Cobouw 17 juli 2018

Nummer 54, 162ste jaargang, dinsdag 17 juli 2018

8 Achtergrond

14 Aanbesteden

21 Interview

Waarom gaat het toch zo langzaam met de innovatie in de bouw? Een rondetafeldiscussie.

Waarom zou je als overheidsinstantie een marktconsultatie starten en wanneer?

Als Alice in Wonderland, zo voelde Annemieke Nijhof (Tauw) zich vaak toen zij aanschoof als voorzitter van de klimaattafel Mobiliteit.

NOORD-ZUIDLIJN

LOGISTIEK

Van ‘t Hek start met bouwhub Amsterdam - Funderingsbedrijf Van ’t Hek start in Amsterdam een bouwhub.

In eerste instantie om een woningbouwproject van VORM op de Houthavens van materiaal te kunnen voorzien, maar de onderneming hoopt er later ook andere aannemers mee te bevoorraden.

Zo denkt Van ‘t Hek ook langer bij het bouwproces betrokken te kunnen zijn. “Op die manier hopen we extra service te leveren, zodat bouwers ook voor een volgend project weer kiezen voor ons.�

Pagina 10 ONDERGRONDS

Megastalling Den Haag vertraagd

Foto: Suzanne van de Kerk

Den Haag - De oplevering van de mega-

De boerenslimheid van mister Noord-Zuidlijn De Munttoren zou wegzakken in een reusachtige krater, en de PÄłp wachtte een nog droeviger lot. Nergens waren Amsterdammers zo bang voor bÄł de bouw van de Noord-ZuidlÄłn als voor het tunnelboren. Het pakte anders uit. Vlak voor de opening zaterdag blikt hoofdboorder Paul Janssen nog een keer terug. Pagina 2-3 DOOR AD TISSINK

Herrenknecht had toegezegd dat ze de machines zouden bouwen. Meer ook niet. Normaal gesproken deinst de Duitse fabrikant van tunnelboormachines niet terug voor het geven van garanties.

Maar in de aanloop naar de bouw van de Noord-Zuidlijn hadden adviseurs van de

gemeente Amsterdam zoveel aanpassingen verzonnen dat het bedrijf daar- voor huiverde. Want alles moest ook nog voor een grijpstuiver.

Dat was de situatie die Paul Janssen aantrof toen hij in 2007 aantrad als boormanager. Om een politiek aanvaardbare prijs te krijgen kwamen alle risico’s op het bordje van de gemeente terecht. “De

aannemers hadden contractueel een bonus bedongen op langzaam werkenâ€?, blikt hij terug. “Meerwerk, vertraging, stilstand‌. de gemeente was altijd de klos.â€?

In de bouwkeet van de Haagse Victory Boogiewoogie-tunnel, waar hij nu de scepter zwaait, blikt Janssen terug op de NZ-lijn, die zaterdag eindelijk opengaat. Na vijftien jaar bouwen en nog veel langer plannen, ontwerpen en herontwerpen. Er zijn meer boortunnels met een roerige geschiedenis.

En Janssen was bij velen betrokken.

Maar nergens was het verzet van de omgeving groter. De angst voor die boormachines, die als een soort duikboten tussen de funderingspalen zouden manoeuvreren, zat diep.

fietsenstalling bij Centraal Station Den Haag loopt vertraging op en valt duurder uit. Omdat boven op de fietsenstalling twee woontorens van elk 90 meter hoog worden gebouwd, moeten tijdens de bouw veiligheidsmaatregelen worden genomen om de stalling veilig open te kunnen stellen. Maatregelen die daarvoor bedacht waren blijken niet haalbaar. Bovendien blijkt de aanleg van de ondergrondse verbinding tussen de fietsenstalling en de stationshal complexer te zijn dan werd vermoed en dreigt daardoor veel duurder uit te vallen.

ADVERTENTIE

DE FNV SOCIALE INNOVATIEPRIJS Om sociale innovatie in de bouw te stimuleren gaat FNV eind van dit jaar de Sociale Innovatieprijs Bouwen & Wonen en de Stimuleringsprijs uitloven.

Sociale innovatie is goed voor de medewerker ĂŠn voor de onderneming.

Aanmelden kan tot 14 september 2018 op www.fnvbouw.nl/si.

2 INTERVIEW

Boormanager Paul Janssen houdt het graag stupid en simple

Akkoord Iedereen heeft erover meegepraat en nu is het er dan ook.

Het Klimaatakkoord. Hoewel het allemaal nogal hoog over is, zal de impact op de bouw groot zijn. Maar ja, waar dan precies en voor wie dan? De meningen zijn talrijk, de opinies verdeeld.

Bouwend Nederland is politiek sensitief en vindt het Klimaatakkoord een belangrijk startdocument. Maar de komende maanden moeten de afspraken nog wel duidelijk uitgewerkt worden, stelt voorzitter Maxime Verhagen. Leen van Dijke van Stroomversnelling, vindt ook dat de afspraken nog verder ingevuld moeten worden.

Zo is de definitie van duurzame energie nog niet eens helder.

VNO-NCW: “Het is zaak de plannen nu om te smeden tot een aantrekkelijk en vooral samenhangend Klimaatakkoord waar we dertig jaar mee uit de voeten kunnen.” Vereniging Eigen Huis zat ook aan tafel en schrijft: “Op dit moment is het nog onduidelijk of de plannen voor huiseigenaren haalbaar zijn en hoe ze onder de streep gaan uitwerken.” De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie concludeert: “Het is nog te vroeg voor champagne maar zeker nog geen tijd voor azijn”. Ik denk dat het laatste waar is. De richting is onvermijdelijk, de keuzes moeten echter nog gemaakt worden.

Corporaties trekken nu de kar qua verduurzaming. Maar ze kunnen natuurlijk nooit alleen de rekening betalen. Ook minister Wiebes van EZ heeft al gemeld dat de arme burger niet met de rekening opgezadeld mag worden. Dat lijkt me verstandig, maar wie betaalt dan wel?

Ik denk dat heldere doelen zorgen voor de broodnodige innovatie. Als iets moet, dan lukt het ook. Dat krijgen bouwers echt wel gedaan. Anders wordt het Klimaatakkoord een Poolse Landdag. En dat wil niemand.

Theo van Vugt, Hoofdredacteur theovanvugt@vakmedianet.nl @theovanvugt

Als het lastig werd, verstopte hij zich niet in de bouwkeet Hij sloopte de al te gortige innovaties uit de boormachine en stond klaar om te beginnen. Maar toen verzakten de wevershuizen aan de Vijzelgracht.

Boormanager Paul Janssen van de Noord-Zuidlijn bleef er altijd in geloven en bracht uiteindelijk niet twee maar vier boormachines over de eindstreep.

Vervolg van voorpagina DOOR AD TISSINK

H

ij was in de ogen van veel Amsterdammers de bestuurder van een stel monsterlijke machines.

Kapitein van een soort duikboten die door de slappe bodem een nieuwe metrotunnel moesten boren. Pal naast de wankele funderingspalen onder hun gekoesterde grachtenpanden en monumenten.

Paul Janssen was niet te benijden toen hij in 2007 aantrad als boormanager bij de Noord-Zuidlijn. De bouw was op dat moment weliswaar al vier jaar bezig, maar erg soepel ging het allemaal niet. Dat Janssen zich niet verstopte in de bouwkeet was wel een verademing. Hij verwees nooit door naar een wethouder of een woordvoerder, als het lastig werd. Want dan werd het geregeld. Met de modder nog aan zijn

laarzen en helm in de hand, stond Janssen dan de gemeenteraad te woord.

Meestal had hij dan wel een lekkere plastische vergelijking bij de hand waarmee hij een technisch huzarenstukje reduceerde tot iets heel simpels.

Wie naar Janssen luisterde was er plots van overtuigd dat het boren van zo’n metrotunnel een fluitje van een cent was.

Eén van de eerste dingen die Janssen schrapte na zijn aantreden was de afdichting van de staart van de boormachine. Dat was zo’n detail waarin de projectorganisatie naar zijn zin was doorgeschoten in het ontwikkelen van al te gortige innovaties. Ze hadden een zelfnivellerende kunststof kraag ontwikkeld die moest voorkomen dat grout aan de achterkant weer de boormachine in liep. “Maar tussen de eerste schetsen en de bouw zat wel zo’n tien jaar. En ik had zelf inmiddels ook een paar tunnels geboord”, vertelt hij droogjes. “Die staalborstels en vetkamers van Herren-

Boren met een nauwkeurigheid van een paar centimeter Toen het pijnlijke besluit genomen was de staart van de boormachine traditioneel af te dichten met staalborstels en vet, bleek dat meer voordelen te bieden. De groutschil rondom kon wat kleiner. Op twee keer 3,8 strekkende kilometer boortunnel leverde dat een aardige besparing op. De extra tolerantie van 10 centimeter rondom was ook prettig. Aannemer Saturn had verdraaid weinig speling om met de boormachine op de ondergrondse stations precies op de goede plek aan te boren.

Het moest echt op een paar centimeter nauwkeurig.

knecht deden het daarbij altijd prima.

En je moet er niet aan denken dat er tijdens het boren iets fout gaat met de staartafdichting. Dan zou de boor maanden stilstaan.”

Van die mogelijkheid werden ze bij Herrenknecht zelf ook niet erg blij. Ze liepen weliswaar geen financieel risico, maar het gevaar van imagoschade was levensgroot. De hele wereld keek naar het Amsterdamse metroproject en een boormachine die maanden stil stond in de Amsterdamse bodem zou voor de fabrikant geen goede reclame zijn. Dus toen Janssen voorzichtig informeerde of het nog mogelijk was een traditionele afdichting in te bouwen, werd hij enthousiast onthaald.

Vijzelgracht Zo sneuvelden er meer goedbedoelde innovaties onder het mes van de hoofdboorder. Op dezelfde manier brak hij het contract open. “Want sommige risico’s horen nou eenmaal bij de aannemer.” Alles leek geregeld, de contracten waren opnieuw getekend. En toen verzakten de Wevershuisjes aan de Vijzelgracht. Een enorme vertrouwenscrisis brak uit. Niemand hechtte nog geloof aan de optimistische en sussende verhalen van de projectorganisatie.

Wat er daarna gebeurde is geschiedenis. Er sneuvelde een wethouder, er kwam een nationale onderzoekscommissie en er volgde een raadsenquête.

Terwijl de nut- en noodzaakdiscussie in volle hevigheid woedde, werkte Janssen met het projectbureau allerlei alternatieve scenario’s uit.

Eind van het liedje was dat hij nog twee extra boormachines kon bestellen.

Korte machines die scherpe bochten konden draaien, maar verder zoveel mogelijk standaard uitgevoerd. Terwijl er werd doorgewerkt aan de diepe stations zou Saturn alvast van twee kanten gaan boren. Probleem was alleen dat

3

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

Paul Janssen: “Toen het boren van start ging was de Noord-Zuidlijn het project met de meest complete monitoring in de wereld. Dat bleek een briljante zet.” Foto: Suzanne van de Kerk

“Het boordebat was niet mijn finest hour.

Dat was de lekkage bij het vertrek van de boor bij station Vijzelgracht” die vier machines er niet meer uitgetild konden worden bij station Rokin. Daar zaten het dak en vloeren allang op hun plek. Dus zouden de boorschilden in de grond achterblijven.

“De verloren schildmethode” noemt Janssen het zonder blikken of blozen.

Alsof het om een slimme vondst gaat die over de hele wereld toepasbaar is, in plaats van een pijnlijke noodgreep.

Op internationale congressen moesten collega-tunnelbouwers vaak lachen als Janssen zijn lost-shield-method toelichtte. Technisch was het niet erg elegant, maar de boerenslimheid wisten ze op waarde te schatten.

Vlak voordat de eerste boor aan het werk ging wilde de gemeenteraad nog één keer van Janssen weten of het allemaal wel verantwoord was. Door een nieuwe voorlichtingscampagne die een veel realistischer toon aansloeg, werd hij gepresenteerd als de hoofdboorder.

Want je hebt boorders en hoofdboorders. Tegenover de montagefoto van actiegroep Red Amsterdam, waarop de

complete Bijenkorf wegzakte in een soort vulkaankrater na een blow-out, liet Janssen een foto van een lekke rioolbuis zien. “Dat levert meer schade op”, zei hij en onderbouwde dat. Ook funderingsexperts snoerde hij soepel de mond. Het debat was opmerkelijk snel voorbij. Net als het boren zelf eigenlijk. In 2,5 jaar tijd zat het erop.

Buitenstaanders zien het boordebat vaak als Janssens finest hour. Maar zo kijkt hij er zelf niet tegenaan. “Alle besluiten waren al genomen. Ik voelde een gezonde spanning. Zoals voor een belangrijke sportwedstrijd. Maar meer ook niet.”

Vastloper Het lijkt weer zo’n typisch staaltje bagatelliseren, waar Janssen patent op lijkt te hebben. Zo zeker kon hij toch niet zijn dat het allemaal goed zou gaan. De eerste boor was nog niet vertrokken of hij liep vast op een stuk staal. Niemand wist wat het was. Het ging uiteindelijk om een vrieslans. Nota bene door aannemer Saturn zelf aangebracht om een beschermend ijsschild op te trekken onder het Damrak. Alle lansen waren zorgvuldig nagemeten, maar deze bleek toch afgedwaald.

Was Janssens finest hour dan het besluit om toen toch door te boren richting Dam en Rokin? “Nee”, zegt hij nonchalant de schouders ophalend. “De berekeningen gaven aan dat het ijsschild dik

genoeg zou zijn. En het was beter om door te boren dan stil te blijven staan, want het ijs zou langzaam smelten. We konden niet anders.”

Zijn echte finest hour was het lek dat ontstond bij vertrek van een van de boren bij station Vijzelgracht. Weer daar.

“Eigenlijk was het een stommiteit. Een onderdeel van een duppie dat het niet doet. Iets wat in geen enkele risico-analyse stond, maar dat zul je altijd zien. Per uur stroomde 90 kuub slurry naar binnen. Boormedewerkers waadden tot hun schouders door de slurry in een vermetele poging het station droog te krijgen en tegelijkertijd de druk op het boorfront te houden. Na allerlei tevergeefse reparatiepogingen bood een uit Zuid-Duitsland ingevlogen polymeer het gewenste resultaat.”

Tussen vertrek van de eerste en aankomst van de laatste boor in 2,5 jaar tijd gebeurden natuurlijk nog vijfduizend dingen. Maar Janssen heeft die allemaal verdrongen. Hij is nu vooral druk met de Rotterdamsebaan. “Life goes on. Niemand taalt nog naar het boren onder woonhuizen. We doen hier bijna niet anders.”

Innovatie “Het is niet zo dat ik tegen innovatie ben”, benadrukt hij. “Het boren in zachte grond ìs al een enorme innovatie. Die kennis en ervaring hebben we in Nederland met zijn allen in twintig jaar

tijd opgebouwd. Dat is heel indrukwekkend. Maar daarbinnen moet je zoveel mogelijk met bewezen technieken werken en het niet te ingewikkeld maken.

Want de ondergrond blijf een onvoorspelbare factor. Je kunt niet voorzichtig genoeg zijn en alleen in kleine stapjes innoveren. Keep it stupid and simple.”

Over één ding is hij heel enthousiast: de monitoring. Die was briljant. “Toen de Noord-Zuidlijn van start ging was het wereldwijd het project met de meest uitgebreide monitoring van de omgeving. Nu gebeurt het overal, maar toen was het echt ongekend.”

Continu toezicht Verder zweert hij bij toezicht. Zeven dagen per week, 24 uur per dag. In Den Haag doet hij niet anders. “We hebben een eigen bouwkeet op de volgtrein, niet ver achter de boorkop. Zodat je er altijd bij bent als er beslissingen genomen moeten worden die je niet kunt terugdraaien. Het is vreselijk als je een tunnelelement moet terugsturen omdat het is beschadigd. Maar als het nodig is, moet je dat kunnen afdwingen. Een tunnel boren is een industrieel proces met veel herhaling. Vroeg of laat verslapt de aandacht. Daarom moet je er zijn. En tegelijkertijd moet je de aannemer de ruimte geven om zijn vakmanschap te kunnen tonen. En ga vooral zelf niet het wiel uitvinden. Goed jatten is echt altijd beter.”

4 Vijftig miljoen extra voor beveiligen spooroverwegen Den Haag - Het kabinet trekt 50 miljoen euro extra uit voor het beveiligen van de Nederlandse overwegen. Dat meldt staatssecretaris Stientje van Veldhoven.

Het extra geld is bestemd voor de meest risicovolle spoorovergangen en de aanpak van overwegen op particulier terrein, zoals omleidingen, spoorbruggetjes voor wandelaars of zogeheten wandelbuizen onder het spoor.

Volgens ProRail zijn er op dit moment nog 113 openbare onbewaakte overwegen, vooral in het noordoosten van Nederland. Eind dit jaar moeten dat er 33 minder zijn.

De staatssecretaris is blij met de extra veiligheidsimpuls: “Nederland wordt steeds drukker. Onveilige en onbewaakte overgangen, met name die veel gebruikt worden, zijn niet meer van deze tijd. We moeten samen met de wegbeheerders ervoor zorgen, dat nog minder incidenten plaatsvinden op en rond de overwegen.”

Vorig jaar gebeurden verschillende ongelukken op onbewaakte overwegen. In Harlingen kwamen een vader en zijn zoontje van drie om het leven. Naar aanleiding van dat ongeluk doet de Onderzoeksraad voor Veiligheid onderzoek.

