FACTO MAGAZINE
ONAFHANKELIJK VAKBLAD VOOR FACILITY EN INKOOP
WWW.FACTOMAGAZINE.NL
SLECHTE ZONWERING KOST MILJARDEN
NUMMER 9 SEPTEMBER 2013
MODERNE TECHNIEK MAAKT GEBOUW DUURZAAM
KLM EN SODEXO ALTYS: NIEUWE KIJK OP HARD SERVICES
NIEUW HOOFDKANTOOR CAPGEMINI GOED VOOR MEDEWERKER ÉN MILIEU
THEMA: GEBOUW & TECHNIEK
Ultimo Facility Management Software • Beheers uw kosten • Vergroot uw overzicht • Ondersteun al uw services op integrale wijze • Verleen service with a smile
www.ultimo.net
VIJFBALLEN
D
COLUMN
e zomervakantie zit er weer op. Weggaan is leuk, maar thuiskomen ook. Weer lekker tussen je eigen spullen, over een snelweg rijden zonder tol te hoeven betalen, en een Hollandse bruine boterham in plaats van weer zo’n baguette, ‘s ochtends lekker vers maar aan het eind van de dag te taai om nog te eten. Verder nog leuke dingen meegemaakt? Tuurlijk.
MooimomentwaseenetentjeineenplaatselijkItaliaansrestaurant.Achtuur ‘savonds,vollebak.Eenoberdiewanhopigdoorzijnpapierennotitieblokje bladert,opzoeknaardebestellingvaneenvandepakweg20tafels,waar blijkbaarietsmisisgegaan.Lekkerlangwachten;eerstvoordatjeüberhaupt wordtopgemerkt,danopdedrankjes,danophetmandjebroodenzovoort.Een Engelsmannaastonsziethetallemaalmeteenbredeglimlachaanenleentons spontaanzijnfleswittewijn(‘Itwilltakesometimehere,soplease,havesome’). Mooigebaar!Hetisvakantie,whocares. MaaralsikterugophetwerkeenpersberichttegenkomovereeniPadPointof Salevoordehoreca,waarmeebestellingenelektronischwordenopgenomen endoorgegevenaandekeuken/barwaardoorheenenweergeloopwordt voorkomen,debestellingensnelleruitgeleverdkunnenworden,endeobermeer aandachtaanzijngastenkanbesteden,dandenkik(opzijnHollands):mwah,dat zoumisschienvoordatrestaurantookwelwatzijn. Eenanderpuntrondomvakantieisdemail.‘Ikleesmijnwerkmailooktijdensmijn vakantie’waseenrecentestellingopwww.overhetnieuwewerken.nl. Demeningenwarenminofmeergelijk:vande133reactieswas55%hetmetde stellingeens,44%oneens.Rodedraadvandeantwoorden:alshetechtbelangrijk ismoetjedaarnietmoeilijkoverdoen,maarafentoeafstandnemenvanje werkmoetkunnen.Eénreactievielmeextraop:iemandweesopdevoormalige baasvanCocaCola,BrianDyson.Hijzaghetlevenalsjonglerenmet5ballen: werk,familie,gezondheid,vriendenenwelzijn.Werkiseenrubberbal:alsjedie laatvallendeukt‘ieeveninmaarstuiterttochweerterug.Dieanderevierballen zijnvanglas:alszevallengaanzekapot,datvraagtduseenanderehouding.Vrij
WERKISEEN RUBBERBAL:LAAT JEHEMVALLEN DANSTUITERT‘IE TOCHWEERTERUG
vertaald:werkhardenefficiënt,maarvergeetdieanderezakenbeslistnieten zoekvooralnaarhetjuisteevenwicht.Eenmooieleidraadomnadevakantieweer volenergiemeeaandeslagtegaan! GERARD DESSING, HOOFDREDACTEUR (GERARDDESSING@VAKMEDIANET.NL)
3
16
6 06
Nieuws
16
KLMenSodexoAltys Nieuwe kijk op hard services KLM en Sodexo Altys werken sinds
08 Thema:gebouw& techniek
2007 nauw samen binnen een integraal FM-contract. Inmiddels is het contract
Nieuw hoofdkantoor Capgemini:
in de tweede fase beland en zijn de
goed voor milieu én medewerker
organisaties drukdoende de hard FM-
Capgemini Nederland heeft een nieuw
services verder te professionaliseren.
kantoor in Leidsche Rijn bij Utrecht. Een kantoor met comfort. Comfort voor medewerkers, maar ook comfortabel voor het milieu. Dankzij diverse duur-
21
Gripophet binnenklimaat
zame oplossingen, zoals warmte- en
Droge ogen, hoesten, wisselende tem-
koudeopwekking en schakeling van de
peraturen, tocht. Elk kantoor kent zijn
verlichting op aanwezigheid en daglicht,
eigen klachten over het binnenklimaat.
is het gebouw zijn tijd ver vooruit.
Hoe kom je achter de werkelijke oorzaak en wat kun je eraan doen?
13
Slechtezonweringkost miljarden Niet alleen goede verlichting, ook goede zonwering draagt bij aan de arbeidspro-
4 |
24 Modernetechniek maaktgebouw duurzaam
ductiviteit in kantoren. “De schade van
Hoe ziet een duurzaam kantoor er over
slechte zonwering is duizenden euro’s
een aantal jaren uit en welke middelen
per persoon op jaarbasis”, rekent ergo-
en technieken zorgen voor die duur-
noom Paul Settels van ING voor.
zaamheid? Een visie.
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
21
38
30 30 VanGoghMuseum heropendnaverbouwingvan7maanden Zonnebloemen in perfect klimaat Een verbouwing afronden binnen tijd en budget. Het is niet voor iedere organisatie weggelegd. Bij het Van Gogh Museum in Amsterdam is het wél gelukt, mede dankzij de goede samenwerking met de Rijksgebouwendienst, de aannemers en de opdrachtgever: het Van Gogh Museum.
41
Al in 1975 werd gesproken over het papierloze kantoor. Het papiergebruik is sindsdiens nauwelijks afgenomen p. 36
38
LEDTLsteeds professioneler Diverse leveranciers brengen verbeterde LED TL-buizen op de markt. Dat was nodig omdat het resultaat vaak tegenviel en er veelvuldig problemen waren. De nieuwste generatie LED TL-buizen heeft een prima lichttechniek en is vrijwel overal professioneel toepasbaar.
Verder... 03
Column Gerard Dessing
29
Column Klaas Bakker
35
Column Het Nieuwe Werken
45
Over inkoop
365 pagina’s facilitaire uitdaging
47
Recht
Deze maand verschijnt onder redactie
49
Contacten en contracten
van George Maas van newDirections
50
Boekrecensie
het boek Facility Management. Een 365
50
Agenda
pagina’s tellende uitgave, bedoeld voor
53
Rising Star
zowel FM-studenten in de tweede fase
54
Colofon/volgend nummer
Nieuwboekaanwinst voorFM-vak
van hun studie als voor FM-professionals, waarin alle actuele organisatie- en bedrijfskundige aspecten van facility management aan de orde komen.
5
NIeuws
Hoe werkt facilitaire prestatie-inkoop? wat zijn de ervaringen van zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers met facilitaire prestatie-inkoop? Op maandag 18 november staat deze vraag centraal tijdens de Facto-middag ‘succes met facilitaire prestatie-inkoop! van Facto Magazine in Breukelen.
Na het plassen handen wassen Een nieuwe vinding van ontwerper Kaspars Jursons uit Letland, moet het probleem verminderen van mannen die
De middag (in Hotel Van der Valk in
2. Prestatie-inkoop van centrale repro en
na hun plas in een urinoir de
Breukelen) start om 13.00 uur met een
decentrale mfp’s
ruimte verlaten zonder hun
plenaire presentatie van drs. Jeroen van
(Case Hanzehogeschool Groningen)
handen te wassen. Jursons
de Rijt over de filosofie en methodiek
Spreker: Drs Antoinette Bos, inkoopma-
heeft namelijk de Tandem
van prestatie-inkoop. Van de Rijt is
nager bij Hanzehogeschool Groningen
bedacht, een urinoir en was-
senior-consultant bij Scenter in Drieber-
en Best Value expert A+.
bakje plus kraan ineen.
inkoop, met Best Value naar succes-
3. Prestatie-inkoop van technisch onder-
Na de plas kunnen mannen
volle projecten’, zeg maar de ‘bijbel’ van
houd (Case gemeente Amsterdam)
direct hun handen wassen in
prestatie-inkoop in Nederland.
Spreker: Willem van den Brink, inko-
het aan de bovenkant van het
per bij het facilitair bedrijf gemeente
urinoir gemonteerde was-
Amsterdam.
bakje. De kraan werkt met
gen en co-auteur van het boek ‘Prestatie-
Drie praktijkcases
een sensor. Als de handen
Daarna worden in twee rondes drie praktijkcases (van elk vijf kwartier)
Korting
zijn gewassen wordt het wa-
aangeboden. Deelnemers kunnen naar
Voor abonnees en/of leden van de Linke-
ter meteen gebruikt om het
keuze aan twee cases deelnemen.
dIn-groep van Facto Magazine en voor
urinoir mee door te spoelen.
abonnees van Service Management en
Een duurzame oplossing dus.
1. Prestatie-inkoop van schoonmaak
Security Management geldt een aantrek-
Reacties op internet op het
(Case Rabobank/EW Facility Services)
kelijke korting op de toegangsprijs. <
nieuwe product zijn verdeeld, Een van de meest voorko-
Sprekers: Tanja Teeuwen (Inkoopconsul-
mende vragen: waar bevindt
tant bij Rabobank), Bas Haagen (directeur Marketing en Sales bij EW Facility
Kijk voor meer informatie op
Services) en Onno Smit (Operationeel
www.facto.nl/opleidingen.
Manager bij EW Facility Services).
zich de zeep? < Informatie: www.standpage. com en www.jursons.com
IEDEr FACILITAIr BEDrIJF ISANDErS, Er IS GEEN‘ONE SIZE FITSALL’-AANPAK. George Maas, over zijn nieuwe FM-boek, zie pagina 41
6 |
FA C tO M A GA Z INe
| 9 2013
INSECTENHAPJES IN HET BEDRIJFSRESTAURANT Een gerechtje van meelwormen of sprinkhanen tijdens de lunch in plaats van de traditionele kroket? Als het aan prof. Marcel Dicke van Wageningen UR ligt, is dat de toekomst omdat insecten een voedzaam, gezond en duurzaam alternatief zijn voor vlees. Insecten zijn veel efficiënter dan koeien, varkens en kippen in het omzetten van plantaardige grondstoffen in eiwitten en mineralen die voor mensen goed te verteren zijn, aldus Dicke. Insecten eten heeft vele voordelen, meent Dicke. Voor het telen van veevoer zijn nu al gigantische lappen grond nodig, en naar verwachting verdubbelt de wereldwijde vraag naar dierlijke eiwitten in de komende decennia. Zoveel vlees produceren heeft een enorme impact op het milieu. Bovendien zijn aan overmatige vleesconsumptie gezondheidsrisico’s verbonden. <
-6%
De omzet in de cateringmarkt is in 2012 met iets minder dan 6% gedaald. Bron: jaarcijfers Veneca
rIJKK rIMPT30%INKANTO rEN
tel u It je w INst Staatsbosbeheer heeft een nieuw contract gesloten met Xerox voor managed print services (MPS). Door de uitrol van de oplossing over 67 locaties van Staatsbosbeheer en het
De Rijksoverheid wordt kleiner en efficiënter. In de periode 20132020 neemt de werkgelegenheid bij het Rijk - in percentages van de totale werkgelegenheid in Neder land - van 3,4% naar 3,0% met 0,4% af. Ook gaat het Rijk steeds efficiënter om met Rijksgebou wen.
tieplaats (fte). Het Rijk heeft hierdoor
drastisch terugdringen van
30% minder kantoorruimte nodig.
het aantal machines in merk
Dat maakt het mogelijk om panden af
en model, bespaart
te stoten. In totaal bespaart het Rijk zo
de organisatie jaarlijks
jaarlijks 142 miljoen euro vanaf 2020;
325.000 euro. <
62 miljoen in Den Haag en 80 miljoen in de rest van het land. Het Rijksvastgoedbedrijf, de fusie van de Rijksgebouwendienst RGD) en Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf
Rijksdiensten zullen meer en meer ge-
(RVOB), gaat per af te stoten pand in
zamenlijk worden gehuisvest, er werken
eigendom, een plan maken waarbij
meer ambtenaren per vierkante meter en
toekomstige gebruiksmogelijkheden in
er zijn minder werkplekken per forma-
kaart worden gebracht. <
7
ThEMA: GEBOUw & TEChNIEk
Nieuw, duurzaam hoofdkantoor Capgemini Nederland
DETIJDVERVOORUIT
Capgemini Nederland heeft een nieuw kantoor in Leidsche Rijn bij Utrecht. Een kantoor met comfort. Comfort voor medewerkers, maar ook comfortabel voor het milieu. Dankzij diverse duurzame oplossingen, zoals warmteen koudeopwekking en schakeling van de verlichting op aanwezigheid en daglicht, is het gebouw zijn tijd ver vooruit. DOOR MARTIJNLOUwS*
8 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
P
laats en tijdonafhankelijk werken, Capgemini lijkt het te hebben uitgevonden. “Klassieke kantoortijden zijn hier vervaagd
en de noodzaak van werken op kantoor is dankzij allerlei it-oplossingen verdwenen”, legt Jack Knol, manager Facilities & Mobiliteit van Capgemini Nederland uit. Om dit, in de volksmond betitelde, Nieuwe Werken te stimuleren, stelt Gapgemini medewerkers in staat per dag zelf te bepalen wat de meest geschikte werklocatie is: thuis, bij de klant, op het hoofdkantoor in Utrecht of op een van de zeven nieuwe meetingpoints in Nederland. Deze meetingpoints zijn zo gekozen dat ze goed bereikbaar zijn met de auto en het openbaar vervoer, maar ook gelegen zijn nabij (grote) klanten. De inrichting van de locaties is volledig toegespitst op het ‘flexwerken’: zo zijn er naast de werkplekken ook bespreek- en projectkamers en lockers om spullen in op te bergen. Het gevolg van de aanwezigheid van deze meetingpoints, het toenemende aantal flexwerkers en de opening van zes satellietkantoren na de overname van de groep Business Application Services van KPN-Getronics, was dat de bezetting en dus de behoefte aan vierkante meters op het toenmalige hoofdkantoor van Capgemini sterk afnam. Onder de l Oep Omdat Capgemini deze ontwikkeling voorzag, had het in 2010 al het huidige huurcontract, dat liep tot mei dit jaar, onder de loep genomen. Het was de keuze óf te blijven zitten en het aantal van zes kantoren terug te dringen naar twee en deze helemaal te verbouwen, óf te verhuizen naar een ander eventueel nieuw te bouwen kantoor. “Met de verhuurder kwamen we er niet uit. Het nieuwe kantoor van Gapgemini Nederland in
Uit het businessmodel dat we opstelden, bleek
Leidsche Rijn bij Utrecht.
bovendien dat een verhuizing naar bestaandeof nieuwbouw een reële optie was”, vertelt Knol.
