Saratha 11 2014

photo :http://fc02.deviantart.net/fs44/i/2009/112/e/c/Reading_by_doncarstens.jpg

¨´ËÁÒ¢‹ Ò Ç

¾ÄÈ¨Ô ¡ Ò¹ 2557

ÊÒÃѵ¶Ð

www.thaiyogainstitute.com

ÊÒÃѵ¶Ð ÊÒÃºÑ Þ

¤Ø  ¡Ñ ¹ ¡‹ Í ¹

2

»¯Ô · Ô ¹ ¡Ô ¨ ¡ÃÃÁ

2

º·¡Å͹

3

ÇÔ ¶ Õ â ¤Рชี ว ิ ต ขาลง

4

àÃ× ่ Í §¨Ò¡à¾× ่ Í ¹ นิ ย ามแห ง ความสุ ข

6

¾Ñ ² ¹Ò¨Ô µ สาระสำคั ญ ที ่ ค ุ ณ จำเป น ต อ งรู  สำหรั บ การเป น โยคี

7

µÓÃÒâÂ¤Ð´Ñ ้ § à´Ô Á ปราณายามะ การควบคุ ม ลมหายใจ ของโยคะ ตอนที ่ ๓

8

·Õ ่ » ÃÖ ¡ ÉÒ

กวี คงภั ก ดี พ งษ แก ว วิ ฑ ู ร ย เ ธี ย ร ธี ร เดช อุ ท ั ย วิ ท ยารั ต น นพ.ยงยุ ท ธ วงศ ภ ิ ร มย ศ านติ ์ นพ.สมศั ก ดิ ์ ชุ ณ หรั ศ มิ ์

¡ÃÃÁ¡ÒÃ

กฤษณ ฟ ก น อ ย ชนาพร เหลื อ งระฆั ง ชุ ต ิ ม า อรุ ณ มาศ วรพจน คงผาสุ ข วรรณวิ ภ า มาลั ย นวล วิ ล ิ น ทร วิ ภ าสพั น ธ สมดุ ล ย หมั ่ น เพี ย รการ

ÊÓ¹Ñ ¡ §Ò¹

พรทิ พ ย อึ ง คเดชา วั ล ลภา ณะนวล สุ จ ิ ต ฏา วิ เ ชี ย ร

¡Í§ºÃÃ³Ò¸Ô ¡ ÒÃ

จิ ร วรรณ ตั ้ ง จิ ต เมธี ณั ต ฐิ ย า ป ย มหั น ต ณั ฏ ฐ ว รดี ศิ ร ิ ก ุ ล ภั ท รศรี ธนวั ช ร เกตน ว ิ ม ุ ต ธี ร ิ น ทร อุ ช ชิ น พรจั น ทร จั น ทนไพรวั น วิ ส าขา ไผ ง าม วี ร ะพงษ ไกรวิ ท ย ศั น สนี ย  นิ ร ามิ ษ สุ จ ิ ต ฏา วิ เ ชี ย ร

ÈÔ Å »¡ÃÃÁ

กาญจนา กาญจนากร

ÊÒÃѵ¶Ð ¤Ø  ¡Ñ ¹ ¡‹ Í ¹ ๑ พฤศจิกายน ๒๕๕๗ เริ่มตนเดือนนี้ดวยความ เปนมงคลกับชีวิต สถาบันโยคะวิชาการไดจัดพิธืไหวครูขึ้น ที่ มศว ประสานมิตร เปนการชักชวนพี่นองชาวโยคะ มารวมพบปะพูดคุยกัน จิบน้ำชากินขาวบาน หมายถึง เอาของที่จะรับประทานมาจากบาน) และรวมกันไหวครู อันเปนที่รัก และเคารพเสมอมา . . . บางทีในการเดินทางที่ยาวไกลหลายครั้งหลายหน ที่เราตางไมแนใจวาเดินมาถูกทางไหม อีกทั้งเมื่อเริ่มหวั่นไหว ในกระแสอันเชี่ยวกราก จนทำใหไมมั่นใจในเสนทางที่กำลัง มุงไป การมีครูผูชี้นำ และมีกัลยาณมิตรที่ดีที่คอยชักชวนกัน ไปในทางที่ถูกที่ควร นับเปนสิ่งที่มีคาตอชีวิตยิ่งนัก ขอใหทุกทาน ไดพบกับ ครู และกัลยาณมิตรในชีวิต สวัสดีพฤศจิกายน

»¯Ô · Ô ¹ ¡Ô ¨ ¡ÃÃÁ â¤ÐÍÒÊ¹Ð¢Ñ ้ ¹ ¾× ้ ¹ °Ò¹à¾× ่ Í ¤ÇÒÁÊØ ¢ ÊÓËÃÑ º ¼Ù Œ à ÃÔ ่ Á µŒ ¹ ¨Ñ ´ ÇÑ ¹ ÍÒ·Ô µ  · Õ ่ 23 ¾ÄÈ¨Ô ¡ Ò¹ 2557 àÇÅÒ 9.00 – 15.00 ¹.

ที่ชั้น 6 หอง 262 คณะมนุษยศาสตร มศว ประสานมิตรคาลงทะเบียน 650 บาท สนใจโทร.สอบถามรายละเอียดไดที่สถาบันโยคะวิชาการ â¤Ðã¹Êǹ¸ÃÃÁ ³ Ëͨ´ËÁÒÂà赯 ¾ Ø · ¸·ÒÊ ¿ÃÕ ·Ø ¡ àÂ็ ¹ ÇÑ ¹ ¾Ø ¸ áÅÐ ¾ÄËÑ Ê àÇÅÒ 17.00 – 18.30 ¹. ÇÑ ¹ àÊÒà · Õ ่ Ê Õ ่ ¢ ͧ·Ø ¡ à´× Í ¹

ลงทะเบียนรวมกิจกรรมไดหนางาน ไมมีคาใชจาย รวมสมทบคากิจกรรมไดดวยการบริจาค â¤ÐÊÃŒ Ò §ÊØ ¢ ³ ËŒ Í §ÍÒÈÃÁÊØ ¢ ÀÒÇÐ ÊÊÊ ·Ø ¡ ÇÑ ¹ ¾ÄËÑ Ê àÇÅÒ 17.00 – 18.30 ¹. áÅÐ ÇÑ ¹ àÊÒà àÇÅÒ 10.30 – 12.00 ¹.

