC-machine heeft talloze parameters die de bewegingsnauwkeurigheid van de machine beïnvloeden. Met het Inspectorsysteem van het Nederlandse bedrijf kunnen deze gemeten worden precies zoals je een werkstuk bewerkt: supersnel en precies. Zowel de lineaire als rotatie-assen worden gecontroleerd en eventueel zelfs de spindel. Met een go/no go test wordt voorkomen dat producten buiten specs worden verspaand. Henny Spaan: “De machinegebruiker weet direct welke nauwkeurigheid hij kan

IBS Precision Engineering hield eind 2014 in het Teclab in Eindhoven een seminar voor een selecte groep klanten (1. Tier suppliers) uit de hele wereld. Tijdens dit Analyzer pakket gedemonstreerd op het 5-assig bewerkingscentrum waarover het Teclab beschikt.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Geluidsanalyse registreert afwijkingen in verspanende bewerking

verwachten in het product. Maar hij kan ook vaststellen dat bijvoorbeeld een onderhoud goed is uitgevoerd en dat alle machine parameters nog steeds goed staan.”

Signatuuranalyse als procesbewaking

Edgecam verwerkt meetresultaten De meetresultaten kunnen ook door de CAM-software worden gebruikt. Edgecam gebruikt bijvoorbeeld niet alleen het kinematisch model van de machine voor het berekenen van het NC-programma, maar verwerkt eveneens de meetgegevens die de systemen van IBS Precision Engineering verzamelt. Afwijkingen worden zo gedetecteerd voordat de freesbewerking start. Edgecam compenseert hiervoor softwarematig in het programma. Door deze softwarecompensatie wordt de nauwkeurigheid van het freesproces enorm verbeterd. Inzicht op termijn Het veelvuldig meten van de nauwkeurigheid van de 5-assige machine levert nog iets anders op: inzicht in hoe de machine qua geometrie verandert in de loop van de tijd. Dat gegeven wordt volgens Henny Spaan alsmaar belangrijker. “Op deze wijze kun je de nauwkeurigheid van de machine bewaken, waardoor je kunt volstaan met minder productmetingen”, zegt Henny Spaan. “Het resultaat is een verschuiving van product meten naar proces meten en bewaken.” Dat wordt volgens hem een onderscheidende factor in de nabije toekomst waarbij hoge complexiteit en nauwkeurigheid tegen economische prijzen geboden kan worden.

Een van de onderzoeksprojecten in het Advanced Manufacturing Center van Sirris richt zich op procesbewaking in de verspaning met behulp van signatuuranalyse. Anders gezegd: het registreren en analyseren van geluidsgolven moet inzicht geven in het verspanend proces. De procesbewaking gaat in de toekomst de rol van de machine operator overnemen. Het verspaningscentrum van Sirris werkt op dit vlak samen met het Flanders Mechatronics Technology Center (FMTC). Jan Kempeneers, projectleider smart factory bij Sirris: “Met een microfoon registreren we het geluid in de machine. We hebben een programma geschreven dat omgevingsgeluiden filtert en het signatuur in geluidssignalen vergelijkt. De software herkent zaken die verkeerd gaan, bijvoorbeeld een frees die breekt, een versleten wisselplaat, enzovoort.” Opschaling naar industrie Het systeem vergelijkt de geluidsfrequenties met de frequenties die bij een correct gefreesd stuk horen en kan op basis van afwijkingen autonoom beslissingen nemen, bijvoorbeeld een zustergereedschap inzetten. Of de bewerking afbreken. Met name in onbemande situaties is dit van groot belang, omdat daarmee het proces beter beheersbaar wordt. De onderzoekers denken zelfs dat ze in staat zijn om het ontbreken van koelsmeeremulsie aan de hand van de frequenties te detecteren. “We hebben een proven concept. Het systeem werkt. Nu zoeken we bedrijven die het willen testen in een industriële omgeving”, aldus Jan Kempeneers. Deze signatuuranalyse wordt in Diepenbeek toegepast op een Mazak Integrex, maar is in feite een dusdanig universeel systeem dat het eigenlijk op elke CNC-machine toepasbaar is. Jan Kempeneers: “Het is toepasbaar in elk proces dat nauwkeurig herhaald dient te worden en waar afwijkingen detecteerbaar zijn in de signatuur: geluid, trillingen, elektrische stroom, licht of beeld.”

seminar, Bringing your 5-axis machine tool to the next level, werden het Inspector en

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Vandaag ontworpen, morgen gemaakt

Een enorm potentieel voor Additive Manufacturing In de wereld van industriĂŤle productie, maken we af en toe technologische doorbraken mee die de industrie zodanig veranderen dat bestaande producten sneller, goedkoper en beter gemaakt kunnen worden. Net zoals met de opkomst van CNC verspanen, CAD/CAM en CNC meten, zal Additive Manufacturing een wereld van nieuwe productmogelijkheden openen. Deze nieuwe ontwerpvrijheden zetten een deur open naar productverbeteringen die leiden naar gewichtsbesparing, oppervlakte optimalisatie en funktieintegratie. Voordelen van groot belang voor de luchtvaart, High Tech en medische industrie.

Kijk op www.renishaw.nl/additive voor meer informatie

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE, Breda, Nederland T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl NL_Renishaw Additive Advert_Pendant_148mmx210mm_0214.indd 1

2/17/2014 2:16:37 PM

54U Media de uitgever in de metaal

ook online een ijzersterke combinatie

www.MetaalNieuws.nl

www.Made-in-Europe.nu

www.3dprintmagazine.eu

BEZOEK DE WEBSITES EN SCHRIJF U IN VOOR DE DIGITALE NIEUWSBRIEVEN Meer informatie:

54U Media BV - 055-3601060 - www.54umedia.nl - info@54umedia.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Onbemande high tech productie vereist integraal kwaliteitsdenken Het Duitse Otto Klumpp freest onbemand elektrodes om vervolgens in dezelfde cel matrijsinserts te maken voor spuitgietproducten met een oppervlaktekwaliteit volgens de VDI 3400 Ref 10 richtlijn. Het Duitse familiebedrijf gaat heel ver om de hoogste kwaliteit te halen.

tto Klumpp maakt een breed scala aan spuitgietproducten. Van grote motorafdekplaten (gewicht ruim 2,5 kilogram, men kan tot 9 kilogram productgewicht spuitgieten) tot en met zeer precieze kunststof onderdelen voor medische toepassingen. Zoals de canule, een holle buis die gebruikt wordt om onder andere medicamenten direct in het lichaam in te brengen. Martin en Claudia Klumpp, broer en zus en tweede generatie in het Schwabische bedrijf, willen met hun spuitgietproducten in de premier league meespelen en investeren daarom voortdurend in de eigen gereedschapmakerij. De nieuwe lineaire cel van GF Machining Solutions, aangestuurd door 3 medewerkers, produceert 80 % van de gereedschappen. 24/7. Vloeren ontkoppeld Klumpp gaat ver met het creëren van de randvoorwaarden voor hoge kwaliteit, zoals oppervlakken die voldoen aan de VDI 3400 Ref 10 eisen. De cel staat weliswaar in de gereedschapmakerij; het fundament en de vloer waarop de machines staan, liggen los van de rest van de afdeling. Martin Klumpp noemt dit zelf de “Schwingdynamische Entkopplung” tussen het voorfrezen en nabewerken. In de praktijk zijn de trillingen van de grotere CNC-bewerkingscentra volgens hem funest voor de oppervlaktekwaliteit bij het vonkeroderen als machines op een vloer staan die op hetzelfde fundament rust. Trillingen worden via het fundament doorgegeven. Mede door de ontkoppeling van de twee fabrieksvloeren MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Kwaliteit vereist een integrale benadering, zo laat Otto Klumpp zien bij de werkwijze in de productiecel, bestaande uit een Mikron HSM 600 ULP freesmachine, een Form 3000 HP zinkvonkmachine, een Zeiss Dura Max meetmachine en een 3R Work Master Linear robot.

- en door de klimaatbeheersing - haalt men in de cel nauwkeurigheden tot 0,005 mm en oppervlaktenauwkeurigheden tot Ra 0,06 aan het werkstuk. Elke week controleren Alle machines worden extern geprogrammeerd. De Zeiss meetmachine staat nog buiten de cel, maar de software hiervan is wel gekoppeld aan de software van de cel. Offsets kunnen direct uitgewisseld worden. Om de hoge nauwkeurigheid te kunnen garanderen, worden alle machines minstens een keer in de week nagemeten om het exacte nulpunt te bepalen. Bij Otto Klumpp beschouwt men dit als noodzakelijk als je echt voor de hoogste

nauwkeurigheden gaat in een onbemande setting. Ook de nauwkeurige elektrodes worden onbemand gefreesd, net als de nauwkeurige matrijsonderdelen onbemand worden gevonkt. Pas als echt absoluut hoge nauwkeurigheid nodig is, zoals bij een insert voor een matrijs waarmee onderdelen voor een gasmeter worden gespuitgiet, freest men overdag na. Bij dit onderdeel gaat het om een holle buis en een naald die daarin past. De twee buisjes hebben een diameter van 0,4 mm waarin de naald nog moet passen. Alle andere nauwkeurigheden behaalt men in principe onbemand. Het resultaat: de Mikron HSM haalt 6000 spindeluren in een jaar; de zinkvonkmachine Form 3000 HP bewerkt 3000 uren.

Europees Dynatool project zoekt productiviteitsverbetering bij frezen vrije vormoppervlakken

Efficiënter complexe producten frezen met dynamisch TCM-systeem Bij het verspanen van complexe vrije vormoppervlakken komt het vaak voor dat men op moeilijk bereikbare plaatsen moet komen met de frees. Hierdoor is men genoodzaakt om te werken met gereedschappen met lange uitsteeklengtes. Dit is dan weer nefast voor de stabiliteit, vooral als het om moeilijk te verspanen materialen gaat. Het Europese Dynatool project moet tot een oplossing voor dit probleem leiden, met hogere spaanafnames, lagere gereedschapkosten en betere oppervlaktekwaliteit en minder productuitval.

et dunne gereedschappen ontstaat het gevaar op een instabiel proces. Trillingen brengen een slechte afwerkingsgraad van het werkstuk met zich mee, en versnellen de slijtage aan het gereedschap. Dit verhoogt dan weer de gereedschapskosten. In het ergste geval treedt er gereedschapsbreuk op tijdens het proces en laat dit ontoelaatbare schade achter op het oppervlak van het product. Een versleten gereedschap vergroot bovendien de kans op trillingen, waardoor dit een zelfversterkend effect heeft. Dit vereist vooral bij het afwerken van near-netshape producten aandacht. In de eerste plaats omdat deze producten vaak al in een zeer dure eindfase zitten. Een slechte afwerking moet te allen tijde vermeden worden. Een tweede eigenschap van deze producten is dat ze vaker complexe vormen hebben die aanleiding geven tot deze problematiek. Denk maar aan dunne wanden, diepe caviteiten, interne kanalen, enzovoort. Het is dus belangrijk om zowel trillingen als gereedschapsslijtage te vermijden en onder controle te houden. Dit kan op twee manieren: of je gaat het proces zeer goed proberen in te schatten (goede gereedschappen, een veilige levensduurmarge nemen, et cetera) of je gaat het gereedschap in tussenfases vaak controleren (via process monitoring). Of je doet beide. Dat is wat het Europese onderzoeksproject Dynatool beoogt. Dynamisch inspelen op snijkracht De belangrijkste parameter die de gereedschapsslijtage tijdens het proces beïnvloedt, is de snijkracht. Het is in principe dus zaak om deze zo minimaal mogelijk te houden. Dit kan door het variëren van de parameters (voeding, freesdiepte, freesbreedte), het veranderen van snijhoeken of indirect door het verbeteren van een coating waardoor de frees langer scherp blijft (en de snijhoeken dus langer gegarandeerd blijven). Ook is er ondertussen bekend dat het opleggen van een hoogfrequente trilling bovenop het freesproces lagere snijkrachten met zich meebrengen. Dit zijn allemaal methodes om het proces onder controle te houden of bij te sturen. De eerste twee thema’s zijn gericht op procesontwerp. Het verspaningsproces wordt op voorhand verbeterd. Het derde thema is een real-time benadering. Tijdens het proces zal de slijtage toenemen en verandert de gereedschapsdynamica. Hierop

inspelen en dit onder controle houden is een (lastige) uitdaging. Het laatste thema is niet nieuw, maar de combinatie van simulatie en veranderende dynamica is dat wel. Het simuleren van een adaptief systeem dat rekening houdt met toenemende gereedschapsslijtage moet sneller tot een betere controle leiden. Op het einde moet dit leiden tot de volgende voordelen: • Hogere spaanafnames: indien men door betere gereedschappen en coatings of door een ultrasone trilling met lagere krachten kan werken, kan men ook grotere materiaalafnames bekomen. • Lagere gereedschapskosten: door de lagere snijkrachten zullen gereedschappen minder snel afslijten, wat de kosten kan drukken. • Een betere oppervlakteafwerking: het vermijden van trillingen en de invloed van slijtage zal leiden tot bijvoorbeeld lagere ruwheden. • Minder uitval: ook gereedschapsbreuk zal vermeden kunnen worden, wat ervoor zorgt dat men minder afgekeurde producten zal hebben. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Dynatool: integrale aanpak complexe freesbewerkingen Akoestische emissie meten Vandaag de dag gebeurt de gereedschapscontrole vaak op macroniveau: een lasersysteem meet op 1 punt de lengte en diameter op en eventueel wordt er dan een automatische compensatie uitgevoerd om de maatnauwkeurigheid te kunnen aanhouden. CNC-operators luisteren vervolgens naar het proces en indien ze iets vreemd horen, is het tijd om te wisselen. Of men stopt de machine na een product, vastgelegde tijd of operatie, en bekijkt de slijtage (al dan niet door een microscoop) en besluit of men nog even verder gaat. Maar gereedschapsslijtage is niet altijd voorspelbaar. Na een stabiele fase neemt de slijtage ineens snel toe en kan men voor men het weet tot een breuk of ontoelaatbare slijtage komen. Er is reeds op heel wat manieren geprobeerd om dit proces real-time te controleren. Er bestaan zelfs al systemen die op basis van vermogensmetingen dit proberen te tackelen. Deze laatste methode is echter meestal niet toereikend genoeg. In alle onderzoeken bestaat er echter consensus over het feit dat de meest geschikte parameter om te meten de akoestische emissie (AE) is; oftewel hoogfrequente geluidsgolven die zich voortplanten door het materiaal. Doordat ze op een hoge frequentie zitten, worden lage omgevingsfactoren (bijvoorbeeld meerdere machines, koelmiddel, et cetera) eruit gefilterd. Deze AE zegt het meest over de details en finesses van het proces. Elke spaanvorming produceert een geluidsgolf. Eventueel is er nog een betere mogelijkheid: multisensoroplossingen. De combinatie van geluid met een andere parameter (bijvoorbeeld kracht, vermogen, et cetera). Efficiënt TCM-systeem Het meeste wordt verwacht van een efficiënt TCM-systeem (Tool Condition Monitoring). Die voorkennis zal in dit project dus ook gebruikt worden. Het onderzoek zal zich toespitsen op welke sensoren (of combinaties) nodig zijn en waar men die sensoren het beste kan plaatsen (op de tafel, in de spindel, in het gereedschap). Er is enerzijds het opmeten van het signaal, een tweede stap is het linken van signaalveranderingen aan procesveranderingen (toenemende slijtage, trillingen, instelparameters, et cetera). Deze link zal ook verder onderzocht worden. Dit zal met behulp van geavanceerde berekenings- en voorspellingsmethodes uitgevoerd worden. In de literatuur blijken bijvoorbeeld neurale netwerken zeer interessant om vanuit instelparameters en akoestische emissiesignalen te voorspellen welke hoeveelheid slijtage men op dat moment aan het gereedschap heeft. Een derde fase is het opzetten van een terugkoppelingssysteem. Er moeten bepaalde acties ondernomen worden indien men de slijtage kent: een gereedschapswissel doorvoeren, een snijparameter aanpassen (sneller of trager bewerken), een operatie stoppen,… of gewoon voortdoen. Tom Jacobs Senior engineer bij Sirris MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Het Dynatool project is een Europees onderzoeksproject dat het freesproces van complexe metalen onderdelen integraal benadert, met het oog op het verbeteren van de processtabiliteit. Er wordt in dit project gewerkt op de verschillende hoofddomeinen: • Het ontwikkelen van nieuwe gereedschappen en coatings waardoor men initieel reeds met lagere krachten kan (blijven) bewerken • Het gebruik van ultrasone trillingen in het opspannen van een werkstuk om de krachten te verlagen • Het integreren van diverse sensoren (zowel in opspanning, gereedschap, spindel en gereedschapshouders) om de gereedschapsslijtage onder controle te houden en daaraan gekoppeld een adaptief systeem dat parameters kan bijsturen indien de slijtage te groot wordt • Het simuleren van al deze aspecten om sneller tot een stabiel proces te komen. De partners in dit project zijn het verspaningsinstituut ISF (TU Dortmund); de onderzoeksgroep GFE Schmalkalden; de afdeling IFQ van de universiteit van Maagdenburg; het IFT uit Wenen; KU Leuven en de afdeling Advanced Manufacturing van Sirris. tom.jacobs@sirris.be

Wij zijn exclusief importeur van :

Boren, frezen, tappen, etc

Wij zijn dealer van :

Opspangereedschap

Wij zijn exclusief importeur van :

Wisselplaten

Wij zijn dealer van :

Meetgereedschap

YounG cuttingtools partner in effiënter produceren

Young cuttingtools is aanbieder van een totaalpakket aan kwalitatieve en scherp geprijsde verspanende gereedschappen. Wij zijn exlusief dealer van de topwerken YG-1 en Lamina in de Nederlandse markt. YounG cuttingtools is uw partner voor efficiënter produceren in de metaalbewerkingsbranche.

Handelsweg 15 d • 5527 AL Hapert • Postbus 74 • 5530 AB Bladel www.youngcuttingtools.nl • info@youngcuttingtools.nl T.+31 (0) 497-820 213 • F. +31 (0) 497-820 214

Meten naast de machine Niet ieder verspanend bedrijf heeft de oplossing van IBS Precision Engineering nodig. Maar veel verspanende bedrijven zien wel de druk op de meetkamer toenemen doordat er veel meer gemeten wordt dan vroeger. Fabrikanten van meetsystemen spelen hier op in.

Renishaw Equator Renishaw heeft al enkele jaren geleden de Equator geïntroduceerd. Dit is een systeem voor vergelijkend meten. Het vertrekpunt voor de meting is een master van het werkstuk. Deze wordt in de - geconditioneerde - meetkamer gemaakt door eenmalig de kritische delen van het werkstuk op te meten met een coördinatenmeetmachine. De nauwkeurigheid komt niet alleen uit de Equator zelf (herhaalnauwkeurigheid 2 micron), ook uit het feit dat je in de werkplaats eenvoudig en snel je master kunt hermeten om bijvoorbeeld de invloed van de omgevingstemperatuur mee te nemen in je meting. Het remasteren gaat net zoals het doen van de metingen snel. Dat heeft onder andere te maken met de vereenvoudigde opspanning. Het werkstuk hoeft slechts binnen 1 mm nauwkeurig gepositioneerd te worden in vergelijking met de positie tijdens het maken van de master. Het systeem stelt het nulpunt op het product zelf vast en hierdoor zijn geen kostbare opspansystemen nodig. Renishaw heeft de Equator ondertussen al voorzien van een robot zodat het meten zelfs in een onbemande situatie gedaan kan worden. Met behulp van de speciale software kun je meetgegevens bewaren om ook op deze manier inzicht te krijgen in het verloop van de nauwkeurigheid van de machine.

De Renishaw Equator is een snelle en toch nauwkeurige meetmethode voor naast de machine.

Hexagon Tigo SF: CMM in de werkplaats

Hexagon brengt, om de meetkamer te ontlasten, de CMM naar de werkplaats in de vorm van deze Tigo SF, een nauwkeurige meetmachine die juist bedoeld is om naast de CNC-machine de werkstukken te controleren op maatnauwkeurigheid.

De Hexagon Tigo SF is bedoeld om de CNC-operator naast de machine te laten meten. Gemeten wordt met een nieuwe Leitz analoge probe, die minder gevoelig is voor temperatuursinvloeden dan een optische. De standaard meetkop ondersteunt zowel scannen als punt voor punt metingen. Eventueel kan de Tigo SF worden voorzien van de indexbeerbare meettaster die meer dan 3.000 verschillende posities kan innemen. Een ander punt waar Hexagon in de ontwikkeling van de meetmachine veel in heeft geïnvesteerd, is de bediening. De software is intuïtief, zodat je voor de bediening geen specifieke kennis van het meetproces nodig hebt. Hexagon heeft de uitdaging om de CMM geschikt te maken voor de productieomgeving heel ver doorgetrokken: de hele unit is eenvoudig verplaatsbaar met een vorkheftruck doordat het systeem uit één geheel bestaat. Passieve dempers elimineren de trillingen die gebruikelijk zijn in een werkplaats en de meetsoftware hanteert compensatiemodellen voor de veranderende werkstuktemperatuur.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Mitutoyo Mach Ko-ga-me: compact meten in een cel De groep Advanced Manufacturing van Sirris is vorig jaar een nieuw project gestart rond het productief precisieverspanen, waarvoor onder andere geïnvesteerd is in een Fehlmann Picomax 825 Versa, een coördinatenmeetmachine Apex S van Mitutoyo, voorzien van een Erowa-nulpunt spansysteem én in een Mach Ko-ga-me, de meetopstelling voor in de werkplaats. Bij het Vlaamse onderzoeksinstituut is deze gekoppeld aan een Mazak Integrex en een Kukarobot, zodat de stukken vanuit de machine automatisch op de Ko-ga-me worden geladen en gemeten. Een van de bijzonderheden aan de compacte meetopstelling is dat je er zowel tactiel als optisch mee kunt meten. Ondanks dat de Ko-ga-me bedoeld is voor het meten van fijnmechanische componenten in de werkplaats, is de nauwkeurigheid vergelijkbaar met die van grotere CMM’s van Mitutoyo. De resolutie bedraagt 0,02 µm, de meetnauwkeurigheid 1,5 x (3L/1000µm).

Sirris heeft als eerste in de Benelux de Mach Ko-ga-me van Mitutoyo in huis gehaald. De stukken worden automatisch vanaf de machine door een robot op de meetmachine geplaatst.

Keyence: optisch meten in korte tijd Keyence kiest voor een heel andere richting. Met de IM beeldafmetingen meetsystemen denkt het Japanse bedrijf vooral in te spelen op de aspecten snelheid en eenvoud. De meetsystemen, die werken op basis van beeldverwerking, zijn juist bedoeld voor de fijnmechanische werkplaats die eenvoudig wil controleren of de producten binnen de maattolerantie vallen.

Keyence meet alleen optisch met het beeldverwerkingssysteem dat zijn oorsprong vindt in microscopen en beeldverwerkingssystemen, die bereikbaar zijn gemaakt voor toepassingen in de werkplaats.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

In enkele seconden meet het IM-systeem van Keyence tot 99 maten. De technologie die men hiervoor inzet, is afkomstig uit de technologie die ingezet wordt voor microscopen. Keyence heeft het meetproces echter enorm versneld, doordat de exacte positionering van het werkstuk er niet toe doet. De software detecteert het stuk automatisch en vergelijkt dit met het CADmodel om de afmetingen op 99 kenmerken, bijvoorbeeld schroefdraad, diameter van gaten et cetera, te controleren. Deze metingen gebeuren simultaan. Ook Keyence legt de meetwaarden automatisch vast in inspectierapporten en brengt de trend hoe de nauwkeurigheid zich ontwikkelt in de loop van de tijd in beeld. Hoewel de meetsystemen bedoeld zijn voor kleinere onderdelen, kan de gebruiker digitaal beelden samenvoegen als stukken gemeten moeten worden die net te groot zijn voor de standaard meting. De IM-systemen zijn voorzien van een temperatuursensor voor het automatisch corrigeren voor een temperatuurstijging.

Meistermacherü MadeainaGermanyü

JensaLehmann-adeutscheaTorwartlegendea seitaRyPRavonaSCHUNKfMarkenbotschafter fürapräzisesaGreifenaundasicheresaHaltenü

pp ppp p pppp

wwwüdeüschunkücomzverofs

MeisteraBereichaFräsenaSpanntechnik

SCHUNKaNulpuntspansysteem Meeradanajyy mogelijkeacombinaties vooraeenabetrouwbareaopspanningü pp PositionerenaenaopspannenainaeenahandelingüaReduceera9ydavanauwa machinestilstandtijdadoorabuitenadeamachineaopnieuwaopateaspannenü Dooraeenagrootteavariëteitavanamodulaireaspansystemenaisaelkeaopspanning mogelijkü

90U pp

Combinatieamet Spantoren

Combinatieamet systeem

Combinatieamet Magneet

Combinatieameta Klauwplaat

Combinatieameta MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015 systeem

®aRyPjaSCHUNKaGmbHauaCoüaKG

Nulpuntspansysteema

Automatisering

Manarm én maximale flexibiliteit en kwaliteit Maximale flexibiliteit, ook in de onbemande uren. Dat zoekt Jan Meeuws van Machinefabriek JMBA. Daarom heeft hij geïnvesteerd in een robotcel van BMO. De clou is dat de BMO Ti 150 robotcel behalve over 320 productplaatsen in de rasterlade, ook over 40 palletplaatsen beschikt. In de beide machines (DMC 63 V van DMG Mori en een Hartford Pro 1000) die de robot belaadt, zit een Schunk nulpuntspansysteem, voorzien van een 5-voudige doorvoer. Omdat de klem tot 4 mm open kan, kunnen verschillende formaat producten binnen de tolerantie opgespannen worden. De robot kan bovendien een andere klem plaatsen. Een van de verwisselbare grijpers is een vacuümgrijper die een plaat van 420 bij 420 mm pakt en die opspant op het vacuümspansysteem.

Robotcel: BMO Ti 150 Leveranciers: BMO Automation, Schunk (grijpers en nulpunt spansysteem) Meer informatie: www.bmoautomation.nl | www.nl.schunk.com | www.jmba.nl

RoboJob: door te automatiseren operatorcapaciteit terugbrengen naar 30% van machinecapaciteit

De robot als antwoord op de vraag naar flexibiliteit De pieken en dalen volgen zich bij toeleveranciers steeds sneller op. Hollen of stilstaan lijkt het devies. Vooruitzichten in de orderstroom reiken niet verder dan enkele weken, hooguit enkele maanden. Dat heeft in de ogen van Helmut De Roovere van RoboJob niks te maken met de crisis. Het is de nieuwe realiteit in de supply chain. Flexibiliteit moet het antwoord zijn. En daar zorgt robotisering voor.

at het begin van de crisis en het optimaliseren van supply chains in 2009 samenvielen, is misschien meer toeval dan iets anders. Ze hebben niks met elkaar te maken, al leggen velen de onzekerheid in de markt nog steeds uit als een direct gevolg van de crisis. Onterecht, vindt Helmut De Roovere, die in 2007 samen met Luc De Ceuster het startsein voor RoboJob heeft gegeven. De Vlaamse automatiseerder kwam in 2011 met het eerste product op de markt. Nu heeft men in tal van industrielanden al een dealernetwerk opgebouwd. Pieken en dalen blijven Robotisatie is in de ogen van De Roovere het antwoord op de veranderde markt waar verspaners in opereren. Vroeger werden veranderingen in de marktvraag opgevangen door de tussenvoorraden in de keten. "Sinds 2009 is de supply chain geoptimaliseerd", zegt de CEO van RoboJob. "Voorraden zijn geminimaliseerd. Een kleine variatie bij de eindklant versterkt de schommelingen in de supply chain. Dat verwarren mensen vaak

Met de keerunit kan op een standaard draaimachine een product compleet worden afgewerkt, ook zonder overnamespil.

met de crisis. De sterk schommelende vraag heeft echter alles te maken met het minimaliseren van voorraden in de keten." Helmut De Roovere ziet dit als een structureel gegeven. Dat verdwijnt niet meer. Als toeleverancier zul je er het juiste antwoord op moeten bieden. Te hoge operatorcapaciteit Veel verspanende bedrijven hebben hun operatorcapaciteit vastgelegd op ongeveer 40 procent van hun machinecapaciteit. Dat leidt ertoe dat in perioden met weinig werk de druk op de solvabiliteit toeneemt. Lonen moeten immers doorbetaald worden, terwijl inkomsten dalen. In drukke perioden, als de keten de stijgende vraag bij de eindklant gaat invullen, moet er worden overgewerkt en loopt de druk op de mensen op. De machinecapaciteit is er wel, de operatorcapaciteit ontbreekt. "Dan zie je overwerk ontstaan in een bedrijf. Het is niet duurzaam, als mensen 's nachts en in het weekend moeten komen werken." Dat zorgt niet alleen voor onrust in de organisatie, maar is ook duur. Wat de supply chain vraagt, aldus Helmut De Roovere, is leveren in functie van de vraag uit de markt. "Maar met een man aan de machine gaat dat niet." Robotisering is het antwoord. 30% van de tijd creatieve taken Bij RoboJob zet men in het ideale plaatje in op een operatorbezetting van 30 procent van de machinebezetting. Dat percentage leidt men af uit onderzoeken die aantonen dat operators zo'n 30 procent van hun tijd bezig zijn met creatieve taken en 70 procent met uitvoerende en operationele taken. "Door te automatiseren, breng je de beschikbare capaciteit op 90 procent en maak je het bedrijf structureel flexibel en gezond", legt Helmut De Roovere uit. Natuurlijk, ook dan zijn perioden met minder werk vervelend, maar de hoge loonkosten drukken dan niet op de financiĂŤle huishouding van het bedrijf. En in drukke tijden kun je snel reageren op de vraag van klanten, omdat de beschikbare capaciteit hoog is zonder dat je medewerkers opeens moeten gaan overwerken. Een bijkomend voordeel dat ze in veel bedrijven zien, is dat door de robotisering de gereedschapskosten dalen. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Helmut De Roovere (links) samen met Luc De Ceuster: automatisering maakt de CNC-operator vrij om zich bezig te houden met procesoptimalisatie. Dat leidt tot gevoelig betere resultaten.

Procesverbetering Er is echter nog een aspect van automatisering dat vaak onderbelicht blijft. Als de operatoren meer tijd krijgen voor hun creatieve taken, kunnen ze de procesverbetering ter hand nemen. Helmut De Roovere: "Automatisering maakt de operator vrij om bezig te zijn met procesverbetering. Bedrijven die dat aanmoedigen, zien hun resultaten gevoelig

verbeteren." Dat impliceert wel dat het opleidingsniveau van de mensen aan de machine omhoog zal moeten. Zodra je automatiseert, ontstaat daar ruimte voor, zowel in tijd als in financiĂŤle middelen. Medewerkers kunnen dan opgeleid worden voor de creatieve taken in het vak van CNCverspaner. "De stiel van verspaner wordt dan aantrekkelijker voor jonge mensen. Werken met nieuwe technologie en moderne

machines, iets tastbaars maken, dat spreekt jongeren heus wel aan. Wat ze niet aantrekkelijk vinden, is de werkomgeving in een doorsnee bedrijf. Wij geloven dat we onze stiel aantrekkelijker kunnen maken en dat een ingenieur weer in de industrie gaat werken en niet voor een bank", merkt Helmut De Roovere op.

