ArtPost 2_2019

2 (2 7 ) / 2 01 9 dwumiesięcznik: marzec-kwiecień wydanie bezpłatne

Muzyka i dobre strony miasta

Marina Abramović

artpostmagazyn

ISSN 2391-7741

Nagrody FRYDERYK w Katowicach

Koncert i hotel

w w w. a r t p o s t . p l

spis treści Od redakcji

Fryderyki 2019 w Katowicach ......................................... 4 Dorota Szwarcman

Appassionato .............................................................. 10 maŁGorzata StĘPIEŃ

Body art i performance wyrazem istnienia Mariny Abramović .......................... 12

Szanowni Państwo, Po szczycie klimatycznym, który przetestował Katowice z możliwości przyjęcia ogromnej ilości odwiedzających, będziemy mieli w stolicy Śląska rozdanie nagród muzycznych FRYDERYKI. Po 24 latach nagroda opuściła Warszawę i jest nadzieja, że na nowym miejscu jeszcze bardziej rozwinie skrzydła. Godnie będzie wyglądało rozdanie nagród w kategorii „Muzyka poważna” w pięknej sali koncertowej NOSPR-u. Pozostałe nagrody, a jest ich przytłaczająca większość, będą wręczane w Międzynarodowym Centrum Kongresowym.

Takie zainteresowanie Miastem Muzyki jest bardzo korzystne, ale trzeba koniecznie podkreślić, że również zasłużone. Do Katowic zjeżdżają miłośnicy muzyki z całego kraju. Ta sytuacja była dla ArtPost-u impulsem do dalszych działań, nie tylko prasowych. Stworzyliśmy portal www.koncertihotel. pl, który będzie pomocny ludziom poszukującym wysokiej klasy kultury i zorganizowanego pobytu.

W marcu rusza część portalu poświęcona Katowicom, w następnych miesiącach Warszawa, Kraków i Wrocław. Z naszych sondaży wynika, że jest zapotrzebowanie na tego typu działania.

Liczymy na opinie i uwagi, gdyż z pewnością będziemy korygować strukturę portalu. Ten temat koresponduje ze zjawiskiem turystyki kulturowej, która świetnie się rozwija. Mam tu na myśli nie tylko krajową, ale też zagraniczną. Stosunkowo dużo piszę w tym tekście redakcyjnym o sprawach strukturalnych i organizacyjnych, ale to świadczy o tym, że ArtPost nie chce stagnacji, tylko tzw. kontynuacji linii programowej. Wracam do sztuki przez duże „SZ”. Dużym wydarzeniem artystycznym naszego kraju będzie retrospektywa Mariny Abramović w Toruniu, którą przybliża nam komisarz wystawy w rozmowie z Małgorzatą Stępień.

Bardzo się cieszę, że udało mi się namówić prof.

Zbigniewa Białasa na podwojenie objętości jego felietonów. Nowa formuła zaczęła się felietonem o Troi.

W kolejnym numerze będziemy chcieli zamieścić obszerną rozmowę z muzykami tworzącymi Kwartet Śląski, który obchodzi w tym roku 40-lecie swego istnienia. Zacząłem od Fryderyka, to i skończę na tym temacie. Statuetka, która jest na okładce ArtPost-u należy do Kwartetu Ślaskiego i jest jedną z sześciu, które zdobył zespół.

Do zobaczenia na Fryderykach.

Marek Bebłot redaktor naczelny

GraŻYna BEBŁot

Turystyka kulturowa .................................................... 16 zBIGnIEw BIaŁaS

„Azjaci” i „Ci z Zachodu”............................................. 18 Jan BoBaK

Historia polskiego lutnictwa ........................................ 20 matEuSz cIuPKa

O brzmieniu doskonałym, czyli Simon Rattle i LSO w Krakowie ............................ 24 marEK BEBŁot

Tam gdzie dusze śpiewają ........................................... 26 roBErt rataJczaK

Przegląd płytowy Nowości z Chopin University Press .............................. 28 DIonIzY PIątKowSKI

Mam grać? .................................................................. 32 Krzyżówka z filharmonią ............................................. 34 GraŻYna BEBŁot

Koncert i hotel............................................................. 36 mIEczYSŁaw StocH

Legendarne wytwórnie i ich fonograficzne arcydzieła ...................................... 38 Wydawca: Adres: www: e-mail: tel.: Redaktor naczelny: Z-ca redaktora naczelnego: Sekretarz redakcji: Współpraca: Dział grafiki: Korekta: Druk: Nakład: Okładka:

ArtPost ul. Sławkowska 44 41-216 Sosnowiec www.artpost.pl biuro@artpost.pl +48 509 397 969, +48 505 006 123 Marek Bebłot Grażyna Bebłot Małgorzata Stępień Dionizy Piątkowski, Aleksandra Batog, Leszek Kasprzyk, Zbigniew Białas, Robert Ratajczak, Wioletta Rotter-Kozera, Małgorzata Stępień Mariusz Borowy Małgorzata Brachowska Drukarnia im. Karola Miarki „Tolek“ w Mikołowie 5000 egz.

Statuetka Fryderyk, fot. Marek Bebłot

3

WYDARZENIE

Fryderyki 2019 w Katowicach

Na swoje 25-lecie Fryderyki zjechały do Katowic. Być może zakotwiczą tu na stałe po peregrynacjach warszawskich. Katowice dysponują wspaniałymi warunkami do organizacji takich imprez – imponująca sala NOSPR-u oddana 12. marca muzyce poważnej i na wskroś nowoczesne Międzynarodowe Centrum Kongresowe usytuowane nieopodal, które gościć będzie 9. marca lżejszą muzę – jazz i muzykę rozrywkową. Zaś w niedzielę 10. marca w MCK odbędzie się wspaniały koncert, na którym zagrają wszyscy zaproszeni artyści – laureaci lub nominowani do tej prestiżowej nagrody.

Fryderyki narodziły się w umysłach Andrzeja Horubały i Macieja Chmie-

Galę muzyki poważnej uświetnią artyści młodego pokolenia – Szymon

la – dziennikarzy i animatorów kultury. Nazwa tej nagrody muzycznej

Nehring, który w 2017 roku został laureatem Międzynarodowego

w sposób oczywisty nawiązuje do Fryderyka Chopina, a autorką sta-

Konkursu Pianistycznego im. Artura Rubinsteina w Tel Awiwie oraz

tuetki jest p. Dorota Dziekiewicz-Pilich. Przy narodzinach Fryderyków

Janusz Wawrowski utalentowany młody skrzypek grający na „Polo-

nie obyło się bez przepychanek, jak to często bywa w naszym kraju,

nii” - skrzypcach Antonia Stradivariego z 1685 roku – oddanych do

bo najpierw strona muzyki poważnej protestowała przeciw nazwie

wyłącznej jego dyspozycji przez prywatnego właściciela zabytkowego

uważając Chopina za zbyt poważnego twórcę, by nagrodę jego imie-

instrumentu. Szymon Nehring zagra Koncert fortepianowy b-moll Pio-

nia mieli otrzymywać uprawiający muzę lżejszą, podkasaną, później

tra Czajkowskiego, natomiast Janusz Wawrowski II Koncert skrzypco-

zgłaszano uwagi do kształtu statuetki wymuszając zmiany. Obecna

wy d-moll Henryka Wieniawskiego. Obu artystom towarzyszyć będzie

statuetka jest trzecią wersją i wydaje się być zaakceptowaną.

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach pod

Pierwsza edycja wręczenia statuetek Nagroda Muzyczna Fryderyk

dyrekcją Alexandra Humali. W wykonaniu NOSPR-u usłyszymy również

odbyła się 19 marca 1995 roku w Teatrze Polskim w Warszawie. Na

Uwerturę do „Kandyda” Leonarda Bernsteina. Do Katowic przyjedzie

wspomnienie zasługują tu wspaniali prowadzący – Olga Jackowska –

także Ismail Lumanowski – klarnecista z Pan Ton Quartet i wspólnie

Kora i Marek Niedżwiecki. Triumfatorami tego pierwszego show były

zaprezentują „Dybbuka” Wlada Marhuletsa.

zespoły Hey i Varius Manx, a nagrodzoną debiutantką roku została

Każdego melomana czeka uczta, niestety, nie na każdego twórcę

Kasia Kowalska. Przyjęta w lutym 1994 Ustawa o prawie autorskim

czeka Fryderyk, ale przecież już sama nominacja do tej nagrody jest

i prawach pokrewnych otrzymała na tej gali miano Wydarzenia Roku

wyróżnieniem (red.).

1994. Tych pierwszych laureatów oceniała Akademia 300 muzyków, dziennikarzy, krytyków muzycznych, przedstawicieli firm fonograficz-

Nominowanie w kategorii Muzyka Poważna

nych. Rokrocznie jednak grupa oceniająca powiększa się o kolejnych faworytów w dwóch etapach:

Album Roku Muzyka Chóralna, Oratoryjna i Operowa

1. Wydawnictwa fonograficzne sporządzają listy tegorocznych edycji,

• Całonocne czuwanie, op. 37 - Siergiej Rachmaninow. Jadwi-

laureatów nagrody i dziś jest to ponad 1000 osób głosujących na

a członkowie Akademii głosują na wybrane przez siebie pozycje.

ga Rappé, Mateusz Markuszewski, Chór Akademicki Uniwer-

W każdej kategorii jest pięć nominacji.

sytetu Warszawskiego pod dyrekcją Iriny Bogdanovich

2. Członkowie Akademii oddają głos tym razem tylko na jedną z nomi-

Kompozytor: Siergiej Rachmaninow

nacji, ale z każdej kategorii.

Wykonawcy: Jadwiga Rappé, Mateusz Markuszewski, Chór Akade-

Głosowanie oczywiście jest tajne.

micki Uniwersytetu Warszawskiego pod dyrekcją Iriny Bogdanovich

Gala rozdania Fryderyków zawsze rodzi duże emocje. Tegoroczną

Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska, Ewa Guziołek-Tubelewicz

zaszczycą m.in. Dawid Podsiadło, Katarzyna Nosowska, Mela Koteluk,

Wydawca: Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwer-

Kayah, Monika Brodka, Edyta Górniak …

Pojawi się Krzysztof Zalewski, którego album wydany w 2018 roku

sytet Warszawski • Moniuszko - Straszny Dwór. Soliści, Chóry i Orkiestra Sym-

„Zalewski śpiewa Niemena” jest w tym roku nominowany oraz Korez

foniczna Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki

uhonorowany Fryderykiem w 2016 roku za debiut. Posiadaczką impo-

w Gdańsku pod dyrekcją Zygmunta Rycherta

nującego zbioru Fryderyków jest niepowtarzalna Katarzyna Nosowska,

Kompozytor: Stanisław Moniuszko

autorka wiele mówiących tekstów prześwietlających ludzką psychikę

Wykonawcy: Leszek Skrla, Anna Fabrello, Karolina Sikora, Ryszard

i obrazujących zawiłość współczesnego świata. Do walki o nagrodę

Minkiewicz, Daniel Kotliński, Paweł Skałuba, Krzysztof Bobrzecki,

staje ostatni album Nosowskiej „Basta”. Nie widziana od wielu lat ory-

Piotr Lempa, Stefania Toczyska, Alicja Rumianowska, Piotr Kusie-

ginalna Mela Koteluk pojawi się na Fryderykach ze swoją trzecią płytą.

wicz, Wiesława Maliszewska, Konstanty Andrzej Kulka, Chóry i Or-

4

kiestra Symfoniczna Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki

• Historia de sancto Paulo primo heremita patre nostro —

w Gdańsku pod dyrekcją Zygmunta Rycherta

Schola Gregoriana Cardinalis Stephani Wyszyński, Michał

Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska, Michał Szostakowski, Mar-

Sławecki

cin Domżał

Kompozytor: Pauliński Chorał Gregoriański

Wydawca: DUX Recording Producers

Wykonawcy: Schola Gregoriana Cardinalis Stephani Wyszyński po

• Musica Sacromontana XIII - Józef Zeidler - Missa D-dur. Sinfonia Varsovia, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice Camerata Silesia pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka Kompozytor: Józef Zeidler

dyrekcją Michała Sławeckiego Reżyser dźwięku: Jacek Guzowski, Krzysztof Kuraszkiewicz Wydawca: MUSICON • Marcin Mielczewski II. Wrocław Baroque Ensemble, Andrzej

Wykonawcy: Aleksandra Kubas-Kruk, Anna Radziejewska, Jarosław

Kosendiak

Bręk, Karol Kozłowski, Sinfonia Varsovia, Zespół Śpiewaków Miasta

Kompozytor: Marcin Mielczewski

Katowice Camerata Silesia pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka

Wykonawcy: Wrocław Baroque Ensemble pod dyrekcją Andrzeja

Reżyser dźwięku: Łukasz Kurzawski

Kosendiaka

Wydawca: DUX Recording Producers

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko

• Paweł Łukaszewski - Beatus vir. — Chór Filharmonii Częstochowskiej Collegium Cantorum pod dyrekcją Aleksandry Zeman

Wydawca: Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego, CD Accord • Melodie na psałterz polski. Opera Omnia. — Chór Polskiego Ra-

Kompozytor: Paweł Łukaszewski

dia, Marc Lewon, Paul Kieffer, Agnieszka Budzińska - Bennett

Wykonawcy: Chór Filharmonii Częstochowskiej Collegium Cantorum

Kompozytor: Mikołaj Gomółka

pod dyrekcją Aleksandry Zeman

Wykonawcy: Marc Lewon, Paul Kieffer, Chór Polskiego Radia pod

Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska

kierownictwem Agnieszki Budzińskiej-Bennett

Wydawca: DUX Recording Producers

Reżyser dźwięku: Małgorzata Albińska - Frank, Joanna Popowicz

• Polska muzyka chóralna. Polski Chór Kameralny pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego

Wydawca: Polskie Radio S.A./ Agencja Muzyczna • Musica Baltica. Vol. 4. Johann Jeremias du Grain - Sacred

Kompozytor: Juliusz Łuciuk, Augustyn Bloch, Andrzej Koszewski, Woj-

Cantatas. — Marie Smolka, Elisabeth Holmer, Georg Poplutz,

ciech Kilar, Edward Pałłasz, Krzysztof Penderecki, Paweł Łukaszewski

Marek Rzepka, Goldberg Baroque Ensemble, Goldberg Vocal

Wykonawcy: Polski Chór Kameralny pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego

Ensemble, Andrzej Szadejko

Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska

Kompozytor: Johann Jeremias du Grain

Wydawca: DUX Recording Producers

Wykonawcy: Marie Smolka, Elisabeth Holmer, Georg Poplutz, Marek

• Stanisław Moniuszko - Widma. — Chór NFM, Wrocławska

Rzepka, Goldberg Baroque Ensemble, Goldberg Vocal Ensemble

Orkiestra Barokowa pod dyrekcją Andrzeja Kosendiaka

pod dyrekcją Andrzeja Szadejko

Kompozytor: Stanisław Moniuszko

Reżyser dźwięku: Friedrich Rödding

Wykonawcy: Jarosław Bręk, Aleksandra Kubas-Kruk, Mariusz Bona-

Wydawca: MDG, Trinitas Artis

szewski, Paweł Janyst, Chór NFM, Wrocławska Orkiestra Barokowa pod dyrekcją Andrzeja Kosendiaka

Album Roku Muzyka Kameralna

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko

• Apollon Musagète Quartett - Palester & Szymanowski: Kwar-

Wydawca: Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego,

tety smyczkowe

CD Accord

Kompozytor: Roman Palester, Karol Szymanowski

• Szymanowski - Operetka w 3 aktach - Loteria na mężów

Wykonawcy: Apollon Musagète Quartett

czyli narzeczony nr 69. — Zespół Śpiewaków Miasta Kato-

Reżyser dźwięku: Lech Dudzik, Gabriela Blicharz

wice „Camerata Silesia”, Narodowa Orkiestra Symfoniczna

Wydawca: Fundacja Uniwersytetu Warszawskiego/Universal Music

Polskiego Radia w Katowicach pod dyrekcją Michała Klauzy Kompozytor: Karol Szymanowski

Polska • Dariusz Przybylski - Percussion Works. Leszek Lorent

Wykonawcy: Wiesław Ochman, Marcin Bronikowski, Rafał Bartmiń-

Kompozytor: Dariusz Przybylski

ski, Ewa Biegas, Urszula Kryger, Adam Kruszewski, Piotr Kusiewicz,

Wykonawcy: Leszek Lorent, Krzysztof Niezgoda, Szymon Linette,

Anna Lubańska i inni, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Ca-

Michał Niedziałek, Aleksander Dębicz, Andrzej Karałow, Lubomir

merata Silesia”, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia

Jarosz, Henryk Kowalewicz, Zoltan Kiss, Jakub Mastalerz

w Katowicach pod dyrekcją Michała Klauzy

Reżyser dźwięku: Michał Szostakowski, Wojciech Błażejczyk

Reżyser dźwięku: Beata Jankowska - Burzyńska Wydawca: Polskie Radio S.A./ Agencja Muzyczna oraz Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

Wydawca: Wydawnictwo UMFC – Chopin University Press • Giovanni Battista Pergolesi – Stabat Mater, Paweł Łukaszewski – Luctus Mariae. — Anna Mikołajczyk-Niewiedział, Wanda Franek

Album Roku Muzyka Dawna

Kompozytor: Giovanni Battista Pergolesi; Paweł Łukaszewski

• Bach, Pobielski - Gamba Sonatas. Anna Firlus, Krzysztof

Wykonawcy: Anna Mikołajczyk-Niewiedział, Wanda Franek, Zbi-

Firlus

gniew Pilch, Radosław Kamieniarz, Piotr Chrupek, Jarosław Thiel,

Kompozytor: Christian Podbielski, Johann Sebastian Bach, Christian

Janusz Musiał, Marta Niedźwiecka

Wilhelm Podbielski, Carl Philipp Emanuel Bach

Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska

Wykonawcy: Anna Firlus, Krzysztof Firlus Reżyser dźwięku: Wojciech Marzec Wydawca: DUX Recording Producers

Wydawca: Wydawnictwo UMFC – Chopin University Press • Górecki - III Kwartet Smyczkowy. Kwartet DAFÔ Kompozytor: Henryk Mikołaj Górecki

