Magazine Warmtepompen nummer 2 2016

WP POMPEN JAARGANG 8 – NUMMER 2 – MAART 2016

WARMTE

DUURZAME KLIMAATOPLOSSINGEN

Oude kolenmijn wordt

warmte- en koudebuffer

Warmtepomp in de praktijk Installateur over project in eigen huis Middeleeuwse omgeving Zuinige klimaatinstallatie in kasteel Meelopen op VSK met Innovatieroute

RETHINK

#32 Hoe creëer je een perfecte atmosfeer met minder impact op onze planeet?

DAIKIN LANCEERT EEN NIEUWE SPLIT-RANGE MET REVOLUTIONAIRE R-32 BLUEVOLUTION TECHNOLOGIE

Maak kennis met Bluevolution, een innovatieve technologie die zowel binnen als buiten de perfecte atmosfeer creëert. Producten met Bluevolution maken gebruik van het koudemiddel R-32, een milieuvriendelijker alternatief dat nú al voldoet aan de nieuwe EU-regelgeving vanaf 2025. Maar minstens zo belangrijk is dat Bluevolution zorgt voor maximale energie-efficiëntie (label A+++), minder CO2-uitstoot, schonere lucht en zeer lage geluidsniveaus.

Meer weten? Kijk op www.daikin.nl/bluevolution.

RETHINK CLIMATE IMPROVE LIFE

Hoofdredacteur Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl tel. 06-46652579 Eindredacteur Christine Linneweever Redactieraad Willem Hooijkaas (voorzitter Platform warmtepompen/secretaris BodemenergieNL), Onno Kleefkens (IEA Heat Pump Conference) en Karin van der Maarel-Sonneveld (NVKL) Uitgever Frederique Zeemans Accountdirector Gejo Flierman, gejoflierman@vakmedianet.nl Tel: 06-53227316 Vormgeving & Opmaak colorscan, www.colorscan.nl Druk Ten Brink, Meppel Adres Vakmedianet, Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn tel. 088-5840800 www.vakbladwarmtepompen.nl Abonnementenadministratie klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 Abonnementen Warmtepompen verschijnt 6 keer per jaar.

Jaarabonnement Nederland: € 129,00, buitenland € 135,00; prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

Oplage Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage. Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2016 Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

Positieve vibe Begin dit jaar heb ik Bas Roestenberg opgevolgd als hoofdredacteur van Warmtepompen. Bas is niet helemaal van de radar verdwenen. Als freelancer schrijft hij nog artikelen voor het blad en hij voorziet mij de komende maanden van advies. Wat Bas me al vertelde over het blad, heb ik in de afgelopen weken precies zo ervaren. Warmtepompen is een enorm leuk blad om te maken. Het onderwerp zit in een positieve flow en de vele innovaties zijn een feest om over te schrijven.

De afgelopen zestien jaar ben ik als redacteur bij diverse vakbladen werkzaam geweest. Voornamelijk in de tuinbouw. Ik werkte daarvoor ook al in die sector, onder meer een aantal jaren op een productiebedrijf in Afrika.

Halverwege vorig jaar ben ik overgestapt naar het blad RCC Koude en Luchtbehandeling, waardoor ik in de koudetechniek terechtkwam. Bij mijn aanstelling was al bekend dat ik ook hoofdredacteur van Warmtepompen zou worden, maar om me geleidelijk in te kunnen werken, is Bas nog een aantal maanden met het blad doorgegaan.

Dat het onderwerp warmtepompen ‘hot’ is wist ik al, maar ik kreeg daar pas echt een gevoel bij toen ik de afgelopen VSK-beurs in Utrecht bezocht. Er waren niet alleen veel bedrijven met warmtepompen en aanverwante producten, ze kregen op hun stands ook een overvloed aan belangstelling. Het is hier ‘crazy’ zei een van de standhouders. De positieve ‘vibe’ die rond warmtepompen heerst, doet mij terugdenken aan de bloemenproductie in Kenia in het begin van dit millennium. Het werd toen duidelijk dat dit land een van de beste plekken in de wereld is om bloemen te telen. Dat had een enorme aantrekkingskracht op bedrijven en mensen die daar een graantje van wilden meepikken.

Als ik dit schrijf, leg ik de laatst loodjes aan mijn eerste Warmtepompen. Een van de artikelen gaat over het project Mijnwater in Heerlen, waarbij het gelijknamige bedrijf oude mijngangen als energiebuffer gebruikt. Het project, dat wordt doorontwikkeld, vind ik een goed voorbeeld van een mooie innovatie met de warmtepomp als middelpunt. Jarenlang werden er kolen uit de mijnen gehaald, wat ongezond was voor de mijnwerkers, en het stoken ervan was slecht voor het milieu. Maar dat gebeurde in andere tijden. De Arbowet bestond nog niet en de opwarming van de aarde was nog een vervan-mijn-bed-show.

Ik moet opeens denken aan de appartementen en zorginstelling in Heerlen, die door het water in de mijn worden verwarmd en gekoeld. Zouden daarin mijnwerkers wonen die ooit op honderden meters diepte kolen uit dezelfde mijn haalden? Hoe zouden zij het ervaren dat die mijn nu weer voor warmte zorgt? Maar dan zonder het ondergrondse gezwoeg in stoffige lucht en zonder vervuilende roetwolken die de lucht in dorpen en steden ongezond maken. Het zou me niets verbazen als ook zij daar een positieve ‘vibe’ van krijgen.

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld.

De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 2214-7349

Uko Reinders Hoofdredacteur Warmtepompen

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 3

COLOFON

WARMTEPOMPEN IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET en is hét vakblad over het duurzaam verwarmen en koelen van commercieel en maatschappelijk vastgoed en woningen

WP

16

INHOUD Verder in dit nummer:

18

MIJNWATER 3.0: VAN BRONSYSTEEM NAAR BUFFER Nadat in 1974 de laatste kolenmijn bij Heerlen werd gesloten, liep het gangenstelsel ervan vol grondwater. Er werd tientallen jaren niet meer naar omgekeken, tot een pilotproject aantoonde dat dit ‘mijnwater’ prima als warmteen koudebron kan dienen. In 2008 startte het project Mijnwater, waarbij het gelijknamige bedrijf de oude mijngangen als energiebron gebruikte.

16 26 30 32 42

Project: Kasteel de Keverberg Nieuwe HT-Warmtepomp In een dag naar nul-op-de-meter Eneco Warmtewinner Warmtepompen Awards 2016

22

INSTALLATEUR KIEST LUCHT/WATER-WARMTEPOMP De beste manier om als installateur mensen te overtuigen van de voordelen van een lucht/water-warmtepomp, is door er een in je eigen woning te plaatsen. Toen Ad Korevaar, jarenlang eigenaar van Derko Installatietechniek, een nieuwe woning liet bouwen, twijfelde hij geen moment.

36

TERUGBLIK: DE WARMTEPOMPEN INNOVATIEROUTE De Warmtepompen Innovatieroute, gehouden tijdens de afgelopen VSK-beurs in Utrecht, was snel volgeboekt. Adviseurs, architecten en andere professionele belangstellenden kregen in anderhalf uur een goed beeld van de mogelijkheden op warmtepompgebied.

Wie niet meeging kan de Innovatieroute alsnog fictief meelopen, in dit artikel met presentaties van de deelnemende bedrijven.

4 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

26 Rubrieken: 10 40 44 46

Nieuws Kennis Productnieuws Gastcolumn

A2?2D@?:4 2BF2C62 G@@C 2=D 96E ¯49E <@F5 :D

A2?2D@?:4 2BF2C62 3:65E 4@>7@CE @@< 2=D 96E ¯49E <@F5 :D G`]]VUZXV TRaRTZeVZe e`e "& 4 G``c ZVUVcV e`VaRddZ_X VV_ e`VdeV] D^Rce XcZU cVRUj 6_VcXZV_VfecRR] S`fhV_

hhh RZcT`_ aR_Rd`_ZT Vf hhh aR_Rd`_ZTac`T]fS T`^

NIEUWS

College van Beroep: ‘Warmtewet geldt ook voor wko’s’ Vaak wordt gedacht dat de Warmtewet bedoeld is ter bescherming van bewoners met een verplichte stadswarmteaansluiting. Stadswarmte heeft – al is dat inmiddels wat aan het verschuiven - immers een monopolistisch karakter dat in een vrije markt tot torenhoge tarieven kan leiden. Toch beperkt de Warmtewet zich zeker niet tot deze manier van warmtevoorziening, zo bleek onlangs ook weer bij een dispuut tussen Vestia Energie en bewoners van de wijk Hoogeland in Naaldwijk. De huizen in deze wijk zijn voorzien van individuele warmtepompen, aangesloten op een wko. Als eigenaar van de wko heeft Vestia tariefafspraken vastgelegd in een ‘Overeenkomst levering bronwater’. De bewoners menen echter dat ze te veel geld kwijt zijn aan verwarming en warm tapwater, reden waarom ze afgelopen jaar aan de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vroegen om in het kader van de Warmtewet stappen tegen Vestia te ondernemen. De ACM weigerde dat echter: de Warmtewet zou hier niet van toepassing zijn. Op het eerste gezicht een logische redenatie; het bronwater dat door Vestia wordt geleverd heeft een gemiddelde temperatuur van ongeveer 12°C, terwijl de Warmtewet uitgaat van “warm water of tapwater met een temperatuur van ten minste 70°C en ten hoogste 95°C, bestemd voor ruimteverwarming, sanitaire doeleinden en huishoudelijk gebruik”. Toch gingen de bewoners in december vorig jaar naar het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB), om bestuursrechtelijk bezwaar te maken tegen de opvatting van de ACM. Over de definitie die de ACM aanhaalt zijn ooit Kamervragen gesteld, en in reactie daarop werd de bandbreedte van de temperatuur waarbij over ‘warmte’ mag worden gesproken opgerekt. De belangrijkste doelstelling van de Warmtewet, zo kwam daar in algemene zin bij naar voren, is het beschermen van eindgebruikers die voor hun warmte-

voorziening afhankelijk zijn van een lokale leverancier. Met dat argument kregen de bewoners van Hoogeland alsnog gelijk: eind februari concludeerde het CBB dat de Autoriteit Consument & Markt in dit geval handhavend dient op te treden. Kortom: net zoals stadswarmte valt ook de toepassing van een wko onder de Warmtewet.

Nibe stelt Rob Spoelman aan als Managing Director Benelux Rob Spoelman is met ingang van maandag 18 januari bij Nibe Energietechniek aangesteld als Managing Director Benelux. Spoelman volgt Christian Blanc op, die zich vanaf heden volledig zal richten op zijn functie als Managing Director van Nibe Energy Systems France. Spoelman studeerde in 1991 aan de Universiteit Twente af in Technische Bedrijfskunde en is sindsdien werkzaam in een B2B-omgeving. Hij startte zijn carrière bij Philips, waar hij gedurende acttien jaar diverse product-, marketing- en sales managementfuncties vervulde bij verschillende divisies in Nederland, Duitsland, België en de Verenigde Staten.

In 2010 maakte hij de overstap naar Wavin, waar hij als Business Unit Director verantwoordelijk was voor de categorie vloerverwarming en stadsverwarming. Vanuit deze functie is Rob goed ingevoerd in de installatiebranche. Zijn keuze voor Nibe motiveert hij als volgt: “Ik geloof sterk in de potentie van hernieuwbare energiebronnen voor een duurzame toekomst en de rol die warmtepomptechnologie hierin kan vervullen. Het productportfolio van Nibe en de markt waarin het

6 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

bedrijf opereert, spreken me dan ook bijzonder aan. Als Managing Director Benelux wil ik graag bijdragen aan de verdere ontwikkeling van Nibe als leidende partij binnen een kansrijk marktsegment.”

In opdracht van MoreToBuild gaat Conntech de technische inrichting van in totaal vijftien strandhuizen voor Molecaten op Cadzand verzorgen. De nieuwe designstrandhuisjes bieden een unieke gelegenheid om letterlijk op het strand te verblijven. De duurzaam gebouwde huisjes worden vanaf 1 mei 2016 aan gasten verhuurd. Opvallend is de luxe: denk aan een eigen terras, open keuken, twee slaapkamers en eigen badkamer en toilet.

Aangezien de strandhuizen jaarlijks slechts een half jaar op het strand staan en in de winter in opslag gaan, wordt er veel inventiviteit van de partijen gevraagd om dit eenvoudig te realiseren.

Dit betekent onder andere goede, zeewater- en zandbestendige koppelingen en stekkers die het aansluiten elk jaar gemakkelijk maken.

Buiten dat de huisjes duurzaam gebouwd zijn van EPS met een hoge isolatiewaarde, zorgt een lucht/warmte-boilersysteem (met een COP van 4,3) voor een moderne (all electric) en extreem efficiënte verwarming én koeling van het huis. Tevens wordt hiermee zeer efficiënt het warme water opgewekt. Een ruime centrale energieopslag (42 kWh) door middel van recyclebare accu´s zorgen voor een zo efficiënt mogelijk gebruik van de energieopwekking vanuit de in totaal 60 zonnepanelen. Dit betekent een minimaal stroomgebruik uit het net, zonder op comfort in te boeten. Zowel de accu’s als de strandhuizen zelf zijn recyclebaar.

Bij de realisatie wordt gewerkt met slimme prefabricagetechnieken in af- en aanvoer van water, riool, koppeling met stroom en data. De nieuw ontwikkelde slim koppelbare wanden zorgen voor een sterke bouwtijdverkorting. Deze innovaties zorgen voor enorme tijdsbesparingen en gebruiksgemak bij partners en leveranciers van Conntech. Mede hierdoor is het mogelijk een huisje binnen twee uur na levering op locatie bedrijfsklaar te hebben.

Ed van Dalen, directeur Conntech: “We hopen onze expertise en prefab-activiteiten in de toekomst met dergelijke projecten verder te kunnen uitbouwen. Zeker op het gebied van tijdelijke huisvesting en nieuwe invullingen van leegstaande panden kunnen wij van meerwaarde zijn.”

HET MULTI VOORDEEL VAN DE ALLES-IN-1 PARTNER. UITGEBREIDE WEBSHOP

EXTRA DIENSTEN

LEVERING EN VOORRAAD

SERVICE EN GARANTIE

Multi Import staat bekend om zijn kwaliteitsproducten, snelle levering door voldoende eigen voorraad, uitstekende service en scherpe prijzen. In Nederland is Multi Import sinds 2011 officieel distributeur van Panasonic Airconditioning.

Maak ook kennis met het alles-in-1 principe van Multi Import:

1. LEVERING EN VOORRAAD Ruime voorraad W Vóór 14.00 uur besteld, volgende dag geleverd W Tijdslevering tegen meerprijs mogelijk W Afhaal mogelijk aan onze balie W

3. EXTRA DIENSTEN Project- technische ondersteuning op locatie W MI-Deal app W

2. UITGEBREIDE WEBSHOP 24 uur - 7 dagen online Direct bestellen W Order history bekijken W Volledige product informatie W W

4. SERVICE EN GARANTIE Snelle afhandeling garantie Garantietermijnen geldig vanaf factuurdatum W Panasonic 5 jaar garantie W Space-Saver 5 jaar garantie W Condenswaterpompen 2 jaar W W

HONGKONGSTRAAT 10-14 3047 BS ROTTERDAM T +31 (0)10 437 62 55 E INFO@MULTI-IMPORT.NL WWW.MULTI-IMPORT.NL

OFFICIEEL DISTRIBUTEUR VOOR NEDERLAND

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 7

NIEUWS

Conntech bouwt techniek in strandhuizen Cadzand

NIEUWS

VSK 2016 weerspiegelt herstel installatie- en bouwsector De sfeer op de afgelopen VSK was positief. Dat blijkt uit een rondgang langs exposanten op de beurs, die begin februari in de Utrechtse Jaarbeurs werd gehouden. Warmtepompen waren niet alleen ‘hot’ vanwege de vraag, ze waren bij veel stands ook in het sortiment opgenomen.

“Het is crazy, zo groot als de belangstelling voor warmtepompen is”, zegt Pieter van Alphen van Techneco, specialist in warmtepompen. “Dit komt natuurlijk door de overheidsstimulering.

