Installatie Journaal Nr.8 2023 by VMN Media

VAKBLAD VOOR DE ELEKTROTECHNISCH INSTALLATEUR

Gelijkstroom heeft de toekomst p. 10 Een huis volledig op DC p. 12 Wet- en regelgeving DC p. 14 Thuisbatterij goed voor elektriciteitsnet p. 18 Energietransitie p. 21 Duurzaam waterstofproject p. 22 Noodomvormer en netcongestie p. 26 Vlambogen p. 32

N°08 Jaargang 41 December 2023

TREND Datathermie p. 30

THEMA Gelijkstroom p. 10

GELIJKSTROOM Autonoom regelend pv-laadplein p. 16

MARKT Killswitch op zonnepanelen p. 34

Thinking about tomorrow

B U S C H - A R T L I N E A R®

MINDER CO2

Percenta age dat Busch-art linear® in het productiieproces bespaart – een waarde die niet alleen d ll voor Busch-Jaeger B hJ de d nieuwe sstandaard zet.

Aandeell recyclaat voor de zwarte schakela aar, 92% voor de witte schakelaar.

Productdesign met oog voor esthetiek en duurzaamheid Busch-art linear® – de nieuwe schakelaarserie. Verkrijgbaar in zowel de conventionele als slimme uitvoering. Geschikt voor toepassing in KNX en Busch-free@home®-installaties. Dat alles in een uniek, duurzaam ontwerp.

busch-jaeger.nl/busch-art-linear

E+W

REDACTIONEEL / INHOUD

Gelijkstroom “DC-projecten zijn nog vrij nieuw maar hebben veel potentie.” Dit zegt Werner Verhelst van Kropman. In dit nummer vertelt hij meer over een autonoom regelend pv-laadplein op basis van gelijkstroom (p. 16). Verhelst is zeker niet de enige die veel in gelijkstroom ziet. Zo rust DC-expert Harry Stokman zijn woning volledig uit met gelijkstroom (p. 12). Een project dat we zeker verder zullen volgen. En op pagina 10 legt Eric van Riet van Fluke waarom hij denkt dat energieopwekking en -distributie richting gelijkstroom zal gaan. Voor een succesvolle verdere uitrol van gelijkstroom is er wel goede weten regelgeving nodig. Daar wordt door verschillende IEC-commissies momenteel hard aan gewerkt (p. 14). Vergeet u trouwens niet onze mooie special Installatie XL te bekijken. Ook hierin staat een interessant gelijkstroomproject.

Marjolein Eilander marjoleineilander@vmnmedia.nl

@InstallatieJNL

10 Gelijkstroom of wisselstroom? Eric van Riet van Fluke kijkt in dit artikel naar de toekomst van elektriﬁcatie en de ingrijpende keuzes waar de wereld van de energiedistributie momenteel voor staat.

12 Een huis volledig op DC Gelijkspanningsexpert Harry Stokman ziet DC als belangrijke aanjager van de energietransitie. “Huizen op gelijkspanning vormen de toekomst”, stelt hij.

Installatie Journaal December 2023

INHOUD

en regelgeving DC: 14 Wet‘Losse eindjes aan elkaar knopen’ Dat gelijkspanning nog geen hoge vlucht heeft genomen, ligt vooral aan weten regelgeving.

PV-laadplein op basis van gelijkstroom

Verzekeraar a.s.r. ontwikkelde binnen het RVO onderzoeksproject VAP-DC samen met Kropman, Hogeschool van Amsterdam, Venema E-mobility en verschillende toeleveranciers een duurzame, slimme parkeergarage.

VERDER IN DIT NUMMER 06 34

Nieuws Zonnepanelen schakelen

39 42

Productberichten Servicepagina/colofon

Waterstof produceren,

22 opslaan en gebruiken

Wanneer je waterstof lokaal produceert en gebruikt, brengt dat verschillende voordelen met zich mee. De reststromen van een elektrolyser kunnen bijvoorbeeld direct benut worden én het overvolle elektriciteitsnet wordt ontlast.

24 De MPG gaat naar 0,5 De voorgenomen verlaging van de MPG voor nieuwbouwwoningen van 0,8 naar 0,5, wat betekent dat voor woonhuisinstallaties?

Trend Restwarmte datacenters

30 middel 28 ‘Noodomvormer om netcongestie te ontlopen’ Met een noodomvormer is een pv-installatie als noodstroomvoorziening te gebruiken. Belangrijker is dat het apparaat zonnepanelenbezitters in staat stelt energie op te wekken en te gebruiken als het lokale laagspanningsnet overbelast is,

Installatie Journaal December 2023

NIEUWS

Techniek Nederland: ‘Zonnepanelen verdienen zichzelf nog steeds terug’ Op dit moment verdienen zonnepanelen zichzelf nog binnen zeven jaar terug. En ook zonder salderingsregeling blijft het interessant om in zonnepanelen te investeren. Dit stelt Techniek Nederland. De terugverdientijd van een pv-installatie wordt na afbouw van de salderingsregeling één tot twee jaar langer, stelt de brancheorganisatie. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland,

Consumenten stellen nu totaal onnodig de aan-

belangrijk opgewekte energie zoveel mogelijk

vindt wel dat er snel duidelijkheid moet komen

schaf van zonnepanelen uit. Dat helpt ons niet de

zelf te gebruiken, benadrukt Techniek Neder-

over de salderingsregeling. “De discussie duurt al

klimaatdoelen te behalen”, aldus Terpstra.

land. Een energiemanagementsysteem en/of

veel te lang en brengt onzekerheid met zich mee.

Na afbouw van de salderingsregeling is het

een thuisbatterij kan hierbij helpen.

1 MW batterijopslag in kelder hotel Republica In de kelder van een hotel in een zelfvoorzienende wijk in Amsterdam is 1 MW aan batterijopslag geïnstalleerd. Techniek ontwikkelt zich sneller dan de bijbehorende regelgeving.

van het hotel kan deze energie opslaan. Omdat

Zonnepark van ruim 71 MW geopend

het een inpandige voorziening betreft in een woon-werkgebouw is veiligheid een belangrijk

Shell heeft met gemeente Terneuzen en part-

issue. “De regelgeving voor zo’n installatie is erg

ners het zonnepark Koegorspolder geopend.

nieuw”, vertelt Sjak Jansen, technisch manager

Met in totaal 128.304 zonnepanelen en een

bij leverancier Customized Energy Systems.

piekcapaciteit van 71.1 MW opende Shell zijn

In Amsterdam-Noord is een circulaire wijk in aan-

“Eigenlijk loopt de techniek voor op allerlei eisen,

zesde zonnepark in Nederland. Tevens het

bouw. Drie panden in het gebied maken gebruik

zoals op het gebied van brandveiligheid. Je moet

grootste zonnepark van het bedrijf in Europa.

van energie uit zonnepanelen, waaronder hotel

er dus echt honderd procent van overtuigd zijn

Het park ligt in de Zeelandse gemeente Terneu-

Republica. Een ﬂink reeks batterijen in de kelder

dat je oplossing veilig is.”

zen. Samen met het in maart 2022 geopende

De batterijen met een capaciteit van in totaal 1

zonnepark Sas van Gent-Zuid (55.000 zonnepa-

Megawatt staan in de kelderruimte opgesteld

len, 30 MW, red.) is zonnepark Koegorspolder

in vier grote frames. Installatiebedrijf Kuijpers

goed voor in totaal 100 MW aan zonnestroom.

richtte het systeem zo in dat de veiligheid is

Dat is de helft van de belofte van 200 MW van

gegarandeerd. Overdag opgewekte energie is

de gemeente Terneuzen tot 2030.

nu ook in de avond beschikbaar.

Zonnepark Koegorspolder is oorspronkelijk ont-

“Bijvoorbeeld om auto’s te laden”, zo vertelt

staan en ontwikkeld door het Utrechtse Sola-

projectcoördinator Joost van Krieken van Kuij-

rEnergyWorks, maar het project werd overgeno-

pers. “We hebben het systeem zo ingeregeld

men door Shell. Naar verwachting draait het

dat noodprocedures direct in werking treden

zonnepark eind dit jaar op volle capaciteit.

als er ergens een alarm gaat. Stel dat er brand is, dan móet er een voorziening zijn om brand in de batterijen te voorkomen. In fracties van secondes schakelt het systeem af als sensoren Fotocredit: Kuijpers

een te hoge temperatuur meten. Of als er ergens rook wordt gedetecteerd. Ook treedt er een zuurstof-verdrijvend blussysteem in werking.”

Installatie Journaal December 2023

NIEUWS

Maatregelen om netcongestie tegen te gaan Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, stuurde op 18 oktober de Tweede Kamer een brief waarin hij nieuwe maatregelen belicht om netcongestie tegen te gaan. De elektriﬁcatie van bedrijven en huishoudens gaat steeds sneller en hoewel dat ‘goed nieuws is’, kan de uitbreiding van de elektriciteitsnetten het tempo gewoonweg niet bijhouden, zo schrijft Jetten. Voor grootverbruikers zoals bedrijven is er in veel regio’s geen ruimte voor nieuwe aansluitingen of uitbreidingen. Behalve wanneer het bedrijf tijdens piekmomenten minder of geen elektriciteit afneemt. Dat de grenzen van het elektriciteitsnet steeds sneller in zicht komen, geldt overigens voor alle niveaus van het elektriciteitsnet.

momenten. Ook een optie is om energie achter

vergaande maatregelen te nemen om het net

Slimmer gebruik van de elektriciteitsnetten is

te hand te houden voor piekmoment, opgesla-

zo snel mogelijk uit te breiden”. Zo wil hij meer

een mogelijkheid, zoals het vermijden van de

gen in batterijen of waterstof.

experimenteren om af te kunnen wijken van

pieklasten en stimuleren van verbruik in de dal-

De minister is bereid “meer onorthodoxe en

bepaalde remmende wetgeving.

‘Netcongestie ook aanpakken met maatregelen achter de meter’ Techniek Nederland denkt dat maatregelen ‘achter de meter’ de piekbelasting van het elektriciteitsnetwerk met 25 procent kunnen verminderen. De organisatie zegt dit in een reactie op de Kamerbrief van minister Jetten van Economische Zaken en Klimaat over netcongestie. In de brief die minister Jetten 18 oktober stuurde gaat het veel over het uitbreiden en verzwaren van het elektriciteitsnet. Techniek Nederland geeft aan het belangrijk te vinden dat er ook aandacht is voor maatregelen ‘achter de meter’. De brancheorganisatie juicht het daarom toe dat energiehubs, slimme aanstuurbare apparatuur, energiemanagementsystemen en hybride warmtepompen deel uitmaken van de aanpak. Dergelijke initiatieven zouden een publiek-privaat karakter moeten hebben.

bedrijven in de omgeving. En dat de overheid

Techniek Nederland benadrukt dat het uitbrei-

Verder vindt de organisatie dat dat het wettelijk

meer zou moeten doen om de toepassing van

den, verzwaren en slimmer maken van het

mogelijk moet worden om duurzaam opgewek-

thuisbatterijen en buurtbatterijen te stimule-

elektriciteitsnetwerk de basis is en blijft voor

te energie aan de buren te leveren of aan

ren en innovatie te ondersteunen.

een succesvolle aanpak van netcongestie.

Installatie Journaal December 2023

NIEUWS

Slimme plafonds voor ABN Amro ABN Amro krijgt een nieuwe thuisbasis in Amsterdam Zuidoost. Bosman en BAM Bouw en Techniek verzorgen de technische installaties.

vrijkomen, krijgen een nieuwe bestemming. Het dak en de gevel van het complex krijgen 10.500 m2 zonnepanelen. Verschillende technologieën zullen de energetische efficiëntie van het gebouw vergroten. Zo

Het gebouw stamt uit de jaren tachtig en heeft een

krijgt het gebouw slimme plafonds, die zijn

oppervlakte van ruim 100.000 m2. Het wordt ont-

voorzien van ledverlichting, warmteregulering

wikkeld tot een ‘Paris-proof’ gebouw. Dit houdt

en sensoren die het binnenklimaat en de bezet-

onder andere in dat circulariteit erg belangrijk is.

ting meten.

Circa 70.000 m2 van het pand wordt herge-

Bosman en BAM opereren voor dit project

(Bosman-BAM combinatie). De ingebruikname

bruikt. Veel van de materialen die bij de sloop

vanuit een VOF-constructie met de naam BBC

van het pand is naar verwachting in 2027.

Nationale Energie Week Met 22.00 bezoekers, 450 standhouders en 200 kennissessies waren de drie dagen tijdens de Nationale Energie Week goed gevuld in de Brabanthallen in ‘s-Hertogenbosch. De organisatoren van de Nationale Energie Week, waaronder Vakbeurs Energie, kijken met tevredenheid terug op de drie dagen in de Brabanthallen in ‘s-Hertogenbosch op 10, 11 en 12 oktober, waar uiteindelijk 22.000 professionals een bezoek brachten aan 450 deelnemende bedrijven en 200 kennissessies. De Nationale Energie Week gaat over de verduurzaming van zowel de gebouwde omgeving, als het vervoer en de industrie. Op het evenement vinden vier vakbeurzen gelijktijdig plaats, namelijk: Vakbeurs Energie, Zero Emission | Ecomobiel, Industrial Heat & Power en Prefab. “Alle oplossingen zijn vertegenwoordigd en de samenstelling is uniek. Een derde van de aanwezigen bezoekt geen andere vakbeurzen en is dus live verder nauwelijks te treffen,” aldus Wendy van de Geijn, beursmanager en directielid van organisator 54events.

Verlichting goede veiligheidsmaatregel in parkeergarages

In 2024 vinden Vakbeurs Energie en de vakbeurzen Zero Emission | Ecomobiel, Industrial Heat & Power en Prefab plaats op 15, 16 en 17 oktober.

Met de donkere wintermaanden voor de deur vraagt EasyPark aandacht voor extra verlichting in parkeergarages. Het parkeertechnologiebedrijf liet onderzoek uitvoeren onder Nederlandse consumenten. Van de deelnemers aan het onderzoek noemt 52 procent een grotere kans op een parkeerplek als belangrijkste reden om voor een garage te kiezen in plaats van op straat te parkeren. 39 procent noemt veiligheid als de belangrijkste factor. Zestig procent van de respondenten is absoluut of mogelijk bereid om meer te betalen voor extra veiligheidsmaatregelen in garages, zoals camera’s, verlichting of bewaking. Betere verlichting wordt door zes op de tien als veiligheidsmaatregel het meest genoemd.75 procent van de mannen en 65 procent van de vrouwen voelt zich zeer tot redelijk veilig voelt in de parkeergarage.

Installatie Journaal December 2023

NIEUWS

Best presterende installatiebedrijven Overnamespecialist Aeternus stelde een Top 25 best presterende installatiebedrijven samen over de jaren 2018 tot en met 2021. Installatiebedrijven groeien in een steeds sneller tempo. En de winstgevendheid is verder toegenomen. Dat zijn in het kort de conclusies van Aeternus Corporate Finance, een specialist in bedrijfsovernames. Het best presterende installatiebedrijf is Terberg Totaal Installaties geworden. Dit familiebedrijf met vestigingen in IJsselstein en Rotterdam is werkzaam in de elektrotechniek, werktuigbouw, ict en beveiligingstechniek. Het bedrijf wordt op de voet gevolgd door de Kemkens Groep uit Oss. Op de derde plaats is Schulte & Lestraden uit Lisse geëindigd.

Grooteman Elektro winnaar Gouden Bakkie Award “We hebben vrachten met afgedankte lampen en armaturen laten ophalen door Stichting OPEN”, vertelt Mick Grooteman van Grooteman Elektro. Het bedrijf won de Gouden Bakkie Award.

Grooteman Elektro verving de tl-verlichting in bijna

is ruim vijftig jaar actief binnen de elektro- en

alle Action-ﬁlialen in Nederland, België en Luxem-

installatietechniek.

burg voor ledverlichting. Het bedrijf zamelde 81

Grooteman: “We zorgen ervoor dat installaties

containers vol oude lampen en armaturen in.

in gebouwen of kantoorpanden energiezuiniger

“Voor ons was het een kleine moeite om na

worden. In ons eigen pand hebben we de lucht-

deze verduurzamingsslag de oude lampen mee

circulatie goed geregeld, scheiden we afval en

te nemen”, zegt Mick Grooteman. “Daarna

zorgen we dat leveranciers maar twee keer per

boden we ze in containers aan bij Stichting

week komen, in plaats van dat ze voor ieder

OPEN. Die kwam ze elke week ophalen. Ook nu

wissewasje op en neer rijden.”

nog komen particulieren of bedrijven soms

De Gouden Bakkie Award wordt ieder jaar toe-

oude lampen en armaturen brengen, want de

gekend en gaat naar organisaties die zich op

container staat op ons terrein. We zijn nu een

het gebied van inzameling van lampen en

officieel Wecycle-inleverpunt.”

armaturen positief (hebben) onderscheiden.

Grooteman Elektro werkt voornamelijk voor

De uitreiking van de award vond plaats tijdens

zakelijke klanten binnen de woningen utili-

de Nationale Wecycleweek. Die was van 9 tot en

teitsbouw en binnen de retail. Het familiebedrijf

met 15 oktober.

Breedveld & Schröder en Hermans Elektra overgenomen door Unica Technisch dienstverlener Unica breidt zijn beheer- en onderhoudsactiviteiten uit met de acquisitie van Breedveld & Schröder en Hermans Elektra. De twee bedrijven hebben samen ruim honderd medewerkers en behoren tot hetzelfde installatieconcern in Almere, dat door Unica wordt overgenomen. Breedveld & Schröder richt zich al ruim 125 jaar op het aanleggen en onderhouden van elektrotechnische installaties. Het in 2021 aangesloten Hermans Elektra is ruim veertig jaar actief. Dit installatiebedrijf is gespecialiseerd in

veld & Schröder en Hermans Elektra worden

ca Building Services, dat daarmee bestaat uit

meet- en regeltechniek en paneelbouw.Breed-

opgenomen in het vestigingennetwerk van Uni-

achttien vestigingen verspreid door Nederland.

