de architect - 1976 - editie 4 by VMN Media

Ten Hagen bv informatie en communicatie

jaargang 7 / 1976 / april

de architect vaktijdschrift voor architectuur

maandblad

* § i **^11^*

v : J,***.„

In dit nummer o.a.: Arcosanti, angstdroom of ideaal? iltfft Architectuuronderwijs op de tocht Ideeën van Gropius nog actueel Levensstijl en woonwijze Kritiek op elementenmethode

W Beeldreportage; Henk Klunder

[..

fe * » >

1‘ i . i

-*•

iiill

Alle Trima-triplex-platen voor buitenwerk zijn WBP gelijmd. Het programma dat Trima daarin heeft opgebouwd is veelomvattend t.a.v. merken, maten, dikten en dessins. Iduplan WBP Een oerdegelijke probleemloze plaat opgebouwd uit tropisch fineer, met makoré dekfineren. Dikten van 5 tot 30 mm, afmetingen 250/305 x 122/153/173 cm. In gelaste uitvoering tot 420 x 122/153 cm. Fortoply WBP Met Sipo Mahonie dekfineer, geschikt voor blank werk. Dikten van 4 tot 30 mm, afmetingen 250/302 x 122/153 cm. Andere maten op aanvraag. Meranti - Okoumé - llomba - Eyong - Berken Beuken - Mengkulang. Allemaal WBP gelijmde platen, die stuk voor stuk hun sporen verdiend hebben op buitenwerk gebied. Een zeer gevarieerd pakket in soorten maten en dikten. Finnfasad WBP Triplex gedekoreerd met een kleurrijke steenslaglaag in vier verschillende soorten. Een nieuwe fantasierijke wandbekleding voor binnen-en buitenwerk. Texture 1-11 en Beach Comber Gezandstraald Amerikaans Oregon Pine triplex, gegroefd en ongegroefd, geschikt voor binnenen buitenwerk. Landelijke sfeer. Masonite exterior (weerbestendig hardboard). Diverse soorten natuurgetrouwe reprodukties stucwerk en houtstrukturen, leverbaar in platen resp. V-groefplaten en stroken voor gepotdekselde wanden.

trima all-round in hardhout en plaatmaterialen BV Hardhouthandel Trima

postbus 1093, zaandam, tel: 075/164841-164341 -169557

Omcirkel A 0891 op de informatiekaart

maandblad zevende jaargang april 1976

de architect vaktijdschrift voor architectuur

Vermaatschappelijking van het bouwkundeonderwijs Sinds de democratisering in de jaren 1968 en 1969 van de afdeling Bouwkun de van de Technische Hogeschool Delft tracht men het onderwijs te vermaatschappelijken. Een nobel stre ven, want architectuur is geen doel op zich, maar een middel (een van de vele) om ieder individu gelijke kan sen te geven zich maximaal te ont plooien. Een streven, waarmee men zich tijdens de opleiding vertrouwd moet maken wil men daar later in de praktijk mee kunnen werken. Die democratisering leidde tot de hui dige bestuursvorm, de afdelingsraad, waarin wetenschappelijk personeel, niet-wetenschappelijk personeel en studenten gelijk vertegenwoordigd zijn. Bovendien wordt er door deze drie geledingen heen gekozen, het geen betekent dat de grootste gele ding - die der studenten - niet al leen hun eigen vertegenwoordiging kiest maar ook grote invloed heeft op de samenstelling van de afvaar

CONTROLLED

CIRCULATION

de architect wordt uitgegeven in gecontroleerde, gerichte ver spreiding op basis van een maximaal bereik van een door de uitgever vastgestelde abonneekring, die is afgebakend door de kopersmarkt van de adverteerders.

Redactie F. Th. Oremus, hoofdredacteur Ir. J. J. M. Niesten C. Zwinkels A. G. Uytdehaage (techniek) Mevr. Y. van Velzen (secr.) Vormgeving A. M. A. Jacobs Abonnementen E. Heemskerk Abonnementsprijs f 9 0 ,- per jaar, excl. 4% BTW, bij vooruitbetaling te voldoen

de architect 7 (1976) 4

digingen van de andere geledingen. Moeilijkheden konden dus niet uitblij ven, temeer omdat onder de studen ten de politiek meest gemotiveerden - de 'marxisten' - het heft in han den kregen door gebrek aan interes se voor ideologische discussies bij de velen die in de eerste plaats naar Delft kwamen om een vak te leren. Het wetenschappelijk en niet-weten schappelijk personeel kwam in de ver drukking. Door de noodlottige combi natie van onstuimige groei van het aantal studenten, besnoeiing van het aantal personeelsplaatsen en veel tijd vragende beleidsproblemen bleef er te weinig tijd over voor onderwijs en onderzoek. Bovendien eisten de politiek het meest gemotiveerde stu denten het monopolie op bij de bepa ling van de maatschappelijke relevan tie daarvan. Voeg daarbij de onzeker heid voor de docenten over een even tuele herbenoeming, dan waren frus traties niet te voorkomen. Het spec

taculaire heengaan van de zeven architectuurhoogleraren is slechts een van de vele gevolgen. Een evaluatie van het bestuursexperiment is dus ten zeerste noodzakelijk. Daartoe is unaniem op 7 april beslo ten, tijdens een afdelingsraad, waar bij eindelijk weer eens iedereen aan wezig was. Die unanimiteit herinnert aan de eufo rie in de eerste jaren van de democra tisering. Maar helaas is dat slechts schijn, meer een gevolg van angst voor maatregelen van staatssecreta ris Klein dan voortspruitend uit eens gezindheid. Te vrezen valt dat de moeilijkheden alleen maar een jaar lan ger zullen duren en de weggelopen hoogleraren er niet door tot andere gedachten zullen komen. Want de unaniem aangenomen motie is te w ei nig concreet om werkelijke democra tie aan de basis en maatschappelijke relevantie van onderwijs en onder zoek te garanderen.

De lezerskring van dit tijdschrift wordt gevormd door eigenaren, directeuren en/of hoofden werk zaam bij één der volgende bedrijven of instan ties: • architectenbureau • binnenhuis-architectenbureau • bouwbureau van industrieel bedrijf • ingenieursbureau voor de bouw • institutionele beleggingsmaatschappij • architecten in (semi)overheidsdienst • stedebouwkundig bureau • woningbouwvereniging

Zij zijn geselecteerd volgens door de uitgever vast gestelde criteria en hebben vervolgens schriftelijk verklaard het tijdschrift kosteloos te willen ont vangen. Toezending geschiedt uitsluitend op naam van de aanvrager, onder vermelding van diens functie of rang, aan het zakenadres waar hij werk zaam is. Artikelen of delen daarvan en illustraties mogen alleen worden overgenomen na toestemming van de redactie. Opgaven van technische gegevens en prijzen ge schiedt buiten verantwoordelijkheid van de redac tie.

Advertenties W. Buys D. Roza

Sluitingsdatum advertenties woensdag vier weken vóór verschijnen

Voor telefonische inlichtingen over advertentie-plaatsingen T. Zoet Hoofd exploitatie J. M. Vissers Advertentie-tarieven worden op aanvraag toegezonden met uitgebrei de abonneekringgegevens

Verschijningsdatum de derde woensdag van elke maand Uitgave Ten Hagen bv, informatie en communicatie postbus 34, Carnegieplein 5, Den Haag telefoon (070) 92 43 11 postrekening 17260 telex 33079 Lid NOTU Nederlandse Organisatie van Tijdschrift Uitgevers © COPYRIGHT 1976 Ten Hagen bv

o o De staalkonstruktie vormt een belangrijke deeltaak op een werk. Daarom leveren wij exakt op tijd en wordt ons aandeel ook precies op schema opgeleverd. Afspraak is afspraak. Bovendien wordt stagnatie voorkomen dankzij precisie-maatwerk en zeer ervaren staalmonteurs. Tijdwinst voor u!

â&#x2013; lil

Met Kuipers bouwt u snel, veilig en ekonomisch. Vraag daarom vrijblijvend onze uitgebreide dokumentatie aan. Een telefoontje is voldoende.

JAN KUIPERS

Bij-de-tijdse staalm eester van klinkende naam

Jan Kuipers Staal- en Houtbouwindustrie,Postbus 5, Nunspeet, Tel. 03412-2944*

Omcirkel A 0863 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Het Monokozijn van Polynorm boekt nieuw snelheidsrecord En u boekt tijdwinst.

Objectieve, wetenschappelijk verantwoorde metingen leveren het bewijs: van de gangbare montagekozijnen laat het M onokozijn zich het snelst monteren. Dus kan er in de geĂŻndustrialiseerde en gesystematiseerde woningbouw een forse tijdw inst worden behaald. Die winst wordt nog vergroot door een nieuw type paumelles, ontwikkeld door Polynorm. Extra snel verwerkbaar, want het hakken in de sparing kan zonder meer vervallen. Kozijnen schilderen hĂłeft niet. Want de Sendzimir verzinkte stalen Monokozijnen van Polynorm zijn al kant-en-klaar afgelakt met een gebroken witte polyester poederlaklaag. Overschilderen b lijft altijd mogelijk. Drie types: zonder bovenlicht, met bovenlicht zonder bovendorpel, met bovenlicht en bovendorpel. Zoals die uitgebreid beschreven staan in een brochure. Polynorm stuurt u die graag toe. En garandeert een uitstekende begeleiding op de bouwplaats.

nieuw

^ rn o rm Bunschoten, telefoon (03499) 17 44, telex 4 7266.

Omcirkel A 0879 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Jtr

_ Aluminium raam” en gevelsystemen

Postbus 16 VHssingen te l.01184-15555 to e s te l3 6 6 Omcirkel A 0885 op de informatiekaart

Werken met SADOLIN produkten betekent: Extra geld in uw pot ! \ ^ Dit zijn de keiharde feiten: langere houdbaarheid, gemakkelijkere verwerking, probleemloos onderhoud.^

llNpssf

Nieuw! Sadodekk! •*jo)zlasurfarbe A insure pour bois An I Moutlazu urve rfyjfj/iH

"Sadodekk is de speciaalverf voor buiten met een uitstekende hechting op zowel nieuw werk als ook op oude verflagen” . Sadodekk heeft een langere houdbaarheid en zit voor jaren. 14 fraaie kleuren met een eiglans effekt.

Sadotopp De moderne superbeits in 18 transparante en 4 dekkende kleuren. Sadotopp, ons nieuwste éénpot-systeem is bij uitstek geschikt voor het behandelen van kozijnen en andere maatvaste houtkonstrukties (zacht en hard hout).

Sadolins Houtveredeling

V y j_____ > *erf

Sadolin

'^al voor burter1

Voor binnen en buiten. In 14 prachtige transparante tinten met mat effekt. Vraag informatie bij:

Sadolin Produkten B.V. Postbus 191 Hengelo (O) Tel. (05400) 18410

Omcirkel A 0883 op de informatiekaart

NORGIPS B.V. DELFZIJL TEL. 05960 17010

de nederlandse gipskartonplaat

Omcirkel A 0874 op de informatiekaart

Noord Europees Grenehout

Bij Houthandel v/h L. van der Ham B.V. hebben ze gewoon de meeste maten in Grenehout. 't Is maar dat U het weet! Voorburg.

Tel.: 070-981315*

Omcirkel A 0852 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Technische research heeft de oude bouwstof gips in de moderne bouwwereld een belangrijke plaats doen innemen. De ekonomische betekenis van een produkt wordt eerst in het komplete systeem duidelijk. Knauf ontwikkelde systemen voor wanden, vloeren en plafonds. Mét behoud van de aantrekkelijke eigenschappen zoals het gunstige leef klimaat, de vrijheid in vormgeving en de snelle ekonomische verwerking. Onze taak is het aanbieden van komplete afbouwsystemen aan architekten, ondernemers en opdrachtgevers. Volledige technische informatie en service zijn daarbij automatisch ingesloten.

knauf het komplete afbouw systeem Inéén hand. KNAUFNEDERLAND BV Europalaan 12 - Utrecht Telefoon 0 3 0 -8 9 10 74 -Telex 40642

1§

wiet kentgebmikt t. Omcirkel A 0862 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Klinkend nieuws: iÜ ■

De ER-600-C, een sterk, licht en uiterst betrouwbaar elektrisch blindklinkpistool. Ideaal voor het verwerken van ” POP” -nagels op plaatsen waar geen perslucht aanwezig is. Zet alle ” POP” -standaard en ” POP” -lmex types tot en met (D 4,8 mm. Werkt gewoon op 220 V en is dubbel geïsoleerd. Naast deze apparatuur leveren wij ook de originele ” POP” -blindklinknagels. Evenals gratis adviezen. Maar dat wist u natuurlijk al. i

i n I

H f

Wilt u ons zenden: □ Uw brochure ” POP” -nagels en gereedschap □ Een overzicht van uw leveringsprogramma Firmanaam __________________________________ Adres Plaats T.a.v. Tel. De ingevulde bon zenden aan:

ONKENHOUT & ONKENHOUT Afd. Bevestigingssystemen, Antwoordnr. 1 DIEMEN. Tel. 020 - 904040 Omcirkel A 0876 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

X* ----T%-T

vm£&

N *

ISOLEREN DUS■

II *'

1 ** ’

MAARWAARMEE?

Besparing op hoge verwarmingskosten in woningen utiliteitsbouw is een absolute noodzaak vandaag de dag. Een besparing die niet ten koste mag gaan van een komfortabel leefklimaat. Daarom biedt Isover u een komplete serie professionele glaswol isolatieprodukten voor alle mogelijke toepassingen in de bouw. Met uitstekende thermische én akoestische eigenschappen. Isoleren met Isover betekent goed, gemakkelijk en brandveilig isoleren met onaantastbaar glaswol. Wilt u dokumentatie? Een telefoontje is voldoende. liliii

NET ISOVER GLASWOL

PB plaat, Dakplaat, Shedisol, Rollisol en Geveldeken.

Isowerbel Verkoopkantoor: Prinses Beatrixlaan 7, Den Haag , Tel.: 070 - 83 33 00 Omcirkel A 0860 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

transportproblem en?

wij steken onze neus graag in üw zaken! Langerak & v.d. Lingen denkt over de praktische oplossing van interne transportproblemen reeds mee vanaf de tekentafel. Dat werkt tijden kostenbesparend. Want de enorme ervaring en routine van Langerak & v.d. Lingen biedt vaak verras send efficiënte toepassingen van de bekende standaarduit voeringen.

Zowel van alle vormen hefplateaus, als liften en quickloaders. En, indien nodig staat er een hele gespecialiseerde staf van de ontwerpen tekenkamer klaar om aangepaste specials te ontwikkelen. Daarom kunt u er al vanaf uw tekentafel een optimaal resultaat mee bereiken. Neemt u eens vrijblijvend contact op.

als het in de lengte, breedte en hoogte moet.

langerak&vd lingen bv Maarssen (U) tel.03465 - 2444 Omcirkel A 0866 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

van der heide's aardingssystemen tre ft u aan bij shopping centra, bedieningsgebouwen, energiebedrijven...

Voorbeelden van de toepassing van van der heide's aardings systemen zijn gauw gegeven: een shopping center in Heerlen, het centraal bedieningsgebouw van de Dienst Zuiderzeewerken te Lauwersoog en de gasbol van de Gemeentelijke Energie bedrijven in Leeuwarden. Van der heide is dan ook één van de grootste bedrijven op dit gebied in West-Europa. Dat blijkt o.a. uit de ontwikkeling en de toepassing van het nieuwe geconvergeerde aardingssysteem. Bovendien is deze nieuwe methode kostenbesparend. Ook voor uw aardingsprobieem heeft van der heide een doeltreffende oplossing. bliksembeveiliging

Van der heide bliksembeveiligingsinstallaties hebben een praktisch onbeperkte levensduur, dus geven wij er 25 jaar garantie op. Regelmatige deskundige inspektie, op abonnement uitge voerd, geeft u die zekerheid van 2615

^ZZ

a m

Frïöo KJ;

daadwerkelijke beveiliging (óók van die installaties welke niet door van der heide zijn geleverd). statische elektriciteit

Statische elektriciteit kan de moderne industrie bijv. door vonkoverslag en door gas- en stofexplosies voor grote problemen stellen zoals bedrijfsstagnatie, produktieverlies en mensenlevens, vooral de veevoeder-, papier-, kunststofen kunstvezelverwerkende industrie en de petrochemische industrie. Van der heide zoekt die problemen op met speciale meetappa ratuur en lost deze op met ervaring en kennis van zaken.

kathodische bescherming

Korrosie stagneert de produktie en verkort de levensduur van bijv. opslagtanks, gas-, water- en olieleidingen. Daartegen èn tegen inwendige korrosie van bijv. filterbehuizingen, waterfilters, koeltorens, kondensors treedt van der heide’s kathodische bescherming doeltreffend op. In vele gevallen is toepassing van kathodische bescherming verplicht gesteld door de hinderwet.

van der heide

Technische Bedrijven b.v. Kollum, Postbus 6 Telefoon (05114) 1441*, Telex 46280 Technische rayon vestigingen: Goor, Postbus 61, tel. 05470 - 4583 Leerdam, Postbus 42, tel. 03451 - 3928 Roermond, Postbus 257, tel. 04750 - 15168 513 Geilenkirchen (W-Dld) tel. 09-49 2451-3307/3308

z__

Omcirkel A 0855 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Ahrend heeft bij u in de buurt een showroom met werkelijk alles op het gebied van kantoorm eubels Utrecht Zeelantlaan 1 030 - 886411 Amstelveen Stroombaan 4 020 - 455252

Arnhem Steenstraat 46a 085 - 229027 Groningen Osloweg 49 050 - 139611

Rijswijk Steenvoordelaan 265 070 - 949202 Rotterdam Vasteland 40 010 - 144411

•

Hengelo Markt 204-211 05400 - 20666

j ..

Vlissingen Pres. Rooseveltlaan 737 01184- 17540 Eindhoven Hastelweg 250 040 -513727 Maastricht Vrijthof 31 043 - 16856

Stuurde bon in een open envelop zonder postzegel aan Ahrend bv Antwoordnummer 5485, Amsterdam

Kantoormeubels worden niet zomaar aangeschaft, leder bedrijf heeft immers z’n specifieke eisen ten aanzien van vorm en funktie. 'Daarnaast zit er ook nog altijd een budgettaire kant aan de zaak. Komt u zich binnenkort eens oriënteren in een van onze showrooms, want Ahrend heeft op het gebied van kantoormeubels kwaliteit binnen uw budget. ovendien kan Ahrend u adviseren om tot een werkelijk efficiënte totaalinrichting te komen. ■

Eén kant van Ahrends vele.

□hrG ncJ

Stuur mij zo snel mogelijk uitgebreide dokumentatie over alles op het gebied van kantoormeubels. Bedrijf: Naam:____________________________________ _ Adres: Plaats: Telefoon:

Omcirkel A 0826 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

S É

wmm m m

■' .jé d M É Ê k s

Et zijn nil tw ee, nieuw e. dubbele Vescom-wandbekleding'kollekties. Vescom textiel wandbekleding kollektie nt. 7.

Vescom vinyl* wandbekleding kollektie nr. 10.

Nu met 80 verschillende stalen en elf nieuwe weefsel ontwikkelingen in naturel linnen. E r zijn tw ee nieuwe kleurenseries, waarbij tien gedessineerde mogelijkheden en tw eeëntw intig stalen van jute-kwaliteiten. De laagste konsum enten-richtprijs van het naturel jute is f. 6,83 per strekkende meter, terw ijl voor de duurste linnen kw aliteit (dan ook een bij-menging van geitelmar!) een richtprijs van f. 74,28 w ordt geadviseerd.

Nu met 132 stalen w aaronder het diepmatte reliëf dessin „Kaitak” en de egaal w erkende, m eerkleurige „Douglas” serie, w aarop een vervolg met de naam „Orly”. Met kleurvernieuwingeu bij de „murale” uni strukturen en met drie nieuwontworpen unies. Ook zijn er drie zilver stalen en zes vinyls w aaraan een -voor alle veront reinigingen ongevoelige- Tedlar-film is toegevoegd.

Het totale Vescom-programma ziet er nu zo uit: de nummers 7 en 10 zijn de nieuwe, dubbele boeken, de kollektie-boeken 5, 6 en 8 blijven bestaan, de numm ers 1,2,3 en 4 vervallen.

I/ESCEVM St. Jozefstraat 20, Deurne, Holland, telefoon 04930 - 4820, telex 51676

*alle vinyl is op textielbasis.

j"Bon: 1

K lew ab o B.V.

F irm a H .F . L aus,

Karpervijver 6-8-10, Zeist Tel. 03404-11944

Elandstraat 198, Den Haag Tel. 070-609913

Gaarne ontvangen wij per omgaande Uw dokumentatie.

Firm anaam :__ A dres:______ Plaats: _ _ _ _ _ _

R a th & D oodeheefver B.V.*

W yers N.V.

Prinsegracht 730-736, Amsterdam Tel. 020-239292

N.Z. Voorburgwal 7, Amsterdam | Stuur deze bon in gesloten, gefrankeerde envelop aan één Tel. 020-62424 1 van nevenstaande grossiers of aan: Vescom b.v.,St. Jozefstraat 20, Deurne, Holland. 1

alleen kollektie nr. 10.

Omcirkel A 0896 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

beton is beton.... denkt men vaak. Encko weet dat u daar anders over denkt. U en Encko weten dat alleen water, zand, cement en grind geen kwaliteitsbeton vormen. Bij kwaliteitsbeton is deskundigheid nodig. Deskundigheid waar Encko een beetje trots op is, omdat deskundigheid konstruktie-inzicht vereist. Encko kan u die deskundigheid laten zien als u nu een referentielijst aanvraagt. Vragen naar Encko is bovendien vragen om mee te denken bij de ontwikkeling van uw nieuwe plannen. Encko denkt graag met u mee, omdat u en Encko weten dat beton mĂŠĂŠr is dan beton alleen ...

Leveringsprogramma: Prefab beton Sierbeton OVK-lateien Systeemvloeren

Encko een naam in

Filterbodems

beton

Muurblokken Stalroosters Ramen

Bel of schrijf voor onze uitgebreide gratis kleurenfolder.

Encko bv, Betonindustrie Geysterseweg 12 Wanssum-L Telefoon 04784-777. Telex 58481

Omcirkel A 0842 op de informatiekaart

Van Eijkelenburg de sam en-bouwer

m m m gm m m

i lp

Het realiseren en de goede voortgang van een projekt draait in hoge mate om de hechte samenwerking tussen alle deelgenoten van een bouwteam. Van Eijkelenburg heeft bewezen hiertoe zijn steentjes te kunnen bijdragen.

B.V. BOUWBEDRIJF VAN EIJKELENBURG

De opbouwende werking die hiervan uitgaat, is vastgelegd in de projekten waaraan Van Eijkelenburg heeft Tneegebouwd en meegedacht. Zowel bij woning- als bij u tiliteitsbouw brengt deze bouwer een schat van ervaring mee.

Graafsebaan 109, Rosmalen, Tel. 04192 - 9001.

f t Omcirkel A 0845 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Als het om inbouw kozijnen gaat dan kies je voor Agterhof

'n Agti hardhouten inbouwkozijn herken je aan gave afwerking / De leefbare kleur van warm hardhout waar tegenwoordig zo veel vraag naar is. En waar voor inbouw kozijnen Agterhof zo’n beetje de enige is die daar ’n betaalbaar antwoord op heeft. In een aantal standaard-types met voldoende toleranties in hoogte en breedte. Bij grote af wijkingen of speciale wensen worden de kozij nen naar bestektekening gemaakt. Door verre gaande automatisering van de produktie èn door eigen hout-import blijft de prijs zeer scherp. De kozijnen worden in de fabriek, onder de meest gunstige omstandigheden afgelakt en transportveilig verpakt. De montage vergt een minimum aan stellatten. In elke fase van de bouw, dus óók in het ontwerpstadium, staan Agterhof specialisten met raad en daad voor u klaar. We sturen u graag op verzoek nadere informatie. Dan hoort u heel wat meer.

--rr 1

S fr

---------------------------------------------------------- 1 I r j / ’ NIkJ Stuur mij svp per omgaande I D V ^ I N I nadere informatie over: I OAgterhof Agti hardhouten inbouwkozijnen I OAgterhof trappen OAgterhof timmerwerk I

Naam: ..........................................................

Firma: ..............................

j I

................................

Straat: ..........................................................

Plaats: .......................................................... Telefoon:

.....................................................

In envelop zonder postzegel toezenden aan: Agterhof, Antwoordnummer 16, Doetinchem.

i■!!; I

agterhof Agti kozijnen - trappen - timmerwerk Rivierstraat 2 - Postbus 53 Doetinchem Telefoon 08340 - 2 51 47 Telex 458 07

adpoint Omcirkel A 0825 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

UNIEKE

KUNSTSTOF

Geen onderhoud Warmte isolerend 3 - Kamer systeem

VENSTERS 100% water- en w inddicht Dubbele afdichting Geen kromtrekken Nooit schilderen Kleurechtheidsgarantie Slagvast Geluidwerend Energie besparend Kan niet rotten Geen corrosie Alle raamtypes Op maat gemaakt Voor ieder betaalbaar Ook deuren en hef-schuif deuren Kleuren: wit en bruin IG-dubbele beglazing

â&#x20AC;¢ Voor nieuwbouw en renovatie.

GUN UZELF EN ANDEREN DIT WOONCOMFORT KUNSTSTOF VENSTERS worden in nederlandse werkplaatsen gefabriceerd door speciaal hiervoor opgeleid personeel. Een jarenlange ervaring en een gedegen eindcontrole waarborgen een volwaardig KWALITEITS PRODUKT. is ook gerenommeerd door zijn kunststof elektro _ installatie-system en

KANTOREN -

SHOWROOM

MAASTRICHT S te e g s tra a t Tel.

Omcirkel A 0848 op de informatiekaart

0 4 3 -2 1 7 7 7

B eveiliging... daar staat M artens op.

Bon

Ik ontvang graag uw dokum entatie over

Naam

I I I I

Bedrijf Adres Plaats Zenden in gesloten envelop zonder postzegel aan ■ ^M artens B.V., Antwoordnummer 75, Doetinchem.

