RCC Koude & Luchtbehandeling nr. 5 2013

106e JAARGANG MEI 2013

IN M FO E RM ER NL UC AT HT I BE HA E?

W

W

ORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

W .KO UD EE

RCCK&L

ND

EL

4e IIR Conferentie Thermofysische eigenschappen en transferprocessen van koude

ing Midea Aircondition Pushing The Limit

2013 - 2014

CATALOGUS

SINGLE SPLIT

t

Warmtepomp - aan/ui

SINGLE SPLIT

r

Warmtepomp - inverte

MULTI SPLIT

r

Warmtepomp - inverte

ning Midea Airconditio The Limit

BV

Fax 040 - 2016065 niek.nl info@vb-klimaattech iek.nl www.vb-klimaattechn

DC Inverter-technologie

Pushing

TEEM

Tel. 040 - 2082180

VRF-SYSTEEM

r

van geavanceerde

Warmtepomp - inverte

voorzien

ard

5554 GM Valkenswa

VRF-systemen

VB Klimaattechniek Dragonder 7

V4+ VRF-SYS

Notitie uitfasering HFK’s NEKOVRI Natuurlijke koudemiddelen Optimalisatie van vrije koeling

G.N

L

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

Ook in dit nummer

IN

ioning.nl

www.midea-aircondit

he sc ni ch te l oe ,K en ss ga l e Ko

l de an th oo Gr

NATUURLIJK EN INNOVATIEF MET PASSIE, NIEUW BIJ UNIECHEMIE EEN SCHOT IN DE ROOS LU-VE biedt oplossingen en is gegarandeerd snel leverbaar. LU-VE koelers en condensors voor MVO-verantwoorde installaties, met alle koudemiddelen dus ook Propaan (R290), NH3 (R717) en sub- en transkritisch CO2 (R744).

Door blijvende innovatie in onze unitbouw bent u gegarandeerd bij de tijd. Kwaliteitsinstallaties voor NH3, CO2, Propaan of voor elk ander koudemiddel. Gedegen begeleiding door een ervaren team biedt een op maat gesneden ontwerp in 3D. Vakkundige uitvoering, volledig PED en ISO 9001-2008.

DUURZAAM EN INNOVATIEF: Uniechemie is als importeur en groothandel een gevestigde naam in

K oe lg as se n,

K oe lt ec hn is ch e

G ro ot ha nd el

de koudetechniek en airconditioning.

Onze 50 medewerkers zetten zich enthousiast in voor de beste dienstverlening, advisering en service. Uniechemie is de schakel tussen producent en installateur. Haar productenpakket omvat nagenoeg het gehele werkveld van de koeltechnische installatiebedrijven, inclusief een eigen koelgasafvulstation en divisie aggregatenbouw.

Uniechemie gaat verder dan de norm, vooral als het gaat om energie- en milieubesparing in zowel vries-, koel- als verwarmingsinstallaties. Meer weten? Even Uniechemie in Apeldoorn bellen.

Koelgassen, Koeltechnische Groothandel Uniechemie B.V. | Aruba 21, 7332 BJ Apeldoorn | tel: 055-5334529 fax: 055-5333729 | email: sales@uniechemie.nl | www.uniechemie.nl

IS HET AL TIJD OM MET R404A TE STOPPEN? R404A en R507 zijn uitgegroeid tot de meest populaire koudemiddelen. Was dit wel een goede keuze? Met die hoge GWP en dat matige rendement! Er zijn alternatieven en dat zijn niet alleen de natuurlijke koudemiddelen.

R134a en R410A zijn bekend. Minder bekend zijn R407A, R407F en R442A. De GWP is ruim de helft en het rendement verbetert met minimaal 7% tot wel 20%. Dit geeft globaal een emissiereductie in 4 jaar tijd van 37%.

Een interessant perspectief, vindt u ook niet? Wilt u meer informatie? Neem dan gerust contact met ons op.

REDACTIONEEL REDACTIONEEL Koude & luchtbehandeling RCC

Nieuw broertje RCC Koude & Luchtbehandeling krijgt er broertje bij: Warmtepompen. Per 1 juni breidt de uitgever van RCC Koude &Luchtbehandeling zijn portfolio uit met dit business magazine over duurzaam koelen en verwarmen. En daarmee geeft Vakmedianet voortaan drie bladen uit in dit segment. Het vakblad voor de monteur, FreeGo, completeert het geheel.

Met de overname van het blad van FenceWorks versterkt Vakmedianet het technisch portfolio met een titel die de afgelopen vier jaar een vaste plaats heeft ingenomen in het medialandschap. De aankoop van Warmtepompen past goed in het portfolio van technische titels.

Warmtepompen is een waardevol platform voor vakinformatie over duurzaam verwarmen. De vraag naar oplossingen op dit gebied, wordt in de toekomst immers alleen maar sterker. Vakmedianet wil met het platform Warmtepompen zowel via het vakblad als via het web hieraan graag een bijdrage leveren.

Warmtepompen heeft in de afgelopen jaren een mooie groei doorgemaakt. Toen het blad in 2008 op de markt werd gebracht, stond de wereld van de warmtepomp nog in de kinderschoenen. In de afgelopen vijf jaar heeft deze een enorme impuls gekregen. Het platform voor architecten, woningbouwcorporaties en leveranciers ging daar navenant in mee.

En inmiddels staat het als een huis. Vakmedianet bouwt de komende tijd verder aan het platform voor duurzame klimaatoplossingen. Specifiek nieuws, voorbeeldmodellen, best practices en visies van collega-vakgenoten als het om warmtepompen gaat.

Ook RCC bericht hier met regelmaat over. Nu en zeker in de toekomst. Op een duurzame toekomst!

Ruud Bakker uitgever

KOUDE & LUCHTBEHANDELING Officieel Orgaan van: KNVVK KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Ecofactorij 18, 7325 WC Apeldoorn Postadres: Postbus 10209, 7301 GE Apeldoorn Tel.: 055-3683362 E-mail: info@knvvk.nl Internet: www.knvvk.nl Postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829 Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 088-4008490 E-mail: info@nvkl.nl / Internet: www.nvkl.nl NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN De Beukenhof, Strijpsestraat 51, Eindhoven Postbus 901, 5600 AX Eindhoven Tel.: 040-2565263 E-mail: info@nekovri.nl / Internet: www.nekovri.nl VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUUR Postbus 12, 3740 AA Baarn Tel.: 035-542 75 26 E-mail: info@verac.nl / Internet: www.verac.nl LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN Secretariaat LUKA: Old Hickoryplein 12, 6461 EZ Kerkrade Postadres: Postbus 153, 6460 AD Kerkrade Tel: 045-5350734 E-mail: info@luka.nl / Internet: www.luka.nl FKL, FEDERATIE KOUDE- & LUCHTTECHNIEK Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel: 079-3531350 E-mail: fk&l@fme.nl / Internet: www.federation-fkl.org VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-3531124 E-mail: vla@fme.nl Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrecht Tel: 078-6170099 E-mail: info@raadvoordekoude.nl / Internet: www.raadvoordekoude.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 / Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel.: 079-353 11 24 E-mail: nki@fme.nl / Internet: www.koelindustrie.nl Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB).

Verschijnt maandelijks Uitgever, redactie en advertentieadministratie VAKMEDIANET Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Tel.: 088-5840888 E-mail: redactie@vakmedianet.nl Accountmanager Gejo Flierman tel. 088-5840962; mobiel 06-53227316 gejoflierman@vakmedianet.nl Uitgever Drs. Ruud Bakker Traffic & abonnementenadministratie Jolanda van Selm, traffic@vakmedianet.nl Vormgeving Publish Impulse Group Cross - Media Solutions Voorzitter Redactieraad Ing. Dick Havenaar, dhavenaar@zonnet.nl Redactieraad Ing. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. Willems Abonnementen Nederland Buitenland Losse nummers

€ 115,00 (excl. BTW) € 135,00 (excl. BTW) € 12,50 (excl. BTW)

Drukker Ten Brink, Meppel ISSN 0925-630X

106 e JAARGANG MEI 2013

3

INNOVATIEF IN WARMTEWISSELAARS SPECIAALBOUW WARMTEWISSELAARS, KOELERS EN CONDENSORS Ontdek meer www.interko.com

PERSOONLIJKE AANDACHT

SNELLE LEVERING

INMEET SERVICE

OPLOSSINGEN OP MAAT

Nijverheidstraat 8 - 2751 GR Moerkapelle - Nederland - T + 31 79 593 25 81 - info@interko.com

»Hogedrukgebied« in zicht!

thermowave Gesellschaft für Wärmetechnik mbH Head office: Eichenweg 4 · D-06536 Berga Phone: +49 34651 418-0 · Fax: -13 E-Mail: info@thermowave.de

thermowave Nederland Zwanenkade 146 · 2925 AV Krimpen aan den IJssel · NL Phone: +31 (0)87-784 2 641 · Fax: +31 (0)180-51 37 82 Mobile: +31 (0)6-342 18 782 · E-Mail: michel@thermowave.nl www.thermowave.de

INHOUD Koude & luchtbehandeling RCC

20

20

Natuurlijke koudemiddelen

22

22

High performance gebouwen

28

28

32

37

42

42

Warmtewisselaars Q-plate

Luchtdichtheid van koel- en vrieshuisen

VERDER IN DIT NUMMER 08

Nieuws

10

Verenigingsnieuws

15

4de IIR Congres

26

Nekovri

37

Vrije koeling / PCM's

48

Productinfo

ADVERTENTIE-INDEX Airview Luchtbehandeling Andrew Sykes BITZER K端hlmaschinenbau Building Jobs / CoolJob.nl CoolEnergy Cool Green Solutions Daikin Airconditioning Energie Consult Holland Gasco Gunter Interko MCA Multi Import PTC+ Recool Recupair ROVC Smitsair-JETsystmen Testo Thercon Thermowave Uniechemie VB Klimaattechniek Western Airconditioning Wijbenga

31 7 51 31 49 14 52 14 9 41 4 bijsluiter 25 36 17 34 45 48 45 6 4 2 1, 19, bijsluiter 16 8

Virtuele werkelijkheid

106 e JAARGANG MEI 2013

5

GRATIS

TABLET* & APP

Multi split systemen, snel en eenvoudig geconfigureerd.

Fujitsu MultiSelector APP

U kunt de MultiSelector app voor uw smartphone gratis downloaden in de Apple App Store en de Android Play Store, of gebruik maken van de pc-versie op www.fujitsuclimate.nl.

SLIMMER VERWARMEN EN KOELEN START MET SLIM SELECTEREN Fujitsu multi split systemen bieden een grote flexibiliteit. Op 1 buitenunit kunnen tot 8 AircoHeaters worden aangesloten, vrij te configureren uit diverse modellen en vermogens, in totaal meer dan 150 combinatiemogelijkheden.

Dankzij de MultiSelector app kunt u snel en eenvoudig binnenunits selecteren en combineren. De MultiSelector toont u meteen of uw selectie binnen het maximum koel- en verwarmingsvermogen van de gekozen buitenunit valt. Per e-mail ontvangt u een overzichtelijk configuratie rapport waarmee u verder aan de slag kan.

*

Bij bestelling van minimaal 2 buitendelen Multi8 in combinatie met meerdere binnendelen ontvangt u een gratis Fujitsu tablet met de MultiSelector app.

Thercon BV Storkstraat 23 I 3905 KX Veenendaal Tel.: 0318 54 46 70 I info@thercon.nl

Thermonoord B.V. Tolhûsleane 7 I 8401 GA Gorredijk Tel.: 0513 469 999 I info@thermonoord.nl

www.fujitsuclimate.nl

nieuws Koude & luchtbehandeling RCC

Midea ontvangt Europese certificering voor R32 en R290 producten

WIE ZIJN WIJ ?

AL 40 JAAR MARKTLEIDER OP HET GEBIED VAN VERHUUR VAN AIRCONDITIONING, VERWARMING, ONTVOCHTIGING EN VENTILATIE AAN DE ZAKELIJKE MARKT Met onze producten en diensten ondersteunen wij onze klanten bij de uitdagingen die zij in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Of het nu gaat om een geplande situatie of een noodgeval, wij zorgen ervoor dat het zo snel, deskundig, professioneel en kostenbesparend mogelijk wordt opgelost.

AIRCONDITIONERS Hoofdkantoor Midea, No. 6 Midea Avenue, Beijiao, Shunde, Foshan City, Guangdong Province, P.R. China 528311.

In de lijn met de toenemende interesse van airconditioningfabrikanten voor het ‘licht ontvlambaar’ koudelmiddel r32, heeft de Chinese fabrikant Midea TUV goedkeuring voor zowel r32 en r290 (propaan)producten ontvangen. De goedkeuring van de Duitse certificatie-instelling heeft betrekking op de richtlijn EC Laagspanningsrichtlijn (LVD) en elektromagnetische compatibiliteit (EMC).

De succesvolle certificering van de producten voor de Europese markt betekent dat Midea’s milieuvriendelijke koudemiddeltechnologie nu valt onder de internationale normen. aangezien Europa wacht op herzieningen van veiligheidsnormen die de toepassing van brandbare koudemiddelen aan airconditioningsystemen zullen verlichten, blijven de Verre Oosten fabrikanten de productie van installaties die werken met r290 en HFC r32 opvoeren.

De publicatie van de herziening van de ISO-norm 5149 zal naar verwachting een stroom van r32 product naar Europa leiden. na de publicatie wordt de standaard, die de veiligheid van mechanische aCr en warmtepompsystemen dekt, zal naar verwachting worden ingebed in de Europese equivalent En378 waardoor de Europese markt voor brandbare systemen vergroot wordt. Er wordt echter verondersteld dat dit proces 18 maanden tot twee jaar gaat duren.

De recente China refrigeration Expo in Shanghai liet een showcase zien van een waaier van r32-gerelateerde product van een aantal Chinese fabrikanten, naast r32-compressoren van wereldwijde merken zoals Emerson. Danfoss is ook prominent doende met het ontwikkelen r32-compressoren en de lancering van Daikin’s r32-producten in Japan en India heeft uitgebreid de pers gehaald.

CHILLERS

BOILERS

24/7 SERVICE

0900 26 37 397 andrewssykes.nl

106 e Jaargang mei 2013

7

nieuws RCC Koude & luchtbehandeling

Vakblad Warmtepompen naar Vakmedianet B+B Vakmedianet heeft Warmtepompen vakblad voor duurzame klimaatoplossingen gekocht van FenceWorks uit Leiden.

maar sterker worden. Vakmedianet wil met het platform Warmtepompen, via het vakblad en online–informatie hieraan graag een bijdrage leveren.”

Door deze acquisitie heeft B+B Vakmedianet haar technisch portfolio versterkt met een titel die de afgelopen vier jaar een vaste plaats heeft ingenomen in het medialandschap.

Jos raaphorst, directeur FenceWorks over de keuze voor B+B Vakmedianet: “FenceWorks is gespecialiseerd in niche-markten. De wereld van warmtepompen is inmiddels gegroeid en volwassen geworden. Sinds 2008 hebben we architecten, woningbouwcorporaties en de leveranciers geholpen met het opzetten van een platform met de focus op duurzame klimaatoplossingen. Om dit nog verder uit te bouwen heeft B+B Vakmedianet met haar titels de ideale bedding.

FenceWorks zal zich blijven richten op haar specialiteit: het bedienen van nichemarkten.”

ruud Bakker, directeur van B+B Vakmedianet zegt hierover: “De aankoop van Warmtepompen past goed in ons portfolio van technische titels, zoals rCC Koude & Luchtbehandeling en FreegO. Wij zien Warmtepompen als een waardevol platform voor vakinformatie over duurzaam verwarmen. De vraag naar oplossingen op dit gebied, zal in de toekomst alleen

Rectificatie Aircovent

In het aprilnummer van “rCC Koude & Luchtbehandeling” is op pagina 46 een artikel over de door de rotterdamse technische groothandel voor de airco-en koeltechnische branche aircovent gehouden open dag gepubliceerd. Door een technische aangelegenheid blijkt de naam van aircovent consequent in airconvent veranderd te zijn. In het laatste stadium van de voorbereiding heeft de spellingscontrole van het opmaaksysteem het nuttig geacht zich er mee te bemoeien en heeft de oorspronkelijk correcte naam gewijzigd in een vervelende spelfout.

Dat laatste is de eindredactie echter ontgaan en daar bieden wij onze verontschuldigen voor aan, hetgeen dus bij deze geschiedt. redactie rCC Koude & Luchtbehandeling.

Samen bouwen!

Afscheiders en vaten Economisers Koudemiddelpompen Hogedrukvlotters Handafsluiters Industriële samenbouw

Natuurlijk de beste oplossing +31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

8

mei 2013 106 e Jaargang

BE NE

L

GASCO

BE N E LUX

www.gasco.nl info@gasco.nl T.: +31 15-251 72 72

www.climalife.dehon.com dehon.nl@climalife.dehon.com T.: +31 164-21 28 30

Conception : Elao - CrĂŠdits photos : Honeywell

UX

PerformaxTMLT is ontwikkeld door Honeywell en is in Nederland verkrijgbaar bij Climalife en Gasco.

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

IIR Conferentie eigenschappen van de IIR Conferentie TPTPR 2013 eigenschappen van koudemiddelen en warmteoverdracht die van 17 tot en met 19 juni a.s. wordt gehouden bij de TU in delft heeft circa 70 sprekers uit diverse landen getrokken die een uiteenzetting geven over de ontwikkelingen op het gebied van koudemiddelen, de eigenschappen ervan en de warmteoverdracht.

Een unieke kans om in Nederland deel te nemen aan een internationaal congres dat in samenwerking met de TU-Delft, de KNVvK en de NVKL wordt georganiseerd.

Tijdens dit congres wordt ook een workshop gehouden dat ingaat op de mogelijke keuze van koudemiddelen in relatie met het toepassingsgebied.

In dit onderdeel van de conferentie op dinsdag 18 juni wordt een visie gegeven op de prestaties van koelinstallaties gedurende de levenscyclus in supermarkten en de voedingsmiddelenindustrie.

