Installatie Journaal mei 2017

VAKBLAD VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR

www.installatiejournaal.nl

Power quality p. 14

Overleven in de installatiebranche p. 17 Veiligheid installaties laat te wensen over p. 18 Installateurs stapsgewijs voorbereiden op gasloos p. 22 Studentencomplex voorziet in eigen energiebehoefte p. 28 “Alle huizen krijgen zonnepanelen en een thuisaccu” p. 29

N°05 Jaargang 35 Mei 2017

MARKT Smart homes p. 34

REGELGEVING NEN 3140 p. 26

MARKT Elektrisch vervoer

PROJECT

P. 20

p. 30

Smart grid

Dimtalent.

UNIVERSELE LED DRAAIDIMMER

Perfecte verlichting in een handomdraai. De nieuwe oplossing voor alle gangbare lichtbronnen. Voor toekomstgericht en energiezuinig dimmen.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. HATEHA.NL

JUNG.NL

WAT IS UW VOLGENDE STAP?

DE VOLGENDE STAP…

KOUDEMIDDELEN | THE NEXT STEP

REDACTIONEEL / INHOUD

Kansen De behoefte aan laadpunten voor elektrische auto’s neemt toe. Want de Rijksoverheid wil dat het aantal elektrische auto’s in 2020 stijgt tot 200.000 en in 2025 tot 1 miljoen. Dit biedt kansen voor installateurs. “Ook voor de kleinere”, zegt Onoph Caron, directeur van ElaadNL (p. 20). Maar er zijn natuurlijk nog meer technieken die de toekomst hebben. Camerabewaking bij particulieren bijvoorbeeld, aldus installateur Jeroen Koetze (p. 13). En wat te denken van energieopslag? Volgens Erik de Leeuw, directeur van Solarwatt Benelux, zijn in 2025 alle huizen voorzien van zonnepanelen en een thuisaccu (p. 29). En produceren in 2050 alle huizen meer energie dan dat ze verbruiken. Over kansen gesproken!

Marjolein Eilander marjoleineilander@vakmedianet.nl

TIEN VRAGEN AAN

“Wanneer je iets goed doet, krijg je vanzelf klanten”

@meilander2

17 Hoe houdt u uw vakkennis op peil?

Onze sector is aan het veranderen. Dat dit effect heeft op de benodigde kennis en kennisontwikkeling, staat voor Maarten van der Boon van Leertouwer als een paal boven water.

Jeroen Koetze, Koetze Beveiligingstechniek

13 14 Schade door netvervuiling neemt toe Netvervuiling zorgt in de EU voor een jaarlijkse schadepost van 150 miljard euro. Reden voor kennisinstituut Isso om de kennis van installateurs bij te spijkeren.

18 Veiligheid van installaties laat te wensen over Stadsdeel Amsterdam West heeft in 150 woningen de installaties laten keuren. De twee installatiebedrijven die de keuringen uitvoerden kwamen behoorlijk wat mankementen tegen.

04

Installatie Journaal Mei 2017

INHOUD

kernonderdeel 20 Laadpaal slim energienetwerk De opkomst van elektrisch vervoer staat niet op zichzelf en in combinatie met een ‘slim’ energienetwerk kan de installateur meer doen dan het in de meterkast aanbrengen van een extra groep voor een laadpaal.

22 Installateurs voorbereiden op gasloos In Nederland worden steeds meer huizen en gebouwen zonder gasaansluiting gebouwd. Maar in de bestaande bouw worden dagelijks nog nieuwe ketels opgehangen. Hoe gaan installatiebedrijven en technische dienstverleners hiermee om?

VERDER IN DIT NUMMER 06 33

Nieuws Column: ‘Werken aan je toekomst’

36 42

Producten Servicepagina/colofon

“Alle huizen krijgen

29 zonnepanelen en een thuisaccu” Volgens Erik de Leeuw, directeur van Solarwatt Benelux, is het over tien jaar heel gewoon om zonnepanelen en een thuisaccu te hebben. “Dan vinden we het raar dat huizen nu zoveel energie van het net afnemen, zonder iets terug te leveren.”

Bijna groen licht voor

30 Westlandse smart grid Westland Infra spant zich al jaren in om smart grids tot stand te brengen, maar dit lijkt eenvoudiger gezegd dan gedaan.

RONDVRAAG Neemt de behoefte aan theoretische kennis af?

32

34 De toekomst is smart De huidige ontwikkelingen in smart home-technologie hebben een grote invloed op ons dagelijks leven. Maar welke ontwikkelingen gaan nu de grootste impact hebben de komende jaren?

Installatie Journaal Mei 2017

05

NIEUWS

Onrust over slimme meters Netbeheer Nederland publiceerde op zijn website een lijst van ‘verdachte’ slimme meters. Dit nadat In de landelijke pers commotie ontstond over grote meetafwijkingen die een aantal van deze meters zouden vertonen.

meters getest zijn en dat ‘daarbij nog nooit is

Volgens Netbeheer Nederland blijkt uit eigen

gebleken dat een slimme meter in de praktijk

onderzoek dat het gebruik van de meter in

de afwijkingen vertoonde die in de extreme

gewone huishoudens niet tot hogere energiere-

labomstandigheden optraden.’

keningen heeft geleid. Netbeheer zegt in een

Het onderzoek waarnaar Een Vandaag verwijst,

persverklaring bovendien dat de storingsge-

is uitgevoerd door Frank Leferink, hoogleraar

voelige meter inmiddels niet meer wordt

Electromagnetic Compatibility aan de Universi-

geplaatst. Wel is “recent een situatie gevonden

‘In de uitzending van Een Vandaag van vrijdag

teit van Twente. Volgens deze hoogleraar zijn

waar de meter afwijkingen laat zien. Deze

3 maart werd gesproken over een onderzoek

de meters die de afgelopen jaren in veel huis-

casus is nog in onderzoek. Daarbij wordt geke-

van de TU Twente. Sommige energiemeters

houdens zijn geplaatst “onvoldoende robuust

ken naar de meter zelf én naar of de sauna die

zouden onder extreme omstandigheden afwij-

gemaakt.” Andere energiebronnen in huis,

de afwijking veroorzaakt juist functioneert.”

kingen in het energieverbruik laten zien. Het

zoals opladers van mobiele telefoons, kunnen

Netbeheer Nederland komt toch met een lijst

gaat om een onderzoek uit 2015’, meldt Netbe-

de meters beïnvloeden. De stand op deze

van slimme meters waarmee zich eventueel

heer Nederland op zijn website. Ter geruststel-

meterkasten kan tot zes keer hoger uitvallen

problemen zouden kunnen voordoen.

ling voegt de organisatie eraan toe dat er vele

dan het werkelijke energieverbruik.

Nieuw type zonnecel komt eind 2018 op de markt Een Engels bedrijf claimt vanaf eind 2018 dunnefilm-zonnecellen commercieel beschikbaar te hebben op basis van het magische materiaal perovskiet.

breed scala aan materialen. In het artikel van

versiteit van Oxford, zegt bezig te zijn met de

de Bloomberg nieuwsdienst schetst een toe-

ontwikkeling van een dunnefilm perovskiet zon-

komst waar zonnecellen als een coating wor-

necel die direct printbaar is. Afgelopen decem-

den aangebracht – gespoten of geprint – op

ber maakte het bedrijf bekend ruim 9 miljoen

ramen, gebouwen en voertuigen. En dat bij prij-

euro te hebben ontvangen van investeerders,

zen die veel lager zouden kunnen liggen dan de

waaronder oliebedrijf Statoil. Het bedrijf ver-

De toepassing van het materiaal perovskiet

huidige oplossingen voor zonnestroom. Univer-

wacht eind 2017 een prototype en eind 2018

(calciumtitaniumoxide, CaTiO3) bij het omzet-

siteiten en bedrijven over de hele wereld onder-

een commercieel product beschikbaar te heb-

ten van licht in elektrische energie heeft de

zoeken de mogelijkheden om perovskiet toe te

ben. Critici menen dat het zo ver nog niet is. Zij

afgelopen jaren een razendsnelle ontwikkeling

passen in zonnecellen en zonnepanelen.

spreken van instabiliteit van het materiaal. Als

doorgemaakt. Zonnecellen gemaakt uit perovs-

“De weg ‘van lab naar fab naar dak’ is echter

het een langere tijd in aanraking is geweest met

kiet gaan de zonnepanelenmarkt met een

lang en vol struikelblokken”, zo schreven de

de open lucht, lopen de prestaties mogelijk

omvang van 42 miljard dollar op hun kop zet-

Nederlandse onderzoekers Wim Sinke en

snel terug. Verder zou het aanbrengen van het

ten, menen onderzoekers en marktpartijen.

Albert Polman al in 2014 op de website van

materiaal op grote oppervlakten niet eenvoudig

Perovskieten kunnen gemengd worden met

energie-onderzoeksinstituut ECN. Het bedrijf

zijn, het is lastig het materiaal als een gelijkma-

vloeistoffen en aangebracht worden op een

Oxford Photovoltaics, een startup uit de Uni-

tige coating aan te brengen.

Tesla komt met meer gestroomlijnde zonnepanelen Het ziet er niet altijd even strak uit, die hoekige panelen op het dak. Tesla wil

derden geleverd. Klanten worden direct door Tesla bediend; het is daarmee ook

zich met strakke oplossingen onderscheiden. Ze zien er strak uit zo op het eer-

de manier waarop het bedrijf zich wil onderscheiden: exclusieve panelen voor

ste oog, die nieuwe panelen van Tesla, zoals die geproduceerd gaan worden

individuele klanten. Aanvragen kunnen direct via de website worden gedaan.

door Panasonic in de fabrieken van Tesla. Volgens de Amerikaanse techsite Electrek gaan de panelen rond deze zomer in productie. Tesla streeft naar zonnepanelen die er beter uitzien dan de klassieke exemplaren. Daartoe worden slanke en lage profielen gebruikt, waardoor het geheel er meer gestroomlijnd uitziet. Verder zijn er geen bevestigingsmaterialen te zien. Doel is niet alleen een strak ontwerp, maar zeker ook een verkorting van de installatietijd. Het bevestigingssysteem is ontwikkeld door het bedrijf Zep Solar. Dit bedrijf van bevestigingsmaterialen is eerder overgenomen door SolarCity, voordat dit bedrijf door Tesla werd ingelijfd. De panelen worden vooralsnog niet aan en via

06

Installatie Journaal Mei 2017

NIEUWS

Markt voor gebouwautomatisering groeit met dubbele cijfers De markt voor gebouwautomatisering groeit tot 2022 met gemiddeld bijna 11 procent per jaar. Dat voorspelt marktonderzoeker Research and Markets.

In 2016 zou de markt wereldwijd al een waarde omvatten van ruim 54 miljard USD. Het grootste gedeelte van deze omzet gaat overigens naar kantoren en andere commerciële gebouwen. In 2022 zou de markt ruim 100 miljard dollar groot zijn. Noord-Amerika soupeert het grootste gedeelte van deze taart, gevolgd door Europa en Azië. De marktonderzoekers verklaren de groei onder meer uit de groeiende vraag aan comfort, maatwerk, beter onderhoud, betrouwbaarheid, duurzaamheid en eisen aan beveiliging en veiligheid. Verder zou de sterkte ontwikkeling van draadloze communicatie een belangrijke driver zijn, alsmede de nieuwe mogelijkheden die ontstaan als steeds meer componenten en apparaten via internet informatie kunnen uitwisselen (Internet of Things, IoT). Economische malaise, hoge implementatiekosten en het ontbreken van ondersteunende wet- en regelgeving kan de voorspelde groei remmen. Belangrijke spelers in deze markt zijn volgens de onderzoekers onder meer: Honeywell, Schneider Electric, Siemens, Legrand, Ingersoll Rand, ABB, Robert Bosch, Bosch Security System, United Technologies Corporation, Johnson Controls en Hubbell.

Aarding en vereffening volgens NEN 1010 Elektroraad organiseert de training ‘Aarding en vereffening volgens NEN 1010’.

ook de vereiste kerndoorsnede te berekenen. De cursus gaat niet over functio-

De cursus behandelt de belangrijkste vormen van veiligheidsaarding die in

nele aarding zoals bliksembeveiliging en EMC-beveiliging. De training is 23 juni

NEN 1010 voorkomen. Duidelijk wordt wat het verschil is tussen een aardlei-

in Ede en duurt een dag.

ding, een beschermingsleiding en een vereffeningsleiding. Deelnemers leren

Welke kabels vallen onder de CPR? De CPR voor Bouwwerken en de nieuwe eisen voor kabels zijn nog niet voor iedereen gesneden koek.

De Fedet-sectie Kabel stelde een Frequently Asked Questions-lijst op.

kabel wil met de FAQ-lijst de markt voorzien

(‘Reaction to Fire’). In de toekomst zullen de

van de juiste informatie en hiermee onduide-

kabels waarbij continuïteit van energie en/of

lijkheid bij importeurs, distributeurs, installa-

signalering voor veiligheidsinstallaties noodza-

teurs en (eind-)gebruikers wegnemen.

kelijk is ook in CPR worden opgenomen (‘Resis-

Een van de vragen is bijvoorbeeld:

tance to fire’). Dit is bijvoorbeeld belangrijk

welke kabels vallen onder CPR?

voor de continuïteit bij brand van levering van

Na een overgangsperiode van een jaar wordt

Het antwoord:

elektriciteit, communicatie, branddetectie en

het verplicht de Construction Products Regula-

‘CPR is van toepassing op kabels voor alge-

alarmsystemen in gebouwen of civieltechni-

tion (CPR) en de norm EN 50575 toe te passen.

meen gebruik die zijn geïnstalleerd in perma-

sche werken.’

Fabrikanten en importeurs moeten per 1 juli

nente elektrotechnische installaties van bouw-

De lijst met vragen en antwoorden staat op de

2017 CPR-gecertificeerde kabels voor perma-

werken (gebouwen en civieltechnische werken)

site van Fedet.

nente installaties in bouwwerken in de handel

waarvoor prestatie-eisen op brandgedrag gel-

brengen. Het doel van de CPR is eenduidige

den. In eerste instantie moeten in gebouwen en

informatie te verstrekken over prestaties van

civieltechnische werken de kabels bestemd

bouwproducten. Zodat het gebouw/civieltech-

voor elektriciteit en communicatie worden

nisch werk brandveiliger wordt. De Fedet-sectie

geclassificeerd op basis van brandgedrag

Installatie Journaal Mei 2017

07

NIEUWS

Ikea komt met slimme ledlampen

Unica benoemt chief information officer

De Zweedse meubelfabrikant begeeft zich nu ook op het terrein van slimme verlichting.

Martin Misseyer is benoemd tot chief information officer van Unica. Het bedrijf merkt dat ontwikkelingen als Internet of Things,

De slimme verlichting draagt de naam Trådfri

Big Data en BIM steeds belangrijker worden

en kan zowel met een afstandsbediening als

voor de gebouwde omgeving en installaties

met een app voor iOS en Android worden

en dat dit kansen biedt. Daarom gaat Mis-

bestuurd. De ledverlichting kan worden inge-

seyer (52) zich toeleggen op de verdere

steld op drie verschillende tinten wit licht - van

digitalisering van de bedrijfsprocessen.

warm naar koud - al dan niet via een timer. Met

Ook gaat hij bijdragen aan de ontwikkeling

de afstandsbediening zijn maximaal tien lam-

van nieuwe diensten. Misseyer werkte sinds

pen tegelijk te bedienen. De lampen zijn

1999 bij ICT-dienstverlener Ordina. Zijn

beschikbaar in diverse conventionele uitvoerin-

laatste functie bij dit bedrijf was senior

gen, met E27-, E14- en G10-voet.

principal expert bij het onderdeel Vision-

Daarnaast worden er lichtpanelen in diverse

Works. In deze functie hield hij zich al bezig

vermogens en afmetingen aangeboden. En tot

met de ontwikkeling van de ICT-strategie

slot verlichting die kan worden ingebouwd in

van Unica.

bestaande Ikea-producten, bijvoorbeeld keukenkastjes.

De verlichting maakt gebruik van het Zigbeeprotocol, dat tevens wordt gebruikt voor Philips Hue. Zigbee is een open standaard voor draadINDUSTRIËLE

loze verbinding van apparaten over korte

LEDVERLICHTING

60°

100°

70°

afstand. Onduidelijk is of de lampen van Ikea ooit met het Hue-systeem te combineren zijn.

