Lowres rcc 09 2013 by VMN Media

106e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

RCCK&L REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

Thema Onderhoud luchtkanalen en koelsystemen Ook in dit nummer

Magnetische koeling Installatie Vakbeurs Hardenberg

IN M FO E RM ER NL UC AT HT I BE HA E?

W .KO UD EE

G.N

Ze is betrouwbaar, zuinig, vermogend, makkelijk in de omgang en geeft warmte zoveel als nodig is Ze is anders dan al die anderen, combineert alle eigenschappen waarvan u altijd hebt gedroomd 茅n... wil snel kennismaken

Uitnodiging voor een Blind Date

Installatie Vakbeurs Hardenberg, stand 154, 10-12 september Energie 2013, stand 1.E086, 24-26 september O贸k in onze stand: de nieuwste oplossingen voor koelen en verwarmen van ruimten, ventileren, warmtapwaterbereiding en koelen en vriezen van producten.

WIN EEN DINER VOOR 2

Kijk vast of het klikt op daikinblinddate.nl Waar moet uw ideale verwarmingsoplossing u mee verrassen? Warmte, zoveel u maar wilt? Of heeft u ook nog andere verwachtingen? Bereid u voor op uw Blind Date op daikinblinddate.nl, kruis daar uw 3 belangrijkste wensen aan en maak kans op een diner voor twee.

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

CuboPacks one : 1 compressor* CuboPacks multi : 2 of 3 compressoren* Midden- en laag temperatuurbereik Compleet uitgerust ! (*Bitzer of Copeland Scroll)

Alleen bij ECR-Nederland BV !

ECR-Nederland BV

Hoofdkantoor: ECR-Nederland BV - Postbus 16, 5670 AA Nuenen.

T: 040-2990600 F: 040-2990699

Filialen: Filiaal ECR-Hoofddorp Filiaal ECR-Dordrecht Filiaal ECR-Nuenen Filiaal ECR-Deventer

T: 023-5573430 T: 078-6530900 T: 040-2990600 T: 0570-624200

: Parellaan 60, 2132 WS, : Pascalstraat 85, 3316 GR, : Collseweg 26, 5674 TR, : Danzigweg 6a, 7418 EN,

F: 023-5637529 F: 078-6530909 F: 040-2990699 F: 0570-622199

N TRANS PO

IN C L

U S IE

Installatie vakbeurs

* K L

www.ecr-nederland.nl

LEI

Hardenberg

10, 11 en 12 september 2013

DĂŠ vakbeurs voor de installatieen sanitairbranche

Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/installatie-hb met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor Installatie Vakbeurs Hardenberg 2013.

6130001805 Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Hardenberg Energieweg 2 7772 TV Hardenberg T 0523 - 28 98 98 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl

Ons evenement. UW MOMENT.

REDACTIONEEL REDACTIONEEL Koude & luchtbehandeling RCC

Van de redactie? In de afgelopen edities van RCC zag u dit voorwoord steevast ondertiteld met ‘De Redactie’. Bij sommige lezers bleek het de vraag op te roepen wie die redactie eigenlijk is. Dat probleem is nu in ieder geval deels verholpen; zoals u ziet staat er nu een naam onder. RCC K&L wordt door een team van enthousiaste experts, redacteuren en eindredacteuren gemaakt, maar sinds augustus heb ik het hoofdredacteurschap van dit blad op me genomen. Toen me gevraagd werd of ik interesse in die rol zou hebben, had ik slechts weinig bedenktijd nodig voordat ik met een positieve reactie kwam. Een titel die al ruim 105 jaar lang als kennisbaken in de koude- en luchtbehandelingstechniek wordt beschouwd spreekt hoe dan ook tot de redactionele verbeelding, De afgelopen jaren lag RCC K&L dan ook prominent bovenop mijn stapel ‘verplicht leesvoer’. De kans om het blad, de website en de nieuwsbrief waar mogelijk verder te verbeteren, pak ik dan ook met beide handen aan. In dat kader maak ik meteen van de gelegenheid gebruik om op deze plaats ook Geert van den Bosch voor te stellen. Hij is – ook per 1 augustus – aangesteld als de nieuwe uitgever van dit blad. De komende maanden zijn er genoeg gelegenheden waar we elkaar zouden kunnen treffen. Er komen drukke tijden aan. De Vakbeurs Energie staat om de hoek, in oktober is er de European Heat Pump Summit, het koudemiddeldebat komt langzaam maar zeker een cruciale fase en al over een paar maanden vindenhet Cold Climate Event en de VSK plaats. Hectisch, maar een uitdaging. Om volledig te zijn opgeladen voor de uitdagingen die eraan komen, ga ik eerst even op vakantie. In de vorige editie van RCC stond een bijzonder interessant artikel over de meest efficiënte warmtepomp ter wereld: de neus van een Noors rendier. In een paar seconden van -40 naar +38 graden Celsius: daar wil ik uiteraard meer over weten. Ik ga een paar dagen naar Scandinavië, op zoek naar een rendier dat zijn neus even laat onderzoeken. Mocht het me lukken, dan zal ik mijn bevindingen binnenkort met u delen. Veel leesplezier,

KOUDE & LUCHTBEHANDELING Officieel Orgaan van: KNVVK KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Ecofactorij 18, 7325 WC Apeldoorn Postadres: Postbus 10209, 7301 GE Apeldoorn Tel.: 055-3683362 E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl Postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829 Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 088-4008490 E-mail: info@nvkl.nl / Internet: www.nvkl.nl NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN De Beukenhof, Strijpsestraat 51, Eindhoven Postbus 901, 5600 AX Eindhoven Tel.: 040-2565263 E-mail: info@nekovri.nl / Internet: www.nekovri.nl VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUUR Postbus 12, 3740 AA Baarn Tel.: 035-542 75 26 E-mail: info@verac.nl / Internet: www.verac.nl LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN Secretariaat LUKA: Old Hickoryplein 12, 6461 EZ Kerkrade Postadres: Postbus 153, 6460 AD Kerkrade Tel: 045-5350734 E-mail: info@luka.nl / Internet: www.luka.nl FKL, FEDERATIE KOUDE- & LUCHTTECHNIEK Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel: 079-3531350 E-mail: fk&l@fme.nl / Internet: www.federation-fkl.org VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-3531124 E-mail: vla@fme.nl Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrecht Tel: 078-6170099 E-mail: info@raadvoordekoude.nl / Internet: www.raadvoordekoude.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-353 11 24 E-mail: nki@fme.nl / Internet: www.koelindustrie.nl Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB). Verschijnt maandelijks Uitgever, redactie en advertentieadministratie VAKMEDIANET Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Tel.: 088-5840888 E-mail: redactie@vakmedianet.nl Accountmanager Gejo Flierman tel. 088-5840962; mobiel 06-53227316 gejoflierman@vakmedianet.nl Uitgever Geert van den Bosch Traffic & abonnementenadministratie Jolanda van Selm, traffic@vakmedianet.nl Vormgeving Cross Media Solutions - Publish Impulse Group, Alphen aan den Rijn Voorzitter Redactieraad Ing. Dick Havenaar, dhavenaar@zonnet.nl Redactieraad Ing. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. Willems Abonnementen Nederland Buitenland Losse nummers

€ 115,00 (excl. BTW) € 135,00 (excl. BTW) € 12,50 (excl. BTW)

Drukker Ten Brink, Meppel ISSN 0925-630X

Bas Roestenberg Hoofdredacteur RCC Koude & Luchtbehandeling

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

INHOUD Koude & luchtbehandeling RCC

Onderhoud aan semi en industriele koude-installaties

PLUS kiest voor Performax LT/ R407F

Onderhoud aan textiele luchtverdeelslangen

Kosten besparen met periodiek en preventief onderhoud

VERDER IN DIT NUMMER 8

Nieuws

Verenigingsnieuws

Verslag 4e IIR Conferentie

GEA Veiligheidsseminar

Vakbeurs Hardenberg

Carrier Montluel

Adiabetische koeling

Vakbeurs Energie 2013

Productinformatie

ADVERTENTIE-INDEX AAF International Airconvent Airview Luchtbehandeling Altena Ambrava / Samsung Andrews Sykes Bevico Rochema Blygold BuildingJobs Concpro CoolEnergy Coolgreen Daikin Airconditioning Danfoss Emerson Evenementenhal Hardenberg GEA Bock G端nther Interko FE-Fibertec Lennox Benelux LG Multi Import Panasonic Plieger / ThermoNoord PTC+ Smitsair Recool ROVC Thercon Trane Airconditioning Western Airconditioning Wijbenga Wolf

53 41 43 25 11 9 40 50 51 58 65 64 2, 3 67 44 63 49 59 10 60 10 68 29 36 34 16 22 21 60 54 29 22 46 63

Magnetocalorische materialen 106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Duco schrijft mee aan Active House renovatieverhaal ‘De Poorters van Montfoort’ is het eerste renovatieproject in nederland dat volgens de principes van active House uitgevoerd werd en waarbij een a++ label behaald werd! Duco Ventilation & Sun Control schreef mee aan het verhaal en leverde met haar ventilatierooster DucoTop 50 ‘Zr’ een belangrijke bijdrage voor het binnenklimaat, één van de pijlers in het project. Tien sociale huurwoningen werden in Montfoort helemaal tot op het casco gestript en gerenoveerd volgens de principes van active House. Onder meer de VELUX groep en Danfoss zetten hun schouders onder dit vooruitstrevende project van opdrachtgever en woningcorporatie groenWest. Daarbij stond niet enkel de energieprestaties van de woningen voorop, maar werd vooral veel

aandacht besteed aan de beleving van de bewoners. Een gezond en comfortabel binnenklimaat, met veel daglicht vormden het centrale gedachtegoed. Stuk voor stuk belangrijke pijlers binnen de active House visie, die Duco met plezier mee onderschrijft. na deze uitgebreide renovatie, werd het energielabel van deze veertig jaar oude woningen opgekrikt van E naar a++. Een schot in de roos dus. Onder meer het dak werd vernieuwd (rc 4,5 m²K/W), samen met nieuwe kozijnen met triple glas, gevelisolatie van 3,5 m²K/W en vloerisolatie (3,0 m²K/W) zorgt dit voor een uitstekend resultaat. De woning werd voorzien van lagetemperatuurverwarming, aangestuurd door een warmtepomp op buitenlucht.

Duco voorzag in ‘De Poorters van Montfoort’ de DucoTop 50 ‘Zr’ als toevoerrooster voor verse lucht. natuurlijke ventilatie is immers één van de basisprincipes bij het active House concept. Verse lucht, die rechtstreeks via de gevel de woning binnenkomt is immers de meest voor de hand liggende keuze, want de kortste (toevoer)weg is de gezondste. Op die manier staat de bewoner alvast centraal. Dit zelfregelend ventilatierooster werd snel en eenvoudig achter het buitenspouwblad aangebracht, zodat het van buitenaf niet zichtbaar is. Ook van binnenuit gezien integreert de DucoTop 50 ‘Zr’ zich probleemloos in het kozijn, waardoor een optimaal visueel comfort gegarandeerd blijft.

Fri-Jado bundelt krachten Fri-Jado Installatiegroep te Etten-Leur, gespecialiseerd in koeltechnische winkelinrichting en Frimex retail Services B.V. te Moordrecht, gespecialiseerd in zowel koeltechniek, alsook elektrotechniek, data, telecom en winkelautomatisering, bundelen hun krachten. Per 12 augustus 2013 is de nieuwe naam Fri-Jado retail B.V. Het nieuwe bedrijf is gevestigd te Moordrecht. De koeltechnische service en onderhoudsactiviteiten van Frimex retail Services B.V. zijn overgedragen aan Fri-Jado Super Service (Etten-Leur). Fri-Jado groep B.V. bestaat in nederland nu uit drie zelfstandige marktgerichte business units, elk met hun eigen specialismen: Fri-Jado retail B.V. te Moordrecht, Fri-Jado Super Service B.V. te Etten-Leur en Fri-Jado Euro Products B.V. te Etten-Leur. Fri-Jado groep B.V. (Etten-Leur) is actief in de nederlandse markten van de foodretail, foodservice en non-foodretail. De belangrijkste specialisaties zijn koeltechniek, elektrotechniek, beveiliging en winkelautomatisering. Internationaal levert Fri-Jado een breed pakket aan apparatuur zoals professionele grills, bake-off ovens en merchandisers in meer dan 70 landen. naast de twee vestigingen in nederland heeft Fri-Jado eigen vestigingen in Engeland, amerika, Tsjechië en China. Bij Fri-Jado groep B.V. zijn 600 medewerkers in dienst. Fri-Jado groep B.V. is onderdeel van TBI Holdings B.V. te rotterdam.

september 2013 106 e Jaargang

Uw oplossing voor personeelsvraagstukken in de koeltechnische-, airconditioning- en luchtbehandelingsbranche .... en meer.

Werving & selectie Organisatieadvies Detachering & uitzenden Payrolling Outplacement Recruitment process outsourcing (RPO) ....

BuildingJobs BV / CoolJob.nl Mary Zeldenrustlaan 18a 5122 CE Rijen T: 0161-295765 F: 0161-295766 M: info@buildingjobs.nl

nieuws Koude & luchtbehandeling RCC

SAE International CRP team publiceert eindrapport over R-1234yf

WIE ZIJN WIJ ?

SaE International, de wereldwijde vereniging van meer dan 128.000 ingenieurs en aanverwante technische experts in de ruimtevaart, automobielen commerciele voertuigen-industrieën, zegt dat zijn Cooperative research Project (CrP)-team heeft bevestigd dat r-1234yf veilig te gebruiken is in directe expansie airconditioningsystemen van automobielen. Volgens de vereniging is het totale risico voor het voertuig van een blootstelling aan brand toegeschreven aan het gebruik van r-1234yf conservatief geschat op 3 × 10–12 gebeurtenissen per voer-

AL 40 JAAR MARKTLEIDER OP HET GEBIED VAN VERHUUR VAN AIRCONDITIONING, VERWARMING, ONTVOCHTIGING EN VENTILATIE AAN DE ZAKELIJKE MARKT

tuig per operationeel uur. Dit is bijna zes orden van grootte kleiner dan het huidige risico van voertuigbranden als gevolg van alle andere oorzaken (ongeveer 1 × 10 –6 per voertuig per operationeel uur) en ook ruim onder andere risico’s die door het grote publiek worden geaccepteerd. alle OEM’s in de nieuwe CrP hebben aangegeven akkoord te gaan met deze conclusies. De leden zijn Europese, noord-amerikaanse en aziatische OEMs: Chrysler / Fiat, Ford, general Motors, Honda, Hyundai, Jaguar Land rover, Mazda, PSa, renault en Toyota.

Energy Experts International zorgt voor energiebesparing in Rusland recentelijk heeft het Huissense ingenieursbureau Energy Experts International (EEI) een project in Yekaterinaburg in de russische Oeral afgerond. Dit energieonderzoeksproject is uitgevoerd bij Seversky Tube Works, een van de grootste stalen buizenproducenten van de regio met een jaarlijks energiegebruik van zo’n 913 miljoen kWh elektriciteit en 216 miljoen m 3 aardgas. Dit is evenveel als 0,5% van het totale nederlandse energiegebruik. Het onderzoek heeft een jaarlijkse energiebesparing aangetoond van ruim 30% met maatregelen die gemiddeld in 4 jaar zijn terugverdiend. reeds eerder heeft Ing. Michiel Steerneman van EEI dergelijke projecten uitgevoerd in St. Petersburg, maar ook in Braila in roemenië. EEI heeft

in opdracht van de nederlandse overheid deze werkzaamheden uitgevoerd, die bestaan uit het opleiden, trainen van energieconsultants ter plaatse en om hen vervolgens te coachen tijdens het uitvoeren van het energieonderzoek. Het belang van nederland is hierbij om onze succesvolle industriële energiebesparingsaanpak en de nederlandse bedrijven die hierin actief zijn in het buitenland te promoten.

Met onze producten en diensten ondersteunen wij onze klanten bij de uitdagingen die zij in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Of het nu gaat om een geplande situatie of een noodgeval, wij zorgen ervoor dat het zo snel, deskundig, professioneel en kostenbesparend mogelijk wordt opgelost.

AIRCONDITIONERS

CHILLERS

BOILERS

24/7 SERVICE

0900 26 37 397 andrewssykes.nl

106 e Jaargang september 2013

INNOVATIEF IN WARMTEWISSELAARS SPECIAALBOUW WARMTEWISSELAARS, KOELERS EN CONDENSORS Ontdek meer www.interko.com

PERSOONLIJKE AANDACHT

SNELLE LEVERING

INMEET SERVICE

OPLOSSINGEN OP MAAT

Nijverheidstraat 8 - 2751 GR Moerkapelle - Nederland - T + 31 79 593 25 81 - info@interko.com

lennoxemeia.com Lennox Benelux • Watergoorweg 87 • P.O. BOX 1028 • 3860 BA NIJKERK Tel.: + 31 33 2471 800/Fax.: 31 33 2479 220/Email: info.nl@lennoxeurope.com

nieuws Koude & luchtbehandeling RCC

EPEE waarschuwt voor gevolgen verbod gefluoreerde gassen EPEE (The European Partnership for Energy) is verheugd over de vooruitgang rond de discussies van HFK’s tijdens de vergadering van de Open Ended Working group (OEWg), die van 24-28 juni 2013 plaatsvond in Bangkok, Thailand. EPEE is vooral verheugd over de meer concrete resultaten van de besprekingen met betrekking tot een internationale overeenkomst voor een HFC-fase-down, een maatregel die sterk ondersteund wordt door EPEE. EPEE nam de gelegenheid om tijdens de Protocol van Montreal-vergadering de huidige herziening van de F-gassenverordening te bespreken. Tijdens de workshop werden ook de gevolgen van de ‘bans’ besproken: de zorgwekkende financiële gevolgen, het gevaar voor de concurrentiepositie van de EU, het gebrek aan veiligheid, en de impact op de energie-efficiëntie van applicaties.

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

DE NIEUWE DVM S de beste verwarmingsprestaties! Bek DVM ijk deze S de In zelf tijde s n beur tallatie V s s Ha rden akop s tand berg 223

Exploitatiegericht denken maakt WKO duurzaam en rendabel In de praktijk blijkt dat 70 procent van de bestaande WKO’s minder functioneert dan verwacht. Dat is vervelend, maar vooral onnodig. De oplossing ligt in een exploitatiegerichte denken werkwijze. De resultaten van veel koude- en warmteopslaginstallaties (WKO’s) komen niet overeen met de hooggespannen verwachtingen. gebouweigenaren kampen met hogere kosten en een lagere energiebesparing dan vooraf was voorgespiegeld. Volgens Bert Bekkers, als WKO-specialist verbonden aan Hydreco, liegen de cijfers niet, maar geven ze wel een vertekend beeld van de werkelijkheid. Exploitatiegericht denken zorgt ervoor dat WKO’s weer in een positief daglicht komen te staan. Het voorgespiegelde rendement wordt immers behaald tegen een vooraf vastgestelde prijs. Veel verschillende factoren spelen een rol bij de installatie en het gebruik van een WKO. alleen als de opdrachtgever in een vroeg stadium met een ervaren exploitant rond de tafel gaat zitten, ontstaat een doordacht energieconcept, gekoppeld aan de juiste investeringen. Maar de meerwaarde van een exploitant gaat zelfs nog verder. Indien in de omgeving nog meer warmte en koudevragers zijn zou er een onderlinge uitwisseling plaats kunnen vinden. Kortom: een optimaal functionerende WKO valt of staat met een doordacht voortraject en een vakkundig beheer van de installatie en de bron. Voorkom deelverantwoordelijkheden door in een vroeg stadium een ervaren exploitant in te schakelen. Hydreco biedt deze expertise, neemt verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de realisatie, en zorgt na oplevering voor doelmatig beheer.

De nieuwe DVM S van Samsung is uniek! Met zijn verbazingwekkend hoge rendementen en de beste verwarmingsprestaties in de markt zorgt het innovatieve warmtepompsysteem, zelfs bij extreem lage buitentemperaturen, voor een comfortabel binnenklimaat. De duurzame lucht-lucht/water warmtepomp maakt gebruik van warmte uitwisseling en is hiermee dé energie efficiënte totaaloplossing voor verwarmen en koelen tijdens alle jaargetijden.

Naast leverancier van kwalitatief hoogwaardige Samsung klimaatbeheersingssystemen is Ambrava een volwaardig partner, die continue toegevoegde waarde levert bij haar product. Zij ondersteunt u met haar kennis en kunde, producttrainingen en een ruime voorraad goederen. Vandaag besteld, morgen geleverd!

www.samsung-klimaat.nl

106 e Jaargang september 2013

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

KNVKvK Verenigingsnieuws IPC KLEINE HFK-VRIJE KOELINSTALLATIES Dit voorjaar heeft de KNVvK het initiatief genomen om gezamenlijk te gaan innoveren. Doelgroep zijn kleine en middelgrote koelinstallaties voorzien van HFK-vrije koudemiddelen. Gedacht wordt aan Propaan, IsoButaan, NH3 en CO2, maar ook PCM’s en dauwpuntkoeling. Uiteindelijk is een cluster gemaakt met twintig bedrijven. De onderzoeken richten zich op gebouwde omgeving (ca. 25%), agro/food (65%) en ijsbanen (10%). Als de IPC wordt toegewezen betreft het meer dan 1,5 mln euro aan onderzoek met 0,6 mln euro subsidie van Agentschap NL. Het onderzoek gaat twee jaar duren. Eind september wordt de uitslag verwacht.

F-GASSENBELEID De KNVvK heeft op 20 juni een discussie-avond gehad over de uitslag van de stemming van de milieucommissie van het Europese parlement over het F-gassenbeleid. Met Nekovri en NVKL is daarna een gesprek gevoerd met het Ministerie van I&M. De materie doordenkend ziet de KNVvK dat schaarste op de koudemiddelmarkt mogelijk ten koste gaat van voedselveiligheid. Met Nekovri en de visserijsector zijn de risico’s besproken en is gepleit voor landelijke quota en garanties voor de agrarische sector en levensmiddelenindustrie.

17 oktober discussie-avond F-gassen Bas Eickhout is Europarlementariër voor GroenLinks en houdt zich onder andere bezig met het dossier klimaat. Dit sluit nauw aan op zijn expertise als klimaatwetenschapper. Het afgelopen jaar heeft Bas Eickhout een actieve rol gespeeld in de F-gassenwet- en regelgeving en komend jaar hoopt hij dit af te ronden. De KNVvK heeft Bas Eickhout bereid gevonden om op 17 oktober met koeltechnisch Nederland in gesprek te gaan. Ook vanuit het Ministerie van I&M is een toezegging ontvangen om aan het gesprek deel te nemen.

