Jas 5/2556

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑

วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา ปที่ ๕ ฉบับประจําปพุทธศักราช ๒๕๕๖ ภาพปก : เจาของ :

ขอมูลทั่วไป : ที่ปรึกษา :

บรรณาธิการบริหาร : ผูชวยบรรณาธิการบริหาร : บรรณาธิการ : ผูชวยบรรณาธิการ : กองบรรณาธิการ :

ออกแบบปกและรูปเลม : จํานวน : พิมพที่ :

ISSN 2229-1644

ทศกัณฐ: ปรับปรุงจาก โขน. (๒๕๕๓). วิกิพีเดียสารานุกรมเสรี. th.wikipedia.org/wiki/โขน สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา ๙๖ ถนนปรีดีพนมยงค ตําบลประตูชัย อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ๑๓๐๐๐ โทรศัพท / โทรสาร ๐๓๕-๒๔๑๔๐๗ เว็บไซต www.ayutthayastudies.aru.ac.th วารสารทางวิชาการ อยุธยาศึกษา กําหนดออกปละ ๑ ฉบับ มีวัตถุประสงค เพื่อ ใหบริการทางวิชาการแกสงั คม เผยแพรบทความทางวิชาการ และงานวิจัยทางดาน ประวัติศาสตร ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปญญาทองถิ่นสูสาธารณชน อธิการบดีมหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา รองอธิการบดีฝายวิจัยและบริการวิชาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา ดร.ชาญวิทย เกษตรศิริ อาจารยสาวิตรี สุวรรณสถิตย ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา อาจารยกันยารัตน โกมโลทก ดร.นริสานันท เดชสุระ ดร.ปฤษณา ชนะวรรษ นายพัฑร แตงพันธ นายปทพงษ ชื่นบุญ นางสาวณัฐฐิญา แกวแหวน นางสาวสายรุง กล่ําเพชร นางประภาพร แตงพันธ นางสาวศรีสุวรรณ ชวยโสภา นายอายุวัฒน คาผล นายพัฑร แตงพันธ นายอายุวัฒน คาผล ๕๐๐ เลม เทียนวัฒนาพริ้นทติ้ง ๑๖/๗ ถนนเดชาวุธ ตําบลหอรัตนไชย อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ๑๓๐๐๐ โทรศัพท ๐๓๕-๒๔๑๕๗๘ โทรสาร ๐๓๕-๓๒๓๓๙๖

* ทัศนะในบทความและงานวิจัยตางๆ เปนของผูเขียนแตละทาน ไมถือเปนความรับผิดชอบแตอยางใดของสถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

รามเกียรติ์ - รามายณะ สายใยทางศิลปวัฒนธรรมแหงอาเซียน

วรรณกรรมเรื่องรามเกียรติ์ มีที่มาจากเรื่องรามายณะของอินเดีย โดยเฉพาะฉบับที่เชื่อกันวาเปนแมแบบและ สําคัญ ที่ สุดคือ รามายณะฉบับภาษาสันสกฤตของฤาษี วาลมิกี ซึ่ง นั บวาเป นมหากาพยที่ สง อิท ธิพลอย างกว างไกล มาสูดินแดนในภูมิภาคเอเซียตะวันออกเฉียงใต ไดแก ไทย พมา ลาว กัมพูชา มาเลเซีย สิงคโปร อินโดนีเซีย แมใน ฟลิปปนส ซึ่งไดรับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากอินเดียนอยมาก ก็ยังปรากฏในรูปแบบนิทานทองถิ่น สําหรับใน เวียดนาม นั้นแมวาปจจุบันนี้จะถูกกลืนโดยวัฒนธรรมจีนทั้งหมด แตก็ยัง ปรากฏหลักฐานเปนภาพสลักเลาเรื่องรามเกียรติ์จาก เมื องโบราณหมี่ เซิ น ซึ่ ง ในอดี ตเคยเป น อาณาจัก รอัน ยิ่ง ใหญ ของชนชาติจ าม เป นสิ่ ง ยื นยั น ถึง การรั บ รูม หากาพย รามายณะจากอินเดียแตครั้งโบราณ จะเห็นไดวาแตละชนชาติในอาเซียนลวนมี รามายณะฉบับตาง ๆ ที่นํามาดัดแปลง เรื่องราวและถายทอดในภาษาของตนเอง รวมทั้งนํามาเปนตนแบบในดานการแสดงทางนาฏลักษณ ศิลปกรรม และ วรรณกรรมปลีกยอยอีกมากมาย มหากาพยรามายณะหรือรามเกียรติ์ จึงเปนเสมือนสายใยเชื่อมโยงทางดานวัฒ นธรรมในภูมิภาคอาเซียน นับตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน และจะเปนสายใยผูกพันทําใหเกิดความรวมใจเปนหนึ่งเดียวทางดานศิลปวัฒนธรรมในกลุม ประชาคมอาเซียนตอไปในอนาคต.

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓

บทบรรณาธิการ

การอนุรักษสืบสานศิลปวัฒนธรรม

กับการเปดประตูสูประชาคมอาเซียน

วัฒนธรรม คือ วิถีแหงการดําเนินชีวิตของผูคนในสังคม (The way of life) นับเนื่องแตวิธีการกิน การทํางาน การแตงกาย วิถีแหงการอยูรวมกัน การสรางที่อยูอาศัย ตลอดจนคติ ความเชื่อ และพิธีกรรมตาง ๆ อันมีลักษณะเดน แตกตางไปตามแตละถิ่นฐาน โดยธรรมชาติของวัฒนธรรมนั้น ยอมมีการเปลี่ยนแปลงไปตามเงื่อนไขและกาลเวลา เมื่อมี การประดิษฐหรือคนพบสิ่งแปลกใหม ที่สามารถตอบสนองความตองการของสังคมไดดีกวา ซึ่ง อาจทําใหสมาชิกของ สังคมเกิดความนิยม และอาจเลิกใชวัฒนธรรมเดิมในที่สุด ดัง นั้ น ในโอกาสที่ บรรดาประเทศในภูมิ ภาคเอเชีย ตะวั นออกเฉี ยงใต จะรวมกั นเปน ประชาคมอาเซีย น (ASEAN) ในพุทธศักราช ๒๕๕๘ ภายใตคําขวัญรวมกันวา “One Vision One Identity One Community” หรือ “หนึ่งวิสัยทัศน หนึ่งอัตลักษณ หนึ่งประชาคม” ที่จะนํามาซึ่งเสรีภาพในการติดตอสื่อสารของผูคน ใหสามารถเดินทาง ไปมาหาสูกัน ได อยา งสะดวกขึ้น เสมือนเป น การเป ดประตู ใหผู คนที่ มี ลั กษณะทางสั ง คมและวัฒนธรรมที่ แตกตา ง หลากหลาย ไดมีปฏิสัมพันธซึ่งกันและกัน จึงอาจกอใหเกิดการปะทะหรือสังสรรค อันเนื่องมาจากความแตกตาง หรือ คลา ยคลึง กั นทางดานศิล ปวั ฒ นธรรมของแตล ะชนชาติกั น บา ง รวมไปถึง การถา ยทอด และประสมกลมกลืน ทาง วัฒนธรรม ที่อาจเปนโอกาส หรือไมก็วิกฤติทางวัฒนธรรมสําหรับบางชนชาติในอาเซียนก็เปนได การเขาสูประชาคมอาเซียน ใน พ.ศ. ๒๕๕๘ จึงเปนวาระที่สัง คมไทย ควรตระหนักและเพิ่มความใสใจถึง ปญหาทางดานวัฒนธรรมที่อาจเกิดขึ้น กับคําถามวา สังคมไทย มีความพรอมมากนอยเพียงใด ที่จะเฝาจับตาและรับมือ ตอความเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมที่อาจเกิดขึ้น สังคมไทยมีทิศทางในการอนุรักษ สืบสาน และเผยแพร เพื่อการธํารง รักษาวัฒนธรรมไทยอยางไร และคนไทยในทองถิ่นตาง ๆ จะไดรับประโยชนอะไรในการเขาสูประชาคมอาเซียน ดวยคําถามเหลานี้ สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา ในฐานะที่เปนหนวยงานที่ทํา หนาที่ในการสงเสริมการอนุรักษและสืบสานศิลปวัฒนธรรมประจําทองถิ่นพระนครศรีอยุธยา จึงรังสรรควารสารฉบับนี้ ดวยความมุง หมายที่จะใหสัง คมมีความเขาใจ และรวมเรียนรูในความคลายคลึง และความแตกตางทางวัฒ นธรรม รวมทั้ ง มี ค วามพร อ มรั บ ความเปลี่ ย นแปลงต า ง ๆ ในการเข า สู ป ระชาคมอาเซี ย นที่ จ ะมาถึ ง ในอนาคตอั น ใกล ดวยความหวังที่จะใหสังคมไทย กาวไปสูสังคมแหงประชาคมอาเซียน ดวยสันติภาพและความเสมอภาค

กองบรรณาธิการ วารสารอยุธยาศึกษา

๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

สารบัญ วารสารวิชาการอยุธยาศึกษา ปที่ ๕ ฉบับประจําปพุทธศักราช ๒๕๕๖

บทบรรณาธิการ ๑ อัตลักษณและวัฒนธรรมแหงประชาคมอาเซียน ๕ สาวิตรี สุวรรณสถิตย ๒๐ เรื่องควรรูเกี่ยวกับอาเซียน ๑๘ วิราวรรณ สมพงษเจริญ การทองเที่ยวของไทย...ในประชาคมอาเซียน ๓๑ กันยารัตน โกมโลทก “อยุธยา”กับการโหยหาอดีต ๔๐ ปญจวัลย ชาวดง ฐาน ในพุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย: ๔๖ บทวิเคราะหรูปแบบ สภาพแวดลอม และเอกลักษณไทย สุรินทร ศรีสังขงาม วาดวยเรื่องพรหมพักตร ๕๖ กีรติ ศุภมานพ เสนทางทองเที่ยวในทุงพระอุทัย ๗๑ อัมรา หันตรา ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา : ชีวิต และแบบอยางการทํางานดานวัฒนธรรม ๗๖ พัฑร แตงพันธ และคณะ จดหมายเหตุอยุธยาศึกษา ๘๓ ตุลาคม ๒๕๕๕- มกราคม ๒๕๕๖

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕

อัตลักษณและวัฒนธรรม

แหงประชาคมอาเซียน สาวิตรี สุวรรณสถิตย * 0

ความนํา อาเซียน เปนหนึ่งในการเตรียมการที่จะใหประเทศในภูมิภาคอาเซียนรวมกันเปนประชาคม หนึ่งเดียวนั้น ไดสรางคําขวัญ หรือ Motto ของอาเซียนไววา “One Vision One Identity One Community” (หนึ่งวิสัยทัศน หนึ่งอัตลักษณ หนึ่งประชาคม) การจะมีวิสัยทัศนรวมกันทั้งอาเซียนวาเปนประชาคมหนึ่งเดียวกันนั้นอาจไมยากในระดับผูนํา ที่มองวาอาเซียนมีอนาคตรวมกัน ตองพึ่งพาอาศัยกัน เพื่อความอยูรอด แตในระดับประชาชน อาจมี วิสัยทัศนที่แตกตางหลากหลายออกไป การจะมีอัตลักษณรวมกันนั้น ตองมีความตระหนักรับรูรวมกันวาเปนคนในประชาคมเดียวกัน เปนหนึ่งเดียวกัน รักที่จะอยูรวมกัน มันเปนความเชื่อมโยงทางจิตใจ จิตสํานึกและวัฒนธรรม ตางกับ การเชื่อมโยงทางกายภาพหรือภูมิศาสตร

* ผูทรงคุณวุฒิของสถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

การรับรูและเปนเจาของรวมกันในประชาคม อาเซี ย น ถื อ เป น ส ว นหนึ่ ง ของงานด า นสร า งสรรค อัตลักษณอาเซียน อันเปนเปาหมายสําคัญ และปรากฏ คํ า ขวั ญ ของอาเซี ย นที่ ร ะบุ ไ ว ใ นกฎบั ต รอาเซี ย น และปรากฏอยู ใ นเอกสารพิ ม พ เ ขี ย วของประชาคม อาเซียนดานสังคมวัฒนธรรม การสรางความเชื่อมโยงกัน ในทางคมนาคม ด า นกายภาพเพื่ อ ให เ ป น ประชาคมทางเศรษฐกิ จ อาเซี ย นเดี ย วกั น นั้ น มุ ง หมายที่ จ ะให เ ศรษฐกิ จ ด า น ต า ง ๆ ลื่ น ไหลอย า งเสรี จึ ง มี แ นวความคิ ด เกี่ ย วกั บ การสรางถนน และเสนทางใหติดตอเชื่อมโยงกันหมด ในอาเซียน การสรางทางรถไฟเชื่อมตั้งแตสิงคโปรไปถึง คุนหมิง การสรางเครือขายการขนสงทางน้ํา การสราง ระบบขนส ง ทางทะเล การสรางระบบขนส ง ตอ เนื่อ ง หลายรูปแบบ และยัง มีการเชื่อมโยงโทรคมนาคมและ อินเตอรเน็ตอีกดวย แตการเชื่อมโยงความรูสึกผูกพัน ทางวัฒ นธรรมนั้น ใชวิธีตัดถนนเชื่อมเขาหากัน อยาง เดียวไมเพียงพอ หลายคนสงสัยวา อัตลักษณความผูกพัน กัน เป น อาเซี ย น จะสร า งได ห รื อ ไม ? จะขั ด แย ง กั บ อั ต ลั ก ษณ แ ห ง ชาติ ข อง แต ล ะประเทศหรื อ ไม ? ความจริง วิสัยทัศนในเรื่องการสรางอัตลักษณอาเซียน นั้น เปน อุดมคติที่ สวยงาม แตจะทํ าใหเปน ความจริ ง ตามที่วาดหวั ง ไว ไ ดห รือไม ต องอาศัย ความพยายาม รวมกันหลายฝายและอาจใชเวลานานกวาตัดถนน การสรางอัตลักษณนั้น เปนเรื่องของจิตสํานึก ที่ จ ะรู สึ ก ว า เราเป น เจ า ของวั ฒ นธรรมเดี ย วกั น หรื อ เป น คนในครอบครั ว อาเซี ย นร ว มกั น รู จั ก วั ฒ นธรรมของกั น และกั น รู จั ก ความเหมื อ นและ ความแตกต า งของกั น และกั น และยิ น ดี ย อมรั บ ใน ความเหมือนหรือความแตกตางนั้น ๆ อัตลักษณอาเซียนที่จะมีรวมกัน อาจหมายถึง การยึ ด ถื อ ค า นิ ย มที่ ดี ง ามในการอยู ร ว มกั น เช น การพึ่ ง พาอาศั ย กั น ได การแบ ง ป น ช ว ยเหลื อ กั น การไววางใจและซื่อสัตยตอกัน ซึ่งในประเพณีเดิมของ ผูคนในอาเซียนสวนใหญ ก็เปนเชนนั้นอยูแลว ยกเวน เมื่ อ มี เ รื่ อ งทรั พ ย สิ น ผลประโยชน และการเอารั ด

เอาเปรียบมาเกี่ยวของ หรือแมแตการที่มุงแขงขันชิงดี ชิงเดนกัน ก็ทําใหเราเคยรบรากันมาแลวในอดีต การปรับตัวเพื่อใชชีวิตรวมกันจึง อาจตองใช เวลานานที่จะเกิดขึ้นไดจริง แตทั้งนี้คนในอาเซียนตอง ไมจมอยูในปลักโคลนของอดีตที่เคยขัดแยง แตตองมอง อนาคตรวมกัน อีก ประเด็ น หนึ่ ง ที่ส ร า งความท า ทายให กั บ เรื่ อ งอั ต ลั ก ษณ อ าเซี ย นก็ คื อ คนในแต ล ะชาติ ย อ มมี อัตลักษณรวมกับคนในชาตินั้น ๆ แตในขณะเดียวกันก็ อาจมีคนกลุม นอ ยในชาติ หนึ่ง ที่มี อัตลั กษณ แยกยอ ย ออกมารวมกับคนในหมูบานเดียวกัน ที่มีเชื้อสายชาติ พันธุเดียวกัน หรือมีความเชื่อทางศาสนารวมกัน และ คนกลุมนั้นอาจมีเอกลักษณรวมกับคนกลุมใหญในชาติ อื่นที่เปนเพื่อนบานใกลเคียงกันได ในประเทศหนึ่ง ๆ จึง อาจจะมีอัตลักษณของ ชนกลุม น อยหลาย ๆ กลุ ม อยูใ นประเทศเดี ย วกั น ได เป น ความแตกต า งที่ ต อ งยอมรั บ และให เ กี ย รติ ว า มี ศักดิ์ศรีเสมอกัน นี่คือหลัก การสําคัญ อีกประการหนึ่ง ของอาเซี ย น... คื อ ความเป น หนึ่ ง เดี ย วกั น ในความ หลากหลายกันทั้งในแตละประเทศ และเมื่อมารวมกัน เปนอาเซียนหนึ่งเดียว ดั ง นั้ น ผู ค นในอาเซี ย นจะต อ งคํ า นึ ง ว า อั ต ลั ก ษณ ข องผู ค นในอาเซี ย น มี ทั้ ง ความแตกต า ง หลากหลายกั น และมี ทั้ ง ความเหมื อ นกั น หรื อ มี ลั ก ษณะร ว มกั น ในหลายด า น เพราะอย า งน อ ยๆ ก็ตั้งอยูในเขตภูมิศาสตรที่มีสภาพแวดลอม ธรรมชาติ และดิ น ฟา อากาศในโซนเดี ย วกั น ได รับ อิ ทธิ พ ลจาก ลมมรสุ ม เดีย วกัน อยูใ นเสน ทางการค า ผา ไหม และ เครื่องเทศทั้งทางบกและทางทะเลดวยกัน อีกทั้งตางก็ มีประสบการณทางประวัติศาสตรในชวงที่ยุโรปเขามา ติดตอคาขายดวยแตกตางกันไป จึงมีทั้งความคลายคลึง และความแตกตาง ทั้ง ทางดานเชื้อชาติหรือชาติพัน ธุ ภาษา ศาสนา วิ ถี ชี วิ ต และวั ฒ นธรรม หรื อ ทั้ ง ใน แนวปฏิ บั ติ ท างการเมื อ งการปกครองและกฎหมาย มีความเหมือนและความตางกันทั้ง ในนิสัยการทํางาน และกฎระเบียบในการทํางาน การใชชีวิต การพักผอน หย อ นใจ นี่ ก็ เ ป น อี ก ประเด็ น หนึ่ ง ที่ อ าเซี ย นจะต อ ง ยอมรับซึ่งกันและกันใหได และหาจุดรวมกันใหได

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗

๑. การหาจุดรวมในดานวิถีชีวิตและวัฒนธรรม ในอาเซียน

การหาจุดรวมในดานวิถีชีวิตและวัฒนธรรม ในอาเซียนดานมรดกวัฒนธรรม ที่ตองปกปองคุมครอง และปรั บ ปรุ ง พั ฒ นาให เ ป น มรดกร ว มของอาเซี ย น สืบตอไปในอนาคต ๑.๑ มรดกวั ฒ นธรรมที่ จั บ ต อ งได เช น โบราณสถาน โบราณวัตถุ และศิลปวัตถุ สวนมากเปน พยานหลักฐานทางวัตถุ และสถานที่ที่เปนตัวแทนของ อารยธรรมโบราณ และวิถีชีวิตที่เสื่อมสลายไปแลว ๑.๒ มรดกวั ฒนธรรมที่ จับ ตอ งไมไ ด หรื อ เปนมรดกวิถีชีวิตและประเพณีที่ยังสืบทอดจากอดีตมา จนถึ ง ป จ จุ บั น ไม ต าย ไม ห ยุ ด อยู นิ่ ง แต มี ชี วิ ต มีลมหายใจ จึงเปลี่ยนแปลงและเติบโตได แบง ไดเปน ประเภทตาง ๆ อยางนอย ๕ ประเภท เชนความเชื่อ วรรณกรรมและภาษา ความรู ดั้ง เดิมที่สื บทอดกันมา ผ า นการบอกเล า หรื อ การปฏิ บั ติ สื บ กั น มา ศิ ล ปะ พื้น บาน งานชางหัตกรรม ศิลปะการแสดงและดนตรี ธรรมเนียมปฏิบัติและประเพณี ตาง ๆ ที่สืบทอดสงตอ กัน มาตั้ง แตโบราณ และยั ง มีชีวิตอยูในสัง คมปจจุบั น ในที่นี้จะยกตัวอยางมรดกวัฒ นธรรมที่จับตองไมไ ดที่ สําคัญในอาเซียนสัก ๒ - ๓ ดานดังนี้ ๑.๒.๑ มรดกวั ฒ นธรรมด า นภาษา ภาษาเป น อั ต ลั ก ษณ ท างวั ฒ นธร รมที่ สํ าคั ญ ยิ่ ง กอใหเกิดความเขาใจกันความผูกพันซึ่งกันและกัน และ ความใกลชิดสนิทสนมกันงายขึ้น คนไทยมีภาษาไทยเปนภาษาของเราเอง แต ป จ จุ บั น คน ใน สั ง คมไ ท ยส ว น ใหญ กํ าลั ง ใ ห ความสําคัญตอวัฒนธรรมดานภาษา และวรรณกรรมลง ไปมาก อาจจะเปนเพราะเนื่องจากคนไทยอาน และ เขียนหนัง สือโดยเฉลี่ยนอยมาก ใชเวลาบริโภคสาระ และความบั น เทิ ง ผ า นสื่ อ วิ ท ยุ โ ทรทั ศ น ที่ ไ ม เ น น วัฒ นธรรมดานภาษา ภาษาไทยที่ประณีตบรรจงก็ใช นอยลงในชีวิตประจําวัน วิถีชีวิตคนไทยในสมัยใหมเรง รีบ และการสื่อสารก็ตองการความรวดเร็ว คลองตัว

ภาษาถิ่นตาง ๆ ของไทยซึ่งแสดงถึงความ มั่ง คั่ง ทางวัฒนธรรม เปรียบเหมือนมีทรัพยเก็บสะสม อยู ใ นคลั ง ภู มิ ภ าคท อ งถิ่ น ก็ ยั ง ไม ไ ด รั บ การส ง เสริ ม สืบทอดที่เหมาะสม จึงลดบทบาทหนาที่ความสําคัญใน การอบรมบ ม เพาะจิ ต ใจและศี ล ธรรม และสื บ ทอด ประเพณีวัฒนธรรมในครอบครัว ในวัด ในภูมิภาคลงไป กวาในอดีต โดยเฉพาะสําหรับคนรุนใหม ในการสร า งอั ต ลั ก ษณ ร ว มอาเซี ย น ไดเลือกใชภาษาอังกฤษเปนภาษาราชการ และใชเปน เครื่ อ งมื อ สื่ อ สารอย า งเป น ทางการในการประชุ ม การพบปะแลกเปลี่ยนอยางเปนทางการทุกระดับ ทั้งนี้ เพราะเราไมสามารถเลือกภาษาของประเทศใดประเทศ หนึ่งมาใชเปนภาษากลางได แตนี่ก็เปนสิ่งที่ทาทายมาก เพราะคนจากหลายประเทศเช น ไทย ลาว เขมร เวียดนาม อินโดนีเซียโดยเฉลี่ย และในบางระดับ ก็ไ ม สันทัดคลองแคลวในภาษาอังกฤษมากนัก เพราะไมได ใกลชิดกับชาวอังกฤษ หรือคนที่พูดอังกฤษมากมากอน ดังนั้น การแสดงความคิด หรือการแสดงออกดานอื่นๆ ผานภาษาอังกฤษที่ตนไมถนัด ก็คงไมคลองแคลวเทา คนจากประเทศบรู ไ น สิ ง คโปร มาเลเซี ย เมี ย นมาร และฟลิปปนส การใชภาษาอัง กฤษเปนภาษาราชการ อาเซียนจะทําใหคนไทย จะตองเรงเรียนภาษาอังกฤษ ใหใชไดดีมากขึ้น เปนการสรางวัฒนธรรมทางภาษาใน มิติใหม เราจะสู ช าติ อื่ น ได ไ หมในเรื่ อ งการใช ภาษาอั ง กฤษเป น ภาษาราชการของอาเซี ย น ? ตัว อย างเชน กระทรวงวั ฒ นธรรมโดยการเสนอของ สมาคมกวี ไ ทย ได เสนอใหมี การใหร างวัล กวี สุน ทรภู เปนรางวัลที่จะใหทุกปแกกวีเอกจากทุกประเทศที่แต ละประเทศเลื อ กเสนอมาเอง ผลงานเขี ย นต อ งมี ยาวนานพอสมควรในภาษาของชาตินั้นและแปลเปน ภาษาอังกฤษมาดวย สิงคโปรตอบมาเปนประเทศแรก เสนอชื่อ เอ็ดวิน ทัมโบ ซึ่งมีเชื้อสายทมิฬและจีน เปน กวีแหงชาติที่เคยไดรับรางวัลซีไ รทในปแรก และยัง มี งานเขี ย นต อ มาจนวั น นี้ เป น อาจารย ส อนวรรณคดี อั ง กฤษในมหาวิ ท ยาลั ย สิ ง คโปร ด ว ย ที่ สํ า คั ญ คื อ มี ผลงานกวีนิพนธและงานเขียนอื่นๆ เปนภาษาอังกฤษ

๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

จํานวนมาก ซึ่งเปนเรื่องที่รูจักกันกวางขวางในหมูกวี ทั่วโลก สํ า หรั บ คนอาเซี ย นจากประเทศบรู ไ น มาเลเซีย อินโดนีเซียและบางสวนของฟลิปปนส เขามี มรดกภาษาดั้ง เดิม เขาพูดภาษาเดียวกัน และนับถื อ ศาสนาอิ ส ลามเหมื อ นกั น จึ ง มี อั ต ลั ก ษณ แ ละสํ า นึ ก ร ว มกั น ได ง า ย ในขณะที่ ไ ทย ลาว กั ม พู ช า และ เมียนมาร นับถือศาสนาพุทธ แตไ มพูดภาษาเดียวกัน หมด คนลาวกั บ คนไทยยั ง มี ม รดกร ว มทางภาษา โดยเฉพาะคนไทยในภาคอีสาน ภาคเหนือ และแมแต คนภาคใตก็ส ามารถสื่อสารเขาใจภาษากัน ได แตค น ไทยที่อยูในภาคกลางก็ยังไมสามารถพูด ฟง อานหรือ เขี ย นภาษาลาวได เ ลย สํ า หรั บ คนไทยในจั ง หวั ด ชายแดนภาคใต ก็ มีอั ต ลัก ษณท างภาษา และศาสนา ใกลเคียง หรือรวมกับคนในมาเลเซีย บรูไน อินโดนีเซีย แต กั บ คนในภาคอื่ น ๆ ก็ ยั ง มี ป ญ หาอยู ใ นการสร า ง อัตลักษณรวมกัน ในอนาคตเมื่อรวมกันเปนประชาคม อาเซีย นแล ว จะมี การเลื่ อ นไหลทางการลงทุ น และ แรงงานในอาเซียนเสรียิ่งขึ้น ทําใหคนอาเซียนทุกชาติ ตองพยายามเรียนรูภาษาของกันและกันใหมากขึ้นดวย กรณีอั ตลั ก ษณ วัฒ นธรรมในด านภาษา ของไทยเองนั้ น คนไทยส ว นใหญ จ ากทุ ก ภู มิ ภ าค สามารถพู ด ภาษาไทยกลางที่ ใ ช เ ป น ทางการได ดี ภาษาไทยกลางที่ใชกันทั้งประเทศจึงเปนอัตลักษณรวม ของคนไทยทั้งประเทศ แตในทางกลับกันไมใชคนไทย ทุกคนที่รูภาษาถิ่นภาคอื่นๆ ของไทย ดังนั้นภาษาถิ่นจึง เปนอัตลักษณของคนในทองถิ่นนั้นๆ โดยเฉพาะ ส ว นภาษาของประเทศเพื่ อ นบ า นนั้ น คนไทยสวนใหญในปจจุบันยังเรียนรูกันนอย แมวาจะมี การเป ด สอนในสถาบั น การศึ ก ษาหลายแห ง แล ว คนไทยส ว นใหญ น อกจากจะพู ด ภาษาของประเทศ อาเซียนอื่น ๆ ไมไดแลว ก็ยังไมระมัดระวังคําพูดเวลา เดิน ทางไปประเทศเพื่อนบาน หรือเวลาใหสัมภาษณ ทางสื่อมวลชนของไทย ก็ไมระวังไมตระหนักวาคําพูด ในเชิงดูหมิ่นเหยียดหยามเพื่อนบานนั้น คนในประเทศ เพื่อนบานเขารับสื่อไทยและฟงรูเรื่อง การแสดงความดู หมิ่ น วั ฒ นธรรมหรื อ คนของประเทศอื่ น ผ า นทางสื่ อ ก็จะสรางความโกรธแคนในจิตใจของคนเพื่อนบาน

ทั้งหมดนี้จึงเปนขอทาทายทางอัตลักษณ อาเซียนในดานภาษา ที่จะชวยใหเราอยูรวมกันอยางมี ความสุขมากขึ้น ๑.๒.๒ มรดกวัฒนธรรมดานอาหาร อาหาร ถื อ กั น ว า เ ป น วั ฒ น ธ ร ร ม สํ า คั ญ ยิ่ ง อ ย า ง ห นึ่ ง ภาษาอังกฤษใชคําวา Food culture และมีนักวิชาการ เขียนบทความและหนังสือในหัวขอนี้ไวจํานวนมาก ความจริงอาหารเปนเรื่องของกระทรวง เกษตร มีการจัดวันอาหารโลกอยูเปนประจํา แตความ จริงอีกเหมือนกันวา เกษตรและวัฒนธรรมเปนเรื่องที่ ใกล กั น มาก ภาษาอั ง กฤษจะใช คํา ว า culture คื อ วัฒนธรรม และ agriculture คือเกษตร แปลวาตอง เจริญเติบโตทั้งนั้น มีคนเขียนบทความวิชาการในหัวขอ นี้ไวหลายคน และเคยมี โครงการของยูเนสโกรวมกับ FAO และ WFP ในหัวขอนี้ดวย และมีคนเขียนหนังสือ เรื่อง The Unsettling of America: Culture & Agriculture [Paperback] ผู เ ขี ย น ชื่ อ Wendell Berry (Author) น า สนใจมาก ถื อ ว า เป น หนั ง สื อ คลาสสิกเลมหนึ่ง ของอเมริกาทีเดียว และพิมพหลาย ครั้งแลว Wendell Berry เขามีขอเสนอมุมมองวา การทําการเกษตรนั้น เปนการพัฒ นาวัฒนธรรมและ เป น กิ จ กรรมที่ เ กี่ ย วกั บ จิ ต วิ ญ ญาณ แต ป จ จุ บั น การเกษตรกลายเป นธุ ร กิจ ที่ แ ยกห างจากครอบครั ว และบริบททางวัฒนธรรม คนอเมริกันก็มีชีวิตที่แยกหาง จากที่ดินอีก และชาติอเมริกาทั้งชาติมีชีวิตหางไกลจาก ที่ดิน หางไกลจากความรูทางเกษตร และหางไกลจาก ความรั ก ความผู ก พั น กั บ การเพาะปลู ก และพากั น ทําลายธรรมชาติ ยูเนสโกไดประกาศขึ้น บัญ ชีอาหารของ บางประเทศ เชน อาหารฝรั่งเศสใหเปนมรดกที่จับตอง ไม ไ ด ข องมนุ ษ ย เพราะอาหารฝรั่ ง เศสสะท อ นถึ ง ความสัมพันธระหวางสังคมมนุษยกับการใชประโยชน จากความรูเกี่ยวกับธรรมชาติ นอกจากนี้ประเทศญี่ปุน ก็ กํ า ลั ง เตรี ย มจะเสนออาหารญี่ ปุ น เพื่ อ ขึ้ น ทะเบี ย น มรดกวัฒนธรรมที่จับตองไมไดของยูเนสโกดวย สําหรับประเทศในอาเซียน เปนสังคมที่มี รากเหงามาจากการเกษตรทั้งสิ้น คนอาเซียนเหมือนกัน

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๙

ในเรื่อง “การกินขาวกินปลา” ถือไดวาเปนวัฒนธรรมที่ สําคัญ ที่สืบทอดมาแตโบราณ มีคนศึกษาไววา คนใน ภูมิภาคนี้จะทักทายเมื่อพบกันดวยการถามหรือเชิญให กิ น ข า วกิ น ปลาเสมอ วั ฒ นธรรมอาหารจึ ง น า จะ เชื่อมโยงคนในอาเซียนใหรูสึกวามีอัตลักษณรวมกันได งายขึ้น วัฒนธรรมขาว ประเทศทั้ง สิบประเทศ ในอาเซียนลวนเปนคนในวัฒนธรรมขาวดวยกัน กินขาว เปนอาหารหลัก และรูจักปลูก หุง ตม และแปรรูปขาว เป น อาหารจานต า งๆ เป น จํ า นวนมากมาแต โ บราณ การกินขาวจึงเปนวัฒนธรรมรวมของคนในอาเซียน คนอาเซีย นส ว นใหญ ทํ านาข า ว เพราะ ธรรมชาติและดินฟาอากาศในเขตมรสุมเขตรอนเหมาะ กั บ การทํ า นาและการปลู ก ข า วมาตั้ ง แต บ รรพกาล โดยวิธี ไถ หว าน และปล อยใหน้ํ าทว ม ( wet rice cultivation) สื บ เนื่ อ งกั น มาหลายร อ ยหลายพั น ป ปจจุบัน นี้ประเทศในอาเซียนที่ไมทํานาก็มีแตสิงคโปร กับบรูไนเทานั้น นอกจากนี้ยังมีวัฒนธรรมทํานาบนเขา ซึ่งฟลิปปนสเอาไปขึ้นบัญชีมรดกโลกไปแลว และยังขึ้น บัญ ชีการรองเพลงระหวางทํานาบนภูเขาของชนกลุม หนึ่งนั้นไปขึ้นทะเบียนมรดกที่จับตองไมไดดวย ทํ า นาเสร็ จ เกี่ ย วข า วเสร็ จ ก็ ถึ ง หน า น้ํ า น้ําทวมทุกปในบางพื้นที่ ผักบุงผักกะเฉดก็ขึ้นเต็มทุงนา น้ํา ท ว มจึ ง เป น ส ว นหนึ่ง ของวิถี ชี วิ ต ของคนในแถบนี้ ซึ่งมีวิถีครึ่งบกครึ่งน้ํา อยูเรืออยูแพกันมานาน น้ําทวม ก็มีประโยชนในการทํานา เพราะน้ําทวมนําสารอาหาร มาเปนปุยธรรมชาติ และยังทําใหปลาชุกชุมดวย คนใน อาเซียนจึงอยูกับน้ํามาตลอด คนอาเซียนคาข าวมานานแลว มี หลั ก ฐาน โบราณที่ ร ะบุ ว า พม า ชวา ไทย ฟ ลิ ป ป น ส เป น แหล ง ปลู ก และส ง ออกข า วที่ สําคัญไปคาขายตางประเทศปละเปนหมื่นตันขึ้น ไป (ดู Anthony Reid, 1988, Southeast Asia in the Age of Commerce, p 19-24) ใน ป จ จุ บั น นี้ ปร ะ เทศใน อาเซี ย นส ว น ใหญ ก็ยังทํานากันอยูอยางเปนล่ําเปนสันและสงออก ด ว ย ยกเว น บรู ไ นดารุ ส ซาลามและสิ ง คโปร ที่ตองซื้อขาวกินเปนหลัก

คนอาเซียนนับถือเทพแหงขาว เชน ไทย นั บ ถื อ เทพที่ เ รี ย กว า แม โ พสพ อิ น โดนี เ ซี ย เรี ย กว า เดวี ศรี เป น ต น มี ก ารทํ า พิ ธี ไ หว บู ช า หรื อ สมโภช เพราะนั บถือขาววามีความศักดิ์สิท ธิ์ และสรางสรรค ชีวิ ต จึ ง มี พิธี ก รรม ประเพณี เ กี่ย วกับ ข า วในขั้น ตอน ตางๆ เปนจํานวนมาก เชน ในอินโดนีเซียมีการทําพิธี แตงงานใหเทพแหงขาว ไทยมีการทําขวัญ ขาว และมี การละเลน ตลอดจนเพลงร อง และศิล ปะการแสดง เกี่ยวขาว มีสํานวนเกี่ยวกับขาวอยูมากมาย คนอาเซียนสรางสรรคตํา ราอาหารจาก ข า วไว ม าก เฉพาะของไทยเรานั้ น มี ทั้ ง สํ า หรั บ คาว หวาน และเครื่ อ งดื่ ม ที่ ทํ า จากข า วที่ น า สนใจและ ไมเหมือนใคร เชน ขาวแช ขาวเหนียวมะมวง นี่ยังไม เห็นชาติไหนประดิดประดอยกินกันเทาเรา ซึ่งไทยเราก็ ยังสํารวจและเก็บรวบรวมกันไมครบถวน และไมเปน ระบบสากล และพันธุขาวทั้งพันธุมีอยูเดิมในพื้น บาน พื้นเมืองและพัฒนาใหมก็มีอยูมากมาย วั ฒ นธรรมข า ว จึ ง เป น จุ ด ร ว มทาง อั ต ลั ก ษณ วั ฒ นธรรมที่ สํ า คั ญ ในอาเซี ย น เป น ทั้ ง ภูมิปญ ญาที่สืบทอดมาชานาน เปนทั้ง วัฒนธรรมทาง ความเชื่อ พิธี กรรม เปน การสร างสรรคต อยอด เช น ตํารับตําราอาหารทั้งคาวหวาน และเครื่องดื่มจากขาว พันธุขาวพื้นเมืองในอาเซียนก็มีมาก และ มี ผ ลวิ จั ย ออกมาว า ข า วมี ส ารบางอย า งที่ กิ น แล ว มี ความสุ ข คนในอาเซี ย นจึ ง ยิ้ ม ง า ย หั ว เราะง า ย มีความสุข งาย ในป จจุบัน การพัฒนาทางพัน ธุ กรรม และเทคโนโลยีการเกษตรสมัยใหมก็กาวหนามากขึ้น

๑๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ไม ท ราบว า พั น ธ ข า วพื้ น เมื อ งเดิ ม ๆ ยั ง เก็ บ ไว บ า ง หรือไม? วัฒนธรรมขาว ยังเปนวัฒนธรรมรวมใน จีน ญี่ปุน เกาหลี (อาเซียน+ ๓) ดวย นอกจากนี้ยัง มี ขอสังเกตที่สําคัญคือ ประเทศคูเจรจาเชนสหรัฐอเมริกา ก็เปนประเทศที่ผลิตขาวโดยสืบทอดวัฒนธรรมนี้มาจาก ชนเผาอินเดียนดั้งเดิม และไดรับอิทธิพลจากการเขายึด ครองฟลิปปนสและญี่ปุน และปจจุบันอเมริกาผลิตขาว สง ออกแขง กับอาเซียน และแปรรูปขาวและขาวโพด เปนอาหารสําเร็จไปขายทั่วโลกดวย วัฒนธรรมขาวจึงเปนวัฒนธรรมที่คนไทย ควรต อ งสนใจให ม ากขึ้ น ในทุ ก ๆ ด า น จะต อ งศึ ก ษา สํา รวจและทํ า ประวั ติ ทํ า ทะเบี ย น จดสิ ท ธิ บั ต รข า ว และอาหาร ไววาเปนวัฒนธรรมไทยกอนที่จะไปรวมกัน เปนวัฒนธรรมในอาเซียนดวย วั ฒ นธรรมปลา ดิ น แดนในภู มิ ภ าค อาเซียนมีแมน้ําลําธารที่อุดมสมบูรณ ดังนั้น ปลาเปน อาหารสําคัญที่มีความอุดมในภูมิภาคนี้ มีอาหารที่ทํา จากปลามากมายเชนกัน คนในแถบนี้กินปลาทั้งปลาสด ที่นํามาปรุงเปนอาหาร และปลาที่หมักดองเก็บไวเปน อาหารไดนานๆ จากบันทึกคนเดินทางตะวันตกจะเห็น วาเดิมคนในอาเซียนไมนิยมกินเนื้อสัตวใหญ ยกเวนใน พิธีก รรม เช น การฆ าควายในการกิ นฮี ดของคนบาง กลุมชาติพันธ ( ดู Christoforo Borri, 1633, CochinChina ( III) อางใน ใน Reid 1988) คนในอาเซียน เกือบทุกประเทศรูจักและมีเทคนิคการจับปลางายๆ มา แตโบราณโดยการพายเรือออกไปทอดแห และวางลอบ หรือใชกับดักงาย ๆ เชนการยกยอ หรือ กูอีจู การจับ ปลาในแถบนี้ ทํากันจนเรียกวาเปนอุตสาหกรรมอยางที่ สองรองจากขาวในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (ดู John Crawford, 1820 History of Indian Archipelago และ Antonio de Morga 1598, Conditions in The Philippines อางในReid เรื่องเดิม) การกินสัตวตางๆ เกิดขึ้นเมื่อมีชนชาติอื่นเขามาอยูในดินแดนนี้ ข า วกั บ ปลาเป น สั ญ ลั ก ษณ ข องความ อุดมสมบูรณ การวาดรูปปลาและทําเครื่องเลน เครื่อง ตบแตงที่เปนตัวปลาจึงเปนอัตลักษณรวมอีกอยางหนึ่ง ในอาเซียน

นอกจากนี้ ยั ง มี วั ฒ นธ รรมร ว มกั น เกี่ยวกับการหมักดองปลาโดยใชเกลือเพื่อถนอมอาหาร และแปรรูปอาหาร เชน การทํากะป (มาเลเซีย เรียกวา เบลาคาน พมา เรียก งาป เวียตนาม เรียก ย็อกนาม) ทําปลารา น้ําปลา ปลาเค็ม เปนตน จึ ง เ กี่ ย ว ข อ ง กั บ วั ฒ น ธ ร ร ม เ ก ลื อ มีรายงานของนักสํารวจโบราณวา ดินแดนในอาเซียน เปนแหลงเกลือที่สําคัญ คนที่อยูชายฝงทะเล รูจักการ ทําเกลือมาชานานแลว ( Antoni Galvao, 1545, Treatise on Molluccus อางใน Reid เรื่องเดิม ) ชวาตะวั นออกก็เ ปนแหลง สง ออกเกลือ เช นเดียวกั บ บริเวณ อาวไทยและจัง หวัดเพชรบุรี ก็เปนแหลง ผลิต เกลื อ ป อ นกรุ ง สยามและแหลมมาลายู (ดู บั น ทึ ก บ า ท ห ล ว ง Pallegoix, 1 8 5 4 Description du Royaume Thai ou Siam, 98, 117) ประเทศในแถบ นี้จึงมีวัฒนธรรมเกลือดวย และยั ง เกี่ ย วข อ งกั บ วั ฒ นธรรม ด า น น้ํ า ตาล ที่ ทํ า จากอ อ ย น้ํ า ตาลโตนด มะพร า ว และ น้ําผึ้ง จากเอกสารศตวรรษที่ ๑๗ ของญี่ปุน ( ดู Ishii Yoneo ๑๙๗๑, Seventeenth Century Japanese Documents about Siam) อยุธยามีการปลูกออย และสง ไปขายญี่ปุนเปนสิน คาที่สําคัญ โดยขนไปทาง เรื อ สํ า เภาจี น ในยุ ค นั้ น ชวาตะวั น ตกก็ เ ลิ ก ปลู ก พริกไทย หันมาปลูกออยสงไปขายจีนแทน (reid เรื่อง เดิม) นอกจากออย ชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใตก็ยังทํา น้ําตาลแดงจากตาลโตนด หรือปาลมน้ําตาล และยังหา น้ําผึ้งปาที่มีอยูมากดวย ดังนั้น วัฒนธรรมการทําขนม หวานจากน้ํ า ตาลอ อ ย น้ํ า ตาลโตนด และมะพร า ว จึงเปนวัฒนธรรมรวมอีกอยางหนึ่งในดินแดนแถบนี้ วัฒนธรรมอาหารไทยที่มีขาวปลา อาหาร ต า งๆ นั้ น มี ก ารผสมผสานกั บ อาหารของหลาย วัฒนธรรมแตมีการปรับปรุงใหมจนเปนอัตลักษณไทย เกี่ ย วกั บ อาหารนี้ คนไทย จะมี ว รรณกรรม และกวี นิ พ นธ เ กี่ ย วกั บ สํ า รั บ คาวหวาน เช น กาพย เ ห เ รื อ เจาฟากุง และกาพยเหเรือพระราชนิพนธรัชกาลที่ ๒ เปนตน แสดงวา อาหารไดถูกยกระดับจากความจําเปน พื้ น ฐานในชี วิ ต ประจํ า วั น ขึ้ น มาเป น วรรณศิ ล ป ใ น ลักษณะที่เรียกไดวา วรรณกรรมคลาสสิก

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑๑

๑.๒.๓ วัฒนธรรมเกี่ยวการดูแลสุขภาพ การดั ดตน นวด ประคบ หลี กเลี่ย งการกินของแสลง การกิ น สมุน ไพรตามฤดูก าล การปรุง ยาบํ ารุ ง ต าง ๆ เป น มรดกภู มิ ป ญ ญาไทย และภู มิ ป ญ ญาในภู มิ ภ าค อาเซี ย น บางตั ว อาจมี ร วมกั น บางตั ว อาจเป น ภูมิปญญาเฉพาะของแตละชาติ ๑.๒.๔ วั ฒนธรรมการย อ มและทอผ า ทั้ง ผาฝาย ผาไหม ดวยเทคนิควิธีการมัดยอมและเพิ่ม เส น ด า ยเพื่ อสรา งลวดลายสั ญ ลัก ษณต าง ๆ นั บเป น มรดกวัฒนธรรมที่สําคัญตอผูคนทุกระดับทุกเพศทุกวัย ในทุกประเทศในอาเซียน แมแตบรูไ นก็สง เสริมฟนฟู การทอผ า ยกสํ า หรั บ ใช ใ นพิ ธี ก าร ผ า เป น การแสดง อัตลักษณของกลุมชน ผานลวดลายและสีสัน ตลอดจน การออกแบบการแตง กายในพิธีการตางๆ การทอผ า เปน การสรางสรรคที่กลายเปนอุตสาหกรรมทั้ง ขนาด เล็ก และขนาดใหญเกือบทุกประเทศในอาเซียน ฝาย และไหมเปน ผลผลิตทางเกษตร สียอมตามแบบเดิมก็ มาจากความรูเกี่ยวกับธรรมชาติ คนในภู มิภ าคนี้ มีก ารแต ง กายตามแบบ ตะวันตกเปนที่นิยมในยุคหนึ่ง แตปจจุบัน เมื่ออาเซียน มารวมกั น เป น ครอบครั ว เดี ย วกั น แล ว ก็ ค งจะสร า ง รูปแบบในการแตง กายที่เ ปน อัตลักษณอ าเซียนไดใ น อนาคต ๑.๒.๕ วั ฒ นธรรมด า นความเชื่ อ และ ศาสนา คนในทุกประเทศในอาเซียน มีวัฒนธรรมการ นับถือสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์และภูตผีมากอนที่ศาสนาใหญของ โลก คือฮินดู พุทธ อิสลามและคริสต จะเผยแพรเขามา ความหลากหลายทางความเชื่อและศาสนานั้น ก็เปนสิ่ง ที่คนในอาเซียนจะตองยอมรับ เคารพในความแตกตาง และพยายามอยูรวมกันใหไดอยางดีดวย ในด า นประวั ติ ศ าสตร การสอนและ การเรี ย นประวั ติ ศ าสตร ข องประเทศในอาเซี ย นก็ สามารถสร า งอั ต ลั ก ษณ ท างวั ฒ นธรรมให กั บ คนใน อาเซียนได หากการสอนประวัติศาสตรตอกย้ําแตใ น เรื่ อ งการทํ า สงครามอยู อ ย า งเดี ย ว ไม ไ ด ส อนให วิเคราะหบริบททางสังคม ความเชื่อและทางการเมือง ในภาพรวมดวย ก็จะสง เสริมความคิดในดานการเปน ศัตรูคูแคนกันมาตั้งแตอดีตดานเดียว ซึ่งจะทําใหคนใน

ปจจุบันมีความเกลียดชัง และไมไววางใจกันในปจจุบัน และในอนาคต ในอดีตนั้นประเทศไทยก็เคยทําสงคราม กับประเทศเพื่อนบานมาโดยรอบทิศ เขาก็เครียดแคน เรา เราก็เครียดแคนเขา ในการจะสรางสัน ติภาพและ ประชาคมอาเซีย นรวมกัน ในอนาคต คงจะตองสรา ง ความรูสึกยอมรับนับถือกันและกัน ความเขาใจที่ดีตอ กัน และหาจุดรวมในประวัติศาสตรที่มีไมตรีตอกันมา สนับสนุน

๒.วัฒนธรรมที่หลากหลาย กับการสรางสรรค ทางวัฒนธรรม

ความหมายของคําวาวัฒนธรรมที่หลากหลาย แมแตภายในแตละประเทศ ก็อาจเขาใจวัฒ นธรรมใน มุมมองที่ตางกัน ความหลากหลายทางวัฒนธรรมเปน ความมั่งคั่งทางทุนเดิมที่มีอยูในสังคมมาแตโบราณ และ เปนบอเกิดของการสรางสรรคใหมเพื่อเพิ่มคุณคา และ มูลคาใหกับสังคมเศรษฐกิจอาเซียนไดในอนาคต ในประ เทศไทยและในหลายประ เทศ ในอาเซียน อาจมองว า วัฒนธรรมจําแนกแยกออกได เป นหลายประเภทหลายระดั บ เช น ในประเทศไทย อาจจะมี

๑๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ก. วัฒนธรรมที่อาจเรียกไดวามีลักษณะไทย คลาสสิก คือ มีคุณคาสูง มีความงามเปนที่ยกยองเชิดชู อยางกวางขวางในหมูคนที่มีสถานะทางสังคม และผาน พัฒนาปรับปรุงจนสมบูรณแบบในชวงกาลเวลาที่ผาน มา เปนที่ยอมรับของคนที่มีความรูสวนใหญ หรือชนชั้น ปกครองในสังคมมานาน ไดรับคัดเลือกและยกยองวา เปนวัฒ นธรรมระดับชาติ เปนศิลปะหรืองานชางฝมือ ระดับสูง มักจะนําไปจัดแสดงในงานพระราชพิธี รัฐพิธี ในโรงละครแหง ชาติ พิ พิธ ภัณ ฑสถานแห ง ชาติ หรื อ หอศิ ล ป แ ห ง ชาติ เป น ต น วั ฒ นธรรมในระดั บ นี้ ตอ งรั ก ษาสื บ ทอดและเผยแพร มิ ให สู ญ หายไป แต ก็ สามารถปรับปรุงสรางสรรคเพิ่มเติมใหมีคุณคาโดดเดน มากขึ้ น ได ไม ใ ชเ พี ย งอนุรั ก ษ โ ดยเก็ บ เข าพิ พิ ธ ภั ณ ฑ เท า นั้ น นอกจากนี้ ในอนาคตก อ นที่ จ ะเป ด เสรี เ ป น สั ง คมเดี ย วกั น อาจต อ งคํ า นึ ง ถึ ง การสงวนสิ ท ธ ห รื อ กําหนดขอสงวนสําหรับการแสดงในโอกาสที่เหมาะสม ในสถานที่ที่สมควร หรือการจัดแสดงโดยผูที่ผานการ ถายทอดที่ยอมรับเทานั้น ไวดวย ข. วั ฒ นธรรมของกลุ ม ชนย อ ยในท อ งถิ่ น ตางๆ สวนใหญจะเปนชุมชนที่มีวิถีชีวิตอยูใกลชิดกับ ธรรมชาติ มีความเปนอยู การแสดงออกทางประเพณี และวัฒนธรรม และการสรางสรรคเฉพาะของกลุมชน มาแต ดั้ ง เดิ ม มี ทั้ ง ภาษาตํ า นานบอกเล า พิ ธี ก รรม ดนตรี การฟ อ น การเข า ทรง การสร า งสรรค ท าง สถาปตยกรรมและศิล ปะเฉพาะที่ เปน อัตลั กษณ ของ กลุมชน ซึ่งถือเปนสวนหนึ่งของวิถีชีวิต ความเชื่อ และ ภูมิปญญาที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษของกลุมชน ที่ได ถือปฏิบัติสืบตอกันมา อาจมีการปรับเปลี่ยนพัฒนาไป ตามสภาพแวดลอมที่เปลี่ยนไปบาง แตยังมีการปฏิบัติ และยอมรับกันในกลุมชนอยู มีหัตถกรรมพื้นบานที่นํา วัตถุดิบจากธรรมชาติมาสรางสรรคเพื่อเปนของใช แตมี ความสวยงามอยู ใ นตั ว วั ฒ นธรรมของกลุ ม ชนใน ลั ก ษณะเช น นี้ ค วรส ง เสริ ม ให ชุ ม ชนท อ งถิ่ น เจ า ของ วัฒนธรรมเปนผูปกปองรักษาและพัฒนาเอง ค. วั ฒ นธรรมที่ แ พร ห ลายเป น ที่ นิ ย มของ ประชาชนหมูมาก ที่เปนชนชั้นกลางถึงระดับแรงงานใน สั ง คมอุ ต สาหกรรมสมั ย ใหม สั ง คมประเภทนี้ อ าจ ประกอบดวย คนหนุมสาวที่ยายถิ่นที่อยูเพื่อการศึกษา

หรือผูที่อพยพมาจากชุมชนตางๆ ทั้งในประเทศ และ จ า ก ป ร ะ เ ท ศ ใ ก ล เ คี ย ง ที่ เ ข า ม า ทํ า ง า น ใ น ภาคอุตสาหกรรม ชนในกลุมนี้อาจแบงเปนหลายกลุม ยอยและหลายระดับ ตางกลุมก็ตองการเสพศิลปะและ สิ่งสรรคสรางวัฒ นธรรมที่บันเทิงอารมณ ที่ตอบสนอง วิ ถี ชี วิ ตแ บบใ หม ขอ ง เขา ที่ ต อ ง จาก บ าน เกิ ด จากรากเหงา วัฒ นธรรมเดิม มา และแสวงหาวิถี ชีวิ ต และอัตลักษณใหม ทําใหเกิดการผลิตศิลปวัฒนธรรมใน ปริ ม าณมาก ในลั ก ษณะสิ น ค า หรื อ อุ ต สาหกรรม ตอบสนองกระแสนิ ย มทางวั ฒ นธรรมอย า งรวดเร็ ว นิ ย มในระยะสั้ น ๆ แล ว ก็ มี ก ารผลิ ต ระลอกใหม ๆ มาแทน การผลิ ตสิ น ค าและอุ ต สาหกรรมวั ฒ นธรรม แบบนี้ ออกมาตอบสนองความนิยมของคนกลุมนี้เปน จํ า นวนมาก และสามารถแพร ก ระจายกลั บ ไปยั ง ทองถิ่นของชุมชน หรือชนบทเดิมของชนกลุมเหลานี้ ผานการโฆษณาเพื่อสง เสริมการตลาด มีการเผยแพร ผลผลิตทางวัฒนธรรมผานเวทีขนาดใหญในสังคม หรือ ผานสื่อสิ่งพิมพ สื่อวิทยุ และโทรทัศนที่มีการผลิตเปน เทปจํานวนมาก ง. การนําเนื้อหาวัฒนธรรมเกามาปรับเปลี่ยน หรือปรุงแตงใหม ในยุคปจจุบัน การบริโภควัฒนธรรม ของไทยเปลี่ยนไป ดังนั้น วัฒนธรรมรูปแบบเดิมอาจถูก นํามาปรับเปลี่ยนสรางสรรคใหมสําหรับคนรุนใหมและ สําหรับ คนนอกวัฒนธรรมที่ไ ม รูจั กวัฒ นธรรมดั้ง เดิ ม เมื่ อ วั ฒ นธรรมกลายเป น การค า และผลิ ต ตาม กระบวนการอุตสาหกรรม มีการแสวงหาวัตถุดิบ มีการ นํ า เข า สู ก ระบวนการผลิ ต ที่ ใ ช ทั้ ง คนและเทคโนโลยี ก็ เ กิ ด มี ป ระเด็ น เรื่ อ งการแบ ง ป น ผลประโยชน เช น ค า เขี ย นบท ค า วั ต ถุ ดิ บ ค า ตอบแทนนั ก แสดง และ ศิลปน และคาจางผูผลิตดานเทคนิคและการตลาดที่เขา มาเกี่ยวของ จึงมีประเด็นเรื่องทรัพยสินทางปญญาทาง วัฒนธรรมเขามาเปนประเด็นโตแยงในเวทีการคาโลก ดวย จ. วัฒ นธรรมใหมที่มีการสรางสรรคผานสื่อ แบบใหม (new media) โดยใชคอมพิว เตอรและ เทคโนโลยีการสื่อสารสารสนเทศสมัยใหมในการผลิต และการเผยแพรผานสื่ออินเตอรเน็ต และผานเครือขาย สั ง คมสมั ย ใหม นิ ย มแพร ห ลายม าก ใน หมู ผู ใ ช

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑๓

คอมพิวเตอรทั่วโลกทุกเพศทุกวัย ซึ่งกําลังเพิ่มจํานวน อยางรวดเร็วในปจจุบัน นิยมมากที่สุดในหมูเด็กและ เยาวชนรุนใหม และกลุมชนที่เชื่อมโยงกันเปนเครือขาย สัง คมออนไลน ทุก คนอาจสร างสรรคและแสดงออก รวมทั้ ง แบ ง ป น การบริ โ ภคได อ ย า งรวดเร็ ว และเสรี แต มี ป ระเด็ น เรื่ อ งลิ ข สิ ท ธิ์ แ ละป ญ หาการละเมิ ด การหลอกลวง ตลอดจนอาชญากรรมอื่ น ๆ เข า มา เกี่ยวของดวยมาก ทั้ง หมดนี้ ก็เ ป น กรอบกว า ง ๆ สํ าหรั บการ ดําเนิน การสรางสรรคท างวั ฒนธรรมของอาเซีย นใน อนาคต

๓.เพลงชาติอาเซียน: อัตลักษณอาเซียนที่เพิ่ง สรางขึ้นใหม

แม ยั ง ไม เ ป น ที่ เ ข า ใจชั ด เจนว า อั ต ลั ก ษณ อาเซี ย นคื อ อะไร และจะสร า งขึ้ น ได อ ย า งไร แต ที่ ผานมา อาเซียนก็ไดเริ่มตนโดยสรางความรูสึกรวมกัน ในอาเซียนผานโครงการทางวัฒนธรรมที่ดําเนินไปใน COCI เช น ในโครงการเกี่ ย วกั บ โบราณสถานและ พิพิ ธ ภั ณฑ โครงการด า นดนตรี และศิ ลปะการแสดง หรือโครงการเกี่ยวกับสิ่งทอตามประเพณีเดิม ซึ่ง ลวน เสนอจุดรวมทางดานอัตลักษณวัฒนธรรมทั้งสิ้น ดังจะ ไดกลาวในรายละเอียดเกี่ยวกับ COCI ในชวงตอไป นอกจากนี้ ยังไดมีการสรางเพลงชาติอาเซียน ขึ้น ใช ร วมกั น ในงานพิ ธีต า งๆ ของอาเซี ย น เพื่ อ เป น อั ต ลั ก ษณ ร ว มกั น ของอาเซี ย น เพลงชาติ อ าเซี ย นนี้ ประเทศไทยโดยกระทรวงวัฒนธรรมไดคัดเลือกผลงาน ของนักแตงเพลงชาวไทยที่ไดสงบทนิพนธทั้งดนตรีและ คํารอ งมาเขา ประกวด เพื่ อคัด เลือ กให เปน เพลงชาติ อาเซี ย น และในที่ สุ ด คณะกรรมการนานาชาติ ไ ด คัดเลือกผลงานของคนไทย หนึ่งรายการ จากบทเพลง ที่ทุกประเทศสงมา ๙๙ รายการ ใหเปนเพลงชาติของ อาเซียน ( ASEAN Anthem) ไปแลว โดยใชบรรเลงใน งานพิ ธี ต า งๆ ของอาเซี ย น เพื่อ แสดงอั ตลั ก ษณ ข อง อาเซียน เพลงชาติอ าเซีย นที่ ไ ดรั บเลือ กนี้ ชื่ อ เพลง The ASEAN Way ประพันธ บทรอง ทํานอง และ เรียบเรียง โดย นายกิตติคุณ สดประเสริฐ นายสําเภา

ไตรอุดม และนางพยอม วลัยพัชรา เริ่มใชบรรเลงอยาง เป น ทางการครั้ ง แรกในพิ ธี เ ป ด การประชุ ม สุ ด ยอด อาเซี ยน ครั้ง ที่ ๑๔ ในวัน ที่ ๒๘ กุม ภาพัน ธ ๒๕๕๒ ที่ อํ า เภอหั ว หิ น จั ง หวั ด ประจวบคี รี ขั น ธ มี เ นื้ อ ร อ ง ภาษาอังกฤษดังนี้ Raise our flag high, sky high Embrace the pride in our heart ASEAN we are bonded as one Look-in out-ward to the world.

