Μαρµάρινο άγαλµα Σκύλλας. Παριστάνεται µε γυναικείο κορµό και από τη µέση και κάτω µε φολιδωτό σώµα ψαριού. Εκατέρωθεν του σώµατος αποδίδονται δύο συµφυή σκυλιά. 1ος αι. π.Χ. /1ος αι. µ.Χ. / Marble statue of Skylla. Skylla is represented with a female torso and the scaly body of fish from the waist down. On either side of the body are two integral dogs. 1st ce. BC/1st ce. AD
2021 ANEKORAMA | 39
44 | ANEKORAMA 2021
Μέσα στα ενετικά φέουδα και στα οθωµανικά τσιφλίκια, αµέτρητα µετόχια υπήρχαν διάσπαρτα σε ολόκληρο το νησί.
METOCHI ISICHAKI
01. ΜΟΧΙ ΗΥΧΑΚΗ
Α
τµοσφαιρικοί, γαλήνιοι αλλά και µυστηριώδεις, αποπνέουν έναν ροµαντισµό άλλης εποχής. Σήµερα σε ολόκληρη την Ευρώπη µετριούνται στα δάχτυλα, στην Ελλάδα υπάρχει µόνο ένας. Mόλις 7 χιλιόµετρα από την πόλη των Χανίων, στο περίφηµο µετόχι Ησυχάκη στην περιοχή Νεροκούρου, λαβωµένος από τον αµείλικτο χρόνο, σαν επιµελώς κρυµµένο µυστικό αποκαλύπτεται ο µοναδικός σωζόµενος αναγεννησιακός κήπος. ∆ηµιουργήθηκε την τελευταία περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη (τέλη 16ου-αρχές 17ου αιώνα) και εκτείνεται σε τρία διακριτά επίπεδα, που χωρίζονται µε διαδρόµους, πρασιές και καλοσχεδιασµένες δεντροστοιχίες. Περιλάµβανε ανθόκηπο και οπωρώνα, µε περίτεχνα σιντριβάνια, δεξαµενές και σκάλες, ενώ, µακριά από τα αδιάκριτα βλέµµατα, υπήρχε ένας ιδιωτικός κήπος (giardino segreto) µε ψηλούς τοίχους και πισίνα. Και, παρότι το σύνηθες στην Ευρώπη ήταν οι αντίστοιχοι κήποι µε την πάροδο των αιώνων να αλλάζουν χαρακτήρα, να γίνονται µπαρόκ και στη συνέχεια αγγλικού τύπου, στο µετόχι Ησυχάκη η αρχιτεκτονική διαµόρφωση του κήπου διατηρήθηκε αναλλοίωτη, γι’ αυτό και η µελέτη του συγκεντρώνει το ενδιαφέρον επιστηµόνων και πανεπιστηµίων από ολόκληρο τον κόσµο. Ο Μίνως Ησυχάκης, ένας από τους πλουσιότερους Κρητικούς της εποχής του, µε τεράστια κτηµατική περιουσία, ήταν δικηγόρος και πρωταγωνίστησε στην πολιτική ζωή του νησιού ως επικεφαλής του κόµµατος των συντηρητικών ή «καραβανάδων» κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, µετά τη Σύµβαση της Χαλέπας (1878). Αγόρασε το µετόχι, ένα από τα µεγαλύτερα στον κάµπο των Χανίων, το 1896 από τη µουσουλµανική οικογένεια Μελιγκουνάκη. Η αρχική έκταση ήταν αρκετά µεγαλύτερη, αλλά µε την πάροδο των ετών αποσπάστηκαν τµήµατα, τα
οποία αποτέλεσαν αυτόνοµα µετόχια στη γύρω περιοχή. Εκείνα τα χρόνια µέρος του συγκροτήµατος πυρπολήθηκε από πολιτικούς αντιπάλους του ιδιοκτήτη· τα σηµάδια είναι ορατά σήµερα. Ένας λιθόστρωτος δρόµος οδηγεί στην υποβλητική είσοδο. Οι χουρµαδιές σε αυτό το σηµείο είχαν φυτευτεί από τους Ενετούς. Στο εσωτερικό διατηρούνται άθικτα τα παλιά βοτσαλωτά δάπεδα· δεν υπάρχει πουθενά ίχνος τσιµέντου. Στον χώρο δεσπόζει το διώροφο κτίριο της υποδοχής, στο ισόγειο του οποίου εντυπωσιάζει το ελαιοτριβείο. Στο µετόχι οργανώνονταν τέια µε συµµετοχή κοσµικών κυριών της εποχής, αλλά και βραδιές µετά µουσικής, πάντοτε µε τη συµµετοχή εκλεκτής ορχήστρας. Οι καλεσµένοι φιλοξενούνταν σε συµµετρικά δωµάτια, όλα διέθεταν από µία πόρτα, ένα παράθυρο και ένα τζάκι, ενώ υπήρχαν και δύο κοινόχρηστες τουαλέτες. Ο Ησυχάκης συνήθιζε να µένει σε µια έπαυλη στον λόφο, ερειπωµένη σήµερα, απ’ όπου είχε την εποπτεία της εντυπωσιακής ιδιοκτησίας του. Το µετόχι είναι υποβλητικό, αφορµή για ένα µαγευτικό ταξίδι σε άλλες εποχές. Παντού υπάρχουν λεπτοµέρειες που µαρτυρούν την ξεχωριστή αρχιτεκτονική του σπουδαιότητα. Στον κήπο, γνήσια αναγεννησιακή είναι η µεγάλη δεξαµενή, κοιλόκυρτης κάτοψης – παρόµοιες κρήνες υπάρχουν µόνο ελάχιστες στην Ιταλία. Φιλοξενούσε ψάρια µέχρι την Κατοχή, κατά την οποία –όπως λένε οι διηγήσεις– τα έφαγαν Ιταλοί στρατιώτες. Αλλά εξίσου σπάνιο αρχιτεκτόνηµα είναι και η χαρακτηριστική πέτρινη κυµατοειδής σκάλα που οδηγεί στον κήπο. Σήµερα το µετόχι είναι κηρυγµένο διατηρητέο µνηµείο και τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Αποτελεί ιδιωτική περιουσία απογόνων της οικογένειας Ησυχάκη και παράγει βιολογικά προϊόντα (αβοκάντο, ελαιόλαδο και µάνγκο).
