RCC K&L 11 2015

108e JAARGANG NR 11 NOV. 2015

THEMA:

KOELING VAN DATACENTERS OOK IN DIT NUMMER: t HERGEBRUIK RESTWARMTE t DISCUSSIE OVER HFO’S t LUCHTSTROMING GROTE RUIMTE

Energiezuinig uw binnenklimaat constant houden met de VRV IV warmtepomp

Rik van de Bovenkamp, Technical Manager bij TPF Control:

“ wij kunnen hier geen temperatuurschommelingen gebruiken”

TPF Control is een gespecialiseerd bedrijf in de kalibratie van meetinstrumenten voor gassen en vloeistoffen. Technical Manager Rik van de Bovenkamp legt uit waarom hij voor VRV IV warmtepompen van Daikin koos: “Voor het kalibratieproces is het essentieel dat het binnenklimaat in onze geaccrediteerde werkruimtes constant is. We hebben daarom gekozen voor VRV IV warmtepompen van Daikin. Deze kunnen zelfs tijdens de ontdooicyclus doorverwarmen en daardoor een constante temperatuur leveren. Bovendien levert dit systeem ons een aanzienlijke kostenbesparing op, omdat het zowel kan verwarmen als koelen. Hierdoor is het rendement het hele jaar door hoog.” Kijk voor het hele verhaal op daikin.nl/ervaringen.

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

PLATFORM VOOR KOUDE EN LUCHTBEHANDELING

Ontdek hĂŠt online platform over koudetechniek, koeltechniek en klimaattechniek: WWW.KOUDEENLUCHTBEHANDELING.NL Een actief platform waarop vakinformatie tussen installateurs, adviseurs, groothandels, leveranciers, eindgebruikers en brancheorganisaties wordt uitgewisseld.

Schrijf u in voor een wekelijks update: WWW.KOUDEENLUCHTBEHANDELING.NL/NIEUWSBRIEF

In deze nieuwsbrief vindt u het laatste nieuws uit de branche, informatie over aankomende events en prikkelende columns.

inhoud

DATACENTERKOELING ZAL DRASTISCH VERANDEREN Datacenters zijn notoire stroomgebruikers, en gemiddeld gaat ongeveer een kwart van die energie op aan koeling. Dat moet dus anders.

16 HITTEBESTENDIGE IT SCHEPT KANSEN Met de komst van cloud-diensten, innovatieve koelsystemen en hittebestendige IT-apparatuur verandert het speelveld voor koelspecialisten.

20 LUCHTDOORSTROMING IN GROTE RUIMTES Het simpel opschalen van een grotere productieruimte gaat niet altijd gepaard met behoud van kwaliteit van het benodigde klimaat.

VERDER IN DIT NUMMER: 07

VOORWOORD

09

NIEUWS

12

VERENIGINGSNIEUWS

25

DATACENTERCONGRES

29

STEK OVER BRL

41

DIPLOMA-UITREIKING POST HBO

42

WETSWIJZIGINGEN

44

NIEUWE COMPRESSOR

DISCUSSIE OVER VOORS EN TEGENS HFO’S

46

PRODUCTNIEUWS

Tijdens de KNVvK-discussieavond presenteerde John Fischer van Climalife zijn visie op de toepassing van HFO-koudemiddelen.

ADVERTEERDERSINDEX

26

32

ADVANSOR

6

AIRVIEW LUCHTBEHANDELING AUERHAAN

23 BIJSLUITER

CENTERCON

40

COOLJOB.NL

49

DAIKIN AIRCONDITIONING NETHERLANDS 2,3 EBM-PAPST BENELUX

KOPPELEN VAN WARMTEVRAAG EN -OVERSCHOT Tijdens een themadag over restwarmte bleek dat veel bedrijven warmteoverschot en -vraag hebben.

36

HAMAPO

KUSTERS TECHNISCHE HANDELSONDERNEMING

52

LEWIS PR — GLOBAL COMMUNICATIONS

48

PANASONIC BENELUX

9

STULZ GROEP B.V.

30

WESTERN AIRCONDITIONING

24

WIJBENGA, INGENIEURS- EN HANDELSBURO

november 2015

6 48

24

5

TOONAANGEVENDE CO2 TECHNOLOGIE voor koelinstallaties en warmtepompen - Energiebesparend en milieuvriendelijk -

Advansor is een internationaal toonaangevende fabrikant van duurzame koeling, voor supermarkten, industrie, energiecentrales, voedselverwerking, chemie en airconditioning van kantoorruimtes, met CO2 als enige koudemiddel. Ons leveringsprogramma begint bij 2 kW en loopt door tot ca. 300 kW.

compSUPER SIGMA L3+2x3

Speciale kenmerken van de Sigma All in One:

PLOLHXYULHQGHOLMN Niet-giftig, onbrandbaar ÉÊn enkelvoudig toegepast koudemiddel Geen impact op de opwarming van de aarde Geen aantasting van de ozonlaag Geen zone classificatie Compact ontwerp Geluidsarm Eenvoudige installatie Eenvoudig onderhoud Laag energieverbruik Lage installatiekosten Lage onderhoudskosten Toekomstbestendige oplossing

Volledige winkel verwarming met een lucht-naar-water warmtepomp Warmteterugwinning Zowel Medium als Lage temperatuur modus Airconditioning modus Parallelle compressie $'9$1625 $ 6 ‡ %DXWDYHM $ ‡ '.- $DUKXV 9 ‡ LQIR#DGYDQVRU GN ‡ ZZZ DGYDQVRU GN &RQWDFWSHUVRRQ 1HGHUODQG 9ODDQGHUHQ 3HWHU 6WDDO ‡ ‡ ‡ SHV#DGYDQVRU GN

Ontdek ebm-papst.

Susanne Lohmann, project engineer bij ebm-papst

Bij ebm-papst ontwikkelen we ventilatoren voor het koelen van complete datacenters, serverruimtes en servers. Deze ventilatoren zijn uitermate krachtig, maar blijven toch extreem stil, energie-efficiĂŤnt en geheel onderhoudsvrij. Zo houden zelfs IT managers het hoofd koel. Je kunt het niet zien. Maar je kunt het wel voelen!

Ontdek meer op discover.ebmpapst.com/itcooling

ebm-papst Benelux | Polbeemd 7 - 5741 TP Beek en Donk | Postbus 140 - 5740 AC Beek en Donk | T: +31 (0)492-502900

redactioneel

Voor de lange termijn

I Energie besparen op koeling van datacenters zet zoden aan de dijk

Uko Reinders Hoofdredacteur

november 2015

n deze editie van RCC K&L wordt veel aandacht besteed aan koeling van datacenters. En niet voor niets, want er is van alles gaande op dit gebied. Nederland zit in de Europese voorhoede van vestigingsplaatsen van datacenters. Vooral Amsterdam speelt hierin een belangrijke rol. De groei van het aantal datacenters is zelfs de oorzaak van de sterke groei van het hoofdstedelijke stroomgebruik. Naar verwachting zal het aantal in Europa doorgroeien en Nederland zal daar een fors graantje van meepikken.

Google is een van de grote internetbedrijven die Nederland heeft uitgekozen om een datacenter neer te zetten. Dat wordt momenteel gebouwd in de Eemshaven. Ook Microsoft is actief in Nederland. Tussen de kassen van Agriport A7 in de Wieringermeer stampt het Amerikaanse bedrijf een van de grootste datacenters van Europa uit de grond. De keuze viel op deze plek vanwege de synergie met de tuinders. Die kunnen de restwarmte van de Microsoft-vestiging gebruiken en omgekeerd weet Microsoft wel raad met de elektriciteit die tuinders met hun WKK’s opwekken.

Koeling is belangrijk voor datacenters. Dat geldt niet alleen voor de joekels van Google en Microsoft, maar ook voor kleinere computerruimtes van bedrijven. Om schade aan hardware te voorkomen mogen de temperaturen niet te hoog oplopen. Er is veel ontwikkeling in ICT-hardware en dat heeft weer invloed op de koeling. Apparatuur is energie-efficiënter, maar ook compacter dan voorheen. Daardoor is het koelvermogen niet veel veranderd, maar de apparatuur kan wel hogere temperaturen aan. Het gevolg is dat andere manieren van koeling in beeld komen.

De koeling is goed voor 20 tot 30 procent van het energiegebruik van datacenters. Energie besparen op koeling zet daarom zoden aan de dijk. Ook daar kijken de beheerders naar. Net als andere bedrijfstakken willen ze ‘groener’ worden. Ze zoeken niet alleen naar oplossingen om energie te besparen, maar ook om restwarmte nuttig te gebruiken.

Omdat er zoveel ontwikkelingen rond datacenterkoeling plaatsvinden, hebben we samen met de KNVvK besloten om een congres over dit onderwerp te organiseren. Dat vindt plaats op 10 december in Nijkerk. Na het plenaire programma, kunt u drie workshop bijwonen. Maar liefst vijftien experts zullen u bijpraten over alle kanten van het onderwerp.

Het congres is een mooie kans om in korte tijd een goed overall beeld van de ontwikkelingen te krijgen. Op korte termijn heeft u daar misschien niet zo veel aan. U wordt wellicht geheel in beslag genomen om financiële targets te halen of u moet alle zeilen bijzetten om een project tot een goed einde te brengen. Toch is het goed om de lange termijn niet terzijde te schuiven. We zien u daarom graag op 10 december in Nijkerk.

7

nieuws

ROVC sluit partnerships voor specialistische trainingen Door de groeiende vraag naar specialis-

Uitbreiding ROVC behelst VSHFLĂ° HNH (product) trainingen van zorgvuldig geselecteerde partners

tische trainingen breidt ROVC, partner in trainingen en opleidingen voor technisch Nederland, haar opleidingsaanbod fors uit. De uitbreiding behelst speciďŹ eke (product)trainingen van zorgvuldig geselecteerde partners. Bouwkundige montage van zonne-energiesystemen van BDA Dak- en Gevelopleidingen of een Robot safety training van Pilz Nederland, zijn voorbeelden van dergelijke trainingen.

Door de krachtenbundeling is ROVC in staat klanten nog beter te ondersteunen

nl mogen zich op dit moment al partner

ker dat klanten bij ons aankloppen voor

bij opleidingsvraagstukken.

noemen. Dit aantal zal de komende tijd

zeer specialistische trainingen. Om op

De partners, die hun trainingen gaan

blijven groeien.

dit soort vragen in te kunnen spelen en

aanbieden onder de ROVC-paraplu, wor-

John Huizing, algemeen directeur van

om de kwaliteit te waarborgen, gaan we

den met grote zorg geselecteerd. Er

ROVC: “Van een dagtraining Veilig wer-

de samenwerking aan met diverse part-

wordt niet alleen gekeken naar de kwali-

ken met heftrucks tot en met een com-

ners. Ik kijk uit naar mooie partnerships,

teit, maar ook of het aanbod aansluit op

plete mbo-opleiding Inspectiemon-

het aantal geĂŻnteresseerden is alsmaar

het reguliere cursusaanbod van ROVC.

teur koudetechniek. Bedrijven kunnen

groeiende.�

Ook bedrijven als SKF, ARBO Oplei-

straks met vrijwel al hun opleidingsvra-

dingscentrum, ESDsite en Liftenland.

gen bij ons terecht. We zien steeds va-

GEA HEAT EXCHANGERS WORDT KELVION

www.rovc.nl/trainingen

NIEUWE SALES MANAGER BIJ SYSTEMAIR

,Q GH LQWHUQDWLRQDOH ZDUPWHZLVVHODDUEXVLQHVV LV HHQ QLHXZ ]HOIVWDQGLJ EHGUĹŹ I RQWVWDDQ +HW LV .HOYLRQ HQ LV YRRUWJHNRPHQ XLW GH YRRUPDOLJH +HDW ([FKDQJHU GLYLVLH YDQ GH *($ *URXS $* 9RRU GH QDDPVZĹŹ ]LJLQJ LV JHNR]HQ RPGDW KHW EHGUĹŹ I HHQ DQGHUH HLJHQDDU NUHHJ 'H DQGHUH VHJPHQWHQ YDQ GH KHDW H[FKDQJH GLYLVLH ]XOOHQ RQGHU DQGHUH QDPHQ RSHUHUHQ HQ RS GH PDUNW EHNHQG ]ĹŹ Q ]RDOV 'HQFR+DSSHO YRRUPDOLJ $LU 7UHDWPHQW WHUZĹŹ O KHW EHGUĹŹ I 3RZHU &RROLQJ 6ROXWL ons voor het einde van het jaar zal worden omgedoopt.

9ROJHQV 0LFKDHO $QGHUVHQ ,QWHULP &(2 YDQ .HOYLRQ LV GH QLHXZH QDDP HHQ HHUEHWRRQ DDQ /RUG .HOYLQ HHQ SLRQLHU LQ GH WKHUPRG\QDPLFD 'H QDDP .HO YLRQ LV QLHXZ PDDU ZH EOĹŹ YHQ ZHUHOGZĹŹ GH H[SHUWV LQ SODWHQZDUPWHZLVVHODDUV Ă° QQHG WXEH ZDUPWHZLVVHODDUV 6KHOO DQG WXEH ZDUPWHZLVVHODDUV PRGXODLUH NRHOWRUHQV HQ UHIULJHUDWLRQ KHDW H[FKDQJHUV :H YHUELQGHQ KHW EHVWH YDQ WZHH ZHUHOGHQ LQ .HOYLRQ HHQ ODQJH WUDGLWLH HQ GH VWHYLJH H[SHUWLVH YDQ RQ]H PH GHZHUNHUV JDDQ VDPHQ PHW GH Ăą H[LELOLWHLW YDQ HHQ PLGGHOJURWH RQGHUQHPLQJ $OV HHQ SUHPLXP PHUN LQ ZDUPWHZLVVHODDUV ULFKW .HOYLRQ ]LFK RS HHQ JURHS NODQWHQ GLH EHWURXZEDDUKHLG HLVW 1X EUHQJHQ ZH QHW DOV YRRUKHHQ KHW EHVWH YDQ WKHUPLVFKH HQJLQHHULQJWHFKQRORJLH RS GH PDUNW :H EOĹŹ YHQ GH SURGXFWHQ ELHGHQ GLH NODQWHQ XLW YHOH LQGXVWULĂ•OH VHFWRUHQ RYHU GH KHOH ZHUHOG LQ GH DIJH ORSHQ GHFHQQLD KHEEHQ JHOHHUG WH YHUWURXZHQ DOGXV $QGHUVHQ

8

Het team van Systemair is vanaf september 2015 verrijkt met Christian van Breemen die als Sales Manager gaat werken voor zowel de locatie Waalwijk als Harderwijk. Christian heeft zowel een technische als een commercieel economische achtergrond en zal meebouwen aan de herstructurering van het verkoopteam van Systemair. www.systemair.nl

SYSTEMAIR EN HOLLAND HEATING FUSEREN Vanaf 1 november 2015 vormen Systemair en Holland Heating samen één bedrijf. Beide bedrijven gaan gezamenlijk verder onder de naam Systemair. De beide locaties Harderwijk en Waalwijk blijven behouden en de naam Holland Heating zal voortbestaan als merknaam.

Gert Mulderij, momenteel Algemeen Directeur van Systemair in Harderwijk wordt per 1 november Algemeen Directeur van Systemair. Jos van Dongen, op dit moment Algemeen Directeur van Holland Heating, wordt Productie Directeur. Alle verkoopactiviteiten van Systemair vallen vanaf 1 november onder de verantwoordelijkheid van Wim Kampen in de functie van Verkoop Directeur.

Systemair is fabrikant en leverancier van een zeer compleet assortiment in ventilatie en luchtbeheersing. In de fabriek in Waalwijk worden de bekende Holland Heating luchtbehandelingsunits geproduceerd, waaronder de HHFlex en de HHCompact. Dankzij de fusie biedt het bedrijf nu een nog ruimere keuze uit diverse ventilatoren en accessoires, luchtverdelingsproducten en brandbeveiliging en standaard en op-maat-gemaakte luchtbehandelingsunits.

Het meest complete én meest flexibele assortiment in ventilatie en luchtbehandeling is vanaf nu verkrijgbaar bij één bedrijf. www.systemair.com

HERMAN DEN BLIJKER GAAT VOOR GOED ONDERHOUD Het restaurant Las Palmas van chef-kok Herman GHQ %OŬ NHU LQ 5RWWHUGDP LV JHYHVWLJG LQ KHW YRRUPD OLJ ZHUNSODDWVHQJHERXZ YDQ GH +ROODQG $PHULND /Ŭ Q :DUPWHERXZ YHU]RUJW KHW RQGHUKRXG DDQ GH NOLPDDWLQVWDOODWLHV YDQ KHW UHVWDXUDQW HQ &RQSUR LV DOV VSHFLDOLVW EHWURNNHQ EŬ GH MDDUOŬ NVH UHLQLJLQJ YDQ GH DI]XLJLQVWDOODWLH 9ROJHQV EHLGH EHGUŬ YHQ YUDDJW RQGHUKRXG LQ HHQ GHUJHOŬ N RXG JHERXZ RP H[WUD DDQGDFKW HQ YLQGLQJUŬ NKHLG %Ŭ /DV 3DOPDV ZRUGHQ GDDU GRRU GH RSHQ VWUXFWXXU YDQ KHW UHVWDXUDQW QRJ HHQV KRJH HLVHQ DDQ GH DI]XLJLQVWDOODWLH JHVWHOG

GAS WARMTEPOMP EFFICIËNT EN DUURZAAM

Panasonic GHP systeem; meest efficiënte en duurzame oplossing voor VRF systemen - Hoge efficiëntie door onder andere het gebruik van de restwarmte - Ideale oplossing beperkte electravoorziening - Aansluitbaar op aardgas en propaan - Grote range aan capaciteiten (van 45 t/m 142 kW) - Bedrijfssituatie tot -20°C met behoud van capaciteit - Geen ontdooicyclus, dus maximaal comfort - Aansluitbaar op alle VRF DX binnendelen - Aansluitbaar op de watermodulen voor gekoeld en verwarmd water - Diverse oplossingen voor de integratie in gebouwbeheer systemen High

savings

refrigerant

Down to -20°C in heating mode

control

by BMS

R410A

OUTDOOR TEMPERATURE

CONNECTIVITY

Environmentally

friendly

Easy

Officiële Panasonic distributeurs

Van links naar rechts: Geert van Wijngaarden (Warmtebouw),

www.aircon.panasonic.eu

Herman den Blijker en Timon Bol (Conpro).

november 2015

9

nieuws

Internationale instemming met geleidelijk phase-down HFK’s Een groot aantal landen hebben besloten formele onderhandelingen te beginnen om de productie en het verbruik van HFK’s geleidelijk te verminderen de zogeheten ‘phase-down’. Dat meldt Cooling Post.