For peace, our goal from the very start And prosperity to last.

We dare to dream we care to share.

Together for ASEAN we dare to dream, we care to share for it's the way of ASEAN. เนื้อรอง ภาษาไทย พลิ้วลูลม โบกสะบัด ใตหมูธงปลิวไสว สัญญาณแหง สัญญาทางใจ วันที่เรามาพบกัน อาเซียน เปนหนึ่ง ดังที่เราปรารถนา เราพรอมหนาเดินไปตรงนั้น หลอหลอมจิตใจ ใหเปนหนึ่งเดียว อาเซียนยึดเหนี่ยวสัมพันธ ใหสังคมนี้ มีแตแบงปน เศรษฐกิจ มั่นคง กาวไกล เพลงชาติอาเซียนนี้ ไดมีการนํามาเรียบเรียง เปนทางแจสบาง ปอปบาง และเปดในงานของอาเซียน ตามโอกาส แมว าในขณะนี้ ยั ง ไมติ ด ตลาดจนถื อเป น เพลงฮิตของอาเซียน ไมเหมือนเพลงลอยกระทงของครู เอื้อที่รอง และเลนกันในทุกงานอาเซียนมานานป หรือ แมแตเพลงของพี่เบิรด ธงไชย เชนสบายๆ ที่นักแสดง ชาติตางๆ ของอาเซียนได ฟง แลวตางรูจักและรองได ในยุคหนึ่ง เชน เพลง "สบายๆ" เพราะเปน ความชอบ ความนิยม ความรูสึกใกลตัวใกลใจกัน จากความรูสึก

๑๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

และจิตใจของผูคน แตเพลงชาติก็ถือเปนสัญลักษณทาง ราชการของอาเซียนที่มุง จะใหเกิดความรับรูถึงความ เปนอันหนึ่งอันเดียวกันของอาเซียนตอไปในอนาคต

๔.โครงการความรวมมือดานวัฒนธรรมใน ระหวางประเทศสมาชิกทั้ง ๑๐ ของ อาเซียนที่ผานมา

จากการศึกษาเปรียบเทียบขอมูลการบริหาร จั ด การ การส ง เสริ ม ทํ า นุ บํ า รุ ง และการเผยแพร วัฒนธรรมของประเทศสมาชิกในอาเซียน จะเห็นไดวา ประเทศส ว นใหญ เ ห็ น ว า วั ฒ นธรรมเป น เรื่ อ งที่ มี ความสําคัญ สูง ในนโยบายของประเทศ และต างเห็ น พองตองกันวา การปกปองคุมครอง การจัดแสดงและ การส ง เสริ ม กิ จ กรรมทางวั ฒ นธรรม เช น การแสดง ดนตรี การฟอนรํา การแสดงออกทางศิลปหัตถกรรม และวรรณกรรม งานประเพณี ตลอดจนมรดกทาง โบราณสถาน สถานที่จัดแสดงต าง ๆ เชน พิ พิธภัณ ฑ หอศิ ล ปะ โรงละคร และลานการแสดงกลางแจ ง เปน ตน จะเป น การประชาสั มพั น ธภ าพลักษณดี มาก ใหกับอาเซียน ในระยะแรก ๆ ของการก อ ตั้ ง อาเซี ย น ฟลิปปน สไ ดเสนอจะใหมีศูน ยวัฒ นธรรมอาเซียนเปน ศู น ย ร ะดั บ ภู มิ ภ าคแต ใ ห ตั้ ง เป น การ ถาว รอยู ที่ กรุงมะนิลา แตประเทศสมาชิกไมสนับสนุน และตอมา เมื่อมีการตั้ง กองทุน วัฒ นธรรมอาเซียนโดยญี่ปุน และ ประเทศสมาชิกรวมกันบริจาคนั้น อาเซียนจึงไดตกลงที่ จะใหมีโ ครงการรว มมือ แลกเปลี่ ยนระหวางประเทศ อาเซียนดวยกันในดานวัฒนธรรม เปนโครงการแตละ ปไ ป โดยมีคณะกรรมการดานวัฒ นธรรมและสื่อสาร ของอาเซี ย น (committee on Culture and Information) เปนกลไกประสานความรวมมือในการ คั ด เลื อ กกิ จ กรรมความร ว มมื อ ทางวั ฒ นธรรม และ การสื่อสารระหวางประเทศดานตางๆ ปละประมาณ ๕ - ๑๐ โครงการและประเทศทุกประเทศในอาเซียน หมุนเวียนกันเปนเจาภาพ โดยสํานักเลขาธิการอาเซียน จัดสรรงบประมาณจากกองทุนอาเซียนมาเปนคาใชจาย คณะกรรมการดา นวัฒนธรรมและสื่ อ สาร (Committee on Culture and Information หรือ

COCI) นี้ ตั้ง ขึ้ น มาตั้ ง แต ป ค.ศ. ๑๙๗๘ และได ทํ า หน าที่ เ ป น ก ล ไ ก สํ า คั ญ ใน ก าร กํ าหน ด ทิ ศทา ง การดํ า เนิ น งาน และคั ด เลื อ กโครงการที่ เ หมาะสม ด า นวั ฒ นธรรม และสื่ อ สารที่ ป ระเทศสมาชิ ก ของ อาเซียนสนใจรวมกันมากวา ๓๐ ปแลว โดยมุงสงเสริม ความเขาใจอันดี และความใกลชิดระหวางประชาชน และสร า งสรรค ก ารพั ฒ นาในภู มิ ภ าคให เ พิ่ ม ขึ้ น โดยไดรับงบประมาณสนับสนุนจากกองทุนวัฒนธรรม ของอาเซียน ( ASEAN Cultural Fund) ซึ่ง ไดรับ บริจาคจากญี่ปุนและประเทศอื่นๆ นอกจากนี้ คณะกรรมการด า นวั ฒ นธรรม และสื่อสารของอาเซียนหรือ COCI ยังไดเปดรับที่จะมี ความร ว มมื อ กั บ คู เ จรจาต า งๆ เช น อาเซี ย นกั บ ออสเตรเลีย อาเซียนกับแคนาดา อาเซียนกับเกาหลี อาเซียนกับสหรัฐอเมริกา อาเซียนกับ อี ซี อาเซียนกับ UNDP เปนตน โครงการตางๆ ของ COCI ที่ไ ดดําเนินมา ตั้งแตป ค.ศ.๑๙๘๐ ถึง ๒๐๑๒ มีดังนี้ ก ในด า นวรรณกรรมและอาเซี ย นศึ ก ษา (Literary and ASEAN Studies) อาทิ ๑. Exchange of Persons and Fellowships (In South-East Asian Studies) ๒. Anthology on ASEAN Literatures ๓. Conference on ASEAN Literatures (Traditional and Modern) ๔. Literary Resource Materials for Drama Presentations ข ในดานจดหมายเหตุและหลักฐานเอกสาร Archives and Documentation อาทิ ๑. Shipping Meritime and Waterways ๒. ASEAN Colloquium on Oral History ๓. Exchange of ASEAN Archivists ๔. Joint ASEAN Oral History Project to Interview Senior ASEAN Statesmen

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑๕

ค ในดานหองสมุดและทรัพยากรในหอสมุด Libraries and Library Resources อาทิ ๑. Exchange of ASEAN Librarians ๒. Library Networking and Interchange of Materials among ASEAN Libraries ๓. Study on the Promotion of Reading Habits by ASEAN Libraries “Reading for All” ๔. Quality Service for All: Management Training Programme for ASEAN Senior Librarians ๕. Conference on ASEAN Book Development “Books for All” ง ในดานมรดกวัฒนธรรม Cultural Heritage อาทิ ๑. Intra-ASEAN Archaeological Excavation and Conservation ๒. Exploration of Historical and Cultural Sites of ASEAN ๓. Exchange of Curators of Ethnography on the Material Culture of Peoples of Southeast Asia ๔. Exchange of Curators of Art, Museum/Galleries ๕. Seminar on Museology from ASEAN Perspectives: Planning and Display of History Museum Exhibits in An ASEAN Setting Archives and Documentation จ ในด า นสิ่ ง พิ ม พ แ ละการทํ า หลั ก ฐาน เอกสาร Publication / Documentary อาทิ ๑. Publication of Directory of ASEAN Museums ๒. Children’s Book and Source Materials on ASEAN Cultures ๓. Publication on ASEAN Comparative Librarianship

Heritage

๔. Publication on ASEAN Cultural

ฉ ในดานทัศนศิลป Visual Arts อาทิ ๑. ASEAN Sculpture Symposium ๒. ASEAN Youth Painting Workshop and Exhibition ๓. ASEAN Youth Sculpture Workshop and Exhibition ๔. Photographic Folio on the ASEAN Sculptures ๕. ASEAN Visual Arts Education Symposium and Workshop ช ในดานศิลปะและชางหัตถกรรม Arts and Crafts อาทิ ๑. Comparative Study of Folk Arts and Indigenous Architecture in ASEAN Countries ๒. ASEAN Traditional Folk Arts and Craft Workshop ๓. People-to-People Exchange Programme: ASEAN Cultural Interaction at the Grassroots (๒๐๐๐-๒๐๑๐) ๔. Bamboo: The Staff of Life, ASEAN Bamboo Cultural Resources Development Programme (FY ๒๐๐๒/๒๐๐๓) ซ. ใ น ด า น กา รฟ อ น รํ า ล ะคร แ ล ะ ศิลปะการแสดง Dance / Drama / Performing arts อาทิ ๑. Study of Basic Traditional Dance, Music, Choreography and Visual Arts ๒. Artistes-in-Residence ๓. ASEAN Artistes Creative Interaction ๔. ASEAN Festival of Performing Arts

๑๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ฌ ในดานดนตรี Music อาทิ ๑. Preservation of Traditional Technology (Workshop on the Manufacture of Brass Musical Instruments) ๒. ASEAN Youth Music Workshop ๓. ASEAN Composers Forum on Traditional Music อาทิ

ญ ในดาน การจัดนิทรรศการ Exhibition

๑. Exhibition of Photographs on ASEAN Cultural Heritage ๒. ASEAN Exhibition of Children’s Art ๓. Travelling Exhibition of Paintings and Photographs ๔. ASEAN Travelling Exhibition of Paintings, Photography and Children’s Arts ฎ ในดานคายเยาวชน. Youth Camp อาทิ ๑. ASEAN Youth Friendship Camp ๑๙๙๘: Nature Hug (Philippines) ๒. ASEAN Youth Friendship Camp ๑๙๙๙: The Study of Cultural Heritage (Thailand) ๓. ASEAN Youth Camp 2001: Trail of Unit (Malaysia) ๔. ASEAN Youth Camp 2002: Honouring Kindness Through the Arts (Myanmar) ฏ ในดาน อุตสาหกรรมสรางสรรค Creative Industries ๑. Towards a Regional Cultural Enterprise : A Forum on the ASEAN SMCEs (๒๐๑๐) ๒. Arts Management Series in the Creative Industries (2010)

นอกจากนี้ ยังมีโครงการที่อาเซียนรวมจัดกัน กับคูเจรจา (ASEAN-Dialogues) ดังนี้ ASEAN-Australia ๑. Art Museum Professional Workshop and Study Tour ๒. A Regional ASEAN Policy and Strategy for Cultural Heritage ๓. Developing an ASEAN Model for Cultural Mapping ASEAN-China ๑.Joint Experts Meeting for the Establishment of a Programme Framework on ASEAN-China Cultural Cooperation (FY2003/2004) ๒.ASEAN-China Cultural Performance and Symphony Orchestra ๓.ASEAN-China Youth Camp (Thailand, Myanmar, China; 2010)

Mission (2003)

ASEAN-Japan ๑.ASEAN-Japan Multinational Cultural ๒.ASEAN-Japan Symphony Orchestra

๓.ASEAN-Japan Children’s Kindness Installation Project ASEAN-Republic of Korea ๑.ASEAN-ROK Study Tour of Korean Libraries by Senior Librarians ๒.ASEAN-ROK Cultural Leadership Exchange Programme ๓.Korea-ASEAN Artists Exchange Fellowship Programme

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑๗

ASEAN-New Zealand ๑. ASEAN-New Zealand InterInstitution Linkages Programme: Sharing of Library Resources on Ethnobotany ASEAN+3 ๑.The Networking of East Asian Culture Heritage (NEACH) (Thailand, China, Myanmar, Malaysia, Japan; 2005/ 2006/ 2007/ 2008/ 2009) ๒.The 10+3 Training Program on Cooperation for Cultural Human Resource Development (China, 2006/2007/2008/2009) ๓.ASEAN+3 Workshop on Risk Preparedness for the Preservation of Cultural Heritage (Thailand, 2009) ๔.ASEAN+3 Workshop on the Role of Movies in Promoting East Asia (Thailand, 2009) (ข อ มู ล จาก งานร ว มมื อ อาเซี ย น สตสป กระทรวงวัฒนธรรม ) จาก โครงการของ COCI ที่นํามาสรุปหัวขอ เปนภาษาอังกฤษเสนอไวขางตน จะเห็นวามีครอบคลุม ทุกดาน กิจกรรมเหลานี้ชวยกระชับมิตรภาพในระดับ ศิลปนและผูปฏิบัติงานวัฒนธรรม และสรางภาพลักษณ ของประเทศสมาชิ ก อาเซี ย น ที่ ห ลากหลายกั น แตมารวมกัน ไดในระดับศิลปน กับศิลปน ชางฝมือกับ ชางฝมือ ประชาชนคนดูกับศิลปน เปนตน ชวยใหเกิด การแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู เ พื่ อ เสริ ม สร า งความคิ ด สร า งสรรค ใ หม ๆ ให ม ากขึ้ น และยั ง ส ง เสริ ม ให ภาพลักษณของอาเซียน มีความโดดเดนชัดเจนขึ้นใน สายตาของประชาชนอาเซี ย นเอง ผ า นสื่ อ มวลชน อาเซี ย น และออกปรากฏสู ส ายตาชาวโลกด ว ย นอกจากนี้ผลของกิจกรรมหลายด านที่ ไ ดตี พิมพ เป น รู ป เล ม หรื อ ผลิ ต ออกเป น วี ดี ทั ศ น เทป ซึ่ ง เป น ทรัพยากรสําหรับการศึกษาคน ควา และใชประโยชน ตอ ไปในอนาคต อย า งไรก็ ต ามหนั ง สือ สิ่ ง พิม พ แ ละ วี ดี โ อเหล า นี้ ล ว นใช ภ าษาอั ง กฤษเป น สื่ อ ทํ า ให

ประชาชนชาวอาเซียนจํานวนมาก รวมทั้งคนไทย ที่ไม เชี่ยวชาญภาษาอังกฤษรับรูไดไมมากเทาที่ควร.

สรุป

ในปจจุบันในประเทศไทย มีการพูดคุยและ สร า งความรู ค วามเข า ใจในเรื่ อ งการเตรี ย มตั ว เข า สู ประชาคมอาเซียนกันมาก อยางไรก็ตามการพูดคุยและ สรางความเขาใจเหลานั้นยัง เนนในเรื่อง “ประชาคม เศรษฐกิจ” แตดานเดียว ทั้ง ๆ ที่ เปาหมายของการ สรางประชาคมอาเซียนเปนหนึ่งนั้น ตั้งอยูบนเสาหลัก ๓ ดา น คื อ ๑.เสาหลั กประชาคมอาเซีย นดา นความ มั่นคง ๒.เสาหลักประชาคมอาเซียนดานเศรษฐกิจ และ ๓.เสาหลักประชาคมอาเซียนดานสังคมและวัฒนธรรม ซึ่งดานที่ ๓ นี้ มีรายละเอียดมากมาย เพราะครอบคลุม งานที่ เ กี่ ย วกั บ ประชาชนในระดั บ ต า ง ๆ ทั้ ง ด า น สวัส ดิก ารสัง คม ดา นการศึก ษา ดา นสุ ขภาพอนามั ย และดานวัฒนธรรม ซึ่งดานวัฒนธรรมเพียงเรื่องเดียว นั้น ก็มีประเด็นที่สลับซับซอนที่ตองชวยกันคิดชวยกัน สรางสรรค ดัง ไดวิเคราะหไวขางตนแลว มิฉะนั้นการ รวมกั น เป น ประชาคมหนึ่ ง เดี ย วกั น ก็ ค งจะแบ ง แยก แบ ง ส วน แบง กลุ มกั น ตามแต วั ฒ นธรรมของกลุ ม ใด สวนใด จะเชื่ อมถึง กันไดเ ปนสวน ๆ โดยไมร วมกลุ ม ตาง ๆ ใหยอมรับนับถือซึ่งกันและกัน และอยูรวมกัน ดว ยสํ านึ ก ร วมกั น ว าพวกเราเปน ประชาคมเดี ย วกั น และต อ งอยู ร ว มกัน อย า งเป น สุ ข ชว ยกั น สรา งความ ไพบูลยพัฒนาใหแกประชาคมอาเซียนโดยรวมใหได

บัญชีภาพประกอบ

ประชุมอาเซียนภูเก็ต. (๒๕๕๒, กรกฎาคม ๑๗). คนเมื่อ ๑๘ มกราคม ๒๕๕๖ จาก www. chaoprayanews. com ไหมไทย. (๒๕๕๔, มีนาคม ๒) คนเมื่อ ๑๘ มกราคม ๒๕๕๖ จาก www.homeheangsilk.com “โอฬาร” ชี้สรางแบรนดขาวหอมมะลิไทยเพื่อการจดจํา . (๒๕๕๕, พฤศจิกายน ๑๓). คนเมื่อ ๑๘ มกราคม ๒๕๕๖ จาก www.mcot.net

๑๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

๒๐ เรื่องควรรูเกี่ยวกับอาเซียน วิราวรรณ สมพงษเจริญ * 1

สัญลักษณของอาเซียน

เมื่อพูดถึงคําว า “อาเซียน” มักจะนึกถึงการรวมตัวของ ๑๐ ประเทศในภูมิภาคเอเชี ย ตะวันออกเฉียงใตเพื่อผลประโยชนทางเศรษฐกิจ อาเซียนไมใชเรื่องใหมสําหรับสังคมไทย ดังเห็นได จากการสืบคนคําวา อาเซียน ในหองสมุดมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร พบวามีรายการเกี่ยวกับอาเซียนถึง ๔๕๐ รายการ พบทั้ง วิทยานิพนธ หนังสือ บทความ รายงานการ วิจัย รายงานการสัมมนา ภาพถาย เกี่ยวกับอาเซียนมากมาย เรื่องราวที่มีการศึกษาเกี่ยวกับอาเซียน มีทั้งการเมือง การปกครอง สงคราม เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม วรรณกรรม ภาพถาย หนังสือเลม แรกที่กลาวเกี่ยวกับความเปนมาของอาเซียน (สังเกตจากปที่พิมพ) ไดแก หนังสือนิทรรศการศิลปะ และภาพถ ายของประเทศสมาชิกอาเซี ยน ณ ศูน ยแสดงสิน คาอาเซี ยน ๗ สิง หาคม - ๖ กัน ยายน พ.ศ. ๒๕๑๘ ตีพิมพเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๘ ดังนั้น เรื่องราวเกี่ยวกับอาเซียนเปนสิ่งที่ผูคนรับรูมาโดยตลอด สิ่งที่นาสังเกต คือ ผูคนใหความสนใจอาเซียนอยางมากเนื่องจากการเขาใกลสูความเปนประชาคม อาเซียนในป พ.ศ. ๒๕๕๘ สงผลใหผูคนตื่นตัวและมีความพยายามเตรียมความพรอมหลายอยางใน การเขาสูประชาคมดังกลาว ผูเขียนขอเสนอเรื่องควรรูเกี่ยวกับอาเซียนดังนี้ * อาจารยประจํากลุมวิชาประวัติศาสตร คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฎพระนครศรีอยุธยา

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๑๙

๑. กําเนิดและวัตถุประสงคของการอาเซียน สมาคมประชาชาติ แ ห ง เอเชี ย ตะวั น ออก เฉียงใต“ หรือ “อาเซียน” (ASEAN) กอตั้งขึ้นเมื่อวันที่ ๘ สิง หาคม พ.ศ. ๒๕๑๐ ณ วัง สราญรมย (ที่ ตั้ง ของ ก ร ะ ทร ว ง ก า ร ต า ง ป ร ะ เ ท ศไ ท ย ใ น ข ณ ะ นั้ น ) รั ฐ มนตรี ว า การกระทรวงการต า งประเทศของ ๕ ประเทศในภูมิภ าคเอเชี ยตะวันออกเฉียงใต ไดแ ก อิน โดนีเซีย มาเลเซีย ฟลิปปน ส สิง คโปร และไทยลง นามใน “ปฏิญญากรุงเทพ” (Bangkok Declaration) เพื่ อ จั ด ตั้ ง สมาคมความร ว มมื อ ในระดั บ ภู มิ ภ าคของ ประเทศตาง ๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใตภายใตชื่อ “สมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต“ หรือ “อาเซียน” (ASEAN) ซึ่งเปนตัวยอของ Association of Southeast Asia ปฏิ ญ ญากรุ ง เทพ ได ร ะบุ วัตถุประสงคสําคัญ ๗ ประการของการจัดตั้งอาเซียน ไดแก (๑) สงเสริมความรวมมือและความชวยเหลือ ซึ่ ง กั น และกั น ในทางเศรษฐกิ จ สั ง คม วั ฒ นธรรม เทคโนโลยี วิทยาศาสตร และการบริหาร (๒) ส ง เสริ ม สัน ติ ภาพและความมั่น คงส ว น ภูมิภาค (๓) เสริ ม สร า งความเจริ ญ รุ ง เรื อ งทาง เศรษฐกิจพัฒนาการทางวัฒนธรรมในภูมิภาค (๔) สง เสริมใหประชาชนในอาเซียนมีความ เปนอยูและคุณภาพชีวิตที่ดี (๕) ให ความชว ยเหลือซึ่ ง กัน และกัน ในรู ป ของการฝกอบรมและการวิจัย และสงเสริมการศึกษา ดานเอเชียตะวันออกเฉียงใต (๖) เพิ่ ม ประสิ ท ธิ ภ าพของการเกษตรและ อุตสาหกรรม การขยายการคา ตลอดจนการปรับปรุง การขนสงและการคมนาคม (๗) เสริ ม สร า งความร ว มมื อ อาเซี ย นกั บ ประเทศภายนอก องคการ ความรวมมือแหงภูมิภาค อื่นๆ และองคการระหวางประเทศ ๒. สัญลักษณของอาเซียน สัญ ลักษณของอาเซียน คือ ตนขาวสีเหลือง ๑๐ ตนมัดรวมกันไว หมายถึง ประเทศในภูมิภาคเอเชีย

ตะวันออกเฉียงใตทั้ง ๑๐ ประเทศรวมกันเพื่อมิตรภาพ และความเป น น้ํ า หนึ่ ง ใจเดี ย วกั น สี ที่ ป รากฏใน สัญ ลั กษณของอาเซี ยนเป นสีที่ สํา คัญ ของธงชาติ ของ แตละประเทศสมาชิกอาเซียน ไดแก สีน้ําเงิน หมายถึง สันติภาพและความมั่นคง สีแดง หมายถึง ความกลา หาญและความกาวหนา สีขาว หมายถึง ความบริสุทธิ์ และสีเหลือง หมายถึง ความเจริญรุงเรือง๒

๓. กฎบัตรอาเซียน (ASEAN Charter)

กฎบั ตรอาเซี ยน (ASEAN Charter) คื อ ธรรมนูญ อาเซียนที่จะมีการวางกรอบของกฎหมาย และโครงสร า งองค ก รเพื่ อ เพิ่ ม ประสิ ท ธิ ภ าพของ อาเซี ย นในการขั บ เคลื่ อ นเพื่ อ การเป น ประชาคม อาเซียนภายในป ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ.๒๕๕๘) เพื่อให อาเซี ย นเป น องค ก รระหว า งรั ฐ บาลในภู มิ ภ าคที่ มี ประสิทธิภาพ มีประชาชนเปนศูนยกลาง และเคารพใน กติกาการทํางานระหวางกันมากยิ่งขึ้น ๓

๔. สํานักเลขาธิการอาเซียน สํานักเลขาธิการอาเซียนตั้งอยูที่กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย ทําหนาที่เปนศูนยประสานงานใน การดํ า เนิ น ความร ว มมื อ ระหว า งประเทศสมาชิ ก มีเ ลขาธิ ก ารอาเซี ย นเป น หั ว หน า ผู บ ริ ห ารสํ า นั ก งาน เลขาธิการอาเซียนจะไดรับการเสนอชื่อและแตงตั้งโดย ประเทศสมาชิก (ตามลําดับตัวอักษรภาษาอังกฤษของ ชื่อประเทศสมาชิก) และมีรองเลขาธิการอาเซียน ๔ คน โดย ๒ คนมาจากประเทศสมาชิกอาเซียน เรียงลําดับ ตามตั ว อั ก ษรชื่ อ ภาษาอั ง กฤษของประเทศ และอี ก ๒ คน มาจากการคั ด เลื อ กในระบบเป ด สํ า นั ก เลขาธิการอาเซียนจะมีหนวยงานเฉพาะดานที่ดําเนิน ความรวมมือในดานตาง ๆ ทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ สั ง คมและวั ฒ นธรรม ในขณะที่ ก รมอาเซี ย นของ ประเทศสมาชิ ก จะทํ า หน า ที่ เ ป น สํ า นั ก เลขาธิ ก าร แหงชาติของแตละประเทศ ประสานงานกับหนวยงาน ตา ง ๆ ของประเทศตนในการดํา เนิ นกิ จ กรรมความ รวมมือในสาขาตางๆ นโยบายหลักในการดําเนิน งาน ของอาเซียนเปนผลมาจากการประชุมหารือในระดับ หั ว หน ารั ฐ บาล รั ฐ ม นตรี ว าการกระ ทรว งการ

๒๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ตางประเทศ รัฐมนตรีเศรษฐกิจ และรัฐมนตรีในสาขา ความรวมมือตาง ๆ ของประเทศสมาชิก อยางไรก็ตาม โครงสรางของอาเซียนรวมทั้งสํานักเลขาธิการอาเซียน ตามที่ ก ล า วมาข า วต น ถู ก ปรั บ เปลี่ ย นตามกฎบั ต ร อาเซี ย นที่ มี ผ ลบั ง คั บ ใช ตั้ ง แต วั น ที่ ๑๕ ธั น วาคม พ.ศ. ๒๕๕๒

Services) อาชีพทันตแพทย (Dental Practitioners) แ ล ะ อ า ชี พ แ พ ท ย ( Medical Practitioners) ก า ร เคลื่อนยายแรงงานฝมือเสรีในกลุม ๗ อาชีพนั้นมีผลดี ตอประเทศไทยเพราะในภาพรวม สถาบันการศึกษา ระดั บ อุ ด มศึ ก ษาในไทยมี ศั ก ยภาพในด า นการผลิ ต บุคลากรในสายวิชาชีพทั้ง ๗ ไดอยางมีประสิทธิภาพสูง ซึ่งทําใหผูจบการศึกษาในสายวิชาชีพทั้ง ๗ ตั้งแตระดับ ปริญ ญาตรี จนถึง ปริ ญ ญาเอกมี ตลาดงานที่ เป ดกวา ง มากขึ้น

๖. เพลงประจําอาเซียน

สํานักเลขาธิการอาเซียน ตั้งอยูที่กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย

๕. ๗ วิชาชีพที่สามารถยายแรงงานฝมืออยาง เสรีในประชาคมอาเซียน

ผลจากการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ ๙ ณ เกาะบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย ไดกําหนดใหจัดทํา ข อ ตกลงยอมรั บ ร ว มกั น (Mutual Recognition Arrangements : MRAs) ด านคุณสมบัติในสาขา วิชาชีพหลักเพื่ออํานวยความสะดวกในการเคลื่อนยาย นั ก วิ ช า ชี พ ห รื อ แ ร ง ง า น เ ชี่ ย ว ช า ญ ห รื อ ผู มี คว าม สามาร ถพิ เ ศษของ อาเซี ย น ไ ด อ ย า ง เสรี ด า น คุ ณสมบั ติ ใน สาขาอาชี พ หลั ก เพื่ อ อํ า น ว ย ความสะดวกในการเคลื่อ นยา ย นั กวิ ชาชีพ แรงงาน เชี่ ย วชาญ หรื อ ผู มี ค วามสามารถพิ เ ศษได อ ย า งเสรี ขอตกลงเรื่องการเคลื่อนยายแรงงานฝมือไปทํางานใน ประเทศกลุ ม อาเซี ย นทั้ ง ๑๐ ประเทศได อ ย า งเสรี ไดกําหนดครอบคลุม ๗ อาชีพที่มีขอตกลงกัน แลวให สามารถเคลื่อนยายไปทํางานไดอยางเสรี ไดแก อาชีพ วิ ศ วกร (Engineering Services) อาชี พ พยาบาล (Nursing Services) อาชีพสถาปนิก (Architectural Services) อ า ชี พ ก า ร สํ า ร ว จ ( Surveying Qualifications) อ า ชี พ นั ก บั ญ ชี ( Accountancy

เพลงประจําอาเซียนคือ เพลง “The ASEAN Way” ประพั น ธ โ ดย นายกิ ต ติ คุ ณ สดประเสริ ฐ (ทํานองและเรียบเรีย ง) เปน เพลงที่ชนะเลิศจากการ แขงขันระดับภูมิภาคอาเซียน และเริ่มใชบรรเลงอยาง เป น ทางการครั้ ง แรกในพิ ธี เ ป ด การประชุ ม สุ ด ยอด อาเ ซี ย น ครั้ ง ที่ ๑ ๔ ใน วั น ที่ ๒ ๘ กุ ม ภ าพั น ธ พ.ศ. ๒๕๕๒ ที่อําเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ เพลง “The ASEAN Way” Raise our flag high, sky high ( พลิ้วลูลม โบกสะบัด ใตหมูธงปลิวไสว ) Embrace the pride in our heart ( สัญญาณแหง สัญญาทางใจ ) ASEAN we are bonded as one ( วันที่เรามาพบกัน ) Look-in out-ward to the world. ( อาเซียน เปนหนึ่ง ดังที่เราปรารถนา ) For peace, our goal from the very start

ASEAN

( เราพรอมเดินหนาไปตรงนั้น ) And prosperity to last. ( หลอหลวมจิตใจ ใหเปนหนึ่งเดียว ) WE dare to dream we care to share. ( ใหสังคมนี้ มีแตแบงปน ) Together for ASEAN ( เศรษฐกิจ มั่นคง กาวไกล๕) We dare to dream, We care to share for it's the way of

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๑

๗. อาหารยอดนิยมในอาเซียน อาหารยอดนิ ย มในอาเซี ย นน า จะเกิ ด จาก การทําผลสํารวจของแตละประเทศวานิยมหรือนึกถึง อาหารชนิ ด ใดเป น อย า งแรก อาหารยอดนิ ย มของ ๑๐ ประเทศในอาเซียนมีดังนี้ “อั ม บู ยั ต ”(Ambuyat) อาหารยอดนิ ย ม ของประเทศบรูไนดารุสซาลาม ลักษณะเดนคือ เหนียว ขน คล ายข าวต มหรือ โจก ไม มีรสชาติ มีแป ง สาคูเป น สวนผสมหลัก วิธีทานจะใชแทง ไมไผ ๒ ขาซึ่งเรียกวา chandas มวนแปงรอบๆ แลวจุมในซอสผลไมเปรี้ยวที่ เรียกวา cacah หรือซอสที่เรียกวา cencalu ซึ่งทําจาก กะป ทานคูกับเครื่องเคียงอีก ๒-๓ ชนิด เชน เนื้อหอ ใบตองยาง เนื้อทอด เปนตน การรับประทานอัมบูยัต ใหไดรสชาติ ตองทานรอนๆและกลืนโดยไมตองเคี้ยว “อาม็ อ ก”(Amok) อาหารยอดนิ ย มของ ประเทศกัมพูชา มีลักษณะคลายหอหมกของไทย นิยม ใชเนื้อปลาปรุงดวยน้ําพริก เครื่องแกงและกะทิ ทําให สุกโดยการนําไปนึ่ง อาจใชเนื้อไกหรือหอยแทนได แตที่ นิยมใชเนื้อปลาเพราะหาไดงาย “กาโด กาโด”(Gado Gado) อาหาร ยอดนิยมของประเทศอินโดนีเซีย เปนอาหารสําหรับผูที่ รักสุขภาพ ประกอบไปดวยผักและธัญพืช เชน มันฝรั่ง กะหล่ําปลี ถั่วงอก ถั่วเขียว เสริมโปรตีนดวยเตาหูและ ไขตม รับประทานคูกับซอสถั่วที่คลายกับซอสสะเตะ ซึ่งใกลเคียงกับสลัดแขกของประเทศไทย “ซุปไก”(Chicken Soup) อาหารยอดนิยม ของประเทศลาว แกงรสชาติหวานอรอยกลมกลอม ที่มี สวนผสมสําคัญ ไดแก ตะไคร ใบสะระแหน กระเทียม หอมแดง รวมถึง รสชาติ เปรี้ย ว เผ็ ด จากมะนาวและ พริก รับประทานรอน ๆ กับขาวเหนียว ไดคุณคาทาง โภชนาการอาหารและความอรอยไปพรอม ๆ กัน๖ “นาซิ เลอมัก” (Nasi Lemak) อาหารยอด นิยมของประเทศมาเลเซีย เปนใชขาวสวยที่หุงกับกะทิ ทานกับแกงกระหรี่ไก ไมก็แกงกะหรี่ปลาหมึก ไขดาว ไขตม ปลาทอด ถั่วทอด น้ําพริ กรสเผ็ดเค็มและนิย ม ทานกันเปนมื้อเชา “Nem” เปาะเปยะเวียดนาม อาหารยอด นิยมของประเทศเวียดนาม เปนหนึ่งในอาหารพื้นเมือง

ที่ มี ชื่ อ เสี ย งมากที่ สุ ด ในเวี ย ดนาม แผ น เปาะเป ย ะ ทํ า จากแผ น แป ง ที่ ทํ า จากข า วเจ า โดยไส เ ปาะเป ย ะ อาจเปนไก หมู กุง หอรวมกับผักตาง ๆ นับเปนอาหาร ยอดนิยมที่สามารถรับประทานไดทั่วไปในเวียดนาม “อโดโบ” (Adobo) อาหารยอดนิ ย มของ ประเทศฟ ลิ ป ป น ส เป น อาหารที่ มี ต น กํ า เนิ ด มาจาก ภาคเหนือของฟลิปปนสและเปนที่นิยมของนักเดินทาง หรือนักเดินเขา อโดโบทําจากหมูหรือไกที่ผานกรรมวิธี หมั ก และปรุ ง รสโดยจะใส ซี อิ๊ ว ขาว น้ํ า ส ม สายชู กระเทียมสับ ใบกระวาน พริกไทยดํา นําไป ทําใหสุก โดยใสในเตาอบหรือทอด และรับประทานกับขาว “ลั ก สา” (Laksa) เป น ก ว ยเตี๋ ย วต ม ยํ า (ใส ก ะทิ ) อาหารยอดนิ ย มของประเทศสิ ง คโปร เปนกวยเตี๋ยวตมยํา (ใสกะทิ) มีลักษณะคลายขาวซอย ของไทย โดยเส น ก ว ยเตี๋ ย วจะมี ลั ก ษณะคล า ย vermicelli ซึ่งเปนหนึ่งในเสนสปาเกตตีของอิตาลี “หลาเพ็ด” (Lahpet) อาหารยอดนิยมของ ประเทศพมา เปนอาหารยอดนิยมของพมา โดยการนํา ใบชาหมักมาทานกับเครื่องเคียง เชน กระเทียมเจียว ถั่วชนิดตาง ๆ งาคั่ว กุงแหง ขิง มะพราวคั่ว เรียกไดวา มีลั กษณะคล ายคลึง กั บเมี่ ยงคํ าของประเทศไทย ซึ่ ง หลาเพ็ดนี้ จะเปนเมนูอาหารที่ขาดไมไดในโอกาสพิเศษ หรือเทศกาลสําคัญ ๆ ของประเทศพมา โดยกลาวกัน วา หากงานเลี้ยง หรืองานเฉลิมฉลองใด ไมมีหลาเพ็ด จะถือวาการนั้นเปนงานที่ขาดสมบูรณไปเลยทีเดียว “ตมยํากุง” (Tom Yam Goong) อาหาร ยอดนิ ย มของประเทศไทย การปรุ ง ต ม ยํ า กุ ง จะเน น รสชาติเปรี้ยวและเผ็ดเปนหลัก จะออกเค็มและหวาน เล็ ก น อ ย มี เ ครื่ อ งเทศที่ ใ ส ใ นน้ํ า แกงที่ สํ า คั ญ คื อ ใบมะกรู ด ตะไคร ส ว นผั ก ที่ นิ ย มใส ใ นต ม ยํ า ได แ ก มะเขือเทศ เห็ดฟาง เห็ดนางฟา ใบผักชี สวนเครื่องปรุง ที่ จํ า เป น ต อ งใส คื อ มะนาว น้ํ า ปลา น้ํ า ตาล และ น้ําพริกเผา

๒๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

อัมบูยัต (Ambuyat) อาหารยอดนิยมของประเทศบรูไนดารุสซาลาม

อโดโบ (Adobo) อาหารยอดนิยมของประเทศฟลิปปนส

หลาเพ็ด (Lahpet) อาหารยอดนิยมของประเทศพมา อาม็อก (Amok) อาหารยอดนิยมของประเทศกัมพูชา

กาโด กาโด (Gado Gado) อาหารยอดนิยมของประเทศอินโดนีเซีย นาซิ เลอมัก (Nasi Lemak) อาหารยอดนิยมของประเทศมาเลเซีย

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๓

๘. รูจักภาษาอาเซียน

เ มื่ อ ผู ค น เ ข า สู ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น การติดตอสื่อสารเปน สิ่ง สําคัญ ที่จะทําใหเราสามารถ ปฎิสัมพันธกับผูคนหลากหลายชาติพันธุได สังเกตไดวา มี ก ารสอนภาษาต า งๆ ของอาเซี ย นทั้ ง คํ า ทั ก ทาย คําขอบคุณ คําบอกรัก ฯลฯ ตารางที่ ๑ ผูเขียนสัง เกตวาเปน การสอนภาษาอาเซียน ในเบื้ อ งต น เท า นั้น ซึ่ง ไมส ามารถทํ าให เราสื่อ สารได

การทักทาย ภาษาพมา

ภาษา เวียดนาม

ภาษาลาว

ภาษา อินโดนีเซีย

ภาษา มาเลย

ภาษาเขมร

-

-

ซัวซะไดย

สวัสดี

มิงกาลาบา

ชินจาว

สะบายดี

สวัสดีตอนเชา

”

”

”

สวัสดี ตอนบาย

”

”

”

สวัสดีตอนเย็น

”

”

”

ราตรีสวัสดิ

”

”

”

ลากอน

ตุย บา โอง แม

ตั่ม เบียด

ลากอน

ขอบคุณ

เจ ชู ติน บา เด

กาม เอิน

ขอบใจ

สบายดีไหม

สบายดี

เน เกา บา ตะลา ?