THEMADAGEN & VAKMEDIANET De KNVvK en Vakmedianet hebben het voornemen om gezamenlijk themabijeenkomsten te organiseren. De bijeenkomst over F-gassen wordt de eerste, de tweede komt in november. Met de samenwerking streven we er naar belangrijke thema’s in de koeltechniek verder op de kaart te zetten en aan te laten sluiten op artikelen in het vakblad.

BEDRIJFSBEGUNSTIGERS Voor het geringe bedrag van 350 euro kan een bedrijf 'bedrijfsbegunstiger' worden van de KNVvK. Tot op heden was dit met name een vriendengebaar naar de vereniging toe. Dit najaar gaat de KNVvK gerichter service voor haar begunstigers ontwikkelen. We denken aan: participatie op beurzen, betrekken bij (IIR) congressen, inschakelen bij expertisezaken en opstarten van innovatieprojecten. Nieuwe bedrijfsbegunstiger: Bitzer Benelux.

september 2013 106 e Jaargang

KNVVK verenigingsnieuws Koude & luchtbehandeling RCC

WORD LID VAN DE KNVVK De Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude (KNVvK) is een technisch-wetenschappelijke vereniging van personen, werkzaam op het gebied van zowel de opwekking (installateurs, fabrikanten, groothandel), als de toepassing (voedingsmiddelenindustrie, koel-/vrieshuizen, landbouw, medische toepassing) van koeltechniek. De NVvK werd in 1908 opgericht door Nobelprijswinnaar Heike Kamerlingh Onnes. Lid zijn van de KNVvK betekent dat je: 1. je verbonden voelt met het vakgebied; 2. invloed kunt uitoefenen op de technisch-inhoudelijke kanten van het vakgebied. Dit is mogelijk door lid te worden van het bestuur of van een van de diverse overlegorganen (Commissie Themadagen, Redactieraad Koude & Luchtbehandeling, Commissie voor Onderzoek en Ontwikkeling, Commissie onderwijs, medewerking in projecten e.d); 3. tegen een sterk gereduceerd tarief deelneemt aan themadagen, congressen en discussiebijeenkomsten; 4. gratis het vakblad Koude & Luchtbehandeling (K&L, RCC) ontvangt. De KNVvK is de titelhouder van Koude & Luchtbehandeling, het vakblad dat in 2007 zijn 100e jaargang beleefde. De KNVvK stelt haar blad gratis beschikbaar aan andere vakinhoudelijkgerichte verenigingen. Lid van de KNVvK word je vanwege de betrokkenheid met het vakgebied en omdat je wilt bij blijven met alle ontwikkelingen op het gebied van de koudetechniek en de toepassingen ervan. Lid word je vanwege de ontwikkelingen die er zijn op het gebied van nieuwe en duurzame technieken, zoals de toepassingen van warmtepompen, energetische verbeteringen van de toe te passen systemen voor de koudetechhniek en de luchtbehandeling. Lid word je omdat je de koudetechniek en de luchtbehandeling een stem wilt geven. Veel van dat wat in de koudewereld tot stand komt is mogelijk dankzij de inspanning en ondersteuning van de leden. Meld je daarom aan als lid of steun de KNVvK als bedrijfsbegunstiger. De bedrijfsbegunstigers worden op de website expliciet genoemd en kunnen ook het bedrijfslogo gratis laten plaatsen. Hierbij wordt tevens een link aangebracht naar het bedrijf. Aanmelden kan via de website www.knvvk.nl, per mail of brief naar het onderstaand adres van de KNVvK: Ecofactorij 18, 7325WC Apeldoorn. E-mail: info@knvvk.nl en tel. 055-3683362. Ieder lid ontvangt naast convocaties betreffende themadagen en de ledenvergadering het vakblad Koude & Luchtbehandeling. De abonnementskosten van dit vakblad zijn inbegrepen bij de jaarlijkse contributie. De contributie (exclusief/inclusief btw) over 2013 bedraagt per lid: persoonlijke leden € 90,91 /€ 110,00, gepensioneerden € 45,45/€ 55,00, bedrijfsbegunstigers € 350,00/€ 423,50* en studenten (laatste twee jaren van hun studie) € 20,66/€ 25,00. Bij uw inschrijving vanaf januari 2013 wordt de contributie naar rato berekend gedurende het eerste jaar. * Iedere bedrijfsbegunstiger kan, zonder verdere bijkomende kosten, maximaal twee personeelsleden aanwijzen als lid. Deze leden hebben dezelfde rechten/plichten als ieder persoonlijk lid; K&L en de convocaties worden dan via het bedrijfsadres, maar wel op naam, toegezonden. derde leden kunnen tegen een gereduceerd tarief deelnemen.

106 e Jaargang september 2013

nvkl verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

Kom dit najaar naar de nVKL-regiobijeenKomsten Dit najaar kunt u weer de NVKL-regiobijeenkomsten bezoeken. In deze bijeenkomsten wordt u bijgepraat over de ontwikkelingen in onze vereniging op gebied van onderwijs, weten regelgeving en marketing. De bijeenkomsten vinden plaats op 1, 3, 8 en 29 oktober. Het programma is als volgt: 17.00 uur 19.00 uur

19.30 uur 20.00 uur 20.15 uur

21.15 uur

NVKL buffet Start bijeenkomst met welkom en mededelingen o.a. betreffende onderwijs, CAO, marketing en erkenning door Henry Kruiper Update weten regelgeving EPBD, RES, AmvB bodemenergie en Activiteitenbesluit door Coen van de Sande Pauze Stand van zaken en blik op de toekomst herziening F-gassenverordening door H. Walthaus Ministerie I&M. Aansluitend uitgebreid gelegenheid tot discussie en vragen Borrel

Suggesties voor onderwerpen, die u graag besproken wilt hebben, zijn uiteraard welkom. De bijeenkomsten beginnen om 17.00 uur en vinden plaats in de volgende vier regioâ&#x20AC;&#x2122;s: Dinsdag 1 oktober 2013 Regio-West: Restaurant Hotel Van Der Valk, Laan van Europa 1600, Dordrecht. Donderdag 3 oktober 2013 Regio-Midden: Restaurant Hotel Van Der Valk, Stationsweg 91, Breukelen. Dinsdag 8 oktober 2013 Regio-Noord: Hotel Mercure, Hertsenbergweg 1, Zwolle. Dinsdag 29 oktober 2013 Regio-Zuid: Restaurant Hotel Van Der Valk, Aalsterweg 322, Eindhoven. Hebt u de uitnodiging gemist, neemt u dan contact op met de NVKL, tel. 079-3531259 of info@nvkl.nl. Wij zien uit naar uw komst!

HenK scHurinK winnaar ipad Onder de deelnemers aan het onderzoek Peiling Trends heeft de NVKL een iPad verloot. Henk Schurink van Schurink Koeltechniek in Winterswijk was de gelukkige winnaar en heeft de iPad inmiddels in ontvangst genomen. Jaarlijks laat de NVKL het

onderzoek Peiling Trends uitvoeren naar de belangrijkste ontwikkelingen in de branche . Het onderzoek is inmiddels afgerond. In totaal hebben 94 leden deelgenomen. Hiervoor willen u hartelijk bedanken. De uitkomsten worden momenteel verwerkt in een rapportage. De resultaten worden vervolgens besproken met het projectteam. Hierna zullen de resultaten verder gedeeld worden met u. We houden u op de hoogte!

LedenVoordeeL tijdens de VsK 2014 Van 3 tot en met 7 februari 2014 wordt in de Jaarbeurs Utrecht weer de VSK gehouden. Bezoekers geven iedere keer aan dat men meer koeltechniek (zowel koude als klimaat) wil zien. De NVKL wil daar graag aan bijdragen door samen met de leden een unieke presentatie van de branche te organiseren. Tegen een aantrekkelijk tarief! De VSK is dĂŠ vakbeurs voor verwarming, sanitair,

september 2013 106 e Jaargang

klimaatbeheersing en koeltechniek en daarmee een prachtig platform voor bedrijven om gedurende vijf dagen producten, diensten en noviteiten te tonen aan de complete installatiebranche. Graag horen wij van u op korte termijn of uw bedrijf meedoet en welke vorm de voorkeur heeft. Uw reactie kunt u sturen aan info@nvkl.nl. Samen kunnen we er een succesvol evenement van maken!

verenigingsnieuws nvkl Koude & luchtbehandeling RCC

u Kunt de bencHmarK 2013 nog steeds inVuLLen!

innoVatieVe ideeën geVraagd Voor tedxbinnenHof

De NVKL benchmark 2013 voor installatiebedrijven is opengesteld. Al voor het vierde jaar op rij heeft u de mogelijkheid om de prestaties van uw bedrijf anoniem te meten met andere bedrijven. Bent u geïnteresseerd in welk percentage van de omzet bij het gemiddelde bedrijf opgaat aan autokosten, verkoop, ict, opleiding, et cetera. Of meer geïnteresseerd in bijvoorbeeld het gemiddelde ziekteverzuim in de branche? En of uw bedrijf daarboven of eronder zit? U komt er achter als u de benchmark invult. U heeft hiervoor op woensdag 27 maart jl. per email een persoonlijke autorisatiecode ontvangen, zodat de ingevulde gegevens alleen voor u inzichtelijk zijn. U bent uiteraard vrij om de code aan uw boekhouder of financieel medewerker te verstrekken, zodat diegene de gegevens voor u kan invullen. De rapportage wordt gemaakt als er voldoende deelnemers hebben meegedaan.

Tijdens het FME jaarcongres op 13 november 2013 wordt een voorronde georganiseerd van een TEDx. Een uitgelezen kans voor leden van de NVKL om inspirerende verhalen presenteren over hoe onze technologie helpt om de maatschappelijke uitdagingen in de wereld aan te pakken. De beste inzendingen gaan door naar de eindronde op 31 maart 2014. TEDxBinnenhof is de ‘catwalk voor innovatie’. TEDx geeft innovatieve ideeën van Nederlandse bodem een internationaal podium. Het gaat om innovaties die een oplossing kunnen bieden voor maatschappelijke problemen, waar ook ter wereld. Denk aan klimaatverandering, mobiliteit, gezondheid en duurzame energie.

Heeft u vragen over de benchmark, dan kunt u contact opnemen met Coen van de Sande, 079-3531149 of coen. van.de.sande@nvkl.nl.

FME is TEDx-partner FME is partner van TEDxBinnenhof 2014 en mag een aantal kandidaten voordragen voor de eindronde op 31 maart 2014 in de Ridderzaal te Den Haag. De voorronde wordt gehouden tijdens het FME Congres op 13 november 2013. Congresdeelnemers kunnen meestemmen en bepalen wie volgend jaar de Nederlandse technologische industrie mogelijk gaat vertegenwoordigen.

wijzigingen zieKtewet en wga Vanaf 1 januari 2013 is de ‘Wet beperking ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters’ (Bezava) in werking is getreden. Eén van de wijzigingen betreft individuele premiedifferentiatie. Dit jaar worden de Ziektewet (ZW) en WGA(flex) – lasten voor werknemers die ziek uit dienst gaan nog uit de sectorpremie (WW) gefinancierd. De ZW- en WGA(flex) premie voor de groep zogenaamde ‘einde dienstverbanders’ zit voor publiek verzekerden verdisconteerd in de sectorpremie. Vanaf 1 januari 2014 gaat dit veranderen. Deze wijzigingen houden kort gezegd het volgende in: Er wordt onderscheid gemaakt tussen grote, middelgrote en kleine werkgevers. Bij grote werkgevers (loonsom vanaf ca. 3 mln. euro) worden de ZW- en WGA(flex)-premies vanaf 1 januari 2014 vastgesteld op basis van de individuele instroom van einde dienstverbanders in de ZW en WGA(flex) vanaf 1/1/2012. Voor kleine werkgevers (loonsom ca. 300.000 euro) verandert er niets. Zij blijven (indien publiek verzekerd) een sectorpremie betalen. De zogenaamde middelgrote werkgevers betalen een gewogen premie (deels sectoraal en deels individueel gedifferentieerd).

Om de gedifferentieerde ZW- en WGA(flex) premies definitief vast te kunnen stellen ontvangen werkgevers twee brieven van het UWV. In de eerste brief staan alle einde dienstverbanders genoemd die vanaf 1/1/2012 zijn ingestroomd in de ZW, en in de tweede brief staan alle einde dienstverbanders genoemd die vanaf 1/2012 zijn ingestroomd in de WGA(flex). Als deze gegevens niet kloppen dienen werkgevers (die door individuele premiedifferentiatie de status van ‘belanghebbende’ hebben gekregen) een kopie van de beschikking op te vragen en daartegen bezwaar te maken bij het UWV. Laten werkgevers na deze lijsten te controleren en tijdig (< 6 weken) bezwaar te maken, dan worden de uitkeringslasten verwerkt in de individuele gedifferentieerde ZW-premie en WGA(flex) premie die zij per 1/1/2014 zullen moeten gaan betalen. Lees de brieven van het UWV dus goed!

106 e Jaargang september 2013

ONDERHOUD KOELSYSTEMEN RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Patrick van Zwam

“Goed onderhoud maakt techniek betrouwbaar”

Onderhoud aan semi-en industriële koude-installaties Onderhoud betekent volgens de 'Dikke van Dale': 'in goede staat houden', maar wie en welke maatregelen zijn daar voor nodig zijn, wat spreken we af, wie doet wat en wanneer. In dit artikel richten we de aandacht op periodiek preventief onderhoud. De vorm van onderhoud waarbij het risico van stilstand, gevolgschade en onverwacht hoge kosten geminimaliseerd is. We kijken hier naar wat nodig is om semi-industriële en industriële koelinstallaties goed te onderhouden. Beheer en onderhoud Besteden we onderhoud aan de koeltechnische installatie uit dan is vertrouwen in de onderhoudspartner mogelijk wel het belangrijkste wat er is. Een vaste onderhouds-

partner is nodig om op lange termijn de installatie te beheren en te onderhouden. Veel semi- en industriële koeltechnische installaties zijn zo specifiek van ontwerp en toepassing, dat een standaard

onderhoudsovereenkomst niet toereikend is. Specifiek zal dan voor de installatie moeten worden vastgelegd wie, welk onderhoud en op welk moment gaat uitvoeren. Steeds vaker zien we dat de bediening en het dagelijks beheer ook wordt uitbesteed en wordt toegevoegd aan de onderhoudsovereenkomst. Persoonlijk ben ik hier geen voorstander van. Voor de opdrachtgever, waar dergelijke installaties vaak de levensader van de onderneming zijn, moet het de prioriteit zijn dat de installatie goed in bedrijf

EU R

S KO U D E

VOOR

TECHNIEK

IE K

ANSKRITISC TR

Natuurlijke Koudemiddelen hebben de toekomst – Nieuwe trainingen Transkritische CO2–techniek in het najaar De Green & Cool Academy biedt de training Transkritische CO₂–techniek voor monteurs in de koudetechniek aan. Vanwege de grote belangstelling worden er extra trainingen uitgevoerd:

21 – 22 oktober (Engels) 30 – 31 oktober (Engels) 28 – 29 oktober (Nederlands) 2 – 3 december (Nederlands)

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

Bij veel belangstelling worden naar behoefte extra trainingen in diverse talen uitgevoerd. Wij bieden bovendien oplossingen op maat aan voor individuele bedrijven. De trainingen worden gehouden bij onze samenwerkingspartner PTC+ (Praktijk Training Centrum – www.ptcplus.com) in Nederland en zijn bedoeld om de kennis van monteurs werkzaam in de koudetechniek te vergroten op het gebied van systeemoplossingen, praktisch onderhoud, storing zoeken en de installatie van koelinstallaties met R744 (CO₂) als koudemiddel. Er wordt praktisch getraind in een speciaal nagebouwde en complete winkelomgeving.

ONDERHOUD KOELSYSTEMEN Koude & luchtbehandeling RCC

Te controleren leidingwerk van het koudemiddelpompsysteem.

is gesteld en goed blijft functioneren. Bijvoorbeeld een kleine olielekkage of afwijkend geluid wordt, doordat monitoring op afstand plaatsvindt, niet of veel te laat waargenomen. Maar ook voor de bediening is het van belang om dagelijks de installatie te controleren. Het betreft techniek en er kan ondanks goed en planmatig uitgevoerd onderhoud, toch altijd iets fout gaan. Een dagelijks rondje langs de installatie blijft dan ook noodzakelijk.

Wie, Welke en Wanneer Er is niet één standaard omschrijving voor onderhoud beschikbaar, omdat elke installatie specifiek is ontworpen in overeenstemming met de wensen van de klant. Het is dus noodzakelijk om een specifiek onderhoudsprogramma op “maat” op te stellen. Dit omschreven onderhoud moet in de onderhoudsovereenkomst worden

vastgelegd. Van belang is dan, wie, welk onderhoud uitvoert en wanneer dat wordt uitgevoerd en wie voor deze werkzaamheden verantwoordelijk is. Het gaat er om wat nodig is, dagelijks beheer, periodiek preventief onderhoud, speciaal preventief onderhoud. Een dagelijks rondje langs de gehele installatie werkt uiterst preventief, door te kijken en te luisteren wordt al in een vroeg stadium duidelijk waar mogelijk problemen zouden kunnen ontstaan. Om goed overzicht te houden is het een “must” dat de installatie en de componenten goed en veilig bereikbaar zijn en mogen technische ruimtes niet als opslagruimte dienst doen. Het periodiek preventief onderhoud wordt uitgevoerd door breed en goed opgeleide onderhoudsspecialisten, die van zowel het te koelen product, het eventuele productieproces als over de koude-installatie en de componenten zelf, voldoende kennis moeten beschikken. Daarbij komt dat hij, indien andere producten worden opgeslagen en/of de koellast zich wijzigt of door seizoensinvloeden de installatie moeten worden aangepast aan nieuwe bedrijfsomstandigheden, dit moet kunnen interpreteren in de

Inspectie, keuring en onderhoud Het uitvoeren van de wettelijke verplichte inspecties o.a. omschreven in de F-gassenregeling en PGS13 mogen nooit gezien worden als onderhoud, dit is een inspectie op gebreken. Echter omgekeerd is het wel zo dat bij goed onderhouden installaties er bij de wettelijke verplichte inspecties vrijwel geen problemen aan het licht komen. Vergelijk het met de APK van de auto, dit is een minimale verplichting, maar biedt geen enkele garantie dat je onderweg niet stil komt te staan. Goed uitgevoerd onderhoud maakt techniek echter betrouwbaar.

Goed onderhouden machinekamer/installatie ijsbaan Eindhoven.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ONDERHOUD KOELSYSTEMEN RCC Koude & luchtbehandeling

Hierin wordt vastgelegd welke onderdelen en op welk tijdstip extra dienen te worden onderhouden. Een afvinklijstje kan er dan voor zorgen dat niets vergeten wordt. Verdelen van het onderhoudswerk gedurende het jaar is noodzakelijk. Er zijn componenten die seizoengevoelig Zo treft men in tropische landen “exotische condensers” aan. zijn, denk hierbij aan het onderhoud van de condensor in werking van de installatie. het voorjaar en de zomer en aan Een vaste onderhoudsmonteur/ groot compressoronderhoud in de koeltechnicus heeft de voorkeur, wintermaanden, waar mogelijk de immers alleen hij/zij leert de belasting of koellast lager is dan in installatie pas kennen na meerdere de warme maanden. Ook installabezoeken in de verschillende tiecomponenten moeten worden seizoenen en is in staat om instalgecontroleerd en onderhouden. laties optimaal te laten functioneSommige vereisen een afwijkend ren. Daarnaast is het van belang om onderhoudsinterval, waardoor zij bijvoorbeeld jaarlijks een supervivaker of minder vaak moeten sor, gelijktijdig met de onderhoudsworden gecontroleerd en/of beurt, de installatie te laten controonderhouden. leren, om te voorkomen dat Maar omdat elke installatie specifiek bepaalde ontwikkelingen en is ontworpen in overeenstemming wijzigingen toch nog over het met de specificaties en eisen van de hoofd worden gezien. opdrachtgever is het belangrijk dat Installaties worden steeds comde voor het onderhoud verantplexer en daarom moet er ook op woordelijke technicus of monteur componentenniveau veel specialistische kennis aanwezig zijn. Denk hierbij aan waterbehandeling, speciale reiniging van condensors en verdampers, het uitvoeren van groot onderhoud aan compressoren en het controleren van besturingssystemen. Maar ook voor de analyse van olie en koudemiddelen is specialistische kennis noodzakelijk. Voor het inregelen en beheren is extern specialisme onmisbaar. Denk hierbij aan productkoelspecialisten voor seizoenbewaring van aardappelen, groente en fruit.

Afvinklijstje of “fingerspitzengefühl” Een onderhoudsprogramma kan het beste worden vastgelegd in een jaar- of meerjarenplanning.

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

Onderhoud aan schroefcompressor.

beschikt over het zogenaamde “fingerspitzengefühl”. Dit is een combinatie van horen, zien en voelen, het meten van drukken en temperaturen, waardoor de status van de installatie kan worden vastgesteld. Het inzetten van de juiste serviceacties is hierdoor mogelijk, waardoor de installatie optimaal wordt onderhouden.

Onderhouden, registreren en optimaliseren Een bijkomend voordeel van goed onderhouden en het registreren van installaties is dat er voortdurend geoptimaliseerd kan worden. Gedurende de jaren dat een installatie in bedrijf is, wijzigt vaak de toepassing (opslagtemperatuur en producten) en de benodigde koellast of koelbelasting. Deze wijzigingen kunnen van grote invloed zijn op het energiegebruik en de energiekosten. Geld verdienen met onderhoud en beheer is moeilijk te kwantificeren, maar zeker is dat de kosten van onderhoud en goed beheer nooit opwegen tegen verhoogde energiekosten en onverwachte kosten die stilstand of uitval van de installatie met zich mee brengen. In het totale kostenplaatje van de total cost of ownership is onderhoud normaal gesproken de kleinste post maar wel die met het grootste belang.

ONDERHOUD KOELSYSTEMEN Koude & luchtbehandeling RCC

Tijdelijke koeling Recool is totaalverhuurder in klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder tijdelijk klimaatprobleem.

Slecht gemonteerde inwendige (spaghetti) bekabeling in schakelkast.