9
>>
ThEMA: GEBOUw & TEChNIEk
Ongeveer vijftig bestaande en nieuwbouwprojecten werden bestudeerd. Geen van de bestaande gebouwen voldeed aan alle criteria. Knol: “Of het vloeroppervlak was te beperkt, de huurprijs te hoog of de parkeermogelijkheden minimaal. De nieuwbouwaanbieding Leidsche Rijn voldeed daarentegen wel.” Twee gezich Ten Het nieuwe hoofdkantoor van Capgemini in Utrecht opende in april haar deuren. Het gebouw is in veertien maanden tijd gebouwd door BAM Utiliteitsbouw Utrecht en BAM Techniek. “Het gebouw heeft twee gezichten”, vertelt Knol. “Aan de kant van de snelweg A2 is gekozen voor moderne architectuur en transparantie, terwijl de andere kant van het gebouw wordt gekenmerkt door een ‘gesloten’, stadse gevel.” Het kantoorgebouw biedt dagelijks onderdak aan gemiddeld 1200 mensen, heeft 1400 werkplekken en bestaat uit twee parkeerlagen en vier kantoorlagen van ieder 5000 m2. Deze grote oppervlakte per kantoorlaag is noodzakelijk om Het Nieuwe Werken goed te kunnen implementeren. Openheid met op iedere laag tal van werkplekken en verschillende vergaderfaciliteiten. “Sfeervol ingericht en zeer transparant door middel van het vele glas dat is gebruikt. Ruimten waar medewerkers zich meteen thuisvoelen.” KlimaaTbeheersing Dit huiskamergevoel wordt versterkt doordat de pandbewoners volledig de controle hebben over het klimaat op hun werkplek. Het licht, de warmte of koeling zijn allemaal individueel re-
de par Tijen > Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten > AM Real Estate Development FM'er Jack Knol: “De kantoorruimtes zijn voorzien van een complete centrale
> BAM Utiliteitsbouw regio Utrecht
verwarmings-, koel- en luchtbehandelingsinstallatie.”
> BAM Techniek
10 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
klimaatbeheersing niet toegespitst op de manier Thermische behaaglij Kheid
waarop wij het hadden ingericht. Zo hadden we
Temperatuur
Winter (minimaal)
Zomer (maximaal)
de afgelopen jaren tal van verbouwingen gedaan
Kantoren
21ºC
25ºC
die ervoor zorgden dat kantoren en kamers ver-
(voor zover verwarmd)
15ºC
Geen eisen
op de hoeveelheid warme en koude lucht die een
Centrale hal/entree
20ºC
25 ºC
ruimte nodig had om het behaaglijk te houden.
Trappenhuizen
15ºC
Geen eisen
Dat lukte niet in alle gevallen.”
Technische ruimten
10ºC
Geen eisen
Toiletten e.d.
kleind of juist vergroot waren. Dit had invloed
breeam De vooruitstrevendheid in tal van onderdelen heeft het nieuwe gebouw van Capgemini het BREEAM-ontwerpcertificaat ‘Very Good’ gelbaar. Knol: “De kantoorruimten zijn voorzien
opgeleverd. “Behalve de duurzame warmte- en
van een complete centrale verwarmings-, koel-
koudeopwekking door warmte- en koudeopslag
en luchtbehandelinginstallatie. Inductie-units
in de bodem, speelt hierin de goede daglicht-
warmen en koelen ter plekke de ruimtes. Deze
toetreding door de toepassing van twee atria en
inductie-units hangen in het plafond of aan de
twee patio’s een rol, evenals de energiezuinige
gevel, en mengen lucht uit de luchtbehandeling-
verlichting en schakeling van de verlichting op
kast met lucht uit de ruimte. Vervolgens wordt
aanwezigheid van daglicht.”
de lucht langs een afgifte-element geleid, dat de gemengde lucht verder verwarmt. Ten slotte
BREEAM stelt ook eisen aan de duurzame
stroomt de lucht de ruimte in.”
mobiliteit. Veel fietsenstallingen dus, maar ook bereikbaarheid met het openbaar vervoer is be-
wKO
langrijk. Knol: “Het nieuwe NS-station Utrecht
De basis van het klimaatbeheersysteem is een
Leidsche Rijn sluit bijna direct aan op ons ter-
duurzame wko-installatie. “De installatie voor
rein. Hoe bereikbaar kun je zijn met de trein?”
warmte- koudeopslag (wko) is energiezuinig omdat warmte en koude worden opgeslagen
Very gOOd
in de waterhoudende lagen in de bodem. In de
“Maar niet alleen de bereikbaarheid en het ont-
zomer koelt het koude grondwater het gebouw.
werp van het gebouw; ook tijdens de uitvoering
Het opgewarmde water blijft opgeslagen in
van de bouw is op verschillende manieren de
de bodem en wordt ’s winters gebruikt om het
impact op de omgeving en het milieu geredu-
gebouw te verwarmen, vertelt de facilitair ma-
ceerd. Minimale geluidsoverlast bijvoorbeeld,
nager van Capgemini. Behalve de warmteterug-
maar ook het gebruik van duurzame materialen.
winning op de verwarming en koeling van het
Dit alles heeft ons het label ‘Very Good’ opgele-
gebouw vindt er ook warmteterugwinning plaats
verd. Maar bijna nog belangrijker vind ik het dat
op de ventilatielucht. “Echt uniek. Dit maakt het
het CPO, energieprestatiecoëfficient, van dit ge-
duurzame karakter van de klimaatbeheersing in
bouw slechts 0,8 bedraagt, terwijl het CPO van
het gebouw compleet.”
ons oude hoofdkantoor in Papendorp 1,1 was. Een energiebesparing van 30 procent, waardoor
Volgens Knol gaan medewerkers deze duurzame
we het milieu minder belasten en daarnaast ook
investeringen in de klimaatbeheersing zeer
het comfort voor de medewerkers verhogen.
zeker merken. “Het comfort gaat omhoog. Het
Dat noem ik nog eens een stap vooruit.” <<
gebouw in Papendorp, waar we tot voor kort gehuisvest waren, was een cellenkantoor en qua
*MartijnLouwsisfreelancejournalist
11
Advertorial
Buiten- of binnenzonwering? “Als ik de keuze had, dan wist ik het wel”, zegt Sipko Visser. Hij is directeur van Zonneman International, dé specialist in werkplekzonwering. “De voordelen spreken voor zich. Warmtewerend, transparant en een stuk goedkoper dan buitenzonwering.”
‘Depraktijkovertuigt’ zonneman werkplekzonwering; warmtewerend, transparant en voordelig
Zonneman International is anders. Niet traditioneel.
MArktbewerking
Het verkoopt zijn zonwering en raamdecoratie aan consumenten
De marktbenadering van Zonneman is bovendien uniek.
bijvoorbeeld alleen via webshops. “Geen winkel, geen
Visser schetst dit aan de hand van de opdracht die men bij ArtEZ
monteurs; de consument meet, bestelt en monteert zelf ”, vertelt
Hogeschool in Arnhem heeft uitgevoerd.
Visser. De aanpak in de zakelijke markt is ook onderscheidend.
“Wij adviseren facilitair managers waarmee we in gesprek zijn
Wel account managers die het vermarkten en monteurs die het
om altijd eerst één of enkele kamers te voorzien van werkplek-
inmeten en monteren, maar weer geen traditioneel product-
zonwering en niet meteen het hele gebouw”, aldus Visser. Dit
pakket. Daar levert en monteert Zonneman een innovatie met
heeft volgens hem hele pragmatische redenen.
bijzondere voordelen: werkplekzonwering.
“Ten eerste zeggen wij altijd: the proof of the pudding is in the
Visser: “Dit product wordt aan de binnenkant van het raam
eating. Hangt het eenmaal, dan is men verkocht. Ten tweede is
geplaatst en houdt niet alleen hinderlijk zonlicht tegen, maar is
het zo dat, als wij een offerte maken voor het hele gebouw, zo’n
ook warmtewerend. Een kantoorruimte met Zonneman werk-
300 a 400 ramen, dan bedraagt deze vaak enkele tienduizenden
plekzonwering kan tot wel 8˚C koeler worden. Het verbetert het
euro’s. Ja, en als de facilitair manager daarmee bijvoorbeeld naar
kantoorklimaat zonder dat het zicht naar buiten wordt geblok-
de Raad van Bestuur stapt, schiet men het negen van de tien keer
keerd.”
af.” Maar als de werkplekzonwering eenmaal op een paar kamers
Ook de prijs van de werkplekzonwering van Zonneman is een be-
hangt wil men niet anders meer.
langrijke usp ten opzichte van de traditionele buitenzonwering. “Buitenzonwering vraagt om onderhoud omdat onder meer de
Visser: “De kamers worden dan al snel een afdeling en de afde-
doeken verweren en kunnen scheuren. De meeste bedrijven heb-
ling wordt uitgebreid naar het hele gebouw.” Geïnteresseerden
ben hier dan ook een stevig onderhoudscontract voor afgesloten.
waarmee Zonneman in gesprek is, worden ook altijd geadviseerd
Nou, ik verzeker je dat de jaarprijs van zo’n onderhoudscontract
om met gebruikers te praten. Ook mag men via een proefopstel-
vaak gelijk staat aan alleen het plaatsen van onze werkplekzon-
ling de werkplekzonwering een aantal weken uitproberen.
wering. En onderhoud is niet meer nodig”, aldus Visser.
Visser: “De praktijk overtuigt.”
12 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
THema: gebouw & TecHniek
slechtezonwering kostmiljarden Niet alleen goede verlichting, ook goede zonwering draagt bij aan de arbeidsproductiviteit in kantoren. “De schade van slechte zonwering is duizenden euro’s per persoon op jaarbasis”, rekent ergonoom Paul Settels van ING voor. door marikeHolm*
E
rgonomie is de
verlichting moet zijn. In de praktijk (NEN-EN
praktijkgerichte
12464-1) betekent dat dat de verlichtingsterkte
wetenschap die
voor beeldschermwerk tussen de 400 en 500 lux
het presteren van
moet zijn. Met kunstmatige verlichting is dat
de mens in relatie
niveau doorgaans goed te bereiken, maar vaak
tot zijn omgeving
wordt vergeten dat de component daglicht ervoor
bestudeert, bijvoorbeeld de werkomgeving. De
kan zorgen dat het lichtniveau te groot wordt.
registerergonomen kijken naar de manier waarop
Settels: “Als de zon vol op een raam staat, kan
de werkende mens zo optimaal mogelijk kan
de verlichtingsterkte wel oplopen tot 1000 lux.
functioneren. Visuele ergonomie zoomt in op wat
Bovendien kan de warmte in een gebouw dan
het gezichtszintuig en het visuele systeem met
snel toenemen.” Daarnaast kan zonlicht voor veel
een mens doen en hoe de omgeving het zicht en
hinder zorgen. Bijvoorbeeld door schitteringen op
daarmee het werken beïnvloedt.
een beeldscherm. “Zéker met een laagstaande zon kan het bij mensen die aan een oost- of westkant
Tot teleurstelling van Paul Settels zag hij visuele
van een gebouw werken, voorkomen dat ze een
ergonomie steeds minder aandacht krijgen. En
uur lang niet kunnen werken”, zegt Settels.
niet alleen bij bedrijven en organisaties zelf, ook
Met mogelijk fatale gevolgen. “Neem de treasury-
bij overheids- en onderzoeksinstellingen.
afdeling van ING. Als die een deal niet kan zien,
Via ons gezichtsvermogen krijgen we onze eerste
kan ons dat veel geld kosten, daarom is daar
informatie binnen. Informatie die bepaalt of wij
goede zonwering aangebracht.”
ons ergens veilig voelen en of we ons werk goed kunnen uitvoeren.
Soms ontstaat de hinder niet direct, maar na een tijdje. Als de lichtsterkte te groot is bijvoorbeeld,
hinder van zon
kun je hoofdpijn krijgen. Ook droge ogen zijn
Een goed stukje verlichting luistert nauw. Om je
een veelvoorkomende klacht. Settels: “Mensen
werk naar behoren te kunnen uitvoeren heb je
denken dat het door een lage luchtvochtigheid
licht nodig, niet te veel maar ook niet te weinig.
komt, maar meestal komt het door een te grote
In de Arbowet/Arbobesluit staat dat er voldoende
hoeveelheid warmtestralen. Je verdampt water,
>>
13
THema: gebouw & TecHniek
helemaal bovenin een toren zit en ook nog aan de zuidkant, is dat nog meer. Mensen voelen zich niet lekker, gaan extra drinken halen en zijn minder geconcentreerd. Als je dan uitgaat van een gemiddeld uurloon van 100 euro (want dat kost een werknemer), kom je uit op een verlies aan arbeid van 32.000 euro per persoon per jaar. Bij een gebouw met 100 man is dat 3.200.000 euro! Dan heb je een adequate zonwering snel terugverdiend. Als je bovendien de warmte in de zomer goed weert, kun je een koelmachine minder laten stoken. Op een groot gebouw met 500 werknemers, scheelt dat 500.000 euro aan energiekosten per jaar.” MeeneMen in ontwerp architect Volgens Settels zijn dat allemaal onnodige weglekkosten. Het probleem begint al bij het ontwerp van kantoorgebouwen. “Veel architecten vinden gebouwen met zonwering lelijk. Vaak geven zij zichzelf de opdracht een transparant gebouw te ontwerpen, en daar past in hun ogen zonwering niet bij. Pas later, in het bouwproces, blijkt dat er volgens de Arbowet toch zonwering Het pand van Reed Business, Arnhem.
moet komen. Slechts sporadisch komt het voor dat er leidingen voor zon- en warmtewering in de gevel zijn opgenomen in het ontwerp. Met extra
dus ook traanvocht, je krijgt een droge huid en je
kosten als gevolg.” De oplossing is naar de mening
knippert meer met je ogen omdat het lijkt alsof er
van Settels een integrale benadering vanaf het
zand in zit.”
begin, waarbij alle partijen betrokken zijn, zoals architect, constructeur, technisch adviseur, groen-
Schade door daling
adviseur, facilitair directeur en eigenlijk ook een
productiviteit
registerergonoom.