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM Kabels - Transformatoren - Veiligheid

Gelijkstroom of wisselstroom? Eric van Riet van Fluke kijkt in dit artikel naar de toekomst van elektriﬁcatie en de ingrijpende keuzes waar de wereld van de energiedistributie nu voor staat. Tekst Eric van Riet*

Het onderwerp elektriﬁcatie is zo uitgebreid

Op lange duur onhoudbaar

Meer en dikkere kabels

dat er honderdduizenden woorden over te

Onze bestaande, op wisselstroom gebaseerde,

Als we vasthouden aan het toepassen van

schrijven zijn. En dan zouden we nog maar aan

infrastructuur is in wezen meer dan vijftig jaar

bestaande technologie, is één van de opties

het begin staan. Het grootste probleem is hoe

geleden ontwikkeld. Zelfs in de snel verande-

waarmee de wereld meer elektriciteit kan

we genoeg elektriciteit kunnen opwekken om

rende 21e eeuw werkt de wereld nog steeds

opwekken en distribueren het in de grond stop-

aan de steeds maar groeiende vraag te vol-

met mechanische schakelaars die worden aan-

pen van meer en dikkere kabels en het plaatsen

doen. Hiervoor is wereldwijd aandacht.

gevuld door elektronica.

van meer transformatoren in het landschap.

Natuurlijk spelen kleinschalige distributienet-

Er zijn transformatoren, hoogspanningskabels

Dat wordt echter een enorme uitdaging in ons

ten en hernieuwbare energiebronnen een

en veiligheidscircuits, maar het komt erop neer

huidige systeem, omdat de wereld simpelweg

belangrijke rol in deze discussies. Maar de rea-

dat er al geruime tijd nauwelijks iets aan de

over onvoldoende bekabeling, mankrachten

liteit is dat de wereld eigenlijk maar twee opties

infrastructuur is veranderd. Dit kan op de lange

ruimte beschikt.

heeft om te overwegen. En dat beide mogelijk-

duur een onhoudbare situatie opleveren.

heden een uitdaging van angstaanjagende pro-

Nieuwe transformatoren

porties oplevert.

Tegelijkertijd zou dit niet bijzonder efficiënt zijn. We hoeven alleen maar te kijken naar de problemen rond het opzetten van een betrouwbare infrastructuur voor oplaadpunten voor elektrische voertuigen om te zien hoe het welhaast onmogelijk is om bekabelingsinstallaties

‘Installateurs hebben niet de kennis of ervaring om een gelijkstroomcircuit op te zetten’

wereldwijd uit te rollen tot aan het punt waarop ze op dat moment in de vraag kunnen voorzien. Er zijn bijvoorbeeld schattingen dat er alleen al in Nederland 60.000 tot 80.000 kilometer aan extra hoogspanningskabels en 8000 tot 13.000 nieuwe transformatoren nodig zijn om in 2050 een levensvatbare infrastructuur voor de levering van energie te realiseren. In het huidige model is het gebruikelijk om

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM

energie centraal op te wekken waarbij iedereen de energie vanaf die locatie afneemt. Zo kan er een kerncentrale in het zuiden van het Verenigd Koninkrijk staan die energie opwekt die nodig is in Schotland. Maar eindelijk dringt het besef door dat dit scenario onpraktisch is. En dat de wereld op een heel andere manier elektriciteit moet opwekken en distribueren.

Duizelingwekkend voorstel Het probleem is dat de tweede optie net zo’n duizelingwekkend voorstel is: afstappen van wisselstroom en rechtstreeks gelijkstroom gebruiken in fabrieken en huishoudelijke omgevingen. Met andere woorden, gelijkstroomnetten - met name kleinschalige netten of subdistributienetten - zullen in de toekomst steeds gebruikelijker worden. Wisselstroom zal nooit helemaal verdwijnen. Er zullen scenario’s zullen zijn

Gelijkstroomnetten zullen in de toekomst steeds gebruikelijker worden.

waarin wisselstroom nodig is. Maar experts bespreken nu al in commissies wat voorheen misschien ondenkbaar was. De Current/OS

Dit betekent dat alle schakelapparatuur moet

Omschakeling

Foundation zet zich bijvoorbeeld in voor de ont-

worden aangepast om een hoofdzakelijk door

Toch zal de omschakeling plaatsvinden. Dit

wikkeling van een open standaardsysteem voor

gelijkstroom gevoede wereld mogelijk te

omdat de voordelen onmiskenbaar zijn.

de distributie van gelijkstroom. Dit systeem

maken. Inderdaad, vrijwel alles in bestaande

Een gelijkstroominfrastructuur levert minder

moet de veerkracht, duurzaamheid en veilig-

installaties moet veranderen, behalve de

storingen op, minder verliezen en is veel

heid van de gelijkstroomdistributie verbeteren.

kabels. Die kunnen blijven, zolang de juiste keu-

efficiënter in de distributie van elektrische

zes voor gelijkspanningsniveaus worden

energie. Hoewel verandering onvermijdelijk is,

Verre van efﬁciënt

gedaan. Dit wordt nu actief besproken in ver-

zullen beide systemen - wisselstroom en gelijk-

Het is een onbetwistbaar feit dat het idee om

schillende IEC-commissies.

stroom - nog lang nadat onze kinderen groot zijn geworden naast elkaar bestaan. Dit omdat

voor het grootste deel van de elektriciteit die wereldwijd wordt verbruikt over te stappen

Minder storingen

ze allebei bestaansrecht hebben. De eerste vijf

naar gelijkstroom snel terrein wint. Ook al zijn

Het positieve vooruitzicht is dat in de meeste

of tien jaar zullen de meeste veranderingen op

de kosten en logistiek fenomenaal en nog

huishoudelijke elektrische apparaten voedin-

kleine schaal plaatsvinden.

ondoorgrondelijk. Aan de andere kant zal het

gen zijn ingebouwd die gelijkspanning maken

Zoals op een industrieterrein of bij kleine woon-

niet langer nodig zijn om gelijkstroom om te

van wisselspanning. Dit betekent dat als de

gemeenschappen die hernieuwbare energie

zetten in wisselstroom en weer terug. Dit pro-

spanning die binnenkomt al gelijkspanning is,

(pv) delen. Op grote schaal afscheid nemen van

ces resulteert bijna altijd in een aanzienlijk ver-

dat onderdeel van al die voedingen niet meer

wisselstroom vindt waarschijnlijk pas over

mogensverlies en verre van efficiënt is.

nodig is. Wat leidt tot een efficiëntere voeding

twintig tot dertig jaar plaats, wanneer de markt

met minder storingen.

daar volledig rijp en levensvatbaar voor is.

Veiligheid en gelijkstroom

Technisch gezien is gelijkstroom zeker een ver-

Wanneer de mechanische stroomonderbreker

Veiligheid is een van de grootste problemen

standig idee, ook al is de impact van zo’n over-

tegen die tijd volledig uit halfgeleidermateriaal

waar de elektrische sector mee te maken krijgt

stap enorm. De infrastructuur is er momenteel

bestaat, moet ook alle test- en meetapparatuur

bij een eventuele overstap naar gelijkstroom.

gewoon niet. En installateurs hebben niet de

van bedrijven als Fluke daarop worden afge-

Wat voor veiligheidsmaatregelen zijn er nodig

kennis of ervaring om een gelijkstroomcircuit op

stemd. De all-electic toekomst vraagt om een

en wat voor schakelapparatuur en vermogens-

te zetten. De mensen waarmee deze verande-

reactie van alle schakels in de toeleveringske-

elektronica is daarvoor nodig? Als er bij wissel-

ring kan worden gerealiseerd, zijn er namelijk

ten.

stroom bijvoorbeeld kortsluiting optreedt,

nog niet. Daarom kan de overstap wel twintig

Energieopwekking en -distributie zal zeker rich-

wordt er een stroomonderbreker geactiveerd

jaar duren. Scholen, hogescholen en instellin-

ting gelijkstroom gaan en de wereld moet zich

en zijn er waarschijnlijk geen grote veiligheids-

gen voor voortgezet onderwijs kunnen hierop

daarop voorbereiden. Er is echt geen andere

problemen. Wisselstroom wordt uitgeschakeld

anticiperen. Ze weten nu al dat ze moeten bekij-

optie.

door een mechanische stroomonderbreker,

ken hoe ze mensen de vaardigheden en kennis

maar als er bij gelijkstroom kortsluiting

kunnen bijbrengen die nodig zijn in een wereld

* Eric van Riet is strategic support & training

optreedt, kan dat een ernstig gevaar vormen.

die wordt gedomineerd door gelijkstroom.

manager bij Fluke.

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM Power - Autonoom - Eenvoud

Een huis volledig op DC Gelijkspanningsexpert Harry Stokman ziet DC als belangrijke aanjager van de energietransitie. “Huizen op gelijkspanning vormen de toekomst”, stelt hij. De komende tijd richt Stokman zijn eigen huis volledig in met DC. Tekst Evi Husson

“Omdat ik sterk geloof in een toekomst met

seren en verbinden klinkt interessant voor par-

latie. Op mijn huis in Aalsmeer zullen daarom

gelijkspanning in de gebouwde omgeving zal ik

tijen die deze diensten aanbieden, maar het

(te)veel pv-panelen worden geplaatst waarbij

mijn eigen woning volledig inrichten met DC.

maakt het systeem tegelijkertijd ook kwets-

het overschot aan energie met vehicle-to-grid,

Mijn huis in Aalsmeer heeft momenteel ener-

baar.” Cybersecurity is vooralsnog vaak een

een kleine batterij en warmteopslag in de

gielabel D en is niet efficiënt. Wil je het all-elec-

issue. Stokman: “Als we hetzelfde kunnen

woning kan worden opgeslagen zodat er niets

tric maken, dan moet de netaansluiting fors

bereiken zonder digitale regeling maar wel met

meer het net in moet stromen. Deze energie

worden vergroot en dat is niet mogelijk. Wat we

monitoring, dan maak je je installatie minder

wordt gebruikt als de zonne-energie niet toe-

willen laten zien, is dat met een factor 6 kleine-

kwetsbaar. Doel is te komen tot autonome sys-

reikend is om in de energiebehoefte te voor-

re netaansluiting de woning all-electric kan

temen die power efficiënt zijn in plaats van

zien. Dankzij deze opzet is een kleine netaan-

worden. Met een twee kilowatt-aansluiting kan

energie-efficiënt. Hierdoor heb je minder net-

sluiting voldoende en is CO2-besparing mogelijk

de woning zonder problemen gedurende het

capaciteit nodig.”

aangezien er in donkere, koude periodes min-

hele jaar gebruikmaken van all-electric installa-

der beroep moet worden gedaan op elektrici-

tie zonder in te boeten aan comfort.” Stokman

Power efﬁciënt

teit die nog door kolencentrales wordt opge-

pakt het project groots aan. “NEN, IEC en een

Stokman gaat dieper in op het verschil tussen

wekt.”

aantal grote partijen zullen meekijken. Ze willen

power-efficiency en energie-efficiency. “Als een

ervaring opdoen om in de gebouwde omgeving

woning energie-efficiënt is, zoals nul-op-de-

Laagdrempelig

gelijkaardige DC-installatie te kunnen bouwen.

meter-woningen dan wordt op jaarbasis onge-

Een belangrijk aspect van het project is erva-

Ze krijgen hiermee vanuit de praktijk recht-

veer evenveel energie geproduceerd als gecon-

ring opdoen. “We willen de installatie van DC in

streeks input voor DC.”

sumeerd.”

woningen laagdrempelig maken voor installa-

Maar het gevolg hiervan is dat je een grote

teurs. Daarom heb ik ervoor gekozen om de

Autonoom systeem

netaansluiting nodig hebt door overcapaciteit

installatie niet te laten uitvoeren door een groot

Het project, met doopnaam DC Muze, ging in

van zonne-energie in de zomer en een hoog

installatiebedrijf, maar juist door de installa-

november van start. “Na een inpandige sloop

verbruik via het net op koude, donkere winter-

teur om de hoek. We gaan het installatieproces

zullen we diverse technieken implementeren,

dagen. “Dit leidt mogelijk tot netcongestie. Ben

daarbij goed monitoren. Niet alleen om na te

zoals warmteopslag in de vloer met PCM’s en

je daarentegen power-efficiënt, dan ga je niet

gaan waar hij tegenaan loopt, maar ook om de

een installatie volledig op DC. Het DC-systeem

zozeer je energie reduceren, maar focus je op

cultuur en taal van de installatiebranche te

zal daarbij volledig autonoom kunnen worden

de benodigde capaciteit van het systeem.”

begrijpen.”

aangestuurd, dus zonder digitalisering. Dat

Dat betekent dat je de installatie dwingt om

Stokman heeft gemerkt dat zodra er over DC-

vind ik heel belangrijk aangezien er nog veel

zoveel mogelijk van de opgewekte stroom zelf

installaties wordt gesproken, dit op een acade-

weerstand is tegen digitalisering. Alles digitali-

te gebruiken. “Dat leidt tot een efficiënte instal-

mische manier gebeurt. “Daarom proberen we

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM

veel te leren van de lokale installateur om de juiste taal te spreken. Techniek Nederland kijkt op de achtergrond mee, om de bevindingen later met de installatiewereld te delen. Wat betekent het voor de installateur om een DCinstallatie in de gebouwde omgeving te plaatsen?”

Van complexiteit naar eenvoud “Als je op dit moment praat over microgrids en prosumer installaties, dan zijn het vaak nog erg complexe aangelegenheden waarbij een system integrator nodig is. We willen ernaartoe dat je bij alle leveranciers eenvoudig componenten kunt kopen waardoor ook eenmanszaken of MKB’s eenvoudig microgrids of prosumerinstallaties kunnen bouwen. Daarbij zullen ook rekentools worden ontwikkeld om een en ander te vereenvoudigen. Kortom, we maken steeds grotere stappen voorwaarts in de energietransitie. Huizen of wijken, volledig ingericht met gelijkspanning komen steeds dichterbij.”

Het project, met de doopnaam DC Muze, is onlangs van start gegaan.

% %(" # &%! % $ # *

Ğ Z D ĂĂƌĚůĞŬĂƵƚŽŵĂĂƚ ;ĐŽŵďŝŶĂƟĞ ŝŶƐƚĂůůĂƟĞĂƵƚŽŵĂĂƚ ĞŶ ĂĂƌĚůĞŬƐĐŚĂ Ğ ŬĞůĂĂƌͿ ŝƐ ŝŶ ĚĞǌĞ ƌĂŶŐĞ ƵŶŝĞŬ ŽŵĚĂƚ ŚĞƚ ĞĞŶ dǇƉĞ ƵŝƚǀŽĞƌŝŶŐ ďĞƚƌĞŌ͘ ĞǌĞ ŬĞ ƐĞƌŝĞ ďŝĞĚƚ ŇĞǆŝďŝůŝƚĞŝƚ ŝŶ ŝŶƐƚĂůůĂƟĞ͕ ŽŵĚĂƚ ĚĞǌĞ ǀĂŶ ďŽǀĞŶ ŽĨ ŽŶĚĞƌ ŐĞǀŽĞĚ ƐĞƌ ŬĂŶ ǁŽƌĚĞŶ͘ ŬĂ

E TYP

#! & ) $!!#%+ , !!# ! !#%$ & %' $% ' 5

B , 92111

, # # ) $ $$ ' 2

Ğ ŶŝĞƵǁĞ ŵŽĚĞƌŶĞ ĂĂƌĚůĞŬĂƵƚŽŵĂƚĞŶ ǌŝũŶ ŽŶƚǁŝŬŬĞůĚ ǀŽŽƌ ŽƉƟŵĂůĞ ĞǌĞ ďĞƐĐŚĞƌŵŝŶŐ ǀĂŶ ƉĞƌƐŽŶĞŶ ĞŶ ŵĂƚĞƌŝĞĞů ƚĞŐĞŶ ĨŽƵƚƐƚƌŽŵĞŶ͕ ŬŽƌƚƐůƵŝƟŶŐ ĞŶ ďĞ ŽǀĞƌďĞůĂƐƟŶŐ͘ Žǀ

!% %#! , , #!!% # % ' &#!" , ' #$%# % 3 , 8312 $$ , 177 - 4351624 , !.$ !% %#!, &

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM NPR - Fabrikanten - IEC

Wet- en regelgeving DC: ‘Losse eindjes aan elkaar knopen’ Dat gelijkspanning nog geen hoge vlucht heeft genomen, ligt vooral aan weten regelgeving. Verschillende IEC-commissies zijn daarom erg druk om alle nog losse eindjes aan elkaar te knopen. Gelijkspanningsexpert Harry Stokman licht toe. Tekst Evi Husson

Een van de grootste discussiepunten rond DC is echter welke beveiligingscomponenten er nodig zijn.

