40
HR gesprek
PW De Gids.nl 41
Voelt werknemer zich goed genoeg? Medewerkers willen dat de werkgever hen ondersteunt om gezond te blijven. Wat valt er allemaal onder preventie? Hoe ver mag een werkgever gaan? Vier deskundigen in gesprek. Tekst Rita Jager Beeld Ton Zonneveld
42
HR gesPrek
E
en rondetafelgesprek over preventie levert meteen al discussie op over wat er allemaal wel of niet onder valt. Gaat het alleen over gezondheid of ook over vitaliteit? Valt prettig leven en werken eronder of niet? En hoe zit het met termen als geluk en welbevinden? Aan het gesprek nemen deel Jolanda Willems, bestuurslid en adviseur van Preventpartner, een netwerk van adviseurs die zich bezighouden met preventieve bedrijfsgezondheidszorg, Marleen Kukler, HR-businesspartner bij IT-dienstverlener Sogeti en Jacob van Lier, propositiemanager Zakelijke Markt bij VGZ. Gespreksleider is Martijn de Wildt van Qidos. Is preventie een te groot containerbegrip? Kukler: “Bij preventie geldt nog meer dan bijvoorbeeld bij verzuimmanagement dat de persoon zelf moet aansluiten bij het juiste moment en de juiste methodiek. Zelfmanagement hoort daar bij: de medewerker versterken in zijn eigen competentie. Daar begint het.” van Lier: “We hebben eigenlijk een nieuw jargon nodig, dat ook mensen aanspreekt. Preventie kun je ook verderop in het zorgtraject doen, dan voorkom je dat iets erger wordt. Wat wij bedoelen met preventie is: voorkomen dat je ziek wordt. Of positief geformuleerd: zorgen dat je gezond en inzetbaar blijft. Of nog wat zweveriger: prettiger leven en werken.” Kukler: “Moet het gezond zijn,of vitaal? Mensen met een chronische aandoening mag je niet gezond noemen, maar die kunnen prima goed inzetbaar zijn of vitaal zijn.” Van Lier: “Helemaal mee eens, maar dan ga je het ook hebben over: wat is gezondheid? Daar zit ook psychisch welbevinden in, dan zit er ook zingeving bij of zelfs geluk. Het zijn allemaal begrippen die raken aan aspecten van preventie.” Willems: “Ik kom uit een vrij strak gedefinieerd vakgebied. Preventie is voor ons simpelweg voorkomen. Zelfmanagement is een van de middelen die je daarvoor kunt gebruiken. Wij onderscheiden vanuit de medische traditie dan primaire, secundaire en tertiaire preventie. Bij primaire preventie heb je het over gezonde mensen, bij wie je wil voorkomen dat er een infectie optreedt. Bij secundaire preventie haal je mensen met de eerste klachten of signalen eruit, voordat een ziekte optreedt. En bij tertiaire preventie meldt iemand zich ziek, maar ga je terug naar de werkplek om te kijken of je kunt voorkomen dat nog meer mensen ziek
‘Preventie gaat over prettiger leven en werken’
worden. Wij volgen in de definities vaak de Wereldgezondheidsorganisatie, maar we zien wel dat ook daar een verschuiving in optreedt: gezondheid is niet alleen zonder ziekte, maar is ook hoe je je voelt.” Wat is belangrijk bij preventie? Van Lier: “Je kunt preventie benaderen vanuit het vak, een discipline, maar ook vanuit de marketing. Vanuit de marketing merk je dat begrippen allemaal door elkaar worden gebruikt. En dan zie je bepaalde cycli. We hadden bedrijfszorg. Dat is eigenlijk een klein beetje uit als term. We hadden duurzame inzetbaarheid en dat heeft ook zijn langste tijd gehad. En nu is de term: hoe houd ik mijn medewerkers inzetbaar tot hun 67e jaar? En zelfregie en participatie zijn de woorden van nu. Wat je als marketeer doet, is labelen wat je doet, maar in feite is de activiteit zelf niet echt veranderd.” Willems: “Waar het eigenlijk om gaat, is alle risico’s in kaart te brengen. Dat gaat heel breed over welzijn, veiligheid, en veiligheid en gezondheid. Pak die zaken breed op voor wat betreft preventie.” Van Lier: “Ik leg veel liever het accent op zelfmanagement, de verantwoordlijkheid van het individu. Dus wat je in prinicipe als werknemer zelf kunt doen en misschien ook wel moet doen vanuit je verantwoordelijkheid richting de werkgever. En pas in tweede instantie komt daar dan een arts of arbodienst bij kijken.” Kukler: “Mag ik het nog wat ingewikkelder maken? Bij zelfmanagement moet ik ook denken aan amplitie, het versterken van de kennis en kunde. Ik vind dat een overtreffende trap voor preventie.