Lowres fam 09 2013

FACTO MAGAZINE

ONAFHANKELIJK VAKBLAD VOOR FACILITY EN INKOOP

WWW.FACTOMAGAZINE.NL

SLECHTE ZONWERING KOST MILJARDEN

NUMMER 9 SEPTEMBER 2013

MODERNE TECHNIEK MAAKT GEBOUW DUURZAAM

KLM EN SODEXO ALTYS: NIEUWE KIJK OP HARD SERVICES

NIEUW HOOFDKANTOOR CAPGEMINI GOED VOOR MEDEWERKER ÉN MILIEU

THEMA: GEBOUW & TECHNIEK

Ultimo Facility Management Software • Beheers uw kosten • Vergroot uw overzicht • Ondersteun al uw services op integrale wijze • Verleen service with a smile

www.ultimo.net

VIJFBALLEN

D

COLUMN

e zomervakantie zit er weer op. Weggaan is leuk, maar thuiskomen ook. Weer lekker tussen je eigen spullen, over een snelweg rijden zonder tol te hoeven betalen, en een Hollandse bruine boterham in plaats van weer zo’n baguette, ‘s ochtends lekker vers maar aan het eind van de dag te taai om nog te eten. Verder nog leuke dingen meegemaakt? Tuurlijk.

MooimomentwaseenetentjeineenplaatselijkItaliaansrestaurant.Achtuur ‘savonds,vollebak.Eenoberdiewanhopigdoorzijnpapierennotitieblokje bladert,opzoeknaardebestellingvaneenvandepakweg20tafels,waar blijkbaarietsmisisgegaan.Lekkerlangwachten;eerstvoordatjeüberhaupt wordtopgemerkt,danopdedrankjes,danophetmandjebroodenzovoort.Een Engelsmannaastonsziethetallemaalmeteenbredeglimlachaanenleentons spontaanzijnfleswittewijn(‘Itwilltakesometimehere,soplease,havesome’).

Mooigebaar!Hetisvakantie,whocares.

MaaralsikterugophetwerkeenpersberichttegenkomovereeniPadPointof Salevoordehoreca,waarmeebestellingenelektronischwordenopgenomen endoorgegevenaandekeuken/barwaardoorheenenweergeloopwordt voorkomen,debestellingensnelleruitgeleverdkunnenworden,endeobermeer aandachtaanzijngastenkanbesteden,dandenkik(opzijnHollands):mwah,dat zoumisschienvoordatrestaurantookwelwatzijn.

Eenanderpuntrondomvakantieisdemail.‘Ikleesmijnwerkmailooktijdensmijn vakantie’waseenrecentestellingopwww.overhetnieuwewerken.nl.

Demeningenwarenminofmeergelijk:vande133reactieswas55%hetmetde stellingeens,44%oneens.Rodedraadvandeantwoorden:alshetechtbelangrijk ismoetjedaarnietmoeilijkoverdoen,maarafentoeafstandnemenvanje werkmoetkunnen.Eénreactievielmeextraop:iemandweesopdevoormalige baasvanCocaCola,BrianDyson.Hijzaghetlevenalsjonglerenmet5ballen: werk,familie,gezondheid,vriendenenwelzijn.Werkiseenrubberbal:alsjedie laatvallendeukt‘ieeveninmaarstuiterttochweerterug.Dieanderevierballen zijnvanglas:alszevallengaanzekapot,datvraagtduseenanderehouding.Vrij

WERKISEEN RUBBERBAL:LAAT JEHEMVALLEN DANSTUITERT‘IE TOCHWEERTERUG

vertaald:werkhardenefficiënt,maarvergeetdieanderezakenbeslistnieten zoekvooralnaarhetjuisteevenwicht.Eenmooieleidraadomnadevakantieweer volenergiemeeaandeslagtegaan!

GERARD DESSING, HOOFDREDACTEUR (GERARDDESSING@VAKMEDIANET.NL)

3

16

6 06

Nieuws

16

KLMenSodexoAltys Nieuwe kijk op hard services KLM en Sodexo Altys werken sinds

08 Thema:gebouw& techniek

2007 nauw samen binnen een integraal FM-contract. Inmiddels is het contract

Nieuw hoofdkantoor Capgemini:

in de tweede fase beland en zijn de

goed voor milieu én medewerker

organisaties drukdoende de hard FM-

Capgemini Nederland heeft een nieuw

services verder te professionaliseren.

kantoor in Leidsche Rijn bij Utrecht.

Een kantoor met comfort. Comfort voor medewerkers, maar ook comfortabel voor het milieu. Dankzij diverse duur-

21

Gripophet binnenklimaat

zame oplossingen, zoals warmte- en

Droge ogen, hoesten, wisselende tem-

koudeopwekking en schakeling van de

peraturen, tocht. Elk kantoor kent zijn

verlichting op aanwezigheid en daglicht,

eigen klachten over het binnenklimaat.

is het gebouw zijn tijd ver vooruit.

Hoe kom je achter de werkelijke oorzaak en wat kun je eraan doen?

13

Slechtezonweringkost miljarden Niet alleen goede verlichting, ook goede zonwering draagt bij aan de arbeidspro-

4 |

24 Modernetechniek maaktgebouw duurzaam

ductiviteit in kantoren. “De schade van

Hoe ziet een duurzaam kantoor er over

slechte zonwering is duizenden euro’s

een aantal jaren uit en welke middelen

per persoon op jaarbasis”, rekent ergo-

en technieken zorgen voor die duur-

noom Paul Settels van ING voor.

zaamheid? Een visie.

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

21

38

30 30 VanGoghMuseum heropendnaverbouwingvan7maanden Zonnebloemen in perfect klimaat Een verbouwing afronden binnen tijd en budget. Het is niet voor iedere organisatie weggelegd. Bij het Van Gogh Museum in Amsterdam is het wél gelukt, mede dankzij de goede samenwerking met de Rijksgebouwendienst, de aannemers en de opdrachtgever: het Van Gogh Museum.

41

Al in 1975 werd gesproken over het papierloze kantoor. Het papiergebruik is sindsdiens nauwelijks afgenomen p. 36

38

LEDTLsteeds professioneler Diverse leveranciers brengen verbeterde LED TL-buizen op de markt. Dat was nodig omdat het resultaat vaak tegenviel en er veelvuldig problemen waren.

De nieuwste generatie LED TL-buizen heeft een prima lichttechniek en is vrijwel overal professioneel toepasbaar.

Verder...

03

Column Gerard Dessing

29

Column Klaas Bakker

35

Column Het Nieuwe Werken

45

Over inkoop

365 pagina’s facilitaire uitdaging

47

Recht

Deze maand verschijnt onder redactie

49

Contacten en contracten

van George Maas van newDirections

50

Boekrecensie

het boek Facility Management. Een 365

50

Agenda

pagina’s tellende uitgave, bedoeld voor

53

Rising Star

zowel FM-studenten in de tweede fase

54

Colofon/volgend nummer

Nieuwboekaanwinst voorFM-vak

van hun studie als voor FM-professionals, waarin alle actuele organisatie- en bedrijfskundige aspecten van facility management aan de orde komen.

5

NIeuws

Hoe werkt facilitaire prestatie-inkoop? wat zijn de ervaringen van zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers met facilitaire prestatie-inkoop? Op maandag 18 november staat deze vraag centraal tijdens de Facto-middag ‘succes met facilitaire prestatie-inkoop! van Facto Magazine in Breukelen.

Na het plassen handen wassen Een nieuwe vinding van ontwerper Kaspars Jursons uit Letland, moet het probleem verminderen van mannen die

De middag (in Hotel Van der Valk in

2. Prestatie-inkoop van centrale repro en

na hun plas in een urinoir de

Breukelen) start om 13.00 uur met een

decentrale mfp’s

ruimte verlaten zonder hun

plenaire presentatie van drs. Jeroen van

(Case Hanzehogeschool Groningen)

handen te wassen. Jursons

de Rijt over de filosofie en methodiek

Spreker: Drs Antoinette Bos, inkoopma-

heeft namelijk de Tandem

van prestatie-inkoop. Van de Rijt is

nager bij Hanzehogeschool Groningen

bedacht, een urinoir en was-

senior-consultant bij Scenter in Drieber-

en Best Value expert A+.

bakje plus kraan ineen.

inkoop, met Best Value naar succes-

3. Prestatie-inkoop van technisch onder-

Na de plas kunnen mannen

volle projecten’, zeg maar de ‘bijbel’ van

houd (Case gemeente Amsterdam)

direct hun handen wassen in

prestatie-inkoop in Nederland.

Spreker: Willem van den Brink, inko-

het aan de bovenkant van het

per bij het facilitair bedrijf gemeente

urinoir gemonteerde was-

Amsterdam.

bakje. De kraan werkt met

gen en co-auteur van het boek ‘Prestatie-

Drie praktijkcases

een sensor. Als de handen

Daarna worden in twee rondes drie praktijkcases (van elk vijf kwartier)

Korting

zijn gewassen wordt het wa-

aangeboden. Deelnemers kunnen naar

Voor abonnees en/of leden van de Linke-

ter meteen gebruikt om het

keuze aan twee cases deelnemen.

dIn-groep van Facto Magazine en voor

urinoir mee door te spoelen.

abonnees van Service Management en

Een duurzame oplossing dus.

1. Prestatie-inkoop van schoonmaak

Security Management geldt een aantrek-

Reacties op internet op het

(Case Rabobank/EW Facility Services)

kelijke korting op de toegangsprijs. <

nieuwe product zijn verdeeld, Een van de meest voorko-

Sprekers: Tanja Teeuwen (Inkoopconsul-

mende vragen: waar bevindt

tant bij Rabobank), Bas Haagen (directeur Marketing en Sales bij EW Facility

Kijk voor meer informatie op

Services) en Onno Smit (Operationeel

www.facto.nl/opleidingen.

Manager bij EW Facility Services).

zich de zeep? < Informatie: www.standpage. com en www.jursons.com

IEDEr FACILITAIr BEDrIJF ISANDErS, Er IS GEEN‘ONE SIZE FITSALL’-AANPAK. George Maas, over zijn nieuwe FM-boek, zie pagina 41

6 |

FA C tO M A GA Z INe

| 9 2013

INSECTENHAPJES IN HET BEDRIJFSRESTAURANT Een gerechtje van meelwormen of sprinkhanen tijdens de lunch in plaats van de traditionele kroket? Als het aan prof. Marcel Dicke van Wageningen UR ligt, is dat de toekomst omdat insecten een voedzaam, gezond en duurzaam alternatief zijn voor vlees. Insecten zijn veel efficiënter dan koeien, varkens en kippen in het omzetten van plantaardige grondstoffen in eiwitten en mineralen die voor mensen goed te verteren zijn, aldus Dicke.

Insecten eten heeft vele voordelen, meent Dicke. Voor het telen van veevoer zijn nu al gigantische lappen grond nodig, en naar verwachting verdubbelt de wereldwijde vraag naar dierlijke eiwitten in de komende decennia.

Zoveel vlees produceren heeft een enorme impact op het milieu. Bovendien zijn aan overmatige vleesconsumptie gezondheidsrisico’s verbonden. <

-6%

De omzet in de cateringmarkt is in 2012 met iets minder dan 6% gedaald.

Bron: jaarcijfers Veneca

rIJKK rIMPT30%INKANTO rEN

tel u It je w INst Staatsbosbeheer heeft een nieuw contract gesloten met Xerox voor managed print services (MPS).

Door de uitrol van de oplossing over 67 locaties van Staatsbosbeheer en het

De Rijksoverheid wordt kleiner en efficiënter. In de periode 20132020 neemt de werkgelegenheid bij het Rijk - in percentages van de totale werkgelegenheid in Neder land - van 3,4% naar 3,0% met 0,4% af. Ook gaat het Rijk steeds efficiënter om met Rijksgebou wen.

tieplaats (fte). Het Rijk heeft hierdoor

drastisch terugdringen van

30% minder kantoorruimte nodig.

het aantal machines in merk

Dat maakt het mogelijk om panden af

en model, bespaart

te stoten. In totaal bespaart het Rijk zo

de organisatie jaarlijks

jaarlijks 142 miljoen euro vanaf 2020;

325.000 euro. <

62 miljoen in Den Haag en 80 miljoen in de rest van het land.

Het Rijksvastgoedbedrijf, de fusie van de Rijksgebouwendienst RGD) en Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf

Rijksdiensten zullen meer en meer ge-

(RVOB), gaat per af te stoten pand in

zamenlijk worden gehuisvest, er werken

eigendom, een plan maken waarbij

meer ambtenaren per vierkante meter en

toekomstige gebruiksmogelijkheden in

er zijn minder werkplekken per forma-

kaart worden gebracht. <

7

ThEMA: GEBOUw & TEChNIEk

Nieuw, duurzaam hoofdkantoor Capgemini Nederland

DETIJDVERVOORUIT

Capgemini Nederland heeft een nieuw kantoor in Leidsche Rijn bij Utrecht. Een kantoor met comfort. Comfort voor medewerkers, maar ook comfortabel voor het milieu.

Dankzij diverse duurzame oplossingen, zoals warmteen koudeopwekking en schakeling van de verlichting op aanwezigheid en daglicht, is het gebouw zijn tijd ver vooruit.

DOOR MARTIJNLOUwS*

8 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

P

laats en tijdonafhankelijk werken, Capgemini lijkt het te hebben uitgevonden.

“Klassieke kantoortijden zijn hier vervaagd

en de noodzaak van werken op kantoor is dankzij allerlei it-oplossingen verdwenen”, legt Jack Knol, manager Facilities & Mobiliteit van Capgemini Nederland uit.

Om dit, in de volksmond betitelde, Nieuwe Werken te stimuleren, stelt Gapgemini medewerkers in staat per dag zelf te bepalen wat de meest geschikte werklocatie is: thuis, bij de klant, op het hoofdkantoor in Utrecht of op een van de zeven nieuwe meetingpoints in Nederland. Deze meetingpoints zijn zo gekozen dat ze goed bereikbaar zijn met de auto en het openbaar vervoer, maar ook gelegen zijn nabij (grote) klanten.

De inrichting van de locaties is volledig toegespitst op het ‘flexwerken’: zo zijn er naast de werkplekken ook bespreek- en projectkamers en lockers om spullen in op te bergen. Het gevolg van de aanwezigheid van deze meetingpoints, het toenemende aantal flexwerkers en de opening van zes satellietkantoren na de overname van de groep Business Application Services van KPN-Getronics, was dat de bezetting en dus de behoefte aan vierkante meters op het toenmalige hoofdkantoor van Capgemini sterk afnam.

Onder de l Oep Omdat Capgemini deze ontwikkeling voorzag, had het in 2010 al het huidige huurcontract, dat liep tot mei dit jaar, onder de loep genomen. Het was de keuze óf te blijven zitten en het aantal van zes kantoren terug te dringen naar twee en deze helemaal te verbouwen, óf te verhuizen naar een ander eventueel nieuw te bouwen kantoor.

“Met de verhuurder kwamen we er niet uit.