Eind oktober tijdens een uitgebreide voorbereidende vergadering over het Protocol van Montreal, hebben de partijen overeenstemming bereikt over een mandaat voor een contactgroep om de beraadslagingen op de 27ste ‘Meeting of the Parties’ in Dubai te beginnen.

Vier voorstellen tot wijziging van het Protocol van Montreal betreffende de phase-down van HFK’s zijn aan de vergadering voorgelegd. Daarnaast hebben de Verenigde Staten, Canada en Mexico een informatiedocument ingediend met een voorstel tot een aanpak in twee fasen, beginnend met een minder ingrijpende wijziging van het akkoord in

2015, waarna in 2016 over de resterende punten kan worden onderhandeld.

Clare Perry, senior campagnevoerder voor de milieugroep EIA (Environmental Investigation Agency – Verenigd Koninkrijk) zei: „HFK’s zijn de snelst groeiende groep van broeikasgassen en internationale actie is dringend nodig. Een phase-down overeenkomst onder het Protocol van Montreal kan een uitstoot van meer dan 100 miljard ton CO2equivalent vermijden, met daardoor enorme extra klimaatvoordelen vanwege overgang naar energie-efficiënte technologieën.”

"Door het beginnen van onderhandelingen over een HFK phase-down volgens het Protocol van Montreal, hebben de 197 bijeengekomen landen laten zien dat met politieke wil een multilaterale actie mogelijk is”, zegt Mark W. Roberts, EIA International Policy Advisor.

Een phasedown overeenkomst kan een uitstoot van meer dan 100 miljard ton CO2-equivalent vermijden

FRANKRIJK OPTIMALISEERT LUCHTBEHANDELINGSSYSTEEM NATIONALE BIBLIOTHEEK De grootste bibliotheek van Frankrijk - een van de belang-

De Bibliothèque Nationale de France (BnF) was op zoek naar

rijkste ter wereld - heeft gekozen voor de drive- en motor-

één leverancier voor haar drive-systemen, die zowel experti-

oplossingen van Emerson om de betrouwbaarheid van de

se als een hoogwaardige service kon bieden.

luchtbehandelings-installaties te optimaliseren.

Voor de benodigde variabele torsielast (ook wel kwadratische torsie genoemd) van de pomp en ventilatietoepassingen implementeerde Emerson een oplossing, bestaande uit een Dyneo LSRPM 250 (85 kW) motor van Leroy-Somer en een Unidrive M600-frequentieregelaar van Control Techniques.

De synchroonmotor met permanente magneet is ideaal voor dit soort toepassingen, met een verbeterd rendement tot wel 96 procent bij alle bedrijfssnelheden. Een ander kostenvoordeel komt voort uit de sensorloze besturing. Bij deze functie, die in de Unidrive M-frequentieregelaar is geïntegreerd, wordt een encorder-invoer met een hoge precisiegraad gesimuleerd. De oorspronkelijke motoren, ook van Leroy-Somer, zijn gereviseerd en worden als back-up aangehouden.

10

DAIMLER GAAT TOCH R1234YF TOEPASSEN Hoewel Daimler nog steeds vastbesloten is CO2 te gaan gebruiken, heeft het bedrijf aangekondigd dat het in de tussentijd het koudemiddel R1234yf gaat gebruiken om te voldoen aan de EU-regelgeving.

Cooling Post meldt dat Daimler eerder had geweigerd het nieuwe koudemiddel R1234yf met lage GWP te gebruiken in zijn Mercedes auto-aircosystemen.

Het bedrijf was bezorgd vanwege de brandbaarheid van het koudemiddel. Het besluit stond op gespannen voet met de MAC-richtlijn van de EU die het gebruik van R134a verbiedt. De richtlijn bepaalt eveneens dat alle nieuwe merken auto’s een koudemiddel moet gebruiken met een GWP van minder dan 150.

Omdat zij in Duitsland geconfronteerd werd met gevolgen voor het niet uitvoeren van de MAC-richtlijn, zegt Daimler nu dat het gebruik zal maken van R1234yf. Maar wel ondersteund door “een uitgebreid pakket veiligheidsmaatregelen om het veiligheidsniveau van Mercedes-Benz te garanderen.” Dit omvat het opnemen van een gasgenerator die bij een botsing argongas vrijgeeft in de betreffende hotspots.

Daimler ziet de inzet van R1234yf als een tijdelijke oplossing. Vanaf 2017 zal Mercedes-Benz de eerste fabrikant zijn die productiepersonenauto’s – in de S- en E-klasse – voorziet van een CO2-airconditioningsystemen en aanbiedt in Europa, aldus de fabrikant. Het gebruik van de CO2-airconditioningsystemen zal daarna geleidelijk worden uitgerold over het gehele productiebereik.

NIEUWE VERENIGING WIL ENERGIETRANSITIE VERSNELLEN Op 26 oktober lanceerden tien brancheverenigingen en achttien bedrijven een nieuwe overkoepelende organisatie voor duurzame energie. De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) vertegenwoordigt circa 1.000 bedrijven en energiecoöperaties en heeft als doelstelling om voor 2050 een volledig hernieuwbare energievoorziening te realiseren. De NVDE zal fungeren als platform voor samenwerking binnen de duurzame energieketen en als gesprekspartner voor overheid en politiek. Voorzitter van de nieuwe vereniging is Teun Bokhoven. OudSER voorzitter en oud-Rabobank CEO Herman Wijffels leidt de adviesraad.

De NVDE bundelt grote en kleine brancheorganisaties en individuele bedrijven die op allerlei verschillende plaatsen in de keten actief zijn op het gebied van duurzame energie. De bundeling van krachten weerspiegelt het besef dat er samenwerking nodig is om de transitie naar een duurzame energievoorziening succesvol en tijdig te realiseren en om de toekomstige energievoorziening als een duurzaam systeem stabiel te laten functioneren. De grote thema’s, zoals het ÅL_PILS THRLU ]HU OL[ LULYNPLZ`Z[LLT ]VVY ]HYPHILS LULYNPL HHUIVK LU ]YHHN LU de grote omschakeling van aardgas naar andere vormen van verwarming vragen om een brede samenwerking in de energieketen.

De deelnemende brancheorganisaties blijven bestaan met hun eigen leden en brengen een deel en soms zelfs de volledige organisatie onder bij de NVDE. +P[ ]HU\P[ KL ÄSVZVÄL KH[ KVVY I\UKLSPUN LY ]LLS TLLY ILYLPR[ RHU ^VYKLU KHU wanneer iedere brancheorganisatie voor zichzelf werkt. De NVDE is gevestigd in

NIEUWE CODE OF GOOD PRACTICE VERDUIDELIJKT LBK urovent heeft een nieuwe Code of Good Practice gepubliceerd. Deze code verduidelijkt de EU-richtlijn inzake luchtbehandelingskasten (LBK). Met deze code adviseren Eurovent en haar leden met nadruk dat een LBK zonder controller moet worden beschouwd als een complete machine. De LBKfabrikant moet dan ook de CE-markering aanbrengen, een conformiteitsverklaring volgens bijlage II, punt 1A van de ‘machinerichtlijn’ opzetten en zorgen voor het technische dossier van de LBK. Een uniforme interpretatie van Richtlijn 2006/42/EG betreffende machines werd door de Eurovent-leden noodzakelijk geacht om een gelijk speelveld te garanderen. Daarnaast brengt het duidelijkheid op de markt voordat de Verordening (EU) nr 1253/2014 op ‘Ventilatie Units’ op 1 januari 2016 in werking treedt. Volgens Felix Van Eyken, secretaris-generaal van de Eurovent-vereniging in Brussel, zal deze Code of Good Practice “het uiteindelijke resultaat vormen van een lange discussie onder de bij Eurovent aangesloten verenigingen en hun aangesloten LBK-fabrikanten.”

Hij zei ook dat het een van de kernprincipes van Eurovent zou zijn om “te zorgen voor een gelijk speelveld binnen een gemeenschappelijke markt. Verschillende landen hebben tegenstrijdige interpretaties die deze principes tegenwerken."

E

Utrecht een heeft een bijkantoor in Den Haag.

www.nvde.nl

november 2015

11

KNVvK verenigingsnieuws

SOCIAL EVENT: OP BEZOEK BIJ HET UMC IN UTRECHT Op 9 oktober was de KNVvK te gast bij het UMC in Utrecht voor een rondleiding bij het Facilitair Bedrijf. Tijdens een sociaal event vestigt de KNVvK de aandacht van de leden op deelgebieden die door het jaar heen

minder aandacht krijgen. De bedoeling is om laagdrempelig en informeel kennis op te doen van interessante toepassingen van koude- en koeltechniek. UMC Clustermanager Energievoorziening Perry van der Graaf

en Frans Keizer van Johnson Controls verzorgden verhelderende inleidingen over de installaties, waarna een rondleiding volgde. Met een smakelijke lunch werd de ochtend afgesloten.

Bloksteunen voorkomen dat de koelmachine zich door waterdruk verplaatst.

Lert Fontein bij een chiller.

Het bedieningspaneel.

Absorptiechillers.

RESTWARMTE KOELING OP 22 OKTOBER: LEERZAME ERVARING BIJ PTC+ Op 22 oktober vond een zestigtal deelnemers de weg naar PTC+ in Ede voor een aantal interessante lezingen over het thema ‘slim gebruik van restwarmte’. Bob van den Hoogen leidde de middag deskundig en ontspannen. Edo Wissink schetste de theoretische kaders waarna Paul ten Have (KWA), Felix Bräutigam (DK ) en Henri Ossevoort met cases de opmaat gaven voor een compacte discussie. De gastheren van PTC+ verzorgden een rondleiding gevolgd door een prima maaltijd. Na de themadag ontvingen de cursisten van de Post HBO koudetechniek uit handen het diploma van de eerste cursus na de herstart in 2014. Die ontvingen ze van Bernie Willems, voorzitter van de Stichting Post HBO, Geert Doornbos, lector en Jos Bijman cursuscoördinator.

12

Kees Oostrum van PTC+ geeft een toelichting over de installaties.

BIJEENKOMSTEN NAJAAR 2015 dinsdag 10 november 2015 AB vergadering 14.00 uur Apeldoorn

dinsdag 10 december 2015 Dagcongres Koeling in Datacenters

woensdag 18 - vrijdag 20 november Deutsche Kälte-und Klimatagung, Dresden

donderdag 10 december 2015 DB Vergadering 10.00 uur Houten

vrijdag 20 november 2015 Marcom vergadering 13.30 uur Alphen a/d Rijn

Data, tijden, locaties en kosten: www.knvvk.nl

CONGRES ‘SLIM KOELEN IN DATACENTERS EN ICT-RUIMTEN’ Datum: 10 december 2015 (van 13:00 tot 20:00 uur) Informatie en aanmelden: www.congresdatacenterkoeling.nl Dit is hét congres over koelen in datacenters is opgezet voor bedrijven met 10m2 IT/server-ruimte tot en met grote datacenters. Wat kunnen de kleine leren van de grote?

Welke rol speelt koeling in de verduurzaming van de ICT en bij datacenters in het bijzonder? Tijdens dit congres krijgt u meer inzichten door interessante workshops met veel praktijkcases. Aan het woord komen onder andere Chris Scott, Senior Officer IBM Global Technology Services en Jeroen van der Tang, directeur ICT-NL U kunt kiezen uit maar liefst zestien workshops over onderwerpen als renovatie van datacenterkoeling, stimulering energiebesparing in kleine ICTruimten door de overheid, ontwikkelingen binnen datacenters, verbeteringen van de energie-efficiëntie van de koeling in bestaande datacentra, ervaringen uit de gebruikersgroep, warmteterugwinning in een TIER-4 datacenter en immersiekoeling (techniek, voordelen mn energie/duurzaamheid en aandachtpunten. Het congres wordt afgesloten met een netwerkborrel.

De Doelgroep van het congres zijn IT-managers, Facility managers, Adviseurs, Engineers / contractors en andere betrokkenen.

VERENIGINGSMANAGER TIMO CORPORAAL NEEMT AFSCHEID In 2016 nadert het KNVvK beleidsplan 2011-2016 zijn voltooiing. De afgelopen jaren is er door opeenvolgende besturen in samenwerking met de leden stevig ingezet op versterking van de verenigingsstructuur. Gericht op ontwikkeling, verspreiding en toepassing van kennis van koude- en koeltechniek draagt deze bij aan geleidelijke verjonging van het ledenbestand, profilering en samenwerking met andere partijen.

Tijdens de bestuursvergaderingen het afgelopen jaar is voorgenomen in 2016 opnieuw de bakens te verzetten en de vereniging ook wat betreft communicatie en onderlinge interactie te moderniseren.

In samenspraak hierover met het bestuur heeft Timo Corporaal besloten ook zijn eigen bakens te verzetten en nieuwe uitdagingen in het verenigingsmanagement aan te gaan. Wij nemen dus afscheid van hem als verenigingsmanager en de KNVvK wenst hem alle succes bij het aanboren van nieuwe projecten.

Tot 1 januari 2016 blijft Timo Corporaal in functie. Na afloop van het dagcongres Slim koelen in datacenters en ICT ruimten op 10 december a.s. is er gelegenheid tot afscheid nemen.

KORTING Bent u lid van KNVvK en/of abonnee op RCC K&L? Dan ontvangt u maar liefst €50 korting op deelname. U betaalt dan geen €149,- maar slechts €99,Informatie en aanmelden: www.koudeenluchtbehandeling.nl www.knvvk.nl

DE KNVVK WAARDEERT UW INBRENG! Indien u vragen of aandachtspunten heeft voor het bestuur of wellicht suggesties wil doen voor een themadag artikel of discussie bijeenkomst dan kunt u dit doorgeven via: info@knvvk.nl, 055-3683362 of www.knvvk.nl LinkedIn discussiegroep

november 2015

Timo Corporaal vorige maand tijdens de themadag over restwamte in Ede.

13

NVKL verenigingsnieuws

SFEERVOL EN SPETTEREND NVKL-JUBILEUMFEEST Het 65-jarig NVKLjubileumfeest op vrijdag 25 september was een groot succes. Met 330 gasten ging het dak er af in de Beekse Bergen. Er werd veel bijgepraat en later op de avond flink gedanst. Er was voor ieder wat wils: borrelen en bijpraten in de Adventure Hall, roulette en blackjack in de Colonial Club of onder het genot van een cocktail swingen in de Adventure Lounge.

Bij het optreden van dj Coen Swijnenberg kwamen de voeten pas echt van de vloer, er werd gefeest door de koude & klimaat vakbroeders.

Dank aan alle gasten die het 65-jarig NVKL-jubileum tot een geweldig feest hebben gemaakt!

AFSLUITING NVKL-JUBILEUMJAAR OP 25 NOVEMBER NIEUWE VRIENDEN ONDERNEMEN IS BEWEGEN; ALLES IS ENERGIE

TELLING E VOORS KL SPECIAL EN VAN DE NV LED E D R E R B O VO OVEM OP 25 N DĂŠ voorstelling voor de technische installatiebranche en haar partners.

nieuwevrienden.otib.nl

Het laatste evenement in dit jubileumjaar is de NVKL ledenvergadering op 25 november 2015. Ook deze vergadering heeft een speciaal tintje. De ledenvergadering vindt plaats in het theater van Nieuwegein. Aansluitend aan de vergadering is er een diner en muziektheatervoorstelling voor de gasten. De theatervoorstelling vertelt een herkenbaar en meeslepend verhaal over een installatiebedrijf dat zijn weg moet vinden in een veranderende markt. Het stuk is door OTIB ontwikkeld. Meer hierover vind u op de website. Leden en relaties zijn van harte welkom op deze avond. Aanmelden kan via www.nvkl.nl.

Vanwege een beperkt aantal plaatsen is het aan te raden uw aanmelding tijdig door te geven.

NVKL-ERKENDE INSTALLATEURS IN DE SCHIJNWERPERS BIJ FACILITAIR MANAGERS Op donderdag 1 oktober verzorgde de NVKL twee workshops op een HolaPress kennisdag voor gebouwbeheerders en facilitair managers. Onderwerp was het vraagstuk hoe een comfortabel klimaat kan worden gehandhaafd bij een optimaal energiegebruik. Het ging met name om het belang van goed onderhoud en functioneel inregelen van installaties. Een gebied waar de NVKL-erkende installateurs de deskundigen zijn. De presentaties werden gegeven door Coen van de Sande, projectmanager Techniek, Veiligheid en Milieu bij de NVKL.

14

STEK verenigingsnieuws

AANTAL KOELTECHNICI BLIJFT ACHTER BIJ GROEIENDE VRAAG De vraag naar koeltechnici stijgt, maar het aantal mensen dat een koeltechnische opleiding volgt en examen doet, daalt. Op dit moment is goed personeel vinden voor veel bedrijven al een uitdaging. De verwachting is dat dit in de toekomst niet eenvoudiger wordt. Terwijl het dus een geweldige kans is voor technisch georiënteerde jongeren en ouderen om boeiend werk te kunnen (blijven) doen.