Robot wordt werkcollega voor CNC-operator RoboJob bouwt meerdere robotsystemen voor zowel de CNC-frees- als draaimachines, respectievelijk de Mill-Assist en Turn-Assist, die in meerdere uitvoeringen worden gebouwd. Het uitgangspunt voor beide systemen is dat de cel binnen 3 minuten ingesteld moet zijn voor een nieuw product. Daarom, zegt Helmut De Roovere, is de gantryrobot in de verspanende industrie op zijn retour. "Het instellen ervan kost teveel tijd." Een insteltijd van 3 minuten is kort genoeg om ook hele kleine series geautomatiseerd te maken. Producthandling RoboJob kiest bij de systemen voor producthandling: de robot plaatst het product in de machine en neemt het na de bewerking uit. Ook dit is een bewuste keuze. "80 procent van de producten leent zich voor producthandling. Pallets vergen extra investeringen en productspecifieke opspaninrichtingen. En met name de opspanning begint een grotere rol te spelen." Omdat tegelijkertijd de vraag naar nauwkeurigheid toeneemt, heeft het Vlaamse bedrijf een tool ontwikkeld om de positie van de grijper softwarematig te compenseren voor het productgewicht dat getild wordt. Ook ontwikkelt men een nieuwe beladingsstrategie, gekoppeld aan het opspanmiddel. Meer robottaken Een andere ontwikkeling die Helmut De Roovere snel ziet doorbreken, is de uitbreiding van het aantal taken voor de robot.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Een van de recente ontwikkelingen is het automatisch laden van assen.

Denk aan het wisselen van klauwen bij een draaibank, afbramen van producten, meten. "Tot nog toe doen we vooral producthandling, de volgende stap wordt de robot inzetten voor de preparatie van de machine. De robot wordt dan een werkcollega voor de CNCoperator."

Zodra je met pallets werkt, moeten de producten uiteindelijk manueel van de pallet afgehaald worden en het ruwe materiaal of het halffabricaat opgespannen worden. De lijn bij Drabo telt drie laadstations, voorzien van een kanteltafel en/of draaikanteltafel.

Flexibel FMS-systeem vergroot flexibiliteit en efficiency bij Drabo Machinefabriek Drabo heeft geautomatiseerd met een FMS-systeem, gekoppeld aan vier Niigata horizontale bewerkingscentra. Een opvallende keuze, want meestal kiezen toeleveranciers voor de robot als automatiseringsoplossing. Een robotgrijper is immers flexibeler dan een pallet van een FMS-systeem. Toch is juist flexibiliteit voor Marc Back de reden geweest om voor de FMS-lijn te kiezen. “We zijn nu super flexibel en efficiënt.”

rabo Machinefabriek Hardenberg is de voorbije jaren onverdroten doorgegaan met investeren. In 2008 is de eerste fase van een automatiseringsstrategie gerealiseerd: een Fastems FMS-systeem gekoppeld aan een Niigata HN80D horizontaal bewerkingscentrum. Inmiddels is de lijn verlengd tot de maximale 48 meter die in de hal passen, staan er 4 bewerkingscentra van Niigata aan, worden twee palletformaten door elkaar gebruikt én komt in het voorjaar van 2015 de eerste

robot die aan de FMS-lijn wordt geplaatst. De robot komt in de nieuwe productiehal te staan. "De robot gaat bewerkingen zoals afbramen doen", zegt Marc Back, commercieel directeur. Hij heeft met zijn team meerdere automatiseringsconcepten vergeleken. Het FMS-systeem met twee verschillende formaten pallets biedt Drabo als jobber de meeste flexibiliteit, was hun conclusie. "Met dit systeem kunnen we ook kleine aantallen producten onbemand frezen.” MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Toeleverancier zet met robot aan FMS-lijn nieuwe stap in automatisering

Twee palletformaten FMS-systemen kom je doorgaans tegen bij OEM’ers en bedrijven met vaste producten. Palletformaat en andere zaken kunnen afgestemd worden op die producten. Drabo verspaant wekelijks andere producten. Daarom wilde het bedrijf per se twee formaten pallets in het FMS-systeem gebruiken: 800 bij 800 mm (40 stuks) en 630 bij 630 (64 stuks). Met een kleine aanpassing kon de Fastemslijn hiervoor geschikt worden gemaakt. De reden voor met twee formaten te werken, heeft alles te maken met de afmetingen van het product. Het heeft geen zin een klein product op een grote pallet op te spannen. Een kleine pallet is goedkoper en lichter. Vooral dat laatste is voor Drabo belangrijk, want een lichtere pallet laat hogere toerentallen, voedingen en ijlgangen op de machines toe. Virtueel nulpunt Ook Drabo produceert kleine series. Acht producten is al een serie die onbemand wordt bewerkt. Dikwijls gaat het wel om

Marc Back: super flexibel en efficiënt.

repeterende producten of productfamilies. Zodra het om repeterende producten gaat, blijft de opspanmal op de pallet. Dat biedt de winst dat snel een nieuwe serie opgestart kan worden. Voor productfamilies hanteert men universele opspanmallen, die met weinig werk open af te bouwen zijn. Om de opspantijd te verkorten, wordt in de machine van elk product eerst de positie bepaald met een meettaster. Aan de hand hiervan wordt vervolgens het nulpunt automatisch berekend in het NCprogramma. "Zo hoeven we niet tot op een honderdste millimeter nauwkeurig op te spannen, terwijl we wel op een

duizendste nauwkeurig bewerken.” Zo kan er bijvoorbeeld als extra controle in de meetcyclus een meting van de rechtheid plaatsvinden waarmee het materiaal is opgespannen. Stel dat dit door een verloren spaan afwijkt, dan start de machine het programma niet. De pallet gaat terug in het FMS en wordt geblokkeerd, de machine gaat vervolgens verder met de volgende pallet. Vakman blijft nodig Automatiseren betekent een leerschool doorlopen. Gaandeweg komen zaken naar voren die je dwingen anders te gaan werken. Zo slaat Drabo vandaag de

Niigata: stabiele machines De Niigata HN80D die Evolent in 2008 heeft geleverd, was het eerste horizontaal bewerkingscentrum bij Drabo. Een van de voornaamste redenen om voor het Japanse merk te kiezen, is de stabiliteit. Voor de nauwkeurigheid en proceszekerheid is dat een belangrijk gegeven. Daarnaast hebben aspecten als service door Evolent en uniformiteit een rol gespeeld in de beslissing om na de eerste Niigata nog drie andere machines van deze fabrikant te kopen. De vierde Niigata is eind 2013 gekomen, vlak nadat de fabrikant deze machine op de EMO in Hannover getoond had. Deze HN800S heeft in de X- en Z-as rollengeleiding, in de Y-as blokgeleiding. Deze combinatie zorgt ervoor dat stabiliteit en sterkte samengaan met snelheid. De maximale ijlgang bedraagt 41 m / minuut, ondanks dat er werkstukken tot 2500 kilo op geladen kunnen worden. De machine is voorzien van een spindel met 37 kW en het eigen gereedschapsbewakingssysteem van Niigata.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Het begon met meten... ...en inmiddels gaat het om veel meer dan alleen meten. 40 Jaar nadat de eerste meettaster door Renishaw werd uitgevonden, hebben machinefabrieken wereldwijd steeds meer profijt van onze innovatieve systemen. Van meten in de machine, inspectie, kalibratie en procesoptimalisatie, Renishaw systemen zorgen voor...

• • •

Meer effectieve spindeluren Minder produktafkeur Lagere kostprijs

...en toegevoegde waarde! Bereken uw voordeel op www.renishaw.nl/voordeelberekenen of bel 076 543 1100

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE Breda, Nederland T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl

Het Nederlandstalige cadcam & dnc systeem voor frezen, draaien en draaderoderen

www.edgecam.nl 80

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

dag alle data over het nulpunt van een product op in de cloud. Want als de pallet bij een gereedschapbreuk tijdelijk terug in het magazijn gaat, kun je later niet meer opnieuw het nulpunt bepalen als de bewerking deels is gedaan. Een ander leerpunt betreft de gereedschapsposities in de machines. De eerste Niigata HN80D telt 126 gereedschapsposities in het magazijn. Te weinig. De tweede Niigata SPN 701 telt 230 posities. De derde Niigata wordt grotendeels gebruikt voor het bewerken van gietstukken en de vierde, de HN800S, beschikt over 256 posities. Men probeert zoveel mogelijk met standaard gereedschappen te werken, die in het magazijn blijven. Marc Back: "Als je gaat voorinstellen, heb je een andere organisatie voor de gereedschappen nodig. Wij kiezen voor vakmensen die de machines bedienen. Zij zorgen ervoor dat de machines 's avonds en 's nachts onbemand efficiënt lopen. Vinden zij een bewerking of een gereedschap te risicovol om onbemand te laten lopen, dan doen ze die bewerking overdag." Automatisering heeft ertoe geleid dat het voorbewerken van kritische werkstukken ’s nachts gebeurt, de nauwkeurige eindbewerking bemand overdag.

De Niigata SPN 701 stond eerder als standalone machine bij Drabo. De integratie in de productie zorgt voor een efficiëntere benutting.

automatisering. Er komt een robot aan de lijn. Marc Back: “De robot gaat gietijzeren delen opspannen, omspannen, afbramen en de producten als ze klaar zijn wegleggen in een 8 meter hoge Kardexkast. Daarin kunnen we de productie van vier tot vijf dagen kwijt. Niet alle producten lenen zich voor robothandling, maar onze gietijzeren producten wel. Ze hebben een langere cyclustijd en het zijn grotere series.” Hij ziet dit als de eerste stap in een nieuwe ontwikkeling. In de toekomst wil hij ook de repeat- en familieproducten door de robot laten handlen. “Dan kunnen onze medewerkers andere taken doen en

worden we als onderneming nog flexibeler en efficiënter.” Dat is noodzakelijk om als toeleverancier in de huidige markt succesvol te zijn. Toch schrijft Marc Back het succes van Machinefabriek Drabo Hardenberg niet uitsluitend toe aan het automatiseren. “Onze groei komt ook door de manier waarop wij met de klanten omgaan. Er zijn altijd goede en slechte tijden. Het team van Drabo is er altijd voor de klant om problemen op te lossen, ook als dat betekent dat we een keer in het weekend moeten doorwerken.” Automatisering biedt de vakmensen de flexibiliteit om dit te doen.

Eerste run altijd bemand De rol van de werkvoorbereider en productieleider wordt belangrijker naarmate je meer automatiseert. Bij Drabo beslist de productieleider, tevens programmeur, op welke machine een product wordt gemaakt, met welke opspanning en met welk gereedschap. Hij print de schets van de opspanning voor de medewerkers die opspannen, zodat zij weten welke kubus geplaatst moet worden en waar de kikkers op de kubus moeten staan. Simulatie van programma’s is standaard; toch wordt de eerste run altijd bemand gedaan. "Een simulatie heeft namelijk geen last van spanen. De machine kan daar wel last van hebben", verduidelijk Marc Back. Bij een herhaalorder wordt de machine wel direct onbemand gestart. Eerste robot aan de FMS-lijn Begin 2015 zet de toeleverancier uit Hardenberg een volgende stap qua MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Het nadeel van een palletsysteem is dat deze relatief duur in aanschaf zijn. Drabo produceert daarom praktisch alle pallets zelf, inclusief opspantorens.

CNC-Automatisatie? RoboJob natuurlijk.

Slim. Simpel. Sterke Service.

Bezoek onze website www.Robojob.eu of bel ons voor meer informatie: +32 (0)15 25 72 74

Vakmanschap

Groot verspanen bij Sas van Gent Toekomstgericht: dat begrip gaat beslist op voor Verspaning Sas van Gent. De investering in twee grote bedfreesmachines van Bimatec Soraluce werd aangegrepen voor een open dag met speciaal aandacht voor de jeugd. Kinderen en Techniek zo koos het management als thema met een speciaal techniekplein waar de kinderen met metaalbewerking aan de slag konden gaan. De machines zelf onderstrepen de goede marktontwikkelingen in de groot verspaning. Naast de FL 8000 van Bimatec Soraluce is er nog een tweede grote bedfreesmachine van het Duits-Spaanse merk aan toegevoegd, een FP12000, met capaciteit voor het bewerken van 12 meter lange werkstukken. Machines: Bimatec Soraluce FL 8000 en FP 12000 Leverancier: Laagland Meer informatie: www.mfsvg.com | www.laagland.nl | www.bimatec.de

Niet alleen jongeren opleiden, ook investeren in scholing medewerkers

Aanpak tekort vakmensen begint in de directiekamer De verspanende industrie in hoge lonen landen moet het hebben van geavanceerde technologie. Slimme machines, robotisering, state of the art softwaretools. Maar de vakman die alles weet over spanen maken, blijft net zo hard nodig.

ls de maakindustrie over iets weinig reden tot klagen heeft, is het de aandacht. De industrie staat weer op de agenda van de politiek en de media. Gerrit van der Linde, directeur van stichting Verspanersforum, is blij met deze hernieuwde interesse. Het besef dat Nederland niet kan zonder de banenmachine die de industrie altijd is geweest, dringt eindelijk door tot de beleidsmakers. Echter met uitspraken dat Nederland technologisch voorop moet lopen en jongeren weer moeten

kiezen voor techniek, los je de problemen zoals het tekort aan vakmensen nog niet op. MĂŠĂŠr en beter beroepsonderwijs met CNC-verspaning als wezenlijk bestanddeel, dat blijft hard nodig in zijn visie. Hij vind het onterecht om scholingsgelden voor de sector in te zetten voor softwarepakketten als Skillsmanager of het project Kennis Houvast. "Het zijn oplossingen met weinig praktische waarde op de werkvloer van onze machinefabrieken, die verlegen zitten om vakmensen."

Machinebouwer Unisign investeert zowel in scholing voor medewerkers als training on the job. Medewerkers leren van elkaar. In het najaar van 2014 was Unisign gastheer voor stichting Verspanersforum.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Wachten op regulier onderwijs? Moet je scholing dan overlaten aan het reguliere onderwijs? Of liggen hier kansen voor commerciële partijen? Her en der in den lande steken nieuwe initiatieven de kop op. Verder in Techniek in Doetinchem is daar één voorbeeld van: een opleidingsinitiatief voor zij-instromers gestart door ondernemers. In de Brainportregio zoekt de industrie de samenwerking met het reguliere onderwijs. Gezamenlijk zijn praktijklokalen ingericht in de nieuwe vmbo-school Stedelijke College in Eindhoven, compleet met 3D-printers en andere moderne technologie. Ook op mbo-niveau wordt er in Eindhoven nauw samengewerkt. Het Teclab leidt in de Lichtstad niet alleen jongeren op, maar organiseert eveneens cursussen voor zittende werknemers en biedt bedrijven de kans om in een real life omgeving trainingen en seminars te organiseren. In Hengelo slaagt STODT er in meer jongeren in de verspanende mbo-opleidingen te krijgen, maar ook bedrijven zover te krijgen dat ze hun medewerkers laten scholen. Harm Kort, voorzitter van stichting Verspanersforum, reageerde tijdens de najaarsbijeenkomst van het forum op een dergelijke vraag dat het onderwijs in ieder geval moet luisteren naar het bedrijfsleven. "Wij moeten innoveren, we hebben geen keus. Luister dan naar ons wat wij nodig hebben en pas daar het onderwijs aan. Het krijtbord vervangen door een iPad is nog geen vernieuwing van het onderwijsproces.”

“Bij Ajax trainen de spelers zes dagen in de week voor één wedstrijd. Mogen verspaners dan één keer per jaar bijgeschoold worden?”

Investeer in kennis Het terugdringen van het tekort aan vakmensen is echter net zo goed óók een verantwoordelijkheid van elk individueel bedrijf. Voor Fried Kaanen, voorzitter van Koninklijke Metaalunie, is er één sleutelwoord dat grotendeels de toekomst van de metaalindustrie gaat bepalen. Kennis! Bedrijven moeten investeren in kennis van hun medewerkers. De digitalisering gaat doordringen tot in de wortels van de bedrijven en zal de manier waarop maakbedrijven werken, tot in de haarvaten veranderen. Robotisering, machines die verbonden zijn met het internet, flexibele productie. "De wereld van de toekomst bestaat uit mensen die multidisciplinaire skills hebben. Kennis staat centraal in de toekomst van de maakindustrie. Het werk verandert en daarvoor moeten medewerkers mee veranderen. Als bedrijf ben je aan jezelf verplicht om je mensen te blijven opleiden”, aldus Kaanen. Hij ziet ook in zij-instromers potentieel MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

ICT de grote game changer

Metaalunievoorzitter Fried Kaanen keynotespreker op Verspanen 2020

ICT is de grote game changer in de maakindustrie. Smart industry gaat de manier waarop producten gemaakt worden, veranderen. En dat heeft ingrijpende gevolgen voor de toeleveranciers, verwacht Fried Kaanen, voorzitter van Koninklijke Metaalunie. "Innovatie gaat op diverse terreinen een belangrijke concurrentiefactor worden." Fried Kaanen is eind mei de keynotespreker op de eerste editie van Verspanen 2020 in Eindhoven. Verspanen 2020 wordt een evenement dat eigenlijk geen enkel verspanend bedrijf aan zich voorbij mag laten gaan. Het Mikrocentrum organiseert, in samenwerking met Teqnow (Metaalunie), Teclab en Made-in-Europe een middag die helemaal in het teken staat van de toekomst van de verspanende industrie. En een gezonde toekomst is er alleen voor bedrijven die technologisch mee voorop willen lopen. "De plek van de toeleverancier in de keten verschuift; er wordt meer gevraagd mee te denken over de ontwikkeling van producten en componenten bij afnemers. Samenwerking wordt steeds essentiëler", licht Fried Kaanen al een tipje van de sluier op over de thema's die hij in zijn openingsspeech op Verspanen 2020 gaat aanstippen. In drie tracks, zowel voor de vakman, de werkvoorbereider als het management, schetsen experts vervolgens hoe het verspanend bedrijf in 2020 succesvol kan opereren. Verspanen 2020 is een mix van presentaties, workshops en demonstraties op de machines van Teclab. Jonge generatie vakmensen Hoe groot de rol van ICT ook wordt, de verspaning blijft vakmensen nodig hebben. Dat onderwerp krijgt in tweeërlei opzicht aandacht op Verspanen 2020. In de presentaties, maar vooral in de ochtend voorafgaand aan het evenement. Dan gaan in het Teclab drie groepen kinderen aan de slag met een dag uit het leven van de verspaner; 3D ontwerpen op de computer en de machine doet het werk. Verspanen 2020, 21 mei 2015, Teclab Eindhoven www.verspanen2020.nl

Wolters. “Ze groeien mee met het bedrijf. En ze leren van elkaar als je de groep gezamenlijk opleidt.” Tegelijk heeft het bedrijf door deze aanpak een stap vooruit gezet. Het spindelrendement van de machines is fors omhoog gegaan dankzij de robotisering en het CAM-programmeren. “We pakken de winst doordat we op een zekere manier de producten goed van de machine halen.” Links Harrie Schonewille, directeur operations Unisign, geeft tekst en uitleg. In het midden Fried Kaanen, voorzitter van de Koninklijke Metaalunie.

loyale medewerkers. Harm Kort maakt de vergelijking met een topclub als Ajax. De spelers trainen zes dagen in de week voor één wedstrijd. "Bij ons spelen medewerkers elke dag een topwedstrijd, werken dagelijks met machines die miljoenen kosten, mogen ze dan één keer per jaar bijgeschoold worden?" Groeien en méér plezier Fred Wolters van Wolters Metaaltechniek vindt het vanzelfsprekend dat je als metaalbedrijf investeert in je medewerkers. Dat zorgt voor groei, is zijn ervaring. Het fijnmechanisch bedrijf uit Spankeren heeft gekozen om niet te groeien door naar een groter pand te verhuizen maar door slimmer te gaan werken. Fred Wolters: “We kunnen nog zoveel intern winnen. Daarom laten we onze groep vakmensen bijscholen en hebben we onze werkwijze aangepast.” Zo heeft de metaalonderneming het CAM-programmeren ingevoerd, wordt er méér 5-assig gefreesd en is er geïnvesteerd in een BMOrobotcel. In de werkplaats is een aparte werkruimte voor de verspaners gemaakt, waar drie CAM-stations zijn ingericht. Aan de machine wordt niet meer geprogrammeerd, daar wordt alleen nog de setup gedaan en het finetunen van het programma. Met name het CAM-programmeren en de robotisering maken het vak voor de verspaners interessanter en uitdagender, meent Fred

Help je medewerkers te ontwikkelen Een ander bedrijf waar investeren in medewerkers hoog op de agenda staat, is machinebouwer Unisign. Er wordt zowel geïnvesteerd in training on the job door eigen medewerkers alsook in externe scholing. De machinebouwer organiseert daarnaast regelmatig infodagen specifiek voor mbo- of hbo-studenten, bezoekt zelf scholen en probeert zelfs de allerkleinsten te interesseren voor techniek. "We kunnen niet wachten op de overheid. Elk bedrijf heeft de taak mensen op te leiden en enthousiast te maken voor techniek", zegt Monique Caris, HR-manager. Als het onderwijs tekort schiet, moet je als bedrijf je medewerkers naar een hoger plan willen trekken. "Je moet niet te gemakkelijk zeggen dat iemand niet voldoet en dan het contract niet verlengen. Dan moet je zo'n jongere helpen zich te ontwikkelen zodat hij wel voldoet." Het ontwikkelen en het behouden van vakmanschap is een gedeelde verantwoordelijkheid van onderwijs en bedrijfsleven.

Techniekpact begint resultaat op te leveren Het Techniekpact dat in het voorjaar van 2013 is afgesloten tussen het Rijk, het onderwijs, de regio’s en het bedrijfsleven levert resultaat op. Technische universiteiten hebben de voorbije jaren het aantal aanmeldingen van eerstejaars studenten met 20% zien stijgen. Sommige technische hboopleidingen willen zelfs een numerus fixus instellen omdat ze de toeloop niet aan kunnen. Toch is dat lang niet voldoende om het dreigend tekort aan technici in de komende jaren te voorkomen. Bedrijven uit de industrie ondervinden steeds meer problemen met het invullen van technische vacatures. De Nederlandsche Bank waarschuwt bijvoorbeeld voor de groeiende mismatch op de arbeidsmarkt. Tegenover het leger aan jongeren - en ook ouderen - die geen werk kunnen vinden, staan vacante posities in techniek en onderhoud, ICT en productie. Bij die eerste groep zit het probleem vooral op mbo-niveau, constateren de onderzoekers in het rapport HR Trends 2014-15. Hbo'ers kunnen de bedrijven nog wel vinden, maar de mensen die op de werkvloer nodig blijven, worden steeds schaarser. Met honderden miljoenen euro's voor sector banenplannen probeert de overheid mensen voor sectoren te behouden door de mismatch aan te pakken.

Fred Wolters: zorg dat je medewerkers zich mee ontwikkelen met het bedrijf.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Gene Haas Foundation helpt jong verspanend talent De Gene Haas Foundation, een initiatief van Haas-oprichter Gene Haas, heeft 200.000 euro beschikbaar gesteld aan Europese studenten die een opleiding in fijnmechanisch bewerken volgen. In Noord-Amerika stimuleert hij op die manier al langer jongeren om een opleiding in de verspaning te volgen. Wereldwijd doneert de stichting 1 miljoen dollar aan studiebeurzen.

n Europa dienden 100 scholen een aanvraag in, voor in totaal 800.000 euro. Uiteindelijk werden 17 aanvragen goedgekeurd. 200.000 euro aan studiebeurzen worden onder deze studenten verdeeld. Want dat is wat de stichting beoogt: jongeren die het vak CNC-fijnmechanica willen leren, ondersteunen. In België en Nederland ontvangen in totaal 176 studenten een beurs. Ambassadeurs voor het vak Bij het MBO College Hilversum Techniek zijn dankzij de studiebeurzen 15 leerlingen kunnen starten met de nieuwe niveau 3 opleiding zonder dat ze bepaalde kosten uit eigen zak moeten betalen. Daarnaast kunnen de beste niveau 2 leerlingen en niveau 4 leerlingen van werktuigbouwkunde, mechatronica en engineering een CNC-module volgen, een plus op hun vakopleiding. Op die manier laat de opleiding ze kennis maken met CNC-fijnmechanica, in de hoop de interesse te wekken zodat ze verder gaan in deze richting. In totaliteit kregen de leerlingen van het Hilversumse college ruim 17.000 euro geschonken. Opleidingsmanager Rob Aartsen: “We hebben laptops kunnen kopen met offline programmeersoftware, zodat de leerlingen het programmeren van de CNC-machines kunnen leren.” Het MBO College Hilversum Techniek wil de niveau 3 opleiding komende jaren telkens uitbreiden met 15 nieuwe leerlingen per jaar. Hij ziet de eerste groep als ambassadeurs. “Zij kunnen reclame gaan maken voor de opleiding.” Speciaal voor deze nieuwe opleiding is een praktijkruimte ingericht met CNC-machines. Méér samenwerken In totaal hebben 7 scholen uit de Benelux zo’n 30.000 euro aan beurzen voor hun 176 studenten gekregen. Deze 7 scholen zijn het KTA Brugge, TechnOV in Vilvoorde, Athénée Royal de Welkenraedt, Emmaüs bovenbouw OP WEG, Bernardustechnicum, allen in België. Frank de Beijer, directeur van Landré Haas Factory Outlet, juicht het initiatief van het Hilversumse opleidingsinstituut toe. Hij vindt dat scholen eigenlijk meer zouden moeten samenwerken bij de inrichting van praktijklokalen met moderne CNC-machines. Door samen te werken, kunnen state of the art praktijklokalen worden ingericht waar leerlingen met de nieuwste technologie leren CNC-verspanen. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Links Monique Berendsen (Match4U) en Ilona Vruggink (HR Professional bij Wila): door automatisering ĂŠn scholing en begeleiding kun je als technisch bedrijf de doelgroep waaruit je medewerkers werft, flink verbreden.

Wila verbreedt doelgroep om in te werven Gebrek aan technische vakmensen remt de industrie af, is een veel gehoorde opmerking. Al gauw kijken bedrijven dan richting onderwijs, dat meer en betere mensen moet opleiden. Er bestaan echter andere oplossingen, blijkt in de Achterhoek. Hier leidt Verder in Techniek niet-technici in acht weken op tot beginnend CNC-frezer en -draaier. Wanneer je als bedrijf ook nog je werkwijze aanpast, wordt de vijver waarin je kunt werven veel groter.

ila groeit hard. De fabrikant van precisie buiggereedschappen voor kantbanken ziet de vraag naar de hoogwaardige gereedschappen wereldwijd stijgen. Vooral Europa en de VS zijn groeimarkten. In de loop van 2015 wil Wila

een eigen verkoopkantoor in China openen. Om de stijgende vraag bij te benen, is de productiecapaciteit in Lochem fors vergroot. In amper drie jaar tijd groeide het aantal medewerkers van 170 naar 235. Deze groei zet nog verder door. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Gebrek aan vakmensen remt snelle groei kantpersgereedschapfabrikant niet af

Twee oplossingsrichtingen Om het tekort aan technici te omzeilen, werkt de Nederlandse kantpersgereedschappenfabrikant aan een oplossing in twee richtingen. De eerste is automatisering. Automatisering aan de CNC-machines door robots bepaalde handelingen te laten doen, is daar één stap in. De andere is zorgen dat productiemedewerkers aan de machine zo min mogelijk hoeven aan te passen. Dat kan door méér kenniswerk naar de werkvoorbereiding te halen. Wila zit op dit vlak in een overgangsfase, schetst Ilona Vruggink, HR Professional. “We gaan onze productiewijze steeds meer automatiseren. Programmeerwerk gebeurt meer en meer door HTS’ers. Die vinden we gemakkelijker dan MTS’ers voor aan de machine.” Door automatisering

heb je minder freesspecialisten aan de machine nodig. Dat verkort niet alleen doorlooptijden, ook kan Wila hierdoor het tekort aan technisch geschoold personeel nog op een tweede manier aanpakken. “We verbreden de doelgroep waarin we werven”, schetst Ilona. “Ook de timmerman en de slager met technische affiniteit nodigen we uit voor een gesprek.” Wila heeft al enkele jaren een eigen opleidingstraject voor zij-instromers. Verleden jaar is het bedrijf gaan samenwerken met Verder in Techniek in Doetinchem. Hier leren

“Ook de timmerman en de slager met technische affiniteit nodigen we uit voor een gesprek”

gemotiveerde volwassenen zonder technische achtergrond in acht weken de beginselen van CNC-frezen en -draaien. Vier medewerkers zijn inmiddels bij Wila aan de slag gegaan. Selectiecriteria Voor Ilona tellen in de selectie twee criteria: kandidaten moeten qua persoonlijkheid passen binnen Wila en bereid zijn om in ploegendiensten te werken. Daarnaast moet de persoon een duplicatietest doen. “Wij kijken verder naar de persoon, niet naar de leeftijd. Waarom zou iemand op latere leeftijd niet ontdekken dat techniek leuk is?” Belangrijk vindt zij wel dat een medewerker in het team past. Met een goede pre-selectie kun je gemotiveerde medewerkers vinden, weet

Jack Basters: trots op het product dat we maken Jack Basters komt uit de grafische industrie, heeft een poosje als ZZP’er gewerkt en is nu medewerker kwaliteitscontrole bij Wila. Hij is een van de vier medewerkers die via Verder in Techniek bij Wila is binnengekomen. “Ik kende de maakindustrie niet. Vroeger kwam ik wel eens bij een bedrijf waar staal lag, maar verder kende ik de sector niet. Ik vond de opleiding bij Verder in Techniek niet zwaar, omdat ik net een scholing had afgerond. Dat je na acht weken een product kunt maken en zelfstandig een machine kunt programmeren, is mooi. Nu werk ik in de productcontrole. Ik controleer tussentijds en bij de eindcontrole zowel op maatvoering, vlakheid als visuele kwaliteit. De verspaningsachtergrond heb ik hiervoor nodig, want ik moet bij afkeur kunnen inschatten waar er iets mis is gegaan in het proces en in hoeverre iets hersteld kan worden. Zonder de verspanersopleiding zou het moeilijker zijn dit werk te doen. Meten hoort bij de opleiding die we bij Verder in Techniek hebben gekregen. Je bent daar niet alleen bezig met programmeren en wisselplaten instellen, maar ook met het meten van de gefreesde werkstukken. Het verspanen is erg aantrekkelijk bij WILA, maar de baan die ik nu heb, is voor mij veel aantrekkelijker. Dit werk sluit aan op een vroegere studie procesmanagement die ik heb gedaan. Voor mij is dit een mooie kans. Het ZZP’er-schap bood te weinig perspectief. En in de grafische industrie is de arbeidsmarkt slecht. De

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Jack Basters op zijn werkplek bij Wila, de kwaliteitscontrole. “Zonder de verspanersopleiding zou dit moeilijker zijn.”

maakindustrie is mooi. We maken de producten hier met zijn allen. En al verspaan ik niet, ik heb er wel aan meegewerkt. Daar ben ik trots op.”