สำรองที่เขารวมกิจกรรมไดที่ activity.thc@thaihealth.or.th หรือ โทร.02 343 1500 ตอ 2 และ 081 731 8270

2

ÊÒÃÑ µ ¶Ð

º·¡Å͹

à¸Í¨Ð·ÓÍ‹ Ò §äÃËÃ× Í àÁ× ่ Í µŒ Í §¹Ñ ่ § ÍÂÙ ‹ · ‹ Ò Á¡ÅÒ§¼Ù Œ ¤ ¹·Õ ่ ¾ Ù ´ ¤Ø  ¡Ñ ¹ ᵋ ã ¹ÊÔ ่ § ·Õ ่ à ¸ÍäÁ‹ à ٠Œ ´Ç§µÒà¸ÍÁÕ á ÇÇáË‹ § ¤ÇÒÁ¡Ñ § ÇÅ ËÃ× Í ©ÒÂ⪹¤ÇÒÁµ× ่ ¹ ൌ ¹ ·Õ ่ ¨ Ðä´Œ Ã Ñ º ¿˜ § àÃ× ่ Í §ÃÒÇãËÁ‹ æ ÇÔ ¹ Ò·Õ ¹ Ñ ้ ¹ . . à¸ÍÊÒÁÒö·Õ ่ ¨ Ð¹Ñ ่ § Í‹ Ò §à§Õ  ºæ à¾× ่ Í ÃÑ º ¿˜ § ´Œ Ç ÂËÑ Ç ã¨·Õ ่ à » ´ ¡ÇŒ Ò §ä´Œ ä ËÁ ËÃ× Í à¸Í¨ÐáÊÃŒ § Ç‹ Ò ÊØ ¢ 㨠´Œ Ç Â¡ÒÃáÊÃŒ § ÃÙ Œ ã¹ÊÔ ่ § ·Õ ่ à ¸ÍäÁ‹ Í Ò¨à¢Œ Ò ã¨ä´Œ à¾ÃÒжŒ Ò à»š ¹ Í‹ Ò §¹Ñ ้ ¹ . . á¡Œ Ç áË‹ § ¤ÇÒÁÃÙ Œ ¢ ͧà¸Í¨ÐäÁ‹ Á Õ Ç Ñ ¹ ä´Œ Ã Ñ º ¹้ Ó ãËÁ‹ ËÒ¡à¸ÍäÁ‹ à ·¹้ Ó à¡‹ Ò æ ÍÍ¡àÊÕ Â ºŒ Ò § áÅÐ·ÓµÑ Ç à»š ¹ á¡Œ Ç à»Å‹ Ò ¶ÒÁµÑ Ç àͧà¶Ô ´ Ç‹ Ò à¸ÍÊÒÁÒöÂÍÁÃÑ º ÁÑ ¹ ä´Œ ä ËÁ ¡Ñ º ¤ÇÒÁäÁ‹ à ٠Œ ¢ ͧµÑ Ç à¸Íàͧ «Ö ่ § ËÒ¡à¸ÍÂÍÁÃÑ º ÁÑ ¹ ä´Œ ¹Ñ ่ ¹ ÍÒ¨ËÁÒ¤ÇÒÁÇ‹ Ò Á‹ Ò ¹áË‹ § ¤ÇÒÁäÁ‹ à ٠Œ ä ´Œ ¤ ‹ Í Âæ ¶Ù ¡ à» ´ ÍÍ¡áÅŒ Ç áÅÐàÁ× ่ Í ¹Ñ ้ ¹ áʧÊÇ‹ Ò §áË‹ § »˜ Þ ÞÒ¡็ ¨ Ф‹ Í Âæ ÊÒ´áʧʋ Í §Å§ÁÒ ÂÑ § ´ Ç § µ Ò à ¸ Í Í¹Ñ µ µÒ

3

ÇÔ ¶ Õ â ¤Ð

ÊÒÃÑ µ ¶Ð

ªÕ Ç Ô µ ¢Òŧ

วรรณวิภา มาลัยนวล

ขณะยืนอยูเชิงบันไดทางขึ้นสำนักสงฆถ้ำผาปลอง อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม สี่คนที่มาดวยกันแตละคน ก็สาละวนกับการจัดเก็บสัมภาระที่จะนำขึ้นไปใช ฉันรูสึกเปนกังวลเล็กนอยเนื่องจากไมไดเตรียมตัววา จะตองเดินขึ้นเขา พยายามแบงของใชใหเหลื เทาที่ จำเปนมากที่สุด ลำพังน้ำหนักของตัวกระเปาเอง ก็เปนอุปสรรคสำคัญ เอาของบางสวนออกแลวแมวา จะเหลือน้ำหนักประมาณ3-4 กิโล แตบันไดสูง ตรงหนาก็ทำใหหวั่นใจไมนอย อีกทั้งเรามาถึงเมื่อ เวลาใกลค่ำ ฝนกำลังตกปรอยๆ ไหนจะตองหิ้ว กระเปา ไหนจะตองถือรม ฉันเปลี่ยนใจตั้งแต ขั้นบันไดแรก โดยใชรมคันยาวเปนไมเทาแลวเอาถุง พลาสติกคลุมหัวกันน้ำฝนที่กำลังโปรยปรายบางเบา มาเรื่อยๆ เสียงเพื่อนที่เดินตามหลังมาบอกใหเดิน ลวงหนาไปกอน ฉันแวะหยุดเปนระยะๆ เพื่อหายใจเขาลึกหายใจออกยาวบันได 201 ขั้นแรก ผานไปอยางทุลักทุเล แตความมุงมั่นที่จะไปใหถึง สำนักสงฆของหลวงปูสิม พุทธาจาโร ก็เปนกำลังใจ ใหกาวตอไป