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM

“Op DC-gebied zijn er veel zaken die momen-

gericht op systeemaspecten van elektrische

IEC 60947-10

teel worden aangepakt”, vertelt Stokman. “De

energievoorziening, red.) heeft een joint wor-

De tijdslijn voor deze productstandaard? “In

werkgroep DC was vroeger een losstaande

king groep 9 opgericht die de voorkeursspan-

alle projecten die we uitvoeren beschrijven we

werkgroep. Deze is inmiddels onderdeel gewor-

ningen heeft bepaald. Deze zijn inmiddels

de installatie en waaraan de beveiliging moet

den van TC 64 (Technische Commissie, gericht

gedocumenteerd in een technisch rapport (TR

voldoen, zodat de installatie veilig is voor

op elektrische installaties en bescherming

63282). We kunnen binnenkort dus de publica-

mens, dier en eigendom. Naar verwachting

tegen elektrische schokken, red.). Hierdoor is

tie van een nieuwe editie verwachten. Meer

zullen de productstandaard IEC 60947-10 en de

het een officiële werkgroep geworden binnen

concreet komt er een tabel voor het installatie-

installatiestandaard IEC 60364-8-82 annex 2 in

de NEN 1010.”

domein, dus alles achter de meter en een tabel

2026 zijn geharmoniseerd.”

voor het distributiedomein, dus bedoeld voor

Na het tot stand komen van de producten

NPR9090

de netbeheerders. Achter de meter is als voor-

installatiestandaard zullen DC-installaties hun

“Daarnaast komt naar verwachting begin 2024

keursspanningen gekozen voor 48 VDC, 350

weg deﬁnitief en legaal kunnen vinden in de

editie 2 van NPR 9090 uit”, zegt hij. “Deze ver-

VDC, 700 VDC en 1400 VDC voor heel grote

markt, stelt de gelijkspanningsexpert. “Dit zal

sie is uitgebreid met veel verbeteringen en aan-

installaties. In het distributiedomein is er geko-

de DC-markt een enorme boost geven. Het is

vullingen: DC Zone concept, Corrosie.” Er is

zen voor + of – 750VDC en 1500 VDC.”

vanaf dat moment mogelijk om te certiﬁceren en installaties kunnen aan CE voldoen.” Er

ook meer alignment met wat er in binnen de IEC gebeurt. “De nieuwe versie zal binnen de

Power quality

gebeurt op dit moment dus heel veel op DC-

IEC als blauwdruk dienen in werkgroep TC 64

Er is hiermee ook een begin gemaakt voor de

gebied. “Diverse werkgroepen en commissies

JWG 44 (Technische Commissie gericht op vei-

deﬁnitie van power quality in DC-distributienet-

zijn druk om alles te laten kloppen zodat de DC-

ligheid van elektrische installaties). Dit is de

werken. “Het is belangrijk te bepalen wat DC-

installaties (eindelijk) op een legale manier

werkgroep die werkt aan prosumer installaties,

meters precies moeten meten. Dat wordt

kunnen worden toegepast.”

dus de installaties waarbij eindgebruikers zelf

momenteel gedeﬁnieerd. Er zijn inmiddels aan-

deels of volledig in hun energiebehoefte voor-

bevelingen gedaan over hoe je DC meet, wat de

Fabrikanten van DC-componenten

zien.”

gemiddelde waarde en de RMS-waarde (Root-

Maar normen alleen zijn niet voldoende voor

Stokman: “Deze groep is verantwoordelijk voor

Mean-Square) van DC is, welke tijdseenheden

een succesvolle verdere uitrol van DC. Ook

IEC 60364-8-82 (in Nederland NEN 1010, deel

erbij horen, enzovoort. TC 13 (Technische

fabrikanten moeten bereid zijn om DC-com-

8.2). Daarin komt binnenkort een annex voor DC

Commissie, gericht op meting en regeling van

ponenten te leveren. “Hierin speelt de Curren-

die beschrijft hoe een prosumer-installatie met

elektrische energie) en TC 77A (Technische

tOS Foundation een belangrijke rol”, zegt

gedistribueerde bronnen op DC eruit ziet. Dit

Commissie EMC, Laagfrequentie-verschijnse-

Stokman. Deze open, onafhankelijke stichting

deel 8-2 zal er met andere woorden heel anders

len) zijn hierbij betrokken.”

zonder winstoogmerk is in het leven geroepen

uit komen te zien dan het huidige deel 2.”

voor de bevordering en toepassing van actie-

Beveiligingscomponenten

ve DC-microgrids. Veel grote fabrikanten zijn

IEC 60364

Een van de grootste discussiepunten rond DC

hierbij aangesloten. “Het is belangrijk om te

De IEC 60364 is erg belangrijk voor DC. “Heel

is echter welke beveiligingscomponenten er

voorkomen dat er een wildgroei ontstaat van

veel landen schrijven de installatienorm niet

nodig zijn. “Voor DC zijn traditionele beveili-

DC-systemen. We proberen daarom zoveel

voor maar verwijzen ernaar. Wijzigingen hebben

gingscomponenten niet afdoende. Je kunt niet

mogelijk bedrijven over heel de wereld te

daardoor ook een legale consequentie. Zo wordt

zomaar met stroomonderbrekers of aardlek-

betrekken. Dat is de ambitie en scope.

in Nederland naar het Bouwbesluit verwezen.

schakelaars een DC-installatie opstellen aange-

Schneider en Eaton hebben als bestuursleden

Het Bouwbesluit verwijst op zijn beurt naar NEN

zien dit erg complex is. TC 121 (Technische

van de organisatie ook veel energie en tijd in

1010 die is gebaseerd op de IEC 60364. In ande-

Commissie gericht op schakelen besturings-

geïnvesteerd om samen met advocaten

re landen gebeurt dit op een gelijkaardige

apparatuur en hun samenstellingen voor laag-

ervoor te zorgen dat partijen op dit gebied in

manier. Bijna alle landen wereldwijd nemen de

spanning) is bezig met het opstellen van een

de organisatie kunnen samenwerken zonder

IEC 60364 als referentiestandaard voor hun

productstandaard voor solid state beveiliging

dat ze last ondervinden van ACM, mededin-

lokale standaarden: Duitsland, Frankrijk, maar

voor zowel AC als DC. Dat houdt in dat je met

gingsautoriteiten en dergelijke. Het is juri-

ook China, Japan en een groot deel van Ameri-

elektronische componenten de installatie kunt

disch een behoorlijk complex vraagstuk om

ka. Een wijziging of aanvulling in de IEC 60364

beveiligen. Dat is essentieel aangezien een DC-

fabrikanten gezamenlijk om de tafel te krijgen

heeft daarom meteen internationale impact.”

installatie alleen succesvol kan worden geïn-

aangezien er hoge boetes staan op het maken

stalleerd met elektronische beveiliging zodat er

van afspraken met andere partijen. Toch is

Voorkeursspanningen

geen vlambogen of grote negatieve effecten

het gelukt om partijen wereldwijd samen te

Ook met betrekking tot voorkeursspanningen

meer ontstaan waar DC berucht om is. Met

brengen zodat producten kunnen worden ont-

zijn er belangrijke veranderingen in het vooruit-

elektronische beveiliging kun je dit succesvol

wikkeld en fabrikanten zich kunnen voorberei-

zicht. “De TC8 (De Technische Commissie,

voorkomen.”

den op de standaard.”

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM Terugleveren - Veiligheid - Aardingconﬁguratie

PV-laadplein op basis van gelijkstroom Verzekeraar a.s.r. ontwikkelde binnen het RVO onderzoeksproject VAP-DC samen met Kropman, Hogeschool van Amsterdam, Venema E-mobility en verschillende toeleveranciers een duurzame, slimme parkeergarage. VAP-DC is een autonoom regelend pv-laadplein op basis van gelijkstroom, met bidirectionele DC-laadpalen. Tekst Evi Husson Beeld VAP-DC-team

De Green Parking bij verzekeraar a.s.r. is een

ervan is om te onderzoeken wat mogelijk is op

zelf vaak uit wanneer de nominale spanning

grote parkeergarage met een pv-dak met meer

DC-gebied.” De Bont vult aan: “DC leidt tot

boven de 253 volt uitkomt. De DC-systemen in

dan 2.000 pv-panelen, goed voor 940 kWp

energiebesparing, maar dit is in feite een bij-

onze opstelling doen dit niet. De nominale

opwekking. Er zijn in de tweelaags parkeerga-

vangst. Grotere voordelen zitten uiteindelijk in

spanning van het net is vastgesteld op 700

rage voorzieningen getroffen om deze volledig

het besparen van grondstoffen en stuurbaar-

VDC met een minimale en maximale spanning

van ev-laders te voorzien. Momenteel zijn er

heid. Door de komst van vermogenselektronica

van respectievelijk 640 V en 760 V. Zodra de

250 AC-laders en 3 V2G DC-DC-laders geïnstal-

kunnen we nu de stap naar DC maken.”

DC-systemen richting hun maximale nominale spanning gaan, ontstaat er een droop rate: ze

leerd. Verder zijn er voor directie en bezoekers nog ongeveer vijftig palen. Het laadplein heeft

Autonoom regelen

gaan het wat minder doen waardoor het geheel

uitbreidmogelijkheden tot 450 exemplaren.

Een aantal deelonderwerpen kreeg in het VAP-

automatisch zal balanceren. Het omgekeerde

Allemaal in één integraal systeem te monitoren

DC-project bijzondere aandacht: het autonoom

geldt ook. Bedraagt de door het aangesloten

en aan te sturen.

kunnen regelen is er daar één van. De Bont

apparaat gemeten spanning bijvoorbeeld een

“Binnen dit project hebben we 96 panelen los-

gaat hier dieper op in. “De 96 zonnepanelen

lagere spanning dan nominaal, zeg 670 VDC,

gekoppeld van het bestaande systeem voor

wekken energie op. De stroom gaat vervolgens

dan zal een auto stoppen met laden of energie

deelproject VAP-DC, wat staat voor ‘Een Veilig

via een DC-DC-omvormer richting een verdeel-

terugleveren. (Dit is afhankelijk van de stekker.

en Autonoom regelend pv-laadplein met DC-

kast. Van daaruit vervolgt de stroom zijn weg

CCS-stekkers ondersteunen nog geen V2G.

distributie’, legt Werner Verhelst uit. “Doel

naar de bidirectionele DC-laadpalen om de

Chamedo-stekkers, waar bijvoorbeeld de

auto’s te kunnen open ontladen. Doel was om

geteste Nissan Leafs gebruik van maken, wel.)

het systeem zo te organiseren dat iedere com-

Er is hierdoor geen EMS-systeem nodig om het

ponent in dit netwerk zich autonoom kan

systeem in balans te krijgen. Afhankelijk van de

gedragen, dus zonder koppelingen met de bui-

hoogte van de gelijkspanning zullen de aange-

tenwereld of andere systemen, terwijl het

sloten systemen zelf regelen wat ze moeten

geheel goed blijft functioneren.”

doen, zonder communicatie met de buitenwe-

Er ontstaat daardoor als het ware een zelfrege-

reld. Daarnaast hebben we natuurlijk onder-

lend DC-microgrid dat reageert op vraag en

zocht hoe we dit veilig kunnen doen.”

aanbod van beschikbare energie. De Bont: “Om dit te kunnen bereiken hebben we een zoge-

Active front end

Er zijn 250 AC-laders en 3 V2G DC-DC-laders

naamde Droop Rate Regeling toegepast. PV-

Het systeem heeft ook een AC-DC-omvormer,

geïnstalleerd.

omvormers op daken in wijken schakelen zich-

de active front end, die van wisselspanning

Installatie Journaal December 2023

GELIJKSTROOM

gelijkspanning kan maken of van gelijkspanning wisselspanning. Verhelst: “Deze dient als hulpmiddel. Hebben we een overschot aan energie, dan kunnen we dit terugleveren aan het net. Hebben we door gebrek aan zon energie nodig uit het net, dan zouden we de laadpalen ook kunnen voorzien van energie. Alle systemen worden daarbij gemonitord om na te gaan waar de stromen vandaan komen en hoe het systeem reageert. De basisgedachte is daarnaast dat je altijd een systeem moet kunnen opstarten en dat het systeem veilig is.”

Veiligheid Verhelst gaat in op een aantal veiligheidsaspecten en -uitdagingen. “Wanneer je met DC werkt

Er zijn in de tweelaags parkeergarage voorzieningen getroffen om deze volledig van ev-laders te voorzien

dan biedt de concept praktijkrichtlijn NPR 9090 houvast. Maar je bent tegelijkertijd ook afhankelijk van de materialen die al beschikbaar zijn op

een UPS-systeem. Zo kan het worden afge-

van Amsterdam zal het lopen van de zwerfstro-

de markt. Gelukkig hebben we een goede relatie

schakeld en opgestart wanneer er een noodsi-

men de komende tijd verder onderzoeken

met DC Systems (nu Schneider Electric). Dit

tuatie is. Het autonome elektriciteitssysteem

onder verschillende omstandigheden.”

bedrijf ondersteunde ons tijdens het project,

zorgt voor een consistente beschikbaarheid

Verhelst vult aan: “We hebben daarbij ook een

bijvoorbeeld met de levering van solid state

van energie, ongeacht de weersomstandighe-

referentie-aarde gemaakt, een onafhankelijke

beveiligingscomponenten. Met conventionele

den. Als het conventionele wisselstroomnet

aardingselektrode van 1 ohm. Door het geheel

automaten haal je in DC-systemen niet de beno-

uitvalt, blijven de EV’s opgeladen via het door

volledig zwevend te maken, kunnen we referen-

digde uitschakeltijd, maar met solid state bevei-

zonne-energie aangedreven gelijkstroomnet.

tiewaardes meten.” De Bont: “Het is het eerste

liging wel.” Maar mag je dit al toepassen volgens

Maar valt AC weg, dan kunnen we dankzij het

gelijksspanningssysteem dat volledig zwevend

de norm? “Op basis van het gelijkwaardigheids-

veiligheidscircuit het DC-systeem nog steeds

is. Dit was in de praktijk nog een behoorlijke

principe mag je innovaties implementeren,

veilig opstarten. Deze zogenoemde eiland-

uitdaging aangezien het betekent dat in feite

modus biedt dus veel voordelen.”

elk aangesloten systeem - vanaf de active front

‘Het gelijksspanningssysteem is volledig zwevend, een unicum’

end bekeken - zwevend is opgehangen: ledver-

Zeven aardingsconﬁguraties

lichting, laadpalen, solar string optimizers (pv

Er lopen meerdere onderzoeken binnen het

DC-DC-omvormers) enzovoort. Hiervoor zijn er

VAP-DC-project. De Bont benoemt nog een

twee aardingssystemen aangebracht, de zoge-

zolang de veiligheid niet in het geding komt en je

laatste en niet onbelangrijke: “DC-lekstromen

noemde frame ground en protective earth. Is er

de innovatie aan de hand van goede documen-

of zwerfstromen zijn een bekend fenomeen bij

toch nog ergens een verbinding, dan is het in

tatie kunt bewijzen. Daarom hebben we onze

DC-projecten. We vonden het belangrijk om in

potentie een route voor lekstroom, en dat

werkwijze, componenten en berekeningen zorg-

kaart te brengen hoe zwerfstromen precies

moesten we zien te voorkomen. Alle partners

vuldig en uitvoerig gedocumenteerd in een lijvig

lopen. Daarom hebben we zeven aardingsconﬁ-

waren op de hoogte van ons doel, maar we heb-

document. We hebben kunnen aantonen dat het

guraties opgesteld (een standaard TN-S-sys-

ben tijdens de testperiode toch nog een en

juist veiliger is om met solid state beveiliging te

teem met of zonder gebouwaarding, een stan-

andere moeten ﬁnetunen.”

werken en dus pasten we deze componenten

daard TN-S-systeem met een afzonderlijke

toe.”

frame grond, met een losse aardpen, een TN,

Vrij nieuw, veel potentie

een DCCD-systeem met frame ground ﬂoats

Verhelst vat het project samen. “Het was een

Zonering en werkprocedures

met of zonder extra pen of split ground). Tij-

bijzonder project waarbij elke beslissing of stap

Verhelst benoemt nog een aantal veiligheidsa-

dens de monitoringsfase kunnen we door mid-

die je neemt, hoe klein ook, weer gevolgen

specten. “Aan de hand van de nieuwe concept

del van koppelingen een speciﬁeke aardings-

heeft voor andere deelaspecten. Daarom heb-

NPR 9090 hebben we een risicoclassiﬁcatie

conﬁguratie kiezen. Om alles goed te kunnen

ben we alles goed gedocumenteerd. DC-projec-

gemaakt met een zonering van 0 tot 4 en dit

monitoren zijn tijdens de constructie van de

ten zijn nog vrij nieuw maar hebben veel poten-

met behulp van stickers duidelijk aangegeven.

garage achttien sensoren langs de wapening in

tie. We bouwen geleidelijk aan steeds meer

Daarnaast hebben we werkprocedures opge-

de vloeren betonconstructie geplaatst. Een

kennis op door niet af te wachten, maar het

steld zoals bedoeld in NEN 3140 (H6). Aanvul-

aantal hebben we voorzien van een continue

gewoon te doen. Het resultaat? Een mooi, suc-

lend is een separaat circuit (safety-wire) op

logger-registratie. De andere sensoren meten

cesvol project en een voorbeeld dat hopelijk

basis van 48 VDC ingericht dat gevoed is via

periodiek AC- en DC-stromen. De Hogeschool

doet volgen.”

Installatie Journaal December 2023

TECHNIEK Stroomprijzen - Dynamisch - Handelen

‘Thuisbatterij goed voor het elektriciteitsnet’ “Een supertechnische jongen”, zegt een collega over Peter-Jan Karens. En dat moet wel, wil je het voor elkaar krijgen om zelf een thuisbatterij te bouwen van 14 kWh. Karens: “Een enorm gevaarte, maar de batterij werkt uitstekend.” Tekst Marion de Graaff Beeld Marleen Annema

Peter-Jan Karens is een van de oprichters van

energiemarkt wil innoveren en toegankelijker

Dynamisch duidt op een wisselwerking, een

Home Energy for a Greener Grid, kortweg Hegg

maken, red.)

interactie. We maken gebruik van de verschil-

Energy. De gedachte achter Hegg is om gebruik

Karens: “Het bedrijf groeide, ik was steeds

len in prijzen; het is lucratief om energie in te

te maken van de dynamische elektriciteitsprij-

meer aan het managen maar wilde dingen

kopen als deze goedkoop is en te verkopen als

zen. Door een dynamisch energiecontract te

maken en ontwikkelen. Toen realiseerde ik me

ze duur is. Dat hoef je als consument niet zelf

combineren met een slimme thuisbatterij, is

dat het voor mij haalbaar zou zijn om zelf een

te doen; de software in onze thuisbatterij zorgt

het mogelijk om met energie te handelen.

thuisbatterij te bouwen. Ik begreep de tech-

ervoor dat het geautomatiseerd is.”