5

Wykonawcy: Kwartet Dafô

• Dziadek - Utwory orkiestrowe. — Adam Krzeszowiec,

Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska

Elżbieta Drążek-Barcik, Agnieszka Wietrzny-Monaster-

Wydawca: DUX Recording Producers

ska, Henryk Grychnik, Narodowa Orkiestra Symfoniczna

• Kwartet Śląski. Mieczysław Wajnberg vol. 2: Kwartety

Polskiego Radia w Katowicach, Chór i Orkiestra Symfo-

smyczkowe nr 8,9,10

niczna Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie, Antoni Wit,

Kompozytor: Mieczysław Wajnberg

Michał Klauza, Jerzy Kosek

Wykonawcy: Kwartet Śląski

Kompozytor: Andrzej Dziadek

Reżyser dźwięku: Beata Jankowska-Burzyńska

Wykonawcy: Adam Krzeszowiec, Elżbieta Drążek-Barcik,

Wydawca: CD Accord

Agnieszka Wietrzny-Monsterska, Henryk Grychnik, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach pod dyrek-

Album Roku Recital Solowy

cją Antoniego Wita i Michała Klauzy, Chór i Orkiestra Symfonicz-

• Chopin - Konkurs, Życie. Elżbieta Tarnawska

na Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie pod dyrekcją Jerzego

Kompozytor: Fryderyk Chopin

Koska; przygotowanie chóru: Bronisława Wietrzny

Wykonawca: Elżbieta Tarnawska (fortepian)

Reżyser dźwięku: Beata Jankowska-Burzyńska

Reżyser dźwięku: Andrzej Solczak, Bohdan Mazurek, Alicja Pawłowska, Krystyna Krasińska Wydawca: DUX Recording Producers • Hidden Violin. Janusz Wawrowski, Jose Gallardo

Wydawca: DUX Recording Producers • Górecki - Wschłuchani we wszechświat. — Chór Filharmonii Śląskiej, Orkiestra Filharmonii Śląskiej, Śląska Orkiestra Kameralna, Agata Zubel, Joanna Woś, Mariusz Godlewski,

Kompozytor: Henryk Wieniawski, Grażyna Bacewicz, Ignacy Jan Pa-

Mirosław Jacek Błaszczyk, Robert Kabara

derewski, Ludomir Różycki, Mieczysław Karłowicz, Witold Lutosław-

Kompozytor: Henryk Mikołaj Górecki

ski, Karol Szymanowski

Wykonawcy: Joanna Woś, Mariusz Godlewski, Chór Filharmonii

Wykonawcy: Janusz Wawrowski (skrzypce), Jose Gallardo (fortepian)

Śląskiej, Orkiestra Filharmonii Śląskiej pod dyrekcją Mirosława

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko

Jacka Błaszczyka (przygotowanie chóru: Jarosław Wolanin);

Wydawca: Warner Music Poland

Agata Zubel i Śląska Orkiestra Kameralna pod dyrekcją Roberta

• Invention - Aleksander Dębicz Kompozytor: Johann Sebastian Bach, Aleksander Dębicz Wykonawca: Aleksander Dębicz (fortepian) Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko Wydawca: Warner Music Poland • Paderewski - Utwory fortepianowe. Radosław Sobczak

Kabary Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska, Marcin Domżał Wydawca: DUX Recording Producers • Polish Music - Młynarski, Weinberg, Penderecki. Orkiestra Filharmonii Narodowej, Jacek Kaspszyk Kompozytor: Emil Młynarski, Mieczysław Weinberg, Krzysztof

Kompozytor: Ignacy Jan Paderewski

Penderecki

Wykonawca: Radosław Sobczak (fortepian)

Wykonawcy: Orkiestra Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jacka

Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska

Kaspszyka

Wydawca: DUX Recording Producers

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko

• Szymanowski - Muzyka fortepianowa. Marek Szlezer

Wydawca: Filharmonia Narodowa / Warner Classics

Kompozytor: Karol Szymanowski Wykonawca: Marek Szlezer (fortepian)

Album Roku Muzyka Współczesna

Reżyser dźwięku: Małgorzata Polańska

• Herdzin - Concerto and Concertino. Elbląska Orkiestra

Wydawca: DUX Recording Producers

Kameralna, Krakowskie Trio Stroikowe, Katarzyna BudnikGałązka, Paweł Gusnar, Krzysztof Herdzin

Album Roku Muzyka Symfoniczna i Koncertująca

Kompozytor: Krzysztof Herdzin

• 39’45 vol.3. Sinfonia Varsovia, Jerzy Maksymiuk, Jacek Kasp-

Wykonawcy: Elbląska Orkiestra Kameralna, Krakowskie Trio Stro-

szyk

ikowe, Katarzyna Budnik-Gałązka, Paweł Gusnar pod dyrekcją

Kompozytor: Mieczysław Weinberg, Andrzej Panufnik, Andrzej

Krzysztofa Herdzina

Czajkowski

Reżyser dźwięku: Piotr Madziar

Wykonawcy: Sinfonia Varsovia pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka i Jacka Kaspszyka Reżyser dźwięku: Lech Dudzik, Gabriela Blicharz

Kompozytor: Romuald Twardowski, Anna Ignatowicz-Glińska,

Wydawca: Warner Classics / Orkiestra Sinfonia Varsovia

Paweł Mykietyn, Paweł Łukaszewski, Aleksander Kościów, Alicja

• Błażewicz, Łukaszewski, Czarnecki - Polskie koncerty współ-

Gronau, Bartosz Kowalski, Krzysztof Herdzin

czesne. — Marcin Dylla, Paweł Gusnar, Jakub Jakowicz,

Wykonawcy: Paweł Gusnar, Agnieszka Przemyk-Bryła, Tomasz

Tomasz Strahl, Filharmonia Kameralna im. Witolda Lutosław-

Strahl, Aleksandra Ohar-Sprawka, Klaudiusz Baran, Krakow-

skiego w Łomży, Jan Miłosz Zarzycki

skie Trio Stroikowe, Alina Ratkowska, Joanna Opalińska, Pablo

Kompozytor: Marcin Błażewicz, Paweł Łukaszewski, Sławomir

Sánchez-Escariche Gasch, Michał Ochab, Konrad Gzik, Jakub

Czarnecki

Wydrzyński, The Whoop Group

Wykonawcy: Marcin Dylla, Paweł Gusnar, Jakub Jakowicz, Tomasz

Reżyser dźwięku: Katarzyna Rakowiecka-Rojsza, Ewa Guziołek-

Strahl, Filharmonia Kameralna im. Witolda Lutosławskiego w Łomży

Tubelewicz, Grzegorz Stec

pod dyrekcją Jana Miłosza Zarzyckiego Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska Wydawca: DUX Recording Producers

6

Wydawca: DUX Recording Producers • Paweł Gusnar – Saxophone Varie vol. 3 (2CD)

Wydawca: Wydawnictwo UMFC – Chopin University Press • Paweł Łukaszewski - Musica Profana II. Anna MikołajczykNiewiedział, Robert Gierlach, Joanna Citkowicz, Wojciech

Świętoński, Kwartet Nostadema, Trombastic

Wykonawcy: Krystian Zimerman, Berliner Philharmoniker pod

Kompozytor: Paweł Łukaszewski

dyrekcją Simona Rattle

Wykonawcy: Anna Mikołajczyk_Niewiedział, Robert Gierlach,

Reżyser dźwięku: René Möller

Joanna Citkowicz, Wojciech Świętoński, Kwartet Nostadema, Trombastic

Wydawca: Deutsche Grammophon/Universal Music Polska • Silesian Quartet and Friends - Grażyna Bacewicz: Kwintety

Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska

fortepianowe, Kwartet na 4 skrzypiec, Kwartet na 4 wio-

Wydawca: DUX Recording Producers

lonczele

• PIE JESU. Joanna Łukaszewska, Łukasz Farcinkiewicz, Chór

Kompozytor: Grażyna Bacewicz

Katedry Warszawsko-Praskiej MUSICA SACRA, Paweł Łuka-

Wykonawcy: Kwartet Śląski, Wojciech Świtała, Krzysztof Lasoń,

szewski

Małgorzata Wasiucionek, Polish Cello Quartet

Kompozytor: Stanisław Moryto, Marian Borkowski, Sebastian

Reżyser dźwięku: Beata Jankowska-Burzyńska

Szymański, Marcin Łukaszewski, Łukasz Farcinkiewicz, Marek

Wydawca: CHANDOS

Raczyński, Julia Seeholzer, Michał Malec, Paweł Łukaszewski Wykonawcy: Joanna Łukaszewska, Łukasz Farcinkiewicz, Chór

Najwybitniejsze Nagranie Muzyki Polskiej

Katedry Warszawsko-Praskiej MUSICA SACRA pod dyrekcją Pawła

• Anne-Sophie Mutter - Hommage à Penderecki. Anne-

Łukaszewskiego

Sophie Mutter, Lambert Orkis, Roman Patkoló, London

Reżyser dźwięku: Andrzej Brzoska

Symphony Orchestra, Krzysztof Penderecki

Wydawca: Requiem Records

Kompozytor: Krzysztof Penderecki

• Supernova. Atom String Quartet, NFM Orkiestra Leopoldi-

Wykonawcy: Anne-Sophie Mutter, Lambert Orkis, Roman Patkoló,

num, Christian Danowicz

London Symphony Orchestra pod dyrekcją Krzysztofa Penderec-

Kompozytor: Hanna Kulenty-Majoor, Mateusz Smoczyński, Dawid

kiego

Lubowicz, Michał Zaborski, Krzysztof Lenczowski

Reżyser dźwięku: Georg Obermayer, Daniel Kemper, Julian

Wykonawcy: Atom String Quartet i NFM Orkiestra Leopoldinum

Schwenker, Jobst Eberhard

pod dyrekcją Christiana Danowicza

Wydawca: Deutsche Grammophon/Universal Music Polska

Reżyser dźwięku: Antoni Grzymała, Agnieszka Szczepańczyk

• Herdzin - Concerto and Concertino. Elbląska orkiestra

Wydawca: Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego,

Kameralna, Krakowskie Trio Stroikowe, Katarzyna Budnik-

CD Accord

Gałązka, Paweł Gusnar, Krzysztof Herdzin Kompozytor: Krzysztof Herdzin

Najlepszy Album Polski Za Granicą

Wykonawcy: Elbląska Orkiestra Kameralna, Krakowskie Trio

• Anima Sacra. Jakub Józef Orliński, Il pomo d’oro, Maxim

Stroikowe, Katarzyna Budnik-Gałązka, Paweł Gusnar pod dyrekcją

Emelyanychev

Krzysztofa Herdzina

Kompozytor: Nicola Fago, Johann David Heinichen, Domènec

Reżyser dźwięku: Piotr Madziar

Terradellas, Domenico Sarro, Francesco Feo, Jan Dismas Zelenka, Johann Adolf Hasse, Gaetano Maria Schiassi, Francesco Durante Wykonawcy: Jakub Józef Orliński, Il pomo d’oro, Maxim Emely-

we. Alina Ratkowska, Goldberg Baroque Ensemble, Adam

anychev

Pastuszka. MUSICA BALTICA 5

Reżyser dźwięku: Danielle Noir

Kompozytor: Johann Gottlieb Goldberg

Wydawca: Erato / Warner Classics

Wykonawcy: Alina Ratkowska, Adam Pastuszka, Goldberg Baro-

• Anne-Sophie Mutter - Hommage à Penderecki. AnneSophie Mutter, Lambert Orkis, Roman Patkoló, London Symphony Orchestra, Krzysztof Penderecki Kompozytor: Krzysztof Penderecki Wykonawcy: Anne-Sophie Mutter, Lambert Orkis, Roman Patkoló,

que Ensemble Reżyser dźwięku: Friedrich Wilhelm Rödding Wydawca: MDG Musikproduktion Dabringhaus und Grimm • Polish Music - Młynarski, Weinberg, Penderecki. Orkiestra Filharmonii Narodowej, Jacek Kaspszyk

London Symphony Orchestra pod dyrekcją Krzysztofa Penderec-

Kompozytor: Emil Młynarski, Mieczysław Weinberg, Krzysztof

kiego

Penderecki

Reżyser dźwięku: Georg Obermayer, Daniel Kemper, Julian

Wykonawcy: Orkiestra Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jacka

Schwenker, Jobst Eberhard

Kaspszyka

Wydawca: Deutsche Grammophon/Universal Music Polska

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko

• Arvo Pärt: The Symphonies. NFM Filharmonia Wrocławska, Tõnu Kaljuste

Wydawca: Filharmonia Narodowa / Warner Classics • Silesian Quartet and Friends - Grażyna Bacewicz: Kwintety

Kompozytor: Arvo Pärt

fortepianowe, Kwartet na 4 skrzypiec, Kwartet na 4 wio-

Wykonawcy: NFM Filharmonia Wrocławska pod dyrekcją Tõnu

lonczele

Kaljuste

Kompozytor: Grażyna Bacewicz

Reżyser dźwięku: Andrzej Sasin, Aleksandra Nagórko, Christoph

Wykonawcy: Kwartet Śląski, Wojciech Świtała, Krzysztof Lasoń,

Stickel

Małgorzata Wasiucionek, Polish Cello Quartet

Wydawca: ECM

Reżyser dźwięku: Beata Jankowska-Burzyńska

• Krystian Zimerman - Leonard Bernstein: Symphony No. 2 „The Axe of Anxiety”. — Berliner Philharmoniker, Simon Rattle Kompozytor: Leonard Bernstein

8

Wydawca: DUX Recording Producers • Johann Gottlieb Goldberg - Wszystkie koncerty klawesyno-

Wydawca: CHANDOS n

26.03. godz. 18:00 POKAZ FILMU SZYMANOWSKI W PRADZE" " SPOTKANIE Z REŻYSEREM - PIOTREM SZALSZĄ 26.03. godz. 19:30 ORKIESTRA FILHARMONII KRAKOWSKIEJ CHARLES OLIVIERI-MUNROE – DYRYGENT JAN KRZYSZTOF BROJA – FORTEPIAN SZYMANOWSKI, DVORÁK

27.03. godz. 19:30 ORKIESTRA KAMERALNA POLSKIEGO RADIA AMADEUS AGNIESZKA DUCZMAL – DYRYGENT SZYMANOWSKI, KNIPPER, BACEWICZ, SZOSTAKOWICZ

28.03. godz. 19:30 JOANNA DOMAŃSKA – FORTEPIAN MAGDALENA LISAK – FORTEPIAN M.IN. HARNASIE NA 2 FORTEPIANY

29.03. godz. 19:30 OLGA PASIECZNIK ADAM STRUG HARMONIUM DUO PIEŚNI KURPIOWSKIE – ŹRÓDŁA I INSPIRACJE

30.03. godz. 18:00 ORKIESTRA TEATRU NARODOWEGO W PRADZE JAROSLAV KYZLINK – DYRYGENT JANUSZ WAWROWSKI – SKRZYPCE Fotografia ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego

SZYMANOWSKI, DVORÁK, JANÁCEK

25.03 – 18.04 WYSTAWA POŚWIĘCONA ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI KAROLA SZYMANOWSKIEGO WŁASNOŚĆ - BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

SZYMANOWSKI POLSKA / ŚWIAT F E S T IWA L

Kw4rtet Śląski

Appassionato DOROTA SZwARCMAN

Szymon Krzeszowiec –– I skrzypce Arkadiusz Kubica –– II skrzypce Łukasz Syrnicki –– altówka Piotr Janosik –– wiolonczela

fot. Magda Górecka

FELIETON

Przypomniane zostaną też dzieła przyjaciół kwartetu z czasów pamiętnego festiwalu w Stalowej Woli – Młodzi Muzycy Młodemu Miastu (Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski).

Kwartet Śląski to w chwili obecnej na polskiej scenie muzycznej fenomen

Znamienne, że – jak wspomina Arkadiusz Kubica, jedyny z obec-

niezwykły. Jest drugim (po Kwartecie Wilanów) zespołem co do długości

nych członków zespołu, który ten czas pamięta – kiedy w 1980 roku

stażu. Większość swoich sukcesów odnosił w tym samym składzie: wy-

kwartet zastanawiał się nad swoją nazwą w momencie, gdy został

miana altowiolisty i wiolonczelisty nastąpiła w 1986 roku, czyli kilka lat

zaproszony na festiwal do Lusławic, pierwszym pomysłem było okre-

po powstaniu. Szczególnie trudnym momentem była zmiana prymariu-

ślenie Appassionato (ostatecznie nazwę Kwartet Śląski zaproponował

sza, a zarazem założyciela kwartetu, Marka Mosia, który odszedł w 2000

kolegom muzykolog Krzysztof Droba). Pasja jest z pewnością jedną

roku. Zastąpiła go Anna Rechlewicz, a rok później – Szymon Krzeszo-

z najważniejszych cech tego zespołu. Rozumiana szeroko: jako pasja

wiec. Więcej zmian do dziś nie było.

do nowych odkryć muzycznych, do grania w ogóle, do interpretowa-

Zespół zachował swoje oblicze, zapał i umiłowanie muzyki nowej. Pod

nia. Ale także jako głębokie zaangażowanie emocjonalne, dzięki które-

względem dokonanych prawykonań i pierwszych wykonań w Polsce

mu utwory w wykonaniu muzyków kwartetu zyskują wymiar osobisty.

utworów kompozytorów polskich i światowych pobił absolutny rekord;

Przywołajmy np. kwartety Góreckiego. Zostały one napisane na

dziś tych dzieł jest już ok. 150.

zamówienie słynnego Kronos Quartet, jednak amerykańscy muzycy

Dla twórcy zaszczytem jest prezentacja utworu przez zespół o tej klasie;

w sposób wyczuwalny nie rozumieli w pełni tej muzyki. Muzycy

to również gwarancja wnikliwego odczytania muzyki, nie mówiąc już

Kwartetu Śląskiego mieli tę przewagę, że wiedzieli o zamiłowaniu

o poziomie wykonawczym.

kompozytora do tradycji góralskiego grania i ją znali, czym mogli

Inna ważna domena Kwartetu Śląskiego to przypominanie klasyki muzyki

inspirować się w swojej interpretacji, co więcej, było to dla nich

współczesnej, którą zespół wykonuje z absolutną perfekcją. Najnow-

absolutnie naturalne.

szym dowodem jest Gramophone Classical Music Award za nagranie

Dlatego to właśnie ich wykonanie jest tym kanonicznym, najlepiej

kompletu kwartetów Grażyny Bacewicz. Zarówno te dzieła, jak i utwory

ukazującym zamysł Góreckiego, a przede wszystkim emocje, jakie są

Henryka Mikołaja Góreckiego, Andrzeja Panufnika, Karola Szymanow-

w tych dziełach zawarte.

skiego, Witolda Lutosławskiego, Witolda Szalonka, Krzysztofa Penderec-

Chociaż więc kwartet ostatecznie nie nazwał się Appassionato, to

kiego, a także Mieczysława Wajnberga (któremu będzie poświęcony cały

słowo to jak mało które do niego pasuje. Nawet biorąc pod uwagę

cykl koncertów zespołu w NOSPR), Aleksandra Tansmana (swego czasu

emocje zupełnie odmienne, piana czy kontemplacyjność, którą

Kwartet Śląski znakomicie nagrał komplet jego kwartetów) i Szymona

muzycy również potrafią wspaniale oddać. Jednak wszystko to czynią

Laksa będzie można usłyszeć w obecnym cyklu koncertów.

z pasją. I tak już od 40 lat. n

10

W kolejnym numerze ArtPost-u zamieścimy rozmowę z muzykami Kwartetu Śląskiego, który obchodzi w tym roku 40-lecie swego istnienia. Jednakże jest czas Fryderyków, więc trochę statystyki. Kwartet Śląski był nominowany do nagrody Fryderyk 24 razy, otrzymał 6 statuetek.