Doelen van deze workshop zijn: • Presenteren van de visie op criteria waaraan de toepassing van koudemiddelen moet worden getoetst • Presentatie koudemiddelen en aanbevelingsmatrix • Discussie met het Nederlandse bedrijfsleven, technici, en wetenschappers e.a. over de toepassing en prestaties van de verschillende koudemiddelen in de sectoren supermarkten • en voedingsmiddelen industrie • Discussie met betrekking tot de toekomst van koudemiddelen in Nederland gegeven de doelstellingen van de Europese Commissie, de doelstellingen van eigenaren en de ontwikkelingen van koudemiddelen, componenten en apparatuur.

De werkgroep KANS van de NVKL heeft getracht op basis van drie indicatoren: • MVO (maatschappelijk verantwoord ondernemen), • TCO (total cost of ownership) en • veiligheid tot een advies te komen over welk koudemiddel het best ingezet zou kunnen worden in een aantal sectoren. Twee ervan worden uitgebreider besproken: de koeling in supermarkten en in de industrie sector. Er is een matrix samengesteld waarmee de invloed kan worden beoordeeld die de koudemiddelkeuze heeft op de prestaties van installaties met betrekking tot de drie bovengenoemde aspecten. De workshop deelnemers worden uitgedaagd om zich in de discussie te mengen. Vooral de resultaten voor de supermarkt sector wijken sterk af van de huidige trend en praktijk binnen de Nederlandse markt.

Voor deze dag alleen is ook registratie mogelijk gemaakt binnen de gehele conferentie. Ga hiervoor naar de website voor deze keuze.

Een gedetailleerd overzicht is te vinden op de site www.tptpr2013.nl onder registration en dan onder workshop.

Onderstaand overzicht is het programma van de worshop: • LCCP working party overview (Hwang) • Refrigerant / sector advice matrix NVKL (van der Sande) • Life cycle performance of refrigeration systems in the Dutch supermarket sector (Infante Ferreira) • Life cycle performance of refrigeration systems in the Dutch food and beverages sector(Wijbenga) • Discussion on further steps WP (Hwang) Tijdens de gehele 3 -daagse conferentie komen o.a. presentaties van onderstaande onderwerpen aan bod:

Dit zijn paperpresentaties op het gebied van: –– State-of-the-art twee fase warmte-overdracht in mini channel wisselaars –– De impact van koudemiddelen op het klimaat –– Een thermodynamische evaluatie van laag GWP koudemiddelen –– “State of the art” warmteoverdracht tijdens badverdamping

10

mei 2013 106 e Jaargang

KNVVK verenigingsnieuws Koude & luchtbehandeling RCC

koudemiddelen en warmteoverdracht –– Absorptie –– Condensatiewarmte overdracht –– Energie opslag –– Gaskoelers –– Magnetische koeling –– Nano-vloeistoffen –– Levenscyclus prestaties –– CV-warmte overdracht –– Slurries Op de website www.tptpr2013.nl is verdere informatie te vinden.

WoRd lId van de KnvvK de Koninklijke nederlandse vereniging voor Koude (KnvvK) is een technisch-wetenschappelijke vereniging van personen, werkzaam op het gebied van zowel de opwekking (installateurs, fabrikanten, groothandel), als de toepassing (voedingsmiddelenindustrie, koel-/vrieshuizen, landbouw, medische toepassing) van koeltechniek. de nvvK werd in 1908 opgericht door nobelprijswinnaar Heike Kamerlingh onnes.

Lid zijn van de KNVvK betekent dat je: 1. je verbonden voelt met het vakgebied; 2. invloed kunt uitoefenen op de technisch-inhoudelijke kanten van het vakgebied. Dit is mogelijk door lid te worden van het bestuur of van een van de diverse overlegorganen (Commissie Themadagen, Redactieraad Koude & Luchtbehandeling, Commissie voor Onderzoek en Ont-wikkeling, Commissie onderwijs, medewerking in projecten e.d) 3. tegen een sterk gereduceerd tarief deelneemt aan themadagen, congressen en discussiebijeenkomsten 4. gratis het vakblad Koude & Luchtbehandeling (K&L, RCC) ontvangt De KNVvK is de titelhouder van Koude & Luchtbehandeling, het vakblad dat in 2007 zijn 100e jaargang beleefde. De KNVvK stelt haar blad gratis beschikbaar aan andere vakinhoudelijk gerichte verenigingen.

Lid van de KNVvK word je vanwege de betrokkenheid met het vakgebied en omdat je wilt bijblijven met alle ontwikkelingen op het gebied van de koudetechniek en de toepassingen ervan.

Lid word je vanwege de ontwikkelingen die er zijn op het gebied van nieuwe en duurzame technieken, zoals de toepassingen van warmtepompen, energetische verbeteringen van de toe te passen systemen voor de koudetechhniek en de luchtbehandeling.

Lid word je omdat je de koudetechniek en de luchtbehandeling een stem wilt geven.

Veel van dat wat in de koudewereld tot stand komt is mogelijk dankzij de inspanning en ondersteuning van de leden. Meld je daarom aan als lid of steun de KNVvK als bedrijfsbegunstiger. De bedrijfsbegunstigers worden op de website expliciet genoemd en kunnen ook het bedrijfslogo gratis laten plaatsen. Hierbij wordt tevens een link aangebracht naar het bedrijf.

Aanmelden kan via de website www.knvvk.nl, per mail of brief naar het onderstaand adres van de KNVvK:: Ecofactorij 18, 7325WC Apeldoorn.

E-mail: info@knvvk.nl en tel. 055-3683362.

Ieder lid ontvangt naast convocaties betreffende themadagen en de ledenvergadering het vakblad Koude & Luchtbehandeling.

De abonnementskosten van dit vakblad zijn inbegrepen bij de jaarlijkse contributie. De contributie (exclusief/inclusief btw) over 2013 bedraagt per lid: persoonlijke leden € 90,91 /€ 110,00, gepensioneerden € 45,45/€ 55,00, bedrijfsbegunstigers € 350,00/€ 423,50* en studenten (laatste twee jaren van hun studie) € 20,66/€ 25,00. Bij uw inschrijving vanaf januari 2013 wordt de contributie naar rato berekend gedurende het eerste jaar. * Iedere bedrijfsbegunstiger kan, zonder verdere bijkomende kosten, maximaal twee personeelsleden aanwijzen als lid. Deze leden hebben dezelfde rechten/plichten als ieder persoonlijk lid; K&L en de convocaties worden dan via het bedrijfsadres, maar wel op naam, toegezonden. derde leden kunnen tegen een gereduceerd tarief deelnemen.

106 e Jaargang mei 2013

11

nvkl verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

NVKL-KriNgbijeeNKoMsteN succesVoL afgeroNd

De rondleiding is een belangrijk onderdeel van de kringbijeenkomsten.

Een kleine 100 NVKL-installatiebedrijven hebben dit voorjaar de NVKL-kringbijeenkomsten bezocht. Deze interactieve bijeenkomsten zijn dit jaar zeer succesvol verlopen met veel uitwisseling van informatie tussen NVKL-bureau en leden. De bijeenkomsten zijn achtereenvolgens gehouden bij HB koeltechniek, KOMA, Veenhuizen koeltechniek, DéVé-koudetechniek&airconditioning, Veenhuizen koeltechniek, Cofely Noord en GEA Refrigeration Netherlands. De bijeenkomsten zijn door het NVKL bureau en de aanwezige bedrijven als zeer positief en nuttig ervaren.

Ook dit jaar was, na de zeer positieve ervaringen van vorige jaren, weer gekozen om de kringbijeenkomsten te organiseren bij de NVKL-leden. De bijeenkomsten startten met een korte presentatie en rondleiding door het gastbedrijf. Vervolgens is er uitgebreid gediscussieerd over de te volgen koers wat betreft de NVKLerkenning, de op handen zijnde herziening van de F-gassenverordening en de implementatie van de EPBD aircokeuring in Nederland.

De NVKL- erkenning is in 2009 ingevoerd en na 4 jaar onderwerp van evaluatie. Tijdens de kringbijeenkomsten hebben de NVKL-installateurs uitgebreid de gelegenheid gehad om hun visie te geven op de verschillende aandachtsgebieden in de erkenning. Met de verkregen informatie kan de NVKL-erkenningscommissie een uitgebreide evaluatie uitvoeren en het bestuur gedegen adviseren richting toekomst.

Wat betreft de herziening van de F-gassenverordening zijn de deelnemers aan de kringbijeenkomsten geïnformeerd over het lopende proces in het Europees

12

Mei 2013 106 e Jaargang

parlement en de Europese Ministerraad. Hierbij is de nadruk gelegd op de voor de leden belangrijke voorgestelde wijzigingen van de verordening. Deze voorstellen zijn geplaatst in een realistische politieke en economische context waarbij duidelijk is gesteld om niet te anticiperen op allerlei amendementen van Europarlementariërs die op dit moment rondzingen in de markt, maar te wachten op een geconsolideerd voorstel van de parlementaire commissie rond 20 juni a.s. De NVKL-leden hebben uitgebreid vragen kunnen stellen en hun visie kunnen geven op de inzet van de NVKL in Brussel en Den Haag.

Het laatste onderwerp van de kringbijeenkomsten was de implementatie van de EPBD aircokeuring in Nederland. De deelnemers zijn geïnformeerd over het proces in het Nederlandse parlement over de wet kenbaarheid energieprestaties gebouwen die op 17 november is weggestemd in de 2e kamer. De wet zal in gewijzigde vorm in mei opnieuw op hoofdlijnen aan de 2e kamer worden voorgelegd waarna duidelijk zal worden of en wanneer deze wel goedkeuring zal krijgen. Tijdens de bijeenkomst is vooral in gegaan op de uitvoering, handhaving en kwaliteitsborging van de in deze wet opgenomen aircokeuringen. De NVKL-leden vinden het zeer belangrijk dat de praktische uitvoering van communicatie, handhaving en kwaliteitsborging rondom de aircokeuring in samenwerking met andere schema’s als F-gassen en PED wordt gerealiseerd. Ook vindt men integratie van de voor het uitvoeren van de aircokeuring verplichte diploma’s in het bestaande onderwijs zeer belangrijk.

verenigingsnieuws nvkl Koude & luchtbehandeling RCC

rtL-prograMMa bedrijf iN beeLd oVer KLiMaat- eN KoudetechNieK

NVKL peiLiNg treNds 2013 VaN start

Noord-brabaNt: iMpuLsregeLiNg

VereNigiNg gepeNsioNeerdeN peNsioeNfoNds MetaaL eN techNieK (Vg-pMt) opgericht

De NVKL heeft een item verzorgd in de RTL Z serie Bedrijf in Beeld. Bij opleidingsinstituut PTC+ in Ede zijn opnames gemaakt. NVKL-directeur Henry Kruiper schetst de ontwikkelingen in de branche en vertelt op welke manieren koudetechniek en luchtbehandeling in de samenleving worden toegepast. Zo krijgen ook niet-ingewijden in de branche een beeld krijgen van de veelzijdigheid van het vakgebied. De NVKL wil zo een bijdrage leveren aan het imago van de branche. Jaarlijks stromen – vooral als gevolg van de vergrijzing – zo’n 600 werknemers de sector uit, terwijl de instroom nog niet veel groter is dan 200 werknemer per jaar. Er is dus dringend behoefte aan kwalitatief goede nieuwe vakmensen.

U kunt de film terugkijken via de website van de NVKL of RTL Z.

De provincie Noord-Brabant stelt 2 miljoen euro beschikbaar voor bedrijven die energietechnologie voor de gebouwde omgeving willen ontwikkelen. Per bedrijf is 30.000 euro beschikbaar.

Ondernemers kunnen een subsidie aanvragen voor de ontwikkeling van nieuwe energie technologieën of voor de ontwikkeling van businessplannen. Om in aanmerking te komen voor een subsidie, zijn bedrijven verplicht een kennisinstelling aan te merken als partner in het project. Zodoende kunnen studenten en onderzoekers leren én bijdragen aan innovatieve producten.

Met deze nieuwe impulsregeling hoopt de provincie onderwijsinstellingen en bedrijven met elkaar in contact te brengen om samen te werken aan energieinnovaties. Dit is nodig om optimale oplossingen voor de praktijk te vinden en ervoor te zorgen dat besparing en opwekking echt gerealiseerd worden. Bovendien wordt met het geld ook het Brabantse bedrijfsleven gestimuleerd.

Dit impulsinstrument wordt uitgevoerd door het Eindhoven Energy Institute in samenwerking met Brightmove.

Wilt u meer weten? Neem vrijblijvend contact op met: n.sietsma@berenschot.nl

Binnenkort gaat het onderzoek Peiling Trends van start.

Met dit onderzoek krijgen zowel de NVKL als de bedrijven een beter inzicht in essentiële bewegingen in de branche. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in wat goed gaat en waar verbetering mogelijk is.

Er zullen prioriteiten worden bepaald om vervolgens zeer gericht aan de verbeterpunten te kunnen werken.

Met de resultaten van dit onderzoek kunnen bedrijven vervolgens inspelen op de verwachtingen in de markt.

De leden van de NVKL ontvangen een e-mail met een link, waarmee de vragenlijst online ingevuld kan worden. De antwoorden worden vertrouwelijk behandeld en er wordt in totaaltellingen gerapporteerd, over individuele bedrijfsgegevens wordt niet gerapporteerd.

Het onderzoek zal door Integron B.V. worden uitgevoerd.

Op 21 maart 2013 is de Vereniging Gepensioneerden Pensioenfonds Metaal en Techniek (VG-PMT) officieel opgericht. VG-PMT is een landelijk werkende vereniging voor leden met huidige of toekomstige aanspraken op pensioen uit het bedrijfstakpensioenfonds Pensioenfonds Metaal en Techniek en haar rechtsopvolgers. Belangrijk doel is het behartigen van de belangen van de leden in het pensioenfonds. Daarnaast richt de vereniging zich op het in stad houden van contacten tussen de leden. Uiteraard zijn ook jongeren welkom als lid.

iNstaLLateurspLeiN.NL geLaNceerd

Voortaan kunnen alle installateurs, opdrachtgevers in de bouw- en renovatiesector en brancheverenigingen gebruik maken van deze beoordelingswebsite.

Dit online platform wil de kwaliteit en betrouwbaarheid van de installateurs inzichtelijk en transparant maken. Het stelt opdrachtgevers in de gelegenheid de installateurs te waarderen en beoordelen op kwaliteit, wat uiteindelijk kan leiden tot een mooie beloning voor goed presteren.

NVKL partNer VaN KeNNispLatforM duurzaaM gebouwd NVKL is sinds kort partner van het Kennisplatform Duurzaam Gebouwd. Dit bekent dat u met enige regelmaat bijdragen van de NVKL kunt tegenkomen in het magazine en op de website.

Duurzaam Gebouwd is hét kennisplatform over duurzaam bouwen. Het kennisplatform informeert en inspireert de professional door onafhankelijk nieuws, experts, project-

beschrijvingen, innovatieve producten en evenementen.

Tegelijkertijd is Duurzaam Gebouwd een complementair en interessant netwerk van personen en bedrijven.

Het platform biedt een magazine, nieuwsbrieven en congressen. De missie van het platform is door kennis en netwerk te delen de verduurzaming van de gebouwde omgeving een grote stap vooruit te helpen.

106 e Jaargang Mei 2013

13

Koelen middelen

eerde d n a r a g ing! e ge De enigtermijn-oploss lange-

Propaan-chillers Propaan-warmtepompen l Propaan/CO2-cascade systemen l CO2-transkritische systemen l NH3-compressorpackages l NH3-chillers l l

Cool Green Solutions BV - Spoorstraat 10 - 4431 NK ‘s-Gravenpolder - The Netherlands M: info@coolgreensolutions.nl - T: +31(0) 113 - 22 28 33

Notified Body voor Drukapparatuur (PED) GESPECIALISEERD IN KOUDETECHNIEK Alle PED modules (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Kostenbesparend EG-typekeur (met of zonder ISO kwaliteitssysteem) Soldeer- en laskwalificaties Keuring voor Ingebruikneming Beoordelingen PGS 13 Periodieke herkeuringen (volgens WBDA) Referenties:

Assumburg Koeltechniek, BDA Cooling B.V., Bort de Graaf Koel- en Klimaattechniek, Carrier Refrigeration Benelux B.V., De Baronie Koel- en Vriestechniek, De Laat Koudetechniek, ECR Nederland, Fridina B.V., Friga Systems, Frimex Retail Services BV, GEA Refrigeration Netherlands N.V., Govers Koeltechniek B.V., Hegeman Koudetechniek, IBK Compac, IBK Koudetechniek B.V., Ingenieurs- en Handelsburo Wijbenga, Koel en Airco Service KAS BV, Koelgroep Dorenbos, Koelplan Airconditioning B.V., Koeltechniek Verhoog B.V., Koeltechnisch Buro Raamsdonksveer, KOELTEX BV, Lassche & Keizer BV, Limburgse Koelindustrie Liko B.V., MUR Conditioning BV, Nijssen Koeling, NVKL Zoetermeer, Omega Engineering, PCT International, Pool Koudetechniek, Renselaar Koeltechniek, Romijnders Koudetechniek B.V., Rosval Production & Development B.V., Saval Airchilling & Freezing, Servex Koel- en Vriestechniek, T&S Klimaattechniek, Technicool B.V., Tolsma Techniek Emmeloord b.v., Trane Airconditioning B.V., Van Abeelen Koeltechniek b.v., Van den Reek Koeltechniek B.V., Van der Laan Koeltechniek B.V., Van Gerven Koeltechnische Unitbouw B.V., Van Kempen Koudetechniek B.V., Veld Koeltechniek BV, VHI Koudetechniek BV, Wolter & Dros TBI Techniek B.V., Wooning Airconditioning.