สุดทายเราก็มาถึงศาลาที่พักกลางทาง ขอความ บงบอกแสดงความยินดีที่เราผานชวงที่ยากที่สุดมา แลว เหลืออีก 309 ขั้นตอไปที่ไมยากแลว ฉันนั่งพัก มองขอความที่ศาลาแลวนึกไมอยากเชื่อวา สวนที่ เหลือมากกวาสวนที่ผานมาจะไมยากไดอยางไร แลวความจริงก็ปรากฏวา หนทางสวนที่เหลืออีก 309 ขั้นนั้นงายกวาจริง อยางแรกระหวางที่เราพัก เหนื่อยกัน มีเด็กหนุมคนหนึ่งเดินมาหา ซึ่งพี่มุกที่นำ ทางไดแนะนำใหรูจัก เด็กหนุมบอกวา แมใหลงมารับ พรอมกับรับกระเปาเดินทางของเราไปถืออยาง รวดเร็ว แลวเดินนำทางตอไป อยางที่สองหนทาง สวนที่เหลือ แมจะเปนทางขึ้นแตก็มีบางชวงเปน ทางลงสลับกัน ทำใหรูวา อยาเอาประสบการณ เดิมมาตัดสินอนาคตเพราะ แมวาหนทางจะดูเหมือน ไกลกวา แตไมไดหมายความวาจะตองยากกวาเสมอ ไป บทเรียนแรกที่ไดรับจากขั้นบันไดทำใหอดยิ้มไมได เราตกลงที่จะพักคางที่สำนักสงฆนี้เพียงสองคืน ในคืนแรกเมื่ออาบน้ำชำระรางกายเสร็จแลวเขารวม สวดมนตทำวัตรเย็น นั่งสมาธิฟงธรรมกวาจะเสร็จ ก็ประมาณ 3 ทุม สวนทางกับพี่ออยที่พักอยูที่นั่น กอนแลวกำลังหอบอาสนะสำหรับนั่งสมาธิ

4

ÊÒÃÑ µ ¶Ð พรอมดวยเสื้อและหมวกกันหนาวเดินสวนออกไปจาก ที่พัก สอบถามไดความวา จะขึ้นไปบนเจดียเพื่อ ภาวนากับคุณแมชี แมจะเหนื่อยกับการเดินทาง แตรูวาเวลามีแคสองคืนที่นี่ หากจะหาประสบการณ ความสงบทามกลางผืนปาแหงนี้ก็ไมนาจะหวงเรื่อง การพักนอนมากนัก ฉันตกลงใจขอติดตามขึ้นไปดวย ‘ขาขี้น’แมชีเดินนำทางดวยไฟฉาย ทางขึ้นบันได ไปบนเจดียที่บรรจุพระธาตุคอยวนขึ้นไปเรื่อยๆ ฉันกาวตามหลังคุณแมชีและพี่ออยไปโดยไมตอง คิดอะไร อาศัยเดินตามเขาไปเรื่อย จนกระทั่ง ถึงพื้นที่บริเวณหนาเจดียที่เราจะนั่งภาวนากัน คุณแมชีชี้บอกสถานที่ใหปูอาสนะ ทานนำสวดมนตภาวนาใหระลึกถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ ครูบาอาจารย คุณพอคุณแม ผูมีพระคุณทั้งหลาย เพื่อนอมจิตกอนการปฏิบัติ ใหเปนการปฏิบัติบูชา สวดภาวนาเสร็จ ความเงียบ ก็เขาครอบงำ ลมหายใจแผวเบาทำใหรับรูถึง ความสงบที่รายลอมรอบตัวอยางชัดเจน เสียงสัตว ปานานาชนิดแววมาตามสายลม เสียงแหงธรรมชาติ ดังกองราวกับวากำลังกูรองเรียกธรรมชาติภายในให ตื่นรูในยามราตรีกาล ระยะเวลาผานไปเทาไรไมรูได ผาบางๆ ที่ใชคลุมหัวเริ่มรูสึกชี้น ลมเย็นเริ่มปะทะผิวหนา เปนระยะๆ ปลายจมูกเย็นจัดทำใหรูสึกถึงสภาวะ รางกายที่เริ่มติดขัด ฉันลืมตาขึ้นเบาๆ แมชีกับพี่ออย สวมหมวกและชุดกันหนาวเต็มยศยังคงนั่งนิ่งไดสบาย ฉันเปลี่ยนเปนลุกขึ้นเดินแทนการนั่ง ดวยคิดวา รางกายอาจจะอบอุนขึ้นจากการขยับตัว แตทันที ที่เทาแตะพื้นความเย็นเยียบก็ทำใหสะดุง เหลียวไปดู แมชีทานใสถุงเทาขาวโพลนทามกลางความมืด เห็นถึงความไมพรอมของตัวเองอีกเรื่องหนึ่ง แตก็ยังคงลองเดินตอไปรอบองคเจดีย สัมผัสเย็นฉ่ำ กลับชวยทำใหทุกยางกาว มั่นคงและเปนสุข ดวงตา ที่มองไปทีละกาวๆ ขางหนาทำใหทุกความคิดหยุดลง เหลือแตความรูสึกที่ปรากฏในสวนตางๆ ของรางกาย รอบแลวรอบเลาของการเดินชวยใหอบอุนและลมหาย ใจก็เริ่มดีขึ้นฉันเริ่มเงยหนามองบรรยากาศโดยรอบ เต็มๆ ตา ทองฟาสีเขมดำปรากฏอยูเบื้องบน กอนเมฆหนาๆ ลอยกรุนอยูเหนือขุนเขาทะมึน ที่ดานหลังองคเจดีย กับเทือกเขาที่ลดหลั่นเปนระดับ ลงไปแนวเบื้องหนา

5

ความมืดที่จิตนี้เคยกลัวหนักหนาหายไป เหลือแตความเคารพในธรรมชาติที่ยิ่งใหญ ตัวเราที่มีเหลือเพียงเศษเถาธุลีดินเมื่อเทียบกับ แผนฟาและขุนเขา ความชื้นเย็นที่กำลังคืบคลานเริ่มหนาทึบ ฉันตัดสินใจเดินลงจากเจดียกอนแมชีและพี่ออยที่ยัง คงนั่งสงบนิ่งไดอยู รวบอาสนะเปนมวนกลม แลวคอยๆ เดินลงตามทางเดิมที่ขึ้นไป แลว‘ขาลง’ ก็ทำใหตองประจักษกับความจริงที่ไมอาจปฏิเสธ ดวงตาที่คลายคนตาบอดยามค่ำคืนเริ่มไมสามารถ ควบคุมระยะและภาพที่เห็นได แมแตดวงตา ที่คิดวาเปนของตัวเองก็ไมอาจเห็นสิ่งที่อยูตรงหนา ไดชัด ความเปนอนัตตาแจมแจงมากกวาดวงตา เสียอีก อาสนะที่มวนไวกลายเปนไมเทาสำหรับ เขี่ยขั้นบันไดใหมั่นใจวามีพื้นระดับไหนราวกับวณิพก ตาบอด เทาที่คอยบรรจงวางเหยียบลงไปแตละขั้นๆ สติสัมปชัญญะมากันทั่วพรอมใหสัมพันธกับ ความลื่นน้ำและความชันของขั้นบันได แตละกาว กลายเปนคุณคาของชีวิตไปโดยไมรูตัว ‘ขาลง’ ที่ตองประคับประคองจิตใหตั้งมั่น พลาดไมไดแมสักกาวเดียว เพราะนั่นอาจจะหมายถึง ชีวิตที่พลาดลมลงโดยปราศจากการควบคุม ชีวิตเราเองก็คงไมตางกันกับการขึ้นและลง บันไดเจดียแหงนี้ ชีวิตขาขึ้นที่เราอาจจะไหลไปตาม กระแสตามเขาไปไดไมตองคิดอะไรเองมากนัก แตถาชีวิตที่ผานมาคำนวณแลววามากกวาชีวิตสวน ที่เหลือ ก็จัดเปน ‘ชีวิตขาลง’ ไดแลว อยูที่วา เราเลือกใช ‘ชีวิตขาลง’ ของเราอยางไร ที่แนๆ ก็คือเราตอง ‘ลง’ คนเดียว.

