Vakblad Arbo - Nummer mei 2020

5 2020

VAKBLAD OVER VEILIG EN GEZOND WERKEN

iks mentaal pensioen COVI - -crisis, e juridisc e niet onverwac t t uiswerken toc paniek regels op n rij

001-001_ARB05_CVR.indd 1

Pla ful work design: de medewerker aan zet

20-04-20 08:07

Arbo

Actualiteitendag 23 juni 2020 BCN Utrecht

In 1 dag bij over alle arbo onderwerpen Op de Arbo Actualiteitendag praten we u in een dag bij over dé relevante arbojurisprudentie en onderwerpen. Er wordt nu ook daadwerkelijk gehandhaafd op de wijzigingen in de nieuwe Arbowet.

Cruciaal om alle wijzigingen juist door te voeren Boetes kunnen hoog oplopen indien de arbo-zaken niet op orde zijn. De eerste resultaten zijn zichtbaar. Waar lopen organisaties nu tegenaan? Wat kan beter en wat kan anders?

Aandachtspunten Tijdens interactieve workshops gaan gerenommeerde sprekers in op: De veranderende rol van de bedrijfsarts De (versterkte) rol van de or en de Arbowet Taakdelegatie en eigen regie Aansprakelijkheid bij arbeidsongevallen en beroepsziekten Helder, interactief en direct toepasbaar in uw praktijk Onze sprekers geven u aan de hand van praktische voorbeelden inzicht in alle ontwikkelingen op het gebied van arbeidsomstandigheden. U hoort wat de vernieuwde Arbowet voor uw situatie betekent en hoe u deze kunt gebruiken bij het realiseren van een zorgvuldig arbobeleid.

Meer informatie en inschrijven:

actualiteitendag.arbo-online.nl Arbo Actualiteitendag 2020 210x297.indd 1 002-044_ARB05_ADV.indd 2

17-02-20 08:08 09:27 20-04-20

olo on A

A AR R

R

GA

A

A

A

G

A

R

R

A

A

e zi n ver arrende i den an de ene kan is he leven bes saai elen van ons erken nog s eeds vanui huis en so ial dis an ing is he devies een ollega s geen e en es ver aardagen zonder gas en en ga zo aar door

R

A

R

A

R

RAA

R

A

A AG R

R G

G

0 5

42

AA

R

A R

44

2400

A

A

RA

0

5 40

A 254 4 4 50

2 50

AG

RG

20 A

A

5

aar i de R

R AAR

R

4 52

nderzi ds iedere dag is eer anders e kunnen nie voorui ki ken en orden ge lee d door de adviezen van deskundigen e oe en ons s eeds eer snel aanpas sen aan andere o s andigheden Da verg nogal a van ons ls ik via de ele oon arbopro essionals spreek over hun on a e erkne ers en klan en dan varieer da van geen on a o lange video alls o bezoeken e e er a s and aar he kan haas nie anders dan da e inder zi h hebben op de erk vloer en de erkne ers dus inder goed kunnen onders eunen oor bi na ieder een zi n de arbeidso s andigheden ver anderd Da kan zorgen voor s ress door bi voorbeeld verveling einig be eging personeels ekor en sle h e on en ra ie ogeli kheden sle h e h gi ne o gebrek aan bes her ings iddelen n de aren deze risi o s op deze anier nie opgeno en n e lopen nu nie even de erkvoer op e ko aan op zorgvuldig a egen op a s and en snel s hakelen oe dan rnold akker gee aan da erkne ers zel een hoop kun nen doen e pas e aken aan zoda e bi voorbeeld e erk vanui huis kun ui voeren n als e s eun il dan oe e on a zoeken iddels een video all aar nie iedereen luk da en derde van de ensen in prak is he beroepen voel zi h onveilig op de erkvloer door he oronavirus i geven aan da de erkgever geen goede aa regelen re o hen e bes her en zo bli k ui onderzoek van he De nspe ie s el zi h erughoudend op en s hree o nu oe einig boe es ui voor bedri ven die erkne ers nie goed bes her en egen he oronavirus op de erk vloer a kan een arbo un ionaris e deze veranderende arbeidsrisi o s eel veel De aarde van u un ie is in deze i d gro er dan ooi an der eek an uli k roene eg geven in di nu er he advies a ui van gedegen veiligheids anage en en gebruik bekende e hnieken op een e ibele anier opeli k kri g u ook nu de rui e en aak u on a e de erkvloer en he anage en Da voorko da organisa ies als de adrenaline is gezak e aken kri gen e de groo s halige nega ieve gezond heidse e en van deze periode reven ie nu aak s raks eer ops ar en voor iedereen akkeli ker

a ueline oos en hoo dreda eur

arbo 5 | 2020

003-003_ARB05_COL_RED.indd 3

20-04-20 10:17

In oud

Help, een witte zwaan

e li k

iss hien o de O D

risis ui he nie s ko

aar he s enario s aa o h al a ionale isi obeoordeling Door Dol van der eek

oen van

uli k

eer dan ien aar in de iks la k

op

an dus

roene eg

Een gunst is geen rec t

Door de orona risis is huis erken ge orden van de

oe zi he dan

in o

e de veran

eer de regel oordeli kheid

erkgever De regels voor huis erk op een ri

Door ob oor

ijner werken

evlogenheid

hoe breng e die o s and

ork design is he eigen ini ia ie ke de orona risis

oe u ook u

sa

ooi

i pla ul an i dens

en erking ra en

Door e er assenier

Samen antwoorden zoeken

oe kri g e die ui geblus e eer

arige he ru k hau eur

e een goed gevoel naar zi n

a nodig is o

he vi ale vak

erk

nal seer

ans hap op e krikken

Door on ennink

4 arbo 5 | 2020

004-005_ARB05_INH.indd 4

20-04-20 08:11

arbo Verder in dit nummer

Iedere maand rending

Grip op keuzes e e ibel kunnen aanpassen in onze d na sa

enleving vraag o

keuzes

n die leiden en

ieu s en

aken van goede

eer o nieu e goede keuzes

Ga tcolu

ar el al

en in i

O een verdrag aan over ge eld

ida ie op he

erk

gendergerela eerd ge eld

e spe iale o us op ai

ering door de

overheid help bi de aanpak van onge ens gedrag Door lie uiper

en bedri kan be er goed voorbereid zi n op alle

aal ko

aar op

elke

kan een arbopro essional daaraan bi dragen arinka de

roo

a er

ki ken Da beken hoog i d

voor een goed rou beleid Door

olu a

n

ara Onos olu

n

an der olk

Tijd voor een rouwbeleid bi rou

a ari

ag ik de hond ui la en

iet dubbel de dupe de

n

r hur anders a et

orig aar na

ee s

gezondheidsvaardigheden

an die zi n belangri k bi he Door u ger al

is he

anier

uri

rudentie

ob oor ngeval ollenleed roducten edia leidingen

arbo 5 | 2020 5

004-005_ARB05_INH.indd 5

20-04-20 08:11

Zeer subjectief en voor discussie vatbaar selecteert de redactie iedere maand ig lig ts op et gebied van veilig eid en gezond eid

rending in arbo ort nieuws Vertrouwenspersoon wettelijk verplic t

u reiziger beboet

Elke werknemer krijgt et wettelijk rec t om een vertrouwenspersoon te raad-

In Blerick eeft de politie een bus van

plegen

de weg ge aald waar te veel mensen in

at is de strekking van et initiatief-wetsvoorstel van amerlid Wim- an

Renkema van GroenLinks

zaten

e inzittenden konden zo geen

, meter afstand van elkaar ouden

Het wetsvoorstel is ook bedoeld om de positie van de vertrouwenspersoon in de organisatie te versterken. Het voorstel draagt daarmee bij aan het terugdringen van ongewenst gedrag op de werkvloer. Daarnaast helpt het om een veilige werkomgeving voor alle werknemers te creëren.

Ook wordt de positie van de vertrouwenspersoon met dit wetsvoorstel beter beschermd, verwacht Renkema.

Als het wetsvoorstel wet wordt, kan dit betekenen dat werkgevers in de toekomst verplicht zijn een vertrouwenspersoon aan te stellen. Dat kunnen een of meerdere werknemers zijn in dienst bij de werkgever (interne vertrouwenspersonen). Maar het kan ook gaan om een extern vertrouwenspersoon die bedrijven inhuren.

De Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen (LVV) pleitte eind 2018 al voor verplichtstelling van vertrouwenspersoon bij bedrijven en organisaties met meer dan 50 werknemers. En voor wettelijke verankering van hun positie. Volgens de belangenvereniging heeft een op de zes werknemers last van pestende of opdringerige collega’s. Dan gaat het om ruim 1,2 miljoen mensen in Nederland.

Iedereen in de bus kreeg een boete van 399 euro, ook de chauffeur. In de bus zaten arbeidsmigranten in dienst van een uitzendbureau. De reis was met twee bussen gepland, maar een was er gestrand. De eigenaar van het uitzendbureau betaalt alle boetes.

nvoorzichtig it controles bij

dat de bedrijven meer moeten doen om werknemers te besc ermen tegen de gevaren van straling

De Inspectie SZW constateerde 34 overtredingen. RI&E’s voldoen niet aan de vereisten en baggeraars houden de deskundigheid van hun werknemers niet altijd voldoende op peil. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Zo bedraagt het totaal aantal geconstateerde overtredingen de helft van dat van zes jaar geleden. Ook zijn vergunningen nu op orde.

oete o

dood door chaar

Het Openbaar

Week van de RI&E Van

tot

juni

uitgesteld

staat de e Week van de RI&E gepland Gezien de uidige

maatregelen rondom COVI -

en de onduidelijk eid over et verdere verloop,

eeft Steunpunt RI&E besloten de Week van de RI&E uit te stellen

De Week van de RI&E is een initiatief van het Steunpunt RI&E om extra aandacht te vragen voor veilig en gezond werken. De basis daarbij is de risico-inventarisatie en -evaluatie. Het Steunpunt doet dit in samenwerking met de sociale partners. Tijdens de Week van de RI&E bundelen brancheorganisaties, opleiders, arbodiensten en andere intermediairs hun krachten. Met speciale activiteiten

iscussieer mee in de linkedIn-groep vakblad Arbo

stimuleren en ondersteunen ze ondernemers bij het maken van de RI&E. Onder de huidige omstandigheden is het lastig om de benodigde voorbereidingen te treffen. Gezien de onduidelijkheid over het verdere verloop van de COVID19-uitbraak, is nog niet duidelijk of er in juni activiteiten kunnen plaatsvinden.

Om die reden is ook nog geen nieuwe datum vastgesteld.

Juist ook in deze tijd staat veilig en gezond werken voorop. Dat geldt ook voor werken vanaf de thuiswerkplek. Vanuit het Steunpunt RI&E zullen we blijven communiceren en informeren over onderwerpen die in deze tijd aandacht vragen. Volg daarom de ontwikkelingen op www.weekvanderie.nl.

et traling

baggeraars blijkt

inisterie O

eeft

Stic ting orensisc Ps c iatrisc Centrum de ijvelanden een boete opgelegd van

euro

Het OM verwijt de stichting dat zij als werkgever niet voldoende heeft gedaan om te zorgen voor een veilige werksituatie. Daardoor kon het gebeuren dat een psychiatrisch patiënt met tbs in februari 2017 een medewerker doodstak met een schaar. De 25-jarige werknemer was net in dienst.

A bli ven van verlo dagen Werkgevers mogen personeel geen verlof opleggen vanwege de coronacrisis, waarsc uwt vakbond C V

Werkgevers kampen door de maatregelen tegen het oprukkende coronavirus met minder werk of zelfs sluitingen.

Maar dat is een ondernemersrisico, stelt het CNV. Verlofdagen zijn volgens de bond van de werknemer. De werkgever kan en mag daar niet vrij over beschikken als hem dat toevallig goed uitkomt.

arbo 5 | 2020

006-007_ARB05_TRE.indd 6

20-04-20 08:14

Twitter danielverlaan

vakbladarbo

apr

Er zijn heel veel meningen, opvattingen en ideeën, van wetenschappers en cryptografen tot hackers, juristen en filosofen. Belangrijk is om niet alleen stil te staan bij de technologie, maar ook de consequenties voor onze maatschappij: https://bit.ly/2K3KyjT de be er

apr

Niet alleen voor irritante collega’s maar ook zijn deze tips goed inzetbaar om met je leidinggevende te spreken over je werkplezier. Vraag hulp van een vertrouwenspersoon. https://bit.ly/2XBKpvW

To do Online Arbo Actualiteitendag Vanwege de coronamaatregelen gaat de Arbo Actualiteitendag online

V O CW

apr

'Op zich snap ik het, zo blijf je die stoffen volgen. Maar het is heel veel werk voor een database die vol komt met overbodige informatie.' Dat schrijft columnist Willem-Henk Streekstra over de database voor zeer gevaarlijke stoffen die de EU wil opzetten https://bit.ly/2V9hZIg

Arbo in cijfers ubileum:

jaar data over arbeids-

omstandig eden in ederland

Het jaar 2020 is een jubileumjaar voor de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden: de vijftiende meting is afgerond. Met de meest recente data kunnen langdurige trends tot en met 2019 in beeld worden gebracht.

In die vijftien jaar is er veel gebeurd: flexwerk was in opkomt, we werken steeds vaker met een beeldscherm en we hoeven minder vaak veel kracht te zetten. Al met al zien we dat de meeste werknemers al die tijd (zeer) tevreden waren met hun arbeidsomstandigheden. Bijna 70 procent van de werknemers was (zeer) tevreden in 2005, in 2019 bijna 75 procent.

e vernieuwde Arbowet

gebruiken om een zorgvuldig arbo-

Deels komt dit doordat werknemers boven de 65 – die in 2005 nog niet in de meting zaten – vaak tevreden zijn.

De jongste (15 t/m 24 jaar) en oudste (65 t/m 74 jaar) werknemers zijn namelijk het vaakst tevreden over hun werkomstandigheden. Daarbij gaat het in 2019 om respectievelijk 79 en 78 procent. De werknemers tussen de 25 en 54 jaar en die tussen de 55 en 64 jaar ontlopen elkaar niet veel in tevredenheid over hun werkomstandigheden. Respectievelijk 74 en 73 procent van hen was in 2019 tevreden met de arbeidsomstandigheden.

beleid tot stand te brengen

leert

et tijdens dit online event

Na de Arbo Actualiteitendag bent u volledig op de hoogte van alle recente en aankomende wetswijzigingen, jurisprudentie en ontwikkelingen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Uiteraard past het programma van de dag zich aan op de actuele onderwerpen van nu. Met het oog op de huidige maatschappelijke ontwikkelingen is dit een relevante dag voor u als arboprofessional.

Kijk op https://actualiteitendag.arboonline.nl voor meer informatie.

eer nieuws www arbo-online nl

Bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (TNO|CBS)

Meer trends bekijken? Voor meer informatie en cijfers, kijk op www.monitorarbeid.nl.

arbo 5 | 2020

006-007_ARB05_TRE.indd 7

20-04-20 08:15

eiligheid

anage

ent in de

cri i

el , een witte zwaan neens as hi daar de ega risis die ederland op zi n grondves en doe s hudden e li k o de O D risis ui he nie s ko aar he s enario ord al eer dan ien aar aange erk in de a ionale isi o beoordeling en een la k an dus eks Dol van der eek

oen van

uli k en op

roene eg

arbo 5 | 2020

008-011_ARB05_ART01_VanGulijk.indd 8

20-04-20 08:15

iguur

roo s e globale pande

ierisi o s

ron

e COVID-crisis is beslist een witte zwaan als je kijkt naar de recente toename in het aantal epidemie-uitbraken: vogelgriep (1997), SARS (2003), Mexicaanse griep (2009), Q-Koorts (2011), zika (2015) en ebola (2018). De infographic van de World Health Organisation (WHO) geeft daar een mooi overzicht van (zie figuur 1).

sluitingsmaatregelen en quarantaine, ziektedetectie en agressief (lees: veel en vaak) testen. Ons land was overduidelijk traag in zijn reactie. Het structurele tekort aan basale medische middelen als mondkapjes, handschoenen en tests maakt dat pijnlijk duidelijk. Het lijkt erop dat we op dit vlak veel kunnen leren van de Aziatische landen.