EPBD-A-EXAMEN Het valt ons ook op dat er weinig EPBD-A-examens worden gedaan. Juist vanwege het vervallen van de overgangsregeling (zie kader) was de verwachting dat het aantal EPBD-A-examens zou stijgen. Maar het lijkt erop dat de eerste lichtingen Fgassen cat. I examenkandidaten van 2010 niet zijn doorgestroomd naar de EPBD-examens. Terwijl ook met het EPBD-A-diploma veel extra werk gedaan kan worden.

ZORG VOOR EEN GELDIG EPBD-A-DIPLOMA Wilt u toch EPBD-A-aircokeuringen blijven uitvoeren? Zorg dan voor een geldig diploma. Hiervoor kunt u: een EPBD-A opleiding volgen en examen doen, of via de leergang EPBD-A zelf uw kennis bijwerken en vervolgens examen doen (zie www.stek.nl).

Denkt u over voldoende EPBD-kennis en ervaring te beschikken, dan kunt u ook direct examen doen.

Het EPBD-A-examen bestaat uit EPBD-A-theorie en een module I&I (Inspectie van een installatie).

OMRUILEN OUDE STEK-DIPLOMA’S RWS heeft aangegeven dat het omruilen van de oude STEK-diploma’s (stationair en auto-airco) met ingang van de nieuwe F-gassenverordening

november 2015

Foto: Ester Overmars

Om mogelijke drempels weg te nemen, werkt STEK eraan om de opleidings- en examenlocaties zo goed mogelijk te spreiden over Nederland.

Recent zijn het Koning Willem I College in Den Bosch, het Alfa-College in Groningen en Zadkine Koude Centrum Rotterdam toegevoegd als examenlocatie (voor EPBD). STEK wil het aantal locaties graag verder uitbreiden. We staan dus open voor locaties die F-gassen- en EPBD-opleidingen willen gaan aanbieden en examenlocatie willen zijn. STEK kan ook hulp bieden bij het opzetten van goede opleidingen.

gaat vervallen. Vooralsnog kunt u tot 1 december 2015 uw STEK-diploma (CFK-handelingen) bij Rijkswaterstaat Leefomgeving inwisselen tegen een F-gassendiploma. Na 1 december moet u een F-gassenexamen doen om een F-gassendiploma te krijgen. (Tót 1 januari 2010 gold het STEK-diploma. Vanaf 1 juli 2010 moet u een F-gassendiploma voor koeltechnisch werk hebben. Dit is een Europees erkend diploma).

OVERGANG EPBD-WETGEVING De regeling geldt voor personen die tussen 1 januari 2010 en 1 december 2013 het 'F-gassen categorie 1'-diploma hebben behaald. Zij hebben daarmee, gedurende vijf jaar, tegelijkertijd de bevoegdheden die bij het EPBD-A-diploma behoren.

MEER INFO: Op www.stek.nl vindt u meer informatie over bovenstaande onderwerpen. U kunt dan meteen onze nieuwe website bekijken!

15

datacenterkoeling Tekst: Bas Roestenberg

DE VISIE VAN DRIE EXPERTS:

DATACENTERKOELING ZAL DRASTISCH VERANDEREN Nederland behoort tot de Europese koplopers als het om datacentercapaciteit gaat.

De ICT-sector is een belangrijke economische factor met uitdagingen. Datacenters zijn immers notoire energiegebruikers, en gemiddeld gaat ongeveer een kwart van die energie op aan koeling. Experts zijn het erover eens dat het landschap voor datacenterkoeling drastisch zal veranderen. Welke richting gaat het op?

D

e populariteit van social media, de 'Internet of things' en cloud computing zorgt voor een snel groeiende vraag naar ICT-capaciteit. Marktonderzoeksbureau Technavio verwacht dat het aantal datacenters in West-Europa de komende jaren met bijna 8,5 procent per jaar groeit. Nederland doet daarbij een meer dan behoorlijke duit in het zakje; van de 'FLAP'-steden Frankfurt, Londen, Amsterdam en Parijs - de vier belangrijkste dataknooppunten van Europa - groeit Amsterdam het hardst. In 2014 kreeg AMS-IX (Amsterdam Internet Exchan-

16

ge) 30 procent meer data te verwerken dan in het jaar ervoor.

Het gevolg laat zich raden. De 40 grote datacenters in Amsterdam zijn goed voor elf procent van het totale elektriciteitsgebruik van alle 22.000 bedrijven in die stad. De ongeveer 165 grote datacenters in heel Nederland gebruikten in 2014 1,6 tWh energie; even veel als het stroomgebruik van ruim een half miljoen huishoudens. En volgens onderzoeksbureau CE Delft zal het energiegebruik van datacenters tot 2017 nog met 60 procent groeien.

Van het energiegebruik in een datacenter gaat tussen de 20 en 30 procent op aan koeling. Minder of energiezuiniger koelen levert dus een behoorlijke bijdrage aan het terugdringen van het energiegebruik. De koeltechnische sector beseft dat terdege; de afgelopen jaren zijn grote stappen gezet naar duurzamere koeltechnieken, zoals energiezuiniger precisie-airconditioning, indirecte adiabatische koeltechniek en vrije buitenluchtkoeling.

De ontwikkelingen in de datacenterkoeling zijn gro ϐ Ǧ Ǥ tical Facilities bij Royal HaskoningDHV, specialist in het technisch ontwerp van datacenters. Volgens Ǧ ϐ ´ Ǧ apparatuur geen invloed op het vereiste koelvermo ǡ ǣ Dz Ǧ Ǧ ϐ ´ Ǥ pacter dan vijftien jaar geleden. De eigenaar van een datacenter kan veel meer fysieke apparaten in een rack kwijt dan voorheen. Dat levert een effec Ǧ ǡ zorgt er ook voor dat datacenters per zaaloppervlakte meer energie gebruiken. Het vereiste koelvermogen is daarbij nagenoeg gelijk gebleven, maar omdat er met een hogere temperatuur kan worden gekoeld, wordt er veel sneller overgeschakeld op vrije koeling.”

Voorsorteren Arthur Singendonk van Air@Work beaamt dat leve Ǧ lopen op de koeltechniek. “Het zou goed zijn als leveranciers van koelsystemen daar op voorsorteren.

De levenscyclus van koelsystemen is veel langer dan

Ǧ Ǣ snel een forse achterstand op als het om datacenterkoeling gaat.”

peratuur die 10o den. Rond het millenium werden datacenters gekoeld op ongeveer 17 of 18 o ǡ ʹ͸ ʹ͹ o Ǥ Singendonk voorziet dat die ontwikkeling nog veel Ǥ Dz

geen conventionele koeling meer nodig is”, stelt Ǥ Dz ʹͲ͵Ͳ Ǧ ͷͲ ͸Ͳo Ǥ compressoren meer tegen in datacenters; er zal nog louter passief worden gekoeld met lucht/lucht- of water/lucht-systemen en eenvoudige warmtewisselaars. Bijkomend gevolg is dat datacenters dan rest-

november 2015

Onlangs opende KPN in Eindhoven haar tiende Nederlandse datacenter.

warmte produceren van een temperatuurniveau dat bijzonder interessant is voor hergebruik.”

Marco Wenzkowski ziet dat hergebruik van warmte ook nu al – bij een lager temperatuurniveau dan waar Singendonk over spreekt, in zicht is. Bovendien ontwikkelen datacenters zich steeds meer door in de ǣ Dz of drie geleden werd de in een datacenter opgewekte warmte volledig afgevoerd, met behulp van koeltorens of dry-coolers. Momenteel wordt er bij steeds meer projecten onderzocht wat de mogelijkheden zijn om die restwarmte te hergebruiken, bijvoorbeeld in een nabijgelegen zwembad of universiteitsterrein.

De ontwikkelingen gaan echter verder; de volgende fase is dat datacenters lokaal hun eigen energie opwekken, middels biomassa, pv-panelen en wind Ǥ ǡ maar ook in Nederland zie je de eerste voorbeelden hiervan, bijvoorbeeld bij het nieuwe datacenter van Google bij de Eemshaven.”

ϐ Naast indirecte adiabatische koeling en vrije koeling met buitenlucht, wordt buiten de traditionele koeltechniek ook naar 'out of the box'-oplossin Ǥ

data in geval van een aankomende storing direct naar een ander datacenter verhuizen, zodat koelsystemen niet meer redundant hoeven worden uitgevoerd. Daarnaast lopen er onderzoeksprojecten rond decentrale dataopslag (zie kader eRadiator).

Als het lukt om data in kleine brokken in een cloudnetwerk op te slaan, kan dat de bouw van nieuwe datacenters – met bijbehorende koelsystemen – afremmen.

17

datacenterkoeling

ϐ ǡ waarbij racks met ICT-apparatuur in een bad met minerale olie worden ondergedompeld. Die ontwikke ǡ inmiddels serieus mee geëxperimenteerd. Het bedrijf ͵ ϐ mee wordt getest of het ook geschikt is voor de koeling van grote supercomputers. Zo loopt er een pro ϐ een 500 kW-installatie en worden ook grootschalige commerciële toepassingen voorbereid. Volgens 3M kan de techniek het energiegebruik van koeling met ͻͷ ǡ Ǧ dichtheid per rack wordt verhoogd.

Het 'internal loop liquid cooling'-systeem van het Amerikaanse

Forse aanpassingen Opmerkelijk is dat leveranciers van ICT-hardware op alle fronten technisch vooruitlopen op de koel ǡ ϐ Ǥ ǣ Dz ϐ ǡ Ǧ ciers er vooralsnog niet in mee willen. Het vergt immers forse aanpassingen aan racks en apparatuur.

ERADIATOR Een opmerkelijke innovatie waarmee het koelprobleem van datacenters wordt aangepakt, is de eRadiator. Deze computerserver is verwerkt in een radiator waarmee een woning kan worden verwarmd.

Door meerdere eRadiatoren op te nemen in een netwerk – de zogenaamde Nerdalize Cloud – vormen ze samen een datacentrum. Volgens de bedenker, het Nederlandse bedrijf Nerdalize, snijdt het mes aan twee kanten: de eRadiator haalt piekcapaciteit weg uit datacenters, en de restwarmte die de server produceert wordt direct hergebruikt. Dit zou voor partijen die hun ICT-capaciteit normaal in een datacenter afnemen tot een kostenbeparing moeten leiden van 50 procent. Inmiddels loopt er een proef met het systeem; Eneco heeft een aantal woningen voorzien van eRadiatoren.

bedrijf Asetek maakt gebruik van vloeistofkoeling in een server zelf. Hierbij worden dus geen complete racks in vloeistof ondergedompeld.

ǡ dan moet op het gebied van ICT-hardware wel worden meebewogen”. ǡ ǡ ϐ ǡ Ǧ ǣ Ǥ onele koeltechniek een steeds kleinere rol spelen.

Dat neemt niet weg dat er de komende jaren nog ǡ ǡ ̵ ̵ ͳͻͻͻ Ǥ Dz ´ ǡ Ǧ dzǡ Ǥ Dz Ǧ Ȃ Ȃ achter bij de koelbehoeftevraag van de ICT-hard Ǥ ǣ

Ǧ ǡ terwijl dat van een oude koelmachine relatief groter Ǥ ǣ ͳǡ͹ ʹǡʹ Ȃ ͳǡ͵ liseerd.”

Terughoudend Veel eigenaren en technisch beheerders van be het gaat om het doorvoeren van aanpassingen. Ze hebben geen benul van de energiebesparing die het

18

In samenwerking met onder andere Intel werkt 3M naar eigen zeggen aan het 'datacenter van de toekomst', waarbij vloeistofkoeling een centrale rol speelt.

kan opleveren, of vrezen voor hoge investeringskosten. Volgens Anton Dijksma van Western Airconditioning is dat laatste onterecht; vaak kan het energiegebruik al fors worden verlaagd met relatief kleine ingrepen. “We hebben inmiddels bijvoorbeeld zo'n 80 CRAC-units (Computer Room Air Conditioning -red.) in bestaande datacenters omgebouwd”, vertelt hij. “Dat is een specialistische, maar relatief kleine en snelle ingreep. 's Morgens wordt de CRACunit uitgeschakeld en de oude componenten verwijderd. Vervolgens wordt de unit voorzien van nieuwe onderdelen, zoals een ventilatordeel in speciale ple ϐ laar met software die is afgestemd op de installatie.

Een schematische voorstelling van het tweefasen-vloeistofkoelsysteem dat door 3M wordt ontwikkeld.

november 2015

Aan het eind van de dag is alles weer operationeel.

De terugverdientijd van deze ingreep bedraagt minder dan drie jaar.”

Dijksma stelt dat in veel oudere datacenters tal van energiebesparende maatregelen zijn te treffen; technisch is dat geen enkel probleem, alleen moet de eigenaar de voordelen ervan inzien: “Als je door een bestaand datacenter loopt, zie je soms wel tien zaken die kunnen worden aangepast of verbeterd.

Je komt nog steeds R22-koelmachines en -splitsystemen tegen, of luchtgekoelde condensors met oude, energieslurpende ventilatoren. Er zijn tal van energiebesparende ingrepen mogelijk, maar de belangrijkste uitdaging is om eigenaren te overtuigen.

Ze hebben in veel gevallen geen idee hoeveel geld er kan worden bespaard met relatief goedkope ingrepen. Met een goede TCO-berekening trek je ze vaak over de streep.”

Volgens Arthur Singendonk is er behalve energiebesparing nog een andere belangrijke redenen waarom datacentereigenaren interesse zouden moeten tonen in de mogelijkheden van renovatie. “Door daar weinig belang aan te hechten, lopen ze risico's.

Los van het feit dat je veel energie verspilt krijg je in een ouder datacenter met de Wet van Murphy te maken. Oude koelsystemen hebben een grotere storingskans. Omdat de koeling net als alle andere installaties in de meeste gevallen redundant wordt uitgevoerd, levert dat een dubbel risico op.”

19

datacenterkoeling Tekst: Ing. Dick Havenaar en Rob Groot

Hittebestendige IT brengt grote veranderingen voor koelspecialist Met de komst van cloud-diensten, innovatieve koelsystemen en hittebestendige ITapparatuur verandert het speelveld voor koelspecialisten en ontstaan nieuwe kansen voor koeltechnische bedrijven. Dat stelt Elbert Raben, Product Manager IT-Infrastructuur van Rittal. Hij gaat in op de gevolgen van veranderende koeltechnische eisen in het midden- en kleinbedrijf voor koelspecialisten.

V

olgens Raben kunnen veel MKB-ondernemers in de komende jaren veel geld, tijd en ruimte besparen door bewuste afwegingen te maken ten aanzien van het IT-gebruik, de beheerkosten en de veranderende koeltechnische randvoorwaarden. In dit artikel schetst Raben een beeld van de ontwikkelingen en de hieruit voortvloeiende kosten voor het aanschaffen en exploiteren van betrouwbare ITinfrastructuren.

ben: “Een van de consistente veranderingen in de wereld van de IT is de miniaturisering van de elektronische componenten. Waar vroeger hele rijen serverracks nodig waren om aan de IT-behoefte van een middelgrote onderneming te voldoen, daar volstaan tegenwoordig enkele IT-racks met moderne blade servers of zelfs, wanneer een bedrijf uitsluitend gebruik maakt van cloud-diensten, een enkel ‘connectivity’ rack met netwerkapparatuur.

In het IT-gebruik zijn er volgens Raben drie game changers, die van belang zijn voor koeltechnici en adviseurs. Dat zijn miniaturisering, nieuwe ASHRAE (American Society of Heating, Refrigerating and Airconditioning) richtlijnen en cloud computing. Ra-

Actieve componenten worden niet alleen steeds kleiner, ze zijn ook steeds beter bestand tegen hoge temperaturen en grote temperatuurverschillen. Dit zien we terug in de ASHRAE- Technical Committee 9.9C richtlijnen die aangeven binnen welke bandbreedte de binnentemperatuur van IT-racks moeten blijven om de apparatuur betrouwbaar te laten werken.

Het aloude argument: hoe kouder hoe beter is al lang niet meer van toepassing, want elk jaar stelt ASHRAE

Een vergelijking tussen aanschaf- en exploitatiekosten laat zien dat klassieke ruimteklimatisering op termijn minder renCooledRack in facilitaire ruimte.

20

dabel is.

VOORBEELDBEREKENING 125 KW SERVERRUIMTE Bij dit voorbeeld gaan we uit van drie verschillende scenario’s, elk met een maximaal vermogensverlies van 125 kW. De gekozen concepten zijn een voorbeeld van verschillende toepassingen met verschillende vermogensbehoeften. Dit betekent echter niet dat deze concepten geschikt zijn voor alle workloads van de betreffende vermogensklasse – omdat elk IT-landschap zijn eigen kenmerken heeft, is altijd individueel advies nodig.

SCENARIO 1: Maakt gebruik van ruimteklimatisering met Cold Cube en werkt met een vermogensverlies van 7 kW per IT-rack. De berekening voor deze omgeving gaat uit van achttien serverracks en vier CW Precisie-airconditioners (chilled Water). Daarbij komen uitgaven voor de Cold Cube, leidingen en chillers en droge koelers. De aanschafkosten worden bij wijze van voorbeeld afgerond op 170.000 euro SCENARIO 2: Voor rij-klimatisering gaat uit van een vermogensverlies van 15 kW per IT-rack inclusief de Cold Cube. De aanschafkosten bestaan uit acht serverracks, zes rij-klimaatmodulen, Cold Cube, leidingen en chillers en droge koelers. Ook hier wordt bij wijze van voorbeeld het totaalbedrag gesteld op 210.000 euro.

