Jaarboek Verspanen 2017

Frencken investeert in automatisering maar vakman blijft nodig

Competenties vakmensen matchen met bedrijfsstrategie

Verspanende bedrijven worden internet gedreven

Surface engineering: toveren met oppervlakken

Helpen big data?

Benchmark Verspanen 2017 Hoe verdient de sector geld?

20

17

JAARBOEK

Verspanen

Voorop de verspanende

VCF 850 pendelfreesmachine

DNM 5700 verticaal bewerkingscentrum

met de verspaningstechnologie van Doosan

lopen in industrie...

GT 2600 draaimachine

Lynx 2100 draaimachine

Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn +31 (0)229 542 485

info@dormac.nl www.dormac.nl

Solutions for better machining

2 Frencken investeert in automatisering maar vakman blijft nodig

Competenties vakmensen matchen met bedrijfsstrategie

Verspanende bedrijven worden internet gedreven

Surface engineering: toveren met oppervlakken

Helpen big data?

Benchmark Verspanen 2017 Hoe verdient de sector geld?

20

17

JAARBOEK

Verspanen

Coverfoto

Machinefabriek Gebrs. Frencken investeerde afgelopen jaar fors in nieuwe CNC machines, automatisering en het vakmanschap van de medewerkers. Lees op bladzijde 16 het interview met Michel Steenbakkers.

(Foto: Frencken/Bart van Overbeeke Fotografie)

Maak smart industry tastbaar Er zijn online bedrijven ontstaan die hun orderintake, de werkvoorbereiding én hun productie zover geautomatiseerd hebben, dat eenvoudige draai- en freesdelen uit de online webshop komen. Dat voorspelde Marc Evers (KMWE Group) in het Jaarboek Verspanen 2016. De Amerikaanse start-up Xometry doet er een schepje bovenop en komt met een soort Booking.com voor de (verspanende) industrie. Een online platform, waarop uitbesteders van onder andere draai- en freesdelen online hun prijsofferte krijgen. En CNC verspaners zien op hun jobboard de opdracht. Met één muisklik halen ze het werk binnen. Tegen de prijs die het algoritme van Xometry heeft berekend.

Welkom bij de positieve en negatieve kanten van de digitale wereld. In deze 2017-editie van het Jaarboek Verspanen laten we zien hoe digitalisering tot een prominentere rol van meettechnologie gaat leiden. Hoe CAM programmeren vergaand geautomatiseerd wordt. En hoe big data machines betrouwbaarder maken en de downtime ervan verminderen. We geven een voorbeeld van een Nederlands slijpbedrijf dat klanten de producten online laat configureren en vanuit de webshop het productieproces aansturen. Kenmerkend voor al deze voorbeelden: efficiency is ver doorgedreven. “Werk dat nu op de werkvloer door 20 man wordt gedaan, doen straks 5 man”, voorspelt Bram de Koning, CEO van Cellro. Na 2020 gaat de automatisering een nieuwe fase in. Transparantie en kostprijs- en doorlooptijdreducties zijn de gevolgen. Wie niet meedoet, heeft geen bestaansrecht meer, zo hard durft Bram de Koning het te stellen. De koplopers gaan voor een shake-out zorgen.

Adverteerdersindex: Dormac CNC Solutions Dymato Robojob Bemet WNT FANUC Benelux BVBA DMG Heine Steel Magistor KMWE Renishaw Gibac Chemie Promas

Edgecam Hornet laser cladding YounG cuttingtools BMO Automation Bender Limas Schiess Stodt MakeMT! Iscar Evolent Machines Hoffmann Group

Machinebouwtechnologie

Industrie 4.0

3

22

32

Bewerkingstechnologie 48 Hoe denken bedrijven dan nog geld te verdienen met wekelijks tussen de 20 en 40 spindeluren per machine? Want zo weinig uren draaien ze bij 39% van de verspanende bedrijven, blijkt uit de Benchmark Verspanen 2017. 20 tot 40 uren in de week.

Bij investeringen van vaak tonnen. Zelfs van de bedrijven die van zichzelf zeggen dat ze kleine en middelgrote series maken, komt nog geen kwart boven de 60 spindeluren in de week.

Wat me verbaast, is dat de deur niet plat gelopen wordt als er een evenement is over Industrie 4.0 of smart industry. Begin dit jaar bezocht ik het Smart Industry Jaarevent in Utrecht. Druk was het absoluut. Afgeladen vol. Maar heb ik nu veel bedrijven uit de maakindustrie ontmoet? Nee. Het was er druk met consultants, adviseurs, medewerkers van brancheorganisaties, onderzoeksinstituten en zo kan ik nog wel even doorgaan. De ondernemers die het aangaat, kwam ik slechts sporadisch tegen.

Hebben ze het te druk? Is smart industry een te abstract begrip, nochtans werden er hele praktische voorbeelden gepresenteerd.

Ook in Duitsland, de bakermat van Industrie 4.0, hapert de machine omdat het thema Industrie 4.0 onvoldoende concreet, te weinig tastbaar is. Industrie 4.0 is gekaapt door consultants en marketing managers. Ondertussen dendert de trein door en betreden nieuwe spelers de markt. Smart industry moet snel grijpbaar worden gemaakt voor de verspanende bedrijven. Daar ligt volgens mij momenteel de topprioriteit.

Veel inspiratie toegewenst Franc Coenen PS Vorig jaar schreef ik over mijn smartwatch, die discreet waarschuwde als het tijd is om te bewegen. Dat model heb ik vervangen door een beter, functioneler exemplaar. Ontwikkeld door een start-up die via het crowdfundingplatform Kickstarter meer dan 2 miljoen dollar wist te vergaren. Bijeengebracht door 9955 klanten uit de hele wereld. Zo snel kan een nieuwe speler dankzij internet de markt veroveren.

Gereedschappen 60 Koelsmeermiddelen / 70 Reiniging Kwaliteitscontrole / 76 Procesbewaking

Automatisering 90 Vakmanschap 96 De markt 100

Nieuwe technologie

104

Leveranciersregister 116

4

Bram de Koning (Cellro): komende omslag groter dan overgang van conventioneel naar CNC

Verspanen na 2020: online én marketing en focus gedreven Verspanende bedrijven gaan zich in de toekomst veel meer onderscheiden als een service bedrijf. De focus op product en productie wordt onderscheidender dan technologie en vakmanschap. Daar zorgt de volgende fase in automatisering voor. “Het worden bedrijven met internet gedreven processen”, zegt Bram de Koning, oprichter van Cellro.

Het verspanend bedrijf produceert over vijf tot tien jaar veel méér, met hetzelfde aantal medewerkers als vandaag. Het is best in class zijn in z’n specialisatie en ziet de wereld als marktgebied. Maar bovenal: de inefficiency is eruit. Frees- en draaidelen kunnen dan tegen een aanmerkelijk lagere kostprijs met een korte levertijd gemaakt worden.

Nederland is koploper als het om robotisering gaat. Zeker in de metaalindustrie. Trots tonen veel ondernemers hoe ze dankzij de robots hun machines ook ’s nachts laten draaien. Als Bram de Koning door deze bedrijven loopt, valt hem op dat ondanks het begin van robotisering veel spindels nog stil staan. “De oorzaak hiervan is dat het werkaanbod, zowel qua type werk als hoeveelheid, nog onvoldoende aansluit op het machinepark en automatisering.” De robotisering van de verspanende industrie neemt de komende jaren verder toe. Maar dat is slechts een van de stappen in het automatiseren van het complete proces. “Om dit te realiseren, is focus noodzakelijk en moeten front- en backend en de interne logistiek verder geautomatiseerd worden.” Dan gaat niet alleen de output omhoog, ook het rendement.

Stap naar procesautomatisering Dat gaat in de volgende fase van automatisering gebeuren.

Robotisering neemt verder toe en de afzonderlijke processen gaan gekoppeld worden met nieuwe automatiseringssoftware. “Dan maken we de echte omslag naar smart industry, waardoor we met dezelfde mensen een veel hogere omzet en rendement uit de investeringen halen”, schetst Bram de Koning het toekomstbeeld.

Het grote verschil tussen de automatisering anno 2017 en die na 2020, is dat vandaag handling op machine / cel niveau

geautomatiseerd wordt en over een aantal jaren de interne logistiek middels AGV’s en overige processen. Computers doen de werkvoorbereiding. Algoritmes zorgen ervoor dat de klant direct online een offerte krijgt. De calculator verdwijnt. Net als de planner voor de inkoop van materiaal, het toetsen van beschikbaarheid van gereedschappen en het plannen van de productie en aansturing van de machines. Dit zijn allemaal deelprocessen waarvoor er al software beschikbaar is. Denk maar aan CAM programma’s voor de werkvoorbereiding. ERP voor de inkoop en planning. MES voor de productieaansturing. “Al die systemen zijn nu nog niet goed gekoppeld aan elkaar. Dat gaat er wel komen.”

Er komt een shake-out Bram de Koning verwacht dat dit soort systemen binnen een jaar of vijf goed beschikbaar zijn. Momenteel gaan de eerste bedrijven ermee aan de slag. Achter CAM programma’s hangen databases voor gereedschapmanagement maar ook bewerkingsstrategieën die 1 op 1 gekoppeld zijn aan het productieproces. Kostprijzen zullen automatisch gecalculeerd gaan worden. Realtime, online.

Door deze ontwikkeling zullen straks versneld mensen van de werkvloer weggaan, omdat robotisering en automatisering hun werk overnemen. De verspaning maakt dan de stap die plaatbewerking al deels heeft gemaakt. Hier bestaan al

5

bedrijven met onlineportals en een ver geautomatiseerd en gerobotiseerd productieproces. De verspaning loopt hierin achter omdat 3D complexer is dan het vlakke plaatwerk product en er in de verspaning veel meer variabelen zijn. “Maar deze achterstand verdwijnt”, aldus Bram de Koning. De impact van deze volgende fase in automatisering zal groot zijn. “De eerste bedrijven die zich hiermee gaan onderscheiden, worden de winnaars. Als je de hele keten hebt geautomatiseerd, zie je pas echt hoe groot de winst is die je kunt boeken. De rest moet meegaan of valt weg.

Er komt een shake-out doordat de groep bedrijven die de technologie voor elkaar heeft, goedkoper en sneller werkt en de kwaliteit beter onder controle heeft. De anderen hebben dan geen bestaansrecht meer.” Ook de automatisering van de productieomgeving gaat een volgende fase in. AGV’s (autonoom rijdende karretjes) gecombineerd met een robot verhogen hier de efficiency en flexibiliteit. Cellro werkt aan dit concept. De AGV brengt het werkstuk zelf naar de meetmachine of voor een extra bewerking naar een andere machine. Materiaal wordt automatisch opgehaald en naar de machine gebracht.

Een bovenliggend systeem stuurt per product de productie.

Koplopers gaan voor shake-out zorgen 5 man op de werkvloer doen straks het werk van 20 nu Als bedrijven de koppeling maken tussen de robotisering van hun productie, de automatisering van de interne logistiek en hun front- en backend, gaat de efficiency enorm omhoog. “Werk dat men nu nog met 20 man op de werkvloer doet, doe je straks met 5 man. De verhoudingen worden echt extreem.” Niet alleen lopen processen efficiënter, ook de kwaliteit verbetert. Als mensen naast het proces gaan staan, goed analyseren wat er gebeurt en mede op basis van data het proces verbeteren, des te beter loopt de automatisering. De digitalisering en internet krijgt met deze nieuwe systemen versneld voet aan de grond. “De wereld wordt opeens je markt”,

zegt Bram de Koning. Uitbesteders die nu nog het liefst een totaalpakket bij een toeleverancier neerleggen, kunnen dan met één druk op de knop voor elke component uit zo’n pakket de beste leverancier zoeken.

Doordat de kennis in de systemen zit, verdwijnt de kans om je te onderscheiden met technologie - want iedereen kan die kopen - en vakmanschap - die zit in de systemen.

Zichtbaar zijn en snelheid “Je onderscheiden met alleen techniek wordt lastig”, erkent Bram de Koning.

Zichtbaar zijn en snelheid, dat wordt belangrijk. “Snel de door de klant gewenste aantallen produceren en leveren wordt het nieuwe goud.” Maar vooral ook zichtbaar zijn in de markt. Je klanten aan je binden. En via het web passende klanten vinden. “De verspaning wordt méér specialiseren, logistiek en marketing dan techniek. De meeste processen worden internet gedreven.” Want behalve in de automatisering van de front- en backend systemen, gaat IT ook een grotere rol spelen in de procesbewaking in de productie. “Ook het proces bijsturen gaat geautomatiseerd gebeuren. Straks meten

6

Onderscheiden met technologie wordt lastig; zichtbaarheid en snelheid het nieuwe goud

Bram de Koning, oprichter van Cellro: de automatisering van de backend van verspanende bedrijven én de koppeling daarvan aan de productie, gaat kostprijzen fors verlagen.

we alles en overal zit een algoritme achter dat conclusies trekt.”

Maar is het niet de vakman met al zijn kennis die er juist voor zorgt dat het ene bedrijf slimmer en beter werkt dan het andere?

Nee, klinkt het resoluut. “De klassieke vakman staat de overgang naar een procesgestuurde organisatie vaak in de weg”, stelt Bram de Koning. “Die vakman kan niet alles weten. Als je een blok aluminium moet frezen, heb je veel manieren om dit te doen, maar één methodiek die het beste resultaat geeft. Als je al die kennis in een computersysteem brengt, is een algoritme beter en sterker. De nieuwe vakman is in staat om met zijn kennis en die van anderen het proces steeds beter te maken en op belangrijke momenten de juiste keuze te maken. Ja, de computer neemt veel over maar voorlopig is deze niet in staat om alles over te nemen.”

Kostprijs gaat dalen Hoe moet je je als verspanend bedrijf voorbereiden op deze veranderingen? Specialiseren is een eerste stap, zegt Bram de Koning. “Van de bedrijven die alles denken te doen, gaat een

groot deel verdwijnen. Specialisten nemen dat werk over.” Hij denkt dat er slechts plaats is voor een handvol bedrijven met een sterk regionale functie en bepaalde bewerkingen die zich slecht laten automatiseren. Denk bijvoorbeeld aan grote gietdelen, reparatiewerk en materialen waarvoor geen stabiel proces mogelijk is. Het grootste deel van het werk wordt overgenomen door specialisten. Verspaners die alleen aluminium bewerken. Of alleen titanium. Of specialist zijn voor bepaalde producten, bijvoorbeeld nauwkeurige tandwielen. Want die kunnen met de nieuwe automatiseringsconcepten hun efficiency zodanig verbeteren, dat kostprijzen fors gaan dalen. De inefficiency die de sector typeert, wordt in de volgende automatiseringsfase eruit gehaald. “Het is toch te gek dat een machine van 4 ton slechts 6 - 10 uur effectief draait op een dag. Dat klopt in geen enkel economisch model. Dan krijg je een te hoge productprijs of er is iets anders aan de hand.”

Bedrijven die deze efficiencyslag maken, zullen tegen dusdanige tarieven het werk doen dat ze andere dwingen deze stap te volgen.

Nieuwe generatie ondernemers wil wel Bram de Koning dicht Nederland goede kansen toe om in de volgende automatiseringsfase opnieuw voorop te lopen. Hij ziet een nieuwe generatie eigenaren in de bedrijven komen die minder technische achtergrond hebben en méér een bedrijfskundige. “De opvolgers die nu instappen, kijken naar de efficiency. Waar verdien ik geld mee? Waarmee moet ik stoppen? Ze zijn beter opgeleid om in structuren te denken.” Dat is de mindset die nodig is voor de volgende fase in automatisering. Om de kans die smart industry biedt te pakken, moet er wel worden samengewerkt. “Kennis delen voelt in onze sector van nature niet goed. Maar als van de 20 bedrijven er 10 besluiten kennis te gaan delen en de anderen niet, weet ik wie wint.”

Gaat Cellro deze verandering teweegbrengen?

Wat betekent deze ver doorgedreven digitalisering voor een bedrijf als Cellro?

Bram de Koning: “Onze focus blijft het flexibel robotiseren van de verspanende processen en wat daarmee direct in verband staat, zoals ondersteunende logistieke oplossingen.” Voor Bram de Koning is het nog niet duidelijk waar de koppeling tussen de huidige ‘eiland’ systemen vandaan gaat

komen. Dat kan uit de ERP / MES hoek zijn; het kan komen van CAD/CAM, PDM, CNC besturingen, machinebouwers of vanuit een onverwachte hoek. “Bedrijven zoals Siemens hebben veel van deze producten in hun pakket, dus wie weet komen zij met de totaal oplossing.” Of misschien door de system integrators zoals Cellro? Bram de Koning: “Met Cellro werken we aan een

deel van de oplossing, de handling. We kunnen in dat deel data verzamelen en analyseren. Momenteel kijken we wel naar de koppeling aan de andere processen, maar het bouwen van een bovenliggende verbindende intelligente laag is een ander speelveld.” www.cellro.com

7

Benchmark Verspanen 2017: • middelgroot • RVS en staal • 6% winst

De verschillen tussen de bedrijven die hebben meegedaan aan de Benchmark Verspanen 2017 lopen uiteraard sterk uiteen. Maar moet je een gemiddeld profiel opstellen? Dan zijn ze middelgroot, hebben 10 tot 25 CNC machines van jonger dan 10 jaar, bewerken vooral RVS-legeringen en staal. Hun omzet groeide in 2016 met 9,1%. En ze boekten 6% winst. Behalve onderhoudsbedrijven: die lijden verlies.

8

De helft van de deelnemers is toeleverancier met CNC verspanen als hoofdbewerking. Een op de vijf is toeleverancier met meerdere bewerkingstechnieken in huis; iets minder deelnemers zijn maakbedrijven met een eigen product waarvoor verspanen een kerncompetentie is. De vierde groep zijn bedrijven met een eigen product waarvoor verspanen een bijzaak is. De grootste groep bedrijven (33%) heeft tussen de 21 en 50 fte’s; 15% is nog groter en heeft tussen de 50 en 100 fte’s. 8% telt zelfs meer dan 101 fte’s, terwijl de kleine ondernemingen beperkt zijn: 16% telt tussen 11 en 20 fte’s en 10% tussen de 6 en 10.

Agro/food en high tech Gevraagd naar de belangrijkste afzetmarkten, komt de machinebouw op de eerste plaats met 54%. Agro- en foodindustrie staat op nummer 2 met 25%. Met 23% zijn de automotive- en transportmiddelenindustrie de 3e runner up.

De high tech en halfgeleiderindustrie zijn voor 20% van de deelnemers een van de belangrijkste afzetmarkten. De medische industrie is dat voor 11% van de deelnemers; net zo belangrijk is de offshoremarkt, terwijl slechts weinigen in de aerospace actief zijn: 3%. Qua afzetmarkten zijn verschuivingen zichtbaar.

De machinebouw is belangrijker geworden (54% tegen 47% in 2015); de offshoremarkt is fors teruggevallen (11% versus 25% in 2015), net als de aerospaceindustrie (3% versus 8%).

RVS en aluminium het meest verspaand Een nieuwe vraag die we dit jaar stelden, was welke de twee belangrijkste materialen zijn die bewerkt worden. Dat levert een verrassend antwoord op. Liefst 60% noemt RVS-legeringen, gevolgd door staallegeringen met een percentage van 57%.

Aluminium is het derde materiaal: voor 49% van de deelnemers is dit een van de twee belangrijkste materialen. Dat de groep deelnemers die aan de luchtvaartindustrie toelevert klein is, komt bij deze vraag duidelijk naar voren. Slechts 3% van de bedrijven noemt titanium als een van de twee belangrijkste

materialen die men bewerkt.

Het machinepark Het machinepark van de deelnemers komt redelijk goed overeen met dat van verleden jaar. 45% heeft tussen de 10 en 25 CNC machines; 18 heeft er slechts 5 tot 10. En bijna een kwart beschikt over slechts 1 tot 5 CNC machines. De leeftijd ligt net iets boven de 10 jaar. 45% van de CNC machines is tussen de 5 en 10 jaar oud. 25% is jonger dan 5 jaar.

Verdienen ze geld?

De verspanende industrie in Nederland heeft een goed jaar achter de rug. Althans de omzet groeide met 9,1% gemiddeld. De bedrijven die zich op enkelstuks toeleggen doen het slechter (5% omzetgroei) dan degenen die zich op kleine series richten (gemiddeld 10,3% omzetgroei). Machinefabrieken die grote series maken, boekten een omzetstijging van 13%; prototypebouwers van 17,1%. De onderhoudsbedrijven zagen hun omzet met 3% groeien. Als het om de winst gaat, liggen de resultaten ver uit elkaar: gemiddeld 6% winst (voor belasting ten opzichte van de omzet). Onderhoudsbedrijven hebben gemiddeld 1,8% verlies geleden.

Koplopers lopen verder uit De koplopers in de verspaning zijn afgelopen jaar iets verder uitgelopen op de rest van de markt. Ze wisten hun omzetgroei constant te houden: 18,2%, tegen 9,1% gemiddeld voor de sector.

Maar waar de sector als geheel het winstpercentage zag afnemen, hielden de koplopers dit vrijwel constant.

De koplopers hebben afgelopen jaar hun winstpercentage op 11,4% zien uitkomen (11,5% een jaar eerder). De totale sector zag het winstpercentage afnemen naar 6% (was 6,6%). De koplopers* zijn vooral actief in de machinebouw, gevolgd door agro/food, automotive- en transportmiddelenindustrie en dan de high techen halfgeleiderindustrie en de petrochemie (deze laatste twee zijn gelijk qua omvang). Ze verspanen veel RVS-legeringen (72,2%). Dat materiaal verspanen ze vooral in kleinere en middelgrote series. En meer dan de helft van hen (56%) heeft geen robots om de machine te beladen. Opvallend: zo’n 33% verspaant slechts minder dan 10 uur in de week onbemand.

*Koplopers zijn bedrijven die zowel qua omzet als winst jaar in jaar uit sneller groeien dan het gemiddelde van de markt.

9

Benchmark Verspanen 2017: hoe verdient de sector geld?

Helft geen robotbelading • 54% doet niet aan robotbelading • 88% koplopers (met robots): automatisering noodzakelijk voor concurrerende kostprijs • 50% koplopers: personeelsgebrek dwingt te robotiseren Je hoort vaak de opmerking dat Nederland koploper is als het om robotbelading gaat. Kan best zijn, maar 54% van de verspanende bedrijven heeft nog geen enkele robot in huis.

Bij de koplopers ligt dit percentage zelfs iets hoger: 57%. Zo’n 11% van de bedrijven wil de komende 12 maanden wel investeren in robotbelading. Van de bedrijven die al robottechnologie gebruiken, denken twee op de drie dat in de toekomst aan elke CNC machine een robot staat voor het beladen. Dat geldt zowel voor de koplopers als voor de sector als totaal. Bijna 20% van de verspanende bedrijven die al robotbelading toepassen, denkt dat dit niet gaat gebeuren. Van de bedrijven die robotbelading als de toekomst zien, denkt 78% dat dit noodzakelijk zal zijn om qua kostprijs te kunnen blijven concurreren. Bij de koplopers ligt dit percentage op 88%. Ruim 50% van hen ziet nog een andere reden: tekort aan operators (36% van alle bedrijven denkt dit). Daarom moet er wel geïnvesteerd worden in robots. 27% van alle bedrijven ziet gebrek aan CNC operators niet als reden om te automatiseren.

10

Relatief weinig spindeluren • 39% maakt per machine 20 - 40 spindeluren in de week • 28% van de toppers maakt tussen 20 en 40 spindeluren in de week • 14% maakt per machine meer dan 80 spindeluren in de week • 25% van de bedrijven freest 10 tot 50 uur onbemand in de week • 11% van de koplopers freest 24/7 • 17% van de koplopers freest meer dan 200 uren per week onbemand maar nog niet 24/7

Aantal onbemande spindeluren per week per machine

Er valt qua efficiencyverbetering nog heel veel winst te halen in de Nederlandse verspaning. Zelfs als we internationaal voorop lopen met automatisering. Dat blijkt ook uit het aantal spindeluren, dat ronduit laag ligt. De vraag was het gemiddeld aantal spindeluren per CNC machine per week. Benieuwd hoeveel uren de spindels het gereedschap in het materiaal laten draaien? Bij 39% van de bedrijven draait de spindel tussen de 20 en 40 uur per week (theoretisch maximum: 164 uren!). Bij 14% wordt er meer dan 80 uur in de week met een machine bewerkt. Bij de koplopers is deze groep iets groter: 17%. Opvallend is dat bij 56% van de koplopers de spindels minder dan 40 uur per machine per week lopen. Een bijzondere uitkomst is verder dat zelfs bij de bedrijven die zeggen te leven van grote series, slechts in de helft van de bedrijven een spindel meer dan 80 uren in de week draait.

Eigenlijk hoef je bij dergelijke cijfers niet meer te vragen naar onbemand werken.

Hebben we toch gedaan. En hier lijken de koplopers het toch beter te doen.

11

11% van hen zegt 24/7 te produceren, tegenover 7% gemiddeld. Bijna een kwart van alle bedrijven werkt tussen de 10 en 50 uren in de week onbemand.

Let op: dit is het aantal onbemande uren van alle CNC machines bij elkaar geteld. Per machine gaat het dus om een handvol uurtjes. Bij de koplopers ligt het percentage dat tussen de 10 en 50 uren in de week onbemand werkt zelfs iets lager, 22%. Van de koplopers freest 11% 24/7. Daarnaast maakt nog eens 17% van de koplopers meer dan 200 onbemande uren in de week (alle machines bij elkaar geteld).

CAM programmeren: mooie mix • 60% van de bedrijven heeft mix CAM programmeren en aan de machine Zo’n 60% van alle deelnemers hanteert een mix van CAM-programmeren en aan de machine programmeren.

Koplopers verschillen amper (61%). Bijna 28% van de koplopers programmeert uitsluitend aan de machine (tegenover 21% gemiddeld). Als reden hiervoor worden genoemd het werkstuk is te complex (39% gemiddeld, 31% van de koplopers); concentreren van kennis op één plek in de werkvoorbereiding (23% gemiddeld tegen 23% van de koplopers) en de mogelijkheid om de slimme freesstrategieën uit CAM programma’s te benutten (11% gemiddeld versus 15% bij de koplopers). In bijna de helft van alles maken de CNC operators die CAM programmeren hun eigen programma’s.

Gereedschapbeheer: CNC operator mag het doen • 71% laat gereedschapbeheer aan CNC operators over • 82% investeert bij nieuwe machine óók in nieuwe tooling Op het punt van gereedschapbeheer pakken de koplopers het iets anders aan dan gemiddeld in de sector. 83% van de koplopers legt de verantwoordelijkheid voor gereedschapbeheer inclusief het instellen bij de CNC operators neer.

Gemiddeld doet 71% van de bedrijven dit. Gemiddeld heeft 24% van hen het gereedschapbeheer gecentraliseerd, tegenover slechts 17% bij de koplopers.

Vaak hoor je gereedschapleveranciers

de kanttekening maken dat bedrijven wel investeren in CNC machines, maar minder vanzelfsprekend is nieuwe tooling. Die opmerking lijkt niet terecht te zijn. Gemiddeld zegt 82% bij de aanschaf van een nieuwe machine ook te investeren in nieuwe tooling.

Bij de koplopers ligt dit beduidend lager: 57% doet dit.

Scholing blijft punt van zorg • 6% investeert niet in scholing • 11% stuurt elke medewerker meer dan 3 dagen op scholing • Koplopers investeren niet méér in scholing dan gemiddeld Bij de presentatie van de uitkomsten van de eerste Benchmark Verspanen, verleden jaar op de ESEF, verbaasde menigeen zich over de geringe aandacht voor scholing. In de nieuwe benchmark is de vraag daarom aangescherpt. Duidelijk is gevraagd hoeveel uren per medewerker gemiddeld per jaar aan scholing en training worden besteed.

Opnieuw blijken scholing en training niet hoog op de agenda te staan. Slechts 11% investeert hierin 3 dagen per medewerker per jaar (24 uren); 32% zit op minder dan 4 uur per jaar per medewerker. Gemiddeld in de sector besteedt 56% van de bedrijven minder dan één dag per jaar per medewerker aan scholing en training.

12

Moeilijker goede verspaners te vinden • 79% zegt moeilijker aan geschikte medewerkers te komen • 60% denkt dat aantrekken vakmensen in 2017 nog moeilijker wordt Liefst 79% van alle bedrijven zegt dat het lastiger is geworden om geschikt personeel te vinden. Ongeveer een kwart van de bedrijven vindt moeilijker CNCoperators op niveau 3. Ongeveer de helft ondervindt moeilijkheden bij het aantrekken van CNC operators op niveau 4. Bij de koplopers ligt dit percentage op 44%. En 28% van de bedrijven en 33% van de koplopers merkt dat het lastiger is geworden om medewerkers op niveau 5 en 6 aan te trekken. Het zal er niet beter op worden: gemiddeld denkt 60% van de bedrijven dat het in 2017 nog moeilijker wordt goede vakmensen te vinden. Van de koplopers denkt dit zelfs 67%. En dat zal gevolgen hebben voor de salarissen van goede verspanende vakmensen.

Gemiddeld verwacht 63% dat door de krapte op de arbeidsmarkt de salarissen opgedreven worden. De koplopers zijn iets minder somber gestemd: 45% van hen denkt dat de schaarste de salarissen opdrijft.

Nieuwe technologie: 3D printen groeit, digitalisering lastig • 20% beschikt over een 3D printer • 60% ziet kortere doorlooptijden als grootste uitdaging • 29% maakt zich zorgen over voldoende werk vinden

De verspanende industrie staat op de drempel van een nieuw tijdperk.

Digitalisering neemt hand over hand toe. Nieuwe technieken zoals 3D printen winnen terrein. 2% van de deelnemers beschikt over een 3D metaalprinter, vorig jaar was dat geen enkel bedrijf. 19% heeft 3D printtechnologie voor kunststoffen in huis. Bij de koplopers liggen de percentages niet wezenlijk anders. Dit betekent dat het aantal bedrijven met een eigen 3D printer in een jaar tijd is verdubbeld. De kijk op 3D printen is niet veranderd tegenover een jaar geleden.

Nog steeds denkt 65% dat het een

aanvullende bewerkingstechnologie blijft (bij de toppers 78%) en 24% (bij de toppers 17%) denkt dat 3D metaalprinten een deel van het verspaningswerk gaat verdringen. Opvallend is wel dat 31% van de bedrijven de digitalisering van het totale bedrijf als de grootste uitdaging ziet. Bij de koplopers geldt dat zelfs voor 44%. Voor de koplopers is dit de allergrootste uitdaging, na het terugdringen van doorlooptijden.

Want dat is de absolute uitdaging voor de verspanende industrie. Van de koplopers zegt 67% dit, gemiddeld in de sector geeft 60% van de bedrijven dit aan. Ook voldoende geschoolde medewerkers vinden scoort hoog, ruim 30%. En opvallend: ondanks dat de omzet gemiddeld genomen groeide, ziet 29% van de verspanende bedrijven het vinden van voldoende werk als een van de twee grootste uitdagingen.

kunststof

13

De Benchmark Verspanen 2017 is een initiatief van Made-in-Europe, Koninklijke Metaalunie en Jaarbeurs / ESEF. Het onderzoek is online uitgevoerd onder verspanende bedrijven in Nederland in januari 2017. De resultaten in het Jaarboek Verspanen 2017 zijn een samenvatting. Op de website van Made-in-Europe kan het volledige rapport in pdf worden gedownload. www.made-in-europe.nu/ benchmarkverspanen2017

Investeringen • 31% wil in 2017 méér investeren • 57% koopt altijd de machines • 16% kiest uitsluitend voor leasing • 60% van bedrijven die leasen, doet dit vanwege gebrek aan eigen middelen en toegang tot leningen Dit jaar liggen de investeringsplannen van zowel de koplopers als de sector als geheel dicht bij elkaar. In beide groepen zegt ruim 44% hetzelfde te gaan investeren als verleden jaar. Van de sector als totaal zegt 31% méér te gaan investeren; bij de koplopers geldt dat voor 39%. Zij investeren dus duidelijk weer meer dan gemiddeld. Ongeveer een kwart in beide groepen zegt méér te willen investeren in multitasking machines. En 36% investeert in compleet bewerken, in één opspanning. Bij de koplopers is dat 22%.

Van hen is 61% van plan te investeren

in méér onbemand werken (tegenover 59% gemiddeld voor de branche). CAMpakketten en gereedschapbeheersystemen komen daarna met respectievelijk 14% en 30%. Opvallend is dat juist de koplopers willen investeren in monitoring voor hun machinepark. 28% van hen noemt dit als een belangrijke investering, tegenover gemiddeld 16%. Nederlandse verspaners zijn nog steeds kopers van machines. Maar dat beeld kantelt. Gemiddeld zegt 57% machines altijd te kopen, tegen 16% die ze uitsluitend doet leasen. Bij de koplopers liggen deze percentages op 67% respectievelijk 17%. Van de koplopers die leasen, doet de helft dit omdat ze daarmee ontzorgd worden. De andere helft geeft financiële redenen hiervoor: gebrek aan eigen middelen. Gemiddeld voor de sector zegt ruim 60% te kiezen voor leasing omdat ze onvoldoende eigen middelen hebben c.q. toegang tot leningen.

Uitvoering online onderzoek Jaarbeurs, Quint de Maat Analyse van de eindresultaten Koninklijke Metaalunie: Rob van der Werff www.metaalunie.nl

Jaarbeurs / ESEF: Quint de Maat www.esef.nl

Grafieken Koninklijke Metaalunie, Rob van der Werff

De rechten van de Benchmark Verspanen liggen bij de drie partners.

Overname is toegestaan mits bronvermelding.

14

Jan Kusters (Kusters Precision Parts): met 30 spindeluren in de week verdien je machine niet terug

Investeren in automatisering en vakmanschap Geen nieuwe machine zonder automatisering. Die stelregel hanteert Jan Kusters van Kusters Precision Parts sinds hij 10 jaar geleden de eerste robot voor machinebelading kocht. “Een dure machine terugverdienen met 30 spindeluren in de week gaat niet meer.” Automatisering alléén is echter onvoldoende. “Je moet ook het vakmanschap in ere houden.

Investeer in scholing.”

Jan Kusters is verrast over sommige uitkomsten van de Benchmark Verspanen 2017. Bijvoorbeeld over het feit dat meer dan de helft van de bedrijven (54%) nog geen robotbelading toepast. Of het aantal spindeluren (39% tussen de 20 en 40 uren per week per machine). Als prototypemaker heeft Kusters 10 jaar geleden de eerste robot voor het beladen van een CNC machine gekocht. Sindsdien investeert de toeleverancier alleen in nieuwe machines inclusief robot, palletwisselaar of een andere vorm van automatisering. “We hebben minstens 10 machines waarvan de spindels 120 uur in de week draaien.”

Enige overlevingsstrategie ’s Nachts zijn de belangrijkste uren in de week, zegt Jan Kusters gekscherend. Dan serieus: “Als je winst en marge wilt maken, moet je die uren benutten.” Dit geldt ook voor een prototypebouwer. De investeringen in precisiemachines zijn vandaag de dag zo hoog, dat je deze amper overdag nog kunt terugverdienen. Sinds de eerste robot bij Kusters Precision Parts kwam, is de aard van het bedrijf veranderd. Van 80 procent protowerk en 20 procent repeatorders is de verhouding opgeschoven richting 35 procent prototyping en 65 procent repeatwerk en kleine series. “Door te automatiseren, kun je als Nederlandse precisieverspaner concurreren met tarieven van Oost-Europese bedrijven.” De uitdaging is het om ook zeer nauwkeurig werk, vaak binnen enkele µm’s, geautomatiseerd te maken. “Als het repeatorders zijn, lukt dat”, aldus Jan Kusters. Hij denkt dat automatisering de enige overlevingsstrategie in deze sector is. “Over vijf jaar is er geen plaats meer voor bedrijven

zonder automatisering. Net zoals bedrijven die destijds niet meegingen van conventioneel naar CNC geen bestaansrecht meer hadden.” Het fijnmechanisch bedrijf investeert ook continu in nieuwe machines. De gemiddelde leeftijd van de machines waarmee het geld wordt verdiend, is 5 jaar (benchmark ruim 10 jaar). “In het hoogste segment kun je niet meedoen met oude machines”, zegt de ondernemer. Oudere machines worden onnauwkeuriger, vragen meer onderhoud en zijn doorgaans langzamer dan de nieuwe generatie.

Geld verdien je vooral ‘s nachts

De vakman verandert Voorop lopen in de verspaning vergt méér dan alleen investeren in technologie. Voor Jan Kusters blijft de vakman minstens zo belangrijk. Hij merkt wel dat de competenties van de CNC frezer veranderen door de automatisering en de huidige manier van werken. “Vroeger hoefde een frezer alleen na te denken over hoe hij het product maakte. Tegenwoordig wordt logistiek steeds belangrijker. De frezer moet verder kunnen denken om, rekening houdend met levertijden, de spindels maximaal te laten draaien. Het is een complex schaakspel geworden. Soms is het slimmer niet voor de

15

Jan Kusters, directeur-eigenaar van Kusters Precision Parts: in het hoogste segment kom je niet mee met oude machines.

hand liggende keuzes te maken.” Niet elke vakman beschikt over dergelijke competenties. Weliswaar ondersteunen diverse softwaresystemen, bijvoorbeeld standtijdbewaking van gereedschappen, de vakman daarbij, je moet als vakman toch het hele proces kunnen overzien.

Daarom investeert Kusters in scholing en training van de medewerkers. Elke maand komt een expert van de CAM leverancier een dag naar Oss om de CNC operators verder te trainen in het verbeteren van de CAM programma’s.

Soms gebeurt dit groepsgewijs, soms individueel. Jan Kusters denkt dat elke operator gaandeweg wel 3 dagen per jaar geschoold en getraind wordt. “Een frezer is geen knoppendrukker. Iemand die hier 10 jaar rondloopt, is nog steeds niet uitgeleerd.” Jan Kusters zou best nog meer aan scholing willen doen. Het moeilijke is echter de tijd hiervoor vinden.

Overdag scholen kost productie-uren. En in de avonduren willen de meesten niet.

Kusters Precision Parts Aantal medewerkers: 40 fte (34 in de productie; 6 indirect) Omzet € 9 miljoen AS9100 gecertificeerd

Méér flexibel en onbemand Een groot aantal verspanende bedrijven zegt in de Benchmark Verspanen moeite te hebben met het aantrekken van goede vakmensen (79%). Jan Kusters vindt dit momenteel wel een uitdaging, maar vooral omdat het “stervensdruk” is. Gemiddeld genomen heeft hij minder last van dit probleem. Misschien komt het doordat de onderneming in Oss wat verderaf zit van Eindhoven. Misschien komt het doordat jonge vakmensen intern verder opgeleid worden. Je kunt het gebrek aan vakmensen ook oplossen door slimmer te produceren, geeft de metaalondernemer nog een andere oplossingsrichting aan. “Meer flexibel, meer onbemand.” Kusters Precision Parts investeert ook in de toekomstige generatie vakmensen. Het bedrijf heeft een fonds in het leven geroepen van waaruit activiteiten worden gefinancierd om kinderen te interesseren voor techniek. Dat begint al op de basisschool.

“Samen met andere technische bedrijven doen we in groep 7 en 8 met de kinderen leuke dingen rond techniek. Als je ze dan triggert, heb je grotere kans dat ze later voor een technische richting kiezen.”

Kortere doorlooptijden In de benchmark noemen verspanende bedrijven verkorten van doorlooptijden één van de grote uitdagingen. Dat geldt voor Kusters net zo zeer. “Doorlooptijden zijn al kort. Als je een product op één machine maakt, is dat relatief simpel.

Maar wij maken producten met 15 verschillende bewerkingen. Dan wordt korte doorlooptijd complex.”

Jan Kusters ziet dit als een punt waarmee toeleveranciers zich kunnen onderscheiden. Dat betekent wel dat je moet investeren in verschillende technologieën, om zoveel mogelijk bewerkingen in eigen huis te kunnen doen. Technologie in eigen huis halen, vergt forse investeringen. “Dat kost kruim.” En daar ontstaat soms een spanningsveld met de eindklant, die er niet voor wil betalen. Jan Kusters: “Hij heeft geen keus. Nog kortere doorlooptijden betekenen dat je je machinepark minder vol kunt plannen.

Als je met uitzonderingen rekening gaat houden, kun je misschien nog slechts 80% van je capaciteit vol plannen. Ook dat kost geld.”

Met eerste product quitte spelen De tweede grote uitdaging is de digitalisering. Bij Kusters wordt er altijd al met een digitaal model gewerkt, een STEP file, maar ook nog met een geprinte pdf. Koppeling tussen de productie en ERP is er nog niet; net zoals er nog geen monitoringsystemen zijn. Jan Kusters voelt wel de noodzaak om ook hierin te gaan investeren. Aan de ene kant om nieuwe investeringen beter te kunnen onderbouwen. Aan de andere kant omdat hij als prototypebouwer al op het eerste product winst moet maken. “Klanten zijn minder trouw. Dat geldt voor de hele maatschappij. Dus moeten we proberen onze calculatie steeds beter voor elkaar te hebben. Ook op het eerste product moeten we minimaal quitte spelen.” www.kustersexperts.nl

Beter, flexibeler en sneller

16

17

Met dezelfde indirecte organisatie méér output genereren en de leverperformance verbeteren. In één zin samengevat is dat het doel van een meerjarig investeringsprogramma bij Machinefabriek Gebrs. Frencken. 2016 liet een piek zien. 3 miljoen euro investeerde het fijnmechanisch bedrijf in nieuwe bewerkingscentra, automatisering en lastechnologie. Met alleen investeren in machines kom je er echter niet, stelt Michel Steenbakkers, die deze businessunit van Frencken Europe leidt. Investeren in medewerkers en standaardisatie zijn net zozeer noodzakelijk. “Je blijft de vakman aan de machine nodig houden.”

18

Machinefabriek Gebrs. Frencken verbetert leverperformance dankzij automatisering en standaardisatie Machinefabriek Gebrs. Frencken heeft een kleine inhaalspurt gemaakt, zo bestempelt Michel Steenbakkers het investeringsprogramma van 3 miljoen euro. Dit staat los van de investering van 1,5 miljoen euro in een high tech reinigingsproces, uitbreiding van de cleanroom en een logistiek centrum door Frencken Mechatronics. De machinefabriek gebruikt deze eveneens. De basis voor deze investeringen is het 3-jarig businessplan. “Kijk waar de markt heen beweegt, wat klanten willen en stem daar je investeringen op af”, vat Steenbakkers samen. De vier kernmarkten waarvoor het fijnmechanisch bedrijf werkt, semi-conductor, analytical, aerospace en medical, leggen de lat steeds hoger. Onder andere op het vlak van hoe de producten er uitzien. “Naast perfecte maatvoering is het visuele aspect belangrijk. Er mag bijvoorbeeld geen krasje op zitten.” Wat ook in alle vier de markten speelt, is dat producten complexer worden, seriegroottes afnemen en doorlooptijden korter moeten zijn.

Flexibiliteit was al belangrijk, maar krijgt steeds meer prioriteit, zonder in te boeten op kwaliteit en prijs.

Opschalen van proto naar serieproductie gaat nu heel snel Frencken Europe, is met dochteronderneming Machinefabriek Gebrs. Frencken, toeleverancier voor internationale OEMs actief in de medische, analytische, aerospace en semiconductor markt. De kerncompetenties van Frencken zijn manufacturing excellence, particle free design, design for manufacturibility, precisie componenten, motion&control en applicatie kennis.

Door deze competenties optimaal te combineren is Frencken in staat de processen en producten van haar klanten betrouwbaar en efficiënt te maken en klanten daarmee te ontzorgen. De totale Frencken Group Limited heeft een omzet van € 350 miljoen en ongeveer 2500 medewerkers.

Michel Steenbakkers: ondanks de automatisering blijft de vakman aan de machine nodig.

De planning van de C42’s is een mix van het Soflex PCS-systeem (Pallet Control System) met de ervaring van de CNC operators.

Standaardisatie levert geld op Om hierin mee te groeien, heeft de machinefabriek de voorbije jaren veel gedaan aan standaardisatie. “Standaardisering levert geld op voor ons én de klant”, aldus Michel Steenbakkers. Hij bedoelt dan niet alleen standaardisering in tooling, ook in programmering, werkwijzen en processen. Bewerkingen worden zoveel mogelijk op dezelfde manier geprogrammeerd. Voor het gereedschapbeheer is men overgestapt naar Proxia. Waar vroeger per project de gereedschappen werden gedefinieerd, kijkt het nieuwe beheersysteem naar de gereedschapsamenstelling zelf. Die mag best voor meerdere producten worden gebruikt.

Michel Steenbakkers: “Voorheen gebruikten we voor twee verschillende projecten twee complete sets gereedschappen in de machine, omdat frees en product aan elkaar gekoppeld waren.

Dat hoeft niet meer. Dat scheelt behoorlijk in de aanschaf van gereedschaphouders en de gereedschappen zelf.” Daarnaast heeft men de opspanning gestandaardiseerd. Alle freesmachines gebruiken hetzelfde span- en palletsysteem.

Fiks investeren in 5-assige freescapaciteit De hoofdmoot van de investeringen in 2016 hebben betrekking op de twee Hermle C42 5-assige bewerkingscentra, gekoppeld aan een Kuka robotmagazijn. De C42’s zijn machines met een nauwkeurigheid op honderdste. Volumetrisch produceren ze, afhankelijk van het product, op 5 µm nauwkeurig. “Voor de komst van deze beide machines hadden we moeite met nauwkeurige producten seriematig te maken. Eén product lukte wel, maar kun je er ook 25 onbemand maken?”, aldus Steenbakkers. De beide machines hebben elk een gereedschapmagazijn van 462 gereedschappen. Om het beschikbare vloeroppervlak en de hoogte van de fabriek optimaal te benutten, is een magazijn voor 107 palletplaatsen ingericht. “Hierdoor kunnen we mallen voor repeatwerk op de pallet laten zitten.” De pallets sluiten naadloos aan op de standaardisatie waar Frencken naar streeft.

Met de standaardisering van programmering, werkwijze, tooling en opspanning, verhoogt de toeleverancier de flexibiliteit. Men kan producten van de ene naar de andere machine verplaatsen.

Naast de beide Hermle C42 machines zijn er ook nog twee jonge gebruikte B300 5-assers van de Duitse fabrikant gekocht met hetzelfde spansysteem.

Reinigingsstraat eindigt in cleanroom Het schoonmaken van componenten voordat ze een cleanroom in mogen, is een specialisme op zich. “Voor een specifiek type materiaal dat altijd op dezelfde manier binnenkomt, is het reinigingsproces wel uit te zoeken”, vertelt Michel Steenbakkers.

Maar je moet rekening houden met verschillende materiaalsoorten, procesvloeistoffen en afmetingen van componenten. En dan zijn er nog de verschillende reinheidseisen die toeleveranciers hanteren.

Vooral in de semiconductor- en de analytische markten liggen de reinheidseisen steeds hoger. Om hieraan te voldoen, heeft Frencken geïnvesteerd in een eigen geavanceerd reinigingsproces, dat direct eindigt in de cleanrooms van het bedrijf en ‘vuile’ producten reinigt tot het hoogste niveau voor high tech toepassingen: ultra high vacuüm. Frencken beschikt hiermee over de meest geavanceerde reinigingsstraat in de regio. De reinigingsstraat is ontwikkeld aan de hand van verschillende klantspecificaties.

Snel opschalen dankzij standaardisering De investering in de beide B300 machines past in de visie van Michel Steenbakkers.

Prototypes worden op de Hermle B300, ook een 5-asser, gemaakt. Deze machine heeft dezelfde mogelijkheden als de C42, maar is alleen een ouder type en kleiner en minder zwaar uitgevoerd. Voor proto’s is dat geen probleem. De pallets kunnen één op één worden overgezet als een

Controle houden Eerst gaan de componenten in een mand, die in een reeks achtereen volgende zeepbaden met daarna spoelbaden (demi- of osmosewater) wordt ondergedompeld. Daar worden ze bestookt met ultrasoongeluid om de vervuiling los te trillen. De ultrasoon frequentie van elk bad is instelbaar.

De nieuwe reinigingsstraat is volledig computer gestuurd en eindigt in de cleanroom. Het bedrijf maakt zelf zijn demien osmosewater. Dat bleek nodig te zijn voor reiniging tot het hoogste niveau. Bovendien heeft het bedrijf een procesengineer aangenomen. Michel Steenbakkers: “Frencken heeft hiermee een geavanceerde reinigings- en cleanroom omgeving in handen waarmee we niet alleen efficiënter en flexibeler zijn, maar vooral meer controle houden over producten en processen.”

product seriematig gemaakt gaat worden.