Innumerable metochia were scattered in Crete since the Byzantine era and, later on, in the Venetian fiefs and the Ottoman estates. 46 | ANEKORAMA 2021
Οι αρχιτεκτονικές λεπτοµέρειες δίνουν τον τόνο. Οδηγός µας σε αυτό το ξεχωριστό ταξίδι, ο ∆ηµήτρης Φατούρος, συνεχιστής µιας µεγάλης οικογενειακής παράδοσης. / The architectural details create a special ambience. Our guide in this unique trip is Dimitris Fatouros, who continues a long family tradition.
2021 ANEKORAMA | 51
IT IS SERENE, MYSTERIOUS, and romantic, with a nice ambience reminding of an older era. There are very few such gardens in Europe and in Greece only one. Just 7 kilometers far from Chania, in Nerokouros region, the renowned Metochi Isichaki contains a unique Renaissance garden. It was created during Crete’s latest Venetian Rule (end of the 16th-beginning of the 17th century), and it extends in three well-defined levels separated by passages, lawns and well-designed tree lines. It contained a flower garden and an orchard with elaborate fountains, water tanks and staircases, while, far from prying eyes, there was a private garden (giardino segreto) with high walls and a swimming pool. And, although in Europe such gardens usually changed their look with time, at first becoming baroque and, later, English type gardens, the architectural layout of Metochi Isichaki's garden remained unchanged, attracting the interest of scientists from all over the world. Minos Isichakis, one of the richest Cretans of his time, a lawyer with a huge land property, played an important role in the island’s political life since he was the leader of the conservative party during the last period of the Ottoman occupation of Crete, after the Chalepa Pact (1878). In 1896 he bought the metochi, one of the biggest in Chania plain, from the Meligounakis Muslim family. The initial property was much
bigger but, as time passed, certain parts were detached from it and became autonomous metochia. During that time, part of the building complex was burned by his political enemies and the scars are visible today. A cobbled road leads to the impressive entrance. The palm trees here had been planted by the Venetians. Inside, the old cobbled floors have been preserved; there is no cement at all. The two-story reception building dominates the area, with an impressive olive press in its ground floor. Metochi Isichaki organized teas which were attended by socialites of the time, and also music evenings, always with the participation of a selected orchestra. The guests stayed in symmetrical rooms, each with a door, a window and a fireplace; and they had access to two toilets of common use. Isichakis lived in a mansion on the hill, which today is dilapidated; from where he could oversee his property. The metochi is imposing, and many details demonstrate its unique architectural style. In the garden, there is a big genuine Renaissance cistern which contained fish until the Italian soldiers during the Second World War, ate them. The stone wavy staircase that leads to the garden is also a rare work of art. Today, this metochi is a preservable monument and a place of extreme natural beauty. Ιt belongs to the descendants of the Isyhaki family who produce organic products (avocados, olive oil and mangos).
