ΙΙΙ. πόλη

III.πόλη

Όπως και άλλοι οραματιστές, έτσι και σημαντικοί αρχιτέκτονες στην ιστορία, δεν μπόρεσαν να συγκρατήσουν την επιθυμία τους να παρουσιάσουν την δική τους ουτοπική πολιτική θέση, να οραματιστούν και να προτείνουν τον απόλυτο στόχο της αρχιτεκτονικής-πολεοδομίας, την υλοποίηση/πραγμάτωση της κοινωνίας του ανθρώπου μέσα σε μία ιδανική πόλη. Η σύνδεση της αρχιτεκτονικής με τις κοινωνικές δομές ήταν πάντα ισχυρή, αφού η αρχιτεκτονική αποτελεί την οριστική εκδήλωση του ανθρώπινου πνεύματος και της φιλοδοξίας, ενώ “αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα της κοινωνίας μέσα σε ένα πλαίσιο που σέβεται την ανθρώπινη κλίμακα”⁸ (Mumford). Η επιθυμία για ουτοπική πραγμάτωση και η εικόνα της ιδεώδους πόλης θεωρούνται από πολλούς κριτικούς στοχαστές άρρηκτα συνδεδεμένες. Σε αυτό όμως το πλαίσιο της αναμφισβήτητα ισχυρής σχέσης μεταξύ της ουτοπίας και της πόλης, σημαντικό είναι να δώσουμε έμφαση στην διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δύο έννοιες, επισημαίνοντας ότι η ουτοπία δεν αντανακλάται απαραίτητα σε εκδοχή πόλης. “Η ουτοπία βρίσκεται έξω από τη σφαίρα του τόπου και της πολιτείας και είναι ασαφής σχετικά με το είδος της φυσικότητας των σχεδίων που την κωδικοποιούν”⁹ (Kostof).

Η σχέση μεταξύ ουτοπίας και πόλης γίνεται δυνατή αν αναλογιστούμε ότι ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί όρους ελληνιστικής πολεοδομίας του τρίτου αιώνα προ Χριστού για να περιγράψει την φανταστική πόλη της Ατλαντίδας. Σύμφωνα με τον Mumford, όμως, “η έννοια της ουτοπίας δεν είναι μία ελληνική κερδοσκοπική φαντασία , αλλά πηγάζει από ένα ιστορικό γεγονός – ότι η ίδια η πόλη αποτέλεσε την πρώτη ουτοπία”¹⁰. Υποστηρίζει ότι η ίδια η έννοια της ουτοπίας προέρχεται από την πραγματική δημιουργία και οργάνωση της ανθρώπινης κατοίκησης, που είχε στόχο όχι μόνο τη προστασία των ανθρώπων από τον εχθρό και την επιδίωξη κατάκτησης υλικού πλούτου μέσω του εμπορίου, αλλά ακόμη την επιδίωξη της βέλτιστης δυνατής ζωής.

Κατά τον μεσαίωνα, “αυτός ο κοσμικός προσανατολισμός, αυτές οι μυθικές-θρησκευτικές αξιώσεις, αυτή η βασιλική προτίμηση των εξουσιών και των λειτουργιών της κοινότητας είναι αυτό που μετέτρεψε το απλό χωριό σε πόλη, κάτι έξω από αυτόν τον κόσμο, το σπίτι ενός θεού. (…) Η ίδια η πόλη μετατράπηκε σε ιδανική μορφή, μία ματιά της αιώνιας τάξης, ένας ορατός παράδεισος στη γη, μία έδρα άφθονης ζωής, με άλλα λόγια, ουτοπία”¹¹ . Η πόλη δεν ήταν απλά μία πυκνότερη συσσώρευση σπιτιών, δημοσίων κτηρίων και χώρων εμπορίου, αλλά αποτελούσε την συμβολική αναπαράσταση του ίδιου του σύμπαντος. Ο Mumford, ακόμη, σημειώνει ότι στους αρχαίους ρωμαϊκούς πολιτισμούς, οι δρόμοι ήταν αυστηρά προσανατολισμένοι στα σημεία της πυξίδας. Υπό αυτήν την έννοια, η αρχέτυπη πόλη ήταν αυτό που ο T.Campanella ονόμασε τη δικιά του περιγραφή της ουτοπίας, Η πόλη του Ηλιου.

εικ. 7 Άτλαντίδα, σκίτσο σύμφωνα με τις περιγραφές του Πλάτωνα. εικ. 8 Η πόλη του Ηλιου, εξώφυλλο, 1602