SCENARIO 3: Is gebaseerd op rack-klimatisering en een vermogensverlies van 25 kW per rack. De aanschafkosten omvatten vijf server-racks, zes rack klimaatmodulen, leidingen, chillers en droge koelers. Afgerond zijn de kosten 195.000 euro.

in overleg met de bekende IT-hardwareleveranciers zoals HP, IBM en Dell de bandbreedte verder naar boven bij. Voor de IT-beheerder van het MKB leveren de hogere operationele temperaturen grote voordelen op, want hij hoeft zich minder zorgen te maken om hotspots en uitvallende apparaten.

Ook voor de koeltechnici komen door de soepelere ASHRAE-richtlijnen nieuwe mogelijkheden binnen bereik, want doordat hogere temperaturen kunnen worden geaccepteerd kan met hetzelfde tempe ሺȟ ሻ de luchtstromen met minder koelvermogen worden

november 2015

VOORS EN TEGENS Een van de voordelen van ruimteklimatisering is dat complete racks of rijen racks in de computerruimte kunnen worden verplaatst als de IT moet worden aangepast. Rij- en rack-klimatisering is minder flexibel omdat de rij-klimaatmodulen een vaste plek hebben door de aansluiting op de koudwaterleidingen. Bij het ruimteconcept veroorzaken zwaar belaste racks echter hot spots. Hierdoor worden andere racks vaak teveel gekoeld waardoor het gehele systeem minder efficiënt werkt en de kosten stijgen.

Een vergelijking tussen de aanschaf- en exploitatiekosten in de afbeelding laat duidelijk zien wanneer welk klimaatconcept rendabel is. De voordelige aanschaf van de ruimte-klimatisering zal het IT-budget op den duur zwaarder belasten. Al na 2,5 jaar is rijklimatisering voordeliger in gebruik. Wie permanent een hoge vermogensdichtheid in de computerruimte moet koelen, maakt met rack-klimatisering de financieel betere keuze." Bijkomende voordelen zijn; 14 dB(A) lager geluidniveau, de IT-apparatuur is beter beschermd tegen beïnvloedingen van buitenaf en het te blussen volume is een fractie van de gehele ruimte.

De verschillende klimatiseringsconcepten en de vermogensverliezen per rack waarvoor zij geschikt zijn.

volstaan, waardoor passieve koelvormen afdoende zijn en grotere energiebesparingen kunnen worden gerealiseerd. Een voorwaarde is wel dat het ϐ ´ den ingericht, bijvoorbeeld door de koude en warme luchtstromen goed van elkaar te scheiden en in plaats van de hele ruimte direct in het rack te koe ሺ ሻǤ

Naar de cloud De belangrijkste game changer is de verschuiving van de intensieve processortaken naar de cloud.

Daardoor verschuift ook de verantwoordelijkheid

21

datacenterkoeling

voor het koelen van de servers naar grote centrale datacenters. Het MKB-bedrijf dat volledig op cloudbased diensten overstapt kan volstaan met een enkel Connectivity IT-rack dat de verbinding legt tussen de cloud en de interne computers of terminals.

Maar ook wie niet bereid is om alles uit handen te geven kan tegenwoordig volstaan met slechts enke ϐ ´ ሺ ሻ Ǧ ǡ ǡ ± Ǥ ሺ ሻ ǡ ϐ ´ ϐ Ǥ Ǥdz heid van IT-systemen voor organisaties alleen maar ǡ ǡ Ǧ Ǧ Ǥ nieuwe vrijheid om racks op elke willekeurige locatie in de werkomgevingen te plaatsen biedt ook nieuwe mogelijkheden voor het spiegelen van bestaande computerruimten en het realiseren van redundantie.

Voor de koeltechnische installateur biedt dit kansen voor spin off business. Raben: “Ofwel: als de koeltechnische installateur in gesprek wil blijven met de ǡ Ǥdz

Verhoogde vloer Veel computerruimten worden nog traditioneel via een verhoogde vloer gekoeld. Het concept is eenvou-

Een koude/warme gang (Cold Cube open deur).

dig en voordelig te realiseren en is geschikt voor een vermogensverlies van max. 5 kW per IT-rack. Als er ǡ Ǥ ͳͲ Ǥ ǣ Dz enkele tekortkomingen omdat de koude lucht in de ϐ ´ Ǥ Ǧ Dz dzǡ ǡ ϐ ´ Ǥ

in de rackrij geplaatste koelmodulen waarbij een inkapseling van het koude gedeelte voor de racks of het warme gedeelte achter de racks de koude lucht aan

Ǥ Ǥ ͳͷ ʹͲ Ǥ Systemen op basis van directe gesloten rackklimati ϐ ´ Ǥ ǡ koelen de lucht met warmtewisselaars en voeren de

Ǧ Ǥ

ሺ Ǥ ͷͷ Ȁ ሻǤ

serversystemen die per oppervlakte-eenheid veel Ǥ putercapaciteit met een heterogene IT-infrastruc Ǥdz

Exploitatiekosten bepalen CooledRack module in detail.

22

ǡ

Exclusief importeur Clivet ELBERT RABEN

Airview Luchtbehandeling BV is exclusief importeur van Clivet voor Nederland. De volledige range van Clivet koudwatermachines, luchtbehandelingsunits en commerciële airconditioners en de residentiële warmtepompen van Clivet Home worden door Airview vertegenwoordigd.

Het volledige leveringsprogramma Clivet producten bestaat uit:

Elbert Raben is Product Manager IT-Infrastructuur van Rittal. Hij werkt al ruim 35 jaar in de wereld van de klimatiseringstechnologie. Nadat hij zijn loopbaan begon als Service Engineer voor IT-klimatiserings- en UPS-systemen, is hij inmiddels alweer vele jaren Product Manager IT-Infrastructuur bij Rittal Nederland. Als commissielid van de FHI IT-Room Infra, NEN NPR 5312 en EN 50600 2-3 is hij een spreker op veel (internationale) congressen over koelstrategieën en IT-infrastructuur.

vooral naar het opgenomen vermogen van de klimaattechniek worden gekeken. Dit zijn de Computer Room Air Handler (CRAH’s), de chillers, droge Ǥ ϐ tie moeten thermische verschillen tussen de seizoenen worden bepaald. Ook thermische parameters zoals aanvoer- en retour temperatuur worden meegerekend. Deze zijn zeer individueel, omdat zij voortvloeien uit de bedrijfsparameters van de ITcomponenten en de geïnstalleerde klimaattechniek.

Ook het IT-systeem wordt niet altijd op dezelfde manier gebruikt, en daardoor varieert ook het benodigde koelvermogen.

KOUDWATERMACHINES

Luchtgekoeld & Watergekoeld

ROOFTOPUNITS

Over Rittal: Rittal GmbH & Co. KG is een internationaal toonaangevende systeemaanbieder voor behuizings- en kasttechniek, stroomverdelingssystemen, systeemklimatisering, IT-infrastructuur en software & service.

T: 0316 – 591660; E: sales@rittal.nl; I: ww.rittal.nl

november 2015

LUCHTBEHANDELINGSUNITS

Inverter rooftops & complete dakcentrales

Warmteterugwinning & luchtbehandeling

WATERGEKOELDE AIRCONDITIONING

INDUSTRIËLE AIRCONDITIONING

Packaged consoles en kanaalunits

PRECISIE AIRCONDITIONING

Over de auteurs: Ing. Dick Havenaar is Technisch Adviseur Redactie RCC Koude & Luchtbehandeling en Rob Groot is van Advies- en Communicatiebureau GroteWereld.nl.

WARMTEPOMPEN

Lucht/Water & Water/Water

Luchtgekoeld, watergekoeld & koudwater

Verticale units & kanaalunits

CLIVET HOME

Residentiële warmtepompen

Naast de levering van de apparatuur vormen advies, ondersteuning en service & aftersales belangrijke ondersteunende onderdelen in de totaaloplossingen van Airview.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van ons concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

23

Verdampingscondensors Verdampingscondensors Gesloten koeltorens Open koeltorens W-Care waterbehandeling

Natuurlijk de beste oplossing +31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

‘In Row’ koeling speciaal voor IT toepassingen

‘Efficiënt & Flexibel’ UÊ ÀiVÌÊiÝ«> à iÊ­ 8®Êi ÊÜ>ÌiÀ UÊ äÊ 7É 2 UÊ }ÊÀi `i i Ì UÊ iÝ Li ÊL Ê ÌÜiÀ«Êi Ê Ê ÃÌ> >Ì i UÊ6 i` }ÊÌ i}> i UÊ Ý >> Êi ÊÀ>` >> ÊÛi Ì >Ì Ài Voor meer informatie:

033 - 247 78 00

www.western.nl

info@western.nl

datacenterkoeling Tekst: Uko Reinders

Ruime keuze workshops op congres datacenterkoeling Op het congres ‘Slim koelen van datacenters en ICT-ruimten', dat op 10 december in Het Hart van Holland in Nijkerk wordt gehouden, kunnen deelnemers kiezen uit dertien workshops. Daarin worden de nieuwste inzichten in het vakgebied gepresenteerd. De workshops volgen op het plenaire programma dat door Chris Scott, Offering Development Executive van IBM, en Jeroen van der Tang, directeur van ICT-NL, wordt verzorgd.

D

ertien workshops, gepresenteerd tijdens het congres, op een rijtje:

Renoveren van een datacenterkoeling loont Arthur Singendonk van Air@work behandelt een praktijkcase over het vervangen van een koelinstallatie in een bestaand datacenter.

Overheidsstimulering energiebesparing in kleine ICT-ruimten Karel Haverkorn van Rijsewijk, adviseur Energie InvesteringsAftrek, geeft een korte inleiding over het belang dat de overheid hecht aan energiebesparing in ICT. Warmte/koude-opslag (ATES) voor datacenters Volgens Ronald Smit, senior adviseur bij Installect ǡ ϐ center te ontwerpen die gericht is op de toekomst, geschikt is voor optimale inzet van vrije koeling en volledig zonder compressiekoelmachines opereert.

Ontwikkelingen binnen datacenters. Verleden, heden, toekomst.

Stijn Grove, Directeur Dutch Datacenter Association, geeft een overzicht van de technische ontwikkelingen in de afgelopen twintig jaar en zal ingaan op de toekomst. Ǧ ϐ ´ ling in bestaande dataruimten Richard van Oppen, Managing Consultant en Datacenterspecialist bij InTechMa bv en Specialist trainer bij DCPro bespreekt aandachtspunten en maatregelen om het energiegebruik te verlagen.

Ervaringen uit de gebruikersgroep 'optimalisatie bestaande koelsystemen van datacenters' Fons Pennartz, manager team Energie en Proces-

november 2015

techniek van KWA Bedrijfsadviseurs, gaat in op wat te doen met koelsystemen die (in gedeeltes) aan vervanging toe zijn.

Warmteterugwinning in een TIER-4-datacenter Ronald van Veen, Technisch Product Manager Datacenters KPN, vertelt over datacenterrestwarm Ǧ Ǧ ʹͲᤪ koudenet (inclusief wko's) van de campus van TU Eindhoven. ´ ǣ me standaard Volgens Mark Boeren, directeur en mede-eigenaar van Pathema, blijven restwarmte en koelwater onlosmakelijk verbonden met datacenters. Maak kennis met duurzame alternatieven voor koelwaterbehandeling. ϐ ´ ϐ Anton Dijksma, Accountmanager van Western Airconditioning neemt de bezoekers mee in de nieuw ϐ ´ ϐ van zowel bestaande als nieuwe datacenters.

Low speed ventilatie Volgens Mats Carselid, Marketing Manager bij Alfa Laval, kan Low Speed Ventilatie toegepast worden in bestaande en nieuwe gebouwen.

Presentaties komen ook van Jaak Vlasveld van Green IT Regio Amsterdam, Rolf Brink van Aecorsis en Stulz

OVER HET CONGRES Het congres ‘Slim koelen in datacenters en ICTruimten’ wordt georganiseerd door de KNVvK en RCC K&L. Meer informatie: www.congresdatacenterkoeling.nl

25

stromingsleer Tekst: Christian Potma

Luchtdoorstroming in grote ruimtes vraagt extra aandacht Door schaalvergroting van productie nemen ook de productieruimtes in omvang toe.

Dit speelt vooral in de voedingsindustrie. Stallen, kassen, klimaatruimtes en opslagcapaciteit worden met de dag groter. Simpel opschalen gaat echter niet altijd gepaard met behoud van kwaliteit van het benodigde klimaat. Wat voor een kleine koelcel werkt, hoeft voor een zeer grote koelcel niet perse te werken.

W

e hebben allemaal met stromingsleer te maken, zoals in de auto. Om de condensvorming op de voorruit zo snel mogelijk te laten verdwijnen, zetten we de blower vaak wat harder.

Bij voldoende zicht gaat de voorruitblower weer wat zachter en proberen we, zeker bij erg lage buitentemperaturen, het klimaat in de auto zo snel mogelijk zo aangenaam mogelijk te maken. Al snel voelt het wat warmer, met name doordat er en paar blowers op de bestuurder zijn gericht. Bij het nemen van een scherpe bocht kan men in het begin nog een koude bulk lucht voelen die door de auto klotst, maar geleidelijk ontstaat er een egaal klimaat. Bij veel auto’s is het zelfs mogelijk om de temperatuur te regelen tussen links en rechts. Hoewel de bijrijders achterin nog regelmatig vragen of het wat kouder of warmer mag, lijkt het klimaat voor de inzittende aardig instelbaar te zijn. Optimaal zal het echter niet worden met alleen maar een paar inblaasopties.

Het klimaat in een kleine ruimte als een auto is lastig te regelen, maar dat geldt zeker ook voor grote ruimtes. Als daar levensmiddelen worden verwerkt of opgeslagen, zijn de gevolgen vele malen groter dan koude voeten in de auto.

Als een ruimte wordt vergroot zal ook de luchtdoorstroming veranderen. Een klassiek voorbeeld bij op ϐ ͳǤ Het verlengen van de ruimte in één of twee richtingen hoeft niet te betekenen dat de stroming zich in deze lengte ook zal 'verlengen'. Misschien denkt u dat harder blazen zal helpen, maar dat klopt slechts gedeeltelijk. In de stromingsleer gelden inderdaad ook schalingswetten. Deze dimensieloze getallen

26

Figuur 1: Veranderende wervelstructuren bij opschalen in lengterichting.

geven weer dat bij gelijkblijvende waarde de stroming ook identiek zal zijn. Een beroemd getal is bijvoorbeeld het Reynoldsgetal. Dit getal geeft de verhouding weer tussen traagheidskrachten en visceuze krachten. Dit klinkt misschien complex maar het is eenvoudig uit te leggen. Het Reynolds getal wordt geschreven als: Re=UD/v Waarbij U de luchtsnelheid weergeeft. D de karakteristieke lengte van het voorwerp en v de kinematische viscositeit.

Wat zegt het Reynolds getal? Wanneer een voorwerp wordt geschaald, bijvoorbeeld een windtunnelmodel ten opzichte van de werkelijke grootte, en men is geïnteresseerd in de stroming zoals die in de werkelijkheid om het voorwerp stroomt, dan zal het

Lucht wordt via een pomp en lange plastic buizen onder de teeltgoot in een tomatenkas gebracht.

Reynolds getal hetzelfde moeten worden gehouden.

Bij een schaalfactor van tien, zal dan de windtunnelsnelheid tien keer zo hoog moeten worden! Niet alleen de stroming zal dan identiek zijn, maar ook de krachten op het windtunnelmodel. Wanneer de windtunnel maar een kleine meetsectie heeft en de snelheid niet hoog genoeg kan zijn om het Reynolds getal gelijk te krijgen aan de werkelijke situatie, zal de stroming dus niet exact hetzelfde zijn.

Nu is dit een vrij eenvoudig voorbeeld. Er zijn ook dimensieloze kentallen voor bijvoorbeeld temperaturen in combinatie met snelheden en zwaartekracht. Deze laten zien dat het eigenlijk onmogelijk is om schaalproeven van parkeergaragebranden en daarbij de werkelijkheid na te bootsen. Concluderend zou er gesteld kunnen worden dat bij opschalen de stroming, en dus de werking, identiek kan blijven wanneer de bijbehorende dimensieloze kentallen identiek blijven. Dit is echter in de werkelijkheid niet mogelijk, omdat het opschalen meestal niet in alle richtingen hetzelfde is. En al is het niet de ruimte dan is het wel het aantal producten dat wordt opgeschaald.

Het opschalen is één aspect van het stromingsprobleem. Een ander belangrijk aspect is de sprong in dimensies die je vaak ziet. Aan de hand van wat voorbeelden is dit wat duidelijker te maken: In de industrie zie je bij veel processen en machi-

november 2015

nes dat men probeert de stroming rondom elk product zo identiek mogelijk te maken. Zowel voor temperatuur, vochtigheid, concentraties en/of snelheden. Omdat de stromingen vaak identiek moeten zijn voor zeer grote aantallen producten is het ondoenlijk elk individueel product een eigen aparte behandeling te geven. Je kunt bijvoorbeeld moeilijk in een tomatenkas op elke tomaat een blower zetten. In het geval van de tomaat wordt er gebruik gemaakt van een pomp die ergens in de kas wordt geplaatst. Via deze pomp wordt de lucht vaak in een lange kunststoffen buis geblazen waarin gaatjes zitten, hopende dat de stroming of warmte zo egaal mogelijk wordt verdeeld over de kas. In principe gaat men bij het gebruik van een pomp of blower van een ééndimensionaal apparaat naar een tweede dimensie, een blaasbuis met gaatjes, naar de driedimensionale omgeving, volledige ruimte.

Omdat het onmogelijk is elk product een eigen behandeling te geven wordt vaak getracht de stroming optimaal te verdelen.