Het nieuwe kantoor van Gapgemini Nederland in

Uit het businessmodel dat we opstelden, bleek

Leidsche Rijn bij Utrecht.

bovendien dat een verhuizing naar bestaandeof nieuwbouw een reële optie was”, vertelt Knol.

9

>>

ThEMA: GEBOUw & TEChNIEk

Ongeveer vijftig bestaande en nieuwbouwprojecten werden bestudeerd. Geen van de bestaande gebouwen voldeed aan alle criteria.

Knol: “Of het vloeroppervlak was te beperkt, de huurprijs te hoog of de parkeermogelijkheden minimaal. De nieuwbouwaanbieding Leidsche Rijn voldeed daarentegen wel.”

Twee gezich Ten Het nieuwe hoofdkantoor van Capgemini in Utrecht opende in april haar deuren. Het gebouw is in veertien maanden tijd gebouwd door BAM Utiliteitsbouw Utrecht en BAM Techniek.

“Het gebouw heeft twee gezichten”, vertelt Knol.

“Aan de kant van de snelweg A2 is gekozen voor moderne architectuur en transparantie, terwijl de andere kant van het gebouw wordt gekenmerkt door een ‘gesloten’, stadse gevel.”

Het kantoorgebouw biedt dagelijks onderdak aan gemiddeld 1200 mensen, heeft 1400 werkplekken en bestaat uit twee parkeerlagen en vier kantoorlagen van ieder 5000 m2. Deze grote oppervlakte per kantoorlaag is noodzakelijk om Het Nieuwe Werken goed te kunnen implementeren. Openheid met op iedere laag tal van werkplekken en verschillende vergaderfaciliteiten.

“Sfeervol ingericht en zeer transparant door middel van het vele glas dat is gebruikt. Ruimten waar medewerkers zich meteen thuisvoelen.”

KlimaaTbeheersing Dit huiskamergevoel wordt versterkt doordat de pandbewoners volledig de controle hebben over het klimaat op hun werkplek. Het licht, de warmte of koeling zijn allemaal individueel re-

de par Tijen > Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten > AM Real Estate Development FM'er Jack Knol: “De kantoorruimtes zijn voorzien van een complete centrale

> BAM Utiliteitsbouw regio Utrecht

verwarmings-, koel- en luchtbehandelingsinstallatie.”

> BAM Techniek

10 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

klimaatbeheersing niet toegespitst op de manier Thermische behaaglij Kheid

waarop wij het hadden ingericht. Zo hadden we

Temperatuur

Winter (minimaal)

Zomer (maximaal)

de afgelopen jaren tal van verbouwingen gedaan

Kantoren

21ºC

25ºC

die ervoor zorgden dat kantoren en kamers ver-

(voor zover verwarmd)

15ºC

Geen eisen

op de hoeveelheid warme en koude lucht die een

Centrale hal/entree

20ºC

25 ºC

ruimte nodig had om het behaaglijk te houden.

Trappenhuizen

15ºC

Geen eisen

Dat lukte niet in alle gevallen.”

Technische ruimten

10ºC

Geen eisen

Toiletten e.d.

kleind of juist vergroot waren. Dit had invloed

breeam De vooruitstrevendheid in tal van onderdelen heeft het nieuwe gebouw van Capgemini het BREEAM-ontwerpcertificaat ‘Very Good’ gelbaar. Knol: “De kantoorruimten zijn voorzien

opgeleverd. “Behalve de duurzame warmte- en

van een complete centrale verwarmings-, koel-

koudeopwekking door warmte- en koudeopslag

en luchtbehandelinginstallatie. Inductie-units

in de bodem, speelt hierin de goede daglicht-

warmen en koelen ter plekke de ruimtes. Deze

toetreding door de toepassing van twee atria en

inductie-units hangen in het plafond of aan de

twee patio’s een rol, evenals de energiezuinige

gevel, en mengen lucht uit de luchtbehandeling-

verlichting en schakeling van de verlichting op

kast met lucht uit de ruimte. Vervolgens wordt

aanwezigheid van daglicht.”

de lucht langs een afgifte-element geleid, dat de gemengde lucht verder verwarmt. Ten slotte

BREEAM stelt ook eisen aan de duurzame

stroomt de lucht de ruimte in.”

mobiliteit. Veel fietsenstallingen dus, maar ook bereikbaarheid met het openbaar vervoer is be-

wKO

langrijk. Knol: “Het nieuwe NS-station Utrecht

De basis van het klimaatbeheersysteem is een

Leidsche Rijn sluit bijna direct aan op ons ter-

duurzame wko-installatie. “De installatie voor

rein. Hoe bereikbaar kun je zijn met de trein?”

warmte- koudeopslag (wko) is energiezuinig omdat warmte en koude worden opgeslagen

Very gOOd

in de waterhoudende lagen in de bodem. In de

“Maar niet alleen de bereikbaarheid en het ont-

zomer koelt het koude grondwater het gebouw.

werp van het gebouw; ook tijdens de uitvoering

Het opgewarmde water blijft opgeslagen in

van de bouw is op verschillende manieren de

de bodem en wordt ’s winters gebruikt om het

impact op de omgeving en het milieu geredu-

gebouw te verwarmen, vertelt de facilitair ma-

ceerd. Minimale geluidsoverlast bijvoorbeeld,

nager van Capgemini. Behalve de warmteterug-

maar ook het gebruik van duurzame materialen.

winning op de verwarming en koeling van het

Dit alles heeft ons het label ‘Very Good’ opgele-

gebouw vindt er ook warmteterugwinning plaats

verd. Maar bijna nog belangrijker vind ik het dat

op de ventilatielucht. “Echt uniek. Dit maakt het

het CPO, energieprestatiecoëfficient, van dit ge-

duurzame karakter van de klimaatbeheersing in

bouw slechts 0,8 bedraagt, terwijl het CPO van

het gebouw compleet.”

ons oude hoofdkantoor in Papendorp 1,1 was.

Een energiebesparing van 30 procent, waardoor

Volgens Knol gaan medewerkers deze duurzame

we het milieu minder belasten en daarnaast ook

investeringen in de klimaatbeheersing zeer

het comfort voor de medewerkers verhogen.

zeker merken. “Het comfort gaat omhoog. Het

Dat noem ik nog eens een stap vooruit.” <<

gebouw in Papendorp, waar we tot voor kort gehuisvest waren, was een cellenkantoor en qua

*MartijnLouwsisfreelancejournalist

11

Advertorial

Buiten- of binnenzonwering? “Als ik de keuze had, dan wist ik het wel”, zegt Sipko Visser. Hij is directeur van Zonneman International, dé specialist in werkplekzonwering. “De voordelen spreken voor zich. Warmtewerend, transparant en een stuk goedkoper dan buitenzonwering.”

‘Depraktijkovertuigt’ zonneman werkplekzonwering; warmtewerend, transparant en voordelig

Zonneman International is anders. Niet traditioneel.

MArktbewerking

Het verkoopt zijn zonwering en raamdecoratie aan consumenten

De marktbenadering van Zonneman is bovendien uniek.

bijvoorbeeld alleen via webshops. “Geen winkel, geen

Visser schetst dit aan de hand van de opdracht die men bij ArtEZ

monteurs; de consument meet, bestelt en monteert zelf ”, vertelt

Hogeschool in Arnhem heeft uitgevoerd.

Visser. De aanpak in de zakelijke markt is ook onderscheidend.

“Wij adviseren facilitair managers waarmee we in gesprek zijn

Wel account managers die het vermarkten en monteurs die het

om altijd eerst één of enkele kamers te voorzien van werkplek-

inmeten en monteren, maar weer geen traditioneel product-

zonwering en niet meteen het hele gebouw”, aldus Visser. Dit

pakket. Daar levert en monteert Zonneman een innovatie met

heeft volgens hem hele pragmatische redenen.

bijzondere voordelen: werkplekzonwering.

“Ten eerste zeggen wij altijd: the proof of the pudding is in the

Visser: “Dit product wordt aan de binnenkant van het raam

eating. Hangt het eenmaal, dan is men verkocht. Ten tweede is

geplaatst en houdt niet alleen hinderlijk zonlicht tegen, maar is

het zo dat, als wij een offerte maken voor het hele gebouw, zo’n

ook warmtewerend. Een kantoorruimte met Zonneman werk-

300 a 400 ramen, dan bedraagt deze vaak enkele tienduizenden

plekzonwering kan tot wel 8˚C koeler worden. Het verbetert het

euro’s. Ja, en als de facilitair manager daarmee bijvoorbeeld naar

kantoorklimaat zonder dat het zicht naar buiten wordt geblok-

de Raad van Bestuur stapt, schiet men het negen van de tien keer

keerd.”

af.” Maar als de werkplekzonwering eenmaal op een paar kamers

Ook de prijs van de werkplekzonwering van Zonneman is een be-

hangt wil men niet anders meer.

langrijke usp ten opzichte van de traditionele buitenzonwering.

“Buitenzonwering vraagt om onderhoud omdat onder meer de

Visser: “De kamers worden dan al snel een afdeling en de afde-

doeken verweren en kunnen scheuren. De meeste bedrijven heb-

ling wordt uitgebreid naar het hele gebouw.” Geïnteresseerden

ben hier dan ook een stevig onderhoudscontract voor afgesloten.

waarmee Zonneman in gesprek is, worden ook altijd geadviseerd

Nou, ik verzeker je dat de jaarprijs van zo’n onderhoudscontract

om met gebruikers te praten. Ook mag men via een proefopstel-

vaak gelijk staat aan alleen het plaatsen van onze werkplekzon-

ling de werkplekzonwering een aantal weken uitproberen.

wering. En onderhoud is niet meer nodig”, aldus Visser.

Visser: “De praktijk overtuigt.”

12 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

THema: gebouw & TecHniek

slechtezonwering kostmiljarden Niet alleen goede verlichting, ook goede zonwering draagt bij aan de arbeidsproductiviteit in kantoren. “De schade van slechte zonwering is duizenden euro’s per persoon op jaarbasis”, rekent ergonoom Paul Settels van ING voor. door marikeHolm*

E

rgonomie is de

verlichting moet zijn. In de praktijk (NEN-EN

praktijkgerichte

12464-1) betekent dat dat de verlichtingsterkte

wetenschap die

voor beeldschermwerk tussen de 400 en 500 lux

het presteren van

moet zijn. Met kunstmatige verlichting is dat

de mens in relatie

niveau doorgaans goed te bereiken, maar vaak

tot zijn omgeving

wordt vergeten dat de component daglicht ervoor

bestudeert, bijvoorbeeld de werkomgeving. De

kan zorgen dat het lichtniveau te groot wordt.

registerergonomen kijken naar de manier waarop

Settels: “Als de zon vol op een raam staat, kan

de werkende mens zo optimaal mogelijk kan

de verlichtingsterkte wel oplopen tot 1000 lux.

functioneren. Visuele ergonomie zoomt in op wat

Bovendien kan de warmte in een gebouw dan

het gezichtszintuig en het visuele systeem met

snel toenemen.” Daarnaast kan zonlicht voor veel

een mens doen en hoe de omgeving het zicht en

hinder zorgen. Bijvoorbeeld door schitteringen op

daarmee het werken beïnvloedt.

een beeldscherm. “Zéker met een laagstaande zon kan het bij mensen die aan een oost- of westkant

Tot teleurstelling van Paul Settels zag hij visuele

van een gebouw werken, voorkomen dat ze een

ergonomie steeds minder aandacht krijgen. En

uur lang niet kunnen werken”, zegt Settels.

niet alleen bij bedrijven en organisaties zelf, ook

Met mogelijk fatale gevolgen. “Neem de treasury-

bij overheids- en onderzoeksinstellingen.

afdeling van ING. Als die een deal niet kan zien,

Via ons gezichtsvermogen krijgen we onze eerste

kan ons dat veel geld kosten, daarom is daar

informatie binnen. Informatie die bepaalt of wij

goede zonwering aangebracht.”

ons ergens veilig voelen en of we ons werk goed kunnen uitvoeren.

Soms ontstaat de hinder niet direct, maar na een tijdje. Als de lichtsterkte te groot is bijvoorbeeld,

hinder van zon

kun je hoofdpijn krijgen. Ook droge ogen zijn

Een goed stukje verlichting luistert nauw. Om je

een veelvoorkomende klacht. Settels: “Mensen

werk naar behoren te kunnen uitvoeren heb je

denken dat het door een lage luchtvochtigheid

licht nodig, niet te veel maar ook niet te weinig.

komt, maar meestal komt het door een te grote

In de Arbowet/Arbobesluit staat dat er voldoende

hoeveelheid warmtestralen. Je verdampt water,

>>

13

THema: gebouw & TecHniek

helemaal bovenin een toren zit en ook nog aan de zuidkant, is dat nog meer. Mensen voelen zich niet lekker, gaan extra drinken halen en zijn minder geconcentreerd. Als je dan uitgaat van een gemiddeld uurloon van 100 euro (want dat kost een werknemer), kom je uit op een verlies aan arbeid van 32.000 euro per persoon per jaar. Bij een gebouw met 100 man is dat 3.200.000 euro!

Dan heb je een adequate zonwering snel terugverdiend. Als je bovendien de warmte in de zomer goed weert, kun je een koelmachine minder laten stoken. Op een groot gebouw met 500 werknemers, scheelt dat 500.000 euro aan energiekosten per jaar.”

MeeneMen in ontwerp architect Volgens Settels zijn dat allemaal onnodige weglekkosten. Het probleem begint al bij het ontwerp van kantoorgebouwen. “Veel architecten vinden gebouwen met zonwering lelijk. Vaak geven zij zichzelf de opdracht een transparant gebouw te ontwerpen, en daar past in hun ogen zonwering niet bij. Pas later, in het bouwproces, blijkt dat er volgens de Arbowet toch zonwering Het pand van Reed Business, Arnhem.

moet komen. Slechts sporadisch komt het voor dat er leidingen voor zon- en warmtewering in de gevel zijn opgenomen in het ontwerp. Met extra

dus ook traanvocht, je krijgt een droge huid en je

kosten als gevolg.” De oplossing is naar de mening

knippert meer met je ogen omdat het lijkt alsof er

van Settels een integrale benadering vanaf het

zand in zit.”

begin, waarbij alle partijen betrokken zijn, zoals architect, constructeur, technisch adviseur, groen-

Schade door daling

adviseur, facilitair directeur en eigenlijk ook een

productiviteit

registerergonoom.

Veel werkgevers hebben niet in de gaten hoe groot de schade is van het ontbreken van adequa-

hr zonwering in plaat S van

te licht- en warmtewering. Settels rekent voor: “Je

oude kranten

hebt ongeveer honderd echt zonnige dagen in Ne-

Transparante gebouwen kunnen ook met zonwe-

derland. Bij het ontbreken van zonwering verlies

ring heel mooi zijn, vindt Settels. “Plaats bij-

je gemiddeld 40 procent aan arbeid. Als iemand

voorbeeld mooie buitenlamellen die automatisch dichtgaan bij een grote hoeveelheid zonnestraling. Want als een bedrijf niet voor zonwering zorgt, doen de medewerkers dat zelf wel.” Settels

‘als de zonvol op een raam staat,kan deverlichtings sterkte oplopentot 1000 lux’ 14 |

Fa c T o m a ga Zine | 9 2013

noemt als voorbeeld het pand van BNR Nieuwsradio, vlakbij station Amsterdam Amstel. “Daar plakten medewerkers kranten tegen de ramen.”