Veel werkgevers hebben niet in de gaten hoe groot de schade is van het ontbreken van adequa-
hr zonwering in plaat S van
te licht- en warmtewering. Settels rekent voor: “Je
oude kranten
hebt ongeveer honderd echt zonnige dagen in Ne-
Transparante gebouwen kunnen ook met zonwe-
derland. Bij het ontbreken van zonwering verlies
ring heel mooi zijn, vindt Settels. “Plaats bij-
je gemiddeld 40 procent aan arbeid. Als iemand
voorbeeld mooie buitenlamellen die automatisch dichtgaan bij een grote hoeveelheid zonnestraling. Want als een bedrijf niet voor zonwering zorgt, doen de medewerkers dat zelf wel.” Settels
‘als de zonvol op een raam staat,kan deverlichtings sterkte oplopentot 1000 lux’ 14 |
Fa c T o m a ga Zine | 9 2013
noemt als voorbeeld het pand van BNR Nieuwsradio, vlakbij station Amsterdam Amstel. “Daar plakten medewerkers kranten tegen de ramen.” Er zijn allemaal vernieuwende technieken voor
ING-registerergonoom Paul Settels: “Veel architecten vinden gebouwen met zonwering lelijk.”
warmte- en lichtwering die esthetisch verant-
binnenzijde als lichtwering om goed te kunnen
woord zijn en ervoor zorgen dat bedrijven energie
werken. In de keuze wat het beste bij de mede-
besparen en dat medewerkers optimaal kunnen
werkers en het bedrijf past, zijn er enorm veel
werken. Dat heet HR-zonwering. Deze vernieu-
mogelijkheden. Denk hierbij aan een knikarm-
wing zorgt er namelijk voor dat een huis of kan-
scherm, rolluiken, markiezen, terrasoverkappin-
toor op een aangename temperatuur blijft.
gen, (twin)plissés, rolgordijnen, vouwgordijnen
Het is een systeem dat in de zomer de hitte buiten
en dergelijke. Er is landelijk te weinig aandacht
houdt, door een buitensensor die reageert en
voor visuele ergonomie in het algemeen en warm-
stuurt op zonnestraling en de kracht van de wind.
te- en lichtwering in het bijzonder, vindt Settels.
Als de zonnestraling te sterk is, gaat de zonwering
“Daarom gaan we als NSVV (Nederlandse Stich-
naar beneden en als de wind te krachtig is, gaat
ting voor Verlichtingskunde) met branchevereni-
de wering weer omhoog.
ging Romazo kijken hoe we dit grote probleem beter voor het voetlicht kunnen brengen.” <<
Aan zowel de binnen- als de buitenkant van het huis of kantoor wordt zonwering geplaatst. Aan
* mariekeHolm,seniorcommunicatieadviseur
de buitenzijde vooral als warmtewering, aan de
bij evidentPTin amersfoort
15
THEMA: GEbOuw & TECHNIEk
V.l.n.r. Fer Zuiker (KLM), John Sowa en Jurgen Noyons (beiden Sodexo Altys).
KLM en Sodexo Altys
Nieuwekijkop hardservices kLMenSodexoAltyswerkensinds2007nauwsamenbinneneenintegraalFM-contract. Inmiddelsishetcontractindetweedefasebelandenzijndeorganisatiesdrukdoendede hardFM-servicesverderteprofessionaliseren.Hetsplinternieuweprogramma‘Integrator’ speeltdaarbijeenbelangrijkerol.
16 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
door GErArd dESSING fotografie EduArdv ANd Erw Orp, HAArLEM
I
n april 2007 nam Sodexo Altys de facilitaire dienstverlening over van luchtvaartmaatschappij KLM. Zo’n 300 medewerkers van het facilitair bedrijf van KLM gingen over naar Sodexo Altys. In 2012, toen het vijfjarige contract ten einde liep, werd een nieuwe samenwerkingsovereenkomst ondertekend, waarbij Sodexo ook voor de komende vijf jaar
de volledige facilitaire dienstverlening voor KLM gaat verzorgen. Binnen het contract worden 44 diensten verleend, waaronder schoonmaak, gebouwonderhoud, energiemanagement, kledingverstrekking aan grond- en vliegend personeel en catering. Inzet van het vernieuwde contract per januari 2013, was het realiseren van meer samenwerking en meer transparantie in de dienstverlening en kosten. Ook was het tijd om de innovatie een flinke boost te geven, niet alleen in de soft services, maar ook op het gebied van hard services.
Nieuwe co Ntractfase Fer Zuiker, als manager Corporate Real Estate bij KLM verantwoordelijk voor de 85 gebouwen van de luchtvaartmaatschappij in Nederland (650.000 m2), licht toe. “De eerste fase van het contract, dus de periode van 2007 tot 2012, betrof vooral het overnemen van de toen bestaande situatie en het creëren van wederzijds vertrouwen. Toen de contractverlenging eraan kwam en KLM de intentie uitsprak met Sodexo verder te gaan, werden daaraan twee voorwaarden gekoppeld: ten eerste moesten er verdere kostenbesparingen worden gerealiseerd, ten tweede moest de dienstverlening verder geprofessionaliseerd worden. Het programma dat Sodexo toen presenteerde, om slimmer en doelmatiger om te gaan met gebouwbeheer en -onderhoud, paste precies in dat plaatje.” iNtegrator Een van de bedenkers van het programma - dat werd gelanceerd onder de naam Integrator - is John Sowa, accounts director bij Sodexo Altys. Hij vertelt wat het inhoudt. “Bij Integrator gaat om het in elkaar schroeven van bewezen technieken, met als doel het creëren van een integrale visie op de totale vastgoedportefeuille, KERNGEGEVENS
dus over de verschillende bedrijfsonderdelen heen. De kern is dat je eerst
Organisatie
: KLM NV
op strategisch niveau een totaalplan ontwikkelt. Daarna zorg je voor een
FM
: uitbesteed aan
onderhoudsfilosofie en pas daarna komt de vraag aan bod: hoe kan ik op een
Aantal diensten
: 44
Sodexo Altys Project
: Integrator
Projectdoel
: invoering sslimmer,
Periode
bijzonder efficiënte manier het onderhoudswerk organiseren en uitvoeren? Het is dus eerst: ‘doing the right things’, en pas dan ‘doing things right’ ”. VerVaNgeN VaN ee N dak
efficiënter en doelge-
Wat dat in de praktijk betekent? Sowa geeft een voorbeeld: “Stel, een pand
richter gebouwbeheer
heeft een plat dak van 10.000 m2. Dat dak vertoont gebreken en moet vervan-
en -onderhoud
gen worden. Zo’n vervanging schrijf je normaliter af over een periode van 20
: 18 maanden
>>
tot 25 jaar. Dat is prima, maar als dat gebouw - om wat voor reden dan ook
17
THEMA: GEbOuw & TECHNIEk
- nog maar vijf jaar in gebruik zal zijn, is dat niet slim. Om het besluit of het dak wel of niet vervangen moet worden gefundeerd te kunnen nemen, heb je dus de juiste (strategische) informatie nodig. Misschien is het wel slimmer een grote reparatie door te voeren waardoor het dak toch nog een paar jaar meekan. Dat lijkt dan misschien wat duurder maar is op termijn goedkoper. Om dat te kunnen doen is een risico-analyse noodzakelijk rondom de vraag: hoe erg is het als het dak van dat pand lekt? Bij een computercentrum is dat heel anders dan bij een kantoor. Binnen Integrator zijn we in staat allerlei risicoscenario’s voor alle panden uit te voeren en kijken we steeds vooruit: wat gebeurt er op korte termijn, wat over twee jaar en wat over tien jaar?” weg VaN sta NdaardoNderhoud Jurgen Noyons, als accounts director bij Sodexo Jurgen Noyons, Sodexo Altys: ”Straks gaan we de
Altys verantwoordelijk voor het contract KLM,
prestaties van onderdelen voorspellen en kunnen
vult zijn collega aan. “KLM beschikt over diverse
we mogelijke uitval voorkomen.”
divisies. Deze zijn vaak druk met het heden bezig waardoor de vraag: wat doen we over vijf jaar en
‘Het onderhoud wordt efficiënter en effectiever’
wat voor huisvesting hebben we op dat moment nodig?, weleens wordt vergeten. Het is zaak eerst een toekomstvisie te hebben op de ontwikkeling van het bedrijf. Daarna kijk je naar de gevolgen voor het vastgoed en kun je veel beter beslissingen nemen over kostbare reparaties of vervangingsinvesteringen. Je stapt dus af van het jaarlijkse grootonderhoud dat standaard wordt uitgevoerd, maar kijkt veel meer naar het toekomstige gebruik van het pand en vraagt je steeds af: is het zinvol om in bepaald onderhoud te investeren en wat is het risico als ik dat niet of minder doe?” aaNsluiteN bij de busi
Ness
Een ander deel van Integrator (Business Focussed Maintenance) geeft invulling aan de wens om beter aan te sluiten bij ‘business’. Sowa: “We gaan nog meer in gesprek met de divisies om te weten te komen welke ontwikkelingen eraan komen en welke zaken kritisch zijn voor hun productieJohn Sowa, Sodexo Altys: ”Binnen Integrator
proces. Als er bijvoorbeeld plannen zijn voor een
kijken we voor alle KLM-panden steeds vooruit:
nieuw type vliegtuig, willen we dat graag weten.
wat gebeurt er op korte termijn, wat over twee
We kunnen dat dan snel en concreet vertalen naar
jaar en wat over tien jaar?”
reële scenario’s ter aanpassing van de huisvesting
18 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
en de onderhoudsprogramma’s. Op deze manier verlopen deze processen zeer efficiënt en voorkomen we desinvesteringen. We praten dus meer met en over de business en spelen daar proactief op in.”
het is eerst‘doi Ngthe right thiNgs’e N pas da N‘doi Ng thiNgs right’
Het belang van deze stap is volgens Sowa duidelijk: “We willen kunnen aantonen dat onze dienst-
Noyons: “Straks gaan we de prestaties van onder-
verlening bijdraagt aan de business van KLM.
delen voorspellen en kunnen we mogelijk uitval
Dat kan gaan om harde economische/financiële
voorkomen. Vooral als het gaat om kritische
getallen, maar het kan ook terugkomen in een
bedrijfsprocessen is dat van belang. Ook het on-
hogere werknemerstevredenheid, in een verlaging
derhoud wordt efficiënter en effectiever.”
van het ziekteverzuim enzovoort.” De totale invoering van Integrator omvat een it-systeem
periode van 18 maanden met als einddatum ok-
Om Integrator goed te kunnen uitvoeren is een
tober 2014. Een deel van het succes zal afhangen
professioneel IT-systeem noodzakelijk. Sodexo
van de kennis en expertise die wordt ingezet door
werkt met Planon. Van alle 85 gebouwen worden
Sodexo. De dienstverlener heeft zich versterkt
alle assetgegevens in het systeem vastgelegd,
met een aantal Real Estate-specialisten en heeft
tot op het laagste niveau. Met speciale software
kennis uit andere Europese landenorganisaties
worden statistische analyses uitgevoerd op de ge-
gehaald. Het programma is geheel afgestemd op
gevens en worden onder meer prognoses gedaan
de aankomende norm ISO 55000.
over mogelijke uitval van onderdelen. wiNst Fer Zuiker (KLM) verwacht veel van de nieuwe aanpak: “In geval van een storing bijvoorbeeld, kun je nu van tevoren vanaf een centraal punt al inschatten wat er aan de hand is. Er hoeven niet allerlei mensen naartoe om te zien wat er nodig is. Je voegt intelligentie toe aan meldingen en storingen en kan daar veel planmatiger naar handelen. Het is efficiënter, kost minder en de kwaliteit verbetert omdat dingen veel gerichter worden opgelost.” Door de klantwens te toetsen aan de Real Estate-strategie, kan deze optimaal uitgewerkt worden. Gevolg is dat de divisie weet wat hij mag verwachten en een goede vertaling vooraf draagt bij tot een soepele implementatie. Wat het allemaal gaat opleveren in financiële termen? Noyons denkt na: “Ik schat tussen de vijf en tien procent, en dan gaat het bij een portefeuille als deze om forse bedragen.” Sowa tot slot: “Het is een enorme sprong die we gaan maken. Fer Zuiker, KLM: ”Slimmer en doelmatiger omgaan
De verbinding maken met de business, daar
met gebouwbeheer en -onderhoud is voor ons van
draait het om, en ik denk dat we daar met dit
groot belang.”
programma zeker in gaan slagen.” <<
19
THema: gebouw & TecHniek
grip ophet binnenKlimaat
Door Ragna ouwerkerk*
Droge ogen, hoesten, wisselende temperaturen, tocht. Elk kantoor kent zijn eigen klachten over het binnenklimaat. Hoe kom je achter de werkelijke oorzaak? Wat kun je eraan doen? En welke partijen kunnen je daarbij helpen?
Op ieder kantoor hebben mensen wel iets aan
“Voor klachten over het binnenklimaat is onze
te merken over het binnenklimaat. Terecht of
servicedesk 24 uur per dag bereikbaar. In
onterecht... een facility manager zal er iets mee
bepaalde gevallen kunnen we een probleem
moeten doen. Lucien Engels, projectmanager
eenvoudig oplossen door op afstand - via de
Vastgoed, Onderwijs en Cultuur bij Deerns, en
onderhoudspartij - de klimaatbeheersingappara-
Bas Schotanus, senior technisch manager bij DTZ
tuur in een gebouw af te lezen en zelfs anders in
Zadelhoff, hebben veel ervaring met het inregelen
te stellen. Het komt ook voor dat een monteur
en in stand houden van een aangenaam binnen-
van het installatiebedrijf dat het onderhoud doet
klimaat in kantoren. “Met je gezonde verstand
ter plekke een kijkje gaat nemen. Wanneer we het
kom je vaak een heel eind.”
probleem ook niet op die manier opgelost krijgen, of een probleem keert steeds terug, schakelen we
Binnenklimaat Beheersen
een onafhankelijke derde in, zoals Deerns.”
“Bij DTZ Zadelhoff Property Management, managen we onder andere commercieel vastgoed voor
Lucien Engels: “Eén van de taken van mijn afde-
eigenaren en investeerders. Uiteraard streven we
ling is inderdaad klimaatonderzoek. Dat doen we
naar tevreden huurders, legt Schotanus uit.
in bestaande gebouwen met klimaatklachten,
>>
21
THema: gebouw & TecHniek
maar we ontwerpen ook nieuwe installaties voor
omdat zij dan weten dat we eraan werken, al is
nieuwbouw- en renovatieprojecten, waar het
het probleem misschien niet meteen opgelost.
klimaat uiteraard ook goed moet zijn.”
