II.2.8.3.5. Geriye Dönüş Tekniği

Nuri’nin Zeytine’yle evlendikten sonra cepheye gitmeden önce yaşadıkları da özetleme şeklinde verilmektedir:

“Beni neler bekliyor, bilmem. Ama…” “Yeter, konuşmayın!..” Kız Nuri’nin ağzını avucuyla kapadı, “Kahrolası çete, nereden çıktı ki böyle?” Kızın uzun kirpiklerinde hemen yaş damlaları belirdi. Onlar bir hafta birlikte mutlu yaşadı, sonra vedalaştı.” (Anayurt, C.3, s.1735)

II.2.8.3.5. Geriye Dönüş Tekniği

“Romanda yer alan her şeyin; insanın, çevrenin, zamanın, eşya ve düşüncenin… bir mazisi vardır. Romancı, bu elemanlara ruh ve can vermek için fırsat buldukça geçmişe döner. O, bu işleri gerçekleştirirken de geriye dönüş tekniğinden yararlanır.”159

Geriye dönüş, tarihî romanlarda sık sık kullanılan bir yöntemdir. Çünkü geriye dönüş, maziye dönüş, yani daha eski zamanlara gidip şimdiki olayın mazisini, arka planını sunuş demektir. Bu yöntem kullanıldığında tarihî romanlar daha çok tarihî bilgileri içermiş, sonuçta muhteva zenginliği ve değerini arttırmış olur. Anayurt romanında Üç Vilayet İnkılabı öncesi veya daha eski çağlara uzanan tarihî olaylar roman kahramanlarının hatırası veya özet olarak tahkiye etmesiyle anlatılmış ve romanın kapsamlı bir tarihî roman olmasına katkı sağlamıştır. Romandaki Muhtar Bay’ın hatırasından, onun dört senelik geçmişini, sevdiği atını kurtarmak için canını tehlikeye attığını, Tunganlar (Müslüman Çinliler) çetesine esir düştükten sonra onların at bakıcısı olarak Güney Şincan’a, ta Hoten’e kadar gittiğini öğreniriz, kendisini daha iyi tanırız, bununla birlikte Tunganların Uygurları ne kıyımlara uğrattığını görmüş oluruz. Aynı şekilde romandaki Nuri, Üç Vilayet İnkılabı öncesi yaşanan olayları Gani Batur’a anlatır, bu da bir geriye dönüş, maziyi anlatarak sonraki gelişmelerin daha iyi anlaşılır olmasını sağlamaktır. Hoca Niyaz Hacı, Şeng Şisey, Ma Congying üçgeni arasındaki çatışmayı, Sovyetler Birliği’nin müdahalesini bilmediğinizde, on sene sonraki Üç Vilayet İnkılabı’nın patlama nedeni ve ikinci defa kurulmuş Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin niçin aynı tarihte (12 Kasim günü) kurulduğunu kavramak güç olacaktır. Bugün ise mazinin devamı ve sonucudur, her hangi bir sonucun bir başlama noktası, bir nedeni, bir arka planı olur. Bu nedenle

159 Tekin, age, s. 254.

yazarın kahramanları harekete geçirmesi, bazen kendisi araya girerek ve geriye dönerek geçmişi anlatması çok yerinde olmuştur. Amaç ve işlevine bakarak geriye dönüş tekniğinin üç şekilde uygulandığını görürüz. a) dar anlamda geriye dönüş, b) yapıcı geriye dönüş, c) çözücü geriye dönüş… Dar anlamda geriye dönüş, olayları veya kişileri tanıtmak için yakın zamana; bir saat, bir gün, iki gün veya birkaç gün öncesine dönüştür. Bu dönüş kısmen açıklayıcı, ama daha çok destekleyici bir özellik taşır… Yapıcı geriye dönüş, bir olay veya bir kahraman hakkında aydınlatmak gerektiğinde başvurulan bir geriye dönüş tarzıdır… Çözücü geriye dönüş, genellikle polisiye romanlarında uygulanan bir yöntemdir.160

Anayurt romanında genellikle yapıcı geriye dönüş tekniği kullanılmıştır. Az önce belirttiğimiz gibi, Muhtar Bay’ın hatırası, Nuri’nin geçmişten uzun hikâye anlatması bunun örnekleridir. Yazar bazen tarihî şahsiyetleri sahneye çıkardığı an onun geçmişinden bahseder. “Geriye dönüş tekniği, hem romanın yapısının kuruluşunda, hem olayların yüzeysel veya ayrıntılı olarak sunulmasında, hem de kahramanların çizilip tanıtılmasında önemli rol oynayan bir yöntemdir.”161 Zordun Sabir, şimdiye bağlı olan maziyi kahramanları vasıtasıyla anlatırken, Muttali Halife, İshakbek, Ahmetcan gibi kahramanların geçmişini bizzat kendisi anlatmış, böylece onların karakteri daha iyi çizilmiştir. Bunlardan İshak Bek’le ilgili bir örnekverelim:

“İshakbek, babasıyla birlikte Sovyetler Birliğinde ticaret yaptığı sırada bu devletin rejimini beğendi. Kendi yurdunda da böyle bir toplumun olmasını arzuladı. On altı yaşında Çongbağış kabilesine bey olarak seçildi ve toplumdaki faaliyetini başladı. Yaptığı ilk iş Sovyetler Birliği’ne karşı eşkıyaların Uluçat halkını perişan etmesine karşı savaşmak oldu. O, kaçak eşkıyaları temizlemeye atlanan sınır güvenlik güçlerinin komutanı oldu. Birkaç sene savaşıp cenk maharetini öğrendi. Meşhur bir subay olarak, 1928.yıl, yani Yang Zengşin devrilen yıl eğitim almak için Frunzi’ya gitti. O Sovyetler Birliği’ni beğenip ünlü “Sovyet hayranı” oldu. Sınır güvenlik birliğinin başkanı Ciyek Kadı onu kendi birliğinin sekreteri yaptı. O Ciyek Kadı’nın halka yüklediği ağır angarya, vergileri görüp Cin Şuren hâkimiyetine yürekten nefret duydu. Bu yolsuz hâkimiyeti devirip Sovyetler Birliği gibi adaletli, refah getiren bir hâkimiyet kurma arzusu peyda oldu. Bu sırada 1931.yıl Kumul ‘da köylüler ayaklanması oldu. İshakbek yürekten sevinip Cin Şuren hâkimiyetinin devrilmesini diledi ve bu devrimin bütün

160 Tekin, age, s. 255, 256, 257. 161 Tekin, age, s. 263.