Chillers

Fancoils

Watergekoelde airco

Lucht/water portables

Rooftops

Lage temperatuur koelers

Tot slot Ondersteun de opdrachtgever en maak dan ook altijd een goed meerjarenonderhoudsplan. Geef hierin aan wat de geleverde diensten zijn en wat daarnaast nog aan onderhoud en kosten te verwachten is. Regelmatig ontstaan er meningsverschillen van wat wel en niet is inbegrepen in het onderhoudscontract. Het begrip onderhoud is vaak erg rekbaar, van specifieke regieopdracht tot een meerjarig all-in contract. Vele vormen van contracten/overeenkomsten zijn mogelijk. Maak echter, in goed overleg met de opdrachtgever, een onderhoudsovereenkomst waar alle betrokkenen een goed gevoel bij hebben en weten waar ze aan toe zijn. Over de auteur Patrick van Zwam is directeur van GTEX bv, Refrigeration Support

Meer informatie: GTEX bv Postbus 22 6650 AA Druten Industrieweg 40A 6651 KR Druten T: +31- (0) 487 510 756 M: +31- (0) 6 5720 2724 F: +31- (0) 487 517 932 E: info@gtex.nl I: www.gtex.nl

Met de verhuurapparatuur van Recool kunnen totaaloplossingen in klimaatbeheersing geboden worden; de diversiteit aan apparatuur is geschikt voor inzet ten behoeve van koeling, airconditioning én verwarming.

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van de huurapparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing. Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden. Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

RECOOL

Verhuur in KoelingAirconditioning Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Recool BV I 078 - 691 10 00 I www.recool.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOUDEMIDDELEN RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst: John Fischer

PLUS kiest voor Performax LT/R407F Jos en Wilma Arts zijn één van de eerste supermarkteigenaren van Nederland die gekozen hebben voor een klimaatsysteem met als koudemiddel Performax LT/R407F van Climalife, ontwikkeld door Honeywell. Eind vorig jaar openden zij hun prachtig nieuwe Plus Supermarkt aan het Raadhuisplein te Landgraaf. Het bedrijf is springlevend en telt liefst 102 werknemers.

e familie Arts is aangesloten bij de Nederlandse supermarktketen PLUS. Deze keten heeft ervoor gekozen om in nieuwe koel/vriesinstallaties die geïnstalleerd worden in haar supermarkten, waar mogelijk, de Performax LT te gebruiken. Eén van de eerste voorbeelden is de supermarkt van de familie Arts in Landgraaf. De partner van de familie Arts en van de supermarktketen Plus, als het gaat om de koeling in de winkel, is Fri-Jado B.V. Deze organisatie is actief in de markten, foodretail, foodservice en nonfoodretail. Als allround installatieen servicebedrijf is Fri-Jado voornamelijk actief op de Nederlandse markt. Fri-Jado constateert dat duurzaamheid een leidend strategisch principe wordt in de retail markt, waarbij steeds hogere eisen worden gesteld aan prestaties van gebouwen en installaties, zowel bij nieuwbouw als bij renovaties. Deze gedachte sluit naadloos aan op de filosofie die Climalife uitdraagt en nastreeft. Beide partijen werden samengebracht en geadviseerd door adviesbureau Coolsultancy in de persoon van Rob Jans. Fri-Jado ontwikkelde in Landgraaf een booster koel/vriessysteem. Dit

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

systeem heeft de afgelopen 15 jaar zijn sporen verdiend in de Nederlandse supermarkten. In de figuur op pagina 17 is het

bij een zuigtemperatuur van -9°C. De persdruk van de koelcompressoren varieert afhankelijk van de omgevingstemperatuur tussen de 19°C en 42°C. De vloeistof uit het vloeistofvat naar de koelen vriesobjecten wordt in de platenwarmtewisselaar afgekoeld naar ongeveer 8°C. Het grote voordeel van de boosterconfiguratie bij toepassing met

vereenvoudigd flow-schema van de Performax LT/R407F booster weergegeven. De vriescompressoren werken bij een verdampingstemperatuur van -33°C. De persdrukgassen van de vriescompressoren worden aangezogen door de koelcompressoren

Performax LT/R407F van Climalife is dat de persgastemperatuur niet te hoog wordt. Dit zorgt voor minder drukverschil en daardoor minder slijtage en de levensduur neemt toe, wat lagere lifecyclecosts betekent voor de familie Arts. Wat de exacte resultaten hiervan zijn

KOUDEMIDDELEN Koude & luchtbehandeling RCC

Vereenvoudigd flow-schema Performax LT/R407F booster (bron: Coolsultancy).

kan pas worden vastgesteld als het systeem een bepaalde periode in bedrijf is. Naast een gunstige energierekening is het nieuwe klimaatsysteem ook nog eens een uitstekende oplossing voor het naderende F-gassen-voorstel. Dit voorstel houdt in dat koudemiddelen met een GWP-waarde van boven de 2500 uitgefaseerd worden. De GWP waarden van de gebruikelijke koudemiddelen R404A/R507A liggen ver boven deze grens en bedragen Âą 3800. De GWP van Performax LT/407F is 1824. Over de auteur John Ficher is Senior Technical Product Manager bij Climalife Dehon.

Meer informatie: In de komende tijd worden de resultaten bij dit project gemeten . Informatie hierover wordt verstrekt via de nieuwsbrief, Climalife Contact of www.climalife.dehon.com.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

Smitsair adv. 190 x 130 B

01-03-2013

12:40

Pagina 1

-JETsystemen Toepassingsgebieden JETsystemen; • • • • • • • • • •

fabriekshallen en lashallen, magazijnen en distributiecentra, voedselverwerkende industrie, sporthallen en zwembaden, concertzalen, theaters en discotheken, multifunctionele evenementenhallen, winkels, bouwmarkten, atria en binnentuinen, kantoorruimten, hotelkamers, scholen, klaslokalen.

SMITSAIR-JETsystemen B.V.

LUCHTDISTRIBUTIE OP MAAT

Tel. 0297-564455

• PROJECTMATIGE AANPAK • LUCHTVERDELING OP MAAT • SNELLE INSTALLATIE • LAAG ENERGIEVERBRUIK • WEINIG TRANSPORTKANALEN NODIG • TOCHTVRIJ EN HOMOGEEN KLIMAAT • HOOGINDUCEREND SYSTEEM • INCLUSIEF INBEDRIJFSTELLING • ONDERHOUDSVRIJ • GESCHIKT VOOR KOELING, VERWARMING EN VENTILATIE

Fax 0297-569296 e-mail: jetsystemen@smitsair.nl internet: www.smitsair.nl

‘de coolste smaak voor de zomer’

2013

S P L I T S Y S T E M E N c o o l i n g

h e a t i n g

i n n o v a t i o n s

www.western.nl 033 247 78 00 Hoevelaken

ONDERHOUD LUCHTKANALEN Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst Gerjo de Zeeuw

Onderhoud aan textiele luchtverdeelslangen Installaties bepalen voor een belangrijk deel het comfort in het gebouw. Het is dan ook van groot belang dat deze optimaal blijven functioneren. Niet alleen de technische installaties dienen goed onderhouden te worden om storingen te voorkomen, maar een goede hygiënische conditie van bijvoorbeeld de luchtbehandelingkast en haar luchtfilters zorgt ervoor dat de toevoerkanalen minder snel vervuilen en bovendien dat de luchtbehandelingkast een langere technische levensduur zal hebben.

n tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, vervuilen textiele luchtverdeelslangen dus wel degelijk. Het hangt er daarbij uiteraard wel vanaf hoe de luchtbehandelingkast is bijgehouden, hoe vaak de filters worden verwisseld en misschien nog veel belangrijker, wat voor type filter er in de luchtbehandelingkast is toegepast. Net zoals de luchtbehandelingkasten worden, zonder dat u het meteen merkt, ook de transportkanalen en textiele luchtverdeelslangen verontreinigd. Een sluipend proces wat in verband met gezondheidsrisico’s, aantasting door micro-organismen, besmettingsrisico’s en energietoename dient te worden voorkomen. Frequente controle en onderhoud van de textiele luchtverdeelslangen is noodzakelijk.

ten Miele Nederland, Diversey en de importeur KE Fibertec is de perfecte combinatie gevonden tussen de wasmachine en een speciaal voor textiele luchtverdeelslangen ontwikkeld wasprocedé. Hierdoor kan het reinigen op een goede manier worden uitgevoerd en kunnen zaken als krimp, verkleuring en aantasting van de lucht-

doorlaatbaarheid en de brandveiligheid worden uitgesloten. KE Fibertec Benelux BV biedt samen met haar zusterbedrijven een totaalpakket van het de- en monteren tot alleen het reinigen van de textiele luchtverdeelslangen. Zo blijft de kwaliteit van het luchtverdeelslangsysteem hoog en de klant tevreden.

Reinigen volgens een uniek wasprocedé Na verloop van tijd zal de binnenzijde van de textiele luchtverdeelslangen vervuilen, waardoor de effectiviteit van het systeem vermindert. Het gevolg hiervan is dat er minder en vervuilde lucht de ruimte in wordt geblazen en het energiegebruik zal stijgen. Hierdoor zal onderhoud noodzakelijk zijn. Bij voorkeur dienen de werkzaamheden uitgevoerd te worden zonder dat de gebruikers van het gebouw iets merken van deze onderhoudswerkzaamheden. In samenwerking met de fabrikan-

Toepassing van textiele luchtverdeelslangen in een kantoor van Unilever.

Drukmeting geeft aan wanneer onderhoud moet plaatsvinden.

Textiele luchtverdeelslangen toegepast bij sporthal Omnisport in Apeldoorn.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ONDERHOUD LUCHTKANALEN RCC Koude & luchtbehandeling

Samenvatting

Textiele luchtverdeelslangen worden steeds meer toegepast in zwembaden.

Door het landelijk netwerk kunnen de werknemers van KE Fibertec in no time voor de installateur klaar staan en direct de noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden uitvoeren. Daarnaast zijn alle monteurs VCA gecertificeerd, waardoor zij werkzaamheden mogen uitvoeren met een verhoogd risico of in een risicovolle omgeving. Vaak gaat het om de- en montage en onderhoudswerkzaamheden die plaatsvinden in laboratoria, fabrieken, sportcom-

plexen en zwembaden. Ook hier kan het onderhoud op een veilige, verantwoorde manier uitgevoerd worden.

Regelgeving Vanwege de huidige regelgeving wordt onderhoud aan luchtverdeelslangen steeds belangrijker. Niet in de laatste plaats doordat de overheid met Arbo-wetgeving, BRCnormen en HACCP-voorschriften steeds hogere eisen stelt aan hygiënische werkomstandigheden.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, vervuilen textiele luchtverdeelslangen wel degelijk. Net zoals de luchtbehandelingkasten, raken ook de transportkanalen en textiele luchtverdeelslangen verontreinigd. Na verloop van tijd zal de binnenzijde van deze luchtverdeelslangen vervuilen, waardoor de effectiviteit van het systeem vermindert. Door een combinatie tussen de wasmachine en een speciaal voor luchtslangen ontwikkeld wasprocedé kan het reinigen op een goede manier worden uitgevoerd. Zaken als krimp, verkleuring en aantasting van de luchtdoorlaatbaarheid en de brandveiligheid worden uitgesloten. Vanwege de huidige regelgeving wordt onderhoud steeds belangrijker. Niet in de laatste plaats doordat de overheid met Arbo-wetgeving, BRC-normen en HACCP-voorschriften steeds hogere eisen stelt aan hygiënische werkomstandigheden.

Bijvoorbeeld in de voedingsindustrie, ziekenhuizen en scholen worden de eisen steeds hoger en KE Fibertec zorgt ervoor dat de luchtverdeelslangen ook aan deze onderhoudsvoorwaarden zullen blijven voldoen.

Reserveslangen Om tijdens het onderhoud in het geheel geen hinder te ondervinden, is het mogelijk om een reservesysteem aan te schaffen. Hierdoor kunnen de optredens in het theater, de werkzaamheden in de meldkamer of de productie in de fabriekshal onverstoord doorgang vinden tijdens het reinigen van de textiele luchtverdeelslangen.

Hygiënisch en makkelijk in het onderhoud Specialist in onderhoud en reiniging.

JULI/AUGUSTUS 2013 106 e JAARGANG

Alle textiele luchtverdeelslangen kunnen eenvoudig worden gede-

ONDERHOUD LUCHTKANALEN Koude & luchtbehandeling RCC

Reinigen van de textiele luchtverdeelslangen in wasmachines.

monteerd en kunnen (met een speciaal wasprogramma) worden gewassen in een wasmachine. De behandelde Trevira CS-materialen absorberen maximaal 1% water, zelfs bij een luchtvochtigheid van meer dan 90%. De materialen voldoen dan ook aan de eisen voor de voedselindustrie. In extreem vochtige omgevingen raden de mensen van KE Fibertec aan om de materialen daarnaast nog te laten behandelen met een Antibac-behandeling waardoor ze bestand worden tegen schimmels en microorganismen. Bij minder dan 85% luchtvochtigheid is het effect nagenoeg weg.

Meten = weten Middels een drukmeting kan er op eenvoudige en exacte wijze bepaald worden wanneer er onderhoud aan de textiele luchtverdeelslangen noodzakelijk is. Dit is belangrijk, want het tijdig onderhouden van de textiele luchtverdeelslangen verlengt de levensduur van het systeem en zorgt ervoor dat onnodige energiekosten worden vermeden. In de speciale testruimte van KE Fibertec kan bovendien exact het verschil gemeten worden van de luchtdoorlaatbaarheid van het materiaal vóór en na het reinigen. Hierdoor is het gelijk duidelijk hoeveel extra lucht er na reinigen extra door de textiele luchtverdeelslangen heen zal gaan.

Rapportage Rapportage van de werkzaamheden en van de geconstateerde gebreken is uitermate belangrijk. Uw opdrachtgever wenst immers op de hoogte te worden gehouden van de technische conditie van zijn installaties. Om het systeem te kunnen repareren of aan te kunnen passen is er ook een eigen atelier. Dit zorgt ervoor dat de luchtslangen na reiniging, wanneer nodig, kunnen worden aangepast of hersteld. Over de auteur Gerjo de Zeeuw is algemeen directeur van KE Fibertec Benelux bv.

Meer informatie: KE Fibertec Benelux bv Edisonweg 11 3291CK Strijen T: +31 (0) 78 674 8888 F: +31 (0) 78 674 4621 E: info@ke-fibertec.nl I: www.ke-fibertec.nl

ALTENA CLEANING B.V. Standaard Alucoat®507, al meer dan 30 jaar ervaring Altena Cleaning B.V. beschikt over een eigen gepatenteerde coating: Alucoat®507. Deze coating beïnvloedt de warmteoverdracht en daarmee de koelcapaciteit van een warmtewisselaar niet. Al meer dan 30 jaar zijn onze klanten zeer tevreden over dit product. U kunt bij Altena ook een onderhoudscontract afsluiten zodat uw installaties altijd in de best mogelijke conditie verkeren. Ook voor overige vragen over het reinigen en renoveren van uw HVAC-installatie kunt u vertrouwen op onze ervaring.

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ONDERHOUD COMPRESSOREN RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Robert Jan Sluiter

Kosten besparen met periodiek en preventief onderhoud In een geïntegreerd klimaatsysteem zijn alle onderdelen van de airconditioninginstallatie op elkaar afgestemd waardoor er een maximaal binnencomfort en maximale energie-efficiëntie wordt gerealiseerd. Elk goed functionerend onderdeel draagt bij aan een betere prestatie, dat wil zeggen aan de effectiviteit, de efficiëntie, de betrouwbaarheid en het onderhoudsgemak van het hele systeem. Tegelijkertijd kan een storing in een van de componenten ernstige gevolgen hebben voor het gehele systeem.

anuit menselijk perspectief betekent een storing minder comfort voor de gebruikers van het gebouw dat kan leiden tot ontevredenheid en klachten. Financieel gezien kunnen de kosten van reparatie of vervanging aanzienlijk oplopen. Maar met de juiste aanpak kan dit allemaal worden voorkomen.

De compressor draaiende houden De koelmachine vormt het hart van het klimaatsysteem en het moge duidelijk zijn dat de compressor een integraal onderdeel is van elke koelmachine. Een compressor die niet optimaal werkt, kan de werking van de koelmachine negatief beïnvloeden wat grote gevolgen kan hebben voor de koelmachine zelf en het systeem als geheel. Dit kan leiden tot een lager rendement maar ook tot uitval van de apparatuur, met mogelijk dure reparaties en vervangingen tot gevolg. De compressor is een ingewikkeld mechanisme - voor een goede werking moeten de componenten naadloos op elkaar zijn afgestemd. Indien de afmetingen van de mechanische onderdelen niet conform de oorspronkelijke specificaties zijn, heeft dit nadelige gevolgen voor het rendement en de levensduur van de compressor. Te

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

veel speling tussen het uiteinde van de rotor en de behuizing kan er bijvoorbeeld toe leiden dat er koudemiddel verloren gaat en het rendement van de compressor lager is. Maar in het geval van te weinig speling worden de onderdelen niet goed gesmeerd en slijt de compressor overmatig. Gezien de belangrijke rol van de compressor is het dan ook erg belangrijk dat deze proactief wordt onderhouden en gerepareerd door een specialist die hiervoor is opgeleid. De juiste partner moet in staat zijn om de status van de compressor te bepalen, moet kleine problemen kunnen detecteren voordat ze groter worden, en onderdelen kunnen vervangen conform de ontwerp en onderhoudspecificaties.

Periodiek en preventief onderhoud Met gepland onderhoud aan HVAC-systemen (verwarming, koeling en airconditioning) kunnen de onderhoudsprofessionals van een gebouw de bedrijfskosten beperken door de levensduur van het systeem te verlengen, de kans op vroegtijdige defecten aan apparatuur verkleinen en ongeplande stilstand voorkomen. Ook kunnen analyses en reparaties worden gepland zodat deze worden

uitgevoerd wanneer dit voor het bedrijf het beste uitkomt. Hierdoor is de kans kleiner dat de bedrijfsactiviteiten stil komen te liggen en er productieve tijd verloren gaat. Met periodiek onderhoud aan de op elkaar afgestemde componenten van het HVAC-systeem kunnen mogelijke toekomstige problemen herkend en opgelost worden voordat ze tot uitval van de installatie leiden. Bekwame erkende monteurs zoals de servicespecialisten van Trane werken met de gebouwbeheerder samen om de status van de apparatuur te beoordelen. Ze leggen een voorraad met originele onderdelen aan en voeren routinecontroles uit, Zo weten ze wanneer onderdelen vervangen of gerepareerd moeten worden voordat zich echte problemen voordoen.

Olieanalyse De olieanalyse is een belangrijk hulpmiddel om de goede werking en de staat van onderhoud van de compressor te controleren. Het is een voorspellende tool waarmee kleine problemen kunnen worden geanalyseerd en gedetecteerd voordat ze uitgroeien tot echt grote problemen. De beste oliekwaliteit is de garantie voor de langst mogelijke levensduur van de compressor. Bij regelmatige olieanalyse worden zowel de kenmerken van de olie als de slijtage van de compressor gemeten. Dit zorgt voor een risico vermindering op vroegtijdige slijtage. Ook worden de kosten en de frequentie van het verversen van de olie hiermee verlaagd. De olie in een compressor moet bestand zijn tegen hoge temperatu-

ONDERHOUD COMPRESSOREN Koude & luchtbehandeling RCC

ren en hoge druk die nodig zijn om de koelmachine te laten functioneren. De oliekwaliteit kan door drie belangrijke factoren worden be誰nvloed: Slijtage: wanneer zich vaste deeltjes in de olie bevinden, kunnen de componenten slijten en gaat de compressor minder lang mee. Chemie: een ongebruikelijke viscositeit als gevolg van de veranderingen van de olietemperatuur die wordt veroorzaakt door vocht of een hoge zuurgraad (TAN - zuurgetal) vanwege inwendige chemische reacties (modificatie van koudemiddel of oliehydrolyse). Verontreiniging: vocht in het koelcircuit kan olieverontreiniging veroorzaken. Deze problemen kunnen worden veroorzaakt door oververhitting van de olie, slecht vacu端m, water, lekkage van koudemiddel of lucht en additieven. De olieanalyse moet worden uitgevoerd door ervaren technisch specialisten die met behulp van de nieuwste technologie谷n en apparatuur in staat zijn om de werkzaamheden uit te voeren. Op deze manier kunnen defecten sneller worden opgespoord en kan het juiste onderhoud worden gepland. Het verversen van de olie kan met de helft worden teruggebracht, wat resulteert in lagere bedrijfskosten en een kleinere impact op het milieu. Indien uit de olieanalyse blijkt dat componenten slijtage vertonen, wordt geadviseerd om een trillingsanalyse uit te laten voeren.

Chiller plant.

Trillingsanalyse De trillingsanalyse is een andere manier van voorspellend onderhoud. Elke compressor heeft unieke trillingskenmerken. Door observatie van wijzigingen in die kenmerken kunnen zaken zoals lagerslijtage, onbalans van de as en verslechterende rotortoleranties worden opgespoord voordat deze een kostbare storing veroorzaken.

Chiller plant.

Compressoren hebben baat bij een periodieke olie- en trillingsanalyse. In de loop der tijd krijgt men aan de hand van deze testen een goed beeld van de staat van de inwendige onderdelen. Door vergelijking met eerdere analyses kunnen de waargenomen en geregistreerde

veranderingen worden ge誰nterpreteerd en kan er een trendanalyse van de slijtage van de apparatuur worden gemaakt. Op basis van deze informatie kunnen servicespecialisten bepalen of een compressor klein onderhoud nodig heeft of toe is een volledige servicebeurt.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ONDERHOUD COMPRESSOREN RCC Koude & luchtbehandeling

Reviseren Wanneer een compressor niet meer naar behoren werkt, is het mogelijk om deze door ervaren HVAC-fabrikanten zoals Trane te laten herfabriceren of te laten reviseren. De compressor wordt volledig ontmanteld, geïnspecteerd, gereviseerd en getest. Hij is daarna weer als nieuw. Gereviseerde compressoren worden weer ingezet in alle toepassingen en functioneren volledig betrouwbaar en gaan net zo lang mee gaan als een nieuwe compressor. Wanneer de compressor wordt gereviseerd door de oorspronkelijke leverancier, wordt hij aan een grondige en volledige controle onderworpen en wordt er een servicebeurt uitgevoerd. Dit is meer dan alleen reparatie zoals vaak wordt aangeboden door plaatselijke onderhoudsbedrijven die bijvoorbeeld niet de o-ringen en andere belangrijke onderdelen vervangen. Afhankelijk van de staat van de compressor bestaat de revisie uit de volgende stappen: • Grondige reiniging: na demontage worden alle compressoronderdelen ultrasoon en met hoge druk gereinigd bij een temperatuur van 90°C. • Meting van de speling: boorga-

•

ten, rotors, assen en de capaciteitregeling worden uitvoerig gekalibreerd. Mechanische onderdelen: zandstralen en polijsten zodat deze weer optimaal werken. Motor: grondige elektrische tests, opnieuw vernissen van de wikkelingen of een nieuwe vervangingsmotor monteren. Vervanging onderdelen van originele kwaliteit: lagers, pakkingen, terugslagklep, capaciteitsregelklep, keerringen, motoraansluitingen, schoepen. Hermontage: volgens originele specificaties met het oog op identieke resultaten. Verpakking: compressor wordt gespoten en verpakt voor transport naar uw locatie.