Raad van State geeft groen licht voor windpark Fryslân Den Haag - Windpark Fryslân mag worden aangelegd. Dat heeft de Raad van State besloten. De hoogste bestuursrechter oordeelde dat de bezwaren tegen het zogeheten inpassingsplan van de toenmalige ministers van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu ongegrond zijn.

Dat betekent dat in het Friese deel van het IJsselmeer ter hoogte van Breezand aan de Afsluitdijk windturbines mogen komen op zo’n 6,5 kilometer van de Friese kust. Daarbij hoort ook de aanleg van een werk- en natuureiland van twee hectare.

Verschillende bezwaarmakers, waaronder watersportverenigingen en branchevereniging HISWA en natuurorganisaties zoals de IJsselmeervereniging, hadden beroep aangetekend tegen de plannen. Zij vrezen dat het windpark nadelige gevolgen zal hebben voor de scheepvaart en het watersporttoerisme en daarmee voor de werkgelegenheid

van de watersportbedrijven rond het IJsselmeer.

Uit onderzoeken is echter gebleken dat het windpark “de gebruiksmogelijkheden van het IJsselmeer naar verwachting niet verslechtert” en daarom geen “relevante effecten zal hebben op het toerisme en de werkgelegenheid”, aldus de Raad van State. De windturbines staan zo ver van elkaar dat de recreatievaart er veilig tussendoor kan varen. Zeil- en motorvaartuigen gebruiken de locatie van het windpark maar beperkt, omdat de belangrijkste vaarroutes over het IJsselmeer het windpark niet doorkruisen.

Volgens de hoogste bestuursrechter is uit onderzoek ook vast komen te staan dat de gevolgen van het windpark op de windcondities voor de kust van Makkum naar verwachting beperkt zijn. Bovendien hebben de ministers de zekerheid verkregen dat de ‘natuurlijke kenmerken’ van het gebied niet zullen worden aangetast.

NS-gronden in trek voor nieuwbouw Kon de NS haar grond buiten stationsgebieden een paar jaar geleden nauwelijks slijten, inmiddels is deze erg in trek bij projectontwikkelaars. Gisteren verkocht de spoorwegmaatschappij nog een industrieterrein in Utrecht aan MRP en Ballast Nedam.

DOOR MARIJE DE LEEUW

Op het terrein, dat vlak bij Utrecht Centraal ligt, komen 2600 woningen, waarvan een kwart sociale huurwoningen.

Bovendien komt er een groot centraal park, een school, een supermarkt, horeca en diverse andere voorzieningen.

De grond bleek erg gewild: er schreven vier ontwikkelaars op de aanbesteding van de NS en de gemeente in. Een paar jaar geleden had dat wel anders geweest, erkent NS-woordvoerder Hessel Koster. “Toen zei iedereen over dat soort gebieden: je kunt er beter een bedrijventerrein van maken. Nu er een enorme woningopgave ligt, neemt de vraag toe naar dit soort locaties. Ook gemeenten zien de urgentie meer met industriegebieden te doen. Dus ja, we verkopen deze grond in de juiste tijd.”

De NS is in gesprek met diverse gemeenten voor de herontwikkeling van gebieden buiten de stations. Sinds 2016 stoot de spoorwegmaatschappij onderdelen af die niet meer in de strategie van het bedrijf passen, waaronder grond en vastgoed.

“De NS heeft van oudsher erg veel grond in haar bezit. Vroeger hadden we zelfs stukken bos, en stenenfabrieken.

Inmiddels is de oppervlakte grond aardig gesloken, maar we hebben nog steeds gebieden in ons bezit op locaties buiten de stationsgebieden. Dit soort

gebieden stoten we langzaam af, we willen ons alleen nog focussen op de ontwikkeling van stations zelf.”

De gebieden blijken nu erg in trek voor woningbouw, of woningbouw in combinatie met andere voorzieningen.

Harde eis van de spoorwegmaatschappij is wel dat ontwikkelaars die de grond kopen, ook aandacht besteden aan de bereikbaarheid van het gebied.

Het terrein in Utrecht, genaamd de Cartesiusdriehoek, is niet het eerste gebied dat de NS voor woningbouw verkoopt. Bij Amersfoort voorziet de NS een nieuwe woonwijk voor 650 woningen en bij het Amsterdamse Duivendrecht een terrein voor 4500 woningen.

Ook in Zwolle overweegt het bedrijf een terrein van 20 hectare de laten ontwikkelen voor woningbouw.

Over hoeveel hectare grond de spoorwegmaatschappij beschikt dat nog in de verkoop gaat, is niet precies duidelijk.

Ook wil de vervoerder niets kwijt over hoeveel de grond oplevert. In ieder geval ontvangt de spoorwegmaatschappij de residuele grondprijs: het bedrag dat overblijft na de aftrek van de bouwprijs en het bouwklaar maken van het gebied. “Het is moeilijk om vast te stellen wat daarvan overblijft, dus daarom zeggen we niets over de prijs”, verklaart Koster. De NS ontvangt niets voor de verkoop van de woningen.

Waterschap Limburg gaat te hoge dijken weer afgraven Medewerker van Hollandia komt om door vallend blok

Aijen - De dijken rond het Noord-Limburgse dorpje Aijen worden toch niet hoger dan oorspronkelijk afgesproken.

Daar waar de dijken te hoog zijn, zullen ze worden afgegraven. Die toezegging heeft het Waterschap Limburg gedaan.

Vorige week togen ruim twintig boze burgers met schoppen gewapend naar de dijk aan de Maas om die eigenhandig te verlagen. De dijk bleek tot veertig centimeter hoger te zijn dan afgesproken. Daardoor werd veel inwoners een

uitzicht op de Maas ontnomen. Na deze spontane actie besloot het schap water bij de wijn te doen.

Dijken worden volgens het schap iets hoger aangelegd omdat ze door de eigen massa inklinken. Dat betekent dat ze iets inzakken. Over drie jaar zou ook de dijk in Aijen de afgesproken hoogte bereikt hebben. Nu is overeengekomen dat het schap de extra laag eraf gaat schrapen en over een of twee jaar komt kijken of de dijk is ingeklonken.

Krimpen aan den IJssel - Bij een ongeval bij staalbouwer Hollandia in Krimpen aan den IJssel is woensdagochtend een 59-jarige man uit Nieuwerbrug aan den Rijn om het leven gekomen. Hij werd getroffen door een blok ijzer van 2500 kilo.

Volgens de eerste informatie die bij de Inspectie SZW is binnengekomen, viel

het blok uit een hijskraan of installatie.

De werknemer van Hollandia overleed ter plaatse.

Eerder dit jaar vielen op het terrein van Hollandia in Krimpen aan den IJssel twee kranen om tijdens het laden van een brugdeel op een ponton. Daarbij raakten vier mensen te water. Ernstige verwondingen liepen ze niet op.

5

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

IN HET NIEUWS

‘Prijsstijgingen van 7,5 procent?

In die trend gaan wij niet mee’ Terwijl de meeste toeleveranciers de prijzen voor bouwmateriaal de laatste tijd flink omhoog gooien, hebben de vaste partners van timmerfabriek Nijhuis Toelevering geluk: de leverancier sluit de komende drie jaar prijsstijgingen volledig uit.

“Wij willen niet meegaan met de trend van almaar oplopende bouwkosten.”

DOOR MARIJE DE LEEUW

CV Joris Roelink

aar waarom zou een toeleverancier, die in deze tijden gouden bergen kan verdienen, haar materiaalprijzen niet flink verhogen? Met de flinke woningopgave in het vooruitzicht, wordt dat materiaal tóch wel gekocht. Sterker nog: er is een tekort aan veel materiaalsoorten, waardoor de bouwkosten nog meer oplopen. Joris Roelink, adjunct-directeur van Nijhuis Toelevering, legt de visie van de toeleverancier uit.

Joris Roelink is sinds 2015 adjunct-directeur sales en online bij Nijhuis Toelevering. Hij is onder andere oprichter van Toelevering Online. Dit is een tool die het mogelijk maakt om maatwerkkozijnen te bestellen die binnen vijf werkdagen op locatie geleverd worden. Zodat een timmerman ze waar en wanneer hij maar wil kan bestellen. Naast zijn werkzaamheden voor sales en toelevering online, begeleidt hij een transitieproces in de organisatie.

M

Jullie zeggen de prijzen niet te laten stijgen. Albert Heijn doet dit ook wel eens, maar ongezien heeft het bedrijf dan al eerder de prijzen omhoog gedaan.

“Nee, dat gebeurt bij ons zeker niet. We hanteren al drie jaar dezelfde prijzen voor onze vaste partners.”

Hoe groot is die groep vaste partners?

“80 procent van onze omzet. Voor onze losse klanten hanteren we niet altijd dezelfde prijs.”

Hoeveel kost een houten kozijn voor vaste klanten dan?

“Dat is niet aan te geven. We hebben kozijnen van honderden euro’s, maar ook van duizenden. Bovendien kan ik geen prijsindicatie geven op productniveau.

We leveren namelijk veel meer dan een product.”

Maar de prijzen van die kozijnen zijn dus wel al drie jaar hetzelfde?

“Ja, voor onze vaste klanten wel.”

Joris Roelink: ‘‘We hanteren al drie jaar dezelfde prijzen voor onze vaste partners.’’

Waarom?

“Omdat wij goede samenwerking van essentieel belang vinden. Het is heel makkelijk in deze tijd de prijzen te verhogen. Maar wij willen niet meegaan in deze trend. De bouwkostenstijging brengt ook veel negatieve gevolgen met zich mee. Veel projecten komen stil te liggen en er zal veel bezuinigd worden, waardoor de bouweconomie er ineens volledig anders uitziet.”

En wordt het product goedkoper.

“Ja. Aan de hand van deze resultaten kunnen we zien wat er moet veranderen om het product goedkoper te maken.

Een mooi voorbeeld is de samenwerking die we hebben met onze glasleverancier. Die stuurde ons een forse prijsverhoging. We hebben toen samen een lean-sessie gehouden. We hebben op basis van deze sessie 7 procent margeverbetering kunnen vaststellen.”

Heeft Nijhuis dan geen last van de hogere grondstofprijzen en loonkosten die moeten worden doorberekend?

“Jawel. Maar door een goede samenwerking met je leverancier, kun je zoveel andere kosten besparen.”

En hoe zit het met lange levertijden?

“Die zijn er voor onze vaste partners ook niet. We hanteren een leverbetrouwbaarheid van 99 procent. Dat komt omdat we nu al weten wat we in 2019 en 2020 moeten leveren aan onze klanten.”

Hoe dan?

“Door processen te optimaliseren, te digitaliseren en door minder controles.

Bij het toetsen van het product kijken we bijvoorbeeld naar de maatvoering, het merkenbeleid, de technische detaillering en de materialen die worden toegepast.”

Is Nijhuis de enige toeleverancier die zo werkt?

“Ik weet het niet zeker, maar ik denk dat dit vrij uniek is. Ik lees steeds berichten over prijsstijgingen van 7,5 procent. Die percentages komen niet bij ons vandaan.”

Wat gebeurt er na die drie jaar?

“Dan proberen we de vaste prijzen ook vol te houden. Maar dit hangt ook af van de leveranciers waar we mee samenwerken. Die moeten er ook in blijven geloven.”

Zou u andere leveranciers ook adviseren om op deze manier te werken?

“Dat hangt af van de visie van een bedrijf. Die van ons is gericht op samenwerking. Maar als je werkt voor allemaal verschillende partijen en zoveel mogelijk producten wilt verkopen voor een zo hoog mogelijke prijs, is dit niet de beste manier van werken.”

Maar is dit wel een manier om ergere prijsstijgingen te voorkomen?

“Ja, daar lijkt het wel op, toch? We hebben in ieder geval bewezen dat het werkt. Tot nu toe hebben we alle prijsstijgingen vanuit leveranciers kunnen terugdringen door alleen maar het proces te optimaliseren.”

PARTNERNIEUWS

Spotlight op de bouw Innovatie lijkt de oplossing voor bouw- en installatiebedrijven die anno 2018 succesvol willen zijn en blijven. Dat bleek dinsdag 10 juli tijdens ‘Spotlight op de Bouw’, een door ABN AMRO verzorgd event voor de branche in de Bijlmer Bajes in Amsterdam. De voormalige gevangenis is onderdeel van het door AM te ontwikkelen Bajes Kwartier: een duurzame stadswijk waar veel ruimte is voor innovaties.

Het laagdrempelige en drukbezochte evenement was vooral een inspiratievolle sessie met enthousiasmerende sprekers uit het werkveld die een groot deel van hun tijd bezig zijn met (proces)innovatie. Hun boodschap voor bedrijven die het nog steeds moeilijk hebben?

Zet het op de agenda, zoek de samenwerking op, experimenteer en durf vooral ook (met kleine stapjes) op je bek te gaan.

Manager Duurzaam bij de ontwikkelaar, beet het spits af tijdens ‘Spotlight op de Bouw’.

“Voor AM is dit het eerste gebied waar duurzame innovaties op zo’n grote schaal worden toegepast.” De wijk wordt energieneutraal (Smart Electricity Grid) en gasvrij (Thermic Grid). Er is sprake van circulaire gebiedsontwikkeling: 98 procent van de te gebruiken materialen kan worden hergebruikt. Uit gft-afval wordt energie gehaald. Het Bajes Kwartier wordt bovendien een Healthy Urban Living Lab, opgezet in samenwerking met de Hogeschool Amsterdam. Een ander belangrijk thema is duurzame mobiliteit. Zo komen er 100 à 200 deelauto’s in de nieuwe wijk. “Van fossiel naar elektrisch, van bezit naar gebruik”, aldus Markus. Hij benadrukt dat AM het niet alleen kan doen. “Zonder samenwerking komt je niet tot innovaties.”

Door een onzer redacteuren “Record orderportefeuilles, hogere omzetten en stijgende groeipercentages: het lijkt hartstikke goed te gaan in de Nederlandse bouwsector. Geen vuiltje aan de lucht, wie de krantenberichten mag geloven”, aldus Petran van Heel, Sector Banker Bouw bij ABN AMRO in de voormalige gymzaal van de Bijlmer Bajes.

“Het is echter niet louter hosanna”, zegt Floortje Speelman, Sector Directeur Bouw bij ABN AMRO. “In de sector is ook een tekort aan personeel en materiaal. Innovatie kan een oplossing zijn voor deze uitdagingen. Als ABN AMRO bieden we daarom Business Innovation Workshops aan. Daar gaan we samen aan de slag met innovatieve en circulaire verdienmodellen.

Achterblijven in hoogtijdagen Samen met collega’s heeft Van Heel uitgebreid gesproken met een aantal bouwrelaties van ABN AMRO die als bedrijf bovengemiddeld presteren. De resultaten zijn beschreven in het rapport Achterblijven in hoogtijdagen. Wat blijkt? Succesvolle bouw- en installatiebedrijven zeggen ruimte te hebben, en vooral ook te maken, om te investeren en te innoveren. Ze besteden tijd en aandacht aan innovatie. Daarnaast zijn deze ondernemingen bezig met een efficiënte voorbereiding en een effectief bouwproces. En, niet in de laatste plaats, kiezen ze bewust voor langdurige samenwerking met partners.

Het Bajes Kwartier Gedurfde duurzaamheid, dat is volgens Maarten Markus van AM dé kracht van de grootschalige ontwikkeling van het Bajes Kwartier. Markus,

Het evenement vond plaats in de voormalige Bijlmer Bajes. Deze wordt getransformeerd tot het Bajes Kwartier, waar duurzame innovaties op grote schaal worden toegepast.

Foto: Clipforce Video & Animation.

Startups Onder het motto ‘building the present, creating the future’, wil ook Koninklijke BAM Groep voorloper zijn op het gebied van innovaties.

Dat blijkt uit de woorden van Céline Bent, Head of Innovation van BAM, een van de grootse bouwbedrijven van het land. Om dat te bereiken, heeft BAM er onder meer voor gekozen om ‘losse entiteiten’ op te richten in de vorm van startups, die aan de rand van het bedrijf opereren. Zoals het succesvolle b.Home, een geïntegreerd digitaal platform dat woningrenovaties faciliteert.

BAM experimenteert bovendien volop met 3D printing. Bent: “Het is een manier om – met minder materiaal - sneller en veiliger te bouwen.” In samenwerking met TU Eindhoven heeft BAM al een brug in 3D geprint. De brug is 8 meter lang en bestaat uit onder meer 800 laagjes beton en 20 kilometer staaldraad.

Bent: “Door deze manier van produceren is 40 procent minder beton nodig dan bij een standaard prefab brug. Het is misschien geen grote brug, maar als het om innovaties gaat, moet je klein beginnen. Stapje voor stapje. De volgende brug die we in 3D gaan printen, wordt groter.”

Onderscheidend en maatschappelijk relevant Een van de redenen dat technisch dienstverlener Unica innoveert is frustratie met bestaande processen in de bouw, zegt Jan-Maarten Elias, directeur van Unica Energy Solutions.

Duurzame systemen werden volgens hem op de laagste prijs ingekocht zonder na te denken over het beheer daarna. Dat leidde tot slechte werking van installaties en, uiteindelijk, een slechte reputatie. Een installateur werd bovendien te vaak als een onderaannemer gezien.

Met lage marges, zonder toegevoegde waarde.