àÃ× ่ Í §¨Ò¡à¾× ่ Í ¹

¹Ô  ÒÁáË‹ § ¤ÇÒÁÊØ ¢

ÊÒÃѵ¶Ð

photo : http://live-hap-py.blogspot.com/2013/10/blog-post_4.html

ยล (ธรรม) ชาติ

ความสุข..เปนสิ่งที่ทุกชีวิต ตางก็ปรารถนา ขึ้นอยูแตละบุคคลวามองและชอบความสุขในแงมุมใด บางคนชอบที่ไดไปทานอาหารที่มีรสชาติถูกปาก ก็จะ ไปเสาะหารานอาหารที่อรอยบรรยากาศดี ไมวาจะ อยูไกลแคไหนก็ตาม บางคนชอบเปลี่ยนบรรยากาศ สถานที่ตางๆ โดยการเดินทางทองเที่ยวเพื่อสัมผัส ประสบการณแหงความสุขเพลิดเพลินเจริญตาเจริญใจ สวนคนที่ชอบเสียงดนตรี ก็จะเสาะแสวงหาเพลงที่ เสนาะโสตเพื่อเพลิดเพลินในการฟง สิ่งที่เราชอบ ตางๆ ขางตนนั้นเราจะรูสึกดีใจ ติดใจ ชอบใจ อารมณดีมีความสุขและเมื่อไดมาแลว สัมผัสแลว ก็จะรูสึกวาสุขไดเพียงชั่วคราว และอยากจะไดสุข ใหมากกวาเดิม ดวยการแสวงหาอีก ตองการเพิ่ม ปริมาณความสุขมากขึ้นอีกเหมือนเราจะหลงติดสุขใน การเสพทางการมองเห็นสิ่งที่สวยงาม ..ทางเสียง ที่เราวาเพราะ ..ทางใจที่รูสึกวาสบาย และเมื่อสิ่ง ที่เราตองการเสพสุขไมเปนไปตามที่คาดหวัง เราจะ รูสึกอึดอัด คับของ เสียใจจนมีความทุกขทางใจ ขึ้นมาทันที จะพยายามหาวิธีที่จะไดมาซึ่งสิ่งที่ ตองการ ที่เคยได ที่เคยสุข ถาเราสังเกตดีๆ จะเห็นไดวา เรามีความอยากเปนตัวนำและมีความ ยึดติด เปนตัวสนับสนุนใหอยากไดสิ่งของตางๆ

ที่ชอบใจ ถูกใจ ผานการลิ้มรส การเห็น การฟงเสียง อันไพเราะ อยากฟงคำสรรเสริญเยินยอที่ตองการ ไดยิน และเมื่อเราไดสมอยากเราก็จะมีความสุขใจ ติดและยึดอยูในสุขกับสิ่งนั้นๆ หลงอยูกับสิ่งตางๆ ที่อยูภายนอกตัว บางสิ่งเราไดทุมสุดตัวสุดแรง และเวลาแหงชีวิตตนวิ่งตามหาความสุขจากการเสพ เสวยโลกภายนอกจนเหนื่อยออนแลวก็ผิดหวัง เพราะ ไมไดสมปรารถนาบางหรือไดมาแลว ก็สูญเสียไป อยางเร็วบาง ความดิ้นรนตางๆนี้เองเปนตัวทำลาย ความสงบของใจเรา หากเราลองหยุดสักพักแลว มองพิจารณา สิ่งภายนอกที่เราไปยึด ไปอยากใหมีความสุขนั้น มันไมเคยคงที่หรือคงทน ฉะนั้นแลวผูที่ไมปรารถนา ความเหนื่อยลาจากการวิ่งไลลาตามสุขจากสิ่งภาย นอกตัว พิจารณาคุณ โทษ ขอดีขอเสียของอารมณ ที่เสพสุขนั้น จะสามารถเปลี่ยนทิศทางในการหา ความสุข ความสงบที่อยูภายในของตนเองได มีภาวะที่เปนอิสระอยูดีมีสุขได โดยไมตองพึ่งพา อาศัยสุขจากภายนอกตัว... ..โดยผานเพียงลมหายใจที่ปลายจมูกของเรานั่นเอง..

6

ÊÒÃѵ¶Ð

ÊÒÃÐÊÓ¤Ñ Þ ·Õ ่ ¤ Ø ³ ¨Ó໚ ¹ µŒ Í §ÃÙ Œ Ê ÓËÃÑ º ¡ÒÃ໚ ¹ âÂ¤Õ กวี คงภักดีพงษ

ตั้งแตเดือนสิงหาคมที่ผานมา หมอชาวบาน รวมกับภาควิชาปรัชญาและศาสนา คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒอบรมครูโยคะเพื่อการ พัฒนาจิต ปนี้ก็เปนปที่ 14 แลว ผูเขาอบรมปนี้ ลวนจริงจัง ตั้งใจ มีความสนใจในโยคะตามตำรา ดั้งเดิมอยางเต็มเปยม นอกจากการฝกทาอาสนะ ฝกลมหายใจ ฝกสมาธิโดยครูฮิโรชิและครูฮิเดโกะแลว ชวงกลางเดือนตุลาคม หลักจากฝกมา 2 เดือนเต็ม ผมมีโอกาสไปรวมชวนคิดชวนคุยเรื่องปรัชญาหรือ เรื่องทรรศนะมุมมองของโยคะ (สำหรับอินเดียแลว ปรัชญาหมายถึงทรรศนะ) ผมถามนักเรียนทั้งหลาย ไปวาวันๆ ทำอะไรบาง เมื่อใหเขียนใสกระดาษทบทวน ไตรตรองในแตละวัน วาที่โยคีอยางพวกเราดำเนินชีวิต ไปตามทรรศนะของโยคะมากนอยแคไหน คาเฉลี่ย คำตอบของนักเรียน หากวาดออกมาเปนภาพก็จะได ประมาณนี้ ซึ่งหากจะเขียนคำบรรยายใตภาพก็จะ ประมาณวา “...แลวพวกเขาก็ใชชีวิตอยางมีความสุข ไปตลอดชั่วกาลปาวสาน...” ทรรศนะชีวิตเชนนี้ มีใครบาง ไมปรารถนา แตมันใชทรรศนะของโยคี หรือเปลา?