NoBo/AKI-nummer 1242 Hertzstraat 14, 6716 BT Ede Telefoon 0318 - 55 11 06, Fax 0318 - 55 13 22 E-mail: info@energieconsult.nl, www.energieconsult.nl

CONGRES Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst dr. ir. C. A. Infante Ferreira Technische Universiteit Delft

4de IIR Congres over thermofysische eigenschappen en transportprocessen van koudemiddelen (TPTPR2013) De Technische Universiteit Delft organiseert in samenwerking met het International Institute of Refrigeration (IIR), de KNVvK en de NVKL een internationaal congres over thermofysische eigenschappen en transportprocessen van koudemiddelen. Het congres zal van 17 t/m 19 juni a.s. plaats vinden in de Aula van de universiteit. Het congres brengt de IIR-leden op het gebied van Thermodynamica en Transportprocessen (Commissie B1 van het IIR) bij elkaar. De onderwerpen van het congres zijn relevant voor de gehele Nederlandse koeltechnische gemeenschap omdat velen dagelijks gebruik maken van de thermodynamische en transporteigenschappen van koudemidden in de dimensionering van installaties of om de werking daarvan te controleren. De eigenschappen van koudemiddelen bepalen grotendeels de prestaties van installaties. Warmte- en stofoverdracht is vooral belangrijk voor de dimensionering van de componenten van koelsystemen maar ook van de processen waar de koudetechniek/warmtepomptechniek wordt ingezet.

Vooral condensatie en verdamping zullen uitgebreid besproken worden.

H

et congres is het vierde in een serie van vierjaarlijkse IIRcongressen over deze onderwerpen. Initiator van de serie congressen is de Duitse hoogleraar

Dieter Gorenflo, specialist op het gebied van verdampingsprocessen en auteur van hoofdstukken van de VDI-Wärmeatlas, een veel gebruikt handboek in Nederland.

Prof. Gorenflo zal tijdens het congres een lezing houden over de laatste ontwikkelingen op het gebied van verdamping.

De ervaring uit voorgaande congressen heeft geleerd dat het congres een forum is waar alle grote namen van het vakgebied elkaar ontmoeten en hun nieuwste bevindingen uitwisselen. Het streven van de Europese Unie om het gebruik van HFK’s sterk aan banden te leggen maakt het zoeken naar alternatieve koudemiddelen (HFO’s, natuurlijke of andere media met laag broeikaseffect) zeer actueel. De eigenschappen van nieuwe koudemiddelen zullen uitgebreid besproken worden.

Thema’s Om de deelnemers te helpen bij het vinden van de voor hen meest interessante onderdelen heeft het organisatiecomité een zestal thema’s vastgesteld: Thermofysische en transporteigenschappen van koudemiddelen/slurries • Thermodynamische eigenschappen van R1243zf / R1234ze(Z) / binaire koudemiddelmengsels • Stabiliteit van HFO-1234yf en HFO-1234ze(E) in vergelijking met HFK’s • Warmtegeleidingscoefficienten van HFO koudemiddelen (Fig. 1) • Bepaling van een optimaal koudemiddel op basis van eigenschappen

Figuur 1: Thermodynamische limiet en rangschikking van koudemiddelen (McLinden e.a., 2013).

106 e JAARGANG MEI 2013

15

CONGRES RCC Koude & luchtbehandeling

• • •

• •

Eigenschappen van R290/ olie-mengsels Oppervlaktespanning van koudemiddel/olie-mengsels Toepassing van moleculaire simulaties voor dampcompressiesystemen Eigenschappen van CO2/ water-mengsels Eigenschappen van ijsslurries

Condensatie • Condensatie van R1234ze(E)/ R32-mengsel, R32, R134a, R1234ze(E), R32/R152a-mengsel, R410A, R32 • Drukval tijdens condensatie van R134a, R1234ze(E), R32/R152amengsel, R410A, R32 • Druppelsgewijze condensatie • Twee-fasenstroming in bochten Verdamping • Verdamping van R1234ze(E)/

Figuur 2: Warmteoverdracht tijdens verdamping van een R32/R1234ze(E)-mengsel. Invloed van R32-concentratie (Kondou e.a., 2013).

‘de coolste smaak voor de zomer’

2013

S P L I T S Y S T E M E N c o o l i n g

16

MEI 2013 106 e JAARGANG

&

h e a t i n g

i n n o v a t i o n s

www.western.nl 033 247 78 00 Hoevelaken

CONGRES Koude & luchtbehandeling RCC

Tijdelijke koeling Recool is totaalverhuurder in klimaatoplossingen.

Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder tijdelijk klimaatprobleem.

Figuur 3: Warmteoverdracht tijdens verdamping en condensatie van een aantal koudemiddelen (Miyara e.a., 2013).

• •

Chillers

Fancoils

Watergekoelde airco

Lucht/water portables

Rooftops

Lage temperatuur koelers

R32-mengsel, H2O, R134a, R1234yf, DR5 (Fig. 2) Twee-fasenverdeling Badverdamping

Energieopslag en Nanofluids • PCM’s voor koeling gebouwen • Warmtedistributienet • Desiccant • Hydraatslurries • Nano-emulsies en nanofluids Absorptie en magnetische koeling • Microchannels in ammoniak/water-systemen • Warmte- en stofoverdracht van falling filmsystemen • Ammoniak-zoutoplossingen • Experimentele magnetische koeling Kringprocessen en hoogtemperatuur-warmtepompen • Regeling van warmtepomp/airconditioningsystemen in deellast • Experimentele prestaties van warmtepomp/ airconditioningsystemen • Mini dampcompressiesysteem/luchtdroger met R1234yf en R134a • Microchannel/small diameter tube-warmtewisselaars • R1234ze(E) in hoogtemperatuur-warmtepompen • Warmtepompdroger met R290, R134a

Lezingen Iedere ochtend van het congres geeft een gerenommeerde spreker een overzicht van de wereldwijde ontwikkelingen op het gebied dat door de lezing wordt afgedekt: Maandag geeft Mark McLinden van het National Institute of Standards and Technology, USA, een van de makers van REFPROP (een koudemiddelcomputerprogramma dat wereldwijd veel wordt gebruikt in de koudetechniek) een overzicht van de mogelijkheden en tradeoffs van lage-GWP-koudemiddelen.

Met de verhuurapparatuur van Recool kunnen totaaloplossingen in klimaatbeheersing geboden worden; de diversiteit aan apparatuur is geschikt voor inzet ten behoeve van koeling, airconditioning én verwarming.

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van de huurapparatuur. Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

RECOOL

Verhuur in KoelingAirconditioning Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Recool BV I 078 - 691 10 00.recool.nl I www

106 e JAARGANG MEI 2013

17

CONGRES RCC Koude & luchtbehandeling

Tabel I: Vergelijking van alternatieve systemen voor supermarktkoeling (Infante Ferreira e.a., 2013).

Tevens gaat Rob van Dorland, senior adviseur van de KNMI, de invloed van koudemiddelen op het klimaat bespreken.

Dinsdag houdt John Thome van de Ecole Polytechnique Federale de Lausanne, Switzerland, een specialist op het gebied van verdamping en condensatie in kleine kanalen, een lezing over de laatste ontwikkelingen van verdamping in microkanalen.

Woensdagochtend houdt Dieter Gorenflo een lezing over de laatste ontwikkelingen op het gebied van bellenkookprocessen.

Workshop over koudemiddelkeuze Daarnaast wordt tijdens de conferentie een workshop gehouden over de keuze van koudemiddelen voor koelinstallaties in een aantal sectoren van de Nederlandse koeltechniek. De werkgroep KANS van de NVKL heeft getracht op basis van drie indicatoren: • MVO (maatschappelijk verantwoord ondernemen); • TCO (total cost of ownership); en • veiligheid tot een advies te komen over welk koudemiddel het best ingezet zou kunnen worden in een aantal sectoren. De onderzochte sectoren zijn de supermarktsector en de industriesector. Daarnaast zijn ook de sectoren airconditioning, AGF, horeca en transport onderzocht.

Op basis hiervan is een matrix

18

MEI 2013 106 e JAARGANG

samengesteld welke de NVKLleden straks de invloed laat zien van koudemiddelkeuze op de prestaties van installaties met betrekking tot de drie bovengenoemde aspecten. De workshopdeelnemers worden uitgedaagd om zich in de discussie te mengen.

Vooral de resultaten betreffende de supermarktsector (Tabel I) wijken sterk af van de huidige trend en praktijk binnen de Nederlandse markt. Wilt u een bijdrage leveren

aan de discussie dan kunt u zich specifiek alleen aanmelden voor deelname aan de workshop (dinsdag 18 juni).

Aanmelding Aanmelding voor het congres of alleen de workshop gaat via de congres website: www.tptpr2013.nl , kies “registration” en dan weer registration.

C

M

Y

CM

MY

Referenties Infante Ferreira, C.A., van der Hoff, M., Janssen, M., Dieleman, M., 2013. Life cycle performance of refrigeration systems in the Dutch supermarket sector. Proceedings of the 4th IIR Conference on Thermophysical Properties and Transfer Processes of Refrigerants, Delft, paper TP-085, pp. 1-8.

Kondou, C., Baba, D., Mishima, F., Liu, JF., Koyama, S., 2013. Flow boiling of low GWP zeotropic mixture R32/R1234ze(E) in horizontal microfin tubes. Proceedings of the 4th IIR Conference on Thermophysical Properties and Transfer Processes of Refrigerants, Delft, paper TP-031, pp. 1-8.

McLinden, M.O., Kazakov, A.F., Brown, J.S., Domanski, P.A., 2013. A thermodynamic analysis of refrigerants. Possibilities and tradeoffs for low-GWP refrigerants. Proceedings of the 4th IIR Conference on Thermophysical Properties and Transfer Processes of Refrigerants, Delft, paper TP-002, pp. 1-16.

Miyara, A., Hossain, A., Afroz, H., Shagawa, K., 2013. Condensation and evaporation heat transfer of R1234ze(E) / R32 mixture in a horizontal smooth tube. Proceedings of the 4th IIR Conference on Thermo Physical Properties and Transfer Processes of Refrigerants, Delft, paper TP-032, pp. 1-8.

CY

CMY

K

Koude & luchtbehandeling RCC

vacature

Ben jij het talent dat onze kwaliteit gaat vertegenwoordigen?

Dan zoeken wij jou voor de functie van full-time senior of junior account manager voor de productgroep Midea Airconditioning in noord- en oost-Nederland.

Voor deze functie zoeken wij een enthousiast verkooptalent dat naadloos aansluit bij de kwaliteit van Midea Airconditioning. Houd jij het hoofd koel en kun je deze uitdaging aan?

Wat vragen wij van jou?

• Affiniteit met de productgroep airconditioning • Minimaal een afgeronde, branche-gerichte MBO-opleiding • HBO werk- en denkniveau • Ervaring is geen vereiste, wel een pré • Goede communicatieve eigenschappen • Teamgeest zonder 9 tot 5-mentaliteit

Wat bieden wij jou?

• Goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden • Alle tools die nodig zijn voor een groeiende verkoop • Prettige werksfeer in een gedreven team

Pas jij in dit profiel?

Stuur nu je sollicitatiebrief met CV per e-mail t.a.v. dhr. Ladan naar: n.ladan@vb-klimaattechniek.nl, of per post naar VB Klimaattechniek, Dragonder 7, 5554 GM Valkenswaard

106 e JAARGANG MEI 2013

19

NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN RCC Koude & luchtbehandeling

Groot potentieel voor kleine koelvermogens Natuurlijke koudemiddelen hebben nu een vaste plaats in de markt ingenomen als milieuvriendelijke oplossing voor industriële koeling. Met het oog op wettelijke richtlijnen en het toenemen van het ecologisch bewustzijn van exploitanten en klanten, wordt de markt steeds dynamischer - nieuwe componenten worden ontwikkeld en nieuwe toepassingen geïnstalleerd. Dit geldt niet alleen voor koelinstallaties met een groot koelvermogen, maar ook meer en meer voor kleinere koelvermogens, zoals die in diepvriescellen worden toegepast. Hoewel veel eindgebruikers nog steeds rekenen op het gebruik van synthetische koudemiddelen, zijn er nu al tekenen dat de toepassing hiervan in de toekomst opnieuw gaat veranderen. In feite zal dit in het voordeel uitpakken van natuurlijke koudemiddelen, want hun potentieel, vooral voor koelsystemen in het kleinere bereik in koelvermogen, is enorm. Het is niet zonder reden dat bijvoorbeeld kooldioxide al meer dan tien jaar met succes gebruikt wordt als koudemiddel in de diepvriesruimten van veel supermarkten. Ook ammoniak, dat tot nu toe voornamelijk wordt gebruikt in systemen van meer dan 100 kW, wordt steeds aantrekkelijker voor kleinere systemen. Dit blijkt uit de volgende casestudies en ervaringen van de eurammon-bedrijfsleden Frigopol, Star Refrigeration en HKT Huber-Kälte-Technik.

Frigopol koelt met NH3 biogasinstallatie Frigopol Kälteanlagen GmbH, gevestigd in de Oostenrijkse stad Frauental is al meer dan 60 jaar een expert in de productie van kleine koelsystemen en in het vinden van speciale koel- en airconditioningoplossingen. Hiertoe past het traditionele bedrijf met het oog op het milieu natuurlijke koudemiddelen toe. Dit was de exploitanten van een biogasinstallatie al vanaf het begin duidelijk. De bedoeling was om hun koelsysteem als milieuvriendelijke installatie te ontwerpen, in overeenstemming met de uitgangspunten van duurzaamheid.

Frigopol installeerde twee dualcircuit koelsystemen met ammoniak respectievelijk met een koelvermogen van 2 × 20 en 2 × 100 kilowatt. Het systeem wordt gebruikt om de biogasinstallatie van gasmotoren te koelen en het proceswater onder alle omstandigheden op een temperatuur tussen +2 °C en +6 °C te handhaven.

De vele jaren ervaring van Frigopol en zijn expertise in de bouw van kleine koelsystemen die NH3

20

MEI 2013 106 e JAARGANG

gebruiken maakten het perfect mogelijk om het project met een klein koelvermogen te implementeren. Met een totaal van acht Frigopol-compressoren met gescheiden motorkappen alsmede geschikte platenwarmtewisselaars van AlfaLaval, droge koelers van Güntner, condensors van Thermofin, kleppen van Danfoss en olieafscheiders van Klimal, was Frigopol in staat om het koelsysteem succesvol te realiseren.

“Wij zijn van mening dat de vraag naar toepassingen in het kleine koelvermogenbereik zal blijven groeien. Immers, een dergelijke eco-efficiënte oplossing is ideaal voor veel toepassingen in de food- en non-foodsector. Dat geldt zowel voor industrieel en commercieel gebruik”, zegt Johann Herunter, managing director van Frigopol. Als buiten het pand ruimte beschikbaar is, zou een indirecte koelinstallatie met ammoniak ook praktisch toegepast kunnen worden in sectoren als de horeca en restaurants e.d.

Kooldioxide voor kleine koelruimten Een internationaal gerenommeerd warenhuis in Londen was ook op zoek naar een milieuvriendelijke en efficiënte koelinstallatie voor het nieuw ontwikkelde Thames Valley distributiecentrum, Thatcham. Het doel was om twee kleine koelruimten te koelen die gebruikt worden voor dranken en bederfelijke

Star Refrigeration CO2 Envichill DX packaged unit

levensmiddelen. Het warenhuis verleende Star Refrigeration de opdracht om dit systeem te ontwerpen. Als speciale oplossing voor de kleine koelruimten ontwikkelde deze koelspecialist een maatwerk kooldioxidekoelinstallatie. De transkritische eentrapsinstallatie heeft een koelvermogen van 20 kilowatt en is uitgerust met een Envichill DX-systeem. Met behulp van een kooldioxidegaskoeler plus verschillende compressoren en een efficiënt verdamperbesturingssysteem met behulp van elektronische expansieventielen, onderhoudt de installatie, zelfs tijdens hoge

NATUURLIJKE KOUDEMIDDELEN Koude & luchtbehandeling RCC

Johann Herunter uit.

Karl Huber, directeur van HKT Huber-Kälte-Technik, ziet ook de voordelen van CO2 in het lage temperatuurniveau van cascade- en subkritische toepassingen: Frigopol NH3-chillers met dubbel circuit in een biogasfabriek in Duitsland. “CO2 zal in het bijzonder als koudemiddel voor supermarktkoezomerse buitentemperaturen, beide ling worden toegepast. Een extra koelruimten op een constante geïnstalleerd koelsysteem voor +4 °C. noodkoeling of expansievaten kan drukopbouw bij stilstand of storing “De klant was op zoek naar een in deze systemen voorkomen.” oplossing met natuurlijke koudemiddelen die zekerheid biedt voor de toekomst. Met het energie-effiKlaar voor de toekomst ciënte kooldioxidekoelsysteem, Natuurlijke koudemiddelen, zoals hebben we het mogelijk gemaakt ammoniak en kooldioxide worden dat de klant zijn CO2-uitstoot kan steeds belangrijker in het bijzonder verminderen om eventuele negain de toepassing van kleine koeltieve gevolgen in de vorm van vermogens. Voor leveranciers van opwarming van de aarde en de innovatieve koelsystemen betekent aantasting van de ozonlaag te dit vooral een snelle groei van het voorkomen”, zegt Andy Butler, marktpotentieel. verkoopleider bij Star Refrigeration.

Het huidige onderzoek, zoals dat “Het resultaat is verbazingwekkend: uitgevoerd wordt door Behzad ons systeem hielp het warenhuis Abholhassani Monfared, wordt ook om met zijn nieuwe distributiecengefocust op het gebruik ervan in de trum een hoge BREEAM-waardewoningbouw. Monfared, die de ring - een ecologische evaluatie tweede plaats veroverde in de voor duurzame gebouwen – te eurammon Natural Refrigeration bereiken.”

Awards 2011, ontwikkelt als onderdeel van zijn onderzoek een ammoniakwarmtepomp van 7 kWh Hoge energie-efficiëntie voor een eengezinswoning. voor klein koelvermogen De twee praktische voorbeelden “De vraag naar koeling met behulp maken het duidelijk: systemen met van natuurlijke koudemiddelen kleine koelvermogens kunnen met neemt merkbaar toe. Immers, deze succes worden uitgevoerd met systemen maken niet alleen indruk behulp van natuurlijke koudemidin ecologisch maar ook in econodelen zoals ammoniak of kooldimisch opzicht. De hogere aanoxide. Niet alleen is dit goed voor schafkosten, vergeleken met het milieu, maar het maakt het ook toepassingen met synthetische mogelijk energie-efficiënte koelinkoudemiddelen, zullen snel stallaties te realiseren. worden terugverdiend door de “Vooral toepassingen zoals cascaaanzienlijk lagere operationele desystemen met kooldioxide in het kosten als gevolg van een optimaal subkritische gebied voor diepvrietechnisch ontwerp en de geringere zen en met ammoniak voor norafmetingen”, zegt Johann Herunmale koeling is zeer efficiënt”, legt ter.