Als de overheid A zegt, zegt de markt B.” De belangstelling komt volgens Van Alphen ook doordat de economische crisis voorbij is, en door de aandacht voor energiebesparing. “Die was er al, maar door de crisis bleven investeringen in duurzaamheid achter.” Ook andere bedrijven met warmtepompen of aanverwante producten hadden over aandacht niet te klagen. “Aandacht genoeg, maar de grote orders moeten nog wel binnenkomen”, zei een van de standhouders relativerend.

Toch was de beurs commercieel wel een succes voor de meeste exposanten. Volgens de beursorganisatie hebben ze veel leads gescoord op de afgelopen VSK, die 35.057 bezoekers trok. Volgens de organisatie blijkt daar

goed uit dat het herstel van de installatie- en bouwsector was doorgedrongen op de beursvloer. Een van de exposanten tekende op de beursvloer contracten voor twee grote projecten.

“Daar hadden we anders een half jaar over gedaan”, aldus de exposant tegen brand manager Cas Wegman van Jaarbeurs. Belangrijke graadmeter voor beurssucces is de exposantentevredenheid. De VSK kreeg een 7,4 als rapportcijfer. Volgens Wegman zegt dit iets over de business. “Zo’n cijfer duidt

op veel leads en een goed zakelijk klimaat.” De helft van het bezoek is direct werkzaam in de installatiesector, meer dan de helft van het bezoek neemt zelf of samen met collega’s beslissingen over de aankoop van producten, diensten en investeringen. Als het gaat om de interesse van het beursbezoek staat verwarming (69%) met stip op nummer één, gevolgd door luchtbehandeling/airco en koudetechniek (45%), zonne- en alternatieve energie (37%) en ventilatie (37%).

Alklima/Mitsubishi Electric maakt melding bij de Autoriteit Consument & Markt Alklima, importeur van Mitsubishi Electric klimaatsystemen, heeft bij de Autoriteit Consument & Markt melding gemaakt van mogelijke oneerlijke concurrentie.

De gemeente Utrecht heeft stadsverwarming van Eneco geaccepteerd die niet voldoet aan wettelijke milieueisen. Doordat leveranciers van andere, meer duurzame systemen die wél voldoen aan de eisen daarmee zijn buitengesloten, is de marktwerking volgens Alklima ernstig verstoord, worden bewoners financieel benadeeld en wordt het milieu zwaarder belast dan de wet toestaat.

Eneco heeft de gemeente Utrecht op 1 mei 2015 gemeld dat het bedrijf het afgesproken rendement via stadsverwarming vanwege een nieuwe inkoopstrategie niet kan nakomen. Hierdoor voldoen

240 woningen in Leidsche Rijn niet aan de wettelijke EPC. De gemeente had dit kunnen oplossen door voor een andere vorm van verwarming te kiezen. Utrecht is echter doorgegaan met het goedkeuren van bouwaanvragen die zijn gebaseerd op de onjuiste, te gunstige rendementsberekeningen. Dit is in strijd met het Bouwbesluit. “De gemeente meet met twee maten en houdt zich niet aan de wetgeving. Het lijkt of ze willens en wetens een oogje toeknijpen”, aldus drs.

Babette van Loon, operationeel directeur van Alklima. “Het gaat hier om een serieuze verlaging van het opwekrendement door Eneco: van 177 procent naar 125 procent. Leveranciers van verwarmingssystemen die hun prestatiewaarden wél op orde hebben, zijn niet eens tot dit

8 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

speelveld toegelaten. Wij investeren veel in nieuwe duurzame technieken en moeten aan alle strenge eisen voldoen. Al onze warmtepompen zijn voorzien van een KIWA- of TNO-gelijkwaardigheidsverklaring. Afgelopen jaren hebben we voor tienduizenden euro´s laten testen.

En dit herhaalt zich bij iedere productwijziging.”

De handelswijze van de gemeente betekent volgens Van Loon ook dat woningeigenaren en projectontwikkelaars worden benadeeld. “Het energiegebruik van bewoners valt veertig procent hoger uit.

Daarnaast wordt vooruitlopend op de norm in 2020 een EPC van 0,0 nu niet gehaald. Dat maakt aanvullende maatregelen nodig. De extra kosten die daarvoor gemaakt moeten worden

De nieuwe standaard in duurzaam koelen en verwarmen.

Koelen en verwarmen van ruimte en water De LG Therma V 3-in-1 lucht water warmtepomp verwarmt of koelt niet alleen een woning, maar ook het (sanitair) water. Het is eigenlijk een energiezuinige cv-ketel die ook koelt. CO2 neutraal en zeer geschikt voor nieuwbouw en renovatie.

30-35%

besparen op je energierekening

De LG Therma V levert een effectieve bijdrage aan de energiebesparing voor woningen. Wij informeren u graag over de subsidiemogelijkheden voor dit toestel.

Beschikbaar in Monoblock en Split uitvoering.

3 t/m 16 kW

Verwarmen Koelen Warmwater

Voor meer informatie kijk op lgklimaat.nl/thermaV

NIEUWS

Het eerste zero-energiehotel ter wereld Dutch Green Company bouwt op Amsterdam-IJburg het eerste zero-energiehotel ter wereld. Dat meldt RVO.nl. Het bedrijf combineert zonne-energie met de kracht van wind in een ‘powerdak’.

Dit is één van de innovatieve technologieën die in de nieuwe publicatie ‘Kennis over duurzame gebouwen en hun gebruikers’ staan.

De publicatie is een samenvatting van alle onderzoeken die zijn uitgevoerd in het kader van het Energie Onderzoek Subsidieprogramma (EOS). RVO.nl ontwikkelde dit in 2007 in opdracht van het

ministerie van Economische Zaken. Het zorgde voor het tot stand komen en verder brengen van nieuwe technologie en concepten. De onderzoeken naar ventilatie(eisen) binnen het project Duurzame projectontwikkeling gebaseerd op duurzaam bouwen, renoveren en wonen na 2015 zijn ook nog steeds relevant en actueel.

Onder andere de drie technieken die in het zero-energiehotel in AmsterdamIJburg worden toegepast staan in het rapport. ‘Het Powerdak’ is ontwikkeld om zo efficiënt mogelijk om te gaan

met wind- en zonne-energie. De Klimaatcascade werkt als een natuurlijke warmtewisselaar. De zonneschoorsteen is een schacht waarin de zonnewarmte geoogst wordt om het gebouw en het tapwater op te warmen. TU Delft heeft jarenlang onderzoek gedaan en met behulp van EOS vanaf 2008 gewerkt aan idee-ontwikkeling, testen en prototypes. Uiteindelijk kunnen deze nieuwe concepten nu worden toegepast in dit zero-energiehotel, ontwikkeld door Dutch Green Company.

Keymark-certificering voor warmtepompen is officieel De Keymark-certificering voor warmtepompen is officieel. De certificering behoort tot de lijst van CEN (Europese normalisatie-instelling) certificeringsprogramma’s. Het Keymark is een aanvulling op de onlangs geïntroduceerde Energielabelwet. Terwijl alle fabrikanten wettelijk verplicht zijn om te voldoen aan de eisen van de CE-markering, gaan degenen die kiezen voor het Keymark voor warmtepompen een stap ver-

der. Zij stemmen in met een vrijwillige kwaliteitsbeproeving van hun product, door onafhankelijke derden.

Fabrikanten met producten die het Keymark dragen, tonen aan dat hun producten zijn gecontroleerd bij de desbetreffende testlaboratoria in overeenstemming met de Europese normen, en dat ze voldoen aan de eisen van de certificering. Voorbeelden hiervan zijn pres-

tatietesten volgens EN 14511, EN 15879 en EN 16147.

“We zijn blij dat we nu één certificaat voor heel Europa hebben”, vertelt Martin Forsén, voorzitter van de Europese Heat Pump Association (EHPA), en actief deelnemer aan de Keymark-ontwikkelingsgroep. “Het was veel werk en we hadden veel discussies om de belangen van de industrie en certificatie-instellingen op een lijn te brengen.”

Ecovat wint innovatieprijs voor duurzame energie De Start-up Ecovat is verkozen tot de beste duurzame innovatie voor de energietransitie. Dat deed het bedrijf in een door Stedin en Natuur & Milieu georganiseerde wedstrijd.

Met de wedstrijd wil de organisatie innovaties op het gebied van duurzame energie stimuleren. Ecovat biedt een slimme oplossing voor de ondergrondse opslag van overcapaciteit van zonne- en windenergie. De Stedin-vakjury, onder leiding van Marko Kruithof (manager duurzaamheid en vernieuwing bij Stedin), koos voor dit systeem vanwege de duurzame energie-opwekking, de koppeling aan energieopslag en garantie voor voldoende energievoorraad voor de warmtebehoefte van een woonwijk. Ook op haalbaarheid en opschaalbaarheid scoorde Ecovat hoog. Netbeheerder Stedin biedt de start-up een pilot aan om het concept op grotere schaal in de praktijk te testen.

Triple Solar won de publieksprijs. Dit is een systeem waarmee een woning helemaal zonder gas kan. De winnaar van de publieksprijs ontvangt 5.000 euro om zijn idee verder te ontwikkelen. Naast Ecovat en Triple Solar deden nog zes andere deelnemers een gooi naar de prijzen.

Alle deelnemers zijn onderdeel van FrisseDingen.nl; het eerste Nederlandse platform voor duurzame innovaties, in 2015 gestart door Natuur & Milieu en Stedin. Het platform biedt een podium voor ondernemers met oplossingen voor de uitdagingen in de verduurzaming van Nederland, in het

10 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

bijzonder bij de energietransitie. Deze innovaties zijn hard nodig om Nederland versneld naar een samenleving te helpen waarin groene en lokaal opgewekte energie de hoofdrol speelt. Naast oplossingen die de energietransitie versnellen, zijn ook andere duurzame innovaties welkom.

De uiteindelijke winnaar van de pilot is verkozen door een vakjury. De winnaar van de publieksprijs ontving de meeste stemmen van de medewerkers van Stedin. Natuur & Milieu heeft alle inzendingen vooraf gescreend, om te garanderen dat de meedingende innovaties daadwerkelijk bijdragen aan een meer duurzame energievoorziening.

Huishoudens die met subsidie een warmtepomp, zonneboiler of pelletkachel willen kopen, kunnen die subsidie mislopen. De Rijksoverheid informeert particulieren en bedrijven namelijk niet goed over hoeveel van het subsidiebudget nog beschikbaar is. Dat staat in een brief die Vereniging Eigen Huis vorige week naar de Tweede Kamer stuurde.

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) houdt bij hoe vaak subsidie is aangevraagd en voor welk bedrag. De RVO meldt op haar website alleen hoeveel aanvragen zijn gedaan en niet hoeveel precies nog over is van het subsidiebudget van € 70 miljoen.

Omdat de RVO de informatie op haar

website niet regelmatig bijwerkt, lopen huishoudens het risico dat de subsidie op is als zij er gebruik van willen maken.

De subsidie geldt ook voor bedrijven.

Voor hen is het gemakkelijker subsidie aan te vragen dan voor huiseigenaren.

Ondernemers hoeven alleen aan te kondigen dat ze een warmtepomp, zonneboiler of pelletkachel gaan kopen, waarna een subsidiebedrag wordt gereserveerd. Huishoudens moeten het apparaat eerst kopen en laten installeren, en kunnen daarna pas subsidie aanvragen.

“Vereniging Eigen Huis vreest dat ondernemers met hun reserveringen de

pot leegtrekken voordat particulieren ervan gebruik kunnen maken”, zegt Claudia Umlauf, beleidsadviseur bij de vereniging. “Wij hebben minister Henk Kamp van Economische zaken gevraagd de subsidiepot op te splitsen”.

De minister heeft nog niet gereageerd.

Installatie Vakbeurs Hardenberg in september Installatie Vakbeurs Hardenberg vindt in 2016 plaats op 13, 14 en 15 september in Evenementenhal. De beurs die in achttien jaar is uitgegroeid van regionale vakbeurs tot een belangrijke beurs voor installatietechniek in Nederland focust zich op fabrikanten, importeurs en groothandelaren in de installatiebranche op het gebied van verwarming, sanitair, klimaatbeheersing en koudetechniek. In de grote diversiteit van exposanten en bezoekers schuilt de grote kracht achter Installatie Vakbeurs Hardenberg. De beurs brengt alle onderdelen uit de branche samen. Denk aan exposanten uit de segmenten verwarming, meet- en regeltechniek, sanitair, klimaattechniek, ventilatie, dakbedekking, renovatie en onderhoud, isolatie, airconditioning en

luchtbehandeling, energie- en besparingstechnieken en nog veel meer.

Deze exposanten raken in contact met 15.000 installatieprofessionals uit alle windstreken. Gemiddeld is 75 procent van de bezoekers beslissingsbevoegd. Daarom wordt Installatie Vakbeurs Hardenberg betiteld als dé perfecte gelegenheid om onder de aandacht te komen bij de juiste doelgroep.

Op de beursvloer krijgen exposanten volop de mogelijkheid om hun producten op een interactieve manier te presenteren aan bezoekers bij diverse themapleinen. Zo is er een LoopbaanCentrum en wordt er aandacht besteed aan kennisoverdracht en beleving. Als exposanten zelf ideeën hebben, kunnen zij contact opnemen met de beursorganisatie.

Forse toename definitieve energielabels bij verkoop Begin 2015 ontvingen vijf miljoen woningeigenaren een voorlopig energielabel. Woningeigenaren zetten vorig jaar - in totaal - ruim 280.000 energielabels om in een definitief label. Een energielabel is verplicht bij verkoop of verhuur van een huis. In 2015 had gemiddeld 77 procent een energielabel bij of tijdens de verkoop van de woning. Het is de bedoeling dat dit percentage de komende jaren nog hoger wordt. De Inspectie voor Leefomgeving en Trans-

port (ILT) zal hierop toezien, zodat het aantal geregistreerde labels in de periode van de verkoop toeneemt. Zo’n 630.000 woningeigenaren (unieke personen) hebben in 2015 met hun DigiD ingelogd op de webapplicatie Energielabelvoorwoningen.nl.

Het label laat de energieprestatie van de woning zien, en welke energiebesparende maatregelen nog mogelijk zijn. Een groen energielabel is gunstig voor de verkoopprijs van een woning,

zo blijkt uit onderzoek van TIAS Vastgoed LAB (Tilburg University en TU Eindhoven). Bij een zeer zuinig A-label stijgt de verkoopprijs met zo’n 12.000 euro. Bij een ongunstig G-label daalt de prijs van een woning met bijna 13.000 euro. In 2016 krijgt de webapplicatie Energielabelvoorwoningen.nl nog enkele extra functionaliteiten om het gebruiksgemak te vergroten. Zo kan de woningeigenaar straks een erkend deskundige in de regio zoeken.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 11

NIEUWS

Vereniging Eigen Huis: ‘Huishoudens onvoldoende voorgelicht over energiesubsidie’

NIBE F135 HYBRID

GASBESPARENDE HYBRIDE SYSTEEMOPLOSSING

AR LEVERBA VANAF MEI 2016

NU MET Ð 1.000,- SUBSIDIE De nieuwe NIBE F135 HYBRID leent zich uitstekend voor het verduurzamen van bestaande woningen in combinatie met een hr-combiketel, maar is ook toepasbaar in nieuwbouw.

De componenten – een NIBE F135 ventilatielucht/water warmtepomp, een NIBE UKV 100 buffervat en een warmtewisselaar – kunnen voor maximale opstellingsvrijheid los worden geleverd: ideaal in bestaande situaties met beperkte ruimte. Er is echter ook een compact wandmontageframe beschikbaar waarin de losse componenten snel kunnen worden samengebouwd.

Uniek is het buffervat van 100 liter, dat het verschil in vermogen tussen de warmtepomp en de hr-combiketel probleemloos opvangt. Het buffervat slaat bovendien warmte op als er geen verwarmings- of warmtapwatervraag is. Zo wordt ook op die momenten warmte uit ventilatielucht teruggewonnen en gaat er geen energie verloren!

De zeer concurrerend geprijsde NIBE F135 HYBRID is nu extra voordeling in aanschaf dankzij de nieuwe ISDE-subsidieregeling, die recht geeft op een subsidie van Ð 1.000,-.