Integra IBL Bayled: High & fast ROI • • • • • •

Uitwisselbare PCB met NICHIA SMD leds 1-10V dimbare Meanwell HBG driver Beschikbare reflectoren 60°, 70° en 100° 110Lm/Watt 120° - 4000K Lifetime 50.000 L70B50

IP

Ikea laat weten snel met meer smart-homeapparaten te komen, waarbij in het midden wordt gelaten wat en wanneer. De nu geïntroduceerde lampen beginnen bij tien euro. De

5

100W - 150W - 200W

lichtpanelen beginnen bij 70 euro. Een startpakket van een lamp die met een afstandsbediening bedienbaar is, kost 20 euro. Om de app

Integra HBRO Bayled: Industriële zekerheid

100W - 150W - 200W

• • • • • • •

Uitwisselbare PCB met Philips lumiled T Glazen cover 1-10V dimbare Meanwell HBG driver 110Lm/Watt 120° - 4000K ENEC certificatie Lifetime >54.000 L70B50

IP

te kunnen gebruiken, is een startpakket nodig met een basisstation (verbindingshub), twee lampen en een afstandsbediening. Die kost 85 euro. Al eerder koos Ikea ervoor om zonnepa-

5

nelen te leveren. Het bedrijf biedt verschillende complete systemen met zwarte monokristallijn of blauwe polykristallijn zonnepanelen, inclusief omvormer met monitoring, volledige

Integra Dreamline: High end linear lighting

30~48W - 42~72W

www.integratech.nl

08

Installatie Journaal Mei 2017

• • • • • • •

Edison SMD2835 leds Zeven-aderige bedrading Standaard 1-10V dimbaar - DALI in optie Lenzen 30/60/90/120° - asymmetrisch 25° 130Lm/Watt - 3000 of 4000K Driver met instelbaar vermogen Lifetime 54.000 L70B50

info@integratech.nl

installatie en uitgebreide garantie.

IP

3

NIEUWS

Fietsen over zonnepanelen

Mega-zonnedaken Nuon realiseert 15.000 zonnepanelen op de daken van de steenfabrieken van de Vandersanden Group in Spijk en Hedikhuizen

Ede heeft sinds kort een zonnefietspad, met verwarmde zonnepanelen.

In Ede werd vorig jaar al Thermopath opgeleverd. Dit is een duurzaam verwarmd fietspad. Daar komt nu een stuk zonnefietspad (Solarpath) bij.

gelopen worden.

Doel van het nieuwe stuk zonnefietspad is energie verzamelen om in de winter het pompsysteem van het Thermopath fietspad aan te drijven. Volgens Easypath blijft het totale fietspad gegarandeerd volledig energieneutraal sneeuw- en ijsvrij. Ook dankzij de warmte van

Beide systemen worden geleverd door Easy-

het ondergrondse groene warmtenet van

path. Solarpath is een fietspad op basis van

Warmtebedrijf Ede, waarop het fietspad is aan-

pv-panelen. De panelen zijn geïntegreerd in

gesloten is. Het project wordt door leerlingen

prefab betonnen fietspad-elementen. De

van het ROC A12 gebruikt als leerobject. Zij

oppervlakte van de zonnepanelenfietspad is

monitoren het systeem en zorgen zo voor ver-

ruw. Zo kan er veilig op gefietst en eventueel

dere optimalisatie.

Nuon-dochter Feenstra zorgt voor de daadwerkelijke installatie. De daken krijgen een capaciteit van 3,5 MW. Dit is te vergelijken met het elektriciteitsverbruik van ongeveer 1000 huishoudens. Nuon-dochter Feenstra gaat de zonnedaken installeren. De verwachting is dat hiermee na de zomer gestart wordt. Begin

Slim elektriciteitsnet met 20.000 aansluitingen

2018 moeten beide zonnedaken zijn geïnstalleerd.

Zonnepanelen made in Holland Door zonnepanelen in Nederland te assemble-

De Gemeente Rotterdam, netbeheerder Stedin, Siemens Nederland, Lyv Smart Living en Omnetric gaan een slim elektriciteitsnet aanleggen in Rotterdam. In het stadskwartier Merwe-Vierhaven wordt het smart grid getest met 20.000 aansluitingen.

Merwe-Vierhavens leent zich volgens de initiatiefnemers goed voor een test van het smart grid. Het is aangemerkt als gebied voor experimenten en biedt een combinatie van wonen en werken. Deze combinatie van grootverbruikers, kleinere bedrijven en particuliere woningen is een interessante testcase voor de techniek.

Terwijl het elektriciteitsnet gewoon functioneert, kunnen panden worden aangesloten op

ren, wil Powerfield voorzien in de behoefte aan panelen die ‘Made in Holland’ zijn.

Het slimme elektriciteitsnet – het smart grid

de slimme technologie. De deelnemende partij-

Met een investering van 15 tot 20 miljoen euro

– helpt om vraag en aanbod van stroom beter

en verwachten na de geslaagde uitrol van het

moet de fabriek in 2019 zo’n 1,2 miljoen zonne-

op elkaar af te stemmen. Het net geeft aan

slimme netwerk in Merwe-Vierhavens stapsge-

panelen gaan maken.

slimme meters per kwartier door of er een

wijs de andere wijken van Rotterdam en de ver-

Het Friese Powerfield realiseert grondgebonden

hoog of laag tarief geldt voor de stroom. Slim-

dere regio van een smart grid te kunnen voor-

zonneparken in binnen- en buitenland. De zon-

me apparaten kunnen dan gaan draaien zodra

zien. De initiatiefnemers denken op termijn aan

neparken worden voorzien van panelen die uit

er veel stroom is, en dus een laag tarief geldt.

circa één miljoen aansluitingen. Daarbij wordt

eigen fabriek komen. De helft van de te produ-

Bedrijven en particulieren die zelf energie

gebruik gemaakt van in de wijk opgewekte zon-

ceren panelen is bestemd voor de eigen zonne-

opwekken, kunnen hun overtollige energie

ne-energie en in de regio gegenereerde wind-

parken en de andere helft voor de Nederlandse

terugleveren aan het net. Het stadskwartier

energie.

markt. In de fabriekshal, die tussen de 5.000 en 10.000 m² groot zal zijn, worden de verschillende onderdelen van de zonnepaneel geassembleerd. Powerfield kijkt naar de mogelijkheden om een zonnepark te bouwen naast de locatie, zodat de fabriek in haar eigen energie kan voorzien. Naar verwachting kunnen er in de fabriek 100 tot 150 mensen aan de slag.

Installatie Journaal Mei 2017

09

NIEUWS

Pilot voor slim laden met zonnestroom Op vijf locaties in Utrecht wordt onderzoek gedaan naar het slim opladen van elektrische deelauto’s met lokaal opgewekte zonne-energie.

grote batterij om zonne-energie op te slaan die

wijk qua energie en mobiliteit voor een groot

in de wijk wordt opgewekt via zonnepanelen op

deel zelfvoorzienend kan worden”, vertelt dr.

de daken.

Wilfried van Sark van de Universiteit Utrecht,

Deze in de auto opgeslagen energie kan

die een deel van het onderzoek leidt. De vijf wij-

gebruikt worden voor het rijden, maar ook

ken die gaan dienen als proeftuin, zijn onder-

Eén van de vijf proeftuinen voor onderzoek

terug geleverd worden aan de huishoudens in

ling heel verschillend. Van Sark: “Dat is nodig,

naar het zogeheten Smart Solar Charging

de wijk. “Ik verwacht dat door dit concept een

omdat het een complexe puzzel van energie-

wordt het Utrecht Science Park De Uithof. Na

stromen en mobiliteitsvragen is.”

een succesvol experiment in de wijk Lombok, is

Van Sark zal met een promovendus een analy-

door het Utrecht Sustainability Insitute een uit-

se uitvoeren om de optimale laad- en ontlaad-

breiding van het project geïnitieerd naar vijf

strategieën in de verschillende proeftuinen te

wijken in de regio. Onderdeel van het project is

bepalen. Naast het Utrecht Science Park De

de plaatsing van zeventig elektrische auto’s in

Uithof en de Utrechtse wijk Lombok, is gekozen

de vijf proeftuinen. Deze deelauto’s hebben een

voor pilots in Houten, Driebergen en het

actieradius van driehonderdd kilometer en een

Utrechtse stationsgebied.

Veilig zonnepanelen installeren “Hoe blijf ik boven als ik een keer een misstap

len. “Veilig werken gaat iedereen aan. Het moet in

een enkele keer voor dat je echt niet veilig

maak? Daar moet je als installateur van zon-

de hele keten worden aangepakt. Iedereen moet

kunt werken, maar dat moet dan blijken uit je

nepanelen goed over nadenken.”

op dit gebied een stap maken.”

risicoanalyse.” Hij is ervan overtuigd dat de

wAan het woord is Edwin Petersen, directeur

Wet- en regelgeving is steeds meer gericht op col-

werkgever uiteindelijk best wil betalen voor de

van Petersen Arbozorg. Petersen gaf tijdens de

lectieve beveiliging, in plaats van op persoonlijke

veiligheid van de installateur. Petersen: “De

beurs Solar Solutions een lezing over de nood-

beveiliging. Petersen: “Collectieve beveiliging,

pv-markt is een vrij jonge markt. Er zijn veel

zaak van veilig werken. “Waarom zou je niet

zoals een steiger of randbeveiliging, is beter dan

cowboys. Maar daar komt verandering in. Er is

veilig werken?” wilde Petersen van zijn toe-

persoonlijke. Je kunt dan wel in het hekwerk vallen

meer bewustwording. Zorgdragen voor veilig-

hoorders weten. “Omdat de klus op tijd af

en zo een paar blauwe plekken oplopen, maar je

heid hoort bij het volwassen worden van de

moet”, was meteen het antwoord. En: “Omdat

valt niet helemaal naar beneden.”

markt.”

de opdrachtgever geen geld geeft om veilig te

Petersen benadrukt het belang van het schouwen

werken.” Volgens Petersen moeten installa-

op locatie en het daarna maken van een risicoana-

teurs zich niet achter andere partijen verschui-

lyse, voor alle werkplekken. “Misschien komtl het

Slimme meters voor Goeree-Overflakkee Ruim 20.000 inwoners van GoereeOverflakkee krijgen een slimme energiemeter. Dat is een van de afspraken die gemeente GoereeOverflakkee en netbeheerder Stedin hebben gemaakt om het eiland Goeree-Overflakkee in 2020 volledig energieneutraal te krijgen.

gen om bij ruim 20.000 huishoudens en klein-

wil zijn, moet afscheid nemen van aardgas. Om

zakelijke klanten op Goeree-Overflakkee de tra-

die reden kijken we samen met Stedin naar hoe

ditionele meters te vervangen door slimme

we het gasverbruik op het eiland kunnen ver-

energiemeters. De maatregel past bij het voor-

minderen en in kunnen zetten op betaalbare

nemen van Goeree-Overflakkee om in 2020

alternatieven.”

volledig energieneutraal te zijn. Dat wil de gemeente realiseren door energiebesparing en duurzame energieopwekking via zon, zee en wind, zegt wethouder Arend-Jan van der Vlugt,

De gemeente Goeree-Overflakkee en Stedin

die duurzaamheid in zijn portefeuille heeft.

willen de inwoners van Goeree-Overflakkee

“Een ander punt is dat we het gebruik van aard-

meer inzicht geven in hun energieverbruik. Dit

gas willen verminderen. Bij het gebruik van

jaar start Stedin daarom met de voorbereidin-

aardgas komt CO2 vrij, dus wie klimaatneutraal

10

Installatie Journaal Mei 2017

NIEUWS

Sensornetwerk met satellieten

Engie neemt EV-Box over Energiebedrijf Engie heeft EV-Box overgenomen.

Satellietoperator Magnitude Space lanceert een sensornetwerk met satellieten. De Amsterdamse startup heeft hiertoe nieuwe technologie ontwikkeld met wereldwijde dekking.

toren van de weersomstandigheden in Afrika of

EV-Box levert laadoplossingen voor elektrische

de locatie van kleine vissersbootjes midden op

voertuigen. EV-Box verkoopt sinds 2010 laadop-

zee. Of een boer in de ‘outback’ van Australië

lossingen voor elektrische auto’s. Tot nu toe in-

die wil weten hoe het met zijn grond is of waar

stalleerde het bedrijf meer dan veertigduizend

zijn vee is. Alles kan overal worden gemonitord,

laadstations, verspreid over twintig landen.

ook op de meest afgelegen plekken ter wereld.

Het is voor het eerst dat deze mogelijkheid tot

“Slechts tien procent van de hele wereld is

verbinden en monitoren overal, toegankelijk en

gedekt door mobiele netwerken zoals GSM of

betaalbaar wordt aangeboden. De eerste klan-

4G”, zegt Laurens Groenendijk tegen RTL Z.

ten hebben inmiddels getekend en de start-up

Voor de overige negentig procent heeft hij, met

heeft een miljoen groeikapitaal opgehaald voor

drie compagnons, de startup Magnitude Space

de internationale uitrol.

opgericht. Het netwerk kan onder andere op

Het Magnitude Space netwerk maakt de

een mondiale schaal bijdragen aan verbeterde

wereldwijde toepassing van het Internet of

landbouw, duurzame visserij, klimaatverbete-

Things (IoT) mogelijk. Met deze efficiënte en

ring en optimalisering van logistiek.

betaalbare technologie breekt de start-up naar

Naar verwachting kunnen de eerste klanten van

eigen zeggen de markt voor simpele datatoe-

het bedrijf begin 2018 volledig gebruikmaken

gang open. Te denken valt hierbij aan het moni-

van het systeem. Het systeem is ontwikkeld met Nederlandse partners, in nauwe samenwerking met de European Space Agency (ESA).

De eerste satelliet wordt eind 2017 gelanceerd, zodat elke sensor of elk systeem minimaal 1x per dag kan worden uitgelezen. De intentie is

Zonnedak voor sigarenproducent

tot 48 satellieten uit te breiden, zodat elk kwartier data kan worden opgehaald.

Claudia Reiner winnaar van de Duurzame 50

Het nieuwe hoofdkantoor en de productiehallen van sigarenproduct Royal Agio Cigars in Duizel hebben het vijf-sterren ‘Outstanding’ Breeam-certificaat. Dit is onder andere te danken aan het immense zonnedak.

Van Hout Installateurs is het betrokken instal-

Claudia Reiner, vice-voorzitter van Uneto-VNI, is winnaar van de Duurzame 50. Bouwer Biense Dijkstra en architect Thomas Rau werden nummer twee en drie.

is voor De Stroomversnelling. Thomas Rau

latiebedrijf. Het totale klimaatsysteem in com-

maakt zich al jaren sterk voor circulair bouwen.

binatie met ledverlichting met daglichtschake-

Hij publiceerde onlangs het boek Material Mat-

ling en bewegingsmelders zorgt voor

ters, waarin hij onder andere pleit voor rechten

vermindering van de CO2-uitstoot. In het kan-

voor materialen.

toorgebouw zorgen de lage temperatuur vloerverwarming in combinatie met de klimaatpla-

De prijs werd medio april op Building Holland

fonds voor de ideale temperatuur. De

uitgereikt. De jury keek naar daadkracht, cha-

gebouwgebonden installaties werken energie-

risma, contacten en visie om de gebouwde

neutraal. Dat is ook te danken aan een immens

omgeving te verduurzamen. “Als je je al jaren

dak vol zonnepanelen van in totaal 4000 meter.

bezighoudt met verduurzaming voelt dit als

“De zonnepanelen leveren 660 duizend kilo-

een Oscar”, reageert Reiner, die tevens direc-

wattuur energie per jaar”, zegt Jan van Hout,

teur is van installatiebedrijf Caris & Reiner, op

directeur van Van Hout Installateurs.

de prijs. Biense Dijkstra is directeur-eigenaar van Dijkstra Draaisma, dat onder andere actief

Kijk voor dagelijks nieuws op www.installatiejournaal.nl

@InstallatieJNL

Installatie Journaal Mei 2017

11

HĂŠt praktijkcongres over BIM-implementatie 18 mei 2017, Jaarbeurs | Utrecht

tal pla

t aan Beperk

u in!

chrijf n atsen, s

De BIM praktijkdag is het enige onafhankelijke congres waar echte ervaring wordt gedeeld over de toepassing van het Bouw Informatie Model in de hele keten van ontwerp, bouw en beheer.

Praktijkcases uit alle disciplines worden afgewisseld met korte presentaties.

Inhoudelijk en actueel. Op weg naar slimmer ontwerpen, bouwen en beheren.

U bent uitgenodigd!

Ga naar bimpraktijkdag.nl voor meer informatie en schrijf nu in

In samenwerking met

Ondersteund door

Organisatie

10 VRAGEN AAN

Jeroen Koetze Functie Directeur-eigenaar Leeftijd 44 Bedrijf Koetze Beveiligingstechniek Plaats Huizen Aantal medewerkers 12 Twitter @Koetze Facebook Koetze Beveiligingstechniek Tekst Marjolein Eilander Beeld NFP Photography

01

Waarom hebt u voor dit vak gekozen?

05

Hoe verkoopt u zichzelf bij uw klanten?

camerabeelden bij. En je kunt ook makkelijker een alarmmelding verifiëren.

08

Wat zou u in uw vak willen veranderen?

Ik ben er ingerold via een vakantiebaantje, toen

We krijgen alle klanten binnen via mond-tot-

ik vijftien jaar was. Ik vond het zo leuk en inte-

mondreclame. Wanneer je iets goed doet, krijg

ressant dat ik er echt mijn beroep van heb

je vanzelf de buren ook als klant. Verder werken

gemaakt.

we aan een goede logobekendheid. Ons logo

Ik zou graag zien dat alle beveiligingsinstalla-

staat natuurlijk op de bus, maar we hebben ook

teurs aan dezelfde normen moeten voldoen.

pennen en schrijfblokjes met ons logo.