Verder in Techniek: zij-instromers in acht weken beginnend frezer en draaier Harm Kort, Peter Holtslag en docent Ron Sanders: als je luistert naar wat bedrijven vragen, lukt het om in acht weken verspaners af te leveren die snel inzetbaar zijn.

Acht weken opleiding bij Verder in Techniek maakt medewerkers sneller inzetbaar

Monique Berendsen van Match4U uit ervaring. Zij is een van de initiatiefnemers van Verder in Techniek. Match4U verzorgt de voorselectie van de kandidaten. Monique zegt dat mensen zonder technische achtergrond best goede kandidaten voor de verspanersopleiding kunnen zijn. “Omdat ze allemaal tussen de 25 en 55 jaar zijn, met werkervaring, brengen ze andere competenties mee die eveneens belangrijk zijn.” Voor de eerste groep die dit verkort traject heeft gevolgd, selecteerde ze 6 personen uit zo’n 150 kandidaten. Alle 6 zijn ze na de acht weken opleiding bij bedrijven in de regio geplaatst en werken daar nog steeds. Het eerste instrument in de selectieprocedure is de online duplicatietest. Monique: “De duplicatietest geeft inzicht in hoe goed iemand informatie opneemt. Dat geeft al een eerste indicatie. Is dat goed, dan volgt een assessment om te zien of ze voldoende ruimtelijk en technisch inzicht hebben.” Ondanks dat de opleiding bij Verder in Techniek tussen niveau 2 en 3 in zit, ziet zij het liefst kandidaten die niveau 4 aankunnen. De opleiding is immers pittig. Acht weken lang, 40 uur in de week. Van de eerste 24 deelnemers heeft er slechts 1 niet meteen het examen gehaald. “Het concept werkt omdat we voorinvesteren in de selectie en we medewerkers begeleiden tot op de werkplek.” Sneller inzetbaar Hoewel de deelnemers in acht weken de basis van CNC-frezen en -draaien leren, zet Wila ze niet alleen in op de verspanende afdeling. Ook op andere plekken, bijvoorbeeld kwaliteitscontrole, zijn ze aan de slag gegaan. Hier nemen ervaren Wila-medewerkers de begeleiding over. Ilona: “Omdat ze basisvaardigheden zoals meten en tekeningen lezen al hebben geleerd, zijn ze sneller inzetbaar.” Hebben ze het in zich, dan krijgen ze de kans zich verder te ontwikkelen. “We proberen altijd medewerkers naar een hoger niveau te krijgen als dat kan.” Van de 235 medewerkers bij Wila, werken er 140 in de productie. Hoewel het productievolume groeit, groeit het aantal medewerkers minder hard. Wila zet immers steeds meer robots aan de machines in en schakelt over naar 3-, 4en 5-ploegensystemen. De komende jaren zal Wila zich blijven ontwikkelen.

In acht weken tijd worden bij Verder in Techniek in Doetinchem mensen zonder ervaring in de verspaning, opgeleid tot frezer én draaier niveau 2. Enkele tientallen zij-instromers hebben inmiddels werk gevonden in de metaal. De uitstroom van vakmensen uit de industrie bedraagt komende jaren zo’n 70.000 mensen per jaar, terwijl er slechts 30.000 nieuwe vakmensen instromen. Zo’n 15 procent van die groep betreft verspaners. “Kun je je voorstellen hoe de vraag omhoog zal schieten als de markt gaat aantrekken”, zegt Peter Holtslag, directeur van Komeetstaal en samen met Monique Berendsen van het wervings- en detacheringsbureau Match4U initiatiefnemer van Verder in Techniek. Samen met Harm Kort (Technisch Commercieel Efficiency Advies, TCEA) en het onderwijsbureau Libereaux is een opleidingstraject van 8 weken ontwikkeld waarin werkzoekende volwassenen worden geschoold tot CNCdraaier en -frezer niveau 2 Plus. Het UWV in Doetinchem en een aantal leveranciers van verspanende machines en gereedschappen zijn eveneens betrokken. Direct inzetbaar Peter Holtslag: “We leiden de mensen in die korte tijd op tot niveau 2, maar voegen daar 140 uur CNC-frezen en -draaien aan toe, vandaar niveau 2 Plus. Ze kunnen na die periode een tekening lezen, een programma maken, de CNC-machine bedienen, werkstukken opspannen, meten, een noodstop uitvoeren. Ze zijn dus direct inzetbaar in de praktijk.” Hiervoor is het lesprogramma volledig nieuw ontwikkeld. Dat heeft Harm Kort van TCEA gedaan. Hij geeft toe in eerste instantie te hebben gedacht dat 8 weken te kort is. “Maar als je een zuivere focus hebt op wat de bedrijven vragen en je luistert goed naar de bedrijven, dan haal je het in die acht weken. We leren ze niet een kunstje, maar we leren ze de competenties die nodig zijn voor frezen en draaien.” De opleiding is opgezet volgen de Crebo-richtlijn. De deelnemers worden bovendien in kleine groepjes getraind, maximaal 6 deelnemers. Match4U zorgt in het voortraject voor de selectie, die streng is. Daarna krijgen de deelnemers begeleiding op de werkplek. Van de eerste 24 deelnemers heeft er slechts 1 zijn examen niet direct gehaald. Bijna allemaal zijn ze werkzaam in de metaalindustrie.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

De markt

Combi-gereedschappen: 65% reductie bewerkingstijd Time is money. Ook in de verspaning. Bredel Hose Pumps in Delden, fabrikant van slangenpompen, heeft samen met onder andere gereedschapleverancier Mapal en vertegenwoordiger Laagland gewerkt aan de integratie van bewerkingen. Door bijvoorbeeld boren, frezen, ruimen en aanschuinen in één gereedschap te combineren, wordt dit op één machine, in één cyclus uitgevoerd. De totale bewerkingstijd is hierdoor teruggebracht van ongeveer een uur naar 21 minuten, oftewel 65% reductie. Andere voordelen zijn een vermindering van het aantal opnames en het geringere aantal bezette posities van het gereedschapmagazijn. De bewerkingen worden nauwkeuriger ten opzichte van elkaar uitgevoerd. Gereedschap: Mapal combigereedschap Leveranciers: Mapal en Laagland Meer informatie: www.mapal.com | www.laagland.nl | www.watson-marlow.com/nl-nl/

Westerse landen gaan belang van industrie voor de welvaart inzien

Productie: terug van weggeweest In veel westerse landen is er sinds het uitbreken van de crisis opnieuw aandacht voor de (maak)industrie. De VS waren daar misschien wel het eerst mee, Europese landen volgden rap. Zonder industrie immers geen banen. Maar er blijkt nog een andere reden te zijn om terug te komen op outsourcing naar lage lonen landen. Zo goedkoop zijn die landen niet meer.

et is geen toeval dat Duitsland de crisis die in 2008 begon, eigenlijk als enig Euroland goed heeft doorstaan. Dat oud-kanselier Gerhard Schröder het destijds aandurfde om de sociale zekerheid te hervormen, heeft daar beslist aan bijgedragen. Maar een factor die zeker niet onderschat mag worden, is het feit dat Duitsland een industrieland is gebleven. En hierdoor een exportland. In de EU-zone is het aandeel van

de industrie in het bruto binnenlands product sinds het begin van deze eeuw gezakt van 20% naar 15,7%. En dat cijfer is eigenlijk nog kunstmatig hoog, want behalve Duitsland haalt bijna geen enkel ander Europees land de 15%. Duitsland is door de jaren heen rond de 19% blijven schommelen. Italië haalde in 2012 nog krap 15%. België is deze eeuw bijvoorbeeld een derde van de industrie kwijt geraakt. Het aandeel zit nu rond

Op basis van de Global Manufacturing Cost-Competitiveness Index heeft Boston Consulting Group de 25 meest exporterende landen met elkaar vergeleken wat betreft hun productiekosten (arbeid, energie en productiviteit). (Bron: Boston Consulting Group)

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

de 13%. In landen als Frankrijk (10%) en Engeland (10%) is de omvang van de industrie gehalveerd, omdat vooral de politieke beleidsmakers geloofden in het dienstverleningsmodel. Low cost & high cost Een van de redenen waarom jarenlang in het dienstverleningsmodel werd geloofd, is de opmars van lage lonen landen door de globalisatie. Die trend lijkt gekeerd te zijn, zo constateert althans Boston Consulting Group die in 2014 onder de titel The Shifting Economics of Global Manufacturing een aantal keren nieuwe cijfers uit dit onderzoek presenteerde. Opvallende conclusie van de Amerikaanse onderzoekers is dat de perceptie van lage en hoge lonen landen niet meer klopt. Rond de eeuwwisseling was het nog helder: voor lage lonen moest je in Azië of de Oost-Europese landen zijn. De door BCG ontwikkelde Global Manufacturing Cost-Competitiveness Index laat echter een heel ander beeld zien na 10 jaar data verzamelen.

Deze grafiek toont het aandeel van de industrie in het bruto binnenlands product. In China bedraagt dat 33%; Japan en Duitsland zijn de twee traditionele industrielanden die het aandeel op peil hebben weten te houden, respectievelijk 20% en 19%. Veel andere landen hebben het aandeel fors zien krimpen. (Bron: UN Statistics Division; US Bureau of Economics Analysis; McKinsey; Flanders Make).

een 6e plek, België op de 9e. In België zijn de productiekosten de afgelopen 10 jaar namelijk met 10 indexpunten gestegen; in Nederland zijn deze kosten met 1 indexpunt gedaald. Net als in Frankrijk en Italië heeft België last van het feit dat de productiviteit veel minder snel stijgt dan de loonkosten. En daar doet Nederland het beter: terwijl tussen 2004 en 2014 de loonkosten in de industrie met gemiddeld

1,7% per jaar stegen, nam de productiviteit met 2% jaarlijks toe. De BCG-onderzoekers verwachten dat de trend naar lokaal produceren doorzet. Het one size fits all concept voor businessmodellen is passé. Belangrijk is te kijken naar de markten waarin je actief bent, de lokale productiemogelijkheden en de materialen die daar voorhanden zijn.

Verenigd Koninkrijk momenteel het goedkoopste productieland in Europa Nederland en België Het Verenigd Koninkrijk is thans de goedkoopste locatie in Europa voor de maakindustrie. De productiekosten in OostEuropa bevinden zich ongeveer op het niveau van de VS. In Oost-Europa hebben landen als Polen, Tsjechië en Rusland hun aantrekkelijkheid verloren, tenzij je er wilt zijn om op deze lokale markten te acteren. De lage lonen landen hebben last van fors gestegen loonkosten en scherpe stijgingen van hun energieprijzen, waar de VS juist profiteren van lage energieprijzen dankzij de winning van schaliegas en olie. Nederland staat in deze BCG-index op Boston Consulting Group MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Europees machinepark veroudert In de EU-landen is de investeringspiek uit 2007 nog lang niet in beeld. Roland Berger heeft berekend dat de investeringen in werktuigmachines in de EU-landen nog altijd zo’n 30% onder het niveau van 2007 liggen. Het Europees machinepark veroudert. Dat baart CECIMO zorgen.

n 2007 investeerde de Europese maakindustrie 21,1% van het BNP in nieuwe gereedschapmachines; in juni 2014 lag dat percentage op 17,5%. Sinds de opleving van de investeringen in 2010, dalen de investering door de Europese industrie relatief gezien gestaag. Het continent zit in een neerwaartse spiraal van lage investeringen, lage productiviteit, lage toegevoegde waarde en lage winstgevendheid. Dat bedreigt de concurrentiekracht. Jean Camille Uring, president van CECIMO, zegt dat de Europese maakbedrijven de druk om over te stappen naar geautomatiseerde, flexibele en zeer efficiënte productiesystemen om daarmee de internationale concurrentie aan te kunnen, wel degelijk voelen. "Maar de daarvoor benodigde investeringen in kapitaalsgoederen worden afgeremd door economische onzekerheid, een laag ondernemersvertrouwen en moeilijke toegang tot kapitaal, met name voor het midden- en kleinbedrijf." Advanced manufacturing prioriteit nummer 1 Het gevolg: het Europees machinepark veroudert. In Frankrijk is de gemiddelde leeftijd toegenomen van 17,4 naar 19 jaar

tussen 2008 en 2013. Zelfs in Duitsland steeg de leeftijd van het machinepark van 18,2 naar 19,1 jaar. Schattingen geven aan dat in Italië dezelfde trend zich aftekent. De leeftijd is relatief oud. Een conventionele werktuigmachine heeft een levensduur van 18 jaar, een CNC-machine van 10 jaar. Dat bedreigt op termijn de concurrentiepositie, vreest CECIMO. Ook wat betreft R&Duitgaven begint de Europese industrie achter te raken op de concurrentie uit de rest van de wereld. Voor de vergelijking van de kosten voor de maakindustrie verwijzen de machinebouwers naar een recente studie van de Boston Consulting Group. Daarom moet voor de Europese politiek de hoogste prioriteit zijn om met name het industriële midden- en kleinbedrijf te ondersteunen om het productieapparaat op te waarderen. Automatisering, flexibele productie en mass-customization: dat zijn de thema's waarin de bedrijven moeten investeren. Innovatie in het productieproces is de allesbepalende factor geworden om concurrentiekracht op lage lonen landen te winnen. Advanced manufacturing moet als drijfveer voor globale concurrentiekracht bovenaan de politieke agenda van Europa komen te staan.

Advanced manufacturing is een van de drijfveren om de globale concurrentie aan te kunnen. In Europa blijven de investeringen echter achter door gebrek aan ondernemersvertrouwen en slechte toegang tot kapitaal. De foto’s zijn genomen tijdens de Techni-Show 2014 in Utrecht.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Amerikaanse maakindustrie blijft op stoom Voor het eerst sinds de jaren zestig groeit de maakindustrie in de VS sneller dan de economie in zijn geheel. Een trendbreuk: het belang van de industrie wordt groter. Dat heeft in vier jaar tijd voor 750.000 nieuwe banen gezorgd. En de groei leidt tot een investeringsgolf in de VS.

ndanks dat de Amerikaanse industrie rond de vakantie van 2014 even op de rem is gaan staan, zijn de investeringen sinds oktober weer aangetrokken. De perikelen rond Rusland en het zwakke economisch klimaat in Europa, Azië en de BRIC-landen hebben slechts marginaal effect op de groei van de Amerikaanse industrie. “De trend blijft positief”, zegt Pat McGibbon, vice president strategische analyses bij de AMT (Amerikaanse importeurs van CNC-machines). De 10% groei van de investeringen uit 2014 zal niet worden geëvenaard, maar de maakindustrie zal sneller blijven groeien dan de rest van de Amerikaanse economie. En dat groeipercentage schat McGibbon op 4 tot 5%. Productie blijft terug komen Er komt namelijk nog steeds productiewerk terug naar de VS. Werk dat jarenlang werd uitbesteed aan het Verre Oosten of Mexico. Zelfs een Mexicaans bedrijf heeft aangekondigd een fabriek voor vrachtwagenonderdelen in de VS te gaan openen. AMT verwacht dat dit tot een groei van de investeringen in

productiecapaciteit zal leiden. De machinebezetting in de Amerikaanse industrie is namelijk hoog: tegen de 79%. Verwacht wordt dat het in 2015 stijgt naar 80%, een absoluut record. De industrie moet dus investeren in capaciteitsuitbreiding. De sterkste groei verwacht AMT in de automobielindustrie, bij de job shops en de machinebouw zelf. Aerospace is qua omvang ook een aantrekkelijke klant voor de machineleveranciers, maar groeit minder snel. De medische industrie groeit daarentegen wel snel, maar is volgens McGibbon voor de machineleveranciers een heel bescheiden markt. Geld voor investeringen is geen enkel probleem. De totale maakindustrie in de VS heeft afgelopen jaar rond de 500 miljard dollar winst gemaakt. McGibbon zegt dat AMT-leden vaak verrast zijn dat zo weinig bedrijven financiering nodig hebben om hun investeringsplannen uit te voeren. De groei die de Amerikaanse industrie sinds 2010 doormaakt, heeft al geleid tot 750.000 nieuwe banen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er in de crisisjaren 2008 en 2009 liefst 2,3 miljoen banen uit de industrie zijn verdwenen. Maar het betekent wel dat één op de drie hiervan inmiddels weer is teruggekomen.

De Amerikaanse industrie beleeft een ongekende heropleving. De interesse om te investeren in machines en andere equipment voor de maakindustrie is dan ook groot. Automatisering is één van de veel gezochte investeringen. De foto’s laten een beeld zien van de IMTS 2014 in Chicago. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Onderzoekers ARC Advisory Group: West-Europa blijft nog decennialang een industrieregio

Met high tech leidende positie vasthouden Innovatie gedreven economieën, zoals West-Europa en Noord-Amerika, blijven ook op lange termijn een belangrijke vestigingsplek voor de industrie. Sterker nog: industrie 4.0 en nieuwe technologieën die lokaal, kleinschalig produceren mogelijk maken, zullen juist de industrie in Europa en Noord-Amerika een impuls gaan geven. De industrie in de westerse landen moet zelfs voor de opkomende economieën gaan produceren.

it zijn enkele conclusies uit het rapport Future of Manufacturing, een studie gedaan door ARC Advisory Group in samenwerking met Siemens. Oorspronkelijk is het Duitse industrieconcern met dit onderzoek gestart, om zicht te krijgen op de megatrends die de basis vormen voor de wereldwijde investeringen in manufacturing. Tegenwoordig wordt het onderzoek gestuurd door de onderzoekers van ARC. Technologie innovators Als je door de waan van de dag kijkt, ziet de toekomst van de industrie in ontwikkelde economieën, die de ARC-onderzoekers

innovatie gedreven economieën noemen, helemaal niet verkeerd uit. Valentijn de Leeuw, vice president van ARC, legt het zo uit. “Technologie innovators zijn de snelste groeiers. Die laten een economie groeien.” Deze technologie innovators zijn onder andere de machinebouwindustrie, semiconductor industrie en de farmacie. Gemiddeld zullen de investeringen door deze sectoren met 6% groeien tot 2050. “Europa en de VS zullen groei realiseren door de productie van high tech goederen waar vraag naar is. We zullen een exponentiële groei zien door Industrie 4.0, software gaat ontwikkelingen op het vlak van energie en duurzaamheid versnellen."

Reverse delocalization: lokale productie uit opkomende landen verplaatsen naar hoge lonen landen

High tech machines zullen meer en meer gevraagd worden, zoals op de foto de Mazak Integrex e-500.

Bovendien speelt mee dat de industrie weer prioriteit krijgt als bron voor welvaart. De hoogste groeipercentages zal de industrie in de efficiency driven economies laten zien, de vroegere opkomende markten. Maar dat gaat niet vanzelf. Deze landen hebben jarenlang goedkoper kunnen produceren, maar hun lonen stijgen. Daardoor worden ze minder concurrerend. Zij moeten dus investeren in een efficiëntere, kwalitatief hoogwaardigere en veiligere productie, in meer robots en advanced manufacturing. In groeicijfers uitgedrukt: ARC verwacht dat tussen 2015 en 2050 de Aziatische landen een samengesteld groeicijfer voor de investeringen in productietechnologie laten zien van 5%. Europa steekt daar met 4% heel goed tegen af. Noord-Amerika kan rekenen op een groei van 3%. af. De derde groep zijn de zogenaamde factor MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

driven economieën, landen met lage lonen maar ook de afwezigheid van natuurlijke bronnen. Pas na 2030 zal hier de groei aantrekken, maar op wereldschaal blijven die landen een bescheiden aandeel houden. Reshoring houdt aan In het meest waarschijnlijke scenario dat de onderzoekers hebben uitgewerkt, houdt het reshoring initiatief (werk dat uit lage lonen landen terug komt naar hoge lonen landen) in Noord-Amerika aan tot na 2030. Pas daarna zal het tempo afzwakken. De technologie innovators zullen tot dan hun investeringen versnellen; de regionale industrie, zoals de metaalindustrie, zal een lagere en afnemende groei vertonen tot in 2025. Daarna versnellen ook in deze sectoren de investeringen in Europa, Noord-Amerika en ontwikkeld Azië (onder andere Japan en Taiwan). Een interessante trend die de onderzoekers eveneens zien, is die van reverse delocalization: productie voor lokale markten in opkomende economieën wordt overgebracht naar Europa en Amerika, omdat de productiefaciliteiten in de opkomende markten niet in staat zijn adequaat de hoogwaardige producten voor de eigen markt te produceren. Als voorbeeld noemen de onderzoekers babyvoeding voor China. Die wordt steeds minder in China geproduceerd. Dit is een van de redenen waarom de innovation driven economies zo’n belangrijke rol in manufacturing blijven spelen. Duurzame industrie De industrie zal wel ingrijpend veranderen, voorspellen de onderzoekers in The Future of Manufacturing. De druk op de industrie om duurzamer worden, dwingt de sector om te moderniseren. De industrie zal steeds minder uit ideologische redenen MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Additive Manufacturing, zoals bij dit werkstuk gemaakt op een Lasertec 65 3D van DMG Mori, zal waardeketens gaan veranderen, voorspellen de onderzoekers.

duurzaam gaan opereren, steeds meer om redenen zoals schaarste aan grondstoffen. De innovatiecycli in de industrie zullen nog korter worden. Valentijn de Leeuw ziet daarom de meeste kansen voor Europese en Amerikaanse bedrijven die met geavanceerde productietechnologie werken. Digitalisering is een van de sleutelbegrippen om competitief te blijven. Clusters van geïntegreerde netwerken van productiebedrijven helpen eveneens kosten te reduceren. Industrie 4.0, of zoals de onderzoekers zelf hanteren The internet of Things, zal in de westerse landen een tweede automatiseringsgolf op gang brengen. De data uit het productieproces zijn nodig om doorlooptijden te verkorten, innovatiecycli te versnellen en supply chains nog dichter bij real time productie te brengen. De onderzoekers zien ook een trend van

verdere reshoring doordat technologie een efficiency productie op kleinere schaal mogelijk maakt. Mass customization is een van de trends die een rol gaat spelen. Effect 3D printen op logistieke ketens Additive manufacturing zal meer en meer gaan doordringen in de maakindustrie van de toekomst, aldus het rapport. Valentijn de Leeuw: “Additive manufacturing zal waardeketens vooral veranderen door voorraden en werkkapitaal te reduceren. Natuurlijk moeten grondstoffen nog verscheept worden, maar al met al zullen we minder verschepen en later gaan versturen, alleen wat echt nodig is. Voorraden zullen kleiner worden.” De efficiency gestuurde economieën zullen deze nieuwe technologie uiteindelijk ook omarmen, maar later dan de ontwikkelde landen, voorspellen de ARC-onderzoekers.

Chinese machinebouw wil vooruit ARC kijkt in de studie ook naar de plek waar de innovator industrieën, zoals de machinebouw, semiconductor en farmacie, gaan groeien. Voor alle drie de segmenten ziet men sterke groei in Azië. De Chinese machinemarkt is al de grootste qua afzet, nu gaan de Chinese fabrikanten zich eveneens bewegen richting het hogere marktsegment. Dat gebeurt ook in de farmacie en semiconductor industrie. Toch blijven Europa en Noord-Amerika op dit vlak een rol spelen. In de halfgeleiderindustrie heeft Europa een voorsprong door de diep geïntegreerde designen productiefaciliteiten. De onderzoekers waarschuwen wel dat de productie van high tech machines naar Azië zou kunnen verplaatst worden als in Europa niet snel genoeg gereageerd wordt op vragen vanuit de markt.

Van links naar rechts Anoek Schellings, Theo Coffeng, Chantal Baas en Gert Jan Braam: de beurs TechniShow wordt nog veel meer een belevingsevenement.

TechniShow 2016: beleef inspirerende oplossingen voor hét maken Voor iedereen die gewend is TechniShow eens in de twee jaar in zijn agenda te zetten: vanaf dit jaar ga je het merk TechniShow vaker tegenkomen. De beurs, die in 2015 de 65e verjaardag viert, wordt nog meer een experience-evenement. Tussen twee edities door volgen dan de verdiepingsslagen in TechniShow Ontmoet. En digitaal is het merk 365 dagen per jaar beschikbaar als eind 2015 het TechniShow Portal in de lucht gaat.

aart 2014. Als in Utrecht de deuren van de TechniShow opengaan, zijn de verwachtingen hoog gespannen. De FPT-VIMAG leden hebben een goed laatste kwartaal van 2013 achter de rug en de eerste maanden van 2014 zijn eveneens veelbelovend uit de startblokken gekomen. De gesprekken op de beurs tussen exposanten en bezoekers zijn positief. Iedereen proeft investeringsbereidheid. “Dit zagen we direct na de beurs terug in de meer dan goede exposanten- en bezoekerswaarderingen”, aldus Gert Jan Braam, marktmanager bij Jaarbeurs. Toch blijft de hausse aan orders in de maanden na de beurs uit. “Iedereen voelde

dat we de crisis achter ons hadden gelaten. Misschien waren de verwachtingen té hoog gespannen", blikt Chantal Baas, directeur FPT-VIMAG een jaar na dato terug. "Na de beurs ging het helemaal niet slecht. Gereedschappen liepen relatief goed, machines wat minder. Maar over heel 2014 heeft de markt een gestage groei laten zien." Goede vergelijkingscijfers zijn er op dit moment niet. De FPT-VIMAG heeft vorig jaar de opzet van de statistieken veranderd. Maar, zegt Chantal Baas, de trend die al enkele jaren zichtbaar is, een gestage groei, heeft zich ook in 2014 doorgezet. Met opnieuw een goed laatste kwartaal. "Nog niet alles van de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Nieuwe activiteiten tussen twee beurzen in zorgen voor verdieping en continuering

TechniShow is geconverteerd naar omzet", vult Anoek Schellings aan, sales & marketing directeur bij Cadmes en lid van de TechniShowcommissie van FPT-VIMAG. “Er zit echter nog behoorlijk wat in de pijplijn, waarvoor de basis op de TechniShow werd gelegd.”

marketingmix van de leveranciers. Naast het horen en zien wordt met name waarde gehecht aan het directe contact alsook de inhoudelijke verdieping. Unieke elementen van live communicatie, de plek waar je fysiek kunt zien hoe producten gemaakt worden. Theo Coffeng. "Als alles om nullen en enen draait, wordt het persoonlijk contact des te belangrijker. Je moet emoties opwekken. De TechniShow “Vroeger zocht men leveranciers, blijft belangrijk voor onze branche, er is nu procesoplossingen” niks anders dat dit niveau haalt." De specs van een product kun je op het internet vinden. Op de beurs moet de bezoeker de Ander investeringsgedrag oplossingen voor zijn uitdagingen vinden, Industriebeurzen zijn anno 2015 geen meent Chantal Baas. Anoek Schellings wil verkoopbeurzen meer. De maakindustrie nog een stap verder gaan: beursbezoekers investeert vandaag de dag anders. Er wordt kunnen wel met een bepaalde vraag naar veel meer in totaaloplossingen geïnvesteerd: de beurs komen, als exposant moet je een machine met bijvoorbeeld een robot, misschien beginnen met ze uit te dagen software of andere zaken die bijdragen of ze wel de juiste vraag stellen. "Moet je aan het optimaliseren van het proces. bijvoorbeeld een product wel frezen? Of "De systemen waarin men investeert, zijn kun je het misschien beter 3D printen? Of duurder dan vroeger. Misschien neemt heeft iemand die een bepaalde tool zoekt men daarom langer de tijd om na te waarmee hij zijn problemen denkt op te denken", zegt Gert Jan Braam. Dat gegeven lossen, zijn proces wel goed ingericht?" komt min of meer terug in de wijze waarop de TechniShow-bezoeker de beurs bezoekt. Van verdieping naar beleving "Vroeger zocht men leveranciers van stand- De TechniShow 2016 pakt daarom uit met alone productietechnologie, nu zoekt men vernieuwingen die aansluiten op de meer procesoplossingen. De bezoeker veranderingen in de manier waarop wil die beleven op de beurs, geïnspireerd investeringsbeslissingen worden worden hoe het anders kan", aldus Anoek voorbereid. Eigenlijk begint die Schellings. Beursbezoekers komen met vernieuwing zich dit jaar al af te tekenen. een gericht plan. Dat levert de exposant Nieuwe concepten zoals TechniShow een extra uitdaging op, zegt Theo Coffeng, Ontmoet en TechniShow Portal, gekoppeld directeur van Dymato en FPT-VIMAG lid. aan het merk TechniShow, moeten de "Wij willen ook de bezoeker op de stand periode tussen de twee piekmomenten op krijgen die eigenlijk niet van plan is naar de beurs overbruggen. Anoek Schellings: de stand te komen. Doel van zo'n beurs is "De beurs zelf is het uitgelezen moment immers eveneens nieuwe prospects aan om een experience neer te zetten. Zo'n te boren. Als exposant wil je die planning beleving kun je nooit online realiseren. dus doorbreken." Als je bedenkt dat de De nieuwe activiteiten geven ons de kans gemiddelde bezoeker ruim 4 uur op de om bepaalde zaken diepgaander op te TechniShow blijft, kun je je voorstellen pakken." Door de aanloop naar de beurs hoe lastig het is om iemand een half uur en de 'nazorg' op te rekken, houdt de te boeien op een stand die hij eigenlijk TechniShow bezoeker de ervaring die hij niet van plan was te bezoeken. Bovendien op de beurs opdoet, langer vast. moet de exposant zowel de verspaner aan de machine als het management weten te Keten verbinden inspireren. TechniShow Ontmoet wordt in het nieuwe concept de plek waar partijen in een Industriebeurs blijft noodzakelijk bepaalde keten elkaar ontmoeten. Chantal Beursconcepten groeien daarom met hun Baas: "We willen hiermee veel meer de tijd mee en veranderen. Want in het hele keten aan elkaar verbinden. FPTdigitale tijdperk, blijven industriebeurzen VIMAG-leden én hun klanten bezoeken een belangrijke rol spelen in de een specifieke sector om te ontdekken wat MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

deze sector verwacht van de toeleverketen, waar de kansen liggen en hoe je die kunt benutten. Hier maken we een verdiepingsslag." De scheepsbouw wordt als eerste opgepakt; andere sectoren waarop TechniShow Ontmoet zich gaat richten, zijn onder andere agro-food, energie, automotive en hightech. Het TechniShow Portal wordt het online platform waarop leden van FPT-VIMAG zich 365 dagen per jaar presenteren. Een platform dat ze vóór de beurs al kunnen inzetten om te communiceren met bezoekers. Het platform biedt veel meer dan dat, het wordt interactief, met benchmarks, nieuws, verdieping, waaraan websites van de vereniging en TechniShow Magazine gekoppeld worden. Op de beurs zelf worden nieuwe activiteiten zoals de Guided Tours Plaatwerk en Verspaning versterkt en worden sectoren afzonderlijk in de spotlight gezet. In hal 9 komt een centrale zone waar ketens bijeen worden gebracht, samen met exposanten van de ESEF. "Verder komen er trend- en innovatiezones waar op technologie gerichte activiteiten plaatsvinden, korte presentaties worden gegeven en hospitality wordt aangeboden", vult Gert Jan Braam aan. Hier zal de bezoeker in 2016 de oplossingen voor de maakindustrie ervaren en beleven. "We willen veel laten zien." De komende edities wordt dit concept verder aangevuld. "We kunnen niet alles in een keer veranderen", zegt Chantal Baas. "Stap voor stap zullen we nieuwe elementen toevoegen." Beter imago De TechniShow moet op deze manier ook gaan bijdragen aan een beter imago van de maakindustrie. Niet voor niets heeft FPTVIMAG als slogan gekozen voor Maken mogelijk maken. Theo Coffeng: "Imago is belangrijk. We hebben mensen nodig die gek zijn op verspanen en metaalbewerking in het algemeen, die trots zijn op wat ze maken en dat ook uitstralen. Want scholen vinden onvoldoende jongeren die dit vak willen leren." Daarom zoekt de projectgroep Arbeidsmarkt & Onderwijs van FPT-VIMAG naar een concept hoe je op een slimme manier jongeren bij TechniShow kunt betrekken om ze zo kennis te laten maken met de maakindustrie. "TechniShow is een middel; het is aan de vereniging de taak om dit verhaal te vertellen", zegt Chantal Baas.

