Magazine RCC K&L nummer VJ 2016

109e JAARGANG VJ-EDITIE 2016

FOCUS OP KOUDEMIDDELEN

AIRCONDITIONING

OOK IN DIT NUMMER: t CONGRES VERS KOELEN IN BEWEGING t BINNENKLIMAAT SCHOLEN VERBETEREN t ALLES OVER EUROVENT-CERTIFICERING

RETHINK

#32

Hoe creëer je een perfecte atmosfeer met minder impact op onze planeet?

DAIKIN LANCEERT EEN NIEUWE SPLIT-RANGE MET REVOLUTIONAIRE R-32 BLUEVOLUTION TECHNOLOGIE

Maak kennis met Bluevolution, een innovatieve technologie die zowel binnen als buiten de perfecte atmosfeer creëert. Producten met Bluevolution maken gebruik van het koudemiddel R-32, een milieuvriendelijker alternatief dat nú al voldoet aan de nieuwe EU-regelgeving vanaf 2025. Maar minstens zo belangrijk is dat Bluevolution zorgt voor maximale energie-efficiëntie (label A+++), minder CO2-uitstoot, schonere lucht en zeer lage geluidsniveaus.

Meer weten? Kijk op www.daikin.nl/bluevolution.

RETHINK CLIMATE IMPROVE LIFE

Airconditioning • INVERTER Pdm serie

Making BETTER Air Conditioners Gree Airconditioning

Tel: 077-3540341 • www.gree.nl

inhoud

ALTERNATIEVEN VOOR R410A Door het reductieschema (afnemende beschikbaarheid) is per 1 januari 2018 nog maar 50 procent van het koudemiddel R410A beschikbaar.

20

12 'UITFASERING STIMULEERT GEBRUIK NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN' Volgens eurammon neemt het gebruik van natuurlijke koudemiddelen voor airconditioningssystemen toe.

16 EUROVENT-KWALITEITSKEURMERK EN ENERGIELABELS Alles over het Eurovent-kwaliteitskeurmerk en informatie over de nieuwe Eurovent-energielabels.

24 SLECHT BINNENKLIMAAT SCHOLEN EN CRÈCHES

VERDER IN DIT NUMMER: 07

VOORWOORD

08

NIEUWS

20

TWEETRAPSCOMPRESSIE

28

VERS KOELEN IN BEWEGING

40

PRODUCTNIEUWS

42

COLOFON & VERWACHT

ADVERTEERDERSINDEX AIRCONAIR

27

AIRCOVENT

11

CARRIER AIRCONDITIONING

Het binnenklimaat in basisscholen en kinderdagverblijven blijft een aandachtspunt. VLA en TNO ontwikkelden tools voor beter onderhoud.

30

DAIKIN AIRCONDITIONING

9 2, 3

EASY COOL

15

ECR-NEDERLAND

15

GASCO NEDERLAND HAIER BENELUX

38 22,23, BIJSLUITER

INTERCOOL TECHNICS KELVION REFRIGERATION

39 6

KUSTERS TECHNISCHE HANDELSONDERNE-

OPTIMAAL PARALLELBEDRIJF - DEEL 2

MING

Analyse van hoe met NH3-schroefcompressoren een hoog deellastrendement kan worden behaald.

34 April 2016

4

LG ELECTRONICS

44

MIDEA NEDERLAND

33

MULTI IMPORT

19, BIJSLUITER

PANASONIC BENELUX

19

STULZ GROEP

43

TESTO

40

VRT-INTERNATIONAL

41

WESTERN AIRCONDITIONING

10

5

Nieuw! Goedhart® CO2 luchtkoelers

HOGE DRUK LUCHTKOELERS TOT 60 BAR

redactioneel

Rekensommetjes maken

D

Het is logisch dat bedrijven opkomen voor hun belangen

Uko Reinders Hoofdredacteur

e laatste tijd ben ik op internet het aanbod van tweedehands auto’s aan het verkennen. Niet dat ik snel een andere auto wil kopen, maar mijn Volvo V40 heeft niet het eeuwige leven. De teller staat op 335.000 km en dat betekent dat de auto bejaard begint te worden. Ik heb mijn auto altijd goed onderhouden en een paar maanden geleden is de distributiesnaar vervangen. Dat is een dure reparatie en ik hoop daarom dat ik nog twee jaar kan doortuffen. Garanties daarvoor zijn er natuurlijk niet, daarom ben ik me al aan het oriënteren op een vervanger.

Belangrijk in de autokeuze is de brandstof: LPG, benzine, diesel of elektriciteit.

Een hybride is ook een optie. Om te kiezen heb ik een rekensommetje gemaakt.

Ik verwacht ruim 30.000 km per jaar te rijden, waardoor LPG, diesel, elektriciteit en een hybride aantrekkelijk worden. Het nadeel van LPG is dat de motor minder betrouwbaar wordt. Een diesel is zuinig, maar de wegenbelasting is hoog. Een Toyota Prius is ook zuinig, maar er mag geen aanhanger achter en een elektrische auto is duur in aanschaf.

Het kiezen van een auto en op welke brandstof die moet lopen deed me denken aan de keuze voor koudemiddelen bij koelinstallaties. Het aantal opties is groter dan bij auto’s, waarbij vaak een verdeling wordt gemaakt tussen natuurlijke en synthetische middelen. In een artikel in deze editie, geschreven door eurammon, breekt deze organisatie een lans voor natuurlijke koudemiddelen zoals CO2, propaan en ammoniak. Dat eurammon dat doet is logisch, want deze organisatie is door bedrijven opgericht om het gebruik van deze koudemiddelen te stimuleren.

Voordelen die de organisatie noemt zijn een lage GWP-waarde en een gunstige terugverdientijd.

Ik spreek ook mensen die juist gecharmeerd zijn van synthetische koudemiddelen. Ze zeggen dat deze middelen veiliger zijn, wat bijvoorbeeld een voordeel kan zijn in de horeca. En dat ze in bepaalde gevallen efficiënter zijn en minder energie gebruiken, wat weer gunstig is voor de uitstoot van broeikasgassen. Ze wijzen me erop dat HFO-1234ze een GWP van minder dan 1 heeft, terwijl eurammon juist het voorbeeld van R404a noemt, met een GWP van 3.922. Het is logisch dat bedrijven opkomen voor hun belangen en natuurlijke of juist synthetische koudemiddelen aanprijzen. Of ze daarmee indruk maken bij klanten zal onder meer afhangen van berekeningen. Daarmee kan niet alleen bepaald worden wat op het economische vlak de beste optie is, maar ook op het gebied van uitstoot van broeikasgassen. Een rekensommetje is niet nodig om uit te vinden welke autobrandstof het gunstigste voor het milieu is. Dat is bekend. Toch maar eens kijken wat een tweedehands Tesla kost.

7

nieuws

Geen EIA voor koelinstallaties met HFO’s Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) heeft besloten om koelinstallaties met HFO’s voorlopig buiten de Energie-investeringsaftrekregeling (EIA) te houden. Dat meldt Harry Beekhof van RVO. Koelinstallaties met HFK’s kwamen vanaf 2011 al niet meer voor de EIA in aanmerking. Warmtepompen met deze koudemiddelen komen nog wel in aanmerking. Bij de Milieu-investeringsaftrek (MIA) en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil) is de omschrijving voor het overstappen op milieuvriendelijke koelinstallaties aangescherpt, en moet de nieuwe koelinstallatie een halogeenvrij koudemiddel bevatten. De EIA en de MIA\Vamil, werken met respectievelijk de Energielijst en Milieulijst, die elk jaar worden geactualiseerd. Het bedrijfsleven kan daarvoor wijzigingsvoorstellen indienen. Een van die voorstellen voor de Energielijst 2016 was om koelinstallaties op basis van een koudemiddel met een lage GWP-waarde voor EIA in aanmerking te laten komen. In de Energielijst 2015 werden alleen halogeenvrije koudemiddelen toegestaan. Dit voorstel is uiteindelijk niet gehonoreerd. Volgens Beekhof is het besluit genomen op basis van de discussieavond, die door op 15 sep-

tember 2015 door de KNVvK werd georganiseerd. Daar werd een rapport van de Duitser Prof. Dr. Ing. habil M. Kauffeld aangehaald. Beekhof las in het rapport dat er mogelijk schadelijke stoffen (TFA’s) vrijkomen bij de productie van HFO’s. “Ook kwamen tijdens de discussieavond de regelgeving en lopende patentzaken rond HFO’s aan de orde. Bovendien werd duidelijk dat bestaande koelinstallaties met relatief weinig kosten geschikt te maken zijn voor HFO’s en HFK’s met een lagere GWP-waarde. Dit waren voor ons, aangaande de EIA en de MIA\Vamil, de voornaamste redenen om HFO’s voorlopig uit de Energielijst te houden en uit de Milieulijst te halen”,

zegt Beekhof. Hij heeft de publicatie van de UNEP van januari 2016, waarin wordt vermeld dat HFO’s geen gevaar voor het milieu vormen, ook gelezen.

“Kauffeld en de UNEP trekken tegenstrijdige conclusies. Dat maakt dat er nog te veel onduidelijkheid is over wat de echte gevolgen van HFO’s voor het milieu zijn. Daarom willen we het gebruik van deze middelen voorlopig nog niet stimuleren.” Nieuwe voorstellen tot wijziging van de Energielijst 2017 kunnen tot uiterlijk 1 september 2016 worden ingediend via energielijst@rvo.nl. Voorstellen voor de nieuwe Milieulijst 2017 kunt u tot uiterlijk 1 september 2016 mailen naar miavamil@rvo.nl.

DIRECTIEWISSELING BIJ RECUPAIR NEDERLAND Maarten Bruinsma (53) is per 10 maart 2016 algemeen directeur van Recupair Nederland in Oosterhout. Hij volgt eigenaar-grootaandeelhouder Ron Zuiderent op, die het bedrijf vijftien jaar heeft geleid. Zuiderent heeft de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, maar blijft als adviseur verbonden aan Recupair.

Vóór zijn aantreden bij Recupair in september 2015 was Bruins-

ma al werkzaam in de koudetechniek en klimaatbeheersing.

Recupair vertegenwoordigt de fabrikaten Faco en Lu-Ve in Nederland, producenten van gevinde warmtewisselaars. Recupair levert aan OEMs, installatiebedrijven en eindgebruikers en onderscheidt zich met haar diepgaande kennis van warmteoverdracht voor een zeer breed scala van toepassingen.

Gerard Rook stopt als voorzitter Raad van Bestuur Bergschenhoek Groep Per 11 maart 2016 is Gerard Rook afgetreden als voorzitter van de Raad van Bestuur van Bergschenhoek Groep. Gelijktijdig met het aftreden van Gerard Rook zijn zowel Corine Rook als Jeroen Rook benoemd als covoorzitters van de Raad van Bestuur van Bergschenhoek Groep. De divisies vallend onder de Bergschenhoek Groep zijn R-Vent Group. (lucht- en ventilatie), Bergschenhoek Civiele Techniek. (grond- weg- en waterbouw), KWT Group (waterbeheersing), Cox Geelen (rookgasafvoer).

8

A I R C O N D I T I O N I N G & V E R WA R M I N G S O P L O S S I N G E N

EENVOUDIG O F VOLLEDIG MODULAIR? IDROFAN, ZODAT U NIET HOEFT TE KIEZEN

www.carrier.nl www.carrier.be

nieuws

GOº: grote belangstelling voor vakbekwaamheidscertificaat ACK Op 31 maart begon in het Expertisecentrum Koudetechniek van PTC+ in Ede de eerste opleidingsgroep aan de opleiding voor het vakbekwaamheidscertificaat ACK (Ammoniak, CO2 en Koolwaterstoffen). Later in het voorjaar volgen meer groepen.