Karens kent in zijn directe omgeving aardig wat

niek, had alle mogelijke informatie van internet

Karens: “De prijzen zullen nog veel meer gaan

mensen die in de e-installatie zitten. “Ik ken

gehaald, en bestelde online de verschillende

ﬂuctueren door de opkomst van duurzame

ook de vraag: waarom zouden wij ons moeten

onderdelen. Dat heb ik dus gedaan, vooral om

energie. Er zullen vaker periodes zijn waarop de

verdiepen in digitalisering? Mijn antwoord:

te zien hoe het werkte. Onze werkzaamheden

uurprijs negatief is. Daar kun je ﬁnancieel voor-

‘omdat dat de toekomst wordt.’ Slimme oplos-

voor EnergyZero en mijn ‘geloof’ in de thuisbat-

deel van hebben door gebruik te maken van

singen, waaronder dynamisch met de stroom-

terij waren voor mij de aanleiding om helemaal

een slimme thuisbatterij. In het verleden wer-

prijzen omgaan, zijn gebaseerd op data.”

in de energiemarkt te stappen. Daarvan is

den dynamische contracten gezien als risico-

Hegg Energy het resultaat, ik ben er verant-

vol. Op het moment dat Rusland Oekraïne bin-

Positieve impact

woordelijk voor de techniek. Supertof want ik

nenviel en zo de energiecrisis ontketende, was

Karens studeerde korte tijd informatica maar

kan me nu helemaal met de inhoud bezighou-

het inderdaad ﬁjn om een langlopend vast con-

merkte dat zijn hart toch meer bij de praktische

den.”

tract te hebben. Toch laten de statistieken zien dat mensen met dynamische energiecontrac-

kant van het vak ligt. Met een compagnon was hij al bezig om freelance allerlei softwareklus-

Energie inkopen en verkopen

ten zelfs in die periode zo’n dertig procent

sen te doen. “Dat liep zo goed dat we dat in kor-

Met Hegg Energy focussen Karens en zijn colle-

goedkoper uit waren.”

te tijd konden uitbouwen tot een softwarebe-

ga’s volledig op de combinatie van variabele

drijf met zo’n 25 medewerkers. Ons streven

stroomprijzen en de thuisbatterij. “Dynamische

Terugverdientijd verkorten

was om alleen klussen aan te nemen die een

energiecontracten zijn de toekomst, daar zijn

Toen Hegg begon, waren de meeste thuisbatte-

positieve impact op de wereld zouden hebben.

wij van overtuigd”, zegt hij. Karens licht toe:

rijen nog duur en zou de terugverdientijd erg

Mooi voorbeeld daarvan is een platform dat we

“Een dynamisch energiecontract is dus iets

lang zijn. Karens: “Door energie actief te kopen

bouwden voor EnergyZero.”(Een bedrijf dat de

anders dan een variabel energiecontract.

en te verkopen zouden we die terugverdientijd

Installatie Journaal December 2023

TECHNIEK

De thuisbatterij is van een softwareprogramma voorzien om met energie te kunnen handelen. Er wordt dus gebruikgemaakt van de dynamische elektriciteitsprijzen.

aanmerkelijk kunnen verkorten. We gingen op

plant. “Voor individuele consumenten is de

Pioniers, ambassadeurs en voorlopers

zoek naar een geschikte batterij om dat mee te

energiemarkt puur eenrichtingverkeer”, stelt

“Wij zijn pioniers in de batterijen energiemarkt,

realiseren en kwamen uit op de Soltaro, een

Karens. “Maar als bedrijf kunnen wij bijvoor-

er zijn installateurs die zich als ambassadeur

thuisbatterij van Australische makelij. Die bat-

beeld een tekort op het energienet aanvullen

van thuisbatterijen opwerpen, en ook onze klan-

terij hebben we vervolgens van een software-

met behulp van de gezamenlijke batterijen. Dat

ten zijn voorlopers”, aldus Karens. “Over een

programma voorzien om met energie te kun-

levert ons als bedrijf wat op, en dat berekenen

jaar of wat zal het er allemaal weer heel anders

nen handelen. Ons pakket bestaat dus uit een

we door naar onze klanten. Het mes snijdt dan

uitzien, maar we zitten nu nog in de beginfase

dynamisch energiecontract in combinatie met

dus aan nog meer kanten. Die echte positieve

van een revolutie/transitie. Op dit moment is er

een thuisbatterij.”

impact kun je pas genereren als je als collectief

nog best veel scepsis onder installateurs, maar

Op dit moment is het alleen voor consumenten

optreedt en dat is onze ambitie. We gaan de

meebewegen met vraag en aanbod van energie

die meer groene elektriciteit opwekken dan ze

grootverbruikers in de woningen van al onze

is gewoon slim. Het is alleen nog niet zo’n

zelf gebruiken interessant om het overschot op

klanten koppelen en aansturen en de energie

bekend scenario, maar dat is echt een kwestie

te slaan. Als de salderingsregeling uiteindelijk

daar inzetten waar het het meeste oplevert. En

ophoudt te bestaan, zal dat anders zijn, ver-

dat kan dus net zo goed het energienet zijn. Op

SOLTARO AIO2 ALL-IN-ONE THUISBATTERIJ

wacht Karens: “Storage krijgt dan een enorme

die manier doen we iets aan de netcongestie en

- 2 x per dag automatisch energie handelen

boost, en door slim gebruik te maken van

zo vergroenen we het energienet. Daar zijn

- Van dertig procent naar zeventig procent eigen

vraag/schaarste/hoge prijs en aanbod/over-

natuurlijk ook buurtbatterijen en batterijparken

schot/lage prijs levert dat geld op. Hegg is niet

voor nodig. Er is genoeg duurzame opslag

- 1 fase, 5 kW (pv-)omvormer

de enige die met dat idee batterijen ging aan-

nodig om groene energie te kunnen bufferen en

- 10 kWh opslagcapaciteit (uit te breiden)

bieden. ‘Meerdere batterij-bedrijven sprongen

pieken op te kunnen vangen. We vermoeden –

- Lithium-ijzerfosfaat (LiFePO4) batterij

hierop in, er was even sprake van een hype.

en doen ook allerlei tests om dat te staven –

- Tot twintig zonnepanelen direct aan te sluiten

Maar wij willen verder gaan dan de incentive

dat er steeds meer geld te verdienen is met

- Noodstroomvoorziening

van geld verdienen met je batterij.”

slimme aan- en verkoop van energie. Grootver-

- Tien jaar of tienduizend laadcycli garantie

verbruik van zonne-energie*

bruikers van energie zijn hier al volop mee

Community

bezig; het is onze missie om dat consumenten

* Het percentage hangt af van het precieze huis-

Hegg heeft als ambitie om zijn klanten te ver-

voordeel te laten hebben van het handelen met

houden.

enigen in een community; een virtual power

energie.”

Installatie Journaal December 2023

TECHNIEK

Vakkennis De verwachting is dus dat er in de komende jaren heel veel vraag zal ontstaan naar thuisbatterijen. In Nederland lopen we wat achter als we het vergelijken met de aantallen batterijen die er in onze buurlanden Duitsland en België al zijn geplaatst. Dat heeft alles met de salderingsregeling te maken. Karens: “Concreet betekent dat dat er nog tijd is om installateurs te trainen. Waarbij ik wil aantekenen dat het installeren van een thuisbatterij echt wel iets is waar vakkennis voor nodig is. Je werkt met elektriciteit, de batterij moet gekoppeld aan “Het installeren van een thuisbatterij is echt wel iets waar vakkennis voor nodig is”, aldus Peter-Jan Karens, een

andere componenten in een woning, misschien

van de oprichters van Hegg Energy.

moeten er leidingen aangelegd, moet er in de meterkast wat aangepast worden; dat leer je niet allemaal in twee dagen.

van tijd. Wij hebben het hier voor de grap wel

gaat het hard. Ook een subsidiemaatregel kan

Hopelijk zijn er genoeg installateurs vaardig en

eens over het barbecue-effect: dat iemand tij-

ervoor zorgen dat de batterij opeens ‘hot’

kundig op het moment dat de thuisbatterij in

dens de buurtbarbecue zijn of haar telefoon

wordt. De incentives gaan veranderen. Installa-

Nederland een vlucht gaat nemen. Er komt een

pakt en laat zien dat er op dat moment thuis

teurs die zich nu gaan verdiepen in thuisbatterij-

ongelofelijke hoeveelheid werk aan. Installa-

geld wordt verdiend, alleen omdat de batterij

en, maar ook energiemanagementsystemen,

teurs die wij spreken, realiseren zich dat geluk-

overtollige stroom tegen een gunstige prijs ver-

kunnen zich daarmee straks onderscheiden van

kig en zorgen ervoor dat ze die kansen kunnen

koopt of inkoopt. Dat praat zich rond en dan

installateurs die hebben afgewacht.”

benutten.”

Verdiep je kennis in elektrotechniek Wij maken het je gemakkelijk met onze boeken

Ben jij een professional in elektrotechniek en wil je je kennis uitbreiden? Kijk dan eens naar onze boeken. Altijd met een praktische vertaalslag.

Elektrotechnische installatietechniek

Kies het onderwerp waarover jij meer wilt weten Bijvoorbeeld NEN1010, Inspectie, PV-Installaties of Power Quality Onmisbaar voor je werk Altijd een vertaling naar de praktijk

Meer informatie: installatiejournaal.nl/praktijkboeken

Installatie Journaal December 2023

MARKT Capaciteit - Transport - Gebruik

Energietransitie: van vraag- naar aanbodgestuurd Dennis van der Meij maakte lange tijd solar-opbrengstberekeningen voor particulieren, breidde dat uit met engineering voor de zakelijke markt. Hij vertelt over de energietransitie en ons energiesysteem. Welke kant gaat het uit? Tekst Marion de Graaff

“Ik heb geen glazen bol,” zegt Dennis van der

alleen theoretisch mogelijk, praktisch kan het

ruimtes of klaslokalen warm zijn als er mensen

Meij, “maar ik zie wel de richting van de bewe-

echt niet verder dan achter de gemeenschap-

binnenkomen. Daarna is het dan een kwestie

ging. We moeten er rekening mee houden dat

pelijke trafo.”

van ‘bijhouden’, maar die stookpiek rond acht uur in de ochtend en avond blijft uit.”

er niet meer altijd en overal energie beschikbaar is. We waren gewend aan het ‘u vraagt, wij

Wensenlijst

draaien’-principe. Was de vraag groot, dan gin-

“De verregaande elektriﬁcering is mooi, maar

Creatieve oplossingen

gen de kolencentrales meer leveren. Van dat

we zijn duidelijk nog niet ingesteld op deze

“Netbeheerders zijn overal hard bezig om de

vraaggestuurde systeem gaan we naar een

nieuwe werkelijkheid,” stelt Van der Meij. “Iede-

infrastructuur op peil te brengen, maar het zal

aanbodgestuurd systeem.”

re installateur heeft of krijgt daarmee te

morgen niet opgelost zijn. De gemiddelde klant

maken. En dan is het de kunst om mee te den-

vindt het niet leuk om te horen dat dit ‘het nieu-

Peperduur

ken. Dat begint altijd met een inventarisatie:

we normaal’ is. Maar een installateur moet die

Het is nu al zo dat netbeheerders aanvragen tot

wat is er nodig, en wat kan er wel of wat kan er

boodschap wel overbrengen en met creatieve

de verzwaring van particuliere aansluitingen

niet? De gemiddelde opdrachtgever heeft een

oplossingen komen om de klant toch zo goed

regelmatig afwijzen op korte termijn. En dat

behoorlijke wensenlijst op energiegebied. De

mogelijk te helpen. Pak die rol; breng in kaart

een bedrijf dat een nieuw kantoorpand betrekt,

warmtepomp moet kunnen draaien, de laadpa-

wat er in een pand gebeurt en vraag je af wat er

met zonnepanelen op het dak en een x-aantal

len opgeladen, machines om de productie te

anders zou kunnen.”

laadpalen voor het wagenpark, niet de aanslui-

kunnen garanderen, ennzovoorts. En dat liefst

ting of capaciteit krijgt die daarvoor nodig is.

allemaal tegelijk! Dat kon vroeger misschien,

In volgende artikelen vertelt Dennis van der

“En wordt een aanvraag voor een grote aanslui-

en daardoor zijn we enorm verwend. Maar de

Meij meer over de energietransitie en de rol van

ting wel gehonoreerd,” zegt Van der Meij, “dan

harde waarheid is dat het niet meer kan.”

de e-installatieprofessional.

is dat peperduur voor de netbeheerder. De verschillen tussen vraag en aanbod gaan meer en

Afgewogen gebruik

meer uit elkaar lopen, en dat heeft gevolgen

Van der Meij: “Als afnemers van elektriciteit

voor de prijs van elektriciteit. Het is de uitda-

moeten we toe naar een meer afgewogen

ging om daar slim mee om te gaan, en daar zie

gebruik, en het slimmer aanwenden. Een instal-

ik echt kansen. In Nederland zetten we vol in op

lateur met kennis van slimme systemen, met

zon en wind als bronnen voor groene energie.

het vermogen om mee of - beter nog - om te

Naast het prijseffect is er het punt van het

denken; die krijgt het druk.”

transport. Een windpark in Groningen is mooi,

Misschien is het mogelijk om het productiepro-

maar er is infrastructuur nodig om die energie

ces van een fabriek deels te verschuiven, denkt

vervolgens over het land te verdelen. Zomaar

Van der Meij: “Of kan een warmtepomp ’s mor-

We moeten er rekening mee houden dat er niet

op papier energie aan een ander verkopen is

gens heel vroeg al inschakelen, zodat kantoor-

meer altijd en overal energie beschikbaar is

Installatie Journaal December 2023

MARKT Elektriciteitsnet - Elektrolyser - GROHW

Waterstof produceren, opslaan en gebruiken Wanneer je waterstof lokaal produceert en gebruikt, brengt dat verschillende voordelen met zich mee. De reststromen van een elektrolyser (warmte en zuurstof) kunnen bijvoorbeeld direct benut worden én het overvolle elektriciteitsnet wordt ontlast. In Deventer werd het op pilotschaal in de praktijk gebracht. Tekst Hidde Middelweerd

GROHW staat voor GReen Oxygen, Hydrogen

slagen in een buffervat van 1,5 kuub, op een

van de pilot in Deventer. “Het is een vrij kleine

and Wasteheat, ofwel groene zuurstof, water-

druk van 30 tot 40 bar. De waterstof wordt

opstelling, maar het laat zien dat de techniek

stof en restwarmte. En dat is ook precies waar

gebruikt voor drie Superhybrid-warmtepom-

werkt.” En het laat zien dat de potentie van het

het concept over gaat. Vaak wordt groene

pen van tech-startup Cooll, die op een mengsel

concept enorm is, vervolgt hij: “Ten eerste

waterstof op grote schaal en op centrale plek-

van aardgas en waterstof kunnen draaien. De

werkt een concept als dit de lokale energietran-

ken geproduceerd, waarna het wordt getrans-

waterstof die overblijft, wordt via tubetrailers

sitie in de hand. Het zorgt voor beweging en

porteerd naar afnemers. Maar eigenlijk is dat

getransporteerd naar andere afnemers, zoals

betrokkenheid bij deelnemende partijen in de

zonde, vonden de bedenkers van GROHW bij

lokale industrie- en transportbedrijven.

regio merken wij. Ten tweede benut je waarde-

advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos.

Ondertussen gaat de restwarmte van de elek-

volle reststromen die anders verloren zouden

Groene waterstofproductie gaat namelijk altijd

trolyser via een ondergrondse leiding naar een

gaan.”

gepaard met energieverlies in de vorm rest-

gebouw in de buurt, waar het eveneens wordt

Maar de belangrijkste bijdrage van GROHW: het

warmte. En op de centrale plekken waar het

ingezet voor verwarmingsdoeleinden. De

helpt om het elektriciteitsnet te ontlasten. Van

nu vooral wordt geproduceerd, wordt die rest-

warmtepomp van Cooll springt bij als dit nodig

’t Spijker: “Het net zit op veel plekken nu al vol.

warmte zelden benut.

is. “De restwarmte van een elektrolyser heeft

Zo vol zelfs dat er een streep gaat door nieuwe

Hoe kan het anders? Het antwoord bleek sim-

een temperatuur van vijftig tot zestig graden

zonne- en windparken, omdat ze niet aangeslo-

pel: waterstof lokaal produceren, op plekken

Celsius, ideaal voor bijvoorbeeld een midden-

ten kunnen worden. Wanneer je overschotten

waar vraag is naar zowel waterstof als warmte.

temperatuur-warmtenet”, zegt Hans van ’t Spij-

aan elektriciteit om kan zetten naar een andere

Samen met partners werd een concept ontwik-

ker, projectleider van GROHW. “Maar je kunt

energiedrager (in dit geval waterstof, red.),

keld: GROHW. Bijkomend voordeel van dat

natuurlijk ook waterstofgeschikte warmtepom-

helpt dat natuurlijk enorm.”

concept: lokale waterstofproductie kan een

pen inzetten voor verwarming als er geen

Om dat voor elkaar te krijgen, ontwikkelde Han-

belangrijk puzzelstukje zijn in de strijd tegen

warmtenetten liggen.”

zeNet een softwareplatform op basis van

netcongestie. Sinds 2022 wordt het op pilot-

De pure zuurstof die de elektrolyser in Deventer

blockchaintechnologie, die de waterstofpro-

schaal getest op het Gasfabriek-terrein in

produceert, heeft vooralsnog geen bestem-

ductie automatisch afstemt op de elektriciteit

Deventer.

ming. Maar daar liggen wel kansen, vervolgt Van

die op dat moment beschikbaar is. “Produce-

’t Spijker: “Waterzuiveringsinstallaties kunnen

ren de zonnepanelen meer stroom dan er op

Productie, opslag én gebruik

pure zuurstof bijvoorbeeld goed gebruiken om

dat moment direct gebruikt kan worden? Dan

Aan de basis van de pilotopstelling staat een

hun processen te optimaliseren. En staalprodu-

gebruiken we het overschot gebruikt voor groe-

elektrolyser van 50 kilowatt. Die produceert

centen gebruiken het om staal te zuiveren.”

ne waterstofproductie. Is er te veel elektriciteit op het net? Dan wordt dat automatisch inge-

groene waterstof met de elektriciteit die zonnepanelen op omliggende daken opwekken. De

Het elektriciteitsnet ontlasten

kocht. Zo ontlast je het elektriciteitsnet, maar

geproduceerde waterstof wordt tijdelijk opge-

Van ’t Spijker is tevreden over de resultaten

het is voor de businesscase ook interessant.