Optimaal verdelen Het optimaal verdelen is natuurlijk een ideale situatie maar in werkelijkheid is dit extreem moeilijk te realiseren. Het probleem van deze situatie is goed uit te leggen met het voorbeeld van een ballon in een jet. Je moet je voorstellen dat je met een jet pro-

27

stromingsleer

Figuur 2: Mixers.

beert een ballon in een ruimte te verplaatsen. Zolang je de jet voor die ene ballon kan gebruiken lukt het je wel de ballon te sturen in de gewenste richting. Wanneer er nu twee ballonnen moeten worden gestuurd dan zal de ene jet niet voldoende zijn. Laat staan dat een hele ruimte gevuld is met ballonnen.

Heteluchtoven, lang niet ideaal verdeeld Het principe van de jet en ballon kom je veelvuldig tegen. Ovens waar in de ene hoek het product bruiner is dan de andere hoek, een droogproces dat toch niet zo egaal verloopt als bedacht, links is anders ǡ ǡ Ǥ ሺϐ ʹሻ speelt dit weer een stuk minder omdat het product zelf ook beweegt. Hoewel het product dus gedurende zijn procescyclus meerdere stadia van stromingen tegenkomt is de stroming voor elk product wel identiek.

Dimensiesprong optimaliseren In de industrie zijn door de jaren heen varianten bedacht om de dimensiesprong te optimaliseren.

Verspreiden Bijvoorbeeld verdeelplaten die met heel veel kleine gaatjes ervoor kunnen zorgen dat de stroming zich meer gaat verspreiden.

Verdelen Manifolds kunnen een stroming over meerdere compartimenten verdelen door het kanaalwerk bijvoorbeeld te verjongen Variëren Ook kan gevarieerd worden met de afmetingen van de openingen door middel van kleppen.

Al deze oplossingen gaan echter over het algemeen gepaard met drukverlies. Daarbij kost het voorbeeld

28

Figuur 3: Verjongd kanaal blaast over de gehele lengte lucht uniform uit.

met de stroming door de plaat met kleine gaatjes extra energie, de stroming door de kleine gaatjes gaat namelijk niet vanzelf..

Hoe belangrijk is uniformiteit?

Gelukkig is het zo dat het de uniformiteit van een stroming niet altijd zo nauw luistert. Wanneer dit wel het geval is, bijvoorbeeld bij een klimaatkamer ሺϐ ͵ሻǡ moeten er speciale maatregelen worden getroffen.

Voor deze situatie zou een subtiele oplossing zijn ʹ Ǧ ͳ Ǧ eren, een voorbeeld van zo'n stroming is te zien in ϐ ͵Ǥ ሺ ሻ in verticale richting. De blower bevindt zich onder de vloer en blaast lucht door de opening in de vloer het kanaal in. Doordat het kanaal zich op unieke wijze verjongt is het gelukt om de stroming over de gehele lengte uniform te houden zonder dat dit veel druk kost. De uitblaasopening aan de zijkant kan dan ook relatief groot zijn. Door de uniforme stroming, die richting de draai-as blaast, kan met deze opstelling de koude lucht die van buiten komt worden tegengehouden.

Optimalisatie met stromingsleer kan dus productie-uitval voorkomen met behulp van de eerder gegeven voorbeelden. Het is alleen de vraag hoe nauw de uniformiteit van een stroming luistert.

Over de auteur: Christian Potma is directeur van FlowMotion, raadgevend ingenieursbureau voor vloeistof-, gas en warmtestromen in Delft. Het bedrijf heeft ook een vestiging in Duitsland.

T: 015 278 2907 I: www.flowmotion.nl

regelgeving Tekst: Mariëlle Beerling van STEK

STEK OVER BRL 100 EN 200:

Duurzaamheid sector naar hoger plan Duurzaam ondernemen is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Was het vijftien jaar geleden nog een fenomeen van voorlopers, anno 2015 is duurzaam ondernemen een voorwaarde om te overleven. Dat houdt in dat window dressing of ϐ Ǯ ǯ doen voor verantwoord omgaan met je (werk)omgeving.

D

ͳͲͲ ʹͲͲ ሺ Ǧ ሻ Ǥ ͳͲͲ ϐ Ǧ Ǥ ͳ ʹͲͳͷ Ǥ jaar de regeling onder accreditatie gaat vallen. In de Staatscourant van half ok ͻǤ ʹǣ Ǯ ϐ ǣ Ǥ Ǧ Ǧ Ȁ ͳ͹Ͳ͸ͷ ͳͲͲ ǡ ǤǤǤ Ǯ leerd. Ƭ ǣ Ǥ ሺ ሻ Ǥ

het terrein van kwaliteit, duurzaamheid en veiligheid en zijn zo goed als klaar voor de nieuwe regelgeving. De wetgever heeft daar nu, met de BRL 100 de Ǥ Ǧ ϐ aard ondersteund worden om door te groeien naar dit niveau. ϐ Ǥ 2-equi Ǥ Ǧ Ǯ ϐ ǯǡ Ǥ Ǥ ´ ǡ Ǥ ͳ ʹͲͳͷ Ǧ ʹͲͲ Ǧ Ǧ ma niet meer omgeruild worden voor een F-gassen diploma. Ruil - indien nodig Ȃ ï Ǥ ͳǦͳǦʹͲͳͷ Ȃ Ȃ Ǧ ϐ Ǥ ǡ Ǥ Ǥ Ǥ

november 2015

29

IT Cooling Solutions

CyberCool 2 – De high-end 7 +03,.-"+ ,+03&((")! "+ $"-.,!1 "".! &+ 1&0/) +!

7 4&* )" "+".$&" "##& &8+0&" 2,)$"+/ 1.,2"+0 () //"

7 "9+0"$."".! 2.&'" (,")&+$

7 5/0""* $",-0&* )&/"".! 2 $")1&!/."!1 0&"

STULZ Groep NL . "2".&' . */0")2""+ . "!".) +! . &+#, /01)6 +) &/ 2".0"$"+3,,.!&$ ,2". %"") !" 3".")! *"0 2"".0&"+ 61/0". "!.&'2"+ -.,!1 0&"

chiller voor data centers

$ /5/0""*

2,,.

7 ",-0&* )&/"".! 2,,. $" .1&( &+ ! 0 "+0"./ 7 &0$" ."&! //,.0&*"+0 2 + &+!1/0.&" /-" &#&"(" ,-0&"/

" # .&"("+ "+ 2".(,,- "+ /".2& " - .0+"./ &+ *"". ! + ) +!"+

www.stulz.com/cybercool2

koudemiddelen Tekst: ing. Dick Havenaar

HFO-koudemiddelen doen discussie oplaaien Tijdens de KNVvK-discussieavond op 15 september 2015 presenteerde John Fischer van Climalife zijn visie over de toepassing van HFO-koudemiddelen als vervanger voor HFK’s. Fischer is positief over de veiligheid van HFO’s voor de atmosfeer en de natuur. Uit een rapport dat tijdens de discussie ter sprake kwam bleek echter dat HFO’s de natuur niet ongemoeid laten. Dat zorgde voor een levendige discussie.

W

aar het in de discussieavond om draaide ϐ ሺ ǯ ሻǤ zijn onverzadigde moleculen met minstens één dubbele koolstofverbinding. Deze moleculen zijn bijzonder reactief in de atmosfeer en hebben daarom een relatief korte levensduur. Deze korte levensduur draagt gedeeltelijk bij tot de lage GWP-waarde.

Op dit moment worden er drie types HFO’s toegepast: R1234yf, R1234ze, R1233zd en deze koudemiddelen worden ook weer gebruikt voor het maken van HFO-blends, die dan weer geschikt zijn ϐ Ǥ

ͳ ϐ meest bekende HFO’s weergegeven.

HFO’s zorgden voor een levendige discussie op de KNVvK-bijeenkomst in Apeldoorn.

32

SOORT HFO

KENMERKEN

R1234yf

Kookpunt bij 1 bar: -29,9 °C; heeft geen temperatuur glide; kritische temperatuur: +94,7 °C; ASHRAE classificatie: A2L; ODP: (R11=1) 0; GWP: < 1 (IPCC5); GWP: 4 (IPCC4). Dit koudemiddel is ontwikkeld voor het gebruik in de automotive sector en wat belangrijk is dat bij emissie er een afbraak in de atmosfeer plaatsvindt na 11 dagen. Het in deze sector veel toegepaste R134a breekt af na 13 jaar.

R1234ze

Kookpunt bij 1 bar: -19,3 °C; heeft geen temperatuur glide; kritische temperatuur: +109,4 °C; ASHRAE classificatie: A2L; ODP = 0; GWP: < 1 (IPCC5); GWP: 6 (IPCC4).

Dit koudemiddel is ontwikkeld als alternatief voor R134a en wat belangrijk is dat bij emissie er een afbraak in de atmosfeer plaatsvindt na 11 dagen. Het in deze sector veel toegepaste R134a breekt af na 13 jaar.

R1233zd

Kookpunt bij 1 bar: 18,33 °C; heeft geen temperatuur glide; geschikt voor minerale olie; kritische temperatuur: +165,56 °C; ASHRAE classificatie: A1; ODP = 0; GWP: 1 (IPCC5); GWP: 6 (IPCC4). Dit koudemiddel is niet brandbaar en door zijn ultra lage GWP-waarde een uitstekende vervanger voor R123 en geschikt voor gebruik in lage druk centrifugaal koelmachines. Door de lage GWP-waarde van 1 is de GWP-waarde 99,9% lager dan die van R245fa, waardoor het een milieuvriendelijk alternatief is voor toepassingen volgens de Organic Rankine Cyclus (ORC) en hoge temperatuur warmtepompen.

HFO’s met ultra lage GWP-waarde

Ter vervanging van R134a met een GWP van 1430 wordt het licht ontbrandbare R1234yf met een GWP < 1 geadviseerd voor chillers, autoairconditioning, cascade systemen, koelkasten en kleine koelsystemen. Voor centrifugaal chillers ter vervanging van R123 met een GWP van 77 adviseert men het niet brandbare R1233zd met een GWP van 1, toe te passen.

HFO-blends met gereduceerde GWPwaarde en geclassificeerd als niet brandbaar volgens ASHRAE classificatie A1

Er zijn niet brandbare HFO-mengsels beschikbaar zoals N-13 (R450A) met een GWP ~600 als vervanger van R134a voor toepassingen in chillers en gemiddelde temperaturen in koelinstallaties, N-20 met GWP<1000 als vervanger van R22 met een GWP van 1810, voor gebruik in stationaire airconditioningsystemen en koelinstallaties en N-40 (R448A) met GWP~1380 als vervanger van R404A met een GWP van 2088 voor toepassing in het lage temperatuurgebied (vriesinstallaties) en gemiddelde temperatuurgebied (koelinstallaties).

HFO-Blends met de laagste GWP-waarde en geclassificeerd als licht brandbaar volgens ASHRAE classificatie A2L

L-20 (R444B) met een GWP < 300 als vervanger van R22 met een GWP van 1810, voor gebruik in stationaire airconditioningsystemen en koelinstallaties en HDR110 met een GWP <150 voor toepassing in het lage temperatuurgebied (vriesinstallaties) en het gemiddelde temperatuurgebied (koelinstallaties). L-41 (R447A) met een GWP < 600 als vervanger van R410A met een GWP van 2088 voor toepassing in stationaire airconditioningsystemen met alle mogelijke toepassingen.

Tabel 1. Verschillende soorten HFO’s

Een voorbeeld van een door Fischer genoemde toepassing met HFO R1234ze is een industriële koelvriesinstallatie van een bakkerij in de Duitse stad Stuttgart. Deze is in november 2013 in bedrijf gesteld. De TEWI van de installatie is achttien procent lager in vergelijking met conventionele installaties met de HFK R404A. Het is de eerste industriële installatie die werkt met R1234ze en CO2 en is geleverd door ECR-Nederland in Nuenen. Deze hybride installatie is gevuld met 300 kilogram R1234ze in het hogedrukgedeelte en levert een koelvermogen van 245 kW, onderverdeeld in 206 kW bij -10°C, 15 kW bij -15°C en 24 kW bij +5°C. Het lagedrukgedeelte is gevuld met 160 kilogram CO2-koudemiddel en levert een koelvermogen van 135 kW onderverdeeld in 70 kW bij -38°C en 65 kW bij -25°C. De installatie is voorzien van een warmteterugwinsys-

november 2015

teem met glycol als warmtedrager. Uit de evaluatie aan de hand van de ATEX-richtlijn bleek dat er geen aanpassing nodig was.

Diverse automerken In juni 2014 zijn in Duitsland 99.233 auto’s voorzien van de HFO R1234yf. In juni 2015 was dit aantal gestegen tot 458.532. Het gaat om diverse merken en modellen van twintig automobielfabrikanten.

Uit recente publicaties blijkt dat diverse fabrikanten van chillers gunstige ervaringen hebben opgedaan met HFO R1234ze. Het gaat ondermeer om Carrier, Danfoss, Friotherm, Geoclima, Star Refrigeration, Airedale, Cofely, Multistack, Cooltherm, Smardt, Blue Box, Mitsubishi Heavy Electric. Trane levert de watergekoelde serie E CenTravact centrifugaal chil-

33

koudemiddelen

John Fischer van Climalife geeft zijn visie over de toepassing van HFO-koudemiddelen als vervanger voor HFKâ&#x20AC;&#x2122;s.

lers voor de Europese markt met het koudemiddel HFO R1233zd. Het betreft de modellen VCHH met warmteterugwinning en CDHH met dubbel uitgevoerd koudemiddelcircuit.

Ook de ontvlambaarheid van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s kwam aan de orde. Hiermee wordt bedoeld dat er een temperatuur is waarbij een vloeistofdamp of gas door een uitwendige ontstekingsbron kan worden ontstoken tot een zelfonderhoudende verbranding (bij 20,9 vol. procent zuurstof in lucht en een druk van 1013 hPa).

John Fischer stelt dat HFOâ&#x20AC;&#x2122;s een externe bron nodig hebben om te verbranden en dat het vanzelf dooft.

Er zijn diverse normen die de ontvlambaarheid Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Ǥ ͡ͳ͜͝ Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2018;Â?Â&#x2013;vlambare koudemiddelen toe, maar stelt verder duidelijke eisen aan de A2L-koudemiddelen. Toxi-

Luchtgekoelde chiller (R1234ze) met ingebouwde ejecteur van Geoclima uit ItaliĂŤ.

34

citeit en brandbaarheid worden gebruikt om grenzen van de koudemiddelinhoud te bepalen. EN378 Â&#x2018;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â?Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2030; Â&#x192;Â&#x192;Â?

͡ͳ͜͝ǥ Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x2021;Ď?Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2039;Â?Â&#x2020; ʹͲͳ͡ Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Ǥ ͳʹ;͜Â&#x153;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013; Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2030;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2019; ʹǤ

ͺͳ͚ Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013; Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; Í´ Ǥ Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x2021;Ď?Â&#x2039;Â?Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2039;Â?Â&#x2020; ʹͲͳ͡ Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Ǥ

Uitgebreid getest De brandbaarheid van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s is volgens Fischer uitgebreid getest en geĂŤvalueerd op basis van de kans op het ontstaan van brand en het effect van brandbaarheid van het koudemiddel tijdens een brand. Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x153;Â&#x2021;Â? Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; ͳʹ;͜Â&#x153;Â&#x2021; Â&#x2021;Â? ͳʹ;͜Â&#x203A;Â&#x2C6; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x201E;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2020;Â&#x192;Â? ͸ͲͲÂ&#x192;ÇĄ ʹ͝Ͳǥ ͳ͡ʹÂ&#x192;ÇĄ NH3ÇĄ ͳ͡ʹÂ&#x192; Â&#x2021;Â? ;ʹǥ Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x17D; Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â?Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2018;Â?Â&#x2013;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;kingsenergie nodig is om deze HFOâ&#x20AC;&#x2122;s daadwerkelijk tot ontbranding te brengen.

Op dit moment worden HFOâ&#x20AC;&#x2122;s en andere koudemidÂ&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x2039;Â? Â&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201D;Â&#x2039;sicoâ&#x20AC;&#x2122;s/gevaren voor brandbaarheid en toxiciteit. l klasse 1 = niet brandbaar; l klasse 2L = licht brandbaar; l klasse 2 = brandbaar; l klasse 3 = sterk brandbaar. Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; Íł Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?ÇŁ ͜Ͳ͜ ÇĄ ͜Ͳ͚ ÇŚ ͜ʹʹ ÇĄ ͳ;͜Â&#x192;ÇĄ ͳʹ;;Â&#x153;Â&#x2020;ÇĄ ͜͜ͺ á&#x2C6;ş ͜Ͳá&#x2C6;ťÇĄ ͜͡Ͳ á&#x2C6;ş ͳ;á&#x2C6;ť Â&#x2021;Â? ʹ͜͡Â&#x2C6;Â&#x192;ÇĄ Â?Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013; Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; ÇŚÂ&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x161;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Ǥ Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; Í´ Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?ÇŁ ͳʹ;͜Â&#x203A;Â&#x2C6;ÇĄ ͳʹ;͜Â&#x153;Â&#x2021;ÇĄ ͚͜͜ á&#x2C6;ş ͜ͳá&#x2C6;ťÇĄ ͜͜͜ á&#x2C6;ş ʹͲá&#x2C6;ťÇĄ njͳͳͲ Â&#x2021;Â? ammoniak, maar NH3 Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013; Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; ÇŚÂ&#x2026;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x161;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Ǥ Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2021; Í´ Â&#x2DC;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013; ͳ͡ʹÂ&#x192; Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; klasse 3 vallen R290 en R600 De brandsnelheid is ook door de fabrikant onderzocht en blijkt voor de HFOâ&#x20AC;&#x2122;s in de klasse 2L beduidend lager te zijn dan die van NH3 en de brandbare koudemiddelen in klasse 2 en 3.