52 | ANEKORAMA 2021
Αποµεινάρια µιας άλλης εποχής, το ελαιοτριβείο –η φάµπρικα για τους ντόπιους–, πιθάρια και γεωργικά εργαλεία, µας δίνουν σηµαντικές πληροφορίες για τις αγροτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονταν. / The olive press, storage jars and agricultural tools, remnants of a past era, provide important information about the farming activities of that time.
2021 ANEKORAMA | 53
Αρχιτεκτονικά παλίµψηστα, τα µετόχια κρατούν καλά κρυµµένα τα µυστικά τους και αναδεικνύουν ιδιαίτερα αρώµατα και χρώµατα της κρητικής γης.
METOCHI KALLITERAKI
02. ΜΟΧΙ ΚΑΛΛΙΡΑΚΗ
Σ
τα χρόνια των Ενετών ήταν τµήµα του τεράστιου Κόκκινου Μετοχιού. Στην Τουρκοκρατία, οπότε και κατασκευάστηκε το κτιριακό συγκρότηµα, ο αγάς ιδιοκτήτης το έδωσε προίκα στην κόρη του. Στη συνέχεια πέρασε στα χέρια ενός πάµπλουτου Τουρκοκρητικού, ο οποίος δεν έµεινε ούτε ένα βράδυ εκεί. Τη δεκαετία του 1930 ο τελευταίος το πούλησε σε δύο αδέλφια, ενώ αργότερα σε αυτό φυτεύτηκαν µερικά από τα πρώτα αβοκάντο στην Ελλάδα. Το µετόχι Καλλιτεράκη αποκαλύπτει τη νεότερη ιστορία της Κρήτης. Το µετόχι βρίσκεται 3 χιλιόµετρα νότια της πόλης των Χανίων. Ο εύπορος Τουρκοκρητικός κτηµατίας Βοσκάκης δεν κατοίκησε ποτέ σε αυτό, κάτι που δεν προκαλεί απορία, αν αναλογιστούµε ότι είχε στην ιδιοκτησία του και άλλα µετόχια σε διάφορα σηµεία του νοµού Χανίων και της υπόλοιπης Κρήτης. Επίσης, διέθετε περίπου 70 ακίνητα στον εµπορικό ιστό της πόλης των Χανίων. Πέρα από την τουρκική υπηκοότητα, ο Βοσκάκης διέθετε και ευρωπαϊκή, και γι’ αυτό το µετόχι δεν εντάχθηκε στον κατάλογο των ανταλλάξιµων κτηµάτων το 1924. Μερικά χρόνια αργότερα, το αγόρασαν τα αδέλφια Νίκος και Μανούσος Καλλιτεράκης, οι οποίοι, µετά από χρόνια παραµονής στην Αµερική, θέλησαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Το κτιριακό συγκρότηµα, σε σχήµα Π µε εσωτερική βοτσαλωτή αυλή, κατασκευάστηκε στα χρόνια της οθωµανικής κατάκτησης. Πέρα από την κύρια κατοικία και τους βοηθητικούς χώρους, υπήρχαν δέκα καταλύµατα όπου διέµεναν οι εργάτες µε τις οικογέ-
νειές τους. Στο αγρόκτηµα υπήρχαν τρία πηγάδια για άρδευση –σώζονται τα δύο– και ένα µικρότερο για πόσιµο νερό. Σήµερα το µετόχι παραµένει στην ιδιοκτησία της οικογένειας που κατοικεί σε αυτό. Αποτελείται από µια ενιαία έκταση 270 στρεµµάτων, στην οποία καλλιεργούνται ελιές (κυρίως η ποικιλία «τσουνάτη»), εσπεριδοειδή και αβοκάντο. Στην Τουρκοκρατία κυριαρχούσε η καλλιέργεια της ελιάς, που κάλυπτε τα 2/3 της έκτασης του κτήµατος. Τα