Het gaat om een nieuw vakbekwaamheidscertificaat: vanaf dit jaar geldt een inspectieplicht voor veruit de meeste (middel) grote koudesystemen. Deze inspecties mogen alleen worden uitgevoerd door gecertificeerde technici. Met het oog op de wettelijke verplichting verwacht het opleidingscentrum GOº in de loop van dit jaar een groot aantal aanmeldingen voor opleiding en certificering. Het vakbekwaamheidscertificaat ACK is in eerste instantie gericht op veilig werken en vakbekwaamheid; ook de technische kennis wordt op de proef gesteld. De regels rond het werken met natuurlijke koudemiddelen zijn wettelijk vastgelegd omdat het werken met ammoniak, CO2 en koolwaterstoffen, vraagt om extra bewustzijn over veiligheid.

In nieuwe veiligheidsrichtlijnen is daarom vastgelegd waar gecertificeerde personen aan moeten voldoen. Die werden van kracht op 1 januari 2016.

Half maart waren al tientallen aanmeldingen binnen voor deelname aan een van de opleidingsgroepen. GOº adviseert be-

drijven en individuele technici met belangstelling voor een van de opleidingsgroepen niet te lang met inschrijven te wachten om zeker van te zijn van deelname. De basisopleiding duurt vier dagen, plus een examendag. Voor gevorderden, die al een opleiding natuurlijke koudemiddelen hebben gevolgd, duurt de opleiding twee dagen, plus een examendag. De opleiding wordt gegeven in het Expertisecentrum Koudetechniek van PTC+ in Ede. Daar beschikt PTC+ over speciaal voor trainingsdoeleinden ontworpen koudesystemen, zodat veilig kan worden getraind met zowel ammoniak, CO2 als koolwaterstoffen.

WAW Warmtepomp splitsysteem

‘Gewoon mooi’ UÊ i i Êi ÊÛiÀÜ>À i UÊ1 ÌÀ>Ê >>}Ê}i Õ `à Ûi>Õ UÊ-ÌÀ> Ê`ià } UÊ }ÊÀi `i i Ì UÊ Ê>> iÀ }ÊÛ À Ê ÊÀi}i } UÊ1 ÌÊÛ ÀÀ>>`Ê iÛiÀL>>À Voor meer informatie:

10

033 - 247 78 00

www.western.nl

info@western.nl

BEA BERNDSEN NIEUWE DIRECTEUR OTIB Het bestuur van Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf (OTIB) heeft Bea Berndsen per 15 juni 2016 benoemd tot de nieuwe directeur van OTIB. Zij volgt hiermee Elly Verburg op die per 14 september met pensioen zal gaan. Verburg laat na een periode van ruim vijftien jaar een sterk opleidingsfonds achter dat de technische installatiebranche op vele wijzen heeft ondersteund. Verburg: “Het is met een gevoel van grote dankbaarheid voor het vertrouwen dat ik van de branche en de medewerkers heb gekregen dat ik nu start met het inwerken van mijn opvolger.” Elly Verburg blijft tot 14 september eindverantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Bea Berndsen was de afgelopen jaren als directeur van OOMT verantwoordelijk voor het opleidingsfonds voor de mobiliteitsbranche. In deze periode heeft ze zich succesvol ingezet voor meer instroom, duurzame inzetbaarheid en goed werkgeverschap. “Ik kijk er nu naar uit om me in te zetten voor de technische installatiebranche. Een innovatieve branche die volop in beweging én in de lead is als het gaat om het meewerken aan de oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen van vandaag en morgen. Ik hoop snel nader kennis te maken met de werkgevers en de werknemers van deze mooie branche.”

“Wat? Heb je onze nieuwe prijslijst nog niet gezien?”

Dan wordt het hoog tijd!

Want naast het grootste aanbod en de beste service, krijg je dit jaar ook de laagsteprijsgarantie op condenswaterpompen, cool toch?

Ga snel naar aircovent.nl en vraag hem direct aan!

010 422 58 88

April 2016

11

airconditioning Tekst: Anton Dijksma

Noodzaak tot alternatieven voor R410A in comfortairconditioning De F-gassenverordening (EU nr. 517/2014), die op 1 januari 2015 van kracht werd, heeft invloed op comfortairconditioning. Door het reductieschema (afnemende beschikbaarheid) is per 1 januari 2018 nog maar 50 procent van het koudemiddel R410A beschikbaar. Dat maakt de noodzaak om alternatieve koudemiddelen en systemen te ontwikkelen groot.

D

e markt voor comfortairconditioning kan ruwweg onderverdeeld worden in twee categorieën. De eerste categorie bestaat uit directe expansiesystemen, zoals splitsysteem-airconditioners, multisplit-systemen en VRF-systemen. In al deze systemen wordt HFK-koudemiddel gebruikt als di Ǥ ϐ Ǧ ze blijft de inhoud beperkt, behalve bij VRF-systemen, waarbij grote installaties mogelijk zijn met een overeenkomstige, grote koudemiddelinhoud.

De tweede categorie zijn de koudwatersystemen.

Die bestaan uit een koudwatermachine of warmtepomp in combinatie met ventilatorconvectoren. In

alle gevallen wordt water of een mengsel van water/glycol toegepast als koudedrager. De HFK-koudemiddelinhoud blijft beperkt, ook bij grotere installaties, omdat alleen de koudwatermachine is voorzien van koudemiddelvulling.

Bij een comfortinstallatie is luchtverversing vaak een vereiste. Om hieraan te voldoen wordt meestal een luchtbehandelingskast met koelbatterij geïntegreerd in één van de bovengenoemde systemen.

Ook wordt in zo’n geval een rooftop-airconditioner toegepast.

Wat opvalt bij het toepassen van bovengenoemde systemen is dat in de afgelopen jaren een enorme verschuiving heeft plaatsgevonden van ‘cooling only’-systemen naar warmtepompsystemen. De verklaring hiervoor is dat de meerprijs van een warmtepompfunctie relatief klein is geworden.

Bovendien worden warmtepompsystemen in diverse oplossingen gesubsidieerd.

Beter rendement

VRF-buitendeel in warmtepompuitvoering.

12

Een bijkomend voordeel is dat de warmtepompfunctie het mogelijk maakt om in tussenseizoenen warmte op te wekken met een beter rendement dan een cv-ketel. In veel gevallen heeft de toepassing van een warmtepomp in een bestaand pand ook een positief effect op het energiegebruik, en dus op het energielabel van het pand. Dat is goed voor de commerciële vastgoedsector.

Het HFK-koudemiddel dat in comfortinstallaties wordt gebruikt is vrijwel altijd R410A. Na de volledige uitfasering van R22 en de ‘tussenpaus’ R407C, is R410A uitgegroeid tot het standaardkoudemiddel van dit moment.

Cassettebinnenunit geschikt voor directe expansie (DX) of

Nieuwste generatie waterkoelmachines ZETA.REV.

koudwater.

Terugkomend op de directe expansie- en koudwatersystemen. Daarin zijn de mogelijkheden en toepassingen van binnenunits vrijwel identiek: l Binnenunits, geschikt voor hogewandmontage, directe aanzuig & uitblaas. l Duo-functie binnenunits, geschikt voor lagewand- of plafondonderbouwmontage. l Binnenunits in zogenaamde cassette-uitvoering, voor montage in het verlaagd plafond. De units zijn beschikbaar in een 60x60- of 60x120- of 90x90-plafondstramienuitvoering. l Binnenunits geschikt voor kanaalmontage, boven het verlaagd plafond, met uitblaas-en/of retourrooster.

De buitenunit staat meestal opgesteld op het dak.

Ook zijn versies voor binnenopstellingen beschikbaar voor situaties waarin buitenopstellingen niet mogelijk of acceptabel zijn De keuze voor ĂŠĂŠn van deze systemen wordt voornamelijk bepaald door de installateur en/of adviseur.

Het voordeel van directe expansiesystemen is dat er kleine leidingdiameters en directe koeling mogelijk worden gemaakt. Dit vereist specialistische kennis ‡Â? Â?ƒÂ? –‘– ‡‡Â? •›•–‡‡Â? Ž‡‹†‡Â? Â?‡– ‡‡Â? Ď?Ž‹Â?Â?‡ Â?‘—†‡nj middelinhoud. Koudwatersystemen hebben als voordeel dat de koudemiddelvulling beperkt blijft tot de buitenunit. In vergelijking met cv-systemen is het leidingwerk relatief eenvoudig te monteren en zijn latere wijzigingen in de installatie doorgaans eenvoudig te realiseren.

Invloed F-gassenverordening Als gevolg van de F-gassenverordening, die op 1 januari 2015 van kracht is geworden, ontstaan er nieuwe uitdagingen. Daarvoor moeten oplossingen worden gezocht. In deze nieuwe wetgeving zijn in dit verband twee belangrijke onderdelen opgenomen. Dit is ten eerste het verbod op het gebruik van HFK's waarvan de GWP-waarde hoger is dan 2.500.

April 2016

Voor nieuwe installaties geldt dit per 1 januari 2020; voor het gebruik van geregenereerd koudemiddel per 1 januari 2030. Het tweede belangrijke onderdeel betreft de reductie van de beschikbaarŠ‡‹† áˆşÂ„Â‹Â?Â?‡Â? Â—Â”Â‘Â’Âƒáˆť ˜ƒÂ? ̾• ‹Â? ‡‡Â? ƒĎ?„‘—™•…Š‡nj ma van 100 procent in 2015 tot 21 procent in 2030.

Het eerstgenoemde onderdeel treft voornamelijk de branche van koudetechnische installaties. Hier werd tot voor kort gebruikgemaakt van de koudemiddelen R404A en R507. Beide hebben een GWP-waarde die ver boven de 2.500 ligt. Nieuwe installaties aanbieden met dit koudemiddel is daardoor niet meer economisch verantwoord. Dit betekent dat deze branche op zoek moet naar alternatieve koudemiddelen en/of moet teruggrijpen op natuurlijke koudemiddelen. Hierbij kan gedacht worden aan ammoniak (R717) maar ook aan propaan (R290), isobutaan (R600a) en CO2 (R744).

Buiten het verbod Hoe zit het met comfortairconditioning-systemen waarvoor de standaard R410A is? R410A heeft een GWP-waarde van 1980 en valt daarmee buiten enig verbod in het kader van de nieuwe F-gassenverordening. Maar het reductieschema laat zien dat in 2018 nog 63 procent aan HFK’s beschikbaar mag zijn. Haal je het verwachte (en in 2018 meetellende) volume aan HFK's dat in voorgevulde systemen in Europa wordt geïmporteerd (geschat op circa dertien procent) daar van af, dan komen we uit op slechts 50 procent binnen 22 maanden van nu. Dat betekent een uitdaging in het marktsegment van comfortairconditioning.

In principe blijft iedereen voorlopig systemen leveren met R410A. Een aantal fabrikanten kiest als mogelijk alternatief voor het koudemiddel R32. R32 is ĂŠĂŠn van de bestanddelen van R410A en heeft een

ÇŚÂ™ÂƒÂƒÂ”Â†Â‡ ˜ƒÂ? ͸͚ͲǤ ‹– „‡–‡Â?‡Â?– ‡‡Â? Ď?Ž‹Â?Â?‡ ƒˆÂ?ÂƒÇŚ me van de GWP-waarde ten opzichte van R410A. 13

airconditioning

Luchtgekoelde waterkoelmachine met R290 (pro-

Luchtgekoelde waterkoelmachine met koudemiddel R1234ze.

paan) als koudemiddel.

Tevens wordt hiermee voldaan aan het verbod op nieuwe installaties per 1 januari 2025 voor splitsysteem-airconditioners met een koudemiddelinhoud van minder dan drie kilogram en een GWP-waarde hoger dan 750. R32 wordt gezien als goed alternatief voor R410A. Maar het is nog steeds een HFK en dus onderhavig aan het reductieschema.