Er zijn allemaal vernieuwende technieken voor

ING-registerergonoom Paul Settels: “Veel architecten vinden gebouwen met zonwering lelijk.”

warmte- en lichtwering die esthetisch verant-

binnenzijde als lichtwering om goed te kunnen

woord zijn en ervoor zorgen dat bedrijven energie

werken. In de keuze wat het beste bij de mede-

besparen en dat medewerkers optimaal kunnen

werkers en het bedrijf past, zijn er enorm veel

werken. Dat heet HR-zonwering. Deze vernieu-

mogelijkheden. Denk hierbij aan een knikarm-

wing zorgt er namelijk voor dat een huis of kan-

scherm, rolluiken, markiezen, terrasoverkappin-

toor op een aangename temperatuur blijft.

gen, (twin)plissés, rolgordijnen, vouwgordijnen

Het is een systeem dat in de zomer de hitte buiten

en dergelijke. Er is landelijk te weinig aandacht

houdt, door een buitensensor die reageert en

voor visuele ergonomie in het algemeen en warm-

stuurt op zonnestraling en de kracht van de wind.

te- en lichtwering in het bijzonder, vindt Settels.

Als de zonnestraling te sterk is, gaat de zonwering

“Daarom gaan we als NSVV (Nederlandse Stich-

naar beneden en als de wind te krachtig is, gaat

ting voor Verlichtingskunde) met branchevereni-

de wering weer omhoog.

ging Romazo kijken hoe we dit grote probleem beter voor het voetlicht kunnen brengen.” <<

Aan zowel de binnen- als de buitenkant van het huis of kantoor wordt zonwering geplaatst. Aan

* mariekeHolm,seniorcommunicatieadviseur

de buitenzijde vooral als warmtewering, aan de

bij evidentPTin amersfoort

15

THEMA: GEbOuw & TECHNIEk

V.l.n.r. Fer Zuiker (KLM), John Sowa en Jurgen Noyons (beiden Sodexo Altys).

KLM en Sodexo Altys

Nieuwekijkop hardservices kLMenSodexoAltyswerkensinds2007nauwsamenbinneneenintegraalFM-contract.

Inmiddelsishetcontractindetweedefasebelandenzijndeorganisatiesdrukdoendede hardFM-servicesverderteprofessionaliseren.Hetsplinternieuweprogramma‘Integrator’ speeltdaarbijeenbelangrijkerol.

16 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

door GErArd dESSING fotografie EduArdv ANd Erw Orp, HAArLEM

I

n april 2007 nam Sodexo Altys de facilitaire dienstverlening over van luchtvaartmaatschappij KLM. Zo’n 300 medewerkers van het facilitair bedrijf van KLM gingen over naar Sodexo Altys. In 2012, toen het vijfjarige contract ten einde liep, werd een nieuwe samenwerkingsovereenkomst ondertekend, waarbij Sodexo ook voor de komende vijf jaar

de volledige facilitaire dienstverlening voor KLM gaat verzorgen.

Binnen het contract worden 44 diensten verleend, waaronder schoonmaak, gebouwonderhoud, energiemanagement, kledingverstrekking aan grond- en vliegend personeel en catering.

Inzet van het vernieuwde contract per januari 2013, was het realiseren van meer samenwerking en meer transparantie in de dienstverlening en kosten.

Ook was het tijd om de innovatie een flinke boost te geven, niet alleen in de soft services, maar ook op het gebied van hard services.

Nieuwe co Ntractfase Fer Zuiker, als manager Corporate Real Estate bij KLM verantwoordelijk voor de 85 gebouwen van de luchtvaartmaatschappij in Nederland (650.000 m2), licht toe. “De eerste fase van het contract, dus de periode van 2007 tot 2012, betrof vooral het overnemen van de toen bestaande situatie en het creëren van wederzijds vertrouwen. Toen de contractverlenging eraan kwam en KLM de intentie uitsprak met Sodexo verder te gaan, werden daaraan twee voorwaarden gekoppeld: ten eerste moesten er verdere kostenbesparingen worden gerealiseerd, ten tweede moest de dienstverlening verder geprofessionaliseerd worden. Het programma dat Sodexo toen presenteerde, om slimmer en doelmatiger om te gaan met gebouwbeheer en -onderhoud, paste precies in dat plaatje.” iNtegrator Een van de bedenkers van het programma - dat werd gelanceerd onder de naam Integrator - is John Sowa, accounts director bij Sodexo Altys. Hij vertelt wat het inhoudt.

“Bij Integrator gaat om het in elkaar schroeven van bewezen technieken, met als doel het creëren van een integrale visie op de totale vastgoedportefeuille, KERNGEGEVENS

dus over de verschillende bedrijfsonderdelen heen. De kern is dat je eerst

Organisatie

: KLM NV

op strategisch niveau een totaalplan ontwikkelt. Daarna zorg je voor een

FM

: uitbesteed aan

onderhoudsfilosofie en pas daarna komt de vraag aan bod: hoe kan ik op een

Aantal diensten

: 44

Sodexo Altys Project

: Integrator

Projectdoel

: invoering sslimmer,

Periode

bijzonder efficiënte manier het onderhoudswerk organiseren en uitvoeren?

Het is dus eerst: ‘doing the right things’, en pas dan ‘doing things right’ ”.

VerVaNgeN VaN ee N dak

efficiënter en doelge-

Wat dat in de praktijk betekent? Sowa geeft een voorbeeld: “Stel, een pand

richter gebouwbeheer

heeft een plat dak van 10.000 m2. Dat dak vertoont gebreken en moet vervan-

en -onderhoud

gen worden. Zo’n vervanging schrijf je normaliter af over een periode van 20

: 18 maanden

>>

tot 25 jaar. Dat is prima, maar als dat gebouw - om wat voor reden dan ook

17

THEMA: GEbOuw & TECHNIEk

- nog maar vijf jaar in gebruik zal zijn, is dat niet slim. Om het besluit of het dak wel of niet vervangen moet worden gefundeerd te kunnen nemen, heb je dus de juiste (strategische) informatie nodig. Misschien is het wel slimmer een grote reparatie door te voeren waardoor het dak toch nog een paar jaar meekan. Dat lijkt dan misschien wat duurder maar is op termijn goedkoper. Om dat te kunnen doen is een risico-analyse noodzakelijk rondom de vraag: hoe erg is het als het dak van dat pand lekt? Bij een computercentrum is dat heel anders dan bij een kantoor. Binnen Integrator zijn we in staat allerlei risicoscenario’s voor alle panden uit te voeren en kijken we steeds vooruit: wat gebeurt er op korte termijn, wat over twee jaar en wat over tien jaar?” weg VaN sta NdaardoNderhoud Jurgen Noyons, als accounts director bij Sodexo Jurgen Noyons, Sodexo Altys: ”Straks gaan we de

Altys verantwoordelijk voor het contract KLM,

prestaties van onderdelen voorspellen en kunnen

vult zijn collega aan. “KLM beschikt over diverse

we mogelijke uitval voorkomen.”

divisies. Deze zijn vaak druk met het heden bezig waardoor de vraag: wat doen we over vijf jaar en

‘Het onderhoud wordt efficiënter en effectiever’

wat voor huisvesting hebben we op dat moment nodig?, weleens wordt vergeten. Het is zaak eerst een toekomstvisie te hebben op de ontwikkeling van het bedrijf. Daarna kijk je naar de gevolgen voor het vastgoed en kun je veel beter beslissingen nemen over kostbare reparaties of vervangingsinvesteringen. Je stapt dus af van het jaarlijkse grootonderhoud dat standaard wordt uitgevoerd, maar kijkt veel meer naar het toekomstige gebruik van het pand en vraagt je steeds af: is het zinvol om in bepaald onderhoud te investeren en wat is het risico als ik dat niet of minder doe?” aaNsluiteN bij de busi

Ness

Een ander deel van Integrator (Business Focussed Maintenance) geeft invulling aan de wens om beter aan te sluiten bij ‘business’. Sowa: “We gaan nog meer in gesprek met de divisies om te weten te komen welke ontwikkelingen eraan komen en welke zaken kritisch zijn voor hun productieJohn Sowa, Sodexo Altys: ”Binnen Integrator

proces. Als er bijvoorbeeld plannen zijn voor een

kijken we voor alle KLM-panden steeds vooruit:

nieuw type vliegtuig, willen we dat graag weten.

wat gebeurt er op korte termijn, wat over twee

We kunnen dat dan snel en concreet vertalen naar

jaar en wat over tien jaar?”

reële scenario’s ter aanpassing van de huisvesting

18 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

en de onderhoudsprogramma’s. Op deze manier verlopen deze processen zeer efficiënt en voorkomen we desinvesteringen. We praten dus meer met en over de business en spelen daar proactief op in.”

het is eerst‘doi Ngthe right thiNgs’e N pas da N‘doi Ng thiNgs right’

Het belang van deze stap is volgens Sowa duidelijk: “We willen kunnen aantonen dat onze dienst-

Noyons: “Straks gaan we de prestaties van onder-

verlening bijdraagt aan de business van KLM.

delen voorspellen en kunnen we mogelijk uitval

Dat kan gaan om harde economische/financiële

voorkomen. Vooral als het gaat om kritische

getallen, maar het kan ook terugkomen in een

bedrijfsprocessen is dat van belang. Ook het on-

hogere werknemerstevredenheid, in een verlaging

derhoud wordt efficiënter en effectiever.”

van het ziekteverzuim enzovoort.”

De totale invoering van Integrator omvat een it-systeem

periode van 18 maanden met als einddatum ok-

Om Integrator goed te kunnen uitvoeren is een

tober 2014. Een deel van het succes zal afhangen

professioneel IT-systeem noodzakelijk. Sodexo

van de kennis en expertise die wordt ingezet door

werkt met Planon. Van alle 85 gebouwen worden

Sodexo. De dienstverlener heeft zich versterkt

alle assetgegevens in het systeem vastgelegd,

met een aantal Real Estate-specialisten en heeft

tot op het laagste niveau. Met speciale software

kennis uit andere Europese landenorganisaties

worden statistische analyses uitgevoerd op de ge-

gehaald. Het programma is geheel afgestemd op

gevens en worden onder meer prognoses gedaan

de aankomende norm ISO 55000.

over mogelijke uitval van onderdelen. wiNst Fer Zuiker (KLM) verwacht veel van de nieuwe aanpak: “In geval van een storing bijvoorbeeld, kun je nu van tevoren vanaf een centraal punt al inschatten wat er aan de hand is. Er hoeven niet allerlei mensen naartoe om te zien wat er nodig is. Je voegt intelligentie toe aan meldingen en storingen en kan daar veel planmatiger naar handelen. Het is efficiënter, kost minder en de kwaliteit verbetert omdat dingen veel gerichter worden opgelost.” Door de klantwens te toetsen aan de Real Estate-strategie, kan deze optimaal uitgewerkt worden. Gevolg is dat de divisie weet wat hij mag verwachten en een goede vertaling vooraf draagt bij tot een soepele implementatie.

Wat het allemaal gaat opleveren in financiële termen? Noyons denkt na: “Ik schat tussen de vijf en tien procent, en dan gaat het bij een portefeuille als deze om forse bedragen.” Sowa tot slot: “Het is een enorme sprong die we gaan maken.

Fer Zuiker, KLM: ”Slimmer en doelmatiger omgaan

De verbinding maken met de business, daar

met gebouwbeheer en -onderhoud is voor ons van

draait het om, en ik denk dat we daar met dit

groot belang.”

programma zeker in gaan slagen.” <<

19

THema: gebouw & TecHniek

grip ophet binnenKlimaat

Door Ragna ouwerkerk*

Droge ogen, hoesten, wisselende temperaturen, tocht. Elk kantoor kent zijn eigen klachten over het binnenklimaat. Hoe kom je achter de werkelijke oorzaak? Wat kun je eraan doen?

En welke partijen kunnen je daarbij helpen?

Op ieder kantoor hebben mensen wel iets aan

“Voor klachten over het binnenklimaat is onze

te merken over het binnenklimaat. Terecht of

servicedesk 24 uur per dag bereikbaar. In

onterecht... een facility manager zal er iets mee

bepaalde gevallen kunnen we een probleem

moeten doen. Lucien Engels, projectmanager

eenvoudig oplossen door op afstand - via de

Vastgoed, Onderwijs en Cultuur bij Deerns, en

onderhoudspartij - de klimaatbeheersingappara-

Bas Schotanus, senior technisch manager bij DTZ

tuur in een gebouw af te lezen en zelfs anders in

Zadelhoff, hebben veel ervaring met het inregelen

te stellen. Het komt ook voor dat een monteur

en in stand houden van een aangenaam binnen-

van het installatiebedrijf dat het onderhoud doet

klimaat in kantoren. “Met je gezonde verstand

ter plekke een kijkje gaat nemen. Wanneer we het

kom je vaak een heel eind.”

probleem ook niet op die manier opgelost krijgen, of een probleem keert steeds terug, schakelen we

Binnenklimaat Beheersen

een onafhankelijke derde in, zoals Deerns.”

“Bij DTZ Zadelhoff Property Management, managen we onder andere commercieel vastgoed voor

Lucien Engels: “Eén van de taken van mijn afde-

eigenaren en investeerders. Uiteraard streven we

ling is inderdaad klimaatonderzoek. Dat doen we

naar tevreden huurders, legt Schotanus uit.

in bestaande gebouwen met klimaatklachten,

>>

21

THema: gebouw & TecHniek

maar we ontwerpen ook nieuwe installaties voor

omdat zij dan weten dat we eraan werken, al is

nieuwbouw- en renovatieprojecten, waar het

het probleem misschien niet meteen opgelost.

klimaat uiteraard ook goed moet zijn.”