Al heeft een bedrijf meestal geen grote bedragen ” in huis” , toch kan een veilige bergplaats gewenst zijn. Bijvoorbeeld voor kasgeld, waardepapieren, dokumenten, of de financiële administratie. Voor dit doel heeft Martens een serie brandkasten en muurkluizen

ontwikkeld in verschillende afmetingen en uitvoeringen. Af te stemmen op de veiligheids eisen die het bedrijf stelt. Op dat terrein is Martens nu eenmaal specialist. Brandkasten en muurkluizen met het Martens embleem treft u aan bij banken, verzekerings

instellingen en bedrijven. Een duidelijk bewijs van vertrouwen. Het kan zinvol zijn, uw cliënten op deze beveiligingsmogelijkheden attent te maken. Meer gegevens doen wij u graag toekomen. Zend even de bon in en u ontvangt alle gewenste dokumentatie.

MARTENS s e d e rt 1879

Martens Brandkasten B.V., Doetinchem, Postbus 16, Telefoon 08340-32446/Antwerpen, Britselei 26, Telefoon 031-320200

Omcirkel A 0869 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

sp a rin g e n m ak en v ra a g t om p ro b lem en .... en dan zegt de principaal 'ja' tegen de architect. Tegen u. Maar - als 't even kan - wel snel klaar. Bestek wordt gemaakt. Besteding volgt. Gunning. Bouwen. En dan komen die sparingen. Kistjes timmeren, uitzeilen, beton storten. Eindeloze bouwvergaderingen tussendoor: zullen we machine X toch maar aan de andere kant zetten? Extra toilet op de tweede verdieping? Toch maar buizenpost? Nieuwe sparingentekeningen. Nieuwe vergaderingen, 't Gevoel: de gaten moeten nü goed zitten, we kunnen er niets meer aan veranderen. Onnauwkeurigheid bij 't uitzetten. Veel te grote gaten. Nét niet op de juiste plaats. Ergernis. Extra kosten. Diamant Boart geeft u en uw principaal de oplossing. Met machines en gereed schappen, waarmee snel, gaaf en correct sparingen in beton worden geboord. Op '1 tijdstip dat 't u uilkomi. Met de juiste diameter op de juiste plaats. Zonder stof en lawaai. Zonder overbodige bouwvergaderingen. Zonder ergernis. En zeer goedkoop. Boor achteraf en spaar bij voorbaat. Concrete bewijzen voor ons gelijk? De coupon is er voor, of - als u haast hebt - de telefoon.

Omcirkel A 0839 op de inform atiekaart

coupon Bewijs 't me maar 'ns, ik ben benieuwd na am: adres: plaats:

met kistje

met diamantboor

telefoon: kontaktpersoon: In open envelop zonder postzegel zenden aan: Diamant Boart Nederland bv, antwoordnummer 40, Vianen (ZH).

Diamant Boart Nederland bv goedkoop, snel en g(e)ruisloos boren in beton Eendrachtsweg 5, postbus 40, Vianen (ZH) tel. 03473-2424, telex 47.800

W aarom geen aluminium kozijnen gebruikt? Waarom risiko lopen? Aluminium is meteen klaar. Geen verftijd en geen droogtijd. Kompleet beglaasd, dus sneller en efficiënter geplaatst. Geen speciale behandeling voor hangen sluitwerk. Meteen, blijvend, wind- en waterdicht. Minimaal lichtverlies. Schuivend, dus geen ruimtelijk beletsel. In dag- en nachtventilatiestand te vergrendelen. Een onvervalst stuk woonkomfort met speciale TNO gekeurde regendichte Intal ventilatieroosters. Intal schuiframen en deuren worden in

Intal m aakt juist voor aannem ers aluminium schuif ram en en deuren

132 standaardmaten geleverd. Of op verzoek in andere maten en samenstellingen. Gebaseerd op de basismoduul M= 10 cm en altijd voorzien van de 20 micron anodiseerlaag, zodat ze mooi blijven tot in lengte van jaren. Zonder onderhoud. En als u dan nog weet dat Intal tot zo'n 20% goedkoper is dan houten kozijnen, meteen bij de aanschaf al, begrijpen wij niet dat niet veel meer aannemers Intal ramen en deuren gebruiken. Meer informatie krijgt u het eenvoudigst door onderstaande bon in te sturen.

Bon Graag ontvang ik uitgebreidere informatie inklusief TNO-rapporten over Intal ramen en deuren. Bedrijf:________________________________ Firma:_________________________________ Adres:________ ________________________ T.a.v.:_________________________________ Plaats:. Telefoon:. Bouwplan:.

«H e™

Intal B.V., Watermolenweg 6 Postbus 31. Geldermalsen, 03455-2941.

| S.v.p. in gesloten envelop naar nevenstaand adres zenden.

Omcirkel A 0858 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Uw dikke vrinden ,

mm. Wê

t K.

■

' V '

•11WÉ \ ■-

h, . X

r?>

' WÊk .... 1

if? \

• • •

- - .....!

Gewone shingles kent u. De nadelen ervan ook. Daarom brengt van Doorn Krabbendijke nu Supershingles. Dubbel zo dik, dubbel zo zwaar en vele malen sterker. Supershingles, de naam zegt 't eigenlijk al. Ze komen uit de U.S.A., waar plm. 90% van alle daken met shingles gedekt zijn, en voldoen aan de strenge veiligheidseisen die door de Amerikaanse assurantiemaatschappijen worden gesteld t.a.v. brandwerendheid, weer- en windbestendigheid e.d. Het opwaaien van Supershingles is nog nooit voorgekomen. Zelfs niet tijdens de beruchte novemberstormen. Dankzij een speciaal procédé gaan Supershingles tijdens hun lange leven alleen maar vaster zitten.

Supershingles zijn uw dikke vrinden. Omdat Supershingles u de vrijheid geven om 'ns iets anders te doen met een dak. ,.Ónmogelijke” dakvormen kunnen met Supershingles worden gerealiseerd. In een aantal fraaie kleuren en met een prachtige, rustieke en levendige struktuur die exklusief is voor Supershingles. Supershingles zijn soms wat duurder dan pannen. De kapkonstruktie kan echter minder zwaar zijn waardoor het prijsverschil vaak ruimschoots wordt goedgemaakt. De verwerking is vrij eenvoudig en snel. Supershingles kunnen ook uitstekend op bestaande daken worden toegepast. Er zijn 3 kwaliteiten: Hallmark 380, Woodtex 300 en Sealdon 240. Vraag de uitgebreide dokumentatie. Supershingles van Van Doorn, uw dikke vrinden

Van Doorn Supershingles B.V. Handelmaatschappij van Doorn Krabbendijke

, ■■ Krabbendijke tel.: 01134-1541

filiaal: Van Vroonhovenlaan 53 Veldhoven tel.: 040-536600

Omcirkel A 0840 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Eindpunt van een predikaat

overhoeks Langzaam achteruit Blijkens ons commentaar van maart jl. stemden we van harte in met de kritiek van de Raad voor de Volkshuisvesting, ge richt np het ministerie van VRO. Dat vanwege het uitblijven van evaluatie-onderzoeken van w o ningbouwprojecten die het pre dikaat 'experimenteel' wisten te verwerven. En dan, ineens, een paar weken later komt het minis terie met een enthousiast pers bericht. Een bewonersonderzoek van de Hengelose Kasbah is beschikbaar. Dat is meer dan toevallig, zou je denken. Ze heb ben zich op het ministerie de kri tiek erg aangetrokken. Hemel en aarde worden bewogen om te laten zien dat men van goede wil is. Ach, misschien is dat wel zo. Maar verontschuldigende argu menten of uitingen van goede bedoelingen schieten tekort als je weet dat zo'n rapport al in mei 1974 door de onderzoekinstel ling, het Instituut voor Toege paste Sociologie te Nijmegen, aan het opdrachtgevende minis terie is afgeleverd. En dan te be denken dat het om een verken nend onderzoek (interviews) gaat, m.a.w. het eigenlijke on derzoek kan nog wel wat jaren op zich laten wachten. Geconstateerd moet worden dat de ministeriële doelstelling, doorwerking van experimentele kenmerken in de sociale w o ningbouw, door het achterhou den van deze informatie - in houdelijk wordt er nl. niets aan veranderd - wel erg slecht wordt gediend. Ook een punt is, dat bij het mi nisterie drie evaluatieonderzoe ken zijn uitgebracht, terwijl over de basis van die bewonersonderzoeken geen informatie be schikbaar is. Toch heeft het ITS eerst een rapport uitgebracht waarin precies staat hoe de on derzoeken zijn opgezet en met welk doel ze gedaan worden. Ambtelijke molens draaien ken nelijk niet alleen traag; ze lopen zelfs langzaam achteruit.

de architect 7 (1976) 4

Vorig jaar was het al aangekondigd: de Adviescommissie Goe de en Goedkope Woningen zou aan het eind van het tweede adviesjaar de activiteiten stopzet ten. Het predikaat 'goed en goedkoop' zou dan komen te vervallen. Nu is het zover. Na 107 projecten, die met elkaar 15.867 woningen omvatten, dit vage etiket te hebben opgeplakt, gooit de Adviescommissie het bijltje er bij neer. Dat is waarschijnlijk alleen om economische redenen voor een aantal lieden te betreu ren. Want het predikaat zei feite lijk niets van het woningontwerp als zodanig, noch over de kwali teit en noch over de bouwkosten die er mee gemoeid zouden zijn. Slechts in één opzicht was het predikaat concreet en wel voor de extra jaarlijkse bijdrage van f3 0 0 ,- per woning. Die was mooi meegenomen. Maar ver der gaat er niets verloren aan het verdwijnen van het predikaat, een wellicht goede, doch in elk geval goedkope kreet; een vlag die de lading in geen opzicht dekte.

Binnensteden Het wordt op allerlei fronten steeds duidelijker: binnenste den zijn probleemgebieden. En je moet soms heel wat uithalen om (mogelijke) oplossingen te vinden. Rotterdam wil dat sa men met zijn inwoners doen. Zaterdag 22 mei houdt men een zgn. binnenstadsdag. Dan wor den alle bij de gemeente warm ontvangen suggesties in het stadhuis gepresenteerd. Rijp en groen naast elkaar. Want in één adem worden kunstenaars, ar chitecten, schoolklassen, buurtgroepen en wijkorganen tot deelname opgeroepen. Rotter dam heeft niet alleen geen bin nenstad; ook geen ideeën om er een te maken. In dat opzicht is Apeldoorn beter af. Daar heeft het gemeentebe stuur in een nota 'Apeldoorn, hart voor de stad' verschillende gedachten uitgewerkt. Op soort gelijke wijze als in een recente Ruimtelijke Ordeningsnota: met behulp van scenario's. Apel doorn wil nu de bevolking laten kiezen uit vier mogelijkheden, gebaseerd op: handhaving, ver zorging, ontmoeting of econo mie en dat aan de hand van vier inspraakvarianten. Zeg maar: halverwege de lange democrati sche weg. Beduidend verder is de gemeen te Veldhoven. Nog dit jaar wordt een begin gemaakt met de bouw van centrumvoorzieningen die

straks, de feitelijk uit een aantal losse delen bestaande gemeente, moeten gaan verbinden. In

elk geval een kleinschaliger problematiek.

□ — E3 SSL. E-3 — S3 —

C = |,l

Centrumplan Veldhoven

Multifunctioneel vouwblad 'Wonen in het post-industriële tijdperk is meer dan huisvesten, ...', zegt de Architecten Werk gemeenschap Amersfoort B.V. Het staat in een vouwblad dat wil aangeven hoe de vroegere me dewerkers van Van Klingeren zelfstandig - maar niet los van zijn uitgesproken richting, het bureau voortzetten. Vandaar ook de - zij het geringe - naamswij ziging. Het vouwblad laat be knopt wat studieschetsen zien van verschillende gebouwsoor-

ten waar men mee bezig is. Vormgever Cox Prins is er in ge slaagd enerzijds iets van de rom meligheid te laten zien, die Van Klingeren bijv. in het Eindhovense Karregat heeft gerealiseerd. Maar aan de andere kant toch ook de verwevenheid van functies. Die geldt voor een stuk drukwerk soms evenzeer als voor een gebouw. Want men wil met het blad tegelijkertijd laten zien dat ook projecten worden aangepakt die buiten het gebied liggen waarin Van Klingeren naam heeft gemaakt.

tw e u b e iw iw te s

Vs‘-

Renovatie en/of nieuwbouw Dordrecht

■:r 'r

GEB Kom pleks Gouda

Öckenburgh-Jeagdherberg

H iiH iTB;

. t

-v,.: m:r

ilÖ L i*

mm 21

tropisch hardhout

en benar *

rÉ^ g J0TUN-& S

w *. *, %

SÉig

——

«i 29Ü°üt- bescherming

SïïSS?

'-A u s s e n /ln n e n

een gelukkig huwelijk Benar laat structuur en kleur van het hout zichtbaar. Beschermt tropisch hardhout met het aspect van vernis. Glanzend en mat. Geen witte vlekken. Schilfert niet af. Zeer lange levensduur. Eenvoudig in onderhoud. Benar: de nieuwe manier van blank lakken.

cramer en co houtbescherming bv postbus 4067 Haarlem telefoon 023-288956* Omcirkel A 0837 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

| «ja. * ' / te

m& r ” .j ij.

■^T V

ïM -’ : * v . « -ii.

Wf ^ - ; i> v -

y. * & ’

*"«T

-. t w

3". y p w

V - * ■S 3

W> W > v.

rsr

Arcosanti, angstdroom of ideaal? Een fata morgana in de woestijn van Arizona? Opgravingen soms van een ver geten cultuur, nog maar pas ont dekt door het massatoerisme?

if* -* 3

Nee, niets van dat alles. Arco santi, zo'n 70 mijl ten noorden van Phoenix, moet het prototype worden van de stad van de toe komst, een megastructuur voor 3000 inwoners op 4 hectare. De eerste resultaten van vijf jaar noeste arbeid zijn nu voor het

publiek opengesteld. Het is de trots van de 56 jaar oude Paolo Soleri en van de vele Amerikaan se jongeren, die in de zomer vakanties 380 dollar en ontel baar vele zweetdruppels ervoor over hadden om tijdens zes we ken durende werkkampen mee te helpen aan het realiseren van een visioen. Paolo Soleri is een Italiaanse architect, die in zijn woonplaats Cosanti niet veel meer mocht bouwen dan een aardewerkfa briek. Al sinds 1949 droomt hij

i *1

if r" —i

I__

KMWdTV de architect 7 (1976) 4

i !

fff

N i C*

van een nieuwe stadscultuur, die hij 'arcologie' noemt, een sa mentrekking van 'architectuur' en 'ecologie'. Daarin zal het wo nen zo sterk geconcentreerd worden dat het milieu ongerept kan blijven. Als Arcosanti ooit klaar komt zal het 25 verdiepingen hoog zijn, een reusachtige bijenkorf met licht, lucht en groen voor ieder een. Alleen in de zomermaanden wordt er druk gebouwd. In de winter trekt Soleri zich met zijn dertig man tellende staf van ar chitectuurstudenten en bouwvaklieden terug in het als tijdelijk bedoelde kubistische gebouw bij de entree. Om nieuwe plan nen uit te broeden, want hij denkt al aan megastructuren voor zo'n half miljoen mensen op vijf vierkante kilometer en 900 meter hoog. De problemen zijn even reusachtig, minder van ar chitectonische dan wel van maatschappelijke aard. Daarom denkt Soleri niet alleen over ge bouwde maar vooral over maat schappelijke structuren, tenein de alles onder controle te kun nen houden. Hoe dat moet, daarover spreekt hij zich nog niet uit. En dat is nou net het griezelige van de zaak. Voorlopig is het dus meer een angstdroom dan een toekomstideaal.

een eigen gezicht!

töösi Cr v T v v

; cr^

'Mmm tay-iJ V >

v *, ' ; JB

' ï r : - V‘ : y£ ‘"k' d v\ - *

“

* « • *

H ® e ? 4i ^M m w

h-Ms%

w i

••--o . 1 1v j? **

SU 1#^

;z p W $ m ■;■'■•-■*irtH* *

■

- ‘ r •■ % *& $

.V-'•%

Keihard beton, door een fraai genuanceerde struktuur tot leven gebracht in MBI GEVELSTENEN. Een mengeling van middeleeuwse soberheid en moderne efficiëntie, door de hand van de progressieve ontwerper te vormen tot eigentijdse bouwwerken meteen geheel eigen karakter.

M B I BETON

3 ± i£ s

X ï u r ^-v :i

* * - V V ; V - ;* ,' ^

MBI GEVELSTENEN zijn geschikt voor binnenen bu iten m uren in schoon m etselw erk. De afm etingen zijn 21X10 X8,3 cm. W orden geleverd in uitvoeringen v o o rtw e e zijd ig -se rie ko d e 1 3 8 0 /8 5 -e n éénzijdigseriekode 1250/55 - schoon m etselw erk. K le u re n : grijs, crèm e, heiderood, a n tra cie t en w it. Ook leverbaar in de afm etingen 32 X10 x 8,3 cm, 21X15 x 8,3 cm en 28,8 X10 X8,8 cm. \Wijleveren ook Hchtbetonstenen vervaardigd van " kor/in "\

a l30jaard e Moderne Bouwer Inspirerend

Eindhoven, Postbus 149, Tel. 040-513636 R aalte, Postbus 9, Tel. 0 5 7 2 0 -1 0 4 1

GEVELSTENEN - SPLITBLOKKEN - BOUWBLOKKEN - CLAUSTRA'S - BINNENMUURSTENEN - DRIJFSTENEN - OPSLUITBANDEN -BETONSTRAATSTENEN -PROFIELKLINKERS-ZESKANTSTENEN - SIERBETONPLATEN -BEDRIJFSVLOERPLATEN Omcirkel A 0870 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Architectuuronderwijs in Delft op de tocht

Op de afdeling Bouwkunde van de Technische Hogeschool in Delft hebben zeven architectuurdocenten te kennen gegeven niet meer in aanmerking te willen komen voor een herbenoeming in of continuering van hun functie. Nadat prof. Aldo van Eyck via een telegram te kennen had gegeven dat hij na het aflopen van zijn benoemingstermijn per 31 augustus 1976, niet voor herbenoeming als buitengewoon hoogleraar in aanmerking wenste te komen, hebben andere docenten gelijke mededelingen gedaan. Dit zijn: prof. J. L. C. Choisy, prof. ir. H. Hertzberger, prof. H. Th. Oudejans, prof. J. C. Rietveld, prof. ir. P. H. Tauber en prof. J. Hardy. Aldus de situatie bij het ter perse gaan van dit nummer. Het hoofdargument dat Van Eyck en Hertzberger ter verklaring van hun besluit hebben gebruikt, is, dat naar hun opvatting in de huidige bestuursstructuur van de afdeling der Bouwkunde voor hun architectuuropvattingen te weinig ruimte wordt geboden. Dit blijkt met name uit het feit, aldus deze docenten, dat de afdelingsraad onlangs niet bereid is geweest om, vooruitlopend op de jaarlijkse opstelling van de docentenbegroting, een onderwijsopdracht voor het vakgebied 'cultuurbeschouwing' (bedoeld voor Hardy, die momenteel als gastdocent aan de afdeling verbonden is) bij het College van Bestuur aan te vragen. Het afdelingsbestuur acht bij de huidige schaarste van personeel en middelen (door de doorgevoerde bezuinigingen op het universitair onderwijs) elke vorm van voorkeursbehandeling, voor welke opvatting of opwerping dan ook, niet wenselijk. Bovendien is het afdelingsbestuur van mening dat binnen de beschikbare middelen Van Eyck en Hertzberger de mogelijkheden hebben om hun onderwijs naar eigen inzichten vorm te geven. Van Eyck en Hertzberger voeren daarnaast motieven aan die verband houden met het aflopen van de benoemingstermijn van Choisy, Hertzberger, Oudejans en Rietveld per 31 augustus a.s., met name de door bestuur en raad gevolgde procedure, gericht op herbezetting van de vier vrijkomende leerstoelen architectonisch ontwerpen. Om deze procedure te kunnen verklaren moeten we teruggaan in de geschiedenis van de afdeling Bouwkunde. In de jaren 1968 en 1969 is er op de afdeling een grote democratiseringsbeweging geweest waarvan de huidige bestuursvorm (d.w.z. een afdelingsraad, met 8 leden van het wetenschappelijk personeel, 8 niet-wetenschappelijke personeelsleden en 8 studenten, die door alle geledingen heen wordt gekozen) een gevolg is geweest die zijn wettelijke neerslag heeft gevonden in het in 1974 gelegaliseerde bestuursexperiment ex. artikel 55 WUB. In 1969 zijn toen tevens de professoren Choisy, Hertzberger, Oudejans en Rietveld als buitengewoon hoogleraar gekozen door de Algemene Vergadering (alle leden van de Bouwkundegemeenschap) wat daarna gelegaliseerd werd door de Afdelingsvergadering (alle gewone hoogleraren). In de afdeling der Bouwkunde is het beleid met betrekking tot de buitengewone docenten er op gericht, dat de afdeling de mogelijkheid heeft een deel van het docentenbestand te wisselen en aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen en inzichten in het vakgebied. Met het oog hierop is dan ook met deze vier hoogleraren drie jaar

de architect 7 (1976) 4

geleden overeengekomen, dat bij het aflopen van hun tweede benoemingstermijn op 31 augustus 1976, deze leerstoelen door middel van een open sollicitatieprocedure zouden worden bezet. De vier betrokkenen hebben zich toen met deze gang van zaken akkoord verklaard. Met Van Eyck is destijds afgesproken, dat hij in elk geval in 1976 voor herbenoeming zou worden voorgedragen. Ten einde de op handen zijnde procedures zinvol te doen verlopen, is in oktober 1975 een vacature-adviescommissie ingesteld door de afdelingsraad, met als taak vier profielen te schetsen die wat de inhoud betreft dienen aan te sluiten op de ontwikkelingen in het architectuuronderwijs. In februari 1976 keurde de afdelingsraad deze vier profielen goed, op basis waarvan herbenoemingen zouden kunnen plaatsvinden. Omdat het er naar uitzag dat de afdeling er niet in zou slagen tijdig de sollicitatieprocedures af te ronden, is aan de vier betrokken docenten gevraagd zich ter overbrugging van de periode september 1976 - september 1977, voor een termijn van één jaar voor herbenoeming beschikbaar te stellen. Hierop zijn de negatieve antwoorden van de docenten gekomen waarover hierboven gesproken is en waarin de docenten naast de kritiek op de procedure ook misbruik van het bestuursexperiment ex art. 55 WUB als argument aanvoeren. De afdeling Bouwkunde heeft zich 20 februari jl. moeten uitspreken over eventuele verlenging van dit experiment. Op de door de afdelingsraad uitgeschreven Algemene Vergadering verschenen toen van de 2300 studenten, 207 stafleden en 142 n.w.p.-ers slechts 55 personen. Die spraken zich uit vóór verlenging van het experiment. Hiertegen ging prof. ir. N. L. Prak in oppositie omdat hij dit geen goede afspiegeling vond van de binnen de afdeling bestaande belangengroepen en hij stelde voor een schriftelijke en geheime stemming te houden onder de geledingen waarbij de stemmen van de geledingen afzonderlijk zouden worden geteld. Nadat dit voorstel werd afgekeurd door resp. de Algemene Vergadering, afdelingsraad en dagelijks bestuur, heeft hij dit voorstel, vergezeld van een aantal handtekeningen van sympathisanten, opgestuurd aan dr. G. Klein, de staatssecretaris voor Hoger Onderwijs. Naast deze actie is er door de studenten een handtekeningenactie op touw gezet om de voornoemde docenten voor de afdeling te behouden. Als bemiddelaar heeft de rector-magnificus prof. dr. ir. H. van Bekkum zich opgeworpen. Hij deelt niet de mening van het afdelingsbestuur van Bouwkunde omtrent 'het geen uitzondering maken'. Uit een hoofdartikel in de Delftse Courant van 30 maart jl. blijkt dat hij Van Eyck en Hertzberger ziet als de 'Cruijff en Neeskens' van het Bouwkundeteam, die een wereldfaam bezitten en daarom met extra égards behandeld dienen te worden. Het is te hopen dat alle partijen elkaar spoedig zullen vinden aangezien anders het architectuuronderwijs aan de afdeling der Bouwkunde blijvende schade zou kunnen ondervinden. M. L. A. M. van Hezik

Walter Gropius: eenheid van kunst, wetenschap en economie

In februari/m aart heeft het Goethe In stitu u t in het Bouwcentrum in Rotter dam een expositie gewijd aan het werk van Bauhaus architect en peda goog W alter Gropius. Op zich geno men leverde de tentoonstelling w ei nig meer op dan een totaaloverzicht, com pleet m et jaartallen en feiten. Maar een hernieuwde kennismaking m et Gropius intrigeert altijd. Al is het alleen al vanwege het feit, dat je met facetten van het bouwen w o rd t gecon fronteerd, waarvan je door de in den lande in zwang zijnde nostalgie verge ten zou, hoe waardevol ze zijn. Bijvoor beeld de relevantie van het industrië le bouwen. Kerngedachte van Das Bauhaus im m ers, zoals deze door Gro pius is geponeerd en later in Enge land en Amerika verder ontwikkeld, is dat serieprodukten en machine m et het materiaal en zijn eigenschap pen in overeenstem m ing moeten w o r den gebracht. Met andere woorden, er naar te streven dat kunst versm elt m et vorm geving voor alledaagse d in gen. Dat kunnen auto's en locom otie ven zijn, maar ook theaters, fabrieken en woningen. Inschakeling van de industrie was voor Gropius prim air een m ogelijk heid sociale verlichting te brengen, zo wel materieel als cultureel. De Indus triële Revolutie had de consequentie m et zich meegebracht, dat op grote schaal voor huisvesting moest w o r den gezorgd. Massafabricage van bouw elementen vereenvoudigde niet al leen het bouwen; zij bood aan architec ten een m ogelijkheid verscheiden heid in vorm geving aan te brengen, en vooral, de individuele vrijheid van de bewoners te bevorderen. Essen tieel is, dat deze vrijheid de mens kans geeft op ontplooiing en recht op deelname aan het maatschappelijke le ven, in al zijn geledingen. Het to t stand brengen van een dia loog tussen de verschillende sociale groepen was een verlangen, dat alge meen door de progressieve intelligent sia in de eerste jaren na de eeuw w is seling werd uitgedragen. Kunste naars dwongen hun publiek ertoe ac tie f mee te denken over sociale vraag

stukken. Voor het theatergebouw, b ij voorbeeld, had deze veranderende m entaliteit vérstrekkende gevolgen. In teressant is hoe Gropius hier op in heeft gehaakt. Zijn 'Totaltheater' is er een voorbeeld van, hoe de relatie tus sen publiek en podium zinvol kon w o r den verbeterd. Over de betekenis van het theater schrijft Gropius onder meer: 'Ik meen, dat het de taak is van de moderne theaterarchitect aan de regisseur een groot register aan licht en ruim te te bieden, en wel zo onpersoonlijk en veranderbaar, dat het hem in niets beperkt en hem in staat stelt datgene to t uitdrukking te brengen op de m anier zoals hem dat voor ogen staat; een gebouw dus, dat reeds vanuit zijn ruim telijke concep tie de geest o m vorm t en verkwikt. De kern van het theatergebouw is het toneel. Zijn opbouw en ligging ten op zichte van de zaal is bepalend voor het ruim telijk bewegingsverloop van het drama en zijn zintuiglijke kracht. Dit moet de voorwaarde zijn, waarop het moderne theatergebouw is geba seerd.' Zijn gedachten gingen uit naar een in

de vorm van een ovaal gebouwde theaterruim te, waarin een draaibare schijf m et rijen stoelen. Daartegen aan bevond zich excentrisch een klei nere cirkel. Door draaiing kunnen si tuatie en karakter van het toneel w o r den veranderd. (Deze ideeën zijn ge deeltelijk verwezenlijkt in het Staats theater van Charkow, 1930). In de zaal is geen sprake van verschillende rangen. Alle stoelen zijn zodanig ge plaatst, dat ieder, w at zicht en ge hoor betreft, het toneelgebeuren o p ti maal kon volgen. Eenzelfde theorie heeft hij ontwikkeld in zijn plan voor het Sowjet-paleis in Moskou, in 1931. Theater- en w on ingbouw liggen bij een man als Gropius m in of meer in eikaars verlengde. Ijv e rt hij er in theaterbouw voor het publiek in contact te brengen met de ideeën, die vanaf het toneel worden aangereikt en in w is selwerking m et de toehoorders be sproken; in de w on ing bo uw hebben de bewoners het aan de door de archi tect en zijn team gemeenschappelijk geform uleerde ideeën te danken, dat zij verantw oord kunnen wonen. Het