Na afloop van het gehele revisieproces is de compressor weer als nieuw. Op deze manier wordt op onderhoudskosten bespaard omdat onverwachte defecten worden uitgesloten. Bovendien werken alle delen van de apparatuur optimaal samen waardoor de energiekosten tot een minimum worden beperkt. Het is van groot belang dat deze werkzaamheden worden verricht door vakkundige technici die

Compressoren hebben baat bij een periodieke analyse. Zodat storingen, zoals defecte lagers, tijdig kunnen worden opgespoord..

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

ervoor zorgen dat de compressor aan door de fabriek goedgekeurde eisen en kwalificaties voldoet. Elke compressor verdient de hoogste mate van aandacht en zorg, en er mogen alleen originele gespecificeerde onderdelen worden gebruikt.

De juiste beslissing Zeer vaak vertaalt het besluit om op de kosten van onderdelen te besparen zich niet in besparingen op de bedrijfskosten. Integendeel, het leidt tot extra en ongeplande uitgaven. Het gebruik van niet door de compressorfabrikant gespecificeerde onderdelen van inferieure kwaliteit kan bovendien leiden tot vroegtijdige slijtage, een lager rendement en een kortere levensduur. Alleen bij gebruik van de juiste compressorolie, filters of inwendige onderdelen werkt de compressor zoals u mag verwachten. De juiste werking van elk onderdeel is van het grootste belang voor een juiste werking van de hele unit. De uitgebreide kennis van originele specificaties, componenten en de onderlinge samenhang van de onderdelen rechtvaardigt uw keuze voor een originele leverancier om de apparatuur weer in optimale

Rotorschade kan verregaande gevolgen hebben op de werking van de compressor.

ONDERHOUD COMPRESSOREN

ALLES WAT JE NODIG HEBT VOOR DE MONTAGE VAN PROFESSIONELE AIRCONDITIONINGSYSTEMEN

Koude & luchtbehandeling RCC

www.multi-import.nl *ONTVANG GRATIS EEN KOOKBOEK NAAR KEUZE

BIJ EEN BESTELLING VIA DE WEBSHOP *bij een mininale besteding van ¤250,De actie is geldig van 1 juli tot 1 september 2013

WWW.MULTI-IMPORT.NL De juiste werking van elk onderdeel is belangrijk voor een juiste werking van de compressor. Beschadigde schoepen kunnen gevolgen hebben voor de correcte en efficiënte werking van het systeem.

Culinair Barbecueen • Alles over wijn • Jamie in 15 minuten

staat terug te brengen. Ook voor de vervanging van onderdelen tijdens periodiek onderhoud moeten originele onderdelen die door de leverancier zijn goedgekeurd, worden toegepast. Trane is een toonaangevende leverancier van oplossingen voor een comfortabele omgeving in gebouwen en een merk van Ingersoll Rand. Het bedrijf werd opgericht in 1913 door James en Reuben Trane en viert dit jaar zijn honderdjarig bestaan. Voor meer informatie kunt u terecht op http://www.trane.com/commercial/100years/.

KIJK VOOR MEER ACTIES OP ONZE WEBSITE

Over de auteur Robert Jan Sluiter is customer care manager voor Nederland en Scandinavië bij Trane Airconditioning B.V.

Hongkongstraat 10 - 14

Meer informatie: Trane Airconditioning B.V. Postbus 58 3760 AB Soest T: +31 (0)35 60 393 00 F: +31 (0)35 60 243 53 E: info@trane.com I: www.trane.com

3047 BS Rotterdam

Flexibel en Snel

Telefoon:

+31 (0)10 - 437 62 55

Fax:

+31 (0)10 - 437 67 65

Email:

info@multi-import.nl

Internet:

www.multi-import.nl Oﬃcieel distrubiteur van:

Zie ook onze webshop 106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

CONFERENTIES RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Dr. Ir. Carlos Infante Ferreira

Verslag van de 4e IIR-Conferentie

Thermofysische Eigenschappen en Overdracht-processen van Koudemiddelen De 4e IIR Conferentie over ‘Thermofysische eigenschappen en overdrachtprocessen van koudemiddelen’ (Conference on Thermophysical Properties and Transfer Processes of Refrigerants - TPTPR 2013) werd van 17 tot 19 juni 2013 gehouden in Delft, Nederland en was gerelateerd aan eerdere conferenties in dezelfde serie.

et Delftse congres, de laatste in de serie na de Boulderconferentie in juni 2009, werd georganiseerd onder auspiciën van de Technische Universiteit Delft in nauwe samenwerking met de KNVvK (Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude) en de NVKL (de Nederlandse brancheorganisatie voor koudetechniek en luchtbehandeling). Met 98 deelnemers uit 18 landen en 70 gepubliceerde papers weerspiegelde het Delftse evenement de huidige belangstelling voor koudemiddelen met een lage GWP. De Boulder-conferentie in de reeks (in 2009) had een iets groter aantal documenten: 77 papers werden gepubliceerd in de proceedings. De Vicenza-conferentie in 2005 gaf

aanleiding tot 90 papers en de eerste conferentie, de Paderbornconferentie in 2001, kende 120 deelnemers uit 20 landen en omvatte 65 papers. Deze cijfers geven aan dat deze IIR-conferentieserie, georganiseerd door Commissie B1 van het IIR voor haar leden, door de jaren heen een stabiel aantal bijdragen trok.

Deelnemende landen De tabel hieronder toont de best vertegenwoordigde landen op basis van het land van oorsprong van de eerste auteur en de deelnemers. De meeste auteurs en deelnemers kwamen uit Midden-Europa, maar Azië was ook goed vertegenwoordigd. De figuur op pagina 27 geeft

Land van herkomst van de eerste auteur

Land van herkomst van de deelnemers

Japan (15)

Nederland (23)

Duitsland (11)

Japan (20)

Italië (10)

Duitsland (12)

USA (6)

Italië (10)

China (6)

USA (8)

Nederland (4)

Frankrijk (5)

Spanje (3)

Zuid-Korea (4)

België (2)

België (3)

Landen vertegenwoordigd tijdens de conferentie. Tussen haakjes het aantal papers of deelnemers.

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

een overzicht van de meest besproken onderwerpen tijdens de vier conferenties over de thermofysische eigenschappen en overdrachtprocessen van koudemiddelen (Paderborn, Vicenza, Boulder en Delft). De conferentie in Vicenza trok het grootste aantal papers. Deze conferentie werd gelijktijdig gehouden met de ‘Commercial Refrigeration’-conferentie waardoor het – hoogstwaarschijnlijk – aantrekkelijker was om deel te nemen. De papers zijn onderverdeeld in de volgende categorieën: • thermofysische eigenschappen; • condensatie; • verdamping; • drukverlies; • slurries (inclusief nanovloeistoffen); en • absorptie. Belangrijke onderwerpen zoals kooldioxide en kringloopprestaties zijn ook opgenomen omdat deze onderwerpen werden behandeld tijdens alle vier de conferenties. Het aantal papers over thermofysische eigenschappen was het grootst in 2009 toen de conferentie gelijktijdig en in samenwerking werd gehouden met het 17e Symposium over thermofysische eigenschappen. In de huidige conferentie zijn de thermodynamische gegevens van de lage-GWP-koudemiddelen, de HFO’s R-1234zf en R-1234ze (Z) gepresenteerd. Ook waren sommige papers gewijd aan de trans-

CONFERENTIES Koude & luchtbehandeling RCC

Koudemiddelen en besproken onderwerpen tijdens de vier conferenties over Thermofysische Eigenschappen en Overdracht Processen van Koudemiddelen. Balken geven de verhouding van papers in elke categorie aan m.b.t. het totaal aantal papers gepresenteerd tijdens de specifieke conferentie. Tussen haakjes het aantal papers opgenomen in de proceedings.

porteigenschappen en de stabiliteit van HFO koudemiddelen. Bij andere papers werden thermodynamische analyses gebruikt om de mogelijkheden en nadelen van laag-GWP koudemiddelen te onderzoeken en om toekomstige ontwikkelingen vast te stellen. Condensatie en verdamping, die de overdrachtprocessen grotendeels bepalen, blijven twee belangrijke onderwerpen in deze serie conferenties. De specifieke condensatie en verdamping van HFO R-1234ze (Z) als zuivere vloeistof of als bestanddeel van een mengsel met R-32 werden onderzocht. De meeste studies beschouwden condensatie of verdamping in mini-kanalen (micro-channels). Met een aparte sessie over nanovloeistoffen is de belangstelling voor slurries aanzienlijk toegenomen in vergelijking met voorgaande conferenties. Faseveranderende nano-emulsies en hydraten werden voorgesteld voor warmteopslag / distributiedoeleinden. Nanodeeltjes worden toegevoegd aan vloeistoffen om hun warmte- en massaoverdracht te verbeteren.

Sorptie Papers over sorptie waren ook goed

vertegenwoordigd. De bovenstaande figuur toont een licht stijgende belangstelling voor sorptie-gerelateerde onderwerpen. Verschillende papers waren gewijd aan verschijnselen in sorptiesystemen rond warmte- en massatransport. De meeste van de sorptie-papers betroffen absorptiekringlopen hoewel er een paar waren gewijd aan desiccant-koelprocessen (koeling met een droogwiel). Het aantal artikelen over kooldioxide is gedaald, niet alleen percentage van het aantal papers maar ook in absolute aantallen: van 20 in 2005 naar 10 in 2009 en 2 in 2013. Onderzoek naar CO2 dat nu besproken is was vooral gericht op de verbetering van de gaskoeler.

Kringloopprestaties Een workshop van de werkgroep LCCP (Life Cycle Climate Performance) van het IIR is als een aparte sessie tijdens de conferentie gehouden. Dit heeft bijgedragen tot een toename van de groep van papers met betrekking tot kringloopprestaties in vergelijking met eerdere conferenties. Een paar papers waren gewijd aan de experimentele vergelijking tussen koelkringlopen met R-134a en R-1234yf.

Op de tweede dag was er â&#x20AC;&#x2122;s middags een workshop met presentaties van NVKL werkgroep KANS. Het item was 'Life cycle performance of refrigeration systems in the Dutch supermarkets and Food & Beverage industry'. Verrassende uitslag die tot interessante discussies leidde! De sprekers waren: Coen van de Sande, Carlos Infante Ferreira en Menno van der Hoff. Het volgende evenement, de 5e IIR Internationale Conferentie over Thermofysische Eigenschappen en Overdracht Processen van Koudemiddelen zal in Seoul, Zuid-Korea, worden gehouden op 23-26 april, 2017: donâ&#x20AC;&#x2122;t miss it ! Een cd-rom met alle presentaties tijdens het Delftse congres is te koop via www.iifiir.org en alle individuele papers zijn beschikbaar via de Fridoc Databank van de IIF/IIR. Leden met free download quota kunnen de papers gratis downloaden en niet-leden kunnen deze aanschaffen via www.iifiir.org. Over de auteur Dr. Ir. Carlos Infante Ferreira Delft University of Technology Process & Energy c.a.infanteferreira@tudelft.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

TRAININGEN EN OPLEIDINGEN RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Ing. Ernst Berends, foto's Niels Willemse

GEA Refrigeration infobijeenkomst

Veiligheid rondom koelinstallaties Ammoniak is het natuurlijke koudemiddel bij uitstek. Het heeft de beste koeltechnische eigenschappen, maar brengt net als kooldioxide ook gevaren met zich mee. Daarom zijn koelinstallaties met ammoniak onderworpen aan strenge eisen om calamiteiten te voorkomen. Veiligheid tijdens de bouw wordt meestal goed in de gaten gehouden. Wanneer de installatie eenmaal draait, zijn er ook de nodige regels en richtlijnen waaraan elk bedrijf zich moet houden. Om de laatste ontwikkelingen op dat gebied nader toe te lichten, de bestaande regels wat op te frissen en om wat meer bekendheid te geven aan de trainingen organiseerde GEA Refrigeration Netherlands een informatiebijeenkomst voor haar klanten met als thema Veiligheid rondom koelinstallaties.

et evenement vond plaats op 19 juni 2013 bij het Falck Risc BHV trainingscentrum in Utrecht. De belangstelling overtrof ruimschoots de verwachtingen: in eerste instantie was op 40 geïnteresseerden gerekend, maar er kwamen

Na ontvangst met koffie en gebak en de openingswoorden van de GEA Refrigeration en Falck directies kon men de volgende interessante lezingen bijwonen: •

Veiligheid bij Tata Steel door Herbert van Willigen ( Tata Steel

"Weet u hoe NH3 ruikt?"

Rondleiding over het Falck Risk oefenterrein.

meer dan 100 aanmeldingen. Daarom werd er met parallel-sessies gewerkt, zodat de sprekers hun verhaal twee keer mochten vertellen. De trainingen van Falck zelf werden die middag verzet omdat alle zaaltjes bezet waren!

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

•

IJmuiden). Warenwetbesluit Drukapparatuur door Teus Evertsen (Energie Consult). Procesveiligheid 2013 door Nathan Kuper ( Inspectie SWZ / voorheen Arbeidsinspectie).

Veilig omgaan met NH3 en CO2 door Thom van de Logt (Van de Logt Training) en Richard Mildenberg (Falck Risc). Bovengenoemde twee natuurlijke koudemiddelen zullen in de nabije toekomst een nog grotere plaats gaan innemen! Net een dag eerder was er in Brussel gestemd over het F-gassenbesluit. Het lijkt er nu op dat de uitfasering van chemische koudemiddelen versneld gedaan wordt: al in 2016 een verbod op nieuwbouw met HFK’s met een GWP > 2500, bovendien komt er een extra heffing op bv R507 en 404a van ca 40 Euro/kg! Ook komt er een verplichte certificering voor het werken met natuurlijke koudemiddelen. Redenen genoeg om over te gaan op deze natuurlijke koudemiddelen!

TRAININGEN EN OPLEIDINGEN Koude & luchtbehandeling RCC

binnenkort misschien wel 16 Fyra’s bij), autowrakken, gekantelde bussen om op te oefenen. Ook het bevrijden van beklemde slachtoffers behoort tot de brandweertaken. De dag bracht een zeer gemêleerd gezelschap bijeen uit de levensmiddelen-, vlees-, vis - en drankindustrie, de ijsbaan-wereld, etc. Dan besef je weer hoe breed de toepassing van de koeltechniek is. Bovendien was het een leerzaam samenzijn, want iedereen wil zijn verhaal en ervaringen kwijt. Diverse klanten toonden belangstelling voor de veiligheidstrainingen die GEA Refrigeration samen met Falck Risk al jaren verzorgt. Dat kan voor groepen van 8 tot 12

Opening door directie GEA Refrigeration.

Buiten liep Thom van de Logt rond met een geopende fles huishoudammonia die de omstanders, al dan niet vrijwillig, onder de neus gedrukt kregen! Ook werden er door iedereen wat oefeningen met het gasmasker uitgevoerd. Op zeer duidelijke en interactieve wijze werd gedemonstreerd dat je gewoon naast een met NH3 gevulde emmer kunt staan, maar je moet er

alleen niet in gaan roeren, gaan blazen of er een waterstraal op richten. Ook werd het effect getoond door met een poederblusser CO2 in de emmer met NH3 te blazen, met als resultaat: een chemische reactie waarbij ammonium carbamaat ontstaat, een wit poeder dat weer NH3 en CO2-gas wordt als je er warme lucht van +60 °C over blaast en ook oplost in water. In de emmer met kokende NH3 werden Testen of gasmasker goed aansluit. ook diverse handpersonen. Er zijn diverse mogelijkschoenen gedompeld, die vervolheden en het kan op uw eigen gens op de grond werden gelegd en vertrouwde bedrijfslocatie of op het waar een voet op werd gezet. Falck Risc trainingscentrum Verschillende rubber en plastic plaatsvinden. exemplaren verpulverden! De klassieke lashandschoen kon er wel Goed getrainde bedrijfsmedeprima tegen. De tekst “Chemisch werkers zijn immers van bestendig” zegt dus ook niet alles! levensbelang bij calamiteiten!

Rondleiding

Handschoenentest.

Daarna gaf een medewerker van Falck Risc een rondleiding over het oefenterrein waar men diverse situaties zeer reëel kan nabootsen. Er staan verschillende gebouwen en containers waarin brand wordt gemaakt, zoals elektrische branden (door kortsluiting) en oliebranden. Elke situatie vereist een andere aanpak en/of blusmiddel. Ook staan er heuse treinstellen (er komen

Over de auteur Ing Ernst Berends GEA - Refrigeration Lid Redactieraad RCC/K&L

Meer informatie www.ammoniaktraining.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

Goed bezig. Fabrikaten van wereldformaat voelen zich thuis bij ThermoNoord.

ThermoNoord voor technisch advies in verwarming en kl imaattechniek.

ThermoNoord B.V. Gorredijk NL ThermoNoord B.V. Gorredijk

INSTALLATIE VAKBEURS Koude & luchtbehandeling RCC

Jubileumeditie vakbeurs Hardenberg bol van acties Op 10, 11 en 12 september 2013 wordt de vijftiende editie gehouden van Installatie Vakbeurs Hardenberg. Om dit jubileumjaar te vieren met de bezoekers wordt er een speciale actie georganiseerd waarbij vele prijzen te winnen zijn. Daarnaast wordt voor werkgever, werknemer en werkzoekenden een speciale straat ingericht.

e Installatie Vakbeurs Hardenberg staat voor de deur. Bijna vierhonderd exposanten zijn van 10 tot en met 12 september te vinden in de evenementenhal in het oosten van het land. Van exposanten die er al vijftien

jaar staan tot aan nieuwkomers die dit jaar voor de eerste keer deelnemen. Om dit jubileumjaar te vieren zijn er verscheidene bijzonderheden georganiseerd. Naast het Klein Transport Plein en een Koude Plein (bedrijven die werken in de koudetechniek) wordt De Ronde van Hardenberg en de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat gehouden.

Ronde van Hardenberg Voor De Ronde van Hardenberg stellen tien exposanten die deelnemen aan de vakbeurs prachtige prijzen ter beschikking voor de trouwe bezoekers, die wellicht voor de vijftiende keer deze vakbeurs bezoeken. De bezoeker ontvangt bij de entree een stempelkaart en wanneer deze volledig ingevuld en

afgestempeld is, kan deze weer worden ingeleverd bij de uitgang in Evenementenhal Hardenberg. De prijzen die te winnen zijn, zijn onder andere een mobiele airconditioner tot aan een wellness-arrangement inclusief overnachting, en van een luchtballonvaart tot aan een iPod. Alle prijzen zijn te vinden op www. evenementenhal.nl en worden aangeboden door Western Airconditioning, Lubron Waterbehandeling, Solar Nederland, Biral Pompen, Van Walraven, Conpro, Viega, Cox Geelen, KE Fibertec en Technische Unie.

Opleidingstraat In samenwerking met enkele scholen en opleidingen ontwikkelingsfondsen komt er een com-

pleet ingerichte straat tijdens Installatie Vakbeurs Hardenberg; de Arbeidsmarkt en Opleidingstraat. De pijlen worden gericht op de arbeidsmarkt, opleidingen en certificeringen en alles wat er

verder bij komt kijken. Werkgevers, werknemers of werkzoekenden kunnen vragen stellen aan diverse scholen, opleidingen ontwikkelingsfondsen, vakorganisaties, certificeringbedrijf of aan de branchevereniging. Naast de deelnemende bedrijven in de straat, hebben alle exposanten de mogelijkheid om hun vacatures te plaatsen in deze straat. Dus volop opleidingen en vacatures zijn er te vinden.

Beursinformatie Installatie Vakbeurs Wanneer? 10, 11 en 12 september 2013 Waar? Evenementenhal Hardenberg Openingstijden 14.00 tot 22.00 uur Toegang Gratis Informatie en aanmelding www.evenementenhal.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

MAGNETISCHE KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst E. Brück, N.H. Dung, Z.Q. Ou, L. Caron, L. Zhang, K.H.J. Buschow

Magnetocalorische materialen voor koeltoepassingen bij kamertemperatuur De efficiënte koppeling tussen rooster-vrijheidsgraden en spin-vrijheidsgraden in magnetische materialen kan worden gebruikt voor koeling. Deze koppeling wordt nog krachtiger in materialen die een sterk magnetocalorisch effect vertonen. Van de co-existentie van sterk en zwak magnetisme in afwisselende atomaire lagen is onlangs aangetoond dat het een instrument kan zijn om nieuwe materialen te ontwerpen. Het zwakke magnetisme van Fe-lagen (het verdwijnen van het lokale magnetische moment bij de curietemperatuur) is verantwoordelijk voor een sterke koppeling met het kristalrooster terwijl het sterke magnetisme in aangrenzende Mn-lagen ervoor zorgt dat de curietemperatuur hoog genoeg is om de werking mogelijk te maken bij en boven kamertemperatuur. Variaties in de samenstelling van deze magnetische sub-roosters bieden een mogelijkheid om de werktemperatuur af te stemmen en om een sterke vermindering te bereiken van de ongewenste thermische hysteresis. Op deze manier ontwikkelen wij nieuwe materialen op basis van in ruime mate beschikbare elementen met eigenschappen die afgestemd zijn op de eisen van een efficiënt koelsysteem.

e moderne samenleving rekent op direct beschikbare koeling. Magnetische koeling heeft drie belangrijke voordelen in vergelijking met de meestal gebruikte dampcompressie. Ten eerste zijn er geen schadelijke gassen bij betrokken, ten tweede is het meer energie-efficiënt en ten derde veroorzaken magnetische koelkasten minder lawaai. Onlangs is een nieuwe klasse van magnetische materialen voor koeltoepassingen bij kamertemperatuur ontdekt. Deze nieuwe materialen bieden belangrijke voordelen over bestaande magnetische materialen. Ze vertonen een groot magnetocalorisch effect (MCE) in combinatie met een magnetische fase-overgang van de eerste orde. Dit MCE is groter dan die van het metaal gadolinium (Gd), dat wordt gebruikt in de demonstratiekoelkasten, die gemaakt zijn om de mogelijkheden van deze ontwikkelende technologie te verkennen. Een geoptimaliseerde magnetoca-

lorisch materiaal kan worden beschouwd als een zeer efficiënte omzetter voor energie uit de spinsector (magnetisering, magnetisch veld) naar fononen (thermische energie) en vice versa. Vanwege de microscopische quantumaard van het spinsysteem in een vaste stof en de koppeling met het rooster bezit deze energieoverdracht een inherent hoge efficiëntie. Als we dus het juiste magnetocalorische systeem hebben, kunnen we de warmtestroom tussen het materiaal en zijn omgeving gebruiken om een geschikt materiaal in een magnetocalorische overgang te schakelen en zo kunnen we deze thermische energie efficiënt omzetten in een verandering in magnetisch veld. Deze behoeft slechts te worden ‘opgepakt’ in een solenoïde en de overdracht van warmte naar elektrische stroom is voltooid. Als alternatief kan men magnetische velden die worden toegepast in

magnetocalorisch materiaal omschakelen en dat zal resulteren in een verandering van temperatuur. Deze verandering van temperatuur kan worden toegepast in een warmtepomp. Onlangs is een aantal magnetocalorische demonstratiekoelkasten gebouwd die werken rond kamertemperatuur. De meeste van deze apparaten gebruiken het metaal gadolinium (Gd) als magnetocalorisch materiaal. Gd is zeer geschikt voor demonstraties om zijn curietemperatuur die zich dicht bij kamertemperatuur bevindt en zijn grote magnetische moment. Echter, vanwege de vrij hoge materiaalkosten en de beperkte beschikbaarheid van zeldzame aardmetalen, waartoe galodinium behoort, kunnen commerciële producten gebaseerd op Gd niet concurreren. De ontwikkeling van nieuwe magnetocalorische materialen is dan ook een voorwaarde voor de marktintroductie van deze technologie. In dit artikel zullen we de basis-thermodynamica van magnetische koeling introduceren en enkele voorbeelden geven van prototypes en tenslotte bespreken we nieuwe op transitiemetaal gebaseerde magnetocalorische materialen die momenteel worden ontwikkeld en kunnen leiden tot commercieel concurrerende warmtepompen.