Ook met het aankondigen van tijdelijk ongemak

Op dit moment is zijn afdeling bezig met een

tijdens bijvoorbeeld de vervanging van installa-

aantal duurzame renovaties, zoals de Oval Tower

ties, kun je veel klachten voorkomen. De facility

in Amsterdam. In dat gebouw zijn de elektrische

manager en servicedesk spelen in de communica-

installaties en de luchtkanalen behouden, maar

tie met de huurders een belangrijke rol.”

verder is het complete klimaatbeheersingsysteem grondig aangepakt. “Inmiddels zijn we in de af-

wat zit erachter?

rondende fase van de certificering met het ‘LEED

In de praktijk zijn klimaatklachten divers van

Gold-label’; er is een daling van meer dan

oorsprong en aard. Engels is daarom geen

50 procent in het energieverbruik gerealiseerd.”

voorstander van ‘flowcharts’ of stappenplannen

Duurzaam is soms even wennen Zo’n duurzame aanpak is overigens niet altijd meteen een garantie voor een aangenaam werkklimaat. Schotanus: “Neem bijvoorbeeld lucht-

‘Met je gezonde verstand kom je een heel eind’

om ze op te lossen. “Als we goede tekeningen en uitgebreide informatie aangeleverd krijgen van de klant, kunnen we de oorzaak van een probleem meestal snel opsporen. Ter plaatse zie je dan vaak meteen wat er misgaat. Soms is na een

bevochtigers. Dat zijn enorme energieslurpers.

verbouwing bijvoorbeeld de technische installatie

Bovendien zijn er onderzoeken die uitwijzen dat

niet aangepast aan de nieuwe gebouw- of kamer-

in gebouwen met luchtbevochtiging het ziektever-

indeling.” Ook maakt Schotanus geregeld mee dat

zuim hoger is. Daarom wordt in een voortraject

huurders zelf verbouwingen uitvoeren, waardoor

soms bewust gekozen voor het verwijderen of

problemen in het binnenklimaat ontstaan. “Dan

überhaupt niet plaatsen van luchtbevochtigers

zijn er bijvoorbeeld twee thermostaten verwisseld.

waardoor klachten zouden kunnen ontstaan zoals

Of er is een heel klein, drukbezet kamertje gecre-

bijvoorbeeld droge ogen. Nog even los van de

eerd, pal aan de zongevelkant van het gebouw.”

vraag of die daadwerkelijk worden veroorzaakt door het gebrek aan luchtbevochtiging, verwijzen

Maar zonder verbouwingen kan het ook misgaan.

we dan terug naar de gemaakte afspraken in het

Neem temperatuursensoren die boven een kopi-

kader van duurzaamheid. Daarnaast gaan we

eerapparaat zijn geplaatst. Of mensen die het koud

met de huurder op zoek naar mogelijke andere

hebben omdat ze bijna tegen het raam aan zitten

oorzaken. Die hoeven niet altijd aan het gebouw

met hun bureau, of onder het rooster van het

te liggen.”

luchtbehandelingssysteem. “Vaak kom je met je gezonde verstand een heel eind”, aldus Schotanus.

Blijven communiceren Communicatie blijft altijd een sleutelelement in

zelDzame schimmel

het klimaatbeheersingsproces. Dat begint al bij

Soms ligt de oplossing in onverwachte hoek, weet

de melding, zegt Schotanus: “We vragen huurders

Engels: hij heeft wel eens een pand onderzocht

klachten altijd te melden. Zo kunnen wij er niet alleen mee aan de slag, maar zijn ook in staat een dossier op te bouwen en patronen in klachten te

top 4 klachten

herkennen.”

in kantoren

Andersom heeft DTZ als vastgoedmanager de

1. Te warm

plicht om naar de huurders terug te koppelen wat

2. Te koud

aan de klacht wordt gedaan. “Bij iedere stap die

3. Te droog

we zetten lichten we de huurders in. Essentieel,

4. benauwd

22 |

Fa c T o m a ga Zine | 9 2013

Binnenklimaat

toegangscontrole Veilig en beVeiligd

waar de huurders structureel verkoudheidsklachten hadden. “Uiteindelijk vonden we met microbiologisch onderzoek een zeldzame schimmel die goed gedijde in bosrijk gebied. Dat bleek de boosdoener. Maar dat zijn uitzonderingen.

Vaak zijn klimaatklachten te herleiden tot kleine storingen of verkeerde systeeminstellingen. En inderdaad: met je gezonde verstand kun je veel ondervangen.”

Schotanus: “Het voorkomt veel problemen als al vanaf de bouw of renovatie rekening wordt gehouden met klimaatbeheersing bij de indeling van het pand, en van de diverse kantoorruimten daarbinnen. Ook goed en regelmatig onderhoud en het tijdig vervangen van installaties, verhogen de kans op een prettige werkomgeving al bij voorbaat!” << *Ragna ouwerkerkismanager marketingen communicatiebijDeerns aanpak pro Blemen Binnenklimaat > Neem kennis van de klacht (laat klacht altijd aan de servicedesk van de verhuur

-

der melden). > Inventariseer of de klacht op afstand kan worden verholpen (bijvoorbeeld door het resetten van een systeem). > Zo nee: vraag reguliere monteur ter plaatse het probleem op te lossen. > Als het probleem niet is opgelost: beoordeel de situatie opnieuw, eventueel

SALTO Virtual Network (SVN)

met hulp van een onafhankelijke derde; (tekeningen gebouw bekijken, gesprek ken voeren, situatie ter plekke bekijken, metingen uitvoeren van bijvoorbeeld de luchtvochtigheid). > Zorg steeds voor nieuwe metingen en analyses, neem opnieuw maatregelen en kijk of het probleem is opgelost. Zo niet: onderzoek andere mogelijke oorzaken. > Als het probleem is opgelost: leg een dossier aan met het oog op mogelijke toekomstige ontwikkelingen.

23

THEMA: GEbOuw & TECHNIEk

Modernetechniek Maaktgebouwduurzaa M Hoe ziet een duurzaam kantoor er over een aantal jaren uit en welke middelen en technieken zorgen voor die duurzaamheid? Een visie. door HANs TOpĂŠE

De ontwikkeling van zonnecellen gaat zo snel, dat binnenkort een groot deel van de energie, nodig voor het klimatiseren van kantoorgebouwen, door middel van zonnepanelen wordt opgewekt.

24 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

Zo’n twintig jaar geleden spraken we

met een toename van outsourcing. Het

met grotere verdiepingshoogten (naar

nog over ‘bedrijfshuisvesting’ en ‘tech-

resultaat: te weinig technische ken-

minimaal 3300 mm), want meer hoogte

niek’. Door de toenemende outsourcing

nis op de facilitaire afdeling waardoor

geeft de gebruiker meer rust en is beter

is de term bedrijfshuisvesting langzaam

aanbiedingen van technische dienstver-

voor de akoestiek en het interne klimaat

overgegaan in ‘vastgoed’. Het bezit

leners lastig te beoordelen zijn.

(denk aan buffering van warmte).

gingen handelen en speculeren. Het

MaatscHappelijk

Gevels moeten we niet meer zo vaak

gevolg: acht miljoen vierkante meter

verantwoord

van glas maken, maar tegelijk moeten

leegstaande kantoren, en functionele

Een vreemde situatie eigenlijk, terwijl je

we diezelfde gevel wel inrichten op

kantoorgebouwen zijn een zeldzaam-

kunt stellen dat hoe meer vierkante me-

wind- en weersinvloeden (N-O-Z-W).

heid geworden. Tegelijkertijd werden

ters je gebruikt, hoe meer verantwoor-

Tegelijkertijd moeten we blijven voldoen

de facilitaire functies gerationaliseerd,

delijk je bent voor een maatschappelijk

aan de wens van gebruikers: zij wil-

gebruik van die huisvesting.

len systemen zelf kunnen beïnvloeden

Hier zit de kern van het probleem:

(hoger/lager zetten).

kwam in handen van derden die ermee

nadat we alles ‘buiten de deur’ hebben belegd moeten we nu weer verantwoor-

Andere zaken zijn het niet meer aan-

delijkheid nemen voor alles wat onder

brengen van gevelgoten. Deze zitten

‘huisvesting’ valt. Daarbij gaat het

altijd verkeerd. Zorg daarnaast dat alle

niet alleen om zaken als locatiebeleid,

220-voeding vanuit plafond of de ver-

specificatie-opstelling, beheersprotocol-

hoogde vloer komt en werk met schuine

len en soft services in de gebruiksfase,

vensterbanken in plaats van rechte (dit

maar ook om de beheersing van ener-

worden verzamelplekken van spullen,

giekosten en het duurzaam omgaan met

archief of voorraad). Zorg ook voor

grondstoffen, zowel tijdens de bouw als

zoveel mogelijk schakelingen (bijvoor-

tijdens de exploitatie (energie). Bij de

beeld licht, water, spoeling en deuren)

bouw moet het liefst ook nog rekening

in ruimten.

worden gehouden met een mogelijke functiewijziging van het gebouw in de

Het lic Ht zien

toekomst.

Het is niet nodig om in een kantoor altijd en overal daglicht te hebben. Er

tecHniscHe

zijn best functies en ruimten die zonder

‘ Hoogstandjes’

daglicht kunnen, denk maar aan verga-

Voor duurzaam bouwen zullen we

derruimten en concentratieruimten.

anders om moeten gaan met een aantal

En overal een gelijk lichtniveau? Dat is

zaken. Zo moeten we weer zware

niet meer van deze tijd. Als men in een

constructies gaan toepassen. Goed voor

loungeruimte sfeervol wil ontmoeten

vrije vloeroverspanningen (geen kolom-

of lezen, is daar een compleet ander

men), een andere stramienmaat, en

verlichtingssysteem aan de orde.

massa in gevel of vloer die we kunnen

Alle verlichting wordt sowieso LED.

benutten voor koeling en verwarming.

Daglichtafhankelijke systemen en/of

Tegelijkertijd moeten we gaan werken

LED, gekoppeld aan ‘bewegingsdetectie’

watervrije urinoirsworden straks standaard

>>

25

facto magazine MIddAGConGRES

succes met facilitaire prestatie-inkoop 18 november, breukelen, 13:00 uur tot 17:00 uur

met Best Value naar succesvolle samenwerkingen Bent u ook vaak teleurgesteld over de prestaties en werkelijke toegevoegde waarde van een leverancier, maar weet u niet goed hoe u dat zou moeten veranderen? Inkopen met behulp van prestatie-inkoop kan de oplossing zijn!

Met prestatie-inkoop kan de opdrachtgever snel en gemakkelijk de beste aanbieder op het spoor komen en selecteren. Resultaat is een keten die meer accountable is en betere resultaten levert.

Keynote-spreker is drs. Jeroen van de Rijt, senior-consultant bij Scenter in Driebergen en co-auteur van â&#x20AC;&#x153;Prestatie-inkoop, met Best Value naar succesvolle projecten.â&#x20AC;?

Kies twee van de drie Kennissessies: 1. Prestatie-inkoop van schoonmaak (Case Rabobank /EW Facility Services) 2. Prestatie-inkoop van centrale repro en decentrale multifunctionals (Case Hanzehogeschool Groningen) 3. Prestatie-inkoop van technisch onderhoud (Case gemeente Amsterdam)

Meer informatie of inschrijven? www.factomagazine.nl/opleidingen

Er zijn best functies en ruimtes die zonder daglicht kunnen

In verband met de mogelijke schaarste

lucHt

van water worden watervrije urinoirs

Normaliter koelen of verwarmen we een

standaard (geen angst: ze zijn er al die

gebouw met lucht, maar in de toekomst

niet stinken).

brengen we alleen lucht in een gebouw

worden steeds meer gangbaar. In de na-

die echt nodig is. Ramen die door men-

bije toekomst zal beweging geïntegreerd

koeling/verwarMing

sen zelf geopend kunnen worden, blij-

in LED heel gewoon zijn.

Door te bouwen zoals eerder aange-

ven noodzakelijk. Dat houdt in dat we

geven gaan we uit van solide, stevige

vaker op CO2 (meting) gaan schakelen.

water

gebouwen die op energetisch gebied zelf

Geen noodzaak voor geklimatiseerde

Water wordt één van de probleemgrond-

presteren. Een visie op de toekomst is

lucht, wel voor (minder) verse lucht.

stoffen van de toekomst. We hebben

verder ‘lage temperatuurverwarming’ en

relatief te weinig schoon water en de

‘hoge temperatuurkoeling’.

tot slot

verspilling is groot. BREEAM voorziet

Verwarming wordt in kantoren steeds

Bovenstaande punten voor duurzaam

in het opvangen van hemelwater dat

onbelangrijker. Dat heeft alles te maken

bouwen lijken ‘open deuren’, maar we

vervolgens wordt gebruikt voor bijvoor-

met de klimaatverandering, betere

passen er veel te weinig van toe. Het is

beeld het spoelen van toiletten (grijs

bouwtechnieken en betere isolatiewaar-

de hoogste tijd om dat wel te gaan doen.

circuit).

des van materialen.

Met menselijke maat en verantwoorde-

Koeling van gebouwen wordt daar-

lijkheid. <<

We moeten samen meer denken in ‘To-

entegen steeds belangrijker (vandaar

tal Cost Of Ownership’ (ketendenken)

die massa). Toepassing van deze ‘lage

en als gebruiker wellicht eisen stellen en

temperatuurverwarming’ en ‘hoge

aanleg, beheer en exploitatie van zaken

temperatuurkoeling’ betekent wel het

aan de eigenaar over laten (als we dat

kunnen opslaan van koude en warmte in

niet zelf zijn).

de bodem en het gebruik kunnen maken van warmtepompen.

sanitair Toiletten, kranen en handendrogers

Waar mogelijk kunnen we gebruikma-

moeten alle worden voorzien van senso-

ken van betonkernactivering voor koe-

ren, en centrale deuren in voorruimtes

ling en verwarming gecombineerd met

van toiletruimtes worden verleden tijd.

grondopslag. Dat wordt in Duitstalige

Wel worden de toiletten ruimer, waarbij

(technische) landen al ruim toegepast.

elk toilet over zijn eigen wasvoorziening

Men kiest daar voor een langzaam

beschikt.

koel- en verwarmingssysteem met één temperatuur in het gehele gebouw. Een goede beheersing is zeker mogelijk. Het gebouw is de installatie geworden.

De ontwikkeling van de zonnecellen gaat zo snel dat binnenkort een groot deel van de energie, nodig voor het klimatiseren van kantoorgebouwen, door middel van zonnepanelen wordt opgewekt. Op dit moment leveren deze

BREEAM voorziet in het opvangen

cellen nog te weinig rendement, maar

van hemelwater dat vervolgens wordt

dat gaat de komende jaren snel veran-

HansTopée,directeur-eigenaarnewDirections

gebruikt voor het spoelen van toiletten.

deren.

(www.newdirections.nl)

27

Snelle apparatuur voor uw zakelijke post

enveloppen-vulmachines

frankeermachines

vouwmachines + adressenprinters + bundelapparatuur + couverteersystemen + documentvernietigers + enveloppensluiters

www.fp-ruys.nl Tel: 088-7897135

+ enveloppenopeners + frankeermachines + postkamermeubilair + postverzendtassen

13/06MKT00075

+ vouwapparatuur FP-Ruys - Koraalrood 37 - Postbus 7235, 2701 AE Zoetermeer - info@fp-ruys.nl

column

klaas bakker Manager Facilities & real estate tennet tsO B.V. (klaas.Bakker@tennet.eu)

facilitaire zintuigen Hospitality, het is makkelijker gezegd dan gedaan. Gastvrijheid vraagt immers om goed luisteren en kijken naar de klant. Dat lijkt wel eens haaks te staan op onze Nederlandse cultuur. In de buitenlandse politiek heffen we graag het vingertje: ’wij weten wat goed voor u is.’ Dat staat stoer, maar wie effectief wil zijn, kan zich beter bescheiden opstellen.