Installatie Journaal December 2023

MARKT

Het pilotproject wordt eind dit jaar afgerond en dient als blauwdruk voor toekomstige projecten.

Die elektriciteit is op dat moment immers

de elektriciteit van een nabijgelegen zonne-

vervolgt Van ’t Spijker: “Het gaat veelal om

nagenoeg gratis.”

park. Via waterstoﬂeidingen gaat de groene

nieuwe technieken en installaties, die ze nog

waterstof vervolgens naar een industrieterrein.

niet kennen. Het is daarom heel belangrijk om

Elektrolyser van 20 megawatt

Daar zitten verschillende bedrijven die al inte-

ze in een vroeg stadium te betrekken en ver-

Het pilotproject wordt eind dit jaar afgerond en

resse toonden om de waterstof af te nemen.

gunningstrajecten tijdig in gang te zetten. ”

schaligere projecten. “Natuurlijk is elke locatie

Uitdagingen genoeg

Vraag naar groene waterstof stijgt

anders, met een andere waterstof- en warmte-

Het GROHW-concept op zo’n grote schaal uit-

Maar Van ’t Spijker is bovenal positief over de

vraag, andere inpassingsmogelijkheden, noem

rollen gaat natuurlijk gepaard met uitdagingen.

toekomst van GROHW. “We zien de vraag naar

maar op. Maar met de lessen die we in Deven-

De levertijd van de benodigde installaties kan

waterstof snel toenemen, vooral vanuit de

ter geleerd hebben, en de technieken die we er

bijvoorbeeld een bottleneck worden. Net als

industrie en zwaar transport. Dat stemt posi-

hebben getest, kunnen we die puzzel in de toe-

het vinden van de juiste professionals om ze te

tief.”

komst hopelijk vrij gemakkelijk leggen.”

installeren en beheren. Maar Van ’t Spijker ziet

Van ‘t Spijker tot slot: “Daarnaast kan dit een

De eerste stappen in die richting worden nu al

vooralsnog geen échte dealbreakers: “Bestaan-

belangrijk puzzelstukje zijn om het elektrici-

gezet. “We gaan het GROHW-concept uitrollen

de aardgasleidingen kunnen waterstof gewoon

teitsnet te ontlasten. Ik verwacht dat we het

op de schaal van een industrieterrein. Daar

transporteren. Volgens de wet mag het alleen

GROHW-concept op meerdere plekken in

voeren we nu gesprekken over met een grote

nog niet, daarom leggen wij aparte leidingen

Nederland zullen terugzien.”

partij”, aldus Van ’t Spijker. “Ik kan er nog niet

aan, maar op termijn gaat dit wel goedkomen.

te veel over zeggen, maar we hebben al een

Wet- en regelgeving zal altijd een aandachts-

De GROHW-pilot werd gerealiseerd door een

locatie gevonden voor een elektrolyse-installa-

punt blijven bij innovatieve concepten als deze.

consortium bestaande uit Witteveen+Bos,

tie van 5 megawatt. In een later stadium willen

Wanneer je buiten de gebaande paden treedt,

Saxion Hogeschool, Han Hogeschool, MTSA,

we de capaciteit uitbreiden naar 20 megawatt.”

hobbelt de wetgeving er altijd een beetje ach-

Vos Transport Group, HanzeNet, Asfalt Nu,

Als alles volgens plan verloopt, produceert het

teraan.” Ook daarom is het belangrijk om

HVE, Cooll, Brandeniers, Van Dorp, Rabobank

GROHW-systeem straks groene waterstof met

gemeenten vroeg te betrekken bij het project

en De Gasfabriek.

dient als blauwdruk voor toekomstige, groot-

Installatie Journaal December 2023

REGELGEVING Strategie - Maatlat - Energieconcept

De MPG gaat naar 0,5 De voorgenomen verlaging van de MPG voor nieuwbouwwoningen van 0,8 naar 0,5, wat betekent dat voor woonhuisinstallaties? Nu al nadenken over mogelijke oplossingen biedt kansen om je als bedrijf te onderscheiden. Tekst Henk Bouwmeester

Op 1 januari 2025 wordt de eis voor de Milieu-

gieën om tot die keuzes te komen:

de MPG-score. Die grote spreiding komt vooral

prestatie Gebouwen (MPG) voor nieuwbouw-

1. Benut het beschikbare.

door de toepassing van PV-panelen. Die voeren

woningen aangescherpt van 0,8 naar 0,5.

2. Gebruik hernieuwbaar.

de MPG-score ﬂink op.

Althans, dat is het voornemen van demissio-

3. Minimaliseer de milieu-impact.

nair minister Hugo de Jonge (BZK). Om bouw-

4. Creëer voorwaarden voor lange cycli.

Optimaal energieconcept

partijen te helpen aan die scherpere eis te vol-

5. Creëer voorwaarden voor toekomstige cycli.

De publicatie van het Lente-akkoord laat zien

doen, heeft het Lente-akkoord een handreiking

dat de strategie ‘minimaliseer de milieu-

uitgebracht. De belangrijkste strategieën voor

Koploperbedrijven zijn al een tijdje met die vijf

impact’ op korte termijn tot de grootste MPG-

een lage MPG zijn hierin toegelicht.

strategieën bezig. Wat opvalt, is dat zij niet alles

winst leidt. Eén van de instrumenten is te kie-

tegelijk aanpakken, maar zich focussen op één of

zen voor een MPG-optimaal energieconcept.

MPG als maatlat

enkele strategieën. Zij kiezen maatregelen die het

Dat kan de MPG-score met 10 tot 15 procent

De MPG is de wettelijke maatlat voor circulair

best passen in hun bouwconcept. Zo lopen som-

omlaag brengen.

bouwen. Bouwpartijen kunnen met deze maat-

mige bedrijven voorop in houtbouw, terwijl ande-

lat de effecten van concrete maatregelen bere-

ren de MPG-winst zoeken in installatiearm ont-

kenen. In 2013 is de MPG in de bouwregelgeving

werpen. Er zijn ook bedrijven die er een sport van

vastgelegd. Voor woningbouw geldt momenteel

maken zoveel mogelijk secundaire bouwmateria-

een wettelijke grenswaarde van 0,8. Die eis is

len te gebruiken. Op die manier proberen bedrij-

niet erg streng en de meeste gebouwen voldoen

ven de milieu-impact van hun gebouwen te ver-

Hierbij gaat het om installatie-arm ontwerpen.

daar gemakkelijk aan. De minister is echter

minderen en zich in de markt te onderscheiden.

Passieve zonne-energie met goede bezonning

Je moet in het ontwerp nadenken over energieprestatie en wooncomfort

en slimme beschaduwing is daar een voorbeeld

‘voornemens’ die eis op 1 januari 2025 aan te scherpen tot 0,5 (Kamerbrief, 4 oktober 2023).

Installaties in de MPG

van. Denk bijvoorbeeld aan zomernachtventila-

Om dan aan de eis te voldoen, moet iedereen

Volgens de studie ‘Koplopers in de Woning-

tie: ’s nachts verdwijnt de warmte door natuur-

nauwkeuriger te werk gaan en in het ontwerp-

bouw’ van W/E Adviseurs (2022) wordt in

lijke trek, waardoor overdag screens of een

en bouwproces de juiste keuzes maken.

grondgebonden woningen en woongebouwen

diepe overstek voldoende zijn voor een comfor-

gemiddeld zes procent van de MPG-score

tabel binnenklimaat.

Strategieën voor een lage MPG

bepaald door klimaatinstallaties (verwarmen,

Ook optimale isolatie is een goede strategie.

In de publicatie ‘Woningbouw met een lage

koelen en ventileren). Elektrische installaties

Daardoor is minder verwarming en koeling

MPG’ beschrijft het Lente-akkoord vijf strate-

zijn goed voor 18 tot soms wel 35 procent van

nodig. Extra isolatie vergt weliswaar meer

Installatie Journaal December 2023

REGELGEVING

bouwstoffen, maar ook daar zijn alternatieven met een kleine milieu-impact voor mogelijk. Andersom is een slecht energieconcept niet te redden met een dak vol zonnepanelen en een airco. Je moet dus in het ontwerp nadenken over energieprestatie en wooncomfort.

Producten met een lage milieu-impact Is het klimaatconcept eenmaal vastgesteld, dan kun je binnen de mogelijkheden kiezen voor installaties en componenten met de laagste milieu-impact. In de Nationale Milieudatabase (NMD) die aan de basis van de MPG-berekening staat, zijn van duizenden producten en

De handreiking van het Lente-akkoord moet partijen helpen om de aangescherpte eis voor de Milieuprestatie

merken de milieudata op ‘productkaarten’ ver-

Gebouwen (MPG) voor nieuwbouwwoningen te halen.

meld. Consequent kiezen voor producten met de laagste milieu-impact kan de MPG-score met 18 tot 28 procent reduceren. Helaas staan

In de markt onderscheiden

de regeling zijn echter wel duidelijk. Ontwer-

lang niet alle producten in de NMD vermeld.

De aanscherping van de MPG duurt nog bijna 1,5

pers, bouwpartijen en installatiebedrijven kun-

Het is de verantwoordelijkheid van producen-

jaar. Dat geeft marktpartijen nog even de tijd om

nen er vandaag mee aan de slag. Zij kunnen met

ten en leveranciers om met een levenscyclus-

te oefenen en ervaring op te doen. In de tussen-

de MPG aantonen wat de milieu-impact van hun

analyse (van wieg tot graf) te berekenen wat de

tijd zal de wetgever de MPG-bepalingsmethode

gebouwen is en zich met een lage MPG-score

milieukosten van hun product zijn.

nog verbeteren en aanvullen. De hoofdlijnen van

onderscheiden in de markt.

!!# % ! %( #" ! # !& $" % # ' %# $ $% % $ # $% !# * &( % ' % %! " $$ % %#!% $ $ $ $ !"" & % ' !# % $% '& % "# % $ '!!# & % "# % " * # ! # - % # ! %# $ $% % ! % ! %( #" % % $" % # % ! $ &$% '!!# # ( # * %#! % % % % % ! %( #" $" % # ' %# $ $% % $ $% % ! '!!# , ) %( $ ! & "# % %! " $%

""" !

Installatie Journaal December 2023

MARKT Capaciteit - Inﬂexibiliteit - Storingen

‘Noodomvormer middel om netcongestie te ontlopen’ Met een noodomvormer is een pv-installatie als noodstroomvoorziening te gebruiken. Belangrijker is dat het apparaat zonnepanelenbezitters in staat stelt energie op te wekken en te gebruiken als het lokale laagspanningsnet overbelast is, zegt Bert van Renselaar van Sweco. Dat laatste gaat hoe dan ook vaker gebeuren. Tekst Chris Nap

Zonnepanelen zijn als noodstroomvoorziening

lokale laagspanningsnetwerk overbelast raakt.

omvormer een ander, misschien wel groter

te gebruiken wanneer een zogeheten emergen-

Volgens Bert van Renselaar, business director

voordeel: in geval van netcongestie kan de

cy inverter is toegepast. Dit nieuwe type

energietransitie van Sweco Nederland, heeft de

bezitter van een pv-systeem zonne-energie blij-

omvormer schakelt niet automatisch af als het

toepassing van de emergency inverter of nood-

ven opwekken en gebruiken.

WELKE NOODOMVORMERS ZIJN ER IN DE MARKT?

Netcapaciteitskaart

Voor wat betreft leveranciers van noodomvormers, laat woordvoerder Nick Renooij ons weten dat Sweco

Netcongestie is een groeiend probleem in

tijdens het onderzoek contact heeft gehad met twee leveranciers van noodomvormers, namelijk Fronius en

Nederland. Op de netcapaciteitkaart van Ten-

SMA. Fronius heeft de Gen 24 SYMO en SMA heeft de Sunny Boy als omvormer met noodstroomfunctie

neT (Invoeding) zijn de provincies Noord- en

(secure power supply, red.) in het leveringspakket; in eerste instantie voor de Amerikaanse markt. Deze

Zuid-Holland groen ingekleurd, ter indicatie dat

leveranciers geven aan dat er vooralsnog weinig vraag is naar dit soort omvormers die bij netuitval in

er transportcapaciteit van elektriciteit beschik-

noodstroom kunnen voorzien vanuit de zonnepanelen.

baar is. De rest van Nederland is ‘congestiema-

Renooij wijst erop dat het onderzoek van Sweco vooral draaide om de vraag: welk land heeft de beste kaar-

nagementgebied’, op Groningen, Drenthe en de

ten om een systeem in te richten waarbij omvormers bij netuitval in noodstroom kunnen voorzien vanuit

Noordoostpolder na, waar sprake is van

de zonnepanelen? “Doordat we hier het hoogst geïnstalleerde vermogen per persoon hebben, zou Neder-

‘lopend congestie-onderzoek’.

land daarvoor uiteindelijk een ideale plek zijn, maar dat is natuurlijk niet zomaar geregeld. Ten eerste moe-

Netbeheer Nederland stelt dat vijf procent van

ten er dan goede noodomvormers breed beschikbaar komen en ten tweede moet het Nederlandse sys-

zonnepanelenbezitters in 2021 in Nederland te

teemtechnisch en qua regelgeving op

maken had met netcongestie. Gemiddeld geno-

de schop. Dat is iets waarvoor de poli-

men duurde de periode van netcongestie elf

tiek aan zet is.”

uur. Dat is op het eerste gezicht een aanvaard-

De onderzoekers van Sweco deelden

baar percentage. Op wijkniveau ziet de bran-

verder een overzicht van noodomvor-

cheorganisatie van de energienetbeheerders

mers met ons, met circa acht noodom-

dat er in de eerste helft van 2023 twee- tot

vormers. Bij de redactie is niet bekend

driemaal zoveel spanningsproblemen waren

of deze lijst actueel, correct en/of com-

dan in de eerste helft van vorig jaar.

pleet is, maar het is een startpunt voor verder onderzoek.

Probleem op grote schaal In de eerste zes maanden van 2023 kreeg net-

Installatie Journaal December 2023

MARKT

Er komt steeds meer duurzaam geproduceerde energie op het elektriciteitsnet en dat zorgt voor veel meer inﬂexibiliteit.

beheerder Liander 3.400 meldingen van uitge-

ment van het laagspanningsnet boven 253 volt

emergency inverter, een noodomvormer. Van

schakelde omvormers binnen. Het is aanneme-

komt. Dit kan gebeuren wanneer er in een

Renselaar: “Dit is een nieuw type omvormer

lijk dat netcongestie zich in werkelijkheid vaker

woonwijk veel zonnepanelen aanwezig zijn die

die ervoor zorgt dat op het moment dat er

voordoet dan het aantal meldingen dat erover

energie aan het net leveren en de infrastruc-

geen elektriciteit aan het net geleverd kan

binnenkwam, omdat het niet iedereen zal zijn

tuur in de wijk daar niet op is berekend.”

worden vanwege (dreigende) netcongestie, deze zonnestroom wel ingezet kan worden in

opgevallen en niet iedereen melding doet van netstoring, netoverspanning of netfrequentie-

Geen zonne-energie, wel zon

het huisnetwerk. Deze noodomvormers zijn

storing bij de netbeheerder. Vast staat dat het

Dat is vervelend voor de bezitter van zonnepa-

nog niet op grote schaal beschikbaar. Daar-

probleem van netcongestie zich in de nabije

nelen, zegt Van Renselaar. “Je hebt zonnepane-

naast zijn de noodomvormers twintig tot

toekomst op grotere schaal zal voordoen.

len, de zon schijnt volop, je wilt een was draaien

veertig procent duurder dan de normale

of je auto opladen, maar daarvoor kun je geen

omvormers. Ze zullen nu gemiddeld ongeveer

Inﬂexibiliteit

zonne-energie gebruiken. Dat je geen elektrici-

zeshonderd euro duurder uitvallen, maar de

Bert van Renselaar, business director energie-

teit aan het net terug kunt leveren, is tot daar-

verwachting is wel dat de prijs gaat dalen,

transitie van Sweco Nederland, ziet een enorm

aan toe. Maar als je die was wilt draaien of

naarmate het aanbod en de vraag ernaar gaan

probleem aankomen. “Er komt steeds meer

straks weg wilt met je elektrische auto, dan

groeien. Stel dat je zeshonderd euro meer

duurzaam geproduceerde energie op het elek-

moet je elektriciteit van het net afhalen en

ervoor betaalt en ze gaan twaalf jaar mee, dan

triciteitsnet en dat zorgt voor veel meer inﬂexi-

daarvoor betalen. Wanneer er sprake is van een

betaal je vijftig euro per jaar extra.”

biliteit. De kans dat netcongestie zich in Neder-

stroomstoring, terwijl de zon schijnt, werkt de

Daarvoor kun je op momenten dat er sprake is

land voordoet, neemt snel toe. Het tempo

omvormer ook niet en beschik je niet over zon-

van netcongestie wel je eigen zonnestroom

waarin het net wordt verzwaard en uitgebreid

noodstroom om je telefoon op te laden of je

opwekken en gebruiken en heb je tegelijk een

blijft achter bij het tempo waarin we zonnepa-

koelkast te laten werken.”

noodstroomvoorziening bij stroomstoringen als de zon schijnt. “Als je ook batterijen aan je

nelen en elektrische auto’s toevoegen. Standaard pv-omvormers schakelen zichzelf uit op

Nieuw type omvormer

pv-systeem hebt gekoppeld, ben je nog beter

het moment dat de spanning op het lokale seg-

Daar is een oplossing voor in de vorm van een

af.”