7

¾Ñ ² ¹Ò¨Ô µ

จากตำราอางอิง โยคีเห็นวาความสุข ความบริสุทธิ์ การอยูไปชั่วนิจนิรันดร ... นี้ลวนเปนทรรศนะที่คลาดเคลื่อน คลาดเคลื่อนเพราะการบดบังของอวิทยาหรืออวิชชา ดังที่ระบุไวในโยคะสูตรบทที่ 2 ประโยคที่ 5 ทรรศนะตอสิ่งทั้งหลาย ที่ถูกบดบังโดยอวิชชา

ทรรศนะตอสิ่งทั้งหลาย ของโยคี

ความสุข ความเที่ยงแท ความบริสุทธิ์ ความมีตัวตน

ความทุกข ความไมแนนอน ความไมบริสุทธิ์ ความไมมีตัวตน

เปนไปไมไดเลยสำหรับคนที่เชื่อวาชีวิตนี้คือชีวิตของ ตน คือชีวิตที่มีความสุข คือความเที่ยงแทแนนอน คือความบริสุทธิ์สมบูรณไมมีที่ติ จะดำเนินไปสู จุดหมายเดียวกันกับอีกคนที่ไมยึดมั่นถือมั่น เห็นวา ชีวิตนี้เปนทุกข เต็มไปดวยความไมแนนอน เต็มไป ดวยความไมสมบูรณ ผมไมไดบอกวาความเชื่อวา ชีวิตนี้คือความสุข... เปนความเชื่อที่ผิด ผมเคารพวา มนุษยทุกคนมีอิสระในการเลือกที่จะมีทรรศนะใดๆ ผมเพียงใหขอมูลใหผูอานสามารถแยกแยะออกวาถา เราจะพูดถึงวิถีแหงโยคะวิถีนี้ตองเริ่มตนดวยการมี ทรรศนะที่ตรงตามตำราเสียกอน ไมงั้นจะเดินไปจน บรรลุ เปาหมายแหงโยคะไดอยางไร

µÓÃÒâÂ¤Ð´Ñ ้ § à´Ô Á

ÊÒÃѵ¶Ð

photo :http://edgeba.webs.com/poemsoftruthv.htm

»ÃÒ³ÒÂÒÁÐ : ¡ÒäǺ¤Ø Á ÅÁËÒÂ㨢ͧâ¤РµÍ¹·Õ ่ ó วีระพงษ ไกรวิทย และจิรวรรณ ตั้งจิตเมธี

ปราณายามะตอนที่แลว พูดถึงเนื้อหาสาระ ที่สำคัญสรุปไดวา ศัพทเฉพาะคำวา พูรกะ เรจกะ และกุมภกะ ซึ่งหมายถึง การหายใจเขาการหายใจออก (ซึ่งลมหายใจทั้งเขาและออกควรจะละเอียดและยาวขึ้น) และการหยุดลมหายใจชั่วขณะหนึ่งตามลำดับคือ ๓ ขั้นตอนของปราณายามะที่แนะนำไวในหฐโยคะ โดยคำวา พูรกะ และเรจกะ ไมไดหมายถึงแคการ หายใจเขาและการหายใจออกตามปกติ ตำราหฐประทีปกา (HP.) ไดตั้งชื่อ ๘ รูปแบบของปราณายามะวาเปนกุมภกะทั้งแปด โดยไมไดใชคำวาปราณายามะ สิ่งนี้ทำใหผูเชี่ยวชาญ โยคะจำนวนมากตางเชื่อวา ปราณายามะคือการฝก หายใจที่รวมกุมภกะเขาไวเปนภาคบังคับดวย จึงทำให ความหมายของ คติวิจเฉทะ ใน PYS ๒:๔๙ ถูกแปล ในความหมายแรกคือ การหยุดลมหายใจชั่วขณะหนึ่ง อยางสมบูรณ ยิ่งกวานั้นปราณายามะที่รวม กุมภกะ ไวยังเหนือกวาแบบอื่นๆ ของการควบคุมลมหายใจ เพราะนำไปสูการบรรลุผลทางจิตวิญญาณในระดับที่สูง กวา และการหยุดลมหายใจที่เกิดขึ้น อยางเปน ธรรมชาติถือวาเปนปราณายามะชั้นเลิศที่สุด

อยางไรก็ตาม เมื่อผูฝกโยคะไดรับการบอกวากุมภกะ เปนสวนของปราณายามะที่มีคุณคามากที่สุด เขาจึง พยายามฝกมันในระดับสูงสุดที่เปนไปไดตั้งแตเริ่มตน โดยยังไมมีความรูพื้นฐานที่จำเปนและขอควรระวังใน การฝก การฝนทำเกินขีดจำกัดเชนนี้จะสรางปญหา ขึ้นมาโดยไมตั้งใจ อาจทำใหกลายเปนคนเสียสติ โดยรักษาไมหาย หรือเปนโรครายแรงบางอยางได สวนในความหมายที่สองของ คติวิจเฉทะ คือ การเปลี่ยนจังหวะของการหายใจเขาและ/หรือการหาย ใจออกตามปกติ ซึ่งก็รวมกุมภกะหรือการหยุด ลมหายใจเขาไวในความหมายนี้ดวย สำหรับเนื้อหาใน ตอนที่ ๓ มีดังนี้ หากพิจารณาธรรมชาติของปราณายามะ โดยภาพรวมทั้งหมดจะพบวา วัตถุประสงคของ ปราณายามะโดยทั่วไปดูเหมือนจะเปนการทำให กระบวนการหายใจทั้งหมดชาลงและยาวขึ้นดวย ไมตองสงสัยเลยวาการหยุดลมหายใจและกุมภกะจะ ชวยใหเกิดกระบวนการหายใจชาลงและยาวขึ้นในระดับ สูงสุดที่เปนไปได แตการหายใจเขาชาและการหายใจ ออกชาจะสงผลแบบเดียวกันนี้ในระดับที่นอยกวา ดังนั้นถาการหายใจเขาหรือการหายใจออกหรือทั้งสอง อยางถูกปรับใหชาลงและยาวขึ้นจะสงผลใหเกิดกุมภกะ เล็กนอย (และผลตอกุมภกะจะเพิ่มขึ้นหากฝก ปราณายามะโดยมีกุมภกะหรือการหยุดลมหายใจ เขาไปเกี่ยวของดวย) 8