Magnetische koeling Wanneer een materiaal wordt gemagnetiseerd in een opgelegd magnetisch veld, verandert de entropie geassocieerd met de magnetische vrijheidsgraden, de zo genoemde magnetische entropie

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

MAGNETISCHE KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

Sm, omdat het veld de magnetische orde van het materiaal verandert. Onder adiabatische omstandigheden moet ∆Sm worden gecompenseerd door een gelijke maar tegengestelde verandering van de entropie verbonden met het rooster, resulterend in een verandering in temperatuur van het materiaal. Deze wijziging van de temperatuur ∆Tad wordt meestal aangeduid met het magnetocalorisch effect. Het is gerelateerd aan de magnetische eigenschappen van het materiaal door de thermodynamische Maxwell-vergelijking Figuur 1: Foto van een 500 W koelkast

(1) Voor magnetisatie-metingen op discrete temperatuurintervallen kan ∆Sm worden berekend door middel van (2) waarbij Mi +1 (Ti +1, B) en Mi (Ti, B) de waarden van de magnetisatie in een magnetisch veld B bij de temperaturen Ti respectievelijk Ti +1 vertegenwoordigen. Anderzijds kan de magnetische entropieverandering meer rechtstreeks worden verkregen uit een calorimetrische meting van de veldafhankelijkheid van de warmtecapaciteit en daaropvolgende integratie: (3) De adiabatische temperatuurverandering kan numeriek geïntegreerd worden met behulp van de experimenteel gemeten of theoretisch voorspelde magnetisatie en warmtecapaciteit (4) Uiteraard is de MCE groot wanneer aanzienlijk en C(T,B) klein is bij dezelfde temperatuur. Deze voorwaarde geldt voor paramagnetische materialen van bijna nul Kelvin waar de graad van

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

magnetisatie gaat afwijken en de warmtecapaciteit nul nadert. Dit is de reden waarom de eerste totstandkoming van magnetische koeling werkte bij zeer lage temperaturen. Omdat wij geïnteresseerd zijn in een werking bij hogere temperaturen is de warmtecapaciteit meestal vrij groot, in de orde van de regel van Dulong Petit: C ≈ 3NR met N het aantal atomen en R de molaire gasconstante. Daarom moeten we ons concentreren op het vinden van een grote verandering in magnetisatie bij de relevante temperatuur. Aangezien het sterkst is bij de temperatuur van de magnetische ordening wordt een grote MCE verwacht dicht bij deze magnetische faseovergang en het effect kan verder worden gemaximaliseerd wanneer de orde-parameter van de faseovergang sterk verandert binnen een klein temperatuurinterval. Het laatste geldt voor faseovergangen van de eerste orde. Gezien het belang van de toepassingen is de interesse in de overgang van de eerste orde direct gerelateerd aan het feit dat een relatief klein aangelegd magnetisch veld een belangrijke verandering in entropie kan bewerkstelligen omdat het een bepaalde hoeveelheid latente warmte bevat. Bij een eerste orde-overgang treedt ook thermische- of veld-hysteresis op die echter voor onze toepassingen klein moet zijn.

Magnetische koelkasten In het magnetische koelsysteem worden aanvankelijk willekeurig georiënteerde magnetische momenten uitgelijnd door een magnetisch veld, waardoor de temperatuur van het magnetische materiaal stijgt. Deze warmte wordt uit het materiaal door warmteoverdracht naar de omgeving verplaatst. Het verwijderen van het veld, waardoor de magnetische momenten zich in willekeurige volgorde herschikken, leidt tot koeling van het materiaal tot onder de omgevingstemperatuur. Warmte uit het te koelen systeem kan vervolgens worden onttrokken via een warmteoverdrachtsmedium. Afhankelijk van de temperatuur kan het warmteoverdrachtsmedium water (met antivries) of lucht zijn en voor zeer lage temperaturen helium. Daarom is magnetische koeling een milieuvriendelijke koeltechnologie. Het maakt geen gebruik van ozonafbrekende stoffen (CFK’s), gevaarlijke chemische stoffen (NH3), of broeikasgassen (HCFK’s en HFK’s). Een ander belangrijk verschil tussen koelkasten werkend op een verdampingskringloop en magnetische koelkasten is de hoeveelheid energieverlies tijdens de koelcyclus. Van de koelefficiëntie in magnetische koelkasten werkend met gadolinium is aangetoond dat deze 60 procent van de theoretische limiet

MAGNETISCHE KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

bedraagt. Deze energie-efficiëntie zal resulteren in een verminderde CO2-uitstoot. De meeste van de moderne magnetische koelkasten maken gebruik van het ‘actieve magnetische regenerator’-kringproces (AMR) die het werken over een veel breder temperatuurbereik mogelijk maakt dan de enkele stap van temperatuurverandering die optreedt tijdens het magnetiseren of demagnetiseren. Er zijn vele verschillende ontwerpen van prototypes voorgesteld. Als voorbeeld tonen we in figuur 1 een 500 W koelsysteem werkend met roterende permanente magneten en Gd-bollen als koudebron. Bovendien worden in tabel I enkele van de eerste ontwerpen met hun kenmerken vermeld. Zowel zuigeren roterende ontwerpen zijn gebruikt en ook de veldbron is zeer divers, variërend van eenvoudige permanente magneten tot elektromagneten en supergeleidende spoelen. Een opvallend kenmerk van al deze machines is dat ze – op één uitzondering na – alle galodinium of een legering van andere zeldzame aardmetalen gebruiken als werkende stof. De enige uitzondering is de machine van Astronautics die gebruik maakt van een LaFeSiH-legering.¹) Enerzijds vergemakkelijkt dit de vergelijking van de prestaties van verschillende machineontwerpen, anderzijds weerspiegelt het echter ook de beperkte beschikbaarheid van geschikte alternatieven. Pas onlangs kwamen er grotere hoeveelheden op overgangs- of transitiemetalen gebaseerde magnetische koudebronnen beschikbaar. Dit blijkt uit een snelle stijging van het aantal warmtepompontwerpen. Bij de THERMAGconferentie van 17-20 september 2012 in Grenoble zijn 29 nieuwe prototypes en machine-ontwerpen gepresenteerd in een vermogensbereik van enkele W tot 2 kW. Deze warmtepompen gebruiken naast legeringen van zeldzame aardmetalen, LaFeCoSi, LaFeMnSiH, LaFeSiH, MnFePAs en MnFePGe.¹)

Magnetocalorische materialen Na de ontdekking van een zeer sterk magnetocalorisch effect (MCE) in Gd5(Si, Ge)4, is een aantal magnetocalorische materialen met een eersteorde magnetische faseovergang (FOMT - first order magnetic phase transition) intensief onderzocht. In deze materialen versterkt de FOMT het magnetocalorisch effect in de nabijheid van de magnetische

faseovergang. De maximum isothermische entropieverandering is derhalve vaak aanzienlijk groter dan die van het referentiemateriaal Gd die een tweede-orde magnetische faseovergang geeft. Door het combineren van sterk magnetocalorische materialen met verschillende TC (curietemperatuur) in diverse samenstellingen wordt een hogere efficiëntie en een groter temperatuurbereik

Actieve Magnetische Regenerator Type

Actieve Magnetische Regenerator Materiaal

Magnetisch veld(T)

Opmerkingen

Ames Laboratory / Astronautics

heen en weer bewegend

Gd bollen

5 (S)

COPT 10

Barcelona

roterend

Gd folie

0,3 (P)

Olijfolie

Universiteit van Victoria

heen en weer bewegend

Gd, Gd.74%Tb.26%

2 (S)

epoxy-gebonden bolletjes

Lab. Electric Grenoble

heen en weer bewegend

Gd folie

0,8 (P)

COPR 2,2

Astronautics

roterend

Gd, Gd-Er, bollen LaFeSiH deeltjes

1,5 (P)

4 Hz

Tokyo Inst. Techno. / Chubu

roterend

Gd-Dy, Gd-Y bollen

0,7 (P)

Koppel 52 Nm COPR 0,2

Natl Inst. Appl. Sci. / Cooltech

roterend

Gd platen

1 (P)

Koppel 10 Nm

Xian Jiaotong Univ.

heen en weer bewegend

Gd bollen; Gd5(Si, Ge)4 poeder

2,18 (E)

COPT 25

Universiteit van Victoria

heen en weer bewegend

Gd, Gd.74%Tb.26% Gd.85%Er.15%

2.0 (S)

DT 50K

Naam

Tabel I: Demonstratiemodellen van magnetische koeling. De magnetische veldbron is: (S) = supergeleidende magneet; (P) = permanente magneet; (E) = elektromagneet. Wanneer auteurs prestaties vermelden is er sprake van COPT (alleen op basis van het koelvermogen en het gedissipeerde vermogen bij de warmzijdige warmtewisselaar) en COPR (koelvermogen gedeeld door het totale elektrische vermogen). )

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

MAGNETISCHE KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

verkregen dan bij alleen Gd. Voor optimale prestaties moeten de gebruikte materialen in een zo samengestelde regenerator zeer gelijke magnetocalorische eigenschappen bezitten teneinde een constante entropieverandering als functie van de temperatuur te bewerkstelligen. De grote thermische hysteresis (= naijleffect), vaak geassocieerd met de FOMT, bemoeilijkt in ernstige mate de toepassing in een koelcyclus. Thermische en veld-hystereses zijn intrinsieke eigenschappen van een eerste-ordemateriaal. De grootte van deze hysteresis kan echter sterk afhankelijk zijn van de microstructuur of mechanische spanning in het systeem. Bovendien blijkt dat het type FOMT belangrijk is. Materialen die een magneto-elastische overgang vertonen zonder verandering van symmetrie kennen minder hysteresis dan materialen met een

magneto-structurele faseovergang met verandering van symmetrie. Tot nu toe is slechts een zeer beperkt aantal magnetische legeringen bekend die deze eigenschappen vertonen, namelijk legeringen op basis van La (Fe, Si)13 en MnFe (P, X) met als X: As, Ge en Si. De zoektocht naar nieuwe materialen wordt duidelijk gehinderd door de beperkte kennis van de onderliggende fysische mechanismen die leiden tot deze gewenste eigenschappen. Omdat deze legeringen, afhankelijk van hun stoichiometrie (de massaverhouding van de stoffen die betrokken zijn bij een chemisch of fysisch verschijnsel), een ferromagnetische of antiferromagnetische orde kunnen vertonen, nam men tot voor kort aan dat elkaar tegenwerkende ferromagnetische en antiferromagnetische interacties een

belangrijke rol spelen in het creĂŤren van goede magnetocalorische materialen. Deze aanname is perfect in overeenstemming met het fenomenologische beeld van de theorie van Landau over faseovergangen van de eerste orde. De voorspellende kracht van dit model is echter zeer beperkt omdat het bekend is dat vele samenstellingen aan deze voorwaarden voldoen, maar geen tekenen vertonen van sterke magnetocalorische effecten. Gemengd magnetisme zoals recent waargenomen voor de samenstellingen (Mn, Fe)2(P, Si) belooft van veel groter belang te zijn voor het selecteren van nieuwe materialen. Een dergelijke combinatie van sterk en zwak magnetisme in ĂŠĂŠn en dezelfde samenstelling is onverwacht. Zwak magnetisme is zeldzaam, het is te vinden in materialen zoals ZrZn2 of Ni3Al. De curietempe-

- Een compleet pakket voor installatie en onderhoud aan klimaatbeheersingsinstallaties - Reinigt, onderhoudt en renoveert alle systemen op het gebied van luchtbehandeling, koeling en ventilatie - Inspecties - Desinfecteren - Legionellabestrijding - Vermindering bedrijfskosten en lager ziekteverzuim - VCA gecertificeerd - Milieubewust door professioneel onderhoud - Gericht op een inspirerende en comfortabele leef- en werkomgeving, waarin gezondheid, veiligheid en duurzaamheid zijn verankerd

Expert op het gebied van conditioneren van water- en luchtgekoelde systemen roch-ad 131x185 niet aflopend.indd 1

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

www.rochema.nl Tel: (010) 521 74 02 1/07/11 14:44

MAGNETISCHE KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

raturen zijn laag (bijvoorbeeld ZrZn2: 33 K; Ni3Al: 23-58 K, afhankelijk van de samenstelling). Naar ons beste weten zijn eerder geen andere gevallen van gemengd magnetisme beschreven. Het is direct gerelateerd aan het sterke magnetocalorische effect, omdat in vaste materialen de aanwezigheid van magnetische momenten rivaliseert met de chemische binding. Dit wordt het best geïllustreerd in het geval van een half gevulde d-schil: de niet-magnetische omstandigheid geeft een maximum aan chemische binding (zoals alle half gevulde schillen), maar de hoge-spintoestand toont geen binding, aangezien de hogere en lagere subbanden volledig gevuld respectievelijk leeg zijn. Het verlies van de moment-oriëntatie bij de curietemperatuur brengt daar geen verandering in. Het verdwijnen van de momenten is nodig om de d-elektronen deel te laten nemen aan chemische bindingen. Het verlies van de magnetische momenten van ijzer maakt de sterke koppeling naar het rooster boven de curietemperatuur mogelijk, hetgeen resulteert in de discontinuïteit van de c/a-verhouding (maatverhouding binnen een kristal) die leidt naar de FOMT. Anderzijds, het sterke magnetisme van de mangaanlagen zorgt voor een curietemperatuur rond de kamertemperatuur. Het magneto-elastische effect dat nauw verbonden is met de verandering in de bezetting van de elektronorbitalen is direct verbonden met de sterke magnetische entropieveranderingen door de bijdrage van de latente warmte. Op deze manier kunnen berekeningen van de elektronische structuur direct worden gebruikt om potentiële materialen te kiezen met goede magnetocalorische eigenschappen. We hebben experimenteel het effect bestudeerd van het veranderen van de roosterplaatsbezettingen. De structuur van het zeshoekige Fe2P-type blijkt over een breed bereik van samenstellingen stabiel te zijn. Vergelijkbaar met de orthorhombische Figuur 2: Partiëel fasediagram van het viervoudige (MnFePSi) systeem (onderste figuur). samenstelling neemt Het toont de samenstellingsafhankelijkheid TC toe bij een van de magnetische-ordeningtemperatuur TC toenemend Si-ge(K) voor MnxFe2xP1ySiy mengsels. halte. Samenstellingsafhankelijkheid van de ther- Deze toename in TC mische hysteresis ∆Thys (K) voor MnxFe2x- wordt waarschijnlijk P1ySiy-mengsels (bovenste figuur). veroorzaakt door een

Best verkochte geïsoleerde koelleiding!

KENMERKEN:

• VERSTERKTE ISOLATIE, 3 LAGEN • METER VERDELING OP ROL • ISOLATIEWAARDE µ > 6000 • SGS BRANDKLASSE BL-S1,dO • CONfORM PED EN12735-1 • ROLLEN 20 & 30 M. • REChTE LENGTEN 4 M. • fLARED LEIDINGSETS

IS OOK VERKRIJGBAAR BIJ:

T 010 422 58 88 www.aircovent.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

MAGNETISCHE KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

toename van magnetische momenten die experimenteel en vanuit theoretische berekeningen wordt waargenomen. Deze berekeningen geven aan dat vooral het Fe-moment op 3f-locaties wordt versterkt. Er zijn neutronendiffractieproefnemingen uitgevoerd om deze bevinding (experimenteel) te bevestigen. Bij het verhogen van het Mn-gehalte in MnFe(P, Si) samenstelFiguur 3. Isotherm magnetische entropieverandering (onderste lingen, vermindert TC figuur) bij een veldverandering van 0-1 T (open lijnen) en 0-2 T (zie fiuur 3 onderste (volle lijnen) en magnetische respons (bovenste figuur) voor en- figuur). kele typische MnxFe1,95-xP1-ySiy-samenstellingen. Deze bevinding lijkt op het eerste gezicht verbazingwekkend omdat Mn een Chemische symbolen, groter moment lijkt te hebben dan gebruikt in dit artikel: Fe. Echter, de overmaat Mn-atomen moeten nu de 3f-locatie bezetten Al = aluminium waar zij alleen een relatief laag As = arseen moment van 1,25µB kunnen ontCo = kobalt** wikkelen vergeleken met de 1,54µB van Fe atomen als zij die plaatsen Dy = dysprosium* bezetten. Bovendien is bekend dat Er = erbium* Mn-legeringen vaak neigen naar Fe = ijzer** een antiferromagnetische orde Gd = galodinium* beneden een kritische Mn-MnGe = germanium afstand. De afstand tussen 3g- en H = waterstof 3f-locaties is duidelijk kleiner dan La = lanthaan* deze kritische afstand en dus zal Mn Mn = mangaan** op 3f-locaties niet bijdragen aan het Ni = nikkel** sterke ferromagnetisme. P = fosfor Anderzijds resulteert een toename S = zwavel van het Fe-gehalte in een toename Si = silicium van TC. De overmaat Fe zal de 3g-locaties bezetten waar Fe altijd Tb = terbium* een groot magnetisch moment Y = yttrium* heeft, en de TC van zeshoekig Zn = zink** 2P0,8Si0,2 510 K is hoger dan de Fe Zr = zirkoon** C van de legering met Mn. T Elementen gemerkt met *

behoren tot de zeldzame aardmetalen; met ** tot de overgangs- of transitiemetalen (red.).

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

Beide Fe-substituties op het Mn-subrooster of Mn-substituties op het Fe-subrooster, alsmede een toename in Si-gehalte zijn gunstig

omdat zij tot een afname in ∆ Thys leiden (figuur 3 bovenste figuur). Uit deze trends leiden we af dat een grote ∆Sm gekoppeld aan een kleine ∆Thys kan worden verkregen door het uitbalanceren van de Mn:Feverhouding en de P:Si-verhouding. Bovendien kan TC worden afgestemd door het gelijktijdig veranderen van de Mn:Fe- en P:Si-verhoudingen om zowel een grote ∆Sm en een kleine ∆Thys te behouden. Deze trends gaan ook op voor enigszins niet-stoichiometrische samenstellingen. Door het gelijktijdig veranderen van Mn:Fe- en P:Si-verhoudingen in MnxFe1,95xP1-ySiy samenstellingen kan de werktemperatuur worden geregeld tussen 210 en 430 K voor x = 1,35, y = 0,46 respectievelijk x = 0,66 en y = 0,42, terwijl de overgang steil blijft en de ∆Thys klein (1-1,5 K). De entropie verandert als functie van de temperatuur, afkomstig van magnetische isothermen via de Maxwell-vergelijkingen (vergelijking 2), weergegeven in figuur 3. De absolute waarde van ∆Sm wordt 18 Jkg-1K-1 bij zowel 215 en 350 K, onder een verandering van het magnetisch veld 0-2 T. De piekwaarden zijn relatief stabiel (tussen 12,8-18,3 Jkg-1K-1) in het gehele temperatuurbereik van 220 tot 380 K. Deze waarden zijn ongeveer 4 keer groter dan die van Gd (zie de gegevens in figuur 3) voor instelbare temperaturen. Merk op dat voor hetzelfde effect meer dan tweemaal de waarde van de veldverandering, namelijk 0-5 T, vereist is voor MnFe(P, As), eerder vermeld. Op deze wijze kunnen met algemeen gangbare stoffen veel goedkoper magneten worden toegepast in magnetocalorische koelkasten. Omdat het grote effect over een breed bereik van samenstellingen wordt waargenomen, kan men een net zo grote MCE over een breed temperatuur-interval bereiken door verschillende legeringen met enigszins verschillende samenstel-

MAGNETISCHE KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

lingen in cascade aan te brengen in een actieve magnetische regenerator. Een andere belangrijke parameter om het magnetocalorisch effect te karakteriseren is de adiabatische temperatuurverandering. Van metingen van de soortelijke warmte in een aangelegd magnetische veld leiden we voor Mn1,24Fe0,71P0,46Si0,54 een adiabatische ∆T van ongeveer 3K bij 320 K, bij een veldverandering van 1 T. Dit resultaat komt zeer dicht bij eerdere resultaten met Mn1,1Fe0,9P0,47As0,53 en Gd.

Cassette Fancoils Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van ons uitgebreid leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor ieder klimaatprobleem.

Conclusies Magnetocalorische koeling is een opkomende technologie, de thermodynamische kringloop is vergelijkbaar met de gascompressiekringloop en het aantal koelkastontwerpen neemt snel toe. Dit toenemende aantal ontwerpen weerspiegelt de groeiende belangstelling voor alternatieven voor de huidige dampcompressietechnologie. De tweede belangrijke ontwikkeling is de verbetering van het begrip van magnetocalorische effecten in materialen die een FOMT vertonen zonder symmetrieverandering. Dit maakt het mogelijk dat binnenkort materialen beschikbaar zijn die sterke magnetocalorische effecten vertonen in velden van minder dan 1 T. Hierdoor kunnen deze velden veel goedkoper gegenereerd worden door permanente magneetmaterialen zoals ferriet of AlNiCo. Hierdoor worden commercieel concurrerende warmtepompen toepasbaar. Dit werk maakt deel uit van het Industrial Partnership Program IPP I18 van de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM), Nederland, en medegefinancierd door BASF Future Business.

¹) Verklaring chemische symbolen: zie kader.