Installatie Journaal December 2023

MARKT

Domino-effect

Veerkracht van elektriciteitssysteem

len. Alle landen verwachten dat er meer capaci-

Dat omvormers zichzelf uitschakelen is niet

Het is ook belangrijk dat consumenten hun

teit bij zal komen, tot totaal 40,4 GWp in 2028.

voor niets. Overbelasting van het laagspan-

patroon van energiegebruik aanpassen aan het

ningsnet in de woonwijk kan een domino-effect

patroon van de productie van zonenergie. “Dat

Netcode aanpassen

krijgen in de rest van het elektriciteitssysteem.

zien we uiteindelijk ook wel gebeuren”, zegt Van

Een ander punt is dat omvormers die in Neder-

Zowel naar de transformatorhuisjes en verder,

Renselaar. “Als ik op een hoger niveau ernaar

land op de markt zijn, moeten voldoen aan de

maar ook naar de verste elektrode in het uitein-

kijk, dan denk ik dat de veerkracht van ons

Nederlandse Netcode van de Autoriteit Consu-

de van het netwerk. Netbeheerders in Neder-

elektriciteitssysteem groter wordt door het

ment en Markt (ACM). Die Netcode vereist op

land gaan de komende jaren op grote schaal de

gebruik van de noodomvormers. Ik vergelijk

dit moment nog dat omvormers uitschakelen

laagspanningsnetten via een buurtaanpak

het wel met het internet. Dat kun je niet zomaar

wanneer de netspanning tien procent hoger of

robuuster en toekomstbestendig maken. Als

uitzetten. Er staan servers op zoveel plekken in

lager is dan 230 volt. Omdat anders apparatuur

eerste daar waar ze knelpunten zien ontstaan.

de wereld, als er een paar uitvallen, werkt het

in huis defect kan raken. De Netcode zal op dit

Uiteindelijk zal een op de drie straten openge-

internet gewoon door. Ons energiesysteem was

punt dus moeten worden aangepast.

legd worden en moet het aantal transformator-

erop gebaseerd dat op verschillende plekken in

Zelf heeft Van Renselaar al vele jaren zonnepa-

huisjes bijna verdubbelen. Omdat het niet alle-

het land grote centrales staan die energie leve-

nelen op het dak en vorig jaar zijn er nog een

maal tegelijk kan gebeuren, zullen de

ren. We gaan steeds meer naar een soort inter-

paar bij gekomen. “Op dat moment wist ik nog

wachttijden voor verzwaringen en nieuwe aan-

netsysteem toe, waarbij er op heel veel plekken

niet van het bestaan van noodomvormers af.

sluitingen voor zonnepanelen, warmtepompen

energie wordt toegevoegd aan het net. Daar-

De installateur heeft mij niet gewezen op de

en laadpalen oplopen.

door wordt het systeem veel robuuster. We wil-

mogelijkheid van het plaatsen van een nood-

len mensen bewust maken van deze mogelijk-

omvormer. Als dat wel was gebeurd, zou ik het

Meer kans op storingen

heid, zodat ze de afweging kunnen maken.”

zeker hebben gedaan. Het zou daarom een

Netuitval komt in Nederland relatief weinig

Onderzoeksinstituut Sweco, dat geen belangen

goede zaak zijn, wanneer de noodomvormers

voor en wordt in zestig procent van de gevallen

heeft in de productie van noodomvormers,

breed beschikbaar komen, dat de installatie-

veroorzaakt door graafwerkzaamheden waar-

publiceerde een onderzoek naar de toepassing

branche zijn klanten actief op die mogelijkheid

bij ondergrondse kabels beschadigd raken.

van ‘Emergency inverters: Solar energy resili-

en de voordelen ervan gaat wijzen. Dus een

Gemiddeld krijgt een Nederlands huishouden

ence, emergency power from solar panels

omvormer die misschien dertig procent duur-

een keer per drie jaar te maken met een storing

during blackouts.’ Sweco keek naar hoe in

der is, maar er wel voor zorgt dat je geen last

die twintig minuten duurt. Volgens Van Rense-

negen landen in Noordwest-Europa het opwek-

hebt van netcongestie en je bij een stroomsto-

laar neemt met de overbelasting van het net

ken van zonenergie zich ontwikkelt en op welke

ring een noodstroomvoorziening biedt.”

ook de kans op netuitval toe. “Er wordt enorm

manier deze energie als noodvoorziening kan

geïnvesteerd in het elektriciteitsnet de komen-

worden ingezet in geval van netcongestie en

Standaard een noodomvormer?

de jaren. Omdat de normen in Nederland vrij

netuitval. Nederland is koploper in de opge-

Op de vraag of Van Renselaar ziet gebeuren dat

strikt zijn, is het probleem hier groter dan in

wekte capaciteit per hoofd van de bevolking,

de standaard omvormers in Nederland massaal

andere landen.”

Duitsland heeft het grootste aantal zonnepane-

vervangen gaan worden door noodomvormers antwoordt hij: “Pas op het moment dat ze stuk zijn. Tussentijds zie ik het niet gebeuren, want dan gooi je geld weg. Op het moment dat je moet vervangen, komt het aan de orde. Voorwaarde is wel dat de producenten van omvormers ervoor zorgen dat dit nieuwe type omvormer breed beschikbaar komt. Als de vraag ernaar ontstaat, aangejaagd door het steeds vaker voorkomen van netcongestie of zelfs netuitval, zal de prijs van de apparaten vanzelf dalen. De overheid kan een rol spelen en de noodomvormer in de eisen voor zonnestroominstallaties opnemen. Een tijdelijke subsidie op de meerprijs van noodomvormers is ook een goed idee om de markt te laten groeien. Een andere mogelijkheid is om de aanschaf van noodomvormers als voorwaarde mee te nemen voor de teruggave van de btw op de aanschaf van zonnepanelen. Misschien moeten

Overbelasting van het laagspanningsnet in de woonwijk kan een domino-effect krijgen in de rest van het

we het eens hebben over hoe we met de over-

elektriciteitssysteem.

spanningsbeveiliging omgaan?”

Installatie Journaal December 2023

MARKT Noodstroom - Hybride - Koeling

Wat is een hybride pv-omvormer? Als er sprake is van opwek uit zonnepanelen, gecombineerd met de behoefte aan batterijopslag, dan is de hybride omvormer een optie. Tekst Maarten Legius

Standaard pv-omvormers converteren de gelijk-

OVERZICHT VAN HYBRIDE OMVORMERS

spanning uit zonnepanelen naar wisselspanning

De volgende merken leveren een hybride omvormer. Dit overzicht is ongetwijfeld niet compleet. En prijzen

(230 V, 50 Hz), zodat de opgewekte energie kan

variëren momenteel met de dag en zijn onder meer afhankelijk van type, vermogen en aantal fasen.

worden verbruikt door de apparaten in het betref-

Leverancier

Hybride omvormer

fende gebouw of teruggeleverd aan het net. Maar

Growatt

Growatt Hybrid

1.100 - 2.000

in situaties waar sprake is van een thuisbatterij,

Sungrow

SH3 – SH 10

1.300 - 1.800

kan de hybride omvormer uitkomst bieden.

Solax

Solax X Hybrid

1.000 - 1.800

Richtprijs (euro, ex btw)

Huawei

Huawei Sun Hybrid

1.000 - 1.800

Omvormer en oplader

SolarEdge

StorEdge

1.000 - 1.500

De hybride omvormer integreert namelijk

Goodwe

GoodWe Hybride

1.000 - 4.000

naast een standaard pv-omvormer, de functio-

SMA

Sunny Tripower Smart Energy hybride

2.000 - 3.000

naliteit om batterijen te laden en te ontladen.

Fronius

Diverse uitvoeringen

1.200 - 6.000

Op momenten dat er geen energieproductie uit de zonnepanelen beschikbaar is voor eigen

hybride omvormer ongeveer tweemaal zo duur

gebruik, kan de opgeslagen energie uit de bat-

is; de kostprijs is mede afhankelijk van vermogen

terijen worden gebruikt om aan de energiebe-

en aantal fasen (1 of 3). Verder is over het alge-

hoefte te voldoen. Vooral interessant als de sal-

meen de garantietermijn iets korter dan die van

deringsregeling is afgebouwd.

een standaard pv-omvormer, wat ongetwijfeld met de hogere complexiteit te maken heeft. Ook

Noodstroomvoorziening

niet alle merken leveren hybride omvormers.

Een bijkomend voordeel is dat bij storingen in het elektriciteitsnet, hybride omvormers

Additionele batterij-omvormer

samen met de batterijen een noodstroomvoor-

Het is niet noodzakelijk om als er sprake is van

ziening (UPS) kunnen vormen voor essentiële

batterijopslag een hybride omvormer toe te

apparatuur, zoals communicatie en koeling.

passen. Ook is het mogelijk om aan een stan-

Maar met de leverbetrouwbaarheid van het

daard pv-omvormer een batterij-omvormer toe

elektriciteitsnet in Nederland (op dit moment)

te voegen. Een merk als SMA levert hiertoe de

zal die behoefte geen hoge prioriteit hebben.

Sunny Boy Storage (1 fase) en Sunny Island (3

Bovendien heeft nog niet elke hybride omvor-

fasen). Bij SolarEdge is bijvoorbeeld de Sto-

mer deze optie.

rEdge AC beschikbaar. Voordeel van 2 losse apparaten ten opzichte van 1 geïntegreerde

Hybride omvormer is duurder

omvormer, is dat bij een defect in de laatste

Hybride omvormers zijn duurder dan gewone

meteen alle functies van het systeem onbe-

omvormers. Een snelle rondgang leert dat een

schikbaar zijn.

Installatie Journaal December 2023

TREND Voordelen - Uitdagingen - Kaders

Woningen verwarmen met de restwarmte van datacenters Nederland telt steeds meer datacenters. En die produceren stuk voor stuk ontzettend veel restwarmte. Momenteel blijft deze duurzame warmte veelal onbenut, maar de potentie is groot en succesvoorbeelden zijn er ook al. Wat kunnen we verwachten van datathermie? En waar hangt dat vanaf? Tekst Hidde Middelweerd

Elektrische apparatuur heeft eigenlijk altijd een

veruit de meeste datacenters in Nederland

ningen in de omgeving. En de Van Nelle-fabriek

restproduct: warmte. Datacenters beschikken

beschikken over een zogeheten ‘2-fase koelsys-

in Rotterdam wordt verwarmd door het nabij-

over een grote hoeveelheid elektrische appara-

teem’. De servers worden gekoeld met lucht of

gelegen datacenter van Smartdc.

tuur, in de vorm van servers, en dus ook over

vloeistof, dat in een tweede circuit weer wordt

Het is slechts een greep uit de 28 datathermie-

veel restwarmte. Meer concreet: maar liefst

afgekoeld, waarbij restwarmte ontstaat. Dit

projecten die momenteel zijn gerealiseerd zijn

negentig procent van de elektriciteit die data-

tweede circuit kan gekoppeld worden aan afne-

of worden ontwikkeld in Nederland. Volgens

centers gebruiken, wordt omgezet in thermi-

mers van de restwarmte.

Van der Haar is Nederland daarmee een regel-

sche energie. Deze lage-temperatuur rest-

Dat kan op drie manieren, legt Andrew van der

rechte koploper op het gebied van datather-

warmte (tussen de 25 en 30 graden Celsius)

Haar (senior advisor bij Dutch Datacenter Asso-

mie: “Bij nieuw te bouwen datacenters wordt

gaat nu nog massaal verloren, maar kan ook

ciation) uit: “Ten eerste kan je een directe kop-

het leveren van restwarmte nu eigenlijk stan-

benut worden. Deze warmte van datacenters

peling maken tussen een datacenter en te ver-

daard meegenomen in het ontwerp. Daarin

heet datathermie en wordt in de BENG 3

warmen gebouwen in de omgeving. Ten tweede

lopen we echt voor op andere landen.”

bestempeld als een duurzame warmtebron.

kan een datacenter worden gekoppeld aan een

Volgens De Dutch Datacenter Association is de

warmte-koude opslag (wko), waar afnemers op

Voordelen van datathermie

potentie ervan enorm. De branchevereniging

andere momenten uit kunnen putten. Ten derde

Een goede ontwikkeling, vindt hij. Datacenters

liet er een berekening op los en stelt dat data-

kan een datacenter aan een warmtenet worden

produceren hoe dan ook restwarmte, dus waar-

centers in Nederland genoeg restwarmte pro-

gekoppeld, zodat het één van de warmtebron-

om zou je het niet benutten? “Zo dring je het

duceren voor de verwarming van 1 miljoen

nen wordt waar het warmtenet uit put.”

totale energiegebruik in Nederland terug. En

huishoudens. Maar… Dan moet de beschikbare

ook niet onbelangrijk: de elektriciteit die data-

restwarmte natuurlijk wel benut kunnen wor-

Nederland loopt voorop

centers gebruiken, wordt op deze manier voor

den. Daar zit in veel gevallen (nog) de crux.

Van alle drie de smaken zijn al voorbeelden te

twee doeleinden gebruikt in plaats van één.

vinden in Nederland. Zo sloot het datacenter

Namelijk voor de processen in datacenters én

Datathermie in drie smaken

NorthC Eindhoven al aan op de warmtering van

de productie van warmte”, aldus Van der Haar.

In veruit de meeste datacenters worden ser-

de High Tech Campus Eindhoven. Sindsdien

En er is nog een voordeel: als datacenters op

vers momenteel met lucht gekoeld. Maar ook

draagt het datacenter bij aan de verwarming

warmtenetten worden aangesloten, kan het

koelen met vloeistoffen (ook wel immersive

van gebouwen op de campus. In Aalsmeer

energiegebruik voor koeling in datacenters met

koeling genoemd) is in opkomst. In beide geval-

levert NorthC daarnaast restwarmte aan een

maximaal tien procent dalen, berekende de

len geldt: de restwarmte kan worden afgevan-

basisschool, zwembad en kweker. Het datacen-

Dutch Datacenter Association. Dit dankzij de

gen, om er vervolgens iets mee te doen. Tech-

ter NIKHEF in Amsterdam zet restwarmte in

koelte die warmtenetten op hun beurt weer

nisch gezien is dat een relatief simpel verhaal:

voor de verwarming van 1.300 studentenwo-

retour aan datacenters kunnen leveren.

Installatie Journaal December 2023

TREND

Datacenter Google in Eemshaven - beeld: Rudmer Zwerver via Shutterstock

Afgelegen plekken

projecten soms ingewikkeld maken. “Ten eer-

Volgens Van der Haar is betere coördinatie tus-

Maar… haken en ogen zijn er ook. Zo zijn de loca-

ste bestaat er vaak een mismatch tussen de

sen datacenter- en warmtenetprojecten dan

ties van datacenters vaak een heikel punt, zegt

uitrol van nieuwe datacenters en warmtenet-

ook een onmisbare stapsteen in de opkomst

Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate

ten”, zegt hij. “Als de vergunning eenmaal is

van datathermie. En hetzelfde geldt voor bete-

Design & Sustainability aan de TU Delft. “De gro-

verstrekt, is een datacenter binnen één of twee

re afstemming van weten regelgeving.

te vraag bij datathermie is: hoe krijg je de warm-

jaar klaar. De aanleg van een warmtenet duurt

te op de juiste plek? Veel datacenters staan op

doorgaans veel en veel langer. Dat is problema-

Belasting op afvalwarmte

afgelegen plekken; dan wordt de infrastructuur

tisch, want de uitkoppelingstechniek voor rest-

Van den Dobbelsteen pleit voor een belasting

al snel hartstikke duur én heb je te maken met

warmte van een datacenter moet wel overeen-

op afvalwarmte, vergelijkbaar met de afvalstof-

transportverliezen.” In het rapport ‘Datathermie

komen met het warmtenet. Idealiter stem je

fenheffing die huishoudens momenteel beta-

in Perspectief’ van de Dutch Datacenter Associ-

dat op elkaar af, maar dat gaat lastig als de rea-

len. “Afvalwarmte mag nu gewoon worden

ation staat ook dat potentiële warmte-afnemers

lisatie van de projecten absoluut niet parallel

geloosd in Nederland en is dus verreweg de

op een afstand van maximaal tien kilometer van

loopt.”

goedkoopste manier om er vanaf te komen. Het

een datacenter moeten zitten. Daar staat tegen-

is dan ook prijzenswaardig dat veel datacenters

over dat veel datacenters in gebieden staan waar binnen een straal van tien kilometer meerdere potentiële afnemers zitten.

nu al verantwoordelijkheid nemen voor hun

‘Afvalwarmte mag nu gewoon worden geloosd in Nederland’

restwarmte. Maar wanneer zij belasting moeten betalen over (het lozen van) afvalwarmte,

Daarnaast kan de lage-temperatuur warmte die

kan het nog veel sneller gaan. Dan wordt het

datacenters leveren ook een obstakel zijn, ver-

immers veel interessanter om restwarmte een

volgt hij. “Niet elk gebouw kan op een lage tem-

herbestemming te geven.”

peratuur verwarmd worden. Sterker nog, bij de

Daar komt bovenop dat datacenters en warm-

Ondanks de uitdagingen en kanttekeningen ver-

meeste gebouwen behoort dat (nog) niet tot de

tenetten aan verschillende weten regelgeving

wacht Van den Dobbelsteen veel van datather-

mogelijkheden”, aldus Van den Dobbelsteen. “In

moeten voldoen. Met andere woorden: project-

mie. “In de toekomst beschikken we in Neder-

veel gevallen moet er aan het einde van de keten

ontwikkelaars aan beide kanten hebben te

land waarschijnlijk over een extensief netwerk

dus extra geïnvesteerd moeten worden in instal-

maken met verschillende juridische kaders

voor lage-temperatuur warmte, waar meerdere

laties zoals warmtepompen, die de temperatuur

waar ze zich aan moeten houden. Dat kan con-

duurzame warmtebronnen aan de basis van

van de restwarmte kunnen opkrikken.”