Gereedschappen en houders zijn ook identiek. Het programma vergt meestal slecht een kleine aanpassing. “Dankzij deze werkwijze kunnen we, als de klant wil, snel opschalen van proto naar serieproductie.”

Dat is het voordeel van standaardisering voor de klant. Voorheen vergde dit altijd een behoorlijke slag: programma’s aanpassen, nieuwe opspanningen maken,

tooling wijzigen et cetera.

5000 uren op nieuwe cel Michel Steenbakkers schat dat elke C42 dit jaar 4500 tot 5000 uren gaat frezen, grotendeels onbemand. Veel repeat orders. Series van 50-60 producten per jaar tot hooguit enkele honderden.

Deze automatisering brengt rust in de machinefabriek en verlaagt het

Een belangrijk deel van het investeringsprogramma bij Machinefabriek Gebrs. Frencken betreft de installatie van 2 Hermle C42 5-assers, gekoppeld aan een palletmagazijn. (Fotografie: Bart van Overbeeke Fotografie / redactie)

19

www.dymato.nl

20

DYMATO AAN DE BASIS VAN KWALITEIT

Nieuw

!

Hyundai Wia XH6300 at Dymato Koreaanse krachtpatser uit Duitse handen Heavy duty 200% meer verspaningscapaciteit 1G (de-)acceleratie met 16 m/min ijlgang High performance Built-in spindel met 90kW vermogen en 10.000 min-1 Getrapte x-as geleiding voor hogere stabiliteit Spaan tot spaan gereedschapwisseltijd van 4,2 sec.

Gereedschapsmagazijn tot max. 340 gereedschappen Voor een uitgebreid oriĂŤnterend gesprek kunt u bellen met onze specialisten 0318-550800

info@dymato.nl

kostenniveau. “Méér output met dezelfde indirecte organisatie, wat leidt tot lagere kosten.” De belangrijkste meerwaarde vindt Steenbakkers de hogere leverbetrouwbaarheid. “Die gaat omhoog, door een stabiel proces en de juiste vakmensen aan boord, met minder kunsten vliegwerk.” Voor de machinefabriek zijn leverbetrouwbaarheid, kwaliteit en klanttevredenheid de belangrijkste KPI’s.

De vakman blijft nodig Machinefabriek Gebrs. Frencken heeft niet alleen de nieuwe 5-assers van Hermle geautomatiseerd. Ook het bestaande machinepark zoals de Hermle C40 is voorzien van een palletmagazijn met 15 pallets. En aan de beide 4-assige machines van Heller staat een geavanceerde robotcel van Cellro. Automatisering is dus ver doorgevoerd. Toch blijft Michel Steenbakkers de vakman aan de machines onvervangbaar vinden. “De vakman blijft nodig, alleen worden er wel andere competenties gevraag. Hij moet ook kennis hebben van automatisering en vooruit kunnen denken.” Op dit moment worden de beide Hermle C42 machines bemand door een team van 3 operators. In de toekomst kan dit eventueel naar 2 tot 2,5 operator gaan, dit zal de praktijk moeten uitwijzen. Hoewel werkvoorbereiders extern programmeren, hebben de operators een belangrijke rol in het verfijnen van de programma’s. Werkvoorbereider én operator maken samen de eerste producten en optimaliseren het programma voor de onbemande productie. “Het kritische oog van de operator die naar het product, de opspanning en de bewerking kijkt blijft nodig. Zij denken mee hoe we het product

21

Leg meer verantwoordelijkheid bij de jongens; leuker voor hen en efficiënter voor ons

De nieuwe reinigingsstraat eindigt in de cleanroom.

het beste kunnen maken.”

Planning, een mix van software en vakmanschap De planning van de C42’s is een mix van het Soflex PCS-systeem (Pallet Control System) met de ervaring van de CNC operators.

Michel Steenbakkers merkt dat operators er een uitdaging in zien om zoveel mogelijk productie uit de machines te halen. Hij gunt ze veel vrijheid in de manier waarop ze hun werk plannen. Vanuit de planning krijgen ze hun weektargets; hoe ze deze realiseren, bepalen ze in grote mate zelf. “De operators aan de machine bepalen zelf de prioriteiten van nieuwe producten die afgesteld moeten

worden. Daarin gaat hun vakmanschap zitten. Als zij naar huis gaan of er zijn geen nieuwe producten in te stellen, neemt Soflex de planning van de robotcel en de freesmachines helemaal over om een optimale benutting van de capaciteit te waarborgen.” Michel Steenbakkers wil de komende jaren hiermee nog veel verder gaan. “Ik geloof dat iedereen hier over een goed stel hersens beschikt en het beste voor de fabriek wil. Dan komt het vanzelf goed. Leg meer verantwoordelijkheid bij de jongens neer, dat maakt het leuker voor hen en efficiënter voor ons.” www.frencken.nl

Hermle 5-assers voor de BBL-leerlingen

Een van de twee Hermle B 300 5-assers wordt bewust vrij gehouden voor de BBL-leerlingen.

Machinefabriek Gebrs. Frencken heeft altijd BBL-leerlingen in dienst. Op dit moment 4. Sinds afgelopen jaar hebben ze één van de beide Hermle B 300 machines tot hun beschikking.

Michel Steenbakkers: “Als je leerlingen opleidt, moet je ze opleiden met nieuwe technologie. Dus op 5-assige machines, daar gaat het namelijk naar toe.” Daarnaast is een ervaren medewerker deels vrij gemaakt voor de begeleiding van leerlingen. De beide Hermle machines worden als stand alone machine ingezet voor de productie, de helft van de tijd worden ze niet vol gepland, zodat de leerlingen er op kunnen werken. Ook zijn de machines voorzien van de nieuwste besturing, zodat de leerlingen naderhand probleemloos kunnen overstappen op het werken met de Hermle C40 en de nieuwe C42’s.

22

23

Machinebouwtechnologie Fabrikant: OMV Parpas Product: Roller XL De Roller XL is een hoge snelheidsbewerkingscentrum van Parpas.

Leverancier: Technische Handel Evolent

24

Additief, frezen en slijpen in één machine: is dat zinvol?

Integratie van extra bewerkingstechnieken: dat wordt volgens Holger Gröning van Elb-Schliff en Aba Grinding Technologies dé trend in het komend decennium. Frezen, boren, laserbewerken, meten, zelfs 3D metaalprinten, het kan allemaal in de slijpmachine worden geïntegreerd.

Maar wanneer heeft dat zin?

Elb-Schliff Werkzeugmaschinen en Aba Grinding Technologies kennen een lange historie als het om precisieslijpen gaat. Die van Aba Grinding gaat terug tot 1897; die van zusterbedrijf ElbSchliff tot 1949. Eén van de oudste nog beschikbare slijpmachines staat tegenwoordig in het Duits Museum. Maar de echte waarde bewijzen de vaak tientallen slijpmachines van de beide merken die in Duitse productiebedrijven staan. Bij grote klanten, in onder andere de automotive industrie, draaien ze veelal 7 dagen in de week, 3 ploegen per dag. 25 jaar aan één stuk is geen uitzondering, zegt Markus Stanik, sinds enkele jaren directeur van Elb-Schliff Werkzeugmachinen GmbH. “Slijpen is een lange termijn business.”

Trends die de richting bepalen Maar ook deze lange termijn business verandert. “Het volstaat niet meer om alleen op de machine te focussen”, zegt Stanik.

“Alles wat buiten het slijpen gebeurt, is minstens zo belangrijk.

Daarom moeten we verder kijken.” Met verder kijken bedoelt hij vooral naar andere bewerkingen. Doorlooptijden zijn tegenwoordig een cruciaal gegeven in productiebedrijven.

Die kun je proberen te verkorten door het slijpproces te optimaliseren, Elb zoekt de oplossing eveneens in een andere richting: integratie van andere bewerkingstechnologieën in de slijpmachine. Bijvoorbeeld frezen. “Velen trekken de neus op: frezen op een slijpmachine, dat kan niet. Maar voor bepaalde processen is dat een goed proces”, zegt Markus Stanik. Meer flexibiliteit is een andere trend in de maakindustrie. Series worden kleiner, levenscycli van componenten nemen af. Machines moeten dus gemakkelijker aangepast kunnen worden; omsteltijden moeten omlaag of zelfs tot quasi nul worden gereduceerd door automatisering. Tekort aan vakmanschap is een derde trend die volgens de machinebouwer invloed zal hebben op hoe toekomstige CNC-machines er uitzien. De besturing wordt belangrijker; ook onervaren medewerkers moeten de machine kunnen bedienen en een goed product kunnen maken.

Slijpen en frezen in één Elb en Aba hebben gezamenlijk een technology roadmap opgesteld waarin ze de koers uitzetten hoe op deze trends te reageren. In deze roadmap voeren 3 aspecten de boventoon, zegt Holger Gröning, verantwoordelijk voor technologieontwikkeling. Doorontwikkelen van slijptechnologie; automatisering en integratie van functionaliteit. “Het gaat om systemen die we samen met onze partners ontwikkelen en dan in onze slijpmachines integreren.” De MillGrind van Elb is een goed voorbeeld van zowel functie-integratie als automatisering.

De machine wordt onder meer gebruikt voor de productie van turbineschoepen. Naast de klassieke slijpmachine staat een gereedschapketting, zoals iedereen die kent van de CNCbewerkingscentra. 12 of 24 plaatsen zijn er beschikbaar; het magazijn kan modulair worden uitgebreid. En als er toch een magazijn is, dan kunnen hierin ook grijpers, africhtschijven en slijpschijven worden opgeslagen. Elb-Schliff had al in de tachtiger jaren een patent op een automatische gereedschapwisselaar voor de slijpmachines. De laatste jaren wint dit idee aan belangstelling.

Er worden wel heel andere eisen aan zo’n wisselaar gesteld dan aan een gereedschapwisselaar voor een freesmachine. Alleen al wat het gewicht betreft: een HSK-100 freesgereedschap dat 25 kilo weegt is al zwaar. Bij slijpmachines moeten gewichten tot 80 kilo gewisseld worden. Snelheid van een wisselaar is dan ook minder belangrijk dan de betrouwbaarheid. “Daarom wisselen we de schijven met dubbele grijpers”, legt Holger Gröning uit.

De gereedschapketting en -wisselaar maken mogelijk om het frezen in de slijpmachine te integreren. De machinebouwer heeft ondertussen 6 freesbewerkingen succesvol geïntegreerd.

De moeilijkheid bij de integratie van een freesbewerking in een slijpmachine is dat het assenstelsel anders is én dat de kans op botsingen van de frees groter is. Samen met partners heeft Elb daarom meerdere freescycli ontwikkeld die in de besturing van de MillGrind geïntegreerd zijn. Het uitgangspunt bij de MillGrind is dat aan een werkstuk slechts een beperkt aantal

aan een schoep, die daarna in dezelfde opspanning geslepen wordt tot de juiste nauwkeurigheid en ruwheid. Bij een goede procesbeheersing brengt het additieve proces immers geen warmte in het basismateriaal. Holger Gröning ziet de toepassingen vooral in de productie van kleine series. “Als je op een dure slijpmachine relatief ongedefinieerde materiaallagen gaat opbrengen, loont zich deze techniek niet. Dan kun je beter twee gescheiden machines hebben. Voor andere toepassingen loont het wel.” De stempel- en matrijzensector is een andere industrietak waarvoor de hybridetechniek De Elb MillGrind additive combineert frezen, 3D metaalprinten en vlakslijpen in één machine. zinvol kan zijn. Zwaar belaste delen kun je met additieve technieken een zodanige geometrie meegeven, dat je de freesbewerkingen nodig zijn. “Hooguit Holger Gröning. Zo onderzoeken ze nog 20 procent van de totale bewerking. Dan hoe het materiaal in de overgangsfase van gereedschappen naderhand gemakkelijk kunt repareren. De technology manager heeft zo’n machine zin”, aldus het hoofd het substraat naar het 3D geprinte metaal ziet op korte termijn in de reparatiemarkt technologie ontwikkeling. Bijvoorbeeld er uitziet. De lagen zelf hebben een bijna één van de eerste grote toepassingen het frezen van een kleine inkeping.

100% dichtheid. Een ander onderzoek van deze hybride technologie. Ook Doordat je die enkele freesbewerking in richt zich op het ontstaan van een witte, een slijpmachine kunt doen, bespaar je de thermisch beïnvloede zone, onder meer bij in de productie van nieuwe stempels en matrijzen kun je het print-freeskosten van een extra machine én de kosten nikkelbasislegeringen. slijpproces zinvol inzetten. Maar, zo zegt en onnauwkeurigheid van omspannen. hij, dan moet je wel de voordelen van de Additive manufacturing blijft geen additieve techniek zien te benutten. Hij 3D metaalprinten nichemarkt Een variant van de MillGrind die Elb-Schliff Ondanks dat er dus nog veel ontwikkel- en bedoelt dan specifieke geometrieën die niet anders maakbaar zijn; of graduele heeft gebouwd, is de MillGrind additive. onderzoekswerk gedaan moet worden, materiaalovergangen. Blijft de technologie 3D metaalprinten in de slijpmachine. gelooft Gröning in de toekomst van dan niet te langzaam en de kostbaar?

Lasercladden, om precies te zijn. Markus additief opbouwen en slijpen in één “Neem een goedkoop basismateriaal en Stanik heeft dat kunstje in zijn vorige machine. “Additive manufacturing blijft breng daar additief de dure, slijtvaste laag werkkring ook al eens uitgehaald. geen nichemarkt. De markt vindt dit Hij werkte tot aan zijn benoeming interessant. De luchtvaartindustrie realiseert of feature op aan”, zegt Gröning. Hybride processen vergen creativiteit. Dan is veel bij de slijpmachinefabrikant bij zich dat al; de automobielindustrie mogelijk.

Hamuell Maschinenbau. Deze Duitse volgt straks.” De productie van turbinemachinebouwer was de eerste die een gerelateerde componenten is een www.elb-schliff.de lasercladkop integreerde in een CNCinteressante toepassing. De techniek leent www.laagland.nl machine, namelijk lasercladden in een zich bij uitstek voor het aanbrengen van draaibank. Elb integreert deze technologie een leading edge of een trailing edge in een freesslijpcentrum. Men gebruikt dezelfde laserkop, die van HMT, het Amerikaanse bedrijf dat twee jaar geleden de eerste IAMA Award heeft gewonnen (de internationale additive manufacturing award van de VDW en AMT). HMT levert eigen besturingssoftware voor het laserproces die gekoppeld wordt aan de besturing van de slijpmachine. De laserkop, voorzien van een HSK-80 opname, wordt net als een gereedschap in de machine gewisseld. Na het opbouwen van 3 of 4 lagen (0,3 mm dik) kan er geslepen worden. De lasertechnologie kan ingezet worden voor het 3D metaalprinten van specifieke features maar eveneens voor het aanbrengen van slijtvaste lagen, die dan direct nauwkeurig nageslepen kunnen worden. De technologie staat nog aan het begin van een hele ontwikkeling, denkt Met de speciale laserclad kop kan materiaal opgebracht worden.

25

26

Gepatenteerd alternatief voor telescopische afdekking biedt meerdere voordelen

Compacte afdekking geleidingen zet Spinner klasse hoger Vierkante meters: dat is in menig maakbedrijf een belangrijk onderwerp geworden. Ruimte kost geld. De Duitse machinebouwer Spinner slaagt erin met een nieuw type, gepatenteerde afdekking van de geleidingen, het vloeroppervlak van bewerkingscentra 20 tot 30 procent te verkleinen.

Tegelijkertijd komt het nieuwe systeem de ergonomie ten goede evenals de kwaliteit van de bewerkingen

De telescopische afdekking van de geleidingen is in de loop der jaren een standaard geworden in de bouw van bewerkingscentra. Platen die afhankelijk van de positie van de spindel over elkaar schuiven of juist uit elkaar. Spinner heeft een alternatief ontwikkeld, voor het eerst toegepast op de VC1150.

Dit bewerkingscentrum kent bij buitenmaten van 2,27 bij 2,65 m een bereik in de X-richting van 1150 mm, 620 mm in de Y-richting en 600 mm in de Z-as. “Met de nieuwe afdekking kan de tafel tot aan de uiterste zijkanten van de machine bewegen”, zegt Hans Blomen van Limas, dat Spinner in Nederland vertegenwoordigt. Dat scheelt bij dit bewerkingscentrum ten opzichte van de benchmark meer dan 20 procent. Het systeem bestaat uit een vaste afdekking met twee afstrijkers op de X- en twee op de Y-geleiding. De afdekking zit vast op het onderbed.

De tafel beweegt hier over heen. Spinner heeft inmiddels patent gekregen op deze oplossing, die in eigen huis werd ontwikkeld.

Om de beschikbare ruimte nog efficiënter te benutten, bouwt Spinner de machines zo dat ze met de ruggen tegen elkaar geplaatst kunnen worden. Een doorgang van dertig centimeter volstaat.

De schematische voorstelling van het nieuwe systeem, zoals dat toegepast is in de VC1150.

Meer voordelen dan alleen ruimte De nieuwe afdekking biedt meer voordelen dan alleen de ruimtebesparing. Heel praktisch is dat het systeem zodanig is geconstrueerd en gebouwd, dat koelsmeermiddelen absoluut niet meer voor storende verontreinigingen kunnen zorgen.

Hans Blomen: “Bij een telescopische afdekking zijn er altijd rubbers nodig. Daarop blijven resten koelsmeermiddel achter, waar zich bacteriegroei kan vormen. Het nieuwe systeem van Spinner is absoluut onderhoudsvrij; er kan niks onder komen.”

Daarnaast speelt er het ergonomische aspect. Telescopische afdekkingen nemen ruimte in waardoor er altijd een zekere afstand zal zijn tussen de voorzijde van de machine – waar

27

de operator staat – en de tafel waarop de werkstukken worden opgespannen.

Hoe groter die afstand, hoe verder de operator moet reiken. Bij de nieuwe VCserie van Spinner is de tafel makkelijker bereikbaar door het ontbreken van de telescopische afdekking. Datzelfde effect zie je ook aan de achterzijde terug, waar het nieuwe systeem vooral voor meer stabiliteit van de machine zorgt.

De Z-geleiding waarover de spindel beweegt staat dichterbij het werkstuk.

“De geleidingsafstand ten opzichte van de uitlading kent een veel betere verhouding”, aldus Hans Blomen.

Minder gewicht meeslepen Hij ziet nog een ander positief effect op de dynamiek van het bewerkingscentrum.

Een telescopische afdichting weegt meer. “De machine moet dat gewicht iedere keer meeslepen. Het “slaan” van de afdekkingen kan verstorend werken zodra je hogesnelheidsfrezen toepast.

Bij HSC-bewerkingen ga je dit terug zien

Ook in de VC1650 wordt de nieuwe afdekking toegepast.

in de oppervlakte gesteldheid en in de nauwkeurigheid. De testen door Spinner tonen aan dat de machines met dit nieuwe concept stabieler, nauwkeuriger en dynamischer zijn geworden. Spinner gaat

het gepatenteerde systeem uitrollen naar de hele lijn bewerkingscentra. Hiermee zet de Duitse machinebouwer duidelijk de stap weg van het low cost segment richting hoogwaardigere machines.

Nieuw systeem: volumetrische compensatie voor machinegroei De Duitse machinebouwer heeft voor de U5-630 Advanced een nieuw compensatiemodel ontwikkeld om nauwkeuriger te compenseren voor thermische effecten. Gebruikelijk bij deze machines is dat de temperatuur aan de spindelneus wordt gemeten en dat dan in de Z-richting eventuele groei gecompenseerd wordt. Hans Blomen: “Spinner heeft nu een rekenkundig model ontwikkeld dat met veel meer factoren rekening houdt en in alle drie de richtingen compenseert.

Daarvoor zijn heel veel testen en metingen gedaan, waardoor men nu exact weet wat de volumetrische uitzetting is bij bepaalde spindeltoerentallen en temperaturen. Het model voorspelt aan de hand van deze factoren de volumetrische uitzetting en compenseert dan niet alleen in de Z-richting, maar in alle drie de assen.” De fabrikant kiest hiermee een andere weg dan veel andere machinebouwers, die vooral met sensoren de uitzetting willen meten. Spinner wil juist zo min

mogelijk afhankelijk zijn van aanvullende sensoren, om met rekenmodellen een robuuster en minder storingsgevoelig systeem te gebruiken. “Je hebt minder elektronica nodig.” Een van de voordelen van deze aanpak is dat de opwarmcyclus in principe achterwege kan blijven. “In het rekenkundig model wordt aan de hand van de omgevingstemperatuur en spindeltoerental gesimuleerd wat de machine gaat doen. Je hoeft dus ’s ochtends niet eerst een opwarmcyclus te draaien maar kunt direct goede stukken bewerken.” Het nieuwe systeem draait op een aparte CPU die bij de machine wordt geplaatst, de CPU van de machine wordt er dus niet extra door belast. De data worden via een Profibusverbinding real time doorgegeven aan de besturing. www.limascnc.nl www.spinner-wzm.de

28

2017 jaar van comeback van Schiess

De Duitse machinebouwer Schiess lanceerde enkele jaren geleden op de EMO de nieuwe strategie en twee nieuwe machines, een portaalfreesbank en een carrouseldraaibank. Ontwikkeld in Berlijn, een basis gebouwd in China en afgebouwd in Aschersleben. Sindsdien is Schiess vooral druk bezig geweest met opdrachten uit de eigen groep, het Chinese SYMG. 2017 moet het jaar worden van de comeback op de Europese markt.

Met een nieuwe lijn machines, die goedkoper zijn door ze seriematig te bouwen in Aschersleben, wil Schiess een marktsegment aanspreken waar nauwkeurigheid gevraagd is, maar budgetten niet oneindig zijn.

Modulaire bouwwijze verlaagt bij Schiess de kostprijs en maakt precisie machines concurrerend Laat de naam Aschersleben vallen en degenen die al langere tijd meelopen in de groot verspaning, weten dat er in het stadje in Saksen-Anhalt grote precisie machines worden gebouwd. Al lang, sinds 1866. Oprichter Ernst Schiess was in de 19e eeuw zelfs een van de grondleggers van de huidige VDMA. De val van de Berlijnse muur en het samengaan van de beide Duitslanden begin negentiger jaren hebben de machinebouwer geraakt. Zoals zovele in het vroegere Oost-Duitsland.

Wat gebleven is, is het vakmanschap om nauwkeurige machines te bouwen, precies zoals de opdrachtgever ze wil. “Elke machine was bij ons een ‘Sonderprojekt’”, steekt Alain Reynvoet van wal. De Vlaming, die eerder Haas Automation Europe heeft opgebouwd, werkt sinds medio 2016 als chief sales officer voor Schiess. Dat is tegenwoordig onderdeel van SYMG, de Chinese groep die een van ’s werelds grootste machinebouwconcerns is. Alain Reynvoet is door de Chinese eigenaar van Schiess binnen gehaald om de nieuwe koers van het merk vorm te geven.

Voor Europese markt bouwen Op de EMO 2013 presenteerde Schiess ook al eens een nieuwe strategie. Met de Ascaturn en Ascamill, ontwikkeld in Duitsland, deels gebouwd in China en afgebouwd in Aschersleben, zou men de markt voor grote machines op gaan. Sindsdien is de ontwikkelafdeling, SchiessTec in Berlijn en München, sterk gegroeid. Hier werken meer dan 90 medewerkers aan de ontwikkeling van de machines en componenten. Deze machines, met name de Vertimaster lijn, zijn de voorbije jaren vooral naar China verkocht. Vaak voorzien van technologische extra’s die op vraag van de klant werden

De productie in de vroege jaren bij Schiess. Let op de auto's.

ontwikkeld. Een voorbeeld is de ronde RAM die Schiess als enige aanbiedt. Deze RAM heeft een diameter van slechts 560 mm en leent zich dus heel goed voor het inwendig bewerken van grote componenten.

Ondanks de beperkte diameter, kan de RAM voorzien worden van een freesspindel met een vermogen van 100 kW en beschikt deze over een geïntegreerde C-as. Stabiliteit is een ander kenmerk van de machines uit Aschersleben. Dat vertaalt zich in de hoge draaimomenten waarmee verspaand kan worden. Sommige freeskoppen van Schiess kennen een draaimoment tot 20.000 Nm. Directe aandrijvingen, hydrostatische geleidingen en thermische compensatie zorgen voor de nauwkeurigheid, ondanks de enorme

krachten waarmee onderdelen worden bewerkt.

Modulaire bouwwijze Op de Europese markt heeft Schiess niet de positie verworven die enkele jaren geleden werd verwacht. Alain Reynvoet wijt dat voor een deel aan het gemis van een instapmodel. “Er wordt niet meer over Schiess gepraat in de markt, omdat we met onze projectmachines te duur zijn voor klanten die met een standaard oplossing uit de voeten kunnen.” Daarnaast speelt de productiewijze Schiess parten. “We zagen elke order als een Sonderprojekt”, legt Reynvoet uit. “Dan ben je meteen al veel te duur.” Mede op zijn advies verlegt Schiess daarom de koers. Voor de Europese markt

50 m lange freesmachine met dubbele portalen Behalve het bouwen van de nieuwe lijn standaard machines, blijft Schiess doorgaan met de grote projecten. De speciale projecten, aan de bovenkant van de markt, blijven een visitekaartje van de Duitse machinebouwer. De technologische innovaties sijpelen uiteindelijk door naar de standaard lijnen. Een van de grootste machines die Schiess tot nog toe heeft gebouwd, is een 50 meter lange freesmachine met dubbele portalen en een draaitafel voor een 8000 mm grote klauwplaat. Met de dubbele portalen kan gelijktijdig op twee plaatsen 5-assig worden bewerkt, maar ook 5-assig frezen en draaien op

hetzelfde moment is mogelijk, terwijl elders op de machine een nieuw product wordt opgespannen. “Diezelfde Chinese klant wil nu een soortgelijke machine, maar dan 50 meter lang en met 3 portalen”, zegt Alain Reynvoet. “China koopt hoog technologische producten. Het tijdperk waarin kwaliteit voor een Chinese klant minder zwaar weegt, is voorbij.” Schiess beschikt overigens in Aschersleben zelf ook over een machine van 21 meter lengte, verdeeld in 15 meter freesbereik en een 6000 mm grote draaitafel.

29

31

is de mediumlijn volledig nieuw ontworpen: de Schiess P en F (opvolger Horimaster), de Schiess T en de Schiess V (opvolger Vertimaster). De machines worden modulair gebouwd. Er komen verschillende optiepakketten beschikbaar. Hiermee kan de klant de machine aankleden naar eigen behoeften. Op deze manier verlaagt Schiess de kostprijs van de machine. “We doen geen concessie aan de kwaliteit, maar door deze machines seriematig te bouwen en te vertrekken van standaard modules, worden we concurrerend.” De eerste 4 ‘Bohrwerken’ worden momenteel volgens dit nieuwe concept in de fabriek in Aschersleben gebouwd. Een alternatief voor kotterbanken. Repeteernauwkeurigheden binnen 6 µm. De potentiële klanten zijn bedrijven die naast nauwkeurigheid vooral dynamiek en productiviteit zoeken. Die met hogere voedingen en snededieptes werken.

“Onze machines hebben de dubbele spindelvermogens van veel anderen, omdat we zo stabiel bouwen.” Qua freeskoppen loopt het aanbod hiervoor uiteen van de standaard 3500 toerenkop tot een 5-assige freeskop met 24.000 toeren spindel. Deze precisie machines zullen voor een prijs van rond de 500.000 euro in de markt worden gezet. “Echte Schiess machines, Made in Germany”, benadrukt Alain Reynvoet.

Instaplijn van zusterbedrijf Daarnaast brengt Schiess een nieuwe lijn instapmodellen op de Europese markt, die gebouwd worden door de Chinese zuster KMTC. Deze machinebouwer, eveneens onderdeel van SYMG, bouwt volgens Alain Reynvoet degelijke machines (tafel- en floortype kotterbanken) die hij onder het label Guaranteed by Schiess gaat verkopen. Instapprijzen liggen op de helft van de machines die in Aschersleben worden gebouwd. Voor het merk zijn deze instapmodellen belangrijk om bij potentiële

klanten een voet tussen de deur te krijgen.

Tot slot ontwikkelt Schiess momenteel voor een vliegtuigbouwer een heel nieuwe machine voor grote vliegtuigonderdelen.

Nog voor de EMO wordt deze gelanceerd, maar nu al krijgt Schiess positieve respons uit de markt. “Tier 1 en 2 supplier aan de luchtvaartindustrie tonen veel interesse voor ons nieuwe concept.” Hoewel deze machine ontwikkeld wordt voor de aerospace, ziet Alain Reynvoet ook andere toepassingen, zoals het bewerken van onderdelen voor windturbines.

Moederbedrijf SMTCL heeft al aangegeven de nieuwe machine voor de Chinese markt te willen hebben. De Asca-lijn zal in de toekomst enkel nog in Azië voor de Aziatische markt worden gebouwd.

Dagelijks brood verdienen Alain Reynvoet heeft eveneens de verkoopafdeling gereorganiseerd. “We werken voortaan met productmanagers.

Deze zijn verantwoordelijk voor hun totale lijn, dus voor sales, feedback van de klant, maar ook de terugkoppeling naar de engineers.” Hij heeft bewust ervoor gekozen om de nieuwe productmanagers te rekruteren uit de constructeurs. “Het zijn mensen die de machines door en door kennen.” De nieuwe productmanagers gaan ook bestaande contacten met onderzoeksinstellingen en universiteiten verder uitbouwen. En ze gaan potentiële toeleveranciers zoeken. “Tot nog toe maken we bijna alles zelf. Daardoor maken we het verschil met concurrenten. Maar sommige zaken, zoals een palletwisselaar, moet je niet zelf willen ontwikkelen. Die kun je beter inkopen.” Alain Reynvoet is overtuigd dat deze nieuwe strategie voor een comeback van Schiess op de Europese markt gaat zorgen. “We blijven grote projecten doen.

Daarin kunnen we ons technisch gezien helemaal uitleven. Maar met de standaard lijn moeten we ons dagelijks brood kunnen verdienen doordat we machines bouwen die qua kwaliteit en prijs voldoen aan wat de markt vraagt.” www.schiessgmbh.de

32

Fabrikant: DMG Mori Product: Celos Celos is het Industrie 4.0 platform voor de machines van DMG Mori, zoals deze NHX 4000

Industrie 4.0

33

ICTM conferentie schetst hoe data analyse de verspaning naar hoger niveau tilt

34

Big data: helpen ze?

Vliegtuigen en energiecentrales: ze hebben turbinecomponenten gemeen.

En de steeds hogere eisen die hieraan gesteld worden, met lastiger te bewerken materialen. Digitalisering, simulatie, databased manufacturing.

Drie trefwoorden die centraal stonden op de ICTM 2017 conferentie in Aken. Drie trefwoorden die je eigenlijk één op één kunt doortrekken naar de toekomst van de verspaning. Ook in andere segmenten van de verspanende industrie komen ze hier niet om heen.

De vergroening die vliegtuigmaatschappijen willen doorvoeren, legt motorenbouwer MTU Aero geen windeieren. Het Duitse bedrijf heeft inmiddels 8400 orders binnen gehaald voor de levering van de nieuwe GTF motoren. Bijzonder aan deze vliegtuigmotoren is de ontkoppeling van het toerental van de fan en de lage druk turbine. Het resultaat: 15% minder brandstofverbruik, méér vermogen, liefst 75% minder lawaai.

MTU heeft sinds de eerste motoren die in 2009 zijn gebouwd, de productiecapaciteit al verdubbeld. De komende jaren moet er nog eens een verdubbeling plaatsvinden. De productie van

MTU heeft een speciale bliskfabriek gebouwd waar vergaand geautomatiseerd wordt gewerkt. De stap van big data naar small data moet nog gezet worden.

bijvoorbeeld compressors stijgt van 320 in 2009 naar 1580 in 2020; die van turbines van 1150 naar 1850.

Papierloze one piece flow productie De grote uitdaging is de productie van de blisk, een standaard onderdeel van een compressor. Maar geen standaard onderdeel om te maken. Rainer Martens, chief operating officer bij MTU, noemt daarvoor als redenen niet alleen de complexe geometrische 3D vorm, maar ook de toleranties en het materiaal.

Oppervlakteruwheden liggen onder Ra 0,5 µm. Geometrische toleranties minder dan 30 µm. Als materiaal zet men hoogsterkte titaan in. De smeeddelen worden geruwd in Polen; de precieze nabewerking gebeurt in de nieuwe fabriek in München waar 24 5-assers van Mikron en 7 Monforts draaifreesmachines gekoppeld zijn aan een palletmagazijn met 1000 palletplaatsen.

“We werken hier one piece flow. Volledig papierloos”, schetst Rainer Martens de praktijk in de nieuwe fabriek, die geleidelijk verder uitgebreid wordt. De hele fabriek is ingericht voor 8 type werkstukken, die 24/6 worden geproduceerd. De zondag is voor onderhoud. Zonder digitalisering kan zo’n fabriek niet draaien.

In Teamcenter van SAP zitten alle programma’s, eigenlijk alle data. Aan de machines wordt alles visueel gemaakt. En alle productiedata worden geregistreerd en opgeslagen.

Van big data naar small data MTU doet nog onvoldoende met de opgeslagen data. Rainer Martens: “De stap die we nog moeten maken, is van big data naar small data. We hebben de data maar moeten er de kennis nog uithalen.” Dat je daarmee foutoorzaken kunt opsporen, staat voor hem buiten kijf. Hij geeft als voorbeeld het probleem dat op een bepaald moment sporen van chatter zichtbaar waren op de blisk. Veranderen van de voeding hielp niet. Uit de analyse die met onder andere simulatiesoftware werd gemaakt, kwam naar voren dat op dit punt de eigen frequentie van het werkstuk en het gereedschap samen vielen. “Daarom werkte

35

De software documenteert in de Digital Twin alle bewerkingsstappen en -parameters van het product.

het veranderen van de voeding niet. We hebben de freesstrategie veranderd.

Door de dikte van de materiaalafname te wijzigen, kwamen we tot een andere frequentie van het werkstuk, bleek uit de simulatie”, legt Martens uit. De uitkomst van de simulatie bleek ook in de praktijk de oplossing te zijn.

Big data als probleemoplosser Het chatterprobleem bij MTU illustreert de rol die big data in de verspaning gaat spelen. In de toekomst gaan data uit het productieproces helpen de productie kwalitatief naar een hoger niveau te tillen. Hiervoor komen er nieuwe spelers in de markt, werd op de ICTM conferentie duidelijk. SAP maakt vanuit de bedrijfsadministratieve kant van de ondernemingen de stap naar de productieomgeving. Samen met het WZL in Aken en het Fraunhofer IPT werken de informatie-analisten aan een oplossing om zowel de data real time uit de machine te halen als zeer snel te analyseren. “De uitdaging is dat we realtime CNC data willen analyseren, maar de besturing van de machines is daar niet voor ontwikkeld”, schetst Volker Kreidler, senior vice president Industrie 4.0 bij SAP. Daarom is samen met onder andere Cisco een big data client box ontwikkeld.

Deze leest in dezelfde 1 kHz frequentie als waarin de CNC besturing werkt, de data uit en stuurt deze door naar de

Hana cloud van SAP. Voor een 3-assige Mikron HP machine zijn dat gegevens over positie, snelheid, versnelling, jerk, NC blokken, data van de drives et cetera. 35 variabelen; 220 bytes elke milliseconde.

Per shift zo’n 5,8 Terrabytes aan ruwe data per machine. Heeft men daar iets aan? Ja, blijkt uit de eerste ervaringen die de partners in het onderzoek hebben opgedaan. Voor een turbineschoep rekent men elke milliseconde de positieafwijking ten opzichte van de geprogrammeerde gereedschapbaan uit. Volker Kreidler: “Uit de data analyse konden we interpolatiefouten herkennen. Deze fouten waren zichtbaar op het werkstuk, maar niet in het CAM programma noch in de simulatie.” De verdere analyse laat zien dat de oorzaak van de fout in de postprocessor zit. “Dat komt doordat we de gereedschapbaan van punt tot punt programmeren, terwijl de postprocessor er een polygoon van maakt. In de hoeken maakte hij 10 keer meer punten dan nodig.” De CNC besturing zou dit moeten corrigeren, maar kan dat alleen doen door de snelheid terug te brengen. Ondertussen is het systeem ook getest op een 5-assige Mikron HP machine. Simulatie van het NC programma gaf ook bij deze bewerking groen licht. In de praktijk zaten er fouten op het werkstuk, precies in de hoeken. Het analysesysteem gaf exact deze zones aan als problematisch.

“De voeding valt dan helemaal terug naar 0, dat zorgt voor het dramatisch resultaat”, aldus de SAP manager. Het analysesysteem dat de projectpartners hebben gebouwd, detecteert dit soort problemen automatisch op basis van de echte machinedata en geeft in het 3D model niet alleen aan waar de fout optreedt, maar laat ook zien in welk NC blok dit gebeurt. Het analyseren van big data is een vak apart. Dat benadrukken zowel Rainer Martens van MTU als Volkert Kreidler van SAP. “Met de gewone werktuigbouwkundige ingenieur komen we niet meer verder”, merkte de eerste op tijdens de ICTM conferentie. Daarom trekt MTU momenteel ook wiskundigen aan. Dat geldt ook voor de teams die met simulatie bezig zijn. “Bij simulatie van de verspaningsprocessen willen we nog verder gaan. De ingenieursopleidingen schieten te kort. Je hebt hiervoor eerder fysici nodig.” Ook Kreidler ziet het als een

De trend naar data based manufacturing werd door de sprekers geschetst tijdens de ICTM 2017 conferentie in Aken.

Hier hebben het Fraunhofer en de RWTH Aachen enkele jaren geleden het initiatief genomen voor de ICTM International Center for Turbomachinery Manufacturing in Aachen. www.ictm-aachen.com

Totaalautomatisering voor de maakindustrie

Waarom moeilijk doen als het makkelijker kan?

Optimalisatie van een productieproces met behulp van automatisering leidt tot tientallen procenten besparing in tijd, geld en materialen! Ook benieuwd of deze efficiencyslag voor uw bedrijf mogelijk is? Maak vrijblijvend een afspraak met een adviseur van Bemet, uw partner voor totaalautomatisering in de maakindustrie.

ERP

APM

CAD/CAM

Efficiënte bedrijfsvoering

Compleet kwaliteits- & gereedschapsbeheer

Optimale CNC-aansturing

www.bemet.nl | tel. 0318 - 495858

uitdaging om voldoende data analisten aan te trekken die dit kunnen en vooral ook willen doen.

Data based manufacturing De richting die MTU en SAP schetsen, is ook de richting waarin Gregor Kappmeyer van Rolls Royce Duitsland de verspaning ziet ontwikkelen. Hij ziet de grootste uitdaging in de ontwikkeling van instrumenten die het gebruik van data gemakkelijk maken. Maak eenvoudig zichtbaar wat de data over het proces zeggen. Dan is de stap naar data based manufacturing de volgende.

Rolls Royce is daar al mee bezig. Men werkt aan systemen waarin design for manufacturing, FEA, simulatie van opspanningen en andere tools die er nu al zijn, bij elkaar komen zodat ook zichtbaar wordt wat er gebeurt als je aan één knop draait. Een voorbeeld uit de productiepraktijk bij de turbinebouwer is een gereedschap dat brak. Monitoring van het proces en analyse van de data leerde dat de fout in het gereedschap moest zitten. Uiteindelijk ontdekte men dat de wanddikte van de interne koelkanalen in het gereedschap niet egaal was. Dat zorgde voor de problemen.

Samen met het WZL onderzoekt Rolls Royce momenteel het draaien van superlegeringen. In een simulatie - die overigens tussen de 4 uur en enkele dagen rekenwerk van een computer vraagt - kan men de spaanvorming nabootsen, de dikte zien, de temperatuur, het effect van de voeding. “Maar 65% van de gevonden resultaten toonde in de praktijk een afwijking van 30% of minder. We zijn dus met de huidige simulatietechniek nog niet zover dat we fysieke testen kunnen vermijden. Een kwantitatieve aanpak is nog niet mogelijk.”

Toch zal dat een kwestie van tijd zijn, vermoedt de verspaningsspecialist.

Hoe ‘connect’ je alle CNC machines?

Niet alleen de luchtvaartindustrie heeft digitalisering van de maakprocessen nodig. Produceren beweegt zich richting personaliseren van producten. Mass customization. “Daarom hebben we digitalisering nodig”, meent Marcus Burton, groepsmanager van Yamazaki Mazak Europe. De productieplanning gaat aangestuurd worden vanuit ERP

systemen. CNC machines worden op afstand gemonitored. “Internet of Things and services zullen voor de grootste productiviteitsverbetering gaan zorgen”, aldus de Europese Mazak directeur.

Internet of Things gaat ervoor zorgen dat processen vergaand geoptimaliseerd kunnen worden. “Dankzij big data kunnen we de hele ijsberg analyseren, niet alleen het topje dat boven water uitsteekt.” De maakindustrie heeft echter nog een hele stap te maken. En op dat pad ziet Marcus Burton toch wel enkele belemmeringen.

Allereerst is 92% van de 64 miljoen CNC machines die wereldwijd staan opgesteld niet gekoppeld aan het internet. De tweede is misschien nog wel een grotere uitdaging. Burton: “Twee derde van onze klanten zijn bedrijven met minder dan 50 medewerkers. We horen voorbeelden van de grote bedrijven. Maar in de supply chain zijn er veel kleinere spelers.

Hoe kunnen zij profiteren van deze ontwikkelingen?” Hij ziet voor de kleinere bedrijven als grootste uitdagingen om mee te gaan in de transformatie naar smart industry het anders durven en kunnen denken. “Durf je je businessmodel te vernieuwen?” Mazak gebruikt de eigen smart factories in de VS en Japan als voorbeeld voor klanten. Samen met Cisco is er een smartbox ontwikkeld die data uit de machine uitleest en verbindt met het industriële netwerk. Bewust kiest Mazak voor de open MTConnect standaard, zodat ook niet Mazak machines met andere besturingen gekoppeld kunnen worden. De volgende stap die de machinebouwer gaat zetten, is de

37 Marcus Burton (Mazak): 92% van alle CNC machines niet gekoppeld aan het web.

Rainer Martens (MTU): foutoorzaken opsporen door data te analyseren.

Volkert Kreidler (SAP): ingenieursopleidingen schieten te kort voor big data analyse.

koppeling met data analysesystemen en een eigen ERP systeem. Alles wordt live getest en gedemonstreerd in de smart factories van Mazak. Marcus Burton: “Wij kunnen geen hype verkopen. Alleen oplossingen die echt werken.”

SolidCAM: de basis voor een Amazon voor de CNC wereld?

38

Automatiseer het programmeren SolidWorks brengt dit najaar SolidWorks CAM op de markt. De softwareontwikkelaars uit Waltham (bij Boston) vinden namelijk de digitalisering van de verspaning niet snel genoeg gaan. Andere CAM ontwikkelaars springen onvoldoende op de trein van Model Based Definition. Daardoor blijven er kansen om de efficiency én de kwaliteit te verhogen liggen, evenals de transformatie naar online platformen waarop verspaners hun technologie aanbieden.

Smart: dat is het sleutelwoord in de visie van SolidWorks op hoe manufacturing moet gaan gebeuren. Model Based Definition en de kostprijsmodule zijn eerdere onderdelen voor het CAD programma die de wijze waarop engineering gebeurt, slimmer maken. SolidWorks Inspection hoort eveneens in dit rijtje. Wat de partners echter nalaten, is de integratie van al die onderdelen in één digitale rode draad. Met name pakken ze het concept van Model Based Definition (MBD) te langzaam op, zegt Kishore Boyalakuntla, senior director Product Portfolio Management.

“We zijn nu vier jaar bezig met MBD. Het project werd aanvankelijk gestart doordat we in Duitsland Industrie 4.0 zagen.

De CAM partners pakken het echter onvoldoende op.”

Ecosysteem Design to Manufacturing MBD is één van de sleutelcomponenten in het Design to Manufacturing ecosysteem. Ook Inspection is hier onderdeel

Een beeld van de costingmodule, die ook prijzen van derden direct zichtbaar maakt.

van, net als Costing. Nu wordt daar de CAM software aan toegevoegd en is het ecosysteem klaar. MBD vervangt de 2D tekening. Het 3D model dat je inleest, bevat alle gegevens die je voor de productie nodig hebt. Dus niet alleen geometrische maten, ook oppervlakte ruwheden. SolidWorks CAM haalt al die gegevens direct uit het 3D model. “We willen de designdata van start tot finish van een product gebruiken”, aldus Mike Buchli, productmanager SolidWorks Design for Manufacturing.

Het moederbedrijf van SolidWorks, Dassault Systèmes werkt voor deze nieuwe software samen met CAMworks, een Israëlische softwareontwikkelaar. CAMworks (van Geometrics) presenteerde begin 2016 op SolidWorks World voor het eerst Tolerance Based Machining. De software put uit een database met freesstrategieën om volledig geautomatiseerd het NC programma te genereren. Dat is het tweede grote verschil met de bestaande CAM pakketten. De software is desondanks geen black box. Het systeem is zelf lerend: het leert van de wijze waarop bedrijven specifieke freesbewerkingen doen en houdt hier een volgende keer rekening mee.

Maakprocessen herkennen “CAMworks heeft de betekenis van de diepere integratie van MBD in de CAM software begrepen”, zegt Craig Therrien, senior product manager SolidWorks. Hiermee automatiseert men namelijk het programmeren van de CNC machine.

Dat gaat verder dan featureherkenning. “SolidWorks CAM herkent maakprocessen”, zo vat Therrien het verschil samen.

Omdat zowel de geometrische informatie als de oppervlakte specificaties direct uit de solid worden ingelezen én de CAM software uit een databank met freestechnologie put, worden automatisch de meest optimale freesbanen berekend om aan de productspecificaties te voldoen. De database met de freesstrategieën is voldoende intelligent om zelfs toleranties automatisch te programmeren, inclusief het definiëren van de

Automatisch programmeren met SolidCAM, gebaseerd op de technologie van CAMworks.

opspanningen. SolidCAM is er alleen voor 2.5 D bewerkingen. “De meesten gebruiken hun 5-assige machines toch als een 3+2 machine”, aldus Craig Therrien.

Tot 90% sneller programmeren De nieuwe software weet welke productietechnologie voor een bepaalde bewerking de beste is en zet deze zelf in de juiste volgorde. Daarbij is er eveneens een koppeling met het gereedschapbeheersysteem. Ontbreekt een gereedschap in de machine, dan highlight de software deze bewerking.

In dat geval kan de werkvoorbereider zelf ingrijpen. De eerste pilotklanten van SolidWorks en CAMworks die met de nieuwe software werken, zeggen tot 90% van de programmeertijd te besparen. “Ondanks dat het allemaal bedrijven zijn die al met een in CAD

geïntegreerd CAM pakket werken”, aldus de productmanager. Een van de doelgroepen die de twee bedrijven voor ogen hebben, zijn de prototypebouwers en productontwikkelaars. Met name de laatste groep wil snel over een model van hun nieuwe design beschikken.

Steeds vaker halen daarom start-ups zelf freescapaciteit in huis omdat ze niet afhankelijk willen zijn van derden. Met de nieuwe software programmeren ze hun machines in een fractie van de tijd.

Realtime prijzen benchmarken De mogelijkheden die de nieuwe software biedt, gaan veel verder. Engineers kunnen door in te loggen op MySolidWorks realtime prijzen zien die toeleveranciers voor hun product rekenen. Ze kunnen benchmarken met concurrenten. In eerste instantie biedt SolidWorks dit alleen voor

plaatbewerking aan; in de nabije toekomst komt dit ook voor CNC delen beschikbaar.

Met de geïntegreerde waarschuwing in de kostprijsmodule kunnen engineers zelfs waarschuwingen krijgen als ze een bepaalde component te duur engineeren.

De echte toekomst ligt in de online wereld. Daarom probeert SolidWorks de toepassing van MBD te versnellen.

Door SolidWorks CAM te integreren in een online portal, kunnen verspanende bedrijven in de toekomst hun offerte- en orderafhandeling vergaand automatiseren.

Hierdoor ontstaan er mogelijkheden om ook CNC delen geautomatiseerd te verwerken: van de offerte aanvraag tot en met de productie ervan. Een Amazon voor de verspanende industrie is geen illusie meer. Een goed voorbeeld hiervan is de add in voor SolidWorks van de Amerikaanse start-up Xometry. Dit is een online platform waar toeleveranciers zich bij aansluiten.