Ook Karl Huber ziet nog meer kansen voor de markt in de toekomst: “Met de ontwikkeling van innovatieve componenten kunnen natuurlijke koudemiddelen ook gebruikt worden daar waar ze tot nu toe nog niet zo vaak voorkomen. Voor het proefproject van student Behzad Abolhassani Monfared leverden we een component dat is gemonteerd in de ammoniakwarmtepomp voor een eengezinswoning. Wij zijn ervan overtuigd dat vele nieuwe toepassingen met natuurlijke koudemiddelen ook met voordeel toegepast kunnen gaan worden in het privégebruik.”

De ontwikkeling van koelsystemen met natuurlijke koudemiddelen zal echter ook sterk afhankelijk zijn van toekomstige ecologische en politieke ontwikkelingen. Ook het Protocol van Montreal van 1987 en de bijbehorende ratificaties bevorderen het gebruik van natuurlijke koudemiddelen.

“Tegen deze achtergrond moet een milieuvriendelijk natuurlijke koudemiddel hoe dan ook direct al de voorkeur te hebben - ook al is het ‘slechts’ net zo energie-efficiënt als een synthetisch systeem”, voegt Karl Huber daaraan toe. Om dit te bereiken is het echter wel zaak de bestaande terughoudendheid m.b.t. natuurlijke koudemiddelen op te heffen.

“Meer verduidelijkende voorlichting is nodig, vooral als het gaat om de eindgebruiker. Ongeveer 70 procent van de bedrijven weet nog steeds niet dat er een milieuvriendelijk alternatief bestaat voor hun koelinstallaties, waarmee ze op de lange termijn fors geld kunnen besparen”, zegt Johann Herunter, wijzend op het toekomstig potentieel van natuurlijke koudemiddelen met betrekking tot de eindgebruikers.

Bron: eurammon www.eurammon.com

106 e JAARGANG APRIL 2013

21

KLIMAATREGELING RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Erik van Oossanen Managing director voor Trane in Nederland en Scandinavië

High Performance gebouwen aan de horizon De wereld van klimaatregeling voor gebouwen is in de loop van de afgelopen eeuw zeer sterk veranderd. Dit is in grote mate te danken aan technologische innovaties die gebouwen beter maken en eigenaren en beheerders helpen om hun missie waar te maken en hun belangrijkste doelen te realiseren.

Zonder twijfel brengt ook deze eeuw ons innovaties die minstens zo ingrijpend zijn als de convectorradiator, de turbovacuümpomp, systeemunits voor airconditioning, en gebouwbeheersystemen.

O

ndertussen heeft het geen zin om te wachten op de “volgende opzienbarende ontdekking” en de nieuwe generatie high performance gebouwen wanneer we nu al over de technologie en kennis beschikken om de enorme energiereserves uit de miljoenen gebouwen die ondermaats presteren te halen. Toonaangevende fabrikanten binnen de sector zoals Trane doen voortdurend onderzoek naar concepten die van toepassing zijn op zowel

nieuwe als bestaande gebouwen, en beloven om zuinig energiegebruik in de volgende decennia op een nog hoger niveau te brengen: De grootste stap vooruit op het gebied van rendabele gebouwen zal niet alleen te maken hebben met een rendementverbetering van afzonderlijke systemen zoals HVAC, verlichting en toegangscontrole.

Ook een harmonieuze samenwerking tussen alle gebouwsystemen speelt daarbij een rol. Dankzij de

Erik van Oossanen, auteur van dit artikel.

vooruitgang op het gebied van regeltechniek, draadloze communicatie en de continue verschuiving naar algemene besturingssystemen worden belangrijke gebouwsystemen aan elkaar gekoppeld als nooit tevoren en kunnen meer geavanceerde regelstrategieën voor gebouwen worden toegepast.

Er zullen meer innovatieve HVACoplossingen op de markt komen of aan populariteit winnen naarmate de noodzaak tot verlaging van het energiegebruik aanhoudt. Voorbeelden zijn geothermische warmtepompen, warmteopslag, modulaire HVAC-systemen, kanaalloze airconditioning, enzovoort.

Trane is een toonaangevende leverancier van oplossingen voor een comfortabel klimaat in gebouwen en een merk van Ingersoll Rand. Het bedrijf werd in 1913 opgericht door James en Reuben Trane en viert dit jaar zijn honderdjarig bestaan. Voor meer infomatie kunt u terech op www.trane.com.

22

MEI 2013 106 e JAARGANG

• De prestaties van zelfs de best ontworpen en beheerde gebouwen nemen met de tijd af. Steeds meer organisaties zullen over-

KLIMAATREGELING Koude & luchtbehandeling RCC

Aan de hand van BIM (Bouwwerk Informatie Modellen) kunnen ontwerpers de capaciteit van het gebouwsysteem afstemmen op de geanticipeerde eisen.

stappen op strategieën voor verbeteringen, nieuwe innovaties en verbeterde technieken waarmee ze het uiterste uit hun investeringen in high performance gebouwen kunnen halen.

• De verschuiving naar intelligente services en predictieve onderhoudsmodellen zal worden versneld wanneer de eigenaren en beheerders van gebouwen ernaar streven de betrouwbaarheid te vergroten, de bedrijfskosten te verlagen en meer te doen met minder. Intelligente services zijn een combinatie van technologie, toegang tot ongekende hoeveelheden van gegevens en geavanceerde analysesoftware zodat gegevens van gebouw- en regelsystemen voortdurend kunnen worden verzameld en geïnterpreteerd en er overeenkomstig gehandeld kan worden om de operationele prestaties te optimaliseren. Sensors en smartcontrollers die worden ingebouwd in HVAC-apparatuur en verbonden zijn met internet, zullen deze geavanceerde gegevensanalyse mogelijk

Abstract The world of indoor climate solutions has changed dramatically over the course of the last century. As the demand for energy continues to grow exponentially, it’s important to further develop sustainable energy solutions and explore concepts that can to take energy efficiency of new and existing buildings to new heights in the coming decades.

De wereld van klimaatregeling voor gebouwen is in de loop van de afgelopen eeuw zeer sterk veranderd. Omdat de vraag naar energie exponentieel blijft groeien, is het belangrijk om duurzame energieoplossingen verder te ontwikkelen. Er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar concepten om het energiegebruik van nieuwe en bestaande gebouwen verder te verlagen in de komende decennia.

maken. Met intelligente analysesoftware kunnen patronen in het gebruik van de apparatuur worden bestudeerd en kan van eerdere ervaringen worden geleerd. Met capabele, betrouwbare servicepartners kunnen de beheerders van gebouwen hun mensen inzetten voor andere prioriteiten en de problemen die gepaard gaan met een tekort aan erkende HVAC-specialisten, beperken.

BIM (Bouwwerk Informatie Modellen) en analysesoftware zijn sinds hun introductie met sprongen vooruitgegaan en de wetenschap van deze vorm van virtueel bouwen staat niet stil. De eigenaars van gebouwen en hun partners op het gebied van energie zijn hiermee in staat om de impact van verschillende mogelijkheden te vergelijken en maken gebruik van een kostenanalyse op basis van de netto contante waarde die een meer realistisch beeld schetst van de totale besparingen die maatregelen met betrekking tot energiebesparing tijdens de levensduur van een

106 e JAARGANG MEI 2013

23

KLIMAATREGELING RCC Koude & luchtbehandeling

HVAC-bedrijven de totale gevolgen voor het milieu van hun product –van ontwerp tot afvalverwijdering– goed onder de loep nemen.

Een groot deel van de high performance gebouwen van morgen zal een deel of het merendeel van de energie die wordt gebruikt, ter plekke opwekken. In veel gevallen zal gebruikgemaakt worden van alternatieve methoden voor het opwekken van energie, zoals zonnepanelen, windmolens of brandstofcellen.

Geothermische oplossingen helpen het energieverbruik te verminderen.

gebouw genereren. Aan de hand van BIM kunnen ontwerpers de capaciteit van het gebouwsysteem afstemmen op de geanticipeerde eisen.

• De nieuwe generatie gebruikers van een gebouw heeft andere verwachtingen dan hun oudere collega’s. Zij verwachten dat zij

De combinatie van geautomatiseerde regelsystemen, draadloze communicatie en meer geavanceerde elektronische sensors maakt het beheerders van gebouwen makkelijker om de comfortinstellingen individueel in te stellen wat kan leiden tot verlaging van de energiekosten.

24

MEI 2013 106 e JAARGANG

met bijvoorbeeld hun smartphone gebouwsystemen kunnen aansturen, wat een verandering in de denkwijze van de bouwsector met betrekking tot gebruikersinterfaces teweegbrengt. Dit heeft consequenties voor de eigenaars en beheerders van gebouwen en voor de systemen die zij voor hun gebouwen kiezen.

• De combinatie van geautomatiseerde regelsystemen, draadloze communicatie en meer geavanceerde elektronische sensors maakt het beheerders makkelijker om de comfortinstellingen individueel in te stellen en de energiekosten te verlagen door lege ruimten niet in dezelfde mate te koelen en verwarmen als ruimten die in gebruik zijn.

• Waterschaarste zal in deze eeuw naar alle waarschijnlijkheid één van de grootste milieuproblemen worden. Leveranciers van HVAC-systemen zullen zonder twijfel voor de uitdaging komen te staan om systemen te ontwikkelen die minder water verbruiken. Net als producenten van andere apparatuur moeten

De vraag naar energie in de ontwikkelde en opkomende landen blijft exponentieel groeien. Het einde is nog niet in zicht. Het vinden van oplossingen voor duurzame energie is een complex probleem.

Om dit probleem op te lossen moeten wij voortdurend veilige en efficiënte methoden ontwikkelen om fossiele brandstoffen te vinden, ontwikkelen en produceren en tegelijk alternatieve vormen voor de opwekking van energie verkennen.

Meer informatie: Trane Airconditioning B.V. Postbus 58 3760 AB Soest T: +31 (0)35 60 393 00 F: +31 (0)35 60 243 53 E:infonl@trane.com I:www.trane.com

o

EEN NVKL INSTALLATEUR GAAT TOT HET GRAADJE

De productiviteit in een kantoor wordt sterk bepaald door het klimaat en de temperatuur. Om die constant te houden heb je installateurs nodig die technisch goed geschoold zijn en een servicegerichte mentaliteit hebben.

Die installateurs hebben zich verenigd in de NVKL. De Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling. Da’s een hele mond vol voor professionaliteit, zekerheid en kwaliteit.

RCC Koude & Luchtbehandeling Ze zorgen ervoor dat de ideale temperatuur overal en altijd precies hetzelfde blijft. Let er dus op of uw installateur er een is waar de NVKL achter staat. www.nvkl.nl

Precies de goede temperatuur.

Overal. Altijd. Gegarandeerd.

NVKL_210x297.indd 3

3/9/09 5:29 PM

het platform over koudeen koeltechniek en integrale klimaatbeheersing.

PAC i Elite buitendelen 100% capaciteit behoud tot -15 °C buitentemperatuur Hergebruik van bestaande leidingen

RCC Koude & Luchtbehandeling is het platform over koude- en koeltechniek en integrale klimaatbeheersing. RCC Koude & Luchtbehandeling is een actief platform waarop vakinformatie tussen brancheverenigingen, leveranciers en specialisten, beslissers in hun vakgebied, wordt uitgewisseld: • Focus op “climate control” • Onafhankelijke redactie • Betrouwbare hoogwaardige informatie Het magazine RCC Koude & Luchtbehandeling verschijnt 13x per jaar. Naast het vakblad kunt u op de hoogte blijven van het laatste nieuws via de gratis e-mailnieuwsbrief of op de website www.koudeenluchtbehandeling.nl

Meld u aan voor de gratis e-mailnieuwsbrief of vraag een gratis proefnummer aan

KOUDEENLUCHTBEHANDELING.NL ORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

RCCK&L

- Standaard bedrade bediening - Koelen tot -15 °C buitentemperatuur - Koppelen met Wifi - Back-up en rotatie - Koppelen met KNX, En-ocean, Modbus

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

HÉT PLATFORM VOOR KOUDE-EN LUCHTBEHANDELING

Flexibel en Snel

Zie ook onze webshop

NEKOVRI RCC Koude & luchtbehandeling

Notitie uitfasering HFK’s

NEKOVRI

De Nederlandse vereniging voor Koel- en Vrieshuizen (Nekovri) is de stem voor de Nederlandse bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in geconditioneerde opslag voor temperatuurgevoelige producten. Nederland is Europees marktleider in deze sector, mede door de kwaliteit die geleverd wordt als gevolg van weloverwogen overheidseisen op terreinen als techniek en (voedsel)veiligheid.

D

e juiste balans tussen technologie en productkennis staat garant voor een grote economische meerwaarde middels verlenging van de ‘levensduur’ van temperatuurgevoelige producten, zoals levensmiddelen (groenten, fruit, vlees, vis), bloemen en bloembollen, bloedplasma en medicijnen.

Nekovri investeert als branche bovengemiddeld in voedselveiligheid, kwaliteit en veiligheid, alsmede in respect (middels concrete acties) voor het milieu.

De totale koel- en vriescapaciteit van bij Nekovri aangesloten bedrijven is maar liefst 12.500.000 m³ (= 95% Nederlandse productie).

Nekovri neemt actief deel aan de meerjarenafspraken (MJA 1, 2 en 3), teneinde de uitstoot van broeikasgassen te verminderen op middellange- en lange termijn. Aantoonbaar wordt fors geïnvesteerd (voor zover als economisch verantwoord) om óók op korte termijn te ‘scoren’.

Bij diverse nieuwbouwprojecten is geopteerd voor een installatie met natuurlijke koudemiddelen, zoals ammoniak of CO2. Bij bestaande koel- en vrieshuizen troffen we een substantieel aantal installaties aan met R22 als koudemiddel. Bij die bedrijven viel om technische als wel om economische argumenten de keuze op retrofitten (naar R404a of R507): de materialen in een dergelijke installatie (o.a. koperen leidingen) lenen zich namelijk niet

26

MEI 2013 106 e JAARGANG

voor het gebruik van ammoniak of CO2 !

Volledige nieuwbouw is dan de enige realistische variant. Die keuze is niet te verdedigen in een periode dat de prijzen zwaar onder druk staan, maar vooral ook niet omdat de regelgeving tot nu toe deze keuze geen strobreed in de weg legt. Nog sterker, zelfs in 2012 zijn fiscale tegemoetkomingen (EIA) door de overheid aangeboden voor investeringen in R507-installaties.

Op dit moment is het feitelijk zo, dat 90% van de industriële installaties in Nederland met R404a of R507 koelt of vriest. Dit hoge percentage is mede ontstaan door recente vervanging van R22.

Naast het feit dat de materialen in een R22-installatie zich niet lenen voor vervanging door een natuurlijk koudemiddel (zoals ammoniak), is feitelijk gebleken dat ambtenaren van lagere overheden met regelmaat nog een verkeerde perceptie hebben op ammoniakinstallaties: in het kader van externe veiligheid werd recentelijk negatief geadviseerd bij de keuze voor ammoniak.

Om bovengenoemde redenen is Nekovri van mening, dat een op korte termijn totaalverbod van HFK-koudemiddelen een buitenproportionele eis is gelet op de navolgende technische argumenten/bezwaren, alsmede de impact op de economische realiteit van dit moment.

Vereniging van Nederlandse koel- en vrieshuizen Centrale organisatie voor de logistiek van temperatuurgevoelige producten Eisen die gesteld mogen worden t.a.v. de uitstoot van broeikasgassen Nekovri ondersteunt de visie dat actief beleid gevoerd moet worden, teneinde op termijn gefluoreerde broeikasgassen te vervangen. De fasering dient echter mede bepaald te worden door economische en technische mogelijkheden: een industriële installatie kan niet vergeleken worden met ‘huishoudelijke’ apparatuur. De stelling dat er voldoende technische oplossingen zijn voor het gebruik van natuurlijke koudemiddelen, ligt voor de industriële sector aanzienlijk genuanceerder.

Het is dan ook realistischer om het onderhavige voorstel in dier voege aan te passen, dat het gebruik van broeikasgassen in nieuwe installaties verboden wordt vanaf 2020 en volwaardig onderhoud mogelijk blijft tot 2030 (hetzelfde jaar als de uitfasering van de productie en levering van de koudemiddelen).

NEKOVRI Koude & luchtbehandeling RCC

Een koel-/vriesinstallatie heeft een levensduur van tenminste 30 jaar (in meerdere gevallen worden ze daarna nog eens 30 jaar gebruikt in het Oostblok en/of in Afrika). Een industriële koelinstallatie is met het totale leidingennetwerk een integraal onderdeel van het vrieshuis. De wisseling van een HFKinstallatie naar een installatie met ammoniak of CO2 impliceert vervanging van de totale installatie, inclusief leidingwerk en condensors.

Door bij de realisatie van het thans voorliggende voorstel een focus te leggen op 2030 zou ook het tijdspad van de uitfasering van productie en levering van broeikasgassen een aanpassing verdienen. Door het referentiejaar aan te passen, wordt rekening gehouden met de toename van HFK’s van 2008 (meerdere bedrijven hebben de laatste jaren R22 vervangen door R404a en R507). Het gevolg daarvan is, dat er anders direct een tekort zou ontstaan.

Voor een middelgroot vrieshuis spreken we van een investering vanaf € 1.000.000, terwijl ze vrij recent geïnvesteerd hebben in de vervanging van R22 door R404a of R507. Voor een groot vrieshuis moet aan een investering tot € 7.500.000 gedacht worden. Hier is duidelijk sprake van kapitaalvernietiging.

Met respect voor het einddoel in 2030 stellen wij de navolgende aanpassing voor:

Jaren 2015 2016-2017 2018-2020 2021-2023 2024-2026 2027-2029 2030

Onafhankelijk onderzoek kan aantonen, dat een te snelle uitfasering tot ernstige problemen leidt: 1.

2.

3.

4.