Door de vele uitgevoerde projecten en opgedane ervaring is de toepassing van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s gaandeweg geac-

cepteerd. Dit komt door de goede eigenschappen, de gebruikskosten en de gemakkelijke aanpassing van de componenten die voor dit type koudemiddel beschikbaar zijn in de markt. Dee automobielindustrie heeft gekozen voor R1234yf, fabrikanten van chillers voor R1234ze en R1233zd, de commerciĂŤle koeltechniek voor R1234yf en R1234ze en producenten van warmtepompen voor R1234ze. Vaak zijn deze keuzes gemaakt als langetermijnoplossing ter vervanging van de HFKâ&#x20AC;&#x2122;s. Immers, de HFOâ&#x20AC;&#x2122;s hebben de laagst mogelijke GWP, leveren goede prestaties, Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;ÇŚÂ&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;´Â?Â&#x2013;ÇĄ Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201E;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2014;Â?Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021; ÇĄ Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2030;Â?ÇŚÂ&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;doende veiligheid.

Veilige koudemiddelen Fischer concludeert dat HFOâ&#x20AC;&#x2122;s veilige koudemiddelen zijn die passen in een duurzaam beleid met een lage GWP-waarde. Ze zijn volgens hem niet giftig en toepasbaar in bestaande techniek en breed inzetbaar voor toepassingen in het lage-, gemiddelde en hoge temperatuurgebied. De mening van Fischer over de giftigheid staat haaks op de conclusies van de publicatie â&#x20AC;&#x2DC;Availability of low GWP alternatives of HFCs. Feasibility of an early phase-out of HFCs by 2020â&#x20AC;&#x2122;, van prof. Dr. -Ing. habil. M. Kauffeld, uitgegeÂ&#x2DC;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â? ʹͲͳʹ Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x201D;Â&#x2018;Â?Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D; Â?Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2018;Â?

Agency in Washington. Discussieleider Steven Lobregt refereerde aan deze publicatie, waarin Kauffeld concludeert dat HFOâ&#x20AC;&#x2122;s weliswaar geen gevaar opleveren voor de opwarming van de aarde, maar wel invloed kunnen hebben op waterleven en planÂ&#x2013;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2030;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2039;Â? Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2039;Â?Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? ÇĄ Â&#x2021;Â&#x2021;Â? bijproduct van HFO. Door meer gebruik in autoâ&#x20AC;&#x2122;s Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x2014;Â&#x2C6;Â&#x2C6;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; ÇŚÂ&#x2030;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2039;Â? Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; in het oosten van de VS zal verdubbelen. De hoogÂ&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2039;Â? Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Middellandse Zeegebied. Die lagen een factor 10 onder de waarde die nog veilig is (waarbij nog geen effect is waar te nemen op de meest gevoelige algen). Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â?Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2022;Â?Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x192;Ď?Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;ÇĄ Â?Â&#x192;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160; Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x160;Â&#x2018;pen in afgesloten waterrijke milieus. Het kan ook Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x153;Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x17D;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Ǥ Â? Â&#x2039;Â? combinatie met droogte-stress kan blootstelling aan Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2030;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2039; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2019;Â&#x17D;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x192;Â&#x2013; Â?Â&#x192;Â? rampzalig zijn voor gewassen en natuurlijke vegetatie, zoals Kauffeld in de publicatie beschrijft.

Consequenties duidelijk In de discussie kwam naar voren dat de consequenties van een nieuw koudemiddel duidelijk moeten zijn. Gesteld werd dat HFOâ&#x20AC;&#x2122;s niet natuurlijk genoemd kunnen worden als er schadelijke bijpro-

november 2015

Ejecteur zorgt voor energiebesparing.

ducten in het milieu achterblijven. Je kunt je dan afvragen of het niet beter is om van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s af te zien. Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D; ÇŻÂ&#x2022;ÇĄ Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2022; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x2014;Â&#x2022;sie werd geuit, was dat de voordelen van de CO2emissiereductie opwegen tegen de nadelen van de beperkte risicoâ&#x20AC;&#x2122;s. Koudemiddelen met GWP <5 Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2020; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Ǥ Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2022; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x2014;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2018;Â? Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x201D; nog veel vragen zijn over HFOâ&#x20AC;&#x2122;s. Kan werken met HFOâ&#x20AC;&#x2122;s gevaarlijk zijn voor technici? Zijn ze gevaarlijk voor het milieu? Zijn ze brandgevaarlijk? BreÂ?Â&#x2021;Â? ÇŚÂ?Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2014;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x2C6; Â&#x2039;Â? Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;ÇŤ Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; energiekosten om HFOâ&#x20AC;&#x2122;s te produceren? Hoe hoog is Â&#x2020;Â&#x2021; ÇŤ Â&#x2018;Â&#x2021; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2018;ÇŻÂ&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x201E;Â&#x17D;Â&#x2021;Â?Â&#x2020;Â&#x2022; Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2030;Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2022; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; ÇŻÂ&#x2022;ÇŤ Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2021; Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; komen voor het omgaan en het gebruik van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s of kunnen ze onder de F-gassenregeling worden onÂ&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;ÇŤ Â&#x2018;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; ÇŻÂ&#x2022; Â&#x2039;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; ÇĄ

en VAMIL-regelingen met lage GWP gewaardeerd?

Zou R32 hier ook onder moeten vallen? De vele vragen maken duidelijk dat onderzoek nodig is om meer duidelijkheid te krijgen over de veiligheid van HFOâ&#x20AC;&#x2122;s.

Over de auteur Ing. Dick Havenaar is redactioneel coĂśrdinator van de KNVvK-beleidsgroep MarCom en technisch adviseur van de redactie van RCC K&L. Meer informatie www.knvvk.nl

35

themadag Tekst: Uko Reinders

VERSLAG THEMADAG ‘SLIM HERGEBRUIK VAN RESTWARMTE’

Warmtevraag en -overschot slim aan elkaar koppelen Op donderdag 22 oktober organiseerde de KNVvK en RCC K&L in Ede de themadag ‘Slim hergebruik van restwarmte’. Duidelijk werd dat veel bedrijven op verschillende plekken een warmteoverschot en -vraag hebben. Het is de kunst om die slim aan elkaar te koppelen. Dat was de kern van de verschillende presentaties.

B

ob van den Hoogen: "Streven naar ‘nul’ op de meter" Dagvoorzitter van de themadag was Bob van den Hoogen, voorzitter van STEK en bekend als opiniemaker in de koeltechnische sector benaderde restwarmte op macroniveau. “Het onderwerp is gericht is op het vermijden van onnodig energiegebruik en daarmee van onnodige emissies van CO2. Dat is belangrijk omdat toenemende CO2-concentraties in de atmosfeer grote delen van onze planeet onbewoonbaar dreigen te maken”, zegt Van den Hoogen.

Restwarmte heeft volgens Van den Hoogen waarde.

“Het is geen afval. Je zou er, met behulp van een Organic Rankine Cycle, elektriciteit van kunnen maken. Dat gebeurt nog weinig. In Nederland staan nog maar een paar van deze installaties.” Van den Hoogen geeft aan dat er veel restwarmte is. “Onge-

veer twintig procent van de warmte toegevoerd aan de industrie, wordt als afvalwarmte afgevoerd. Dat is bijna genoeg om alle huizen in Nederland te verwarmen. Geschat wordt dat slechts vijf procent van de restwarmte benut wordt. In het energieakkoord staat dat we over vijf jaar 100 PJ minder energie mogen gebruiken. Alleen al het terugwinnen van de helft van die restwarmte zou voldoende zijn om deze doelstelling te realiseren.”

Van den Hoogen vroeg zich af waarom we aan thermische installaties niet de voorwaarde verbinden dat de restwarmte nuttig moet worden aangewend?

“Het is toch eigenlijk te gek voor woorden, dat datacenters enorme hoeveelheden warmte op een ni ͶͲᤪ ǡ derne CV -installatie op dat temperatuurniveau een warmtevraag heeft.”

Warmtevraag en aanbod in industriegebieden met een warmtenet verbinden is niet zo eenvoudig weet Van den Hoogen. “Is het niet beter te streven naar ‘energie-neutrale’ of ‘nul op de meter’ gebouwen en installaties? Een gebouw of supermarkt zou thermisch ongeveer in evenwicht moeten zijn. Dat kan.

Ik hoor van ontwikkelingen die het energiegebruik, dat momenteel circa 100 kWh per vierkante meter vloeroppervlak is, reduceren tot 25 kWh. Dat kan met een paar PV-cellen op het dak en wat accu’s.

Soms is een samenwerking met naburige panden nodig. Kortom, nul op de meter is vooral een planologisch en maatschappelijk probleem en minder een technisch probleem.”

Edo Wissink: ‘Temperatuurverschil tussen koelen en verwarmen minimaliseren’ Na Van den Hoogen kwam Edo Wissink, specialist koudetechniek bij de Wageningen UR, aan het woord met de theorie achter warmteterugwinning.

36

"Restwarmte elders nuttig gebruiken klinkt logisch, maar er zitten nogal wat haken en ogen aan om dat goed en rendabel te doen”, zei Wissink. “De eerste stap is kijken hoe het energiegebruik in het algemeen geminimaliseerd kan worden. Stap twee is de inzet van duurzame energie en warmteterugwinning onderzoeken. Wat er daarna nog aan energiebehoefte overblijft moet je met fossiele brandstoffen invullen. Zorg daarbij voor een maximaal rendement.”

Energiebesparen kun je volgens Wissink doen door de temperatuurverschillen tussen koelen en verwarmen te verkleinen. Met andere woorden door de condensortemperatuur naar beneden en de verdampingstemperatuur omhoog te brengen. Dit verhoogt het opwekrendement van de compressor. Belangrijk bij warmtehergebruik is het reduceren van temperatuur- of exergieverliezen. Exergie is de kwaliteit van energie oftewel de hoeveelheid arbeid die in warmte zit. In het algemeen geldt dat warmte van hoge temperatuur beter bruikbaard is dan dezelfde hoeveelheid warmte van een lager temperatuurniveau.

Een belangrijke volgende vraag is of de warmtevraag en het warmteoverschot van de verschillende bedrijfsonderdelen goed op elkaar aansluiten. Wissink: “In het ideale geval is warmte direct bruikbaar en van voldoende hoog temperatuurniveau. Helaas is de praktijk vaak anders. Warmte moet vaak worden opgeslagen en zo nodig moet er bijgestookt worden om op het gewenste temperatuurniveau te komen. Dit zorgt voor een extra investering. Een doordachte aanpak kan de extra kosten beperken.

Daarbij zal ook naar voren komen welk principe van warmteterugwinning het meest passend is.”

Wissink gaf vervolgens uitleg over de pinch analy-

november 2015

se, een methodiek om te bepalen hoe je zo min mogelijk energie aan een proces toevoegt en restwarmte zo goed mogelijk benut. Deze analyse is speciaal ontwikkeld voor complexere processen met meerdere warmte vragende en/of warmte leverende pro Ǥ ϐ waar de energieaanbods en -vraaglijn het dichts bij elkaar ligt. Dat is het pinch-point. De methode helpt om tot een optimaal basisontwerp te komen van de inpassing van warmtewisselaar.

De mogelijkheden om restwarmte uit koelinstallaties te winnen kwamen ook aan bod. Wissink: “Je gebruikt condensatiewarmte als je veel warmte van een laag temperatuurniveau nodig hebt. Wil je een hoger temperatuurniveau, dan is de warmte van een persgas desuperheater of oliekoeler interessanter.”

Beschikbaarheid van de hoeveelheid warmte en het temperatuurniveau ervan werd toegelicht op basis van een koelcyclus getekend in een log P-h diagram van propaan. Met het voorbeeld werd ook aangetoond dat met het toepassen van een extra interne warmtewisselaar de hoeveelheid en de temperatuur ϐ cant vergroot kan worden. De warmtewisselaar onderkoelt hierbij de condensorvloeistof en vergroot de oververhitting van het zuiggas. Dit gaat niet ten koste gaat van de COP. Sterker nog deze ging in dit ϐ Ǥ Paul te Have: ‘Stap voor stap alles aan elkaar knopen’ Paul ten Have, senior adviseur bij KWA Bedrijfsadviseurs, presenteerde een nieuwbouwproject bij slachterij Hutten, waarbij hij als adviseur betrok-

37

themadag

Wie staat wel eens bij -10oC in zijn onderbroek buiten? ken was. Ten Have liet een foto van de eerste heipaal van het nieuwe gebouw zien. "Op dat moment lag alles van de bouw vast en was alles grotendeels besteld. Dat was belangrijk omdat de slachterij een geïntegreerd geheel is. Om energie te besparen zijn veel onderdelen aan elkaar gekoppeld."

Uitgangspunten bij het ontwerp waren optimalisatie van alle onderdelen, zoals logistiek, luchtkwaliteit, hygiëne, werkomstandigheden en lage productiekosten. ϐ processen zijn belangrijk bij de opzet van het project. Ten Have: “eerst heb ik me goed laten uitleggen wat er op de slachterij gebeurt. Bijvoorbeeld wat zijn de restproducten om vervolgens te kijken wat je daarmee kunt doen. Wat moet je koud opslaan en wat zijn de sub-processen, zoals kratten wassen.

Waterzuivering kost ook energie, dus hoe kun je dat beperken."

De aanpak leidde tot een aantal slimme oplossingen, zoals het gebruiken van restwarmte van de koelinstallatie voor het verwarmen van water voor het wassen van kratten. "De Kratten werden altijd gedroogd in de koelcel. Dat kost meer energie dan met een ventilator waar nu voor gekozen is."

Het terugbrengen van de energievraag was ook een belangrijk punt. "De koelcellen zijn daarom goed geïsoleerd. Door de dikke panelen was er ook minder staal nodig voor de constructie. Ook dat spaart kosten.”

Het koelen van de karkassen is goed voor 65 tot 70 procent van de koudevraag. “De koeien komen bin ͵ͺᤪ Ͳᤪ Ǥ ͳͷᤪ Ǥ kom je weer dichter bij de pinch-point.” Een andere winstpunt is ventileren in de winter met minder lucht omdat koude lucht meer vocht kan opnemen.

Door alle processen stap voor stap aan elkaar te knopen heeft Ten Have de kwaliteit van het proces en daarmee het product fors verbeterd. www.kwa.nl

38

Felix Bräutigam: Pionier in hergebruik restwarmte Felix Bräutigam, marketing & sales manager van DK Kälteanlagen uit Duitsland ging in op de Heat-Recovery producten van zijn bedrijf. Het zijn apparaten met uiteenlopende maten en capaciteiten die energie die vrijkomt bij het koelen gebruikt voor het verwarmen van water in een tank. De units worden voornamelijk zelf geproduceerd.

Sinds de oprichting in 1979 werk het familiebedrijf aan warmteterugwinning. Dat begon met het gebruiken van de warmte die vrijkwam bij melkkoeling. De markt van DK Kältelagen kreeg zo’n vijf jaar geleden een enorme boost toen duurzaamheid een belangrijk thema werd en veel bedrijven energiebesparende maatregelen gingen nemen.

Een DK Warmteterugwinningsapparaat bestaat uit een watertank en een interne of externe warmtewisselaar. Warmte van een bron komt via een warmtedrager in de warmtewisselaar waar het drinkwater in de tank opwarmt. Sinds een paar jaar levert het bedrijf ook apparaten voor transkriti-

sche CO2-installaties. Ze zijn bestand zijn tegen een druk van 130 bar en een maximale temperatuur van ͳͷͲᤪ Ǥ De DK-units worden door uiteenlopende bedrijven gebruikt zoals kleine slagerijen, met een 50 litertank, en grote slachthuizen met 50.000 liter tanks en honderden kW's. Ook vinden ze hun weg veel naar restaurants en kantines. Omdat ook drinkwater wordt opgewarmd worden de apparaten goed beveiligd, zodat de warmtedrager heel goed van het drinkwater wordt gescheiden. “In de 36 jaar dat we bestaan is er nooit een problemen geweest”, zegt Bräutigam. www.dk-kaelteanlagen.de Henri Ossevoort: ‘Warmtewisselaar voor zomer en winter’ Henri Ossevoort, directeur van Adviespraktijk voor Bouwkunst Energie en Milieu, presenteerde een case over een industriële patisserie in Roemenië. Hij begon zijn presentatie met de vraag wie ǦͳͲᤪ broek buiten staat. Hij wilde daarmee duidelijk maken dat de meeste gebouwen slecht geïsoleerd zijn.

“Ze staan als het ware altijd in hun onderbroek buiten”, zei Ossevoort. De patisserie is wel ‘goed gekleed’. "Besparing begint bij het terugbrengen van de vraag." Het gebouw is voorzien van een tien centimeter dikke polyurethaan binnenwand en een zes centimeter dikke buitenschil van hetzelfde materiaal. Dat zorgt volgens Ossevoort voor een energiebesparing van 47 procent. “Dat heb ik berekend ten ϐ Ǥ -

november 2015

zelfde gebouw zonder de extra isolatie. Zonder isolatie kost de verwarming 68 kW en de koeling 62 kW. Met de dikke jas is voor de verwarming 29 kW nodig en voor de koeling 28 kW.” Het complex is onder meer voorzien van een vriescel van 17 x 17 m en 6 m hoog en heeft drie invriestunnels om per tunnel 60 kg product binnen twee uur van 30°C naar -20°C in te vriezen. Naast het gebouw is een kunststof buffertank van 30.000 liter á 8.000 euro) ingegraven op 2,7 m diepte, met daaraan een 1.000 m bodemwisselaar gekoppeld. De temperatuur van het water in de tank ligt constant op 12°C. Het wordt voor diverse doeleinden gebruikt, zoals het verwarmen van de vloer onder de vriescel en het voedt de warmtepomp. Die zorgt voor verwarming in de winter en koeling in de zomer. In de winter kan de temperatuur met –25°C tot ver onder het vriespunt dalen. Doordat de temperatuur van de buffer een stuk hoger is hoeft de warmtepomp minder hard te werken. Dat geldt ook voor de zomer, waarin de temperatuur tot 35°C kan oplopen. De lagere temperatuur in de buffertank kan dan voor energiebesparing zorgen bij het koelen.