Transparantere markt Zo’n ontwikkeling waarin productontwikkelaars nog tijdens het tekenen al een prijs zien en uitbesteders eenvoudig prijzen kunnen vergelijken, zal de transparantie in de markt enorm vergroten. “Klanten waar we mee praten, zeggen dat méér transparantie geen probleem is”, zegt Kishore Boyalakuntla.

“Toeleveranciers verdienen geld met hun specialisatie.” Met zo’n online tool kun je je nog méér specialiseren. www.solidworks.com

Marktplaats binnen 3DExperience platform Dassault Systèmes zet duidelijk in op online, hoewel alle producten ook voor de desktoptoepassing worden ontwikkeld.

De online platforms zullen echter ook in de industrie een steeds grotere rol gaan spelen. “Ons 3DEXPERIENCE-platform is een enabler van de nieuwe wereld in de ervaringseconomie”, zo verwoordde Bernard Charlès, CEO van Dassault Systèmes het tijdens de 2017 editie van SolidWorks World in Los Angeles. Zo wil men in de nabije toekomst onder andere een marktplaats creëren voor alles wat je voor een product nodig hebt.

Dassault Systèmes topman Bernard Charlès tijdens zijn presentatie op SolidWorks World 2017.

39

Van Frankenhuyzen automatiseert ontwerp-, bestelen productieproces PKD schachtfrezen

40

Online configureren, offreren en produceren Met een smart industry oplossing is Industrieslijperij Van Frankenhuyzen de Noord-Amerikaanse markt opgegaan. In de door JDI ontwikkelde webshop van de gereedschap producent configureren klanten hun eigen PKD schachtfrezen in vijf stappen, waarna ze met één druk op de knop de productie ervan in de slijperij in Lexmond starten. Levertijd: 5 tot 10 dagen.

Kosten: seriegrootte 1 kost per frees hetzelfde als seriegrootte 100.

Industrieslijperij Van Frankenhuyzen was vorig jaar een van de deelnemers aan het Holland High Tech Paviljoen van Koninklijke Metaalunie op Industrial Supply NA, onderdeel van de IMTS in Chicago. De beurs kwam precies op het goede moment voor de gereedschapmaker. Samen met de ontwikkelaar van de GenTech software JDI heeft de slijperij het volledige ontwerp-, slijp- en logistieke proces voor de productie van PKD schachtfrezen geautomatiseerd. Het doel: kortere doorlooptijden en kleinere seriegroottes efficiënt produceren.

“Klanten willen geen levertijden meer van 10 tot 12 weken”, zo legt Jan van Frankenhuyzen uit.

Maatwerk voor serieprijs Een van de specialiteiten van de gereedschap producent is het op maat slijpen van diamantfrezen, onder andere voor de luchtvaartindustrie. Dat is normaal gesproken een tijdrovend en kostbaar proces: de frees tekenen, offerte aanvragen bij de diamantleverancier, tekening en offerte naar de klant sturen, eventuele aanpassingen doen, slijpen en dan de logistieke afhandeling. Alleen al de offerte vergde vroeger vier tot vijf dagen. In die tijd kan de frees nu al klaar zijn. Jan van Frankenhuyzen: “In onze webshop configureert de klant zijn eigen frees. In vijf stappen gaat hij van tekening naar het plaatsen van de order.” De klant ziet online de kostprijs van de frees. Drukt hij op de bestelknop, dan wordt de order automatisch via het ERP-systeem doorgesluisd naar de productieafdeling en naar de machines. Zelfs de koppeling naar UPS is geautomatiseerd. “En de klant kan zien waar zijn order zich in het proces bevindt.” Levertijd van de nieuwe speciaal frezen: 5 tot 10 werkdagen.

Voorsprong in de markt Dit is mogelijk dankzij de webapplicatie GenTech die JDI heeft ontwikkeld en samen met Van Frankenhuyzen heeft geïmplementeerd. Een machinebouwer was bereid de

41

De productie in Lexmond wordt eigenlijk aangestuurd door de klanten. Zodra deze de order plaatsen, kan als het moet binnen 4 uur de productie starten.

besturing aan te passen, zodat het CNC bewerkingscentrum daadwerkelijk aangestuurd wordt vanuit de webconfigurator waarin de klant zijn frees configureert. JDI Internet uit Spankeren is hiermee op de 76e plaats in de MKB Innovatie top 100 geëindigd. Jan van Frankenhuyzen ziet deze stap als een noodzakelijke ontwikkeling om te kunnen blijven concurreren. “We hoeven niks meer op voorraad te maken, we leveren sneller en we kunnen seriegrootte 1 aan: de vroegere stuksprijs van een serie van 100 frezen is nu die van 1 geworden.”

4 uur na de bestelling kan de productie al opstarten. De productie van één enkele PKD frees kost per stuk nu hetzelfde als wanneer er 100 besteld worden.

Dat geeft de gereedschap producent een voorsprong in een markt waarin verspaners steeds minder hoogwaardige gereedschappen op voorraad willen.

Verbreding klantenbestand Jan van Frankenhuyzen vergroot hiermee zijn markt. Hij ziet kansen nu de maakindustrie in de VS weer groeit. Als de Amerikanen meer productie in eigen land willen - waar de Amerikaanse overheid op aanstuurt - dan kan Van Frankenhuyzen hen helpen de producten kwalitatief

hoogstaand en efficiënt te maken met de Nederlandse gereedschappen. En zijn nieuwe webshop maakt internationaal zakendoen ook voor een bedrijf met slechts negen medewerkers relatief eenvoudig. Tijdsverschillen bestaan er voor de webshop immers niet meer. Als de medewerkers in Lexmond straks op een oor liggen, loggen de Amerikaanse klanten in om geautomatiseerd offertes op te vragen en bestellingen te plaatsen.

Hooguit tien werkdagen later hebben ze hun eigen PKD schachtfrees in huis. Made in Lexmond.

De bijzondere gereedschaptool is natuurlijk ook voor Europese klanten beschikbaar. Alle informatie hierover vind je op PCD Endmill. www.pcdendmill.com www.jdi.nl

Precisie op de punt permanente koeling direct aan de snijkant

DirectCooling DC-SX steeksysteem met inwendige koelmiddeltoevoer

WNT Deutschland GmbH Kantoor Nederland • Bergrand 224 • NL-4707 AT Roosendaal • Tel. +31 165 523440 • Fax +31 165 523444 • verkoop@wnt.com • www.wnt.com

Hyundai Wia smart factory Hyundai Wia heeft op Intermold Korea 2017 het nieuwe besturingsplatform Hyundai iTrol Plus gelanceerd. Daarmee stapt de machinebouwer in het tijdperk van de smart factory.

Intermold Korea 2017 is de grootste machinebeurs in de geschiedenis van deze Koreaanse beurs tot nog toe. Voor Hyundai Wia reden om op de thuismarkt te laten zien in welke richting de verspanende industrie zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Hyundai Wia is al sinds 2000 marktleider in Korea. Twee jaar geleden werd de iTrol besturing voor het eerst gedemonstreerd, samen met het Hyundai Wia Machine Monitoring System. Nu zet de machinebouwer de volgende stap richting smart industry.

Monitoring en optimalisering Hyundai iTrol is een platform dat de

gebruiker van de machines inzicht geeft in de status van de machine, het gebruik van gereedschappen en spindels, eenvoudiger en slimmer onderhoud maar ook zaken zoals een adaptieve voeding voor kortere cyclustijden. Via een extra module kan de machine ook vanaf een afstand gemonitored worden. Met een Eco en Smart functie kan de machine eenvoudig geprogrammeerd worden om zo energiezuinig te frezen. Het programma wordt met één druk op de knop van de machine patronen kan herleiden die gebruikt worden voor volgende geoptimaliseerd. bewerkingen. In principe gaat Hyundai hiermee richting zelflerende machines. Ze Zelflerende machine passen de volgende bewerking aan op basis Nu is dus de upgrade hiervan van het vorige, gelijke product. Hyundai gepresenteerd: iTrol Plus. Hierin zitten zegt zelf dat dit nieuwe platform de weg onder andere geavanceerde technologieën opent naar het tijdperk van de slimme en softwareprogramma’s voor nog fabriek. nauwkeurigere bewerkingen. Nieuw is verder dat het besturingsplatform uit de www.dymato.nl daadwerkelijke verspaningsparameters

Bemet: procesoptimalisatie De werkvoorbereiding zal de komende jaren steeds vaker offline gebeuren, geïntegreerd met de administratieve automatisering. De focus verschuift van cyclustijd naar procestijd. Deze trend schetsen John Hazebroek en Anton van Zeijst van Bemet International.

te verbeteren en te versnellen. “De man aan de machine zal dan een logistiek medewerker zijn en kan zich veel meer bezighouden met het spilrendement”, aldus Hazebroek. Wie zijn organisatie inricht op dat onderscheid, kan geld verdienen.

De verspanende industrie gaat wezenlijk veranderen onder invloed van Industrie 4.0 oftewel smart industry. De grootste verandering is dat bedrijven niet meer in eilandoplossingen denken, maar dat het procesdenken zijn intrede heeft gedaan.

Voorop staat het optimaliseren van het totale proces, de volledige doorlooptijd.

Bottleneck na automatiseren Naast financiële drijfveren is er nog een andere reden: krapte op de arbeidsmarkt.

En dat wreekt zich juist als je de fabriek automatiseert. Vaak vormt de administratieve orderafhandeling de bottleneck als productiebedrijven gaan automatiseren. Met eigen ERPsoftware en werkplaatsautomatisering koppelt Bemet de productiesystemen aan de administratieve systemen in een onderneming. “Vergeleken met investeringen in machines praat je bij ons over relatief gezien mini-investeringen, waardoor klanten wel 30 tot 70 procent efficiënter gaan werken. Het uurtarief gaat niet omlaag, maar wel de handlingkosten per order.”

Tijd leveren “Bedrijven zoeken naar oplossingen om het bestaand machinepark efficiënter te benutten”, zegt Anton van Zeijst. “Met onze softwareoplossingen leveren wij tijd.

Dat is de essentie van automatisering. Een bedrijf dat software inzet om efficiënter te worden, snapt hoe je vandaag de dag geld verdient.” Bedrijven vinden dit lastig, zo blijkt uit de Benchmark Verspanen 2017. Hierin bestempelt een op de drie

Anton van Zeijst (l) en John Hazebroek, de huidige directeuren van Bemet International.

bedrijven de digitalisering als een van de twee grootste uitdagingen. De beide Bemet-directeuren denken dat er een cultuurverandering nodig is. Er wordt nog te veel aan de machine geprogrammeerd en bijgesteld. De komende jaren zal de werkvoorbereiding veel meer een volledig product- en productiedossier aanreiken. De vakman kan vervolgens zijn kennis inzetten om het productieproces

www.bemet.nl

43

Iscar, Gelderblom en CNC Consult laten verspaners ervaren hoe smart industry de efficiency verbetert

Smart industry beleven 44

De nieuwe demoruimte bij Iscar in Gouda wordt een smart factory lab. Samen met CNC Consult en Gelderblom wordt het democentrum zo ingericht dat de volledige workflow in een verspanend bedrijf digitaal verloopt. Van order intake in het ERP-systeem tot en met de programmering van de Multus B 300 machine. Verspaners beleven hier smart industry.

Iedereen heeft de mond vol van smart industry, maar daadwerkelijk de volledige workflow digitaliseren, ho maar.

Het aantal verspanende bedrijven dat die stap zet, is klein.

ERP-systemen zijn stilaan wel in alle bedrijven gangbaar, de koppeling tussen de administratieve afdelingen en de productie is eerder een zeldzaamheid dan een regel. Beide afdelingen werken elk met hun eigen database. Laat staan dat verspanende bedrijven realtime monitoren hoe hun spindelrendement is. Of volledig papierloos werken. “Het gros van de bedrijven weet

Het democentrum van Iscar, waar sinds eind 2016 de Okuma Multus B 300 staat, wordt omgebouwd tot smart factory. Vanaf het voorjaar gaan Gelderblom, CNC Consult en Iscar het management van verspanende bedrijven tonen hoe de digitale fabriek er uitziet en welke voordelen deze biedt.

eind van de maand wel of ze een goede maand hebben gehad of niet, maar met welke opdracht ze het geld hebben verdiend, dat weten ze niet”, zegt Eric van Leeuwen, directeur Iscar Nederland.

Aanpassing businessmodel noodzakelijk Dat is jammer, want bedrijven laten hiermee kansen om de effectiviteit te verbeteren liggen. Het besef dat ze zaken anders moeten aanpakken, is er wel. Uit de Exact MKB Barometer bleek vorig jaar dat 30 procent van de bedrijven denkt binnen vijf jaar failliet te gaan als ze hun bedrijfsmodel niet aanpassen.

Bijna 15 procent denkt dat hiervoor een radicale omslag nodig is. Bijna de helft van de bedrijven bestempelt digitalisering als een topprioriteit, aldus hetzelfde onderzoek. Desondanks onderneemt slechts 3 procent van de Nederlandse mkb bedrijven actie, aldus Exact. Ruim 40 procent zit in de fase van nadenken en onderzoeken van nieuwe bedrijfsmodellen.

“Veel bedrijven beseffen wat er gaande is”, zegt Maarten van Teeffelen, directeur CNC Consult. Vooral de jongere generatie, die stilaan in de bedrijfsleiding komt, staat wel open voor deze oplossingen, merkt Tom Strijbos van Gelderblom. Het probleem is echter dat smart industry voor de meesten nog weinig tastbaar is.

Digitale slimme fabriek Daarom slaan Iscar, CNC Consult en Gelderblom de handen ineen en richten ze in Gouda een smart factory in. De vernieuwing van het democentrum van Iscar en de komst van een nieuwe Multus B 300 bieden de kans om hier een digitale slimme verspanende fabriek te realiseren. CNC Consult installeert niet alleen een aantal Hypermill CAM-stations, maar eveneens de Proxia MES-software, een ERP-systeem en MDE software om realtime het spindelrendement te volgen.

Ook gereedschapbeheer en voorinstelapparatuur wordt er aan gekoppeld. “We maken een gesloten cirkel, van het ERP-

45

Te weinig bedrijven zetten de stap naar smart factory, vinden (vlnr) Eric van Leeuwen, Tom Strijbos en Maarten van Teeffelen. Rechts op de foto Roland Finken van MES-ontwikkelaar Proxia.

systeem tot aan de machine en de terugkoppeling. Iedereen werkt hier vanuit dezelfde database. De werkvoorbereider programmeert en controleert in het systeem de beschikbaarheid van materialen en gereedschappen.

Monitoring van de machine loopt via de MDE software. Op deze uitkomsten kun je berekeningen los laten. Je krijgt realtime inzicht in de bezettingsgraad.

De werkvoorbereiding krijgt een exacte terugkoppeling van de echte bewerkingstijden”, schetst Maarten van Teeffelen het concept dat verwezenlijkt wordt.

Demofabriek maakt smart industry voor verspaners tastbaar monitor zegt bijna een derde van de deelnemers digitale nieuwkomers als concurrent in de markt te zien komen. Eric: “Je moet scherp blijven. Als jij een product in 10 uur maakt en er komt opeens een concurrent die het in 8 uur doet, gaat het om jouw concurrentiepositie.” Dat is wat ze zien gebeuren. De digitalisering zorgt voor een constante prijsdruk, ook in de verspanende industrie. Bedrijven die hier slim op inspelen, pakken de kansen die smart industry biedt.

Smart industry concreet maken De drie initiatiefnemers van dit smart factory demolab willen hiermee een Enthousiast raken voor software doorbraak forceren. De nadruk ligt op In de slimme fabriek in Gouda kunnen het management, dat is de belangrijkste doelgroep. Door het management via seminars en workshops in de smart factory daadwerkelijk te laten zien en ervaren wat smart industry kan betekenen, hopen ze het aantal bedrijven dat hiermee aan de slag gaat, te vergroten. “Er zijn te weinig smart factories in Nederland waar men kan zien wat dit betekent”, zegt Maarten.

Enige manier om geld te verdienen Maar waarom zou je als kleiner verspanend bedrijf deze investeringen doen? Waarom moet ik elke dag willen weten hoeveel mijn spindels hebben gedraaid? “Omdat de enige manier waarop je in deze sector geld kunt verdienen, is de spindel te laten draaien”, zegt Tom Strijbos. “Al het andere is bijzaak.” Eric van Leeuwen verwijst naar het onderzoek door Exact. In deze MKB

deelnemers aan workshops en seminars straks zelf aan de knoppen draaien. Ze zien dan direct het effect op de efficiency.

Door het management in de smart factory te laten ervaren hoe je efficiency verhoogt door processen beter te monitoren en vanuit één database aan te sturen, zal smart industry tastbaar worden voor de verspaners. Tom Strijbos: “Als ze hier zien wat je kunt verbeteren, valt het kwartje.” www.iscar.nl www.cncconsult.nl www.gelderblom.nl

We have the products and the ideas.

And the right people too.

Let’s work together!

FANUC Benelux BVBA Generaal De Wittelaan 15 B-2800 Mechelen T.: +32 15 78 80 00 ROBOTS

CNC Controls, drives, motors and lasers

ROBODRILL Vertical machining centre

ROBOCUT CNC wire electrical discharge machining

ROBOSHOT Electric injection moulding machine

WWW.FANUC.BE

47

Méér spindeluren, minder ongeplande stilstand De Duitse fabrikant van freesmachines Schwäbische Werkzeugmaschinen zet met het programma Pulse de eerste stappen op weg naar smart industry.

Klanten die meedoen, kunnen hun machines via het internet koppelen aan de dataservers van de machinebouwer.

De uitkomsten van de analyses helpen niet alleen de klant. “Ook wij leren onze machines en hoe ze gebruikt worden beter kennen”, zegt Jochen Heinz, hoofd Industrial Data Services.

Schwäbische Werkzeugmaschinen, een fabrikant van CNC freesmachines met 1, 2, 3 of 4 spindels voor de automotive toeleveranciers, heeft samen met Siemens een portaal gebouwd om de service te verbeteren. Dat gebeurt binnen het Pulseprogramma. Data worden uit de machine gelezen en door de machinebouwer op zijn eigen servers geanalyseerd, waarna de klant wekelijks een rapportage ontvangt. De data haalt men vooral uit de machinebesturing. Liever zelfs niet uit sensoren, zegt Jochen Heinz. “Want sensoren kunnen uitvallen.”

de laatste jaren duidelijk verbeterd. Hij merkt ook dat klanten er vandaag de dag méér voor open staan dan voorheen. “Ze begrijpen dat als ze van ons professionele ondersteuning willen, ze ook iets terug moeten geven.” Het probleem is wel vaak dat de datanetwerken van de klanten niet in staat zijn om de enorme hoeveelheden dataverkeer te verwerken die big data met zich meebrengt. Daarom worden de data niet continu verstuurd: de aangesloten machines sturen de data op gezette tijden naar de Pulse-servers.

De data-overdracht verloopt via een beveiligde SSL-verbinding. Momenteel heeft de machinebouwer zo’n 100 klanten met meer dan 800 machines aangesloten. Afhankelijk van de afspraken, worden data uitgelezen zoals het aantal uren dat de spindel heeft gedraaid, gereedschapwisselingen, kilometers die de aandrijfassen hebben afgelegd.

Jochen Heinz: “We kijken naar de dure componenten in onze machines.”

machines te verbeteren. Samen met de conditiemonitor krijgt de klant een OOEanalyse waaraan hij in een oogopslag kan zien hoe de machines zijn ingezet, waarom de spindels stil stonden et cetera.

Jochen Heinz: “Omdat we de cyclustijden van de bewerkingen kennen, kunnen we deze afzetten tegen de gemeten tijden en maken we zichtbaar waar de afwijkingen zitten. De oorzaak daarvan kan in microverstoringen van het proces liggen, die je niet terug ziet in een foutmelding maar wel productiviteit kosten.”

Nieuw verdienmodel Bij de Duitse machinebouwer merkt men dat data-acquisitie en -analyse de gebruikers van de machines helpen hun productiviteit en de inzetbaarheid van machines te verbeteren. Daarom gaat men de activiteiten binnen Industrial Data Services uitbreiden. “Dit wordt voor ons een nieuw verdienmodel.” Uitdagingen zijn er ook nog. Zo wil men nog meer data verzamelen, maar de huidige SQLdatabanken lenen zich volgens hem niet Wat doe je met deze data? voor big data-analyse. Daarom werkt De machinebouwer doet meerdere zaken men samen met Siemens aan een nieuw met deze data. Allereerst worden ze platform dat hier beter voor geschikt is. bij storingen gebruikt om eventueel Steeds veiligere dataoverdracht Ook wil men de data voor de klant gaan problemen te ontdekken en op te lossen.

Jochen Heinz leidt de afdeling Industrial presenteren op meerdere platforms dan “Zo’n 70 procent van alle storingen Data Services van Schwäbische alleen de PC. “Voor de acceptatie is dat kunnen we vanaf afstand oplossen”, zegt Werkzeugmaschinen. Hij zegt dat een Heinz. De klanten krijgen maandelijks een belangrijk.” En wat betreft voorspellend dergelijke aanpak een behoorlijke ITonderhoud wil men de algoritmen verder rapportage over de onderhoudstoestand infrastructuur vergt van de kant van verbeteren om echt onderhoud te kunnen van de dure componenten: condition de machinebouwer. “We spenderen er voorspellen. “We willen 90% van alle monitoring. De experts uit Duitsland veel aandacht aan om te zorgen dat de fouten vooraf herkennen en ongeplande ondersteunen klanten bij de interpretatie machines data leveren waar we iets mee hiervan. Jochen Heinz constateert dat deze machinestilstand voorkomen.” kunnen.” Ook het eigen datacenter, in service in twee richtingen werkt. “Wij leren de fabriek in Duitsland, heeft de nodige www.sw-machines.com onszelf en onze machines beter kennen.” investeringen gevergd. En security is een Schwäbische Werkzeugmaschinen derde aspect waar je aandacht aan moet Jochen Heinz presenteerde de ervaringen met gebruikt Pulse niet alleen voor onderhoud, blijven schenken, meent Heinz. Volgens Pulse tijdens het jaarlijkse MAV Innovationsforum. hem is de veiligheid van de data-acquisitie ook om de productiviteit van de

48

Bewerkingstechnologie 49

Fabrikant: Doosan Product: VCF850 pendelfreesmachine De pendelfreesmachine kan gebruikt worden om grote werkstukken te bewerken maar ook als productie machine, waarbij aan een zijde geproduceerd kan worden, terwijl het werkstuk aan de andere zijde wordt uitgenomen en een nieuw werkstuk wordt opgespannen. De uitvoering op de foto beschikt over een draaitafel en is dus inzetbaar als 5-assig simultaan freescentrum.

Leverancier: Dormac CNC Solutions

Uitgekiende bewerkingsstrategie geeft oppervlak specifieke eigenschappen

50

Surface engineering: hoe verandert het oppervlak als de spaan weg is?

Het lijkt ogenschijnlijk eenvoudig: zorg dat de spaan zo snel mogelijk weg is van het werkstuk oppervlak en de frees. Dan voorkom je dat warmte invloed krijgt. Toch is verspanen anno 2017 niet meer zo eenvoudig. Is het eigenlijk nooit geweest. Alleen ligt de lat tegenwoordig zo hoog, dat zelfs de geringste verandering invloed kan hebben. Als je daar slim gebruik van maakt, kun je extra waarde aan een werkstuk toevoegen. Surface engineering gaat verder dan een slecht oppervlak voorkomen.

De sporen van een verspanende bewerking blijven vaak zichtbaar in het oppervlak van het werkstuk. Een gefreesd werkstuk verandert echter niet alleen optisch. Ook de spanningen, de hardheid en de topografie aan het oppervlak veranderen. Soms kunnen zelfs de verbindingen in het materiaal

Professor Volker Schulze: processtappen overslaan.

wijzigen. Deze veranderingen ontstaan onder invloed van de thermische en mechanische krachten die tijdens de verspaning op het werkstukoppervlak worden uitgeoefend. Gebruikte koelsmeermiddelen hebben hier eveneens invloed op. In Duitsland doet het team van professor Volker Schulze van het Karlsruher Institut für Technologie (KIT) samen met het Institut für Angewandte Materialien-Werkstoffkunde (IAM-WK) veel onderzoek hiernaar. Waar het de wetenschappers om gaat, is dat je vooraf kunt voorspellen welke effecten een bepaalde bewerking met bepaalde parameters heeft. Want dan kun je het proces zo inrichten dat de uitkomst een oppervlak is dat je wilt. De aandacht gaat hierbij vooral uit naar de spanningen in het materiaal. Tijdens het MAV Innovationsforum gaf professor Schulze een voorbeeld, cracking. “We kunnen aan de hand van een aantal voorbeelden berekenen of er onder het oppervlak scheurvorming gaat optreden.”

Invloed slijtage frees en koelstrategie Hoe nauw dit allemaal luistert, blijkt uit de ervaringen met het verspanen van titanium. Professor Schulze: “Je moet rekening houden met het feit dat door de slijtage van de frees in het materiaal eigenspanningen ontstaan. Om dit te voorkomen, moet je de slijtage van het gereedschap in een heel klein bereik

51

Bij surface engineering gaat het erom dat je met een bewuste keuze van parameters en koelstrategie minimale veranderingen in het oppervlak creëert, zodat het werkstuk de juiste eigenschappen krijgt.

houden. Daar moet je de procesparameters op afstemmen.”

Dat gebeurt in de praktijk niet veel, is zijn ervaring. Een ander voorbeeld uit de praktijk is dat bij het verspanen van chroomstaal (42CrMo4) er een martensitische laag aan het oppervlak ontstaat. Een harde zone, die je liever niet hebt.

Dat gebeurt met name bij het droog verspanen. Zo’n harde laag kan 15 µm dik zijn. Of deze laag ontstaat, hangt af van de procesparameters en de koelstrategie. Met MQL (minimaal smering) of cryogeen koelen, wordt een hoge temperatuur aan het oppervlak vermeden en is er geen vorming van een martensitische laag. Volker Schulze: “Met ‘Minimal Mengen Schmierung’ kunnen we met gelijke snijsnelheid de vorming van deze laag vermijden omdat we de temperatuur en de snijkrachten omlaag brengen.” Voor hem zijn de uitkomsten van deze onderzoeken reden te overwegen of je procesmonitoring moet inzetten om juist dit soort situaties te bewaken. Een parameter die duidt op verandering in de randzone zou de trigger kunnen zijn.

Effecten juist bewust creëren Surface engineering kun je ook inzetten om juist bepaalde effecten te bereiken. Een voorbeeld hiervan is creëren van een 5 µm dunne nano-kristallijne laag aan het oppervlak van een werkstuk. Zo’n laag geeft het werkstuk betere tribologische eigenschappen. Je kunt dit bijvoorbeeld toepassen in aandrijfsystemen die dan niet langer eerst moeten inlopen.

Door de parameters tijdens het draaien te optimaliseren, slagen de KIT-onderzoekers erin om de juiste laag te creëren. In een studie hiernaar is aangetoond dat in een motor na de koude start bij een stationair toerental er geen slijtage meer optreedt, omdat het nano-kristallijne oppervlak voldoende bescherming tegen slijtage biedt. “Je bereikt met de draaibewerking de ruwheid die normaal de lagers hebben. Lagerschalen kunnen we zo vermijden”, aldus professor Schulze. Ook door een complementaire bewerking kan de laag verstevigd worden.

Bij deze strategie wordt het verspanend proces gecombineerd met een mechanische oppervlaktebehandeling, zonder dat het gereedschap gewisseld hoeft te worden. “We kunnen de randzone verstevigen door de drukkende bewerking.”

Ultieme doel van surface engineering is processtappen elimineren Processtappen vermijden Professor Volker Schulze gelooft dat het op termijn mogelijk zal worden om processtappen te vermijden als je de procesparameters van het verspanend proces optimaal afstemt op de gewenste oppervlaktekwaliteiten. Gladwalsen of stralen kunnen dan bij bepaalde toepassingen overbodig worden.

Het draaien van een nano-kristallijne laag kan betekenen dat bewerkingen als leppen en slijpen overbodig worden. Dat levert de door de industrie zo gewilde verkorting van procesketens en doorlooptijden op. Volker Schulze ziet voor de draaibewerking op korte termijn het grootste potentieel. “Hiermee zijn we het verst. We weten hoe we drukeigenschappen kunnen verminderen, we hebben alleen nog praktijktesten nodig.”

Surface engineering bij freesbewerkingen heeft nog wat meer tijd nodig. Ook hier heeft men bij het KIT voldoende zicht op welke procesparameters van invloed zijn. Het proces als geheel moet echter nog gevalideerd worden. “De weg hier naar toe is duidelijk”, besluit Schulze. “We moeten nu met echte producten aan de slag gaan.” www.wbk.kit.edu

NHX 4000, NHX 5000 2e generatie www.dmgmori.com

Horizontale bewerkingscentra met hoogste stabiliteit, precisie en dynamiek.

- Hoge dynamiek voor kortste span-tot-span-tijden High-Precision, High-Speed - Maximaal verspaanvermogen dankzij de nieuwe speedMASTER spilHorizontal Machining Center NHX 4000 - Direct Drive tafel (DDMÂŽ) NHX 5000 - Optimale spanenval - CELOS met MAPPS op MITSUBISHI

NHX 4000 / NHX 5000

van het idee naar het vervaardigde product.

De video voor CELOS: be-nl.dmgmori.com/products/celos#Video Indien uw mobiele telefoon over een QR-Code-herkenningssoftware beschikt, gaat u direct naar de video.

www.dmgmori.com

DMG Mori Seiki Benelux bv.

Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal 0318 - 557623

Exeron zoekt nauwkeurigheid én efficiency in combinatie van zinkvonken en HSC

Soms is zinkvonken slimmer dan frezen Hogesnelheidsfrezen heeft een deel van de markt voor zinkvonken vervangen. De Duitse machinebouwer Exeron heeft die ontwikkeling zien aankomen. Door naast de zinkvonkmachines ook een lijn HSCfreesmachines inclusief automatisering te ontwikkelen, is Exeron niet meer volledig afhankelijk van de stempel- en matrijzenindustrie. Frezen is economisch gezien echter niet voor alle toepassingen de aangewezen technologie. “Je moet niet alles wat je kunt frezen ook daadwerkelijk frezen”, zegt Udo Baur, productmanager EDM en HSC bij Exeron.

Herbert Walter, de oorspronkelijke oprichter van wat vandaag de dag Exeron heet, was in de jaren zestig zijn tijd vooruit. Hij plaatste de tafel van de zinkvonkmachine in het diëlektricum.

Hoewel Exeron tegenwoordig een heel nieuwe lijn zinkvonkmachines bouwt, is de fabrikant aan dat concept blijven vasthouden. “Omdat je bij dit concept geen afdichtingen nodig hebt. Er zitten dus geen slijtdelen aan de zinkvonkmachine”, zegt Werner Arns van Artech Solutions. “Hierdoor kunnen we de machines tevens compacter bouwen én wordt de machine thermisch stabiel.” Dat komt de nauwkeurigheid ten goede.

De geschiedenis van Exeron gaat terug naar de jaren zestig, toen voor AEG-Elotherm Herbert Walter een loonvonkbedrijf startte. In 1978 bracht hij zijn eerste eigen zinkvonkmachine op de markt, in 1982 gevolgd door de eerste CNC gestuurde zinkvonkmachine met automatisering en in 1985 de eerste portaalzinkvonkmachine, destijds gepresenteerd op de EMO Hannover. In 1995 komt het bedrijf in handen van Mafell, fabrikant van

Nauwkeurigheid voorop Nauwkeurigheid: daar draait het immers om in de verspanende industrie anno 2017. Niet alleen bij de zinkvonkmachines. Ook bij de hogesnelheidsfreesmachines die Exeron sinds een jaar of tien onder eigen naam ontwikkelt en bouwt, na de overname van de vroegere Digma HSC lijn. De positieve ontwikkeling van het hogesnelheidsfrezen is mede te danken aan de vooruitgang die men boekt in de oppervlaktekwaliteit. Exeron freest Rawaarden van 0,03 µm; in gehard staal (58 HRC) haalt men een Ra waarde van 0,08 µm. Bij de overgang van het ene naar het

houtbewerkingsmachines. Dan verandert de naam in Exeron. Een paar jaar later krijgt het bedrijf alle rechten in handen van het voormalige Deckel Erodiertechnik.

En in 2005 neemt Exeron de fabrikant van HSC freesmachines Digma over, tot dan in handen van Chiron. “We wisten dat de EDM geen groeimarkt meer is. Daarom zijn we de HSC machines gaan bouwen. En ontwikkelen we automatisering, want dan heeft de combinatie van zinkvonken en hogesnelheidsfrezen zin”, zegt Udo Baur.

De verwachtingen die de machinebouwer begin van deze eeuw had, zijn uitgekomen. De verkopen van de HSC freesmachines tonen een stijgende lijn; bij de zinkvonkmachines zijn de verkopen stabiel. In 2008 komen de eerste volledig in eigen huis ontwikkelde HSC freesmachines op de markt (HSC600) en in 2013 volgt dan de MP7, een microprecisie HSC freesmachine met lineaire aandrijving in alle assen (3- of 5-assig).

53

Advertorial

Heine Steel levert tijdwinst in de draaierij Werken met automatische stafaanvoer bij CNC draaibanken is een relatief eenvoudige én robuuste vorm van automatisering. De juiste materiaalkeuze en maatvoering verbeteren de productiviteit nog verder.

Nederlandse CNC draaierijen kunnen wat hun materiaalkeuze betreft profiteren van de groot seriemarkt in Duitsland. De Duitse handelsgroep Heine+Beisswenger heeft verspreid over 7 voorraadlocaties in Duitsland en 1 in Zutphen meer dan 60.000 ton blank stafstaal op voorraad liggen. In verschillende kwaliteiten, chemische samenstelling en vooral diameters.

Aangeschuind voor een soepele verwerking met automatische stafaanvoer. Stafstaal is de specialiteit van de handelsgroep. Ook van de Nederlandse vestiging, Heine Steel. “Dankzij deze focus en ons moederbedrijf in Duitsland, hebben wij mogelijkheden die geen ander in Nederland biedt”, zegt Lennard Keulen, general manager van Heine Steel.

Kortere cyclus- en doorlooptijden Vertrekken vanuit het optimale uitgangsmateriaal bij CNC draaien, levert direct productiviteitswinst op. Lennard Keulen schetst dat in Nederland bijvoorbeeld in 42CrMo4+QT voor een product met eindmaat 36 mm, gestart wordt met stafmateriaal van gewalst 40 mm. “Omdat een andere diameter niet leverbaar is. Hoe dichter je echter bij de schone maat zit (bijvoorbeeld 38h9), des te korter duurt de bewerking.”

Juist daarom levert Heine Steel het blank stafstaal in tal van diametervarianten. Vanwege de grote markt in Duitsland, kan het moederconcern al deze maten op voorraad houden. Net als vele kwaliteiten. Ook daar kun je je voordeel mee doen.

Door bepaalde legeringselementen aan staal toe te voegen, verbetert de verspaanbaarheid van het materiaal. En neemt de gereedschapslijtage af. “Ik merk dat in veel bedrijven korte cyclus- en doorlooptijden steeds belangrijker worden. Wij helpen ze met onze materialen tijdwinst te creëren.”

Heine Steel is in 2012 gestart als handelsdochter van het Duitse Heine+Beisswenger. Dit voorjaar worden kantoor en magazijn samengevoegd in Zutphen. Kwaliteit staat voorop, daarom verkoopt men vrijwel uitsluitend Europese kwaliteit.

Dankzij de focus en de positie in de grote Duitse markt, heeft het moederconcern direct toegang tot de grootste producenten van stafstaal. De hele groep zet jaarlijks circa 300.000 ton stafstaal af, in verschillende kwaliteiten en diameters uiteenlopend van 2 tot 420 mm. De kwaliteiten zijn onder meer S235JRC - S355J2 - 11SMn(Pb)30 - C45 - 30CrNiMo8 - 42CrMo4QT - 34CrNiMo6QT - 100Cr6 16MnCr(S)5 - 303 - 304 - 316 - 431 - Messing - Aluminium.

Uitbreiding servicelevel in Nederland Om de Nederlandse klanten nog beter te kunnen bedienen, neemt Heine Steel een nieuw magazijn in gebruik. Het oppervlak groeit van 900 naar 1500 m2. De huidige voorraad wordt in de loop van het jaar verdubbeld. De volgende stap is het opbouwen van extra zaagcapaciteit. Lennard Keulen: “We gaan zelf zagen voor klanten die snel, binnen enkele dagen geleverd moeten worden.” Met name machinefabrieken moeten snel kunnen schakelen als ze een order krijgen. De algemene trend in de staalhandel is echter juist voorraadverkleining en focus op de snellopers. “Daar zien we een steeds groter spanningsveld ontstaan met de machinefabrieken die snel over hun materiaal willen beschikken. Dat gaan wij doorbreken met de uitbreiding van onze voorraad en de eigen zaagcapaciteit.” De focus van Heine Steel op stafstaal maakt dit mogelijk.

Naast uitbreiding van de voorraad en service wordt het team in april uitgebreid naar vier specialisten; drie met werkgebied de Benelux, terwijl één persoon zich uitsluitend bezighoudt met de sterk groeiende klantengroep buiten Europa, tot Azië en Zuid-Amerika aan toe.

Heine Steel BV Doggersbank 4 7202 CT Zutphen Tel: 0570-608944

info@heinesteel.com www.heinesteel.com

55 andere kwadrant komt men tot een tolerantieverschil van maximaal 0,4 mm.

Dat is op het randje van wat nog zichtbaar is. “Als je de overgang naar een ander kwadrant niet meer ziet, zie je dit evenmin terug in het kunststof spuitgietdeel”, legt Werner Arns de betekenis hiervan uit. Voor de matrijzenbouw betekent dit dat gereedschappen enkel met hogesnelheidsfrezen gemaakt kunnen worden. De tijdrovende polijstbewerking blijft grotendeels achterwege. Exeron haalt deze nauwkeurigheid dankzij ASQ (Advanced Surface Quality Control), standaard geïntegreerd in de Heidenhain iTCN 530 besturing. Hiermee beweegt de Z-as in een veel kleiner tolerantiebereik.

Met ASQ ingeschakeld compenseert de besturing voor de minimale afwijkingen in de Z hoogte, waardoor de oppervlaktekwaliteiten zo hoog liggen.

Comeback van EDM? Je zou dus denken dat EDM gedoemd is te verdwijnen. Geenszins. Udo Baur ziet de laatste jaren zelfs klanten terugkeren naar het zinkvonken. Niet alleen omdat ze kleine radii nu eenmaal niet anders kunnen maken. Ook omdat het soms gewoon slimmer is te zinkvonken. “Niet alles wat je kunt frezen moet je frezen.

Soms is het bedrijfseconomisch gezien beter te vonken dan te frezen.” Hij ziet deze trend bijvoorbeeld bij extreem dunwandige producten. Technisch zou je deze best kunnen frezen op de stabiele machines die Exeron bouwt. “Maar zinkvonken is voor die toepassingen een proces dat zekerder is en sneller is.” Complexe caviteiten, die je met een 5-assige freesmachine niet of heel moeilijk kunt bereiken, is een andere toepassing. Met name de combinatie van beide technieken, gekoppeld via de automatisering die Exeron levert in samenwerking met Erowa (palletbelading en robots) en Erowa-dochter Certa

(jobmanagement), levert dan nauwkeurigheid én productiviteit. “Waar het om gaat is de juiste technologie voor de juiste job in te zetten.”

Actiever op Beneluxmarkt Exeron is de laatste jaren amper zichtbaar geweest op de Beneluxmarkt. Werner Arns van Artech Solutions moet hier verandering in brengen. De machinebouwer kiest voor de ervaring in de gereedschapindustrie die Werner heeft opgedaan tijdens zijn 20-jarige ervaring in de EDM markt. “We gaan dit jaar eerst naamsbekendheid opbouwen. Niemand kent hier Exeron voldoende, zeker niet als totaal aanbieder.” Want hoewel in de stempel- en matrijzenindustrie de

combinatie van frezen en zinkvonken interessant is, ziet Werner ook mogelijkheden voor de lijn HSC freesmachines, eventueel in combinatie met de automatiseringsoplossingen.

Omdat de eisen die dit deel van de markt aan machines stelt hoog liggen, werkt Artech Solutions samen met Exeron ook aan een service apparaat in de Benelux.

De fabrikant denkt aan een soortgelijk concept als in Duitsland, waar regionaal wordt samengewerkt met gespecialiseerde servicebedrijven. Werner Arns vindt een Nederlandse servicepartner essentieel. “De eerste machine verkoop je via de verkoop; de andere via de service.” www.exeron.de

Ter Hoek Vonkerosie wordt Benelux applicatiecentrum voor PEMTec

56

‘Pemmen’: als precisie en efficiënte productie samen moeten Ter Hoek Vonkerosie investeert in een PEM 800 machine van PEMTec. Daarmee haalt het precision electrochemical machining technologie in huis. Tegelijkertijd wordt Ter Hoek in Rijssen het PAC in de Benelux: PEMTec Application Center. Welke visie gaat hier achter schuil?

Ter Hoek Vonkerosie in Rijssen heeft zich ontwikkeld tot een specialist in draad- en zinkvonktechnologie. Met 31 draad- en zinkvonkmachines, 3 microvonkfreesmachines en een Laser Micro Jet heeft de Twentse toeleverancier de machines in huis om niet alleen zeer complexe, maar ook lastige materialen in µm-nauwkeurigheden te bewerken. De freesmachines heeft

Applicatiecentrum Veel machinebouwers en OEM’ers zullen de stap naar PEM niet snel maken. Daarom zet PEMTec wereldwijd zogenaamde PAC’s op: PEMTec Application Center. Hier ontwikkelen specialisten samen met klanten de toepassing van de technologie voor een bepaalde applicatie. Ter Hoek Vonkerosie gaat die rol in de Benelux vervullen. John Snijders van Encoma, de partner van PEMTec in de Benelux, ziet hiermee een belangrijke strategische zet in vervulling gaan. PEMTec zocht al enige tijd een bedrijf in de Benelux waar zo’n applicatiecentrum opgezet kan worden.

Willem Jan ter Hoek vindt het PAC naadloos aansluiten op de strategie om een kennisbedrijf te worden. Ter Hoek ontwikkelt het gereedschap én het productieproces. Ter Hoek Vonkerosie wil samen met de klant de applicaties ontwikkelen en aantonen dat precisie elektrochemisch verspanen een efficiënte oplossing is voor vraagstukken van klanten. Voor complexe precisiecomponenten die nu misschien niet rendabel maakbaar zijn.

Gerrit ter Hoek enkele jaren geleden de deur uit gedaan. Hij wilde in de crisisjaren niet snijden in zijn organisatie, waar vonkexpertise door de jaren heen zorgvuldig is opgebouwd. De productie van de elektrodes besteedt hij daarom tegenwoordig uit. “Maar onze mensen zetten in de solid de freesbanen er overheen”, benadrukt hij. “Dat is de enige manier om zeker te zijn dat we de nauwkeurigheid krijgen die we willen.”

Nauwkeurigheid en proceskennis, daar gaat het bij Ter Hoek Vonkerosie om.

Opschuiven richting kennisbedrijf De vonkmarkt is de afgelopen decennia veranderd. Van de

www.terhoek.com www.encoma.nl www.pemtec.de Willem Jan en Gerrit ter Hoek: doorgroeien naar een kennisbedrijf.

57

omzet die het bedrijf oorspronkelijk haalde uit de gereedschappenindustrie is nog maar een fractie over. Die sector is deels verdwenen, 5-assig hardfrezen heeft een deel overgenomen en vonken is een techniek geworden die je in meer productiebedrijven tegenkomt. Ter Hoek Vonkerosie schuift daarom steeds verder op in de richting van een specialist, zowel in zeer complexe werkstukken, hoge nauwkeurigheden als bijzondere materialen zoals Wolfraam, Inconel en Germanium, een monokristallijn materiaal dat een factor 1000 beter geleidt dan silicium. Dit dwingt het bedrijf voorop te lopen met technologie. De investering in de LMJ-machine (een laserstraal door een waterstraal waarmee niet geleidende materialen bewerkt worden) is daar één voorbeeld van. De PEM 800 die begin 2017 komt, een ander. “We willen weg van het stempel loonbedrijf en opschuiven richting kennisbedrijf. Hier is niet alleen de techniek aanwezig, ook de mensen met de kennis en de organisatie om processen te beheersen”, vat Gerrit ter Hoek het samen.

Precision electrochemical machining, de technologie van PEMTec, is een technologie die volgens hem nog aan het begin van een groeicurve staat. Daarom stapt hij nu in. “We gaan klanten helpen de volgende stap te maken.”

Serieproductie precisiecomponenten Er is nog een tweede reden waarom het bedrijf juist nu investeert. Ter Hoek wil series kunnen produceren. Geen supergrote series, maar wel repeat orders, 25 tot 100 stuks nauwkeurige producten per keer. Vonkeroderen is daar meestal een te dure technologie voor. “Pemmen niet. Als je eenmaal het gereedschap hebt en het proces staat, is het een heel geschikte technologie voor serieproductie.” Op dit punt heeft de technologie duidelijk een voordeel

ten opzichte van vonkeroderen. Bij zinkvonken moet de elektrode geregeld vervangen worden omdat deze slijt. In de nauwkeurigheidsklasse waarin Ter Hoek opereert, zijn twee elektrodes echter nooit exact hetzelfde qua nauwkeurigheid.

Dat moet dan bij elke elektrodewissel gecorrigeerd worden. Mede hierdoor is de techniek te duur voor serieproductie.

Precisie elektrochemisch verspanen heeft dat nadeel niet doordat het gereedschap absoluut niet slijt. De nauwkeurigheid van de elektrode en werkstuk is nagenoeg vergelijkbaar.

Verbeterde technologie van PEMTec PEMTec heeft de besturing van de machine inmiddels zodanig verbeterd, dat je binnen bepaalde marges kunt corrigeren vanuit de parametersetting.

Dit is voor de vonkspecialisten in Rijssen het signaal dat precisie elektrochemisch

verspanen rijp is geworden voor de maakindustrie. Gerrit ter Hoek: “Je kunt met de nieuwe technologie de nauwkeurigheid van contouren corrigeren door de parameters aan te passen. Tussen vijfhonderdste en eentiende kun je zo corrigeren, zonder dat je het gereedschap hoeft aan te passen. De bewerking is eveneens µm precies; de processnelheid ligt veel hoger en je hebt aan één gereedschap genoeg.” Bij Ter Hoek ziet men de technologie dan ook als een grote kanshebber voor serieproductie van heel nauwkeurige onderdelen. Een bedreiging voor het vonkeroderen is het vooralsnog niet. De technologie is eerder aanvullend, omdat de vonkexpertise noodzakelijk is voor de ontwikkeling van de tooling.

Hornet Laser Cladding ziet veel vraag in Nederlandse markt, onder meer als vervanging van hardchroom

58

Ultra high speed lasercladden: vervanger hardchroom?

Het voordeel van ultra high speed laser cladden zit niet zozeer in de hoeveelheid materiaal dat wordt opgebouwd, maar met name in de grote oppervlakte bekleding in korte tijd. Is de techniek hiermee een alternatief voor hardchroom?

Frank Rijsdijk en Jelmer Brugman, oprichters en eigenaren van Hornet Laser Cladding, zijn zelf nog een beetje beduusd over de omvang van de Nederlandse markt. Enkele jaren na de start van hun bedrijf hebben ze in Nederland al meerdere ultra high speed lasercladding machines geleverd. “We hadden verwacht vooral buitenlandse klanten te moeten werven, maar ook de belangstelling in Nederland is groot”, zegt Frank Rijsdijk. Zo is de tweede ultra high speed machine geïnstalleerd bij IHC Apeldoorn en wordt de derde machine uitgeleverd aan CZL in Tilburg, die de technologie gaat inzetten als alternatief voor het hard verchromen. IHC is de eerste die dit commercieel toepast, gereedschapproducent CZL in Tilburg de tweede. Jelmer: “Wij denken dezelfde hardheid te halen als met chroom 6.

Poederfabrikanten zijn volop bezig met nog fijnere poeders en

Jelmer Brugman en Frank Rijsdijk bij de 3e ultra high speed machine die Hornet gebouwd heeft.

zoeken naar mogelijke toevoeging van carbides waardoor de lagen nog harder worden.”

Wat kenmerkt ultra high speed?