Nomenclatuur B R T Sm C M

magnetische inductie (T) molaire gasconstante (8,314 472 J·mol-1·K-1) temperatuur (K) magnetische entropie (J·kg-1·K-1) soortelijke warmte (J·kg-1·K-1) magnetisatie (A·m2·kg-1)

Over de auteurs E. Brück, N.H. Dung, Z.Q. Ou, L. Caron, L. Zhang en K.H.J. Buschow Delft University of Technology, Fundamental Aspects of Materials and Energy, Faculty of Applied Sciences, Delft, NL2629 JB 15, The Netherlands, e.h.bruck@tudelft.nl

skystar sk cassette fancoils De nieuwe SkyStar SK fancoils onderscheiden zich door het zeer moderne design, het lage geluidsniveau en de energiezuinige werking.

De belangrijkste kenmerken: • Compact en zeer modern ontwerp • 11 modellen, 600x600 of 800x800 • Koelvermogen: 1,98-11,1 kW • Verwarmingsvermogen: 2,64-14,0 kW • Tevens leverbaar met EC-ventilatormotor • Cassetteroosters optioneel leverbaar in RAL-kleur naar keuze ennis Maak k ze unit Met de van nd 331 op sta ie a l tal t de ins s r vakbeu ! nberg Harde

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

HOE BELANGRIJK IS EEN DUURZAAM PRODUCT VOOR U ? Intelligente elektronica is belangrijker dan ooit om energie te besparen, kosten te optimaliseren en systeemproductiviteit te verhogen. Daarom heeft Emerson zijn eigen unieke duurzame CoreSense ™-technologie ontwikkeld als een integraal onderdeel van het volledig nieuwe Stream-compressorgamma. CoreSense gebruikt Emersons eigen algoritmes in een combinatie van intelligente en gebruiksvriendelijke diagnose. De elektronische CoreSense-module gebruikt de compressor als een sensor om systeem- en elektrische informatie te monitoren, te vergelijken en te interpreteren. Zo kunnen gebruikers problemen snel en nauwgezet

identificeren, op lokatie of op afstand via een webserver. Dit bespaart kosten door de bedrijfsonderbrekingen en het verlies van voedingswaren terug te dringen en tevens de werkingsgraad en betrouwbaarheid te verhogen.

CoreSense is maar één voorbeeld van Emersons technologische ontwikkelingen die het innovatieve Stream-gamma tot de nieuwe norm voor semi-hermetische compressoren maken. Stream met CoreSense-technologie levert de duurzaamste werking op de markt, zodat u zorgeloos de toekomst tegemoetgaat.

Emerson Climate Technologies, Servicecenter Benelux, Deltakade 7, 5928 PX Venlo, Nederland Web: www.emersonclimate.eu - E-mail: benelux.sales@emerson.com - Tel. nummer: +31 77 324 02 34 Het Emerson Climate Technologies logo is een handelsmerk en dienstmerk van Emerson Electric Co. Emerson Climate Technologies Inc. is een dochteronderneming van Emerson Electric Co. Copeland is een gedeponeerd handelsmerk en Copeland Scroll is een handelsmerk van Emerson Climate Technologies Inc.

E M E R S O N . C O N S I D E R I T S O L V E D ™.

BEDRIJFSBEZOEK Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst ing. Dick Havenaar

Carrier Montluel volop in beweging: investeren in de toekomst! De grootste Europese fabriek van Carrier waar o.a. chillers worden ontworpen en geproduceerd staat in Montluel (omgeving Lyon) in Frankrijk. Hier is ook het laboratorium gevestigd waar nieuwe producten en innovaties worden bedacht en ontworpen. Ook de apparatuur die werkt met de stroomvoorziening in 50Hz uitvoering wordt hier geproduceerd. De fabriek omvat 32.000 m², het laboratorium 4.700 m². Er zijn cica 530 medewerkers in vaste dienst o.a. in de productie en 810 in de commerciële dienstverlening en serviceafdeling. Reden genoeg voor Carrier Airconditioning Benelux BV om met klanten uit België en Nederland dit bolwerk van innovatie op het gebied van AC-techniek te bezoeken.

ohan Vergaelen, General Manager van de Brusselse vestiging, verwoordde het treffend: “Investeren in de toekomst” dat is het motto anno 2013. Vergaelen: “Innovatie, nieuwe technologie, creatieve oplossingen bedenken, kostenbewust en gestructureerd handelen en het leveren van maatwerk in dienstverlening zijn daar onderdelen van en dit allemaal mede gedreven door wetgeving en vanuit respect en zorg voor het milieu.” Ing. Dick van Giezen, Directeur Marketing & Sales Commercial Systems verantwoordelijk voor de verkoop binnen de Benelux, bevestigt dat de focus zal liggen op het gebruikmaken van synergie in de markt om zo de klanten de beste oplossingen te bieden en ook nog op de meest efficiënte manier. De markt in België en Luxemburg wordt vertegenwoordigd door dealers die worden ondersteund door de medewerkers vanuit Brussel. In Nederland gebeurt dit vanuit de hoofdvestiging in Hazerswoude -Rijndijk. “Door gebruik te maken van de expertise van alle Carrier-medewerkers staan we samen sterk,” aldus van Giezen.

Synergie Carrier is niet alleen bekend als wereldmarktleider op het gebied van airconditioning, maar geniet ook grote bekendheid in de koude-

techniek (bedrijfskoeling) met name in de voedingsmiddelensector. Het betreft de inrichting van supermarkten waarbij koelen vriesapparatuur voor het gekoeld en bevroren opslaan van levensmiddelen wordt geleverd en geïnstalleerd. De ontwikkeling in deze sector op het gebied van energie-efficiency en het gebruik van koudemiddelen met lage GWP en de toepassing van natuurlijke koudemiddelen levert veel synergie op. Van Giezen: “Vanuit deze kruisbestuiving van markten productkennis, kunde en ervaring hebben wij veel profijt. Projecten komen meer en meer in de belangstelling te staan en daar spelen wij als systeemintegrator dan op in. Hierdoor kunnen wij de klant een maatwerkoplossing bieden gebaseerd op de nieuwste technieken en ontwikkelde koel-en

vriesapparatuur, koelmachines en AC-apparatuur.”

Carrier potentieel Die toekomst vanuit het potentieel van Carrier werd al zichtbaar tijdens de gehouden presentaties o.a. die van AdvanTE3C, het adviesbureau van Carrier, de rondleidingen door het laboratorium en in de fabriek. Dit artikel omvat een impressie en samenvattingen van een aantal technologische ontwikkelingen en doelstellingen die werden gepresenteerd tijdens dit bedrijfsbezoek.

VRW-systemen Zoals bekend heeft Carrier zich geconcentreerd op de productie van koelmachines voor de productie van koud water als koudedrager dat circulerend in een hydraulisch

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOUDEMIDDELEN RCC Koude & luchtbehandeling

Johan Vergaelen met veel compassie tijdens zijn presentatie over 'investeren in de toekomst'.

systeem zorgt voor de afkoeling van de lucht in fancoil-units en luchtbehandelingskasten. Uitgangspunt van deze keuze is dat het toepassen van een variabel waterdebiet als koudedrager goedkoper en eenvoudiger te regelen is dan de bekende VRF/VRV systemen, die allemaal werken met een in het gebouw, in variabele hoeveelheid, circulerend (HFK-) koudemiddel. Van belang is dat de koudemiddelinhoud van deze VRW -systemen (VRW staat voor Variabel Water Flow) beperkt blijft tot de koudemiddelinhoud van de chiller. En ook dat het koudemiddel zich bevindt op een vast plek namelijk in de chiller zelf en niet verspreid aanwezig is in het gebouw dat wordt geconditioneerd. Vanuit het milieuperspectief is dit ook een groot voordeel. Veelal worden voor de implementatie van de VRW-systemen de Aquasmart chillers ingezet.

Luchtgekoelde chillers Een programma luchtgekoelde chillers met een koelvermogen van 5-1700 kW is beschikbaar, voorzien van scroll- en schroefcompressoren. Tot 750 kW meestal uitgevoerd met scrollcompressoren. Vanaf 150 kW tot 700 kW wordt vaak de 30RB Aquasnap met scrollcompressoren toegepast en vanaf 300 kW tot 1700 kW wordt de serie 30XA Aquaforce met schroefcompressoren ingezet. Nieuw is de serie 30RW/A uitgevoerd met scrollcompressoren met een koelvermogen van 75 KW tot 300 kW. Voor verwarming zijn er luchtgekoelde chillers leverbaar die 600 kW verwarmingsvermogen kunnen leveren.

Watergekoelde chillers Dit programma chillers is beschikbaar met een koelvermogen van 15-1950 kW. Tot 300 kW wordt gebruik gemaakt van scrollcompressoren (serie 30WG/A) en voor de

Koelproces onder controle! Regelventielen Airpurgers Handafsluiters Capacitieve niveauschakelaars

Natuurlijk de beste oplossing +31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

SEPTEMBERS 2013 106 e JAARGANG

KOUDEMIDDELEN Koude & luchtbehandeling RCC

Carrier Aqua Force 30XWV.

grotere vermogens zijn beschikbaar de 30HXC Global Chiller, 30XW/ XWP Aquaforce met schroefcompressoren en ook de series 30XW-V Aquaforce en de nieuwe serie 23XRV, beiden met schroef compressoren en VFD. Voor verwarming zijn er watergekoelde chillers leverbaar die ca. 2000 kW verwarmingsvermogen kunnen leveren.

Euroventcertificatie Alle chillers voldoen aan de eisen die Eurovent heeft opgesteld en worden geleverd met een Eurovent certificaat.

Kwaliteitmanagementsysteem De fabriek in Montluel werkt met een kwaliteitmanagementsysteem QMS & ACE Manual voor de productie van chillers en alle AC-apparatuur. Ook de toeleveranciers produceren en leveren volgens het Quality Supplier Manual, waardoor er een gewaarborgde constante hoge kwaliteit aan producten wordt geleverd. Maandelijks worden er in de fabriek en bij de toeleveranciers audits gehouden om het kwaliteitssysteem te controleren. In de fabriek wordt gewerkt met alle benodigde certificaten en kwalificaties van het personeel zoals PED 97/23/EC en de benodigde Veritas

Modules D +E1 e.d. Ook specifieke modules voor scheepsuitvoering zijn aanwezig.

Markttrends Wereldwijd wordt gezocht naar maatregelen om het energiegebruik en de daarmee samenhangende energiekosten terug te dringen. Zo wordt de levenscyclus van koelmachines geanalyseerd en ook wordt onderzocht op welke wijze het best energie kan worden opgewekt. Voor wat het milieu betreft wordt de CO2 emissie die tijdens de opwekking van energie ontstaat gereduceerd door andere energiebronnen dan fossiele brandstoffen te gebruiken . Het gebruik van hernieuwbare energie opgewekt door wind, zon en biobrandstoffen e.d. staan volop in de belangstelling. Ook aan de vraagkant van energie wordt aandacht besteed door energieneutrale gebouwen te ontwerpen. In combinatie hiermee wordt ook de ‘Trias Energetica’ (een drie-stappenstrategie om een energiezuinig ontwerp te maken) vanzelfsprekend toegepast. Door het invoeren van wet-en regelgeving wordt deze zoektocht naar besparing en vernieuwing gestimuleerd. In dit kader zijn de EPBD/ASHRAE 189, het invoeren van energiepro-

ductcodes, energiecertificaten en energie-labeling instrumenten die dit mede bewerkstelligen. Ook het invoeren van belastingen op het gebruik van bepaalde apparatuur en koudemiddelen wordt door steeds meer overheden ingezet als middel. De airconditioningindustrie en met name Carrier als wereldmarktleider ontwikkelt oplossingen om de efficiëntie van AC-apparatuur en koelmachines steeds maar te verbeteren door bijvoorbeeld de VFD/inverter toe te passen en gebruik te maken van thermodynamische verwarming en warmteterugwinsystemen. Aan de kant van de koudemiddelen wordt onderzocht welke koudemiddelen met een lage GWP waarde en of natuurlijke koudemiddelen kunnen worden ingezet nu de uitfasering van HCFK’s een feit is geworden. Ook wordt onderzocht of betere systeemoplossingen kunnen bijdragen aan de totale energieefficiëntie. Voor de installateurs en hun klanten bieden de energiezuinige HVAC-systemen van Carrier dan ook veel mogelijkheden.

Innovatie Carrier heeft begin dit jaar een mijlpaal bereikt in de toepassing

Brice Maisonnier tijdens zijn instructie voor de fabrieksrondleiding

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOUDEMIDDELEN RCC Koude & luchtbehandeling

gebracht. Ze zijn bijzonder geschikt voor toepassing in gebouwen waar geïnvesteerd wordt in een laag energiegebruik.

Deellast en toerengeregelde schroefcompressor

van duurzame technologie met de oplevering van het 500e CO2OLtec® koelsysteem in de nieuwe supermarkt van Famila in Friesoythe in Duitsland. Door de toepassing van het natuurlijk koudemiddel CO2 voor zowel koelen als verwarmen in deze supermarkt wordt een grote reductie in vergelijking met het koudemiddel R404A (GWP=3000) van de indirecte CO2-uitstoot bereikt. De 500 geleverde CO2OLteckoelsystemen die door heel Europa zijn geïnstalleerd reduceren gezamenlijk een CO2 uitstoot van 137.100 ton, hetgeen overeenkomt met de uitstoot van 37.200 middenklasse automobielen.

Rondleiding fabriek Tijdens de rondleiding onder leiding van Patrick Girot door de fabriek werd inzicht gekregen hoe fancoilunits als serieproduct in een complete lijn worden geproduceerd. De coils en omkastingen worden standaard toegeleverd. De ventilatoren worden zowel in EC als DC toegepast. De externe beschikbare druk voor het type 42GM in EC-uitvoering bedraagt 100/300 Pa. De chillerproductie met ook de productie van de shell-and-tubeverdamper geschikt voor flooded systems met koudemiddel R134a of

SEPTEMBERS 2013 106 e JAARGANG

R410A was indrukwekkend. De samenbouw van verdamper, condensor en compressor(en) in diverse uitvoeringen en configuraties zag er verzorgd uit.

Rondleiding Laboratorium In het laboratorium is een nieuw model hybride fancoilunit ontwikkeld voor plafondmontage. Opvallend is dat deze fancoilunit is voorzien van een verseluchtaansluiting waar mede door gebruik te maken van deels koude buitenlucht hierdoor jaarrond op het energiegebruik kan worden bespaard. De unit is opgebouwd uit een geïsoleerde omkasting met roosters voor inblaas- en retourlucht voorzien van filters en de verseluchtaansluiting, een koeler/heaterblok (voor aansluiting op een koud/warmwater-hydraulisch systeem) voorzien van lekbak en een ventilator die d.m.v. een regelbare spanning kan worden aangestuurd tussen 0 en 10V. Indien de ventilator op vol vermogen draait wordt gebruik gemaakt van inductiewerking van de lucht waardoor volgens de ontwerpers een groot koelvermogen en 50% energie-efficiëntie kan worden bereikt. Deze fancoilunits worden in een aantal pilots getest en daarna op de markt

Ook werd stilgestaan bij de Aquaforce 30XW-V/30XWHV watergekoelde chiller/warmtepomp uitgevoerd met de nieuw ontwikkelde deellast en toerengeregelde schroefcompressoren (Greenspeed). Zoals bekend is het aantal uren dat een koelmachine/warmte-pomp in vollast draait gering. De grootste energiebesparing wordt dan ook gerealiseerd in het gebied waarin de meeste draaiuren worden gemaakt en dat is deellast! Zoals bekend worden schroefcompressoren traploos geregeld door middel van een regelschuif. De door oliedruk gestuurde schuif verkleint het deel van de schroef dat gebruikt wordt voor compressie van het koudemiddel, waardoor het koelvermogen afneemt. De nieuwe serie compressoren maakt hier ook nog steeds gebruik van maar is uitgebreid met een Danfoss (VFD) frequentieregeling voor de compressormotor. De interne Pro Dialog+ regeling zorgt continu voor optimalisatie waardoor een zo hoog mogelijk rendement wordt behaald. Door de frequentie/

Mathieu Verley tijdens zijn presentatie over de toekomstige ontwikkelingen.

KOUDEMIDDELEN Koude & luchtbehandeling RCC

toerental te variëren tussen de 60 en 30Hz neemt de compressormotor minder stroom op wat direct zichtbaar is in het zeer hoge deellastrendement. Ook hoge aanloopstromen komen niet meer voor omdat de compressor op het minimale toerental van de motor start. Deze nieuwe serie 30XWV is voorzien van een 7 inch kleuren touchscreen voor instelling, gebruikersvriendelijke bediening en aflezing van de parameters. Het koudemiddel dat wordt toegepast is R134a. De machine is voorzien van elektronische koudemiddelinspuiting en niveauregeling van de badverdamper (flooded system). De meetresultaten van de testopstelling in het laboratorium werden nauwkeurig in kaart gebracht. Dit type unit is bijzonder compact gebouwd. De machines zijn leverbaar met 1 (koelvermogen 550-990 kW) of 2 (koelvermogen 1100-1750 kW) Carrier (Carlyle-USA) schroefcompressoren. Volgens de ontwerpers is ondanks de geavanceerde uitvoering de prijs bijzonder concurrerend t.o.v. andere systeem-oplossingen.

rt Sho ry ve Deli es Tim

AdvanTE³C AdvanTE³C is Carrier’s denktank en adviesbureau voor klantgerichte oplossingen. Michel Grabon de gedreven directeur van deze divisie is over de doelstelling heel duidelijk. Het gaat om het op tijd inspelen op nieuwe ontwikkelingen die de markt vraagt zoals het realiseren van een behaaglijk binnenklimaat (comfort) met lage energie kosten, bescherming van het milieu, voldoen aan wettelijke regelingen, energie-efficiëntie, het gebruikmaken van de juiste koudemiddelen en voldoen aan de systeemeisen. De toepassingen vinden afzet in datacenters, grote en kleine gebouwen, centrale koude en warmtenetten, hotels, scheepstoepassingen en ziekenhuizen. Michel Grabon bracht een ‘goed nieuws-boodschap’ voor gebouwbeheerders en gebouweigenaren over het terugdringen van het energiegebruik. Een groot kantoorgebouw in Parijs (La Defence) bestaande uit 34 verdiepingen, 142 meter hoog en 58.000 m² oppervlak is luchtzijdig uitgerust met een variabel luchtdistributiesysteem en waterzijdig met een omkeerbaar water/watersysteem met modulaire warmtepompen. De installatie zorgt voor de koud- en warmwatervoorziening voor de technische installaties. Deze efficiënte oplossing voor gebouwen met laag energiegebruik (Low Energy Building Solutions) reduceert het energiegebruik van 100 kWh/m² per jaar met een conventioneel AC-systeem tot 25 kWh/m² per jaar met de energie-efficiënte systeemoplossing, een besparing van 75% per jaar. Andere voorbeelden van systeemverbeteringen werden genoemd zoals de Sixtijnse kapel in Rome, hybride systemen met water als koudemiddel voor het koelen van datacenters waardoor het gebruik van chemische koudemiddelen enorm wordt gereduceerd. Ook de toepassing van PCM’s wordt steeds belangrijker en wordt in het kader van energie-efficiëntie toegevoegd aan de onderzoeken van AdvanTE³C.

Modular. Flexible. Individual. The new GEA Bock Plusbox.

GEA Bock GmbH Benzstr. 7, 72636 Frickenhausen, Germany Phone: +49 7022 945 4-0 Fax: +49 7022 945 4-137 bock@gea.com, www.gea.com, www.bock.de

engineering for a better world

GEA Refrigeration Technologies

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOUDEMIDDELEN RCC Koude & luchtbehandeling

CO2-koelsysteem voor datacenters Ook de toepassing van CO2 als natuurlijk koudemiddel voor het koelen van computerracks is een mooie milieuvriendelijke toepassing met een natuurlijk koudemiddel. CO2 circuleert deels als koudemiddel en koudedrager door het systeem met fancoilunits die in het datacenter staan opgesteld. Hierdoor wordt de in het datacenter circulerende lucht afgekoeld. De verdampte CO2 wordt als gas met de niet verdampte CO2-vloeistof teruggevoerd naar een speciaal hiervoor ontwikkelde koeler die zelf weer wordt gekoeld door een centraal aanwezig koudwatersysteem. Het CO2-systeem met koeler, circulatiepomp met regelen beveiligingsapparatuur wordt geleverd op een compleet samengebouwd stalen frame. De koudemiddelinhoud bedraagt per skid 300 kg. De fancoilunits zijn uitgevoerd met variabel toerental. Bij maximaal toerental leveren deze units een koelvermogen van 20 kW en bij halve snelheid 5 kW. Een datacenter in Parijs functioneert met een dergelijke installatie bijzonder succesvol terwijl er ook een verhoging van het afkoelend vermogen in het datacenter van 1,5 naar 3 kW/m² is gerealiseerd en dat is winst.

Districtkoeling en verwarming Deze vorm van energieopwekking van warmte en koude met bijbeho-

rende distributie komt steeds meer in de belangstelling te staan. Deze grootschalige aanpak is mede interessant doordat het een milieuvriendelijk methode is en ook vanwege de hoge energie-efficiëntie. Het project ‘European City’ waar 5 stuks Aquaforce chillers/warmtepompen met schroefcompressoren, met een verwarmingsvermogen van 4 MW zijn ingezet voor de productie van warmwater van +45°C naar een temperatuur van +70°C is met een jaarlijks gemiddelde COP van 4 hiervan een mooi voorbeeld. Hier wordt een jaarlijkse besparing bereikt van 260.000 US dollar. Serie en parallel schakeling van chillers in samenhang met de te realiseren COP en koelvermogen werd besproken. Meer chillers in

serie geschakeld verbeteren (zoals bekend )de efficiency in grote mate.