Flanders Make: onderzoekscentrum voor de maakindustrie met 400 medewerkers

Vlaanderen bundelt krachten De discussie over servicejobs en industriejobs is achterhaald, zo stelde Urbain Vandeurzen, voorzitter van de Raad van Bestuur van Flanders Make het bij de lancering van dit strategisch onderzoekscentrum in Vlaanderen. In het najaar van 2014 heeft Vlaanderen de onderzoekscapaciteit voor de maakindustrie virtueel gebundeld. Vandeurzen: “De discussie over productieen servicejobs is artificieel, want 40% van alle industriejobs is al dienstverlenend.” In zijn ogen staat het net zo zeer buiten kijf dat de werkgelegenheid in de industrie afneemt naarmate de welvaart in een land toeneemt. Immers: loonkosten stijgen en dat dwingt de industrie te automatiseren. “Méér maken met minder mensen.” Duitsland: innoveren loont Analyseer je het succes van Duitsland, dan kom je volgens hem tot de conclusie dat innoveren loont. Duitsland en ook Zweden zijn voorbeelden van landen die zich gespecialiseerd hebben in een hoogtechnologische industrie, innovatie en export gedreven. “En dat gekoppeld aan een grote innovatie infrastructuur, de Fraunhofer instituten.” Urbain Vandeurzen ziet dan ook slechts één overlevingsstrategie voor de maakindustrie in West-Europa: innoveren, investeren in technologie en daarmee concurreren op exportmarkten. Alleen voor hoogen mediumtechnologie bedrijven zal er plaats blijven in WestEuropa. De Vlaamse industrie hierbij helpen is de missie van Flanders Make. “Maakbedrijven moeten kunnen terugvallen op R&D competenties van wereldklasse.”

In oktober 2014 heeft Flanders Make officieel het levenslicht gezien. Van links naar rechts Leo Van de Loock (IWT), Geert Ostyn (Picanol Group), Urbain Vandeurzen en Dirk Torfs, algemeen directeur van Flanders Make.

Vier domeinen Het strategisch onderzoekscentrum richt zich hierbij op vier domeinen: power management, mechatronische systemen, productieprocessen (inclusief efficiency en innovatie) en ondersteuning van de mens in de productie-omgeving (via slimme robotisering en andere hulpmiddelen). Onderzoekprogramma’s moeten wortelen

in de behoeften van de Vlaamse industrie en uitgaan van een holistische aanpak. “Het gaat om productontwerp, de kennis van de mensen en het productieproces. Als we die cirkel sluiten, houden we de productie in Vlaanderen en kan zelfs productie terugkomen uit lage lonen landen”, zegt Dirk Torfs, directeur van Flanders Make.

Flanders Make: hybride machines voor de verspaning Flanders Make bundelt de onderzoekscapaciteit voor de industrie die bij de 5 Vlaamse universiteiten zit en de 3 bestaande kennisinstellingen, zoals Sirris, Flanders Drive en het FMTC. Binnen het virtuele instituut werken 400 mensen voor de Vlaamse maakindustrie. Voor het onderzoekscentrum is een budget van 20 miljoen euro vrijgemaakt, dat de komende jaren nog verder aangevuld zal worden. Het al lopende programma van Sirris en Agoria om 50 maakbedrijven om te bouwen tot

100

Factories of the Future wordt onderdeel van Flanders Make. Een van de projecten in de verspaning is het ontwikkelen van nieuwe machineconcepten voor het precisie verspanen. Technologieën zoals ELID-slijpen en laserharden of laserstructureren moeten als add on aan een bestaande machine toegevoegd kunnen worden. Deze hybridemachines maken het mogelijk nieuwe technologieën toe te passen zonder direct te hoeven investeren in een heel nieuwe machine. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Nieuwe technologie

15 Orders per dag, onbemand verspaand Bij VDL MPC staan inmiddels drie 5-assige bewerkingscentra van DMG Mori Seiki, gekoppeld aan automatiseringsoplossingen van System 3R. In 2014 is hier de derde machine aan toegevoegd, met 24 Dynafix pallets. In de cel worden componenten voor onder andere de halfgeleider, aerospace, defensie en telecomindustrie manarm verspaand. Deze drie productiecellen worden aangestuurd door het programma WorkShopManager/ Cellmanager van System 3R. Alle bewerkingsgegevens zijn in een database opgeslagen. Het bewerkingsprogramma wordt via de identificatiechip van de pallet opgeroepen. Door standaardisatie werkt iedere machine met een vaste gereedschapset. Deze werkwijze zorgt voor een gemiddelde insteltijd van korter dan 15 minuten per order. Gemiddeld verwerkt de high tech verspaner zoâ&#x20AC;&#x2122;n 10 tot 15 orders in een etmaal. Software: Leverancier: Informatie:

Workshopmanager | Cellmanager van System 3R Ertec www.ertec.eu | www.system3r.ch | www.vdlmpc/nl

101

Met deze machine snijdt Schmoll-Maschinen tot 1000 gaten in dunne folie met de ultrakorte pulslaser van Trumpf. Ook glas laat zich hiermee bewerken.

Ultrakorte pulslaser: microbewerken in biljoenste van een seconde Ultrakorte pulslasers zorgen voor heel nieuwe mogelijkheden in het microbewerken. Ze vervangen bijvoorbeeld het mechanisch boren. Laserpolijsten is een andere interessante toepassing. De technologie is rijp voor industriĂŤle toepassingen; het is nu de uitdaging voor de constructeurs om er toepassingen voor te ontwikkelen.

e ultrakorte pulslaser, waarbij de energie slechts gedurende een pico- (10-12) of femtoseconde (10-15) in het te bewerken materiaal wordt ingebracht, is klaar voor industriĂŤle toepassingen. Weliswaar zijn de vermogens nog relatief bescheiden, voor menige toepassing is het ruim voldoende.

102

En de ontwikkelingen staan niet stil, zegt Dirk Sutter. Hij leidt bij Trumpf in Schramberg (D) de onderzoeksactiviteiten op het vlak van de ultrakorte pulslaser. Een van de industriĂŤle ultrakorte pulslasers van Trumpf, de TruMico 5000, bereikt een piekvermogen van 40 MW en een continu vermogen van MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

gemiddeld 100 W bij een pulsduur die korter is dan 10 ps. De TruMicro 5050 Femto Edition, met een pulsduur van 0,8 ps, heeft een gemiddeld vermogen van 80 W. In de laboratoriumomgeving heeft Trumpf samen met de universiteitspartner al een piekvermogen van 1,3 Gigawatt bereikt. Ter vergelijking: het elektriciteitsverbruik van een stad als het Duitse Freiburg bedraagt 600 megawatt. De onderzoekers van Trumpf weten dus gedurende een fractie van een seconde het dubbele vermogen uit één laserbron te halen. Dat doen ze door het licht naar een schijflaser te brengen om het te versterken; in een picoseconde komt het licht immers slechts enkele millimeters ver. Geen warmte De picoen femtesecondenlasers zorgen voor heel andere mechanismen dan tot nog toe gebruikelijk bij laserbewerken. Bij het bewerken met langere pulsduur spreek je over een thermisch proces. De warmte smelt bijvoorbeeld het metaalpoeder zoals bij additive manufacturing. “Bij de ultrakorte pulslaser wordt het materiaal quasi ogenblikkelijk geïoniseerd en in plasmafase gebracht, dat onder zeer hoge druk staat en van het oppervlak weg expandeert”, legt Dirk Sutter uit. Dit gebeurt via de ultrakorte puls en door de lichtstraal zeer sterk te focussen. Alle energie (1014 W / cm2) wordt via dit plasma afgevoerd en kan dus niet in het omringende materiaal doordringen, zoals bij de tot nog toe bekende laserbewerkingen wel gebeurt. Daarom wordt dit doorgaans een koude bewerking genoemd. De typische warmte-beïnvloede zone die bij andere laserprocessen ontstaat, blijft nu achterwege. Een toepassing die Trumpf al gerealiseerd heeft, is het snijden van tandwielen voor horloges. Frezen vervangen Een andere toepassing die Trumpf met een van de partners ontwikkelt, is het bewerken van oppervlakken van aluminium gietdelen. Hiervoor zet men niet eens een ultrakorte pulslaser is, maar een nanoseconde laser die een pulsduur kent van 30 tot 300 nanoseconden. Hiermee kan men het oppervlak MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Deze foto illustreert hoe koud het laserboren is: Trumpf heeft door de kop van een lucifer gaten geboord met de laser zonder dat het zwavel is ontbrand.

laserpolijsten. Daarbij wordt een dunne laag materiaal gesmolten - zonder het materiaal te verdampen - waarna het afkoelt en een gladdere structuur heeft. Het tegenovergestelde kan ook, aldus Christof Siebert, hoofd branchemanagement Mikrotechnologie bij Trumpf. Dan wordt met een laser een vertanding in het oppervlak aangebracht. Hierbij wordt dus wel materiaal weggenomen. Deze vertanding gebruikt men bijvoorbeeld om daarna een kunststof onderdeel aan het aluminium te verbinden. Een mogelijke toepassing is het verbinden van sensoren met stuurstangen van auto’s. “Nu moeten deze stuurstangen gefreesd worden om er een bepaalde structuur in aan te brengen, zodat de sensoren goed bevestigd kunnen worden. Met de laser kunnen we dat zonder te frezen.” Je kunt eveneens denken aan het verbinden van een aluminium dakdrager met een spuitgietdeel. De onderzoekers van Trumpf werken ook aan een systeem om met de laser koolstofvezelversterkte kunststoffen te verbinden met metalen onderdelen. Met name in de luchtvaarten automobielindustrie speelt dit thema, omdat fabrikanten in de komende generaties meer CFK-componenten willen inzetten uit het oogpunt van gewichtsreductie. Ergens moet men deze verbinden aan metaal en dat is tot nog toe vaak alleen mechanisch mogelijk. Laserboren Schmoll-Maschinen denkt dat de ultrakorte pulslaser het mechanisch boren kan vervangen in bijvoorbeeld de elektronica-industrie, waar printplaten

steeds vaker geïntegreerde schakelingen bevatten. Met de nieuwe ultrakorte pulslaser boort men bijvoorbeeld in meerlaagse printplaten tot een bepaalde diepte zonder de embedded elektronica te beschadigen. Men boort ook glas en saffier, twee materialen van de volgende generatie elektronicaproducten, aldus Christiansen. “Door glas en koper en hars te persen in één substraat, kan men dunner bouwen en met optische signalen in een printplaat werken.” Met de huidige lasers zijn deze niet te bewerken, met de nieuwe generatie picoen femtosecondenlasers wel. SchmollMaschinen heeft samen met Trumpf het proces ontwikkeld en boort nu 1000 gaten kleiner dan 75 µm per seconde in dunne koperfolie. Qua diameter komt men tot boringen van 20 µm, zonder dat het omliggende materiaal wordt beschadigd. Grant Christiansen: “We hebben al diameter 12 µm geboord, maar de vervolgprocessen kunnen dergelijke afmetingen nog niet aan. Als we bijvoorbeeld willen galvaniseren, kan dat niet meer bij 12 µm.” Marktpenetratie Dirk Sutter noemt de ultrakorte pulslaser het ideale gereedschap voor het microboren van kunststof, glas, keramiek en koper. De extreem korte lichtflits dwingt de atomen om meer dan één photon op te nemen, ongeacht het materiaal dat je bewerkt. Trumpf slaagt erin om de pulsenergie en het vermogen precies op het niveau te houden wat je nodig hebt, onafhankelijk van de andere factoren.

103

Oppervlak bewerken in de machine Spiegelende oppervlakken en ultralage ruwheden zijn niet alleen in de optische industrie gevraagd. Ook in de stempelen matrijzenindustrie worden eisen gesteld die je tot voor kort alleen met polijsten kon realiseren. Ondertussen zijn er alternatieven die efficiënter zijn. Twee voorbeelden vanuit elk een andere invalshoek.

Starrag Dengeln: oppervlak finetunen Starrag integreert met de Dengeln-technologie als het ware oppervlaktebehandeling in een CNC-freesmachine. Met een soort hamertje-tik haalt de Zwitserse machinebouwer oppervlaktespanningen uit het materiaal en zorgt daarmee voor een gladder oppervlak. Ra-waarden van 0,2 µm zijn binnen enkele minuten haalbaar op een bewerkingscentrum. Van het platteland Dengeln is een bewerking die oorspronkelijk van het Zwitserse platteland komt. Door met een hamer op de snijkant van een zeis te slaan, maak je deze scherper en gladder. Hiermee wordt de drukspanning in het materiaal positief beïnvloed. Starrag integreert dit principe in een speciaal gereedschap dat in de CNC-machine als gewoon gereedschap wordt gebruikt. Het gereedschap slaat pulserend met een ronde punt heel precies op het oppervlak van het werkstuk. Dat gebeurt in de machine, in dezelfde opspanning. De pulserende hamerbeweging (elektrisch aangedreven) gebeurt met een frequentie die je via de CNC-besturing kunt instellen.

Maximaal bedraagt de frequentie 600 Hz. Door de hamerbeweging wordt het oppervlak tot een indringdiepte van 0,1 tot maximaal 5 mm gecomprimeerd en wordt daardoor gladder. Vergelijk het effect met dat van shot peening, kogelstralen. Hiermee vervangt men het polijsten, kogelstralen en trowaliseren. De meetresultaten laten zien dat binnen enkele minuten Ra-waarden van 0,2 µm en zelfs 0,1 µm te realiseren zijn. Starrag verwacht dat binnen enige tijd de benodigde tijd verder teruggebracht kan worden. Een complete turbineschoep, een van de toepassingen die men op het oog heeft, zou binnen een minuut of 3 nabewerkt moeten kunnen zijn. Polijsten van een compressorschoep is nu eigenlijk onmogelijk vanwege de contournauwkeurigheid die door het polijsten teniet wordt gedaan. Toepassingen zijn er legio, het hoeft niet altijd superglad te zijn. Je kunt oppervlaktestructuren aanbrengen, bijvoorbeeld op matrijzen om in het spuitgietproduct een bepaald effect te creëren, zoals een lotuseffect. Ook wrijvingseigenschappen kunnen beïnvloed worden. Starrag integreert de technologie eerst in de LX 051, daarna volgen andere machines.

Het resultaat: aan de ene kant zoals het werkstuk na de freesbewerking er uitziet, de andere kant na het Dengeln.

Son X: gehard staal bewerken met diamantgereedschap Gehard staal in spiegelkwaliteit draaien op een gewone draaimachine: dat doet Son X met een ultrasoon unit, UTS 2. Het gaat dan bovendien om vrijvorm vlakken. De ultrasoon unit zorgt ervoor dat het diamant draaigereedschap telkens slechts korte tijd in het materiaal is. Daardoor blijft de standtijd goed en wordt het werkstuk nagedraaid tot spiegelkwaliteit.

104

Son X is een spin off van Fraunhofer IPT in Aken. De door het jonge bedrijf ontwikkelde UTS2 unit kan in principe op de meeste CNC precisie–draaimachines worden geplaatst. Deze unit zorgt voor een ultrasone draaibewerking. Het monokristallijne diamantgereedschap oscilleert met een frequentie van 100 kHz in de snijrichting. Hierdoor is de draaibeitel amper 5 µs in het MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Spanningsvrij en glad oppervlak AM-delen Een van de uitdagingen bij additive manufacturing is het nabewerken van het ruwe oppervlak. ECM Technologies in Leeuwarden heeft samen met de Amerikaanse partner Metem Corporation onderzoek gedaan naar het elektrochemisch verspanen van 3D-geprinte onderdelen. Dit blijkt een effectieve manier te zijn om crackvorming in de toplaag te vermijden en goede oppervlakteruwheden te verkrijgen.

Het gebruikte materiaal op de foto is Stavax met een hardheid van 53 HRC. Son X bewerkt met de eigen technologie HSS en gehard staal tot 62 HRC.

materiaal of de snede wordt alweer onderbroken. Daardoor bedraagt de echte contacttijd van het gereedschap met het werkstuk slechts een vijfde van de totale procestijd. Dit heeft meerdere positieve effecten. Zo wordt het gereedschap beter gekoeld, wordt een chemische reactie door het ontstaan van warmte voorkomen, is er minder wrijving en minder krachten op de draaibeitel. In de praktijk betekent dit dat het diamantgereedschap veel minder slijt dan normaal als je direct gehard staal gaat bewerken. Gehard staal kan op deze wijze direct bewerkt worden tot een zeer hoge nauwkeurigheid. De vormnauwkeurigheid van het aspherisch gereedschap is beter dan 1,5 Âľm en de oppervlakteruwheid bedraagt Ra 5 nm.

ECM Technologies heeft het elektrochemisch verspanen van 3D metaalgeprinte onderdelen uitvoerig getest, zowel in Leeuwarden als bij de Amerikaanse partner Metem Corporation. Met deze ECM-technologie slaagt men erin om de toplaag, 1 tot 2 mm, van een turbineblad binnen enkele minuten te verwijderen zonder dat er krachten op het werkstuk komen. Testen wijzen uit dat je hiermee de oppervlaktelaag waarin verhoogde spanningen zijn, en er dus risico is op crackvorming, effectief verwijdert. In de lagen daaronder blijft er weliswaar risico op crackvorming, maar dat risico is volgens vele malen kleiner en vergelijkbaar met het risico in smeed- en gietdelen. Door de ECMbehandeling krijgen AM-delen oppervlakteruwheden van 0,1 Âľm en beter. Bij de testen met de turbinebladen heeft ECM Technologies een elektrode gebruikt. Daarmee werd de vereiste nauwkeurigheid binnen enkele minuten bereikt. Met elektrodes werken is echter lastig bij het bewerken van dentale onderdelen, of andere unieke producten met vrij gevormde vlakken, geprint van titanium. Daarvoor heeft het bedrijf ook een technologie in huis, namelijk elektrochemisch plasmapolijsten. Hierbij wordt het onderdeel in een bad gedompeld dat als kathode werkt. Dan wordt met een elektrochemisch plasma virtueel een kathode rond het product gevormd. Daarmee haalt men in enkele minuten tientallen tot 100 micron materiaal af van het werkstuk, in dit geval bruggen en kronen. Zonder dat er een elektrode nodig is. Dat laatste maakt de technologie extra interessant.

Ook op freesmachine Hoewel de unit in eerste instantie werd ontwikkeld voor draaimachines, kan deze ook op een bewerkingscentrum zonder verticale as worden geplaatst. Hiervoor is wel een kleine aanpassing aan de machine nodig. Toepassingen voor deze technologie zijn onder andere te vinden in de optische industrie, maar ook in de matrijzenindustrie. Eigenlijk overal waar geometrische vrijvormvlakken zeer nauwkeurig bewerkt moeten worden.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

105

Hoe winnen we de innovatieslag? Deze titel veronderstelt dat er een slag te winnen is. Klinkt nogal heftig maar daar is dan ook wel aanleiding voor.

an alle kanten horen en lezen we over innovatie en over nieuwe technologieën, een ware stortvloed van berichten en voorbeelden die vanuit alle richtingen over je heen komt. De ene keer is het ICT, dan weer 3D printen of robots. Steeds nieuwe ontwikkelingen dienen zich aan. Tussen de oogharen door kijkend, ontstaat het beeld dat alles in beweging is of gaat komen: nieuwe productietechnieken, nieuwe hulpmiddelen, nieuwe markten en klanten en nieuwe eisen die gesteld worden aan toeleveranciers. Daarbij is het zaak om onderscheid te maken tussen interessant en relevant. En bij het relevante is het zaak om de juiste kennisen samenwerkingspartners te vinden. Iets waarbij de Koninklijke Metaalunie helpt met het initiatief Teqnow.nl. Afwachten geen optie meer De snelheid van verandering is daarbij nieuw. Innoveren deden bedrijven altijd al, maar meer ter optimalisering van het bestaande dan vanuit geheel nieuwe mogelijkheden. Nieuw zijn de technologieën, de klantwensen en de snelheid. Niet voor niets zien we veel startup’s die hun kansen willen benutten. Daarbij streven ze soms snel bestaande

bedrijven voorbij, zowel groot als klein. Een eerste conclusie is dan ook dat de aandacht voor innovatie niet meer voorbij gaat en dat afwachten geen optie is. Daarbij gaat alles sneller dan verwacht of gedacht. De Smart Industry agenda is niet voor niets gepresenteerd als een versnellingsagenda. Innovatie is geen doel op zichzelf, maar een noodzaak om ook voor de relatief korte termijn voldoende toekomst te hebben. Vakmensen Deze innovatieslag heeft gevolgen voor ondernemers en voor medewerkers in de bedrijven. Blijven leren en ontwikkelen moet de gewoonste zaak van de wereld worden. Ook voor de huidige generatie medewerkers. Vakmanschap moet opnieuw uitgevonden worden, waarbij vakkennis gekoppeld moet worden aan ICT, communicatie en klanten zaakgerichtheid. Dat mag ook van nieuwe vakmensen verwacht worden. Nieuwe instroom uit het beroepsonderwijs, zowel op MBO- als HBO-niveau. En daar is ook een impuls nodig. De slag die hier gewonnen moet worden, roept vergelijkingen op met de wijze waarop in de vorige eeuw de slag om Engeland werd gevoerd en gewonnen door de Britten1.

De beste vakmensen voor de klas In het beroepsonderwijs zal die slag gewonnen moeten worden. Daarbij kan van de nood een deugd gemaakt worden. Komende jaren zwaait de huidige generatie vakdocenten af en via de lerarenopleidingen is geen vervanging te verwachten. Probleem? Ja, maar ook een kans! Laten we onze beste vakmensen uit de regionale bedrijven voor de klas zetten. Bekwaamheid moet gaan boven bevoegdheid. De samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs is belangrijker dan ooit tevoren! Alleen via deze samenwerking kunnen we de innovatieslag winnen en de bedrijven in dit nieuwe tijdperk toekomstbestendig maken. André van der Leest Projectleider Teqnow Innovatieve Technologieën Koninklijke Metaalunie

Kenmerkend verschil in aanpak was dat de Duitse aanvoerders de beste piloten op weg stuurde voor de slag en dat de Britse bevelvoerders de beste piloten juist als instructeur naar de pilotenopleiding stuurde. De Britten wonnen! 1

ICT gaat diep doordringen in de metaalbewerking, bijvoorbeeld doordat je parameters van opspangereedschappen via je smartphone kunt uitlezen. Vakmanschap moet opnieuw uitgevonden worden, vakkennis moet gekoppeld worden aan onder andere ICT-kennis.

106

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Digitalisering leidt tot nieuwe platformen in de maakindustrie Het disruptieve, het ontwrichtende van 3D printen zit niet zozeer in de technologie zelf, maar meer in de manier waarop digitalisering bestaande verdienmodellen en machtsverhoudingen verandert. Iedereen weet hoe het internet sectoren zoals retail, de reiswereld en de muziekindustrie op zijn kop heeft gezet. Gaat de maakindustrie dezelfde verandering doormaken?

multinationals is niet meer noodzakelijk om betaalbaar producten te maken."

Schaalgrootte niet meer nodig Veel ontwerpbeperkingen vervallen doordat 3D printen ingezet kan worden om kleine series eindproducten te maken. Nieuwe producten en ontwerpen worden mogelijk die in potentie beter aansluiten bij de klantwensen. "Dit kan verschuivingen opleveren in de markt en ontwrichtend zijn voor bedrijven die zich niet aanpassen." Barrières in het ontwerpproces worden verlaagd en er ontstaat in het ontwerpproces interactie met klanten. Een belangrijke constatering die De Jong even verderop in zijn betoog doet, is: "Waar vroeger een bepaalde vaardigheid, schaalgrootte of een groot afzetkanaal noodzakelijk was, verdwijnen deze toetredingsdrempels nu voor veel typen producten. De schaalgrootte van

Geïntegreerde platforms De digitalisering leidt tot de komst van geïntegreerde platforms in de maakindustrie. Contentcreatie, content delen en beoordelen én productie schuiven in elkaar. De hele keten, van idee tot productie, distributie en marketing kan opnieuw ingedeeld worden, vertrekkend vanuit de eindgebruiker. Die kan met een thuisprinter zelfs producent worden. Nieuwe spelers kunnen makkelijk toetreden tot zo'n platform, wat zorgt voor nieuwe machtsverhoudingen. Fabrikanten zoals 3D Systems en Stratasys zijn hier volop mee bezig. Zij proberen zich zowel aan de platformkant (Thingiverse bij Stratasys) als aan de hardwarekant bij nieuwe klantgroepen (MakerBot) te versterken. Ze anticiperen op de ontwikkeling dat 3D printtechnologie een algemeen platform voor maaktechnologie wordt, waar bij ontwerpen door de hele keten uitgewisseld kunnen worden. "Wie daarin standaarden kan zetten en de grootste groep gebruikers aan zich weet te binden, kan een controlerende positie hebben in deze industrietak", aldus Nanning de Jong in het boek.

ver die vraag buigen Nanning de Jong en Maurits Kreijveld zich in het boek De Kracht van Platformen, een uitgave van het Rathenau Instituut. Futoroloog Maurits Kreijveld beschrijft met een aantal auteurs hoe bedrijfstakken en maatschappelijke domeinen te maken gaan krijgen met platformen die ontstaan door de digitalisering. Nanning de Jong gaat in een hoofdstuk in dit boek in op de vraag hoe 3D printen de maakindustrie kan veranderen.

Het boek De kracht van Platformen is een uitgave van het Rathenau Instituut en Vakmedianet. Het Rathenau Instituut adviseert de overheid om het beleid ten aanzien van innovatieplatformen aan te passen. Het boek (314 pagina's) is verkrijgbaar bij o.a. Managementboek voor 22,25 euro als ebook (ISBN 978 94 6276 4) en als paperback voor 29,50 (ISBN nr 978 94 6276 009 7).

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Amerika voorop in consolidatieslag Het zijn vooral de Amerikaanse bedrijven die inzetten op deze platformen. De technische superioriteit, typerend voor Europese spelers, is volgens hem geen garantie voor de toekomst. "Technische superioriteit is niet bepalend voor een succesvol platform." Hij vindt dat de Nederlandse overheid de toegang tot digitale productietechniek voor uitvinders, het mkb en grote bedrijven kan stimuleren door nabijheid in de lokale omgeving en laagdrempelige kosten. De mogelijkheden voor Nederland liggen volgens De Jong vooral in geïntegreerde en geconvergeerde diensten, waarbij de toegevoegde waarde van de eindgebruiker voorop staat. "Creatieve verdienmodellen en nieuwe combinaties van producten, logistiek en diensten, daar zal het steeds meer om draaien", schrijft De Jong tot slot.

107

Topbedrijven halen bijna dubbele marge De beste verspanende toeleveranciers in de VS halen een bijna twee keer zo hoge bruto marge als gemiddeld. In enkele jaren tijd is hun omzet per medewerker met bijna de helft gestegen. Maar vooral: hun marge is met 15,6% veel beter dan gemiddeld in de Amerikaanse verspanende industrie. Welke rol speelt technologie hierbij?

e conclusies komen uit de jaarlijkse Top Shops benchmark, een initiatief van het Amerikaanse tijdschrift Modern Machine Shop, in samenwerking met de Association for Manufacturing Technology en de organisatoren van de tweejaarlijkse machinebeurs IMTS in Chicago. Bijna de helft van de deelnemende bedrijven waren de laatste keer typische jobshops, onafhankelijke toeleveranciers. Overigens: denk niet dat dit grote bedrijven zijn. Het doorsnee topbedrijf telde 21 CNC-machines in de productie. De verschillen Opvallend is de opmars van robots in de Amerikaanse verspanende industrie. Beschikte in 2010 amper 4% van de bedrijven over robots voor het beladen van de CNC-machines, eind 2013 was dat 22%. Opvallend is het cijfer van de niet-topshop ondernemingen: hier blijft de automatiseringsgraad steken op 11%. Zo zie je meer duidelijke verschillen tussen de top van de bedrijven en de rest van de markt. Driekwart van de toppers past hogesnelheidsfrezen toe. Bij de rest is dat nog niet de helft. Hard frezen en draaien wordt door 44% van de topbedrijven toegepast, bij de rest is dat 35%. Van de topshop bedrijven past 44% 5-assig simultaan frezen toe. Bij de rest is dit percentage 22,4%. De 5-vlaksbewerking wordt door 17,6% van de verspanende bedrijven toegepast. Bij de beste ligt dit percentage op 44%. Van die groep werkt meer dan de helft onbemand (lights out strategie). Bijna 52% van de topshops heeft geautomatiseerde gereedschapuitgifte systemen op de werkvloer, tegen 27% van de rest. Eveneens 52% van de topshops past gereedschap voorinstelling toe, tegen 35% van de rest. En meer dan 92% van de topshops programmeert via CAM, tegen 71% van de rest. Hoger rendement Je ziet dus dat de topbedrijven veel meer moderne CNC-

Investeren in state of the art technologie loont. Op de foto de gereedschapcontrole in de Unicen 750 van Monforts Werkzeugmaschinen.

technologie inzetten dan de gemiddelde verspanende bedrijven. Die investeringen betalen zich terug. Het spindelrendement bedraagt 65,5% (top shops) tegen 58,2% bij de rest. De OEE ligt respectievelijk op 72% en 66%. De top bedrijven zijn minder tijd kwijt voordat het eerste goede stuk van de machine komt. De topbedrijven zijn bovendien minder geld kwijt aan herstelwerk of afkeur: 2% gemiddeld tegen 3,7% van de omzet bij de rest. De topbedrijven halen een bruto marge van 15%. De gemiddelde marge bij de rest van de bedrijven bedraagt 8,3%, bijna de helft.

Made-in-Europe, FPT-VIMAG en Jaarbeurs starten Nederlands onderzoek In de aanloop naar de Technishow 2016 start Made-in-Europe in samenwerking met Jaarbeurs Utrecht en FPT-VIMAG een soortgelijk onderzoek onder de Nederlandse verspanende bedrijven. Het is de bedoeling om eveneens inzicht te krijgen in de factoren die bijdragen aan het succes van de topbedrijven uit de verspanende industrie. Het onderzoek start in het najaar.