เน เกา บา เด

อยางแทจริงเพราะเราไมไ ดเรียนลงไปถึงไวยกรณของ ภาษานั้น ๆ จึง ไมสามารถสรางประโยคเพื่อสื่อสารได อีก ทั้ง เราไมมี ความนิย มในการเรี ยนภาษาเหลา นี้ม า ตั้งแตแรก ดังเห็นไดจากภาษาที่เรามักถูกบังคับใหเรียน คือ ภาษาอัง กฤษ ภาษาจีน เปนตน ดังนั้นการสื่อสาร กับผูคนในอาเซียนจึงขึ้นอยูกับความสามารถของแตละ บุคคล

แอง กอ แขว คง ? (สําหรับผูชาย) จิ กอ แคว สะบายดี บ ? คง ? แอม กอ แขว คง ? (สําหรับผูหญิง)

แขว

สะบายดี

เซอลามัต เซอลามัต อรุณ ปาก ปาก ซัวซะไดย เซอลามัต เซอลามัต ทิเวียร เชียง เปอตัง ซัวซะไดย เซอลามัต ” ” โซเร เซอลามัต มา เซอลามัต มา เรีย เตร็ย ซัว ลาม ลาม ซะไดย เซอมามัต เซอมามัต ติงกาล ติงกาล เลีย เซ็น ไฮย เซอลามัต เซอลามัต จาลัน จาลัน เตอริมา กา เตอริมา กา ออ กุน สีห สีห

อาปา กา บาร

อาปา กา บาร

โก ซับบัย เต (เสียงสูง)

กาบาร บาอิก/ บาอิก บาอิก ซาจา

กาบาร บา อิก

โซก ซับบัย เต

(เสียงกลาง)

ตาราง ๑ : ที่มา : www.triphathara.com/news.php?readmore=๖๑

ภาษา ตากาล็อก กุมุสตา/ มาบูเฮย มากันดัง อูมากา มากันดัง ฮาปอน มากันดัง กาบี ” ปาลาม ซาลามัต

กุมุสตา กา

มาบูตี นา มาน

๒๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

๙. รายการทีวีเกี่ยวอาเซียน

การสร างความเขา ใจเกี่ ยว ๑๐ ประเทศใน อาเซียนสวนหนึ่งเกิดจากคานิยมของสังคมไทยมีความ สนใจในการเรียนรูและศึกษาเกี่ยวประเทศเพื่อนบาน น อ ย ม า ก ดั ง เห็ น ไ ด จ าก ร าย ก าร ที วี เ กี่ ยว กั บ การท อ งเที่ ย วเน น ไปที่ ยุ โ รป จี น เกาหลี และญี่ ปุ น แตภายหลังเมื่ออาเซียนไดรับความสนใจมากขึ้น ทําให เกิดรายการเกี่ยวกับอาเซียนเพื่ออิงกระแสสังคม อาทิ รายการอาเซี ยนที วี รายการอาเซี ย นโฟกั ส รายการ ASEAN Beyond 2015 รายการ ASEAN JOURNEY รายการเรียลลิตี้ที่ ๙ ดารา ๙ ครู ตองไปทําภารกิจใน ๙ ประเทศอาเซียน (ไมใ ช ๑๐ ประเทศเพราะดารา เหลานี้มาจากเมืองไทย) รวมทั้งคลิปวิดีโอตางๆในยูทูป อาทิ คลิปมองโลกแบบวิกรม ตอนที่ ๑ ๐๒/๐๗/๕๕ ตอน เหตุใดจึงเกิดอาเซียน คลิปมองโลกแบบวิกรม คือ รายการที่จะทําใหผูชมเขาใจถึง ความสําคัญ ของคําวา "ประชาคมอาเซียน" คลิปอาเซียน : เรียนรูประเทศ เวียดนาม เรียนรูขอมูลเกี่ยวกับประเทศเวียดนาม หรือ คลิ ป การแสดงชุ ด นี้ ชื่ อ "การเตรี ย มเข า สู ป ระชาคม อาเซียน" ของโรงเรียนชุมชนบานเขาแกว ไดจัดทําขึ้น เพื่ อ ส ง เข า ประกวด "การแข ง ขั น เวที ส ร า งสรรค สู ประชาคมอาเซียน" รายการเหลานี้เปนสวนหนึ่ง ของ ความพยายามในการทํ าความรูจักกับ อาเซีย น ทําให ผูคนเกิดความรูและความเขาใจในระดับหนึ่งขึ้นอยูกับ วาจะสามารถนําความรูเหลานั้นไปประโยชนในดานใด

๑๐. คุณลักษณะของเด็กไทยในประชาคม อาเซียน

สํ า นั ก งานคณะกรรมการการศึ ก ษาขั้ น พื้นฐานไดมีการจัดประชุมและประชาพิจารณบุคลากร ที่เกี่ยวของโดยตรง ผูมีสวนเกี่ยวของกับการเตรียมการ และดํ า เนิ น การก า วสู ป ระชาคมอาเซี ย น ทั้ ง ด า น ก า ร เ มื อ ง เ ศ ร ษ ฐ กิ จ สั ง ค ม แ ล ะ วั ฒ น ธ ร ร ม ของมหาวิทยาลัยและหนวยงานตาง ๆ ทั้งดานความรู ทั ก ษะ/กระบวนการ และเจตคติ เช น สถานทู ต มหาวิท ยาลัย ภาครั ฐ และเอกชน ในการรว มกํา หนด คุ ณ ลั ก ษณะเด็ ก ไทยในประชาคมอาเซี ย นเพื่ อ เป น การเตรียมความพรอมสูการเขาเปนประชาคมอาเซียน

ดั ง ต อ ไปนี้ คุ ณ ลั ก ษณะของเด็ ก ไทยในประชาคม อาเซียน กําหนดคุณลักษณะ ๓ ดาน ดังนี้ ๑) ดานความรู ประกอบดวย ความรูเกี่ยวกับ ประเทศอาเซียนในดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคมและ วัฒนธรรม ความรูเกี่ยวกับ อาเซียน ไดแก จุดกําเนิ ด อาเซี ย น กฎบั ต รอาเซี ย น ประชาคมอาเซี ย น และ ความสัมพันธกับภายนอกอาเซียน ๒) ดานทักษะ/กระบวนการ ประกอบดว ย ทั ก ษะพื้ น ฐาน : สื่ อ สารได อ ย า งน อ ย ๒ ภาษา (ภาษาอัง กฤษ และภาษาประเทศเพื่อนบานอีก อยาง นอย ๑ ภาษา) มีทักษะในการใชเทคโนโลยีสารสนเทศ อยางสรางสรรค มีความสามารถในการแกปญหาอยาง สัน ติวิ ธี และมี ความสามารถในการทํ างานและอยู รวมกับผูอื่น สวนทักษะพลเมือง/ความรับผิดชอบทาง สังคม ไดแก เคารพและยอมรับความหลากหลายทาง วัฒนธรรม มีภาวะผูนํา และเห็นปญหาสังคมและลงมือ ทําเพื่อนนําไปสูการเปลี่ยนแปลง ทักษะการเรียนรูและ พัฒนาตน ไดแก เห็นคุณคาความเปนมนุษยเทาเทียม กัน มีสวนรวมในการแสดงความคิดเห็นและแลกเปลี่ยน เรี ย นรู มี ค วามสามารถในการคิ ด วิ เ คราะห อ ย า งมี เหตุ ผ ล มี วิ ธี คิ ด อย า งถู ก ต อ งและมี ค วามสามารถใน การจัดการ/ควบคุมตนเอง ๓) ดานเจตคติ ประกอบดวย มีความภูมิใจใน ความเปนไทย/ ความเปนอาเซียน รวมกันรับผิดชอบ ตอ ประชาคมอาเซีย น มี ความตระหนัก ในความเป น อาเซี ย น มี วิ ถี ชี วิ ต ประชาธิ ป ไตย ยึ ด มั่ น ในหลั ก ธรรมาภิ บ าล สั น ติ วิ ธี /สั น ติ ธ รรม ยอมรั บ ความ แตกตางในการนับถือศาสนา และดําเนินชีวิตตามหลัก ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง๗ สวนตัวชี้วัดความสําเร็จนั้นดูจากการกําหนด ว า นั ก เรี ย นสามารถอธิ บ าย จํ า แนก และวิ เ คราะห ความรูตางๆเกี่ยวกับ อาเซียนได แตในความเปนจริ ง นั ก เรี ย นไม กี่ ค นเท า นั้ น ที่ ส ามารถทํ า ได เนื่ อ งจาก การสอนในระบบการศึกษาของไทยเนนการทองจําเปน สวนใหญ ประกอบกับการวัดผลเป นแบบปรนัย และ การเขียนตอบดวยคําถามปลายปด เมื่อทองจําไมไดก็ เทากับวาลืม หรือพอสอบเสร็จก็ไมสามารถจดจําอะไร ดั ง นั้ น การสร า งความเข า ใจอย า งแท จ ริ ง ต อ งอาศั ย

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๕

การเรียนรูตลอดชีวิตพรอมกับสรางองคความรูเปนของ ตนเอง

๑๑. เครือขายมหาวิทยาลัยอาเซียน

เครื อ ข า ยมหาวิ ท ยาลั ย อาเซี ย น (อั ง กฤษ: ASEAN University Network; AUN) เปนความ รวมมือของสถาบันอุดมศึกษาระหวางประเทศสมาชิก สมาคมประชาชาติ แ ห ง เอเชี ย ตะวั น ออกเฉี ย งใต หรืออาเซีย น กอ ตั้ง ขึ้น เมื่อพฤศจิก ายน ค.ศ. ๑๙๙๕ รวม ๑๓ สถาบัน ตอมาไดขยายความรวมมือระหวาง อาเซี ย นเพิ่ ม มากขึ้ น ทํ า ให ส มาชิ ก ของเครื อ ข า ย มหาวิ ท ยาลั ย อาเซี ย นเพิ่ ม จํ า นวนเป น ๒๖ สถาบั น จุ ด ประสงค คื อ การแลกเปลี่ ย นองค ค วามรู แ ละ บุคคลากรทางการศึกษาเพื่อทําใหสรางความสัมพันธ ระหวางกันใหแนนแฟนมากขึ้น เครือขายมหาวิทยาลัย อาเซี ย นสํ า หรั บ ประเทศไทย ได แ ก จุ ฬ าลงกรณ มหาวิ ท ยาลั ย มหาวิ ท ยาลั ย เชี ย งใหม มหาวิ ท ยาลั ย บู ร พา และมหาวิ ท ยาลั ย มหิ ด ล ข อ สั ง เกตหนึ่ ง ของ มหาวิทยาลัยเหลานี้ คือ ความพรอมทางดานบุคลากร ความเชี่ยวชาญในศาสตรตาง ๆ และความกาวหนาทาง เทคโนโลยี ในทางกลับกันยังมีมหาวิทยาลัยอีกจํานวน มากที่ ไ ม ส ามารถเป น หนึ่ ง ในเครื อ ข า ยของอาเซี ย น ทําใหการแลกเปลี่ยนองคความรูตางถูกจํากัดในวงแคบ ๑๒. ดอกไมประจําชาติอาเซียน แตละประเทศในอาเซียนมีวิ ธีคิดและความ เชื่อตอดอกไมประจํา ชาติไ มเหมือนกัน ทํ าใหดอกไม ประจําชาติอาเซียนแตกตางกันไปดังนี้ ลักษณะรวมกัน ของดอกไมเหลา นี้คือ เป นดอกไม พื้นถิ่น มี สรรพคุ ณ ทางยา ถู ก ใช ใ นงานพิ ธี ต า งๆ มี ค วามเชื่ อ เกี่ ย วกั บ ดอกไม และถู กใช เปน สัญ ลัก ษณ ดอกไมป ระจํ าชาติ อาเซียนมีดังตอไปนี้ (๑) บรูไนดารุสซาลาม : ดอกซิมปอร ดอกซิมปอร (Simpor) หรือที่รูจักกันในชื่อ ดอกสานชะวา (Dillenia) ดอกไมประจําทองถิ่นบรูไน ที่มี ก ลีบ ขนาดใหญ สี เหลื อ ง หากบานเต็ มที่ แ ลว กลี บ ดอกจะมีลักษณะคลายรม พบเห็นไดตามแมน้ําทั่วไป ของบรูไน มีสรรพคุณชวยรักษาบาดแผล หากใครแวะ

ไปเยื อ นบรู ไ น จะพบเห็ น ได จ ากธนบั ต รใบละ ๑ ดอลลาร (๒) ราชอาณาจักรกัมพูชา : ดอกลําดวน ดอกลํ า ดวน (Rumdul) ดอกไม สี ข าวปน เหลืองนวล กลีบดอกหนาทึบและแข็งเล็กนอย มีกลิ่น หอมเย็นแบบกรุน ๆ ถูกจัดเปนไมมงคลชนิดหนึ่งเพราะ มีความหมายถึง ความสดชื่นหอมกรุน และเปน ตน ไม สําหรับสุภาพสตรี วิธีปลูกที่ถูกตอง ตองปลูกไวในทิศ ตะวันตกเฉียงเหนือของตัวบาน ที่สําคัญตองปลูกในวัน พุธ (๓) สาธารณรัฐอินโดนีเซีย : ดอกกลวยไม ราตรี ดอกกลวยไมราตรี (Moon Orchid) ซึ่งเปน หนึ่งในดอกกลวยไมที่บานอยูไดนานที่สุด โดยชอดอก นั้นสามารถแตกกิ่งและอยูไดนาน ๒-๖ เดือน โดยดอก จะบานแค ป ล ะ ๒-๓ ครั้ ง เท า นั้ น ทั้ ง นี้ ด อกกล ว ยไม ราตรีสามารถเจริญเติบโตไดดีในอากาศชื้น จึงพบเห็น ไดงายในพื้นที่ราบต่ําของประเทศอินโดนีเซีย (๔) สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชน ลาว : ดอกจําปาลาว ดอกจําปาลาว (Dok Champa) คนไทยรูจัก กั น ดี ใ นชื่ อ ดอกลี ล าวดี หรื อ ดอกลั่ น ทม โดยดอก จําปาลาวมักมีสีสันหลากหลาย ไมเฉพาะเจาะจงวาตอง เปนเพียงสีขาวเทานั้น เชน สีชมพู สีเหลือง สีแดง หรือ สีโทนออนตาง ๆ โดยดอกจําปาลาวนั้นเปนตัวแทนของ ความสุขและความจริงใจ จึงนิยมใชกันอยางแพรหลาย เพื่ อ ประดั บ ประดาในงานพิ ธี ต า ง ๆ รวมทั้ ง ใช เ ป น พวงมาลัยเพื่อรับแขกอีกดวย (๕) ประเทศมาเลเซีย : ดอกพูระหง ดอกพูระหง (Bunga Raya) ในภาษาทองถิ่น เรี ย กกั น ว า บุ ห งารายอ หรื อ ที่ รู จั ก กั น ทั่ ว ไปในชื่ อ ดอกชบาสีแดง ลักษณะกลีบดอกเปนสีแดง มีเกสรยื่น ยาวออกมาเหนือดอก ซึ่งถูกจัดใหเปนสัญ ลักษณของ ประเทศมาเลเซีย เพื่อเสริมสรางความเปนปกแผนและ ความอดทนในชาติ โดยเชื่อวาจะชวยสง เสริมใหสูงสง และสง า งาม รวมทั้ ง ยั ง สามารถนํ า ไปใช ใ นทาง การแพทยและความงามไดอีกดวย

๒๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

(๖) สาธารณรัฐฟลปิ ปนส : ดอกพุดแกว ดอกพุดแกว (Sampaguita Jasmine) ดอก มีสีขาวกลีบดอกเปนรูปดาว มีกลิ่นหอม บานสงกลิ่นใน ตอนกลางคืน ถือเปนสัญลักษณของความบริสุทธิ์ เรียบ งาย ออนนอมถอมตน รวมถึงความเขมแข็งอีกดวย เคย ถูก นํ ามาใชเ ฉลิม ฉลองในตํา นานเรื่ องเลา รวมทั้ ง บท เพลงของฟลิปปนสดวย เชนกัน (๗) สาธารณรัฐสิงคโปร : ดอกกลวยไม แวนดา ด อ ก ก ล ว ย ไ ม แ ว น ด า ( Vanda Miss Joaquim) เปน ดอกไมประจําชาติ โดยดอกกลวยไม แวนด า ตั้ ง ชื่ อ ตามผู ผ สมพั น ธุ คื อ Miss Agnes Joaquim จัดเปนดอกกลวยไมที่เปนที่รูจักมากที่สุดใน ประเทศสิง คโปร มีสีม วงสดสวยงามและเบ ง บานอยู ตลอดทั้งป โดยถูกจัดใหเปนดอกไมประจําชาติสิงคโปร ตั้งแตป ค.ศ.๑๙๘๑ (พ.ศ.๒๕๒๔) (๘) ราชอาณาจักรไทย : ดอกราชพฤกษ ดอกราชพฤกษ (Ratchaphruek) ที่ มี สี เหลืองสวยสงางาม เมื่อเบงบานแลวใหความรูสึกอบอุน ถือเปนสัญลักษณของความมีเกียรติยศศักดิ์ศรี ซึ่งผูคน รูจักกันดีในนามของ ดอกคูน โดยมีความเชื่อวาสีเหลือง อรามของดอกราชพฤกษคือสีแหงพระพุทธศาสนา และ ความ รุ ง โรจน รวมทั้ ง ยั ง เป น สั ญ ลั ก ษณ แ ห ง ความ สามัคคีปรองดองของคนในชาติ อีกดวย โดยดอกราช พฤกษจะเบงบานในชวงเดือนกุมภาพันธ – พฤษภาคม มีจุด เด น เวลาเบง บานคือ การผลั ดใบออกจนหมดต น เหลื อ ไว เ พี ย งแค สี เ หลื อ งอร า มของดอกราชพฤกษ เทานั้น (๙) สาธารณรัฐสังคมนิยม : ดอกบัว ดอกบั ว (Lotus) เป น ดอกไม ป ระจํ า ชาติ โดยดอกบัวเปนที่รูจักกันในนาม “ดอกไมแหงรุงอรุณ” เป น สั ญ ลั ก ษณ ข องความบริ สุ ท ธิ์ ความผู ก พั น และ การมองโลกในแง ดี ดอกบั ว จึ ง มั ก ถู ก กล า วถึ ง ใน บทกลอนและเพลงพื้ น เมื อ งของชาวเวี ย ดนามอยู บอยครั้ง (๑๐) สหภาพพมา : ดอกประดู ดอกประดู (Paduak) เปนดอกไมที่พบมาก ในประเทศพมา มีสีเหลืองทอง ผลิดอกและสงกลิ่นหอม

ในฤดู ฝ นแรก ช ว งเดื อ นเมษายนซึ่ ง เป น ช ว งเวลา เดี ย วกั บ ที่ ป ระเทศพม า มี ก ารเฉลิ ม ฉลองป ใ หม ขึ้ น ชาวพม า เชื่ อ ว า ดอกประดู คื อ สั ญ ลั ก ษณ ข องความ แข็งแรง ความทนทาน และเปนดอกไมที่ขาดไมไดใน พิธีทางศาสนาของชาวพมา๘

๑๓. ธงชาติอาเซียน

ธงชาติ อ าเซี ย น เป น ภาพต น ข า วสี เ หลื อ ง ๑๐ ตน มั ด รวมกั น อยู ภายในวงกลมสี แดงบนพื้ น ธง สีน้ําเงินตนขาวสีเหลือง ๑๐ ตนมัดรวมกันไว หมายถึง ประเทศสมาชิ ก รวมกั น เพื่ อ มิ ต รภาพและความเป น น้ํ า หนึ่ ง ใจเดี ย วกั น ส ว นสี ต า งๆมี ค วามหมายดั ง นี้ สี น้ํ า เงิ น หมายถึ ง สั น ติ ภ าพและความมั่ น คง สี แ ดง หมายถึ ง ความกล า หาญและความก า วหน า สี ข าว หมายถึง ความบริสุทธิ์ และสีเหลือง หมายถึง ความ เจริญรุงเรือง

ธงชาติอาเซียน

๑๔. ชุดแตงกายประจํา ๑๐ ชาติอาเซียน

ชุ ด แต ง กายประจํ า ชาติ อ าเซี ย นมี ค วาม แตกตางกันไป ขึ้นอยูกับวัฒนธรรมของประเทศนั้น ๆ แสดงใหเห็นความหลากหลายของแนวคิด เห็นไดจาก ผู ห ญิ ง บรู ไ นจะแต ง กายด ว ยเสื้ อ ผ า ที่ มี สี สั น สดใส โดยมากมั ก จะเป น เสื้ อผ า ที่ ค ลุม ร า งกายตั้ ง แต ศี ร ษะ จรดเท า ส ว นผู ช ายจะแต ง กายด ว ยเสื้ อ แขนยาว ตั ว เสื้ อ ยาวถึ ง เข า นุ ง กางเกงขายาวแล ว นุ ง โสร ง เป น การสะท อ นวั ฒ นธรรมสั ง คมแบบอนุ รั ก ษ นิ ย ม เพราะบรู ไ นเป นประเทศมุส ลิม ความเชื่ อเกี่ย วกั บ ชาติ พั น ธุ เห็ น ได จ ากประเทศสิ ง คโปร แ บ ง ออกเป น ๔ เชื้ อ ชาติ ห ลั ก ๆ ได แ ก จี น มาเลย อิ น เดี ย และ

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๗

ชาวยุโรป ซึ่ง แตละเชื้อชาติก็มีชุดประจําชาติเปนของ ตนเอง ทําใหประเทศสิง คโปรไ มมีชุดประจําชาติเพื่อ ปองกันความขัดแยงที่อาจเกิดขึ้น และวิธีการใหสัยยะ จากการแตงกายนั้นๆ เห็นไดจากสวนผูชายเวียดนาม จะสวมใส ชุ ด อ า วหญ า ยในพิ ธี แ ต ง งาน หรื อ พิ ธี ศ พ เปนตน ชุดแตงกายประจําชาติอาเซียนมีดังตอไปนี้ (๑) ชุ ด ประจํ า ชาติ ข องประเทศมาเลเซี ย : สําหรับชุดประจําชาติมาเลเซียของผูชาย เรียกวา บาจู มลายู (Baju Melayu) ประกอบดวยเสื้อแขนยาวและ กางเกงขายาวที่ ทํ า จากผ า ไหม ผ า ฝ า ย หรื อ โพลี เ อ สเตอร ที่ มี ส ว นผสมของผ า ฝ า ย ส ว นชุ ด ของผู ห ญิ ง เรียกวา บาจูกุรุง (Baju Kurung) ประกอบดวยเสื้อ คลุมแขนยาว และกระโปรงยาว (๒) ชุดประจําชาติของประเทศเวียดนาม : อาวหญาย (Ao dai) เปนชุดประจําชาติของประเทศ เวียดนามที่ประกอบไปดวยชุดผาไหมที่พอดีตัวสวมทับ กางเกงขายาวซึ่งเปนชุดที่มักสวมใสในงานแตงงานและ พิธีการสําคัญของประเทศ มีลักษณะคลายชุดกี่เพาของ จี น ในป จ จุ บั น เป น ชุ ด ที่ ไ ด รั บ ความนิ ย มจากผู ห ญิ ง เวียดนาม สวนผูชายเวียดนามจะสวมใสชุดอาวหญาย ในพิธีแตงงาน หรือพิธีศพ (๓) ชุ ด ประจํ า ชาติ ข องประเทศพม า : ชุด ประจํา ชาติ ของชาวพม า เรี ยกว า ลองยี (Longyi) เปนผาโสรงที่นุงทั้งผูชายและผูหญิง ในวาระพิเศษตาง ๆ ผูชายจะใสเสื้อเชิ้ตคอปกจีนแมนดารินและเสื้อคลุม ไมมีปก บางครั้งจะใสผาโพกศีรษะที่เรียกวา กอง บอง (Guang Baung) ดวย สวนผูหญิง พมาจะใสเสื้อติด กระดุมหนาเรียกวา ยินซี (Yinzi) หรือเสื้อติดกระดุม ขางเรียกวา ยินบอน (Yinbon) และใสผาคลุมไหลทับ (๔) ชุด ประจํ าชาติ ข องประเทศบรู ไ น : ชุดประจํ าชาติข องบรูไ นคล ายกั บชุด ประจํา ชาติ ของ ผู ช าย ปร ะ เทศมาเลเซี ย เรี ย ก ว า บาจู ม ลายู (Baju Melayu) สวนชุดของผูหญิงเรียกวา บาจูกุรุง (Baju Kurung) แตผูหญิงบรูไนจะแตงกายดวยเสื้อผาที่ มีสีสัน สดใส โดยมากมักจะเปน เสื้อผ าที่ค ลุมรา งกาย ตั้งแตศีรษะจรดเทา สวนผูชายจะแตงกายดวยเสื้อแขน ยาว ตัวเสื้อยาวถึง เขา นุง กางเกงขายาวแลวนุง โสร ง เป น การสะท อ นวั ฒ นธรรมสั ง คมแบบอนุ รั ก ษ นิ ย ม

เพราะบรูไนเปนประเทศมุสลิม จึงตองแตง กายมิดชิด และสุภาพเรียบรอย (๕) ชุดประจําชาติของประเทศลาว : ผูหญิง ลาวนุงผาซิ่น และใสเสื้อแขนยาวทรงกระบอก สําหรับ ผูชายมักแตงกายแบบสากล หรือนุงโจงกระเบน สวม เสื้อชั้นนอกกระดุมเจ็ดเม็ด คลายเสื้อพระราชทานของ ไทย (๖) ชุดประจําชาติของประเทศอินโดนีเซีย : เกบายา (Kebaya) เป นชุดประจําชาติของประเทศ อินโดนีเซียสําหรับผูหญิง มีลักษณะเปนเสื้อแขนยาว ผาหนา กลัดกระดุม ตัวเสื้อจะมีสีสันสดใส ปกฉลุเปน ลายลูกไม สวนผาถุง ที่ใชจะเปนผาถุงแบบบาติก สวน การแตงกายของผูชายมักจะสวมใสเสื้อแบบบาติกและ นุงกางเกงขายาวหรือเตลุก เบสคาพ (Teluk Beskap) ซึ่งเปนการแตงกายแบบผสมผสานระหวางเสื้อคลุมสั้น แบบชวาและโสร ง และนุ ง โสร ง เมื่ อ อยู บ า นหรื อ ประกอบพิธีละหมาดที่มัสยิด (๗) ชุดประจําชาติของประเทศฟลิปปน ส : ผูชายจะนุงกางเกงขายาวและสวมเสื้อที่เรียกวา บารอง ตากาล็อก (barong Tagalog) ซึ่ง ตัดเย็บดวยผาใย สัปปะรด มีบา คอตั้ง แขนยาว ที่ปลายแขนเสื้อที่ขอมือ จะปกลวดลาย สวนผูหญิงนุงกระโปรงยาว ใสเสื้อสีครีม แขนสั้นจับจีบยกตั้งขึ้นเหนือไหลคลายปกผีเสื้อ เรียกวา บาลินตาวัก (balintawak) (๘) ชุ ด ประจํ า ชาติ ข องประเทศไทย : ชุดประจําชาติอยางเปนทางการของไทยรูจักกันในนาม วา "ชุดไทยพระราชนิยม" โดยชุดประจําชาติสําหรั บ สุภาพบุรุษ จะเรียกวา "เสื้อ พระราชทาน" สํ าหรั บ สุภาพสตรีจะเปนชุดไทยที่ประกอบดวยสไบเฉียง ใชผา ยกมีเชิงหรือยกทั้งตัว ซิ่นมีจีบยกขางหนา มีชายพกใช เข็มขัดไทยคาด สวนทอนบนเปนสไบ จะเย็บใหติดกับ ซิ่นเปนทอนเดียวกันหรือ จะมีผาสไบหมตางหากก็ไ ด เปดบาขางหนึ่ง ชายสไบคลุมไหล ทิ้งชายดานหลังยาว ตามที่ เห็น สมควร ความสวยงามอยูที่เ นื้อผ าการเย็ บ และรูปทรงของผูที่สวม ใชเครื่องประดับไดงดงามสม โอกาสในเวลาค่ําคืน (๙) ชุดประจําชาติของประเทศกัมพูชา : ชุดประจําชาติของกัมพูชาคือ ซัมปอต (Sampot) หรือ

๒๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ผานุงกัมพูชา ทอดวยมือ มีทั้งแบบหลวมและแบบพอดี คาดทับเสื้อบริเวณเอว ผาที่ใชมักทําจากไหมหรือฝาย หรือทั้งสองอยางรวมกัน ซัมปอตสําหรับผูหญิงมีความ คลายคลึงกับผานุงของประเทศลาวและไทย ทั้งนี้ ซัม ปอดมีหลายแบบซึ่ ง จะแตกตา งกัน ไปตามชนชั้น ทาง สังคมของชาวกัมพูชา ถาใชในชีวิตประจําวันจะใชวัสดุ ราคาไม สู ง ซึ่ ง จะส ง มาจากประเทศญี่ ปุ น นิ ย มทํ า ลวดลายตามขวาง ถ าเป นชนิด หรูหราจะทอดา ยเงิ น และดายทอง (๑๐) ชุ ดประจํา ชาติป ระเทศสิ ง คโปร : สิง คโปรไ มมีชุ ดประจําชาติ เปนของตนเอง เนื่องจาก ประเทศสิงคโปรแบงออกเปน ๔ เชื้อชาติหลัก ๆ ไดแก จีน มาเลย อินเดีย และชาวยุโรป ซึ่งแตละเชื้อชาติก็มี ชุ ด ประจํ า ชาติ เ ป น ของตนเอง เช น ผู ห ญิ ง มลายู ใ น สิงคโปร จะใสชุดเกบายา (Kebaya) ตัวเสื้อจะมีสีสัน สดใส ปกฉลุเปน ลายลูกไม หากเปน ชาวจีน ก็จะสวม เสื้ อ แข น ยาว คอจี น เสื้ อ ผ า หน า ซ อ น ก ร ะ ดุ ม สวมกางเกงขายาว โดยเสื้อจะใชผาสีเรียบหรือผาแพร จีนก็ได๙ ๑๕. ระบําอาเซียน หนึ่ ง ในวิ ธี ก ารเรี ย นรู ศิ ล ปวั ฒ นธรรมของ ประเทศอาเซีย น คื อ การศึ ก ษานาฏศิ ลป เนื่ อ งจาก นาฏศิลปเปนศิลปะการแสดงประกอบดนตรี นาฏศิลป ของแต ล ะประเทศมี ค วามแตกต า งกั น เนื่ อ งจากภู มิ ประเทศ ภูมิอากาศ ความเชื่อ ศาสนา ภาษา นิสัยใจ คอของผูคน ชีวิตความเปนอยู ตั ว อย า งเช น นาฏศิ ล ป กั ม พู ช ามี ห ลั ก ฐาน ปรากฏตั้งแตสมัยกอนพระนคร (ค.ศ. ๕๔๐-๘๐๐) แลว เชน รูปปนดินเหนียวสมัยนครบุรี (Angkorborei) เปน รูปบุคคลรายรํา และจารึกที่กลาวถึง "คนรํา" เปนภาษา เขมร ใน จารึ ก สมั ย พระนคร (ค.ศ. ๘๒๕-ราว คริ ส ต ศ ตวรรษที่ ๑๔) พบคํ า สั น สกฤต "ภาณิ " ซึ่ ง หมายถึงการแสดงเลาเรื่อง และหากดูภาพสลักจํานวน มากในปราสาทหิ น ทั้ ง หลายแหล ง ของขอม หรื อ นาฎศิล ปของอิน โดนีเซีย ที่เรี ยกวา “วายัง ” เปนคํ า ที่มาจากคําเกาของชวาวา “วาหโย” แปลวา การเผย ใหเห็นซึ่งการดลใจทางวิญญาณ หรือแปลวา เงา วายัง

เปนการแสดงทางศาสนาซึ่งหัวหนาครอบครัวจัดใหมี ขึ้นเพื่อเชิญวิญญาณของบรรพบุรุษ เพื่อนํามาใชในพิธี ตางๆ เช น การแตง งาน ชมโดยสมาชิ กในครอบครั ว และวิญญาณเหลานี้ปรากฏในรูปเงา โดยวิธีการฉายเงา ของตัวหุนหนัง ไปบนจอ จึงจําเปนตองมีแหลง กําเนิด แสงอยางใดอยางหนึ่ง และตองแสดงในเวลากลางคืน ฉะนั้นการแสดงวายังจึงประกอบดวยองค ๓ คือ ตัวหุน จอ และแหลงกําเนิดแสง ตัวหุนจะมีชีวิตจิตใจขึ้นมาได ดวยการเชิดและการพากยของนายหนัง (ดาลัง) โดยมี ดนตรี เ ป น เครื่ อ งประกอบที่ สํ า คั ญ ต อ มาเกิ ด ความ ตองการที่จะดูวายังในเวลากลางวัน จึงเอาตัวหุนมาเชิด เฉยๆ การแสดงแบบนี้เรียกวา วายัง โกเล็ก การแสดง แบบนี้ ไ มจํ า เป น ตอ งใช จ อหรื อ แหลง กํ า เนิ ดแสงใดๆ ตอมาเกิดการเลียนแบบการเคลื่อนไหวของตัวหุนขึ้น โดยนําคนจริงๆ มาแสดงแทน เกิดเปนละครเขียนหนา (ใหเหมือนหุน) แบบหนึ่ง และวายังโอรัง (หนังคน) อีก แบบหนึ่ง โดยใชคนแตงหนาเหมือนคนแตแตงกายและ เคลื่อนไหวอยางตัวหนัง ฉะนั้นในที่สุดคําวา วายัง จึงมี ความหมายเปลี่ยนไปจากความหมายดั้งเดิมบาง คือ มี ความหมายครอบคลุม ทั้ง หุน หนัง และละคร แม ว า นาฎศิ ลปข องแต ละประเทศจะมีลัก ษณะร วมกั น คื อ ความพยายามในการสร า งสรรค ก ารแสดงผ า นลี ล า ทาทางและเครื่องดนตรี ทําใหผูคนเกิดสุนทรียภาพใน การดํ ารงชี วิ ต ถื อ เป น การแสวงหาความสุ ข ทางโลก อยางหนึ่ง ๑๖ . คุณลักษณะบัณฑิตไทยที่พึงประสงคใน

ประชาคมอาเซียน

เมื่ อ อนาคตของบั ณฑิ ต ใน ๑๐ ประเทศจะ กลายเปนผูมีงานทําในประเทศอาเซียน ทําใหคนกลุมนี้ จําตองปรับตัวเพื่อความอยูรอดในสังคมและสามารถหา งานทํ า แข ง กั บ คนชาติ อื่ น ได คุ ณ ลั ก ษณะดั ง กล า วมี ดั ง ต อ ไ ปนี้ ๑ . มี ทั ก ษ ะ แ ละ ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ ช ภาษาอั ง กฤษ-ภาษาประเทศเพื่ อ นบ า นในอาเซี ย น ๒. มีความรูเกี่ยวกับ เพื่อนบาน ทั้ง ในดา นวัฒ นธรรม และประวัติศาสตร ๓. ติดตามขาวสารเกี่ยวกับอาเซียน และเรี ย นรู เ กี่ ย วกั บ กฎระเบี ย บต า ง ๆ ของอาเซี ย น ๔. พั ฒ นาทั ก ษะฝ มื อ ให ส ามารถปรั บ ตั ว เข า กั บ

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๙

มาตร ฐาน ก าร ทํ า ง า น ที่ เ ป น ส าก ล ๕ . พั ฒ น า ความสามารถในการใช เ ทคโนโลยี ส ารสนเทศ ๖. ปรับกระบวนทัศนการเรียนรูในการพัฒนาศักยภาพ รอบด า น และ๗. สร า งความสามารถในการทํ า งาน ร ว มกั บ ผู อื่ น โดยเฉพาะการทํ า งานกั บ ผู ค นต า ง วัฒนธรรม ๑๗. หนังสือเกี่ยวกับอาเซียน หากเราตองการแสวงหาความรูเกี่ยวอาเซียน เพี ยงไปที่ รา นหนั ง สื อ ห องสมุด หรื อสื บค น ผา นโลก ออนไลน พบว า ช ว งเวลานี้ มี ห นั ง สื อ ว า ด ว ยเรื่ อ ง อาเซี ย นเป น จํ า นวนมาก ทั้ ง หนั ง สื อ สํ าหรั บ เยาวชน อยางหนังสืออาเซียน ๓๖๐ องศา หรือ หนังสือเรื่องฉัน และเธอ เราคือ อาเซียน บทความเกี่ยวกับประชาคา อาเซียน หนังสือชุดประชาคมอาเซียน รายงานการวิจัย ต า งๆ สื่ อ การสอนอาเซี ย น หนั ง สื อ การ ตู น อาเซี ย น นิท านอาเซี ย น ฯลฯ ทํา ใหเ ราสามารถค น หาความรู เกี่ ย วอาเซี ย นได ง า ยขึ้ น ข อ สั ง เกตเกี่ ย วกั บ หนั ง สื อ เหลานี้ คือ การนําเสนอเรื่องราวของอาเซียนผานสื่อ หลากหลาย คล ายกับเหลาเกา ในขวดใหม เนื่องจาก เนื้ อ หาอาเซี ย นมี ก ารเปลี่ ย นแปลงน อ ยมาก ยกเว น หนัง สือเกี่ยวกับบัน ทึกการประชุมของอาเซียน พอมี ความสดใหมของเนื้อหาอยูบาง

๑๘. เวบไซดเกี่ยวกับการเตรียมความพรอมสู อาเซียน

 www.mfa.go.th/asean/  www.thai-aec.com/  www.education.dusit.ac.th/ASIAN/ asian.html  www.aseanthailand.org/ เวบไซด เ หล า นี้ เป น เวบไซด ที่ ใ ห ข อ มู ล เกี่ยวกับการเตรียมความพรอมสูประตูอาเซียนทั้ง ขาว ประชาสัมพันธ บทความเกี่ยวกับอาเซียน หนวยงานที่ มีเครือขายเกี่ยวกับอาเซียน แมแตกิจกรรมของอาเซียน ฯลฯ ถื อ ว า เป น เวบไซด ที่ ใ ห ค วามรู ไ ด ใ นระดั บ หนึ่ ง แตเวบไซดนี้มิไดเจาะลึกในรายละเอียดในเรื่องใดเรื่อง หนึ่ง

๑๙. สถานีโทรทัศนแหงอาเซียน ( ASEAN

Television)

สถานีโทรทัศนแหงอาเซียน (อังกฤษ: ASEAN Television) หรือ อาเซียนทีวี เปนชองรายการที่ผลิต โ ดย บ ริ ษั ท อสม ท จํ า กั ด ( ม หา ชน ) ใน น า ม สถานีโทรทัศนผานดาวเทียมเอ็มคอท เปนอีกชองทาง หนึ่งในการเรียนรูเกี่ยวกับอาเซียน ๒๐. หลักสูตรอาเซียนศึกษา การเปดวิชา “อาเซียนศึกษา” เปนวิชาหรือ ห ลั ก สู ต ร ที่ มี ก า ร ส อ น ใ น ร ะ ดั บ ป ร ะ ถ ม ศึ ก ษ า มัธยมศึกษาและอุดมศึกษา แมแตศูนยการศึกษานอก ระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ฯลฯ จุดประสงคของ การเปด สอน ไดแก การเรียนรูเรื่องราวของอาเซีย น เพื่ อ ให ก า วทั น โลกเพื่ อ ต อ นรั บ การเข า สู ป ระชาคม อาเซียน การสอนรายวิชานี้เพื่อสนองความตองการ ของกระทรวงศึ ก ษาธิ ก ารดั ง เห็ น ได จ ากการบรรจุ หลักสูตรเกี่ยวกับอาเซียนไวในแบบเรียน หรือการเปด วิชาเพื่อใหอิงกับกระแสของสังคมโดยที่ไมรูวาจะเรียน หรือสอนอยางไร ความนาสนใจของอาเซียนศึกษา คือ การเรียนรูเกี่ยวกับอาเซียนทั้งภูมิศาสตร ประวัติศาสตร การเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม ศิลปวัฒนธรรม วรรณกรรม และสถานการณในปจจุบัน แตปญหาคือ การกําหนดขอบเขตของการศึกษาวาเริ่มตนและจุดจบ ตรงไหน ที่ สํ า คั ญ คื อ เนื้ อ หาเกี่ ย วกั บ อาเซี ย นมิ ไ ด เปลี่ยนแปลงมากนักและในปจจุบันอาเซียนไมไดแสดง บทบาทในเวทีโลกอยางโดดเดนนัก สรุป การเรียนรูเรื่องราวเกี่ยวกับอาเซียนมี เนื้ อหาใหเ ราศึ กษาไดห ลายรูป แบบ ขึ้ นอยูกั บว าเรา ตองการเนื้อหาประเภทไหน แตที่สําคัญคือ การเรียนรู เนื้ อ หาเหล า นี้ทํ า ให เ ข า ใจและพร อ มเขา สู ค วามเป น ประชาชนอาเซียนจริงหรือไม ความสงสัยเหลานี้จึงเปน คําถามที่ตองแสวงหาคําตอบตอไป

๓๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

เชิงอรรถ ๑

สืบคนจาก www.opac.lib.su.ac.th สัญลักษณของอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก www. education. dusit.ac.th /ASIAN/asian.html ๓ ธรรมนูญ หมายถึง กฎหมายที่จัดระเบียบองคกร ๔ ๗ วิชาชีพที่สามารถยายแรงงานฝมืออยางเสรีในประชาคม อาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก volunteerconnex.com/ 2012/ asean-free-career ๕ สืบคนจาก www.nfe.go.th/ en/ index.php?option=com_content&view=article&id=133&It emid=67 ๖ อาหารยอดนิยมในอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก www.nfe.go.th ๗ คุณลักษณะของเด็กไทยในประชาคมอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก school.esanpt1.go.th/nites/ asean/re_asean/ ASEAN%20section2.pdf ๘ ดอกไมประจําชาติอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก human.aru.ac.th ๙ ชุดแตงกายประจํา ๑๐ ชาติอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึง เมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก hilight. kapook. com/view/73561 ๑๐ คุณลักษณะบัณฑิตไทยที่พึงประสงคในประชาคมอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก th.jobsdb.com/ TH/EN/ Resources/ JobSeekerArticle/ asean-survivor?ID=6499 ๒

บรรณานุกรม คุณลักษณะของเด็กไทยในประชาคมอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึง เมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก school.esanpt1.go.th/ nites/ asean/ re _asean/ ASEAN% 20 section2 .pdf คุณลักษณะบัณฑิตไทยที่พึงประสงคในประชาคมอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก th.jobsdb.com/ TH/ EN/ Resources/JobSeekerArticle/asean-survivor ?ID=6499 ชุดแตงกายประจํา ๑๐ ชาติอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก hilight .kapook.com /view /73561 ดอกไมประจําชาติอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก human .aru.ac.th

อาหารยอดนิยมในอาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก www.nfe.go.th สัญลั กษณข องอาเซี ยน . [ออนไลน ] . เข า ถึ งเมื่ อ ๑๒ ธั นวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เข า ถึ งจาก www. education. Dusit .ac.th /ASIAN /asian.html ๗ วิ ช าชี พ ที่ ส ามารถย า ยแรงงานฝ มื อ อย า งเสรี ใ นประชาคม อาเซียน . [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ . เขาถึงจาก volunteerconnex.com/2 ภาพประกอบ อาหารประเทศอาเซียน อาหารเด็ดในกลุม ๑๐ ประเทศอาเซียน AEC. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๘ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๕๖. เขาถึงจาก www. tlcthai. com/ education /uncategorized/25350.html Cambodian Fish Amok. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๙ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๕๖. เขาถึงจาก mawanusa. blogspot.com/ 2011/05/cambodian-fishamok.html Filipino Chicken Adobo. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๘ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๕๕๖. เขาถึงจาก 30aeats. com/ recipes/filipino-chicken-adobo-my-birthday/ Gado-gado. [ออนไลน ] . เข า ถึ ง เมื่ อ ๑๙ กุ ม ภาพั น ธ พ.ศ. ๒๕๕๖. เขาถึ งจาก www.riobali.com/gado-gadojava-jakarta.htm Nasi Lemak With Dried Anchovies Sambal. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๙ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๕๖. www. seasaltwithfood .com/ 2010/ 04/nasi-lemak with-dried-anchovies-sambal.html National Dishes of ASEAN อาหารยอดนิยมของประเทศ สมาชิกอาเซียน. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๘ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๕๕๖. เขาถึงจาก aseancorner. blogspot.com/ 2011/11/national-dishes-ofasean.html Salam. [ออนไลน] . เขาถึงเมื่อ ๑๙ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๕๖. เขาถึงจาก aminaharif.com.bn/

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓๑

การทองเที่ยวของไทย... ในประชาคมอาเซียน กันยารัตน โกมโลทก * 2

อาเซียน (ASEAN) หรือสมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Association of Southeast Asia Nations) เปนองคกรที่กอตั้งขึ้นตามปฏิญญากรุงเทพ (The Bangkok Declaration) เมื่อวันที่ ๘ สิงหาคม ๒๕๑๐ โดยมีสมาชิกผูกอตั้ง ๕ ประเทศ ไดแก สาธารณรัฐอินโดนีเซีย มาเลเซีย สาธารณรัฐฟลิปปนส สาธารณรัฐสิงคโปร และราชอาณาจักรไทย ซึ่งในเวลาตอมามีประเทศสมาชิก เพิ่มเติม ไดแก บรูไนดารุสซาลาม ราชอาณาจักรกัมพูชา สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว สาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมาร และสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม รวมทั้งหมด ๑๐ ประเทศใน เอเชียตะวันออกเฉียงใต อาเซียนกอตั้งขึ้นโดยมีวัตถุประสงคในการสรางเสถียรภาพและความมั่นคงในภูมิภาคเปนสําคัญ ตอมาจึง ไดหันมาใหความสําคัญกับความรวมมือในดานเศรษฐกิจ เพื่อยกระดับมาตรฐานความเปนอยูของประชาชนในภูมิภาค ใหดียิ่งขึ้น ถึงแมวาความตกลงดานเศรษฐกิจในระยะแรกไมประสบความสําเร็จเทาที่ควร จนกระทั่งมีการประกาศจัดตั้ง เขตการคาเสรีอาเซียน (ASEAN Free Trade Area: AFTA) ในป พ.ศ. ๒๕๓๕ ซึ่งถือไดวาเปนจุดเริ่มตนที่สําคัญของ ความรวมมือทางเศรษฐกิจที่ชัดเจนและเปนรูปธรรมตอเนื่องมาจนปจจุบัน นอกจากนั้นยังไดจัดทํากรอบความตกลง ดา นเศรษฐกิจ ที่สํ าคั ญ อื่น ๆ ไมว าจะเป น กรอบความตกลงอาเซี ยนวา ดว ยการค าบริก าร (ASEAN Framework Agreement on Service: AFAS) ในป พ.ศ. ๒๕๓๘ และกรอบความตกลงวาดวยเขตการลงทุนอาเซียน (Framework Agreement on ASEAN Investment Area: AIA) ในป พ.ศ. ๒๕๔๑ * รองผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษาฝายศิลปวัฒนธรรมและสิ่งแวดลอม

๓๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ผูนําอาเซียนไดลงนามปฏิญญาวาดวยความ รวมมือในอาเซียนฉบับที่ ๒ (Declaration of ASEAN Concord II หรือ Bali Concord II) เพื่อประกาศจัดตั้ง ประชาคมอาเซี ย นภายในป พ.ศ. ๒๕๖๓ หรื อ ค.ศ. ๒๐๒๐ โดยสนั บ สนุ น การรวมตั ว และความ รว มมือ อยา งรอบดา น โดยในดา นการเมื อ งให จัด ตั้ ง “ประชาคมการเมื อ งความมั่ น คงอาเซี ย น” หรื อ ASEAN Political Security Community (APSC) ด า นเศรษฐกิ จ ให จั ด ตั้ ง “ประชาคมการเมื อ งความ มั่ น ค ง อ าเ ซี ย น ” หรื อ ASEAN Economic Community (AEC) และดานสังคมและวัฒนธรรมให จั ด ตั้ ง “ประชาสั ง คมและวั ฒ นธรรมอาเซี ย น หรื อ ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) โดยมี กฎบัตรอาเซียนเปนกรอบพื้นฐานทางกฎหมายรองรับ ซึ่งจะสรางกฎเกณฑสําหรับองคกรอาเซียนใหสมาชิกมี พั น กิ จ ที่ จ ะต อ งปฏิ บั ติ ต าม ต อ มาผู นํ า อาเซี ย นได เห็ น ชอบให เ รง รั ด การเป น ประชาคมอาเซี ย นเร็ ว ขึ้ น กวาเดิมอีก ๕ ป เปน ป พ.ศ. ๒๕๕๘ ภายใตแนวคิด “One Vision, One Identity, One Community วิ สั ย ทั ศ น เ ดี ย ว อั ต ลั ก ษณ เ ดี ย ว ประชมคมเดี ย ว” สอดคลอ งกั บสัญ ลักษณข องอาเซียนคือรู ปรวงข าวสี เหลืองบนพื้นสีแดงลอมรอบดวยวงกลมสีขาวและสีน้ํา เงิ น ซึ่ ง รวงข า ว ๑๐ ต น หมายถึ ง ประเทศสมาชิ ก ๑๐ ประเทศ สีเ หลือ งหมายถึ ง ความเจริ ญ รุ ง เรื อ ง

สีแดงหมายถึง ความกลาหาญและการมีพลวัต สีขาว หมายถึง ความบริสุทธิ์ และสีน้ําเงินหมายถึง สันติภาพ และความมั่นคง โดยอาเซี ย นได กํ า หนดยุ ท ธศาสตร ก าร กาวไปสูประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ใน ๔ ดาน คือ ๑. การเปนตลาดและฐานการผลิตเดียวกัน โดยจะมี ก ารเคลื่ อ นย า ยสิ น ค า บริ ก าร การลงทุ น แรงงานมีฝมือ และเงินทุนอยางมีเสรีมากขึ้น ซึ่งถือได วาเปนยุทธศาสตรที่สําคัญ และสง ผลตออุตสาหกรรม การทองเที่ยวโดยตรงและทันที ไดแก ยุทธศาสตรการ เปนตลาดและฐานการผลิตเดียวกัน ซึ่งมีองคประกอบ หลักไดแก การเคลื่อนยายสินคาเสรี การเคลื่อนยา ย บ ริ ก า ร เ ส รี ก า ร เ ค ลื่ อ น ย า ย ก า ร ล ง ทุ น เ ส รี การเคลื่อนยายเงินทุนเสรี และการเคลื่อนยายแรงงาน ฝมืออยางเสรี ทั้ ง นี้ อาเซี ย นได กํ า หนด ๑๒ สาขา อุตสาหกรรมสําคัญ ไดแก เกษตร ประมง ผลิตภัณฑ ย า ง ผ ลิ ต ภั ณ ฑ ไ ม สิ่ ง ท อ แ ล ะ เ ค รื่ อ ง นุ ง ห ม อิเล็กทรอนิคส ยานยนต การขนสงทางอากาศ สุขภาพ e-ASEAN ทองเที่ยว และ โลจิสติกส โดยกําหนดเรงรัด การดํ า เนิ น การใน ๔ กลุ ม อุ ต สาหกรรม ได แ ก e-ASEAN สุขภาพ การบิน และการทองเที่ยว

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓๓

ทั้งนี้ไดแบงใหประเทศสมาชิกรับผิดชอบ ในการจัดทํา Road map ไดแก ไทย รั บผิดชอบดา นการท องเที่ ยวและ การบิน เมียนมาร รับผิดชอบดานสินคาเกษตร และสินคาประมง อินโดนีเซีย รับผิดชอบดานยานยนตและ ผลิตภัณฑไม มาเลเซีย รับผิดชอบดานยางและ สิ่งทอ ฟลิปปนส รับผิดชอบดานอิเล็คทรอนิคส สิ ง คโปร รั บ ผิ ด ชอบด า นเทคโนโลยี สารสนเทศ รวมทั้งผลิตภัณฑที่เกี่ยวของ และการ บริการดานสุขภาพ นอกจากนี้ เพื่ อรองรั บยุ ทธศาสตร การ เปนตลาดและฐานผลิตเดียว และเพื่อสรางคุณภาพ การใหบริการดานการทองเที่ยวในภูมิภาค อาเซียน ไดจัดทํา ขอตกลงรวมวาดวยการยอมรับคุณสมบัติ บุ ค ลากรวิ ช าชี พ ด า นการท อ งเที่ ย วอาเซี ย น (Mutual Recognition Arrangement – MRA) โดยมี วั ต ถุ ป ระสงค เ พื่ อ อํ า นวย ความสะดวก การเคลื่ อ นย า ยการจ า งงานผู เ ชี่ ย วชาญด า น การทองเที่ยวในภูมิภาค และเพิ่มความเทาเทียม กั น ของบุ ค ลากรด า นการท อ งเที่ ย วในภู มิ ภ าค โดยให ม าตรฐานสมรรถนะขั้ น ต่ํ า ในสาขาการ โรงแรมและสาขาธุ รกิจ นําเที่ ยว โดยบุ คลากรใน วิ ช าชี พ ท อ งเที่ ย วอาจมี สิ ท ธิ ป ระกอบวิ ช าชี พ ทองเที่ยวในประเทศผูรับ หากมีวุฒิบัตรที่ออกโดย TPCB ๒. การเปนภูมิภาคที่มีขีดความสามารถ ในการแขง ขันสู ง โดยมีอ งคป ระกอบหลั ก ไดแ ก นโยบายการแขงขัน การคุมครองผูบริโภค สิทธิใน ทรัพยสินทางปญญา การพัฒนาโครงสรางพื้นฐาน (การเงิ น การขนส ง เทคโนโลยี ส ารสนเทศ และพลั ง งาน) มาตรการด า นภาษี และพาณิ ช ย อิเล็กทรอนิคส ๓. ก ารเป น ภู มิ ภ าคที่ มี ก าร พั ฒ น า เศรษฐกิ จ ที่ เ ท า เที ย มกั น ให มี ก ารเสริ ม สร า ง ขีดความสามารถในการแขงขันของวิสาหกิจขนาด

กลางและขนาดยอม (SMEs) และเพื่อลดชองวาง จากการพัฒนาทางเศรษฐกิจ เพื่อใหทุก ประเทศ ไดรับประโยชนรวมกัน ๔. การเปนภูมิภาคที่มีการบูรณาการเขา กั บ เศรษฐกิ จ โลก โดยเน น การดํ า เนิ น มาตรการ จัดทําเขตการคาเสรี (FTA) และหุนสวนเศรษฐกิจ (CEP) กับประเทศนอกภูมิภาค ปจจุบันอาเซียนมี การจัดทําเขตการคาเสรีกับ ๔ ประเทศ ไดแก จีน, เกาหลี , อิ น เดี ย อาเซี ย น – ออสเตรเลี ย / นิ ว ซี แ ลนด และการจั ด ทํ า หุ น ส ว นเศรษฐกิ จ ๑ ประเทศ คือ ญี่ปุน ซึ่ง อุตสาหกรรมทองเที่ยวถือเปนปจจัย หลัก ที่สํา คัญ ในการผลัก ดันเศรษฐกิ จ และความ เจริ ญ ทางสั ง คม ที่ จ ะส ง ผลต อ ความสํ า เร็ จ ใน การรวมเป น ประชาคมอาเซี ย น เนื่ อ งจากหาก การทองเที่ยวประสบความสําเร็จ เศรษฐกิจก็จะดี ขึ้ น ห รื อ อี ก นั ย ห นึ่ ง ก็ คื อ ถ า เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ดี การทองเที่ยวก็จะดีตามไปดวย ดังจะเห็นไดจาก สภาวะทางเศรษฐกิจของโลก โดยเฉพาะในภูมิภาค ยุโรป ราคาน้ํามัน ปญหาการเมือง ก็สงผลกระทบ ต อ ก า ร ท อ ง เ ที่ ย ว ทั้ ง ใ น ภู มิ ภ า ค อ า เ ซี ย น และประเทศตา ง ๆ ทั่ว โลก แตถึ ง อย างไรก็ต าม การท อ งเที่ ย วของอาเซี ย นยั ง เป น ที่ ดึ ง ดู ด ของ นักทองเที่ยวจากทั่วโลกตลอดมา เนื่องจากมีความ หลากหลายทางวัฒนธรรมและวิถีชีวิตความเปนอยู รวมถึงการเปนแหลงทองเที่ยวคุณภาพระดับสากล มีราคายอมเยา ศูนยวิจัยมหาวิทยาลัยกรุงเทพ (กรุงเทพ โพลล ) ได ดํ า เนิ น การสํ า รวจความคิ ด เห็ น เรื่ อ ง “ความพรอ มของประเทศไทยหากมีการเป ดเสรี อาเซี ย นในสายตานั ก ท อ งเที่ ย วต า งชาติ ”ขึ้ น โดยเก็บขอมูลเมื่อวันที่ ๑๑-๑๓ มกราคม ๒๕๕๖ ที่ผ านมา เพื่อ เป น ขอ มู ลใหกั บ หน ว ยงานภาครั ฐ และเอกชนที่เกี่ยวของ รวมถึง เพื่อเตรียมความ พร อ มให กั บ ประเทศไทยในการเป ด เสรี ก าร ท อ งเที่ ย ว โดยเฉพาะในมิ ติ ค วามคิ ด เห็ น ของ นักทองเที่ยวตางชาติพบวา

๓๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

นั ก ท อ งเที่ ย วต า งชาติ ร ะบุ ว า จุ ด เด น สํา คั ญ ที่ทํ า ใหส นใจมาท อ งเที่ ย ว ประเทศไทย อั น ดั บ แรกคื อ โบราณสถานและโบราณวั ต ถุ (รอยละ ๒๘.๑) รองลงมาคือ วัฒนธรรมประเพณี และศิลปะพื้นบาน (รอยละ ๒๐.๔) และชายหาด ทะเล (รอยละ ๑๔.๓) ทั้งนี้เมื่อถามตอวาเชื่อมั่นตอ การให ค วามปลอดภั ย นั ก ท อ งเที่ ย วต า งชาติ ที่ ม าท อ งเที่ ย วในประเทศไทยมากน อ ยเพี ย งใด รอยละ ๙๗.๖ เชื่อมั่น คอนขางมากถึง มากที่สุ ด มีเพียงรอยละ ๒.๔ เทานั้นที่เชื่อมั่นคอนขางนอย ถึงนอยที่สุด ส ว นความเห็ น ต อ ป จ จั ย ที่ อ าจทํ า ให บรรยากาศการท อ งเที่ ย วในประเทศไทยแย ล ง อัน ดับแรกคือ การจราจรติ ดขัด (รอยละ ๓๗.๒) รองลงมาคื อ การเอาเปรี ย บขึ้ น ค า โดยสารของ แท็กซี่ ตุกตุก (รอยละ ๒๓.๒) และการโกงราคา สินคา ขายของแพง (รอยละ ๒๐.๗) เมื่ อ สอบถามถึ ง ความต อ งการที่ จ ะ กลั บ มาเที่ ย วประเทศไทยอี ก ในครั้ ง ถั ด ไปพบ วา รอยละ ๘๕.๐ จะกลับมาอีก ขณะที่รอยละ ๑.๐ จะไมกลับมาอีก และรอยละ ๑๔.๐ ยัง ไม แนใจ ทั้งนี้เมื่อถามตอวายินดีที่จะแนะนําหรือบอก ตอใหผูอื่น มาเที่ยวประเทศ ไทยหรือไม รอยละ ๙๖.๓ จะแนะนํา ขณะที่รอยละ ๓.๗ ยังไมแนใจ ด า นความรู สึ ก ต อ การมาท อ งเที่ ย ว ประเทศไทย โดยเปรียบเทียบระหวางกอนเดินทาง มากั บ เมื่ อ ได ม าเที่ ย วแล ว พบว า นั ก ท อ งเที่ ย ว ตา งชาติ รอ ยละ ๖๐.๕ รูสึ กดี กว าที่ คาดหวัง ไว และร อ ยละ ๓๗.๖ รู สึก พอๆ กั บ ที่ ค าดหวั ง ไว มีเพียงรอยละ ๑.๙ รูสึกแยกวาที่คาดหวังไว สํ า หรั บ ความเห็ น “หากมี ก ารเป ด ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ประเทศไทยมีความ พรอมในการรองรับนักทองเที่ยวตางชาติมากนอย เพียงใด” รอยละ ๘๓.๙ เห็นวาพรอมคอนขางมาก ถึง มากที่สุด ขณะที่รอยละ ๑๖.๑ เห็น วาพรอม คอนขางนอยถึงนอยที่สุด สุ ด ท า ยเมื่ อ ถามว า “ประเทศที่ น า ท อ งเที่ ย วมากที่ สุ ด ในอาเซี ย นคื อ ประเทศใด”