Przypominamy ostatnie: • dwa Fryderyki w 2017 roku za album z kompletami kwartetów smyczkowych Bacewicz (Chandos) w kategoriach: Najlepszy album polski za granicą i Najwybitniejsze Nagranie Muzyki Polskiej oraz nagrodę Gramophone Music Award 2017; • w 2018 roku za płytę z kwartetem 7 i kwintetem fortepianowym Wajnberga (CD Accord) w kategorii Najlepsza płyta z muzyką kameralną.

W tym roku Kwartet Śląski jest nominowany w kategoriach: • Album Roku Muzyka Kameralna za: Mieczysław Wajnberg vol. 2: Kwartety smyczkowe nr 8, 9, 10; • Najlepszy Album Polski Za Granicą za: Grażyna Bacewicz: Kwintety fortepianowe, Kwartet na 4 skrzypiec, Kwartet na 4 wiolonczele; • Najwybitniejsze Nagranie Muzyki Polskiej za: Grażyna Bacewicz: Kwintety fortepianowe, Kwartet na 4 skrzypiec, Kwartet na 4 wiolonczele. Nagranie to nominowane jest też do nagrody BBC Music Magazine. (red.) n

NOWOŚĆ

11

Marina Abramović Art Must be Beautiful, Artist Must be Beautiful Performans 1 dzień Charlottenburg Art Festival, Kopenhaga, Dania 1975 © Marina Abramović Dzięki uprzejmości Archiwum Mariny Abramović

WYSTAWA

Body art i performance

wyrazem istnienia Mariny Abramović Jackson Pollock to amerykański malarz pierwszej połowy XX wieku, który stworzył podwaliny performance’u. Odszedł od sztuki figuratywnej dla ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Plamił farbą płótno, rozpryskiwał ją, wylewał, tworząc pozorny bezład. Pozorny, bo (jak powiadał) nigdy nie tracił kontroli nad dziełem. Nie akceptował całości płótna, ale starannie wybierał odpowiadające mu powstałe spontanicznie fragmenty. rzywem. Nurt ten wyłonił się ze sprzeciwu

wyrasta. Jego definicja zmienia się przy coraz

wobec sztuki konwencjonalnej. Jego celem

to nowym sposobie wyrazu. A środki wyrazu są

jest zaskoczenie widza, wywołanie przemy-

wielorakie – od traumatyzowania ciała poprzez

Performance, to tzw. sztuka żywa zainicjo-

śleń. Nie jest łatwy w odbiorze.

okaleczenia, zadawanie sobie bólu (Rudolf

wana w określonym kontekście miejsca,

Performance nie jest do końca określonym

Schwarzkogler zmarł popełniając artystyczne

czasu i przestrzeni. Artysta jest przedmiotem

kierunkiem w sztuce. To termin wielce pojemny

samobójstwo, ktoś inny wyskoczył z drugie-

i podmiotem, jest jednocześnie twórcą i two-

w zależności od tradycji i okoliczności na jakich

go piętra uszkadzając sobie nogę), po formy

MAŁGORZATA STĘPIEŃ

niosące znamiona seksualności. Performance szokuje, łamie ludzkie ograniczenia przez stosowanie metod transhumanitarnych, dzięki którym nauka i technika pomagają człowiekowi przezwyciężyć własne słabości. Ociera się o religię i medytację. Ma charakter intermedialny.

Artystą, którego twórczość uważa się za kanoniczną dla sztuki performance, jest z całą pewnością Tehching Hsieh. Znany jest przede wszystkim z konsekwentnego realizowania trudnych i rozciągniętych w czasie sześciu akcji: 1/ rok w drewnianej skrzyni bez kontaktu ze światem, 2/ roczne, codzienne odbijanie karty Marina Abramović The Artist is Present Performans 3 miesiące Museum of Modern Art, Nowy Jork 2010 Fot. Marco Anelli Dzięki uprzejmości Archiwum Mariny Abramović

12

w fabryce plus zdjęcie wykonywane przy tej

wystawa Mariny Abramović. Twórczość

W filmie Matthew Akersa opowiadają-

czynności, 3/ rok bezdomności, 4/ rok związany

artystki nie jest łatwa, ale satysfakcjo-

cym o życiu i artystycznych projektach

grubą liną z Lindą Montano, 5/ rok całkowitej

nująca w odbiorze. Czy trudno było

artystki „Abramović. Artystka obec-

izolacji od sztuki, 6/ 13-letnie tworzenie sztuki

ściągnąć ją do Polski?

na” (The Artist Is Present) Abramović

bez pokazywania jej komukolwiek. Światowej

- Polska, oprócz Serbii, to jedyny kraj

mówi, że od 10 lat nie słyszała pytania

sławy serbska artystka Marina Abramović nazy-

w tej części Europy, w której odbędzie się

– czy to co robi jest sztuką? Pozwoli

wa tego artystę swoim mistrzem.

wystawa Mariny Abramović. To moje trzecie

Pan, że w zastępstwie zapytam Pana:

Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu or-

podejście do wystawy Mariny w Polsce.

czy performance to jest sztuka?

ganizuje w okresie od 8. 03. - 11. 08. 2019

Pierwsze było w 2004 roku, potem w 2007,

Performance to z pewnością sztuka. Więk-

roku wernisaż właśnie Mariny Abramović,

ale główny partner wystawy – galeria

szość ludzi, słysząc słowo „sztuka”, ma na

performantki tworzącej w Stanach Zjedno-

w Bonn, zrezygnowała. Wystawa w Bonn

myśli głównie obrazy, rzeźby, rysunki, grafi-

czonych. Wystawa nosi tytuł „Do czysta” (The

odbyła się dopiero w 2018 roku.

ki. Ale od wielu lat to coś, czym jest perfor-

Cleaner). Zorganizowana w CSW w Toruniu,

Po wielu latach, gdy dowiedziałem się,

mance, stało się żywym obrazem. Sposób

będzie odsłoną największej w Europie retro-

że retrospektywa Mariny jest pokazywa-

wypowiedzi, narzędzia i czas nieco się

spektywy Mariny Abramović, zrealizowanej

na w Europie, pojechałem do Danii na

zmieniły. Performance trwa w określonym

wspólnie z Moderna Museet w Sztokholmie,

otwarcie i wówczas przeprowadziłem

czasie swoim życiem naturalnym. Dziesięć

we współpracy z Muzeum Sztuki Współcze-

rozmowę z Mariną i jej współpracownikami.

minut, pięć godzin i tylko tyle. Można go

snej Louisiana w Humlebæk i Bundeskun-

Musiałem też porozmawiać z przedstawi-

oczywiście zapisać na taśmie, wykonać

sthalle w Bonn. Ta wyjątkowa artystka będzie

cielami Moderna Musset ze Sztokholmu. To

fotograficzną dokumentację, ale domeną

gościem toruńskiego CSW w czasie wernisażu

muzeum, to główny organizator wystawy

performance jest dokładnie określony czas

w marcu 2019 roku.

„The Cleaner” w Europie. Po rozmowach

trwania. Obraz, nieożywiona struktura,

pojawiło się światełko nadziei. Był to rok

trwa w czasie praktycznie nieskończonym.

Rozmawiam z kuratorem wystawy, dyrekto-

2017. Intensywne rozmowy i negocjacje

Wywołany, staje się wiecznością w swojej

rem Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu

oraz kolejne wizyty w galeriach pozwoliły mi

materii. Performance nie. Tylko jego doku-

Wacławem Kuczmą.

przekonać Marinę do organizacji wysta-

mentacja może trwać, on sam absolutnie

Małgorzata Stępień: Na początek przy-

wy w Polsce. To nie było łatwe. Musiałem

jest poza wiecznością. Na tym polega jego

bliżmy czytelnikom sprawczynię wysta-

zdobyć zaufanie Mariny – do siebie, jak i do

urok. Ale to, co opowiadamy przy użyciu

wy, wielką artystkę współczesną Marinę

instytucji. To również nie jest łatwe. Ona

obrazu, rzeźby możemy opowiedzieć sto-

Abramowić.

musi być pewna, że podołamy, że wszystko

sując narzędzia dostępne dla performance.

Wacław Kuczma: Marina Abramović (ur.

będzie dobrze i sprawnie przygotowane.

Często jest tak, że tylko performance ma

1946) to artystka intermedialna. W swojej

Mam nadzieję, że staniemy na wysokości

narzędzia do opowiedzenia konkretniej

sztuce próbuje przekroczyć fizyczne i psy-

zadania.

idei, przesłania, emocji. Każde z artystycz-

chiczne ograniczenia ciała, bada możliwości umysłu i związek zachodzący między artystą a widownią. Własne ciało jest dla niej narzędziem działań artystycznych, ale często bywa też tematem prac. Do swoich działań aktywnie włącza obserwatorów. Uczestniczka najważniejszych wystaw światowej sztuki, mieszkająca i działająca w Niemczech, Holandii, a obecnie w USA. Działania Mariny Abramović stały się ważnym fundamentem rozwoju sztuki współczesnej. Radykalna postawa twórcza, umiejętne postrzeganie przestrzeni świata i sztuki wyróżniają ją spośród ówczesnych środowisk twórczych, dając nieprzecenione źródło inspiracji dla artystów młodszego pokolenia. Przez cały okres swojej twórczości nawiązuje do najistotniejszych problemów współczesnego świata oraz wpływu jednostki na jego kształt.

Polska jest jedynym krajem wschodnioeuropejskim, do którego zawita Marina Abramović The Cleaner Wydruk pigmentowy 2017 Fot. Marco Anelli © Marina Abramović Dzięki uprzejmości Archiwum Mariny Abramović

13

Marina Abramović Stromboli III Volcano Fotografia Stromboli 2002 Fot. Paolo Canevari Dzięki uprzejmości Archiwum Mariny Abramović

rysunki, obiekty, fotografie, filmy video wraz z dokumentacją jej performance osobistych, jak i wykonanych z Ulayem (długoletnim przyjacielem i partnerem Mariny Abramović przyp. aut.). Będzie można obejrzeć materiały archiwalne, zapiski itd.

Jak Pan myśli - czy Abramović jest prawdziwa w swojej sztuce, czy to tylko kreacja i komercja? W MoMA (Museum of Modern Art) w Nowym Jorku sprzedawano fotografie Mariny Abramović po kilka tysięcy dolarów. nych mediów, używane w latach dawnych

emocji, własnego życia będącego czasami

Czy Kiefer, van Gogh nie są autentyczni

czy też współczesnych, może stać się

na granicy zrozumienia przez ogół.

w swojej twórczości? Czy ich dzieła stały

równoważnym aspektem świata sztuki.

się mniej wartościowe przez to, że sprzeda-

Pamiętajmy tylko jedno, performance to nie

Jako Serbka, Marina Abramović nosi

ją się za miliony dolarów? Marina Abramo-

teatr. Tu wszystko dzieje się naprawdę.

w sobie traumę ubiegłowiecznej woj-

vić przez wiele lat trwała w przekonaniu

ny w dawnej Jugosławii. W 1997 roku

wartości swojej sztuki. Realizowała swoją

Mówi się, że geniusz i obłęd chodzą

stworzyła „Balkan Baroqe”, które to

wizję bez względu na wysokość dochodów

w parze. Tak było np. z van Goghiem,

dzieło, muszę przyznać, bardzo mnie

z niej, a czasem ich całkowity brak. I teraz,

Witkacym. Przez wiele lat i Abramović

po latach, wielu latach życia na krawędzi,

postrzegano jako wariatkę. Trudno się

poruszyło.

A kto nie nosi w sobie traumy tej wojny?

dziwić obserwując jej wielogodzinne

Ona tym bardziej, przecież jest Serbką. To

pieniądze? Bo traci w ten sposób swoją au-

czesanie aż do krwi, która w odróżnie-

w jej ojczyźnie działy się rzeczy nieprzyzwo-

tentyczność? A aktor, który dostaje za rolę

niu od krwi w teatrze jest prawdziwa.

ite, pozbawione sensu, niezrozumiałe dla

po parę milionów, jest jaki? Ona przebiła

Ból, to według Abramović drzwi do

nas. W XX wieku, kilkaset kilometrów od

się do tego świata tylko dlatego, że była

innego stanu umysłu. Ale ten body art

Polski, to jest niepojęte. Ale to mogło się

autentyczna, bezkompromisowa. Ale i tak

jest drastyczny, wstrząsający chwila-

wydarzyć w każdym miejscu w Europie. Nie

miała wiele szczęścia, bo jest wielu świet-

mi.

przyjmujemy tego do wiadomości. Prawda

nych artystów, którym się to nie udaje.

- Nie wiem, czy van Gogh był w obłędzie.

jest taka, że powtórka z dramatu w dawnej

Na pewno nie był w tym stanie Witkacy.

Jugosławii może pojawić się w bliskim

Przewiduje Pan na wystawie perfor-

Dlaczego ludzi, artystów, którzy niosą ze

nam czasie. Opowieść Mariny, Bałkański

manse prowokacyjne?

sobą jednoznaczne wartości artystyczne,

Barok, jest obrazem wykształconego,

Performance Mariny są prowokacyjne? To

kojarzy się z wariatami lub co najmniej

intelektualnego, inteligentnego, chrześci-

zależy w jakim sensie. Na pewno są pro-

z ludźmi bliskimi obłędu? Zdecydowana

jańskiego i nie tylko, świata. Jeżeli tam,

wokacyjne dla naszego rozumu, naszych

postawa twórcza, bezkompromisowość,

w latach dziewięćdziesiątych, to mogło się

emocji, naszych standardów życia. Intelek-

nonkonformizm i dostrzeganie niewy-

wydarzyć, to może i teraz w każdej części

tualnie i emocjonalnie są prowokacyjne.

godnych dla ogółu zjawisk to postawa

Europy. Krwawe kości budzą nas do reflek-

I tyle. Nie należy szukać w jej twórczości

twórców wybitnych. Na geniusz trzeba

sji, ale niestety na bardzo krótki czas. To

sensacji.

zapracować umysłem i czasem realizacji.

jest opowieść o nas samych, my cały czas

Geniusz tak mocno związany z wybitną

stwarzamy sytuację bałkańskiego czasu.

ma nie sprzedawać swoich prac za duże

Dziękuję Panu za rozmowę i za wystawę. Ta jednak prowokacyjna

sztuką wiąże się z wyrzeczeniami doczesnymi i nieuleganiu aktualnie panującej

Niewątpliwą zaletą sztuki Abramowić

twórczość wprowadzi w nasze życie

modzie. Taką postawę trudno przyjąć, gdy

jest jej ulotność. Ważne jest tu i teraz.

świeży powiew przemyśleń i refleksji

za wszelką cenę, nawet swojej osobowo-

Nie ma prób, nie jest znany koniec,

nad złożonością życia. Wszystko jest

ści, chce się osiągnąć sukces. Artysta staje

nie ma powtórek. Dobrze, że mamy

chwilą ważną tu i teraz. Z przyszło-

się wielki tylko wówczas, kiedy nie oglą-

rysunki, obrazy, rzeźby, obiekty,

ścią wiąże nas tylko pewność śmierci,

dając się dookoła, tworzy coś własnego,

fotografie, filmy wideo oraz elementy

którą Marina Abramović wplotła

mając w świadomości, że może przegrać.

archiwalne. Czy toruńska wystawa

w swoją sztukę planując swój pogrzeb

Żaden z wielkich artystów, a tym bardziej

zawiera dzieła należące do każdej

w trzech miastach i trzech trumnach.

Witkacy i Marina Abramović, nie są twór-

z tych sztuk?

Zatem gdzie spocznie, będzie dla żyją-

cami w przestrzeni obłędu. Twórczość to

Wystawa „Do czysta” obejmuje 50 lat

cych ostatnim body artem wspaniałej

stan umysłu, własnego umysłu i własnych

twórczości Mariny. Od obrazów, poprzez

artystki. n

14

12.04.2019 PIĄTEK, godz. 19.00 Filharmonia Pomorska

Olga Pasiecznik sopran Andrzej Lampert tenor Tomasz Rak baryton Krzysztof Herdzin dyrygent Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Pomorskiej Chór Akademii Muzycznej w Bydgoszczy Renata Szerafin-Wótjowicz Piotr Jańczak

przygotowanie

Chór Kameralny Akademii Muzycznej w Bydgoszczy

fot. KUBA MAJERCZYK

Magdalena Filipska przygotowanie

Projekt „Zakup sprzętu i wyposażenia dla Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy” współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 w ramach VIII Osi Priorytetowej Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury.

Działanie 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury.

Turystyka kulturowa

fot. ArtPost

FELIETON

Turystyka kulturowa jest fenomenem naszych czasów. Stała się trwałym i ważnym segmentem usług turystycznych. w wielu publikacjach naukowych pojawiają się twierdzenia o jej dynamicznym rozwoju. Coraz więcej podróżujemy. Coraz częściej wyjeżdżamy indywidualnie tylko po to, by uczestniczyć w konkretnym wydarzeniu kulturalnym. nymi. W rankingu konkurencyjności krajów pod względem turystycznym

GRAŻYNA BEBŁOT

(The Travel & Tourism Competitiveness Index) Polska pod względem zasobów kulturowych zyskuje wysokie miejsca (np. w 2011 roku 17. miej-

Turystyka kulturowa jest jednym najstarszych i jednocześnie najszybciej roz-

sce na 139 analizowanych państw). Jednym z czynników wpływających

wijającym się w ostatnich latach rodzajem turystyki. Dawny zakres pojęcia

na tą wysoką pozycję Polski jest z pewnością fakt, że na Liście Światowego

turystyki kulturowej obejmował tylko elitarną turystykę kultury wysokiej.

Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO w Polsce znajduje się

Współcześnie ten rodzaj turystyki posiada znacznie szerszy zakres, mieści

aż 12 obiektów związanych z dziedzictwem kulturowym.

w sobie również turystykę edukacyjną i różne rodzaje podróży związanych

Bardzo pozytywny trend można zaobserwować w przypadku przyjaz-

z celami i motywami kultury popularnej.

dów turystów zagranicznych, którzy w 45% deklarują kulturalne motywy

Mikos v. Rohrscheidt (2016)1 definiuje turystykę kulturową jako „te

przyjazdu do Polski. Według Polskiej Organizacji Turystycznej w 2017 roku

wszystkie grupowe lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycz-

Polskę odwiedziło 18,3 mln zagranicznych turystów (wzrost o 4,5 % w sto-

nym, w których spotkanie uczestników podróży z wytworami kultury albo

sunku do poprzedniego roku), natomiast w pierwszym półroczu 2018

powiększenie ich wiedzy o zorganizowanym przez człowieka świecie ota-

roku liczba turystów zagranicznych wzrosła aż o 6,6 proc. Coraz chętniej,

czającym jako jej wytworze jest zasadniczą częścią programu podróży lub

pomimo szerokiej oferty tanich zagranicznych lotów, Polacy wybierają

stanowi rozstrzygający argument dla indywidualnej decyzji o jej podjęciu

podróże po kraju.

lub wzięciu w niej udziału”.

Według „Programu Rozwoju Turystyki do 2020 roku” wyraźnie obserwo-

Ten sam autor w turystyce kulturowej wyodrębnia 3 główne rodzaje

wany jest trend, zgodnie z którym wyjazdy turystyczne stają się częstsze,

turystyki: turystykę kultury wysokiej (w tym np. dziedzictwa kulturowego,

lecz krótsze. Zwiększają się preferencje do podróży w bliskiej odległości od

muzealną, literacką, eventową), turystykę edukacyjną (podróże studyjne,

domu, następuje także wzrost turystyki krajowej. Coraz częściej łączone są

tematyczne, językowe, seminaryjne), powszechną turystykę kulturową (np.

różne formy turystyki, np. biznesowa z kulturową. Odwiedzający w coraz

miejską, etniczną, obiektów przemysłowych, kulinarną, religijną, hobby-

większym stopniu oczekują usług dostosowanych do ich indywidualnych

styczną itp.).

potrzeb, a także zapewniających bardziej autentyczne przeżycia.

Dokument Tourism 2020 – Vision, opracowany przez Światową Organi-

Na kulturalnej mapie Polski jest wiele wyjątkowych miejsc. Jednym z nich,

zację Turystyki prognozuje, na podstawie widocznych trendów w krajach

do których lubię wracać, są Jaworki koło Szczawnicy, znane z wyjątkowego

rozwiniętych, znaczny wzrost zainteresowania elementami edukacyjnymi

artystycznego przedsięwzięcia, Muzycznej Owczarni, gdzie odbywają się

(education), przeżyciowymi (excitement) oraz rozrywkowymi (entertain-

koncerty uznanych muzyków, najczęściej jazzowych. Przy okazji można

ment) w wyjazdach turystycznych nadchodzących dziesięcioleci. Te nowe

pozachwycać się malowniczym Wąwozem Homole.

postulaty wobec turystyki, określane już jako hasło „3 x E”, z powodzeniem

Lubię odwiedzać Żelazową Wolę i uczestniczyć w koncercie, przy okazji

wpisują się właśnie w cele nowoczesnej turystyki kulturowej. Oznacza to,

Brochów – miejsce chrzcin Fryderyka Chopina, a na koniec powłóczyć się

że w nowym rozwijającym się modelu, ukierunkowanym na zaspokojenie

się po urokliwych łąkach nad Bzurą.

popytu coraz aktywniejszych, ale także i coraz lepiej wykształconych tury-

Wyjątkowych miejsc z wyjątkową propozycją kulturową jest naprawdę

stów, ważną rolę może odgrywać odpowiednia oferta turystyki kulturowej.

sporo i tylko przykro, że wizyty należy często drastycznie skracać lub wręcz

Polska jest stosunkowo dużym krajem, z ciekawą historią oraz licznymi –

rezygnować z nich, bo czas goni, a do domu daleko. Nastrojowość wie-

lepiej lub gorzej zachowanymi – świadectwami kolejnych epok i historycz-

czoru - szczególnej pory koncertów i spektakli - nie powinna być zmącona

nych wydarzeń, a także różnorodnymi obiektami i wydarzeniami kultural-

kłopotami codziennego dnia. Turystyka kulturowa, by przyniosła oczekiwa-

1 Mikos v. Rohrscheidt A., 2016, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy. Wyd. III, Wyd. KulTour.pl Poznań.

16

ny efekt, czyli „3 x E” musi mieć i element czwarty - element egzystencjalny (existence). n

„Azjaci” i „Ci z Zachodu”

fot. Archiwum Ministerstwa Kultury i Turystyki Republiki Turcji

FELIETON

Ubiegły rok ogłoszono w Turcji „Rokiem Troi”, właściwie bez szczególnego powodu. Tym oficjalnym była dwudziesta rocznica wpisania ruin Ilionu na listę UNESCO. Można się tylko uśmiechnąć. Jak się taka rocznica ma do historii trojańskiej, która w ogóle nie ma żadnej konkretnej daty? Oczywiście, każdy pretekst jest dobry, żeby przyciągnąć turystów, tym bardziej, że nieopodal ruin właśnie otwarto z pompą nowoczesne muzeum.

ZBIGNIEw BIAŁAS

Europa w gruncie rzeczy jest uprowadzoną córą Azji. Kiedy w ten sposób wyrównano rachunki krzywd, Hellenowie uprowadzili z Kolchidy Medeę, a zatem wyrządzili drugą krzywdę Azjatom. W kolejnym poko-

Ponieważ jednak byłem w tamtych okolicach w głośno odtrąbionym

leniu syn Priama uprowadził Helenę i można rzec, że w uprowadzeniach

„Roku Troi”, mam kilka przemyśleń, którymi podzielę się z Czytelnikami

kobiet zapanował remis 2 - 2. Tak wygląda herodotowe wprowadzenie

tego nieco dłuższego już felietonu.

do historii świata. Podsumowując: konflikt trojański jest wydarzeniem,

Herodot (a jakże) swoje Dzieje zaczyna właśnie od Troi. No, prawie.

które wyrównuje rachunki krzywd między „Azjatami” i „Tymi z Zacho-

Dla niego „dziejami” i „historią” były zmagania między Wschodem,

du”. I trzeba jeszcze raz podkreślić, że „Tych z Zachodu” za nic nie

a Zachodem. Rozumiał je jako zmagania między Azją, a cywilizacją

można nazwać „Europejczykami”, skoro na tym etapie dziejów Europa

helleńską, zaś jeszcze dokładniej i bez niedomówień: Persją i Hellena-

była jedynie uprowadzoną Azjatką.

mi. Troja leżała tam, gdzie leżała, czyli - podobnie jak dzisiaj - między

Iliadę przeczytałem w liceum, miałem wówczas lat piętnaście, w wieku

Europą i Azją, z lekka jednak bliżej Azji. Było to i jest nadal skrzętnie wy-

lat osiemnastu zachwyciłem się Bogami, grobami i uczonymi Cerama,

korzystywane przez tureckich polityków i propagandzistów, począwszy

a Odyseję przeczytałem w trakcie studiów. Innymi słowy, moja wiedza

od Mehmeta Zdobywcy, który Trojan uważał za „swoich”, zaś Achajów

wokółtrojańska pochodzi z czasów, kiedy miałem lat 15 - 23, czyli

za „najeźdźców”, po czasy współczesne, tzn. po retorykę prezydenta

z takiego okresu w życiu młodzieńca, kiedy najłatwiej o fascynacje

Erdoğana. Dla Mehmeta zdobycie Konstantynopola było wyrównaniem

herosami. Później się z tego wyrasta. Albo nie.

rachunków - w pewnym sensie późną zemstą za inwazję Achajów.

Z dzisiejszej perspektywy dostrzegam, a wówczas tego nie mogłem

W zamierzchłych czasach Troja leżała niemal nad samym Hellespontem,

wiedzieć, że warto by się pokusić o próbę spsychoanalizowania Cerama

trzeba bowiem pamiętać, że morze cofnęło się o kilka kilometrów.

– żarliwego piewcy archeologii. W czasie drugiej wojny światowej był

Innymi słowy była to w znacznie większym stopniu niż można mniemać

propagandzistą Wehrmachtu, nazywał się Marek, a po wojnie zaczął

dzisiaj, strategicznie położona twierdza nad cieśniną.

pisać pod pseudonimem, który był jego nazwiskiem czytanym wspak,

Wracając do Herodota: prawie od Troi zaczynają się „dzieje” w rozu-

czyli, w pewnym sensie, „po żydowsku”. Czy w Bogach, grobach i uczo-

mieniu wiecznego konfliktu. Bo wprawdzie pierwszą krzywdę wyrządzili

nych, ujawniając na poziomie świadomym fascynację ludźmi pokroju

Hellenom Fenicjanie uprowadzając Ionę, ale potem, w słusznej zemście,

Heinricha Schliemanna widział „Rzeszę wstecz”, „Rzeszę wspak”? Czy

Hellenowie ukradli Fenicjanom Europę, co jest cudowną ironią, skoro

była to swoista ekspiacja, czy ruch „fast backward”?

18

Młodzieżowy czytelnik, który nie zna biografii Cerama, zapewne nie

na motocyklu. I to była Öznur. Po prostu źle zinterpretowałem słowo

zwróci uwagi na fakt, że ten wehrmachtowski propagandzista, tuż po

„bike”. Jej chodziło o „motorbike”, a nie o rower.

zakończeniu wojny, a zatem tuż po uzyskaniu przez Niemców informa-

Nastąpiła bardzo hollywoodzka scena. Dziewczyna zsiadła z motoru,

cji o piekle komór gazowych (tworzył swoje opus magnum po procesie

zdjęła kask, na kark rozsypały się jej długie włosy, podała mi dłoń i…

norymberskim), opisywał z wyraźną nekro-estetyczną fascynacją, już

na tym scena filmowa się zakończyła. Ustaliliśmy, że nie pojedziemy

w pierwszym rozdziale swojego dzieła, w jakich męczarniach w pom-

do miasta na jej motocyklu. Oboje czulibyśmy się nieswojo: niby jak

pejańskich domach umierali ludzie zagazowani trującymi wyziewami

miałbym obłapiać nieznaną kobietę, młodszą ode mnie o trzydzieści lat,

Wezuwiusza. Nie trzeba być czytelnikiem o wybujałej wyobraźni, by

siedząc za nią na motocyklu w tureckim mieście?

dostrzec paralele między graficznymi opisami Cerama o klaustrofobicz-

Weźmiemy mój samochód, a motor zostanie na parkingu. To oznaczało

nych pompejańskich pułapkach, a opisami śmierci Żydów w komorach

jednak, że Öznur musi zdjąć strój.

gazowych.

I tu zaczęły się schody. Czułem się bardzo nieswojo, kiedy młoda

A przecież przez pewien czas po drugiej wojnie światowej w Niemczech

Turczynka zaczęła ściągać przy mnie skórzane spodnie i kurtkę. Fakt,

wzbraniano się nawet przed nadmiernym eksponowaniem niektórych

że pod spodem miała zwykłe ubranie: dżinsy i bluzę, ale w muzuł-

elementów w baśniach braci Grimm, wyrosłych z pięknej i niewinnej

mańskim kraju po raz pierwszy znalazłem się w sytuacji, gdy, było nie

tradycji romantycznej. Na przykład historia o tym, jak sprytne aryjskie

było, w miejscu publicznym, kobieta pozbywała się przy mnie części

dzieci, zrodzone na czystej i nieskażonej wsi, palą w piecu czarownicę

garderoby. Miałem też problem z tym, gdzie kierować wzrok. Gapić się

o haczykowatym nosie, żeby się pozbyć Zła, fatalnie wyglądała po epo-

na nią, kiedy ściągała spodnie wydawało mi się mocno niestosowne.

ce pieców. W tym kontekście opisy Cerama i sama jego postać wydają

Odwracać wzrok – to by sugerowało, że mam nieczyste myśli. Patrzy-

się znacznie bardziej podejrzane, niż się to na ogół zakłada.

łem więc gdzieś między nią, a motocykl, nie przestając jednocześnie

Czy wydawcy w czasach PRL-u, rozprowadzając jego książki w gigan-

prowadzić konwersacji i błagając moją przewodniczkę w myślach, żeby

tycznych nakładach, nie mieli żadnych rozterek? Zaczytywałem się

jak najszybciej uporała się z tą motocyklową garderobą. Takie sceny nie

też opowieściami Zenona Kosidowskiego, któremu zainteresowanie

wyglądają dobrze nawet w filmach, zaś w rzeczywistości są piekielnie

archeologią również służyło do propagandowych celów – głównie do

krępujące.

walki z religią. To są jednak refleksje, które wychodzą daleko poza mury

Wreszcie męka się skończyła. Öznur wrzuciła strój i kask na tylne siedze-

Ilionu.

nie mojego samochodu.

Biorąc pod uwagę znaczenie ruin Troi w wyobraźni przeciętnego współ-

- Może wolisz, żebym ja prowadziła? – zaproponowała.

czesnego, wykształconego podróżnika albo po prostu czytelnika, wyda-

- Wolę. Dziękuję.

je się dziwne, że zanim Schliemann przewrócił świat archeologii do góry

Oddałem jej kluczyki. Szukanie miejsca parkingowego w Çanakkale

nogami swoimi odkryciami w latach siedemdziesiątych dziewiętnastego

wolałem zrzucić na kogoś kto dobrze zna miasto.

wieku, zaledwie czterdzieści lat wcześniej podróż po równinie trojań-

W centrum, na deptaku przy porcie, stoi - oczywiście - koń trojański. Był

skiej była wyłącznie rozczarowaniem. Charles Fellows, bardzo poważany

używany podczas filmu Troja, z Bradem Pittem w roli Achillesa.

podróżnik angielski, w dziele Travels and Researches in Asia Minor,

- To nie jest replika – mówi Öznur. – To jest naprawdę ten, którego uży-

które ma ponad pięćset stron, równinie trojańskiej poświęca zaledwie

wano podczas kręcenia zdjęć. Amerykanie podarowali go miastu.

stronę z kawałkiem, Więcej pisze o okolicznych zwierzętach: ptakach,

Nie bardzo jej się koń podoba. Uważa, że ten który stoi w Troi, nieopo-

wilkach, dzikach i psach niż o homeryckim eposie.

dal ruin, jest lepszy.

A potem wkroczył Heinrich Schliemann i jego armia kopaczy, jego mate-

Ja natomiast uważam, że koń z ruin Troi jest gorszy, niż ten hollywoodz-

riały do detonacji, i jego nieprawdopodobne szczęście. Tak nieprawdo-

ki z portu w Çanakkale.

podobne, że mocno podejrzane. Mówi się, że partacko odkrył Troję, po

Öznur pyta dlaczego.

czym zrabował skarby i podarował je żonie. Tak można było przedsta-

- Po pierwsze dlatego, że ten w Troi ma okienka. Wiem, że turyści przez

wiać historię każdego złego Niemca w PRL-u. Schliemann był wybitnym

nie wyglądają i chcą sobie robić zdjęcia, ale trudno sobie wyobrazić,

człowiekiem, nie mam co do tego żadnych wątpliwości. Pod koniec

żeby Achajowie zbudowali w koniu trojańskim okna. To nie miałoby

dziewiętnastego wieku czasy były takie, że jeśli ktoś miał pieniądze

żadnego sensu, z powodów strategicznych.

i obsesję (on zaś posiadał pod dostatkiem jednego i drugiego), to mógł

- No tak, masz rację. Ale ten w Troi jest bardziej elegancki. – Przez

sobie kopać do woli, nawet jeśli nie był archeologiem. Zresztą, jaka

Öznur przemawia estetka.

wtedy była archeologia? Jeśli za jej początek uznać odkopanie przez

- Właśnie. Zbyt elegancki. Ten w porcie jest budowany z byle czego.

Winkelmana ruin Pompejów, nastąpiło to mniej więcej sto lat przed

Widać, że jest sklecony dokładnie z tego, z czego były budowane achaj-

Schliemannem, zaś kolejne stulecie obfitowało wyłącznie w wyprawy

skie okręty. A skąd Achajowie mieli mieć porządny budulec na konia?

rabunkowe, głównie w basenie Morza Śródziemnego, bo naprawdę

Musieli porąbać kilka okrętów i z tej rąbaniny desek coś zbudować. I ten

sporo można było wtedy wykopać i zabrać ze sobą.

amerykański koń dokładnie to oddaje.

Nie wiem, czy przekonałem Öznur. Turcy nie przepadają za taką praw-

Nazajutrz po samotnej, medytacyjnej wyprawie do ruin Ilionu, umówi-

dą, że Hollywood mogło wymyślić lepszego konia trojańskiego, niż oni

łem się z Öznur na spacer po Çanakkale. Dziewczyna miała być moją

sami.

przewodniczką po mieście. Napisała, że przyjedzie po mnie rowerem.

I to jest ostateczny chichot historii. n

Nie bardzo to sobie wyobrażałem, po pierwsze dlatego, że to jednak Turcja, a po drugie dlatego, że Çanakkale nie jest przystosowane dla rowerzystów. Wiem, że w Izmirze kobiety jeżdżą rowerami wzdłuż Konaku, nieraz całymi kawalkadami, w proteście przeciwko konserwatystom, ale Izmir to nie jest typowe anatolijskie miasto. Czekałem więc zaintrygowany na swoją przewodniczkę - rowerzystkę.

Tymczasem na parking zajechał ktoś w kasku i skórzanej kurtce, ale

Zbigniew Białas – literaturoznawca-anglista, profesor nauk humanistycznych, prozaik i tłumacz. Autor powieści „Korzeniec”, „Puder i Pył”, „Tal”, reportaży „Nebraska”.

19

FELIETON

Historia

polskiego lutnictwa Jadąc na wystawę „Cremona Musica”, w której uczestniczę każdego roku, mijam po drodze wenecję, Villach, wiedeń, czy położoną w Alpach uroczą małą miejscowość Pontebba, która była kiedyś granicą oddzielającą niemieckojęzyczne kraje austriackie od Republiki weneckiej. według dostępnych źródeł historycznych tą samą drogą podróżowali moi rodacy od wieków odwiedzając Rzym, wenecję czy inne miasta włoskie. To co z pewnością różniło naszą podróż to czas. Moje kilkanaście godzin jazdy samochodem, to ich trwająca około miesiąca wyprawa konną bryczką.