Ook met het aankondigen van tijdelijk ongemak
Op dit moment is zijn afdeling bezig met een
tijdens bijvoorbeeld de vervanging van installa-
aantal duurzame renovaties, zoals de Oval Tower
ties, kun je veel klachten voorkomen. De facility
in Amsterdam. In dat gebouw zijn de elektrische
manager en servicedesk spelen in de communica-
installaties en de luchtkanalen behouden, maar
tie met de huurders een belangrijke rol.”
verder is het complete klimaatbeheersingsysteem grondig aangepakt. “Inmiddels zijn we in de af-
wat zit erachter?
rondende fase van de certificering met het ‘LEED
In de praktijk zijn klimaatklachten divers van
Gold-label’; er is een daling van meer dan
oorsprong en aard. Engels is daarom geen
50 procent in het energieverbruik gerealiseerd.”
voorstander van ‘flowcharts’ of stappenplannen
Duurzaam is soms even wennen Zo’n duurzame aanpak is overigens niet altijd meteen een garantie voor een aangenaam werkklimaat. Schotanus: “Neem bijvoorbeeld lucht-
‘Met je gezonde verstand kom je een heel eind’
om ze op te lossen. “Als we goede tekeningen en uitgebreide informatie aangeleverd krijgen van de klant, kunnen we de oorzaak van een probleem meestal snel opsporen. Ter plaatse zie je dan vaak meteen wat er misgaat. Soms is na een
bevochtigers. Dat zijn enorme energieslurpers.
verbouwing bijvoorbeeld de technische installatie
Bovendien zijn er onderzoeken die uitwijzen dat
niet aangepast aan de nieuwe gebouw- of kamer-
in gebouwen met luchtbevochtiging het ziektever-
indeling.” Ook maakt Schotanus geregeld mee dat
zuim hoger is. Daarom wordt in een voortraject
huurders zelf verbouwingen uitvoeren, waardoor
soms bewust gekozen voor het verwijderen of
problemen in het binnenklimaat ontstaan. “Dan
überhaupt niet plaatsen van luchtbevochtigers
zijn er bijvoorbeeld twee thermostaten verwisseld.
waardoor klachten zouden kunnen ontstaan zoals
Of er is een heel klein, drukbezet kamertje gecre-
bijvoorbeeld droge ogen. Nog even los van de
eerd, pal aan de zongevelkant van het gebouw.”
vraag of die daadwerkelijk worden veroorzaakt door het gebrek aan luchtbevochtiging, verwijzen
Maar zonder verbouwingen kan het ook misgaan.
we dan terug naar de gemaakte afspraken in het
Neem temperatuursensoren die boven een kopi-
kader van duurzaamheid. Daarnaast gaan we
eerapparaat zijn geplaatst. Of mensen die het koud
met de huurder op zoek naar mogelijke andere
hebben omdat ze bijna tegen het raam aan zitten
oorzaken. Die hoeven niet altijd aan het gebouw
met hun bureau, of onder het rooster van het
te liggen.”
luchtbehandelingssysteem. “Vaak kom je met je gezonde verstand een heel eind”, aldus Schotanus.
Blijven communiceren Communicatie blijft altijd een sleutelelement in
zelDzame schimmel
het klimaatbeheersingsproces. Dat begint al bij
Soms ligt de oplossing in onverwachte hoek, weet
de melding, zegt Schotanus: “We vragen huurders
Engels: hij heeft wel eens een pand onderzocht
klachten altijd te melden. Zo kunnen wij er niet alleen mee aan de slag, maar zijn ook in staat een dossier op te bouwen en patronen in klachten te
top 4 klachten
herkennen.”
in kantoren
Andersom heeft DTZ als vastgoedmanager de
1. Te warm
plicht om naar de huurders terug te koppelen wat
2. Te koud
aan de klacht wordt gedaan. “Bij iedere stap die
3. Te droog
we zetten lichten we de huurders in. Essentieel,
4. benauwd
22 |
Fa c T o m a ga Zine | 9 2013
Binnenklimaat
toegangscontrole Veilig en beVeiligd
waar de huurders structureel verkoudheidsklachten hadden. “Uiteindelijk vonden we met microbiologisch onderzoek een zeldzame schimmel die goed gedijde in bosrijk gebied. Dat bleek de boosdoener. Maar dat zijn uitzonderingen. Vaak zijn klimaatklachten te herleiden tot kleine storingen of verkeerde systeeminstellingen. En inderdaad: met je gezonde verstand kun je veel ondervangen.” Schotanus: “Het voorkomt veel problemen als al vanaf de bouw of renovatie rekening wordt gehouden met klimaatbeheersing bij de indeling van het pand, en van de diverse kantoorruimten daarbinnen. Ook goed en regelmatig onderhoud en het tijdig vervangen van installaties, verhogen de kans op een prettige werkomgeving al bij voorbaat!” << *Ragna ouwerkerkismanager marketingen communicatiebijDeerns aanpak pro Blemen Binnenklimaat > Neem kennis van de klacht (laat klacht altijd aan de servicedesk van de verhuur
-
der melden). > Inventariseer of de klacht op afstand kan worden verholpen (bijvoorbeeld door het resetten van een systeem). > Zo nee: vraag reguliere monteur ter plaatse het probleem op te lossen. > Als het probleem niet is opgelost: beoordeel de situatie opnieuw, eventueel
SALTO Virtual Network (SVN)
met hulp van een onafhankelijke derde; (tekeningen gebouw bekijken, gesprek ken voeren, situatie ter plekke bekijken, metingen uitvoeren van bijvoorbeeld de luchtvochtigheid). > Zorg steeds voor nieuwe metingen en analyses, neem opnieuw maatregelen en kijk of het probleem is opgelost. Zo niet: onderzoek andere mogelijke oorzaken. > Als het probleem is opgelost: leg een dossier aan met het oog op mogelijke toekomstige ontwikkelingen.
23
THEMA: GEbOuw & TECHNIEk
Modernetechniek Maaktgebouwduurzaa M Hoe ziet een duurzaam kantoor er over een aantal jaren uit en welke middelen en technieken zorgen voor die duurzaamheid? Een visie. door HANs TOpĂŠE
De ontwikkeling van zonnecellen gaat zo snel, dat binnenkort een groot deel van de energie, nodig voor het klimatiseren van kantoorgebouwen, door middel van zonnepanelen wordt opgewekt.
24 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
Zo’n twintig jaar geleden spraken we
met een toename van outsourcing. Het
met grotere verdiepingshoogten (naar
nog over ‘bedrijfshuisvesting’ en ‘tech-
resultaat: te weinig technische ken-
minimaal 3300 mm), want meer hoogte
niek’. Door de toenemende outsourcing
nis op de facilitaire afdeling waardoor
geeft de gebruiker meer rust en is beter
is de term bedrijfshuisvesting langzaam
aanbiedingen van technische dienstver-
voor de akoestiek en het interne klimaat
overgegaan in ‘vastgoed’. Het bezit
leners lastig te beoordelen zijn.
(denk aan buffering van warmte).
gingen handelen en speculeren. Het
MaatscHappelijk
Gevels moeten we niet meer zo vaak
gevolg: acht miljoen vierkante meter
verantwoord
van glas maken, maar tegelijk moeten
leegstaande kantoren, en functionele
Een vreemde situatie eigenlijk, terwijl je
we diezelfde gevel wel inrichten op
kantoorgebouwen zijn een zeldzaam-
kunt stellen dat hoe meer vierkante me-
wind- en weersinvloeden (N-O-Z-W).
heid geworden. Tegelijkertijd werden
ters je gebruikt, hoe meer verantwoor-
Tegelijkertijd moeten we blijven voldoen
de facilitaire functies gerationaliseerd,
delijk je bent voor een maatschappelijk
aan de wens van gebruikers: zij wil-
gebruik van die huisvesting.
len systemen zelf kunnen beïnvloeden
Hier zit de kern van het probleem:
(hoger/lager zetten).
kwam in handen van derden die ermee
nadat we alles ‘buiten de deur’ hebben belegd moeten we nu weer verantwoor-
Andere zaken zijn het niet meer aan-
delijkheid nemen voor alles wat onder
brengen van gevelgoten. Deze zitten
‘huisvesting’ valt. Daarbij gaat het
altijd verkeerd. Zorg daarnaast dat alle
niet alleen om zaken als locatiebeleid,
220-voeding vanuit plafond of de ver-
specificatie-opstelling, beheersprotocol-
hoogde vloer komt en werk met schuine
len en soft services in de gebruiksfase,
vensterbanken in plaats van rechte (dit
maar ook om de beheersing van ener-
worden verzamelplekken van spullen,
giekosten en het duurzaam omgaan met
archief of voorraad). Zorg ook voor
grondstoffen, zowel tijdens de bouw als
zoveel mogelijk schakelingen (bijvoor-
tijdens de exploitatie (energie). Bij de
beeld licht, water, spoeling en deuren)
bouw moet het liefst ook nog rekening
in ruimten.
worden gehouden met een mogelijke functiewijziging van het gebouw in de
Het lic Ht zien
toekomst.
Het is niet nodig om in een kantoor altijd en overal daglicht te hebben. Er
tecHniscHe
zijn best functies en ruimten die zonder
‘ Hoogstandjes’
daglicht kunnen, denk maar aan verga-
Voor duurzaam bouwen zullen we
derruimten en concentratieruimten.
anders om moeten gaan met een aantal
En overal een gelijk lichtniveau? Dat is
zaken. Zo moeten we weer zware
niet meer van deze tijd. Als men in een
constructies gaan toepassen. Goed voor
loungeruimte sfeervol wil ontmoeten
vrije vloeroverspanningen (geen kolom-
of lezen, is daar een compleet ander
men), een andere stramienmaat, en
verlichtingssysteem aan de orde.
massa in gevel of vloer die we kunnen
Alle verlichting wordt sowieso LED.
benutten voor koeling en verwarming.
Daglichtafhankelijke systemen en/of
Tegelijkertijd moeten we gaan werken
LED, gekoppeld aan ‘bewegingsdetectie’
watervrije urinoirsworden straks standaard
>>
25
facto magazine MIddAGConGRES
succes met facilitaire prestatie-inkoop 18 november, breukelen, 13:00 uur tot 17:00 uur
met Best Value naar succesvolle samenwerkingen Bent u ook vaak teleurgesteld over de prestaties en werkelijke toegevoegde waarde van een leverancier, maar weet u niet goed hoe u dat zou moeten veranderen? Inkopen met behulp van prestatie-inkoop kan de oplossing zijn! Met prestatie-inkoop kan de opdrachtgever snel en gemakkelijk de beste aanbieder op het spoor komen en selecteren. Resultaat is een keten die meer accountable is en betere resultaten levert. Keynote-spreker is drs. Jeroen van de Rijt, senior-consultant bij Scenter in Driebergen en co-auteur van â&#x20AC;&#x153;Prestatie-inkoop, met Best Value naar succesvolle projecten.â&#x20AC;? Kies twee van de drie Kennissessies: 1. Prestatie-inkoop van schoonmaak (Case Rabobank /EW Facility Services) 2. Prestatie-inkoop van centrale repro en decentrale multifunctionals (Case Hanzehogeschool Groningen) 3. Prestatie-inkoop van technisch onderhoud (Case gemeente Amsterdam)
Meer informatie of inschrijven? www.factomagazine.nl/opleidingen
Er zijn best functies en ruimtes die zonder daglicht kunnen
In verband met de mogelijke schaarste
lucHt
van water worden watervrije urinoirs
Normaliter koelen of verwarmen we een
standaard (geen angst: ze zijn er al die
gebouw met lucht, maar in de toekomst
niet stinken).
brengen we alleen lucht in een gebouw
worden steeds meer gangbaar. In de na-
die echt nodig is. Ramen die door men-
bije toekomst zal beweging geïntegreerd
koeling/verwarMing
sen zelf geopend kunnen worden, blij-
in LED heel gewoon zijn.
Door te bouwen zoals eerder aange-
ven noodzakelijk. Dat houdt in dat we
geven gaan we uit van solide, stevige
vaker op CO2 (meting) gaan schakelen.
water
gebouwen die op energetisch gebied zelf
Geen noodzaak voor geklimatiseerde
Water wordt één van de probleemgrond-
presteren. Een visie op de toekomst is
lucht, wel voor (minder) verse lucht.
stoffen van de toekomst. We hebben
verder ‘lage temperatuurverwarming’ en
relatief te weinig schoon water en de
‘hoge temperatuurkoeling’.
tot slot
verspilling is groot. BREEAM voorziet
Verwarming wordt in kantoren steeds
Bovenstaande punten voor duurzaam
in het opvangen van hemelwater dat
onbelangrijker. Dat heeft alles te maken
bouwen lijken ‘open deuren’, maar we
vervolgens wordt gebruikt voor bijvoor-
met de klimaatverandering, betere
passen er veel te weinig van toe. Het is
beeld het spoelen van toiletten (grijs
bouwtechnieken en betere isolatiewaar-
de hoogste tijd om dat wel te gaan doen.
circuit).
des van materialen.
Met menselijke maat en verantwoorde-
Koeling van gebouwen wordt daar-
lijkheid. <<
We moeten samen meer denken in ‘To-
entegen steeds belangrijker (vandaar
tal Cost Of Ownership’ (ketendenken)
die massa). Toepassing van deze ‘lage
en als gebruiker wellicht eisen stellen en
temperatuurverwarming’ en ‘hoge
aanleg, beheer en exploitatie van zaken
temperatuurkoeling’ betekent wel het
aan de eigenaar over laten (als we dat
kunnen opslaan van koude en warmte in
niet zelf zijn).
de bodem en het gebruik kunnen maken van warmtepompen.
sanitair Toiletten, kranen en handendrogers
Waar mogelijk kunnen we gebruikma-
moeten alle worden voorzien van senso-
ken van betonkernactivering voor koe-
ren, en centrale deuren in voorruimtes
ling en verwarming gecombineerd met
van toiletruimtes worden verleden tijd.
grondopslag. Dat wordt in Duitstalige
Wel worden de toiletten ruimer, waarbij
(technische) landen al ruim toegepast.
elk toilet over zijn eigen wasvoorziening
Men kiest daar voor een langzaam
beschikt.
koel- en verwarmingssysteem met één temperatuur in het gehele gebouw. Een goede beheersing is zeker mogelijk. Het gebouw is de installatie geworden. De ontwikkeling van de zonnecellen gaat zo snel dat binnenkort een groot deel van de energie, nodig voor het klimatiseren van kantoorgebouwen, door middel van zonnepanelen wordt opgewekt. Op dit moment leveren deze
BREEAM voorziet in het opvangen
cellen nog te weinig rendement, maar
van hemelwater dat vervolgens wordt
dat gaat de komende jaren snel veran-
HansTopée,directeur-eigenaarnewDirections
gebruikt voor het spoelen van toiletten.
deren.