Indefacilitairewereldisdatnetzo.VooralleF

m’ers-zoweljeeigenmensenalsdie

vanjeexternedienstverleners-geldtdatsprekenzilveris,maarluisterenisgoud.

Inonsnieuwekantoorwillenwevoordemedewerkers-onzeklanten-een aantrekkelijkewerkomgevingcreëren.Dieomgevingmoetenergieencomfort leveren.Wefaciliterenbijhetverbinden,ontmoeten,samenwerkeneninspireren.Dit zogenoemdeFlex@TenneTconceptvraagtalshetwareomgastvrouwenengastheren diedeklantontzorgen.Echteserviceisimmersdatjeietskrijgt,voordatjeerom vraagt. onzeidealeF m’erlooptalseen‘relatiebeheerder’overdeetages.Hijkentzijn

Hoogspanningsnetbeheerder

pappenheimers.Hijspreektdemensenaan(‘Kanikietsvoorudoenvandaag?’)en

TenneTverkeertindelaatste

luistertdaadwerkelijknaarze.Hijmoetzijnagendazelfaankunnenpassenaande

fasevandebouwvan

wensenvandeklant.Defacilitairmedewerkerwordtzelfstandigprobleemeigenaaren

eennieuwhoofdkantoor.

-oplosser.Daarvoorhebjewatwijnoemeneen‘facilitairoor’nodig.

Programmamanager nieuwbouwKlaasBakker

ookeen‘facilitairoog’isvangrootbelang.Datzietwerkzaamhedenliggen,letop

deeltdekomendemaanden

groteenkleinedetails,anticipeertopbehoeftesenmogelijkeklachtenvaakalvoordat

opdezeplekzijnervaringen.

deklantdezemeldt,enkanmededaardoorproblemenbijtijdsoplossenofzelfs voorkomen.DeF m’ermeteengoedontwikkeldfacilitairoogzietenweetookwater binneneenorganisatiespeelt,steltprioriteitenenmaakthieropkeuzes.

Zoietsbereikjenietineens.Wedoorlopenaljareneenintensieftrajectmetalle Fm’ers.Wehebbengezamenlijkrollenopgesteld,besprokenengeoefend:waarzieje deproblemenenhoegajedatoplossen?

ontwikkelenvanzintuigeniszoalsbekend

geenkwestievanrevolutiemaarvanevolutie.Welisdenieuweomgevingeen natuurlijkeprikkelvoordiezintuigen.

29

THEMA: GEbOuw & TECHNIEk

Van Gogh Museum heropend na verbouwing van 7 maanden

Zonnebloemen in perfect klimaat Een verbouwing afronden binnen tijd en budget. Het is niet voor iedere organisatie weggelegd. Bij het Van Gogh Museum in Amsterdam is het wél gelukt, mede dankzij de goede samenwerking met de Rijksgebouwendienst, de aannemers en de opdrachtgever: het Van Goghmuseum. door GErArd dEssING

O

p 1 mei jl.

Klimaatinstallatie

opende het Van

Op installatietechnisch gebied werd het mu­

Gogh Museum

seum voorzien van een moderne en duurzame

in Amsterdam

klimaatinstallatie. Het nieuwe systeem stelt het

na een gron­

museum in staat het klimaat per zaal te regelen.

dige verbouwing

Daartoe zijn in iedere ruimte meerdere senso­

haar deuren voor het publiek. De zeven maanden

ren aangebracht die ‘24/7’ de temperatuur en

durende renovatie van het pand, waar ruim 200

luchtvochtigheid meten. Blijven de waarden bin­

schilderwerken van de wereldberoemde schilder

nen een vastgelegde bandbreedte, dan regelt het

zijn ondergebracht, was om meerdere redenen

systeem (Priva) de instellingen zelf. Maar worden

noodzakelijk. Niet alleen de installaties voor

bandbreedtes overschreden, dan ontvangen de

klimaatbeheersing en luchtbevochtiging waren

medewerkers van de Technische Dienst automa­

aan vervanging toe, ook de brandveiligheid moest

tisch een melding. Zij kunnen het probleem dan

worden aangepakt. Daarnaast was het de hoogste

analyseren en eventueel ingrijpen.

tijd een stap te maken om het pand beter aan te laten sluiten bij de wensen en eisen van de

Een goede klimaatbeheersing is voor het Van­

huidige tijd.

Gogh Museum om meerdere redenen van belang.

Uiteraard wil men de eigen kunstwerken in

30 |

FA C TO M A GA Z INE

Een grote renovatie volgde, waarbij onder meer

optimale conditie houden; een te lage of te hoge

2300 m2 parketvloer werd vernieuwd, 4300 m2

temperatuur en/of een te vochtige of te droge

plafonds werd vervangen en 11.000 m2 verf werd

omgeving kan funest zijn voor het behoud van de

aangebracht op muren en wanden.

werken. Daarnaast is een optimale omgeving van

| 9 2013

belang bij het in bruikleen nemen van kunst van derden. Martin Oor, hoofd Facilitair Bedrijf bij het Van Gogh Museum, legt uit hoe dat zit.

“Voordat derden, zoals andere musea of parti­ culieren, kunstwerken aan ons uitlenen, willen

het nieuwe systeem stelt het museum in staat het klimaat per Zaal te regelen

ze vaak precies weten hoe ons klimaatsysteem presteert op deze twee waarden. Als we niet goed presteren wordt de kunst gewoon niet uitgeleend, zo simpel is het. Het is dus van groot belang dat we dat op orde hebben.”

procent per uur vinden we aanvaardbaar, maar eigenlijk wil je het gewoon zo constant mogelijk

temperatuur en

hebben.”

luchtvochtigheid Voor een optimaal binnenklimaat zijn twee

De ideale binnentemperatuur is 19 graden Cel­

variabelen van belang: de binnentemperatuur en

sius, met een toegestane afwijking van plus en

de luchtvochtigheid. Wat de ideale waarden zijn?

min 2 graden. Een temperatuur tussen de 21 en

Binnen de beroepsgroep zijn daar nog geregeld

17 graden is dus in orde.

discussies over, legt Kees van den Meiracker,

Van den Meiracker: “In de winter kun je de tem­

hoofd collectiebeheer van het museum, uit.

peratuur op 18 graden instellen, dat is energie­

“Enkele jaren geleden ging men uit van een lucht­

zuiniger en ook voor het bezoek prettig. En in de

vochtigheid van 55 procent, plus en min 3. Dat

zomer kun je 20 tot 21 graden hanteren. Maar

is inmiddels verlaagd naar 48 procent. Voor ons

meer dan 6 graden verschil met de buitentempe­

is dat de ondergrens. Wij houden liever ongeveer

ratuur wil je niet. Ook hier geldt: hoe constanter,

een percentage van 50 aan. Maar afgezien van de

hoe beter.”

waarde zelf, is het constant blijven van de waarde eigenlijk nog belangrijker. Een wisseling van 0,2

De grote verstoorders van het systeem zijn de mensen, en dan vooral in tijden dat de seizoenen wisselen, vervolgt Oor. “Als het na een droge pe­ riode opeens regent en er hangen hier opeens 500 of 1000 natte jassen in de garderobe, merk je dat meteen.”

WKo Om op het gebied van duurzaamheid beter te presteren, wordt sinds de verbouwing gebruik­ gemaakt van een WKO­installatie. Daartoe is een 185 meter diepe put onder het museum geplaatst.

In de zomer wordt daar warmte opgeslagen waarmee in de winter het gebouw verwarmd kan worden, en andersom. Koeling op de conventio­ nele manier (door gebruik te maken van ijsbuffers waarmee lucht gekoeld kan worden) is dus verle­ den tijd. Om het gebouw te verwarmen zijn op de bovenste verdieping enkele nieuwe, energiezuini­ ge verwarmingsketels geplaatst. Ook is het gehele dak vervangen en extra geïsoleerd:

31 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

>>

THEMA: GEbOuw & TECHNIEk

Martin Oor, hoofd

den. Dat geldt voor de kunstcollectie, voor onze

Facilitair Bedrijf

medewerkers en natuurlijk ook voor het bezoek.

bij het Van Gogh

Dat nemen we heel serieus. Zo hebben we niet

Museum: “Als het

alleen een sterke bhv­organisatie maar ook een

opeens regent en

chv­organisatie, een cultuur hulpverleningsorga-

er hangen hier 1000

nisatie, die zich bezighoudt met de vraag: als er

natte jassen in de

brand uitbreekt, welke kunstwerken ga je dan als

garderobe, merk je

eerste redden?’”

dat meteen.”

verlichting Tijdens de verbouwing is ook gekeken naar alternatieve verlichtingsmogelijkheden. LED is overwogen, maar na een aantal experimenten is het museum daarvan afgestapt.

Oor: “Op het moment van testen bleek het kleurenspectrum van LED dusdanig dat het een negatief effect zou kunnen hebben op bepaalde pigmenten in de verf van Van Gogh. De nieuwste ontwikkelingen kunnen overigens overal een an­ der licht op werpen. Wij blijven actief met onder­ 1500 m2 nieuwe dakbedekking en 199 nieuwe

zoek om LED ook toe te passen in ons museum.”

lichtkoepels zijn aangebracht.

De inspanningen op het gebied van duurzaam­

nieuW entreegeBouW

heid moeten eind 2013 leiden tot een duur­

Wie denkt dat na de verbouwing de aannemers,

zaamheidscertificaat, het zogenaamde BREEAM

de Rijksgebouwendienst en de medewerkers van

Label.

het Van Gogh op hun lauweren kunnen rusten, komt bedrogen uit. Het museum is namelijk nog

Brandveiligheid

niet ‘uitverbouwd’. Op het programma staat de

Een ander doel van de verbouwing was het verbe­

verplaatsing van de entree van de Paulus Potter­

teren van de brandveiligheid. Om aan de ver­

straat naar het Museumplein. Hierdoor hebben

scherpte eisen van onder meer het Bouwbesluit

de drie grote musea de opening alle drie op het

2012 te voldoen, is een geheel nieuwe brandmeld­

Museumplein en zal het Van Goghmuseum nog

installatie geïnstalleerd, zijn nieuwe branddeuren

veel meer tot zijn recht komen.

geplaatst, is de brandcompartimentering aange­ past en zijn enkele vluchtwegen aangepast.

Afhankelijk van de beschikbare financiële mid­

Oor geeft een voorbeeld van een van de gerea­

delen wordt binnen enkele maanden besloten of

liseerde aanpassingen: “In een ruimte hebben

gestart kan worden met de voorbereidingen voor

we een muur naar voren moeten halen zodat we

dit nieuwe entreegebouw. <<

daarachter een vluchtweg konden realiseren. Dat was noodzakelijk, gezien het aantal bezoekers dat meestal in die ruimte verblijft. Die vluchtweg kon niet aan de buitenzijde van het pand komen. Dit

KERNCIJFERS

is een Rietveldgebouw, dat was echt uit den boze.’’

Museum

: Van Gogh Museum

Plaats

: Museumplein, Amsterdam

Bij het realiseren van brandveiligheid gaat het

bezoekers

: 1,5 miljoen per jaar

Van Gogh verder dan de minimumnormen, bena­

Verbouwing

: oktober 2012 - mei 2013

drukt Oor: “Veiligheid is een van onze kernwaar­

website

: www.vangoghmuseum.nl

32 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

Het drukste moment van de dag De schijnbare stilte van 1 minuut voor openingstijd. Elk moment kan een horde koopbeluste consumenten binnenstormen. Achter de schermen wordt hard gewerkt om hen voor de volle honderd procent van dienst te kunnen zijn. Een adequate en servicegerichte beveiliging is daarbij onmisbaar. Dat weten wij van Trigion maar al te goed. Daarvoor zetten we altijd de juiste mensen in. Alerte, uitstekend opgeleide en doortastende professionals. Trigion is het grootste beveiligingsbedrijf van Nederland.

We kunnen bogen op een ervaring van 100 jaar. Zoeken proactief naar nieuwe oplossingen om mensen en eigendommen nog beter en efficiĂŤnter te beschermen. Onze opdrachtgevers waarderen dat. Dat blijkt niet alleen uit onze klanttevredenheidsonderzoeken maar ook uit onze langdurige relaties. Omdat we doen wat er van ons verwacht wordt. En eigenlijk altijd net iets meer dan dat.

Wilt u weten wat Trigion voor uw organisatie kan betekenen? Kijk voor meer informatie op www.trigion.nl of bel (010) 298 11 33. Wij zijn u graag van dienst. Trigion. Toonaangevend in veiligheid

De juiste mensen op de juiste plek

over

Het Nieuwe Werken masterclass

Aan de slag met een moderne werkstijl

Unieke 5-daagse masterclass op inspirerende locaties

MASTERCLASS

“Duidelijk inzicht gekregen over trends van de toekomst” “Veel geleerd over het belang van de ‘virtuele wereld’” “Goed opbouwen van visie naar plan is cruciaal gebleken”

Start 3 oktober 2013 Tijdens deze 5 masterclasses wordt, op verschillende inspirerende locaties, aandacht besteed aan alle aspecten van het nieuwe werken: de fysieke omgeving, de ICTwereld, de gevolgen op het gebied van cultuur en leiderschap. Tenslotte wordt in de laatste masterclass ook ingegaan op het verander- en communicatietraject.

Bestemd voor: project-en programmamanagers, HR-, IT-, FM en communicatieprofessionals en andere (beleids)medewerkers die de eerste verkennende stappen in Het Nieuwe Werken hebben gedaan en er nu concreet mee aan de slag zijn en/of willen.

Bekijk het complete programma en schrijf je in:

Wegens succes herhaald!

Quotes van deelnemers maart 2013

Nu € 250 korting bij elke 2e inschrijving!

www.ohnw.nl/masterclass RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

LETTERS zwart-100

|

c89-m71

column

stenen boven mensen Het staat zo sympathiek in de brieven die minister Stef Blok naar de Tweede Kamer

henny van egmond

heeft gestuurd voor de vakantie: Blok kiest voor het schrappen van stenen boven

sinds 2005 actief op het gebied van

mensen. 10 procent van de rijksambtenaren verliest hun baan in de komende jaren

het nieuwe werken, is partner van

en 30 procent van de kantoren van het rijk wordt gesloten. Twee beslissingen waar

yolk (www.yolk.nl)

nogal wat op af te dingen valt. Door de plannen van Blok werkt in de toekomst niet 3,4 procent voor het rijk, maar is nog slechts 3 procent van de werkgelegenheid daar te vinden. Tenminste, als de plannen ooit werkelijkheid worden. De Algemene Rekenkamer heeft namelijk vastgesteld dat van alle plannen de afgelopen decennia vrijwel niets terecht is gekomen. minister Blok becijfert vrolijk dat hij 142 miljoen euro per jaar kan besparen door de lege kantoren af te stoten. Daarbij gaat het om ruim 700.000 vierkante meter, in Den Haag en de regio waar de leegstand van kantoren al enorm is. De kantoren komen leeg omdat het Rijk overal flexibel werken invoert. Gedwongen thuiswerken dus, want aan de manier van werken verandert verder niet veel. natuurlijk kan Blok de huur opzeggen, maar of verkoop lukt in deze tijd is nog zeer de vraag.