NIBE Energietechniek B.V. Energieweg 31 4906 CG Oosterhout (NB) Postbus 634 4900 AP Oosterhout (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 info@nibenl.nl www.nibenl.nl

NIEUW!

Nederlands Warmtepomp Congres 2016 7 JUNI 2016 HOTEL VAN DER VALK VEENENDAAL

Tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres 2016 staan kansen, mogelijkheden en uitdagingen rond de toepassing van warmtepompen centraal. In verschillende workshops worden onderwerpen uitgediept aan de hand van praktijkvoorbeelden.

NIEUW: Nederlandse Warmtepomp Awards dé duurzaamheidsprijs voor architecten Van architecten wordt steeds meer verlangd dat ze proactief meedenken over manieren om een pand zo duurzaam mogelijk te maken. Om te stimuleren dat de warmtepomp daarbij een prominente rol speelt, zijn de Warmtepomp Awards in het leven geroepen. Deze awards zijn een unieke erkenning voor architecten die een duurzaam woningontwerp hebben gemaakt waarin een warmtepomp centraal staat.

Tijdens het Warmtepomp Congres 2016 worden de winnaars van deze duurzaamheidsprijs bekendgemaakt én worden de awards uitgereikt. Stuur uw case in op nederlandswarmtepompcongres.nl

Programma • Keynotes van spraakmakende experts • 9 Workshops over uiteenlopende onderwerpen, zoals ‘BENG: de nieuwe energieprestatie’, ‘Financiering van duurzame Installatieconcepten’, ‘Warmtepompmarkt en ambities’ en ‘Het duurzaamheidsbelang van integraal bouwen’ • Incl. praktijkvoorbeelden van de toepassing van warmtepompen • Reguliere prijs: € 249,• Abonnees van Vakblad Warmtepompen krijgen € 100,korting en betalen slechts € 149,• Leden/begunstigers van het NPW ontvangen een persoonlijke uitnodiging.

Bekijk het complete programma op:

www.nederlandswarmtepompcongres.nl Organisatie:

Hoofdsponsor:

MÉÉR DAN ALLEEN EEN AIRCONDITIONER

Systeem van de toekomst. zuinige

Estía lucht-water

KPUNHMZ[HUKLU ÅL_PILS PU PUZ[HSSH[PL LU RHU

warmtepompen

probleemloos in zowel bestaande als nieu-

van

TOSHIBA

we situaties worden toegepast. Bovendien

zijn de energie-

voldoet de Powerful uitvoering aan de eisen

oplossing voor maximaal comfort

en voorwaarden die gesteld wor-

op het gebied van ruimteverwarming, warm

den aan verwarmingssystemen in

tapwater en koeling. Alle modellen komen

het geval van nieuwbouw.

met het energielabel A++ ruimschoots in aan-

Kortom,

merking voor de ISDE subsidie waarmee de

teem met volledige

eindgebruiker extra voordeel geniet. Estía is

vrijheid

met zijn compacte afmetingen en lange lei-

schonere toekomst!

een voor

totaalsyseen

TOSHIBA-AIRCONDITIONER.NL

ENERGIE

LABEL

A++

Itho Daalderop en Inventum waren op 3 februari twee van de winnaars van de VSK Awards 2016. Itho Daalderop ontving de prijs uit handen van UNETO-VNI- en juryvoorzitter Titia Siertsema in de categorie Systeemoplossingen, en Inventum in Energiebesparing. Siertsema roemde tijdens de uitreiking het innovatieve karakter van de inzendingen. De sector evolueert volgens de juryvoorzitter, waarbij goed wordt gekeken naar de duurzaamheid van de producten.

“Het wordt steeds innovatiever.” Tijdens de jurering zag ze een paar duidelijke trends. Er is sprake van veel samenwerking, het is digitalisering (BIM) dat de klok slaat en producten worden opnieuw uitgevonden, maar dan net even iets slimmer, beter en innovatiever. De stem van de vakjury telde in de eindbeoordeling voor de helft mee. De publieksstem - de stem van de professionals die er dagelijks mee gaan werken - was even belangrijk.

Het winnende product van Inventum in de categorie Energiebesparing is de Ecolution WTW-D. Deze ventilatiewarmtepomp wint warmte terug uit ventilatieretourlucht, en waardeert de warmte door middel van de warmtepompfunctie op tot 50°C cv-water voor verwarming en warm tapwater. Bij de gecombineerde WTW-D unit wordt de aangezogen buitenlucht verwarmd door het opgewarmde water uit de warmtepomp, voordat hij de woning in wordt getransporteerd.

Winnaar in de categorie Systeemoplossingen werd Itho Daalderop met het Zero Energy Concept (ZEC). Dit is een totaalconcept bestaande uit een warmtepomp, wtw en regeneratieunit, dat inspeelt op door ketenpartners gewenste flexibiliteit en fysieke inpassing. Een ‘menukaart’ biedt keuze uit uiteenlopende configuraties voor diverse eengezinswoningen en portiek-etagewoningen. Er is een grote variatie mogelijk van afgiftesystemen.

Warmtepompaanbieders in Nederland gaan samen verder

In Nederland behartigt de DHPA de belangen van de aanbieders van warmtepompen voor de woningbouw. De VERAC behartigt daarnaast de belangen van de aanbieders van warmtepompen, airconditioningsystemen en koelmachines voor de utiliteit en de industrie.

Eind 2015 hebben de twee brancheorganisaties besloten om de handen ineen te slaan en onder de vlag van de DHPA verder te gaan. Zo ontstaat één sterke organisatie waarin vrijwel alle aanbieders van warmtepompen, airconditioningsystemen en koelmachines bijeen komen. Daardoor zullen ze beter in staat zijn om de verdergaande verduurzaming in de Nederlandse gebouwde omgeving vorm te geven.

Het jaar 2016 wordt gebruikt om de éénwording vorm te geven, zodat de twee brancheorganisaties per 1 januari 2017 als één entiteit verder kunnen gaan. De huidige voorzitter van de DHPA, Peter Wagener, zal als gezamenlijk voorzitter optreden.

Henk Kranenberg, voorheen voorzitter van de VERAC, zal in 2016 aanblijven als vice-voorzitter om het proces mede vorm te geven.

In de utiliteit is de toepassing van warmtepomptechnologie in de nieuwbouw al ver doorgevoerd. En veel nieuw gerealiseerde kantoorpanden hebben vandaag de dag al geen gasaansluiting meer. De woningbouw en de gehele voorraad aan bestaande gebouwen staan echter aan de vooravond van een verdergaande verduurzaming, waarbij de toepassing van warmtepomptechnologie een onmisbare schakel vormt.

Warmtepomptechnologie maakt gebruik van hernieuwbare energie uit de lucht, water of bodem. Het biedt oplossingen in de vorm van duurzaam verwarmen, koelen en tapwaterbereiding, voor wonen, werken en recreëren.

“Het is in het belang van investeerders, gebouwbeheerders, eindgebruikers (particuliere woningeigenaren, huurders en woningcorporaties) dat de aanbieders van warmtepomptechnologie sterker naar buiten treden. Ze kunnen nog beter laten zien hoe deze technologie vandaag al op kosteneffectieve wijze oplossingen biedt voor vele energievraagstukken waar wij nu als maatschappij mee worden geconfronteerd”, aldus Peter Wagener, voorzitter van de DHPA in de nieuwe samenstelling.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 15

NIEUWS

VSK Awards 2016 uitgereikt

Kasteel de Keverberg:

Warmtepompen in een middeleeuwse omgeving Kasteel de Keverberg domineert al meer dan duizend jaar de skyline van het Limburgse dorp Kessel. De laatste 70 jaar bestond het vooral uit een ruïne, maar afgelopen jaar is op de contouren van het oorspronkelijke kasteel een splinternieuw zalencentrum verrezen. Het pand werd voorzien van een hypermoderne, energiezuinige klimaatinstallatie waarvan het hart wordt gevormd door warmtepomptechnologie.

TEKST: BAS ROESTENBERG Kasteel De Keverberg kent inmiddels een geschiedenis die duizend jaar beslaat. In de tiende eeuw werd op de locatie van het huidige pand een vierkante, vijftien meter hoge toren gebouwd van waaruit tol werd geheven voor schepen op de Maas. In de eeuwen daarna werden er een ringmuur omheen gebouwd, en twee nieuwe torens.

Zo ontstond in de vijftiende eeuw het uiteindelijke kasteel dat stand zou houden tot 1944. In dat jaar staken de Duit-

sers alles in brand en sloopten ze de binnenmuren. Tientallen jaren werd de skyline van Kessel hierdoor gekarakteriseerd door een ruïne, tot de gemeenteraad van Peel en Maas - waar Kessel onder valt - in 2011 in meerderheid instemde met de herbouw van het oorspronkelijke complex. Althans: inmiddels was niet meer te achterhalen hoe dat originele complex er 600 jaar geleden uitzag, er werd dus gekozen voor herbouw waarbij de ruïne als ‘richting-

16 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

gevend element’ werd gebruikt. Zo werden de contouren van het oorspronkelijke kasteel gevolgd, maar heeft het zalencentrum dat boven op de ruïne verrees een moderne uitstraling, met een open karakter en veel glas.

INSTALLATIES Bij de aanbesteding voor de herbouw van het kasteel werd de eis gesteld dat het complex een zo duurzaam mogelijke klimaatinstallatie zou krijgen. Om

PROJECT

hieraan te voldoen maakte Fraku Installaties - in samenwerking met Koelplan en Alklima – een ontwerp. Het hart daarvan bestaat uit vier City Multi WR2 VRF-warmtepompunits van Mitsubishi Electric, met een totaalvermogen van 126 kW voor verwarming en 112 kW voor koeling. De WR2 is de bodemgebonden variant van de City Multi R2 die buitenlucht als bron gebruikt; in dit geval zijn de vier toestellen aangesloten op een gesloten bodemsysteem met vijftien lussen. De warmtepompen zijn aangesloten op de luchtbehandelingskast van het pand, die de warmte – of koeling – via luchtkanalen door het complex verspreidt. Daarnaast is er een HEX-unit (Heat Exchanger) aan gekoppeld die de vloerverwarming van warm – of koel – water voorziet. Hoewel de WR2’s zijn aangesloten op een bodembron, wordt verwarming en koeling grotendeels gerealiseerd zonder dat die bron daarvoor wordt aangesproken. De warmtepompen kunnen ieder gelijktijdig verwarmen en koelen: als een ruimte wordt gekoeld, gaat de onttrokken warmte naar een BC-controller zodat er vervolgens een andere ruimte mee kan worden verwarmd. Door deze vorm van warmte- en koude-uitwisseling wordt slechts een beperkt beroep gedaan op de totale capaciteit (100 kW verwarming) van de bodembron. Voor het geval zich uitzonderlijke omstandigheden (denk aan storingen of grote pieken) voordoen, is er overigens ook nog een hr-ketel in het pand geïnstalleerd, als back-up.

Een van de VRF-warmtepompunits in de kelder van het complex.

BESTURING Het inpassen van een moderne klimaatinstallatie in een complex dat deels uit Middeleeuwse fundamenten bestaat, bleek een aardige uitdaging. Zo was vooraf niet bekend - en ook niet door te berekenen - hoe de oude muren waar het zalencentrum bovenop staat zich in klimaattechnisch opzicht gedragen. Bovendien brengt het monumentale karakter van de locatie allerlei bouwkundige restricties met zich mee en werd ook de eis gesteld dat de nieuwe installatietechniek niet voor het oog zichtbaar mocht zijn. Dit was mede een reden waarom de VRF-units in de kel-

Het nieuwe gedeelte van het complex, tijdens de herbouw.

der zijn opgesteld, er gekozen is voor vloerverwarming en sommige leidingen van het systeem in beton zijn gestort waar dat anders niet zou zijn gebeurd.

Voor de besturing van alle technische installaties – inclusief het klimaatsysteem - wordt gebruikgemaakt van een slim gebouwbeheersysteem, geleverd door HG Building Automation. Hierdoor is alles per zaal vanaf één tablet op afstand aan te sturen: zowel de gewenste temperatuur als het verlichtingsniveau en geluidsvolume. Voor wat het binnenklimaat betreft, helpt daar ook een weerstation aan mee dat boven op het dak staat. Op basis van de gemeten temperatuur en luchtvochtigheid worden de waarden voor de binnenklimaatinstallatie automatisch aangepast. Bovendien verzamelt het systeem allerlei binnen- en buitenwaarden, om zo te monitoren of het klimaatsysteem goed is ingeregeld en om uiteindelijk ook inzicht te krijgen in hoe het binnenklimaat van zo’n bijzondere locatie zich door de jaren – en seizoenen – heen gedraagt.

Na een dertien maanden durende verbouwing, waar overigens niet alleen marktpartijen maar ook een zestigtal vrijwilligers bij was betrokken, is zalen- en congrescentrum de Keverberg eind vorig jaar officieel geopend. Uiteindelijk heeft het volledige project inclusief klimaatinstallatie een slordige 5 miljoen euro gekost. Zodra de eerste jaarrond-prestaties van de klimaatinstallatie bekend zijn, komen we daar op terug. WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 17

Mijnwater 3.0:

Van bronsysteem naar buffer Nadat in 1974 de laatste kolenmijn bij Heerlen werd gesloten, liep het gangenstelsel ervan vol grondwater. Tientallen jaren werd er niet meer naar omgekeken, tot een pilotproject aantoonde dat dit â&#x20AC;&#x2DC;mijnwaterâ&#x20AC;&#x2122; prima als warmte- en koudebron kan dienen. In 2008 startte na vele jaren van studie het project Mijnwater, waarbij het gelijknamige bedrijf de oude, onder water gelopen mijnen als energiebron gebruikt. Het concept is nog steeds in doorontwikkeling.

TEKST: BAS ROESTENBERG 18 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Louis Hiddes. (foto: Nathan)

De Limburgse mijnen kennen een groot diepteverschil, met uiteenlopende temperatuurniveaus. Het grondwater op 700 meter diepte heeft een gemiddelde temperatuur van circa 30°C; in de hoger gelegen gangen is het water aanzienlijk kouder. Daardoor kan het stelsel als een enorm bronsysteem dienen voor het leveren van warmte en koude. Tijdens de eerste fase van het Mijnwater-project – Mijnwater 1.0 – gebeurde dit ‘monodirectioneel’; warm en koud mijnwater werd uit de bronnen gehaald, maar niet in diezelfde bronnen teruggestort. “Er was destijds sprake van een halfjaarlijkse cyclus”, legt Louis Hiddes, directeur van Mijnwater B.V. uit.

“Er waren twee warme en twee koude bronnen, en een vijfde bron voor de inbreng van de onjuiste temperaturen, een zogenaamde brengbron. In de zo-

MIJNWATER 2.0 Met Mijnwater 1.0 fungeerden de mijngangen dus louter als bron en niet als buffer. Dat veranderde in 2013, met de transitie van ‘Mijnwater 1.0’ naar ‘Mijnwater 2.0’. Sindsdien worden warmte en koude gebufferd en kunnen gebouwen hun overschotten onderling uitwisselen. Dat laatste is mogelijk door de opdeling in clusters van gebouwen en complexen die op de ‘backbone’ van het volgelopen mijngangenstelsel aangesloten zijn. Zij wisselen onderling warmte en koude uit, waarbij het mijnwaterreservoir niet langer als bron, maar als buffer fungeert. Doordat in de clusternetwerken ook nog buffervaten zijn opgenomen, wordt de capaciteit van het systeem vergroot en kan er flexibeler met de vraag en aanbod van warmte en koude worden gespeeld.

“Het is de verschuiving van een aanbod- naar een klantvraaggestuurd model”,vertelt Hiddes. “Door vraag en aanbod van thermische energie via een centrale op elkaar af te stemmen, creëren we Mijnwater 2.0. Maar in de tussentijd richten we ons ook op de toekomst. De volgende stap is Mijnwater 3.0. Met een intelligent ‘demand supply’-systeem ontwikkelen we een volwaardige smart grid. Vraag en aanbod kunnen worden gekoppeld aan schommelingen in energieprijzen, aan specifieke klantvragen naar warmte en/of koude en aan weersverwachtingen en -voorspellingen. Als je nu al weet dat het over twee weken koud wordt, dan kan het systeem vast warm water bufferen, op gebouwniveau in buffervaten of in de thermische massa. We kunnen in de toekomst de beoogde thermische buffer ook gebruiken om met tussenkomst van warmtepompen elektrische energie op te slaan. Opslag, uitwisseling, de afstemming van vraag en aanbod, vormen samen de sleutel om tot volledig energieneutrale verwarming en koeling te komen.”

