ΙΙ. υποκειμενικότητα

II.υποκειμενικότητα

Μελετώντας τις θεωρητικές απόπειρες δημιουργίας ουτοπικών κοινωνιών μέσα στο χρόνο, μπορούμε να αντιληφθούμε πως, στην πλειοψηφία τους, όχι μόνο δεν είναι διαθέσιμες σε όλους/όλες, αλλά, αντιθέτως, επιτρέπουν τη συμμετοχή σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων που ικανοποιούν ένα σύνολο συγκεκριμένων πολιτικών-φυσικών χαρακτηριστικών τόσο σωματικών όσο και νοητικών και επιπροσθέτως, καταδικάζουν, εξορίζουν, τιμωρούν με θάνατο μέλη ή ομάδες που σύμφωνα με την πολιτική εκδοχή του συγγραφέα θεωρούνται από την κοινότητα-αρχή ως επικίνδυνα στοιχεία της κοινωνίας, φορείς απειλής (κριτικής) για την αρμονική, ιδανική μορφή ζωής που εκδηλώνεται-κυριαρχεί σε αυτούς τους τόπους.

Οι πολιτικές-φιλοσοφικές καταβολές της ουτοπικής ιδέας και των πρακτικών πιθανόν να περιέχονται σε κείμενα-αρχές των μονοθεϊστικών θρησκειών, που υπόσχονται-περιγράφουν επίσης την μεταθανάτια ζωή, τον Παράδεισο-κήπο, δηλαδή, διαθέσιμο όμως μόνο σε όσους/όσες ικανοποιούν αυστηρά τυπικά συμπεριφοράς. Είναι πιθανόν να πηγάζουν από την αρχαιοελληνική μυθολογία, όπου περιγράφεται πως οι ψυχές των ηρώων και των ενάρετων ανθρώπων έχουν ως τελικό προορισμό τα Ηλύσια Παιδία, περιοχή-τμήμα του Άδη (κόσμου των νεκρών) όπου :

‘‘...τα λιβάδια είναι ολάνθιστα, επικρατεί αιώνια άνοιξη και οι πηγές της Λήθης αναβλύζουν νέκταρ που κάνει τους νεκρούς να λησμονούν όλα τα γήινα δάκρυα και τις κακουχίες...’’

Στο κείμενο Πολιτεία του Πλάτωνα (94 π.Χ.), αναφέρεται η φράση: “θα είμαστε δικασταί μαζί και δικηγόροι οι ίδιοι”3, και περιγράφεται πως η είσοδος στην πόλη απαγορεύεται αυστηρά σε δικηγόρους και αν τυχόν ανακαλυφθεί πως οποιοσδήποτε κάτοικος ασκεί δικηγορικά καθήκοντα, συλλαμβάνεται και τιμωρείται με θάνατο. Στον ιδανικό κόσμο των κειμένων-περιγραφών του Πλάτωνα, αναφέρεται πως όλοι οι τραγικοί ποιητές θα βρίσκονταν έξω από τις πύλες της πόλης, και θα περιορίζονταν στο να μεταφέρουν τους επιβλαβείς στίχους τους μόνο στους άλλους εκφυλισμένους εξόριστους, αφού σύμφωνα με εκείνον : “ο ποιητής είναι μιμητής και ως εκ τούτου, όπως και όλοι οι άλλοι μιμητές, απομακρύνεται από την αλήθεια, άρα οι ποιητές πρέπει να εξοριστούν.”4 Τέλος, σε μία ακόμη πιο ακραία εκδήλωση επιλεκτικότητας ως προς τους ανθρώπους που δεν θεωρεί άξιους για να κατοικήσουν στον ιδεώδη κόσμο του, ο Πλάτων αναφέρει πως “παραμορφωμένοι απόγονοι, τόσο της ανώτερης όσο και της κατώτερης τάξης” πρέπει να απομακρυνθούν σε “μυστηριώδη άγνωστα μέρη”.5