Er is meer reden om te twijfelen aan de realisatie. Want alle kabinetten van de laatste decennia hebben geroepen dat ze een kleinere rijksoverheid wilden. Dat is niet gelukt, blijkt uit een overzicht uit Binnenlands Bestuur: in 2010 hadden we hetzelfde aantal ambtenaren als in 1968. En dat terwijl veel van ons werk is geautomatiseerd en in veel bedrijven het aantal werknemers met tientallen procenten is gereduceerd. onderzoeksbureau Roland Berger stelde ook nog eens vast dat de productiviteit van de afgelopen jaren alleen maar is gedaald. niet omdat mensen lui zijn, maar omdat ze slecht worden geleid. Het probleem wordt verergerd doordat ambtenaren geen duidelijke doelstellingen of resultaatafspraken hebben. Als je niet weet wat er gerealiseerd moet worden, kun je van medewerkers niet verwachten dat ze de goede dingen doen. omdat ambtenaren steeds meer gedwongen thuiswerken, wordt de mogelijkheid om direct te sturen vrijwel onmogelijk. Ambtenaren die nu al onvoldoende productief zijn, niet weten wat er van hen wordt verwacht en ook geen

de kantoren komen leeg omdat het rijk overal flexibel werken invoert

richting krijgen van een leidinggevende. Het is hĂŠt recept voor een inefficiĂŤnte en ineffectieve overheid. maar ja, als blijkt dat de plannen niet zijn gerealiseerd of tot slechte resultaten heeft geleid, is minister Blok allang weer vertrokken.

Wanneer maakt u gebruik van interim professionals?

VFM

We facilitate

www.VFM.nl 35

dOCuMENTMANAGEMENT

printen Maghetíetsefficiënter?

In veel organisaties is printing niet optimaal geregeld. Er wordt te veel geprint, de kosten zijn hoog en vrijwel ongrijpbaar en soms spelen er veiligheidskwesties.

Hoe kan het anders?

door PATTyd EJO NG

Organisaties zitten vaak met hoge print­

offset geprint materiaal wordt vernie­

ten en zijn afhankelijk van de keuzes die

kosten, chaotische en improductieve

tigd. Niet alleen die berg papierafval is

je maakt. Denk aan het printvolume, het

omgevingen, veiligheidskwesties en een

een belasting voor het milieu, printen is

type machine, de keuze voor papier en

aanslag op het milieu. Facility managers

sowieso een afvalgevoelige bezigheid als

toners, of de printer wordt aangesloten

kunnen een belangrijke rol spelen bij de

je denkt aan het verpakkingsmateriaal

op een netwerk, et cetera.

manier waarop organisaties omgaan met

van printbenodigheden, de printers zelf

Als organisaties op hun printkosten wil­

printen.

en het energiegebruik van de apparaten.

len besparen, zijn er dus veel zaken om

Gelukkig zijn printleveranciers zich daar

rekening mee te houden.

PaPierloos

steeds meer van bewust en komen ze

Al in 1975 werd gesproken over het

met milieuvriendelijkere alternatieven.

GebruikersGedraG Als gebruikers efficiënter en bewuster

papierloze kantoor. Het papiergebruik is sindsdien nauwelijks afgenomen. Op dit

Ondanks de enorme groei van digitale

printen, kan dat een flink positief ef­

moment vertaalt de definitie van papier­

communicatie, wordt in bedrijven nog

fect hebben op de genoemde kosten en

loos zich niet per se in minder papierge­

steeds op grote schaal gebruikgemaakt

milieubelasting. Zij vormen zelf immers

bruik, maar wel in minder papieropslag.

van print­output. Toch hebben maar

ook een belangrijke factor in de print­

De consequenties van onverminderd

weinig organisaties grip op de bedrijfs­

omgeving.

papiergebruik voor bedrijven zijn groot.

brede printkosten. Dit is vaak een gevolg

Maar hoe kun je er nu voor zorgen dat,

Papier is immers duur; meer dan 20

van een versnipperde aanpak van het

ondanks deze veranderingen, iedereen

procent van de totale printkosten bestaat

beheer van alles wat met printen te

binnen de organisatie efficiënter gaat

uit de kosten van papier. Daarnaast zijn

maken heeft. Bovendien zijn printkosten

printen en een duurzamer printgedrag

er schattingen dat 30 tot 40 procent van

opgebouwd uit verschillende kostenpos­

ontwikkelt? Vier tips:

36 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

Tip 1. Denk na over waarom mensen printen

kan kiezen op welke printer hij iets

Om de rol van papier te wijzigen, moeten we beter diffe­

uitprint. In combinatie met flexibele

rentiëren tussen ‘goed’ en ‘slecht’ printen en weten wat de

werkplekken of mobiele werknemers

operationele rol van papier is. Gebruik daarom allereerst het

kunnen deze oplossingen een duide­

gezond verstand en print alleen wanneer het echt nodig is.

lijk verschil maken.

Daarnaast kan de inzet van technologie medewerkers helpen minder te printen of papierarmer te werken. Zo kan technolo­

In de toekomst zal steeds meer

gie het printgedrag van mensen beïnvloeden door opdrachten

content digitaal zijn. Veel digitale

te routeren naar het meest geschikte apparaat (dat kan een

processen maken al gebruik van een

printer maar ook een scanner zijn), of instellingen voor zwart­

combinatie waarbij elektronische

wit of dubbelzijdig te forceren.

bronnen op papier worden verwerkt.

Toch zal papier een belangrijke rol

Tip 2. Maak printen onderdeel van het bedrijfsbeleid

blijven spelen binnen organisaties.

Veel bedrijfsprocessen hangen samen met intensief papierge­

Om kosten en het milieu te sparen is

PattydeJongiswoordvoer

bruik. Documentgerelateerde activiteiten maken zelfs voor 15

het de kunst om slim en verstandig

derduurzaamheidbijXerox

procent deel uit van de totale jaarlijkse omzet van een bedrijf.

om te gaan met print. <<

Nederland

-

Printen als onderdeel van het bedrijfsbeleid is daarom zo gek nog niet. Het vraagt een stuk bewustwording over printen als onderdeel van de dagelijkse werkzaamheden. Zorg ervoor dat

Advertentie

duidelijk is wie voor printing verantwoordelijk is en definieer bedrijfsdoelstellingen over kosten, productiviteit, beveiliging en milieu. Communicatie speelt een cruciale rol, je wilt als organisatie immers een cultuuromslag realiseren.

Tip 3. Analyseer en evalueer Doordat vaak sprake is van een versnipperde aanpak van printbeheer, zal een analyse van wat er gebeurt al inzichten opleveren. Wie maakt gebruik van welke printer, waar staan ze? Hoeveel wordt er geprint en om wat voor soort documen­ ten gaat het? Welke problemen ervaren gebruikers en hoe vaak is er een storing? (Meer dan 50 procent van de telefoon­ tjes naar de IT­helpdesk heeft betrekking op het maken van prints.) Et cetera.

Kijk wat er echt gebeurt en maak dit bespreekbaar om ver­ beteringen in de printinfrastructuur te kunnen doorvoeren.

Veel organisaties weten bijvoorbeeld niet hoeveel printers ze in huis hebben.

Tip 4. Maak het makkelijk Met de groei van het mobiele werken (IDC verwacht dat tegen 2015 37 procent van alle werknemers ‘mobiel’ zal werken), ondersteund door smartphones, tablets en de IT­consumptie

Tensabarrier® professionele afscheidingspalen van

in het algemeen, ontstaat een toenemende vraag naar tijd­ en plaatsonafhankelijke printmogelijkheden. De markt speelt daar al uitgebreid op in met mobiele printapplicaties en toe­

Tel.: +31(0)252 531230

E-mail: info@methon.nl

passingen als ‘follow­me’­printing, waarbij een gebruiker zelf

37

vErLIChTING

LED TL steedsprofessioneler

Diverse leveranciers brengen verbeterde LED TL-buizen op de markt. Dat was nodig omdat het resultaat vaak tegenviel en er veelvuldig problemen waren. De nieuwste generatie LED TL-buizen heeft een prima lichttechniek en is vrijwel overal professioneel toepasbaar.

door CEEsv AN DEvr IE*

De eerste generatie LED TL-buizen werd toegepast op plaatsen waar weinig eisen werden gesteld aan de kwaliteit van het licht. De lichtopbrengst bedraagt veelal niet meer dan circa 50 Lm/Watt. Er worden soms transparante buizen toegepast met zichtbare diodes, vaak gecombineerd met wit licht om een maximum hoeveelheid licht te genereren. Dit verblindend licht doet niet alleen pijn aan de ogen maar er komt ook warmte vrij waardoor de levensduur wordt bekort.

De tweede generatie biedt stabiele kleuren in daglicht, neutraal wit of warm wit. De daglichtlampen hebben een verbeterde lichtopbrengst van ca 80 Lm/Watt. Dit is meestal onvoldoende,

38 |

FA C TO M A GA Z INE

| 9 2013

temeer daar de lichthoek maximaal 120

De nieuwe generatie LED TL-buizen geeft

graden bedraagt zodat er bij toepassing

meer en beter licht.

kunnen creëren zoals een sfeer maken met kleuren, indirecte verlichting, accentverlichting en downlights, al dan niet dimbaar. Hiermee kan er in de bij receptie, in gangen en op trappen een perfecte sfeer worden gerealiseerd.

Aanwezigheids- en daglichtafhankelijke regelingen kunnen verder bijdragen aan een professionele kantooromgeving. Er wordt dan maximaal bespaard zonder concessies te doen aan de lichtkwaliteit.

Besparing De elektronica, gemonteerd op de kop van de LED TL-buis met doorverbinder.

Stel dat de verlichting 10 uur per dag en 5 uur per week brandt. Dit kost bij een 120 cm TL8 buis € 26,- per jaar per buis aan energiekosten. Door deze om

in bestaande TL-armaturen geen goede

Factor van > 0,9 (blindstroom). Verder

te wisselen voor de LED TL wordt circa

lichtverdeling is.

kunnen nu speciale ’starters’ (door-

50 procent bespaard, per buis per jaar

Toch zijn er nog steeds fabrikanten

verbinder) geleverd worden waardoor

levert dat € 13,- op. Bij een gemiddelde

die de prijs proberen te drukken met

bij conventionele TL-armaturen geen

levensduur van 35.000 uren is de totale

mindere kwaliteit diodes en elektronica.

verdere aanpassingen aan de bedrading

besparing € 174,20. De Led TL kost

Hierdoor treedt netvervuiling op (blind-

en het armatuur nodig zijn en waardoor

inclusief het wisselen € 65,-. Tijdens

stroom). Dit komt omdat fabrikanten

de garantie intact blijft. Daarom is de

de levensduur zouden we vier keer een

goedkope elektronica gebruiken zonder

vernieuwde LED TL-lamp bijzonder

TL8-buis wisselen (inkoop € 4,- en wis-

aangepaste condensatoren. Dit type

geschikt voor de retrofitmarkt. De ver-

selkosten € 5,- ) wat totaal € 36,- kost.

LED TL-lamp kan toegepast worden op

nieuwde LED TL-buizen voldoen aan de

Dit verschil wordt van de besparing

plaatsen waar geen hoge eisen aan de

steeds strengere eisen en regelgeving en

afgetrokken. Er blijkt zodoende een

verlichting worden gesteld.

zullen zéker hun weg vinden op plaatsen

totale besparing van € 145,20 per LED

waar TL 8 of TL5 wordt toegepast.

TL-buis!

De nieuwe generatie LED TL-buizen

Kantoorverlichting

Financiering

heeft een acceptabele lichtopbrengst van

Dank zij LED-technologie zal de ver-

Een aantal leveranciers van LED TL-

meer dan 100 Lm/Watt en een gro-

lichting in onder meer supermarkten,

buizen werkt samen met een bank of

tere lichthoek (tot 180 graden) waar-

openbare gebouwen, scholen, ziekenhui-

financieringsmaatschappij. Hierdoor

door ook in bestaande TL-armaturen

zen en kantoren, in de komende peri-

wordt het mogelijk grotere investeringen

de lichtverdeling goed is en weinig

ode belangrijk veranderen. Het is niet

te financieren. Van de besparing op ener-

reflectie optreedt bij beeldschermen.

alleen de energiebesparing die dan een

giekosten kunnen de financieringskosten

Omdat warmteafgifte de levensduur

rol speelt maar het gaat vooral ook om

en aflossingen worden betaald. Hierdoor

nadelig beïnvloedt, worden de elektro-

de doelstellingen van duurzaamheid en

is het mogelijk te investeren zonder de

nica en de diodes zo goed mogelijk ge-

maatschappelijk verantwoord onder-

liquiditeit van het bedrijf aan te tasten

scheiden. Een perfecte situatie ontstaat

nemen. LED-oplossingen voldoen aan

terwijl toch een duurzaam verlichtings-

wanneer de elektronica extern in de kop

deze doelstellingen zonder het milieu te

project kan worden gestart ! <<

van de buis is toegepast.

schaden.

vernieuwing in leD tl

*Ceesvande vrieiswerkzaaminde Goede LED TL’s hebben een CR-index

Naast LED TL’s is er een scala aan Led-

verlichtingenpubliceertoververlich

van > 80 (kleurwaarde) en een Power

oplossingen die verrassende effecten

tingsthema’s.

-

39

boEkEn

365 pagina’s facilitaireuitdaging NieuwFM-boekontsluitactuelekennis

Deze maand verschijnt onder redactie van George Maas van newDirections het boek Faci lity Management. Een 365 pagina’s tellende uitgave, bedoeld voor zowel FM-studenten in de tweede fase van hun studie als voor FM-professionals, waarin alle actuele organisatieen bedrijfskundige aspecten van facility management aan de orde komen.

-

door GErarDD EssinG

Een aanwinst voor het Nederlandse

Spreken met George Maas, onder wiens

facilitaire vakgebied, zo mag het nieuwe

redactie het boek tot stand is gekomen,

boek ‘Facility Management, maatwerk

is dan ook een waar plezier. Vol passie

en organiseren in een veranderende con-

vertelt hij over het denk- en schrijfproces

text’ gerust genoemd worden.

en de totstandkoming van het boek. Een

Bij de eerste indruk, tijdens de verken-

boek dat een objectieve verzameling van

ning, bladerend van voor naar achter en

actuele kennis op het vakgebied bevat en

van achter naar voor, heb je het al door:

een belangrijke rol moet gaan spelen als

je oog blijft hangen op bepaalde plaat-

kennisbron in de tweede fase van de hbo

sen vanwege een opvallend citaat, een

FM-studie aan de hogescholen.

grafiek, een bijzondere foto, een fraaie illustratie, een strakke opsomming, een

Start

vraag bedoeld om studenten te prikkelen

Het verhaal begint een jaar geleden.

of een case. Interessant, leuk, daar wil

Maas is terug van zijn 12 maanden du-

ik meer over lezen. Dat gevoel roept het

rende zeiltrip over de Atlantische oceaan

boek, mede door zijn fraaie vormgeving,

en gaat aan de slag. Op zijn actielijst een

meteen op. Het is duidelijk: hier is iets

aantal zaken, waaronder het realiseren

moois tot stand gekomen.

van een nieuw boek over facility manage-

41

>>

THEMa:

auteurS George Maas, Lenneke Noorlander, Marcus Boesenach, Jos Knops, Jaap Bregman, Martijn Brus, Jelle van der Kluit, Guido Meijer, Hans Topée, Hester van den Beukel, Susan VinkOpstal, Tessa Wildschut en Rianne Wilmer.