δέντρα είχαν φυτευτεί από τους Ενετούς. Στα τέλη του 19ου αιώνα ξεκίνησε δυναµικά η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών, κυρίως µανταρινιών, µε την πρωτοποριακή για την εποχή µέθοδο της πυκνής φύτευσης. Τα µανταρίνια είχαν τόσο µεγάλη αξία εκείνα τα χρόνια, που –για προστασία από επίδοξους εισβολείς– κατασκευάστηκε ένας µαντρότοιχος ύψους 4 µέτρων, περιβάλλοντας µια έκταση 35 στρεµµάτων, ο οποίος σώζεται µέχρι σήµερα. Στα µέσα του 20ού αιώνα η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών επεκτάθηκε και άρχισαν να χρησιµοποιούνται µηχανικά µέσα. Τη δεκαετία του 1970 ξεκίνησε στο µετόχι µία από τις πρώτες σε ολόκληρη την Ελλάδα καλλιέργειες αβοκάντο, που σήµερα φτάνει τα 100 στρέµµατα. Την τελευταία 25ετία πρώτα το αβοκάντο και στη συνέχεια όλες οι καλλιέργειες του αγροκτήµατος εντάχθηκαν στο ευρωπαϊκό πρόγραµµα βιολογικής καλλιέργειας. Το αγρόκτηµα µετέχει στον Συνεταιρισµό Παραγωγών Βιολογικών Προϊόντων Χανίων, ενώ τα πιστοποιηµένα προϊόντα του φτάνουν στις αγορές της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Ευρώπης.
These fascinating architectural palimpsests keep their secrets well and highlight the special scents and colors of the Cretan land. 54 | ANEKORAMA 2021
Ήδη από την Τουρκοκρατία στο κτήµα κυριαρχούσε η καλλιέργεια της ελιάς, ιδιαίτερα της ποικιλίας °τσουνάτη±. / The olive tree cultivation was dominant in the farm since the Ottoman occupation, especially the tsounati variety.
56 | ANEKORAMA 2021
Το κτιριακό συγκρότηµα, σε σχήµα Π, από το 1937 είναι η κατοικία της οικογένειας Καλλιτεράκη. / Kalliterakis family lives in the Π-shaped building complex since 1937.
2021 ANEKORAMA | 57
Αριστερά: Αρχιτεκτονικά στοιχεία ιδιαίτερα, δείγµατα µιας υψηλής αισθητικής. ∆εξιά: Η θέα προς τον κάµπο των Χανίων και τα γειτονικά υψώµατα είναι µαγευτική. / On the left: special architectural elements indicate high aesthetics. On the right: the view to the plain of Chania and the hills is superb.
58 | ANEKORAMA 2021
2021 ANEKORAMA | 59
Η ατµοσφαιρική βοτσαλωτή αυλή στο εσωτερικό του Π οδηγεί µέσα από τοξωτές πόρτες στις πτέρυγες του οικήµατος, όπου, σε κάθε γωνιά, το χθες συνυπάρχει αρµονικά µε το σήµερα. / The imposing inner pebbly courtyard leads through arched doors to the building’s wings, where past and present harmonically coexist.
60 | ANEKORAMA 2021
Τα µετόχια δεν είναι αποµεινάρια του παρελθόντος, αρκετά εξελίσσονται σαν ζωντανοί οργανισµοί και παρακολουθούν τις ανάγκες τού σήµερα.