Wij hebben bijvoorbeeld een Kiwa NCP

02

Wat is uw specialisatie?

Het installeren van alarmsystemen bij vermogende particulieren.

Certificaat. Momenteel mag iedereen roepen

06

Wat kan volgens u echt niet meer?

dat hij aan beveiliging doet en daar hebben wij last van. Tegen de onderkant van de markt valt niet te concurreren.

Een touwtje uit de brievenbus laten hangen.

03

Welke opleiding heeft u als laatste gevolgd?

Vroeger kon dat, maar nu niet meer. Je moet tegenwoordig echt iets aan beveiliging doen. Je hoeft echt niet meteen allerlei elektronica te

09

Waar zou u zich verder in willen bekwamen?

Technicus Beveiligingsinstallaties en Projecte-

installeren, maar goede sloten zijn toch wel

Ik ben begonnen als monteur. Nu ben ik

ringsdeskundige Brandmeldinstallaties. Dit zijn

noodzakelijk.

ondernemer. Ik zou graag willen leren hoe ik

cursussen van Kenteq.

04

Op welk project bent u het trotst en waarom?

meer kwaliteit uit mijn team kan halen.

07

Welke nieuwe techniek of welk nieuw product heeft de toekomst?

Op een hele grote villa van een BN’er. We

Camerabewaking bij particulieren. Met

hebben een alarminstallatie in de allerhoogste

camera’s kun je niet altijd inbraak voorkomen,

klasse geïnstalleerd. Een inbraaksysteem,

maar mensen vinden het fijn om te kunnen

camera’s, gronddetectie en hekbewaking.

reconstrueren wat er gebeurd is. Daar helpen

10

Hoe ziet uw werk er over vijf jaar uit?

Ik hoop dat ik dan nog meer directeur ben, met meer personeel. We hebben de ambitie door te groeien en de grootste echte beveiliger in Het Gooi te worden.

Installatie Journaal Mei 2017

13

TECHNIEK Netvervuiling - Power quality - Cos-phi

Schade door netvervuiling Netvervuiling zorgt in de EU voor een jaarlijkse schadepost van 150 miljard euro.

Netspanningsvariaties en harmonischen veroorzaken vroegtijdige uitval van machines en mislukte producten op lopende banden. Reden voor kennisinstituut Isso om de kennis van installateurs bij te spijkeren.

Tekst Richard Mooi

Vervuiling van de netspanning door harmoni-

frequentieregelaars of andere elektronische

een installatie is afgestemd op de nominale

schen en variaties in de netspanning vormen

apparatuur. Last van netvervuiling of is er een

belastingstroom. Apparatuur kent hogere aan-

de grootste bronnen van een slechte power

andere oorzaak? Maar ook een te hoog ener-

loopstromen en anderzijds worden ze ook

quality. Dat bleek op een kennisbijeenkomst

gieverbruik gaat hand in hand met een slechte

steeds gevoeliger voor een te lage spanning.”

waarmee Isso installateurs meer grip wil bie-

power quality. Om nog maar te zwijgen over

De schadepost door dips kan gigantisch zijn,

den op dit lastige fenomeen. Zo’n 48% van de

overbelaste bekabeling waardoor brand uit-

vooral in de chemie en in de petro-industrie,

problemen met power quality zijn te wijten aan

breekt. Maar vooral dips zijn een steeds groter

maar ook bij papierproductie. Peeters: “De

dips en netspanningsvariaties. Op de tweede

wordend probleem.

lopende band springt in storing en de batch is

plaats staat harmonische vervuiling met 22%,

verloren. In de chemie moeten machines eerst

gevolgd door aardingsproblemen (15%) en

Dips

worden gereinigd voordat de band weer kan

transienten (6%), bijvoorbeeld veroorzaakt

Er is sprake van een dip als de nominale span-

gaan draaien. Dat kan soms wel een week duren,

door blikseminslag.

ning langer dan 10 ms wegzakt tussen de 1% en

afhankelijk wat voor soort industrie het is of wat

De schadepost voor een slechte power quality

90% van de nominale spanningen. Het bete-

voor soort proces.”

in het bedrijfsleven is een flinke. “Voor de EU

kent dat de spanning beneden de 207 volt

Op kleine schaal is het afschakelen van de pv-

wordt de jaarlijkse onkostenpost geschat op

daalt. Volgens de netcode van de netwerkbe-

omvormer bij het inschakelen van de stofzuiger

heerders mag gedurende een nog korte tijd de

of boormachine een bekend fenomeen. Het

spanning nog vijf procent verder wegzakken,

duurt dan weer een paar minuten voordat de

dus tot 198V. Daarbij wordt gemeten in de

omvormer door zijn opstartcylus heen is. Dikke-

meterkast, dus op het punt waarop de netbe-

re bekabeling kan het euvel deels verhelpen,

heerder levert. De NEN 1010 gaat uit van maxi-

maar bij een fabriek of boerderij aan het einde

maal vijf procent kabelverliezen. Tel dat erbij

van de stroomkabel is dat onhaalbaar. De impe-

150 miljard euro”, vertelt Isso-docent Jorlan

op en een machine moet zelfs spanningsdalin-

dantie van het openbare stroomnet blijkt dan te

Peeters. “Heel vaak weten fabriekseigenaren

gen tot 187V kunnen weerstaan.

hoog te zijn zodat dips lastig zijn weg te werken.

niet eens dat productieverliezen zijn toe te

“De steeds gevoeliger wordende elektronische

schrijven aan netvervuiling. Dat komt doordat

apparatuur kan daar problemen mee hebben”,

Blindvermogen

het een lastig te grijpen fenomeen is.”

meent Peeters. “Tegelijktijdig is die apparatuur

Een ander aspect van power quality is de afna-

Komt de plotselinge uitval van een apparaat

mede-veroorzaker van dips. Bij het opstarten

me van blindvermogen. Dat bestaat uit het

door netvervuiling, of het is gewoon een slecht

van geschakelde voeding kunnen grote aanloop-

aloude blindvermogen voor faseverschuiving

apparaat? Vooral in de industrie zijn er soms

stromen ontstaan, een belangrijke veroorzaker

door het na-ijlen van de stroom in spoelen.

onverklaarbare, terugkomende storingen in

van dips. Dat komt doordat de bekabeling van

Maar steeds vaker ook uit distorsieblindvermo-

“Fabriekseigenaren weten vaak niet dat productieverliezen zijn toe te schrijven aan netvervuiling”

14

Installatie Journaal Mei 2017

TECHNIEK

gen, veroorzaakt door hogere harmonischen, oftewel netvervuiling. Beide worden uitgedrukt in cos-phi (kVar) en samen met het actief vermogen (kW) vormen ze het schijnbaar vermogen (in kVa). Dit is het vermogen dat een netbeheerder daadwerkelijk moet leveren en ook in rekening brengt. De cos-phi mag in Nederland niet onder de 0,85 uitkomen. Het betekent een energieverlies tot zo’n vijftien procent. Bij een beetje fabriek kan dat zomaar zevenhonderd euro per maand zijn. Niet echt duurzaam, en alleen daarom al een reden om aan te pakken.

Verbetering van de cos-phi door verschuivingsblindvermogen kent een relatief korte terugverdientijd.

Uitbreiding fabriek Het verbeteren van de cos-phi kan bij uitbreiding van een fabriek zomaar het ei van Columbus zijn. Als voorbeeld noemt Peeters een

Een te hoog energieverbruik gaat hand in hand met een slechte power quality. Om nog maar te zwijgen over

fabriek van spuitgietwerk waarvan de eigenaar

overbelaste bekabeling waardoor brand uitbreekt.

twee extra lijnen wilde opstarten. “Het bedrijf zat echter aan zijn max wat betreft de elektriciteitsaansluiting. Meer piekvermogen zat er niet in en zou een nieuwe grondkabel en een grotere trafo betekenen. Vergroting van de capaciteit zou op deze manier meer dan honderdduizend euro gaan kosten. Nog afgezien van de hoge

De schadepost door dips kan gigantisch zijn, vooral in de chemie en in de petro-industrie

kosten, is het ook een tijdrovende exercitie. Je bent maanden verder voordat zo’n aansluiting is gerealiseerd, die bovendien een hoog vastrecht kent.”

Door dagenlang te monitoren kreeg Peeters inzicht in de stromen en vervuiling. Wat bleek?

De cos-phi zakte fors terug, 0,8 door enkele aansloten apparaten met een slechte power-

‘Elektronische apparatuur kent steeds hogere aanloopstromen die dips veroorzaken en tegelijkertijd worden ze

factor. “Door een mix van maatregelen lukte

steeds gevoeliger voor te lage spanning.

het om de cos-phi en powerfactor te verbeteren waardoor de productie kon worden vergroot zonder ingrijpen in de meterkast. In de

gietmachines lineaire verbruikers spannings-

geen oplossing. De condensatorbank kan zelfs

eerste plaats door het vervangen van machines

verlagers te plaatsen, waardoor het opgeno-

ontploffen. Wie toch de gehele installatie wil

met een slechte cos-phi door beter presteren-

men vermogen daalt. Deze maatregelen gaf

verbeteren moet eerst gerichte metingen doen

de apparaten. Maar ook condensatorbanken

zoveel lucht dat de twee extra machines binnen

en live-monitoring doen.” En zie daar, een nieu-

om verschuivingsblindvermogen weg te wer-

de huidige aansluitwaarde pasten.

we specialisatie voor sommige et-installateurs

ken, boden soelaas op deze productielocatie,

Moraal van het verhaal: ga meten en ga niet

is een feit.

maar dan wel met filters om harmonische ver-

mee in de klant die zegt: ‘doe mij maar een

vuiling weg te werken.”

bank’. Peeters: “Zeker bij een lage cos-phi in

Ten slotte was het mogelijk om bij enkele spuit-

combinatie met harmonische vervuiling is dat

Installatie Journaal Mei 2017

15

OK NU O

S DLOO A A R D

De nieuwe vrijheid.

OPINIE Leren - Kennisontwikkeling - Samenwerken

Overleven in de installatiebranche “Hoe houdt u uw vakkennis op peil?” Die vraag stelden we in de rubriek Rondvraag van vakblad Installatie Journaal en vakblad Gawalo, januari-februari 2017. Maarten van der Boon van Leertouwer reageert.

Tekst Maarten van der Boon

Het mag iedereen wel duidelijk zijn dat onze

‘systeemoplossingen’ gegoten en via marktcon-

van een artikel daar. Wil je overleven in de tech-

sector aan het veranderen is. Drastisch. En dat

cepten nagenoeg stekerbaar verhandeld. De

nische sector? Dan is het inbedden van een

dit ook effect heeft op de benodigde kennis en

genoemde onderwerpen kenmerken voor mij

‘lifetime learning’ in je organisatie méér dan

kennisontwikkeling, staat voor mij als een paal

ook andere vormen van samenwerken. Ook zie ik

opleiden in dat wat je bekend in de oren klinkt.

boven water.

op het gebied van integratie een verschuiving plaatsvinden van techniek naar processen.

Normen & producten

Canvas & Scrum Tot slot mijn antwoord op de rondvraag. Ik ga

Geen van de reactiegevers zegt dat hij niet aan

Lifetime learning

me dit jaar verder verdiepen in het gebruik van

kennisvergaring doet. En dat doet mij goed.

De sector kantelt. De impact van ict is onmis-

Lego Serious Play in combinatie met Business

Toch kriebelt het. Waarom? Omdat ik eigenlijk

kenbaar zowel in de ‘harde’ techniek als in de

Model Canvas en Scrum. En als het de omstan-

in de antwoorden een rode draad ontdek. Eén

verstrekker van vergaande vormen van infor-

digheden toelaten: mijn tanden zetten in een

die ik eerder ook in de TechBarometer - een

matie. Het vraagt de vakman of vakvrouw van

opleiding coaching.

onderzoek door Rovc (2016) - aantrof. Het

nu en morgen andere en nieuwe kennis. Eén

heeft er de schijn van dat een deel van de sec-

van het niveau dat verder gaat dan de norm of

De betreffende rondvraag vindt u in het januari-

tor een beetje blijft ‘hangen’ in het bijscholen in

het product. Iets wat je niet even opdoet door

februarinummer, op pagina 30.

de laatste norm- of productkennis. En het lezen

het volgen van een workshop hier of het lezen

van de vakbladen. Daar is natuurlijk niets mee mis. Blijven doen, zou ik adviseren. Maar is het voldoende? Ik denk het niet.

BIM, IoT, plug-and-play…

In dezelfde uitgave van Installatie Journaal lees ik over de onderwerpen BIM, Internet of Things

“De sector kantelt. De impact van ict is onmiskenbaar”

(IoT) en plug-and-play. Drie verschillende onderwerpen met één overeenkomst: ze bevestigen voor mij de verandering. Op ontwerpniveau ontstaat de technisch systeem(integratie) architect. Daarnaast lees ik dat het product - in IoT software wordt. En basale techniek wordt in

Installatie Journaal Mei 2017

17

MARKT Veiligheid - Keuringen - Pilot

Veiligheid van installaties laat te wensen over Stadsdeel Amsterdam West heeft in 150 woningen de installaties laten keuren.

De twee installatiebedrijven die de afgelopen twee jaar keuringen uitvoerden, kwamen behoorlijk wat mankementen tegen. Ze moesten zelfs geregeld installaties ter plekke afsluiten. Zou het project navolging moeten krijgen in de rest van Nederland? En levert zo’n actie eigenlijk wat op voor installateurs?

Tekst Tijdo van der Zee

De veiligheid van gas- en elektriciteitsinstalla-

gasinstallaties. Lighthert: “Handhaving op

pen. Root: “We hebben in behoorlijk wat wonin-

ties in woningen is de verantwoordelijkheid van

nieuwere en strengere normen is in theorie

gen de gasinstallatie ter plekke moeten verze-

de eigenaar van het pand. Maar vaak laten eige-

mogelijk, maar erg tijdrovend en kostbaar. Dat

gelen, tot het euvel verholpen was.”

naren die installaties maar een beetje verslof-

zou de opdracht voor de keuringsbedrijven ook

fen. Vooral in de particuliere verhuur kunnen

niet eenvoudiger maken.”

op deze manier onveilige situaties ontstaan.

Tweelingsnoeren Bij de e-installaties betrof het een ‘uitgeklede

Stadsdeel Amsterdam West heeft in 2015 en

Verantwoordelijkheid nemen

versie’ van de NEN 1010-keuring zegt Norbert

2016 een project opgezet om tóch een kijkje

De Amsterdamse methode is vernieuwend,

Röling, directeur van Swart Installatietechniek.

achter de voordeur te kunnen nemen, om zo

meent Lighthert. “De veiligheid van de gas- en

“Dat heeft te maken met het feit dat het oude

een inventarisatie te maken van de veiligheid

elektriciteitsinstallaties krijgt maar zeer

woningen zijn. Op basis van de volledige

van de installaties. Pluspunt hierbij was dat

beperkte aandacht van de burger. Meestal

NEN 1010 zou zo’n beetje elke Amsterdamse

onveilige situaties meteen konden worden

alleen na rampzalige incidenten in de directe

woning moeten worden afgekeurd. Het is

opgepakt.

omgeving. Met het project Goed Gekeurd is een

eigenlijk meer een veiligheidscheck.”