(www.newdirections.nl)
27
Snelle apparatuur voor uw zakelijke post
enveloppen-vulmachines
frankeermachines
vouwmachines + adressenprinters + bundelapparatuur + couverteersystemen + documentvernietigers + enveloppensluiters
www.fp-ruys.nl Tel: 088-7897135
+ enveloppenopeners + frankeermachines + postkamermeubilair + postverzendtassen
13/06MKT00075
+ vouwapparatuur FP-Ruys - Koraalrood 37 - Postbus 7235, 2701 AE Zoetermeer - info@fp-ruys.nl
column
klaas bakker Manager Facilities & real estate tennet tsO B.V. (klaas.Bakker@tennet.eu)
facilitaire zintuigen Hospitality, het is makkelijker gezegd dan gedaan. Gastvrijheid vraagt immers om goed luisteren en kijken naar de klant. Dat lijkt wel eens haaks te staan op onze Nederlandse cultuur. In de buitenlandse politiek heffen we graag het vingertje: ’wij weten wat goed voor u is.’ Dat staat stoer, maar wie effectief wil zijn, kan zich beter bescheiden opstellen. Indefacilitairewereldisdatnetzo.VooralleF
m’ers-zoweljeeigenmensenalsdie
vanjeexternedienstverleners-geldtdatsprekenzilveris,maarluisterenisgoud. Inonsnieuwekantoorwillenwevoordemedewerkers-onzeklanten-een aantrekkelijkewerkomgevingcreëren.Dieomgevingmoetenergieencomfort leveren.Wefaciliterenbijhetverbinden,ontmoeten,samenwerkeneninspireren.Dit zogenoemdeFlex@TenneTconceptvraagtalshetwareomgastvrouwenengastheren diedeklantontzorgen.Echteserviceisimmersdatjeietskrijgt,voordatjeerom vraagt. onzeidealeF m’erlooptalseen‘relatiebeheerder’overdeetages.Hijkentzijn
Hoogspanningsnetbeheerder
pappenheimers.Hijspreektdemensenaan(‘Kanikietsvoorudoenvandaag?’)en
TenneTverkeertindelaatste
luistertdaadwerkelijknaarze.Hijmoetzijnagendazelfaankunnenpassenaande
fasevandebouwvan
wensenvandeklant.Defacilitairmedewerkerwordtzelfstandigprobleemeigenaaren
eennieuwhoofdkantoor.
-oplosser.Daarvoorhebjewatwijnoemeneen‘facilitairoor’nodig.
Programmamanager nieuwbouwKlaasBakker
ookeen‘facilitairoog’isvangrootbelang.Datzietwerkzaamhedenliggen,letop
deeltdekomendemaanden
groteenkleinedetails,anticipeertopbehoeftesenmogelijkeklachtenvaakalvoordat
opdezeplekzijnervaringen.
deklantdezemeldt,enkanmededaardoorproblemenbijtijdsoplossenofzelfs voorkomen.DeF m’ermeteengoedontwikkeldfacilitairoogzietenweetookwater binneneenorganisatiespeelt,steltprioriteitenenmaakthieropkeuzes. Zoietsbereikjenietineens.Wedoorlopenaljareneenintensieftrajectmetalle Fm’ers.Wehebbengezamenlijkrollenopgesteld,besprokenengeoefend:waarzieje deproblemenenhoegajedatoplossen?
ontwikkelenvanzintuigeniszoalsbekend
geenkwestievanrevolutiemaarvanevolutie.Welisdenieuweomgevingeen natuurlijkeprikkelvoordiezintuigen.
29
THEMA: GEbOuw & TECHNIEk
Van Gogh Museum heropend na verbouwing van 7 maanden
Zonnebloemen in perfect klimaat Een verbouwing afronden binnen tijd en budget. Het is niet voor iedere organisatie weggelegd. Bij het Van Gogh Museum in Amsterdam is het wél gelukt, mede dankzij de goede samenwerking met de Rijksgebouwendienst, de aannemers en de opdrachtgever: het Van Goghmuseum. door GErArd dEssING
O
p 1 mei jl.
Klimaatinstallatie
opende het Van
Op installatietechnisch gebied werd het mu
Gogh Museum
seum voorzien van een moderne en duurzame
in Amsterdam
klimaatinstallatie. Het nieuwe systeem stelt het
na een gron
museum in staat het klimaat per zaal te regelen.
dige verbouwing
Daartoe zijn in iedere ruimte meerdere senso
haar deuren voor het publiek. De zeven maanden
ren aangebracht die ‘24/7’ de temperatuur en
durende renovatie van het pand, waar ruim 200
luchtvochtigheid meten. Blijven de waarden bin
schilderwerken van de wereldberoemde schilder
nen een vastgelegde bandbreedte, dan regelt het
zijn ondergebracht, was om meerdere redenen
systeem (Priva) de instellingen zelf. Maar worden
noodzakelijk. Niet alleen de installaties voor
bandbreedtes overschreden, dan ontvangen de
klimaatbeheersing en luchtbevochtiging waren
medewerkers van de Technische Dienst automa
aan vervanging toe, ook de brandveiligheid moest
tisch een melding. Zij kunnen het probleem dan
worden aangepakt. Daarnaast was het de hoogste
analyseren en eventueel ingrijpen.
tijd een stap te maken om het pand beter aan te laten sluiten bij de wensen en eisen van de
Een goede klimaatbeheersing is voor het Van
huidige tijd.
Gogh Museum om meerdere redenen van belang. Uiteraard wil men de eigen kunstwerken in
30 |
FA C TO M A GA Z INE
Een grote renovatie volgde, waarbij onder meer
optimale conditie houden; een te lage of te hoge
2300 m2 parketvloer werd vernieuwd, 4300 m2
temperatuur en/of een te vochtige of te droge
plafonds werd vervangen en 11.000 m2 verf werd
omgeving kan funest zijn voor het behoud van de
aangebracht op muren en wanden.
werken. Daarnaast is een optimale omgeving van
| 9 2013
belang bij het in bruikleen nemen van kunst van derden. Martin Oor, hoofd Facilitair Bedrijf bij het Van Gogh Museum, legt uit hoe dat zit. “Voordat derden, zoals andere musea of parti culieren, kunstwerken aan ons uitlenen, willen
het nieuwe systeem stelt het museum in staat het klimaat per Zaal te regelen
ze vaak precies weten hoe ons klimaatsysteem presteert op deze twee waarden. Als we niet goed presteren wordt de kunst gewoon niet uitgeleend, zo simpel is het. Het is dus van groot belang dat we dat op orde hebben.”
procent per uur vinden we aanvaardbaar, maar eigenlijk wil je het gewoon zo constant mogelijk
temperatuur en
hebben.”
luchtvochtigheid Voor een optimaal binnenklimaat zijn twee
De ideale binnentemperatuur is 19 graden Cel
variabelen van belang: de binnentemperatuur en
sius, met een toegestane afwijking van plus en
de luchtvochtigheid. Wat de ideale waarden zijn?
min 2 graden. Een temperatuur tussen de 21 en
Binnen de beroepsgroep zijn daar nog geregeld
17 graden is dus in orde.
discussies over, legt Kees van den Meiracker,
Van den Meiracker: “In de winter kun je de tem
hoofd collectiebeheer van het museum, uit.
peratuur op 18 graden instellen, dat is energie
“Enkele jaren geleden ging men uit van een lucht
zuiniger en ook voor het bezoek prettig. En in de
vochtigheid van 55 procent, plus en min 3. Dat
zomer kun je 20 tot 21 graden hanteren. Maar
is inmiddels verlaagd naar 48 procent. Voor ons
meer dan 6 graden verschil met de buitentempe
is dat de ondergrens. Wij houden liever ongeveer
ratuur wil je niet. Ook hier geldt: hoe constanter,
een percentage van 50 aan. Maar afgezien van de
hoe beter.”
waarde zelf, is het constant blijven van de waarde eigenlijk nog belangrijker. Een wisseling van 0,2
De grote verstoorders van het systeem zijn de mensen, en dan vooral in tijden dat de seizoenen wisselen, vervolgt Oor. “Als het na een droge pe riode opeens regent en er hangen hier opeens 500 of 1000 natte jassen in de garderobe, merk je dat meteen.” WKo Om op het gebied van duurzaamheid beter te presteren, wordt sinds de verbouwing gebruik gemaakt van een WKOinstallatie. Daartoe is een 185 meter diepe put onder het museum geplaatst. In de zomer wordt daar warmte opgeslagen waarmee in de winter het gebouw verwarmd kan worden, en andersom. Koeling op de conventio nele manier (door gebruik te maken van ijsbuffers waarmee lucht gekoeld kan worden) is dus verle den tijd. Om het gebouw te verwarmen zijn op de bovenste verdieping enkele nieuwe, energiezuini ge verwarmingsketels geplaatst. Ook is het gehele dak vervangen en extra geïsoleerd:
31 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
>>
THEMA: GEbOuw & TECHNIEk
Martin Oor, hoofd
den. Dat geldt voor de kunstcollectie, voor onze
Facilitair Bedrijf
medewerkers en natuurlijk ook voor het bezoek.
bij het Van Gogh
Dat nemen we heel serieus. Zo hebben we niet
Museum: “Als het
alleen een sterke bhvorganisatie maar ook een
opeens regent en
chvorganisatie, een cultuur hulpverleningsorga-
er hangen hier 1000
nisatie, die zich bezighoudt met de vraag: als er
natte jassen in de
brand uitbreekt, welke kunstwerken ga je dan als
garderobe, merk je
eerste redden?’”
dat meteen.”
verlichting Tijdens de verbouwing is ook gekeken naar alternatieve verlichtingsmogelijkheden. LED is overwogen, maar na een aantal experimenten is het museum daarvan afgestapt. Oor: “Op het moment van testen bleek het kleurenspectrum van LED dusdanig dat het een negatief effect zou kunnen hebben op bepaalde pigmenten in de verf van Van Gogh. De nieuwste ontwikkelingen kunnen overigens overal een an der licht op werpen. Wij blijven actief met onder 1500 m2 nieuwe dakbedekking en 199 nieuwe
zoek om LED ook toe te passen in ons museum.”
lichtkoepels zijn aangebracht. De inspanningen op het gebied van duurzaam
nieuW entreegeBouW
heid moeten eind 2013 leiden tot een duur
Wie denkt dat na de verbouwing de aannemers,
zaamheidscertificaat, het zogenaamde BREEAM
de Rijksgebouwendienst en de medewerkers van
Label.
het Van Gogh op hun lauweren kunnen rusten, komt bedrogen uit. Het museum is namelijk nog
Brandveiligheid
niet ‘uitverbouwd’. Op het programma staat de
Een ander doel van de verbouwing was het verbe
verplaatsing van de entree van de Paulus Potter
teren van de brandveiligheid. Om aan de ver
straat naar het Museumplein. Hierdoor hebben
scherpte eisen van onder meer het Bouwbesluit
de drie grote musea de opening alle drie op het
2012 te voldoen, is een geheel nieuwe brandmeld
Museumplein en zal het Van Goghmuseum nog
installatie geïnstalleerd, zijn nieuwe branddeuren
veel meer tot zijn recht komen.
geplaatst, is de brandcompartimentering aange past en zijn enkele vluchtwegen aangepast.
Afhankelijk van de beschikbare financiële mid
Oor geeft een voorbeeld van een van de gerea
delen wordt binnen enkele maanden besloten of
liseerde aanpassingen: “In een ruimte hebben
gestart kan worden met de voorbereidingen voor
we een muur naar voren moeten halen zodat we
dit nieuwe entreegebouw. <<
daarachter een vluchtweg konden realiseren. Dat was noodzakelijk, gezien het aantal bezoekers dat meestal in die ruimte verblijft. Die vluchtweg kon niet aan de buitenzijde van het pand komen. Dit
KERNCIJFERS
is een Rietveldgebouw, dat was echt uit den boze.’’
Museum
: Van Gogh Museum
Plaats
: Museumplein, Amsterdam
Bij het realiseren van brandveiligheid gaat het
bezoekers
: 1,5 miljoen per jaar
Van Gogh verder dan de minimumnormen, bena
Verbouwing
: oktober 2012 - mei 2013
drukt Oor: “Veiligheid is een van onze kernwaar
website
: www.vangoghmuseum.nl
32 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
Het drukste moment van de dag De schijnbare stilte van 1 minuut voor openingstijd. Elk moment kan een horde koopbeluste consumenten binnenstormen. Achter de schermen wordt hard gewerkt om hen voor de volle honderd procent van dienst te kunnen zijn. Een adequate en servicegerichte beveiliging is daarbij onmisbaar. Dat weten wij van Trigion maar al te goed. Daarvoor zetten we altijd de juiste mensen in. Alerte, uitstekend opgeleide en doortastende professionals. Trigion is het grootste beveiligingsbedrijf van Nederland. We kunnen bogen op een ervaring van 100 jaar. Zoeken proactief naar nieuwe oplossingen om mensen en eigendommen nog beter en efficiĂŤnter te beschermen. Onze opdrachtgevers waarderen dat. Dat blijkt niet alleen uit onze klanttevredenheidsonderzoeken maar ook uit onze langdurige relaties. Omdat we doen wat er van ons verwacht wordt. En eigenlijk altijd net iets meer dan dat. Wilt u weten wat Trigion voor uw organisatie kan betekenen? Kijk voor meer informatie op www.trigion.nl of bel (010) 298 11 33. Wij zijn u graag van dienst. Trigion. Toonaangevend in veiligheid
De juiste mensen op de juiste plek
over
Het Nieuwe Werken masterclass
Aan de slag met een moderne werkstijl
Unieke 5-daagse masterclass op inspirerende locaties
MASTERCLASS
“Duidelijk inzicht gekregen over trends van de toekomst” “Veel geleerd over het belang van de ‘virtuele wereld’” “Goed opbouwen van visie naar plan is cruciaal gebleken”
Start 3 oktober 2013 Tijdens deze 5 masterclasses wordt, op verschillende inspirerende locaties, aandacht besteed aan alle aspecten van het nieuwe werken: de fysieke omgeving, de ICTwereld, de gevolgen op het gebied van cultuur en leiderschap. Tenslotte wordt in de laatste masterclass ook ingegaan op het verander- en communicatietraject. Bestemd voor: project-en programmamanagers, HR-, IT-, FM en communicatieprofessionals en andere (beleids)medewerkers die de eerste verkennende stappen in Het Nieuwe Werken hebben gedaan en er nu concreet mee aan de slag zijn en/of willen.
Bekijk het complete programma en schrijf je in:
Wegens succes herhaald!