METOCHI KINDELI
03. ΜΟΧΙ ΚΙΝ∆ΛΗ
Ι
στορία που χάνεται στους αιώνες, κατοικία της ίδιας οικογένειας για περισσότερα από 100 χρόνια· ένα πρότυπο βιολογικό αγρόκτηµα που, εκτός από φράουλες, παράγει µάνγκο, γκουάβες, τσιριµόγιες, λίτσι και άλλα εξωτικά φρούτα· ένας µαγευτικός βοτανικός κήπος, µια εντυπωσιακή βοτσαλωτή αυλή και τρεις καλαίσθητοι ξενώνες. Ζεστά χρώµατα και ατµόσφαιρα που θυµίζουν ιταλική εξοχή. ∆εν βρισκόµαστε στην Τοσκάνη, αλλά στην Κρήτη, µόλις 3 χιλιόµετρα από την πόλη των Χανίων, στο µετόχι Κινδελή. Το κεντρικό τµήµα της αγροικίας, κτισµένο κατά την όψιµη Ενετοκρατία, ήταν εξοχική κατοικία µιας ευκατάστατης οικογένειας, µε πλούσιους κήπους και διάφορες καλλιέργειες. Στα χρόνια της οθωµανικής κατάκτησης, οι νέοι ιδιοκτήτες του κτήµατος, µια οικογένεια Τουρκοκρητικών, το µετέτρεψαν σε µετόχι. Τον τελευταίο αιώνα εδώ συναντήθηκαν η Κρήτη µε την Κωνσταντινούπολη και το Αϊβαλί. Λίγα χρόνια πριν από την ένωση µε την Ελλάδα, το µετόχι αγοράζεται από έναν Κρητικό έµπορο, ο οποίος κινείται δραστήρια µεταξύ του νησιού, της Αλεξάνδρειας και της Πόλης, όπου ερωτεύεται τη Βικτωρία. Μια καλλιεργηµένη, δυναµική γυναίκα, ο πατέρας της οποίας ήταν γιατρός του σουλτάνου. Τον ακολουθεί στα Χανιά φέρνοντας µαζί της το πιάνο, τα βιβλία και τα ρούχα της. Το µετόχι αρχικά ήταν η εξοχική τους κατοικία. Τις επόµενες δεκαετίες η Βικτωρία είναι η αρχόντισσα του µετοχιού, ελέγχει τα πάντα, ενώ στον
ελεύθερό της χρόνο γράφει θεατρικά έργα. Η κόρη της παντρεύτηκε τον Μικρασιάτη πρόσφυγα από το Αϊβαλί Γιώργο Κινδελή. Ο γιος τους Μανώλης είναι εδώ και 40 χρόνια η ψυχή του µετοχιού, ενώ τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται ενεργά και η ανιψιά του, ∆ανάη, εκπρόσωπος της τέταρτης γενιάς της οικογένειας. Στα µέσα της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησε η σταδιακή δηµιουργία τριών ξενώνων στο ιστορικό κτίριο – συγκεκριµένα στο ισόγειο, όπου παλαιότερα βρισκόταν το ελαιοτριβείο, και σε µέρος του πρώτου ορόφου. Με προσεγµένη αισθητική, που σέβεται τον χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία της ενετικής και της οθωµανικής περιόδου, στη λογική µιας κρητικής εξοχικής κατοικίας. Την ίδια εποχή ήταν ένα από τα πρώτα αγροκτήµατα στην Κρήτη που προσανατολίστηκαν στη βιολογική γεωργία – µε ποικίλες καλλιέργειες και συνεχή προσπάθεια εγκλιµατισµού νέων φυτών από διάφορα σηµεία του πλανήτη στις ιδιαίτερες συνθήκες της κρητικής γης και στο µικροκλίµα της περιοχής. Σήµερα εδώ παράγονται περίπου 30 διαφορετικές ποικιλίες φρούτων, µεταξύ των οποίων και αρκετά υποτροπικά φυτά. Επίσης, εντυπωσιάζει ο βοτανικός κήπος όπου φυτά από ολόκληρο τον κόσµο συµβιώνουν αρµονικά. Στο αγρόκτηµα εφαρµόζονται αειφόρες πρακτικές, µε στόχο τη µείωση του αποτυπώµατος άνθρακα και της χρήσης πλαστικού (κοµποστοποίηση, αξιοποίηση φύλλων ελιάς για κοπριά, αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας κ.ά.).
Cretan metochia are not just remnants of the past; some of them have evolved like living organisms, adjusting to contemporary needs. 64 | ANEKORAMA 2021
2021 ANEKORAMA | 65
Σηµείο αναφοράς του συγκροτήµατος, η εσωτερική βοτσαλωτή αυλή µε ροµαντικές γωνιές και νοσταλγική αύρα. / The inner pebbly courtyard with its romantic corners and nostalgic aura is the reference point of the building complex.