JAN BOBAK

królewskiego dworu, którzy jako architekci, malarze, budowniczowie czy lekarze wtapiali się w polskie społeczeństwo. Olbrzymią popularnością cieszyły

Zapewne wszystkie te wymienione miasta były kiedyś świadkami ciekawego

się włoskie kapele a później również włoskie opery i teatry. Przemieszczanie

wydarzenia. Otóż prawie 500 lat temu, w roku 1518, kawalkada znamieni-

się ludzi odbywało się w dwie strony; bogacąca się na handlu zbożem polska

tych Włochów i Włoszek złożona z 280 osób, z mediolańską księżną Boną

szlachta, a także mieszczanie podejmowali podróże do Rzymu jako pielgrzymi

Sforza d`Aragona na czele, zmierzała do Królestwa Polskiego, a dokładnie

lub studenci Uniwersytetów w Padwie czy Bolonii.

do Krakowa, aby tu, po poślubieniu króla Zygmunta Starego, zostać polską

Bardzo prawdopodobne jest to, że pewien krakowianin o nazwisku Marcin

królową. Królestwo Polskie złączone unią z Litwą, przeżywało wtedy swoje

Groblicz wziął udział w jednej z takich wypraw. Celem mogła być dłuższa wi-

najlepsze lata, które nie bez powodu nazywane są „złotym wiekiem”.

zyta w Salo lub w Brescii, gdzie pracował Gasparo da Salo. Wystarczy nawet

Najprawdopodobniej w orszaku księżnej byli obecni również muzycy a z nimi

pobieżne spojrzenie na instrumenty obu mistrzów, aby zauważyć wspólne

instrumenty, wśród których nie mogło zabraknąć modnej wówczas liry da

cechy. Zarys korpusu, kształt i ustawienie efów czy podwójna żyłka.

braccio, która jak wiemy była bezpośrednim ogniwem kończącym łańcuch

Marcin Groblicz I (ok. 1530 – ok. 1609) dał początek lutniczej dynastii Gro-

ewolucji skrzypiec.

bliczów, którzy poprzez Marcina Groblicza II (ok. 1570 – 1640), Marcina

Czy po spotkaniu w Krakowie księżniczki Bony z Królem Zygmuntem, które

Groblicza III (ok. 1615 – ok. 1695), Marcina Groblicza IV (ok. 1640 – po

zaowocowało synem Zygmuntem II Augustem, również spotkanie wło-

1739), Marcina Groblicza V (po 1705 – ok. 1780) zostawili po sobie wspa-

skiej LIRY DA BRACCIO z polskimi ludowymi SKRZYPCAMI wydało owoc w postaci skrzypiec jakie znamy dzisiaj? Na ziemiach polskich dzięki pracom archeologicznym znaleziono wiele chordofonów smyczkowych z okresu średniowiecza (pudła wykonane z jednego kawałka drewna) w różnym stopniu przypominających skrzypce. Fakt, że dwaj niemieccy teoretycy muzyki odnotowują w swoich pracach polskie instrumenty każe przypuszczać, że mogły one odgrywać wówczas znaczącą rolę w Europie. Pierwszy z nich Martin Agricola w traktacie „Musica Instrumentalis Deudsch” (1545) opisuje tzw. POLNISCHE GEIGE jako instrument strojony kwintami, struny naciskane są paznokciami a dźwięk wydobywany z użyciem wibracji jest bardziej subtelny i piękniejszy od viol włoskich. Natomiast Michael Praetorius w dziele „Syntagma Musicum” (1619) podaje opinię instrumentalistów niemieckich, że zespół instrumentów składający się ze skrzypiec, altówki i wiolonczeli to polska specjalność, bo stąd wywodzą się skrzypce lub skrzypkowie. W świetle dokumentów teza postawiona przez polskiego muzykologa Zdzisława Szulca a potwierdzona później przez prof. W. Kamińskiego, że skrzypce powstały w warsztatach krakowskich lutników z połączenia konstrukcji liry da braccio z metodą gry i strojenia kwintowego, charakterystycznego dla polskich instrumentów ludowych, jest bardzo prawdopodobna. Jest to jedna z wielu teorii dotyczących powstania skrzypiec. Jak było naprawdę prawdopodobnie się już nie dowiemy.

Renesans, który obejmował Europę przyczynił się między innymi do wzmożonych podróży, które nieodzowne były, aby zaspokoić „głód” poznawania.

W tym czasie w Krakowie byli już obecni Włosi, skupieni głównie wokół

20

niałe instrumenty, w opinii ekspertów dorównujące instrumentom włoskim.

Charakterystyczną cechą instrumentów rodziny Grobliczów jest: używanie jaworu oczkowego na spody i boczki, stosowanie podwójnej żyłki w płytach, efów z ostro zakończonymi językami oraz stylizowana główka smoka czy lwa zamiast klasycznego ślimaka, mająca być może związki z legendą o smoku wawelskim lub nawiązująca do herbu Sworzów. Główka ta traktowana jest jako „znak firmowy” warsztatu Grobliczów. Są to cechy tak bardzo charakterystyczne dla polskiego lutnictwa XVII stulecia, że określa się je mianem „Szkoły krakowskiej”.

Niewiele jest źródeł opisujących działalność lutniczą w tym okresie, więc tym cenniejsza jest możliwość zapoznania się z zachowanymi instrumentami z tego okresu, które można oglądać w Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu. W jednym przypadku mamy jednak takie źródło, chociaż niestety nie ma instrumentów, które dotrwały do naszych czasów. Tym źródłem jest spis inwentarzowy sporządzony po śmierci krakowskiego lutnika Mateusza Dobruckiego (1520 - 1620), w którym wymienia się: wóz jaworu na skrzypce, 40 nieukończonych skrzypiec, 191 płyt do cytar itd. Ilości te wskazują na wielkość i możliwości tej pracowni.

Do ważnych postaci polskiego lutnictwa należy zaliczyć inną rodzinę lutniczą działającą w XVII wieku w Wilnie i Warszawie. Byli to: Baltazar Dankwart I (ok. 1550 – 1622), Baltazar Dankwart II (ok. 1620 – po 1682) i Jan Dankwart (ok. 1600 – ok. 1663). XVIII i XIX wiek to - podobnie jak w innych

serwacji, dużo uwagi poświęcano sprawom lakieru a także zagadnieniom

krajach Europy - zanik wielkich indywidualności w polskim lutnictwie na rzecz

akustycznym. Przez ponad 60 lat działalności ZPAL zorganizowano około

masowej produkcji. Zapewne znaczną część instrumentów w tym okresie

120 seminariów, sesji i kursów. Wielokrotnie były to sympozja międzynaro-

sprowadzano z zagranicy, np. z nie tak odległego Markneukirchen. Z grupy

dowe lub z udziałem gości zagranicznych, organizowane również przy okazji

lutników działających w pierwszej połowie XIX wieku w Polsce na uznanie

Międzynarodowych Konkursów Lutniczych im. H. Wieniawskiego w Poznaniu,

i wyróżnienie zasługuje twórczość Karola Mikołaja Sawickiego (1792 -

a także Ogólnopolskich Konkursów Lutniczych. Między innymi z inicjatywy

1859), działającego we Lwowie a później w Wiedniu. Nazywano go „Stradi-

i z poparciem związku została utworzona w naszym kraju baza do kształ-

variusem północy”, a Niccolò Paganini, który posiadał instrument przez niego

cenia młodych adeptów lutnictwa. Już w 1954 roku powstaje możliwość

wykonany określił go „geniuszem nadzwyczajnym i to tak pod względem

profesjonalnego kształcenia lutników w Zakopiańskim Liceum Sztuk Plastycz-

budowy skrzypiec nowych, jak i doskonałych korektur starych instrumentów...”

nych, gdzie otwarto dział lutniczy prowadzony przez miejscowych lutników

Inna ciekawa postać to Tomasz Panufnik (1876 – 1951). Ojciec znanego

pasjonatów: Franciszka Mardułę i Andrzeja Bednarza.

w świecie kompozytora Andrzeja Panufnika poświęcił swoją działalność

W latach 1959 – 1975 dział lutniczy wyodrębnił się jako samodzielna szkoła

zawodową lutnictwu i to w sferze praktycznej jak i teoretycznej. Jest autorem

lutnicza w Nowym Targu, a po jej likwidacji powrócił do Liceum Plastycznego

wielu publikacji i opracowań, a do najważniejszych zaliczyć należy dwie

w Zakopanem, gdzie działa do chwili obecnej. Zakopane, położone u podnó-

książki: „Technologia lutnicza” (wyd. Warszawa 1934) oraz „Sztuka lutnicza.

ża gór Tatr (najwyższy szczyt 2655 m n.p.m.) przypomina trochę krajobrazo-

Studia nad budową instrumentów smyczkowych” (wyd. Warszawa 1926).

wo rejon Mittenwaldu. Zapewne z tych samych powodów co tam (dostęp-

T. Panufnik na podstawie własnych badań i doświadczeń opracował dwa

ność drewna rezonansowego, brak przemysłu) lutnictwo znalazło naturalne

modele skrzypiec - pierwszy, nazwany „Antica”, odwołujący się do tradycji

warunki do rozwoju. Podhale, region w którym położone jest Zakopane, to

starowłoskich oraz drugi „Polonia”. W tym modelu odszedł całkowicie od

miejsce, gdzie tradycja kultywowana jest w szczególny sposób, w każdym

stylu klasycznego i stworzył model o cechach charakterystycznych dla stylu

aspekcie życia codziennego nie wyłączając muzyki. Muzyka góralska, bardzo

secesyjnego.

dynamiczna, z elementami pasterskiej przeszłości i nieograniczonej wolności,

Wielkie spustoszenie Polski w wyniku II wojny światowej dokonało się w wielu

grana jest przez kapele złożone wyłącznie z instrumentów smyczkowych.

wymiarach, także i w tych dotyczących instrumentarium muzycznego. Oca-

Najczęściej są to: dwoje skrzypiec i wiolonczela - adaptowana do potrzeb

lałe pracownie lutnicze nie zdołały sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na

(3 struny jelitowe). Myślę, że znajdziemy dzisiaj przynajmniej 20 lutników

instrumenty smyczkowe ze strony powstających i rozwijających się instytucji

czynnie działających na Podhalu.

muzycznych w powojennej Polsce: filharmonii, teatrów i szkół muzycznych.

Ważnym ośrodkiem kształcenia lutników jest Poznań. Stało się to dzięki

Dodatkowym utrudnieniem była ówczesna sytuacja polityczna. „Żelazna

inicjatywie i staraniom prof. Włodzimierza Kamińskiego (1930 – 1993).

kurtyna”, „zimna wojna” nie pomagały w pozyskiwaniu instrumentarium

Dzięki jego skutecznym działaniom w 1973 r. w Państwowym Liceum

z zagranicy. Aby polscy muzycy mieli dostęp do dobrej klasy instrumen-

Muzycznym utworzono klasę lutniczą. W 1978 r. również dzięki inicjatywie

tów musiały być podjęte działania w kraju, skierowane ku wskrzeszeniu

i zabiegom prof. W. Kamińskiego uruchomiono dział lutniczy w Akademii

tej dziedziny sztuki, jakim było polskie lutnictwo, posiadające przecież tak

Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu i absolwentom obu szkół

wielowiekowe tradycje. Dzięki inicjatywie i staraniom wybitnych polskich

średnich stworzono w ten sposób możliwość kontynuowania nauki lutnictwa

twórców kultury - muzyków, kompozytorów, muzykologów, konserwatorów

na poziomie akademickim. Kształcenie lutników na poziomie magisterskim

dzieł sztuki i oczywiście lutników, w 1954 r. założono Związek Polskich

jest chyba polskim ewenementem w skali światowej.

Artystów Lutników, zrzeszający obecnie ponad stu członków. Głównym

Obok regionu podhalańskiego Poznań jest bardzo ważnym ośrodkiem

zadaniem tej organizacji stały się działania na rzecz odrodzenia i rozwoju

polskiego lutnictwa. Oprócz szkół lutniczych mieści się tu Muzeum Instru-

polskiej sztuki lutniczej.

mentów Lutniczych (oddział Muzeum Narodowego). To jedyny w Polsce tak

Bardzo istotną formą działalności ZPAL były i są seminaria lutnicze poświę-

wielki zbiór instrumentów pochodzących z różnych epok i różnych krajów.

cane różnej tematyce: problematyce stylistycznej, technologicznej, kon-

Bardzo cenną grupę w zbiorach muzeum stanowią instrumenty polskie, m.in.

21

najznakomitszych polskich rodzin lutniczych: Grobliczów i Dankwartów oraz

studentom oraz uczniom szkół muzycznych. Obecnie w zbiorach kolekcji

instrumenty mistrzów włoskich, takich jak Amati, Maggini czy Guadagnini.

zgromadzono ok. 300 instrumentów. Są to wysokiej klasy dzieła lutnicze,

Twórcą i pierwszym kustoszem Muzeum był wspomniany wcześniej Zdzisław

wykonane w okresie od XVII wieku po czasy współczesne przez wybitnych

Szulc (1895 – 1959) – kupiec, kolekcjoner, badacz i znawca instrumentów.

lutników z całego świata: włoskie, francuskie, niemieckie, japońskie, czeskie

W 1945 r. podarował 80 eksponatów muzeum wielkopolskiemu i w ten

i oczywiście polskie. Znajdziemy wśród nich m.in. skrzypce wykonane przez

sposób zainicjował powstanie tego muzealnego oddziału. Zdzisław Szulc,

włoskich lutników takich jak: N. Amati, Guadagnini, R. Gagliano, Fr. Gobetti,

autor „Słownika lutników polskich” (wyd. Poznań, 1953) był też inicjatorem

C.A. Testore, ale również dwoje skrzypiec z XVII w. M. Groblicza. Poza

i współzałożycielem Związku Polskich Artystów Lutników.

historycznymi instrumentami w zbiorach kolekcji znalazły się instrumenty

Ważną rolę w rozwoju polskiego lutnictwa odegrał następca Z. Szulca

współczesne, m.in. większość nagrodzonych na krajowych i międzynarodo-

prof. Włodzimierz Kamiński. Jako kustosz wielokrotnie powiększył zbiory

wych konkursach lutniczych odbywających się w Polsce.

muzeum, powierzchnię wystawienniczą oraz magazynową. Włodzimierz

Związek jest współorganizatorem organizowanych od 1957 r. przez Towa-

Kamiński - muzykolog, lutnik, ekspert, założyciel i wykładowca szkolnictwa

rzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Poznaniu - Międzynarodowych

lutniczego w Poznaniu, wieloletni prezes ZPAL. Funkcję prezesa pełnił w la-

Konkursów Lutniczych im. H. Wieniawskiego oraz Ogólnopolskich Konkursów

tach 1963–1993 przez kolejnych 29 lat. Współorganizator i przewodniczący jury 5 edycji Międzynarodowych Konkursów Lutniczych im. H. Wieniawskie-

Lutniczych im. W. Kamińskiego w Poznaniu.

Współczesne polskie lutnictwo ma już ustaloną pozycję w świecie. Pozycję

go w Poznaniu, wielokrotny juror konkursów europejskich. To autor wielu

taką zawdzięcza w dużej mierze sukcesom jakie polscy lutnicy odnoszoną

publikacji lutniczych, m.in. „Lutnictwo” (Kraków 1972), „Skrzypce polskie”

na arenie międzynarodowej, a jest tych sukcesów dużo. Wspomnę jedynie

(Kraków 1969), „Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich” (Kraków

o zwycięzcach, czyli zdobywcach I nagród na konkurach międzynarodowych:

1971), napisał ponad 120 artykułów, recenzji, konsultant 11 filmów. Wielu

Józef Bartoszek, Jan Bobak, Jerzy Piórko - zwycięzcy Międzynarodowego

z jego uczniów i magistrantów zasiliło szeregi ZPAL. Swoją pasją i zaangażo-

Konkursu im H. Wieniawskiego w Poznaniu. W Moskwie wygrywali: Wojciech

waniem mobilizował członków ZPAL do aktywnego działania i w okresie jego

Łukasz, Krzysztof Krupa, Tadeusz Słodyczka, w Nachodzie: Krzysztof

„prezesowania” udało się załatwić wiele spraw bardzo istotnych dla polskich

Krupa i Tadeusz Słodyczka, w Pradze: Tadeusz Słodyczka, w Dolnym

lutników, m.in. w prawodawstwie polskim lutnictwo zostało objęte prawem

Kubinie: Michał Różak, w Pekinie: Krzysztof Krupa, Marcin Krupa.

autorskim, lutnicy otrzymali status twórcy i przywileje podobnie jak literaci,

Wielokrotnie polscy lutnicy zdobywali też nagrody i wyróżnienia za najlepiej

kompozytorzy czy plastycy. Od 1961 r. ZPAL zarządza Kolekcją Instrumentów

brzmiące instrumenty lub otrzymywali najwyższe oceny za walory lutnicze. n

Lutniczych, powołaną przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, która mieści się

Bibliografia: Jaskulski Janusz, Podbielski Jacek, Wieczorek Ryszard, Polakowi tylko Boga a skrzypic zbiorowa, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1996 Polska sztuka lutnicza 1954-2004, praca zbiorowa, Związek Polskich Artystów Lutników, Warszawa, 2004 Szulc Zdzisław, Słownik lutników polskich, Poznań 1953 Włodzimierz Kamiński, Skrzypce polskie, Kraków 1969

w siedzibie ZPAL w Warszawie. Celem utworzenia kolekcji było zgromadzenie ocalałych po wojnie najwartościowszych instrumentów, dokumentowanie, konserwacja a przede wszystkim udostępnianie ich uzdolnionym muzykom,

w w w. n o s p r. o r g . p l

Po l s k a Mu z y k a Na j no w s z a Organizator

Partner motoryzacyjny

NOSPR współfinansują

Sponsor NOSPR i projektu akustyki sali koncertowej

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kolekcje” – priorytet „Zamówienia kompozytorskie”, realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca

Patroni medialni

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i środowisko | www.pois.gov.pl

O brzmieniu doskonałym, czyli Simon Rattle i LSO w Krakowie

fot. Robert Słuszniak/materiały prasowe

FELIETON

Historyczny pierwszy koncert sir Simona Rattle’a z London Symphony Orchestra w Centrum Kongresowym ICE Kraków prezentował nieoczywiste zestawienie arcydzieła symfoniki XX wieku – Muzyki na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę Béli Bartóka – z monumentalną późnoromantyczną VI symfonią Antona Brucknera. Pomostem łączącym te dwa światy okazała się niebywała muzykalność dyrygenta z miasta Beatlesów i doskonałe brzmienie Londyńczyków.