AANSLUITINGEN Op dit moment zijn de kantoren van CBS, Rabobank en pensioenbeheerder APG, een sportaccomodatie, scholencomplex, Centrumplan Maankwartier en Centrumplan Heerlerheide en IJzergieterij Componenta aangesloten. Parallel aan de doorontwikkeling van het ondergrondse thermische buffersysteem op clusterniveau worden ook de bovengrondse installaties en broninstallaties aangepast. Zo kreeg Centrumplan Heerlerheide, dat bestaat uit winkels, (zorg)voorzieningen en 194 appartementen, in 2008 een Mijnwater Energiecentrale, die in 2014 werd verbeterd met twee enorme warmtepompen: één voor klimaatverwarming en de andere voor een tweede trap warm tapwater.

Het bivalent systeem, met gasketels in de energiecentrale, wordt stap voor stap uitgefaseerd. “We onderzoeken nu hoe we dit kunnen doen”, aldus Hiddes. “Uiteindelijk willen we naar een allelectric systeem.”

Centrumplan Maankwartier – het nieuwe stadshart van Heerlen – wordt momenteel voorzien van een eigen op Mijnwater aangesloten energiecentrale met veertien alpha innotec-warmtepompen in de eerste fase en twaalf warmtepompen in de tweede fase. De 116 appartementen die onderdeel van het Centrumplan zijn krijgen elk een boosterwarmtepomp met boilervat voor warm tapwater. Deze installatie blijft eigendom van Mijnwater B.V. Geen van de appartementen wordt aangesloten op het gasnet.

APG Een bijzonder gebouw in het Mijnwaternetwerk is het hoofdkantoor van pensioenuitvoerder APG. Doordat APG over een inpandig datacentrum beschikt, heeft het gebouw een continu warmteoverschot. Dankzij het rekencentrum

Warmtepompen voor tapwaterbereiding, in een installatieruimte van Centrumplan Heerlerheide.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 19

BODEMENERGIE

mer werd uit de koude bron water van 16°C opgepompt. Na het onttrekken van koude werd dat water met een temperatuur van 18°C naar de afnemers getransporteerd en na uitwisseling in de retourbron geïnfiltreerd. In de winter werd uit de warme bron water van 28°C naar boven gehaald; het retourwater daarvan kwam met een temperatuur van 24°C in dezelfde centrale vijfde retourbron terecht.”

(foto: Nathan)

BODEMENERGIE De acht alpha innotec-warmtepompen in de parkeergarage van het APG-hoofdkantoor.

kan het APG-gebouw voor een belangrijk deel in zijn eigen warmtevraag voorzien. De warmte die overblijft, wordt aan andere gebouwen binnen het Mijnwatercluster toebedeeld. Dat laatste werd een paar jaar geleden mogelijk, toen het veertig jaar oude gebouw werd gerenoveerd en aangesloten op mijnwater. In het kader van die koppeling werden acht warmtepompen van alpha innotec geïnstalleerd en geleverd door Nathan. Volgens Simon Verveer, projectleider van installateur Stewitech

Duurzaam B.V., betekende het warmteoverschot van het gebouw dat er een andere setpoint voor deze warmtepompen moest worden ingesteld: “Het rekencentrum heeft 350 kilowatt koeling nodig, met een temperatuurtraject van 6°C / 12°C. De koudelevering mag nooit langer dan dertig minuten worden onderbroken, omdat het rekencentrum dan plat gaat. Dat gaf toch een beetje meer druk dan anders.”

PEAK SHAVER EN BACK-UP

Drukbehoud door ontgassing Binnen een gebouwencluster wordt het transportwater door een tussenstation vanuit het netwerk naar de gebouwen gepompt. Zo ook in het Maankwartier, waar het tussenstation bestaat uit drie pompen, aangevuld met twee in cascade geplaatste Air-Seps, geleverd door Korex. De Air-Sep is een expansiesysteem dat het verzadigingspunt van drukhoudend water onder de 100 procent brengt, waardoor de lucht uit het leidingssysteem verdwijnt. Dat zorgt voor betere doorstroming van het water, daarnaast wordt oxidatie van het leidingwerk voorkomen en verbetert het rendement van de warmteoverdracht. Doordat het water tot rust wordt gebracht in een tank worden gassen, mineralen en kalkdeeltjes verwijderd, zodat de leidingen schoon blijven. De twee Air-Seps in het tussenstation van het Maankwartier zijn hydraulisch gekoppeld en voorzien van een regelsysteem waarmee ze elkaar elektronisch monitoren – zodat ze bij storingen of piekbelasting bij elkaar kunnen bijspringen.

20 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Bij de renovatie is de bestaande klimaatinstallatie – bestaande uit een aantal gasketels – overigens niet weggehaald; hij dient als peak shaver en als back-up voor het geval er iets mis mocht gaan waardoor de kantoorruimten geen warmtelevering vanuit de warmtepompen krijgen. De acht alpha innotecs zijn in de parkeergarage van het pand geplaatst. Het bleek destijds een kleine puzzel om de apparaten – samen met het buffervat – in de beschikbare ruimte te plaatsen. Er werd uiteindelijk voor gekozen om de warmtepompen op elkaar te stapelen. Ze leveren nu continu koud water met een temperatuurtraject van 6°C / 12°C voor koeling van het rekencentrum en de MER/SER-installatie.

Verveer: “De warmte die daarbij wordt opgewekt c.q. teruggewonnen, wordt aan de TSA (platenwisselaar –red. ) van het gebouw afgegeven, waarna hij verder naar de bestaande ketels gaat. Indien nodig wordt de temperatuur daar omhoog gebracht tot de gewenste waarde voor verwarming van de gebouwen in koude perioden. Als het gebouw geen warmte nodig heeft, gaat de warmte naar de TSA die gekoppeld is aan het clusternet van het mijnwater.

Vanuit dat net krijgen we water van 15°C geleverd, dat we verwarmen tot

BODEMENERGIE (Foto: Pascal Moors)

Bij Centrumplan Maankwartier wordt de technische installatie geplaatst voor uitwisseling van warmte en koude binnen het cluster.

minimaal 30°C en terugleveren aan het clusternet. Andere gebruikers kunnen er dan warmte aan onttrekken, waarna het retourwater weer met minimaal 15°C wordt teruggeleverd aan datzelfde clusternet. Aangesloten gebouwen kunnen er dan koeling van afnemen.

Eventuele tekorten aan warmte en/of koude worden door het mijnwater aangevuld in het clusternet. Als er te veel koude wordt opgewekt, wordt deze opgeslagen in het koudebuffervat, zodat warmtepompen kunnen worden afgeschakeld. De regeling van het systeem bepaalt daarna in welke volgorde ze weer worden ingeschakeld.”

GEBOUWBEHEERSYSTEEM De warmtepompinstallatie in het APGgebouw wordt gemonitord door een gebouwbeheersysteem. Met behulp van dit systeem kan de installatie optimaal worden ingeregeld, en krijgt installateur Stewitech alle informatie van de installatie realtime binnen op haar kantoor. Zo wordt de installatie live gemonitord; waar nodig kan het bedrijf de installatie op afstand bijstellen, eventuele storingen beoordelen en waar mogelijk oplossen.

Omtrent het doorontwikkelen van de regelsystemen, de ‘controller’, heeft

Een buffervat in een van de clusternetten.

edities van Vakblad Warmtepompen komen we daar nog op terug. WP

Mijnwater B.V. in het project STORM (Self-organizing Thermal Operational Resource Management) in het kader van het EU-programma Horizon 2020 een kleine 2 miljoen euro ontvangen.

Met Vito uit België, twee Zweedse stadsverwarmingsondernemingen en een Franse organisatie wordt gewerkt aan deze ‘controller’.

VIERDE GENERATIE Met Mijnwater 3.0 en de ‘controller’ wordt nu de basis gelegd voor de vierde generatie District Heating and Cooling: Geothermische Smart Grid voor warmte- en koudelevering. Zoals gezegd wordt het mijnwaterconcept nog volop doorontwikkeld. Een van de stappen die in de komende tijd wordt gezet, is het bidirectioneel maken van de bronnen, die nu nog multidirectioneel (circulair) zijn verbonden. In de nieuwe situatie functioneert het gangenstelsel als een ‘echte’ bufferende wko (warmte/koude opslag); niet met een watervoerende laag, maar met een oud gangenstelsel vol grondwater als bronsysteem. In een van de volgende

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 21

De buitenunit van de lucht/ water-warmtepomp waarbij de leidingen zijn weggewerkt in een regenpijp.

Installateur kiest lucht/ water-warmtepomp in eigen woning â&#x20AC;&#x2DC;Ik kan mensen nu overtuigen van het comfort dat deze installatie biedtâ&#x20AC;&#x2122; De beste manier om als installateur mensen te overtuigen van de voordelen van een lucht/water-warmtepomp, is door er een in je eigen woning te plaatsen. Toen Ad Korevaar, jarenlang eigenaar van Derko Installatietechniek, een nieuwe woning liet bouwen, twijfelde hij geen moment. Behalve installateur is hij nu ook eindgebruiker: zijn eigen woning is voorzien van een lucht/water-warmtepomp van Panasonic.

TEKST: ILDERT BURGHOUT

22 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Dat daarbij voor een lucht/water-warmtepomp werd gekozen, heeft verschillende redenen, legt Korevaar uit. “We moeten in Nederland de transitie maken naar duurzame, elektrische systemen en afscheid nemen van aardgas als energiedrager voor verwarming. Maar er zijn ook meer technische overwegingen. Met een warmtepomp loop je geen risico’s op koolmonoxidevergiftiging, wat bij CV-ketels altijd een issue blijft. En als een warmtepomp eenmaal is geïnstalleerd, is het onderhoud veel eenvoudiger en goedkoper, want het toestel heeft geen verbrandingskamers.

Ik zag eigenlijk alleen maar voordelen.”

PROJECT

Ad Korevaar en zijn vrouw vonden het erg belangrijk dat hun nieuwe woning zo duurzaam mogelijk zou worden. Er kwamen 42 pv-panelen op het dak, er is vloerverwarming aangelegd, en een lucht/water-warmtepomp van Panasonic geïnstalleerd. Anders dan bij de meeste woningprojecten is de keuze voor het klimaatsysteem nu volledig door de bewoners zelf gemaakt. Korevaar is dan ook geen ‘gewone’ eindgebruiker. Zijn bedrijf Derko Installatietechniek heeft hij na veertien jaar overgedragen aan zijn zoon, maar Korevaar senior helpt nog steeds in het bedrijf en heeft zijn passie voor installatietechniek behouden. Geen wonder dus dat hij nauw betrokken was bij de bouw van zijn eigen woning; samen met zijn vrouw tekende hij voor de indeling en hij bepaalde zelf welke installaties er in het huis zouden komen.

De binnenunit van de Aquarea lucht/water-warmtepomp staat op de bovenverdieping, met daarnaast een 200 litervat voor tapwater. Links aan de muur de omvormers van de pv-panelen op het dak.

ERVARING Op de achtergrond speelde ook nog een andere afweging mee. Korevaar wilde in zijn eigen woning ervaring opdoen met een lucht/water-warmtepomp, en hem daarna ook als demonstratieproject voor klanten van zijn installatiebedrijf gebruiken. Vanuit dat bedrijf was hij eerder al betrokken bij projecten met bodemgebonden warmtepompen. “Met lucht/water-warmtepompen had ik nog geen ervaring opgedaan, maar eigenlijk zie ik er meer potentie in”, zo vertelt hij. “De installa-

Ad Korevaar bij het regelpaneel met wifi, dat ervoor zorgt dat de warmtepomp op afstand bediend kan worden.

tie is veel goedkoper dan die van grondgebonden systemen, en bovendien kun je op veel locaties niet boren.

Het bronsysteem van een lucht/waterwarmtepomp is minder complex; een buitenunit kun je vrijwel altijd wel kwijt.

Het Panasonic-buitendeel van ons staat tegen de zijgevel van de woning. Inmiddels heb ik de geluidsproductie een paar keer gemeten; op 1 meter afstand blijft hij onder de 40 dB(A). Als je een paar meter verderop staat hoor je hem helemaal niet.”

ALL-ELECTRIC Het nieuwe huis, dat een vloeroppervlakte van ruim 100 vierkante meter heeft, wordt volledig all-electric verwarmd. De woning is dus niet aangesloten op het gasnet, wat betekent dat Korevaar daar geen vastrecht voor hoeft te betalen. Behalve pv-panelen en een warmtepomp is het pand voorzien van HR++ glas, CO2-gestuurde balansventilatie, een douche-wtw en een tapwaterboiler. De lucht/water-warmtepomp heeft een vermogen van 5 kilowatt. Volgens Korevaar zou de vloerverwarming ook door een warmtepomp met een kleiner vermogen kunnen worden gevoed, maar daar heeft hij bewust niet voor gekozen. “Voor warm tapwater hebben we nu een boilervat van 200 liter. Voor de vloerverwarming zou een warmtepompvermogen van drie kilowatt voldoende moeten zijn, maar dan

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 23

PROJECT

zouden we voor het tapwater een veel groter boilervat moeten aansluiten dat minder snel op temperatuur is. Dat levert dus minder snel warm tapwater op, en comfort in de badkamer is natuurlijk ook van belang.” De warmtepomp kan in één stap warm tapwater van 55ºC maken. Voor de vloerverwarming levert de installatie water van maximaal 28ºC. “Dat kan ook worden ingesteld op 50ºC, maar 28ºC blijkt meer dan genoeg te zijn.”

Overigens is Korevaar ervan overtuigd dat zijn lucht/water-warmtepomp ook in de winter voldoende comfort geeft. Uit berekeningen blijkt dat het systeem bij een buitentemperatuur van -15ºC nog altijd 4,2 kilowatt vermogen kan leveren; nog altijd ruim voldoende om de woning te verwarmen en warm tapwater te maken. Overigens garandeert Panasonic zelfs bedrijfszekerheid tot een buitentemperatuur van -25oC. “Dat is op zich een mooie prestatie, al komt zo’n extreme temperatuur in Nederland natuurlijk nooit voor”, aldus Korevaar.

De warmtepomp kan de woning ook koelen, maar Korevaar wil nog even experimenteren met de manier waarop hij dat inregelt. “Mijn ervaring is dat koeling via vloerverwarming niet altijd comfortabel is; het geeft al snel het gevoel dat er koude optrekt. We hebben in deze woning zowel op de begane grond als op de eerste verdieping

Achter zijn laptop kan Korevaar de installatie monitoren en bijregelen.

vloerverwarming aangelegd. Mocht het in de zomermaanden nodig zijn, dan wil ik de begane grond koelen via de vloerverwarming op de bovenverdieping.

Koeling straalt dan naar beneden in plaats van omhoog vanuit de vloer. In feite creëer je zo een soort koelplafond in de huiskamer. Overigens hebben we er bij de noord-zuidoriëntatie van dit huis wel op gelet dat we in de zomer niet te veel zonlicht binnenkrijgen; op die manier beperken we de koelvraag.”

Op de begane grond is een 12-groeps vloerverwarmingsysteem geïnstalleerd.

24 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

DEMONSTRATIEPROJECT Zoals gezegd had Korevaar voorheen nog nooit met lucht/water-warmtepompen gewerkt. De reden waarom hij bij zijn eerste lucht/water-project voor een warmtepomp van Panasonic koos, is vooral ingegeven door ervaringen met de airconditioning-systemen van deze fabrikant. “Ik ben erg tevreden over de kwaliteit van die producten, net als over de dienstverlening van de distributeur. Daar werk ik nu ruim tien jaar mee samen en ik heb goede ervaring met hun service en betrokkenheid opgedaan.”