66 | ANEKORAMA 2021
THIS IS A MODEL ECOLOGICAL FARM that belongs to the same family for more than 100 years; except for
strawberries, it produces mangos, guavas, cherimoyas, litchis, and other exotic fruits. It has an enchanting botanic garden with an impressive pebbly courtyard and three elegant guesthouses. Its warm colors and graceful ambience remind of an Italian country house, although it is in Crete, only 3 km far from Chania. The farmhouse’s main section, built during the latest years of the Venetian occupation, was the country house of a rich family, with splendid gardens and various cultivations. During the Ottoman occupation, the farm’s new owners, a family of Cretan Turks converted it to a metochi. During the last century, before the union of Crete with Greece, the metochi was bought by a Cretan merchant who used to travel to Alexandria and Istanbul, where he fell in love with Victoria, a sophisticated energetic woman, whose father was the Sultan’s doctor. Victoria came to Crete with him and in the beginning, the metochi was their country house. For many years, Victoria was the metochi’s mistress; she controlled everything and wrote theatrical plays in her free time. Her daughter married a refugee from Asia Minor, George Kindelis. Their son Manolis has been the soul of the metochi for the last 40 years, while in recent
years his niece Danae is an active representative of the family’s fourth generation. In the mid-90s, the three guesthouses were gradually added to the historic main building, specifically, in the ground floor where the olive press existed, and partly on the first floor. The guesthouses were constructed respecting the aesthetics, the character, and the special architectural characteristics of the Venetian and Ottoman period that characterize this Cretan country house. At the same time, this was one of Crete’s first farmhouses which directed its activities towards the ecological farming with various cultivations and a constant effort to adapt new plants from various parts of the planet to the special conditions of the Cretan land and the region’s microclimate. Today, 30 different fruit varieties are produced here, including several subtropical plants. The botanic garden where plants from various parts of the world harmonically coexist is impressive. Sustainable practices are applied in the farm aiming to reduce the carbon footprint and the use of plastics (composting, use of olive tree leaves as manure, use of alternative energy sources etc.).
68 | ANEKORAMA 2021
Αριστερά: Ο γεωπόνος Μανώλης Κινδελής είναι η ψυχή του µετοχιού τα τελευταία 40 χρόνια. ∆εξιά: Τα ζεστά χρώµατα και το τοπίο θυµίζουν ιταλική ενδοχώρα. / On the left: During the last 40 years, agronomist Manolis Kindelis is in charge of the metochi. On the right: The landscape and the warm colors remind of Italian inland regions.
2021 ANEKORAMA | 69
Ο εγκλιµατισµός εξωτικών φρούτων, όπως το µάνγκο, στις συνθήκες της Κρήτης ήταν ένα στοίχηµα που κερδήθηκε. Στον βοτανικό κήπο συνυπάρχουν φυτά από όλο τον κόσµο. Ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, ιδανικό για χαλάρωση. / The acclimatization of exotic fruits like the mango to the local conditions was successful. Plants from all over the world coexist in the botanic garden.
70 | ANEKORAMA 2021
Αριστερά: Η διαµόρφωση χώρων του κτιρίου σε ξενώνες έγινε µε σεβασµό στα ενετικά και οθωµανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. ∆εξιά: Περνώντας την κεντρική πύλη, αποκαλύπτεται ένας άλλος κόσµος. / On the left: The modern guesthouses respect the Venetian and Ottoman architectural elements. On the right: The main gate leads to another world.
72 | ANEKORAMA 2021
2021 ANEKORAMA | 73
Η παραλία του Μαλτσέσινε στη λίµνη Γκάρντα / The beach on the lakefront in Malcesine
2021 ANEKORAMA | 75