MATEUSZ CIUPKA

BloG „Szafa mElomana”

niu czuło się wizję, indywidualną interpretację i skupienie na barwie.

Właśnie barwa okazała się najważniejsza w VI symfonii Antona Brucknera. Gdy ośmiu kontrabasistów zajęło miejsce na podwyższe-

Koncert odbył się w cieniu tragicznych wydarzeń – śmierci prezydenta

niu pomyślałem, że Rattle postawi na ciężar, siłę i moc, a tymczasem

Gdańska Pawła Adamowicza i, w tym samym dniu, śmierci czołowe-

otrzymaliśmy Brucknera lekkiego, jasnego i przejrzystego. Częściowe

go polskiego teoretyka muzyki, prof. Mieczysława Tomaszewskiego.

odciążenie tej muzyki z patosu, prezentowanie różnych planów bar-

Minuta ciszy przy zgaszonych światłach była ważnym i potrzebnym

wowych i finezyjne operowanie dynamiką sprawiły, że VI symfonia nie

gestem, korespondującym z mrocznym początkiem Muzyki… Bartóka.

przypominała „przemierzania miasta, w którym na każdym skrzyżowa-

Skondensowany temat fugi zabrzmiał w tych okolicznościach

niu trafiamy na czerwone światło”. Paweł Mykietyn powiedział w jed-

żałobnie, podobnie jak dojmujące Adagio, które Rattle potraktował

nym z wywiadów, że dla dzisiejszego odbiorcy o wiele trudniejsze jest

emocjonalnie i z delikatnością, znakomicie operując ciszą. Niebywała

wysłuchanie w całości godzinnej romantycznej symfonii niż obcowanie

stopliwość brzmienia to pierwsze, czym zachwyca London Symphony

z muzyką współczesną, wciąż oskarżaną o nieprzystępność. Jak się

Orchestra pod jego batutą. Precyzyjna, bezbłędna intonacja, idealnie

okazało, przy tak dobrym zespole Bruckner, któremu wielu krytyków

wyważone proporcje między sekcjami sprawiają, że zespół działa jak

przypięło łatkę nudziarza, stał się ciekawy, nie dłużył się, a początkowy

dobrze naoliwiony mechanizm, jeden wielki instrument, na którym

„najpiękniejszy wschód słońca w muzyce” naprawdę taki był. Poza

z łatwością i lekkością gra dyrygent-wirtuoz. Ta jednorodność brzmie-

tym Rattle zadyrygował VI symfonią z pamięci. Czapki z głów!

nia jest właściwością specyficznie brytyjską – cechuje nie tylko LSO, ale

Długie, niemilknące owacje skłoniły sir Simona do bisu – Tańców

także słynne zespoły wokalne, jak The King’s Singers czy Voces8.

góralskich Stanisława Moniuszki, które zapowiedział… po polsku!

Perfekcja z odrobiną elgarowskiego rozmachu pięknie objawiła się

Takich wykonań Moniuszki, szczególnie w roku 200-lecia jego urodzin,

w finałowym Allegro molto z tanecznym, węgierskim zacięciem.

życzyłbym sobie jak najwięcej – pełnych radości, werwy, światła, a jednocześnie epickiego symfonicznego rozmachu. n

Rattle momentami wręcz przestawał dyrygować, przysłuchiwał się orkiestrze, obserwował swój doskonały instrument. To był ich trzeci występ podczas wizyty w Polsce (po Warszawie i Wrocławiu w dwóch poprzednich dniach), a koncentracja muzyków wciąż utrzymywała się na najwyższym poziomie.

W przerwie koncertu jeden z członków orkiestry powiedział mi, że Rattle „ma dźwięk w sobie” i w jakiś magiczny sposób potrafi przekazać go orkiestrze. Faktycznie, widać to w jego ruchach, gestach, mimice – nie jest dyrygentem-aktorem machającym dla efektu ani też żywym metronomem, który tylko pokazuje kolejne wejścia. W jego dyrygowa-

24

| Szabelski Riepnikow | | Prokofiew Klaudiusz Baran akordeon

Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus im. Jerzego Semkowa

Maciej Tomasiewicz dyrygent

9 marca 2019 godz. 19.00 Studio Koncertowe Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego

www.sinfoniaiuventus.pl Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

FELIETON

Tam gdzie dusze śpiewają MAREK BEBŁOT

sławnej i nie czuję wszystkich niuansów śpiewu prawosławnego. Ale to też dobrze. Mam w takim razie dużo do poznawania. Pozostaje jeszcze tylko rozmowa z operatorem czasu w sprawie podarowanej

Jeszcze za oknem jest zima, która czasami wiosnę udaje. Wypatru-

ilości dni. Mówię o wrażeniach i zauroczeniach, ale bez determinacji

ję oznak budzenia się natury i wspominam ubiegłoroczne chwile

organizatorów nie było by tego, tym bardziej, że w tym roku będzie

związane z muzyką. Przeglądam zdjęcia, które są dla mnie takimi

to już 38. edycja tego Festiwalu! Uroczyste otwarcie Międzynarodo-

skompresowanymi myślami. Bardzo mocno zapadł mi w pamięci

wego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2019” w Białymstoku

wyjazd do Białegostoku. Zgodnie z ubiegłorocznym hasłem jednego

będzie miało miejsce w połowie maja. Piękny czas.

z festiwali, był to wyjazd niespieszny. Celem był Festiwal Muzyki

Rok temu Chór Naddniestrzański z Tyraspola wyjechał z główną

Cerkiewnej, ale i też zwiedzanie okolic i napawanie się czystym

nagrodą, w maju będzie inaugurował tegoroczną edycję Festiwalu.

środowiskiem. Głos ludzki jest tam inny, jest naturalny. Żadne nagra-

Z pewnością posłuchamy i zobaczymy chóry z różnych części świata.

nie tego nie odda. Wojciech Padjas i Mieczysław Stoch tak pięknie

Po ubiegłorocznym Festiwalu o jego poziom jestem spokojny. Może

chwalą na stronach ArtPost-u dźwięk zaklęty w winylowe krążki,

powinno się mówić - tradycyjnie wysoki. Mam nadzieję, że ja też

ale ja im mówię, to nie to. Dajcie odpocząć swoim gramofonom

tam będę i wyjadę z nowym zdziwieniem, może to nie będzie chór

i jedźcie posłuchać natury. Ja wiem, że wam burzę porządek świata,

z odległego Libanu. Czeka mnie nieznane. Nie chcę wiedzieć o czym

ale warto. Kontakt z drugim człowiekiem i ta niespieszność sprzyja

ludzie mówią, chcę wiedzieć o czym śpiewają. n

temu. Wielkomiejski gwar i ludzie, którzy kciukami wystukują niby ważne rzeczy, pośpiech, brak czasu na rozmowę, tak wygląda nasze życie. Nie wspomnę już o telewizji, a w zasadzie zbiorowej iluzji.

W zależności od stacji i programu możemy być bohaterami akcji, lub wrażliwymi kochankami, a czasem bardzo egzaltowanymi emisariuszami dobrej sprawy. Krotko mówiąc, ciągnie mnie znowu by posłuchać ludzkich głosów zebranych w chóry. Z ubiegłorocznego Festiwalu Śpiewającej Duszy szczególnie zapamiętałem Prawosławny Chór „Theotokos” z Bejrutu (Liban) pod dyr. Ramziego Saada, który otrzymał specjalne wyróżnienie. Trudno jest mi uzasadnić wybór tego chóru, były przecież pierwsze nagrody i tak znakomite chóry jak Państwowy Chór Naddniestrzański z Tyraspola (Mołdawia) pod dyr. Tatiany Twierdochlieb, czy Chór Odesskiej Narodowej Akademii Muzyki im. A. W. Nieżdanowej z Odessy (Ukraina) pod dyr. Galiny Szpak. Być może wynika to z tego, że nie pochodzę z kultury prawo-

26

fotografie: Marek Bebłot

FELIETON

Przegląd płytowy Nowości z Chopin University Press w 2017 roku wydawnictwo Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina pod szyldem: Chopin University Press, rozpoczęło wydawanie niezależnych płyt CD i DVD. Działalność skoncentrowana jest na rejestrowaniu i upowszechnianiu najbardziej wartościowych zjawisk i obszarów poszukiwań artystycznych, nietuzinkowych interpretacji wykonawczych oraz prezentacji cennych zabytków muzycznych – w tym archiwalnych, nieobecnych dotąd na rynku fonograficznym nagrań. Priorytetowo traktowane są propozycje eksponujące rodzimą twórczość – zarówno nowo powstającą, jak i zapomnianą.

ROBERT RATAJCZAK

sytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, zespół instrumentalny i chóralny oraz solistów. Starannie dobrane dzieła stworzyli artyści, którzy mimo

O wyjątkowości publikowanych przez Wydawnictwo pozycji płytowych

młodego wieku (poniżej 25 lat), mają już na swym koncie liczne nagrody

niech świadczą choćby tegoroczne nominacje Akademii Fonograficznej do

i wyróżnienia zdobyte podczas rozmaitych przeglądów i konkursów kom-

25. edycji Fryderyków, pośród których znajdziemy trzy albumy wydane na-

pozytorskich. Każdy z zamieszczonych na płycie utworów charakteryzuje

kładem Chopin University Press: Paweł Gusnar: „Saxophone Varie Vol. 3” -

wyjątkowa dojrzałość i ogromna wyobraźnia.

w kategorii Album Roku: Muzyka Współczesna oraz Leszek Lorent: „Dariusz

Otwierający płytę wybór dwóch części z cyklu „Fantastic scenes” Aleksan-

Przybylski „Percussion Works” i „Pergolessi: Stabat Mater / Łukaszewski:

dry Chmielewskiej roztacza przed nami malowany brzmieniem orkiestry

Luctus Mariae” - w kategorii Album Roku - Muzyka Kameralna. Trzymamy

symfonicznej świat wyobraźni. Ulotna melodyka, kolorystyka poszczegól-

kciuki! Tymczasem poniżej przedstawiam 4 nowe albumy, które ukazały się

nych motywów i bogactwo spływających na nas partii poszczególnych

w roku 2019 nakładem wydawnictwa Chopin University Press.

instrumentów robią wrażenie snutych dźwiękami opowieści i prowokują wyobraźnię. Warto wspomnieć, iż kompozytorkę inspirują sztuki

Młodzi kompozytorzy warszawscy

plastyczne, a poza twórczością muzyczną, Aleksandra Chmielewska jest

Album jest zbiorem pięciu utworów orkiestrowych bardzo młodych

też autorką powieści „Uczeń Czarnoksiężnika”, która ukazała się w formie

kompozytorów, studentów oraz absolwentów Uniwersytetu Muzycznego

książki w 2014 roku. Tak rozległe podejście artystki do sztuki zapewne nie

Fryderyka Chopina: Aleksandry Chmielewskiej, Dominika Lasoty, Marcina

jest bez znaczenia wobec „obrazowej” muzyki z jaką mamy do czynienia

Jachima, Jacka Sienkiewicza i Macieja Sułeckiego. Materiał nagrany został

podczas pierwszych 12. minut tej płyty.

podczas premierowych koncertów przez Orkiestrę Symfoniczną Uniwer-

Kolejny kompozytor, którego „muzyczną wizytówkę” poznajemy na płycie to Dominik Lasota. Twórca mający na swym koncie wykonanie ponad 70. swoich utworów (w tym zaśpiewany przez 1200-osobowy chór z towarzyszeniem orkiestry hymn „Da pacem, Domine”), przygotował 4 Miniatury, których jednym z atrybutów jest obsada i ustawienie instrumentów. W bogatym instrumentarium znajdziemy wibrafony, czelestę, harfy, klarnety, organy, fortepiany i instrumenty smyczkowe.

Swego rodzaju przerywnikiem pomiędzy dłuższymi i złożonymi formami są „Fantazmaty” Marcina Jachima na perkusję i orkiestrę smyczkową.

Utwór przechodzący od formy preludium do dynamicznej, ekstatycznej fugi, jest znakomitym przykładem niczym nieposkromionej kompozytorskiej fantazji.

Do inspiracji jednym z najwspanialszych dzieł muzycznych XX wieku „Kwartetem na koniec czasu” francuskiego kompozytora Oliviera Messiaena, przyznaje się Jacek Sienkiewicz, którego Koncert na klarnet i orkiestrę smyczkową znajdziemy na płycie pod nr 4. W złożonej, wielowątkowej kompozycji odnajdziemy zarówno tajemniczość, jak elementy groteski i pastiszu.

28

9. Międzynarodowy Festiwal 9th international Festival

Emily Dickinson „My River runs to Thee” („Ma rzeka biegnie ku tobie”), którego tekst w oryginalnym języku śpiewany przez 16-osobowy chór pojawia się w trakcie utworu. Kompozytor nawiązuje tu do estetyki muzyki kontemplacyjnej, programowej i minimalizmu, koncentrując się na budowaniu klimatu poprzez nachodzące na siebie warstwy dźwiękowe.

Płyta wraz z dołączoną książeczką zawierającą biogramy kompozytorów oraz ich komentarze do przedstawionych utworów, stanowi znakomitą wizytówkę Uczelni Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, a zarazem przegląd najnowszych nurtów obowiązujących w muzyce klasycznej. Poza wyżej wymienionymi atrybutami, płyty jako całości po prostu znakomicie się słucha.

A. Furmaniak, J. Prusik – akrobaci / acrobats, fot. / photo: Łukasz Rajchert

Album zamyka kwadrans muzyki Macieja Sułeckiego, stworzony do wiersza

C

M

Stojowski, Różycki - Sonaty

Y

CM

Kameralny album prezentujący dwa utwory z dorobku wybitnych kom-

MY pozytorów przełomu XIX i XX wieku: Zygmunta Stojowskiego i Ludomira

Różyckiego.

CY

Poza specyficzną kameralną formą i instrumentarium, oba dzieła łączy też wielki patriotyzm obu kompozytorów, którym dane było tworzyć

CMY

K

w trudnych dla Ojczyzny czasach przełomu XIX i XX wieku oraz ich walka o zachowanie polskości w muzyce. Tym samym album z Sonatami Stojowskiego i Różyckiego znakomicie wpisuje się w obchody 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości stanowiąc wartościowy dokument czasu, w którym powstały.

Nagrań dokonał duet tworzony przez znakomitych artystów: wybitnego wiolonczelistę Tomasza Strahla, którego pamiętamy m.in. z genialnego albumu „Chopin - Transcriptions For Cello & Piano” (2016) nagranego z Januszem Olejniczakiem oraz wyśmienitą pianistkę Agnieszkę Przemyk-Bryłę. Artyści od lat ze sobą współpracują, czego owocem był m.in. głośny album „Fryderyk Chopin - Chamber Works” (2014), nagrany wraz z Konstantym Andrzejem Kulką.

Sonata A-dur na fortepian i wiolonczelę op.18 Stojowskiego, to rozbudowany, pełen rozmachu, wirtuozowski a zarazem bardzo melodyjny utwór.

Tworzona w Paryżu podczas studiów kompozytora trzyczęściowa forma,

Andrzej Kosendiak — dyrektor generalny / general director pierre Jodlowski — dyrektor artystyczny / artistic director

17–25.05.2019, Wrocław, NFM

ZNAKi / SiGNS 2001: A SpACE oDYSSEY – film screening & live music / [re]Bo[u]NDS – installation by Giulio Colangelo / pLY, NEW EDiT – contemporary dance by Yuval pick / AcouSMA ForuM – loudspeaker orchestra / pAWEŁ MYKiETYN, DAviD BirD, MoNIKA SZpYrKA – live electronic music / privATE rooM: ALEXANDEr SCHuBErT – monographic concert

dedykowana jest jednemu z nauczycieli Stojowskiego, Ignacemu Janowi Paderewskiemu. Nic wszak dziwnego, że w utworze dostrzeżemy liczne nawiązania do formy łączenia typowo polskiej melodyki z powszechnie na świecie stosowanym stylem harmonii, stosowanej we wczesnych kompozycjach przez Mistrza Paderewskiego. Uwagę zwracają bardzo roz-

Organizator :

budowane partie fortepianu w części pierwszej oraz utrzymany w estetyce

NFM – instytucja kultury miasta Wrocławia współprowadzona przez:

niemal orkiestrowej, wzniosły finał.

Wypełniająca drugą cześć płyty Sonata a-moll na wiolonczelę i fortepian op.

10 Różyckiego, to z kolei kompozycja bardziej stonowana, lecz w swym klimacie również silnie nawiązująca do polskiego folkloru. Odnajdziemy tu echa fascynacji twórczością rosyjskich mistrzów Aleksandra Skriabina i Siergieja Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości

Współorganizator:

Rachmaninowa, ale przede wszystkim silnie zarysowany indywidualny charak-

a zrekonstruowanych w 1970 roku. Do wykonania poszczególnych utworów

ter, właściwy emanującej romantyzmem muzyce Ludomira Różyckiego.

zgromadzonych na płycie, dobrane zostały bowiem najbardziej pasujące

Sonaty Stojowskiego i Różyckiego, w wykonaniu dwojga znakomitych

pod względem brzmienia i charakteru oraz czasu powstania kompozycji,

instrumentalistów: Tomasza Strahla i Agnieszki Przemyk-Bryły, to ponad

siedleckie instrumenty.

trzy kwadranse muzyki na najwyższym światowym poziomie. Zestawione

Dzięki tak pieczołowicie przygotowanemu programowi, udało się najbardziej

obok siebie tworzą znakomicie ułożony program.

jak to tylko możliwe, odtworzyć pierwotne brzmienie, a co z tym się wiąże również oryginalny przekaz muzyczny i duchowy każdej kompozycji.

To nie tylko płyta, wypełniona znakomitymi, niejednokrotnie bardzo rzadko rejestrowanymi kompozycjami (jak choćby utwory Dietricha Buxtehude, czy Girolamo Frescobaldiego), stanowiącymi same w sobie wyjątkowy rarytas dla miłośników muzyki organowej. To także bardzo wartościowa pozycja fonograficzna pod względem historycznym, a zamieszczone w książeczce opisy i dokładne specyfikacje poszczególnych organów, to nieocenionej wartości materiał instrumentologiczny.