108

Dan komt de vragenlijst online beschikbaar. Op de Technishow 2016 worden in een ontbijtsessie de resultaten bekend gemaakt. In de 2016 editie van het Jaarboek Verspanen wordt de volledige uitkomst opgenomen. Wie meer wil weten of zich alvast wil aanmelden voor het onderzoek: redactie@made-ineurope.nu

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Machinebouwers: kansen in additive manufacturing Cecimo heeft de Additive Manufacturing Working Group opgericht. Op de EMO 2015 wordt additive manufacturing een belangrijk aandachtspunt. Filip Geerts, secretaris-generaal van de Europese koepel van gereedschapmachinefabrikanten, vindt uitspraken dat 3D printen een voor de CNC-machines disruptieve technologie is, ver op de realiteit vooruit lopen.

oe denkt Cecimo over 3D printen? Is het gewoon ‘n productietechnologie of kan dit een grotere impact hebben op het produceren? Filip Geerts: “Bij Cecimo spreken we liever over additive manufacturing. De definitie 3D printen slaat meer op de consumentenmarkt. De laatste vijf jaar zien we een verbreding van de toepassing. In het begin was AM in de maakindustrie vooral gericht op prototyping, nu zien we de inzet van AM zich ontwikkelen in toepassingen waar customization gevraagd is. Een typisch voorbeeld is de medische industrie, waarin customization van prothesen, implantaten en medische producten sterk profiteert van de toepassing van AM. Er liggen enorme kansen met name als het gaat om additive manufacturing van metaal. Toepassingen daarvan gaan verder dan de medische industrie. Denk ook aan de aerospace en automotive industrie en de algemene productie zolang het niet om massaproductie gaat.” Kan additive manufacturing supply chains veranderen? Filip Geerts: “We moeten voorzichtig zijn met enthousiasme dat niet meer op de realiteit is gebaseerd. Opmerkingen zoals ‘AM zal bestaande supply chains disruptief veranderen’ en ‘AM bedreigt traditionele productie’ zouden wel eens heel ver af kunnen staan van wat de machine-industrie de laatste jaren ervaart. In ieder geval kan AM helpen dichter bij de eindgebruiker te produceren. AM bespaart ook prototyping en gereedschap gerelateerde kosten. Het kan voorraden verkleinen en daardoor positieve effecten hebben op de financiële positie van bedrijven.” MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Hoe kan additive manufacturing de business van de werktuigmachinebouwers raken? Filip Geerts: “Wat ontzettend belangrijk is, is dat organisaties zoals Cecimo betrokken zijn bij het opstellen van de definitie en regulering van de standaarden. Onze andere belangrijke strategie is voortdurend bij machinebouwers awareness en interesse voor AM te stimuleren en ze te helpen de kansen die AM hen biedt, te onderzoeken. In die lijn past de sterke focus van Cecimo op additive manufacturing tijdens de volgende EMO, in 2015 in Italië (5 – 10 oktober in Milaan).” Slechts enkele machinebouwers hebben de AM-technologie tot nog toe omarmd en bouwen hybridemachines, zoals DMG Mori. Verwacht Cecimo dat meer fabrikanten dit voorbeeld gaan volgen? Filip Geerts: “Ongetwijfeld bieden deze hybridemachines een interessante kans. We mogen verwachten dat deze trend doorzet, er vanuit gaande dat traditionele maaktechnieken zich ook nog doorontwikkelen. Anderzijds moeten we erkennen dat er hoge instapdrempels zijn als het om nieuwe machineontwikkelingen gaat. De grootste moeilijkheid hierbij is de moeilijkheden die machinebouwers hebben om toegang te krijgen tot financiering van dergelijke investeringen.”

Filip Geerts: machinebouwers zien kansen in additive manufacturing.

vervult Cecimo een belangrijke rol. We kanaliseren de vragen en behoeften van onze leden richting de Europese instituties. De VS en China gaan inderdaad zeer snel vooruit op dit terrein. Onder andere om die reden versterken wij de contacten met onze wereldwijde peers en promoten we initiatieven zoals de International Additive Manufacturing Award, die we samen met de Amerikaanse organisatie AMT in het leven hebben geroepen."

De concurrentie zit niet stil. De VS investeren sterk in 3D printen, China doet hetzelfde. Waar blijft het antwoord van Europa? Filip Geerts: “Precies in dat speelveld

109

Sjef van Gastel, directeur Innovatieve Productietechnologie bij Fontys Hogeschool Engineering.

3D printen geen heilige graal Additive manufacturing wordt vaak afgeschilderd als dé oplossing om alles mee te produceren. Het is echter een productietechnologie die net zoals andere, voordelen én beperkingen kent. Waar het op aan komt, is te ontdekken welke waarde 3D printen aan je product of component kan toevoegen.

dditive manufacturing is geen eenvoudige technologie. Het risico op teleurstelling na hemelhoge verwachtingen, is levensgroot, beseft Sjef van Gastel, directeur Innovatieve Productietechnologie bij Fontys Hogeschool Engineering. Hij geeft leiding aan het toegepaste onderzoek van het Objexlab in

Objexlab onderdeel Centre of Expertise High Tech Systems and Materials Het Objexlab is een van de drie laboratoria binnen het Centre of Expertise High Tech Systems and Materials. Dit HBO-instituut helpt met praktijkgericht onderzoek de high tech industrie nieuwe toepassingen te zoeken en ontwikkelen voor de nieuwe productietechnologie. Het 3D printlab is één van de drie programmalijnen. Het andere lab is Adaptive Robotics, waar toepassingen worden ontwikkeld voor robots die zichzelf aanpassen aan hun omgeving. De derde programmalijn is de ontwikkeling van agrorobotica, robottoepassingen voor de agroindustrie. Deze laatste activiteit vindt in het Greentech lab in Venlo plaats, de andere twee op de Fontyscampus in Eindhoven.

110

Eindhoven, dat zowel een nieuwe generatie ingenieurs opleidt alsook bedrijven ondersteunt die de mogelijkheden van additive manufacturing willen verkennen. AM Killer Applications De eerste stap, die Van Gastel in zijn workshop AM Killer Applications zet, is kijken naar wat jou als onderneming onderscheidt. Waarom kopen klanten jouw product en niet dat van de concurrent? Vervolgens moet je je de vraag stellen welke componenten daarin bepalend zijn. Zet daar de voordelen die 3D printen biedt tegen af en je kunt een eerste selectie maken. "Als je de voordelen van additive manufacturing kunt matchen met het

In het lab in Eindhoven staan niet alleen zowel metaal- als kunststof 3D printers, maar is ook alle noodzakelijke testen analyseapparatuur beschikbaar. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Sjef van Gastel (Objexlab): Oplossingsdomein bepaalt keuze productietechniek ontwerp van het voorwerp, zie je of je met 3D printen dingen kunt maken die je nu niet kunt maken." Uiteindelijk zet hij in een kwadrant de risico's af tegen de beloning die 3D printen voor die toepassing oplevert. Dat levert inzicht in de componenten die het eerst in aanmerking komen om de mogelijkheden van additief produceren te verkennen. Nieuwe generatie ingenieurs Een doorbraak van de 'nieuwe' productietechnologie vergt niet alleen out of the box denken van bedrijven, maar ook een generatie ingenieurs die anders denkt. "Een van de belangrijkste zaken die we nu de studenten moeten meegeven, is dat ze in oplossingsdomeinen leren denken. Studenten moeten hun weg vinden in functie- en materiaalkeuze." Dat geldt eigenlijk ook voor de bedrijven die met 3D printen aan de slag gaan. Het heeft geen zin om een onderdeel dat nu gefreesd of gedraaid wordt morgen op een lasersmeltmachine te gaan produceren. Je moet het probleem dat je ondervindt definiĂŤren en dan het juiste oplossingsdomein kiezen. Als voorbeeld wijst Van Gastel naar ASML. In de wafersteppers gebruikt het concern manifolds. De kanalen hierin leiden niet alleen tot drukverlies, maar ook tot ongewenste krachten en hieraan gerelateerde trillingen. Weliswaar relatief klein, maar voor de precisiemachines die op nanometers nauwkeurig positioneren, is dat teveel. Additive manufacturing biedt de mogelijkheid om de geometrie van de koelkanalen vrij te kiezen, waardoor de drukverliezen geminimaliseerd kunnen worden. Hierdoor worden de krachten met een factor 10 verlaagd. Dat is de oplossing die nodig is om de hoge nauwkeurigheden te halen. "De keuze voor de oplossingsrichting is bepalend voor de richting waarin je gaat", zegt Sjef van Gastel. "Zowel conventionele technieken als 3D printen hebben hun eigen kenmerken, hun eigen voordelen en typische beperkingen. Geen enkele technologie is 100% ideaal. Daar moet je je bewust van zijn." Door de studenten in hun opleiding deze beperkingen te leren, komt er straks een nieuwe generatie engineers die de additieve technologie de juiste plek weet te geven in het brede scala aan productietechnieken. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

3D printen leidt tot paradigmawissel in design De industrie staat voor een paradigmashift in de manier van producten ontwerpen. Dat gaat richting simulatie gedreven design, waarbij optimalisatie de drijfveer is. 3D printen is de reden voor deze ingrijpende wijziging in de manier waarop producten ontworpen gaan worden. Altair en dochterbedrijf solidThinking hebben samen met de Zwitserse toeleverancier RUAG en machinebouwer EOS de mogelijkheden laten zien aan de hand van een draagarm voor de Sentinel 1 satelliet. De bedoeling was om het design zodanig te maken dat minimaal materiaalgebruik gecombineerd wordt met een maximale stijfheid. Dat is immers wat mogelijk wordt met 3D printen. De 40 centimeter lange antennehouder is uiteindelijk geproduceerd op een EOS M 400 machine, de industrie 3D printer voor metalen componenten, die de Duitse onderneming een jaar geleden op de markt heeft gebracht. Gewichtsreductie Wat betreft de draagarm voor de Sentinel 1 satelliet: deze kon door het design te optimaliseren qua gewicht worden teruggebracht van 1,626

kilo naar 0,936 kilo, met behoud van alle belangrijke uitgangspunten, zoals de krachten die de draagarm moet kunnen doorstaan. Het eerste prototype is door EOS geproduceerd en wordt momenteel uitvoerig getest of het aan alle kwalificaties voldoet. Altair gebruikte voor de topologie optimalisatie de eigen software OptiStruct; de constructie werd gedaan met solidThinking Evolve. De pilot van de drie bedrijven toont volgens Altair aan dat al vroeg in het ontwerpproces beslist moet worden of een stuk 3D geprint gaat worden. Dan moet het design daar helemaal op afgestemd worden om de voordelen van deze technologie maximaal te benutten. Dan kun je, aldus Bromberger, de ideale combinatie vinden tussen gewicht, prestaties, materiaal en sterkte. In het pilotproject hadden de drie bedrijven slechts 4 weken nodig van begin tot een vrijgave van het design voor productie op de machine van EOS.

111

Florian Bechmann (Concept Laser) over doorbraak 3D printen van metaal

Serieproductie 3D printen metaal vergt reproduceerbaarheid op industrieel niveau Dat de consument binnen niet al te lange tijd zijn eigen Legoblokjes print, vindt Florian Bechmann een realistisch scenario. Het hoofd R&D bij Concept Laser vindt de stap naar het 3D printen van metalen onderdelen echter van een ander kaliber. Als je deze technologie geschikt maakt voor de productie, kom je er niet met een desktop printer.

elke sectoren vragen momenteel naar additive manufacturing en wat zoeken bedrijven? Florian Bechmann: “Sectoren die de ontwikkelingen pushen, zijn naast de automotive industrie ook de medische industrie en aerospace. Klanten verwachten procesmonitoringsystemen en de capaciteit om serieproductie te maken, met andere woorden reproduceerbaarheid op een industrieel niveau.” Kwaliteitsbewaking Hoe verhoogt Concept Laser de reproduceerbaarheid van het lasersmeltproces? Florian Bechmann: “Afgezien van het goede samenspel tussen machine, optieken, materiaal en software vergt een actieve kwaliteitsmonitoring dat we het proces realtime analyseren, controleren en evalueren en dan bijstellen. We verbeteren nog voortdurend onze gepatenteerde Quality Management Module. Deze module bevat twee stappen: QMmeltpool en QMcoating. De eerste betekent dat we met een camera en een fotodiode gedurende het laserproces signalen opvangen en registeren. Deze dataset vergelijken we met de referentiewaarden. Met de camera kunnen we een heel klein deel van het smeltbad, ongeveer 1 bij 1 mm, registeren. De QMcoating module, de tweede stap, zorgt ervoor dat precies de juiste hoeveelheid poeder wordt gebruikt.” Andere uitdagingen Welke andere ontwikkelingen mogen we nog verwachten in de nabije toekomst? Florian Bechmann: “Tijdens het opbouwen maken we 2D kaarten van

het product die we uiteindelijk combineren tot een 3D model. Je kunt dit vergelijken met beelden van een CT scan. Met deze wijze van beeldvorming vergroten we de transparantie van het opbouwproces en pakken we de structuur van het onderdeel als één totaal. Een ander punt waar je meer over zult zien, is de opbouwsnelheid. Dat staat hoog op de verlanglijstjes van klanten. Dat kunnen we op twee manieren realiseren. Ofwel via hogere laseroutput, zoals we bij de X lijn 1000 R doen. De andere manier is meer laserbronnen in te zetten, alhoewel het voordeel van het toepassen van gelijkwaardige procesparameters afgewogen moet worden tegen de toenemende complexiteit bij de optische elementen. Die aanpak zou niet alleen extra laserbronnen nodig maken, ook extra optische elementen.” Duurzaam Hoe past additive manufacturing in het verduurzamen van productietechnologie? Florian Bechmann: “In Europa promoot de Europese Unie additive manufacturing via projecten zoals Amaze, vooral doordat men gelooft in de duurzaamheid van het proces en het hoger innovatiepeil waar deze technologie toe leidt. Lasersmelten is zeer duurzaam. Door lokaal te produceren, verminderen we de logistieke complexiteit. Daarnaast vermindert het proces de hoeveelheid benodigd materiaal. Er is geen olie- of koelsmeeremissie en zelfs de restwarmte van het proces kunnen we hergebruiken. Er zijn dus voldoende redenen om te zeggen dat lasersmelten een groen proces is.”

Florian Bechmann: de industrie wil een reproduceerbare kwaliteit bij het 3D printen van metaal.

112

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Leveranciersregister Dit leveranciersregister is op zorgvuldige wijze samengesteld door de redactie van het Jaarboek Verspanen. De omschrijvingen van de genoemde bedrijven en organisaties zijn gebaseerd op de informatie die op hun websites staat (peildatum 16 maart 2015). De redactie heeft getracht zoveel mogelijk compleet en actueel te zijn, maar realiseert zich dat dit overzicht niet uitputtend is. Aanpassingen of wijzigingen kunnen daarom te allen tijde aan de redactie worden doorgegeven. Dat geldt ook voor bedrijven die wellicht ontbreken in dit overzicht. Dit leveranciersregister zal ook als een digitale database worden geïntegreerd in de website www.made-ineurope.nu. Hierin kunnen wijzigingen op ieder moment worden doorgevoerd. In elke volgende editie van dit jaarboek zal eveneens een geactualiseerde versie van dit leveranciersregister worden opgenomen. Het leveranciersregister heeft de volgende rubrieken: • Machines • Gereedschappen & Tooling • Robotisering & Automatisering • Besturingen/Meetmiddelen/Vision • CADCAM • Koel- en smeermiddelen • Procesbewaking • Opleidingen/Consultancy/Advisering • Materialenleveranciers • Brancheverenigingen

113

Machines

Auto Well Benelux

Dragonder 9d 5554 GM Valkenswaard tel: 040-2041029 email: info@autowell.nl website: www.autowell.nl Leverancier van verticale bewerkingscentra en CNC draaibanken, CNC machinecentra, machineklemmen en Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra. Fabrikanten: Accuway, Trident, Auto Well De toeleveranciers van Auto Well Benelux zijn allemaal gevestigd in Taiwan. De Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra ontwikkelt Auto Well zelf.

Bendertechniek Plesmanstraat 32 3905 KZ Veenendaal tel: 0318–550200 email: info@bendertechniek.nl website: www.bendertechniek.nl Leverancier van: draaimachines, freesmachines, bewerkingscentra, kotterbanken, boormachines, slijpmachines, bandzaagmachines, gebruikte machines, toebehoren. Fabrikanten: Averex, Cosen, ColchesterHarrison, Chung Sing Machinery, Geminis, Ger, Hankook, Hwacheon, Ibarmia, Juaristi, Joen Lih, Kao Ming, Lagun, Matsuura, Stama, YCM, Zayer, SFM.

BMT Machine Tools Zalmweg 36 4941 VX Raamsdonksveer tel. 0162-519565 email: info@bmtmachines.nl Website: www.bmtmachines.nl Leverancier van machines voor frezen, draaien, slijpen en automatisering. Fabrikanten: Hardinge, Bridgeport, Kellenberger, Jones & Shipman, Hauser, Tschudin, Monforts, Indunorm.

Buhlmann Hermesstraat 2C B-1930 Zaventem (België) tel +32 (0)27112030 email: info@buhlmann.be website: www.buhlmann.be Leverancier van freesmachines,

114

boorcenters, bewerkingscenters, draaibanken, decolleteermachines, slijpmachines, gereedschapsslijpmachines, machines voor draaden zinkvonkerosie, voorinstelapparaten evenals toebehoren en verbruiksgoederen voor werktuigmachines. Ook automatisering en software voor productiemanagement behoren tot de mogelijkheden. Fabrikanten: Chiron, Fehlman, Huron, Ona, WFL, Michael Deckel, Forest-Line, Okamoto, Spinner, Motorex.

CMIE Benelux Vloeiveld 16 5126 RG Gilze tel: 0161-459300 email: info@cmie.nl website: www.cmie.nl Leverancier van CNC-draaibanken, CNC freesen kotterbanken. Fabrikanten: Topper-Tongtai groep, L&L, Top Turn, Force One, Agma, Sister, Fortworth, Honor. CMIE Benelux heeft zich gespecialiseerd op de import van CNC metaalbewerkingsmachines uit Taiwan.

CNC Team Nederland Hooiland 6a 6666 MJ Heteren tel: 026-4721700 email: info@cncteam.nl website: www.cncteam.nl Partner voor het leveren en onderhouden van 3- en 5-assige CNC-freesmachines. Leverancier van de merken CMS Spa en Masterwood Spa. Grote kennis op het gebied van productoplossingen, werkstukopspanning, programmering en gereedschappen.

DMG Mori Benelux Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal tel. 0318-557611 email: info@dmgmori.com website: www.dmgmori.com Leverancier van compleet pakket universele CNC draaimachines, draaifreescentra, productie draaimachines, verticale draaimachines, draaiautomaten, 3-, 4- en 5-assige CNC freesmachines

(universeel, verticaal, horizontaal, hoognauwkeurige highspeed machines), machines voor additive manufacturing. DMG Mori Benelux is de Benelux vertegenwoordiging van het DMG Mori concern.

Hegenscheidt MFD, Hyundai-Wia, Mitsubishi Electric, Röders, Tornos Gurutzpe.

Dormac CNC Solutions

Leverancier van precisie CNC machines voor ECM, frezen, leppen & polijsten en slijpen. Fabrikanten: FLP Microfinishing, Kennametal Extrude Hone, Kern Microtechnik, Mikromat, Pemtech, R+B. Encoma is gespecialiseerd in consultancy en engineering ten behoeve van de verspanende industrie in de Benelux.

Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229–542485 email: info@dormac.nl website: www.dormac.nl Leverancier van: CNC draaibanken, teach-in draaibanken, conventionele draaibanken, CNC freesbanken, teach-in freesbanken, conventionele freesbanken, CNC bewerkingscentra, bedfreesmachines, productieautomatisering. Fabrikanten: Doosan, Kiheung, Dahlih, FAT Haco, L&W Tools, Finetech Giana, Winho, Yu-Shine, Trimill. Voor de productie-automatisering wordt samengewerkt met DPA, BMO, Robojob, Halter CNC en Fastems FMS. Tevens met leveranciers van barfeeders LNS, Breuning Irco en Iemca. Zusterbedrijf Dormatec Environment Systems levert installaties als hoge druk units, koelinstallaties, olieafscheiders, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten voor verdere optimalisatie van het productieproces.

Encoma CNC Solutions Keurmeesterlaan 10 6002 EK Weert tel. 06-29537141 email: info@encoma.nl website: www.encoma.nl

Bovendien vertegenwoordigt Encoma een aantal precisie cnc machines. Hiermee kunnen kleine en grote bedrijven op maat gesneden oplossingen worden geboden.

Eritec Tuindorpstraat 61 7555 CS Hengelo tel. 06 41759733 email: info@eritec.nl website: www.eritec.nl Leverancier van machines voor 5-assig frezen, 11-assig draaien en 5 vlaks frezen, cnc draaien, cnc frezen, teach-in draaibanken, graveer- en markeersystemen. Fabrikanten: Grob, Romi, Müga, Baublys.

Erowa Brandemolen 24 5944 NE Arcen tel: 077-4739005 email: info@erowa.com website: www.erowa.com

Dymato Ravelijn 48 3905 NV Veenendaal tel. 0318–550800 email: info@dymato.nl website: www.dymato.nl Leverancier van: HSC 5-assige werkingscentra, profielbewerkingscentra, CNC draaibanken, langdraaimachines, horizontale en verticale CNC bewerkingscentra, kotterbanken, draadvonkerosiemachines, ondervloerdraaibanken, mobiele draaibanken voor het reprofileren van treinwielen. Fabrikanten: Handtmann, Hanwha,

Leverancier van spansystemen, meetmachines, robots, besturingssoftware Erowa in Arcen is het Nederlandse onderdeel van het Zwitserse Erowa, een wereldwijd opererende organisatie voor de ontwikkeling, productie, advisering en distributie van moderne productietechniek.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Germond

Evolent Machines Flevolaan 23 1382 JX Weesp tel. 0294-450540 email: info@evolent.nl website: www.evolent.nl Leverancier van machines voor draaien (2 tot 7 assige draaibanken, draaifreescentra, ovaaldraaibanken, Twinspindel CNC, carrouseldraaibanken, langdraaiers), machines voor frezen (verticale bewerkingscentra, 5-vlaks bewerkingcentrum met 5 assen gestuurd, 5-assig verticaal bewerkingscentrum, horizontaal bewerkingscentrum, portaalbewerkingscentrum, bedfreesmachine, vloertype freesmachine, verticaal boor- en tap bewerkingscenturm), kotterbanken en vloertype kotterbanken, vlakslijpmachines. Tevens leverancier van centrifugaalfilters voor het afzuigen en filteren van verspaningsdampen, NCbestuurde ronddraaitafels, werkstuken gereedschapmeetsystemen, stafaanvoersystemen, laad- en lossystemen. Fabrikanten: Chevalier, OMG-PBR, OMG Zanoletti, Takisawa Taiwan, Takisama Japan, DMC, HNK, Wele, Nexturn, Quaser, Niigata, Jobs Sachman, Pama, Cleanmist, Spirsin, M&H, LNS, Fastems.

Gelderblom CNC Machines Weerschip 7 3991 CR Houten tel: 030-2412541 email: info@gelderblom.nl website: www.gelderblom.nl Krijtersveld 1 B-2160 Wommelgem (België) tel: +32.(0)33534944 info@gelderblom.be www.gelderblom.be Leverancier van een complete lijn CNC draaimachines, bewerkingscentra en multitasking-machines, horizontale boor- en freesmachines. Fabrikanten: Okuma en Unionchemnitz Gelderblom levert de kleine tot middelgrote precisiemachines voor draaien, frezen en multitasking van de Japanse producent Okuma. Waar het Okuma-programma qua werkstukafmetingen zo’n beetje op een limiet loopt, begint Unionchemnitz.

L. de Raetlaan 59 8870 Izegem (België) tel: +32 (0)51310672 email: info@germond.be website: www.germond.be Germond is exclusief verdeler voor België van hoogkwalitatieve metaalbewerkingsmachines van merken zoals Doosan Infracore Machine Tools, Dahlih, Amada en FAT. Levert zowel conventionele als CNC-gestuurde uitvoeringen. Levert ook toebehoren zoals Dormatec hogedrukpompen, emulsie- en oliekoelers, filtersystemen en olieafscheiders, Conti gereedschapsinstelapparaten. Tevens leverancier van koelen smeermiddelen en gereedschappen.

GF Machining Solutions Spikweien 21 5943 AC Lomm tel: 077 473 82 00 email: sales.gmf.nl@georgfisher.com website: www.gfms.com/nl Bewerkingscentra , machines voor draaden vonkeroderen, startgatvonken, lasermachines, tooling, automatisering, software. GF Machining Solutions (voorheen: GF Agie Charmilles) is de gereedschapsmachine divisie van de Zwitserse Georg Fischer Group. Het bedrijf richt zich met machines, geautomatiseerde oplossingen en services op de gereedschapmakers en matrijzenbouwers en producenten van nauwkeurige componenten.

Gibas Numeriek Sluiswachter 20b 3861 SN Nijkerk tel: 088-5406000 email: info@gibas.nl website: www.gibas.nl Leverancier van: draaibanken, draaien freescombinaties, freesbanken en slijpbanken. Fabrikanten: Victor, OKK, Nakamura-Tome, Fehlmann, Correanayak, Muratec, Tornos, You Ji, Bumotec. Gibas Numeriek legt een sterk accent op rendementsverbeterende productieoplossingen. Gibas Automation levert assemblage- en productie automatiseringen, Gibas Tools een totaalpakket verspanende gereedschappen

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

en Gibas Logistiek verzorgt machineverplaatsingen, de installatie en het begeleiden van de complete trajecten.

GSE Technology Dubloen 11 5751 PX Deurne tel: 0493-352121 email: info@gsetechnology.com website: www.gsetechnology.com Leverancier van precisie slijpmachines, dressmachines, automatische zaagmachines, optische meetmachines, lasermarkeersystemen. Fabrikanten: Tru Tech Systems, Dittel, Oelheld, MPM, Laser Marking Technologies, Max Engineering, Gesac, P&S Maschinenbau. GSE Technology produceert ook hardmetaal staven en levert toebehoren als rondloopapparaten en stoomreinigingssystemen, alsmede slijpmiddelen (schijven en oliën).

Hermle Nederland Venloseweg 70d 5961 JD Horst tel: 077-3961761 email: info@hermle-nederland.nl website: www.hermle-nederland.nl Leverancier van CNC bewerkingscentra. Hermle levert projecten, waarbij machines worden uitgebouwd tot flexibele productiecellen, met behulp van onderdelen als palletwisselaars, E-cart met telescooparm, pneumatische tegenhouders, robot- en magazijnsystemen.

Hembrug Machine Tools Hendrik Figeeweg 1a+b 2031 BJ Haarlem tel: 023-5124900 email: sales@hembrug.com website: www.hembrug.com Fabrikant van ultraprecisie volledig oliegelagerde harddraaimachines. De machines worden onder de merknaam Mikroturn op de markt gebracht en zijn uitgerust met volhydrostatische spindels om de stabiliteit te bereiken die nodig is om zware werkstukken micrometernauwkeurig te kunnen bewerken.

Hurco Steylerstraat 18 5931 BK Tegelen tel: 077 - 326 89 12 email: info@hurco.nl website: www.hurco.nl

Leverancier van: 3-assige bewerkingscentra (verticaal high power, verticaal high speed, portaal), 4-assige horizontale bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (verticaal met zwenkkop en draaitafel, verticaal met draaizwenktafel, met verrijdbare kolom en draaizwenktafel). Fabrikant: Hurco Hurco beschikt over de eigen CNCmachinebesturingen WinMax en SingleMax.

Huyghe Machining Agency Gustave Royerslaan 2 9600 Ronse (België) tel: +32 (0)55207793 email: info@huyghemachiningagency.be website: www.huyghemachiningagency.be Leverancier van machines voor 5-assig frezen, multitasking, aluminium verpaning, titanium verspaning, automatisering. Fabrikanten: Heller, Gruppo Parpas, Famar, Nagel, TBT Tiefbohrtechnik, IMT Intermato, Hollfelder. Huyghe Machining Agency is ook partner voor opspanmiddelen en precisiegereedschap voor draaien, frezen, boren, diepgatboren, honen.

Kisters Machines De Hoefse Weg 13 5512 CH Vessem tel: 0497-591474 email: kisters@techno-center.nl website: www.kisters.nl Leverancier van draaimachines (single turret, live tooling, multitasking, overig), freesmachines (verticaal, horizontaal, 5-assig, overig frezen). Fabrikanten: Feeler, Femco, Toyoda, Sigma, Phoenix. Kisters Machines houdt zich ook bezig met robotica, machinebelading, engineering, speciaal machinebouw en productie optimalisering.

Laagland Dalkruidbaan 149 2908 KC Capelle aan den IJssel tel: 010-2922222 email: informatie@laagland.nl website: www.laagland.nl Leverancier van draaimachines (meerspil, draai-freescentra, universele CNC-draaimachines, lang- en kortdraaiautomaten, precisie draaimachines), bewerkingscentra en freesmachines (bedfrees- en boorcentra, traveling column freesen boorcentra,

115

carrousel draaien bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (gantry type), verticale bewerkingscentra, conventionele en teach-in freesmachines),, vlaken profielslijpmachines (vlaken profielslijpmachines, kruipgangslijpmachines, speciaal-slijpmachines, portaalslijpmachines). Fabrikanten: Index Werke, Traub, Weiler, Bimatec Soraluce, Microcut Challenger, Maxmill, Pedersen, Elb, Laagland is ook leverancier van spanmiddelen, voorinstelapparatuur, gereedschappen, boor- frees en tapunits, magazijnen werkplaatsinrichting, machinereinigers en nevelafzuigers,tapgereedschap, hydrochucks en HF-spindels (fabrikanten Hilma, Roemheld, Stark, Wohlhaupter, Mapal, Granlund G&K Schön, Showa, Zoller, Suhner, Lokoma, Matzek, SPV Spintec)

Fabrikanten: Matec, DMT-Kern, Colgar, Spinner, Brankamp, Toolinspect-MCU. Limas levert ook systemen voor procesbewaking.

Landré

Make! MT importeert machines voor de volautomatische seriematige metaalbewerking en levert daarnaast spangereedschappen (HM-geleidebussen, spantangen en spanhulzen), snijgereedschappen, rolgereedschappen, vaste en roterende gereedschaphouders, spanen geleidebussystemen, spanentransporteurs, hogedruk koelmiddelinstallaties.

Lange Dreef 10 4131 NH Vianen tel: 0347- 329329 email: info@landre.nl website: www.landre.nl Leverancier van: bewerkingscentra (boortap machines, verticale en horizontale freesmachines, 6-assig, rotatietafels), draaimachines (2-assig, multi-assig). erodeermachines (draadvonkmachines, zinkvonkmachines, vonkboormachines, ionisersystemen). Landré levert ook automatisering, plaatbewerkingsmachines, kunststoftechnologie, 3D printers en software. Fabrikanten: Haas, Fanuc, Mori Seiki, Exeron, Tsudakoma, Madra, EasyMetal. Voor productieautomatisering Erowa, Fastems FMS, Haas en Irco stafaanvoersystemen, LMS randapparatuur, Promot gantryloaders

Limas CNC-machinery Heldenseweg 27 6086 PD Neer tel: 0475-510159 email: info@limas-techniek.nl website: www.limas-techniek.nl Leverancier van 3-, 4- en 5-assige CNCbewerkingscentra, pendel/ bedfreesmachines, portaalfreesmachines en -frees/draaicombinaties.