De WHO had dertien jaar geleden, naar aanleiding van het SARS-virus, al maatregelen voorgesteld om een crisis als deze het hoofd te bieden. De organisatie stelde toen proactieve preventiemaatregelen voor op het vlak van onder casedetectie en contacttracering, quarantaine en infectiebeheersmaatregelen. Dit ter bescherming van gezondheidswerkers (Ahmad & Andraghetti, 2007).

Met name de snelle maatregelen in Azië zijn illustratief voor een proactieve aanpak. Die zijn ingegeven door de ervaringen op dat continent met onder meer SARS. Denk aan reisbeperkingen, in-

Daar komt bij dat de WHO de urgentie van het probleem agendeerde in haar rapport ‘Global Influenza Strategy 20192030’ (WHO, 2019). De organisatie pleitte voor een wereldwijde coördinatie op het gebied van research en volksgezondheid, het detecteren en monitoren van uitbraken, de aanpak in de ontwikkeling van de jaarlijkse wederkerende griepepidemieën en van preventie en respons. Nu lijkt het er vooralsnog op dat ieder land een aanpak ‘voor zich’ heeft. De effectiviteit van deze aanpakken zal zich in de toekomst gaan uitwijzen. Daarbij rijst wel de vraag hoe het

n deze O D risis zi n arbeidso s andigheden voor vri el iedereen plo seling en ingri pend veranderd

risicomanagement bij bedrijven in relatie tot deze crisis is geregeld.

Arbeid o

tandigheden

Of de bedrijven waar Arbo-lezers hun diensten verlenen nu beter of minder goed voorbereid waren, is wellicht minder relevant. We bevinden ons in een situatie waarin de arbeidsomstandigheden voor vrijwel iedereen plotseling en ingrijpend zijn veranderd. De zorg is natuurlijk het hardst geraakt. Gelukkig is er veel aandacht voor hun veiligheid; die aandacht is cruciaal en volledig gerechtvaardigd. Maar miljoenen andere Nederlanders kampen eveneens met veranderingen in hun arbeidsomstandigheden. Kantoorwerk vindt op afstand plaats of er wordt gewerkt met minimale bezetting om kritische functies en primaire productieprocessen in de lucht te houden. Is thuiswerken niet mogelijk, dan zijn additionele beschermingsmaatregelen nodig. En de laagrisicobanen van voorheen staan nu ineens in de frontlinie met een aanzienlijke verandering in de risicoblootstelling op het werk.

Arbeidsrisico's zijn van de ene op de andere dag veranderd. Het is daarbij helemaal niet duidelijk of we de juiste maatregelen treffen om mensen adequaat te beschermen. Verder is er weinig tijd voor evaluatie of we deze maatregelen daadwerkelijk toepassen – en op de juiste manier. Ook is de vraag hoe goed het toezicht kan zijn op werknemers die weken- of zelfs maandenlang op afstand werken. Of werken op locaties met minimaal toezicht en/of met corona-

arbo 5 | 2020

008-011_ARB05_ART01_VanGulijk.indd 9

20-04-20 08:15

e is de vraag o bedri ven de arbeidso s andigheden op peil e en e houden bi groo s halig huis erken en ini ale beze ing

slachtoffers in contact komen. Die verandering in het risicoprofiel van diverse doelgroepen vereist een gedegen analyse en ontwerp van direct implementeerbare maatregelen voor de gezondheid en veiligheid. Die we zo nodig kunnen aanpassen terwijl we deze (corona)crisis bestrijden. Arbodeskundigen moeten terug naar de kern, om (noodzakelijke) ad-hoc-ingrepen terug te buigen naar een systematische en transparante aanpak van arbeidsveiligheid.

rde in de chao Afhankelijk van het type werk in uw bedrijf kunnen zich diverse risico’s voordoen: » Veilige afstanden hanteren in sociaal verkeer (sociale afstand bij bedrijfsbezoeken, inspecties en audits, voor zover die niet zijn uit te stellen). » Werkstress door vervaging van fysieke grenzen tussen werk en privé.

Plus afnemend welzijn als gevolg van langdurige sociale quarantaine. Het wegvallen van frequent contact door langdurig thuiswerken kan leiden tot een slechtere relatie met collega’s en gevoelens van eenzaamheid. » Vermoeidheid door onregelmatige werktijden, kortere rustperioden of langere werk-/rijtijden. Dit pakt negatief uit voor de privétijd, omdat de balans verhoudingsgewijs verschuift naar meer werktaken in privétijd. » Verhoogde afleiding en overbelasting door werk door de combinatie met verzorgende taken (mantelzorg voor de risicogroep ouderen) en educatieve taken (voor kinderen) als gevolg van sluiting van scholen en opvang. » Werken in een onbekende omgeving.

Bijvoorbeeld de eerste keer thuiswerken, maar zeker ook het gebrek aan

(aan een pandemie gerelateerde) bekwaamheid en onwetendheid.

Rei ri ico Een klassieke, maar effectieve manier om maatregelen ter beperking van veiligheidskritische risico’s systematisch in kaart te brengen, is barrièregebaseerd risicomanagement. Dit is belangrijk omdat het een overzicht geeft van de – wellicht overhaast – geïmplementeerde maatregelen. Zo’n overzicht maakt het mogelijk om tot een evaluatie van de effectiviteit te komen. Hiervoor is het belangrijk om terug te grijpen op instrumenten waar u met uw bedrijf ervaring in heeft en systematisch te werken vanuit de kracht van het lokale veiligheidsmanagement. Richt u op uw kerntaak: gedegen veiligheidsmanagement met technieken die u dagelijks gebruikt.

nel overzicht cre ren Bij het implementeren van maatregelen zijn we afhankelijk van aanwijzingen van medisch specialisten, de overheid

en het RIVM in het bijzonder. Maar de implementaties voor arbeidsomstandigheden zijn aan de arbo- en veiligheidsexperts. Daarbij is overzicht behouden belangrijk. Iedereen heeft daarvoor zijn eigen tool; hier geven we de bowtie als voorbeeld (zie figuur 2). Het doel van deze bowtie is om het optreden en mitigeren van corona in kaart te brengen vanuit de invalshoek van een bedrijf. De 'gevaarlijke activiteit' (gele en zwarte doos) opereert in een omgeving waar het virus aanwezig is. Dat is op dit moment een groot deel van de wereld. Het centrale knooppunt eronder, de topgebeurtenis, beschrijft het moment waarop we de controle over het gevaar verliezen. In dit voorbeeld is dat het punt waarop een werknemer geïnfecteerd wordt. De linkerkant toont de bedreigingen. In dit geval inhalatie of indigestie van besmettelijk materiaal. En de rechterkant toont de consequenties. Hier is dat een infectie met de inmiddels bekende mogelijke gevolgen. Het werk van de veiligheidskundige richt zich op

rbodeskundigen oe en ad ho ingrepen erugbuigen naar een s s e a is he aanpak van arbeidsveiligheid

0 arbo 5 | 2020

008-011_ARB05_ART01_VanGulijk.indd 10

20-04-20 08:15

iguur

o

ie voorbeeld

oe in e ie

dit moment voornamelijk op het snel en betrouwbaar instellen van veiligheidsmaatregelen, ook barrières genoemd, die zich bevinden op de scenariolijnen.

Bekende voorbeelden zijn de protocollen voor veilig werken (in onze werkomgeving wordt het COVID-protocol zeer frequent geüpdatet), toepassing van fysieke barrières (denk aan schermen in supermarkten) en het monitoren en begeleiden van zieken. Het is vervolgens aan de veiligheidskundige om na te denken over hoe die maatregelen efficiënt inzetbaar zijn en of de effectiviteit ervan te bepalen valt.

De bowtie fungeert op deze manier als een eenvoudig hulpmiddel om risicoscenario's te communiceren (om zo het risicobewustzijn bij werknemers te vergroten). De bowtie brengt gestructureerd in kaart wat effectieve preventieve en mitigerende veiligheidsmaatregelen kunnen zijn die een bedrijf kan nemen.

Tegelijkertijd geeft de vlinderdas handvatten om de effectiviteit van de maatregelen te evalueren.

le ibiliteit Bij de implementatie van maatregelen voor de geïdentificeerde risico’s is snelheid belangrijk. Maar waar veiligheidsprocessen gewoonlijk relatief traag of

e

O D

kan op reden en zi h kan on

ikkelen a geleid van

star kunnen zijn, is hier flexibiliteit geboden. Want de tijd dringt en de situatie blijft zich ontwikkelen. Wellicht bent u in de gelukkige positie dat uw bedrijf zich heeft ontwikkeld op het gebied van Resilience Engineering, Safety II of Safety Differently, dan wel de HROprincipes (Hoog Betrouwbare Organisaties). Want een sterke veiligheidscultuur helpt om de balans te vinden tussen stabiliteit en flexibiliteit in uw risicomagement. Maar wij vermoeden dat maar weinig bedrijven de arbeidsomstandigheden op een onveranderd hoog peil weten te houden bij grootschalig thuiswerken, minimale bezetting of werken in een situatie waarin je blootstaat aan coronainfectie. Bovendien, sommige primaire processen moeten door. Het is immers onmogelijk om supermarkten niet te vullen. De procesindustrie kan niet worden stopgezet en de kritische beroepen hebben het drukker dan ooit.

Dus er zullen potjes gebroken moeten worden en daarbij is flexibiliteit nodig.

valueren, evalueren Uiteindelijk zal een moment ontstaan waarop we terug kunnen kijken op een turbulente tijd voor (veiligheidskundig) Nederland. Dan zullen we evalueren of de maatregelen hebben gewerkt, wat het effect was van de snelheid waarmee we die hebben ingevoerd, of we voldoende grip hadden op de arbeidsveiligheid en, heel belangrijk, wat we als arbo- en veiligheidsdeskundigen van de crisis hebben geleerd. Ons advies: neem daar de tijd voor en verspreid vooral de opgedane kennis, zodat we elkaar kunnen versterken. Wellicht is dit vakblad een platform om die ervaringen te delen.

aar

ronnen O

O ober

u ure isks epor

h ps gerisk o even ovid risk anage en ebinar or businesses p e aar a ional isk ro le n ll azard overvie o po en ial disas ers and hrea s in he e herlands he a ional e ork o a e and e uri nal s s h ad ndraghe i on rol e ive and ep able ra egies or he on rol o and e erging n e ions in hina and urope epor On on rol ea sures ple en ed b he on uropean e ed oun ries ar h O O Dep orld eal h Organiza ion lobal in u enza s ra eg orld eal h Organi za ion h ps apps ho in iris hand le i ense O

olf van der Beek is senior onsul an arbeidsveiligheid bi O en onderzoek vraags ukken op he gebied van veiligheids ul uur en gedrag resilien e digi al sa e e hnologies en ens robo in era ie dol vanderbeek no nl Coen van Gulijk is senior s ien is digi ale veiligheidsinnova ie bi O hoogleraar op da zel de onder erp bi de niversi ei van udders eld in ngeland en gas onderzoe ker bi de se ie a e and e uri ien e van de Del oen vanguli k no nl op Groeneweg is hoogleraar sa e assu ran e in heal h are aan de Del en on derzoeker aan de niversi ei eiden en bi O groene eg s leidenuniv nl

Dol van der eek uli k en op

oen van

roene eg

arbo 5 | 2020

008-011_ARB05_ART01_VanGulijk.indd 11

20-04-20 08:15

e thui werkregel o een ri

en gun t i geen recht Door de orona risis is huis erken in o eer de regel ge orden aar hoe zi he daarbi e de veran oordeli kheid van de erkgever Die oe i ers voor een veilige erkplek zorgen e ze en de regels voor huis erk nog een keer op een ri eks

ob oor

huiswerken was vroeger meestal een uitzondering, maar is door de coronamaatregelen inmiddels de norm geworden. Tenminste, als het gaat om het van huis uit werken aan zaken die men doorgaans vanuit het bedrijf of de organisatie doet. Want er bestaat ook een categorie van mensen die thuiswerkt voor extra inkomen of zelfs geheel beroepsmatig. Zo had ik jaren terug een collega die, net als ikzelf, toch redelijk goed verdiende. Maar zijn echtgenote wilde niet stilzitten en had een bijbaantje gevonden waarbij ze ook voor de kinderen kon blijven zorgen. Dat deed zij vanuit huis. Ze maakte stickers los uit

de enorme vellen waarop deze gedrukt waren. Die vellen waren geplastificeerd en op de achterkant zat een lijmlaagje om de sticker later ergens op te kunnen plakken. Die lijmlaag was afgedekt met een soort folie. Het hele huis stonk naar lijm, drukinkt en stickers. En bij een spoedklus stond het halve huis vol met dozen. Dan hielpen vaak ook de kinderen al dan niet vrijwillig mee. Niemand stond er kennelijk bij stil of dit wel verantwoord was.

Maar over dit soort thuiswerk gaat deze bijdrage niet. We hebben het hier over werknemers die in overleg met hun werkgever één of meer dagen per week

vanuit huis – of zelfs vanaf een andere werkplek – hun werkzaamheden mogen verrichten. Meestal zal het gaan om werk dat zij via de computer en/of met een telefoon kunnen afhandelen.

etteli k kader In de Arbowet kom je het begrip thuiswerkers niet meer tegen. Dat is in 2012 vervangen door de term ‘plaatsonafhankelijke arbeid’. Dat is een ruimer begrip en omvat ook de werknemer die weliswaar in dienst van een werkgever is, maar zijn werkzaamheden niet verricht op een werkplek ván die werkgever. Dat hoeft niet alleen thuis te zijn,

De erkgever oe aangeven elke erkzaa heden de huis erker verri h en elke hulp iddelen hi daarbi gebruik 2 arbo 5 | 2020

012-014_ARB05_ART04_Poort.indd 12

20-04-20 08:16

maar kan elke plaats zijn buiten het bedrijf waar de werknemer zijn werkzaamheden uitvoert. Uiteraard moet het wel gaan om werk in opdracht van de werkgever. Alle bepalingen over plaatsonafhankelijke arbeid staan in Hoofdstuk 1, afdeling 10 van het Arbobesluit. Zo is het hele hoofdstuk 3 van het Arbobesluit (werkplekinrichting) niet van kracht, net zomin als bepaalde onderdelen van het besluit.

Ook bij thuiswerk blijven afspraken met de werkgever nodig (art. 7:655 BW).

Die werkgever moet aangeven welke werkzaamheden worden verricht en de stoffen, hulpmiddelen en werktuigen die de werknemer daarbij gebruikt.