Organy miasta Siedlce Na płycie znajdziemy utwory organowe takich kompozytorów jak m.in.: Johann Sebastian Bach, César Franck, Wolfgang Amadeusz Mozart i Johann Pachellbel. Album prezentuje brzmienie siedmiu różnych instrumentów znajdujących się w różnych miejscach Siedlc. Dołączona do płyty starannie wydana i opracowana książeczka zawiera m.in. najważniejsze informacje o poszczególnych organach i zdjęcia instrumentów. Za przedsięwzięciem stoi związana z Siedlcami od 2000 roku organistka, organoznawca, konserwator i zabytkoznawca Małgorzata Trzaskalik-Wyrwa, która współpracując

J.S. Bach - 6 Sonat na skrzypce i klawesyn

z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków, Kurią Diecezjalną Siedlecką

Owego czasu cykl 6 Sonat Johanna Sebastiana Bacha, uznano za utwory

i Zespołem Szkół Muzycznych w Siedlcach, doprowadziła do zgromadzenia

nowatorskie i wyznaczające nowe kierunki gatunku. W kompozycjach tych

w mieście, imponującej na skalę światową kolekcji 11 organów o odmien-

bowiem, Bach zerwał z tradycją nadawania klawesynowi wyłącznie roli

nych brzmieniach i budowie.

basso continuo, powierzając obu instrumentom autonomiczne, wzajemnie

O ile głęboka wiara i religia niejednokrotnie są na świecie przyczyną wielu

uzupełniające się partie. Dziś Sonaty na skrzypce i klawesyn oznaczone nu-

zupełnie niepotrzebnych konfliktów i wojen, w Świecie Muzyki od lat

merami BWV 1014-1019, stanowią jedne z najbardziej cenionych utworów

obfituje w wyjątkowej wartości dzieła. Muzyka odwołująca się do religii

literatury skrzypcowej baroku. Pośród miłośników twórczości Johanna Se-

i kompozycje inspirowane Boską Potęgą zdominowały dużą część twórczo-

bastiana Bacha krąży opinia, iż Sonaty na skrzypce i klawesyn to najbardziej

ści organowej. Stąd też w repertuarze niniejszego albumu sporo utworów

uczuciowe instrumentalne dzieła z całego dorobku niemieckiego kompo-

o charakterze sakralnym.

zytora. Nie bez znaczenia jest zapewne fakt, że utwory powstały krótko po

Jednym z najbardziej imponujących siedleckich instrumentów są organy

śmierci ukochanej żony Bacha, Marii Barbary. Stąd poruszające, przepełnione

umieszczone w zabytkowym Domu Biskupa Siedleckiego. To instrument

smutkiem spokojne fragmenty (np. Adagio z Sonaty nr 1, czy przepiękne

zbudowany w 1745 roku przez sławnego berlińskiego mistrza Joachima

Adagio ma non tanto z Sonaty nr 3).

Wagnera. Przeznaczone dla nieustalonego dotąd miejsca organy odnalezio-

W sonatach tych nie znajdziemy właściwego innym utworom J.S. Bacha

ne zostały w 2002 roku na strychu wiejskiego kościoła w Pruszynie, po czym

mistycyzmu i swego rodzaju programowej surowości. Tutaj grają przede

pieczołowicie wyremontowane. Warto wspomnieć, iż nadzwyczajne walory

wszystkim uczucia, ekspresja i emocje, którymi od początku do końca

instrumentu sprawiają, iż do Siedlc przybywają rozmaici wirtuozi, którzy

przepełniona jest muzyka. Nic wszak dziwnego, iż nieustannie po utwory

zachwyceni ich brzmieniem i tonem, poświęcają im całe płyty. Jedną z nich

te sięga wielu muzyków. W ubiegłym roku cieszyliśmy się znakomitą płytą

jest album wypełniony 6 Sonatami J.B.Bacha („Organy Joachima Wagnera

zawierającą nagranie trzech pierwszych sonat, którego podjął się duet

w Siedlcach III”, 2016), nagrany przez doskonałego organistę, klawesynistę

Aleksandry Bryły (skrzypce) i Marii Banaszkiewicz-Bryły (klawesyn) („Johann

i dyrygenta Marka Toporowskiego.

Sebastian Bach - 3 Sonatas for violin and harpsichord”).

Od muzyki J.S.Bacha granej na tym szczególnym instrumencie rozpoczyna

Rok 2019 przyniósł natomiast pięknie wydany 2-płytowy album z komple-

się też niniejsza płyta. Małgorzata Trzaskalik-Wyrwa gra trzyczęściowy Kon-

tem wszystkich 6. Sonat na skrzypce i klawesyn, w mistrzowskim wyko-

cert F-dur, w którego drugiej części do organów dołącza wiolonczela (Mark

naniu współtwórcy legendarnego kwartetu smyczkowego Wilanów Pawła

Caudle) i klawesyn (wspomniany wcześniej Marek Toporowski) oraz chora-

Łosakiewicza (skrzypce), i ubiegłorocznej laureatki Nagrody Fryderyk, Lilianny

łowe opracowanie „Liebster Jesu, wirsindhier” („Najdroższy Jezu, jesteśmy

Stawarz (klawesyn). Po albumie „Telemann - 12 Fantazji na skrzypce solo”

tutaj”). W drugim przypadku słuchamy już jednak organów o specyficz-

(2017), to już druga płyta znakomitego skrzypka Pawła Łosakiewicza wyda-

nym, liturgicznym brzmieniu, zainstalowanych w kościele św. Stanisława,

na przez Chopin University Press. n

30

Dni Muzyki nad Odrą 2019 Organizator: Filharmonia Zielonogórska im. T. Bairda • Messe und Veranstaltungs GMBH Frankfurt (Oder)

KONCERTY PO STRONIE POLSKIEJ

22.02.2019 Recital fortepianowy „Na urodziny Fryderyka Chopina”

Janusz Olejniczak – fortepian Program: F. Chopin

2.03.2019 Inauguracja Dni Muzyki nad Odrą

Orkiestra Symfoniczna FZ Chór Filharmonii Śląskiej Chór Akademii Sztuki w Szczecinie Czesław Grabowski – dyrygent Kirił Rodin – wiolonczela (Rosja) Claire Huangci – fortepian (USA) Jarosław Wolanin, Barbara Halec – przygotowanie chórów Program: E. Elgar, P. Czajkowski, L. van Beethoven, Cz. Grabowski

5.03.2019

Koncert kameralny w Rzepinie

Dubai Dixie Band Program: muzyka jazzowa, rozrywkowa

Międzynarodowe młode talenty – koncerty symfoniczne dla młodzieży

Orkiestra Symfoniczna FZ Norbert Twórczyński – dyrygent Ariana Puhur (Niemcy), Katarzyna Hejnowicz – skrzypce Stepan Sywohip – obój (Ukraina) Program: m.in. w.A. Mozart, P. Sarasate, T. Albinoni

7.03.2019

7.03.2019 - Nowa Sól Mistrzowskie smyczki - koncert kameralny 8.03.2019 - Zielona Góra Państwowa Orkiestra Kameralna w Mińsku (Białoruś)

13.03.2019 Koncert kameralny na 12 saksofonów

Eugeniusz Buszkow – dyrygent Program: m.in. P. Czajkowski, U. Kurian, A. Piazzolla

Warsaw Saxophone Orchestra Paweł Gusnar – dyrygent Program: m.in. J.S. Bach, E. Grieg, B. Bartok, M. Ravel, G. Gershwin

15.03.2019 VI Międzynarodowe Forum Młodych Dyrygentów

Katarzyna Miśkiewicz, Lilianna Krych Seung Hyun Baek (Niemcy) Igor Muravyov (Ukraina) Program: S. Moniuszko, K. Kurpiński, G. Verdi, G. Rossini, F. Mendelssohn-Bartholdy

20.03.2019 Międzynarodowy koncert kameralny na dwa kwartety

Catori Quartett Frankfurt (Oder) Lubuski Kwartet Filharmonii Zielonogórskiej Program: S. Prokofiew, F. Mendelssohn-Bartholdy

22.03.2019 Koncert symfoniczny – zakończenie Dni muzyki nad Odrą

Orkiestra Symfoniczna FZ Adrian Prabava – dyrygent (Niemcy) Dawid Walter – obój (Francja) Program: H. Reinhart/D. walter, F. Mendelssohn-Bartholdy, J. Brahms

ZREALIZOWANO PRZY POMOCY FINANSOWEJ MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO www.dnimuzyki.pl • www.musikfesttage.de

FELIETON

Mam grać?

Pytany jestem często o dobór artystów do mojej Ery Jazzu. Jakie trzeba spełniać kryteria, by znaleźć się na festiwalowej estradzie? Dylemat ten nie jest znaczący, gdy ogromne festiwalowe molochy dobierają artystów, jak z przysłowiowej studni bez dna, ale jak chcesz stworzyć autorski, inny i ciekawy festiwal, kierować trzeba się własną intuicją, artystycznym wyczuciem i smakiem.

DIONIZY PIąTKOwSKI

chyba już teraz najważniejszym atrybutem imprezy, z realizacjami tak ważnych, jedynych i niepowtarzalnych koncertów, jak Al Di Meola wraz a Orkiestrą Amadeus Agnieszki Duczmal, David Kostka z Sarah

Nie bez powodu wiele, także krajowych, imprez festiwalowych

McKenzie, Chico Freemanem i Reginą Carter, Jean Luc Ponty z Poznań

to – tak po prawdzie – muzyczne fascynacje i spełniane marzenia

Jazz Philharmonic Orchestra, Piora Scholza, Herbie Hancock z Polish

ich twórców. Łatwo można „sformatować” wiele takich autorskich

Jazz Philharmonic Orchestra, Ron Carter Trio wraz z Krzesimirem

pomysłów, które owocują specyfiką polskich festiwali jazzowych. Jest

Dębskim…

zachwyt dla skrajnej awangardy Warsaw Summer Jazz Days (i jego twórcy Mariusza Adamiaka) oraz Jazz i Okolice ( Andrzeja Kalinowskiego); jest niezwykle precyzyjnie budowana stylistyka festiwali w Bielsku-Białej (i fascynacja nowymi muzycznymi zjawiskami jakiej ulegają Jurek Batycki i Andrzej Herman), jest precyzyjnie budowany autorskimi pomysłami Piotra Turkiewicza i specjalnie przygotowywanymi programami wrocławski Jazztopad. W Poznaniu był do niedawna szczególny i ważny dla prezentacji „new black music” Made fot. archiwum Ery Jazzu

in Chicago – Wojtka Juszczaka, jest autorski i przyporządkowany głównie pomysłom Leszka Możdżera, Enter Festival. Jest – w końcumoja, na wskrość autorska Era Jazzu.

Wielokrotnie zastanawiałem się nad „kluczem repertuarowym” Ery Jazzu. Poza oczywistymi koncertami wielkich (a często i komercyjnych) gwiazd jazzu bardzo konsekwentnie prezentuję artystów, którzy - choć zyskali uznanie i popularność tylko w USA czy Europie

Nie jest zatem inaczej i w najbliższej edycji Ery Jazzu, gdzie ponow-

- nie często pojawiają się na polskich estradach. Co znamienne, to

nie zwracam uwagę na artystów, którzy być może nie gwarantują

właśnie Era Jazzu wielu z takich wybitnych twórców przedstawiła

komercyjnego sukcesu imprezie, ale wnoszą niezwykły, kreatywny

polskiej publiczności po raz pierwszy (Patricia Barber, Omar Sosa,

nastrój i status festiwalu. Rebekka Bakken - wokalistka o niezwy-

Dianne Reeves, China Moses, Lynne Arriale, Steve Lacy, The New York

kłej emisji głosu, którym buduje jazzowe brzmienie i dodaje mu

Voices, Kronos Quartet…) Do tego tzw. specjalne projekty, które są

skojarzeń, które nie zawsze odnoszą się do typowego „scandinavian touch of jazz”. Rebekka Bakken jest melancholijnie ujmująca jak Marianne Faithfull, jazzująca jak Diana Krall, charyzmatyczna jak Joni Mitchell i folkowo przekonująca jak Norah Jones. Afroistic Trio to natomiast zespół kreatywnych i artystycznych osobowości. Senegalski wirtuoz gitary i charyzmatyczny wokalista Herve Samb, amerykański basista Reggie Washington oraz mistrz instrumentów perkusyjnych Ulri Yul Edorh. Niezwykłe, funkowe i afrykańskie brzmienie jazzu w rozbudowanej skomplikowanymi fakturami zabawie wraz z oczywistym odniesieniem do tradycji oraz stylistyki nowoczesnego funky i współczesnego jazzu. Do tego Radio String Quartet, obok Kronos Quartet - elita współczesnej kameralistyki i wirtuozerski kwartet,

fot. archiwum Ery Jazzu

który sięga nie tylko po klasyczny repertuar, ale kreuje swoją muzykę interpretując standardy jazzu, rocka i współczesnej awangardy. Ponownie ulegając fascynacji zabiegałem – z sukcesem – by poznański koncert Ery Jazzu zawierał „projekt specjalny” czyli interpretację muzyki Krzysztofa Komedy. n

32

AQUANET JAZZ FESTIVAL 12-14 kwietnia 2019 Poznań radio.string.quartet REBEKKA BAKKEN AFROÏSTIC TRIO CZAS KOMEDY

fot. Marek A. Karewicz

www.jazz.pl

SPONSOR STRATEGICZNY

WSPÓŁPRACA

Krzyżówka z filharmonią

Poziomo: 1. Tam La Scala 2. … Douglas – amerykański aktor 3. Stolica stanu Massachusetts 4. Naciera się nią smyczek 5. Czarny kamień 6. Bliskowschodni rywale Starożytnego Rzymu 7. Argentyński taniec 8. Azjatyckie jezioro, które praktycznie zanikło na skutek działań człowieka 9. Biblijna góra 10. Księstwo na Lazurowym Wybrzeżu 11. Duch z kopalni 12. Główna bohaterka „Księgi tysiąca i jednej nocy” 13. Inaczej zagadkowy, tajemniczy, trudny do zrozumienia 14. Reprezentuje w sądzie 15. Deser, na który składa się m.in. biszkopt i espresso 16. Żona Króla Artura Rozwiązanie

34

17. Klub piłkarski z Glasgow 18. ... Staff 19. Inaczej odtrutka 20. … Kossak – pani na Dziedzince 21. Miłośnik małego co nieco 22. Łąka nad granicą lasów, np. Wetlińska 23. Charakterystyczna przyprawa otrzymywana z wysuszonej kory drzewa

Pionowo 1. Cenne drzewo, także nazwa powieści Kapuścińskiego 2. Związek kupców w średniowiecznej Europie 3. W greckim alfabecie przed kappą 4. Inaczej szacunek, względy okazywane komuś 5. Przydatny w zimowej wspinaczce 6. Angielski sport drużynowy 7. Największy wodospad w Polsce 8. Dynastia z Siedmiogrodu na polskim tronie

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Dzwonkowaty kwiat ogrodowy Zielono-niebieski pigment Jan van … - niderlandzki malarz Największy zamek Jury Krakowsko-Częstochowskiej Obszar z licznymi jeziorami Inaczej łańcuchy, kajdany Cytrus w herbacie earl grey Inaczej wypoczynek Żółte jadalne grzyby Dawniej nocleg dla podróżnika Inaczej zwycięzca, triumfator Państwo w Himalajach Nakrycie głowy dostojnika kościelnego Dawniej działka Inaczej lekkoduch, człowiek lekkomyślny Opieka i wsparcie dla artystów i twórców Inaczej kobieta słynna ze swojej kariery scenicznej Ornament w kształcie rozwiniętej róży Ryba akwariowa, serek

dodatek

do dwumiesięcznika ArtPost

S

T

Y

L

E

www.artpost.pl facebook.com/melomanstyle

Koncert i hotel Legendarne wytwórnie i ich fonograficzne arcydzieła

Koncert i hotel GRAŻYNA BEBŁOT Nie jest to hasło reklamowe, to po prostu nazwa portalu internetowego dla tych, którzy jeżdżą na koncerty i zostają w mieście wydarzenia.

Bardzo często imprezy kulturalne kończą się o późnej porze i trzeba zostać na noc. Postanowiliśmy stworzyć portal, na którym będziemy mogli sprawdzić nie tylko „co jest grane”, ale także gdzie można znaleźć odpowiedni nocleg i gdzie mile zakończyć dzień po koncertowych wrażeniach. Inspiracją były rozmowy ze środowiskiem hotelarskim oraz ludźmi, którzy przyjeżdżają do Katowic - Miasta Muzyki. Na stronach www.ConcertAndHotel.com i www.koncertihotel.pl wyeksponowaliśmy cztery duże miasta: Katowice, Warszawę, Wrocław i Kraków. Do każdego z nich przyporządkowane jest kalendarium wydarzeń w układzie dzień po dniu, a nie według instytucji. Jeśli już nasz „podróżnik”

rozdanie nagród muzycznych „Fryderyk” będzie właśnie w Katowicach.

zdecyduje się na którąś z propozycji kulturalnych, jest również możliwość

Uważam, że jest to bardzo dobre posunięcie, gdyż Katowice posiadają

wybrania hotelu. Niektóre hotele na hasło „ArtPost” udzielają zniżek

odpowiednią infrastrukturę i są miejscem istotnym dla polskiej muzyki.

na swoje usługi. Można będzie je znaleźć w zakładce „promocje”, tam

W samej Strefie Kultury, czyli na niewielkiej przestrzeni, znajduje się kul-

też będzie określony rabat i to, czego będzie dotyczył. Jak przystało na

towy Spodek, Międzynarodowe Centrum Kongresowe, NOSPR i Muzeum

Miasto Muzyki, Katowice pierwsze przystąpiły do tego programu. Coraz

Śląskie - nota bene jakże inne od naszych wyobrażeń o muzeach.

częściej do słynnego NOSPR-u przyjeżdżają melomani z całej Polski,

ArtPost wszedł w piąty rok swojej działalności, redakcja otrzymuje sporo

ale również z zagranicy. Pierwszymi hotelami, które podjęły współpra-

e-maili i telefonów oraz przychodzących pocztą listów, które potwierdzają,

cę z naszym portalem były: „Monopol”, „Vienna House” oraz „Best

że to co robimy ma sens. Jeśli udaje się wydawać bezpłatne czasopismo i jest

Western Hotel Mariacki”. Nie trzeba było ich przekonywać do idei, gdyż

nim zainteresowanie, to należy dalej iść w tym kierunku. Dlatego chcemy

bardzo często goszczą artystów i podążających za nimi melomanów. Ale

rozwinąć nasze możliwości w internecie. Prasa nie ma racji bytu jeśli chodzi

warto pamiętać, że Katowice to nie tylko NOSPR i Spodek, jest jeszcze

o proste informacje i komunikowanie, należy więc uzupełnić działania

Filharmonia Śląska, Teatr Śląski, Akademia Muzyczna, a w niedalekiej

prasowe, które rządzą się innymi prawami, o informację poprzez portale

odległości znajduje się Opera Śląska w Bytomiu, czy AUKSO w Tychach.

internetowe. Jednym z pierwszych będzie portal „KoncertiHotel.pl”, ale na

Korzystając z okazji zapraszamy również inne instytucje do współpracy.

tym nie koniec, jest tu dużo do zrobienia. Ciągle mamy niedosyt w kwestii

W następnych miesiącach uruchomimy tę usługę w Warszawie, Wro-

transmisji internetowych, ale to tylko sprawa czasu i to chyba bardziej

cławiu i w Krakowie. Oczywiście na tych miastach nie chcemy poprze-

bliższego niż dalszego.

stać, tym bardziej, że wiele ciekawych wydarzeń muzycznych odbywa

Takie określenie jak „nisza”, „muzyka poważna”, sztuka wysoka”, itp. nie

się w stosunkowo niewielkich miejscowościach. Z pewnością o nich

oddają ducha współczesnej kultury. Ona jest dobra lub zła, a czasami

nie zapomnimy. Formuła portalu „KoncertiHotel.pl” jest rozwojowa

dyskusyjna.

i będziemy na bieżąco rozbudowywać jego możliwości, np. w ostatnich

Od początku mottem ArtPost-u jest zdanie „muzyka i dobre strony mia-

dniach mamy akces od bardzo dobrych restauracji.

sta”. W Katowicach możemy słuchać dobrej muzyki, a jeśli chodzi o dobre

Pod koniec lutego Katowice gościły słynnych Berlińskich Filharmoników,

strony miasta, to zapraszamy na strony www.HoncertiHotel.pl lub, jak

a już początek marca zapowiada się bardzo ciekawie. Jubileuszowe, 25

kto woli, www.ConcertAndHotel.com. n

36

S

T

Y

L

E

Legendarne wytwórnie i ich fonograficzne arcydzieła MIECZYSŁAw STOCH

wszak odliczanie czasu było koordynowane 2 razy dziennie drogą telefoniczną z czasem wybijanym w obserwatorium w Greenwich.

