Viiđâd iveäigi Saksaast, Jasmina Schreck

VIIĐÂD IVEÄIGI SAKSAAST

Tekstâ já koveh: Jasmina Schreck

Eteh, et Säämist láá käävci iveäigid. Saksaast toh láá tuše vittâ. Ohtâ tain lii aaibâs ereslágán ko eres nelji iveääigi. Viiđâd iveääigi lii táválâš, et arva teikkâ šliättá, mut vala-uv táválub lii, ete arva ivnáás pävirpittáid. Oovtâ peeivist iänááš ulmui njune muttoo ruopsâdin já siämuneh veikkâ ruánáájin. Motomáid ulmuid šaddeh čuárvih, motomáid vuod seibi. Ton lasseen ulmuuh lättejeh paifakkist uáli omâsávt. Ovdâmerkkân sij iä moonâ innig káávpán uástiđ njálgáid, peic noreh taid kááđu alne tego luámánijd jeegist. Sij pivdeh suklaatuálbusijd lappâdvyeijee traktorist, mii kiäsá stuorrâ váávnu. Motomeh masa jo hiäŋgájeh váávnust kiddâ tego kumppi sorvâpiivdost. Lii karnevaaläigi.

Karnevaal algâpuáttim lii älkkeemus iberdiđ, ko kiäččá karnevaal-sääni etymologia. Saksakielâ sääni Karneval vuáđuduvá läättinkielâ sáánán “carne levare”, mii čuujoot vástuääigi piärgu meddâl väldimân. Karneval lasseen saksakielâst lii kiävtust meid nubbe sääni, Fastnacht. Taan-uv säänist uáinoo ohtâvuotâ vástuááigán. Fastnacht uáivild puustavlávt “ijjâ ovdil vástuääigi”. Karnevaal äigipuddâ lii-uv čonnum vástuááigán, já juhleäigi lii suullân čiččâm okkod ovdil pessijái. Tondiet totkeeh nabdeh, ete ärbivyehi šoodâi ristâlâš koskâääigi. Ulmuuh juhloh-uv karnevaal eromâšávt katolilâš kuávluin.

Aalgâ rääjist tehálâš ärbivyehi karnevaalist lii lamaš purâdem. Tondiet ko vástuääigi ij uážžum puurrâđ piärgu, moonijd, vuojâ, mielhi ige pyeidi, te ulmuuh purrii taid ennuv ovdil vástuääigi. Váhá maŋeláá karnevaalist šoodâi meid ive tehálumos äigi maskiimân. Ulmuuh kárvudâteh puohlágán huáđđon: nuáidin, piirun teikkâ

monnii ellen. Nuáidin já piirun kárvudâtmist šoodâi piivnoh tondiet ko kirkko aalgij mottoom kooskâst uáiniđ karnevaal suddogâs já paas juhlen, já ulmuuh halijdii tondiet kompâlâššâđ eidu tágárij kárvuigijn.

Onnáá peeivi karnevaaleh pišteh Saksaast kuttâ peeivi. Tuorâstuv ovdil laskijái tijme 11:11 karnevaaljuhleh älgih já koskoho laskijái maŋa toh noheh. Köln kuávlust karnevaaltuorâstuv, ađai Weiberfastnacht-peeivi, lii taggaar ärbivyehi, et nisoneh čyeppih almai kraavaat luovâs. Ärbivyehi šoodâi ton ääigi ko almain lâi puoh väldi ohtsâškoddeest, mut karnevaal ääigi puoh lâi eresnáál, já nisoneh lijjii toh, kiäh meridii. Kölnist vuossargâ lii puoh tehálumos peivi, tastko talle stuorrâ paaraat jotá kaavpug čoođâ. Paratist láá fáárust muusikjuávhuh já jieškote-uvlágáneh váávnuh, moi alne čuážžuh ulmuuh, kiäh leggisteh puohlágánijd njálgáid, pááluid, sierâid, kukkáid já eres tiiŋgâid keččeid. Majemuu váávnu alne láá ain kulmâ ulmuu: prinssâ, nuorâ nissoon já tálukandâ. Köln uáivipaaraat lii Saksa stuárráámus, já tom čäittih meid televisiost maŋgâ tiijme. Taan stuorrâ paaraat lasseen láá meid ucebeh parateh, moh joteh eres kaavpugoosijn já eres kaavpugijn já siijdâin. Eromâšávt siijdâin lii aaibâs máhđulâš finniđ taggaar paratist meid sehhii tievâ puurrâmšaddoid tego porkkanijd, seller já purjosiipuul. Ulmuuh kárvudâteh onnáá peeivi puohlágán huáđđon, veikkâba narrân, tiigerin, bananin teikkâ tiälkkutivren. Puoh lii máhđulâš, já puoh lii ivnáá.

Mut karnevaal ij lah tuše suotâstâllâm, veikkâ tot lii-uv stuorrâ uási taan juhleest. Karnevaalist ulmuuh távjá väldih pele meid äigikyevdilis ohtsâškodálijd já pooliitlijd fáddáid, mii uáinoo eromâšávt paaraat váávnuin. Karnevaalhân lii jo kuhháá lamaš taggaar juhle, mon ääigi maailm lii váhá ereslágán ko táválávt. Njuolgâdusahkin iä veltihánnáá lah siämmááh ko eres aaigij, já eromâšávt haldâšeijeid já politikkárijd uážžu pilkkediđ.

Taan ive puoh lâi tuođâi-uv viehâ ereslágán, ko karnevaaleh algii. Kuovâmáánu 24. peeivi ličij kolgâm leđe karnevaalij vuossâmuš peivi, mut tego mij puohah tiettip, te siämmáá peeivi maailm koccái toos, ete Ruoššâ volliittij Ukraina. Taan tiileest ulmuuh iä annaam hiävulâžžân juhlođ kááđui alne siämmást ko Euroopist lii suáti. Nuuvt te keevâi taan ive, ete puoh tábáhtumeh macâttuvvojii. Sajan poođij mielâčááitus Ukraina suáđi vuástá siämmáá vuos saargâ ko stuorrâ paaraat ličij lamaš. Já liihân tot ohtâ karnevaal uulmijn-uv: väldiđ pele äigikyevdilis aššijd.