116

Make! Machining Technology Antonie van Leeuwenhoekweg 18 5151 DV Drunen tel: 0416-320068 email: info@make-mt.nl website: www.make-mt.nl Leverancier van enkel- en meerspindel draaiautomaten, universele en ultraprecisie draaimachines, draaien freescentra en draaicellen, stafaanvoer en staflaadmagazijnen, rondtaktautomaten, speciaal machines en transfermachines. Fabrikanten: Manurhin, Ergomat, Miyano, Mori-Say, Pfiffner, Iemca.

MEMA Machinery & Tools Nijverheidsstraat, 12 B-1840 Londerzeel tel: +32 (0)52317080 email: info@mema.be website: www.mema.be Leverancier van conventionele verspanende machines en machines uitgerust met een NC of CNC besturing (Leadwell en Romi CNC bewerkingscentra en draaibanken, Ecomill bewerkingscentra, en een gamma (draad)vonkerosiemachines. Levert ook gereedschappen en toebehoren.

Oude Reimer Willem Barentszweg 216 1212 BR Hilversum tel: 035-6460830 email: info@oudereimer.nl website: www.oudereimer.nl Leverancier van: horizontale en verticale bewerkingscentra, horizontale en verticale draaimachines, CNC-langdraaiautomaten, draai-freesmachines,freesmachines, machines voor staalbouwindustrie,

kotterbanken, portaalmachines, stafaanvoer, slijpmachines, zaagmachines. Tevens bandverwerkende machines, draad en kabel verwerkende machines, draad en buis verwerkende machines, technische vezelverwerkende machines, gebruikte machines, smeermiddelen. Industrie stofzuigers, luchtreinigers, vloermatten. Tevens leverancier van gereedschappen. Fabrikanten: Heller, Chiron, Benzinger, Star, Emag, WFL, Reckermann, Ficep, FPT, Cucchi, Forte. Gereedschappen van Haimer, Sphinx, Alpen, Fraisa, Alesa, Kohn, Pibomulti,Nordwest, Bencere, Fischer, NSK, Waldmann & Weigl, Speroni en Widia. Smeermiddelen van Motorex.

Pinno Mulders Franshof 5 5815 AT Merselo tel: 0478-855400 email: info@pinnotech.nl website: www.pinnotech.nl Leverancier van multi proces machines, horizontale bewerkingscentra, slijpmachines, spanmiddelen, rotatietafels (4e en 5e assen), speciale gereedschappen, afbraamgereedschappen en nevelafzuigingen. Fabrikanten: REVEN Nevelafscheiders TRIAG Spantechniek, COGSDILL Gereedschappen, RIGIBORE kottergereedschappen, MMK Matsumoto CNC rotatietafels & klauwplaten, ISH-Xebec aluminium-Oxide borstels.

Produtec

Promas Machines BV Voltaweg 18 5993 SE Maasbree tel: 077-3270889 email: info@promascnc.nl website: www.promascnc.nl Leverancier van: pendelbewerkingscentra, 5-assige machines, verticale en horizontale CNC bewerkingscentra, CNC portaalmachines, CNC Draaibanken, bedfreesmachines, floortypefreesmachines, CNC vlakbed draaibanken, table type CNC kotterbanken, floortype CNC kotterbanken, HSC bewerkingscentra 3- en 5-assig, EDM machines (vonkeroderen), hoognauwkeurige bewerkingscentra tot 8 assen, langdraaiautomaten, boor & tapcentra, 5-assige HSM machines (hoogportaal), 5-assige HSM machines (gantry), teach-in draaibanken, vlakbed draaibanken. Fabrikanten: Hedelius, Hartford,CMZ, MTE, CNC Takang, Reiden, Fermat, Akira Seiki, OPS Ingersoll, Willemin-Macodel, Maier, Burkhardt en Weber, Ares Seiki, Belotti, Viper. Promas levert ook beladingssystemen en robots voor automatische belading alsmede diverse toebehoren, zoals NCtafels en meettastersystemen.

De Ridder THO IBC-weg 10 5683 PK Best tel: 0499–392050 email: info@ridder.net website: www.ridder.net

Leverancier van machines voor horizontaal en verticaal frezen, het frezen van grafiet, zinkvonken, vonkboren, draadvonken, startgatmachines, gereedschaphouders, straalcabines, ionisers. Fabrikanten: Makino Freesmachines en draaden zinkvonkmachines, BES startgatvonkmachines, MST

Leverancier van: draaimachines (conventioneel, teach-in, CNC, CNC met overnamespil, CNC met freesspil, B-as, CNC verticaal, voor volume productie), erodeermachines (draadvonken, zinkvonken, micro zinkvonken, startgat zinkvonken, mobiel zinkvonken), freesmachines (conventioneel/universeel, kruistafel bewerkingscentrum, 5-assig, vaste tafel/verplaatsbare kolom, bed-, vloer en portaalfrezers, horizontaal, kotteren, precisie. highspeed cutting, modelleren/ prototyping), slijpmachines (vlakslijpen en profielslijpen, rondslijpen, centerloos, borenslijpen, optisch profielslijpen

gereedschaphouders, Easymetal water behandelingssystemen voor deionisatie en Omkeer Osmose, Synova precisie microlaser snijmachines,NCMT 5-assige freesen slijpcenters (VIPER- Grinding), Thermocompact erodeerdraad voor draadvonkmachines

coördinaten slijpen, centergat slijpen). Fabrikanten: Amada, Emco, Esco, MAG Hessapp, MAG VDF Boehringer, Sirmu, Sodick, Waldmann &Weigl Eromobil, Litz Hitech, Axa, Kunzmann, imes-icore, MAG Cincinnati, MAG Hüller Hille, Primacon, Kekeisen, Pama, Kugler Precision, Blohm,

Energieweg 3v 4231 DJ Meerkerk tel: 0183-600560 email: info@produtec.nl website: www.produtec.eu

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Jung, Mägerle, Mikrosa, Schaudt, Studer, Darex, Moore, Henninger. De Ridder THO is ook leverancier van Emco automatisering, Handling Tech Automation, erodeer toebehoren, opspanmiddelen, Maylan palletwisselsystemen, slijptoebehoren, precisie geleidingen voor stempelhuizen en matrijzen, trillingdempers en machine stelvoeten, mechanische en elektrostatische nevelafzuigers, filterinstallaties voor koelen smeermiddel.

Van der Sluis Werktuigmachines Spinnerstraat 1 7481 KJ Haaksbergen tel: 053-5724049 email: info@sluma.nl website: www.sluma.nl Leverancier van conventionele boormachines, draaibanken, freesmachines, bandschuurmachines, slijpmachines, zaagmachines; teachin draaibanken en slijpmachines en CNC draaibanken, freesmachines, bedfreesmachines, draaitafels, diepboormachines, carrouseldraaibanken, slijpmachines. Fabrikanten: SHW Werkzeugmaschinen, DMC Vertimaxx, TBT Tiefbohrtechnik, Berg Spanntechnik, Rückle, Eimeldingen, Kekeisen, Anayak, MTE, Contur, Mashstroy-Troyan, Avia Fop, Arsenal, Europa Centurion, Kent, Scortegangna, Euro Fintec, ZMM Metalik.

Schiess Tech/SMTCL Orber Straße 8 60386 Frankfurt (Duitsland) tel:. +49 69 43053280 email: info@schiess.eu website: www.schiess.eu

Leverancier van CNC schuinbed en vlakbed draaimachines, grote CNC draaimachines, horizontale en verticale bewerkingscentra, automatische horizontale boor- en freesmachines, verticale CNC draaimachines, draaien boorcentra. SMTCL Deutschland is een onderdeel van de Chinese machineproducent SMTCL. Design, ontwerp en prototypebouw van de machines vindt in Duitsland plaats, de massaproductie in China. De machines voor de Europese markt worden uitgerust met Duitse en Japanse componenten.

Style CNC Nijverheidsweg 15 3751 LP Bunschoten tel: 033-2988899 email: info@stylecncnmachines.com website: www.stylecncmachines.nl Fabrikant van CNC draaibanken en freesbanken voor enkelstuks en kleine series. De machines zijn voorzien van een zelf ontwikkelde intuïtieve CNC touch besturing.

Tecmo Machinery (ook Tecmo Fluids en Gima Machines) Industrieweg 13 2630 Aartselaar (België) tel: +32 (0)38778191 website: www.tecmo.be Vertegenwoordiger van Reiden (vijf -en zesassige universele en high speed machines, speciale spindels met hoog toerental en groot koppel.), Soraluce (bedfreesmachines met bewegende tafel, freesmachines met vaste tafel en bewegende kolom, vloertype freesmachines met bewegende kolom), Breton (high speed bewerkingscentra,

3 en 5 interpolerende assen, frezen, draaien en slijpen op 1 machine), Danobat (hoogwaardige technologische slijptoepassingen, draaitoepassingen verticaal en horizontaal), Comev (conventionele, teach-in en parallel draaibanken), Gentiger (high speed bewerkingscentra, 3 en 5 interpolerende assen).

GB Group TMMT High Tech Eijerven 47 5646 JM Eindhoven tel: 040-2131355 email: info@tmmt-high-tech.com website: www.tmmt-high-tech.com Leverancier van machines, gereedschappen, robots, meettechniek en CADCAM. Alle opties zijn mogelijk bij TMMT: het hoge snelheid frezen met 5 simultaan bestuurde assen, het combineren van draai-, freesen slijpoperaties, EDM bewerkingen, het

onder de merknamen Univers (verticale CNC-bewerkingscentra met een in X-richting verrijdbare kolom), Unipent (verticaal 5-assig hoge snelheid CNC-Portaalbewerkingscentrum), Unipro (verticaal CNC hogesnelheidsbewerkingscentrum in langbed-uitvoering), Uniport (portaal bewerkingscentrum met stationair bed en verrijdbaar of stationair portaal), Unicom (bewerkingscentra voor compleet bewerking, d.w.z. verticaal draaien aangevuld met meerzijdig frezen en boren).

VGK Solutions

Wilhelmina van Pruisenlaan 31 2807 KE Gouda Tel. 0182-359602 Email: info@vgksolutions.eu Website: www.vgksolutions.eu Het verkoopkantoor vertegenwoordigt op de Benelux-markt zes Italiaanse bedrijven die CNC-machines, onderdelen en robotoplossingen op maat ontwikkelen en

gerobotiseerd laden en lossen. Fabrikanten: TMMT High Tech (onderdeel van de GB Group) vertegenwoordigt tientallen fabrikanten. Deze hebben allemaal de mogelijkheid om de configuratie van de machines toe te snijden op de specifieke behoeften van de afnemer. Met als resultaat tailor-made machine tools die optimaal geconfigureerd zijn voor de taak waarvoor ze werden aangeschaft.

produceren: Goglio Milling Systems, Mario Carnaghi, Peron Speed, LCM, Euroma Group en SIR.

Unisign

Leverancier van multitasking machines, CNC draaaimachines, verticale en horizontale bewerkingscentra, factory automation en FMS. Fabrikanten: Mazak Nederland is onderdeel van de Japanse machinefabrikant Yamazaki Mazak. De service voor de Benelux is gecentraliseerd vanuit de vestiging in België.

Industrieterrein 36 5981NK Panningen tel: 077-3073777 email: info@unisign.nl website: www.unisign.nl Fabrikant van verticale CNC bewerkingscentra, deels standaard, deels klantspecifiek. Unisign brengt de machines op de markt

Yamazaki Mazak Nederland Peppelkade 54 3992 AK Houten tel: 030-6344030 email: mazak@mazak.nl website: www.mazak.eu

Gereedschappen & Tooling All Special Products ASP

Neuhäuser, Kemmler, KFH Hermann, Noris-Reime, Stanny, W&F,SZM Spannwerkzeuge, Wendel, Zeus. ASP levert ook frezen onder de eigen merknaam ASP en eigen bandskimmers.

Leverancier in hoogwaardige snijgereedschappen, tooling en toebehoren voor de uitrusting van metaalbewerkingsmachines. Fabrikanten: Arno Werkzeuge, Amaya, Ecotax Filtertechniek, Herbert, Hydrokomp,

Bokhoven Tool Management BTM

Provincialeweg 80c 5503 HJ Veldhoven tel: 040-2301894 email: info@asp-arno.nl website: www.asp-arno.nl

Den Bongerd 9 5735 JZ Aarle-Rixtel tel: 0492-381828 email: info@bokhovenbtm.nl website: www.bokhovenbtm.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Leverancier van een uitgebreid programma CNC gestuurde indexeer- en ronddraaitafels, elektrische en pneumatische taparmen, automatisering, verspanende gereedschappen, opspanmiddelen en meetgereedschappen voor de metaal- en kunststofindustrie. Merken: pL Lehmann, Volumec, Cellro, FCS System, Nine9, Forza, Mitutoyo, Tesa.

Ceratizit Nederland

Bergrand 224 4707 At Roosendaal tel: 0165-550800 email: info.nederland@ceratizit.com website: www.ceratizit.com Leverancier van hardmetalen snijgereedschappen voor frezen, draaien, groefsteken en boren. Ceratizit Nederland is de vertegenwoordiging van de Luxemburgse producent van hardmetalen producten voor

117

slijtdelen en snijgereedschappen Ceratizit. Levert wereldwijd aan klanten in de automotive, mechanische engineering, olieindustrie, medische systemen, elektronica en gereedschappen- en matrijzenbouw.

David precisieslijperij

Heirweg 82 8520 Kuurne (België) tel: +(0)56372646 email: info@precdavid.be website: www.precdavid.be Gereedschapslijperij, gespecialiseerd in CNC-slijptechniek. Beschikt over eigen ophaaldienst.

Delta Tools

Kerkstraat 21 3252 AX Goedereede tel: 0187-491758 email: info@deltatools.nl website: www.deltatools.nl Leverancier van spiraalboren, gereedschappen voor draadsnijden, frezen en draaien, ruimers, tooling en werkplaatsinrichting. Fabrikanten: Werkö, Miller Präzisionswerkzeuge, TeaguTec, Amec, Karnasch, Rotec, CPT, Eroglu, Alberti, Beck Präzisionswerkzeuge, Bedrunka+Hirth, Star Celik. Delta Tools brengt onder de merknaam Deltamill ook een eigen lijn volhardmetalen frezen op de markt.

Dormer Pramet

Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam tel: 010-2080240 email: dormer.nl@dormertools.com website: www.dormerpramet.com Leverancier van (volhardmetalen)boren, frezen, ruimers, verzinkboren, tappen, snijplaten, wisselplaten en houders voor de verspanende industrie. Met 30 kantoren, verantwoordelijk voor meer dan 100 markten, en een strategisch geplaatste distributiecentra biedt Dormer Pramet een wereldwijde dekking. Dormer Pramet is ISO9001- en ISO14000-gecertificeerd.

Gühring Nederland

Achtseweg Noord 12F 5651 GG Eindhoven tel: 040-254 33 05 email: info@guhring.nl website: www.guhring.nl Leverancier van boren (o.a. HSS boren en VHM ratioboren), tappen (o.a. profile roltappen, draadfrezen en HM tappen), frezen, verzinkers, modulaire gereedschappen, toebehoren.

118

Gühring Nederland, onderdeel van de wereldwijd opererende organisatie Gühring, biedt onder de naam TMS integraal gereedschapsbeheer aan. TMS staat voor Tool Management Service en omvat de complete gereedschapsverzorging en -logistiek, vanaf de simpele levering van een standaardboor tot volledige uitbesteding van het beheer van turnkey-basis.

Van Hoorn Carbide

Copernicusstraat 2 6003 DE Weert tel: 0495-584099 email: info@hoorn-carbide.com website: www.hoorn-carbide.com Van Hoorn Carbide ontwikkelt en produceert topkwaliteit volhardmetalen frezen en slijtdelen voor toepassingen in hoge snelheid verspaning en overige conventionele methoden van metaalbewerking. Daarnaast vertegenwoordigt Van Hoorn Carbide een aantal fabrikanten in speciale gereedschappen, zoals Botek diepgatboren.

Hagro Precisie

Industriepark 18 5374 CM Schaijk tel. 0486-462424 email: hagro@hagro.nl website: www.hagro.nl Leverancier van verspanende gereedschappen, spangereedschap & automatisering, schroefdraad- & gladrolsystemen, magazijninrichting & voorraadbeheer. Fabrikanten: LMT Fette, Lang Technik, Baublis, Beck Präzisionswerkzeuge, Becker, Bilz, Boehlerit, Cuter, Diatool, Dümmel, Huni equipment, JBO Boss, LMT Kieninger, Kintek, Klopfer, Mario Pinto, Mitutoyo, Nan, OMG, Profiroll, Re-al, Stock, WTE Tools.

Hahn+Kolb

Ambachtstraat 16 7609 RA Almelo tel: 085-4865400 email: info@hahn-kolb.nl website: www.hahn-kolb.com Leverancier van gereedschap, machines en bedrijfsinrichting. Hahn+Kolb staat bekend om zijn assortiment in onder meer verspaningsen montagegereedschap, spanen meettechniek en elektrisch handgereedschap. Daarnaast levert het werkplaatsinrichting en metaalbewerkingsmachines. In alle gevallen gaat het om zowel premiummerken van topproducenten als om eigen merken (Atorn en Orion).

Heku Tools

Luxemburgstraat 2a 5171 PM Kaatsheuvel tel: 0416-286080 email: info@hekutools.nl website: www.hekutools.nl Leverancier van een volledig programma hoogwaardige machinegereedschappen. Fabrikanten: Kaiser (digitale kotterkoppen), Benz (aangedreven gereedschappen en haakse koppen), Big (gereedschaphouders), Kyocera (wisselplaten, freesbody’s, wisselplaatboren en diverse ISO- en steekgereedschaphouders), Fahrion (spantangen), Yamawa (tappen, snijplaten en centerboren), Tesa (meetgereedschappen), Osawa (boren en frezen). Bruckner (centers), Beck (ruimers), Allmatic (spansystemen), WTE (snijgereedschap voor gatbewerking), Hahn + Kolb (o.a. snijgereedschappen, spangereedschappen en meetmiddelen), Amec (wisselplaten), Mitsubishi Carbide snijgereedschappen en TBT langgatboren. Heku Tools repareert ook in eigen huis onder andere WTE boorkoppen en Allmatic en Takeda machineklemmen.

Heudra Tools

Fahrenheitstraat 42 6716 BR Ede tel: 0488-484406 email: info@heudratools.com website: www.heudratools.com Leverancier van totaaloplossingen voor verspaningsproblemen. Het assortiment bestaat uit onder andere draaihouders, freeshouders, draadsnijhouders, steekhouders, boorhouders, draaiplaten, freesplaten, draadsnijplaten, steekplaten, boorwisselplaten, boren, frezen, verzinkboren, afbraamboren, tappen, meetapparatuur, hoog frequent spindels, ronddraaitafels, aangedreven gereedschappen, VDI houders en opspangereedschappen. Fabrikanten: Kyocera, MBM Swiss Tools, Dummel, Nikken, MT, Inovatools, IMT, Kluthe, Technomagnete, Fanar, Posithread.

Hoffmann Quality Tools

Platinastraat 110 7554 NB Hengelo tel: 074-2558181 email: verkoop@hoffmann-group.com website: www.hoffmann-group.com/nl Leverancier van gereedschappen voor monoverspaning (boren, draadtapgereedschappen, verzinkers,

ruimers, metaalcirkelzaagbladen, machinezaagbladen en –lintzagen, HSSfrezen met boring, HSS-frezen met schacht, VHM-frezen), modulaire verspaning (HMfrezen met schacht, wisselplaatfrezen, volboren, draaigereedschappen, brootsen), spantechniek (gereedschapsopnames, klauwplaten, draaibankcenters, draadsnijapparaten, machineklemmen, spangereedschappen), meettechniek, slijpen zaagtechniek, handen montagegereedschappen, bedrijfsinrichtingen, werkplaatstoebehoren en arbeidsveiligheid, reservedelen. Hoffmann Quality Tools is onderdeel van Hoffman Group, die de merken Garant en Holex voert.

Iscar Nederland

Zwolleweg 6 2803 PS Gouda tel. 0182-535523 email: info@iscar.nl website: www.iscar.nl Leverancier van gereedschappen voor afsteken en groefsteken, draaien en draadsnijden, boren, frezen, tooling. Iscar Nederland, onderdeel van de mondiaal opererende organisatie Iscar, levert standaard producten maar ook speciale, aan de wensen van de gebruiker aangepaste of op maat gemaakte gereedschappen. In het technisch centrum in Gouda worden regelmatig klantenseminars en producttrainingen gehouden.

Jongen Werkzeugtechnik Siemensring 11 47877 Willich (Duitsland) tel: +49 (0)2154-9285-0 email: info@jongen.de website: www.jongen.de

Producent van freesgereedschappen met verschillende opnamesystemen zoals opsteekfrezen, schachtfrezen en inschroeffrezen. Levert zowel standaard gereedschappen als speciale gereedschappen op klantenwens.

KEYENCE INTERNATIONAL (BELGIUM) NV/SA Bedrijvenlaan 5, 2800 Mechelen, Belgium tel: +32(0)15-281-222 email: info@keyence.eu website: www.keyence.eu

Keyence levert sensoren, meetsystemen, laser markers, microscope en machinevisiesystemen. De meetsystemen zijn onder andere bedoeld om naast de machine snel

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

een groot aantal geometrische waarden te meten. Keyence levert sinds kort ook 33n 3D printer.

Kennametal Nederland

Nieuwe Havenweg 29 6827 BA Arnhem tel: 026-3699611 website: www.kennametal.com Leverancier van freesgereedschappen (volhardmetalen schachtfrezen, indexeerbare frezen), boorgereedschappen (hardmetalen boren, modulaire boren, combinatie gereedschappen, indexeerbare snijplaatboren, nauwkeurige gatafwerking, indexeerbare snijplaten), draaigereedschappen (buiten en binnen bewerking, insteken en afsteken, profieldraaien, wielenbewerking), draadbewerking (draaien, frezen en boren), toolingsystemen.

KIM Komeetstaal

Fabriekstraat 42 7005 AR Doetinchem tel: 0314-343000 email: info@komeetstaal.nl website: www.komeetstaal.nl Leverancier van wisselplaten, boren, beitelhouders, frezen, tappen, kotteren, spantechniek, meten, zagen, inrichtingen. KIM Komeetstaal is dealer van enkele tientallen fabrikanten, waaronder Sandvik Coromant, Mitutoyo, Gerardi, Sartorius en EZ set. Het bedrijf helpt klanten als partner met het opzetten van een ‘op maat’ gereedschapssysteem, waarbij rekening wordt gehouden met de mogelijkheden van het bedrijf en de bedrijfscultuur.

Kipp Nederland

Willem Dreeslaan 251 2729 NE Zoetermeer tel: 079-3611221 email: info@kippcom.nl website: www.kippcom.nl Leverancier van spangereedschappen en genormaliseerde bedieningsonderdelen. Penninga is een dochteronderneming van Heinrich Kipp Werk, producent van bediendelen/normelementen, werkstuk spansystemen en speciale oplossingen op basis van klantspecificaties.

Klein Tooling

Flevolaan 52A 1382 JZ Weesp tel: 0294-280780 email: mail@kleintooling.nl website: www.kleintooling.nl Fabrikanten: Precitool, Kennametal, WTO, Röhm, Mitutoyo, Dormer, Haimer, AMF,

Knipex, Mahr, JBO, Böni, Starrett. Klein Tooling is importeur op het gebied van gereedschappen voor de metaalbewerking die aan hoge kwaliteitsnormen voldoen.

KMWE Toolmanagers

Croy 24 5653 LD Eindhoven tel: 040-2925757 email: verkoop@kmwetoolmanagers.nl website: www.kmwetoolmanagers.com De activiteiten van KMWE Toolmanagers zijn: het aanmaken en leveren van nieuwe verspanende gereedschappen, het scherp-, rond- en vlakslijpen van gereedschappen, het repareren en herbeleggen van frezen en andere verspanende gereedschappen, het toeleveren van mechanische producten en het repareren van wisselplaatgereedschap. KMWE Toolmanagers biedt een compleet pakket aan van nieuwlevering van standaard producten tot het aanmaken van verspanende gereedschappen geheel

Harry Hersbach Tools Nieuwe Waterwegstraat 5 3115 HE Schiedam tel. 010-2040680 email: info@hhtools.nl website: www.hhtools.nl

Leverancier van Paul Horn HartmetallWerkzeugfabrik (draaien, frezen, spiebaansteken, ruimen, meerkantfrezen, draadwervelen, hoogglanspolijsten,

volgens specificatie. Daarnaast biedt het bedrijf de service voor het systematisch onderhouden van deze gereedschappen in de eigen slijperij.

individuele gereedschapoplossingen), Combidex (draadfrezen en kamerfrezen), Sumitomo Electric (hardmetaal), Robbjack, Korea Technics.

Leering Hengelo

Hogetex/Kometex

Barnsteenstraat 1 7554 TC Hengelo tel: 074-2558282 email: info@leering.nl website: www.leering.nl Leverancier van een compleet pakket hoogwaardige gereedschappen voor metaal- en kunststofbewerkende industrie: frezen, schroefdraad, boren, draaien, kotteren, ruimen, afbraamen graveersystemen, verzinken, gereedschaphouders, krimptechniek, machineklemmen, producten opspannen. Leering Hengelo levert ook straaltechniek, sproeiwascabines, handmatige reiniging, ultrasoon installaties, zaagtechniek, gieterijtechniek, reparatiemetalen, voorraadbeheer, werkplaatsinrichting en meettechniek.

Magistor

Ambachtsstraat 14 7461 TP Rijssen tel. 0548-519401 email: info@magistor.nl website: www.magistor.nl Leverancier van: draadsnijgereedschappen | HSS- / PM- / VHM frezen en boren | wisselplaten voor draaien en frezen |

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Leeuwerikstraat 29 7051 XD Varsseveld tel: 0315-617171 email: info@hogetex.com website: www.hogetex.com Leverancier van gereedschappen voor meten, spannen, verspanen en optisch. Bijvoorbeeld loeplampen, digitale schuifmaten, drieklauwen, klauwplaten, loepen met verlichting, stereomicroscopen, usb-microscopen, ruwheidmeters, kraspennen, hardheidtesters en binnentasters. Voert naast merken als Mitutoyo, Fuji Tool, Destaco, Vertex, Fujigen, ZEUS, Peak en Dino-Lite het eigen huismerk Hogetex.

OSG Nederland BV Bedrijfsweg 5 3481 MG HARMELEN info@osg-nl.com nl.osgeurope.com

OSG Nederland is onderdeel van ’s werelds grootste fabrikant van “round tools”. Producent van zowel HSS-E (PM) als VHM tappen, draadrolgereedschappen, boren, frezen en ruimers alsmede Phoenix wisselplaat boren en frezen. OSG beschikt over een eigen slijpservice voor het naslijpen en het maken van speciale boren, frezen en tappen. Leverancier van D’Andrea modulair kottergereedschap,wisselplaatgereedschappen

van Simtek, Kyocera, Griplock, Tungaloy en Kintek tooling.

Proger Spantechniek Edisonstraat 5 2181 AB Hillegom tel: 0252-524544 email: info@proger.nl website: www.proger.nl

Leverancier van handbediende klauwplaten en toebehoren, krachtbediende klauwplaten en cilinders, spantanginrichtingen en spantangen, zachte- en harde klauwen - t-moeren voor klauwplaten, machineklemmen-beitelhouders en overige spangereedschappen, spilopname gereedschappen, numeriek bestuurde verdeeltafels, stafaanvoeren productverzamel inrichting, koelmiddelslangen en –spuitmonden, machinesteunpunten, verlichtingen en overige machine toebehoren.

Quality Tools Holland

Dukaatstraat 14 4879 AD Etten-Leur tel: 076-5715800 email: office@qualitytoolsholland.nl website: www.qualitytoolsholland.nl Leverancier van Amec (boren), Bass (snijtappen, roltappen, wisselplaatdraadfrezen, HST Synchro, specials), HM frezen, JBO Boss (draadfrezen, snijplaten, kalibers), Kennametal (draaien, frezen,boren), Pferd (vijlen en raspen, stiftfrezen en gatzagen, stiftstenen, fijnslijpen polijstgereedschap, diamant en CBN, doorslijp- en afbraamschijven, technische borstels, aandrijfmachines), Wikus (gereedschapstaal, bi-metaal, hardmetaal, diamant), AMF (mechanische, hydraulische, magnetische en snelspanners), Atling (lunetten), EWS (aangedreven, stationaire gereedschappen, varia snelwisselsysteem, capto en HSK houders), Forkardt (klauwplaten, klauwplaatbekken, spankrachtmeters), Gressel (spanners, spanbekken, systemen, werkplaatsuitrusting), SCM (houders, tappotten).

ROCO Verspanende gereedschappen Willem Barentszweg 16 5928 LM Venlo tel: 077-3231400 email: info@roco.nl website: www.roco.nl

Leverancier van Komet Group (wisselplaatboren, verstelbare 2-snijders, kottergereedschappen, gereedschaphouders/

119

modulair, freesgereedschappen, wisselplaten, specials), Dihart (ruimers, modulaire gereedschapsystemen, uitrichtadapters, specials), JEL (schroefdraadfrezen, boorschroefdraadfrezen, modulair gereedschapsysteem, VHM- en PKD specials, machinetappen, vorm(rol) tappen), Mimatic (aangedreven gereedschappen, haakse freeskoppen, modulair gereedschapsysteem, circulair freesgereedschappen, CNC boorkoppen, draaigereedschappen), Lalmek Flexodrill (boorhoudersysteem voor het boren en tappen programmeerbaar onder een hoek van 0° tot 40°).

snijmaterialen, tooling systemen (klassieke en modulaire opnames). Seco Tools Benelux is een dochter van de Zweedse gereedschappenproducent Seco Tools en vertegenwoordigt het complete programma.

Sandvik Coromant

Leverancier van grijpsystemen (grijpmodules, draaimodules, lineair modules, pick & place eenheden, robot toebehoren en andere toebehoren en modulaire automatiseringssystemen) en spantechniek (klauwplaten, klauwen tbv klauwplaten, stationaire spansystemen,

‘s Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam Tel. 010-2080208 email: info.coromant.benelux@sandvik.com website: www.sandvik.coromant.com/nl Leverancier van draaigereedschappen (algemeen, heavy turning, multi task machining, afsteken en groefsteken, silent tools, small part machining) freesgereedschappen (vlakfrezen, tandwielfrezen, high feed milling, groeffrezen, profielfrezen, volhardmetaal frezen, schouderfrezen, silent tools), boren (diepgatboren, boren voor composieten, boren met verwisselbare punt, gun drills, wisselplaatboren, ruimers, volhardmetaal boren, kernboren), kottergereedschappen (kopsteken, nakotteren, voorkotteren, silent tools), draadsnijden (draadfrezen, draadsnijden draaien), tappen (snijtappen en roltappen), gereedschapsystemen voor bewerkingscentra, multi-task machines, draaicentra, draaiautomaten en silent tools opspangereedschappen.

Sauter Feinmechanik

Carl-Zeiss-Strasse 7 72555 Metzingen (Duitsland) tel: +49 (0)7123/926-0 email: sales@sauter-feinmechanik.com website: www.sauter-feinmechanik.de Producent van schijfrevolvers, koprevolvers, kroonrevolvers, B-assentechnologie (ronde tafel), tooling.