Kenmerkend voor de ultra high speed claddingtechnologie zijn onder andere de kleinere spotgrootte van de laser en de korte afstand van de nozzle tot het oppervlak. Deze nozzle kan aangepast worden aan de toepassing. Het tweede punt waarop de technologie afwijkt van klassiek cladden, is dat het poeder al in de laserstraal wordt voorverwarmd. Daardoor smelt het in een dunnere, beter controleerbare laag op het substraat. Deze proceseigenschappen maken het proces nauwkeurig, maar tegelijk kritisch. “Door de hoge snelheid waarmee we de laag aanbrengen, tot meer dan 100 meter per minuut, is de stabiliteit van de manipulator essentieel. Je hebt een nauwkeurige manipulator nodig want een afwijking van 0,1 mm in de afstand tussen nozzle en werkstuk zie je terug in de laagdikte”, legt Jelmer Brugman uit. Omdat het lasercladden dikwijls wordt ingezet voor grote rotatiesymmetrische producten, is voorkomen van doorbuiging belangrijk. Op een van de machines die Hornet geleverd heeft, worden assen tot 10 meter lengte bewerkt.

Daarom gebruikt Hornet naast een stabiele manipulator - vaak een CNC-draaibank die tot op het frame wordt uitgekleed - een zelf ontwikkeld volgsysteem, dat voortdurend de afstand tot het werkstuk meet en online bijstelt. Brillen, de klassieke oplossing bij draaibanken om doorbuigen tegen te gaan, zijn geen oplossing, vindt Jelmer Brugman. “De sporen van de brillen zie je terug in de oppervlaktelaag.” Wat de laserbron betreft, kiest men voor diodenlasers van 2, maximaal 3 kW van Laserline.

Weinig warmte-inbreng De kracht van de technologie zoals Hornet die inzet, is de zeer goede diffusie van de slijtlaag met het oppervlak van het werkstuk. Er is minder dan 1 procent vermenging in het oppervlak,

Hyundai Wia XF serie wordt in Duitsland ontwikkeld veel beter dan bijvoorbeeld thermisch spuiten. Daarbij is de warmte-inbreng minimaal doordat met hoge snelheden wordt geclad. Frank Rijsdijk: “Er ontstaat een minder diepe vermenging, maar wel een metallurgische verbinding tussen de toplaag en het substraat.”

De vermenging is zichtbaar in enkele honderdste millimeters van de bovenste laag van het substraat, tegenover enkele tienden van millimeters bij klassiek lasercladden. Door de geringere warmteinvoer vervormt het werkstuk niet. Jelmer Brugman: “Door de precieze aansturing en ondiepe doordringen, kunnen we een atomaire verbinding tot stand brengen zonder vervorming van het werkstuk.”

Bovendien kan Hornet onderlagen cladden die tot nog toe niet binnen het bereik van lasercladding lagen, zoals de conventioneel onmogelijk lasbare combinatie staal op aluminium. Doordat het volledige proces NC gestuurd is en alle data worden gelogd, kan van elke bewerking eenvoudig een kwaliteitsrapport worden gegenereerd.

Samenwerking met Fraunhofer ILT Hornet werkt intensief samen met het Fraunhofer ILT in Aken, waar de allereerste Hornet ultra high speed machine staat.

Daarop hebben de onderzoekers al snelheden van 800 m per minuut gehaald, wat echter industrieel nog niet toepasbaar is vanwege de geringe processtabiliteit.

Met de 20 tot 100 meter per minuut die in de praktijk wordt gehaald, heeft men echter wel een zeer stabiel proces. De volgende stap zal zijn 3D lasercladden.

Hornet heeft al samen met enkele industriebedrijven de eerste onderzoeken lopen. Daarbij maken ze gebruik van de ervaring die Fraunhofer ILT hiermee heeft opgedaan. Bij een 3D toepassing zet men een robot in, wat soms ook bij 2D toepassingen gedaan wordt. “Het voordeel van de robot is dat de oriëntatie van de kop ten opzichte van het werkstuk eenvoudig aangepast kan worden”, legt Jelmer Brugman uit. Ook afmetingen spelen geen rol meer, de robot kan features 3D printen op grote werkstukken.

Het nadeel is de geringere nauwkeurigheid vergeleken met andere 3D printtechnieken.

“High speed lasercladden is pas begonnen”, zegt Frank Rijsdijk. “Vooralsnog richten we ons op dunne lagen, maar de 3D stap is al gezet.” www.hornetsystems.nl

Koreaanse 5-assers met Duitse roots 59

Om naar het hogere marktsegment in de verspaning door te stoten, heeft Hyundai Wia in Duitsland een Europees R&D centrum gebouwd. Een team van inmiddels 100 engineers ontwikkelt hier onder meer 5-assige bewerkingscentra. De XF lijn is het eerste resultaat.

De Hyundai Wia XF6300 is als eerste gepresenteerd. Het horizontale bewerkingscentrum XF2000 is de tweede machine uit het Duitse Raunbach.

Beide machines zijn volledig digitaal ontwikkeld. Met dynamische FEM simulaties zijn virtueel testen gedaan om de krachten op de machine te berekenen en het ontwerp hierop aan te passen.

Ook de thermische stabiliteit is eerst via simulatie onderzocht, daarna pas is er een echt prototype gebouwd dat maandenlang aan zware praktijktesten is onderworpen. Hyundai zet deze stappen omdat de Koreaanse machinebouwer het Europese high end segment als maatstaf voor de nieuwe machines heeft gesteld.

Daarom is ook het R&D centrum nabij Frankfurt gebouwd. De uiteindelijke productie van de XF lijn gebeurt in Korea.

XF6300: monoblock De XF6300 is een monoblock concept 5-asser, voor werkstukken van maximaal 650 bij 600 bij 500 mm. Voor een maximale thermische stabiliteit past de fabrikant voor de Z-as het boxinbox principe toe. De Y-as bestaat uit twee geleidingen die parallel worden aangedreven. En op de Y-as is een box geplaatst die de X-as manoeuvreert. Met deze constructie kunnen de Y- en X-as niet door thermische beïnvloeding ten opzichte van elkaar verschuiven. Om de stabiliteit van de draaizwenktafel te maximaliseren, heeft Hyundai Wia alleen openingen in het bed gemaakt waar de C-as is geplaatst.

XF2000 compacte machine De compacte XF2000 is een typisch bewerkingscentrum voor 24/7 productie van kleine fijnmechanische componenten. De draaizwenktafel van deze machine heeft een diameter van 200 mm en het werkbereik bedraagt 300 bij 300 bij 200 mm. Spindels zijn leverbaar tot 40.000 omwentelingen per minuut, net als bij de grotere broer. www.dymato.nl

60

Fabrikaat: GARANT Product: Bij de ontwikkeling van de GARANT MasterSteel FEED is gekozen voor een snijkantopdeling naar 3 snijkanten.

Daardoor kan bij constante spaandikte een 50% hogere voeding per omwenteling worden bereikt.

En dat zonder de belasting van de op de hoofdsnijkant werkende krachten te vergroten.

Leverancier: Hoffmann Group

Gereedschappen

61

62

Minder ruwen, méér precies fijnfrezen Het zijn spannende tijden voor de verspanende industrie. E-mobility en downsizing in de auto-industrie zullen de gereedschapfabrikanten gaan raken. En wat wordt het effect van 3D printen, als er meer near net shape halffabricaten komen? Aan de andere kant biedt digitalisering nieuwe kansen, zeker voor de combinatie gereedschap en CAM-strategie.

Franken, de ene tak van de Duitse gereedschapfabrikant Emuge-Franken, heeft de eerste eeuw erop zitten. Emuge moet daar nog tot 2020 op wachten. Dan gaan ze beide op naar het 150-jarig bestaan, ook al beseft het huidige management dat de wereld er voor de verspanende industrie tegen die tijd heel anders zal uitzien. Dat stelt ook professor Stefan Hesterberg van de Fachhochschule Dortmund. De gereedschapfabrikant werkt nauw samen met zijn vakgroep. Hesterberg schetst een aantal trends die in zijn ogen de verspanende industrie en zeker de gereedschapfabrikanten gaan raken. E-mobility is bijvoorbeeld zo’n megatrend die een stempel op de verspaning gaat drukken.

Hesterberg verwijst naar een studie van collega-instituut PTW in Darmstadt. Die voorspelt dat de plug in hybride maar vooral de

downsizing van verbrandingsmotoren impact op de verspanende industrie gaat hebben.

Opkomende markten “Elektro aandrijvingen in de automobielindustrie gaan een enorme impact hebben op de hele branche”, zegt Gerhard Knienieder, lid van het managementteam van Emuge-Franken. De fabrikant van frees- en opspangereedschappen, tappen en boren zit namelijk heel sterk in de aandrijflijn van de automobielindustrie. Feitelijk is de hele verspanende industrie sterk afhankelijk van de auto-industrie.

De vraag is: hoe snel zal de elektromotor de verbrandingsmotor vervangen. “Wij denken dat de verbrandingsmotor in de ontwikkelde landen zoals Europa en de VS pas over vijf tot acht jaar

Eeuweling Emuge-Franken pakt megatrends die verspaning raken op als uitdaging

zijn top bereikt. In de opkomende markten, zoals de Chinese, zal dat later zijn. Daar zullen we nog zeker tien jaar groei van de productie van verbrandingsmotoren zien.”

Digitalisering en 3D printen Digitalisering is een andere megatrend die Hesterberg schetst. Onderdeel hiervan is 3D metaalprinten, waarbij Stefan Hesterberg liever over additive manufacturing spreekt.

Er zitten op dit moment nog veel haken en ogen aan 3D metaalprinten, vindt hij.

Met name de snelheid remt de industriële toepassingen af. “De opbouwsnelheid ligt rond 7 cm3 per minuut. Subtractief halen we 100 cm3/min materiaal weg.” Hij gelooft daarom meer in een combinatie. De hybride concepten: verspanen en additief samen in één werkstuk. Maar, zo waarschuwt hij: we gaan in de toekomst minder frezen.

En gereedschapfabrikanten gaan wellicht zelf de technologie toepassen om hun

63

Emuge-Franken is nog steeds in handen van de familie Glimpel. Op de foto het huidige management, van links naar rechts Gerhard Knienieder, Helmut Glimpel en Thomas Pompe.

gereedschappen te verbeteren.

Minder ruwen “Ruwen zal minder worden, fijn nafrezen krijgt een grotere betekenis”, meent Jens Löscher, verantwoordelijk voor de verkoop bij Franken. Bij de gereedschapfabrikant staat 3D printen op de agenda. “Super spannend”, zegt Löscher. Zeker omdat de

Emuge-Franken is een van de gereedschapproducenten die vasthoudt aan de HSS schachtfrezen.

Dat aandeel schommelt rond de 35% en is stabiel. Professor Hesterberg kijkt er niet van op als dat misschien zelfs gaat toenemen, want juist bij moeilijk verspaanbare materialen hebben HSS gereedschappen in combinatie met de moderne freesstrategieën een voordeel.

dentale markt één van de key markten voor Franken is, naast de automobielindustrie.

De opmars van additive manufacturing zal ook de gereedschappen gaan veranderen, verwacht men. “Met additive manufacturing maakt men complexe contouren. Om overal bij te kunnen, hebben we misschien langere gereedschappen nodig. Ik verwacht dat de lengte en de geometrie gaan veranderen.”

Bij de gereedschapfabrikant heeft men ook nog vragen ten aanzien van additive manufacturing. Hoe laten de materialen die met lasersmelten zijn opgebouwd zich verspanen? Naar die vraag is volgens Gerhard Knienieder amper onderzoek gedaan. “We hebben nog geen idee hoe 3D printen uitwerkt op de geometrie van de snijkant.” Emuge-Franken heeft dat recent opgepakt. Ook professor Hesterberg moet deze vraag onbeantwoord laten.

“Macroscopisch is het materiaal homogeen, microscopisch niet. Je hebt een warmte beïnvloede zone, daar krijgt het materiaal andere eigenschappen. Daar zal nog onderzoek naar gedaan moeten worden.”

De gereedschapfabrikant verwacht dat 3D printen ook een plek gaat krijgen in de eigen productie, in eerste instantie die van de gereedschaphouders. “Ik denk dat de technologie snel komt bij ons”, zegt Knienieder.

Composieten frezen Een derde megatrend: gewichtsreductie om energie te besparen. Voor de verspaning

ZIJN WIJ JOUW GOEDE VOORNEMEN? We doen onze dingen zoals we die willen en moeten doen. En dat willen we graag zo blijven doen!

Daarom hebben we midden in ons team een warme plek voor een

Technisch Commercieel Adviseur Binnendienst Verspaningstechniek

OVER MAGISTOR Magistor is een jong en groeiend bedrijf, gevestigd in Rijssen. We zijn specialist in straal- en verspaningstechniek en de trotse, passievolle en exclusieve vertegenwoordiger van gerenommeerde merken zoals MA Ford, Vardex, DC, Tungaloy, Nachi, MK Morse en Greenleaf en Vulkan, Krampe Harex, Ferrosad, Swarco en Pantatec Ultimate. In Nederland zijn we actief en steeds bekender met ons volledige programma en in België met ons aanbod rondom de straaltechniek.

MagistorBriefpapier_DEF.pdf MagistorBriefpapier_DEF.pdf MagistorBriefpapier_DEF.pdf MagistorBriefpapier_DEF.pdf

r_DEF.pdf 17-09-10 r_DEF.pdf 17-09-10 17-09-10 17-09-10 11 09:05 17-09-10 09:05 17-09-10

09:05

11 11

17-09-10 17-09-10 17-09-10 17-09-10

OVER DE FUNCTIE Als Technisch Commercieel Adviseur Binnendienst Verspaningstechniek onderhoud je de contacten met onze bestaande klanten en maak je verbinding met nieuwe klanten. Je bent gesprekspartner voor de medewerkers van de bedrijven in onze sector en voor de collega’s op kantoor en in de buitendienst. Jouw verantwoordelijkheid loopt van de inkoop van ons assortiment tot en met het resultaat van het verspaningsproces bij onze klanten.

OVER JOU De belangrijkste voorwaarde voor een goede klik is het delen van onze passie voor de verspaningstechniek. Verder is een opleidingsachtergrond met Werktuigbouwkunde of Technische Bedrijfskunde en/of ruime en passende werkervaring in de verspaningstechniek een mooie basis. Daarbij is het prettig als je je herkent in de eigenschappen van de Magistoriaan: een enthousiaste, betrokken en toegankelijke teamplayer die met beide benen op de grond staat.

09:05 09:05

www.magistor.nl www.magistor.nl www.magistor.nl

’T KRIEBELT? MAGISTOR BV Pas jij in ons plaatje? Of ken jij iemand die in ons plaatje past? Wil je meer informatie? Neem dan contact op met Wim Hendriks, M Aonze G I S Talgemeen OR BV Ambachtsstraat 14 Ambachtsstraat directeur en productmanager Verspaningstechniek (de 5e van rechts). Je kunt hem bereiken via het telefoonnummer en het e-mailadres 14 Postbus 11 Postbus 11 hieronder. Voor meer Magistor kun je natuurlijk ook even een kijkje nemen op onze website of op LinkedIn, Facebook, Twitter of YouTube.

7460 AA Rijssen 7460 AA Rijssen M A G I S T O R BM V AGISTOR BV

14 M A G I S T O R BAmbachtsstraat V Ambachtsstraat 14 Postbus 11 Ambachtsstraat 14 Postbus 11 7460 AA Rijssen Postbus 7460 AA11Rijssen 7460 AA Rijssen

Tel: +31 (0)548 51 94 01 Tel: +31 (0)548 51 94 01 Fax: +31 (0)548 5 1 76 19 Fax: +31 (0)548 5 1 76 19 info@magistor.nl info@magistor.nl www.magistor.nl www.magistor.nl

Tel:51 +31 51 94 01 Tel: +31 (0)548 94(0)548 01 Tel: +31 51 94(0)548 01 Fax:5 5 1 76 19 Fax: +31 (0)548 (0)548 1+31 76 19 Fax: +31 (0)548 5 1 76 19 info@magistor.nl info@magistor.nl info@magistor.nl www.magistor.nl www.magistor.nl

betekent dit andere materialen.

Vezelversterkte kunststoffen bijvoorbeeld, zoals carbon en het relatief onbekende aramide. “Wij denken dat het aantal kunststoffen gaat toenemen”, zegt Gerhard Knienieder. Daarom heeft Franken op de AMB een nieuwe lijn frezen voor vezelversterkte kunststoffen geïntroduceerd. Ook op dit vlak hier zal nog veel werk verzet moeten worden.

Hoe verhoog je bijvoorbeeld de productiviteit en kwaliteit bij het boren in sandwichmaterialen, waarin vezelverstekte kunststoffen met metalen worden gecombineerd? Honingraatstructuren vormen een andere uitdaging.

CAM verschuift richting processtrategie Een andere trend die de gereedschapmaker ziet, is de combinatie van speciale freesgereedschappen met specifieke CAM-strategieën. Een voorbeeld is de ‘Kreissegmentfrees’ van Franken. Dit is een ontwikkeling in samenwerking met

Snelheid remt 3D metaalprinten: 7 cm3 per minuut opbouwen versus 100 cm3 verspanen

Open Minds. Franken ontwikkelde het gereedschap, een speciale vingerfrees; Open Minds bedacht de freesstrategie in HyperMill. Door slechts een deel van de radius van een vingerfrees af te beelden, kan men met een grote stepover sneller materiaal weghalen en toch een hoge oppervlaktekwaliteit realiseren. Ook dit is een effect van digitalisering op de gereedschappenindustrie, zegt professor Hesterberg. “CAM-programma’s zullen minder geometrie gebaseerd worden en meer technologie georiënteerd.”

hiervoor heeft Franken een speciale frees ontwikkeld met een gedefinieerde spaanbreuk. NC Simulatie zal eveneens aan belang winnen om het proces al te optimaliseren voordat het gereedschap in het materiaal gaat. In het gereedschap zelf ziet men momenteel geen rol voor Industrie 4.0. Knienieder: “Wel in de periferie. Maar aan de snede zelf zien we geen rol voor Industrie 4.0.” Jens Löscher: “De service rond het gereedschap zal meer 4.0 worden.” www.emuge-franken.nl

En Industrie 4.0?

Trochoidaal frezen groeit eveneens. Ook

Emuge-Franken denkt in de verspaning te groeien met gereedschappen die aanvullende bewerkingen doen.

65

Eigenwijs 65-jarig Van Ommen zoekt met Phantom verdieping en internationale expansie

66

“Weten wat er aan de snijkant gebeurt, is onze kerncompetentie” Van Ommen is zo’n typisch Nederlands familiebedrijf dat bijna geruisloos de vleugels in Europa uitslaat. De laatste jaren slaat de gereedschappenleverancier met het premium huismerk Phantom sterker op de trom. Het daagt verspaners uit hun grenzen te verleggen. Want door vast te houden aan hoe je altijd gewerkt hebt, kom je er niet in de toekomst, zegt Jan Gerbrand van Ommen van het familiebedrijf dat dit jaar 65 jaar wordt. Geldt dit ook voor de gereedschappenleverancier zelf?

Jan Gerbrand van Ommen is de 2e generatie die het familiebedrijf uit Beekbergen leidt. Verspaners zegt de naam Van Ommen misschien weinig. Phantom, het premiummerk, zegt de meesten des te meer. Daarmee timmert het bedrijf niet alleen in Nederland maar in een groot aantal Europese landen aan de weg. In Frankrijk bijvoorbeeld, Spanje, Italië, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, België en sinds een dik jaar ook in Duitsland, Europa’s grootste verspaningsmarkt.

Jan Gerbrand van Ommen in het TTC in Beekbergen, waar de verspaningsspecialisten niet alleen gereedschappen benchmarken maar ook de kennisvragen van de eindklanten beantwoorden. “Weten wat er aan de snijkant gebeurt, is onze kerncompetentie.”

Jan Gerbrand van Ommen: “Als je exclusief merken vertegenwoordigt, moet je alles hiervan aanbieden. Geen enkele fabrikant kan voor alle bewerkingen het beste gereedschap maken.

Dankzij ons huismerk kunnen we gereedschappen selecteren waarmee we de verspaners een plezier doen. Wij kunnen selectief inkopen voor Phantom. Vóór 1995 hadden we wel 5 of 6 merken ruimers. Nu kunnen we benchmarken. De keuze om Phantom in de markt te zetten, heeft ons bewuster en zelfstandiger gemaakt. “

Wereldwijd zijn er niet heel veel producenten van verspanende gereedschappen. Veel merken kopen bij dezelfde bron in. Kun je je als merk dan nog wel onderscheiden?

Jan Gerbrand: “Absoluut. Allereerst doordat wij selectief inkopen.

Daarnaast kiezen wij er bij Phantom altijd voor om de beste variant als standaard aan te bieden. Het verschil tussen standaard en premium zijn dikwijls enkele nabewerkingen die het gereedschap ondergaat. Wij selecteren de meest uitgebreide versie en mikken op volume om de kosten goed te maken. Deze keuze stelt ons in staat om met Phantom exportmarkten op te gaan.”

In de 65-jarige geschiedenis van Van Ommen is 1995 een belangrijk jaar geweest. Toen lanceerden jullie het eigen premium huismerk Is kwaliteit van het gereedschap voldoende om je te onderscheiden Phantom. Waarom? in een concurrerende markt als die voor verspanende

gereedschappen?

Jan Gerbrand: “Strategisch win je de oorlog als je goed presteert bij de verspaner die met de gereedschappen werkt. Service wordt daarbij steeds belangrijker. Niet alleen gereedschappen op voorraad hebben; ook ondersteuning bieden aan de eindklant. Je ziet de kennis in de verspaning afnemen.

Wij moeten als leverancier in deze kennis investeren om vragen van de eindgebruiker te kunnen beantwoorden. Weten wat aan de snijkant gebeurt, is onze kerncompetentie.

Velen in deze sector zijn méér bezig met verkoop dan de pure techniek. Uiteindelijk gaat het om de beschikbaarheid van kennis. We zitten middenin deze transitie.

Om deze kennis op te bouwen, hebben we veel geïnvesteerd in het TTC, ons Testen Trainingscentrum. Daar werken nu 4 specialisten. Het TTC zal verder uitgebreid worden.”

Van Ommen werd in 1952 opgericht door Gijs van Ommen. Tegenwoordig levert het bedrijf via de technische groothandel en expertdealers verspanende en spangereedschappen in een groot aantal Europese landen. Phantom is het premium merk voor de verspanende gereedschappen. Torax is de merknaam voor de spangereedschappen. De internationale groothandel kan er ook terecht voor private labels.

goed werkt, laten ze het zo. Als je enkelstuks maakt, is dat misschien goed. Maar in 24/7 productie gaat het er ook om het maximale uit een gereedschap te halen. Het maakt immers een verschil of je een half uur of een uur over de bewerking doet. Daarom zijn we de challenges gestart, samen met onze Pro dealers en Expert dealers.

We hebben eindklanten uitgedaagd om met de Phantom gereedschappen hun grenzen te verleggen. Ik heb een hekel aan marketingboodschappen die niet kloppen.

Jullie leveren via de technische groothandel, Misschien zijn we te bescheiden. We zijn goed in performance en in zaken regelen.

Pro en Expert dealers. De eindgebruiker bepaalt echter het succes van Phantom. Hoe Maar we kloppen niets op. We hebben de luxe dit niet te hoeven doen. Dat is bereiken jullie deze eindklant? het mooie van een familiebedrijf: als je de Jan Gerbrand: “Onze uitdaging is een brug slimme dingen slim doet, dan komt het te slaan tussen dealer en eindklant, in resultaat wel. En door die groei in Europa Nederland maar ook internationaal. Dat kunnen we investeren in mensen, kennis en doen we met onze kennis. De digitalisering ondersteuning van onze dealers.” biedt ons hiervoor een geweldige kans. Met tools als chat, Whatsapp en cloudsystemen kunnen we direct met Hoe zie je de toekomst voor de verspaning? de eindklant communiceren. Daarmee 3D metaalprinten, is dat een bedreiging maken we onze kennis toegankelijk, zo voor de verspaning? laagdrempelig mogelijk, op het moment dat Jan Gerbrand: “3D printen is een de eindklant de kennis nodig heeft en via aanvullende technologie. Je kunt dingen het kanaal waarmee hij bij voorkeur met ons doen die conventioneel niet kunnen. Het zal communiceert . We zien bijvoorbeeld dat in echter niet het verspanen gaan vervangen.

Spanje Whatsapp veel gebruikt wordt door Er worden wellicht minder spanen gemaakt. eindklanten om ondersteuning te zoeken.

Dan bieden we dit via Whatsapp.”

Verdwijnt hiermee de rol van de technische groothandel?

Jan Gerbrand: “De groothandel levert een totaaloplossing aan de eindklant en zit dichtbij de eindklant. Daarbinnen leunt hij op de leverancier voor de specialistische kennis. Wij gebruiken het netwerk van de groothandel. Deze rolverdeling blijft.

Als de eindklant tevreden is met onze gereedschappen, is dat goed voor ons én voor de groothandel.”

Phantom heeft twee jaar na elkaar een challenge voor verspaners geïnitieerd.

Waarom?

Jan Gerbrand: “Verspaners houden over het algemeen niet van veranderingen. Als iets

Maar die verschuiving zal langzaam gaan. Ik denk dat het te vooruitstrevend is te denken dat de helft of meer van de verspaning gaat verdwijnen. En door naar 24/7 toe te gaan, zullen machines beter benut gaan worden.”

En hoe gaat de gereedschappenmarkt veranderen?

Jan Gerbrand: “Ik denk dat de specialist gaat winnen. De niche speler. Hoe dan ook moet je je onderscheiden. Je wint het niet als je meegaat met de mainstream standaardisatie.”

En de toekomst van Van Ommen c.q.

Phantom: waar staan jullie over een aantal jaren?

Jan Gerbrand: “Wat we met Phantom in Nederland doen, kunnen we in elk land in Europa doen. Doordat we groeien, kunnen we ons werk steeds beter doen. We gaan investeren in CADCAM; we zullen nog meer focussen op waar we goed in zijn.

We blijven inspelen op de man die aan de machine aan de knoppen draait. Hem helpen er het beste uit te halen.

En voorraadbeheer: dat is ons bestaansrecht.” www.vanommen.nl

67

Hoffmann VHM-ruwfrees: meer productiviteit en proceszekerheid Hoffmann Group zet met de nieuwe VHM-ruwfrees Garant Master Steel SlotMachine in op méér proceszekerheid in combinatie met een hogere productiviteit. Het ongebruikelijke profiel van de frees zorgt voor extreem korte spanen bij het groeffrezen, die eenvoudig via de vlakke spaankamers afgevoerd worden.

68

Zeker bij onbemand verspanen is proceszekerheid misschien wel belangrijker dan productiviteit. Hoffmann laat met de nieuwe VHM-ruwfrees zien dat beide zaken te combineren zijn. De nieuwe frees uit de Garant MasterSteel serie heeft een bijzonder profiel, een kordelprofiel. Dat zorgt voor heel compacte spanen.

De spaankamers zorgen ervoor dat ze heel gericht weggeleid worden van de snede. In combinatie met de sterke kern van het freeslichaam, levert dat een stabiele frees op. De snijkrachten van de frees liggen eveneens lager. Doordat de fabrikant de frees als vijfsnijder uitvoert, ligt de efficiency bij constante voeding per tand 25% hoger dan bij een klassieke viersnijder.

Andere verbeteringen die Hoffmann in het freesconcept heeft doorgevoerd, zijn de afgeronde snijkanten, zodat het risico op uitbreken afneemt, en een ultrafijne korrelstructuur. Dat

verhoogt de buigsterkte. Hoffmann levert de Garant MasterSteel SlotMachine frees in varianten van 4 tot 20 mm en maximaal 2xD. Een video van de frees: http://ho7.eu/slot_en

WNT S-Cut VHM-frees: minder energie, méér prestaties WNT heeft met de S-Cut VHM-frees een gereedschap ontwikkeld dat minder energie vraagt tijdens het frezen, maar desondanks betere prestaties levert. De frees is ontwikkeld voor kleinere en middelgrote verspanende bedrijven, die tot 80% van hun werk met VHM-frezen doen.

De frees is ontwikkeld in samenwerking met het Fraunhofer IPA

in Stuttgart. Onderzoekers hebben geanalyseerd welke krachten er in de dagelijkse praktijk op zo’n frees komen. Zowel met simulaties als testen in de praktijk is de geometrie van de frees vervolgens verder verbeterd, om met een lager energieverbruik tot een hogere prestatie te komen. Uit de analyses kwam naar voren dat een 3-dimensionale geometrie met verschillende spiraalhoeken én speciaal geconditioneerde snijkanten de efficiency van de frees duidelijk verbeteren. Verder onderzoek bevestigde dat de speciale snijkantgeometrie van de S-Cut voor de prestatieverhoging zorgt. Vergeleken met de gebruikelijke schachtfrezen vergt de S-Cut per saldo 17% minder energie tijdens de verspaning. Daarentegen liggen de snijsnelheden gemiddeld 10% hoger en kan de voeding zelfs met 25% worden verhoogd. Ook is de standtijd van de S-Cut langer dan gebruikelijk bij dit type frees.

Exclusief De S-Cut is inmiddels aangemeld voor een patent. WNT heeft de exclusieve rechten op de productie van deze frees, die geschikt is voor universeel gebruik voor het bewerken van staal en RVS. Eind 2016 heeft de S-Cut de Hans-Jürgen Warnecke Innovationspreis van het Fraunhofer IPA gewonnen. www.wnt.com

Mikron: crazy Zwitserse microboren en -frezen Typerend voor de Zwitserse gereedschappenfabrikant Mikron zijn de kleine, soms haardunne boren en frezen. Vanaf 0,1 mm tot maximaal 8 mm; tot boorlengte 50xD, zelfs voor titanium. Wat ze allemaal combineren: hoge snijsnelheden en lange standtijd.

“Dat is te danken aan de combinatie van hardmetaal, geometrieën, de nieuwste coatingen en de opbouw van de schacht met inwendige koeling”, zegt Martin Kaufmann van Magistor. Sinds kort heeft Magistor de gereedschappen van het Zwitserse Mikron in de portefeuille.

De gereedschapfabrikant maakt deel uit van de Mikron groep, die eveneens transfermachines en 5-assige machines bouwt.

CrazyLine Magistor voert met name de CrazyLine. Dit is de toplijn gereedschappen van Mikron.

De CrazyLine bestaat uit boortjes vanaf 0,1 mm (een menselijke haar heeft een diameter van 0,2 mm) tot en met 6 mm.

Ook een lijn VHM microfrezen hoort er tegenwoordig bij. Typerend is telkens de complexe geometrie. Voor het slijpen van zo’n microboor gebruikt Mikron tot wel 35 slijppakketten van elk 2 tot 4 slijpschijven.

De ziel wordt heel nauwkeurig geslepen om de spaan te genereren. Daaronder verandert de geometrie om de spaan uit het snijvlak te halen. Daarna volgt de spaanbreker. En dan de spiraal om de spanen weg te krijgen. Mikron past bij de nieuwste gereedschappen een gepatenteerde inwendige koeling toe.

In dit geval betekent het dat de koeling door de dikkere schacht gaat en bij de verjonging via open halve maantjes naar buiten treedt. Het koelsmeermiddel komt daardoor precies op de juiste plek terecht.

Vanaf diameter 0,1 mm levert Mikron de boren tot 50xD. En dat voor alu, staal, RVS, superlegeringen zoals titanium, inconel en superduplex.

Juist voor fijnmechanische delen Hoewel Mikron van huis uit sterk is in massaproductie, zoals het bewerken van het inktkanaal van een balpen, ziet

69

Magistor kansen voor de Zwitserse frezen op de Nederlandse markt van enkelstuks en kleine series. “In moeilijke materialen halen deze gereedschappen hoge voedingen en hoge snijsnelheden, met standtijden die twee tot drie keer langer dan standaard geldt. In de fijnmechanische bewerking haal je het voordeel als je 40xD in één keer kunt boren. Dat zijn bewerkingen waar verspaners nu vaak niet eens aan beginnen. Met deze boren ga je met lage toeren in het materiaal

en dan boor je in een keer door.” Ook voor het ruwen lenen de microfrezen zich uitstekend. Tijdens een demonstratie in Zwitserland freesde Mikron sleuven in RVS316L. Geruwd werd met een freesdiameter van 3,0 mm. Snijsnelheid van 210 m per minuut, 0,04 mm voeding per tand en 3 mm diep vol door het materiaal. Crazy zeggen de Zwitsers zelf. www.magistor.nl

70

Koelsmeermiddelen / Reiniging

71

Fabrikant: Blaser Swisslube Product: Liquid Tools metaalbewerkingsvloeistoffen Leverancier: Gibac

Projectpartners van High Tech Platform tonen invloed op productiviteit, ruwheid en reinheid aan

Hoe ver reikt de invloed van koelsmeermiddelen?

Referentieproduct

Product E

Product D

Product C

Product B

Invloed op gereedschappen Allereerst is gekeken naar het effect van het koelsmeermiddel op het gereedschap. De smerende eigenschappen van het koelsmeermiddel hebben een belangrijke invloed op de standtijd van het gereedschap. De emulsie blijkt echter eveneens invloed te hebben op de verspaanbaarheid van het materiaal en dus op de productiviteit. Dit is gemeten door het opgenomen vermogen nauwkeurig te meten. Wat blijkt bij Al 5083? Het gevraagde koppel verschilt van net geen 30 Ncm tot meer dan 70, gemeten voor de verschillende emulsies. Anders gezegd: met de ene

Product A

Referentieproduct

Product E

Product D

Product C

Product B

Bij het Teclab in Eindhoven zijn vier materialen grondig getest.

Telkens met een andere koelsmeervloeistof in zowel een 5% als 10% concentratie. Verder met dezelfde gereedschappen, machine en freesparameters. Onderzocht zijn zuurstof vrij koper, Alu 5083 en 7075, Inconel 718 en Titiaan Grade V. Na elk materiaal is de machine - een 5-assige Litz 620 - volledig gereinigd om zeker te zijn van een neutrale uitgangspositie voor de volgende meting. Alle geteste materialen komen uit dezelfde batch. De globale conclusie: concentratie en gebruik van emulsie hebben effect op productiviteit en reinheid.

Product A

72

Vloeibare gereedschappen, zo noemen sommigen de koelsmeermiddelen.

Een typering die niet zomaar uit de lucht komt vallen. Het onderzoeksproject Verspanen: Criteria voor een perfect product toont de invloed van koelsmeermiddelen op het totale verspaningsproces aan. Van standtijd van de tooling tot en met technische reinheid. Zelfs oppervlakteruwheid hangt af van welk vloeibaar gereedschap je in combinatie met welk materiaal inzet.

Deze grafieken laten zien dat het koelsmeermiddel van invloed is op de productiviteit. De verschillende vloeistoffen zijn getest in 5% en 10%.

De invloed van koelsmeermiddel reikt veel verder dan de koeling en smering van het gereedschap. Zelfs op de oppervlakteruwheid heeft het effect.

vloeistof laat het aluminium zich twee keer zo gemakkelijk bewerken. Dat geldt zowel voor 5 als 10% concentratie. Een 10% concentratie laat doorgaans betere resultaten qua verspaanbaarheid zien.

De invloed op de verspaanbaarheid is het grootst bij Inconel 718. Hier blijkt de keuze voor een bepaald koelsmeermiddel ook van grote invloed te zijn op de standtijd van de frees: het verschil kan een factor 3 zijn. Specifieke synthetische esters in de emulsie geven een langere standtijd.

Dat komt doordat de emulsie voorkomt dat materiaal zich aan het verspanend gereedschap gaat hechten.

Invloed op de ruwheid De emulsie blijkt ook effect te hebben op de oppervlakteruwheid van het werkstuk.

De concentratie is de allereerste factor die van invloed is. Het verschil tussen 5% en 10% concentratie is duidelijk zichtbaar.

Dit geldt onder andere voor aluminium.

De verschillen kunnen groot zijn. In de metingen is niet alleen de Ra-waarde gemeten, ook andere parameters zoals de RZ-waarde, Rz, Rt, Rv en Rzf max. Het gemiddelde van 3 producten per emulsie laat bijvoorbeeld een verschil in Rzwaarde zien van 0,414 µm bij emulsie 3 en Rz 0,803 µm bij emulsie 4.

Invloed op technische reinheid De derde factor die is onderzocht, is de invloed op de technische reinheid.

Koper blijkt het meest gevoelig voor vlekvorm door de invloed van de emulsie, gevolgd door aluminium 5083. De

invloed hierbij door BTZ in PPM (= een inhibitor tegen vlekvorming) is duidelijk waarneembaar. Later is het project uitgebreid met materialen die de high tech industrie gebruikt, zoals zuurstofvrij koper, Inconel 7018 en titanium grade 5. Via het uitstoken van de materialen en de RGA-metingen is de negatieve invloed van additieven aangetoond.

Het gebruik van boorzuur en bepaalde synthetische esters hebben een negatieve of positieve invloed op de grade 2 RGAmeting. Boorzuur in de emulsie heeft bij aluminium bijvoorbeeld een negatieve invloed op de RGA-metingen. Uiteindelijk bleken alle materialen te reinigen volgens de Grade 2 norm. Het verschil zit evenwel

in de tijd die de reiniging in beslag neemt.

Met name bij het ‘poreuze’ Al 5083 is het tijdverschil in het reinigingsproces als gevolg van een andere emulsie groot.

Emulsieresten kunnen in de structuur van het materiaal achterblijven en het residu laat zich pas na lang reinigen verwijderen. Reinigen en uitstoken, zodat het materiaal geschikt is voor vacuüm toepassingen, neemt bij titaan en Al 5083 méér tijd in beslag afhankelijk van de emulsie. Het project toont wel aan dat de eindverbruikers met 100% zekerheid kunnen zeggen welke concentratie, bij welke materialen het optimale resultaat geeft. Voor toeleveranciers aan ASML is dit belangrijk omdat ze hiermee hun referentie vloeistof kunnen omzetten naar de nieuwe generatie emulsie, die voldoet aan de REACH-wetgeving.

Initiatief voor het onderzoek Het initiatief voor het onderzoek dateert uit 2015. Toen zagen 2-S en Petrofer dat boorzuur en formaldehyde in koelsmeeremulsie een negatieve invloed hebben op de RGA-meting bij aluminium 5083 en RVS. Het ging toen om componenten die aan de GSA 07 2210 eisen moeten voldoen. Dat was reden voor de twee bedrijven om samen met het Teclab in Eindhoven de eerste testen te doen. Inmiddels heeft een aantal leden van het High Tech Platform van het Mikrocentrum zich aangesloten en is het onderzoek verder uitgebreid. Niet alleen zijn meerdere materialen onderzocht, ook het aantal koelsmeermiddelen is uitgebreid. Op Verspanen 2020 begin 2017 werden de resultaten gepresenteerd. De eerste resultaten, want de groep bedrijven gaat door. In de loop van het jaar gaat men onderzoeken wat het effect van koelsmeermiddelen is op oppervlaktebehandelingen, zoals anodiseren en coaten.

Meer informatie: k.mous@mikrocentrum.nl

73

Always on the cutting edge of excellence

KMWE / DutchAero is toeleverancier en partner voor de High Tech Machinebouw en Aerospace Croy 11, 5653 LC EINDHOVEN / Postbus 7930, 5605 SH EINDHOVEN T: +31 (0)40 256 11 11 / E: info@kmwe.com / I: www.kmwe.com /company/kmwe /KMWEprecision /KMWEehv /KMWEprecision

a KMWE company AdvertentieDEF_halve pag_liggend_NL_MM.indd 1

5-10-2015 12:54:43

Revolutionair contact scansysteem voor on-machine procesbeheersing

Het SPRINT™ analoge scansysteem Het SPRINT systeem introduceert baanbrekende analoge scanmogelijkheden voor CNC bewerkingsmachines en is volledig geïntegreerd in de CNC-besturing. Metingen worden snel, nauwkeurig en volledig in 3-D uitgevoerd. Het systeem biedt unieke mogelijkheden voor een uiteenlopende range van industriële toepassingen.

Voor meer informatie kijk op www.renishaw.nl/sprint

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE, Breda, Nederland T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl

Renishaw SPRINT ad Verspanen 185x130mm 0317 NL.indd 1

27/03/2017 13:42:49

MOC Dolphin SVT: compacte reiniger voor CNC-gereedschappen MOC Danner heeft een compacte reinigingsinstallatie ontwikkeld voor het reinigen, ontvetten en vacuümdrogen van complete gereedschapsystemen. Het systeem is eveneens inzetbaar voor het reinigen en drogen van kleine precisiecomponenten.

Het reinigen van gereedschapsystemen wordt in de verspanende industrie nog niet veel gedaan. Althans niet machinaal reinigen.

Toch is de MOC Dolphin SVT mede ontwikkeld op vraag van een klant. Het reinigen van gereedschapopname past namelijk bij het precisieverspanen terwijl de praktijktesten uitwijzen dat hierdoor de standtijd van gereedschappen verlengd kan worden. Thomas Hillerich van MOC Danner, de fabrikant, merkt dat de interesse om gereedschappen en complete gereedschapsystemen te reinigen toeneemt. “Vroeger had niemand hier interesse voor. Nu kijkt men wel naar de vervuiling op het gereedschap.”

Droge gereedschappen De MOC Dolphin SVT is een compacte reinigingsmachine die in principe naast de CNC-machines in de werkplaats kan staan.

Afhankelijk van het type kan er een werkstuk in van maximaal 500 bij 300 bij 200 mm of 600 bij 400 bij 300 mm. MOC heeft voor de installatie een speciale drager ontwikkeld waarop eenvoudig gestandaardiseerde gereedschaphouders geplaatst

Het reinigen van gereedschappen neemt toe naarmate de nauwkeurigheidseisen hoger komen te liggen.

kunnen worden. Elke opname kan zo geplaatst worden dat beschadigingen niet mogelijk zijn. Het reinigen zelf gebeurt met een sproeisysteem en duurt afhankelijk van de concentratie en de vervuiling tussen de 5 en 10 minuten. De gereedschappen of de werkstukken die gereinigd zijn, komen er droog uit want het systeem heeft een geïntegreerde vacuümdroger. www.gibac.nl

Laserreiniging in CNC machine Mitsui Seiki USA, fabrikant van CNC bewerkingsmachines, integreert in de Vertex 55X-II 3D metaalprinten in een CNC bewerkingscentrum. De machinebouwer wil het niet hierbij laten. Een van de ideeën die men onderzoekt, is het inzetten van de laser voor het reinigen van gefreesde onderdelen.

De Amerikaanse dochter van de Japanse machinebouwer Mitsui Seiki Kogyo Co is niet de eerste die een hybridemachine op de markt brengt.

De Vertex 55X-II onderscheidt zich volgens het bedrijf wel nadrukkelijk van de andere hybrideconcepten door de nauwkeurigheid waarbinnen gewisseld kan worden van frezen naar 3D metaalprinten of een andere laserbewerking. De adaptieve besturing zorgt voor een juiste uitlijning als er wordt gewisseld van gereedschapopname naar laserunit. Binnen het volume van het te printen of te bewerken product, belooft Mitsui Seiki een volumetrische

Mitsui Seiki USA wil de hybridemachine Vertex55X-II 3D uitbouwen tot een allrounder qua lasertechnologie.

nauwkeurigheid van beter dan 15 micron.

Het andere aspect waarop deze machine verschilt van andere hybridemachines, is dat men de inzet van de laser wil verbreden. Zo wordt er gewerkt aan

features zoals het lokaal harden van werkstukken, lokaal laserreinigen, drogen van onderdelen en zelfs laserboren en -snijden.

75

Fabrikant: Renishaw Product: meetkop type PH10MQ en fixturing plaat De meetkop is uit de serie schakelende en scannende meetsystemen voor coördinatenmeetmachines (CMM’s).

Met gemotoriseerde meetkoppen zijn meettasters in 720 herhaalbare posities te oriënteren om vormen aan alle productzijden te bereiken.

Leverancier: Renishaw

Kwaliteitscontrole / Procesbewaking

77

Meetdata als single source of truth Hexagon CEO Ola Rollén: het tijdperk waarin we in de maakindustrie met post it briefjes werken, is voorbij.

78

Worden meetdata de single source of truth? In plaats van achteraf meten om te zien of je product goed of fout is, gaan in de toekomst meetdata de machines aansturen en zelfs een rol spelen in het designproces. Closed loops, als basis voor Industrie 4.0 concepten.

Ola Rollén, CEO van Hexagon, hoeft maar naar de markttrends voor de automobielindustrie te wijzen om duidelijk te maken waarom de maakindustrie slimmer moet gaan werken; waarom smart industry oplossingen onontkoombaar zijn. Vergeleken met 2009 zullen er in 2023 78% meer auto’s in de wereld worden geproduceerd. In diezelfde periode groeit het aantal modellen met liefst 250% en halveert de levenscyclus van een automodel. En als je dan bedenkt dat zelfs een Tesla X nog altijd is opgebouwd uit één miljoen losse onderdelen, dan is duidelijk dat je in 2023 het tempo niet meer kunt bijbenen met de huidige werkwijzen. “Anno 2016 investeert de gemiddelde autofabrikant miljoenen in een productielijn voor een onderdeel, maar werken de engineers nog steeds met post it briefjes.” De duizenden ontwerpiteraties die de Tesla engineers gedaan hebben sinds in 2012 het eerste model van de Tesla X werd getoond, hebben het ontwikkelproces daardoor onnodig vertraagd. Met méér dan een verdubbeling van het aantal modellen is dat onhoudbaar.

produceren omdat een meetresultaat uit de meetkamer nog niet beschikbaar is voor de productie. En in de designfase laat men eveneens kansen liggen door geen directe terugkoppeling te krijgen vanuit de productie en zelfs de gebruiksfase van een product. Daarom is het noodzakelijk dat meetdata de productie en het ontwerpproces gaan aansturen, meent Ola Rollén. “De QA-manager ontmoet de productiemanager. Meetgegevens worden de single source of truth, die we direct in CAM-systemen invoeren om machines bij te stellen. Daardoor ontstaan zelflerende processen en worden fabrieken steeds slimmer.

En bij het ontwikkelen van nieuwe producten, leren we door de meetdata van de vorige generatie te gebruiken.” Dat is de richting die metrologie de komende jaren opgaat. “Metrologie als een geïsoleerd fenomeen bestaat straks niet meer.

Metrologie blijft echter nodig om te controleren of de fabriek datgene maakt dat we willen. Daartoe integreren we metrologie in het maakproces.”

Meetdata in CAD en productie Geen enkel bedrijf kan zich nog permitteren om afkeur te

Kwaliteit gaat productie aansturen Dat is de toekomstige rol die Ola Rollén voor meettechnologie in

Hexagon ziet rol van metrologie veranderen; meetdata gaan design- en productieketens aansturen

de maakindustrie ziet. De maakindustrie kan namelijk een flinke verbeterslag maken door data die al beschikbaar zijn, efficiënter te benutten in het hele design- en productieproces. Dat geldt volgens Norbert Hanke, CEO van Hexagon Manufacturing Intelligence, niet alleen voor de automobielindustrie maar ook voor de luchtvaartsector. Eigenlijk voor alle sectoren in de discrete industrie. De industrie doet te weinig met de data die al beschikbaar zijn en die alleen maar in grotere hoeveelheden beschikbaar gaan komen. “We moeten data veranderen in informatie. Dat gebeurt als we datasets samenvoegen en combineren, daaruit ontstaat bruikbare kennis”, zegt Norbert Hanke. “Voor redundantie is geen ruimte meer. Kwaliteit gaat de productie aansturen.” Als Hexagon praat over meettechnologie naar de productieomgeving brengen, reikt dit veel verder dan het plaatsen van een CMM naast een bewerkingscentrum. In de toekomst gaat het zelfs verder dan meten in de machine. Meetdata gaan in de visie

van het Zweedse concern direct machines aansturen.

Closed loop proces Milan Kocic is business development manager for User Experience and Innovation bij Hexagon MI USA. Hij is voor de Amerikaanse tak ook de technologiescout.

Wat verspaners, om een voorbeeld te noemen, volgens hem willen, is dat de meettechnologie als zodanig niet meer zichtbaar is; dat ze meteen de goede producten kunnen maken. Die stap gaat metrologie de komende jaren maken, is zijn overtuiging. Hexagon wil namelijk behalve meetdata gebruiken als single source of truth ook closed loop processen gaan ontwikkelen. Deze twee liggen in elkaars verlengde: het ene maakt het andere mogelijk. “Algoritmen gaan een grote rol spelen in het aansturen van de CNC machines.” Zero user experience, zo vat Milan Kocic de toekomstige trend samen. Als gebruiker merk je amper nog dat meettechnologie zichtbaar is, maar de meetgegevens - veelal verkregen via

contactloos meten - worden door de intelligente software direct gebruikt om de machines bij te sturen.