In het project Goed Gekeurd werd in 2015 in

nieuwe weg ingeslagen om, met behulp van

Wat zijn de monteurs tegengekomen? “Veel

zevenennegentig woningen en in 2016 in vijftig

bewoners in West, eigenaren te dwingen hun

losse bedradingen, het ontbreken van een

woningen een ‘keuring’ uitgevoerd aan de gas-

verantwoordelijkheid voor de veiligheid van

aardlekschakelaar, of dat er geen aarde aanwe-

en elektriciteitsinstallaties. Formeel juridisch

gas- en elektriciteitsinstallaties te nemen.”

bestaat zo’n keuring niet, zegt projectleider

Het verbaasde Frido Root, directeur van Root,

Cor Lighthert. “Het is vooral een term om bur-

wat zijn monteurs zoal tegenkwamen in de

gers aan te spreken, een marketingterm.”

woningen. “Veel zaken waren niet in de haak,

De installatiebedrijven - Root voor de gasinstal-

afgekeurde leidingen en lekkages waren het

zig is. Of een hele woning zat op één groep. Ook

laties en Swart Installatietechniek voor de elek-

meest voorkomend”, vertelt Root. “We kwamen

zie je tweelingsnoeren langs de plinten lopen

trische installaties - controleerden of de instal-

geregeld uitgedroogde hennepafdichtingen

waar dan een wasmachine op is aangesloten.”

latie voldeed aan de minimumvereisten van het

tegen. Dan gaat het lekken.” In een druktest

Röling vindt het nog steeds ‘onvoorstelbaar’

Bouwbesluit. De gemeente heeft gehandhaafd

werd de installatie gedurende drie minuten op

dat er in Nederland geen controleorgaan voor

op NEN 1010 (1962) voor de elektriciteits-

dertig mbar afgeperst. In die drie minuten

woninginstallaties is. “In het verleden had het

installaties en NEN 8078:2001 voor de

mocht de druk niet meer dan één mbar teruglo-

energiebedrijf deze autoriteit. Nu al lang niet

18

Installatie Journaal Mei 2017

De veiligheid neemt zienderogen af

MARKT

De Amsterdamse Overtoom, een straat in Oud-West waar veel oudere panden staan.

meer. De veiligheid neemt zienderogen af.”

len, enkele jaren geleden, bepaalt de centrale

meent Frido Root. Hetzelfde verhaal komt van

De eerste zevenennegentig woningen die in het

stad het beleid. Volgens Lighthert overweegt

Norbert Röling: “In principe zou dit een leuk

project onder handen werden genomen, wer-

de stad of deze pilot stadsbreed moet worden

werkpakket geweest zijn, maar in dit geval was

den op een andere manier geselecteerd dan de

uitgerold. Dit in het kader van het stedelijke

het iets te individueel. Een monteur kreeg bij-

laatste vijftig. Bij de eerste lichting werden de

programma woningkwaliteit.

voorbeeld maar twee keuringen op een dag,

woningeigenaren namelijk aangeschreven “met

Lighthert: “Ik ben voorstander van een combi-

moest heen en weer rijden, en kon daarna aan

een hele dwingende brief om inspectie toe te

natie van de vriendelijke en de dwingende

de slag met het maken van een rapportage. Het

laten”, en waren de woningen “uitgekozen op

manier. Huurders hebben namelijk andere

is geen alternatief om een goedkopere assis-

basis van het uiterlijk”, zegt projectleider Light-

belangen dan eigenaren. Het is goed om deze

tent monteur sturen. Het moest per se een

hert. In de tweede ronde kregen bewoners zelf

belangen te benutten en te laten zien dat huur-

specialist zijn, want de inschatting van de mon-

de mogelijkheid zich aan te melden. Die ‘vrien-

ders de mogelijkheid hebben om een oogje in

teur kon in dit project namelijk juridische con-

delijke’ manier van werven, leverde uiteindelijk

het zeil te houden. Aan de andere kant, als je

sequenties hebben.”

minder woningen op. “Misschien ook omdat er

een sterke indicatie hebt dat een pand niet in

Röling: “Heb je de beschikking tot duizend

niet uitgebreid over is geadverteerd.”

orde is, is het goed dat je hier als gemeente

adressen, dan bouw je een app en maak je de

Volgens Lighthert is handhaving een lastige

dwingend achteraan kan.”

ritten heel efficiënt. Dan kun je er een gezond

kwestie, omdat niet altijd direct duidelijk is of

Voor gemeentes blijft het dilemma dat het

verdienmodel van maken.”

de huurder of de eigenaar verantwoordelijk is.

goed functioneren van installaties altijd de ver-

Hij zou dan ook graag zien dat er in het vervolg

“Soms sturen we de eigenaar een brief met de

antwoordelijkheid is van de eigenaren. “Moet je

geen openbare tender wordt uitgeschreven.

vraag of hij de huurder wil aansporen om de

eigenaren dan de verantwoordelijkheid ontne-

“Het papierwerk voor deze pilot maakt een der-

lekkage te verhelpen. Handhaven is op die

men door met dit soort acties te doen alsof het

gelijk project bij voorbaat al verliesgevend. Je

manier heel moeilijk.”

een gemeentelijke verantwoordelijkheid is?”

hebt daar zo veel werk aan. De gemeente kan

Mocht Amsterdam het grootschalig willen aan-

het Amsterdamse MKB best wat meer gunnen.

Interessant voor de installateur?

pakken, of als er andere gemeentes zijn die het

Laat ze het project maar opknippen, zodat het

Het project Goed Gekeurd is opgestart toen

voorbeeld willen volgen, dan is het de vraag of

niet meer aanbestedingsplichtig is.”

Amsterdam nog stadsdelen had. De stadsdelen

installateurs er voor te porren zijn. “Want met

waren bevoegd om zelf over dit soort beleid te

zeventig à negentig euro per woning, moet er

beslissen. Sinds de opheffing van de stadsde-

wel een behoorlijke massa tegenover staan”,

Installatie Journaal Mei 2017

19

MARKT Elektrisch - Smart grid - Energietransitie

Laadpaal kernonderdeel slim energienetwerk De opkomst van elektrisch vervoer staat niet op zichzelf en in combinatie met een ‘slim’ energienetwerk kan de installateur meer doen dan het in de meterkast aanbrengen van een extra groep voor een laadpaal.

Tekst Joost Melten Beeld LaadNL / Rob Voss

Eind februari 2017 stonden in Nederland ruim

gevallen om een laadpunt dat in de meterkast

nelen en andere dingen die je zou kunnen

115.000 elektrische auto’s geregistreerd. Vol-

van een woning of bedrijf achter de meter moet

bedenken. Ja, de installateur zal de installatie

gens de Rijksdienst voor Ondernemend Neder-

worden aangesloten op een extra groep.

moeten aanpassen en opwaarderen.”

land zijn dit voornamelijk personenauto’s,

Caron: “En dat levert nou typisch kansen op

gevolgd door bedrijfswagens en tot slot trolley-

voor installatiebedrijven, ook voor de kleinere.

Smart grid

en andere bussen. Er zijn ongeveer 28.000

Ik zie voor de kleine installateur niet zo snel een

Ook de ondernemers in de installatiebranche

beperkt of onbeperkt openbaar toegankelijke

rol bij het aansluiten van publieke laadpunten.

houden de ontwikkelingen op het gebied van de

laadpunten. Het aantal private laadpunten is

Daar zijn de opdrachtgevers meestal overhe-

laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer in de

naar schatting een veelvoud hiervan. De

den - gemeenten, provincies - en loopt het alle-

gaten. “Het Europees Parlement stelt deze

komende jaren neemt de behoefte aan laad-

maal via aanbestedingen. Daar schrijven

zomer een herziening vast van de EPBD, de

punten verder toe, want de Rijksoverheid wil

meestal consortia op in; combinaties van ener-

Europese richtlijn voor de energieprestatie van

dat het aantal elektrische auto’s in 2020 stijgt

gieleveranciers, installateurs en aannemers,

gebouwen”, vertelt Harm van den Oever, pro-

tot 200.000 en in 2025 tot 1 miljoen.

dat soort partijen. Daar spelen vooral grotere

grammaleider Energie bij Uneto-VNI. “In deze

installatiebedrijven een rol.”

‘recast’ van de Energy Performance of Buil-

Onoph Caron is directeur van ElaadNL, kennis-

Meterkast

en innovatiecentrum op het gebied van laadin-

Het is al wel duidelijk dat de opkomst van elek-

“Gebruik de elektrische auto voor het opslaan van de zonnestroom”

frastructuur in Nederland. Hij ziet op dit gebied

trisch vervoer niet op zichzelf staat en er in de

goede kansen voor de elektrotechnisch instal-

meterkast meer moet veranderen dan alleen

lateur: “Net als nu, zal de laadinfrastructuur in

een uitbreiding met een extra groep. Caron:

de toekomst deels ‘publiek’ zijn. Dat zijn die

“Als je ziet wat er in de toekomst allemaal gaat

dings Directive is een norm opgenomen over

palen die je overal ziet staan. Maar misschien

gebeuren rondom energietransitie, dan ver-

het aantal beschikbare laadpunten. Bij de wat

wel zeventig procent van de bestuurders van

wacht ik voor de elektrische installatie belang-

grotere gebouwen in de EU is het straks ver-

een elektrische auto laadt vooral thuis of op het

rijke ontwikkelingen. We gaan alles aan elkaar

plicht om bij één op de tien parkeerplaatsen

werk. Daar waar de auto het langst stil staat. Bij

knopen en dat loopt bijna allemaal via die

een laadpunt te hebben.

bedrijven met benzine- of dieselauto’s, staan

meterkast. Er komt niet alleen een aansluiting

Uneto-VNI heeft het verschijnsel ‘laadpaal’ wel

straks vooral elektrische auto’s. En die moeten

voor de elektrische auto maar straks neemt de

in een wat bredere dimensie getrokken, want

bij het bedrijf worden geladen, want de mensen

warmtepomp de plaats over van de gasmeter

installatietechnisch is die laadpaal niet zo inte-

moeten ’s avonds weer naar huis.”

en ook daar zijn aanpassingen voor nodig. En

ressant. Maar als je hem ziet als kernonderdeel

Bij ‘private’ aansluitingen gaat het in vrijwel alle

dan hebben we het nog niet eens over zonnepa-

van een elektrisch ‘smart grid’, dan zit je in de

Kansen

20

Installatie Journaal Mei 2017

MARKT

‘Slimme’ laadpalen die geschikt zijn voor ‘smart charging’ kunnen de accu’s van een elektrische auto zoveel mogelijk opladen op momenten dat er een overschot is aan bijvoorbeeld zonne-energie. In een volgende stap kunnen aangekoppelde auto’s zo nodig ook energie terugleveren.

actualiteit van vandaag”, weet Van den Oever.

er een smart grid is opgebouwd en er voldoen-

Stap voor stap

“Minister Kamp vindt zonne-energie allemaal

de slimme laadpunten en elektrische voertui-

Maar er zijn volgens Van den Oever wel enkele

leuk en aardig, maar als de kleine producent

gen zijn. “Zodat je lokaal geproduceerde ener-

randvoorwaarden: “De bedrijfstak heeft ont-

stroom niet opslaat maar rechtstreeks op het

gie kunt opslaan en op een zinvolle manier kunt

zettend veel behoefte aan zekerheid over hoe

net zet, moeten die kolencentrales aan blijven

inzetten. Als je dat een beetje redelijk doet, dan

de energievoorziening er in de toekomst uit

staan om te kunnen balanceren, te compense-

blijft ook de business case van zonne-energie

komt te zien. Dat zou je volgens ons kunnen

ren voor pieken en dalen. We weten op dit

in stand.”

bereiken door het op dezelfde manier aan te

moment nog niet wie Kamps opvolger gaat wor-

pakken als dat het nu bij ruimtelijke ordening

den, maar hij wil eigenlijk ook stoppen met de

Creativiteit

gaat. Daarbij maakt het kabinet de planologi-

huidige salderingsregeling. Als je straks voor je

Wat leveren deze ontwikkelingen aan kansen op

sche kernbeslissingen en schetst het de grote

zelf geproduceerde zonnestroom een veel lage-

voor de elektrotechnisch installateur? Van den

contouren. Daarna maakt de provincie een

re marktprijs ontvangt, kun je die energie beter

Oever: “Zoals ik al zei, op zichzelf zijn die laad-

regionaal structuurplan en vervolgens de

niet terug leveren, maar opslaan en later zelf

palen installatietechnisch niet zo interessant

gemeenten een bestemmingsplan, waarbij de

gebruiken.”

en een beetje elektricien krijgt ze wel aangeslo-

bevolking intensief wordt betrokken.” Als je op

ten. Als een hotel of een parkeergarage een of

zo’n manier ook de energieontsluiting gaat

Afbouwen

meer palen wil, dan moet dat worden ingepast.

regelen, zitten er heel veel waarborgen in dat

Uneto-VNI wil het ministerie van Economisch

Bij dat soort private netten is dát eigenlijk de

het op een goede manier gaat gebeuren, denkt

Zaken bewegen die salderingsregeling geleide-

grootste klus: uitrekenen waar je de laadpaal

Van den Oever. “Dus als de rijksoverheid zegt

lijk aan af te bouwen. Van den Oever: “zodat het

kwijt kan en of er een groep bij moet.”

dat het gas er uit moet, dan moeten ze ook aan-

gelijke tred houdt met de mogelijkheden om

Maar in combinatie met een smart grid en de

geven waar en wanneer. Daarna moeten we per

energie lokaal op te slaan. In díe relatie speelt

eraan gekoppelde lokale opwekking van elektri-

provincie bedenken hoe we dat gaan doen en

een slimme laadpaal natuurlijk een belangrijke

citeit is het wel degelijk een uitdaging. “Hier gaat

hoe we er voor zorgen dat er voldoende andere

rol, want je kunt de accu’s van je elektrische

het om creativiteit, om te bedenken hoe je dit

vormen van energie en energiedragers komen.

auto gewoon gebruiken om er tijdelijk energie in

ergens op een zinvolle manier kunt inpassen.

Vervolgens moet dan per gemeente vastge-

op te slaan als het aanbod groot is. Daar kun je

Want de ene situatie is de andere niet. Daarin ligt

steld worden bij welke wijk het ‘Groningse’ gas

dan niet alleen je auto mee aandrijven, maar

een grote uitdaging voor de bedrijfstak. Je moet

eraf gaat en waar er zo nodig hoogcalorisch

met behulp van wat meet- en regeltechniek ook

het bedenken en zó maken dat het gaat bewegen

gas inkomt. Dat soort beslissingen moet je uit-

huiselijke apparaten als een wasmachine of een

zoals je wilt dat het beweegt. Dat is aan beide

eindelijk op lokaal niveau nemen.”

droogtrommel.”

kanten het werk van de installateur.”

Uneto-VNI pleit voor een overgangsperiode tot

Installatie Journaal Mei 2017

21

MARKT Energietransitie - Verwarming - All electric

Installateurs stapsgewijs voorbereiden op gasloos De cv-ketel is op zijn retour. In Nederland worden steeds meer huizen zonder gasaansluiting gebouwd. Installatiebedrijven en technische dienstverleners staan met het ene been in de gasloze toekomst en met het andere been in de realiteit van vandaag.

Tekst Joop van Vlerken

Steeds meer nieuwbouwwijken worden aange-

geving van morgen in verschillende innovatieve

naar. Volgens hem gaat het werk van monteurs

legd zonder gasaansluiting. En ook in de

projecten.” Volgens Van Dalen is de installatie-

niet meteen heel drastisch veranderen. “Zowel

bestaande bouw en utiliteitsbouw wordt steeds

monteur van de toekomst in ieder geval multi-

een cv-ketel als een warmtepomp heeft een

vaker nagedacht over gasloze oplossingen. De

disciplinair. “We doen daar allemaal heel spas-

pomp en voor allebei is het nodig leidingen te

overheid draagt hieraan haar steentje bij met

tisch over, omdat we praten over specialisten.

leggen. Er zijn heel veel analogieën in hoe die

het voornemen om geen nieuwe gasinfrastruc-

Maar waarom zou een installatiemonteur niet

dingen werken en veel componenten zijn het-

tuur meer aan te leggen en de aansluitplicht te

een slimme thermostaat aansluiten, pv-pane-

zelfde. Veel kennis die nodig is, hebben we dus

schrappen. Dat staat in de Energieagenda die

len plaatsen of een beveiligingsinstallatie

al in huis. Maar we moeten wel meebewegen

in december is gepresenteerd.

onderhouden? We zijn daarom nu al bezig een

met de tijd. Wij hebben bijvoorbeeld vanaf 1

Deze veranderingen hebben een grote impact

kopgroep van monteurs multidisciplinair op te

januari al onze monteurs uitgerust met een

op de installatiesector, denkt directeur Ronald

leiden.”

tablet, waarmee ze de energiemeter kunnen uitlezen, maar ook een pakbon kunnen afteke-

Schilt van adviesbureau Merosch. “De installatiesector moet veranderen. Die zit te veel vast

Kiezen voor gasloos

in traditie. Dat is heel begrijpelijk omdat het de

Schilt denkt dat eigen initiatief juist nu heel

afgelopen jaren sappelen is geweest voor de

belangrijk is en dat de installatiesector zich

Geleidelijke transitie

installateurs. Door de nadruk op prijs is er te

opnieuw moet uitvinden. “Je kunt je eigen rol

Jungbeker, Schilt en Van Dalen denken dat het

weinig aandacht voor kennisontwikkeling. De

claimen in de veranderingen. Je kunt niet meer

aardgastijdperk eindig is. Jungbeker legt uit

kwaliteit van de werkvoorbereiding bij installa-

eenvoudig cv-ketels weghangen, want dat is

waarom dat een goede zaak is. “Allereerst zien

teurs is de laatste jaren waarneembaar

over een tijdje echt voorbij. De installatiesector

we dat onze hele samenleving, inclusief de

gedaald. De installatiesector moet zich op deze nieuwe ontwikkelingen richten en hun mensen gaan opleiden.”

Ernie van Dalen, operationeel directeur bij

nen.”

gebouwde omgeving, steeds verder elektrifi-

“Je kunt niet meer eenvoudig cvketels weghangen, dat is over een tijdje echt voorbij”

ceert. Er is daarom minder behoefte om gas als energiebron te gebruiken. Daarnaast worden we ook steeds vaker geconfronteerd met de

Feenstra vindt kennisontwikkeling heel belang-

nadelen van gasgebruik. Het levert milieuscha-

rijk. Hij is al druk bezig om zijn bedrijf toe-

de op, maar ook de aardbevingen in Groningen

komstbestendig te maken. “We moeten onze

moet zich meer en meer gaan richten op gas-

ten gevolge van gaswinning roepen weerstand

mensen stapsgewijs voorbereiden op de toe-

loos.”

op. Dat geldt nog sterker voor de winning van

komst. Dat doen wij door ze nu al kennis te

Marco Jungbeker, directievoorzitter utiliteit bij

schaliegas in Nederland. Daar komt bij dat de

laten maken met de technieken in de werkom-

Croonwolter&dros, kijkt er wat genuanceerder

Nederlandse gasvoorraad eindig is.”