Concluderend zegt Ossevoort dat klimaatbeheersing een belangrijkere plaats in de koeltechniek zou moeten krijgen. Hij stelt verder dat een LBK met een warmterugwinunit niet goedkoop is als je die alleen in de zomer kunt gebruiken. "Maar door een warmtewisselaar op de luchtinlaat van de LBK te monteren en aan te sluiten op een bodemwisselaar ͳʹᤪ ǡ als voorverwarmer en voorkoeler ten bate van de warmtepompcapaciteit."

39

De nieuwe CO2-serie van TEKO

ROXSTA

ROXSTA. De rockster met een capaciteit van 3 tot 345 kW Koelen, vriezen, warmteterugwinning en/of warmtepomp uitvoering ƥ ´ ͚Ǧ ǡ ƪ Snelle levertijd door modulair ontwerp Uitstekende prijs-kwaliteitverhouding Besturing met Wurm of Danfoss Deze nieuwe technologie komt met: 9 Projectondersteuning 9 Scholing 9 Engineering

producten zijn exclusief verkrijgbaar bij:

Centercon B.V. T: 010 258 11 20 (hoofdkantoor) E: sales@centercon.nl

onderwijs Tekst: Uko Reinders

Diplomaâ&#x20AC;&#x2122;s uitgereikt vernieuwde Post HBO Koudetechniek Op donderdag 22 oktober vond bij PTC+ in Ede de diploma-uitreiking plaats van de vernieuwde Post HBO Opleiding Koudetechniek. Twaalf studenten ontvingen een diploma uit handen van Bernie Willems (voorzitter van de Stichting Post HBO Koudetechniek), Jos Bijman (opleidingscoĂśrdinator) en Geert Doornbos (lector en docent van de opleiding).

O

p 19 april begonnen veertien studenten met de nieuwe studie; twee daarvan zijn er afgevallen. De locatie in Den Bosch bleef hetzelfde, maar daarnaast was bijna alles nieuw aan de studie. Dat gold ook voor de lesstof, die geheel op de huidige techniek werd afgestemd. Tijdens de studie werd deze ontwikkeld door docenten en leden van de Stichting Post HBO Koudetechniek. De ontwikkeling van lesmateriaal werd door OTIB en de Stichting

Â&#x2014;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x2DC; Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x153;Â&#x2021;Â? Ď?Â&#x2039;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2026;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2014;Â?Â&#x2020;Ǥ Randolph van Kasteren is een de studenten die op 22 oktober een diploma in ontvangst nam. Hij deed de opleiding, waarvoor hij een dag per week in Den Bosch moest zijn, naast zijn werk als Junior Research Engineer bij Re/gent. Van Kasteren vond het een interessante opleiding. â&#x20AC;&#x153;Boeiend om te leren wat er met koudetechniek allemaal mogelijk is. Het was best een zware opleiding, waarmee ik vooral aan het einde van de studie elk weekend druk wasâ&#x20AC;?, aldus Van Kasteren.

Ook voor medestudent Arnout de Bruijn was de studie geen â&#x20AC;&#x2DC;eitjeâ&#x20AC;&#x2122;. â&#x20AC;&#x153;Het was best pittigâ&#x20AC;?, zegt hij. De Bruijn werkt als Senior Project Engineer bij Reinders Industrial. Hij studeerde af als industrieel ontwerper aan Universiteit Twente en kwam via zijn werk in de koudetechniek terecht. â&#x20AC;&#x153;De studie was heel leerzaam voor mij. Dat gold vooral voor de vakken over warmteoverdracht, productkennis en het Â&#x2022;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2021;Â?Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2039;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x201D;ÇŚÂ&#x2020;Â&#x2039;Â&#x192;Â&#x2030;Â&#x201D;Â&#x192;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?de het koelen.â&#x20AC;? Wat De Bruijn in de studie miste is de diepgaandere kennis van elektrotechniek die bij de aandrijving van compressoren komt kijken.

De Post HBO Koudetechniek, die 52 jaar geleden van start ging, wordt sinds dit jaar beheerd door een stichting met dezelfde naam, waarin NVKL, KNVvK, UBF-ACA, SOK en de docenten zijn vertegenwoordigd.

november 2015

Op 18 mei is de Post HBO bij het CPION als erkende Post HBO-opleiding geregistreerd. In september is de tweede lichting van twintig studenten van start gegaan.

Met het Post HBO-diploma Koudetechniek in de hand op de foto: (van links naar rechts) Jeroen van den Herik (Energie Consult), Kalle Tuinhout (Marel Stork Poultry Processing), Faak de Langen (Theewen koeltechniek), Arnout de Bruijn (Reinders Industrial), Niels Willemse (Gea Refrigeration Netherlands), Joris Goossens (Cofely Refrigeration), Mark Hendriks (Cofely refrigeration), Hendrik Breimer (Cofely Refrigeration), Willem van der Meulen (Cofely Refrigeration), Marcelino GĂłmez GonzĂĄlez (GK Techniek), Randolph van Kesteren (Re/gent). Bas van Noorden (Fri-Jado Super Service) was afwezig.

41

regelgeving Tekst: Coen van de Sande

DE WAARHEID OVER: CERTIFICERING HFK’S EN HCFK’S Recent is nieuwe Nederlandse wetgeving gepubliceerd over certificering met betrekking tot het werken met H(C)FK’s en natuurlijke koudemiddelen.

De NVKL doet uit de doeken wat dit betekent voor installateurs en andere betrokkenen. ϐ ǯ ǯ Per 1 januari 2015 is de F-gassenverordening gewijzigd. Aanvullend hierop zijn nu het ‘Besluit en ϐ ϐ ǯ Ǥ ͳͲ Ǧ Ǥ ͳ ʹͲͳͷ Ǥ Ǥ ǡ ϐ Ǥ ϐ Ǧ ሺ ǯ ሻ ϐ ሺ ǯ ሻ ǡ Ǧ ordening en de Ozonverordening. ǡ wetgeving verwezen naar: ● ͳͲͲ ሺ ϐ Ǧ ሻǢ ● ʹͲͲ ሺ ϐ Ǧ ሻǤ

Ǧ ሺ ሻ Ǥ ͺͶʹȀʹͲͲ͸ ϐ ሺ ሻ Ǥ ͳͲͲͷȀʹͲͲͻǤ ϐ Ǧ ǡ ϐ Ǥ

ϐ Ǧ ´ Ǥ

42

ǡ ǡ ሺ ͳͲͲ ʹͲͲሻǤ ǡ ϐ Ǥ ǡ ͳ ʹͲͳ͸ ten voldoen aan de nieuwe eisen.

IN HET KORT

ϐ ϐ ǣ ● Ǥ ● ● Ǥ ● ten. ● ϐ Ǥ Ǥ

doen aan de nieuwe wetgeving.

ϐ ϐ ሺ Ǧ ሻ ´ Ǥ

Ǥ ͳ ʹͲͳͷ

Ǥ Ǥ

Bestaande F-gassendiplomaâ&#x20AC;&#x2122;s blijven geldig en worÂ&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2020; Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x2C6;gegeven volgens de nieuwe eisen. Voor mensen die nog over een oud STEK-diploma beschikken geldt dat ze dit voor 1 december 2015 moeten omruilen.

Na deze datum vervalt het diploma en moet dit opnieuw worden behaald.

In opleiding en examinering komt aandacht voor reÂ&#x17D;Â&#x2021;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x160;Â?Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2018;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021;´Â? Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2018;Â&#x2C6; Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;ring van het gebruik van HFKâ&#x20AC;&#x2122;s en HCFKâ&#x20AC;&#x2122;s.

Register Er zal een online openbaar register komen van geÂ&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2021;Â?Č&#x20AC;Â&#x2030;Â&#x2021;bruikers van installaties kunnen op basis van dit Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2C6; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2020;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â? Â&#x2021;Â? Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2039;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x152;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x201E;Â&#x2021;schikken.

Daarnaast kunnen toezichthouders het register raadplegen in het kader van de uitvoering van controles. Het register wordt bijgehouden door het ministerie van I&M. De NVKL heeft zich bij de wetgevers hard gemaakt voor de

NIEUWE WETGEVING NH3, CO2 EN KOOLWATERSTOFFEN

Op 2 oktober is het gewijzigde Activiteitenbesluit Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x2014;Â&#x201E;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Ǥ Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x201C;Â&#x2014;Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2022; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2018;Â?Â&#x153;Â&#x2021; Â&#x2022;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2039;Â?stallaties met NH3, CO2 Â&#x2021;Â? Â?Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2C6;Â&#x2C6;Â&#x2021;Â?Ǥ Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x201E;Â&#x2021;sluit treedt naar verwachting per 1 januari 2016 in werking.

In onze lobby hebben we ons hard gemaakt voor de veiligheid van koel- en klimaatinstallaties met natuurlijke koudemiddelen en het stellen van kwaliteitseisen aan personen die ermee werken. Het werken met natuurlijke koudemiddelen moet wat ons Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2C6;Â&#x2021;Â&#x2022;sioneel bezig zijn met hun vak. Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x2039;Â&#x152;Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x160;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x192;Â&#x192;Â? zowel de eisen voor veiligheid van installaties als Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â?Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;sonen die werken met natuurlijke koudemiddelen.

De lobbyactiviteiten van de NVKL zijn met de publicatie van het gewijzigde Activiteitenbesluit succesÂ&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D; Â&#x192;Â&#x2C6;Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Ǥ Voor de praktische invulling van de aanvullende eisen wordt in deze nationale wetgeving verwezen naar: â&#x2014;?

PGS13 (brandveilige, arbeidsveilige en milieuveilige toepassing van ammoniak als koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen).

november 2015

veiligheid van koel- en klimaatinstallaties met natuurlijke koudemiddelen en het stellen van kwaliteitseisen aan personen die ermee werken

â&#x2014;?

â&#x2014;?

͚͸ͲͲ á&#x2C6;şÂ&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â?Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2C6;Â&#x2C6;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; koudemiddel in koelsystemen en warmtepompen).

NPR7601 (toepassing van kooldioxide als koudemiddel in koelsystemen en warmtepompen).

Belangrijkste wijzigingen De belangrijkste wijzigingen uit het Activiteitenbesluit die van toepassing zijn voor de koeltechnische sector, zijn: â&#x2014;? Jaarlijkse keuringsplicht voor installaties. â&#x2014;? Â&#x192;Â?Â&#x201E;Â&#x2021;Â?Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x192;Â?Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x2013; Ǥ â&#x2014;? Zorgplicht eigenaar. â&#x2014;? Logboeken. â&#x2014;? Handhaving. â&#x2014;? Energiebesparende maatregelen.

Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2C6;Â&#x192;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2022;Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2DC;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x17D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â&#x2020;Â&#x2021; de wetgeving vertaald naar een overzichtelijk docuÂ?Â&#x2021;Â?Â&#x2013;Ǥ Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2039;Â?Â&#x2C6;Â&#x2018;Â&#x201D;Â?Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â? Â&#x2018;Â&#x2019; Â&#x2122;Â&#x2122;Â&#x2122;ǤÂ?Â&#x2DC;Â?Â&#x17D;ǤÂ?Â&#x17D;Ǥ

Contactpersoon NVKL Coen van de Sande E. coen.van.de.sande@nvkl.nl T. 079-353114

43

compressoren Tekst: Uko Reinders

Nieuwe compressor met hoge COP en toepassing bij lage temperaturen De Samsung VRF-systemen zijn sinds kort uitgerust met een compressor die het bedrijf in Zuid-Korea zelf heeft ontwikkeld. Samsung ging daarbij niet over één nacht ijs; het investeerde maar liefst 560 miljoen euro in het project. Importeur Ambrava doet uit de doeken waar deze investering toe heeft geleid.

Vapor-injectie zorgt voor voldoende warmte bij zeer lage buitentemperaturen.

H

et maken van compressoren is niet nieuw voor Samsung. Dat doet het bedrijf al decennia lang voor de circa 40 miljoen koelkasten die jaarlijks de fabrieken verlaten. De zwaardere compressoren voor VRF-systemen waren in het verleden echter niet van eigen makelij. Maar dat veranderde twee jaar geleden, toen Samsung ook dit onderdeel zelf is gaan produceren.

De reden om de compressor in eigen beheer te produceren ligt volgens Caspar Koldewee, Manager techniek bij Ambrava, in lijn met de strategie van Samsung. “Onze producten zijn van een zeer hoge kwaliteit. Deze kwaliteit kunnen we het beste blijven waarborgen wanneer we invloed hebben op de techniek van onze producten. In het geval van de compressor was ons doel de COP-waarde te verho-

44

gen. En dat is gelukt. De COP van de 8 pk compressor uit onze nieuwste versie bedraagt 5,49. Een aanzienlijke verbetering in vergelijking met traditionele compressoren die met moeite een COP van 4 bereiken”, zegt Koldewee.

De winst van bijna 30 procent is verkregen door meerdere aanpassingen die allemaal bijdragen aan ϐ Ǥ Dz Ƭ Ǧ team heeft de sterke en zwakke punten van traditionele compressoren geïnventariseerd om vervolgens op de sterke punten verder te ontwikkelen. De focus lag op verbetering”, zegt Koldewee.

De nieuwe compressor van Samsung is een scrollcompressor waarvan de werking in de basis min of meer vastligt. Het koudemiddel komt in de scroll tussen twee spiralen. De niet-stationaire Archimedesspiraal beweegt in een omgaande beweging om de stationaire spiraal heen. Door deze beweging ontstaan holtes waarin het koudemiddel vanaf de buitenzijde naar het middelpunt wordt gedreven en steeds verder wordt gecomprimeerd.

Het koudemiddel dat met een druk van 4 bar binnenstroomt, komt er bij een verhouding van één op acht altijd met 32 bar weer uit. Doordat die verhouding vastligt, kan het gebeuren dat er teveel energie wordt opgewekt. Om dit te ondervangen laat Samsung het koudemiddel halverwege het compressieproces via vier kleine gaatjes ontsnappen.

Bovenop de gaatjes liggen kleppen. Is de druk in de condensor hoger dan in de compressor, dan zijn de kleppen dicht. Maar wanneer de druk in de compressor hoger is dan in de condensor dan gaan de kleppen open en komt het koudemiddel er eerder uit. “Hiermee hebben we het voordeel van een zui-

Tweetraps-inspuiting van koudemiddel in de compressor zorgt voor hoge rendementen en verwarmingsvermogens.

Hoge COP-waarden met de nieuwe Samsung scrollcompressor.

gercompressor in de scrollcompressor verwerkt.

Het resultaat is een hogere COP en een betere deelÂ&#x17D;Â&#x192;Â&#x2022;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;´Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x2039;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2026;Â&#x2018;Â?Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2022;Â&#x2018;Â&#x201D; ͺͲ Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2026;Â&#x2021;Â?Â&#x2013; van de tijd werktâ&#x20AC;?, zegt Koldewee.

Â&#x153;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2C6;Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2039;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x192;Â&#x2019;Â&#x2019;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2022; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; ͚ᤪ Ǥ Â&#x2021; Â?Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;´Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Ǥ Â&#x2018;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â?Â&#x2021;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x203A;Â?Â&#x2039;Â&#x2014;Â? Â&#x153;Â&#x2018;Â&#x2014; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x2021;Â&#x2C6;Ď?Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x2039;´Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2C6;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2020;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D; Â&#x2020;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x2C6;Â?Â&#x192;Â?Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; Â?Â&#x192;Â&#x2030;Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2039;sche werking bij lage temperaturen.â&#x20AC;?

Een andere verbetering is dat het koudemiddel direct in de scroll wordt ingespoten en niet eerst de wikkelingen koelt zoals dat in een traditionele Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x2018;Â?Â&#x2019; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2013;Ǥ Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2122;Â&#x2021;Â&#x2021;ÇŁ Dz Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; eerst de motor koelt, wordt warmer waardoor het expandeert. Dat betekent ook dat er minder door het poortje de scroll in kan. Dat verlaagt het rendement van de compressor.â&#x20AC;? De koeling van de nieuwe compressor vindt plaats door het persgas dat uit de scroll komt. Dat wordt langs de wikkelingen geleid.

Een nadeel hiervan zou kunnen zijn dat de koelende werking minder is. De temperatuur van het persgas is immers hoger dan van het koudemiddel dat erin komt. Dat is ondervangen door de wikkelingen te voorzien van een andere lak en ze zijn daarmee beÂ&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x201E;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x192;Â?Â&#x2020; Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x160;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2013;Â&#x2021;Ǥ Dz Â&#x2018;Â? Â?Â&#x192;Â?Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2021; Â&#x2030;Â&#x2021;Â&#x201E;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2039;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? olie die beter bestand is tegen de hogere temperaturen. Het koelen met perslucht persgas benutten we zo dubbel omdat we de extra energie van het warmere koudemiddel ook gebruikenâ&#x20AC;?, zegt Koldewee.

Tot slot wordt nog voordeel behaald bij de compressoraansturing. In de omvorming van wissel- naar gelijkstroom gaat normaal circa vijf procent energie Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2021;Â? Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2122;Â&#x192;Â&#x201D;Â?Â&#x2013;Â&#x2021;Ǥ Dz Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x2DC;Â&#x192;Â?Â&#x2030;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2021; Â&#x2018;Â&#x2019; Â?Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x2021;Â&#x2021;Â? koelplaat achterop de schakelkast, waar koudemiddel door stroomt om de warmte te hergebruiken. Â&#x2DC;Â&#x2021;Â&#x201D; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Â&#x2122;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2013; ;ͲͲ Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2013; Â&#x2021;Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2021; Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2020;Â&#x2021; lucht afgeven, die wordt nu dus niet verspild maar benutâ&#x20AC;?, aldus Koldewee.