พบวาอันดับแรกคือ ประเทศไทย (รอยละ๕๘.๐) รองลงมาคือ ประเทศเวียดนาม (รอยละ ๓๔.๑) ประเทศกั มพู ชา (รอ ยละ ๓๐.๖) ประเทศลาว (รอยละ ๓๐.๓) และประเทศสิง คโปร (รอยละ ๒๖.๑) จากการประชุ ม ASEAN Tourism Forum (ATF) เมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๕ ที่เมืองมานาโด เกาะสุ ล าเวสี ประเทศอิ น โดนี เ ซี ย ได รั บ ทราบ และเห็นชอบรายงานแผนการตลาด ซึ่งจัดเปนแผน กลยุ ท ธ เ พื่ อ การท อ งเที่ ย วอาเซี ย น (ASEAN Tourism Strategic Plan: ATSP) สําหรับป พ.ศ. ๒๕๕๔ – พ.ศ. ๒๕๕๘ โดยมีเปาหมายในการ ดําเนินงานดังนี้ คือ ในป พ.ศ. ๒๕๕๕ ตั้งเปากลุม นักทองเที่ยวจากจีนและอินเดีย เนื่องจากมีอัตรา การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจสูง ป พ.ศ. ๒๕๕๖ ส ง เสริ ม การท อ งเที่ ย วใหม ๓ กลุ ม หลั ก คื อ การทองเที่ยวเพื่อการเสริมสรางประสบการณชีวิต การทองเที่ยวเชิงสรางสรรค และการทองเที่ยวเชิง ผจญภัย ป พ.ศ. ๒๕๕๗ เจาะตลาดนักทองเที่ยว เชิงธุรกิจ (Business Travel) และป พ.ศ. ๒๕๕๘ เจาะตลาดนักทองเที่ยวผูสูงอายุ (Senior Travel) และยั ง ได แ บ ง การท อ งเที่ ย วหลั ก ในอาเซี ย น ออกเปน ๔ กลุม คือ การทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรม และมรดกโลก การท อ งเที่ ย วทางธรรมชาติ แหลง ทองเที่ยวชุมชน และการทองเที่ยวทางเรือ โ ด ย ไ ด ตั้ ง เป า ห ม า ย ว า ใ น ป พ .ศ . ๒ ๕ ๕ ๘ จะมี นั ก ท องเที่ ย วจากภู มิ ภ าคอื่ น เดิ น ทางเข า มา ท อ งเที่ ย วจํ า นวน ๑๐๗ ล า นคน เพิ่ ม จากป พ.ศ. ๒๕๕๔ ที่มีจํานวน ๗๕ ลานคนในอัตราเฉลี่ย รอยละ ๗-๘ ตอป ซึ่ง นายสุรพล เศวตเศรนี ผูวาการการ ทอ งเที่ ย วแห ง ประเทศไทย ( ททท.) ยอมรั บ ว า หากอัตราการขยายตัวของอุตสาหกรรมทองเที่ยว เพิ่มขึ้นเปนเงาตามตัวธุรกิจการคาของประชาคม อาเซี ย นโดยรวม ตรงนี้ จ ะเป น จุ ด สนใจของ นักลงทุนตางชาติที่จะพากันเดินทางเขามาแขงขัน ในดา นการลงทุน อาจสง ผลตอ ผูป ระกอบการ ทองถิ่นที่ขาดทักษะ ประสบการณ และที่ตองระวัง

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓๕

เปนอยางยิ่งก็คือ การแยงกันใชทรัพยากร อีกทั้ง ระบบสาธารณูปโภคที่เรามีอยู จําเปนอยางยิ่ง ที่ จะตองเรงหามาตรการรับมือกับปรากฏการณนี้ใน อีกสามปขางหนา จึงจําเปนตองรีบสรางภูมิคุมกัน โดยเฉพาะกลุมผูประกอบการซึ่ง กวารอยละ ๗๐ เป น ผู ป ระกอบการรายย อ ยที่ ต อ งเผชิ ญ กั บ การ แขงขันที่รุนแรง แตขณะเดียวกันเราตองเรงแยงชิง ความไดเปรี ยบเสียกอน ดวยการชู จุดแข็ง เรื่อ ง ธรรมชาติที่สวยงาม คนไทยใจดี มีวัฒนธรรมที่เปน เอกลักษณ มีประวัติศาสตรนาสนใจ นับรวมไปถึง อ า ห า ร ไ ท ย ที่ ช า ว โ ล ก กํ า ลั ง นิ ย ม ช ม ช อ บ ดังนั้น เมืองไทยจึงตองเตรียมเลือกเสนอขายการ ทองเที่ยวแบบอนุรักษสิ่งแวดลอมและวัฒนธรรม มากกวาอยางอื่น และจากการประชุม World Economic Forum on East Asia เมื่อเดือนพฤษภาคม

๒๕๕๕ ที่ ผ า นมาในประเทศไทย ได ก ล า วถึ ง ประเด็นตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยว ดังนี้ - จากสถิ ติ ป พ.ศ. ๒๕๕๔ อาเซี ย นมี นัก ทอ งเที่ ยวเดิ นทางเขา มาท องเที่ ยว ประมาณ ๗๙ ลานคนในจํานวนนี้มีนักทองเที่ยวจากอาเซียน ดวยกัน รอยละ ๔๓ - จากการวิเคราะหในดานศักยภาพดาน การแข ง ขั น ด า นการท อ งเที่ ย วของประเทศใน อาเซียน ซึ่งสิง คโปรมีศักยภาพดานการแขง ขันสูง ที่ สุ ด ในอาเซี ย น รองลงมาคื อ มาเลเซี ย ไทย กัมพูชา และฟลิปปนส โดยพิจารณาจากจุดแข็ง เรื่ อ งทรั พ ยากรธรรมชาติ วั ฒ นธรรม ความ ปลอดภั ย การสนับ สนุ น ของรั ฐบาล ความคุ มค า และปจจัยอื่นที่สนับสนุนดานการทองเที่ยว

ดัชนีขีดความสามารถในการแขงขันของภูมิภาคอาเซียน ภูมิภาค อาเซียน

อันดับดัชนีขีด ความสามารถ ในการแขงขัน

๑.สิงคโปร ๒.มาเลเซีย ๓.ไทย ๔.บรูไน ๕.อินโดนีเซีย ๖.เวียดนาม ๗.ฟลิปปนส ๘.กัมพูชา ๙.ลาว ๑๐.พมา

๑๐ ๓๕ ๔๑ ๖๗ ๗๔ ๘๐ ๙๔ ๑๐๙ -

ดัชนีความพรอม ของภาครัฐ อันดับ ๖ ๖๐ ๗๗ ๙๖ ๙๔ ๘๙ ๙๘ ๑๑๐ -

ระดับ คะแนน ๕.๗๒ ๔.๗๑ ๔.๔๕ ๔.๒๐ ๔.๒๑ ๔.๒๘ ๔.๑๘ ๓.๙๒ -

ดัชนีความพรอม ของภาคธุรกิจ อันดับ ๔ ๔๐ ๔๓ ๕๐ ๘๖ ๘๙ ๙๕ ๑๑๘ -

ระดับ คะแนน ๕.๓๙ ๔.๓๕ ๔.๓๒ ๔.๑๔ ๓.๓๓ ๓.๓๑ ๓.๑๘ ๒.๗๓ -

ดัชนีความพรอม ของทรัพยากร การทองเที่ยว ระดับ อันดับ คะแนน ๒๓ ๔.๕๙ ๑๘ ๔.๗๒ ๒๑ ๔.๖๔ ๖๓ ๓.๘๗ ๔๐ ๔.๓๕ ๔๖ ๔.๑๒ ๗๕ ๓.๖๙ ๘๑ ๓.๖๗ -

คาเฉลี่ย ระดับ คะแนน ๕.๒ ๔.๖ ๔.๕ ๔.๑ ๔.๐ ๓.๙ ๓.๗ ๓.๔ -

๓๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

บรูไน

และจากแผนกลยุ ท ธ ก ารท อ งเที่ ย ว อาเซียน ป พ.ศ. ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ ประเทศสมาชิก ในอาเซี ย นมี ค วามเห็ น ร ว มกั น ที่ จ ะส ง เสริ ม การ ทอ งเที่ย วในภูมิ ภ าคอาเซี ยนให กับ นั ก ท องเที่ ย ว ภู มิ ภ าคอื่ น ๆ ได รู จั ก มากยิ่ ง ขึ้ น โดยตั้ ง เป า เพิ่ ม นั ก ท อ งเที่ ย วเป น ๑๐๐ ล า นคน โดยในแต ล ะ ประเทศไดจัดทําคําขวัญเชิญ ชวนใหนักทองเที่ยว เดินทางเขาไปเที่ยวชม ไมวาจะเปน กัมพูชา เวียดนาม

อินโดนีเซีย ลาว มาเลเซีย สิงคโปร ฟลิปปนส พมา ไทย

Kingdom of Wonder A Different Orient

A Kingdom of Unexpected Treasures Wonder Indonesia Simply Beautiful Malaysia Truly Asia Your Singapore Pilipinas Kay Ganda Mystical Myanmar Amazing Thailand Always Amazes You

๑๐ อันดับนักทองเที่ยวที่เดินทางเขามาในแตละประเทศอาเซียน ไทย ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐

มาเลเซีย จีน ญี่ปุน รัสเซีย เกาหลี อินเดีย ลาว ออสเตรเลีย อังกฤษ

สหรัฐอเมริกา

ลาว ๒,๔๗๐๖๘๖ ๑,๗๖๐,๕๖๔ ๑,๑๒๖,๒๒๑ ๑,๐๑๔,๔๙๓ ๑,๐๑๔,๒๙๒ ๙๑๖,๗๘๗ ๘๘๗,๖๗๗ ๘๕๔,๐๖๔ ๘๔๔,๒๒๔ ๖๘๔,๐๗๓

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐

ฟลิปปนส ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐

เกาหลี

สหรัฐอเมริกา

ญี่ปุน จีน ออสเตรเลีย ฮองกง สิงคโปร แคนาดา มาเลเซีย อังกฤษ

๗๔๐,๖๒๒ ๖๐๐,๑๖๕ ๓๕๘,๗๔๔ ๑๘๗,๔๔๖ ๑๔๗,๔๖๙ ๑๓๓,๗๔๖ ๑๒๑,๐๘๓ ๑๐๖,๓๔๕ ๗๙,๖๙๔ ๙๖,๙๒๕

ไทย เวียดนาม จีน

๑,๕๗๙,๙๔๒ ๕๖๑,๕๘๕ ๑๕๐,๗๙๑ สหรัฐอเมริกา ๕๐,๐๙๒ ญี่ปุน ๓๗,๘๘๓ อังกฤษ ๓๕,๖๒๒ เกาหลี ๓๔,๗๐๗ เยอรมัน ๓๑,๘๗๔ ออสเตรเลีย ๒๑,๒๘๐ มาเลเซีย ๑๗,๗๐๒

พมา ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐

สิงคโปร ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐

อินโดนีเซีย จีน มาเลเซีย ออสเตรเลีย อินเดีย ญี่ปุน ฟลิปปนส ฮองกง อังกฤษ

๒,๕๘๙,๐๘๑ ๑,๕๗๖,๗๐๒ ๑,๑๓๗,๗๖๖ ๙๕๕,๔๓๔ ๘๖๗,๗๘๗ ๖๕๕,๗๔๓ ๖๗๖,๖๐๐ ๔๖๔,๐๕๙ ๔๔๒,๒๔๓ สหรัฐอเมริกา ๔๓๙,๙๒๓

จีน ไทย มาเลเซีย เกาหลี

สหรัฐอเมริกา

ญี่ปุน ฝรั่งเศส สิงคโปร เยอรมัน อินเดีย

๖๒,๐๑๘ ๖๑,๖๙๖ ๒๓,๒๘๗ ๒๒,๕๒๔ ๒๑,๖๘๐ ๒๑,๓๒๑ ๑๙,๔๑๔ ๑๕,๓๙๑ ๑๔,๐๐๖ ๑๒,๓๑๘

เวียดนาม ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘

จีน เกาหลี ญี่ปุน

๑,๔๑๖,๘๐๔ ๕๓๖,๔๐๘ ๔๘๑,๕๑๙ สหรัฐอเมริกา ๔๓๙,๘๗๒ กัมพูชา ๔๒๓,๔๔๐ ออสเตรเลีย ๒๘๙,๗๖๒ มาเลเซีย ๒๓๓,๑๓๒ ฝรั่งเศส ๒๑๑,๔๔๔

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓๗

๑๐ อันดับนักทองเที่ยวที่เดินทางเขามา ในแต ล ะประเทศอาเซี ย น เฉพาะที่ มี ข อ มู ล จาก UNWTO ๖ ประเทศ จะเห็นไดวามีการเดินทาง ของนักทองเที่ยวภายในภูมิภาคอาเซียนมากเปน อัน ดับ แรก ตามด วยกลุ ม ตลาดเอเชีย ตะวั น ออก กลุ ม ตลาดยุ โ รป กลุ ม อเมริ ก า และโอเชี ย เนี ย จากตัวเลขขางตน จะเห็นไดวาประเทศไทยไดรับ นักทองเที่ยวจากตลาดระยะไกลมากกวาประเทศ คูแขงในอาเซียน ในขณะที่ สิ ง คโปร ไ ด รั บ นั ก ท อ งเที่ ย ว ภายในภู มิ ภ าคอาเซี ย นและจากตลาดเอเชี ย ตะวั น ออกเปน หลัก โดยมี อัง กฤษและสหรัฐ เป น ตลาด Long Haul ที่สําคัญ ป จ จั ย สนั บ สนุ น ให เ กิ ด การเติ บ โตของ อุ ต สาหกรรมท อ งเที่ ย วภายในภู มิ ภ าคอาเซี ย น ไดแก - การจัดทํา ASEAN Single Visa ซึ่งอยู ในระหวา งการพิจารณาศึกษาวิธีก ารดํ าเนิ น การ และการกําหนดแนวทางและกรอบระยะเวลาใน การจัดทํา อยางไรก็ตามขณะนี้กลุม CLMV หรือ กัมพูชา ลาว เมียนมาร เวียดนาม กําลังจะใชระบบ Single Visa ในการเดินทางทองเที่ยวระหวาง ๔ ประเทศดัง กลาว ซึ่งถือเปนการเคลื่อนไหวของ คูแขงขันของประเทศไทย - การขยายตั ว ของเส น ทางบิ น ภายใน ภูมิภ าค โดยอาเซีย นไดจั ดทํา ความรวมมือ ดา น การขนสง ทางอากาศในดา นการขนส ง ผูโ ดยสาร ทางอากาศ โดยตั้ ง เป า หมายที่ จ ะบรรลุ การเป น ตลาดการบิน รวมอาเซีย นภายในป พ.ศ. ๒๕๕๘ เฉพาะสายการบินไทย สิงคโปรแอรไลน มาเลเซีย แอร ไ ลน ซึ่ ง เป น สายการบิ น หลั ก ของภู มิ ภ าค ขณะนี้มีเสนทางบิน International Destination ๓๖๒ แห ง (ไม ร วมอาเซี ย น) และเส น ทางบิ น ภายในอาเซียน ๓๔ จุดบิน สายการบินตนทุนต่ําใน เอเชี ย ขยายตั ว จาก ๑๗ Destinations ในป ๒๕๔๔ เปน ๖๓ Destination ในป พ.ศ. ๒๕๕๐ ตั ว เลขในป พ.ศ. ๒๕๕๒ สายการบิ น ต น ทุ น ต่ํ า ครองสวนแบงที่นั่งเพิ่มเปน ๑๕ % (LCC ๑๐๐

ลานที่นั่ง และ Full Service Airlines ๕๔๓ ลาน ที่ นั่ ง ) ซึ่ ง ส ง ผลให ก ารเดิ น ทางภายในภู มิ ภ าคมี ความถี่ เ พิ่ ม มากขึ้ น และขยายไปสู ก ลุ ม ตลาด ระ ดั บก ลาง ม าก ยิ่ ง ขึ้ น ร ว ม ทั้ ง มี โ อก าสใน การสง เสริม Weekend Destination ภายใน ภูมิภาคเดียวกันเพิ่มขึ้นดวย - การพัฒนาเสนทางคมนาคมทางบกที่ เชื่อ มโยงภายในภูมิ ภาค ทั้ง ๓ ส วนหลัก ไดแ ก North South Corridor / East West Corridor / Southern Economic Corridor รวมทั้งโครงการ รถไฟความเร็ ว สู ง เมื่ อ เสร็ จ สมบู ร ณ จ ะทํ า ให การเดินทางเชื่อมโยง โดย Overland ภายใน ภูมิภาคขยายตัวอยางสูง สําหรับ โอกาสจากการขยายการลงทุ น หรือการรวมทุนในกลุมประเทศอาเซียนนั้น ขอมูล จากการเจรจาในข อ ผู ก พั น ด า นการเป ด เสรี ก าร ท อ งเที่ ย วนั้ น การลงทุ น ในสาขาธุ ร กิ จ Travel Agency และ Tour Operator ยังคงใหตางชาติ ถื อ หุ น ได ไ ม เ กิ น ร อ ยละ ๔๙ และกึ่ ง หนึ่ ง ของ กรรมการบริหารตองมีสัญชาติไทย สวนการลงทุน ในสาขาธุรกิจโรงแรม จะมีการผลักดันใหมีการเพิ่ม สัดสวนการลงทุนของนักลงทุนอาเซียนถึงรอยละ ๗๐ ในป พ.ศ. ๒๕๕๘ ขอบเขตของการลงทุ น ดังกลาวจะเปดใหเฉพาะโรงแรมระดับหรู หกดาว ขึ้ น ไป ดั ง นั้ น ตลาดจะแข ง ขั น เฉพาะในตลาด ระดั บ บน ดั ง นั้ น กลุ ม ตลาดระดั บ กลางลงมา ยั ง คงได รั บการปกป องต อ ไปอี กระยะหนึ่ ง ซึ่งผูประกอบการโรงแรมควรใชระยะเวลาดังกลาว ในการพัฒนาและเรงเพิ่มประสิทธิภาพการบริการ จั ด การภายในองค ก รเพื่ อ รองรั บ การแข ง ขั น ใน ระดั บตอ ไป นอกจากนี้ ประเทศไทยยัง มีโอกาส จากการรองรั บ การลงทุ น ของ Mega Project เพิ่ ม มากขึ้ น ด ว ย ไม ว า จะเป น ห า งสรรพสิ น ค า Yacht Marina หรือศูนยการประชุม เปนตน สวนอุปสรรคและขอจํากัดในการเตรียม ความพร อ มของประเทศไทยที่ จ ะรองรั บ การ ขยายตั ว จากกลุ ม ตลาดอาเซี ย นยั ง มี ไ ม ม ากนั ก เนื่องจากที่ผานมาการเติบโตของธุรกิจทองเที่ยว

๓๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ไทย อาศัยการขยายตัวของนักทองเที่ยวจากนอก ภูมิภาคเปนหลัก ที่ผานมาผูประกอบการสวนใหญ จึงใหความสนใจตอกลุมตลาดอาเซียนในลักษณะ กลุ มลู กค าเสริ มมากกว า กลุ มลู กค าหลัก แมจ ะมี ผูประกอบการบางรายที่เริ่มขยายตลาดกาวสูพื้นที่ ตลาดใหม เชน อินโดนีเซีย ฟลิ ปปนส เวียดนาม แตมีจํานวนไมมากนัก ดังนั้น ไทยจึงตองมีการปรับบริการเพื่อ รองรั บ การขยายตั ว ของกลุ ม ตลาดอาเซี ย น ให สอดคลองกับพฤติกรรมของนักทองเที่ยวแตละชาติ แตกตางกัน ทั้ง ในแงวัฒนธรรม ศาสนา อาหาร การกิ น อาทิ เ ช น ภาษา (บาฮาซา) อาหาร (ฮาลาล) ซึ่งยังมีไมเพียงพอ อีกประเด็น ที่ ควรใหความสนใจในอี ก ด า นหนึ่ ง คื อ การหลั่ ง ไหลเข า มาของแรงงาน ประเทศเพื่อนบาน ซึ่งสวนหนึ่งของแรงงานไดไหล เขาสูภาคบริการของประเทศไทยและดวยประเพณี และพฤติ ก รรมที่ ต า งกั น กั บ คนไทย อาจมี ผ ลให อัต ลั กษณ ข องไทยในด านการต อ นรับ และความ เป น มิ ต รไมตรี ซึ่ ง เป น จุ ด แข็ ง ของประเทศไทย อาจจะลดลงซึ่ ง อาจจะส ง ผลต อการแข ง ขั น ของ ธุรกิจทองเที่ยวไทยในระยะยาว สําหรับแนวทางในการเตรียมความพรอม หรือการรับมือของอุตสาหกรรมการทองเทียวของ ไทย ในการเขาสูประชาคมอาเซียน - การพัฒนาสิน คาและบริการ โดยการ สราง Brand เพื่อยกระดับภาพลักษณและสราง ความแตกตา งของ Brand บริ การ ของไทยให ขยายไปสูความเปน Regional Brand อาทิเชน เครื อ โรงแรมของไทย เครื อ ร า นอาหารไทย สปาไทย เปนตน - การสร า ง Value Creation / Innovation สร าง ส ร ร ค มู ล ค า เ พิ่ ม ให สิ น ค า ทั้ ง คุ ณ ค า ทางเศรษฐกิ จ Economical Value ความคุมคาเงิน และราคาที่ลูกคาสามารถเขาถึงได รวมถึงคุณคาที่เปน Functional Value นําเสนอ บริการที่มีคุณภาพและมาตรฐาน และที่สําคัญคือ Emotional Value คุณคาทางจิตใจที่ลูกคาพึง

ไ ด รั บ จ า ก ค ว า ม มี อั ธ ย า ศั ย ไ ม ต รี แ ล ะ ความประทับใจในความเปนมิตรไมตรีของคนไทย ซึ่ ง เป น อั ต ลั ก ษณ ซึ่ ง เป น จุ ด แข็ ง ที่ สํ า คั ญ ที่ สุ ด ของไทย - การสรางมาตรฐานสิน คา และบริ การ ซึ่งตอบสนองกลุมลูกคาภายในภูมิภาคซึ่ งมีความ แตกตางกันในแตละประเทศ และมีความตองการ บริ ก าร เฉพาะ ไม ว า จะเป น ด า นมาตรฐาน ร า นอาหาร ฮาลาล หรื อ ปรั บ ปรุ ง การบริ ห าร จัดการในภาพรวม ความสะอาด และสุขอนามั ย เปนตน ที่สําคัญคือการมุงเนนการรักษาทรัพยากร สิ่ ง แวดล อ มทางธรรมชาติ แ ละรั ก ษาเอกลั ก ษณ วัฒนธรรม - การเพิ่มทักษะภาษา โดยเฉพาะภาษา ที่ สํ า คั ญ ในกลุ ม อาเซี ย น อาทิ ภาษาบาฮาซา สําหรับตลาดอินโดนีเซีย มาเลเซีย ภาษาเวียดนาม รวมถึงเพิ่มพูนความสามารถดานภาษาอังกฤษและ ภาษาจี น โดย เฉพ าะภาษาอั ง กฤษ ที่ เป น ภาษากลางในการสื่ อ สารระหว า งกั น และเป น เครื่ อ งมื อ สํ า คั ญ ในก ารสื่ อ สาร ขณะทํ า งาน ตามกฎบั ต รอาเซี ย นข อ ๓๔ บั ญ ญั ติ ว า “The working language of ASEAN shall be English” กล า วคื อ ให ภ าษาอั ง กฤษเป น ภาษากลางในการติดตอสื่อสารระหวางกัน สงผล ใหการพัฒนาทักษะการสื่อสารภาษาอังกฤษโดยไม อาจหลี กเลี่ ย งได แต จากผลการวิ จั ย ขอ ง Education First สถาบันสอนภาษาตางประเทศ ชั้ น นํ า ได เ ปรี ย บเที ย บความสามารถในการใช ภาษาอังกฤษจากกลุมประชากรจํานวน ๒ ลานคน ใน ๔๔ ประเทศทั่ว โลกที่ ไ ม ใช ภาษาอั ง กฤษเป น ภาษาแรก โดยให ทํ า แบบทดสอบออนไลน ท่ี ไ ด มาตรฐาน ผลปรากฏวาประเทศไทยอยูในลําดับที่ ๔๒ ซึ่งมีผลคะแนนที่ต่ํากวาหลายประเทศในเอเชีย ไม ว า จะเป น กั ม พู ช าที่ ไ ด ลํ า ดั บ ที่ ๔๑ เวี ย ดนาม ลําดับที่ ๓๙ มาเลเซีย ลําดับที่ ๙ เกาหลีใต ลําดับ ที่ ๑๓ ไต ห วั น ลํ า ดั บ ที่ ๒๕ จี น ลํ า ดั บ ที่ ๒๙ อินเดีย ลําดับที่ ๓๐ และอินโดนีเซีย ลําดับที่ ๓๔ ซึ่ง จากผลดัง กลาวสะทอนให เห็นวาประเทศไทย

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๓๙

ต อ งปรั บ ปรุ ง ระดั บ ภาษาอั ง กฤษของคนในชาติ เพื่อใหไ ทยกลับมาเปนผูนําดานภาษาอัง กฤษของ อาเซียน - มาตรฐานบุคลากร ซึ่ง ตองเปนไปตาม มาตรฐาน MRA หรื อ ข อ ตกลงร ว มว า ด ว ยการ ยอมรั บ คุ ณ สมบั ติ บุ ค ลากรวิ ช าชี พ ด า นการ ท อ งเที่ ย วอาเซี ย น ทั้ ง นี้ เ พื่ อ ให ก ารจ า งงาน ผู เ ชี่ ย วชาญและแรงงานด า นการท อ งเที่ ย วของ ประเทศไทยสามารถแขงขันไดภายในภูมิภาค จากที่ไดอรรถาธิบายมาจนถึงบรรทัดนี้ ท า นผู อ า นก็ ค งพอจะเห็ น ภาพของการเข า สู ประชาคมอาเซี ยนของประเทศไทยว า จะหนั ก หนาสาหั ส หรื อ ไม อ ย า งไร แต โ ดยส ว นตั ว ของ ผู เ ขี ย นเองมี ค วามเชื่ อ ว า การเข า สู ป ระชาคม อาเซียนคือโอกาสหนึ่งที่จะทําใหผูประกอบการ ตลอดจนบุคลากรวิชาชีพดานการทองเที่ยวของ ไทยไดมีสถานที่ในการประกอบอาชีพหรือมีที่ยืน มากขึ้น หากเพียงแตเราเตรียมความพรอ มของ ตั ว เราเองเป น อย า งดี ใ นระยะเวลาที่ ยั ง คง เหลืออยูกอนจะถึงเดือนธันวาคม ๒๕๕๘

อางอิง

พงศธร เกษสําลี. (๒๕๕๕). เอกสารประกอบการบรรยาย เรื่อง ทองเที่ยวไทยพรอมเขาสู AEC หรือยัง . สื บ ค น เมื่ อ ๙ กุ ม ภาพั นธ ๒๕๕๖. จาก www.eTATjournal.com วัชรกฤต แยมโอฐ. (๒๕๕๕). ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) ตอนที่ ๑. สืบคนเมื่อ ๑๐ กุมภาพันธ ๒๕๕๖. จาก www.eTATjournal.com วัชรกฤต แยมโอฐ. (๒๕๕๖). ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) ตอนที่ ๒. สืบคนเมื่อ ๑๐ กุมภาพันธ ๒๕๕๖. จาก www.eTATjournal.com สํ า นั ก งานคณะกรรมการพั ฒ นาเศรษฐกิ จ และสั ง คม แหงชาติ. (๒๕๕๔). การเตรียมความพรอมเขา สูประชาคมอาเซียน ป ๒๕๕๘. สืบคนเมื่อ ๑๐ กุ ม ภ าพั น ธ ๒๕๕๖. จาก www. nesdb. go.th UNWTO (๒๕๕๔). สถิตินักทองเที่ยวเดือนมกราคมธันวาคม ป ๒๕๕๔. สืบคนเมื่อ สืบคนเมื่อ ๑๐ กุมภาพันธ ๒๕๕๖. จาก www.unwto.org

ภาพประกอบ

Familyweekend Magazine. (๒๕๕๖). สืบคนเมื่อ ๑๐ มีนาคม ๒๕๕๖. จาก www. facebook. com/ pages/ Familyweekend- Magazine /291074160915954

๔๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

“อยุธยา”กับการโหยหาอดีต ปญจวัลย ชาวดง * 3

เมื่ อ กล า วถึ ง “อยุ ธ ยา” มโนทั ศ น ข องคนไทยโดยส ว นใหญ จ ะนึ ก ถึ ง กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา ราชอาณาจักรอันยิ่งใหญของชนชาติไทยที่มีความเจริญรุงเรืองทั้งทางดานการปกครอง เศรษฐกิจ การคา รวมถึงการติดตอกับตางประเทศ “อยุธยา” คือความทรงจํารวมทางประวัติศาสตรของคนใน สังคมไทยที่สืบเนื่องมาตั้งแตยุคตนกรุงรัตนโกสินทรจนถึงปจจุบัน มโนทัศนเกี่ยวกับอยุธยามีการเปลี่ยนแปลงไปตามบริบททางสังคม กลาวคือในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนชวง รัช กาลพระบาทสมเด็จ พระพุ ท ธยอดฟา จุ ฬาโลกมหาราช (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๕๒) จนถึ ง รั ชสมั ย พระบาทสมเด็ จ พระนั่งเกลาเจาอยูหัว (พ.ศ. ๒๓๕๒-๒๓๖๗) อยุธยาคือตนแบบของความเจริญใหกับกรุงเทพมหานคร อันเปนที่มาของ สํานวน “ครั้งบานเมืองยังดี” อันหมายถึงการสรางพระนครแหงใหมใหรุงเรืองเหมือนในสมัยกรุงศรีอยุธยา มโนทัศน ดังกลาวไดรับการเนนย้ําตลอด ๓ รัชกาลแรกแหงกรุงรัตนโกสินทร เมื่อลวงถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว (พ.ศ. ๒๔๑๑ – ๒๔๕๓) หลังการปฏิรูปการปกครอง พ.ศ. ๒๔๓๕ ตามมาดวยการจัดตั้งการปกครองแบบ มณฑลเทศาภิบาลเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๘ มโนทัศนของอยุธยาหรือกรุง เกาคอย ๆ ปรับเปลี่ยนไปสูความเปนทองถิ่นของ กรุงเทพฯ กระทั่งไดรับจัดตั้งเปนจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๑ หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง “อยุธยา” จึงมีฐานะสําคัญใน ๒ บทบาท บทบาทแรกคืออดีตราชอาณาจักรอันยิ่งใหญในประวัติศาสตรชาติไทย และบทบาทใหม คือเปนจังหวัดหนึ่งในภาคกลางของประเทศไทย

* นิสิตปริญญาโท ภาควิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๔๑

“อยุธยา” ในฐานะของ “กรุงศรีอยุธยา”

กรุงศรีอยุธยาเปนอาณาจักรที่รุงเรืองทั้งดาน การเมื อ งการปกครอง เศรษฐกิ จ การค า สั ง คม วัฒนธรรม รวมถึงการตางประเทศแมวากรุงศรีอยุธยา จะรุ ง เรื อ งจนกลายเป น อาณาจั ก รยิ่ ง ใหญ แต ก็ ต อ ง สิ้นสุดลงใน พ.ศ. ๒๓๑๐ จากสาเหตุปญหาภายในและ ภายนอก ที่สงผลกระทบตอความมั่นคงของอาณาจักร อยุ ธ ยา โดยเฉพาะป ญ หาภายในจากการที่ ร ะบบ การป อ งกั น ตนเองของอาณาจั ก รอยุ ธ ยาพั ง ทลาย ความไรประสิทธิภาพของการจัดการปกครองหัวเมือง และกําลังคน๑ กอนหนาเสียกรุงผูคนภายในอาณาจักร โดยเฉพาะเหลาขุนนางเกิดการแตกแยก ทําใหระบบ การปอ งกั น ของอาณาจั ก รไม ทํ างาน ส ง ผลต อความ มั่นคงและการปกปองอาณาจักร และเมื่อรวมกับปจจัย ภายนอกอย า งการรุ ก รานป ด ล อ มของพม า และ ยุท ธศาสตร การรบใหม ของข าศึ กส ง ผลใหอ าณาจั ก ร อยุธยาลมสลายในที่สุด แม ว า กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยาราชธานี ข องไทยจะ ล ม สลายลงไปแล ว แต รู ป แบบการปกครอง สั ง คม วัฒนธรรม และแบบแผนตาง ๆ ของกรุงศรีอยุธยามิได สูญสลายลงไปดวย อดีตอันรุงเรืองของราชธานีเกายัง ได รั บ ก าร ปลุ ก ฟ น คื น กลั บ มาตามบริ บ ทคว าม เปลี่ยนแปลงของบานเมืองในฐานะ “อดีตอันรุงเรือง” เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ทรงสถาปนากรุงเทพพระมหานคร ทรงพยายามสราง ราชธานีแหงใหมตามแบบแผนของกรุงศรีอยุธยา โดย สร า งเมื องใหมี ลํ าน้ํ า ลอ มรอบ กํา หนดองค ป ระกอบ สํ า คั ญ ของเมื อ งในตํ า แหน ง และแบบแผนเหมื อ น กรุ ง ศรี อ ยุธ ยาได แก พระบรมมหาราชวัง (วั ง หลวง) พระบวรราชวัง (วัง หนา) วังหลัง และวัดสําคัญ เชน การสร า งวั ด พระศรี รั ต นศาสดารามเช น เดี ย วกั บ วั ด พระศรี ส รรเพชญ การสร า งวิ ห ารพระโต หรื อวิ ห าร พระศรีศากยมุนี วัดสุทัศนเทพวรารามใหเหมือนกับ วิหารวัดพนัญเชิง ๒ สําหรับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในเขตพระบรมมหาราชวั ง สร า งขึ้ น เพื่ อ ประกอบ พิธีกรรมทางศาสนาแบบเดียวกับวัดพระศรีสรรเพชญ ในสมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา ๓ ไม มี พ ระสงฆ จํ า พรรษา นอ ก จาก นี้ ยั ง ทร ง ให อั ญ เชิ ญ ชิ้ น ส ว น แก น ของ

พระศรีสรรเพชญที่ถูกทําลายไปเมื่อคราวเสียกรุง จาก วัดพระศรีสรรเพชญที่กรุงศรีอยุธยามาบรรจุไวในเจดีย องค ใ หญ ที่ วั ด พระเชตุ พ นวิ ม ลมั ง คลาราม (วั ด โพธิ์ ) พระราชทานนามวา “พระเจดียศรีสรรเพชญดาญาณ” เมื่ อ พ.ศ. ๒๓๓๗ ๔ อั น เป น ความพยายามสร า ง ความชอบธรรมและความสืบเนื่องจากกรุง ศรีอยุธยา เพราะพระศรี ส รรเพชญ คื อ พระพุ ท ธรู ป สํ า คั ญ ที่ สุ ด องคหนึ่งในสมัยอยุธยา นอกจากการสรางพระบรมมหาราชวังที่ถอด แบบจากกรุงศรีอยุธยาแลว ยังมีการนําอิฐจากกําแพง กรุงเกามาสรางกําแพงพระนคร และปอมปราการดวย๕ เพื่อเปนที่มั่นใหแลวเสร็จกอนมีศึกพมา๖ โปรดฯ ใหขุด คลองรอบกรุงตั้งแตวัดสังเวชบางลําพูบนมาออกแมน้ํา เจาพระยาเหนือวัดสามปลื้ม ยาวถึง ๘๕ เสน ๑๓ วา กวาง ๑๐ วา ลึก ๕ ศอก และใหขุดคลองหลอดเป น คลองเชื่ อ มคลองคู เ มื อ งเดิ ม กั บ คลองรอบกรุ ง อี ก ๒ คลอง แล ว ขุ ด คลองใหญ แ ยกจากคลองรอบกรุ ง ขึ้ น ใหม เหนื อ วั ด สระแกหรื อ วั ด สระเกศในป จ จุ บั น พระราชทานนามว า “คลองมหานาค” เพื่ อ ให ประชาชนชาวพระนครไดลงเรื อไปประชุ มเล น เพลง และสักวาในเทศกาลฤดูน้ําเหมือนครั้งกรุงศรีอยุธยา๗ ความพยายามสร า งกรุ ง รั ต นโกสิ น ทร ใ ห มี ลั ก ษณะคล า ยคลึ ง กั บ ภู มิ ส ถานของกรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา ยัง ปรากฏอี กหลายด าน เช น การวางผัง พระที่ นั่ง ใน พระบรมมหาราชวัง เชนหมูพระมหามณเฑียรใหสราง ตามแผนผังพระราชวังหลวงของกรุงศรีอยุธยา ตัวอยาง พ ร ะ ที่ นั่ ง ดุ สิ ต ม ห า ป ร า ส า ท ต ร ง กั บ พ ร ะ ที่ นั่ ง สุริ ย าสนอ มริ น ทร หรื อซุ ม ประตู พ ระราชวั ง ให ส ร า ง เครื่ อ งยอดไม ท รงมณฑปประกอบลายรู ป ป น และ บานประตู ท าสี แ ดงเช น เดี ย วกั บ กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา ๘ สวนภู มิสถานของกรุง รั ตนโกสินทรก็ไ มแตกตา งจาก กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยานั ก มี ก ารจั ด ตั้ ง สถานที่ สํ า คั ญ โดยใช ชื่อเดียวกัน เชน ภูเขาทอง เทวสถาน เสาชิง ชากลาง พระนคร ป อ มคู ประตู ห อรบ และวั ด สํ า คั ญ ๆ ที่ปรากฏในกรุง ศรีอยุธยา๙ โดยเปลี่ยนนามวัดในเขต กรุ ง เทพ ฯ ให เหมื อน วั ดใน ก รุ ง ศรี อยุ ธย าเช น วัดบางหวาใหญ เปนวัดระฆังโฆษิตาราม วัดบางหวา นอยเปลี่ยนเปนวัดอมรินทราราม, วัดตองปุเปนวัดชนะ

๔๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

สงคราม วั ด เลี ย บเป น วั ด ราชบู ร ณราชวรวิ ห าร ๑๐ และยั ง ปรากฏชื่ อ วั ด มหาธาตุ วั ด ราชบู ร ณะ วั ด พลับพลาไชย วัดดุสิต วัดทอง วัดเงิน๑๑ เชนเดียวกับวัด ในกรุงศรีอยุธยาดวย ท า ง ด า น ก า ร เ มื อ ง ก า ร ป ก ค ร อ ง ข อ ง กรุ ง รั ต น โกสิ น ทร ต อ นต น ได ถ อดแบบมาจาก สมัยอยุธยาตอนปลายที่มี การปรับปรุง แบบแผนการ ปกครองมาตั้ง แตสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ๑๒ รวมทั้งการฟนฟูขนบธรรมเนียม ประเพณีที่มีมาตั้งแต สมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยาสู ก รุ ง รั ต นโกสิ น ทร ด ว ย เช น กฎหมายที่ ใ ช ใ นต น กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร ก็ ชํ า ระหรื อ รวบรวมมาจากกฎหมายสมัยกรุงศรีอยุธยา ซึ่งเริ่มใชมา ตั้ ง แต รั ช สมั ย สมเด็ จ พระรามาธิ บ ดี ที่ ๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงใหชําระ กฎหมายเมื่ อ พ.ศ. ๒๓๔๗ เรี ย กว า “กฎหมาย ตราสามดวง”๑๓นอกจากนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชยัง ทรงฟนฟูขนบธรรมเนียม และโบราณราชประเพณีหลายสิ่งดวยกัน เชนพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีแหสระสนาน ใหญ หรือที่เรียกกันวา พระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน พระราชพิธีตรียัมปวาย (โลชิง ชา) พระราชพิธีโสกันต ประเพณีเทศนมหาชาติ ประเพณีเสด็จพระราชทานผาพระกฐิน ฯลฯ ซึ่งลวนเปนประเพณีที่เคยประพฤติ ปฏิบัติกันแตครั้งกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานีของไทย๑๔ จากที่ ก ล า วมาข า งต น แสดงให เ ห็ น ว า แม “กรุ ง ศรี อยุ ธ ยา” จะล ม สลายไปใน พ.ศ. ๒๓๑๐ แต ใ นอี ก ๑๕ ป ห ลั ง จากนั้ น แบบแผนต า งๆของอยุ ธ ยาได นํ า กลับมาใชอีกครั้งโดยชนชั้นนําของกรุงรัตนโกสินทร

“อยุธยา” ในฐานะ “จังหวัดพระนครศรีอยุธยา”

หลั ง เสี ยกรุ ง ครั้ง ที่ ๒ พ.ศ. ๒๓๑๐ อยุธ ยา กลายเปนเมืองที่ถูกทําลายอยางยอยยับ ตอมาในสมัย กรุงธนบุรีอยุธยาเปน เพียงเมืองรางมีฐานะเพียงเมือง จั ต ว า เ รี ย ก ว า “ เ มื อ ง ก รุ ง เ ก า ” ใ น ช ว ง ต น กรุงรัตนโกสินทรอยุธยายังคงดํารงฐานะหัวเมืองจัตวา เช น เดี ย วกั บ สมั ย กรุ ง ธนบุ รี จนกระทั่ ง รั ช สมั ย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงจัดตั้ง ให อ ยุ ธ ยาเป น ศู น ย ก ลางของมณฑลกรุ ง เก า เมื่ อ

พ.ศ. ๒๔๓๘ ประกอบดวย อยุธยา อางทอง สระบุ รี พระพุทธบาท ลพบุรี พรหมบุรี อินทรบุรี และสิงหบุรี ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๖๑ ไดเปลี่ยนชื่อจาก มณฑลกรุงเกา เป นมณฑลอยุธ ยา และเปลี่ ยนชื่อ เมื องกรุ ง เกา เป น “จังหวัดพระนครศรีอยุธยา” ในสมั ย จอมพล ป. พิ บู ล สงคราม เป น นายกรัฐมนตรี มีนโยบายใหบูรณะโบราณสถานภายใน เมืองอยุธยาหลายแหลง ตั้งแต พ.ศ. ๒๔๙๙ ไดเริ่มการ ขุ ด แต ง และบู ร ณะพระราชวั ง หลวง พระวิ ห าร พระมงคลบพิ ต ร วั ด พระศรี ส รรเพชญ วั ด พระราม วัด มหาธาตุ และวั ด ราชบูร ณะ ๑๕ แต การบูร ณะต อ ง หยุ ด ชะงั ก ใน พ.ศ. ๒๕๐๐ เนื่ อ งจากจอมพลสฤษดิ์ ธนะรั ช ต ก อ การปฏิ วั ติ รั ฐ บาลของจอมพล ป. พิ บู ล สงคราม ต อ มาใน พ.ศ. ๒๕๐๔ กรมศิ ล ปากร ดําเนิน การขึ้ น ทะเบีย นโบราณสถานต าง ๆ ทั่ วเมือ ง อยุ ธ ย า ก ร ะ ทั่ ง พ . ศ. ๒ ๕ ๑ ๐ จึ ง ปร ะ ก าศใ ห โบราณสถานภายในพื้น ที่ ๑,๘๑๐ ไรของอยุธยาเปน เมืองประวัติศาสตร และดําเนินการการขุดแตง บูรณะ ใหมีสภาพที่แข็ง แรง มั่นคง และถูกตองตามหลักฐาน ทางประวัติศาสตร จนกระทั่งขยายเมืองประวัติศาสตร ให ก ว า งออกไปครอบคลุ ม เกาะเมื อ งทั้ ง หมดใน พ.ศ. ๒๕๓๐ จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยาเป น ที่ ตั้ ง ของ อุ ทย าน ปร ะ วั ติ ศาสตร พ ร ะ น คร ศ รี อยุ ธ ย าที่ มี โบราณสถานและโบราณวัตถุที่สําคัญตอเรื่องราวทาง ประวัติศาสตร และการไดขึ้นทะเบียนเปน มรดกโลก จา ก อ ง ค ก า ร ยู เน ส โ ก เ มื่ อ วั น ที่ ๑ ๓ ธั น ว า ค ม พ.ศ. ๒๕๓๔๑๖ พื้นที่ครอบคลุมแหลงโบราณสถานของ เกาะเมืองของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา พระนครศรีอยุธยาในปจจุบันนอกจากจะเปน สถานที่ทองเที่ยวทางประวัติศาสตรเพื่อการเรียนรูแลว ยังเปนสถานที่ทองเที่ยวทางวัฒนธรรมอีกดวย จากการ เกิดขึ้นของหมูบานโบราณ ตลาดโบราณตาง ๆ ภายใน จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ส ง ผลให มี นั ก ท อ งเที่ ย ว เดินทางมาทองเที่ยวอยุธยาเพิ่มขึ้น ซึ่งแหลงทองเที่ยว ทางวัฒนธรรมเหลานี้มีทั้ง แหลงทองเที่ยวที่มีมาตั้งแต ครั้ ง อดี ต และแหล ง ท อ งเที่ ย วที่ ส ร า งขึ้ น ใหม เช น ตลาดน้ําอโยธยา ตลาดน้ําอยุธยาคลองสระบัว ตลาด-

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๔๓

น้ํากรุงเกาวัดทาการอง ตลาดโกงโคง ตลาดลาดชะโด ตลาดหั ว รอ หมู บ า นญี่ ปุ น เป น ต น การสร า งแหล ง ทองเที่ยวดังกลาวก็เพื่อตอบสนองความตองการของคน ในสังคมที่ตองการเขาไปสัมผัส หรือ ยอนอดีตเขาไปสู วิถีชีวิต การดําเนินชีวิตของชาวอยุธยาในอดีต

“อยุธยา” กับการโหยหาอดีต

ก า ร โ ห ย ห า อ ดี ต ห รื อ ถ วิ ล ห า อ ดี ต (nostalgia) คื อ วิ ธี ก ารมองโลก หรื อ วิ ถี ก ารให ความหมายแกประสบการณชีวิตของมนุษย โดยเนน ความสําคัญของจิตนาการ และอารมณความรูสึกของ ผูคนใน “ปจจุ บัน ขณะ” ที่มี อดี ตที่ ผา นพน ไปแล ว ๑๗ วิลเลียม เคลลี่ (William Kelly) ใหความหมายของการ โหยหาอยางกระชับวา เปนการ ”จินตนาการถึงโลกที่ เราไดสูญเสียไปแลว” (imagination of a world we have lost) โลกที่ เ ราซึ่ ง เป น ส ว นหนึ่ ง ของสั ง คม วัฒ นธรรมตา งเคยมี ป ระสบการณร ว มกัน มาในอดี ต โลกที่เคยเปนจริงในอดีต แตเวลานี้เหลือเพียงแคความ ทรงจํา และประสบการณที่เราไดระลึกถึง สําหรับชีวิต และประสบการณ ท างวั ฒ นธรรมที่ ส ามารถสั ม ผั ส จั บ ต อ ง มองเห็ น โลกที่ สู ญ เสี ย ไปแล ว ได อี ก ครั้ ง ถ า สามารถสร า งภาพตั ว แทนด ว ยการย อ นกลั บ ไป จําลองประสบการณในอดีตขึ้นใหมอีกครั้ง การโหยหา ลักษณะนี้เรียกวา “การโหยหาอดีตที่เลือนหายไปแลว ใหคืนกลับ” (to call up a vanished past)๑๘ โดยสวนลึกของจิตใตสํานึกมนุษยมักมีสํานึก ความทรงจําในอดีตที่สวยงาม ซึ่งเปนสิ่งที่มนุษยโหยหา หลั ง จากที่ ผ า นการดํ า เนิ น ชี วิ ต ในอดี ต แบบนั้ น มา ณ เวลาหนึ่ง และมีความตองการกลับไปสัมผัส จับตอง มองเห็น และดื่มด่ํากับอดีตนั้น ซึ่งการนึกถึงอดีตทําให เกิดความอิ่มเอมใจและมีความสุข หากพิจารณากรอบ ความคิดดังกลาว “อยุธยา” จึงเปนตัวแทนรวมของการ สํ า นึ ก โหยหาอดี ต ที่ ค นในสั ง คมไทยรู สึ ก ร ว มกั น โดยเฉพาะอยุธยาในฐานะของ “กรุง ศรีอยุธยา” อดีต ราชธานีของชนชาติไทย ชนชั้นนําในสมัยตนกรุงรัตนโกสินทรพยายาม สรางราชธานี แหง ใหมใ หคล ายคลึง กับ กรุง ศรีอ ยุธยา หลายดาน อันเปนผลมาจากประสบการณ และความ

ผูกพันกับอดีต เมื่อสรางราชธานีแหงใหมจะยึดเอาแบบ แผนเดิ ม ของกรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยามาใช ทั้ ง ยั ง สร า งความ ต อ เนื่ อ ง และยาวนานของประวั ติ ศ าสตร ไ ทยของ ๒ ราชธานี ให เป นเหมื อนความสื บเนื่อ งหรือ สง ผา น ความรุ ง เรื อ งของอดี ตสะท อ นอยู ใ นการอธิ บายและ สํานึกเกี่ยวกับอดีต แนวคิดการโหยหาอดีตยังแสดงให เห็นถึง บทบาทใหมของอยุธยาในฐานะของ “จัง หวัด พระนครศรีอยุธยา” ที่สงเสริมใหเกิดการรับรูของคนใน สั ง คมไทยผ า นความทรงจํ า ทางประวั ติ ศ าสตร แ ละ การสรางภาพลักษณดานความเปนแหลงทองเที่ยวทาง ประวัติศาสตรที่สําคัญ สําหรับคนไทยและชาวตางชาติ การโหยหาอดีตของคนในยุคปจจุบันไดนําไปสู กิจกรรมการสรางสรรคตาง ๆ ดานวัฒนธรรม ชุมชน การยอนอดีตวิถีชีวิตของคนไทยในอยุธยามีทั้งอดีตเมื่อ ครั้ ง เปน กรุ ง ศรีอ ยุธ ยา และอดี ตของการเปน วิถี ของ จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา โดยสะท อ นสภาพสั ง คม และผู ค นในสั ง คม การปรากฏของแหล ง ท อ งเที่ ย ว เพื่อการเรียนรูทางวัฒนธรรมของคนอยุธยา นําไปสูการ พั ฒ น า แ ห ล ง ท อ ง เ ที่ ย ว ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม แ ล ะ ประวัติศาสตร อยางไรก็ตามดวยปญหาการเติบโตของสังคม เมืองที่ถึงขีดสุดทางดานอุตสาหกรรม เศรษฐกิจ สงผล ต อ ผู ค นในสั ง คม และความเสื่ อ มโทรมของสภาพ สิ่ ง แวดล อ ม ซึ่ งมี ผ ลกระทบม าจากการพั ฒ น า อุตสาหกรรมในประเทศ๑๙ อีกทั้งในชวง พ.ศ. ๒๕๔๐ สังคมไทยประสบวิกฤตการณทางเศรษฐกิจ ทําใหเกิด ความไม มั่ น ใจในตั ว เองและอนาคตของสั ง คมไทย วิกฤติเศรษฐกิจไดฉุดรั้งใหสังคมไทยตองเผชิญหนากับ ความเปนจริงในเรื่องของการพัฒนาประเทศดวยระบบ ทุ น นิ ย มที่ ล ม เหลว เป น ผลให ค นไทยจํ า นวนมาก ตองการหวนกลับไปสูความเปนไทย วัฒนธรรม และ สถาบัน ดั้งเดิม๒๐ กอใหเกิดการรื้อฟนเมืองในอุดมคติ เพื่อเปลี่ยนภาพลักษณจากเมืองที่เสื่อมโทรมสูเมืองที่ สวยงามน า อยู เชิ ด ชู อั ต ลั ก ษณ ท างประวั ติ ศ าสตร สะทอนรากเหงาทางอารยธรรม การรื้อฟนวัฒนธรรม เก า แก ไ ปพร อ มกั บ การสร า งความเข ม แข็ง แก ชุ ม ชน ถนน ย าน ตลาดให ก ลายเป น เมื อง ที่ น าอ ยู ๒ ๑ ซึ่งลักษณะของการหวนนึกถึงอดีต และการโหยหาอดีต

๔๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ภายในจังหวัดพระนครศรีอยุธยาที่ทําใหผูคนหวนนึกถึง วิถีชีวิตในอดีตของคนในอยุธยาที่นาอยู และการหยุด พักจากสภาพสังคมปจจุบัน เขาสูวิถีชีวิตในอดีต ยอม สง ผลตอความรูสึกของผูที่ ไ ดกลับไปสูสั ง คมในอดีต ที่ โหยหามาตลอด ตลอดระยะเวลา ๔๑๗ ป ที่ รุ ง เรื อ งของ กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยาในฐานะของราชธานี สะท อ นถึ ง พัฒนาการของกรุงศรีอยุธยาจากเมืองเล็ก ๆ พัฒนาจน กลายเปน อาณาจักรอันยิ่ง ใหญ เมื่อกรุง ศรีอยุธยาลม สลายลงใน พ.ศ. ๒๓๑๐ สิ่งที่ยังปรากฏอยูและตกทอด สูชนรุน หลัง คือ ความทรงจํา รวมทางประวั ติศาสตร ของชาติ ไ ทย ซึ่ ง สง ผลตอ การสร า งบ านเมื อ งขึ้ น ใหม ภายหลังจากการลมสลายลงของกรุงศรีอยุธยา ชนชั้น ปกครองของกรุงรัตนโกสินทรนําแบบแผนบางประการ ในสมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยามาประยุ ก ต ใ ช ทั้ ง ภู มิ ส ถาน รู ป แบบการปกครอง ขนบธรรมเนี ย มประเพณี กฎหมายตาง ๆ สะทอนภาพของอยุธยาในฐานะของ ราชธานีอันยิ่งใหญของไทย จนกระทั่งอยุธยากลายมา เปน จังหวัดพระนครศรีอยุธยาในปจจุบัน อยุธยาใน ปจจุบันกลายเปนสถานที่ทองเที่ยวทางประวัติศาสตร เพื่ อ การเรี ย นรู สํ า หรั บ ชาวไทยและชาวต า งชาติ เปลี่ยนจากอดีตราชธานีสูความเปนแหลงทองเที่ยวเชิง ประวั ติ ศ าสตร แ ละวั ฒ นธรรม ซึ่ ง ได ส ร า งความ เปลี่ ย นแปลงให เ กิ ด กั บ นครโบราณแห ง นี้ ต ลอด ๒ ศตวรรษที่อยุธยาไดกลายเปนอดีตที่ไมมีวันหวนคืน ของกรุง รัตนโกสิน ทรและประวั ติศาสตรของชนชาติ ไทย

เชิงอรรถ ๑

นิธิ เอียวศรีวงศ. การเมืองไทยสมัยพระเจากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ: ศิลปวัฒนธรรม, ๒๕๒๙. หนา ๒๐. ๒ ๒๒๕ ป กรุงรัตนโกสินทร. กรุงเทพฯ: สํานักผังเมือง กรุงเทพมหานคร, ๒๕๕๒. หนา ๗๐. ๓ พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (อุดม เชยกีวงศ. พระมหากษัตริยแหงกรุงรัตนโกสินทร (รัชกาลที่ ๑ – รัชกาลที่ ๙). กรุงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๕๒. หนา ๒๗.) ๔ อุดม เชยกีวงศ. พระมหากษัตริยแหงกรุงรัตนโกสินทร (รัชกาลที่ ๑ – รัชกาลที่ ๙). กรุงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๕๒. หนา ๒๗-๒๘.