Meten verdwijnt uit de meetkamer Dat algoritmen op basis van meetdata processen en machines gaan aansturen, is voor Milan Kocic duidelijk. Hoe de meetprocessen er in de toekomst gaan uitzien, niet. Duidelijk is wel dat meten uit de meetkamer verdwijnt. Het schuift op richting productie. Er wordt méér contactloos gemeten, zoals met de HTA Blade die Hexagon MI met Boeing ontwikkeld heeft voor het snel contactloos meten van turbinebladen. “Misschien komt vision er wel bij”, geeft Kocic een mogelijke ontwikkeling aan. De bediening van systemen moet veel intuïtiever worden.

“We moeten meer kijken naar de gaming industry. We lezen tegenwoordig toch geen handleidingen meer.” Wellicht wordt meten straks gecombineerd met augmented reality. Of de Hololens van Microsoft, waar Hexagon MI onlangs de eerste testen mee is gestart. Het is heel goed denkbaar dat

Hexagon Manufacturing Intelligence De naamsverandering die Hexagon voor de industriedivisie heeft doorgevoerd, namelijk Hexagon Manufacturing Intelligence, is in de ogen van Angus Taylor, CEO Hexagon MI North America, vooral een statement. Het typeert de toekomst van meettechnologie. “De volgende generatie klanten wordt een heel andere dan waar we de voorbije 25 jaar onze systemen aan hebben verkocht. Gebrek aan competenties en intolerantie voor ergens op moeten wachten typeren de nieuwe generatie.” Dat laatste klinkt misschien negatief, maar volgens hem heeft de smartphone ons eigenlijk allemaal zo gemaakt. “Als ik nu een tafel in een restaurant boek, waarschuwt Google me meteen of ik eerder of later kan vertrekken vanwege de verkeersdrukte. Zo gaan mensen denken. Ze beslissen op basis van informatie die algoritmen leveren. In de industrie moeten we de levenswijze uit ons privéleven accepteren en implementeren.”

De volgende generatie professionals vindt technieken zoals virtual en augmented reality heel gewoon, net zoals stembesturing.

Professor Detlef Zühlke, voorzitter van SmartFactory in Duitsland, en één van de grondleggers van Industrie 4.0, is het veranderend consumentengedrag ook de drijfveer achter smart industry. De consument wil niet meer zes weken wachten totdat zijn product vanuit een lage lonen land gearriveerd is. “De consument wil vandaag per muisklik kopen en morgen zijn product ontvangen”,

De nieuwe generatie engineers wil ook op hun werk technieken zoals virtual reality gebruiken. Dat schept nieuwe kansen.

aldus de Duitse professor. Nadat de consument jarenlang producten steeds goedkoper wilde (wat offshoring naar lage lonen landen in gang heeft gezet) zoekt de consument nu snelle levering van een product speciaal voor hem gemaakt. “Daarom gaan we van massaproductie naar mass customization; we gaan meer lokaal produceren. Internet of things is de drijfveer hierachter.”

79

ALLES IN ÉÉN REINIGINGSMACHINES + REINIGINGSVLOEISTOFFEN TECHNISCHE KENNIS

SOFTWARE KENNIS

CHEMISCHE KENNIS

80

Gibac® Chemie BV Gladsaxe 19 • 7327 JZ Apeldoorn www.gibac.nl

Tel. 055 54 31 946

bijvoorbeeld medische producten. Predictive maintenace wordt mogelijk en dat schept kansen voor nieuwe verdienmodellen.

Een voorproefje van wat datagestuurde productie kan betekenen, is te vinden in het Megarob project. Het Spaanse onderzoekscentrum Aitiip in Zaragoza heeft samen met Hexagon MI en enkele andere partners een robot gecombineerd met een Leica Absolute Tracker. De robot is bevestigd aan een bovenloopkraan met een bereik van 20 bij 5 meter. Doordat de positie van de freesspindel 1000 keer per seconde wordt gemeten door de Leica lasertracker en net zo vaak via de robotbesturing wordt gecorrigeerd, freest de Megarob met een positioneernauwkeurigheid van beter dan 0,1 mm. Via T Mac sensoren op de freesspindel worden alle zes de Productiemachines monitoren en sturen vrijheidsgraden van de robot continu Norbert Hanke: “Meettechnologie fysiek bewaakt. “Zelfs als de basis zou bewegen, naar de productieomgeving brengen heeft dat geen effect op de eindbewerking”, was de eerste stap. De volgende is aldus Joel Marin, projectleider Megarob closed loop systemen ontwikkelen. Data bij Hexagon MI. “De lasertracker stuurt opslag in de cloud stelt ons in staat om de einddefector.” Zonder correctie is de productiemachines te monitoren en bij te positieafwijking van de freesspindel tussen sturen.” Hexagon heeft met Q-DAS een dochter aan boord die deze technologie al in de 5 en 8 mm, met het correctiealgoritme ingeschakeld is de afwijking hooguit nog huis heeft. Q-DAS ontwikkelt systemen om 0,1 mm. Met dit project hebben de partijen productiedata te verzamelen, te analyseren en steeds meer ook op basis van de analyses willen aantonen dat je op basis van een standaard product als een bovenloopkraan, processen bij te sturen. Dat gaat dus veel een portaal, een gewone industrierobot en verder dan alleen kwaliteitsborging voor een operator door met zijn VR-bril naar het werkstuk te kijken, direct ziet waar eventuele afwijkingen zitten en of deze cruciaal zijn voor het proces. De meetresultaten worden daarvoor rechtstreeks op het te meten werkstuk geprojecteerd. Milan Kocic: “Het zijn nog kleine stappen die we in deze experimenten zetten. Binnen 3 tot 5 jaar zal augmented reality doorbreken in de industrie.” De kern van zijn betoog is dat het communicatieproces wordt versneld en verbeterd. Hierdoor vervagen grenzen tussen de verschillende stadia van een productieproces. De eilandjes CAD en CAM moeten samengebracht worden met de productie, alles aangestuurd op basis van meetdata.

Worden meetdata de single source of truth waarmee hele productieprocessen worden aangestuurd? Hexagon MI denkt dat de maakindustrie die kant op gaat.

de Leica absolute lasertracker een alternatief kunt bouwen voor grote freesmachines, bijvoorbeeld voor het bewerken van composieten constructies tot 20 meter en langer. Het Spaanse instituut heeft eveneens een algoritme ontwikkeld voor het slijpen en polijsten van windmolenbladen. In een nieuw project wordt de installatie gebruikt voor het 3D printen van grote onderdelen, die door de printkop te verwisselen voor een freeskop, meteen worden nabewerkt. www.hexagonmetrology.nl

In het Megarob project heeft een Europees consortium aangetoond dat je de nauwkeurigheid van een robot, zelfs als deze aan een bovenkraan hangt, 10 keer nauwkeuriger kunt maken door de positie met een lasertracker te monitoren en via de besturing de positie te corrigeren. Data driven manufacturing!

81

IBS Precision Engineering ontwikkelt meetgereedschap voor in de productie

Meten is weten: Rotary Inspector geeft inzicht in precisie 5-asser De nauwkeurigheid bij precisie bewerken vraagt om een beheersing van het totale proces. Het vertrekpunt is echter de nauwkeurigheid van de machine. Om verspaners snel inzicht te geven in de nauwkeurigheid van hun 5-asser heeft IBS Precision Engineering de Rotary Inspector ontwikkeld. De Eindhovense meettechnologie blijkt niet alleen voor verspanende bedrijven interessant te zijn.

82

Meettechnologie is de core business van IBS Precision Engineering. Het Eindhovense bedrijf ontwikkelt zowel geavanceerde meetsystemen voor bedrijven uit de luchtvaart, semiconductor en machine-industrie als voor wetenschappelijke instellingen. Voor de deeltjesversneller van CERN bijvoorbeeld.

Een voorbeeld van een rapport.

Met de Rotary Inspector mikt het bedrijf op een enigszins nieuwe doelgroep: CNC verspaners, de operators van 5-assige machines. IBS Precision Engineering beschikt al langer over meetsystemen om de nauwkeurigheid van alle assen van een CNC-bewerkingscentrum te meten, maar die waren voor operators te ingewikkeld. “De analysesystemen die de diepte in gaan, zijn voor de machinebouwers; het Inspectorsysteem hebben we echt ontwikkeld voor in de productie”, zegt Henny Spaan, oprichter en CEO. Precisie waarborgen Maakbedrijven worden namelijk steeds meer uitgedaagd om nauwkeurigheid te leveren en te waarborgen. Dat begint bij inzicht in de nauwkeurigheid van de machine. Dat gegeven kan gebruikt worden in de offset om de eindbewerking nauwkeuriger te maken. Bij de ontwikkeling van de Rotary Inspector heeft Guido Florussen, die het R&D team aanstuurt, steeds voor ogen gehouden dat het systeem eenvoudig te gebruiken moet zijn en snel een meetresultaat oplevert. In de praktijk komt het er op neer dat de meting zelf ongeveer een minuut in beslag neemt.

Ook machineleveranciers tonen interesse IBS Precision Engineering heeft de Rotary Inspector ontwikkeld in het kader van een KIM project, in samenwerking met KMWE Precisie. In de eigen werkplaats heeft IBS het systeem getest en verbeterd op een Litz LU800 5-assige freesmachine.

Kees Karsten, directeur van Dormac CNC Solutions, is enthousiast over het systeem.

Ondanks dat de investering fors is, ziet hij volop kansen om als machineleverancier hiermee aan de slag te gaan. “We kunnen hiermee nieuwe machines sneller en nauwkeuriger installeren bij onze klanten.

In plaats van een paar dagen bezig te zijn met alles in te regelen en af te stellen, kunnen we nu binnen enkele uren de

machine nauwkeurig instellen.” Dormac wil de Rotary Inspector daarom toevoegen aan de toolkit van de service engineers.

Want voor met name de kleinere bedrijven die het meetsysteem niet wekelijks of maandelijks nodig hebben, is de investering wellicht te hoog. Zij hebben al baat bij een (half)jaarlijkse controle.

Daarvoor moet wel een ballbar op de tafel gemonteerd worden. De meetkop zelf in de spindel. Reken in de praktijk erop dat na verloop van tijd de meting in een half tot maximaal 1 uur helemaal is afgerond.

Dynamische meting Uniek aan de Rotary Inspector is dat de meting dynamisch wordt uitgevoerd. In plaats van statisch alle assen afzonderlijk te meten, worden de vijf gemeten terwijl de machine beweegt. Daar zit een deel van de snelheidswinst in. Maar het zorgt bovendien voor een betrouwbaarder resultaat omdat de meting iets zegt over de absolute nauwkeurigheid. De nauwkeurigheid van de meting is beter dan 1 µm. De meetkop werkt draadloos.

Via een slim Wifi-netwerk worden de meetgegevens naar de laptop gestuurd waarop de analysesoftware draait. Dit Wifi netwerk is slim in de zin dat er geen enkele koppeling nodig is naar het Wifi netwerk van het bedrijf. Guido Florussen: “Het systeem komt samen met een speciale adapter die een eigen Wifi netwerk creëert voor de Rotary Inspector.

Dat blijft dus buiten het netwerk in het bedrijf.”

Verschillende inzet mogelijkheden De Rotary Inspector is ontwikkeld voor in

De meting zelf kost niet veel tijd, al helemaal niet wanneer de ballbar op de tafel blijft.

de werkplaats. De uitgebreide praktijktesten die onder andere samen met KMWE Precisie zijn gedaan, hebben al uitgewezen dat zelfs in de productie het systeem op meerdere manieren ingezet kan worden. De eerste methode is de nauwkeurigheid van de machine meten voorafgaand aan een order waarbij absolute nauwkeurigheid noodzakelijk is. In het meetrapport staat een compensatiewaarde maar ook hoe deze is opgebouwd. Voor elke as staat het maximum aantal fouten (volgens de ISO norm). Dit is de Q-waarde die gemeten wordt. In de machinebesturing kan gecompenseerd voor de afwijking.

De nauwkeurigheid kan daardoor fors verbeteren, laat Guido Florussen zien.

Kun je hiermee van een onnauwkeurige machine een precisiemachine maken?

“Eigenlijk wel”, klinkt het bij IBS Precision

Henny Spaan presenteerde de Rotary Inspector eind 2016 tijdens een bezoek van een handelsdelegatie uit Taiwan. Aansluitend bezocht het gezelschap KMWE, dat het innovatieve meetsysteem voor 5-assige CNC-machines tijdens de ontwikkeling in de praktijk heeft getest.

Engineering. In een voorbeeld van een van de machines bij KMWE werd de geometrische nauwkeurigheid verbeterd van 0,192 naar minder dan 0,02 mm.

Een factor 10 dus. Nauwkeurigheid is echter niet alleen een momentopname.

Hoe stabiel is een machine? Hoe is de thermische stabiliteit? Van een slechte machine kun je dus nog geen goede maken. Een tweede toepassing van de Rotary Inspector is als QC tool. Je kunt bij het eerste en laatste werkstuk van een batch een meting doen. Zijn de meetresultaten identiek, dan hoeft niet elk werkstuk afzonderlijk gemeten te worden.

Hoe nauwkeurig blijven de machines?

Naast de Q-waarde meet de Rotary Inspector ook nog de P waarde, de grootste dynamische fout in de machine.

Dat getal geeft inzicht in backlash van een lineaire aandrijving of slijtage door versleten lagers. Deze fouten zie je terug op de oppervlaktenauwkeurigheid.

Doordat de Rotary Inspector eenvoudig en snel van machine gewisseld kan worden, leent het systeem zich om in een productie afdeling met meerdere 5-assers de machines regelmatig te controleren. Dat is de derde toepassing.

IBS Precision Engineering heeft hiervoor de Rotary Inspector Data Manager ontwikkeld. Hierin worden de historie van de meetgegevens vastgelegd. Ook is het mogelijk om met een muisklik inzicht te krijgen hoe de verschillende machines van verschillende fabrikanten zich ontwikkelen qua nauwkeurigheid in de loop der tijd.

Dat kan van pas komen bij toekomstige investeringen. Juist deze functie sluit naadloos aan op het Industrie 4.0 concept. www.ibspe.com

83

Drie systemen neutraliseren trillingen in machine, opspanning en werkstuk

Bimatec Soraluce: groot denken in µm precisie Bimatec Soraluce breidt het DAS systeem verder uit. Terwijl DAS trillingen in de machine elimineert, zorgt het nieuwe DPS-systeem ervoor dat trillingen in de werkstukopspanning worden geneutraliseerd. In 2017 brengt Bimatec Soraluce nog een derde systeem uit. Dat neutraliseert trillingen in het werkstuk zelf. Met deze drie systemen verlegt de machinebouwer de grenzen van nauwkeurig bewerken in de groot verspaning.

84

Op een metertje meer of minder let de Spaans Duitse machinebouwer niet. De grootste machine die Bimatec Soraluce tot nog toe heeft gebouwd, heeft in de X-richting een bereik van liefst 64 meter. Het gaat om een bedfreesmachine met een verplaatsbare kolom. Deze staat in Italië. Eveneens voor een Italiaanse klant wordt momenteel in de fabriek in Spanje de laatste hand gelegd aan een forse portaalmachine, met een bereik van 9 meter in de X as, 9200 mm brede dwarsbalken en uitgerust met een carrousel draaitafel voor werkstukken met een diameter tot 9000 mm en een gewicht van maximaal 150 ton. De machine heeft een eigen gewicht van 44 ton, krijgt 9 verwisselbare freeskoppen en kent een bouwtijd van 12 maanden. Het gaat om een PXG 1900, die binnenkort geleverd wordt aan MPC in het Italiaanse Vicenza. MPC bewerkt vooral

onderdelen voor de energiesector, zoals turbinebehuizingen, turbines en andere sleutelcomponenten voor energieopwekking.

DAS: preciezer en meer productiviteit In deze sector gaat het om immens grote werkstukken, die met haast dezelfde nauwkeurigheden bewerkt moeten worden als veel kleinere fijnmechanische componenten. Daarom integreert Bimatec Soraluce naast het DBS systeem, dat compenseert voor de doorbuiging van de pinole, ook met het Dynamics Active Stabilizer (DAS) in de PXG 1900, naast nog andere technologische oplossingen. DAS werd eind 2015 op de EMO in Milaan voor het eerst gepresenteerd. Het systeem zorgt ervoor dat trillingen in de machine meteen worden gedetecteerd - voordat chatter ontstaat - en vervolgens worden geneutraliseerd door een tegentrilling op te wekken. Het systeem zorgt behalve voor hogere nauwkeurigheden eveneens voor een langere standtijd van de gereedschappen (tot 30%) en een hogere productiviteit. Deze laatste verbetert met maximaal 300%.

DPS: trilling opspanmiddel neutraliseren De R&D afdeling van Bimatec Soraluce legt op dit moment de laatste hand aan een tweede systeem, dat naast DAS op de machines beschikbaar komt. “Naast trillingen in de machine kunnen er ook trillingen in de werkstukopspanning ontstaan.

Die gaan we met het nieuwe DPS-systeem tegen”, legt Michael Fünders uit. Hij is hoofd van het Technologiecentrum in Limburg (D). Tijdens de viering van 25 jaar Bimatec Soraluce in Duitsland werd het systeem, dat in 2017 beschikbaar zal zijn, gedemonstreerd. “Hiermee neutraliseren we chatter als gevolg van trillingen in het opspanmiddel.” Dergelijke systemen bestaan al in de markt, maar dat zijn stuk voor stuk passieve systemen.

Bimatec Soraluce slaagt er in om een actief dempingssysteem

Tijdens de technologiedagen demonstreerde Bimatec Soraluce het nieuwe systeem dat actief trillingen in de opspangereedschappen tegengaat. Het DPS-systeem werkt samen met het DAS-systeem dat trillingen in de machine elimineert.

voor de werkstukopspanning te ontwikkelen. Uit de eigen frequentie die het DAS-systeem detecteert, haalt het nieuwe DPS de gegevens om de veren van een contragewicht op de werkstukopspanning strakker of losser in te stellen. Hiermee worden eventuele trillingen van de opspanmiddelen gedempt. Michael Fünders noemt de intelligentie in het systeem van wezenlijk belang. “Elk opspangereedschap kent een andere trillingsamplitude. Daar moet

je de dempende werking op aanpassen.

Daarin slagen we door het gewicht met de veren strakker of losser te laten bewegen.” De machinebouwer test het systeem op dit moment. De planning is dat het in 2017 beschikbaar komt op de machines.

Afronden trilogie: werkstuktrillingen Als 3e onderdeel van deze ‘trilogie’ qua dempen van ongewenste trillingen, komt er volgend jaar een systeem dat trillingen in het werkstuk tegen gaat.

Dat gebeurt met actoren die met een sterke magneet precies op die plek op

het werkstuk geplaatst kunnen worden waar de trilling ontstaat. Ook dit systeem zal samenwerken met het DAS-systeem, dat als basis onder de intelligente systemen ligt. Het nieuwe systeem, dat draadloos werkt, gaat eveneens trillingen tegen. “Met deze 3 systemen dempen we het volledige verspanend proces op een intelligente wijze.” Het zal de productiviteit, nauwkeurigheid en de gereedschapstandtijd nog verder verbeteren. www.bimatec.de www.laagland.nl

Operator kan machine zelf kalibreren met eigen cyclus Een andere noviteit die de machinebouwer in Limburg demonstreerde, is een systeem waarmee CNC-operators snel en vrijwel moeiteloos hun machine kunnen kalibreren. Daartoe wordt een kalibratiekogel ergens op het bed of zelfs op het werkstuk geplaatst. Dat laatste kan doordat het om een magnetische kogel gaat.

Met een speciale cyclus voor een meettaster kalibreert de operator de machine eenvoudig, bijvoorbeeld vlak voor een kritische bewerking aan een stuk. Testen in Duitsland laten zien dat de volumetrische nauwkeurigheid van de bewerking met een factor 6 verbetert als zo’n kalibratiecyclus mee geprogrammeerd wordt.

85

High Tech Maintenance geeft gedetailleerd inzicht in onderhoudskosten per machine

Onderhoud: geen kostenpost maar bedrijfseconomische factor

86

Over de aanschaf van een nieuwe machine kunnen metaalondernemers dagenlang, soms weken of zelfs maanden bakkeleien. Niet alleen over de specs, ook over de prijs. Wat velen zich nauwelijks realiseren, is dat de aankooprijs van een machine slechts het topje van de ijsberg is.

Onderhoud blijft onderbelicht. Dat is voor veel bedrijven slechts een kostenplaats in de grootboekrekening. Inzicht in de jarenlange uitgave aan onderhoud is bedrijfseconomisch echter bijzonder waardevol.

Het helpt investeringen beter plannen. En vooral onverwachte machinestilstand en dus productie-uitval voorkomen.

Preventief onderhoud aan CNC machines wint aan belang naarmate de verspanende industrie méér automatiseert.

Productieverlies doordat één machine in een geautomatiseerde cel uitvalt, is slechts met veel kunst- en vliegwerk in te halen.

André Jansen van High Tech Maintenance (HTM) in Hengelo merkt dat onderhoud beetje bij beetje op het netvlies van de Nederlandse verspaning komt te staan. Het verbaast hem dat dit nu pas gebeurt. Zo’n 15 jaar geleden heeft hij namelijk een

André Verburg (Produtec) en André Jansen (HTM): onderhoudskosten zijn een belangrijke bedrijfseconomische factor waarop je de business stuurt.

systematiek ontwikkeld om onderhoudskosten gedetailleerd per machine bij te houden om van hieruit onderhoud te plannen.

Sinds 12 jaar vult hij een database met klantgegevens. Op dit moment worden de eerste pilots in het veld uitgevoerd waarbij HTM voor de klanten precies in kaart brengt wat de onderhoudskosten per spindeluur bedragen, hoe groot de beschikbaarheid van de machine is geweest. En hoeveel uren een machine niet beschikbaar was en om welke reden. Deze gegevens én het voorkomen van ongeplande productiestilstand hebben een één op één relatie.

Een dure machine?

Met de in het systeem geïntegreerde rapportgenerator haalt André Jansen met enkele muisklikken alle onderhoudskosten van een 5-asser bij een van de klanten op. De machine blijkt na 15 jaar méér aan onderhoud gekost te hebben dan de aankoopprijs. De aard van de onderhoudskosten wordt gespecificeerd: preventief onderhoud, storing, verhuizing, crash.

Een dure machine? Als André een tweede grafiek erbij haalt, blijkt dat de machine in deze 15 jaar zo’n 90.000 productieuren heeft gedraaid. Is het qua onderhoud een dure machine geweest? Nee, is het antwoord van Jansen, die met HTM onder andere onderhoud doet voor machinebouwers als Makino en Grob. “Het is een hele goede machine geweest.” Slechts weinig verspanende bedrijven hebben tot op dit detailniveau inzicht in de onderhoudskosten én spindeluren van hun machines. “Alleen de top van de verspanende industrie doet dit.”

Bedrijfseconomische factor Onderhoudskosten zijn factoren waar bedrijven hun business mee kunnen gaan sturen, zegt André Verburg van Makino dealer Produtec. “Voor de meeste bedrijven is onderhoud een boekhoudkundige kostenpost.

Onderhoudskosten zijn echter een bedrijfseconomische factor.” Bij HTM krijgt men vaak de vraag gesteld of ze kunnen helpen onderhoudskosten te verminderen. André Jansen vindt dit de verkeerde insteek. Onderhoud moet altijd in samenhang met productiviteit worden gezien. “Stel dat ik de onderhoudskosten 10% verhoog, maar de machine haalt een 25% hogere output”?” werpt hij op

als tegenvraag. Precies die combinatie moet je weten: wat kost een spindeluur aan onderhoudskosten en wat levert een spindeluur op? Als je deze kosten goed in beeld hebt, kun je ze in de begroting opvoeren. Prognoses aan onderhoud komen dan in de buurt van de echte uitgaven. De kans op verrassingen - vaak in negatieve zin - wordt dan klein. “Op operationeel niveau houden de bedrijven echter niks bij.”

Onderlegger voor investeringen Inzicht in de onderhoudskosten levert ook een onderlegger voor investeringsplannen. “Klanten vragen ons wel eens advies over of machine A of B

beter is. Dat geven we niet. We kunnen bedrijven wel adviseren over hoe hun machines erbij staan.” Bij bedrijven die het onderhoud structureel door HTM laten uitvoeren, wordt bijvoorbeeld zeker een keer per jaar de nauwkeurigheid van de machines gemeten. In combinatie met de trendmatige ontwikkeling van onderhoudskosten kan dat de basis zijn voor een advies om een machine bijvoorbeeld niet meer in een geautomatiseerde cel te plaatsen, maar ze bijvoorbeeld als stand alone machine in te zetten, waar ze minder wordt belast en uitval minder problematisch hoeft te zijn. “Of we zien dat onderhoudskosten oplopen en waarschuwen klanten:

87

Makino besteedt onderhoud uit aan HTM © 6

Makino Europewww.jansen-mm.nl heeft verleden jaar een overeenkomst gesloten met HTM in Hengelo. Het Nederlandse bedrijf voert voor Makino het preventieve onderhoud uit. Hiermee moet de reactietijd korter worden. Voor Makino is de visie op preventief onderhoud door HTM een van de redenen geweest om de serviceovereenkomst aan te gaan. Markus von Wichert, hoofd service bij Makino Europe: “We zien de trend dat klanten weg gaan van reactieve maatregelen en meer in de richting gaan van gestructureerde onderhoudsaanpak. Deze helpen bedrijven de totale bedrijfskosten beter te plannen.” Hij wijst er verder op dat hierdoor de beschikbaarheid verbetert.

André Verburg van Produtec verwacht dat high-tech dit uiteindelijk production van serving invloed gaat worden op het aankoopproces. “Met een Makino verlies ik het in het offertestadium vaak op prijs. Maar reken je de kosten per productie uur uit samen met de productiviteit, dan winnen we het. Als je drie keer sneller kunt frezen door een hogere voorzet of een geringere trilling, daalt je kostprijs.

Ook de kostprijs gedurende de levensduur van de machine moet je daarin meenemen.” Het gaat er vooral om de productie voorspelbaar te maken. In bedrijven die vergaand geautomatiseerd werken, is ongeplande stilstand immers funest en kostbaar.

TECHNIEK DIE ZICH UITBETAALT CMZ CMZ is een toonaangevende fabrikant van CNC draaibanken; de modernste machinetechnologie met gebruik van uitsluitend topcomponenten; veelal in eigen huis vervaardigd. CMZ levert draaibanken met de hoogste niveaus van kwaliteit, precisie en betrouwbaarheid en kan wedijveren met de meest gerenommeerde merken. Vele tevreden klanten van Promas bevestigen het: CMZ is betaalbare topkwaliteit!

HEDELIUS Intelligente oplossingen voor efficiënte bewerkingen. Krachtig en precies. Deze Duitse firma heeft de afgelopen jaren een ijzersterke reputatie opgebouwd als uitermate betrouwbaar fabrikant van 3- en 5-assige bewerkingscentra en zwenkkopmachines.

HARTFORD Hartford is een onderneming van wereldklasse.

Zij beschikt over een zeer modern en kwalitatief hoogwaardig programma met een verregaand specialisme in bewerkingscentra en portaalfreesmachines. Het is de grootste fabrikant van bewerkingscentra in Taiwan met een jaarlijkse productie van meer dan 2000 machines.

UW PROFESSIONELE PARTNER VOOR CNC MACHINES

THE WORLD’S #1 P RODUCTION CAM SOFTWARE Edgecam is wereldleider in CAD CAM software. Edgecam biedt oplossingen voor de maakindustrie met een ongeëvenaard gebruiksgemak en geavanceerde gereedschapsbanen.

ATS EdgeIT levert Nederlandstalige Edgecam systemen voor frezen, draaien, draaifrees combinaties en draaderoderen. www.edgecam.nl 010-5013277

WWW.PROMASCNC.NL

hou rekening met stijgende kosten.”

André Jansen vindt ook dat er te weinig Kostensoort Grafiek een verband wordt gelegd tussen de salesplannen en de status van het machinepark. “Als de salesafdeling Type Absoluut prognoses maakt voor de komende jaren, heeft dat gevolgen voor de productie afdeling. Daar kijkt echter niemand naar.” Met een gedetailleerd inzicht in de onderhoudskosten kun je de noodzakelijke investeringen in de productie veel beter parallel laten lopen met de salesambities.

Medewerkers overtuigen Het probleem waar je bij het inrichten van een gedetailleerde onderhoudsregistratie tegenaan loopt, is de onwil op de werkvloer om zaken te registreren. Dat begint al bij het vastleggen van wie verantwoordelijk is voor het dagelijks onderhoud: oliepeil controleren, vloeistoffen controleren. Het management heeft onvoldoende oog voor het belang van maintenance omdat het bezig is met de waan van de dag in plaats van structuur aan te brengen. De grafieken die HTM inmiddels kan tonen, laten bij veel bedrijven een verkeerde verdeling van de onderhoudskosten zien. De meeste grafieken kleuren rood, doordat de kosten voor ongepland onderhoud groter zijn dan de kosten van preventief onderhoud. De productiecapaciteit van een onderneming heeft echter vooral baat bij een gestructureerde aanpak van Kostensoort Grafiek onderhoud. Want dat leidt op termijn tot een hogere en meer voorspelbare beschikbaarheid van de machines.

Type

Relatief

Next step: smart maintenance Goede registratie van onderhoud levert dus voordelen op. Je hebt het dan nog helemaal niet over smart industry oplossingen, die automatisch problemen signaleren. HTM werkt ook hier aan. Het Hengelose bedrijf ontwikkelt een apparaat met 5 sensoren. Dat moet ervoor zorgen dat data van de machine rechtstreeks in de database van HTM worden ingebracht waar algoritmen voorspellingen kunnen doen. Denk bijvoorbeeld aan trillingen die opeens toenemen. HTM ontwikkelt deze technologie machine- en besturingonafhankelijk. André Jansen: “We willen machines met een oude besturing net zo goed monitoren. Het moet echt een universele oplossing worden.” Op dit moment voert men bij een klein aantal machines de metingen elke week manueel

uit, om de database en de algoritmen te testen. HTM wil daarmee aantonen hoe snel de investering zich terugverdient.

André Jansen is overtuigd dat de investering zich terugverdient. “De cultuur moet er langzaam insluipen. Ondernemers staan er nog niet voor in de rij.” Maar als je weet wat de onderhoudskosten per spindeluur bedragen, maak je een objectieve vergelijking tussen machine A en B mogelijk. “Dan pas weet je echt welke machine goed is en welke niet.” Dat weet je nooit zolang je onderhoud onder één totaal post in het grootboekrekening boekt, zonder ergens te weten hoe die kosten zijn opgebouwd.

www.produtec.nl www.htm-nederland.nl

89

90

Automatisering 91

Fabrikant: FANUC Product: de collaborative robot CR-7iA belaadt een FANUC Robodrill boor-tap-freescentrum. CNC-machine en robot kunnen vanuit ĂŠĂŠn besturing aangestuurd worden.

Leverancier: FANUC Benelux BVBA

RoboJob gelooft dat Europese maakindustrie kan profiteren van nieuwe koers China

Niet het werk, de robot gaat naar China Het Chinese Greatoo Intelligent Equipment wordt mede-eigenaar van RoboJob. Het Chinese bedrijf koopt een meerderheidsbelang in het Vlaamse bedrijf, dat in 10 jaar tijd meer dan 350 robotinstallaties in de Europese CNC industrie heeft geplaatst. Deze ontwikkeling staat niet op zichzelf. China is wereldwijd namelijk de snelst groeiende markt voor robotisering. Niet langer gaat het werk richting China, maar de robots.

92

Werk waarvoor veel handjes nodig zijn, outsource je naar China.

Net zoals grote series. De voorbije decennia was dat het mantra in de industrie. Zowel uit de VS als uit West-Europa is veel maakindustrie verdwenen. Stilaan komt deze beweging tot stilstand. Aan de ene kant doordat de politiek hier sinds de crisis in de gaten heeft dat maakindustrie welvaart betekent.

Regeringen hebben allemaal gezien hoe Duitsland zich na de dip van 2009 snel herpakte. Aan de andere kant stopt de trend doordat de loonkosten in China fors zijn gestegen. Een verdubbeling in vijf jaar tijd. De loonkosten in de Chinese industrieregio’s liggen vandaag de dag al hoger dan die in OostEuropese landen. Dit komt onder andere doordat de grote steden uit hun voegen barsten en bedrijven moeilijk aan mensen kunnen komen.

China wil opschuiven in waardeketen Dat verklaart waarom China sinds 2013 wereldwijd de snelst groeiende markt voor robotisering is: in China jaarlijks 25% tegen in Europa en Noord-Amerika 5 tot 10%. Er zijn nog twee redenen die de interesse van China voor robotisering verklaren, zegt Helmut De Roovere, CEO van RoboJob. “China wil af van het imago als copier en wil opschuiven in de waardeketen. Men wil van Made in China een echt kwaliteitslabel maken, zoals Made in Germany en Made in Japan sterke brands zijn.” Daar bovenop komt dat China op een punt is aanbeland waarop verdere interne groei in alle sectoren ondersteund moet worden met slimme machines en systemen. “CNC machines, robots

Helmut De Roovere (CEO RoboJob): verschuiving naar total cost van de supply chain biedt de maakindustrie die automatiseert, een kans.

enzovoort”, legt Helmut De Roovere uit. Ook China heeft smart industry oplossingen nodig. “Deze worden vandaag de dag nog massaal geïmporteerd vanuit Duitsland, Japan en Korea. China wil deze slimme machines meer en meer zelf gaan maken.”

In plaats van IP te kopiëren en dan de wereld te overspoelen met goedkope producten, zoekt men nu naar strategische participaties en gaat men samenwerking aan.

Groei Chinese industrie In deze trend moet de meerderheidsparticipatie in RoboJob worden gezien. Greatoo Intelligent Equipment is een nog jonge (11 jaar) spin off van een Chinese matrijzenmaker voor de autobandenindustrie. Helmut De Roovere: “Sinds 2006 is het bedrijf bezig het accent te verschuiven naar intelligent equipment. Daarvoor hebben ze onze producten en technologie nodig.” Dit soort ontwikkelingen gaan in China snel. De RoboJob CEO geeft als voorbeeld de nieuwe fabriek voor zowel de R&D afdeling als de productie van de Chinese partner. In een jaar tijd werd er een fabriek van 20.000 m2 gerealiseerd. “Intern beschikt men over zo’n 1000 CNC machines. Allemaal jonge machines van bekende merken.”

Focus van OEM’ers verschuift Er is dus een heel andere Chinese machinebouw en maakindustrie aan het ontstaan. Helmut De Roovere verwacht dat de komende jaren Chinese merken wel gaan doorstoten naar het hogere segment. Het marktsegment dat nu ingevuld wordt

door bekende Westerse machinebouwers, die ondertussen in China eigen productievestigingen hebben. Hij denkt niet dat dit een bedreiging is voor de West-Europese industrie. Allereerst omdat de Chinese spelers amper de vraag van de interne markt kunnen bijhouden. Ten tweede - en eigenlijk belangrijker - doordat in Europa OEM’ers de aandacht verleggen van kostprijs naar de total cost van de supply chain. En dat biedt kansen aan de maakindustrie in West-Europa. Helmut De Roovere: “OEM’ers willen voorraden minimaliseren.

Hiervoor hebben ze flexibiliteit in de keten nodig. Een moderne supply chain vraagt flexibiliteit. Lokaal is dat met world class manufacturing beter te realiseren dan met uitbesteden aan China, lange communicatielijnen en transportkosten. De essentie van een goed werkende supply chain in de Europese maakindustrie is een zeer hoge product en volume flexibiliteit, met vlotte logistieke leveringen tegen internationale marktconforme tarieven.”

Kans voor maakindustrie Hier liggen dus kansen voor de maakindustrie in West-Europa, zeker

als de automatisering zich verder ontwikkelt. RoboJob blijft daarom ook onder de nieuwe partner de automatiseringstechnologie in België doorontwikkelen. De op Industrie 4.0 principes gebaseerde nieuwe besturing is hiervoor het platform. Komende jaren wordt dit nog verder uitgebreid.

“We gaan de productie straks vanuit de werkvoorbereiding geautomatiseerd aansturen”, geeft hij een voorbeeld van een toekomstige ontwikkeling.

Automatisering zal nog belangrijker worden. RoboJob blijft de technologie daarom zelf in de Europese markten leveren. Helmut De Roovere: “Contractueel ligt vast dat Greatoo onze IP alleen mag aanwenden voor de Aziatische markt, niet voor de Europese. Tevens ondersteunen zij ons bij onze verdere groei.”

RoboJob verdubbelt aantal medewerkers De deal die RoboJob met de Chinese partner gesloten heeft, levert dus voor beide bedrijven meerwaarde op. Helmut De Roovere illustreert dit aan de hand van de groeiplannen die RoboJob nu kan realiseren. Hij rekent op een verdubbeling van het aantal medewerkers in de komende drie jaar (naar ruim 50). Dat zullen veel R&D mensen zijn. Daarnaast biedt de impuls van de nieuwe partner RoboJob de middelen om de sterke groei in de Europese markt vol te houden.

Automatisering staat immers in de maakindustrie nog pas aan het begin.

Willen maakbedrijven mee kunnen doen in de nieuwe supply chain, ontkomen ze niet aan slimme robotisering. www.robojob.eu

Nieuw besturingsplatform klaar voor Industrie 4.0

Het nieuwe besturingsplatform van RoboJob is klaar voor de volgende fase in automatisering, gedreven door Industrie 4.0.

Het nieuwe besturingsplatform dat RoboJob recent heeft geïntroduceerd, is de basis voor verdere Industrie 4.0 achtige stappen in de automatisering. Om dit mogelijk te maken, is het besturingssysteem vanaf de grond af opnieuw ontworpen. Het accent ligt op nog kortere omsteltijden en meer bedieningsgemak. Hiervoor maakt het nieuwe platform meer gebruik van 3D visualisatie. Veranderingen in bijvoorbeeld afmetingen van een product zijn direct zichtbaar op het bedieningsscherm.

Daarop ziet de gebruiker exact hoe een product in de klem of klauwplaat wordt opgespannen of hoe de grijper het product vast neemt. De software kiest op basis van de ingegeven productafmetingen zelf de meest geschikte grijper, hoe het werkstuk het beste kan worden opgepakt. Dit zorgt voor kortere programmeertijden en dus nog sneller omstellen van het ene naar het andere product.

93

leading in Ultra High Speed Laser Cladding

ontwerp bouw Hornet Laser Cladding BV Nieuwe Rijksweg 68 C 4128 BN Lexmond Nederland  088 - 0245600

 info@hornetsystems.nl

levering ondersteuning

www.hornetsystems.nl

WWW.YOUNGCUTTINGTOOLS.NL

Betech: met Nederlandse massaproductie de Amerikaanse markt op

Massaproductie in Hoogeveen: waarom niet?

De Nederlandse metaalindustrie moet het hebben van de kleine series. De speciale producten. Laat de massaproductie maar over aan Aziatische landen.

Dat is het stereotype beeld waar Betech in Hoogeveen al lang mee heeft afgerekend. In Hoogeveen draaien de 40 medewerkers elk jaar liefst 70 miljoen componenten. De arbeid gerelateerde toegevoegde waarde bedraagt per product slechts 10%.

Wie zegt dat massaproductie in Nederland niet meer kan, heeft nog nooit bij Betech rondgekeken. Met 130 fte’s produceert de Nederlandse toeleverancier elk jaar 85 miljoen producten. Sterker nog: in de productievestiging in Hoogeveen maken ze met 40 medewerkers hiervan liefst 70 miljoen kleine componenten, kleiner dan 70 mm in diameter, zodat transportkosten bijna geen rol meer spelen. Het productiewerk en de hele orderlogistiek zijn zo ver geautomatiseerd, dat de gemiddelde arbeid gerelateerde toegevoegde waarde per product gemiddeld slechts 10% en maximaal 25% bedraagt. In de fabriek zorgt één operator per dag ervoor dat de drie machines 24 uur draaien. Zeven dagen in de week. “Onze arbeidstoegevoegde waarde per product is heel laag. Daardoor kunnen we zelfs aan de industrie in Europese lage lonen product kunnen maken. Het gaat erom landen leveren”, zegt Arjan Schuinder, of we het bijvoorbeeld in 21 seconden verantwoordelijk voor sales en marketing. kunnen maken in plaats van 24 seconden.”

Want drie seconden maken bij series van Vergaand geautomatiseerd honderdduizenden stuks per jaar het Betech heeft de productie en de verschil. administratieve processen zover geautomatiseerd, dat met massaproductie Slimmer dan de Amerikanen vanuit Nederland de hele wereld Met deze aanpak is Betech Mass Turning beleverd kan worden. “Wij produceren succesvol op onder andere de Europese meestal voor dezelfde prijs als lage en Aziatische markten. Nu heeft men het lonen landen, maar dan wel complexe oog op de Amerikaanse markt laten vallen, producten.” Dankzij robots, de nieuwste waar de eerste klanten al beleverd worden. technologieën, automatische belading, Bij Betech ziet men kansen. Maakbedrijven statistische procescontrole gekoppeld in de VS lopen technologisch achter op aan voorspellend onderhoud, lukt het Europa. “Ons kennisniveau is hoger”, Betech om enkele seconden sneller te zegt Schuinder. En met de relatief lage zijn dan de concurrenten. “Bij ons gaat lonen valt het volgens hem ook wel mee. het niet vaak om de vraag of we het

95

Het arbeidsloon is er vergelijkbaar, maar de arbeidskosten liggen er hoger. “De secundaire arbeidskosten zijn hoger.

Bedrijven in de VS dragen bijvoorbeeld veel af aan The Unions, de vakbonden.” Betech heeft echter dankzij de automatisering geen enkele last van een loonhandicap.

Daarom heeft het bedrijf absoluut geen plannen voor een eigen productievestiging ginder. De extra productie die uit de Amerikaanse markt komt, zal in Hoogeveen op de machines gemaakt worden. Met een leverbetrouwbaarheid van 98,74% en het feit dat het hier 6 uur vroeger is dan in de VS, zullen korte levertijden geen enkel probleem zijn. www.betech.nl

Beoordelen als leidraad voor de uitrol van de strategie 96

Hoe sneller de technologie zich ontwikkelt en eisen vanuit de markt verschuiven, des te beter moet een maakbedrijf zicht houden op de kwaliteiten van medewerkers. Competenties van vakmensen moeten matchen met de ambities van het bedrijf. KMWE Group heeft hiervoor samen met De Coachtrain de digitale tool EeZZer ontwikkeld.

Hiermee krijgen niet alleen medewerkers zicht op hun ontwikkelkansen; elke leidinggevende van een afdeling ziet in welke competenties geïnvesteerd moet worden om bedrijfsdoelstellingen te realiseren. Bij KMWE Group was zes jaar geleden eigenlijk niemand echt gelukkig met de beoordelingssystematiek.

Leidinggevenden hadden niks met de vijf open vragen; medewerkers vonden hun beoordeling vaak te subjectief. “Een minder kritische leidinggevende oordeelt lovend, terwijl een kritische chef net een zesje geeft aan een medewerker die zijn stinkende best doet”, zegt Ruth de Beijer, HR manager bij KMWE.

Groeiambities matchen Voor een onderneming met groeiambities is een goede beoordelingssystematiek van belang.

Een goede competentiegerichte beoordelingssystematiek brengt in kaart waar je als onderneming staat wat betreft het menselijk kapitaal. KMWE heeft samen met De Coachtrain aan zo’n nieuwe systematiek gewerkt. Deze bestaat thans uit de procestaken die bij een functie horen en in de kolom ernaast een ranking van 1 tot 5. Dat geeft het niveau van de medewerker aan én het niveau dat KMWE verwacht in een specifieke functie. Een voorbeeld: in de verspaning hanteert KMWE 4 niveaus: operator, insteller operator, insteller programmeur en vakspecialist. Ruth de Beijer: “Een deel van de taken is voor alle vier gelijk; op een aantal punten verwachten we echter competenties op een hoger niveau. Een vakspecialist beschikt over méér competenties op een hoger niveau dan de operator. Door de niveauverschillen op deze wijze in kaart te brengen, beoordeel je objectiever.”

en kan dat uitleggen.” Door vanuit deze vraag samen met de medewerkers hun professioneel handelen te beoordelen, is zo veel mogelijk subjectiviteit uit de beoordeling verdwenen. “Medewerker en leidinggevende zitten niet meer tegenover elkaar, maar trekken samen op. We geven de medewerkers de regie over hun eigen ontwikkelproces.”

Tegelijkertijd wordt het ook voor de leidinggevende gemakkelijker om het gesprek te voeren, meent Ruth. “Ze voeren eigenlijk veel meer een evaluatiegesprek dan een beoordelingsgesprek.” De Coachtrain heeft deze systematiek doorontwikkeld naar een digitale tool, EeZZer. Deze wordt momenteel in de organisatie uitgerold. Iedereen kan in zijn account, bereikbaar via een webbrowser, zijn evaluatie zien, net als de afspraken die gemaakt zijn. Leidinggevenden worden op hun dashboard iedere keer als ze de tool openen herinnerd aan lopende afspraken met medewerkers. Hierdoor is de beoordeling niet langer een eenmalig moment.

Ontwikkelgericht beoordelen Met deze systematiek stellen leidinggevende en medewerker samen vast op welk niveau de medewerker functioneert. Marijke Scheenloop, partner bij De Coachtrain: “Competentie is lastig uit te leggen. Daarom praten we over procestaken.” Hoe meer ervaren je bent en hoe hoger het niveau waarop je functioneert, des te pro actiever en bewuster handel je. Daar worden medewerkers op beoordeeld. “Hiermee bouwen we een evaluatiemethodiek op die niet bedreigend is maar juist ontwikkelgericht.” De beoordeling biedt medewerkers een perspectief. Ze zien aan welke competenties ze moeten werken om zich door te ontwikkelen.

Ruth de Beijer: “Beiden weten wat iemand mist voor een hogere functie.”

Bedrijfsstrategie De betekenis van EeZZer reikt voor KMWE veel verder dan dat het enkel een tool is voor medewerkers, leidinggevende en HR. In EeZZer is namelijk ook de visie van KMWE verwerkt, evenals de groeiambities.

De doelstellingen worden vertaald naar wat dit betekent voor de afzonderlijke afdelingen. Marijke: “Als een medewerker of een leidinggevende EeZZer opent, zijn op het dashboard de kernwaarden van KMWE zichtbaar, net als de doelstellingen. Die vertalen ze ook naar kritische succesfactoren voor de afdeling: wat moeten wij doen om deze doelstellingen te halen? Hiermee stimuleren we dat medewerkers bewust met elkaar en de leidinggevende rond de tafel gaan zitten om te praten over wat de organisatie wil en wat dit voor de afdeling betekent.”

Bewust handelen De cruciale vraag in de beoordeling is hoe bewust een medewerker handelt.

Marijke Scheenloop: “Een ervaren medewerker weet waarom hij iets doet

Procestaken en kwalificaties Opnieuw een voorbeeld: in de procestaken staat nog steeds het schoon

Vakmanschap

EeZZer koppelt groeiambities KMWE Group aan persoonlijke ontwikkeling medewerkers

HR manager Ruth de Beijer van KMWE Group en Marijke Scheenloop van De Coachtrain: EeZZer koppelt de persoonlijke ontwikkeling van medewerkers aan de realisatie van de groeistrategie van de onderneming.

houden van de werkplek. Als KMWE als geheel wil doorgroeien naar nog nauwkeuriger, hoogwaardiger werk, blijft deze procestaak hetzelfde. De kwalificatie verandert echter. Bewust handelen wordt aangepast aan de nieuwe omstandigheden. De eisen gaan omhoog. Daarmee bewijst de tool meteen zijn nut voor de afdeling. “Een afdeling ziet of ze bepaalde kwaliteiten mist en weet dus dat daar iets aan gedaan moet worden”, zegt Marijke.

“Leidinggevenden zien veel sneller het grotere verband. Ze kunnen zelfs bij de directie aan de bel trekken als de beschikbare competenties onvoldoende in de pas lopen met de ambities van de onderneming. Voor betrokken medewerkers is de tool een instrument om te zien waar ze aan ‘moeten’ (en nog liever ‘willen’) werken om door te groeien.”

Koppeling naar beloning Het functiehuis is gebaseerd op de niveaus uit deze systematiek. Ook hiermee wordt transparantie geboden: iedere medewerker kan zien waar hij naar toe kan groeien en welk salaris daar bij hoort. Een leidinggevende kan uitleggen waarom een andere

97

Matsuura De nieuwe Matsuura MX 330.