K A R P A T H O S : T H E O T H E R O LY M P U S
ΚΑΡΠΑΘΟΣ ΘΕΪΚΗ ΝΗΣΟΣ Άφησε το θαυµατουργό αγέρι του καλοκαιριού –µπονέντη το λένε εδώ, στο τέρµα της Άγονης Γραµµής, και το δοξολογούν µε πάθος στα φηµισµένα γλέντια τους– να σε συνεπάρει σε ένα ιδιαίτερο ταξίδι στην άκρη του Αιγαίου. / Let the unique summer breeze – locally called Bonendis – carry you to an exceptional destination. ΝΙΚΟΣ Γ. ΜΑΣΤΡΟΠΑΥΛΟΣ / NIKOS G. MASTROPAVLOS
130 | ANEKORAMA 2021
THIS IS A REMOTE VOYAGE, not only due to the actu-
al number of miles, but especially because it leads to a dissociation from the usual and obvious things. Karpathos, more actively and vividly from any other place, maintains and balances the two vital components of the contemporary travel experiences: tradition and cosmopolitan life. The modern diversity of colors of the daring yachtsmen who arrive in the island from many foreign countries and boldly go out in the strait between Kasos and Karpathos to meet the incoming ships is totally compatible with the dazzling colors of the traditional dresses of the women of Olympos who insist to wear them not only during the important days of their lives, or in feasts and fetes, but also in their everyday life. From all the ships which cross the Aegean Sea, ANEK LINES’ Prevelis follows the primeval course used by the Minoan ships during the first eastward travels of those representatives of the earliest European civilization: first, the islands of Kasos, Karpathos, and Rhodes, and from there the Eastern Mediterranean shores, Asia Minor, Phoenicia and Egypt. The ship’s course prompts us to relive, mentally, those travels and the ambience of the legendary Minoan naval supremacy that led to exotic and unusual discoveries and adventures. In Karpathos the sea and nature are all-powerful; the land is sizeable and rich, with forests and a lot of water,
S I M E P H OTO
M
ακρινή διαδροµή, όχι µόνο σε απόλυτο αριθµό µιλίων πλεύσης, αλλά κυρίως σε αποστασιοποίηση από τα συνήθη και προφανή. Γιατί η Κάρπαθος, πιο ζωντανά και παραστατικά από οπουδήποτε αλλού, συντηρεί και ισορροπεί τις δύο ζωτικές συνιστώσες της σύγχρονης ταξιδιωτικής εµπειρίας: την παράδοση και τον κοσµοπολιτισµό. Η µοντέρνα πολυχρωµία των τολµηρών ιστιοπλόων από κάθε γωνιά της Γης, που βγαίνουν στο µπουγάζι µεταξύ Κάσου και Καρπάθου για να προϋπαντήσουν το πλοίο που φτάνει, είναι απολύτως συµβατή µε τα εκτυφλωτικά χρώµατα της παραδοσιακής ενδυµασίας των γυναικών της Ολύµπου, που επιµένουν να τη φορούν όχι µόνο τις... ακριβές ηµέρες, γιορτές και γλέντια, αλλά και στην καθηµερινή ζωή. Το «Πρέβελης» έχει το προνόµιο απ’ όλα τα πλοία που ταξιδεύουν στο Αιγαίο να ακολουθεί την αρχέγονη ρότα που κρατούσαν τα µινωικά καράβια στο παρθενικό ταξίδι του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισµού προς ανατολάς: Κάσο, Κάρπαθο, Ρόδο, και από εκεί στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, Μικράς Ασίας, Φοινίκης και Αιγύπτου. Μας υποβάλλει να ζήσουµε ξανά, νοερά, το ταξίδι τους και την ατµόσφαιρα της θρυλικής µινωικής θαλασσοκρατορίας, που έχει να κάνει µε την περιπέτεια της ανακάλυψης του εξωτικού. Στην Κάρπαθο, η θάλασσα και οι «γαλάζιες» σκέψεις είναι παντοδύναµες, αν και µιλάµε για µεγάλη
Στα Πηγάδια, την πρωτεύουσα του νησιού, µια βάρκα στέκει ως µνηµείο να θυµίζει το πάλαι ποτέ επίκεντρο της Καρπάθου, το αρχαίο Ποτίδαιον / The boat installation in Pigadia reminds us of Potideon, the ancient name given to the island's capital
2021 ANEKORAMA | 131
H I S T O RY
Φορεσιά Κρήτης του 19ου αι., Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. «Ένδυµα Ψυχής», Vangelis Kyris Anatoli Georgiev. Επιµέλεια: Αγγέλα Βιδάλη και Κωνσταντίνα Καλαϊτζή. Grooming: Βανέσσα Κουτσοποδιότου. Μοντέλο: Πάνος Γκόγκος. / Cretan costume of the 19th ce., National Historical Museum, “Raiment of the soul”, Vangelis Kyris - Anatoli Georgiev.