วัลลภา รุงศิริแสงรัตน. บรรพบุรุษไทย: สมัยธนบุรี และรัตนโกสินทรตอนตน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖. หนา ๓๖. ๖ อุดม เชยกีวงศ. เลมเดิม. ๒๕๕๒. หนา ๒๑. ๗ ทองตอ กลวยไม ณ อยุธยา. พระบรมราชจักรีวงศ กับกรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: บรรณกิจ ๑๙๙๑, ๒๕๕๔. หนา ๒๒. ๘ พลาดิศัย สิทธิชัญกิจ. ประวัติศาสตรไทย ๒ ราชวงศ จักรี. กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ, ๒๕๕๑ หนา ๘๕-๘๖. ๙ พลาดิศัย สิทธิชัญกิจ. เลมเดิม. ๕๕๑ หนา ๘๙. ๑๐ ๒๒๕ ป กรุงรัตนโกสินทร. ๒๕๕๒. หนา ๗๑. ๑๑ พลาดิศัย สิทธิชัญกิจ. เลมเดิม. ๒๕๕๑ หนา ๘๙. ๑๒ ๒๒๕ ป กรุงรัตนโกสินทร. ๒๕๕๒. หนา ๙๐. ๑๓ อุดม เชยกีวงศ. เลมเดิม. ๒๕๕๒. หนา ๒๕-๒๗. ๑๔ วัลลภา รุงศิริแสงรัตน. บรรพบุรุษไทย: สมัยธนบุรี และรั ต นโกสิ น ทร ต อนต น . กรุ ง เทพฯ: โรงพิ ม พ แ ห ง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖. หนา ๓๗-๓๘. ๑๕ มานพ ถนอมศรี. อยุธยา เมืองประวัติศาสตร มรดก โลก. กรุงเทพฯ: พี พี เวิลดมีเดีย, ๒๕๔๗. หนา ๒๐๙. ๑๖ มานพ ถนอมศรี. เลมเดิม. ๒๕๔๗. หนา ๒๐๙. ๑๗ พัฒนา กิติอาษา (บรรณาธิการ). มานุษ ยวิทยากับ การศึ ก ษาปรากฏการณ โ หยหาอดี ต ในสัง คมไทยร ว มสมั ย . กรุ ง เทพฯ: ศูน ย ม านุษ ยวิ ท ยาสิ ริ น ธร (องค ก ารมหาชน), ๒๕๔๖. หนา ๓. ๑๘ พัฒนา กิติอาษา (บรรณาธิการ). เลมเดิม ๒๕๔๖. หนา ๕. ๑๙ พัฒนา กิติอาษา (บรรณาธิการ). เลมเดิม ๒๕๔๖. หนา ๕๑. ๒๐ พัฒนา กิติอาษา (บรรณาธิการ). เลมเดิม ๒๕๔๖. หนา ๔๐. ๒๑ พัฒนา กิติอาษา (บรรณาธิการ). เลมเดิม ๒๕๔๖. หนา ๕๑-๖๑. ๕

บรรณานุกรม

๒๒๕ ป กรุ ง รัต นโกสิ นทร . กรุง เทพฯ: กรุงเทพมหานคร, ๒๕๕๒.

สํ า นัก ผั ง เมื อ ง

เกริกฤทธิ์ เชื้อมงคล. แรกสรางพระมหานคร. กรุง เทพฯ: สยามความรู, ๒๕๕๒. จรรยา ประชิตโรมรัน, พลตรี. พระบาทสมเด็จพระพุท ธ ยอดฟาจุฬาโลกมหาราช. ครั้งที่๒.กรุงเทพฯ: โรง พิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๒.

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๔๕

ทองตอ กล วยไม ณ อยุ ธยา. พระบรมราชจั กรี ว งศกั บ กรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: บรรณกิจ ๑๙๙๑, ๒๕๕๔. เทพชู ทับทอง. กรุงเทพฯ ในอดีต. กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ, ๒๕๔๐.

พระบาทสมเด็ จ พระพุ ท ธยอดฟ า จุ ฬ า โลกมหาราช. กรุงเทพฯ: กรุงเทพมหานคร, ๒๕๒๕. มานพ ถนอมศรี. อยุธยา เมืองประวัติศาสตร มรดกโลก. กรุงเทพฯ: พี พี เวิลดมีเดีย, ๒๕๔๗.

นิธิ เอี ย วศรี ว งศ . การเมื อ งไทยสมั ย พระเจ า กรุ ง ธนบุ รี . กรุงเทพฯ: ศิลปวัฒนธรรม, ๒๕๒๙. หนา ๒๐.

วัลลภา รุง ศิริแสงรัตน. บรรพบุรุษไทย: สมัยธนบุรี และ รัตนโกสินทรตอนตน. กรุง เทพฯ: โรงพิมพแหง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖.

ประชิด สกุลณะพัฒน. ประวัติศาสตรชาติไทย. กรุงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๔๘

ศันสนีย วีระศิลปชัย. ชื่อบานนามเมืองในกรุงเทพฯ. ครั้งที่ ๖. กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๔๖.

ประทุมพร วัชรเสถียร. ฉันตักกรุงเทพฯ ตอนสูกรุงเทพฯ เมืองเกา. กรุงเทพฯ: แพรวสํานักพิมพ, ๒๕๕๐.

ศันสนีย วีระศิลปชัย. บานการคา “ตะวันตก” แหงแรก ของกรุงเทพ. กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๔๗.

พลาดิศัย สิทธิชัญกิจ. ประวัติศาสตรไทย ๒ ราชวงศจักรี. กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ, ๒๕๕๑

อุด ม เชยกี ว งศ . พระมหากษั ต ริ ย แ ห ง กรุง รั ต นโกสิ น ทร (รัชกาลที่ ๑ – รัชกาลที่ ๙). กรุงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๕๒.

พั ฒ นา กิ ติ อ าษา (บรรณาธิ ก าร). มานุ ษ ยวิ ท ยากั บ การศึกษาปรากฏการณโหยหาอดีตในสังคมไทย รว มสมัย. กรุงเทพฯ: ศูนยมานุษ ยวิทยาสิรินธร (องคการมหาชน), ๒๕๔๖.

๔๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ฐาน ในพุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย: บทวิเคราะหรูปแบบ สภาพแวดลอม และเอกลักษณไทย สุรินทร ศรีสังขงาม * 4

ภาพที่ ๑ ภาพจําลอง “ไตรภูมิ” ตามอุดมคติอยางไทย

ความนํา

ในการสรางสรรคและพัฒนารูปแบบทางสถาปตยกรรมยอมตองประกอบขึ้นจากบริบทตางๆ ทางสั ง คมวั ฒ นธรรม ซึ่ ง เป น พลวั ตรสํ า คั ญ ในการกํ า หนด “สุ น ทรี ย ลั ก ษณ ” ร ว มกั น ทั้ ง การ สร า งสรรค รู ป แบบที่ ไ ด แ นวคิ ดมาจากคติ ค วามเชื่ อ ในทางศาสนาและการปกครอง อี ก ทั้ ง การ สรางสรรคนั้นจะตองสามารถเกื้อหนุน ยอมรับ และดํารงอยูได ภายใต “สภาพแวดลอม” ของแตละ ทองถิ่นไดอยางทรงประสิทธิภาพดวย * อาจารยประจําสาขาวิชาศิลปกรรม คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๔๗

การสรางสรรครูปแบบใน “พุทธเจดีย” ของ สยามก็มีพัฒนาการภายใตกฎเกณฑเชนนี้ โดยเฉพาะ ในวั ฒ นธรรมลุ ม น้ํ า เจ า พระยา พุ ท ธเจดี ย ไ ด เ ป น สถาปตยกรรมสําคัญ ที่เปนเครื่องสะทอนและแสดงให เห็นถึง “รูปลักษณ” ที่สนองตอบตอคติสัญลักษณและ สภาพแวดลอมไดอยางนาสนใจ ประเด็ น สํ า คั ญ จึ ง อยู ที่ ว า ในรู ป ลั ก ษณ ข อง พุทธเจดียในวัฒ นธรรมอยุธยาเหลานี้ไ ดมีรูปแบบที่มี การปรับเปลี่ยนสรางสรรคและพัฒนาการอยางไร ที่ ทําใหรู ปแบบเหลานั้ นไดรั บการยอมรับ ในเชิ ง คุ ณค า และความงาม อีกทั้งยังเกิดการหลอมรวมลักษณะรวม อัน นําไปสูรูปแบบแหง ความพึง พอใจรวมกัน หรือการ สรางเอกลักษณในเชิง รูปแบบ ที่ปจจุบัน เราเรียกว า “เอกลักษณไทย” บทความนี้เจาะจงเฉพาะกรณีศึกษา “ฐาน” ในพุท ธเจดีย สมั ยอยุ ธยาตอนปลายราวครึ่ง หลั ง ของ พุทธศตวรรษที่ ๒๒ ถึงสิ้น สุดพุทธศตวรรษที่ ๒๓ ที่ มุง แสดงใหเห็นถึ ง วิธีการในการเปลี่ยนแปลงรูปแบบ และองค ป ระกอบของฐานพุ ท ธเจดี ย ว า ได มี ก าร เปลี่ ย นแปลงภายใต บริ บ ททางสั ง คมวั ฒ นธรรมและ สภาพแวดลอมของอยุธยาอยางไร เพื่อเปนตัวอยาง และนําไปสูการขยายขอบเขตทางการศึกษาตอไป

พุทธเจดียสมัยอยุธยา

สถาปตยกรรมประเภท “สถูป” หรือที่เรียก รวมกัน วา “สถูป เจดีย” มีตนกําเนิดมาจากประเทศ อิ น เดี ย ตั้ ง แต ส มั ย โบราณ ซึ่ ง มี ม าก อ นการก อ ตั้ ง พระพุทธศาสนา เพื่อใชเปนที่บรรจุศพดังมีหลักฐาน ปรากฏในคัมภีรของศาสนาพราหมณและศาสนาเชน สวนการสรางเจดียในพุทธศาสนามีหลักฐานปรากฏครั้ง แรกในคัม ภีรอ รรถกถาธรรมบท โดยพุ ทธานุญ าติ ที่ พระพุทธเจาโปรดใหสรางพระเจดียสําหรับพระพาหิยะ พุทธสาวก และภายหลังเมื่อพระพุทธองคไ ดเสด็จดับ ขัน ธปรินิพานแลวนั้นจึง ไดปรากฏพุทธเจดียขึ้นอยาง แทจริง อันเปนแบบอยางทีใ่ ชในพระพุทธศาสนา โดย กําหนดเปน ๔ ประเภทตามมูลเหตุของการกําเนิดดังนี้ ๑. พระธาตุเจดีย เกิดขึ้นภายหลังจากการ ถวายพระเพลิง พระพุ ทธสรีระ องค พระพุทธเจา ณ

เมืองกุสินารา ไดมีการแบง พระบรมธาตุและทําการ แจกจายไปยังที่ตางๆ ๘ แหง จึงไดเริ่มมีการสรางพระ เจดียเพื่อบรรจุพระบรมธาตุขึ้น ๒. บริโภคเจดีย พระพุทธเจาทรงอธิบาย และประทานนุญาติแดพระอานนทเถระขณะที่ทรงพระ ประชวรใกลจะเสด็จสูพระนิพพาน เปนบริเวณสังเวช นียสถาน ๔ แหง และจากเรื่องตํานานในหนังสือปฐม สมโพธิ กลาวถึงบริโภคเจดียเพิ่มขึ้นอีก ๒ อยาง คือ พระอัง คาร และพระทะนานโลหะที่ใชตวงพระบรม ธาตุ เพิ่มเปนลําดับตอจากสังเวชนียสถาน ๓. ธรรมเจดีย เปนสิ่งแสดงบอกถึงแนวทาง พุท ธบรรหารของพระพุ ทธเจา โดยเขีย นจารึ กพระ ธรรมตัวอักษรและประดิษฐานไวเปนที่บูชา ตอมาจึง เปนประเพณีสรางพระธรรมเจดียขึ้น เชนนําเอาพระ ธรรมที่ เป นหั วใจในพระพุท ธศาสนาคาถาแสดงพระ อริย สัจ วา “เยธมมา เหตุปปภวา เตสี เหตํ ตถาคโต (อาห) เตสญจโย นิโรโธ จเอวํ วาที มหาสมโณ” และ เมื่อมีการเขียนพระธรรมวินัยเปนตัวอักษรแลวก็ถือได วา คัมภีรพระไตรปฎก เปนธรรมเจดียดวย ๔. อุเทสิกะเจดีย เปนเจดียที่สรางขึ้น โดย เจตนาอุทิศตอพระพุทธเจาเปนพุทธบูชา ในตอนแรก มักจะทําเปนพุทธบัลลังก สักการะแทนพระพุทธองค ซึ่งเปนลักษณะประเพณีแตครั้งพุทธกาล ครั้งเมื่อพระ พุทธองคเสด็จปรินิพานแลว จึงมีการสรางพุทธบัลลังก เพื่ อ การรํ า ลึ ก ถึ ง ภายหลั ง จึ ง สร า งขึ้ น เป น ที่ บ รรจุ พระพุทธรูป องคพระพุทธรูป พระพิมพ หรือรอย พระพุทธบาท เมื่อศาสนาและวัฒนธรรมอินเดียไดแพรเขาสู ดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต ไดเปนจุดเริ่มตนของ การวางรากฐานของพุทธศาสนาพรอมๆ กับการกอรูป ของพุทธเจดียขึ้น ในภูมิภาคนี้เปนตนมา ผานกระแส ทางสังคมวัฒนธรรมเกิดการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาทั้ง ในเชิ ง คติ ค วามเชื่ อ รู ป แบบ วั ส ดุ เทคนิ ค วิ ธี ก าร กอสร าง และป จจัยทางสภาพแวดลอม หลอมรวม เกิดเปนรูปลักษณของพุทธเจดียในภูมิภาคนี้ขึ้น เมื่อถึง สมัยราชอาณาจักรอยุธยานครรั ฐในบริ เวณที่ ราบลุ ม แมน้ําเจาพระยา ซึ่งเปนราชธานีที่นับถือพุทธศาสนา

๔๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

นิก ายเถรวาท ก็ไ ดมี การพัฒ นาการและสร างสรรค รูปแบบของพุทธเจดียจนมีความหลากหลายไดแก พุทธเจดียท รงปรางค ตัวอยางเชน พุท ธ ปรางคประธานวัดมหาธาตุ ปรางคประธานวัดพระราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน พุทธเจดียทรงกลม ซึ่ง ยัง สามารถจําแนก ลักษณะออกไดเปน อีกหลายกลุม เชน พระเจดียทรง กลมแบบลั ง กา พระเจดี ย ทรงกลมฐานแปดเหลี่ ย ม ตัวอยางเชน เจดียประธานวัดพระศรีสรรเพชญ เจดีย ประธานวั ด ใหญ ชัย มงคล เจดี ย ประธานวั ด กุ ฎี ด าว จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน พุทธเจดียทรงเหลี่ยมยอ มุม ตัวอย างเช น พระเจดียบ ริว ารคู หน าพระอุ โบสถวั ดไชยวั ฒ นาราม เจดียประธานวัดใหมประชุมพล เจดียประธานวัดโปรด สัตว เจดียประธานวัดอุโบสถ เจดียประธานวัดญาน เสน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน พุทธเจดียทรงปราสาท ตัวอยางเชน เจดีย บริวารทรงปราสาทวัดวรเชษเทพบํารุง เจดียบริวาร ท ร ง ป ร า ส า ท ภ า ย ใ น วั ด ร า ช บู ร ณ ะ จั ง ห วั ด พระนครศรี อยุธ ยา เปนต น (การแบ ง กลุ มพุทธเจดี ย ขางตนนี้เปนการแบงเฉพาะในบทความนี้เทานั้น ซึ่งยัง มีการแบงกลุมพุทธเจดียสมัยอยุธยาที่มีความแตกตาง จากนี้อีกหลายแบบ)

คติสัญลักษณ “ไตรภูมิ” ในพุทธเจดียสมัย อยุธยา

เป น ที่ ย อมรั บ ในทางวิ ช าการแล ว ว า “ไตร ภูมิ” เปนคติความเชื่อในพุทธศาสนา ที่มีอิทธิพลเปน อย า งยิ่ ง ต อ การสร า งสรรค แ ละอธิ บ ายแนวคิ ด เชิ ง สัญลักษณ ไมเพียงแตในพุทธเจดียเทานั้นแตงยังใชใน การอธิบายความหมายเชิงรูปลักษณของสถาปตยกรรม ทั้งในพุทธสถาปตยกรรมและสถาปตยกรรมในสถาบัน กษั ต ริย ทุ ก ประเภท เพราะนอกจากคติ ไ ตรภูมิ จ ะมี เนื้ อ หาว า ด ว ยเรื่ อ งของ “โลกศาสตร ” ที่ อ ธิ บ าย ลักษณะภพภูมิของโลกและจักรวาลทั้ง ในเชิง รูปธรรม และนามธรรมแล ว เนื้ อ หาในไตรภู มิ ที่ ป รากฏใน วัฒนธรรมลุมน้ําเจาพระยายังแสดงใหเห็นถึงความเชื่อ

เรื่อง เวรกรรม ภพชาติ และการสรางสมบารมี ซึ่ง เปนแนวคิดที่สามารถอธิบายสถานะของผูมีบุญที่สราง สมบารมีเพื่อดํารงสถานะของผูปกครอง กษัตริย ทั้ง ในสภาวะแหง “ธรรมราชา”และ “จักรพรรดิราช” จึ ง แสดงให เ ห็ น ความสํ า คั ญ ของคติ ไ ตรภู มิ ที่ มี ทั้ ง ใน อาณาจักรและศาสนจักร จากหลักฐานใน “โองการ แชงน้ํา” ซึ่งเชื่อวาเปนวรรณกรรมที่แตงขึ้นตั้งแตสมัย สม เด็ จพ ร ะ ร า ม า ธิ บ ดี ที่ ๑ ห รื อ ก อ น ห น า นั้ น โดยเฉพาะมีเนื้อหาในสวนที่กลาวถึง การ “สรางโลก” ตามคติที่ปรากฏในไตรภูมิ ซึ่งอาจเปนสาเหตุที่ทําใหใน ปจจุบันไมมีการคนพบนิทานหรือตํานานที่เกี่ยวของกับ การกํ า เนิ ด มนุ ษ ย ที่ เ ป น ความเชื่ อ ของทอ งถิ่ น เลยใน วัฒ นธรรมลุ ม น้ํ า เจ า พระยา จึ ง อาจเป น ส ว นหนึ่ ง ที่ แสดงใหเห็นถึงความทรงอิทธิพลของคติไตรภูมิในพุทธ ศาสนาที่มีตอวัฒนธรรมลุมน้ําเจาพระยาได อีกทั้ ง เมื่อ วิเ คราะห หลั กฐานการสร างพุท ธ เจดียทรงปรางคในชวงกอนจนถึงตนกรุงศรีอยุธยา เชน ปรางคประธานวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดลพบุรี ปรางคป ระธานวั ดพุ ทไธสวรรค ปรางค ประธานวั ด มหาธาตุ จั ง หวัดพระนครศรีอ ยุธ ยา ซึ่ ง เชื่อ วา เป น รูปแบบที่ไดรับอิทธิพลมาจากศิลปะขอมหรือศิลปะรวม แบบเขมรในประเทศไทย โดยจากหลั ก ฐานจารึ ก ขอความฉันทบทที่ ๒๙ ในจารึกที่กรอบประตูปราสาท ปกษีจํากรง (K. ๒๘๖) ซึ่งจารึกในป ม.ศ.๘๖๙ ตรงกับ พ.ศ.๑๔๙๐ รัชกาลพระเจาราเชนทรวรรมันกลาววา ปฺจาทริกูเฎษฺวิว ปฺจเมรุ กูเฎษุ จ ทวีธโตเล มหาพฺเธะ ศตาธิกนฺ เทวมติษฺฐิปทฺ โย ยโศธรํ สฺถานมปาฺ จ ขาน แปลวา พระองค (พระเจายโศวรรมันที่ ๑) ไดประดิษฐานเทวรูปจํานวนมากกวารอยบนยอดเขาทั้ง หาของเขาพระสุเมรุ เหมือนกับที่ไดทําบนยอดเขาทั้ง หา และในเกาะกลางมหาสมุทรใหญพระองค ไดขุด สระยโศธรดวย

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๔๙

ภาพที่ ๒ พุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย (เริ่มจากซาย) พระปรางคมุมวัดมัยรัฒนาราม พระเจดียทรงกลมภายในคูหาวัดใหมประชุมพล เจดียเหลี่ยมยอมุมคูหนาพระอุโบสถ วัดไชยวัฒนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ภาพที่ ๓ พุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย (เริ่มจากซาย) เจดียเหลี่ยมยอมุมหนาพระอุโบสถวัดตองปุ เจดียเหลี่ยมยอมุมวัดเสาธงทอง จังหวัดลพบุรี เจดียประธานวัดอุโบสถ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

๕๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ภาพที่ ๔ พุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย (เริ่มจากซาย) พระปรางคดานหนาพระอุโบสถ วัดบรมพุทธาราม พระปรางควัดพระยาแมน เจดียเหลี่ยมยอมุม วัดพระยาแมน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ภาพที่ ๕ พุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย (เริ่มจากซาย) พระปรางค วัดโพธิ์ประทับชาง เจดียเหลี่ยมยอมุมวัดโพธิ์ประทับชาง จังหวัดพิจิตร ฐานพุทธเจดีย (?) วัดกุฎีดาว จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕๑

ภาพที่ ๖ พุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย (เริ่มจากซาย) พระปรางควัดโลกยสุทธา เจดียเหลี่ยมยอมุมวัดภูเขาทอง เจดียเหลี่ยมยอมุม วัดสามวิห าร และพระเจดียทรง ปราสาท วัดราชบูรณะ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

แม ว า ปราสาทป ก ษี จํ า กรงจะสร า งขึ้ น ใน ศาสนาฮินดูลัทธิไศวนิกาย แตการกลาวถึงนาม “เขา พระสุเมรุ” ที่ปรากฏในจารึกดังกลาว ก็เปนตัวอยาง ของหลักฐานทางประวัติศาสตรที่มีความเปนไปไดวาใน การรับรูปแบบของปรางคปราสาทของขอมมาใชในลุม น้ํ า เจ า พระยานั้ น นอกจากจะได มี ก ารปรั บ เปลี่ ย น จากศาสนสถานในศาสนาพราหมณฮินดูหรือพุทธสถาน ลัทธิมหายานมาสูความเปน “มหาธาตุ” อันเปน พระ ธาตุ เจดี ยแ ละอุ เทสิกเจดี ยในพุทธศาสนานิก ายเถระ วาทแล ว นั้ น ก็ ยั ง สามารถใช เ ป น ข อ มู ล ที่ เ ชื่ อ มโยง แนวคิ ดในเรื่อ งสั ญ ลั กษณข องพระปรางค กับ สถานะ แหงเขาพระสุเมรุนั้นดวย

สภาพแวดลอมกับพุทธเจดียสมัยอยุธยา

ดวยกรุงศรีอยุธยาสามารถเลือกทําเลที่ตั้งได อย า งเหมาะสม โดยตั้ ง อยู ใ นพื้ น ที่ ส ามเหลี่ ย มปาก แมน้ําตรงบริเวณที่กลาวไดวามีความอุดมสมบูรณที่สุด เปนแหลงรวมของลําน้ําสายตางๆ ไหลเขาสูกลางพื้นที่ และอยูไกลชายฝงเกินกวาจะไดรับอิทธิพลจากน้ําทะเล จึงเปนพื้นฐานสําคัญทางทรัพยากรและสภาพแวดลอม ของการสรางบานแปลงเมืองภายในบริเวณที่มีความ พรอมเชิงพื้นที่มากที่สุด และด วยลัก ษณะสํ าคัญ ทางสภาพแวดลอ ม ของพระนครศรีอยุธยาที่เปนจุดบรรจบของแมน้ําใหญ

หลายสาย จึงเปนเหตุผลสําคัญ ที่ทําใหน้ําจํานวนมาก ไหลเขาสูพื้นที่ รวมทั้งในฤดูน้ําหลากแมวาน้ําเหลานั้น จะสามารถกระจายออกไปตามทุงราบรอบเกาะเมืองซึ่ง มีพื้นที่ต่ํากวา รวมไปถึงตามลําคลองสายตางๆ จึงเปน เหตุ ที่ ทํ า ให ร ะดั บ น้ํ า ในตั ว เมื อ ง หรื อ เกาะเมื อ ง พระนครศรีอยุธยาจะไมสูงมากนัก อย า งไรก็ ต ามลั ก ษณะทางกายภาพของ เกาะเมืองก็ยังแสดงใหเห็นถึงการยอมรับสภาพน้ําทวม หรือ อาจจะยอมใหน้ํา ทว มได ซึ่ง คงเปน สิ่ง ที่ เกิ ดขึ้ น ผลั ด เปลี่ ย นอยู เ ป น ประจํ า ตามสภาพฤดู ก าลของ พระนครศรีอยุธยา ดัง นั้นสภาพน้ําหลากและสภาพ น้ําทวมนี้เ อง คงเปนลักษณะทางสภาพแวดลอมที่ มี อิทธิพลเปนอยางยิ่งในการสรางสรรคและปรับตัวของ งาน ศิ ล ปก รรม และสถาป ต ยกร รมของ อยุ ธย า อันนําไปสูการสรางสรรครูปแบบไมวาจะเปน “เรือ น ไทยเสาสู ง ” หรื อ “เรื อ นแพ” จํ า นวนมากมายจน กลายเปนรูปลักษณของสถาปตยกรรมที่พักอาศัยแบบ วัฒนธรรมภาคกลาง ที่มีการปรับตัวอยางสอดคลอง กับสภาพแวดลอมนั้นเอง

ความสอดคลองของคติและสภาพแวดลอม

เมื่ อ รู ป สั ญ ลั ก ษณ ข อง ไตรภู มิ (ในส ว นที่ แพร ห ลายในงานศิ ล ปกรรมไทยมั ก จะเน น แต เ พี ย ง “ฉากภาพจั ก รวาล” หรื อ ภู มิ ชั้ น แรกที่ เ รี ย กว า

๕๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

“ฉกามาพจรภูมิ ” เปน หลั ก) ไดพรรณาลักษณะของ โลกสันฐานและศูนยกลางจักรวาลที่มี “เขาพระสุเมรุ” เปนศูนยกลาง แวดลอมดวย “เขาสัตตบริภัณฑ” อยู เหนือ “มหานทีสีทันดร” อันเปนมหาสมุทรกวางใหญ ลักษณะทางกายภาพที่บรรยายขั้นตนนี้อาจกลาวไดวา มี ค วามสอดคล อ งกั บ ลั ก ษณะทางกายภาพของ พระนครศรีอยุธยาอยูไมนอย เนื่องดวยในคติไตรภูมิก็ มีศูนยกลางอยูเหนือผืนน้ําเชนเดียวกับที่กรุงศรีอยุธยา ดํารงอยู ความสอดคลองกัน ของคติดัง กลาวมีความ ชั ด เจนขึ้ น เมื่ อ พบว า ในสมุ ด ภาพแผนที่ ไ ตรภู มิ ไ ด กําหนดใหอยุธยาปรากฎอยูใน “ชมพูทวีป” นั่นยอม แสดงความหมายถึ ง อยุ ธ ยาว า เป น ดิ น แดนสํ า คั ญ ใน “มงคลจักรวาล” นั้นเอง เมื่ อ คติ ค วามเชื่ อ สามารถผสานเข า กั บ ลักษณะทางสภาพแวดลอมไดอยางใกลเคียงกัน จึงได เป น ส ว นหนึ่ ง ของพลั ง สํ า คั ญ ที่ มี ผ ลสื บ เนื่ อ งต อ การ กําหนดรูปแบบ โดยเฉพาะกับพุทธเจดียที่สรางขึ้นใน สมัยอยุธยาอยางชัดเจน แมในชวงตนอยุธยาจะรับรูปแบบของปรางค ปราสาทและคติ ค วามเชื่ อ บางประการมาจาก วัฒนธรรมขอมก็ตาม แตอยุธยาก็ไดสรางพัฒนาการที่ สํ า คั ญ ขึ้ น ในการสร า งสรรค รู ป แบบเฉพาะที่ เ ป น เอกลักษณของพุทธเจดียในสมัยอยุธยาขึ้นเอง ในขณะ ที่ปรางคปราสาทอยางขอมใหความสําคัญ กับ “สว น ยอด” โดยมีการสลักหินเปนวิมานและที่สถิตแหงเทพ องคตางๆ อยางจริงจัง แตเมื่อรูปแบบไดรับการปรับ เขาสูวัฒ นธรรมอยุธยา บทบาทของสวนยอดกลับถูก ลดลง แทนที่ดวยการใหความสําคัญกับ “สวนฐาน” มีการเพิ่ม “ฐานซอนชั้น” ใหพระปรางคสูง ขึ้นอยาง ชัดเจน เปนเหตุใหพุทธปรางคหรือมหาธาตุที่สรางขึ้น ในสมัยอยุธยาจึงมีความโดดเดนในเชิงความสูงที่เพิ่มขึ้น สวนหนึ่ง อาจอธิบ ายได ดวยเหตุผ ลทางคติสัญ ลักษณ ด ว ยต อ งการให พ ระปรางค ม หาธาตุ นั้ น มี ส ถานะ เชนเดียวกับเขาพระสุเมรุศูนยกลางแหงมงคลจักรวาล แตอยางนอยก็ยังสามารถอธิบายไดเชนกันวาเหตุที่พระ ปรางคตองมีความสูงเพิ่มขึ้นนั้น เนื่องจากจะตองสราง พระปรางคขึ้นบนพื้นที่ลุมและมีระดับน้ําทวมถึงได จึง จําเปนตองสรางหรือเพิ่มความสําคัญของสวนฐาน ซึ่ง

มีผ ลในการเพิ่ มความแข็ง แรงของ “รากฐาน” และ “โครงสราง” รวมไปถึงการปกปององคพุทธเจดียใหมี ความสูงพนจากระดับน้ํานั้นเอง ดัง นั้นเมื่อการประสานที่เกื้อหนุนกันไดของ คติ ค วามเชื่ อ และสภาพแวดล อ ม จึ ง นํ า ไปสู ก ารให ความสําคัญหรือเนนกับ “จักรวาลแนวดิ่ง” กลาวคือ การใหความสําคัญกับองคประกอบของสถาปตยกรรม ในแนวดิ่งเปนสําคัญรวมไปถึงการพัฒ นา “ความสูง” ไปพร อ มๆ กั น และด ว ยเหตุ นี้ จึ ง กลายเป น แนวคิ ด สําคัญ ที่มีผ ลตอพัฒนาการรูปลั กษณของพุ ทธเจดีย ที่ เนนใหมีความสูงและทรงชะลูดมากขึ้นเรื่อยๆ จนเกิด โครงสร างของรูป ทรงภายนอกที่เ รีย กวา “จองแห” เปนปริมาตรรวมของพุทธเจดียเกือบทุกประเภทในสมัย อยุธยาตอนปลาย

ฐานในพุทธเจดียสมัยอยุธยาตอนปลาย

จากเหตุดังกลาวขางตนทําใหวิวัฒนาการของ พุ ท ธเจดี ย เ กื อ บทุ ก ประเภทในสมั ย อยุ ธ ยา ได เ กิ ด ทิศทางและแนวโนมในการสร างสรรคใหมีรู ปทรงสู ง และมี โ ครงภายนอกแบบจองแหมากยิ่ ง ขึ้ น ไม เ ว น แม แ ต พุ ท ธเจดี ย ท รงปรางค ซึ่ ง มี ก ารเปลี่ ย นแปลง สัดสวนและรูปทรงอยางเห็นไดชัดในสมัยอยุธยาตอน ปลาย ดังนั้นองคประกอบทางสถาปตยกรรมของพุทธ เจดียที่ทําหนาหลักและสําคัญ ที่สุดในการปรับเปลี่ยน รูปทรงของพุทธเจดียคือ “สวนฐาน” ลักษณะเดนประการหนึ่งของพุทธเจดียสมัย อยุธยาตอนปลายคือ การเนนสัดสวนของสวนฐานใหมี ความสําคัญมากขึ้นอยางชัดเจน เห็นไดจากเมื่อมีการ เปรียบเทียบสัดสวนระหวาง “สวนฐาน” “องคเจดีย หรือ เรือ นธาตุ” และ “สวนยอด” ซึ่งพบวาในพุทธ เจดียสมัยอยุธยาตอนปลายบางองคมีสัดสวนของสวน ฐานมากกวาครึ่งหนึ่งของความสูงองคเจดียทั้งหมดเชน เจดี ย เ หลี่ ย มย อ มุ ม ไม ยี่ สิ บ วั ด สามวิ ห าร จั ง หวั ด พระนครศรีอ ยุธ ยาเปนต น ดัง นั้นความสํา คัญ จึ ง อยู ที่วาในการขยายสัดสวนหรือความสูง ของสวนฐานนั้น ส ว น ฐาน ไ ด มี ก าร พั ฒ น ารู ป แบบหรื อ มี ก าร จั ด องคประกอบใหมอยางไร จึงนําไปสูรูปลักษณที่ปรากฏ ในสมัยปลายสุดของอยุธยาได

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕๓

ฐานของพุทธเจดียสมัยพระเจาปราสาททอง (พ.ศ.๒๑๗๒ - ๒๑๙๙) จากการตรวจสอบลวดลาย ประดับชั้นฐานที่ปรากฏในพุทธเจดียที่มีหลักฐานทาง ประวัติศาสตรวาสรางขึ้นในชวงเวลาดังกลาวพบวา - ลวดลายประดั บชั้ น ฐานที่ นิย มใชใ นสมั ย พระเจาปราสาททองคือ “ฐานบัว” หรือ “ฐานปทม” โดยนิ ย มขั้ น กลางระหว า งบั ว คว่ํ า และบั ว หงายด ว ย “ลูกแกวอกไก” มีประกอบอยูทั้งในสวนฐานของเจดีย ทรงปรางค เจดีย ทรงกลม และเจดีย เหลี่ย มย อมุ ม ถือวาเปนรูปแบบลวดลายประดับชั้นฐานที่มีความนิยม มากที่สุดในชวงระยะเวลาดังกลาว - ลวดลายประดับชั้นฐานของพุทธเจดียแต ละประเภทยังคงมีลักษณะแตกตางกัน กลาวคือ พุทธ เจดียทรงปรางค จะใชฐานแบบฐานปทมลูกแกวอกไก ซอนสามชั้นรองรับเรือนธาตุ พุทธเจดียทรงกลม จะใชฐานแบบฐานปทม ลูกแกวอกไกรองรับมาลัยเถาสามชั้นและบัวปากระฆัง รองรับองคระฆัง พุ ท ธเจดี ย ท รงเหลี่ ย มย อ มุ ม จะมี ฐ าน ใกลเ คีย งกั บ พุท ธเจดี ยท รงกลม ต า งกั น ที่ มีแ ผนผั ง แบบย อ มุ ม โดยจะย อ มุ ม ตั้ ง แต ส ว นฐานจนถึ ง ส ว น บัลลังก พุทธเจดียทรงปราสาท จะมีฐานใกลเคียงกับ พุทธเจดียทรงปรางค ซึ่งสามารถวิเคราะหวิธีการในการปรับรูปทรง ของพุทธเจดียออกเปนแนวทางตางๆดังนี้ ๑. สราง “ฐานทักษิณ” หรือ ฐานสูง แบบ ฐานป ท ม ลู ก แก ว อกไก (ลู ก แก ว อกไก ซ อ นสองชั้ น ) รองรับองคเจดียทั้งองค เชน เจดียเหลี่ยมยอมุมคูหนา วัด ไชยวัฒ นาราม เจดี ย คู ห ลัง พระอุโ บสถวัด ชุ ม พล นิ ก ายราม เจดี ย ป ระธานวั ด ใหม ป ระชุ ม พล เจดี ย ประธานวัดโปรดสัตว จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปน ต น แม ก ารวิ เ คราะห ใ นเชิ ง สั ญ ลั ก ษณ จ ะยั ง หา คําอธิบายในการสรางเจดียบนฐานสูงไดไ มชัดเจนนัก แตอยางนอยฐานทักษิณหรือฐานสูง ก็มีผลตอการปรับ โครงสรางและความสูงของพุทธเจดียอยางชัดเจน

๒. ในพุทธเจดียทรงปรางคนิยมใชลวดลาย ประดับชั้นฐานแบบฐานบัวแบบฐานปทมลูกแกวอกไก ซอนเปนชั้นๆ ประกอบเปนความสูงของพระปรางคเชน พระปรางคประจํามุมวัดไชยวัฒนาราม ใชฐานปทม ลูกแกวอกไกซอนสามชั้นรองรับสวนเรือนธาตุและสวน ยอด สวนปรางคประธานใชฐานป ทมแบบฐานปท ม ซอนสามชั้นแตมีการขยายความกวางของทองไมฐาน ปท ม โดยมี ก ารเปลี่ ยนจากการใช ลูก แกว อกไกเ ป น แบบลูกแกวเหลี่ยมแทน ฐานของพุทธเจดียสมัยสมเด็จพระนารายณ (พ.ศ.๒๑๙๙ - ๒๒๓๓) โดยส ว นใหญ ไ ม ป รากฏ หลักฐานที่เกี่ยวของกับการสรางพุทธเจดียมากนัก ซึ่ง ในสมัยรัชกาลสมเด็จพระนารายณ โดยสวนใหญงาน สถาปตยกรรมที่สรางขึ้นมักเปนสิ่งกอสรางที่เกี่ยวเนื่อง กั บ สถาบั น กษั ต ริ ย เช น พระนารายณ ร าชนิ เ วศน จังหวัดลพบุรี อยางไรก็ตามจากการตรวจสอบรูปแบบ และงานสถาป ตยกรรม ได พบพุ ทธเจดี ยก ลุมหนึ่ง ที่ ปรากฏอยูทั่ วไปในจั ง หวัด ลพบุรี อย างมีนั ยยะสํ าคั ญ คือเจดียเหลี่ยมยอมุมไมสิบสองที่มีลวดลายประดับชั้น ฐานแบบฐานป ทม ลูก แก วอกไกซ อนสามชั้ น โดยไม มี มาลัยเถา รองรับดวยฐานเขียงสี่เหลี่ยมขนาดคอนขาง สูง เจดียในกลุมนี้สันนิษฐานวาสรางขึ้นในสมัยสมเด็จ พระนารายณ อีกทั้งยังเปนรูปแบบของพุทธเจดียที่ไม ปรากฏมากนักในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ลักษณะ เดนของเจดียกลุมดังกลาวคือ เปนเจดียมีขนาดเล็กลง และมี ความสูง เปรียวขึ้นอย างเห็ นได ชัดเช น เจดีย คู ดานข างพระอุโบสถวั ดเสาธงทอง กลุมเจดียบ ริวาร บางองคในวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี ซึ่งไดแสดงใหเห็น แนวโนมรูปทรงของพุทธเจดียที่เริ่มเล็กและสูงชะลูดขึ้น อันเปนรูปทรงที่มีการสงตอใหกับสมัยตอมา ความนาสนใจของลวดลายประดับชั้นฐานที่ สํ า คั ญ อย า งหนึ่ ง ปรากฏขึ้ น ในสถาป ต ยกรรมพระ นารายณราชนิเวชคือ ปรากฏการใชลวดลายประดับ ชั้น “ฐานสิงห” เปนองคประกอบในตัวสถาปตยกรรม อยางแทจริง เชน ลวดลายประดับชั้นฐานสิงหในพระ ที่ นั่ ง ดุ สิ ต สวรรค ธั ญ ญมหาปราสาท จั ง หวั ด ลพบุ รี และการใชฐาน “เชิง บาตร” เปนฐานรองรั บอาคาร เชน ฐานเชิงบาตรในพระที่นั่งสีหไกรสร จังหวัดลพบุรี

๕๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

เปนตน ซึ่งฐานทั้งสองประเภทนี้จะมีบทบาทสําคัญใน การพัฒนารูปแบบของพุทธเจดียในสมัยตอมาเปนอยาง มาก ฐานของพุทธเจดียในสมัยพระเพทราชา ถึง พระเจ า ท า ยสระ (พ.ศ.๒๒๓๑ - ๒๒๗๕) เช น พุ ท ธเจดี ย ท รงปรางค ที่ ป รากฏในวั ด บรมพุ ท ธาราม (พ.ศ.๒๒๓๒) จังหวัดพระนครศรีอยุธยา รูปทรงของ พระปรางค ด า นหน า พระอุ โ บสถมี ก ารเปลี่ ย นแปลง อยางชัดเจนเมื่อเปรียบเทียบกับรูปทรงและสัดสวนของ ปรางค ป ระจํ า มุ ม ในวั ด ไชยวั ฒ นาราม แต ที่ มี ค วาม โดดเดนมากกวานั้นคือการพัฒนาลวดลายประดับชั้ น ฐาน จากการใชฐานปทมลูกแกวอกไกซอนสามชั้น ที่ ปรากฏในพระปรางควัดไชยวัฒนาราม เปลี่ยนเปนการ ใชฐานเชิงบาตรซอนชั้นเหนือฐานสิงหชั้นเดียว รองรับ ดว ยฐานทัก ษิ ณ แบบฐานป ท ม ลูก แก ว อกไก ไ ม สู ง นั ก กลาวไดวาเปน ครั้ง แรกที่มีการใชลวดลายประดับชั้น ฐานในลั กษณะดัง กล าว โดยมี การใชฐ านลัก ษณะนี้ สื บ เนื่ อ งต อ มาในสมั ย หลั ง ด ว ยเช น พระปรางค วั ด พระยาแมนจังหวัดพระนครศรีอยุธยา (ปฏิสังขรณสมัย พระเพทราชา พ.ศ.๒๒๓๗) พระปรางควัดโพธิ์ประทับ ช า ง จั ง หวั ด พิ จิ ต ร (สร า งในรั ช กาลพระเจ า เสื อ พ.ศ.๒๒๔๔) และพระปรางค วั ด กุ ฎี ด าว จั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา (ปฏิสังขรณในรัชกาลพระเจาทาย สระ พ.ศ.๒๒๕๔) การพัฒนาลวดลายประดับชั้นฐานที่สําคัญอีก ครั้งหนึ่ง ปรากฏในกลุมพุทธเจดียทรงเหลี่ยมยอมุมคือ มีการพัฒ นาจากฐานเจดียเหลี่ยมยอมุมแบบฐานปทม ลู ก แ ก ว อ ก ไ ก ซ อน ส า มชั้ น ที่ ใช ใ น ส มั ย สม เ ด็ จ พระนารายณ มาเปนฐานสิงหซอนสามชั้นรองรับองค ระฆั ง แทน ซึ่ ง มี ผ ลทํ า ให เ กิ ด การเปลี่ ย นแปลงของ สั ด ส ว นของพระเจดี ย ที่ ใ ห ค วามสํ า คั ญ กั บ สั ด ส ว น ชั้นฐานเปนอยางยิ่ง ดวยลักษณะของฐานสิงหเปนฐาน ที่สามารถ “ปรับสัดสวน” และ ตกแตงดวยปูนปนได อย า งเต็ มที่ เช น เจดี ยท รงเหลี่ย มยอ มุ มไม สิบ สอง วัดพระยาแมน (สรางสมัยพระเพทราชา พ.ศ.๒๒๓๗) เจดี ย เ หลี่ ย มย อ มุ ม ไม สิ บ สองวั ด โพธิ์ ป ระทั บ ช า ง จั ง หวั ด พิ จิ ต ร (สร า งสมั ย พระเจ า เสื อ พ.ศ.๒๒๔๔) เปนตน

ฐานของพุ ท ธเจดี ย ส มัย พระเจ า อยู หั ว บรม โกศ ถึ ง เสี ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา (พ.ศ.๒๒๗๕ – ๒๓๐๑) นับไดวาเปนสมัยสุดทายของกรุง ศรีอยุธยา ลวดลาย ประดั บ ชั้ น ฐานที่ ป รากฏในยุ ค นี้ มี ลั ก ษณะสํ า คั ญ คื อ ไม ว า จะเป น พุ ท ธเจดี ย ท รงปรางค เจดี ย ท รงกลม เจดียเหลี่ยมยอมุม และเจดียทรงปราสาท จะสรางใน รูปแบบที่มีความสูงชะลูดมากที่สุดและนิยมใชลวดลาย ประดั บ ชั้ น ฐานแบบ “ฐานสิ ง ห ซ อ นสามชั้ น ”และ เพิ่มชั้น “บัวโถ” จึง กลาวไดวารูปแบบ “ฐาน” ของ พุทธเจดียทุกประเภทเปนแบบเดียวกันหรือใกลเคียง กันทั้งหมด เชน ฐานของกลุมเจดียรายในวัดภูเขาทอง เจดียเหลี่ยมยอมุมในวัดสามวิหาร หรือเจดียรายทรง ปราสาทภายในวั ด ราชบู ร ณะ จั ง หวั ด พระนครศรี อยุธยา เปนตน

บทสรุป

ดวยลักษณะรวมที่เกิดขึ้นนี้เองไดนําไปสูการ สรางสรรครูปแบบของพุทธเจดียที่วิเศษยิ่ง ผานการ เลือกสรร ปรับปรุง และพัฒนาจนเกิดรูปแบบที่ไดรับ การยอมรับในเชิง “ความพึงพอใจรวมกัน” อยางคอย เป นค อ ยไป ภายใต การอุ ป ถัม ภจ ากสถาบั นกษัต ริ ย และศาสนา ส ง ผ า นสู ส มั ย รั ต นโกสิ น ทร ที่ ส ามารถ สรางสรรคพุทธเจดียที่มีความงดงามเชน พุทธปรางค วั ด อรุ ณ ราชวรารามที่ ส ามารถแสดงลั ก ษณะแห ง “เอกลักษณไทย” ไดอยางชัดเจน จะเห็ น ได ว า ในแนวทางการสร า งสรรค รูปแบบทางสถาปตยกรรมของพุทธเจดียสมัยอยุธยา นั้น ตั้งแตอดีตที่ผานมามิใชเปนเพียงการเพิ่มความสูง หรือปรับรูปทรงเทานั้น แตชางในอดีตไดแสดงใหเห็น ถึงการออกแบบ การกําหนดระเบียบแบบแผน และ การพั ฒ นาแนวคิ ด ร ว มกั น จนเกิ ด ลั ก ษณะร ว มที่ กลมกลืนและพัฒนาไปพรอ มๆ กัน อาจดวยเหตุผ ล จากคติ สั ญ ลั กษณ ใ นความสูง ตระหง า นของเขาพระ สุเมรุทามกลางจักรวาลที่กวางใหญไพศาล เหนือผืนน้ํา แห ง นทีสี ทั นดร ซึ่ ง เปรีย บได กับ พระนครศรีอ ยุธ ยา นครอั น ห อ มล อ มด ว ยผื น น้ํ า และศาสนสถานอั น ศักดิ์สิทธิ์ พุทธเจดียที่สรางขึ้นดวยพลังแหงศรัทธา จึง คงมี จุดมุ ง หมายที่ จะใหสูง ขึ้นไปถึง ฟากฟาหรือสรวง สวรรคอันกวางใหญ เชนเดียวกับเขาพระสุเมรุนั่นเอง

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕๕

บรรณานุกรม

ศรีศักดิ์ วัลลิโภดม. ความหมายพระบรมธาตุในอารยธรรม สยามประเทศ. พิมพครั้งที่ ๒. กรุงเทพฯ : เมือง โบราณ, ๒๕๓๙.

นนทชัย ทองพุมพฤกษา. “บทบาทหนาที่และการออกแบบ พระปรางค ใ นสมั ย อยุ ธ ยา.” วิ ท ยานิ พ นธ ศิ ล ป ศาสตรมหาบั ณ ฑิ ต สาขาวิ ช าประวั ติ ศ าสตร สถาป ต ยกรรม บั ณ ฑิ ต วิ ท ยาลั ย มหาวิ ท ยาลั ย ศิลปากร, ๒๕๔๕.

สมคิด จิระทัศนกุล. วัด : พุทธสถาปตยกรรมไทย. พิมพครั้ง ที่ ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร , ๒๕๔๕.

ดํารงราชานุภ าพ, สมเด็จ ฯ กรมพระยา. ตํานานพุท ธเจดีย. พระนคร : ศิลปาบรรณาการ, ๒๕๑๓.

รุงโรจน ภิรมยอนุกูล. “การศึกษาเชิงวิเคราะหที่มาของสมุด ภาพไตรภู มิ. ” วิท ยานิพ นธป รั ญ ญาดุ ษ ฎีบั ณ ฑิ ต สาขาวิ ช าโบราณคดี ส มั ย ประวั ติ ศ าสตร บั ณ ฑิ ต วิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๒. มณีปน พรหมสุทธิรักษ, “บทสดุดีในจารึกภาษาสันสกฤตของ คําบูช า” ใน ภาษาจารึ ก ฉบับที่ ๖ : คุรุบูช า คุรุรําลึก. กรุงเทพฯ : ภาควิชาภาตะวันออก คณะ โบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๒.