Natuurlijk koudemiddel Een andere beweging is die naar het volledig natuurlijke koudemiddel R290 (propaan). Propaan heeft een GWP-waarde van drie. Vooral kleine systemen zoals verrijdbare airconditioners en kleine splitsystemen worden in toenemende mate geleverd met dit koudemiddel. Het mooie van R290 is dat het nagenoeg dezelfde drukverhouding heeft als R22, terwijl de koudemiddelvulling in een vergelijkbaar systeem aanmerkelijk kleiner en het rendement beter is. Meer informatie over deze ontwikkeling voor kleinere systemen is beschikbaar op www. hydrocarbons21.com.

Een ander koudemiddel in opkomst in koudwatermachines is R290. Vooral in de koudetechnische installatiebranche werd en wordt gebruikgemaakt van deze toepassing, ook voor laagtemperatuursystemen. Nieuw is de toepassing als luchtgekoelde koudwatermachine voor de buitenopstelling van comfortinstallaties. R290 wordt gezien als goed alternatief voor R22 en R410A ĂŠn het is geen HFK, dus heeft het geen relatie met het reductieschema.

De laatste koudemiddelen die hier aan bod komen, zijn HFO's. Voornamelijk vanuit de automobielindustrie was de vraag naar een alternatief voor R134a groot en dit heeft geleid tot de ontwikkeling en productie van R1234yf. Een afgeleide hiervan is R1234ze dat wordt gezien als goed alternatief voor R134a in grotere koelmachines. R1234ze heeft een

14

GWP-waarde van zes. Aangezien het hier een HFO betreft en geen HFK, heeft het ook geen raakvlak met de uitfasering van HFK's, zoals eerder genoemd.

Alternatieve koudemiddelen Het lijkt erop dat comfortairconditioning uitgevoerd in directe expansiesystemen of koudwatersystemen niet wordt beĂŻnvloed door de nieuwe F-gassenverordening. Immers, het toegepaste koudemiddel is R410A en de GWP-waarde ligt onder de grens van harde uitfasering. Maar door het reductieschema (afnemende beschikbaarheid) is per 1 januari 2018 nog maar 50 procent van dit koudemiddel beschikbaar. Dat maakt de noodzaak om alternatieve koudemiddelen en systemen te ontwikkelen groot. De verwachting is dat ze daarom op korte termijn en in een rap tempo op de markt gaan komen. Belangrijk is het voorkomen van wildgroei van allemaal afgeleide koudemiddelen (blends). Ook de koudemiddelsysteeminhoud zal een punt van aandacht gaan worden. Daarnaast is het belangrijk om tijdig opleidingstrajecten voor het gebruik van deze nieuwe koudemiddelen in gang te zetten. Afwachten en stil blijven staan is geen optie, maar het maken van goede systeemkeuzes wel.

Over de auteur Anton Dijksma is accountmanager bij Western Airconditioning Meer informatie T: 033-2477800 E: sales@western.nl I:www.western.nl

Airconditioning /ŶŶŽǀĂƟ Ğ Θ ŝŶƐƉŝƌĂƟ Ğ ^ůŝŵŵĞ ĞŶ ŝŶƚĞůůŝŐĞŶƚĞ ŬůŝŵĂĂƚŽƉůŽƐƐŝŶŐĞŶ

ϭϲ͊ ǁĚĞ ƉƌŽŐƌĂŵŵĂ ϮϬ KŶƚĚĞŬ ŽŶƐ ǀĞƌŶŝĞƵ Ɖ͗ Ž ,ĂŝĞƌ ĐĂƚĂůŽŐƵƐ ĂĂŶ sƌĂĂŐ Ƶǁ ŶŝĞƵǁĞ ƌͲŶĞĚĞƌůĂŶĚ͘Ŷů ĂŝƌĐŽŶĚŝƟ ŽŶŝŶŐΛĞĐ <ŝũŬ ǀŽŽƌ Ƶǁ ǀĞƌŬŽŽƉĮ ůŝĂĂů ŽƉ͗

Uw innovatieve koudespecialist !

ǁǁǁ͘ĞĐƌͲŶĞĚĞƌůĂŶĚ͘Ŷů

VERHUUR VAN KOELING EN STROOM

Bel voor al uw koel vragen: 035 - 62 80 377 Fax 035 - 62 80 379 0 info@easycool.nl 0 www.easycool.nl

Luchtgekoelde chillers 0 Verrijdbare airconditioners Luchtbehandeling 0 Luchtgekoelde dakunits Computerunits 0 Koelcontainers 0 Koeltorens Dieselgeneratoren SuperSilent 0 Brandstoftanks Aansluitkabel 0 Verdeelkasten 0 Transformatoren Appendages 0 Specials

airconditioning Tekst: eurammon

‘Uitfasering HFK’s stimuleert gebruik natuurlijke koudemiddelen in airconditioning’ De ijskappen op Groenland en Antarctica smelten sneller dan ooit. De uitfasering van HFK’s is een van de maatregelen om daar verandering in te brengen.

In het begin van dit jaar is de uitfasering van HFK’s begonnen. Per 1 januari 2016 ging de door de EU toegestane totale hoeveelheid F-gassen die schadelijk zijn voor het klimaat met zeven procent omlaag. Volgens eurammon zal de uitfasering het gebruik van natuurlijke koudemiddelen voor airconditioningssystemen in gebouwen stimuleren. In dit artikel geeft de organisatie daar uitleg over.

E

urammon is een gezamenlijk Europees initiatief van ondernemingen, instituten en individuele personen ter bevordering van het gebruik van natuurlijke koudemiddelen. Ondernemingen als Alfa Laval, Bitzer, Danfoss, Emerson en GEA zijn lid van deze organisatie (zie ook ‘meer informatie’). In 2020 moet de uitstoot van broeikasgassen 20 procent lager zijn dan in 1990. Dat wil de Europese Unie. Om dat voor elkaar te krijgen heeft de Unie bepaald dat het F-gassengebruik omlaag moet. Het doel van de herziene F-gassenverordening is de hoeveelheid schadelijke F-gassen in Europa in 2030 met 79 procent terug te brengen.

Dat percentage is ten opzichte van het Europese gemiddelde van de jaren 2009 tot en met 2012. De uitfasering vindt plaats in zes etappes, waarvan de eerste

16

op 1 januari 2016 in werking is getreden. Deze eerste etappe betreft een daling met zeven procent.

Tekort aan F-gassen Met de uitfasering wordt op een gecontroleerd tekort aan F-gassen aangestuurd. Hierdoor zal de prijs van koudemiddelen die schadelijk zijn voor het klimaat omhoog gaan. Indirect zal dat het gebruik van natuurlijke koudemiddelen stimuleren. Volgens eurammon zijn natuurlijke koudemiddelen zowel in ecologisch als economisch opzicht een goed alternatief. Er is daarom al veel vraag naar airconditioningssystemen met natuurlijke koudemiddelen voor toepassingen in gebouwen.

Om de impact op de opwarming van de aarde te kwan-

ϐ Ǯ ǯ ሺ ሻ Ǥ 2 ͳǡ ʹʹ ͳǤ͹ͲͲ ͶͲͶ ͵ǤͻʹʹǤ ϐ ϐ ǯ ϐ ሺ ǯ ሻ ͳͲǤͲͲͲǤ Ǧ Ǧ Ǧ ǣ ʹͲʹͲ ʹǤͷͲͲ Ǥ

Ozonlaag

ǡ ሺ ሻǤ

Ǥ Ͳ Ǥ ǡ ͲǤ ʹʹ Ͳǡ Ǥ Ǥ Ǧ Ǧ ʹͲͲ͹ Ǥ ϐ ǡ

Ǥ

Uitgebreide exploitatieregels

Ǧ ǡ Ǥ ǡ ǡ Ǥ

Ǥ Ǥ

Ǥ ͺͲ Ǥ

Ǥ Ǥ ͵Ȁ 2Ǧ April 2016

͵ͷ ϐ ሺ Ǧ ሻǤ

De beste keuze

Ǥ Ǥ ǡ Ǥ ǡ Ǥ Ǥ ǡ Ǧ ϐ ´ Ǥ ǣ ʹͷ Ǥ Ǥ ǡ Ǥ Ã ǡ Ǥ

OVER EURAMMON Eurammon is een gezamenlijk Europees initiatief van ondernemingen, instituten en individuele personen ter bevordering van het gebruik van natuurlijke koudemiddelen. Het initiatief is een platform voor informatie-uitwisseling en wil het publiek bewustmaken van natuurlijke koudemiddelen en deze middelen promoten omdat ze het milieu niet belasten. Daarbij hoort ook een duurzame ondersteuning aan de koudetechnische industrie. Eurammon doet dat door uitgebreide technische informatie te verlenen aan deskundigen. Maar ook politici en burgers worden voorgelicht. Eurammon zorgt ook voor informatie-uitwisseling over projecten en geeft advies over zaken als ontwerpcondities, licenties, uitvoering en bediening. Eurammon is gestart in 1996 en staat open voor Europese bedrijven en instituten en personen als wetenschappers en onderzoekers met een serieuze belangstelling voor natuurlijke koudemiddelen.

17

airconditioning

TABEL 1: AANTASTING VAN DE OZONLAAG (ODP) EN GLOBAL WARMING POTENTIAL (GWP) VAN KOUDEMIDDELEN Koudemiddel

Aantasting van de ozonlaag (ODP)

Global Warming Potential (GWP)

Ammoniak (NH3) Kooldioxide (CO2) Koolwaterstoffen (propaan C3H8, propeen C3H6, isobutaan C4H10) Water (H2O) Chloorfluorkoolwaterstoffen (CFKâ&#x20AC;&#x2122;s) Gedeeltelijk gehalogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFKâ&#x20AC;&#x2122;s) Perfluorkoolstoffen (PFK) Gedeeltelijk gehalogeneerde fluorkoolwaterstoffen (HFKâ&#x20AC;&#x2122;s)

0 0 0

0 1 <3

0 1 0,02-0,06

0 4680-10.720 76-12.100

0 0

5820-12.010 122-14.310

WAT IS DE BETEKENIS VAN ODP EN GWP? Aantasting van de ozonlaag (ODP) De ozonlaag wordt beschadigd door de katalytische werking van chloor-, fluor- en broomverbindingen die ozon (O3) omzetten in zuurstof (O2) en daardoor de ozonlaag vernietigen. Het ozonafbrekend vermogen (ODP) van een verbinding wordt weergegeven als chloor-equivalent (ODP van een chloormolecuul = 1).

Global Warming Potential (GWP) Het broeikaseffect komt voort uit het vermogen van stoffen in de atmosfeer om de warmte uitgestraald door de aarde weer op de aarde te weerspiegelen. Het directe Global Warming Potential (GWP) van een verbinding wordt weergegeven als een CO2-equivalent (GWP van een CO2 molecuul = 1).

optimale werkdruk overschrijdt. Dat leidt tot een verÂ?Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;ÇŚÂ&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;´Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2021;Â?Ǥ Â? dit opzicht is het van belang dat ontwerpers en operators over de juiste kennis beschikken, zodat ze in staat Â&#x2018;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;´Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Ǥ

Afwijkende toepassingen

Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2014;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â? toenemende mate gebruikt in afwijkende toepassingen. Daarmee wordt het toepassingsgebied verruimd.

Ammoniak bijvoorbeeld wordt niet meer uitsluitend Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â?Â&#x2013; Â&#x2039;Â? Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2039;´Â&#x17D;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2018;gens van meer dan 500 kW. Het gebruik in airconditioning in gebouwen neemt toe, terwijl dat voorheen Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â&#x2039;Â? Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2022;Â&#x203A;Â?Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; grote hallen in Duitsland zijn nu uitgerust met NH3chillers voor airconditioning. Ook bij banken, verzekeringsmaatschappijen en kantoorgebouwen neemt het gebruik van natuurlijke koudemiddelen in airconditioning toe. Dit gebeurt ook in gebieden waar hoge Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2018;ÇŚÂ&#x192;Â?Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201E;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?18

Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2018;Â?Â&#x2020; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2014;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;middelen geen groter potentieel gevaar vormen dan Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2022;Â&#x203A;Â?Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Ǥ Â?Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2039;Â&#x192;Â?ÇŚÂ?Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2018;Â? Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â?Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; airconditioning in luchthavens, zoals de gerenoveerde luchthavens van DĂźsseldorf en ZĂźrich en een nieuwe terminal van Londen Heathrow.