“ Willems: “Ik zou preventie graag breder willen trekken naar de cirkel van invloed. Dus begin met de zaken die je het beste kunt beïnvloeden. Bij het individu heb je het dan over zelfmanagement, bij het bedrijf heb je het over bedrijfsmanagement.” Een bekende uitspraak is: ‘voorkomen is beter dan genezen’. Toch gaat de meeste energie vaak naar de mensen die al uitgevallen zijn. Hoe zien jullie dat? Kukler: “Preventie heeft juist vanuit het principe dat voorkomen inderdaad beter is dan genezen de laatste jaren wel meer invloed en aandacht gekregen. Wat er voor mij ook bij hoort is: doe je werk wat bij jou past? Als werk niet zo vervullend is, dan is het een enorme energievreter. Als iemand niet doet waar hij gelukkig van wordt en zich gehoord voelt, dan koop je je verzuim op termijn in. Daarmee is het meteen de vraag: gaat het hier om verzuim of is het een HR-vraagstuk of loopbaanvraagstuk?” Van Lier: “Daarmee kom je wel meteen in het spanningsveld organisatie en individu, en de vraag: tot hoever mag je gaan in de balans werk-privé? Kukler: “Dit gaat niet zozeer over die balans, maar over de vraag of iemand doet waar hij goed in is. Stress is een van de belangrijkste verzuimredenen in Nederland. Wat ik nu vaker zie, is dat bedrijven niet wachten tot een medewerker helemaal is uitgevallen en daar dan een duur psychologisch traject op zetten, maar eer-
PW De Gids.nl 43
‘Bij stress kijken bedrijven nu voordat iemand uitvalt of bedrijfsmaatschappelijk werk een oplossing heeft’ der kijken of bedrijfsmaatschapelijk werk een oplossing heeft, zodat het nog gecombineerd kan worden met werk.” Willems: ”Wij zien de afgelopen jaren in toenemende mate aandacht voor curatie en aandacht voor meten. Nederland wordt helemaal gek gemeten. En soms wordt er gemeten, maar niet opgelost. In feite is een risicoinventarisatie en -evaluatie je beste thermometer. Werkstress is hierin net zo’n belangrijk onderdeel als lichamelijke belasting, chemische stoffen en veiligheid. Toch passen bedrijven het vaak niet toe op werkstress. Het periodiek medisch onderzoek, PMO - dat je hier goed achteraan zou kunnen doen en waarbij je heel breed de mensen met een risico in the picture kunt krijgen - wordt ook maar bij 10 tot 15 procent van de bedrijven uitgevoerd.” Van Lier: “Om precies te zijn doet 11 procent van de bedrijven een periodiek medisch onderzoek. “ Kukler: “Het PMP is bij ons vrijwillig vanaf veertig jaar. Mensen die dat afnemen, zijn de mensen die heel gezond leven en er heel erg goed mee bezig zijn.“ Willems: “Wat ik nog graag wil toevoegen: het aantal beroepsziekten daalt niet zo hard in Nederland. TNO heeft het afgelopen jaar voor het eerst aan werknemers gevraagd: ‘Ben je de afgelopen twaalf maanden ziek geworden van je werk?’ 5 procent zegt dan ‘ja’. Dat is vele malen hoger dan de beroepsziekten die geregistreerd worden en dit percentage komt ook veel meer overeen met buitenlandse cijfers. “ Van Lier: “Wat ik constateer, ook uit onderzoek, is dat 70 procent van de medewerkers wil dat de werkgever hen ondersteunt op gezondheidsgebied. Ook zie ik bij steeds meer offerteaanvragen, aanbestedingen, een vraag om periodiek medisch onderzoek en een concrete vraag naar allerlei diensten.” Waar ligt de verantwoordelijkheid in eerste instantie? Bij de werkgever of de medewerker? Van Lier: “Het accent ligt nu te veel bij de werkgever. Ik vind dat er veel meer verantwoordelijkheid zou moeten komen bij het individu. De werkgever kan heel weinig en mag heel weinig en dat snap ik wel vanuit privacyoverwegingen. Maar ik vind dat van het individu dat een goedbetaalde arbeidsrelatie aangaat en belooft voor dat salaris een bepaalde dienst te verrichten verwacht mag worden dat hij inzetbaar en productief is. Je ziet nu ook dat bedrijven dat vastleggen in arbeidsvoorwaarden; ik ken daarvan verschillende voorbeelden.”