ﬂicterend werken. Van der Haar: “Dan kan een

staan. Van de restwarmte van supermarkten en

datathermieproject stil komen te liggen. Daar-

warenhuizen tot aqua- en riothermie (warmte

Coördinatie en juridische kaders

door kan de projectontwikkelaar van een woon-

uit respectievelijke oppervlaktewater en riolen,

Van der Haar ziet daarnaast obstakels op het

wijk in de regio besluiten om toch maar voor

red.)”, zegt hij. “Datathermie kan zomaar eens

gebied van coördinatie, investeringen en wet-

warmtepompen te kiezen en valt het datather-

de grootste lage-temperatuur warmtebron wor-

en regelgeving, die de uitrol van datathermie-

mie-project in duigen.”

den waar we dan over beschikken.”

Installatie Journaal December 2023

REGELGEVING Verdeelsysteem - Beveiliging - Lichtspectrum

‘Normeringen blijven het beste wapen tegen vlambogen’ Wanneer je als installateur het risico op vlambogen niet serieus neemt, stel je je ook bloot aan grote persoonlijke, ﬁnanciële en juridische risico’s. Dit stelt Johan Beumer, product manager Benelux bij Eaton. Tekst Johan Beumer*

Elektrische systemen worden groter en com-

eus neemt, stel je je ook bloot aan grote per-

te waarborgen. Normen zijn ontwikkeld op

plexer, hierdoor worden ook de verdeelsyste-

soonlijke, ﬁnanciële en juridische risico’s.

basis van uitgebreid onderzoek, de expertise van vele experts en gestandaardiseerde pro-

men groter en complexer, waardoor het risico op het ontstaan van vlambogen toeneemt.

Normen en richtlijnen

cessen en speciﬁcaties. Daardoor hangt vlam-

Deze vlambogen - je zou het elektrische explo-

Een ervaren installateur zou in staat moeten

boogbeveiliging niet af van de ervaring van een

sies kunnen noemen - kunnen leiden tot ernstig

zijn om zelfstandig veilige en goed functione-

individuele installateur - zolang deze de nor-

letsel of zelfs de dood van personeel in de

rende installaties te leveren. Hierbij kun je het

men maar naleeft. Normen voor vlamboogbe-

buurt van het incident, verwoeste apparatuur

best gebruikmaken van normeringen en richt-

veiliging zijn IEC/61439:2, IEC/TR61641 en

en ernstige ﬁnanciële gevolgen. Wanneer je als

lijnen. Dit is de beste manier om de veiligheid

IEC/TS63107.

installateur het risico op vlambogen niet seri-

en betrouwbaarheid van elektrische systemen

IEC/61439:2 Dé norm voor elektrische verdeelsystemen is IEC/61439:2. Deze is opgenomen in het bouwbesluit en daarmee eigenlijk tot wet verheven. Maar deze norm zegt (nog) niets over vlamboogbeveiliging. Gelukkig zijn er ook nieuwe speciﬁcaties ontwikkeld die wél ingaan op dit onderwerp, omdat de internationale normcommissie inmiddels de noodzaak erkent. Deze speciﬁcaties zullen waarschijnlijk mettertijd worden opgenomen in IEC-standaarden.

IEC/TR61641 Het technische rapport IEC/TR61641 gaat in op passieve vlamboogbeveiliging. Dat omvat onder meer maatregelen om vlambogen te

Installatie Journaal December 2023

REGELGEVING

voorkomen. Zoals vlamboogbestendige

detecteren en deze onmiddellijk (binnen enkele

maintenance system (ARMS). Deze kan bij het

afschermingen en compartimentering, en het

milliseconden) te doven.

uitvoeren van werkzaamheden het vrijgekomen

gebruik van isolerende materialen en afstand-

Hierdoor kan na een vlamboogincident nor-

energieniveau enorm beperken. Ook een

houders tussen geleiders. Het doel van deze

maal gesproken na een inspectie en een aantal

Arcﬂash-studie bij grote transformatorvermo-

maatregelen is om de kans op vlambooginci-

metingen de installatie weer in bedrijf worden

gens geeft je goed inzicht in de eventuele geva-

denten te verminderen en de schade te beper-

genomen. Dit voorkomt lange stilstandtijden,

ren.

ken wanneer toch een incident plaatsvindt.

schade aan de installatie en biedt de gebruiker

Dit technische rapport heeft echter beperkin-

de hoogst mogelijke bescherming.

Meer bewustzijn is nodig

gen. Zo is het niet van toepassing op geopende

De technische speciﬁcatie behandelt bovendien

De risico’s en gevaren van elektrische vlam-

verdelers zoals bij onderhoudswerkzaamhe-

de integratie van dit beveiligingssysteem met

boogincidenten worden door veel werknemers

den, en behandelt het alleen passieve maatre-

het schakelsysteem. Dit is cruciaal, want zelfs

en werkgevers nog steeds onderschat. Normen

gelen. Wanneer een vlamboog zich toch voor-

als systemen los van elkaar werken, betekent dat

helpen om de risico’s te beperken, maar dan

doet, kan dit nog steeds materiële schade en

nog niet dat ze goed samenwerken. De IEC/TS

moeten installateurs deze wel kennen en toe-

mogelijk menselijk letsel als gevolg hebben.

63107-integratietest is ontworpen om dit te toet-

passen. Dit vereist een continue inspanning

sen, zodat installateurs en eindgebruikers erop

van werkgevers, om hun installateurs bewust

IEC/TS63107

kunnen vertrouwen dat de verschillende sys-

te maken van de gevaren van vlambooginciden-

Daarom is als volgende stap in vlamboogbevei-

teemcomponenten samen goed functioneren.

ten en de normen die hen hiertegen beschermen. Ook een oproep aan installateurs dus:

liging de technische speciﬁcatie IEC/TS63107 ontwikkeld. Deze speciﬁcatie behandelt syste-

Instellingen

verdiep je in de materie en hoe je jezelf en

men voor actieve vlamboogbeveiliging: deze

Tenslotte is het belangrijk om bij het ontwerp

anderen kunt behoeden voor deze levensge-

detecteert niet alleen de vlamboog, maar ver-

van een verdeelinrichting ook stil te staan bij de

vaarlijke incidenten!

mindert ook direct de vrijgekomen energie om

instellingen van de toegepaste vermogensauto-

schade te voorkomen. Dat gebeurt onder ande-

maten en andere beveiligingen, bijvoorbeeld

* Johan Beumer is product manager Benelux bij

re door het lichtspectrum van een vlamboog te

door het toepassen van een arcflash reduction

Eaton.

Must read voor iedereen die in koop professioneel in de organisatie wil verankeren!

Inkoop in strategisch perspectief De geheel herziene, achtste druk is uit!

IN DE HERZIENE 8e DRUK VAN INKOOP IN STRATEGISCH Wat is inkoop eigenlijk? Hoe doe je dat? Waar begint het en waar stopt het? Kopen bedrijven en de overheid net zo in als consumenten? De antwoorden op deze vragen vindt u in het boek Inkoop in strategisch perspectief! Professioneel inkopen gaat over het zichtbaar en beheersbaar maken van de inkoopuitgaven en het creëren van maximale (maatschappelijke) waarde voor het geld dat de organisatie besteedt. Een professionele inkoopafdeling is de aanjager van duurzaamheid, circulariteit en innovatie en beschikt over inkopers met vakkennis, systemen en daadkracht dit te realiseren.

PERSPECTIEF: •

NEN 1010 als achtergrond

•

Cyclisch inkoopmodel

•

Inkoop en waardecreatie

•

Duurzaam en circulair inkopen

•

Public procurement

•

Technologie

Bestel nu via: vakmedianetshop.nl/inkoopinstrategischperspectief

Installatie Journaal December 2023

MARKT Killswitch - Grip - Afrekenmechanisme

100 MW aan pv-installaties op afstand schakelbaar Een killswitch op zonnepanelen. De 45.000 pv-installaties van de stichting Wocozon beschikken over de mogelijkheid de pv-installatie centraal en op afstand uit te schakelen. Aanvankelijk bedoeld als veiligheidsmaatregel, maar ook inzetbaar om het net in balans te houden. Tekst Maarten Legius

Er hangt een groot vermogen aan windmolens

dat het steeds moeilijker is om het net in balans

zowel voor wat betreft opgewekt als afgeno-

en zonnepanelen aan het elektriciteitsnet. Dat

te houden. Dat is ook de reden waarom op veel

men vermogen. Zonneparken kunnen al

is op zichzelf positief nieuws, we willen Neder-

locaties bij veel zon de omvormers automa-

afschakelen, daar zijn met de netbeheerders

land immers elektriﬁceren. Een hele vloot aan

tisch uitschakelen. Veel opgewekt vermogen op

reeds afspraken over. Maar dat geldt niet voor

warmtepompen, batterijen en elektrische voer-

momenten dat de vraag laag is, drijft de net-

de ruim twee miljoen woningen (bron: CBS)

tuigen zal nog volgen. Maar het net is daar his-

spanning op en beïnvloedt de netfrequentie.

met zonnepanelen. Ook daar komt voor betreft

torisch niet voor ingericht. De ﬁles nemen toe;

Daarom schakelen de omvormers vanzelf uit

de netbeheerders verandering in. En Wocozon

de zogeheten netcongestie is een feit. En hoe-

als de netspanning boven de 253 V komt. Ver-

ziet daar wel brood in. Wocozon is een stichting

wel er al ﬂink wordt gebouwd en uitgebreid,

velend voor de eigenaar van de zonnepanelen,

die al jarenlang zonnepanelen legt op de socia-

lopen de netbeheerders voorlopig niet in de

maar goed voor de stabiliteit van het elektrici-

le huurwoningen van woningcorporaties, met

pas met de technische werkelijkheid.

teitsnet.

als doel de woonlasten te verlagen.

Net in balans houden

Grip op elektrisch vermogen

45.000 daken met zonnepanelen

Over de oorzaak van deze achterstand wordt

Netbeheerders hebben daarom graag meer

En met succes. Na ruim een decennium is er op

volop gedebatteerd. Maar het directe gevolg is

grip op het vermogen aan het elektriciteitsnet,

ongeveer 45.000 daken een vermogen van 100 MW aan zonnepanelen geïnstalleerd, verspreid

SLIMME METERS MET EEN SIM-KAART

over heel Nederland. “Wij hebben daar ook een

Wocozon gebruikt standaard bruto-productiemeters van drie leveranciers (Landis + Gyr, Kamstrup en

bruto-productiemeter ingebouwd, die ons elke

KWHIQ) uit de markt om bij 45.000 pv-installaties opwek uit te lezen. Via een ODA-verklaring beschikt de

dag vertelt wat er is opgewekt”, zo verduidelijkt

stichting al van twintigduizend huishoudens met pv over de gebruiksgegevens. Voor communicatie van de

Roland van der Klauw, directeur van Wocozon.

data is gekozen voor een GPRS- of 4G-verbinding, vooral om onafhankelijk te zijn van de internetverbin-

Omdat vanaf het begin meteen is gekozen om

ding van de huurders. “Ook voor wat betreft privacy en databeveiliging is dat beter. En heel pragmatisch:

er een schakelmechanisme aan toe te voegen,

ook als een huurwoning leeg staat, weten we of het systeem werkt of niet.” Verder is al vanaf de start onge-

betekent dat in de praktijk dat elke installatie

veer elf jaar geleden, gekozen voor mogelijkheid om op afstand te installatie te kunnen afschakelen. De

niet alleen uitgelezen kan worden, maar tevens

ex-TNO-er Roland van der Klauw, momenteel directeur bij Wocozon, zag al vroeg dat er ooit sprake zou zijn

kan worden uitgeschakeld, per straat, per wijk,

van netcongestie. Maar dat het zo snel zou zijn, had ook hij niet verwacht. De ambities van Van der Klauw

per locatie. “Dat hebben we jaren geleden al

gaan verder. Hij ziet toekomst in blokken, straten en wijken die als lokale energiegemeenschappen energie

bedacht en begint nu interessant te worden.”

delen. Het zogeheten Buurblok in Leeuwarden is daar een voorbeeld van. Daar komen het droogstapelsysteem (DSS) van Bouwgroep Dijkstra Draisma en het energieconcept van Wocozon samen.

Switch als veiligheidsmaatregel “We gebruiken het momenteel als veiligheids-

Installatie Journaal December 2023

MARKT

Na ruim een decennium is er op ongeveer 45.000 daken een vermogen van 100 MW aan zonnepanelen geïnstalleerd, verspreid over heel Nederland.

maatregel. Als er bijvoorbeeld een grote storm

Klauw is al in gesprek met de netbeheerders

ten nog optimalisaties wil realiseren. “Zodat

is en mensen zeggen dat ze iets horen, of ze

om dat op termijn te gaan doen: “Het is hart-

we iets gemakkelijker een provincie of een stad

vinden iets, dan schakelen we een gebouw of

stikke interessant, we zitten precies op het

kunnen alloceren.”

straat uit”, zo vervolgt van der Klauw. “En dan

goede moment.”

Vergoeding voor schakelen

gaan we de volgende morgen wel eens kijken

De voordelen voor de netbeheerder zijn evi-

gebeurd is of niet. En het tweede wat we nu met

Manual Frequency Restoration Reserve

die switch kunnen doen, is de netbeheerders

In vaktermen heet dit proces de manual Fre-

opbrengsten uit pv uitschakelen? “Onze huur-

gaan helpen met het balanceren van het net.”

quency Restoration Reserve, ofwel mFRR. Er

ders moeten daar natuurlijk niet het slachtoffer

wordt dan door netbeheerders een vorm van

van zijn, er moet wel een vergoeding voor

Regionale netbeheerders

noodvermogen achter de hand gehouden waar-

komen. Die opbrengsten zijn hoger dan wat je

“Het uitschakelen van complete zonneparken

mee het net in balans kan worden gehouden.

mist door de uitschakeling.” Van der Klauw ver-

gebeurt al. Maar die zitten meestal aan het ein-

Voor het leveren van dit noodvermogen zijn

wacht dat er een markmechanisme zal ont-

de van het netwerk, waar niet echt problemen

ﬂexibele installaties nodig, die gedurende piek-

staan: “De een zal bij een ander tarief willen uit-

zijn. Die problemen zitten voornamelijk in druk-

momenten beschikbaar zijn om een bepaalde

schakelen dan een ander.”

kere woongebieden.” En dat zijn precies de

tijd vermogen te leveren of te onttrekken. Daar

locaties waar Wocozon zijn installaties heeft.

horen afspraken en contracten bij met externe

Per huis of per wijk

“Wij hebben installaties rondom middenspan-

partijen die in staat zijn vermogen af of bij te

Wocozon beschikt al over een administratie-

ningstations in wijken, steden en dorpen. En

schakelen of gewenste momenten.

systeem, zodat bekend is hoeveel kWh de indi-

als het niet meer stormt; of er inderdaad iets

het aardige van woningbouwcorporaties is dat

dent, maar waarom zou je je kansen op

viduele huurders hebben opgewekt en wat hun

die allemaal aaneengesloten, of tenminste

Seintje van de netbeheerder

gebruiksproﬁel is “Daar hebben we al een afre-

redelijk geconcentreerd zijn in clusters.”

Het is niet zo dat de netbeheerder naar eigen

kenmechanisme voor. Dus het is niet zo heel

inzicht kan in- en uitschakelen. “Dat is ook niet

erg moeilijk voor ons om dit uit te breiden met

Meer grip op grote vermogens

goed voor onze micro-omvormers. Netbeheer-

een vergoeding voor gemiste opbrengsten.” De

“Vanaf begin volgend jaar willen de regionale

ders kijken een dag vooruit en als ze veel zon

pragmatische van der Klauw is momenteel met

netbeheerders meer grip hebben op vermogen

verwachten krijgen wij een seintje. Dat kunnen

de netbeheerder aan het afstemmen wat die

boven 100 kW,” zo weet van der Klauw. “Die wil-

we dan rustig organiseren, bijvoorbeeld voor

precies wil: schakelen per huis, straat, blok of

len dus een schakelmechanisme hebben. Nu

een periode van 11:00 tot 13:00, of gewoon de

per middenspanningstation. “We kunnen

zijn er niet zo heel veel partijen die dat kunnen,

hele dag.” In principe is van der Klauw tech-

beginnen; een deal maken met de netbeheer-

maar wij dus wel.” De enthousiaste van der

nisch al voorbereid, hoewel hij op enkele pun-

der en het kan.”

Installatie Journaal December 2023

TECHNIEK Koppelnet - Distributienet - Spanningshuishouding

Elektriciteit zo effectief mogelijk transporteren De vraag naar elektriciteit neemt toe. Daarom moeten de elektriciteitsnetwerken worden gemoderniseerd en versterkt. Maar hoe zit ons elektriciteitsnet eigenlijk in elkaar? Wat zijn belangrijke onderdelen? Tekst Nico Kluwen* De elektriciteitsnetten moeten worden aange-

buurt van vraag van de verbruikers. Elektrici-

aangeslotenen kunnen ook beschikken over

past om de overgang naar een koolstofvrij elek-

teit wordt over een lange afstand onder hoog-

eigen elektriciteitscentrales.

triciteitssysteem tegen 2050 mogelijk te

spanning (110 kV tot 750 kV) getransporteerd

maken. Dat moet gebeuren met transport over

naar hoogspanningsstations, waardoor zo min

Hoogspanningsstations

grotere afstanden van hoogspanning (offshore)

mogelijk energieverliezen ontstaan.

Hoogspanningsstation is de juiste benaming,

en elektriciteitsopslag. Daarnaast moeten de

maar er worden ook andere termen gebruikt.

Transportnet

Zoals: koppelstation, converterstation, trafo-

TenneT is eigenaar en beheerder van het lande-

station, onderstation of verdeelstation.