De opmars van natuurlijke koudemiddelen in airconditioning in gebouwen geldt ook voor koolwaterstoffen als propaan, butaan en buteen. Propaan heeft goeÂ&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x203A;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x2019;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; met R22. Daarom hebben sommige Aziatische landen Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2022;Â&#x203A;Â?Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2039;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2026;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2039;Â&#x201D;Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2018;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x192;Â?Ǥ Â&#x2018;Â?Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2021; bronnen melden bezuinigingen in energiegebruik van tussen de 10 en 30 procent, met slechts minimale aanÂ&#x2019;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Ǥ Meer informatie www.eurammon.com

HET MULTI VOORDEEL VAN DE ALLES-IN-1 PARTNER. UITGEBREIDE WEBSHOP

EXTRA DIENSTEN

LEVERING EN VOORRAAD

SERVICE EN GARANTIE

GAS WARMTEPOMP EFFICIËNT EN DUURZAAM

Multi Import staat bekend om zijn kwaliteitsproducten, snelle levering door voldoende eigen voorraad, uitstekende service en scherpe prijzen. In Nederland is Multi Import sinds 2011 officieel distributeur van Panasonic Airconditioning.

Maak ook kennis met het alles-in-1 principe van Multi Import:

1. LEVERING EN VOORRAAD Ruime voorraad Vóór 14.00 uur besteld, volgende dag geleverd W Tijdslevering tegen meerprijs mogelijk W Afhaal mogelijk aan onze balie

2. UITGEBREIDE WEBSHOP 24 uur - 7 dagen online Direct bestellen W Order history bekijken W Volledige product informatie

W

W

W

W

Panasonic GHP systeem; meest efficiënte en duurzame oplossing voor VRF systemen - Hoge efficiëntie door onder andere het gebruik van de restwarmte - Ideale oplossing beperkte electravoorziening - Aansluitbaar op aardgas en propaan - Grote range aan capaciteiten (van 45 t/m 142 kW) - Bedrijfssituatie tot -20°C met behoud van capaciteit - Geen ontdooicyclus, dus maximaal comfort - Aansluitbaar op alle VRF DX binnendelen - Aansluitbaar op de watermodulen voor gekoeld en verwarmd water - Diverse oplossingen voor de integratie in gebouwbeheer systemen High

savings

3. EXTRA DIENSTEN Project- technische ondersteuning op locatie W MI-Deal app W

4. SERVICE EN GARANTIE

Environmentally

friendly

Down to

-20°C in

Easy

refrigerant

heating mode

control

by BMS

R410A

OUTDOOR TEMPERATURE

CONNECTIVITY

Snelle afhandeling garantie Garantietermijnen geldig vanaf factuurdatum W Panasonic 5 jaar garantie W Space-Saver 5 jaar garantie W Condenswaterpompen 2 jaar W W

HONGKONGSTRAAT 10-14 3047 BS ROTTERDAM T +31 (0)10 437 62 55 E INFO@MULTI-IMPORT.NL WWW.MULTI-IMPORT.NL

OFFICIEEL DISTRIBUTEUR VOOR NEDERLAND

Officiële Panasonic distributeurs

www.aircon.panasonic.eu

compressoren Tekst: ing. Dick Havenaar

Compressor met tweetrapscompressie voor airconditioning Een nieuwe roterende invertercompressor met tweetrapscompressie en dampinjectie vergroot het toepassingsgebied van dit type compressoren. Door de kleine behuizing zijn ze uitstekend geschikt voor airconditioning- en warmtepompsystemen. Daar worden ze al volop voor gebruikt.

E

ind 2012 presenteerde Gree de nieuwe roterende invertercompressor met tweetraps ሺ ϐ ͳሻ eerst aan de internationale koude- en airconditioningwereld. Het bedrijf realiseerde met deze innovatie een forse rendementsverbetering op het gebied van compressortechnologie. Na doorontwikkeling wordt de compressor nu wereldwijd toegepast in de HVAC&R-industrie.

De verhouding van de volumeverplaatsing is eigenlijk de belangrijkste parameter voor het ontwerpen van roterende tweetrapsinvertercompressoren met dampinjectie. Deze verhouding bepaalt uiteindelijk ሺ ´ ϐ ´ ሻ pressor. Het bepalen van de meest optimale verhouding van de volumeverplaatsing resulteert in de hoogste COP. Hiervoor is een wiskundig model ontwikkeld. Uit theoretisch en experimenteel onderzoek bleek namelijk dat de optimale volumeverplaatsingsverhouding bij compressoren die werken onder verschillende bedrijfscondities nauwkeurig kunnen worden bepaald door het gebruik van mathematische modellen.

dities functioneerden. Het type compressor waar het hier om gaat, is een tweetrapsroterende invertercompressor voorzien van een ingebouwde lagedruk- en hogedrukkamer. De functionaliteit hiervan is te vergelijken met die van een tussenkoeler in een conventionele tweetrapskoelcyclus. Het persgas van de lagedruktrap wordt door een aantal in het com-

Tweetraps- versus eentrapscompressie Onderzoekers hebben op basis van theoretische en experimentele studies aangetoond dat door een ϐ van eentrapscompressie kan worden verhoogd.

Hiertoe is gekozen voor tweetrapscompressie met dampinjectie. De ingenieurs hebben het tweetrapsmodel op basis van de hiervoor geldende thermodynamica doorgerekend en experimenten uitgevoerd waarbij compressoren onder diverse bedrijfscon-

20

Figuur 1: Tweetrapsroterende invertercompressor.

Figuur 2: Tweetrapsinvertercompressor versus eentrapsinvertercompressor.

pressorhuis aanwezige kanalen geleid naar de zuigzijde van de hogedruktrap van de compressor, waar het gas wordt gecomprimeerd naar hoge druk. Vandaar de naam tweetrapscompressor. De as van de compressor/motor-combinatie is voorzien van speciale lagers die zijn ontworpen voor veel draaiuren en een lange levensduur in combinatie met hoge en lage toerentallen. Alle benodigde componenten en onderdelen worden stuk voor stuk beoordeeld op de gewenste kwaliteit in het daarvoor beschikbare laboratorium. Het LEAN-kwaliteitssysteem borgt de kwaliteit tijdens de samenbouw en montage. Het geheel is ondergebracht in een geheel gesloten compressorhuis. Tegenwoordig wordt deze compressor wereldwijd als standaard toegepast in allerlei airconditioningsystemen en warmtepompen. Door deze tweetrapscompressie is het koelvermogen met 40 procent en het verwarmingsvermogen met 35 procent toegenomen. Dit komt door het verhogen van de enthalpie door dampinjectie in het tweetrapscompressiesysteem.

compressoren leveren een hoger koelvermogen, presteren beter, hebben een lager energiegebruik en zijn in capaciteit of koelvermogen regelbaar tot 1 Hz. Door het grote regelbereik en de mogelijkheid om het compressortoerental te kunnen terugregelen tot 1 Hz (dat wil zeggen 1 omw./sec.) wordt de luchtuitblaastemperatuur nauwkeurig geregeld, waardoor de gebruiker is verzekerd van een aangenaam binnenklimaat. Een niet onbelangrijk en groot voordeel is de reductie van het energiegebruik, omdat de compressor bij 1 Hz slechts 15 W elektrisch vermogen gebruikt en in de zogenaamde standby-modus slechts 0,2 W. De fabrikant geeft aan dat door de 0,2 W standby-technologie de CO2-uitstoot van AC-systemen met 520.000 ton per jaar kan worden verminderd.

Over de auteur Ing. Dick Havenaar is redactioneel coördinator van de KNVvK-beleidsgroep MarCom en technisch adviseur van de redactie van RCC Koude & Luchtbehandeling.

Laag energiegebruik De tweetrapsroterende invertercompressoren worden toegepast in de buitendelen van airconditioningsystemen. De compressoren zijn geschikt voor een temperatuurbereik van -30°C tot +54°C omgevingstemperatuur en verzorgen een luchtuitblaasconditie in de binnenunit van +12°C/+52°C. De

April 2016

Meer informatie Gree Airconditioning Postbus 315, 5900 AH Venlo T: 077-3540341 E: info@gree.nl I: www.gree.nl

21

Wie is

?

Wat doen we ?

RAC

(SEER/SCOP: A+++/A+++) R32, een nieuw millieuvriendelijk koudemiddel

Wi-Fi controle

Uiterst stil 15dB(A)

Ecopilot aanwezigheidssensor

Ecopilot lichtsensor

TY

•

Garantieverlenging

E

N

• 5Y E 5Y

AR

Y NT

WARRA AR

WARRA

CAC

Energieklasse A++

Bewegingsoog intelligent systeem

Slim ontdooien

360° luchtstroom

4-richtings onafhankelijke luchtstroom

Breed elektriciteit Hz

MRV

019-044_RCC_VJ_ADV.indd 23

24-03-16 11:16

certificering Tekst: ing. Toine van den Boomen

Een luchtbehandelingsunit type HHFlex met een Euroventcertificaat.

Alles over het Euroventkwaliteitskeurmerk en de nieuwe energielabels Ǧ ǡ ϐ ties van apparaten, bestaat al ruim twintig jaar. Desondanks bestaat er nog de nodige Ǥ ϐ op te frissen en te updaten met informatie over de nieuwe Eurovent-energielabels.

E

urovent is de Europese associatie van productleveranciers ten behoeve van het binnenklimaat, proceskoeling en de ‘koud-voedsel-keten’. Bij deze organisatie zijn meer dan 1.000 bedrijven aangesloten, niet alleen uit Europa, maar ook uit het Midden-Oosten en Afrika.

Eurovent is ook een kwaliteitskeurmerk. Sinds 1994 wordt daarin door de aangesloten fabrikanten vastgelegd hoe hun producten in de verschillende productgroepen op een betrouwbare manier vergeleken

24

kunnen worden. De bedrijven committeren zich aan ϐ ǡ ϐ ǡ ϐ Ǥ binnen de Eurovent-productgroep voor producenten van luchtbehandelingsapparaten zijn: ■ Elk jaar wordt de selectiesoftware van een bepaalde productlijn vergeleken met het werkelijk gefabriceerde product.

■ In de productielocatie van een aangesloten bedrijf

â&#x2013;

wordt elke drie jaar een apparaat getest en doorgemeten. Eurovent selecteert dat apparaat in de fabriek en laat de fabrikant een exacte kopie daarvan maken die naar TĂźv-laboratorium wordt gestuurd.

Eenmaal in de zes jaar wordt de â&#x20AC;&#x2DC;modelboxâ&#x20AC;&#x2122; die representatief is voor de productlijn tot in detail gecontroleerd op de door de fabrikant opgegeven â&#x20AC;&#x2DC;EN1886-waardenâ&#x20AC;&#x2122;.

Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020; Â&#x2039;Â? Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â?Â&#x192;Ď?Â&#x160;Â&#x192;Â?Â?Â&#x2021;lijk laboratorium van de TĂźv. Buiten meettoleranties Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2C6;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x192;Â?Ǥ Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?trolemetingen worden internationaal erkende normen gebruikt, zoals de EN1886 voor kastwand-eiÂ&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x2019;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; ͳ;Ͳ͡; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2026;Â&#x203A; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2022;Ǥ Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2021;metingen volgens de EN1886 worden onderstaande Â?Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2122;Â&#x192;Â?Â&#x2020;ÇŚÂ&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x2019;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2020; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;ÇŁ â&#x2013; Â?Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â?Â&#x192;Â&#x2030;Â&#x2021; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Ď?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x201E;Â&#x203A;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;ÇŚÂ&#x2C6;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â?Â&#x2020; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2030;Â&#x2C6;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; de geluidsdoorstraling in dB. Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; ͳ;Ͳ͡; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2C6;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2039;Â?Â&#x2DC;Â&#x17D;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2020; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201E;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2026;Â&#x203A; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2022;Ǥ Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â?ÇŁ â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020;ÇĄ Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2014;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013; Â&#x2039;Â? Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2022;Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2022;Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x161;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â? Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2039;Â?Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2014;Â?Ǣ â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2018;Â&#x2030;Â&#x2021;Â? á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ˘ â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160; Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2030;Â&#x2122;Â&#x2039;Â?Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2013; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ť Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020; Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2014;Â?Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;Ǣ â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2022; Â&#x2021;Â? Â&#x160;Â&#x2014;Â? Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2030; Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2014;Â?Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;Ǣ â&#x2013; geluiddoorstraling van de kastwand.

Logo op offertes Â&#x2C6;Â&#x2C6;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2022; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2018;Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013;

LITERATUURLIJST lit. 1; Energie Investeringsaftrek (EIA) Energielijst 2016, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland in opdracht van het ministerie van Economische Zaken lit. 2; Eurovent 6/2-2015, Recommended code of good practise for the interpretation of the Directive 2006/42/EC on machinery concerning air handling units, second edition, published 19 October 2015.

April 2016

Figuur 1: Eurovent-logo.

Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x17D;Â&#x2018;Â&#x2030;Â&#x2018;Ǥ Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2039;Â? Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2019;Â&#x17D;Â&#x2018;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2014;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â?ÇĄ Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2013; á&#x2C6;şÂ&#x153;Â&#x2039;Â&#x2021; Ď?Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2014;Â&#x2014;Â&#x201D; Íłá&#x2C6;ťÇ¤ Â&#x2039;Â&#x2013; Â?Â&#x2014;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2039;Â&#x2022;ÇĄ Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?ÇĄ Â&#x2030;Â&#x2021;registreerd en wordt weergegeven op de EuroventÂ&#x2122;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;ÇŁ Â&#x2122;Â&#x2122;Â&#x2122;ǤÂ&#x2021;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2018;Â?ǤÂ&#x2026;Â&#x2018;Â?Ǥ Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? om te weten is dat alleen productlijnen zijn gecertiĎ?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Ǥ Â&#x2014;Â&#x2022; Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2C6;Â&#x192;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x153;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x192;Â?Â&#x2039;Â&#x2030;Ǥ Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2C6;Â&#x192;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201E;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Ǥ Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x192;Â? ;ͲǤͲͲͲ Â&#x2021;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018; Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;ÇĄ Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2DC;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152; Â?Â&#x2018;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Ǥ Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x192;Â&#x2030; Â&#x2039;Â&#x2022; Â?Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2030; Â&#x2018;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2030;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2020; Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2021;Â&#x2021; Â&#x153;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2013; Â&#x2014;rovent dat de eindgebruiker er zeker van kan zijn Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; ͳͲͲ Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2026;Â&#x2021;Â?Â&#x2013; kloppen. Klanten lopen daarmee geen risico op negaÂ&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2C6;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;Ǥ

Aanvulling

Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x2DC;Â&#x2014;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x203A; Â&#x2026;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x2013;Â&#x192;Â?Â&#x2026;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013; á&#x2C6;ş á&#x2C6;ťÇ¤ Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013; Â?Â&#x192;Â? Â&#x2039;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; bijzin van de klant worden uitgevoerd op geleverde Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2039;Â&#x2022; Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2020; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?ÇĄ maar sommige fabrikanten kunnen dit voor een beperkte meerprijs uitvoeren. Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2022;Â&#x2018;Â&#x2C6;Â&#x2013;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? berekeningen uitgevoerd die leiden tot een enerÂ&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Ǥ Â&#x2021;Â&#x153;Â&#x2021; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;gielabels worden door bijvoorbeeld de NederlandÂ&#x2022;Â&#x2021; Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â?Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2022;Â&#x2014;Â&#x201E;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x153;Â&#x2014;Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2022;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Ecodesign-wetgeving zijn ook de Eurovent-energielabels veranderd.

Berekenen energieklasse Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2022; ʹͲͲ͝ Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â?Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2020; Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2022;Ǥ Â&#x2039;Â&#x192; Â&#x201D;Â&#x2021;delijk ingewikkelde, maar algemeen geaccepteerÂ&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2C6;Â&#x2018;Â&#x201D;Â?Â&#x2014;Â&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Ǥ Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2022;Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020; Â&#x2039;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2014;Â?Â&#x2039;Â&#x2013; á&#x2C6;şÂ&#x2DC;Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;á&#x2C6;ťÇĄ Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2030;Â&#x2122;Â&#x2039;Â?Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2014;Â&#x2022; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021; á&#x2C6;şÉ&#x201E;Â&#x2013;ÇŚÂ&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;á&#x2C6;ť Â&#x2021;Â? de drukverliezen over de warmteterugwinning in de á&#x2C6;şÎżÂ&#x2019;Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;á&#x2C6;ťÇ¤ Â&#x2039;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2020; Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â?Â&#x2018;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â?Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2014;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2021;25

certificering

Tabel 1: Oude Eurovent-energielabels.

Tabel 2: Nieuwe Eurovent-energielabels per 1 januari 2016.

ϐ Ǥ ͳ ʹ Ǧ Ǥ

Ǧ Ǧ Ǥ Ǧ ൒ ͻᤪ ǡ ǡ Ǥ Ǧ ൅ͻᤪ Ǥ

ሻ Ǧ ǣ

ǫ

ሾʹሿ ǡ ϐ ǡ Ǯ ϐ ǯǤ Ǧ Ǧ

Ǧ ϐ Ǥ Ǧ Ǧ

Ǧ

Ǥ Ǧ

Ǧ ǡ Ǥ

Ǧ Ǥ Ǥ

Wettelijk vastgestelde minimum

ʹ Ǧ ʹͲͳ͸ Ǥ Ǧ Ǯ ǯ Ǧ Ǥ ǡ Ǥ ͳ ʹͲͳ͸ Ǧ Ǥ ʹͲͳͺ Ǧ Ǥ Ǧ Ǥ ͳ ൅Ǧ Ǥ Ǧ Ǥ ʹͲͳ͸ ሾͳሿ ʹͳͲͺͲͳሺ ሻ Ǧ ǡ ǡ Ǧ Ǥ

Aard van CE-markering

Ǧ ǡ ሺ Ǧ 26

Over de auteur Ing. Toine van den Boomen is technisch adviseur bij Systemair Meer informatie T: 0341 439100 E: toine.vandenboomen@systemair.nl I: www.systemair.nl

KLASSE A voor koeling en verwarming

+I^MIR op de

Galletti

stand tijdens de

Mostra 2016

40%

minder koudemiddelvulling

VIPER (50-360 kW) ó ,SKI '34 IR 7'34 ))6 IR )7))6 ó )IRZSYHMKI WIVZMGI XSIKEROIPMNOLIMH ó /SYHIQMHHIPZYPPMRKMRHMGEXMI YMXPI^MRK ó 3TWPEK STIVEXMSRIPI HEXE ó /IY^I TIV QEGLMRI XYWWIR VIHYRHERXMI SJ IJČ GM®RXMI ó 1MGVSGLERRIP GSRHIRWSV ZSSV^MIR ZER GSEXMRK IR 9: FIWGLIVQMRK ó ;IVOMRK XSX ZER HI RSQMREPI [EXIVZSPYQIWXVSSQ ó 7XERHEEVH 0S[ 2SMWI

Nu exclusief verkrijgbaar via

Airconair, Specht 33, 4793 HN Fijnaart, The Netherlands, Tel: +31 (0)16 885 01 45, www.airconair.nl warmtepompen en koelmachines | ventilator convectoren | rooftops | luchtbehandeling | wtw-units | ontvochtiging | software & hardware

PLATFORM VOOR KOUDE EN LUCHTBEHANDELING BLIJF OP DE HOOGTE VAN TRENDS, NIEUWS, PRODUCTONTWIKKELINGEN & EVENTS. Abonneer u op de wekelijkse e-mailnieuwsbrief van RCC K&L

In deze gratis nieuwsbrief krijgt u een overzicht van het laatste nieuws, ontwikkelingen en events. Ook kunt u regelmatig columns lezen en wordt er een artikel uit het magazine uitgelicht.

Schrijf u eenvoudig in voor de e-mailnieuwsbrief:

WWW.KOUDEENLUCHTBEHANDELING.NL/NIEUWSBRIEF

congres Tekst: Uko Reinders

CONGRES OP 16 JUNI IN WAGENINGEN:

Vers Koelen in Beweging De keten van versproducten verandert en dat heeft invloed op de koeling. Daarover gaat het congres ‘Vers Koelen in Beweging’ op 16 juni in Wageningen. Veranderingen in de keten worden in gang gezet door nieuwe afzetconcepten, de ultraverstrend en zwaardere eisen aan houdbaarheid. Hoe kunt daar met koeltechniek op aanhaken?

H

et belang van versproducten neemt toe. Ze nemen een steeds grotere plek in bij het dagelijkse eten van consumenten en voor supermarkten zijn ze dé margemakers. Nieuwe verkoopconcepten als Hello Fresh en de AH Allerhande Box winnen aan populariteit en ook hierin speelt vers een belangrijke rol. Maar het is niet alleen maar rozengeur en maneschijn wat de klok slaat. Consumenten staan wantrouwend tegenover voedsel en 40 procent van het verse voedsel wordt uiteindelijk niet geconsumeerd. De meeste verspilling vindt plaats in de keten. Ondernemers moeten ook stappen richting duurzaamheid zetten. Dit alles maakt duidelijk dat er forse uitdagingen liggen voor ondernemers in de hele versketen.

Het congres gaat over die uitdagingen en veranderingen in de afzet en keten. In alle presentaties wordt daarbij de link met de koeltechniek gelegd. Deze informatie zal u, als leverancier van koelinstallaties, installateur of adviseur, helpen om aan te haken bij nieuwe stromingen of in te spelen op ontwikkelingen. Het congres is ook gericht op managers van supermarkten, koelhuizen, distributiecentrums en productiebedrijven. Met al deze partijen bij elkaar, is het congres ook een uitstekende gelegenheid om te netwerken. Met de afsluitende netwerkborrel is daar ruim de tijd voor ingepland.

Het congres wordt georganiseerd door uw vakblad RCC Koude & Luchtbehandeling en de KNVvK. Het vindt plaats bij Wageningen UR. U kunt daar ook een bezoek brengen aan de researchafdeling.

SESSIES DIE U ONDER MEER KUNT BEZOEKEN ULTRAVERS-TREND ZET KOUDEKETEN OP SCHERP Door: food watcher Anneke Ammerlaan

Ammerlaan zal vanuit de consumententrends haar visie op de koudeketen geven en op de manieren van koelen en verpakken. Ultrafresh ziet zij als een belangrijke trend. Ikea speelt met het nieuwe koken en bewaren in op de ultravers-consument met kleinere keukens. De tegenhanger van ultravers is koelvers, waar de Coop in gelooft, met alles verpakt in plastic en lang houdbaar.

PARTIJEN IN KOEL-VERSKETEN STRIJDEN MEE IN DE SUPERMARKT-BATTLE OM CONSUMENT Door: Gerard Rutte, supermarkt trendwatcher

Retailers zullen volgens Rutte de komende jaren de strijd om de maag van de klant op twee fronten voeren: in winkels en on-line. Versproducten zullen daar een grote rol in gaan spelen. Zijn supermarkten en leveranciers in staat om het spel in de winkel aantrekkelijk genoeg te houden voor de klant of stort die klant zich geheel op het emotieloze bestellen van producten op internet? Hoe kunnen partijen in de koel-versketen zich in deze ‘battle’ onderscheiden?