X slag Y slag Z slag A as C as tafel

435mm 465mm 560mm -125~+10 deg.

360 deg. diam. 250mm

max gew.

80 kg.

MX serie De Matsuura MX serie combineert een hoge kwaliteit met een ergonomisch design.

Betrouwbaar en toonaangevend

› › ›

Supersnelle en uiterst precieze machines met grote flexibiliteit Hoog ergonomisch ontwerp Dé machine om de stap naar 5 assig bewerken te nemen

Meer weten?

Bendertechniek b.v.

T +31 (0)318 550 200

Neem voor meer informatie over Matsuura contact

Plesmanstraat 32

E info@bendertechniek.nl

met ons op. Wij zijn u graag van dienst!

NL 3905 KZ Veenendaal

I www.bendertechniek.nl

medewerker méér verdient. Het liefst zou KMWE de beloning van medewerkers koppelen aan hun ontwikkeling. Ruth: “Als iemand er met kop en schouders bovenuit steekt, willen we dat extra belonen.” De Nederlandse regelgeving en de CAO verhinderen deze stap. Juridisch is het namelijk lastig om na een poos, als iemand minder presteert, salaris terug te schroeven. Daarom wordt de extra beloning voor een stuk in de vorm van een bonus gegeven. Marijke: “KMWE is een pionier.

De samenleving en de branche zijn nog niet zover dat deze ultieme beloningsvorm mogelijk is. Met deze systematiek stimuleert KMWE wel bewust handelen door medewerkers. Die worden gemotiveerd om te groeien. Geld is daar niet de enige motivator voor.”

Het menselijk kapitaal KMWE Group beschikt met EeZZer over een instrument waarmee het menselijk kapitaal gekoppeld wordt aan de groeidoelstellingen van het bedrijf. Als HR manager heeft Ruth beter zicht op waar potentieel in de organisatie beschikbaar is en waar bepaalde competenties worden gevraagd. “We kunnen intern goed naar boven halen waar een geschikte kandidaat zit als we weten dat bijvoorbeeld een vakspecialist met pensioen gaat.” Bedrijfs- en persoonlijk belang lopen zo parallel. “We hebben een laag verloop.

Soms vertrekt echter iemand die we liever niet hadden zien weggaan. Vaak gaan ze niet weg om meer salaris, maar om groeimogelijkheden. Met deze tool krijgen we beter inzicht in de mogelijkheden die we voor onze mensen hebben”, legt Ruth uit.

Uitrol naar Brainportregio?

Als middelgroot maakbedrijf in de high tech industrie zal KMWE Group niet altijd iedere high potential een groeikans kunnen geven.

Mede daarom praat het management met andere toeleveranciers uit de maakindustrie in de Brainportregio over een eventuele uitrol van EeZZer in de hele sector. Ruth: “Als hier iemand aan zijn plafond zit en weg wil, dan willen we die persoon behouden voor de branche.” Als onderneming moet je soms bereid zijn je eigen belang opzij te zetten voor dat van de hele sector in een regio.

www.kmwe.com www.decoachtrain.nl

Helpen bankiers de verspaning?

De verspanende bedrijven hebben het drukker gekregen. De sector doet het goed. Daarmee neemt eveneens het knelpunt van voldoende goed geschoolde werknemers aantrekken weer toe. Kunnen bankiers de verspanende industrie helpen, vraagt Jeroen Rouwhof, directeur van STODT, zich hardop af? Ja, maar anders dan je op het eerste gezicht verwacht.

Als ik langs industrieterreinen rij, zie ik weer borden met ‘personeel gezocht’.

Bij STODT worden we bijna dagelijks gebeld of we bedrijven aan medewerkers kunnen helpen. Je voelt de schaarste aan technische vakmensen toenemen. Goede mensen vinden blijft een uitdaging. De oplossing is misschien wel dichterbij dan we soms denken.

de bank- en verzekeringswereld niet kunnen omscholen voor de verspaning?

De kans dat deze mensen in hun eigen vakgebied nog ander werk vinden, is klein. Als wij ze over de drempel heen helpen, zorgen voor een goed imago van de sector én versneld scholen, kunnen ze in de verspaning een goede boterham verdienen.

Medewerkers met potenties Kijk allereerst naar je huidige medewerkers. Zitten daar mensen bij die de potentie hebben door te groeien?

Ik kom bij machinefabrieken die liefst een Havist binnenhalen. Zij kijken namelijk verder vooruit. Straks hebben we andere mensen in de verspaning nodig. Mensen die processen overzien en aansturen. Daarvoor is het belangrijk dat je nu goed selecteert. Met een versnelde opleiding kunnen we jongeren op havo niveau in driekwart jaar wel de basis van de verspaning bijbrengen.

Laatst hebben we voor een bedrijf zelfs afgestudeerde hbo’ers en wo’ers een cursus verspaningstechnologie gegeven. Ze hebben zo de praktische verspaningskennis gekregen die ze in hun hogere opleiding hebben gemist.

Laat ze méér verdienen Als de economie verder aantrekt, gaat het gat tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt groeien. Sommige bedrijven zien dit aankomen en zijn met een strategisch HR beleid bezig. Veel kleinere machinefabrieken denken dat ze de nieuwe man of vrouw straks wel vinden. Met een beetje geluk. Of met méér salaris. Dat laatste is een verkeerd signaal. Dat werkt kortstondig. Beter is het mensen met potentieel te zoeken, ze op te leiden en te blijven scholen. Ook als ze boven de 50 zijn. Die moeten nog een jaar of 17 mee. Bied ze kansen. Boeien en binden, dat werkt beter dan méér salaris.

Als ze zich kunnen ontwikkelen, komt dat hogere salaris vanzelf.

Zij-instromers uit de financiële sector We moeten ook veel meer naar zijinstromers kijken. Mensen uit andere sectoren, die daar geen werk in kunnen vinden. Als ze over voldoende abstractieniveau beschikken, ruimtelijk kunnen denken en goed in wiskunde en rekenen zijn, krijgen wij ze wel in driekwart jaar zover dat ze op niveau 3 een machine kunnen bedienen en programmeren. Deze mensen moeten wel de knop omzetten. Ze zijn ooit opgeleid voor een kantoorbaan en gaan nu de fabriek in. Maar waarom zouden we ontslagen medewerkers uit

Jeroen Rouwhof, directeur STODT Toekomsttechniek www.stodt.nl

99

Verspaningsmarkt groeit door, maar wat betekenen Trump en e-mobility?

Productie en verbruik verspanende machines

Productie Verbruik

d

10387 9633 8456 3137 3088 3074 2497 2310 603 561 356

4129 14280 4365 5371 2642 1266 1483 16000 1205 1138 1101 14000

12000

Productie Verbruik 16000

Productie en verbruik verspanende machines

14000

Productie

12000

Verbruik

10000

8000

6000

4000

10000 2000

8000

0

Japan

China

Duitsland

USA

Zuid Korea

Taiwan

Zwitserland

ItaliĂŤ

Spanje

India

Rusland

Mexico

6000

4000

2000 l- en toeleveringsindustrie uw ductie- en bewerking 0 uimtevaart nische productie, opticals, medical niek rt, scheepsbouw en overig transport

Wie gebruiken CNC machines Overige

48,3 27,7 9,5 Japan4,1 2,1 2 1,5 4,8

Railtransport, scheepsbouw en overig transport

China

Duitsland

USA

Zuid Korea

Taiwan

Zwitserland

ItaliĂŤ

Spanje

India

Rusland

Mexico

Elektrotechniek

Fijnmechanische productie, opticals, medical

Wie gebruiken CNC machines

Lucht- en ruimtevaart

Metaalproductie- en bewerking Overige

48,3 27,7 9,5 4,1 2,1 2 1,5 4,8

t

100

Machinebouw

Railtransport, scheepsbouw en overig transport

Automobiel- en toeleveringsindustrie

Elektrotechniek

0

10

20

30

40

50

60

Fijnmechanische productie, opticals, medical

Lucht- en ruimtevaart

Metaalproductie- en bewerking

Machinebouw

Automobiel- en toeleveringsindustrie 0

10

20

30

40

50

60

De markt

101

Het wereldwijde productievolume van werktuigmachines is in 2016 uitgekomen op 68,3 miljard euro.

De orderboeken van met name de Duitse machinebouwers waren eind van dat jaar zo goed gevuld, dat zij rekening houden met een verdere groei. Er zijn echter onzekerheden: Trump in de VS, afnemende groei in China, de opmars van elektrisch rijden en smart industry.

Grote machinebouwers, zoals DMG Mori, hebben eigen productiecapaciteit in de VS. Importheffingen raken hen minder.

De Duitse machinebouwers zijn optimistisch. Na een nieuw recordjaar in 2016 (omzet werktuigmachines van 15,2 miljard euro) verwachten zij dit jaar opnieuw groei. En wel 3 procent. De goed gevulde orderboeken geven daar alle aanleiding voor. Van de ruim 15 miljard euro, komt 11,25 miljard uit de productie en levering van nieuwe machines. Daarvan wordt het leeuwendeel geboekt met verspanende machines (8,4 miljard euro), waarmee de Duitse machinebouwers wereldwijd op de 3e plaats van de producerende landen staan (na China als 2e en Japan als 1e). Qua verbruik van verspanende machines staat Duitsland eveneens op een 3e plek.

China is hier veruit de grootste (14,2 miljard euro) gevolgd door de VS (5,4).

Amerika kent nog maar enkele Amerikaanse machinebouwers, zoals Haas Automation.

102

VS kunnen niet zonder import De Verenigde Staten zijn dus de 2e belangrijkste markt in de wereld als het om verspanende machines gaat. Dat zal niet gauw veranderen, want de afstand tot China is zeer groot. Toch is de vraag gerechtvaardigd wat de verkiezing van Trump als president gaat betekenen. Meer dan 60% van de Amerikaanse vraag naar CNC machines wordt via import gedekt. Wil Trump zijn belofte om de maakindustrie terug te halen waarmaken, is het land aangewezen op de import van hoogtechnologische machines uit het buitenland. Duitsland met name, zo klonk het onlangs op de persconferentie van de VDW. Oxford Economics, partner van de Duitse machinebouwers, gaat er vanuit dat de VS in de toekomst niet zonder Made in Germany technologie kunnen. De VDW gaat er

Van 18 tot en met 23 september organiseert de VDW weer de EMO in Hannover. De grootste beurs voor metaalbewerkingstechnologie stevent dit jaar af op een record aantal deelnemers. Naast de beurs zijn er tal van evenementen, waaronder een themadag over additive manufacturing, veel Industrie 4.0 events, een themashow lucht- en ruimtevaarttechniek en er is veel ruimte voor start-ups.

En ook Hardinge Bridgeport.

www.emo-hannover.de

daarom vanuit dat de Duitse machinebouwers ook in de toekomst in de VS een aantrekkelijke afzetmarkt houden.

Mexico en het MKB Toch kan Amerikaans protectionisme gevolgen hebben. De Amerikaanse industrie heeft de laatste jaren namelijk veel productiecapaciteit verplaatst naar Mexico. En als Trump de daar geproduceerde producten extra gaat belasten, raakt dat de Duitse industrie. De VDW zegt in een reactie dat de grote Duitse machinebouwers ondertussen in de VS eigen productiecapaciteit hebben. Maar zelfs dan nog kan het gebeuren dat ze onderdelen en modules uit andere landen moeten halen. Voor de kleinere machinebouwers, zonder eigen productielocatie in de VS, zouden importheffingen slechter uitpakken. “In het ergste geval moeten zij andere afzetmarkten gaan zoeken”, aldus de VDW. Industrie 4.0 Het zijn niet alleen de geopolitieke ontwikkelingen die de machinebouwers bezighouden. Ook de technologische trends drukken hun stempel op de ontwikkelingen. HeinzJürgen Prokop, voorzitter van de VDW (Verein Deutscher Werkzeugmaschinenfabriken) ziet met name in de digitalisering en Industrie 4.0 kansen. De productiviteit kan met dubbele cijfers groeien als de volledige productieketen digitaal aan elkaar wordt geknoopt. Data analyse is een andere kans om de productiviteit te verbeteren. Daarvoor is er wel een flexibele, zelfs voor kleinere maakbedrijven betaalbare IT infrastructuur nodig, van de machine tot en met de cloud. Daar moeten nog belemmeringen overwonnen worden.

En Hurco, dat als eerste 3D FDM printen geïntegreerd heeft in een bewerkingscentrum via een wisselbare unit.

Invloed elektrisch rijden Er zijn ook technologische ontwikkelingen waarvan de gevolgen nog minder goed in te schatten zijn. Zoals elektrisch rijden.

Volgens Heinz-Jürgen Prokop voorspellen alle grote consultancyondernemingen en automomobielmarkt onderzoekers voor de komende 10 tot 15 jaar een enorme dynamiek in deze sector. “Waar de reis daadwerkelijk naar toe gaat en wat de Grote Japanse machinebouwers, zoals Mazak, hebben eigen fabrieken gevolgen voor onze branche zullen zijn, is nog open, omdat nog in de VS en ontwikkelen daar ook met Amerikaanse partners zoals Cisco lang niet de meest prangende vragen zijn beantwoord. Deze zijn smart industry oplossingen. onder andere hoe groot wordt het aandeel elektrische auto’s en hoeveel spaanvolume valt daardoor weg? En wat is het effect van het verspanen van complexe, geïntegreerde werkstukken voor hybride auto’s op de totale bewerkingstijd?” De VDWvoorzitter verwijst naar een onderzoek waaruit zou blijken dat hybrideaandrijvingen voor tot een 10% langere bewerkingstijd voor de verspanende productie gaan zorgen. De reden is dat er weliswaar kleinere, maar meer geïntegreerde aandrijvingen ontstaan, waarvan de onderdelen meer tijd op de CNC machine vergen. En zeker is aldus de VDW voorzitter dat in de overgangsfase een groot aandeel hybride auto’s zal rijden. De complexiteit van de combinatie elektro- en verbrandingsmotor zal hoge spaanvolumes vergen. De VDW brengt momenteel in kaart welke ontwikkelingen op welk moment te verwachten zijn. Daar kunnen de machinebouwers dan hun strategie op afstemmen. www.vdw.de www.cecimo.eu Cijfers: VDW/CECIMO

Wat het effect van downsizing en e-mobility op de auto-industrie wordt, brengt VDW momenteel in kaart.

103

Broodbaklijn met 3D geprinte onderdelen

104

Haast dagelijks hoor je over innovatieve 3D printtoepassingen. Maar slechts zelden laten maakbedrijven zien hoe ze de nieuwe technologie inzetten om bestaande producten en processen te verbeteren. Kaak Group in Terborg is ĂŠĂŠn van de weinige mkb-bedrijven die 3D metaalprinten volop inzet voor onderdelen voor hun broodbaklijnen.

Nieuwe technologie

105

Jaap Bulsink samen met Maxim Melnik, stagiair van de Westfälische Hochschule Bocholt, bij de Metalfab1.

Als Jaap Bulsink de glijslijpmachine van Rösler heeft leeg gehaald, liggen er enkele tientallen 3D geprinte metalen onderdelen voor de broodbaklijnen van Kaak Group in de kist. Een stuk of acht verschillende producten. Van sommige zijn er enkele stuks geprint, van andere tien of meer. Het resultaat van twee printjobs op de Metalfab1, de industriële 3D metaalprinter van Additive Industries.

“Dit zijn allemaal onderdelen die onze machines in gaan.”

Kaak Group, familiebedrijf met alleen al op de locatie in Terborg 440 medewerkers, ontwikkelt en bouwt productielijnen voor industriële bakkerijen. Productielijnen die makkelijk enkele voetbalvelden beslaan en waar in een uur tijd tot wel 30.000 broodjes gebakken worden.

Andere eisen productiemachine De overtuiging dat 3D metaalprinten meerwaarde biedt, bestaat al langer bij de Nederlandse machinebouwer. De onderneming in de Achterhoek heeft daarom vorig jaar geïnvesteerd in een van de bètamachines van Additive Industries, de Metalfab 1. De Eindhovense fabrikant integreert in de Metalfab1 een aantal zaken, zoals twee aparte bouwkamers en producthandling. Hierdoor neemt de autonomie van de machines toe tot maximaal 120 uur.

De geïntegreerde robotarm plaatst de bouwplaat na de printjob in de opslagunit, terwijl de laser automatisch verplaatst wordt naar de tweede bouwkamer om daar direct door te gaan met het printen.

Omdat er 400 kilo poeder in de machine zit, haalt de Metalfab1 de 120 productie-uren zonder dat er een operator nodig is. Ook de argontank is groot genoeg om die uren te garanderen. “Tijdens de kerstvakantie hebben we de machine laten doorlopen. Ik kan vanaf afstand een nieuwe printjob starten als dat nodig is”, zegt Jaap Bulsink, senior Research and Development engineer bij Kaak. In een half jaar tijd zijn er 120 printjobs gedraaid. 120 bouwplaten vol

producten. Kaak print afwisselend rvs en gereedschapstaal omdat er twee bouwkamers beschikbaar zijn. Het poeder verwijderen gebeurt grotendeels automatisch in de machine. “Niet al het poeder wordt verwijderd, maar als je al 90% automatisch haalt, spaar je veel tijd”, zegt Jaap. De laatste poederresten worden in de uitwisselunit verwijderd. In de opslagmodule kunnen maximaal 8 bouwplaten worden opgeslagen. De repeteerkwaliteit tussen de verschillende printjobs is volgens Jaap voldoende. “Als je goed poeder gebruikt, je argon- en zuurstofniveau identiek zijn en je laserwindow schoon houdt, print je hetzelfde resultaat.”

De voordelen van AM De machinebouwer ziet namelijk steeds meer mogelijkheden om onderdelen voor de productielijnen te maken op de metaalprinter.

Een van die onderdelen is een houder waaraan een snijmes met motor wordt bevestigd, die op een robotarm komt. Het mes snijdt het deeg open voordat het de oven in gaat, waardoor het brood tijdens het bakken openbarst. De oorspronkelijke houder bestond uit 5 losse onderdelen, met veel draai- en freeswerk, gemaakt van aluminium. Deze onderdelen moesten geassembleerd worden tot één geheel. “Nu printen we de houder als één onderdeel, van rvs. De voedingsmiddelenindustrie heeft het liefst rvs vanwege de hygiëne. Doordat we het onderdeel uit één geheel maken, vervallen assemblagekosten. Het onderdeel weegt bovendien minder.” Dit onderdeel illustreert de mogelijkheid van functieintegratie. De assemblagekosten van het oude onderdeel zijn vervallen. Hierdoor is de kostprijs van het 3D geprinte onderdeel concurrerend. De eerste lijn met het nieuwe onderdeel draait ondertussen bij een klant. De volgende stap is onderzoeken of door de gewichtsbesparing er misschien één robot uitgespaard kan worden. Nu staan er 8 robots in de lijn. Omdat de houder lichter is, kunnen de robots sneller bewegen en volstaan in de toekomst misschien wel 7 robots.

Ook voordelen bij eenvoudige producten Ook relatief eenvoudige producten laten zich verbeteren door ze te redesignen voor 3D metaalprinten. Een voorbeeld is een houder waarin boven- en onderin twee passingen voor glijlagers worden geperst. Deze moeten loodrecht tegenover elkaar liggen. Aan de houder werd voorheen een beugel gelast voor de bevestiging.

De warmte-inbreng door het lassen gaf altijd aanleiding voor nabewerking om de gewenste nauwkeurigheid te halen. Het onderdeel wordt nu in één geheel geprint, inclusief de bevestiging.

3D printcursus voor alle medewerkers 106

Om medewerkers enthousiast te maken over de mogelijkheden van 3D printen, heeft Kaak Group twee jaar geleden een cursus georganiseerd waar iedereen, van receptioniste tot en met engineers, zich voor konden inschrijven. Men wilde zo de medewerkers kennis laten maken met de techniek - kunststof printen in dit geval - om ze aan te zetten na te denken. Zo’n

100 medewerkers hebben er aan deel genomen. Iedereen mocht een product van thuis laten printen. Jaap Bulsink: “Het is ook goed als de mensen in de fabriek de techniek kennen. Ook daar komen immers goede ideeën vandaan.”

Dat het effect heeft gehad, staat voor hem buiten kijf. “De engineers komen nu zelf met ideeën. Wij beoordelen deze

en geven dan een terugkoppeling naar de engineers. Daardoor worden zij zelf ook slimmer met AM en komen er steeds betere ideeën.” Voor geïnteresseerde bedrijven biedt Kaak hulp door een cursus of uitleg te geven met als doel 3D printen meer te laten leven binnen de onderneming. Er worden dan ook handson praktijkvoorbeelden behandeld.

Jaap: “We hebben dus geen lasnaad meer, iets dat in de voedingsindustrie voor vervuiling kan zorgen. En de passingen staan loodrecht tegenover elkaar.”

Dieptrekstempel 3D printen Doorlooptijdverkorting is een ander voordeel van 3D metaalprinten. Het product waarmee de historie van de huidige Kaak Group ooit begon, is het bakblik. Hierin wordt het deeg gelegd voordat het de oven in gaat. Met dieptrekpersen produceert Kaak er duizenden per dag. Bestelt de klant een nieuw blik, bijvoorbeeld omdat hij een andere vorm wil, dan bedraagt de doorlooptijd al gauw enkele weken omdat eerst een stempel moet worden aangemaakt. Jaap: “We hebben de eerste bakblikken geprint. Daar kan de klant proeven mee doen. Die hebben we binnen een paar dagen klaar, dat kan niemand.” Ondertussen is ook het eerste dieptrekstempel 3D geprint op de Metalfab1. Om de printtijd te verkorten, print men binnenin het stempel een lattice structuur. Hierdoor wordt het printvolume met 80% verminderd, terwijl de sterkte net zo groot blijft. Na een aantal teststempels slaagt men er nu in om ze aan de maat te printen. De stempels zijn al succesvol in de dieptrekpers gebruikt. De combinatie van de eerste bakblikken 3D printen en daarna het stempel printen, geeft de Kaak Group ten opzichte van de concurrentie een flinke voorsprong. Jaap Bulsink: “We willen er naar toe dat we binnen een week enkele duizenden bakblikken kunnen leveren. Dat maakt ons uniek.” Personalisatie van de bakblikken is nu zelfs mogelijk.

Eén 3D geprinte component vervangt geassembleerd onderdeel van 5 losse componenten Group wel tegenaan loopt, is dat de huidige softwarepakketten ontoereikend zijn. Het ontwerpen voor 3D printen vergt nog de nodige specifieke kennis en veel handwerk door de engineer. Dat is een valkuil, waarschuwt Jaap. “Soms wil je een ontwerp optimaliseren om een uur printtijd te winnen, maar kost het optimaliseren een week engineering. Ga je honderden producten printen, is dat goed. Maar je moet het niet doen bij een eenmalig product.” Je moet voortdurend de tijdinvestering in het ontwerpproces afwegen tegen de besparing in het printproces. Goede software zou hierin kunnen helpen. Een ander punt waar je in het ontwerpproces rekening mee moet houden, is het nabewerken. Soms is dat onvermijdelijk. Door goed naar een product en de positionering te kijken, kun je supportmateriaal vermijden en vaak ook veel nabewerken.

Straks nog een tweede Metalfab1?

Bij de Kaak Group staat de Metalfab1 in de K3D afdeling, zoals de nieuwe printafdeling genoemd wordt. De metaalprintlijn staat dichtbij de gewone productie. En zo moet je het ook zien, vindt Jaap Bulsink. Zoals je een draai- en freesafdeling hebt, zo heb je ook een 3D print afdeling. Hier staan ondertussen ook een lintzaag om de

producten van de bouwplaat af te zagen en een vlakslijpmachine. Daarmee slijpt het team de bouwplaten weer vlak zodat ze voor de volgende printjob gebruikt kunnen worden. Jaap Bulsink vindt dat je deze technologie in huis moet hebben als je met een productiemachine als de Metalfab1 gaat werken. De Kaak Group deelt de Metalfab1 met enkele andere bedrijven in de Achterhoek en enkele opleidingsinstituten. De helft van de productietijd is voor hen gereserveerd.

“Kaak wil zoveel mogelijk werkgelegenheid in de regio houden. 3D printen helpt daarbij, omdat we ook aantrekkelijker worden voor jongeren.” Daarnaast adviseert en 3D print Kaak voor derden, waarbij het hele traject van design tot en met nabewerking voor de opdrachtgever kan worden gedaan.

Wat als dit gaat knellen omdat er voor de eigen fabriek veel geprint moet worden?

“Dan komt er nog een tweede”, zegt Jaap Bulsink. Ondernemers in de Achterhoek zijn doeners. Op de plek waar de huidige Metalfab1 staat was vroeger een put. Die is volgestort. De put ernaast heeft men ook maar meteen volgestort. www.k3d.nl

Hygiëne verbetering dankzij 3D printen Jaap Bulsink zegt dat er nog veel meer toepassingen denkbaar zijn, mits je anders naar de producten kijkt. Functieintegratie, kortere doorlooptijden, minder samenstellingen; dat zijn de trefwoorden. Voor een fabrikant van voedingsmiddelenmachines zoals Kaak is hygiëne heel belangrijk. “Door functieintegratie vermijden we lasnaden en hebben we geen boutverbindingen meer nodig.”

3D metaalprinten levert hierdoor niet alleen een kostenbesparing, maar ook een kwaliteitsverbetering. Jaap Bulsink denkt zelfs dat er in de toekomst heel nieuwe broodbaklijnen gebouwd kunnen worden die nu niet maakbaar zijn.

Design software moet inhaalslag maken Een probleem waar het 3D team van Kaak

107

De houder voor het snijmes illustreert wat functie-integratie betekent. Nu wordt de houder in één geheel geprint, terwijl deze voorheen uit 5 losse onderdelen bestond die geassembleerd moesten worden.

108

Keramische deklaag maakt koolstofvezel product slijtvast

CeraCarbon ontsluit nieuwe markt met slijtvast carbon CeraCarbon verbreedt het toepassingsgebied van carbon met de zelf ontwikkelde technologie om carbon te voorzien van een dunne, keramische deklaag. Hierdoor wordt het lichte en sterke materiaal slijtvast, een eigenschap die koolstofvezelproducten tot nog toe missen. Het is 4 keer lichter dan staal en 100 keer duurzamer dan carbon. De eerste toepassingen zijn te vinden in de motorsport; de luchtvaartindustrie volgt waarschijnlijk snel.

Een jaar geleden was Roeland Coumans met CeraCarbon één van de tien disruptieve innovaties die werden toegelaten tot de Smart Materials startup bootcamp op Chemelot Campus. Nu is het nieuwe materiaal van CeraCarbon voldoende doorontwikkeld voor een marktintroductie. Sinds een poos test

Een van de testteams uit de motorsportwereld is het studententeam van de Universiteit van Nottingham. Dat behaalde met de CeraCarbon voorvork onlangs in de electric Superbikes race in Assen de eerste en tweede plaats.

De keramische deklaag maakt het carbon slijtvast. De keramische laag wordt met diamantslijpen nabewerkt voor nauwkeurigheid en oppervlakteruwheid.

een wedstrijdmotorteam de koolstofvezel buizen die zijn afgewerkt met een keramische deklaag in een USD-voorvork.

“Met de carbonbuis brengen we het afgeveerd gewicht van de voorvork met 1,5 kilogram omlaag. Dan ben je tienden van een seconden sneller omdat het voorwiel beter contact houdt met het wegdek”, legt de oppervlaktespecialist uit.

slijtvaste, witbeige laag zichtbaar achter op het carbon deel. Deze laag is niet aan slijtage onderhevig en heeft een zeer lage wrijvingscoëfficiënt, zodat er nauwelijks weerstand is tijdens het glijden over de twee glijlagers van de USD-vork. De carbon buis heeft dezelfde stijfheid als de stalen equivalent, maar weegt bijna een kilogram minder.

Zeer slijtvaste laag Want hoewel CeraCarbon in de markt wordt gezet als een nieuw materiaal, wat het ook is, gaat het eigenlijk om een oppervlaktetechnologie. Het Limburgse bedrijf slaagde er eerder al in om aluminium te behandelen met een keramische laag (CeraDur), nu brengt het een dunne laag keramiek aan op de carbon buis en vervangt daarmee in de voorvork van de motorfiets de al 30 jaar toegepaste stalen buis. Het aanbrengen van de keramische laag gebeurt tijdens het productieproces van het carbon onderdeel. Daarna wordt de 50 tot 100 µm dikke laag met diamantslijpen qua maatvoering en oppervlakteruwheid heel nauwkeurig nabewerkt. Diamantslijpen is de enige geschikte technologie. Omdat er slechts een dunne laag weggeslepen hoeft te worden, gaat het diamantslijpen relatief snel. Hierna blijft er een zeer

Luchtvaarttoepassingen Roeland Coumans is al in gesprek met twee fabrikanten van landingsgestellen voor vliegtuigen. Ook daarin worden hydraulische cilinders gebruikt die veelal van titanium worden gemaakt. Elke kilo gewichtsbesparing scheelt 30 liter brandstof per levensjaar per vliegtuig.

Helikopterwieken zijn een andere mogelijke toepassing. In woestijngebieden worden deze bij elke landing en vertrek gezandstraald. Met de keramische deklaag kan de levensduur verlengd worden. Roeland Coumans ziet ook in 109 de machinebouw veel toepassingen voor CeraCarbon, bijvoorbeeld in de geleidingen van de XY-tafels van gereedschapmachines. www.ceracarbon.com

STODT is een

MBO ● HBO ● BBL ● MAATWERK

de technische bedrijfsopleider

zelfstandig kenniscentrum en praktijkopleider dat bedrijven in de maakindustrie helpt om hun engineering- en productieprocessen te verbeteren en zo een blijvend hoger rendement te behalen.

Praktijkcentrum STODT

Slim kiezen is investeren in de toekomst!

STODT heeft meerdere opleidingslocaties door heel Nederland.

Hengelo 088 011 23 45

www.stodt.nl

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

Online platform brengt uitbesteder en toeleverancier manloos bij elkaar

Xometry: marktplaats voor de maakindustrie Het internet heeft in veel sectoren voor een ongekende prijstransparantie gezorgd. Wie een hotelkamer wil boeken, zoekt op een van de boekingssites. Trivago zet de resultaten van al die sites zelfs naast elkaar. Transparantie in het kwadraat: zie je in één oogopslag wie de goedkoopste is. Kan zoiets ook met frees- en draaidelen? 3D geprinte stukken? Waarom niet?

Randy Altschuler, co-founder en CEO van het Amerikaanse online platform Xometry, is duidelijk: als je levensmiddelen online kunt kopen, of een auto online configureert en bestelt, dan kun je ook draai- en freesstukken, plaatwerk en andere componenten online bestellen. Op maat gemaakt, volgens de specs die jij aangeeft. Welkom in de onlinewereld die, zo zegt de oprichter van Xometry, voor prijstransparantie gaat zorgen in een sector die dat tot nog toe niet gekend heeft, vanwege de fragmentatie. Online ligt de wereld aan je voeten.

Realtime prijzen Xometry komt voort uit een maakbedrijf. Die kennis is nog steeds aanwezig. En dat blijft voorlopig ook zo, benadrukt Altschuler. Maar IT neemt steeds meer kennis over. Wie op zoek is naar maakdelen, upload de CAD file, geeft het materiaal aan, afwerking, andere opties en levertijd en de algoritmes van Xometry berekenen online de kostprijs, levertijden en eventuele feedback op de designs wat betreft de maakbaarheid. Wie zijn CAD model upload, kan de kostprijs van verschillende geschikte bewerkingstechnieken vergelijken. Of wat het betekent als ik de nauwkeurigheid een factor x hoger wil. Realtime. Net zoals de kostprijs van verschillende materialen. Xometry heeft voor SolidWorks gebruikers zelfs een add-in. Zij kunnen in hun CADomgeving al prijzen vergelijken.

Voordelig voor de toeleverancier?

Is dit de toekomst? Bij Xometry is men overtuigd van wel. Op dit moment kijken specialisten op de achtergrond nog mee.

Nieuwe partners worden in het begin nauwlettend in de gaten gehouden om zicht te krijgen op hun kwaliteit. Op termijn gaat een platform zoals Xometry voor transparantie zorgen.

Tegelijkertijd biedt het maakbedrijven de kans hun afzetmarkt te verbreden, zonder dat ze deze actief moeten gaan bewerken.

Geautomatiseerde kostprijsberekening neemt hen werk uit handen. Sommige van de deelnemers vullen via Xometry hun stille perioden op; anderen verbreden hiermee hun werkterrein naar de hele VS. Lokale bedrijven bedienen via het internet opeens de totale Amerikaanse markt.

23 miljoen dollar kapitaal GE Ventures, het beleggingsvehikel van GE, heeft onlangs vele miljoenen dollars in de start-up geïnvesteerd. Eerder deden dat al andere investeerders. Xometry beschikt nu in totaal over 23 miljoen dollar om het platform uit te bouwen. GE is niet alleen een investeerder, ook een klant van het online platform. “We zijn onder de indruk van de hoge kwaliteit van de geleverde delen en het gebruiksgemak”, zegt Ralph Taylor-Smith, directeur advanced manufacturing bij GE Ventures. Xometry bouwt vooralsnog het online platform uit in de VS. Plannen om naar Europa te komen, zijn er vooralsnog niet. Maar waarom niet in de toekomst?

Jobboard voor maakbedrijven Maakbedrijven die zich aansluiten bij het platform, kunnen aangeven waar hun specialiteit ligt. Dat kan een specifiek materiaal zijn, een bepaalde bewerking, extreem korte levertijden. Het platform selecteert automatisch aan de hand van de specs toeleveranciers die de order zouden moeten kunnen maken. Zij zien de order op hun jobboard, inclusief de prijs die ervoor betaald wordt. Met een muisklik is de order binnen. Op www.xometry.com dit moment heeft Xometry al meer dan 1000 CNC machines beschikbaar, verdeeld over alle partners die meedoen. Afgelopen jaar hebben 4000 klanten werk via het platform aangeboden.

111

De weg naar het benutten van kansen met 3D metaalprinten Wat weerhoudt bedrijven om 3D metaalprinten (AM) breder in te zetten als productietechnologie? Teqnow en M2I gingen onlangs met ondernemers die met 3D metaalprinten bezig zijn op zoek naar de belemmeringen.

Additive manufacturing (AM) staat vol in de belangstelling.

Hierbij gaat het meestal om AM technieken voor kunststof.

Daarnaast zien we steeds meer belangstelling voor AM voor metalen. Toch breekt AM van metalen nog steeds niet echt door.

Ondanks de kansen die deze technologie biedt, weten de meeste bedrijven de weg naar het benutten daarvan slecht te vinden.

Deze constatering heeft ertoe geleid dat Teqnow (een initiatief van de Koninklijke Metaalunie) en M2I (Metal Innovation Institute) de handen ineen hebben geslagen en hier een speciale bijeenkomst voor hebben georganiseerd. M2I is betrokken bij allerlei onderzoeken op het gebied van AM van metalen. In samenwerking met NLR is M2I betrokken bij 3D (poederbed)printen en via Ramlab bij het WAAM (Wire Arc Additive Manufacturing) proces. Teqnow houdt zich bezig met het onder de aandacht brengen van nieuwe technologieën. Kennis van deze nieuwe technologieën wordt stapsgewijs overgebracht naar bedrijven. In diverse stappen gaat Teqnow van awareness richting implementatie van deze nieuwe technologieën.

Workshop Om te achterhalen waarom 3D printen van metalen nog niet doorbreekt, waren voor de bijeenkomst alleen bedrijven uitgenodigd die al actief bezig zijn met deze technologie, of die concrete plannen hebben om ermee aan de slag te gaan. Zij weten immers als geen ander waarom zij de kansen (nog) niet volledig benutten. Na een introductie van deze technologieën door Marc de Smit van NLR en Vincent Wegener van Ramlab zijn de deelnemers in groepen uiteengegaan om gericht te achterhalen wat nu de ervaren belemmeringen zijn. Op het eind van de bijeenkomst hebben de diverse groepjes hun bevindingen (per technologie) terug gerapporteerd aan alle deelnemers.

De belangrijkste drempels De deelnemers die zelf al 3D printen, zien als belangrijkste drempel het niet of onvoldoende beschikbaar stellen van de procesparameters door de machineleveranciers. Daarnaast constateerde de groep: •

om de kansen goed te kunnen benutten, moeten producten worden (her) ontworpen voor 3D printen. Nu worden vaak bestaande producten geprint. Hierdoor nemen de kosten toe, zonder dat de extra mogelijkheden van de techniek worden benut. Constructeurs moeten meer

•

ontwerptechnische kennis opdoen om zo producten voor 3D printen te ontwerpen!

De toegevoegde waarde van een 3D geprint product is vaak nog onvoldoende. De extra kosten voor deze technologie overschrijden op dit moment meestal de toegevoegde waarde. Zolang dit het geval is, zal deze technologie nog een niche technologie blijven.

Om de voordelen optimaal te kunnen benutten, moet een productontwerp zich richten op: • Optimaliseren van warmteoverdracht (optimaal plaatsen van koelkanalen) • Licht construeren (alleen daar materiaal waar het constructief nodig is) • Het ontwerpen van complexe onderdelen die anders uit meerdere onderdelen zouden moeten worden geassembleerd.

Teqnow en Made-in-Europe / 3D Print magazine gaan dit jaar enkele bijeenkomsten organiseren rondom 3D printen in de industrie. Meer informatie volgt via www.teqnow.nl Jo van de Put Adviseur Teqnow Innovatieve technologieën voor het Industriële MKB

113

114

COLOFON Jaarboek Verspanen 2017 Het Jaarboek Verspanen is een uitgave van Made-in-Europe.nu en 54U Media, uitgever in de metaal. Dit jaarboek geeft een overzicht van nieuwe technologie en de actuele trends en ontwikkelingen op het gebied van verspanen. Het verschijnt naast de website, de digimagazines en de digitale en gedrukte reviews van Madein-Europe, crossmediaal concept voor de verspanende en additive manufacturing industrie in Nederland. Made-in-Europe informeert de lezer over: state of the art verspaningstechnologie; nieuwe machines, gereedschappen en opspanmiddelen; oplossingen voor manarm 24/7 produceren; 3D printen en andere additive manufacturing technieken; succesvolle toepassingen van machines en technologie en ondernemers met visie. De gedrukte oplage van dit jaarboek bedraagt 8.000 exemplaren en het wordt gratis verspreid in de verspanende industrie in Nederland en België.

Redactie

Franc Coenen (hoofdredacteur) Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Tel: +31 46 4333123 Email: info@made-in-europe.nu

Uitgeverij

54U Media Postbus 2108 7302 EM Apeldoorn Prinsenweide 26 7317 BB Apeldoorn T: +31 (0) 55 360 10 60 F: +31 (0) 55 360 08 60 I: info@54umedia.nl E: www.54umedia.nl

Advertentie-exploitatie Vincent Span T: +31 (0)55 360 62 27 M: +31 (0)6 511 93 408 E: v.span@54umedia.nl

Harold Draaijer T: +31 (0)55 360 64 20 M: +31 (0)6 51 19 31 32 E: h.draaijer@54umedia.nl Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland (exemplaar op aanvraag kosteloos verkrijgbaar).

Vormgeving en opmaak Rijnier van Kesteren

Drukkerij

Grafi Services Utrecht

Copyright

Niets van deze uitgave mag worden overgenomen, tenzij met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN: 2451-8417

Index Deze bedrijven en instellingen worden in de diverse artikelen genoemd.

2-S 72 Aba Grinding Technologies 24 Additive Industries 108 Artech Solutions 53 Bemet International 43 Betech Mass Turning 95 Bimatec Soraluce 84 Bridgeport 112 CAMworks 38 Cecimo 103 Cellro 4, 21 CeraCarbon 109 CERN 82 Chemelot Campus 109 Cisco 103 CNC Consult 44 CZL 58 De Coachtrain 96 DMG Mori 32, 102 Doosan 48 Dormac CNC Solutions 48, 82 Dymato 43, 59 Elb-Schliff 24 Emuge-Franken 62 Encoma 56 Evolent 22 Exeron 53 Fachhochschule Dortmund 62 Fraunhofer ILT 34, 58 Fraunhofer IPT 34 GE Ventures 114 Gelderblom 44 Greatoo Intelligent Equipment 92 Gibac 70, 75 Haas Automation 102 Heller 21 Hermle 16 Hexagon MI 78 Heine Steel 54 High Tech Platform 72 Hornet Laser Cladding 58 HTM Nederland 86 Hoffmann 60, 68 Hurco 103 Hyundai Wia 43, 59 IBS Precision Engineering 82 IHC 58 Iscar 44 Jaarbeurs / ESEF 13 JDI 40 Kaak Group 104 KIT 50

KMWE Group 96 KMWE Precisie 82 Koninklijke Metaalunie 13, 113 Kusters Precision Parts 14 Laagland 25, 85 Leica 81 Limas 26 Machinefabriek Gebrs. Frencken 16 Mazak 37, 103 Magistor 69 Makino 87 Mikron 34, 69 Mitsui Seiki 75 MTU Aero 34 M2I 113 MOC Dolphin 75 Monforts 34 NLR 113 Parpas 22 PEMtec 56 Petrofer 73 Phantom 66 Produtec 86 Proxia 44 Q-DAS 81 Renishaw 76 RoboJob 92 Rolls Royce 34 Rösler 106 SAP 34 Schiess 28 Schwäbische Werkzeugmaschinen 46 Soflex 21 Spinner 26 SolidWorks 38, 114 Stodt 99 SYMG 28 Teclab 72 Teqnow 113 Ter Hoek Vonkerosie 56 Van Ommen 66 Van Frankenhuyzen 40 VDW 102 WNT 68 WZL 34 Xometry 111 Yaskawa 90

Dit leveranciersregister is op zorgvuldige wijze samengesteld door de redactie van het Jaarboek Verspanen. De omschrijvingen van de genoemde bedrijven en organisaties zijn gebaseerd op de informatie die op hun websites staat (peildatum 28 maart 2017).

De redactie heeft getracht zoveel mogelijk compleet en actueel te zijn, maar realiseert zich dat dit overzicht niet uitputtend is. Aanpassingen of wijzigingen kunnen daarom te allen tijde aan de redactie worden doorgegeven. Dat geldt ook voor bedrijven die wellicht ontbreken in dit overzicht.

Dit leveranciersregister zal ook als een digitale database worden geïntegreerd in de website www.made-in-europe.nu. Hierin kunnen wijzigingen op ieder moment worden doorgevoerd. In elke volgende editie van dit jaarboek zal eveneens een geactualiseerde versie van dit leveranciersregister worden opgenomen.

Het leveranciersregister heeft de volgende rubrieken: • Machines • Gereedschappen & Tooling • Robotisering & Automatisering • Besturingen / Meetmiddelen / Vision • CADCAM • Koel- en smeermiddelen / Reiniging • Opleidingen / Consultancy / Advisering • Procesbewaking • Materialenleveranciers • Brancheverenigingen Het accent ligt op de Nederlandse leveranciers. Maar ook een aantal Belgische leveranciers wordt genoemd, evenals diverse Duitse bedrijven met interessante proposities voor de verspanersmarkt in de Benelux.

Leveranciersregister

115

Machines Auto Well Benelux

Dragonder 9d 5554 GM Valkenswaard tel: 040-2041029 email: info@autowell.nl website: www.autowell.nl Leverancier van verticale bewerkingscentra en CNC draaibanken, CNC machinecentra, machineklemmen en Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra.

Fabrikanten: Accuway, Trident, Auto Well De toeleveranciers van Auto Well Benelux zijn allemaal gevestigd in Taiwan. De Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra ontwikkelt Auto Well zelf.

Bendertechniek

Plesmanstraat 32 3905 KZ Veenendaal tel: 0318–550200 email: info@bendertechniek.nl website: www.bendertechniek.nl Bendertechniek is sinds de oprichting in 1966 leverancier van verspanende metaalbewerkingsmachines.

Draaibanken, freesmachines, bewerkingscentra en kotterbanken.

Onze machines komen uit Japan, Spanje, Taiwan of Zuid-Korea. Wij voeren de volgende bekende merken: MATSUURA, BROTHER, MURATEC, ZAYER, IBARMIA,JUARISTI, GEMINIS, LAGUN,YCM, AVEREX, PERFECT JET, KAOMING, HWACHEON, HANKOOK, COLCHESTER_HARRISON, JOEN LIH

BMT Machine Tools

Zalmweg 36 4941 VX Raamsdonksveer tel. 0162-519565 email: info@bmtmachines.nl Website: www.bmtmachines.nl

CMIE Benelux

Vloeiveld 16 5126 RG Gilze tel: 0161-459300 email: info@cmie.nl website: www.cmie.nl Leverancier van CNC-draaibanken, CNC frees- en kotterbanken.

CMIE Benelux heeft zich gespecialiseerd op de import van CNC metaalbewerkingsmachines uit Taiwan.

CNC Team Nederland Hooiland 6a 6666 MJ Heteren tel: 026-4721700 email: info@cncteam.nl website: www.cncteam.nl

Partner voor het leveren en onderhouden van 3- en 5-assige CNC-freesmachines.

Grote kennis op het gebied van productoplossingen, werkstukopspanning, programmering en gereedschappen.

DMG Mori Benelux

Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal tel. 0318-557611 email: info@dmgmori.com website: www.dmgmori.com Leverancier van compleet pakket universele CNC draaimachines, draaifreescentra, productie draaimachines, verticale draaimachines, draaiautomaten, 3-, 4- en 5-assige CNC freesmachines (universeel, verticaal, horizontaal, hoognauwkeurige highspeed machines), machines voor additive manufacturing.

DMG Mori Benelux is de Benelux vertegenwoordiging van het DMG Mori concern.

Leverancier van machines voor frezen, draaien, slijpen en automatisering.

Buhlmann

Hermesstraat 2C B-1930 Zaventem (België) tel +32 (0)27112030 email: info@buhlmann.be website: www.buhlmann.be

116

Leverancier van freesmachines, boorcenters, bewerkingscenters, draaibanken, decolleteermachines, slijpmachines, gereedschapsslijpmachines, machines voor draad- en zinkvonkerosie, voorinstelapparaten evenals toebehoren en verbruiksgoederen voor werktuigmachines. Ook automatisering en software voor productiemanagement behoren tot de mogelijkheden.

Voor de productie-automatisering wordt samengewerkt met DPA, BMO, Robojob, Halter CNC en Fastems FMS. Tevens met leveranciers van barfeeders LNS, Breuning Irco en Iemca.

Zusterbedrijf Dormatec Environment Systems levert installaties als hoge druk units, koelinstallaties, olieafscheiders, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten voor verdere optimalisatie van het productieproces.

Dormac CNC Solutions Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229–542485 email: info@dormac.nl website: www.dormac.nl

Leverancier van: CNC draaibanken, teach-in draaibanken, conventionele draaibanken, CNC freesbanken, teach-in freesbanken, conventionele freesbanken, CNC bewerkingscentra, bedfreesmachines, productieautomatisering.

Fabrikanten: Doosan, Kiheung, Dahlih, FAT Haco, L&W Tools, Finetech, Giana, Winho, Yu-Shine, Trimill, Litz, Torgim, Everox.

Dymato

Ravelijn 48 3905 NV Veenendaal tel. 0318–550800 email: info@dymato.nl website: www.dymato.nl Leverancier van: HSC 5-assige werkingscentra, profielbewerkingscentra, CNC draaibanken, langdraaimachines, horizontale en verticale CNC bewerkingscentra, kotterbanken, draadvonkerosiemachines, ondervloerdraaibanken, mobiele draaibanken voor het reprofileren van treinwielen.

Fabrikanten: Handtmann, Hanwha, Hegenscheidt MFD, Hyundai-Wia, Mitsubishi Electric, Röders, Tornos Gurutzpe.

Encoma cnc solutions B.V. Keurmeesterlaan 10 6002 EK Weert tel. 06-29537141 email: info@encoma.nl website: www.encoma.nl

Wij vertegenwoordigen een aantal gerenommeerde Europese machinefabrikanten die precisie en ultra precisie cnc machines vervaardigen.

De precisie en ultra precisie cnc machines worden ingezet voor de fabricage van grote volumineuze producten (macro) in de apparaten- en machinebouw industrie en zeer kleine producten (micro) in de fijnmechanische industrie. Kenmerkend voor deze producten zijn de hoge eisen (vorm- en plaatstoleranties) en lage oppervlakte ruwheid.

Eritec

Tuindorpstraat 61 7555 CS Hengelo tel. 06-41759733 email: info@eritec.nl website: www.eritec.nl Leverancier van machines voor 5-assig frezen, 11-assig draaien en 5 vlaks frezen, cnc draaien, cnc frezen, teach-in draaibanken, graveer- en markeersystemen.