Technologische aanpak op korte en lange termijn Mathieu Verley, marketier en productmanager gaf een overzicht van de Europese wetgeving die bepalend is voor de toekomstige ontwikkelingen en beleidsbeslissingen binnen de Europese Carrier organisatie. De EU F-Gassenregeling, de EcoDesign en de EPBDrichtlijn kwamen allemaal voorbij. Van belang is hoe de besluitvorming van de EU F-gassenregeling er straks uit gaat zien voor wat betreft de toe te passen koudemiddelen op korte en lange termijn. Deze F-gassenregeling wordt al vanaf 2006 besproken en geamendeerd

• Water- en luchtzijdig onderhoud • Reiniging, renovatie en optimalisatie • Tot 10 jaar garantie met PoluAl XT ® coating

Warmtewielen zijn niet onze enige specialiteit! T: +31 (0)30 63 44 310 www.blygold.nl

SAVES ENERGY

VESTIGINGEN IN: HOUTEN (HOOFDVESTIGING BLYGOLD NEDERLAND + BLYGOLD LAB) - SCHIPHOL - BEILEN - WEERT

SEPTEMBERS 2013 106 e JAARGANG

KOUDEMIDDELEN Koude & luchtbehandeling RCC

en heeft als doel om de directe CO2-emissie bij een eventuele koudemiddellekkage te reduceren. Het zal een beperking kunnen inhouden in het gebruik en de toepassingen van bepaalde HFK’s. De gedachte dat HFK’s met een lage GWP-waarde nog een bepaalde periode mogen worden toegepast zal wellicht ook de prijs hiervan beïnvloeden. Gesproken is over een reductie van 37% in 2018 en 80% in 2020 en een stevige verplichting voor het gebruik van koudemiddelen met een lage GWP-waarde. De stemming zou naar verwacht in juni 2014 plaatsvinden. De gedachten hierover zijn, dat er waarschijnlijk een algeheel verbod komt, voor toepassing in de HVAC-sector van koudemiddelen met een GWP-waarde >150 per 2020. Het risico bestaat echter dat diverse landen afwijkingen op deze regeling zullen bedingen.

EcoDesign-richtlijn De EcoDesign-richtlijn vergt minimale eisen op het gebied van energie-efficiëntie. Mede hierdoor zullen op basis van de EcoDesign-richtlijn en de Energy-labels de CE-markering opnieuw moeten worden uitgevoerd. Hierdoor wordt de reductie van het energiegebruik een belangrijk onderdeel van de CE-markering voor koelmachines/warmtepompen. Er bestaat voor de warmtepompen een ecolabelbesluit dat op vrijwillige basis tot een vermogen < 100 kW mag worden toegepast. Er bestaat al overeenstemming met het EcoDesign-mandaat voor CE-markering. Voor componenten zoals motoren, ventilatoren, pompen e.d. is de EcoDesignrichtlijn al per 2013 van toepassing. Voor AC-apparatuur < 12 KW koelvermogen geldt Lot 1 en Tier 1 en Tier 2 die per 2013 zijn ingegaan. Chillers/warmtepompen voor de productie van koud- en warm water voor de HVAC-sector vallen onder Lot 6 waar per 2017 Tier 1 en in 2019 Tier 2 zal gelden. Process-chillers vallen onder Lot 1 waarbij ook per 2017 Tier 1 en per 2019 Tier 2 van toepassing is. Voor apparatuur < 400 kW thermisch vermogen geldt Lot 1 en per 2015 is Tier 1 en per 2017 Tier 2 van toepassing.

Toekomstige koudemiddelen Belangrijk is de ontwikkeling op het gebied van de toe te passen koudemiddelen . Er bestaat een classificatie voor koudemiddelen gebaseerd op internationale en EU-normen en -wetten, o.a. vastgelegd in de EN 378, ISOxyz en PED. En voor het installeren geldt de nationale wetgeving. De vraag is in hoeverre brandbare en enigszins brandbare koudemiddelen met een GWP van nul of bijna nul met een uitstekende energie-efficiëntie mogen worden toegepast. In de markt wordt hierover druk gediscussieerd en er zijn tal van voorbeelden beschikbaar waar bijvoorbeeld natuurlijke koudemiddelen zoals koolwaterstoffen, propaan en butaan, CO2 en NH3 en ook de HFO’s kunnen worden toegepast. Op dit moment ziet het er naar uit dat koudemiddelen met extreem lage GWP, die een klein en beperkte brandbare component bevatten door velen als veilig worden beschouwd. Voorbeelden zijn beschikbaar waar het koudemiddel R1234ze en ook R1234yf met succes zijn toegepast. Carrier wacht echter de besluitvorming van de EU-commissie af die dit jaar hierover een besluit zal

nemen en zal in overleg met de leveranciers van koudemiddelen een keuze maken.

Verbeteren lekdichtheid Aandacht zal geschonken worden aan het verbeteren van lekdichtheid en het monitoren op afstand van eventueel optredende lekkages. En ook inzake het reduceren van de koudemiddelinhoud van de systemen zelf worden stappen gezet. Dit geldt ook voor de chillers met centrifugaalcompressoren, schroefcompressoren, scrollcompressoren en voor de toekomstige generatie componenten. Reductie van koudemiddelinhoud is bij Carrier een continu proces. Vanaf 1994 is men hier al mee bezig. Door het wijzigen van het koudemiddel van R22 naar R407C en R410A en bijbehorende nieuwe technologie heeft men bereikt (afhankelijk van het type chiller en koelvermogen) dit terug te brengen tot wel 54% voor de grote chillers en 58% voor de kleine chillers. De huidige luchtgekoelde chillers type 30XA werken met ca. 0,17 kg koudemiddel/kW koelvermogen bij ca. 1600 kW koelvermogen en de watergekoelde chillers type XWV met ca. 0,14 kg koudemiddel/kW koelvermogen, ook bij het genoemde koelvermogen van 1600 kW. Het moge het duidelijk zijn dat Carrier volop bezig is innovaties te ontwikkelingen en zich continu inzet om haar producten en diensten te verbeteren. De onderneming investeert in de toekomst. U ook? Daarom geldt nog steeds: “turn to the experts”. Over de auteur De auteur is voorzitter van de redactieraad van RCC Koude & Luchtbehandeling.

Meer informatie: Carrier Airconditioning Benelux BV Branche Office Nederland Rijndijk 141 – Postbus 151 2394 ZH Hazerswoude Rijndijk T: +31 (0) 71 341 71 11 F: +31 (0) 71 341 41 92 E: info@carrier.nl I: www.carrier.nl Voor België: Bld. Sylvain Dupuislaan 243 BE - 1070 Anderlecht- Brussel / Bruxelles T: +32 (0) 2 523 01 70 F: +32 (0) 2 521 13 53 E: johan.vergaelen@carrier.utc.com I: www.carrier.be

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ADVERTORIAL RCC Koude & luchtbehandeling

Het nieuwe DriPak® NX zakkenfilter van AAF:

Hoge filtratie-efficiëntie en laag energiegebruik AAF heeft een nieuwe generatie DriPak® zakkenfilter gelanceerd in een innovatief, uniek ontwerp. Het zakkenfilter is beschikbaar als DriPak® SX, DriPak® GX en DriPak® NX, met subtiele onderlinge variaties qua materiaal, drukval en werkwijze. De DriPak® NX is voorzien van een nieuw stevig synthetisch filtermateriaal en combineert een hoge filtratie-efficiëntie met een lange levensduur en een zeer laag energiegebruik.

e DriPak® NX is voorzien van speciaal ontworpen, dubbel taps toelopende zakken. Deze leiden de lucht met een continue snelheid door het filter waarbij het unieke AAF-ontwerp resulteert in een gelijkmatig gebruik van het filteroppervlak. Hierdoor verhoogt de filtratie-efficiëntie, wordt meer stof afgevangen en gaat het filter langer mee. Vanwege de evenwichtige verdeling van de luchtstroom en de constante luchtsnelheid heeft de DriPak® NX een gelijkmatige belastingscurve. Dat zorgt, in vergelijking tot zakkenfilters in een traditioneel ontwerp, voor een uitzonderlijk lage drukval en daarmee een zeer gering energiegebruik.

Consistente luchtkwaliteit De DriPak® NX is leverbaar in de filterklassen F7 en F9 en presteert dankzij de mechanische filtratieeigenschappen ruim boven de Minimale Efficiëntie (ME) eisen van de EN779:2012 standaard. Dat komt doordat de prestaties van het hoogefficiënt synthetische medium niet afhankelijk zijn van een elektrostatische lading, met als gevolg een superieur rendement na ontlading. Het DriPak® NX zakkenfilter biedt hierdoor een consistent hoge luchtkwaliteit en is uitermate geschikt voor toepassing als eindfiltratie in algemene luchbe-

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

handelingsystemen, of als voorfiltratie van cleanrooms. De filtratieprestaties van de DriPak® NX zijn onafhankelijk getest en Eurovent gecertificieerd.

Laag energiegebruik Ventilatoren in luchtbehandelingsinstallaties zijn gemiddeld goed voor veertig procent van het totale energiegebruik van gebouwen. En hierbinnen zijn luchtfilters op hun beurt verantwoordelijk voor zo’n 25 procent van de energievraag. Door zijn zeer lage drukval, van slechts 65 Pa voor filterklasse F7 en 120 Pa voor filterklasse F9, biedt het nieuwe DriPak® NX zakkenfilter een belangrijke besparingsmogelijkheid op energiegebruik én energiekosten. De DriPak® NX is dan ook voorzien van een A-label, gebaseerd op de Eurovent Energie Efficiëntie Classificatie. Het zakkenfilter

Het via CFD simulatietechnieken geoptimaliseerde ontwerp resulteert in een zeer laag energieverbruik.

presteert zelfs 35 procent beter dan de grenswaarde die Eurovent voor het A-label heeft gesteld. Dit kan ten opzichte van een ander A-labelfilter al snel enkele tientallen euros per jaar extra schelen. Het nieuwe DriPak® NX zakkenfilter van AAF toont hiermee aan dat een hoge filtratie-efficiëntie en een laag energiegebruik perfect samen gaan.

Meer informatie over de nieuwe DriPak® zakkenfilters van AAF: dripak. aafeurope.com

Meer informatie: AAF Verkoop Nederland Olivier van Noortstraat 2 7825 VD Emmen Tel: +31 591 664466 Fax: +31 591 664477 E-mail: aaf.verkoop@aafeurope.com Internet: dripak.aafeurope.com

Schonere lucht, betere prestaties dripak.aafeurope.com

De DriPak® zakkenfilters verslaan iedere opponent Het is het innovatieve, door AAF ontwikkelde ontwerp dat deze nieuwe generatie luchtfilters doet excelleren. Ze leveren een optimale binnenluchtkwaliteit en overstijgen zelfs de minimale efficiëntie-eis van de nieuwe EN779:2012-normering. Dat is onafhankelijk getest - en gecertificeerd door Eurovent. En zoals het een topper betaamt, vraagt het DriPak®-filter slechts een geringe hoeveelheid energie. Het donkergroene A-label is daarvan het bewijs. Het resultaat is een significant lagere Total Cost of Ownership (TCO).

DriPak® SX

DriPak® GX

DriPak® NX

Als trouwe partner bieden we graag een perfecte oplossing voor al uw luchtkwaliteitsvraagstukken. Daarom zijn er drie varianten: de DriPak® SX, DriPak® GX en DriPak® NX. Ze bieden subtiele onderlinge variaties qua materiaal, drukval en werkwijze. Altijd een passend antwoord dus. Topprestaties leveren. Dat is ons doel bij AAF. Niet alleen in productinnovatie, maar ook organisatorisch, zoals in de productie en de distributie. Die topsportmentaliteit vormt de basis van het partnerschap met onze klanten. Samen met AAF lopen u én uw klanten voorop. Samen leveren we schonere lucht.

aafeurope.com | dripak.aafeurope.com

Streven naar energiebeSparing het hele jaar door!

High Wall Nevada AircoHeater

Een krachtig én zuinig verwarmingsvermogen, zelfs bij vrieskou.

U zal het wel zien bij min tien. WIJ VERKOPEN GEEN HALVE WAARHEDEN Daarom vertellen wij u graag helder waar het op staat. De meeste warmtepompen presteren goed bij bij +7°C. Maar wist u dat onze AircoHeaters bij -10°C opvallend veel warmtevermogen leveren? Slimmer verwarmen is ook een kwestie van slim vergelijken, geen appels met peren dus. WELKOM NIEUWE ERP NORM Sinds 1 januari 2013 geldt het nieuwe ecodesign energieprestatie label SEER/SCOP. Dit houdt rekening met de werkingstijd van de warmtepomp en de wisselende buitentemperaturen over het hele jaar. De verwarmingsprestaties bij lage buitentemperaturen wegen nu door bij de beoordeling van het seizoensrendement. Hier zaten onze AircoHeaters al een tijd op te wachten, want bij min tien laten ze zich extra zien. Wist u dat FUJITSU volgens de nieuwe ERP-richtlijn 28 A+ labels voor ‘verwarmen’ en 32 A++ labels voor ‘koelen’ heeft? Meer weten over deze energie-efficiënte AircoHeaters? Neem contact op met Thercon BV of ThermoNoord.

Thercon BV Storkstraat 23 I 3905 KX Veenendaal Tel.: 0318 54 46 70 I info@thercon.nl

Thermonoord B.V. Tolhûsleane 7 I 8401 GA Gorredijk Tel.: 0513 469 999 I info@thermonoord.nl

www.fujitsuclimate.nl

KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst: ing. Menno van der Hoff en mw. Gertie Arts

Adiabatische koeling: van vooroordeel naar voordeel Adiabatische koeling, ook wel verdampingskoeling genoemd, is een effectief koelconcept, gebaseerd op het koelen van lucht door het laten verdampen van water. De energie die nodig is voor het verdampen, wordt onttrokken aan de lucht. De lucht koelt daardoor af. Dit eeuwenoude principe komt in de natuur veelvuldig voor en ook van toepassingen door de mens zijn al in de oudheid voorbeelden te vinden. Omdat adiabatische koeling bijzonder energiezuinig is, geen koudemiddel gebruikt en een comfortabel werkklimaat als resultaat heeft, staat deze techniek de laatste jaren weer volop in de belangstelling.

e onderscheiden twee methoden van adiabatische koeling: de indirecte adiabatische koeling en de directe adiabatische koeling. Voor beide soorten geldt dat de lucht gekoeld wordt door het verdampen van water. Vuistregel is hierbij dat het verdampen van 1 liter water 0,7 kW verkoeling levert. Verdampingskoeling werkt steeds efficiënter bij toename van de buitentemperatuur. Boven de 30°C kan de lucht 10°C of meer afkoelen hetgeen een zeer effectief koelresultaat oplevert. Zeer hete bedrijfsomstandigheden leiden tot nog betere resultaten. De enige beperking is het vochtgehalte in de lucht.

Indirecte adiabatische koeling Bij indirecte systemen komt de door verdamping gekoelde lucht zelf niet in de ruimte, maar de koude wordt via een wisselaar overgebracht op een andere luchtstroom. Voor deze wat complexe methode wordt gekozen indien de uiteindelijke relatieve vochtigheid van een ruimte kritisch is en de luchtvochtigheid ook niet mag toenemen. Indirecte adiabatische systemen kennen een primair te koelen toevoerlucht en een tweede, secundair bevochtigde proceslucht. Buitenlucht wordt via een warmtewisselaar de te koelen ruimte binnen gevoerd, een ander deel wordt als proceslucht bevochtigd,

weer door de warmtewisselaar gevoerd en afgevoerd naar buiten. Er is nooit sprake van 100% recirculatie omdat de secundaire proceslucht, die meestal deel uitmaakt van de primaire lucht, naar buiten moet worden afgevoerd. Gebruikelijk is dan dat tweederde deel van de primaire luchtstroom nuttig is aan te wenden voor de te koelen ruimte. Eenderde deel gaat weer als secundaire proceslucht naar buiten. De warmtewisselaar is over het algemeen op het dak of in een luchtbehandelingskast geplaatst. De vochtige lucht staat koude af via de warmtewisselaar. Zo kan de primaire lucht koude opnemen zonder zelf vochtig te worden. De koudeoverdracht gaat gepaard met verliezen en ook de dubbele luchtstromen kosten extra energie, door globaal 200 Pa drukverlies in elk van de luchtstromen in de wisselaar. Daarbij komt nog een energiegebruik voor de mechanische afvoerlucht uit de ruimte. Bij

indirecte adiabatische systemen is het wenselijk om het water voor te behandelen of te ontkalken om te voorkomen dat de warmtewisselaar intern snel verkalkt. Het voordeel van indirecte adiabatische koeling is dat een temperatuur nabij het dauwpunt van de lucht kan worden bereikt zonder dat de te koelen lucht vochtiger is geworden. Directe adiabatische koeling In vergelijking met de indirecte adiabatische koeling is een direct adiabatisch koelsysteem een stuk minder complex. De te koelen lucht (over het algemeen buitenlucht) wordt door een met water verzadigd pakket gezogen. Dit pakket is van een materiaal dat veel water kan bevatten zoals cellulose, hout of papier. Een circulatiepomp houdt het medium maximaal vochtig. Op het medium verdampt een deel van het water in de toevoerlucht. De luchtstroom wordt daardoor vochtiger en de temperatuur van de lucht daalt aanzienlijk. De luchtweerstand van het koelmedium is zeer gering, van minder dan 20 Pa tot vrijwel nihil, zodat de ventilator nauwelijks drukverlies ondervindt. Omdat alle lucht wordt gekoeld en er maar één luchtstroom in het principe actief is, kent een directe adiabatische koeling een minimaal energiegebruik (minder dan 1 kW

Dak van de bakkerij voorzien van de ”CoolStream” directe adiabatische koelsystemen.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

kunststofindustrie, expositie- en opslaghallen. Maar tevens is de directe techniek prima inzetbaar voor het langer vers houden van bepaalde soorten fruit en groente waarbij de temperatuur dicht bij de 0 graden gehouden wordt en de luchtvochtigheid nabij de 100%. De vochtbijdrage vormt hier een bijkomend voordeel. Een specifieke toepassing van directe adiabatische systemen in een binnenopstelling is het verhogen van de luchtvochtigheid in de ruimte. Vooral in de wintermaanden en het voorjaar is dit gunstig in bepaalde industriële branches. Ook in datacenters vindt zowel de indirecte als directe adiabatische koeling steeds meer toepassing. Toevoer kanalen met uitblaasroosters van de gekoelde lucht in de bakkerij.

om 10.000 m3/h te koelen). Alle gekoelde lucht wordt ook aangewend voor de te koelen ruimte. Het is doorgaans niet nodig om het water voor te behandelen of te ontkalken. Een toevoertemperatuur nabij de natteboltemperatuur kan worden bereikt. Een nadeel kan zijn dat de toevoerlucht vochtiger is geworden. Maar omdat de koele lucht in de ruimte al weer opwarmt, daalt de relatieve vochtigheid in de ruimte ook snel. Omdat de luchttoevoer voor 100% uit buitenlucht bestaat, blijft de luchtkwaliteit gehandhaafd. Door de toevoer van adiabatisch gekoelde lucht zal er ook een passende afvoer van lucht nodig zijn. De warme lucht wordt over het algemeen op hoog niveau door middel van natuurlijke ventilatoren afgevoerd. Wanneer dit door de omstandigheden niet mogelijk is, kan een mechanische ventilatie worden toegepast.

Toepassingsgebied Adiabatische koeling is bij uitstek geschikt voor het economisch en comfortabel klimatiseren en beheersen van de temperatuur, bij uitstek in grote of hoge ruimten en hallen. Bijvoorbeeld in de metaalindustrie, voedingsmiddelenindustrie,

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

Vooroordelen en voordelen Adiabatische koeling is niet nieuw. Over de hele wereld wordt het toegepast. In Nederland wordt de techniek echter nog relatief weinig gebruikt. Oorzaak hiervan zijn de (voor-)oordelen die de ronde doen. Vooroordelen 1. “Verdampingskoeling werkt niet in het Hollandse klimaat“ De ervaring bij uitgevoerde systemen in de praktijk leert het tegendeel. Dit is wellicht niet verrassend aangezien ook het rekenmodel een goede werking aantoont. Het rekenmodel werd op basis van Meteonorm ontwikkeld. Van een gebouw wordt een waarheidsgetrouwe prognose gegenereerd over de resultaten bij het toepassen van adiabatische koeling. Het resultaat wordt beïnvloed door het weer. Bij vochtig weer is het resultaat geringer. Hier staat tegenover dat hoe warmer het buiten is, hoe hoger het koeleffect (10K ∆ t en meer bij een hittegolf). Dit in tegenstelling tot een compressiekoelsysteem waar bij stijgende buitentemperaturen de prestaties teruglopen. 2. “Werken in een klamme omgeving is niet comfortabel“

Ook hierin leert de praktijk dat dit door de mensen op de werkvloer niet zo wordt ervaren. Ook metingen en toetsing aan de ISO 7730 norm, de norm voor behaaglijkheid op de werkvloer, tonen aan dat het comfort gehandhaafd blijft. 3. “Het effect is gering” Het effect is inderdaad geringer dan bij mechanische koeling bij gematigde omstandigheden. Over het algemeen is in die omstandigheden echter de behoefte ook minder. Bij zeer warme omstandigheden is het effect juist hoger. 4. “Het waterverbruik is enorm hoog” Het waterverbruik is 0,2 tot 0,6 m3 per unit per dag. Nederland heeft als voordeel dat er geen watertekort is. Water kost per m3 ca. 2 € (aankoop + lozing + rioolkosten etc.). De waterkosten zijn dus nog lager dan het al lage energiegebruik en daardoor van geringe invloed op de exploitatiekosten. 5. “Het is zo simpel, het kan niet werken” Door de eeuwen heen heeft de natuur ons de weg gewezen en ons oplossingen geboden die nagenoeg direct vertaald kunnen worden naar systemen waarmee we in een gebouw energie kunnen besparen. Zo laat de olifant ons een effectief staaltje van adiabatische koeling zien. Met zijn slurf zuigt hij tot wel 8 liter water op en spuit dit precies waar hij het hebben wil over zijn lichaam. Naast de directe koeling die dit oplevert, treedt een extra verkoelend effect op. Door de verdamping van het water op zijn huid, zakt de temperatuur namelijk. Simpel? Ja. Maar het toont tegelijkertijd ook aan dat met de inzet van de juiste middelen, hoe eenvoudig ook, een evenwichtige energie- en temperatuurhuishouding mogelijk zijn. Voordelen 1. Duurzaam Het systeem werkt energiezuinig: voor 10.000 m3 gekoelde lucht is

KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

slechts 1 kW elektrisch vermogen nodig bij de directe methode. Wordt adiabatische koeling toegepast in een natuurlijk ventilatieconcept dan kan het te installeren vermogen nog verder naar beneden om toch het zelfde resultaat te bereiken. 2. Geen koudemiddel In plaats van koudemiddel wordt gewoon leidingwater gebruikt. 3. Schone lucht Er wordt altijd met verse (schone) buitenlucht gekoeld. Dit biedt een prettig binnenklimaat. 4. Eenvoud Het is een relatief eenvoudige techniek en heeft daardoor een hoge betrouwbaarheid in het functioneren, weinig onderdelen en is gemakkelijk te onderhouden. 5. Financieel voordeel De Nederlandse overheid erkent adiabatische koeling als een duurzame techniek en heeft deze toegevoegd aan de EIA-lijst (Energie Investerings Aftrek). Wie investeert in adiabatische koeling kan vanaf 2013 gebruik maken van de EIA-regeling. In deze regeling mag men 41,5% van de investeringskosten extra aftrekken van de fiscale winst. Afhankelijk van het belastingpercentage krijgt men uiteindelijk ca. 10% van de investering terug.