SAMEN EEN VUIST MAKEN TEGEN VOEDSELDERVING Door: Eric Prieur, directeur cold chain sustainability van Carrier in Frankrijk

Onderzoek maakt duidelijk dat 40 procent vers voedsel verloren gaat. Het grootste deel gebeurt in de distributieketen. Om daar wat aan te doen daagt Prieur bedrijven uit om nog meer hun verantwoordelijkheid te nemen en te gaan samenwerken.

28

VERPAKKING VAN DE TOEKOMST ALLEEN MOGELIJK MET OPTIMALE KOELING Door: Ulphard Thoden van Velzen, onderzoeker bij Wageningen UR Food & Biobased Research

Speciale verpakkingen, waar Thoden Van Velzen onderzoek naar doet, houden versproducten langer vers. Hij zal in zijn presentatie over dat onderzoek vertellen. Goede koeling is essentieel om het voordeel van de duurdere beschermende verpakkingen te verwezenlijken. De eisen die aan de koudeketen worden gesteld worden daarmee hoger.

LANGER VERS MET MILDE CONSERVERING (MET RANDVOORWAARDEN VOOR KOELING) Door: Ariette Matser, onderzoeker bij Wageningen UR Food & Biobased Research

Met milde conservering kunnen verse eigenschappen van levensmiddelen langer behouden blijven. De houdbaarheid van vers vruchtensap gaat bijvoorbeeld van één naar vier weken. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen op dit gebied en hoe kunt u daar in uw eigen business op inspelen, ook met de koeling?

INSPELEN OP STRENGERE EISEN VERSHEID EN SHELF LIFE VERANDERINGEN IN VERSKETEN EN KOELING

Door: Theo Vliek, commercieel directeur RBK Group

Door: Joost Snels, onderzoeker bij de afdeling Fresh Food and

Met tracking & tracing worden producten door de keten heen gevolgd. Supermarkten willen ook de temperatuur door de keten volgen. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de koudeketen en hoe kunnen partijen hierop inspelen?

Chains van Wageningen UR

Snels is specialist in ketens van versproducten. Hij zal ingaan op de versketen en hoe die verandert door ontwikkelingen in de afzet die door Rutte en Ammerlaan zijn geschetst. Wat betekent dat voor de koeling in de keten?

TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN IN DE KOUDEKETEN VAN VERS Door: Dennis Wentink, adviseur en directeur/eigenaar van Adviesbureau Verhoef

Wentink neemt u mee in de ontwikkelingen in de koudetechniek in de versketen. Die moeten het antwoord zijn op veranderingen in de afzetmarkt en de keten, om de koudeketen te optimaliseren en de uitstoot van broeikasgassen en het energiegebruik te verlagen.

KOUDEKETEN BLOEMEN UIT KENIA IN DE PRAKTIJK Door: Pieter van der Hulst van FlowerWatch

Van der Hulst gaat vertellen over de grote stromen bloemen van kwekerijen in Kenia en Ethiopië naar eindpunten in Europa, Canada of Japan. Hij vertelt over de praktijk en over wat nodig is om een lang vaasleven van bloemen te kunnen garanderen.

April 2016

INFORMATIE OVER HET CONGRES Datum: donderdag 16 juni 2016 Locatie: gebouw Orion, Wageningen University Centre in Wageningen Programma 13:00 - 13:30 ONTVANGST 13:30 - 13:45 OPENING 13:45 - 14:50 ANNEKE AMMERLAAN EN GERARD RUTTE 14:50 - 15:30 PAUZE 15:30 - 17:50 KEUZESESSIES MET PAUZE TUSSENDOOR 17:50 - 18:20 ERIK PRIEUR 18:20 - 18:30 AFSLUITING 18:30 - 20:00 NETWERKBORREL

Meer informatie en aanmelden via de website: www.verskoeleninbeweging.nl

29

binnenklimaat Tekst: Piet Jacobs

SLECHT BINNENKLIMAAT SCHOLEN EN CRĂ&#x2C6;CHES DOOR ONVOLDOENDE ONDERHOUD

Tools van TNO en VLA om onderhoud te borgen Het binnenklimaat in basisscholen en kinderdagverblijven is al jaren een aandachtspunt. Ondanks alle aandacht constateren GGD, VLA en TNO dat er nog steeds veel mis gaat met ventilatie. Om dat probleem aan te pakken hebben de VLA en TNO tools ontwikkeld om het onderhoud te borgen.

Het binnenklimaat in basisscholen en kinderdagverblijven laat al jaren te wensen over.

30

Z

elfs in basisscholen uitgerust met een mechanisch ventilatiesysteem is het binnenklimaat in bijna de helft van de gevallen onder de maat. Dit wordt veroorzaakt door het ontwerp en het onderhoud van de systemen. Een van de meest prangende ϐ den vervangen. Een consortium van leveranciers ǡ ϐ ǡ een onderhoudsbedrijf en een kinderdagverblijf hebben samen besloten om dit vanuit de VLA samen met TNO aan te pakken. Gezamenlijk is een bestekdocument voor een kwalitatief goede aanbesteding van het onderhoud aan ventilatiesystemen en een systeem voor borging van het onderhoud ontwikkeld. Door de borging voldoen scholen op dit punt direct aan de wettelijk verplichte Arbo Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E).

Diverse onderzoeken tonen aan dat in meer dan 80 procent van de basisscholen en de kinderdagverblijven de luchtkwaliteit en de temperatuurhandhaving onvoldoende is. Door de overheid is de afgelopen jaren een groot aantal maatregelen gesubsidieerd om het binnenklimaat en tegelijkertijd de energiezuinigheid van bestaande schoolgebouwen te verbeteren. Mede in het kader van de bestrijding van de economische crisis is hier in 2009 en 2010 in totaal 165 miljoen euro aan besteed. Voor bijvoorbeeld het plaatsen van mechanische ventilatiesystemen werd per lokaal een subsidie verstrekt van 7.500 euro.

Maatregelen geëvalueerd In juni 2013 zijn de maatregelen geëvalueerd middels een enquête naar de tevredenheid bij de eindgebruikers. De kwaliteit van de geplaatste mechanische ventilatiesystemen werd als matig tot slecht beoordeeld. Het mechanische luchtsysteem was niet altijd goed geïnstalleerd, aangebracht of afgesteld, waardoor 45 procent van de in de basisscholen gemonteerde luchtbehandelingssystemen als niet goed of helemaal niet functionerend werd beoordeeld. Bij het voortgezet onderwijs werd 29 procent van de luchtbehandelingssystemen als niet goed beoordeeld. Hieruit blijkt dat met name in basisscholen mechanische ventilatiesystemen niet goed lijken te functioneren.

Door onvoldoende onderhoud aan ventilatiesystemen neemt de luchtverversingscapaciteit van de systemen sterk af. Uit onderzoek in woningen [Ginkel en Hasselaar, 2002] blijkt dat zonder onderhoud bij mechanische afzuiging de capaciteit met circa Ǥ ϐ worden toegepast en niet tijdig worden vervangen, April 2016

Figuur 1. Luchtkwaliteit in decentraal geventileerd klaslokaal met F7filter met vier jaar standtijd.

kunnen deze voor een nog snellere afname van de ϐ ϐ Ǥ

ϐ ͳ geventileerd klaslokaal getoond. Na vier jaar zonder ϐ geblazen. De CO2-concentratie steeg ver boven het meetbereik van het meetinstrument. De school had het ventilatiesysteem laten installeren zonder zich te realiseren dat dit systeem onderhoud behoeft.

Dikke roetlaag

ϐ ʹ ϐ vervangen. In deze basisschool waren meerdere typen ventilatiesystemen - zowel decentrale als een centraal systeem - aanwezig en was bij regulier onderhoud de betreffende luchtbehandelingskast overgeslagen.

Naast dat de luchthoeveelheid afneemt neemt ook Ǥ ϐ kunnen zich biologische verontreinigingen ontwik Ǥ ϐ ´ Ǥ ϐ ting, bijvoorbeeld nabij een drukke weg en/of toe ϐ ϐ ǡ omdat het door de fabrikant opgegeven drukverschil al eerder is bereikt.

Onderhoudskaart Vergelijkbaar met het garantieboekje van een auto is de zogenaamde onderhoudskaart ontwikkeld.

Hierop kun je in één opslag zien welk onderhoud de komende jaren noodzakelijk is en of dit tot nu toe is uitgevoerd. Om met een kwalitatief goede installatie te starten, is het van belang om een opleveringskeuring uit te laten voeren conform BRL 8010 Ventilatie-Prestatie-Keuring. De resultaten hiervan kunnen als bijlage aan de Onderhoudskaart worden toege-

31

binnenklimaat

â&#x2013;

Figuur 2. Een G4-paneelfilter in de centrale luchtbehandelingskast van een basisschool: na twee jaar standtijd bedekt met een dikke laag roet.

voegd. Om het ventilatiesysteem in een goede conditie te houden, is het van belang om een kwalitatief goed onderhoudscontract voor het mechanische ventilatiesysteem af te sluiten. TNO en VLA hebben hiervoor een bestek opgezet (zie www.vla.nu/bestekdocumenten/). Ď?Â&#x160;Â&#x192;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x203A;Â&#x2019;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x203A;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; de school aangeraden om ĂŠĂŠn van de twee volgende procedures te volgen. Voordeel hiervan is dat dan Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2019;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x201D;Â&#x201E;Â&#x2018; Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2018;

Â?Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; ĆŹ Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; á&#x2C6;ş ĆŹ á&#x2C6;ťÇŚÂ&#x2026;Â&#x203A;Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2022; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;daan, die door de Arbodienst wordt uitgevoerd en door Inspectie SZW wordt gecontroleerd. Daarnaast is om met name prestatiegericht onderhoud te ondersteunen een zogenaamde QuickScan ontwikkeld Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2021;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021;Â?ÇĄ Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x2021;Â&#x17D;Â?Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2C6; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;ÇĄ Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; een adviesbureau het binnenklimaat en de staat van onderhoud van de luchtbehandeling kan worden geinspecteerd.

Borging van het onderhoud van mechanische luchttoevoer â&#x2013; Plaats op iedere luchtbehandelingsunit een onderhoudslogboek/sticker. â&#x2013; Inspecteer het ventilatiesysteem inclusief eventuele CO2ÇŚÂ&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030; Â&#x2020;Â&#x2021; Ď?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022; Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2022; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2C6;Â&#x2018;Â&#x201D;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x192;Â?cier. â&#x2013; Â&#x192;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2013; Â?Â&#x192; Ď?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2026;Â&#x2039;´Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Ď?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022; Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2022;kaart aftekenen. â&#x2013; Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2C6; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x2020;Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;bureau een QuickScan gemaakt om vermeende luchtkwaliteit-, geluid-, temperatuur- en tochtklachten in kaart te brengen. Indien in bepaalde

32

Â&#x17D;Â&#x2018;Â?Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x153;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â?Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2014; Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2013;ÇĄ Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2022;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; de onderhoudsaannemer om aan te tonen dat de Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2013;ÇĄ Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;luidniveau en het thermisch comfort in die lokaÂ&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x153;Â&#x2018;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x2039;Â? het onderhoudscontract. Â&#x2021;Â&#x2030; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2039;Â?Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2014;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Ď?Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; vast op de onderhoudskaart.

Borging van het onderhoud van natuurlijke luchttoevoer en mechanische afvoer â&#x2013; Plaats op iedere afzuigventilator een onderhoudslogboek/sticker. â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â&#x2030; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022; Â&#x2039;Â? Â&#x201D;Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x2C6;Â&#x153;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2022; Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â?Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2026;te werking van eventuele overstroomroosters. â&#x2013; Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2C6; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x2020;Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022;bureau een QuickScan gemaakt om vermeende luchtkwaliteit-, geluid- en tochtklachten in kaart te brengen. Indien in bepaalde lokalen klachten Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020; Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2022;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2018;Â?derhoudsaannemer om aan te tonen dat de luchtÂ&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2013;ÇĄ Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2022;niveau en het thermisch comfort in die lokalen Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x153;Â&#x2018;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x2039;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; onderhoudscontract. â&#x2013; Leg de inspectieresultaten vast op de onderhoudskaart.