Onderwerpen

> De omgeving van FM > Het ontstaan van FM > strategie van facilitaire organisaties > structuur van de facilitaire organisatie > Cultuur, leiderschap en competenties > besturing van de facilitaire organisatie > Werken en werkomgeving > Project- en procesmanagement > inkoopmanagement > Vastgoedmanagement > Gastvrijheid in dienstverlening > informatiemanagement > kwaliteitsmanagement > Financieel management > Duurzaamheid van het geheel bestellen

Titel

: Facility management

Auteur

: George Maas e.a.

Pag.

: 365

ISBN

: 9789462151130

Prijs

: € 49,82, incl. btw

Uitgever

: Vakmedianet, Alphen aan den Rijn

Bestellen

: www.factomagazine.nl/shop

E-mail

: klantenservice@vakmedianet.nl

ment. Zijn eerste boek, geschreven samen

Samen met Hans Topée bedenkt hij in

met gedegen kennis, die bovendien goed

met Jan Pleunis, is alweer 10 jaar oud en

een maand of drie in een aantal ses-

weet hoe het vak van FM in elkaar zit

heeft zijn sporen in het hbo-onderwijs

sies een inhoudsopgave, waarbij hij

en in staat is het onderwerp te kunnen

beslist verdiend. Maar inmiddels is de

zich baseert op de belangrijkste actuele

plaatsen in de juiste facilitaire context.

wereld flink veranderd en de tijd rijp voor

thema’s in het vakgebied. Ook stelt hij

een geheel nieuwe uitgave, met nieuwe

een lijst met mogelijke auteurs samen.

geeN lOSSe VerHaleN

auteurs, nieuwe visies, nieuwe onderwer-

Want dat is een uitdrukkelijke wens: bij

Auteurs worden benaderd en gebriefd en

pen en een nieuwe opzet en structuur.

ieder hoofdonderwerp hoort een auteur

gaan aan het schrijven, met als doel

42 |

Fa C To M a Ga Z inE

| 9 2013

ten eerste studenten in de tweede fase van hun hbo-studie Facility Manage-

als je een boek geschiktwilt makenvoor het onderwijs, vereist dat eenaantal zaken

ment en ten tweede facility professionals werkzaam in het werkveld.

OutSide i N Het is een ‘outside in’-boek, zo vat Maas het samen. “Een boek dus dat ervan uitgaat dat de wijze waarop je FM organiseert, zeer sterk zo niet volledig wordt bepaald door alles wat om ons heen ge-

ONderwijS-

beurt. Mobiliteit, vergrijzing, duurzaam-

klaNkbOrdgrOep

heid, al die onderwerpen bepalen hoe

Belangrijk was ook dat de inhoud goed

organisaties opereren en dus ook hoe de

zou aansluiten bij de wensen van het

facilitaire organisaties in die organisaties

onderwijs. Een klankbordgroep met een

zichzelf organiseren en welke keuzes ze

aantal docenten van hogescholen werd

maken.”

samengesteld met als verzoek de structuur en inhoud kritisch te beoordelen.

“Ieder facilitair bedrijf is anders, er is

Dat was een goede zet, zegt Maas

geen ‘one size fits all’-aanpak”, vervolgt

terugkijkend. “Als je een boek geschikt

hij. “Er is niet één beste oplossing, al-

wilt maken voor het onderwijs, vereist

les hangt al van de context waarin je

dat een aantal zaken. Alle hoofdstukken

opereert, een context die steeds sneller

worden ingeleid met heldere leerdoelen

verandert. Facility management is

en sluiten af met een samenvatting en

maatwerk. Ons boek bevat dan ook

een aantal vragen waarover studenten

nergens standaardoplossingen. Er staat

kunnen nadenken en discussiëren. Dat

in hoe je naar de werkelijkheid kunt

zijn overigens geen vragen waarvan de

kijken, er staat niet in dat je het zus en

antwoorden letterlijk in het hoofdstuk

zo moet doen. Dat vergt wel het nodige

staan, het zijn veel meer interpretatie-

van de lezer om met de stof om te kun-

george Maas: “Het boek is geen

vragen waarover studenten met elkaar

nen gaan.”

basisboek, daar is het te ingewikkeld

en met de docent in gesprek kunnen.”

voor”

Ook zijn naar aanleiding van opmerkin-

Qr-c OdeS

gen van docenten real-lifecases toege-

Een van de opvallende items in het boek

alle teksten in mei af te hebben. Op dat

voegd en de nodige inhoudelijke aanpas-

zijn de QR-codes: ieder hoofdstuk bevat

moment begint een flinke redactieklus.

singen en aanvullingen uitgevoerd.

er een. Wie de code met zijn smart-

Maas: “We wilden geen boek met 17

phone scant, wordt direct gelinkt naar

losse verhalen. Het moest echt één

geeN ba SiSbOek

een korte, relevante video op YouTube,

geheel zijn. Je moet eenduidige definities

Het tot stand gekomen boek is geen

bijvoorbeeld een samenvatting van een

gebruiken, één manier van schrijven,

basisboek, daar is het te ingewikkeld

presentatie van een hotshot, een korte

één stijl en ga zo maar door. Natuurlijk

voor, benadrukt Maas. Het behandelt

PowerPoint over het onderwerp enzo-

had ik ook tekstsuggesties en stelde ik

een enorme diversiteit aan onderwerpen,

voort. “Aan de codes kunnen we steeds

vragen: wat bedoel je hier, waarom staat

met de nodige inhoudelijke diepgang.

weer nieuwe video’s hangen”, zegt Maas

er dat, kun je ook niet daar en daar aan-

Het is verdeeld over drie delen: inrich-

tot slot. “Dus als daar in de toekomst

dacht aan besteden, enzovoort. Dat heeft

ten, beheersen en uitvoeren.

aanleiding voor is, kunnen we dat zo

flink wat tijd gekost.”

Maas ziet twee doelgroepen voor zich:

aanpassen en actualiseren.” <<

43

PLATFORM

HĂŠt platform van, voor en door functionarissen met preventietaken.

www.overpreventie.nl n

n

n

Altijd het laatste nieuws?

Meld u aan voor de gratis e-mailnieuwsbrief

n

Ă&#x201C;

www.overpreventie.nl/nieuwsbrief

over inkoop

Zeg eens ‘aha’

Wij gaan er gemakshalve vanuit dat leveranciers graag voor ons werken.

Zij worden ervoor betaald, dus de cirkel is rond. Maar zo eenvoudig is het natuurlijk niet.

door maartenerasmus

V

versnipperaar Een tweede groep kreeg dezelfde opdracht, maar ooral in de facilitaire wereld wer-

NemeNwij de

zij hoefden niet hun naam op het blad te zetten.

ken leveranciers nauw samen met

tijd om Naar hetwerk VaN leVeraNciers te kijke N?

De testleider keek bij het inleveren niet naar het

hun klant. Het ligt voor de hand om ook voor leveranciers een soort

personeelsbeleid te voeren, waarbij de beloning verder strekt dan het betalen van de rekening.

Leveranciers doen - als het goed is - hun werk

blad, maar legde het meteen op een stapel.

Dan was er nog een derde groep. Bij die groep keek de testleider nergens naar; hij stopte het blad direct in de papierversnipperaar.

met trots en passie. Dat is een belangrijke motiva-

Je mag verwachten dat die papierversnipperaar

tie om goed werk te leveren. Ik moet vaststellen

demotiverend werkt. In elk geval ga je niet je best

dat er in mijn omgeving weinig aandacht is voor

te doen om kwaliteit af te leveren. Maar de deel-

het motiveren van leveranciers. Is dit een gemiste

nemers hielden ook eerder op. Zij stopten bij 30

kans?

cent, dus het dubbele bedrag van de eerste groep.

Motivatie

anonieM

Er is tamelijk veel onderzoek gedaan naar moti-

Maar wat gebeurde er in de tweede groep? Die

vatie, bijvoorbeeld door hoogleraar psychologie

groep stopte op vrijwel hetzelfde niveau van 30

Dan Areily. Hij vroeg een testpanel een stuk tekst

cent. Dat is opmerkelijk. Als je werk anoniem en

door te nemen dat helemaal uit willekeurige let-

ongezien op een stapel wordt gelegd is dat dus

ters bestond. De deelnemers moesten aangeven

net zo demotiverend als wanneer het direct in de

waar op het blad twee dezelfde letters achter

papierversnipperaar verdwijnt! Alleen het feit dat

elkaar stonden. Toen zij klaar waren, noteerden

de deelnemers hun naam op het papier zetten en

ze hun naam op het blad en leverden ze het in bij

er iemand naar keek die “aha” zei, maakte dat zij

de testleider. Hij wierp een blik op het document,

voor de helft van de oorspronkelijke beloning nog

zei een keer “Aha” en legde het vervolgens op een

wilden doorgaan.

stapel.

Als vergoeding kregen de deelnemers een klein

Kansen laten liggen

bedrag, rond een dollar. Voor elk volgend blad

Nou vraag ik me af; zeggen wij vaak genoeg “Aha”? Nemen wij de tijd om naar het werk van

kregen zij eveneens betaald, maar telkens ietsje minder. Naarmate de deelnemers minder

MAARTEN ERASMUS IS

leveranciers te kijken? Staat hun naam er eigen-

betaald kregen, nam hun motivatie af. In deze

MANAGING CONSULTANT

lijk bij? Als zulk eenvoudig gedrag zoveel meer

groep hielden de deelnemers het bij 15 cent voor

(www.EMERITOR.COM)

gezien.

BIJ EMERITOR.

kan opleveren, dan laten we toch grote kansen liggen? Aha!

45

(On the movE) new Directions een verzameling van mooie projecten en bijzondere mensen in de breedste zin van het facilitaire werkveld.

> > > > >

HUISVESTING, EEN ‘VER VAN UW BED-SHOW’

EN TOCH BENT U VERANTWOORDELIJK VOOR HET WELZIJN VAN UW ORGANISATIE

> > > > >

MET ECHTE VISIE OP NAAR EEN MASTERPLAN VOOR ‘UW WERKEN’

EN DESKUNDIGE TRAININGEN OVER AL DIE LASTIGE TECHNISCHE DETAILS

> > > > > newDirections

OMDAT WE WERKEN ZOALS WE ZIJN, ZIJN WE GOED IN WAT WE DOEN

T. +31(0)70 338 75 79

|

WWW.NEWDIRECTIONS.NL

recht

Antislip voor schoonmAker

E

en man werkt sinds 2 januari 2001 als assistent-schoonmaker bij een schoonmaakbedrijf. Bij het schoonmaken van een school in januari

2001 komt hij ten val. Volgens de werknemer gleed hij uit toen hij met de schrobmachine aan het werk was op de vloer die kort daarvoor door een collega was ingesopt.

antislipschoEn of zw EEdsE klop had l EtsEl voorkomEn

Bij het werken met een schrobmachine glijdt een schoonmaker uit. De rechter acht de werkgever aansprakelijk omdat geen anti-slipschoenen of Zweedse klompen aan de schoonmaker zijn verstrekt.

mr.ing.robpoort

verklaringen gaat het hof uit van de lezing van de werknemer, namelijk dat hij zijn evenwicht verloor toen hij met de schrobmachine werkte op een gladde vloer. Vervolgens gaat het hof na of de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan.

Het hof is van oordeel dat de werkgever wel enige instructie had mogen geven nu het de eerste keer was dat de werknemer (bij deze werkgever) deze

De werkgever heeft echter een andere lezing: de

schrobmachine moest bedienen.

werknemer zou zijn gevallen omdat hij achteruit

Ook had de werkgever het schoeisel dat voor dit

lopend een duidelijk zichtbaar afstapje niet zag

soort werkzaamheden beschikbaar was (anti-

en daardoor zijn evenwicht verloor.

slipschoenen of Zweedse klompen), moeten

De werknemer loopt polsletsel op, maar gaat en-

aanbieden.

kele dagen later weer aan het werk. In september 2005 krijgt hij plotseling ernstige pijnklachten

De conclusie is dat de gladheid van de vloer in

aan zijn pols. De huisarts verwijst hem naar het

combinatie met het niet aanbieden van antislip-

ziekenhuis. De schoonmaker is sindsdien arbeids-

schoenen en het gebrek aan instructies, in rele-

ongeschikt en stelt in februari 2006 de werkgever

vante mate hebben bijgedragen aan de toedracht

aansprakelijk voor de schade. De kantonrechter

van het ongeval. Daarmee is de werkgever zijn

wijst dit af, de werknemer gaat in beroep.

zorgplicht niet nagekomen en is hij aansprakelijk voor de schade. Er is geen sprake van opzet

OOrdeel gerechtsh Of

of bewuste roekeloosheid van de kant van de

Het hof vindt dat de werknemer voldoende heeft

werknemer.

aangetoond, dat de schade het gevolg is van het ongeval tijdens zijn werk op 21 januari 2001.

AAntekening

Daarmee is werkgever op grond van art. 7:658,

Om hard te maken dat een werkgever aan zijn

tweede lid BW aansprakelijk voor de schade ten-

GErEcHtsHOf AmstEr-

zorgplicht heeft voldaan, moet hij ten minste aan-

zij hij aantoont, dat hij aan zijn zorgplicht heeft

DAm, 23 AprIl 2013,

tonen, dat de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s zijn geĂŻnventariseerd, de no-

voldaan of dat de schade vooral het gevolg is van

lJN: cA1764

dige maatregelen zijn genomen, de juiste middelen

opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Op basis van de stukken en de getuigen-

rOB pOOrt Is JurIst EN VEIlIGHEIDskuNDIGE

zijn verstrekt, de nodige voorlichting is gegeven en

(WWW.BurEAupOOrt.Nl)

dat er voldoende toezicht is gehouden. <<

47

Hoe check je de kwaliteit van een schoonmaakbedrijf?