Terugblikkend op zijn eigen woningproject is Korevaar blij met het resultaat: “We wonen hier inmiddels een paar maanden en zijn zeer tevreden over het wooncomfort. Voordat ik 100 procent zeker weet dat het huis echt energieneutraal is, moeten we uiteraard alle seizoenen hebben meegemaakt. Alle voortekenen zijn echter gunstig.” Korevaar wil zijn ervaring nu gaan delen: “Consumenten zien veel hobbels op de weg als het gaat om de overstap van een hr-ketel naar een warmtepomp. Dankzij dit project kan ik vanuit mijn persoonlijke situatie laten zien dat die angst onterecht is. Door in mijn eigen woning een lucht/water-warmtepomp te gebruiken, doe ik er niet alleen als installateur maar ook als eindgebruiker ervaring mee op. Dat biedt de mogelijkheid om mensen niet alleen te overtuigen van de duurzame technologie van een warmtepomp, maar ook van het comfort dat deze installatie biedt.” WP

Meer comfort.

Nul-op-de-meter.

Duurzame systeemRSORVVLQJHQ YDQ 1HÃ&#x20AC; W

Duurzaam verwarmen, koelen en warm water 0HW (QYL/LQH LQWURGXFHHUW 1HÃ&#x20AC; W HHQ FRPSOHHW QLHXZ

(QYL/LQH ZDUPWHSRPSHQ ]LMQ ERYHQGLHQ HHQYRXGLJ WH

SURJUDPPD OXFKW ZDWHU ZDUPWHSRPSHQ 0DDU OLHIVW

FRPELQHUHQ PHW GH WKHUPLVFKH HQ SKRWRYROWDwVFKH

FRQÃ&#x20AC; JXUDWLHV ELHGHQ PDDWZHUN YRRU HONH VLWXDWLH

]RQQH HQHUJLHV\VWHPHQ YDQ 1HÃ&#x20AC; W 9RRU HHQ GXXU]DPH

0RQR HQ ELYDOHQW ]RZHO PRQREORFN DOV VSOLW PHW HHQ

WRWDDORSORVVLQJ XLW ppQ KDQG

KRJH &23 HQ YRRUEHUHLG YRRU 6PDUW*ULG

1HÃ&#x20AC; W =R HDV\ NDQ KHW ]LMQ

QHÃ&#x20AC; W QO ZDUPWHSRPSHQ

TECHNIEK Zijaanzicht GW200.

Nieuwe HT-Warmtepomp op meerdere vlakken inzetbaar Reduses, producent van de Hoge Temperatuur Warmtepomp (HT-WP), heeft zijn product in het afgelopen jaar doorontwikkeld. In oktober 2015 werden de laatste testen afgerond. De HT-WP draait nu conventionele cv-temperaturen (80-60°C) met een PER van 1,53. De hoge aanvoer- en retourtemperaturen maken de HT-WP voor veel (renovatie-)projecten inpasbaar, zeker wanneer de koeling benut wordt.

TEKST: VICTOR VAN DER LEE EN FRANK DIMMENDAAL

De HT-WP is een van de producten die binnen de Installect-groep (Installect Advies, GeoComfort, Insted en Reduses) is ontwikkeld. Een gasverbrandingsmotor drijft een of meerdere compressoren aan. De condensorwarmte wordt samen met de motorwarmte afgegeven aan het verwarmingssysteem.

De verdamper zorgt voor duurzame koeling. De geproduceerde koude kan direct geleverd worden of worden op-

geslagen via een wko (warmte-koude opslagsysteem). De koeling wordt dus geleverd uit het gasnet. Het verwarmingsvermogen van de HT-WP ligt tussen de 180 en 400 kW, het koelvermogen ligt tussen de 75 en 230 kW. De HT-WP wordt geleverd in twee uitvoeringen: GW200 en GW400. De GW200-serie kenmerkt zich door het toepassen van een compressor en een kleinere gasmotor. Omdat de GW200

26 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

wordt voorzien van een geïntegreerde skid vormt deze compacte HT-WP een complete energiecentrale. De GW400 maakt gebruik van twee compressoren.

De GW400- serie HT-WP’s zijn vanwege hun grote verwarmingsvermogen een goede keuze in grootschaliger projecten.

DOMINANTE WARMTEVRAAG Projecten met een dominante warmte-

Door deze toepassing is er zelfs sprake van een extra redundantie. De inpassing levert het ziekenhuis een energiebesparing op van vele tienduizenden euro’s per jaar.

RENOVATIEPROJECTEN Renovatieprojecten met een hoogtemperatuur cv-net zijn ook zeer geschikt voor de HT-WP. Toepassing van standaard-warmtepomptechniek laat een intredetemperatuur van maximaal 40°C aan de condensorzijde toe. De praktijk laat zien dat dit in conventionele verwarmingsnetten moeilijk te realiseren is.

De HT-WP is succesvol toegepast in woon/zorglocaties, theaters, woningbouw en renovatie.

De afgiftesystemen hebben vaak weinig verwarmd oppervlak. Toch wordt er relatief veel water van hoge temperatuur rondgepompt, met een klein temperatuurverschil (ΔT). Het gevolg is dat de retour met een hoge temperatuur terugkomt. Met de 80-60 HT-WP vormt dit geen probleem meer. Door toepas-

sing van de HT-WP kunnen dan forse investeringen voor ombouw van een verwarmingssysteem naar laagtemperatuurverwarming voorkomen worden.

Door de koppeling met een wko zorgt de HT-WP ervoor dat er in de wintermaanden voldoende koude gebufferd wordt die in de zomerperiode wordt benut voor het koelen van het gebouw.

De HT-WP kan ook worden ingezet als koelmachine op gas. Door toepassing van een skid kan de HT-WP als koelmachine de zomerpiek opvangen.

Speciaal voor de renovatie van collectieve woningbouw, de bekende galerijflats, is een energieconcept ontwikkeld.

Door aansluiting op het bestaande cvnet kunnen de afgiftesets gehandhaafd blijven. De HT-WP kan opgesteld worden op het dak en gekoppeld worden aan de afzuigventilatie. Het grote voordeel voor woningcorporaties is dat er fysiek niets in de woningen gedaan hoeft te worden. De kosten voor aanpassingen per woning zijn beperkt, terwijl 40 procent minder energie voor verwarming en warm tapwater nodig is.

TRANSFORMEREN Gelijktijdig met de energietransitie transformeren de gebruikelijke businessmodellen. Eindgebruikers van klimaatbeheersing denken in termen van verwarming en koeling, niet in termen van installaties en apparaten. Energy Service Companies (ESCo’s) spelen hier op in. Het exploitatievoordeel, de besparing op energiekosten, van de HTWP ten opzichte van bijvoorbeeld een standaard-cv en -koelmachine maakt dit mogelijk. De eindgebruiker krijgt verwarming en koeling maar hoeft niet te investeren. Zo is de HT-WP door ver-

Kenmerken HT-warmtepomp: warmtebron: water gasmotor: VW 2.0 / 3.6 VR6 koudemiddel: R134a compressoren: Bitzer Recipro piston capaciteit: 200 kW / 400 kW vermogensaanpassing: 25 - 100% intrede: 35°C - 60°C uittrede: 45°C - 80°C PER verwarming: 1,53 - 2,17 capaciteit koeling: 75 kW / 230 kW Zijaanzicht GW400.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 27

TECHNIEK

vraag, of de vraag om een hoge aanvoertemperatuur, profiteren van de energieprestaties van de HT-WP. Zo is de HT-WP succesvol toegepast in woon/zorglocaties, theaters en entertainment, woningbouw en renovatie.

Koeling is weliswaar van belang in deze projecten, maar de warmtevraag is doorslaggevend gebleken. Voor Ahoy Rotterdam, ARAG Leusden, studentenhuisvesting Leidse Schans en ziekenhuis Tergooi was het de aanleiding om te kiezen voor de HT-WP. Het Tergooi ziekenhuis te Blaricum bewijst dat het effectief en gelijktijdig inzetten van zowel verwarming als koeling grote meerwaarde oplevert. De HT-WP levert cv-water, warm tapwater en koeling voor het ziekenhuis. De bestaande voorzieningen (stoomketel en koelmachines) zijn niet verwijderd maar worden ‘weggedrukt’ door de GW (dat staat voor gasmotorgedreven warmtepomp). De basislast verwarming en koeling wordt drie keer zuiniger opgewekt en de bedrijfszekerheid is vergroot. In de zomermaanden wordt de HT-WP ook gebruikt voor het opvangen van de zomerpiekkoeling. Door de integratie van een dry-cooler kan bij minimale warmte toch aanvullende koeling richting het gebouw geleverd worden.

TECHNIEK

Temperatuurtrajecten en PER-waarden van de GW200 en GW400 Temperatuurtraject (°C)

PER (bovenwaarde)

PER (onderwaarde)

60-80

1,53

1,70

50-70

1,63

1,81

40-60

1,78

1,97

35-45

1,92

2,13

schillende ESCo’s toegepast in woongebouwen en zorgcentra.

In veel bestaande gebouwen in Nederland is niet de koelvraag maar de warmtevraag leidend. Dit geldt vaak voor bestaande bouw. Ook bij moderne nieuwbouw is dit echter mogelijk. Door zaken als energiezuinige verlichting neemt de interne belasting in kantoren weer af. Voor adviseurs en (ontwerpend) installateurs is dit een belangrijk gegeven. De energieprestatie van de HT-WP is bij verwarming meer dan 50 procent hoger dan die van een hr-cv-ketel aangevuld met een aanzienlijk koelvermogen. Rekenvoorbeelden kunnen een beeld geven van het exploitatievoordeel en de reductie in CO2-uitstoot die de HT-WP oplevert in vergelijking met een cv-ketel en koelmachine.

ONTWIKKELING HT-WP De ontwikkeling van de HT-WP begon in 2008, als aanvulling op de bestaande elektrische warmtepompen. Door toepassing van een HT-WP kan met een kleinere wko hetzelfde verwarmingsvermogen geleverd worden. Door de koppeling met een wko wordt de geleverde koude gebufferd die nuttig in de zomerperiode wordt benut voor het koelen van het gebouw. De eerste HTWP’s werden in 2011-2012 toegepast door een aantal belangrijke partijen die voorop wilden lopen in duurzaamheid.

Er werden met de HT-WP al temperatuurtrajecten van 70 - 40°C bereikt. In 2014 werd begonnen met het onderzoek naar de mogelijkheden van het realiseren van hogere aanvoer- en retourtemperaturen.

Allereerst is via een groot aantal theoretische berekeningen in samenspraak met toeleveranciers afgestemd waar de technische mogelijkheden lagen. Uit dit onderzoek bleek dat door relatief kleine wijzigingen in de motorkoeling, de overbrengingsverhouding en de vullingsgraad een hoge aanvoer- en retourtemperatuur behaald zou kunnen worden.

Vervolgens is de 60-80 variant gebouwd en uitvoerig onder diverse bedrijfscondities getest. Dit heeft geleid tot een aantal technische optimalisaties. Belangrijke randvoorwaarden, zoals het behoud van de PER (Primaire Energie Ratio, dat is de verhouding tussen de hoeveelheid geleverde energie en de gebruikte primaire energie), zowel voor verwarming als voor koeling, en bedrijfszekerheid, werden ook gehaald. De warmtepomp is nu rijp om in concrete projecten te worden toegepast. Het resultaat is een HT-warmtepomp, die direct in te passen is in bestaande conventionele verwarmingsinstallaties voor de energierenovatie van grotere gebouwen (> 6.000 m²), industriele toepassingen of galerijflats van 60 appartementen of meer. WP

Energiestromen van de HT-WP.

28 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

REMKO Warmtepompen Superieur in geluid

Volgens de Bundesverband Warmepumpen e.V. (BWP) is de REMKO warmtepomp een van de meest superieure op het gebied van geluid. Door het innovaWLHYH RQWZHUS HQ GH ȵXLVWHUVWLOOH ZHUNLQJ NDQ GH 5(0.2 ZDUPWHSRPS SHUIHFW HQ GLVFUHHW ZRUGHQ JH±QWHJUHHUG LQ HONH RXWGRRU OHHIUXLPWH 678/= *52(3 %9 ELHGW GH]H ZDUPWHSRPSHQ H[FOXVLHI DDQ .LMN VQHO RS RQ]H ZHEVLWH RP FRQWDFW met ons op te nemen. ZZZ VWXO] UHPNR QO

Met nieuwe schil in een dag naar nul-op-de-meter Op YouTube is een ďŹ lmpje te zien van de renovatie van een jarenzestigrijtjeshuis.

Bijzonder is dat dit in een dag wordt gerealiseerd en daarin gebeurt veel; het huis krijgt een nieuwe schil en een nieuwe verwarmingsinstallatie. Daarmee wordt het omgetoverd van een energieverspillend oud huis tot een moderne, duurzame woning met nul-op-de-meter.

TEKST: UKO REINDERS

De renovatie van de woning in het Drentse Nieuw-Buinen is door de VolkerWessels-onderneming Rottinghuis uitgevoerd. Dat deed het bedrijf in het kader van de Stroomversnelling. Voor

dit project tekenden vier bouwbedrijven, waaronder VolkerWessels, en zes woningcorporaties, op 20 juni een deal.

Dat deden ze in het bijzijn van Stef Blok, de minister van Wonen. Samen

30 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

gaven ze daarmee het startschot voor de renovatie van 11.000 woningen. Dit initiatief moet uiteindelijk resulteren in een soortgelijke renovatie van 111.000 woningen. Belangrijk daarbij is dat de

VOORBEREIDINGEN Om de bouw in een dag te realiseren worden voorafgaand aan de renovatie meerdere voorbereidingen getroffen, zoals het bepalen van maatvoeringpunten, het verwijderen van schoorstenen en het plaatsen van ankers voor het ophangen van de gevel. Alle onderdelen worden centraal verstuurd vanuit een locatie. “We passen hetzelfde principe toe als bij MorgenWonen, waarbij ook centraal alle prefabonderdelen naar de bouwplaats getransporteerd worden.

Daar wordt het geheel in één dag geassembleerd”, aldus Rameijer.

Inmiddels zijn 41 huizen in een dag tot energienotanul-woningen omgetoverd.

Dat gebeurde behalve in Nieuw-Buinen ook in Oud-Vossemeer en Melick. Omdat er nog steeds sprake is van een ontwikkeltraject kunnen de kosten per woning nog niet goed worden bepaald.

“De budgetten zijn wel bekend, die zijn door de Stroomversnelling Huur vastgesteld. Te halen rendementen en de TCO zijn hierbij de kernwoorden”, zegt Rameijer.

Na een dag hard werken staat er een nieuw huis met nul-op-de-meter.

woonkosten voor de huurders in de meeste gevallen gelijk kunnen blijven.

Bij het project in Nieuw-Buinen werd een isolerende schil op de buitenmuren geplaatst. Die bestaat uit geïsoleerde sandwichpanelen met kunststof kozijnen. Bijzonder is dat in de gevelelementen alle benodigde installaties zijn verwerkt, zoals een boiler, warmtepomp en omvormer voor de pv-panelen op het dak. Onderhoud aan de installaties kan vanaf de buitenzijde worden uitgevoerd. “De gedachte is dat een monteur te allen tijde onderhoud kan uitvoeren, ook als de bewoners niet thuis zijn. Dat zorgt voor minder overlast. De installatie wordt in één

dag geplaatst. Het gas wordt afgesloten en de nieuwe installatie werkt direct”, aldus Gjalt Rameijer van VolkerWessels.

Om de panelen goed passend te krijgen, wordt alles vooraf driedimensionaal ingemeten. Dit is de basis voor de fabricage van de componenten. Dat geldt ook voor het dak. De woning wordt uitgevoerd met een zogeheten scharnierdak met stalen sandwichpanelen. Daarop zijn zonnepanelen gemonteerd, samen met verdamperpanelen die warmte uit de buitenlucht onttrekken. De panelen worden in de fabriek op het dak bevestigd, zo wordt tijdens de renovatie veel tijd bespaard.

De huidige opdrachtgevers zijn corporaties. “We zitten nu nog in de pilotfase. Wellicht dat het op een later moment ook mogelijk is om voor particulieren aan de slag te gaan”, zegt Rameijer. Volgens hem staan de welstandscommissies van gemeenten positief tegenover het concept. “Er is goed contact via de Stroomversnelling. De woningen die wij transformeren krijgen een enorme opknapbeurt en worden zichtbaar gemoderniseerd. We kiezen voor een aantrekkelijk ontwerp en dat wordt gewaardeerd door de welstandscommissies.”