Het totaaltheater

ttefen b ü h n e

LL de architect 7 (1976) 4

gebouw zelf is in zijn architectuur expressie van beeldende kunst, maar m oet worden ingepast in de econo mie van het industriële bouwen. De industrie w ordt beschouwd als een m iddel bij uitstek om het bouwen te vernieuwen, maar zodanig dat ind ivi duele vorm geving en fle xib ilite it m o gelijk blijven. Industrialisering van de w oningbouw m ocht op z'n hoogst be perkt blijven to t standaardisering van bouwelem enten. In 'Programm zur Gründung einer allgem einen Hausbaugesellschaft auf künstlerisch einheitlicher Grundlage' merkte Gropius op: 'Industrialisering van de w o n in g bouw w ordt gerechtvaardigd, w an neer de vorm en afmetingen van af zonderlijke bouwelem enten in vele o nt werpen worden herhaald en daar door een massafabricage m ogelijk ma ken, die tegem oet komt aan het ratio nele streven naar een lage kostprijs en tegelijkertijd naar rentabiliteit.' Rea gerend op een redactioneel schrijven in de New York Times, w aarin men zich afvraagt of massafabricage van hele w oningen niet een middel kon zijn om de bestaande w oningnood

sneller te kunnen opheffen, spreekt Gropius zich in de 2 maart editie van deze krant rechtstreekser uit: 'Het w a re doel van prefabricage schuilt be paald niet in het to t het oneindig toe herhalen van een en hetzelfde w o n in g type'. Karakteristiek ook is Gropius' visie op hoogbouw. Voor hem was d it een w oonvorm die in het bijzonder tege m oet komt aan het 'organism e' van de grote stad. Flatwoningen zouden een m axim um aan lucht, zon en groen bieden en een m inim um aan verkeerswegen m ogelijk maken. Hier mee zette hij de aanval vo ort op de stedebouw, zoals die in de tweede helft van de 19e eeuw was ontw ik keld. Voorop stond het afwijzen van huurkazernes m et hun achterhuizen en duistere, te kleine tuinen. In w e zen is hoogbouw voortgekom en uit een ideologisch standpunt. Voor het eerst vroeg men zich af, w at de (gewo ne) mens eigenlijk nodig heeft, laat staan, w at hij w il. De zon behoort vrij toegang te hebben to t elke w oning en de woonblokken dienen op groen-

vlekken te staan, die op hun beurt voor een veelvoud van gemeenschap pelijke functies kunnen dienen. Door het dwars plaatsen van hoogbouw op de straten kon een open stadsstruc tu ur worden gerealiseerd. De verdienste van Gropius is, zou je recapitulerend kunnen stellen, dat hij de noodzaak van individuele vrijheid en gezamenlijk leven vanuit een so ciaal, cultureel en economisch perspec tie f meer dan overtuigend heeft aan getoond. Onder andere door hem zijn w ij to t het gerechtvaardigde in zicht kunnen komen, dat w ij moeten kunnen wonen en werken op een w ij ze, die in overeenstem m ing is m et de sfeer van onze eigentijdse samenle ving. Binnen deze context heeft de architect een andere functie gekre gen. Om een gebouw, voor w elk doel ook, te kunnen ontwerpen, zal hij zich op de eerste plaats m oeten ver diepen in het doel en het gebruik er van. En daarmee treedt hij onm iddel lijk op voor hem onbekende terrei nen. Hij zal vooral een coördinator van het team specialisten dienen te zijn, waarmee hij samenwerkt. Type rend voor de alertheid van Gropius is, dat hij vanaf de Bauhausperiode in zijn denken is meegegroeid met zijn tijd. Sam enwerking tussen archi tect en beeldend kunstenaar alleen v o l deed niet meer, om dat de problemen te com plex zijn geworden. Gropius onderkende dit. De architect m oet al les in het werk stellen, aldus Gropius tijdens de Architectural Forum in 1952, om zich aan de nieuwe situatie aan te passen. Indien het hem lukt sa men met ingenieurs, wetenschaps mensen en ondernemer een w erke lijk functionerend team te vorm en, kun nen vorm geving, constructie en eco nomie opnieuw een geheel worden, een samensm elting van kunst, w eten schap en handel. Grappig is, dat Gropius m et deze u it spraak terugging tot zijn oorspronkelij ke, maar altijd nog even actuele integratiegedachte. De idee van Das Bauhaus. Micha Ouwendijk

de architect 7 (1976) 4

U kunt beschikken over iets dat de bouwers van het Colosseum moesten ontberen.

Jik.M

—

VJ!V-■*iti :

Het Colosseum, o f juister gelegd het A m phitheatrum Flavium, is met haar 50.000 zitplaatsen het grootste theater dal ooit is gebouwd. Het vier verdiepingen tellende, ellipsvormige gebouw van 188 bij 156 meter, kwam in 80 n. Chr., gereed en vormde vier eeuwen lang het centrum van de Romeinse gladiatorenspelen

De Romeinse bouwmeesters waren op het gebied van het maken van overspanningen aJ wat verder dan hun Grieske voorgangers. De laatsten ko n den, ondanks hun vermaardheid voor wat betreft hun zuilen, slechts bij de gra tie van een geweldig stuk natuursteen tot een overspanning van enig formaat komen. De Romeinen echter maakten gebruik van de wat sierlijker boogcon structie, zoals heel goed te zien is bij het Colosseum. De bekwaamheid van de Ro meinse bouwmeesters werd afgemeten naar de grootte van de overspanning die zij wisten te realiseren. Bouwmeesters uit lang vervlogen tijden zouden ongetw ij feld watertandend en vol respect hun ogen u itkijke n bij het zien van onze

moderne, hele muren beslaande ramen. Z ijz e lf im mers konden met veel pijn en moeite een gat in een m uu r maken waar men doorheen kon kijken zonder ge vaar te lopen door instortende muren bedolven te worden. De architect van vandaag kent deze overspanningsproblemen echter niet. H ij kan beschikken over de geprefabriceerde betonlatei, een nieuwe verworvenheid van de moderne bouwtechniek die een constante kwaliteit waarborgt en tijd - en geldbesparend werkt. Prefab impliceert evenwel stan daardisatie waardoor de architect in zijn creatieve vrijheid w ordt beperkt.

Op dit punt kom t Vebo in het beeld. Vebo ontleent haar bestaansrecht niet aan de fabricage van prefab betonlateien. De kracht van Vebo schuilt veeleer in de grootte van haar mallen- en lateien assortiment (het grootste van Neder la n d !) Doordat de architect uit zo’n grote verscheidenheid van lateien kan kiezen (zowel in licht ■als in normaal beton), terw ijl speciale aanmaak eveneens mogelijk is, elimineert Vebo, als enige lateienfabrikant in Nederland het standaardisatieprobleem volledig. Vebo wil graag een boekje open doen over haar assortiment. Op uw verzoek ontvangt u v rijb lijv e n d de Vebo brochure met daarin alles over Vebo en haar lateien.

prefab beton vebo b.v. Postbus 8, Bunschoten, tel.: (0 3499) 1482. Omcirkel A 0894 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

,____

■

■>

iliii

•](• O ï[

„ ....

i ITT..

we kunnen het nu af met moderne houten draagkonstrukties Gelijmde houtkonstrukties. Waar DGV zo sterk in is. In feite heeft DGVdochter De Groot's Gelijmde Houtkonstrukties het allerbeste in huis op het gebied van overkappingen, daken spantkonstrukties. Enerzijds de horizontaal gelamineerde konstrukties. DGV brengt Nederland de uitnemende Töreboda Zweden liggers, exclusief in kwaliteit maar toch aantrekkelijk geprijsd.

Anderzijds kruislaagverlijmde houtkonstrukties, waarin DGV een grote naam heeft. Vanzelfsprekend impliceert het DGV-stempel ook het Nederlands Lijmcertificaat en het Duitse Kenmerk Grosse Leimgenehmigung. Overkappingen, spanten en dakkonstrukties: daarvoor kunt u altijd bij DGV terecht. Vraag documentatie. DGV stuurt u graag technische gegevens. En staat klaar als adviseur.

j" dames bedankt I Ook wij willen kennis maken met j de nieuwe trends in draagkonstrukties. I Stuur ons: I □ uw dokumentatie j □ uw adviseur voor een vrijblijvend gesprek I na am _______________________________ firmanaam____________________________ I straatnaam___________________________ I plaats________________________________

I I

I I I

I I I I I

lid D.G.V. groep

►

Omcirkel A 0849 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

de groot’s gelijmde houtkonstrukties b.v. churchillstraat 77 vroomshoop hólland postbus 31 telefoon 05498-1845* telex 44257

Aspecten van levensstijl en woonwijze

Soms blijken bepaalde woonwensen duidelijk verband te houden met wat we noemen de levensstijl van die men sen. Bijvoorbeeld: een aanwijsbare voorkeur voor een ruime woonkeu ken bij mensen die van het platte land afkomstig zijn. Ook wel vormen van plaatselijke woonwensen, die on voldoende bekend zijn. In dit ver band constateert Dr. D. de Jonge: '... dat men, om een goed inzicht te krij gen in de leef- en woonwijze van een bevolking, niet kan volstaan met massaal opgezette woningmarkton derzoeken ... e.d. Deze zijn nodig, maar moeten worden aangevuld met locale studies.' In een voorgaand artikel in dit blad (1) wees ik er op, dat de behoeften, waar den en prioriteiten die men bij het w o nen hanteert in belangrijke mate sa menhangen met het welstandsniveau van de bewoners. Zoals in verband met opvattingen van psychologen aan gaande het manifest worden van diver se behoeften onder invloed van de omstandigheden waarin mensen zich bevinden te verwachten valt, ligt bij een betrekkelijk laag welstandsniveau de nadruk meer op de bevrediging van elementaire behoeften als beschutting, lichamelijke gezondheid en veiligheid, terwijl bij een hogere materiële wel stand zich eerder een verlangen uit naar mogelijkheden voor de verwezenlijking van behoeften m.b.t. esthetiek, vrijheid en zelfverwerkelijking. Bij constaterin gen van deze aard gaat het om niet veel meer dan een eerste, globale benade ring, een poging om enkele van de meest in het oog lopende tendenties aan te duiden. Het is immers bekend, dat mensen met ongeveer gelijk wel standsniveau onderling niet onaanzien lijke verschillen kunnen vertonen wat betreft hun gedrag en hun persoonlijke voorkeuren, óók wat betreft de wijze waarop zij (willen) wonen. Dit geldt in zonderheid voor personen en gezinnen die qua opleiding, beroepsniveau en le vensstandaard een hoge mate van overeenkomst hebben. Dit laatste bleek bv. bij een onderzoek

dat ik instelde onder bewoners van flats in de binnenstad van Rotterdam (2). Tussen de huishoudens in kwestie be stonden geen grote verschillen in inko men of niveau van opleiding; wel wa ren er belangrijke verschillen in de structuur van de huishoudens. Deze laatste beïnvloedde de woonbehoeften in die zin, dat gezinnen met jonge kinde ren in meerderheid de voorkeur gaven aan het wonen in een buitenwijk of voorstad, terwijl de meeste mensen zonder kinderen liever in de Rotterdam se binnenstad wilden blijven wonen. Niettemin waren er ook wel ouders van jonge kinderen die aan het stadscen trum de voorkeur gaven boven een buitenwijk, terwijl er onder de mensen zonder kinderen een minderheid was, die liever meer 'buiten' wilde wonen. Er bestonden dus variaties in woon voorkeur, die niet zonder meer verband hielden met eenvoudig registreerbare sociale kenmerken als leeftijd, gezinsfa se, inkomen en opleiding. Het begrip 'levensstijl' In verband met de hier gesignaleerde problematiek wijzen Michelsonen Reed (3) op de verklarende mogelijkheden, die het begrip 'levensstijl' ('life style') zou kunnen bieden. Op zichzelf is dit een vrij vage term, waaraan men een scherper omlijnde inhoud dient te ge ven als men duidelijk wil maken wat men ermee bedoelt. In de definities die woordenboeken ge ven van het begrip stijl komt een zekere consensus dienaangaande tot uiting. Men verstaat in het algemeen onder stijl een min of meer markante uitings wijze die karakteristiek is voor een be paalde persoon, groep, cultuur en/of periode, met een zekere mate van sa menhang en consequentie. Daardoor kan een kunsthistoricus bv. een meu belstuk, een schilderij, een gebouw herkennen als geproduceerd in een be paalde stijlperiode van de cultuur waar uit het voortkomt. Deskundigen met veel gevoel op dit gebied kunnen een kunstwerk met een hoge mate van waarschijnlijkheid toeschrijven aan een

bepaalde kunstenaar, al blijft er daarbij steeds wel enige ruimte voor onzeker heden en vergissingen. Uit het gestelde volgt, dat stijl steeds een selectie inhoudt, het leggen van de nadruk op bepaalde aspecten, als mani festatie van een dieper liggende instel ling die het gedrag stuurt en/of van uiterlijke omstandigheden die als een soort richtinggevend krachtenveld wer ken. In deze zienswijze wordt levensstijl be schouwd als de - al of niet bewuste keuze van bepaalde gedragingen uit het geheel van aanwezige mogelijkheden, hetgeen leidt tot een kenmerkende ver zameling gedragspatronen. Dat bete kent dat men, een bepaalde levensstijl manifesterend, specifieke interessen heeft en die toont in gedrag waardoor men zich onderscheidt van personen of groepen met een andere levensstijl. Levensstijl en woonwijze Een van de belangrijke terreinen waar op de levensstijl zich manifesteert, zo stellen Michelson en Reed, is de keuze die men doet wat betreft de ligging van zijn woning en de kwaliteit ervan. Zij gaan er van uit dat binnen de grenzen die het inkomen en het aanbod van woningen stellen, er een zekere keuzemarge bestaat waarbinnen men zijn woonwijze in overeenstemming brengt met de levensstijl die men heeft. Te verwachten is, dat dit proces zich het duidelijkst zal aftekenen bij de hogere en middelbare inkomensklassen en bij geografisch mobiele delen van de be volking, aangezien daar de keuzemoge lijkheden betrekkelijk groot zijn. In zulke milieus zal bv. een enthousiast zeiler op niet te grote afstand van een aantrekke lijk watersportgebied gaan wonen, een paardensportliefhebber in een omge ving waar maneges en ruiterpaden zijn, etc. Dit aanpassingsproces zal niet beperkt blijven tot het zoeken van gunstige woonlocaties die de gelegenheid bie den bepaalde levensstijlen tot ont plooiing te brengen, het zal ook invloed hebben op de wijze waarop de wonin-

de architect 7 (1976) 4

gen, de naaste erven en de omgeving daarvan ingericht, ingedeeld en onder houden worden. We kunnen dit illustre ren met enige voorbeelden.

■■

Twee soorten woonmilieus in een Amerikaanse voorstad Aan James Duncan Jr. danken w ij een uitvoerige beschrijving van twee duide lijk verschillende woonmilieus in een voorstad van New York, Bedford Villa ge. (4) Dit is een plaatsje dat zijn oor spronkelijke, landelijke karakter groten deels heeft weten te behouden, o.a. door het toepassen van 'zoning'-bepalingen, waarbij de minimale erfgrootten werden bepaald op 8000, 4000 en 2000 m2. Afgezien van het dorpscen trum en een aantal straten waar winke liers wonen, zijn er twee soorten woon gebieden te onderscheiden, door Dun can het alpha en het bêta-landschap ge noemd. Het alpha-landschap is hetoudsten hier wonen de mensen die het langst ter plaatse gevestigd zijn. De bewoners maken de indruk dat zij Anglofielen zijn, die de Engelse 'upper-class style' van een soort opzettelijke slordigheid vol gen. Aan de meeste huizen zijn gedeel ten aangebouwd of verbouwd in ver schillende perioden en ook de inte rieurs geven de indruk datze 'samenge raapt' zijn. In dit gebied vindt men veel kronkelende, niet verharde wegen en lanen, en oude bomen met overhan gende takken. Hier en daar vindt men er boerderijen met pittoreske vijvers, en langzaam stromende riviertjes waarin eenden en ganzen zwemmen. Het ge heel maakt een schilderachtig-nonchalante indruk. In het bêta-landschap zijn de meeste huizen nieuw gebouwd, maar naar hun vorm zijn zij grotendeels reproducties van woningen in de oude koloniale stijl. De wegen zijn over het algemeen recht en verhard, de tuinen zijn open, met veel gras en symmetrisch gerangschik te groepen bomen en struiken. Uit zijn eigen huis ziet de bewoner van het bêtalandschap enige andere (dure) huizen van ongeveer dezelfde soort, terwijl de bewoners van het alpha-landschap als zij in hun tuin staan meer het gevoel hebben dat zij midden in de natuur zijn. In het bêta-landschap vindt men veel dure, decoratieve brievenbussen, in het alpha-landschap heeft men een een voudig standaardtype brievenbus zoals men overal op het Amerikaanse plat teland aantreft. In het bêta-landschap zijn meer Amerikaanse symbolen te zien, zoals ornamenten in de vorm van een metalen adelaar. De bewoners van het alpha-landschap vinden zulke sierdingen, die voor een paar dollar in elke winkel te krijgen zijn een beetje over

de architect 7 (1976) 4

* ^ &

' 1

fr/

Met inspraak ingerichte ruimte tussen flats in Delft.

1..fö

:v M S ri? #

' -«MlAlltX, «

Diagoonwoningen te Delft; ontwerp Prof. ir.H. Hertzberger. Puivullingen zijn door de bewoners bepaald.

dreven en niet getuigend van goede smaak. Terwijl de bewoner van het bêta-landschap er over het algemeen op uit is zijn welstand op een wat na drukkelijke wijze te tonen, wil de bewo ner van het alpha-landschap juist de indruk maken dat hij elke vorm van 'show' vermijdt. Elk van deze woongebieden is dus te beschouwen als een manifestatie van een specifieke levensstijl, die in de loop van de tijd zijn stempel heeft gedrukt op de woonomgeving. Nieuwbouw in een kleine plattelands gemeente Het mag wel als bekend worden veron dersteld, dat men op het platteland een andere woonstijl heeft dan in de stad. Enige gegevens hierover verschafte een onderzoek in Zelhem (5). Dit betrof woningwet- en premiewoningen, in meerderheid halfvrijstaand of vrij staand, en bewoond door arbeiders en kleine middenstand (hoofdarbeiders en zelfstandigen). De meeste bewoners zijn van het platteland afkomstig; van

de bewoners der woningwetwoningen oefende 55% der vaders een agrarisch beroep uit, van de bezitters van pre miewoningen was dit percentage 65%. De landelijke woonstijl manifesteert zich als volgt. De meeste bewoners ko men de woning aan de zij- of achterkant binnen, en het werk van de huisvrouw concentreert zich in het complex keu ken, schuur en plaatsje. In vele gevallen gebruikt men de schuur als bijkeuken, waar men bv, 's zomers kookt; men wenst dan ook in het algemeen een aangebouwde schuur, die als het ware deel uitmaakt van de woning. Vele ge zinnen eten in de keuken en wonen daar ook 's zomers in aansluiting aan de uit loop naar buiten. Ook de kinderen leven 'achter' in direct contact met het erf. De achtertuin wordt slechts in 4 van de 90 gevallen uitsluitend als bloementuin gebruikt; in alle overige gevallen teelt men er groente. Bovendien houdt 50% van de gezinnen pluimvee of konijnen. Ruim 10% van de bewoners der w o ningwetwoningen en 35% van de bezit ters van premiewoningen houdt een of meer varkens, terwijl ruim 15% aardap pelen verbouwt.

Een en ander heeft consequenties op het gebied van de woonwensen. Men wenst in het algemeen een ruime keu ken, waar men met het hele gezin kan eten, een kelder om ingemaakte groen te e.d. te bewaren; een flinke tuin (ten minste een oppervlakte van enige hon derden m *1 23 ). Ten behoeve van het doen 6 5 4 van de was en eventuele bereiding van voer voor de dieren is in vele gevallen een eenvoudige rookafvoer gewenst. Duidelijk is ook, dat het eengezinsrijenhuis m inder goed past bij deze w oon stijl, om dat het een smallere tuin heeft en men om het huis aan de achterkant binnen te gaan rond het gehele blok m oet lopen. We mogen aannemen, datde specifieke w oonw ijze en w oonwensen die bij dit onderzoek werden aangetroffen, te ver klaren zijn uit de volgende factoren: - de afkom st der bewoners, die maakt dat zij in meerderheid aan deze wijze van wonen gewend zijn - de landelijke om geving, met een betrekkelijk ruime bebouwing en re latief grote erven, die als het ware u itno digt to t een rurale w oonstijl. Vooral w at betreft de grootte en het ge bruik van het erf in de particuliere sector was daarbij een min of meer geleidelij ke overgang zichtbaar van de in een der kernen wonende arbeider, die in zijn tuin groente kweekt, kippen houdt e.d., naar de kleine landarbeider of landbou w er met een gemengd bedrijfje, die ve le kippen, een aantal varkens en een en kel stuk rundvee heeft. Het 'West End' in Boston Dit is een oude stadsbuurt, voornam e lijk bestaande uit betrekkelijk goedkope huurkazernes, waarin veel Italiaanse en Joodse im m igranten en hun nakome lingen wonen. De socioloog Gans (6) maakte een studie van het leven van de Italiaanse bevolking in d it gebied. De meeste West-Enders zijn echte ste delingen, die houden van de drukte, volte en opw inding als aspecten van het leven in een grote stad. Deze mensen vinden de buitenwijken en voorsteden te saai en te stil, zij zouden zich er niet thuis voelen. Daarbij hebben zij een sterke binding aan hun oude, ve rtro uw de buurt, waar ook hun meeste fa m i lieleden, vrienden en kennissen wonen. Men w o o n t hier bijeen m et veel m en sen van dezelfde ethnische origine en overeenkomstige leefgewoonten, in een om geving die daarop afgesteld is, o.a. door de aanwezigheid van een aantal Italiaanse restaurants. Doordat het West End dicht bij de bin nenstad ligt, kunnen vele mannen lo pen naar hun werk, hetgeen transport kosten uitspaart. De bewoners van het West End stellen

in het algemeen meer prijs op gezellige omgang met gelijken dan op veel p ri vacy en het bezit van een m ooi huis als statussym bool. Onder deze om standig heden accepteren de meesten van hen dan ook de ongemakken die hetw onen in een etagewoning oplevert, vooral voor gezinnen met jonge kinderen, die men, als ze buiten w illen spelen, elke dag een paar keer de trappen moet op en afzeulen. In de beschrijving die Gans geeft van het West End en zijn bewoners, is iets te herkennen van het beeld dat men ook in West-Europa heeft van bepaalde ou de, drukke en enigszins schilderachtige volksbuurten, zoals de Amsterdamse Jordaan en de M arollen in Brussel. Opvallend is dat som m ige van deze buurten een aantal (would-be) kunste naars, bohémiens en intellectuelen aantrekken, die blijkbaar een positieve waardering hebben voor de daar heer sende sfeer. Indien deze groep er te groot w ordt, houdt dat dan wel de m ogelijkheid in dat juist de gem oedelij ke atmosfeer die zij hier zoeken op den duur verloren gaat. Het kan echter ook zijn, dat er een zekere symbiose groeit tussen de verschillende categorieën be w oners, w aarbij zij op grond van een goede omgang bij erkenning van de onderlinge verschillen to t een w eder zijdse positieve waardering komen.

De wenselijkheid van 'case studies' Met het bovenstaande heb ik getracht aan te tonen, dat men om een goed in zicht te krijgen in de leef- en woonwijze van een bevolking, niet kan volstaan met massaal opgezette w oningm arktonderzoekingen, opiniepeilingen, u it komsten van statistische analyses e.d. Deze zijn nodig, maar moeten worden aangevuld met locale studies, w aarbij men een bepaald w oonm ilieu met zijn bewoners als het ware van binnen uit onderzoekt. Abstracte sociologische en statistische begrippen moeten worden aangevuld met beelden van de concrete werkelijkheid.

Aandacht voor de specifieke eigen schappen van bewonersgroepen Een dergelijke aanpak zou ook in de plaats moeten komen van de 'bouw voor de anonieme bewoner'. Men bouw t nooit in een abstracte ruim te, maar altijd op een concrete plaats. In vele gevallen is ook te voorspellen welk soort bewoners zal worden aangetrok ken, en w at voor levensstijl deze zullen hebben. Houdt men daarmee onvol doende rekening, dan zullen de resulta ten onbevredigend zijn.