Ook dient de werkgever er op toe te zien dat een werknemer zich niet in een onveilige situatie begeeft bij zijn plaatsonafhankelijke arbeid. Maar hij kan geen verantwoordelijkheid dragen voor bijvoorbeeld de inrichting van het (internet)café of het openbaar vervoer.

n

ectie

De Inspectie SZW controleert bedrijven op de naleving van de Arbowet en kan in dat kader ook de thuiswerkplek controleren. De inspecteur is bevoegd bepaalde handelingen te verrichten, monsters te nemen en dossiers mee te nemen, voor zover dit in het belang is van het onderzoek. Deze bevoegdheden staan in de Algemene wet bestuursrecht (art. 5.11 e.v. Awb). Maar op grond van de Arbowet (art. 24, derde lid) mag een inspecteur zelfs zonder toestemming van de bewoner een woning betreden. Er moet dan wel een duidelijk vermoeden bestaan dat in de woning werkzaamheden worden verricht, bijvoorbeeld thuiswerk. Ook gelden hierbij enkele regels: » De inspecteur moet altijd eerst om toestemming vragen. » Als die uitblijft, mag de inspecteur de woning pas betreden met een schriftelijke machtiging. » De inspecteur moet zich vooraf legitimeren.

» De werknemer moet vooraf tijdig over het bezoek worden ingelicht. » De inspecteur mag niet alleen komen, er moet altijd een tweede inspecteur bij zijn. » De werknemer mag vragen om de aanwezigheid van minstens één vrouwelijke inspecteur. » De verplichtingen van de inspecteur liggen vast in een gedragscode.

Opmerking: een machtiging is niet vereist als de inspecteurs de woning terstond moeten betreden ter voorkoming of bestrijding van ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid van personen of goederen.

org licht werkgever De werkgever heeft de verplichting te zorgen voor een veilige en gezonde werkplek. De kosten daarvan komen voor zijn rekening (art. 44 Arbowet).

Dat geldt ook in geval van thuiswerk.

Maar als de werknemer in kwestie over

arbo 5 | 2020

012-014_ARB05_ART04_Poort.indd 13

20-04-20 08:17

ls u gedurende deze orona risis van u erkgever huis ag erken dan is da nog geen ver orven re h een goed ingerichte arbeidsplaats beschikt, hoeft de werkgever daar niet aan bij te dragen. Mocht echter bijvoorbeeld de verlichting op die werkplek te wensen over laten, dan moet de werkgever wel voor de juiste verlichting zorgen.

Een verstelbare stoel en/of tafel zal meestal niet nodig zijn: naar wordt aangenomen zijn die aangepast aan de maten van de werknemer in kwestie! Als die dus al een eigen bureau in huis had, zal dit doorgaans volstaan.

Werken brengt vandaag de dag allerlei vormen van beeldschermwerk met zich mee, zoals werken op de tablet, de laptop of de mobiele telefoon. De norm om elke twee uur het beeldschermwerk te onderbreken is in december 2018 uit het Arbobesluit geschrapt. Maar de overheid waarschuwde tegelijkertijd wel dat regelmatig pauzeren noodzakelijk blijft. Het vervallen van de 2-uursnorm doet ook niets af aan de zorgverplichting van de werkgever. Hij moet nog steeds het werk zo indelen dat medewerkers niet aan één stuk door achter het beeldscherm zitten.

Regelmatig pauzeren blijft nog steeds noodzakelijk om klachten te voorkomen.

o ten De werkgever heeft de mogelijkheid om via de werkkostenregeling onbelaste vergoedingen aan de werknemers te geven.

Of anders gezegd: hij kan zaken vergoeden waar de werknemer ook privé voordeel van kan hebben. Te denken valt aan gereedschap, een tablet of een pc. De regeling geeft als voorbeeld ook sportabonnementen en kerstpakketten, maar die zullen op dit moment minder in trek zijn.

Om onbelast te blijven moet het totale bedrag van de vergoeding onder de 1,2 procent blijven van de loonsom van alle werknemers samen. Als voorbeeld: bij een loonsom van 400.000 euro kan de werkgever 4.800 euro onbelast beschikbaar stellen. Deze zogeheten vrije ruimte is dit jaar verhoogd. Voor de eerste 400.000 euro bedraagt de vrije ruimte

1,7 procent van de loonsom. Daarboven blijft het percentage van 1,2 procent gelden. Sommige vergoedingen gaan – onder bepaalde voorwaarden – niet ten koste van de vrije ruimte. Denk daarbij aan: » abonnementen voor het openbaar vervoer; » reiskosten tot 0,19 euro p/km; » verhuiskosten vanwege het werk; » maaltijden bij overwerk; » sinds 1 januari 2020: de kosten voor de aanvraag van een verklaring omtrent gedrag (VOG).

uri

rudentie

Er zijn niet veel rechterlijke uitspraken bekend die thuiswerk als onderwerp hebben. In een zaak uit 2006 oordeelde het gerechtshof Amsterdam dat de werkgever zich niet had gehouden aan de geldende arbonormen. De werkplek van de thuiswerker was niet aangepast en er was geen voorlichting gegeven over ergonomisch werken en beeldschermwerk. Het hof sprak heel duidelijk uit dat de werkgever ook een verantwoordelijkheid heeft voor de arbeidsomstandigheden op de thuiswerkplek van de werknemer (ECLI:NL:GHAMS: 2006:AZ5431).

Daarvoor is het niet per se nodig om de thuiswerkplek te bezoeken. Er kan bijvoorbeeld ook gebruik worden gemaakt van een checklist die de werknemer als controle-instrument invult. Een goede mogelijkheid daartoe biedt de Checklist BAS (Beter Achter je Schermen) van TNO. Kijk daarvoor op https://www. fysiekebelasting.tno.nl/nl/instrumenten/bas/.

Een werkgever behoudt het recht om een verzoek tot thuiswerken niet te honoreren, aldus de rechtbank Groningen in 2012. Een werkneemster werkte vier dagen per week bij de gemeente en wilde na haar bevalling één dag per week vanuit huis werken. De gemeente wees het verzoek af. Want zij zou dan slechts

drie dagen per week aanwezig zijn en de werkgever achtte dit te kort voor een goede taakuitoefening. De rechtbank vond dit standpunt alleszins redelijk en in lijn met de gemeentelijke Regeling Telewerken (ECLI:NL:RBGRO:2012: BY8757).

Als de werkgever overigens wel toestemming heeft gegeven om thuis te werken, betekent dit nog niet dat de medewerker daarmee recht heeft op thuiswerken. Dit blijkt uit een uitspraak van de rechtbank Amsterdam. Een redacteur van een uitgeverij mocht al jaren op vrijdag thuis werken. Maar in het kader van een verbetertraject trok de werkgever die toestemming tijdelijk in. Als zijn beoordeling later weer beter zou zijn, wilde de man weer gewoon van huis uit gaan werken. Maar dat zag de werkgever niet zitten. De rechter vond dat laatste niet onredelijk, mede omdat de redacteur niet ver van zijn werk woonde.

(ECLI:NL:RBAMS:2017:3766) Kortom: als u gedurende deze coronacrisis van uw werkgever thuis mag werken, is dat geen verworven recht.

Uw werkgever kan u dus na versoepeling van de crisismaatregelen gewoon verplichten om weer naar kantoor te komen. Laten we allemaal hopen dat dit niet te lang meer zal duren.

ot be luit Ik kom nog even terug op de familie uit de inleiding, die stickers uit bedrukte vellen pulkte. Ik denk dat dit, gezien de oplosmiddelenstank die de woning destijds vulde, wel eens in strijd geweest zou kunnen zijn met art. 1.46 Arbobesluit. Dat sluit het werken met bepaalde gevaarlijke stoffen voor thuiswerkers uit. Maar ja, het gebeurde alweer jaren geleden. Toen er nog geen Arbobesluit bestond en de Inspectie SZW nog gewoon de Arbeidsinspectie heette.

Rob Poort is uris en veiligheidskundige bureaupoor nl

4 arbo 5 | 2020

012-014_ARB05_ART04_Poort.indd 14

20-04-20 08:17

rthur anders

Wie de merikaanse president of sommige politici en burgers volgt op social media, ziet een mooie illustratie van het unning-Kruger effect. ensen die, niet gehinderd door kennis van zaken, zichzelf onterecht als deskundig beschou en en dat door dit gebrek zelf niet zien. Gelukkig hebben e genoeg echte deskundigen, en politici en bestuurders die naar hen luisteren. ok in de huidige coronacrisis. Want besluitvorming in crisissituaties is altijd al buitenge oon lastig, maar in deze situatie el heel erg moeilijk.

Wiskundige modellen helpen om te kijken elke maatregelen elke effecten hebben. n alle maatregelen hebben een prijs. e beperkt en het kost levens, te e treem en er zijn andere hoge kosten. at vraagt om zorgvuldige anal ses en over egingen. s choloog aniel Kahneman noemt dit het s steem -denken. S steem -denken snel, re e matig, op basis van intu tieve heuristieken is goed als je besluit een brandend gebou uit te vluchten. aar niet als je de coronacrisis moet bestrijden. esluiten op basis van patronen en heuristieken is echter el in ons brein ingebakken. eker onder druk is dit moeilijk te vermijden. aar het leidt er bij een crisis vaak toe dat e ons erg richten op directe repressieve maatregelen het zoeken naar oplossingen voor het directe probleem en het redden van mensen. it is natuurlijk ook goed, maar een crisis vraagt altijd om een integrale benadering. eiders als rump en olsonaro hebben hun eigen heuristieken. ij hebben daarbij vooral oog voor de schade aan de economie door de coronamaatregelen. conomische en nanci le aspecten orden veel besproken de laatste tijd en zijn ook belangrijk. aar er zijn veel meer onder erpen aar e over na moeten denken. oals hoe en anneer gaat u straks eer opstarten n at ver acht u dan van mede erkers, toeleveranciers en klanten Welke gezondheidseffecten, zo el f siek als ps chologisch, zijn er te ver achten door het ontbreken van sociale contacten, einig be eging en ongunstige erkomstandigheden bij thuis erken r ontstaat stress, door verveling, maar ook door angst en onzekerheid. oor social distancing ontstaat ook te veel social nearness hele dagen met je gezin in een atje kan tot behoorlijke spanningen leiden. et zijn maar enkele voorbeelden van problemen die straks mogelijk tot grote effecten leiden. n aarvoor e misschien nu ook al maatregelen kunnen bedenken. Sommige partijen, bijvoorbeeld organisaties die met k etsbare personen erken, zijn hier al volop mee bezig. aar ook andere organisaties en bedrijven kunnen hier nu al over nadenken. oe biedt u thuis erkend personeel structuur en ondersteuning oe communiceert u met mede erkers en at ver acht u van hen Want gezondheidsklachten, burn-out en depressie moeten niet een crisis na de crisis gaan vormen. aten e ons in deze coronacrisis niet alleen richten op het voorkomen van besmetting, het helpen van de zieken en het bieden van nanci le steun. aar laten e de situatie vooral zo breed mogelijk integraal benaderen. Ik ens u allen veel sterkte en ijsheid.

Arthur Zanders is adviseur risico- en crisisbeheersing.

arbo 5 | 2020 5

015-015_ARB05_CLM_GAST_Zanders.indd 15

20-04-20 08:17

IN SAMENWERKING MET

NIEUWE PERSPECTIEVEN OP VEILIGHEID 6-delige Collegereeks | 28 okt t/m 2 dec 2020 | Nyenrode Business Universiteit

Veilig leiderschap creëert een sterke veiligheidscultuur Arboprofessionals hebben veel impact op veilig gedrag binnen organisaties. Bovendien spelen zij een leidende rol bij het succesvol implementeren van veilig werken. Maar wat zijn de realistische grenzen aan wat u aan veiligheid kunt organiseren? Met de juiste leiderschapsvaardigheden weet u acceptabele veiligheid tot een vast onderdeel te maken van de dagelijkse activiteiten.

Uw resultaten na het volgen van deze 6-daagse collegereeks:     

U kunt realistische en werkbare perspectieven op veiligheid bepalen.

U bent in staat om realistische grenzen te stellen aan het organiseren van veiligheid binnen uw organisatie.

U weet wat veilig leiderschap is en kunt uw gehele organisatie hierbij betrekken.

U kunt gericht anticiperen op (veiligheid)risico’s.

U weet welke lessen u kunt halen uit incidenten.

Voor wie?

Deze collegereeks richt zich onder andere op arbo- en veiligheidsprofessionals, organisatieadviseurs en preventiemedewerkers. Kortom: voor iedereen die een rol speelt in het bevorderen van veiligheid binnen de organisatie.

Certificaat U ontvangt een deelnamecertificaat van Arbo en Nyenrode na het volgen van ten minste 5 colleges.

Meer informatie en online inschrijven via:

nieuweperspectieven.arbo-online.nl Arbo Nieuwe Perspectieven 210x297 met.indd 1 002-044_ARB05_ADV.indd 16

01-04-20 20-04-20 12:29 08:08

Op safari eb je oog voor alles Omdat et er t uis niet is, of omdat je er bedrijfsblind voor bent geworden Survivalgidsen an en os nemen je mee op Safet Safari en werpen een frisse blik ac ter poorten en ekken

O O SA ET SA ARI

ag ik de hond uitlaten

W

e liepen op een gewone doordeweekse dag door het centrum van Amsterdam. Nou ja, gewoon. Wat is gewoon in coronare tijden? Bijkans lege straten: weinig verkeer, geen toeristen. Je hoort vogels zingen en – als je goed luistert – zelfs bloemknoppen openbarsten. We zijn kind aan huis bij een bouwer die bruggen vervangt. Vandaag gaan we er veilige blikken delen. itbull We staan aan een gracht met een bakkie koffie, op virusvrije afstand, te praten met Karel. Een beer van een vent. Hij is onderaannemer, sloper, stratenmaker, grondwerker, GWW’er. Eigenlijk is en kan Karel alles. Maar toch heeft hij sinds kort een hulpje. Hij neemt ons mee naar zijn speeltje, steun en toeverlaat en grote droom ineen. Hij showt ons zijn minishovel, Pitbull geheten. Al zo lang wilde hij dit ding hebben. Na lang zeuren bij de baas was het zover. Al binnen een dag veroverde het beest ieders hart. Karel legt ons geestdriftig uit dat hij samen met deze knaap alles fixt wat je in je eentje niet lukt. Zo kan er een bak op: dan kun je zand schuiven. Met een rasterbak ervoor kun je stenen heen en weer crossen. Er kunnen ook vorken aan, zodat je pallets kunt verplaatsen. Je kunt ermee hijsen, trekken en slepen. Het is een alleskunner, zo meent Karel. itgelaten Normaal gesproken staan deze slopers niet te popelen om boodschappen te doen voor lunch of

magazijn. Maar nu verdringen ze zich voor dat soort klusjes. Iedereen wil de Pitbull graag uitlaten. Het ding heeft luchtbanden, dus je kunt er prima mee over straat rijden. En dat gebeurt dan ook volop. Lekker door de stad cruisen in een heuse grotejongenscabrio met viercilinder turbo en een vermogen van vijfenveertig paardenkrachten. Een helm hoef je niet op: je kunt je haardos laten wapperen, want de ROPS (Roll Over Protection Structure) en FOPS (Fully Object Protection Structure) bieden bescherming.

Reageren Heb je opmerkingen, suggesties of vragen?

Of wil je zelf een pakkende werkfoto delen? Graag!