22

Installatie Journaal Mei 2017

MARKT

Steeds meer nieuwbouwwijken worden aangelegd zonder gasaansluiting.

Om deze en andere redenen besloot Merosch

lijk andere oplossingen om die huizen te ver-

lijkheden beschikbaar om ze los te koppelen

vanaf 2017 geen ontwerpopdrachten meer voor

warmen.”

van het gasnet, denkt Schilt. “Er zijn in nieuw-

nieuwbouw aan te nemen waarbij aardgas voor

Bij Croonwolter&dros vinden ze het ook nog te

bouw voldoende betaalbare, veiligere en

verwarming het uitgangspunt is. Schilt: “Voor

vroeg om helemaal te stoppen met gas. In de

bedrijfszekerdere alternatieven voor de gaske-

mij is het een no-brainer dat nieuwbouwwijken

utiliteitssector gaat de omslag langzaam, ver-

tel, zoals warmtepompen, directe stralingspa-

nog op gas worden aangesloten. We proberen

telt Jungbeker. “Ik denk dat nu ongeveer tien

nelen of warmtenetten.” Voor de bestaande

altijd de opdrachtgever te overtuigen van gas-

tot vijftien procent van de nieuwbouwprojecten

bouw ligt dat anders, legt hij uit. “In de

loos.”

in de utiliteitssector gasloos is. Wij vinden

bestaande bouw zijn deze oplossingen niet

Dat hij door het afwijzen van gas in nieuwbouw,

duurzaam ondernemen heel belangrijk, maar ik

altijd eenvoudig toepasbaar, daar worstelen we

mogelijk minder projecten binnen kan halen,

merk dat veel van onze klanten er nog niet altijd

mee. Soms zijn de meerinvesteringen daar zo

beseft Schilt. “Daarom heb ik ook wel even

mee bezig zijn. We proberen onze klanten

aanzienlijk dat het nog geen reële oplossing is.

geaarzeld of we dit zo naar buiten moesten

natuurlijk te overtuigen van de voordelen. Het

Het zal dan ook nog wel even duren voor heel

brengen. We zeggen nu heel duidelijk nee tegen

gaat langzaam en in kleine stapjes, maar we

Nederland van het gas af is.”

deze projecten. Voorheen konden we mensen

komen er wel.”

Dit wordt bevestigd door Van Dalen. In de

die twijfelden gedurende het proces nog over-

Die langzame verandering vraagt flexibiliteit

bestaande gebouwde omgeving is de uitdaging

tuigen, maar nu zeggen we: ‘gas doen we niet’.

van een bedrijf als Croonwolter&dros. “Wij

om van het gas af te gaan het grootst, denkt hij.

Dat kan partijen mogelijk afschrikken.”

moeten kunnen maken en onderhouden wat

“Daarom heb ik het ook heel nadrukkelijk over

Feenstra kan deze scherpe keuze voor gasloos

tien jaar geleden werd gevraagd en tegelijker-

een aardgasloze toekomst. Ik denk dat we het

niet maken, omdat het bedrijf vooral in de

tijd ook nadenken over wat er over tien jaar

bestaande gasnet best kunnen gebruiken om

bestaande gebouwde omgeving werkt. Van

wordt gevraagd. Daarom worden we steeds

groen gas te transporteren. Sommige huizen,

Dalen: “We onderhouden op dit moment in

vroeger in het bouwproces bij projecten

bijvoorbeeld oude grachtenpanden of monu-

Nederland nog een miljoen cv-ketels. Dat zet je

betrokken. We bedenken in het ontwerp al hoe

menten, kun je niet nul-op-de-meter of all-elec-

niet van de ene op de andere dag stop. Ik zie

het onderhoud de komende twintig jaar ver-

tric maken. Doordat je die gebouwen onvol-

het ook niet als een aan-uit-knop, maar als een

loopt.”

doende kunt isoleren, blijft de warmtevraag hoog en moet je dus kijken naar andere oplos-

geleidelijke transitie. Ik denk wel dat de veranderingen sneller gaan dan we nu denken. Bij de

Bestaande bouw

singen. Dat kan groen gas zijn of het gebruik

grote renovatieprojecten die we nu doen, han-

De overgang naar gasloos betekent dus niet

van restwarmte in warmtenetten.”

gen we waarschijnlijk de laatste gasketel op.

voor de hele installatiesector hetzelfde. Voor

Maar ook in de bestaande bouw zijn er al voor-

Over vijftien tot twintig jaar zijn er waarschijn-

nieuwbouwwoningen zijn er voldoende moge-

beelden waarbij gerenoveerde huizen losge-

Installatie Journaal Mei 2017

23

E K L E W IS D N E K E B A R ZOD T N E B , N E M O K IN R E S IE INSTALLAT T...

E E W T E H IE D E T S R E E U DE

Zodra de adviseur weet welke installaties in dit logistiek centrum geplaatst worden, bent u de eerste die het weet. Als u zich tenminste abonneert op Cobouw Bouwberichten. De meest complete en actuele databank van Nederland. Op Bouwberichten.nl vindt u snel Ăşw overzicht van relevante bouwprojecten en marktpartijen, waarmee u makkelijk nieuw werk binnenhaalt. Kijk snel op Bouwberichten.nl.

Maak er werk van!

ATIS

NIEUW! PROBEER 1 MAAND GR

MARKT

maakt worden van het gasnet. “We passen nu

gas wordt gebruikt. We zien dat onze klanten

den steeds belangrijker, omdat vraag en aan-

al regelmatig zonnepanelen en warmtepompen

dat ook steeds beter begrijpen en openstaan

bod van elektriciteit veel beter op elkaar afge-

toe bij bestaande woningen. Als we nog eens

voor gasloze gebouwen waarin verschillende

stemd moeten worden. Dit punt wordt nog vaak

tien jaar verder zijn en de kosten van deze inno-

typen installaties comfort en veiligheid garan-

onderschat. Het grootste gedeelte van het dis-

vaties dalen, zul je zien dat cv-ketels al voor het

deren.”

functioneren van de installaties komt door niet

einde van de technische en economische

De directievoorzitter Utiliteit van

goed werkende meet- en regeltechniek en ICT.

levensduur worden vervangen door duurzame

Croonwolter&dros denkt niet dat het verschil

Daar kunnen installatiebedrijven op inspelen

alternatieven.” Hij denkt dan ook dat het doel

tussen e- en w-installatie door de steeds

door ICT’ers een prominentere rol te laten spe-

van de Nederlandse overheid om in 2050 de

verdergaande elektrificering aan het verdwij-

len. Veelal is de projectleider van de installa-

gebouwde omgeving los te maken van het gas-

nen is. “Wij hebben beide disciplines in huis,

teur iemand met een W-achtergrond en zijn de

net niet erg ambitieus is. “Volgens mij moeten

maar dat betekent niet dat er geen onderscheid

elektra en ICT volgend. Dat zou andersom moe-

we binnen twintig jaar wel zover kunnen zijn.”

meer is tussen elektrotechnische en werktuig-

ten. Daar kunnen installatiebedrijven op inspe-

bouwkundige installaties.”

len door ICT’ers in huis te halen of op te leiden.”

Verandering

Van Dalen vindt e- en w-installatie juist ouder-

Croonwolter&dros heeft al jaren een ICT-afde-

Hoe de installatiesector door de transitie gaat

wetse termen en ziet graag dat zijn monteurs

ling in huis, vertelt Jungbeker. “Wat je in de

veranderen, is voor de verschillende bedrijven

beide disciplines beheersen. “In 1947 is

hele maatschappij ziet, zie je ook in onze sec-

anders. Croonwolter&dros is de afgelopen

meneer Feenstra begonnen als w-installateur,

tor. Er komt steeds meer data beschikbaar. Wij

jaren veel breder gaan opereren en door een

maar inmiddels doen we veel meer. Onze

zijn bezig om van deze data informatie te

fusie van de bedrijven Croon Elektrotechniek

belangrijkste focus ligt niet op e- of w-, maar op

maken waarmee we ons werk beter kunnen

en Ingenieursbureau Wolter & Dros ook veel

de bestaande gebouwde omgeving. Onze mon-

doen. Nu krijgen we bijvoorbeeld een signaal

groter geworden. Jungbeker: “Wij hebben op

teurs zijn er voor de bewoners. Ze verzorgen

binnen dat het klimaat in bepaalde ruimtes niet

installatiegebied nu alles in huis. Als een

het onderhoud voor alle techniek in en om het

optimaal is en sturen we daar een monteur op

opdrachtgever kiest voor een slim gebouw met

huis of het nou zonnepanelen, de warmte-

af. In de toekomst zouden we graag willen dat

toegepaste sensortechnologie, komen ze toch

installatie, beveiligingssystemen of thermosta-

we uit al die verschillende data patronen her-

al snel bij een groter bedrijf uit. Juist door de

ten zijn.”

kennen die helpen bij het optimaal inregelen

inzet van nieuwe technologie is het mogelijk om

Naast de verschuivingen binnen de installatie-

van een gebouw en storingen daadwerkelijk

met duurzame energiebronnen een gebouw

sector ziet Schilt dat ICT een steeds grotere rol

helpen voorkomen. Data helpen ons gebouwen

net zo comfortabel te maken als wanneer er

gaat spelen. “Regeltechniek en monitoring wor-

op afstand te beheren”, besluit hij.

Q

De monteurs van Feenstra verzorgen het onderhoud voor alle techniek in en rond het huis.

Installatie Journaal Mei 2017

25

REGELGEVING Controle - Installatie - Norm

De financiële risico’s van een NEN 3140 inspectie Het inspecteren van een elektrische installatie aan de hand van NEN 3140 kan volgens Elektroraad Expertise grote financiële risico’s opleveren voor inspecterende bedrijven. Wat kunnen zij doen om financiële schade te voorkomen? Het begrip Installatieverantwoordelijke blijkt van groot belang te zijn.

Tekst Joost Melten

Als de gebruikers van een pand de aanwezige

je wel goed bewust zijn van de mogelijke

niveau 4. Anders dan de term suggereert is die

elektrische installatie willen laten controleren

risico’s.”

persoon niet verantwoordelijk voor de installatie op zich, maar voor de al genoemde ‘bedrijfs-

op veiligheid, vragen ze vaak om een inspectie volgens NEN 3140. Deze norm gaat over de

Elektrisch gevaar

voering’. Hij of zij fungeert als intermediair tus-

‘bedrijfsvoering’ van laagspanningsinstallaties

Voor de duidelijkheid even een korte situatie-

sen de werkgever en de mogelijk bedreigde

en apparatuur. De norm is van toepassing op

schets. Bijna elk gebouw heeft een elektrische

werknemers. De Installatieverantwoordelijke

het werken aan, met of in de buurt van dit soort

installatie en de eigenaar moet zorgen dat die

hoort van de werkgever wat hij belangrijk vindt,

installaties en arbeidsmiddelen. De huidige

installatie voldoet aan zowel het Bouwbesluit

en houdt vervolgens namens hem toezicht op

versie dateert uit 2011, in 2015 verscheen een

als NEN 1010.

de betreffende werknemers.

aanvullingsblad.

Als een werkgever met zijn werknemers in het

Eerder dit jaar organiseerde Elektroraad Exper-

pand trekt, heeft hij (of zij) te maken met de

Inspectie volgens de norm

tise een lezing over de vraag of installateurs en

veiligheid van die installatie en moet hij voor ál

Zowel NEN 3140 als NEN 1010 kent een proce-

inspectiebedrijven niet te grote financiële risi-

zijn werknemers voldoen aan de Arbowet. Dat

dure voor het uitvoeren van een inspectie aan

co’s lopen als ze op verzoek van een klant een

geldt voor alle werkgevers, dus ook voor de

een elektrische installatie. Bij NEN 3140 (para-

inspectie uitvoeren volgens de procedure van

directeur van een elektrotechnisch installatie-

graaf 5.101) is de inspectie net als de norm

NEN 3140. “De laatste jaren begint er in de

bureau. Zitten er tussen die werknemers men-

gericht op de bedrijfsvoering van de installatie

rechtspraak namelijk iets te veranderen”, stelt

sen die zich bij hun werkzaamheden moeten

en dus op de er bij betrokken werknemers.

blootstellen aan elektrisch gevaar - bijvoor-

De Installatieverantwoordelijke bepaalt hier de

beeld bij het sleutelen aan een elektrische

inhoud en omvang van de inspectie. Bij inspec-

installatie - dan moet die werkgever zijn uiter-

tie volgens NEN 1010 (deel 6) is de procedure

ste best doen de risico’s voor die mensen zo

gericht op de installatie zelf. Er speelt geen

laag mogelijk te houden.

werkgever/werknemer-relatie en daarom ont-

Peter Treffers, algemeen directeur van Elektro-

Als hij elektrotechnisch goed is onderlegd, kan

breekt het begrip Installatieverantwoordelijke.

raad. “Het valt juristen op dat je een buitenge-

en mag hij daar zelf op toezien, in andere geval-

Hier bepaalt de norm zelf de omvang en de

woon grote kans hebt om voor allerlei zaken

len mag hij als werkgever NEN 3140 toepassen

inhoud van de inspectie.

aansprakelijk gesteld te worden als je als instal-

op specifiek die werknemers. Hij is volgens die

Treffers: “Een eigenaar is er verantwoordelijk

lateur NEN 3140 toepast bij een inspectie.

norm dan wel verplicht om schriftelijk een elek-

voor dat zijn installatie voldoet aan NEN 1010

Sinds 1991 heeft deze norm een inspectie-

trotechnisch goed onderlegde ‘Installatiever-

en een inspectie volgens de bijbehorende pro-

onderdeel en daarmee kun je uitstekend

antwoordelijke’ aan te stellen. Iemand met

cedure is sterk aan te raden, maar niet wettelijk

inspecteren en je geld verdienen, maar je moet

minimaal een elektrotechnische opleiding op

verplicht. Inspectie mag ook volgens een ande-

“Je moet je wel goed gewust zijn van de mogelijke risico’s”

26

Installatie Journaal Mei 2017

REGELGEVING

BB

1010 insp.

1010

ARBO

3140 insp

1010

61439

etc.

inst.

SEV

etc.

WG

EIG.

deel 6

inst.

IV

GEBR.

WN

WN+

De eigenaar van een pand met een elektrische installatie

Een werkgever/huurder met werknemers (WN) heeft te maken met de veiligheid van

moet zorgen dat die voldoet aan zowel het Bouwbesluit (BB)

de elektrische installatie en moet voldoen aan de Arbowet. Als sommige medewer-

als NEN 1010. Een inspectie volgens de bijbehorende proce-

kers (WN+) elektrische risico’s lopen, mag hij op die werknemers NEN 3140 toepas-

dure is sterk aan te raden, maar niet wettelijk verplicht.

sen Hij moet dan een ‘Installatieverantwoordelijke’ (IV) aanstellen die toezicht houdt.

re procedure. Bijvoorbeeld volgens NEN 3140,

Vervolgens is de aansprakelijkheid daarna ook

zichzelf te danken, door jarenlang in de markt

al is het volgens ons niet erg voor de hand lig-

bijna grenzeloos geworden.”

het grote belang van NEN 3140 te

gend om daar als gebouweigenaar om te vra-

Het blijkt in de praktijk niet voldoende dat de

benadrukken.

gen.” Volgens Treffers hadden we 25 jaar gele-

installateur zelf invulling geeft aan het doel en

den al kunnen zien dat NEN 3140 eigenlijk niet

de grenzen van de inspectie: “Zonder Installa-

Doorvragen

zo geschikt is om eigenaren aan te bieden,

tieverantwoordelijke is het doel van de

Wat is wijsheid? Het komt er op neer dat je na

“maar er was toen niets anders en we hebben

opdrachtgever niet expliciet geworden. Als bei-

een verzoek om inspectie, al dan niet volgens

als installateurs al die jaren geprobeerd de bij-

de doelen niet op elkaar passen en er gebeurt

NEN 3140, je opdrachtgever vraagt wat hij

behorende inspectie toch maar zo goed moge-

na de inspectie een ongeluk of er breekt brand

eigenlijk wil met die inspectie.

lijk toe te passen.” NEN 1010 heeft pas sinds

uit, dan heeft de opdrachtgever een hoop

Als het om een eigenaar gaat die wil dat zijn

1996 een procedure voor inspecties, in eerste

handvatten om te zeggen: ‘hoe kan dat nou, we

installatie voldoet aan NEN 1010, dan past NEN

instantie vooral voor nieuwe installaties.

hebben net de installatie laten inspecteren,

3140 niet. En ook niet als gaat om een gebrui-

kennelijk was alles goed’ en kan hijzelf of de

ker met werknemers die eigenlijk geen risico

Installatieverantwoordelijke

verzekeraar proberen het inspectiebedrijf aan-

lopen op blootstelling aan elektrisch gevaar.

Bij een inspectie volgens NEN 3140 is het voor

sprakelijk stellen voor de schade.”