Slechts 10% van de installateurs in Nederland heeft voldoende kennis om een NH3-installatie te bouwen. Daardoor zal een oververhitting van de markt ontstaan.

De mogelijkheid om de gigantische investeringen te financieren zal minimaal zijn.

Banken zijn immers in deze tijd zéér terughoudend.

De eventuele sluiting van koel- en vrieshuizen zal problemen veroorzaken ten aanzien van de voedselveiligheid enerzijds en anderzijds de prijzen voor de landbouwsector en voedselindustrie enorm verhogen.

De producenten van koudemiddelen zullen vanuit een monopolypositie de concurrentiepositie van Nederland ernstig verstoren (t.o.v. Duitsland en België).

Nekovri werkt graag mee aan een programma om de technische randvoorwaarden te verhogen, teneinde de lekdichtheid van de installaties te optimaliseren.

Intensivering van de kwaliteit en kwantiteit van technische controles is voor Nederlandse bedrijven nooit een probleem geweest.

Conclusies

2.

4.

Reductie in % 100 % 93 % 63 % 45 % 31 % 24 % 11 %

Middels de door Nekovri voorgestelde aanpassing is verdedigbaar dat vanaf 2020 de bouw van nieuwe installaties met HFK’s verboden wordt, maar verantwoord en gereguleerd onderhoud tot 2030 mogelijk is.

1.

3.

Nekovri respecteert de overweging om door middel van beleid een gefaseerde afbouw van het gebruik van broeikasgassen te realiseren.

Technische- en economische argumenten rechtvaardigen een fasering die uitkomt op

5.

6.

2030, met dien verstande dat het gebruik van broeikasgassen in nieuwe installaties verboden wordt vanaf 2020.

Verantwoord en gereguleerd onderhoud van koelinstallaties die draaien op R404a of R507 moet mogelijk blijven tot 2030, het jaar waarin óók de uitfasering van de productie en levering van broeikasgassen een feit is.

Om technisch en economisch verantwoord goed onderhoud te kunnen laten plegen, is aanpassing van het uitfaseringsschema van de ‘productie en levering’ noodzakelijk, zonder de deadline te veranderen.

Nekovri 100 % 100 % 100 % 90 % 50 % 24 % 21 %

Nekovri zal loyaal meedenken en -werken om de lekdichtheidsprogramma’s van koelinstallaties te optimaliseren.

Nekovri zal inzetten op compensatie, door middel van collectieve inkoop van groene energie.

Meer informatie: Stichting Nederlandse Koel- en Vrieshuizen NEKOVRI Postbus 901 5600 AX Eindhoven T +31 (0)40 256 52 63 F +31 (0)40 255 33 20 E: info@nekovri.nl I: www.nekovri.nl

106 e JAARGANG MEI 2013

27

WARMTEWISSELAARS RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Jeroen Schröer Wijbenga B.V.

iQ-Plate, op zoek naar de beste oplossing Als koeltechneut weet je wel wat koude is, maar als je ‘s-ochtends je hotel in Uusikaupunki (een stadje in Zuid West Finland) verlaat en de thermometer geeft -30°C aan is dat toch weer een memorabele ervaring. Gelukkig heeft de taxi die ons die dag naar het laboratorium van Vahterus brengt, geïnvesteerd in een extra verwarming waardoor het in de auto enigszins behaaglijk is. In Nederland zouden bij dit soort temperaturen auto’s niet meer starten, rivieren dicht vriezen en het leven totaal stagneren. In Finland gaat het leven gewoon door alsof er niets aan de hand is. Men is bekend met de omstandigheden en heeft maatregelen getroffen om zich hiertegen te beschermen.

Samenvatting De ontwikkeling van de iQ-Plate was een strategische R&D samenwerking tussen Vahterus en Wijbenga, met als doel tot een optimaal resultaat te komen. Verschillende materialen en systeem lay-outs werden in meer dan 40 testen aan een kritische blik onderworpen. De ingebouwde kijkglazen gaven een goed beeld van het proces in de verdamper. Na twee jaar was aan alle vooraf geformuleerde eisen aan het ontwerp voldaan en was de iQ-Plate gereed voor de markt.

V

anuit dit standpunt kunnen we ook naar de techniek kijken. Als je de omstandigheden kan benoemen, kan je hiertegen maatregelen nemen.

Maar om de omstandigheden te kunnen benoemen zal er eerst onderzocht moeten worden welke fenomenen er allemaal kunnen optreden. Testen, meten en kijken zijn de sleutel tot succes.

In 2010 ontstond op R&D gebied een samenwerking tussen Vahterus en Wijbenga met als doel het

ontwikkelen van een gecombineerde warmtewisselaar en afscheider in een mantel. Al in eerder stadium waren er door Wijbenga en Vahterus afzonderlijk verschillende uitvoeringen ontwikkeld, maar de beste oplossing was nog niet gevonden. Door de toenemende vraag uit de markt naar compacte en betrouwbare oplossingen was het noodzakelijk de handen ineen te slaan en de beste oplossing te vinden. De volgende gezamenlijke doelstellingen werden geformuleerd: • Een compacte bouwvorm met een zo klein mogelijke mantel.

• Eenvoudig in bedrijf te nemen en te houden, aanzetten en draaien.

• Innovatieve afscheiding onder alle omstandigheden.

• Hoogst mogelijke warmteoverdracht.

• Lage koudemiddelvulling.

Summary: The development of the iQ-Plate was a strategic R&D cooperation between Vahtereus and Wijbena to get the best results. Different materials and system layouts have been tested in over 40 test runs. Sight glasses where placed all over the system and gave a good view of the process in the evaporator. After two years of testing al the required demands on the design where met and the iQ-Plate was ready for the market. iQ-Plate-overzicht: twee uitvoeringen van de iQ-Plate.

28

MEI 2013 106 e JAARGANG

WARMTEWISSELAARS Koude & luchtbehandeling RCC

• • • •

Grote capaciteitsrange.

Veilig voor mens en milieu.

Gunstige investering.

Eenvoudig en volgens standaarden te produceren.

Als strategisch uitgangspunt werd als koudemiddel ammoniak genomen; een natuurlijk koudemiddel met een grote historie en toekomst. Door de onzekere toekomst voor het gebruik van synthetische koudemiddelen als R404A en R134a ziet de toekomst voor ammoniak er goed uit. Door het minimaliseren van de koudemiddelinhoud en de eenvoud van het apparaat zou het toepassen van ammoniak voor een grotere groep bereikbaar worden.

Voor de testen met ammoniak was bij Vahterus een koelinstallatie aanwezig die op ammoniak kon draaien. Er werd een prototype verdamper gebouwd met een mantel die voorzien was van een eenvoudig te openen eindplaat. Op die manier kon de interne configuratie eenvoudig worden aangepast zonder steeds een nieuw apparaat te moeten bouwen.

Maar voordat het zo ver was moest er eerst inzicht komen in de werking van de diverse afscheidingsprincipes en materialen die daarvoor gebruikt konden worden.

In Nederland werd gestart de verschillende materialen te testen met water en lucht om zo een goed beeld van de diverse afscheidingssystemen te krijgen. In totaal zijn twee verschillende testopstellingen gebouwd om de werkelijkheid zo goed mogelijk na te bootsen. De resultaten van deze testen werden geanalyseerd en gemodelleerd waarna een eerste prototype voor de vloeistofafscheiding werd gefabriceerd.

Dit model werd vervolgens ingebouwd in de testinstallatie in Finland. De koelinstallatie draaide op ammoniak en had voldoende koelvermogen om het systeem zelfs

tot buiten zijn ontwerpgrenzen te testen. De compressoren werden hierbij tegen vloeistofslag beschermd door een extra zuiggasafscheider. De condensatiewarmte werd terug gewonnen om weer als belasting te dienen. De testinstallatie was voorzien van vele kijkglazen om inzicht te krijgen in het

werd opnieuw getest in Nederland.

Het systeem om te testen met water en lucht werd zodanig aangepast dat ook de ervaringen met de ammoniak testinstallatie gesimuleerd konden worden. Diverse afscheidersystemen werden in de maanden daarna met water en lucht in Nederland getest en vervolgens ingebouwd in de testinstallatie in Finland. Hierbij werden ook stap voor stap andere zaken geoptimaliseerd zoals de inspuiting, warmteoverdracht en vulling.

In totaal zijn bij Vahterus circa 40 test cycli met verschillende configuraties gedraaid voordat de definitieve versie werd vastgesteld.

Hierbij werden de inzetgrenzen opgezocht en het apparaat getoetst aan de doelstellingen aan het ontwerp.

De iQ-Plate breed inzetbare gecombineerde afscheider/warmtewisselaar.

kookproces van de ammoniak in de warmtewisselaar, de vloeistofafscheiding en de zuigleiding.

Daarnaast werd op vele plaatsen de druk en de temperatuur gemeten en in een computersysteem opgeslagen.

De eerste testen waren een enerverende ervaring. Niemand had verwacht dat het kookproces van de ammoniak in de verdamper zo heftig zou zijn. Hierdoor kreeg het ingebouwde afscheidersysteem een zeer zware vloeistofbelasting te verwerken die vooral bij het opschakelen van koelvermogen voor problemen kon zorgen. Het gezegde ”van een koude kermis thuiskomen” is dan bij dit soort winterse temperaturen in Finland wel van toepassing. Maar eigenlijk was het juist deze ervaring die zoveel meer inzicht gaf in het proces en waarmee uiteindelijk voordeel was te behalen.

Met de kennis die bij de eerste serie ammoniaktesten was opgedaan

De belangrijkste lessen die geleerd zijn: • Monteer kijkglazen, hoe meer hoe beter. Door kijkglazen is te zien hoe de verdamping van de ammoniak plaatsvindt, wat het afscheidingssysteem bij wisselende belastingen doet en is de vorming van druppels in het zuiggas zichtbaar. Door te kijken wordt veel meer informatie verzameld dan door alleen maar te meten. Meten is dus weten, maar zien is geloven.

• Voor de hand liggende materialen als vulmiddel om de inhoud te minimaliseren blijken in de praktijk soms minder geschikt.

• Alle op de markt beschikbare demister materialen blijken zo hun eigen eigenschappen te hebben. Samenstelling en materiaal blijken van grote invloed op de uiteindelijke werking.

• Tijdens het snel afstappen in compressorvermogen zal de druk in de verdamper stijgen. Het verzadigde gas zal condenseren op het nog koude oppervlak van de zuigleiding en zuiggasafscheider waardoor de compres-

106 e JAARGANG MEI 2013

29

WARMTEWISSELAARS RCC Koude & luchtbehandeling

koelen (water, glycol e.d.), als cascadecondensor in CO2 systemen en als verdamper of cascadecondensor in warmtepompsystemen. Door het ontbreken van een afscheider is de integratie van de iQ-Plate in een skid eenvoudig te realiseren en kan de vulling geminimaliseerd worden, daarnaast is de warmtewisselaar zeer eenvoudig en met een standaard regeling in bedrijf te nemen. De veiligheid voor mens en milieu heeft altijd een prominente rol gehad, om die reden moet de kans dat ammoniak in de machinekamer kan lekken tot een minimum beperkt worden.

De warmtewisselaar is volledig gelast en heeft geen pakkingen zodat de veiligheid van het personeel te allen tijde gewaarborgd is.

Conclusie

De NH3-testinstallatatie bij Vahterus in Finland.

sor nat kan gaan draaien. De droge zuigleiding moet dus altijd zo gelegd worden dat condensaat terug kan lopen naar de afscheider.

• De plaats van inspuiting heeft een grote invloed op de totale warmteoverdracht.

Eind 2011 was de iQ-Plate (handelsnaam van Wijbenga voor dit product) gereed voor de markt. Het was gelukt de mantel zo klein mogelijk te houden zonder concessies te doen aan de afscheiding. De vulling werd geminimaliseerd en de warmteoverdracht gemaximaliseerd zonder afbreuk te doen aan de eenvoud van het apparaat. Al snel werden de eerste iQ-Plates in het veld in bedrijf genomen en bleken de doelstellingen ook werkelijk waarheid te zijn geworden. Ondertussen zijn er door Vahterus al meer dan 100 gecombineerde warmtewisselaars verkocht en dit aantal stijgt, mede door de positieve reacties, snel.

30

MEI 2013 106 e JAARGANG

Eind 2012 werd bij Vahterus een internationale “refrigeration day” georganiseerd waarbij de resultaten aan circa 60 klanten werden gepresenteerd en de testinstallatie werd bezocht. Ook werd ingegaan op het kwaliteitsmanagement en de stappen die de afgelopen jaren zijn genomen om dit product onderscheidend te maken van zijn concurrenten. Deze internationale meeting werd gezien als de afsluiting van het ontwikkelingstraject van de iQ-Plate, maar dit betekende zeker niet het einde van de innovatieve samenwerking tussen Wijbenga en Vahterus. Naderhand zijn de testen uitgebreid met andere koudemiddelen (propaan, R404A) en met externe circulatie waarbij de traditionele losse afscheider werd uitgerust met een zelfde afscheidingssysteem als bij de iQ-Plate, waardoor deze in diameter gereduceerd kon worden.

De iQ-Plate is breed in te zetten als badverdamper om vloeistof af te

Bij het ontwikkelen van nieuwe producten wordt door strategische samenwerking tussen de betrokken partijen, en de afzonderlijke expertise die deze partijen inbrengen, een beter resultaat behaald. Uitgangspunt voor een goede samenwerking is dat hierbij vooraf sprake moet zijn van een win-win situatie als het beoogde resultaat kan worden behaald. Bij het testen van een nieuw product moet uiteraard de praktijksituatie zo goed mogelijk worden benaderd maar is het zeker zo belangrijk ook de grenzen van het product op te zoeken. Meten is hierbij belangrijk maar het zien en voelen is hierbij minstens zo belangrijk. Innovatie is geen “koud” kunstje of een marketingbegrip, innovatie is doorgaan tot de beste oplossing is gevonden.

Meer informatie: Wijbenga B.V. De Aaldor 12 4191 PC Geldermalsen T: +31 (0)345-681549 F: +31 (0)345-682524 E: info@wijbenga.nl I: www.wijbenga.nl

Airconditioning Uw oplossing voor personeelsvraagstukken in de koeltechnische-, airconditioning- en luchtbehandelingsbranche .... en meer.

Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen.

Door middel van ons uitgebreide leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor iedere situatie.

Werving & selectie Organisatieadvies Detachering & uitzenden Payrolling Outplacement Recruitment process outsourcing (RPO) ....

Wand

Plafond/Wand

Cassette

Kanaal

Multisplit

Watergekoeld

BuildingJobs BV / CoolJob.nl Mary Zeldenrustlaan 18a 5122 CE Rijen T: 0161-295765 F: 0161-295766 M: info@buildingjobs.nl

RCC Koude & Luchtbehandeling het platform over koude- en koeltechniek en integrale klimaatbeheersing.

Het productassortiment airconditioning bevat spliten multisplitsystemen voor toepassing in particuliere en commerciële situaties, watergekoelde systemen voor situaties waarbij geen buitendeel mogelijk is en speciale apparatuur zoals raamunits en de lage temperatuur modellen.

ORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

Meld u aan voor de gratis e-mailnieuwsbrief of vraag WWW.FACTOMAGAZINE.NL een gratis proefnummer aan

RCCK&L

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

HÉT PLATFORM VOOR KOUDE-EN LUCHTBEHANDELING

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur.

Ook advies en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

Scan de QR-code met uw smartphone of tablet voor meer informatie!

KOUDEENLUCHTBEHANDELING.NL

Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

LUCHTDICHTHEID RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Remko van der Meulen Directeur Isovast B.V.

Luchtdichtheid van koel- en vrieshuizen en opslaggebouwen Als de thermische schil van een opslaggebouw goed is ontworpen en uitgevoerd dan is hij niet alleen goed geĂŻsoleerd maar ook voldoende luchtdicht. Onbedoelde kieren en gaten kunnen voor operationele problemen zorgen. Denk aan het verlies van koude of warmte, condensatie, toetreding van zuurstof enzovoorts. Kieren en gaten in de thermische schil zijn makkelijk te voorkomen als je weet waar je op moet letten. Toch worden er in de bouw van opslagruimten relatief veel kenmerkende fouten gemaakt die leiden tot een te grote luchtlekkage, ook wel infiltratie of luchtdoorlatendheid genoemd.

Hoe meet je de luchtdichtheid van dit soort ruimten? En waar kun je de grootste lekkages verwachten?

Grootheden

De internationaal toegepaste grootheden om de hoeveelheid luchtlekkage in uit te drukken zijn de n50-waarde en de q50-waarde. Deze grootheden en het bijbehorende meetproces worden beschreven in de norm NEN-EN 13829. De n50waarde wordt verkregen door het lekkagedebiet (= hoeveelheid weglekkende lucht) te bepalen bij 50 Pascal en dit vervolgens te delen door de inhoud van de beproefde ruimte in kubieke meters. De n50-waarde is daarmee een verhoudingsgetal. Je kunt spreken van een zogenaamd infiltratievoud: het aantal luchtwisselingen per uur bij 50 Pascal.

Indien je geen inhoudsafhankelijke waarde wil weten maar een die afhankelijk is van het aantal vierkante meter thermische schil is er nog de q50-waarde.

Daarvoor deel je het lekkagedebiet bij 50 Pascal door het Afbeelding 1 - Voorbeeld van een druk/volumestroomkarakteristiek getotaliseerde aantal die wordt verkregen na het uitvoeren van een luchtdichtheidsmeting vierkante meters schiloppervlak van bij overdruk. De meting is nauwkeuriger naarmate de rode daken, vloer en meetpunten dichter tegen de getrokken lijn aan liggen.

De maximaal toegestane luchtdoorlatendheid van een woning of utiliteitsgebouw is vastgelegd in het Bouwbesluit en in een verplichte energie-efficiency berekening, de EPC-berekening. Bij industriĂŤle toepassingen zijn het echter de interne processen die de luchtdichtheid van een opslaggebouw afdwingen. Het kan zijn dat er in een gebouw een geconditioneerde atmosfeer moet heersen, of dat een gasblussysteem zijn werk moet kunnen doen zonder infiltratie van zuurstofrijke lucht.