Vapor-injectie Een tweede verbetering die de Zuid-Koreaanse onderzoekers in de nieuwe compressor hebben toegepast is vapor-injectie. Via een buisje wordt hierbij halverwege de scroll extra koudemiddel toegevoegd. Deze techniek wordt al een aantal jaren gebruikt in onder andere vrieshuizen. Redelijk nieuw is de toepassing van Samsung hiervan in de warmtepomp. Dit is een omgekeerde toepassing en wordt ingezet om voldoende warmte te genereren als het Â&#x201E;Â&#x2014;Â&#x2039;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020; Â&#x2039;Â&#x2022;Ǥ Â&#x2039;Â&#x152; Â&#x2013;Â&#x2021;Â?Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2021;Â? Â&#x2DC;Â&#x192;Â? njͳͲΚ Â&#x2039;Â&#x2022; de luchtdruk laag, de lucht relatief ijl en het volume relatief groot. Daardoor kan er minder koudemiddel door de inlaat de scroll in stromen.

Halverwege het compressieproces is het volume van het koudemiddel door de hogere druk afgenomen, waardoor er ruimte is voor extra koudemiddel. Dat wordt via een extra warmtewisselaar ingespoten. Het volume van het extra koudemiddel is 1/5 deel van het volume dat via de normale ingang binnenkomt.

Het voordeel van het extra koudemiddel is dat meer warmte geproduceerd kan worden. De vapor-injectie treedt in werking als de temperatuur onder de nj͚ᤪ Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2013;Ǥ Dz Â&#x2039;Â&#x152;Â?Â&#x2018;Â?Â&#x2021;Â?Â&#x2020; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2013; Â?Â&#x2018;Â&#x2014;Â&#x2020;Â&#x2021;Â?Â&#x2039;Â&#x2020;del uiteindelijk minder warm wordt, waardoor ook de olie minder opwarmt en de compressor zwaarder belast mag wordenâ&#x20AC;?, zegt Koldewee.

Aanpassing elektromotor Ook de elektromotor is door Samsung geoptimaliseerd. Aan het ferriet van de kern is 1,2 procent neodymium toegevoegd. Dat voorkomt dat de magnetische werking van het ferriet bij lage temperatuÂ&#x201D;Â&#x2021;Â? Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2014;Â&#x2030;Â&#x17D;Â&#x2018;Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x2013;Ǥ Dz Â&#x2021; Â?Â&#x192;Â&#x2030;Â?Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2013; Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2C6;Â&#x2013; Â?Â&#x2014; Â&#x201E;Â&#x2039;Â&#x152; nj͜Ͳᤪ Â&#x2020;Â&#x2021;-

november 2015

Over het bedrijf: Ambrava BV / Samsung klimaatbeheersing T: 055-5277777 E: info@samsung-klimaat.nl I: www.samsung-klimaat.nl

45

productnieuws

EX-BESCHERMDE GREENTECH VENILATOREN VAN EBM-PAPST ebm-papst heeft als eerste fabrikant ter wereld energie-efficiënte GreenTech EC-ventilatoren ontwikkeld die inzetbaar zijn waar Ex vereist is vanwege explosiegevaar. Deze ventilatoren zijn beschikbaar in zowel axiaal- als centrifugaal uitvoering met achterovergebogen schoepen. De ventilatoren zijn gebaseerd op de HyBlade axiaal entilatoren en RadiPac centrifugaalventilatoren, welke beide bekend staan om hun hoge efficiëntie, lage geluidsniveau en compactheid. Dankzij het Plug & Play systeem kunnen de ventilatoren snel en gemakkelijk geïnstalleerd worden. De ebm-papst Ex-ventilatoren beschikken over een EC-buitenloopmotor inclusief geïntegreerde elektronica van 3 kW, waardoor een motorbeveiligingsschakelaar niet meer nodig is. De GreenTech EC-motor verbruikt in de meeste gevallen tussen de 30 en 70 procent minder energie dan conventionele AC-techniek. De axiaalventilatoren hebben een extra aardeaansluiting voor het afvoeren van elektrostatische lading. De vleugels zijn voorzien van een speciale antielektrostatische coating. Een druk- en brandveilige elektronicaomkasting maakt het geheel compleet. De axiaal ventilatoren zijn beschikbaar met een diameter van 630-990 en debieten tot 33.000 m3/h. De waaier van de centrifugale ventilatoren overtreft qua robuustheid de

standaard specificatie. De instroomring en waaier zijn gemaakt uit aluminium, wat voldoet aan de EN 14986norm betreffende veilige materiaalkeuzes. De centrifugale ventilatoren zijn beschikbaar in de afmetingen 400630, met debieten tot 15.000 m3/h. www.ebmpapst.nl

INTRODUCTIE CLIVET VIERPIJPS WARMTEPOMPSYSTEEM Airview Luchtbehandeling heeft onlangs de Clivet WSANXIN MF geïntroduceerd. Dit compleet nieuwe vierpijps warmtepompsysteem is speciaal ontworpen voor gelijktijdige productie van warm- en koudwater. Hierdoor is het mogelijk om te koelen, te verwarmen of gelijktijdig te koelen én te verwarmen. Het vierpijps warmtepompsysteem vormt hiermee een kostentechnisch aantrekkelijk alternatief op driepijps VRF-systemen.

Door inzet van water als overdrachtsmedium is het vierpijps warmtepompsysteem geschikt voor toepassing met onder meer ventilatorconvectoren en luchtbe-

Het is volgend jaar verplicht om luchtbehandelingssystemen met mechanische toe- en afvoer te voorzien van warmteterugwinning 46

handelingskasten. De WSAN-XIN MF vierpijps warmtepompen zijn uitgevoerd met twee compressoren en een dubbel koudemiddelcircuit. De energiezuinigheid en het hoge rendement van het systeem komt naar voren in de energie efficiëntie coëfficiënt (COP+EER) tot 7,82 bij gelijktijdig koelen en verwarmen. De WSANXIN MF is leverbaar in een capaciteitsrange van 50 tot 120 kW en maakt onderdeel uit van de complete multifunctionele vierpijps capaciteitsrange van Clivet welke doorloopt tot een capaciteit van 1,2 MW. www.airview.nl

HOOG RENDEMENT TWINCOILSYSTEEM VAN WOLF ENERGIESYSTEMEN Het is volgend jaar verplicht om luchtbehandelingssystemen met mechanische toe- en afvoer te voorzien van warmteterugwinning. Het twincoilsysteem biedt hier een uitkomst voor, doordat de toe- en afvoer separaat van elkaar kunnen worden opgesteld.

Een nadeel van het twincoilsysteem is echter het lagere rendement.

Vanaf 1 januari dient een twincoilsysteem een minimaal rendement van 63 procent te behalen en vanaf 1 januari 2018 minimaal 68 procent. Wolf Energiesystemen introduceert hierom een hoog rendement twincoilsysteem waarmee een rendement van meer dan 70 procent wordt gerealiseerd.

Met het twincoilsysteem wordt een volledig gescheiden luchtstroom gegarandeerd, waardoor het ook in kritische processen kan worden toegepast. In het systeem kan verwarmings- of koelenergie van een ander proces hydraulisch worden ge誰ntegreerd. De ratio tussen de thermische capaciteit en het mediumzijdig debiet wordt automatisch geregeld door de meegeleverde regeling. Het twincoilsysteem wordt compleet met hydraulische unit geleverd, voorzien van hoogrendementpompen en magnetische inductiesensoren voor een exacte volumestroommeting. www.wolf-energiesystemen.nl

CARRIER PLANTCTRL IS EEN GEAVANCEERD REGELSYSTEEM Carrier heeft een nieuw regelsysteem genaamd PlantCTRL. Dit systeem biedt de oplossing voor het regelen van koelmachines en warmtepompen in applicatie. PlantCTRL regeling is modulair opgebouwd en kan worden toegepast voor volgorderegeling van enkele koelmachines tot de complete regeling van een koel- en verwarmingscentrale met warmteterugwinning, vrije koeling en warmtepompen. De PlantCTRL regeling communiceert met de machines op basis van het Carrier Comfort Netwerk CCN protocol. De regeling kan werken met vrijwel alle Carrier machines vanaf 1995. Dat maakt de regeling ook geschikt voor de vervanging van oudere systemen met een Flotronic of Chillervisor Systeem Manager.

De belangrijkste kenmerken van het PlantCTRL systeem zijn energiebesparing door een goede afstemming en soepele overgang tussen vrije koeling en mechanische koeling, aansturing van warmteterugwinning en optimale inzet van de machines in het werkgebied voor een maximale mogelijke EER of COP; bedrijfszekerheid door het beperken van het aantal start-stops en het respecteren van het werkgebied van de machines en monitoren en beheer via de monitoringservice van Carrier, een lokaal WebCTRL-systeem of een datakoppeling met een extern beheersysteem op basis van BACnet IP, BACnet MS/TP of MODbus. www.carrier.nl

november 2015

HOLLAND CONDITIONING INTRODUCEERT NIEUWE WARMTEPOMPTECHNIEK

et de nieuwe warmtepomp, type NRK van Holland Conditioning, kan water van 65 graden worden geproduceerd. Deze verbeterde prestatie wordt veroorzaakt door EVI technologie met gasinjectie. Een klein gedeelte van de vloeistof uit de condensor gaat via een elektronisch expansieventiel naar een wisselaar (economizer) die de vloeistof naar de verdamper onderkoelt.

Hierdoor kan er een grotere warmte-inhoud aan de verdamper worden afgegeven.

De oververhitte damp zal vervolgens worden ingespoten via een dampinjectie aansluiting halverwege het compressie proces.

Het ge誰njecteerde gas zal de temperatuur in de compressor verlagen waardoor er een tweetraps compressie ontstaat. Op deze manier is het mogelijk om verder te comprimeren en maximaal 65 graden water te maken. De warmtepomp is leverbaar van 21 tot 175 KW verwarmingsvermogen. De warmtepompen zijn voorzien van Euroventcertificaat. www.holland-conditioning.

M

47

A good data center partner

takes the heat oďŹ&#x20AC; you.

When youâ&#x20AC;&#x2122;re in charge of data center cooling, thereâ&#x20AC;&#x2122;s a lot riding on your shoulders. Thatâ&#x20AC;&#x2122;s why itâ&#x20AC;&#x2122;s good to have a partner like EVAPCO. We work harder than anyone to deliver the HVAC innovation and performance you needâ&#x20AC;&#x201D;which is why we have more third-party certiďŹ ed performance-rated products than any other manufacturer today. We are EVAPCOâ&#x20AC;&#x201D;the team you can count on for life.

Representative for the Netherlands Visit evapco.eu to ďŹ nd your representative now. www.hamapo.nl tel +31 736565747

for LIFE

Since 1976 An Employee-Owned Company Commercial HVAC | Process Cooling | Industrial Refrigeration | Power

NEEM EEN VERSTANDIG BESLUIT EN BEREIK OPTIMALE SYSTEEMPRESTATIES MET DE LAAGSTE CO2-VOETAFDRUK. Het â&#x20AC;&#x153;Eurovent Certified Performanceâ&#x20AC;? programma voor KOELTORENS is nieuw in de Europese HVAC&R sector. Door toepassing van de Eurovent Rating Standard 9C/001 speelt dit programma in op de Eco-design regelgevingen die zich richt op energie-efficiĂŤnt ontwerpen van gebouwen.

De KOELTOREN certificering wordt actief gesteund door de deelnemende fabrikanten:

Eurovent Certita Certification, een toonaangevende Europese onafhankelijke certificeringsorganisatie in Binnenklimaat â&#x20AC;&#x201C; Ventilatie & Luchtkwaliteit â&#x20AC;&#x201C; Koeling & Koudeketen Getty Images ŠJuSun

Bekijk de thermische performantie online www.eurovent-certification.com

THERMO KING GDP-KOELTRAILERUNITS VOOR HET FARMACEUTISCHE WAGENPARK DB SCHENKER DB Schenker Logistics, de transport- en logistiekafdeling van Deutsche Bahn en één van de grootste serviceleveranciers ter wereld op het gebied van transport en logistiek, heeft zijn wagenpark voor koeltransport in Tilburg, Nederland uitgebreid met nieuwe trailers die beschikken over Thermo King SLXe Spectrumunits. Ze voldoen aan Good Distribution Practices (GDP).

De PharmaSolutions-units die voldoen aan GDP van Thermo King, een fabrikant van temperatuurbeheerssystemen voor diverse toepassingen binnen de transportsector en een label van Ingersoll Rand, stelt de twaalf nieuwe DB Schenker koeltrailers in staat om farmaceutische producten te vervoeren en een hoog niveau van productkwaliteit en integriteit te garanderen, volgens de juiste productiemethoden in overeenstemming met de richtlijnen van de Europese Unie.

Thermo King ontwikkelde een GDP-protocol voor de vier fasen zoals deze staan beschreven in de Europese GDP-richtlijnen. Als onderdeel hiervan voert Thermo King thermische mapping uit onder extreme omstandigheden op de koelunit en de ATP-gecertificeerde kast om te bewijzen dat de apparatuur in staat is om de temperatuur stabiel te houden binnen de toegestane marges. Deze procedure draagt daarnaast bij aan besparingen in tijd en kwalificatiekosten voor de klant. www.thermoking.com, www.dbschenker.com

VIDEO’S OP DUCO.TV

Omdat beelden nog steeds meer zeggen dan woorden, ontwikkelde Duco met Duco.tv een specifiek kanaal waarop diverse reportages kunnen bekeken worden.

Met enkele nieuwe en vernieuwde instructiefilms beschikt de kijker opnieuw over de meest recente informatie voor een optimale werking van uw Duco-product.

Maak kennis met Duco.tv, het uitgelezen ‘tv-kanaal’ om alle oplossingen te ontdekken die Duco in huis heeft.

Via een thematisch overzicht kunt u eenvoudig navigeren tussen de talrijke video’s, gaande van tot de verbeelding sprekende realisaties tot stapsgewijze instructiefilms. Deze laatste rubriek werd recent aan een update onderworpen. Zo werden de installatiefilms van het Duco Comfort System en het Duco Comfort Plus System volledig vernieuwd. En om het plaatje compleet te maken, werd de installatiefilm van het Duco CO2 System, en de onderhoudsfilm van de DucoBox Silent en de DucoBox Focus aan de lijst toegevoegd.

november 2015

49

RCC K&L IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET Officieel Orgaan van: KNVVK, KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE Internet: www.knvvk.nl E-mail: info@knvvk.nl Naast de KNVvK leveren deze verenigingen op het gebied van koude, koeling, luchtbehandeling en ventilatie vanuit hun expertiseveld bijdragen aan RCC K&L:

NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIED VAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Internet: www.nvkl.nl E-mail: info@nvkl.nl STEK, STICHTING EMISSIEPREVENTIE KOUDETECHNIEK Internet: www.stek.nl E-mail: info@stek.nl NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN Internet: www.nekovri.nl E-mail: info@nekovri.nl VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUUR Internet: www.verac.nl E-mail: info@verac.nl LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTEN Internet: www.luka.nl E-mail: info@luka.nl VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Internet: www.gezondeluchtingebouwen.nl E-mail: vla@fme.nl NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI) Internet: www.koelindustrie.nl E-mail: nki@fme.nl RCC K&L komt tot stand in samenwerking met de KNVvK-beleidsgroep Marcom.

Het bestuur hiervan bestaat uit: ing. M. Bouwman, H. Blok (secretaris) Hoofdredacteur Uko Reinders, ukoreinders@vakmedianet.nl tel. 06-46652579 Eindredacteur Christine Linneweever Technisch adviseur Ing. Dick Havenaar Uitgever Frederique Zeemans Accountmanager Gejo Flierman tel. 06-53227316, gejoflierman@vakmedianet.nl Vormgeving & opmaak colorscan, www.colorscan.nl Druk Ten Brink, Meppel Adres Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Website RCC K&L www.koudeenluchtbehandeling.nl

In nummer 12 van RCC K&L onder andere: t 5)&." 0/%&3)06% Onderhoud van klimaatinstallaties t 3&7*4*& $0.1&3&4403&/ Tweede leven voor compressoren t 53"/41035 #"/"/&/ Wat is de beste temperatuur? t 130+&$5 #*+ 6.$ (30/*/(&/ Automatisering klimaatsysteem

Abonnementenadministratie klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 Abonnementen RCC K&L verschijnt maandelijks. Jaarabonnement € 127,00. Verzendkosten buitenland per jaar € 27,00 (EU) en € 38,00 (niet-EU-landen). Prijzen zijn exclusief btw.

Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2015 Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze staan op www.vakmedianet.nl.

Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd.

Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 0925-630X

50

Slim koelen in datacenters en ICT ruimten Optimalisatie en duurzaamheid in de klimaatsystemen

10 december 2015 // Hart van Holland, Nijkerk

Hét congres over koelen in datacenters en ICT ruimten Dit congres is opgezet voor bedrijven met 10m2 ICT ruimten t/m grote datacenters. Wat kunnen de kleine leren van de grote? Leer van experts o.a. welke koel-mogelijkheden er zijn, over voor- en nadelen van bepaalde technieken en lessons learned vanuit de praktijk.

Met o.a.

• Smarter Data Centres - Creating Utilities for the Future, Chris Scott, Offering Development Executive, Data Centre Site and Facilities, IBM Global Technology Services • Update: ICT en datacenter cooling, Jeroen van der Tang, Directeur ICT-NL Daarnaast keuze uit 11 workshops

VOOR WIE? - IT-managers - Facility managers - Adviseurs - Engineers / contractors en andere betrokkenen bij koeling in datacenters

Bekijk het volledige programma en meld u direct aan >>>

WWW.CONGRESDATACENTERKOELING.NL Sponsors:

Organisatie:

Mediapartners:

Airconditioning • • • •

Koelen / Verwarmen Capaciteit 16.5 kW Tot max. acht binnendelen Max. drie verdeelboxen

Making BETTER Air Conditioners Gree Airconditioning

Tel: 077-3540341 • www.gree.nl