Mail naar: info@safetysafari.nl

o voor bo Het is prachtig om te zien hoe graag stoere, sterke mannen zich uitsloven om ergonomisch te werken. Voor de komst van de Pitbull werden veel zware klussen ‘effe snel’ met eigen paardenkracht gedaan. Meestal niet op de meest gezonde en veilige wijze. Nu deze stoere hulp er is, is dat verleden tijd. De bedrijfshond krijgt voor elkaar wat met veel voorlichting, preken, smeken en berispen maar matig lukte. En eigenlijk weten we natuurlijk wel dat het zo werkt. Als de gezondste en de veiligste oplossing de meest aantrekkelijke is, dan is arbo ieders hobby.

Goed gedaan Karel!

an Snijder is survivalgids, veilig eidskundige en arbeids gi nist os Bus is survivalgids en communicator

EER WETE SA ET SA ARI

L

arbo 5 | 2020

017-017_ARB05_SAFETY.indd 17

20-04-20 08:17

eer bevlogen eid met pla ful work design

ijner werken

edere erkgever ee he bevlogen ede erkers zi n produ iever aar bevlogenheid hoe breng e die o s and e en onderzoek i s in een nieu e ri h ing pla ul ork design e eigen ini ia ie daarin is zeker belangri k i dens de orona risis an e zul ook de sa en erking e anderen oe en ra en eks

e er assenier

atuurlijk, hoogleraar is bepaald geen vervelend beroep.

Toch heeft Arnold Bakker een manier gevonden om zijn werk leuker te maken. “Ik houd ’s ochtends vaak een wedstrijdje met mezelf. Dan probeer ik 50 e-mails weg te werken in een zo kort mogelijke tijd. En als ik slides maak voor een presentatie, laat ik die opvallen. Geen saaie PowerPoint met bullets, maar mijn eigen design, gemaakt met speciale software. Ja, ik streef naar een kunstwerk.”

Practice what you preach, zou je kunnen zeggen. Want Bakker is hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. En de laatste maanden voert hij onderzoek uit naar een nieuwe manier waarop medewerkers hun bevlogenheid kunnen opvoeren. Het is een speelse werkvorm die vooral aan belang wint nu we tijdens de coronacrisis met z’n allen thuis werken en er vaak alleen voor staan: playful work design. Die is gebaseerd op twee elementen die we hierboven ook zagen: competitie en creativiteit.

Twee elementen

Wat die competitie betreft: het gaat volgens Bakker niet om een wedstrijdje met anderen. “Zo’n wedstrijd werkt vaak stressverhogend en niet al te bemoedigend. Stel, jij bent trots op de snelheid waarmee je e-mails kunt wegwerken, maar dan blijkt vervolgens dat anderen dat veel sneller kunnen. Dat zou jouw bevlogenheid niet stimuleren. Veel beter is het om je alleen te richten op jezelf. Jij wilt het aantal e-mails dat je beantwoordt, iedere dag verhogen. Dat maakt het ook spannender en je vermijdt de stress.”

Het tweede element, de creativiteit, is afhankelijk van je persoonlijkheid. “Onder de deelnemers aan ons onderzoek bevond zich een callcentermedewerker”, zegt Bakker. “Toen die hoorde over playful work design besloot ze om voortaan ieder

arbo 5 | 2020

018-020_ARB05_ART-THE01_Passenier.indd 18

20-04-20 08:18

n In deze coronatijd kun je taken proberen aan te passen zodat je je erk vanuit huis kunt doen

klantgesprek af te sluiten met humor. Een mooi plan natuurlijk, maar wel redelijk ambitieus. Als je niet zoveel humor hebt, kun je je beter richten op andere vormen van creativiteit.

In diezelfde groep zat een piloot. Die probeert voortaan meer te vliegen op bepaalde luchtstromen, zodat hij kerosine bespaart.”

ob crafting

Nogmaals, het onderzoek naar playful work design is in volle gang. Het is dus nog te vroeg voor definitieve conclusies over de effectiviteit. Maar er zijn sterke overeenkomsten met een andere methode die zijn nut inmiddels al heeft bewezen: job crafting. “Met beide methoden probeer je je werk leuker en in-

teressanter te maken”, zegt Bakker. “Het verschil is dat je je met job crafting richt op nieuwe taken. Je start bijvoorbeeld een nieuw project of je komt met het initiatief om jonge medewerkers te coachen. Of nu, in tijden van corona: je past je taken aan zodat je je werk vanuit huis kunt uitvoeren. Naar job crafting is al veel onderzoek gedaan en dat laat een positief effect zien op de bevlogenheid. Natuurlijk, playful work design werkt iets anders. Mensen kiezen niet voor nieuwe taken, maar maken hun bestaande taken plezieriger of spannender.

Echter, ook hier lijken de eerste resultaten positief.”

Playful work design en job crafting hebben nog iets anders met elkaar gemeen: het initiatief komt van de medewerker.

arbo 5 | 2020

018-020_ARB05_ART-THE01_Passenier.indd 19

20-04-20 08:18

e kunt op allerlei manieren stimuleren dat de gedachten van mensen een bepaalde kant opgaan, zoals de erkomgeving aanpassen “Vergelijk het met gamification”, zegt Bakker. “Ook daarbij is het doel om het werk leuker te maken, met behulp van allerlei spelelementen. Maar bij gamification ligt het initiatief niet bij de medewerker, maar bij de werkgever. Die legt de veranderingen van bovenaf op, top-down. En je zag het al, niet ieder spelelement of creatieve werkvorm is geschikt voor alle medewerkers. Dus het is veel verstandiger om iedereen eigen keuzes te laten maken. Daarom is playful work design gebaseerd op het eigen initiatief. Dat eigen initiatief is zeker belangrijk tijdens de coronacrisis. Als je steun wilt van anderen, dan moet je die bellen of contact zoeken via Skype of Zoom. Je zult dus ook de samenwerking met anderen moeten craften.”

Proactief

En daar stuiten we op een probleem. Want die proactiviteit … die zien we niet bij ons allen. “We schatten dat 50 procent van de mensen het moeilijk vindt om zichzelf voor dit soort veranderingen te motiveren”, zegt Bakker. “Zij hebben de neiging om af te wachten. Jammer, want in de huidige wereld is verandering zo’n beetje de enige constante. Vroeger zag je dat mensen 40 jaar of langer in dezelfde organisatie werkten, maar die oude, logge structuren zijn aan het veranderen. En zelfs als dat niet het geval was, is er alle reden om je werk af en toe kritisch te bekijken. Ooit ben jij aangenomen op die speciale baan, ooit was dat de perfecte match.

Maar ondertussen ben jij veranderd en die baan ook. Dan is het erg belangrijk om in beweging te komen.”

Bakker ziet de gevolgen als dat niet gebeurt. “Er bestaat een wisselwerking tussen allerlei factoren: proactiviteit, vitaliteit en geluk. Als je gelukkig bent, ben je meestal ook vitaler.

Maar je hebt ook enige vitaliteit nodig om de dingen te ondernemen waar je gelukkig van wordt. Stel dat jouw baan al jaren niet meer bij jou past, en stel dat jij daar nooit actie op hebt genomen. Dan is de kans groot dat je steeds vermoeider wordt en dat je zo toegroeit naar een burn-out.

Dan zal je proactiviteit nog verder afnemen en zul je ook geen hulp zoeken. Dus moet

je werkgever je bij de hand nemen. Misschien moet hij iets sleutelen aan de taken, of moet hij andere taken aanbieden. Als dat niet mogelijk is, wordt het wellicht tijd voor een andere baan.”

udging en priming

Terug naar de positieve kant van het verhaal, want die is er.

Bakker heeft goede hoop dat hij zo’n twee derde van de mensen in zijn interventietrainingen meekrijgt. Een goede score natuurlijk, maar volgens hem kan hij die nog opvoeren. Bijvoorbeeld door nudging. “Daarmee geef je mensen een duwtje in de rug – en mensen kunnen dat duwtje ook zelf geven. Ik zag ooit iemand die zijn dumbells neerlegde bij de open haard.

Iedere keer als hij daarbij in de buurt kwam, deed hij toch weer een paar oefeningen.”

En zoiets valt volgens hem ook te realiseren bij playful work design. “Je kunt op allerlei manieren stimuleren dat de gedachten van mensen een bepaalde kant opgaan. Primen heet dat. Je hebt ongetwijfeld al eens gehoord van het experiment waarin ze proefpersonen plaatjes lieten zien van bejaarde mensen. Daardoor gingen die proefpersonen langzamer lopen. Dit soort uitkomsten staat de laatste tijd nogal ter discussie, maar dat primen kan wellicht ook op een andere manier: door het aanpassen van je werk- of thuisomgeving, zodat je eerder op het idee komt om te bewegen en oefeningen te doen.“ Want die omgeving werkt volgens hem playful work design in de hand. “Ben je wel eens in een werkkamer geweest van een verzekeraar, of een ingenieur bij een olieraffinaderij? Dat ziet er allemaal heel saai uit en misschien is dat wel logisch. Want die mensen moeten zich houden aan allerlei regels. Maar ikzelf heb mijn werkkamer volgehangen met kunst. En als jij creatiever wilt worden, doe je iets soortgelijks. Dan hoeft het niet allemaal zo netjes, dan kan het ook zoals bij die startup op dat bedrijfsterrein. Heel rommelig, heel speels.”

euze

Tot slot terug naar playful work design. Zoals we hebben gezien, bestaat dat uit twee mogelijke componenten: competitie en creativiteit. Natuurlijk, sommige medewerkers hebben een voorkeur voor het een of voor het ander – maar wat als je dat niet hebt? Hoe kun je dan kiezen? Volgens Bakker kun je dan kijken naar de aard van het werk. “Zijn je taken heel saai en repetitief? Dan ligt het voor de hand om te kiezen voor een vorm van competitie. nders ligt dat als je heel veel samenwerkt met mensen; dan ben je juist gebaat bij meer creativiteit. Stel tijdens een videovergadering een keer een vraag die mensen niet verwachten. En zit je in een moeilijke interactie, met veel emotie? Dan doet goede humor wonderen.”

20 arbo 5 | 2020

018-020_ARB05_ART-THE01_Passenier.indd 20

20-04-20 08:18

amara

ijn handen zijn rood, schraal en hier en daar gebarsten. Corona maakt dat ik vaker en langer mijn handen as en het droge

eer

geeft het laatste zetje.

nos

ls ik hier al las van heb hoe zou he dan zi n e onze ensen in de zorg k heb eleens gehoord da een verpleegkundige ongeveer keer per dag de handen reinig Di zi n asbeur en e a er en zeep o desin e ie e al ohol o een vergeli kbaar iddel o el he assen als de desin e ie dro gen de huid ui en he resul aa is roodheid kloven euk en als he egenzi e zee oed inve en e een ve e r e help o uis zorgde a ebook nog voor een ooi grinnik o en e e and kreeg daar he advies haar handen in e s eren e uienzal aar s ink da nie enor ienzal zal onge i eld s inken aar de zal die voor de spenen van koeien en voor gehavende bors voedings epels ord gebruik uie zal ken da problee nie rg ve spul en so ige ensen z eren erbi e s eren s eren s erenadvies ord ook gegeven aan bou vakkers die in eer en ind erken de handen openhalen aan ru e a erialen en bo vendien on a hebben e vo h on rekkende produ en zoals spe ie i dens een voorli h ing ver elde een e selaar aaro zi n handen erui za gen als die van een a oun an onder g ne han eerde hi in de bou kee de hand r e an e ru e a en ag ik nie aan i n i e zi en er e Da de kans op e zee daardoor ook a nee is een bi ko end voor deel aar e veel lange er i n o e h door e dringen aas een s rak s eerbeleid kun e de huidbelas ing ook ver inderen door goede hands hoenen e gebruiken ronis h genoeg kunnen hands hoenen zel ook kla h en veroorzaken door he a eriaal en door he a slui ende e e roeger gebruik en e voorna eli k la e eg erphands hoenen a verloop van i d bleek da vri veel ensen allergis h erden voor la e en eek akers Daaro ord aar ogeli k gebruikge aak van ni ril en an dere a erialen slui ing e he pra h ige s nonie o lusie verhoog de kans op kla h en i nau slui ende hands hoenen orden de handen opgeslo en aar door ze ar en z e erig orden en de huid e ra akkeli k vo h k i raak l de genoe de huidkla h en aan de handen zi n pi nli k aken da e e erk inder goed o zel s hele aal nie eer kun ui voeren Daarnaas is e huid nor aal een barri re egen ba eri n en he i ali n Die dringen ak keli ker een gehavende huid binnen uinig zi n op e handen e s eren s eren s eren regi e is een pappen en na houden op ie oorko en da e handen belas orden is be er aar nie al i d ogeli k een na erk en geen huid on a e he i ali n ebruik daarnaas hands hoenen die passen bi he erk as handen alleen als he nodig is en e zo in ogeli k zeep en droog ze goed a i n ongs e rok gis er zi n hoo d ges hrokken erug oen ik he een aai over zi n ang ga i d voor a e ra aanda h voor de huid k ze ubes e vaseline naas al i n asbakken en s eer nog een keer e ra ronaan pak bronaanpak e hoo he door i n hoo d oed idee iss hien oe ik voor de zekerheid een i d e nie a assen

arbo 5 | 2020 2

021-021_ARB05_CLM_ONOS.indd 21

20-04-20 08:19

entaal pensioen Vitaal vakmansc ap

Samen antwoorden zoeken oe kri g e die ui geblus e arige he ru k hau eur eer e een goed gevoel naar zi n erk O zorg e ervoor da de illennial geen burn ou kri g Door eilloos e anal seren a er nodig is o he vi ale vak ans hap e verhogen Da is eer dan s orren aan een dood paard Duiken kan nie eks

on ennink

H

oe voorkomen we dat medewerkers met mentaal pensioen gaan? Die vraag kreeg TNO zeven jaar geleden.

Business Developer Luuk Engbers mocht ermee aan de slag. “Het eerste dat we gedaan hebben is de boel omdraaien.

Want mentaal pensioen klinkt negatief. Daarom hebben we er vitaal vakmanschap van gemaakt. Zo heet ons programma ook.

Het bleek bewezen effectief en samen met onder meer de politie en Philips hebben we het doorontwikkeld en in de praktijk getoetst.

Elise Burger is een van de programma-uitvoerders. Zij start binnen de bedrijven en organisaties met een bijeenkomst waarin ze een groep medewerkers bewust maakt van hun huidige positie. Maar niet voordat de medewerkers een uitgebreide digitale vragenlijst hebben ingevuld. De vragen variëren van: sta je open voor nieuwe ervaringen, heb je nog zin in je werk, voel je je gewaardeerd? tot: ben je vaker met het weekend bezig dan met het werk en vind je veranderingen leuk? Op de bijeenkomst komen dan nog nieuwe, door de medewerkers

aangedragen struikelblokken als ploegendienst ter sprake.

Burger: “We starten met het bewustmaken van de deelnemers.

Hoe sta je in je werk? In je loopbaan? In je ontwikkeling? Dat doen we bottom-up. Ik vel geen oordeel en doceer ook niet. Dan kan het zijn dat iemand zegt dat hij straks graag wil gaan biljarten, op zijn kleinkinderen wil gaan passen of wil karperen.

Dat is prima. We willen graag dat mensen weten wat mentaal pensioen is en wat Vitaal Vakmanschap. Daar past zo’n toekomstbeeld goed in. Al kun je jezelf wel afvragen of het goed is als je nu al erg veel met het pensioen bezig bent.”