Verantwoording De informatie in dit artikel is tot stand gekomen vanuit een zogenaamd TNO Technologie clusterproÂ&#x152;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2013;ÇĄ Â&#x2022;Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x192;Â?Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022; Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;technische Apparaten (VLA) en Stichting OPTI Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x17D;Ǥ Â&#x192;Â?Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?ÇŁ Â&#x192;Â&#x2030;Â&#x192; Â&#x2018;Â?Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2026;Â&#x2018; Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x192;Â?Â&#x2020;ÇĄ Â&#x2018;Â&#x2022;Â&#x2021;Â?Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?ÇĄ Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2018; Daalderop, Euromate, AirQuality en Knotz kinderÂ&#x2020;Â&#x192;Â&#x2030;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x201E;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2C6;Ǥ

Over de auteur Ir. Piet Jacobs is adviseur Energie, Comfort en Binnenmilieu bij TNO. Literatuur Berdowski Z., Eshuis P.H., Evaluatie regelingen verbetering energiezuinigheid en binnenklimaat PO en VO, beschikbaar via www.rijksoverheid. nl, 11 juni 2011

Midea Airconditioning loopt voorop met een uitdagende lijn: alle units een SCOP van 4.0!

Ook bij vermogens boven de 7kW Maak nu een afspraak met uw accountmanager en laat u verrassen Samen met een GROEN MIDEA naar een betere wereld

W W W . M I D E A - N E D E R L A N D . N L

compressoren Tekst: Bas Pijnenburg en John Ritmann

Optimaal parallelbedrijf van NH3-compressoren (deel 2) In een koelsysteem met meerdere NH3-schroefcompressoren is het een uitdaging het hoogst mogelijke deellastrendement over een zo breed mogelijk capaciteitsbereik te behalen. Aan de hand van een analyse wordt in dit artikel duidelijk gemaakt hoe dit kan worden bereikt in een systeem met variabele toerentalaandrijving, regelschuif en aan/uit-regeling. Deel 1 van dit artikel is verschenen in de vorige editie van RCC K&L; hier volgt deel 2.

Evaluatie deellastrendement Het deellastrendement van een compressorsysteem kan worden geëvalueerd op basis van de prestatiegegevens van de componenten en de hieronder beschreven vergelijkingen.

De koelcapaciteit die een schroefcompressor kan le ϐ ሺͳሻǤ

$! ! = #! ⋅ !! = λ ⋅"! ⋅ ρ ⋅ !!

1

Het asvermogen van een schroefcompressor wordt ϐ ሺʹሻǤ

$$ =

$"# #! ⋅ ""# λ ⋅!# ⋅ ρ ⋅ ""# = = η$ η$ η$

2

Het elektrisch opgenomen vermogen van de ϐ ሺ͵ሻǤ

$() =

$$ λ ⋅!# ⋅ ρ ⋅ ""# = η & ⋅η % η & ⋅η % ⋅η$

3

De COP wordt normaal als functie van de koelcapa ሺ ሶ0ሻ Ǥ gelijkingen kan worden geconcludeerd dat voor een bepaalde bedrijfsconditie en een bepaalde grootte van de compressor een lineair verband bestaat tus ሺɉሻ ሺɄሻǤ het energetische rendement weer te geven als functie van de deellastindex hebben we een manier gevonden om de deellastprestaties op een dimensieloze schaal van 0-1 te tonen. Dit maakt het eenvoudig om de verschillende bedrijfscondities en verschillende systemen te vergelijken.

De totale deellastindex en het energetisch rendement van een compressorpackage met meerdere compressoren kan worden bepaald uit de som van ϐ ´ ሺͷሻ ሺ͸ሻǤ

λ=

∑ ∑

" ="!!

λ" ⋅!# !"

" ="!!

"#$ =

⎛ λ ⋅ "' ⋅ ρ ⋅ %"# ⎞ $! # ⎟⎟ = = (λ ⋅"' ⋅ ρ ⋅ !# ) ! ⎜⎜ &() ⎝ η& ⋅η % ⋅η$ ⎠ !# ! ⋅η& ⋅η % ⋅η$ = # ⋅η %"# %"#

4

De COP van de schroefcompressorpackage wordt ϐ ሺͶሻǤ 34

!# !"

5

η=

λ" ⋅"# !" λ ⋅" ∑"="!! η ⋅η" #!⋅"η & !" % !" $ !"

∑

" ="!!

ሺϐ ͳǡ ͳሻ ሺɉሻ ሺɄcሻ sor worden bepaald door het toerental en de positie van de capaciteitsregelschuif. De bedrijfscondities worden in dit voorbeeld als constant verondersteld, ϐ Ǣ verdampingstemperatuur zal bijvoorbeeld stijgen als de verdamperbelasting afneemt.

6

ሺɄm) en ሺɄd) is afhankelijk van toerental en koppel (zoals te zien in ϐ ʹ ͳሻǤ ԟ ԟ ´ Ǥ Ǧ Ǧ Ǧ ሺ͹ሻǤ

$! =

λ ⋅ #$ ⋅ ρ ⋅ ""# = ! ⋅ω η!

7

Het toerental is of constant of wordt actief gere ǡ ϐ compressordeellastindex, energetisch rendement Ǥ met tien procent koppelreserve bij maximale (of nominale) belasting, waardoor het koppel bij maximale systeembelasting 90 procent bedraagt van het nominale motorkoppel (T / Tn ൌ ͲǡͻሻǤ Ͳǡͻ is niet constant en zal variëren op basis van de be Ǥ deellastkoppel van de motor ten opzichte van het ϐ Ǧ ሺͺሻǤ

! λ η ω = #"! ⋅ ⋅ ! !% ⋅ % !% λ% η! ω

8

ǡ ϐ Ǧ lastindex en het energetisch rendement, kan vrij

Ǥ Ǧ lijking (8) met een interpolatie van de prestatiegegevens van motor en aandrijving is het ook mogelijk om het deellastrendement van de motor en aandrij Ǥ Ǧ ሺɉሻ ሺɄሻ Ǧ ϐ ͵Ǥ

Ǥ Ǧ gen van een variabele toerentalaandrijving en ten Ǥ Ǧ den gedaan om het rendement van verschillende ϐ Ǥ

Alle vergelijkingen zijn gemaakt met dezelfde totale Ǥ Ǧ king zijn de waarden van de deellastindex geschaald ሺ ɉs), zodat deze bij maximale capa ͳ Ǥ Ǧ te, waarbij grotere machines meestal een beter ren ǡ Ǥ Ǧ fect van de grootte van de machine en het effect van

Ǥ Ǧ menlijk een iets lager rendement bij maximale be Ǥ Oplossingen met een variabele toerentalaandrijving Ǧ

Figuur 3. Energetisch rendement als functie van de deellastindex van de compressor alleen (links) en die van een compleet systeem (rechts).

April 2016

35

compressoren

Figuur 4. Vergelijking van het deellastrendement voor een package met één of twee compressoren.

ting hebben dan compressoren van vergelijkbare grootte zonder een variabele toerentalaandrijving.

De verliezen van een variabele toerentalaandrijving op een systeem met meerdere compressoren hebben natuurlijk alleen invloed op de compressor met variabele toerentalaandrijving. Dit heeft een positief effect heeft op het totale rendement.

Figuur 4 toont een vergelijking van het totale rendement over het gehele capaciteitsbereik voor een systeem met één of twee compressoren. Het toont aan dat compressoren zonder variabele toerentalaandrijving slechts in een beperkt capaciteitsbereik een rendement behalen in de buurt van de maximale waarde. De systemen met variabele toerentalaandrijving tonen een constant hoog rendement. Het systeem met twee compressoren kan de

ϐ ´ ʹͺ van de capaciteit, terwijl een enkele compressor met variabele toerentalaandrijving een aanzienlijke ϐ ´ Ͷ͵ van de capaciteit. Alle systemen hebben een hoge ϐ ´ ǡ 65 procent van hun capaciteit.

De horizontale streep-punt lijnen tonen een band ϐ ´ ǡ omvang van de verschillen tussen de vergeleken systemen te tonen. Opgemerkt wordt dat de com ͳʹͻͲͲ gebaseerd op een tolerantie van maximaal tien ϐ ´ Ǧ ሺ ሻǤ ʹͲͳͶ het gehele deellastbereik.

Figuur 5. Vergelijking van het deellastrendement voor een package met twee of drie compressoren.

36

Figuur 5 toont de vergelijking tussen een systeem met twee of drie compressoren. Opnieuw blijkt dat compressoren met variabele toerentalaandrijving een constant hoog rendement realiseren. Het systeem met drie compressoren (waarvan één met variabele toerentalaandrijving) kan zelfs een zeer hoog rendement behalen bij ongeveer zeventien procent van de totale koelcapaciteit. Ook een systeem met drie compressoren voorzien van alleen een regelschuif (CR) kan een hoog rendement behalen bij circa 23 procent van de totale koelcapaciteit, met uitzondering van een klein gebied tussen ongeveer 37 - 43 procent.

De analyse van de verschillende scenario's werd uitgevoerd bij een vaste bedrijfsconditie (T0 / Tc = ൅ͷȀ൅͵ͷ ι ሻǤ ϐ de bedrijfscondities veranderen. Voor het zoeken naar een optimale oplossing moet dit worden mee Ǥ ϐ teit rond het variëren van de capaciteit toeneemt met het aantal compressoren en door het toevoegen van minimaal één compressor met variabele toerentalaandrijving. Het toepassen van een groter aantal compressoren, gecombineerd met variabele toerentalaandrijving, verhoogt het capaciteitsbereik aanzienlijk, terwijl ook het rendement van het systeem nagenoeg identiek is aan het vollast rendement. Het besturingssysteem moet natuurlijk in staat zijn om ϐ van deze mogelijkheden.

Hoogst mogelijke deellastrendement Het hoogst mogelijke deellastrendement over een zo breed mogelijk capaciteitsbereik wordt behaald met een systeem met meerdere compressoren, waarvan een is uitgerust met een variabele toerentalaandrijving. De onderzochte systemen kunnen de koelcapaciteit terugregelen tot zeventien procent ሺ met drie compressoren), terwijl tegelijkertijd het rendement op een zeer hoog niveau (binnen tien ሻ Ǥ Alleen als het systeem uitsluitend actief is in het bovenste koelvermogenbereik (boven ongeveer 65 procent), werken alle onderzochte systemen binnen ϐ ´ Ǥ passen van een variabele toerentalregeling is dan niet altijd economisch gerechtvaardigd.

Over een groot capaciteitsbereik zijn de verschil ϐ ´ de EN12900 toegestane COP-tolerantie voor alleen de compressor. Daarom is een meer gedetailleerde analyse nodig om de beste oplossing te vinden.

April 2016

Nomenclatuur COP CR Ʉ

Ʉc

Ʉd

ϐ ሾԟሿ

ሾΨሿ

totaal energetisch rendement van de Ǧ ሾԟሿ

isentropisch rendement van de compressor ሾԟሿ energetisch rendement van de toerengeregelde aandrijving ሺ ሻ ሾԟሿ

Ʉm

energetisch rendement van de elektromotor ሾԟሿ

ɉs

ǡ aan het nominale slagvolume van de ሾǦሿ

ɉ

ᒡ Pel Pis pis

ǡ ሾԟሿ

massastroom van het koudemiddel door de ሾ Ȁ ሿ elektrisch krachtgebruik van de ሾ ሿ

isentropisch krachtgebruik van de ሾ ሿ

ϐ ሾ Ȁ ሿ

ሶ0

ሾ ሿ

T

ሾ ሿ

q0 ɏ

T0 Tc Vs VSD ɘ n

ϐ ሾ Ȁ ሿ

dichtheid koudemiddel bij compressor ሾ Ȁ Ϳሿ ሾι ሿ

ሾι ሿ

nominale slagvolume van de compressor bij ሾ ͿȀ ሿ Variable Speed Drive / variabele ሾԟ ሿ

ሾ Ȁ ሿ

subscript om nominale waarden bij ሾԟሿ

In deze analyse moet rekening worden gehouden met de variatie van de capaciteitsvraag en de bedrijfscondities (T0 en TcሻǤ niet beschikbaar is dan verzekert een systeem met meerdere compressoren en een variabele toerental ϐ geling en redundantie van het systeem.