De film op youtube is te zien via de link https://www.youtube.com/ watch?v=I3WBT2eAArI. WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 31

PROJECT

‘De welstandscommissies van gemeenten staan positief tegenover het concept’

De Warmtewinner haalt warmte uit de retourlucht die anders direct naar buiten wordt geblazen.

Eneco Warmtewinner:

Warmtepomp vervangt ventilatiebox Komende zomer rolt Eneco de WarmteWinner uit in de markt. Deze doorontwikkelde versie van de Ecolution-warmtepomp van Inventum zou in cv-gestookte woningen een besparing tot 60 procent op het gasgebruik voor verwarming realiseren en zichzelf binnen vier jaar kunnen terugverdienen. Eneco heeft er bovendien stevige ambities mee: in 2020 moeten 100.000 Nederlandse huishoudens van een Warmtewinner zijn voorzien.

TEKST: BAS ROESTENBERG “De Warmtewinner sluit aan bij onze transitie naar nieuwe diensten”, vertelt Gijs Diependaal, innovatiemanager bij Eneco en ‘geestelijk vader’ van het toestel. “Het belang van fossiele energie wordt kleiner, en warmtepomptechnologie krijgt een steeds grotere rol. Aan veel warmtepompen kleven echter ook bezwaren. Bij bodemsystemen heb je met een dure bron te maken, grote buffervaten nemen veel ruimte in beslag

en een warmtepompinstallatie moet minutieus worden ingeregeld om beloofde rendementen te halen. Bij de Warmtewinner zijn we voor een zo eenvoudig mogelijk systeem gegaan, met een lage prijs die grootschalige toepassing mogelijk maakt. Voor eindgebruikers kost het toestel - met een subsidie voor duurzame warmtesystemen - ongeveer duizend euro; voor dat bedrag zijn ze eigenaar van de warmtepomp en is het

32 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

systeem geïnstalleerd. Die lage investeringsdrempel moet het mogelijk maken om in 2020 een installed base van 100.000 Warmtewinners te realiseren.”

Daar helpt ook de overheid een handje aan mee: binnen de onlangs geïntroduceerde ISDE-subsidieregeling komt de investering in een Warmtewinner in aanmerking voor een subsidiebijdrage van duizend euro. Diependaal stelt echter dat de Warmtewinner ook zonder

ENERGIEBESPARING Zoals gezegd is de Warmtewinner een doorontwikkelde versie van de Inventum Ecolution. Door de ventilatiebox van de woning door het compacte systeem te vervangen, haalt het warmte uit de retourlucht die anders direct naar buiten wordt geblazen. De ventilatielucht wordt dus als bron gebruikt; de warmte die eruit wordt onttrokken kan nu worden opgewaardeerd en naar de radiatoren geleid. Zo neemt de Warmtewinner het grootste deel van de warmtelevering van de cv-ketel over, die daardoor volgens Eneco gemiddeld 40 tot 60 procent minder gas voor verwarming gebruikt. De ketel springt alleen nog bij in het geval van een piekvraag, zoals tijdens koude winterdagen.

Tegenover de besparing op gas staat uiteraard een toename in stroomgebruik. Als in een gasgestookte woning de ventilatiebox wordt vervangen door

een Warmtewinner, neemt de stroomconsumptie toe met 950 kWh per jaar.

Als daarbij wordt uitgegaan van de door Eneco aangegeven maximale besparing op gas, resulteert dat in een jaarrekening die voor gas 440 euro lager, en voor stroom 180 euro hoger wordt: het netto-resultaat is een besparing van 260 euro. Met een netto-aanschafprijs van 1.000 euro betekent dat een terugverdientijd van iets meer dan vier jaar. Overigens moet in die berekening nog wel een maandbedrag aan servicekosten worden meegewogen.

“Waarschijnlijk moet je daarbij denken aan een bedrag dat vergelijkbaar is met het servicebedrag van de Toon, onze intelligente thermostaat”, legt Diependaal uit. “Dat zou neerkomen op een bedrag van rond de vijf euro per maand. We onderzoeken echter ook de mogelijkheid om klanten te laten kiezen, bijvoorbeeld tussen een basispakket waarbij ze een lager maandbedrag betalen voor service en zaken als filtervervanging, en een hoger bedrag waarvoor ze meer diensten afnemen. De Warmtewinner vormt een mooie combinatie met de Toon omdat bewoners daarbij zelf op de thermostaat de prestaties van de warmtepomp kunnen uitlezen. Wellicht bieden we combipakket-

ten aan waarin de servicediensten van beide systemen zijn opgenomen. Maar zoals gezegd: dat is allemaal in onderzoek.”

VENTILATIETYPEN Bij de terugverdientijd van vier jaar, die net werd genoemd, moet een kanttekening worden geplaatst. De berekening gaat uit van de optimale situatie: een gemiddelde woning met ventilatiebox waarbij de beloofde maximale besparing volledig wordt gerealiseerd. “Het gaat daarbij om woningen die van ventilatietype C, dus van geforceerde ventilatie, zijn voorzien” legt Diependaal uit. “We willen de Warmtewinner echter ook toepassen in woningen met ventilatietype A, waarbij geen mechanisch ventilatiesysteem maar roosters worden gebruikt. De warmtepomp gebruikt dan de omgevingslucht op de zolderruimte als bron. Het rendement is daarbij lager dan bij woningen met een ventilatiebox, maar we denken dat toepassing ook in die situatie nog steeds duurzaam en lucratief is. Om te onderzoeken hoeveel bewoners in dat geval besparen op hun energierekening zijn we een proef gestart met toepassing van de Warmtewinner in een type A-woning.”

Woningen die zijn voorzien van balans-

Op de Toon kunnen de prestaties van de warmtepomp worden uitgelezen.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 33

INNOVATIE

subsidie een interessant product is: “Mocht de ISDE-subsidie wegvallen of het subsidiebudget voor dit jaar opraken, dan ligt de marktprijs zonder die subsidie rond de 2.000 euro. Dan is het nog steeds een aantrekkelijk systeem, zeker als je bedenkt dat in die prijs ook de installatiekosten zijn verwerkt.”

INNOVATIE

ventilatie met warmteterugwinning vormen vooralsnog geen doelgroep.

“Plaatsing van de Warmtewinner levert daarbij te weinig voordeel. Toch sluit ik niet uit dat we er in de toekomst nog eens naar kijken. Ongeveer twaalf procent van de Nederlandse woningen heeft wtw-ventilatie; wellicht dat we die markt ooit nog gaan bedienen met verder doorontwikkelde technologie.”

INSTALLATEURS Als Eneco binnen een paar jaar een installed base van 100.000 systemen wil realiseren, is een belangrijke vraag wie al die warmtepompen gaat installeren.

“In eerste instantie zal dat gebeuren door onze eigen installatietak, Eneco Installatiebedrijven. Maar omdat onze ambities hoog zijn, kijken we absoluut ook naar andere installatiepartijen. We doen onderzoek naar de mogelijkheden daarvoor; bedrijven waar we mee in zee gaan zullen bijvoorbeeld door ons moeten worden gecertificeerd, zodat we de kwaliteit van de installatie borgen.” Dat er nu al interesse vanuit

De Warmtewinner is voorzien van een aanraakgevoelig display.

de markt is voor de nieuwe warmtepomp, blijkt uit het aantal voorinschrijvingen. Hoewel de Warmtewinner pas na de zomer wordt geleverd, hebben

bijna 9.000 mensen al aangegeven interesse te hebben, en dat aantal groeit volgens Diependaal met de dag. WP

FUSIO Lucht-water warmtepomp in splitopstelling

FUSIO ‘Je krijgt het er warm van’ UÊ Õ Ì vÕ VÌ i iÊÀi}i }Ê iÌÊÊ Ê Ì ÕV ÃVÀii ÊLi` i } UÊ i Ìi}ÀiiÀ`iÊÀi}i }ÊÛ ÀÊÊ Ê Ã> Ì> ÀÊÜ>ÌiÀÊÛ Àâ i } UÊ }iÊ Ü> Ìi ÌÊ>vÜiÀ } UÊ

ÛiÀÌiÀÊ}iÀi}i `iÊ Ê V «ÀiÃÃ ÀÊ iÌÊ }iÊ "* UÊ-Ì> `>>À`Ê " LÕÃÊ Ê V Õ V>Ì iÊ>> Ã Õ Ì } Voor meer informatie:

033 - 247 78 00

34 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

www.western.nl

info@western.nl

Mitsubishi Heavy Industries Q-ton Importeur van Nederland voor

CO2 Unieke efficiëntie Grote prestaties

Hoge efficiëntie

Milieuverantwoord

Eenvoudige bediening

Betrouwbaar op lange termijn

... de tapwateroplossing van de toekomst Q-ton is een lucht-waterwarmtepomp welke CO2 gebruikt als een natuurlijk

De Q-ton is uitermate

koudemiddel. Het behaalt een toonaangevende C.O.P. van 4.3* met een minimale

geschikt voor de (warm)

carbon footprint.

tapwatervoorziening van

De Q-ton is ideaal voor het opwarmen van water tot 90 °C, waardoor hij geschikt is

hotels, verzorgingstehuizen,

voor uiteenlopende toepassingen. Met een Global Warming Potential (GWP) van 1 en

fitnesscentra, campings, etc.

Ozone Depletion Potential (ODP) van 0 heeft de Q-ton zich bewezen voor de toekomst.

Kennis van Koeling

*Bij aanvoer van 65 °C

Coolmark B.V. Postbus 393, 2990 AJ Barendrecht Tel: +31 (0)180 751 300 info@coolmark.nl, www.coolmark.nl

De Innovatieroute op bezoek bij de Stulz Groep, waar de deelnemers werden bijgepraat door Wim Bouman.

Terugblik: Warmtepompen Innovatieroute op de VSK De Warmtepompen Innovatieroute, gehouden tijdens de afgelopen VSK-beurs in Utrecht, was snel volgeboekt. Adviseurs, architecten en andere professionele belangstellenden kregen in anderhalf uur een goed beeld van de mogelijkheden op warmtepompgebied. Wie niet meeliep kan hier de Innovatieroute alsnog fictief meelopen, met presentaties van de deelnemende bedrijven.

TEKST: UKO REINDERS

Deelnemers en bedrijven waren enthousiast over de Innovatieroute. Er werden veel vragen gesteld, wat interessante discussies opleverde. En dat onder het genot van drankjes, die door de bedrijven werden aangeboden. De reacties na afloop waren enthousiast.

Deelnemers vonden het vooral fijn om in een nutshell veel informatie over warmtepompen op te doen.

De eerste halte die werd aangedaan

was de Stulz Groep. Wim Bouman gaf daar uitleg over de nieuwe Remko lucht/water-warmtepomp type ArtStyle.

“Circa 75 procent van de warmte haal je hiermee gratis uit de buitenlucht en circa 25 procent wordt verkregen via elektrische aandrijfenergie”, aldus Bouman. Tot een buitentemperatuur van -20°C kan het systeem warmte uit de buitenlucht onttrekken. Om ijsvorming op het buitendeel te voorkomen, is de

36 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

warmtepomp uitgerust met een efficiente ontdooiregeling. Een fraaie vormgeving was volgens Bouman een van de uitgangspunten van het ontwerp, evenals een laag geluidsniveau van het buitendeel (< 40dBA). De wamtepompen zorgen voor verwarming, warm tapwater en koeling, bij een zo laag mogelijk energiegebruik. Ze zijn EHPAgecertificeerd, voldoen aan energie-efficiëntieklasse A++ voor verwarmen

Nefit/Bosch gelooft in slimme combinaties van een hr-ketel met solar en/of een warmtepomp mogelijk en het systeem is SmartGridready. Marktkansen voor de ArtStyleserie ziet Bouman vooral bij villa’s, twee-onder-een-kap-woningen, kleine kantoren en projecten waar een laag geluidsniveau en de vormgeving van groot belang zijn. Bouman vertelde ook over de Smart-warmtepompen uit de serie WKF die ook deel uitmaken van het Remko-programma. Ook deze komen met de EHPA-certificering en energie-efficiëntieklasse A++ in aanmerking voor subsidie. De WKF-serie kan onder andere worden toegepast in seriematige bouw, maar ook in villa’s, twee-onder-een-kap-woningen en kleine kantoren.

VERWARMINGSKETELS Bij Nefit/Bosch werden de deelnemers opgevangen door Patrick Stuut. “Jullie kennen ons van de verwarmingsketels, maar we hebben nu ook warmtepom-

pen.” Zo begon Stuut zijn verhaal. Nefit is bekend van de hr-ketel maar heeft sinds het bedrijf onderdeel is van Bosch een breed pakket aan duurzame oplossingen voor verwarming en warm water.

“De markt is volop in beweging en de roep om minder gebruik van fossiele brandstoffen wordt groter.” Nefit/Bosch gelooft – naast all electric – ook in slimme duurzame combinaties van een hrketel met solar en/of een warmtepomp.

Die warmtepompen worden door Bosch gefabriceerd en als Nefit EnviLine op de markt gebracht. De nieuwe generatie producten is beschikbaar in 48 verschillende configuraties, met zowel monoblock als split. Het programma biedt duurzame hybride oplossingen om te komen tot ‘nul op de meter’ en energieneutrale gebouwen. Ze verwarmen en koelen de woning en zorgen voor warm tapwater. De warmtepompen hebben een hoge COP-waarde (circa 5), zijn smartgridready en kunnen worden gecombineerd met een slimme meter.

NIEUWE LUCHT/LUCHT Met al redelijk wat kennis op zak ging de groep weer op pad, om bij alpha innotec neer te strijken. Nathan is de exclusieve importeur van dit merk voor de Benelux. Op de stand presenteerde Jeroen de Wit een nieuwe lucht/luchtwarmtepomp (type LLB318S) die binnenkort op de markt komt, en warmtepompen uit de alterra-serie. Dit is een nieuwe generatie brine/waterwarmtepompen met drie modellen met fixed speed, en frequentiegeregelde toestellen voor verwarming, koeling en

Het programma van Nefit/Bosch biedt duurzame hybride oplossingen om te komen tot ‘nul op de meter’ en energieneutrale gebouwen.

VAKBEURS

(gemiddelde temperatuuromgeving, W35) en staan in de Apparatenlijst Warmtepompen vermeld. Hiermee komen ze in aanmerking voor de door de overheid ingestelde subsidieregeling.

De lucht/water-warmtepompen kunnen worden uitgerust met diverse buffertanks. Voor tapwater is ook een doorstroomapparaat beschikbaar. Samenwerken met pv- en solarsystemen is

De nieuwe Remko lucht/water-warmtepomp type ArtStyle, met de bijzondere vormgeving van het buitendeel.

warmtapwaterbereiding. Het gaat om combiwarmtepompen of warmtepompen om te combineren met een tapwatervat van 300 tot 1.000 liter. Met een geluidsproductie van maximaal 31 dB maakt het apparaat weinig geluid. De frequentiegeregelde warmtepompen zijn volgens De Wit modulerend tussen de 2 en 6 kW. Dat zorgt voor een opwekkingsrendement van 6,06 voor verwarming en 2,85 voor tapwater. “Dat is momenteel top of the bill”, aldus De Wit. Een woning met het oude type warmtepomp en een energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van 0,42 gaat met de nieuwe gelijkwaardigheidsverklaring van het nieuwe type naar een EPC van 0,34. “Dat verschil van 0,8 in de EPC is een enorme verbetering, vooral als je bedenkt dat iedere 0,01 punt EPC-verbetering ongeveer een besparing van 200 euro betekent”, zegt De Wit. Voor de installatie van een bodemgekoppelde warmtepomp moet de installateur voldoen aan de BRL 6000-21. Maar veel installateurs zijn hier niet voor gecertificeerd. “Door gebruik te maken van de BRL 6000-21 certificering van Nathan kunnen zij de opdracht dan toch realiseren. We kunnen ook bij de ISDE-subsidieaanvraag bemiddelen.” Nathan heeft ook een oplossing voor appartementencomplexen met een centrale warmteopwekking. Het gaat om de boosterwarmtepomp met verwarmingswater als bron om tapwater te verwar-

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 37

VAKBEURS Jeroen de Wit van Nathan voor de alterra-serie, een nieuwe generatie brine/water-warmtepompen voor verwarming, koeling en warmtapwaterbereiding.