De informatie die tijdens deze werksessie wordt opgehaald, gebruiken de begeleiders voor diagnosemeting. Hoe? Door de digitale vragenlijst die alle medewerkers in de organisatie invullen onder te brengen in keuzeschalen. Zoals de wensen om up-to-date kennis en vaardigheden te hebben, meer werk te willen verzetten, zich gezonder te voelen, minder uit te vallen vanwege een slechte gezondheid, ook langer te willen doorwer-

22 arbo 5 | 2020

022-025_ARB05_ART-THE03_Bennink.indd 22

20-04-20 08:19

ken, niet vervroegd met pensioen te gaan en tevreden te zijn met het werk. Daardoor wordt deze vragenlijst idealiter maatwerk voor de betreffende afdeling of organisatie. Burger: “Daardoor kunnen we feilloos analyseren wat er nodig is om het vitale vakmanschap in de betreffende organisatie of op de betreffende afdeling te verhogen.”

Bewezen e ectief

Maar waarom mogen mensen eigenlijk niet met de pest in hun lijf naar het werk? Voor welk probleem is Vitaal Vakmanschap een oplossing? Engbers: “We kampen met vergrijzing, de werktaken veranderen, de werkdruk neemt toe en de autonomie af, millennials krijgen een burn-out. De laatsten willen misschien te veel in te korte tijd. Het verzuim neemt toe en zware beroepen redden het niet meer tot de eindstreep. In Nederland hebben we misschien veel vrije tijd, maar we wer-

iet doceren, maar enthousiasmeren het is meer dan sjorren aan een dood paard

ken ook erg hard in die korte tijd. We moeten er dus voor zorgen dat mensen weer plezier in hun werk krijgen en ook duurzaam inzetbaar blijven.”

Vitaal Vakmanschap werd vanaf 2013 ontwikkeld in diverse projecten tussen TNO en onder meer de Nationale Politie en Philips. Burger: “Daarbij werd aangetoond dat het programma bewezen effectief is voor mensen in administratieve beroepen.

Nu gaan we aan de slag met mensen die – laat ik het zo formuleren – met hun handen maken wat hun ogen zien. Ook daar hebben we inmiddels bewezen dat het programma effectief is.

Het gaat hier om een bouwbedrijf en een logistiek dienstverlener.”

Bewezen effectief. Hoe bewijs je zoiets? Engbers: “De zeventig vragen die we bij de start van het programma stellen, herhalen we aan het eind van het programma. Daaruit blijkt dat de antwoorden veel positiever zijn. De digitale vragenlijst uit het begin van het programma laat zien welk percentage van de medewerkers met mentaal pensioen wordt bedreigd of zelfs al met mentaal pensioen is. De vragenlijst wordt aan het einde nogmaals ingezet en dan aangevuld met evaluerende vragen.”

Het hele programma duurt iets langer dan een jaar en telt vijf stappen: Bewustwording, Diagnose op maat, Kiezen van interventies, Uitvoeren interventies en Proces- en effectevaluatie.

Burger: “Na de eerste stap, waarin we naast bewustwording ook een mind map maken waarin collectief knelpunten en problemen staan, kiezen we ambassadeurs uit ons midden.

Die gaan later, als het programma is afgelopen, het werk als het goed is voortzetten. Ook zijn er mensen die zelf trainer

arbo 5 | 2020 2

022-025_ARB05_ART-THE03_Bennink.indd 23

20-04-20 08:19

Een stap in jouw carrière maken?

Ga dan voor de opleiding Hogere Veiligheidskunde en/of Arbeidshygiëne

Kies je voor PHOV, dan kies je voor kwaliteit!

• docenten uit de praktijk en autoriteiten op hun vakgebied • praktijkgericht met opdrachten binnen het eigen bedrijf • PHOV al meer dan 25 jaar toonaangevend in veiligheidskunde

24 september 2020 (avondopleiding): Hogere Veiligheidskunde, Arbeidshygiëne, Combi HVK, AH en/of A&O

Met PHOV kom je echt verder in je loopbaan!

Al afgestudeerd HVK’er of AH’er? Volg dan: 6 oktober 2020 (middag-avond opleiding): Specialisatie Hogere Veiligheidskunde 7 oktober 2020 (avondopleiding): Specialisatie Arbeidshygiëne

T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

Succesvol adviseren in de praktijk Dit boek is samengesteld door en voor professionals in het adviesvak. Het is ontstaan vanuit het idee dat een adviseur succesvol is als hij waarde toevoegt voor de klant. De ingrediënten hiervoor zijn verwoord in de schijf van vijf: rollen, stijlen, vaardigheden, competenties en hoe vertrouwen bij kan dragen.

Cecile de Roos Edith Groenendaal €39,95 ISBN: 9789462155701

De vijf ingrediënten vormen de voeding voor de adviseur met behulp waarvan hij zichzelf continu kan ontwikkelen. De vijf stappen van het adviesproces vormen het sluitstuk van het theoretische gedeelte.

Kijk snel op www.vakmedianetshop.nl

002-044_ARB05_ADV.indd 24

Boeken

20-04-20 08:08

worden om dit programma uit te voeren. Bij de politie waren dat er dertig. Ralph Dielissen en ik hebben van TNO een licentie om toekomstige trainers te trainen. Na de eerste stap, de bewustwording, volgt dus die diagnose. Die leggen we dan voor aan de organisatie. Eerst een digitale diagnosemeting, aangevuld met informatie uit de startbijeenkomst. En vervolgens: welke behoeften heeft het personeel en hoe kunnen we die eventueel verwezenlijken?”

uppets

Maar hoe zit het dan met die 63-jarige heftruckchaffeur, niet vooruit te branden, letterlijk ziek van nachtdiensten? Engbers: “Ook daar valt wat aan te doen. Als tien mensen met dezelfde vragen worstelen, kun je de managers erbij betrekken om te kijken of er wat te doen valt aan de roostering. Kan best zijn dat je met gerichte interventies het slaapgebrek kunt verminderden.” Burger: “We zijn nu juist bezig met ploegendiensten in een van de bedrijven. We hebben teruggekoppeld naar de werkgever in de interventie of er wat mogelijk zou zijn. Dit is wat er leeft en speelt, koppelen we dan terug. Vervolgens vraagt de werkgever advies hoe hij zaken kan verbeteren. Eerst verzamelen we resultaten. Dat is de weg. En dan kan het best

ls maar n persoon de erkdruk te hoog vindt, ordt dat geen collectieve interventie

zo zijn dat een individu ergens mee kampt – en daar helpen we hem dan mee – maar dit collectief geen zaak is om actie op te ondernemen. Toevallig heb ik nu zoiets bij de hand. Eén persoon vindt de werkdruk te hoog, de rest niet. Dan wordt dat geen collectieve interventie.”

De focusgroep waar het programma mee start, bestaat uit een select groepje van mensen dat zich spontaan aanmeldt. Maar er zitten ook mensen in die bijvoorbeeld veel verzuimen en die door HRM zijn aangewezen. Wat te doen met de Statlers en de Walldorfs onder ons die als de twee heren uit de Muppetshow alles weghonen? Burger: “Dat is lastig inderdaad. Maar de methodiek is gericht op het in beweging krijgen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Niet door doceren, maar door enthousiasmeren. Positief. Het is meer dan sjorren aan een dood paard. Duiken kan niet. Wie niet mee wil, moet daar wel voor uitkomen. ‘Heb je er wel zin in?’, vragen we dan. En omdat de groep vaak wil, krijg je de critici ook mee.” Engbers: “Het is een selecte groep die plannen gaat maken voor de organisatie.

Daarmee bereik je ook vaak mensen die in eerste instantie wegduiken.” Burger: “Wij zijn uitdrukkelijk facilitair aan het werk.

Welke cultuur heerst er op de werkvloer, welke behoeften spelen er? Daarmee gaan we samen met de afdeling HR en de leidinggevende om de tafel. Dat kan met onderwerpen die vooraf door ons zijn bepaald, door de zeventig vragen die antwoord moeten geven op negen aandachtsgebieden of schalen. Maar ook met nieuwe onderwerpen die worden aangedragen tijdens sessies, zoals ploegendiensten, ongewenst gedrag en werkdruk.”

De keuze hoe en wat te doen ligt dan bij de werkgever. Het programma loopt nu bij bedrijven met veel praktisch geschoolde werknemers. Engbers wenst veel ‘facilitators’ die het programma intern gaan draaien. Zij nemen dan de rol over die Burger nu nog speelt. Daarvoor moeten zij uiteraard wel eerst worden opgeleid.

arbo 5 | 2020 25

022-025_ARB05_ART-THE03_Bennink.indd 25

20-04-20 08:19

Het belang van gezond eidsvaardig eden

Grip op keuzes n onze d na is he sa enleving oe en i ons goed kunnen aanpassen ezondheidsvaardigheden zi n daarbi belangri k he ver ogen o in or a ie e verkri gen begri pen beoordelen en gebruiken bi he ne en van gezonde keuzes eks

u ger al

en

ar el al

aarnaast zijn digitale (zoek)vaardigheden en zelfmanagementvaardigheden belangrijke factoren voor gezond en veilig gedrag (https://bit.ly/2XdaoK3). In dit artikel gaan we in op het belang van gezondheidsvaardigheden en de kansen voor organisaties die investeren in het trainen ervan.

Gezondheidsvaardigheden zijn nodig om geconcentreerd te kunnen werken en alert te zijn op gezondheids- en veiligheidsrisico’s. Het gebied in ons brein dat ons daarbij helpt, is de prefrontale cortex. Helaas is dit hersengebied kwetsbaar. Slaaptekort, te weinig lichaamsbeweging, stress en spanning, angst, een instabiele bloedsuikerspiegel; het zijn allemaal factoren die de prefrontale cortex verzwakken. Met een verzwakte prefrontale cortex verliezen we de grip op onze keuzes en ontstaat er meer ruimte voor ingesleten gedrag, oude patronen, stugge overtuigingen en een oeroud instinct. Daarnaast nemen de gezondheidsrisico’s en veiligheidsrisico’s toe, door onder andere afleiding, haast en gemakzucht.

Gezond gedrag en leefstijl

Gezondheidsvaardigheden zijn ook noodzakelijk voor een gezonde leefstijl – een patroon van gezonde gedragingen. Leefstijlfactoren hebben onder andere betrekking op bewegen, roken, alcohol, voeding en ontspanning – de zogenoemde BRAVO-factoren. Andere factoren zijn bijvoorbeeld het spelen van computerspelletjes en het vele gebruik van sociale media.

Het verbeteren van onze leefstijl vraagt om inzet van gezondheidsvaardigheden. Onwetendheid en gebrek aan inzicht, intrinsieke motivatie en/of zelfmanagementvaardigheden kunnen gezond en veilig gedrag in de weg staan.

Energie en een krachtige prefrontale cortex zijn nodig om haalbare doelen te formuleren, voornemens te vertalen naar de praktijk en een gezonde leefstijl te ontwikkelen.

egatieve vicieuze cirkel

Een verzwakte prefrontale cortex kan leiden tot een negatieve vicieuze cirkel. Als bijvoorbeeld slaaptekort en stress de prefrontale cortex hebben verzwakt, is het lastiger gebeurtenissen op het werk voldoende te relativeren. Deze gebeurtenissen hebben dan sneller een negatieve impact, wat de kans op piekeren vergroot. We kunnen ons vaker moe voelen en daardoor misschien slechter eten en minder bewegen. Daardoor zijn we nog sneller moe, vatbaarder

Gezondheidsvaardigheden zijn nodig om alert te kunnen zijn op gezondheids- en veiligheidsrisicos 2 arbo 5 | 2020

026-028_ARB05_ART-THE02_Balm.indd 26

20-04-20 08:21

arbo 5 | 2020 2

026-028_ARB05_ART-THE02_Balm.indd 27

20-04-20 08:21

voor ziektes en kunnen we een negatieve vicieuze cirkel in stand houden. Uiteindelijk kan dit leiden tot een burn-out. Om het patroon te doorbreken is een gezonde sterke prefrontale cortex belangrijk, maar waar begin je dan? Wat is de eerste stap om grip te krijgen op gedrag?

Optimisme vanuit de neurops c ologie

Het trainen van gezondheidsvaardigheden is in feite het trainen van de prefrontale cortex. Dit kan het startpunt zijn van het doorbreken van een negatieve vicieuze cirkel en het startpunt van een individuele verbetercyclus. Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie en auteur van ‘IK2 – De beste versie van jezelf’, schrijft: “Veel mensen voelen zich een speelbal van alles om hen heen. Ik heb geprobeerd om, aan de hand van wetenschappelijke kennis, een boek te schrijven dat mensen helpt om daaraan te ontsnappen. Zodat ze niet alleen op het leven reageren, maar ook de regie kunnen nemen en hun eigen richting kunnen bepalen, nu en in de toekomst.”

Sitskoorns verhaal biedt hoop, omdat ze aantoont dat cognitieve activiteit en een gezonde leefstijl de neurale verbindingen in de hersenen kunnen versterken en veranderen, terwijl ook de capaciteit van de hersenen tot informatieverwerking kan verbeteren. Kortom, hoe meer hersenactiviteit en hoe gezonder onze leefstijl, hoe meer grip we krijgen op onze keuzes.

Het onderzoek van Margriet Sitskoorn biedt neurowetenschappelijke onderbouwing voor een individuele verbetercyclus. Bewuste keuzes en gezond gedrag vormen de basis voor nieuwe hersenstructuren die het mogelijk maken bewuster te kiezen en gemakkelijker te komen tot gezond gedrag. Zo kan men komen tot een gezonde leefstijl.

Gezonde leefstijl

Lukt het om onze leefstijl te verbeteren, dan kan men dit proces steeds verder versterken. Gezonde keuzes leiden ertoe dat we makkelijker keuzes maken, waardoor we ook weer gemakkelijker een gezonde leefstijl ontwikkelen. Dit proces kan zich steeds meer versnellen. Een medewerker die wat eerder naar bed gaat dan normaal, kan na een dag werken beter uitgerust zijn en er daardoor ’s avonds eerder voor kiezen om opnieuw op tijd naar bed te gaan.

Dit geldt ook voor pauzegedrag. Op het moment dat iemand vroeg op de dag een pauze neemt, zal hij meer distantie ervaren tot het werk. Dit maakt het makkelijker om op een later tijdstip van de dag opnieuw pauze te nemen. Door de volgende pauze blijft die mentale distantie in stand en dat maakt het makkelijker om opnieuw een pauze te nemen. De eerste gezonde keuze leidt tot gezond gedrag en die keuze houdt zichzelf in stand.

De individuele verbetercyclus kunnen medewerkers ervaren als een opwaartse spiraal. Want door positieve stappen te zetten rond hun leefstijl en vitaliteit, kunnen zij steeds meer positieve stappen zetten.

Transfer naar andere aandac tsgebieden

Kruisbestuiving tussen verschillende leefstijlfactoren ligt voor de hand. Gezonde keuzes op het gebied van bewegen kunnen bijvoorbeeld positief doorwerken op het gebied van slaap. Het is de meer krachtige prefrontale cortex die het verschil maakt.

Onder andere artsen, paramedici en vitaliteits- of leefstijlcoaches kunnen meedenken met medewerkers over het eerste aangrijpingspunt en de start van de individuele verbetercyclus.

Wat is het eerste thema om mee aan de slag te gaan? Wat biedt in eerste instantie de meeste kans op succes? En welke onderwerpen volgen in tweede en derde instantie? Soms kan ook de leidinggevende of collega de medewerker op weg helpen.