In beide gevallen kun je beter een Veiligheidsinspectie aanbieden. Alleen bij een gebruiker met

een installateur essentieel dat zijn opdrachtgever een Installatieverantwoordelijke heeft, of

Uitlokking

werknemers die bij hun activiteiten elektrisch

die alsnog schriftelijk aanwijst. “We denken

Maar het kan nog erger, met een opdrachtge-

risico lopen, is het passend om een

vaak dat in NEN 3140 vaststaat waar een

ver die niets van normen weet maar alleen het

NEN 3140 inspectie te doen. Al is dat wettelijk

inspectie uit bestaat, maar dat is niet zo”, ver-

idee heeft dat hij zijn installatie moet laten

niet verplicht. Zorg er dan in ieder geval voor

duidelijkt Bart Wams, directeur van Elektroraad

inspecteren.

dat de opdrachtgever een Installatieverant-

Expertise. “In de procedure voor het uitvoeren

Treffers: “Als het inspectiebedrijf of de installa-

woordelijke heeft aangesteld en biedt niet aan

van een NEN 3140 inspectie staat dat de Instal-

teur daar uit zichzelf een NEN 3140 inspectie

om er zelf een te leveren.

latieverantwoordelijke bepaalt wat er geïnspec-

voor aanbiedt, dan lokt hij het zelf uit om bij

teerd moet worden en die bepaalt dus het doel

problemen aansprakelijk gesteld te worden,

en de grenzen. Bestaat er geen Installatiever-

aangezien die term impliceert dat je je ook gaat

antwoordelijke en voer je als installatiebedrijf

bemoeien met de zorgvuldigheid waarmee de

toch een NEN 3140 inspectie uit, dan zijn het

opdrachtgever omgaat met zijn werknemers.”

doel en de grenzen ervan niet bepaald en is de

Volgens Treffers heeft de branche de roep om

reikwijdte van de inspectie eigenlijk grenzeloos.

NEN 3140 inspecties overigens een beetje aan

Installatie Journaal Mei 2017

27

TECHNIEK Zonne-energie - Studentencomplex - Tanks

Studentencomplex zelfvoorzienend Installatie-adviesbureau Deerns leverde onlangs in Parijs een studentenonderkomen op dat volledig voorziet in de eigen energiebehoefte.

Tekst: Maarten Legius

Het zogeheten zero energy gebouw draagt de

Volledig zelfvoorzienend

anderzijds met zonnecollectoren (zonnewarm-

fraaie naam Maison de l’Île de France en staat

Het complex is naar verwachting klaar voor

te). De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat voor

2

in Parijs. Het gebouw van ruim 5.000 m telt

2020. Het gebruikt namelijk geen energie uit de

noodscenario’s aansluiting op een warmtenet

over acht etages 142 studentenwoningen, met

openbare infrastructuur en haalt alle energie

is voorbereid.

daarnaast nog wat openbare ruimtes, waaron-

voor verwarming en warm water uit de zon.

Energie wordt gebufferd in twee enorme tanks

der een bibliotheek.

Enerzijds met zonnepanelen (zonnestroom),

met een totale capaciteit van 156.000 liter. De architecten hebben de tanks zichtbaar gemaakt achter de glazen façade van het gebouw. De tank heeft diverse temperatuurniveaus zodat warmte kan worden gebruikt voor zowel de laagtemperatuurverwarming als voor het douchewater.

Collectoren en zonnepanelen Uiteraard zijn de zonnecollectoren (325 m2) op het zuiden gericht. De bijna 600 m2 monokristallijne zonnepanelen liggen vooral op het dak.

Verder is het gebouw zwaar geïsoleerd. De kamers zijn zo georiënteerd dat ze ofwel in de ochtend, dan wel in de avond gunstig liggen ten opzicht van de zon.

Lees later dit jaar meer over dit project in onze projectenuitgave InstallatieXL.

De architecten hebben de tanks zichtbaar gemaakt achter de glazen façade van het gebouw.

28

Installatie Journaal Mei 2017

MARKT Woning - Energiecentrale - Energietransitie

“Alle huizen krijgen zonnepanelen en een thuisaccu” Solarwatt Benelux voorspelt dat in 2025 alle huizen zijn voorzien van zonnepanelen en een thuisaccu. En dat in 2050 alle huizen meer energie produceren dan dat ze verbruiken.

Tekst: Marjolein Eilander

‘Het huis als energiecentrale’. Daar ging het

Gegevens uitwisselen & veiligheid

De Leeuw ging ook in op de acceptatie van zon-

over tijdens de lezing van Erik de Leeuw op de

In de toekomst gaan woningen energie met

nepanelen. “Vinden we het wel mooi? Durf de

beurs Solar Solutions. De directeur van Solar-

elkaar uitwisselen. Dit vraagt om systemen die

discussie aan te gaan. Maak het mooi en help

watt Benelux behandelde de optimale integra-

met elkaar kunnen communiceren. De Leeuw:

zo de energietransitie vorm te geven!”

tie van zonnepanelen, warmtepompen, opslag

“We moeten systemen op elkaar afstemmen en

en energiemanagement. “Over tien jaar vinden

het monitoren en sturen van energiestromen

MyReserve

we het raar dat huizen nu zoveel energie van

naar verschillende gebruikers mogelijk maken.”

Solar Solutions was 22 en 23 maart in Expo

het net afnemen, zonder energie terug te leve-

Een ander aspect van ‘het huis als energiecen-

Haarlemmermeer. Solarwatt toonde op zijn

ren”, vertelt De Leeuw. “Dan is het heel gewoon

trale’ is de veiligheid van de systemen. “Hier is

stand onder andere een nieuwe generatie high

zonnepanelen en een thuisaccu te hebben.”

nog niet veel aandacht voor”, vertelt De Leeuw.

power glas-glas zonnepanelen van 300 Wp en

“Niet veel mensen realiseren zich dat systemen

de thuisaccu MyReserve. Dezelfde week intro-

Energietransitie

steeds meer verbonden zijn met internet. Hoe

duceerde Solarwatt in Berlijn het modulaire

De overstap van fossiele brandstoffen naar

veilig is dat? Zijn de systemen niet te hacken?”

accuopslagsysteem MyReserve Matrix.

duurzame energiebronnen, de zogenoemde energietransitie, is volgens De Leeuw alleen mogelijk met inzet van opslagsystemen.

“Anders ontstaan er problemen met het energienet.” Hij noemt energieopslag ‘de heilige graal.’ “In Nederland is energieopslag momen-

In de toekomst gaan woningen energie met elkaar uitwisselen

teel economisch niet voordelig. Salderen levert veel meer op. Maar we moeten toch naar die energietransitie en die is alleen te realiseren met opslagsystemen. Het is daarom belangrijk goed na te denken over de verschillende aspecten van energieopslagsystemen, zoals kwaliteit, levensduur en veiligheid.”

De energietransitie vraagt om kwalitatief goede opslagsystemen.

Installatie Journaal Mei 2017

29

PROJECT Smart grid - Wet- en regelgeving - Tarievencode

Bijna groen licht voor Westlandse smart grid Smart grid, een elektriciteitssysteem dat gebruikmaakt van communicatietechnologieën, tweerichtingsverkeer en computerintelligentie, zorgt ervoor dat er een beter evenwicht ontstaat tussen vraag en aanbod van energie. Het leidt tot een schoon, veilig, betrouwbaar, efficiënt en duurzaam elektriciteitssysteem waarbij zowel de afnemers als de beheerder profijt hebben. Westland Infra spant zich al jaren in om smart grids tot stand te brengen, maar dit lijkt eenvoudiger gezegd dan gedaan.

Tekst Evi Husson Arno van Scheijndel, manager markt en regule-

die ze verbouwen, een aantal keer per jaar een

Van Scheijndel. “Tuinders gaan bijvoorbeeld

ring bij Westland Infra Energy Solutions is spil

piekvraag naar licht of warmte. Door deze tijde-

hun (gasgestookte) WKK-installatie, ook al is er

in het tot stand brengen van een smart grid in

lijke piekbelasting, moeten ze door een wette-

voldoende warmte aanwezig, aanzetten voor

Zuid-Holland. “Het idee ontstond een aantal

lijk vastgelegde tarievencode een ruim gecon-

verlichting terwijl ze de warmte vernietigen.

jaar geleden in overleg met een aantal glastuin-

tracteerd vermogen afsluiten. Zet je op één

Stroomafname uit het net zou veel logischer

bouwers uit deze regio. Glastuinbouwers zijn

moment een piek in het net, dan betekent dit

zijn, maar om piekbelasting te vermijden, grij-

grootgebruikers van energie. Zij hebben,

dat je daar twaalf maanden voor moet betalen.”

pen ze naar andere oplossingen.”

afhankelijk van de teeltcyclus van de gewassen

Hierdoor ontstaan vreemde situaties, vertelt

Ondertussen heeft de netbeheerder vaak ruim-

SMART GRID IN WIERINGERMEER

In een particulier net in de Wieringermeer is al bewezen dat een smart grid-systeem werkt en diverse voordelen kan bieden. Het stroom- en gasnet van tuinders in glastuinbouwgebied Agriport A 7 in Noord-Holland wordt beheerd via het eigen netwerkbedrijf van de Energie Combinatie Wieringermeer (ECW). Het is daardoor niet onderhevig aan landelijk bepaalde wet- en regelgeving.

In Wieringermeer hebben de tuinders hun energiezaken gezamenlijk geregeld.

Ze hebben er samen ongeveer 180 MW aan WKK-vermogen opgesteld staan, en er zijn twee geothermiebronnen aangeboord, die samen goed zijn voor ongeveer 20 tot 25 MW thermisch vermogen. Via een energiemanagementsysteem (een geesteskind van Westland Infra) is geregeld dat zij onderling energie kunnen verhandelen en uitwisselen. Gas wordt bijvoorbeeld gezamenlijk ingekocht voor de WKK’s wat leidt tot inkoopvoordeel en efficiëntie. Gas- en stroomcapaciteit die een bedrijf zelf niet benut, wordt verhandeld waardoor er minder energie van het landelijke net moet worden ingekocht. De bedrijven die gevestigd zijn in Wieringermeer zijn nagenoeg onafhankelijk van het openbare net.

Het systeem heeft zich bewezen, waardoor Westland Infra het nu in Zuid-Holland via het openbare net wil uitrollen. Van Scheijndel: “In Wieringermeer werkt het prima waardoor wij bij de uitrol in het openbare net dan ook geen grote problemen verwachten.”

30

Installatie Journaal Mei 2017

Infographic van een smart grid.

PROJECT

te beschikbaar omdat energienetten op een maximale capaciteit worden ontworpen. De pieken van de tuinders lopen niet noodzakelijk gelijk met de piekuren van het openbare net. Er ontstaat met andere woorden een kromme situatie.

Stoplicht Westland Infra besloot om de mogelijkheden van een smart grid, te onderzoeken. Van Scheijndel: “We wilden een systeem bedenken wat de extra ruimte in ons net identificeert en waarbij de afname signaalgestuurd kan plaatsvinden. Is er voldoende ruimte in het net, dan geven we code groen af waardoor de klant weet dat hij gewoon uit het net kan afnemen zonder dat zijn piek wordt bijgesteld of zijn contract wordt gewijzigd.

Glastuinbouwers hebben een aantal keer per jaar een piekvraag naar licht of warmte. Dit is afhankelijk van de

Bij rood moet hij het niet doen. Terwijl oranje de

teeltcyclus van de gewassen.

overgangsfase van rood naar groen of van groen naar rood aangeeft. We hebben een vrij transparant systeem ontwikkeld.”

Qua infrastructuur is er alleen een softwarepakket nodig dat alles voor de tuin regelt. “Het computersysteem van de tuinder moet berichten en codes kunnen ontvangen en daarop juist kunnen handelen. Het is allemaal al gebouwd en getest. Wanneer het zover is, kunnen we dit volledig begeleiden bij de geïnteresseerde grootgebruikers.”

Codewijziging

Arno van Scheijndel: “IT-technisch staat alles

Echter, zover is het nog niet. Om het systeem in

helemaal klaar om te worden uitgerold.”

werking te stellen, moet er worden afgeweken van de wettelijk vastgelegde tarievencode. De wetgeving staat netbeheerders namelijk niet

Delft. Ze zien allemaal het potentieel van een

optie was om als Westland Infra ontheffing aan

toe om van deze tarievencode van af te wijken,

smart grid-systeem.”

te vragen bij ACM, zodat het wettelijk mogelijk

weet Van Scheijndel. “ACM, de Autoriteit Con-

Na uitvoerige gespreksrondes bleken alle par-

is om van bepaalde regels uit de tariefcode te

sument & Markt houdt toezicht op de netbe-

tijen op één lijn te zitten om een gezamenlijk

worden ontheven. Dit traject is nu bijna afge-

heerders van de elektriciteits- en gasmarkt en

voorstel richting ACM te doen, om een codewij-

rond.” Als de nodige handtekeningen zijn gezet,

op de wetten en regels op het gebied van ener-

ziging te maken. “Dit voorstel moest echter

kunnen we binnen acht weken de smart grid

gie. Zij lieten ons een paar jaar geleden weten

langs het GEN, het Gebruikersplatform Elektri-

inrichten, denkt van Scheijndel. “IT-technisch

dat het niet mogelijk is om een smart grid in te

citeits- en Gastransportnetten die de belangen

staat alles helemaal klaar om te worden uitge-

richten aangezien er dan van de huidige regel-

van alle groepen zoals leveranciers, privépartij-

rold.” Het markeert het begin van een riant ver-

geving moet worden afgeweken. We hebben

en en klantgroeperingen behartigt. Daar ging

anderingstraject, stelt van Scheijndel. “Is de

het enigszins mis. Het voorstel om een codewij-

ontheffing een feit, dan is het aan ons om te

ziging door te voeren bleek niet voldoende

bewijzen dat het werkt. Hierna kan het wel eens

codewaardig. Dit omdat het momenteel om een

heel hard gaan en Stedin en Liander zullen wel-

specifiek en vrij klein gebied in Westland gaat.

licht snel volgen. De huidige tijdsgeest is klaar

Niet alle bewoners van Nederland kunnen hier-

voor dergelijke slimme systemen waarbij vraag

vervolgens met Economische Zaken contact

aan rechten ontlenen. Om die reden kon het

en aanbod veel beter op elkaar worden afge-

opgenomen en zijn met hen en ACM in gesprek

geen doorgang vinden.”

stemd. Bovendien, dergelijke systemen zijn

“Is er voldoende ruimte in het net, dan geven we de code groen af”

nodig om een energietransitie te realiseren.

gegaan. Ondertussen sloten steeds meer belanghebbenden zich bij ons aan. Partijen

Riant veranderingstraject

Nu is het nog even spannend afwachten op

zoals: LTO, Agro Energy, Liander, Stedin, CE

Plan B werd in het leven geroepen. “Een tweede

groen licht.”

Installatie Journaal Mei 2017

31

RONDVRAAG

Neemt de behoefte aan theoretische kennis af Bert Stegeman, Domein installatietechniek, Meppel

Marcel Koolma, Totaalinstallateur Brouwer, Tuk

Je hebt de theorie en de praktijk nodig. Als je

De behoefte aan theoretische kennis neemt

bedrijf dat jongens die geen goede basisopleiding

alleen theoretische kennis hebt, breng je er in

niet af: je moet altijd up-to-date blijven met je

hebben gehad, in de praktijk tegen problemen

de praktijk weinig van terecht. En je kunt ook

kennis. Tegenwoordig kun je wel veel informa-

aanlopen. Door praktijkervaring leer je wel wat,

niet zonder theoretische kennis als je goed in

tie van internet halen, maar daar ben je er niet

maar dat is niet voldoende. Ook als je wel een

de praktijk wilt werken. Met alleen dingen

mee. Je moet goed beslagen ten ijs komen. Je

goede opleiding hebt gedaan moet je blijven leren

opzoeken met je smartphone ben je er niet. Je

kunt niet alles uit een boekje of van internet

en zorgen dat je bij blijft. Want het vak ontwikkelt

moet weten waar welk onderdeel zit, hoe het

halen, absoluut niet. Je moet een paar jaar naar

zich. Zeker als je allround aan de slag wilt, moet je

gemonteerd is en waar het voor dient. Dan kan

school en veel in de praktijk leren.

de theorie in duiken. Wij hebben daarvoor intern

kennis. De combinatie moet goed zijn. Een stevige theoretische basis, zoals kennis van de NEN1010 moet je echt hebben. Wij zien in ons

en extern opleidingsmogelijkheden.

je bij een storing de oorzaak ontdekken en een goede oplossing vinden. Daar moet je goede trainingen voor hebben. Ik ga vaak naar cursus-

Hinke Hoorn, Installatietechniek en duurzame techniek van Dijk, Koekange

sen van fabrikanten en daar leer je erg veel.