37

UX

compressoren

BE NE

L

GASCO

Aandachtspunten

B EN ELUX

Bij het ontwerpen van een koelinstallatie is het van belang om de juiste grootte van de compressor, motor en aandrijving te selecteren, die geschikt zijn voor de nominale belasting. Een zeer goede deel ϐ ´ door het selecteren van overbemeten apparatuur en componenten. Regelsystemen voor de compressorpackage en andere delen van het koelsysteem spe ϐ teren van de inzet van meerdere compressoren en een variabele toerentalregeling. De maximale prestatie kan alleen worden verkregen wanneer alle parameters optimaal worden geregeld. Moderne regelsystemen kunnen ook toegepast worden voor het communiceren met smart grid-systemen en systemen voor productieplanning, waardoor de benodigde capaciteit wordt afgestemd op de te verwachten Ǥ ϐ ϐ ´ mate wenselijk voor deze eisen.

Over de auteurs John Rittman is Director Ammonia Systems en Bas Pijnenburg is Senior Engineering Manager Ammonia Solutions. Beiden zijn werkzaam bij bij BITZER Kühlmaschinenbau GmbH. Meer informatie BITZER Kühlmaschinenbau GmbH, Denemarken E: bas.pijnenburg@bitzer.de E: john.rittman@bitzer.de I: www.bitzer.de

REFERENTIES

BENELUX

voor koeltechniek en airconditioning

38

1. BITZER publication A-600-5, 2014, Competence in capacity control 2. Blumhardt R, 2006, Capacity control of screw compressors: speed or slide control – a comparitive study, BITZER publication SV-0402-GB 3. Performance data for screw compressors: BITZER Software v. 6.4.2

Direct en nauwkeurig geregeld.

DE 0-10 VOLT VERMOGENSREGELING van de TOSHIBA rotary inverter

uitzonderlijk

compressor(en) regelt het koel- en/

TOSHIBA

of

buitendelen. Het DXC-031

verwarmingsvermogen

van

een

hoge

deel-

lastrendementen van de RAV

en

LBK/WTW direct en nauwkeurig. Het

schakelpaneel

schakelpaneel, in een solide stalen

breid voorzien van een

IP-65 behuizing, maakt het mogelijk

breed scala aan contacten

ongekend hoge rendementen in koel-

om integratie in de externe

en

regeling van derden te ver-

verwarmingsbedrijf

te

realiseren

door optimaal gebruik te maken van de

eenvoudigen.

is

VRF uitge-

productnieuws

Mobeye introduceert GSMgebaseerde temperatuurbewakers Mobeye, een Nederlandse fabrikant van GSM-alarm- en beveiligingsproducten, lanceert de ThermoGuard Twinlogserie: GSM-gebaseerde temperatuurbewakers. De sensoren meten de temperatuurwaarden en alarmeren als deze buiten de ingestelde grenzen komen. De gemeten waarden kunnen gelogd worden en zijn op afstand uitleesbaar via een web-based portal. Het product kan los van andere infrastructuur en zelfstandig draaien door de ingebouwde GSM-module en door de mogelijkheid om langdurig op batterijen te werken. De temperatuurbewaker is uitgevoerd in een solide en compacte behuizing en is voorzien van twee temperatuursensoren die afzonderlijk ingesteld kunnen worden. De gebruiker krijgt via GSM een melding bij een temperatuuralarm en lokaal met een geluidsindicatie. Voor industriĂŤle toepassingen zijn er twee versies, de CML2275 en CML2285. De CML2285 heeft een display om de actuele temperatuurwaarden af te lezen. De units hebben een ingebouwde GSM-kiezer en kunnen langdurig batterijgevoed opereren.

Als er wel stroomvoorziening is, fungeren de units ook als stroombewaker en genereren een stroomuitvalalarm.

www.mobeye.nl

Testo, dĂŠ leverancier voor al uw meetinstrumenten!

16TES-05

Meetoplossingen voor de HVAC/R installateur.

Testo BV, Randstad 21-53, Almere, T 036 5487 000

40

www.testo.nl/hvac

LG lanceert nieuwe versie van Service App voor installateurs LG Klimaat heeft de gratis LG Service App voor Android en iOS geüpdatet. Deze app helpt professionele installatie- en servicemonteurs met het snel beantwoorden van technische vragen en het oplossen van storingen. LG heeft op basis van feedback uit de markt de app nog gebruiksvriendelijker gemaakt. Vanaf nu kunnen installateurs met een eenvoudige tool de koudemiddelbijvulling uitrekenen. Het was al mogelijk om een storingscode in te voeren voor een snelle probleemdiagnose en handleidingen te raadplegen. Daarnaast is er binnen de app de mogelijkheid om met één druk op de knop verbinding te maken met het LG Klimaat Service-team voor persoonlijke ondersteuning.

Uit onderzoek dat het bedrijf eind 2015 uitvoerde, blijkt dat de app vooral hoog scoort op gebruiksgemak en de tijdsbesparing die het installateurs oplevert. Sommige installateurs gaven echter aan behoefte te hebben aan een tool voor het uitrekenen van de koudemiddelbijvulling. Met deze nieuwe versie van de Service App geeft het bedrijf hier gehoor aan.

LG ontwikkelde de app, omdat het bedrijf ziet dat mobiele technologie ook binnen het bedrijfsleven een steeds belangrijkere rol spelen. Vooral voor installateurs, die vaak op locatie werken, is een dergelijke applicatie op een mobiel device een handig hulpmiddel.

De app is daarom ook offline te gebruiken, zodat de app te gebruiken is op locaties waar het mobiele netwerk slecht of zelfs helemaal niet beschikbaar is. De LG Service app is gratis in de App Store of de Google Playstore te downloaden (zoek op LG Service AE). Om de app te activeren is eenmalig een activatiecode nodig die gratis verstrekt wordt door LG service via (+31(0)20 456 32 82 of per mail via ae.svcsupport@lge.com

www.lgklimaat.nl

April 2016

NIEUWE COMPACTE WTW-UNIT De nieuwe decentrale wtw-unit Ecovent-Verso van Helios maakt het mogelijk op een eenvoudige manier lucht te verversen.

Doordat geen kanaalwerk benodigd is, zijn de units uitermate geschikt voor renovatieprojecten. De Helios wtw-unit oogt elegant en is zeer compact, met een diameter van 200 mm.

De unit wordt in de muur gebouwd en heeft een rendement van 85 procent.

Het nieuwe Helios wtw-systeem voor de kleine ruimte heeft een intelligente regeling voorzien van een LEDbedieningspaneel, waarmee gelijktijdig acht units kunnen worden aangestuurd.

www.auerhaan-klimaattechniek.nl

VRT International koopt, verkoopt en bemiddelt in occasion commerciële en industriële koelapparatuur en overjarige voorraden.

Het grootste deel van de apparatuur wordt geëxporteerd naar de diverse landen over de gehele wereld.

Wij zijn op zoek naar

Compressoren Grasso, Sabroe, Bitzer, Copeland, Howden Water chillers Trane, Carrier, York, Ciat, Climaveneta Verdampers Helpman, Goedhart, Güntner, Küba Condensors Baltimore, Helpman, Goedhart, Güntner Complete koelinstallaties en vriesinstallatie.

IQF vriezers - spiraalvriezers – invriestunnels

Indien u op zoek bent naar betaalbare occasion of overjarige koelapparatuur, kijkt u dan voor ons aanbod op www.used-refrigeration.com.

VRT is F-gassen gecertificeerd en beschikt over een professioneel demontage-team. Wij kunnen indien gewenst uw gehele installatie(s) in eigen beheer ontmantelen.

VRT international CV Nucleonenweg 25 3542 CD Utrecht T M W E

+31 (0)30 700 9712 +31 (0)6 16063677 www.vrt-int.com info@vrt-int.com

41

RCC K&L IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET Officieel Orgaan van: KNVVK, KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE Internet: www.knvvk.nl E-mail: info@knvvk.nl Naast de KNVvK leveren deze verenigingen op het gebied van koude, koeling, luchtbehandeling en ventilatie vanuit hun expertiseveld bijdragen aan RCC K&L:

NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Internet: www.nvkl.nl E-mail: info@nvkl.nl STEK, STICHTING EMISSIEPREVENTIE KOUDETECHNIEK Internet: www.stek.nl E-mail: info@stek.nl NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN Internet: www.nekovri.nl E-mail: info@nekovri.nl VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUUR Internet: www.verac.nl E-mail: info@verac.nl LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN Internet: www.luka.nl E-mail: info@luka.nl VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl E-mail: vla@fme.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI) Internet: www.koelindustrie.nl E-mail: nki@fme.nl RCC K&L komt tot stand in samenwerking met de KNVvK-beleidsgroep Marcom.

Het bestuur hiervan bestaat uit: ing. M. Bouwman, H. Blok (secretaris) Hoofdredacteur Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl tel. 06-46652579 Eindredacteur Christine Linneweever Technisch adviseur Ing. Dick Havenaar Uitgever Frederique Zeemans Accountmanager Gejo Flierman tel. 06-53227316, gejoflierman@vakmedianet.nl Vormgeving & opmaak colorscan, www.colorscan.nl Druk Ten Brink, Meppel Adres Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Website RCC K&L www.koudeenluchtbehandeling.nl Abonnementenadministratie klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888

in nummer 4 van RCC K&L onder andere: t 41&$*"- 0/%&3/&.&/ met aandacht voor onderwijs t 858 */ 461&3."3,5 presentatie onderzoeksresultaten t ,06%&.*%%&- $02 Transkritische boostersystemen t &/&3(*&(&#36*, ,06%&,&5&/ van een broodje hamburger

Abonnementen RCC K&L verschijnt maandelijks. Jaarabonnement € 135,00. Verzendkosten buitenland per jaar € 29,50 (EU) en € 41,50 (niet-EU-landen). Prijzen zijn exclusief btw.

Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

Oplage Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage. Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2016 Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze staan op www.vakmedianet.nl.

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd.

Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 0925-630X

42

Uw leverancier van klimaatoplossingen STULZ GROEP BV, uw leverancier van klimaatoplossingen, precisie airconditioning, comfort airconditoning, warmtepompen en luchtbevochtigingssystemen. Allemaal precies op maat gemaakt voor u! In samenwerking met CAREL, REMKO en MITSHUBISHI. www.stulz.nl

De nieuwe standaard in duurzaam koelen en verwarmen.

Koelen en verwarmen van ruimte en water De LG Therma V 3-in-1 lucht water warmtepomp verwarmt of koelt niet alleen een woning, maar ook het (sanitair) water. Het is eigenlijk een energiezuinige cv-ketel die ook koelt. CO2 neutraal en zeer geschikt voor nieuwbouw en renovatie.

30-35%

besparen op je energierekening

De LG Therma V levert een effectieve bijdrage aan de energiebesparing voor woningen. Wij informeren u graag over de subsidiemogelijkheden voor dit toestel.

Beschikbaar in Monoblock en Split uitvoering.

3 t/m 16 kW

Verwarmen Koelen Warmwater

Voor meer informatie kijk op lgklimaat.nl/thermaV