Een transfer van deze grip op keuzes en gedrag is ook mogelijk naar arbeidsproductiviteit en kwaliteit van werk. Een krachtige prefrontale cortex kan door de medewerker worden ingezet voor alles wat aandacht behoeft, zowel op het werk als privé.

Gezond eidsvaardig eden trainen

Welke invloed kunnen organisaties uitoefenen op de leefstijl van medewerkers? In een vervolgartikel gaan we daar nader op in. Daarbij leggen we de nadruk op het trainen van gezondheidsvaardigheden, omdat beheersing van deze vaardigheden kan renderen op meerdere aandachtsgebieden.

Arboprofessionals kunnen samen met bijvoorbeeld HR alvast nadenken over het trainen van gezondheidsvaardigheden en leefstijlbeïnvloeding op het werk.

Rutger Balm is gedragsps holoog en arcel Balm is opleidings kundige en arbopro essional eiden erken bi de al a ade ie

Sitskoorn, . akmedianet.

Wildschut,

.

. IK -

e beste versie van jezelf. lphen aan den ijn

. Stop, denk, doe. msterdam ev.

itgevers.

2 arbo 5 | 2020

026-028_ARB05_ART-THE02_Balm.indd 28

20-04-20 08:21

Gert van der Kolk

We gaan nu tellend door het leven. We tellen de afstand tot de ander, onze lichaamstemperatuur, de beschikbare IC-bedden, het dagelijks aantal opnames en doden.

Sommigen tellen hun voorraden pastasaus en toiletpapier.

O D is de gri ige reden da e nu elbe us ellen aar d e ellen is niks bi zonders Da doen e alle dagen elk uur zo vaak da e ons er nor aal gesproken a per be us van zi n e ellen onze aren onze leng e ons ge i h De s appen die e ze en oe lang de reis nog duur De kop es ko e die e drinken en he geld op onze bankrekening n voor durend ord aan ons ge eld O e boven beneden o op de groei urve zi en De onvoldoendes op ons rappor oe hard e ri den Onze s her i d oe e de buur beleven aar ons huis s aa e geven ons doorgaans geen rekens hap van ons ellen Ook nie van onze beperkingen daarin De be ekenis van kansberekening bi voorbeeld gaa er bi de ees en van ons aar oeili k in n gro e ge allen zi n las ig ooi ie and vi kaar en op a el dan zien e e een hoeveel he er zi n aar Da zien e nie in een oogopslag oor gro e ge allen halen e een el ru ui Dan knippen e een groo ge al op in eenheden die e el kunnen over zien en is een on ainers hip bi voorbeeld vier voe balvelden groo ie e in e zi n nu erieke ezens n onze eigen i d en op he erk k pak een paar nu ers van vakblad rbo erbi Op elke pagina ord ge eld De au ono ie die ensen in hun erk ervaren de hoeveelheid glas die de glazen asser oe be assen en op elke hoog e hi da doe de dik e van een ensenhaar he aan al beroepsziek en in he aan al reinigings beur en da hogezi h baarheidskleding kan verdragen O

ie s e kunnen ellen delen e he op in dis re e eenheden Da doen e ook e zaken die nie ge akkeli k e ellen li ken so iale veiligheid duurza e inze baarheid ervaren erkdruk Dan zoeken e para e ers aar ee e die begrippen as baar lees elbaar kunnen aken Door e ellen aken e aar e ee bezig zi n ransparan vergeli kbaar en voor spelbaar ellen suggereer beheersbaarheid en ob e ivi ei aar he is be paald nie aardevri he is een a h shandeling Da begin al bi de keuze a e el el e van e huis de h po heek o de over aarde el e he aan al dagen zonder ongeval op de erkplek o he aan al verzui dagen door erkgerela eerd le sel e aan al klussen da e doe o de in ensi ei ervan ellen leid o he aken van a egorie n di el el ee da nie Deze s hoen is zes ig inu en a erdi h die nie Deze plas zi in a egorie an a egoriseren naar aarderen is nog aar een kleine s ap en klein verlies is a ep abel een groo verlies nie Deze grond is s hoon n kla h over e un ioneren ou voorui aar drie in kor e i d Da kan e h nie n als e zeggen da ie and nie ee el bedoelen e da hi er nie oe doe n op aarderen volg een ingreep een sle h e beoordeling o uis een bonus en boe e voor onveilig erken en aangepas e pro edure ellen is de basis voor di alles e doen he on inu en ees al zonder erbi na e denken ee daaro een voorsprong raag e a ie el hier a o elk en iens voordeel Doe e da dan el e ee Gert van der olk vennoo O O bureau voor Organisa ies in On rain adviseer en s hri over sa en erkingsvragen

ikkeling

arbo 5 | 2020 2

029-029_ARB05_CLM_KOLK.indd 29

20-04-20 08:21

RECE TE

jurisprudentie aar ge erk ord gebeuren ongelukken on s aan on i en en ord verzui d o s ko de re h er eraan e pas o e bepalen o iedereen el volgens de regels hee gehandeld en overzi h van re en e re h erli ke ui spraken en aanzien van arbeidsongevallen on i en ziek everzui en re in egra ie

eks

ob oor

Porno verboden Seks lmpje ook een voorbeeldig erkne er s hap een seks l p e aken op he oile en di vers uren aan een ollega aar is on slag el ere h als deze ee een seksuele rela ie e elkaar onderhouden Een 30-jarige man werkt sinds 2016 bij een bedrijf, sinds 2018 in vaste dienst.

Voor de arbeidsovereenkomst geldt een gedragscode met bepalingen over de omgangsvormen. Daarin staat onder meer dat het bedrijf streeft naar een werkomgeving zonder bedreigingen of intimidatie. Evenmin tolereert het bedrijf het bezoeken van onzedelijke, obscene of pornografische websites.

Op 28 november krijgt de afdeling Corporate Security Investigations (CSI) een melding wegens grensoverschrijdend gedrag van de werknemer. Hij heeft tijdens werktijd op één van de bedrijfs-

toiletten een video-opname gemaakt.

Daarop is te zien dat hij zichzelf bevredigt. Dit seksfilmpje heeft hij vervolgens naar een collega gestuurd (sexting). De werknemer is tijdens het onderzoeksgesprek twee dagen later nogal verbaasd over de klacht. Want ook de klager heeft hem meermaals pikante berichtjes gestuurd. Ook hadden ze regelmatig seks, nooit tegen de zin van klager in. Er volgt ontslag op staande voet wegens grensoverschrijdend gedrag. Daarop stapt de werknemer naar de rechter.

Volgens de kantonrechter staat vast dat de werknemer op 16 mei 2018 tijdens werktijd op het toilet in het bedrijfspand een filmpje heeft gemaakt waarop te zien is hoe hij zichzelf bevredigt. Dit seksfilmpje heeft hij kort daarna via Snapchat verstuurd aan een collega. Die heeft dat filmpje opgeslagen en op 28 november 2018 melding gemaakt van grensoverschrijdend gedrag. Op zich ongebruikelijk, omdat Snapchat uitgewisselde videobeelden na 24 uur auto-

matisch verwijdert. De werkgever heeft van de beelden pas kennis genomen na de klacht. Het gedrag van de werknemer is volgens de rechter genoeg voor een dringende reden voor ontslag: de werknemer heeft niet als goed werknemer gehandeld. Want hij heeft seksuele handelingen verricht en de beelden daarvan aan een collega gestuurd. Omdat hij dit seksfilmpje in werktijd heeft verstuurd, gaat het niet meer om louter privégedrag. Daarmee zijn de beelden uit zijn privésfeer op de werkvloer gekomen.

Zijn collega heeft daardoor onder werktijd pornografische beelden onder ogen gekregen.

Volgens de gedragscode is het binnen het bedrijf verboden om obscene sites te bezoeken. In lijn daarmee is het zelf maken en aan een collega sturen van een seksfilmpje eveneens verboden. De persoonlijke omstandigheden van de werknemer – een jonge man die slechts twee jaar bij het bedrijf heeft gewerkt – staan een rechtsgeldig ontslag niet in de weg. Van een buitenproportioneel ern-

(advertentie)

Arbo Actuaaiteitendag

In 1 dag up-to-date over aaae arbo onderwerpen 23 juni 2020 | BCN Utrecht 0 arbo 5 | 2020

000-000_ARB05_JUR-ADV.indd 30

15-04-20 08:26

stige sanctie is geen sprake. Of hij al dan niet een uitkering zal ontvangen, doet in deze procedure niet ter zake.

Van seksuele intimidatie is echter geen sprake. Want het ging om een seksuele relatie met wederzijdse instemming tussen hem en zijn collega, die hem zelf ook erotische foto’s heeft gestuurd.

De slotsom is dat het ontslag op staande voet rechtsgeldig was. De kantonrechter wijst het verzoek van de werknemer tot wedertewerkstelling af.

(Kantonrechter Den Haag. 26 februari 2019, ECLI:NL:RBDHA:2019:1991)

ooiaap kapseist, geen instructie en an ko o bi een ongeval e een kooiaap De erkgever zou nie genoeg ins ru ie hebben gegeven geen oezi h hebben gehouden en de risi o s van he erk nie in de hebben geze Een man haalt eind mei 2015 met een kooiaap – een speciaal soort meeneembare heftruck – goederen uit een vrachtwagen. Hij wil die bezorgen bij een woning onderaan een dijk via een vrij steile weg. Beneden aangekomen kapseist de kooiaap. De man valt of springt uit de

kooiaap, komt eronder terecht en overlijdt ter plekke aan zijn verwondingen.

Na onderzoek vervolgt de officier van justitie de vestigingsmanager van de bedrijfslocatie, in zijn hoedanigheid als leidinggevende van het slachtoffer. Dit wegens overtreding van art. 5, lid 1 Arbowet (gebruik van de kooiaap staat niet in de RI&E), art. 8 lid 1 en 4 Arbowet (geen instructie voor dragen veiligheidsgordel), art. 7.3, lid 2 Arbobesluit (afwezigheid gebruikershandleiding), art. 32 Arbowet (de manager wist of kon weten dat levensgevaar te verwachten was).

Wegens feitelijk leidinggeven eist de officier 120 uur werkstraf of 60 dagen hechtenis.

Maar de rechtbank is het niet eens met het standpunt van de officier van justitie. De werknemers waren wel degelijk goed ingelicht over de risico’s van het werken met de kooiaap. De werknemers waren gecertificeerd als heftruckchauffeur, met iedere vijf jaar hercertificatie.

Dit liep via een extern deskundig bedrijf. In de cursus was onder meer aandacht voor het belang van het dragen van de veiligheidsgordel in de kooiaap.

Het dragen van die gordel maakte deel uit van het arbobeleidsplan. Daarnaast stond het dragen van de veiligheidsgordel expliciet vermeld op de veiligheidsinstructies op meerdere plaatsen in het

bedrijf. Daaruit volgt meteen dat schriftelijke instructies voor het dragen van de gordel beschikbaar en zichtbaar waren.

De manager was alert op het uitvoeren van de veiligheidsinstructies op het eigen bedrijfsterrein. Maar van hem kon niet worden verwacht dat hij dit ook buiten het bedrijfsterrein zelf controleerde of liet controleren. Want dat is praktisch onuitvoerbaar. De manager heeft voldoende gedaan om de werknemers te wijzen op het dragen van de veiligheidsgordel. Ook heeft hij daar voldoende op toegezien.

De rechtbank komt tot de slotsom dat er binnen het bedrijf voldoende maatregelen waren genomen om het risico van het werken met de kooiaap te beperken.

Nee, dit risico stond niet in de RI&E. En nee, de gebruikershandleiding lag niet op de kooiaap. Maar dit heeft volgens de rechtbank niet geleid tot levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van werknemers. Want er waren genoeg risicobeperkende maatregelen genomen.

Daarom is geen sprake van overtreding van artikel 32 van de Arbowet. Er volgt dan ook vrijspraak voor de manager.

(Rechtbank Arnhem, 4 april 2019, ECLI:NL:RBGEL:2019:1557) Rob Poort, uris en veiligheids kundige

bureaupoor nl

(advertentie)

arbo 5 | 2020

000-000_ARB05_JUR-ADV.indd 31

15-04-20 08:26

verdrag nieuwe ta in aan ak geweld en inti idatie o het werk

iet dubbel de du e

2 arbo 5 | 2020

032-034_ARB05_ART03_Kuiper.indd 32

20-04-20 08:21

orig aar na de O een verdrag aan over ge eld en in i ida ie op he erk Da hee een spe iale o us op gendergerela eerd ge eld a i ering door de overheid help bi de aanpak van seksuele in i ida ie en andere onge ens e o gangsvor en op he erk eks

lie uiper

et haar master media en cultuur lukt het Marit niet om een baan te vinden in die sector. Nadat een studiegenoot zich heeft omgeschoold tot data-analist, waagt zij ook de overstap. Op de middelbare school was ze altijd al goed in de bètavakken. Een uitzendbureau heeft meteen werk voor haar bij een verzekeraar.

De afdeling blijkt een mannenbolwerk.

De manager introduceert haar met de woorden dat de collega’s nu iets leuks hebben om naar te kijken. Na een week begint hij Marit avances te maken. Niet alleen als ze met hem alleen is, maar ook tijdens meetings roept hij dat ze echt zijn type is: blond haar met bruine ogen. Hij noemt haar zijn ‘hertje’. ‘s Nachts ontvangt Marit met enige regelmaat appjes van hem, dat hij bijvoorbeeld zo spannend over haar heeft gedroomd. De bekende druppel komt tijdens een vrijdagmiddagborrel. Haar baas verspert Marit de doorgang als ze wil vertrekken: hij eist drie zoenen. Een collega redt haar en loodst haar mee naar de uitgang.

Op advies van een vriendin vraagt Marit hierna belet bij haar manager: ze wil de relatie met hem graag zakelijk houden.

Vervolgens brandt hij haar af, haar werk zou niet deugen. Na klachten over haar functioneren bij het uitzendbureau vertelt Marit de contactpersoon daar over het opdringerige gedrag van haar manager. De intercedent had nog nooit dit soort klachten gehad over iemand bij de verzekeraar. Bovendien, als hij zo vervelend zou zijn, waarom kwam ze er dan nu pas mee? Nu dat de opdrachtgever ontevreden was over haar functioneren? Op

zoek naar informatie over wat te doen, blijkt de verzekeraar een vertrouwenspersoon te hebben. Die weet echter niet of ze Marit mag ondersteunen, omdat ze geen personeelslid is, maar uitzendkracht. Er blijkt niks geregeld over omgaan met klachten over ongewenste omgangsvormen: geen klachtenprocedure of -commissie. De vertrouwenspersoon adviseert Marit om naar HR te gaan. Daar is men wel genegen een extern bureau in te schakelen. De onderzoekers vragen Marit of ze zich kan voorstellen dat ze met haar verschijning mannen het hoofd op hol brengt. Als ze ook de manager hebben gesproken, constateren de onderzoekers dat er sprake is van verschillende percepties van de gebeurtenissen. Vast staat alleen dat de manager Marit met geen vinger heeft aangeraakt. Hij had alleen maar complimenteus willen zijn.