Quotes van deelnemers maart 2013
Nu € 250 korting bij elke 2e inschrijving!
www.ohnw.nl/masterclass RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70
LETTERS zwart-100
|
c89-m71
column
stenen boven mensen Het staat zo sympathiek in de brieven die minister Stef Blok naar de Tweede Kamer
henny van egmond
heeft gestuurd voor de vakantie: Blok kiest voor het schrappen van stenen boven
sinds 2005 actief op het gebied van
mensen. 10 procent van de rijksambtenaren verliest hun baan in de komende jaren
het nieuwe werken, is partner van
en 30 procent van de kantoren van het rijk wordt gesloten. Twee beslissingen waar
yolk (www.yolk.nl)
nogal wat op af te dingen valt. Door de plannen van Blok werkt in de toekomst niet 3,4 procent voor het rijk, maar is nog slechts 3 procent van de werkgelegenheid daar te vinden. Tenminste, als de plannen ooit werkelijkheid worden. De Algemene Rekenkamer heeft namelijk vastgesteld dat van alle plannen de afgelopen decennia vrijwel niets terecht is gekomen. minister Blok becijfert vrolijk dat hij 142 miljoen euro per jaar kan besparen door de lege kantoren af te stoten. Daarbij gaat het om ruim 700.000 vierkante meter, in Den Haag en de regio waar de leegstand van kantoren al enorm is. De kantoren komen leeg omdat het Rijk overal flexibel werken invoert. Gedwongen thuiswerken dus, want aan de manier van werken verandert verder niet veel. natuurlijk kan Blok de huur opzeggen, maar of verkoop lukt in deze tijd is nog zeer de vraag. Er is meer reden om te twijfelen aan de realisatie. Want alle kabinetten van de laatste decennia hebben geroepen dat ze een kleinere rijksoverheid wilden. Dat is niet gelukt, blijkt uit een overzicht uit Binnenlands Bestuur: in 2010 hadden we hetzelfde aantal ambtenaren als in 1968. En dat terwijl veel van ons werk is geautomatiseerd en in veel bedrijven het aantal werknemers met tientallen procenten is gereduceerd. onderzoeksbureau Roland Berger stelde ook nog eens vast dat de productiviteit van de afgelopen jaren alleen maar is gedaald. niet omdat mensen lui zijn, maar omdat ze slecht worden geleid. Het probleem wordt verergerd doordat ambtenaren geen duidelijke doelstellingen of resultaatafspraken hebben. Als je niet weet wat er gerealiseerd moet worden, kun je van medewerkers niet verwachten dat ze de goede dingen doen. omdat ambtenaren steeds meer gedwongen thuiswerken, wordt de mogelijkheid om direct te sturen vrijwel onmogelijk. Ambtenaren die nu al onvoldoende productief zijn, niet weten wat er van hen wordt verwacht en ook geen
de kantoren komen leeg omdat het rijk overal flexibel werken invoert
richting krijgen van een leidinggevende. Het is hĂŠt recept voor een inefficiĂŤnte en ineffectieve overheid. maar ja, als blijkt dat de plannen niet zijn gerealiseerd of tot slechte resultaten heeft geleid, is minister Blok allang weer vertrokken.
Wanneer maakt u gebruik van interim professionals? VFM
We facilitate
www.VFM.nl 35
dOCuMENTMANAGEMENT
printen Maghetíetsefficiënter? In veel organisaties is printing niet optimaal geregeld. Er wordt te veel geprint, de kosten zijn hoog en vrijwel ongrijpbaar en soms spelen er veiligheidskwesties. Hoe kan het anders?
door PATTyd EJO NG
Organisaties zitten vaak met hoge print
offset geprint materiaal wordt vernie
ten en zijn afhankelijk van de keuzes die
kosten, chaotische en improductieve
tigd. Niet alleen die berg papierafval is
je maakt. Denk aan het printvolume, het
omgevingen, veiligheidskwesties en een
een belasting voor het milieu, printen is
type machine, de keuze voor papier en
aanslag op het milieu. Facility managers
sowieso een afvalgevoelige bezigheid als
toners, of de printer wordt aangesloten
kunnen een belangrijke rol spelen bij de
je denkt aan het verpakkingsmateriaal
op een netwerk, et cetera.
manier waarop organisaties omgaan met
van printbenodigheden, de printers zelf
Als organisaties op hun printkosten wil
printen.
en het energiegebruik van de apparaten.
len besparen, zijn er dus veel zaken om
Gelukkig zijn printleveranciers zich daar
rekening mee te houden.
PaPierloos
steeds meer van bewust en komen ze
Al in 1975 werd gesproken over het
met milieuvriendelijkere alternatieven.
GebruikersGedraG Als gebruikers efficiënter en bewuster
papierloze kantoor. Het papiergebruik is sindsdien nauwelijks afgenomen. Op dit
Ondanks de enorme groei van digitale
printen, kan dat een flink positief ef
moment vertaalt de definitie van papier
communicatie, wordt in bedrijven nog
fect hebben op de genoemde kosten en
loos zich niet per se in minder papierge
steeds op grote schaal gebruikgemaakt
milieubelasting. Zij vormen zelf immers
bruik, maar wel in minder papieropslag.
van printoutput. Toch hebben maar
ook een belangrijke factor in de print
De consequenties van onverminderd
weinig organisaties grip op de bedrijfs
omgeving.
papiergebruik voor bedrijven zijn groot.
brede printkosten. Dit is vaak een gevolg
Maar hoe kun je er nu voor zorgen dat,
Papier is immers duur; meer dan 20
van een versnipperde aanpak van het
ondanks deze veranderingen, iedereen
procent van de totale printkosten bestaat
beheer van alles wat met printen te
binnen de organisatie efficiënter gaat
uit de kosten van papier. Daarnaast zijn
maken heeft. Bovendien zijn printkosten
printen en een duurzamer printgedrag
er schattingen dat 30 tot 40 procent van
opgebouwd uit verschillende kostenpos
ontwikkelt? Vier tips:
36 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
Tip 1. Denk na over waarom mensen printen
kan kiezen op welke printer hij iets
Om de rol van papier te wijzigen, moeten we beter diffe
uitprint. In combinatie met flexibele
rentiëren tussen ‘goed’ en ‘slecht’ printen en weten wat de
werkplekken of mobiele werknemers
operationele rol van papier is. Gebruik daarom allereerst het
kunnen deze oplossingen een duide
gezond verstand en print alleen wanneer het echt nodig is.
lijk verschil maken.
Daarnaast kan de inzet van technologie medewerkers helpen minder te printen of papierarmer te werken. Zo kan technolo
In de toekomst zal steeds meer
gie het printgedrag van mensen beïnvloeden door opdrachten
content digitaal zijn. Veel digitale
te routeren naar het meest geschikte apparaat (dat kan een
processen maken al gebruik van een
printer maar ook een scanner zijn), of instellingen voor zwart
combinatie waarbij elektronische
wit of dubbelzijdig te forceren.
bronnen op papier worden verwerkt. Toch zal papier een belangrijke rol
Tip 2. Maak printen onderdeel van het bedrijfsbeleid
blijven spelen binnen organisaties.
Veel bedrijfsprocessen hangen samen met intensief papierge
Om kosten en het milieu te sparen is
PattydeJongiswoordvoer
bruik. Documentgerelateerde activiteiten maken zelfs voor 15
het de kunst om slim en verstandig
derduurzaamheidbijXerox
procent deel uit van de totale jaarlijkse omzet van een bedrijf.
om te gaan met print. <<
Nederland
-
Printen als onderdeel van het bedrijfsbeleid is daarom zo gek nog niet. Het vraagt een stuk bewustwording over printen als onderdeel van de dagelijkse werkzaamheden. Zorg ervoor dat
Advertentie
duidelijk is wie voor printing verantwoordelijk is en definieer bedrijfsdoelstellingen over kosten, productiviteit, beveiliging en milieu. Communicatie speelt een cruciale rol, je wilt als organisatie immers een cultuuromslag realiseren. Tip 3. Analyseer en evalueer Doordat vaak sprake is van een versnipperde aanpak van printbeheer, zal een analyse van wat er gebeurt al inzichten opleveren. Wie maakt gebruik van welke printer, waar staan ze? Hoeveel wordt er geprint en om wat voor soort documen ten gaat het? Welke problemen ervaren gebruikers en hoe vaak is er een storing? (Meer dan 50 procent van de telefoon tjes naar de IThelpdesk heeft betrekking op het maken van prints.) Et cetera. Kijk wat er echt gebeurt en maak dit bespreekbaar om ver beteringen in de printinfrastructuur te kunnen doorvoeren. Veel organisaties weten bijvoorbeeld niet hoeveel printers ze in huis hebben. Tip 4. Maak het makkelijk Met de groei van het mobiele werken (IDC verwacht dat tegen 2015 37 procent van alle werknemers ‘mobiel’ zal werken), ondersteund door smartphones, tablets en de ITconsumptie
Tensabarrier® professionele afscheidingspalen van
in het algemeen, ontstaat een toenemende vraag naar tijd en plaatsonafhankelijke printmogelijkheden. De markt speelt daar al uitgebreid op in met mobiele printapplicaties en toe
Tel.: +31(0)252 531230
E-mail: info@methon.nl
passingen als ‘followme’printing, waarbij een gebruiker zelf
37
vErLIChTING
LED TL steedsprofessioneler
Diverse leveranciers brengen verbeterde LED TL-buizen op de markt. Dat was nodig omdat het resultaat vaak tegenviel en er veelvuldig problemen waren. De nieuwste generatie LED TL-buizen heeft een prima lichttechniek en is vrijwel overal professioneel toepasbaar.
door CEEsv AN DEvr IE*
De eerste generatie LED TL-buizen werd toegepast op plaatsen waar weinig eisen werden gesteld aan de kwaliteit van het licht. De lichtopbrengst bedraagt veelal niet meer dan circa 50 Lm/Watt. Er worden soms transparante buizen toegepast met zichtbare diodes, vaak gecombineerd met wit licht om een maximum hoeveelheid licht te genereren. Dit verblindend licht doet niet alleen pijn aan de ogen maar er komt ook warmte vrij waardoor de levensduur wordt bekort. De tweede generatie biedt stabiele kleuren in daglicht, neutraal wit of warm wit. De daglichtlampen hebben een verbeterde lichtopbrengst van ca 80 Lm/Watt. Dit is meestal onvoldoende,
38 |
FA C TO M A GA Z INE
| 9 2013
temeer daar de lichthoek maximaal 120
De nieuwe generatie LED TL-buizen geeft
graden bedraagt zodat er bij toepassing
meer en beter licht.
kunnen creëren zoals een sfeer maken met kleuren, indirecte verlichting, accentverlichting en downlights, al dan niet dimbaar. Hiermee kan er in de bij receptie, in gangen en op trappen een perfecte sfeer worden gerealiseerd. Aanwezigheids- en daglichtafhankelijke regelingen kunnen verder bijdragen aan een professionele kantooromgeving. Er wordt dan maximaal bespaard zonder concessies te doen aan de lichtkwaliteit. Besparing De elektronica, gemonteerd op de kop van de LED TL-buis met doorverbinder.
Stel dat de verlichting 10 uur per dag en 5 uur per week brandt. Dit kost bij een 120 cm TL8 buis € 26,- per jaar per buis aan energiekosten. Door deze om
in bestaande TL-armaturen geen goede
Factor van > 0,9 (blindstroom). Verder
te wisselen voor de LED TL wordt circa
lichtverdeling is.
kunnen nu speciale ’starters’ (door-
50 procent bespaard, per buis per jaar
Toch zijn er nog steeds fabrikanten
verbinder) geleverd worden waardoor
levert dat € 13,- op. Bij een gemiddelde
die de prijs proberen te drukken met
bij conventionele TL-armaturen geen
levensduur van 35.000 uren is de totale
mindere kwaliteit diodes en elektronica.
verdere aanpassingen aan de bedrading
besparing € 174,20. De Led TL kost
Hierdoor treedt netvervuiling op (blind-
en het armatuur nodig zijn en waardoor
inclusief het wisselen € 65,-. Tijdens
stroom). Dit komt omdat fabrikanten
de garantie intact blijft. Daarom is de
de levensduur zouden we vier keer een
goedkope elektronica gebruiken zonder
vernieuwde LED TL-lamp bijzonder
TL8-buis wisselen (inkoop € 4,- en wis-
aangepaste condensatoren. Dit type
geschikt voor de retrofitmarkt. De ver-
selkosten € 5,- ) wat totaal € 36,- kost.
LED TL-lamp kan toegepast worden op
nieuwde LED TL-buizen voldoen aan de
Dit verschil wordt van de besparing
plaatsen waar geen hoge eisen aan de
steeds strengere eisen en regelgeving en
afgetrokken. Er blijkt zodoende een
verlichting worden gesteld.
zullen zéker hun weg vinden op plaatsen
totale besparing van € 145,20 per LED
waar TL 8 of TL5 wordt toegepast.
TL-buis!
De nieuwe generatie LED TL-buizen
Kantoorverlichting
Financiering
heeft een acceptabele lichtopbrengst van
Dank zij LED-technologie zal de ver-
Een aantal leveranciers van LED TL-
meer dan 100 Lm/Watt en een gro-
lichting in onder meer supermarkten,
buizen werkt samen met een bank of
tere lichthoek (tot 180 graden) waar-
openbare gebouwen, scholen, ziekenhui-
financieringsmaatschappij. Hierdoor
door ook in bestaande TL-armaturen
zen en kantoren, in de komende peri-
wordt het mogelijk grotere investeringen
de lichtverdeling goed is en weinig
ode belangrijk veranderen. Het is niet
te financieren. Van de besparing op ener-
reflectie optreedt bij beeldschermen.
alleen de energiebesparing die dan een
giekosten kunnen de financieringskosten
Omdat warmteafgifte de levensduur
rol speelt maar het gaat vooral ook om
en aflossingen worden betaald. Hierdoor
nadelig beïnvloedt, worden de elektro-
de doelstellingen van duurzaamheid en
is het mogelijk te investeren zonder de
nica en de diodes zo goed mogelijk ge-
maatschappelijk verantwoord onder-
liquiditeit van het bedrijf aan te tasten
scheiden. Een perfecte situatie ontstaat
nemen. LED-oplossingen voldoen aan
terwijl toch een duurzaam verlichtings-
wanneer de elektronica extern in de kop
deze doelstellingen zonder het milieu te
project kan worden gestart ! <<
van de buis is toegepast.
schaden.
vernieuwing in leD tl
*Ceesvande vrieiswerkzaaminde Goede LED TL’s hebben een CR-index
Naast LED TL’s is er een scala aan Led-
verlichtingenpubliceertoververlich
van > 80 (kleurwaarde) en een Power
oplossingen die verrassende effecten
tingsthema’s.
-
39
boEkEn
365 pagina’s facilitaireuitdaging NieuwFM-boekontsluitactuelekennis
Deze maand verschijnt onder redactie van George Maas van newDirections het boek Faci lity Management. Een 365 pagina’s tellende uitgave, bedoeld voor zowel FM-studenten in de tweede fase van hun studie als voor FM-professionals, waarin alle actuele organisatieen bedrijfskundige aspecten van facility management aan de orde komen.