Adiabatische koeling en legionella Wetende dat legionella wordt overgebracht door het inademen van waterdamp dat de bacterie bevat, rijst de vraag of koeling gebaseerd op de verdamping van water veilig is. Het antwoord op die vraag is: ja, maar het is wel belangrijk te begrijpen hoe risico’s voorkomen kunnen worden. Zoals iedere op water gebaseerde technologie is het ook voor adiabatische koeling noodzakelijk de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen en zeer zeker ook te zorgen voor een goed onderhoudsprogramma. De

belangrijkste risico’s zijn water gerelateerd ofwel lucht gerelateerd. Water gerelateerd Legionella vermenigvuldigt zich bij temperaturen van tussen de 25o en 50oC. Water is hiermee een belangrijke factor in de controle over de groei van legionella in een systeem. De hoeveelheid bacterie in het watersysteem minimaliseren is de eerste stap in het onder controle houden van het risico op infecties. De waterkwaliteit en temperatuur is van cruciaal belang en moet dan ook goed gemeten, naar behoefte ververst en bewaakt worden met een doeltreffende regeling. Het koelsysteem moet zo ontworpen zijn dat de watertemperatuur onder de 20oC blijft en het moet veiligheidsmechanismen in werking stellen op het moment dat de watertemperatuur boven de 25oC komt. Om regelmatig onderhoud uit te voeren, moet het systeem zo ontworpen zijn dat inspectie eenvoudig uitgevoerd kan worden. Wanneer normaal leidingwater gebruikt wordt en bovendien het systeem dagelijks een grondige droogcyclus verplicht uitvoert dat alle legionellabacteriën doodt en het waterleidingwerk naar de toestellen bij stilstand periodiek automatisch doorspoelt is de kans op besmetting al vrijwel uitgesloten. Lucht gerelateerd Dit betreft het risico om de legionellabacterie in te ademen als het koelsysteem water bevat dat de bacterie draagt. Dit kan op drie manieren voorkomen worden. Allereerst door het systeem zo te ontwerpen dat het enkel macrodruppels produceert die groter dan 5µm zijn middels verstuiving. Een riskante manier aangezien er ook altijd microdruppels gecreëerd zullen worden. Een tweede manier is door de vorming van druppels te voorkomen met behulp van een nat absorptiemedium. Een gebruikelijke methode. Wel is hierbij het type ventilator dat gebruikt wordt van belang. Axiaal zuigende ventilato-

ren zorgen voor een gelijkmatige luchtverdeling over het nabije natte absorptiemateriaal en leveren daarmee een effectievere bescherming in vergelijking met de grote centrifugaalventilatoren. De luchtsnelheid over het medium mag nimmer een maximum snelheid overschrijden van 1,7 m/s. De laatste manier is het accepteren van microdruppels, maar besmetting voorkomen door het locaal desinfecteren van het water, bijvoorbeeld met UV licht. Een goede oplossing die echter extra installatiekosten en operationele kosten met zich mee kan brengen.

Wat is een veilig systeem? Wie wil weten wat een veilig systeem is, kan als eerste controleren welke hygiënetests een systeem succesvol heeft doorstaan en welke certificering het systeem heeft. Het Duitse VDI 6022 certificaat geeft bijvoorbeeld een breed beeld dat niet alleen legionella betreft, maar ook E.coli en andere hygiëneaspecten van luchtbehandelingssystemen. VDI certificaten worden uitgegeven door de Duitse Associatie van Ingenieurs dat internationaal erkend wordt als de standaard.

Adiabatische koeling en/ of mechanische koeling? Indien een adiabatische koeling met een mechanische koeling vergeleken wordt is er een essentieel verschil, afhankelijk van het gekozen adiabatische principe, direct of indirect. Doordat de indirecte methode geen vochttoename in de primaire luchtstroom kent, is deze als voorschakeling in te zetten gecombineerd met een mechanische koeling. De indirecte adiabaat koelt eerst buitenlucht voor, de mechanische koeling kan dan geringer in capaciteit zijn, nakoelen en ook nog ontvochtigen. Samen leveren ze lagere exploitatiekosten maar wel een uitgebreidere en zeker een complexere installatie op. De directe methode wordt steeds vaker in plaats van een mechani-

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

sche koeling gekozen. Hier kan de adiabaat een voorschakeling of een aanvulling zijn voor een al bestaande ventilatie-installatie en kan tegen nog lagere exploitatiekosten, vooral voor grote ruimten, de meest geschikte keuze zijn voor het beheersen van de ruimtetemperatuur, zeker onder zomerse omstandigheden. Deze methode kent de laagste investeringskosten met behoud van de eenvoud. De directe adiabaat wordt tot slot ook wel eens als voorschakeling voor condensors van koelinstallaties ingezet.

Conclusie

schakeling dienen voor een mechanische koeling. De directe variant kent een grote mate van eenvoud, zeer lage exploitatiekosten en wordt steeds vaker als alternatief voor een conventionele mechanische koeling ingezet. De vooroordelen zijn omgezet in voordelen. Adiabatische koeling is ook in ons klimaat geschikt om prettige condities te waarborgen, voor vele toepassingen en ruimten. Met alleen water als koudemiddel en een goed, veilig ontwerp, is het een duurzame volwassen techniek geworden die door de EIA regeling ook financieel wordt gestimuleerd.

Adiabatische koeling is een natuurlijke, veilige en energiebesparende methode van het moderne koelen. De techniek werkt met voornamelijk verse buitenlucht. De indirecte variant bevochtigt de primaire luchtstroom niet en kan als voor-

Over de auteurs Ing. Menno van der Hoff is Product Manager HVAC bij Colt International BV en lid van de werkgroep kans van de NVKL. Mw. Gertie Arts is Manager Marke-

ting Communication bij Colt International BV Alle foto’s hebben betrekking op de Bakkerij La Lorraine, Ninove, Vlaanderen.

Meer informatie: Colt International BV Postbus 29 NL 5430 AA Cuijk Korte Oijen 4 NL 5433 NE Katwijk (NB) T: +31 - (0)485 399 999 F: +31 - (0)485 399 850 E: info@coltinfo.nl I: www.coltinfo.nl

REINIGEN, RECONDITIONEREN EN CONSERVEREN VAN KLIMAATTECHNISCHE INSTALLATIES

Luchtbehandelingsinstallaties Conpro reinigt en reviseert luchtbehandelingsinstallaties, past levensduurverlengend onderhoud toe en vervangt diverse onderdelen. Zo bent u verzekerd van goed totaalonderhoud met een schoon resultaat.

Antibacterieel Levensduurverlengend Optimalisatie Alternatief voor vervangen

PROGREEN® A-MIX

Oppervlaktebehandeling voor lamellenbatterijen

Kijk voor meer informatie op: WWW.CONPRO.NL Bunsenstraat 90 | 3316 GC Dordrecht | T 078 - 621 38 51

Conpro adv Luchtbehandeling.indd 1

SEPTEMBER 2013 106 e JAARGANG

12-10-2010 13:17:55

“Versheid en kwaliteit voor landbouwproducten” Beste lezer, De juiste koeling voor groenten en fruit is van cruciaal belang om de versheid te behouden en een lange houdbaarheid te garanderen. Daarom wordt de Güntner Agrikühler in twee varianten geleverd: als large-surfaceuitvoering, speciaal bedoeld voor installaties met directe verdamping en voor gebruik bij gemiddelde temperatuurverschillen; en als high-efficiency-uitvoering, speciaal bedoeld voor installaties met water-glycolmengsel en energie geoptimaliseerd gebruik bij kleine temperatuurverschillen. Güntner Benelux Weteringpad 62 Postfach 289 3760 AG Soest NETHERLANDS

Voordelen van de luchtkoeler Agri (GACA): - Lage ontvochtiging dankzij geoptimaliseerde warmtewisselaar voor kleine ΔT - Blazende ventilatoren - Gelijkmatige verdeling van de lucht dankzij de luchtgeleidingslamellen - Max. luchtcirculatie - Geringe afmetingen voor meer opslagruimte - Eenvoudig te reinigen dankzij neerklapbare lekbak en warmteplaat - Tot 7 ventilatoren (Ø 400/450/500/630/710 mm) - Voor HFKW of glycol

Tel.: +31 35 6032588 www.guentner.eu

Competent. Betrouwbaar. Persoonlijk.

Frisse lucht uit schone slangen AA Service & Onderhoud, een zusteronderneming van KE FIBERTEC is dé specialist als het gaat om onderhoud en de reiniging van textiele luchtverdeelslangen Reinigen met uniek wasprocedé AA Service & Onderhoud kan hierdoor de textiele luchtverdeelslangen op een adequate manier reinigen, waardoor zaken als ‘krimp’ en aantasting van de brandveiligheid worden uitgesloten. Demontage en montage Ook hiervoor is AA Service & Onderhoud voor u de juiste partner. Door ons landelijk verspreid netwerk kunnen wij direct de noodzakelijke werkzaamheden uitvoeren. Reparaties en aanpassingen In haar eigen atelier verzorgt AA Service & Onderhoud de noodzakelijk reparaties en de eventuele gewenste aanpassingen.

Meer weten over onderhoud en reiniging van textiele luchtverdeelslangen?

Ga naar: www.ke-fibertec.nl

VAKBEURS ENERGIE 2013 Koude & luchtbehandeling RCC

Vakbeurs Energie 2013:

Energiebesparen is noodzakelijk en loont Energie, van 24 t/m 26 september in Brabanthallen â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch, is de enige nationale B2B-beurs gericht op energiebesparing en duurzame energie in de bouw en de industrie.

e vakbeurs Energie is de wegwijzer om optimaal te besparen. De beurs is gericht op energietransitie in de praktijk, energiebesparing en duurzame energie in de bouw en industrie. Onderwerpen die aan de orde komen zijn zonne-energie en zonnewarmte, duurzaam bouwen, biomassa, windenergie, energielabels, decentrale energieopwekking, energiebesparing en inkoop van energie in de industrie en mobiliteit. Energie besparen is noodzakelijk en loont. Op Energie 2013 kan advies worden ingewonnen, kunnen condities worden vergeleken en kan worden kennis gemaakt met nieuwe oplossingen. Alles om te komen tot een betrouwbare, voordelige energielevering en een optimale

verbruiksbesparing. Het aanbod loopt uiteen van duurzaam bouwen tot biomassa en van windenergie tot decentrale energie. Naast een breed exposantenaanbod, biedt Energie 2013 een uitgebreid inhoudelijk programma vol workshops, congressen en lezingen. Zo zijn er specifieke congressen over windenergie, energie in gebouwen en intelligente grids. Andere onderdelen van de beurs zijn een Oost-Nederland Energieplein, een Milieulaan en een Stoomplatform. Gelijktijdig met Energie vinden het Solar Event en het PassiefBouwen Event plaats.

Solar Event (hal 3) Het splinternieuwe Solar Event wordt georganiseerd in samenwerking met partners Holland Solar,

WEG NSE GELE OUD E EN tE Poor

Geldautomaat Servicebalie

Hal 4

Diezehal

Langstraathal

Peelhal

Poor

Centrale Entree

Hal 3

Hal 5

PassiefBouwen (hal 4) Tijdens Energie 2013 vindt voor de tweede keer het PassiefBouwen Event plaats, de vakbeurs volledig gewijd aan passief bouwen. Of het nu om nieuwbouw of renovatie gaat, een bedrijfspand of een particuliere woning: hier vindt u alles wat u nodig heeft om passief te bouwen. Van ontwerp tot realisatie, van financiering tot bouwmaterialen. Maak uw keuze uit zoâ&#x20AC;&#x2122;n 45 praktijkgerichte workshops, laat u informeren door gerenommeerde adviseurs en bekijk de nieuwste producten.

Gratis toegang Toegang tot Energie 2013 is gratis na registratie via de website www. energievakbeurs.nl. U heeft tevens gratis toegang tot het Solar Event en het PassiefBouwen Event. Energie 2013 vindt plaats gelijktijdig met het vakevent Veilig Werkt Beter 2013 (hal 5).

P3a Stadsentree

P3b

Solarplaza en Solliance. Het aanbod beslaat een breed spectrum aan oplossingen op het gebied van zonne-energie, van opwekking en opslag tot financiering en specifieke toepassingen. In een uitgebreide reeks workshops, lezingen en rondetafeldiscussies spijkert u uw kennis en kunde bij.

Entree B Entree

Vergader- en Congrescentrum

Hal 2

Hertogzaal

Openingstijden

Kempenhal

Hal 6

Baroniehal

Entree E

Hal 1

VAK E

Carrouselbar

VAK D

VAK C

Brabanthal Paradezaal

Entree A

DIEZ EKA DE Poor

P6 Poor

ADE

Hoofdpo

ort A

DIEZEK

VAK B

VAK A

Poort F

Boschzaal

Dinsdag 24 en woensdag 25 september van 10.00 uur tot 18.00 uur. Donderdag 26 september van 10.00 uur tot 17.00 uur. Meer informatie is te vinden via www.energievakbeurs.nl. Tweet mee via #energievakbeurs #solarevent2013 en #pbe2013.

106 e JAARGANG SEPTEMBER 2013

ColdClimate

Gorinchem 23 en 24 januari 2014 Openingstijden 23 januari 2014 10.00 - 18.00 uur 24 januari 2014 12.00 - 20.00 uur

HĂŠt vakevenement voor airconditioning, luchtbehandeling en koudetechniek

Meer dan een vakbeurs Exposanten kunnen samen met relaties gebruik maken van een VIP arrangement bestaande uit een spetterende dinershow en een soiree.

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80

I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl

Ons evenement. UW MOMENT.

and in Bezoek onze st hal 3, nr. 323 mber 2013 10 t/m 12 septe and in Bezoek onze st hal 1, nr. C041 tember 2013 24 t/m 26 sep

CFL - ComfortPlafond unit

KG TOP in Hygiëne uitvoering CKL - ComfortCompact unit

Wolf KG TOP dakcentrale met koudetechniek, verwarmingsketel en regeltechniek

Luchtbehandeling en ventilatie in de meest efficiënte vorm. Gezocht accountmanager Zuid-West of Zuid-Oost Nederland, zie voor meer informatie onze website. Het merk voor energiesystemen www.wolf-energiesystemen.nl

Wolf Energiesystemen, Eckertstraat 18A – 8263 CB KAMPEN, Tel. (038) 333 5086, info@wolf-energiesystemen.nl

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

PLUS kiest voor Performax LT/R407F Jos en Wilma arts zijn één van de eerste supermarkteigenaren van nederland die gekozen hebben voor een klimaatsysteem met als koudemiddel Performax LT/r407F van Climalife, ontwikkeld door Honeywell. Eind vorig jaar openden zij hun prachtig nieuwe Plus Supermarkt te Landgraaf. Het bedrijf is springlevend en telt liefst 102 werknemers. De partner van de familie arts en de supermarktketen Plus is Fri-Jado B.V. Fri-Jado ontwikkelde in Landgraaf een booster koel/vriessysteem. Dit systeem heeft de afgelopen vijftien jaar zijn sporen verdiend in de nederlandse supermarkten. De vriescompressoren werken bij een verdampingstemperatuur van –33°C. De persdruk van de vriescompressoren worden aangezogen door de koelcompressoren bij een zuigtempe-

Koelen middelen

ratuur van –9°C. De persdruk van de koelcompressoren varieert afhankelijk van de omgevingstemperatuur tussen de 19°C en 42°C. De vloeistof uit het vloeistofvat naar de koelen vriesobjecten wordt in de platenwarmtewisselaar afgekoeld naar ongeveer 8°C. Het grote voordeel van de boosterconfiguratie bij toepassing met Performax LT/ r407F van Climalife is dat de persgastemperatuur niet te hoog wordt. Dit zorgt voor minder drukverschil en daardoor minder slijtage en dus een langere levensduur en lagere ‘lifecyclecosts’ voor de familie arts. naast deze gunstige energierekening is het nieuwe klimaatsysteem ook nog eens een uitstekende oplossing voor het naderende F-gassenvoorstel. Dit voorstel houdt in dat koudemiddelen met een gWP-waarde van boven de 2500 uitgefaseerd worden. De gWP van Performax LT/407F is 1824. Meer informatie: www.climalife.dehon.com.

erde e d n a r a geg ing! De enigteermijn-oploss lange-

Propaan-chillers Propaan-warmtepompen l Propaan/CO2-cascade systemen l CO2-transkritische systemen l NH3-compressorpackages l NH3-chillers l l

Cool Green Solutions BV -poorstraat S 10 - 4431‘s-Gravenpolder NK The - Netherlands M: info@coolgreensolutions.nl T:- +31(0) 113 - 22 28 33

SEPTEMBER 2013 106 e Jaargang

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Onderhoud luchtverdeelslangen BLT Luchttechniek staat bekent om haar geavanceerde luchtverdeelsystemen met Euro air luchtverdeelslangen. Wat minder bekent is dat ook het onderhoud van luchtverdeelslangen ten opzichte van het onderhoud van kanaalwerk zeer eenvoudig is. Bovendien zorgt regelmatig onderhoud voor een lager energieverbruik en een constante optimale luchtverdeling. Tijd voor onderhoud? Met behulp van onze meetapparatuur kunnen wij u direct vertellen of reiniging van de luchtverdeelslangen nodig is. BLT Luchttechniek heeft hiervoor haar eigen reinigingsservice. Het totale reinigingsproces wordt door ons verzorgd. Demontage, reiniging met onze eigen professionele machines en hermontage neemt maar

enkele dagen in beslag. Ook opslag van reserve-luchtverdeelslangen is mogelijk. De uitvoering van het onderhoud gaat altijd in overleg met de klant. Speciale wensen zoals uitvoering in het weekend of avonduren worden waar mogelijk gehonoreerd. Wij zoeken samen met u naar de beste oplossing! Meer informatie: info@bltluchttechniek.nl

ProFit click & drill met gatzaag voor diepere gaten Voorjaar 2012 introduceerde ProFit het Click & DrillTM systeem dat de gatzaaghouder overbodig maakt. Het assortiment is recent uitgebreid met de MPL gatzaag (MultiPurpose Long), die een zaagdiepte bereikt van 152 mm. Hiermee kan in enkele seconden een gat worden gemaakt in een dikke houten balk of baksteen. Tot nu toe was er geen oplossing om in een keer snel door een dikke houten balk te zagen. Met de MPL gatzaag met hardmetalen tanden kan dit wel. Ook maakt hij in een keer een gat in een baksteen, waarmee de gatzaag het veel goedkopere alternatief is geworden van de diamantzaag. De MPL

gatzaag heeft een lengte van 165 mm, met een diameter van 32 mm tot en met 210 mm. Eerst wordt voorgeboord met een 200 mm lange hout- of steenboor (10 mm). nadat de geleidepen met gatzaag in het centreergat is gestoken, wordt het gat geboord. De gatzaag is te gebruiken in hardhout, hout en aanverwante materialen zoals mdf, spaanplaat en in steensoorten als gipsbeton, baksteen, wandtegels en kunststof. De gatzaag werkt drie keer langer en vijf keer sneller dan de gemiddelde bimetaal gatzaag. Meer informatie op www.profitholesaw.com of voor demo video’s op www.youtube.com/ profitholesaw.

Wolf Energiesystemen KG TOP dakcentrale Wolf Energiesystemen introduceert met de Kg TOP dakcentrale een totaal oplossing, welke op maat wordt samengesteld. De dakcentrale kan bestaan uit een luchtbehandelingskast, koudetechniek, verwarmingsketels, zonne-energiesysteem, warmtepompen en regeltechniek. alle toegepaste componenten, zoals de ketels worden door Wolf zelf geproduceerd, waardoor een totaal oplossing uit één hand wordt aangeboden. alle leidingen en bekabeling in de dakcentrale worden door Wolf verzorgd en indien gewenst kan dit op locatie worden uitgevoerd. Bij het ontwerp van de unit

wordt in het bijzonder aandacht gegeven aan een zo laag mogelijk energiegebruik en bereikbaarheid van de componenten voor servicedoeleinden. De regeling is standaard voorzien van een display en kan indien gewenst uitgevoerd worden met een 10,4” touchscreen of communicatiemodule voor BaCnet, ModBus of Lonworks. als alternatief kan gekozen worden voor een Ethernetmodule (webserver), waarmee de unit via een PC lokaal of op afstand kan worden bediend. Meer informatie: info@wolf-energiesystemen. nl of www.wolf-energiesystemen.nl

106 e Jaargang SEPTEMBER 2013

Expertisecentrum Koudetechniek

Dé praktijkopleider voor Warm & Koud 80% praktijk 20% theor ie

Schr ijf je

direct in!

Aanbod praktijktrainingen NIEUW • Warmtepompen van monteur tot

• NIEUW • • •

Trainen bij PTC is altijd écht! +

PTC+ Zandlaan 29 6717 LN Ede

ontwerper Training F-gassen 1 t/m 4 Training F-gassen 1 (versneld traject) Elektrisch Schakelen Meten aan regelorganen & regelsystemen

• Veilig werken met Natuurlijke

Koudemiddelen Bekijk onze trainingen op www.ptcplus.com, Expertisecentrum Koudetechniek of bel voor meer informatie 06 20 01 24 56.

Eén platform Meerdere opties Ons nieuw aanbod lijncomponenten voor industriële koeling – SVL Flexline™ – is gebaseerd op het succesvolle modulaire concept van de ICF- en ICV-ventielen uit de Flexline™-familie. Flexibiliteit is het sleutelwoord.

Dankzij een gemeenschappelijke behuizing (haaks of recht) kunnen de modules van het SVL-platform vijf verschillende functies vervullen.

60% minder voorraad

dankzij de flexibiliteit van de platformproducten met één specificatie.

Eén specificatie

voor het volledige platform. Goedgekeurd voor -60 °C tot +150 °C (-76 °F tot +302 °F), tot 52 bar (754 psi) en geschikt voor alle koelmiddelen, ook CO2.

www.koeltechniek.danfoss.nl

FlexlineTM

De beste service met één druk op de knop.

LG introduceert de LG Service App. Volledig in Nederland ontwikkeld voor onze service professionals. Vanaf nu kunt u uw klanten nog makkelijker en sneller van dienst zijn.

bespaart u en uw klanten tijd en het biedt de zekerheid dat u met LG altijd

Met de LG Service App. Gemaakt voor én in samenwerking met

de juiste service kunt aanbieden. Maak er direct gebruik van. Installeer

Nederlandse service professionals. In een paar eenvoudige stappen

de app op uw android toestel of iPhone en vraag de activeringscode aan

heeft uw service medewerker een diagnose en oplossing in handen. Dat

bij de LG servicedienst: 020 - 456 32 82. It’s all possible.