32

MEI 2013 106 e JAARGANG

gevels. De n50-waarde wordt in de praktijk het meest gebruikt, de q50-waarde wordt maar weinig toegepast. Dat is eigenlijk vreemd, want lekkages zitten juist in het schiloppervlak en zijn veel minder afhankelijk van de inhoud.

Ter indicatie: een n50-waarde van bijvoorbeeld 1,0 h-1 geeft van een woning aan dat hij zeer luchtdicht is.

Voor een luchtdichte opslagruimte is dit veel te hoog en streven we naar een n50-waarde van bijvoorbeeld 0,02 h-1 of lager.

Blowerdoortest Het meten van de mate van luchtdichtheid van de thermische schil van een gebouw of ruimte gebeurt met een druktest, ook wel luchtdichtheidsmeting, blowerdoortest of doorfantest genoemd, waarbij het gebouw of de te beproeven ruimte op een beperkte luchtdruk wordt gezet. De maximaal toe te passen druk zal doorgaans rond 80 tot 100 Pascal liggen (ongeveer 8-10 kg/m2).

Tijdens de test wordt er bij een serie van minimaal zes verschillende onder- en overdrukken precies gemeten hoeveel lucht er door eventuele kieren en gaten van de thermische schil van het gebouw stroomt. Op dubbel logaritmisch papier vormen deze twee meetseries van onder- en overdrukken een rechte lijn, de zogenaamde druk/ volumestroom-karakteristiek.

(Afbeelding 1).

Aan de hand van de druk/volumestroomkarakteristiek kan achteraf, bij elk denkbaar drukverschil, het bijbehorende lekkagedebiet door de thermische schil worden bepaald.

Vanuit de NEN-EN 13829 is gesteld dat wij de luchtdichtheid bepalen bij

LUCHTDICHTHEID Koude & luchtbehandeling RCC

van lucht en daarmee een getrapte drukverdeling over het gebouw te voorkomen. (Afbeelding 3)

Afbeelding 2 - Een voorbeeld van een opstelling van een blowerdoor, hier met twee meetventilatoren.

50 Pascal. Vervolgens kan aan de hand van de opgegeven ambitie worden gecontroleerd of het gebouw voldoet.

Let op dat de hier beschreven werkwijze niet moet worden verward met luchtdichtheidsmetingen conform het Bouwbesluit. Daarin wordt de zogenaamde qv;10 -waarde gehanteerd uit de norm NEN 2686.

Het meetproces is in dit geval hetzelfde maar we kiezen het lekkagedebiet in dit geval bij 10 Pascal en delen dit door de gebruiksoppervlakte i.p.v. door de gebouwinhoud.

Meten in opslaggebouwen In gebouwen en ruimten die bestemd zijn voor speciale doeleinden en voor opslag is soms een bijzonder goede luchtdichtheid vereist. Denk daarbij aan gebouwen met afwijkende ruimtetemperaturen (vrieshuizen en andere opslagruimten), ruimten die in over- of onderdruk staan (bijv. ziekenhuizen en laboratoria) en zuurstofarme ruimten. Zonder een goede luchtdichting kan er veel onnodige energie verloren gaan of worden de ruimtespecificaties niet behaald.

Het testen van grotere opslaggebouwen op luchtdichtheid vraagt om inzicht, ervaring en de juiste meet-

apparatuur. Als een gebouw met een aantal meetventilatoren zomaar onder druk wordt gezet en meetwaarden klakkeloos worden overgenomen zal het resultaat af kunnen wijken van de werkelijkheid. (Afbeelding 2) In grotere gebouwen en/of in een sterk luchtopen gebouw zal de capaciteit van de meetventilator zijn grenzen bereiken en kunnen de gewenste hogere testdrukken niet meer worden bereikt. Dan is het noodzakelijk om extra meetventilatoren in te zetten. Op deze wijze kunnen gebouwen van nagenoeg onbeperkte grootte worden beproefd.

Bij complex gevormde gebouwen zullen deze ventilatoren ook nog eens moeten worden verdeeld over verschillende plaatsen om stuwing

Een voorwaarde voor een nauwkeurige meting is dat de windsnelheid rondom het gebouw beperkt is.

Vanaf windkracht 3 tot 4 kunnen drukverschillen en turbulentie de meting nadelig beïnvloeden. Dit verschil wordt nog eens versterkt wanneer de wind is gericht op omliggende expeditieruimten en er via de geopende of kierende laaddeuren stuwing van winddruk optreed in die omringende ruimten.

Ook mag het product van de hoogte van het gebouw in meters en het temperatuurverschil tussen binnen en buiten liever niet groter zijn dan 500. Dit heeft te maken met het beperkt houden van statische drukverschillen in het gebouw.

Nog een belangrijk aspect wat niet mag worden vergeten zijn de opgeslagen goederen. Zodra er in het te beproeven gebouw veel producten liggen opgeslagen met dichtgeplakte dozen en krimpfolieverpakkingen moet er rekening worden gehouden met vullen en leeglopen daarvan bij het onder druk zetten van de ruimte.

Afhankelijk van de hoeveelheid producten, de wijze van verpakken en de inhoud per verpakking kan het verloop van drukstap naar drukstap zo’n 5 tot 20 minuten duren.

Om al die genoemde redenen is het absoluut noodzakelijk om grafisch inzicht te hebben in het verloop in de tijd van de gebouwdruk en het lekkagedebiet. Geen vakje met cijfertjes dus maar een grafiek.

Afbeelding 3 - Voorbeeld van een groot en luchtdicht gebouw, een coldstore in Argentan (Frankrijk) met 187.000 m³ inhoud.

106 e JAARGANG MEI 2013

33

LUCHTDICHTHEID Koude & luchtbehandeling RCC

altijd om het grafische verloop van de meting. (Afbeeldingen 4, 5 en 6)

Lekkagerisico’s

Afbeelding 4 - Storende invloed van wind op het lekkagedebiet. In groen de ‘constante’ gebouwdruk, in rood het toe- en afnemende lekkagedebiet.

Afbeelding 5 - FOUT: in het groene vak wordt een gemiddelde bepaald van de gebouwdruk (groen) en lekkagedebiet (rood) terwijl deze niet constant zijn door toedoen van wind of doordat er nog geen constante was bereikt.

Afbeelding 6 - GOED: hier zijn de gebouwdruk en lekkagedebiet stabiel en kan er een gemiddelde waarde (lees: een van de meetpunten) worden bepaald.

Helaas bieden niet alle fabrikanten van blowerdoorapparatuur deze mogelijkheid en vertrouwen meetdeskundigen onterecht op hun beeldscherm dat hun zegt dat ‘de’ gewenste testdruk is bereikt. Het resultaat is een te hoge of te lage n50-waarde. Vraag dus bij het beoordelen van een meetrapport

Het is interessant om te zien dat luchtlekkages in zeer luchtdichte opslaggebouwen zoals vrieshuizen en soortgelijke ruimten voor geconditioneerde opslag zich vaak concentreren op enkele kenmerkende lekkageplekken.

Zolang de schil van een zo’n gebouw is opgebouwd uit grote luchtdichte elementen die onderling zeer doordacht met elkaar worden verbonden, is de kans klein dat er in die dichte vlakken luchtlekkages worden gevonden. Een voorwaarde hierbij is wel dat bij de bouw van zo’n ruimte het montagevoorschrift van de fabrikant van de schilelementen strikt wordt aangehouden, anders gaat het geheid mis.

Wat overblijft zijn al die voorzieningen die een doorbreking van de dichte vlakken vormen. Denk aan sluizen, deuren, kabeldoorvoeringen, ventilatiebuizen, leidingen en overdrukventielen.

Het zijn juist deze doorbrekingen die in de praktijk lekkages vertonen.

Meestal omdat hier in het ontwerp of tijdens de montage te weinig aandacht aan is besteed. (afbeelding 7).

Kies daarom zo veel als mogelijk voor luchtdichte deurconstructies zoals bijvoorbeeld schuifdeuren en waarvan de fabrikant aangeeft dat ze lekdicht zijn tot zo’n 100 Pascal drukverschil. Zorg er ook voor dat bekend is hoe een deur luchtdicht in de wandopening wordt aangebracht.

De deur is immers nooit luchtdichter dan de kwaliteit waarmee hij in de wandopening is geplaatst.

Samenvatting Kwalitatieve afwijkingen in een opslaggebouw zullen zich in de praktijk meestal concentreren op de doorbrekingen van de thermische schil. Een goed bewustzijn van montage van deuren en installaties door alle betrokken partijen is een noodzaak om te komen tot een goede luchtdichting. De meetdeskundige dient zich op zijn beurt goed bewust te zijn van alle factoren die meespelen tijdens het uitvoeren van een luchtdichtheidsmeting.

Ook deuren verdienen speciale Afbeelding 7 – Brandwerende doorvoeringen bij kabelgoten zijn aandacht. De veel bijvoorbeeld per definitie sterk luchtopen. Je kunt een bos kabels toegepaste snel(of leidingen) namelijk alleen goed luchtdicht krijgen als ze per loopdeur in stuk worden afgedicht. Hiervoor zijn in de handel speciale doordoorvoersluizen is voervoorzieningen te verkrijgen. weliswaar tochtwerend maar zeker niet luchtdicht.

Het gevolg is dat geconditioneerde Meer informatie: opslagruimten kunnen gaan ‘adeISOVAST B.V. men’ over de sluitranden van dit type Vossebes 2 deur wanneer er winddrukvariaties 3892 XV Zeewolde ontstaan in de omliggende (expediT: 036-5220043 tie)ruimten. In een zuurstofarme F: 036-5220041 atmosfeer is zo’n ademend effect E: info@isovast.nl direct merkbaar als je gaat meten in I: www.isovast.nl de buurt van de sluis.

106 e JAARGANG MEI 2013

35

Expertisecentrum Koudetechniek

Trainen bij PTC+ is altijd ĂŠcht!

praktijktrainingen koude en klimaat

Doordat de praktijktrainingen bij PTC+ praktisch ingevuld worden zijn de trainingen echt zinvol. Technisch medewerkers zullen sneller en efficiĂŤnter werken na het volgen van onze praktijktrainingen.

Onze trainers zijn afkomstig uit de praktijk en didactisch sterk waardoor de training naadloos aansluit aan uw behoefte.

PTC+ laat u niet in de kou staan!

PTC+ Zandlaan 29, 6717 LN Ede Postbus 32, 6710 BA Ede

Tel: 088 020 6400 Fax: 088 020 6401 E-mail: info@ptcplus.com Internet: www.ptcplus.com

VRIJE KOELING/PCM'S Koude & luchtbehandeling RCC

Tekst A.H. Mosaffa1, 2 *, C.A. Infante Ferreira2, M.A. Rosen3, F. Talati1 1 Faculteit Werktuigbouwkunde, Universiteit van Tabriz, Iran 2 Technische Universiteit Delft, afdeling Process & Energy, Delft, 2628 CA, Nederland 3 Faculteit Ingenieurswetenschappen en Toegepaste Wetenschappen, Universiteit van Ontario Institute of Technology, Oshawa, ON, L1H 7K4, Canada * Corresponderend auteur. Tel. 015-2784894, E-mail adres: c.a.infanteferreira@tudelft.nl

Optimalisatie van de thermische prestatie van vrije koeling met behulp van een verbeterd thermisch opslagsysteem voor latente warmte

Deel 1 Systemen met vrije koeling gebruiken fase-overgangsmaterialen (phase change materials – PCM’s) om de nachtelijke koude van de buitenlucht op te slaan en het overdag weer af te geven aan het binnenmilieu wanneer de behoefte aan koeling toeneemt. Dit artikel presenteert een numeriek onderzoek naar de verbetering van de prestaties van een systeem met vrije koeling met behulp van thermische opslag van latente warmte (latent heat thermal storage – LHTS) dat gebruik maakt van meerdere PCM’s. Het PCM-opslagsysteem bestaat uit een aantal vlakke platen PCM, gerangschikt in lagen met daartussen een doorgang voor het warmteoverdrachtsmedium (heat transfer fluid – HTF). Het maakt gebruik van de effectieve warmteaccumulerende eigenschappen van PCM tijdens smelten en stollen. De energieopslagefficiëntie (als nieuwe prestatieparameter voor LHTS-systemen) en de prestatiecoëfficiënt (coefficient of performance – COP) van het systeem worden berekend. Deze twee prestatie-indicatoren worden gebruikt om het systeem te optimaliseren. De toepassing van beide methoden voor optimalisatiedoeleinden wordt besproken met als resultaat, dat de prestatiecoëfficiënt op basis van COP bepaling voorkeur verdient.

1. Introductie De koudevraag is toegenomen als gevolg van de ontwikkeling in de comfortbeleving en de technologische ontwikkelingen in de wereld.

Airconditioningsystemen zijn verantwoordelijk voor een groot deel van het totale energiegebruik in gebouwen. Onlangs zijn thermische opslagsystemen (thermal energy storage – TES), met name latente warmte-koudeopslag (latent heat thermal storage – LHTS)-systemen, geïntroduceerd als een goede oplossing om het verschil tussen energieaanbod en energievraag te elimineren. TES-systemen hebben vanuit het oogpunt van de wereldwijde milieuproblemen en in verschillende technische toepassingen recentelijk meer aandacht gekregen. LHTS in het algemeen,

Nomenclatuur c E k L l p P

Q r T t

specifieke warmte (J/kgK) energieopslagefficiëntie thermische geleidbaarheid (W/mK) latente smeltwarmte (J/kg) lengte van de opslag (m) druk (Pa) totale energiegebruik (kWh) warmteflux (W) warmte (J) compactheidsfactor temperatuur (°C) tijd (s) volumestroom (m³/s) vermogen (W)

en faseovergangsmateriaal (PCM)opslag in het bijzonder, worden al meer dan 20 jaar onderzocht en in diverse referenties beschreven.

Belangrijke LHTS-toepassingen en ontwikkelingen in LHTS-materialen en de aanverwante warmteoverdracht zijn onlangs besproken [1-4].

Vanwege de voordelen van LHTS zoals de lage temperatuurvariatie tijdens het smelten en stollen en de hoge TES-capaciteit, worden PCM’s gebruikt in tal van toepassingen, zoals zonneverwarming en -koeling [5, 6] en conventionele airconditioning [7-9].

Griekse symbolen δ dikte van PCM plaat (m) ε efficiëntie van de warmtewisselaar γ dikte van HTF-kanaal (m) η rendement Subscripts acc geaccumuleerde m smelten s stollen fan ventilator Trefwoorden: fase-overgangsmaterialen, PCM, latente warmte thermische opslag, LHTS, vrije koeling, energieopslagefficiëntie, prestatiecoëfficiënt, COP.

106 e JAARGANG MEI 2013

37

VRIJE KOELING/PCM'S RCC Koude & luchtbehandeling

Zalba e. a. [10] onderzochten een experimenteel systeem met vrije koeling met PCM. Ze ontwierpen en bouwden een systeem om de hoeveelheid en de temperatuur van de intrede- en uittredelucht van het thermisch opslagsysteem te meten.

Experimenten werden uitgevoerd met behulp van een experimentele ontwerpmethode (design of experiment – DOE) die door het gebruik van een empirisch model het mogelijk maakte onderzoek te doen naar de gewenste gegevens. De resultaten toonden aan dat de dikte van het PCM de intredetemperatuur, de luchthoeveelheid, het smelten en stollen significant beïnvloeden.

Lazaro e. a. [11] presenteerden conclusies betreffende een nieuw ontwerp op basis van een empirisch model voor een prototype op ware grootte van een PCM-luchtwarmtewisselaar. Zij concludeerden dat om een bepaalde temperatuur te handhaven wanneer de koelbehoefte hoog is, de PCM faseovergangstemperatuur lager moet zijn.

Anderzijds moet voor een geringe koelvraag de faseovergangstemperatuur zich dichtbij het gewenste temperatuurniveau bevinden.

Vanwege de relatief lage thermische geleiding van PCM’s, zijn vele onderzoeken uitgevoerd om de warmteoverdracht in een LHTS te verbeteren. Enkele van de verschillende toegepaste technieken om de thermische prestaties van de LHTS-systemen te verbeteren zijn:

• De dispersie van deeltjes met een hoge warmtegeleiding in het PCM [12, 13] • Een poreuze matrix met een hoge thermische geleiding [14, 15] • De toevoeging van lamellen op het buitenoppervlak van het opslagvat [16, 17] • Het toepassen van meerdere soorten PCM’s in het systeem.

Multiple PCM-systemen zijn LHTS-systemen die meer dan één PCM gebruiken om de thermische energie op te slaan en af te geven.

Shaikh en Lafdi [18] onderzochten de impact van het gebruik van verschillende configuraties van meerdere PCM-platensamenstellingen. De resultaten geven aan dat de totale energieopslagefficiëntie aanzienlijk kan worden verbeterd door het gebruik van samengestelde PCM’s ten opzichte van een enkele PCM. Een model voor de voorspelling van de thermische prestaties van een meerlaags PCM-systeem werd voorgesteld door Brousseau en Lacroix [19]. Zij voerden parametrische onderzoeken uit naar het effect van verschillende ontwerpen en werkomstandigheden op de samenhang tussen de totale opgeslagen energie en het gemiddelde rendement van de warmtebelasting.

Wang e. a. [20] presenteerden een theoretisch onderzoek en een numerieke analyse voor meerdere PCM-platen om de laad- en afgiftesnelheid van TES-systemen te verbeteren. Zij merkten op dat de

Figuur 1: Installatie van thermische opslag voor vrije koeling.

38

MEI 2013 106 e JAARGANG

faseovergangstijd van samengestelde PCM’s met een optimale lineaire faseovergang-temperatuurverdeling met wel 25-40% kan worden verminderd.

Cui e. a. [21] hebben onlangs een numeriek model voorgesteld voor een TES-systeem om zonnewarmte op te slaan in een voorraadvat met behulp van drie PCM’s. Zij merkten op dat het meerlaags PCM-systeem voordelig kan zijn om de snelheid van de energieopslag te verbeteren en de fluctuatie van de uittredetemperatuur van de warmteoverdrachtvloeistof bij het uittreden uit het voorraadvat kan verminderen.