Evolent Machines

Flevolaan 23 1382 JX Weesp tel. 0294-450540 email: info@evolent.nl website: www.evolent.nl Leverancier van machines voor draaien (2 tot 7 assige draaibanken, draaifreescentra, ovaaldraaibanken, Twinspindel CNC, carrouseldraaibanken, langdraaiers), machines voor frezen (verticale bewerkingscentra, 5-vlaks bewerkingcentrum met 5 assen gestuurd, 5-assig verticaal bewerkingscentrum, horizontaal bewerkingscentrum, portaalbewerkingscentrum, bedfreesmachine, vloertype freesmachine, verticaal boor- en tap bewerkingscenturm), kotterbanken en vloertype kotterbanken, vlakslijpmachines.

Tevens leverancier van centrifugaalfilters voor het afzuigen en filteren van verspaningsdampen, NC-bestuurde ronddraaitafels, werkstuk- en gereedschapmeetsystemen, stafaanvoersystemen, laad- en lossystemen.

Gelderblom CNC Machines Weerschip 7 3991 CR Houten tel: 030-2412541 email: info@gelderblom.nl website: www.gelderblom.nl

Leverancier van een complete lijn CNC draaimachines, bewerkingscentra en multitasking-machines, horizontale boor- en freesmachines.

Fabrikanten: Okuma en Unionchemnitz Gelderblom levert de kleine tot middelgrote precisiemachines voor draaien, frezen en multitasking van de Japanse producent Okuma. Waar het Okuma-programma qua werkstukafmetingen zo’n beetje op een limiet loopt, begint Unionchemnitz.

Germond

L. de Raetlaan 59 8870 Izegem (België) tel: +32 (0)51310672 email: info@germond.be website: www.germond.be Germond is exclusief verdeler voor België van hoogkwalitatieve metaalbewerkingsmachines van merken zoals Doosan Infracore Machine Tools, Dahlih, Amada en FAT. Levert zowel conventionele als CNC-gestuurde uitvoeringen. Levert ook toebehoren zoals Dormatec hogedrukpompen, emulsie- en oliekoelers, filtersystemen en olieafscheiders, Conti gereedschapsinstelapparaten. Tevens leverancier van koel- en smeermiddelen en gereedschappen.

GF Machining Solutions

Spikweien 21 5943 AC Lomm tel: 077 473 82 00 email: sales.gmf.nl@georgfisher.com website: www.gfms.com/nl GF Machining Solutions is een producent van machines, automatiseringsoplossingen en services voor de gereedschaps- en matrijzenindustrie en fabrikanten van precisiecomponenten. De producten variëren van machines voor vonkerosie en hogesnelheidsfreesmachines – inclusief klem- en opspansystemen – tot machines voor 3D-laser-oppervlaktetexturering, services, reserve- en slijtageonderdelen, verbruiksmaterialen en automatiseringsoplossingen.

Gibas Numeriek

Sluiswachter 20b 3861 SN Nijkerk tel: 088-5406000 email: info@gibas.nl website: www.gibas.nl Leverancier van: draaibanken, draai- en freescombinaties, freesbanken en slijpbanken.

Gibas Numeriek legt een sterk accent op rendementsverbeterende productieoplossingen. Gibas Automation levert assemblage- en productie automatiseringen, Gibas Tools een totaalpakket verspanende gereedschappen en Gibas Logistiek verzorgt machineverplaatsingen, de installatie en het begeleiden van de complete trajecten.

GSE Technology

Dubloen 11 5751 PX Deurne tel: 0493-352121 email: info@gsetechnology.com website: www.gsetechnology.com Leverancier van precisie slijpmachines, dressmachines, automatische zaagmachines, optische meetmachines, lasermarkeersystemen. GSE Technology produceert ook hardmetaal staven en levert toebehoren als rondloopapparaten en stoomreinigingssystemen, alsmede slijpmiddelen (schijven en oliën).

Hermle Nederland

Venloseweg 70d 5961 JD Horst tel: 077-3961761 email: info@hermle-nederland.nl website: www.hermle-nederland.nl Leverancier van CNC bewerkingscentra.

Hermle levert projecten, waarbij machines worden uitgebouwd tot flexibele productiecellen, met behulp van onderdelen als palletwisselaars, E-cart met telescooparm, pneumatische tegenhouders, robot- en magazijnsystemen.

Hembrug Machine Tools Hendrik Figeeweg 1a+b 2031 BJ Haarlem tel: 023-5124900 email: sales@hembrug.com website: www.hembrug.com

Fabrikant van ultraprecisie volledig oliegelagerde harddraaimachines.

De machines worden onder de merknaam Mikroturn op de markt gebracht en zijn uitgerust met volhydrostatische spindels om de stabiliteit te bereiken die nodig is om zware werkstukken micrometernauwkeurig te kunnen bewerken.

Hornet Laser Cladding BV Nieuwe Rijksweg 68-C 4128 BN Lexmond Tel.: 088 0245600 email: info@hornetsystems.nl website:www.hornetsystems.nl

Leverancier van systemen voor lasercladden. Wij ontwerpen, bouwen en leveren deze systemen niet alleen, maar bieden ook ondersteuning bij de inrichting van het proces. Zo geven we onze klanten de garantie dat ze een werkend systeem kopen. Door onze specifieke aanpak en het leveren van maatwerkoplossingen komt het lasercladden zo binnen handbereik van zowel grote als kleinere bedrijven.

draaimachines), bewerkingscentra en freesmachines (bedfrees- en boorcentra, traveling column frees- en boorcentra, carrousel draai- en bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (gantry type), verticale bewerkingscentra, conventionele en teach-in freesmachines),, vlaken profielslijpmachines (vlak- en profielslijpmachines, kruipgangslijpmachines, speciaal-slijpmachines, portaalslijpmachines).

Landré

Zeilschip 40 3991 CT Houten tel: 0347- 329329 email: info@landre.nl website: www.landre.nl Leverancier van: bewerkingscentra (boortap machines, verticale en horizontale freesmachines, 6-assig, rotatietafels), draaimachines (2-assig, multi-assig). erodeermachines (draadvonkmachines, zinkvonkmachines, vonkboormachines, ionisersystemen). Landré levert ook automatisering, plaatbewerkingsmachines, kunststoftechnologie, 3D printers en software.

Leverancier van: 3-assige bewerkingscentra (verticaal high power, verticaal high speed, portaal), 4-assige horizontale bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (verticaal met zwenkkop en draaitafel, verticaal met draaizwenktafel, met verrijdbare kolom en draaizwenktafel).

Fabrikant: Hurco Hurco beschikt over de eigen CNCmachinebesturingen WinMax en SingleMax.

Huyghe Machining Agency

Gustave Royerslaan 2 9600 Ronse (België) tel: +32 (0)55207793 email: info@huyghemachiningagency.be website: www.huyghemachiningagency.be Leverancier van machines voor 5-assig frezen, multitasking, aluminium verpaning, titanium verspaning, automatisering.

Huyghe Machining Agency is ook partner voor opspanmiddelen en precisiegereedschap voor draaien, frezen, boren, diepgatboren, honen.

Laagland

Dalkruidbaan 149 2908 KC Capelle aan den IJssel tel: 010-2922222 email: informatie@laagland.nl website: www.laagland.nl Leverancier van draaimachines (meerspil, draai-freescentra, universele CNC-draaimachines, lang- en kortdraaiautomaten, precisie

Make! Machining Technology Antonie van Leeuwenhoekweg 18 5151 DV Drunen tel: 0416-320068 email: info@make-mt.nl website: www.make-mt.nl

Leverancier van enkel- en meerspindel draaiautomaten, universele en ultraprecisie draaimachines, draai- en freescentra en draaicellen, stafaanvoer en staflaadmagazijnen, rondtaktautomaten, speciaal machines en transfermachines.

Make! MT importeert machines voor de volautomatische seriematige metaalbewerking en levert daarnaast spangereedschappen (HM-geleidebussen, spantangen en spanhulzen), snijgereedschappen, rolgereedschappen, vaste en roterende gereedschaphouders, span- en geleidebussystemen, spanentransporteurs, hogedruk koelmiddelinstallaties.

MEMA Machinery & Tools

Limas CNC-machinery

Nijverheidsstraat, 12 B-1840 Londerzeel tel: +32 (0)52317080 email: info@mema.be website: www.mema.be

LIMAS CNC machinery is importeur van hoogwaardige CNC gestuurde verspaningsmachines

Leverancier van conventionele verspanende machines en machines uitgerust met een NC of CNC besturing (Leadwell en Romi CNC bewerkingscentra en draaibanken, Ecomill bewerkingscentra, en een gamma (draad)vonkerosiemachines. Levert ook gereedschappen en toebehoren.

Hurco

Steylerstraat 18 5931 BK Tegelen tel: 077 - 326 89 12 email: info@hurco.nl website: www.hurco.nl

MachinImmo uw juiste partner is.

Heldenseweg 27 6086 PD Neer tel: 0475-510159 email: info@limas-techniek.nl website: www.limas-techniek.nl

Sinds 2002 zijn wij actief als enige dealer/ importeur in de BENELUX met uitsluitend Duitse machines in het programma. Tot het leveringsprogramma behoren o.a. 3-, 4 en 5-assige CNC-bewerkingscentra,-pendel/ bedfreesmachines, -portaalfreesmachines en -frees/draaicombinaties, ultraprecisiedraaibanken, universele draaibanken, meerspindelautomaten en teach-in draaimachines.

MACHinIMMO

Rechtstraat 360 B-9160 Lokeren tel: +32 (0)93288811 email: info@machinimmo.com website: www.machinimmo.com MachinImmo uw leverancier van hoogwaardige CNC machines voor frezen, eroderen, vlak/profielslijpen, gereedschapslijpen, 5 assig productieslijpen en rondslijpen. Onze partners zijn Makino, Rosa Ermando, ISOG, GER, Weiss en Pama Onze accessoires zijn filtersystemen voor water, olie en lucht, met de merken, Easymetal, Vomat en Reven.

Onze persoonlijke aanpak voor technisch advies en service garanderen u dat

Oude Reimer

Willem Barentszweg 216 1212 BR Hilversum tel: 035-6460830 email: info@oudereimer.nl website: www.oudereimer.nl Leverancier van: horizontale en verticale bewerkingscentra, horizontale en verticale draaimachines, CNC-langdraaiautomaten, draai-freesmachines,freesmachines, machines voor staalbouwindustrie, kotterbanken, portaalmachines, stafaanvoer, slijpmachines, zaagmachines. Tevens bandverwerkende machines, draad en kabel verwerkende machines, draad en buis verwerkende machines, technische vezelverwerkende machines, gebruikte machines, smeermiddelen,trillingsisola tie. Industrie stofzuigers, luchtreinigers, vloermatten. Tevens leverancier van gereedschappen.

Pinno

Mulders Franshof 5 5815 AT Merselo tel: 0478-855400 email: info@pinnotech.nl website: www.pinnotech.nl

117

Pinno wil samen met u uw concurrentiepositie en winstgevendheid versterken binnen de verspanende industrie. Pinno bied efficiënte, betrouwbare en hoogwaardige productieoplossingen in spanmiddelen (frezen en draaien), rotatietafels (frezen en eroderen), precisie ruimers, rolgereedschappen, gestuurde ZX koppen, digitale precisie kotterkoppen, afbraamgereedschappen en nevelafzuigingen.

Wij bieden u een oplossing, niet alleen een product.

5-assige machines, verticale en horizontale CNC bewerkingscentra, CNC portaalmachines, CNC Draaibanken, bedfreesmachines, floortype-freesmachines, CNC vlakbed draaibanken, table type CNC kotterbanken, floortype CNC kotterbanken, HSC bewerkingscentra 3- en 5-assig, EDM machines (vonkeroderen), hoognauwkeurige bewerkingscentra tot 8 assen, langdraaiautomaten, boor & tapcentra, 5-assige HSM machines (hoogportaal), 5-assige HSM machines (gantry), teach-in draaibanken, vlakbed draaibanken.

Primoteq Rotterdam

De Ridder THO

Albert Plesmanweg 93 3088 GC Rotterdam (haven 2310) tel: 010-7535630 email: info@primoteq.com website: www.primoteq.com

IBC-weg 10 5683 PK Best tel: 0499–392050 email: info@ridder.net website: www.ridder.net

Primoteq | Excellent in Maintenance is een merkonafhankelijk Service Centre, gespecialiseerd in Bewerkingstechniek, Lasertechniek en Hijs- en Heftechniek.

Optimale beschikking over uw machinepark.

Betere prestaties. Én hogere betrouwbaarheid. Kernpunten waar Primoteq dagelijks aan werkt. Samen met u. Dat is méér dan technisch onderhoud: dat is weten waar u voor staat. Wat uw strategie is en welk resultaat behaald moet worden.

Leverancier van: draaimachines (conventioneel, teach-in, CNC, CNC met overnamespil, CNC met freesspil, B-as, CNC verticaal, voor volume productie), erodeermachines (draadvonken, zinkvonken, micro zinkvonken, startgat zinkvonken, mobiel zinkvonken), freesmachines (conventioneel/ universeel, kruistafel bewerkingscentrum, 5-assig, vaste tafel/verplaatsbare kolom, bed, vloer en portaalfrezers, horizontaal, kotteren, precisie. highspeed cutting, modelleren/ prototyping), slijpmachines (vlakslijpen en profielslijpen, rondslijpen, centerloos, borenslijpen, optisch profielslijpen coördinaten slijpen, centergat slijpen).

De Ridder THO is ook leverancier van Emco automatisering, Handling Tech Automation, erodeer toebehoren, opspanmiddelen, Maylan palletwisselsystemen, slijptoebehoren, precisie geleidingen voor stempelhuizen en matrijzen, trillingdempers en machine stelvoeten, mechanische en elektrostatische nevelafzuigers, filterinstallaties voor koel- en smeermiddel.

Produtec

Energieweg 3v 4231 DJ Meerkerk tel: 0183-600560 email: info@produtec.nl website: www.produtec.eu Leverancier van machines voor horizontaal en verticaal frezen, het frezen van grafiet, zinkvonken, vonkboren, draadvonken, startgatmachines, gereedschaphouders, straalcabines, ionisers.

Fabrikanten: Makino Freesmachines en draad- en zinkvonkmachines, BES startgatvonkmachines, MST gereedschaphouders, Easymetal water behandelingssystemen voor deionisatie en Omkeer Osmose, Synova precisie microlaser snijmachines,NCMT 5-assige frees- en slijpcenters (VIPER- Grinding), Thermocompact erodeerdraad voor draadvonkmachines. IEPCO OppervlakteTechnologie, het leveren van straalcabines, straalmedia, straaltechnologie en peenmatic  voor reinigen en drukstraalinstallatie verdichten.

HUBER-Ocean startgatvonkmachines.

Promas Machines BV

118

Voltaweg 18 5993 SE Maasbree tel: 077-3270889 email: info@promascnc.nl website: www.promascnc.nl Leverancier van: pendelbewerkingscentra,

Van der Sluis Werktuigmachines

Spinnerstraat 1 7481 KJ Haaksbergen tel: 053-5724049 email: info@sluma.nl website: www.sluma.nl Leverancier van conventionele boormachines, draaibanken, freesmachines, bandschuurmachines, slijpmachines, zaagmachines; teachin draaibanken en slijpmachines en CNC draaibanken, freesmachines, bedfreesmachines, draaitafels, diepboormachines, carrouseldraaibanken, slijpmachines.

Schiess Tech/SMTCL

Ernst-Schiess-Straße 1 D-06449 Aschersleben (Duitsland) tel:. +49 (0)3473 968 600 email: info@schiess.de website: www.schiess.de

Leverancier van CNC schuinbed en vlakbed draaimachines, grote CNC draaimachines, horizontale en verticale bewerkingscentra, automatische horizontale boor- en freesmachines, verticale CNC draaimachines, draai- en boorcentra.

SMTCL Deutschland is een onderdeel van de Chinese machineproducent SMTCL. Design, ontwerp en prototypebouw van de machines vindt in Duitsland plaats, de massaproductie in China. De machines voor de Europese markt worden uitgerust met Duitse en Japanse componenten.

Style CNC

Nijverheidsweg 15 3751 LP Bunschoten tel: 033-2988899 email: info@stylecncnmachines.com website: www.stylecncmachines.nl Fabrikant van CNC draaibanken, CNC freesbanken, CNC bewerkingscentra, CNC schuinbed draaibanken speciaal ontwikkeld voor de productie van enkelstuks en kleine series. De machines zijn voorzien van een door STYLE software engineers ontwikkelde uitgebreide, intuïtieve CNC besturing. Elke bewerking is met enkele clicks en invulling van een minimaal aantal waarden, direct en continu zichtbaar op het touchscreen.

Vestigingen en dealers door heel Europa.

Techno-Center BV

De Hoefse Weg 13 5512 CH Vessem tel: 0497-591474 email: info@techno-center.nl website: www.techno-center.nl Ontstaan uit Kisters Machines BV en Machine Care BV Met 20 jaar ervaring en gedreven door Service staat Techno-Center voor goede adviezen bij de verkoop en professionele ondersteuning bij installatie, scholing, reparatie en onderhoud van uw machines.

Laser- en Ballbar meten, spindelrevisie, elektronicareparatie en nieuwe methodieken zoals “blended learning” voor VectorCam. Meerwaarde brengen voor uw productierendement is onze drive.

GB Group TMMT High Tech

Eijerven 47 5646 JM Eindhoven tel: 040-2131355 email: info@tmmt-high-tech.com website: www.tmmt-high-tech.com Leverancier van machines, gereedschappen, robots, meettechniek en CADCAM. Alle opties zijn mogelijk bij TMMT: het hoge snelheid frezen met 5 simultaan bestuurde assen, het combineren van draai-, freesen slijpoperaties, EDM bewerkingen, het gerobotiseerd laden en lossen.

Fabrikanten: TMMT High Tech (onderdeel van de GB Group) vertegenwoordigt tientallen fabrikanten. Deze hebben allemaal de mogelijkheid om de configuratie van de machines toe te snijden op de specifieke behoeften van de afnemer. Met

als resultaat tailor-made machine tools die optimaal geconfigureerd zijn voor de taak waarvoor ze werden aangeschaft.

Unisign

Industrieterrein 36 5981NK Panningen tel: 077-3073777 email: info@unisign.nl website: www.unisign.nl Fabrikant van verticale CNC bewerkingscentra, deels standaard, deels klantspecifiek.

Unisign brengt de machines op de markt onder de merknamen Univers (verticale CNC-bewerkingscentra met een in X-richting verrijdbare kolom), Unipent (verticaal 5-assig hoge snelheid CNCPortaalbewerkingscentrum), Unipro (verticaal CNC hogesnelheids-bewerkingscentrum in langbed-uitvoering), Uniport (portaal bewerkingscentrum met stationair bed en verrijdbaar of stationair portaal), Unicom (bewerkingscentra voor compleet bewerking, d.w.z. verticaal draaien aangevuld met meerzijdig frezen en boren).

VGK Solutions

Wilhelmina van Pruisenlaan 31 2807 KE Gouda Tel. 0182-359602 Email: info@vgksolutions.eu Website: www.vgksolutions.eu Het verkoopkantoor vertegenwoordigt op de Benelux-markt zes Italiaanse bedrijven die CNC-machines, onderdelen en robotsystemen op maat ontwikkelen: Goglio Milling Systems, Mario Carnaghi, Peron Speed, LCM, Euroma Group en SIR. Samen met deze verschillende bedrijven probeert VGK Solutions hun state-of-the-art producten en hun services verkrijgbaar te maken voor u, in de Benelux.

Support is essentieel, daarom bieden wij de mogelijkheid om voor Goglio Milling Systems en SIR, tijdens èn na de garantieperiode, een service-contract op te stellen met onze Nederlandse service partner Primoteq.

Yamazaki Mazak Nederland Peppelkade 54 3992 AK Houten tel: 030-6344030 email: mazak@mazak.nl website: www.mazakeu.be

Leverancier van multitasking machines, CNC draaimachines, lasermachines, verticale en horizontale bewerkingscentra, factory automation en FMS. Fabrikanten: Mazak Nederland is onderdeel van de Japanse machinefabrikant Yamazaki Mazak.

De service voor de Benelux is gecentraliseerd in Leuven (Belgie).

Gereedschappen & Tooling All Special Products ASP

David precisieslijperij

Van Hoorn Carbide

Leverancier in hoogwaardige snijgereedschappen, tooling en toebehoren voor de uitrusting van metaalbewerkingsmachines.

ASP levert ook frezen onder de eigen merknaam ASP en eigen bandskimmers.

Gereedschapslijperij, gespecialiseerd in CNC-slijptechniek. Beschikt over eigen ophaaldienst.

Van Hoorn Carbide is een gespecialiseerde producent en ontwikkelaar van volhardmetalen frezen. Het in Weert gevestigde bedrijf is momenteel wereldwijd in 34 landen actief. Middels een uitstekend dealer netwerk alsmede ook een netwerk van directe eindgebruikers worden klanten beleverd met de meest hoogwaardige freesgereedschappen.

Voor elk materiaal en iedere toepassing is er een standaard of op maat gemaakt antwoord voor handen. Bent u op zoek naar een productiviteitsverhoging, extreme oppervlakte kwaliteit of hoge nauwkeurigheid om geld te kunnen verdienen? Van Hoorn Carbide is de partner welke u zoekt!

Provincialeweg 80c 5503 HJ Veldhoven tel: 040-2301894 email: info@asp-arno.nl website: www.asp-arno.nl

Bokhoven Tool Management BTM Spegelt 17 5674 CE Nuenen tel: 0492-381828 email: info@bokhovenbtm.nl website: www.bokhovenbtm.nl

Leverancier van een uitgebreid programma CNC gestuurde indexeeren ronddraaitafels, elektrische en pneumatische taparmen, automatisering, verspanende gereedschappen, opspanmiddelen en meetgereedschappen voor de metaal- en kunststofindustrie. Merken: pL Lehmann, Volumec, Cellro, FCS System, Nine9, Forza, Mitutoyo, Tesa.

Ceratizit Nederland

Bergrand 224 4707 At Roosendaal tel: 0165-550800 email: info.nederland@ceratizit.com website: www.ceratizit.com Leverancier van hardmetalen snijgereedschappen voor frezen, draaien, groefsteken en boren.

Ceratizit Nederland is de vertegenwoordiging van de Luxemburgse producent van hardmetalen producten voor slijtdelen en snijgereedschappen Ceratizit. Levert wereldwijd aan klanten in de automotive, mechanische engineering, olie-industrie, medische systemen, elektronica en gereedschappen- en matrijzenbouw.

Wijzigingen kunt u doorgeven aan de redactie van het Jaarboek Verspanen info@54umedia.nl

Heirweg 82 8520 Kuurne (België) tel: +(0)56372646 email: info@precdavid.be website: www.precdavid.be

Delta Tools

Kerkstraat 21 3252 AX Goedereede tel: 0187-491758 email: info@deltatools.nl website: www.deltatools.nl Leverancier van spiraalboren, gereedschappen voor draadsnijden, frezen en draaien, ruimers, tooling en werkplaatsinrichting.

Delta Tools brengt onder de merknaam Deltamill ook een eigen lijn volhardmetalen frezen op de markt.

Dormer Pramet

Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam tel: 010-2080240 email: info.nl@dormerpramet.com website: www.dormerpramet.com Dormer Pramet is de gereedschapspecialist op het gebied van zowel wisselplaatgereedschap als roterende gereedschappen voor de verspanende industrie. Wij voeren twee productmerken Dormer en Pramet.

Dormer voor het roterende gereedschap, Pramet voor het wisselplaatgereedschap.

Draaien, frezen, boren, draadsnijden, afsteekgereedschap, tappen & snijplaten, hardmetalen stiftfrezen, ruimers & verzinkboren en volhardmetalen draadfrezen.

Gühring Nederland

Achtseweg Noord 12F 5651 GG Eindhoven tel: 040-254 33 05 email: info@guhring.nl website: www.guhring.nl Leverancier van boren (o.a. HSS boren en VHM ratioboren), tappen (o.a. profile roltappen, draadfrezen en HM tappen), frezen, verzinkers, modulaire gereedschappen, toebehoren.

Gühring Nederland, onderdeel van de wereldwijd opererende organisatie Gühring, biedt onder de naam TMS integraal gereedschapsbeheer aan.

TMS staat voor Tool Management Service en omvat de complete gereedschapsverzorging en -logistiek, vanaf de simpele levering van een standaardboor tot volledige uitbesteding van het beheer van turnkey-basis.

Copernicusstraat 2 6003 DE Weert tel: 0495-584099 email: info@hoorn-carbide.com website: www.hoorn-carbide.com

Hagro Precisie

Industriepark 18 5374 CM Schaijk tel. 0486-462424 email: hagro@hagro.nl website: www.hagro.nl Als partner in efficiënt produceren levert Hagro Precisie een compleet assortiment gereedschappen voor de maakindustrie mét deskundig advies. Dit omvat verspanen, spannen, automatiseren, schroefdraadrollen, gladrollen, kartelen, meten, magazijninrichting en meer.

Fabrikanten o.a. LMT Fette/Kieninger/ Belin/Onsrud, Boehlerit, Dümmel, SCT, Stock, BILZ, CUTER, Kintek, Mario Pinto, Nann, OMG, WTE, Baublies, Profiroll, Huni en Mitutoyo.

Leverancier van een volledig programma hoogwaardige machinegereedschappen.

Heku Tools repareert ook in eigen huis onder andere WTE boorkoppen en Allmatic en Takeda machineklemmen.

Hoffmann Quality Tools

Platinastraat 110 7554 NB Hengelo tel: 074-2558181 email: verkoop@hoffmann-group.com website: www.hoffmann-group.com/nl Leverancier van gereedschappen voor monoverspaning (boren, draadtapgereedschappen, verzinkers, ruimers, metaalcirkelzaagbladen, machinezaagbladen en –lintzagen, HSS-frezen met boring, HSSfrezen met schacht, VHM-frezen), modulaire verspaning (HM-frezen met schacht, wisselplaatfrezen, volboren, draaigereedschappen, brootsen), spantechniek (gereedschapsopnames, klauwplaten, draaibankcenters, draadsnijapparaten, machineklemmen, spangereedschappen), meettechniek, slijp- en zaagtechniek, handen montagegereedschappen, bedrijfsinrichtingen, werkplaatstoebehoren en arbeidsveiligheid, reservedelen.

Hoffmann Quality Tools is onderdeel van Hoffmann Group, die de merken Garant en Holex voert.

Hahn+Kolb

Iscar Nederland

Leverancier van gereedschap, machines en bedrijfsinrichting. Hahn+Kolb staat bekend om zijn assortiment in onder meer verspanings- en montagegereedschap, span- en meettechniek en elektrisch handgereedschap. Daarnaast levert het werkplaatsinrichting en metaalbewerkingsmachines. In alle gevallen gaat het om zowel premiummerken van topproducenten als om eigen merken (Atorn en Orion).

Leverancier van gereedschappen voor afsteken en groefsteken, draaien en draadsnijden, boren, frezen, tooling.

Iscar Nederland, onderdeel van de mondiaal opererende organisatie Iscar, levert standaard producten maar ook speciale, aan de wensen van de gebruiker aangepaste of op maat gemaakte gereedschappen. In het technisch centrum in Gouda worden regelmatig klantenseminars en producttrainingen gehouden.

Ambachtstraat 16 7609 RA Almelo tel: 085-4865400 email: info@hahn-kolb.nl website: www.hahn-kolb.com

Heku Tools

Luxemburgstraat 2a 5171 PM Kaatsheuvel tel: 0416-286080 email: info@hekutools.nl website: www.hekutools.nl

Zwolleweg 6 2803 PS Gouda tel. 0182-535523 email: info@iscar.nl website: www.iscar.nl

119

Kennametal Nederland

profielboren en -frezen, Wisselplaatspecials Nieuwe gereedschappen: Promotools VHM Boren,Promotools VHM Frezen, Promotools Tappen,Dealer van Widia en Kinkelder

Leverancier van freesgereedschappen (volhardmetalen schachtfrezen, indexeerbare frezen), boorgereedschappen (hardmetalen boren, modulaire boren, combinatie gereedschappen, indexeerbare snijplaatboren, nauwkeurige gatafwerking, indexeerbare snijplaten), draaigereedschappen (buiten en binnen bewerking, insteken en afsteken, profieldraaien, wielenbewerking), draadbewerking (draaien, frezen en boren), toolingsystemen.

Klein Tooling

Nieuwe Havenweg 29 6827 BA Arnhem tel: 026-3699611 website: www.kennametal.com

Flevolaan 52A 1382 JZ Weesp tel: 0294-280780 email: mail@kleintooling.nl website: www.kleintooling.nl Klein Tooling is importeur op het gebied van gereedschappen voor de metaalbewerking die aan hoge kwaliteitsnormen voldoen.

KIM Komeetstaal

Fabriekstraat 42 7005 AR Doetinchem tel: 0314-343000 email: info@komeetstaal.nl website: www.komeetstaal.nl Leverancier van wisselplaten, boren, beitelhouders, frezen, tappen, kotteren, spantechniek, meten, zagen, inrichtingen.

KIM Komeetstaal is dealer van enkele tientallen fabrikanten, waaronder Sandvik Coromant, Mitutoyo, Gerardi, Sartorius en EZ set. Het bedrijf helpt klanten als partner met het opzetten van een ‘op maat’ gereedschapssysteem, waarbij rekening wordt gehouden met de mogelijkheden van het bedrijf en de bedrijfscultuur.

Kipp Nederland

Willem Dreeslaan 251 2729 NE Zoetermeer tel: 079-3611221 email: info@kippcom.nl website: www.kippcom.nl Leverancier van spangereedschappen en genormaliseerde bedieningsonderdelen.

Kipp Nederland is een dochteronderneming van Heinrich Kipp Werk, producent van bediendelen/ normelementen, werkstuk spansystemen en speciale oplossingen op basis van klantspecificaties.

KMWE Toolmanagers

Croy 24 5653 LD Eindhoven tel: 040-2925757 email: verkoop@kmwetoolmanagers.nl website: www.kmwetoolmanagers.com De activiteiten van KMWE Toolmanagers zijn: het aanmaken en leveren van nieuwe verspanende gereedschappen, het scherp-, rond- en vlakslijpen van gereedschappen, het repareren en herbeleggen van frezen en andere verspanende gereedschappen, het toeleveren van mechanische producten en het repareren van wisselplaatgereedschap.

KMWE Toolmanagers biedt een compleet pakket aan van nieuwlevering van standaard producten tot het aanmaken van verspanende gereedschappen geheel volgens specificatie. Daarnaast biedt het bedrijf de service voor het systematisch onderhouden van deze gereedschappen in de eigen slijperij.

Leering Hengelo

KGS Tools

Dijksterhuisstraat 4 5013 BG Tilburg tel: 013 - 543 52 97 email: sales@kgs-tools.com website:www.kgs-tools.com

120

Ons leveringsprogramma: Slijpservice: HSS en VHM Frezen, HSS en VHM Boren, HSS en HM zagen, Alle andere verspanende gereedschappen Speciale gereedschappen: HSS Trap- en profielboren en -frezen, VHM Trap- en profielboren en -frezen, HM ingesoldeerde

Barnsteenstraat 1 7554 TC Hengelo tel: 074-2558282 email: info@leering.nl website: www.leering.nl Compleet pakket hoogwaardige gereedschappen voor metaal- en kunststofbewerkende industrie.

Gereedschappen van topmerken voor elke bewerking. Onderscheidend is ons praktijkgericht advies, ondersteuning & trainingen. Frezen, draaien en steken, schroefdraad, boren, ruimen, verzinken, kotteren, krimptechniek, gereedschapshouders, opspannen, machineklemmen, afbraam- en graveersystemen, meettechniek. Merken o.a. Lang Technik, Walter, Hartner, Amec,

Diebold, Llambrich, Pinzbohr, Dürr, Mitutoyo en het eigen merk Twister.

Magistor

Ambachtsstraat 14 7461 TP Rijssen tel. +31 (0)548 519 401 email: info@magistor.nl website: www.magistor.nl Leverancier van: draadsnijgereedschappen | HSS- / PM- / VHM frezen en boren | wisselplaten voor draaien en frezen | wisselplaten voor frezen en draaien van schroefdraad | micro gereedschap | keramische wisselplaten | ruimers | gladwalsen | modulair kottergereedschap | gereedschaphouders | bandzagen | cirkelzaagbladen Merken: Tungaloy | DC Swiss |MA Ford| Mikron | Vargus: Vardex, Groovex, Gear Milling | Greenleaf | SCAMI | Clarkson | Urma | AKE | Eroglu | Nachi | Kintek Magistor is tevens leverancier van een compleet programma kwalitatief hoogwaardige meermalige straalmiddelen.

Harry Hersbach Tools Nieuwe Waterwegstraat 5 3115 HE Schiedam tel. 010-2040680 email: info@hhtools.nl website: www.hhtools.nl

Leverancier van Paul Horn HartmetallWerkzeugfabrik (draaien, frezen, spiebaansteken, ruimen, meerkantfrezen, draadwervelen, hoogglanspolijsten, individuele gereedschapoplossingen), Combidex (draadfrezen en kamerfrezen), Sumitomo Electric (hardmetaal), Robbjack, Korea Technics.

Hogetex/Kometex

Leeuwerikstraat 29 7051 XD Varsseveld tel: 0315-617171 email: info@hogetex.com website: www.hogetex.com Leverancier van gereedschappen voor meten, spannen, verspanen en optisch.

Bijvoorbeeld loeplampen, digitale schuifmaten, drieklauwen, klauwplaten, loepen met verlichting, stereomicroscopen, usb-microscopen, ruwheidmeters, kraspennen, hardheidtesters en binnentasters. Voert naast merken als Mitutoyo, Fuji Tool, Destaco, Vertex, Fujigen, ZEUS, Peak en Dino-Lite het eigen huismerk Hogetex.

OSG Nederland BV Bedrijfsweg 5 3481 MG HARMELEN info@osg-nl.com nl.osgeurope.com

OSG Nederland is onderdeel van ’s werelds grootste fabrikant van “round tools”.

Producent van zowel HSS-E (PM) als

VHM tappen, draadrolgereedschappen, boren, frezen en ruimers alsmede Phoenix wisselplaat boren en frezen. OSG beschikt over een eigen slijpservice voor het naslijpen en het maken van speciale boren, frezen en tappen.

Leverancier van D’Andrea modulair kottergereedschap,wisselplaatgereedschappen van Simtek, Kyocera, Griplock, Tungaloy en Kintek tooling.

PB Tools v.o.f

Buitenvaart 1603 7905 SL Hoogeveen tel: 0528-231531 email: info@pbtools.net website: www.pbtools.net PB Tools is een dynamisch bedrijf gespecialiseerd in het verkopen van hoogwaardige verspanende gereedschappen, tooling en toebehoren.

PB tools is exclusief dealer in Nederland van diverse wereldmarktleiders waaronder Albrecht precisiehouders, Zwitserse Engra en Maykestag leverancier van een zeer uitgebreid programma aan VHM en HSS snij-gereedschap waaronder het bekende Speedcut programma.

Proger Spantechniek Edisonstraat 5 2181 AB Hillegom tel: 0252-524544 email: info@proger.nl website: www.proger.nl

Leverancier van handbediende klauwplaten en toebehoren, krachtbediende klauwplaten en cilinders, spantanginrichtingen en spantangen, zachte- en harde klauwen - t-moeren voor klauwplaten, machineklemmen-beitelhouders en overige spangereedschappen, spilopname gereedschappen, numeriek bestuurde verdeeltafels, stafaanvoeren productverzamel inrichting, koelmiddelslangen en –spuitmonden, machinesteunpunten, verlichtingen en overige machine toebehoren.

Quality Tools Holland

Dukaatstraat 14 4879 AD Etten-Leur tel: 076-5715800 email: office@qualitytoolsholland.nl website: www.qualitytoolsholland.nl Leverancier van o.a. boren, snijtappen, roltappen, wisselplaatdraadfrezen, draadfrezen, snijplaten, kalibers.

Roco B.V.

Willem Barentszweg 16 5928 LM Venlo tel: 077-3231400 email: info@roco.nl website: www.roco.nl Roco bv. Voor al Uw verspanende gereedschappen en advies op maat.

KOMET GROUP (KOMET®, JEL®, DIHART®, RHOBEST®), Mimatic, Romai, Matrix en FlexoDrill

Sandvik Coromant

garandeert nauwkeurigheid, efficiëntie en procesveiligheid.

SCHUNK grijpsystemen anticiperen op toekomstige technologische trends en behoeften en vertalen deze naar unieke producten, oplossingen en diensten.

Leverancier van draaigereedschappen (algemeen, heavy turning, multi task machining, afsteken en groefsteken, silent tools, small part machining) freesgereedschappen (vlakfrezen, tandwielfrezen, high feed milling, groeffrezen, profielfrezen, volhardmetaal frezen, schouderfrezen, silent tools), boren (diepgatboren, boren voor composieten, boren met verwisselbare punt, gun drills, wisselplaatboren, ruimers, volhardmetaal boren, kernboren), kottergereedschappen (kopsteken, nakotteren, voorkotteren, silent tools), draadsnijden (draadfrezen, draadsnijden draaien), tappen (snijtappen en roltappen), gereedschapsystemen voor bewerkingscentra, multi-task machines, draaicentra, draaiautomaten en silent tools opspangereedschappen.

Spanpartner

Sauter Feinmechanik

De Glazenmaker 76 5506 EP Veldhoven tel: 040-2300222 email: info@spantech.nl website: www.spantech.nl

‘s Gravenlandseweg 401 3125 BJ Schiedam Tel. 010-2080208 email: info.coromant.benelux@sandvik.com website: www.sandvik.coromant.com/nl

Carl-Zeiss-Strasse 7 72555 Metzingen (Duitsland) tel: +49 (0)7123/926-0 email: sales@sauter-feinmechanik.com website: www.sauter-feinmechanik.de Producent van schijfrevolvers, koprevolvers, kroonrevolvers, B-assentechnologie (ronde tafel), tooling.

Seco Tools Benelux

Avelingen-West 5 4202 MS Gorinchem tel: 0183-636600 Leverancier van een freesprogramma met frezen en snijplaten voor het bewerken van alle materialen, een draaiprogramma met standaard beklede en onbeklede snijplaten en beitelhouders, gereedschappen voor boren, ruimen en kotteren, geavanceerde snijmaterialen, tooling systemen (klassieke en modulaire opnames).

Seco Tools Benelux is een dochter van de Zweedse gereedschappenproducent Seco Tools en vertegenwoordigt het complete programma.

SCHUNK Intec B.V.

Titaniumlaan 14 5221 CK `s-Hertogenbosch tel: 073-6441779 email: info@nl.schunk.com website: www.nl.schunk.com Gereedschaphouders, klauwplaten, stationaire spansystemen en spanklauwen. Bij SCHUNK profiteert u van het grootste en meest complete productprogramma in spantechniek.

Welke specifieke eisen u ook heeft op het gebied van spantechniek ons productaanbod en technische creativiteit biedt een breed scala aan optimale oplossingen. Of het nu het gereedschap of werkstukklemmen betreft SCHUNK

Valkenierstraat 40 2984 AZ Ridderkerk tel: 0180-417077 email: info@spanpartner.nl website: www.spanpartner.nl Technische handelsonderneming met twee divisies. De eerste richt zich volledig op spantechniek. Een breed assortiment van spangereedschappen zorgt ervoor dat vrijwel elk werkstuk efficiënt wordt opgespannen. Spanpartner levert onder meer de Triag meervoudmachineklemmen.

De meervoudmachineklem kan meerdere werkstukken tegelijk gepositioneerd opspannen. De tweede divisie richt zich op standaard machinecomponenten.

Spantech Opspansystemen BV

Europese fabrikanten. Daarnaast ontwikkelt het bedrijf speciale, op maat gemaakte opspanningen voor zowel frees- als draaimachines om het maximale rendement uit de machine te kunnen halen.

TCE Tools

Kennedylaan 14 5466 AA Veghel tel: 0413-388310 email: info@tce-tools.nl website: www.tce-tools.nl Leverancier van gereedschappen voor de aluminium-extrusie-industrie en de algemene verspaning. Voor de productie van matrijzen (ie. aluminium-extrusiematrijzen) biedt TCE een breed programma aan gereedschappen aan, zoals HSSE-Co en volhardmetalen frezen, speciaalfrezen, konische frezen en ruwfrezen. Voor de correctie van aluminium-extrusie-matrijzen biedt TCO onder andere hardmetalen stiftfrezen, speciale meetgereedschappen, gereedschapsmakers blokhaken, diamantvijlen, grafiet spray, slijp- en schuurmiddelen aan. Voor de algemene verspaning levert TCE gereedschappen en tooling voor hoofdzakelijk draai- en freestoepassingen, met aanvullende programma’s zoals TaeguTec.

Leverancier van spangereedschappen voor de verspanende industrie. Voor draaibanken beschikt Spantech over een zeer groot assortiment klauwen en toebehoren voor klauwplaten maar ook spantangen voor zowel opspannen van werkstukken als gereedschappen. Voor freesbanken en bewerkingscentra bestaat het assortiment uit machineklemmen en modulaire spansystemen en ook oplossingen op maat.

TechnoTool

Special Tools Benelux

Tungaloy Benelux

Gaasterland 30 1948 RG Beverwijk Tel: 0488 48 4406 email: info@specialtoolsbenelux.nl website:www.specialtoolsbenelux.nl

Watermunt 178 5931 TL Tegelen tel: +31 (0)77 3260124 email: info@technotool.nl website: www.technotool.nl Graveren, ontbramen, t- groef profiel, spangereedschap.toebehoren, kottergereedschap, schroefdraad tapmachines Tjalk 70 2411 NZ Bodegraven tel: 0172-630420 email: info@tungaloy-benelux.com Website: www.tungaloy.com

Het assortiment bestaat uit o.a.: draaihouders, freeshouders, draadsnijhouders, steekhouders, boorhouders, draaiplaten, freesplaten, draadsnijplaten, steekplaten, boorwisselplaten, boren, frezen, verzinkboren, afbraamboren, tappen, meetapparatuur, hoog frequent spindels, ronddraaitafels, aangedreven gereedschappen, VDI houders, opspangereedschappen enz.

Kyocera, Nikken, MT, InovaTools, IMT, MBM Swiss Tools, Applitec, Tecnomagbete, Posithread

Producent en leverancier van snijgereedschappen, PCB boren, slijtvast gereedschap, civiele techniek en bouw construct gereedschap, TungFric. Qua snijgereedschappen levert Tungaloy draaigereedschappen (wisselplaten voor draaien, CBN en diamant, gereedschapshouders voor draaiplaten, groef- en afsteken, draadsnijden en de J-serie voor draaiautomaten), freesgereedschappen (wisselplaten voor frezen en wisselplaathouders frezen) en boorgereedschappen (wisselplaatboren en VHM boren).

SAALMACH B.V.

Van Ommen B.V.

Zeearend 7, 7609 PT Almelo tel: 0546 812 615 email: info@staalmach.nl website:www.staalmach.nl Staalmach levert opspanmiddelen van

Voorste Kerkweg 4 7361 ET Beekbergen tel: +31 (0) 55 506 76 00 email: verkoop@vanommen.nl Website: www.vanommen.nl We zijn een vanuit Nederland,

internationaal opererende verspaningsspecialist voor technische groothandelaren. Dagelijks leveren we onze verspanende en spangereedschappen voor metaalbewerking in heel Europa. We bieden onze klanten de mogelijkheid om hun omzet en rendement te optimaliseren door hen kostenbesparingen en inkoopvoordelen te bieden.

Walter Benelux

Romboutsstraat 3 1932 Zaventem (België) tel. +32 (0)2/7258500 email: service.benelux@walter-tools.com website: www.walter-tools.com Producent van standaard en speciale gereedschappen voor draaien, gatmaken (volboren, kotteren), draadsnijden, frezen, adapters en PCD. In Nederland is Tooling Center Benelux, onderdeel van de Biesheuvel groep, leverancier van de producten van Walter.

WNT Deutschland GmbH Bergrand 224 4707 AT Roosendaal tel: +31 165 523440 email:verkoop@wnt.com website: www.wnt.com

Leverancier van boren, schroefdraadtappen en frezen, tournage, HSS-en VMHfrezen, modulaire kottergereedschappen, gereedschap opname en werkstuk klemmen.

YounG Cuttingtools

Handelsweg 15D 5527 AL Hapert tel: 0497-820213 email: info@youngcuttingtools.nl Website: www.youngcuttingtools.nl Leverancier van boren, tappen, frezen, universeel toepasbare wisselplaten, meetgereedschappen, afbraam-, graveer- en centergereedschappen, spanmiddelen (mechanische spandelen en snelspanklemmen), zaagbladen (cirkelzagen en bandzagen).

121

Robotisering & Automatisering ABB-Robotics

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam tel: 010-4078911 email: info@nl.abb.com website: www.abb.nl ABB ontwikkelt en produceert industriële robots, modulaire productiesystemen en levert de service hierbij.

Auto-Cell

Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 06-53905577 website: www.auto-cell.com Auto-Cell levert klantspecifieke productiecellen voor flexibele 24/7 productie-automatisering van series van 5 tot 500 stuks met een afnamegarantie op basis van een spilrendement van 80% of hoger. De cellen combineren flexibiliteit en manarm produceren door innovaties als: volledig geïntegreerde cel, ruw materiaal direct in de cel, automatische klauwwissel.

BMO Automation

Magnesiumstraat 18 6031 RV Nederweert tel: 0495-622337 email: info@bmoautomation.nl website: www.bmoautomation.nl BMO Automation levert totaaloplossingen in productie automatisering gebaseerd op de industriële robot. Ontwikkelt standaarden maatwerk robotcellen voor de metaalverwerkende industrie. Dit betreft automatiseringscellen (pallethandling en producthandling) die het mogelijk maken om zonder enige robotkennis productieprocessen te automatiseren.

Deze robotcellen zijn te koppelen aan elke willekeurige draaibank of bewerkingscentrum.

Cellro

Koningsschot 41 3905 PR Veenendaal tel: 0318-627100 email: info@cellro.nl website: www.cellro.nl

122

Cellro biedt bedrijven in de verspanende industrie een automatiseringsoplossing om het productieproces rondom kleine seriematige fabricage zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Deze oplossing bestaat uit modulair opgebouwde robotcellen, gekoppeld aan een of meerdere machines.

De robotcellen worden aangestuurd door intelligente, gebruiksvriendelijke software die specifiek op het productieproces van de klant geconfigureerd is. Dit betekent dat Cellro haar klanten een automatiseringsoplossing biedt om hun productieproces te kunnen optimaliseren en zo een hoger rendement te bereiken.

Eding CNC

Fransebaan 590B 5627 JM Eindhoven tel: +31 40 7803052 e-mail: bert@edingcnc.com website:www.edingcnc.com Eding CNC ontwikkelt een PC gebaseerde CNC oplossing die voor vele toepassingen geschikt is. Eding CNC heeft 25+ jaar ervaring op het gebied van motion hardware, software en motion toepassingen.

Ertec

Biesveld 2 NL-5673 BN Nuenen tel: 040-2982036 e-mail: ertec@ertec.eu website: www.ertec.eu Ertec optimaliseert productieprocessen.

Naast de eigen kennis van automatisering van kleinserie productie maakt Ertec hierbij gebruik van referentiesystemen, robotsystemen en software voor frezen, HSC-frezen, draaien, slijpen en draad- en zinkvonken van System 3R, FMS-systemen van Liebherr, spanmiddelen van Spreitzer, JobDISPO ERP en planningsystemen voor opdrachtafwikkeling, productie fijnplanning en machineregistratie en spanmiddelen van Simpline.

FANUC Benelux BVBA

Generaal De Wittelaan 15 B-2800 Mechelen (België) tel: +32 (0)15207157 website: www.fanucrobotics.be/nl Als leverancier van industriële robots is Fanuc Robotics Benelux partner voor alle automatiseringsprojecten. Dankzij een compleet productgamma zijn de robots inzetbaar in diverse industrieën en toepassingen, waaronder Automobiel (handling, spot-welding), Grofkeramisch (handling, palletising), metaal (handling, welding), kunststoffen (handling, palletising).

Fanuc Robotics levert ook controllers, visonsystemen en software.