Directeur Bert Kriekels van Jaga geeft uitleg over de warmteafgiftesystemen waarin zijn bedrijf is gespecialiseerd.

38 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

men. “Daarmee voorkomen we dat we hoge temperaturen laten circuleren.

Dat kan zowel in combinatie met bodemgekoppelde als met lucht/waterwarmtepompen.”

AFGIFTESYSTEMEN Bij de volgende halteplaats, Jaga Nederland, werd voor de bezoekers een lekker Belgisch biertje getapt.

Directeur Bert Kriekels vertelde ondertussen hoe zijn bedrijf in de jaren zestig als radiatorfabriek is begonnen. In de jaren zeventig en tachtig kwam daar de productie van warmtepompen bij. “Dat deden we omdat we duurzame systemen wilden leveren. De wereld kreeg door dat de fossiele brandstoffen niet onuitputtelijk zijn en er was een oliecrisis. Maar toen de olieprijzen in de jaren tachtig gingen dalen, stagneerde de verkoop van onze warmtepompen en hebben we besloten om de productie te stoppen.” Hoewel dat natuurlijk jammer was, heeft Jaga wel veel kennis over warmtepompen opgedaan. Daardoor weet het bedrijf goed wat nodig is om een goed rendement te behalen.

Dat doet het bedrijf met afgiftesystemen voor warmtepompen, waarin het

Ronald Scheffer voor de hybride warmtepomp F135 Hybrid voor bestaande bouw, met drie functies: ventileren, tapwater voorverwarmen en verwarmen.

VAKBEURS

vier segmenten onderscheidt: verwarmen, koelen, ventileren en een totaaloplossing. “We zijn in staat om voor alle situaties een oplossing voor hernieuwbare energie te vinden. Bijvoorbeeld voor een aanvoer met een watertemperatuur van 30°C. Dat kun je als hernieuwbare energie goed gebruiken.” Net als in de jaren zeventig heeft Jaga duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Dat blijkt ook uit de visie om te focussen voor toepassingen voor bestaande huizen. “Dat zijn er veel meer dan alleen de nieuwbouwwoningen, waardoor we op het gebied van duur-

‘We zijn in staat om voor alle situaties een oplossing voor hernieuwbare energie te vinden’ zaamheid veel meer kunnen bereiken“, zegt Kriekels. In zijn visie zal de radiator binnen tien jaar uit de nieuwbouw verdwijnen. “De nieuwbouwhuizen worden in de toekomst verwarmd met ventilatie. Dat, in combinatie met warmteterugwinning. Bij renovatie blijven radiatoren nog wel bestaan.”

BESTAANDE WONINGEN Het laatste bedrijf dat werd aangedaan was Nibe. Dit is een Zweedse onderneming die wereldwijd in 40 landen actief is en circa 10.000 medewerkers in dienst heeft. “Doordat we zo internationaal opereren, kunnen we producten van over de hele wereld combineren”, zegt Ronald Scheffer die de groep toespreekt. Het bedrijf heeft een speciale afdeling voor duurzame oplossingen. Daarin wordt van alles ontwikkeld: van vijfliterboilers tot grote systemen voor hotels en ziekenhuizen. In Nederland brengt het bedrijf nu zonnestroomboilers op de markt. De boiler werkt daarbij als een ‘warmtebatterij’, waarbij energie als warmte wordt opgeslagen. Het bedrijf houdt zich ook bezig met warmtedistributie op grote schaal, zoals restwarmte van vuilverbranders en geothermie.

Een nieuwe techniek is het benutten van de schil van een gebouw om warmte op te vangen, in combinatie met een warmtepomp. In Nederland constateert het bedrijf veel interesse in lucht/waterwarmtepompen. “Daarin onderscheidt Nibe zich, omdat we in Scandinavië veel

ervaring hebben opgedaan, vooral bij lage temperaturen. Onze warmtepompen zijn relatief fors gedimensioneerd, wat als voordeel oplevert dat met relatief lage toerentallen voldoende warmte kan worden geproduceerd”, zegt Scheffer. Het meest innovatieve product van Nibe is de hybride warmtepomp F135 Hybrid voor bestaande bouw, met drie functies: ventileren, tapwater voorverwarmen en verwarmen. “Dat is misschien niet nieuw, maar we maken de combinatie op een nieuwe, slimme manier”, zegt Scheffer. Het systeem bevat een ventilatielucht/water-warmtepomp die met elke cv-ketel gecombineerd kan

worden, een 100 liter groot buffervat en een warmtewisselaar. Die kunnen ook los worden gekoppeld als dat voor de opstelling nodig is. Er is echter ook een compact wandmontageframe voor alle componenten. Het buffervat vangt het verschil in vermogen tussen de warmtepomp en de hr-combiketel op en slaat warmte op als er geen verwarmings- of warmtapwatervraag is. Zo wordt ook op die momenten warmte uit ventilatielucht teruggewonnen en gaat er geen energie verloren. Het systeem is extra voordeling in aanschaf, dankzij de nieuwe ISDE-regeling. Die geeft recht op een investeringssubsidie van 1.000 euro. WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 39

KENNIS

Agenda

IEA Heat Pump Conference: oproep voor papers

12 t/m 14 april 2016 Renovatie & Transformatie Locatie: Den Bosch. Informatie: www.renovatiebeurs.nl

De organisatie van de IEA Heat Pump Conference 2017 roept experts op het gebied van warmtepomptechnologie op tot het insturen van abstracts voor papers.

Onderwerpen die aan de hand van die papers kunnen worden gepresenteerd tijdens de conferentie zijn ondere andere: fundamenteel onderzoek naar de stromingsleer, smart grids voor stadsgebieden waar warmtepompen gecombineerd worden met andere verwarmingssystemen, en koeling in supermarkten. “Middels de presentatie van papers bieden we bezoekers van de conferentie de unieke kans om buiten hun eigen dagelijkse omgeving kennis te nemen van het werk van experts die op andere terreinen werkzaam zijn”, aldus de organisatoren. “Daarom nodigen we ook deskundigen uit andere vakgebieden, zoals onder andere geothermische energie en slimme netwerken, uit om het bredere perspectief van duurzame energie-infrastructuur toe te lichten.” Binnen het conferentieprogramma zijn drie fundamentele hoofdonderwerpen aangewezen: ‘Residentiële warmtepompen’, ‘Niet-residentiële warmtepompen’ en ‘Innovatie en R&D’. De IEA Heat Pump Conference 2017 vindt van 15 t/m 18 mei 2017 plaats, in Rotterdam. Meer informatie over het congres en het insturen van abstracts: http://hpc2017.org/abstracts

19 t/m 21 april 2016 Int. trade fair/congress Heating, Cooling and CHP Locatie: Frankfurt. Informatie: www.eneff-messe.de

Energie Duurzaam Nederland in 2050

21 april 2016 BIM praktijkdag Locatie: Utrecht. Informatie: http://bimpraktijkdag.nl 18 t/m 19 mei 2016 Urban Energy Transition Locatie: Assen. Informatie: http://urbanenergytransition.nl 18 t/m 20 mei 2016 9e EHPA Forum Locatie: Parijs. Informatie: http://forum.ehpa.org/about

Hoe zal onze energievoorziening er op de lange termijn uitzien? Wat is daarin de rol van overheid, ondernemers en burgers? Het ministerie van Economische Zaken werkt samen met het ministerie van BZK en I en M aan de beleidsagenda ‘Op weg naar een Energie Duurzaam Nederland in 2050’.

De Rijksoverheid wil veertien procent duurzame energie in 2020 en een volledig duurzame energievoorziening in 2050. Burgers, bedrijven, andere overheden en maatschappelijke organisaties kunnen hun kennis en kunde inzetten voor een verdere energietransitie in Nederland.

De dialoog gaat in op dilemma’s en thema’s die uit het Energierapport, dat in december 2015 verscheen, naar voren komen. De Energiedialoog start in april 2016. De uitkomsten ervan vormen een essentiële inbreng voor de beleidsagenda ‘Op weg naar een Energie Duurzaam Nederland in 2050’, die in het najaar van 2016 verschijnt. www.rijksoverheid.nl

7 t/m 10 juni 2016 Smart City Event Locatie: Amsterdam. Informatie: www.smart-circle.org/smartcity

40 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Van 18 t/m 20 mei 2016 vindt in Parijs het jaarlijkse Forum plaats van de European Heat Pump Association. Bij dit jaarcongres wisselen warmtepompexperts kennis en ideeĂŤn uit, en worden presentaties gegeven over actuele ontwikkelingen. Het inhoudelijke programma van de aanstaande bijeenkomst is opgebouwd rond vier hoofdthemaâ&#x20AC;&#x2122;s: t 4VDDFTWPM LMJNBBU FO FOFSHJFCFMFJE JO Europa. t /JFVXF CVTJOFTTNPEFMMFO WPPS $02vrije verwarming. t )FSOJFVXCBSF FOFSHJF FO FOFSHFUJsche efďŹ ciĂŤntie: hoe om te gaan met de uitdaging van bestaande gebouwen?

t #FMFJETNBBUSFHFMFO XFMLF TUJNVMFSFO de markt?

Het Forum start op 18 mei met een besloten bijeenkomst voor de EHPA-leden, waarna de jaarlijkse Warmtepompstad van het Jaar-award wordt uitgereikt. Op 19 mei vindt het â&#x20AC;&#x2DC;eigenlijkeâ&#x20AC;&#x2122; congres plaats. Hierbij zullen spreLFST [PBMT .BSUJO 'PSTĂ?O &)1" FO 4Ă?golène Royal (Franse minister van milieu) optreden, waarna een aantal paneldiscussies plaatsvindt. Op 20 mei, de derde dag van het Forum, vinden â&#x20AC;&#x2DC;technische workshopsâ&#x20AC;&#x2122; plaats, onder andere over de uitdagingen en mogelijkheden van industriĂŤle warmtepompen. Het Fo-

Warmtepompcursussen bij AcademyNL AcademyNL organiseert in april een cursus over het toepassen van kleine individuele warmtepompen in woningen en kleine utiliteitsgebouwen. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder andere: verwarmen, water, energiebesparing, monovalent vs bivalent, elektrische bijstook, boilervolume, en combiwarmtepomp versus boiler. Deze cursus bereidt u voor op het CITO-examen dat de onderlegger vormt voor de certiďŹ cering volgens de BRL 6000-21 deel 1A (individuele systemen). Op 14 juni volgt een cursus over lucht/water-warmtepompen. Hierin wordt ingegaan op het ontwerpen van lucht/water-warmtepompen voor woningen. Onderwerpen en opdrachten die aan bod komen, zijn onder andere: ontwerpen, selecteren en integreren van warmtepompsystemen; lucht/water-warmtepompsystemen voor woningbouw en kleine utiliteit; vrije of passieve koeling; vermogens en temperaturen en aansprekende voorbeeldprojecten www.academynl.nl

rum wordt afgesloten met presentaties over het GreenHP Project â&#x20AC;&#x201C; een meerjarenprogramma waarin verschillende marktpartijen samenwerken aan de ontwikkeling van een warmtepomp die speciďŹ ek is gericht op toepassing in renovatiebouw. http://forum.ehpa.org/

Ontwerprichtlijnen Active House gepresenteerd Tijdens Building Holland, dat onlangs plaatsvond, zijn ontwerprichtlijnen gepubliceerd voor de realisatie van â&#x20AC;&#x2DC;Active Housesâ&#x20AC;&#x2122;. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, is een Active House niet per se een tegenhanger van het Passiefhuis. Active House is een concept en gaat uit van speciďŹ caties, maar die leiden niet tot een vastgesteld eindresultaat.

Het concept heeft als uitgangspunt dat binnenklimaat, comfort en energiegebruik in een woning in evenwicht met elkaar zijn. Daarbij wordt uitgegaan van de trias energetica en van de woonwensen van gebruikers. Om tot een Active House te komen, werken leveranciers, architecten en installateurs vanaf de allereerste ontwerpfase samen. Dat leidt tot woningen met een hoog wooncomfort en een zeer lage energielast. In vrijwel de meeste gevallen wordt daarbij gebruikgemaakt van een (ventilatie)warmtepomp. Voor Active House bestonden al â&#x20AC;&#x201C; Engelstalige â&#x20AC;&#x201C; richtlijnen. Deze zijn inmiddels dus vertaald en gepresenteerd. Ten tijde van schrijven waren de Nederlandse richtlijnen nog niet beschikbaar; meer informatie erover is te vinden op de website www.activehousenl.info.

In 2013 werd in Montfoort het eerste Active House renovatieproject â&#x20AC;&#x201C; voorzien van warmtepompen â&#x20AC;&#x201C; opgeleverd.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 41

KENNIS

Programma EHPA Forum 2016 vastgesteld

Nederlandse Warmtepompen Awards 2016 Architecten die zich onderscheiden met een duurzaam woningontwerp waarin een warmtepomp een centrale rol speelt, komen wellicht in aanmerking voor een speciale erkenning. Het Nederlands Platform Warmtepompen organiseert samen met Vakblad Warmtepompen de Nederlandse Warmtepompen Awards. Deze prijs voor architecten wordt op 7 juni in Veenendaal uitgereikt, tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres.

De afgelopen jaren kregen architecten te maken met steeds strengere duurzaamheidseisen en een toenemende vraag naar energiezuinige gebouwen.

Van de beroepsgroep wordt verwacht dat ze hier op een doordachte manier op inspeelt, met een woningontwerp en installatieconcept dat het energiegebruik beperkt en de woning duurzaam verwarmt en eventueel koelt. Bij dat laatste aspect komt warmtepomptechnologie steeds prominenter in beeld.

De transitie van ‘fossiel’ naar ‘duurzaam’ dringt immers ook steeds meer door in de woningmarkt.

BEOORDELING Met de Nederlandse Warmtepompen Awards wordt een erkenning in het leven geroepen voor architecten die op een goede, creatieve en verantwoorde manier een warmtepomp hebben toegepast om tot een duurzaam woningontwerp te komen. Het kan daarbij om projecten in elke fase van de bouwcy-

clus gaan: haalbaarheidsstudies, ontwerpstudies, voorlopige ontwerpen of definitieve ontwerpen, maar ook volledig gerealiseerde projecten. Architecten die in aanmerking denken te komen voor een award, kunnen hun ontwerp insturen via de website http://nederlandswarmtepompcongres.nl. Op deze site zijn ook de spelregels van de wedstrijd in te zien. Een driekoppige jury beoordeelt de inzendingen op duurzaamheidsgehalte, maar ook op aspecten zoals de esthetische inpassing in de omgeving en – in het geval een lucht/ water-warmtepomp is ingezet – de plaatsing van de buitenunit.

UITREIKING Uit alle inzendingen wordt een drietal genomineerden geselecteerd die de kans krijgen hun ontwerp te ‘pitchen’ tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres dat op 7 juni plaatsvindt in Veenendaal. Direct hierna, dus nog tijdens het congres, worden de winnaar

42 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

en de nummers twee en drie bekendgemaakt. De winnaar krijgt een drie pagina groot artikel over zijn of haar project in Vakblad Warmtepompen. De tweede prijs levert een een-pagina-artikel op, en de derde prijs een artikel van een halve pagina. Daarnaast krijgen de drie winnaaars een oorkonde en kunnen ze een jaar lang het 2016 Award-lo-

Jury De jury van de Nederlandse Warmtepompen Awards 2016 bestaat uit: t Willem Hooijkaas (voorzitter van het Nederlands Platform Warmtepompen) t Bas Roestenberg (freelance redacteur gespecialiseerd in duurzame technologie) t Andries Laane (architect/directeur bij Villanova Architecten)

CONGRES De transitie van ‘fossiel’ naar ‘duurzaam’ dringt steeds meer door in de woningmarkt. (Beeld: BWP)

go (Goud / Zilver / Brons) in hun bedrijfsuitingen dragen. Alle inzenders van projecten die aan de wedstrijdcriteria voldoen worden sowieso met naam en bedrijfswebsite vermeld in het vakblad en op de bijbehorende website.