-
door GErarDD EssinG
Een aanwinst voor het Nederlandse
Spreken met George Maas, onder wiens
facilitaire vakgebied, zo mag het nieuwe
redactie het boek tot stand is gekomen,
boek ‘Facility Management, maatwerk
is dan ook een waar plezier. Vol passie
en organiseren in een veranderende con-
vertelt hij over het denk- en schrijfproces
text’ gerust genoemd worden.
en de totstandkoming van het boek. Een
Bij de eerste indruk, tijdens de verken-
boek dat een objectieve verzameling van
ning, bladerend van voor naar achter en
actuele kennis op het vakgebied bevat en
van achter naar voor, heb je het al door:
een belangrijke rol moet gaan spelen als
je oog blijft hangen op bepaalde plaat-
kennisbron in de tweede fase van de hbo
sen vanwege een opvallend citaat, een
FM-studie aan de hogescholen.
grafiek, een bijzondere foto, een fraaie illustratie, een strakke opsomming, een
Start
vraag bedoeld om studenten te prikkelen
Het verhaal begint een jaar geleden.
of een case. Interessant, leuk, daar wil
Maas is terug van zijn 12 maanden du-
ik meer over lezen. Dat gevoel roept het
rende zeiltrip over de Atlantische oceaan
boek, mede door zijn fraaie vormgeving,
en gaat aan de slag. Op zijn actielijst een
meteen op. Het is duidelijk: hier is iets
aantal zaken, waaronder het realiseren
moois tot stand gekomen.
van een nieuw boek over facility manage-
41
>>
THEMa:
auteurS George Maas, Lenneke Noorlander, Marcus Boesenach, Jos Knops, Jaap Bregman, Martijn Brus, Jelle van der Kluit, Guido Meijer, Hans Topée, Hester van den Beukel, Susan VinkOpstal, Tessa Wildschut en Rianne Wilmer. Onderwerpen
> De omgeving van FM > Het ontstaan van FM > strategie van facilitaire organisaties > structuur van de facilitaire organisatie > Cultuur, leiderschap en competenties > besturing van de facilitaire organisatie > Werken en werkomgeving > Project- en procesmanagement > inkoopmanagement > Vastgoedmanagement > Gastvrijheid in dienstverlening > informatiemanagement > kwaliteitsmanagement > Financieel management > Duurzaamheid van het geheel bestellen
Titel
: Facility management
Auteur
: George Maas e.a.
Pag.
: 365
ISBN
: 9789462151130
Prijs
: € 49,82, incl. btw
Uitgever
: Vakmedianet, Alphen aan den Rijn
Bestellen
: www.factomagazine.nl/shop
: klantenservice@vakmedianet.nl
ment. Zijn eerste boek, geschreven samen
Samen met Hans Topée bedenkt hij in
met gedegen kennis, die bovendien goed
met Jan Pleunis, is alweer 10 jaar oud en
een maand of drie in een aantal ses-
weet hoe het vak van FM in elkaar zit
heeft zijn sporen in het hbo-onderwijs
sies een inhoudsopgave, waarbij hij
en in staat is het onderwerp te kunnen
beslist verdiend. Maar inmiddels is de
zich baseert op de belangrijkste actuele
plaatsen in de juiste facilitaire context.
wereld flink veranderd en de tijd rijp voor
thema’s in het vakgebied. Ook stelt hij
een geheel nieuwe uitgave, met nieuwe
een lijst met mogelijke auteurs samen.
geeN lOSSe VerHaleN
auteurs, nieuwe visies, nieuwe onderwer-
Want dat is een uitdrukkelijke wens: bij
Auteurs worden benaderd en gebriefd en
pen en een nieuwe opzet en structuur.
ieder hoofdonderwerp hoort een auteur
gaan aan het schrijven, met als doel
42 |
Fa C To M a Ga Z inE
| 9 2013
ten eerste studenten in de tweede fase van hun hbo-studie Facility Manage-
als je een boek geschiktwilt makenvoor het onderwijs, vereist dat eenaantal zaken
ment en ten tweede facility professionals werkzaam in het werkveld. OutSide i N Het is een ‘outside in’-boek, zo vat Maas het samen. “Een boek dus dat ervan uitgaat dat de wijze waarop je FM organiseert, zeer sterk zo niet volledig wordt bepaald door alles wat om ons heen ge-
ONderwijS-
beurt. Mobiliteit, vergrijzing, duurzaam-
klaNkbOrdgrOep
heid, al die onderwerpen bepalen hoe
Belangrijk was ook dat de inhoud goed
organisaties opereren en dus ook hoe de
zou aansluiten bij de wensen van het
facilitaire organisaties in die organisaties
onderwijs. Een klankbordgroep met een
zichzelf organiseren en welke keuzes ze
aantal docenten van hogescholen werd
maken.”
samengesteld met als verzoek de structuur en inhoud kritisch te beoordelen.
“Ieder facilitair bedrijf is anders, er is
Dat was een goede zet, zegt Maas
geen ‘one size fits all’-aanpak”, vervolgt
terugkijkend. “Als je een boek geschikt
hij. “Er is niet één beste oplossing, al-
wilt maken voor het onderwijs, vereist
les hangt al van de context waarin je
dat een aantal zaken. Alle hoofdstukken
opereert, een context die steeds sneller
worden ingeleid met heldere leerdoelen
verandert. Facility management is
en sluiten af met een samenvatting en
maatwerk. Ons boek bevat dan ook
een aantal vragen waarover studenten
nergens standaardoplossingen. Er staat
kunnen nadenken en discussiëren. Dat
in hoe je naar de werkelijkheid kunt
zijn overigens geen vragen waarvan de
kijken, er staat niet in dat je het zus en
antwoorden letterlijk in het hoofdstuk
zo moet doen. Dat vergt wel het nodige
staan, het zijn veel meer interpretatie-
van de lezer om met de stof om te kun-
george Maas: “Het boek is geen
vragen waarover studenten met elkaar
nen gaan.”
basisboek, daar is het te ingewikkeld
en met de docent in gesprek kunnen.”
voor”
Ook zijn naar aanleiding van opmerkin-
Qr-c OdeS
gen van docenten real-lifecases toege-
Een van de opvallende items in het boek
alle teksten in mei af te hebben. Op dat
voegd en de nodige inhoudelijke aanpas-
zijn de QR-codes: ieder hoofdstuk bevat
moment begint een flinke redactieklus.
singen en aanvullingen uitgevoerd.
er een. Wie de code met zijn smart-
Maas: “We wilden geen boek met 17
phone scant, wordt direct gelinkt naar
losse verhalen. Het moest echt één
geeN ba SiSbOek
een korte, relevante video op YouTube,
geheel zijn. Je moet eenduidige definities
Het tot stand gekomen boek is geen
bijvoorbeeld een samenvatting van een
gebruiken, één manier van schrijven,
basisboek, daar is het te ingewikkeld
presentatie van een hotshot, een korte
één stijl en ga zo maar door. Natuurlijk
voor, benadrukt Maas. Het behandelt
PowerPoint over het onderwerp enzo-
had ik ook tekstsuggesties en stelde ik
een enorme diversiteit aan onderwerpen,
voort. “Aan de codes kunnen we steeds
vragen: wat bedoel je hier, waarom staat
met de nodige inhoudelijke diepgang.
weer nieuwe video’s hangen”, zegt Maas
er dat, kun je ook niet daar en daar aan-
Het is verdeeld over drie delen: inrich-
tot slot. “Dus als daar in de toekomst
dacht aan besteden, enzovoort. Dat heeft
ten, beheersen en uitvoeren.
aanleiding voor is, kunnen we dat zo
flink wat tijd gekost.”
Maas ziet twee doelgroepen voor zich:
aanpassen en actualiseren.” <<
43
PLATFORM
HĂŠt platform van, voor en door functionarissen met preventietaken.
www.overpreventie.nl n
n
n
Altijd het laatste nieuws? Meld u aan voor de gratis e-mailnieuwsbrief
n
Ă&#x201C;
www.overpreventie.nl/nieuwsbrief
over inkoop
Zeg eens ‘aha’
Wij gaan er gemakshalve vanuit dat leveranciers graag voor ons werken. Zij worden ervoor betaald, dus de cirkel is rond. Maar zo eenvoudig is het natuurlijk niet.
door maartenerasmus
V
versnipperaar Een tweede groep kreeg dezelfde opdracht, maar ooral in de facilitaire wereld wer-
NemeNwij de
zij hoefden niet hun naam op het blad te zetten.
ken leveranciers nauw samen met
tijd om Naar hetwerk VaN leVeraNciers te kijke N?
De testleider keek bij het inleveren niet naar het
hun klant. Het ligt voor de hand om ook voor leveranciers een soort
personeelsbeleid te voeren, waarbij de beloning verder strekt dan het betalen van de rekening. Leveranciers doen - als het goed is - hun werk
blad, maar legde het meteen op een stapel. Dan was er nog een derde groep. Bij die groep keek de testleider nergens naar; hij stopte het blad direct in de papierversnipperaar.
met trots en passie. Dat is een belangrijke motiva-
Je mag verwachten dat die papierversnipperaar
tie om goed werk te leveren. Ik moet vaststellen
demotiverend werkt. In elk geval ga je niet je best
dat er in mijn omgeving weinig aandacht is voor
te doen om kwaliteit af te leveren. Maar de deel-
het motiveren van leveranciers. Is dit een gemiste
nemers hielden ook eerder op. Zij stopten bij 30
kans?
cent, dus het dubbele bedrag van de eerste groep.
Motivatie
anonieM
Er is tamelijk veel onderzoek gedaan naar moti-
Maar wat gebeurde er in de tweede groep? Die
vatie, bijvoorbeeld door hoogleraar psychologie
groep stopte op vrijwel hetzelfde niveau van 30
Dan Areily. Hij vroeg een testpanel een stuk tekst
cent. Dat is opmerkelijk. Als je werk anoniem en
door te nemen dat helemaal uit willekeurige let-
ongezien op een stapel wordt gelegd is dat dus
ters bestond. De deelnemers moesten aangeven
net zo demotiverend als wanneer het direct in de
waar op het blad twee dezelfde letters achter
papierversnipperaar verdwijnt! Alleen het feit dat
elkaar stonden. Toen zij klaar waren, noteerden
de deelnemers hun naam op het papier zetten en
ze hun naam op het blad en leverden ze het in bij
er iemand naar keek die “aha” zei, maakte dat zij
de testleider. Hij wierp een blik op het document,
voor de helft van de oorspronkelijke beloning nog
zei een keer “Aha” en legde het vervolgens op een
wilden doorgaan.
stapel. Als vergoeding kregen de deelnemers een klein
Kansen laten liggen
bedrag, rond een dollar. Voor elk volgend blad
Nou vraag ik me af; zeggen wij vaak genoeg “Aha”? Nemen wij de tijd om naar het werk van
kregen zij eveneens betaald, maar telkens ietsje minder. Naarmate de deelnemers minder
MAARTEN ERASMUS IS
leveranciers te kijken? Staat hun naam er eigen-
betaald kregen, nam hun motivatie af. In deze
MANAGING CONSULTANT
lijk bij? Als zulk eenvoudig gedrag zoveel meer
groep hielden de deelnemers het bij 15 cent voor
(www.EMERITOR.COM)
gezien.
BIJ EMERITOR.
kan opleveren, dan laten we toch grote kansen liggen? Aha!
45
(On the movE) new Directions een verzameling van mooie projecten en bijzondere mensen in de breedste zin van het facilitaire werkveld.
> > > > >
HUISVESTING, EEN ‘VER VAN UW BED-SHOW’
EN TOCH BENT U VERANTWOORDELIJK VOOR HET WELZIJN VAN UW ORGANISATIE
> > > > >
MET ECHTE VISIE OP NAAR EEN MASTERPLAN VOOR ‘UW WERKEN’
EN DESKUNDIGE TRAININGEN OVER AL DIE LASTIGE TECHNISCHE DETAILS
> > > > > newDirections
OMDAT WE WERKEN ZOALS WE ZIJN, ZIJN WE GOED IN WAT WE DOEN
T. +31(0)70 338 75 79
|
WWW.NEWDIRECTIONS.NL
recht
Antislip voor schoonmAker
E
en man werkt sinds 2 januari 2001 als assistent-schoonmaker bij een schoonmaakbedrijf. Bij het schoonmaken van een school in januari
2001 komt hij ten val. Volgens de werknemer gleed hij uit toen hij met de schrobmachine aan het werk was op de vloer die kort daarvoor door een collega was ingesopt.
antislipschoEn of zw EEdsE klop had l EtsEl voorkomEn
Bij het werken met een schrobmachine glijdt een schoonmaker uit. De rechter acht de werkgever aansprakelijk omdat geen anti-slipschoenen of Zweedse klompen aan de schoonmaker zijn verstrekt.
mr.ing.robpoort
verklaringen gaat het hof uit van de lezing van de werknemer, namelijk dat hij zijn evenwicht verloor toen hij met de schrobmachine werkte op een gladde vloer. Vervolgens gaat het hof na of de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Het hof is van oordeel dat de werkgever wel enige instructie had mogen geven nu het de eerste keer was dat de werknemer (bij deze werkgever) deze
De werkgever heeft echter een andere lezing: de
schrobmachine moest bedienen.
werknemer zou zijn gevallen omdat hij achteruit
Ook had de werkgever het schoeisel dat voor dit
lopend een duidelijk zichtbaar afstapje niet zag
soort werkzaamheden beschikbaar was (anti-
en daardoor zijn evenwicht verloor.
slipschoenen of Zweedse klompen), moeten
De werknemer loopt polsletsel op, maar gaat en-
aanbieden.
kele dagen later weer aan het werk. In september 2005 krijgt hij plotseling ernstige pijnklachten
De conclusie is dat de gladheid van de vloer in
aan zijn pols. De huisarts verwijst hem naar het
combinatie met het niet aanbieden van antislip-
ziekenhuis. De schoonmaker is sindsdien arbeids-
schoenen en het gebrek aan instructies, in rele-
ongeschikt en stelt in februari 2006 de werkgever
vante mate hebben bijgedragen aan de toedracht
aansprakelijk voor de schade. De kantonrechter
van het ongeval. Daarmee is de werkgever zijn
wijst dit af, de werknemer gaat in beroep.
zorgplicht niet nagekomen en is hij aansprakelijk voor de schade. Er is geen sprake van opzet
OOrdeel gerechtsh Of
of bewuste roekeloosheid van de kant van de
Het hof vindt dat de werknemer voldoende heeft
werknemer.
aangetoond, dat de schade het gevolg is van het ongeval tijdens zijn werk op 21 januari 2001.
AAntekening
Daarmee is werkgever op grond van art. 7:658,
Om hard te maken dat een werkgever aan zijn
tweede lid BW aansprakelijk voor de schade ten-
GErEcHtsHOf AmstEr-
zorgplicht heeft voldaan, moet hij ten minste aan-
zij hij aantoont, dat hij aan zijn zorgplicht heeft
DAm, 23 AprIl 2013,
tonen, dat de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s zijn geĂŻnventariseerd, de no-
voldaan of dat de schade vooral het gevolg is van
lJN: cA1764
dige maatregelen zijn genomen, de juiste middelen
opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Op basis van de stukken en de getuigen-
rOB pOOrt Is JurIst EN VEIlIGHEIDskuNDIGE
zijn verstrekt, de nodige voorlichting is gegeven en
(WWW.BurEAupOOrt.Nl)
dat er voldoende toezicht is gehouden. <<
47
Hoe check je de kwaliteit van een schoonmaakbedrijf? In Nederland zijn veel schoonmaak- en glazenwassersbedrijven te vinden die staan voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Bedrijven die beschikken over brede vakkennis, goed omgaan met hun personeel en netjes belasting betalen. Maar hoe zijn die te vinden? Vanaf 1 januari 2013 zijn ze gemakkelijk te herkennen aan het keurmerk van
brancheorganisatie OSB. Een nieuw label, exclusief voor bedrijven die het goed doen! Zo heeft heel Nederland voortaan helder zicht op de kwaliteit en betrouwbaarheid van een schoonmaak- of glazenwassersbedrijf. Check dus vanaf nu altijd het OSB-Keurmerk. Wilt u meer weten over het keurmerk en de voorwaarden? Kijk op www.osb.nl
Samen voor een schone zaak
conTacTEn En con TracTEn OOk iN Deze rubriek? MaiL uw kOrte tekSt + JPG-fOtO Naar GerarDDeSSiNG@VakMeDiaNet.NL
Diploma’s voor 35 Hago-medewerkers 35 medewerkers van Hago zijn geslaagd voor de Basisopleiding Schoonmaken van
de geslaagdenvan de basis opleiding schoonmaken
zeewuster directeur bij masterkeyPlus Martijn Zeewuster is per
SVS. Zij ontvingen eind mei
1 juli benoemd tot direc
hun diploma op Hogeschool
teur van Masterkey-Plus.