Fastems

Henk Kremers (Fastems Authorized Dealer) tel: 040-7875625, email: henk@valkworks.nl website: www.fastems.com Fastems ontwikkelt en produceert Flexible Manufacturing Systems (FMS) die worden gebruikt om bewerkingscentra te automatiseren, die gebruik maken van palletbelading. Een FMS bestaat uit laadstations, palletopslag en geïntegreerde gereedschapsmachines. Het hart van elk FMS wordt gevormd door hoogwaardige besturingssoftware, die de productie aan de hand van productieorders inplant, NCprogramma’s beheert en overdraagt en onbemande productie mogelijk maakt.

Halter CNC Automation BV

Databankweg 6A 3821 AL Amersfoort tel: 088-0157400 email: info@haltercnc.com website: www.haltercncautomation.nl Halter CNC Automation levert standaard automatisering voor het automatisch beladen van draai- en freesbanken. De HALTER LoadAssistant is uitermate geschikt voor bedrijven die series produceren van 10 tot 1.000 stuks. Het concept van de HALTER LoadAssistant kenmerkt zich door de eenvoud van de bediening, waardoor geen enkele robot kennis is vereist en omsteltijden minimaal zijn. HALTER-systemen worden turn-key geleverd op elk merk CNC-machine.

Primoteq

Granaatstraat 25 7554 TN Hengelo tel: 010-742403800 email: Joost.Rings@primoteq.com website: www.primoteq.com Primoteq is een toonaangevend servicebedrijf voor productiemiddelen in de (maak)industrie, gespecialiseerd in metaal- en kunststofbewerkingstechniek, hijs- en heftechniek en lasersnijtechniek.

Primoteq levert een meetbare toegevoegde waarde door het inzetten van hoogwaardige onderhoudsexpertise, waarbij wordt gestreefd naar het realiseren van de laagste integrale productiekosten. Dit wordt bereikt middels klantspecifieke onderhoudsconcepten (Excellent Maintenance). Primoteq opereert vanuit 3 locaties: Hengelo, Rotterdam en Nederweert.

RFA

Houtkoperstraat 14 3334 KD Zwijndrecht tel: 078-6100645 email: info@rijlaarsdam.eu website: www.rijlaarsdam.eu Exclusief distributeur van Kawasaki robots voor de Benelux. RFA levert deze robots aan systeemintegratoren, maar integreert ze ook zelf in de metaalverwerkende industrie (robotloaders) en in logistieke systemen (robotpalletisers, robotcase-packers). RFA heeft in eigen huis software ontwikkeld: PatEdit: palletiseersoftware voor Kawasaki robotpalletisers; RFA-Vision: visie systeem waarmee robots werkstukken herkennen en lokaliseren op een transportband; RFAJobEdit: celbesturing voor robotloaders bij freesmachines met palletbelading; RFA-OPC: het koppelen van de Kawasaki robots aan bovenliggende productiebesturingssysteem.

Robojob

Industriepark B 12 2220 Heist-op-den-Berg (België) tel: + 32 (0)15257274 email: info@robojob.be website: www.robojob.eu

Leverancier van standaardproducten voor de automatisering van draai-, draai/freesen slijpmachines (Turn-Assist), alsook freesmachines (Mill-Assist).

RoboJob levert systemen die het verspanen van kleine, middelgrote en grote(re) series rendabel maken. De Turn-Assist (draaien en slijpen) en Mill-Assist (frezen) zijn totaaloplossingen die het automatisch beladen en ontladen van CNC-machines mogelijk maken. Beide systemen kunnen een breed gamma van maten (tot Ø 400mm) en gewichten (tot 700kg) aan.

Beide systemen zijn eigen producten van RoboJob. Ze werden ontwikkeld vanuit een jarenlange praktijkervaring in de verspanende industrie.

Romias

Fleuweweg 12b 7468 AG Enter tel: 0547-388599 email: romias@romias.nl website: www.romias.nl Ondersteunt bedrijven bij de productieautomatisering van hun machines, veelal met inzet van industriële robots. Naast ontwikkeling en realisatie van klantspecifieke automatiseringssystemen levert Romias ook een standaard robotcel die direct aan een draaimachine of bewerkingscentrum gekoppeld kan worden. Romias levert deze cel rechtstreeks aan eindgebruikers of in samenwerking met machineleveranciers.

SIR

Wilhelmina van Pruisenlaan 31 2807 KE Gouda Tel. 0182-359602 Email: info@vgksolutions.eu Website: www.sir-mo.it Alle technologische innovaties beginnen met een gevoel. Bij SIR zijn wij ons hiervan terdege bewust. We hebben een intuïtief gevoel voor oplossingen, de technische verbeelding die nodig is om een machine te visualiseren zelfs voordat we deze gaan bouwen. Het is aan ons om met onze technische expertise vorm te geven aan dit gevoel, het transformeren van een bron van inspiratie naar beweging.

Dit is wat we doen, sinds 1984: “Wij maken robot toepassingen die voldoen aan de behoeften van uiteenlopende bedrijfstakken, van lucht- en ruimtevaart tot aan automotive, van voedingsmiddelen & dranken tot aan keramiek”.

TEQQ International De Pinckart 54 5674 CC Nuenen tel: 040-2631123 email: info@teqq.eu website:www.teqq.nl

TEQQ zet in op het verhogen van de productiviteit op freesmachines zonder hoge investeringen in geld, studie, omsteltijden en benodigd vloeroppervlak. Daarom ontwikkelt TEQQ economisch praktische en intelligente oplossingen (Integrated Product Handlers) die freesmachines efficiënter en dus kostenbesparend laten functioneren.

Besturing / Meetmiddelen / Vision Blum Novotest

Kaufstraße 14 88287 Grünkraut-Gullen Duitsland tel: +49 (0) 751 6008-0 email: info@blum-novotest.com website: www.blum-novotest.com Ontwikkelt en produceert optische en tastende meetsystemen voor het meten van gereedschappen en werkstukken op gereedschapsmachines. Biedt complete oplossingen voor meet- en testtechniek voor een breed toepassingsbereik.

Carl Zeiss

Trapezium 300 3364 DL Sliedrecht tel: 0184-433400 email: info@zeiss.nl website: www.zeiss.nl Leverancier van optische en optoelektronische producten, waaronder uiterst precieze industriële 3D-meetmachines.

Naast de verkoop van deze hightech optische en opto-elektronische producten, verzorgt Carl Zeiss Nederland ook het correctief of preventief onderhoud van deze apparaten. Ook kan men hier terecht voor consultancy, projectmanagement en training.

CNC Logic

Klein Brabant 64 5262 RM Vught tel: +31 6 13066457 email: info@cnclogic.nl website: www.cnclogic.nl CNC Logic is de nieuwe naam die staat voor ruim 20 jaar ervaring met CNC besturingen.

De disciplines van CNC Logic zijn ondermeer: CNC service, PLC programmering, CNC software update, Robotcel aansturing, Retrofit CNC Logic verleent service aan een groot aantal type besturingen. Inruilkaarten zijn volop in voorraad. Als er geen inruilkaart aanwezig is, dan is het mogelijk om een leenkaart te krijgen, voor de tijd dat uw kaart gerepareerd wordt.

Faro Benelux

Flight Forum 3502 5657 DW Eindhoven tel: 040-2342310 website: www.faro.com/nl Faro ontwikkelt mobiele CMM’s (coördinatenmeetmachines) en 3D-imaging systemen om dimensionale metrologieproblemen op te lossen. De technologie biedt zeer nauwkeurige 3D-metingen, imaging en vergelijking van onderdelen en samengestelde structuren binnen de productie en de kwaliteitsborgingsprocessen. De systemen worden gebruikt voor het inspecteren van componenten en samenstellingen,

productieplanning, het documenteren van grote volumes of het structureren in 3D, en nog veel meer. Met de Faro 3D-meettechniek kunnen bedrijven efficiëntie maximaliseren en processen verbeteren.

GOM Branch Benelux

Interleuvenlaan 15 F B 3001 Leuven Tel. 0032-16 408034 email: info-benelux@gom.com website: www.gom.com GOM focusseert zich op de ontwikkeling van optische 3D meettechnologie voor industrieel gebruik. Efficiënte meetinstrumenten zijn voorhanden voor een veelvoud van toepassingen. Deze apparatuur wordt veelal ingezet voor product ontwikkeling en kwaliteitscontrole.

Heidenhain

Copernicuslaan 34 6716 BM EDE tel: 0318-581800 email: verkoop@heidenhain.nl website: www.heidenhain.nl Ontwikkelt en produceert lengte- en hoekmeetsystemen, impulsgevers, digitale uitlezingen en numerieke besturingen voor veeleisende positioneeropdrachten.

Heidenhain producten worden vooral ingezet in zeer nauwkeurige gereedschapsmachines maar ook in opstellingen voor de productie en verdere verwerking van elektronische componenten en halfgeleiders.

Hexagon Metrology

Van Elderenlaan 1 5581 WJ Waalre tel: 040-2222210 email: contact.nl@hexagonmetrology.com website: www.hexagonmetrology.nl De vestiging in Waalre werkt nauw samen met de Duitse vestiging van Hexagon Metrology. Daar worden hoognauwkeurige coördinaten meetmachines, vertanding meetmachines en tastsystemen van het merk Leitz ontwikkeld en geproduceerd.

Hexagon Metrology biedt producten en diensten voor alle industriële meettechnische toepassingen in sectoren als de auto-industrie, lucht- en ruimtevaart en de energie- en medische sector en ondersteunt klanten met bruikbare meetgegevens gedurende de volledige levenscyclus van een product – van ontwikkeling en ontwerp tot productie, assemblage en eindinspectie.

Mitutoyo Nederland BV Wiltonstraat 25 3905 KW Veenendaal tel: 0318-534911 email: info@mitutoyo.nl website: www.mitutoyo.nl

Leverancier van coördinaten meetmachines, beeldverwerkingssystemen, oppervlakte-, vorm- en contourmeting, optische meetinstrumenten, laser scan micrometers, hardheidstesters,digitalelengtemeetsystemen, handmeetgereedschap & gegevensverwerking.

Mitutoyo is fabrikant van precisie meetapparatuur en biedt een scala aan producten variërend van micrometers, schuifmaten en meetklokken tot hardheidstesters, vision meetsystemen en 3D coördinaten meetmachines. Naast deze producten biedt Mitutoyo machinespecifieke opleidingen als ook algemene metrologie-opleidingen.

Nikon Metrology Europe

Geldenaaksebaan 329 3001 Leuven (België) tel: +32 (0)16 74 01 09 email: support.NM@nikon.com website: www.nikonmetrology.com Ontwikkelt en produceert laserscanners, coördinatenmeetmachines, mobiele meettechniek, video- en microscoopmeters, semiconductor systemen, microscoopsystemen, bewegingsmeters en robotica, software.

Primoteq Nederweert

Magnesiumstraat 31 6031 RV Nederweert tel: +31(0)495457100 email: info@primoteq.com website: www.primoteq.com Highlights Bewerkingstechniek, Mechanische, elektrische, elektronische, pneumatische en hydraulische machines en installaties, service, reparatie, revisie en ombouw van besturingssystemen (retrofit), merkonafhankelijk, óók voor merken die uit de markt zijn, 24/7 service- en storingsdienst

Schut Geometrische Meettechniek

Duinkerkenstraat 21 9723 BN Groningen tel: 050-5877877 email: schutnl@schut.com website: www.schut.com Ontwikkelt, produceert en verkoopt precisie meetinstrumenten en –systemen, zoals de 3D CNC coördinaten meetmachines DeMeet (video, taster en multi-sensor uitvoering), DF product opspansysteem, Approve SPC software en interfaces.

Naast producten van producenten zoals Magnescale (elektronische linialen, tasters en tellers), TESA (meetinstrumenten), Mitutoyo (meetinstrumenten), Fisso (meetklokstatieven), Käfer (meetklokken), Witte (Alufix opspansysteem), Peak (loepen en microscopen), LMW (kalibers), Schwenk en Krœplin (binnen- en buitenmeters) en Renishaw (tastersystemen) levert Schut meetinstrumenten in verschillende prijsklassen, zoals microscopen, vlakplaten, statieven, meetklokken, reien, hoekhaken, hoekmeters, schroefmaten en schuifmaten.

Siemens Nederland

Werner von Siemensstraat 1 2712 PN Zoetermeer tel: 070-3333515 email: industry.nl@siemens.com website: www.siemens.nl/industry Siemens Industry is leverancier van Totally Integrated Automation voor de industrie.

De afdeling Siemens Motion Control levert onder andere de Sinumerik besturing voor CNC machines. De afdeling PLM Software is leverancier van Product Lifecycle Management (PLM) software, waarmee bedrijven hun complete levenscyclus van een product digitaal kunnen managen.

Enkele productnamen: Solid Edge, NX, Teamcenter, Tecnomatix en Femap.

ST Instruments Renishaw Benelux

Nikkelstraat 3 4823 AE Breda tel: 076-5431100 email: benelux@renishaw.com website: www.renishaw.nl Renishaw is gespecialiseerd in meting, bewegingsbesturing, spectroscopie en precisiebewerking. Ontwikkelt producten voor uiteenlopende toepassingen, zoals automatisch machinaal bewerken, coördinaatmetingen, additieve vervaardiging, vergelijkend meten, Raman spectroscopie, machinekalibratie, positieterugkoppeling, tandtechnische CAD/CAM, legeringen met vormgeheugen, onderzoeken op grote schaal, stereotactische neurochirurgie en medische diagnose.

Energieweg 20b 2964 LE Groot-Ammers tel: 0184-640000 email: info@stinstruments.com website: www.stinstruments.com Meettechnologieën voor oppervlakteanalyse, nanotechnologie en life- science ST Instrument is actief in de Benelux en in de Scandinavische landen.

123

CADCAM 4C Creative Consultants Meerstraat 79 7815 XB Emmen tel: 0591-377442 email: info@4cccc.nl website: www.4cccc.nl

Leverancier van 3D oplossingen voor een breed toepassingsgebied. Levert onder meer ZW3D CAD/CAM, 4C Consultants brengt met Artec een 3D Scanner op de markt. Hiermee levert 4C Consultants een totaalconcept op het gebied van 3D. Ontwerpen én produceren van complexe producten op een andere manier. Door een veel grotere vrijheid in bewerking en bereikbaarheid kunnen producten met minder opspanningen worden gemaakt tegen lagere kosten.

4D CAM bvba

Beekveldstraat 67 bus 1 B-9300 Aalst (België) tel: 0032-53804503 email: info@4dcam.be website: www.4dcam.be In 2017 viert 4D Cam haar 15e verjaardag met volgend CNC palmares: Master Reseller van Autodesk Digital Manufacturing producten, distributeur van GibbsCAM en Cimco software, ontwikkelaar van CNC maatsoftware. Wij verzorgen installatie, postprocessoren, opleidingen en na-verkoop service

ATS EdgeIT

Handelsweg 17 3161 GD Rhoon tel: 010-5013277 email: info@ats-edgeit.com website: www.ats-edgeit.com

124

De bedrijfsactiviteiten van ATS EdgeIT zijn specifiek gericht op de productieoptimalisering van haar klanten. ATS EdgeIT optimaliseert productie, producten en processen met behulp van CADCAM, DNC, Monitoring, Verificatie en Optimalisatie. Leverancier van Edgecam (CADCAM voor draaien, frezen, draaifrezen en draaderoderen), SpaceClaim (3D direct modeling), Vericut (Verificatie en Optimalisatie) en Seiki Systems (DNC, Machinecommunicatie, Machine Monitoring en Planning).

Bemet

Fokkerstraat 31 3905 KV Veenendaal tel: 0318-495858 email: info@bemet.nl website: www.bemet.nl Levert CAD/CAM, ERP (Plan-deCAMpagne) en APM software voor de maakindustrie. Verzorgt de volledige implementatie van procesanalyse tot en met training. CAD/CAM producten (Topsolid, Delcam, ArtCAM, Quinx) voor eenvoudig draaien en frezen tot en met 5-assig simultaan. Bemet Tooling Solutions levert APM+. Dat staat voor Advanced Production Managementsystem, een hulpmiddel voor het beheren van gegevens van de productiemiddelen (machines, opspanmiddelen, gereedschappen, CAM en meetmiddelen) op de werkvloer.

CNC Consult Automation

LCMC

Leverancier van CAD/CAM/CAI, gereedschapbeheer, Productie Data Management en MES. Sinds 1995 zijn we actief in de maak industrie. Naast het leveren van software, verzorgen wij ook de complete installatie, opleidingen en begeleiding . Middels een uitgelezen stappenplan wordt stapsgewijs een complete proces optimalisatie geïmplementeerd. Als resultaat mag u van ons verwachten dat wij de bezettingsgraad van uw machines verhogen, uw proces optimaliseren en de fouten minimaliseren.

Anders gezegd, wij verdubbelen uw netto operationeel resultaat !

Leverancier van CADCAM software, biedt klanten ondersteuning in de vorm van advies, installatie, training en onderhoud.

Levert Esprit CADCAM software, een breed inzetbaar systeem voor frees-, draai-, multitask- en draadvonkmachines.

Tevens leverancier van Cimco DNC software waarmee op bestaande bekabelde netwerken maar ook draadloos kan worden gecommuniceerd met alle CNC machines die beschikken over een communicatiepoort.

Titaniumlaan 86 5221 CK ’s-Hertogenbosch tel: 073– 6480166 email: info@cncconsult.nl website: www.cncconsult.nl

CNC Machineworks

Cad2M

Graafschap Hornelaan 136b 6004 HT Weert tel: 0495-769084 email: info@cnc-machineworks.com website: www.cnc-machineworks.com

CAD/CAM & PDM automatisering partner voor SolidWorks , ontwerp/validatie, Product Data Management, technische communicatie, ERP integraties, draaien en frezen, machining, ontwerp automatisering, groen ontwerpen, processimulatie.

CNC Machineworks bezit gedegen kennis op het gebied van NC, PLC, elektrotechniek, mechanica, CAD/ CAM systemen, meettasters en alle CNC gerelateerde zaken. Doet ook mechatronische, besturings- technische of complete retrofits, modificaties en totaal engineering. Is Solutionpartner van M&H tastsystemen. Op het gebied van CAD/CAM vertegenwoordigt CNC Machineworks HSMWorks binnen de Benelux.

Cadmes

Comsol Nederland

Leverancier van oplossingen voor CAD, CAM, PDM, simulatie, documentatie, configuratie, overstappen van 2D naar 3D, machine- en apparatenbouw.

De producten die worden geleverd zijn: SolidWorks, SolidWorks Simulatie, SolidWorks Datamanagement, SolidWorks Sustainability, SolidWorks Electrical, Cadmes PDM add-on software, SolidWorks Composer, DraftSight, Cimatron, Mastercam, Robotmaster, Tacton. 3D Connexion (3D muizen), DFMPro, DriveWorks productconfiguratie.

COMSOL is leverancier van COMSOL Multiphysics, een software-omgeving voor het modeleren en simuleren van fysische systemen. Een krachtige eigenschap van deze software is de mogelijkheid om meerdere fysische verschijnselen tegelijk te berekenen. Het is mogelijk om optionele modules toe te voegen om de berekening voor specifieke disciplines zoals akoestiek, chemie, elektromagnetisme, warmteoverdracht, MEMS en mechanica, verder uit te breiden.

Transportweg 17 7007 CL Doetinchem tel: 0314-377050 email: info@cad2m.nl website: www.cad2m.nl

Australiëlaan 8 5232 BB ‘s-Hertogenbosch tel: 073-6456222 email: info@cadmes.com website: www.cadmes.com

Röntgenlaan 37 2719 DX Zoetermeer tel: 079-3634230 email: info@comsol.nl website:www.comsol.nl

Sprengenberg 148 3825 GZ Amersfoort tel: 033-4701853 email: info@lcmc.nl website: www.lcmc.nl

OneCNC Benelux

Mierloseweg 40 5666 KA Geldrop tel: 040-2266212 email: support@onecnc.nl website: www.onecnc.nl Leverancier van CAD/CAM systemen voor het programmeren van CNC machines. Mill: voor freesmachines tot 5-assig simultaan; Lathe: voor draaibankbewerkingen tot 8-assig; Wire: 2en 4-assige draadvonk machines.

Pimpel Benelux

Keplerlaan 16 6716 BS Ede tel: 0318-582508 email: workflow@pimpel-benelux.eu website: www.pimpel-benelux.eu Pimpel ontwikkelt samen met productiebedrijven moderne en efficiënte oplossingen. In Pimpel Benelux zijn alle Esprit en WinTool activiteiten van het vroegere Greenock ondergebracht. Behalve klantspecifieke uitbreidingen ontwikkelt Pimpel add-ons voor Esprit, zoals CHECKitB4, een krachtige simulatietool die op basis van de NC-code simuleert.

Produsoft

Koningin Astridlaan 46 9990 Maldegem (België) tel: +32 (0)50729595 email: info@produsoft.com website: www.produsoft.com Produsoft levert CADCAM-software voor frezen, draaien, draaifrezen, draadvonken, 2D en 3D plaatwerk. Van eenvoudig seriewerk tot uiterst complex en nauwkeurig stukwerk, Produsoft biedt de volgende producten aan: SpaceClaim, Edgecam, WorkNC, Peps, Radan, Visi, Mecanic, CIMCO en NCspeed.

Koel- en smeermiddelen / reiniging 2-S. Vlierdensedijk 43 5705 CK Helmond tel. 0492-590443. email: info@2-s.eu website: www.2-s.eu 2-S ISO-9001 gecertificeerd bedrijf met eigen uitgebreide lab faciliteiten, uw technologische partner in vloeistoffen voor de metaalbewerkingsindustrie Leverancier van smeermiddelen van o.a.

Shell en Gulf, zoals, slideway en hydraulische oliën.

Tevens leverancier van koelsmeermiddelen van de Duitse producent Petrofer al of niet water-verdunbaar voor de verspanende en niet verspanende metaalindustrie, reinigers, corrosie beschermende producten,

BuBclean V.O.F. DEMCON gebouw Institutenweg 25 7521PH Enschede tel: 06-13597724 email: info@bubclean.nl website: www.bubclean.nl Gespecialiseerd in het praktisch oplossen van complexe reinigingsvraagstukken binnen hightech productieomgevingen.

Dormatec Environment Systems Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229-542485 email: info@dormatec.eu website: www.dormatec.eu Dormatec levert installaties rondom bewerkingsmachines zoals hogedruk-units, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten.

Hier zijn sinds eind 2014 ook filtertafels en filterwanden aan toegevoegd. Dormatec heeft als doel strategisch bij te dragen in een verdere optimalisatie van productieprocessen.

Gibac Chemie Gladsaxe 19 7327 JZ Apeldoorn tel: 055-5413586 email: info@gibac.nl website: www.gibac.nl

Gibac Chemie levert vloeibare gereedschappen om productieprocessen zo optimaal mogelijk te laten verlopen: koelvloeistoffen, vetten/was, oliën, ontvetters en diverse andere producten. Ook de machines en apparaten die daarbij nodig zijn.

Vertegenwoordigt in Nederland: Hascon Engineering, Hamma, Blaser Swisslube, ExxonMobil, Keller & Bohaceck, Setral, SLE, Watco, Pero, Wieland, Anmasi, MOC Danner.

Gibac is het gedeponeerde handelsmerk dat staat voor een complete oplossing op het vlak van reiniging-, filtratie,- en afzuigapparatuur.

Glavitech Pampus 22 3251 ND Stellendam tel: 0187-491533 email: info@glavitech.com website: www.glavitech.com Leverancier van QualiChem producten (watervermengbaar, premium semisyntetisch; watervermengbaar, premium vol-syntetisch; watervermengbaar, synthetische slijpvloeistoffen; Xtreme Premium boor-, slijp- en snij-oliën; EQO lijn plantaardige slijp- en snijoliën; QuickTap draadsnijvloeistof).

Vertegenwoordigt John Neale Ltd. op het Europese vasteland, specialist op het gebied van spaanloze vervorming, reinigers, roestbeschermers en chemische producten voor speciale toepassingen. Glavitech levert tevens alle Mobil onderhoud smeermiddelen.

Henkel Brugwal 11 3432 NZ Nieuwegein tel: 030-6073850 website: www.henkel.nl Het aanbod smeermiddelen omvat producten en diensten voor de productie, het vormen, bewerken en slijpen van metalen, alsook de corrosiebescherming en in-process reiniging. De productlijn van smeermiddelen en vloeistoffen voor metaalbewerking omvat oplossingen voor: anti-seize; bulkdeformatie; bewerking; onderhoud; rubber; roestpreventie; persen.

Levert ook de bactericide-vrije koelsmeermiddelen Multan 71-2 (The Generalist) en 77-4 (The Specialist),.

Industriële vloeistoffen J.W. Hagoort Bukkumweg 36 5081 CT Hilvarenbeek tel: 013-5051555 e-mail: info@hagoort.net website: www.hagoort.net Leverancier van metaalbewerkingsvloeistoffen.

Vertegenwoordigt in de Benelux de Duitse producent Jokisch, fabriek voor smeeren koelmiddelspecialiteiten. Naast in water oplosbare snij-koelvloeistoffen produceert Jokisch ook niet in water oplosbare metaalbewerkingsvloeistoffen voor de verspanende- en niet verspanende industrie, anti-lasspat producten, ontvettingsproducten en anticorrosievloeistoffen. Tevens diverse toebehoren.

KSM Benelux Thull 40A 6365 AC Schinnen tel: 0318-555129 email: info@ksm-benelux.com website: www.ksm-benelux.com KSM Benelux, Ambassador Distributor van Castrol Industrial, heeft een unieke focus op de industrie. De combinatie van kennis, topkwaliteit (koel)smeermiddelen en metaalbewerkingsvloeistoffen, en veelzijdige service maakt KSM Benelux dé aangewezen partner voor het optimaliseren van smeertechnische onderhoudsprocessen. Naast Castrol Industrial levert KSM tevens Houghton (koel)smeermiddelen, Shell en Fuchs Cassida (voedselveilige) smeermiddelen.

Lubes Industries Kopermolenring 64 7241 VN Lochem tel: 0573-255099 e-mail: info@lubes-industries.nl website: www.lubes-industries.nl Exclusieve vertegenwoordiger voor de Benelux van de Duitse producent van koel- en smeermiddelen Zeller+Gmelin.

De industriële smeermiddelen zijn onder te verdelen in de volgende groepen: Zubora watermengbare koelsmeermiddelen, Multicut niet watermengbare koelsmeermiddelen, Divinol industriële smeermiddelen, Divinol industriële vetten,

Multicor antiroestmiddelen, Multidraw omvormingsoliën. Tevens leverancier van apparatuur voor koelsmeermiddelen, machinereiniging, synthetische oliën, reinigingsmiddelen, huidreinigings- en verzorgingsproducten.

theoilcompany.nl In drie klikken uw olie in huis

The Oil Company Ebweg 66 2991 LT Barendrecht tel: 085-4894899 e-mail: sales@theoilcompany.nl website:www.theoilcompany.nl The Oil Company is een jong en dynamisch bedrijf. Onze medewerkers hebben jarenlange ervaring in de metaalindustrie m.b.t. smeer- en koelvloeistoffen. De producten die we voeren zijn: Water oplosbare snij- koelvloeistoffen, Snijolie, Pasta, Nevelsmering, Leibaanolie, Hydraulische olie, Automaten snijolie, Slijpolie, Systeemreiniger, Ontschuimer en Toebehoren.

Van den Akker Fluid Service B.V. Veemweg 9 3771 MT Barneveld tel: 0342-200.206 e-mail: nfo@fluidservice.nl website: www.fluidservice.nl Maandelijkse controle, op de werkplek, van uw koelsmeermiddelen. Wekelijkse c.q. tweewekelijkse controle van de brix.

De reiniging van uw machines.

Het recyclen van uw gebruikte koelsmeermiddelen c.q. snij- en slijpolie.

Het afvoeren van uw oude boor- en snijolie.

De levering van mengapparaten, bandskimmers, brixmeters, etc.

Het leveren van diverse soorten smeerolie, o.a. Shell.

Het leveren van diverse soorten koelsmeermiddelen, o.a. Petrofer.

125

Opleidingen / Consultancy / Advisering CNC Totaal BV

Mikrocentrum

Dr. Arienstraat 38 7071 AL Ulft tel: 06-51269310 email: info@cnctotaal.nl website: www.cnctotaal.nl

Kruisstraat 74 5612 CJ Eindhoven tel: 040-2969911 email: info@mikrocentrum.nl website: www.mikrocentrum.nl

CNC Totaal, DE specialist in opleiding op maat!!.

Mikrocentrum wil als onafhankelijke kennisinstelling een bijdrage leveren aan het verbeteren van technische processen en bedrijfsprocessen van bedrijven die als OEM-er of als toeleverancier actief zijn in de technische maakindustrie en/ of de procesindustrie in Nederland en België. Mikrocentrum organiseert themadagen, vakbeurzen en congressen en diverse opleidingen op allerlei gebieden.

Dijk Consult Marten Orgeslaan 2 7339 HS Apeldoorn tel: 055-5346190 email: gert.dijk@dijkconsult.nl website: www.dijkconsult.nl Zelfstandig meetbedrijf en adviesbureau voor gereedschapsmachines voor de metaalbewerking. Een onafhankelijke en objectieve meting geeft inzicht in de kwaliteit van de machines. Dit is van belang bij aankoop maar ook voor het borgen van de machinenauwkeurigheid als de machine produceert. Dijk Consult verzorgt diverse workshops gericht op: het aanschaffen van de juiste productiemiddelen; het borgen van de nauwkeurigheid en kwaliteit van de productiemiddelen; het beheersen van de productnauwkeurigheid tijdens het maakproces. Eigenaar Gert Dijk is tevens officieel geregistreerd als taxateur van Machinerieën en Bedrijfsinventarissen.

Machining Innovations Network

Aeropark 1 26316 Varel (Duitsland) tel.: +49 (0)4451918498-10 email: info@machining-network.com website: www.machining-network.com Integratie- en partnerplatform op het gebied van verspanende techniek. Deze vereniging heeft als doelstellingen: de gezamenlijke ontwikkeling van innovatieve producten, een gerichte kennis- en informatieoverdracht, de opbouw van nieuwe businesscontacten en –velden, toegang tot nieuwe markten.

126

Sirris Diamant Building Boulevard A. Reyerslaan 80 B-1030 Brussel (België) tel: +32 (0)27067944 email: info@sirris.be website: www.sirris.be Sirris is het collectief centrum van de Belgische technologische industrie.

Het helpt bedrijven bij het invoeren van technologische innovaties. Op die manier kunnen zij hun concurrentiepositie op een duurzame manier versterken. De experts van Sirris gaan ter plaatse, geven technologisch advies, starten innovatietrajecten en begeleiden tot bij de implementatie.

STODT Toekomsttechniek Gieterij 212 7553 VZ Hengelo tel: 088-0112345 email: info@stodt.nl webstie: www.stodt.nl STODT verzorgt meer dan 250 verschillende cursussen en BBL opleidingen op MBO en HBO niveau.

STODT is een zelfstandig kenniscentrum en praktijkopleider dat bedrijven in de maakindustrie helpt om hun engineering en productieprocessen te verbeteren en zo een blijvend hoger rendement te behalen. Hierbij ligt het zwaartepunt

op de praktijk, deskundige begeleiding, advisering, een up-to-date lesprogramma en een modern CNC machinepark.

Stichting Verspanersforum Van Haersoltelaan 25 8325 ET Vollenhove tel: 06-12549159 email: mail@verspanersforum.nl website: www.verspanersforum.nl De Stichting Verspanersforum heeft de doelstelling: zo breed mogelijk kennis en ervaring uit te wisselen op het vakgebied van verspanen over alle voorkomende activiteiten zoals boren, draaien, frezen, slijpen, zagen, vervaardigen van tandwielen en koelmiddelen. Kortom alles wat met verspanen te maken heeft.

Harden, gloeien en andere vormen van oppervlaktebehandelingen, oplossen van problemen in CNC programma’s, vragen over besturingen enz. Adviezen voor het optimaliseren wat betreft het opspannen van werkstukken en gereedschappen.

Techno Mind De Vliegert 11 527 HW Hapert tel: +31 497841287 email:info@technomind.nl website: www.technomind.nl Techno Mind is een professioneel training- en adviesbureau op het gebied van CNC en productie automatisering.

Wij zijn gespecialiseerd in het ontwikkelen van lesmateriaal en het opleiden van mensen, werkzaam in de verspanende sector.

De trainers hebben veel ervaring opgedaan in de dagelijkse praktijk.

In de loop der jaren is met vele typen CNC-besturingssystemenen ervaring opgedaan, o.a. Heidenhain (TNC), Fanuc, Millplus, Philips. De trainers hebben lesbevoegdheid en dus uitstekende didactische vaardigheden om dit alles over te brengen op de cursisten.

Teclab Frederiklaan 60a 5616 NJ Eindhoven tel: 040-2695850 email: info@teclab.nl website: www.teclab.nl

Teclab biedt voor studenten gespecialiseerde techniekopleidingen op mbo-niveau 4 aan in de vakgebieden mechatronica, precisietechnologie, fijnmechanische techniek, verspaningstechnologie, meet- en regeltechniek en metaalbewerken.

Medewerkers in de hightech sector kunnen bij Teclab opleidingen volgen, waarmee zij hun kennis en vaardigheden vergroten.

Teclab biedt bedrijven ook onderzoek- en productiefaciliteiten aan. Studenten van Teclab voeren opdrachten uit bij bedrijven.

Vosteq Industry Consulting Group Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 088- 2500800 email: info@vosteq.nl website: www.vosteq.nl Totaaladviseurs voor de maakindustrie.

Vosteq begeleidt bedrijven in de maakindustrie bij het realiseren van doorbraken in productieprestaties, marketingkracht en bedrijfsrendement.

Werkzeugmaschinenlabor WZL Steinbachstraße 19 52056 Aachen Duitsland tel.: +49 241 80 27400 email: info@wzl.rwth-aachen.de website: www.wzl.rwth-aachen.de Het Werkzeugmaschinenlabor WZL van de RWTH Aachen richt zich op onderzoek en innovatie op het vlak van productietechnologie. Op acht domeinen wordt er zowel fundamenteel als toegepast onderzoek gedaan, afgestemd op de vragen uit de industrie. Onderdeel van het WZL is onder meer de Aachener Werkzeugbau Akademie. Deze richt zich op onderzoek, advisering en opleidingen gericht op de stempel- en matrijzenindustrie. Zowel het WZL als het AWA zijn organisatorisch en praktisch gekoppeld aan het Fraunhofer IPT in Aken.

Procesbewaking Komet Brinkhaus

Am Leineufer 70, Haus 8 30419 Hannover (Duitsland) tel: +49 (0)511/763631/0 email: info@brinkhaus-gmbh.eu website: www.brinkhaus-gmbh.eu Komet Brinkhaus produceert bewakings- en regelsystemen voor gereedschapsmachines.

Adviseert klanten op het gebied van proces- en machinebewaking.

Het ToolScope systeem van Komet Brinkhaus is gebaseerd op de nieuwste bewakingstechniek en maakt een eenvoudige en bedienersvriendelijke gereedschapbewaking mogelijk.

Montronix

Benzstrasse 7 D-71720 Oberstenfeld (Duitsland) tel: +49 (0) 7062 / 6793-00 email: info@montronix.de website: www.montronix.de Ontwikkelt en produceert procesbewakingssystemen voor verspanende gereedschapsmachines.

Machinebeschermingssystemen tegen vibratie-overlast en botsingsherkenning, alsmede systemen om de toestand van de machine te bepalen en condition monitoring.

Nordmann

Kalscheurener Str. 8 50354 Hürth (Duitsland) tel: +49 (0) 2233/9688/0 email: info@nordmann.eu website: www.nordmann.eu Produceert systemen voor gereedschappenbewaking en procesbesturing voor alle soorten verspanende machines: in de besturing geïntegreerde gereedschapbewaking voor open CNC-besturingen; sensoren voor het monitoren van micro tools; geïntegreerde akoestische werkstuk dimensie controle: aanvullende gereedschaplengte controle, geïntegreerde werkstukmaatcontrole;

methode voor het verhogen van de bewerkingsnauwkeurigheid van verspanende gereedschapsmachines.

OTT-Jakob Spanntechnik

Industriestraße 3-7 D - 87663 Lengenwang (Duitsland) tel.: +49 (0)8364/9821/0 email: info@ott-jakob.de website: www.ott-jakob.de Leverancier van een compleet productprogramma HSK- en Steilkegel gereedschapspanners. Produceert complete eenheden voor gereedschappen spannen.

Materialenleveranciers ArcelorMittal Staalhandel Nederland

Noorwegenstraat 13 7418 BC Deventer tel: 0570-639100 email: deventer@arcelormittal.com website: www.arcelormittal.com ArcelorMittal Staalhandel is onderdeel van ArcelorMittal Distribution Solutions, de distributiedivisie van ArcelorMittal.

Producten: balken,stafstaal, platen, platbulb en kraanplat, buizen, buisprofielen, koudgevormd, bouwstaalmatten, betonstaal.

Breedveld Staal

Parallelweg 4 2921 LE Krimpen aan den IJssel tel: 0180-512933 email: info@breedveldstaal.nl website: www.breedveldstaal.nl Uitgebreide voorraad constructiestaal.

Productgroepen: stafstaal, strippen, balkstaal, plaatstaal kokerprofiel, buizen, platrail, koud gevormde profielen.

Damstahl B.V.

Langesteijn 123 3342 LG Hendrik-Ido-Ambacht tel: 078-3031090 email: dsnl@damstahl.com website: www.damstahl.nl Damstahl is een Europees opererende groothandel op het gebied van roestvaststalen halffabrikaten. Damstahl is sterk in het leveren van stafmaterialen, zowel in blank als gewalst of gesmeed. Daarnaast hebben wij een volledig programma in

rvs gelaste en naadloze buizen, compleet gemaakt door een goed assortiment in rvs fittingen en flenzen.

Hamel metaal

Damsluisweg 60 1332 EJ Almere tel: 036-5495151 email: info@hamel.nl website: www.hamel.nl Voorraadhoudende groothandel in ferro- en non ferro metalen. Levert een breed assortiment platen, staven, profielen en buizen met toebehoren. Daarnaast is Hamel metaal gespecialiseerd in hoogwaardige metalen en speciale legeringen.

Heine Steel

Hanzeweg 57 7418 AV Deventer tel: 0570-608944 email: info@heinesteel.com website: www.heinesteel.com Onderdeel van de Duitse Heine+Beisswenger groep. Leverancier van automatenstaal, blankstaal, ongelegeerd staal, constructiestaal, edelstaal, gereedschapstaal, walsstaal, messing, aluminium en koper.

IMS Nederland B.V.

Gildenweg 21 3334 KC Zwijndrecht tel: 078-6230600 Email: nederland@ims-group-sb.com Website: www.ims-group-sb.nl Allround leverancier en distributeur van staal, roestvast staal en aluminium.

Leveringsprogramma:blankstaal gelegeerd ongelegeerd, automatenstaal, gereedschapsstaal, kwaliteitsstaal gelegeerd ongelegeerd, stalen buizen naadloos - gelast, RVS staven - (traan)platen - profielen, RVS profielbuizen - ronde buizen - buistoebehoren, aluminium staven - (traan)platen - profielen buizen - speciale profielen volgens tekening, SB-Railing - componenten voor balustrades en hekwerken, UNIQ - profielen voor glasbalustrades.

Van Leeuwen Precisie

Hamburgweg 6 7418 ES Deventer tel: 0570-500700 email: info-precisie@vanleeuwen.nl website: www.vanleeuwen.nl Specialist op het gebied van stalen precisiebuizen en andere precisieproducten waaronder cilinderbuizen, hydrauliekleidingen, assen in geschilde, geslepen en hardverchroomde uitvoering en diverse componenten.

Kloeckner Metals ODS Nederland

Donk 6 2991 LE Barendrecht tel: 0180 640 911 email: ods.info@kloeckner.com website: www.kloecknermetals.nl Leverancier van een compleet assortiment speciaalstaal, roestvaststaal en aluminium ten behoeve van de verspanende industrie.

Assortiment: blankstaal, gewalst en gesmeed stafstaal, EXM beter verspaanbaar staal, roestvast stafstaal, hoogwaardig roestvast stafstaal, roestvaststaal machinebuizen, aluminium staf, profielen, koper, continu gegoten brons staf, aluminium brons staf en naadloze stalen buizen.

SSAB

IJzerwerf 3 6641 TK Beuningen tel: 024-6790550 email: ssabnl@ssab.com website: www.ssab.nl SSAB produceert en levert hoogsterkte staal. Ondersteunt klanten in ontwerp, innovatie, technologie en verantwoord milieugedrag. Producten: Domex (Structureel en slijtvast staal voor lichtere voertuigen), Hardox (Slijtplaat voor maximaal laadvermogen en langere levensduur), Docol (Constructiestaal voor lichtere en veiligere oplossingen in de automobielindustrie), Weldox (Structureel staal voor sterkere, lichtere structuren), Prelaq (Weerbestendig), Armox (Beschermings platen voor veiligheid van

127

leven en eigendom), Toolox (klaar voor gebruik engineering- en gereedschapstaal).

Reesink Staal

Estlandsestraat 6 7202 CP Zutphen tel: 0575-599601 email: verkoop@staal.reesink.nl website: www.reesinkstaal.nl Handelt in gewalst staal en voert een breed assortiment balken, buizen, staven, profielen en platen in een grote variëteit aan maten. Reesink Staal vult haar rol als assortimentsamensteller, ontbulken, voorraad houden en distribueren op specificatie van de afnemer aan met bewerkingen van staal. Het gaat dan om togen, zagen (al dan niet in verstek), boren, snijden, stralen en coaten.

ThyssenKrupp Materials Nederland

Taylorweg 7 5466 AE Veghel tel: 0413-348900 email: info.nl@thyssenkrupp.com website: www.tkmn.nl Leverancier van een breed pakket stalen producten. Producten: balken en profielen, stafstaal en strippen, koudprofielen, koudgewalste en verzinkte platen, banden kwartoplaat, hoogwaardig plaatstaal, buizen en componenten, naadloze buizen, naadloze dikwandige buizen, Sanha systeembuizen en persfittingen, Erico montagemateriaal, buisprofielen, blankstaal en automatenstaal, gelegeerd, ongelegeerd constructiestaal en smeedwerk, draaikranslagers en ringen.

Two4steel

De Corantijn 18 1689AP Zwaag tel: 0229-279279 email: sales@4steel.nl website: www.4steel.nl Voorziet klanten van producten, variërend van smeedstukken in titaan tot compleet bewerkte delen volgens tekening. Gereedschapstaal (stafstaal, ruw en voorbewerkt, uit plaat gezaagd, alle conventionele kwaliteiten in koudwerktuig, warmwerktuig, kunststofvormen en snelstaallegeringen), Precisie & Voorgeslepen (voorgeslepen en precisiegeslepen platen, fixafmetingen, voorbewerkt, erodeerblokken, gegloeid en gehard), ASP2000 kwaliteiten van Erasteel, gehipte delen, CPM kwaliteiten van Crucible, titaan en nikkel in staf, plaat, buis, ringen, schijven en waterstraalgesneden delen, reactieve kwaliteiten als Zirkonium, tantaal,

smeedstukken (vrijvorm smeedstukken en matrijssmeedstukken, schijven, ringen en blokken)

Vlietjonge Staalhandel

Hollandhaven 1 3433 PD Nieuwegein tel: 030-6068911 email: verkoop@vlietjongestaalhandel.nl website: www.vlietjongestaalhandel.nl Beschikt over een breed voorraadassortiment constructiestaal met de volgende productgroepen: balkstaal (HEA, HEB, IPE, UNP), stafstaal (o.a. platstaal, rondstaal, vierkantstaal, hoekstaal, t-staal), stripstaal, plaatstaal (warmgewalst, koudgewalst, elektrolytisch en thermisch verzinkt), koudgewalst profiel (hoekprofiel, u-profiel), koudgewalste kokers (rechthoekig en vierkant), ronde buizen.

Brancheverenigingen Dutch Precision Technology (DPT) Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: dpt@metaalunie.nl website: www.dptech.nl

Branchevereniging op het gebied van precisieverspaning. Met de aangesloten bedrijven heeft Dutch Precision Technology (DPT) de topspecialisten beschikbaar voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking, in combinatie met de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/ of complete systemen of producten.

Alle lidbedrijven zijn betrouwbare hoofdleveranciers (main supplier) of onderdelenleverancier (part supplier) aan ondernemingen in specifieke markten en industrieën zoals defensie, halfgeleiders, medische apparaten, luchten ruimtevaart et cetera.

Groot Verspaners Nederland (GVN) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: linda.takken@fme.nl website: www.nevat.nl

128

Verenigt lidbedrijven van NEVAT, die toeleverancier zijn van zware machinale bewerkingen, dan wel producten vervaardigen onder toepassing van zware machinale bewerkingstechnieken.

Hierbij speelt de afmeting van de producten die een opdrachtgever wenst te laten bewerken een belangrijke rol.

Bij de lidbedrijven van de sectorgroep zijn één of meerdere van onderstaande technieken te vinden, te weten: Carrouseldraaien > 2500 mm diameter; Centerdraaien > 5000 mm draailengte; Kotteren > 3000 mm; Slijpen > 3000 mm.

DutchForm

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: +31 (0 )30-6053344 email: DutchForm@metaalunie.nl website: www.DutchForm.nl DutchForm is de vereniging voor de vormen-, model-, matrijzen- en gereedschapmakerijen in Nederland.

DutchForm verenigt de topspecialisten voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking voor gieterijmodellen, mallen, stempels en matrijzen, in combinatie met prototyping, zichtmodellen en de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/of complete systemen of producten.

FPT-VIMAG

Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 0800-400 85 00 email: info@fptvimag.nl website: www.fptvimag.nl FPT-VIMAG is hét platform voor de

productietechnologie. Met haar eigen vakbeurs TechniShow, netwerkbijeenkomsten, kennissessies en benchmarks jaagt FPT-VIMAG de business van haar leden aan.

Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS)

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: nps@metaalunie.nl website: www.npsonline.nl De branchegroep Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS) is actief binnen de precisie slijpbranche. Tot de doelgroep van de NPS worden bedrijven gerekend die zich structureel bezighouden met het vlak-, profiel-, rond-, centerloos- en gereedschapslijpen voor derden. De NPS heeft in eigen beheer een Basiscursus Slijpen opgesteld, die twee keer per jaar samen met SVMT in Tilburg wordt gegeven.

Precision Parts Platform (PPP) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

Het Precision Parts Platform (PPP) verenigt als sectorgroep 30 NEVATlidbedrijven die leverancier zijn van componenten met toegevoegde

waarde: het zijn de (hoogwaardige) probleemoplossers in de industrie. Denk aan bedrijven die producent zijn van fijnmechanische producten in kleine(re) en grote(re) series. Ook zijn bedrijven lid die voor derden fijnmechanische bewerkingen uitvoeren of bijvoorbeeld stempels en/of matrijzen maken. Ook bedrijven die precisieonderdelen in kunststof en rubber produceren zijn aan de sector toegevoegd.

System Suppliers (SYS) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

De groep System Suppliers binnen NEVAT vormt een platform voor toeleveranciers van modules aan (OEM)klanten binnen de hoogwaardige industrie. System Suppliers zijn service gerichte relatieleiders met een hoog adaptief vermogen, gericht op customer intimacy en het ‘ontzorgen’ van hun klanten. Ze onderscheiden zich van andere toeleveranciers, omdat ze zich als lifecycle manager opstellen: zij nemen hun verantwoordelijkheid in productontwikkeling, procesontwikkeling, serieproductie en end of life management. System Suppliers brengen daarnaast unieke kennis in op het gebied van plaatwerk, elektronica, precisiecomponenten en/of mechatronica.

CNC DRAAIBANKEN TAKISAWA, OMG, CHEVALIER

CARROUSELDRAAIBANKEN HNK, WELE

VERT. BEWERKINGSCENTRA QUASER, CHEVALIER, WELE

HOR. BEWERKINGSCENTRA 5-ASSIGE BEWERKINGSCENTRA NIIGATA, QUASER

Een uitzonderlijke verhouding van prijs en kwaliteit

Het verkoopprogramma van EVOLENT voor iedere toepassing

BEDFREESMACHINES PARPAS, OMV

de juiste technologie

PORTAAL BEW. CENTRA WELE, PARPAS

KOTTERBANKEN PAMA, PARPAS, HNK, WELE

VLAKSLIJPMACHINES CHEVALIER

Flevolaan 23 1382JX Weesp

129

Nederland Telefoon: Website:

(+31) 0294450540 www.evolent.nl

E-mail adres: info@evolent.nl

www.evolent.nl

ONZE HAAILIGHT !

Uniek snijmateriaal naar voorbeeld uit de natuur – GARANT HB 7010-1 en HB 7020.

VIDEO Ervaar onze Haailight in actie: www.ho7.eu/hai