Τη λευτεριά ρωτήξανε «ποιας µάνας είσαι γέννα»; Κι είπε πως την εγέννησε το κρητικό το αίµα 144 | ANEKORAMA 2021
ΚΡΗΤΙΚΟ
1821 Γεγονότα, πρόσωπα και θρύλοι µιας «άγνωστης» επανάστασης. / Personalities, events and legends of an unknown revolt. ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗΣ / YIORGOS KOUKOURAKIS
Τ
ο 1821 η οθωµανική κατάκτηση της Κρήτης, που είχε διαδεχθεί την ενετική, συµπλήρωνε σχεδόν δύο αιώνες. Ο πληθυσµός του νησιού ήταν µοιρασµένος σε χριστιανούς και µουσουλµάνους. Μισό αιώνα νωρίτερα, το 1770, είχε καταπνιγεί η Επανάσταση του ∆ασκαλογιάννη στα Σφακιά και στο µεσοδιάστηµα κυριαρχούσε η τροµοκρατία των γενίτσαρων, που στρέφονταν αδιακρίτως κατά χριστιανών και µουσουλµάνων. Παρακινηµένοι από το ξέσπασµα της Επανάστασης στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, στην εκκλησία της Παναγίας Θυµιανής στα Σφακιά οι συγκεντρωµένοι οπλαρχηγοί και πρόκριτοι επισφράγισαν την απόφαση να ξεκινήσουν τον αγώνα, παρότι οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές: οι χριστιανοί διέθεταν ελάχιστα όπλα και πολεµοφόδια, οι δυνατότητες επικοινωνίας µε την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν περιορισµένες και στο νησί υπήρχαν ισχυρές δυνάµεις οθωµανικού στρατού. Σύντοµα η επανάσταση γενικεύτηκε σε ολόκληρο σχεδόν το νησί. Οι σηµαντικές επιτυχίες των επαναστατών στην Πελοπόννησο θορύβησαν τον σουλτάνο, που ζήτησε τη βοήθεια των Αιγυπτίων. Μέχρι την άνοιξη του 1824 κάθε εστία αντίστασης είχε κατασταλεί. Τον επόµενο χρόνο άναψε και πάλι η φλόγα του αγώνα. Κρητικοί, που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο, επέστρεψαν και κατέλαβαν το φρούριο στη νησίδα Γραµβούσα. Σταδιακά, ιδιαίτερα µετά το 1827, η επαναστατική δράση επεκτάθηκε και πάλι σε ολόκληρη την Κρήτη. Το 1830 οι Μεγάλες ∆υνάµεις (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία) δεν συµπεριέλαβαν την Κρήτη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Από εκείνη τη στιγµή το νησί είναι ένα ηφαίστειο που βράζει. Το σύνθηµα «Ένωσις ή Θάνατος» κυριαρχεί. Ξεσπάει µία επανάσταση ανά δεκαετία. Με βαρύ τίµηµα αίµατος και συγκλονιστικά ορόσηµα, όπως το ολοκαύτωµα του Αρκαδίου (1866). Τελικά, µε πρωθυπουργό της Ελλάδας τον Κρητικό Ελευθέριο Βενιζέλο, το νησί ενσωµατώθηκε στον εθνικό κορµό το 1913.
DUE TO ITS STRATEGIC position in the Mediterra-
nean, Crete always was a “coveted bride” for the mighty of every era. The Ottoman conquerors succeeded the Venetians and occupied Crete for two and a half centuries. In 1821, Crete’s Christians possessed few weapons and ammunition, communication with continental Greece was limited and large forces of Ottoman soldiers were stationed in the island. At that time, Crete’s population was divided between Christians and Muslims. Prompted by the Revolution in mainland Greece, the local chieftains and elders gathered in the church of Virgin Mary Thymiani in Sfakia and decided to begin the local revolt. Half a century earlier, in 1770, Daskalogiannis’ Revolt in Sfakia was drowned in blood and, since then, the Janissaries terrorized the population, including the Muslims. Soon the revolt spread in almost the entire island. The rebels’ successes alarmed the Sultan who asked the assistance of the Egyptians. Until 1824, every resistance had been suppressed. Next year, the flame of the revolt flared up again. Cretans who had fled to Peloponnesos returned and seized the fortress of Gramvousa islet. Especially after 1827, the revolution gradually spread in the entire island. In 1830, the Great Powers (Great Britain, France and Russia) did not include Crete in the newly founded Greek State. Since then, the island reminded of an active volcano which often erupted. The battle cry “Union or Death” inspired the Cretans and revolts erupted very often, almost one in each decade, with many deaths, infinite sacrifices, and sensational heroic acts like the holocaust of Arkadi Monastery (1866). In 1913, after the end of the Balkan Wars, the coveted Union was realized, thanks to Cretan Prime Minister of Greece Eleftherios Venizelos.
2021 ANEKORAMA | 145