Seco Tools Benelux Avelingen-West 5 4202 MS Gorinchem tel: 0183-636600

Leverancier van een freesprogramma met frezen en snijplaten voor het bewerken van alle materialen, een draaiprogramma met standaard beklede en onbeklede snijplaten en beitelhouders, gereedschappen voor boren, ruimen en kotteren, geavanceerde

120

SCHUNK Intec

Speldenmakerstraat 3d 5232 BH `s-Hertogenbosch tel: 073-6441779 email: info@nl.schunk.com website: www.nl.schunk.com

gereedschapshouders, speciale hydraulische houders). Schunk Intec is een dochter van Schunk en is het verkoop- en servicepunt voor de Nederlandse markt. Tot het programma behoort het complete Schunk programma.

Spanpartner

Valkenierstraat 40 2984 AZ Ridderkerk tel: 0180-417077 email: info@spanpartner.nl website: www.spanpartner.nl Technische handelsonderneming met twee divisies. De eerste richt zich volledig op spantechniek. Een breed assortiment van spangereedschappen zorgt ervoor dat vrijwel elk werkstuk efficiënt wordt opgespannen. Spanpartner levert onder meer de Triag meervoudmachineklemmen. De meervoudmachineklem kan meerdere werkstukken tegelijk gepositioneerd opspannen. De tweede divisie richt zich op standaard machinecomponenten.

STAALMACH B.V.

Zeearend 7, 7609 PT Almelo tel: 0546 812 615 email: info@staalmach.nl website:www.staalmach.nl Staalmach levert opspanmiddelen van Europese fabrikanten. Daarnaast ontwikkelt het bedrijf speciale, op maat gemaakte opspanningen voor zowel frees- als draaimachines om het maximale rendement uit de machine te kunnen halen.

Leverancier van spangereedschappen voor de verspanende industrie. Voor draaibanken beschikt Spantech over een zeer groot assortiment klauwen en toebehoren voor klauwplaten maar ook spantangen voor zowel opspannen van werkstukken als gereedschappen. Voor freesbanken en bewerkingscentra bestaat het assortiment uit machineklemmen

Producent van standaard en speciale gereedschappen voor draaien, gatmaken (volboren, kotteren), draadsnijden, frezen, adapters en PCD. In Nederland is Tooling Center Benelux, onderdeel van de Biesheuvel groep, leverancier van de producten van Walter.

WNT Deutschland GmbH Bergrand 224 4707 AT Roosendaal tel: +31 165 523440 email:verkoop@wnt.com website: www.wnt.com

TCE Tools

Kennedylaan 14 5466 AA Veghel tel: 0413-388310 email: info@tce-tools.nl website: www.tce-tools.nl Leverancier van gereedschappen voor de aluminium-extrusie-industrie en de algemene verspaning. Voor de productie van matrijzen (ie. aluminium-extrusiematrijzen) biedt TCE een breed programma aan gereedschappen aan, zoals HSSE-Co en volhardmetalen frezen, speciaalfrezen, konische frezen en ruwfrezen. Voor de correctie van aluminium-extrusie-matrijzen biedt TCO onder andere hardmetalen stiftfrezen, speciale meetgereedschappen, gereedschapsmakers blokhaken, diamantvijlen, grafiet spray, slijpen schuurmiddelen aan. Voor de algemene verspaning levert TCE gereedschappen en tooling voor hoofdzakelijk draaien freestoepassingen, met aanvullende programma’s zoals TaeguTec.

Tungaloy Benelux

Tjalk 70 2411 NZ Bodegraven tel: 0172-630420 email: info@tungaloy-benelux.com Website: www.tungaloy-benelux.com

Spantech Opspansystemen BV Producent en leverancier van De Glazenmaker 76 5506 EP Veldhoven tel: 040-2300222 email: info@spantech.nl website: www.spantech.nl

Romboutsstraat 3 1932 Zaventem (België) tel. +32 (0)2/7258500 email: service.benelux@walter-tools.com website: www.walter-tools.com

en modulaire spansystemen en ook oplossingen op maat.

snijgereedschappen, PCB boren, slijtvast gereedschap, civiele techniek en bouw construct gereedschap, TungFric. Qua snijgereedschappen levert Tungaloy draaigereedschappen (wisselplaten voor draaien, CBN en diamant, gereedschapshouders voor draaiplaten, groef- en afsteken, draadsnijden en de J-serie voor draaiautomaten), freesgereedschappen (wisselplaten voor frezen en wisselplaat houders frezen) en boorgereedschappen (wisselplaatboren en VHM boren).

Leverancier van boren, schroefdraadtappen en frezen, tournage, HSS-en VMHfrezen, modulaire kottergereedschappen, gereedschap opname en werkstuk klemmen.

YounG Cuttingtools

Handelsweg 15D 5527 AL Hapert tel: 0497-820213 email: info@youngcuttingtools.nl Website: www.youngcuttingtools.nl Leverancier van boren, tappen, frezen, universeel toepasbare wisselplaten, meetgereedschappen, afbraam-, graveer- en centergereedschappen, spanmiddelen (mechanische spandelen en snelspanklemmen), zaagbladen (cirkelzagen en bandzagen). Fabrikanten: YG-1, Lamina Technologies, Mitutoyo, Nine9, AMF, Arntz. YounG cuttingtools is onder meer exclusief dealer van de Zuid-Koreaanse fabrikant YG-1, producent van een gereedschappenprogramma dat met name in de breedte heel groot is. Geschikt voor het bewerken van veel verschillende materiaalsoorten.

Walter Benelux MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Robotisering & Automatisering ABB-Robotics

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam tel: 010-4078911 email: info@nl.abb.com website: www.abb.nl Hoge Wei 27 B-1930 Zaventem (België) tel: +32 (0)27186311 email: info@be.abb.com website: www.abb.nl ABB ontwikkelt en produceert industriële robots, modulaire productiesystemen en levert de service hierbij.

Auto-Cell

Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 06-53905577 website: www.auto-cell.com Auto-Cell levert klantspecifieke productiecellen voor flexibele 24/7 productie-automatisering van series van 5 tot 500 stuks met een afnamegarantie op basis van een spilrendement van 80% of hoger. De cellen combineren flexibiliteit en manarm produceren door innovaties als: volledig geïntegreerde cel, ruw materiaal direct in de cel, automatische klauwwissel.

BMO Automation

Magnesiumstraat 18 6031 RV Nederweert tel: 0495-622337 email: info@bmoautomation.nl website: www.bmoautomation.nl BMO Automation levert totaaloplossingen in productie automatisering gebaseerd op de industriële robot. Ontwikkelt standaarden maatwerk robotcellen voor de metaalverwerkende industrie. Dit betreft automatiseringscellen (pallethandling en producthandling) die het mogelijk maken om zonder enige robotkennis productieprocessen te automatiseren. Deze robotcellen zijn te koppelen aan elke willekeurige draaibank of bewerkingscentrum.

Cellro

Koningsschot 41 3905 PR Veenendaal tel: 0318-627100 email: info@cellro.nl website: www.cellro.nl Cellro biedt bedrijven in de verspanende industrie een automatiseringsoplossing om het productieproces rondom kleine

seriematige fabricage zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Deze oplossing bestaat uit modulair opgebouwde robotcellen, gekoppeld aan een of meerdere machines. De robotcellen worden aangestuurd door intelligente, gebruiksvriendelijke software die specifiek op het productieproces van de klant geconfigureerd is. Dit betekent dat Cellro haar klanten een automatiseringsoplossing biedt om hun productieproces te kunnen optimaliseren en zo een hoger rendement te bereiken.

Ertec

Biesveld 2 NL-5673 BN Nuenen tel: 040-2982036 e-mail: ertec@ertec.eu website: www.ertec.eu Ertec optimaliseert productieprocessen. Naast de eigen kennis van automatisering van kleinserie productie maakt Ertec hierbij gebruik van referentiesystemen, robotsystemen en software voor frezen, HSC-frezen, draaien, slijpen en draaden zinkvonken van System 3R, FMS-systemen van Liebherr, spanmiddelen van Spreitzer, JobDISPO ERP en planningsystemen voor opdrachtafwikkeling, productie fijnplanning en machineregistratie en spanmiddelen van Simpline.

Fanuc Robotics Benelux

Generaal De Wittelaan 15 B-2800 Mechelen (België) tel: +32 (0)15207157 website: www.fanucrobotics.be/nl Als leverancier van industriële robots is Fanuc Robotics Benelux partner voor alle automatiseringsprojecten. Dankzij een compleet productgamma zijn de robots inzetbaar in diverse industrieën en toepassingen, waaronder Automobiel (handling, spot-welding), Grofkeramisch (handling, palletising), metaal (handling, welding), kunststoffen (handling, palletising). Fanuc Robotics levert ook controllers, visonsystemen en software.

Fastems

Henk Kremers (Fastems Authorized Dealer) tel: 040-7875625, email: henk@valkworks.nl website: www.fastems.com Fastems ontwikkelt en produceert Flexible

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Manufacturing Systems (FMS) die worden gebruikt om bewerkingscentra te automatiseren, die gebruik maken van palletbelading. Een FMS bestaat uit laadstations, palletopslag en geïntegreerde gereedschapsmachines. Het hart van elk FMS wordt gevormd door hoogwaardige besturingssoftware, die de productie aan de hand van productieorders inplant, NCprogramma’s beheert en overdraagt en onbemande productie mogelijk maakt.

Halter CNC Automation

Heliumweg 38 3812 RE Amersfoort tel: 088-0157420 email: sales@haltercnc.com website: www.haltercncautomation.nl Brengt de Halter LoadAssistant op de markt, een universeel robotsysteem voor het automatisch beladen van CNC machines (draaibanken en bewerkingscentra) voor kleine en middelgrote series. Het robotsysteem is snel geïnstalleerd en verplaatsbaar en eenvoudig te bedienen. De robot kan worden gekoppeld aan elke nieuwe of bestaande CNC machine voor de werkstukbelading van producten van tot 250mm.

RFA

Houtkoperstraat 14 3334 KD Zwijndrecht tel: 078-6100645 email: info@rijlaarsdam.eu website: www.rijlaarsdam.eu Exclusief distributeur van Kawasaki robots voor de Benelux. RFA levert deze robots aan systeemintegratoren, maar integreert ze ook zelf in de metaalverwerkende industrie (robotloaders) en in logistieke systemen (robotpalletisers, robotcasepackers). RFA heeft in eigen huis software ontwikkeld: PatEdit: palletiseersoftware voor Kawasaki robotpalletisers; RFAVision: visie systeem waarmee robots werkstukken herkennen en lokaliseren op een transportband; RFA-JobEdit: celbesturing voor robotloaders bij freesmachines met palletbelading; RFA-OPC: het koppelen van de Kawasaki robots aan bovenliggende productiebesturingssysteem.

Robojob

Industriepark B 12 2220 Heist-op-den-Berg (België) tel: + 32 (0)15257274 email: info@robojob.be website: www.robojob.eu Leverancier van systemen voor het automatisch beladen en ontladen van CNC freesmachines en CNC draaibanken. RoboJob levert systemen die het verspanen van kleine en middelgrote series rendabel maken. De Turn-Assist (voor draaien) en Mill-Assist (voor frezen) zijn geïntegreerde oplossingen die het automatisch beladen en ontladen van CNC-draaien freesmachines mogelijk maken. Beide systemen kunnen een heel gamma van afmetingen (standaard ø 5 tot 400 mm) en gewichten aan (tot 700 kg). Beide systemen zijn eigen producten van Robojob. Ze zijn ontwikkeld vanuit een jarenlange praktijkervaring in de verspanende industrie.

Romias

Fleuweweg 12b 7468 AG Enter tel: 0547-388599 email: romias@romias.nl website: www.romias.nl Ondersteunt bedrijven bij de productieautomatisering van hun machines, veelal met inzet van industriële robots. Naast ontwikkeling en realisatie van klantspecifieke automatiseringssystemen levert Romias ook een standaard robotcel die direct aan een draaimachine of bewerkingscentrum gekoppeld kan worden. Romias levert deze cel rechtstreeks aan eindgebruikers of in samenwerking met machineleveranciers.

TEQQ International De Pinckart 54 5674 CC Nuenen tel: 040-2631123 email: info@teqq.eu website:www.teqq.nl

TEQQ zet in op het verhogen van de productiviteit op freesmachines zonder hoge investeringen in geld, studie, omsteltijden en benodigd vloeroppervlak. Daarom ontwikkelt TEQQ economisch praktische en intelligente oplossingen (Integrated Product Handlers) die freesmachines efficiënter en dus kostenbesparend laten functioneren.

121

Besturing/Meetmiddelen/Vision Blum Novotest

Kaufstraße 14 88287 Grünkraut-Gullen Duitsland tel: +49 (0) 751 6008-0 email: info@blum-novotest.com website: www.blum-novotest.com Ontwikkelt en produceert optische en tastende meetsystemen voor het meten van gereedschappen en werkstukken op gereedschapsmachines. Biedt complete oplossingen voor meet- en testtechniek voor een breed toepassingsbereik.

Carl Zeiss

Trapezium 300 3364 DL Sliedrecht tel: 0184-433400 email: info@zeiss.nl website: www.zeiss.nl Leverancier van optische en optoelektronische producten, waaronder uiterst precieze industriële 3D-meetmachines. Naast de verkoop van deze hightech optische en opto-elektronische producten, verzorgt Carl Zeiss Nederland ook het correctief of preventief onderhoud van deze apparaten. Ook kan men hier terecht voor consultancy, projectmanagement en training.

Faro Benelux

Flight Forum 3502 5657 DW Eindhoven tel: 040-2342310 website: www.faro.com/nl Faro ontwikkelt mobiele CMM’s (coördinatenmeetmachines) en 3D-imaging systemen om dimensionale metrologieproblemen op te lossen. De technologie biedt zeer nauwkeurige 3D-metingen, imaging en vergelijking van onderdelen en samengestelde structuren binnen de productie en de kwaliteitsborgingsprocessen. De systemen worden gebruikt voor het inspecteren van componenten en samenstellingen, productieplanning, het documenteren van grote volumes of het structureren in 3D, en nog veel meer. Met de Faro 3D-meettechniek kunnen bedrijven efficiëntie maximaliseren en processen verbeteren.

GOM Branch Benelux

Interleuvenlaan 15 F B 3001 Leuven Tel. 0032-16 408034 email: info-benelux@gom.com website: www.gom.com

122

GOM focusseert zich op de ontwikkeling van optische 3D meettechnologie voor industrieel gebruik. Efficiënte meetinstrumenten zijn voorhanden voor een veelvoud van toepassingen. Deze apparatuur wordt veelal ingezet voor product ontwikkeling en kwaliteitscontrole.

Heidenhain

Copernicuslaan 34 6716 BM EDE tel: 0318-581800 email: verkoop@heidenhain.nl website: www.heidenhain.nl Ontwikkelt en produceert lengte- en hoekmeetsystemen, impulsgevers, digitale uitlezingen en numerieke besturingen voor veeleisende positioneeropdrachten. Heidenhain producten worden vooral ingezet in zeer nauwkeurige gereedschapsmachines maar ook in opstellingen voor de productie en verdere verwerking van elektronische componenten en halfgeleiders.

handmeetgereedschap & gegevensverwerking. Mitutoyo is fabrikant van precisie meetapparatuur en biedt een scala aan producten variërend van micrometers, schuifmaten en meetklokken tot hardheidstesters, vision meetsystemen en 3D coördinaten meetmachines. Naast deze producten biedt Mitutoyo machinespecifieke opleidingen als ook algemene metrologie-opleidingen.

Nikon Metrology Europe

Geldenaaksebaan 329 3001 Leuven (België) tel: +32 (0)16 74 01 09 email: support.NM@nikon.com website: www.nikonmetrology.com Ontwikkelt en produceert laserscanners, coördinatenmeetmachines, mobiele meettechniek, video- en microscoopmeters, semiconductor systemen, microscoopsystemen, bewegingsmeters en robotica, software.

Hexagon Metrology

Van Elderenlaan 1 5581 WJ Waalre tel: 040-2222210 email: contact.nl@hexagonmetrology.com website: www.hexagonmetrology.nl De vestiging in Waalre werkt nauw samen met de Duitse vestiging van Hexagon Metrology. Daar worden hoognauwkeurige coördinaten meetmachines, vertanding meetmachines en tastsystemen van het merk Leitz ontwikkeld en geproduceerd. Hexagon Metrology biedt producten en diensten voor alle industriële meettechnische toepassingen in sectoren als de auto-industrie, lucht- en ruimtevaart en de energie- en medische sector en ondersteunt klanten met bruikbare meetgegevens gedurende de volledige levenscyclus van een product – van ontwikkeling en ontwerp tot productie, assemblage en eindinspectie.

Mitutoyo Nederland

Storkstraat 40 3905 KX Veenendaal tel: 0318-534911 email: info@mitutoyo.nl website: www.mitutoyo.nl Leverancier van coördinaten meetmachines, beeldverwerkingssystemen, oppervlakte-, vormen contourmeting, optische meetinstrumenten, laser scan micrometers, hardheidstesters,digitalelengtemeetsystemen,

Renishaw Benelux

Nikkelstraat 3 4823 AE Breda tel: 076-5431100 email: benelux@renishaw.com website: www.renishaw.nl Renishaw is gespecialiseerd in meting, bewegingsbesturing, spectroscopie en precisiebewerking. Ontwikkelt producten voor uiteenlopende toepassingen, zoals automatisch machinaal bewerken, coördinaatmetingen, additieve vervaardiging, vergelijkend meten, Raman spectroscopie, machinekalibratie, positieterugkoppeling, tandtechnische CAD/CAM, legeringen met vormgeheugen, onderzoeken op grote schaal, stereotactische neurochirurgie en medische diagnose.

Schut Geometrische Meettechniek

Duinkerkenstraat 21 9723 BN Groningen tel: 050-5877877 email: schutnl@schut.com website: www.schut.com Ontwikkelt, produceert en verkoopt precisie meetinstrumenten en –systemen, zoals de 3D CNC coördinaten meetmachines DeMeet (video, taster en multi-sensor

uitvoering), DF product opspansysteem, Approve SPC software en interfaces. Naast producten van producenten zoals Magnescale (elektronische linialen, tasters en tellers), TESA (meetinstrumenten), Mitutoyo (meetinstrumenten), Fisso (meetklokstatieven), Käfer (meetklokken), Witte (Alufix opspansysteem), Peak (loepen en microscopen), LMW (kalibers), Schwenk en Krœplin (binnen- en buitenmeters) en Renishaw (tastersystemen) levert Schut meetinstrumenten in verschillende prijsklassen, zoals microscopen, vlakplaten, statieven, meetklokken, reien, hoekhaken, hoekmeters, schroefmaten en schuifmaten.

Siemens Nederland

Werner von Siemensstraat 1 2712 PN Zoetermeer tel: 070-3333515 email: industry.nl@siemens.com website: www.siemens.nl/industry Siemens Industry is leverancier van Totally Integrated Automation voor de industrie. De afdeling Siemens Motion Control levert onder andere de Sinumerik besturing voor CNC machines. De afdeling PLM Software is leverancier van Product Lifecycle Management (PLM) software, waarmee bedrijven hun complete levenscyclus van een product digitaal kunnen managen. Enkele productnamen: Solid Edge, NX, Teamcenter, Tecnomatix en Femap.

ST Instruments

Energieweg 20b 2964 LE Groot-Ammers tel: 0184-640000 email: info@stinstruments.com website: www.stinstruments.com Meettechnologieën voor oppervlakteanalyse, nanotechnologie en life- science ST Instrument is actief in de Benelux en in de Scandinavische landen.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

CADCAM 4C Creative Consultants Meerstraat 79 7815 XB Emmen tel: 0591-377442 email: info@4cccc.nl website: www.4cccc.nl

Leverancier van 3D oplossingen voor een breed toepassingsgebied. Levert onder meer ZW3D CAD/CAM, 4C Consultants brengt met Artec een 3D Scanner op de markt. Hiermee levert 4C Consultants een totaalconcept op het gebied van 3D. Ontwerpen én produceren van complexe producten op een andere manier. Door een veel grotere vrijheid in bewerking en bereikbaarheid kunnen producten met minder opspanningen worden gemaakt tegen lagere kosten.

4D CAM

Beekveldstraat 67 bus 1 B-9300 Aalst (België) email: info@4dcam.be website: www.4dcam.be Biedt een breed gamma gebruiksvriendelijke CAD/CAM-systemen aan (Delcam, GibbsCAM, Cimco, Vericut, AsterDNC. Alle software, van frezen en draaien tot graveren en sculpturen maken, is eenvoudig te installeren. Daarnaast beschikt 4D CAM over betrouwbare communicatie- en registratiesoftware.

Bemet

Fokkerstraat 31 3905 KV Veenendaal tel: 0318-495858 email: info@bemet.nl website: www.bemet.nl Levert CAD/CAM, ERP (Plan-deCAMpagne) en APM software voor de maakindustrie. Verzorgt de volledige implementatie van procesanalyse tot en met training. CAD/CAM producten (Topsolid, Delcam, ArtCAM, Quinx) voor eenvoudig draaien en frezen tot en met 5-assig simultaan. Bemet Tooling Solutions levert APM+. Dat staat voor Advanced Production Managementsystem, een hulpmiddel voor het beheren van gegevens van de productiemiddelen (machines, opspanmiddelen, gereedschappen, CAM en meetmiddelen) op de werkvloer.

Cad2M

Transportweg 17 7007 CL Doetinchem tel: 0314-377050 email: info@cad2m.nl website: www.cad2m.nl CAD/CAM & PDM automatisering partner voor SolidWorks , ontwerp/validatie, Product Data Management, technische communicatie, ERP integraties, draaien en frezen, machining, ontwerp automatisering, groen ontwerpen, processimulatie.

ATS EdgeIT

Cadmes

De bedrijfsactiviteiten van ATS EdgeIT (voorheen Widenhorn Industriële Automatisering) zijn specifiek gericht op de productieoptimalisatie van haar klanten. ATS EdgeIT optimaliseert productie, producten en processen met behulp van CADCAM, DNC, Monitoring, Verificatie, Optimalisatie en Gereedschapsbeheer. Leverancier van Edgecam (CADCAM voor draaien, frezen en draaifrezen), SpaceClaim (3D Direct Modeling), PartMaker (CADCAM voor Langdraaien en Complexdraaien), Vericut (Verificatie en Optimalisatie) en Seiki Systems (DNC, Machinecommunicatie, Machine Monitoring en Planning).

Leverancier van oplossingen voor CAD, CAM, PDM, simulatie, documentatie, configuratie, overstappen van 2D naar 3D, machine- en apparatenbouw. De producten die worden geleverd zijn: SolidWorks, SolidWorks Simulatie, SolidWorks Datamanagement, SolidWorks Sustainability, SolidWorks Electrical, Cadmes PDM add-on software, SolidWorks Composer, DraftSight, Cimatron, Mastercam, Robotmaster, Tacton. 3D Connexion (3D muizen), DFMPro, DriveWorks productconfiguratie.

Handelsweg 17 3161 GD Rhoon tel: 010-5013277 email: info@ats-edgeit.com website: www.ats-edgeit.com

Australiëlaan 8 5232 BB ‘s-Hertogenbosch tel: 073-6456222 email: info@cadmes.com website: www.cadmes.com

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

CNC-CAM Support & Training

De Hoefse Weg 13f 5512 CH Vessem tel: 0497-745070 email: info@cnccamsupport.nl website: www.cnccamsupport.nl Vertegenwoordigt het Nederlandstalige CAM-programma VectorCAM. Daarnaast verzorgt CNC-CAM Support & Training ook diverse CNC trainingen. Zowel op het gebied van frezen als draaien worden diverse basis en gevorderden trainingen aangeboden, gericht op het leren programmeren en bedienen van onder meer Fanuc, Heidenhain, Siemens en diverse PC gebaseerde CNC besturingen. Andere diensten zijn het extern programmeren voor 3-, 4- of 5-assige CNC bewerkingen en macro-programmering voor CNC besturingen.

CNC Consult Automation Titaniumlaan 86 5221 CK ’s-Hertogenbosch tel: 073– 6480166 email: info@cncconsult.nl website: www.cncconsult.nl

CNC-Consult levert CAD/CAM-software op maat voor 3D-ontwerp en voor de aansturing van CNC-machines en freesrobots. Tevens leverancier van 3D-scanners, 3D-printers, desktop CNCmachines, gereedschapbeheer en MES.

CNC Machineworks

Graafschap Hornelaan 136b 6004 HT Weert tel: 0495-769084 email: info@cnc-machineworks.com website: www.cnc-machineworks. com CNC Machineworks bezit gedegen kennis op het gebied van NC, PLC, elektrotechniek, mechanica, CAD/ CAM systemen, meettasters en alle CNC gerelateerde zaken. Doet ook mechatronische, besturings- technische of complete retrofits, modificaties en totaal engineering. Is Solutionpartner van M&H tastsystemen. Op het gebied van CAD/CAM vertegenwoordigt CNC Machineworks HSMWorks binnen de Benelux.

Comsol Nederland

Röntgenlaan 37 2719 DX Zoetermeer tel: 079-3634230 email: info@comsol.nl website:www.comsol.nl COMSOL is leverancier van COMSOL Multiphysics, een software-omgeving voor het modeleren en simuleren van fysische systemen. Een krachtige eigenschap van deze software is de mogelijkheid om meerdere fysische verschijnselen tegelijk te berekenen. Het is mogelijk om optionele modules toe te voegen om de berekening voor specifieke disciplines zoals akoestiek, chemie, elektromagnetisme, warmteoverdracht, MEMS en mechanica, verder uit te breiden.

LCMC

Sprengenberg 148 3825 GZ Amersfoort tel: 033-4701853 email: info@lcmc.nl website: www.lcmc.nl Leverancier van CADCAM software, biedt klanten ondersteuning in de vorm van advies, installatie, training en onderhoud. Levert Esprit CADCAM software, een breed inzetbaar systeem voor frees-, draai-, multitask- en draadvonkmachines. Tevens leverancier van Cimco DNC software waarmee op bestaande bekabelde netwerken maar ook draadloos kan worden gecommuniceerd met alle CNC machines die beschikken over een communicatiepoort.

OneCNC Benelux

Mierloseweg 40 5666 KA Geldrop tel: 040-2266212 email: support@onecnc.nl website: www.onecnc.nl Leverancier van CAD/CAM systemen voor het programmeren van CNC machines. Mill: voor freesmachines tot 5-assig simultaan; Lathe: voor draaibankbewerkingen tot 8-assig; Wire: 2en 4-assige draadvonk machines.

123

Pimpel Benelux

Keplerlaan 16 6716 BS Ede tel: 0318-582508 email: workflow@pimpel-benelux.eu website: www.pimpel-benelux.eu

het vroegere Greenock ondergebracht. Behalve klantspecifieke uitbreidingen ontwikkelt Pimpel add-ons voor Esprit, zoals CHECKitB4, een krachtige simulatietool die op basis van de NC-code simuleert.

Zagerijstraat 10 - bus 13 B2240 Massenhoven (België) tel: +32(0)3 205 06 20

Produsoft

Pimpel ontwikkelt samen met productiebedrijven moderne en efficiënte oplossingen. In Pimpel Benelux zijn alle Esprit en WinTool activiteiten van

Koningin Astridlaan 46 9990 Maldegem (België) tel: +32 (0)50729595 email: info@produsoft.com website: www.produsoft.com

Produsoft levert CADCAM-software voor frezen, draaien, draaifrezen, draadvonken, 2D en 3D plaatwerk. Van eenvoudig seriewerk tot uiterst complex en nauwkeurig stukwerk, Produsoft biedt de volgende producten aan: SpaceClaim, Edgecam, WorkNC, Peps, Radan, Visi, Mecanic, CIMCO en NCspeed.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

Koel- en smeermiddelen Castrol Industrial

Rivium Boulevard 301 2909 LK Capelle aan den IJssel tel. 010-2494434 email: industrienl@castrol.com website: www.castrol.com Leverancier van smeerstoffen (Chain oils, Gear oils, Greases, Spindle oils, Hydraulic oils, Fire Resistant Hydraulic fluids, Circulating oils, Slideway lubricants, Compressor oils) en koelsmeerstoffen (met water vermengbaar, niet met water vermengbaar, syntetisch), reinigingsmiddelen, corrosiebeschermende producten.

Dormatec Environment Systems Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229-542485 email: info@dormatec.eu website: www.dormatec.eu

Dormatec levert installaties rondom bewerkingsmachines zoals hogedruk-units, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten. Hier zijn sinds eind 2014 ook filtertafels en filterwanden aan toegevoegd. Dormatec heeft als doel strategisch bij te dragen in een verdere optimalisatie van productieprocessen.

Gibac Chemie

Gladsaxe 19 7327 JZ Apeldoorn tel: 055-5413586 email: info@gibac.nl website: www.gibac.nl Gibac Chemie levert vloeibare gereedschappen om productieprocessen zo optimaal mogelijk te laten verlopen: koelvloeistoffen, vetten/was, oliën, ontvetters

124

en diverse andere producten. Ook de machines en apparaten die daarbij nodig zijn. Vertegenwoordigt in Nederland: Hascon Engineering, Hamma, Oest, Blaser Swisslube, ExxonMobil, Keller & Bohaceck, Setral, Watco, Pero, Wieland, PH-Cleantec, MOC Danner. Gibac is het gedeponeerde handelsmerk dat staat voor een complete oplossing op het vlak van reiniging-, filtratie,- en afzuigapparatuur.

Glavitech

Pampus 22 3251 ND Stellendam tel: 0187-491533 email: info@glavitech.com website: www.glavitech.com Leverancier van QualiChem producten (watervermengbaar, premium semisyntetisch; watervermengbaar, premium vol-syntetisch; watervermengbaar, synthetische slijpvloeistoffen; Xtreme Premium boor-, slijpen snij-oliën; EQO lijn plantaardige slijpen snijoliën; QuickTap draadsnijvloeistof). Vertegenwoordigt John Neale Ltd. op het Europese vasteland, specialist op het gebied van spaanloze vervorming, reinigers, roestbeschermers en chemische producten voor speciale toepassingen. Glavitech levert tevens alle Mobil onderhoud smeermiddelen.

Henkel

Brugwal 11 3432 NZ Nieuwegein tel: 030-6073850 website: www.henkel.nl Het aanbod smeermiddelen omvat producten en diensten voor de productie, het vormen, bewerken en slijpen van metalen, alsook de corrosiebescherming en in-process reiniging. De productlijn van smeermiddelen en vloeistoffen voor

metaalbewerking omvat oplossingen voor: anti-seize; bulkdeformatie; bewerking; onderhoud; rubber; roestpreventie; persen. Levert ook de bactericide-vrije koelsmeermiddelen Multan 71-2 (The Generalist) en 77-4 (The Specialist),.