Kurnia e. a. [22] voerden een numeriek onderzoek uit om de warmteoverdrachtprestaties van een TES-systeem te verbeteren door geometrische modificatie en het gebruik van meerdere lagen PCM. Zij concludeerden dat de opstelling van PCM’s de warmteoverdrachtprestaties aanzienlijk beïnvloedt: plaatsing van een PCM met een hoog smeltpunt aan de intredezijde tijdens het smelten verbetert de warmteoverdracht. Een schema van een systeem met vrije koeling voorzien van LHTS wordt getoond in Fig. 1. Het LHTSsysteem bestaat uit meerdere lagen van parallel geplaatste PCM-platen met lucht als warmteoverdrachtsmedium (heat transfer fluid – HTF) dat stroomt door de kanalen. Elke laag bevat meerdere PCM’s die zijn opgenomen in een plastic container.

Onlangs is een indirecte adiabatische koeler geïntroduceerd door Esfandiari Nia [23], die de ruimte tussen de luchtkanalen vulden met het PCM-materiaal. De specificaties van de hier gebruikte geometrie van dit systeem zijn dezelfde als die voor de verdampingskoeler van Esfandiari Nia [23].

In het huidige artikel zijn de smelt- en stollingsprocessen van het PCM en de warmteoverdracht in de HTF in twee dimensies numeriek bestudeerd met behulp van de effectieve warmtecapaciteitmethode [24, 25].

Onlangs is een nieuwe prestatiepa-

VRIJE KOELING/PCM'S Koude & luchtbehandeling RCC

rameter voor LHTS-systemen, de ‘energieopslagefficiëntie’, geïntroduceerd door Tay e. a. [26]. Het document stelt een optimalisatie voor op basis van de energie-efficiëntie als de prestatie-indicator van PCMsystemen. Ook de op energie gebaseerde optimalisatie, onlangs voorgesteld door de auteurs [25], wordt uitgevoerd om de prestatiecoefficiënt (COP) te bepalen. Een vergelijking tussen de energieopslagefficiëntie en de op energie gebaseerde optimalisatiemethoden wordt uitgevoerd om de meest geschikte methode voor optimalisatie te vinden.

2. Beschrijving van het model De prestaties van een LHTS-systeem zijn hoofdzakelijk afhankelijk van het verschil tussen de temperatuur van de lucht (als HTF) en de smelttemperatuur van het PCM. In meerlaags PCM-systemen kan het PCM volgens bijbehorende smelttemperaturen aflopend gerangschikt worden bij smeltprocessen en oplopend volgens de smelttemperaturen bij stollingsprocessen.

Dergelijke temperatuur gegevens worden uitgebreid bestudeerd als methode voor het verbeteren van de prestaties van LHTS-systemen.

Deze opstellingen leiden tot een vrijwel constante warmteflux naar het PCM. Om het systeem te simuleren, wordt aangenomen dat de thermofysische eigenschappen van het PCM onafhankelijk is van de temperatuur, maar wel verschillen voor de vaste en vloeibare fasen.

2.1. Karakterisering van LHTS-systeem Het LHST-systeem bestaat uit verscheidene vlakke PCM platen zoals geïllustreerd in Fig. 2. Elke plaat bevat meerdere PCM’s. In het faseovergangsproces wordt de feitelijke opgeslagen en afgegeven energie bepaald door de eigenschappen van het materiaal, die rechtstreeks de bruikbare energie bepaalt die wordt opgeslagen. Om de prestaties van het LHTS-sys-

Figuur 2: Schema van een LHTS-systeem.

teem, te bepalen wordt het in feite beschouwd als een warmtewisselaar en wordt de efficiëntie gedefinieerd als [26]:

Om de energieverliezen binnen het LHTS-systeem te bepalen, is een gewijzigde waarde van smelt- en stollingsefficiëntie bepaald [26]

(5) (1) De gemiddelde doelmatigheid in het faseovergangsproces kan worden bepaald door integratie van het faseovergangsproces:

waarin fan (zie verg. (7)) en Qmax respectievelijk het vermogen van de ventilator en de maximale theoretische opgeslagen energie. Daarom kan de aangepaste energieopslagefficiëntie van het LHTS-systeem geschreven worden als:

(2) (6) Binnenin het LHTS-systeem wordt de energie die wordt overgebracht van de warmtebron naar het koellichaam bepaald door efficiëntie van de smelt- en stollingsprocessen. Daarom kan de verwachte opgeslagen energie van een LHTS-systeem worden vastgesteld door een energieopslagefficiëntie die rechtstreeks kan worden afgeleid uit de volumetrische latente warmte van een PCM [26]:

(3) waarin r de compactheidsfactor is, die kan worden geschreven als

(4)

2.2. Systeemevaluatie Het vermogen met betrekking tot alle wrijvingsverliezen kan als volgt worden bepaald:

(7) Drukverliezen worden berekend met behulp van klassieke berekeningen voor stromingen en expansie in kanalen en verandering door bochten en haakse overgangen en bij doorsnedeveranderingen van luchtkanalen [27]. Ook luchtfilters en verdeelapparatuur zorgen voor een luchtzijdige drukval in het systeem, waardoor het ventilatorvermogen wordt beïnvloed. Het totale ventila-

106 e JAARGANG MEI 2013

39

VRIJE KOELING/PCM'S RCC Koude & luchtbehandeling

tor-energiegebruik van het systeem, Pfan, is de som van het energiegebruik van de ventilator tijdens de smelt- en stollingsprocessen:

(8) De koellast van het systeem als volgt worden bepaald:

c kan

(9) waar Qacc de totale geaccumuleerde energie is.

De COP van het systeem kan worden bepaald overeenkomstig de conventionele definitie van de COP voor warmtepompen:

(10)

3. Modelvalidatie De theoretische analyse voor de evaluatie van de thermische prestaties van het systeem werd met ‘COMSOL Multiphysics’ uitgevoerd.

Het huidige model is gevalideerd met behulp van experimentele gegevens door Vakilaltojjar [28] (zie figuur 3).

Het gebruikte PCM was CaCl2 · 6H2O, dat een smelttemperatuur

Tabel 1. Thermische eigenschappen van geselecteerde PCM’s [31].

van 29°C heeft. Zoals kan worden waargenomen in figuur 3, is de overeenkomst tussen het huidige model en de experimentele gegevens goed. Het onderhavige model voorspelt iets hogere waarden in de eerste periode van het smelten en lagere waarden in de latere fase van het smelten. Een mogelijke reden hiervoor is de onzuiverheid in het gebruikte PCM-testmateriaal die de warmteoverdrachtprestaties aantast, Een andere reden kan zijn de aanwezigheid van lucht in het vaste PCM voordat het smelt [29].

4. Resultaten en discussie Voor systemen met vrije koeling moet het PCM zodanig worden geselecteerd dat de gekoelde luchttemperatuur zich binnen het gebied bevindt van menselijk

Figuur 3: Luchtintrede- en uittredetemperatuurverloop van het thermische opslagsysteem voor het huidige model en experimentele gegevens [28].

40

MEI 2013 106 e JAARGANG

comfort. Voor toepassing in gebouwen kunnen PCM’s die smelten tussen 15°C en 30°C worden gebruikt om koude op te slaan en om de ruimtetemperatuur te handhaven [30]. Bovendien moeten de PCM’s stollen door gebruikmaking van de buitentemperatuur tijdens de nacht. De PCM’s die in dit onderzoek zijn betrokken zijn KF · 4H2O en Climsel C24. De thermofysische eigenschappen van de PCM’s zijn vermeld in tabel 1.

Voor de eerste reeks berekeningen werden de opslagsysteemspecificaties gebruikt die getoond zijn in tabel 2. De temperatuur van de intredelucht en de initiële temperatuur van het PCM worden gehandhaafd op 29°C en 17°C respectievelijk (volgens de zomercondities van Eindhoven). Om het totale energiegebruik te berekenen, is de bedrijfsduur overdag op 8 uur gesteld en in de nacht gelijk aan de tijd die voor het stollen van het PCM nodig is. In alle berekeningen is de efficiëntie van de ventilator en de totale drukval over luchtfilters en de luchtdistributie apparatuur verondersteld respectievelijk 60% en 180 Pa te zijn [27].

Het tweede (laatste) deel en de literatuurlijst van dit artikel verschijnen in het volgende nummer.

Michael Freiherr, productmanager

Beter besproeien t e m r e t Be

Het HydroSpray速-systeem biedt u de volgende voordelen: - Bedrijfszekerheid door berekening met locatiespecifieke klimaatgegevens - Gepatenteerde besproeiing per sectie voor: - uiterst constante condensatie-/uitgangstemperaturen - tot 50% minder waterverbruik dan bij traditionele systemen - Besproeiing tot 1000 uur per jaar - Eenvoudige montage, automatisch aftappen, geen negatieve invloed op de transportafmetingen

Deskundig. Betrouwbaar. Persoonlijk.

GFD met HydroSpray速

www.guentner.eu/hydrospray

VIRTUELE WERKELIJKHEID RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst drs. Helger van Halewijn Eigenaar van Physixfactor, consultant op het gebied van FEM

Wat bereik je met virtuele werkelijkheid?

Finite Element Analysis (FEA, eindige elementen methoden) raakt steeds meer ingeburgerd in de industrie. Grote firma’s, bijvoorbeeld in de auto-industrie, hebben al in de jaren 80 FEA toegepast om de kreukelzones te bepalen van de kooiconstructies in auto’s. Met de computerkracht van toen en de ontwikkeling van de software was dat een hele opgave. Ook in die tijd kon men in de automotive-industrie er niet omheen dat de consument erbij gebaat was om in een veilige kooi rond te rijden.

A

nno 2013 wordt dit type software toegepast o.a. in de ontwikkeling van nieuwe vliegtuigen. Bij Boeing is bijvoorbeeld de Dreamliner 787 voor een groot gedeelte met behulp van FEA ontworpen (figuur 1). Op basis van deze gegevens heeft men simulatiesoftware gebouwd om de toekomstige piloten ermee te laten trainen. Na de eerste proefvlucht was het commentaar van de piloten dat het echte vliegtuig zich precies zo gedroeg als het virtuele vliegtuig, ofwel de flightsimulator. Dit geeft aan dat FEA gebaseerd op de natuurkundige wetten van bijvoorbeeld luchtstromingen een hoge graad van betrouwbaarheid heeft.

De software is krachtiger geworden, en ook de rekenchips zijn natuurlijk veel sneller geworden zodat de

berekeningen in een relatief kort tijdbestek gerealiseerd kunnen worden. In figuur 2 is de testtijd weergegeven van nieuwe vliegtui-

Figuur 1: Schematisch overzicht van delen die met CFD berekend worden. Groen is goed mogelijk. Zwart is al moeilijker. Rood is in de toekomst goed mogelijk.

Figuur 2: Bezettingstijd van windtunnels voor Boeing. Worden de testen medio 2035 overbodig?

42

MEI 2013 106 e JAARGANG

gedeeltelijk door CFD-tools overgenomen. Als je deze grafiek zou extrapoleren, zou dan medio 2035 de technologie zover gevorderd zijn dat testen overbodig wordt?

Het grote voordeel van deze software is ook dat men verschillende ontwerpen kan testen. Zo kun je bijvoorbeeld de effecten van dunnere of dikkere vleugels doorrekenen en daarvan in je ontwerp de positieve effecten meenemen.

Op deze wijze is de toepassing van

gen in windtunnels. Een windtunnel wordt in de vliegtuigindustrie gezien als de ultieme test.

Door de inzet van CFD-tools kan deze testtijd drastisch worden verkort, en deze dure windtunneltesten worden tegenwoordig

FEA een krachtige tool geworden voor de industrie. Maar een Dreamliner is geen vrieshuis of koelmachine. Kan FEA dan zinvol worden toegepast binnen de branche van warmte- en koudetechnologie?

Zeker, met de huidige stand van zaken op het gebied van warmteflow kan met CFD (Computational Fluid Dynamics) een heel scala van luchtstromingen worden gesimuleerd die warmte toevoeren of koude afvoeren. De CFD software tools zijn bijna allemaal uitgerust met een laminaire of en turbulente stromingsmodule, voor o.a. natuur-

Koude & luchtbehandeling RCC

te Raamsdonksveer is stilgestaan bij enkele toepassingen van FEA. In vrieshuizen kunnen door de steeds groter wordende constructies, en het grote temperatuurverschil tussen buiten- en binnenzijde spanningen ontstaan in de constructie ten gevolge van de uitzettingscoëfficiënt van de materialen.

Met FEA kan men deze spanningsopbouw goed inventariseren, en mogelijke verbeterpunten aanreiken

Figuur 3: Stromingsprofiel in een vrieshuis.

Links boven is een koeler opgenomen die de koude lucht naar beneden blaast. De witte vakjes geven schematisch de vulling weer in een vrieshuis. De lucht circuleert in de constructie.

lijke convectie of geforceerde stroming. Als de stroming warmte of koude meevoert, dan kan de stromingsberekening gecombineerd worden met warmteoverdracht naar andere delen van de stroming en/of constructie. Zo kan de stroming langs isolerende platen gaan, of objecten die opgewarmd of gekoeld moeten worden. Het voordeel van de software is dat men elke constructie kan doorrekenen, en het warmteverlies kan berekenen of visualiseren, zowel statisch als variërend in de tijd. Meestal is er een koppeling mogelijk met 2D of 3D tekenpakketten. Op deze wijze kunnen geometrische veranderingen doorgerekend worden en de invloed van die verandering kan dan inzichtelijk gemaakt worden.

Als men enige behendigheid hierin heeft, kunnen vele scenario’s vergeleken worden in een korte tijd.

Op deze wijze verkrijgt men uiteindelijk het optimale product.

Professionele softwaretools zijn uitgerust met krachtige visualisaties, zodat men 2D- of 3D-plaatjes kan produceren die inzicht geven in het warmtegedrag van bijvoorbeeld een vrieshuis.

Op de themamiddag: “Energie efficiëntie”, d.d. 24 april 2013, bij Roma

Figuur 4: Temperatuurprofiel in een vrieshuis. Bovenin is de lucht iets warmer. Uiteraard is deze berekening slechts een schets, en men kan met extra ventilatoren de lucht mengen en een homogenere temperatuur realiseren.

men. Dit heeft effect in de temperatuurhuishouding op langere termijn bovenin het vrieshuis. De figuren betreffen slechts een schets van wat er kan gebeuren, en wil men een reële berekening maken van een vrieshuis dan zullen meerdere inputgegevens nodig zijn om een goede afspiegeling te krijgen van de werkelijkheid. Dit is dan ook het kernpunt van de toepassing van FEA, de inputgegevens zijn van cruciaal belang of een simulatie je verder helpt bij de oplossing van een probleem of de ontwikkeling van een product. Communicatie met de opdrachtgever en overeenstemming over de inputgegevens nemen tijd in beslag. Een computersysteem kan nog zo intelligent zijn, wanneer het met onjuiste gegevens wordt gevoed, zal het met zekerheid een onzinnig resultaat genereren. Dat geldt vooral voor FEA in het algemeen en CFD-toepassingen in het bijzonder. Maar de oplossing die je genereert voor de opdrachtgever doen meestal de wenkbrauwen fronsen, en wel in positieve zin.

Een andere toepassing van CFD is een simulatie waarbij er een soort “afsluitende” laag gevormd moet worden boven een bad met chemicaliën met een temperatuur van 80°C (figuur 6). Men kan zich voorstellen dat de berekeningen in het teken staan van de afsluitende luchtlaag die een remmende werking heeft op het uitdampen van de stoffen en tevens het

om bepaalde grenswaarden niet te overschrijden. Ook kan men met stromingsberekeningen de effecten nagaan van een koelsysteem, en de instroom visualiseren van leklucht.

In figuur 3 t/m 5 kan men een indruk verkrijgen van het stromingsprofiel van de lucht in een vrieshuis, waar boven in de rechterhoek een Figuur 5: Instroom van leklucht. De geïsoleerde wanden laten een warmlek is opgeno- testroom door van ongeveer 6W/m2.

106 e JAARGANG MEI 2013

43

RCC Koude & luchtbehandeling

Figuur 6: Stromingsprofiel boven een galvanisch bad, links de inblaasinrichting en rechts wordt de lucht afgezogen. Lucht wervelt gecontroleerd over de vloeistof en vormt een “afsluitende” deken. Rood is warm, en blauw is koeler (de omgevingslucht).

warmteverlies beperkt. Dit type berekeningen toont aan dat de toepassing van FEA degelijk kosten besparend kan werken, en door het vertragen van het uitdampen van de chemische stoffen een bijdrage levert aan een betere luchtkwaliteit in de fabriekshal.

Een andere illustratie van een stromingsprofiel in een conusvormige warmtewisselaar is opgenomen in figuur 7. Dat is een toepassing van koude vloeistoffen om en nabij de -200°C, in een moleculaire vacuümpomp. De vloeistof is opgesloten tussen dunne platen, en de figuur laat de opgesloten vloeistof zien. Bij deze berekening wordt warmteoverdracht naar de omgeving hoofdzakelijk via straling gerealiseerd. Deze conusvormige constructie is een illustratie van de vrijheid die men heeft in het doorrekenen van de geometrie. Elke gewenste vorm kan geprogrammeerd worden.

Tijdens de presentatie bij ROMA is ruimschoots stilgestaan bij deze toepassingen van FEA en in het bijzonder Computational Fluid Dynamics. Tijdens de presentatie werd gevraagd of men bereid zou zijn in een vliegtuig te stappen die alleen op de tekentafel en een computer is getest, en zijn eerste vakantievlucht zou uitvoeren. De aarzeling was zeer groot. Toch laat figuur 2 u zien dat dit anno 2035 werkelijkheid zou kunnen worden.

In ieder geval kunnen we FEA vandaag de dag goed toepassen in

44

MEI 2013 106 e JAARGANG

de industrie. De virtuele werkelijkheid, mits goed toegepast en gevoed met de juiste gegevens, is de nieuwe realiteit van vandaag.

Dure testen kunnen worden vermeden, en inzicht wordt verkregen in een verbetering of gedrag van uw product. Door het vermijden, of op z’n minst het verminderen van dure testen kan men op deze wijze de ontwikkelkosten reduceren en de ‘time to market’ versnellen.