Sonja de Groot, Bonk Elektro Zonnepanelen, Deventer

Veel meer dan wanneer je info ‘gewoon’ ergens

Het verschilt per monteur of ze vinden dat ze

van af haalt. Het gaat om de fijne snufjes. Je

theoretische kennis nodig hebben. En het

Je kunt op internet erg veel vinden, ook over

moet het in de praktijk leren en doen.

hangt natuurlijk ook van het soort klus af

zonnepanelen, maar de informatie klopt niet

hoeveel kennis nodig is. Veel jongens gaan in

altijd en is soms tegenstrijdig. Je kunt natuur-

het begin mee met collega’s en later gaan ze

lijk trainingen volgen bij de fabrikant van een

meer alleen op pad. Dan merken ze snel dat het

paneel, maar dan is je kennis beperkt tot dat

belangrijk is om voldoende te weten. Wij

ene product. Kortom: je moet een goede basis-

Theorie blijft belangrijk. Jonge monteurs mis-

benadrukken altijd dat een opleiding nuttig is

opleiding hebben om de techniek op de goede

sen nog steeds de basiskennis, daarin schieten

en dat het voor henzelf belangrijk is om te

manier te gebruiken. Die kennis moet je boven-

de opleidingen tekort. Om een storing op te

blijven leren. Ze kunnen zich dan verder ontwik-

dien bijhouden, want de techniek ontwikkelt

lossen kun je de codes intikken van een cv-ketel

kelen en het maakt op de loonstrook uit of ze er

zich snel. We zijn niet voor niets een SBB

en dan vind je best nuttige informatie over de

een diploma bij hebben. Er is bij ons veel ruimte

erkend leerbedrijf voor opleidingen elektro-

installatie. Maar als je echt met de installatie

om door te groeien: veel medewerkers doen

techniek tot niveau 4. Als je zonnepanelen ver-

aan het werk gaat, dan moet je meer kunnen en

BBL en combineren leren en werken.

keerd aansluit, kan dat flinke problemen geven.

Evert Akkerman, Akkerman Installatiebedrijf, Staphorst

weten. Als ik zie hoe in de regio zzp’ers werken zonder vakkennis, dan denk ik ‘waar gaat dat naar toe?’ Ze missen basale kennis en die moet

Gertjan Flinkert, Advies- en installatiebedrijf Intechneau, Ruinen

je hebben om het werk goed en veilig te kunnen doen.

32

De theorie is erg belangrijk, net als de praktische

Installatie Journaal Mei 2017

Wat is uw mening over dit onderwerp?

Mail het aan installatiejournaal@vakmedianet.nl

Het Gira System 106 is een modulair deurcommunicatiesysteem in vlakke uitvoering en puristisch design. Het is gebaseerd op modules, die flexibel kunnen worden gecombineerd en rechtop, liggend of kwadratisch kunnen worden aangebracht. De designfronten zijn beschikbaar in drie verschillende materialen: edelstaal, aluminium en verkeerswit gelakt metaal. Achter de edele en tegelijkertijd robuuste oppervlakken is moderne technologie verborgen – dat zorgt voor comfort, veiligheid en een elegante uitstraling aan de deur. Het Gira System 106 kan met de Gira huisstations worden gecombineerd. Gira biedt het complete deurcommunicatiesysteem voor binnen en buiten. Het Gira System 106 is meermaals onderscheiden voor design en bediening, o. a. de Iconic Award in 2014 en de Plus X Award in 2014. Meer informatie: www.gira.nl/system106

Produktdesign: Tesseraux + Partner

hgschmitz.de

System 106 – Modulaire en flexibele deurstations in het Gira deurcommunicatiesysteem

Werken aan je bedrijf = werken aan de toekomst

column

In mijn rol als Fedet-man kom ik zeer regelmatig

drijf gestapt? Even afstand nemen om vandaar te

Een branche met perspectief, met elan en in het

bij bedrijven uit de elektrotechniek over de vloer.

bezien wat er anders en beter kan. Iedere onderne-

midden van de samenleving. Beloon jezelf én je

Soms zijn dat grote fabrikanten, soms is het een

mer onderkent het belang ervan, maar hoeveel

bedrijf door er wat vaker aan te werken!

elektro-zzp’er om de hoek, maar meestal bezoek ik

elektro-installateurs doen het ook af en toe? De

midden- of kleinbedrijven. De drijvende kracht

hectiek van de dag, de wil om de klant optimaal te

Hans Segers

achter onze economie. De bron van talloze innova-

bedienen, personeelsvraagstukken - er zijn zoveel

Federatie Elektrotechniek

ties. Hardwerkende bedrijven waar de eigenaar

items die je iedere keer weer je bedrijf intrekken.

vaak de rol vervult van ondernemer en installateur.

Dat maakt het lastig om afstand te nemen.

Recent was ik bij een mkb-bedrijf. Een pareltje waar je als elektro-liefhebber trots op bent.

Toch is die afstand nodig. Niet non-stop, maar af en toe. Even reflecteren. Nadenken over je eigen

Fedet is de branche-

Tijdens ons gesprek stonden we uitgebreid stil bij

meerwaarde; over ontwikkelingen in de maat-

vereniging van

het ondernemerschap. Mijn gesprekspartner had

schappij en het vermogen om daarop in te spelen.

elektrotechnische

daar een duidelijke visie op: “Als installateur moet

Is mijn bedrijf klaar voor de digitale agenda van de

producenten, impor-

je niet in je bedrijf werken, maar aan je bedrijf.”

bouw? Kan mijn bedrijf woningbezitters ontzorgen

teurs, agenturen en

Een visie die door z’n vanzelfsprekendheid té vaak

als het om energiebesparingen gaat? Hoe zit het

groothandel.

wordt vergeten.

met de toekomstige instroom in mijn bedrijf?

De vereniging vertegenwoordigt bijna 200 lidbedrijven in de

Want laten we eerlijk zijn: wanneer heeft u voor

Dat zijn vragen waar je als ondernemer een ant-

elektrotechniek. Fedet-bestuurslid Hans Segers

het laatste aan uw bedrijf gewerkt? Wanneer bent

woord op moet hebben. Als elektro-installateur en

verzorgt voor Installatie Journaal een column.

u voor het laatst letterlijk en figuurlijk uit uw be-

ondernemer verkeer je in een bijzondere positie.

Installatie Journaal Mei 2017

33

MARKT Domotica - Standaardtaal - Draadloos

De toekomst is smart De huidige ontwikkelingen in smart home-technologie hebben een grote invloed op ons dagelijks leven. Maar welke ontwikkelingen gaan nu de grootste impact hebben de komende jaren?

Tekst Rudirick de Jong*

De vooruitgang van de techniek zorgt er nu al

Bosch, ABB en Cisco werken aan het open

smart home zijn de benodigde kabels. Er zijn al

voor dat, met een paar eenvoudige aanpassin-

smart home-platform Mosaiq. Deze startup zet

sinds begin van dit millennium draadloze

gen in huis, ouderen veel langer zelfstandig blij-

zich in voor een standaardtaal voor smart-

oplossingen die een huis vrijwel volledig

ven wonen. We kunnen energieverbruik van

apparaten. Zo’n standaardtaal is cruciaal voor

kunnen aansturen. Daar was in het verleden

huizen door middel van intelligente thermosta-

de toekomst. Deze geeft fabrikanten de moge-

weinig aandacht voor, maar dat is flink aan het

ten terugdringen. En vanaf het vakantieadres

lijkheid zich te concentreren op één platform.

veranderen. De consument raakt steeds

kunnen we zelfs de tuin water geven. Verschil-

Door één standaardtaal krijgt de smart home-

vertrouwder met draadloze technieken. En de

lende elektronicafabrikanten werken inmiddels

bewoner ook volledige vrijheid bij het kiezen

ontwikkeling van de volgende generatie

hard aan de volgende generatie smart-oplos-

van producten en het inrichten van zijn of haar

draadloze netwerktechnieken zorgt voor een

singen. Welke ontwikkelingen hebben de

huis.

enorme sprong voorwaarts.

komende jaren de grootste impact?

Sensoren Samenwerking

Neem de tuinsproeier. In de toekomst is het

Nieuwe vrijheden

De belangrijkste smart home-oplossing is het

niet eens meer nodig op een knop te drukken

Ook op het gebied van draadloze bediening zijn

laten samenwerken van alle afzonderlijke com-

om de tuin water te geven. Het besproeiings-

er stappen gezet. Met de komst van protocol-

ponenten. Zeker als meerdere merken worden

systeem kan namelijk gebruik maken van ande-

len voor draadloze aansturing van allerhande

re slimme apparaten om zelf te bepalen of de

systemen in huis, is het trekken van kabels

tuin voldoende water heeft. De sensor op de

vaak niet meer nodig. Bovendien bieden draad-

zonwering geeft door dat de zon flink heeft

loze systemen vrijheden die bekabelde syste-

geschenen. Een sensor in de bodem geeft aan

men vaak niet kennen. Neem de verlichting in

dat de vochtigheid aan de lage kant is. Voordat

een woonkamer. Als de inrichting van de woon-

“De kabels vormen een belemmering om de huidige woning in te richten als smart home”

de sproeier begint, wordt nog wel even het

kamer wordt veranderd dan zitten de licht-

gebruikt, is het een hele klus om alles met

weerstation geraadpleegd om er zeker van te

knoppen vaak niet meer op de juiste plek. Met

elkaar te laten communiceren. Het ontbreekt

zijn dat het niet gaat regenen en er water wordt

een draadloos verlichtingssysteem is het dan

simpelweg aan een standaardtaal waarmee alle

verspild.

heel eenvoudig om een losse schakelaar op de gewenste plek te bevestigen. Overigens is

componenten in een smart home met elkaar kunnen praten. Gelukkig wordt daar nu hard

Draadloos

bediening via een app op smartphone of tablet

aan gewerkt door een consortium geleid door

Een belangrijke belemmering voor veel mensen

ook altijd mogelijk.

Bosch.

om hun huidige woning in te richten als een

34

Installatie Journaal Mei 2017

MARKT

De consument raakt steeds vertrouwder met draadloze technieken. En de ontwikkeling van de volgende generatie draadloze netwerktechnieken zorgt voor een enorme sprong voorwaarts.

Entertainment

installeren draadloos systeem mogelijk is met

technieken zorgen voor nieuwe uitdagingen.

De trend om tegen steeds lagere kosten draad-

relatief beperkte middelen.

Nieuwe gebruik zorgt voor nieuwe problemen.

Problemen die worden opgelost door slimme

loos genetwerkte systemen toe te passen, is nergens zo zichtbaar als in de entertainment-

Prijsdaling

specialisten die zich richten op de smart-toe-

hoek. Het entertainmentsysteem is vaak het

De bal is nu aan het rollen: de consument

komst. Die toekomst is zo smart als we hem

meest zichtbare onderdeel in een smart home.

omarmt draadloos en de industrie gaat de

samen maken.

In een paar jaar tijd zijn multi-room entertain-

samenwerking aan om te standaardiseren. Dat

mentsystemen van complexe en peperdure

zal de prijzen van technologie verder doen

* Rudirick de Jong slaat als oprichter van

oplossingen veranderd in eenvoudige en

dalen. En juist dat is het moment waarop het

ElectroStyling de brug tussen de consument,

betaalbare pakketten. De multi-room geluids-

onderscheid gemaakt moet worden. Want een-

installatiebranche en elektronica-retailer.

systemen van Sonos, HEOS en Bluesound

voudiger en goedkoper gaan niet altijd hand-in-

bewijzen dat er een goed en eenvoudig te

hand met veiliger en kwalitatiever. Nieuwe

Installatie Journaal Mei 2017

35

PRODUCTBERICHTEN

Teller DURANMATIC brengt van Kübler de multifunctionele 57xT-serie op de markt. Deze teller kan als een eenvoudig display of uitgebreide teller fungeren. De modulaire uitbreiding is 115-230 VAC gevoed en heeft vier PNP-contactuitgangen en een RS232-interface. Daarnaast is er keuze uit een analoge uitgang en/of twee potentiaalvrije relaisuitgangen. De 570T SSI positieteller kan van 8 tot 32 bits weergegeven. Hij kan worden gebruikt als een display, een regelaar, een SSI-analoge converter en een SSI-RS232/RS485 interface converter voor alle Kübler SSI-encoders. De weergavepositie kunnen worden gebruikt als master of als slave.

DURANMATIC www.duranmatic.nl

Warmtebeeldcamera’s

Uitschakeleenheden

De RevealPro en de CompactPro van SEEK THERMAL zijn voorzien van warmtebeeldtechnologie

EATON introduceert het Power Xpert

met hoge resolutie. De ‘mik-en-klik’-warmtebeeldcamera’s lokaliseren binnen enkele seconden

Release (PXR)-platform. Daarmee kunnen

warmteverlies en vocht. De RevealPro combineert een 320 x

technici direct vanaf een pc via een USB-

240 warmtesensor met intuïtieve software en een 300-lumen

poort hun vermogensautomaten testen en

ledlamp. De RevealPro is volledig stand alone te gebruiken.

configureren. Het platform zit in de open

De CompactPro fungeert als een handige accessoire voor de

vermogensautomaten van het type IZMX.

smartphone en weegt nog geen 15 gram. Je sluit hem direct

Zo kunnen gebruikers eenvoudiger met het

aan op een Apple of Android smartphone. Het is de eerste

beveiligingsrelais communiceren en testge-

warmtebeeldcamera voor smartphones met 76.800 pixels en

gevens opslaan. Met de gratis PXPM-soft-

een 320x240 warmtesensor.

ware wordt technici de mogelijkheid gebo-

SEEK THERMAL www.thermal.com

den kortsluiting en overbelasting te simuleren. Een andere mogelijkheid is om actuele en optionele spanningscurven vast

EMC-filter

te leggen in combinatie met minimum- en

TDK LAMBDA introduceert de voor 50 A gespeci-

maximumwaarden voor de fase- en nulge-

ficeerde RDEN-048050 EMC-filters met een

leider. Bovendien kan de curve een indicatie

nominale ingangsspanning van 48 VDC. Het filter

geven van de door harmonischen veroor-

kan via stud terminals gemakkelijk worden aan-

zaakte algehele kwaliteit. De maximale

gesloten. Zonder de aansluitklemmen meet het

afwijking voor vermogensmeting is één

filter 90 mm x 60 mm x 30 mm. Geschikt voor

procent.

een maximale spanning van 75 VDC kan de RDEN

EATON www.eaton.nl

bij de gespecificeerde maximale stroomsterkte van 50 A werken bij omgevingstemperaturen tussen -30 °C en +55 ºC. Bij hogere temperaturen, tot +85 ºC, is de maximale stroomsterkte 20 A. In differential mode heeft het filter een demping van 25 dB bij 0,7 tot 30 MHz. In common mode is de demping 30 dB bij 0,2 tot 10 MHz. TDK-LAMBDA www.nl.tdk-lambda.com

Sokkels voor contactdozen Peha, het productmerk van HONEYWELL, introduceert nieuwe en verbeterde sokkels voor contactdozen. Elektriciens profiteren van diverse montagevoordelen, zoals onder de sokkels verstopte klauwbevestigingen met automatische vergrendeling en een galvanische scheiding tussen de draagring en sokkel. Bij de nieuwe sokkels verhindert de galvanische scheiding tussen de draagring en klauwbevestigingen dat de draagring onder stroom komt te staan als de fase tijdens de montage beschadigd raakt. De sokkels zijn snel te monteren. Zodra de schroeven worden losgedraaid, springen de klauwbevestigingen automatisch in de uitgangspositie terug.

Zo kunnen ze tijdens de montage of demontage niet blijven hangen of vast komen te zitten.

HONEYWELL www.honeywell.nl

36

Installatie Journaal Mei 2017

PRODUCTBERICHTEN

Netwerk- en bekabelingtestsets MERCONET introduceert de LS-serie. Deze netwerk- en bekabelingtestsets worden ingezet bij IP en telecom voor storing, onderhoud en aanleg. De testsets zijn breed inzetbaar voor onder andere: UTP Cat3 tot Cat8 STP, actieve IP-netwerken, passieve bekabeling en IP-analyse. De LS-serie is een alles-inéén-oplossing voor het efficiënt uitvoeren van werkzaamheden, preventief onderhoud en het voorkomen en oplossen van storingen. De LS11 heeft een netwerktester en monitor, en een loopback en werkplekadapter. De LS16 heeft een netwerktester en monitor, een ontvanger en een loopback & werkplekadapter. De LS19 heeft een netwerktester en monitor, een ontvanger en een loopback & werkplekadapter 1 tot 8.

MERCONET www.merconet.nl

Starterkit Wifi-netwerk De Powerline Wi-Fi Starter Kit van D-LINK helpt om de Wifi-verbinding op moeilijk bereikbare plekken te verbeteren. De bijbehorende Wi-Fi AC Adapter en de Gigabit Passthrough Adapter kan de gebruiker simpelweg in een contactdoos stoppen. Hierna worden bestaande elektrische circuits omgezet in een high-speed draadloos netwerk. De DHP-W611AV PowerLine is voorzien van dual-band Wireless AC1200 met een gecombineerde draadloze snelheid tot 1.2Gbps. Tevens ondersteunt de Starter Kit Quality of Service die bepaalde activiteiten en apparaten voorrang verleent om streaming van hoge kwaliteit te garanderen.