สุ ริ น ทร ศรี สั ง ข ง าม. “เจดี ย เ หลี่ ย มย อ มุ ม สมั ย อยุ ธ ยา” วิ ท ยานิ พ นธ ศิ ล ปศาสตรมหาบั ณ ฑิ ต สาขาวิ ช า ประวั ติ ศ าสตร ส ถาป ต ยกรรม บั ณ ฑิ ต วิ ท ยาลั ย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๘. สํานักนายกรัฐมนตรี. สมุดภาพไตรภูมิบุราณ ฉบับกรุงธนบุรี. กรุง เทพฯ : คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ เอกสารทางประวัติศาสตร, ๒๕๒๕. เสนอ นิลเดช. ประวัติศาสตรสถาปตยกรรมไทย. พิมพครั้งที่ ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

๕๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

วาดวยเรื่องพรหมพักตร กีรติ ศุภมานพ * 5

รูปที่ ๑ (ซาย) รูปหนาบุคคลสี่หนาประดับที่ยอดปราสาทเฟอง วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง รูปที่ ๒ (ขวา) รูปบุคคลสี่หนาหรือที่เรียกวาพรหมพักตร พิพิธภัณฑสถานแหงชาติเจาสามพระยา

การทํ า รู ป ประติ ม ากรรมหน า บุ ค คลสี่ หน า ประดั บ ที่ ส ว นยอดของปราสาทหรื ออาคารนั้ น มีหลักฐานปรากฏมาตั้งแตในศิลปะขอมสมัยบายน โดยมีการทํารูปหนาบุคคลสี่หนาหันประจําทั้งสี่ทิศ หลักหรือทั้งสี่ดาน ดังตัวอยางที่ยอดปราสาทของปราสาทบายนและที่ซุมประตูเมืองนครธมเปนตน การประดับรูปแบบดังกลาวพบในงานศิลปกรรมในดินแดนประเทศไทย เชื่อวาการประดับดังกลาวคง ไดรับแบบอยางหรือแรงบัลดาลใจมาจากที่เมืองนครธม และยังคงปรากฏการประดับหนาบุคคลสี่หนา เรื่อยมาจนถึงสมัยปจจุบัน

* นิสิตปริญญาโท ภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕๗

๑.การประดับรูปหนาบุคคลในงานศิลปกรรม ที่พบในดินแดนประเทศไทยกอนสมัย รัตนโกสินทร

ในดิน แดนประเทศไทยพบหลัก ฐานการทํ า รู ป ปร ะ ติ มา ก ร ร ม บุ ค คล สี่ ห น า ที่ เ ก า ที่ สุ ด คื อ ประติมากรรมที่ประดับเหนือซุมประตูของวัดพระศรี รัตนมหาธาตุเชลียง จังหวัดสุโขทัย (รูปที่ ๑) ที่เรียกวา ปราสาทเฟองมีลักษณะเปนโกลนยอดปรางค พอกปูน ป น เป น รู ป ประติ ม ากรรมหน า บุ ค คลประจํ า สี่ ทิ ศ เนื่องจากรูปแบบทางศิลปกรรมแสดงใหเห็นถึงอิทธิพล ศิลปะขอม จึง มีการกําหนดอายุวาอยูในชวงครึ่ง แรก ของพุทธศตวรรษที่ ๑๙๑ เปนไปไดอยางมากวาการทํา รูปหนาบุคคลประดับดังกลาว คงมีที่มาจากศิลปะขอม สมั ย บายน เนื่ อ งจากหลัก ทางด า นศิ ลปกรรมอื่ น ๆ ที่ถือเปนงานรุนแรก ๆ ของสุโขทัยนั้น มีอิทธิพลของ ศิลปะสมัยบายนอยู อย างมาก รวมถึ ง ประวั ติศาสตร ความสั มพั น ธ ร ะหว างเครื อญาติ ข องกษัต ริย ดิ นแดน สุโขทัยกับดินแดนกัมพูชา๒ ในราชสํ านั กอยุธ ยาการประดั บหนา บุค คล สี่หนาที่ปรากฏตามงานสถาปตยกรรม และศิลปกรรม แขนงอื่ น ๆ มีห ลัก ฐานที่ ปรากฏอยา งชั ดเจนในสมั ย อยุ ธ ยาตอนปลาย โดยมี ก ารกล า วถึ ง ในคํ า ให ก าร ขุนหลวงวัดประดูทรงธรรมไดกลาวถึงรายละเอียดของ พระเมรุมาศ และพระเมรุ อันแบงตามฐานานุศักดิ์เปน พระเมรุ เ อก โท ตรี โดยเฉพาะพระเมรุ เ อก หรื อ พระเมรุมาศสําหรับพระมหากษัตริย ที่สําคัญพระเมรุ เอกเท า นั้ น ที่ มี ก ารประดั บ ยอดเป น พรหมพั ก ตร ๓ แตเ นื่องจากพระเมรุ เปน งานสถาปตยกรรมชั่ว คราว จึงไมหลงเหลือหลักฐานที่จะนํามาทําการศึกษาได และ ในคํา ให การชาวกรุง เก า ที่ก ลา วถึ ง พระมหาปราสาท และพระที่นั่ง บรรยงกรัตนาสนที่มียอดประดับพรหม พั ก ตร รวมถึ ง การประดั บ พรหมพั ก ตร ที่ พ ระบั ญ ชร ภายในพระที่นั่งตางๆ อีกดวย๔ อี ก ทั้ ง ยั ง ปรากฏหลั ก ฐานโบราณวั ต ถุ ที่ หลงเหลือมาจนถึง ในปจจุบั น อยูจํ านวนหนึ่ง โดยมี โบราณวัตถุชิ้นสําคัญที่จัดแสดงอยู ณ พิพิธภัณฑสถาน แหง ชาติเจาสามพระยา ที่เปน ประติมากรรมรูปหนา บุ ค คลสี่ ห น า สั น นิ ษ ฐานว า เป น ส ว นยอดของประตู

พระราชวัง ๕ (รูปที่ ๒) และพบโบราณวัตถุ ลักษณะ เดียวกันอีกสองชิ้น ที่เปนรูปหนาบุคคลสี่หนาแกะไม และปูนปน ที่สันนิษฐานวาอาจเปนยอดของบุษบกและ ประตูในสมัยอยุธยา จัดแสดงอยู ณ พิพิธภัณฑสถาน แห ง ชาติ จั น ทร เก ษม (รู ปที่ ๓ ) ร ว มถึ ง บุ ษบ ก ธรรมมาสน ที่ มี ก ารประดั บ หน า บุ ค คลจากวั ด มณี ชลขัณฑ มีจารึกการสรางชัดเจนตรงกับสมั ยสมเด็จ พระนารายณ จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแหง ชาติ นารายณราชนิเวศน จังหวัดลพบุรีอีกดวย๖ (รูปที่ ๔) ยังมีหลักฐานสําคัญที่เปนเครื่องชวยยืนยันวา การประดั บ พรหมพั ก ตร ใ นสมั ย อยุ ธ ยานั้ น มี อ ย า ง แพร ห ลาย ดั ง เช น เจดี ย ร ายสมั ย อยุ ธ ยาตอนปลาย ที่มีการประดับหนาบุคคลที่วัดชมภูเวก จังหวัดนนทบุรี เป น ต น (รู ป ที่ ๕) เช น เดี ย วกั บ ในงานจิ ต รกรรม ที่ ป รากฏภาพสถาป ต ยกรรมที่ มี ก ารประดั บ พรหม พัก ตร ใ นจิ ต รกรรมลายรดน้ํ า สมั ยอยุ ธ ยาตอนปลาย ภายในหอเขี ย นวัง สวนผั ก กาดอยูห ลายภาพดว ยกั น แมวาภาพจิตรกรรมดังกลาวจะไดรับการซอมมาบาง แลว แต เป นไปได วามิ ไ ด เปลี่ ยนแปลงรูป แบบเดิ มไป มากนัก (รูปที่ ๖) จะเห็นไดวาจากหลักฐานที่ปรากฏ การประดับหนาบุคคลสี่หนาหรือพรหมพักตรในสมัย อยุธยานั้น มีการนํามาใชประดับอยางหลากหลายมิได จํ า กั ด อยู เ พี ย งงานสถาป ต ยกรรมแต ยั ง รวมถึ ง งาน ศิ ล ปกรรมอย า งอื่ น ซึ่ ง สะท อ นถึ ง ความนิ ย มในการ ประดับหนาบุคคลสี่หนาไดเปนอยางดี ลวงเขาสูสมัยรัตนโกสินทรการประดับหนา บุ ค คลสี่ ห น า ดั ง กล า วยั ง คงปรากฏอยู สื บ มา ตั้ ง แต สมั ย ต น กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร ในโคลงถวายพระเพลิ ง พระบรมอั ฐิ พ ระเจ า หลวง กรมหมื่ น ศรี สุ เ รนทร ท รง ประพั น ธ เป น ทํ า นองจดหมายเหตุ ๗ งานถวาย พระเพลิ ง และฉลองพระอั ฐิ พ ระราชบิ ด า ของ พระบาทสมเด็ จ พระพุ ท ธยอดฟ า จุ ฬ าโลก มี ก าร กลาวถึงการทําพรหมพักตรประดับที่ยอดพระเมรุมาศ ดวย๘ เมื่อพิจารณาจากโคลงขางตนแลว รูปแบบของ พระเมรุ ม าศคงได รั บการสืบ ทอดมาจากสมั ยอยุธ ยา และการทําพระเมรุมาศยอดปรางคมีการประดับหนา บุคคลหรือที่เรียกวาพรหมพักตรประดับ ถือไดวาเปน พระเมรุที่มีฐานันดรศักดิ์สูงที่สุด

๕๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

รูปที ๓.๑ พรหมพักตร แกะไม ยอดบุษบก พิพิธภัณฑสถานแหงชาติ จันทรเกษม

รูปที่ ๕ เจดียร ายยอดประดั บ พรหมพักตร วัดชมพูเวก นนทบุรี

รูปที่ ๗ บุษบกที่เรียกวาปราสาท ทอง เปนที่ประดิษ ฐานพระอัฐิของ กรมพระราชวังบวรสามพระองค สร า งขึ้ น ในส มั ย รั ช กาลที่ ๔ พิพิธภัณฑสถานแหงชาติพระนคร

รูปที ๓.๒ พรหมพั กตรปู นป น พิพิธภัณฑสถานแหงชาติจันทรเกษม รูปที่ ๖.๑ พรหมพักตรประดับ ยอดซุ ม ประตู จิ ต รกรรมลายรดน้ํ า ภายในหอเขียนวังสวนผักกาด

รูป ที่ ๘ บุษ บกยอดปรางค ประดับพรหมพักตร วัดไพชยนตพล เสพยราชวรวิหาร สมุทรปราการ

รูปที่ ๔ บุษบกธรรมาสนจากวัด มณีชลขัณฑ พิพิธภัณฑสถานแหงชาติ สมเด็จพระนารายณ ที่มา : เจตน เพชรรัตน

รูปที่ ๖.๒ พรหมพักตรประดับ ยอดซุมประตู จิตรกรรมลายรดน้ําภายใน หอเขียนวังสวนผักกาด

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๕๙

โบราณวั ต ถุ ห ลายชิ้ น ที่ อ ยู พิ พิ ธ ภั ณ ฑสถาน แห ง ชาติ พระนครในป จจุ บั น ที่มี การประดั บรู ปหน า บุ ค คลดั ง กล า ว ซึ่ ง โดยส ว นใหญ เ ป น การประดั บ ที่ สวนยอดของบุษบกอันไดแก บุษบกที่เรียกวาปราสาท ทอง เป น ที่ป ระดิ ษ ฐานพระอั ฐิ ของกรมพระราชวั ง บวรสามพระองค ๙ สร า งขึ้ น ในสมั ย รั ช กาลที่ ๔ ๑๐ จั ด แสดงอยู ใ นพระที่ นั่ ง วายุ ส ถานอมเรศ (รู ป ที่ ๗) และบุษบกจําลองไมทราบที่มาจัดแสดงอยูในพระที่นั่ง ปฤษฎางคภิมุข และบุษบกยอดปรางคที่วัดไพชยนต พลเสพย (รูปที่ ๘) เชื่อวาเปนบุษบกที่เคยประดิษฐาน พระพุทธสิง หิง ค สรางขึ้น ในสมัยสมเด็จพระบวรราช เจ ามหาสุร สิ ง หนาท๑๑ โดยตอ มาในสมัย รัช กาลที่ ๓ สมเด็ จ พระบวรราชเจ า มหาศั ก ดิ พ ลเสพโปรดให ย ก บุษบกยอดปรางคองคนี้ ถวายเปนพุทธบูชาประดิษฐาน พระพุทธรูปประธานในพระอุโบสถวัดไพชยนตพลเสพย พระอารามที่ทรงสรางขึ้น ไมเพียงแตหลักฐานที่หลงเหลืออยูในปจจุบัน เทานั้น เอกสารประวัติศาสตรก็มีการกลาวถึงพระที่นั่ง มี ชื่ อ ว า พระที่ นั่ ง พรหมพั ก ตร ตั้ ง อยู ใ นพระราชวั ง บวรสถานมงคล ที่ มี ม าตั้ ง แต ส มั ย สมเด็ จ พระบวรราชเจามหาสุรสิงหนาท สันนิษฐานวาตั้งอยูตรงบริเวณ มุขดานหลังของพระที่นั่งอิศราวินิจฉัย ซึ่งพื้นที่ดังกลาว แตเดิมในสมัยสมเด็ จพระบวรราชเจามหาสุรสิง หนาท คงเปนสวนที่เปนทองพระโรงมีพระที่นั่งพรหมพักตร ๑๒ และมีผูสัน นิษฐานวาพระที่นั่งดังกลาวอาจเปนบุษบก มาลาในพระที่ นั่ง อิศ ราวิ นิจ ฉัย แต มีก ารซอมแซมใน สมัยตอๆมาจึง ไมมียอดพรหมพักตรปรากฏ๑๓ จะเห็น ได ว า ในช ว งเวลาดั ง กล า วภายในพระราชวั ง บวรสถานมงคล มี ก ารสร า งบุ ษ บกที่ มี ก ารประดั บ หน า บุคคลสี่หนาประดับอยูหลายองคดวยกัน คงเปนการสืบ ทอดรู ป แบบที่ มี ม าแต เ ดิ ม ในสมั ย อยุ ธ ยาตอนปลาย เนื่ อ งจากในสมั ย ต น กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร พระบรมวงศานุวงศลวนมาจากราชสํานักอยุธยาทั้งสิ้น รูปแบบ การประดั บ หน า บุ ค คลรวมถึ ง รู ป แบบของบุ ษ บก ดังกลาวยอมเปนงานที่ทําสืบทอดมาจากชางอยุธยา ในพระที่ นั่ ง พุ ท ไธสวรรย มี ภ าพจิ ต รกรรม แสดงเรื่ องราวพุ ทธประวั ติ เขีย นขึ้ น ตั้ ง แตค ราวแรก สรางพระที่นั่งราวป พ.ศ.๒๓๓๘ - ๒๓๔๐๑๔ ปรากฏ

ภาพปราสาทและซุมประตูที่มีการประดับหนาบุคคลใน ภาพพุทธประวัติสามตอน๑๕ (รูปที่ ๙) แมวาจิตรกรรม ในพระที่นั่งพุทไธสวรรยนั้นผานการซอมแซมมาตั้งแต ในสมัยสมเด็จพระบวรราชเจามหาศักดิพลเสพแลวก็ ตาม๑๖ แตมีผูศึกษาไววาภาพจิตรกรรมที่อยูทางดาน ขวามือและดานหลังของพระประธานยังคงเปนฝมือชาง สมัยรัชกาลที่ ๑ คือคราวแรกสรางที่คอนขางสมบูรณ เนื่องจากถูกซอมแซมนอยที่สุด๑๗ บริเวณดังกลาวก็คือ บริเวณที่ปรากฏภาพปราสาทที่ประดับรูปหนาบุคคลที่ ส ว นยอด และยั ง มี ผู แ สดงความเห็ น ว า รู ป แบบของ ปราสาทที่ประดับรูปหนาบุคคลดัง กลาว เปน รูปแบบ ของปราสาทที่มีอายุอยูในชวงตนกรุงรัตนโกสินทรอีก ดวย๑๘ จิตรกรรมในชวงรัตนโกสินทรตอนตนอีกแหง หนึ่งที่มีภาพปราสาทและซุมประตูประดับหนาบุคคล ปรากฏอยู คื อ จิ ต รกรรมรามเกี ย รติ์ ร อบระเบี ย งคด วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (รูปที่ ๑๐) ซึ่งมีปรากฏอยูใน หลายภาพดว ยกั น ถึ ง แม ว าภาพจิต รกรรมที่ นี่จ ะถู ก ซอมแซมหลายครั้ ง แตก็เปนไปได วาชางผูซอมคงจะ ซอมตามเคาโครงเดิม มิไดเปลี่ยนแปลงภาพไปเสียหมด อนึ่งภายในวังหนาหรือพระราชวังบวรสถาน มงคลในช ว งแรกสร า งนั้ น มี ชื่ อ ประตู พ รหมพั ก ตร ปรากฏอยูดวย๑๙ เปนไปไดอยางมากวาประตูดังกลาว คงจะมี ก ารประดั บ ยอดซุ ม ประตู ด ว ยหน า บุ ค คล เชนเดียวกันกับที่ปรากฏในงานจิตรกรรม โดยรูปแบบ การประดับหนาบุคคลที่ยอดปราสาทหรือยอดซุมประตู คงเป น ไปในกรณี เ ดี ย วกั น กั บ กลุ ม บุ ษ บกที่ ส ร า งขึ้ น ในชวงเดียวกันดังที่กลาวถึงไปแลวขางตน วาเปนงาน ศิลปกรรมและงานสถาปตยกรรมที่สืบทอดรูปแบบมา จากราชสํานักอยุธยา ตอมาในสมัยรัชกาลที่ ๔ มีการใหนําเอารูป หนาบุคคลหรือที่เรียกวาพรหมพักตรมาประดับที่ยอด เครื่ องสู ง ๒๐ โดยสมเด็จ กรมพระยาดํารงราชานุ ภาพ สันนิษฐานวาการประดับพรหมพักตรนั้นมีมาตั้งแตใน พระที่นั่ ง พรหมพักตร ในพระราชวัง บวรสถานมงคล สมัยรัชกาลที่ ๑ แลว ตอมารัชกาลที่ ๔ ชอบพระราช ฤทัยจึงโปรดใหนําเอาพรหมพักตรมาใสที่ยอดเครื่องสูง ใหมีความแตกตางจากกลดของเจานาย๒๑ ในชวงเวลานี้ การประดับหนาบุคคลหรือที่เรียกวาพรหมพักตร คงจะ

๖๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ป ร า ก ฏ อ ยู ที่ ย อ ด เ ค รื่ อ ง สู ง คื อ พ ร ะ ก ล ด ข อ ง พระมหากษัต ริ ยตั้ ง แตส มั ยรั ช กาลที่ ๔ เป นต น มา เนื่ อ งจากในป จ จุ บั น พระกลดที่ มี ย อดเป น รู ป พรหม พักตรยังคงมีการใชอยูสืบมาจนถึง สมัยรัชกาลปจจุบัน (รู ป ที่ ๑๑) อี ก ทั้ ง ยั ง คงจํ า กั ด อยู เ พี ย งพระกลดของ พระมหากษัตริย คือของพระเจ าอยูหั วเพี ยงพระองค เดียวเทานั้น๒๒

รูปที่ ๑๐ ยอดซุมประตูประดับพรหมพักตรกรุง ลงกา จิตรกรรมรามเกียรติ์รอบระเบียงคดวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

รูปที่ ๑๑.๑ พระกลดยอดพรหมพักตร ปจจุบันเลิก ใชงานแลว ที่ ม า : ลั ก ษณ สุ ด า ศรี รั ต นวิ ท ย , เครื่ อ งสู ง สมั ย รัตนโกสินทรแ ละความสัม พันธใ นงานจิตรกรรมฝาผนัง , การศึ ก ษาเฉพาะบุ ค คลในประวั ติ ศ าสตร ศิ ล ปะ ภาควิ ช า ประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร , ๒๕๕๓. รู ป ที่ ๙.๑และ ๙.๒ อาคารทรงปราสาทมี เ ครื่ อ งยอด ประดับพรหมพักตร จิตรกรรมพุทธประวัติภายในพระที่นั่งพุท ไธสวรรย พิพิธภัณฑสถานแหงชาติพระนคร

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๖๑

รูปที่ ๑๑.๒ พระกลดยอดพรหมพักตร ที่ ม า : ลั ก ษณ สุ ด า ศรี รั ต นวิ ย , เครื่ อ งสู ง สมั ย รัตนโกสิ นทร แ ละความสัม พันธ ใ นงานจิ ตรกรรมฝาผนัง , การศึ ก ษาเฉพาะบุ ค คลในประวั ติ ศ าสตร ศิ ล ปะ ภาควิ ช า ประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร , ๒๕๕๓.

อยางไรก็ตามในงานสถาปตยกรรมก็ยังคงพบ หลั ก ฐานเช น เดี ย วกั น ว า มี ก ารทํ า หน า บุ ค คลหรื อ พ ร ห ม พั ก ต ร ป ร ะ ดั บ สื บ ท อ ด ม า จ า ก ส มั ย ต น กรุงรัตนโกสินทร โดยพบในกลุมของยอดปราสาทและ ยอดซุ ม ประตู ข องเขตพระราชฐานชั้ น กลางใน พระบรมมหาราชวัง มีประตูที่ประดับพรหมพักตรอยู หลายประตูไดแกประตูดุสิตศาสดา ประตูสนามราชกิจ ประตูพรหมโสภา และประตูพรหมศรีสวัสดิ์ (รูปที่ ๑๒) รวมถึง ยอดซุมประตูทั้ง สองของมุขดานหนาพระที่นั่ง อมรินทรวินิจฉัยฯ อีกดวย ทั้งหมดสันนิษฐานวาสราง ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔๒๓ (รูปที่ ๑๓) มีเพียงประตูดุสิต ศาสดาเท า นั้ น ที่ มี เ อกสารว า พระพรหมพิ จิ ต รเป น ผู อ อกแบบ ๒๔ ในช ว งรั ช กาลที่ ๖ มี ก ารสร า งหอ พระจอมขึ้น ภายในวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม หอดั ง กล า วนี้ เ ป น ที่ ป ระดิ ษ ฐานพระบรมรู ป ของ พระบาทสมเด็ จ พระจอมเกล า เจ า อยู หั ว มี รู ป แบบ สถาป ต ยกรรมเป น ปราสาทแบบขอมที่ ป ระดั บ พรหมพักตรอยางชัดเจน (รูปที่ ๑๔) จะเห็นไดวาใน สมัยรัช กาลที่ ๔ มีห ลักฐานการนําเอาพรหมพักตร

กลับมาใชประดับในงานศิลปกรรมคอนขางมาก เปนไป ไดหรือไมวาอาจเกี่ยวของกับการที่รัชกาลที่ ๔ เคยมี พระราชดําริใหรื้อเอาปราสาทในเขมรมาไวในพระนคร ก็เปนได๒๕ ที่ สํ า คั ญ ใ น พ ร ะ เ ม รุ ม า ศ ถื อ เ ป น ง า น สถาปตยกรรมชั่วคราว ที่พบในสมัยรัตนโกสินทรดัง ที่ ไดกลาวไปแลววาในสมัยรัชกาลที่ ๑ นั้นระเบียบในการ ประดั บ พรหมพั ก ตร ที่ ย อดพระเมรุ ยั ง คงปรากฏอยู แตตอมาอยางนอยในสมัยรัชกาลที่ ๔ หลักฐานที่เปน ภาพถ า ยพระเมรุ ม าศไม มี ก ารประดั บ พรหมพั ก ตร ปรากฏอยูแลว การประดับพรหมพักตรที่ยอดพระเมรุ มาศกลับมาปรากฏอีกครั้ง โดยมีพระเมรุมาศในกลุมที่ สมเด็ จ เจ า ฟ า กรมพระยานริ ศ รานุ วั ด ติ ว งศ เ ป น ผูออกแบบ ตั้งแตพระเมรุมาศของพระศรีพัชริน ทราบรมราชิ นี น าถ พระเมรุ ม าศของรั ช กาลที่ ๖ และ สืบทอดโดยชางผูออกแบบพระเมรุในสายของสมเด็จ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ไดแก พระเมรุมาศ ของรัชกาลที่ ๘ ชางผูออกแบบคือพระพรหมพิจิตร ถือแบบอยางพระเมรุที่สมเด็จเจาฟากรมพระยานริศฯ เคยออกแบบไว พระเมรุม าศสุ ดท า ยที่ มีก ารประดั บ พรหมพักตร คือพระเมรุมาศของสมเด็จพระนางเจารํ า ไพพรรณี พ ระบรมราชิ นี น าถ ออกแบบโดยนาย ประเวศ ลิมปรังษี (รูปที่ ๑๕) ที่กลา วมาทั้ ง หมดเปนหลักฐานการประดั บ หนาบุคคลหรือที่เรียกวาพรหมพักตรที่ปรากฏมาตั้งแต สมั ย สุ โ ขทั ย และมี ห ลั ก ฐานปรากฏมากที่ สุ ด ในสมั ย รัตนโกสิน ทร การประดับรูป แบบดัง กลาวปรากฏใน งานศิลปกรรมที่คอนขางหลากหลาย ความหลากหลาย นี้อ าจขึ้น อยู กับ คติ ค วามหมาย รวมถึ ง ความเข า ใจที่ นําเอารูปแบบการประดับรูปหนาบุคคลมาใช เพื่อให สอดคลองไปกับการใชงานนั้น ๆ ๓.ความเขาใจเกี่ยวกับการประดับรูปบุคคล สี่หนาในศิลปะไทยที่เรียกวาพรหมพักตร ดั ง ที่ ไ ด ก ล า วไปแล ว ว า การประดั บ รู ป หน า บุคคลสี่หนาในศิลปะไทยมีชื่อเรียกวาหนาพรหมหรือ พรหมพั ก ตร นั้ น ปรากฏหลั ก ฐานที่ เ ป น ลายลั ก ษณ อั ก ษร ใน สมั ย อยุ ธ ย าตอ น ปลา ย และ สมั ย ต น

๖๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

กรุงรัตนโกสินทร จากหลักฐานดัง กลาวทําใหทราบวา การประดับรูปใบหนาบุคคลสี่หนา มีชื่อเรียกวาพรหม พั ก ตร หรื อ พรหมภั ก ตร คํ า ว า พรหมพั ก ตร ตาม ความหมายในพจนานุ ก รมฉบั บ ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน หมายถึง ยอดเครื่องสูง หรือยอดสิ่ง กอสรางที่เปน หนา พรหมสี่ดาน๒๖ พรหมในที่นี้มีความหมายถึงพรหมองค ใด กล า วคื อ พรหมในศาสนาพราหมณ ห รือ พรหมใน พุ ท ธศาสนา พรหมแรกคื อ พระพรหมของศาสนา พราหมณ ที่มี ลัก ษณะทางประติ มานวิ ทยาที่ มีสี่ หน า สวนพรหมของพุทธคือหนึ่ง พระพรหม ในฐานะที่เปน บุ ค คลที่ อ าราธนาพระพุ ท ธเจ า ให โ ปรดแสดงธรรม และมั ก ปรากฏเป น บริ ว ารขนาบข า งพระพุ ท ธเจ า ดังเชนที่ปรากฏในพุทธประวัติตอนเสด็จลงจากสวรรค ชั้นดาวดึง ส สองพรหมที่อาศัยอยูในสวรรคชั้น พรหม ดั ง ที่ มี ป รากฏอยู ใ นไตรภู มิ ก ถา ความหมายของ พรหมพั ก ตร ที่ มี หลั ก ฐานในสมั ยอยุ ธยา อาจมีค วาม เชื่อมโยงกับพรหมทั้ง ในศาสนาพราหมณและศาสนา พุทธ เนื่องจากการเรียกวาพรหมพักตรนั้น คงเกิดจาก ความเข า ใจว า การทํ า หน า บุ ค คลสี่ ห น า ดั ง กล า ว คือพระพรหมเนื่องจากพระพรหมมีสี่หนา อนึ่ ง วรรณคดีใ นสมัย อยุ ธยา มีอิ ทธิ พลของ พรหมปรากฏอยูโดยทั่วไป ทั้งพรหมในพุทธศาสนาและ พรหมของศาสนาพราหมณ ปะปนกัน ไป ๒๗ ในลิลิ ต โองการแชงน้ําวรรณคดีที่เชื่อกันวาแตงในสมัยอยุธยา ตอนตน มีกลาวถึงพระพรหมในตอนตน ที่แสดงใหเห็น ถึ ง ความเป น พระพรหมในศาสนาพราหมณ เช น มี สี่ ห น า มี ด อกบั ว เป น อาสนะ ขี่ ห งส เป น ต น แต ใ น ขอความตอจากนั้น กลาววาเปนผูเผยใหชาวโลกรูจัก สวรรคทั้งสิบหกชั้นของพรหม ซึ่งเรื่องสวรรคสิบหกชั้น ฟ า เป น ความเชื่ อ ทางพุ ท ธศาสนา ๒๘ ดั ง นั้ น แสดงว า ตั้ง แต ส มัย อยุ ธ ยาตอนตน ได เกิ ด มี ค วามสั บ สนเรื่ อ ง พรหมของพุทธและพระพรหมของพราหมณแลว เหตุที่ ตองกลาวถึงวรรณคดีไทยก็เนื่องจากตั้งแตสมัยสุโขทัย พรหมที่ ป รากฏในไตรภู มิ พ ระร ว งเป น พรหมใน พุทธศาสนา และในไตรภูมิพระรวงไมเคยระบุวาพรหม มีสี่หนา โดยรุงโรจน ธรรมรุงเรือง ไดใหความเห็นไว วา พระพรหมสี่หนาที่ปรากฏตามพุทธสถานตาง ๆ ไม

ว า จะรู ป เคารพหรื อ งานจิ ต รกรรมฝาผนั ง ย อ มเป น อิทธิพลจากลั กษณะของพระพรหมในศาสนาฮินดู ๒๙ แสดงให เ ห็ น ว า มี ก ารนํ า รู ป แบบพระพรหมของ พราหมณ มาใชในการแสดงภาพพรหมของพุทธศาสนา ในดานศิลปกรรมพรหมของพุทธที่มีรูปแบบเปนสี่หนา เหมื อ นพรหมของฮิ น ดู นั้ น เริ่ ม มี ป รากฏมาตั้ ง แต ใ น ศิลปะสมัยปาละ โดยในชวงสมัยกอนหนานี้พรหมหรือ พระพรหมในพุทธศาสนา ที่เรียกวาพระพรหมนั้น ไม ปรากฏการทําสี่หนาแตอยางใด การเรียกวาพรหมพักตรนั้น คงเกิดจากความ เขาใจวาการทําหนาบุคคลสี่หนาดังกลาว คือพระพรหม เนื่ อ งจากพระพรหมมี สี่ ห น า เป น เทพเจ า ในศาสนา พราหมณ แตหลักฐานเอกสารขางตนไดแสดงใหเห็นถึง ความเขาใจที่ปะปนกัน เห็นไดจากหลักฐานศิลปกรรม ของพรหมในพุทธศาสนาตั้งแตในสมัยสุโขทัย ที่มีการ ทํารูปพรหมมีสี่หนาเชนในภาพปูนปนตอนพระพุทธเจา เสด็ จลงจากสวรรคชั้ นดาวดึ ง ส จนถึง ภาพพรหมที่ ปรากฏในภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยา (รูปที่ ๑๖) แสดง ใหเห็นวาพระพรหมทั้ง ของพุทธและพราหมณลวนมี สี่หนาเหมือนกันนั่นเอง ๔.วิเคราะหความหมายของการทํารูปหนา บุคคลประดับงานศิลปกรรมในดินแดนประเทศไทย พรหมพั ก ตร ที่ ป รากฏในงานศิ ล ปกรรมที่ กล า วไปแล ว คงมี รู ป แบบแต ล ะยุ ค สมั ย ในด า น รายละเอี ย ดของการประดั บ หน า บุ ค คลที่ เ รี ย กว า พรหมพัก ตร ที่ไ ม ต างกั น มากนั ก กล า วคื อ มั กทํ า เป น ประติมากรรมใบหนาบุคคล ลักษณะคลายกับใบหนา ของเทวดา สวมเครื่องทรงเปนมงกุฎหรือชฎา หากแต ความแตกต างนั้ น คงเป น ที่ค วามเข า ใจเกี่ ย วกั บ คติ ที่ รั บ มาใช ม ากกว า เนื่ อ งจากรู ป หน า บุ ค คลสี่ ห น า ที่ ปรากฏที่ ป ราสาทบายนและซุม ประตูที่ เมื อ งนครธม รวมถึงปราสาทสมัยบายนแหงอื่น ๆ ยังไมสามารถระบุ ได ว า เป นใบหน า ขอ งบุ คคลใดไ ด อ ย า งชั ดเจน (รูปที่ ๑๗) เมื่ อ พิ จ ารณาจากประเด็ น ความสื บ เนื่ อ งที่ เกี่ย วข องกัน ของศิ ลปะเขมร ในสมั ยบายนกั บศิ ลปะ สุ โ ขทั ย และศิ ล ปะอยุ ธ ยา อย า งแรกรู ป หน า บุ ค คลที่

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๖๓

ประดับที่ปราสาทเฟอง วัดมหาธาตุเชลียงนั้น มีความ เปนไปไดมากวาอาจรับมาทั้งรูปแบบ และคติความเชื่อ เดิ ม ที่ มี ม าตั้ ง แต ส มั ย บายนหรื อ หลั ง สมั ย บายน เนื่องจากดังที่ไดกลาวไปแลววาสุโขทัยมีความสัมพันธ ทางเครือญาติกับราชสํานักเขมร๓๐ การรับเอารูปแบบ มาใชอาจสอดคลอง กับคติความเชื่อที่วารูปหนาบุคคล ดั ง กล า วอาจเป น ท า วจตุ โ ลกบาลหรื อ พระโพธิ สั ต ว อวโลกิเตศวรอยางใดอยางหนึ่งก็เปนได เนื่องจากการ ประดั บ ที่ ย อดปราสาทซึ่ ง เป น ซุ ม ประตู ท างเข า เชนเดียวกันกับที่พบในสมัยบายน แตเมื่อมาปรากฏใน สมัยอยุธยาดวยระยะหางของระยะเวลายอมมีผลตอ การรับรู และเขาใจในเรื่องคติความหมายที่แฝงอยูใน การประดับหนาบุคคล เพราะฉะนั้นการรับรูปแบบมา ใชอาจเปน เพียงการเลียนแบบ หรือเอาแบบอยางทาง รูปแบบมา แลว นํามาปรับ ใชกั บคติค วามเชื่อในแบบ ของตนเอง ๔.๑ เสมื อ นเป น สั ญ ลั ก ษณ แ สดงถึ ง ที่ ประทับ ของพระมหากษัตริย แ ละแสดงฐานานุศัก ดิ์ เนื่องจากจุดเริ่มตนหรือที่มาของการประดับ หน า บุ ค คลที่ เ รี ย กว า พรหมพั ก ตร นั้ น คงเกิ ด ขึ้ น ใน รัชกาลของสมเด็จพระเจา ปราสาททอง ดัง ที่สมเด็จ พระเจ า บรมวงศ เ ธอกรมพระยาดํ า รงราชานุ ภ าพ ทรงวินิจฉัยวาการทําหนาบุคคลหรือหนาพรหมดังกลาว ที่ยอดประตูพรหมในสมัยอยุธยา เปนการเลียนแบบมา จากขอม ตั้ ง แต เ มื่ อ ครั้ ง พระเจ า ปราสาททอง ๓ ๑ คงเกี่ยวของกับที่ในสมัยดังกลาวมีการไปถายแบบเมือง พระนครหลวงมาสรางไวที่กรุงศรีอยุธยา ประตูที่มีการ ประดับพรหมพักตรในสมัยอยุธยาตามความเห็นของ พระยาโบราณราชธานิน ทรมีอ ยูสองประตูดวยกัน ๓๒ การใช พ รหมพั ก ตร เ พื่ อ แสดงฐานานุ ศั ก ดิ์ จ ะปรากฏ เชน เดียวกัน ในงานจิตรกรรมที่พระที่นั่ง พุทไธสวรรย กล า วคื อ ปราสาทที่ มี ย อดพรหมพั ก ตร นั้ น จะเป น ปราสาทที่ประทับของพระมหากษัตริย เชนเดียวกันกับ จิ ต รกรรมรามเกี ย รติ์ ที่ วั ด พระศรี รั ต นศาสดาราม ปร าสาทที่ มี พ ร หมพั ก ตร จ ะ เป น ที่ ป ร ะทั บของ พระมหากษั ต ริ ย เ ช น ทศกั ณ ฐ เ ป น ต น ๓๓ เหล า นี้ ย อ ม สะท อ นถึ ง ความหมายของพรหมพั ก ตร ที่ เ ป น

สัญลักษณหรือตัวแทนเพื่อสื่อถึงการเปนที่ประทับของ พระมหากษัตริยไดอยางดี อีกทั้ง ยัง เกี่ยวของกับพรหมพักตรที่ประดับ พระเมรุ ซึ่ ง จํ า กั ด อยู ใ นพระเมรุ เ อกซึ่ ง เป น พระเมรุ สําหรับพระมหากษัตริยเทานั้น ดังที่ไดกลาวไปแลววา เอกสารประวัติศาสตรที่กลาวถึง งานพระเมรุ ในสมัย อยุ ธ ยาตอนปลายและสมัย รั ต นโกสิ นทร ต อนต น นั้ น พรหมพักตรจะประดับอยูเฉพาะพระเมรุเอก ที่ถือเปน พระเมรุที่มีฐานานุศักดิ์สูง สุดเทานั้น กฎหรือระเบียบ ของงานพระเมรุ ดั ง กล า ว แสดงให เ ห็ น ถึ ง การให ความสําคัญกับพระเมรุโดยใชการประดับพรหมพักตร เปนสัญลักษณสื่อความหมายแสดงถึงพระมหากษัตริย หรือบุคคลสูง สุด ดัง นั้นเองการประดับพรหมพักตรใน ชว งเวลาดั ง กล า ว ย อ มเปน ไปได อ ย า งมากว า พรหม พักตรค งทําหนาที่แ สดงสถานะภาพหรื อฐานานุศัก ดิ์ สูงสุด เช น เดี ย วกั น กั บ กรณี ข องการทํ า พระที่ นั่ ง พรหมพั ก ตร ในสมั ย ของสมเด็ จ พระบวรเจ า มหาสุ ร สิงหนาทหรือวังหนาในสมัยรัชกาลที่ ๑ การนําพรหม พั ก ตร ม าใส บ นยอดพระที่ นั่ ง ย อ มแสดงให เ ห็ น ถึ ง ความหมายแฝงบางอย าง เนื่อ งจากพรหมพัก ตร นั้ น ตั้งแตสมัยอยุธยาตอนปลายเอกสารระบุวาจะใชไดกับ พระเมรุเอกคือเมรุของพระมหากษัตริย และแมวาจะมี หลั ก ฐานว า มี ก ารนํ า พรหมพั ก ตร ม าประดั บ ที่ ย อด บุษบกธรรมาสนแลวก็ตาม แตการประดับพรหมพักตร ที่พระที่นั่ ง ดัง กล าวอาจเกี่ย วขอ งกับ ความนิ ยมอยา ง หนึ่ ง ของสกุ ลช างวัง หน า ที่ป รากฏการทํ าบุ ษบกยอด พรหมพั ก ตร มาตั้ ง แต ส มั ยรั ช กาลที่ ๑ และเป น ได หรือไมวาอาจตองการสื่อความหมายวาผูที่ไดประทับนั่ง ณ พระที่ นั่ ง พรหมพั ก ตร นี้ คื อ บุ ค คลที่ จ ะได เ ป น พระมหากษัตริยพระองคตอไป ตอมาในสมัยรัชกาลที่ ๔ เมื่อทรงโปรดให นําเอาพรหมพักตรมาประดับที่ยอดพระกลด เปนการ แสดงฐานานุศักดิ์ที่ชัดเจน เพื่อแบงแยกยอดเครื่องสูง ของพระมหากษัตริยกับเจานายองคอื่น ๆ ทําใหพรหม พั ก ต ร ก ล า ย เ ป น สั ญ ลั ก ษ ณ แ ส ด ง ค ว า ม เ ป น พระมหากษัตริยที่มีฐานานุศักดิ์สูงสุด

๖๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

๔.๒ เสมื อ นเป น สั ญ ลั ก ษณ บ ง บอก ทิพยภาวะและสวรรคชั้นพรหม เมื่อพิจารณาถึงที่มาและความเขาใจที่เกิดขึ้น ในสมั ย อยุ ธ ยาเกี่ ย วกั บ การประดั บ พรหมพั ก ตร อาจกลาวไดวาคงมิไดมีความสัมพันธดานคติความเชื่อ ที่ม าจากเมือ งพระนครหลวงโดยตรง เนื่อ งจากช ว ง ปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๒ ซึ่งขณะนั้นอาณาจักรกัมพูชา ก็ไ ด นับถื อพุท ธศาสนาเถรวาทเปนศาสนาหลัก ยอ ม เปนไปไดวาคติความเชื่อที่เกี่ยวของกับใบหนาบุคคล ดัง กล าวย อมเปลี่ยนแปลง เนื่ องจากเดิมการประดั บ หนาบุคคลที่ปราสาทบายนและที่ซุมประตูเมืองนครธม นั้น อาจมีความเกี่ยวของกับคติความเชื่อในศาสนาพุทธ แบบมหายาน ด ว ยระยะเวลาและความเชื่ อ ทาง พุทธศาสนาราชสํานักอยุธยานาจะรับเอาเพียงลักษณะ ทางรูปแบบมาใช แตไมไดรับเอาคติความเชื่อเดิมติดมา ดวย อนึ่ ง สมั ย อยุ ธ ยาตอนต น ในราวปลาย พุทธศตวรรษที่ ๒๐ คือชวงที่สมเด็จพระบรมราชาธิราช ที่สอง (เจาสามพระยา) เสด็จไปตีเมืองพระนครหลวง และไดนําเอารูปเคารพตลอดจนพราหมณและขุนนาง ราชสํานักกัมพูชาเขามาที่อยุธยาดวย๓๔ และมีหลักฐาน ดานศิลปกรรมในสมัยอยุธยาตอนตนที่สะทอนใหเห็น ถึงอิทธิพลเขมรที่ปรากฏอยูในอยุธยา เชนการประดับ ฐานเจดียดวยสิงหเปนตน๓๕ อีกทั้ง มีการคนพบเครื่อง ทองในกรุข องวัดราชบูรณะที่ หนึ่ง ในนั้น คือ พระเต า ทักษิโณทกรูปเทวดาสี่หนาหรือที่เรียกวาพรหมพักตร ปรากฏอยูดวย ก็อาจจะเปน ไปไดวา อาจมีก ารทํารู ป ใบหนาบุคคลแบบสี่หนา ประดับสิ่งของตาง ๆ มาแลว อย า งน อ ยก็ ใ นช ว งกลางพุ ท ธศตวรรษที่ ๒๐ ๓ ๖ (รูปที่ ๑๘) แตก็ไ มสามารถระบุไ ดอยางแนน อนวารับ เอารูปแบบมาจากการทําหนาบุคคลที่พบในสมัยบายน โดยตรงหรือไม ผูเ ขีย นมี ความเห็น วา เนื่ องจากการประดั บ หน าบุ ค คลที่ เ มื อ ง พ ร ะน คร หลว ง นั้ น จะ พ บใน สถาปตยกรรม การที่พระเตาดังกลาวเปนงานประณีต ศิลปจึงมีความเปนไปไดวา การประดับใบหนาดังกลาว อาจมีคติความหมายที่แตกตางออกไป ดังที่ไดกลาวไป แลวขางตนวาสมัยอยุธยาตอนตน ก็มีความสับสนเรื่อง

พรหมสะทอนผานวรรณกรรม อีกทั้งเมื่อพิจารณาจาก รูปแบบของหนาบุคคลสี่หนาที่ประดับที่ยอดพระเตา แลวพบวา มีลักษณะที่ใกลเคียงกันกับเทวรูป ที่รับเอา อิทธิพลดานรูปแบบมาจากเทวรูปสุโขทัย ผูเขียนจึง มี ความเห็ น ว า อาจเป น ไปได ที่ มี ก ารทํ า รู ป หน า บุ ค คล สี่ ห น า ประดั บ งานศิ ล ปกรรมมาตั้ ง แต ส มั ย อยุ ธ ยา ตอนตนแลว โดยบุคคลประดับดัง กลาวอาจเปนหน า ของพระพรหมหรื อ เทวดาองค อื่ น ๆที่ ทํ า เป น สี่ ห น า เนื่องจากวาเมื่อพิจารณาถึงความหมายแลว การนําเอา หนาเทวดามาประดับสิ่งของอาจเกี่ยวของกับการแสดง ความเปนสิ่ ง ของเครื่ องใชที่เปน ของสูง หรือเปนของ ทิพยโดยเฉพาะกรณีของพระเตาดังกลาวอาจสื่อความ หมายถึงน้ําที่เปนน้ําศักดิ์สิทธิ์จากสรวงสวรรคก็เปนได อนึ่ ง บุ ษ บกสมั ย อยุ ธ ยาตอนปลายที่ มี ก าร ประดับพรหมพักตร ที่สวนยอดของบุษบกธรรมาสน วั ด มณี ช ลขั ณ ฑ และในสมั ย รั ต นโกสิ น ทร ต อนต น ก็ ปรากฏบุ ษบกที่ป ระดั บ พรหมพั ก ตร ที่ ใช ใ นงานพุ ท ธ ศาสนาเชนเดียวกันคือบุษบกยอดปรางคที่ปจจุบันอยูที่ วัดไพชยนตพลเสพย การปรากฏของพรหมพักตรใน บุ ษ บกดั ง กล า ว น า จะมี ค วามเกี่ ย วข อ งกั บ คติ ห รื อ ความหมายทางพุทธศาสนา กลาวคือถาพรหมพักตร ดังกลาวเปนความเชื่อเกี่ยวกับพรหมจริง ยอมแสดงให เห็ น ว า การประดั บ พรหมพั ก ตร ใ นที่ นี้ อาจแสดงถึ ง สวรรคในชั้นพรหม พรหมพักตรที่มีความหมายเกี่ยวกับ การแสดงสวรรคชั้นพรหม อาจจะชัดเจนในกรณีของ การประดั บ ที่ พ ระเมรุ เ อกนอกเหนื อ จากการแสดง ฐานานุศักดิ์สูงสุด แนวคิดพื้นฐานในการสรางพระเมรุ มาศตั้ ง แต ส มั ย อยุ ธ ยา น า จะนํ า มาจากคติ ก ารสร า ง ปราสาทขอม๓๗ และมีวิวัฒนาการดานรูปแบบเปนของ ตนเอ งใน สมั ย ต อ ๆ ม า ด วยคติ ค ว ามเชื่ อ ว า พระมหากษัตริยทรงเปนสมมุติเทพ การถวายพระเพลิง พระบรมศพ ณ พระเมรุ ม าศ ย อ มเป น การสื่ อ ความหมายว า กษั ต ริ ย ผู ส วรรคตนั้ น ได เ สด็ จ ไปสู เทวพิภพ ณ ดินแดนเขาพระสุเมรุ สวนองคพระเมรุที่มี ลักษณะเชนเดียวกัน กับปราสาทราชวังก็มีความหมาย วา กษัตริยที่ประทับอยูที่นั่นคือเทพนั่นเอง๓๘ ดังนั้น พระเมรุ ก็ คื อ เขาพระสุ เ มรุ เ ป น จั ก รวาลจํ า ลอง ที่ถายทอดออกมาเปนมณฑลพิธี

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๖๕

การสรางพระเมรุมาศใหเปนเขาพระสุเมรุนั้น เกี่ยวของกับคติความเชื่ อของไทยเกี่ยวกับไตรภูมิโลก สัณฐาน โดยมีที่มาจากไตรภูมิกถาหรือเรียกวาไตรภูมิ พระร ว ง เป น ต น แบบในการสร า งงานศิ ล ปกรรม ที่เกี่ยวของกับ เขาพระสุเมรุ เมื่อพระเมรุมาศมีความ หมายถึง เขาพระสุเมรุ การมีพรหมพักตรประดับอยูที่ สวนยอดของพระเมรุมาศ เหนือสัญ ลักษณที่แสดงถึง เขาพระสุเ มรุ ดา นล าง อาจเป นไปไดว าหมายถึ ง การ แสดงภาพสวรรค ชั้ น รูป พรหม ที่ อ ยู เหนื อ สวรรค ชั้ น กามภูมิ ที่ ในงานจิต รกรรมภาพไตรภูมิ มัก แสดงเป น ภาพพรหมสี่ หน า นั่ ง อยู ใ นวิม านที่ ล อ งลอย จึ ง มี ก าร ประดับ สวนยอดดว ยพรหมพัก ตร เพื่ อแสดงถึง ทิพ ย ภาวะของอาคารนั้น ๔.๓ เสมือนเปนสัญลักษณของการปกปอง รักษา แมวา จะไดวิเ คราะหไ ปแลว วาพรหมพักตร อาจแสดงถึงสวรรคชั้นพรหม แตก็ยังสามารถตีความไป ได อี ก ว า การประดั บ ดั ง กล า ว มี ค ติ ค วามหมายที่ เกี่ยวของกับหนาที่การใชงาน กลาวคือพรหมพักตรอาจ เป น ใบหน า จตุ โ ลกบาลหรือ เทวดาที่ มีห น า ที่ ป กป อ ง รักษา ผูเขียนเห็นวาการตีความเกี่ยวกับความหมายใน การประดับพรหมพักตรนั้น แมจะเปนชิ้นงานเดียวกัน แต ก็ ส ามารถตี ค วามได ห ลายอย า ง เนื่ อ งจากข อ สัน นิษฐานตางๆลวนมีค วามเป น ไปได เนื่องจากไม มี หลั กฐานเอกสารระบุถึ ง ความหมายของการประดั บ พรหมพักตรไวอยางชัดเจน ในกรณี ข องการเป น สั ญ ลั ก ษณ ข องการ ปกปองรักษานั้น โดยจากการศึกษาที่ผานมาเกี่ยวกับ รูปหนาบุคคลสี่หนาที่พบในสมัยบายน มีขอสันนิษฐาน ที่ ดู มี ค วามเป น กลางและอาจเป น ไปได ม ากที่ สุ ด คื อ ใบหนาที่ปราสาทบายนอาจเปนใบหนาของเหลาเทวดา ที่ ม าชุ ม นุ ม และใบหน า ที่ ซุ ม ประตู อ าจเป น ท า ว จตุ โ ลกบาล ตามคติ ท างพุ ท ธศาสนาเพื่ อ เพิ่ ม ความ ศักดิ์สิทธิ์และมั่นคงใหกับเมือง๓๙ โดยเมื่อมาปรากฏใน ดินแดนไทยตั้งแตที่ปราสาทเฟอง ที่วัดพระศรีรัตนมหา ธาตุ เ ชลี ย ง การประดั บ รู ป หน า บุ ค คลดั ง กล า วอยู ที่ บริเวณซุมประตู รวมถึงในสมัยอยุธยาที่มีการปรากฏที่ ซุ ม ประตู เ ช น เดี ย วกั น ย อ มมี ค วามเป น ไปได ว า การ

ประดั บ รู ป หน า บุ ค คลที่ ซุ ม ประตู อาจเกี่ ย วข อ งกั บ เทวดาผู รั ก ษาคอยดู แ ลให ค วามคุ ม ครอง เมื อ งหรื อ ศาสนสถานนั้ น ๆ โดยหน า ที่ ดั ง กล า วมี ลั ก ษณะ ใกลเ คียงกันกั บหนา ที่ของทา วจตุ โลกบาล เนื่อ งจาก เปนไปไมไดวาการประดับรูปหนาบุคคลดังกลาวจะเปน เพียงแคงานประดับที่เอาอยางมาจากตนแบบเทานั้น แตยอมมีความหมายหรือคติที่แฝงอยูดวย อีกประเด็นที่ตองกลาวถึง คือ การใชพรหม พักตรประดับที่พระเมรุมาศ เนื่องในคติที่เกี่ยวของกับ การปกปองรักษา สถานที่นั้น ๆ คลายกับเทวดาที่ทํา ห น า ที่ เ ป น ผู ที่ ค อ ย ม อ ง เ พื่ อ คุ ม ค ร อ ง ป อ ง กั น เปรียบเสมือนการมองรอบทิศ ดัง ที่มีนักวิชาการสวน หนึ่งใหความเห็นวา หนาเทวดาสี่หนาที่ปราสาทบายน ทั้งที่ตัวปราสาทและซุมประตูคงหมายถึงการทําหนาที่ เปนผูปกปอง ทั้งพระราชวังและศาสนสถานจากผูที่เขา มารุกราน๔๐ เชนเดียวกับการทําพรหมพักตรที่ประตู ทางเข าวั ด ในสมัย สุโ ขทัย รวมถึง ในสมัย อยุธ ยาและ พรหมพักตรที่ยอดปรางค ก็อาจเปนไปไดวาใชพรหม พักตรในความหมายเดียวกันนี้ สมเด็จพระเจาบรมวงศ เธอกรมพระยาดํ า รงราชานุ ภ าพ ทรงกล า วไว อ ยู เหมือนกันวาประตูพรหมรูปเศียรเทวดาสี่องค ไมไดทํา เปนพรหมสี่หนาเหมือนอยางเดิม ๔๑ ยอมแสดงใหเห็น ถึ ง ว าลั ก ษณะ การ ทํ า หน าพ ร หม พั กตร ก็ มี ก าร เปลี่ยนแปลงดวยเชนกัน ซึ่งอาจหมายถึงจากหนาแบบ พระพรหมเปนหนาแบบเทวดาสี่หนา เพื่อใหสอดคลอง กับคติเทวดาผูปกป องรักษา เช นในกรณีของพรหม พักตรประดับ ที่ พระเมรุมาศของสมเด็จพระนางเจ า รํ า ไพพรรณี พ ระบรมราชิ นี น าถ ออกแบบโดยนาย ประเวศ ลิ ม ปรั ง ษี ผู อ อกแบบมี ก ารอธิ บ ายถึ ง การ ประดั บ พรหมพั ก ตร ที่ ย อดพระเมรุ ไ ว ว า การทํ า ปราสาทยอดพรหมพักตร หมายถึงพระพรหมที่มาชวย ปกปองรักษาอาคาร๔๒ ถึงแมวาการพูดถึงพระพรหมใน ที่นี้จะไมชัดเจนวาเปนพระพรหมองคใด แตก็ไดแสดง ถึงความหมายของการประดับพรหมพักตร วามีความ เกี่ยวของกับคติความเชื่อเกี่ยวกับเทพเทวดาที่ทําหนาที่ ปกปองคุมครองสถานที่นั้น ๆ ไดเปนอยางดี หลั ก ฐานที่ น า สนใจเป น อย า งมากคื อ การ ประดับพรหมพักตรที่ยอดประตูตางๆ ในพระราชวั ง

๖๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

หรื อ เขตพระราชฐาน ที่ พ รหมพั ก ตร อ าจมี ค วาม เกี่ยวของกับการแสดงความหมายถึงการเฝามอง ตรวจ ตรา เนื่ อ งจากผู เ ขี ย นได ตั้ ง ข อ สั ง เกตว า ประตู ที่ มี พรหมพั ก ตร ป ระดั บ และประตู ที่ มี ชื่ อ พรหมปรากฏ มักจะเปน ประตูเชื่อมตอระหวางเขตพระราชฐานชั้น กลางกับพระราชฐานชั้นใน หลั กฐานที่ปรากฏชัดเจน คือชื่อประตูพรหมพักตรที่อยูในพระราชวังบวรสถานมงคล หรือวัง หนา ประตูดังกลาวมีมาตั้งแตคราวแรก สรางพระราชวัง บวรสถานมงคล คือสมัยของสมเด็จพระบวรเจามหาสุรสิงหนาท โดยมีความเปนไปไดอยาง มากวา อาจนํ าเอาแนวคิด และรู ปแบมาจากประตูที่ มี พรหมพั กตรป ระดั บ ในกรุ ง ศรี อยุ ธ ยา ที่สํ าคั ญ ประตู พรหมพักตรดัง กลาวนี้ เปน ประตูที่อยูทางทิศใตของ พระที่นั่งศิวโมกขพิมาน โดยกั้นระหวางพระราชฐานชั้น กลางกับพระราชฐานชั้นใน (รูปที่ ๑๙) ลั ก ษณะเดี ย วกั น นี้ ป รากฏเช น เดี ย วกั น ใน พระบรมมหาราชวั ง กล า วคื อ ประตู ที่ มี ก ารประดั บ พรหมพักตรทั้งหมดในพระบรมมหาราชวังมีสี่ประตู คือ ประตูพรหมศรีสวัสดิ์ ประตูพรหมโสภา ประตูสนาม ราชกิจ และประตูดุสิตศาสดา โดยสามประตูแรกมีการ ประดับ พรหมพัก ตร ในรูป แบบเดี ยวกัน หมด สว นใน กรณีของประตูดุสิตศาสดานั้นยอดพรหมพักตรมีขนาด ใหญ ก ว า ประตู อื่ น ๆ แต ที่ สํ า คั ญ คื อ ประตู ทั้ ง สี่ บ าน ถือเปน ประตูที่เชื่อมระหวางเขตพระราชฐานชั้นกลาง กับพระราชฐานชั้นในหรือที่เรียนวาฝายใน (รูปที่ ๒๐) โดยเฉพาะประตูดุสิต ศาสดาที่เปน ประตูที่เ ปน ฉนวน ทางเดินสําหรับใหฝายใน เสด็จออกมายัง พระที่นั่ง ใน เขตพระราชฐานชั้ น กลาง อนึ่ง จากการสัง เกตการณ ประดับยอดประตูที่มีพรหมพักตรจะมีเพียงแคสี่ประตูนี้ เทานั้น ที่เปนประตูเชื่อมตอระหวางเขตพระราชฐาน เนื่องจากประตูอื่น ๆ ทั้งหมดในพระบรมมหาราชวังไม มีการประดับพรหมพักตรแตอยางใด ถึงแมวาจะมีการ ประดับพรหมพักตรท่ีซุมประตูของมุขดานหนาพระที่ นั่ง อมริน ทรวินิจ ฉัยฯดวยก็ตาม ลัก ษณะการประดั บ

พรหมพัก ตรดั ง กลาวผูเขี ยนมีความเห็น วาคงมีค วาม เกี่ยวของกับกฏของเขตพระราชฐานชั้นในหรือฝายใน เนื่องจากมีกฏวาการเขาไปยัง ฝายในโดยเฉพาะผูชาย จะอยูและเดินคนเดียวมิได จะตองปฏิบัติตั้งแตสองคน ขึ้นไป หมายความวาตองมีการควบคุมและมีผูรูเห็นเปน พยานความเคลื่อนไหวตลอดเวลา๔๓ เมื่อเปนเชนนี้ยอม มีค วามเป น ไปได ว า การประดั บ พรหมพั ก ตร ที่ ป ระตู เชื่อมเขตพระราชฐานชั้นกลางกับพระราชฐานชั้น ใน ยอมตองเกี่ยวของกับการเฝามองและการควบคุมอยู ตลอดเวลาอยางไมตองสงสัย

สรุป

ใ น ป จ จุ บั น เ อ ง ข อ สั น นิ ษ ฐ า น แ ล ะ ความหมาย ที่เกี่ยวขอ งกับ การประดับ หนาบุคคลที่ ปรากฏในศิลปะขอมสมัยบายนนั้น ยังคงไมมีขอ ยุติ เนื่ อ งจากหลั ก ฐานเท า ที่ มี ยั ง ไม ส ามารถอธิ บ ายได อย า งชั ด เจนว า เป น ใบหน า ของบุ ค คลใดกั น แน ในดินแดนประเทศไทยเองไดรับเอารูปแบบดังกลาว มาใชตั้งแตในสมัยสุโขทัย และปรากฏชื่อเรียกชัดเจน ว า พรหมพั ก ตร ใ นสมั ย อยุ ธ ยา ล ว งจนมาถึ ง ใน สมัยปจจุบันซึ่งยังคงมีการประดับพรหมพักตรในงาน ศิลปกรรมแขนงตาง ๆ ปรากฏใหเ ห็น อยู ชื่อ เรีย ก พรหมพั ก ตร นั้ น คงเกิ ด จากความเข า ใจว า บุ ค คล สี่ ห น า คื อ พระพรหม แต จ ากหลั ก ฐานหลายอย า ง ชี้ใหเห็นถึงความหมายในการนํามาใชที่แตกตางกัน ออกไป ขึ้ น อยู กั บ ว า พรหมพั ก ตร ไ ปประดั บ ที่ ง าน ศิลปกรรมใดเปนสําคัญ

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๖๗

รูปที่ ๑๒.๑ ประตูดุสิตศาสดาใน พระบรมมหาราชวัง

รูปที่ ๑๔ หอพระจอมในวัดราช ประดิษฐสถิตมหาสีมาราม

รูปที่ ๑๒.๒ ประตูพรหมโสภาใน พระบรมมหาราชวัง

รู ป ที่ ๑๕.๒ พระเมรุ พ ระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัวปรเมนทรมหาอานันทมหิดล ที่มา : ม.ร.ว. แนง น อย ศั กดิ์ศ รี และคณะ. สถาปตยกรรมพระเมรุใน สยาม, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพกรุงเทพฯ , ๒๕๕๕).