ÊÒÃѵ¶Ð ความจริงแลวกุญแจสำคัญของปราณายามะดูจะเปน การทำใหกระบวนการหายใจทั้งหมดชาลงเทาที่จะ เปนไปได ซึ่งก็จะหมายถึง การทำใหกระบวน การหายใจยาวขึ้นถึงระดับสูงสุด ในประโยค ๒:๕๐ ปตัญชลีกลาวถึงคำวา “ทีรฆะ-สูกษมะ” หรือทำใหยาวและละเอียด วาเปนลักษณะทั่วไปของ ปราณายามะทุกรูปแบบ ซึ่งคำทั้งสองนี้ก็ชี้ใหเห็นถึง กุญแจสำคัญของปราณายามะไดอยางชัดเจน อยางที่กลาวไววา กุมภกะไดรับการยกยอง วาเปนแกนหรือสวนที่มีคาที่สุดของปราณายามะ ปกติแลวกุมภกะคือการหยุดลมหายใจภายหลังจาก หายใจเขาเต็มครั้งหนึ่ง คำวา “กุมภกะ” มาจาก คำวา กุมภะ แปลวา เหยือกน้ำ จริงๆ แลวคือการ เติมอากาศเขาไปในปอดและกลั้นไวเหมือนกับการเติม น้ำเขาไปในเหยือกและกักเก็บไวนั่นเอง จุดประสงค ของการใชคำวากุมภะก็เปนอยางที่กลาวมานี้ ความหมายของคำวา กุมภกะ ตามตัวอักษรแลว สัมพันธกับปราณายามะคือ การเติมอากาศเขาไป โดยหายใจเขาใหเต็มปอดและกลั้นไว ขณะที่อยูใน กุมภกะภายหลังจากเติมอากาศเขาไปเต็มที่แลว ก็จะไมยอมใหอากาศไหลออกไป เมื่ออากาศถูกกัก ไวอยูในปอด จะมีการแลกเปลี่ยนกาซอยูภายใน ระหวางปอดและเลือดที่ไหลเวียนอยูในหลอดเลือด ฝอยในปอด ออกซิเจนจากอากาศจะเขาไปใน กระแสเลือดผานชั้นตางๆ ของผนังของถุงลมปอด (ซึ่งเปนถุงหรือเซลที่มีขนาดเล็กมากๆ) และหลอด เลือดฝอย ขณะเดียวกันคารบอนไดออกไซด (CO2) จากกระแสเลือดจะออกมาสูอากาศในถุงลมปอด ในการหายใจตามปกตินั้นหลังจากหายใจเขาไปแลว สัก 2-3 วินาที ทันทีที่ปริมาณของคารบอนไดออกไซดเพิ่มขึ้นในถุงลมปอดจนถึงระดับหนึ่ง จะมี สัญญาณประสาทมากระตุนเพื่อใหหายใจออก (สิ่งนี้ ถูกควบคุมโดยศูนยกลางการควบคุมการหายใจใน ศีรษะและคอ) และจากนั้นก็มีการตอบสนองตอ สัญญาณดังกลาวโดยเราจะหายใจออก เมื่อลมหายใจถูกกักไวในระหวางที่ ทำกุมภกะ จะมีการตานทานสัญญาณประสาท และความตองการที่จะหายใจออก จึงมีเวลาในการ แลกเปลี่ยนกาซไดยาวนานกวาปกติ และจำนวนกาซ ที่แลกเปลี่ยนก็มีมากกวา กลาวคือ มีออกซิเจนจาก อากาศในปอดเขาไปในกระแสเลือดมากกวา

9

และกลับกันมีคารบอนไดออกไซดจากกระแสเลือดออก มาสูปอดมากกวา ดังนั้นจึงมีการนำออกซิเจน ในปอดไปใชจนหมด และมีการเพิ่มขึ้นของความ เขมขน ของคารบอนไดออกไซดในอากาศภายใน ถุงลมปอด อยางไรก็ตามสภาพเชนนี้ไมสามารถ คงอยูตลอดเวลาไดอยางแนนอน ภายหลังจากที่ ระดับ ความเขมขนของออกซิเจนลดต่ำลงถึงระดับ หนึ่ง หรือระดับความเขมขนของคารบอนไดออกไซด เพิ่มสูงขึ้นถึงระดับหนึ่ง ศูนยกลางการควบคุมฯ จะสงสัญญาณประสาทอยางแรงมากระตุนจนมีการ บังคับใหตองหายใจออก ไมวาจะเปนการหายใจ ปกติหรือแมแตการหายใจแบบปราณายามะที่จะเกิด สัญญาณประสาทที่แรงพอที่จะกระตุนเพื่อบังคับใหมี การหายใจออกทันทีเมื่อมีออกซิเจนอยูในระดับ ต่ำมาก ในทางกลับกันเมื่อระดับคารบอนไดออกไซด สูงมากก็เกิดการบังคับใหหายใจออกเชนกัน ดังนั้นระหวางที่ฝกปราณายามะสิ่งที่ผูปฏิบัติควรจะ พยายามเขาถึง (ซึ่งสวนใหญมักจะไมรู) คือการทำให ศูนยกลางการควบคุมการหายใจทนทานตอระดับ ความเขมขนของคารบอนไดออกไซดที่คอยๆ สูงขึ้นๆ ในชวงเริ่มตนฝกนั้น เมื่อความเขมขนของคารบอนไดออกไซดสูงขึ้นถึงระดับขีดจำกัด จนไมสามารถ ทนตอไปได ผูปฏิบัติจะไดรับสัญญาณประสาท จากศูนยกลางการควบคุมการหายใจใหหายใจออก แตเมื่อเขาเริ่มพยายามกลั้นลมหายใจ(กุมภกะ) แมวา จะมีสัญญาณประสาทสงมาก็ตาม เขาจะสามารถ ตานทานตอสัญญาณนั้นอยางจงใจ และหนวงเวลา ไวไดนานขึ้นกอนจะหายใจออก การฝกแบบนี้อยาง สม่ำเสมอตอเนื่องเปนเวลาหลายๆ วัน จะคอยๆ ปรับศูนยกลางการควบคุมการหายใจใหทนทานตอ ความเขมขนของคารบอนไดออกไซดที่สูงขึ้นๆ และยกระดับขีดจำกัดที่ทำใหเกิดการสงสัญญาณ ประสาทมาบังคับการหายใจใหสูงขึ้น ความจริง ดังกลาวนี้ไดมีการพูดถึงในตำราหฐโยคะอยางชัดเจน วา ผูปฏิบัติควรพยายามที่จะตานทานสัญญาณ ประสาท(อุทฆาตะ) สำหรับการหายใจออกไปจนถึง อุทฆาตะที่สาม (third udghata) กระทั่งเกือบจะเปนไปไมไดที่จะกลั้นหายใจอีกตอไป แลวจึงหายใจออก มีการระบุดวยวา เวลาระหวาง อุทฆาตะแรกและอุทฆาตะตอมาที่ปรากฏซึ่งขยายได นานขึ้น