In Nederland zijn veel schoonmaak- en glazenwassersbedrijven te vinden die staan voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Bedrijven die beschikken over brede vakkennis, goed omgaan met hun personeel en netjes belasting betalen. Maar hoe zijn die te vinden? Vanaf 1 januari 2013 zijn ze gemakkelijk te herkennen aan het keurmerk van

brancheorganisatie OSB. Een nieuw label, exclusief voor bedrijven die het goed doen! Zo heeft heel Nederland voortaan helder zicht op de kwaliteit en betrouwbaarheid van een schoonmaak- of glazenwassersbedrijf. Check dus vanaf nu altijd het OSB-Keurmerk. Wilt u meer weten over het keurmerk en de voorwaarden? Kijk op www.osb.nl

Samen voor een schone zaak

conTacTEn En con TracTEn OOk iN Deze rubriek? MaiL uw kOrte tekSt + JPG-fOtO Naar GerarDDeSSiNG@VakMeDiaNet.NL

Diploma’s voor 35 Hago-medewerkers 35 medewerkers van Hago zijn geslaagd voor de Basisopleiding Schoonmaken van

de geslaagdenvan de basis opleiding schoonmaken

zeewuster directeur bij masterkeyPlus Martijn Zeewuster is per

SVS. Zij ontvingen eind mei

1 juli benoemd tot direc

hun diploma op Hogeschool

teur van Masterkey-Plus.

-

Windesheim in Zwolle,

Hij volgt Jan Halfman op,

waar de geslaagden ook zelf

die meer tijd zal vrijmaken

schoonmaken. Tevens onder-

voor andere activiteiten

tekenden managers van Hago

binnen de Masterkey

en Windesheim die middag

Holding. Zeewuster zal als

de Code Verantwoordelijk

directeur, samen met zijn

Marktgedrag. <

collega’s Tineke Martens (operationeel manager) en Guido de Jong (commerci eel manager) het manage

Wiggerman van Hago naar

-

ment team van MasterkeyPatrick Wiggerman (op de

Plus vormen. <

foto links) vertrekt als direc-

Key-Quality

teur verkoop Nederland bij Hago. Hij wordt partner bij Key-Quality BV, een adviesbureau voor schoonmaak en FM. Vanaf 1 september zal hij samen met Roger Daemen de directie voeren.

ties, variërend van locatiema-

duurzaam drinkwatertaPPunt HogescHool utrecHt

nager tot directeur national

Hogeschool Utrecht heeft

sales. <

op de Faculteit Educatie

Wiggerman heeft een commerciële achtergrond en heeft vanaf 1 februari 1996 voor Hago gewerkt in diverse func-

een drinkwatertappunt in

lucHtverKeersleiDing Kiest satino blacK

medewerkers telden ook as-

gebruik genomen. Daar -

pecten als design, technische

mee stimuleert de school

specificaties, CO2-reductie

het gebruik van kraanwa -

en de prijs mee bij de keuze.

ter in plaats van plastic

Luchtverkeersleiding heeft ge-

Deverco heeft de inrichting

flessen bronwater. De

kozen voor het cradle-to-cradle

van de ruimte opgefrist met

proefopstelling is gerea -

onder meer de zeep-, papier-

liseerd in samenwerking

Aan deze keuze ging een peri-

Op de foto: verkoopadviseur

en luchtverfrisserdispensers

met aannemer Van Zoelen,

ode van uitvoerig testen en be-

Marie-Louise van Geelen van

van Satino Black. Het bedrijf

Vitens en Sodexo. Sodexo

oordelen van drie verschillende

Deverco en LVNL-coördinator

verzorgt ook de levering van

verkoopt de zogenaamde

aanbieders vooraf. Naast de -

Service & Middelen, Jules

de bijbehorende verbruiks-

‘Dopperflesjes’ tegen gere

zwaarwegende - mening van de

Pijnaker

goederen. <

duceerd tarief. <

washroomconcept Satino Black.

-

49

Boeken | agenda

Ikweet Datul IeGt Ik weet dat u liegt • auteurs: John Boersma en Guus Essers

G

elukkig zijn wij allemaal FM-professionals die nooit worden verrast door liegende leveranciers, opdrachtgevers, leidinggevenden of medewerkers, toch? Vandaar dat al onze projecten en opdrachten altijd snel, soepel en betrouwbaar verlopen en we tevreden klanten hebben.

Als u zich in bovenstaande boodschap herkent, is dit boek waarschijnlijk een openbaring voor u. De

• uitgever: Haystack

realiteit is volgens de auteurs namelijk hard: iedereen liegt, en vooral in het zakelijk verkeer. Dit kost

• ISBN

de samenleving vele miljarden per jaar en heeft ook impact voor u persoonlijk. De vraag is dan ook hoe

9789461260536

u kunt leren leugens en bedrog te herkennen.

• prijs: € 19,95 • Conclusie: ‘Must read’ voor FM’ers

Boersma en Essers benaderen de leugen op een boeiende en veelzijdige wijze. Na het lezen weet u meer over micro-expressie, intuïtie en de psychologie van de leugen. Ook geven de auteurs een boeiend inzicht in verhoor- en gesprekstechnieken en trucjes die worden toegepast door de CIA.

★★★★

Het nadeel is natuurlijk wel dat u met deze kennis zelf ook een betere leugenaar wordt!

Door Ian Vande R PooL LeCTUReR IMagIneeRIng& InTeRnaTIonaLFMaan den HTV BReda,e IgenaaR Van VISIonFMen aSSoCIaTe PaRTneR BIJ CM CoMPany. HIJ SCHRIJFT BoekReCenSIeSo P PeRSoonLIJke TITeL.

GrEEn Buil DinGs 2013

48 uur Van liVErpool

Facilitair 2014

datum: 19 september

datum: 31 oktober en 1 november

datum: 15 tot en met 17 januari

Locatie: amsterdam

Locatie: Liverpool

Locatie: Brabanthallen den Bosch

organisator: Corporate Facility

organisator: F-Mex

organisator: Holapress

Partners alV FM n

GEVEl 2014

VakBEurs En ErGiE

datum: 14 november

datum: 22 t/m 24 januari

datum: 24 t/m 26 september

Locatie: St Maartenskliniek nijmegen

Locatie: Rotterdam

Locatie: ‘ s-Hertogenbosch

organisator: FM n

organisator: V nU exhibitions

FacilitairE pr EstatiE-in -

lED Expo

worlD workplacE

koop

datum: 5 en 6 februari 2014

conFErEncE 2013

datum: 18 november (middag)

Locatie: Jaarbeurs Utrecht

datum: 2 - 4 oktober

Locatie: Hotel van der Valk, Breu

Locatie: Philadelphia (VS)

kelen

organisator: IFM a

organisator: Facto Magazine

organisator: V nU exhibitions

-

organisator: gVCC/good!

Facilitair contact datum: 12 maart 2014

Facilitair B Eurs assEn

conGrEs oVEr H Et niEuwE

datum: 23 - 24 oktober

wErkEn

Locatie: assen

datum: 19 november

organisator: C no expo

Locatie: nBC nieuwegein

agenda

organisator: Platform www.ohnw.nl

50 |

Fa C T o M a ga Z Ine | 9 2013

organisator: BrancheContact

VOORUITGANG VRAAGT OVERZICHT Want overzicht geeft rust. Het stelt u bovendien in staat om goed te beheren, maar ook om gedegen te bouwen. Als u vanuit rust beslissingen kunt nemen, ziet u de resultaten groeien.

De facilitaire oplossingen van Axxerion geven u een uitzonderlijk goed totaalbeeld van uw werkzaamheden. Het systeem is uiterst gebruiksvriendelijk en biedt u een duidelijk overzicht door de heldere dashboards en rapportages en overzichtelijke workflows.

Voor kleinere organisaties betekent het de directe beschikking over een totaaloplossing voor gegevens- en procesbeheer.

Grote organisaties kunnen eenvoudig informatie en processen

delen met afdelingen, vestigingen, klanten en leveranciers.

Last but not least, door het SaaS-model (Software as a Service) bespaart u kosten omdat de prijs wordt bepaald door het feitelijke gebruik.

Kortom: Het Facility Management Informatie Systeem van Axxerion garandeert overzichtelijkheid. U creĂŤert rust en helpt daarmee uw onderneming vooruit.

Wilt u ook overzicht creĂŤren: Neemt u dan gerust contact met ons op via nummer 026 - 474 2420.

Advancing your business Ressenerbroek 26b - 6666 MR Heteren - T. +31 26 474 2420 - E. info@axxerionfs.nl - www.axxerionfs.nl

PRodUCTen en dIenSTen

Bedrijfscatering

Facilitaire diensten

Sanitaire dienstverlening

Sanitaire dienstverlening

BESPAREN OP SANITAIRE HYGIËNE?

WWW.DOLMANS.COM SCHOON MAAKT BLIJ t 088 - 365 62 00 f fo@dolman s.com e info@dolman

SAB Catering B.V. Postbus 59, 1160 AB Zwanenburg T 020 4079200 - E info@sabcatering.nl www.sabcatering.nl

CWS Nederland B.V. | De Beverspijken 16, 5221 ED ‘s-Hertogenbosch | T 073 6 338 338 | E: info.nl@cws.com

www.serving-nature.nl

Schoonmaakorganisatie Adv.Naamvermelding_43x52cm_2.indd 1 16-06-11 14:05 Advertentie.facto_SM.v5.indd 1

08-02-12 15:12

Postbus 417, 5400 AK Uden T 0413 285 111 F 0413 251 455 cleaning@csu.nl www.csucleaning.nl

graagontvangikmeerinformatieoverdeplaatsingsmogelijkhedeninhetproducten-/dienstenregistervanFactoMagazine!

Ingevuldecouponkuntusturennaar: Vakmedianet-MichelLases-michellases@vakmedianet.nlof

0652867256

organisatie:

naam

M/V

Postbus

PC/Plaats

Tel.:

52 |

e-mail:

Fa C To M a ga Z Ine

| 9 2013

RISIng STaR

Iwan Deklu Is

leeftIjD:27, ople IDInG: acaDemIe D IeDenoort facIlIty manaGement

Ik ben:

Interim-Professional bij ArrangeGroup. Ik werk bij wisselende opdrachtgevers aan projecten op het gebied van Facility Management.

Mijn werk bestaat uit:

Momenteel werk ik als interim-Facility Coördinator bij Johnson Controls voor het Philips account. Hier ben ik verantwoordelijk voor de aansturing van alle soft services en het klantcontact.

Belangrijkste inkoop/FM-trend?

In het huidige economische klimaat zoeken naar de perfecte balans tussen kwaliteit en kosten, zonder de toegevoegde waarde van de facilitaire organisatie te verliezen.

Over 5 jaar: COMBINEEr Ik MIjN kENNIs VAN sOFt sErVICEs MEt HEt

uItBrENGEN VAN ADVIEzEN. DAArNAAst VIND Ik PlEzIEr EN PErsOONlIjkE ONtwIkkElING ErG BElANGrIjk.

Grootste verbazing tot nu toe?

Dat FM in tijden van bezuinigingen nog te vaak wordt gezien als kostenpost.

Grootste succes tot nu toe

De bijdrage die ik heb mogen leveren aan mijn werkgever en het ontwerpen van een performance managementsysteem voor een grote tFM-organisatie.

Social media?

linkedIn gebruik ik vooral om in contact te blijven met zakelijke relaties en om ontwikkelingen te volgen.

LaatSt geLezen ManageMentBOek?

‘Start WIth Why’ van SIMOn SInek. een van de MeeSt InSpIrerende BOeken dIe Ik tOt nu tOe heB geLezen. het BIedt een heLdere vISIe Op hOe de MeeSt SucceSvOLLe OrganISatIeS ter WereLd denken, handeLen en cOMMunIceren.

In deze rubriek komt jong talent aan het woord over carrière en ambities.

Aanmelden van personen kan bij de redactie: gerarddessing@vakmedianet.nl

53

facto MAGAZINE

onafhankelijk vakblad voor facility en inkoop

volgend nummer

coloFon Facto Magazine is een uitgave van vakMedianet bv

in F Acto m AgAzine 10 - oktober 2013:

RedactieadRes Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Telefoon: (088) 584 09 12

themA:c Atering PrestAtie-inkooPv An eten en drinken TenneT is voor het nieuwe hoofdkantoor in de afronding van een aanbesteding catering.

uitgeveR Geert van den Bosch

lege k Antinewordt s Feervolle

MaRketing Juliëtte Lammers (juliettelammers@vakmedianet.nl)

Het bedrijfsrestaurant van het UWV-hoofdkantoor is omgevormd van een lege kantine naar een sfeervolle werk-ontmoetingsplek.

Food en hnw De komst van Het Nieuwe Werken zorgt voor veranderingen in de manier waarop we aankijken tegen cateringconcepten in kantoren.

Adverteerdersindex Axxerion Facility Services Coolworld Nederland

51 bijsluiter

CSU

56

FP Ruys

28

Methon

37

Miele

55

New Direction

46

OSB

48

Overtoom

33

Salto Systems

23

Saval Brandbeveiliging

20

Trigion

33

Ultimo Software Solutions Van Houtum

2 40

VMF Facility Expert & People Zonneman

FA C TO M A GA Z INE

eindRedactie Mieke Bloemheuvel (miekebloemheuvel@vakmedianet.nl)

Daarbij is de methodiek van BVP gebruikt.

werk- en ontmoetings Plek

54 |

HooFdRedacteuR Gerard Dessing (gerarddessing@vakmedianet.nl)

cover, 35 12

| 9 2013

adveRtentieveRkoop Bert Renkema, (06 300 600 61) (bertrenkema@vakmedianet.nl) Marion Smits, (06 528 672 00) (marionsmits@vakmedianet.nl) abonneMenten Vragen over abonnementen kunt u richten aan klantenservice@vakmedianet.nl, (088) 584 08 08.

De abonnementsprijs is € 145,– (exclusief btw) per jaar.

Studenten betalen € 59,– (inclusief btw).

Prijzen zijn inclusief verzend- en administratiekosten.

Losse verkoopprijs € 19,95 per nummer, exclusief 6% BTW. Een abonnement kan op elk moment ingaan.

Op elk tweede en volgende abonnement krijgt u 25% korting.

U ontvangt 10 nummers per jaar. Opzeggen kan schriftelijk tot drie maanden voor de nieuwe jaargang bij: Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. adreswijzigingen (met de oude adresgegevens) doorgeven aan klantenservice@vakmedianet.nl. auteuRsRecHt vooRbeHouden Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

ISSN 0927-1384 - Copyright 2013 Facto Magazine.

Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan. paRtneRs CWS Nederland BV, Hectas, MPL Groep, TOPdesk opMaak en dtp Publish Impulse Group - Cross Media Solutions voRMgeving MAT Grafisch Ontwerp BNO, Den Haag dRuk Veldhuis Media, Raalte www.factomagazine.nl

Ultimo Facility Management Software • Beheers uw kosten • Vergroot uw overzicht • Ondersteun al uw services op integrale wijze • Verleen service with a smile

www.ultimo.net

Focus op schoonmaak!

Kantoor, school, vervoer of industrie. CSU is de kwaliteitspartner voor u. Onze bewuste keuze voor specialisatie op schoonmaak leidt tot tevreden gebruikers en duurzame klantrelaties. Een erkend goed werkgever met aandacht voor medewerkers. Die aanpak is uw garantie voor een uitstekende dienstverlening.

CSU. Daar blijf je bij!

T 0413 285 111 info@csu.nl www.csu.nl

cleaning services cleaning services