In Zelhem was d it het geval met een der typen w oningw etw oningen. Dit was een rijenhuis met een kleine werkkeuken, een kelderkast en een kleine, v rij staande schuur. De meeste bewoners wensten iets heel anders, nl. een (half) vrijstaand huis, een ruime keuken, een kelder inplaats van een kelderkast en een ruim ere, liefst aangebouwde, schuur. Indien men tijd ig met deze w oonwensen - die met de levensstijl der bewoners verband houden - reke ning had gehouden, dan had men er met betrekkelijk geringe meerkosten aan kunnen tegemoetkomen. Inspraak en kennis van gebruikerseisen Tot de gewenste aanpassing van w o ning en w oonm ilieu aan de levensstijl van de gebruikers kan een verdere bijdrage worden geleverd door in spraakprocessen, w aarbij men bepaal de beslissingen over de indeling en in richting van de ruim te aan de bewoners zelf overlaat. Men kan dit bv. doen d.m.v. een veranderlijke w oningindeling en door bv. de inrichting van de open ruim ten rond flats aan de be w oners zelf over te laten. Met d it laatste zijn o.a. in Delft interessante resultaten verkregen. Naarmate bewoners meer invloed kun nen uitoefenen op de vorm geving en inrichting van hun w oonm ilieu zal men d it in hogere mate kunnen beschouwen als een ruim telijk systeem, dat de le vensstijl van de bevolking weerspie gelt. Inspraak heeft echter zijn beperkingen, o.a. doordat bepaalde beslissingen niet kunnen wachten op (aspirant-)bewoners, maar van tevoren dienen te w o r den genomen. Terw ijl pogingen om de inspraakmogelijkheden te vergroten al le steun verdienen, b lijft het daarbij steeds gewenst dat de ontwerpers zo goed m ogelijk op de hoogte zijn van de levensstijl der toekom stige bewoners en de op grond daarvan te verwachten ontw ikkelingen in de w oonstijl. Dr. D. de Jonge

Noten

1) Behoeften, waarden en prioriteiten op het ge bied van het wonen, de architect februari 1976 2) Wonen in het stadscentrum van Rotterdam, Bouw 26 maart 1960 3) W. H. Michelson and P. Reed, The Theoretical Status and Operational Usage of Life Style in En vironmental Research, Centre for Urban and Com munity Studies, University of Toronto, 1970 4) J. S. Duncan Jr., Landscape Taste as a Symbol of Group Identity, Geographical Review 1973, p. 334-355 5) Centrale Directie van de Wederopbouw en de Volkshuisvesting, Onderzoek naar woonstijl en woonwensen, 4, Een plattelandsgemeente, Zel hem, 's-Gravenhage 1956 6) H. J. Gans, The Urban Villagers, group and class in the life of Italian-Americans, New York/London 1962

de architect 7 (1976) 4

A lles over alle soorten tapijt. Er is heel wat te doen op de markt van vaste vloerbedekkingen. Ook Dessozit daarbij niet stil. Naast wonend Nederland heeft Desso zich vol energie gewijd aan werkend Nederland. Tapijt voor grote projekten. Onlangs nog zijn er enige nieuwe kwaliteiten van de getouwen gerold. Waardoor u nu de keus hebt uit zo'n 50 verschil lende soorten, uit en te nagetest. Voorscholen, voor kantoren, voor bejaardentehuizen, ziekenhuizen en andere instellingen. Zelfs speciaal tapijt voorde horeca.

Kosteloos in de bus. Om wat klaarheid te brengen in deze tapijtenmarkt heeft de Desso Projektgroep al Ie aspekten van tapijt te boek gesteld. Op alle details wordt uitvoerig ingegaan. Vervaardiging, kleuren, dessins, geluids- en warmte-isolatie, brandveilig heid, statische elektriciteit, slijtvastheid, onderhoudsadviezen, ondervloer- en verwerkingsadviezen enzovoort. Als u interesse hebt, sturen

wij u graag deze kompletedokumentatie toe. Kosteloos uiteraard. De coupon maakt het u

Coupon Graag ontvang ik uw uitvoerige dokumentatie over tapijt in het algemeen en Desso tapijt in het bijzonder. Mijn belangstelling gaat speciaal uit naar (aankruisen): □ Scholen □Kantoren/banken □Instellingen Naam: .............................................................. Straat: ............................................................. Plaats: .............................................................. In open envelop opsturen naar:

d6SSO “ Projektgroep Antwoordnr. 99-Oss

Projekttapijt van Desso Know how per m 2. desso “

projektgroep Postbus 6, Oss.Tel. 04120-81151

Omcirkel A 0838 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Elementenbegrotingsmethode: naar bouwwijze of naar gebouwfunctie?

In het januarinummer van dit tijd schrift wordt, zowel in het hoofdarti kel als op blz. 29, gemeld dat van de zijde van het Nationaal Ziekenhuisin stituut kritische kanttekeningen zijn geplaatst bij de uitgangspunten voor de in de betrokken artikelen bespro ken STAGG-elementenbegrotings-methodiek. Schrijver dezes stelt het op prijs door de redactie van 'de architect' in de gelegenheid te zijn gesteld uiteen te zetten welke overwegingen ten grondslag liggen aan de mening van het NZI, zoals die met name op de des betreffende studiedag d.d. 18 decem ber j.l. - overigens op verzoek van de organisatoren - naar voren is ge bracht.

Mogelijkheden van de STAGG-methodiek

Beperkingen van de STAGG-methodiek

Vooraf eerst een algemeen woord van waardering voor de STAGG-studie om dat zij gedetailleerde definities geeft van alle tot het systeem behorende kosten-elementen, zodat in principe wordt voldaan aan de behoefte zeker te zijn dat je steeds over hetzelfde samen stel van kostenonderdelen spreekt, wanneer je een elementprijs noemt. Dit maakt de methode goed bruikbaar voor vergelijking van verschillende be grotingen voor eenzelfde project (bij voorbeeld vergelijking van aannemersen architectenbegroting). Ook schept het de mogelijkheid ontwerp-alternatieven op hun kostencon sequenties te vergelijken, althans wan neer er voldoende (nacalculatie-)prijzen bekend zijn van met de te vergelijken alternatieven overeenkomende ele menten en mits het plan zover is uit gewerkt dat volledig constructief ge detailleerde elementen vergeleken kun nen worden.

Dit laatste vormt de kern van de bezwa ren die zijn aan te voeren. De methode is namelijk ambachtelijk opgebouwd, dat wil zeggen dat toerekening van kosten naar een element geheel af hankelijk is van de wijze waarop het ge bouw is geconstrueerd en van de keuze van de toegepaste materialen. Bijvoorbeeld: Voor de gevel kent het systeem drie elementen: buitenwanden (21), ramen, buitendeuren (31) en buitenwandaf werking (41). Om een kostenraming te maken moeten derhalve bekend zijn: de borstweringhoogte (respectievelijk het raamoppervlak) en de eventuele wand afwerking (pleisterwerk, betimmerin gen, enz.). Dergelijke gegevens zullen bij voorbeeld in het vóórontwerp-stadium nog niet vaststaan. Natuurlijk zijn daarvoor aannamen te doen, maar iedere latere afwijking van dergelijke aannamen zal een herberekening van de kosten vergen. De ele menten zijn hier dus in feite te gedetail leerd en zij zijn bovendien in de matrix niet zodanig gegroepeerd dat een to taalprijs voor gevelkosten (per m2) ge makkelijk afleesbaar is. Nu is aan dit bezwaar in de praktijk wel tegemoet te komen, bij voorbeeld door in het voorontwerpstadium een andere groepering van de elementen te kiezen. Wanneer de element-definities daarbij niet worden gewijzigd, blijven deze als zodanig hun waarde behouden. Helaas zijn echter in de STAGG-studie de element-definities zo sterk ambach telijk georiënteerd dat zij de toepas singsmogelijkheden van het tot uit gangspunt gekozen SfB-systeem eer der lijken te verkleinen dan te vergro ten. Daarbij zij aangetekend dat de STAGGdefinities een eigen uitwerking zijn van de SfB-classificatie. De navolgende kanttekeningen moeten dan ook niet zozeer worden gelezen met betrekking tot de SfB-classificatie - die mede voor andere doeleinden is opgezet - als wel met betrekking tot de mogelijkheden

Voorbeeld: toekenning van kosten afhankelijk van te kiezen uitvoeringswijze.

kostenelement

skelet

staalskelet

trad. betonskelet

gietbetonskelet

daken

vloeren

buitenwanden

binnen wanden

de architect 7 (1976) 4

van de daarop gebaseerde STAGG-elementen-begrotingsmethodiek.

Methode biedt geen kosten-inzicht

Een belangrijk bezwaar van de ambach telijke oriëntatie is dat de methode de mogelijkheden vermindert voor het ge ven van kosteninzicht op basis van vergelijking van kostenspecificaties voor verschillende objecten. Immers: kosten worden bepaald door hoeveelheid en prijs. Maar de hoeveel heid van een bepaald element is bij de STAGG-definities sterk afhankelijk van de gekozen constructiewijze, de mate riaalkeuze, e.d. Bijvoorbeeld: Volgens de definitie van het element 'skelet' (28) worden daartoe alleen staafvormige onderdelen gerekend. Van een staalskelet worden dus kolom men, moer- en kinderbinten inderdaad tot het skelet gerekend. Van een tradi tioneel betonskelet worden echter al léén de kolommen op element 28 ge boekt. Balken en kolomkoppen die één geheel met de vloer vormen worden tot de elementen 23 (vloeren) en 27 (daken) gerekend. Bij gietbouw vallen de kosten der gestorte wanden toe aan de ele menten 21 (buitenwanden) en 22 (bin nenwanden) en wordt het element 28 (skelet) in het geheel niet met kosten belast (zie illustratie). Nog grilliger is de scheiding tussen vaste en losse inrichting. Wordt bij voorbeeld een operatiekamer uitge voerd met een vaste operatietafel (met afstandsbediening), dan worden de kosten toegerekend aan element 72 (vaste inrichting voor gebruikersactiviteiten). Wordt een rijdende opera tietafel gekozen, dan behoren de kosten tot element 82 (losse inventaris voor gebruikersactiviteiten). En zo zijn er met weinig moeite vele andere voorbeelden te geven. Voor een bepaald gebouw hangen de totale kosten per element dus sterk af van de gekozen oplossin gen. Daarom zijn elementprijzen van twee gebouwen alleen vergelijkbaar als deze gebouwen geheel identiek zijn uitge voerd. Daarom ook valt aan de elementprijzen van een totaalproject niet af te lezen of de opdrachtgever 'waar voor zijn geld' krijgt en geeft de methode dus geen kosteninzicht, tenzij inderdaad gege vens van identiek geconstrueerde ge bouwen bekend zijn. Mag zulks bij woningbouw misschien denkbaar zijn, in de gezondheidszorg waar de STAGG-studie in feite op was gericht en van waaruit het NZI de bruik baarheid van de methode beoordeelt is zulks stellig niet algemeen het geval.

de architect 7 (1976) 4

Methode onbruikbaar voor budgette ring en macro-beheersing

Het voornaamste bezwaar van de am bachtelijke opbouw is echter dat door de verschuiving van kosten van het ene element naar het andere bij constructief verschillende oplossingen voor één en hetzelfde functionele gebouwonderdeel de STAGG-methode geen moge lijkheid biedt tot budgettering van de bouwkosten (vanaf het begin van het bouwproces), terwijl de totale elementkosten van een bepaald project ook niet kunnen worden gebruikt voor toetsing en beoordeling, bij voorbeeld door een overheidsinstantie. En aan deze twee mogelijkheden is in de gezondheidszorg juist grote behoef te. Het is dan ook om deze reden dat het NZI een kostenbeheersingsmethodiek heeft ontwikkeld die het mogelijk maakt kosten aan functies te relateren, zodat zowel de bedoelde budgettering als een kosten-efficiency-beoordeling mogelijk zijn. Het is ook om die reden dat in Zweden, waar de STAGG-methodiek zijn oor sprong vindt (in het CI/SfB-systeem) deze methode niet in de gezondheids zorg wordt toegepast. Hetzelfde geldt voor Engeland, waar men ook intensief op het CI/SfB-systeem heeft gestu deerd. De in het januari-nummer gereleveerde bezwaren van het NZI betreffen dan ook vooral een eventuele invoering van de STAGG-methodiek voor kostenbeheer sing en overheidsbeoordeling van bouwplannen voor de gezondheids zorg. Ampele evaluatie vóórdien, vooral ge richt op de vaktechnisch-inhoudelijke merites, mogelijkerwijs ook gericht op een meer functionele bijstelling van de elementen-definities, zou het NZI willen aanbevelen. Als in Nederland door be langrijke organen en groeperingen voor de SfB-classificatie gekozen gaat worden, laat dit dan geschieden op basis van een uitwerking die ruimere kostenbeheersingsmogelijkheden biedt.

Functionele uitgangspunten wenselijk

Om deze wens nadere inhoud te geven kan worden vermeld dat bij voorbeeld de door het NZI ontwikkelde kostenbeheersings-methodiek zodanig functio neel is opgebouwd dat budgettering reeds vanaf het begin van het project en macro-kostenbeheersing daarmee goed mogelijk zijn. Het valt buiten het bestek van dit artikel deze methode verder te bespreken.

Omstreeks de verschijningsdatum van dit artikel zal het NZI echter een des betreffende publicatie uitbrengen on der de titel 'methode voor kostenbe heersing ziekenhuisbouw' waarnaar derhalve verwezen mag worden. Kern van deze NZI-methode is de mo gelijkheid bij het begin van het project, op basis van de taakstelling van de te huisvesten organisatie een gespecifi ceerd kostenbudget op te stellen, waar aan de verschillende onderdelen van het project bij hun uitwerking steeds kunnen worden getoetst. Zo kunnen de bouwkosten door alle betrokkenen voortdurend onder controle gehouden worden. De NZI-methode, waaraan thans ruim zeven jaar is gewerkt, is zo opgezet dat daaraan een elementenbegrotingsmethodiek kan worden gekoppeld. Helaas biedt de STAGG-methode in zijn huidi ge vorm dergelijke aansluitmogelijkhe den niet. Een daarop gerichte bijstelling van de element-definities zou, met na me voor de gezondheidszorg, aantrek kelijker perspectieven kunnen bieden. Ir. R. Nicolai hoofd van de sectie Bouwkunde en Techniek van het Nationaal Zieken huisinstituut

Naschrift Uit het bovenstaande blijkt een verschil van inzicht tussen Ir. R. Nicolaï en de STAGG voor wat betreft de toepassing van de SfB-classificatie voor een elementenbegrotingsmethode. Vooral om redenen van tijdgebrek was het niet mogelijk er een toelichting van de STAGG-opvattingen als commentaar bij te plaatsen. Omdat hier fundamente le punten aan de orde zijn - de stand punten zouden overigens wel eens min der ver uiteen kunnen liggen, dan uit Nicolai's opmerkingen geconcludeerd kan worden - komen we zeker op dit onderwerp terug. En wel d.m.v. een verduidelijking van de SfB-classificatie (w ater wel en niet mee gedaan kan wor den) en daarnaast door het vergelijken van de NZI-opvattingen met die van de Stichting ACCIS, Architecten Centrum Communicatie en Informatie Systemen. Ook zal op de kritiek van Ir. Nicolaï wor den ingegaan in een artikel, waarin geë valueerd wordt wat de mogelijkheden zijn voor kostenbewust ontwerpen met behulp van de beknopte kostenanalyses op basis van de STAGG-methode, zoals in dit nummer de eersten zijn ge plaatst. Redactie

Kostenanalyse W

Huize De Sterre te Terrein en infrastructuur

Economiegebouw

De Stichting heeft thans in eigendom een gebied van ca. 38 ha, gele gen in Clinge aan de Gravestraat ten zuiden van de sportterreinen en het gemeenschapshuis. Ca. 19 ha van d it gebied is als bouw terrein benut voor de gebouwen, wegen, parkeerplaatsen, wandelpaden, enz. Niet zichtbaar, onder de grond, liggen de verschillende leidingen voo r gas, water, elektriciteit, riolering en telefoon. Landschappelijk is het gebied zoveel m ogelijk intact gehouden. De bekende Kapelledreef bijvoorbeeld is in zijn oorspronkelijke staat als w andelw eg gehandhaafd, evenals een groot deel van de aanwezige bomen en de verdere beplanting. Aan bebouw ing is gerealiseerd het centrum gebouw , met vooral bestem m ingen op sociaal, medisch en therapeutisch gebied, het econom iegebouw, waarin vooral de technische dienstverlening is ondergebracht en de drie paviljoens voor de huisvesting van de pupillen. In een w at verdere toekom st kunnen eventueel nog meer paviljoens en onderw ijsaccom m odatie (verpleegstersopleiding) w orden ge realiseerd. De eerste tijd zal deze laatste functie echter w orden ondergebracht in een sem i-perm anente behuizing.

In het econom iegebouw bevindt zich allereerst de hoofdkeuken voor de centrale voedselbereiding voor het gehele complex. Verder zijn hier de grote magazijnen, de w asserij en ruim ten voor de technische dienst. Voor personeel en staf is er een cafetaria en een ontspanningsruim te. De gebouwen voor Huize De Sterre, die onderw erp zijn van de hier geplaatste en volgende maand te plaatsen kostenanalyses, zijn ontw orpen door Ingenieurs- en Architectenbureau Swinkels Salemans te Maastricht. M AG AZIJN EN

W A S S E R IJ

C A F E T A R IA , E T C .-

K E T E L H U IS

T E C H N IS C H E

KEUKEN-

D IEN ST

P A R K ER EN

E C O N O M IE G E B O U W < <

S; £ > < OC O

ea n n CU on

CENTRUMGEBOUW

’ r

T rz i

n A

D IR E C T IE EN SCHO OL

.-TL,

A U

Deze publikatie is een bescheiden begin om te komen to t een kostendocumentatie. December vorig jaar verscheen het STAGG-rapport over de elem entenm ethode. Dat rapport, w at als basis de SfB-classificatie gebruikt, biedt een begrotingsm ethode die een hulpm iddel is voo r kostenbewust ontwerpen. Om echter de nodige kostenin form atie te verkrijgen moeten de begrotingen van aanbestede of gerealiseerde gebouwen w orden geanalyseerd. Zoveel mogelijk. Daarom nodigt de redactie van 'de architect' u uit er aan mee te doen. Door u ontw orpen gebouwen kunnen dan onderwerp zijn van publikaties als deze. Met elkaar bouwen we dan aan een kostendocumentatie. Hebt u werken die zich voo r publikatie in deze vorm lenen, neem dan contact op met de redactie; telefonisch (070-924311, C. Zwinkels) of schriftelijk via de blanco kaart achter in dit blad.

.-=1

PAVILJO ENS 'T-H~

' iStèifeL

«H »

‘

de architect 7 (1976) 4

Beknopte analyse Alle bedragen zijn exclusief BTW; aanbestedingsdatum is prijspeil Werk: Econom iegebouw De Sterre

Opdrachtgever: Stichting 'De Sterre'

Plaats: Clinge, Zeeuws Vlaanderen

Gebaseerd op

aannemersbegrotingen d.d. sept. 72

Analyse van het gebouw Elementengroepen

Kosten per groep.

Kosten per m 2 bruto vloeroppervlak

Feitelijke gegevens

Onderbouw

(19)

81.200,-

46,40

Bruto vloeroppervlak

1750 m2

Bovenbouw prim aire elementen

(29)

349.200,-

199,54

Netto vloeroppervlak

1555 m 2

Bovenbouw secundaire elementen

(39)

152.300,-

87,03

Afwerkingen

(49)

254.000,-

145,14

Installaties w erktuigkundig

(59)

188.200,-

107,54

Installaties elektrotechnisch

(69)

117.900,-

67,37

Vaste inrichting

(79)

5 0 0 ,-

0,29

Terrein

(90)

Uitvoeringskosten + opslagen

Openingen in buitenwand Terrein-oppervlak Bebouwd oppervlak Aantal bouwlagen

288 m 2 m2 1720 m 2 1 st.

Functionele eenheden (in totaalanalyse)

( 0 -)

Project totaal

(-)

Vorm van aanbesteding:

enkelvoudige aanbesteding

Aantal inschrijvingen

een per onderdeel

Aanneemsom

(in totaalproject)

Korte omschrijving van constructie, materialen en andere bijzonderheden Laagbouw, bestaande uit ĂŠĂŠn bouwlaag met kruipruim te. De constructie is als volgt. De fundering is een strokenfundering van gewapend beton waarop to t 3 lagen onder het maaiveld kalkzandsteenklinkers. De draagconstructie is dragend m etselwerk met enkele stalen kolomm en. De bodem afsluiting is een zandlaag van 10 cm. De vloerconstructie is een Kwaaitaal systeemvloer. De dakconstructie is een houten balklaag m et enkele stalen liggers, dakbeschot 22 mm van geschaafde en geploegde delen. Isolatie van roofm ate, dik 4 cm. Het gebouw heeft een plat dak. De werktuigkundige voorzieningen bestaan uit een c.v.-installatie incl. leidingen, met radiatoren en gedeeltelijk convectoren, sanitaire toestellen incl. leidingen voor koud- en warm watervoorzieningen. De elektrotechnische voorzieningen bestaan uit lichten krachtinstallatie m et inbegrip van leidingen, verdeelkasten, centraal-antennesysteem, radio-installatie, zusteroproep, telefooninstallatie, noodverlichting en armaturen.

de architect 7 (1976) 4

B I

llilP 2

e Sterre te Clinge Centrumgebouw Centraal ligt de ontvangsthal en de grote zaal met als belangrijkste functie het creëren van een ruimte waar het contact tussen ouders en pupillen en tussen de pupillen onderling kan plaatsvinden. In de ontvangsthal zijn ook ondergebracht een receptie, een telefo niste, een kapper en een koffiebar. De grote zaal, afmetingen ca. 15 x 20 meter, is bedoeld voor meer voudig gebruik. Zij is afwisselend een slechtweer-accommodatie waar kan worden gefietst, geskelterd, enz., ontvangstruimte voor de bezoekers, ruimte voor toneel, film, enz. Rondom deze centrale liggen dan, onderling verbonden door ver warmde gangen, afdelingen voor bedlegerigen en zieken, het me disch centrum en afdelingen met functies voor de verdere ontwikke ling van de pupillen (arbeidafdeling, bezigheidsontwikkeling, fysio therapie). In de bedlegerigenafdeling, capaciteit 36 bedden, zijn ondergebracht observatiekamers, ziekenboeg, verpleegeenheden, alsmede de daar bij behorende voorzieningen als dienkeukens, sanitair, personeelskamers, berging. Verder is hier voorlopig enige ruimte gereserveerd voor de directie, er is een bibliotheek annex leeszaal en er zijn enkele spreekkamers. In het medisch centrum zijn rondom een patio ondergebrachtartsenen onderzoekkamers, kamers voor de maatschappelijk werkster, een psycholoog, een pedagoog, logopedie, tandarts, pedicure, een labo ratorium, röntgenafdeling, berging en uitgifte van geneesmiddelen en een vergaderruimte voor de staf. De arbeids- en bezigheidsontwikkelingsafdelingen omvatten allereerst een aantal werken leslo kalen waarin de gewenste activiteiten kunnen worden verricht. Ver der uiteraard weer ruimten voor de staf, berging en sanitair. Ook hier zijn de kamers rondom een patio gegroepeerd, waaraan in dit geval tevens nog een overdekte speelruimte is gelegen. In dit gebouw is verder ondergebracht het ketelhuis voor het gehele centrumgebouw. Als laatste afzonderlijke eenheid is er dan nog het gebouw voor de fysiotherapie, waarin ruimten, bestemd voor oefenzaal, hydrotherapie en massage, kamers voor de staf en de gebruikelijke voorzienin gen. De voorzieningen zijn gecompleteerd met een therapeutisch zwembad en een gymzaal.

ARBEIDSAFDELING BEZIGHEIDS ONTW IKK ELING

_Z— DIRECTIE

I ' M P 'H ] [

r rh a-T

„protests

P lm iT ki]1)

m mm

' ■** * «***»«:.

----------BEDLEGERIGENAFDELING

---- ONTVANGSTHAL

F Y S IO T H E R A P IE -------

de architect 7 (1976) 4

Beknopte analyse Alle bedragen zijn exclusief BTW; aanbestedingsdatum is prijspeil Werk: H oofdgebouw De Sterre

Opdrachtgever: Stichting 'De Sterre'

Plaats: Clinge, Zeeuws Vlaanderen

Gebaseerd op

aannemersbegroting d.d. sept. 72

Analyse van het gebouw Elementengroepen

Kosten per groep.

Kosten per m 2 bruto vloeroppervlak

Feitelijke gegevens

Onderbouw

(19)

266.200,-

51,56

Bruto vloeroppervlak

5163 m 2

Bovenbouw prim aire elementen

(29)

1.131.700,-

219,19

Netto vloeroppervlak

4659 m 2

Bovenbouw secundaire elementen

(39)

533.800,-

Openingen in buitenwand

1203 m 2

103,39

Afwerkingen

(49)

666.100,-

129,01

Installaties w erktuigkundig

(59)

430.400,-

83,36

Installaties elektrotechnisch

(69)

359.900,-

69,71

Vaste inrichting

(79)

13.000,-

2,52

Terrein

(90)

Uitvoeringskosten + opslagen

(0 -)

Terrein-oppervlak

Project totaal

Bebouwd oppervlak Aantal bouwlagen

m2 5071 m 2 1 st.

Functionele eenheden (in totaalanalyse)

(-)

Vorm van aanbesteding:

enkelvoudige aanbesteding

Aantal inschrijvingen

een per onderdeel

Aanneemsom

in totaalproject

Korte omschrijving van constructie, materialen en andere bijzonderheden Laagbouw, bestaande uit een bouwlaag met kruipruim te. De constructie is als volgt. De fundering is een strokenfundering van gewapend beton, waarop to t 3 lagen onder het maaiveld kalkzandsteenklinkers. Voor het zwembad is een souterrain met gewapend-betonwanden. De draagconstructie is dragend m etselwerk m et enkele stalen kolomm en en liggers. De bodem afsluiting is een zandlaag van 10 cm m et uitzondering van de souterrainvloer, die van gewapend beton is, dik 20 cm. De vloerconstructie is een Kwaaitaal systeemvloer. De dakconstructie is een houten balklaag met enkele stalen liggers, dakbeschot 22 mm geschaafde en geploegde delen. Isolatie op het dak roofm ate 4 cm. De daken zijn plat, w aarbij gedeelten verhoogd zijn, en deels schuin. De w erktuigkundige voorzieningen bestaan uit een c.v.-installatie incl. leidingen, met radiatoren en deels convectoren, sanitaire toestellen incl. leidingen voor koud- en w a rm Â watervoorzieningen. De elektrotechnische voorzieningen bestaan uit: lichten krachtinstaIlatie m et inbegrip van leidingen, verdeelkasten, centraal-antennesysteem, radio-installatie, zusteroproep, telefooninstallatie,.noodverlichting en armaturen.

de architect 7 (1976) 4

u schept afstand

Ruime kantoortuinen, brede gangen, een prettig werkklimaat, maar toch blijft de papierstroom: memo's, formulieren, dossiers, post enz. Dat kan te voet gehaald en gebracht worden, dat kost veel geld. Het kan ook goedkoper, makkelijker, kortom efficiënter met LAMSON. # Buizenpost * Dokumententransporteurs * Centraal stofzuigsysteem # Interkomsystemen

Nieuwmodel? Danzal’t Helex welweerzijn. Unieke driehoekhaard. Ideaal voor een hoeksituatie. Geschikt voor een kanaal van 015 cm. Vuurvaste inbouwmantel uit één deel. Echt alleen bij Helex!

helex

lamson nederland M a g ne siu m w e g 13 A m e rsfoo rt. Tel. 0 3 3 - 13247.