Zo min mogelijk verliezen

lijke hoogspanningsnet. Het hoogspanningsnet

Hoogspanningsstations zijn knooppunten in

Het opslaan van elektriciteit in grote hoeveel-

is de schakel tussen het koppelnet en de distri-

het elektriciteitsnet. Het doel van een hoog-

heden is beperkt. Dat betekent dat het voort-

butienetten. Een transportnet verzorgt de elek-

spanningsstation is energie van het ene span-

durende transport van elektriciteit naar gebrui-

triciteitsvoorziening op provinciaal niveau.

ningsniveau transformeren naar een ander

kers zo effectief mogelijk moet zijn. De

Elektriciteitscentrales (van 10 tot 500 MVA),

spanningsniveau. De hoogst nominale span-

elektriciteitstransmissie bestaat uit het over-

windparken en industriële aangeslotenen met

ning die in het hoogspanningsstation voorkomt

brengen van elektriciteit van elektriciteitscen-

vermogens boven ongeveer 10 MVA zijn op de

is bepalend voor de naamgeving van dat hoog-

trales naar hoogspanningsonderstations in de

transportnetten aangesloten. De industriële

spanningsstation.

elektriciteitsnetwerken intelligenter worden.

Spanningshuishouding Tevens moet het hoogspanningsstation de spanningshuishouding regelen van het hele netwerk. Dit is mogelijk door middel van de regelschakelaar van de vermogenstransformator gedaan. Door de stand van de regelschakelaar te veranderen, kunnen de spanningen in het netwerk worden aangepast aan de gewenste waarden. De capaciteit van een hoogspanningsstation varieert van 20 MVA voor een klein 50/10 kV-station tot enkele honderden MVA voor een groot 150/50/10 kV-station. In elk hoogspanningsstation zijn er veelal meerdere vermogenstransformatoren en een middenspanningsinstallatie. De middenspanningsinstallaties hebben tot doel de energie te Het voortdurende transport van elektriciteit naar gebruikers moet zo effectief mogelijk zijn.

Installatie Journaal December 2023

verdelen en verstoringen in het netwerk te

TECHNIEK

beperken, zodat overlast van een storing mini-

deelpunt waarin de verbindingen tussen het

Bij de distributie wordt elektriciteit van het

maal is. In de hoogspanningsstations zijn

hoogspanningsstation en het distributienet

transmissiesysteem naar de eindverbruikers

gebruikte componenten veelal redundant uit-

worden gemaakt. Het schakelstation heeft

getransporteerd.

gevoerd zodat een enkele verstoring kan wor-

geen transformatoren.

Doorgaans wordt elektriciteit getransporteerd via bovengrondse elektriciteitslijnen die aan

den opgevangen zonder overlast. Voor het verbeteren van de betrouwbaarheid-

masten zijn opgehangen, maar soms worden

Middenspanningsstation

van het elektriciteitsnet worden schakelen

ook ondergrondse elektriciteitslijnen toege-

In het middenspanningsnet is een middenspan-

regelstations ingezet.

past.

ruimte met een middenspanningsschakelin-

Distributienet

Middenspanningsruimte

stallatie en, afhankelijk van de functie, met een

Het distributienet worden gevoed vanuit de

De middenspanning wordt in de middenspan-

aantal vermogenstransformatoren. Het station

transportnetten. Op deze netten zijn ook grote

ningsruimte getransformeerd naar laagspan-

wordt gevoed met parallelle verbindingen van-

decentrale opwekkers (warmtekrachtcentrales

ning het distributienet. De middenspannings-

uit een hoogspanningsstation. Er zijn verschei-

en windturbines) en grote industriële klanten

ruimte heeft een distributietransformator die

dene uitvoeringsvormen van MS-stations:

met vermogens van 0,3 tot ongeveer 10 MVA

de spanningshuishouding beheert. Het distri-

• middenspanningsstation: het middenspan-

aangesloten. In de regio’s voeden de distribu-

butienet vormt het geheel aan verbindingen dat

ningsstation zet de spanning om naar een

tienetten de lokale distributienetten. Het totale

de schakel vormt naar de verbruikers.

andere spanning, bijvoorbeeld van 20 kV naar

vermogen van een regionaal distributienet ligt

ningsstation een voedingspunt. Het is bedrijfs-

10 kV;

in de orde van 100 MVA. Hieronder vallen:

* Nico Kluwen werkt als elektrotechnisch onder-

• regelstation: in het regelstation is een regel-

• de middenspanningsverbindingen naar de

zoeker en gerechtelijk deskundige bij Nimirco.

transformator aanwezig met een vermogen

middenspanningsruimten, voor het openbare

Daarvoor was hij werkzaam bij European Fire

van 10 tot 20 MVA die het spanningsverlies in

net en de zeer grote klantaansluitingen;

Protection Consultants en Bureau Veritas.

het transportnet compenseert;

• de laagspanningsverbindingen naar de vele

Kluwen is als expert verbonden aan de kennis-

• schakelstation: het schakelstation is een ver-

klein- en grootverbruikers.

collecties van Installatie Journaal.

#%% ""

" " " #% $ !% " $ # ! $ # #% #% $

# $$ " ! ! ! " " ! ! " ! # " " ! ! "" " ! ! " ! " # ! ! " !# ! " # # " !! $

& !# " ! ! ! !# ! " !# # " " $ " # "

#%% "" $

Installatie Journaal December 2023

PRODUCTBERICHTEN

Voedingen voor gebouwautomatisering De Step3-voedingen van Phoenix Contact - te verkrijgen bij CONRAD - zijn zuinig, ruimtebesparend en ﬂexibel. De printplaat heeft van een beschermende coating. Dat leidt tot een hoge beschikbaarheid, zelfs bij omgevingsomstandigheden tot -40 °C. De apparaten zorgen voor veilige en betrouwbare stroomvoorziening voor laadstations en wallboxen in de e-mobiliteitssector. De nieuwe voedingen onderscheiden zich door een rendement hoger dan 94 procent en geringe verliezen van minder dan 0,1 W tijdens ruststand. Hierdoor wordt minder elektrische energie omgezet in ongewenste warmte-energie. De nieuwe generatie is één breedte-eenheid (1 TE) smaller geworden en daarmee geschikt voor verdeelkasten. CONRAD ELECTRONIC www.conrad.nl

Veiligheidsschoenen

Panelarmaturen

De nieuwe veiligheidsschoenen van

LEDVANCE introduceert Panel Protect, een

REDBRICK zijn gemaakt van meer

nieuwe generatie spatwater- en stofdichte

dan vijftig procent gerecyclede

panelarmaturen. Het armatuur heeft extra

grondstoffen. In de Topaz, Pearl,

functies, waardoor het een ideale verlich-

Tourmaline en Opal wordt geen leer

tingsoplossing biedt voor industriële, com-

gebruikt. De Safety Sneaker collectie

merciële en openbare applicaties.Panel

heeft twee S3L en twee S1PL werk-

Protect heeft IP54 beschermingsgraad

schoenen. De S3L sneakers hebben

voor de voorzijde, waardoor hij zeer goed

een bovendeel van gerecycled micro-

bestand is tegen spatten en stof. Hierdoor

ﬁber met een nubuck afwerking. De S1PL modellen hebben een bovenlaag van gerecycled canvas.

is het een ideale keuze voor omgevingen

Het gewicht van de veiligheidsschoenen is gereduceerd. Alle schoenen zijn voorzien van een

waar bescherming tegen vocht en vuil

beschermneus van aluminium. De zool is extra stevig met veel grip door het robuuste proﬁel en de

essentieel is. Het armatuur is verkrijgbaar

antislipzool. Ook is elke schoen voorzien van een non-metallic anti-perforatiezool.

in On/off, DALI en UGR19 versies. Er wordt

REDBRICK https://redbrick.eu

een energiebesparing bereikt met een hoge efficiëntie tot 140 lm/w. De armatuur bereikt een L80 levensduur van 70.000 uur

Dimmers

en L90 levensduur van 50.000 uur. De dimmers van ECO-DIM hebben een

LEDVANCE www.benelux.ledvance.com

nieuw design. Dankzij de nieuwe vierkante vorm sluiten alle merken afdekmaterialen nu nog feillozer aan op de dimmerplaat. Een ander groot voordeel van het nieuwe design zijn de streepjes die in de plaat verwerkt zitten. Deze streepjes geven exact het midden van de plaat aan, zodat de installateur eenvoudig de dimmer waterpas kan installeren. Het afdekmateriaal dat vervolgens op de plaat wordt bevestigd, is hierdoor ook automatisch waterpas. ECO-DIM www.ecodim.nl

Isolatiejack Het Rain Defender Relaxed Fit Lightweight Insulated Jacket van CARHARTT is ultralicht en beresterk. De stevige buitenlaag van Cordura Fabric-materiaal weegt minder dan een T-shirt en is bestand tegen de zwaarste omstandigheden. De isolerende jas is gevoerd en gewatteerd voor veel warmte en extra comfort. De waterafstotende en winddichte technologieën houden regen, wind en sneeuw buiten. Deze veelzijdige jas heeft meer dan voldoende zakken. Hij kan, als het kouder wordt, heel goed met onderlagen of bovenlagen worden gedragen. Het jack is gemaakt om makkelijk in te bewegen, met een relaxte pasvorm en ingebouwde ﬂex. CARHARTT www.carhartt.com

Installatie Journaal December 2023

PRODUCTBERICHTEN

Afrolsysteem NEXANS lanceert Mobiway Mob-drumkit, een duurzaam afrolsysteem voor het moeiteloos vervoeren en installeren van kabels. Terwijl klassieke haspels groot en onhandelbaar zijn, is de Mob ontworpen om het proces van het afrollen van kabels veilig en moeiteloos te maken voor installateurs. Hierdoor kan de tijd die nodig is voor het installeren van kabels met de helft worden teruggebracht. Met de geïntegreerde handvatten wordt het mogelijk om haspels makkelijk door één persoon te verplaatsen. Dankzij het ergonomische ontwerp is de drumkit stabiel en robuust. De Mob-drumkits zijn aan elkaar te koppelen, waardoor het mogelijk is om meerdere haspels tegelijk af te rollen. Nexans www.nexans.nl

Draadloze communicatie Het compacte draadloze communicatiesysteem (EXW1 serie) van SMC beschikt over de technologie van de EX600-W serie, maar is kleiner, lichter en compatibel met seriële communicatie. Met de EXW1 serie is de draadloze communicatie uitgebreid met netwerksnelheden tot 1 Mbps, terwijl maximaal 880 in- en uitgangen op één base kunnen worden aangesloten zonder dat er communicatiekabels nodig zijn. De gecombineerde base- en remote unit van de EXW1 heeft 86 procent minder volume en is 83 procent lichter dan de modulaire EX600-W versie. De EXW1 is een systeem van I/O-signalen die kunnen worden gebruikt in combinatie met de EX600-W. SMC www.smc.nl

IP-toegangscontrole 2N heeft een nieuwe IP-antwoordunit, de 2N Clip, gelanceerd. Het 4-inch video-apparaat draait op hetzelfde besturingssysteem als de premium IP-producten en maakt audio en video van topkwaliteit mogelijk. De 2N Clip is de snelst te installeren antwoordunit. Het apparaat kan in slechts drie minuten geïnstalleerd worden en op afstand beheerd en geconﬁgureerd worden via het My2N Management Platform.De Clip is ontworpen met het oog op betaalbaarheid voor elk type woning in het middensegment. 2N www.2N.cz

Thermische batterij TRIPLE SOLAR introduceert een thermische batterij. De energiezuinige warmtebatterij wordt gecombineerd met de Triple Solar PVT-warmtepomp. In vergelijking met een traditionele warmwaterboiler is de batterij tot wel vier keer kleiner en past daardoor in elke woning. In tegenstelling tot elektrische batterijen slaat een thermische batterij geen elektriciteit op maar warmte. Deze opgeslagen warmte kan op een later moment worden gebruikt om direct warm water te maken. De batterij onderscheidt zich van andere thermische batterijen door het ontbreken van een verwarmingselement. Dat zit immers al in de PVT-warmtepomp. Hierdoor is de batterij niet alleen compacter maar ook goedkoper. TRIPLE SOLAR https://triplesolar.eu

Installatie Journaal December 2023

PRODUCTBERICHTEN

Led-drivers MYMESH heeft samen met de driverfabrikant Cupower twee nieuwe, slimme drivers voor led-armaturen ontwikkeld. De drivers zijn standaard voorbereid op MYMESH, een draadloos communicatiesysteem dat op elk gewenst moment kan worden geactiveerd met een licentie van de fabrikant. De led-drivers veranderen zo van aan/uit- naar drivers met ‘Smart Lighting’-mogelijkheden. Hierdoor anticipeert verlichting op de aan- of afwezigheid van mensen en daglicht in een ruimte. Dit levert energiebesparing op zonder dat in nieuwe apparatuur hoeft te worden geïnvesteerd. Een klant die een MYMESH Ready armatuur koopt, kan hem achteraf, door activatie van de licentie, ‘slim maken’. Extra koppelingen, schakelaars of installatiewerkzaamheden zijn niet nodig. MYMESH www.mymesh.nl

Wiﬁ-camera’s voor binnen en buiten D-LINK introduceert de mydlink 2K QHD Indoor Wi-Fi Camera (DCS-8350LH) en de Outdoor Wi-Fi Camera (DCS-8620LH). Beide camera’s hebben een resolutie van 2K QHD, vier keer meer dan standaard HD. Door deze resolutie hebben opnames voor 24-uursbewaking en registratie van gebeurtenissen veel detail en een hoge helderheid. Ook is nachtzicht geïntegreerd in de camera’s zodat gebruikers tot zeven meter afstand opnames kunnen maken in volledige duisternis. De camera’s zijn geschikt voor binnen- en buitengebruik en hebben geïntegreerde bewegings- en geluidsdetectie. AI-technologie verwerkt de informatie in realtime en de ingebouwde intelligentie in de camera’s maakt de detectie sneller. D-LINK https://eu.dlink.com.

Veiligheidsschoen De S3-veiligheidsschoen van CARHARTT is waterdicht en heeft een veerkrachtige dempingsconstructie met schokabsorptie om vermoeidheid signiﬁcant te verminderen. De schoen is gemaakt van gehydrolyseerd leer en kan op elke locatie worden gedragen, in droge en natte omstandigheden. Hij heeft een veiligheidsneus van polyester die je tenen beschermt tegen 200 joules gewicht en impact. De lichtgewicht niet-metalen antipenetratieplaat voorkomt dat scherpe voorwerpen de zool doorprikken en letsel aan de voet veroorzaken. Dankzij het waterdichte, Storm Defender membraan heb je geen last van transpiratie. De Hamilton heeft een energie-absorberende hielinlegzool met antibacteriële, thermoregulerende en antistatische eigenschappen. CARHARTT www.carhartt.com

Elektrische actuator De nieuwe EQ-serie elektrische actuatoren van SMC heeft een volledig geïntegreerde controller. De serie is beschikbaar in slede- of stangversies. Met de bijbehorende pc-software kunnen gebruikers de actuatoren via één scherm in slechts drie stappen een functionaliteit geven. Eerst kiezen zij de ‘Set Operation Mode’, vervolgens geven ze de exacte stopposities in (maximaal drie). Tot slot bepaalt de gebruiker de maximale waarden voor snelheid, versnelling en vertraging. De absolute encoder maakt het ‘homen’ overbodig. De elektrische actuator en controller zijn samengevoegd in één behuizing, waardoor bedrading tussen beide wordt vermeden en kostbare kastruimte wordt bespaard. SMC www.smc.nl

Installatie Journaal December 2023

COLOFON & SERVICE

Jaargang 41, nummer 08, December 2023 Verschijnt 8x per jaar www.installatiejournaal.nl Redactie Utrechtseweg 44 3704 HD Zeist installatiejournaal@vmnmedia.nl

Adverteerdersindex ABB

omslag 2

Afas Software

p. 38

Marjolein Eilander (marjoleineilander@vmnmedia.nl) Maarten Legius (maartenlegius@vmnmedia.nl) Margo van Voskuilen (margovanvoskuilen@vmnmedia.nl) Gerard Vos (gerardvos@vmnmedia.nl)

Dehn Nederland

omslag 3

EcoDim

omslag 4

Medewerkers Edo Beerda, Sjef Cobben, Marion de Graaff, Evi Husson, Nico Kluwen, Joost Melten, Hidde Middelweerd.

Schotman Elektro

p. 13

Uitgever VMN Media, Mieke Luisman-Stikkelorum (miekestikkelorum@vmnmedia.nl) www.vmnmedia.nl Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (maartenlegius@vmnmedia.nl) T: 088 - 5840772 Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Advertentie-exploitatie Key account manager Richard van Dijk: 06 - 33 03 14 74 e-mail: richardvandijk@vmnmedia.nl

Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden Abonnementen en administratie Jaarabonnement vakblad en online: € 600,- exclusief 9% btw. Prijswijzigingen voorbehouden.

Installatie Journaal in 2024

Abonnementen kunnen worden opgegeven bij VMN media Klantenservice, Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen o.v.v. “Tijdschrift INSTALLATIE JOURNAAL”. Telefoon 088-5840888, klantenservice@vmnmedia.nl Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van drie maanden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat VMN media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over VMN media en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij VMN media Klantenservice, Postbus 31, 2370 AA Roelofarendsveen. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.vmnmedia.nl. Druk Wilco BV, Amersfoort ISSN 0168-1109 © 2023 VMN media, Zeist

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microﬁlm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

Nr. 1 Verschijningsdatum: 13 februari

Nr. 5 Verschijningsdaum: 10 september

Nr. 2 Verschijningsdatum: 19 maart

Nr. 6 Verschijningsdatum: 8 oktober

Nr. 3 Verschijningsdatum: 14 mei

Nr. 7 Verschijningsdatum: 12 november

Nr. 4 Verschijningsdatum: 18 juni

Nr. 8 Verschijningsdatum: 10 december

Suggesties, ideeën? Mail naar marjoleineilander@vmnmedia.nl

Installatie Journaal December 2023

0-50W 0-150W 0-500W

Led vermogen

Optimale dimbaarheid en lichtstabiliteit

Geschikt voor wisselschakeling

Bescherming tegen overbelasting en stoorsignalen

Geruisloos dimmen

Geschikt voor alle A-merken afdekmateriaal