Unica innoveert vooral ook omdat het bedrijf onderscheidend en maatschappelijk relevant wil, aldus Elias. Unica wil zorgdragen voor een gezonde en veilige werk-, woon- en leefomgeving, maar wil ook impact hebben op CO2reductie. Door overnames groeit Unica momenteel tot een ‘netwerk van bedrijven’, waarbij centrale thema’s onderdelen als Circulariteit, Internet of Things en Big Data elkaar verbinden. Unica heeft bovendien een innovatiecentrum opgestart voor de ondersteuning van bedrijven. Elias: “Innoveren gaat met vallen en opstaan. Durf ook eens ongelijk te hebben.

En wees trots op je mislukkingen.”

Petran van Heel, Sector Banker Bouw bij ABN AMRO opent het evenement ‘Spotlight op de bouw’.

Geef innovaties een gezicht De energieke Wouter Truffino, CEO van Holland ConTech & PropTech, was de laatste spreker van ‘Spotlight op de Bouw’. Holland ConTech & PropTech is “het meest energieke en grootste ecosysteem van koplopers uit de bouw, vastgoed- en infrasector uit Europa”.

De bouw is volgens Truffino de laatste industrie die met innovatie aan de slag gaat. “Het werd dus hoog tijd”, vervolgt hij. “Holland ConTech & PropTech is momenteel betrokken bij circa 450 startups die met innovaties in de sector bezig zijn.” Innovatie gaat volgens hem niet alleen over techniek, maar vooral over mensen. “Geef innovaties een gezicht, ook als het mislukt. Maak een organisatie adaptief voor vernieuwing. Creëer die ruimte, heb vertrouwen dat het lukt.”

De les van vandaag Er gebeurt zo veel meer op innovatiegebied dan we denken, concludeert Petran van Heel van ABN AMRO. “Kijk alleen al naar de grote hoeveelheid goed draaiende startups in de sector. Daar mogen we trots op zijn. De les van vandaag? Toon als bouwbedrijf lef door nieuwe dingen te doen, daar zijn alle sprekers het over eens. Zorg voor goed gekwalificeerd en gemotiveerd personeel. Bedrijven die met innovatie bezig zijn, trekken júist goede mensen aan.

Zoek samenwerking met andere partners. Dúrf als bedrijf op je bek te gaan, dat is helemaal niet erg. En benoem de dingen die fout gaan.

Ik weet dat het lastig is, want de marges in de bouw zijn niet groot. Experimenteer op kleine schaal, maar dóe iets.”

7

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

BOUWKOSTEN 16RUBRIEK

Nieuwe bouwcrisis: ontwikkelaars verkopen steeds minder nieuwbouwwoningen Ontwikkelaars hebben in de eerste vijf maanden 7 procent minder nieuwbouwwoningen verkocht in vergelijking met vorig jaar. Het tekort aan personeel, de stijgende bouwkosten en het gebrek aan bouwlocaties beginnen hun tol te eisen.

DOOR MARC DOODEMAN

D

e nieuwe bouwcrisis, klinkt het uit steeds meer monden die zich voeden in de bouwwereld. Projectontwikkelaars verkochten in de eerste vijf maanden van dit jaar 10.365 nieuwe woningen met certificaten van afbouwverzekeraar Woningborg, procent minder dan vorig jaar.

Het zijn vooral de Randstadprovincies (Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht en Flevoland) die inleveren. Zij zien hun aandeel van 53,1 procent in 2016 teruglopen naar 46,6 procent in de eerste vijf maanden van 2018.

Dat er steeds meer buiten de Randstad wordt gebouwd, is ook te zien aan het oplopende aandeel eengezinswoningen. Sinds 2017 is het aandeel eengezinswoningen onder de nieuwbouwwoningen 77 procent, blijkt uit cijfers van Woningborg. Het nieuwbouwaanbod van appartementen is de laatste jaren

enorm gedaald. Door de vergrijzing en de wens om meer binnenstedelijk te bouwen, neemt het aandeel appartementen straks weer toe, verwacht de afbouwverzekeraar.

Bouwlocaties Woningborg verwacht dat door het gebrek aan personeel, de stijgende bouwkosten en het gebrek aan bouwlocaties in de Woonagenda uitgestippelde bouwambitie van 75.000 nieuwbouwwoningen per jaar niet gehaald gaat worden. Het aantal verleende bouwvergunningen in het eerste kwartaal 2018 is met 10 procent gedaald ten opzichte van het tweede halfjaar 2017.

Woningborg toont zich bezorgd. “Bijna niemand kan voorspellen wat de markt gaat doen, maar het ziet ernaar uit dat de schaarste en daarmee de prijsen kostenstijgingen in 2018 aanhouden.

Daarna wordt de situatie snel ongewisser.” De verzekeraar ziet groeiende onzekerheid en stress bij de bedrijven en

Ontwikkelaars verkopen minder door gebrek aan bouwlocaties en personeel.

vreest na het faillissement van Bouwgroep Moonen voor meer faillissementen.

Opvallend is ook dat vanaf 2010 particulieren steeds vaker zelf naar de aannemer stappen. Het aantal gecertificeerde kavelwoningen is bij Woningborg explosief gestegen van 200 à 300 in de jaren tot en met 2013 tot ruim 17.00 in 2017. De gemiddelde aan-

neemsom (dus exclusief grond) bij kavelbouw ligt tot en met mei 2018 op 313.500.

Gemiddeld passeren bij Woningborg aannemingsovereenkomsten tussen bouwer en koper van 201.200 euro. Dan is de grond nog niet meegerekend. Bij koop-aannemingsovereenkomsten is de prijs (dat is wel inclusief grond) tegenwoordig gemiddeld 293.800 euro.

KWALITEIT

Herrie en ventilatieproblemen bij testwoningen privaat bouwtoezicht Herrie, niet luchtdicht genoeg en haperende ventilatiesystemen. Woningen die (alvast) volgens de nieuwe wetgeving zijn gebouwd, voldoen op meerdere fronten niet aan het Bouwbesluit. Dat blijkt uit onderzoek van Vereniging Eigen Huis.

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Wet kwaliteitsborging voor het bouwen?

Vereniging Eigen Huis vreest vooral en al langer voor papieren, paarse, dure krokodillen. De ‘consumentenclub’ schakelde BBA Binnenmilieu in om dat onderbuikgevoel te staven. Wat blijkt: eisen voor energie en binnenklimaat worden vaker niet gehaald, ondanks de introductie van opleverdossiers.

Die opleverdossiers kregen de onderzoekers vaak ook niet te zien. “Het is daardoor niet mogelijk om te controleren of een toets door de private kwaliteitsborgers volledig en juist is uitgevoerd”, schrijft BBA daar zelf over.

BBA deed onderzoek naar tien woningen in drie Delftse projecten; Delftshart, Ridderrijk en de Schoemaker Plantage. In geen enkele woning was het ventilatiesysteem ingeregeld zoals voorgeschreven. In

drie woningen bleek de totale hoeveelheid luchtverversing ontoereikend.

Ook geluidsnormen zijn overschreden in de testwoningen. In zeven van de tien woningen maakten installaties zoals warmtepompen meer herrie dan is toegestaan.

Bouwers hielden zich ook niet altijd aan de regels voor luchtdichtheid. In zeker een op de drie huizen ging het mis.

Politiek Den Haag worstelt nog altijd met de nieuwe bouwet. Vereniging Eigen Huis vindt dat de wet pas mag ingaan als bewezen is dat het nieuwe systeem werkt en consumenten niet opzadelt met hoge kosten.

Obstakel Het is het zoveelste obstakel dat de makers van deze wetgeving moeten zien te overwinnen. Na een voortraject van ja-

ren werd er op de valreep niet over de wet gestemd, omdat de Eerste Kamer te weinig fiducie had in het wetsvoorstel.

Vooral over de toekomstige rol van gemeenten is discussie. Nog altijd is die kou niet uit de lucht.

Minister Ollongren wil dat de nieuwe wet in 2021 ingaat. Gemeenten en bouwen woningtoezichthouders voelden zich de afgelopen weken echter gepasseerd toen de minister plots haar plan van aanpak presenteerde.

“Oeps”, reageerde Ollongren in andere woorden, “dat is niet de bedoeling.” Na de zomer gaat ze met gemeenten om tafel om de problemen op te lossen. Ook Bouwend Nederland heeft nog altijd bedenkingen bij het wetsvoorstel. Kritiek is er vooral op de verhoogde aansprakelijkheid bij fouten als bouwers werken voor professionele opdrachtgevers.

8 INNOVATIE

‘Misschien heeft de sector wel behoefte aan een disruptie’ De bouw moet innoveren om een antwoord te hebben op de snelle veranderingen in de markt. Maar volgens experts gaat dat nog lang niet snel genoeg. Tijdens een rondetafelsessie werd wel duidelijk dat technologie op zichzelf niet tot innovatie leidt. Bouwbedrijven moeten veel meer investeren in sociale en logistieke innovatie.

DOOR MICHIEL MAAS

W

aar de sectoren als industrie, retail en dienstverlening de afgelopen twintig jaar een enorme transformatie hebben ondergaan door de komst van automatisering en inter-

net, hanteert de bouw een businessmodel dat niet tot nauwelijks afwijkt van vijftig jaar geleden. Op het gebied van nieuwe technologie is er zeker wat veranderd, zoals de enorme toename van prefab en de toepassing van BIM. Maar technologie is nog geen innovatie, stelt de Rotterdamse hoogleraar Henk Volberda.

Samen met een aantal deskundigen uit de sector is hij te gast bij het innovatiecentrum Digibase van VolkerWessels om te praten over de oorzaak van die geringe innovatiekracht en wat eraan te doen is.

Hij zit aan tafel met directeur Peter van der Horst van bouwbedrijf Sprangers, Jan Fennema van bouwsoftwareontwikkelaar Construsoft, business de-

9

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

‘‘In sommige deelsectoren, zoals de starterswoningen, zien we dat partijen het Dell-model toepassen‘‘

aantrekkelijk zijn voor vrouwen. Maar neem nou eens een werkvoorbereider. Dat is een functie die vraagt om organisatorisch en consciëntieus werken.

Ik durf de stelling wel aan dat vrouwen beter zijn uitgerust voor dat werk.”

Dure misvatting

ductiviteit is achtergebleven. Grofweg is de innovatieslag in de bouw in drie scenario’s onder te brengen: het Factory-scenario, waarbij alles in prefab wordt gebouwd, het Digi-scenario, waarbij alles digitaal en met robots wordt gemaakt en het Groene scenario, waarbij de bouwsector volledig duurzaam wordt en duurzame producten bouwt. Maar innovatie draait om nieuwe producten die je in de markt zet. In veel sectoren is die transformatie gepaard gegaan met een disruptieve innovatie: een vinding of een manier van werken die de hele markt op zijn kop zet.

Maar er is nog geen Amazon of Airbnb in de bouw.”

Volgens bouwer Van der Horst heeft technologie wel degelijk bijgedragen aan ingrijpende procesveranderingen. “BIM heeft de organisatie van ons bedrijf enorm op zijn kop gezet. Oude rollen vallen weg en worden ingenomen door nieuwe rollen. Het vraagt van onze hele organisatie een aanpassing in houding en gedrag. Dat is een ingrijpend proces.”

Geen winst

René de Groot, Digibase; Jan Fennema, Construsoft; Rolf Bax, Enurgey; Peter van der Horst, Sprangers; Faust Mertens (gespreksleider), Enurgey; Henk Volberda, Rotterdam School of Management. (vlnr) Foto: Herbert Wiggerman

velopment-adviseur Rolf Bax van Enurgey en René de Groot, directeur van Digibase.

Met Digibase wil VolkerWessels de ontwikkelingsslag voor de eigen bedrijven faciliteren door het ontwikkelen van bedrijfsstrategieën en het verder ontwikkelen van innovaties. Volgens De Groot is het broodnodig om die innovatieslag te maken. “Voor de bouwsector was de bouwcrisis ingrijpend, maar dat was een conjunctuurcrisis. Er zit volgens mij een nog veel grotere crisis aan te komen: het schreeuwend tekort aan geschoold personeel. We komen er nu achter dat we dit probleem niet kunnen oplossen met het opleiden van meer mensen alleen. We moeten het proces heel anders gaan inrichten.”

Lagelonenlanden Volberda ziet een vergelijking met de industrie. “We hebben jarenlang gedacht dat de maakindustrie uiteindelijk helemaal naar lagelonenlanden zou verdwijnen.

Dat is niet gebeurd door een enorme investering in procesinnovatie. Dat kan in de bouw ook.”

Maar voorlopig is de consensus aan tafel dat de innovatiekracht van de bouwsector in vergelijking met andere sectoren vrij laag is. Volberda: “Ook de pro-

Ook softwaremaker Fennema ziet dat: “Die transparantie, waar we het in de bouw zo vaak over hebben, is écht nodig als je BIM op een succesvolle manier wilt inzetten. En dat zien we ook. Het gevolg is dat het voor alle partijen duidelijker wordt wat de werkelijke kosten zijn. De vreemde verdienmodellen die sommige partijen nog wel eens toepasten, zijn eruit.”

Toch kan de mogelijkheid van een disruptie een motivatie zijn om de innovatiesnelheid op te voeren.

Want als de bouwsector niet zelf zorgt voor een sneller en goedkoper bouwproces, dan komt er wellicht een partij met een vernieuwend businessmodel die grote delen van de sector overneemt. Volgens Bax, zelf afkomstig uit de automatisering, kan de bouw op het gebied van businessmodellen nog veel leren van andere sectoren. “Het valt me op hoe moeizaam het proces van samenwerking soms gaat. Dat kan echt veel beter. Maar wat mij echt verbaast is dat er in de bouw helemaal geen winst wordt gemaakt! Dat is funest voor je innovatiekracht.”

Dat vindt Van der Horst ook. “Het heeft ons veel tijd en geld gekost om te investeren in de organisatie en in de digitale vernieuwing. Dat ging veel verder dan BIM; we werken als directie met een “war room” waarin we bijhouden wat de stand van zaken is, en in welke processen we nog vernieuwingsslagen kunnen maken. Maar voor een bedrijf van tweehonderd man is het lastiger dan voor grotere bedrijven. Eén procent van onze omzet zet relatief weinig zoden aan de dijk. Voor VolkerWessels betekent dat percentage dat ze een innovatiecentrum kunnen optuigen.”

Verandering Maar volgens De Groot zegt de schaal van de investeringen niet veel over innovatie. “De houding van je medewerkers en partners is veel belangrijker. In hoeverre zijn mensen bereid mee te gaan in een verandering? En kan je aan genoeg nieuwe mensen komen die zich sneller kunnen aanpassen? Dat is de grootste uitdaging.” Maar Volberda waarschuwt ervoor de oplossing te zoeken in nieuw bloed: “Het probleem is dat nieuwe, frisse mensen zich in een ouderwetse bedrijfscultuur heel snel aanpassen. Dan gaan ze ook die oude, starre regels volgen en heb je er nog weinig aan.”

Bax: “Als ik naar die bedrijfsprocessen in de bouw kijk, dan denk ik: waar zijn de vrouwen eigenlijk? Die zijn bijna helemaal afwezig! Ik kan me best voorstellen dat bepaalde fysieke functies in de bouw minder

Toch leeft in de bouwsector nog steeds het gevoel speciaal te zijn en dat bepaalde economische wetten niet voor de bouw gelden. Dat kan een dure misvatting zijn, meent Volberda: “De uitdaging ligt in de supply chain. We zien in sommige deelsectoren zoals de starterswoningen al dat er partijen zijn die het Dell-model toepassen: je haalt gewoon een schakeltje ertussenuit.”

De Groot: “Ik hoor nog steeds te vaak het adagium: ‘ieder bouwwerk is uniek’. Als je dat vol blijft houden, word je nooit innovatief. Ik denk dat meer druk van buiten, een verandering in de klantvraag, kan zorgen voor een sterkere innovatieslag. Misschien heeft de bouwsector wel behoefte aan een disruptie.”

Volgens Van der Horst is het soms ook lastig om een bouwproject innovatief aan te pakken, als een opdrachtgever niet mee kan of wil in die innovatieslag. Maar volgens Volberda is het een denkfout om een gebrek aan innovatie bij de opdrachtgever of afnemer te leggen. “Stel dat een autofabrikant dat zou zeggen, dan was er nooit wat veranderd in de auto’s waarin we rijden. Dat de klant op kosten selecteert, is volkomen logisch.”

De experts zijn het erover eens dat de innovatiekracht vooral gevonden moet worden in de organisatie, zowel binnen de eigen muren als binnen de sector als geheel. Bax: “Er is veel winst te halen, maar het gaat in de eerste plaats om samenwerking.” Volberda: “Bij innovatie denken mensen meestal eerst aan technologie, maar dat is maar een klein onderdeel. Opleiden, co-creatie en leiderschap zijn minstens zo fundamenteel.’’

Regisseur in de keten Volgens Van der Horst is dat ook waar zijn bedrijf de komende jaren op inzet. “Het vinden van strategische partners, ketensamenwerking en procesoptimalisering speelt een centrale rol. Wij willen ons als bouwer meer profileren als regisseur in de keten. Het gaat om vertrouwen, in onszelf en onze partners.”

De Groot ziet dat de vernieuwingen veel vragen van de medewerkers in de bouw. “Maar ze moeten er klaar voor zijn. Mensen roepen vaak: wat verandert er veel! Maar dat is vooral onzekerheid. Er gaat nog veel meer veranderen.”

Volgens Fennema blijft de bereidheid om best practices met elkaar te delen een noodzakelijk element.