Helex Open Haarden BV., Leidsevaart 36, Postbus 12, Bennebroek (N.H.). Telefoon (02502)8141*

Bedrijf:.. Naam:... Adres: . Woonplaats:............................................................

Portvrij versturen naar: Lamson Nederland BV Antwoordnr. 228 Amersfoort,

Inbouw open haarden/metalen voorzethaarden/accessoires.

(Tevens installatie van komplete schouwen!) Omcirkel A 0856 op de informatiekaart

Omcirkel A 0865 op de informatiekaart

C7T j

A '?

a'e’

•l7e o e ^ ° f p a s s o u * ,

P Jan Kuipers is specialist in prefab-gebouwen. In permanente en semi-permanente uitvoering. Een besparing in bouwtijd en geld Op verzoek sturen w ij U dokumentatie.

*?e v\oe'e^n^ a o k 9 eb

A^cWbetge0

wq0,,on4’

\eQ9e"at'e

JAN KUIPERS NUNSPEET Staal- en houtbouwindustrie bv Postbus 5 Telefoon (03412) 2944

A-1

Of- f

„ 24,

(Ü

*ï7 2 l

p o s t h ^ o A lO A - ^ '

te\e* 5 Omcirkel A 0864 op de informatiekaart

Omcirkel A 0887 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

camprib and w r

VEEL NAGEMAAKT NOOIT GEËVENAARD!

m m

miimwÊ WMBWM

gecomprimeerd tot een kwart

mmm

WATERDICHT gecomprimeerd tot een derde

TOCHTEN STOFDICHT gecomprimeerd tot de helft

GELUIDWEREND Het sinds 1959 geoctrooieerde Compriband is en blijft de ideale voegvulling. De be langrijkste eigenschappen zijn: waterdicht - tocht en stofdicht - geluidwerend - temperatuurbestendig enorme plasticiteit en aanhechting zonder vlekvorming. Ook Compriband dat al zo’n 10 jaar geleden werd toe gepast voor afdichting, bezit nu nog deze karakteristieke eigenschappen. Compriband wordt in diverse afmetingen en standaard geleverd in lengten van 2 meter, ook in zelfkle vende uitvoering. Alle wetenswaardigheden kunt u aantreffen in onze catalogus met o.a.: referenties, technische details, mon tage voorschriften, T.N.O. rapporten en bestekomschrijvingen. Beslist even aanvragen, ’t is de moeite waard!

MËÊÊÊÈé s W

l i

mid

COUPON

jU cnmpri-zwyndrechl Postbus 248 - Telefoon 078-21022

Gaarne ontvang ik uw catalogus COMPRIBAND Naam

: ......................

Funktie Werkzaam bij: Adres Plaats

Zenden aan: Comprifalt b.v. - Postbus 248 - Zwijndrecht

Omcirkel A 0836 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Eigen Woningbouw Vlaardingen vervult individuele woonwensen

Verscheidenheid in eenheid door woningkeuzepakket Langzaam maar zeker zien we woning bouwprojecten tot stand komen waar in de bewoners een duidelijk eigen aandeel hebben. Het in groepsver band doen realiseren van eigen wonin gen geeft dan de mogelijkheid indi viduele woonwensen te honoreren. De meest geschikte organisatievorm blijkt die van stichting en werkelijke resultaten zijn op dit moment nog en kel geboekt in de sector koopwonin gen. Een goed voorbeeld hiervan is het project van 85 woningen, in de Vlaardingse wijk Holy-Noord, door de Stichting Eigen Woningbouw Vlaar dingen gerealiseerd. Zeer duidelijk is er een overeenkomst tussen dit pro ject en het in 'de architect' van februa ri jl. beschreven plan Kattenbosch te Rosmalen. In de eerste plaats voor w at betreft de doelstelling van de stich tingen. Maar voorts toch ook het resul taat, al is de uitwerking hier en daar verschillend. Niet dat de woningen op elkaar lijken of de stedebouwkundige plannen. Wel de karakters van beide wijkjes die elk een sterke archi tectonische eenheid vormen ondanks de verscheidenheid als gevolg van het voldoen aan individuele wensen.

mingsplanprocedure - veel laagbouw, was een van de weinige harde gege vens - en een duidelijke belangstelling onder de bevolking was gebleken. Heet van de naald werd een woonwensenonderzoek onder 'in principe geïnteresseerden' gehouden. Dat lever-

...

(Jjjlji!

.. .

Het verhaal van de Vlaardingse stich ting begint eind 1972. Vanuit een buurt vereniging kwam het initiatief iemand van de in Den Haag gevestigde Stich ting Alternatieve Eigen Woningbouw informatie te laten verstrekken over bouwmogelijkheden. Daarmee kon een indruk worden verkregen van de in Vlaardingen levende behoefte aan ei gen woningen. Een beetje publiciteit in de plaatselijke pers zorgde voor een overweldigende opkomst van tussen 400 en 500 belangstellenden. De ont werpen van de Haagse stichting waren echter niet zo alternatief en leken meer op ladeplannen. Dat strookte niet met de opvattingen van de initiatiefnemers. Die vonden dat individuele woonwen sen gerealiseerd moesten kunnen wor den. En als er één moment voor actie was, was het toen. Immers, een nieuwe uitbreiding van Vlaardingen bevond zich in een vroeg stadium van bestem

s■

r * M

‘L l T

•

...... ■■

<•>

'' -

de architect 7 (1976) 4

d. fy

4 < /V -

tg ' ■X y T >•

!. v

^ F V #

f .*a lÈ X « K V

nQfÏA|r ie^N' Xk

S ® ffv V

i : V -1

. s

T t

■ / v

)s^ S È ? N

« S

i X""X

■

* »

\ m

V ''

', ï Aan de hand van deze tekening, waarin alle keuzemogelijkheden en stedebouwkundige eisen zijn vast gelegd, hebben de bewoners hun definitieve keuze (w.o. de kavel) gemaakt. SITUATIEKEUZE TEKENING A VM -fl

~ ' |FTj

pa Ö lJ

achterkeuken type voor- ot middenkeuken type I altijd bebouwd

f3 —

aanbouw+ berging

[j E 3

losse bergingen

keuze garage c.q. car-port tuinen zonder bebouwing

m U i'M .t

tM nm ainiFjj

de architect 7 (1976) 4

R l-M

de een kleine 200 ingevulde enquête formulieren op. Met gegevens over: de mensen, hun gezin (samenstelling), hobby's, huidige woning, indicatie van acceptabele maandlasten en wensen t.a.v.: de nieuwe woning, het privé buitengebied en de gemeenschappelij ke woonomgeving. Mede door de spontaniteit waarmee het onderzoek was opgezet - geen van de betrokke nen kon bogen op ervaring of deskun digheid - was het pakket wensen niet zomaar in woningen om te zetten. Zeker niet met de plannen van de Haagse stichting. Daarom werd, met dankbaar heid voor de katalyserende functie van die club, maar besloten een eigen orga nisatie in het leven te roepen: de Stich ting Eigen Woningbouw Vlaardingen. Ook bleek de keuze van een architect en een aannemer noodzakelijk. Dat als architect het bureau Van Tijen, Boom, Posno en Van Randen werd aangezocht wordt in de eerste plaats toegeschreven aan het feit dat dat bureau veel ervaring had met sociale woningbouw en door onderschrijving van de SAR-opvattingen, met individuele woonwensen re kening zou kunnen houden. Maarzo zijn er meer bureaus en de keuze kan niet helemaal los gezien worden van het ge geven dat medewerkers van genoemd bureau nauw bij de Vlaardingse ontwik kelingen betrokken waren. Uiteindelijk doet dat er niets toe. Voor één van die medewerkers, Ir. K. A. C. Nieuwland, is het zelfs mogelijk geweest in Delft op dit project af te studeren. Keuze van de aannemer was ook niet direct eenvoudig. Deze zou voor de hele onderneming (op dat moment was er nog geen gemeentelijke toezegging voor bouwgrond) op eigen risico moe ten voorfinancieren en voor de architect als opdrachtgever moeten optreden. Bereid gevonden werd Seriewoningen B.V., een Vlaardingse dochteronderne ming van Heboma uit Rosmalen. In bouwteamverband is toen, aan de hand van de enquêtegegevens en de opvattingen van de stichting, aan de uitwerking begonnen. Algemene lijn was: scheiding van de woning in drager en inbouwpakket (SAR) maar daar naast, om de deelnemers het kiezen te vergemakkelijken, de ontwikkeling van een woningkeuzepakket. Dat wil zeg gen, vanuit een zgn. basiswoning - een minimaal ruimteprogramma en voor zieningenpatroon - doortoevoegingen toewerken naar een huis met alles erop en eraan. Belangrijk daarbij was dat de aannemer redelijk nauwkeurige indica ties kon geven van kostenconsequen ties (richtprijzen). Nieuwland heeft er veel werk van ge maakt om het totaal aan keuzemogelijk heden te specificeren. Er ontstaat dan een maximaal aantal varianten. Om al lerlei redenen wordt dat aantal kleiner

yillllll!

■■■■ '7 ■ ■

M iliü iM tS

* w «f T . .y. v...S:...1*K«K.>i:-i:-:

1 »

- 'j

"” “ ,“

•

ja • -;

.1 ...

naarmate het realisatieproces vordert. Zo is om economische redenen (subsi dies) alleen de woningbreedte 5,40 m uitgevoerd met als diepte 9,90 m. Maar ook 4,50 m en 6,30 m breedte waren aanvankelijk in de beschouwing op genomen. Evenals het niet gerealiseer de platte dak. Maar de waarde van het ontwikkelde woningkeuzepakket is heel duidelijk. Het maakte keuzen - met argumenten vóór en tegen — voor iedereen be spreekbaar. Vooral omdat er meer-enminder-bedragen bij vermeld worden, zodat toevoegingen die in feite niets met elkaar te maken hebben toch een beetje vergeleken kunnen worden. Voor wie op vergelijkbare wijze als hier beschreven woningen wil realiseren is het daarom raadzaam Nieuwlands stu die 'Individualisering van de sociale woningbouw' in te zien. In de vorm van een tweede woonwensenonderzoek werden de deelnemers geconfronteerd met het uitgewerkte woningkeuzepakket. De resultaten daarvan waren het handvat voor een door bureau Kuipers Compagnons en de gemeente vast te stellen stedebouwkundige verkaveling. Wensen t.a.v. wo nen aan buurtstraatje, parkeerstraatje of verkeersvrij gebied bleken daarin te realiseren. De uitwerking van dat stedebouwkundig plan gaf aan bij welke ka vels aangebouwde of losse bergingen geplaatst konden worden en waar de keuken achter moest komen of nog ge kozen kon worden uit plaatsing in het midden of aan de voorgevel. Met dat stelsel voorwaarden in handen heeft de stichting haar deelnemers een definitie ve keuze laten maken, in de volgorde van: wie het langst lid is mag het eerst kiezen. Op dat moment moest ook aangegeven worden welke afbouwwerkzaamheden men zou willen ver richten. Vragen daarover waren eerder gesteld maar nu was per onderdeel zelf werkzaamheid opgegeven welke be sparing dat zou opleveren. Bekijken we nu - alle 85 woningen zijn inmiddels bewoond - het resultaat,

Aluminium raam en gevelsystemen Postbus 16 Vlissingen te l.01184-15555 toestel 366 Omcirkel A 0886 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

dan dringt de conclusie zich op dat de vele inspanningen duidelijk rendement opleveren. Door bewust woningen van verschillende vorm afwisselend naast elkaar te zetten en door de diverse stedebouwkundige kenmerken is het wijkje erg gevarieerd en afwisselend. Woningen zijn dan weer op de voorzij de, dan weer op de tuinzijde georiën teerd, voor wat de keuken betreft. Daar naast zijn er de aangebouwde en de los se bergingen, garages en carports en drie verschillende dakvormen: zadel dak, zaagtand- en terrasdak. Alles zoda nig door elkaar gehaald dat op geen twee punten hetzelfde beeld ontstaat. En toch is het niet rommelig. De basis keuzen van ontwerpsysteem en mate riaalgebruik zullen daar zeker debet aan zijn. De grijze betonsteen doet het uit stekend - ook in combinatie met de betonpannen en het hout in de gevels. A f wisseling en overeenkomsten, ofwel: verscheidenheid in eenheid. Mocht tenslotte toch nog een vergelij king met het eerdergenoemde project Kattenbosch gemaakt worden, dan valt één verschil heel duidelijk op. Dat be treft de uitbouwmogelijkheden. Bij het Rosmalense project is dat zover doorgevoerd dat direct de fundering op maximale grootte is gemaakt en de ankerloze spouwmuur van B2-blokken maakt onafhankelijk van de buurman een verdieping erop zetten ongecom pliceerd mogelijk. Wat dat betreft kan dit Vlaardingse project - hoewel het op het verlanglijstje van de Stichting stond - niet goed meekomen. De gehanteer de SAR-principes mogen de indeling flexibel maken, uitbouwen echter is niet zo eenvoudig. Bijvoorbeeld waar een stukje buitenmuur, van een woning met terrasdak, rust op de binnenmuur van de naastgelegen woning met 'n ge woon zadeldak. Wellicht is dit in de praktijk echter meer een juridisch dan een bouwkundig probleem. De belangrijkste met dit project op gedane ervaring zal overigens zijn dat het uitvoerbaar is gebleken de gesigna leerde woonwensen - per individu ge registreerd —ook individueel te kunnen houden en vervullen. Dat mag dan niet direct voor sociale woningbouw, in de zin van de allerlaagst betaalden, moge lijk zijn geweest. Al zijn de woningen door extra aandacht niet extra duur ge worden (de grootste woningen, met terras ca. f83.000,—, zonder grondkosten vanwege erfpacht). Hoofdzaak is dat er nu een bewijs is om aan te tonen dat woonwensenonderzoek niet hoeft te ontaarden in het optellen van overeen komstige verlangens om van daaruit te moeten gaan ontwerpen voor de groot ste gemene deler: de gemiddelde Ne derlander.

•j

/ * '

■

n m m

■ * * ’T "

Cees Zwinkels

de architect 7 (1976) 4

mmmmĂŞ

Isoleren met Eurothane!

liilll

Dakisolatieplaten.type Bi/3, van polyurethaanschuim, 2-zijdig bekleed met gebitumineerd glasvlies. 0

Uiterst gunstige isolatiewaarde, (A = 0,020 Kcal/m/h/Â°C, volgens TNO-rapport).

0 Hoge drukvastheid en grote dimensionele stabiliteit. 0 Hoge temperatuurbestendigheid. Q Kenmerkblad Ratiobouw Nr. i.12. 0 Schriftelijke kwaliteitsgarantie. 0 Konkurrerend in prijs.

Eurothane is een kwaliteitsprodukt van Europa's grootste fabrikant van polyurethaanschuim!

Recticel B.V., Kesteren tel. 0 8886-9999*, Telex48169

Omcirkel A 0882 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Maak kennis met methodisch ontwerpen

Kon er in het december-nummer van 'de architect' naar aanleiding van het verschijnen van het - door Richard Foqué geschreven - boek 'Ontwerpsyste men, een inleiding tot de ontwerptheo rie' nog geconstateerd worden, dat in het Nederlands taalgebied vrijwel niets verschenen was over de ontwerp-systematiek, zowaar verschijnt binnen een half jaar een tweede publikatie. Voor zover is na te gaan, is dat een vol ledige coïncidentie. Ofwel men moet als aanleiding het nijpende gebrek aan informatie over deze materie willen zien. Dat is dan tevens de reden, die voor het publiceren van de co-produktie van de Stichting Bouwresearch en de Stichting ACCIS in het voorwoord wordt gegeven. Met nadruk wordt het een rapport ge noemd en het is ook als zodanig opge zet en uitgevoerd. De indeling is zakelijk en overzichtelijk. Of men deze indeling direct als de enig mogelijke indeling van het methodisch ontwerpen moet zien, is voor mij een vraag. Hoewel het rapport dat zo nu en dan suggereert. Het is veeleer een verkenning van de methoden die bestaan voor het metho disch ontwerpen. En daarvoor is wel een duidelijke indeling gevonden. De genoemde vijf aspecten van het ont werpproces: 1e communicatie en coör dinatie, 2e kwaliteitsbepaling, 3e in formatieverwerking, 4e creativiteit en 5e beslissingen, zijn een catalogisering van de door de jaren heen ontstane technieken, voor het bouwkundig ont werpen. Deze geeft echter geen richting voor het hoe en waarom van het metho disch ontwerpen; waarom is men daar eigenlijk mee begonnen? Wat verklaart nu de bezetenheid van een Jones om 'methodisch' te ontwerpen? Is dat dan toch weer de onverklaarbaar heid van het proces? In het rapport, dat overigens sterk ontmythologiserend tracht te werken, is wel het onderwerp 'Goed ontwerpen' opgenomen, maar platitudes of open deuren als: '...De ontwerper kan en mag zich niet meer terugtrekken in zijn ivoren toren. Hij moet verantwoording (kunnen) afleg gen voor de wijze waarop het ontwerp ontstaat', maken niet duidelijk wat nu

de architect 7 (1976) 4

goed ontwerpen is. Misschien heeft hier de procesbezeten heid van de Nederlandse bouwonderzoekers toegeslagen: '...De ont werpmethoden zijn er praktisch alle maal op gericht om het ontwerpproces (of een deel ervan) goed te laten verlo pen...'. Gaat het nu om het proces - l'art pour l'art - of om het resultaat: '...Of een ontwerp goed is hangt af van de vraag in hoeverre het voldoet aan de gestelde eisen...'. Blijft voor mij de vraag wie de eisen formuleert. Of niet formuleert, waardoor we juichend het ontdekte proces kunnen blijven aanbid den. Wat daarvan dan ook het resultaat mag zijn of worden. De eerlijke ge richtheid van de 'cost-benefit'-druk het maar uit in geld - doet mij dan veel ple zieriger aan. Zolang ontwerpen nog door en voor mensen wordt gedaan zal het onderhe vig zijn aan de tijd en daarmee aan tijdsnormen of mode. John Kenneth Galbraith geeft in zijn essay 'Some Reflections on Public Architecture and Public Works' een aardig inzicht in deze materie: '...where public building is in volved, usefulness is an elusive con cept...'. Is de Taj Mahal een goed ont werp of niet? Het is maar hoe je het be kijkt, want met de opmerking dat het een 'goed' mausoleum is, is noch het gebouw, noch ontwerpproces dat het opgeleverd heeft, verklaard. En een 'goed' ontwerpproces levert geen Taj Mahal. Om technieken in een overzicht weer te geven hoeft echt het doel van die technieken niet ontmythologiseerd te worden. Vandaar dat het rapport een wat vage smaak nalaat. Ondanks de overzichte lijkheid, en ondanks de herhaalde ver zekering dat het een inleiding is en dat het niet precies vertelt wat ontwerpen is. Bij het ontmythologiseren van het ontwerpen dient men allereerst de ont werpmethodiek van mythen te ont doen. Het citaat van Alexander's 'Notes on the Synthesis of Form', opgenomen in het rapport, had mogelijk als richtlijn voor het hele rapport kunnen gelden. Overigens is het uiterst vreemd dat de citaten in bet Engels zijn opgenomen, speciaal omdat de toegankelijkheid van

de meeste buitenlandse literatuur nu juist een belangrijke motivering voor het verschijnen moet zijn. Blijft toch de nadruk liggen op de noodzaak van deze informatie. Misschien is het lezen van éérst het onderhavige rapport en daar na het boek van Foqué de beste aanbe veling voor een inzicht in methodisch ontwerpen en ontwerpmethodieken. M. E. Cohen. Kennismaking met Methodisch Ontwerpen. On derzoek uitgevoerd door ACCIS, Stichting Archi tecten Centrum Communicatie en Informatie Sys temen en SBR, Stichting Bouwresearch. Te be stellen door f 5 , - (incl. verzendkosten) te storten op giro 320659 t.n.v. SBR Rotterdam. Vermelden: Rapport C 4-1.

Welzijnsnood Woonnood = Welzijnsnood is de titel waaronder de verhandelingen van een zgn. Studium Generale van de Rijksuni versiteit Groningen in pocketvorm zijn uitgebracht. De redactie was in handen van de aan deze universiteit verbonden lector Dr. C. Saai. Diens bijdrage aan het Studium Generale: Alternatief bouwen en wonen, is uitvoerig aan de orde ge weest in 'de architect' april 1975. Een beschouwing over burenrelaties is van Dr. D. de Jonge, directeur van het Cen trum voor Architectuuronderzoek aan de TH Delft en maandelijks medewerker aan dit blad. Een omvangrijk deel van het boek wordt in beslag genomen door de bijdrage van Dr. C. Steffen, over de belevingsvormen van de ruimtelijke omgeving. Dr. Steffen is medewerker van de Centrum voor Architectuuron derzoek. Renovatie en rehabilitatie van oude woonbuurten was het onderwerp van Prof. drs. G. J. van den Berg, R.U. Groningen. Tenslotte vraagt drs. Max J. van den Berg Gronings wethouder van o.a. stadsontwikkeling, zich af of een leefbare stad als realiteit of als illusie moet worden gezien. Woonnood = Welzijnsnood; Samsom, Alphen a.d. Rijn.

Balans experimentele woningbouw

Nederlandse nederzettingen in kaart

Wat is er nu eigenlijk gebeurd sinds de toenmalige minister voor Volkshuis vesting, Ir. W. F. Schut, het predikaat 'experimenteel woningbouwproject' instelde? Een groot aantal plannen werd ter beoordeling ingediend. Maar vanaf 1968 gezien is het slechts een ge ring aantal dat (met bekroning) de reis tot en met uitvoering heeft volbracht. Om precies te zijn 28. Die achtentwintig gerealiseerde projecten heeft Wim J. van Heuvel bezocht en na verscheidene tijdschriftpublicaties - waaronder vier beeldreportages in 'de architect' heeft hij gegevens van die projecten in boekvorm gebundeld. Per project is, naast een samenvatting van de beoor deling door de Adviescommissie Expe rimentele Woningbouw, een toetsing aan de criteria van de schrijver opgeno men. Vóórin zijn de ministeriële be doelingen beknopt weergegeven, ach terin staat een beschouwing van het tot nu toe bereikte, waarbij Van Heuvel de experimenten in vier generaties ver deelt. Op die manier geeft hij aan welke projecten naar zijn inzicht het meest experimenteel genoemd moeten w or den.

Meer en meer beseft men dat een mo nument in zijn waarde ondersteund wordt door zijn omgeving. En dat op zichzelf vrij onbelangrijke gebouwen samen en in relatie met de omgeving iets waardevols op kunnen leveren. Voeg daarbij de nostalgie naar de 19deeeuwse woonbuurten, dan kon een boek als 'De kleine monumentenatlas van Nederland' niet uitblijven. De schrijver is als student in de sociale geografie aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen zo'n 125.000 km door ons land gereisd, meestal liftend, om 666 nederzettingen te beschrijven en in kaart te brengen. Zijn boek gaat voorbij aan details van de monumenten zelf. Weliswaar zijn op de kaarten alle histo rische bouwwerken apart ingetekend, maar zowel in de beschrijvingen als op de kaarten ligt de nadruk op het grotere verband. De totaliteit wordt historischmorfologisch benaderd, dus vanuit de historisch gegroeide structuur zoals die in het stratenplan tot uitdrukking komt. De eerste helft van het boek geeft per provincie duidelijke beschrijvingen van de diverse nederzettingstypen, gevolgd door korte, doch kenmerkende en inte ressante inventarisaties van de bezoch te plaatsen. Monumenten worden al leen beschreven in zoverre ze van be lang zijn voor de structuur van het ge heel. Relatief veel aandacht krijgen klei nere plaatsen, waarover elders zo lastig informatie te vinden is. Het tweede gedeelte bevat kaartjes van alle beschreven nederzettingen, ook weer per provincie gerangschikt. Mees tal op schaal 1 : 12.500, dus wel wat kriebelig. De auteur gebruikte als on derlegger stadsplattegronden en m ili taire topografische kaarten uit het mid den van de vorige eeuw. Niet alleen omdat die kaarten vaak gedetailleerder zijn dan de huidige, maar vooral omdat de monumenten zo het best in hun historisch perspectief geplaatst kunnen worden. De grote veranderingen in de middeleeuwse structuur zijn immers pas van latere datum. Die opzet heeft overigens wel zijn bezwaren ten aan zien van de bruikbaarheid ter plekke. De kaart van de binnenstad van Rotterdam stemt bijvoorbeeld in zo'n geringe mate overeen met de hedendaagse werke lijkheid, dat men zich slechts uiterst moeizaam kan oriënteren. Eigenlijk zouden in dergelijke gevallen de nieu we situaties in kleur of op transparant aangegeven moeten worden. Waar schijnlijk een te kostbare zaak. Zonder veel extra kosten had men ove

experim entele w oningbouw

■ *■ *■ *» *

Dit boek: 'experimentele woningbouw, verkenning van gerealiseerde projec ten', kan mede daardoor het meest complete overzicht worden genoemd van wat er op dit gebied is gepubli ceerd. Het is verkrijgbaar door storting van f 2 5 ,- (incl. BTW en verzendkosten) op giro 3530595 t.n.v. Ten Hagen Projec ten, met vermelding van: experimente le woningbouw.

rigens de belettering en de symbolen wat duidelijker op de kaarten kunnen aanbrengen. Het is soms echt niet meer te vinden, ook niet met de door de auteur aanbevolen loupe.