D-LINK www.dlink.com

Splitterboxen PHOENIX CONTACT introduceert nieuwe 19” splitterboxen voor FO-gebaseerde datakabels voor schakelkasten of datacenters. De splitterboxen voor de glasvezelklassen OM2 en OM4 hebben aan de voorzijde een uitschuifbare lade met 12 of 24 LC duplex-aansluitingen. De in de splittercassettes ingevoerde FO-pigtails hebben elk een unieke kleur die de toewijzing aan de frontaansluitingen gemakkelijker maakt. Afzonderlijke testrapporten tonen de overgangsschakel- en reflectieverliezen van elke pigtail aan, zodat de voorgemonteerde boxen direct klaar zijn om te splitsen.

PHOENIX CONTACT www.phoenixcontact.nl

Gateways DURANMATIC brengt van HMS nieuwe versies van de Anybus gateways. Deze zijn geschikt voor Profinet IRT. Een Anybus gateway maakt communicatie mogelijk tussen machines en industriële netwerken, in het bijzonder gericht op veldbussen en industrieel Ethernet. De Anybus X-gateway verbindt twee verschillende industriële netwerken uit de ondersteunde veldbussen, een Anybus Communicator verbindt netwerken via seriële communicatie (RS232/422/485) of via een CAN-interface naar de meest voorkomende veldbussen. Alle X-gateways met Profinet IRT zijn vanaf nu ge-update en voldoen daarmee aan de v2.3 specificatie.

DURANMATIC www.duranmatic.nl

Installatie Journaal Mei 2017

37

PRODUCTBERICHTEN

Externe voedingen De DTM300 serie externe voedingen van TDK LAMBDA hebben een vermogen van 300 W. De medisch gecertificeerde voedingen hebben een 4.000 VAC isolatiespanning tussen in- en uitgang, en worden geleverd met een Class I of Class II ingang. De serie omhelst zes veelgebruikte uitgangsspanningen: 12, 19, 24, 28, 48 en 54 VDC en kan via een standaard 3-polige IEC 60320-C14 of 2-polige 60320-C18 connector worden gevoed met een ingangsspanning tussen 90 en 264 VAC. De uitgangskabel is afgewerkt met een 10-pins Molex Mini-Fit connector. Alle modellen hebben een gemiddeld rendement van meer dan 88 procent en een nullast-verbruik van minder dan 0,5 W. TDK-LAMBDA www.tdk-lambda.com

Draadloos huisbesturingssysteem Het Busch-free@home huisbesturingssysteem van BUSCH-JAEGER is nu ook draadloos verkrijgbaar. Jaloezie, licht, verwarming, airco of deurcommunicatie kunnen op afstand worden bediend. Zowel met smartphone, tablet of computer, als via touchbediening of spraaksturing.

De draadloze verbinding tussen de componenten loopt via een draadloos netwerk. De draadloze componenten binnen het netwerk ondersteunen elkaar en vormen samen een mesh-netwerk. Gebruikers van het systeem hoeven dus niet bang te zijn dat ze in hun goed geïsoleerde zolderkamer geen bereik hebben, zoals met Wifi weleens voorkomt.

BUSCH-JAEGER www.busch-jaeger.nl

Warmtebeeldcamera’s Flir introduceert een nieuwe reeks warmtebeeldcamera’s voor de Exx-serie. De bij KWX te verkrijgen nieuwe modellen E75, E85 en E95 kenmerken zich door het grote 4” touchscreen beeldscherm en de infraroodlens met verhoogde resolutie. De camera’s hebben uitwisselbare lenzen (14, 24 of 42 graden) met automatische kalibratiefunctie. De resolutie is 464 x 348 pixels (161.472 meetpunten). De camera’s hebben een verbeterde MSX-functionaliteit. Het 4” beeldscherm heeft een 25 procent betere helderheid.

KWX www.kwx.nl

Energieloggers Met de Fluke 1732 en 1734 driefasen elektrische energieloggers is het mogelijk op een simpele manier energie te loggen. Daarnaast is eenvoudig te bepalen waar energie verloren gaat. Met de bij EURO-INDEX te verkrijgen loggers kan een profielschets van het energieverbruik worden gemaakt. Hiermee kan de gebruiker inzichtelijk maken waar het mogelijk is energie te besparen. Met Fluke Connect (uitsluitend model 1734) kan de gebruiker met een App op smartphone of tablet toegang krijgen tot de loggegevens. Daarnaast kunnen op een veilige manier de meetwaarden worden bekeken. De loggers meten spanning, stroom, frequentie, vermogen, cosinus phi / arbeidsfactor en totale harmonische vervorming.

EURO-INDEX www.euro-index.nl

38

Installatie Journaal Mei 2017

PRODUCTBERICHTEN

Pv-paneel SHARP introduceert een highperformance polykristallijne fotovoltaïsche pv-module. Het gaat om het NDRJ270-paneel met een vermogen van 270 watt. Dankzij het zonneglas dat over een laag ijzergehalte en een antireflectie-coating beschikt, kan 95 procent van het zonlicht voor de productie van elektriciteit worden gebruikt. De efficiëntie loopt hierdoor op tot 16,5 procent (270 watt). Huiseigenaren kunnen daarmee het maximale uit zonne-energie halen. De zonnepanelen zijn ook geschikt voor koude gebieden waar het sneeuwt.

Dankzij het robuuste ontwerp kunnen de modules een sneeuwbelasting tot 5.400 Pascal aan (in lijn met IEC61215).

SHARP ENERGY SOLUTIONS www.sharp.nl

Aardingsweerstandtang De Fluke 1630-2 FC is een instrument voor meting van aardingsweerstand. Met de tang, te verkrijgen bij EURO-INDEX, hoeven aardelektroden niet te worden losgemaakt van het circuit. Voor meting van aardingsweerstand klemt de gebruiker de bek van het instrument rond de elektrode. Deze testmethode maakt het gevaarlijke en tijdrovende losmaken van parallelle elektroden overbodig. Doordat er geen hulpelektroden nodig zijn, hoeft de gebruiker ook geen geschikte locatie te zoeken. De tang is geschikt voor nauwkeurige meting van lekstroom (AC).

EURO-INDEX www.euro-index.nl

Aanwezigheidsmelder THEBEN maakt met de theRonda Dali-aanwezigheidsmelders de intelligente lichtregeling via het Dali-bussysteem mogelijk. De aanwezigheidsmelders kunnen op conventionele impulsdrukkers worden aangesloten en bieden de keuze uit alle gangbare schakelaarprogramma’s. Ook na de installatie kan de toewijzing van de toetsen aan de lichtgroepen altijd en zonder kostbare aanpassingen van de bedrading worden uitgevoerd. Met slechts één Dali-kabel kunnen maximaal drie lichtgroepen worden aangestuurd. Moet een Dali-apparaat worden vervangen, dan herkent de aanwezigheidsmelder het nieuwe apparaat automatisch en voert zelfstandig de configuratie uit.

THEBEN NEDERLAND www.theben.de/nl

Impulsrelais met hoge stroomwaarden SIEMENS introduceert de Sentron 5TT44 impulsrelais. Deze relais zijn zowel geschikt voor toepassing in energieverdelers voor de utiliteit, als in schakelpanelen voor de HVAC en industrie. Zij worden geleverd voor nominaalspanningen van 24 V AC, 230 V AC en 24 V DC. De 5TT44-serie is een uitbreiding op de 5TT41-serie die alleen inzetbaar was voor 16A (230VAC). De 5TT44-relais zijn geschikt voor stroomwaarden van 20 tot 63A en kunnen tegen inschakelpieken. Ze behouden daarbij langs elektromechanische weg hun schakelstand, zonder additioneel energieverbruik. Aan de voorzijde van de schakelaars bevindt zich een knop voor handmatige bediening, waarmee het stroomcircuit kan worden getest.

SIEMENS NEDERLAND www.siemens.nl

Installatie Journaal Mei 2017

39

PRODUCTBERICHTEN

Stroomverdeler Het installatiesysteem QPD van PHOENIX CONTACT is een systeem voor het verdelen van stroom.

Dankzij de IDC-snijaansluiting kunnen kabels tot 5 x 6.0 mm² zonder speciaal gereedschap worden aangesloten. Spanningen tot 690 V en stromen tot 40 A kunnen gemakkelijk worden overgedragen. Het productassortiment van QPD omvat connectoren en kabelconnectoren, H- en T-verdelers en aansluitklemmen. Hierdoor kunnen gebruikers hun eigen installatie implementeren tot aan het gebruikspunt.

PHOENIX CONTACT www.phoenixcontact.nl

Warmtebeeldcamera’s FLUKE introduceert de Ti480 en TiX580 warmtebeeldcamera’s met een resolutie van 640 x 480. De Ti480 heeft een resolutie van 640 x 480 in een robuust instrument met pistoolgreep.

De camera kan snel met één hand worden bediend om meerdere inspecties snel en nauwkeurig uit te voeren. De TiX580 heeft een 240 graden draaibaar scherm waarmee thermografen eenvoudig boven, onder en rondom objecten kunnen navigeren om gemakkelijk voorbeeldweergaven te bekijken en beelden te registreren. Het 5,7 inch grote scherm biedt een 150 procent groter weergavegebied dan een standaardscherm van 3,5 inch. Beide camera’s zijn uitgerust met MultiSharp Focus, een geavanceerd scherpstelsysteem dat meerdere opnames maakt met één druk op een toets.

FLUKE www.fluke.nl

Remote I/O-oplossing Met de GSM-PRO2 biedt CONTA-CLIP een 2G/3G I/O-module die op afstand decentrale systemen kan monitoren en besturen.

De GSM-PRO2-module informeert de gebruiker als het proces een bepaalde status of grenswaarde heeft bereikt. Digitale en/of analoge ingangswaarden worden via sms of e-mail direct aan de gebruiker gemeld. De gps-functie is optioneel. De twee universele ingangen en een digitale uitgang kunnen worden uitgebreid met vier verschillende extensions. De bedrijfsurenteller, log-functies, one-shot, power-down/ recovery meldingen en diverse andere functies zijn standaard aanwezig.

CONTA-CLIP NEDERLAND

www.conta-clip.nl

Netvoeding De nieuwste 3-fase Emparro-schakelende netvoeding van MURRELELEKTRONIK is speciaal ontwikkeld voor gebruik in AS-interface applicaties met een bedrijfsspanning van 30,5V. Emparro biedt een MTBF-waarde van circa 1.000.000 bedrijfsuren. Een geïntegreerde gasontlading overspanningbeveiliging beschermt de schakelende netvoeding tegen storingsimpulsen van maximaal 6 kV. Een rendement van 92,5 procent zorgt voor weinig vermogensverlies.

In het geval van een storing kan noodzakelijke informatie voor de besturing via een meldcontact beschikbaar worden gesteld. De voeding beschikt over een ingebouwd reservevermogen.

De voeding is compact en neemt 50mm plaats in op de DIN-rail. Dankzij de aansluitklemmen met push-in-technologie kan de bedrading zonder gereedschap worden gemonteerd.

MURRELELEKTRONIK www.murrelektronik.nl

40

Installatie Journaal Mei 2017

PRODUCTBERICHTEN

Stekerbaar invoerstuk Het stekerbare invoerstuk 175-ST van ABB kan worden opgenomen in de Hafonorm installatiekast. Het invoerstuk biedt veel vrijheid bij het configureren en installeren. Het invoerstuk is geschikt voor meerdere fabricaten chassisdelen. Standaard past ABB de GST18 chassisdelen van Wieland toe. Zo worden GST- en KNX-techniek in één invoerstuk gecombineerd en zijn er maximaal elf driepolige en twee extra (uitbreekbare) drie/vijfpolige uitgaande groepen mogelijk. Typerende toepassingen van de175-ST zijn te vinden bij de bouw van tijdelijke behuizing (cabines), houten chalets, hotels en studentenwoningen, alsook bij transformatieprojecten van kantoren naar woningbouw.

ABB www.abb.nl

Vlamboogdetectie EATON introduceert een Arc Fault Detection Device (AFDD+ - beveiligingscomponent met vlamboogdetectie). Hiermee worden personen en apparatuur beschermd tegen brand die wordt veroorzaakt door vlambogen. Deze nieuwe component detecteert in stroomkringen hoge-frequentiepatronen die duiden op het ontstaan van een vlamboog. Er wordt dan een automaat geactiveerd die de stroomkring afschakelt en het risico wordt weggenomen. Naast de vlamboogdetectiefunctionaliteit, heeft AFDD+ ook de functies van een aardlekschakelaar, een kort- en een overstroombeveiliging. De beveiligingscomponent kan per eindgroep worden geplaatst, dicht bij de mogelijke bronnen van vlambogen. Dit verhoogt de detectiekwaliteit. Een overspraaktest zorgt ervoor dat de AFDD+ alleen wordt geactiveerd wanneer een relevant signaal wordt waargenomen.

EATON www.eaton.nl

Voedingen Powerbox introduceert zeven series met nieuwe voedingen, waaronder driemaal DC/DC (DAA-DAB-DAC) en vier maal AC/DC (DBA-DBB-DBCDBD). Het vermogen loopt van 50W tot 1200W. Voorzien van een metalen chassis met baseplate voor conduction cooling zijn de DAx en DBx series in staat te opereren op een temperatuur van -40 to +100 graden Celsius gemeten op de baseplate. Voor extreme applicaties kunnen ze voorzien worden van conformal coating en mechanische versteviging. Om te voldoen aan commerciële (COTS/MOTS) regelgeving hebben de modulaire series tot wel zes uitgangen die in serie, parallel of als single output gebruikt kunnen worden.

POWERBOX www.prbx.com

Installatie Journaal Mei 2017

41

COLOFON & SERVICE

Jaargang 35, nummer 5, mei 2017 Verschijnt 8x per jaar www.installatiejournaal.nl Redactie Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn installatiejournaal@vakmedianet.nl Marjolein Eilander (marjoleineilander@vakmedianet.nl) Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) Tieneke Wilms (tienekewilms@vakmedianet.nl) Aan dit nummer werkten mee Maarten van der Boon, Evi Husson, Rudirick de Jong, Rijkert Knoppers, Joost Melten, Richard Mooi, Ferdinand Pronk, Hans Segers, Joop van Vlerken, Gerard Vos, Tijdo van der Zee.

Adverteerdersindex ABB BV

p. 16

Elektro Internationaal

omslag 3

GIRA Giersiepen GmbH & Co. KG

Integratech BVBA Jaarbeurs

p. 12

p. 33

Hager Electro BV

omslag 4

Bijsluiter:

Handelsonderneming Hateha

omslag 2

Beele Engineering BV

Uitgever Vakmedianet, Johan Schot (johanschot@vakmedianet.nl) www.vakmedianet.nl Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) T: 088 - 5840772 Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden

Advertentie-exploitatie Sales director Ellen van den Bosch: 06-83632639 e-mail: ellenvandenbosch@vakmedianet.nl

Account manager Gejo Flierman: 06 -53227316 e-mail: gejoflierman@vakmedianet.nl

Account manager Daan de Heus: 06-51820759 daandeheus@vakmedianet.nl

Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 205,Digitaal abonnement: € 175,Studententarief: € 145,Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden.

Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Vakmedianet Klantenservice, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn o.v.v.

“Tijdschrift INSTALLATIE JOURNAAL”.

Telefoon 088-5840888, klantenservice@vakmedianet.nl Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden.

Vanwege de aard van de uitgave, gaat Vakmedianet uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Vakmedianet en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Vakmedianet, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.vakmedianet.nl.

DE KOMENDE NUMMERS

Druk Veldhuis Media, Raalte

ISSN 1385-3112

© 2017 Vakmedianet, Alphen aan den Rijn

Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

42

Installatie Journaal Mei 2017

p. 8

Juni-juli Redactiesluiting: 4 mei

Augustus-september Redactiesluiting: 14 augustus Oktober Redactiesluiting: 4 september

Suggesties, ideeën? Mail naar marjoleineilander@vakmedianet.nl

Verdeel en beheers.

Elektro Internationaal levert hoogwaardige maatwerkoplossingen voor een veilige, probleemloze en meetbare energiedistributie.

In onze One Stop Power Shop vindt u alles voor een betrouwbare powerdistributie: • Schakel- en verdeelsystemen • Besturingstechniek • Railkokersystemen • Energy Management Solutions • Noodstroomsystemen Met doordachte engineering, specialistische warmteberekening, vakkundige montage en uitstekende 24/7 service bent u verzekerd van een continue elektriciteitsvoorziening van lichtnet tot eindgebruiksunit.

Bezoek elektro-internationaal.com

Elektro Internationaal Pompmolenlaan 17, Woerden The Netherlands T E

+31 (0)348 420 540 info@ei-woerden.nl

elektro-internationaal.com

Coviva domotica

Plug & Play Retrofit smart wireless technology.

De vraag naar smart home oplossingen groeit enorm. Coviva is het ideale aanbod op deze aantrekkelijke markt zonder een complexe technische kennisinvestering te hoeven doen. Coviva is zeer eenvoudig te installeren. Het enige dat je nodig hebt, is een inbouwcomponent en een Coviva Smartbox. In een paar minuten heb je van een bestaande woning een smart home gemaakt.

Eindelijk een domotica oplossing voor installateurs om de bestaande woningbouw in te vullen. Prachtige kansen met Coviva!

Ga naar www.coviva-smarthome.nl