“Je ziet dat mensen steeds meer geloven in openheid en delen: een goed idee moet je niet voor jezelf houden. Wat dat betreft leven we in een prachtig tijdperk in de bouw: het heeft lang stilgestaan, maar nu alles in beweging komt staan wij er middenin!”

Cobouw Awards Cobouw is op zoek naar de beste werkgever in de bouw, het meest duurzame bouwproject van het jaar en het beste product of concept van het jaar. De winnaars zullen in november worden bekroond met een Cobouw Award.

Aannemers, projectontwikkelaars, toeleveranciers en installateurs, maar bijvoorbeeld ook ingenieursbureaus en adviseurs kunnen meedingen. Meedoen is eenvoudig. Aanmelden kan geheel kosteloos, op www.cobouwawards.nl. Daar staan ook alle voorwaarden vermeld. Alle inzendingen zullen worden beoordeeld door vakkundige jury’s.

Met de drie nieuwe Awards wil Cobouw aandacht geven aan de positieve ontwikkelingen die gaande zijn in de bouwsector op het terrein van innovatie, duurzaamheid en goed werkgeverschap

10 BOUWLOGISTIEK

Moeilijk bereikbaar project? Probeer eens een bouwhub Amsterdam wordt steeds voller. Dat merken bouwers ook. Vrachtwagens kunnen nauwelijks hun kont nog keren en plek om bouwmateriaal op te slaan is schaars. Van’t Hek richt daarom een bouwhub in. In eerste instantie om een woningbouwproject van VORM op de Houthavens van materiaal te voorzien, maar het funderingsbedrijf hoopt er later ook andere aannemers mee te bevoorraden.

DOOR MARIJE DE LEEUW

L

aden en lossen is verboden.

Vrachtwagens mogen niet stilstaan. Ruimte voor bouwmateriaal is er nauwelijks, aan de zijkanten van de elke straat staan hoopjes gereedschap op elkaar gepropt. In die omstandigheden moet bouwer VORM appartementen realiseren op de Amsterdamse Houthavens. Even smokkelen, ho maar. Want op elke hoek controleert een parkeerwachter of de bouwvakkers zich aan de regels houden. Regel overtreden? Dan volgt een boete van 3000 euro.

Maar waar moeten al die gipsplaten dan heen? En die gevelelementen? Hoe sla je ze op, totdat ze echt nodig zijn?

Van ’t Hek, onderaannemer van VORM, bedacht een oplossing: een bouwhub op 5 minuten rij-afstand. Het is niet de allereerste in de stad, maar wel een die ook vanuit het water te bereiken is.

Dat laatste is hard nodig, zegt directeur Ruud van ’t Hek. “Wij werken veel in binnensteden. We zien al een tijdje dat er steeds meer noodzaak is om een plek in te richten waar je materialen kunt opslaan. Hinder van vrachtwagens wordt minder geaccepteerd. Vroeger

‘‘Dat de logistiek hier zo’n probleem zou worden, hadden we niet gedacht’’

was het normaal als je stond te laden en te lossen midden in de stad. Nu niet meer. Gemeentes willen geen klachten meer van bewoners en eisen van bouwers omgevingshinder te voorkomen.”

Het project op de Houthavens is een goed voorbeeld. Daar worden in fases circa 150 appartementen gebouwd. In een aantal blokken wonen al mensen, op andere plekken staan de eerste palen nog niet in de grond. Om overlast voor bewoners te voorkomen, zijn bouwvakkers aan strenge regels gebonden. “We mogen hier maar maximaal tien auto’s parkeren”, vertelt projectleider Rick van der Starre van VORM, terwijl hij een groep studenten die straks ook aan de slag gaat op de hub, rondleidt over het terrein. “We hebben al onze werkvoorbereiders een vouwfiets gegeven, zodat ze hier toch kunnen komen. Het was heel lastig om personeel over te halen hier te komen werken. Want ze willen allemaal met een busje hierheen komen.”

Elk hoekje benut Materiaal opslaan mag ook niet overal.

Daarom is elk hoekje bouwput benut.

“Zie je dat materiaal liggen naast dat appartementenblok daar?”, zegt Jurian Borst, projectleider van de bouwhub.

“Dat mag eigenlijk al niet eens. Toen wij hier drie jaar geleden begonnen met heien, was het hier nog een grote zandvlakte. Dat de logistiek hier zó’n groot probleem zou worden, hadden we niet gedacht.”

Toen dat probleem steeds groter werd

besloot Van ’t Hek een terrein van 4.000 vierkante meter in te richten bij de Port of Amsterdam. Zodat VORM meer de ruimte krijgt om materiaal op te slaan.

Het funderingsbedrijf heeft daar al een stuk grond voor eigen opslag en heeft er nu een stuk bij betrokken. Al het materiaal dat VORM nog nodig heeft, kan via deze hub worden geleverd.

“Gevels, isolatiemateriaal, gipsplaten, prefab-elementen, het maakt niet uit.

We kunnen het hier straks allemaal opslaan en vervoeren naar de Houthavens”, vertelt Van ’t Hek, nadat de groep studenten vijf minuutjes heeft gereden en bij de hub is aangekomen. “Er zijn geen eisen aan wat voor soort materiaal we opslaan, wel aan de doorloopsnelheid. We willen geen opslagloods worden. Het wordt échte een bouwhub.”

Testen Een bouwhub met veel toekomstmogelijkheden voor het funderingsbedrijf.

Want de hub is niet alleen ingericht voor VORM, maar ook voor andere aannemers. “We zijn al in gesprek met andere bouwbedrijven hier in Amsterdam.

Met wie, dat zeg ik niet”, lacht Van ’t Hek. “Maar we willen eerst testen hoeveel materiaal we nou kunnen opslaan, hoe we het makkelijk kunnen wegbrengen en dat soort zaken. Daarom gaan we eerst een jaartje proefdraaien.”

Maar waarom zou een funderingsbedrijf zo’n plek inrichten? Wordt Van ’t Hek hierdoor niet een logistiek dienstverlener? “Ja, eigenlijk wel een beetje”, knikt de directeur, die tussendoor tal van vragen op zich krijgt afgevuurd van de studenten. “We gaan in ieder geval meer doen dan hup damwanden en palen erin, wat eigenlijk de functie is van een funderingsbedrijf. We zijn straks langer bij het bouwproces betrokken.

Op die manier hopen we extra service te leveren, zodat bouwers ook voor een volgend project weer kiezen voor ons.

Overigens doen we dit niet alleen hoor, de transportstromen laten we doen door CH Dekker in Ilpendam.”

“Maar zijn de straatstenen niet veel te licht om materialen op te slaan?”, vraagt een van de studenten. Van ’t Hek lacht.

De Amsterdamse bouwhub is niet alleen ingericht voor VORM, maar ook voor andere aannemers. Foto: Ronald Bakker

Slimme it-systemen Van ’t Hek is van plan om op de bouwhub te gaan werken met ‘slimme it-systemen’. Zodat een bouwhub-medewerker online kan zien wat er volgende week nodig is op de bouwplaats. “Op die manier hoeft er niet steeds heen- en weergereden te worden”, verklaart directeur Ruud van ’t Hek. Het funderingsbedrijf is samen met een programmabouwer druk bezig met de ontwikkeling van zo’n systeem. “Er zijn wel realtime, slimme IT-systemen voor de bouw, maar niet een die echt goed werkt.

Dat komt omdat nergens het bouwhubproces in is verwerkt”, aldus Van ’t Hek.

11

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

“Dat is een goede vraag”, zegt hij bemoedigend. “Daar hebben we zeker over nagedacht. We hebben hier extra gefundeerd. Zodat we hier ook zwaar materiaal op kunnen slaan.”

Het groepje HvA-studenten is niet zomaar ter plaatse. Het gaat aankomend schooljaar meewerken aan de bouwhub. Op het terrein wordt een studentenatelier ingericht, waar ze aan hun afstudeerproject kunnen werken.

“Traditionele partijen zijn vaak bevooroordeeld. De gemiddelde onderaannemer interesseert het geen fluit of ze nou hun materiaal bij een bouwhub leveren of gewoon direct op de bouwplaats. Zij zullen dus niet zo snel met ideeën en oplossingen komen. Studenten daarentegen leveren frisse ideeën.

Bovendien brengen we zo het belang van een goede bouwlogistiek al bij het onderwijs over het voetlicht”, legt Van ’t Hek uit.

En dat is nodig, want het bevoorraden van bouwprojecten wordt steeds lastiger, ziet Van ’t Hek. En niet alleen

in Amsterdam. Toch is er nog maar een handjevol bouwhubs in het land. “Dat komt omdat de bouw traditioneel is.

Het gebeurt soms dat er op de bouwplaats wel vier auto’s staan van hetzelfde bedrijf. Alleen al zo’n simpel dingetje is lastig te veranderen. Een bouwhub inrichten is dan helemaal een stap te ver”, weet de directeur.

Emvi-criteria Wat zou helpen, vervolgt hij, is als bouwlogistiek onderdeel wordt van emvi-criteria in aanbestedingen. “Als je in een aanbesteding van te voren aangeeft dat er punten te verdienen zijn als bijvoorbeeld bouwmateriaal via een hub wordt geleverd, worden bedrijven opeens veel creatiever.”

Toch heeft Van ’t Hek er vertrouwen in dat aannemers en leveranciers zullen meewerken aan de Amsterdamse bouwhub. En dat leveranciers niet opeens, tegen de afspraken in, tóch weer op de bouwplaats gaan leveren, zoals bij andere bouwhubs is gebeurd. “Dat

gevaar ligt wel op de loer”, geeft de directeur toe.

“Pas als wij kunnen aantonen dat het werken met een hub voordelen oplevert, gaat het systeem werken. Daarom gaan we in samenwerking met TNO data verzamelen. Zodat we bedrijven kunnen laten zien wat ze hiermee kunnen besparen. Daarnaast zijn goede afspraken en een professioneel beleid voeren van essentieel belang de bouwhub te laten slagen.”

Als de hub een succes wordt kan de plek uitgebreid worden met nog 4.000

vierkante meter grond. Voorlopig is er nog genoeg ruimte bij de Amsterdamse haven, want tot 2040 worden daar nog geen woningen gebouwd, verwacht Port of Amsterdam. “Daarom is dit een perfecte plek om vanuit hier bouwprojecten te bevoorraden. Materialen kunnen vervoerd worden via de weg, maar ook via het water. En daar hopen we natuurlijk op”, aldus Kim Borgmann, commercieel manager van Port of Amsterdam.

De verwachting is dat bouwhub Amsterdam na de bouwvak operationeel wordt.

Oplossing lange levertijden en materiaalschaarste De bouwhub kan volgens Van ’t Hek een oplossing zijn voor de materiaalschaarste.

Ruud van ’t Hek legt uit: “Bouwteams op de bouwplaats moeten een inschatting maken wanneer ze bijvoorbeeld bakstenen nodig hebben. Maar als blijkt dat de metselaars eerder kunnen beginnen met metselen, dan zijn de stenen vaak nog niet op de bouwplaats aangekomen. Een bakstenenleverancier heeft dan geen mogelijkheden eerder stenen te leveren. Als je echter van te voren al tegen de bakstenenfabriek zegt, lever de stenen wat eerder op de bouwhub, dan zijn de stenen wél beschikbaar als het werk wat inloopt”, verklaart de directeur.

12

13

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

In ere hersteld FOTOGRAFIE: FLYING HOLLAND/JOHN GUNDLACH

Op basis van het stedenbouwkundig ontwerp van Group A heeft OZ Architecten een 90 meter hoge woontoren ontworpen in het Utrechtse stationsgebied. De appartementen, die in grootte variĂŤren van 44 tot 78 m2, bevinden zich op de tweede tot en met de 29ste verdieping. Bijzonder is dat het monument aan de Van Sijpesteijnkade integraal is opgenomen in het ontwerp.

Wessels Zeist en Wessels Rijssen zijn verantwoordelijk voor de realisatie van de woontoren. Het project is onderdeel van een grootschalige transformatie van het stationsgebied.

14

Marktconsultatie: wat je als aanbesteder nog meer moet weten Waarom zou je als overheidsinstantie een marktconsultatie starten? Wanneer? En welke informatie mag je verwachten van deelnemers? In onze vorige column (29 juni) gingen we daar uitvoerig op in. En beloofden we nog méér belangrijke vragen te behandelen. Dat doen we hieronder.

DOOR VAKGROEP GWW EN BOUW VAN PIANOO

H

oe richt je een goede marktconsultatie in?

Daar ben je in principe vrij in. Wel kan de ene vorm beter bij jouw casus passen dan de andere. Ken daarom de voor- en nadelen en kies bewust. Besluit je je vragen bijvoorbeeld per (digitale) post te stellen in plaats van in een gesprek? Dan krijg je vaak langere, beter doordachte antwoorden, maar ben je dikwijls meer tijd kwijt en kun je minder doorvragen of non-verbale signalen oppikken. Kies je voor een een-op-eengesprek in plaats van een groepsconsultatie? Dan krijg je doorgaans meer informatie, maar heb je minder snel door wat de consensus in de markt is.

Ook de beste samenstelling van je team kan per casus verschillen. Natuurlijk, je projectleider moet aanwezig zijn en het helpt als er een inkoper bij is met ervaring in de GWW- en Bouwsector. Maar daarnaast hangt veel af van wat er bij deze opdracht belangrijk is. Stel: je vindt circulariteit een belangrijk aandachtspunt en wilt daar vragen over stellen. Laat dan zeker een expert op dat gebied aanschuiven.

Wat doe je zodra je een marktpartij geconsulteerd hebt?

Maak een eerste verslag van dat gesprek, stuur het naar je gesprekspartner en voer diens feedback door – ook als dit betekent dat je uitspraken moet schrappen. Stel uiteindelijk een eindverslag op, waarbij je de input uit verschillende consultaties combineert,

anonimiteit waarborgt en geen concurrentiegevoelige informatie deelt. Vertel niet wie precies wat zei, maar wel welke inzichten je hebt opgedaan, welke antwoorden je gaat gebruiken, welke niet en waarom.

Inkoopbureau Midden-Nederland deed bijvoorbeeld onder meer het inzicht op dat een noodzakelijk soort heipaal niet binnen de beoogde termijn geleverd kon worden. Het besloot daarop om die termijn te verlengen in zijn aanbesteding.

Wanneer houd je géén marktconsultatie?

Als je eigenlijk niets met de verzamelde informatie kunt doen. Is de projectscope bijvoorbeeld totaal dichtgetimmerd? Heb je geen ruimte om de projectkaders aan te passen, aangezien alles al met de stakeholders en specialisten is beklonken? Begin er dan niet aan.

Een formele marktconsultatie is evenmin zinvol als je maar een kleine vraag hebt of slechts één à twee bedrijven wilt benaderen. Stel jezelf altijd de vraag of er geen betere methodes om informatie te achterhalen. Een quick scan of interview onder enkele marktpartijen kan soms veel nuttiger zijn. Inkoopbureau Midden- Nederland polst

bijvoorbeeld kort voor een aanbesteding telefonisch bij potentiële aannemers of zij nog interesse hebben om mee te doen. Soms is het ook handiger om een adviesbureau in te schakelen.

Of om een collega-aanbesteder te bellen die onlangs een vergelijkbare aanbesteding uitbracht en de gewenste informatie al op de plank heeft liggen.

Zelfs een middagje googelen kan al meer dan genoeg opleveren.

Als er één boodschap is die we je graag meegeven, dan is het deze: houd bij marktconsultaties het belang en de beleving van marktpartijen in het oog.

Aanbesteders vergeten dat nog te vaak.

Het gevolg is dat deelnemers aan zo’n consultatie zich niet gezien of gewaardeerd voelen.

Daardoor lopen samenwerkingen vaak al een kras op voordat ze goed en wel begonnen zijn. Terwijl een respectvolle benadering juist de weg opent naar succesvolle werkrelaties. En dat komt iedereen ten goede: de overheid, bedrijven en de Nederlandse bevolking.

Vakgroep GWW en Bouw van PIANOo Expertisecentrum Aanbesteden en gebaseerd op ervaringen van gemeente Rotterdam, Inkoopbureau MiddenNederland en Provincie Noord-Brabant.

JAN FOKKEMA

Nieuwbouw buiten Energieakkoord De nieuwbouw zat niet aan tafel bij het gisteren gerepresenteerde Energieakkoord. Afgezien van een zijtafeltje, waar afspraken zijn gemaakt om nieuwe woningen in de pijplijn alsnog aardgasvrij te maken. Ik beschouw de afwezigheid van de nieuwbouwsector als compliment.

Vanaf 2020 moet alle nieuwbouw voldoen aan de BENG-eisen, en is daarmee praktisch energieneutraal. De beperking van de CO2-uitstoot die dat met zich meebrengt is al ingerekend. De koploperspositie van de nieuwbouw is mede te danken aan het Lenteakkoord dat Aedes, Bouwend Neder-

land, NVB-bouw en de NEPROM in 2008 sloten met de ministers Cramer en Vogelaar en in 2015 nogmaals vernieuwden. In 2020 zijn de doelstellingen bereikt: energieneutraliteit. Maar daarmee kan de sector niet op z’n lauweren gaan rusten.

Zowel waar het gaat om het feitelijke stenen stapelen, als wat betreft de energiehuishouding tijdens het gebruik is er nog veel te bereiken. Bij de bouw zelf gaat het onder andere om circulariteit. Na oplevering valt er echter ook nog veel te verdienen. Het op buurtniveau opwekken, distribueren en opslaan van duurzame energie

kan nog een grote vlucht nemen.