Drs. A. Steegh, Kleine m onum entenatlas van Ne derland. Formaat 15 x 21 cm, 276 pagina's, prijs f27 ,50. Uitgegeven door De W alburg Pers, Zutphen.

Maar dit is slechts detailkritiek. Laten we blij zijn met dit handzame boekje dat een schat aan informatie verschaft aan hen, die al toerend door ons land wat meer willen weten van vooral de kleine re plaatsen. De informatie betreft voor namelijk het historisch gegroeide pa troon, waarover nog weinig handzame literatuur verschenen is. Wil men meer over de monumenten zelf weten, dan moet men het Kunstreisboek voor Ne derland meenemen. Daarin zal men overigens de 19de-eeuwse woonhuizen tevergeefs zoeken. Het is te hopen dat daar ook eens een boek over verschijnt. Het hierboven beschreven boek is een eerste aanzet daartoe. Ir. J. J. M. Niesten

W onen w e lb e v in d e n Door het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde TNO, is een literatuurstudie over Wonen - sociale aspecten - welbevinden, uitgebracht. De inhoud wordt gevormd door een overzicht van publikaties over de relatie tussen wonen en gezondheid, sociale aspecten in de relatie wonen - gezond heid, een samenvatting van het litera tuuroverzicht en - aangevuld met eva luaties - ook van besproken publika ties. Leiden (071 )-150940

de architect 7 (1976) 4

Romeinsestedebouw als verhaal In navolging van het, blijkens diverse bekroningen uitstekend ontvangen boek 'De Kathedraal', heeft tekenaar/schrijver David Macaulay nu de bouw van een stad beschreven en in beeld gebracht. M et een nog grotere hoeveelheid tekeningen van dezelfde voortreffelijke kw aliteit illustreert hij de ontw ikkeling van de, fictieve, Romeinse stad Verbonica. Een beetje overdreven is de tekst, wanneer gesteld w o rd t dat om de tegenw oordige stedebouwkunde goed aan te pakken, eerst naar het vroege verleden - dus dit boek - moet worden gekeken. Hetgeen overigens niet w egneem t dat principes die de Romeinen hanteerden nu nog indruk wekkend genoemd kunnen worden. Maar het is gewoon een erg aardig boek dat, hoewel niet direct een kinderboek, wel zeer gemakkelijk toegankelijk is. Evenals bij 'De Kathedraal' zijn verta ling en bewerking verzorgd door H. Janse, hoofd van de afdeling onderzoek en documentatie van de Rijksdienst voor de Monum entenzorg. Van hem is ook nu een toevoeging, een beknopt overzicht van Romeinse bouwwerken in Nederland en België ter afsluiting op genomen. Uitgever Ploegsma te A m sterdam verm eldt alvast dat van de auteur David Macaulay, volgend jaar nog een derde deel, het verhaal van de bouw van een piram ide, zal verschij nen.

C.Z. De Stad, het verhaal van de Romeinse stedebouw, Ploegsma Amsterdam-C. Prijs f 24,90

Somber perspectief Wat moet er m et de steden gebeuren? Waar staan we, waar gaan we heen, met suburbanisatie, renovatie of recon structie van oude steden, metropolen (E m ilieu) en nieuwe steden (Almere)? Een groep deskundigen van verschillende disciplines, zij het met een zwaar accent op economie, heeft zich hier ongeveer een jaar geleden, bij gelegenheid van een sym posium aan de Vrije Universite it Am sterdam (Ruimtelijke Economie) mee bezig gehouden. Daar gehouden lezingen zijn gepubliceerd onder de te veel suggererende titel Stedelijk Pers pectief. Gebruik w o rd t gemaakt van de positieve klank van perspectief; in feite ziet het er somber uit. Bijvoorbeeld stadsvernieuwing versus rehabilitatie; een vraagstuk dat zeker ook econo misch bekeken moet worden. Prof. Dr. P. Nijkamp, Drs. R. de Groot en Drs. C. Verhage zeggen onafhankelijk van el

de architect 7 (1976) 4

kaar dat kosten-baten-analyses nogal onvolm aakt zijn. Alleen Prof. Dr. A. Hendriks en Drs. T. C. Dekker komen in hun zeer heldere uiteenzetting, 'stads vernieuwing in m acro-perspectief' ver der. Zij stellen dat in veel gevallen m ulti-criteria technieken de voorkeur verdienen. En uit hun analyse van suburbanisatie-oorzaken blijkt de onjuist heid van een verder door Ir. W. Wissing geuite constatering: 'Suburbanisatie is een natuurlijke beweging, een oer kracht, het gebeurt gewoon'. Som ber is met name hetonafw endbare gevolg voor 19e eeuwse wijken bij de ling van de opvatting van Prof. Dr. B. Kruijt. Hij acht rehabilitatie pas zinvol als het voor m instens 30 jaar gebeurt. Tegelijkertijd moeten er jaarlijks 20.000 slechte woningen van de voorraad door nieuw worden vervangen. Over 30 jaar is de voorraad dan van goede kw ali teit... Rehabilitatie is dus overbodig; al leen instandhouding economisch ver antwoord. Eigenaardig dat bij deze eco nomische beschouwingen geen reke ning w ordt gehouden met andere aan tallen te renoveren woningen bij w ij zigende financieringsom standig heden (subsidies) en dat niet berekend w ordt of de overheid voldoende subsidies kan opbrengen als de stadsvernieuwing een te wensen tem po haalt. Te wensen, ook vanuit het behoud van een bepaald voorzieningenniveau zoals drs. H. W. ter Hart aannemelijk betoogt.

C.Z. Stedelijk f 15,-

Perspectief.

Stenfert

Kroese,

Leiden

Maatafstemming? Om een bijdrage te leveren aan de discussie over het gebruikvan m odulai re coördinatie, heeft de vereniging van systeembouwers twee rapporten uitge bracht aangaande de m aatafstem m ing in de w oningbouw . Rapport 14 betreft de verticale en rapport 15 de horizonta le m aatafstem m ing.

Verticale maatafstemming in de wo ningbouw Dit rapport bevat een aanbeveling, niet de verdiepinghoogte te standaardise ren, maar de vertrekhoogte. Aan de hand van berekeningen, gebaseerd op 'voorzichtige' schattingen van het afloopeffect bij serie-produktie, komt men to t de conclusie, dat het verstandig is niet m eerdan 4standaard vloerdikten toe te laten in een maatreeks aanslui tend bij de praktijk.

en discontinu m aatafstem m ingsrooster. De samenstellers werpen de vraag op of het wel m ogelijk is op dit m om ent algemeen geldende afspraken te fo r muleren. Geconcludeerd w o rd t dat er geen basis te vinden is voor een o p ti m alisering van de horizontale m aataf stem m ing. Het gevolg hiervan zou zijn dat door een gemis aan praktische richtlijnen de bedrijven gaan investeren in divergerende ontwikkelingen. Dit kan worden tegen gegaan door per deel markt voor de eenvoudigste gevallen (eenvoudige rijtjeshuizen) een sluitend stelsel van afspraken op te stellen. De in het rapport 15 voorgestelde be naderingswijze brengt gevaren met zich mee. Wanneer het afsprakenstelsel om w o ningen met eenvoudige plattegronden te industrialiseren, ook niet gebaseerd is op de meer ingewikkelde w oning zal een veel duurdere aanpassing gemaakt moeten worden. De kans op verarm ing lijkt groot. Ondanks het feit dat zeer terecht geconstateerd w ordt dat de be hoefte aan variatie en gedifferentieerd heid groter w ordt, w ordt dit zeker niet gestim uleerd door de gedachtengang uit rapport 15. Gevreesd m oet worden dat het nieuwe ontwikkelingen in de weg zal staan. Een kritiek die beide rapporten geldt, betreft het feit dat in de beschouwing uitgegaan w ordt van traditionele bouw wijzen, w aardoor het gevaar ontstaat dat andere technieken en materialen, die zich misschien meer zullen lenen voor een industriële aanpak, in hun toepassing belemmerd worden door voorschriften afgestemd op baksteen en beton. Zo w ordt naar aanleiding van een produktie van betonnen vloerplaten, waar door standaardisatie een verbetering optrad, geconcludeerd dat het aanbe veling zou verdienen om in de V en W de maatsprong in de w oningdiepte niet lager te stellen dan 30 cm., te rw ijl dit voor andere materialen beslist niet noodzakelijk hoeft te zijn. De benadering in het rapport over de verticale m aatafstem m ing is ronduit eenzijdig, er zouden meer faktoren in beschouwing genomen moeten w o r den dan alleen de kostprijs. Het ontbre ken van een optim istisch toekom st beeld, waarin ju ist meer variatie m oge lijk m oet zijn, geeft ons weinig vertrou wen.

Jan Pesman Rob Zee

Horizontale maatafstemming in de wo ningbouw

Research Rapport nr. 14, oktober 1975, leden 10,-, niet-leden 2 0 ,- excl.BTW en verzendkosten.

Het doel was, het opstellen van verge lijkingen aangaande de toepassing in w oningbouw projekten van een continu

Research Rapport nr. 15, november 1975, leden f 10,—, niet-leden f 2 0 ,- excl. BTW en verzend kosten.

;

■t 1

frS^I

n~3 tmjjii ..

SÉ tvAV'i

£•*>*«11; ?|

fÖi'Hb. ~~T

u .mi. S r^lU

i il h>1li ï Vijf jaar geleden kwamen in Hoogeveen 115 woningen klaar, gebouwd in onderling | verschoven rijen naar ontwerp van Henk Klunder. Een interessant stedebouwkundig plan me goede woningen als aanzet tot meer herbergzaamheid. Zijn plan voor 1100 euro-inrijwoninger in Leusden w erd-gelukkig?-slechts ten dele gerealiseerd en toont naast markante vormwil oo interessante plan-technische kwaliteiten. De plannen voor Berkel en Rodenrijs en Den Helder 't Koggeschip-samen met Brinkman, Verhoeven en W itstok-w erden experimenteel verklaard door de nieuwe vormen van stedebouw met hoge woondichtheid, in laagbouw op menselijke schaal. In Den Helder volgt een nieuw plan voor een kaalslaggebied in de binnenstad. ^ Zelfstandig werkte Klunder verder, ondermeer voor Middelburg en Oud-Beijerland. In deze nieuwe plannen keren eerder ontwikkelde elementen —vaak vereenvoudigd —terug. Zo werkt' Henk Klunder aan een nieuwe woonomgeving en toont deze 'beeldreportage' een momentopname: Henk Klunder onderweg. Wim J. van Heuve

henk klunder onderweg

-nrmmii m ryy-v^ e : r^rtll**1!*ll:t, '* !j '

*# | 1 1fd B lh T fC fl

1 v

ff i

)0 E J

11.*»»

Links: een wijkje in Hoogeveen met korte rijen, onderling verschoven woningen met een flauw hellend dak onder een doorgaande nok.

Rechts: het deels gerealiseerde plan voor 1100, uiterlijk gelijke woningen in Leusden met de autobox op de begane grond onder de woningen zelf. Boven van links naar rechts: Het experimentele woningbouwproject in Berkel en Rodenrijs is meer dan een stuk stedebouwkundige vormwil alleen: een stukje menselijke woonomgeving met afwisselende binnenen buiten ruimten waar overigens ook veel kritiek op mogelijk bleef. Twee impressies van het plan voor een kaalslaggebied in het centrum van Den Helder met duidelijk aanwijsbare varia ties op het Berkelse experiment. Het experimentele woningbouwproject in Den Helder ('t Koggeschip) met eenvoudige maar beschutte woonsfeer bij een hoge bebouwingsdichtheid zonder overmatige vormwil: een eiland van herbergzaamheid in een weidse Helderse woonwijk. Voor deze drie plannen tekende Klunder, samen met Brinkman, Verhoeven en Witstok.

1Isa

'm m

W B KÈÊBk.f

m :

i::,z r

p>. '

m ••

SREJt

i - • . ' . -- .

A' ’

HG ? .': i-ï fV

?S p

4m r

•*

■

1 V -$

;

mm..m

1 .. ..... ....

SÉiPÏ§

iddelburg een eethoekje van het nieuwe J J J b u rg verrezen 38 w oningen voor : BNG. Klunder ontw ierp dit '"ird -w o n in g ty p e 'p re m ie r' voor :~ j in meerdere gem eenten van ; land, als beknopte w on ing voor “ i huishoudens (met tw ee slaapkaliters) . In de architectuur gaat de ruige _ jr van ongeschaafd en gebeits : samen met betonsteen. Stede" I ontstond een typische jnschalige w oonom geving i zo karakteristiek is voor veel voor'~~Z3 w on ing bo uw in ons land.

oud-beijerland I

oud-beijerland II

Een voor de verkoop ontwikkeld plan van veertig w oningen in plan Zuid als alternatief na een w elficht nog inte ressanter plan koopwoningen. Bij deze opnieuw onderling verschoven w oningen valt vooral de ruim telijke entree tot de w on ing op: vanaf de straat via de carport en een patio-achtige bui tenruim te kom t men aan de naar binnen geschoven vo orde ur w aardoor het binnengaan heel w at meer werd dan het passeren van een glasdeur alleen. Het plan vorm de in Oud-Beijerland Klunders eersteling van een reeks w aar aan nog geen einde kwam.

132 huurw oningen in een vereenvou digde stedebouwkundige clustervorm w aarin een voortborduren kenbaar w o rd t op het Berkelse experim ent: eenvoudiger en m inder problem atische detailering. O pvallend is het gebruik van gegolfde platen asbest-cement v o o r als dakbedekking en plaatselijke bekleding van de kopgevels. Tussen de w oningen een voetgangersgebied met parkeren terzijde van de ontsluitingsw eg. Het voetpad tussen de woningen is steeds overbouw d en gelegen achter c o lo n nades.

—

... ... ... .

»-y.

_y. ,, ,

■

, :

r - T1 ^

■

séééiès

«SSs.a. g H ilr i f' ' - ‘ ' '

l r 1?" .. IS I I I

g w ^ ïg

>-r^4

a m SwB m ■P^A^kJjn

üS sS i^s

SSSSaiBSg

' 'NpïfïE

_____

■■■■■

■■■■■ a a

Jr :\ _ A

„

r//# //i ////// L

5 § !|g |3 ' w

? a

///// « /<

r«

r a i

'A :/■■''

■

■ L

..' I f f e p 'jl

l iif M

IB flB S

• y //r m

■

.- * _

U***

•*• .:; V;'vi •*

§ m

ÏW fiö p i

S W

oud-beijerland III V®

* \ *^*--

In het ontwerp voor 360 BNG-woningen in de w ijk Oosterse Gorsen ontstond een afwisselend stuk stedebouw. De bijna noord-zuid georiënteerde blokken be staan uit twee w on ing type n : een g ro o t aantal woningen in twee lagen en plaatselijk een rijtje in drie lagen m et een doorgezette kapconstructie vb or een dakkamer m et terras. De w oningen zelf vorm en een verjgrote versie van het type 'p rem ier' w aarbij de oplossing van de kapconstructie asso ciates oproept m et het Berkelse ekperi-

MHIIIIIIIII

m ent en het project huurw oningen in Oud-Beijerland. De w oningen liggen aan voetpaden, pleintjes en m engvorm en van beide. Een deel van de woningen beschikt aan de achterzijde over een carport te rw ijl een kleiner aantal woningen over een parkeerplaats terzijde van het blok w o ningen beschikt. Hoewel het stedebouwkundige beeld rijk aan afw isseling is, lijkt het grote aan tal tot een nieuw e vorm van herhalingsm onotonie te leiden. Terzijde van de w ijk volgen nog enkele w oningen van het type 'prem ier' en een ■ ■ w o«n in«g typ! e van Klunder. ander

r i y - v

r \ i i □ m . N

□ m

In C a n a d a w a a r d e w in t e r s z o 'n 2 0 .g ra d e n k o u d e r z ijn , d e z o m e rs g e m id d e ld 15 g r a d e n w a r m e r e n w a a r h e t v a a k t w e e t o t v ie r k e e r zo v e e l re g e n t, d a a r w o n e n d e m e n s e n in

h o g e w o o n k w a lit e it , w e in ig o n d e r h o u d , la g e k o s te n e n o n b e p e r k t e v r ijh e id in a r c h it e c t u u r e n a f w e r k in g : h o u t, b a k s te e n , a lu m in iu m , a s b e s t c e m e n t . .. D a a r o m o n td e k k e n o o k s te e d s m e e r

h o u ts k e le th u iz e n . O m d a t

N e d e r la n d s e b o u w e r s d e v o o r d e le n v a n

h o u t s k e le t b o u w b e te r is o le e r t te g e n

d e z e b ijz o n d e r e N o o r d A m e r ik a a n s e b o u w w ijz e . C O F I g e e f t d a a r b ij a d v ie z e n u it d e e e rs te h a n d . O o k a a n u. S tu u r n u d e c o u p o n in e n u o n tv a n g t g r a tis d e u itg e b r e id e d o c u m e n ta t ie h o u t s k e le t b o u w .

h e t b a rre k lim a a t. En o m d a t d e z e C a n a d e s e b o u w w ijz e ju is t d e id e a le c o m b in a t ie v a n e c o n o m ie en d u u r z a a m h e id b ie d t. Z o n h u is w o r d t in 2 a 3 m a a n d e n g e b o u w d e n is d a n g o e d v o o r e e n e e u w . D a n k z ij lic h te p r e fa b - e le m e n t e n v a n h e t b e s te C a n a d e s e D o u g la s F ir t r ip le x e n C LS H e m F ir b o u w h o u t . S n e lle d r o g e b o u w ,

S tu u r m ij u w d o c u m e n t a t ie C a n a d e s e h o u t s k e le t b o u w N aam : O n d e r n e m in g : S tra a t: P la a ts : Aan: C O F I, P o s tb u s 2 4 , U tr e c h t

C o u n c il o f M

■ v

f f f ÊK

F o re s t In d u s tr ie s o f B r itis h C o lu m b ia

In C anada wonen de mensen in houtskelethuizen

mfflm

■ Hl

IBeTiB

nam

spisa

Met Canadees hout bouwen aan een betere toekomst Omcirkel A 0834 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Vraag: moeten we nu ook nog zelf de kwaliteit van een raam gaan beoordelen?

A ntw oord: daar hoeft u niet wakker van te liggen, de VM R is er al jaren mee bezig

™—

De Vereniging van Metalen-Ramenfabrikanten - de V M R - omvat de meeste producenten van stalen , aluminium en kunststoframen in ons land. In onderling overleg hebben zij eisen voor de kwaliteit van hun produkten vastge steld. De controle is aan de V M R toevertrouwd en die verstrekt aan goede produkten dit zegel:

Vereniging van MetalenRamenfabrikanten

een ijzersterk argument voor gezegelde ramen Deze mensen maken het: Alta, Den Haag Van Bentum, Jutphaas Bettenhaussen, Rotterdam Blitta, Venray Braat, Delft Brabant, Gemert D.Drenth, Groningen Duchateau, Schiedam

Gorter, Wormerveer Hazeleger, Ede Kloosterman, Heerenveen Koop, Leidschendam Kruyssen, Tilburg Lemmen.Weurt Marcé, Venlo M HB, Herveld Mohrman, Leeuwarden

Montinex Koutstaal, Ridderkerk Nordal, Ten Post NSAI, De Steeg NSI, Nijmegen N ijhuis-A lkono, Oosterbeek Nijs & Vale, Nijmegen Poke, Bergeijk 't Loo

Radeko, Holwerd Rollecate, Staphorst De Schelde, Vlissingen Schoenmaekers, Weert Slump-Fictorie, Hoogeveen Technovum, Roosendaal De Vries Robbé, Gorinchem Widam, Hoorn Wiener, Amsterdam

Omcirkel A 0897 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Segmenten

.... ■!

Informatie over produkten voor u geselecteerd door A. G. Uytdehaage

Dragend gipselement De Nederlandse architect doet er goed aan eens aandacht te besteden aan het M ulti/Elem ent. Dat is een produkt van de Noorse gipsplatenfabriek Gipsotex in Drammen die een dochterbedrijf Norgips heeft in Delfzijl. Het element is een sandwich met aan weerskanten 12.5 mm gipskarton tegen een kern van 55 mm PUR-hardschuim. In de onderste zone zijn electraleidingen opgenomen. Horizontaal en met h.o.h. afstanden van

M inder naargeestig dan het zwarte of grijze, vaak ook vervuilde platte dak zal het gekleurde dak zeker zijn. Nog plezie riger w ordt het als architecten (of hun opdrachtgevers) op het idee komen dat met het dak veel meer kan. A rthur Staal dem onstreert dat op 'n bijzonder geluk kige m anier bij het bedrijfsrestaurant van het Koninklijke/Shell Laboratorium in Am sterdam . Inderdaad: koekjes van eigen deeg, maar niettem in een lekker voorbeeld.

Sleutelkaart opent deur Een voor Nederland nieuwe toegangsbeveiliging is de deur, die per sleutel kaart open gaat. Die kaart is een PVCcodekaart waarin een m etaal-legering is verwerkt. In de wand naast de deur is onzichtbaar een sensor aangebracht, die continu een frequentie van 5 MHz uitzendt. Door de m etaallegering w ordt een bepaald gedeelte van die frequen-

Omcirkel R 0223 op de informatiekaart

Braziliaans cachet

600 mm liggen regels t.b.v. de assem blage en van allerhand bevestigingen. De kamerhoogte, tevens elementbreedte is Noors: 2.4 m; de lengte is in feite onbegrensd maar als ideale stan daard koos Gipsotex 13 m. Dit element w o rd t voor alles gebruikt, voor binnenen buitenm uren en voor plafonds. Openingen voor ramen en deuren worden er pas uit gezaagd nadat de ruwbouwdoos is opgebouwd. Theoretisch zou de plaatskeuze zelfs zo lang kunnen w o r den uitgesteld. Wanneer het M/E in het Nederlandse toelatingsbeleid past, zijn er interessante dingen mee te doen. De documentatie is in uitvoering.

Een gebouw komt optim aal to t zijn recht wanneer de inrichting functioneel en esthetisch harmonieert. Als het gaat om directiekantoren is ook het repre sentatieve aspect van groot belang. Het Braziliaanse Collectania directie m eubi lair koppelt cachet aan exclusiviteit. De ze meubelen zijn creaties van knappe m eubelontwerpers en met de hand ge maakt door uitstekende vaklieden. Door de verwerking van het edele Rio-palissander in com binatie met fraai leder maakt het m eubilair m et zijn ingelegde stroken een voornam e indruk. Zoals een goede ruim te eisen stelt aan uitrus ting en inrichting vereist ook d it first class m eubilair een royale opstelling om met elegance en w arm te te kunnen bijdragen to t een rustgevende sfeer.

tie geabsorbeerd hetgeen to t gevolg heeft dat het slot w ordt geactiveerd en de deur opengaat. De bijbehorende controlekast is d.m.v. een 75 ohm coaxiaalkabel verbonden met de sensor in de muur. De sleutelkaart m oet binnen een afstand van 200 mm vanaf de sen sor komen om het slot te activeren. Er zijn talrijke variaties in toepassing en uitbreiding van functie van de codekaart te bedenken waarmee de sleutel kaart ook van belang kan worden voor andere onderdelen van het bedrijf. Omcirkel R 0225 op de informatiekaart

Omcirkel R 0224 op de informatiekaart

Omcirkel R 0222 op de informatiekaart

f Bitumendak in kleur Met Coloriet kan voortaan het b itum i neuze dak w orden aangepast aan de om geving, de vorm en de bestemming van een gebouw. Coloriet staat dan voor grind m et een laagje Epikote epoxyhars van Shell Chemie op het dakleer. De beschikbare kleuren zijn w it, oranje, 'engels' rood en mosgroen.

de architect 7 (1976) 4

nieuw VAN GEEL multizuil Een flexibel alternatief voor wand en vloergoten Voorkom problemen...

"Neem beendroog Merbau" zeggen de deurenmakers van Van Bruchem.

Als het Merbauhout uit onze drogerij komt, mag het vochtgehalte absoluut niet hoger zijn dan 15%. Daarom vindt u nooit kromtrekkers onder de Van Bruchem-deuren. En ook andere klachten staan bij Van Bruchem op een laagterecord: twee promille gemiddeld op recente grote orders. Geenwonder,datVan Bruchemdeuren naam maken in de bestekspecificaties. Esthetisch staan ze aan de top, ze zijn nauwelijks duurder en... als een Van Bruchem deur hangt, hangt hij voorgoed. Bel of vul onderstaande bon even in, indien onze deurenfolder en prijsopgave in uw documentatie ontÂ breken.

I I Naam.

Voor u als installateur is de nieuwe Multizuil een welkome installatiemogelijkheid naast kabel-, wanden vloergoten. Het belangrijkste voordeel van deze slanke zuil is namelijk zijn flexibiliteit. In een uur plaatst u hem waar hij moet staan. En binnen een uur heeft u hem ook weer ergens anders neergezet. De Multizuil is compleet. Alles wat u wenst zit erin: 16 Amp. wandkontaktdozen, telefoon- en telexaansluitingen, zekeringen, schakelaars voor zwak- en sterkstroom, aansluitdozen en natuurlijk de complete bekabeling. Alle verbindingen naar de hoofdtoevoer lopen via het zwevend plafond. Makkelijker kan niet. De Multizuil is vervaardigd van geĂŤxtrudeerd aluminium profiel, gepolijst en naturel geanodiseerd. Hij is leverbaar in vele uitvoeringen wat betreft kleur, fabrikaat inbouwmateriaal en extra voorzieningen. Bij gebruikmaking van een geplastificeerde (meegeleverde) plafondbus, kan de Multizuil ook worden toegepast zonder verlaagd plafond. Vraag meer informatie over deze nieuwste installatiemogelijkheid. Van Geel Systems levert het u per omgaande.

Uitzagen en inzenden

i Adres. Woonplaats . Functie____

Houtindustrie Van Bruchem b.v. Veilingweg 9, Postbus 11, Zaltbommel, Telefoon 04180-3134

De Multizuil is een ideale oplossing voor elektrische aansluitingen in kantoren, werkplaatsen, scholen, winkels, warenhuizen, supermarkten, oude of historische panden en tentoonstellingsruimten.

VANGEELSYSTEMS Boxtel-Nederland, Postbus 22, Tel: 04116-4912, Telex 50105.