ÊÒÃѵ¶Ð

คือการฝกกุมภกะ แนนอนวากระบวนการปรับ ศูนยกลางการควบคุมการหายใจใหทนทานตอความ เขมขนของคารบอนไดออกไซดที่สูงขึ้นๆ ยอมมีขีด จำกัด และเมื่อถึงขีดจำกัดแลว (ซึ่งแตกตางกันไป ตามแตละบุคคล) ก็ไมอาจจะเพิ่มเวลาของกุมภกะ ไดอีกตอไป ขีดจำกัดนี้อยูที่ประมาณ 7.5% ของความเขมขนของคารบอนไดออกไซดในอากาศที่ อยูในถุงลมปอด เนื่องจากมีสัดสวนของชวงเวลาของ การหายใจเขา(พูรกะ) การหยุดลมหายใจ(กุมภกะ) และการหายใจออก(เรจกะ) อยูที่ 1:4:2 ซึ่งมีการแนะนำวาเปนสัดสวนที่ดีที่สุดที่จะเขาถึงใน สายของหฐโยคะ เมื่อจะเพิ่มกุมภกะใหมากขึ้น ชวงเวลาของพูรกะและเรจกะจะตองเพิ่มขึ้นตามดวย นั่นคือ กระบวนการของการหายใจเขาและการ หายใจออกจะถูกทำใหชาลง ความชาลงเชนนี้จะนำ ไปสู การแลกเปลี่ยนกาซระหวางกระแสเลือด photo : และอากาศในถุ http://www.thaisecondhand.com/product/10170911/ งลมปอดที่ดีขึ้น ดังนั้นการพิจารณา หลักการและกระบวนการทั้งหมดของปราณายามะ ตามที่แนะนำและฝกปฏิบัติกันในหฐโยคะ แสดง ใหเห็นชัดวา จุดมุงหมายหนึ่งของการฝก ปราณายามะโดยรวมคือ การปรับศูนยกลางการ ควบคุมการหายใจใหทนทานอยางสบายๆ ตอความ เขมขนของคารบอนไดออกไซดสูงสุดเทาที่เปนไปได หากหลักการนี้ไดรับการยอมรับ จะเขาใจไดชัดเจนวา เมื่อขั้นตอนของการหายใจทั้งหายใจเขาหรือหายใจ ออกหรือทั้งสองถูกทำใหชาลง จะมีการเพิ่มขึ้นของ การแลกเปลี่ยนกาซระหวางกระแสเลือดและปอด และความเขมขนของคารบอนไดออกไซดในปอดจะสูง กวาในภาวะของการหายใจปกติ แนนอนวาความ เขมขนนี้ยิ่งสูงขึ้น ขั้นตอนการหายใจเขาและออก ก็ยิ่งชาลง ศูนยกลางควบคุมการหายใจจึงถูกปรับ ใหทนทานตอความเขมขนของคารบอนไดออกไซดที่ สูงกวาในการหายใจปกติ ดังนั้นการหายใจเขาชา และการหายใจออกชาจึงเปนไปเพื่อรองรับจุดมุง หมายเดียวกันของกุมภกะแมวาจะเปนระดับเล็กนอยก็ ตาม ดร. เอส.แอล. วิเนการ ผูอำนวยการรวมฝาย วิจัยคนกอนของ K.S.M.Y.M.Samiti (1)

เปนผูปฏิบัติโยคะที่กาวหนาคนหนึ่ง เปนหมอที่ฉลาด รอบรูในการฝกโยคะจากหลายสำนัก และเปนนักวิจัย ทางวิทยาศาสตรในเรื่องโยคะ ไดจำแนกการหายใจ เขาชา และการหายใจออกชาวาเปน “กุมภกะ ที่เปดวาลวนิรภัยไว” สิ่งที่เขาหมายถึงนี้คือ การหายใจชาแบบนี้เปนการหลีกเลี่ยงอันตรายที่อาจ เกิดขึ้นไดทั้งหมดจากกุมภกะ และยังไดรับประโยชน จากกุมภกะในระดับพอประมาณ และสามารถเรียก ไดวาเปนการหายใจแบบปราณายามะอยางถูกตอง ดวย เมื่อพิจารณาจากทั้งหมดนี้ ดูเหมือนจะมี ความเหมาะสมดวยซ้ำที่จะรวมเอาการหายใจชาคือ การหายใจเขาชาและ/หรือการหายใจออกชาโดย ปราศจากการหยุดหายใจใดๆ วาเปนปราณายามะ เชนกัน ในแงมุมนี้คำวา คติวิจเฉทะ จึงไมใชเพียงแค แปลวาการหยุดการหายใจอยางสมบูรณหรือกุมภกะ เทานั้น แตยังควรแปลวาเปนการเปลี่ยนจังหวะ ของการหายใจปกติอีกดวย

photo :https://blog.eduzones.com/snowwhite/print.php?content_id=126562

(1) K.S.M.Y.M. Samiti คือ Kaivalyadhama Shreeman

Madhava Yoga Mandira Samiti เปนชื่ออยางเปนทางการของหนวยงานที่ดำเนินงานบริหารจัดกา รวิทยาลัยโยคะของไกวัลยธรรม ที่มา http://kdham.com/college/