Wanneer buurten coöperatieve energiebedrijven en netwerkbedrijven mogen oprichten en daar zelf ook de financiële vruchten van plukken, dan worden de toekomstige nieuwbouwwijken netto energieleveranciers, onder andere aan de bestaande voorraad.

En wacht niet tot 2020. Ga nu al voor energieneutraliteit. Dat kan in de meeste gevallen door te kiezen voor een optimale oriëntatie, hoge isolatiewaarden, drielaagse beglazing, uitstekende kierdichting, een geavanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning,

lagetemperatuurverwarming, maximale toepassing van PV-panelen en een warmtepomp of aansluiting op een duurzaam warmtenet. Kies je daar niet voor, leg dan wel uit aan de klant waarom.

Jan Fokkema, directeur NEPROM

15

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

JOOST FIJNEMAN

Risicodragend plafond

Met de zeesluis IJmuiden heeft Nederland weer een megaproject te pakken dat in (financiële) problemen is gekomen.

Too big to succeed?

Projecten worden zo groot dat de kwade kansen ervan bijna niet meer te overzien zijn. Wordt het niet tijd voor een herbezinning?

DOOR L.C. VAN DEN BERG

I

n de crisisjaren werden banken gered omdat de maatschappelijke schade te groot zou zijn als zij ten onder zouden gaan. ‘Too big to fail’ werd ook in de Nederlandse taal gemeengoed. Voor bouwbedrijven zal deze kreet niet snel gelden. Bouwbedrijven vervullen een belangrijke taak in de samenleving maar zijn niet zodanig verweven met de maatschappij dat het omvallen ervan de economie als zodanig in gevaar kan brengen.

Voor projecten zou in de bouw echter wellicht een andere zegswijze passen: ‘Too big to succeed’. Met de recente ontwikkelingen rond de Zeesluis IJmuiden heeft Nederland weer een megaproject te pakken dat in de (financiële) problemen is gekomen. Nederland staat daarin overigens niet alleen. Projecten als de Kanaaltunnel (vrijwel failliet gegaan na de bouw), de Brenner Basistunnel (nu al op 20 miljard geraamd en ver buiten planning) en de Boston Dig (3 maal over budget) zijn internationale voorbeelden van hoe grote projecten ófwel moeilijk te ramen zijn, ófwel moeilijk te managen. Eerdere projecten in Nederland zijn de A15 MAVA en de Noord-Zuidlijn.

De vraag is daarmee gerechtvaardigd of de echt grote projecten niet gewoon ‘Too big to succeed’ zijn. Ons aanbestedingsrecht kent op zich waarborgen om onevenredige risicoverdelingen te voorkomen alsook waarborgen om onrealistische biedingen te voorkomen. Met de

Gids Proportionaliteit in de hand kan verder veel gedaan worden tegen onredelijke contractvoorwaarden. Ons contractenrecht kent waarborgen die contractpartijen beschermen tegen de gevolgen van onvoorziene omstandigheden.

Mechanisme Daar lijkt het primaire probleem dus niet te zitten. Het probleem zit meer in het mechanisme van een aanbesteding zelf, de vormgeving van de projecten en de risico-inschattingen die inschrijvers moeten maken. De A15 MAVA was een project waar je als bouwer bij moést zijn, reden waarom er in de aanbesteding door het winnende consortium nog kortingen waren doorgevoerd en vèrgaande risico’s werden aanvaard.

In januari 2016 schreef Cobouw dat vriend en vijand het er over eens waren dat vergelijkbare projecten voortaan een andere opzet moesten krijgen. Toch lijkt de Zeesluis IJmuiden gedeeltelijk een herhaling van zetten. Bij aanbesteding bleek de winnaar 30% onder het plafondbedrag aan te bieden. Rijkswaterstaat heeft daarom uitgebreid onderzocht of die bieding wel reëel was.

Geconstateerd werd dat het ontwerp op het scherpst van de snede lag maar wel gerealiseerd zou moeten kunnen worden. Ruimte voor falen was er echter niet meer. NRC citeerde de projectdirecteur die stelde dat Rijkswaterstaat als opdrachtgever ook niet alles kon weten.

Inmiddels blijkt het toch niet te kunnen, althans niet voor de aangeboden

prijs en kampen de aannemers in het consortium met zware budgetoverschrijdingen.

Lessen Moet de constatering niet gewoon zijn dat een wedstrijd die op het scherpst van de snede moet worden gespeeld binnen een zeer strak kader van regels (een aanbesteding) onvoldoende recht kan doen aan de complexiteit en omvang van nog volledig uit te dokteren technische oplossingen?

Als de les van A15 MAVA was dat het de volgende keer anders zou gaan, waarom dan toch nog een vergelijkbaar geval? En als de aanbesteder niet alles kan weten, waarom mag dat dan wel van inschrijvers worden verwacht? Moet de conclusie niet zijn dat sommige projecten te groot en te complex zijn om in één geheel via een aanbesteding bij één partij neer te leggen? Is het niet logischer om projecten op te knippen in delen die een betrekkelijk gering risico kennen (en daarmee makkelijk te beprijzen zijn) en uitdagender delen waarvan de risico’s door het gebruik van daarop toegespitste contractormen (zoals bijvoorbeeld een alliantie) gedeeld zouden moeten worden.

Inmiddels zijn weer nieuwe megaprojecten gegund, zoals de Afsluitdijk en het Zuidasdok. Voor de bouwers daarvan is het te hopen dat die projecten wel binnen tijd en budget te realiseren zijn.

L.C. van den Berg, Severijn Hulshof advocaten

In de jeugdzorg zijn de laatste jaren nogal wat verantwoordelijkheden verschoven. Gemeentes zetten bij hun inkoop daarom plafondbedragen. Daarbinnen moet de opdracht afgerond worden. Kwestie van risicospreiding dus.

Op zichzelf begrijpelijk, maar het wordt anders als in het plafondbedrag een aantal risico’s is weggemoffeld. Er wordt dan niet een plafondbedrag gesteld voor het begeleiden van 100 trajecten. Maar het bedrag geldt voor alle trajecten in een bepaalde periode. En dat kunnen er heel wel meer zijn dan je verwacht.

De gemeente motiveert met de mededeling dat zij ook maar een beperkt budget krijgt van het Rijk. Maar daar veegt de rechter – terecht – de vloer mee aan. De jeugdzorg is toevertrouwd aan de gemeente. Daar ligt de verantwoordelijkheid en dus ook het risico. Marktpartijen hebben geen invloed op dit risico. Dergelijke risico’s toch bij marktpartijen neerleggen, levert strijd op met de Gids Proportionaliteit.

Nu is de jeugdzorg een heel andere wereld dan de Bouw en Infra. Maar ik zie wel overeenkomsten. Want is het bijvoorbeeld niet de wegbeheerder die de taak heeft om wegen te onderhouden? Kan die dan zomaar, ongeclausuleerd, dat volledige risico voor een vast bedrag per jaar naar de markt schuiven? Je zou kunnen zeggen dat het geen punt is, zolang er ‘gekken’ zijn die erop inschrijven.

Maar ook dat verweer veegt de rechter van tafel. Want met of zonder inschrijvers blijft dezelfde vraag overeind: is de risicoverdeling proportioneel of niet?

Kunnen onderhoudscontracten dan niet meer? Jazeker wel. Als er maar een ‘ventiel’ in zit. Een mogelijkheid om in bijzondere gevallen het plafondbedrag te kunnen ontstijgen. En die gevallen moeten helder en duidelijk vooraf omschreven.

Zodat inschrijvers weten waar ze aan toe zijn. En opdrachtgevers weten wat ze krijgen. Ik ga voortaan net wat genuanceerder naar dergelijke opdrachten kijken.

Met dank aan de Jeugdzorg.

Joost Fijneman, Hoofd Bouwend Nederland Advies en plaatsvervangend directeur Bedrijfsvoering & Dienstverlening

16 Regio-indeling West Noord-Holland, Zuid-Holland

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

West ONTWERP

AMSTERDAM h0 Herstructureren ‘Food Center Amsterdam’ met o.a. restaureren monumentale markthal tot hotel met cafés / bouwen woonwijk ‘Marktkwartier’ van 7 hectare met 1500 koopwoningen / 400 huurwoningen / ondergrondse parkeergarage / verplaatsen groothandelsgebouwen naar nieuw te bouwen Food Center (95.000 m2) aan de Jan van Galenstraat / Zeebergweg en Marktkanaal. Plan bestaat uit 5 fasen.

De herstructurering zal een periode van ongeveer vijftien jaar beslaan. De komende tijd zal het consortium met huidige gebruikers overleggen hoe het plan gerealiseerd kan worden. Warmtepompen en zonnepanelen worden gebruikt.

Geplande Start 9-2019 Architect: Converse architects, Prins Hendrikkade 18, 3071 KB ROTTERDAM, 010-2004085 Opdrachtgever: Boei behoud, ontwikkeling en exploitatie industrieel erfgoed, Daam Fockemalaan 22, 3818 KG AMERSFOORT, 033-7600660 Opdrachtgever: VolkerWessels Vastgoed B.V., Ringwade 4, 3439 LM NIEUWEGEIN, 088-1866868 Opdrachtgever: Ballast-Nedam Bouw & Ontwikkeling Speciale Projecten, Ringwade 71, 3439 LM NIEUWEGEIN, 030-2854600 Opdrachtgever: Foodcenter Amsterdam/ OGA, Weesperplein 8 fca, 1018 XA AMSTERDAM, 020-5806720 Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, Amstel 1 , 1011 PN AMSTERDAM, 020-5529111

Gebouwtypen en soorten werk

Ramingsgroepen

a Gezondheidszorg b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen d Onderwijs e Cultuur en religie f Bedrijven en logistiek g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren

1 10.000 - 20.000 2 20.000 - 50.000 3 50.000 - 125.000 4 125.000 - 500.000 5 500.000 - 1.000.000 6 1.000.000 - 2.000.000 7 2.000.000 - 5.000.000 8 5.000.000 - 10.00.000 9 10.000.000 - 50.000.000 0 50.000.000 en hoger - Onbekend

Architect: Mvsa b.v, Pilotenstraat 35, 1059 CH AMSTERDAM, 020-5319800 Architect: Kcap bv, Piekstraat 27, 3071 EL ROTTERDAM, 010-7890300 Projectontwikkelaar: Boei behoud, ontwikkeling en exploitatie industrieel erfgoed, Daam Fockemalaan 22, 3818 KG AMERSFOORT, 033-7600660 Projectontwikkelaar: VolkerWessels Vastgoed B.V., Ringwade 4, 3439 LM NIEUWEGEIN, 088-1866868

KWADIJK c7 Bouwen 33 koopwoningen waaronder 7 rijwoningen / 8 twee-onder-een-kapwoningen / 4 geschakelde woningen / 10 vrijstaande woningen aan de Kwadijk / Jan Dignumszstraat. Project ‘Land van Kwadijk’. LA4Sale is landschapsarchitect.

Genoemde partijen werken samen als ErfGoed BV. Omwonenden hebben bezwaar tegen de plannen. Momenteel is de bestemmingsplanprocedure bezig.

Geplande Start 12-2018 Opdrachtgever: Frisoplan B.V, Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-436666 Projectontwikkelaar: Dekker Projectontwikkeling, Antaresstraat 1, 1829 CP OUDORP NH, 072-5115373 Architect: Bureau B+O Architecten B.V., Gasgracht 3, 7941 KG MEPPEL, 0522-246625 Architect: La4Sale, Nieuwe Kerkstraat 119, 1018 VJ AMSTERDAM, 020-6244226 Projectontwikkelaar: Frisoplan B.V, Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-436666

ALKMAAR f9 Herontwikkelen / restaureren voormalige Ringersfabriek tot Chocolate Experience

ADVERTENTIE

DEN HOORN ZH h9 Bouwen winkel Bauhaus (9500 m2 bouwmarkt / 6500 m2 tuincentrum) aan de Sionsdreef op bedrijventerrein Harnaschpolder. Hiervoor is het bestemmingsplan aangepast. Duurzaam project vanwege LED-verlichting / groene gevelwand. Van Neerbos Bouwmarkten en 2 omwonenden hebben een gang naar de Raad van State gemaakt. Naar verwachting wordt eind augustus 2018 uitspraak gedaan.

Geplande Start 10-2018 Opdrachtgever: Bauhaus Nederland C.V, Regulierenring 2G, 3981 LB BUNNIK, 030-2080230 Architect: N Architecten, Koningsplein 16, 6224 EC MAASTRICHT, 043-4081827 GEGUND

De ideale fundering voor uw project

vanthek.nl

met diverse horeca / hotel / conferentiecentrum / patisserie-opleiding / museum / 20-50 appartementen / kantoor voor Dobla aan de Noorderkade. Project ‘NoorderArcade / Ringerscomplex’. Ten Brinke wil lokale onderaannemers in de gelegenheid stellen zich te verbinden aan dit project, bijvoorbeeld voor de specialistische kennis en kunde die nodig is bij deze restauratie. De planning is om in het eerste kwartaal van 2019 te starten met het herstellen van de gevels.

Geplande Start 3-2019 Projectontwikkelaar: Ten Brinke Vastgoedontwikkeling BV, Meander 861 , 6825 MH ARNHEM, 088 3741300 Opdrachtgever: Unica Ecopower BV, De Wel 15 , 3871 MT HOEVELAKEN, 033-2478080 Architect: Inbo Amsterdam, Gaasterlandstraat 5, 1079 RH AMSTERDAM, 020-4212422 Opdrachtgever: Historische Vereniging Alkmaar, Nassaulaan 43, 1815 GJ ALKMAAR, 072-5153857 Opdrachtgever: Boei behoud, ontwikkeling en exploitatie industrieel erfgoed, Daam Fockemalaan 22, 3818 KG AMERSFOORT, 033-7600660 Opdrachtgever: Dobla BV, Galileistraat 26, 1704 SE HEERHUGOWAARD, 072-5760777

VERTICALE FUNDERINGSTECHNIEKEN EN DAMWANDCONSTRUCTIES

ROTTERDAM c0 Bouwen, na sloop, complex ‘Zalmhaventoren’ met 482 appartementen / kantoorruimte / commerciële ruimte in 3 torens: 1 van 215 meter hoog met 255 appartementen / 2 lagere gebouwen (‘Kaantorens’) met in de 4 bouwlagen tellende plint

Snel relevante bouwberichten vinden?

Activeer uw gratis proef op bouwberichten.nl

kantoor- en commerciële ruimte (7.500 m2) / daarbovenop 227 appartementen / parkeergarage in het Scheepvaartkwartier aan de Gedempte Zalmhaven / Houtlaan. Plannen voor hotel in het gebouw zijn niet doorgegaan. Ontwikkelaars werken samen als ‘Zalmhaven C.V.’.

Het bestemmingsplan is door de Raad van State goedgekeurd. Dit zal de hoogste toren van Nederland worden. De sloop is in juli 2018 van start gegaan en wordt uitgevoerd door Beelen.

Geplande Start 8-2018 Hoofdaannemer: BAM Bouw en Vastgoed Nederland B.V., Runnenburg 13, 3981 AZ BUNNIK, 030-6598181 Opdrachtgever: AM Zuidwest, Ptolemaeuslaan 80, 3528 BP UTRECHT, 030-6097222 Opdrachtgever: LSI Project Investment NV, Delftseplein 31, 3013 AA ROTTERDAM, 010-4121239 Projectontwikkelaar: AM Grondbedrijf BV Hoofdkantoor, Edisonbaan 14/G, 3439 MN NIEUWEGEIN, 030 6097222 Architect: Kaan Architecten Rotterdam, Boompjes 255, 3011 XZ ROTTERDAM, 010-2060000 Architect: Dam & Partners Architecten, Schipluidenlaan 4, 1062 HE AMSTERDAM, 020-6234755 Opdrachtgever: Amvest B.V., De Entree 43 - 8e etage, 1101 BH AMSTERDAM ZUIDOOST, 020-4301212

MONNICKENDAM a7 Renoveren Sociaal Cultureel Centrum ‘De Bolder’ aan ‘t Spil 1. Het gebouw krijgt een belangrijke functie op het gebied van Zorg en Welzijn. De volgende organisaties vinden een plek in het pand: Stichting de Bolder / Centrum voor Jeugd en Gezin (Consultatiebureau GGD) / Vluchtelingenwerk Noord-West / Sportservice / SMD (Stichting Maatschappelijke Dienstverlening Zaanstreek-Waterland / Peuterspeelzaal Co-Nijntje. Installateurs bekend bij aannemer.

Geplande Start 7-2018 Hoofdaannemer: Bouwgroep Buitenhuis b.v, Kanaaldijk 92, 1121 NZ LANDSMEER, 020-4823655 Architect: M@@T Architecten & Adviseurs, Wulpenhof 20, 1742 CB SCHAGEN, 06-20066944 Opdrachtgever: Gemeente Waterland, Pierebaan 3, 1141 GV MONNICKENDAM, 0299-658585

HOORN NH c7 Bouwen, na sloop 51 woningen, 20

17

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

BOUWBERICHTEN huurwoningen / 12 huurappartementen (allen NOM-woningen) aan de Johannes Poststraat / Pater Bleijsstraat in Hoorn-Noord. De omgevingsvergunning is verleend.