Architecten die willen deelnemen aan de Nederlandse Warmtepompen Awards 2016 kunnen hun inzending uiterlijk maandag 9 mei insturen via http://nederlandswarmtepompcongres. nl. Deelnemers horen in de loop van mei of hun inzending is genomineerd.

SPELREGELS De inzendingen voor de Nederlandse Warmtepompen Awards 2016 moeten uiteraard aan een aantal spelregels voldoen. De belangrijkste regels op een rij: t Deelnemers mogen maximaal 1 project inzenden. t Het ingezonden project mag in elke fase van de bouwcyclus verkeren: haalbaarheidsstudie, ontwerpstudie, voorlopig ontwerp, definitief ontwerp of gerealiseerd/gebouwd. t Ieder project mag maar één keer worden ingezonden. t Bij de inzending moet de uitwerking (berekening) worden meegeleverd van de manier waarop de EPC-waarde is behaald. Uiteraard moet hierbij minimaal zijn voldaan aan de wettelijke norm (EPC < 0,4). t Een inzending moet bestaan uit: t Een korte omschrijving van het project in woord en beeld (de toelichtende tekst mag maximaal 300 woorden tellen). Bij het beeld hoort ook een situationele schets/ foto waarop zichtbaar is hoe het project in zijn omgeving is inge-

Tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres 2016 wordt aandacht besteed aan toekomstvisies. In Hoog Dalem (Gorinchem) wordt geexperimenteerd met warmtepompen en energieopslag.

past. t Voor zover van toepassing: een overzicht met de betrokken partijen (opdrachtgever, adviseur, enz). t Een (reële) schatting/berekening van de EPC-waarde. t Een toelichting op de duurzaamheidsverhogende aspecten die een rol spelen in het ontwerp (extra isolatie, dubbel/triple glas, pvpanelen, enz.). t Een korte beschrijving van het belang van de warmtepomp binnen dit project. Waarom is voor dit specifieke klimaatsysteem gekozen? t Motivatie (maximaal 200 woorden): waarom komt dit ontwerp in aanmerking voor een award?

WARMTEPOMPCONGRES De uitreiking van de awards vindt plaats tijdens het Nederlands Warmtepomp Congres 2016, dat op 7 juni plaatsvindt in Veenendaal. Tijdens dit congres worden architecten, woningcorporaties, gemeenten, installateurs, projectontwikkelaars, adviseurs, gebouweigenaren en andere professionals op de hoogte gebracht van de laatste ontwikkelingen.

Daarnaast is er netwerktijd ingeruimd, zodat bezoekers nieuwe contacten kunnen leggen – en bestaande contacten kunnen versterken. Als dagvoorzitter van het congres zal Claudia Renier, vice-voorzitter van Uneto-VNI, optreden.

Naast een aantal plenaire presentaties waarin experts uit de bouwkolom de laatste ontwikkelingen schetsen, wordt in een aantal workshops dieper op specifieke onderwerpen ingegaan. Zo geeft Dorine Putman-Devilee (ASN Bank) inzicht in financieringsmogelijkheden voor duurzame klimaatinstallaties, gaat Ronald Hennekeij (Homij/VolkerWessels) in op energienotanul-bouw met een warmtepomp, en geeft Harm Valk (Nieman Raadgevende Ingenieurs) uitleg over de BENG-norm die de EPC gaat vervangen. Ronald Schilt (Merosch) toont aan de hand van een concreet praktijkproject aan wat het belang is van de integrale aanpak bij duurzame woningbouw met warmtepompen, en een expert van TNO werpt een blik op de toekomst: hoe ziet de inpassing van warmtepompen er over tien jaar uit?

Op verschillende locaties in Nederland vindt uitgebreid praktijkonderzoek plaats naar de slimme technologie van de toekomst. Het is maar een greep uit het volledige programma, dat een breed scala aan onderwerpen beslaat.

MEER INFORMATIE Informatie over het volledige programma en de wijze van inschrijven voor dit congres is te vinden op de website: http://nederlandswarmtepompcongres. nl. WP

Locatie Het Nederlands Warmtepomp Congres 2016 vindt op 7 juni plaats in Hotel Van der Valk in Veenendaal. Deze locatie is voorzien van verschillende energiebesparende installaties, waaronder ook warmtepompen en warmtekrachtkoppeling (wkk).

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 43

PRODUCT NIEUWS

Zero Energy Concept biedt keuze uit configuraties voor woningen en appartementen Het Zero Energy Concept (ZEC) is de kleinere, modulaire all-electric opvolger van de Flat Energy Cube waarmee Itho Daalderop in 2012 een VSK Award won.

Het speelt in op door ketenpartners gewenste flexibiliteit en fysieke inpassing.

Het totaalconcept bestaat uit een water/ water-warmtepomp, voorraadvat, ventilatie met warmteterugwinning en een regeneratie-unit. Het Zero Energy Concept biedt keuze uit uiteenlopende configuraties voor woningen en appartementen.

Bovendien is er een grote variatie mogelijk van afgiftesystemen, ventilatiekanalen en integratie in prefab gevels/daken.

Bij het ontwikkelen van het Zero Energy Concept is gebruikgemaakt van de meest energiezuinige technieken en innovaties. De bewoner krijgt hierdoor een comfortabele woning met verwarming en koeling op basis van bodemenergie, voldoende tapwater en een gezond binnenklimaat door de warmteterugwinunit.

Door de flexibele opstelling is het totaalconcept geschikt voor zowel grondgebonden woningen als hoogbouw, met toepassing in zowel nieuwbouw als renovatie (transformatie).

één fabrikant komen. Dit biedt voordelen voor de opdrachtgever of eigenaar van de woning, met betrekking tot aansprakelijkheid en garantie. Prestatiegarantie, TCO-contracten en monitoring behoren bij dit concept tevens tot de mogelijkhe-

den. Het Zero Energy Concept heeft tijdens de installatievakbeurs VSK 2016 een VSK Award in de categorie Systeemoplossingen mogen ontvangen. www.ithodaalderop.nl

Itho Daalderop heeft dit concept ontwikkeld vanuit haar visie die sterk gericht is op verduurzaming en op basis van informatie van diverse partners (zowel bouwers als installateurs). Een voordeel is daarnaast ook dat alle installaties van

Digitale waterhoeveelheid- en temperatuurmeter met Bluetooth Smart communicatie Het bepalen van de capaciteit van door gas of elektriciteit verzorgde warmwatertoestellen geschiedt door meting van de tapwaterhoeveelheid en -temperatuur bij een tappunt. De manier waarop deze metingen worden verricht zijn met de introductie van de FlowTemp ST gewijzigd. Volgens de fabrikant meet dit compacte toestel gelijktijdig de tapwaterhoeveelheid (l/min) en de tapwatertemperatuur (°C) en doet het dat zowel snel als nauwkeurig. Hierdoor kunnen niet alleen warmwatertoestellen, maar ook watermeters op correcte werking worden gevalideerd. De meetwaarden kunnen live op bijvoorbeeld een rookgasanalyser uitgelezen worden, terwijl het warmwatertoestel of de combiketel wordt afgeregeld. Bij het doorspoelen van het drinkwatersysteem met heet water voor ther-

44 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

mische desinfectie voor legionellapreventie kan deze handeling met de FlowTemp ST op eenvoudige wijze worden gedocumenteerd.

De FlowTemp ST draagt de meetwaarden direct over via de nieuwste Bluetooth Smart-technologie. De meetwaarden zijn af te lezen op diverse ‘Blauwe Lijn’-instrumenten, waaronder de Bluelyzer ST rookgasmeter, Eurolyzer STx of Multilyzer STe serviceanalyser, S4600 ST-serie druk(verschil)meters of S4600 ST-12KD temperatuurmeter. De Bluetooth Smart communicatie maakt het ook mogelijk om de FlowTemp ST contact te laten maken met een smartphone of tablet. www.euro-index.nl

Met de Bluevolution-producten maakt Daikin de nieuwste technologieën op de warmtepompmarkt toegankelijk voor de Europese woningmarkt. Onder de vlag van Bluevolution vallen de nieuwe Daikin Emura, het nieuwe wandmodel FTXP-KV voor hoog rendement en comfort, de FTXM-M met Flashstreamer technologie voor een perfecte luchtkwaliteit en het multi-buitendeel MXM-M – om meerdere split-binnendelen aan te sluiten op één buitendeel. Alle systemen hebben een A+++ label; de maximale energie-efficiëntie voor verwarmen en koelen. De systemen passen zich bovendien automatisch aan aan de temperatuurwisselingen in de verschillende seizoenen. Hierdoor besparen de Bluevolution-systemen nog meer energie. Intelligente sensoren in de Bluevolution-binnendelen regelen automatisch de luchtstroom. Tocht wordt hiermee tot een minimum beperkt. De 3D-luchtstroom zorgt voor een gelijke temperatuur in de hele ruimte. In ruimtes waar niemand aanwezig is, stelt de installatie het vermogen automatisch naar beneden bij. Zo wordt het comfort van de gebruiker nog verder verhoogd. Bovendien zijn de binnendelen zeer geluidsarm. Het multi-buitendeel stuurt maximaal vijf split-binnendelen aan. Deze zijn vanuit één centraal systeem te beheren.

Bijvoorbeeld met een afstandsbediening of een app. In het

Galletti vervangt haar LCEserie door twee nieuwe series De LCE-serie warmtepompen en koelmachines van Galletti is vervangen door twee nieuwe series. Een daarvan is de economisch geprijsde SCX-serie (80-360 kW). De prijs kon gedrukt worden door een compacte bouw en een iets geringer aantal optiemogelijkheden, maar de serie scoort nog steeds hoog op energie-efficiëntie in deellast en een laag geluidsniveau, door haar Hyblade-technologie. De tweede introductie betreft de efficiënte LCX-serie, met een warmtepompuitvoering met energieklasse A. Bij deze serie is het mogelijk om verschillende koudemiddelcircuits te kiezen in dezelfde capaciteit. Is vollast COP en/of redundantie belangrijk, dan is een keuze dual circuit – dual compressor mogelijk. Is deellastCOP belangrijk, dan is de keuze van meerdere compressoren per circuit mogelijk. Dit is kenmerkend voor de flexibiliteit van Galletti. De LCX-serie kan ook in een super low noise (Q) uitvoering worden geleverd. Zowel de SCX- als de LCX-serie kan worden geleverd met ingebouwde volledig uitgeruste hydromodules. Ze voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen. www.airconair.com

nieuwe FTXM-wandmodel is de geavanceerde Daikin Flashstreamer-technologie geïntegreerd. Elektronen maken allergenen, geurtjes en bacteriën snel onschadelijk, zonder daarbij een ophoping van schimmels en virussen te creëren. De nieuwe Bluevolution-producten maken gebruik van het nieuwe koudemiddel R32. Dit milieuvriendelijke alternatief staat garant voor betaalbaar comfort en maximale prestaties. www.daikin.nl

Advertentie

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 FUNCTIES: s $25+"%(/5$ s %80!.3)% s /.4'!33).' s ")*65,,).' s 7!4%2"%(!.$%,).' s 3530%.3)%65),6!.' s %.%2')%"%30!2).' s #/ 2%$5#4)%

KOREX Benelux B.V. T: +31 172NZ 611719 Tjalk 13B,(0) 2411 Bodegraven E:+31 info@korexbenelux.com T: (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E: I: www.korexbenelux.com I: info@korexbenelux.com www.korexbenelux.com

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL MAART 2016 WP 45

PRODUCT NIEUWS

Daikin lanceert revolutionaire Bluevolution R32 Split-range

GASTCOLUMN

Eindelijk continuïteit van beleid?

Begin februari liep ik met velen van u rond op de VSK, en daar viel op dat er in twintig jaar tóch wel heel veel veranderd is rondom warmtepompen. Er is een zeer ruim productaanbod, waarbij ook iedere ketelfabrikant inmiddels meerdere types in zijn leveringspakket heeft. Er is eindelijk een behoorlijke, nieuwe subsidieregeling en de verschuiving van energiebelasting van elektriciteit naar gas doet ook een duit in het stimuleringszakje. Kan het nu nog misgaan …?

Mijn gedachten dwalen onwillekeurig af naar juli 1996. Voor ons ligt de eerste uitgave van ‘Podium Warmtepompen’ van het illustere Novem, getiteld ‘Warmtepompen, terug van weggeweest?!’. In oktober 1996 verscheen vervolgens ‘Warmtepompen in stroomversnelling’. Na bijna twintig jaar is het dus hoog tijd om terug én vooruit te blikken.

De ambities en verwachtingen waren hoog in 1996-1998. Novem organiseerde samen met SEP, EnergieNed, Nuon, Remu, Eneco en ENW een Warmtepompcompetitie naar Zweeds voorbeeld, met een heuse jury, grote beursstand op de BouwRAI, finalisten en een winnaar. Het heeft ongetwijfeld als voorbeeld voor The Voice of Holland gediend.

Er waren symposia met zo’n 300 bezoekers, en veel deelnemers van destijds hebben nu nog steeds florerende bedrijven.

Er werd in die tijd ook een scala belangrijke studies uitgevoerd, waaronder de ‘Tarievenstudie voor Warmtepompen’ die - toen al - de vinger op de zere plek legde: gas was te goedkoop en stroom te duur, en dat beperkte de concurrentiepositie van (elektrische) warmtepompen. Er werd gepleit voor een beleid naar voorbeeld van de stimulering van WarmteKrachtKoppeling (WKK, met destijds forse investeringssubsidies, speciale terugleververgoedingen en lage gasprijzen). Maar een écht structureel en langdurig stimulerend beleid voor warmtepompen is er vanuit Den Haag nooit gekomen. Soms was er wel een scharrige ‘regeling’, maar die was eigenlijk altijd kortdurend en dat heeft de markt meer geschaad dan goed gedaan. Ook in allerlei normen zijn warmtepompen heel lang karig bedeeld geweest, met vaak conservatieve aannames qua rendementen en vooral achterhaalde uitgangspunten over het centrale opwekkingsrendement voor elektriciteit en het negeren van het toenemende aandeel duurzame stroom daarin. Enkele slechte warmtepompprojecten werden door de ‘gevestigde orde’ vervolgens ongenuanceerd uitgemeten in (vak)media.

Terug naar vandaag. Ondanks alle ‘tegenwerking’ en crises hebben warmtepompen zich anno 2016 wél bewezen als meest robuuste technologie. Logisch, want warmtepompen zijn niet alleen leverancier van warmte, koeling en warm tapwater; in combinatie met energieopslag zijn ze ook onmisbaar voor de inpassing van duurzame elektriciteit in de gebouwde omgeving.

Maar als we het Energieakkoord écht willen waarmaken zijn er nog wel even drie dingen nodig: t Installatiebedrijven: stuur uw medewerkers massaal naar (betere) vakopleidingen. t Overheid: houd het ingezette stimuleringsbeleid minstens tien jaar vol. t Iedereen: besteed meer aandacht aan monitoring en communicatie over goede projecten.

Dan kan - net als in Duitsland met zon en wind - het hek écht van de dam en gaat het nooit meer mis. En voor ál die volhouders sinds 1996: een diepe buiging. ‘Keep up the good work’ en houd vol!

Krijn Braber Infinitus Energy Solutions

46 WP MAART 2016 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

VERSATI II Lucht/Water INVERTER Warmtepomp • • • •

8 - 16 kW Verwarmen/Koelen Incl. Hydrobox Watertank 200 /300 liter (optie)

Alternatieve ENERGIE moet betaalbaar zijn!

Gree Airconditioning

Tel: 077-3540341 • www.gree.nl

Samenwerking met meerwaarde

ALL-ELECTRIC WARMTEPOMP-OPLOSSINGEN VOOR LAAG- EN HOOGBOUW

ENERGIENEUTRALE WONINGBOUW-CONCEPTEN

+ Verwarming, koeling en warm tapwater tegen 500% rendement + Komt in aanmerking voor de ISDE-subsidie en EIA-2016 + Bewezen concept voor nul-op-de-meter + Geen gasaansluiting nodig + 100% koolmonoxide vrij + Compacte plug-and-play installatie + Forse EPC-verlaging

Opzoek naar een warmtepomp-oplossing?

Bestel de brochure via:

WWW.ALKLIMA.NL