HR concludeert daarop dat er sprake is van een storm in een glas water en wil dat de onderzoekers tot afronding overgaan. Het horen van getuigen hoeft niet meer en nader onderzoek van de appjes is ook overbodig. Want dat geeft maar onnodige reuring, voegt niks toe en kost alleen maar geld. Voor HR is de kous af en is het business as usual. Dat geldt niet voor Marit: zij zit ziek thuis.

as s aa alleen da de anager ari e geen vinger hee aangeraak hi had alleen o pli en eus illen zi n arbo 5 | 2020

032-034_ARB05_ART03_Kuiper.indd 33

20-04-20 08:21

e nader horen van ge uigen en onderzoek naar de app es zou el eens heel andere on lusies kunnen hebben opgeleverd lachta handeling De Arbowet verplicht arbeidsorganisaties beleid te voeren om seksuele intimidatie en andere ongewenste omgangsvormen te voorkomen, dan wel te beperken. Het is een doelvoorschrift: de wet stelt het doel, maar geeft niet aan hoe dat doel te bereiken. Het beleid moet gevoerd worden op basis van de stand van de wetenschap en de professionele dienstverlening. De Arbowet verplicht alleen tot het opstellen van een risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) en het geven van voorlichting en instructie over de risico’s van ongewenste omgangsvormen. Er zijn geen bepalingen die bedrijven voorschrijven hoe zij moeten omgaan met klachten. Onlangs ving de Inspectie SZW bot bij de rechter, nadat ze bedrijf X in gebreke stelde vanwege het ontbreken van een klachtencommissie. De rechter oordeelde dat de wetgever zich niet voor niets had beperkt tot een doelvoorschrift. De werkgever krijgt daarmee alle ruimte om zelf de middelen te kiezen. Bij bedrijf X kon de inspectie niet aantonen dat een onafhankelijke en deskundige klachtencommissie noodzakelijk is om de doelen te bereiken die de Arbowet stelt (ECLI:NL: RBNNE:2019:1466) De Arbowet verplicht bedrijven al meer dan 25 jaar om beleid te voeren tegen seksuele intimidatie. #MeToo laat zien dat dit nog onvoldoende effect sorteert.

Nederland is niet het enige land waar de aanpak van geweld en intimidatie op het werk te wensen overlaat. Dat bracht de International Labour Organization (ILO) er vorig jaar toe om een verdrag aan te nemen over geweld en intimidatie op het werk (ILO Convention on violence and harassment in the world of work, juni 2019). Dit verdrag heeft speciale focus op gendergerelateerd geweld als seksuele intimidatie. Ook Nederland stemde voor. Het verdrag wacht nu op ratificering van de Nederlandse overheid. Implementatie ervan vraagt om aanvullingen van met name de Arbowet. De conventie verplicht lidstaten na onderteke-

ning zorg te dragen voor laagdrempelige, veilige, eerlijke en effectieve procedures voor geweld en intimidatie op het werk, ook op organisatieniveau. Alle werknemers moeten daar een beroep op kunnen doen, ongeacht de aard van hun contract. Voor Marit zou dit hebben betekend dat ze vanzelfsprekend een beroep had mogen doen op de vertrouwenspersoon van de verzekeraar. En ook dat de organisatie wel had beschikt over een klachtenprocedure waarmee de spelregels vooraf vast hadden gestaan.

Bij meldingen over seksuele intimidatie is gender-responsiviteit volgens de ILO een kerncompetentie van klachtbehandelaars. Schuldtoewijzende vragen aan Marit, zoals of zij zich kan voorstellen dat ze mannen het hoofd op hol brengt, zijn dan een beroepsfout. Gender-responsiviteit betekent ook: begrijpen dat medewerksters opmerkingen van de baas als ‘je bent mijn type’ doorgaans als intimiderend ervaren en niet als complimenteus. Temeer als er sprake is van een machtsverschil en, zoals hier, ook nog van afhankelijkheid. Ja, de Inspectie verloor de rechtszaak over een verplichte klachtencommissie. Maar met haar eisen waaraan een commissie moet voldoen geeft zij wel een mooie voorzet voor verdere invulling van het ILO-verdrag over zorgvuldige klachtafhandeling. Naast deskundigheid is onafhankelijkheid van de onderzoekers het sleutelwoord. In de casus van Marit hadden onafhankelijk opererende professionals geweigerd het onderzoek af te ronden na louter een eerste ronde van hoor en wederhoor. Die alleen de – niet geheel verrassende – conclusie opleverde dat er verschillende percepties waren.

Het nader horen van getuigen en onderzoek naar de appjes zou wel eens heel andere conclusies kunnen hebben opgeleverd. Op basis waarvan niet Marit, maar de manager thuis zou zitten.

reventie en handhaving De ILO-conventie beperkt zich niet tot de plicht maatregelen te treffen voor een adequate opvang van slachtoffers en

klachtbehandeling bij geweld en intimidatie op het werk. Arbeidsorganisaties dienen ook de oorzaken te identificeren en aan te pakken. De ILO vraagt hierbij aandacht voor gender based violence and harassment. Als een risicofactor op dit terrein noemt zij ongelijke machtsverhoudingen tussen de seksen. Wat zou de aandacht voor gender in de RI&E in de situatie van Marit hebben betekend?

Dat er met de komst van vrouwen in een door mannen gedomineerde werksetting zowel bij de verzekeraar als het uitzendbureau ook flankerend beleid zou zijn geïnitieerd. Zeker wanneer die nieuwkomers jonge vrouwelijke uitzendkrachten zijn. Zij lopen namelijk extra risico op seksuele intimidatie.

Vrouwen dan maar niet toelaten tot specifieke beroepen of sectoren is overigens een verboden vorm van discriminatie.

Voorlichting en training is voor alle werknemers van belang, zo stelt de ILOconventie. Informatie en tips over de mogelijkheden om het gedrag van haar manager te stoppen had Marit ook goed kunnen gebruiken. Daarnaast vraagt de ILO-conventie van de overheid dat zij de Inspectie SZW toerust om haar rol als toezichthouder te vervullen. Een aangescherpte Arbowet zonder mogelijkheden voor handhaving is namelijk een tandeloze tijger.

Geweld en intimidatie op het werk vormen vooral voor vrouwen een belemmering om hun plek op de arbeidsmarkt in te nemen en zich maximaal te ontplooien, stelt de conventie. Marit is daar slechts een van de vele voorbeelden van.

Het draagvlak voor de conventie lijkt ook bij de sociale partners in Nederland groot. Ratificering door de overheid biedt een mooie gelegenheid om de Arbowet aan te vullen en psychosociale arbeidsbelasting veel concreter aan te pakken.

Alie uiper is bedri skundige en gespe ia liseerd in de aanpak van onge ens e o gangsvor en op he erk aliekuiper o

4 arbo 5 | 2020

032-034_ARB05_ART03_Kuiper.indd 34

20-04-20 08:21

L A V E O G

Bollenleed en a hine e arkering erkne ers die goed op elkaar le en e li k alle aal goed geregeld in di bloe bollenbedri n o h gaa he is bi de par eer a hine he apparaa da de bloe bollen in par en verdeel oe is da nu ogeli k

eks

ar

ek

D

e twee werknemers zijn volop bezig met het parteren van de bloembollen aan de daarvoor ontworpen machine. Die verdeelt de bloembollen in parten. Het werk gaat snel en voorspoedig. De medewerkers zetten de bollen op de pinnen in de parteermachine en plaatsen die onder de stempel om te worden gedeeld. Beide werknemers werken in nauw overleg met elkaar samen om het moment te bepalen dat de stempel kan zakken om de bol te parteren. Hierna gaan de delen op de lopende band verder het bedrijf in voor de volgende handeling. De bollenparteerders letten goed op elkaar. Maar dan, wanneer een van beide werknemers de bollen op de pinnen aanbrengt, komt het stempel plotseling omlaag.

Daardoor komt deze collega met de onderarm bekneld te zitten. De werknemer die tegenover het slachtoffer zit drukt direct de resetknop in, waarop de stempel omhoogkomt. Toch is de beschadiging aan de onderarm ernstig en men belt 112. Het slachtoffer wordt daarop overgebracht naar het ziekenhuis, waar de aard van de verwondingen dusdanig blijkt dat enige dagen ziekenhuisopname nodig zijn.

Oorzaak en lessen

Het arbeidsongeval wordt gemeld bij de Inspectie SZW, waarop de arbeidsinspecteur van piket het onderzoek start.

Op de locatie van het ongeval staat de parteermachine nog precies zoals ten tijde van het ongeval. Alle werkzaamheden aan de machine zijn door de werkgever gestaakt. Tijdens het onderzoek

De beveiliging van de a hine erk nie zoals die zou oe en erken blijkt dat de machine speciaal gebouwd is voor het parteren van bollen. Deze machine wordt niet seriematig aangeboden door de bouwer. De machine is voorzien van een CE-markering. De werkgever kan de bijbehorende documentatie overleggen, alsmede de conformiteitsverklaring en de gebruiksaanwijzing in de Nederlandse taal. Maar ondanks de aangebrachte CE-markering en de aanwezige beveiliging en lichtschermen op de machine om niet bekneld te raken, is het toch misgegaan.

De inspecteur hoort vervolgens het slachtoffer. Dat verklaart: “Je werkt altijd samen met een collega aan de machine en samen prik je de bollen op de daarvoor bestemde pennen. Daarna laten we de stempel zakken door twee knoppen te gelijk in te drukken. Mocht een van ons met zijn handen te dicht bij de stempel komen als deze zakt, dan stopt de machine direct en moet daarna resetten.”

De arbeidsinspecteur gaat daarop terug naar de ongevalslocatie. Hij laat de werkzaamheden aan de parteermachine uitvoeren door één persoon en laat tijdens het zakken van de stempel het lichtscherm onderbreken. Daardoor zou de machine direct moeten stoppen.

Maar helaas, de stempel maakt zijn slag af en keert terug in de startpositie.

De conclusie is duidelijk. De werkgever stelt weliswaar een CE-goedgekeurde machine ter beschikking aan zijn werknemers, maar de beveiliging van de machine werkt niet zoals deze zou moeten werken. Bij onderbreking van het lichtscherm zou de stempel direct moeten stoppen met het maken van zijn slag.

En dat gebeurt niet.

De werkgever heeft geen verklaring voor het feit dat de beveiliging tegen beknelling op de parteermachine niet werkt.

Hij zegt: “De machine staat daar zoals zij drie jaar geleden is geleverd, ik heb er niets aan verandert of aangepast.”

Boeterapport

De werkgever krijgt een boeterapport aangezegd op basis van artikel 7.7 1e lid van het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Daarnaast wordt een onderzoek naar de productveiligheid gestart. Want er is een machine met CE-markering op de Nederlandse markt gebracht waarvan de beveiliging niet functioneer. Die zou immers moeten voorkomen dat medewerkers niet in aanraking kunnen komen met de bewegende delen van de machine.

arbo 5 | 2020 5

035-035_ARB05_ONG.indd 35

20-04-20 08:22

erlie o de werkvloer

i d voor een rouwbeleid

arbo 5 | 2020

036-038_ARB05_ART02_DeGroot.indd 36

20-04-20 08:23

en ede erker in rou eld zi h op he erk u nog op zoek naar in or a ie e laa en bedri kan be er al eerder goed voorbereid zi n op a er bi rou alle aal ko ki ken en hoe he zo op i aal ogeli k s eun kan bieden i d voor een goed rou beleid dus a kan een arbopro essional daaraan bi dragen eks

arinka de

roo

edereen krijgt ooit te maken met verlies – of heeft daar al mee te maken gehad. Dat is niets nieuws en hoort bij het leven. Maar daar kan je wel last van hebben, zachtjes gezegd. Aangezien privé en werk steeds meer door elkaar lopen, heeft iemand zijn verlies altijd bij zich. Hij neemt het overal mee naartoe.

Dus ook naar het werk.

Mensen moeten steeds langer doorwerken. Dat een werkgever dan te maken krijgt met werknemers die in enige vorm met verlies worden geconfronteerd, is evident. Dat dit een serieus verzuimprobleem oplevert, onderkennen we nog te weinig: rouw op het werk krijgt weinig aandacht. Vaak schuiven we dit verzuim op de grote hoop van werkstress, burnout of depressie. Maar in het kader van preventie, arbobeleid en verzuimreductie is effectief rouwbeleid van groot belang.

erzui Als gevolg van rouw kunnen klachten optreden, zoals concentratieproblemen, vermoeidheid door slecht slapen, een lage irritatiegrens, vergeetachtigheid en diverse fysieke malaise. Die klachten hebben grote effecten op de veiligheid, werkstress, duurzame inzetbaarheid, kwaliteit van het werk en het welbevinden van iedereen op de werkvloer.

De inzetbaarheid van de medewerker kan op zowel de korte als lange termijn verminderen. Dat de inzetbaarheid op de korte termijn minder is, daarover is men het over het algemeen wel eens.

Maar ook op de lange termijn kunnen niet geringe klachten ontstaan.

Zo kunnen medewerkers in de rouw ongezonder gaan eten. Dit kan komen doordat het eten hen gewoonweg niet smaakt. Of doordat ze simpelweg nooit hebben leren koken en na het wegvallen van de partner zelf voor hun maaltijden moeten zorgen. Grotere problemen ontstaan als iemand naar de drank of drugs grijpt.

Ook kan een rouwende medewerker minder energie hebben, door slaaptekort en vermoeidheid door het rouwen.

Dit kan maken dat zo iemand niet de fut heeft in beweging te komen. Ook kan het weer onder de mensen moeten komen een drempel opwerpen om te gaan sporten. Lange futloosheid kan tot grotere problemen leiden.

Slechter slapen heeft ook impact op de kwaliteit en veiligheid van het geleverde werk. Doordat een rouwende moe, minder geconcentreerd en minder gemotiveerd kan zijn, maakt hij makkelijker fouten, mogelijk met ongevallen of schade tot gevolg.

ou lever een serieus verzui problee op da onderkennen e e einig arbo 5 | 2020

036-038_ARB05_ART02_DeGroot.indd 37

20-04-20 08:23

In tijden van verdriet is het geen aanrader om grote, belangrijke beslissingen te nemen. Zoals met een nieuwe opleiding beginnen of van baan wisselen.

Veelal lukt het iemand in de rouw ook niet om dit soort beslissingen te nemen.

De energie en het overzicht ontbreken om op zo’n manier naar de toekomst te kijken. Dag voor dag is vaak het motto van rouwenden.

Goed rouwbeleid Het levert een win-win situatie op voor zowel de werkgever als de werknemer om als bedrijf een goed rouwbeleid te voeren. Vroegtijdig aandacht besteden aan iemand in de rouw, maar ook kijken naar de langere termijn, is daarbij de sleutel. Met een goed rouwbeleid voorkomt een werkgever dat werknemers langdurig uitvallen, voor een langere periode niet 100 procent productief zijn of zelfs definitief uitvallen of weggaan bij het bedrijf. In het laatste geval brengt dat ook nog extra gevolgen met zich mee in de vorm van kennis- en netwerkverlies, kosten voor een vervangende kracht of een transitievergoeding.

Want goed rouwbeleid draagt optimaal bij aan het proces van verliesintegratie van de werknemer. Dit helpt weer bij

e rou pro es is geen lineair pro es en he hee in prin ipe geen einde een volledig herstel van de werknemer en bij re-integratie in zijn eigen functie.

Maar rouwbeleid betekent net zo goed: aandacht voor het goed (blijven) functioneren van de directe werkomgeving van de rouwende werknemer en het gehele arbeidsproces.

Ieder mens rouwt op zijn eigen wijze.

