Stella Strzemecka, Wojciech Jarczyk – 16 DNI AKCJI PRZECIW PRZEMOCY ZE WZGLĘDU NA PŁEĆ

Zdzisław Gajda – POMNIK MACIEJA Z MIECHOWA WRÓCIŁ NA UL. KOPERNIKA

16 DNI AKCJI PRZECIW PRZEMOCY ZE WZGLĘDU NA PŁEĆ

Od świadomości do odpowiedzialności – kolejna edycja kampanii na Uniwersytecie Jagiellońskim

Wpaństwach demokratycznych zjawisko przemocy nie istnieje. Tylko kobiety doświadczają przemocy. Przemoc występuje jedynie w niezamożnych i patologicznych rodzinach – to przykłady stereotypów dotyczących przemocy ze względu na płeć, które wciąż są głęboko zakorzenione w społecznej świadomości.

Przemoc jest zjawiskiem powszechnym na całym świecie. Nie są od niego wolne ani państwa autorytarne, ani demokratyczne. Przestępstwa popełniane są wobec kobiet, mężczyzn, osób niebinarnych oraz transpłciowych. Jednak zbadań naukowych oraz statystyk międzynarodowych i krajowych wynika, że przemoc seksualna, znęcanie się inękanie dotyczy głównie kobiet. Zjawisko przemocy nie zna kryterium statusu społecznego, wiele bowiem wykształconych i dobrze sytuowanych kobiet z krajów rozwiniętych także doświadcza przemocy w różnych kontekstach społecznych – w rodzinie, szkole czy pracy, i to zarówno w życiu realnym, jak i wirtualnym.

Globalne dane wskazują, że jedna na trzy kobiety doświadczyła przemocy ze względu na płeć, a połowa zetknie się z nią w swoim życiu1. Z kolei badania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej pokazują, że 33 procent kobiet z krajów Wspólnoty doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej, a ponad połowa ankietowanych (55 procent) była molestowana seksualnie co najmniej raz od momentu ukończenia 15 lat2. Rokrocznie z polskich statystyk policyjnych wynika, że liczba kobiet doświadczających przemocy w rodzinie jest wielokrotnie

większa niż mężczyzn. Wśród sprawców wyraźnie dominują liczebnie mężczyźni3 . Skala zjawiska przemocy na poziomie międzynarodowym, europejskim i krajowym jest zatem wciąż zatrważająca.

W czerwcu 1991 roku, w ramach Women’s Global Leadership Institute, będącego częścią Center for Women’s Global Leadership (CWGL) działającego na Uniwersytecie Rutgersa, zorganizowano spotkanie ekspertek i ekspertów z 21 państw świata, specjalizujących się w tematyce przemocy ze względu na płeć we wszystkich jej wymiarach, ze szczególnym akcentem na opracowanie i rozwój strategii zmian. To właśnie podczas tego spotkania narodziła się idea, która zaowocowała zorganizowaniem pierwszej edycji cyklicznej, międzynarodowej

kampanii 16 Dni Akcji Przeciw Przemocy ze względu na Płeć4 .

Każdego roku kampania rozpoczyna się 25 listopada, w Międzynarodowy Dzień przeciw Przemocy Wobec Kobiet, kończy zaś 10 grudnia – w Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Daty te wybrano nieprzypadkowo, twórcom kampanii od samego początku zależało, aby uświadomić jak najszerszemu gronu odbiorców, że jakakolwiek forma przemocy motywowanej płciowo, przyzwalanie na nią lub tolerowanie jej stoi w rażącej sprzeczności z samą ideą praw

człowieka i że przemoc wobec kobiet stanowi poważny problem i wyzwanie, któremu społeczność międzynarodowa musi stawić czoła. W tym duchu CWGL, we współpracy z innymi organizacjami, wystosowało apel do uczestników odbywającej się w 1993 roku Światowej Konferencji Praw Człowieka ONZ w Wiedniu. My, niżej podpisani, wzywamy [...] do kompleksowego pochylenia się nad problematyką praw kobiet na każdym etapie prac. Żądamy, aby przemoc ze względu na płeć, będąca zjawiskiem uniwersalnym i przyjmującym rozmaite formy wśród wszystkich kultur, ras i klas, została uznana za naruszenie praw człowieka, które wymaga natychmiastowego podjęcia działań5 .

W obrębie 16 dni składających się na kampanię mieści się więcej kluczowych dat. Wśród nich można wskazać, między innymi, Światowy Dzień AIDS (1 grudnia), Światowy Dzień na rzecz Zniesienia Niewolnictwa (2 grudnia) czy rocznicę masakry w Montrealu (6 grudnia). Ostatnia z dat ma w kontekście Kampanii 16 Dni szczególne znaczenie. To właśnie 6 grudnia 1989 do budynku Politechniki Uniwersytetu wMontrealu wszedł 25-letni uzbrojony mężczyzna i pozbawił życia 14 kobiet. Sprawca nie krył się z tym, że jedyne kryterium doboru ofiar stanowiła płeć. To zdarzenie boleśnie unaoczniło, że przemoc wobec kobiet, w tym także jej najbardziej szokujące i tragiczne w skutkach formy, stanowią problem wszystkich państw iwszystkich kręgów kulturowych. Masakra montrealska stanowiła istotny impuls w procesie, który zaowocował, między innymi, narodzinami koncepcji międzynarodowej kampanii, poświęconej tematyce przemocy ze względu na płeć.