Geplande Start 4-2019 Hoofdaannemer: Lokhorst Bouw en Ontwikkeling B.V., Leeghwaterweg 1, 1951 NA VELSEN-NOORD, 0251-265000 Architect: SUM Architecten B.V., Utrechtseweg 8a, 1213 TS HILVERSUM, 035-6232425

NIEUWKOOP d8 Bouwen bijna energie-neutraal schoolgebouw t.b.v. Ashram College aan de Achterweg op locatie vml. gemeentehuis.

Er is door de gemeente ingestemd met een hoger budget voor de bouw. Sloop is uitgevoerd door onderaannemer Vlasman.

Het gebouw zal bijna energieneutraal (BENG) zijn. Binnen 7 jaar na oplevering zal de school door middel van plaatsing van extra zonnepanelen energieneutraal zijn.

Geplande Start 11-2018 Hoofdaannemer: Vink + Veenman bouw en ontwikkeling, Nieuwveenseweg 32, 2421 LD NIEUWKOOP, 0172-236688 Opdrachtgever: Gemeente Nieuwkoop, Teylersplein 1, 2441 LE NIEUWVEEN, 0172-521100 Opdrachtgever: Ashram College, Marsdiep 289 , 2401 XH ALPHEN AAN DEN RIJN, 0172-430234 Architect: BroekBakema architecten, Van Nelleweg 1, 3044 BC ROTTERDAM, 010-4134780 UITVOERING

AMSTERDAM h8 Bouwen 126 huurappartementen in appartementencomplex / ondergrondse parkeerkelder met 88 parkeerplaatsen op oorspronkelijke locatie ‘Fountainhead’ aan de Ertskade. Project ‘Steltloper’.

Consortia Wonam i.s.m. Dam&Partners ontwikkeld de woontoren. Lola Landscape Architects heeft ontwerp voor het landschap gemaakt. Duurzaam project vanwege zonnepanelen.

Geplande Start 2-2017 W-Installateur: Bogro Snelrewaard B.V., Laan Van Snelrewaard 57, 3425 ES SNELREWAARD, 0348-566000 E-Installateur: Blom Elektrotechniek Beverwijk, Wijkermeerweg 25, 1948 NT BEVERWIJK, 0251-228748 Projectontwikkelaar: Wonam B.V, Koningin Wilhelminaplein 856, 1062 KS AMSTERDAM, 020-2600238 Architect: Dam & Partners Architecten, Schipluidenlaan 4, 1062 HE AMSTERDAM, 020-6234755 Hoofdaannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V, Oudewal 21, 1749 CA WARMENHUIZEN, 0226-397000

DUIVENDRECHT c9 Bouwen 120 huurappartementen (waarvan 65 levensloopbestendig) / 14 woningen verdeeld over 8 blokken aan de Satellietbaan, op terrein voormalig zorgcentrum Zonnehof. Project ‘Zonnehof Duivendrecht’.

Geplande Start 7-2018 W-Installateur: Bogro Snelrewaard B.V., Laan Van Snelrewaard 57, 3425 ES

SNELREWAARD, 0348-566000 W-Installateur: Handelsonderneming Steboma B.V, Kagerweg 31, 1948 PP BEVERWIJK, 0251-267010 Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V, Oudewal 21, 1749 CA WARMENHUIZEN, 0226-397000 E-Installateur: DME Techniek, Bredeweg 39a, 2751 GH MOERKAPELLE, 079-5933777 Hoofdaannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V, Oudewal 21, 1749 CA WARMENHUIZEN, 0226-397000 Architect: AAArchitecten, Lulofsstraat 55, 2521 AL ‘S-GRAVENHAGE, 070-3504203

Oost ONTWERP

TERBORG c6 Bouwen 12 koopappartementen aan de Hoofdstraat / Walstraat.

Geplande Start 10-2018 Opdrachtgever: Gemeente Oude IJsselstreek, Staringstraat 25, 7081 BN GENDRINGEN, 0315-292292 Architect: ERS architekten bna, Stationsweg 25, 7061 CT TERBORG, 0315-323070 Opdrachtgever: Fides Personeelsdiensten B.V., Doetinchemseweg 55, 7007 CB DOETINCHEM, 0314-650050

AMERSFOORT c8 Bouwen 57 woningen in een mix van Tiny houses / woon-werkunits / studentenhuisvesting aan de Kleine Koppel / Geldersestraat. Voormalig fabriekscomplex van Warner Jenkinson (ook bekend als luciferfabriek). Startdatum is fictief, project bevindt zich in een do-fase startdatum onbekend.

Geplande Start 6-2019 Opdrachtgever: Gemeente Amersfoort, Stadhuisplein 1, 3811 LM AMERSFOORT, 14-033 Projectontwikkelaar: ROVASE B.V. , Nijverheidsweg-Noord 24, 3812 PM AMERSFOORT, 033-4603000 Architect: Zeep architects and urban designers, Stadsring 65B, 3811 HN AMERSFOORT, 033-7600238

OLDENZAAL c7 Bouwen woonzorgcentrum met 39 zorgeenheden / verbouwen villa tot 8 zorgappartementen aan de Prins Bernardstraat. Project ‘Villa Rozenhof’. Project is aangepast en het ontwerp-bestemmingsplan heeft ter inzage gelegen. Er zijn bezwaren ingediend bij de gemeente.

Geplande Start 2-2019 Architect: Architectenbureau IAA, KNSM-laan 53, 1019 LB AMSTERDAM, 020-5200080 Projectontwikkelaar: De Rozenhof Holding B.V, Prins Bernhardstraat 2, 7573 AM OLDENZAAL, 054-537072 GEGUND

EIBERGEN h7 Bouwen, na sloop, supermarkt Lidl / aanleggen parkeerplaatsen aan de J.W. Hagemanstraat / Burgemeester

Wilhelmweg. Duurzaam project vanwege zonnepanelen.

Geplande Start 9-2018 Projectontwikkelaar: Ten Brinke Vastgoedontwikkeling BV, Meander 861 , 6825 MH ARNHEM, 088 3741300 Hoofdaannemer: Ten Brinke Bouw B.V, Havenstraat 15, 7005 AG DOETINCHEM, 0314-371900 Architect: Bessels Architekten & Ingenieurs BV, Domineestraat 10, 7391 GG TWELLO, 0571-275697

UTRECHT c9 Bouwen 121 sociale huurappartementen aan de Jazzsingel in Terwijde blok B. De woningen worden energiezuinig uitgevoerd door onder andere een zeer goed geïsoleerde gebouwschil met triple glas in de kozijnen, de toepassing van een ventilatiesysteem met warmte terugwinning, een warmtepompboiler voor het tapwater en de toepassing van zonnepanelen. Mitros neemt met project Terwijde deel aan het ZEN-vervolgprogramma van het Lente-akkoord.

Geplande Start 12-2018 Hoofdaannemer: Heijmans Woningbouw Zuid B.V., Graafsebaan 65 , 5248 JT ROSMALEN, 073-5435111 Architect: Groosman BV, Schouwburgplein 34, 3012 CL ROTTERDAM, 010-2014000

NIJMEGEN c8 Renoveren / verduurzamen 79 huurwoningen ( boven- en benedenwoningen) aan de Kloosterstraat / Observantenstraat / Oude Havenstraat op locatie ‘Waalkazerne’.

Geplande Start 8-2018 Hoofdaannemer: De Variabele Regio Nijmegen B.V., Bachstraat 29, 6521 EH NIJMEGEN, 0800-7107 UITVOERING

MIJDRECHT h7 Bouwen supermarkt Hoogvliet (1800 m2) / 10 appartementen / commerciële ruimte / aanleggen 86 parkeerplaatsen aan de Kerkvaart / Dorpsstraat. Project ‘Molenhof’. Duurzaam project vanwege zonnepanelen.

Geplande Start 3-2018 W-Installateur: Installatietechniek van Dijk-Brouwer BV, Oud Camp 6, 3155 DL MAASLAND, 0174-631373 E-Installateur: KSO installaties B.V, Nieuwland Parc 12F, 2952 DA ALBLASSERDAM, 078-6428039 Projectontwikkelaar: Hoogvliet Beheer B.V, Rijndijk 127, 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK, 071-3421020 Hoofdaannemer: Van Mierlo Bouw & Ontwikkeling, Aartsdijkweg 1, 2676 LE MAASDIJK, 0174-522300 Architect: Groosman BV, Schouwburgplein 34, 3012 CL ROTTERDAM, 010-2014000 Projectontwikkelaar: Kavel Vastgoed BV, Diepenhorstlaan 1/A, 2288 EW RIJSWIJK ZH, 070-3077411

OTTERLO h9 Bouwen centrumgebouw / ontvangstgebouw Nationaal Park De Hoge Veluwe aan

de Houtkampweg 9B. Werk omvat: informatiebalie / parkwinkel / restaurant / ontvangstruimten / toiletvoorziening.

Duurzaam project vanwege zonnepanelen / WKO. Genoemde architecten vormen combinatie.

Geplande Start 3-2018 W-Installateur: Alferink Installatietechniek BV, Industrieweg 15, 7141 DD GROENLO, 0544-476200 E-Installateur: Alferink Installatietechniek BV, Industrieweg 15, 7141 DD GROENLO, 0544-476200 Opdrachtgever: Het Nationale Park De Hoge Veluwe, Apeldoornseweg 250, 7351 TA HOENDERLOO, 055-3788100 Hoofdaannemer: Rots Bouw B.V, Broekstraat 24, 7122 LC AALTEN, 0543-495010 Architect: Monadnock Architecten, Voorhaven 27, 3025 HC ROTTERDAM, 010-4773770 Architect: De Zwarte Hond Architecten, Aert Van Nesstraat 45, 3012 AC ROTTERDAM, 010-2409030

HENGELO d7 Verbouwen school voor praktijkopleidingen (SMEOT / ROC Twente) aan de Sportlaan Driene 2-4, vrijgekomen locatie Penta College. MBO-vakschool voor metaal / mechatronica en elektrotechniek. Duurzaam project vanwege intentie tot duurzaam bouwen.

Geplande Start 2-2017 W-Installateur: Installatiebedrijf FH Loohuis BV , Bornsestraat 55, 7597 NH SAASVELD, 074-3494301 E-Installateur: Installatiebedrijf FH Loohuis BV , Bornsestraat 55, 7597 NH SAASVELD, 074-3494301 Architect: Architectenbureau John Velthuis, Pastoorplegtstraat 2, 7573 GH OLDENZAAL, 0541-535180 Hoofdaannemer: Rob Spikker BV Bouwen Timmerwerken, Kiefte 12, 7151 HZ EIBERGEN, 0544-371539 Opdrachtgever: Smeot, Sportlaan Driene 2, 7552 HA HENGELO OV, 074-8525888

LELYSTAD c7 Bouwen appartementencomplex ‘De Cornelis’ met 22 koopappartementen op half verzonken parkeergarage op voormalig werkeiland Lelystad Haven nabij de ingang van de jachthaven aan de Houtribweg.

Geplande Start 7-2018 W-Installateur: Lou Buijs B.V, Lupinestraat 21, 1131 JT VOLENDAM, 0299-364569 W-Installateur: Handelsonderneming Steboma B.V, Kagerweg 31, 1948 PP BEVERWIJK, 0251-267010 E-Installateur: ETB Cas Sombroek BV, Julianaweg 204, 1131 DL VOLENDAM, 0299-399444 Architect: Architectenbureau Dinant, Entrepotdok 65/B, 1018 AD AMSTERDAM, 020-6208961 Projectontwikkelaar: DID Vastgoedontwikkeling, Computerweg 4 , 3542 DR UTRECHT, 0346-283711 Hoofdaannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V, Oudewal 21, 1749 CA WARMENHUIZEN, 0226-397000 Projectontwikkelaar: M.J. de Nijs Projectontwikkeling BV, Westfriesedijk 33a, 1749 CR WARMENHUIZEN, 0226-397000

18 Regio-indeling West Noord-Holland, Zuid-Holland

Noord Friesland, Groningen, Drenthe

Zuid Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Oost Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

Zuid ONTWERP

ETTEN-LEUR e9 Bouwen multifunctioneel centrum ‘Nieuwe Nobelaer’ (6000 m2) aan de Parklaan op het terrein Banakker.

Duurzaam project vanwege mos-sedumdaken / zonnepanelen. Betreft voormalige Europese aanbesteding. Procedure: niet-openbaar (selectie voor Architect/ constructeur nieuwbouw). Gunning aannemer naar verwachting juli 2018.

Sloop wordt uitgevoerd door Van Caam, en ligt momenteel stil. In het pand zijn vleermuizen aangetroffen, ecologisch onderzoek is vereist. Startdatum is fictief.

Geplande Start 12-2018 Opdrachtgever: Gemeente Etten Leur, Roosendaalseweg 4, 4875 AA ETTENLEUR, 076-5024000 Architect: SVP Architectuur & Stedenbouw BV, ‘t Zand 17, 3811 GB AMERSFOORT, 033-4701188 Architect: TenBrasWestinga Architectuur/Interieur en Stedenbouw, ‘t Zand 17, 3811 GB AMERSFOORT, 033-4700303

SITTARD c8 Bouwen 33 koopwoningen (28 eengezinswoningen / 5 appartementen) / parkeergarage op voormalige locatie Sirkel Theater aan de Fort Sanderbout / Putstraat / Pullestraat. Plan ‘Engelenhof’. Het plan is lang in ontwikkeling geweest, oorspronkelijk met andere partijen. Mulleners Vastgoed heeft de grond gekocht, en is met de ontwikkeling van het plan bezig.

Geplande Start 1-2019 Projectontwikkelaar: Mulleners Vastgoed BV, Nieuwe Markt 52, 6101 CV ECHT, 0475-418020 Architect: Wijnen & Co. Architecten, Toon Hermanssingel 52, 6132 BZ SITTARD, 046-4110511

Gebouwtypen en soorten werk

Ramingsgroepen

a Gezondheidszorg b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie c Wonen d Onderwijs e Cultuur en religie f Bedrijven en logistiek g Horeca, sport en recreatie h Winkels en parkeren

1 10.000 - 20.000 2 20.000 - 50.000 3 50.000 - 125.000 4 125.000 - 500.000 5 500.000 - 1.000.000 6 1.000.000 - 2.000.000 7 2.000.000 - 5.000.000 8 5.000.000 - 10.00.000 9 10.000.000 - 50.000.000 0 50.000.000 en hoger - Onbekend

aanbesteding met referentie 63914.

Procedure: niet-openbaar is stopgezet. De aanbesteding voor de nieuwbouw van het zwembad is mislukt. Op de aanbesteding is met te hoge bedragen ingeschreven.

Geplande Start 6-2019 Architect: Slangen + Koenis Architecten, Swammerdamweg 11, 3401 MP IJSSELSTEIN UT, 030-6888044 Opdrachtgever: Nationaal Zwemcentrum de Tongelreep, Antoon Coolenlaan 1, 5644 RX EINDHOVEN, 040-2381112 Opdrachtgever: Gemeente Eindhoven, Stadhuisplein 10, 5611 EM EINDHOVEN, 14-040

ROOSENDAAL f0 Bouwen distributiecentrum met 10 units verdeeld over 2 gebouwen (variërend van 9.450m2 tot 13.000 m?), in totaal gaat het om 115.000 m2) / kantoor (13.800 m2) / aanleggen 116 parkeerplaatsen voor vrachtauto’s / 320 parkeerplaatsen voor personenauto’s op bedrijventerrein Majoppeveld Noord aan de Zwaanhoefstraat 2. Project ‘Campus A58’. Eind januari 2017 werd het terrein opgeleverd aan Logistics Capital Partners. Logistics Capital Partners is een ontwikkelaar met hoofdkantoor in Londen. Genoemde contactpersoon / telefoonnummer is managing director voor België/Nederland.

Vanuit de omgeving is er bezwaar ontstaan, in september buigt een onafhankelijke bezwarencommissie zich erover.

Geplande Start 1-2019 Projectontwikkelaar: Dietz AG, Darmstädter Strasse 246, D-64 BENSHEIM, +49-625170410 Projectontwikkelaar: Logistics Capital Partners United Kingdom, Great Chapel Street 16, W1F LONDEN, +32-476902856 Architect: Stripes Architects, Klokgebouw 266, 5617 AC EINDHOVEN, 040-7114630 GEGUND

EINDHOVEN g9

OOST WEST EN MIDDELBEERS c7

Bouwen zwembad aan de Antoon Coolenlaan 1 in de wijk ‘Tongelreep’, na sloop huidig zwembad . Slangen + Koenis Architecten heeft het voorlopig ontwerp gemaakt. Duurzaam project, het gebouw wordt uitgerust met de duurzaamste gebouwgebonden - en waterzuiveringstechnieken. Streven is om dit nieuwe gebouwdeel gasloos uit te voeren met warmte pompen en zonnepanelen als primaire opwekkers.? Eerdere Europese

Bouwen 30 koopwoningen (11 eengezinswoningen / 3 starterswoningen / 1 meergeneratiewoning / 10 halfvrijstaande woningen / 5 vrijstaande woningen) aan de Hertog Janstraat. Project ‘In den Beerschenhof’. Verkoop is gestart.

Duurzaam project vanwege zonnepanelen.

Startdatum is fictief.