Στο φιλοσοφικό, ουτοπικό κείμενο του Ιταλού επαναστάτη σοσιαλιστή Tommaso Campanella, Η Πόλη του Ηλιου (1602), αναφέρεται πως αποτελεί σοβαρό αδίκημα για τις γυναίκες να φορούν καλλυντικά, ψηλά τακούνια ή ένα συγκεκριμένο είδος φορέματος που ο συγγραφέας θεωρεί ανάρμοστο. “...Οταν οι γυναίκες ασκούνται παίρνουν μία καθαρή επιδερμίδα, γίνονται δυνατές, ψηλές και ευέλικτες και η ομορφιά τους συνίσταται σε ύψος και δύναμη. Επομένως, εάν οποιαδήποτε γυναίκα βάψει το πρόσωπό της, ώστε να γίνει όμορφη, ή χρησιμοποιεί ψηλοτάκουνες μπότες ώστε να μπορεί να φαίνεται ψηλή ή φορέματα με ουρά έτσι ώστε να μην φαίνονται τα παπούτσια της, καταδικάζεται σε θάνατο...”6

Στο έργο Ουτοπία του Thomas More (1516), οι Ουτοπιανοί απεχθάνονται τον πόλεμο, τον θεωρούν μία δραστηριότητα που αρμόζει μόνο στα θηρία, και πολεμούν μόνο για συγκεκριμένους λόγους, μόνο αν δεν υπάρχει άλλη λύση. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, όμως, λόγω του ότι αγαπούν και εκτιμούν τους συνανθρώπους τους πολύ, δεν είναι πρόθυμοι να τους στείλουν στη μάχη. Αντ’ αυτού, προσπαθούν να ξεσηκώσουν τον λαό κάποιας γειτονικής χώρας ενάντια στον εχθρό τους.

Παράλληλα, προσλαμβάνουν μισθοφόρους στρατιώτες από όλον τον κόσμο, οι οποίοι πολεμούν ως Ουτοπιανοί στρατιώτες. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι Ζαπολίτες, κάτοικοι μίας γειτονικής, φανταστικής χώρας που θεωρούνται “...σκληροί, άξεστοι και άγριοι, άνθρωποι που έχουν γεννηθεί για να πολεμούν...”7, η ζωή των οποίων έχει μικρότερη αξία από αυτή των Ουτοπιανών.

Σχεδόν σε όλα τα κείμενα περιγραφών ουτοπιών περιλαμβάνονται αποδείξεις εφαρμογής κοινωνικής μηχανικής, επιβολής πειθαρχίας, δηλαδή, από την κυρίαρχη ελίτ ή την κυβέρνηση προς τους πολίτες ή υπηκόους, που αποσκοπεί στο να διεγερθούν στάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές σε μεγάλη κλίμακα, προκειμένου να παραχθούν επιθυμητά πολιτικά χαρακτηριστικά σε έναν πληθυσμό-στόχο. Οι άνθρωποι οι οποίοι θεωρούνται μη επιθυμητοί/επιθυμητές αποβάλλονται, εξορίζονται, καταστρέφονται, και ακόμη, σε ορισμένες φανταστικές ουτοπίες, περιγράφεται η επιλογή της ευγονικής. Οι εγκληματίες, οι αντιφρονούντες, οι διανοητικά και σωματικά αδύναμοι/αδύναμες, αποκόπτονται από την αλυσίδα της αναπαραγωγής με στείρωση.