Meer informatie Physixfactor R&D Solutions Parkzoom 25 6525 PC Nijmegen T: 024-3883722 M: 06-55817912 E: info@physixfactor.com I: www.physixfactor.com

Figuur 7: Warmteprofiel in een conusvormige warmtewisselaar.

Onderhoud het koelsysteem, niet het meetinstrument testo 552: Vacuümmeter met een onderhoudsvrije sensor voor efficiënt vacumeren.

23 0983 13HG-01

• Zeer nauwkeurige en permanent betrouwbare meetwaarden • Extreem robuust, bestand tegen alle weersomstandigheden • Levensduur batterijen 2400 uur, voor langdurig gebruik

www.testo.nl/552

Nieuw!

TIJDELIJKE KOELING RCC Koude & luchtbehandeling

Tekst Benno Cock Account manager Trane Rental Services voor Trane Nederland

Als het gaat om tijdelijke koeling is een goede voorbereiding het halve werk Of het nu gaat om een gepland onderhoud van een koelmachine, het vervangen van het bestaande koelsysteem of het plotseling uitvallen van de koeling, ervaren facility managers weten dat een goede voorbereiding van essentieel belang is om ervoor te zorgen dat de koeling snel weer functioneert. Voor de meeste betekent dit samenwerken met een bedrijf gespecialiseerd in huuroplossingen voor koelmachines.

1. Verzamelen en documenteren van belangrijke informatie Informatie wordt verzameld over het gebouw en het huidige HVAC-systeem. Dit is ook Benno Cock, account manager Trane Rental Services voor Trane Nederland het moment om factoren als ontwerpspecificaties, de huidige en en goede voorbereiding en verwachte huurbehoeften, klimatohet opstellen van een doorlogische omstandigheden, recente dacht plan kan de tijd die nodig is voor het vinden, installeren en geplande verbouwingen en eventuele speciale uitdagingen te en opstarten van een tijdelijke overwegen. koeloplossing drastisch verminderen doordat alle partijen van te voren hun rol en verantwoordelijk2. Analyseren en identifiheden begrijpen en belangrijke ceren van huurbehoeften informatie over het bestaande Bij een renovatie worden de koelsysteem en het gebouw al verbouwingsplannen beoordeeld verzameld is. Een weloverwogen met als doel het identificeren waar planning en een overeenkomst met tijdelijke koeloplossingen nodig zijn een gespecialiseerd bedrijf kan de om een continue koeling te waarresponstijd met tweederde verminborgen voor, tijdens en na de deren, wat kan betekenen dat het renovatie. Voor een noodplan is het inzetten van een tijdelijke koelopbelangrijk om mogelijke risico’s lossing uren in plaats van dagen, of voor het koelsysteem te evalueren dagen in plaats van weken duurt. en te rangschikken. Op voorhand Het creëren van een effectief plan wordt bepaald wat er nodig is om voor tijdelijke koeling omvat vier continuïteit te bieden tijdens fundamentele stappen: verschillende soorten situaties.

E

46

MEI 2013 106 e JAARGANG

Summary Whether it is a scheduled maintenance, a sudden failure of the cooling system or additional cooling, temporary cooling needs can arise at any time during a building’s life. Whatever the reason, quick and efficient action is required to ensure that temperature and indoor comfort are reliably maintained. Advanced planning can dramatically reduce the time required to find, install and start up a temporary cooling system. There are four fundamental steps that should be included when preparing an effective HVAC renovation or contingency plan.

Samenvatting Of het nu gaat om een gepland onderhoud van de koelmachine, het plotseling uitvallen van de koeling of om aanvullende koeling, tijdelijke koelbehoeften kunnen op elk moment voorkomen. Wat de beweegreden ook is, een snelle en efficiënte respons is nodig om ervoor te zorgen dat de temperatuur en het comfort binnenshuis worden gehandhaafd. Een goede voorbereiding kan de tijd die nodig is voor het vinden, installeren en opstarten van een tijdelijke koeloplossing drastisch verminderen Het creëren van een effectief HVAC renovatie- of noodplan omvat vier fundamentele stappen.

TIJDELIJKE KOELING Koude & luchtbehandeling RCC

Koudwatermachine van Trane Rental Services voor tijdelijke koeling

3. Aanbevelingen doen Een gespecialiseerd verhuurbedrijf werkt nauw samen met de facility manager om aanbevelingen te doen aangaande het huidige koelsysteem. Aanbevelingen kunnen ook gaan over aanpassingen aan de bestaande faciliteit om een snelle installatie van een tijdelijke koeloplossing mogelijk te maken. Deze kunnen de kosten en de responstijd verminderen wanneer een tijdelijke koelbehoefte zich voordoet.

4. Opstellen van een plan Het plan voor tijdelijke koeling wordt opgesteld en, in veel gevallen, mee opgenomen in een meer uitgebreid crisis- of renovatieproject plan. Nadat het plan is goedgekeurd door de gebouweigenaar of facility manager, kan een overeenkomst worden afgesloten met het gespecialiseerd verhuurbedrijf.

Bedrijven gespecialiseerd in het leveren van koeloplossingen kunnen facility managers helpen bij het inlossen van de koelverwachtingen tijdens een gepland onderhoud of het plotseling uitvallen van de koeling. Ook indien er behoefte is aan aanvullende koeling tijdens de zomer of koeling voor een speciale gelegenheid kunnen deze verhuurbedrijven oplossingen aanbieden.

Trane begrijpt dat tijdelijke koelbehoeften kunnen ontstaan op elk gewenst moment en dat een snelle en efficiĂŤnte respons nodig is om ervoor te zorgen dat de temperatuur en het comfort binnenshuis worden gehandhaafd. Dit is de reden waarom Trane onlangs een meertalige online portal heeft gelanceerd.

Dit portal stelt klanten in staat om met enkele muisklikken informatie te verkrijgen over het beschikbare leveringsprogramma koelproducten

en -services. Tevens voorziet Trane ook de mogelijkheden om tijdelijke koeling voor een langere periode in te zetten, wanneer er binnen afzienbare tijd besloten wordt om een nieuwe installatie aan te schaffen of dat het gebouw verwijderd gaat worden. Hiermee geeft Trane een nieuwe invulling aan de flexibiliteit van 'tijdelijke' koeling.

Meer informatie Trane Rental Services T: 035-6039300 E: info@trane.com I: www.trane-chiller-rental.com

106 e JAARGANG MEI 2013

47

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Nieuwe website Trane Rental Services helpt klanten met tijdelijke koeling Tijdens de levensduur van een gebouw kan er altijd een moment komen dat de eigenaren en operators tijdelijke koeling nodig hebben. Of de behoefte aan verwarming, ventilatie en airconditioning (HVaC) nu gepland of ongepland is, ze hebben snel betrouwbare informatie nodig zodat hun gebouw weer gekoeld kan worden.

serviceportfolio bij Trane in Europa, het Midden-Oosten, India en afrika. “Of het nu gaat om een noodgeval of om renovatie, ze kunnen onmiddellijk contact met ons opnemen, de juiste oplossing vinden en hulp krijgen zodat hun werkzaamheden zo kort mogelijk stilliggen, of om de juiste huuroplossing te vinden voor de korte of lange termijn.”

Trane biedt een breed scala aan serviceoplossingen waarmee klanten de betrouwbaarheid, efficiëntie en eigendomskosten van hun HVaC-systeem kunnen verbeteren.

Hieronder vallen de proactieve serviceplannen van Trane Select™ en de predictieve en preventieve onderhoudsprogramma’s van Trane Care™.

Op de nieuwe website van Trane, een toonaangevende mondiale leverancier van oplossingen en diensten voor comfortabele omgevingen in gebouwen en een merk van Ingersoll rand, kunnen klanten eenvoudig informatie vinden over het assortiment huurkoelmachines en de beschikbaarheid ervan in verschillende landen in Europa, het Midden-Oosten en India.

Via de website, die in 11 talen beschikbaar is, kunnen klanten direct contact opnemen met de lokale contactpersoon van Trane rental Services. Of het nu gaat om gepland renovatiewerk of om een onverwachte systeemstoring, klanten kunnen hun aanvraag voor tijdelijke koelsystemen snel verzenden via het online contactformulier op de website www.trane-chiller-rental.eu.

Trane viert 100-jarig bestaan Trane werd in 1913 opgericht door James Trane en zijn zoon reuben. Het bedrijf heeft een lange geschiedenis van branchebepalende innovaties op het gebied van verwarmings-, ventilatie- en airconditioningsystemen. Trane is een toonaangevende leverancier van oplossingen en diensten voor comfortabele omgevingen en een merk van Ingersoll rand.

“Op de nieuwe website vinden onze klanten de informatie die ze nodig hebben om snel en efficiënt te voorzien in hun behoefte aan Smitsair adv. 190 x 130 B 01-03-2013 tijdelijke koeling,” vertelt Sai Srikanth, manager HVaC-regeling, turnkey-oplossingen en

Met aanvullende en back-upoplossingen kan worden voorzien in tijdelijke koelbehoeften in allerlei gebouwen, zoals 12:40 Pagina 1 ziekenhuizen, fabrieken, horeca, detailhandel en scholen.

Ga voor meer informatie naar ingersollrand. com of trane.com.

-JETsystemen Toepassingsgebieden JETsystemen; • • • • • • • • • •

LUCHTDISTRIBUTIE OP MAAT • PROJECTMATIGE AANPAK • LUCHTVERDELING OP MAAT • SNELLE INSTALLATIE • LAAG ENERGIEVERBRUIK • WEINIG TRANSPORTKANALEN NODIG • TOCHTVRIJ EN HOMOGEEN KLIMAAT • HOOGINDUCEREND SYSTEEM • INCLUSIEF INBEDRIJFSTELLING • ONDERHOUDSVRIJ • GESCHIKT VOOR KOELING, VERWARMING EN VENTILATIE

48

mei 2013 106 e Jaargang

fabriekshallen en lashallen, magazijnen en distributiecentra, voedselverwerkende industrie, sporthallen en zwembaden, concertzalen, theaters en discotheken, multifunctionele evenementenhallen, winkels, bouwmarkten, atria en binnentuinen, kantoorruimten, hotelkamers, scholen, klaslokalen.

SMITSAIR-JETsystemen B.V. Tel. 0297-564455 Fax 0297-569296 e-mail: jetsystemen@smitsair.nl internet: www.smitsair.nl

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

Nieuwe prijslijst Western Airconditioning De nieuwe prijslijst 2013-2014 van Western airconditioning is uit. In deze prijslijst vindt u naast de prijzen de belangrijkste technische specificaties van alle “Small Business” producten.

Het “Small Business” programma van Western airconditioning bestaat uit een complete lijn airconditioners en warmtepompen voor een comfortabel binnenklimaat. Zowel voor de particuliere en (klein) zakelijke markt alsook utiliteit en retail.

In de prijslijst vindt u ook de nieuwe systemen van Western airconditioning die voldoen aan de Europese richtlijn Ecodesign ErP 2009/125/EC. Bij Western airconditioning kunt u ook terecht voor advies, technische ondersteuning, service en onderhoud. In het magazijn in Hoevelaken is een grote hoeveelheid voorraad aanwezig. En wat u vandaag voor

12:00 uur besteld, kan de volgende werkdag bij u of op locatie worden geleverd. Deze prijslijst is zorgvuldig samengesteld.

Desondanks kunnen modellen, specificaties, teksten en/of afbeeldingen afwijken. actuele informatie over het “Small Business” en overige programma van Western airconditioning is te vinden op de website: www.western.nl of bel 033-2477800 Nadere info: Western airconditioning B.V. Hoevelaken t: (033) 247 78 00 f: (033) 247 78 50 e: sales@western.nl i: www.western.nl

De kampioen energie-besparing: Biral modulA Biral introduceert een nieuwe pompserie de Modula. Deze serie is de kampioen op het gebied van energiebesparing en zuinigheid en bepaalt daarmee de standaard voor de toekomst. Zo blijft de nieuwste generatie pompen van Biral nu al binnen de toekomstige EU-verordening die een energie-efficientie-index (EEI) vereist van ≤ 0,23. roger Weber, CEO van Biral ag: “Sinds dit jaar mogen er alleen nog maar hoogefficiente pompen worden verkocht. Biral doet dat al sinds 1 april 2012, nieuwe pompen met een EEI-waarde van ≤ 0,17’. De Biral Modula pompen horen daardoor tot de ‘Best in Class.’ Maar dat is nog niet alles. In vergelijking tot de ongeregelde standaardpompen die behoren tot energieklasse D, zijn energie- en kostenbesparingen van 80 % en hoger mogelijk.”

Het nieuwe Biral ECO Design Label Het nieuwe ECO Design Label van Biral toont in één oogopslag dat uw pomp wat energie-efficiëntie betreft zich in het topsegment bevindt. Een met ‘ECO Design’ gekenmerkt Biral-product hoort in de topcategorie ‘Best in Class’ wat betreft energie-efficiëntie. Door de beduidend

ModulA… RED van Biral AG

lagere energiekosten betaalt het inruilen van oudere pompen voor een nieuwe Modula van Biral zich al in korte tijd terug.

In de basisuitvoering biedt de nieuwe generatie pompen innovatieve, hoogefficiente en betrouwbare pomptechnologie van Best-Swiss-Quality in een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding. Het ‘basispakket’ kan overeenkomstig alle specifieke eisen en klantwensen modulair worden aangepast of opgebouwd. meer info: www.biral.nl

106 e Jaargang mei 2013

49

product informatie RCC Koude & luchtbehandeling

insolids levert multifunctionele slangen Vanaf heden zijn alle standaard Masterflex PUr slangen uitgevoerd in antistatisch en zijn deze tevens microbestendig, zonder meerprijs!

De Master-PUr slangen serie is een multifunctionele industriële slangen serie, welke microbestendige- en antistatische

eigenschappen met elkaar combineert.

De vele eisen in de hedendaagse industrie zijn vrijwel onbeperkt. De Master-PUr serie is een bewezen en veelzijdige slang, bestaande uit zuiver polyester polyurethaan met een stevig verankerd verenspiraal. De slangen zijn verkrijgbaar in verschillende wanddikten, van gemiddeld tot versterkte uitvoeringen.

Met het combineren van de verschillende eigenschappen staan de voordelen van de klant centraal. Waar in het verleden de klant keuze moest maken tussen verschillende producten, kan er nu gekozen worden voor één product die meerdere oplossingen biedt. Door het optimaliseren van de eigen voorraad, kan Insolids ook een kortere levertijd aanbieden, een dubbele winst voor de klant dus!

Smitsair B.V. levert vanaf heden aluminium ventilatieroosters uit voorraad

Insolids ontwikkelt en levert hoogwaardige componenten en systemen om Solids-Handling in de industrie te vereenvoudigen en emissie in het proces te beperken. neem contact op met één van de adviseurs van Insolids en pluk de vruchten van een doordacht project.

Wanneer levertijd een doorslaggevend argument is bij de aanschaf van een buitenluchtrooster, kunt u nu ook bij Smitsair terecht. naast de roosters die wij klantspecifiek, in elke maatvoering, produceren, kunnen wij nu ook een selectie roosters uit voorraad leveren.

meer info: i: www.insolids.nl e: info@insolids.nl t: 088-8877133

meer info: i: www.smitsair.nl; afdeling verkoop: t: 0297-564455

Buitenluchtrooster Ba-50/Ba-70 naturel geanodiseerd: Voor 11.00 uur besteld de volgende dag in huis.

Buitenluchtrooster Ba-50/Ba-70 in raL-kleur naar keuze: Voor 11.00 uur besteld 2 dagen later in huis.

Beleef de nieuwe generatie van verwarming, luchtbehandeling en ventilatie Beleef optimaal comfort met de nieuwste Wolf Hoogrendement-verwarmingsketels. nieuwe technologie zorgt voor nog minder energieverbruik en meer comfort. Het nieuwe intelligente design onderstreept de generatiewisseling. Online uitlezing, Smartphone koppeling, zelf kalibrerende brandstofinstelling. Dit zijn maar enkele van de vele voordelen, verpakt in een compleet nieuw design.

Veel nieuws ook op het gebied van de Wolf luchtbehandelingskasten: de serie Hr-WTW

50

mei 2013 106 e Jaargang

een Ethernet Webserver module verkrijgbaar. Wolf introduceert tevens de volledig nieuwe Kg Top.eco luchtbehandelingskasten naast de bestaande Kg Top serie. De Kg Top.eco is de top qua energie-efficiëntie!

units zijn uitgebreid met de nieuwe CKL-a-5800. Voor de CFL en de CKL serie is nu naast Bacnet, ModBus en LonWorks,

meer info: Wolf Energiesystemen Kampen t: (038) 333 50 86 f: (038) 333 68 02 i: www.wolf-energiesystemen.nl

A . P S.13 01 _ K-VA R I S P E E D -I Q _ B L . N L //

NEW ECOLINE VARISPEED

EENVOUDIGE EFFICIËNTIE? DE INTELLIG ENTE OPLOSSING.

Het aanhoudende succes van de BITZER intelligente compressoren is begonnen met de NEW ECOLINE VARISPEED serie. Haar geïntegreerde, zuiggasgekoelde frequentie regeling verlaagt de energiekosten aanzienlijk en levert een betrouwbare en effi ciënte functionering, zelfs bij hoge omgevingstemperaturen. Bovendien kan deze uitvoerig geteste BITZER compressor-serie eenvoudig en snel in gebruik genomen worden en bevat ze onderhoudsvrije frequentieregelaars. Kom meer te weten over onze producten via www.intelligent-compressors.com

Geloof ons.

Het origineel is beter!

g ó n nu

VRV van Daikin.

Het origineel is nu nog beter! ®

Soms scheelt het maar één letter en is het toch een wereld van verschil.

In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip.

VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter.

Maar het is niet het origineel.

En de originele VRV overtreft nu ook zichzelf. De 4 e generatie VRV biedt drie revolutionaire innovaties: continue verwarming met warmtepomp (dus ook tijdens de ontdooicyclus), variabele verdampingstemperatuur en de VRV-configurator voor een eenvoudigere inbedrijfstelling.

Ga naar www.daikin.nl/VRV-IV voor meer informatie over deze innovaties. Hier kunt u ook het boekje "VRV IV, nóg meer originele voordelen" aanvragen.

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.