Geplande Start 12-2018 E-Installateur: Markhorst Electro BV, Kerver 4, 5521 DB EERSEL, 0497-514064

E-Installateur: Zuid-Nederlands Installatiebedrijf ZNI BV, Rhijnkant 1, 5056 JH BERKEL-ENSCHOT, 013-5299200 E-Installateur: Van Olm elektrotechniek, Angelenweg 165f, 5349 TG OSS, 0412-820200 W-Installateur: Schoormans Installatiebedrijf, ‘T Bogtje 12, 5095 CD HOOGE MIERDE, 013-5091268 Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Gebr. van Gisbergen BV, ‘T Bogtje 8, 5095 CD HOOGE MIERDE, 013-5091265 Opdrachtgever: Gispro B.V, ‘t Bogtje 8, 5095 CD HOOGE MIERDE, 013-5091265 Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf Gebr. van Gisbergen BV, ‘T Bogtje 8, 5095 CD HOOGE MIERDE, 013-5091265 Architect: Franken BV Architectuur & stedenbouw, Hof 63, 5571 CB BERGEIJK, 0497-571537

OIRSCHOT g7 Herontwikkelen / gedeeltelijk slopen / uitbreiden kloostercomplex ‘Groot Bijstervelt’ tot woonzorgcomplex met 70 wooneenheden aan de Montfortlaan 12.

De oostvleugel / deel tussen het oude kasteel en de kap zullen worden gesloopt.

Er wordt een nieuw koetshuis gebouwd, hierin zullen 20 zorgeenheden komen. Ook wordt de boerderij ten noorden van het klooster gesloopt en vervangen door nieuwbouw 24 zorgeenheden ‘De Residentie’. In het klooster zullen 28 zorgeenheden worden gerealiseerd. Aan de zijde van de Montfortanenkapel wordt een ruimte gebouwd voor kleinschalige horeca.

Geplande Start 10-2018 W-Installateur: Croonwolter&dros, Limburglaan 38, 5652 AA EINDHOVEN, 088-9235555 E-Installateur: Croonwolter&dros, Limburglaan 38, 5652 AA EINDHOVEN, 088-9235555 Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V., Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT, 073-5189480 Projectontwikkelaar: VB2 Vastgoed, Nieuwstraat 21, 5688 BD OIRSCHOT, 0499-842040 Architect: Hylkema Erfgoed BV, Mariahoek 4, 3511 LD UTRECHT, 030-2328866

ROERMOND c9 Bouwen 20 twee-onder-een-kap- / 10 vrijstaande geschakelde- / 72 eengezins koopwoningen / 77 kavels voor de vrije sector aan de St. Wirosingel / Elmpterweg / Schout Wylerstraat / Schout Roffaertstraat / Schepen van der Smitzenstraat in de wijk Tegelarijeveld. Plan ‘Neeldervelt’.

Snel relevante bouwberichten vinden?

Activeer uw gratis proef op bouwberichten.nl

Gefaseerde uitvoering.

Geplande Start 9-2018 Opdrachtgever: Janssen De Jong Projectontwikkeling B.V. regio Brabant, Science Park Eindhoven 5049, 5692 EB SON EN BREUGEL, 088-3559400 Architect: Quant Architectuur, Stalbergweg 316, 5913 BW VENLO, 077-3513125 Hoofdaannemer: Janssen de Jong Bouw Zuid B.V., Science Park Eindhoven 5049, 5692 EB SON EN BREUGEL, 088-3559355

COLIJNSPLAAT c6 Bouwen 12 koopappartementen (6 permanent / 6 recreatief) aan de Oude Haven. Project ‘Aedes Maritima’.

Geplande Start 11-2018 Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Rijk BV, Danielsweg 1, 4451 HP HEINKENSZAND, 0113-561593 Architect: Kort Geytenbeek architecten, Oude Haven 15, 4301 JJ ZIERIKZEE, 0111-415773 Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf Rijk BV, Danielsweg 1, 4451 HP HEINKENSZAND, 0113-561593 UITVOERING

BREDA h7 Verbouwen voormalig kantoor Rabobank / 123 studentenwoningen / commerciële ruimten (300 m2) op de hoek van de Markendaalseweg / Concordiastraat.

Installateurs zijn bekend bij de opdrachtgever.

Geplande Start 6-2018 Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V., Veilingweg 1, 4731 CW OUDENBOSCH, 0165-319000 Opdrachtgever: Rabo Vastgoedgroep Holding N.V, Westerdorpstraat 66, 3871 AZ HOEVELAKEN, 033-2539111 Opdrachtgever: iDea Compact B.V., Bremhorst 4, 4847 CK TETERINGEN, 06-51869055 Projectontwikkelaar: iDea Compact B.V., Bremhorst 4, 4847 CK TETERINGEN, 06-51869055 Architect: Quadrant Architecten VOF, Markt 24, 4761 CE ZEVENBERGEN, 0168-328255

HAPERT c7 Bouwen 31 huurwoningen aan de Oude Provincialeweg. Project ‘Claassenpark’.

Project heeft ruim een half jaar vertraging opgelopen vanwege bezwaren.

Geplande Start 5-2017 E-Installateur: Melssen Peperkamp

19

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

BOUWBERICHTEN Elektrotechniek B.V, Bulk 15, 5371 ML RAVENSTEIN, 0486-416610 W-Installateur: Schoormans Installatiebedrijf, ‘T Bogtje 12, 5095 CD HOOGE MIERDE, 013-5091268 Hoofdaannemer: Borrenbergs Bouwbedrijf BV, Dorpstraat 104, 5575 AE LUYKSGESTEL, 0497-541478 Projectontwikkelaar: Grip Op Vastgoed, Sint Odastraat 1, 5614 AL EINDHOVEN, 040-8423174 Architect: Van de Ven BV Architectenbureau, Mierloseweg 3a, 5707 AA HELMOND, 0492-663537

Noord ONTWERP

GRONINGEN f7 Bouwen crematorium met kantoor / uitvaartcentrum voor Dela in het Westpark aan het Hoendiep / U.T. Delfiaweg.

Bouw kan doorgaan. RvS heeft bezwaren van omwonenden en Respectrum Crematorium afgewezen.

Geplande Start 10-2018 Opdrachtgever: Dela Holding NV, Oude Stadsgracht 1, 5611 DD EINDHOVEN, 040-2601601 Architect: Povse & Timmermans Architecten BV, Rijksweg Zuid 10, 6131 AN SITTARD, 046-4230366 Opdrachtgever: Algemeen Belang Uitvaartverzorging B.V, Esdoornlaan 187, 9741 KC GRONINGEN, 050-5778945

COEVORDEN c6 Herontwikkelen / verbouwen van het monumentale postkantoor tot 4 koopappartementen en penthouse aan het Kasteel 4. Aannemersselectie is gaande, deze wordt bekend na de bouwvak.

Geplande Start 9-2018 Architect: ROOM ontwerp en bouwadvies, Waanderweg 146, 7812 HZ EMMEN, 0591-630004 Projectontwikkelaar: Peter van Dijk Projects & Investments, Willinkplein 45 a, 7811 DC EMMEN, 0591–318862

HEERENVEEN c8 Bouwen, na sloop huidige at, serviceat ‘Nieuw Heerenhage’ met 130 appartementen voor 55-plussers aan de Heerenhage in de woonwÄłk De Greiden. Project ligt stil i.v.m ďŹ nanciĂŤle redenen. Startdatum is ďŹ ctief.

Geplande Start 11-2018 Architect: TWA architecten, Bourboomweg 26, 9112 HL BURDAARD, 0519-241550 Opdrachtgever: Stichting Rendant, Hempenserweg 2, 8935 AA LEEUWARDEN, 058-2883323

HOLLANDSCHEVELD c7 Bouwen 22 koopbungalows tussen De Boeten / Zandwijkstraat, vml. terrein de Zweetdruppel. Aannemersselectie is gaande, eind juli 2018 wordt deze bekend gemaakt. Zie ook ons project 504840.

Geplande Start 9-2018 Architect: Bouwkundig Ontwerpburo Willem Hersevoort, Prinses Beatrixstraat 3, 7901 BR HOOGEVEEN, 0528-231777

Projectontwikkelaar: Vademo Vastgoed BV, Reviusplein 87, 7901 EZ HOOGEVEEN, 0528-266851

GRONINGEN d8 Bouwen, na sloop, nieuw centrum (14 000 m2) voor psychiatrie UCP van het UMCG aan het Hanzeplein 1. In het gebouw komen faciliteiten voor patiĂŤntenzorg / onderzoek / onderwijsfuncties. Project is in voorlopig ontwerp fase. Startdatum is fictief.

Geplande Start 9-2019 Opdrachtgever: Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), Hanzeplein 1, 9713 GZ GRONINGEN, 050-3616161 Architect: Vakwerk Architecten, Prof.

Snijdersstraat 5, 2628 RA DELFT, Architect: Atelier Pro Architecten BV, Kerkhoflaan 11/a, 2585 JB ‘S-GRAVENHAGE, 070-3506900 GEGUND

GRONINGEN c9 Bouwen, na sloop, 59 huurappartementen / 64 huurwoningen op de Brivec-locatie, terrein tussen het kantorencomplex De Ommelande / Pleiadenlaan en de Friesestraatweg. Project ‘Het Ommeland’.

Onderdeel ontwikkeling Reitdiepzone.

Duurzaam project vanwege sedumdaken.

Genoemde partijen vallen samen onder 1 bouwteam voor dit project. De sloop is reeds gestart en wordt uitgevoerd door Dusseldorp.

Geplande Start 10-2018 W-Installateur: Damstra Installatietechniek BV, Kolkensloane 4, 9114 AG DRIEZUM, 0511-424500 E-Installateur: Damstra Installatietechniek BV, Kolkensloane 4, 9114 AG DRIEZUM, 0511-424500 Hoofdaannemer: Jorritsma Bouw B.V., Kieler Bocht 41, 9723 JA GRONINGEN, 050-5201515 Projectontwikkelaar: Brivec B.V, Dorpsstraat 40 A, 8071 BZ NUNSPEET, 0341-274433 Architect: Onix Architecten, Hereplein 6, 9711 GA GRONINGEN, 050-5290252

gebouwen worden 15m hoog. Duurzaam project i.v.m. bouwen volgens de BREEMAN-norm (warmtepompen / vloerverwarming / zonnepanelen / LED-verlichting / afvalscheiding e.d.). Het project wordt gefaseerd opgeleverd. Fase 1 wordt Q2-2019 opgeleverd, fase 2 zal dan van start gaan.

Geplande Start 8-2018 Architect: Remco NL B.V., Touwslager 2, 5253 RK NIEUWKUIJK, 088-0049300 Hoofdaannemer: Remco Ruimtebouw B.V., Touwslager 2, 5253 RK NIEUWKUIJK, 088-0049300 Opdrachtgever: Oldenburger|Fritom, De Zwaaikom 24, 9641 KW VEENDAM, 0598-612551 UITVOERING

GRONINGEN f8 Bouwen, na sloop, 18 koopappartementen / horecavoorzieningen (o.a. brouwerij) / foodmarket op de hoek van de Grote Markt 33 / Naberstraat 1-33 / Poelestraat.

Project ‘De Merckt’. De sloopwerken uitgevoerd door Eerens Sloopwerken.

Geplande Start 12-2017 W-Installateur: Van der Sluis Technische Bedrijven, Kamperzeedijk 57 , 8281 PB GENEMUIDEN, 038-3446555 E-Installateur: Van der Sluis Technische Bedrijven, Kamperzeedijk 57 , 8281 PB

VEENDAM f8 Bouwen warehouse (2 gebouwen, 1 met kantoor) aan de De Zwaaikom e.o. De

BLAUWESTAD c8 Bouwen 6 vrijstaande koopwoningen aan de Leeuwerik 12 t/m 22.

Geplande Start 5-2018 Architect: Bouwkundig advies- en tekenbureau H. Hillenga, Eexterweg 27 A, 9679 TG SCHEEMDA, 0597-593115 W-Installateur: Smit Installatietechniek, ‘t Holtstek 19, 9781 NJ BEDUM, 050-3080369 E-Installateur: Smit Installatietechniek, ‘t Holtstek 19, 9781 NJ BEDUM, 050-3080369 Hoofdaannemer: HTO Aannemersbedrijf, Winkler Prinsstraat 7, 9403 AZ ASSEN, 0592-343641 Projectontwikkelaar: HTO Aannemersbedrijf, Winkler Prinsstraat 7, 9403 AZ ASSEN, 0592-343641

ADVERTENTIE

#- (# .0 ) % ! - . " ( / -- ( )' (# .0 + ! &, / ( '! /#(!,0 - ! ' %% &#$% + #! ( - ' % ( * #- ')' (- #, /))+ + # #(! )* '! /#(!,0 - #( /)&& ! (! / +0 "-#(! #, -

SNEEK f7 Bouwen, na sloop vml. pand Bouma, 14 appartementen / commerciĂŤle plint aan de Leeuwarderweg / 2e Oosterkade. Plan ‘Oosterpoort’. De sloop is in juli 2018 van start gegaan. TN Slopen & Saneren voert het sloopwerk uit.

Geplande Start 10-2018 Opdrachtgever: Vastgoed Houkesleat B.V., Wattstraat 13 , 8606 JX SNEEK, 0515-420151 Hoofdaannemer: Aannemingsmaatschappij Friso B.V., Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-429999 Projectontwikkelaar: Aannemingsmaatschappij Friso B.V., Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG SNEEK, 0515-429999 Architect: Wijbenga Architekten & Adviseurs Sneek, Oude Oppenhuizerweg 27, 8606 JA SNEEK, 0515-425800

GENEMUIDEN, 038-3446555 Hoofdaannemer: Plegt-Vos Noord B.V, Amerikaweg 8--1, 9407 TK ASSEN, 088-5886491 Opdrachtgever: Gemeente Groningen, Grote Markt 1, 9712 HN GRONINGEN, 050-3677000 Projectontwikkelaar: Mensenborgh Projecten, Schubertsingel 32, 5216 XA ‘S-HERTOGENBOSCH, 073-2032250 Architect: Powerhouse Company, Vasteland 38K, 3011 BM ROTTERDAM, 010-4046789

,- &, &" +2# (#(! #( / ( %+ "- 0)+ - #- ) % ! - ( *+ %-#, " / +- &,& ! / ( '! /#(!,0 - ' - #$ ")+ ( (/.&&#(!, 0 -- ( ( .#-/) +#(!,+ ! &#(! ( .- .+ + + #(! + ' +,

/))+ +#$/ ( .+! +, (

)/ +" # ,#(,- (-# , # +#( 0)+ -

2TKLU ĹšĹ&#x; Ţ

0 - ( + ! &! /#(! #( 2#$(

+#$, #, 1 &.,# -0

! " & / + .# &#$%- ' - ( (- )* )( + & ( # /))+ .#-/) + ( )/ +" # ,#(,- (-# , ( #(#-# -# ( ' +, " - ' ,- 0 + /)& 2#$(

" ! !

!

GP URGEKÆ’ GMG TWKOVGP

! ! !

!

#

YKPMGNU GP DGFTKLHUJCNNGP

!

# # ! ! #

DGJCPFGNTWKOVGP CCP DQF

! !

! ! !

" UEJQQPIGOCCMV +P FG\G MGPIGVCNNGP # " #

LCCTRTQITCOOC XGTYGTMV

Å® " Å® ! Å® " !

Å® " "

! ! "

$

0QTOCCN ŹÅ&#x; Å¢ 0W ŹÅ&#x; Å¢

VQV GP OGV ǾQMVQDGT 2TKLU KU GZENWUKGH DVY

21

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

INTERVIEW 16RUBRIEK

‘Bij Mobiliteit heb je te maken met 17 miljoen mini-Klimaatakkoordjes’ Een kilometerheffing is onvermijdelijk om te voldoen aan de Klimaattafel Mobiliteit. De ambitie: alle vervoer uiteindelijk all-electric. Vrachtverkeer, bestelbusjes en shovels. ‘‘Maar het ligt wel politiek gevoelig.’’

Is dat af te dwingen?

“Ik heb alle reden om optimistisch te zijn over de haalbaarheid. Ik ben nog niemand tegengekomen die de wereld slechter wil achterlaten voor zijn kinderen, maar ook niemand levert graag zelf in op zijn verworvenheden. Ik ben begonnen bij mezelf. Zo ben ik recent overgestapt van een diesel naar all-electric.”

DOOR INGRID KOENEN

H

et moet schoner, slimmer en anders, maar keiharde afspraken liggen er nog niet op de klimaattafel van Annemieke Nijhof.

“We hebben nog niet gekozen. Juist om een breed palet open te houden. We hebben wel vijftien scenario’s op tafel gehad. Maar niets staat in de weg om eind dit jaar wel duidelijkheid te scheppen. Het wordt kiezen.”

De CEO van Tauw heeft zich afgelopen vier maanden vaak Alice in Wonderland gevoeld toen zij als voorzitter van de klimaattafel Mobiliteit aanschoof. Bij de presentatie van het Klimaatakkoord draagt Nijhof een gekleurde jurk, een gifgroen jasje en kekke laarsjes. Ze heeft haar sporen verdiend in de bouw, maar dit was geen makkelijke klus en ook komende zomer gaat het polderen door.

Maar dat is een persoon, het gaat toch om de grote getallen?

“Zeker. Gelukkig zijn er ook al heel veel initiatieven en allerlei afspraken in het Regeerakkoord. We hoeven letterlijk het wiel niet opnieuw uit te vinden. Ik geloof wel in het stimuleren van koplopers. Zo zijn er al veertig bedrijven die concreet stappen willen zetten. Maar uiteindelijk moet alle mobiliteit all-electric vooruit komen.”

Ook shovels en zware vrachtwagens?