Hiermee omgaan op het werk is maatwerk en niet vast te leggen in een protocol van regels en ja/nee-keuzes. Maar een werkgever kan met een rouwbeleid wel richtlijnen vastleggen voor de organisatie. Waarmee hij de grenzen en de visie op verlies van de organisatie helder maakt. Niet alleen helder voor de werknemer zelf, maar ook voor de betrokken collega’s, de leidinggevende, het MT, HR en overige collega’s. Dit geeft alle betrokkenen houvast en inzicht in de

Rouwbegeleiding, zo werkt het a uurli k gaa he bi de begeleiding van de erkne er o enseli kheid opre h e aanda h en begrip en s eun voor de si ua ie aar hoe pak u da aan an hoe enseli k e ook zi n rou en verdrie vinden e vaak las ig Di zi n enkele aanda h spun en » e gesprek aangaan a hee de rou ende erkne er nodig Denk daarbi aan a langer verlo o eer aan he erk gaan aangepas e erk i den o erk aken rui e o even een o en voor zi hzel e re ren een langere lun hpauze even een o e e o eerder naar huis » anda h bes eden aan hoe de erkne er zi n eers e dag eek eer op he erk ko Denk daarbi aan hoe ko de rou ende erkne er op zi n erkplek ord hi huis opgehaald o bi de au o o vang u he bi de deur op en gesprek e de leidinggevende il de erkne er erover ver ellen op een geza enli k ko e o en o in individuele gesprekken O il hi er uis nie over ver ellen n zi n de dire e ollega s op de hoog e » inger aan de pols houden Denk daarbi aan hoe gaa he vandaag e ie and oe voel he o er e ollega s over e pra en aar ook hoe gaa he na vier eken e ie and an hi zi n erk aan ri g hi voldoende rui e oe gaa he na aanden e ie and » anda h op he o en van n aar geleden en verder Denk aan een kaar een bloe e een gesprek » oorli h ing en orkshops over di onder erp » nri h en van gespreks ru uur over rou elli h een spreekuur » ogeli kheid o e erne begeleiding » n vooral luis eren luis eren en nog eens luis eren

mogelijkheden. Zo ontstaat de broodnodige speelruimte voor maatwerk. Ook biedt zulk rouwbeleid praktische handvatten en richtingen voor de rouwende werknemer en alle betrokken partijen om zo makkelijk mogelijk om te gaan met het verlies. Rouwbeleid schept een kader om het gesprek aan te gaan. Dit maakt het mogelijk om in onderling overleg goede afspraken te maken over hoe de verliesintegratie zo prettig mogelijk kan verlopen.

Aandacht voor rouw In de praktijk blijkt dat rouwende werknemers zelf ook niet altijd weten wat goed is voor hen of waar ze behoefte aan hebben. Bovendien kan dit nogal eens wisselen onder invloed van de stemming van de dag. Daarom is het belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven. De werkgever kan zo de eventueel veranderende behoeften peilen. Want het rouwproces is geen lineair proces en het heeft in principe geen einde. Verlies draagt iemand zijn leven lang met zich mee. Maar iemand kan het verdriet wel leren dragen.

Latere verliezen, andersoortige verliezen (gezondheid, werk, relatie, toekomstbeeld) of verliezen van anderen kunnen een eerder verlies oprakelen. Een medewerker zit dan niet lekker in zijn vel, zonder dat hij zich per se bewust is van de reden of aanleiding. Toegang tot een soort spreekuur, het inrichten van een structuur met op zijn tijd een koffiegesprek en meer voorlichting over dit onderwerp, kunnen het bewustzijn in de hele organisatie verhogen. En daarmee leiden tot een gezonde arbeidsomgeving.

Een solide rouwbeleid als aanvulling op het arbobeleid is in alle organisaties een goed idee. Arboprofessionals in organisaties, OR-functionarissen of HR-adviseurs kunnen een voorstel voor een rouwbeleid voorleggen aan hun werkgever. arinka de Groot is rou en verliesbege leider i help als eigenaar van raan en een a h par i ulieren en bedri ven o gaan e rou en verlies

arbo 5 | 2020

036-038_ARB05_ART02_DeGroot.indd 38

20-04-20 08:23

rodu en Coronavrije kleding

Ook in coronatijd kunnen werknemers met essentiële beroepen in de voedings- en zorgsector vertrouwen op de hygiëne-gecertificeerde wasprocessen van MEWA-kleding. Voor het ophalen en afleveren van textiel bij klanten in de gezondheidszorg gelden extra strikte procedures om overdracht van ziektekiemen volledig uit te sluiten. De kleding wordt verzameld in een speciale waszak met een wateroplosbare binnenzak. Die krijgt een desinfecterende wasbeurt zonder dat hij geopend wordt. Virussen overleven deze professionele industriële wasbeurt gegarandeerd niet. Resultaat: coronavrije kleding. www.mewa-service.nl

Gegarandeerd gedesinfecteerd Verspreiding van virussen zoals corona voorkomen heeft bij veel bedrijven momenteel de hoogste prioriteit. De gespecialiseerde desinfectieservice van Rentokil Pest Control desinfecteert uw pand, magazijn, kantoor, keuken, schoollokaal of restaurant.

Daarna zijn de ruimtes ontsmet en vrij van potentieel schadelijke en gevaarlijke bacteriën en virussen als corona. Zo beschikt u over een gezonde en hygiënische werkplek voor uw medewerkers en klanten. www.rentokil-hygiene.nl

Houd Afstand-mat In de nieuwe werkelijkheid moeten we allemaal 1.5 meter afstand houden van elkaar. Attendeer uw medewerkers en bezoekers hierop met de Houd Afstand-mat van EVC. De mat heeft een afmeting van 90 cm x 1,5 meter. Binnen twee werkdagen kunt u deze mat in huis hebben. Maar andere teksten, kleuren en maten zijn natuurlijk ook mogelijk. www.evc.nl ail u

in or

039-039_ARB05_PRO.indd 39

a ie voor deze rubriek

e pg o o naar arbo vak

ediane nl

arbo 5 | 2020

20-04-20 08:24

E IA

How are ou

Tippe erover

BEDRIJFSHULPVERLENING 2020

De Gids BHV wil een leidraad zijn voor het adviseren over, en het opzetten en in stand houden van een bedrijfshulpverleningsorganisatie. Tevens voorziet de Gids de lezer van die informatie die nodig is om alle andere aspecten van zijn of haar functie goed uit te oefenen.

De Gids BHV richt zich primair op het Hoofd Bedrijfshulpverlening (HBHV). Maar ook de facility manager, het hoofd technische dienst, het hoofd bedrijfsbrandweer, de arbocoördinator en de directeur van een kleine organisatie die de BHV-taak vaak in deeltijd vervullen, behoren tot de doelgroep van de Gids.

Hoe zit (thuis)werkend Nederland erbij tijdens de coronacrisis?

Hoe werkt het, of juist niet? Om daar meer inzicht in te krijgen, heeft TNO de HowAmI-app gelanceerd. Om zo het welbevinden te monitoren van werkend Nederland gedurende de crisis. Met wekelijkse adviezen om werknemers én werkgevers te helpen om zo goed mogelijk te blijven functioneren.

Meld u aan via https://www.monitorarbeid.tno.nl/coronacrisis

Leve de BHV Gids Bedrijfshulpverlening 2020

De Belgische preventieadviseur Bart Vanraes schreef in het kader van zijn opleiding een scriptie over ‘tippexongevallen’. Dat zijn ongevallen die men laat verdwijnen in de statistiek. Precies zoals we vroeger typefoutjes lieten verdwijnen met de welbekende correctievloeistof. De auteur werkt momenteel aan een boek over het onderwerp en heeft een charter gestart dat oproept tot openheid en transparantie.

Meer informatie is te vinden op https://tippexongeval.be/

Bij de opzet van de Gids BHV is uitgegaan van de verplichtingen die uit de wet- en regelgeving volgen, en wordt verder de chronologie gevolgd wat betreft het opzetten en onderhouden van de BHV-organisatie. Dit heeft geleid tot de volgende indeling in hoofdrubrieken:

Vinger aan de pulse

• Wetgeving • Organisatie • Opleiding en oefening • Planning en preparatie • Uitvoering • Management en communicatie • Hulpmiddelen

9 789462 156623

BEDRIJFSHULPVERLENING 2020

De Gids BHV wil een leidraad zijn voor het adviseren over, en het opzetten en in stand houden van een bedrijfshulpverleningsorganisatie. Ook vinden de lezers in deze gids relevante informatie om alle andere aspecten van hun functie goed uit te oefenen.

Gids BHV 2020, redactie Drs. Ing. A. Zanders, Vakmedianet, ISBN 9789462156623

Redactie : Drs. Ing. A. Zanders www.arbo-online.nl

Omslag_GIDS BHV_2020_v3.indd 1

11-02-20 15:36

Al

jaar IAS

In 2019 meldden zich 631 personen bij het Instituut J AAR V E R SLAG Asbestslachtoffers (IAS). Onder hen ook het tienduizendste asbestslachtoffer sinds de oprichting in 2000.

Deze en heel veel andere informatie staat in het jaarverslag 2019 van het IAS. Daarin komen ook diverse asbestslachtoffers zelf aan het woord.

Download het jaarverslag 2019 op https://bit.ly/34E9vfg

2019

Met de Effectory COVID-19 Workforce Pulse kunnen organisaties tijdens de coronacrisis frequent allerlei zaken onderzoeken. Hoe het is gesteld met het moreel van medewerkers, bijvoorbeeld. Of ze productief kunnen werken. En waar kansen voor het bedrijf liggen. Zo ontstaan concrete aanknopingspunten voor actie. Frequente Workforce Pulsemetingen kunnen daar verder bij helpen.

Weten hoe het werkt? www.effectory.nl

40 arbo 5 | 2020

040-040_ARB05_MED.indd 40

20-04-20 08:24

BEKIJK HET COMPLETE PROGRAMMA OP ARBO-ACADEMY.NL

Strategisch adviseren Organisaties zijn continu in ontwikkelingen en beweging. Elke situatie is anders en elke klant heeft zijn of haar specifieke voorkeuren. Welke adviesstijl past daar dan bij? In welke organisatorische situatie is welke aanpak het meest effectief? De rol en de persoon van de adviseur zijn vaak belangrijker dan de inhoud van het advies. Waar sluit u op aan? Hoe doet u dat? En hoe geeft u uw eigen unieke bagage van karakter en talenten een waardevolle plek?

Praktijkopleiding Vertrouwenspersoon Leer tijdens deze praktijkopleiding alles wat een vertrouwenspersoon moet weten. Van de huidige wet- en regelgeving en de nieuwe verplichte Klokkenluidersregeling tot het trainen van uw gespreksvaardigheden. De belangrijkste documenten voor u als vertrouwenspersoon binnen uw organisatie worden doorgelicht.

Omgaan met gevaarlijk stoffen Tijdens deze cursusdag leert u op welke wijze u de gevaren van stoffen kunt herkennen aan de hand van etikettering en op welke wijze u kunt nagaan welke risico’s hieraan zijn verbonden.

Daarnaast wordt toegelicht welke stappen ondernomen moeten worden om zorg te dragen dat er veilig en gezond gewerkt kan worden met gevaarlijke stoffen.

Van RI&E naar cultuurverandering U draagt als adviseur bij aan optimale arbeidsomstandigheden en houdt gezondheid en veiligheid op de agenda van uw organisatie. Maar u begeleidt ook het invoeren van maatregelen die voortkomen uit de risico inventarisatie-, en evaluatie (RI&E). Deze masterclass leert u een brug te slaan tussen RI&E en cultuurverandering.

3-daagse Praktijkopleiding arbocoördinator In veel organisaties voert de arbocoördinator het arbeidsomstandighedenbeleid uit.

Daarnaast is hij belast met alle uitvoeringsmaatregelen die het beleid met zich meebrengt.

Maar uw taken reiken verder dan dit. Om optimaal te functioneren heeft u naast inhoudelijke kennis van arbo ook inzicht in bedrijfsprocessen en in de organisatie als geheel nodig.

U moet weten hoe besluiten worden genomen. U moet kunnen risicodenken.

3-daagse Praktijkopleiding Preventiemedewerker Bent u (net) aangesteld als preventiemedewerker? Dat is een hele verantwoordelijkheid!

Dit is uw kans om met de juiste kennis en vaardigheden nog beter te worden in uw functie.

In drie dagen bent u een expert! U doet niet alleen alle noodzakelijke kennis op, maar gaat tegelijkertijd aan de slag met het oefenen van de vaardigheden die u nodig heeft.

13 OKTOBER 2020

€ 999 5 NOVEMBER 2020

€ 599 5 NOVEMBER 2020

€ 599 5 NOVEMBER 2020

€ 599 10 NOVEMBER 2020

€ 1499 19 NOVEMBER 2020

€ 1499

Bekijk het complete programma op

ARBO-ACADEMY.NL 0130 Opleidingenpagina ARBO maart 2020.indd 1 041-041_ARB05_OPL.indd 41

08-04-2020 15:23 20-04-20 08:25

Binnenkort in Arbo

Opleiden

» Trainen bij defensie, brandweer en politie » Leefstijl: zo organiseer je een skills-training » EVC in de bouw » Gaming en gedrag

En verder » Ira Helsloot over geld en corona » Spreek de taal van de directie » Beroepsziekten voorkomen met PAGO en RI&E » Zitten, een groot probleem

arbo

» Werkroosters moeten op tijd klaar zijn Deze aankondiging is onder voorbehoud

42 arbo 5 | 2020

042-042_ARB05_BIN.indd 42

20-04-20 08:25

COLLEGEREEKS

BEDRIJFSKUNDE VOOR

ARBOPROFESSIONALS KONTAKT DER KONTINENTEN

STEVIGE BEDRIJFSKUNDIGE ONDERGROND VOOR ARBOPROFESSIONALS In deze collegereeks laten hoogleraren en een praktijkspreker u zien hoe u zich kunt ontwikkelen tot een businesspartner met een stevig bedrijfskundig inzicht. Zodat u de business nog beter begrijpt en op basis daarvan de vertaalslag kunt maken naar de arbo strategie.

VOOR WIE? Deze collegereeks richt zich op arboprofessionals, arbeidsdeskundigen, KAM-managers, preventie managers, arbo-consultants, adviseurs met arbo in hun portefeuille en arboadviseurs die zich verder willen ontwikkelen tot businesspartner.

CERTIFICAAT U ontvangt een deelnamecertificaat van Arbo na het volgen van ten minste 5 colleges.

AAN HET EINDE VAN DEZE OPLEIDING  Kunt u met uw arbobeleid economische waarde aan het bedrijf toevoegen.  Kunt u als arboprofessional bijdragen aan betere vormen van samenwerken en leiderschap.  Kunt de organisatie en medewerkers op elkaar afstemmen.  Kunt u een bijdrage leveren aan de vernieuwingskracht van de organisatie.  Kent u de belangrijkste financiële begrippen en beslissingsinstrumenten.  Heeft u zich ontwikkeld als strategisch gesprekspartner.  Kunt u bedrijfskundige doelstellingen omzetten naar arbo-doelstellingen.

BEDRIJFSKUNDE.ARBO-ONLINE.NL Bedrijfskunde voor arboprofessionals 210x297.indd 1 002-044_ARB05_ADV.indd 43

06-04-20 14:14 20-04-20 08:08

SAFETY Indoor-veiligheidsschoen met actieve fasciastimulatie ZIE VOOR MEER INFORMATIE

www.haix.nl

Kwalitatief hoogwaardig functionele schoenen voor WERK & VRIJE TIJD! Verkrijgbaar bij uw vakman of in de HAIX® Webshop www.haix.nl

002-044_ARB05_ADV.indd 44

www.haix.com

20-04-20 08:08