Każdego roku CWGL wporozumieniu zrzeczniczkami praw kobiet na całym świecie, ustala temat kampanii i stara się go jak najszerzej propagować. Tematy kampanii są niezwykle zróżnicowane i poruszają wiele aspektów powiązanych z tematyką przemocy ze względu na płeć, wtym, między innymi, kwestie zagrożeń płynących z militaryzmu, przemocy i dyskryminacji na rynku pracy, przemocy domowej czy nierówności w dostępie do edukacji.

Do rozpropagowania idei kampanii na terytorium Polski w ogromnym stopniu przyczyniła się Fundacja Autonomia i jej prezeska Agata Teutsch. Fundacja koordynuje kampanię na terenie Krakowa i wspiera związane z nią działania na terenie całej Polski już od 2007 roku, jednocześnie prowadząc przez cały rok działania promocyjne i edukacyjne w obszarze zapobiegania przemocy ze względu na płeć i walki z dyskryminacją. To właśnie od współpracy między Fundacją Autonomia i pełnomocniczką rektora UJ ds. bezpieczeństwa studentów i doktorantów Katarzyną Jurzak rozpoczęła się historia obecności kampanii na naszej Uczelni.

Wmurach Uniwersytetu Jagiellońskiego kampania 16 Dni... jest obecna od roku 2012. Od samego początku kolejni rektorzy obejmowali inicjatywę honorowym patronatem, podkreślając wagę działań edukacyjnych na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji iprzemocy bez względu na przesłankę, ze szczególnym uwzględnieniem przejawów dyskryminacji ze względu na płeć, w tym zjawiska molestowania seksualnego. W przygotowanie kampanii na naszej Uczelni rokrocznie włącza się wiele organizacji i stowarzyszeń studenckich, kół naukowych, naukowców, doktorantów, a ich zaangażowanie przybiera rozmaite formy, w tym konferencji tematycznych, warsztatów, wykładów czy akcji promocyjnych. Wśród charakterystycznych punktów programu kampanii na UJ należy wskazać organizowane niemal co roku warsztaty samoobrony iasertywności dla studentek, doktorantek i pracownic uczelni, realizowane za pomocą metody WenDo, prowadzone przez Fundację Autonomia.

Kampania organizowana na naszej Uczelni w 2020 roku, pod hasłem From Awareness to Accountability, różniła się zasadniczo od poprzednich edycji. Ze względu na trwającą pandemię COVID-19 odbyła się w całości w przestrzeni wirtualnej, z wykorzystaniem wielu platform komunikacyjnych oraz mediów społecznościowych. W przygotowanie, koordynowanej po raz pierwszy przez nowo utworzony Dział ds. Bezpieczeństwa i Równego Traktowania – Bezpieczni UJ, zeszłorocznej edycji aktywnie włączyło się wiele organizacji ikół naukowych, zarówno uczelnianych, jak i tych o charakterze ogólnopolskim lub międzynarodowym. Wśród współorganizatorów należy wymienić, między innymi, Koło Nauk Psychologicznych PRAGMA, Organizację Studentów LGBTQ+ i Sojuszników „TęczUJ”, Koło Naukowe Studentów Psychologii UJ, krakowski oddział Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Medycyny IFMSA – Poland, Stowarzyszenie All in UJ, krakowski oddział Europejskiego Stowarzyszenia Studentów Prawa ELSA Poland oraz ESN UJ Cracow. Zorganizowane wydarzenia znalazły liczne grono odbiorców. Do większości z nich można było dołączyć w czasie rzeczywistym, a w przypadku niektórych prelekcji i wykładów istniała możliwość późniejszego zapoznania się z nagraniami dokumentującymi ich przebieg. Zpełnym programem zeszłorocznej edycji można zapoznać się na stronie https://bezpieczny-student. uj.edu.pl, w sekcji poświęconej kampanii 16 Dni Akcji Przeciw Przemocy ze względu na Płeć.

W tym miejscu należy wspomnieć o zorganizowanej przez zespół Bezpieczni UJ debacie eksperckiej Rola diagnozy w kształtowaniu równościowego uniwersytetu, w której udział wzięli naukowcy reprezentujący dziewięć ośrodków akademickich z terenu całej Polski, oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Było to wydarzenie niezwykle istotne z punktu widzenia propagowania tematyki kampanii na forum ogólnopolskim. Stanowiło również cenną platformę wymiany doświadczeń między ekspertami i ekspertkami w dziedzinie równego traktowania oraz ważny element pogłębiania międzyuczelnianej współpracy wzakresie bezpieczeństwa i równego traktowania osób studiujących, przygotowujących rozprawy doktorskie i pracujących na uczelniach w całym kraju.

Zainteresowanie inicjatywą wśród członkiń i członków społeczności akademickiej, jak również sama liczba zorganizowanych pomimo niesprzyjających warunków wydarzeń potwierdziły, że problematyka przemocy ze względu na płeć jest ważnym zagadnieniem dla naszej społeczności uniwersyteckiej.