รูปทิ่ ๑๖ พรหมในภาพเทพ ชุมนุม จิตรกรรมวัดใหญสุวรรณาราม วรวิหาร จังหวัดเพชรบุรี รูปที่ ๑๕.๑ พระเมรุมาศสมเด็จ พระศรี พั ช ริ น ทราบรมราชิ นี น าถ (พระพันปหลวง) ที่ ม า :ม.ร.ว. แน ง น อ ย ศั ก ดิ์ ศ รี และคณะ. สถาปตยกรรมพระเมรุใน สยาม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพกรุงเทพฯ ๒๕๕๕).

รูป ที่ ๑๓ ยอดซุม ประตูป ระดั บ พรหมพักตร พระที่นั่ง อมรินทรวินิจ ฉัยฯ ในพระบรมมหาราชวัง

รูปที่ ๑๗ รูปหนาบุคคลประดับ ยอดปราสาทบายน กัมพูชา

๖๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

รูปที่ ๑๘ พระเตาทักษิโณทกยอด พรหมพักตร พบในกรุวัดราชบูร ณะ พระนครศรีอยุ ธยา พิพิธ ภัณ ฑสถาน แหงชาติเจาสามพระยา ที่มา : สุเนตร ชุตินธรานนท และ คณะ , เครื่อ งทองกรุงศรีอยุธยา : อมตะศิลปแผนดินสยาม , (กรุงเทพฯ : แปลนโมทิฟ, ๒๕๔๓).

รูปที่ ๒๐ แผนผังแสดงประตูที่มีการประดับพรหมพักตรในพระบรมมหาราชวัง (เครื่องหมายสามเหลี่ยม) ที่มา : th.wikipedia.org/wiki

เชิงอรรถ ๑

รูปที่ ๑๙ แผนผังแสดงประตูพรหม พักตรในพระราชวังบวรสถานมงคล ที่มา : สุนิสา มั่นคง , พระราชวัง บวรสถานมงคล , (กรุงเทพฯ : บันทึก สยาม, ๒๕๔๓).

๑๐๑.

๒

สันติ เล็กสุขุม , ศิลปะสุโขทัย , (กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, ๒๕๔๙. ) , หนา

สันติ เล็กสุขุม , ศิลปะสุโขทัย , หนา ๙-๑๐. อานรายละเอียดใน ประชุมคําใหการกรุง ศรีอยุธยา รวม ๓ เรื่อง : คําใหการ ชาวกรุงเกา คําใหการขุนหลวงวัดประดูทรงธรรม คําใหการขุนหลวงหาวัด , (กรุงเทพฯ : แสงดาว, ๒๕๕๓), ๒๖๔. ๔ อ า นรายละเอี ย ดใน พระราชพงศาวดารกรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา ฉบั บ พั น จั น ทนุ มาศ (เจิม) และพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับหลวงประเสริฐ คําใหการชาวกรุง เกา คําใหการขุนหลวงหาวัด (นนทบุรี : ศรีปญญา, ๒๕๕๓) , หนา ๒๔๕ , ๒๕๐ และ ๖๑๙. ๓

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๖๙

๕

พ ร ะ ย า โ บ ร า ณ ร า ช ธ า นิ น ท ร , อ ธิ บ า ย แ ผ น ที่ พระนครศรี อ ยุ ธ ยากั บ คํ า วิ นิ จ ฉั ย ของพระยาโบราณราช ธานินทร ฉบับชําระครั้งที่ ๒ และภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา , (นทบุรี : สํานักพิมพตนฉบับ, ๒๕๕๐) , หนา ๖๖. ๖ ภูธร ภูมะธน , บุษบกธรรมาสน วัดมณีชลขัณฑ : สมบัติไทย (ลพบุรี : วิทยาลัยครูเทพสตรี, ๒๕๒๕) ,หนา๗๔. ๗ สมภพ ภิรมย , พระเมรุมาศ พระเมรุ และเมรุ สมัย กรุงรัตนโกสินทร , (กรุงเทพฯ : อมรินทรการพิมพ , ๒๕๒๘) , หนา ๙๖ . ๘ สมภพ ภิรมย , พระเมรุมาศ พระเมรุ และเมรุ สมัย กรุงรัตนโกสินทร ,หนา ๙๖. ๙ เป น ที่ ป ระดิ ษ ฐานพระอั ฐิ ก รมพระราชวั ง บวรสาม พระองคคือ สมเด็จพระบวรราชเจามหาสุรสิงหนาท สมเด็จ พระบวรราชเจามหาเสนานุรักษและสมเด็จ พระบวรราชเจา มหาศักดิพลเสพ ๑๐ สมเด็จ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงรา-ชานุ ภาพ , ตํานานวังหนา พิมพครั้งที่ ๘ , (กรุงเทพ : แสงดาว , ๒๕๕๓) ,หนา ๑๑๑. ๑๑ ณัฎฐภัทร จันทวิช , ชมบุษบกจัตุรมุขยอดปรางค จากวังหนาไปเปนเครื่องพุทธบูชาที่วัดไพชยนตพลเสพราช วรวิหาร , ศิลปากรปที่ ๔๗, ฉบับที่ ๑ (ม.ค.- ก.พ. ๒๕๔๗) , หนา ๓๒. ๑๒ สมเด็จ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงรา-ชานุ ภาพ , ตํานานวังหนา , หนา ๑๑๐-๑๑๑. ๑๓ ณัฏฐภัทร จันทวิช , กรมพระราชวังบวรสถานมงคล กับงานศิลปกรรมตามแบบพระราชนิยม (ศิลปกรรมสกุลชาง วังหน า สมั ยรัต นโกสิ นทร ) , (กรุง เทพฯ : กรมศิล ปากร, ๒๕๔๕), หนา ๕๔. ๑๔ ศิริพงษ ศรีดารา , สถาปตยกรรมสกุลชางวังหนา สมัย พระบาทสมเด็จ พระพุ ท ธยอดฟา จุฬ าโลกมหาราช , (วิ ท ยานิ พ นธ ศิ ล ป ศาสตร ม หาบั ณ ฑิ ต (ประวั ติ ศ าสตร สถาปตยกรรม) มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๓๔) , หนา ๔๕. ๑๕ ผนังที่มีพรหมพักตรปรพดับยอดอาคารไดแก ผนังที่ ๒๑ ,๒๒ และ ๒๓. ๑๖ สุนันทา เงินไพโรจน , การวิเคราะหภาพจิตรกรรมฝา ผนังในพระที่นั่งพุทไธสวรรย พิพิธภัณฑสถานแหงชาติพระ นคร กรุ ง เทพมหานคร , (วิ ท ยานิ พ นธ ศิ ล ปะศาสตร มหาบัณฑิ ต (โบราณคดีส มั ยประวั ติศ าสตร ) มหาวิทยาลั ย ศิลปากร, ๒๕๔๖) , หนา ๑๗. ๑๗ สุนันทา เงินไพโรจน. การวิเคราะหภาพจิตรกรรม ฝาผนังในพระที่นั่งพุท ไธสวรรย พิพิธภัณฑสถานแหงชาติ พระนคร กรุงเทพมหานคร , หนา ๗๕.

๑๘

ดู เ พิ่ ม เติ ม ใน ณั ฎ ฐภั ท ร นาวิ ก ชี วิ น , ลั ก ษณะ สถาปตยกรรมในภาพเขียน บนพระที่นั่งพุทไธสวรรย , (สาร นิพนธ อนุปริญญา สถาปตยกรรมศาสตร (สถาปตยกรรม ไทย) มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๑๘) , เอกสารไมระบุหนา ภาพที่ ๓๑ . ๑๙ สุ นิ ส า มั่ น คง , พระราชวั ง บวรสถานมงคล , (กรุงเทพฯ : บันทึกสยาม, ๒๕๔๓) , หนา ๙๘. ๒๐ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุ วัดติวงศ และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ , สาสนสมเด็จ เลม ๒๒ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุ สภา , ๒๕๐๕) , หนา ๙๓. ๒๑ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุ วัดติวงศ และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ , สาสนสมเด็จ เลม ๒๒ , หนา ๙๓. ๒๒ ลักษณสุดา ศรีรัตนวิย , เครื่องสูงสมัยรัตนโกสินทร และความสัมพันธใ นงาน จิตรกรรมฝาผนัง , (การศึกษา เฉพาะบุคคลในประวัติศาสตรศิลปะ ภาควิชาประวัติศาสตร ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิล ปากร , ๒๕๕๓) , หนา ๑๐-๑๑. ๒๓ ในหนังสือเรื่อง กุฎาคาร ระบุวาประตูพรหมโสภาและ พรหมศรีสวัสดิ์ สรางขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ โดยประตูทั้งหมด ขางตนเปนการทําตามแบบประตูในสมัยอยุธยา ทั้งนี้ผูเขียน สันนิษฐานวามีความเปนไปไดอยางมากวาประตูทั้งหมดขางตน อาจสร า งในคราวเดีย วกั น สมภพ ภิ ร มย , กุ ฎ าคาร , (กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, ๒๕๔๕ ) , หนา ๑๑๓. ๒๔ ศิ ษ ย เ ก า มหาวิ ท ยาลั ย ศิ ล ปากรและจุ ฬ าลงกรณ มหาวิทยาลัย รวมกับคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัย ศิลปากร , รวบรวม ,ประวัติและผลงานสําคัญของพระพรหม พิจิตร , (กรุงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัย ศิลปากร, ๒๕๓๓) ,หนา ๙. ๒๕ ผูเขียนคิดวาการนําเอาพรหมพักตรมาใชอีกครั้งในสมัย รัช กาลที่ ๔ คงมีที่ม าเชนเดียวกั นกับในสมัยสมเด็จ พระเจ า ปราสาททอง คือการไดไปเห็นตัวอยางมาจากเมืองเขมร จึง นําเอารูปแบบการประดับดังกลาวกลับมาใชอีกครั้งหนึ่ง อาน เพิ่มใน ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี , พระราชพงศาวดารกรุง รัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๔ ของเจา พระยาทิพากรวงศมหา โกษาธิบดี , (กรุงเทพ : อมรินทรปริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง), หนา ๑๔๘. ๒๖ ราชบั ณ ฑิ ต ยสถา , พจนานุ ก รมฉบั บ ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๔๙๓ , (พระนคร : โรงพิมพรุงเรือง ธรรม , ๒๔๙๓) , หนา ๖๔๐ .

๗๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๒๗

จันทรสิริ แทนมณี , พระพรหมในวรรณคดีบาลีและ สันสฤต , (กรุงเทพฯ : แผนกวิชาภาษาตะวันออก บัณฑิต วิทยาลัย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย , ๒๕๒๒) , หนา ๗๘. ๒๘ มณี ป น พรหมสุ ท ธิ ลั กษณ ,พระพรหมผูส ร า งใน วรรณคดีไทย : พรหมสี่หนา รวมบทความ , (กรุงเทพฯ : อมรินทร, ๒๕๔๙ ), หนา ๘๓ – ๘๕ . ๒๙ รุงโรจน ธรรมรุง เรือง , พรหมหนาเดียว , ดํารง วิชาการ : วารสารรวมบทความทางวิชาการคณะโบราณคดี ป ๒๕๔๘ คณะโบราณคดี มหาวิท ยาลัยศิลปากร , (กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยศิลปากร , ๒๕๔๘),หนา ๙๖. ๓๐ ธิด า สาระยา , สุโ ขทัย : ในเมือ งสุโ ขทั ยนี้ดี , (กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, ๒๕๓๐) , หนา ๓๒. ๓๑ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุ วัดติวงศ และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ , สาสนสมเด็จ เลม ๒๒ , หนา ๙๓. ๓๒ พระยาโบราณราชธานินทรอธิบายวาคือประตูพิศ าล ศิ ล า อยู ร ะหว า งพระวิ ห ารสมเด็ จ กั บ พระที่ นั่ ง สรรเพ็ ช ญ ปราสาท มี ก ารขุด พบช องประตูแ ละยอดที่ หัก ลงมา เป น ประตูยอดปรางคมีพรหมพักตรสี่ดาน ปจจุบันจัดแสดงอยูที่ พิพิธภัณฑสถานแหงชาติเจาสามพระยา และประตูพรหมสุคต ที่มีการขุดพบชองประตูแตไมพบเครื่องยอด สันนิษฐานวาเปน ประตูย อดปรางคประดับพรหมพักตร เชนเดี ยวกันกั บประตู พิศ าลศิ ล า พระยาโบราณราชธานิ น ทร , อธิ บ ายแผนที่ พระนครศรี อ ยุ ธ ยากั บ คํ า วิ นิ จ ฉั ย ของพระยาโบราณราช ธานินทร ฉบับชําระครั้งที่ ๒ และภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา , (นทบุรี : สํานักพิมพตนฉบับ, ๒๕๕๐) , หนา ๖๖. ๓๓ จากการสังเกตพบวาปราสาทยอดพรหมพักตรจะมีอยู เฉพาะฉากในกรุงลงเทานั้น อาจเปนไปไดวาเกี่ยวของกับการ แสดงฐานานุศักดิ์ของบุคคลที่ประทับอยูในปราสาท และอาจ เกี่ยวของกับเรื่องวงศของทศกัณฐที่สืบเชื้อสายมาจากพรหมอีก ดวย ๓๔ ศานติ ภักดีคํา , เขมรรบไทย , (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๔) , หนา ๑๐๖ – ๑๐๗. ๓๕ อานเพิ่มเติมใน สันติ เล็กสุขุม , เจดียสิงหลอม : วัด แมนางปลี้ม : เงื่อ นไขกับแนวคิดออกแบบบูรณะ , เมือง โบราณ. ปที่ ๒๗, ฉบับที่ ๒ (เม.ย. - มิ.ย. ๒๕๔๔) , หนา ๑๕๕. ๓๖ วัดราชบูรณะสรางในสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ สอง (เจ า สามพระยา) พ.ศ.๑๙๖๗ กรมศิ ล ปากร , คํา ใหการขุนหลวงหาวัด และพระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบับ หลวงปรเสริ ฐอัก ษรนิ ติ์ , (กรุง เทพฯ : คลัง วิทยา ๒๕๑๕), หนา ๔๔๖.

๓๗

๖๙ .

๓๘

ประเวศ ลิมปรังษี , อาษา , มีนาคม ๒๕๓๙ ,หนา

วรพร ภูพงศพันธุ , งานพระเมรุ พระราชพิธีสะทอน ทิพภาวะแหงองคพระมหากษัตริยสมัยอยุธยางานพระเมรุ : ศิลปสถาปตยกรรม ประวัติศาสตร และวัฒนธรรมเกี่ยวเนื่อง , ( กรุงเทพฯ : อุษาคเนย, ๒๕๕๒ ) ,หนา๑๒๙ . ๓๙ Jean Boisselier , Sculpture of Angkor and ancient Cambodia : millennium of glory / Helen Ibbitson Jessup and Thierry Zephir, editors , (Washington : National Gallery of Art, c๑๙๙๗) pp. ๑๑๗ – ๑๒๒. ๔๐ Master plan for the conservation & restoration of the Bayon complex (Tokyo : Japan International Cooperation Center (JICE), ๒๐๐๕ ) , pp. ๓๐๒ . ๔๑ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุ วัดติวงศ และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ , สาสนสมเด็จ เลม ๒๒ , หนา ๙๓ . ๔๒ ประเวศ ลิมปรังษี , อาษา , มีนาคม ๒๕๓๙ , หนา ๘๕. ๔๓ เพชร หมั่ น เรี ย น , การศึ ก ษาสถาป ต ยกรรมเขต พระราชฐานชั้นในของพระบรมมหาราชวังและพระราชวัง สมัยรัชกาลที่ ๓ - ๕ (วิทยานิพนธ ศิลปะศาสตรมหาบัณฑิต (ประวั ติ ศ าสตร ส ถาป ต ยกรรม) มหาวิ ท ยาลั ย ศิ ล ปากร , ๒๕๕๒) ,หนา ๑๕.

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗๑

เสนทางทองเที่ยวในทุงพระอุทัย อัมรา หันตรา * 6

รูปที่ ๑ แผนที่แสดงแหลงทองเที่ยวในเขตอโยธยา

พื้นที่รายรอบเกาะกรุงศรีอยุธยา ถัดออกไปจากลําน้ําที่ลอมอยูเปนปราการธรรมชาตินั้นคือ ทุงอันกวางใหญหลายทุง เชนดานเหนือไดแกทุงแกว ทุงขวัญ ทุงทะเลหญา ถัดมาดานตะวันออกคือ ทุงพระอุทัยซี่งตอมาเรียกวาทุงหันตราตอกับทุงชายเคือง ดานใตคือทุงปากกราน วกไปดานตะวันตก คือทุงประเชต ทุงภูเขาทอง ทุงลุมพลีและทุงมะขามหยอง แตละทุงลวนแตมีหยอมยานชุมชนจํานวน มาก ที่อาศัยสืบเนื่องกันมาเกือบพันป โดยเฉพาะในสมัยอยุธยามีบันทึกวาชุมชนเหลานี้เปนแหลงผลิต สินคาขาวของเครื่องใช และของกิน รวมทั้งวัสดุกอสรางทั้งไมและปูน เปนตน มีวัดใหญนอยที่มี ความงดงามไมแพวัดในกําแพงพระนคร

* มหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ คณะศิลปะศาสตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ วิทยาเขตหันตรา

๗๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

สํ า หรั บ ทุ ง หั น ตรา นั บ ว า มี ป ระวั ติ แ ละ หลักฐานการอยูอาศัยของผูคนมากอนการสถาปนากรุง ศรี อ ยุ ธ ยาเป น ราชธานี ทั้ง ยั ง มี โ บราณสถานและวั ด สํ า คั ญ เป น จํ า นวนมาก ที่ ล ว นมี ป ระวั ติ ค วามเป น มา น า สนใจ ทั้ ง ป จ จุ บั น ยั ง มี ก ารก อ สร า งพระพุ ท ธรู ป ประจําพระชนมวารเพื่อเปนอนุสรณสถานแหง ความ จงรั ก ภั ก ดี ไ ว ที่ ส วนสาธารณะเฉลิ ม พระเกี ย รติ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ในทุงหันตราซึ่งในอดีต คือนาหลวง ตลอดจนมีก ารจัดกิจกรรมตางๆมาโดย ต อ เนื่ อ ง ป จ จั ย อั น เป น จุ ด แข็ ง อื่ น ๆ เช น เส น ทาง ทอ งเที่ ยวใหม นี้ มีต ลาดน้ํ าอโยธยาที่ ดั ง ติ ด ตลาดการ ทองเที่ยวไมนอยหนาตลาดน้ําแหงใด ดานความสะดวก ในการเดินทาง มีการขยายถนนเปน ๔ เลนที่สามารถ สร า งความแปลกใหม โ ดยใช รถรางล อ ยางมาบริ ก าร เสริมดวย และอาจจัดกิจกรรมการทองเที่ยวทางน้ําได อีกเพราะยังมีคลองสวยน้ําที่วิถีชาวบานใหชื่นชมได นับแตป ๒๕๕๒ เปนตนมา ไดมีความรวมมือ ระหวางมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ (ภายใตความรับผิดชอบของคณะศิลปศาสตร และพืช ศาสตร) กับอบต.หันตราและอบต.บานเกาะที่จะพัฒนา เสนทางทองเที่ยวใหมโดยเนนจุดแข็งของ อบต.หันตรา คือ โบราณสถานและเรื่องราวในประวัติศาสตร สวนจุด แข็ ง ของ อบต.บ า นเกาะคื อ เป น แหล ง ปลู ก ข า วโพด เทียนที่เปนเอกลักษณของพื้นที่แมน้ําออมและมีรสชาติ อรอยเปนพิเศษ

ทางเลือกในการกําหนดเสนทางทองเที่ยว

เสนทางที่ ๑ ไหวพระ๙วัด วัดสมณโกษฐาราม วัดอโยธยา วัดประดูทรง ธรรม วัดมเหยงคณ วัดดุสิดาราม วัดปาโค วัดไผโสม นริน ทร วัดหัน ตรา วัดพระญาติการาม และอาจเพิ่ม หรือ สลั บวั ดพิ ชัย สงคราม วัด กล วย วั ดเกาะแกว วั ด ใหญชัยมงคลในเขตอโยธยาใตเขามาแทนได เสนทางที่ ๒ ตามรอยสมเด็จพระเจาตาก สินมหาราช วั ด เกาะแก ว วั ด ใหญ ชั ย มงคล วั ด พิ ชั ย สงคราม วั ด หั น ตรา หากจะให ส มบู ร ณ ต ามเนื้ อ หา ตํานานและประวัติศาสตรควรขยายเสนทางไปถึง วัด

โกโรโกโส วัด สะแก วั ด สามบั ณฑิ ต วั ดโพธิ์ สาวหาญ และวัดพรานนก ในเขตอําเภออุทัยดวย เสนทางที่ ๓ ชมธารชมทุง คําขวัญเสนทาง ทองเที่ยว อโยธยา หันตรา บานเกาะ นบอนุสรณสถานแหง ความจงรักภักดี ทอ ง นที ป า สั ก ซื้ อ พื ช ผั ก ข า วโพดเที ย น เรี ย นรู แ หล ง ประวัติศาสตร ชมตลาดน้ําชิมของอรอย ตามรอยวี ร กษัตริย ไหวเกาวัดเมืองอโยธยา ชมทุงหันตราเขียวขจี ฝนดีที่โฮมสเตย เสนทางนี้ถาจะเที่ยวและทํากิจกรรม ใหครบคงใชเวลา ๒-๓ วัน นบอนุสรณสถาน แหงความจงรักภักดี จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ไดสรางสวนเฉลิม พระเกีย รติ ๘๐ พรรษา ในปต อมาทางจั ง หวัด และ ประชาชนไดรวมใจกันสรางพระพุทธรูปประจําพระชน มวารปางประทานพร (หามญาติ) ความสูง ๙.๘๔ เมตร เปนเสมือน “หลวงพอทันใจ” เพราะหลอไดสําเร็จใน คืนเดียวดวยแรงศรัทธาของประชาชนที่ตองการถวาย ความจงรักภักดีแตพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ใน วาระ อั น เป นมหามงคลยิ่ ง เช นนี้ พ ระเก ศขอ ง พระพุทธรูปประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ เบื้องพระ ปฤษฎางคประดิษฐาน ดวงตราแหงพระมหามงคลสมัย ๙ ดวงและพระบรมรูป ล นเกล าฯ พระหั ตถ ข วาทรง เคียว ที่เคยทรงเกี่ยวขาวเมื่อ ๑๔ พ.ค. ๒๕๓๙ ณ ทุง มะขามหยอง สิ่งที่นาสนใจมากคือมีการสรางสิ่งที่เปน สั ญ ลั ก ษณ ห รื อ เอกลั ก ษณ ข องอํ า เภอต า งๆทั้ ง ๑๖ อําเภอ แมขณะนี้หลายจุดยัง อยูระหวางการกอสราง หรือตกแตง แตเคาโครงที่เห็นนั้นบอกไดวาสถานที่แหง นี้จะเปนทั้งแหลงทองเที่ยวเพื่อการเรียนรู เปนสถานที่ พั ก ผ อ นและจั ด กิ จ กรรมต า งๆที่ สํ า คั ญ ของจั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา ทองนทีปาสัก ซื้อพืชผักขาวโพดเทียน ลงเรือ ที่ ทา วั ด ไผโสมนริน ทร เสน ทางยาว กวาแตไดชมแมน้ําออมและแวะซื้อขาวโพดดวย หรือ วัดปาโค หรือวัดดุสิดารามวัดใดวัดหนึ่งชมวิถีทางน้ําซื้อ ผักพื้นบานปลอดสารพิษ ชมบานไทยสวยๆหลายหลัง เปนบานในโครงการหนาบานนามองของอบต.หันตรา เสนทางน้ําจบที่ทาเรือวัดหันตรา หรือจะจัดยอนจากวัด หันตราไปวัดตนทางที่กลาวขางตนก็ไดเชนกัน

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗๓

เรียนรูแหลงประวัติศาสตร ประวัติหันตรา ๏ ทุงหันตราเดิมคือทุงพระอุทัย

เจาสามพระยายกทัพใหญตีเขมร ประชุมพลพยุหะใหกะเกณฑ พลรบเจนยุทธนากลาชิงชัย พระเทวีสาขามาสงทัพ มิทันกลับเจ็บพระครรภกลั้นไมไหว บรมไตรโลกนาถพระหนอไท ประสูติกลางทัพชัยทุงหันตรา ลุสมัยพระมหาจักรพรรดิ พมาจัดพลมานดังธารบา บุเรงนองนํากองทหารมา โจมตีปอมหันตราบานดอกไม กลาโหมมหาเสนาจําลาถอย เสียรี้พลใชนอยเกือบหมดคาย ลาดลี้ลงคลองใหญใหพนตาย ถึงคราวพายแพพมาเขาตาจน รัชสมัยพระมหาธรรมราชา ขยายคูขื่อหนาพาสงผล ถึงลําน้ําหันตราคราขาดชล จึงแคบจนเปนคลองดังปจจุบัน ทัพพมายกมาอีกคราหนึ่ง รุกล้ําถึงทุงขาวคราวคับขัน ชิงฟอนขาวกําลังเกี่ยวเที่ยวฆาฟน พระยากําแพงเพชรนั้นพรั่นไพรี พระนเรศพระเอกาฯมากูแก สั่งตัดหัวคนยอมแพแลพายหนี พระบิดาขอโทษใหไวชีวี ตราบแตนี้สงบสุขสิ้นสงคราม จากทุงรบจบศึกที่กาวลวง เปนทุงหลวงรวงทองของสยาม ปลูกขาวขึ้นฉางหลวงรวงขาวงาม ไดเลี้ยงกันในยามเกิดลําเค็ญ ในยุคทองขององคพระบรมโกศ อยุธยาชวงโชติโรจนรุงเห็น หนุนพระศาสนศิลปะ ธ บําเพ็ญ ทรงอวยความรมเย็นถึงหันตรา

เสด็จมาเกี่ยวขาวกวนยาคู ถวายสงฆที่อยูในวัสสา สถาปนาพระอารามอันงามตา สัมฤทธิศกนักษัตรมาใหแตงการ บานกับวัดมีศรัทธาอันยิ่งใหญ รวมหลอรูปพระองคไวใหกลาวขาน เปนลานบุญลานบันเทิงเถลิงการ ถวนทุกบานบูชิตปูชนีย ปลายกรุงศรีทีใกลการเสียกรุง พระเจาตากพาพลมุงจากกรุงศรี สี่ทุมผานบานหันตรายามราตรี ชนะมานพาลตามตีทรงมีชัย ปฐมชัยมงคลควรจารึก แรกสูศึกเหลาอรินทรสิ้นกษัย ตนทางการกูกรุงที่มุงไป สูเมืองจันทนั้นไซรคือหันตรา ความรักชาติศาสนราชันยอันยิ่งใหญ ทุกเม็ดดินหันตราไซรแนนนักหนา อนุสรณสถานนี้ที่ตรึงตรา สืบตํานานบานคนกลารักษาไทย คํ า ขวั ญ ขอ ง ตํ า บลหั นตร าเกิ ด ขึ้ นด ว ย ก า ร ศึ ก ษ า ค น ค ว า ป ร ะ วั ติ ชุ ม ช น จ า ก เ อ ก ส า ร ประวัติศาสตรตางๆจนสามารถยืนยันถึงเกียรติประวัติ ชุมชนวา “ถิ่นประสูติราชา นาหลวงอยุธยา ทหารกลา กรุงศรี ขนมดีหันตราอุโบสถมหาอุด จุดทองเที่ยวคลอง โบราณ ปู ชนีย สถานวัด มเหยงคณ” ซึ่ ง มีค วามหมาย และที่มาของคําขวัญโดยสังเขปดังนี้ ถิ่น ประสูติราชา : วรรณคดี “ยวนพาย” กล า วถึ ง พระประสู ติ ก าลของสมเด็ จ พระบรมไตร โลกนาถจากพระราชมารดาคือพระนางสาขาเชื้อสาย สุโ ขทั ย ขณะเสด็ จ มาส ง ทั พ พระเจ า สามพระยาไปตี เมืองกัมพูชาที่ทุงหันตรา หรือทุงพระอุทัย ความวา “...แถลงปางพระมาตรไทสํภพ ทานนา แดน ตําบลพระอุทัย ทงงกวาง...” นาหลวงอยุธยา : ทุงนาหลวงสมัยอยุธยาอยู ที่ทุงหันตรา

๗๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ทหารกลากรุงศรี : การรบของพระยามหา เสนา ที่ ป อ มท อ งนาหั น ตราและการที่ ส มเด็ จ พระ นเรศวรทรงสงทหารมาชวยขับไลขาศึกที่มาชิงขาวขณะ ชาวนากําลังเก็บเกี่ยว ชวยปลุกขวัญชาวอยุธยาใหเลิก กลัวพมาหลังเสียกรุงครั้งแรก และรวมใจกันกูเอกราช ไดในที่สุด ขนมดีหันตรา : ขนมหันตราอีกชื่อเรียกวา ขนมฝอย สมั ยรั ช กาลที่ ๑ อยู ในบาญชีข นมเลี้ย งพระ ฉลองพระแกวมรกต และอยูในตําราอาหารคาวหวาน ตํารับแมครัวหัวปากเลมที่๑ ฉบับพิมพพ.ศ.๒๔๕๑ คือ เมื่อ รอยกวา ปม าแล ว ชื่ อขนม ที่เหมือ นกับ ชื่อตํ าบล หันตรา จึงถือวาขนมชนิดนี้เปนขนมประจําตําบล เชน ขา วยาคู ที่ ส มเด็ จ พระเจ า บรมโกศเสด็ จ มาเกี่ ย วข า ว น้ํานมจากทุงหันตรานาหลวงดวยพระองคเองแลวนําไป กวนขาวยาคูถวายพระราชาคณะทั้งปวงตามพระอารม หลวงตางๆในสมัยนั้นและขนมจากขาวเชนขาวเมาคลุก ขาวเมาทอด ขาวตมมัดไต กระจับน้ําวุน ซึ่ง ลวนเปน ขนมโบราณทั้งสิ้น อุโบสถมหาอุด : โบสถวัดหันตราเปนโบสถ สมัยอยุธยาที่มีรูปทรงงดงาม ซึ่งอาจารยเสนอ นิลเดช ศิลปนดานสถาปตยกรรมเคยเขียนชื่นชมไว จุดทองเที่ยวคลองโบราณ : คลองหันตรา เปนแมน้ําปาสักสายเกา ที่ยังมีความรมรื่นนาทองเที่ยว ชมบรรยากาศชนบทริมน้ํา ปูชนียสถานวัดมเหยงคณ เดิมวัดมเหยงคณ เปน วั ดกอนสรา งกรุง สมเด็จพระบรมราชาธิร าชที่ ๒ เจา สามพระยาโปรดสถาปนาใหมทั้ ง วั ดมี เอกลั กษณ เจดี ย ช า งล อ ม ต อ สมั ย สมเด็ จ พระเจ า ท า ยสระทรง บูรณะใหมสรางพระตําหนักกํามะเลียน และประทับ อยูถึง สามปขณะที่ทรงงานปฏิสัง ขรณวัด ที่คายหลวง พมาที่วัดนี้ สมเด็จพระมหินทราธิราชทรงถูกพามาเขา เฝาพระเจาบุเรงนอง หลังปราชัยและเสียกรุงครั้ง ที่ ๑ ในพ.ศ. ๒๑๑๒ ป จ จุ บั น มี ส ถานปฏิ บั ติ ธ รรมวั ด มเหยงคณที่มีชื่อเสียง วัดหันตรา เปน วัดสมัยอยุธยาตั้ง อยูที่บานหันตราหมู๒ ตําบลหันตรา อําเภอพระนครศรีอยุธยา เดิมชื่อแขวง รอบกรุ ง จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ซึ่ ง ปรากฏ

หลักฐานการสถาปนาวัดในพระราชพงศาวดารกรุงศรี อยุธยาหลายฉบับเชนในฉบับพระราชหัตถเลขา กลาว วา... “ลุศักราช ๑๑๐๐ ปมะเมียสัมฤทธิศก ณ เดือน๖ สมเด็ จ พระเจ า แผ น ดิ น เสด็ จ พระราชดํ า เนิ น โดย กระบวนนาวาพยุ ห ะไปฉลองวั ด หารตรา ให มี ง าน มหรสพสมโภชพระอารามสามวัน ทรงถวายไทยทาน แกพระภิกษุสงฆเปนอันมาก ในวันเปนที่สุดนั้นใหเอา ชางออกบํารูกัน บังเกิดพายุใหญฝนตกหนัก เสร็จการ แลวเสด็จกลับเขาพระนคร...” สิ่งกอสรางในวัดเชน โบสถแบบมหาอุด ซึ่ง ไมมีประตูดานหลัง และไมเจาะชองหนาตาง เชื่อกันวา ใช เ ป น ที่ ป ระกอบพิ ธี ป ลุ ก เสกเครื่ อ งรางของขลั ง ที่ ศักดิ์สิทธิ์ยิ่ง โดยเฉพาะทุงหันตรา เปนสถานที่ตั้งทัพรับ ศึกเปนที่ประชุมทัพ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่๒ เจา สามพระยาเมื่อยกไปตีเมืองพระนคร และสมเด็จพระ นเรศวรเมื่อ ไปตีเมืองละแวก อีกเปนทุงหลวงปลูกขาว สง ฉางหลวง ที่พ ม า ยกเข ามาชิง เสบีย งอยู ห ลายครั้ ง การสรางพระเครื่องที่เปนมิ่งขวัญกองทัพ ดังพระยอด ธงจึงเปนสิ่งที่เกิดขึ้นไดในสถานที่อันเปนทุงสมรภูมิรบ มานับครั้งไมถวนเชนทุงหันตรานี้ สิ่ง ไมเหมือนวัดใดคือ พระพุทธฉาย ซึ่ง อยู ที่ หนาวัดดานริมคลองหันตรา (อดีตคือแมน้ําปาสักสาย เดิม ก อนการขุด คูขื่ อหน าสมัย สมเด็จ พระมหาธรรม ราชา) ซึ่ง วิธีการกอคูหาใชโอง ไหโบราณมาเรียงซอน แล ว ฉาบปู น เหมื อ นเพิ ง ผาพระพุ ท ธฉายที่ เ ขาปถวี สระบุรีและมีลักษณะคลายที่วัดทาทราย เคยมีคนเกาๆ เลาวาเคยเห็นไฟพะเนียงลุกโชติชวงอยูบริเวณนี้ ซึ่งคน โบราณเชื่อกันวานาจะมีสิ่งของศักดิ์สิทธิ์หรือมีสมบัติฝง อยู

รูปที่ ๒ พระอุโบสถวัดหันตรา

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗๕

วัด นี้ ค งร า งลงหลั ง เสี ย กรุ ง จนหลวงพ อ เวช (พระครูญ าณวุฒิกร)จากวัดสะแก มาบูรณะและดวย ท า นเป น พระเกจิ อ าจารย นั ก พั ฒ นาเครื่ อ งรางเช น ตะกรุด หรือพระเครื่องจึงเปนที่นิยม จึง ทําใหทานได บูรณะวัดหัน ตราใหงดงามขึ้นเมื่อทานมรณภาพแลวก็ ไดสงมรดกงานพัฒนาถึงศิษยคือพระครูศรีปริยัติวรคุณ เจาอาวาสรูปปจจุบันดําเนินการตอมาจนบัดนี้ พระยาโบราณราชธานินทร (พร เดชะคุปต ) หรื อ พระบาทสมเด็ จ พระมงกุ ฎ เกล า เจ า อยู หั ว ทรง เรียกวาเจาคุณกรุง เปนบุคคลที่ชาวอยุธยาควรยกยอง เปนคนดีศรีอยุธยาอยางยิ่งอีกทานหนึ่ง เพราะแมทาน จะมี กํ า เนิ ด ที่ ฝ ง ธนบุ รี แต เ กื อ บค อ นชี วิ ต ที่ ท า นรั บ ราชการมหาดไทยที่ก รุง เกา จนที่ สุด ไดเ ปน ขา หลวง เทศาภิบาลอุปราชมณฑลกรุง เกา นอกจากการถวาย งานตามพระราชประสงคของพระเจ าอยูหัว มาถึง ๓ รัชกาลแลว สิ่งที่ทานทําใหกรุง เกาคือการสํารวจวัง วัดทั่วกรุงซึ่งในขณะนั้นทั้งรกเรื้อ บางสวนก็จมอยูใตดิน ที่ทั บ ถมมากวา ร อ ยป การค น คว า สื บ หาข อ มู ล ต า งๆ ดังกลาวทําใหชาวไทยไดทราบเรื่องราวภูมิสถานกรุงศรี อยุธยา ที่ลมสลายยับเยิ น แลวนั้น จากงานเขียนและ แผนที่ของทานอยางชัดเจน เปนพื้นฐานใหนักวิชาการ ยุคต อมานํา ไปตอ ยอดให เรื่อ งราวของกรุ ง ศรี อยุ ธยา แจ ม ชั ด ยิ่ ง ขึ้ น พระยาโบราณราชธานิ น ทร ไ ด นํ า โบราณวั ต ถุ แ ละปู ช นี ย วั ต ถุ ที่ ค น พบ มาเก็ บ รั ก ษาที่ พระราชวัง จัน ทรเกษม ซึ่ง รวมทั้ง โบราณวัตถุจากวั ด หัน ตรา รายการสําคัญ ไดแก บานประตูไมจําหลักรูป ทวารบาลเสี้ยวกาง (ปจจุบันตั้งแสดงที่พิพิธภัณฑสถาน แหงชาติเจาสามพระยา) และระฆังเหล็กขนาดใหญ ๓ ใบลวดลายเมฆ ปลาลี่ฮื้อและ อักษรจีน (ปจจุบันอยูที่ ระเบี ย งอาคารมหาดไทยพิ พิ ธ ภั ณ ฑสถานแห ง ชาติ จันทรเกษม) ในชวงปลายรัชกาลที่๕ ที่มีหลักฐานจากกอง จดหมายเหตุแหง ชาติเปนสําเนารายงานของทานเจา คุ ณ ลงวั น ที่ ๓ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๒๘ ถึ ง เสนาบดี กระทรวงเกษตราธิการขณะนั้น กลาวถึงการที่ทานได ทํ า พิ ธี แ รกนาขวั ญ ที่ ทุ ง หั น ตรา และการถวาย ภัตตาหารและไทยทานแดพระสงฆ ถวายเปนพระราช

กุศลเมื่อวันที่ ๒๔และ ๒๕ เมษายน ร.ศ. ๑๒๘ ( พ.ศ. ๒๔๕๒) ซึ่ ง เปน หลั ก ฐานแสดงถึง ฐานะความเปน นา หลวงของทุงหันตรา ที่สืบมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทรได อยางชัดเจน

(ซาย) บานประตูไ มแกะสลักจากวัดหัน ตราปจ จุบันจั ด แสดงในพิพิธภัณฑสถานแหงชาติเจาสามพระยา (ขวา) ระฆังสมัยราชวงศชิง (ระหวาง พ.ศ.๒๑๘๗ –๒๔๕๔)

เสนทางที่ ๔. ชมตลาดน้ําชิมของอรอย ตามรอยวีร กษัตริย ไหวเกาวัดเมืองอโยธยา ในการชมวัดตางๆ พาแวะตลาดน้ํา อโยธยา รับประทานอาหารกลางวันอาจยอยอาหารแกงวงโดย นั่ง ชางชมเมืองเกาตามอัธยาศัย ตลาดน้ําอยูเสน ทาง เดีย วกับ วัดสมรโกษฐาราม วัดมเหยงคณ วั ดกุฎี ดาว ควรนําชมกอนหลังจากตลาดน้ําจึงควรนําชมวัดอโยธ ยา วั ด ดุ สิ ด าราม อนุ ส รณ ส ถานและวั ด หั น ตราโดย ลําดับ (ถาจะ ใหสอดคลองก็ใหลงเรือที่หันตรายอนขึ้น ไปวัดไผโสมนรินทรจะไดเสนทางบกเสนทางน้ําที่เปน วงกลม) เสนทางที่ ๕. ชมทุงหันตราเขียวขจี ฝนดีที่โฮมสเตย ที่วัดไผโสมนริ นทร และ ริม น้ําปาสัก เริ่ม มี โรงแรมและโฮมสเตยบริการบางแลวหากเสนทางนี้ไ ป ไดดีก็จะมีมากขึ้นและดีขึ้นเชนแหลงทองเที่ยวอื่นๆที่มี พัฒนาการในแนวทางเดียวกันนี้

๗๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา : ชีวิต และแบบอยางการทํางานดานวัฒนธรรม พัฑร แตงพันธ * และคณะ 7

เรือนไทยหมูภาคกลางในบรรยากาศแวดลอมดวยไมประดับนานาพันธุ ที่ตั้ง อยูริมถนนปรีดี-พนมยงค ขางศูนยศึกษาประวัติศาสตรพระนครศรีอยุธยานั้น คือที่ตั้งของสถาบันอยุธยาศึกษา ซึ่งเปนหนวยงานในสังกัดของ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา ที่ทําหนาศึกษา คนควา และเผยแพรองคค วามรูทางวิช าการเกี่ยวกับ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา รวมทั้งสงเสริมการอนุรักษสืบสานศิลปวัฒนธรรมของทองถิ่น ใหคงคุณคาของความเปน นครประวัติศาสตรมรดกโลก

หากในวันนี้จะเปรียบสถาบันอยุธยาศึกษา ดังตนไมใหญที่ใหรมเงาทางวิชาการ แกนักเรียน นักศึกษา และผูสนใจทั่วไป ไดศึกษาเรียนรูดานตาง ๆ เกี่ยวกับจังหวัดพระนครศรีอยุธยาแลว บุคคล สําคัญที่เปรียบดังผูปลูก และเฝาดูการเติบโตของสถาบันอยุธยาศึกษามาตั้งแตยังเปนเมล็ดพันธุ ก็คือ ผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า มาลา ผู อํ า นวยการสถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา ที่ ไ ด ดํ า รงตํ า แหน ง เป น ผูอํา นวยการมาตั้ง แตเ ริ่ ม กอตั้ ง และกอสรา งสํ านั ก งานสถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา ซึ่ งตลอดระยะเวลา กวา ๓๐ ปของการทํางานในแวดวงวัฒนธรรมของผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา ยอมมีเรื่องราว ตาง ๆ ที่นาจดจํา และนาเรียนรูเปนแบบอยางมากมาย * นักวิชาการศึกษา สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗๗

ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา ผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษา พ.ศ.๒๕๔๙ – ๒๕๕๖

ในโอกาสที่ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา ซึ่งไดเกษียณอายุราชการลงแลว และกําลังจะพนวาระ ของการเปนผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษา ผูเขียน ในฐานะคณะทํ างานของสถาบันอยุธยาศึก ษา จึง ขอ นํ า เสนอเกี่ ย วกั บ ชี วิ ต และวิ ถี แ ห ง การทํ า งานด า น วัฒ นธรรม ที่ท านไดก ระทํ ามาตลอดทั้ง ชี วิต ราชการ จนกระทั่ ง ก า วขึ้ น มาสู ตํ า แหน ง ผู บ ริ ห ารสู ง สุ ด ของ สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา โดยการสั ม ภาษณ พู ด คุ ย เพื่ อ เรียนรูและถายทอดไวเปนแบบอยางใหกับผูสืบสานงาน วัฒนธรรมรุนหลังไดระลึกถึงและพึงเรียนรูตามรอยทาง

ผูปลูกสถาบันอยุธยาศึกษา

ผูชวยศาสตราจารยพัน ทิพ า มาลา มีพื้นเพ เปนชาวจังหวัดตาก และไดเดินทางเขามาเลาเรียนเปน นั ก เรี ย นประจํ า ที่ โ รงเรี ย นนาฏศิ ล ป กรมศิ ล ปากร ในกรุ ง เทพมหานคร ตั้ ง แต ชั้ น ประถมศึ ก ษาป ที่ ๕ ตลอดระยะเวลาการเปนนักเรียนประจํา ทําใหทานได เรี ย นรู ถึ ง กฎระเบี ย บวิ นั ย ที่ เ คร ง ครั ด ตั้ ง แต ก าร กิน อยู หลั บ นอน คื อ เวลากิ น ขา วนั้ น จะต อ งนั่ ง โต ะ ที่แบ ง เป น โต ะละ ๔ คน มีกั บขา ว ๒ อย าง เปน แกง หรื อ ต ม ๑ อย า ง และเป น ผั ด อี ก ๑ อย า ง สํ า หรั บ ก า ร แ ต ง ก า ย ทุ ก ค น จ ะ ต อ ง นุ ง ผ า ซิ่ น ทั้ ง นี้ เพื่อตองการฝกฝนใหนักเรียนเปนกุลสตรี

ทุ ก ค่ํ า คื น ก อ นนอน ในเวลา ๑๙.๐๐ น. นักเรียนทุกคนจะตองมีการศึกษาคนควาหาความรูดวย ตนเอง พอถึ ง เวลา ๒๐.๐๐ น. ก็ ไ ด เ วลาสวดมนต กอนเขานอน และจะถูกปลุกใหตื่นดวยเสียงกริ่งในเวลา ๐๕.๐๐ น. เพื่อ ปฏิ บั ติภ ารกิ จส ว นตั ว และสว นรวม โดยจะต อ งเก็ บ เตี ย งนอนให เ รี ย บร อ ยมิ เ ช น นั้ น จะถู ก ลงโทษ ด ว ยกิ จ วั ต รประจํ า วั น ที่ เ ข ม งวดใน โรงเรี ย นนาฏศิ ล ปแห ง นี้ ได ฝ ก ฝนให ท า นเป น ผู ที่ มี ระเบียบวินัยอยางมาก เมื่อสํา เร็จการศึกษาจากโรงเรียนนาฏศิล ป โดยใชเวลาถึง ๑๑ ปแลว ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา ไดไปสอบทํางานที่กรมฝกหัดครู กระทั่งไดรับการบรรจุ เป น ครู ส อนวิ ช านาฏศิ ล ป ที่ วิ ท ยาลั ย ครู น ครปฐมใน วัยเพียง ๑๙ ป ขณะนั้นนอกจากทานจะเปนทั้งครูสอน นาฏศิลปแลว ยังตองทําหนาที่เปนอาจารยหอพัก ดูแล นักศึกษาอีกดวย ซึ่ง นั่นเปนสถานที่ทํางานแหง แรกที่ ทานไดเรียนรูเกี่ยวกับชีวิตการเปนครูและการเปนผูให กอนจะยายมาอยูที่วิทยาลัยครูธนบุรี เปนเวลาอีก ๓ ป ขณะนั้ น ที่ วิ ท ยาลั ย ครู พ ระนครศรี อ ยุ ธ ยา มี ก าร เปดอบรมครูภ าคฤดูรอ นเปน ประจําทุ กป ทานไดม า เปนวิทยากรรวมอบรมใหความรูในดานนาฏศิลปไทย และดวยมนตเสนหของจังหวัดพระนครศรีอยุธยานี่เอง ที่ทําใหทานเกิดความรักและผูกพัน จนกระทั่งขอยาย