Industriële vloeistoffen J.W. Hagoort Bukkumweg 36 5081 CT Hilvarenbeek tel: 013-5051555 e-mail: info@hagoort.net website: www.hagoort.net

Leverancier van metaalbewerkingsvloeistoffen. Vertegenwoordigt in de Benelux de Duitse producent Jokisch, fabriek voor smeeren koelmiddelspecialiteiten. Naast in water oplosbare snij-koelvloeistoffen produceert Jokisch ook niet in water

Lubes Industries

Kopermolenring 64 7241 VN Lochem tel: 0573-255099 e-mail: info@lubes-industries.nl website: www.lubes-industries.nl Exclusieve vertegenwoordiger voor de Benelux van de Duitse producent van koelen smeermiddelen Zeller+Gmelin. De industriële smeermiddelen zijn onder te verdelen in de volgende groepen: Zubora watermengbare koelsmeermiddelen, Multicut niet watermengbare koelsmeermiddelen, Divinol industriële smeermiddelen, Divinol industriële vetten, Multicor antiroestmiddelen, Multidraw omvormingsoliën. Tevens leverancier van apparatuur voor koelsmeermiddelen, machinereiniging, synthetische oliën, reinigingsmiddelen, huidreinigings- en verzorgingsproducten.

oplosbare metaalbewerkingsvloeistoffen voor de verspanende- en niet verspanende industrie, anti-lasspat producten, ontvettingsproducten en anticorrosievloeistoffen. Tevens diverse toebehoren.

KSM Benelux

Broekhin Noord 47 6042 ED Roermond tel: 0318-555129 email: info@ksm-benelux.com website: www.ksm-benelux.com KSM Benelux levert industriële smeermiddelen. Vertegenwoordigt Shell smeermiddelen (industrie), Houghton (metaalbewerkingsvloeistoffen) en Fuchs Cassida (voedselveilige smeermiddelen voor de voedingsmiddelenindustrie). Ook actief in reiniging & onderhoud en industriële ontvetters.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Procesbewaking Komet Brinkhaus

Montronix

Nordmann

Komet Brinkhaus produceert bewakingsen regelsystemen voor gereedschapsmachines. Adviseert klanten op het gebied van proces- en machinebewaking. Het ToolScope systeem van Komet Brinkhaus is gebaseerd op de nieuwste bewakingstechniek en maakt een eenvoudige en bedienersvriendelijke gereedschapbewaking mogelijk.

Ontwikkelt en produceert procesbewakingssystemen voor verspanende gereedschapsmachines. Machinebeschermingssystemen tegen vibratie-overlast en botsingsherkenning, alsmede systemen om de toestand van de machine te bepalen en condition monitoring.

Produceert systemen voor gereedschappenbewaking en procesbesturing voor alle soorten verspanende machines: in de besturing geïntegreerde gereedschapbewaking voor open CNC-besturingen; sensoren voor het monitoren van micro tools; geïntegreerde akoestische werkstuk dimensie controle: aanvullende gereedschaplengte controle,

Am Leineufer 70, Haus 8 30419 Hannover (Duitsland) tel: +49 (0)511/763631/0 email: info@brinkhaus-gmbh.eu website: www.brinkhaus-gmbh.eu

Benzstrasse 7 D-71720 Oberstenfeld (Duitsland) tel: +49 (0) 7062 / 6793-00 email: info@montronix.de website: www.montronix.de

Kalscheurener Str. 8 50354 Hürth (Duitsland) tel: +49 (0) 2233/9688/0 email: info@nordmann.eu website: www.nordmann.eu

geïntegreerde werkstukmaatcontrole; methode voor het verhogen van de bewerkingsnauwkeurigheid van verspanende gereedschapsmachines.

OTT-Jakob Spanntechnik

Industriestraße 3-7 D - 87663 Lengenwang (Duitsland) tel.: +49 (0)8364/9821/0 email: info@ott-jakob.de website: www.ott-jakob.de Leverancier van een compleet productprogramma HSK- en Steilkegel gereedschapspanners. Produceert complete eenheden voor gereedschappen spannen.

Opleidingen/Consultancy/Advisering CNC Totaal BV

Dr. Arienstraat 38 7071 AL Ulft tel: 0315-237059 email: info@cnctotaal.nl website: www.cnctotaal.nl CNC Totaal verzorgt CNC-opleidingen (besturingen: Heidenhain 300-400500 serie, Fanuc 0-18-21-31-32i series T, Fanuc 0-18-21-31-32i serie M, Fagor 8000 series T, Fagor 8000 serie M, Philips 432, Deckel Dialoog series 3-4-11-12, OneCNC CAD/ CAM). De specialisatie ligt op het gebied van allround verspanen. CNC Totaal adviseert ook over het verhogen van het rendement van verspanende afdelingen (verkorten van cyclustijden en/of omstellen van machines) en over investeringen in nieuwe machines.

Dijk Consult

Marten Orgeslaan 2 7339 HS Apeldoorn tel: 055-5346190 email: gert.dijk@dijkconsult.nl website: www.dijkconsult.nl Zelfstandig meetbedrijf en adviesbureau voor gereedschapsmachines voor de metaalbewerking. Een onafhankelijke en objectieve meting geeft inzicht in de kwaliteit van de machines. Dit is van belang bij aankoop maar ook voor het borgen van de machinenauwkeurigheid als de machine produceert. Dijk Consult verzorgt diverse workshops gericht op: het aanschaffen van de juiste

productiemiddelen; het borgen van de nauwkeurigheid en kwaliteit van de productiemiddelen; het beheersen van de productnauwkeurigheid tijdens het maakproces. Eigenaar Gert Dijk is tevens officieel geregistreerd als taxateur van Machinerieën en Bedrijfsinventarissen.

en bedrijfsprocessen van bedrijven die als OEM-er of als toeleverancier actief zijn in de technische maakindustrie en/ of de procesindustrie in Nederland en België. Mikrocentrum organiseert themadagen, vakbeurzen en congressen en diverse opleidingen op allerlei gebieden.

Machining Innovations Network

Aeropark 1 26316 Varel (Duitsland) tel.: +49 (0)4451918498-10 email: info@machining-network.com website: www.machining-network.com Integratie- en partnerplatform op het gebied van verspanende techniek. Deze vereniging heeft als doelstellingen: de gezamenlijke ontwikkeling van innovatieve producten, een gerichte kennisen informatieoverdracht, de opbouw van nieuwe businesscontacten en –velden, toegang tot nieuwe markten.

Mikrocentrum

Kruisstraat 74 5612 CJ Eindhoven tel: 040-2969911 email: info@mikrocentrum.nl website: www.mikrocentrum.nl Mikrocentrum wil als onafhankelijke kennisinstelling een bijdrage leveren aan het verbeteren van technische processen

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

Sirris

Diamant Building Boulevard A. Reyerslaan 80 B-1030 Brussel (België) tel: +32 (0)27067944 email: info@sirris.be website: www.sirris.be Sirris is het collectief centrum van de Belgische technologische industrie. Het helpt bedrijven bij het invoeren van technologische innovaties. Op die manier kunnen zij hun concurrentiepositie op een duurzame manier versterken. De experts van Sirris gaan ter plaatse, geven technologisch advies, starten innovatietrajecten en begeleiden tot bij de implementatie.

STODT Toekomsttechniek Gieterij 212 7553 VZ Hengelo tel: 088-0112345 email: info@stodt.nl webstie: www.stodt.nl

Zelfstandig applicatiecentrum dat bedrijven in de maakindustrie helpt om hun productie en engineering te verbeteren, en zo een blijvend hoger rendement te behalen. Full-service dienstverlener voor de industrie, met de focus op de optimale inzet van medewerkers, organisatie en moderne ontwerpen productietechnieken. Ondersteunt MKB-bedrijven met specifieke vakopleidingen, advisering, engineering, prototyping en/of innovatie om te komen tot betere prestaties op het vlak van kostenreductie, doorlooptijdverkorting, kwaliteitsverbetering en een hoog niveau van vakmanschap. Beschikt over eigen verspaningscentrum.

Stichting Verspanersforum

Van Haersoltelaan 25 8325 ET Vollenhove tel: 06-12549159 email: mail@verspanersforum.nl website: www.verspanersforum.nl

125

De Stichting Verspanersforum heeft de doelstelling: zo breed mogelijk kennis en ervaring uit te wisselen op het vakgebied van verspanen over alle voorkomende activiteiten zoals boren, draaien, frezen, slijpen, zagen, vervaardigen van tandwielen en koelmiddelen. Kortom alles wat met verspanen te maken heeft. Harden, gloeien en andere vormen van oppervlaktebehandelingen, oplossen van problemen in CNC programmaâ&#x20AC;&#x2122;s, vragen over besturingen enz. Adviezen voor het optimaliseren wat betreft het opspannen van werkstukken en gereedschappen.

Teclab

Frederiklaan 60a 5616 NJ Eindhoven tel: 040-2695850 email: info@teclab.nl website: www.teclab.nl

Teclab biedt voor studenten gespecialiseerde techniekopleidingen op mbo-niveau 4 aan in de vakgebieden mechatronica, precisietechnologie, fijnmechanische techniek, verspaningstechnologie, meet- en regeltechniek en metaalbewerken. Medewerkers in de hightech sector kunnen bij Teclab opleidingen volgen, waarmee zij hun kennis en vaardigheden vergroten. Teclab biedt bedrijven ook onderzoeken productiefaciliteiten aan. Studenten van Teclab voeren opdrachten uit bij bedrijven.

Vosteq Industry Consulting Group Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 088- 2500800 email: info@vosteq.nl website: www.vosteq.nl

Totaaladviseurs voor de maakindustrie. Vosteq begeleidt bedrijven in de maakindustrie bij het realiseren van doorbraken in productieprestaties, marketingkracht en bedrijfsrendement.

Werkzeugmaschinenlabor WZL

SteinbachstraĂ&#x;e 19 52056 Aachen Duitsland tel.: +49 241 80 27400 email: info@wzl.rwth-aachen.de website: www.wzl.rwth-aachen.de

van productietechnologie. Op acht domeinen wordt er zowel fundamenteel als toegepast onderzoek gedaan, afgestemd op de vragen uit de industrie. Onderdeel van het WZL is onder meer de Aachener Werkzeugbau Akademie. Deze richt zich op onderzoek, advisering en opleidingen gericht op de stempelen matrijzenindustrie. Zowel het WZL als het AWA zijn organisatorisch en praktisch gekoppeld aan het Fraunhofer IPT in Aken.

Het Werkzeugmaschinenlabor WZL van de RWTH Aachen richt zich op onderzoek en innovatie op het vlak

Materialenleveranciers ArcelorMittal Staalhandel Nederland

Noorwegenstraat 13 7418 BC Deventer tel: 0570-639100 email: deventer@arcelormittal.com website: www.arcelormittal.com/ staalhandel ArcelorMittal Staalhandel is onderdeel van ArcelorMittal Distribution Solutions, de distributiedivisie van ArcelorMittal. Producten: balken,stafstaal, platen, platbulb en kraanplat, buizen, buisprofielen, koudgevormd, bouwstaalmatten, betonstaal.

Breedveld Staal

Parallelweg 4 2921 LE Krimpen aan den IJssel tel: 0180-512933 email: info@breedveldstaal.nl website: www.breedveldstaal.nl Uitgebreide voorraad constructiestaal. Productgroepen: stafstaal, strippen, balkstaal, plaatstaal kokerprofiel, buizen, platrail, koud gevormde profielen.

Damstahl

Langesteijn 123 3342 LG Hendrik-Ido-Ambacht tel: 078-3031090 email: dsnl@damstahl.com website: www.damstahl.nl Damstahl is een Europees opererende groothandel op het gebied van

126

roestvaststalen halffabrikaten. Damstahl is sterk in het leveren rvs stafmaterialen, zowel in blank als gewalst of gesmeed. Daarnaast hebben wij een compleet programma in rvs gelaste en naadloze buizen compleet gemaakt door een goed assortiment in rvs fittingen en flenzen.

Hamel metaal

Damsluisweg 60 1332 EJ Almere tel: 036-5495151 email: info@hamel.nl website: www.hamel.nl Voorraadhoudende groothandel in ferro- en non ferro metalen. Levert een breed assortiment platen, staven, profielen en buizen met toebehoren. Daarnaast is Hamel metaal gespecialiseerd in hoogwaardige metalen en speciale legeringen.

Heine Steel

Hanzeweg 57 7418 AV Deventer tel: 0570-608944 email: info@heinesteel.com website: www.heinesteel.com Onderdeel van de Duitse Heine+Beisswenger groep. Leverancier van automatenstaal, blankstaal, ongelegeerd staal, constructiestaal, edelstaal, gereedschapstaal, walsstaal, messing, aluminium en koper.

Van Leeuwen Precisie

Hamburgweg 6 7418 ES Deventer tel: 0570-500700 email: info-precisie@vanleeuwen.nl website: www.vanleeuwen.nl Specialist op het gebied van stalen precisiebuizen en andere precisieproducten waaronder cilinderbuizen, hydrauliekleidingen, assen in geschilde, geslepen en hardverchroomde uitvoering en diverse componenten.

ODS

van (gereedschaps)staal, roestvaststaal en aluminium. Productgroepen: aluminium, aluminium platen, aluminium profielen, blankstaal, gereedschapsstaal, kwaliteitsstaal, roestvaststaal, RVS lange producten, RVS platte producten, RVS profielen ronde buizen, RVS toebehoren, stalen buizen, SB-Railing.

SSAB

IJzerwerf 3 6641 TK Beuningen tel: 024-6790550 email: ssabnl@ssab.com website: www.ssab.nl

Donk 6 2991 LE Barendrecht tel: 0180 640 911 email: info@odsbv.nl website: www.odsbv.nl

SSAB produceert en levert hoogsterkte staal. Ondersteunt klanten in ontwerp, innovatie, technologie en verantwoord milieugedrag. Producten: Domex (Structureel en slijtvast staal voor lichtere Leverancier van allerlei staalproducten voor voertuigen), Hardox (Slijtplaat voor maximaal laadvermogen en langere de metaalbewerking, zoals balkstaal, levensduur), Docol (Constructiestaal profielstaal en staal voor de hallenbouw. Assortiment: blankstaal, gewalst en gesmeed voor lichtere en veiligere oplossingen in de automobielindustrie), Weldox stafstaal, EXM beter verspaanbaar staal, (Structureel staal voor sterkere, lichtere roestvast stafstaal, hoogwaardig roestvast structuren), Prelaq (Weerbestendig), Armox stafstaal, roestvaststaal machinebuizen, (Beschermings platen voor veiligheid van aluminium staf, profielen, plaat, koper, continu gegoten brons staf, aluminium brons leven en eigendom), Toolox (klaar voor gebruik engineering- en gereedschapstaal). staf, naadloze stalen buizen.

Schmolz & Bickenbach

Reesink Staal

Allround leverancier, producent en distributeur

Handelt in gewalst staal en voert een breed

Gildenweg 21 3334 KC Zwijndrecht tel: 078-6230600 email: sbstaal@schmolz-bickenbach.nl website: www.schmolz-bickenbach.nl

Estlandsestraat 6 7202 CP Zutphen tel: 0575-599601 email: verkoop@staal.reesink.nl website: www.reesinkstaal.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

assortiment balken, buizen, staven, profielen en platen in een grote variëteit aan maten. Reesink Staal vult haar rol als assortimentsamensteller, ontbulken, voorraad houden en distribueren op specificatie van de afnemer aan met bewerkingen van staal. Het gaat dan om togen, zagen (al dan niet in verstek), boren, snijden, stralen en coaten.

ThyssenKrupp Materials Nederland

Taylorweg 7 5466 AE Veghel tel: 0413-348900 email: info.nl@thyssenkrupp.com website: www.tkmn.nl Leverancier van een breed pakket stalen producten. Producten: balken en profielen, stafstaal en strippen, koudprofielen, koudgewalste en verzinkte platen, band-

en kwartoplaat, hoogwaardig plaatstaal, buizen en componenten, naadloze buizen, naadloze dikwandige buizen, Sanha systeembuizen en persfittingen, Erico montagemateriaal, buisprofielen, blankstaal en automatenstaal, gelegeerd, ongelegeerd constructiestaal en smeedwerk, draaikranslagers en ringen.

Two4steel

De Corantijn 18 1689AP Zwaag tel: 0229-279279 email: sales@4steel.nl website: www.4steel.nl Voorziet klanten van producten, variërend van smeedstukken in titaan tot compleet bewerkte delen volgens tekening. Gereedschapstaal (stafstaal, ruw en voorbewerkt, uit plaat gezaagd, alle conventionele kwaliteiten in koudwerktuig, warmwerktuig,

kunststofvormen en snelstaallegeringen), Precisie & Voorgeslepen (voorgeslepen en precisiegeslepen platen, fixafmetingen, voorbewerkt, erodeerblokken, gegloeid en gehard), ASP2000 kwaliteiten van Erasteel, gehipte delen, CPM kwaliteiten van Crucible, titaan en nikkel in staf, plaat, buis, ringen, schijven en waterstraalgesneden delen, reactieve kwaliteiten als Zirkonium, tantaal, smeedstukken (vrijvorm smeedstukken en matrijssmeedstukken, schijven, ringen en blokken)

productgroepen: balkstaal (HEA, HEB, IPE, UNP), stafstaal (o.a. platstaal, rondstaal, vierkantstaal, hoekstaal, t-staal), stripstaal, plaatstaal (warmgewalst, koudgewalst, elektrolytisch en thermisch verzinkt), koudgewalst profiel (hoekprofiel, u-profiel), koudgewalste kokers (rechthoekig en vierkant), ronde buizen.

Vlietjonge Staalhandel

Hollandhaven 1 3433 PD Nieuwegein tel: 030-6068911 email: verkoop@vlietjongestaalhandel.nl website: www.vlietjongestaalhandel.nl Beschikt over een breed voorraadassortiment constructiestaal met de volgende

Brancheverenigingen Dutch Precision Technology (DPT) Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: dpt@metaalunie.nl website: www.dptech.nl

Branchevereniging op het gebied van precisieverspaning. Met de aangesloten bedrijven heeft Dutch Precision Technology (DPT) de topspecialisten beschikbaar voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking, in combinatie met de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/ of complete systemen of producten. Alle lidbedrijven zijn betrouwbare hoofdleveranciers (main supplier) of onderdelenleverancier (part supplier) aan ondernemingen in specifieke markten en industrieën zoals defensie, halfgeleiders, medische apparaten, lucht- en ruimtevaart et cetera.

Groot Verspaners Nederland (GVN) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: linda.takken@fme.nl website: www.nevat.nl

Verenigt lidbedrijven van NEVAT, die toeleverancier zijn van zware machinale bewerkingen, dan wel producten vervaardigen onder toepassing van zware

machinale bewerkingstechnieken. Hierbij speelt de afmeting van de producten die een opdrachtgever wenst te laten bewerken een belangrijke rol. Bij de lidbedrijven van de sectorgroep zijn één of meerdere van onderstaande technieken te vinden, te weten: Carrouseldraaien > 2500 mm diameter; Centerdraaien > 5000 mm draailengte; Kotteren > 3000 mm; Slijpen > 3000 mm.

DutchForm

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: +31 (0 )30-6053344 email: DutchForm@metaalunie.nl website: www.DutchForm.nl Omschrijving: Maximaal 350 leestekens DutchForm is de vereniging voor de vormen-, model-, matrijzen- en gereedschapmakerijen in Nederland. DutchForm verenigt de topspecialisten voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking voor gieterijmodellen, mallen, stempels en matrijzen, in combinatie met prototyping, zichtmodellen en de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/of complete systemen of producten.

Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS)

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: nps@metaalunie.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

website: www.npsonline.nl De branchegroep Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS) is actief binnen de precisie slijpbranche. Tot de doelgroep van de NPS worden bedrijven gerekend die zich structureel bezighouden met het vlak-, profiel-, rond-, centerloos- en gereedschapslijpen voor derden. De NPS heeft in eigen beheer een Basiscursus Slijpen opgesteld, die twee keer per jaar samen met SVMT in Tilburg wordt gegeven.

Precision Parts Platform (PPP) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

Het Precision Parts Platform (PPP) verenigt als sectorgroep 30 NEVAT-lidbedrijven die leverancier zijn van componenten met toegevoegde waarde: het zijn de (hoogwaardige) probleemoplossers in de industrie. Denk aan bedrijven die producent zijn van fijnmechanische producten in kleine(re) en grote(re) series. Ook zijn bedrijven lid die voor derden fijnmechanische bewerkingen uitvoeren of bijvoorbeeld stempels en/of matrijzen maken. Ook bedrijven die precisieonderdelen in kunststof en rubber produceren zijn aan de sector toegevoegd.

System Suppliers (SYS) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

De groep System Suppliers binnen NEVAT vormt een platform voor toeleveranciers van modules aan (OEM)klanten binnen de hoogwaardige industrie. System Suppliers zijn service gerichte relatieleiders met een hoog adaptief vermogen, gericht op customer intimacy en het ‘ontzorgen’ van hun klanten. Ze onderscheiden zich van andere toeleveranciers, omdat ze zich als lifecycle manager opstellen: zij nemen hun verantwoordelijkheid in productontwikkeling, procesontwikkeling, serieproductie en end of life management. System Suppliers brengen daarnaast unieke kennis in op het gebied van plaatwerk, elektronica, precisiecomponenten en/of mechatronica.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl 127

AGENDA Molding Expo

Verspanen 2020

Messe Stuttgart

Teclab Eindhoven

Internationale vakbeurs voor de gereedschap-, stempelen matrijzenbouw. De eerste editie. Additive manufacturing wordt een van de speerpunten van deze beurs, die in samenwerking met de VDW wordt georganiseerd. Gelijktijdig vinden de KSS-Messe plaats (koelsmeermiddelen); Control (kwaliteitscontrole) en Leichtbau. Meer informatie: www.moulding-expo.de

Een nieuw evenement van het Mikrocentrum, in samenwerking met Koninklijke Metaalunie, Teqnow, Teclab en Made-in-Europe. Tracks voor zowel het management, werkvoorbereiders als CNC-verspaners, inclusief demo’s en workshops.

Parts2Clean

Rapid.Tech 2015

Messe Stuttgart

Messe Erfurt

Vakbeurs over industrieel reinigen van componenten, gecombineerd met een uitgebreid forum waarin de laatste kennis wordt gedeeld door experts. Dit wordt georganiseerd in samenwerking met het fachverband Industriëlle Teilenreinigung.

Rapid.Tech is al meer dan 10 jaar vooral een evenement waar inhoudelijke ontwikkelingen van additive manufacturing worden toegelicht. Het is een combinatie van congres en beurs, dit jaar voor de 12e keer.

Meer informatie: www.parts2clean.de

Meer informatie: www.rapidtech.de

5 - 8 mei

9 - 11 juni

EuroMold 2015

22 - 25 september 2015 Messe Düsseldorf De beurs die 3D printen en verspaning bijeen brengt, verhuist dit jaar naar Düsseldorf.

Meer informatie: www.euromold.com

21 mei

Meer informatie: www.verspanen2020.nl

10 - 11 juni

Zerspanen im modernen Produktionsprozess

23 - 24 september ISF Dortmund

Tweedaags congres met sprekers uit zowel de industrie als de academische wereld over state of the art verspaningstrends. Het accent ligt dit jaar op simulatie en optimalisering. Inclusief een rondleiding door het verspaningslaboratorium van het ISF. Meer informatie: www.isf.de/tagung2015

EMO Milaan

4. Aachener Kühlschmierstoff Tagung

Fiera Milano

WZL forum Aachen

De grootste vakbeurs voor de metaalindustrie vindt dit jaar weer in Milaan plaats. Het thema additive manufacturing van metaalcomponenten krijgt dit keer extra aandacht.

Twee dagen over zowel economische als ecologisch optimaal inzetten van koelsmeermiddelen in de verspaning.

5 - 10 oktober

21 - 22 oktober

Meer informatie: www.wzlforum.rwth-aachen.de

Meer informatie: www.emo-milano.com

128

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

AGENDA

COLOFON

15. Internationales Kolloquium Werkzeugbau mit Zukunft

11 - 12 november WZL forum Aachen

Naast de technische presentaties over moderne technologie voor stempelen matrijzenbouw, wordt op dit evenement ook de Gereedschapbouwer van het jaar uitgeroepen. Meer informatie: www.wzlforum.rwth-aachen.de

Precisiebeurs 2015

18 - 19 november

Jaarboek Verspanen 2015 Het Jaarboek Verspanen is een uitgave van Made-in-Europe.nu en 54U Media, uitgever in de metaal. Dit jaarboek geeft een overzicht van nieuwe technologie en de actuele trends en ontwikkelingen op het gebied van verspanen. Het verschijnt naast de website, de digimagazines en de digitale en gedrukte reviews van Made-in-Europe, crossmediaal concept voor de verspanende en additive manufacturing industrie in Nederland. Made-in-Europe informeert de lezer over: state of the art verspaningstechnologie; nieuwe machines, gereedschappen en opspanmiddelen; oplossingen voor manarm 24/7 produceren; 3D printen en andere additive manufacturing technieken; succesvolle toepassingen van machines en technologie en ondernemers met visie. De gedrukte oplage van dit jaarboek bedraagt 8.000 exemplaren en het wordt gratis verspreid in de verspanende industrie in Nederland en België.

Redactie

Franc Coenen (hoofdredacteur) Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Tel: +31 46 4333123 Email: info@made-in-europe.nu

NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

Uitgeverij

De vakbeurs rondom alles wat met hoogen ultraprecisietechnologie te maken heeft. Combinatie van beurs (meer dan 300 exposanten) en lezingen.

54U Media Postbus 2108 7302 EM Apeldoorn Prinsenweide 26 7317 BB Apeldoorn T: +31 (0) 55 360 10 60 F: +31 (0) 55 360 08 60 I: info@54umedia.nl E: www.54umedia.nl

Meer informatie: www.precisiebeurs.nl

METAV

23 - 27 februari 2016 Messe Düsseldorf De Duitse metaalbewerkingsbeurs van de VDW pakt in 2016 uit met een nieuw concept. Er worden vier area’s ingericht rond de thema’s Quality, Moulding, Additive en Medical. Meer informatie: www.metav.de

Advertentie-exploitatie Vincent Span T: +31 (0)55 360 62 27 M: +31 (0)6 511 93 408 E: v.span@54umedia.nl

Harold Draaijer T: +31 (0)55 360 64 20 M: +31 (0)6 51 19 31 32 E: h.draaijer@54umedia.nl Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland (exemplaar op aanvraag kosteloos verkrijgbaar).

Vormgeving en opmaak Rijnier van Kesteren

Technishow 2016

15 - 18 maart 2016 Jaarbeurs Utrecht De grootste vakbeurs voor de maakindustrie viert in 2016 het 65-jarig bestaan met een nieuwe look & feel.

Drukkerij

Roto Smeets, Utrecht

Niets van deze uitgave mag worden overgenomen, tenzij met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Meer informatie: www.technishow.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

129

Index

Deze bedrijven en instellingen worden in de diverse artikelen genoemd. Aachener Werkzeug Kolloquium 24 Achterbosch 19 AgieCharmilles 54 Alicona 31 Almi 43 Altair 111 AMRC 30 ARC Advisory Group 96 Asco Industries 28 ASML 62 Bimatec Soraluce 83 Blaser 64 BMO Automation 75 Boeing 28 Boessenkool 44 Boston Consulting Group 92 Bredel hose pumps 91 CAD2M 19 Cadmes 99 Cecimo 94, 109 Chiron 24 Cimtool 13 Concept Laser 112 Delcam 27 De Ridder THO 65 DMG Mori 17, 26, 38, 75, 97 Doosan 16 DP Technology 26 Dymato 35, 99 Dynatool 70 ECM Technologies 105 Edgecam 40, 42, 67 Encoma 8 EOS 111 Erowa 40 Ertec 101 Esprit 27 ETH Zürich 14 Fachverband Industrielle Teilenreinigung 63 Fanuc 11 Feij Company 65 Flanders Make 93, 100 FLP Microfinishing 8 FMTC 67 Fokker Landing Gear 7 FPT VIMAG 98, 108 Fraunhofer IPT 33, 53, 57, 104 Fritz Studer 14 GE 12 Gene Haas Foundation 87 GeTech 55 GF Machining Solutions 54, 69 Gibac 64 Gijmacon 59 Glaeser 61

130

GML Instruments 40 Google 24 Haas Automation 87 Hankook 44 Hartford 75 Heidenhain 40 Heller 7 Hemabo 29 Hermle 40 Hexagon 72 Hurco 55 IBS Precision Engineering 66, 72 Innovar Cleaning Control 58 Iscar 26, 53 ISOG 11 Jaarbeurs 108 Kamer van Koophandel 36 Kennametal 26 Keyence 73 Kiestler 24 Komeetstaal 44 Koninklijke Metaalunie 85, 106 Laagland 83, 91 Landré 87 Machinefabriek Drabo 78 Machinefabriek JMBA 75 Machinefabriek Sas van Gent 83 Machining Cloud 26 Magistor 39 Makino 17, 28, 29, 31 Mapal 91 Match4U 88 Mazak 96 Mikrocentrum 85 Mikron 54, 69 Mitsui Seiki 12 Mitutoyo 73 Monforts Werkzeugmaschinen 108 National Instruments 24 Niigata 78 Objexlab 110 Okuma 17, 26 Ott Jakob 24 Otto Klumpp 69 Oude Reimer 7 Parts2Clean 60 Pero 64 Produtec 29 Promatt 59 Rathenau Instituut 107 Renishaw 31, 72 RoboJob 76 Röders 35 Ruag 111 Sandvik Coromant 25, 27, 38, 45, 65

Schaublin 65 Schmoll-Maschinen 103 Schunk 43, 75 Seco Tools 52 SensoTech 60 SHW Werkzeugmaschinen 33 Siemens 25, 31, 96 Sirris 67, 70,73 Smart Industry 20 SMTCL 17 SolidCAM 19 SolidThinking 111 Son X 104 Starrag 30, 34, 104 Steptec 54 STODT 85 System 3R 54, 69, 101 System Insights Inc. 27 TDM Systems 26 TechniShow 98 Teclab 66 Teqnow 85, 106 TNO Industrie 21 TTL 31 Trumpf 102 Unisign 84 United Grinding 15 Van Hoorn Carbide 47 Vargus 39 VDL MPC 101 Verder in Techniek 85, 90 Vernet-Behringer 59 Verspanersforum 84 Werkzeugmaschinenlabor 24, 53, 57 WILA 88 Wolters Metaaltechniek 86 Zayer 19 Zeiss 69 Zoller 26

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2015

CNC DRAAIBANKEN TAKISAWA, OMG, CHEVALIER

CARROUSELDRAAIBANKEN HNK, WELE

VERT. BEWERKINGSCENTRA QUASER, CHEVALIER, WELE

HOR. BEWERKINGSCENTRA NIIGATA, QUASER

Een uitzonderlijke verhouding van prijs en kwaliteit

Het verkoopprogramma van EVOLENT voor iedere toepassing

BEDFREESMACHINES PARPAS, OMV

de juiste technologie

PORTAAL BEW. CENTRA WELE, PARPAS

KOTTERBANKEN PAMA, PARPAS, HNK, WELE

VLAKSLIJPMACHINES CHEVALIER

Flevolaan 23 1382JX Weesp Nederland Telefoon: (+31) 0294450540 Website: www.evolent.nl jaarboek Verspanen 2015 E-mail MADE-IN-EUROPE adres: info@evolent.nl

www.evolent.nl 131

Slim Verspanen

ISCAR HIGH Q LINES

Grote diameters boren met unieke boorpuntklemming; geen insteltijden!

Innovatieve wisselplaatvorm levert hogere voedingen en productiviteit

Afsteek wisselplaat met 5 snijkanten voor superieure rechtheid en oppervlakte kwaliteit

Unieke hoog positieve snijkanten voor voorfrezen met superieure oppervlakte

w w w . i s c a r. n l