Marleen Kukler (43) IS: HR Business Partner bij Sogeti WAS ONDER MEER: werkzaam in diverse functies bij Sogeti en SHL
Martijn de Wildt (40) IS: Oprichter Qidos Was onder meer: werkzaam bij Home Run en KLM
PW De Gids.nl 45
‘Werkgever moet een werkplek creëren waar mensen niet ziek worden’ Willems: “Andersom vind ik ook dat je van de werkgever mag verwachten dat hij arbeidsomstandigheden creëert waar mensen niet ziek in worden. Maar dat is op een heleboel plekken niet het geval. Ik schrik af en toe nog. Ik kom soms in bedrijven waar het nog op de middeleeuwen lijkt of waar het lijkt dat het goed geregeld is, maar als je dan verder kijkt is dat niet zo. Dat is vaak niet eens onwil, maar kennisgebrek.” Van Lier: “Ik wil daarop graag zeggen dat dit voor 60 tot 70 procent is ingevuld. Maar de verantwoordelijkheid voor het individu misschien maar voor 5 procent. Kukler: “Eerder ging het even over de vraag waar je als werkgever in de privésfeer van de medewerker mag treden. Wij hadden een collega die zestig sigaretten per dag rookte. Op het moment dat roken op de werkplek verboden werd, kostte dat dus zestig keer vijf minuten van de werkplek af. Reken maar uit.” Van Lier: “En zo iemand is een groot HR-risico.” Kukler: “Nou en of. Maar wat doe je dan? Wel of niet dwingen tot stoppen met roken? Je mag niet dwingen. Het is een verantwoordelijkheid van de werknemer zelf om zijn gezondheid wel of niet in de waagschaal te stellen.” Willems: “Op de werknemers heb je maar gedeeltelijke invloed. Volgens mij hebben we daar een privaat-publieke samenwerking voor nodig. Op het gebied van arbeidsomstandigheden kunnen werkgevers echt nog heel veel doen. Ik denk dat we ongelooflijk veel kunnen hebben aan de samenwerking met verzekeraars. Die werkgevers betalen uiteindelijk de schade niet; dat doen de verzekeraar en de BV Nederland.” Van Lier: “Wij zien het als een win-win-winsituatie, voor werkgever, medewerkers, zorgverzekeraar. Wij zeggen: je hebt bedrijfszorg, zorg en zelfmanagement, daarin zitten allerlei mogelijkheden. En er zitten bijvoorbeeld al heel veel preventieve vergoedingen in de zorgverzekering, zoals alcohol de baas, stoppen met roken, een cursus omgaan met een aandoening op je werk. Die brengen wij actief onder de aandacht bij werkgevers en medewerkers. Dat levert wellicht iets meer zorgkosten op, maar op termijn levert dat geld op.”
Vitaliteit en preventie Dit rondetafelgesprek over vitaliteit en preventie is tot stand gekomen in samenwerking met Coöperatie VGZ. www.vgz.nl/zakelijk
Jolanda Willems (48) IS: Bestuurslid en adviseur bij Preventpartner WAS ONDER MEER: Manager adviesgroep Arbo Unie
Jacob van Lier (50) IS: Propositiemanager zakelijke markt bij VGZ WAS ONDER MEER: Marketingmanager bij VGZ, marketingcommunicatiemanager bij OPG Groothandel