Στις δυστοπίες του Orwell (1984) και του Huxley (Brave New World), μόνο εκείνοι που έχουν αλλάξει τη σκέψη τους έτσι ώστε να ευθυγραμμιστούν με το πολιτικό υπόβαθρο της κυρίαρχης ελίτ, επιτρέπεται να ζουν. Είτε με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών όπως το Soma, στο Brave New World, ναρκωτικό που ηρεμεί, προκαλώντας ευχάριστα συναισθήματα και αποτρέπει-εξουδετερώνει οποιαδήποτε αρνητική σκέψη-κριτική-δυσαρέσκεια ως προς το πολιτικό σύστημα, τους κανόνες συμπεριφοράς, τη ζωή γενικότερα, είτε μέσω βασανιστηρίων με τη χρήση

διάφορων τεχνικών πλύσης εγκεφάλου στο έργο 1984. Στο δυστοπικό έργο του Orwell που εξελίσσεται στο φανταστικό υπερ-κράτος Ωκεανία, επικρατεί η Διπλή Σκέψη (Doublethink), μία διαδικασία διανοητικής κακοποίησης κατά την οποία το υποκείμενο αναμένεται να αποδεχθεί μία ψευδή δήλωση για την αλήθεια, ή να αποδεχθεί ταυτόχρονα δύο αντιφατικές πεποιθήσεις ως σωστές, συχνά σε αντίθεση με τις δικές του αναμνήσεις ή την αίσθησή του για την πραγματικότητα. Ακόμη, η Άστυνομία Σκέψης (Thought Police), ανακαλύπτει και τιμωρεί εγκλήματα απείθαρχης σκέψης, πολιτικές και προσωπικές σκέψεις που δεν έχουν εγκριθεί-διανεμηθεί από την κυβέρνηση. Η Άστυνομία Σκέψης και η Διπλή Σκέψη αποτυπώνουν, χρησιμοποιώντας διαφορετικό λεξιλόγιο, την αρνητική εκδοχή αυτού που στην ιστορία του ουτοπισμού θεωρείται θετική δύναμη. Η λογική λέει ότι για να ολοκληρώσουμε έναν ουτοπικό κόσμο- ‘‘σύμπαν’’, πρέπει πρώτα να αλλάξουμε δραστικά τον τρόπο σκέψης. Ο Aldus Huxley έγραψε επίσης το εμβληματικό ουτοπικό κείμενο με τίτλο The Island (1962), στο οποίο αναμιγνύονται ιδέες, τακτικές και πειθαρχημένες συμπεριφορές, όπως ο Βουδισμός, ο συμπεριφορισμόςii και τα ναρκωτικά που, όπως περιγράφεται επηρεάζουν, αλλάζουν τον τρόπο σκέψης των κατοίκων-πολιτών, σε ένα φανταστικό νησί που ονομάζεται Pala, όπου η κοινωνική μηχανική που εφαρμόζεται καθιστά αδύνατη την ύπαρξη “δημαγωγών” (rubble rousers) και “ηρωικών ηγετών”. Σε γενικά πλαίσια, η πρωταρχική φιλοσοφική-οργανωτική ιδέα είναι πως εάν η ουτοπία (σύστημα χώρου, χρόνου και σχέσεων) δεν απαρτίζεται, λειτουργεί και αναπαράγεται αποκλειστικά και μόνο από τα καλύτερα, πιο ηθικά, πιο κατάλληλα -σύμφωνα με τον δημιουργό/συγγραφέα, άτομα-πολίτες, τότε τα νέα μέλη που εισέρχονται σε αυτή, είναι πιθανόν να μεταφέρουν κάποιο είδος “ριζοσπαστικής μόλυνσης” από κάποιον παλιό κόσμο, και να καταστρέψουν την πολιτική-κοινωνική υπόστασή της, αφού από το μικρότερο πιθανό θραύσμα μίας διαφορετικής ιδέας μπορεί να καταστραφεί η εξαιρετικά εύθραυστη ισορροπία της ουτοπίας.

ii. Συμπεριφορισμός ή Μπιχεβιορισμός. Θεμελιώδες αξίωμα αυτής της θεωρίας είναι ότι η μάθηση και η απόκτηση της γνώσης είναι αποτέλεσμα συνεξαρτήσεων ανάμεσα στα ερεθίσματα που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον του και τις αντιδράσεις του στα ερεθίσματα αυτά. Δηλαδή η συμπεριφορά του ατόμου ελέγχεται και διαμορφώνεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες. 18