๗๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

เข า มาประจํ า อยู ที่ วิ ท ยาลั ย ครู พระนครศรี อ ยุ ธ ยา เมื่ อ พ.ศ. ๒๕๒๑ ท า น เ ป น อ า จ า ร ย น า ฏ ศิ ล ป ป ร ะ จํ า ภ า ค วิ ช า นาฏศิลป คณะมนุษยศาสตรและ สั ง คมศาสตร ร ว มกั บ อาจารย อมรา กล่ําเจริญ และหมอมหลวง พิ ม พ ส วั ส ดิ์ ศุ ข สวั ส ดิ์ ท า นสอน เน น หนั ก ในเรื่ อ งของการละคร และไดผลิตละครรวมกับนักศึกษา ประกอบการเรียนการสอน ปละ ๒-๓ เรื่ อ ง นอกจากนั้ น การที่ ทานเปนคนชอบทํางานและชอบ เรี ย นรู ง าน จึ ง ได มี โ อกาสเข า ไป ช ว ยงานธุ ร การของวิ ท ยาลั ย อยู เป น เวลา ๒-๓ ป หลั ง จากนั้ น ไ ด ม า ช ว ย ง า น ใ น ฝ า ย ประชาสั ม พั น ธ ร ว มกั บ อาจารย สุมาลี สุวรรณแสง ซึ่งระหวางนั้น ก็ทํางานวัฒ นธรรมควบคูไ ปดวย โดยเน น งานด า นการส ง เสริ ม เผยแพร วั ฒ นธรรม ท า นได ไ ป แสดงนาฏศิ ล ป รว มกับ นั กศึ ก ษา เพื่ อ นอาจารย ทั้ ง ในและนอก วิทยาลัย ดวยพื้นฐานความรูและ ความสามารถทางด านนาฏศิล ป ไดนําพาใหทานมีโอกาสกาวมาสู การทํางานดานวัฒนธรรม ในฝาย สง เสริมเผยแพรวั ฒ นธรรม ของ ศูนยศิลปวัฒนธรรม วิทยาลัยครู พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ตั้ ง แต พ.ศ. ๒๕๒๔ เปนตนมา และไดมีโอกาส เดิ น ทางไปเผยแพร แ ลกเปลี่ ย น วั ฒ น ธ ร ร ม แ ล ะ ศึ ก ษ า ดู ง า น ยัง ตางประเทศในหลายประเทศ

โดยเริ่มจากประเทศอิสราเอล ฟนแลนด อิตาลี มาเกา ญี่ปุน ตุรกี โปรตุเกส กรีซ มาเลเซีย เกาหลี และอินโดนีเซีย เปนตน ทําใหทานมีประสบการณทาง วัฒนธรรมอันหลากหลายจากนานาชาติ สํ า หรั บ ประสบการณ ด า นการบริ ห ารนั้ น ท า นได เ ป น หั ว หน า ภาควิ ช านาฏศิ ล ป เ มื่ อ พ.ศ. ๒๕๓๓, เป น เลขาคณะมนุ ษ ยศาสตร แ ละ สัง คมศาสตร, พ.ศ.๒๕๔๒ เปนหัวหนาโปรแกรมวิชานาฏศิลปการละคร, ใน พ.ศ. ๒๕๔๓ เป น รองผู อํ า นวยการสํ า นั ก ศิ ล ปวั ฒ นธรรม และ พ.ศ. ๒๕๔๗ ทานไดดํารงตําแหนง เปนผูอํานวยการสํานักศิลปวัฒ นธรรม ๑ ป ก อนที่ จะลงเลือ กตั้ ง ใหมใ น พ.ศ. ๒๕๔๘ และได ดํารงตํ าแหนง เป น ผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษา นับจากจุดนี้เองที่ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา เริ่มรูจัก และ นําเมล็ดพันธุที่ชื่อวา สถาบันอยุธยาศึกษา ลงปลูกในดิน และเฝารดน้ําจน งอกเง ยเป น สถาบั น ทางวั ฒ นธรรม ที่ สํ า คั ญ แห ง หนึ่ ง ของ จั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา

การเดินทางไปเผยแพรแลกเปลี่ยน และศึกษาดูงานดานวัฒนธรรมในตางประเทศ

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๗๙

กวาจะเปนรมเงาทางวัฒนธรรมของ สถาบันอยุธยาศึกษา

ความเปนมาเปนไปของสถาบันอยุธยาศึกษา นั้ น อยู ใ นสายตาของผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า มาโดยตลอด จนกลาวไดวาทานเปนผูรูเกี่ยวกับสถาบัน ทางวัฒนธรรมแหงนี้ดีที่สุด ซึ่งทานไดกรุณาเลาถึงความ เปลี่ ยนแปลงของการดํ าเนิน งานดา นวั ฒ นธรรมของ มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ตั้ ง แต เ ป น ศูน ย ศิล ปวัฒ นธรรมจัง หวั ดพระนครศรี อ ยุธ ยา มาสู สถาบันอยุธยาศึกษา ทํา ให ไ ดท ราบว าเมื่ อเริ่ มแรกก อ นที่ จ ะเป น สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษาเช น ในป จ จุ บั น นี้ เดิ ม เป น ศูนยศิลปวัฒนธรรมของวิทยาลัยครูพระนครศรีอยุธยา ที่ผูชวยศาสตราจารยสาง พรศรี และอาจารยพีระศักดิ์ เทพไตรรั ต น ได พั ฒ นาขึ้ น จากมุ ม ศิ ล ปะพื้ น บ า น ที่ไ ดรวบรวมเครื่องมือเครื่ องใช และศิ ลปวัตถุ เพื่อใช เปนอุปกรณสําหรับการเรียนการสอน กระทั่งสามารถ จัดแสดงเปน นิทรรศการถาวรตั้งอยู ณ อาคาร ๓ โดย ได รั บ พระมหากรุ ณ าธิ คุ ณ จากสมเด็ จ พระเทพรัต นราชสุ ด าฯ สยามบรมราชกุ ม ารี เสด็ จ พระราชดําเนินทอดพระเนตรหอศิลปวัฒนธรรม เมื่อวันจันทร ที่ ๒ ๙ ก ร ก ฎา ค ม พ . ศ . ๒ ๕ ๒ ๘ แ ล ะ ท ร ง ล ง พระนามาภิไธยไวเปนสิริมงคล ซึ่งปายพระนามาภิไธย นี้ ยั ง คงประทั บ ไว เ ป น อนุ ส รณ อ ยู ณ อาคาร ๓ ใน ปจจุบัน ศู น ย ศิ ล ปวั ฒ นธรรม เป น หน ว ยงานที่ มี บ ท บ า ท ที่ สํ า คั ญ คื อ ก า ร จั ด แ ส ด ง นิ ท ร ร ศ ก า ร ศิล ปะพื้ น บ า น เป ด ให ค วามรู แ กบุ ค คลทั่ว ไป ซึ่ ง ได มี หนวยงานตาง ๆ เดินทางมาเยี่ยมชมและศึกษาดูง าน เป น จํ า นวนมาก และต อ มา พ.ศ.๒๕๔๒ กระทรวง ศึ ก ษาธิ ก ารประกาศแบ ง ส ว นราชการของสถาบั น ราชภัฏ สงผลใหตองเปลี่ยนชื่อจากศูนยศิลปวัฒนธรรม มาเปนสํานักศิลปวัฒนธรรม แ ต ใ น ช ว ง ป ๒ ๕ ๔ ๓ ส ถ า บั น ร า ช ภั ฏ พระนครศรีอยุธยา มีความตองการใชอาคาร ๓ สําหรับ ทํ า เป น ห อ งเรี ย น เนื่ อ งจากขณะนั้ น อาคารเรี ย นไม เพี ย งพอ และไม ส ามารถขยายสถานศึ ก ษาไ ด โดยสะดวก ดวยเหตุที่เปนสถานศึกษาที่ตั้งอยูในเมือง

ประวัติศาสตร จึงมีขอจํากัดดานขนาดและพื้นที่ในการ กอสรางอาคารตาง ๆ ประกอบกับทางสถาบันราชภัฏฯ มีแนวคิดที่จะขยายอาคารศูนยศิลปะพื้นบานใหมีพื้นที่ กว า งขวางยิ่ ง ขึ้ น โดยเสนอให ส ร า งอาคารขึ้ น ใหม ณ พื้นที่ริมถนนโรจนะ (ถนนปรีดี – พนมยงค) โดยใช งบประมาณกอสรางในขั้นแรก ๑๒,๕๐๐,๐๐๐ บาท ซึ่ ง ได เ ริ่ ม ดํ า เนิ น การถมที่ สํ า หรั บ ก อ สร า ง ตั้ ง แต ใ น พ.ศ. ๒๕๔๗ กระทั่งใน พ.ศ.๒๕๔๘ สํานักศิลปวัฒนธรรม ก็ไดเปลี่ยนชื่อเปนสถาบันอยุธยาศึกษา ตามโครงสราง ของมหาวิทยาลัยราชภัฏ พ.ศ.๒๕๔๗ ที่ไดกําหนดไวใน มาตรา ๗ คือ ใหมหาวิทยาลัยเปน “สถาบันอุดมศึกษา เพื่ อ การพั ฒ นาท อ งถิ่ น ที่ เ สริ ม สร า งพลั ง ป ญ ญา ของแผนดินฟนฟูพลัง การเรียนรู เชิดชูภูมิปญญาของ ทองถิ่น สรางสรรคศิลปวิทยา เพื่อความเจริญกาวหนา อย า งมั่ น คงและยั่ง ยื น ของปวงชน มี ส ว นร ว มในการ จั ด การ การบํ า รุ ง รั ก ษาการใช ป ระโยชน จาก ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล อ มอย า งสมดุ ล และยั่ ง ยื น " โดยมี พัน ธกิ จที่ สํ า คัญ ตามมาตรา ๗ คื อ “ใหการศึกษา สงเสริมวิชาการและ วิชาชีพชั้น สูง ทํา การสอน วิจัย ใหบ ริการวิ ชาการ แกสั ง คม ปรับปรุ ง ถายทอดและพัฒ นาเทคโนโลยี ทํานุบํารุ ง ศิลปะและ วัฒนธรรม ผลิตครู และสงเสริมวิทยฐานะครู" ดัง นั้น เ พื่ อ ใ ห เ ป น ไ ป ต า ม พ ร ะ ร า ช บั ญ ญั ติ ดั ง ก ล า ว มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ พระนครศรี อ ยุ ธ ยาจึ ง ได จั ด ตั้ ง สถาบันอยุธยาศึกษาแหงนี้ขึ้น เมื่อผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา เขามา ดํารงตําแหนงเปนผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษาใน พ.ศ.๒๕๔๘ ท านไดดํ าเนินการเกี่ ยวกั บการคั ดเลือ ก แบบก อ สร า งอาคารสถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา โดยได ใ ห อาจารย ดุลยพิชัย โกมลวานิช ดําเนิ นการออกแบบ แตแบบกอสรางนั้นแมจะมีความสวยงามมาก แตกลับมี คาใชจายคอนขางสูง และมีขอจํากัดเกี่ยวกับระเบียบ ขอบังคับบางประการ ดั ง นั้ น ผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า จึ ง ได ชักชวน ดร.จงกล เฮงสุวรรณ ไปคัดเลือกแบบสําหรับ กอสรางสํานักงานสถาบันอยุธยาศึกษา จนไดมาพบกับ คุ ณ สมจิ ต ต สุ ข มะโน ช า งทํ า เรื อ นไทยแห ง อํ า เภอ

๘๐ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

บางปะหัน และไดรับความกรุณาจากคุณสมจิตตชวย เขียนแบบให ซึ่งเริ่มแรกนั้นมีลักษณะเปนเรือนไทยหมู ใต ถุ น โล ง ไม มี สํ า นั ก งาน ท า นจึ ง ขออนุ มั ติ เ งิ น จาก มหาวิ ท ยาลั ย ฯ มาดํ า เนิ น การก อ สร า งสํ า นั ก งาน ดานลางเพิ่มเติม และยายที่ทําการสํานักงานจากอาคาร ๓ มาประจําอยู ณ เรือนไทยสถาบันอยุธยาศึกษาตั้งแต ใน ป ๒๕๔๙ เปนตนมา ในป เ ดี ย วกั น นั้ น สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษาได จั ด ทํ า โครงการศู น ย ท อ งเที่ ย วทางวั ฒ นธรรมและ ภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยาขึ้ น เพื่อสง เสริมการทองเที่ยว และขออนุมัติง บประมาณ จากจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเปนจํานวนเงิน ๕ ลาน บาท โดยนํามาจัดทําห องนิทรรศการถาวรใหความรู เกี่ยวกับประวัติศาสตร ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปญญา ทองถิ่น แกนักเรียน นั กศึกษาและผูส นใจทั่ว ไป โดย หองแรกนําเสนอความรูทางประวัติศาสตรของจังหวัด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ห อ งต อ มานํ า เสนอเกี่ ย วกั บ ศิลปวัฒนธรรม โดยนําหัวโขนซึ่งเปนประณีตศิลปของ หมอมราชวงศจรูญสวัสดิ์ สุขสวัสดิ์ มาจัดแสดงพรอ ม กับใหความรูเกี่ยวกับการแสดงโขน และขั้นตอนในการ ทํ า หั ว โขน ส ว นห อ ง สุ ด ท า ยจั ด แสดง เกี่ ย ว กั บ ภูมิปญ ญาทองถิ่น ที่ไดสืบทอดกลายมาเปนมรดกทาง วั ฒ นธรรม อั น ประกอบไปด ว ย สมุ ด ไทยโบราณที่ บัน ทึกเกี่ยวกับตํารายาและวิชาความรูตาง ๆ และใน สว นของหอกลางนั้ น จั ด เป น พื้ น ที่ สํ า หรั บ การแสดง หรื อ ทํ า กิ จ กรรมทางวั ฒ นธรรมต า ง ๆ โดยได มี ก าร จัดกิจกรรม “อยุธยายามค่ํา” เพื่อรองรับนักทองเที่ยว ที่มาเที่ยวจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในชวงเย็นวันเสาร และวันอาทิตย นอกจากนั้ น แล ว ยั ง ได จั ด ทํ า ศู น ย ข อ มู ล อยุ ธ ยาศึ ก ษาที่ เ ป ด โอกาสให บุ ค คลภายนอกเข า มา ศึ ก ษาค น คว า โดยได ร วบรวมเอกสารและงานวิ จั ย ดานตาง ๆ เกี่ยวกับจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ทั้งในรูป ของหองสมุด และเว็บไซต ที่สามารถใหบริการความรู เกี่ยวกับจังหวัดพระนครศรีอยุธยาไดตลอดเวลา

นิทรรศการเรื่อง “โขน.. ที่สุดมหรสพไทย” ในศูนยทองที่ยวทางวัฒนธรรมและภูมิปญญาทองถิ่น จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ของสถาบันอยุธยาศึกษา

ผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา ยังไดเลา ถึงประสบการณในการดําเนินงานของสถาบันอยุธยาศึกษาวามีความแตกตางไปจากเมื่อกอ น กลาวคือใน วาระที่ ดร.บุหงา วัฒนะ เปนอธิการบดี ที่ไดริเริ่มจัดตั้ง สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษาขึ้ น มาด ว ยวั ต ถุ ป ระสงค ใ ห จั ด การศึกษา โดยสามารถผลิตบัณฑิตได แตภายหลังเมื่อมี การเปลี่ยนผูบริหาร ก็สงผลใหนโยบายเปลี่ยนแปลงไป ดวย ในปจจุ บัน สถาบันอยุธ ยาศึ กษา ทํ าหน าที่เ พีย ง สนับสนุนในเรื่องของการเรียนการสอน ในเรื่องของการ ทําวิจัย และเรื่องอื่น ๆ ภายใตตัวชี้วัดของ สํานักงาน คณะกรรมการอุ ด มศึ ก ษา (สกอ.) สํ า นั กงานรับ รอง มาตรฐานและประเมิ น คุ ณ ภาพการศึ ก ษา (สมศ.) และสํานักงบประมาณ แตละปจะมีการกํา หนดจํานวนกิ จกรรมใน การดําเนินงานดานศิลปวัฒนธรรม ที่ไดทําสัญญาไวกับ สํานักงบประมาณ ซึ่งสถาบันอยุธยาศึกษาเคยทําสูงสุด มากถึ ง ๓๗ โครงการ แต เ นื่ อ งจากภาระงานที่ ไ ด

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๘๑

กําหนดใหมีขอบขายกวางขวางมากขึ้น ภายหลังเมื่อมี การทบทวนการจัดทําแผนพัฒนาระยะ ๕ ป จึงไดปรับ แนวคิดแลวลดกิจกรรมการเผยแพรสรางองคความรู ใหอยูในระดับกลาง ที่สามารถปฏิบัติไ ดโดยเริ่มตั้ง แต ๒๐ กิ จ กรรม และเพิ่ ม ขึ้ น ร อ ยละ ๒ ในแต ล ะป ในขณะเดียวกันสถาบันอยุธยาศึกษา มีโครงการอื่นๆ ที่จะตองดําเนินการอีกหลายโครงการ ไมวาจะเปนการ พัฒ นาศู น ย ท อ งเที่ย ว จั ด ทํา วารสารรายป “อยุ ธ ยา ศึ ก ษา” การจั ด ทํ า สารประชาสั ม พั น ธ ร ายไตรมาส โครงการแปลบทความภาษาไทย - ภาษาอั ง กฤษ เพื่ อ เผยแพร บ นเว็ บ ไซต และอื่ น ๆ เพราะฉะนั้ น ใน หนึ่ ง ป สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา จะทํ า โครงการอยู ที่ ประมาณ ๓๐ - ๓๕ โครงการ น อ ก จ า ก โ ค ร ง ก า ร ป ร ะ จํ า ที่ ส ถ า บั น อยุ ธยาศึก ษาจะต องดํ าเนิน การจากเงิ นงบประมาณ แผ น ดิ น และง บประมาณบํ า รุ ง การศึ ก ษาแล ว ในขณะเดียวกันก็ไดงบประมาณสนับสนุนจากองคการ บริหารสวนจัง หวัดพระนครศรีอยุธยา และหนวยงาน อื่น ๆ มาสมทบดวย ซึ่งในการวางแผนการทํางานในแต ละป นั้ น ผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า จะพยายาม วางแผนงานให ค รอบคลุ ม กั บ เนื้ อ งานที่ จ ะต อ ง รั บ ผิ ด ชอบ ขณะเดี ย วกั น ก็ ต อ งส ง เสริ ม เผยแพร ใ ห ความรูกับนักเรียน นักศึกษา ประชาชนทั่วไป ทานจะ พยายามจั ด กิจ กรรมเพื่ อ สามารถตอบตัว ชี้ วัด ต าง ๆ ได และจะต อ งขั บ เคลื่ อ นการดํ า เนิ น งานนั้ น ให ไ ปสู เป า หมาย เพราะฉะนั้ น เนื้ อ หารายละเอี ย ดของ กิ จ กรรมต า ง ๆ นั้ น พยายามให ค รอบคลุ ม เกี่ ย วกั บ ประวั ติ ศ าสตร ศิ ล ปวั ฒ นธรรม ภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น และสิ่ ง แวดล อ ม ตามหน า ที่ รั บ ผิ ด ชอบของสถาบั น อยุธยาศึกษา นอกจากนี้ ในแตละป ยัง มีโครงการพิเศษที่ ไมไ ดตั้งไวอีกดวย เชน การจัดงานยอยศยิ่งฟาอยุธยา มรดกโลก หรื อ งานมรดกโลกของจั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา ซึ่งจัดเปนประจําทุกป สถาบันอยุธยาศึกษา ต อ งรั บ ผิ ด ชอบในส ว นกิ จ กรรมจํ า ลองบรรยากาศ หนางาน (ลานจําลองวิถีชีวิตชาวอยุธยา) โครงการจัด กิจกรรมทางวิชาการซึ่งสถาบันอยุธยาศึกษา ไดรวมมือ กับมูลนิธิโครงการตําราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตร

เปนประจําทุกป หรือเปนโครงการพิเศษที่อธิการบดีได มอบหมายใหดวย ทานยัง ไดกลาวทิ้งทายวา ในการดําเนินงาน ดานวัฒนธรรมของทานนั้น ทานไดรับความอนุเคราะห ชวยเหลือสนับสนุนทั้งจากผูบังคับบัญชา ผูเชี่ยวชาญใน สายงานประวั ติ ศ าสตร ศิ ล ปวั ฒ นธรรม หั ว หน า หนวยงานตาง ๆ ตลอดจนเครือขาย ที่ ทํางานรวมกัน มาแบบพึ่ ง พาอาศั ย กั น บ า งเป น ลู ก ศิ ษ ย ที่ จ บจาก มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ พระนครศรี อ ยุ ธ ยา และไปมี บทบาทหน า ที่ ใ นหน ว ยงานต า ง ๆ คอยให ค วาม ช ว ยเหลื อ ดํ า เนิ น การทํ า ให ง านวั ฒ นธรรมของท า น ประสบความสําเร็จดวยดี ทั้งนี้ทานยังใชโอกาสที่พูดคุย กันนี้ สงความระลึกถึงบุคคลทั้งหลายที่มีสวนชวยเหลือ เกื้อกูลทานเสมอมาดวย

สิ่งที่พึงระลึกเปนแบบอยาง

ตําแหน ง ผู อํานวยการสถาบั น อยุธยาศึ กษา มีวาระครั้งละ ๔ ป เมื่อพนวาระไปแลวยอมผลัดเปลี่ยน หมุนเวีย น ใหผู บริหารคนใหม เขามาสานตอ งานของ สถาบันฯ เปนธรรมดา ดังนั้นในโอกาสที่ไดพูดคุยเสวนา กับผูชวยศาสตราจารยพัน ทิพา มาลา กอนที่ทานจะ พนวาระสมัยที่ ๒ ไปในไมชานี้ จะมีสิ่งอื่นใดที่ผูสานตอ งานวั ฒ นธรรมจากท า น จะได ร ะลึ ก และยึ ด ถื อ เป น แบบอยางไดบาง ผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า กรุ ณ าเล า ถึ ง หลักในการทํางานของทาน วาทานเปนคนชอบทํางาน และในการทํางานนั้น ทานจะตองวางเปาหมายเอาไว สู ง มาก ฉะนั้ น งานที่ อ อกมาจะต อ งดี พ ร อ มมี ค วาม เรี ย บร อ ยและเสร็ จ ล ว งหน า ท า นยั ง คอยติ ด ตาม ตรวจสอบงาน โดยพยายามฝ ก ผู ใ ต บั ง คั บ บั ญ ชา ใหมีความรับผิดชอบ รูจักขั้นตอนการดําเนินงานตาง ๆ อยางครบถวน และถูกตองเสมอ แ ม แ ต ก า ร อ อ ก ห นั ง สื อ ร า ช ก า ร นั้ น ทานจะตองกําชับใหมีความตองถูกตอง ชัดเจน เพราะ สิ่งเหลานี้จะสะทอนถึงคุณภาพของหนวยงาน และทาน ยังย้ําผูใตบังคับบัญชาอยูเสมอวา เวลาประชุม หรือจัด กิจกรรมอันใด ในฐานะที่เปนเจาภาพงาน จะตองไป ถึงกอนและกลับทีหลัง พรอมทั้งตรวจสอบการทํางาน

๘๒ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ใหเรียบรอย มีความรับผิดชอบ อดทน เสียสละ ทําใหดี ที่สุด และสิ่งที่สําคัญคือ “วิ่งเขาหางาน มิใชหนีงาน” เมื่อถามถึงความประทับใจในงานวัฒนธรรม ทานก็ตอบวา การทํางานดานวัฒนธรรม ทําใหทานมี ความสุข ประการที่ ๑ คือมีความสุข เพราะไดผูกมิตร กั บ ผู ค นมากหลาย ซึ่ ง เป น มิ ต ร ที่ เ ป น ทั้ ง ระดั บ ผูทรงคุณวุฒิ หัวหนาหนวยงาน ครู อาจารย นักเรียน นักศึกษา กระทั่งพี่ปานาอาที่เปนภูมิปญญาทองถิ่นใน อําเภอตาง ๆ ประการที่ ๒ วัฒ นธรรมเปน วิถี การดํา เนิ น ชี วิ ต ของคนในสั ง คม เป น สิ่ ง ที่ ส ะท อ นความเจริ ญ ความเปนเอกลักษณของชาติ ในฐานะคนไทยคนหนึ่ง ยอมตองมีความภาคภูมิใจ และรูสึกประทับใจที่ไดรวม เปนสวนหนึ่งในการปกปองรักษาวัฒนธรรมของชาติให ดํารงตอไป ประการที่ ๓ วัฒนธรรมนั้น มีทั้ง วัฒ นธรรม ที่เปน วัตถุ จับตองได และวัฒ นธรรมที่เปน ความรูสึก นึกคิด ฉะนั้นการที่ไดทํางานดานวัฒนธรรมนั้น ทําให เกิ ด การเรี ย นรู แลกเปลี่ ย นประสบการณ ได สั ม ผั ส และนํ า ข อ มู ล หรื อ สิ่ ง ที่ ไ ด รั บ มาใช ใ นการอนุ รั ก ษ สืบสานเผยแพรงานวัฒนธรรม ขณะเดียวกันก็นํามาใช ในการดําเนินชีวิตประจําวันอยางมีความสุขได จากการสัมภาษณพูดคุยกัน นี้ ไดสะทอนให เห็นวา ความสุขของผูชวยศาสตราจารยพันทิพา มาลา ก็คือการไดทํางานดานวัฒนธรรม ไดเปนสวนหนึ่งของ การสืบสานและทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรมของชาติและ ของท อ งถิ่ น พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ให ดํ า รงอยู สื บ ไป และในท า ยสุ ด ของการเสวนากั น นั้ น ท า นยั ง ได ฝ าก ขอคิดในการทํางาน ถึงคณะทํางานของสถาบันอยุธยา ศึ ก ษา ที่ ยั ง คงต อ งมุ ง มั่ น ในการดํ า เนิ น งานด า น วัฒนธรรมตอไปวา

“เรื่องการรับผิดชอบเปนเรื่องใหญ รูจักวางแผนการดําเนินงาน ไมวาจะมีงานเทาใด ตองลําดับความสําคัญ ทํางานไปพรอม ๆ กัน รับผิดชอบการทํางานแตละอยางทุกชิ้นใหดีที่สุด” ผูที่ไดทํางานรวมกับทาน จะทราบเปนอยางดี วา “ความรั บ ผิ ดชอบ” และ “การรู จัก วางแผน” เป น สิ่ ง ที่ ผู ช ว ยศาสตราจารย พั น ทิ พ า ได ย้ํ า เตื อ น ผูใตบัง คับบัญชาอยูเสมอ และจากที่ทานไดกรุณาเลา เรื่องราวเกี่ยวกับชีวประวัติและการทํางานของทานมา ทั้งหมดนั้น จะเห็นไดวาสองสิ่งนี้เองที่เปนแกนแทแหง ความสํ า เร็ จ ในการดํ า เนิ นชี วิ ต และการทํ า งานด า น วั ฒ นธรรมของท า น เป น เคล็ ด วิ ช าที่ ท า นพยายาม ถ า ยทอดให แ ก ผู สื บ สานงานวั ฒ นธรรมของท า นอยู ตลอดเวลา ไมเ ว น แม แ ต ในห วงเวลาสุ ดท า ยกอ นจะ อําลาตําแหนงผูบริหารสถาบันอยุธยาศึกษาลงในไมชา

สงทาย

สถาบัน อยุ ธยาศึก ษา ประกอบไปด ว ย บุคคลตาง ๆ หลายฝาย แมบางคนไดทํางาน อยู ณ ที่นี่เปนระยะเวลาสั้น ๆ หรือบางคนมี ความผู ก พั น กั บ หน ว ยงานแห ง นี้ นั บ แต เ ริ่ ม กอตั้งมาก็ตาม แตสิ่งที่จะเหมือนกันก็คือ ในไม ช า ทุ ก คนย อ มต อ งจากที่ นี่ ไ ป หากแต สิ่ ง ที่ จํ า เป น ต อ งธํ า รงอยู ก็ คื อ “สถาบั น อยุ ธ ยา ศึกษา” กับ “เอกลัก ษณทางวัฒนธรรมของ ทองถิ่นพระนครศรีอยุธยา” และ “ผูสืบสาน งานวัฒนธรรม” โดยสถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา จะหยั ด ยื น เปนสถาบันที่แ ผกิ่งกานสาขาใหรมเงาทาง วั ฒ นธรรมแก จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา สืบไป

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๘๓

จดหมายเหตุอยุธยาศึกษา ตุลาคม ๒๕๕๕- มกราคม ๒๕๕๖

ตุลาคม ๒๕๕๕ บรรยากาศเทศกาลกินเจอยุธยา

บรรยากาศช ว งเทศกาลถื อ ศี ล กิ น เจ ใน จั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยานั้ น มี ป ระชาชนและ นักทองเที่ยวจํานวนมาก เดินทางมาจับจายเลือกซื้อผัก ในตลาดหัวรอ และตลาดเจาพรหมไปทําอาหารอยาง คึกคัก ในขณะที่วัตถุดิบที่จะนํามาประกอบอาหาร นั้ น มี ร าคาสู ง ขึ้ น ทํ า ให ร า นขายอาหารในตลาด จําเปนตองปรับเพิ่มราคาจากปกติที่ขายถุงละ ๒๐ บาท เปน ถุงละ ๒๕ บาท ซึ่งแมราคาอาหารจะสูงขึ้นก็ตาม แตก็ยังสามารถขายได

ปญหาภูเขาขยะ

ชาวบ า นที่ อ าศั ย อยู ใ น ตํ า บลบ านป อ ม อําเภอพระนครศรีอยุธยา ไดรับผลกระทบจากปญหา บอขยะของทางเทศบาลนครพระนครศรีอยุธยา จึง มี การรองเรียนไปยังกรมสอบสวนคดีพิเศษ (DSI) ในเบื้ อ งต น เทศบาลฯ ได ป รั บ ปรุ ง ถนน ทางเขาบอขยะ เพื่อใหเกิดความสะดวกในการขนขยะ เขาไปทิ้ง และนํา EM จุลินทรีย ผสมน้ําใสรถดับเพลิง ฉีดเพื่อบรรเทาปญหากลิ่นเนาเหม็น

พฤศจิกายน ๒๕๕๕ ผากระกฐินพระราชทาน

วันที่ ๙ พฤศจิกายน นายวิทยา ผิวผอง ผูวา ราชการจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนประธานนําพระ กฐินพระราชทานของสํานักงานคณะกรรมการปองกัน และปราบปรามการทุ จริ ตแหง ชาติ หรือ ป.ป.ช. ไป ถวาย ณ วัดศาลาปูน

วั น ที่ ๑๕ พฤศจิ ก ายน พระเจ า หลานเธอ พระองคเจาพัชรกิติยาภา เสด็จไปทรงบําเพ็ญพระกุศล ถวายผาพระกฐิน ณ วัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร วั น ที่ ๑๘ พฤศจิ ก ายน พระเจ า หลานเธอ พระองคเจาอทิตยาทรกิติคุณ เสด็จไปทรงเปนประธาน ในการทอดผ า กฐิน สามั ค คี และบูร ณปฏิ สั ง ข อุ โ บสถ ณ วัดภูเขาทอง

พิธีวางพวงมาลาวันทหารอาสาสงครามโลก

วันที่ ๑๑ พฤศจิ กายน ผูวา ราชการจัง หวั ด พระนครศรีอยุธยา เปนประธานวางพวงมาลา เนื่องใน วันที่ระลึกทหารอาสาสงครามโลก ครั้งที่ ๑ ณ บริเวณ อนุสาวรียทหารอาสา หนาโรงงานซอมยาง กองโรงงาน ซอมสรางรถยนตทหาร กรมสรรพาวุธทหารบก เพื่อ แสดงความระลึกถึงวีรกรรม และการเสียสละของทหาร อ าสาขอ ง ช าว จั ง หวั ด พ ร ะ น คร ศรี อ ยุ ธ ย า คื อ พลทหารศุ ข พ ว งเพิ่ ม พั น ธ และนายดาบเยื้ อ น สังขอยุทธ พรอมทหารอาสาที่เสียชีวิตในสงคราม

ณรงค ดานชัยวิโรจน เปนนายกเทศมนตรี เทศบาลเมืองอโยธยาอีกหนึ่งสมัย

ผลการเลือกตั้งนายกเทศมนตรีเทศบาลเมือง อโยธยา เมื่ อ วั น ที่ ๑๘ พฤศจิ ก ายน ปรากฏว า นาย ณรงค ด านชัยวิ โรจน ไดรับคะแนนเลือกตั้ง ๖,๔๑๐ คะแนน คิดเปนรอยละ ๔๒ ของจํานวนผูมีสิทธิเลือกตั้ง นายณรงค จึ ง ได เ ป น นายกเทศมนตรี เ ทศบาลเมื อ ง อโยธยาตออีกสมัยหนึ่ง

ลอยกระทงกรุงเกา

เทศกาลลอยกระทงที่จั ง หวั ดพระนครศรี อยุธยาในปนี้ มีความคึกคักมากเหมือนเชนทุกป แตที่ นาสนใจเปนพิเศษ คือการจัดงานที่อนุสรณสถานแหง

๘๔ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

ความจงรักภักดี ทุงหันตรา ซึ่งนอกจากมีกิจกรรมลอย กระทงแลว ยังมีกิจกรรมประชาสัมพัน ธการเสนอตัว เป นเจา ภาพงานมหกรรมโลก เวิล ดเ อ็ก ซโ ป ๒๐๒๐ โดยมีการแขง ขัน Walk Rally กิจกรรมการแขงขัน ทางน้ํา การประกวดกระทง พรอมดวยการแสดงจาก ดาราศิลปนจํานวนมาก รวมทั้งไดฟนฟูประเพณีโบราณ เก าแกคื อ พิธี อาบน้ํ าเพ็ญ โดยเกจิ อาจารย ในจัง หวั ด พระนครศรีอยุธยาอีกดวย

ธันวาคม ๒๕๕๕ การเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัว

พอเขาสูเดือนสุดทายแหงพุทธศักราช ๒๕๕๕ บรรยากาศในภายเมืองพระนครศรีอยุธยาก็เริ่มคึกคัก ขึ้นมาเหมือนเชนทุกป เพราะเปนเดือนแหงการสงทาย ป ที่ ป ระกอบด ว ยเทศกาลงานประเพณี ห ลายงาน เริ่มตนดวยการเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จ พ ร ะเ จ า อ ยู หั ว ถน น ห ล าย สา ยใ น เก าะ เมื อ ง พระนครศรีอยุธยาถูกประดับประดาดวยดวงไฟสวาง ไสว หนวยงานราชการตาง ๆ นําพระบรมฉายาลักษณ ของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวมาตั้งหนาหนวยงาน ประดับธงสัญลักษณ และดวงไฟสองสวาง อันแสดงถึง ความจงรักภักดีที่มีตอองคพระมหากษัตริย ส ว นประชาชนและข า ราชการในจั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา ตางก็เลือกซื้อหาเสื้อ สีเ หลือ งที่มี แหลงขายใหญอยูในตลาดหัวรอ ซึ่งขายกันอยูในราคา ตัว ละ ๑๕๐ – ๒๐๐ บาท กั น อย า งคึ ก คั ก จนทํ า ให สิ น ค า ขาดตลาด ไม ทั น กั บ ความต อ งการซื้ อ ของ ประชาชน

งานยอยศยิ่งฟาอยุธยามรดกโลก

งานยอยศยิ่งฟาอยุธยามรดกโลก หรือที่ชาว อยุธยาเรียกสั้น ๆ วา งานมรดกโลก สําหรับในปนี้จัด ขึ้นระหวางวันที่ ๗ – ๑๖ ธันวาคม จุดเดนของงานอยูที่ การแสดงแสงเสียง ที่ในปนี้ใชชื่อชุดวา “ยอยศยิ่ง ฟา อยุธยามหานคราเกริกเกรียงไกร” โดยแบงการแสดง ออกเปน ๔ องก หรือ ๔ ฉาก องกที่ ๑ สรางบานแปง เมื อ ง ที่ ก ล า วถึ ง เรื่ อ งราวของสมเด็ จ พระเจ า อู ท อง พระมหากษั ต ริ ย ผู ส ถาปนากรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา องก ที่ ๒ รุ ง เรื อง ง าม วิ จิ ตร ที่ นํ าเส น อ เนื้ อ ห าทาง ด า น ศิลปวัฒนธรรม ศาสนา ขนบธรรมเนียม ประเพณีของ ชาวกรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา องก ที่ ๓ สถิ ต ในใจประชา เป น เรื่องราวเกี่ยวกับวีรกรรมของมหาราช ที่ชวยนํามาชาติ ใหพนภัยไดในทุกยุคทุกสมัย และองกที่ ๔ มหานครา เกริกเกรียงไกร ที่กล าวถึง ความเจริ ญ ในทุก ดานของ จัง หวัดพระนครศรีอยุธยา อันสะทอนถึง ความพรอม ของจั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ที่ เ ป น ตั ว แทนของ ประเทศไทย ในการเสนอตั ว เป น เจ า ภาพจั ด งาน WORLD EXPO 2020 โดยนายจารุพงศ เรืองสุวรรณ รัฐ มนตรี ว าการกระทรวงมหาดไทย เดิ นทางมาเป น ประธานเปดงานอยางเปนทางการในวันที่ ๘ ธันวาคม

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๘๕

นอกจากนี้ ยังมีการจําลองบรรยากาศยอ น ยุคสมัยกรุงศรีอยุธยาและตลาดโบราณ ไวที่หนาพื้นที่ จัดงานแสดงแสงเสียงดวย โดยจัดใหมีการแสดงโขน การแสดงพื้ น บ า น ฯลฯ การจํ า หน า ยอาหารคาว – ห ว า น ร ว ม ทั้ ง ง า น ก า ช า ด ป ร ะ จํ า ป ๒ ๕ ๕ ๕ การประกวดรองเพลงลูกทุงเสียงทอง การประกวดสตรี ๓ วั ย หั ว ใจเดี ย วกั น การจํ า หน า ยสิ น ค า ภู มิ ป ญ ญา ชาวบ า น และคาราวานสิ น ค า ซึ่ ง บริ เ วณจั ด งานนั้ น ตั้งอยูในบริเวณโดยรอบบึงพระรามเหมือนเชนทุกป

อัคคีภัยที่วัดใหญชัยมงคล

ซึ่ง เปนสัญ ลักษณของจัง หวัดพระนครศรีอยุธยา เพื่อ อํานวยความสะดวกใหแกนักทองเที่ยว ในอีกดานหนึ่ง ชาวบานชุมชนโพธาราม ที่กําลังจะไดรับผลกระทบจาก การเวนคืนที่ดิน ซึ่งแนวเสนทางรถไฟฟาความเร็วสูงจะ ผานกลางชุมชน ไดมีการประชุมหารือถึงเรืองนี้กันใน วั น ที่ ๑๗ ธั น วาคม โดยมี วิ ท ยากรจากสมาพั น ธ เครื อ ข า ยช ว ยเหลื อ คนจน มาให ค วามรู แ ละความ เข า ใจ เกี่ ย วกั บ สิ ท ธิ ที่ ค วรจะได รั บ จากทางภาครั ฐ หลัง จากการเวนคืนที่ดิน เพื่อใหชาวบานมีการเตรียม ความพรอมมากขึ้น โดยในที่ประชุมมีการแสดงความ คิดเห็นที่หลากหลายทั้งเห็นดวยและไมเห็นดวย

เกิดเหตุอัคคีภัยขึ้นที่กุฏิพระวัดใหญชัยมงคล ในชวงเย็นของวันที่ ๑๑ ธันวาคม ไฟไหมกุฏิสงฆไดรับ ความเสี ย หายไป ๓ หลั ง มู ล ค า ความเสี ย หายกว า ๑๐ ลานบาท ซึ่ง คาดวาสาเหตุเพลิง ไหมในครั้ง นี้เกิด จากไฟฟาลัดวงจร อยางไรก็ตาม เหตุเพลิงไหมดังกลาว มิไดสงผลกระทบตอโบราณสถานที่สําคัญภายในวัด

ของฝากในเทศกาลปใหม ๒๕๕๖

การกอสรางทางรถไฟความเร็วสูง

ในช วงเวลานี้ ชาวอยุธ ยาเริ่ม มีความตื่ นตั ว หลัง จากที่รัฐบาลมีมติใหกอสรางทางรถไฟความเร็ว สู ง สายแรก เมื่ อ วั น ที่ ๖ ธั น วาคม เส น ทางจาก กรุง เทพฯ สูสถานีภาชีของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ซึ่ง คาดการณว าจะทํ าใหนั กท องเที่ ยวเข ามาเที่ย วใน จั ง หวั ด พ ระ นครศรี อ ยุ ธ ยาเพิ่ ม มาก ขึ้ น ดั งนั้ น ผูอํานวยการการทองเที่ยวแหงประเทศไทย สํานักงาน พ ร ะ น คร ศรี อยุ ธ ย า จึ ง ไ ด เต รี ย มแ ผน ร อ ง รั บ นักทองเที่ยว ดวยการเตรียมเพิ่มรถตุกตุกและรถราง

สํา หรั บเทศกาลป ใหม ๒๕๕๖ มี ประชาชน จํานวนไมนอย เลือก โรตีสายไหม ของฝากขึ้นชื่อของ จัง หวัด พระนครศรี อยุ ธยา ซึ่ง มีแ หล ง ขายอยู บริ เวณ หนาโรงพยาบาลจัง หวัดพระนครศรีอยุธยา เปน ของ ฝากและของขวัญ ที่ จะมอบให แก กันในวาระดิถี ขึ้น ป ใหม ทําใหพอคาแมคาขายโรตี ตองตระเตรียมวัตถุดิบ และผลิ ต โรตี เพื่ อ รองรั บ นั ก ท อ งเที่ ย วที่ จ ะมาเที่ ย ว ในชวงเทศกาลปใหม

มกราคม ๒๕๕๖ พฤติกรรมไมเหมาะสมของนักทองเที่ยว

ชวงตนปพุทธศักราช ๒๕๕๖ มีกระแสขาว เกี่ ย วกั บ ความไม เ หมาะสมของพฤติ ก รรมของ นั ก ท อ งเที่ ย วที่ ม าเยื อ นจั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา หลายเรื่อง เริ่มตนจากเหตุการณนักทองเที่ยวชาวจีน และ ไตหวั น ที่ม าเที่ย วชมวั ดพระศรีสรรเพชญ และ นิยมนําเศษอิฐหักมาเรียงซอน ๆ กัน จนมีจํานวนนับ พันกอง ดวยความเชื่อที่วายิ่ง เรียงใหมีความสูงมาก ก็

๘๖ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

จะมี ห น า ที่ ก ารงานเจริ ญ รุ ง เรื อ ง ซึ่ ง แม พ ฤติ ก รรม ลักษณะนี้จะไมทําใหเกิดความเสียหายตอโบราณสถาน นัก และดานหนึ่ง ยัง อาจเปนสิ่ง ดึง ดูดความสนใจของ นั ก ท อ งเที่ ย ว แต ใ นทั ศ นะของชาวไทย เห็ น ว า เป น พฤติกรรมที่ไมเหมาะสม และอาจสงผลใหโบราณสถาน เสี ย หายได จึ ง มี ก ารร อ งเรี ย น และปรากฏเป น ข า ว แพร ห ลายในโลกอิ น เตอร เ น็ ต ผู อํ า นวยการอุ ท ยาน ประวัติศาสตรพระนครศรีอยุธยา จึงตองสั่งใหคนงาน เก็บเศษอิฐหักตามโบราณสถานออกไป และกําชับให เจ า หน า ที่ รั ก ษาความปลอดภั ย ประจํ า โบราณสถาน เดิน ตรวจตราสอดสอ ง รวมถึ ง ตัก เตือ นนัก ทองเที่ย ว ดวย นอกจากนั้น ในชวงเวลาใกลเคียงกันนี้ ยัง มี การเผยแพรพฤติกรรมของนักทองเที่ยวที่ไมเหมาะสม ทางอินเตอรเน็ตอีกหลายกรณี เชน กรณีนักทองเที่ยว ตางชาติ ถายรูปกับซากพระพุทธรูป โดยชะโงกศีรษะ ของตนเอง แทนที่เศียรพระพุทธรูปที่ชํารุดหายไป กับ กรณีที่มีผูถายภาพเพื่อขายสินคาที่เปนรองเทาสตรีบน กํา แพงวั ดพระศรี ส รรเพชญ โดยมี ฉากหลัง เป น สถู ป เ จ ดี ย โ ด ย ทั้ ง ๒ ก ร ณี นี้ ถู ก สั ง ค ม อ อ น ไ ล น วิพากษวิจารณถึงความไมเหมาะสมอยางนัก

วันเด็กแหงชาติ ประจําป ๒๕๕๖

วันเด็กแหงชาติในปนี้ ถูกจัดขึ้นตามสถานที่ ตาง ๆ ในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา โดยหนวยงานทั้ง ภาครัฐ และภาคเอกชน อาทิ  มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา โดยคณาจารย แ ละเจ า หน า ที่ ป ระจํ า มหาวิทยาลัยฯ  จวนผู ว า ราชการจั ง หวั ด พระนครศรี อยุ ธ ยา โดยผู ว า ราชการจั ง หวั ด และ นายกเหลากาชาดจังหวัด  สนามกีฬากลางจังหวัด โดยเทศบาลนคร พระนครศรี อ ยุ ธ ยาร ว มกั บ องค ก าร บริหารสวนจังหวัดพระนครศรีอยุธยา  ศู น ย ก ารค า อยุ ธ ยาพาร ค โดยทาง ศู น ย ก ารค า ฯ ร ว มกั บ เทศบาลเมื อ ง อโยธยา และมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราช มงคลสุ ว รรณภู มิ ศู น ย ว าสุ ก รี รวมทั้ ง หนวยงานภาครัฐและภาคเอกชนตาง ๆ ภายใตชื่อ “เด็กไทย หัวใจสีเขียว” โดยในแต ล ะแห ง มี กิ จ กรรมต า ง ๆ เช น เลนเกม แจกของขวั ญ เลี้ยงอาหารและขนม รวมถึ ง การประกวด และการแสดงบนเวที เปนตน

ผูวาฯ เปดบานหลังเลิกเรียนเปนปที่ ๓

นายวิ ท ยา ผิ ว ผ อ ง ผู ว า ราชการจั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยา ไดจัดโครงการบานหลัง เลิกเรียน ขึ้นที่ จวนผูวา ราชการจัง หวั ดฯ ซึ่ง ไดจั ดขึ้น ติดต อกั น เปนปที่ ๓ โดยเนนกิจกรรมสรางสรรค และเสริมสราง การเรียนรูใหกับนั กเรียนตามโรงเรี ยนตาง ๆ ในชว ง หลั ง เลิ ก เรี ย น อาทิ ห อ งสมุ ด คอมพิ ว เตอร การวาด

I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I ๘๗

ภ าพ สี น้ํ า สี น้ํ า มั น ก า ร ฝ ก นั่ ง สมาธิ ก าร สอ น ภาษาต า งประเทศ ฯลฯ นอกจากนี้ ยั ง ได จั ด พื้ น ที่ สําหรับใหเยาวชนไดสนุกสนานกับสนามเด็กเลน และ เพลิดเพลินไปกับการแสดงตาง ๆ บนเวที

สหรัฐอเมริกามอบเงินฟนฟูวัดไชยวัฒนาราม

วั น ที่ ๑๑ มกราคม นางคริ ส ตี้ เคนนี ย เอกอั ค รราชทู ต สหรั ฐ อเมริ ก า ประจํ า ประเทศไทย ผูแทนของรัฐบาลสหรัฐอเมริกาไดเดินทางมามอบเช็ค โครงการฟนฟูบูรณะวัดไชยวัฒนาราม เปนจํานวนเงิน ๑๓๑,๘๐๐ ดอลลารสหรัฐ หรือ ประมาณ ๔ ลานบาท เพื่อชวยฟนฟูและรักษาโบราณสถานวัดไชยวัฒนาราม ที่ไดรับความเสียหายจากมหาวิกฤตกาลอุทกภัย เมื่อป ๒๕๕๔ เนื่ อ ง ในว าร ะ คร บร อบ ๑ ๘ ๐ ป แห ง ความสั ม พั น ธ ท างการทู ต ของประเทศไทยและ สหรัฐ อเมริ กา นอกจากนี้ยั ง สะท อ นถึ ง ความร วมมื อ ระหวางกันในการคุมครอง รักษานครประวัติศาสตรซึ่ง เปนแหลงมรดกทางวัฒนธรรมที่สําคัญของโลก

ความหวังในการเปนเจาภาพเวิลดเอกซโป

วั น ที่ ๓๐ มกราคม เลขาธิ ก ารสํ า นั ก งาน มหกรรมโลก หรื อ BIE พร อ มคณะ เดิ น ทางเยื อ น ประเทศไทย เพื่อรับฟงขอมูล และลงพื้นที่สํารวจความ พรอมของประเทศไทย ที่เสนอตัวเพื่อประมูลสิทธิ์ เปน เจาภาพจัดงานมหกรรมโลก หรือ World Expo 2020 ที่อําเภอบางไทร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ซึ่งเปนการ สํารวจพื้นที่ครั้งสุดทายกอนการลงมติคัดเลือกประเทศ เจาภาพการจัดงาน ในการประชุมสมัชชาใหญในเดือน พฤศจิกายน ๒๕๕๖ ในช ว งเย็ น นายวิ ทยา ผิ วผ อ ง ผู ว า ราชการ จัง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา นํ า คณะฯ ลงเรื อ บริ เ วณ ทาเรือองคการบริหารสวนจังหวัด ตําบลประตูชัย เพื่อ ชมความงาม และวิถีชีวิตของประชาชนสองฝง แมน้ํา เจาพระยา และเทียบทาที่วัดไชยวัฒ นาราม เยี่ยมชม ซุม สาธิ ตงานหั ตถกรรม เช น การร อยมาลั ย การทํ า พัดหอม การแกะสลักผลไม และการสานปลาตะเพียน พร อ มการแสดงต า ง ๆ อาทิ รํ า กลองยาว และการ แสดงแสงเสียงอยางงดงามตระการตา พรอมดวยการ เลี้ยงรับรองอาหารค่ํา ซึ่งแมจังหวัดพระนครศรีอยุธยาจะมีคูแขงใน การประมูลสิทธิเปนเจาภาพจัดงานที่ มีศักยภาพมาก หลายประเทศอยาง บราซิลที่เสนอ เซาเปาโล ริโอเดอ จาเนโร และสหรั ฐอาหรับ เอมิ เรสตที่เ สนอ นครดูไ บ เ ป น ต น อ ย า ง ไ ร ก็ ต า ม ผู ว า ร า ช ก า ร จั ง ห วั ด พระนครศรีอยุธยา ยังมีความมั่นใจอยางมากที่อยุธยา ของไทยจะได รั บ การคั ด เลื อ กเป น สถานที่ จั ด งาน มหกรรมโลก

๘๘ I วารสารวิชาการ อยุธยาศึกษา I ปที่ ๕ / ๒๕๕๖ I

การเสนอบทความเพื่อตีพิมพ ในวารสารอยุธยาศึกษา ฉบับที่ ๖ / ๒๕๕๗ ขอกําหนดผลงานวิชาการที่ลงตีพิมพในวารสาร ๑.เปนบทความทางวิชาการ เกี่ยวกับจังหวัดพระนครศรีอยุธยา อาทิ ดานประวัติศาสตร ดานศิลปวัฒนธรรม ดานภูมิปญญาทองถิ่น และดานสิ่งแวดลอม โดยเปนบทความที่ยังไมเคยตีพิมพเผยแพรมากอน ๒.บทความมีความยาว พรอมภาพประกอบ ไมเกิน ๑๕ หนากระดาษ เอ ๔ ๓.แนบประวัติผูเขียน ระบุชื่อ-สกุล ตําแหนง หนวยงาน สถานที่ติดตอ หมายเลขโทรศัพท โทรสาร อีเมล เพื่อ การติดตอกลับ ๔.สง ตน ฉบับพิมพ พรอมแผนซีดีขอมูล จํานวน ๑ ชุด ถึง งานสงเสริมและพัฒนาวิชาการ สถาบันอยุธยา ศึ ก ษา มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ พระนครศรี อ ยุ ธ ยา ๙๖ ถนนปรี ดี พนมยงค ตํ า บลประตู ชั ย อ.พระนครศรี อ ยุ ธ ยา จ.พระนครศรีอ ยุ ธยา ๑๓๐๐๐ กอ นวัน ที่ ๓๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๗ กองบรรณาธิ ก ารสงวนสิ ทธิ์ ที่ จะไมส ง คื น ตนฉบับพิมพ และซีดีขอมูล ๕.ตนฉบับจะตองผานการประเมินคุณภาพโดยผูทรงคุณวุฒิ ทั้งนี้กองบรรณาธิการอาจขอใหผูเขียนปรับปรุง แกไขบทความกอนการตีพิมพ ซึ่งผูเขียนจะตองแกไขตนฉบับใหเสร็จ และสงคืนกองบรรณาธิการภายในเวลาที่กําหนด หากเลยกําหนดจะขอสงวนสิทธิ์ในการงดลงตีพิมพ ๖.กองบรรณาธิการจะสงวารสารจํานวน ๓ เลม ใหแกเจาของผลงานที่ไดรับการตีพิมพ ๗.กองบรรณาธิการขอสงวนสิทธิ์ในการนําบทความที่ไดรับการตีพิมพ ไปเผยแพรในเว็บไซตสถาบันอยุธยา ศึกษา www. ayutthayastudies. aru.ac.th สอบถามขอมูลเพิ่มเติมไดที่ คุณพัฑร แตงพันธ หรือ คุณปทพงษ ชื่นบุญ งานสง เสริมและพัฒนาวิชาการ สถาบั น อยุ ธ ยาศึ ก ษา มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ก พระนครศรี อ ยุ ธ ยา โทรศั พ ท / โทรสาร ๐๓๕-๒๔๑-๔๐๗ E-mail: ayutthayastudy@yahoo.co.th