Van Bruchem M erbaudeuren duurzamer en nauwelijks duurder! Omcirkel A 0832 op de informatiekaart

Omcirkel A 0847 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Segmenten

Forse lichte plantenbakken Er zijn tegenw oordig technieken w aar mee magnifieke kunststofvoorwerpen gemaakt kunnen worden. Het rotatiegietprocédé is er zo een. Volgens dit procédé worden plantenbakken ver vaardigd van verschillende vorm en en afmetingen en voor diverse bestem m ingen bijvoorbeeld voor de hal, de straat en de kamer. Type Piraeus, vier kant 890 mm en 300 mm hoog, is heel

staal hebben een aantal lengte-perforaties voor natuurlijke ventilatie, gemak kelijke afvoer van condenswater, bevestigingsm ogelijkheid van kabels d.m.v. consolbandjes en voor snel en gemakkelijk uitknippen van de zijkan ten. Boordhoogte 40 m m, gemakkelijk voor ruim ten boven verlaagde pla fonds. Er zijn 5 baanbreedten, 5 hulp stukken en 5 wandconsoles. Omcirkel R 0227 op de informatiekaart

Alle landen aan de muur Er w o rd t in ons Europese wereldje nogal w at aan muurbedekkingen in behangvorm uitgedacht en vervaardigd. Een goede en vooral actuele indruk daarvan geeft de internationale collec tie van Essener Tapeten Im port GmbH.

huis van spuitgietalum inium ; de kap is helder met parelstructuur, kan ook in slagvaste M acrolon zijn. Vanwege het asymm etrisch stralend optisch sys teem is het toepassingsgebied van dit type zeer uitgebreid tem eer om dat dat systeem ook 90° gedraaid kan worden in het armatuur. Omcirkel R 0229 op de informatiekaart

Vlaslinnen is in

sSsiË' rf

Het Vlasbureau Am sterdam attendeert op nieuwe collecties jute en vlaslinnen wandweefsels m et dessins die onder ling goed te combineren zijn. Het zijnde collecties van M urlin Company die in 1967 de eerste leverancier was van

geschikt voor pleinen maar ook voor grote hallen. Korfoe is rechthoekig in verschillende maten en Cyros is rond; een buitenschaal van rond 1500 mm en 300 mm hoog. De bakken worden ver vaardigd uit w itte en bruine Polyethy leen MD; ze zijn naadloos en lekvrij en bovendien licht in gew icht en derhalve gemakkelijk hanteerbaar. Omcirkel R 0226 op de informatiekaart

Stago kabelbaan Het kabelbaansysteem Stago KB51 past tussen de bekende kabelbanen en het kabelgootsysteem KG81. Het is be stemd voor m inder gecompliceerde installaties. Daarom kon het aantal baanbreedten en de hoeveelheid hulp stukken to t een m inim um beperkt b lij ven. De banen van sendzim ir verzinkt

de architect 7 (1976) 4

Deze grootvorst in behang m eldt v ijf nieuwe collecties: Fiona 77 uit Dene marken, Sawona 77 uit Zweden, van Commercial Plastics uit Engeland de collectie May FairVinyl 77, Vinylin Color van Anneplas uit Zweden en u it Enge land nog de textielcollectie Etig Jute.

‘

Omcirkel R 0228 op de informatiekaart .-

Nieuwe lichten Professor Lindinger van de TU Hanno ver ontw ierp voor Hellux Hannover twee m odellen voor openbare verlich ting. Model QSF 439 en QSS 151 zijn beide geschikt voor 1 kwiklamp van max. 125 W en hebben ingebouwde voorschakelapparatuur. Bij eerstge noemde is de lichtverdeling vrijstralend, bij de tweede afgeschermd en asymm etrisch breedstralend. De eerste heeft kappen van slagvaste Macrolon met kathedraalstructuur en is bestemd voor representatieve toepassing, bijv. in parken, winkelcentra, voetgangers gebieden e.d. De QSS 151 heeft een

textiele wandbekleding. De hele M urlin Tasso collectie is vuilafstotend. Er zijn 12 groepen waarvan de nieuwe: Linus, Sahara, Uni, Rand en Ruta. Baanbreedte 920 m m ; textiel op crêpe papier ge lamineerd. Omcirkel R 0230 op de informatiekaart

ALUFORM niet alleen omdat het mooi is Principaal en aannemer zijn de architekt dankbaar voor zijn keuze: Aluform aluminium daken gevelelementen. De architekt heeft met Aluform voor elke toepassing een technisch- en esthetisch verantwoorde oplossing. Of de plaat nu blank, gelakt of voorzien van een folie is. Hij heeft de zekerheid dat een kwaliteit geleverd wordt die meer dan voldoet aan de voorgeschreven norm.

De principaal voelt zich gelukkig met een mooi gebouw, dat vrijwel geen onder houd behoeft. Want aluminium beschermt zich blijvend tegen weersinvloeden. De aannemer bouwt snel, want Aluform is licht en toch zo sterk dat de onderkonstruktie eenvoudig kan zijn. Duidelijk kostenbesparende faktoren. Vraag omgaand folder en prijzen. Bel 075 - 123105 voor snelle informatie. Zeven typen dak-, gevel en plafondplaten. Nieuw in het VAWprogramma is het felsdak o.a. voor praktisch vlakke daken, grote overspanningen én geen zichtbare bevestigingspunten.

Zijn tekenaars beleven plezier aan het volledige programma hulpstukken. En de bijpassende lichtdoorlatende platen maken het D r o n r a m m a knmnleet

■?

■

Noteer het desnoods op de hoek van uw tekentafel.

aluminium

Reeds meer dan 55 jaar sterk door eigen produktie, kwaliteit en service.

VAW Nederland bv Zaandam - Provincialeweg 200 Telex 11258 Omcirkel A 0893 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Segmenten

Compositie keramiek

l ......

44*

r- |l

■lij

De dessins, kleuren, form aten en kwali teiten van de nieuwe Mosa-tegels v o r men bouwstenen voor uitzonderlijke composities voor keukens, badkamers, gevels, vloeren en trappen. Met vlak, diep gekleurd glazuur, volledig decor of randdecor of met inpassing van reliëfs is heel veel variatie m ogelijk. Het kleu rengamma van in hoofdzaak zachte kleuren voorkom t het dom ineren van de tegelvlakken; andere attributen spe len daardoor actief mee in het interieur. Omcirkel R 0233 op de informatiekaart

Onzichtbaar luchtgordijn De eigenschappen van de deurluchtsluier zijn bekend: vervanging van de w inkeldeur, tegenhouden van koude of warm e buitenlucht, straatvuil en stof en beperking van stookkosten. Naarmate de afsluitende w erking krachtiger is ne men de toepassingsm ogelijkheden toe.

;

I ...... ! beveiliging, gebaseerd op het kluisdeurprincipe en kan op vrijw el iedere voordeur geïnstalleerd worden. Het is een sluitsysteem dat zowel aan de bin nen- als aan de buitenkant van de deur uitsluitend met een sleutel bediend kan worden. Het namaken daarvan w ordt onm ogelijk genoemd. Zodra een met Mul-T-Lock beveiligde deur is afgeslo ten kan een insluiper de deur niet meer forceren, die zoals bij een kluisdeur aan de vier zijden in dorpel en deurposten is vergrendeld m et door de hele deur lopende zware stalen staven. Het sys teem w ordt door de technische dienst van Mul-T-Lock B.V. geïnstalleerd.

& *«

Omcirkel R 0232 op de informatiekaart

Het gladde deurtje

Dat kan de stedebouwkundige opzet van koopcentra en de architectuur van w inkels en andere „o p e n " gebouwen ten goede komen. Daarom heeft Lüftom atic een versterkt type aan het as sortim ent toegevoegd. De luchtsluier van type 9201-1 w o rd t verplaatst met een snelheid van 11 m/s en met een kracht die op 3 meter afstand nog 4 m/s bedraagt. Technische specificaties w o r den (ook van de overige typen) op aan vraag verstrekt.

De laatste beveiliging in de w oning is een kluisje, zowel tegen indringers als tegen brand. De Zwitserse Minisafe, thans in Nederland, is een kastje van 400 x 215 x 120 mm (b x h x d) dat aan een spouw- of draagm uur kan worden vastgezet of er ingemetseld. Het b ij zondere is het ronde deurtje van 158 mm diameter, dat 1500 gram weegt. In het midden zit een sleutel- of cijferslot.

Bij het openen w ordt het deurtje com pleet weggenom en; er scharniert niets. Op het spiegelgladde oppervlak is een ring van zachte kunststof aangebracht die bij geweld breekt of sm elt waarna het gladde deurtje nergens meer hou vast biedt. Indien situaties dat vergen kan het deurtje direct worden vervan gen. Sleutels en sloten worden in Z w it serland geregistreerd. Omcirkel R 0234 op de informatiekaart

Omcirkel R 0231 op de informatiekaart

Wonen achter de kluisdeur Wanneer bij w oningen behoefte be staat aan extra beveiliging aan de huis deur dan bestaan daarandere m ogelijk heden voor dan alleen het voordeurslot. Mul-T-Lock bijv. is een voordeur-

de architect 7 (1976) 4

+ *

H IM

r : : iiii

: ii;:i

:::

ilftfelg

m bs

sisn

PHS1

;

sprankelend romaans

neroma voor nieuwbouw en renovatie mèt zekerheid: 30 jaar garantie Verkoop via de bouwmaterialenhandel

Nu het dak steeds meer aandacht krijgt en het ’spel’ met kleur, reliëf en hellingen aktief gespeeld wordt, nu komt ook de Neroma dakpan volledig tot z’n recht. De romaanse vorm en de heldere tinten geven het dak een levendig karakter, terwijl de sterkte en de kleurbestendigheid door de vervaardiging uit door-en-door hetzelfde materiaal gewaarborgd zijn. De klassieke vorm maakt

de Neroma pan ook bij uitstek geschikt voor renovatie en er is dan ook - in overleg tussen principalen, architekten, bouwers en RBB - reeds aan de daken van duizenden woningen en andere gebouwen opnieuw ’vorm en kleur’ gegeven. Nadere gegevens, ook omtrent de pannen Leistone, Markant, Stonewold en Sneldek, op aanvraag vrijblijvend.

RBB verkoopkantoor BV postbus 29 Montfoort telefoon 03484-2324 Omcirkel A 0881 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

ingenieuze enitor-ideeën

Zo’n simpele spouwstrip van Enitor is eigenlijk ’n ingenieuze waterkering! ► Enitor heeft ’n enorm assortiment maatprofielen. Sommige daarvan direkt uit voor raad leverbaar, maar de meeste op maat gemaakt - helemaal naar het eigen ontwerp van de klant. Toch voeren wij maar twéé spouwstrips: met één of met twee omgezette kanten. Omdat de praktijk heeft bewezen, dat deze twee ingenieus ontworpen water keringen voor vrijwel alle toepassingen vol doen. ^ Vocht is de grote schrik van de bouw. De Enitor spouwstrip voorkomt definitief het optreden van vochtige binnenmuren en rot ting van kozijn en spouwlat en heeft als bij

komend voordeel, dat hij een ideale tochtwering is. ► Enitor spouwstrips worden geleverd in de standaardlengten van 2,65 en 4,10 meter. Maar natuurlijk is elke afgepaste lengte moge lijk. Hij is voorts vervaardigd van hard pvc en spijkerbaar. Mocht u tóch nog andere ideeën hebben over spouwstrips, dan maken wij gewoon uw eigen model en ontwerp! Over spouwstrips, maar óók over alle andere (maat)profielen ligt er uitgebreide informatie voor u klaar. Even de bon invullen, mensen!

enitor maatwerk in profielen ENITOR BV POSTBUS 1 BUITENPOST TELEFOON 05115-1700*

BON

TELEX46036

Zonder goede spouwstrips met een uitgekiende pasvorm is de bouw nergens. Want vocht is de grote schrik van ons allen. Als de Enitor-spouwstrips werkelijk zo goed zijn, stuurt u mij dan meer informatie. Ook over uw verdere programma van maatprofielen! Naam:_________________________________________________________ Beroep/Funktie:_ Adres/Firma:__ Plaats:________

Uitknippen en in open envelop - zonder postzegel - opsturen aan: Enitor b.v.,Antwoordnummer 328, Buitenpost 3

De grote Enitor profielen-katalogus is een onmisbaar stuk bouwgereedschap. Vraag ’m dus meteen aan! Omcirkel A 0843 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Voorbedrukte tekenbladen (met of zonder ophangband) ook met niet-reproducerende isometrische lijnen

Zelfklevende onderhoeken voor calques op ieder formaat

Bedrukte tekenfilm maat- en scheurvast

Ahrend-Globe Hilversum, postbus 105, tel. 0 2 1 5 0 -3 93 33, telex 43684 ahrgl SCH AAL DATUM PROJECT

GET. GEC. BLAD

ONTWERP

Omcirkel A 0827 op de informatiekaart

•4 -

• M et de brandvertragers en spaart u levens en geld -

Als het om brandpreventie gaat, zijn halve maatregelen net zo goed als geen maat regelen. Daarom ontwikkelde Desowag-Bayer PYROTECTS30 en PYROMORS: de hele maatregelen.

KUNSTSTOFPL2-3068

VENTILATOREN

CENTRIFUGAAL -VENTILATOREN Standaard series van:

P.V.C. - POLYETHEEN POLYPROPEEN Capaciteiten tot 100.000 m3/h Opvoerhoogten tot 180 mm w k.Ap stat.

Twee schuimvormers, die brand nauwelijks kans geven. Door PYROMORS blijft hout veel en veel langer onaangetast, en PYROTECT S30 beschermt staal op uiterst effectieve wijze, zodat een constructie aanzienlijk langer onvervormd blijft. Hierover zijn natuurlijk konkrete gegevens beschikbaar. U kunt deze keurings rapporten vrijblijvend aanvragen bij TOTTE & CIE.

Pyrotect en Pyromors de hele maatregelen!

SOLVAY

COLASIT - HOLLAND B.V. Postbus 1105 tel. 073-124001 's-Hertogenbosch Omcirkel A 0835 op de informatiekaart

TOTTE & CIE Postbus 196- Schiedam Tel.010-151833 Omcirkel A 0889 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

21vragendieUzoumoeten stellenalvorens eenkeukentekiezen. Hoe k u n t U te w e te n kom en, w elk e k e u k e n b e a n tw o o rd t a a n de h o g e e isen d ie U ste lt: zo w el w a t h e t o n tw e rp , de k w a liteit, als w a t de in d e lin g b e treft? D oor de v o lg en d e v ra g e n te ste lle n : vraag 1 : Hoe v aak is d it m od el k e u k en in d e afg elo p en jaren, gew ijzigd? (Een v e e lv u ld ig e e n sn elle w ijzig in g v a n een m o d el k an ero p w ijzen, d a t e e n k e u k e n n ie t v o ld o e n d e u itg e te s t is.) vraag 2: Hoe lan g w o rd e n e r nog e le m e n te n n a g ele v erd ? (P o ggenpohl c o m p le te e rt n u nog k e u k en s, die al 20 jaar in g e b ru ik zijn.) vraag 3: E en k eu k en m o e t de w e rk z a a m h e d e n v erg em ak k elijk en , zo d at h e t p lezierig blijft om in e en k e u k en te w erk en . K an m e t deze k e u k e n h e t w e rk zo ra tio n e e l m ogelijk w o rd e n v e rrich t? [P o ggenpohl k reeg de g o u d e n m ed aille voor h e t o n tw e rp e n v a n ra tio n e le keukens.) vraag 4: L open lad en , a n d e re u ittrek b a re elem en ten , u itsc h u ifb la d e n m e t te lesco o p rails op m e ta le n la g e rs of op lag ers v a n k u n ststo f? (O pdat de la d e n bij elke b e la stin g g em ak k elijk en zo n d e r m o eite k u n n e n w o rd e n bew ogen.) vraag 5 : Is elke a c h te rw a n d a a n b e id e zijden v a n ee n laag k u n sth a rs v o o r zien, en d a a rd o o r b e sc h e rm d te g e n v o ch t? (B ijzonder b e lan g rijk in n ie u w b o u w w o n ingen.) vraag 6: S p rin g en de a c h te rw a n d e n zoals bij P o g g en p o h l - in, w a a rd o o r een g o ed e lu c h tc irc u la tie m o gelijk w o rd t? vraag 7 : Hoe b e te r d e s p a a n p la a t is, d e s te d u u rzam er, so lid er is d e keu k en . En h o e h o g er h e t p e rc e n ta g e k u n s t h a rs in d e s p a a n p la te n is, d es te b e te r is d e kw aliteit. B estaan de s p a a n p la te n v o o r d eze k e u k e n u it m e e r d a n é é n laag en is h e t p e rc e n ta g e k u n s t h a rs h o o g genoeg? [P o g genpohl g e b ru ik t e x tra d ic h t g e p e rs te sp a a n p la te n d ie u it d rie lag e n b e s ta a n en ee n hoog p e rc e n ta g e k u n s t h a rs b evatten.) vraag 8 : V in d t U ook, d a t e e n b ijzo n d e r d ik w e rk b la d de k e u k e n een fra a ie r a an zien geeft? V erg elijk t U m a a r: w e rk b la d e n v a n P o g g en p o h l zijn 40 m m dik, a a n b eid e zijd en belijm d, z o d a t ze n ie t k u n n e n k ro m tre k k e n ; en e r g e e n v o c h t in k a n trek k en . vraag 9: W o rd en bij deze k eu k en o n d e r d e w a n d k a ste n lich tlijste n m ee g elev erd , zo d at w e rk e n bij een

in d ire k te v e rlic h tin g m ogelijk is? Zijn ze u it é é n stuk, zijn ze v a n h etz e lfd e m a te ria a l als h e t fro n t en w o rd e n ze z o n d e r p rijsv e rh o g in g g elev e rd ? [D oorlopende lic h tlijsten v a n h etze lfd e m a te ria a l o g en b e te r - en zijn b e te r te g ebruiken.) vraag 1 0 : P o g g en p o h l v e rk re e g h e t zo b e g e e rd e p re d ik a a t „G oede v o rm g e v in g ” v o o r w eerg a lo z e o n tw e rp en . V in d t U ook, d a t zo 'n o n d e rsc h e id in g e e n rol zou m o e te n sp ele n bij de keu ze v a n e e n keu k en ? vraag 11: W elke w e rk h o o g te h e e ft deze k eu k en ? Om z o n d e r v e rm o e id te ra k e n te k u n n e n w erk en , is d e ju iste - o p de lic h a a m sle n g te afg e ste m d e - w e rk h o o g te v a n d e o n d e rk a s te n b elan g rijk . P o g g en p o h l h e e ft v a stg e ste ld , d a t de fy sio lo g isch ju iste w e rk h o o g te bij g e m id d e ld e lic h a a m sle n g te 90 cm b e d raag t. vraag 12: B ren g t m e n een h o g e re prijs in rek en in g , als e e n afw ijk e n d e w e rk h o o g te (tu ssen 80 en 90 cm) g e w e n st w o rd t? P o g g en p o h l b ijv o o rb eeld d o e t d a t niet. vraag 13: Is d e p lin t g e n o eg te ru g g e b ra c h t, o p d a t m e n bij h e t s ta a n g e n o eg v o e tru im te h eeft? [In e e n P o g g en p o h l-k eu k en is er g e n o e g v o e tru im te -12 cm om p re cie s te zijn.) vraag 14: H eb b e n d e w a n d k a s te n v a n d eze k e u k e n m a a r één le g p la n k en d a a rd o o r v ak k en , d ie n ie t o p tim a a l g e b ru ik t k u n n e n w o rd en ? H et D uitse In s titu u t v o o r H u ish o u d k u n d e h e e ft v astg e ste ld , d a t v a k k e n d ie h o g e r zijn d a n 25 cm v e rk w is tin g v a n ru im te b e te k e n e n , o m d a t m e n k e u k e n g e re i en p a n n e n g ew o o n lijk n ie t h o g e r stap elt. (W an d k asten v a n P o g g e n p o h l in s ta n d a a rd u itv o e rin g h e b b e n tw e e le g p la n k e n - z o n d e r p rijsv e rh o g in g d e v a k k en zijn n ie t h o g e r d a n 25 cm.) vraag 15: H oe h o o g lig t h e t o n d e rste v a k v a n d e o n d e rk a stje s b o v e n d e vloer? Om n ie t zo o n g em ak k e lijk d iep te h o e v e n b u k k e n , lig t bij P o g g e n p o h l h e t o n d e rs te v ak 23 cm b o v e n d e vloer. vraag 16: Is d e v oorzijde v a n d e p lin t u it é é n stuk, en g em ak k elijk te v e r w ijd eren ? (Uit één stu k om v o e g en te verm ijd en , w a a rin altijd v u il g a a t z itten . Te v e r w ijd e re n om d a a ro n d e r te k u n n e n sch o o n m a k e n . D it is b elangrijk, w a n n e e r e r w a te r o n d e r d e p lin t loopt. E en m a g n e e t-slu itin g z o rg t er bij P o g g en p o h l voor, d a t m e n d e p lin t g em ak k elijk k a n v e rw ijd e re n e n ook g e m ak k elijk w e e r k a n p laatsen .)

vraag 1 7: B e staat de m o g elijk h eid om p lin tla d e n in te b o u w en ? (W aarom zou U deze ru im te n ie t n u ttig g e b ru ik e n ? De ru im te is u itste k e n d g e sc h ik t om d in g e n o p te b e rg e n , die n ie t al te v a a k w o rd e n g ebruikt.) vraag 18: Zijn d e g aatjes rijen (w aar d o o r U d e k a ste n n a a r k eu ze k u n t in rich ten ) afg ed ek t? D at is h y g ië n isc h e r. vraag 1 9 : F u n c tio n e re n de v e re n d e sc h a rn ie re n v a n de d e u rtje s p a s k o rt v o o r ze d ic h tsla a n ? En nog ru s tig ook, n ie t m e t e e n ruk, z o d a t de d e u rtjes n ie t d ic h tk n allen . vraag 20: K u n n en w a n d - en o n d e r k astjes g o ed a fg e ste ld g e p la a ts t w o rd e n ? E en g o ed e k e u k en m o e t ook d a a r g o ed zijn w a a r h e t n ie t d ire k t opvalt. K eukens, w a a rv a n d e w a n d - e n o n d e r k astjes m e t ho u t- en k a rto n re ste n m o e te n w o rd e n o p g ev u ld , k a n m en n au w e lijk s als g o ed k w alificeren . Bij d e P o g g en p o h l-k eu k en s w o rd e n de o n d e rk a stje s d .m .v . 4 p o te n m e t een in g e b o u w d e sc h ro e fd ra a d w a te rp a s g e p laa tst, te rw ijl de w a n d k a stje s in d rie ric h tin g e n k u n n e n w o rd e n bijg esteld . vraag 21: W elk e k a stb re e d te n k u n t U a a n b ie d e n ? Of d e a a n w e z ig e ru im te o p tim a a l k an w o rd e n g e b ru ik t, h a n g t v o o r een b ela n g rijk d eel v an h e t ra s te rs y ste e m v a n d e k e u k e n af. [P o g g en p o h l le v ert k a ste n m e t een b re e d te v a n n a a r keu ze 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 60, 70, 80, 90, 100 en bij een p a a r ty p e n m e t een b re e d te v a n elke m a a t tu s s e n 20 en 49 cm.) U z u lt o n g e tw ijfe ld m e er o v er h e t P o g g e n p o h l-k e u k e n p ro g ra m m a w illen w eten . V raag de sp e c ia le ■■■■■■■■nn a rc h ite k te n m a p o v er Illllljltil]lllll]' P o g g en p o h l-k eu k en s

a*" *>ij:

keukendesign

P o g g e n p o h l N ed erland , P o stb u s 44, D alfsen (Ov.) T elefoon (05293) 2128.

P o g g en p o h l in E u ro p a N ed erlan d , D alfsen. Tel. 05293-2128 F rankrijk, Parijs. Tel. 52235-38 E n g elan d , L onden. Tel. (1) 9491272 O ostenrijk, G u m p o ld sk irc h e n . Tel. 6454 Z w itserlan d , Bern. Tel. 228844 België, B russel. Tel. 660.19.43 L u x em b u rg , E sch /A lz e tte . Tel. 52359 Italië, M ilaan. Tel. 317651 Spanje, P am p lo n a. Tel. 234150 Z w eden, M alm ö. Tel. 113160 D en em ark en , A alborg. Tel. 137799

Omcirkel A 0878 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Een begrip voor de doe-het-zelver en onmisbaar voor de bouw

Wonderlijk vulmiddel voor vakman en gezin Kant-en-klare kunstharspasta met super hechtkracht

EER5T IN COB O UN K'JKEN.

■ n g

Alleen vóór gebruik de pasta even goed omroeren en zonodig enkele druppels water toevoegen

4' W L t-LEN P L A M U H E n Ka n t - e n - k l a a R ’«Xjden

k eram iek, antiek. H echtvulling tussen hout en steen (leggen plavuizen). H echting aan elk m ateriaal, droog of vochtig, ook aan m etaal of glas. Ideaal voor han d en arb eid . En d it is nog m aa r een greep u it de g eb ru ik s aan w ijzin g in elke pot of em m er, onder h et deksel.

Eindeloos vele toepassingen zo w el buiten als binnen o.m. h o u tro t herstellen, b e to n re p a ratie, rag d u n pleisteren, dik plam u ren , b ijw erk en stopverf. U itv lakk en tra p tre d e n of vloe ren. A fdichten lek balkon, goot, scheuren of kieren, ook om leidingen. H erstel n atu u rstee n ,

Nu g em ak k e lijk er èn vlugger èn b eter: stoppen, afdichten, ragdun pleisteren, dik plamuren, uitvlakken, opnieuw voegen enz. m et

EN DOM IN CO B O UN MAGAZINE

Omcirkel A 0850 op de inform atiekaart

P O R IO H

dè oplossing voor d efinitieve re p a ra tie bij onderhoudsw erk, re s tau ra tie, renovatie, vern ieu w b o u w en nieuw bouw . Op internationaal niveau te Londen bekroond met "The Blue Ribbon”. K rim p t of sch eu rt niet, slijtv ast en b lijvend taai-elastisch. A lkali-, electroliet-, dooizout-, olie- en zuurbestendig. O nschadelijk voor de han d en en h oudbaar, ook bij aangebroken pot of em m er. V erpakkingen: 4 x 5 kg; 8 x 2 kg; 18 x 1 kg of 27 x 0,6 kg Uw vaste groothandel heeft het. Producent: F ijn zan d bv, H ilversum , tel. 02150-47547, telex 43103 Omcirkel A 0846 op de inform atiekaart

fW'j.iij’tw ni mS busgang [ausgang

mm Ijevert3jd en levertijd. Havaro-zonwering

leenterooktwee Snel en extra snel Wij a fh o u d e n an* Wan, U nebben de

de oplossing voor uw lichtproblemen

Uitgekiend licht is beter licht.