Zaś hasło Natural Balance i High Fidelity miały sugerować niezwykłą

Trzeba było ponad 60 lat, dziś powiedzielibyśmy lata świetlne, aby cud

wiarygodność odtwarzanego dżwięku oraz iluzję najlepszego miejsca

techniki, fonograf wynaleziony w 1877 roku przez Thomasa Edisona,

akustycznego w sali koncertowej. Okładki dla Westminstera projekto-

czyli pierwsza maszyna do zapisywania i odtwarzania dżwięku, została

wali znani i uznani artyści, jak choćby Jules Halfant, który w Federal

udoskonalona w sposób wręcz spektakularny.

Art Project współpracował z takimi sławami jak Jackson Pollock czy

W 1948 roku bowiem, w Hotelu Astoria w Nowym Jorku zaprezen-

Mark Rothko. Jules Halfant zaprojektował okładki dla sztandarowych

towano pierwszą płytę gramofonową z cienkimi rowkami, która ob-

arcydzieł fonograficznych do jakich należy zaliczyć nagrania uwiecz-

racała się, nie jak dotąd 78 obrotów na minutę, ale 33 i 1/3 obrotów

nione na płytach świętej fortepianu – Clary Haskil.

na minutę. Po raz pierwszy w historii coś zwolniło obroty i okazało się

Jej nagrania Mozarta czy Scarlattiego na płytach Westminstera są

o niebo lepsze od poprzednika. Płytę, którą wówczas zaprezentowano

dzisiaj obiektem pożądania wielu kolekcjonerów z całego świata.

nazwano long playing record, czyli płyta długogrająca i była to pierw-

Pierwsze wydania z sygnaturką WL z zielonym lablem, bo drugie wy-

sza płyta CBS Columbii z numerem katalogowym ML 4001, a na płycie

dania miały taką samą sygnaturkę przed numerem katalogowym, ale

zarejestrowano Koncert Skrzypcowy Mendelssohna w wykonaniu

mialy już bordowy label, osiągają ceny wręcz astrononomiczne.

Nathana Milsteina i Nowojorskiej Orkiestry Symfonicznej pod dyrekcją

Obiektem westchnień kolekcjonerów są też płyty Westmintsera z na-

Bruno Waltera.

graniami klarnecisty Leopolda Wlacha. Bardzo cenne są płyty zespołów

Do dziś to wykonanie należy do najlepszych w historii fonografii.

kameralnych jak Vienna Konzerthaus Quartet czy Kwartet Baryllego,

Jednakże nie tylko od strony wykonawczej ta płyta stanowiła wzorzec,

koncertmistrza Wiedeńskiej Filharmonii.

lecz przede wszystkim stała się technicznym standardem na ponad pół

O bardzo wysokim poziomie artystycznym tej zacnej oficyny niech

wieku dla wszystkich wytwórni fonograficznych.

świadczą choćby takie nazwiska jak: dyrygenci Herman Scherchen,

Niewątpliwie był to największy jakościowy skok, jeśli chodzi o jakość

Rudolf Moralt, nasz Artur Rodzinski czy wspomniany już Henry Swo-

tak zapisanego jak i odtwarzanego dżwięku. Skok ten zaowocował

boda. Wśród skrzypków dla Westminstera nagrywali Walter Barylli,

niezwykłym wręcz rozwojem nie tylko sprzętu fonograficznego, ale

Peter Rybar – koncertmistrz Winterthur Symphony Orchestra, a wśród

i całej infrastruktury związanej z fonografią. Przede wszystkim jednak

pianistów takie sławy jak Edith Farnadi, wspomniana już Clara Haskil

zaczęły powstawać jak grzyby po deszczu wytwórnie fonograficzne.

czy polscy wykonawcy jak Ryszard Bakst czy Barbara Hesse –Bukowska.

Już w 1949 roku powstaje bohaterka felietonu – firma Westminster.

Istotnie płyty Westminstera mają w sobie coś z doskonałości.

Założyło ją paru dżentelmenów; Mischa Naida – właściciel największe-

Wspomniany już wysoki poziom artystyczny, dbałość o szatę graficzną

go sklepu płytowego w Nowym Jorku, doskonale znający ówczesny

niezwykle inspirujących okładek, ale też przede wszystkim dżwięk

rynek i upodobania, Henry Swoboda - znany wówczas dyrygent,

– masywny, głęboki, przestrzenny – aż się wierzyć nie chce, że był

urodzony w Pradze uczeń genialnego Vaclava Talicha, który został

nagrywany na jeden mikrofon.

dyrektorem artystycznym wytwórni oraz bogaty businessman James

Pierwsi docenili te niezwykłe atrybuty Japończycy, którzy wznowili nie-

Grayson. Predyspozycje współzałożycieli szybko przełożyły się na

mal cały katalog Westminstera pod koniec lat 80. ubiegłego stulecia.

znakomitą kondycję firmy.

Ale przede wszystkim docenił wspomniane płyty czas – czas cierpliwy,

Wysoki poziom artystyczny gwarantował Henry Swoboda, znakomite

czas sprawiedliwy. n

rozeznanie marketingowe zapewniał Mischa Naida, a zasobny portfel Graysona gwarantował realizację każdego stadium produkcji na najwyższym poziomie.

Firma ambitnie wzięła sobie za swoje logo noegotycką wieżę Pałacu Westminsterskiego z zegarem, który odliczał czas co do sekundy,

38

S

T

Y

L

E

Chętnie kupię płyty gramofonowe klasyka, jazz.

Tel.: 509 82 50 58

Skandynawska jakość od 1986 r.

Skandynawska jakość jakość od 1986 1986 r.

Skandynawska Skandynawska jakość od od 1986 r. r.

Skandynawska jakość od 1986 r.

Bilety wstępów w cenie • Opieka polskiego pilota • Małe grupy

Rezerwacja +48 22 128 48 81 Rezerwacja +48 22 128 48 Adres: Warszawa ul.

Marszałkowska 74 Rezerwacja +48ul.22 128 48 81 81 Adres: Marszałkowska Adres: Warszawa Warszawa ul.

Marszałkowska 74 74

Bilety wstępów wstępów w w cenie cenie • Opieka Opieka polskiego pilota • • Małe Małe grupy grupy Bilety • polskiego pilota Adres: Warszawa ul. Marszałkowska 74

Bilety wstępów w cenie • Opieka polskiego pilota • Małe grupy Anna Bilety wstępów w cenie • Opieka polskiego pilota • Małe grupy Netrebko, Placido Domingo Anna Anna Anna Netrebko, Anna Netrebko, Netrebko, Placido Netrebko, Placido Placido Domingo Placido Domingo 4 DNI Domingo Domingo

Opera w Weronie

4 DNI 4 DNI 427/06 DNI 2019 Traviata i Trubadur 4 DNI

Opera w Weronie Opera Opera w Weronie w Weronie

11/07 2019 Aida i Carmen 02/08 2019 Aida i koncert Placido Domingo 15/08 2019 Traviata Tosca i Traviata 27/06 2019 i Trubadur 27/06 27/06 2019 2019 Traviata Traviata ii Trubadur Trubadur 11/07 2019z klasyką Aida i Carmen 27/06 Traviata i Trubadur 11/07 2019 Dwa wieczory muzyki operowej spędzone 11/07 2019 Aida Aida ii Carmen Carmen 02/08 2019 Aida i koncert Placido Domingo 11/07 Carmen w amfi teatrze w Weronie, połączone z wycieczkami 02/08 2019 Aida koncert Placido Domingo 02/08 2019 Aida ii i nad koncert Placido Domingo do Bergamo, Borghetto jeziora Garda oraz Como 15/08 Toscai koncert i Traviata Traviata 02/08 2019 Aida Placido Domingo 15/08 2019 Tosca i 15/08 2019 Tosca i Traviata Program wycieczki*: Dz. 1. Wylot z Warszawy do Mediolanu.

15/08 2019 Tosca i Traviata Wizyta w Bergamo.

Dz. 2.muzyki Werona-zwiedzanie i czas wolny.

Dwa wieczory z klasyką operowej spędzone Dwa wieczory z klasyką muzyki operowej spędzone Dwa wieczory z klasyką muzyki operowej spędzone Wizyta w winiarni (dodatkowo płatna).

Wieczór z operą. w amfi teatrze w Weronie, połączone z wycieczkami w amfi teatrze w Weronie, połączone z wycieczkami Dwa wieczory z klasyką muzyki operowej spędzone w amfi teatrzeBorghetto w Weronie, połączone z wycieczkami Dz. 3. Średniowieczne miasto Borghetto, Jezioro Garda do Bergamo, i nad jeziora Garda oraz Como do Bergamo, i nad jeziora Garda oraz Como w amfi teatrzeBorghetto w Weronie, połączone z wycieczkami do Bergamo, Borghetto i nad jeziora oraz Como i wieczór z operą.

Dz. 4. Jezioro ComoGarda i powrót z Mediolanu Program wycieczki*: Dz. 1. Wylot z Warszawy do Mediolanu. do Bergamo, Borghetto i nad jeziora Garda orazdo Como Program wycieczki*: Dz. 1. Wylot Dz. 1. z Warszawy Mediolanu. do Warszawy Program wycieczki*: Dz. 1. Wylot z Warszawy do Mediolanu.

Wizyta w Bergamo.

Dz. 2.

Werona-zwiedzanie i czas wolny.

Wizyta w Bergamo.

Dz. 2.

Werona-zwiedzanie i czas wolny.

Program wycieczki*: Dz. 1. Wylot z Warszawy do Mediolanu.

Wizyta w Bergamo.

Dz. 2.

Werona-zwiedzanie i czas wolny. * w zależności od terminu wycieczki program Wizyta w winiarni (dodatkowo płatna).

Wieczór z operą.

Wizyta w winiarni (dodatkowo płatna).

Wieczór z operą. w Bergamo.

Dz. 2. Werona-zwiedzanie i czas wolny.

Wizyta w winiarni (dodatkowo płatna).

Wieczór z operą. może ulec nieznacznym zmianom Dz. 3. Średniowieczne miasto Borghetto, Jezioro Garda Dz. 3. Średniowieczne miasto Borghetto, Jezioro Garda Wizyta w winiarni (dodatkowo płatna). Wieczór z operą.

Dz. 3. Średniowieczne miasto Borghetto, Jezioro Garda i wieczór z operą. Dz. Dz. 4.miasto Jezioro Como i powrót i powrót z Mediolanu i wieczór z operą.

Como z Mediolanu Dz. 3. Średniowieczne Borghetto, Jezioro Garda i wieczór z operą. Dz. 4.

4. Jezioro Jezioro Como i powrót z Mediolanu do Warszawy do Warszawy i wieczór z operą.

Dz. 4.

Jezioro Como i powrót z Mediolanu do Warszawy do Warszawy ** w w zależności zależności od od terminu terminu wycieczki wycieczki program program

od 3698 zł

* w zależności od terminu wycieczki program może ulec zmianom może ulec nieznacznym nieznacznym zmianom *może w zależności od terminu wycieczki program ulec nieznacznym zmianom może ulec nieznacznym zmianom

od zł od 3698 zł od od 3698 zł zł

4 DNI

Opera w Pradze i koncert Opera w Pradze Opera w Pradze kameralny Opera w Pradze koncert iii koncert koncert kameralny kameralny

4 DNI 4 4 DNI DNI 4 DNI

4 hotel w centrum

4 4 Wspaniała uczta dla ducha i ciała w jednym 4 hotel z najpiękniejszych miast Europy, połączona ze zwiedzaniem 4 hotel hotel Hotel Pragi i degustacją lokalnego piwa w centrum hotel4 w centrum

w centrum

Program wycieczki: Dz. 1. Wyjazd z Warszawy w docentrum Pragi, Wspaniała uczta dla ducha i ciała w jednym przez Łódź i Wrocław.

Powitalna kolacja.

Dz. 2. Wycieczka Wspaniała uczta dla ducha i ciała w jednym Wspaniała ucztarejs dla ducha i ciała w jednym z najpiękniejszych miast Europy, połączona ze zwiedzaniem po mieście oraz statkiem po Wełtawie.

Wieczór z operą z najpiękniejszych miast Europy, połączona ze zwiedzaniem Wspaniała uczta dla ducha i ciała w jednym z najpiękniejszych miast Europy, połączona ze zwiedzaniem Pragi i degustacją lokalnego piwa Carmen.

Dz. 3. Wycieczka po Zamku Praskim na Hradczanach Pragi i degustacją lokalnego piwa z najpiękniejszych miast Europy, połączona ze zwiedzaniem Pragidegustacja i degustacją lokalnego piwa oraz piwa.

Koncert muzyki kameralnej – Smetany, Pragi i degustacją lokalnego piwa Program wycieczki: Dz. 1. Wyjazd z Warszawy do do Pragi, Pragi, Program wycieczki: Dz. 1. Wyjazd Dvořáka i Vivaldiego.

Dz. 4. Powrót z Warszawy autokarem do Program wycieczki: Dz. 1. Wyjazd z Warszawy doWarszawy Pragi, przez Łódź i Wrocław.

Powitalna kolacja.

Dz. 2. Wycieczka przez Łódź i Wrocław.

Powitalna kolacja.

Dz. 2. Wycieczka Program wycieczki: Dz. 1. Wyjazd z Warszawy do Pragi, przez Wrocław i Łódź przez Łódź i Wrocław.

Powitalna kolacja.

Dz. 2. Wycieczka po mieście oraz rejs rejs statkiem statkiem po Wełtawie.

Wełtawie.

Wieczór z operą z operą po mieście oraz po Wieczór przez Łódź i Wrocław.

Powitalna kolacja. Dz. 2. Wycieczka po mieście oraz rejs statkiem po Wełtawie.

Wieczór z operą Carmen.

Dz. 3. Wycieczka po Zamku Praskim na Hradczanach Wyjazd: 23/03 2019 Carmen.

Dz. 3. Wycieczka po Zamku Praskim na Hradczanach po mieście oraz rejs statkiem po Wełtawie.

Wieczór z operą Carmen.

Dz. 3. Wycieczka po Zamku Praskim na Hradczanach oraz degustacja piwa. Koncert Koncert muzyki kameralnej – Smetany, Smetany, oraz degustacja piwa. muzyki kameralnej – Carmen.

Dz. 3. Wycieczka po Zamku Praskim na Hradczanach oraz degustacja piwa.

Koncert muzyki kameralnej – Smetany, Dvořáka i Vivaldiego.

Dz. 4. Powrót autokarem do Warszawy Dvořáka i Vivaldiego.

Dz. 4. Powrót autokarem do Warszawy oraz degustacja piwa.

Koncert muzyki kameralnej – Smetany, i Vivaldiego.

Dz. 4. Powrót autokarem do Warszawy Cena zawiera: opiekę polskiego pilota, przelot rejsowy z Warszawy, zakwaterowanie wDvořáka pokojach 2-osobowych, przez Wrocław i Łódź Dz. 4. Powrót autokarem do Warszawy przez Wrocław i Łódź Dvořáka i Vivaldiego. wyżywienie i transport zgodnie z programem, ubezpieczenie podstawowe oraz bilety wstępów. przez Wrocław i Łódź Kod reklamy: AP02 Wylot: 14/01/2019 zł przez Wrocław i Łódź Wyjazd: 23/03 2019 Wyjazd: Wyjazd: 23/03 23/03 2019 2019 Wyjazd: 23/03 2019

1898 zł

6898 6898 6898 6898

albatros.pl 1898 zł 1898 zł 1898 zł zł

Cena Cena zawiera: zawiera: opiekę opiekę polskiego polskiego pilota, pilota, przelot przelot rejsowy rejsowy z z Warszawy, Warszawy, zakwaterowanie zakwaterowanie w w pokojach pokojach 2-osobowych, 2-osobowych,

ArtPost01_17.12.18_opery.indd Cena zawiera: opiekę1polskiego pilota, przelotubezpieczenie rejsowy z Warszawy, zakwaterowanie pokojach Kod 2-osobowych, wyżywienie i transport zgodnie z programem, podstawowe oraz bilety w wstępów. reklamy: AP02

Wylot: 14/01/2019 wyżywienie i transport zgodnie z programem, ubezpieczenie podstawowe oraz bilety w wstępów. zł reklamy: AP02 Cena zawiera: opiekę polskiego pilota, rejsowy z Warszawy, zakwaterowanie pokojach Kod 2-osobowych, Wylot: 14/01/2019 zł wyżywienie i transport zgodnie z programem, podstawowe oraz bilety wstępów.

Kod reklamy: AP02 Wylot: 14/01/2019 złprzelotubezpieczenie wyżywienie i transport zgodnie z programem, ubezpieczenie podstawowe oraz bilety wstępów.

Kod reklamy: AP02 Wylot: 14/01/2019 zł

albatros.pl albatros.pl albatros.pl

12/17/18 4:15 PM