“Ook shovels en zware vrachtwagens.”

Waarom voelde u zich Alice in Wonderland?

“Het heeft even geduurd voordat ik doorhad wat er allemaal speelde. Ik weet best iets van water, de bouw en hoe de hazen lopen in Den Haag, maar had me nog nooit verdiept in mobiliteit.

Het is een complexe wereld. Het zijn vooral gescheiden wereldjes van rails, asfalt en fietsers die in eerste instantie met elkaar concurreren om de gunst van de reiziger. Daar heb ik me wel over verbaasd. Feitelijk heb je te maken met 17 miljoen mini-klimaatakkoordjes.”

En op de bouwplaats?

“Het zware materiaal is goed voor bijna 2 mton per jaar. En het erge is dat veel uitstoot komt door het stationair laten draaien van die grote machines. Bouwvakkers komen ’s ochtends vroeg op de bouwplaats aan en zetten meteen de machines aan, ook als ze nog niets doen.

Dat soort gedrag kan echt anders.”

Is er ook al nagedacht over klimaatneutrale wegen?

“In Zuid-Holland is recent het onderhoud van de N470 aanbesteed. Op het oog een gewone provinciale weg, maar deze gaat energie opleveren. Met dat proces hebben we ons intensief bemoeid. Gewoon door heel anders te tenderen en bij de aanbesteding te letten op CO2. Alle overheden besteden jaarlijks voor 70 miljard euro aan en moeten dus ook zelf op gaan letten bij tenders. Klimaatneutraal aanbesteden is daar een volgende realistische stap in.”

Weinig concreet dus?

“Het lastige is dat mobiliteit de schatkist jaarlijks 6 miljard euro oplevert. Dat geld moet dus ergens anders vandaan komen. Je kunt elektrisch rijden willen stimuleren en subsidiëren, maar daar moeten wel andere inkomsten voor het Rijk tegenover staan.”

Welke dan?

“Een vorm van kilometerheffing zal onvermijdelijk zijn. Ook hier geldt: de vervuiler betaalt en wie het meest vervuilt moet het meest betalen. En tegelijk is het een ander verhaal of je in Amsterdam woont of in de Kallehoven. Iedereen heeft recht op een vorm van vervoer en moet kunnen meedoen aan de maatschappij. En tegelijk is het oneerlijk als een zakelijke rijder uit Amsterdam-Zuid niets betaalt voor een grote all-electric-auto en de rekening volledig terechtkomt bij de inwoner van Rotter-

Annemieke Nijhof, ceo Tauw. Foto: Hollandse Hoogte/Arenda Oomen.

dam-Zuid die noodgedwongen een derdehands zware diesel rijdt.”

afgeslankt en bijgesteld. Het hoeft niet allemaal in een keer.|

Is zo’n heffing bespreekbaar in Den Haag?

“Dat ligt wel politiek gevoelig. Maar dat was ook altijd zo met het H-woord. En stukje bij beetjes is de hypotheekaftrek

Zijn de ambities wel haalbaar?

“Schonere technologie is een aspect, maar je kunt ook denken aan slimmere logistiek met hogere bezettingsgraad en een andere rijstijl.”

Zit er wel genoeg geld in het Mobiliteitsfonds?

“Nee, er is genoeg geld om asfalt en het spoor netjes op orde te houden. De bestaande infrastructuur ligt er meestal ook keurig bij. Maar er is geen geld voor nieuwe initiatieven om vervoersstromen aan elkaar te koppelen en dat soort nieuwe modaliteiten is wel nodig om deze slag te slaan.”

22 Stille voegovergang met kunststof gaat zeker 25 jaar mee In een nieuw viaduct bij Ter Apel heeft Schagen infra de eerste stille voegovergang aangebracht met kunststof vulling. Die moet het minimaal 25 jaar uithouden.

De Silent Joint is een Zwitserse uitvinding die Schagen Infra en zusterbedrijf Salverda sinds 2006 in Nederland toepassen. Tussen hoekstalen aan weerszijden van de voeg zijn spiraalveren gespannen. Die spreiden de krachten en fungeren als wapening van het rubber-bitumen mengsel waarmee de voegovergang wordt gevuld.

Daardoor neemt zij een grotere dilatatie

op dan andere voegovergangen. Vergeleken bij traditionele bitumenvoegen.

Hij gaat volgens hoofduitvoerder Harry Oosterwijk ook nog eens veel langer mee. Met ruim tien jaar overleeft hij royaal de asfalt deklaag, waar een gewone bitumenvoeg na drie tot vier jaar aan vervanging toe is.

Bij een nieuw viaduct in de N391 bij Ter Apel heeft Schagen afgelopen week een nieuwe variant aangebracht: de Silent Joint Flex. Die is niet gevuld met rubber-bitumen, maar met polyurethaan.

Hij is volgens Oosterwijk net zo stil, maar gaat wel 25 jaar mee. Hij doorstaat dus drie reguliere onderhoudscycli

Gesloten valstop voor veiligheidslijn De nieuwe valstop van Wiltec voldoet aan de hoogste stof- en waterdichtheidsklasse IP69K. Daarmee is hij geschikt voor werken onder de zwaarste omstandigheden, zoals in de offshore of de petrochemie. De behuizing van het Miller DuraSeal valstop (SRL) sluit het remsysteem, de veer en de lagers helemaal af en biedt volledige bescherming tegen vuil, water en chemische stoffen. De extra sterke rem maakt dat de veiligheidslijn bovendien bestemd is tegen meerdere valpartijen, zodat hij niet direct hoeft te worden gekeurd na een val. De jaarlijkse inspectie door een bevoegd persoon kan visueel plaatsvinden. Open maken is daarbij niet nodig. Reparatie van de reddingslijn kan snel op locatie gebeuren. Daardoor is de Miller DuraSeal in een paar minuten weer klaar voor gebruik en loopt het werk geen vertraging op. De valstop is volgens de leverancier ook nog eens 30% lichter dan gesloten systemen van concurrenten. Het draagvermogen is 140 kilo, zodat ook iemand met zwaar gereedschap beschermd is tegen een val.

De valstop is beschikbaar met lijnen van 15, 30 en 40 meter lengte.

Wiltec.nl

waarin asfalt deklagen worden vervangen. Door te kiezen voor kunststof is Schagen niet meer gebonden aan beperkingen van de bitumen. Want de kwaliteit daarvan is de laatste jaren niet meer zo constant en holt achteruit. Bovendien is polyurethaan blijvend elastisch en standvast, ook op warme dagen wanneer bitumen zacht wordt.

Voegvulling Aan weerszijden van het viaduct heeft Schagen Infra een voeg aangebracht over de hele breedte van het viaduct.

Daar was een vierkoppig team zo’n twee dagen mee bezig. Omdat het de eerste

keer was dat de voeg op Nederlandse bodem werd toegepast waren er ook nog wat medewerkers van de Zwitserse ontwikkelaar RSAG aanwezig. Zodra de polyurethaanhars, harder en kunststof korrels zijn gemengd hebben de wegwerkers een kwartier tijd om de voegvulling te verwerken. Met een geringere breedte en inbouwdiepte kan de Silent Joint Flex ook nog eens een grotere dilatatie opnemen dan andere voegovergangen. Met zijn levensduur van 25 jaar kan deze volgens Oosterwijk goed concurreren met stalen voegovergangen.

Schageninfra.nl

Verf spuiten bij lage druk De nieuwste spuitinstallatie van Wagner vernevelt verf met een druk van 0,7 bar.

Dat is lager dan gebruikelijk en vergt een groter volume aan lucht. Voordeel is dat er minder overspray optreedt. Er wordt dus minder verf verspild wat de efficiency van het spuitwerk ten goede komt. De Wagner FineCoat 9900 plus kan zowel binnen als buiten worden ingezet en is geschikt voor heel uiteenlo-

pende typen verf; watergedragen maar ook oplosmiddelhoudend. Het compacte ontwerp is volgens leverancier WSB handig voor de schilder. Terwijl de krachtige vijftraps turbine garantstaat voor heel fijn spuitwerk. Het verwisselen van het filter is eenvoudig en vergt geen speciaal gereedschap. www.wsb-benelux.eu

23

dinsdag 17 juli 2018, Cobouw 54

COLOFON Klantenservice Vakmedianet Telefoon: (088) 58 40 888 Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen

OPGEHEVEN

Redactie Cobouw Vakmedianet/BouwCommunities BV T.a.v. redactie Cobouw Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn

T.O.P. B.V. SPANJELAAN 6, 9403 DP ASSEN, TOP TECHNISCH BEHEER, Elektrotechnische bouwinstallatie. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

Uitgeefdirecteur Fréderique van de Poll frederiquevandepoll@vakmedianet.nl Hoofdredactie Theo van Vugt, hoofdredacteur theovanvugt@vakmedianet.nl Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vakmedianet.nl Persberichten Cobouw@vakmedianet.nl Redactie Thomas van Belzen (chef onderzoek, Cobouw Café) thomasvanbelzen@vakmedianet.nl Marc Doodeman, (economie, data) marcdoodeman@vakmedianet.nl Ingrid Koenen (aanbesteden) ingridkoenen@vakmedianet.nl Marije de Leeuw (verslaggeving) marijedeleeuw@vakmedianet.nl Ad Tissink (techniek) adtissink@vakmedianet.nl Online-coördinator Wesley van Haaster wesleyvanhaaster@vakmedianet.nl Eindredactie Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vakmedianet.nl (088) 58 40 998 Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

VAN PANHUIS ERMELO B.V. TOLWEG 2A, 3851 SK ERMELO, VAN PANHUIS INSTALLATIES, Loodgieters- en fitterswerk, installatie van sanitair, Elektrotechnische bouwinstallatie, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

VAN PANHUIS GRONINGEN B.V. KALMARWEG 1414, 9723 JG GRONINGEN, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur, Loodgieters- en fitterswerk, installatie van sanitair.

19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

VAN PANHUIS HOOGEVEEN B.V. STEPHENSONSTRAAT 145, 7903 AS HOOGEVEEN, Elektrotechnische bouwinstallatie, Loodgieters- en fitterswerk, installatie van sanitair, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

VANPANHUIS HOOGEVEEN KLEIN ZAKELIJK B.V. STEPHENSONSTRAAT 145, 7903 AS HOOGEVEEN, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

WEELAND P.J. KLEVERSKERKSEWEG 17, 4338 PA MIDDELBURG, DE ZEEUWSE GLASCOMBINATIE, Schilderen en glaszetten, Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw, Overige afwerking van gebouwen. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

ZEEGERS-GWL INSTALLATIETECHNIEK B.V. PROF. MINCKELERSWEG 2A, 5144 NZ WAALWIJK, INSTALLATIEBEDRIJF ZEEGERS-GWL, Loodgieters- en fitterswerk, installatie van sanitair.

19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

DRENTH INSTALLATIETECHNIEK B.V. TRANSPORTWEG 8, 9645 KX VEENDAM, DRENTH INSTALLATIETECHNIEKEN, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur, Elektrotechnische bouwinstallatie, Loodgieters- en fitterswerk, installatie van sanitair. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

REGENT-ECO B.V. GASTHUISDIJK 2, 8041 AG ZWOLLE, REGENT ECO, Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur, Vervaardiging van machines en apparaten voor industriële koeltechniek en klimaatregeling. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

T.O.P. B.V. SPANJELAAN 6, 9403 DP ASSEN, TOP TECHNISCH BEHEER, Elektrotechnische bouwinstallatie. 19-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

GIJLSWIJK C.J. VAN MEEUWENLAAN 18, 2211 KP NOORDWIJKERHOUT, KVG INSTALLATIETECHNIEK, Elektrotechnische bouwinstallatie. 25-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

HAZENBERG R.J. FAHRENHEITSTRAAT 244, 2561 EJ ‘S-GRAVENHAGE, ONDERHOUDSBEDRIJF HAZENBERG, Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw. 26-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

PROJECT METSELWERKEN OOSTERHOUT B.V. BREDASEWEG 108A, 4902 NS OOSTERHOUT NB, Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw, Overige afwer-

king van gebouwen. 26-06-2018. opgeheven bij gebrek aan baten.

SURSEANCE INOVA VLOERVERWARMING B.V. INDUSTRIEWEG 28, 4131 NK VIANEN UT, Winkels gespecialiseerd in overige artikelen n.e.g., Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur.

Cur. mr. MM EVELEENS, Postbus 85005, 3508 AA UTRECHT. 19-062018.

SELECT ISOLATIE B.V. SCHOENER 2, 3904 SZ VEENENDAAL, Overige bouwinstallatie, Financiële holdings. Cur. mr. S BUDDINGH, Postbus 13086, 3507 LB UTRECHT. 19-06-2018.

‘T HUYZ VASTGOED B.V. RIJKSWEG ZUID 38, 6131 AP SITTARD, Handel in eigen onroerend goed, Projectontwikkeling, Bemiddeling bij handel, huur of verhuur van onroerend goed, Beheer van onroerend goed, Ingenieurs en overig technisch ontwerp en advies. Cur. mr. GER UMMELEN, VLOTSTRAAT 24, 6417 CB HEERLEN. 10-06-2014.

Opgave: Graydon

Basisontwerp Menno van der Veen

Lefier en BAM Wonen hebben de overeenkomst ondertekend voor het verduurzamen van 48 woningen naar nulop-de-meter in Emmen. Het gaat om rijwoningen gelegen aan de Mr. J.J. Willingestraat en Mr. L. Oldenhuis-Tonckensstraat. In april heeft ruim 95% van de bewoners al ingestemd met het verduurzamingsplan. Tijdens de Provada in Amsterdam hebben beide partijen getekend voor deze verduurzaming. BAM start in juni 2018 met de transformatie.

Freelancemedewerkers Edo Beerda, Alex de Haan, Peter de Lange, Michiel Maas, Yvonne Ton, Jan Smit.

Fotografen Persbureau APA, Ronald Bakker, Guido Benschop, Ton Borsboom, Fotopersbureau Dijkstra, John Gundlach (Flying Holland), Alex de Haan (Persbureau Noordoost), Ruud Jonkers, Suzanne van der Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ruud Ploeg, Ries van Wendel de Joode.

Redactie vakgebieden E-installaties en W-installaties Marjolein Eilander marjoleineilander@vakmedianet.nl Maarten Legius, maartenlegius@vakmedianet.nl Tieneke Wilms, tinekewilms@vakmedianet.nl Infografieken Erik Flokstra, Pixels G Inkt Advertenties Najia El Zoulali, (088) 58 40 822 najiaelzoulali@vakmedianet.nl Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn Abonnementen Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw). Het basisabonnement bestaat uit: twee keer per week de Cobouw-krant inclusief thema-specials, persoonlijke inlogcode voor onbeperkt toegang tot www.cobouw.nl, gebruikmaking van de Cobouw-nieuws app en Cobouw-krant app, toegang tot de vijftig laatste Bouwberichten, een uitgebreide nieuwsbrief op alle werkdagen.

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht.

Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van weekblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

Woningbouw op oude Sphinxkwartier.

Na de bouwvak wordt gestart met de bouw van ca. 150 nieuwbouwwoningen in het Sphinxkwartier in het centrum van Maastricht. De ontwikkeling is een samenwerking van RO groep en 3W real estate uit Maastricht. Op het terrein, waar sinds 1834 aardewerkfabriek Sphinx was gevestigd, wordt onder de naam “Wonen in het Sphinxkwartier” een uniek woonproject gerealiseerd.

Centraal tussen de Maastrichtse binnenstad en het nieuwe Frontenpark ontstaat een nieuw woongebied. Het bestaat uit een mix van appartementen en grondgebonden woningen, zowel in de huursector als vrije verkoop. De verkoop van deze woningen start later dit jaar. Geïnteresseerden kunnen zich nu reeds aanmelden via www.woneninhetsphinxkwartier.nl.

Woningbouworganisatie Wonam start in 2019 met de bouw van 150 middenhuurwoningen in het nieuwe ontwikkelingsgebied Schalkwoud. Wonam heeft het bestaande kantoorpand op Surinameweg 8 in Haarlem met tegenoverliggend parkeerterrein aangekocht, waardoor twee ‘plots’ in het gebied kunnen worden ontwikkeld. Het gebied is goed bereikbaar met het openbaar vervoer en ligt op loopafstand van het winkel-

centrum Schalkwijk dat de komende jaren grootschalig wordt vernieuwd tot een modern en aantrekkelijk stadsdeelcentrum.

De bouw is gestart van nieuwbouwproject Sud in de Kop Zuidas, Amsterdam.

Vorige maand tekenden COD en SLokker Bouwgroep Almere de realisatieovereenkomst voor het complex. Sud bestaat uit 45 energiezuinige en luxe koopappartementen van 65m2 tot 150m2 inclusief twee penthouses van 200m2 . In de plint van het complex komt er 550m2 commerciële ruimte aan het nieuwe Hogeland plein. Onder het gebouw komt een parkeergarage voor 47 auto’s. Het gebouw is door het Amsterdamse architectenbureau Office Winhov ontworpen in de verfijnde baksteentraditie van de Rivierenbuurt, waarmee het ontwerp op een logische manier en kwalitatieve hoogwaardige wijze aansluit op zijn omgeving.

COD en Slokker Bouwgroep tekenden voor nieuwbouwproject Sud op de Amsterdamse Zuidas.

N E N N I G E B E Z A ZODR E D U T N E B , N E R E V ME T RENO . . .

T E E W T E H E I D E EERST

" !

!

! !

#

"

! ! !

Maak er werk van!

PROBEER GRATIS!