Lighting Nederland b.v. Minervalaan 19. Amsterdam-Z. Show-room: Minervalaan 19. Telefoon: 020-71 72 66. Uitgebreide dokumentatie wordt u op aanvraag toegezonden.

Omcirkel A 0844 op d e inform atiekaart

i werkschema o.a. door passen : “ idt voor ons hele lever,ngsprogramma.

Architektuur heeft licht nodig. Wij leveren armaturen, verlichtingssystemen, technische lichtadviezen en internationale ervaring. Onze lichttechnische afdeling geeft u adviezen waarmee uw idee omgezet kan worden in perfekt licht.

Zonwering

auojw 1s s t Omcirkel A 0853 op de inform atiekaart

de architect 7 (1976) 4

knapoverspannen? Nemaho gelijmde spanten zijn altijd het oersterke recept! Hout, dat kreatieflevende bouwmateriaal is opnieuw „in”. Zo zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden tot zwaar en licht overspannen door middel van gelijmde houten spanten groter dan ooit. Want Nemaho verbindt zijn klinkende naam en grote know-how in hout aan de stormachtige ontwikkeling van lijm- en verbindingstechnieken. Het resultaat? Nemaho dragende spantconstructies naar maat! Die over treffen zelfs de hoogst gespannen verwachtingen ... Méér weten over dit bouwmateriaal met ver-dragende consequenties? Bel Nemaho!

knapin overspannen!

VÉL* *■ * wmrnamxï mma

... NTi .^ji.

- f ‘H

m I

;

'j t

tfS M fc -

- " * :

Üan

B.V. „NEMAHO” houtconstructies. Postbus 26, Zaagmolenpad 45, Doetinchem. Tel. 08340 - 2 66 41. Telex: 45126

Omcirkel A 0872 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

M ooier m e t NOEPLAST

Geautom atiseerd kunst-en vliegw erk.

pi'.;- '.'i lOsïÉf f

_____ Als je niet beter weet lijkt het een eenvoudige zaak, zo’n geautomatiseerde bluseenheid. Niets is minder waar, want een auto matische blusinstallatie, die voor de volle 100% bedrijfszeker

-m % m

rn m

s*:. ~% /i .

* *

**r .

mmm

MOl In de moderne architektuur wordt grote aandacht besteed aan sierlijke struktuuroppervlakken. De fraaiste betonstrukturen kunt U vervaardigen met NOEPLAST bekistingmatten. De kenmerken zijn: • Grote keuze uit vele artistieke strukturen • De matten zijn vervaardigd uit kunststof en zijn speciaal geschikt voor veelvoudig gebruik • De matten kunnen gebruikt worden op bekistingmallen in de betonfabriek en op de bouwplaats • Formaten van 1x1 m ,lx3m tot 3x10m in één stuk • Speciale strukturen zijn ook leverbaar Vervaardig óók met NOEPLAST mooie betonstrukturen. Wij zenden U graag prijzen en documentatie toe. Onze foto toont een balconplaat vervaardigd met de NOEPLAST-struktuur type »Boston«. Afbeelding 1 »Rome«,2 "Amsterdam's 3 »Salzburg<<.

2 4 uur per dag uw compressoren - computers - schakel ruimten of welke vitale delen van uw bedrijf ook beschermt, eist veel. Het vereist een kennis van zaken, zoals Saval-Kronenburg die bezit. Saval-Kronenburg heeft zich namelijk al vele jaren gespecialiseerd in automatische blusinstallaties en met nadruk op gasblusinstallaties (deze veroorzaken namelijk geen waterschade). Saval-Kronenburg b.v. staat met haar eigen ontwerp-, fabrikageen montage- afdelingen borg voor een optimale blus-eenheid.

Saval-Kronenburg al meer dan 5 0 jaar de brandmeester In te r n a tio -m ü lle r

N O E -B e k is tin g te c h n ie k b.v. V lie ts k a d e 9 ,2 8 1 6 A rk e l T el. (01831) 1945*, T e le x 2 3 7 8 8 Omcirkel A 0873 op de informatiekaart

g ro e p

§ saval-kronenburg b.v. vestiging Breda Haagweg 241-243 - postbus 3343 - telefoon 076-122081 - telex 54369 vestiging Hedel Parallelweg 3 - postbus 1 - telefoon 04199-1241 - telex 50136

Omcirkel A 0884 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Met FOAMGLAS is o la tie b e n t u v o lle d ig u it d e b ra n d .

%1 |H p Uit TNO-rapport no. B.V. 69-21 : „het materiaal werd op onbrandbaarheid onder zocht overeenkomstig hoofdstuk A van de norm NEN 1076. De zes proefstukken voldeden aan de in punt 7 van voornoemd hoofdstuk gestelde kriteria voor onbrand bare materialen. FOAMGLAS® kan als „onbrandbaar” worden geklassificeerd.” Goed om te.weten voor bouwers, plannenmakers en verzekeraars: met FOAMGLAS® valt u in het basistarief Klasse 1. FOAMGLAS® is wellicht de beste en ook de veiligste isolatie die u kunt kiezen; vraag eens volledige dokumentatie aan. Mondriaanlaan 10, Nieuwegein, Tel. 0 34 0 2-5241, Telex 40331.

□ Stuur mij volledige dokumentatie. □ Laat een van uw adviseurs mij bellen voor een afspraak, (gewenste aankruisen) B edrijf/Instelling/Bureau______________ _ _____________________ T.a.v.___________ Telefoon______________ Tst____________ Adres________________________________ Plaats____________________________ _ vPenP P 4 9 9 /7 6 .

r n f l U p i lip®

(Opsturen in ongefrankeerde envelop

I UHIvluLnU aan: Pittsburgh Corning Nederland b.v.,

multicellulaihe GLAs.soLATiE ■

PITTSBURGH CORNING NEDERLAND

antwoordnummer 423, Nieuwegein).

® FOAMGLAS en PC zijn gedeponeerde merken in de V.S. en andere landen.

Om cirkel A 0880 op de in fo rm a tie k a art

de architect 7 (1976) 4

Bouw en renoveer met

Lood gaat langer mee dan het gebouw, is duurzaam, onderhoudsvrij en makkelijk en snel te verwerken. Lood houdt zijn waarde. Lood is het betrouwbaarste materiaal voor vochtwering en afvoer. Experimenteer niet onnodig met zo'n belangrijke zaak als vochtwering.

Neem meteen het beste, neem lood Publicatievan de Stichting Informatiecentrum Bewerkt Lood, Plantage Middenlaan 58, Amsterdam 1004 Omcirkel A 0890 op de informatiekaart

Geef ze een dak onder de voeten ! Een goed begaanbaar dakterras vergroot het nuttige oppervlak van een gebouw aanzienlijk. Zoontjens dreentegels zijn er voor gemaakt, van normaal beton ! Snel te leggen zonder extra onderdelen. Het gesloten bovenvlak biedt algengroei geen houvast. Ruime uitsparingen opzij en in het ondervlak vormen een wijd labyrinth van gangen

waardoor hemelwater gemakkelijk afvloeit en onbelemmerde ventilatie de snelle droging van het dakvlak bevordert. Dezelfde profilering zorgt bovendien voor een laag gewicht per vierkante meter. Met Zoontjens dreentegelsÂŽ maakt u eenvoudig een vloer meer.

zoontjens beton bv Galjoenstraat 65 - 74 Tilburg 013-32 00 67 *

zonder dakplas een vloermeer

Omcirkel A 0898 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Het Nieuwe Ventileren zinswoningen en leverde reeds tienduizenden installaties. De ervaringen zijn verw erkt in geperfektioneerde nieuwe apparatuur, aangepast aan de eisen van het toekom stige bouwen (NEN-normen 1087 en 1088).

Nieuwe vrijheid Het Itho Centraal Ventilatie systeem voor Eengezinswonin gen (CVE) is gebaseerd op een centrale, onder het dak geplaatste afzuigunit die door middel van metalen kanalen de ventilatie in een aantal vertrekken kan regelen ongeacht hun situering (ook bij renovatie). Dat geeft u meer vrijheid bij de indeling van de woning. Een tweede vrijheid is dat u dit zelfs binnen de laagste budgetten kunt realiseren, omdat kostbare kanalen voor natuurlijke ventilatie kunnen vervallen en het aantal dakdoorvoeren wordt beperkt.

Nieuwe mogelijkheden Nieuwe apparatuur biedt nieuwe mogelijk heden. Vraag de interessante, uitvoerige dokumentatie aan, w aaruit u tal van mogelijk heden kunt destilleren en schakel vroeg tijdig Itho’s gespecialiseerde projektgroep in voor een volledig uitgew erkt advies.

Nieuwe vondsten Itho introduceerde enkele jaren geleden het Centraal Ventilatiesysteem voor Eenge

Een fijne neus verdient’t b este.

Afzuigrooster type VN:

Afzuigunit type CVE 3 2 : - aanzienlijk vergrote afzuigkapaciteit - hoog rendement door uitgekiende aëro dynamische konstruktie - voorzien van vier aanzuigopeningen, waarvan één geschikt voor kanalen È 0 125 of 150 mm en de drie overige P voor kanalen o 80 of 100 mm - vervaardigd van slagvaste vlamdovende kunststof - montage in elke stand mogelijk - twee snelheden

- arbeidsbesparende montage (sekondenwerk!) door fabrieksmatig ingestelde luchtdoorlaat en bevestiging door klemkonstruktie - voorzien van stof- en vetfilter (uitwasbaar)

Motorloze afzuigkap type WK 1: - hoog rendement - voorzien van onverslijtbaar metalen vetfilter - uittrekbaar vangscherm voor optimale effektiviteit - ingebouwde verlichting

n 'ïiiiu iiïu ^

◄ H TF> v en tilatietech n iek Itho B.V., Postbus 21, Schiedam. Tel. 010-260340.

Omcirkel A 0861 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

iliiiii

HAITSM A doetgeen half w erk !

Half werk belemmert de voortgang van water-, wegen en utiliteitsprojekten. Vanaf het begin Haitsma inschakelen is ekonomischer. Kent het klappen van de zweep. Uit praktische ervaring, uit geschoolde kennis. Van fundering tot hoog ste punt. Voor ’t betere werk!

funderingswerken • groot-producent van prpfab heipalen • uitvoerder van heiwerken in binnenen buitenland • brede know-how en geavanceerd machinepark.

prefab betonelementen . snelle levering van prefab betonelementen . zowel in voorgespannen als met zachtstaal gewapende uitvoering . vakkundige montage van bovengenoemde elementen • voor water-, wegen- en utiliteitsbouw in binnenen buitenland.

kunststof-ramen, deuren, kozijnen

Nieuw e Oplossing: Draadpaal Bij de Pac Pole van Tehalit komt de energie van boven. Gevaar lijke en ontsierende kabels en verlengsnoeren zijn daarom verleden tijd. Het Pac Pole systeem, dat bestaat uit een koker (met gescheiden kana len) van geëloxeerd alumi nium waarin kontaktdozen kunnen worden onderge bracht voor telefoon en sterkstroom, blinkt uit door de fraaie vormge ving. De oranje opbouwsets voor inbouwdozen zijn leverbaar in enkel voudige o f viervoudige uitvoering. De Pac Pole kan op elke gewenste plaats snel worden geïnstalleerd en indien noodzakelijk gemakkelijk worden verplaatst. Elke werk-unit beschikt met een Pac Pole over een eigen energie- en kommunikatie-voorziening. Het Pac Pole systeem is bijvoorbeeld u it stekend toe te pas sen in kantoren, laboratoria, super markten en waren huizen. Voor uitgebreide informatie:

• doordachte fabrikage en deskundige montage • kleurecht, onderhoudsvrij, warmte- en geluidisolerend, hygiënisch • duurzaam in de meest agressieve omgeving • voor nieuwbouw en renovatiebouw • meedenken bij 't zoeken naar nieuwe konstrukties.

HAITSMA BOUWINDUSTRIE Harlingen Kanaalweg 14 - Postbus 48 - Tel. (05178) 3541 - Telex 46014 Fabrieken te Harlingen, Amsterdam, Kootstertille/Fr. en Buitenpost.

HBI Omcirkel A 0851 op de informatiekaart

TECHNISCH HANDELSKANTOOR .LLOYD’ b.v. Postbus 5252 - Nieuwe Duinweg 22 Telefoon 070 - 544002 telex 31705 D en Haag.

Omcirkel A 0868 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

^IIIIIIIHII

lllllllllf

..4 ,rir.nr.V

W M i

xöx*è% :x ::::: iM v w m iis m -

M SSM Mi &&

schreeuwen om ISOLATIE

^vvv.

De hoeveelheid geluid, die in deze tijd 'per woning’ geproduceerd wordt en door voortdurende toename van de ’elektronische kapaciteit’ nog groeit, ’schreeuwt’ om betere isolatie. Eén van de middelen daartoe is de spouwbouwmuur van twee B2 lichtbeton blokken, dik 14 cm (moduul) of 15 cm (’traditioneel’), met daartussen een 3 cm spouwtje. Als deze konstruktie in schoon metselwerk wordt uitgevoerd kan één ’raaplaag' binnenin de spouw het isolerende vermogen van het pleisterwerk afdoende kompenseren. Bredero Beton verstrekt hierover op aanvraag alle gewenste inlichtingen. c n

Bredero Beton bv Postbus 26 Maarssen telefoon 030-440241

Omcirkel A 0833 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Omcirkel A 0854 op de informatiekaart

Mico-steel

a prefab fireproofing system Micosteel is een prefab paneelisolatiesysteem t.b.v. brandschadepreventie bij staalkonstrukties. Het is een o.i. voor dit doel revolutionaire wijze van isoleren, dat berust op volledig in onze werkplaatsen geprefabriceerde plaatstalen panelen, met een ingelijmde isolerende vulling van keramisch gebonden vermiculiteplaten. Micosteel biedt een duurzame, mechaÂ nisch sterke isolatie, alsmede een optimale brandwerendheid bij een minimale isolatiedikte. De uitvoering geschiedt door

onze afdeling isolatie. Brochureâ&#x20AC;&#x2122;s en TNO-rapporten zenden wij U op aanvraag gaarne toe.

van der linden &veldhuis fnl handel bv george stephensonweg 21, postbus 232, vlaardingen, tel. 010-357044, telex 23012, depots: zaandam en groningen. Omcirkel A 0867 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Indelengte,hoogteofbreedte

| | |

H et produkt van lengte x breed te: vierkante m eters. En als het om veel vierkante m eters gaat, w erkt Bailey m et â&#x20AC;&#x2122;n produkt d at zeer breed bouwen mogelijk m aakt: konstruktie-staal. â&#x20AC;&#x2122;n Resultaat van bouwen m et Bailey: de veiling te Honselersdijk (foto boven). De hoogte in moesten we bij U.K.F. in Rotterdam (foto rechts). Twee uitersten die we het vermelden waard vinden. Voorbeelden van de zeer uiteenlopende oplossingen die m et staal mogelijk zijn. Ook de moeilijkste konstruktieplannen worden door ons projektburo snel in werktekeningen omgezet. Kompleet m et alle berekeningen.

N aast nieuwbouw werkt Bailey mee aan renovatie en rekonstruktie. En is ook gespecialiseerd in kranenbouw. Voor de finishing-touch van gekompliceerde werken zorgt dochterbedrijf Mio, dat tevens aktief is in het fabriceren en m onteren van spiltrappen, balkonhekken e.d. W ilt u meer informatie? Bel Bailey. Dan ontvangt u het Bailey-boekie met meer staalstories. En de lange lijst m et referenties, die door zijn inhoud veelzeggend is.

] BAILEY [

Bouwen met Bailey = sterk in staal. BAILEY, Lekdijk 266a, Nieuw Lekkerland. Tel. 01848 -19 22. Omcirkel A 0828 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

vB»«/»M .nunE<^N n.^r^u~rrri[W * * » » « < )...« Iidi—i i:so i*m fr*J t-ftU U y .

#Ét§P ia

-1

Bel O ldenstijn } en u krijgt een echte vuursteen! Wist u>;dat een Oldenstijn inbouw openhaard steen voor steen van originele vuurstenen wordt gemetseld, zo’n gemetselde openhaard, mits juist ingebouwd, nooit kan scheuren, dat bovendien een Oldenstijn openhaard wordt geleverd met een authentiek handgesmeed vuurrooster. Als u een echte vuursteen wilt ontvangen, de telefoon staat naast u, bel Eindhoven 040 - 511737.

è ul ^ o' J o° °t rv'* o<>* , e* c°

dit is een eigen produkt, dus goedkoop en snel, van VERHEES BV./NIJMEGEN ~Tel.080-23l02l~ Postbus236 als U nu belt, hebt U morgen de uitgebreide folder in huis Omcirkel A 0895 op de informatiekaart

OPENHAARDEN

t r ________A

l ZZ

Hurksestraat 18a - Eindhoven Postbus 8555 - Telex 51759

jig ill

il il:

Oldenstijn > r Li

I" ill: 1 1 ...

Kwaliteitsprodukt, geheel machinaal vervaardigd door nederlands oudste en grootste fabrikant op dit gebied. Gemaakt van lichtstabiele polyesterhars en voorgefabriceerde glasmat, waardoor een spiegelglad en daardoor weerbestendig oppervlak verkregen wordt. Een gelijkmatige dikte waarborgt een gelijkmatige sterkte, terwijl alle aandacht is besteed aan de zuivere passing der profielen. Ons produktieprogramma omvat een grote verscheidenheid van golfplaten, passend op asbestcement, aluminium of stalen profielen. Levering via de bouwmaterialenhandel.

Omcirkel A 0875 op de informatiekaart

= M

Golfplaten

Wft

steengoed! dat’’Twente” ISOLATIE SPOUWANKER Bij nieuwbouw en restauratie

TWtÜMT

DRAADPRODUKTEN INF. TEL. 01883-3555

Kunststoffenindustrie Van Boven bv Schelluinsestraat 54-56, Postbus 101, Gorinchem Tel. 01830-33477, Telex 23320 Omcirkel A 0830 op de informatiekaart

GEBU HELLEVOETSLUIS TELEX 26049 Omcirkel A 0892 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

WILPODAK

mm"

SNELDAK

$8R§8r 88828S 0OOO

Wilpodak een panklaar sneldak Tijdwinst en energiewinst zijn kenmerkend voor Wilpo dakelementen. Tijdwinst, (ca 30%) doordat het element goed hanteer baar, direkt beloopbaar en panklaar is. Energiewinst, want de warmteweerstand R = 1,29 m2 K/W (1.50 m2 h°C/kcal). De Centrale Direktie van de Volkshuisves ting heeft het terecht toegestaan voor woningen die met overheidssteun tot stand komen. Attest dakkonstrukties Ratiobouw nr. dc-3. Ned. Octrooiaanvraag nr. 68.06518.

B.V. Houthandel Teka-Winschoten Oliemolenweg 3, postbus 67 Winschoten tel. 05970 - 24 70 Omcirkel A 0888 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Devoorsprong vanBellfïres: JS ■' - "

,***

,*1

# a

§m

■ m

; j

a i :«

«HilHllIlWW

„gt&

delotaalhaarc U weet het, Bellfires maakt openhaarden. Een kompleet programma inbouwhaarden, waarmee u veel kreatieve kanten op kunt: de Gewone Openhaard (nog altijd ongewoon goed van kwaliteit en van stoken), de Hoekhaard (links of rechts open natuurlijk) en de Driezijdig-openhaard (met vernuftige inbouwvoorzieningen). Stuk voor stuk in maten, die zich gewillig voegen in uw ontwerpen. Allemaal met de twee voor Bellfires ken merkende inbouwelementen: de rugwand en het verloopstuk. Een afwijkend model, maar tegelijk het bewijs dat Bellfires dóórdenkt over openhaarden, is de Totaalhaard. Foutloos in te bouwen, want rugwand en verloopstuk vormen één geheel, kontrole overbodig. Gemakkelijk in te bouwen, want hij is stukken lichter. Brandveilig, want hij heeft een ingebouwd stalen vonkengordijn. Andere bijzondere modellen uit de nieuwste generatie Bellfires haarden zijn de LM-haard - de haard die brandt op een rookkanaal van 12 V2 cm 0 - en de twee vóórzethaarden, de Franklin en de Port-a-Bell, beide zeer geschikt voor rekreatieprojekten en huurwoningen. Bellfires b.v. Industrieweg Postbus 4 Hapert N.B.

Tel. 04977-1851* buiten kantooruren via antwoordapp. Telex 51475 fires nl

BELLFIRES

Bellfires denkt dóór over openhaarden Omcirkel A 0829 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

Een isolerend ’hart’ van mevriet houtspanenbeton, een gladde betonnen binnenzijde en een water dichte buitenkant van uitgewassen grind in tinten naar keuze. Als borstwering of als geheel gevelstuk, eventueel met 'ingebouwde’ kozijnen en ramen in hardhout en/of kunststof. Een degelijke konstruktie voor moderne woningen: dekoratief, isolerend en goed voor vele onderhoudsvrije jaren. .W

gevel-elementen voor de woningbouw

‘ l>

DURISOL-MEVRIET LEIDERDORP / 071-31641 m M SP* W *

■ :

mBBËSSM W ’JIFÉMl

r%: 1 illIisSIfl ■

V",

•

■

^\ÉÊtÊÊÊ

■ -

■

^^ÊÊÊBÊsÊ

B J

. . . H

S II: 1 I I

11, i t ;

Tï! f r

■

m »M m m m

;

____ m m m t

gigg

iiii, ™ n i

I «UniMf- f

iiii<4Hs» I

IBwW HÉBai Wmrwmw Li-iLu i ü j

ffS

||'

: ' ’: ■

3' ,

* Vi^r i s ii ™ ^

Uitvoerige gegevens, ook omtrent andere Durisol-Mevriet-produkten, worden op aanvraag toegezonden Omcirkel A 0841 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

A L-IN N M N L L het i/erlossende NMandn/oord esthetisch Merantn/oord! • „All-in Wall": eindelijk een ook esthetisch verantwoord bouwsysteem. Drie elementen: scheidingswanden, kastwan den en plafonds, één fraai geheel! • Omdat het „All-in Wall" systeem werd ontworpen door een team van binnenhuisarchitekten, staat de vorm geving duidelijk voorop. Maar ook in technisch opzicht kan „All-in Wall" zich met alle „vergelijkbare" systemen meten.

■

• „All-in Wall" laat door zijn uiterst strakke vormgeving élk interieur van representatieve ruimten tot zijn recht komen.

lay

• Diverse kleurengamma's zijn mogelijk. • De koppeling van de panelen is onzichtbaar. Vertikale glaspanelen onderbreken op esthetisch verantwoorde wijze de stalen wand. • De deur-units die doorlopen tot aan het plafond, zijn zó perfect in de wandpanelen opgenomen.dat zij de ruimte lijke werking nog versterken. • Ook de ingebouwde stalen kastwanden (met vouw deuren, wat dus ruimtewinst betekent) zijn één met het geheel. • De stalen lamellenplafonds, onderbroken door verlichtingsunits. vormen een voorbeeldige ..overkoepeling!'

brcikel w anden b v HILVEPóUM Vreelandseweg 14 Hilversum Tel. 02150 - 13944

Omcirkel A 0831 op de informatiekaart

het triofan kontinu ventilatiesysteem „super” en „simplair”

O iBADKAMER

KEUKENi

TO ILET

Het 3-pijps „Super” systeem met een geluidsniveau beneden NR 25 Vraag om uitvoerige technische documentatie.

hulskamp Omcirkel A 0857 op de Informatiekaart

alkmaar

Metaalwarenfabriek Hulskamp B.V. Schermerweg 33 Alkmaar Tel.: 072 - 27127 T e le x: 57056

Molly schroefankers Een sterk bevestigingspunt in moderne bouwmaterialen! Ideaal voor installatie van sanitair, c.v., leidingbeugels, gordijnrails en zware wandversiering op bijv. spaanplaat, board, steengaas, holle bouwsteen of scheidingswanden van asbest-, gips-, of vezelplaat. Aan te brengen vanaf één zijde met schroevedraaier of handtang. Binnenschroefdraad M4, M5 of M6 Wilt u dokumentatie MOLLY zenden aan

Voor wanddiktes van 3 tot 45 mm

Firmanaam: ________________________ t.a .v .______________________________ adres: .

Materiaal: Staal verzinkt

plaats: bon in envelop aan:

ONKENHOUT & ONKENHOUT Afd. Bevestigingssystemen, Antwoordnummer 1, Diemen tel. 020-90 40 40

AM4

..... Omcirkel A 0877 op de informatiekaart

oker nehobo gesproken...

STALTON-VLOEREN GELEGD ZONDER KRAAN • ;7 T

i.inmE

.T J WÉÉS

WÈÊÊmÈMÊ

Wie heeft er nooit 'ns ’n grote overspanning nodig? U toch zeker wel! Daarom is het goed dat er Stalton-vloeren van NeHoBo zijn. Bij woningen utiliteitsbouw bijvoorbeeld. Stalton-vloeren kunnen zonder kraan gelegd worden. Met de hand zelfs. Stalton-vloeren worden samengesteld uit gebakken materiaal. Krimpscheuren zijn dus uitgesloten. En de aanhechting van stucwerk is ook al geen probleem. Genoeg redenen dus om geïnteresseerd te raken. Bovendien is de technische begeleiding een pluspunt. Want NeHoBo heeft tientallen jaren ervaring en technici die overal en altijd klaar staan.

r 0 0,

0 0

NIEHOBO

Kort en goed: NeHoBo vervaardigt holle baksteen prefab-vloeren, alsmede Stalton-vloeren, Stalton- en betonlateien in een aantal produktie-units, verspreid over het hele land. En verzorgt tevens de verkoop van andere keramische materialen en kunststofprodukten voor de bouw.

Wiltu nadere inlichtingen? Schrijf of bel ons: Nehobolaan 1 r F A IT T 'A IV I \ /I r ^ r n r i v I J IAL ILJ N ‘ V LLJIlK IlN Heukelum (ZH), of Postbus 1, Leerdam. Tel.: 03451 -5141.

Omcirkel A 0871 op de informatiekaart

de architect 7 (1976) 4

_ ____

<ma

ÂŤ mmm

ja M im *

Isolatiesteen bv Paardestraat 31, Sittard tel. 04490-4743

Verkoopkantoor van binnenmuurstenen Poriso - Porisette - Poroton

Folders op aanvraag