-
Windesheim in Zwolle,
Hij volgt Jan Halfman op,
waar de geslaagden ook zelf
die meer tijd zal vrijmaken
schoonmaken. Tevens onder-
voor andere activiteiten
tekenden managers van Hago
binnen de Masterkey
en Windesheim die middag
Holding. Zeewuster zal als
de Code Verantwoordelijk
directeur, samen met zijn
Marktgedrag. <
collega’s Tineke Martens (operationeel manager) en Guido de Jong (commerci eel manager) het manage
Wiggerman van Hago naar
-
ment team van MasterkeyPatrick Wiggerman (op de
Plus vormen. <
foto links) vertrekt als direc-
Key-Quality
teur verkoop Nederland bij Hago. Hij wordt partner bij Key-Quality BV, een adviesbureau voor schoonmaak en FM. Vanaf 1 september zal hij samen met Roger Daemen de directie voeren.
ties, variërend van locatiema-
duurzaam drinkwatertaPPunt HogescHool utrecHt
nager tot directeur national
Hogeschool Utrecht heeft
sales. <
op de Faculteit Educatie
Wiggerman heeft een commerciële achtergrond en heeft vanaf 1 februari 1996 voor Hago gewerkt in diverse func-
een drinkwatertappunt in
lucHtverKeersleiDing Kiest satino blacK
medewerkers telden ook as-
gebruik genomen. Daar -
pecten als design, technische
mee stimuleert de school
specificaties, CO2-reductie
het gebruik van kraanwa -
en de prijs mee bij de keuze.
ter in plaats van plastic
Luchtverkeersleiding heeft ge-
Deverco heeft de inrichting
flessen bronwater. De
kozen voor het cradle-to-cradle
van de ruimte opgefrist met
proefopstelling is gerea -
onder meer de zeep-, papier-
liseerd in samenwerking
Aan deze keuze ging een peri-
Op de foto: verkoopadviseur
en luchtverfrisserdispensers
met aannemer Van Zoelen,
ode van uitvoerig testen en be-
Marie-Louise van Geelen van
van Satino Black. Het bedrijf
Vitens en Sodexo. Sodexo
oordelen van drie verschillende
Deverco en LVNL-coördinator
verzorgt ook de levering van
verkoopt de zogenaamde
aanbieders vooraf. Naast de -
Service & Middelen, Jules
de bijbehorende verbruiks-
‘Dopperflesjes’ tegen gere
zwaarwegende - mening van de
Pijnaker
goederen. <
duceerd tarief. <
washroomconcept Satino Black.
-
49
Boeken | agenda
Ikweet Datul IeGt Ik weet dat u liegt • auteurs: John Boersma en Guus Essers
G
elukkig zijn wij allemaal FM-professionals die nooit worden verrast door liegende leveranciers, opdrachtgevers, leidinggevenden of medewerkers, toch? Vandaar dat al onze projecten en opdrachten altijd snel, soepel en betrouwbaar verlopen en we tevreden klanten hebben.
Als u zich in bovenstaande boodschap herkent, is dit boek waarschijnlijk een openbaring voor u. De
• uitgever: Haystack
realiteit is volgens de auteurs namelijk hard: iedereen liegt, en vooral in het zakelijk verkeer. Dit kost
• ISBN
de samenleving vele miljarden per jaar en heeft ook impact voor u persoonlijk. De vraag is dan ook hoe
9789461260536
u kunt leren leugens en bedrog te herkennen.
• prijs: € 19,95 • Conclusie: ‘Must read’ voor FM’ers
Boersma en Essers benaderen de leugen op een boeiende en veelzijdige wijze. Na het lezen weet u meer over micro-expressie, intuïtie en de psychologie van de leugen. Ook geven de auteurs een boeiend inzicht in verhoor- en gesprekstechnieken en trucjes die worden toegepast door de CIA.
★★★★
Het nadeel is natuurlijk wel dat u met deze kennis zelf ook een betere leugenaar wordt!
Door Ian Vande R PooL LeCTUReR IMagIneeRIng& InTeRnaTIonaLFMaan den HTV BReda,e IgenaaR Van VISIonFMen aSSoCIaTe PaRTneR BIJ CM CoMPany. HIJ SCHRIJFT BoekReCenSIeSo P PeRSoonLIJke TITeL.
GrEEn Buil DinGs 2013
48 uur Van liVErpool
Facilitair 2014
datum: 19 september
datum: 31 oktober en 1 november
datum: 15 tot en met 17 januari
Locatie: amsterdam
Locatie: Liverpool
Locatie: Brabanthallen den Bosch
organisator: Corporate Facility
organisator: F-Mex
organisator: Holapress
Partners alV FM n
GEVEl 2014
VakBEurs En ErGiE
datum: 14 november
datum: 22 t/m 24 januari
datum: 24 t/m 26 september
Locatie: St Maartenskliniek nijmegen
Locatie: Rotterdam
Locatie: ‘ s-Hertogenbosch
organisator: FM n
organisator: V nU exhibitions
FacilitairE pr EstatiE-in -
lED Expo
worlD workplacE
koop
datum: 5 en 6 februari 2014
conFErEncE 2013
datum: 18 november (middag)
Locatie: Jaarbeurs Utrecht
datum: 2 - 4 oktober
Locatie: Hotel van der Valk, Breu
Locatie: Philadelphia (VS)
kelen
organisator: IFM a
organisator: Facto Magazine
organisator: V nU exhibitions
-
organisator: gVCC/good! Facilitair contact datum: 12 maart 2014
Facilitair B Eurs assEn
conGrEs oVEr H Et niEuwE
datum: 23 - 24 oktober
wErkEn
Locatie: assen
datum: 19 november
organisator: C no expo
Locatie: nBC nieuwegein
agenda
organisator: Platform www.ohnw.nl
50 |
Fa C T o M a ga Z Ine | 9 2013
organisator: BrancheContact
VOORUITGANG VRAAGT OVERZICHT Want overzicht geeft rust. Het stelt u bovendien in staat om goed te beheren, maar ook om gedegen te bouwen. Als u vanuit rust beslissingen kunt nemen, ziet u de resultaten groeien. De facilitaire oplossingen van Axxerion geven u een uitzonderlijk goed totaalbeeld van uw werkzaamheden. Het systeem is uiterst gebruiksvriendelijk en biedt u een duidelijk overzicht door de heldere dashboards en rapportages en overzichtelijke workflows. Voor kleinere organisaties betekent het de directe beschikking over een totaaloplossing voor gegevens- en procesbeheer. Grote organisaties kunnen eenvoudig informatie en processen
delen met afdelingen, vestigingen, klanten en leveranciers. Last but not least, door het SaaS-model (Software as a Service) bespaart u kosten omdat de prijs wordt bepaald door het feitelijke gebruik. Kortom: Het Facility Management Informatie Systeem van Axxerion garandeert overzichtelijkheid. U creĂŤert rust en helpt daarmee uw onderneming vooruit. Wilt u ook overzicht creĂŤren: Neemt u dan gerust contact met ons op via nummer 026 - 474 2420.
Advancing your business Ressenerbroek 26b - 6666 MR Heteren - T. +31 26 474 2420 - E. info@axxerionfs.nl - www.axxerionfs.nl
PRodUCTen en dIenSTen
Bedrijfscatering
Facilitaire diensten
Sanitaire dienstverlening
Sanitaire dienstverlening
BESPAREN OP SANITAIRE HYGIËNE?
WWW.DOLMANS.COM SCHOON MAAKT BLIJ t 088 - 365 62 00 f fo@dolman s.com e info@dolman
SAB Catering B.V. Postbus 59, 1160 AB Zwanenburg T 020 4079200 - E info@sabcatering.nl www.sabcatering.nl
CWS Nederland B.V. | De Beverspijken 16, 5221 ED ‘s-Hertogenbosch | T 073 6 338 338 | E: info.nl@cws.com
www.serving-nature.nl
Schoonmaakorganisatie Adv.Naamvermelding_43x52cm_2.indd 1 16-06-11 14:05 Advertentie.facto_SM.v5.indd 1
08-02-12 15:12
Postbus 417, 5400 AK Uden T 0413 285 111 F 0413 251 455 cleaning@csu.nl www.csucleaning.nl
graagontvangikmeerinformatieoverdeplaatsingsmogelijkhedeninhetproducten-/dienstenregistervanFactoMagazine! Ingevuldecouponkuntusturennaar: Vakmedianet-MichelLases-michellases@vakmedianet.nlof
0652867256
organisatie:
naam
M/V
Postbus
PC/Plaats
Tel.:
52 |
e-mail:
Fa C To M a ga Z Ine
| 9 2013
RISIng STaR
Iwan Deklu Is
leeftIjD:27, ople IDInG: acaDemIe D IeDenoort facIlIty manaGement
Ik ben:
Interim-Professional bij ArrangeGroup. Ik werk bij wisselende opdrachtgevers aan projecten op het gebied van Facility Management.
Mijn werk bestaat uit:
Momenteel werk ik als interim-Facility Coördinator bij Johnson Controls voor het Philips account. Hier ben ik verantwoordelijk voor de aansturing van alle soft services en het klantcontact.
Belangrijkste inkoop/FM-trend?
In het huidige economische klimaat zoeken naar de perfecte balans tussen kwaliteit en kosten, zonder de toegevoegde waarde van de facilitaire organisatie te verliezen.
Over 5 jaar: COMBINEEr Ik MIjN kENNIs VAN sOFt sErVICEs MEt HEt
uItBrENGEN VAN ADVIEzEN. DAArNAAst VIND Ik PlEzIEr EN PErsOONlIjkE ONtwIkkElING ErG BElANGrIjk.
Grootste verbazing tot nu toe?
Dat FM in tijden van bezuinigingen nog te vaak wordt gezien als kostenpost.
Grootste succes tot nu toe
De bijdrage die ik heb mogen leveren aan mijn werkgever en het ontwerpen van een performance managementsysteem voor een grote tFM-organisatie.
Social media?
linkedIn gebruik ik vooral om in contact te blijven met zakelijke relaties en om ontwikkelingen te volgen.
LaatSt geLezen ManageMentBOek?
‘Start WIth Why’ van SIMOn SInek. een van de MeeSt InSpIrerende BOeken dIe Ik tOt nu tOe heB geLezen. het BIedt een heLdere vISIe Op hOe de MeeSt SucceSvOLLe OrganISatIeS ter WereLd denken, handeLen en cOMMunIceren. In deze rubriek komt jong talent aan het woord over carrière en ambities. Aanmelden van personen kan bij de redactie: gerarddessing@vakmedianet.nl
53
facto MAGAZINE
onafhankelijk vakblad voor facility en inkoop
volgend nummer
coloFon Facto Magazine is een uitgave van vakMedianet bv
in F Acto m AgAzine 10 - oktober 2013:
RedactieadRes Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Telefoon: (088) 584 09 12
themA:c Atering PrestAtie-inkooPv An eten en drinken TenneT is voor het nieuwe hoofdkantoor in de afronding van een aanbesteding catering.
uitgeveR Geert van den Bosch
lege k Antinewordt s Feervolle
MaRketing Juliëtte Lammers (juliettelammers@vakmedianet.nl)
Het bedrijfsrestaurant van het UWV-hoofdkantoor is omgevormd van een lege kantine naar een sfeervolle werk-ontmoetingsplek. Food en hnw De komst van Het Nieuwe Werken zorgt voor veranderingen in de manier waarop we aankijken tegen cateringconcepten in kantoren.
Adverteerdersindex Axxerion Facility Services Coolworld Nederland
51 bijsluiter
CSU
56
FP Ruys
28
Methon
37
Miele
55
New Direction
46
OSB
48
Overtoom
33
Salto Systems
23
Saval Brandbeveiliging
20
Trigion
33
Ultimo Software Solutions Van Houtum
2 40
VMF Facility Expert & People Zonneman
FA C TO M A GA Z INE
eindRedactie Mieke Bloemheuvel (miekebloemheuvel@vakmedianet.nl)
Daarbij is de methodiek van BVP gebruikt.
werk- en ontmoetings Plek
54 |
HooFdRedacteuR Gerard Dessing (gerarddessing@vakmedianet.nl)
cover, 35 12
| 9 2013
adveRtentieveRkoop Bert Renkema, (06 300 600 61) (bertrenkema@vakmedianet.nl) Marion Smits, (06 528 672 00) (marionsmits@vakmedianet.nl) abonneMenten Vragen over abonnementen kunt u richten aan klantenservice@vakmedianet.nl, (088) 584 08 08. De abonnementsprijs is € 145,– (exclusief btw) per jaar. Studenten betalen € 59,– (inclusief btw). Prijzen zijn inclusief verzend- en administratiekosten. Losse verkoopprijs € 19,95 per nummer, exclusief 6% BTW. Een abonnement kan op elk moment ingaan. Op elk tweede en volgende abonnement krijgt u 25% korting. U ontvangt 10 nummers per jaar. Opzeggen kan schriftelijk tot drie maanden voor de nieuwe jaargang bij: Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. adreswijzigingen (met de oude adresgegevens) doorgeven aan klantenservice@vakmedianet.nl. auteuRsRecHt vooRbeHouden Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. ISSN 0927-1384 - Copyright 2013 Facto Magazine. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan. paRtneRs CWS Nederland BV, Hectas, MPL Groep, TOPdesk opMaak en dtp Publish Impulse Group - Cross Media Solutions voRMgeving MAT Grafisch Ontwerp BNO, Den Haag dRuk Veldhuis Media, Raalte www.factomagazine.nl
Ultimo Facility Management Software • Beheers uw kosten • Vergroot uw overzicht • Ondersteun al uw services op integrale wijze • Verleen service with a smile
www.ultimo.net
Focus op schoonmaak! Kantoor, school, vervoer of industrie. CSU is de kwaliteitspartner voor u. Onze bewuste keuze voor specialisatie op schoonmaak leidt tot tevreden gebruikers en duurzame klantrelaties. Een erkend goed werkgever met aandacht voor medewerkers. Die aanpak is uw garantie voor een uitstekende dienstverlening. CSU. Daar blijf je bij!
T 0413 285 111 info@csu.nl www.csu.nl
cleaning services cleaning services