10

ÊÒÃѵ¶Ð แนนอนวาการเปลี่ยน (จังหวะ)การหายใจ ปกตินี้ไมควรจะเปนรูปแบบใดก็ได เพราะหาก ความหมายของคำวา คติวิจเฉทะ มีความกวาง และ หลวมเชนนี้แลว แมแตการเปลี่ยนจังหวะการ หายใจ ในสภาวะไมปกติหรือเจ็บปวย เชน โรคหอบหืด ไอ รองเพลง เปนตน ก็จะรวมอยูในปราณายามะดวย รวมทั้งการหายใจเร็วระหวางออกกำลังกาย และการ หายใจลึก (deep breathing) ก็จะนับรวมอยูใน ปราณายามะดวย ซึ่งจะขัดแยงกับคำวา ทีรฆะสูกษมะ (๒:๕๐) ที่ปตัญชลีกลาวไว แมวาตำรา หฐโยคะจะไมไดยืนยันหลักการขอสุดทายนี้ไวอยาง ชัดเจนก็ตาม มีขอสังเกตวา กปาลภาติ เทคนิคการ หายใจเร็วไมไดถูกจัดกลุมอยูในปราณายามะ แตเปนหนึ่งในษัฏกรรมะ หรือวิธีการชำระลางทั้ง ๖ สำหรับภัสตริกาปราณายามะมีสวนเริ่มแรกที่ตอง หายใจเร็ว แตเมื่อรวมกับสวนที่สองจะสงผล โดยรวม ใหเกิดการหายใจชาและยาวขึ้นในที่สุด ดังนั้นแมวาคติวิจเฉทะจะแปลวา การเปลี่ยน แปลงจังหวะการหายใจปกติ แตการเปลี่ยนแปลง นี้จำกัดเฉพาะการหายใจที่ชาและละเอียดขึ้นเทานั้น การหายใจที่แรงและเร็วในแบบอื่นๆ จึงไมใชปราณายามะ อยางนอยก็ตามแนวคิดของปตัญชลีที่ วิเคราะหไวขางตน ซึ่งระบุไวอยางชัดเจนตามวลี “ทีรฆะ-สูกษมะ” ในประโยค ๒:๕๐ คำวา ปราณายามะ โดยตัวมันเองในแงหนึ่งก็มีความหมายตามวลีนี้ คำวา อายามะ หมายถึงการขยายออกและกระบวนการ ยืดขยาย ดังนั้นคำวา ปราณายามะ ตามตัวอักษร หมายถึง การขยายหรือการยืดปราณะ เนื่องจาก ปราณะในระดับของการปฏิบัติหมายถึง ลมหายใจ ปราณายามะจึงหมายถึงการยืดลมหายใจ ซึ่งในภาษา สันสกฤตก็คือการทำใหยาว(ทีรฆะ) ขณะที่มีการ ยืดลมหายใจใหยาวก็สงผลตอลมหายใจที่คอยๆ ละเอียดขึ้นๆ ไปพรอมๆ กันตามความหมายของคำวา “สูกษมะ” ในประโยค ๒:๕๐

10

photo :http://stronglife.in.th/

เอกสารอางอิง : 1. Karambelkar, P. V. (1986). PATANJALA YOGA SUTRAS Sanskrta Sutras with Transliteration, Translation & Commentary. Lonavla : Kaivalyadhama, p. 308-314.

2. http://kdham.com/college/ (Nov 2, 2014)

ÊÒÃѵ¶Ð

สถาบันโยคะวิชาการดำเนินการโดยมีรายไดจากคาลงทะเบียนกิจกรรม จากการจำหนายผลิตภัณฑตางๆ สถาบันฯ ยินดีรับการสนับสนุนจากผูรวมสนใจเผยแพร เพื่อนำเงินมาใชดำเนินการใหบรรลุวัตถุประสงค ตามที่ตั้งไว àªÔÞºÃԨҤࢌҺÑÞªÕÍÍÁ·ÃѾ ¸¹Ò¤ÒÃä·Â¾Ò³ÔªÂ ÊÒ¢Òà´ÍÐÁÍÅÅ 3 ÃÒÁ¤Óá˧ ª×่ͺÑÞªÕ ÁÙŹԸÔËÁͪÒǺŒÒ¹ ʶҺѹâ¤ÐÇÔªÒ¡ÒÃàÅ¢ºÑÞªÕ 173-241-6858 ÊÓËÃѺà´×͹ µØÅÒ¤Á 2557 ÁÕ¼ÙŒºÃԨҤʹѺʹع¡Ò÷ӧҹ¢Í§Ê¶ÒºÑ¹Ï ´Ñ§¹Õ้ µÙŒºÃÔ¨Ò¤ ʹ§.à´×͹ µ.¤.

831 ÊÁÀ¾ âËÁ´à¨ÃÔÞ (ÅاµŒÍÂ) 200 ºØÉ¡Ã á¡ŒÇÁáµ (¤ÃÙºÕ) 740 ÇÑÅÅÀÒ ³Ð¹ÇÅ (¤ÃÙ¡ÅÍÂ) 1,000 Çþ¨¹ ÁÒà¹ÕÂÁ (¤ÃÙ⹌µ) áÅзÕÁ¤ÃÙÁÒ ¾Õª â¤Р2,000 ÈÈÔÇÔÁÅ Ç§É ÊÇÑÊ´Ô์ (¤Ãٵٹ) Ê͹ÊǹâÁ¡¢ 390 ³Ñ°Ë·Ñ ÃÔ้ÇÃØ¨Ò (¤ÃٳѰ) Ê͹ÊǹâÁ¡¢ 700 ¸§ªÑ ¨ÔÃѰԵԾѹ¸ (¤ÃÙàºÔà ´) Ê͹ÊǹâÁ¡¢ 520 ¾Ã¾Ãó ÍØ´Á¾§É ÊØ¢ (¤ÃÙ¡ØŒ§) Ê͹ÊǹâÁ¡¢ 330 ÍѨ©ÃÒ ÊØ¢¾Ñ·¸Õ (¤ÃÙà¡Ô้§) Ê͹ÊǹâÁ¡¢ 320 ¤Ø³¡ÃÕâ¡ÁØ· ÃÒÁâ¡ÁØ· 100 ÃÇÁ 7,131

ติดตอสถาบันโยคะวิชาการ โทร. 02-732 2016-7 หรือ 081-401 7744 เวบไซต www.thaiyogainstitute.com เฟสบุค www.facebook.com/thaiyogainstitute

11

ÊÒÃѵ¶Ð

สถาบันโยคะวิชาการ มูลนิธิหมอชาวบาน 201 ซอยรามคำแหง 36/1 บางกะป กทม.10240 โทรศัพท 02 732 2016-7, 081 401 7744 โทรสาร 02 732 2811 อีเมล yoga.thaiyga@gmail.com เว็บไซท www.thaiyogainstitute.com